ANKARA NIVERSITESI ILAHIYAT FAKLTESI

YAYINLARI
XCVI

bn-i Hi am

HZ. MUHAMMED'N HAYATI

(es-Siret'n-Nebeviyye)

evirenler _
Prof. Dr. zzet HASAN

Prof. Dr. Neet AATAY

ANKARA N VERS/TESI

L/IIIIYAT FAKLTESI

YAYINLARI
XCVI

bn-i Hi am

HZ. MUHAMMED' N HAYATI

(es-Sireen-Nebeviyye)

evirenler
Prof. Dr. zzet HASAN

Prof. Dr. Neet A ATAY

><21 - /

3-

0A5~<
9 )

ANKARA

-NIVERSITESI BASIMEV 1971 ANKARA

IINDEKILER
Sahife
SUNU
NSZ
Hz. Muhammed'in Hz. Adem'e Kadar Temiz Soyunun Dizisi
smail Ogullarnn Soy Dizimi
Amir Oglu Amr'in Yemen'den k ve Marib Seddi Hikayesi
Yemen Hkmdar Nasr Olu Rebia ile Khin kk ve Khin Satih Aras nda Geen Hadiselerin Hikayesi
Ebu Kerib Tuban Es'ad'n Yemen'de Hkmdarlg Ele Geirmesi ve Yesrib'e Saldrmas
Tuban Olu Hassan'n Egemenligi ve Karde i Amr Tarafndan ldrlmesi
Lahnia Zu enatr'n Yemen Hkmdarlgn Ele Geirii
Hiristiyanlgn Necran'da Yaylnn Balangc
Es-Samir Oglu Abdullah ile Uhdud Halknn Hikayesi

VII
IX
1
2
7
8
12
19
20
21
23

Devs Zu Sa'Ieban' n Meselesi ile Habe liler Egemenliinin Balangc ve Yemen'i

25
istila Eden Eryat' n Hikyesi
Ebrehe el-Erem'in Yemen Hkmdarlgn Ele Geirmesi ve Eryat' n ldrlmesi
28
Fil Meselesi ve en-Nesee'ler Hikyesi
29
Fil Hakknda Sylenen iirler
36
Seyf bin Zi Yezen'in Ortaya kmas ve Vahriz'in Yemen'i Ele Geirmesi
Yemen'de ranllarn Sonu
El-Hadr Kalesi Melikinin Hikyesi
Maad Olu Nizar'n Oullar
Luhay Olu Amr'in Hikayesi ve Araplarn Putlarnn Zikri
Hami Vasile, Sibe, Bahira Diye Anlan Develerin Hikyesi
Soy Dizimine Dn
Same'nin Hikayesi
Luey Oglu Avf' n Hikyesi ve G Etmesi
El-Besl Meselesi
Haim Oglu Abdlmuttalib'in ocuklar

39
43
45
46
48
55
57
61
61
64
67

III

Sahife
Zemzem Kuyusunun Kazlmas Hakknda

68

Curhum Kabilesinin Hikyesi ve Zemzem Kuyusunun Kapat lmas

69

Kinne ve Huze Kabilelerinin Kbe'yi Ele Geirmeleri ve Curhum Kabilesinin Srlmesi

Huzae Kabilesinden Bir Boyun Kbe Bak cln Ele Geirmesi
Kilab Olu Kusay'n Huleyl Kz Hubbey ile Evlenmesi
Murr Olu el-Gavs'n Halka Hacc Etme izni Verme i ini zerine Almas

70
72
72
73
75

Advan Kabilesinin el-Mzdelife'den nme iznini Vermeleri

Advan Olu Yekur Olu yaz Oglu Amr Oglu Zarib Olu Amir'in Hikyesi 75
Kilab Olu Kusay'n Mekke daresini Ele Geiri i Kurey'i Toplamas ve Bu te
76
Kuda Kabilesinin Kendisine Yard m
Kusay'dan Sonra Kureylilerin Arasnda kan Anlamamazlk ve el-Mutayyebun
Antlamas
81
El-Fudul Antlamas
83
Zemzem Kuyusunun Kazlmas ve Bu Olay Dolaysyla Ortaya kan Anlamamazlklar
88
Kurey Boylarnn Mekke'deki Kuyular
92
Abdlmuttalib'in Olunu Kurban Edece ini Adamas

94

Mnasebette Bulunmak Amac yla Abdlmuttalib Oglu Abdullah' n nne kan

97
Kadnn Hikyesi
TANRI ELS MUHAMMED'E GEBE KALDI I ZAMAN AMNE'YE
SYLENEN EYLER
100
Tanr Elisi Muhammed'in Do umu ve St Anaya Verilii

100

mine'nin lm ve Ondan Sonra Tanr Elisinin Dedesi Abdlmuttalib'in Ya105

nnda Kal
Abdlmuttalib'in lm ve Onun Arkas ndan At Olarak Yazlan iirler

106

Ebu Talib'in Tanr Elisini Himayesine Almas

Rahib Bahira'nn Hikyesi
Ficar Sava

111
111
114

Tanr Elisinin Hatice le Evlenmesi

116

Kbe'nin Onarlmas ve Tanr Elisi'nin Hacer-i Esved'in Yerine Konmas nda Ku118
rey Kabilesine Hakemlik Etmesi
123
Humscular
Arap Khinlerin Yahudi Hahamlar nn ve Hristiyan Papaslarm (Tanr Elisinin
126
Ortaya kaca Hakknda) Verdikleri Haberler
Yahudilerin Tanr Elisinin Ortaya kaca Hakkndaki Haberleri

131

Selman (R.A.) n slm Oluu

134

Abdluzza O lu Esed Olu Nevfel Olu Varaka, Cah Oglu Ubeydullah, Huveyris
141
Olu Osman ile Nufeyl Olu Amr Olu Zeyd'in Hikyesi
147
ncil'de Hz. Muhammed'e Ait aretler

IV

Sahife
Tanr Elisinin Peygamber Olarak Yollan

148

Kur'an'n Indirilmesinin Ba lay

152

Huveylid Kz Hatice'nin slam Oluu

Namazn Farz Oluunun Balangc

153
154

Ebu Talib Olu Ali'nin (R.A.) Erkekler Aras nda lk Mslman Oluunun Hikayesi
156
Erkeklerden kinci Olarak Harise O lu Zeyd'in islam Olu u
Ebu Bekr S ddk'n islam Oluu

157
158
159

Ebu Bekr'in Daveti ile islam Olan Ashab n Zikri

Tanr Elisinin Kavmini Aka slama armas ve Onlarn Buna Kar Yaptklar Hareketler
164
Mugire Olu Velid'in Kur'an' Nasl Vasfland racan Bilemeyii
169
Tanr Elisinin Kabilesinden ektikleri

180
Hamza'nn Islam Oluu
182
Rebia Olu Utbe'nin Tanr Elisi'nin i Hakkndaki Szleri
183
Tanr Elisi ile Kurey leri Gelenleri Aras nda Geen Szler ve Kehf Suresinin Tefsiri
185
Kur'an' Yksek Sesle Okuyan lk Kimse
199
Kureylilerin Tanr Elisinin Kur'an Okuyuunu Dinlemeleri Hikayesi
200
Tanr'ya Ortak Koanlarn, Zayf Kimselerden Mslman Olanlara Eziyet Etmek
ve Onlar Dinlerinden Dndrmek Suretiyle Tecavz Etmeleri
202
Habeistan'a lk G
205
Kurey Kabilesinin, G Edenleri Istemek zere Habe istan'a Eliler Yollamas
214
Necarnin Habeistan Tahtn Ele Geirii
219
Habelilerin Necarye Kar Ayaklanmalar
221
Hattab Olu mer'in Mslman Oluu

222

Kureylilerin Anlama Kadnn Hikayesi

229
231
241

Tanr Elisinin Kendi Kavminden ektii Eza Cefann Hikayesi

Genel Dizin

Sunu
Biz burada, Mustafa al-Sakka, brahim al-Abyari ve Abdlhafiz
elebi tarafndan hazrlanp 1936 da Kahirede drt cilt halinde
bastrlan arapa metnin birinci cildinin evirisini sunuyoruz. Bundan sonraki cildin de biran nce evirilip bas lmas en iten dileimizdir.
Bu metnin msveddesini daktilo etmek, bas m srasnda dzeltmelerde yardm etmek sureti ile bize byk yard mc olan asistan
Mustafa Faydaya ve gene tashihlerde yard m eden asistan Dr. smet
Kayaolu'na, kitabn genel dizininin hazrlanmasnda byk emei
geen deerli Kitaplk Mdrmz hsan nan'a, Kitaplk memuru
Asaf Demirba 'a, eserin titizlikle ve gzel bir biimde bas lmasnda
emei geen Ankara niversitesi Bas mevi ilgililerine iten te ekkrlerimizi bildiririz.
evirisini sunduumuz bu kitapla okurlarmza ufak bir hizmette bulunabilirsek kendimizi mutlu sayaca z.
Mays 1971
Prof. Dr. zzet Hasan

Prof. Dr. Neet aatay

VII

NS Z
Arabistanda tarih yaz m, slmiyetle ve Peygamber Hz. Muhammedin maddi ve manevi tm yaants ve yapt savalarla ilgili bilgileri veren, "Sire" ve "Me azi" ad ile anlan eserlerle ba lamtr.
Gerekte bir ulusun tarih yaz cl, yaznn o ulus aras nda bilinmi
ve yaylm olmas ile mmkn olabilir. Yemendeki eski arap kavimleri de dahil, araplarn kendi icadlar olan bir yazlar yoktu. Hele
Hicaz blgesinde, islmiyetin ortaya kna kadar bu kltr arac ,
halkn byk bir o unluu tarafndan hemen hemen hi bilinmiyordu. O sralarda Mekke ileri gelenleri aras nda bile yaz yazan kiiler
saylacak kadar azd .
Yemende ya am eski a araplar olsun, Hicaz araplar olsun
yazy, Smerler, eski m srllar gibi baka uluslardan almlardr.
Bu gn arap yaz s denen yaz, bu dardan ahnma yazlardan geli tirilmitir.
Kur'an'n, Peygambere vahy olunduu zaman yazld yazda
ne noktalar vard ne de, stn, esre, tre ve tenvin gibi okuma i aretleri. Bu ba ka uluslardan alnma yazya nokta ve harekeler, Peygamberin lmnden ok sonra kat lmtr. Bu nedenle de bugnk Kur'an yazsnn, Peygamber devrindeki Kur'an yaz sna benzerlii ok
azdr.
Yaznn ancak mildi yedinci yzy l balarnda yaylmaya ba lad bir evrede ya am bulunan bir toplumda o devirlere ait tarihi
eserler yaz lm olabileceini dnmek beyhudedir.
Buna karlk, yaznn yaygn olmay dolays ile yazlmam
olan tarihi eserlerin yerini, ezbere dayanan baz bilimler almt. rnein Hicaz blgesinde babadan o ula szl olarak aktar lagelen
geni bir iir ve soy bilgisi ve kiilerin yaantsn kapsayan soy dizini
"lm-i Ensab" ve biyo rafi "Tercme-i Hal" rnleri geli mi bulunuyordu. Bunlar, nceleri sadece bir panay r ve al-veri yeri olan
IX

Ukkaz vadisinde, M. 540 ylndan itibaren iir, hitabet vesaire gibi

fikir rnleri yarmalar halinde ortaya konmaya ve de erlendirilmeye balanmtr. Nahle ve Taif aras nda hurmal k bir vadide bulunan ve el- btida ad ile kurulan bu Ukkaz panayrndaki yarmalarda sonralar yazl eserler de yer almtr. Yln belli gnlerinde
burada yap lan toplant gelenei M. 747 ye kadar srm tr. Bu
yarmalardan bize, nl arap airlerinin-"Yedi Ask" ad ile anlan
ve ilerinde o a araplarnn sosyal, siyasal ve ekonomik ya antlanna ait deerli bilgiler bulunan- iirleri kalmtr.
te islam ncesi araplar nn tarihle ilgileri, Cahiliye a airlerinin iirleri aklanrken onlarda geen baz tarihi olaylar ve bu
olaylarn gnlerini renme tutkusu ile ba lamtr. "Eyyam l-Arap"
denen bu nemli gnler, kabilelerin birbirleri ile yapt klar ve komularla yaplan sava lar iine alyordu.
slam ncesi Hicaz araplar nn dnya tarihi hakkndaki bilgileri,
ticaret iin gidip geldikleri Iran, Bizans (Suriye, Filistin ve M sr blgeleri), Habe istan ve Yemene ait yal n gzlemlerden ibaretti ve kendi
adalar olan uluslarnkinden ok geri idi.
islmiyetin ortaya k ile, bu dinin yaycs ve aklaycs olan
Peygamberin hayat , szleri ve davran lar, zellikle kendisinin lmnden sonra, yeni kar lalan olaylar iin rnek arand nda byk bir nem kazanmtr. Hele ilk sralarda islam arap halk nn
sosyal, siyasal ve ekonomik ya antlarm dzenleyen kurallarn, dorudan do ruya Kur'an'a ve Peygamberin szlerine yani hadislere
dayanarak ortaya konmu olmas, Kur'an' n tefsirini ve hadislerin
doru olup olmadklarnn aratnlmasm gerektirmitir. Bir hadisin
hangi olay zerine, nerede ve kimlerin yannda sylendiinin, onu
ilk duyanlardan kimlerin aktard nn ak, seik ve do ru olarak
tesbit edilebilmesi hadis aktar clarnn ahlaki ve sosyal durumlarnn
incelenmesini gerektirmi tir. Bu nedenle tefsir ve hadis zerindeki bu
almalar, tarih biliminin de geli mesini ve geni lemesini, islmdan
nceki uluslardan hi birinin eri emedii bir kerteye ula trmtr.
Tarih, ayn zamanda hkmdarlarn yaant larm ve yaptklar
ileri de kapsadndan halifeler de bu bilim koluna ilgi duymu lardr; ama bu, yukar da da dediimiz gibi nceleri daha ok szl an lar halinde srm, yazl tarihilik daha ok Abbasiler devrinde
gelimitir. Ktip elebinin, "Ke f z-Zunun" adl eserinde kayd
edilen bin yzden fazla tarih kitab , mslmanlarn bu ilmi ne kadar ileri gtrdklerini gsterir.
X

Peygamberin ya ants ve savalar zerine yani Meazi ve Sire'ye

dair ilk eserlerin Eban b. Osman b. Affan ve Muhammed b. Mslim
ez-Zhri tarafndan yazld sylenir.
Eban, ilk drt halifenin ncs olan Osman b. Affan' n olu
olup 20 /641 yl dolaylarnda Medinede dodu. Peygamberin kars
Aye binti Ebi Bekr, Talha b. Ubeydullah ve Zbeyr. b. el-Avvam' n
656 da Osman n cn almak zere at klar savaa katld ; sonra
uzun bir sre siyasete karmyarak 75 /694 de Emevi Halifesi A19-:
dlmelik b. Mervan tarafndan Medine valili ine atand . Kendisi
Medine fukahas (hukukular) arasnda saylr. Eban'n, hadisi
olarak da iyi bir n vard r. mam Zhri, kendisinden hadis okuyanlar arasndadr. Eban 100 /718 ylna doru ld. Eban'n meazisi
belki de bir kitap halinde deil, dank paralar halinde idi.
Ebandan sonra gelen di er bir nl me azi yazar da byk bir
ihtimal ile gney Arabistan men eli azadl bir kle olan urahbil b.
Sa'd'dr. Bunun yazd meazi kitabndan bn-i shak hi faydalanmamtr. Dier yazarlar da onu az zikr ederler. urahbil b. Sa'd
123 /741 de ld. Ali b. Ebi Talib'i grdn sylediine gre yz
yla yakn bir mr srm olmas gerekir. urahbil, Peygamberin
sahabilerinden hadisler aktar r ve Mus'ab b. Ukbe'nin zikr etti ine
gre o, muhacirinin listesini, Bedir ve Uhud gazilerinin adlar n nakl
eder. ok ya land sralarda kendisini grme e gelenlere antaj
yapt iin itibarn kaybetti. Kendisine bir ey vermezlerse babalarnn Bedir sava na katlmam olduunu sylerdi. Fakirlik ve
ok yahlk onu huysuzla trmt. Onun sempatisini kazan p iyi geinmi olanlar kendisinin bir otorite oldu unu, antipatisini kazan p
garazna urayanlar da do ruluundan phe edilmesi gereken bir
kii olduunu sylemilerdir.
Gene tabiinden ba ka bir yazar da Yemende yerle mi ranllara
mensup Vehb b. Mnye (hayat : 34-110 /654-728) dir. Babas muhtemelen bir yahudi idi. O, h ristiyan ve yahudi kutsal kitaplar na ve
hadislerine kar ilgisi ve bu hususlardaki bilgisi ile tan nmt . Bu
nedenle, daha sonra bu konularda uydurulan eyler ona mal edilir.
Onun "Kitab el-Mbteda" adl kitabnda Peygamberlerin ya antlar. ve incil hikayeleri islam rivayetlerinden ncelere aittir. Onun,
Yemen'in efsanelere dayanan tarihi hakk ndaki kitab ile, Vecizeler,
radei Cz'iyye ve di er hususlara ait bilgiler bn-i Hiam'n "Kitab
t-Tican" adl eserinde ksmen yer almtr.
644 de do an Urve b. Zbeyr de me azi'de bir otorite idi. bn-i
shak ve dier yazarlar onun islam tarihinin kurucusu oldu unu syXI

lerler. Onun rivayetlerinden ve yaz larndan bir ou bize kadar gelmitir. Urve (644-713)'nin anas Esma, ilk halife Ebu Bekir'in k zdr. Nenesi Safiyye de Peygamberin halas dr. Babas Zbeyr ise Peygamberin ilk kars Hatice'nin karde i olan Avvam'n oludur. Urve,
678-684 arasnda Msrda bulunduktan sonra Medine'ye dnd.
Kendisi mer b. Abdlaziz'in toplatt Medine fakihlerinden biridir; o, sk sk Hz. Aye'yi ziyaret eder, ondan bilgi al rd . Urve'nin
balca rencileri aras nda, olu Hiam ile, mam Zhri bulunuyordu ki bunlar hocalarnn toplad hadisleri nakl etmilerdir. Hadis
ve siyer kitaplar nda bunlara hep raslar z.
mer b. Abdlaziz'in, Peygamberin sava larna dair dersler
verdirmeyi d nd, bu alanda geni bilgiye sahip bulunan Asim
b. mer b. Katadet l-Ensri (lm 121 /739)'ye am camiinde
"Meazi" ve "Menak b" dersleri verdirmek suretiyle gerekle tirmeyi kararlatrd srada mam Zhri. de Meazi'ye dair mstakil
bir eser yazd .
bn-i Hiam'n aklamal bir metnini hazrlayan Endls'l
Eblkasm Abdurrahman b. Abdullah Sheyli (508-581 /1114-1185),
"Ravd l-Unuf" adl kitabnda dedii gibi bu konuda yaz lan ilk
eser bu idi ve Zhri, a nn en byk bilginlerinden biri idi. F kh
ve hadiste e sizdi.
O, mam Buharrnin hocasnn hocas idi. Zhri, byk bir aba
ile hadisleri toplama a balam, Medinedeki btn ensar n evlerini
birer birer gezmi , erkek kadn, gen, ya l herkesle gr p fikirlerinden faydalanm tr. mam Zhri 50 /670 de do duundan, Peygamberin ashabndan birou ile konuabilmitir.
699 ylnda Emevi halifesi Abdlmelik b. Mervan tarafndan
kabul olunan mam Zhri sarayda byk bir sayg ile karlanmt ;
Kitab l-Melzrsini mer b. Abdlaziz'in i areti ile yazm olmas
muhtemeldir. O, Hi am b. Abdlmelik tarafndan da ocuklarm
terbiye iin grevlendirilmiti.
124 /742 de len Zhrrnin eseri, halk n Meazrye ilgi gstermesini sa lad ve bu alanda bir ok ki ilerin yetimesini temin etti.
mam Zhrrnin rencilerinden Yakup b. brahim Zhri (lm: 208 /823), Muhammed b. Salih Temmar (lm: 168 /784-85),
Abdurrahman b. Abdlaziz el-Evsi (lm: 162 /779) Me azi sahipleri olarak an lrlar. Gene mam Zhrrnin rencilerinden Musa b.
Ukbe b. Ebi Ayya el-Esedi (55-141 /675-758) ve Ebu Abdullah MuXII

hammed b. shak b. Yesar el-Muttalibi ( bn-i shak) Meazi dalnda

byk bir ne sahip oldular.
Zbeyrin ailesi kat nda bir kle olan Musa b. Ukbe, halife mer
b. Hattabn olu Abdullahla gr mt. mam Malik b. Enes hadiste Musa'nn rencisi idi. mam Malik, hocasn ok beenir ve Meazi renmek isteyenlerin ona ba vurmalarn salk verirdi. Musa
b. Ukbe'nin eseri bugn ortada yoktur ama uzun bir sre bir ok
kiiler okuyup ondan faydalanm t. Bu eserden kalma baz paralar
hakknda, bn-i shakn eserini "The Life of Muhammad" ad ile
ingilizceye eviren A. Guillaume, kitab nn giri ksmnda uzun bilgi
vermektedir. bn-i shaknkini bn-i Hiamn yapt gibi, Musann
bu eserini de kad bn-i ohbe toplamtr.
Musa b. Ukbe byle de erli bir eser yazm olmakla birlikte
gerek siyer ve me azi yazar olmak erefi bn-i shakndr. bn-i
shakn eseri de bugn ortada yoktur, ama kendisinin lmnden
sonra birok kimse ondan faydalanm , bu faydalanan ki ilerden biri
olan bn-i Hiam, yeni bilgiler katarak ve dzelterek onu yep yeni
bir eser haline koymu tur. Burada "Hz. Muhammedin Hayat " bal altnda trkeye evirdi imiz eser odur.
bn-i shaktan nce bu bilim dal ile ilgilenmi ve eser yazm
kiilerden yeteri kadar sz, etmi olduumuzdan burada trkeye
evirisini sundu umuz kitap ve yazar hakknda da biraz bilgi vermek istiyoruz.
bn-i shak ve Eseri
Ebu Abdullah Muhammed b. shak b. Yesar b. Hyar el-Muttalibi H. 85 (M. 704) lerde Medinede do mu, 151 /768 de Ba dad'da
lmtr. Dedesi Yesar, Iran ah' elinde esir olarak bulundu u Aynu'l-Temr'in 12 /633 de Halid b. Velid tarafndan feth ediliinde Halid'in eline gemi ti. Halid onu, orada ele geirdi i daha bir ok esirle
birlikte Medineye halife Ebu Bekr Abdullah b. Ebi Kuhafe'ye (halifelii: 632-634) yollad. Yesar, esir olarak Kays b. Mahreme b. elMuttalib b. Abdu Menaf'a verildi ve islam olunca azad edildi, o ullar , efendilerinin soy ad olan "Muttalibi" soy adn kullanmaya
ba ladlar.
Yesar'n olu shak Hicri 50 /M. 670 lerde do du. Anas bir
azadl kle kz idi. Kendisi ve erkek karde i Musa, nl hadisilerdi
ki bylece shak'n olu Muhammedin ( bn-i shak) hayatta izleyeXIII

ei meslek, kendisi daha delikanl lk ana varmadan haz rlanm

bulunuyordu.
85 /704 de Medinede do duunu kayd ettiimiz bn-i shak tabiinden olup, bilhassa Muhammed b. Mslim el-Zhri, As m b. mer b. Katade ve Abdullah b. Ebu Bekir gibi ikinci ku aktan hadisilerle ili ki kurmutu O, genliinden ba lyarak Peygamberin hadisleri zerinde almaya koyuldu. Otuz ya nda iken (734 de) Msra
gidip orada Yezid b. Ebu Habib'in derslerine devam etti; Medineye
dnnde, toplad materyallerin tasnifine ve onlar dzenlemeye
koyuldu. 741 de Medinede bulunan Zhri'nin " bn-i shak burada
bulunduu srece Medine ilim bak mndan hi bir yoksullu a uramyacaktr" dedii sylenir.
bn-i shak, fikirleri ve yazlar bakmndan hrete ulamadan
az nce, bir kmseme yznden maalesef Malik b. Enes'in d manln stne ekti. O, Malik'in fkesine belki de onun, Peygamberin uygulamalarnda esasl ayrcalklar gsteren, hukuka dair olup
sonradan kaybolmu bulunan "Snen" adl eseri sebep olmu olabilir. bn-i shak kaderiyecilikle ve iilikle ittiham edildi. Bir ba kas
onun, baz hadisler iin sk sk Hiam b. Urvenin kars Fatmay
otorite gstermesine hcum etti. Fat ma'nn kocasnn bu durumdan
can sklyor ve bn-i shakn, kars ile tanm olabileceini kabul
etmiyordu; halbuki kad n bn-i shaktan krk ya kadar byk olduuna gre bunlarn, her hangi bir dedi koduya yer vermeden bir
biri ile gr m olmalar pek l mmknd.
bn-i shak bu olaylar sonunda Medineden kp gitmitir ama
onun bu ii kendi istei ile mi yoksa bakalarnn zoru ile mi yapt
belli deildir.
Medineden ayr lan bn-i shak, Dicle Nehri zerindeki Elcezire'
de, Kfe'de, Rey (bugnki Tahran) da kalm ve sonunda Badad
ehrinde yerlemitir. O, Abbasi halifesi Ebu Cafer el-Mansur'un
Haimiye ehrine geli inde yanna varm ve ihsanna kavumak iin
eserinin bir kopyasn kendisine takdim etmi tir. Gene halife Mansur'un emri ile bunu o lu ve veliandi Mehdi iin, yaratltan, Peygamberin lmne kadar gelen geni bir tarih kitab hazrlad .
bn-i shak, H. 150 veya 151 (M. 667 veya 668) ylnda Badad'
da ld ve orada Hayzuran mezarl na gmld.
bn-i shak da nl talebeler yeti tirmitir. Ziyad b. Abdullah b.
et-Tufeyl el-Bekki (Kffe'de lm: 183 /799) bunlardan biridir.
XIV

Bekkai, bn-i shakn talebesi ve bn-i Hiam'n hocasdr. Bu durttmu dolays ile de bn-i shak ve bn-i Hiam gibi iki byk yazar
arasnda bir ba vazifesi grm tr.
Ziyad el-Bekkai, sire zerindeki al malar uurunda evini
ban, maln mlkn satm ve hocas ile birlikte uzun bir geziye
kmtr. Kendisi hadisiler kat nda pek salam saylmaz ama sire
konusunda en yce otoritelerden biri olarak tan nr. mam Malik b.
Enes'in, bn-i shakn iddetli muhalifi olmasna ramen hadisilerin
ou onun siyere dair kayd etti i rivayetlerin do ru olduunu kabul
ederler.
mam Buhar! (lm: 256 /870) onun hadislerini eserine almad halde "Cz l-Kraat" adl kitabnn bir ka yerinde rivayetlerini
kulland gibi tarihi konularda daima bn-i shaktan sz etmi ve
bir ok ele tirilerini onun rivayetlerine dayand rmtr.
bn-i shak "Meazi" ilmine byk bir geli me verdi; yle ki
Abbasilerin edebi zevkleri ba ka dallara yneldi i halde bn-i shakn
etkisi ile me azi ile de ilgilenmi lerdir. Kamil b. Adiy bilhassa bu
hususa de inerek herkesin bn-i shaka ne kadar borlu oldu una iaret ettikten sonra u szleri syler: "Bu alanda yaz lan eserlerin hi
biri bn-i shaknki ile yaramaz".
Ebu Hatim b. Hibban (lm: 354 /965) "Kitab s-Sikat" nda,
hadisilerin bn-i shaka kar itirazlarn ele alp onun, mslman
olan yahudilerin Hayber olay zerine syledikleri szleri eserine
kayd etti ini, halbuki bu yahudilerin o husustaki szleri as l yahudilerden duyduklarn , bu nedenle bu sylentilerin uydurma olduunu
yazar.
nl bilgin Zehebrnin szlerinden, bn-i shak'n, yahudiler
ve hristiyanlar tarafndan ileri srlen rivayetleri de kabul edip sa lam sayd anlalyor. bn-i Nedim de "Fihrist"inde onun yahudi,
hristiyan bilginlerle gr tn, onlardan tarihi bilgi ve haberler
aldn ve bu bilginleri eski bilimin sahipleri olarak kabul etti ini sylyor. Bu durum zellikle eserin birinci blmnde gze arpar. Esasen
Said Feyymrnin, Tevrat sifrlerini (Esfar- Tevrat) ibrancadan, Huneyn b. shakn yunancadan arapaya evirmeleri ve Amr b. Said'in
te viki ile de patrik Yahya (Jean) tarafndan incillerin gene arapaya
evrilmesi, islam tarihileri zerinde ok derin etki yaratm , o zamandan sonra yaz lan tarihler tamamen Tevrat etkisi alt nda ve onun
izdii kadro iinde kalm lardr. Ayrca, bu Tevrat ve Incil eviriXV

lerinin etkileri yaln z tarihi eserler zerine olmakla kalmam , en

nl tefsir yazarlar bile kendilerini bu etkiden kurtaram yarak eserlerini bir bilgi hazinesi sayd klar Tevrat verileri ile doldurmu lardr.
Abbasilerin i bana gelilerinden sonra ba layan tercme devresi, fikir hareketleri bak mndan byk bir devrim yaratm ve bu
devrimden tarih de etkilenmi tir. Mes'udrnin (lm: 346 /957) eserleri ile ondan nceki tarihilerin eserleri kar latrld zaman bu
etki ok ak olarak grlmektedir.
bn-i Hiam'n Eserde Emei
bn-i Hiam, bn-i shak'n eserini trl ynlerden ele al p yeniden gzden geirmi , batan sona kadar dzelterek k saltmtr.
Bu bilginin yaants ve almalar zerinde ksaca durduktan sonra
onun bu ii nasl yaptna dnece iz.
Cemalddin Ebu Muhammed Abdlmelik b. Hi am b. Eyyub
el-Mefiri el-Hmyerl, hicretin ikinci yzyl ortalarna doru (M.
VIII. yzyl ortalar) Irak'ta Basra ehrinde do du. Bu ehir o zamanlar, islam aleminin en byk kltr merkezlerinden biri say lyordu.
Bunun iin bn-i Hiam tahsilini burada yaparak ehrin bilim otoritelerinden ders ald . zellikle edebiyat, filoloji ve tarih dallarnda
bilgisini artrarak bu konularda byk bir otorite say lmaa balad.
bn-i Hiam daha sonra Basradan g edip M sra gitti, orada Fustat
ehrinde 218 /838 ylnda ld.
bn-i Hiam, bn-i shakn tarih kitab n esas alarak kendi eseri
saylan "Hz. Peygamberin Sireti" adl kitabn hazrlad ve bu eseri
ile byk bir n kazand. Yukarda ad geen Ziyad el-Bekkarden
de byk lde faydalanan bn-i Hiam, bu kitab meydana getirirken u ilemleri yapmtr:
1) bn-i shakn kitabn dzelterek k saltmak,
2) bn-i shakn, baz olaylarla ilgili olarak aktard rivayetlerin yan sra kitaba ba ka rivayetler de katmak,
3) Sonuna baz eklemler katarak kitab tamamlamak. bn-i Hiam bu konuda eserinin ba larnda (asl metin ss. 4 de) yle diyor:
"Ben bu kitaba, brahim olu smailin oullarndan Tanr elisini dnyaya getirenlerin ve soylar ndan gelen o ullarnn bykten ke doru, smailden Tanr elisine kadar hikyelerini s ralayp uygun den rivayetleri anlatmakla ba lyorum. Sz ksa kesXVI

mek iin smailin dier oullarnn zikrini brakp, Tanr elisinin

hayatnn hikayesine geiyorum. Gene bu maksatla bn-i ishakn eserinde olup da ierisinde Peygamberin zikri gemiyen ve hakk nda
yet bulunmyan ve benim kitabmda yer alan bir eye ne mesnet,
ne tefsir, ne de delil olmyan eyleri almadm. Ayn ekilde bn-i ishakm zikretti i fakat iirle ura anlarm tanmad bir takm iirleri,
nezakete uym yan, baz kimselerin incinebilece i baz eyleri ve Bekkarnin salam saymad bir ksm rivayetleri almad m. bn-i shalun
eserinde bulunan ba ka baz ksmlar aynen, rivayet edildi i ve bilin-
dii gibi aldm."
Hasl eser, bn-i Hiam tarafndan yeniden ele alndktan sonra
yep-yeni bir ekil almtr. Bu nedenle ve yeni ekli ile eser art k bundan byle asl yazar olan bn-i shakn ad ile deil, bn-i Hiamn
ad ile amlmaa balad.
Eserin Muhtevas ve evirileri
Eserin kapsamna yani iindekilere gelince: Hz. Muhammedin
hayatnn tarihi anlat lrken ayn zamanda islmdan nce ve islamiyetin yayl srasnda Arap Yarmadas ile komu memleketlerde
olup biten belli ba l olaylar da sz konusu edilmitir. Bu arada islam
dininin yaylp yerle mesinde byk emekleri geen ashab n ileri gelenlerinin yaantlarnn baz blmlerine de eserde byk nem verilmitir.
Szn k sas udur ki bu kitap, Hz. Muhammedin hayat boyunca cereyan eden btn tarihi olaylar iine alr. Bu bakmdan, islam
tarihinin ilk ve ana kaynaklar nn en nemlilerinden biridir.
Bu eser, iraz blgesinde hkm srm bulunan, Seluklularm
Fars Atabeylerinden biri olan Salgurilerden Ebu Bekr Sa'd b. Zengr
nin emri ile farsaya evrildi. Bu evirinin elyazma bir kopyas Hindistann Allahabad ehri kitaplndadr.
Yukarda da dediimiz gibi bn-i Hiam tarafndan, k saltmalar,
dzeltmeler ve katmalarla yeni bir biim alan bu kitap, btn islam
leminde byk bir n kazand ndan, 607 /1216 da len Abdlaziz
b Ahmed; 663 /1265 de len Ebu Nasr Feth b. Musa Hadravi; Ebu
shak Ensari-i Tlemneni, bn-i ehid diye bilinen Feth d-Din Muhammed b. brahim gibi kiiler tarafndan manzum olarak yaz lmtr (manzum hale getirilmi tir.)
XVII

H. 508 /1114 ylnda Endlsteki Malaga ehrinin Sheyl kasabasnda doup 581 /1185 de len Eb'l-Kas m Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed Sheyli de bu eseri a klayp notlayarak "Ravd lUnuf" ad ile yeniden yazmtr.
bn-i Hiam'n "Sire" si ilk kez 1858-1860 yllar arasnda alman oriyantalisti Wstenfeld taraf ndan arapa olarak yay nlanm,
1864 yl nda gene alman oriyantalistlerinden G. Weil onu almancaya
evirmitir. 1955 de de Londra niversitesi Arap Edebiyat Profesr A. Guillaume onu, Msrda baslan arapa metin zerinden "The
Life of Muhammad" ba l altnda ve bir cilt halinde ingilizceye
evirmitir. A. Guillaume bu evirisinde bn-i shakn szlerini, bn-i
Hiamn tesis etti i metinden ayrarak evirmi , bn-i Hiamn szlerini ve katklarn eserin sonuna, ayr bir ksm olarak eklemi tir.
Prof. Dr. Neet aatay

X V II I

RAHMAN VE RAHM OLAN TANRININ ADIYLA

Alemlerin Rabbi olan Tanr'ya hamd olsun. Efendimiz Muhammed'e ve onun btn nesline Tanr 'nn rahmeti olsun.
Muhammed'in (Tanr Ona ve Btn Nesline Salat
ve Selm Etsin) kdem'e (O'na Selam Olsun)
Kadar Temiz Soyunun Dizisi
Ebu Muhammed Hiam olu Abdlmelik Nahvi dedi ki: Bu kitap,
Abdlmuttalib o lu Abdullah'n olu Tanr elisi Muhammed (S.A.S.)
in hayatndan bahseder. Abdlmuttalib'in ad Haim olu eybe,
Haim'in ad Abdumenaf o lu Amr, Abdumenaf' n ad Kusay'n olu
Muire, Kusay'n soy kt: Mdrike o lu Huzeyme o lu Kinane
olu // Nadr o lu Malik olu Fihr o lu Galib o lu Ley olu Kal)
olu Mrre olu Kilbolu Zeyd'dir.
Mdrike'nin soy kt : Tarih o lu Allah'n sevgilisi brahim
olu smail olu Nabit o lu Yecub olu Ya'rub olu Teyrah o lu
Nahur olu Mukavvim olu Udd (Udad'da denilir) olu Adnan o lu
Maadd olu Nizar olu Mudar o lu lyas olu Amir Mdrike'dir.
Tarih'de : Adem o lu is olu Yani olu Kaynen o lu Mehlil'
Yerd ( ) o lu Ehnuh ), Ehnuh, dendiine gre peygamber
dris'in kendisidir, (Do rusunu Allah bilir). Adem o ullarndan
nbvveti ilk alan ve kalemle yaz yazan dris olmutur. Olu Mettualah
olu Lemk (2-1I) o lu Nuh (ci;) olu Sam (r1-.) o lu Erfahez (su.:-.;)) o lu aleh
olu Ayber
) olu Faleh ( ili) olu
Rau (,.1,) o lu Saru (1_,J1--) olu // Nahur (Ji-U) o lu Azer (,;T) dir.

(-.!-')

Ebu Muhammed Hi am olu Abdlmelik dedi ki:

Tanr elisi Muhammed'in (S. A. S.) Adem'e (A. S.) kadar yukar da
saydm bu soyunu, // idris'in ve dierlerinin hikyelerini bize, shak
1 Mehlail

j;y4)

olu Muhammed Muttalibi (

Bekki (,:3) anlatt .

den naklen, Abdullah o lu Ziyad

bn-i Hiam diyor ki:

Di`ame (4.1,..)) o lu Katade (;.51---) den Sevr (J j ) o lu akik
olu Zheyr (,A;) o lu eyban
dan Halid olu Kurre (;.,)) o lu
Hallad Sedusi
bu soy dizimini bana yle anlatt :... smail, Tarih o lu, Allah'n sevgilisi brahim'in o ludur.
Tarih ise Adem (A. S.) olu Sis (
olu Anu (j,. _,;1) o lu Kyin (,:fij) olu Mehlail (L):: -)k+.) olu Yerd
olu Ehnuh olu
Mettualah olu Lemk olu Nuh olu Sam olu Erfahez o lu aleh
olu bir
(,L.) o lu Faleh (1.;) o lu Ergu (J=A o lu Esra
olu Nahur (,,,-u) o lu Azer (J) dir.
bn-i Hiam diyor ki:
Ben, bu kitaba brahim o lu smail'in oullarndan Tanr elisini
dnyaya getirenlerin ve soylar ndan gelen o ullarmn bykten ke
doru, ismail'den Tanr elisine kadar hikyelerini s ralayp uygun den rivayetleri anlatmakla ba lyorum.

Sz ksa kesmek iin smail'in dier o ullarnn zikrini brakp,

Tanr elisinin hayatnn hikyesine geiyorum. Gene bu maksatla
bn-i shak'n eserinde olup da ierisinde peygamberin zikri gemeyen
ve hakknda ayet indirilmeyen ve benim kitab mda bulunan bir eye ne
mesnet, ne tefsir, ne de delil olmayan eyleri almadm. Ayn ekilde bn-i
shak'n zikrettii fakat iirle uraanlarn tanmad bir takm iirleri,
nezakete uymayan, baz kimselerin incinebilece i baz eyleri ve Bekkrnin mevsuk saymad bir ksm rivayetleri almad m. bn-i shak'n
eserinde bulunan bunlardan ba ka dier ksmlar aynen rivayet edildi i
ve bilindii gibi aldm. / /
smail Oullarnn Soy Dizimi
bn-i Hiam diyor ki:
Abdullah o lu Ziyad Bekki, shak olu Muhammd Muttalibrden
naklen bize unlar anlatt : brahim'in o lu smail'in on iki olu oldu,
bunlar: Nabit-en bykleri idi-Kayzer Ezbl Meb a
Mai
Dimma (L) Ezer (J:,i) Tima (1,-1.) Ye(i24 Misma'
tur (J_,), Nebi (Lg.;) ve Kayzuma (14.,9) d r. Anneleri Amr Crhmi
3,) olu Mudad (,..>1.) kz Ra'le (41,..)) dir.
2

ibn-i Hi am diyor ki:

Mudad'a Midad da denir. Crhm ise Kahtan' n oludur. Kahtan
btn Yemenlilerin babasdr ve soylar onda toplanr.
Crhm'n soyu yledir: Nuh olu Sam o lu Erfahez o lu aleh Q.JU,') olu Abir
olu // Kahtan o lu Crhm.

(,)

bn-i shak der ki:

Crhm, aleh olu Ayber (
n oludur.
olu Yaktan
Yaktan ise aleh o lu Ayber olu Kahtan'n kendisidir.
bn-i shak der ki:
Sylendiine gre smail yzotuz yl yaam sonra lm . Hcr
mevkiinde annesi Hacer (p.-1>) ile birlikte gmlm tr.
bn-i Hiam diyor ki: Araplar (>) yi
ile deitirerek Hacer'e
Acer de derler.' Hacer M srl'dr. bn-i Hiam diyor ki:
Gufra (s,..a) nn klesi mer'den Lehia (4.,43) o lu Abdullah'dan
naklen Vehb G-0, ..9) olu Abdullah' n anlattna gre Tanr elisi "kara benizli, kvrck sal ve yeil ()yada' barnan ehl-i zimmete Allah iin
iyilik ediniz; zira onlar n bizimle soy ve hsmlk ilgileri vardr" buyurmutur. / /
Gufra'nn klesi mer dedi ki: Onlar n araplarla soy ilgileri,
peygamber smail'in annesinin' onlardan olu undan, hsmlk ilgileri
de, Tanr elisi Muhammed'in onlardan bir cariye' edinmi olmasndan
ileri gelmektedir.
bn-i Lehia dedi ki: smail'in annesi Hacer, M sr'da Ferma ehri
yaknlarnda bulunan Ummul-Arab
( kyndendir. brahim'in'
annesi de Msr valisi Mukavks'n peygamber Muhammed'e hediye
ettii bir cariye olan Mariye'dir, cariye M sr'da Ensina (b-.31) blgesinin Hafn ky ahalisindendir.
)

bn-i shak der ki: Malik o lu Irdb o lu Abdullah olu Abdurrahman Ensari Slemilerden naklen ihab (,,, Lrj., ) olu Ubeydullah o lu
Mslim olu Muhammed Zhri (,s,z3) bana Tanr elisinden duydu u
2 Burada Arap dili ile ilgili ve as l konu ile ilgisi olmayan bir dil a klamas evrilmeden geilmi tir
3 Yeil ovadan, Nil vadisi kastedilmektedir.
4 Hacer.
5 Kpti Mariye kastedilmektedir.
6 Hazret-i Muhammed'in o lu.

u szleri anlatt : // "E er Msr' feth ederseniz, halk na iyi muamele

ediniz, nk onlar n bizde haklar ve hsmlklar vardr." Ben de
(bn-i shak) Mslim olu Muhammd Zhri'ye "onlarn, Tanr elisinin syledii araplarla hsmlklar nedir? " diye sorunca " smail
peygamberin annesi Hacer onlardand " cevabn verdi.
bn-i Hi am diyor ki: O halde btn araplar, smail ve Kahtan' n
oullarndan tremilerdir. Baz Yemenliler "Kahtan, Ismail'in o ullarndandr. smail'de btn araplar n babasdr" diyorlar.
bn-i shak der ki:
Nuh olu Sam o lu rem
ile
olu Avs (,),,) o lu kd
Nuh olu Sam olu rem
olu Abir'in oullar Senud 0) ) ve
Cedis
Nuh olu Sam olu Laviz (.5A in oullar Tasm
mlak (j.)k,c') ve Umeym (,:.. 1) hepsi araptrlar.
( r, )

( r) )

smail olu Nabit, Nabit o lu Yecub'u; Ye cub'de, Ye cub olu

Ya'rub'u; Ya'rub'da, Ya'rub o lu Teyrah
; Teyrah'da, Teyrah
olu Nahur'u; Nahur'da, Nahur o lu Mukavvim
Mukavvim'de,
Mukavvim olu Uded
i; Uded'de, Uded o lu Adnan' dnyaya
getirdi.
bn-i Hiam diyor ki: Udad o lu Adnan'a Udd olu Adnan'da
denilir.
bn-i shak der ki: brahim o lu Ismail'in torunlarndan olan Adnan'dan kabileler tredi. Adnan' n Adnan o lu Maadd (4) ile Adnan olu Akk (,d,) adlarnda iki olu oldu.
bn-i Hiam diyor ki: `Akk kabilesi Yemen'e gidip yerle ti. Bu, u
ekilde oldu: Bu kabilenin ceddi olan `Akk, E arlerden bir kzla evlenerek aralarnda yaamaa devam etti i iin Earilerle `Akklerin yurdlar ve dilleri birle mi oldu. Eariler, Kahtan o luYa'rub
olu Yecub olu Sebe' (t,,) olu Kehlan (,:f4s") o lu Zeyd olu Yecub olu Arib o lu Amr (,,-) o lu Hemeysa' ) o lu Zeyd
oullardrlar. //
olu Uded () o lu Nebt (c....;) olu E'ar
E'ar'n, Uded olu Nebt O ve Malik olu E'ar olduu da sylenir. Malik ise, Heymesa' o lu Zeyd olu Udd olu Mezhic
dir. E'ar'n Yecub olu Sebe'in olu E'ar olduu da sylenir.
L.:41,*-) ile Ebu Ubeyde, Adnan
Ebu Muhriz (.;.A) Halef Ahmer (
) olu Kays
olu Meadd o lu Nizar olu Mudar olu Aylan
lu
Hasafe
(4L...-4-)
o
lu
krime
Mansur
olu S(4,,
,-))
o
lu
(0-.),;) o
4

leym o'ullarndan Mirdas (,,..by) o lu Abbas'dan; `Akk kabilesi ile

nd u beyti bana okudular:
Gassan kabilesini, darmada n oluncaya kadar rahat b rakmayan
Adnan o lu `Akk kabilesi dahi...
Bu beyt airin bir kasidesinden alnmtr. Beyitte geen Gassan
ise Yemende Mrib
seddinde bir pnarn addr. Bu pnar Gavs
(
olu Esd o lu Mazin
oullar na aitti. // Bu sebeple bu kabile
bu pnarn adyla anlr. Gassan pnarnn, Cuhfe (4L--.--) kasabasnn yaknndaki Mellel
danda bulunan bir pnar olduu da sylenir.
Bu p nardan ierek Gassan ad n alanlarn, Khtan o lu Ya'rub o lu
Yecub olu Sebe' o lu Kehlan o lu Zeyd olu Malik olu Nebt
olu Gavs (
olu Esd o lu Mazin (<:)_3L>) o ullarndan baz kabileler olduu sylenir. Hassan b. Sabit Ensari (
diyor ki:

10

(Ey Sevgili!) Bizi sorarsan, biz asil bir kabileyiz. Soyumuz Esd'dir; pnarmz ise Gassandr.9
Bu beyit airin bir kasidesinden alnmtr.
Ensarl, Gavs o lu Esd olu Mazin olu Sa'lebe (4,1.', ) o lu imruulkays (,,-*2.3,1) o lu Harise olu Amir olu Amr olu Sa'lebe o lu
Harise'nin o ullar Evs ve Hazrecden treyen iki kabile mensuplar drlar.
Yemenliler derler ki: `Akk
kabilesinin Horasan'da bulunan
kolu Gavs olu Esd o lu Abdullah olu Adnan olu `Akk'n soyundandr. Buradaki 'Adnan Udsan G)!:;*-1.) eklinde de geer. //
bn-i shak der ki: Adnan o lu Maadd (4) n drt olu oldu;
bunlar: Maad o lu Nizar (..;), Maad o lu Kudaa (4pU;), Maad o lu
Kunus ve Maad o lu yad (4) dr. Sylendiine gre: Ku laa
babasnn ilk oludur ve Maad, Ebu Kudaa knyesiyle an lmtr
Kudaa'dan treyenler ise sa taraflarndaki blgede oturan Kahtan olu Ya'rub olu Yecub olu Sebe' o lu Himyer kabilesine do ru
gittiler. Buradaki Sebe'in ad Abd- ems idi. Araplarda ilk Sebi
7 Cahiliye devri airlerindendir.
8 Hazret-i Muhammedin airlerindendir.
9 Bu beyit slmiyetten nce yani cahiliye devrinde sylenmi tir
10 Ensar , peygambere yard m etmi olan Medineli araplard r. Ensar kelimesi yard mclar manasnadr.
11 Araplarda baban n, ilk erkek evlchun adyla knyelenmesi dettir.

11

yani ya ma Abd- ems tarafndan yapld iin ona Sebe' lakab

verilmitir.
bn-i Hi am diyor ki: Yemenliler Kudaa'n n, Himyer olu Malik
olu Kudaa oldu unu sylerler. Bu rivayet Mrre o lu Amr Cuheni12
ni
u iirinde grlmektedir:
Biz me hur, asil, ulu Himyer o lu Malik olu Kudaa'nn oullary z ; soyumuz minber alt nda bulunan yazl tataki inkar edilmeyen,
herkesin tan d soydur.
12

Cuheyne ise : Kudaa o lu Hf

.>-) o lu Eslum (-J) o lu Sevd
(,3,-) o lu Leys
olu Zeyd o lu Cuheyne'dir. //
bn-i shak der ki: Maad kabilesi soy bilginlerinin ileri srdklerine gre Maad o lu Kunus G...:s) un soyundan gelen kalmam tr.
Hire hkmdar Munzir (J.:L.-.) o lu Numan, Kunus'un soyundand .
bn-i shak der ki: ihab (,,,d) olu Abdullah : olu Muslim
o lu Muhammed Zhri bana, Munzir o lu Numan'n, Maad
olu Kunus'un soyundan oldu unu syledi. bn-i Hiam dedi ki: Kunus
yerine Kanas da denir.

13

bn-i shak der ki: Ahnes (,-1>J) o lu Muire olu Utbe (4,z,) nin
olu Yakub bana, Ensar n Zreyk (,-9.)3) o ullar koluna mensup olan
yal bir kimseden naklen u hadiseyi anlatt : "Hazreti mere, Mnzir
olu Numan'n klc getirildii vakit mer, Kusay o lu Abdumenaf
olu Nevfel olu Adiyy olu Mut'im (ri,J--) olu Cubeyr'i a rm ve
bu klc onun beline kuatm ve sonra 'Ey Cubeyr! Mnzir o lu Numan kimlerdendir ?' diye sormu ; Cbeyr, 'Maad o lu Kunus'un neslinin kalntlarndandr' cevabn vermi . Cubeyr, kurey liler ve btn
araplar hakknda kurey lilerin en iyi soy bilgini idi. O, "ben soy bilgisini Ebu Bekr Sdd k'dan rendim" derdi. Ebu Bekr S ddk ise araplarn en iyi soy bilgini idi. //
bn-i shak der ki: Ba kalar, Munzir o lu Numan'n, Nasr o lu
Rebia oullarna mensup bulunan Lahm kabilesinden bir kimse olduunu sylyorlar. Hangisinden olduunu Allah bilir.
bn-i Hiam diyor ki: Ad geen Lahm kabilesinin ceddi ise: Sebe'
olu Kehlan (:J .)45-) olu Zeyd o lu Yecb olu Arib olu Amr
olu Hemeysa'
olu Zeyd o lu Uded (..51) olu Murre
olu Haris (
olu Adiyy'in olu Lahm'dr. Buna Sebe' o lu Amr
12 Cuheni kelimesi, Cuheyne kabilesine mensup demektir.

olu Adiyy olu Lahm da denir. Nasr o lu Rebi'a'nn soyu ise, mir
(...t.) o lu Amr olu Ebu Harise o lu Nasr o lu Rebi'adr. Bu Rebi'a, Amir olu Amr'n Yemen'den kmasndan sonra orada kalmt.
Amir Olu Amr' n Yemen'den k ve
Marib
Seddi Hikayesi
Amir olu Amr'n Yemen'den k sebebini bana Ebu Zeyd Ensari yle anlatt : Amir olu Amr bir gn, bir farenin Marib seddini
kazmakta olduunu grm bu sed, sular biriktirir Yemenliler de bu
su ile tarlalarn sularlard. Amr seddin bu ekilde salam kalamyacan anlam ve Yemen'den g etme e karar vermi , kavmine bir hile
yapmay dnm ve en kk oluna: "ben sana fena szler syleyip
tokat atnca sen de bana tokat at," diye tenbih etmi . Olu babasnn
dediini yap nca Amr: "En kk o lumun yzme amar vurduu
memlekette art k oturamam" deyip mallar n sata karm. Yemen
ulularndan bazlar "Amr'in fkesinden istifade edelim, mallar n satn
alalm" dedi. Amr bundan sonra o ullar ve torunlaryle birlikte g
edip gitti. Ezd kabilesi "biz Amir o lu Amr'dan ayrlmaya deyip mallarn satarak onun ard na dtler. Yollarda ihtiyalar n temin etmek
iin baz kasabalara u rayarak yollarna devam ettiler, nihayet `Akk
kabilesinin bulunduu topraklara kondular.// `Akk kabilesi bun- 14
larla savat ; savata hibir taraf galip gelmedi. Mirdas o lu Abbas,
yukarda geen beytini bu sava hakknda sylemiti.
Bundan sonra Amr ve yan ndakiler oradan gp baka baka blgelere da ldlar. Amir o lu Amr olu Cefne kabilesi Suriye'ye, Evs,
Hazre kabileleri Yesrib (Medine)e, Huzae kabilesi Merr ( mevkiinde, Serat Ezdleri, Serat'a, Uman Ezdleri" Uman'a yerle tiler.
Amr Yemen'den kt ktan sonra Tanr Marib seddine sel gnderdi,
bu selden sed ykld. Bu olay hakknda yce Tanr, elisi Muhammed'e
u yetleri indirmi tir: "Sebe' kavmi iin yurtlar nn sa ve sol taraflar nda iki bahe Tanr 'nn kudretini gsteren bir delil idi. Peygamberleri onlara Tanr nzn size verdii rzkdan yiyin ve ona kredin.
Memleketiniz ok gzel Tanr nz ise balaycdr. Sebe' kavmi ise
bu szlere yz evirdiler, biz de onlara Arim selini gnderdik.""
Yine bu hadise hakknda air A' a

u beyitleri sylemitir:

13 Umman
14 Bir dil aklamas braklmtr.

15

"Bu hadisede bir ibret vard r: Marib seddini Arim seli sildi sprd. Marib, Himyer o ullarnn yemenlilere yaptklar tatan bir sed
idi. Su dalgalar karsnda o yerinden oynamazd . Bu sellerin yemenlilere temin etti i sular, onlarn ekinlerini ve meyvelerini de bolbol suya
kandrrd. Seddin yklndan sonra yemenliler da ldlar ve artk
bu sed memedeki bir ocua yetecek kadarl k bir suyu bile veremez
oldu." // Bu beyitler A' a'nn bir kasidesinden al nmtr. A' a, Maad
olu Nizar olu Rebia olu Esed olu Cedile (41).--) o lu Efsa
olu
Hinb
olu Vail
olu Bekr olu Aliyy (j..) olu Sa`b
olu Ukabe (4,.1-() olu Sa'leb (,,-1,j) olu Kays o ullarna mensup
olan A' adr. bn-i Hiam'a gre Efs'ya, Cedile o lu Du'miy
olu Efsa'da denir. A' a'nn ad Meymun
olup soy kt yledir : Sa'lebe o lu Kays olu Dubey'a (4.,-;) o lu Saed (4) o lu Avf
(j.,,.) olu erahil (
olu Cendel (J-L>-) o lu Kays o lu
Meymun.
Gene bu Marib seddi hakknda Ebu's-Salt
y.i) olu meyye
Sakafi" u beyti sylemitir : "Akip giden suyun nne seddi yapan ve
Ma'rib'de bar nan Sebe' kavminden..." bu beyit meyye Sakafrnin
bir kasidesinden ahnmtr.
Sakf kabilesinin soy kt yledir : Adnan o lu Maad olu Nizar olu Mudar olu Aylan olu Kays o lu Hasafe (u...-4-) o lu krime
olu Mansur olu Havazin o lu Bekr o lu Mnebbih olu
Kasiy () o lu Sakif.
Yukardaki beyit Nabia Ca'di
4;,1j) ye de atfedilir. Nabi a'nn ad Abdullah o lu Kays olup Havazin o lu Bekr o lu Muaviye
olu Sa'saa' o lu mir olu Rebia olu K`b o lu Ca'de
oullarndan bir kimsedir.
Marib seddinin hikyesi uzundur; daha nce dedi imiz gibi hadiseleri ksa anlatmak istedi imizden bu kadarla yetindik.
Yemen Hkmdan Nasr O lu Rebia ile Kahin kk (3--) ve
Arasnda Geen
Kahin Satih
Hadiselerin Hikayesi
bn-i shak der ki:
lakabn taYemen hkmdar Nasr olu Rebia, Tbba'
yan hkmdarlardan biridir. Rebia bir gn kendisini korkutan ve can 15 Sakif kabilesine nisbeten.

n skan bir rya grd. lkesinde ne kadar kahin, sihirbaz, falc ,

ve mneccim varsa hepsini saray na artt.
Onlara: -"Beni korkutan ve can m ok skan bir rya grdm;
bunun nasl bir rya olduunu tahmin edin ve yorun."
Onlar: -"Ryamz bize anlatnz ki onu size yorahm," dediler.
Hkmdar: - "Ryam size anlatrsam onu yormanzn doru
olup olmadna gvenemem; nk, ryamn yorumunu ancak,
onun ne olduunu ben anlatmadan bilebilen bir kimse yapabilir,"
dedi.
Saraya arlan bu kimselerden biri: - "E er hkmdarm istedi i
bu ise khin Satih ile khin kk (j) a haber sal p artsn; // nk
byle bir i i onlardan daha iyi yapabilecek ba ka bir kimse yoktur;
hkmdarn isteini onlar bilirler," dedi.

16

Satih'in ad Rebi' olup soy kt yledir: Gassan kabilesinden

Mazin (,5_31.) olu Adiyy (cs.k.) o lu Zi'b (,,n) o lu Mazin olu Mesud
olu Rebia o lu Rebi'
kk (
n soy kt ise yledir: Nizar o lu Enmar (it.c.1)
olu Abkar (,2:.) o lu Kasr o lu Efrek (-)) o lu Ruhm (,J,,) olu
Yekur (.)-(...;,) o lu Sa`b
olu kk.
Adi geen Enmar, Becile
ceddidir.

ve Has'am

kabilelerinin

bn-i Hiam diyor ki: Yemenlilerin dediklerine gre, Becile kabilesi Sebe o lu Kehlan (4.) o lu Zeyd olu Malik olu Nebt
olu Gavs (',:-,J4) olu Amr olu Lihyan (AY-) o lu Ira ();*)) o lu
Enmar'n neslindendir.
Bu soy ktnn bir ksm Gavs o lu Lihyan o lu Amr olu
ra olu eklinde de sylenir. Becile ve Has'am O kabilelerinin
yurdu Yemendir.
bn-i shak der ki: Hkmdar bu iki khine haber sald . Satih,
kk'tan nce geldi.
Hkmdar ona: - "Beni korkutan ve ok can m skan bir rya
grdm. Bunun ne olduunu bana syle. Ryamn ne olduunu bilirsen yorumunu da yapabilirsin."
Satih: - "Ryanzn ne olduunu anlatr yorumunu da yapabilirim.
Sen ryanda karanlktan kp sahile bakan topraklara d erek orada
bulunan canly yiyen bir kara kmr paras grdn."//
9

17

Hkmdar: - "Ey Satih ryam tamamen bildin. imdi de yorumunu yap."

Satih: - " ki siyah tepe 16 arasndaki hayvanlar zerine and ierim
ki topraklarnza habe liler inip Ebyen (,..yd 1) ile Cre arasndaki blgeleri ele geireceklerdir."
Hkmdar : - "Baban n ba zerine and ierim ki bu sylediklerin
bizim iin ac ve ok can s kcdr. Bu olay ne zaman olacak? Benim
zamanmda m yoksa daha sonra m ?"
Satih: - "Hay r, zamannzdan altm veya yetmi yldan fazla bir
mddet getikten sonra olacak."
Hkmdar: -"Habe lilerin bizim lkemizdeki egemenli i devam
edip gidecek mi, yoksa bir mddet sonra sona erecek mi?"
Satih: - "Hay r, srp gitmeyecek yetmi ksur sene iinde sona
erecek. O zaman bunlardan bir k sm ldrlecek, bir ksm srlp
karlacaklar."
Hkmdar: - "Onlar ldren ve memleketten srp karan kim
olacak ?"

18

Satih: - "Bu i i Zu Yezen (C,J:f.,) olu rem (rA zerine alacakt r.

rem, Aden'den gelerek Yemen'de Habe lilerden hi bir kimseyi brakmayacakt r." //
Hkmdar: - " rem'in egemenli i Yemen'de srp gidecek mi
yoksa birgn sona erecek mi?"
Satih: - "Hayr, srp gitmeyecek."
Hkmdar: - "Onun egemenli ini kim sona erdirecek?"
Satih: - "Bunu, kendisine yce Tanr 'dan vahiy gelecek olan asil
bir peygamber yapacaktr. "
Hkmdar: - "Bu peygamber kimlerden olacakt r?"
Sath: - "Bu peygamber, Nadr
) olu Malik o lu Fihr olu
Galib'in neslinden kacaktr. Egemenlik bu peygamberin kavmi
elinde zamann sona ermesine kadar srp gidecektir."
Hkmdar : - "Zaman n sonu var m ki?"
Satih: -"Evet vard r : O gn, daha nce ve daha sonrakilerin hepsi
toplanacak, iyiler mesut, ktler sefil olacakt r."
16 Arabistan'da bulunan ve Harra umuml ad yla anlan tepeler.

10

Hkmdar : - "Ey Satih, bu anlatt klarn doru mudur ?"

Satih : - "Evet, gurup k zllna, tan yerine ve sabaha and ierim
ki sana sylediklerim phesiz do rudur."
Bundan sonra khin kk hkmdarn huzuruna geldi. Hkmdar khin Satih'e sordu u sorular ona da sordu. Fakat iki khinin
szlerinin birbirini tutup tutm yacan anlamak iin Satih'in kendisine
anlattklarn ondan gizli tuttu.
kk : - "Sen ryanda, Karanl ktan kp bir tepe ile bir bahelik
arasna derek oradaki her canl y yiyen bir kara kmr paras
grdn."
kk bunlar syleyince hkmdar iki khin szlerinin birbirini
tuttuunu ancak Satih'in "sahile bakan topraklara d en..." kk'n
ise "bir tepe ile bir bahelik aras na derek..." ifadelerinde oldu u
gibi nemsiz farklarla ayn eyi sylediklerini anlad . Bunun zerine
hkmdar kk'a:
- "Ey kk! Ryam tamamen bildin. imdi onun yorumunu yap."
kk: -"ki kara tepe aras nda bulunan insanlar zerine and ierim ki topraklarnza kara insanlar inip orada bulunan btn narin
kad nlara sahip olacaklar ve Ebyen ile Necran aras ndaki blgeleri ele geirecekler."
Hkmdar: - "Ey kk! Babann ba zerine and ierim ki sylediklerin bizim iin ac ve ok can skcdr. Bu olay ne zaman olacak?
Benim zamanmda m yoksa daha sonra mi?
kk: - "Hayr, zamannzdan bir mddet sonra olacakd r. stilalardan bir mddet sonra sizi onlarn elinden hretli bir byk kurtaracak ve onlara ok ac bir zillet tattracaktr."
Hkmdar: - "Bu hretli byk kimdir ?" //

19

A ailesinden ne alak ne de halis

kk : - "Bu kimse Zu Yezen
olmayan bir gen olacakt r. Bu gen ad geen kara insanlardan Yemen'de hibir kimse brakmyacaktr."
Hkmdar : - "Bu gencin Yemen'de egemenli i srp gidecek mi,
yoksa bir gn sona erecek mi ?"
kk: - "Hayr, onun egemenlii Tanr tarafndan gnderilen bir
peygamberin ortaya k ile sona erecektir. Bu peygamber din ve fazilet sahibi kimseler arasnda hak ve adaletle zuhur edecektir. Egemenlik,
kyamet gnne kadar bu peygamberin soyunda kalacakt r.
11

Hkmdar: - "Bu kyamet gn de nedir ?"

Skk: - "O gn, hkmdarlar cezaland rlacaklar, gkten gelen,
llerin ve dirilerin iitece i arlar duyulacak, hesap vakti iin btn
insanlar bir araya toplanacak, Tanr 'dan korkanlar ba arlara ve iyiliklere kavuacaklardr."
Hkmdar: - "Bu sylediklerin do ru mudur ?"
Skk: - "Evet , gk ve yer ile onlar n arasnda bulunan yksekliklerin ve alaklklar n Tanrs zerine and ierimki sana sylediklerim
phesiz do rudur, iinde uydurma bir ey yoktur: 7"
Bu iki khinin syledikleri Nasr o lu Rebia zerine byk bir tesir
brakt . Bunun zerine Rebia olu unu ocuunu, kendilerine lzumlu
olan eyalarla birlikte Irak'a yollad . Iran hkmdarlarndan Hurrezad (51;,-4-) o lu Sabur (Jy1-) a onlar hakk nda bir de mektup yazd .
Bu hkmdar onlar Hire (.,?-) ye yerle tirdi.
Mnzirolu Numan ite bu Nasr o lu Rebia'nn soyundan gelmedir. Yemenlilerin soy bilginlerine gre bu Numan' n soy kt
yledir : Nasr o lu hkmdar Rebia o lu Adiyy o lu Amr olu Mnzir olu Numan o lu Mnzir o lu Numandr.
bn-i Hiam diyor ki: Halef Ahmer
jd,:-) in bana syledi ine
gre Numan' n soy ktnde u deiiklik vardr: "Mnzir o lu
Mnzir olu Numan."
Ebu Kerib Tuban Es'ad
Y_A in Yemen'de
Hkmdarl Ele Geirmesi ve Yesrib'e
Saldrmas
20

bn-i shak der ki: Nasr o lu Rebia lnce btn Yemen'in egemenlii//Zeyd olu Kulikerib
olu Tuban Es'ad Ebu Kerib'in
olu Hassan
n eline geti. Ad geen Tuban Es'ad sonuncu
Tubba () dr. Yine ad geen Zeyd ise birinci Tubba olup Er-Ri
(Lyt...A) olu Ebrehe Z'l-Menar ()bil is At , ../1) o lu Amr Z'l-Ez'ar
olu Zeyd'dir.
de denir. bn-i
bn-i Hiam diyor ki: er-Ri yerine er-Rai
shak, Zeyd'in soy ktn yle devam ettiriyor: er-Ri ise Arencec
) olu Hemeysa' (.-) o lu Eymen (J-c..1) o lu Zheyr o lu
17 Bir dil aklamas evrilmeden geilmitir.

12

Arib
olu Katan (&k;) o lu Gavs
olu Vali olu Abdems olu Cem olu Muaviye o lu Kays o lu Amr olu Sehl olu
Zeyd olu K`b Kehf'z-Zulm ,1 ,45)" olu Sebe' Esgar -Y
olu Sayfiy (4-,) olu Adiyy'in olu er-Ri'dir. Ad geen Arencec
&JI) ise Kahtan o lu Yecb olu Ya'rub o lu Sebe' Ekber " in
olu Himyer dir.
bn-i Hiam'a gre bu soy ktnn son ksm yledir: Kahtan
olu Ya'rub o lu Yecb."
bn-i shak der ki: Yukar da ad geen Tuban Es'ad Ebu Kerib,
Medineye gelerek oradan iki yahudi haham n yanna alp Yemen'e
dnerken Mekke'ye u rayarak Kbe'yi tamir ettiren ve donatan hkmdardr.
Tuban Es'ad Ebu Kerib'in hkmdarl , Nasr o lu Rebia'nnkinden daha ncedir.
bn-i Hiam diyor ki: "Ebu Kerib'den bana gelen hay r keke
onun iyiliinin ktln karlam olsayd" beyti bu Tuban Es'ad
Ebu Kerib hakk nda sylenmi tir.
bn-i shak der ki: Tuban Es'ad Ebu Kerib do u seferinden dnerken Medineye urad . Daha nce bu sefere kt zaman bu ehre
uram, halkna dokunmam , aralarnda bir olunu brakmt . Bu
olu bir suikast neticesinde ldrlm tr. Bu yzden imdi, bu ehri
ykmak, halkn kltan geirmek, hurma a alarn kknden kesmek
maksadyla geliyordu. Daha sonra ensar lkabiyle an lacak olan bu
ehir halk , hkmdarla sava mak iin toplandlar. ehir halknn bakan Neccar o ullarmn Mebzul (JJ4.) o lu Amr oullar kolundan
olan Talla ( :k11. ) o lu Amr idi. Ad geen Mebzul'un ismi Neccar
olu Malik'in o lu Amir'dir. Neccar' n ad ise Amir olu Amr olu
Sa'lebe o lu Harise o lu Hazrec Q.).I) o lu Amr olu Sa'lebe olu
Teym'u-llah ( I es dr.
?)

bn-i Hi am diyor ki: Talla o lu Amr'n soy kt yledir:

Neccar o lu Malik olu Amir olu Amr o lu Muaviye olu Amr.
Talla ise, annesinin addr. Talla'nn soy kt yledir: Hazre
olu Cuem (e.:,..-) o lu Gadb (,-.=.) o lu Malik olu Abd- Harise
olu Zreyk olu Amir kz Talla.
18 Mazlumlarm s na manasnadr.
19 Kk Sebe' manas na.
20 Byk Sebe' manas na.

13

21

22

bn-i shak der ki: Neccar o lu Adiyy oullarmdan Ahmer ad nda bir adam vard . Bu Tubba'n Medine'ye geli inde onun adamlarndan birisini ldrd. ldrlen Ahmer' e ait bir a atan hurma
topluyordu. // Ahmer adam orakla vurup ldrd ve hurma onu yeti tiren kimseye aittir, dedi. Bu hadise Tubba' n onlara kar olan hiddetini
artrd. Bunun zerine iki taraf aras nda sava balad . Medine halknn
sylediklerine gre, kendileri Tubba' ile gndzn sava yapar geceleyin
de ona yemek vererek a rlarlard. Tubba' medinelilerin bu hareketini
beenerek "Allah zerine and ierim ki d manm z asil kimselerdir"
dermi . Tubba' Medine halk ile savarken kendisinin Medine ehrini
ykmak ve halkn yok etmek istediini duyan, Kurayza kabilesinden
derin bilgili iki yahudi haham Tubba'n yanna geldiler. Ad geen
Kurayza ile karde leri Nadir
Neccam ( rJ..) ve lkab Hedel
(J.) olan Amr' n soy ktkleri yledir : Yakup o lu Laviy
olu Kahes (
olu Yeshur (A-gi,) o lu mran G) ") o lu Harun
olu zra G.s,_;,,) olu Azer (i_31.) olu Tenhum (r_,-) olu Neccam
(r.1) olu Hayr O olu Laviy o lu Sa'd (.k,,,) o lu Elyesa'
olu Hazolu Sbt
olu Tev'eman (,31.-A o lu Sarih
rec o ullar. Burada ad geen Ya'kup ise: Allah' n sevgilisi
brahim o lu shak o lu sraildir. Hahamlar Tubba'a: "Ey hkmdar,
Medine'yi harap etmek, halkn yok etmek hususundaki fikrinden yaz
ge. nk bunu yapmakta srar edersen ba aramyacaksn, bununla
beraber abuk gelecek olan bir cezaya u ramyacandan emin deiliz,"
dedler.
Hkmdar onlara : - "Neden dolay bu ii baaramyacam, stelik te cezaya u rayacam? " dedi.
Hahamlar : - "nk bu ehir zaman n sonunda Kurey kabilesinin bulunduu kutsal blgeden kacak olan bir peygamberin hicret
yeri ve o peygamberin yurdu ve merkezi olacakt r" dediler. Tubba'
hahamlarn bilgili olduklarn anlad ve onlarn azndan iittiklerini
beendi; bunun zerine Medine'yi y kmak ve halkn ldrmek fikrinden vaz geti, ehri terketti ve bu hahamlar n dinine girdi.
olu Avf (j5i.) o lu Abd
Neccar o lu Malik o lu Ganm
-1,9) olu
(.L.,>) olu Amr olu Gaziyye (:t) o lu Abdl'uzza
Medinelilere
air Halid, yukarda anlatlan Tubba' ile yaplan savata
kumanda eden Talla (ak) o lu Amr ile nerek u iiri sylemitir :
"Ey air! Sevginden silkinip hatralarn unuttun mu? yoksa zevk
duydun mu ? yoksa genlik a n m hatrladn? Sanki genlii ve genlik
14

an hatrlamak bir eye yarar m ki? // Bu sava etin bir sava trki
bunun gibileri yi it kimseye ibretler verir. Sabah y ldz zhrenin batt
srada ko up gelen mran CJI") ve Esed (4,1) kabilelerinden bu sava
hakknda haberler isteyin. Yemen ordusunun ba nda Ebu Kerib
bulunuyordu ki bu ordu z rhlar tam, ter kokan bir ordu idi.
Yemenliler: Kime sald ralm? Avf oullarna m yoksa Neccar o ullarna mi? Hayr Neccar o ullarna saldralm. nk bizim onlarla
kan davamz vardr, dediler. Yal n kl savaan ve saldrs bir saanaa benzeyen bir ordu Yemenlileri kar lad. Karlayan bu ordunun
ba nda Talla olu Amr bulunuyordu ki Tanr Amr yaadka
kavnini sevindirsin. Amr hkmdarlarla boy l en bir beydir. Herhangi bir kimse Amr' yenmek isterse ona gc yetmez." //
Medineliler bu sava a yol aan Tubba' n fkesini yle aklarlar:
Tubba gya Medine'de ya ayan bir yahudi kabilesine k zm, onlar
ortadan kald rmak istemi , medineliler buna raz olmayp Tubba'a
kar yahudileri korumular nihayet Tubba' bu i ten yaz geip brakp
gitmi. Bir air bu hadiseye iaret olarak u beyti sylemitir:
"Tubba', Yesrib'e s nan ve peygamber torunlar ndan olan yahudilere kz p ceza olarak onlar koruyan Medine halkna iddetli bir
sava at."
bn-i Hiam diyor ki: Bu beyti ihtiva eden iir sonradan uydurulmutur. Bunun iin bu iirin tamamn eserimize almadk.
bn-i shak der ki: Tubba' ve kavmi putperest idiler. Tubba' Medine'den dnp Yemen'e giderken yolu stnde bulunan Mekke'ye
yneldi. Mekke yolunda Usfan
ve Emec (-I) mevkileri arasnda bulunduu srada huzuruna Maad o lu Nizar olu Mudar
olu lyas olu Mdrike (45,-u) o lu Hzeyl kabilesinden birka
kii geldi. Bunlar Tubba'a, "Ey Hkmdar! Senden nceki hkmdarlarn ihmal ettii, inci, zeberced, yakut, alt n ve gm le dolu olan
bir hazineye sizi gtrelim mi?" dediler.
Hkmdar: - "Evet gtrn," dedi.
Onlar: - "O hazine Mekke'de bulunan bir mabet iindedir. Bu
mabedin sahipleri ona tapar, etrafnda ibadet ederler," dediler.
Huzeyliler bu ekilde Tubba'n helk olmasn istiyorlard ; nk
onlar Mekke'deki bu mabede tecavz eden ve yak nnda zulm i leyen
btn hkmdarlar n helk olduklarn bilirlerdi.
15

23

24

Tubba' Huzeylilerin szlerine kan nca, yannda beraber gtrmekte olduu iki yahudi haham artp onlardan bu mesele hakknda
25 bilgi istedi. Hahamlar : "Hzeyliler senin ve ordunun // mahvolmas iin
seni bu ie tevik etmiler. Bu mabetten ba ka yeryznde Tanr 'nn
kendine ayrd bir mabet tanmyoruz. Eer sen Hzeylilerin dediklerini yaparsan kendin ve beraberinde bulunanlar n hepsi mahv olacaksnz", dediler.
Tubba' hahamlara: - "O halde bu mabede geldi im zaman ne yapmam tavsiye, edersiniz ?" dedi.
Hahamlar : - "Bu mabette, oradan ayr lncaya kadar ona tapanlarn yapt gibi etrafn tavaf eder, ona sayg gsterir, yannda san
keler zelil grnrsn," dediler.
Tubba' hahamlara: - "Peki bu dediklerinizi siz niin yapm yor
sunuz?" dedi.
Hahamlar : - "Allah zerine and ieriz ki bu mabet babam z brahim'in tapnadr. Size anlatt mz ekilde kutsaldr da; fakat ona
tapan kimseler mabedin etrafna diktikleri putlarla ve orada ak ttklar kanlarla bizim bu mabede gelip ibadet etmemize mani olmu oldular; zira bu adamlar murdar ve putperesttirler" dediler.
Hkmdar hahamlarn szlerinin do ru olduunu ve kendisine
t vermi olduklarn anlad ; o zaman kendini Kbe'ye sald rmaya
tevik eden Hzeylileri a rtp ellerini ve ayaklarn kestirdi.
Bundan sonra Tubba' yoluna devam ederek Mekke'ye vard .
Orada Kbe'nin etraf nda tavaf etti; kurban kesti ve sa n tra etti.
Anlatldna gre Tubba' Mekke'de alt gn kalarak orada bulunan halka kurbanlar kesti, yedirdi ve bal erbeti iirdi. Mekke'de
bulundu u srada Kabe'yi bir rt ile rtmesini emreden bir rya grd.
Bunun zerine Kabe'yi hurma a ac lifinden yap lm ince hasrla rtt. Sonra, Kabe'yi daha iyi bir rt ile rtmesini emreden ikinci bir rya grnce, onu maafir ad verilen Yemen kuma" ile rtt. Sonra
Kabe'yi bundan da iyi bir rt ile rtmesini emreden nc bir rya
grd zaman onu izgili ince Yemen kuma ' ile rtt. Sylendiine
gre Kabe'yi rt ile ilk rten Tubba' olmu tur. Tubba' bundan baka
Crhm kabilesinden olan valilerine Kabe'ye bakmalar n, onu temiz
16

tutmalarn, ona pis kan, hayvan le ve hayz bezlerinin yakla trlmamasn emretti. Kabe'ye bir de kap ile anahtar yaptrd.//

26

Kinane olu Nadr (,-==-;) o lu Malik olu Fihr olu Galib olu
Leyy (cs3J) o lu Ka'b olu Mrre olu Teyim (e.") olu S'd,
(-k.) o lu Kft`b olu Abdmenaf'n kars olan Aylan o lu
Kays olu Hasafe
olu krime olu Mansur o lu Havazin
olu Bekr ( J-q olu Muaviye olu Nasr olu Avf o lu Czeyme
olu Zebine (4:y.:, ) olu Ahabb (,,.-1) kz air Subey'a
ad
geen kocas Abdmenaf'tan olan o lu Halid'e Mekke'nin kutsalln
bylterek orada zulm i lememesini emrederek Tubba' n orada gsterdii saygy ve orada yapt klarn anarak u iirini sylemitir :
"Ey o lum! Mekke'de ne k e ne de bye zulmet. Onun kutsal yerlerini koru; asla gurura kap lma. unu bil ki orada zulm
i leyen kimse ktlk ile kar lar ve onun yzne amar vurulur ;
yanaklarnda cehennem ate inin izleri grlr. Ben Mekke'nin bu halinin hakikat olduunu tecrbelere dayanarak bilirim ki ona kar zulm i leyen mahvolur. Tanr onu ve etrafnda bulunan evleri emin k ld.
Tanr onun kularn da emin kld. Halbuki geyikler ancak Sebir
danda emniyet iinde ya ayabilirler."
"Olum! Hkmdar Tubba' Mekke'ye gelerek onun kutsal mabedini ssl Yemen kumalar ile rtt. Rabbim onun egemenli ini
Mekke'de zelil k ld ki bylece Tubba' verdii szleri orada yerine getirdi: // Kabe'de yal n ayak yrd. Avlusunda kurbanl k 2000 deve
kesti; Mekke halkna, kestii genve iyi cinsten develerin etini durmadan 27
yedirdi onlara szlm bal erbeti ile arpadan yaplm ikiler iirdi.
nnde fil ile Mekke'ye saldran ordu orada ta lanarak mahvoldu,
halbuki uzak blgelerde Acemlerde ve Hazerlerde egemenlik devam
etmektedir. O lum! Sana sz sylendi inde dinle ve hadiselerin sonularn anla."21
Sonra Tubba' Mekke'den kp askerleri ile ve yan ndaki iki yahudi haham ile Yemen'e do ru savuup gitti. Yemen'e geldi inde kavmini girdii dine ard. Milleti onun bu teklifini kabul etmediler.
Yemen'de tapt klar atei hkmdar ile aralar nda hakem yapmak
istediler.
bn-i shak der ki: Ebu Malik o lu Sa'lebe olu Ebu Malik Kurazi (J,;,;) dedi ki: "Ben Ubeydullah o lu Talha o lu Muhammed o lu brahim'in u hikayeyi anlatt n iittim" :
21 $iir bilgisine ait bir aklama karlmtr.

17

Tubba' Yemen'e yakla t zaman Himyer kabilesi onun Yemen'e

girmesine mani olarak yle dediler : "Sen bizim dinimizden ayr ldktan sonra Yemen'e giremezsin." O zaman Tubba' onlar kendi dinine
ararak "bu din sizinkinden daha iyidir" dedi .Himyerliler: "yle
ise aramz bulmak zere ate i hakem yapalm" dediler. Tubba' peki
olur, dedi.
Yemenlilerin ileri srdklerine gre Yemen'de bir mesele zerinde anlaamad klar zaman aralar n bulmak iin hakem yapt klar
bir ate varm . Bu ate zalimi yakar mazluma tesir etmezmi .

28

Tubba'n milleti putlar ile ve dinlerine gre putlar na sunduklar

kurbanhklar ile, iki yahudi haham ise kendi mukaddes kitaplar boyunlarna asl olduu halde ktlar. Ate in kaca yerin karsnda
oturdular. Ate kp onlara do ru gelince ondan korkup nnden ekildiler. Orada hazr bulunan halk onlar tevik edederek ate e dayanmalarm emrettiler./ / Bunun zerine Yemenliler tahamml ettiler, ate
onlar sard getirdikleri putlar ile sunduklar kurbanlklar ve bunlar
gtren Himyerlileri yakt . ki haham ise boyunlarnda kitaplar ile
alnlar terliyerek zarars z ziyansz ateten ktlar. O zaman btn
Himyerliler Tubba'n yeni dinine girdiler.
Yahudilik Yemen'e i te bu ekilde girmitir.
bn-i shak der ki:
Birinin bana anlattna gre iki yahudi haham ile Himyerliler,
atei kt yere geri evirmek hususunda iddiaya giri tiler ve hangisi
bu ii baarrsa onun dininin hak dini olduu kabul edilecek dediler.
Bunun zerine birka Himyerli, putlar ile ate e yaklat. Ate onlar
yakmak iin fkrd. Himyerliler korkup ekildiler ; ate i yerine geri eviremediler. O zaman iki yahudi haham Tevrat'tan ayetler okuyarak
atee yaklatlar. Onlar okuduka ate geri gitti. Bylece hahamlar
onu kt yere geri evirmi oldular; bunun zerine btn Himyerliler yahudi dinine girdiler. Bu iki rivayetten hangisinin vuku' bulduunu ancak Tanr bilir.
bn-i shak der ki: Yemen'de Himyerlilerin putperestlik devrinde
kutluladklar Riam (rii,) adnda kutsal bir bina vard . Onlar bu yapn yannda kurban keserler, yap nn iinden, kendilerine hitap eden sesler duyarlard. ki yahudi haham Tubba'a "bu ses Himyerlileri sapknla srkleyen bir eytann sesidir. Sen bizi bu eytanla ba baa brak"
dediler.
18

Tubba' onlara: "Ona istedi inizi yapn" dedi. Yemenlilerin dediklerine gre bu iki haham ad geen kutsal yap dan bir kara kpek
karp kestiler, sonra yapy da yktlar. Bana anlatldna gre bu
yapdan arta kalan ykntlarda hala o zaman orada ak tlm olan kanlarn izleri duruyormu .
Tuhan (:-.51,;) O lu Hassan' n Egemenlii ve Kardei Amr
Tarafndan ldrlmesi
Tuban Es'ad Ebu Kerib o lu Hassan hkmdarl a getii zaman,
arap ve acem lkelerini fethetmek zere yemenlilerle birlikte Yemen'den
hareket etti.Irak topraklar nda bir yere geldikleri zaman//-ibn-i Hi am 29
diyor ki: baz bilginlerin bana dediklerine gre bu yer Bahreyn
dir. - Himyer ve di er Yemen kabileleri Hassan ile birlikte yry e
devam etmek istemediler; kendi yurtlar na ailelerinin yanna dnmek
istediler. Bu hususta, orduda Hassan' n yannda bulunan karde i Amr
ile gr tler. Yemenliler Amr'a: "Karde in Hassan' ldr biz de seni
kendimize hkmdar yapalm. Bundan sonra bizi yurdumuza gtrrsn" dediler. Amr kabul etti. Btn Yemenliler bu karar uygun buldular; ancak Zu Riayn Himyeri bunu uygun bulmad , Amr'a bu iten
vaz gemesini syledi. Amr kabul etmedi. Bunun zerine Zu Riayn
u iki beyti syledi:
"Kim uykusuzluu benden alpta yerine uyku verir. Rahat uyuyan
kimse mesuttur. Eer Himyer kabilesi gadr ve ihanet ederse Tanr Zu
Riayn' mazur grsn."
Zu Riayn beyitleri bir ka da yaz p mhrledi sonra onu Amr'a
getirerek " u yazy benim iin yannda sakla" dedi. Amr, Zu Riayn' n
dediini yapt. Sonra Amr karde i Hassan' ldrerek Yemenlilerle
birlikte Yemen'e dnd. Bu hadise zerine Himyer kabilesinden bir
kimse u beyitleri syledi:
"Geen asrlarda Hassan gibi bir l gren kimsenin gzlerini Allah korusun. Hassan' yurt dnda kalmaktan korkan yakn adamlar
ldrdler. Onlar Hassan' ldrdkleri zaman iyi oldu iyi oldu diye
bartlar. lnz bizim en iyi adam mzdr. Sa kalannz ise bizim
ulumuzdur. Hepiniz de benim ulular msnz.""
bn-i shak der ki: Tuban o lu Amr Yemen'e vard zaman kendisini uyku tutmama a balad ve uykusuzlua mbtela oldu. Uykusuz22 Dile ait bir aklama karlmtr.

19

30

luktan yorgun d nce// khinlerden ve falc lardan olan hekim ve mneccimlerden derdini sordu. Bunlardan birisi ona: "Tanr zerine and
ierimki karde ini ldrdn ekilde, kendi z karde ini veya akrabasn zulm ile ldrn herkes muhakkak uyku uyuyam yarak uykusuzlua mbtela olur" dedi.
Amr, bu sz i ittii zaman Yemen byklerinden kendisini kardei Hassan' ldrmee te vik edenleri ldrmeye ba lad. Sra Zu
Riayn'a geldi. Zu Riayn Amr'a: "Benim sende susuzlu umu belirten
bir belgem vard r" dedi. Amr ona: "ne belgesi?" dedi. Zu Riayn: "Sana
verdiim yaz" dedi. Amr yazy kard. inde bulunan iki beyti
grd; Zu Riayn' susuz bularak serbest b rakt ve o zaman kendisine t vermi olduunu anlad. Bir mddet sona Amr ld, o zaman
Himyerlilerin ii kart ve darmadank oldular.
Lahnia Zu enatir
.4.,.==i)in Yemen
Hkmdarli int Ele Geirii
Amr ldkten sonra hkmdar slalesine mensup olmayan Lahnia Yenuf Zu enatir <1,::-;-1) adnda Himyerli bir kimse ortaya kt. Yemenlilerin ileri gelenlerini ldrd, hkmdar soyuna
mensup ailelere kt muamele etti. Bunun zerine Himyerli bir air
Lahnia'ya u beyitleri syledi:

"Himyer kabilesi kendi evlatlar n ldryor ileri gelenlerini srgn ediyor. Kendi felaketini kendi eli ile haz rlyor. Bu kabile aklszl ile kendi dnya saadetini ykyor. Dininden kaybettii eyler ise
bundan daha oktur. Ondan nce gemi asrlarn insanlar da zulmettiklerinden tr ktlkler yaparak sonunda ziyan etmi lerdir."

31

Lahnia'nn olancl : Lahnia Lut kavminin i ledii kt eyi yapan sapk bir adamd... Hkmdar slalesinden olan genleri getirtip hususi surette yap lm bir kkte hkmdarl ele geiremesinler
diye kendileri ile cinsi mnasebette bulunur sonra elinde bir misvak
olduu halde saray muhafzlar na ve orada haz r bulunan askerlerine
k ten grnr ve bylece ocukla i ini bitirdii anlalrd . //
Lahnia nihayet Hassan' n karde i ve Tuban Es'ad'n olu Zur'a,
Zunvas' artt. Zur'a, Hassan ldrld zaman kk bir ocuktu. Sonra byyp gzel yak kl, gsteri li ve akll bir delikanl
oldu, Lahnia'nn elisi kendisine geldi i zaman ne iin geldi ini anlad
ve kk keskin bir b ak alarak ayakkab snda saklayp yola dt.
Lahnia ile yalnz kaldklar nda Lahnia zerine at ld ; Zur'a onunla m20

cadeleye giri ti ve karn n yarmak sureti ile ldrd, sonra ba n kesip

kellesini, aaya bakmay adet etti i pencereye koydu misvaki de a zna
yerletirdikten sonra dar kt. Kendisini grenler: "Ey Zu Nuvas
nasl yumuak m idi, sert mi idi ?" diye laf attlar. Zu Nuvas bunlara:
"Z Nuvas'n kmn sert mi yumuak m olduunu Lahnia'nn bana
sorun" cevabn verdi. 23 Bu sz zerine muhafzlar pencereye bakp
Lahnia'nn kesik ban grnce Zu Nuvas' n arkasndan ko arak yakaladlar ve "Mademki bizi bu pis adamdan kurtard n bize senden ba ka bir kimse hkmetmemeli" dediler. / /

32

Zu Nuvas' n Saltanat
Yemenliler Zu Nuvas' tahta oturttular Himyerliler ve btn Yemen kabileleri onun etrafnda toplandlar. Zu Nvas Himyer kabilesinden olan hkmdarlarn sonuncusu idi. Uhdud olayn yapan da
bu hkmdardr. Tahta getikten sonra Yusuf ad n ald ve uzun mddet hkm srd. Necran'da Incil hkmlerine uyan ve Meryem
olu sa'nn dininde olan bir ksm adamlar kalabilmiti Bunlar fazilet
ve istikamet sahibi kimselerdi. Ba kanlarnn ad es-Samir o lu Abdulland . Bu dinin esas men ei o zaman arap lkesinin ortalarnda bulunan
Necran'da idi. Bu ehir halk ile btn araplar putlara taparlard .
Bu dinin Necran'a geli i yle olmutur: Feymiyon adnda bir hiristiyan buraya gelmi halk kendi dinine davet etmi onlar da kabul etmilerdir.
Hiristiyanl gn Necran'da Yay l= Balangc
bn-i shak der ki: Munebbih o lu Vehb el-Yemanf den naklen
el-Ahnes'in klesi olan Ebu Lebid o lu el-Muire bana unlar anlatt :
Bu dinin Necran'da yayh yle oldu: Meryem o lu sa'nn dininde
ve Feymiyon adnda, duas makbul, dindar, mctehit ve iyi bir kimse
Necran'a gelmiti. Feymiyon memleket memleket gezen bir gezginci
idi. Bir memlekette tannd zaman ba ka bir memlekete giderdi. Sadece kendi elinin emei ile geinen ve amur i leri ile uraan yap ustas
idi. // Pazar gnn kutlu sayd iin o gn almayp ehir dna kar
ve orada ak ama kadar namaz k lard . Feymiyon Suriye kylerinden
birinde hviyetini gizleyerek yap ustal ile urayordu. Ky halkndan Salih adnda biri Feymiyon'un hviyetini ke fetti ve onu o zamana
kadar hibir eyi sevmedii derecede sevdi; o kadar ki o nereye giderse
sezdirmeden arkas ndan giderdi. Birgn Feymiyon her pazar yapt
23 Burada bir kelime aklamas geilmitir.

21

33

gibi ehir dna ekti; Salih ona sezdirmeden arkas ndan gidip onu grebilecei bir yere gizlenerek oturdu. Feymiyon namaza kalkt bu srada
bir ejderha kendisine do ru yaklat .Feymiyon ejderhay grnce beddua etti o da hemen orackta lverdi. teyandan Salih'de ejderhay
grm fakat ldnn farkna varmam t. Bu sebeple korktu ve kendini tutamyarak: "Ey Feymiyon ejderha sana do ru geliyor" diye bard. Feymiyon ise buna kulak asmay p namazna devam etti ve ak am
olunca geri dnd; O hviyetinin ke fedildiinin farkna vard . Salih'de Feymiyon'un kendisini grd n rendi ve: "Ey Feymiyon seni
hereyden ve herkesten ok sevdi imi bilirsin arkada n olmak ve nereye gidersen senin yan nda bulunmak istiyorum" dedi. Feymiyon:
"Nasl istersen. Benim halim grd n gibidir, e er bu hale katlanabilirsen gel" cevab n verdi. Bunun zerine Salih onun arkas na dt.
Ky halk nerede ise Feymiyon'un hviyetini ke f edecekti.
Feymiyon hasta bir kimseye raslad zaman ona dua ederek iyi
ederdi; fakat hasta olmu birisini iyi etmek iin a rld zaman gitmezdi. Ky halkndan bir adamn kr bir o lu vard . Bu adam Feymiyon'u sordu ve kendisini a ran kimseye gitmedi ini, cretle halka
yap yaptn rendi. Bunun zerine adam o lunu bir odaya koyup
stn rtt sonra Feymiyon'a gidip : "Evimde bir eyler yaptrmak
istiyorum gel gr de pazarl k edelim" dedi. Feymiyon gitti ve
34 ocuun bulunduu odaya girdi // ne yaptrmak istediini sordu.
Adam: "unlar unlar yaplacak" dedi. Sonra ocu un stnden rty ekerek: "Ey Feymiyon Allah' n kullarndan birine grd n felaket gelmitir; ona dua et" diye yalvard . Feymiyon dua etti ocuk ta
sapsalam ayaa kalkt.
Feymiyon bunun zerine hviyetinin ke fedildiini anlad ve kyden kp gitti; Salih'de arkas na dt. Suriye'de bir yerden geerken
ulu bir aacn yanna gelmiti. Aacn stne km bir adam: "Ey
Feymiyon " diye seslendi. Feymiyon: "Efendim" diye cevap verdi.
Aataki adam: "oktand r seni bekliyor acaba ne zaman gelecek diye kendi kendime d nyordum. Nihayet sesini duydum ve seni tan dm . Gitme, biraz sonra lece im bamda bulun" dedi, sonra ld.
Feymiyon ba nda bulundu ve onu gmdkten sonra yoluna devam
etti, Salih'de yannda idi. kisi araplarm oturduu bir yere geldiler ve
kendilerine sald rlarak bir arap kervan tarafndan yakalanp gtrldler. Bu araplar Feymiyon ile Salih'i Necran'da satt lar. Necran halk o zaman araplar n dininde olup orada bulunan uzun bir hurma a acna taparlar ve bu a a iin her sene bayram yaparlard . Bu bayram
22

gnnde aacn stne gzel elbiseler asarlar onu kad n mcevherleri ile
sslerler ve btn gn etrafnda ibadet ederlerdi. Bu ehrin ileri gelenlerinden biri Feymiyon'u, ba ka biri de Salih'i sat n ald. Feymiyon
efendisinin kendisine ay rd odada geceleyin namaz k ld srada yannda hibir klandrma arac olmad halde oda sabaha kadar ayd nlk iinde parlard. Efendisi bu durumu grerek at kald ve ondan
hangi dinde olduunu sordu. Feymiyon hangi dinde oldu unu akhyarak szlerine unlar ekledi: "Siz sapklk iindesiniz ; tapt nz
bu hurma aac ne faydas ne de zarar erien bir eydir. Ben, taptm
tek ve ortaksz olan Tanrma yalvarsam bu a ac yok eder." Bunun zerine efendisi : "Bu sylediklerini yap e er baarabilirsen biz de kendi
dinimizden vaz geip senin dinine gireriz" dedi. Feymiyon temizlenerek iki rik'at namaz k ld ve aaca beddua etti. Tanr kuvvetli bir yel estirerek a ac kknden skp att . Bu olay gren btn Necran halk
Feymiyon'un dinine girdiler. Feymiyon onlara Meryem o lu sa dininin kurallarn retti. il Sonra her yerde bu dine ba l olan kimselerin 35
bana gelen olaylar Necran halk nn bana da geldi. Hiristiyanl k
Arabistanda Necran'da i te byle yaylmtr.
bn-i shak der ki: Necran halk hakknda Mnebbih o lu Vehb'in szleri budur.
Es-Samir O lu Abdullah le Uhdud Halk nn Hikyesi
bn-i shak der ki: Bir yandan Ka'b o lu Muhammed Kurazi
den naklen Ziyad o lu Yezid, te yandan Necran halk ndan bazlar,
Necran halk hakknda bana unlar anlattlar :
Necran halk puta tapc olup onlara taparlard . lkenin en byk ehri olan Necran ehrinin yaknlarnda olan kylerin birinde Necran halk ocuklarna sihirbazlk reten bir sihirbaz vard . Feymiyon
bu kye geldii zaman -burada olay anlatanlar Mnebbih olu Vehb'in
and ad sylemeyip sadece (kye gelen bir adam) derler- Necran ile
sihirbazn bulunduu bu ky arasnda bir kulbe yapt . Necran halk
sihirbazlk renmek iin ocuklar n sihirbazn yanna yollamaa
devam ettiler. Es-Samir 'de o lu es-Samir o lu Abdullah' Necran halk ocuklar ile birlikte sihirbazn yanna yolluyordu. Abdullah yolda
kulbenin yanndan geerken burada oturan adam n namaz kldn ve
ibadet etti ini grerek ho una gitmi ve yanna varp onunla birlikte
oturup szlerini dinlemee balamt. Nihayet onun dinine girip Allah'n birliine inand ve inand bu Allah'a ibadete ba lad. Fey23

miyon'dan bu dinin kaidelerini sorarak iyice rendikten sonra ondan

byk ismi sylemesini istedi ki Abdullah bunu biliyordu. Feymiyon bu
ismi sylemedi ve ona : "Ey karde imin olu sen ona tahamml edemezsin ve bu tahamml edemeyiinden endie ediyorum" dedi. Bu srada
Abdullah'n babas es-Samir olunun dier ocuklar gibi sihirbazn
yamna gidip geldiini sanyordu. Abdullah Feymiyon'un kendisine byk ismi sylemediini ve bu konuda dayanamyacandan korktuunu
grnce birka tahta paras tedarik etti ve bildi i Tanr adlarnn hepsini bu tahta paralar na ayr ayr yazd . Bu ii bitirdikten sonra bir ate
36 yakt ve tahtalar birer birer bu ate e atmaa balad.// Sra byk ismin yazl bulunduu tahta paras na gelince tahta yanmadan ate ten
srayp kt. Abdullah bu tahtay alp arkadana geldi, kendisinden
gizledii ad rendiini syledi. Feymiyon : "Peki bu isim nedir ?" dedii zaman Abdullah: " u" diye cevap verdi. "Peki nas l rendin"
deyince Abdullah yapt klarn anlatt. O zaman Feymiyon: "Ey kardeimin olu byk ad buldun, kendini koru fakat koruyabilece ini
sanmyorum" dedi.
Bundan sonra es-Samir o lu Abdullah Necran'a girdii zaman
raslad her hastaya yle demee balad : "Ey Allah'n kulu Tanrnn
birliine inanp benim dinime girmez misin? Byle yaparsan senin
iin Tanr 'ya dua ederim, O da seni tutuldu un hastalktan kurtarr."
Abdullah'n bu ekilde teklifte bulunduu herkes "evet" deyip Tanr 'nin birliine inanarak dinine giriyordu. Abdullah dua ediyor onlar da
iyileiyorlard . Bu suretle Necran'da ne kadar hasta varsa Abdullah' n
yanna gelerek dinine girip duas n alarak iyi oldu. Sonunda Abdullah' n
bu durumu Necran hkmdarna duyuruldu. Hkmdar kendisini
artp "Sen lkemin adamlar nn fikrini eldin onlar dinimden ve
babalarmn dininden ayrdn. Sana ikence yaptrtacam" dedi.
Abdullah: "Buna gcn yetmez" cevab n verdi. Hkmdar Abdullah'
yce bir da bandan, ba aa attrdysa da o sapasalam yere d t. Necran'da iine d en her eyin yok olduu bir suya attrd , gene
sapasalam kt. Hkmdarn bu iten gz yld bir zamanda esSamir olu Abdullah hkmdara dedi ki : "Tanr'ya and ierim ki sen
beni ldremezsin, ancak Tanr 'y bir bilip benim inandklarma inamrsan bana etki yapp ldrebilirsin. Bunun zerine hkmdar Tanr'nn birliine inand ve es-Samir o lu Abdullah'n dediklerini tekrar
etti. Sonra elinde bulunan bir sopa ile ona vurdu ba n hafifce yard ve
ldrd; hkmdarn kendisi de hemen orackta ld. Bunun zerine
btn Necran halk es-Samir olu Abdullah'n dinine girdiler. Bu din,
24

ncil'in ve bu kitabn hkmlerine uygun olarak Meryem o lu sa'nn

girdii dindi. Sonunda dinda larnn bana gelen olaylar Necran halkmn bana da geldi. H ristiyanln Necran'da yaylmn asl ite
budur. Dorusunu Tanr bilir.
bn-i shak der ki: K'b o lu Muhammed el-Kurazi ile ,es - Samir
olu Abdullah hakknda Necran halknn bazlarnn hikayesi ite budur. Hangisinin do ru olduunu Tanr bilir. //

37

Zu-Nuvas ordusu ile Necran halk stne yrd ve onlar yahudilie davet ederek kendilerini bu din ile lm aras nda muhayyer brakt.
Necranllar lm setiler. Zu-Nuvas Uhdud diye an lan ukuru kazdrd, Necranhlar n bir bln bu ukurda ate te yakt ve bir bln
kltan geirdi ve ibret olmak zere de hepsinin baz uzuvlarn kestirdi.
ldrlenlerin says aa yukar yirmi bini buldu. Tanr Zu-Nuvas
ile askeleri hakknda Peygamber Muhammed'e u ayeti indirdi :
"Uhdud olayn yaratanlara lanet olsun ki bu Uhdud bol odun yak lan
bir atele dolu idi. Kendileri ate in etrafnda oturarak mminlere kar
yaptklarn seyrediyorlard. Bunlar mminlerin kutsal ve lmeye
deer Tanr'ya inamlanm biricik su buluyorlard.""
bn-i shak der ki : Dendi ine gre Necranhlann ba kan ve dini
reisleri olan es-Samir o lu Abdullah'da Zu-Nuvas' n ldrd kimseler arasmda idi.
bn-i shak der ki : Hazm o lu Amr olu Muhammed olu Ebu
Bekr olu Abdullah kendisine u hikayenin anlatldn bana syledi:
mer ibni Hattab zamannda Necran halk ndan bir adam Necran y knt yerlerinden birini kazm ; kazlan topraklar altnda, es-Samir o lu
Abdullah, oturmu bir durumda bulunmu , Abdullah, bana vurulmu
bir sopa yaras n eliyle tutar durumda imi . Eli bandan ekildii zaman yaradan kan fkrr, brakld zaman el kendi kendine yara
stne gider ve kan dururmu . // Abdullah'n parmanda "Tanrm Allah'dr" ibaresi yazl bir yzk bulunmakta imi . Bu durum mer
ibni Hattab'a mektup yazlarak haber verilmi , mer de olduu gibi
braklarak stne toprak rtlmesini emretmi ve byle yapmlar.
Devs Zu Sa'leban' n Meselesi ile Habeliler Egemenliinin
Balangc ve Yemen'i stila Eden Eryat' n Hikayesi
bn-i shak der ki: Hristiyanlardan ve Sebe' halk ndan Devs Zu
Sa'leban adnda biri atn drt nala srp uzakla arak lmden kur24 Burada bir dil aklamas geilmitir.

25

38

tuldu. Bu adam l yolunu tutarak kendisini takip edenlerin gzlerinden

kaybolmaya muvaffak oldu. Yoluna devam edip Bizans hkmdar
Kayserin huzuruna ekti; Zu-Nuvas' n hristiyanlara yaptklarn anlatt ve bu hkmdarla askerlerine kar kendisinden yardm istedi.
Kayser : "Memleketin bizden uzakt r, fakat bu dinde olan Habe kralna, sana yardm etmesini yazaca m. Bu hkmdar memleketine daha
yakndr" cevabn verdi ve Habe hkmdarna, kendisine yardm
etmesini ve cn almasn emreden bir mektup yazd .
Devs kayserin mektubu ile Neca i'nin huzuruna kt. Necai
kendisi ile birlikte 70.000 Habe liden mrekkep bir ordu yollad. Ordunun bana Habelilerden Eryat' komutan tayin etti. Bu orduda Ebrehe el-Erem de bulunuyordu. Eryat, beraberinde Devs Zu Sa'leban
da olduu halde denizi aarak Yemen sahiline ayak bast . Zu-Nvas
Himyer kabilesi ile kendisine itaat eden Yemen kabilelerini alarak Er39 yat'n karsna kt. // ki ordu karlat zaman Zu-Nuvas ile ordusu
yenilgiye uradlar. Zu-Nuvas kendinin ve milletinin ba na gelenleri
grnce at m denize doru yneltti, krbalad ; at denize girerek nce
s sulara sonra denizin derinliklerine dal p Zu-Nuvas'la birlikte kaybolup gitti. Bundan sonra Zu-Nuvas'tan hibir haber al namad. Eryat ise Yemen'e girip istila ederek hkmdar oldu.
Yemen halkndan bir adam Devs'in Habe lilerin yardm ile balarna getirdii beladan bahsederken bir iirinde yle diyor: "Ne Devs
gibi ne de onun beraberinde getirdi i kymetli eyler gibi olsun." 25
mza kadar Yemen'de bir atalar sz gibi kullan l- Buszamn
maktadr. Gene bu konu hakk nda air Zu-Ceden el-Himyeri u beyitleri sylemitir:

40

"Sakin ol! Gz ya gemii geri getirmez. lenlerin arkasndan

zlerek kendini mahvetme. Izi tozu kalmayan Beynun ve Silhiyn'den
sonra hibir kimse konak yapmas n." Beynun, Gumdan ve Silhiyn
Eryat'n ykt Yemen kalelerindendir. Bu kalelerin hibir yerde e i
yoktu. // air Zu-Ceden u iirleri de sylemitir:
"Brak beni kahrolas, nefesimi kuruttun. arkc kzlarn ark
syledii ve nefis iki itiimiz bir srada beni e lenceden ahkoyamazs n.
Eer iki masasndaki arkada m benden bir ikayet etmezse iki imek benim iin utan lacak bir ey deildir. nk her trl deva iilse
bile lme hibir ey mani olamaz. Duvarlar yce da balar ile boy
len manastrda yaayan rahip dahi lmden kurtulamaz. Hik25 Burada airin kymetli eylerden maksad , Devs'le beraber gelen Habe ordusudur.

26

yesini iittiin Gumdan atosu bir da banda yce bir bina halinde
yaplmt. Eteklerinde ise uurumlar, sulak ve kaygan batakl klar vard.
Akamlar orada fenerler imek gibi parlard. // Avlusuna dikilmi olan
hurma aacnn dallar ok meyveli olduundan yere do ru sarkkt .
Fakat o canllk ve hayat kl olup gitti, gzellii yangn ate i yok etti.
Zu-Nuvas ise zelil olarak teslim oldu ve milletine, felaketten korunmalar iin tavsiyede bulundu." Gene bu olay hakk nda air ibn ezZi'be Sakafi u beyitleri sylemi tir: "And ierim ki yi it iin ne ihtiyarlamaktan ne de arkas ndan gelen lmden kurtulu yoktur. Gene
and ierim ki yiit iin lmden ne kalacak ne de sn lacak biryer
yoktur. Zat l-Aber denen yerde sabahleyin yok edilen Himyer kabilelerinden sonra (benim iin hayatta bir zevk yoktur) bunlar, ya mur
ykl buluta benzeyen binlerce askerle m zrakllar tarafndan yok edildiler. Bu askerlerin sesleri atlar sarlatryor, ten kokular dtkleri
kimseleri karlarndan karyordu. Onlar dev gibi kuvvetli, kum gibi
oklard, ki getikleri yerlerdeki ye il aalar bile kuruyordu."

41

bn-i Hiam diyor ki: ez-Zi'be" airin anasnn addr. Kendi ad

ise Kasiy o lu Cem olu Hutayt o lu Malik olu Salim olu Abdyalil olu Rebia'dr. air Ma'dikerib o lu Amr ez-Zubeydi ile Mekuh
olu Kays el-Murad! aras nda bir anlamazlk olmu, Kays'n kendisini
tehdit ettii Ma'dikerib'e duyurulmu bunun zerine Himyer kabilesi
onun // saltanat n ve gemi olan hkmranln anarak u beyitleri 42
sylemitir: "Sanki hayat nn en parlak devresini ya ayan Zu-Ruayn
veya Zu-Nuvas'm sn gibi sen mi beni korkutuyorsun. Senden nce
her ne kadar temelleri sa lam Ad zamamndan kalma eski, byk, kahir ve zalim bir saltanat vard ysa da bu saltanat srenler art k gp
gitmidirler; srdkleri saltanat ise boyuna el de itirmektedir."
bn-i Hiam diyor ki: airin bal olduu Zbeyd kabilesinin soy
kt yledir : Mezhic o lu Sa'd l-Asire o lu Sa'b olu Munebbih
olu Mazin olu Seleme olu Zbeyd. Bu ktk Sa'd l-A ire olu
Sa'b olu Munebbih olu Mazin olu Seleme o lu Zubeyd eklinde
de sralanr. Sa'b o lu Zubeyd eklinde de sylenir. (Kays' n bal
olduu) Murad ise Mezhic o lu Yuhabir'dir.
bn-i Hiam diyor ki: Ebu Ubeyde bana u hikftyeyi anlatt : mer
ibni Hattab Erminya27 da sava an Rebia o lu Selman- Bahili'ye, bahite , asil at sahiplerini asil olmayan at sahiplerine tercih etmesini yaz26 ez-Zi'be kelimesi arapada di i kurt manas na gelir.
27 Galiba Ermenistan' kastediyor.

27

43

m . Bahili Bahile kabilesine mensup demektir ki bu kabilenin soy

kt: Aylan o lu Kays olu Sa'd olu Ya'sur o lu Bahile'dir. Selman, ordunun atlarn' birer birer nnden geirtti. S ra, air Ma'dikerib olu Amr'in atma gelince Selman kendisine: "Senin bu at n asil
deildir" dedi. Amr ona sinirlenerek : "Bak, asil olmayan biri kendisi
gibi asil olmayan tand" dedi. Bu sz zerine Kays Amr'in kar sna
dikilerek kendisini tehdit etti. O zaman air Amr'da daha nce yukar da
geen beyitleri syledi. //
bn-i Hiam diyor ki: Khin Satih'in "lkemize Habe liler gelecek Ebyen ile Cure arasndaki btn topraklar ele geirecekler"
sz ile khin k'n "lkenize siyahlar gelecek, eli yumu ak her kadn
ele geirip Ebyen ile Necran aras ndaki topraklar istil edecekler"
sznn manas ite bu olaydr.'
Ebrehe El-E rem'in Yemen Hkmdarl n Ele Geirmesi ve
Eryat' n ldrlmesi
bn-i shak der ki:

44

Eryat Yemen'de birka sene hkm srd. Sonra ordusunda bulunan Habe li Ebrehe Yemen'deki habe lilere komuta etmek hususunda
kendisiyle mcadeleye giri ti. Habe liler, bir bl Eryat'n bir bl
Ebrehe'nin etrafnda toplanarak ikiye blndler. Sonra birbirlerine
saldrdlar. ki ordu kar karya gelince, Ebrehe Eryat'a: "Habe lileri
birbirine d rp onlar yok etmekle bir ey kazanmazs n . Karma
k ikimiz delim, hangimiz yenersek te taraf n askeri de yenen
tarafa kat lsn" diye haber yollad. Eryat haklsn diye cevap verdi.
Ksa boylu, etli, tknaz ve hristiyan dninde olan Ebrehe meydana
kt ; yakkl, iri yar ve uzun boylu Eryat ta elinde bir m zrak olduu
halde meydana atld. Ebrehe'nin gerisinde, arkas n korumak iin duran Atvede ad nda bir klesi bulunuyordu. Eryat mzran kaldrarak
Ebrehe'nin bana doru frlatt. Mzrak Ebrehe'nin alnna deyip kan, burnunu, gzn ve duda n yarp geti. Bunun iin Ebrehe'ye
el-Erem dendi." Bu srada Atvede Ebrehe'nin arkas ndan atlarak
Eryat'a saldrd ve onu ldrd. Bunun zerine Eryat' n askeri Ebrehe
tarafna geti. // Bylece Yemen'de bulunan btn Habe liler Ebrehenin
etrafnda topland lar. Ebrehe ise Eryat' n diyetini dedi.
28 Taberi Tercmesi, C. I ss. 1159.
29 el-Erem arapada bilhassa duda yark kimselere denir.

28

Bu haber Neca i'ye ulanca ok sinirlendi ve "bu adam emrim

olmaks zn komutanma saldrp ldrd" dedi; sonra Ebrehe'nin
hkmettii lkelere gideceine ve onun salarn keseceine and iti.
Bunun zerine Ebrehe kendi salar n kesti, bir torbayada Yemen topra doldurarak hepsini u mealde bir mektupla birlikte Neca iye yollad :
"Ey hkmdar, Eryat senin bir klendi; ben de senin bir klenim.
Her ikimizde sana bal olduumuz halde emirlerini yerine getirmekte
aramzda anlamazlik kt, fakat ben Habe lileri idare ve hkmetmekte
kendisinden daha usta ktm. Ben imdi hkmdarn and itiini duyduum zaman sa m hep kestim lkemin topra ndan bir torba doldurarak yolladm Hkmdar bu topraa bassn ve bu suretle and yerine gelmi olsun.
Necai Ebrehe'nin yollad eyleri ve mektubu ald zaman kendisinden memnun oldu ve ona: "Ben ikinci bir emir verinceye kadar
Yemen lkesinde kal" diye haber yollad ; bylece Ebrehe Yemen'de
kalm oldu.
Fil Mes'elesi ve En-Nesee'ler Hikyaesi
Bundan sonra Ebrehe San'a'da el-Kulleys ad verilen tap na
yaptrd. Bu tapnak o zaman yeryznde hibir yerde e i grlmemi
bir kilise oldu. Necaiye mektup yazarak : "Ey hkmdar ! Senden nce
hibir hkmdara bir e i yaplmam bir kilise yaptrdm. Btn araplarn bu kiliseye hac etmek iin gelmelerini sa layacam" diye haber
verdi. Araplar Ebrehe'nin Neca i'ye yollad bu mektuptan haberdar
olunca en-Nesee'lerden ve Mudar o lu lyas olu Mdrike olu Huzeyme o lu Kinane olu Malik el-Haris o lu Sa'lebe o lu Amir olu
Adiyy // olu Fukaym o ullarndan bir adam buna sinirlendi.
Nesee'ler cahiliye devrinde araplar iin aylar tehir eden kimselerdir. yleki bunlar sava n caiz olmad bir ay caiz klar ve yerine
savan caiz olduu bir ay korlard . Bu hususta Allah u ayeti indirdi:
"Kutsal aylar deitirme i i kfirlikte ileri gitmektir. Bu ile kfir
olan kimseler sapkla srklenirler ki Allah' n kutsal kld sreyi
doldurmak iin aylar bir yl caiz bir yl kutsal klarlard .'"
bn-i shak der ki: Araplar iin aylar n yerini deitiren ilk adam
el-Kalemmes'dir. Araplar kendisine uyarak onun caiz veya haram k ld aylar benimsediler. El-Kalemmes'in soy kt : Huzeyme o lu
30 Burada arapaya ait tercme ile ilgisi olmayan bir dil a klamas atlanmtr.

29

45

Kinane olu Malik olu el-Haris o lu Sa'lebe olu Amir olu Adiy olu
Fukaym olu Abd o lu Huzeyfe'dir. Kalemmes'den sonra yerine o lu
46 Huzeyfe o lu Abbad geti.//Abbad'dan sonra Abbad o lu Kala' ;bundan sonra Kala' o lu Umeyye; bundan sonra meyye o lu Avf;
Avf'dan sonra Avf o lu Ebu Smame Cunde yerine geti ki bu adam
Nesee'lerin sonuncusudur. slmiyet, bunun zamannda ortaya kt.
Araplar hac i ini bitirdikten sonra Nesee'lik i ini gren kimseye gelirler
o da drt kutsal ayn-ki bunlar Receb, Zulkade, Zulhicce ve Muharrem
aylardr- kutsallklarn bildirir ve eer bunlardan birini sava olabilir
bir ay yapmak isterse Muharrem ay n seer ve yerine Safer ay n kutsal klar. Araplar drt kutsal ay n sresini doldurmak iin bu karara
uyarlard. Nesee'lik iini gren adamn yanndan ayrlacaklar zaman
bu adam aya a kalkar ve "Ey Tanr m ben bunlar iin iki safer ayndan
birincisini sava yaplabilir kldm; tekisini ise gelecek yla tehir ettim'"' derdi.

47

Cezl' ut-Tian lkab ile anlan air Kays o lu Umeyr araplara kar , cedleri Nesee i ini grenlerden oldu u iin nerek u beyitleri
sylemitir: "Maad kabileleri bilirler ki benim kabilem insanlar n en
asilidir. Kendisinde cmz olanlardan hangisi elimizden kurtulmu tur. nsanlar aras nda azna gem vurmad mz kim vardr. Maad
kabileleri iin sava yaplan aylar kutsal klan biz deil mi idik ?"
Bu air Kinane olu Malik olu Sa'lebe olu Ganm olu Firas oullarndan bir kimsedir. //
bn-i Hiam diyor ki : Kutsal aylar n birincisi Muharrem ay dr.
bn-i shak der ki: el-Kalemmes (Ebrehe'nin mektubuna k zan)
Kinaneli, gidip Yemen'de el-Kulleys tap nana girdi ve pisledi...
Sonra kap memleketine dnd. Bu olay Ebrehe'ye haber verildi i
zaman bunu kim yapt diye sorunca "Mekke'deki kutsal eve hac eden
araplardan biri yapm ki kendisi, araplar , yaptrdm tapnaa hac
etme e sevk edece im hakkndaki szme kzm da bu ii onun iin
yapmtr. Yapt bu hareketle de tap nan hac edilmee demediini
anlatmak istemi tir," cevab verildi. Bunun zerine Ebrehe sinirlendi
ve gidip Mekkedeki kutsal evi ykmaa and iti. Bundan sonra Habe islere hazrlanmalarn emrettikten sonra yola kt . Beraberinde mehur
31 Araplar Muharrem ile Safer ay na es-Saferan (iki safer ay ) derler ki bu eit olaya
arapada ta lib denir. Talib umullendirmek manasma gelir ki yanyana sylenen iki eyden birisinin adn tekisine de vermek demektir. Mesel el-Omeran (iki mer) tabiri ile
halife Ebu Bekr ile mer ibn-i Hattab kastedilir. El-Kameran (iki ay) kelimesi ile ay ile
gne kastedilir; halbuki gne in ad e-ems'dir.

30

fil de bulunuyordu. Araplar bunu haber al nca byk bir felaket

telakki edip ok korktular. Fakat Allah' n kutsal evi olan Ka'be'yi
ykmak niyetinde olduunu iittikleri zaman Ebrehe ile sava may kendilerine den dev bildiler.
Yemen hkmdar ve e rafndan Zu Nefr adndaki bir adam ortaya
kp kendi kabilesini ve btn araplardan kendisine kat lanlar Ebrehe ile savamaya, Allah' n kutsal evini korumaya ve Ebrehe'nin onu
ykmasna mani olmaya davet etti. Zu Nefr kendisine kat lanlarla birlikte Ebrehe'nin kar sna kt, savat fakat yenildi ve tutsak olarak
Ebrehe'ye gtrld. Ebrehe onu ldrmek istedi ise de Zu Nefr
"Ey hkmdar beni ldrtme belki yannda kahm senin iin beni
ldrtmenden daha iyi olabilir" dedi. Uysal bir adam olan Ebrehe onu
ldrmedi fakat zincire vurdurarak hapsetti.
Ebrehe yoluna devam ederek amac na doru ilerledi. Has'am kabilesi topraklarna geldii zaman Habib olu Nufeyl el-Has'ami,
Has'am kabilesinin ehran ve Nahis kollar ile arap kabilelerinden kendisine katlanlarn banda olarak Ebrehe'nin kar sna kt. // Savat 48
fakat o da yenilip tutsak olarak Ebrehe'ye gtrld. Ebrehe Nufeyl'i
ldrmek istedi ise de o "Ey hkmar beni ldrme Arap lkesinde
gittiin yerlerde yol gstericin olurum. Has'am kabilesinin ehran ve
Nahis kollarnn sana boyun e meleri iin ite iki kolum rehine olsun"
dedi. Bunun zerine Ebrehe onu serbest b rakt.
Nfeyl klavuz olduu halde Ebrehe ilerledi. Taif ehri yaknlarna
geldii zaman Sakif o lu Avf olu Sa'd olu Amr olu Ka'ab o lu
Malik olu Muattb olu Mes'ud Sakif kabilesinin ileri gelenlerinin banda olduu halde Ebrehe'nin katna vard.
Sakirin soy kt Adnan olu Ma'ad olu Nizar olu yad olu
Du'miy olu Efs olu Yakdum o lu Mansur olu Mnebbih olu enNebit o lu Kasiy olu Sakirdir. air Ebu's-Salt olu Umeyye esSakafis u beyitleri syler:
"Keke kabilem olan yad bizden uzaklap gitmeseydi; yahut,
srleri zayflasa dahi yurdlarnda kalsalard . Bu kabile yle bir kabiledir ki Irak lkesine hkmeder, yaz ilerini kendileri yaparlar." / /
Gene ayn air u beyitleri sylyor : "Ey Lbeyna beni ve soyumu
sorarsan sana hakikati syliyeyim. Ben Kasiy'in babas et-Nebit ile
Yakdum olu Mansur gibi eski adamlarn soyundanm."
bn-i Hiam diyor ki: Sakirin soy kt Adnan olu Maad olu
Nizar o lu Mudar olu Aylan olu Kays olu Hasafe olu krime o31

49

lu Mansur o lu Havazin olu Bekr olu Mnebbih o lu Kasiy olu Sakif'tir. lk iki beyitle sonraki iki beyit air meyye'nin iki kasidesinde
gemektedir.
bn-i shak der ki: Sakif heyeti Ebrehe'n n katna geldii zaman:
"Ey hkmdar biz senin szn tutan ve sana boyun e en kleleriniziz. Size kar dmanlmz yok tapnamz -el-Lt' kast ediyorlarsizin kast etti iniz tapnak deildir. Siz Mekke'de bulunan tapnaa
doru gidiyorsunuz. Yannza, sizi oraya gtrecek yolgstericiler katalm," dediler. Ebrehe de onlara dokunmad .
El-Lt ise Ka'be'ye yap ld gibi Sakiflilerin Taif'de sayg gsterdikleri bir tap naktr. bn-i Hiam diyor ki: Dil bilgini Ebu Ubeyde,
air el-Hattab o lu Drar el-Fihrrnin u beytini bana okudu: "Sakif
kabilesi hsrana u ram ve perian bir halde tap naklar Lt'a do ru
katlar." Bu beyit airin birka beyti iinde gemektedir.
bn-i shak der ki: Sakifliler kendisine Mekke yolunu gstermek
zere Ebrehe'nin yan na Ebu Rigal' kattlar. Ebrehe, yannda Ebu
Rigal olduu halde yoluna devam etti ve el-Mugammis mevkiinde konaklad . Burada Ebu Rigal ld. O gnden beri Araplar Ebu Rigal' n
mezarn talarlar. Halkn el-Mugammis mevkiinde ta lad mezar
onundur. Ebrehe el-Mugammis mevkiine indi i zaman Habe lilerden
50 Maksud o lu el-Esved adl birini bir svari birli i ile ileri yollad. //
Bu zat Mekke'ye kadar gidip Kurey kabilesinin srleri dahil olmak
zere Tihame halknn srlerini, bu arada Ha im olu Abdlmuttalib'in iki yz devesini al p getirdi. Abdlmuttalib o zaman Kurey
kabilesinin en ileri geleni ve ba kan idi. Kurey, Kinane ve Huzeyl
kabileleri ile Ka'be civarnda bulunan dier kimseler Ebrehe ile sava mak istedilerse de ba a kamyacaklarn anladlar ve bu i ten vaz
getiler.
Ebrehe Hunata el-Himyerry:. Mekke'ye gndererek "Git u ehrin bakan ve ileri geleni olan zat bul ve kendisine yle syle: -Hkmdar diyor ki ben sizinle sava mak iin deil ancak u tapna
(Ka'be) ykmak iin geldim. Bana kar gelmezseniz kannz aktmak
istemem. Eer o benimle sava mak istemiyorsa kendisini bana getir,
dedi. Hunata Mekke'ye girip Kurey kabilesinin ba kan ve ileri geleninin kim olduunu sorunca "Kusay o lu Abdmenaf olu Haim
olu Abdlmuttalib'dir" cevab n ald. Hunata Abdlmuttalib'in yan na varp Ebrehe'nin sylediklerini tekrar etti. Abdlmuttalib dedi ki:
Tanr adna and ierim ki biz kendisi ile sava mak istemiyoruz. Zaten
buna da gcmz yetmez; bu tap nak Allah'n kutlu evidir. Ayn za32

manda O'nun sevgilisi brahim'in tap nadr. -Yahut ta bu anlamda bir

ey sylemi tir- Tanr bu tapna korursa kendi evini ve kutlu tap nan korumu olur; yoksa onu korumaya bizim gcmz yetmez." Bunun
zerine Hunata Abdlmuttalib'e: "yle ise benimle birlikte hkmda
rn yanna gel; nk seni yanna gtrmem iin bana emir vermi ti"
dedi.
Abdlmuttalib yannda oullarndan bazlar bulunduu halde
Hunata ile birlikte gitti. Orduga'ha ula t zaman dostu olan Zu Nefr'in
nerede oldu unu sordu ve hapis olduu yere giderek: "Ey Zu Nefr!
Bam za gelen bu belada bize bir iyili in dokunmaz m ?" dedi. Zu
Nefr: "Kendisini sabah veya ak am ldrece ini bekledii bir hkmdarn elinde tutsak bulunan bir adam n ne gibi bir faydas olabilir. Ban za gelen bu belada benden bir fayda bekleme // ancak filin ba- 51
kcs olan Uneys dostumdur ona haber yollay p senin hakknda tavsiye edeceim ve senin kymetini onun yannda ykselterek hkmdarn katna kman iin izin almas n isteyeceim. Sen hkmdara
istedi ini sylersin Uneys de elinden gelirse hkmdar n katnda sana
efaat eder," cevab n verdi. Abdlmuttalib : "Bu kadar da 'yeter"
cevabn verdi. Zu Nefr Uneys'i a rtp kendisine yle dedi: "Abdlmuttalib Kurey kabilesinin bakandr ve Mekke kafilelerinin sahibidir, ovada halk da balarnda hayvanlar doyurur. Hkmdar iki
yz devesini alm, hkmdarn katna kmas iin kendisine izin al
ve elinden geldi i kadar yardm et" Zu Nefr de : "Olur yapar m" cevabn verdi.
Uneys Ebrehe ile konu arak dedi ki: "Ey hkmdar! te Kurey
kabilesinin ba kan kapnda bekliyor. Katna kmak iin izin istiyor.
Kendisi Mekke kafilelerinin sahibidir. Ovada halk , da balarnda hayvanlar doyurur. Katna kmasna izin ver. Iste ini bildirsin ona iyilik et." Bunun zerine Ebrehe izin verdi.
bn-i shak szne devamla der ki: Abdlmuttalib ok gzel, ok
yakkl ve byk bir adamd . Ebrehe onu grd zaman sayg gsterdi, arlad ve kendisinden daha a a bir yerde oturtmak istemedi;
ayn zamanda Habe lilerin Abdlmuttalib'i hkmdarlarnn tahtmda
oturmu grmelerinden de ekindi. Bu d ncelerle Ebrehe taht ndan
inerek kilimin stne oturdu Abdlmuttalib'e de yan nda yer gsterdi;
sonra tercmanna dnerek: "Ona sor bakal m istedii ne imi ?"
dedi. Tercman bu szleri Abdlmuttalib'e bildirdi i zaman o : "Hkmdar iki yz devemi alm arzum bu develerin geri verilmesidir"
dedi. Tercman bunlar hkmdara anlattnda hkmdar: "Ona
33

unlar syle: seni grdm zaman be enmi tim sonra konu tuun
zaman gzmden d tn. Sen, aldm iki yz deve hakknda konuup;
senin ve babalarnn dininde kutlu saylan ve benim ykmak iin geldiim tapnak hakknda konumadn," dedi. Bunun zerine Abdlmuttalib : "Ben develerin ;ahibiyim. Tap naa gelince onun da koruyucusu ve bir sahibi vard r" deyince hkmdar : "dediin o sahibi onu bana kar koruyamiyacaktr" dedi. Abdlmuttalib ise : "o senin bilece in
bir ey" cevabn verdi.
52

53

Bilgi sahibi olan bazlarnn anlatma gre Ebrehe Hunata'n n aracl ile // Abdlmuttalib' istedii zaman Bekr kabilesi ba kan olan
Kinane o lu Menat olu Bekr olu Duil olu Adiy olu Nufase olu
Ya'mur ile Huzeyl kabilesi ba kan olan Vsile o lu Huveylid Huzell
de Abdlmuttalib ile birlikte Ebrehen'nin kat na kmlar. Heyet
Ebrehe'ye, kendilerini brakp dnd ve tapna (Ka'be) ykmaktan
yaz getii takdirde kendisine Tihame lkesi mahsulnn te birini
vereceklerini sylemi ise de Ebrehe bunu kabul etmemi . Bu son olayn
cereyan edip etmedi ini ancak Allah bilir. Di er taraftan Ebrehe evvelce alm olduu Abdlmuttalib'e ait develeri geri verdi. Heyet
Ebrehe'nin katndan kt zaman Abdlmuttalib dosdo ru Kurey lilere gidip haber verdi. Ebrehe ordusunun yapaca zarardan kurtulmalar iin Mekke'den dar kp da balarna ve kuytu yerlere
snmalarn emretti. Bundan sonra Abdlmuttalib Ka'be kap snn
halkasim tuttu. Kurey kabilesinden baz kimseler de onun yan na gelerek Tanr'ya yalvarmaya ve Ebrehe'ye kar yardm dilemee baladlar. Abdlmuttalib Ka'be kap snn halkasna yapm bir halde u
beyitleri sylyordu: "Ey Tanr m bir kul dahi evini bark m korur;
Sen de kendi evini koru. Yar n onlarn ha ve kuvveti Senin kuvvetine
stn gelmesin." //
(Vakdi u nc beyti ilve ediyor): "Ey Tanr m eer kblemizi
onlardan korumazsan kendin bilirsin."
bn-i Hiam diyor ki Abdlmuttalib'e atfedilen beyitlerden ancak
bu gerek olarak onundur.
bn-i shak der ki: air Kusay o lu Abdddar olu Abdmenaf
olu Haim olu Amir olu ikrime de u beyitleri sylemi : "Ey Tanrm boyunlarnda boncuklar bulunan develeri al p giden Maksud
olu Esved'i kahret. Esved, serbeste otlamalar gereken bu develeri
Hra, Sebir da lar arasnda ve llerde hapsetti. Sonra onlar kara
suratl kfir yabanclara verdi. Ey Tanr m onu kahret ki sana hamd
edelim.
34

bn-i Hiam diyor ki: aire atfedilen beyitlerden gerek olarak

ancak bunlar onundur.
bn-i shak der ki: Bundan sonra Abdlmuttalib Ka'be kapsnn
halkasn brakt ve Kurey kabilesinden yan nda bulunan kimselerle
birlikte da balarna kp oralara snarak Ebrehe'nin Mekke'ye
girdii takdirde ne yapaca n beklemeye ba ladlar / / 54
Ertesi gn Ebrehe Mekke'ye girmek zere haz rland. Filin hazrlanmasn ve ordunun sava nizamna girmesini emretti. Filin ad Mahmud idi. Ebrehe tapna ykp sonra Yemen'e dnmeyi kararla trmt. Fili Mekke'ye do ru ynelttikleri zaman Habib o lu Nfeyl Has'ami
yanna gelip kulan tutarak: "k Mahmud yoksa geldi in yoldan
sa salim dn; sen Allah' n kutlu memleketindesin" dedi ve ayr ld.
Bunun zerine fil kt Habib o lu Nufeyl ise ko arak daa kt.
Habeliler fili kalkmas iin ddlerse de kalkmad. Tekrar kalkmas
iin bana balta ile vurdularsa da gene kalkmad . Karnnn altna ucu
sivri sopalar drtp kanattklar halde bile kalkmad . Nihayet fili
Yemen tarafna evirdiler komaya balad ; Suriye taraflarna evirdikleri zaman da kotu; douya doru srdler yine ko tu, Mekke'ye do ru
dndrlnce kverdi. Bundan sonra yce Tanr Habe ordusu
zerine deniz tarafndan krlanga benzeyen ku lar yollad . Her ku
biri aznda ikisi de ayaklarnda olmak zere nohut veya mercimek
taneleri byklnde er akl ta tayordu. Talarn dedii her
asker lveriyordu. //Bu ta lar Habelilerin hepsine de medi. Kurtulanlar geldikleri yoldan kat lar; kaarken Yemen yolunu kendilerine gstermek iin Habib o lu Nfeyl'i aryorlard. Nufeyl Allah'n Habelilerin zerine indirdi i bely grd zaman u beyti sylemi :
"Nereye kayor sunuz ? Sizi kovalayan Tanr'dr; Erem ise yenilmitir yenmi deildir."
bn-i Hiam diyor ki: Bu rivayette geen "yenmi deildir" sz
bn-i shak'tan bakas tarafndan anlatlmtr.
bn-i shak der ki: air Nufeyl gene bu konuda u beyitleri sylemi :

"Ey Rdeyne sana bizden selam olsun. Biz senin kendinle sabaha
kar elenmi tik. Geceleyin sizden biri ate almak iin bize gelmi ti,
fakat alamad . Ey Rudeyne sen Muhassab ( ,,--. 1) yaknnda grdklerimizi grseydin -ki gremezsin- beni ho grr oradaki halimi beenir ve olan eyler arkas ndan zlmezsin. Gkte ki ku lar grdm
zaman Allah'a krettim ve onlarn att talarn bizim zerimize d 35

55

mesinden korktum. Sanki Habe lilerin benden alacaklar varm gibi

herkes Nufeyl'i soru turuyordu."
Habeliler her yolda d erek ve her su ba nda lerek yollar na
devam ettiler. Bir ta da Ebrehe'ye de di. Habeliler, onun parmaklar
56 birer birer d t halde beraberlerinde gtrdler. //Parma ndan her
biri dtke arkasndan irinle kan ak yordu. Bylece onu bir ku yavrusu gibi (yani perian bir halde) San'a'ya kadar getirdiler. Sylediklerine gre Ebrehe ld nde gs yarlm yre dar kmt.
bn-i shak der ki: Utbe o lu Ya'kub unlarn kendisine sylendiini bana anlatt : Kzamkla iek hastal klar Arap lkesinde ilk defa
olarak o yl grld. zerlik otu (Harmel')in ac cinsleri, Ebu Cehil
karpuzu ve Tigale ( U er ) bitkilerinin ac cinsleri de yine ilk
defa olarak Arap lkesinde o y l yetimitir.

58

59

bn-i shak der ki: Yce Tanr Muhammed'i peygamber olarak

setii zaman Kurey kabilesine ihsan etti i nimetler arasnda soylarnn devam etmesini temin iin Habe tehlikesini zerlerinden giderdiini de saymaktadr. Kutlu ve yce Tanr yle diyor: "Grmedin mi
Tanrn filli orduya ne yapt . Onlarn yaptklar hileleri hkmsz
klmad mi? Onlarn zerine ebabil ku lar yollad. O kular filli ordu
zerine ta lam balktan ufak ta lar attlar. Bununla onlar kurt
yemi yapraa dndrd." Ve gene Tanr yle diyor: "Kurey'n
rahat ve saygya nal ve k ve yaz seferlerinde sald rmadan korunmu ve msterih olmalar iin (Tanr filli orduyu mahvetti i gibi halka da sayg telkin etti) onlar bu evin (Beytin) Tanr 'sna ibadet etsinler.
O Tanr ki onlar alktan doyurdu ve korkulardan uzak tuttu." Yani
Tanr iinde bulunduklar hal ve durumlar deimesin diye onlar bu
tehlikeden kurtarmtr. nk Tanr -kabul etselerdi- onlarn iyililiini istiyordu. / /(Burada yukardaki iki surede geen baz kelimelere
ait olup asl konu ile ilgisi olmayan dil aklamalar geilmiStir )
bn-i shak der ki: Ebu Bekir'in o lu Abdullah Zurare olu Sa'd
olu Abdurrahman kz Amre (
) yolu ile Ai e'den " naklen unlar anlatt : //"Ben fili sren kimse ile bak csn Mekke'de gzleri kr,
ayaklar kesik bir halde halk aras nda dilenirken grdm.
Fil Hakknda Sylenen iirler
bn-i shak der ki: Tanr Habelileri Mekke'den geri evirip balarna bu belay ge+irdii zaman Araplar Kurey kabilesine sayg gs32 Hazret-i Peygamber 'in kar s ve Ebu Bekir'in kz.

36

terip yle demee baladlar: Bunlar Tanr'nn yaknlardrlar. Tanr

onlar korudu ve dmanlarnn arln+ zerlerinden giderdi. Bu konuda iirler de sylediler. Bu iirlerde Tanr'nn Habelilere yapt,
Kurey kabilesini onlarn zulmnden koruduu anlatlmaktadr:
Mesel Fihr olu Galib olu Luey olu K'b olu Husays olu Amr
olu Sehm olu Sa'd olu Adiyy olu Kays olu Adiyy olu
Ziba'ra (<sAJI) o lu air Abdullah u beyitleri sylemitir: "Mekke'den uzakla p gittik ki bu ehrin haremine ta eskiden beri gz dikilmemitir. Bu ehir kutlu klnd zaman i'ra yldz yaratlmamt.
Halk arasnda hibir kudret sahibi ona sald ramamt. Bu ehir hakknda ordunun komutanna sor. Ba na gelenleri anlats n. Bilen kimse bilmeyenlere muhakkak bunlar anlatacaktr. 60.000 ile geldiler;
bunlar yurtlarna geri dnemediler. Dndkten sonra hasta olan kimse
(Ebrehet'l-E rem) de yaamad.
//
60
Eski zamanlarda bu ehirde onlardan (Habe lilerden) nce Ad ile
Crhm kabileleri ya amlar. Tanr da yukardan onu hep korur.
Ad Sayfi olup Ensarm Hatm koluna bal bulunan Eslet olu
air Ebu Kays bu konu hakk nda u beyitleri sylemitir: "Habe lilerin filli sava nda olanlarda O'nun (Tanr 'nn) iidir. Habe liler fili her
defa srmek istedikleri zaman o otururdu: ucu sivri de neklerle karnna drttler, burnunu yrttlar ona uzun ve sivri b aklarla vurup
srtn yaraladlarsa da o yine de gitmedi ve Yemen'e do ru kat . Oradakilerin hepsi hsranla geri dndler. Tanr zerlerine ta yadrd ve
onlar cceler gibi yo urup ezdi. Din bilginleri onlar dayanmaa kkrtyorlard fakat onlar koyun gibi meliyorlard ."
bn-i Hiam diyor ki: air Ebu Kays'n soy kt yledir: Evs
olu Malik olu Mrre o lu Amire olu Kays olu Zeyd olu Vail
olu Cuem olu Eslet olu Sayfi.
bn-i Hiam diyor ki: Bu beyitler airin bir kasidesinden al nmadn Bu kasidenin air Umeyye b. Ebi's-Salt' n olduu da sylenir.
bn-i shak der ki: Yine air Eslet olu Ebu Kays u beyitleri sylemitir
://
61
"Haydi kalkn Tanr'ya dua edin Aha ip dalar (bu ad Mekke
ve Mina dalarna veriliyor) aras nda bulunan kutlu tapnan duvarlarna el yz srn . Blkler komutan Ebu Yeksum ile yap lan sava
gnnden bu tap nak hakknda size byk bir tecrbe kalm tr.
Bu komutann addar ovalar , yayalar da balarn kaphyordu. Ar
sahibi Tanr'nn yardm size eritii zaman Tanr'nn askerleri toz
37

toprakla onlar evirdiler; bunun zerine geri dnp hzla katlar ve

Habelilerden ancak bir ka blk yurtlarna dnebildi."
bn-i Hiam diyor ki: Ebu Zeyd'l-Ensari airin u szn bana
syledi: "Yayalar' da da balarn kaplyordu."
Bu beyitler air Ebu Kays'n bir kaSidesinden alnmtr. Bu kasideyi inaallah sras gelince syleyece im.
Ebu Yeksum ile Ebrehe kast ediliyor. nk bu onun lkab idi.
bn-i shak der ki: Abdlmuttalib o lu Ebu Talip olu Talip te gene
fil olay hakknda u beyitleri sylemi tir : "Dahil savanda olanlar ve
Ebu Yeksum'un yolu dolduran ordusunun ba na gelenleri bilmiyor
musunuz? Kendisinden ba ka Tanr olmayan Tanr'nn korumas olmasayd imdi siz srlerinizi koruyamazd nz "

62

bn-i Hiam diyor ki: "Bu iki beyit airin Bedir sava hakknda
yazd bir kasideden alnmtr. Bu kasideyi sras gelince inallah yazacam." / /
bn-i shak der ki: Ebu Rebia o lu air Ebu's-Salt Sakal] fil olay
hakknda u beyitleri sylemi . air bu beyitlerde brahim'in dini olan
Haniflie iaret ediyor. "Tanr mzn varlnn belgeleri keskindir.
Bunlar ancak kfir olan kimse inkr eder. Gece ve gndz yarat lm
her birinin dzeni ve sresi belli k lnmtr. Sonra esirgeyici bir Tanr ,
her tarafa yaylm gnele gndz aydnlatr. Bu Tanr Mugammis adndaki yerde fili ktrd ki fil yaral imi gibi srnd. Kebkeb
(.L:5-) dandan den bir kaya gibi g snn stne kverdi.
Etrafnda Kinde hkmdarlanndan kuvvetli sava larda ahinler gibi
saldran kahramanlar bulunuyordu. Bu kahramanlar fili b rakp daldlar ; hepsinin de aya krlmt Haniflik dininden baka her din
kyamet gnnde Tanrnn yannda batldr."
bn-i Hi am diyor ki: Bu beyitleri Ebu Rebia o lu Ebu's-Salt o lu
air Umeyyet's-Sakafrye de malederler.

63

bn-i Hiam diyor ki: air Ferezdak, Mervan o lu Abdlmelik

olu Sleyman' vd, Yusuf olu Haccac' da ktledii u beyitlerde fili ve onunla birlikte gelmi olan orduyu anyor: //
"Haccac ykseldikten sonra azd ve dedi ki ben merdivenle gklere kacam. Haccac'n bu sz Nuh peygamberin o lunun sz gibi idi ki bu kimse yle demiti : Ben kendimi su bask nndan koruyacak
bir daa kacam. Tanr kutlu ve beyaz tapna (Ka'be) korumak iin
yadrd talarn benzeri bir bely da Haccac'n bedenine verdi. Bu
38

talar fili sren askerlere de di ve onlan yok etti. Halbuki bu askerler

ok marurdular. Ey hkmdar (yani Abdlmelik o lu. Suleyman),
yabanc kfirlerin ileri geleni fili srp geldi i zaman kutlu tapnan
muzaffer olu u gibi sen de muzaffer ol."
air Ferezdak, Temim o lu Zeyd-i Menat o lu Malik olu Hanzala
olu Malik olu Darm olu Mucai' kabilesinden bir kimse olup
ad Galip olu Hemmam'dr. Bu beyitler ise airin bir kasidesinden
alnmtr.
bn-i Hiam diyor ki: Galip o lu Luey olu Amir kabilesinden bir
kimse olan Kays er-Rukayyat o lu air Abdullah Erem lakabiyle anlan Ebrehe ile fil hakknda u beyitleri sylyor:
"Fili srerek gelen E rem bu tapnaa zarar vermek istedi; fakat
ordusu yenilmi olduu halde geri dnp kat. Kular talarla bu
ordunun zerine sald rdlar ki, sonunda ordu recm edilmi (talanma
cezasna arptnlm ) bir adam haline geldi. Bu tapnaa hangi ordu
saldrrsa yenilip ordular arasnda bir yz karas ile geri dner". Bu
beyitler airin bir kasidesinden alnmtr.
ibn- shak der ki: Ebrehe ld zaman yerine adyla lakablandrld olu Yeksun Habe ililerin bana geti. Yeksun ld
zaman ise yerine karde i. MesrukYemen'de k Habelilerin bana geti.// 64
Seyf bin Zi Yezen'in Ortaya kmas ve Vahriz'in Yemen'i
Ele Geirmesi
Yemen halk zerinde Habe belas uzaynca Ebu Murre lakabiyle
de anlan Zu Yezen olu Seyf Himyeri Yemen'den ayr lp Bizans
Imparatorunun kat na kt. mparatora iinde bulunduklar beladan
tr ikayet etti, Habe lileri Yemen'den karmasn, kendisinin bu
lkeye hkmetmesini, Bizanshlardan istedi i herhangi bir kimseyi kendi adna oraya yollamasn istedi ve bu suretle Yemen lkesinin eline
geeceini syledi. Fakat Imparator onun bu iste ini kabul etmedi.
Bylece Seyf imparatordan istedi ini elde edemedi.
Seyf bundan sonra ran imparatoru tarafndan Hiyre'nin ve yaknnda bulunan Irak topraklar nn valisi olan Munzir olu Numan'n
yanna geldi; Numana da Habe lilerden ikayet etti. Numan: "ben her
sene bir defa Sasani imparatorunun kat na karm. O zamana kadar burada kal" dedi. Seyf bekledi zaman gelince Numan'la birlikte gitti ve
onun yardm ile Sasani imparatorunun kat na kt.
39

65

Imparator adeti zerine tac nn bulunduu salonda otururdu;

sylediklerine gre imparatorun tac kocaman bir bu day lei
kadar imi ; altun ile gm ten yaplm olan ta, yakut, inci ve zebercet ile sslenmi ti. Bu ta imparatorun oturdu u tahtn stnde asl
idi. Zira yle olmasayd imparatorun boynu bu tact ta yamazd.
Tacn bulundu u ksm bir perde ile ayrlm olup imparator taht na
oturup ba n taca yerle tirdii zaman bu perde kald rhrd . mparatoru
bu durumda birdenbire gren herkes gayri ihtiyari sayg ile diz kerdi.
Zu Yezen o lu Seyf de mparatoru bu durumda grnce dize geldi. / /
bn-i Hiam diyor ki : Ebu Ubeyde bana unlar anlatt : Seyf
imparatorun kat na kt zaman ba n emi bunun zerine imparator: "Bu adam avanakt r ; yanma u koskoca kapdan girdii halde
ban eiyor" demiti. mparatorun bu szleri Seyf'in kula na iliince
"ben bunu iinde bulunduum sknty belirtmek iin yaptm; zira
bu sknt hi bir yere smaz".
bn-i shak der ki : Seyf hkmdara hitaben "ey melik kara kargalar memleketimizi kaplad" dedi. Hkmdar : "Hangi kargalar ?
Habe liler mi yoksa Sindliler mi ?" diye sordu. Seyf "Habe liler"
cevabn verdikten sonra bunun iin de bana yard m etmeniz ve memleketimin bu suretle hkmnz altna gemesi iin kat nza geldim"
diye ilave etti. Hkmdar buna kar lk "memleketin uzakta stelik
verimsizdir. Arap lkesinde bir iran ordusunu tehlikeye sokamam.
Teklif ettiin bu ie girimeye ihtiyacm yok" cevabn verdi ve Seyf'e
10000 tam dirhem mkfat verdi ve birde gzel bir kat elbise hediye etti.
Seyf bunlar alip dar kt ve ald paray halkn zerine sama a
balad . Seyf'in bu hareketi imparatora haber verilince imparator kendi kendine "bu adamda bir i var" diye d nd ve onu tekrar yanna
artarak "verdi im paralar niin halkn zerine satn" diye sordu.
Seyf "paray ne yapacam ki geldiim memleketin da lar altn ve
gmtr" cevabn verdi. Seyf bu son szleri hkmdarda kendi memleketine kar bir arzu uyand rmak iin sylemiti. Bu cevab iitince
imparator merzbanlarn toplayp "u adam ve teklif etti i mesele hakknda ne dersiniz ?" diye sordu. Merzubanlar aras ndan biri "ey hkmdar hapishanelerinizde ldrlmek zere haps ettirdi iniz bir sr
adamlar var; bunlar yollasanz iyi olur. lrlerse zaten bunu istiyorsunuz. Yenip kazanrlarsa lken geni lemi olur" dedi. mparator
bu szler zerine hapishanelerde bulunan 800 yz ki iyi Seyf'le birlikte
yollad.
mparator yollad bu adamlarn bana Vahriz adnda birini
geirdi. Vahriz yal olup asalet ve aile erefi bakmndan bunlarn en
40

stnyd. Bu birlik sekiz gemi ile engin denize a ld . Yolda iki gemi
batt geri kalan alt tanesi Aden kylarna ulat . //

66

Seyf orada kendi ulusundan toplayabildi i kimseleri Vahriz'in

birliklerine katt ve onlara "lnceye veya kazan ncaya kadar birlikte
omuz omuza arpacaz" dedi. Vahriz de "hakl s n doru syledin"
cevabn verdi. te yandan Yemen hkmdar Ebrehe o lu Mesruk ordusunu toplayp bunlara kar kt. Vahriz, Habe lilerin sava yntemini denemek iin nce bir o lunu de yollad. Vahriz'in bu o lu
ldrld. Bu yzden kendisinin Habe lilere kar olan fkesi arttka
artt. Ordular diziler halinde sava dzeni aldklar zaman Vahriz bana
hkmdarlarn gsterin demi askerler "file binmi , bana tac n giymi iki gz arasna krmz bir yakut asl adam gryor musun?"
diye sormular, o da "evet gryorum" demi . Askerler "i te hkmdarlar odur" cevabn vermi lerdir.
Vahriz "Ona dokunmay n" dedi. Bundan sonra uzun mddet beklediler. Vahriz " imdi hkmdarlar neye binmi tir ?" diye sordu. Askerler "filden inip ata bindi" dediler. Gene "b rak n dokunmayn"
dedi. Gene uzun bir mddet bekledikten sonra " imdi neyin stndedir" diye tekrar sordu. Askerler "Attan inip bir kat ra bindi" deyince
Vahriz "Eek olu katr (!) kendisi de memleketi de zelil olacakt r.
imdi ben ona bir ok ataca m; oku attktan sonra onun adamlar
yerlerinden kmldamazlarsa size komut verinceye kadar yerlerinizde
durun. nk bu takdirde att m ok dememi boa gitmi demektir;
fakat adamlar nn onun etrafnda toplandklarn grrseniz saldrn
nk o takdirde att m ok hkmdara de mi demektir" dedi.
Bundan sonra Vahriz yayn kurdu. Sylendi ine gre Vahriz'in
yay ok sert olduundan onu kendisinden ba ka kimse kuramazm
Vahriz sarkk olan kalarn alma bir sarg sardrarak yukar ektirdi
ve Mesruk'a ni an alp bir ok savurdu. Ok Mesruk'un iki gz aras nda
asl olan yakutu paralayarak aln ndan girip bann arka tarafndan
kt. Mesruk vurulunca katrn stnden yere yuvarland . Habeliler
etrafna tler. O zaman ranllar bunlara saldrdlar. Habe liler
yenildi. Bazlar ldrld, bir ksm da her tarafa da lp katlar.
Bundan sonra Vahriz, Sana'ya girmek zere ilerledi, ehrin kapsna ulanca: "Bayra m eilmeden geecektir. Y kn u kapy" dedi.
Bunun zerine kap ykld Vahriz'de bayra dimdik olarak ehre girdi. Zu Yezen olu Seyf el-Himyeri bu olay hakk nda u beyitleri
//
41

67

"Herkes iki memleketin" birle tiini sanyor. Buna inanan bulunursa bela dahada byr. Biz hkmdar Mesruk'u ldrp kumlar'
kan ile suladk. imdi halkn hkmdar olan Vahriz bir and iecektir.
O su ile kartrlm arap ier ve ganimetlerle esir kad nlar elde eder."
bn-i Hi am diyor ki: Bu beyitler Seyf'in ba ka beyitleri arasnda
gemektedir. Bu beyitlerin sonuncusunu Kurra o lu Hallad Sedusi Salebe o lu Kays kabilesinin airi A' a'nn bir kasidesi iinde okudu.
Hallad'dan ba ka iir konusunda yetkili olan bilginler bu beyitlerin
Seyf'in olduunu kabul etmezler.

68

bn-i shak der ki: Ebu Rebia o lu air Ebu's-Salt es-Sakafi bu olay
hakknda u beyitleri sylemi tir : bn-i Hiam diyor ki, bu beyitler
ayn zamanda Ebu's-Salt o lu air meyyeye de atfedilir. " almak
isteyenler Zu Yezen o lu gibi davransnlar. O yllarca d manlarna
denizde pusu kurdu. lk defa Bizans imparatoruna gitti fakat ondan
istediini elde edemedi. On sene sonra da Iran imparatorunun yan na
giderek hem kendi nefsini kk d rd hem de maln telef etti. //
Bylece asil kimseleri al p geldi. Gerekten o acele davrand .
Bu gelen asiller yle byk adamlard r ki, insanlar aras nda elerini
gremiyorum. Bunlar yzleri ak, kuvvetli, merzban, oku tabakasma
mensup ve ormanlarda arslan yeti tiren arslanlard r. Deve zerine
kurulan glgeliin direi gibi byk olan yaylanyla attklar oklar
dedii kimseleri hemen ldrr. Sen (Yani, Zu Yezen o lu Seyf)
kara kpekler zerine arslanlar sal verdin. Bu kpeklerden kurtulanlar yer yznde da ldlar. Her zaman oturduun Gumdan saraynda
tahtna dayanm yannda ta olduu halde kana kana iki i ve kurula
kurula gez dola . nk dmanlar ldrldler. an ve eref ite bu
gibi iler yapmaktr. Yoksa su ile kar trlm iki bardak st iip sonra
gidip iemek deildir."
bn-i Hiam diyor ki: bn-i sak' n yazd beyitlerden do ru olanlar bunlardr. Ancak son beyit olan " an ve eref bu gibi ileri yapmaktr" beyti air Nabiga el-Ca'di'ye de atfedilir Bu airin ad Kays o lu
Abdullah o lu Hibban'dr. Kabilesi Havazin o lu Bekr o lu Muaviye
olu Sa'saa olu Amir olu Rebia o lu K`b olu Ca'de kabilesidir.
Bu beyit ad geen airin bir kasidesinden al nmtr.
bn-i shak der ki: Temim kabilesinden Zeyd o lu air Adiy elHiri gene bu olay hakknda u beyitleri sylemi tir : -bn-i Hi am diyor ki, bu air Temim o lu Zeyd-i Menad olu mru'ul-Kays kolun33 Yani Yemenle Habe istan.

42

dandr. Dier bir sze gre de air Adiy Hire badilerdendir. - "San'ay
mkfatlan bol olan hkmdarlar idare ederlerdi. Bu ehri kuran
evlerini bulutlara kadar yce yapm . Yksek odalar mis kokar; bu ehir dmana kar geilmez da larla evrilidir ; bayku sesleri kaval
seslerine yank verir. / / Kader bu ehre asil okullardan ve atl alaylardan 70
meydana gelen bir orduyu yneltti. Bu ordunun arkas ndan lm ykl
katr ve eekler geliyordu. Yemen ileri gelenleri kalelerden bu ordunun
yeil blklerini grnce Habe lilere ve Yeksum'un adamlar na saldnn kaamn brakmayn diye bardlar. O gn dillere destan olan bir
sava oldu ve temelleri sa lam bir saltanat ykld . Ve bylece Zurafenin yerine arslan gemi oldu. Eh! Hain gnlerin getirdikleri acaiplikler pek oktur. Asil Tubba' okullar ndan sonra bu ehre merzubanlar
yerle tiler."
bn-i Hiam diyor ki: Bu beyitler airin bir kasidesinden al nmtr.
Ebu Zeyd el-Ensari Mufattal el-Dabbiden naklen airin u msralarn
da bana syledi: "Habe lilere ve Yeksum un adamlar na saldrn."
Khin Satih'in ".... ondan sonra Zu Yezen o lu rem gelecektir.
Aden tarafndan kp ounlardan "Yani Habe lilerden" Yemen'de hi
kimse brakmyacaktr". Ve Khin kk'n "... O alak ve a a olmayan
bir delikanldr. Zu Yezen slalesinden olup onlara kar kacaktr".
Szlerinin yorumu i te bu olaydr. / /
Yemen'de ranllarn Sonu
bn-i shak der ki : Vahriz ile ranllar Yemen'de kalp yaadlar.
te bu Iranl ordunun Yemendeki kalntlarndan imdi Yemen'de
bulunan ve Ebn (okullar) ad yle tannan topluluk tremi tir. Eryat' n
Yemen'e giri i ile ranllarn Ebrehe o lu Mesruk'u ldrp Habe lileri
Yemenden kardklar zaman arasndan 72 yl gemitir. Bu sre
iinde Ha,be lilerden Yemen'e 4 vali hkmetmi tir. Bunlar Eryat, Ebrehe, Ebrehe o lu Yeksum ve Ebrehe o lu Mesruk'tur.
bn-i Hiam diyor ki: Vahriz lnce Iran imparatoru Yemen
valiliin Vahriz'in o lu Merzban' atad. Bu lnce o lu Teynucan
, o da lnce bunun (Teynucan' n) olunu, sonra bunu iinden atp yerine Bazan' atad. Tanr elisi Muhammed, Tanr tarafndan
yollamncaya kadar Bazan Yemen'de valilik etti. Zhri'nin unlar sydii kulama iliti: Iran hkmdar Bazan'a "iittim ki Kurey kabilesinden bir adam Mekke'de ortaya kp Peygamber oldu unu iddia
ediyormu. Ona git tvbe etmesini syle. Tvbe ederse ne al, yoksa ba)

43

71

 n kesip bana yolla" diye mektup yazm . Bazan imparatorun bu mektubunu Tanr elisi Muhammed'e yollad . Peygamber Muhammed'de
buna karlk Bazan'a "Tanr , imparatorunun falan ay n falan gnnde
ldrlece ini bana vaad etti" diye yazd .
Bazan, Peygamberin mektubu eline geince bakal m ne olacak diye
bekledi ve kendi kendine "e er bu adam peygamber ise dedikleri do ru kacaktir" diye d nd . Gerekten Tanr , Peygamberin bildirdii gnde Iran imparatorunu ldrtt.

72

bn-i Hiam diyor ki: imparator, o lu irevehy (iruye) eliye ldrld. Hkk ( ) o lu air Halit eybani imparatorun ldrlmesi
hakknda u iki beyiti sylemitir : "Et paralar gibi o ullar kllarla
imparatoru paralad lar. // Felaketler onun ba na kt bir gn getirdi. Her eyin bitecei bir vakit vard."
Zuhri demi ki: Bazan imparatorun lm haberini al nca kendisinin ve yannda bulunan ranllarn islam olduklarn Peygamber
Muhammed'e bildirdi. Bazan' n gnderdii Iranl eliler Peygambere
"Ey Tanr elisi! Biz soy bak mndan kime balanaca z" diye sordular.
Peygamber: "Siz bizdensiniz. Bize yani Peygamber ailesine (ehl-i Beyt)
balanacaksnz," cevabn verdi.
bn-i Hiam diyor ki: Zuhri'nin yle dedii kulama geldi:
"te bu sebepten dolay da Peygamber -Selman (Selman- Farisi)
bizden yani peygamber ailesindendir demi tir."
bn-i Hiam diyor ki: Khin Satih "Yce Tanr dan kendisine vahiy gelecek olan temiz bir Peygamberdir...", Khin kk "Hayr bu
egemenlik, Tanr tarafndan gnderilmi bir eli ile sona erecektir.
Bu Tanr elisi do ru din ve fazilet ehlinden olup hak ve adaletle gelecektir. Egemenlik kyamet gnne kadar bu Peygamberin milletinin
elinde kalacakt r" szleriyle i te bu Tanr elisini kasdetmi tir.
bn-i shak der ki: Sylediklerine gre Yemen'deki bir ta stnde
ta eski zamanlarda u drt soru ve cevaplar yazlm "-Zimar' n egemenlii kime aittir?- iyi olan Himyerlilere aittir. Zimar' n egemenlii
kime aittir? Kt Habe lilere aittir. Zimar' n egemenlii kime aittir?
Hr ranllara aittir. Zimar' n egemenlii kime aittir ? Tccar olan Kurey kabilesine aittir.
Zimar (

73

) ise Yemen veya San'aya denir.

bn-i Hiam diyor ki: Yunus'un bana syledi ine gre Zimar
Kabilesi Zemar okunmal dr. //
44

bn-i shak der ki: Khin Satih ile Khin kk'n sylediklerinin
yerine geldii hakknda Sa'lebe o lu Kays kabilesinden air A' a u
beyiti sylemi : "ki gz olan hi bir kimse onun grd gibi iyi
gremez. Nitekim ez-Zi'bi de syledi i zaman do ru sylemi ti. Araplar Satih'i Zi'b kelimesine nisbetle ez-Zi'bi lakabiyle anarlard ; nk
o Zi'b olu Mazin olu Mesut olu Rebia olu Satihdr.
bn-i Hiam Diyor ki: bu beyit airin bir kasidesinden alnmt r.
El-Hadr Kalesi Melikinin Hikayesi
bn-i Hiam diyor ki: Cennat veya Kfife halk nn baz soy bilginlerinden naklen Halit o lu Kurre o lu Hallt es-Sedusi bana unlar
anlatt : el-Munzir o lu Numan ve Had r meliki Satiru'nun torunlarndandr. Hadr ise Frat nehrinin kysnda bulunan bir ehir kadar byk bir kale idi. air Zeyd o lu Adiy bu kaleyi u beyitlerinde anlatm t.
el-Hadr kalesinin sahibi onu yaptrd zaman Dicle ve Habur nehirleri boylar, vergileri kendisine getiriliyordu. O bu kaleyi mermerden
yaptrp kirele svatmt. Bu kale o kadar yksekti ki bu yksekliinde tepesine kular yuva yapyordu. Buna ramen lm bu hkmdardan ekinmedi, hkmdar ld egemenli i uup gitti, kapsnda kimse kalmad.
//
74
bn-i Hiam diyor ki: Bu beyitler airin bir kasidesinden alnmtr. air Ebu Duvat yadi de Hadr kalesini u beyitinde anlatmtr:
"lmn Hadr kalesinden sallan p bu kale halknn sahibi olan Satirun'un ba na indiini grdm." bu beyit airin bir kasidesinden al nmtr. Kaside Halef el-Ahmer ile Hammad er-Raviye'ye de mal edilir
ran imparatoru Zu'l-Ektaf Sabur vaktiyle Hadr meliki Satirun'a sald rm ve onu iki yl kuatm, bir gn Satiru'nun k z kalenin
zerinden bak p Saburu ipekliler giyinmi ve bama zebercet, yakut
ve inci ile ssl bir ta geirmi olduu halde grmt. Sabur yakkl idi. Satirun'un kz ona u haberi yollad : "Hadr kalesinin kapusunu sana aarsam beni al r msn ? Sabur "evet" diye haber yollad .
Akam olunca Satirun sarho oluncaya kadar iti. Zaten o ay k uyumazd. Kz Hadr kalesini anahtarlarn bann altndan alp Sabur'a
gnderdi. Sabur kaplar ap ieri girdi. Satirun'u ldrd, kaleyi talan ettirip ykt , kz beraber gtrp onunla evlend . Bir gn kz yatanda yatarken uykusuz kal p yatakta kvranmaa balad. Sabur mum
isteyip yata n aratt. Yatakta bir Murt a ac yapra bulundu. Bunun
zerine Sabur kza -uykunu ka ran bu mu? diye sorunca k z -evet dedi.
45

75

Sabur -Peki baban seni nasl bir yatakta yatnrd ? dedi. Kz-altma dibac kuma ndan dikilmi yatak serdirir bana ipekli kuma lardan yaplm elbiseler giydirirdi, beyin yedirirdi ve iki iirirdi, dedi. Sabur
kza -babann sana gsterdi i bu sevgi ve zenin kar ln kalenin anahtarlann babann dmanna teslim etmekle mi verdin? Buna benzer
bir ihaneti bana kar da daha kolayca yapabilirsin dedikten sonra adamlarna kzn salarn bir at kuyru una balamalarn emretti.
Bundan sonra ata bir k rba vurulup kz srkledi ve para para
olup ld. Sa'lebe olu Kays kabilesinden air A' a bu olay hakknda
u beyitleri sylemitir : / /
"Hadr kalesi halknn mutluluk iinde ya adklarn grmedin
mi ? Byle olmakla birlikte mutluluk iinde hayat sren bu ya ayn
sonuna kadar gtrebilir mi? ahpur askerleriyle bu kalenin etrafnda
iki yl kalp kazmalarla onu ykmaa alt. O Tanrsna dua ettii zaman duasna kabul etti ve almad ." Bu beyitler airin bir kasidesinden
alnmtr.

air Zeyd o lu Adiy, gene bu olay hakk nda u beyitleri sylemitir : "Hadr kalesinin zerine byk bir felaket kt. Bu k z kale
burlarndaki gzcler dald zaman babas n esirgemedi, ona duru ve
temiz iki ile arap iird. Bunlar ien armaz mi? Hkmdann kensiyle evlenece ini sanarak o gece babasn ona teslim ett . Sabah olunca
76 bu gelin kzn nasibi boynundan akan kanlar oldu. // Hadr kalesi yklp
yama edildi, iindeki eylerde yakld." Bu beyitler airin bir kasidesinden alnmtr.
Maad Olu Nizar' n Oullar
bn-i shak der ki: Maad o lu Nizar'n olu oldu. Bunlar :
Mudar Rebia (4,,..)) ve Enmar (,UI) d r.
bn-i Hiam diyor ki: yad'da Nizar'm o ludur. Bu hususta Devs
olu air el-Haris el-iyadi u beyiti sylyor: "Yzleri gzel olan bu
genler Maad o lu Nizar olu yad'n soyundandrlar." Bu beyit airin
bir iirinden alnmtr; ad el-Haccac o lu cariye olan air Ebu Duvad
el-iyadrye de ml edilir. Mudar ile yad'n anneleri, Adnan o lu Akk
(,!-J.P) n kz Sevde'dir. Rebia ile Enmar' n analar ise Adnan olu
Akk'n kz $ukayka'dr. Bir rivayete gre de bu sonuncular n anneleri
Adnan olu Akk'n kz Cum'a'dr.
77

kabilele-) ile Becile

bn-i shak der ki: Enmar, Has'am
rinin dib dedesidir. Hakk nda : / / "Cerir olmasayd Becile kabilesi yok
46

olurdu. Cerir ne iyi bir yiit, Becile ise ne kadar a al k bir kabiledir,"
beyiti sylenmi ve Becile kabilesinin ba kan olan Abdullah o lu Hbis34 Cerir el-Beceli o lu el-Akra' et-Temimi nnde el-Furafisa el-Kelbi ile hangisinin soyu daha erefli diye mahkemele irken u beyiti sylemi : "Ey Hbis olu Akra', ey Akra' karde in (burada air karde in
kelimesiyle kendini kastediyor) yenilip kaybederse sende kaybeders n."
Akra'n soy kt yledir: Zeyd'i Menad o lu Malik olu Hanzala
olu Malik olu Drim olu Mucai' (
) olu `kal ( Jui=. ) olu
Hbis olu el-Akra'.
Gene ad geen Cerir u msralar sylemi tir: "Ey Nizar' n iki olu kardeinize yardm edin. Dib dedemin sizin de dib dedeniz oldu unu
biliyorum. Bu gn size bal olan bir karde yenilmiyecektir."
Becile kabilesi sa a kayarak Yemen'e gitmi tir.
bn-i Hiam diyor ki: Yemenliler derler ki Becile Sebe' o lu Kehln olu Zeyd o lu Malik olu Nebt olu el-Gavs o lu Amr olu Lihyan olu ra (utIJI) o lu Enmar'n kendisidir. Baka bir rivayete gre
bu soy ktnde u deiiklik vardr: el-Gavs o lu Lihyan o lu Amr
olu tra.
Becile ile Has'am kabilelerinin yurdu Yemen'dir.
bn-i shak der ki: Mudar' n olu lyas'n olu oldu; bunlar:
Mdrike, Tabiha, Kamaa'd rlar. Anneleri ise Hindif ad nda Yemen'li
bir kadndr. //
bn-i Hiam diyor ki : Hindif
ra'nn kzdr.

Kudaa olu el-Haf o lu m-

bn-i shak der ki: Mudrike'nin ad Amir, Tbihamn ad Amr

idi. Sylendiine gre bu iki karde bir gn develerini gderken bir av
avlamlar. Oturup av piirirlerken develere h rsz geldi. O zaman
Amir Amr'a develeri mi getirirsin yoksa av m piirirsin ? diye sorduunda Amr -"ben av piiririm" demi. Bunun zerine Amir gidip
develeri getirmi. Akam evlerine dndkleri zaman babalar na olup
biteni anlatmlard r. Babalar da Arniee -"Sen Mdrik (yani yeti en
ulaan) sin. "Amr'a da -"Sen de Tb ha (piiren) sin" demi . Anneleri
haberi duyduunda hzla kp komu onu grenler -"A.. ko uyor musun?" demiler. Bunun iin ona Hindif (ko an, hzla yryen) ad verilmitir.
34 Beceli kelimesi Becile kabilesine mensup anlam nadr.

47

78

Kamaa'ya gelince : Mudar kabile toplulu unun soy bilginleri Huzaa kabilesinin lyas olu Kamaa o lu Luhay o lu Amr'in soyundan olduunu sylerler.
Luhay Olu Amr'in Hikayesi ve Araplarn
Putlarmm Zikri
bn-i shak der ki: Hazm o lu Amr olu Muhammed olu Ebu
Bekr olu Abdullah, babas ndan naklen bana unlar anlatt : "Tanr
elisi Muhammedin unlar syledii bana anlatld : Luhay o lu Amr'
cehennemde ba rsaklarn srye srye gezerken grdm; ona:
"Senin zamanndan benim zamanma kadar geen sre iinde ya ayan
insanlar ne oldu" diye 'sordum. O -"hepsi helk oldu (burada helk
oldular demekle cehennemlik oldular demek istiyor)".
bn-i shak der ki: El-Haris o lu brahim olu Muhammed etTeymi Ebu Salih es-Semmn'dan naklen Ebu Hureyre'nin yle de79 diini bana anlatt ://"BenTann elisinin el-Cevn o lu Eksem el-Huzarye yle dediini duydum : "Ey Eksem! Ben Hindif o lu Kamaa olu
Luhay olu Amr'in cehennemde barsaklarm srye srye dola tn grdm. Onun kadar sana benzer bir kimseyi, senin kadar da
ona benzeyen bir kimseyi grmedim."Bunun zerine Eksem : Ey
Tanr elisi korkarm ki onun bana benzeyiinin bana bir zarar dokunmasn" dedi. Tanr elisi "Hayr dokunmaz. Sen mminsin o ise kfirdir. Ismail'in dinini ilk deitiren odur. Gene o putlar dikti. Bahira,
Saibe, Vasile ve Hami meselelerini" ortaya kard.
bn-i Hiam diyor ki: Bilgi sahibi baz kimseler bana unlar anlatt lar: Luhay olu Amr bir gn baz ilerini grmek zere Mekkeden kp Suriyeye uram . O zaman Amalikal larn oturduu Belka
lkesindeki Muab'a geldi. -Amalika Nuh o lu Sam olu Laviz o lu
nlk'n soyundandrlar. imlk'a mlik'de denir- Orada Amalikamn
putlara taptklarn grnce: "Taptnz grdm bu putlar nedir ?"
diye sormu. Onlar da : "Bunlar bizim tapt mz putlardr. Onlardan
yamur yamasn d leriz yaar. Bize yard m etmelerini dileriz ederler"
cevabn verdiler. Bunun zerine Amr onlara -"Arap lkesine gtrmek zere orada araplann tapmalar iin bu putlardan birini bana
vermez misiniz ?" demi . Onlar da kendisine Hbel (J-.) ad nda bir
put vermiler. Amr bu putu Mekke'ye gtrp dikmi ve halka, ona
tapmalarn ve ululamalarn emretmi ."
35 Bunlarn ne demek olduu biraz ileride gelecek ve a klanacakt r.

48

bn-i shak der ki: Sylediklerine gre smail oullarmn ilk talara tapmalar yle olmutur ://Mekke smail oullarna dar gelip dier 80
lkelerde bir yurt aramak iin Mekke'den ayr lan herkes kutlu tapnaa (Kbe'ye) sayg sebebiyle oradaki ta lardan bir tanesini yan na alp
gtrrd. Mekkeden ayr lanlar indikleri veya gittikleri yerde bu ta
bir yere koyar ve kutlu tap nan (Kbe'nin) etraf nda dolatklan gibi
bu tan etrafnda da dolarlard. Bu suretle yava yava holarna giden
veya be endikleri baka ta lara tapma adeti ortaya kt. Bundan sonra nesiller birbirini takip etti, eski dinlerini unuttular. brahim'in Ismail'in dinini ba ka bir dinle de itirdiler, putlara tapt lar ve daha
nceki milletlerin kabul ettikleri sap klklar benimsediler. Bununla
beraber aralar nda ta brahim'in zamanndan beri devam edegelen baz
kalntlar vard ki, bunlar brahim'in dininden olmayan baz eyleri bu
dinle kartrmakla beraber kutlu tap naa sayg gstermek, onun etrafnda dolamak ona hac ve umre amac yle gitmek Arafe ve Muzdelife dalarnda durmak, kurbanl k develer gtrmek, Hac ve Umre
zamanlarnda telbiye etmek gibi brahim'in dininden olan gelenekleri
yerine getirmeye devam ettiler. Mesela Kinne ile Kurey kabileleri
telbiye srasnda: (Lebbeyke'l-Lahumme lebbeyk, lebbeyke la erike
lek, illa erikn huva lek, temlukihu vama melek,: Sana geldik ey Tanrmz Sana geldik; Sana geldik ki senin bir orta n yoktur; ancak Senin
hkmnde olan bir ortan vardr; Sen ona hkmedersin o ise Sana
hkmedemez.) derler. Bu suretle bu iki kabile Telbiye de Tannn n birliini tanr sonra putlann ona ortak ko ar fakat bu putlar Tanrm
hkm altnda sayarlard. Kutlu ve Yce Tanr, elisi Muhammed'e
Kur'an'da yle der: (Onlarn ou ancak ortak ko arak Allah'a inanrlar : Kur'an XII, 106) Yani bunlar Hak oldu umu tanmak iin
ancak yaratklarmdan birini bana ortak ko arak birliimi tanrlar.
Nuh kavminin de tapt klan bir takm putlar vardr. Bu putlarn
hikayesini Kutlu ve Yce Tanr, elisine Kur'an'da yle anlatyor:
(Dediler ki Tanrlarnzdan vaz gemeyin. Vedd Suya' (11_,-),
Yaus Ya'uk (3)") ile Nesr putlann da brakmayn
dediler. Ve byle diyenler nice kimseleri do ru yoldan saptrmlardr. Kur'an LXXI, 23)
smail soyundan ve ba ka soylardan olan ve smail dinini brakp
bu putlara taparak bu putlar n adlaryla anlan arap kabileleri unlardr: Mudar olu lyas olu Mudrike o lu Huzeyl kabilesi. Bunlar
Ruhat blgesinde Suya' adl putu benimseyip taptlar. Kudaa'nn bir
kolu olan Vebre olu Kelb kabilesi, bunlar da Dilmat l-Cendel de
Vedd putunu benimseyip tapt lar. // 81
49

bn-i shak der ki: Malik o lu air K`b el-Ensri Vedd putunu
anarak u beyiti sylemi : "Biz el-Lt, el-Uzz ve Vedd putlar n unutur bunlarn gerdanlk ve kpelerini de soyarz."
bn-i Hiam diyor ki: Bu beyit airin bir kasidesinden al nmtr.
Bu kasideyi in allah sras gelince yazar m.
bn-i Hi am diyor ki: Ad geen Kelb, Kudaa o lu el-Hf o lu
n- rn olu Hulvan olu Talib olu Vebre'nin o lu Kelb'dr.
bn-i shak der ki: Tayy kabilesinin bir kolu olan En'um boyu ile
Mezhic kabilesine mensup Cure halk Cure de Ya us putunu beimseyip tapt lar.
bn-i Hiam diyor ki: En'um yerine En'am da denir. Tayy ise Malik olu Udad'in oludur. Malik ise Udad olu Mezhi'dir. Ba ka bir
rivayete gre Tayy, Sebe' o lu Kehln olu Zeyd olu Udad'in
olu Tayy'dr.
bn-i shak der ki: Hemdan kabilesinin bir kolu olan Hayvan boyu Yemende Hemdn blgesinde Ya'uk putunu benimseyip tapt lar.
82

bn-i Hiam diyor ki: // Namad o lu air Malik el-Hemdani

Ya'uk putu hakk nda u beyiti sylemi : "Bu dnyada Tanr kimine
iyilik, kimine ktlk eder. Ya'uk ise ne iyilik ne de ktlk yapabilir." Bu beyit airin birka beyitinden al nmtr.
bn-i Hiam Diyor ki: Hemdan' n ad : Sebe' o lu Kehlan olu
Zeyd olu Malik olu el-Hyar olu Evsele olu Rebia olu Zeyd olu
Malik olu Evsele'dir. Bu soy kt nde u deiiklik de rivayet edilir: el-Hyar olu Evsele olu Zeyd o lu Evsele'dir. Ba ka bir rivayete
gre Hemdan, Sebe' o lu Kehln olu Zeyd olu Malik olu el-Hyar
olu Malik olu Rebia olu Evsele'dir.
bn-i shak der ki: Himyer kabilesinden Zulkula'
Himyer blgesinde Nesr putunu benimseyip tapt lar.

boyu

Havlan boyunun Havlan blgesinde Umyanis ad nda bir putlar

vard. Bunlar davarlarndan ve mahsullerinden bu puta bir pay
ayrrlard ve iddialarna gre bu pay put ile Tanr arasnda ortaklkt ;
fakat Tanrnn payndan Umyanis'in payna deni bu Umyanis pu83 tuna verirlerdi; / / halbuki Umyanis'in pay ndan Tanrnn payna d eni
gene puta b rakrlard. Bunu yapanlar Havlan boyundan el-Edim koludur. Dediklerine gre Kutlu ve Yce Tanr bunlar hakknda u ayetleri indirmi tir: (Bunlar Tanr nn yaratt ekin ve davarlardan
Tanrya bir pay ayrr, u Tanrnn u da ortaklarmzndr derler.
50

Fakat ortaklar iin olan Tanrya ulamyor, Tanr iin ayrlan ise
ortaklarna ulayordu. Bunlar ne kt hkm veriyorlar. VI, 136)
bn-i Hiam diyor ki: Havlan, Kudaa o lu el-Hf olu Amr'n oludur. Baka bir rivayete gre Havlan Sebe' o lu Kehln olu Zeyd
olu Arib olu Amr o lu Mihsa' olu Zeyd olu Uded olu Murre
olu Amr'in oludur. nc bir rivayete gre de Havlan, Mezhic
olu Sa'd'l-Aire olu Amr'in oludur.
bn-i shak der ki: Mudar o lu lyas olu Mdrike olu Huzeyme
olu Kinane o lu Milkan boyunun Sa'd ad nda bir putlar vard. Bu
put uzun bir kaya olup bu boyun topraklar nda bulunurdu. Bir gn
bu boydan bir adam bu puttan bereket dilemek zere besili develerini
bu putun nne getirmi, develer ok bak ml olup binek devesi de ildiler. Putun zerine, kurban edilen hayvanlar n kanlar aktlrd. Develer bu putun zerine kan srlm bir durumda grnce rkp etrafa da ldlar. Milkan boyundan olan develerin sahibi bu hale sinirlenerek yerden bir ta alp puta do ru frlatm ve "Tanr iyiliini senden esirgesin! Develerimi rktp da:gittin" deyip sonra develerin ard ndan gidip onlar toplam. Develer bir araya topland zaman adam u
beyitleri sylemi : "Bizi bir araya toplas n diye Sa'd' n yanna geldik;
Fakat Sa'd bizi da tt Bizim artk Sa'd'la i imiz yok. Sa'd ne iyilie
ne de ktl e aran ve ln ortasnda, atlm bir kaya parasndan
baka birey deildir." / / 84
Devs kabilesinden Humeme o lu Amr ed-Devsrye aid bir put
vard.
bn-i Hiam diyor ki: Bu putun hikayesini in allah yeri gelince
anlatacam.
Devs'in soy kt yledir : el-Gavs o lu el-Esd olu Nasr olu
Malik olu Abdullah olu K`b olu el-Haris o lu K`b olu Zehran
olu Abdullah o lu Udsan olu Devs. Ba ka bir rivayete gre Devs,
el-Gavs o lu el-Esd olu Zehran olu Abdullah'n oludur.
bn-i shak der ki: Kurey kabilesi Kbenin iinde bulunan bir
kuyunun yan bana dikilmi bir putu benimseyip taparlard. Bu putun
ad Hubel idi.
bn-i Hiam diyor ki: Bu putun hikayesini in allah yeri gelince
anlatacam.
bn-i shak der ki: Kurey kabilesi zemzem kuyusunun yannda bulunan saf ve Naile adlar ndaki iki puta taparlar ve bunlar n nnde
51

85

kurbanlar keselerdi. saf, Bay olu saf adnda bir adam, Naile'de
Dik kz Naile adnda bir kadn olup Kbe iinde cinsi mnasebette
bulunduklarndan dolay Tanr onlar ta etmitir. / /
bn-i shak der ki: Hazm o luAmr olu Muhammed olu EbuBekr olu Abdullah bana, Zurare Sa'd o lu Abdurrahman' n kz
Amra'nn unlar sylediini anlatt. Ben ie'nin yle dediini iittim : "saf ile Naile'nin crhmden bir erkek ve bir kad n olduklarn
Kbede zina ettikleri iin Tanr nn onlar ta ettiini iite geldik. Do rusunu daha iyi Tanr bilir."
bn-i shak der ki: Ebu Talip sz aras nda saf ile Naile putlar n
anarak u beyiti sylemi : "Sellerin biriktii ve daha iyi iir sylyenlerin konduu yer olan saf ve Naile putlar nn bulunduu yere de
(And ierim ki)."
bn-i Hiam diyor ki: Bu beyit Ebu Talib'in in allah yeri gelince
yazacam bir kasidesinden al nmtr.
bn-i shak der ki: Her aile kendi evinde bir put edinip ona tapt lar.
Bir adam yola kmak istedii zaman hayvanna binmeden ona el yz
srerdi. Bu i yola kmadan nce en son yapaca i olurdu. Yoldan
dnd zaman da gene puta el yz srerdi. Bu i dndkten sonra
ailesini grmeden adamn yapt ilk i olurdu. Tanr Muhammedi,
Tanr birlii kavram ile Peygamber olarak gnderdi i zaman Kureyliler : "Nasl olur! Btn Tanr lar tek Tanr yapyor. Bu ne acayip
ey. Olur mu hi ?" diyorlard .

86

Araplar Kbe ile birlikte ba ka tapnaklar da edindiler. Kbeye

yaptklar gibi bunlara da sayg gsterirlerdi. Bu tap naklann kapclar ve bakclar da vardr. Araplar tpk Kbeye yaptklar gibi bu
tapnaklara da kurbanl klar gtrr, etraflar nda dolar (tavaf eder)
ve onlara da kurbanlar keserlerdi. Bununla beraber Araplar Kbenin
bu tapnaklara stn olduunu kabul ederlerdi; nk Kbenin, Tanrnn sevgilisi brahim'in kutlu evi ve tap na olduunu bilirlerdi. //
Kurey ile Kinane kabilelerinin Nahle blgesinde el-Uzza ad nda
bir tapnaklar vard. Bu tapnan bakclar ve kapclan Haim oullarnn balaklar (mttefikleri) olan ve Sleym'in eyban boyundan
idiler.
bn-i Hiam diyor ki: eyban boyu bilhassa Ebu Talib o ullarnin bala idi. Sleym ise Aylan o lu Kays o lu Hasafe o lu krime
olu Mansur'un o lu Sleym'dir.
52

bn-i shak der ki : Bir arap airi sz arasnda el-Uzza tap nan
anarak u beyitleri sylemitir: "Esma, Ganm boyundan bir adam n
hediye ettii hayvanlardan bir inein ba ile evlendirildi. / / Bu adam
ineini Uzza nnde kurbanlar n kesildii gab gab adli yere gtrrken
gzn zrl bulduu iin etinden bol bol da tm." Nitekim araplar bir kurbanlk kurban ettikleri zaman bunu orada bulunanlara da
datrlard.36

87

bn-i Hiam diyor ki : Bu iki beyit air Ebu Hra el-Hzelrnin,

baka beyitleri arasndan alnmtr. Ebu Hra'n ad Mrre o lu Huveylid'dir. 37
bn-i shak der ki: el-Lt tap na ise Taif'de Sakif kabilesine aid
idi. Bu tapnan bakclar ve kapclar Sakif kabilesinden Muattib
boyu idi.
bn-i Hiam diyor ki: Bu tapnaa ait haberleri in allah yeri gelince anlataca m.
bn-i shak der ki: Menat tap na Evs ve Hazrec kabileleri ile Yesrib halkndan bunlann dinine bal olan kimselerin tapna idi. //

88

Bu tapnak deniz kysnda el-Mellel dana yakn bulunan Kudeyf de idi.

bn-i Hiam diyor ki: Mdrike olu Huzeyme olu Esed kabilesinden air Zeyd o lu el-Kumeyt sz aras nda Menat tap nan anaraku beyiti sylemitir: "Arkalar n Menat'a evirip kamayan kabileler
and itiler ki" bu beyit airin bir kasidesinden alnmtr.
bn-i Hiam diyor ki: Tanr elisi, Harb olu Ebu Sfyan' Menat
tapnana gnderip yktrd. Baka bir rivayete gre gnderilen Ebu
Talib olu Ali idi.
bn-i shak der ki : Zulhalasa tap na Devs, Has'am ve Becile kabileleri ile bunlarn yurdu olan Tebala blgesinde ya ayan araplarn
tapna idi.
bn-i Hiam diyor ki: Zulhalasa yerine Zulhulusa da denir.
Araplardan bir adam Zulhalasa'ya hitaben u msralar sylemi : "Ey Zulhalasa c sahibi sen olsayd n ve benim gbi senin de baban
ldrlm olsayd d manlar ldrmekden beni men etmezdin."// 89
36 Burada Arapaya ait ve tercme ile ilgisi olmayan bir dil a klamas tercme edilmemitir.
37 Burada Arapaya ait ve tercme ile ilgisi olmayan bir dil a klamas tercme edilmemitir.

53

Bu adamn babas ldrlmt, cn almak istedi bunun iin

de Zulhalasa'nn yanna gelip kura oklar ekti. Eline gelen ok almasn yasak ediyordu. te o zaman air, Zulhalasa'ya hitabla bu beyitleri sylemi. Baz kimseler bu beyitleri air Hucr olu mruul-Kays
el-Kindrye malederler. Tanr elisi, Abdullah olu Cerir el-Becelryi
bu tapnaa yollayp yktrd.
bn-i shak der ki : Fels tap na , Tayy kabilesiyle Selma ve Eca
dalarnda oturan ve bu kabileye ba l olan kimselerin taptklar tapnak idi.
bn-i Hiam diyor ki: "Bilgi sahibi baz kimseler bana Tanr elisinin , Ebu Talib o lu Ali'yi yollayp bu tapna yktrdn sylediler."
Ali tapnan iinde birine er-Resub, brne el-Mihzen denilen iki
kl buldu. Bu kllar' Tanr elisine getirdi. O da bunlar kendidisine arma an etti. Bu iki kl Ali'nin kulland kllardr.
bn-i shak der ki: Himyer kabilesi ile Yemen halk nn, San'a'da
bulunan Riam adl bir tapnaklar vard.
bn-i Hiam diyor ki: Bu tapnan hikayesini daha nce anlattm.
bn-i shak der ki : Ruda' tap na Temim olu Zeyd-i Menat o90 lu Sa'd olu Kal, o lu Rebia kabilesine aid bir tap nak id .// Sa'd o lu
Kal) o lu Rebia olu air el-Mustavgir islmiyette bu tap na ykt zaman u beyiti sylemi : "Ben Ruda' tapina . . ma yle saldrdm
ki onu simsiyah bir vadide bombo bir hale getirdim."
bn-i Hiam diyor ki: airin "onu simsiyah bir vadide bombo
bir hale getirdim" sz Sa'd boyundan olan bir adamdan al nmtr.
Bir rivayete gre air el-Mustavgir 330 y l yaam ve bylece Mudar
kabilelerinde en ok ya ayan bir kimse olmu . Bu air bu hususta u
beyitleri sylemitir : "Hayattan ve bu hayat n uzun srmesinden artk
bktm. Yzlerce yl yaadm. Yzyl, sonra da ikiyz yl daha ya adm;
bundan sonra da yllarca yaadm. Gelecek olan gnlerde ancak geen
gnler gibi olabilir. Bir gn geer sonra b r gece bizi nne katar."
91

Baz kimseler bu beyitleri Cenab o lu Zuheyr el-Kelbi'ye mal

ederler. //
bn-i shak der ki : Zulkaabat tap na Sendat mevkiinde bulunan ve
Vail oullar Bekr ve Talib kabileleri ile yad kabilesinin tapna idi.
Salebe olu Kays boyundan air A' a sz aras nda Zulkaabat tapnan anarak u beyiti sylemi : "el-Havarnak, es-Sedir ve Barik ile Sendad da bulunan Zulkaabat tap na arasnda."
54

bn-i Hiam diyor ki: Bu beyit Neh el kabilesinden air Ya'fur

olu Esved'in bir kasidesinden alnmtr. Nehel'in soy kt: Temim
olu Zeyd-i Menat o lu Malik olu Hanzala o lu Malik olu Darim
olu Nehel'dir.
iir bilgini Ebu Muhriz Halef el-Ahmer bana bu beyiti u ekilde
okudu: "Bu kimseler, iinde el- Havarnak, es-Sedir ve Brik ile Sendad'da bulunan erefeli tapnan sahipleridirler."
Hami Vasile, Sibe, Bahira
Diye an lan Develerin hik(yevi
bn-i shak der ki: Bahira denilen deve Sibe denilen devenin di i
yavrusudur. Sibe denilen deve ise arka arkaya on defa di i yavru douran devedir. Bu deve on di i yavru do urduktan sonra ba bo braklr; binilmez, yn krklmaz stn misafirden ba ka kimse iemez.
Bu devenin do urduu ilk on dii yavrudan sonra yavrulad her dii
yavrunun kula dilinir. Anas ile birlikte ba bo braklr, bydkten sonra buna da binilmez, yn k rklmaz ve annesinde oldu u gibi
stn misafirden ba ka kimse iemez. Bu eit deve yavrularna Bahisra denir. Vasile ise arka arkaya be defa ikiz olarak di i yavru kuzulayan
koyuna denir. / / Bu gibi koyunlar n ilk be defada do urduu ikiz dii 92
kuzulardan sonra kuzulad yavrularn hepsi ailenin erkek ocuklar nn olur; kzlara bir ey dmez. Ancak, bu yavrulardan len olursa
etini erkekler ve kad nlar ortakla a yerler.
bn-i Hiam diyor ki: Vasile'nin arka arkaya be defa kuzulad
be ikiz ve be kuzudan sonra kuzulad yavrular ailenin o ullarn-n
erkek ocuklar- na verilir, ocuklar na bir ey dmez.
bn-i shak der ki: Hami ise dlnden arka arkaya on defa di i
yavru dnyaya gelen erkek devedir. Dlnden arka arkaya on di i
deve yavrusu meydana gelen erkek deveye bundan sonra binilmez,
yn krk lmaz ve damzlk olarak ba bo braklr, damzlk olarak
istifade edilmesi hari ba kaca istifade edilmez.
bn-i Hiam diyor ki: bn-i shak'n Hami denlen deve hakknda
sylediklerinden ba ka anlattklar doru deildir. Mesela Bahira araplarda kula dilinen, yenlmeyen, yn krklmayan, stn m.safirden baka kimse imeyen veya st sadaka verilen ve Tanr lar iin
ba bo braklan deveye denir. Sibe ise, bir adam n hastalndan iyi
olmas veya diledii bir ii baarmas halinde serbest b rakaca n ada55

d devedir. Byle bir adam n Tanrlar iin serbest b rakt dii veya
erkek deve, ba bo dolap otlar, hi bir eyinden istifade edilmez.
Vasile'ye gelince, bir hayvan her defas nda ikiz do urursa sahibi bu
doan yavrularn diilerini Tanrlarna ayrr, erkeklerini kendisine
brakr. Bu hayvan ikiz do urup bunlarn biri erkek biri dii olursa
araplar dii hakknda, karde ini de kendine ba lad derler ve erke ini
de diisiyle birlikte Tanrya ayrrlar ikiz karde ini kendine balayan
bu dii yavruya Vasile (ba lanm) denir.
bn-i Hiam diyor ki: Bunlar bana dil bilgini Habib o lu Yunus
ile baka bilginler anlatt . Bu bilgilerin bir ksmn u bilgin bir ksmn
teki bilgin anlatt .

93

bn-i shak der ki: Kutlu ve Yce Tanr Muhammedi eli olarak
yollad zaman bu konuda u ayetleri indirdi: "Tanr , Bahira, Sibe,
Vasile ve Hami diye adland rdklan ekilde hayvanlar yaratmam tr.
Ancak kafirler Tanrya ykleyerek yalan sylerler. Onlar n pek
o unun akllar ermez. " Kur'an V. 103. //
Tanr gene bu konuda u ayetini bildirdi: "Onlar bu davarlar n
karnndakileri erkeklerimize mahsustur, kar larmza haramdr. Ancak
len olursa ikiside ortakt r dediler. Tanr onlar bu szlerinden dolay
cezaya arptracaktr. Tanr doruyu grc ve bilicidir." VI. 139.
Gene Tanr bu konuda u ayeti gnderdi: "De ki Tannnn size yollad, sizin, bir ksmn haram bir ksmn helal kldnz rzklar hakknda
ne dersiniz? Tanr m size izin verdi de byle yapt nz, yoksa Tanrya
iftira m ediyorsunuz ?" X, 59. Gene Tanr bu konuda yle buyuruyor : "Drd erkek drd di i olmak zere sekiz ift hayvandan iki ift
koyun iki ift de kei yaratt derler; de ki: Tanr iki erkei mi, yoksa iki
di iyi mi veya di ilerin rahimlernde olan m haram kld ? Do ru sylyorsanz bana da bilgi verin. Deveden de iki, srdan da iki ift
yaratt derler. De ki: Tanr iki erkei mi yoksa iki diiyi mi veya di ilerin
rahimlerinde olan m haram klmtr ; yoksa Tanr bunlar emrettii
zaman siz Tanr ile beraber miydiniz ? nsanlar kr krne sapt rmak
iin Tanrya kar yalan uydurandan daha zalim kim olabilir ? Muhakkak ki Tanr zalin kimseleri do ru yola iletmez." Kur'an VI, 143,- 144.
bn-i Hiam diyor ki: Bir air Vasile, Hami ve Sibe develerini sz
arasnda anarak u beyiti sylemi tir: " ureyf adl yerde Vasile, Hami
ve Sibe develerinin etrafnda."
Gene bu konuda Sa'sa'a o lu Amr boyundan Mukbil olu Ubey
olu air Temim u beyiti sylemi tir: "Benim devemin sesi Bahira
56

develerinden meydana gelen bir srnn iinde Diyafi devesinin ba r/ / Bu beyit

masna benzeyen besili yaban e einin atlamas
airin bir kasidesinden alnmtr."

94

Soy Dizimine Dn

bn-i shak der ki: Huzaeliler yle derler: "Biz Yemen'li olan
Amir olu Amr'in soyundanz."
bn-i Hiam diyor ki: Huzaeliler yle derler: "Biz, el-Gavs o lu
el-Esd o lu Mazin o lu Sa'lebe olu imru'ulkays o lu Hrise o lu
Amir olu Amr olu Harise olu Rebia o lu Amr'in soyundanz." Ebu
Ubeyde ile ba ka bilgi sahiplerinin bana anlatt klanna gre Huzae
kabilesinin dib neneleri Hindif imi . Baka bir sze gre Huzae kabilesi,
Amir olu Amr olu Harise'nin soyundandr. Bu kabilenin Huzae
(gten ayrlm bir ksm) adn almas, Yemenden Suriye'ye do ru,
lu Amr'in o ullarndan ayrlmasndan dolayd r. giderlknAmo
Aynlanlar Merruz-Zahran adl bir yere inmi ve orada kalm lardr.
Bu hususta el-Hazrec kabilesinin Seleme o lu Ka`b olu Ganm olu
Sevad olu Amr boyundan olan Eyub o lu air Avn el-Ensari islamiyette u iki beyiti sylemi tir: "Biz Merr ovasna indiimiz zaman Huzaeliler at srleri zerinde olduklar halde bizden ayr ldlar. Tihame
lkesinde her vadiyi korudular ve kendi kendilerini de sa lam mzraklar ve keskin khlarla savundular." Bu iki beyit airin bir kasidesinden alnmtr. / /
El-Evs olu Malik olu Amr olu el-Hazre o lu el-Haris olu
}lanse boyundan Rafi' o lu air Ebu'l-Mutahhar smail el-Ensari
gene bu hususta u beyitleri sylemi tir: "Biz Mekke ovasna indiimiz zaman Huzae kabilesi orada bulunan ve bize sald ran kimselerin
yerlerini beendi. Bunun zerine topluluklar ve blkler halinde k y
ile Necid arasnda bulunan her kabileye sald rdlar. Crhum kabilesini
Mekke ovasndan srp kardlar ve Huzae kabilesine mahsus kuvvetli bir saltanatla orada oturdular."
bn-i Hiam diyor ki: Bu beyitler airin bir kasidesinden alnmtr. Ben inaallah Huzae kabilesinin Crhm kabilesini Mekkeden srp
karmasn yeri gelince anlataca m
bn-i shak der ki: lyas olu Mudrike'nin iki o lu oldu; bunlar
Huzeyme ile Huzeyl'dirler. Anneleri de Kudae kabilesinden bir kad n38 Burada Arapaya ait ve tercme ile ilgisi olmayan bir dil a klamas tercme edilmemitir.

57

95

dr. Mdrike o lu Huzeymenin de drt o lu oldu; bunlar: Kinane,

Esed, Esede ve el-Hn durlar. Kinanenin anas , Mudar o lu Aylan
olu Kays o lu Sa'd kz Uvne dr.
bn-i Hi am diyor ki : el-Hn yerine el-Havn da denir.

96

bn-i shak der ki: Huzeyme o lu Kinane'nin de drt o lu oldu;

Bunlar: en-Nadr, Mlik, Abd- Menat ve Milkan d rlar. en-Nadr'n annesi Mudar o lu lyas o lu Tbiha o lu Udd o lu Murr kz Barra'd r. Dier o ullar baka kadndandrlar. //
bn-i Hiam diyor ki: en-Nadr ile Malik ve Milkan' n anneleri
Mrr kz Barra'd r. Abd- Menat' n annesi ise Ezdu ene kabilesinden el-Gdrif olu Suveyd kz Hle'dir. ene el-Gavs o lu el-Esd
olu Nasr olu Malik olu Abdullah olu K`b o lu Abdullah'dr.
ene kabilesine ene (Nefret) ad verilmesinin sebebi, aralarnda hasl
olan bir nefretten dolay dr.
bn-i Hi am diyor ki: en-Nadr KUrey in kendisidir. En-Nadr'n
soyundan olan Kureyli saylr; soyundan olmayan Kurey li saylmaz.
Bu hususta Temim olu Zeydu Menat olu Mlik olu Hanzala o lu
Yerbu' olu Kleyb boyundan Atiye o lu air Cerir, Mervan o lu Abdlmelik olu Hiam' verek u iki beyiti sylemitir: "Kurey 'i douran anne ne a a bir soydandr ne de ksr bir kadndr. Babanzdan
daha asil biri bulunmaz; Temim gibi asil bir day da hi yoktur."
air bu szyle en-Nadr' n annesi ve Murr olu Temim'in kz
kardei Murr kz Barra'ya i aret ediyor. Bu iki beyit airin bir kasidesinden alnmtr.
Dier bir sze gre Malik o lu Fihr Kurey'in kendisidir. Fihr'in
soyundan olan Kurey'li saylr. Soyundan olmayan Kurey 'li saylmaz.

97

Kurey ad, ticaret ve kazanma anlam na gelen tekarru kknden

alnmadr. air el-Accac o lu Ru'be, Kurey i kasdederek alay makamnda u beyitleri sylemi tir: "Buday ticaretinden elde ettikleri bilezikler yerine onlara et ile saf st yeterdi" 39 // Bu beyitler airin
recez veznindeki bir kasidesinden al nmtr.
Gene bu konuda air Ebu Cilde el-Ye kuri u beyti sylemitir:
"Bunlar bizim karde lerimizdirler ki hem eskide hem de bu gnlerde
gnahlar bize yklerler." Bu beyit airin dier beyitleri aras ndan
alnmtr. airin bal bulunduu Ye kur kabilesi Vail o lu Bekr'in
oludur.
39 Burada arapaya ait ve evirme ile ilgisi olmayan bir dil a klamas evrilmemitir.

58

bn-i shak der ki: Kurey kabilesine Kurey adnn verilmesi,

daldktan sonra yeniden bir araya toplanmalar ndan dolaydr;
nk toplanmaya takarru denir.
Kinane o lu en-Nadr'n iki olu oldu; bunlar Malik ile Yahld

(ama ) drlar. Malik 'in annesi, Aylan o lu Kays olu Amr o lu Advan kz Atike'dir. Bu kad nn, Yahlud'un da annesi olup olmad n
bilmiyorum.
bn-i Hiam diyor ki: Ebu Amr el-Medenrnin syledi ine gre
en-Nadr' n es-Salt ad nda nc bir o lu daha olmu . En-Nadr'n
o lunun anneleri, Zarib o lu Sa'd el-Advanrnin kzdr. Advan
ise Aylan o lu Kays o lu Amr'n oludur. Huzae kabilesinin Amr
lakabiyle anlan
olu Muleyh boyundan olan Kuseyyir Azze (
air Abdurrahman o lu Kuseyyir bu hususta u beyitleri sylemi tir :
"Dedem es-Salt de il midir? Karde lerim de en-Nadr ogullar ndan asil
ve nl olan kimselerin soyundan de il midirler ? Yemen kuma ndan
yaplm elbiselerimiz ile ortas dar ayakkablarmz ayndr. / / Siz
Nadr oullarndan deilseniz el-Fevaic oluklarnn eteklerinde bulunan
misvak aalarn] yeil olarak brakm." Bu beyitler airin bir kasidesinden alnmtr.
Huzae kabilesinden, soylar en-Nadr o lu es-Salt'a ba lanan ancak Kuseyyir Azze'nin kavmi olan Amr o lu Muleyh boyundandr.
,

bn-i shak der ki: en Nadr o lu Malik'in Fihr adnda bir o lu

oldu. Fihr'in annesi, Mudad o lu el-Haris el-Curhumrnin kz Cendele'dir.
bn-i Hiam diyor ki: Ad geen el-Haris, byk Mudad' n olu
deildir.
bn-i shak der ki: Malik o lu Fihr'in drt o lu oldu; bunlar Galip,
Muharib, el-Haris ve Esed'dirler. Anneleri de Mdrike o lu Huzeyl
olu Sa'd kz Leyla'dr.
bn-i Hiam diyor ki: Malik o lu Fihr'in, Cendele ad nda bir de
kz vard. Cendele, Temim o lu Zeyd-i Menat olu Malik olu Hanzala o lu Yerbu'un annesidir. Cendele'nin annesi de Sa'd k z Leyla'dr.
el-Hatafa o lu Atiyye olu air Cerir bu hususta u beyiti sylemi tir :
"Ben kzdm zaman Cendelenin o ullar ta atarak bana yard m eder
ve dmana kar benimle birlikte olup d rler." Bu beyit airin
bir kasidesinden al nmtr. airin dedesi el-Hatafa'mn as l ad Huzeyfe
olup soy kt yledir : Hanzala o lu Yerbu' o lu Kuleyb o lu Avf
olu Seleme olu Bedr olu Huzeyfe.
59

98

bn-i shak der ki: Fihr o lu Galib'in iki olu oldu. Bunlar: Luey
99 ile Teym dirler. // Anneleri, Amr el-Huzarnin k z Selma'dr. Galib
olu Teym'in soyundan gelenlere el-Edrem o ullar denir.
bn-i Hiam diyor ki: Glib'in , Kays ad nda nc bir o lu daha
vard . Bunun annesi de, Luey ile Teym'in anneleri olan Amr o lu Ka`b
el-Huzarnin kz Selma'dr.
bn-i shak der ki: Galib o lu Luey'in drt o lu oldu. Bunlar:
Amir, Sme ve Avf' drlar. Ka`b, Amir, ve Smenin anneleri
Kdaa kabilesinden Cesr o lu el-Kayn o lu Kal) o lu Mua,viye'dir.
bn-i Hi am diyor ki: Luey'in el-Haris ad nda bir olu daha olduu sylenir. Bunun soyundan gelenler, Rebia toplulu unun Hizzan
kabilesinin bir boyu olan el-Haris o lu Cuem'dir. air Cerir
100 bu sz i aret ederek u beyitleri sylemi tir:// "Ey Cu em oullar.
Siz Hizzan kabilesinden de ilsiniz Siz Galib olu Luey'in yksek
soyuna balannz. Kzlarnz ne Davr ne de ukays boylarnn genleriyle evlendirmeyiniz. Bu boylar yabanc boydan olan kzlar iin ok
kt bir yuvadr."
Luey'in bir de Sa'd ad nda bir olu vardr. Bunun soyundan gelenlere Bunane boyu denir. Bu boy Rebia toplulu undan Vil olu Bekr
olu Ali olu Sa'b olu Ukbe olu Sa'lebe o lu eyvan kabilesinin bir
koludur. Bunane ise bir kadn olup bu boyun st annesidir. Bu kad n
Kudaa o lu el-Haf o lu mran o lu Hulvan olu Salebe olu Vabra
olu el-Usd olu ey'ullah olu Cesr olu el-Kayn boyundand r. ey'ullah yerine Sey'ullah da denir. Ba ka bir sze gre Bunane, Rebia
topluluundan Kast olu en-Nemir'in kzdr. Baka bir sze gre de
Bunane, Kudaa o lu el-Haf o lu mran o lu Hulvan olu Rabban
olu Cerm'in
Galib olu Luey'in, bir de Huzeym ad nda bir olu vard. Bunun
soyundan gelenler Sa'lebe o lu eyvan kabilesinin Aize boyudur. Aize
Yemenli bir kadn olup Luey olu Huzeyme o lu Ubeyd'in oullar=
annesidir.
Luey o lu Amir den baka Luey'in o ullarnn hepsinin annesi,
Cesr olu el-Kayn o lu Ka`b kz Mviyedir.

101

Luey o lu Amir'in annesi ise, Fihr o lu Muharib olu eyban'n

kz Mahiye dir. Ba ka bir sze gre Amir'in annesi, Fihr o lu Muharib olu eyvann kz Leyla'dr. //
60

Same'nin Hikayesi
bn-i shak der ki: Luey o lu Same ise Uman'a gitti ve orada kald. Sylediklerine gre kendisini, karde i Amir, yurdundan karm .
Bu olay yle olmu : Same ile Amir arasnda bir kavga km, Same
Amir'in gzn oymu, Amir de ona gz da vermi bunun zerine
Same yurdundan kp Uman'a gitmi . Sylediklerine gre Luey
olu Same bir gn devesine binip yolda giderken deve otlamak zere
ban yere e mi, bu srada bir ylan devenin dudandan sokmu
deve derhal devrilip lm . Bundan sonra ylan Same'yi de sokup ldrm . Sylediklerine gre Same lece ini anlam u beyitleri sylemi : "Ey gzm Luey o lu Same iin ala; onun baca n ylan srd. Kendisini devenin yan banda l olarak bulduklar zaman Luey
olu Same'nin bir benzerini gremedim Amir ile Keb'a bir eli ile
haber yollayn; eli onlara kendilerini zledi imi sylesin. Yurdum
Uman ise de ben Galip soyundamm. Eski yurdumdan devesiz ktm. Ey Luey o lu! Dklmemesi gereken bir barda lm korkusuyla
dktn. Ey Luey olu! lmden kurtulmak istedin fakat lmden
kurtulu yoktur. evik, gen ve gzel deveni de l b raktn." //
bn-i Hiam diyor ki: Same'nin soyundan olan birinin Peygambere gelip Luey o lu Same'nin soyundan oldu unu ileri srm olduunu bana anlattlar Tanr elisi bu kimseye: "Sen, air olan Luey olu
Same'nin mi soyundansn?" diye sormu . Bunun zerine o adamn yannda bulunan baz arkadalar Tanr elisine yle demiler: "Ey Tanr
elisi! Acaba bu sznzde Same'nin -Ey Luey o lu! dklmemesi geken bir barda lm korkusuyla dktn- beyitini mi kastediyorsunuz ?" Tanr elisi de "evet" demi .
Luey Olu Avf'n Hikyesi ve G Etmesi
bn-i shak der ki: Sylediklerine gre Luey o lu Avf bir gn
Kurey kabilesinden bir kafile ile yola km. Aylan olu Kays olu
Sa'd olu Gatafan kabilesinin topraklarnda bulunduklar bir srada
kafileden biraz ayr lm, kafile de kendi soyundan olanlar kendisini
beklemeden savu up gitmiler. O da kafileye yeti ememi . Zubyan boyunun soy diziminde Avf 'in karde i olarak gsterilen Sa'd o lu Sa'lebe onu yanna alp brakmam ; orada evlendirmi, kendi soyuna
katm ve karde edinmi
Sa'lebe'nin soy kt yledir : Gatafan o lu Rays olu Bagit
olu Zubyan o lu Sa'd o lu Salebedir.
61

102

Avf'n soy kt ise: Gatafan o lu Rays olu Bagit olu Zubyan

olu Sa'd olu Avf'dr. Yani bundan Avf'n, Zubyan boyundaki soyu
tannd. (yani eski soyu unutuldu demek istiyor)
Sylendiine gre Avf kafileye yeti emeyip soyu kendini brakp
103 gittii zaman Salebe Avf'a u beyiti sylemi ://"Ey Luey o lu! Deveni
benim evimin nne ba la; nk soyun seni evsiz barks z brakp
gitti."
bn-i shak der ki: ez-Zubeyr o lu Ca'fer o lu Muhammed veya
Husayn o lu Abdullah olu Abdurrahman o lu Muhammed bana, Halife el-Hattab o lu mer'in "Araplardan bir kabilenin, bizim
soyumuzdan olduunu kabul etseydim veya yle bir kabileyi kendi
soyumuza katsayd m Avf o lu Murre boyunu katard m; nk bu
boyda, bize benzeyen kimselerin bulundu unu bildiimiz gibi o adamn da oralarda kald n biliyoruz" demi olduunu anlatt. mer
bu szleriyle Luey. o lu Avf' kastediyordu.
bn-i shak der ki: Bu boyun Gatafan kabilesindeki soy kt
yle sralanr: Gatafan o lu Rays o lu Bagit o lu Zubyan o lu Sa'd
olu Avf olu Murre'dir. Bu soy kt onlarn yannda anld zaman: "Bu soyu inkr etmeyiz; hatta bu soy bizim en ok sevdi imiz bir
soydur" derlermi .

104

Yerbu' o lu Cezime olu Zlim olu air el-Haris, -Ibn-i Hi am

diyor ki: Avf olu Mrre boyundan biri- el-Mnzir o lu en-Nu'man'dan kap Kurey kabilesine snd zaman u beyitleri sylemi :
"Benim soyum ne Sa'd o lu Salebe'liler ne de boyunlar kll Fezare'lilerdir. Soyumu sorarsan onlar Mekkede bulunan ve Mudar topluluuna klla dmesini reten Luey o ullardr. Biz Bagit oullarna
katlp soyumuzdan olan yaknlarmz (akrabalanmz) terk etmekle
kt bir i iledik. Tpk, soyuna su getirmek zere suya gidip kendisi
suya kandktan sonra doldurdu u suyu dkp serab n arkasna den
kimsenin yapt kt i gibi. // Senin ba na and ierim ki i bana
kalsayd kabilem arasnda yaar ve br kabileler gibi su bulmak iin
koup durmazdm. Kureyli Ravala, kar lksz olarak bana h zl koan bir deve vererek durumumu dzeltti."
bn-i Hiam diyor ki: Bu kasideden Ebu Ubeyde'nin bana syledikleri bu beyitlerdir.
bn-i shak der ki: Murre o lu Sehm boyundan olan el-Humam
olu air el-Husayn el-Murri air Zalim o lu el-Harise cevap olarak
ve soyunu Gatafana ula trarak u beyitleri sylemi : "Hey!... Ne siz
62

bizdensiniz ne de biz sizdeniz. Bizim Galip o lu Luey ile hi bir ilgimiz

yoktur. Biz Hicaz lkesinde saltanat iinde ya adk. Siz de Aha ib dalar arasnda Batha vadisinde ya ad= " air bu beyitleriyle Kurey
kabilesini kasdediyor. Sonradan air el-Husaym sylediklerine pe iman
olmu, air Zalim o lu el-Haris'in szlerinin do ru olduunu anlam,
bunun zerine kendi kendini yalanl yarak ve soyunu Kurey kabilesine
ulatrarak u beyitleri sylemi : "Daha nce syledi im bir sze
peiman oldum. Bu szn yalan oldu unu anladm. Sylediim o zaman ke ke dilim ikiye yanlp bir paras konu maz teki paras yldzlarn dnp dolat yerde olsayd. Babamz Kinane'lidir. Mezan
Mekke'de Aha ip dalarnn arasnda Batha vadisindedir. Veraset
yoluyla Kutlu evin (Kabenin) drtte biri ve bn Hatib'in evi nndeki
vadinin de dtte biri bizimdir". air bu szleriyle Luey'in drt o lu
bulunduunu ve bunlarn: K`b, mir, Sme ve Avf olduklar n sylemek istiyor. //

105

bn-i shak der ki: Szne inandm bir kimse bana, halife elHattab olu mer'in Murre boyundan baz kimselere "asil soyunuza
dnmek isterseniz dnn" demi olduunu anlatt.
bn-i shak der ki: Bu boy Gatafan kabilesinin ileri gelenlerindendir. Bu kabilenin ba kanlar ve komutanlar bunlardand. Mesela
Nube olu Murre olu Ebu Hrise o lu Sinan olu Harim, Ebu Hrise olu Sinan o lu Hrice, Avf olu el-Haris, el-Humam o lu elHusay ve Harmele olu Haim gibi byk adamlar bunlardandrlar.
Harmele olu Haim hakknda bir air u beyitleri sylemi tir :
"Harmele o lu Haim, el-Hebt ve Ya'mele sava larnda kendinin,
babasna layk bir evlat oldu unu isbat etti." O, sulu olsun susuz
olsun hkmdarlar bile ldrp bir yana atar."
bn-i Hiam diyor ki: Ebu Ubeyde bu beyitleri air mir el-Hasafi'ye malederek bana u ekilde syledi: "Harmele o lu Haim, elHebt ve el-Ya'mele sava larnda babasn yeniden yaatt . O, sulu
olsun susuz olsun hkmdarlar bile ldrp bir yana atar. O'nun
mzra, anneleri evlats z brakr." / /
Gene Ebu Ubeyde bana, ad geen Haim'in air mir'e: "Hakkmda gzel bir beyit syle sana mkfat vereyim" dedi ini, bunun zerine Amir'in, birinci beyiti syledi ini fakat Ha im'in bunu beenmediini, ikinci beyiti de syledi i halde gene beenmediini, hatta nc
40 Metinde "Babas n yeniden yaatt" deniyor ki air bununla yukardaki anlam
kastediyor.

63

106

beyiti de beenmediini "sulu olsun susuz olsun ldrr" diyen drdnc beyiti syleyince Ha im'in bunu beendiini ve mkafat vermi
olduunu anlatt.
bn-i Hiam diyor ki: air olu el-Kmeyd gene bu hususta u
beyiti sylemi tir : "Sulu olsun susuz olsun hkmdarlar bile yok
eden ancak Murre boyunun Ha imi'dir." Bu beyit airin bir kasidesinden alnmtr. air Amir'in "el-Hebt sava nda" sz Ebu Ubeydeden baka bir kimse tarafndan anlatlmtr.
bn-i shak der ki : Murre boyu Gatafan kabilesinde ve btn Kays
topluluunda nl ve tannm bir boydur. Bu boy soylar n korudular.
el-Bes (8 ay sald rmamak) hakk araplar aras nda yalnz Murre boyuna
aittir.
El-Besl Meselesi
Sylediklerine gre el-besl (11), sava edilmemesi gereken 8
aydr. Bu hak btn araplar aras nda her yl ancak bu kabileye kar
tannrd . Araplarn hepsi bunlarn bu hakkn tanrlar, inkar etmezler
107 ve bozmazlard . Mrreliler bu hakka dayanarak bu 8 ayl k sre iinde //
hi bir eyden ekinmiyerek araplar aras nda istedikleri yere giderlerdi.
air Ebu Slma olu Zuheyr, Murre boyunu kaydederek u beyitleri sylemi tir: " yi bak el-Merurat blgesi ile bu blgenin pnarlar
onlardan bo kalrsa Nahl blgesi bo kalmaz. Ben bu blgelerde onlarn arasnda ya adm onlarla e lendim. Eer bu blgeler onlardan bo
kalrsa ziyan yok: nk bunlar besl hakk na sahip kimselerdir."
air bu szyle Murrelilerin gitmeye haklar olduu bir yere gittiklerini kasdediyor.
bn-i Hiam diyor ki: Bu iki beyit airin bir kasidesinden alnmtr.
bn-i Hiam diyor ki: air Zheyr Mudar o lu lyas olu Tbiha
olu Udd olu Muzeyne boyundan bir kimsedir. Ba ka bir sze gre
Ebu Slma olu Zuheyr, Gatafan kabilesindendir. Gene ba ka bir sze
gre air Zuheyr Gatafan kabilesinin bir mttefikidir.
bn-i shak der ki: Salebe o lu Kays boyundan olan air A' a,
besl kelimesini kullanarak u beyiti sylemi tir: "Sizin himayenizde
olan kadn bizim iin dokunulmaz (besl) ve yasak olur da bizim himayemizde olan kadn ile e i size mubah olur mu?"
64

bn-i Hiam diyor ki: Bu beyit airin bir kasidesinden al nmtr. //

bn-i shak der ki: Luey o lu Ka`b'n olu oldu; bunlar: Murre, Adiy ve Husays'drlar. Anneleri de en -Nadr o lu Malik olu Fihr
olu Muharib olu eyban'n kz Vahiyye'dir.
K`ab olu Mrre'nin de o lu oldu; bunlar: Kilab, Teym ve
Yakaza'drlar.
Kilab'n annesi: Huzeyme o lu Kinane o lu en-Nadr o lu Malik
olu Fihr olu el-Haris olu Sa'lebe olu Sureyr'in kz Hind'dir. Yakaza'nn annesi el-Barkyye'dir ki, bu kadn Yemenli el-Esd kabilesinin Brik boyundand r. Baka bir sze gre bu kadn Teym'in annesidir. Gene ba ka bir sze gre Teymin annesi, Kilab' n annesi olan
Sureyr kz Hind'dir.
bn-i Hiam diyor ki: Brik, el-Gavs o lu el-Esd olu Mzin olu
Sa'lebe o lu mruulkays o lu Harise olu Amir olu Amr olu Harise
olu Adiy boyudur. Bu boy ene kabilesindendir.
air Zeyd o lu el-Kumeyt bu boyu anarak u beyitleri sylemi tir : "Ezdu ene kabilesi, boynuzsuz kolar gibi bize sald rdlar. Biz
onlarn bu haline aldrmayarak Brik boyuna, ne bize ktlk ettiniz
ne de bu iten vaz gein dedik." // Bu iki beyit airin bir kasidesinden
alnmtr. imein (berk) akt yere gittikleri iin bu boya Brik
lakab verilmitir.
bn-i shak der ki: Murre o lu Kilab' n iki olu oldu; bunlar
Kusay ile Zuhre'dirler. Anneleri el-Ezd kabilesinin Cu'sume
kolunun el-Cedere boyundan olan Seyel o lu Sa'd'n kz Fatmadr. Bu
boy Yemenli olup Kinane o lu Abd-u Menat o lu Bekr olu ed-Dil
boyunun mttefikidir.
bn-i Hi am diyor ki: Cu'sumet'l-Esd ve Cu'sumet'l-Ezd de
denir. Cu'sume 'nin soy kt yledir. el-Gavs olu el-Esd olu Nasr
olu Malik olu Abdullah olu Kaab o lu el-Haris o lu Zehran o lu
Nasr olu Duhman o lu Sa'b olu Mubeir olu Yekur olu Cu'sume.
Baka bir sze gre bu soy kt yledir: el-Gavs o lu el-Esd olu
Zehran o lu Nasr olu Sa'b olu Mubeir olu Yekur olu Cu'sume.
Bu boya el-Cedere lakab nn verilmesi u sebebden dolaydr:
Cu'sume o lu Amr olu Amir, Mudad o lu el-Haris el-Curhumrnin kz ile evlenmi, bu srada Crhum kabilesi Kabe'de (yani Mekke'de) hkm sryorlard . Amir, Kabe'ye bir duvar (Cidar) yapt rm,
bunun iin de ona el-Cadir (duvar yapt ran) denmi . Soyundan gelenlere de el-Cedere (Duvar yapt ranlar) ad verilmi. //
bn-i shak der ki: Ad geen Seyel o lu Sa'd hakknda bir air u
beyitleri sylemi : "Bildiiniz insanlar aras nda Seyel o lu Sa'd gibi
65

108

109

110

irini gremeyiz. O, iki eliyle al an kuvvetli bir yi ittir. Dengine

raslad zaman sava a tutu ur. ahinin keklikleri avlad gibi o da
savalar aylar."
bn-i Hiam diyor ki: airin "ahinin avlad gibi" sz, iirden
anlayan baz kimselerden alnmtr.
bn-i Hi am diyor ki: Murre o lu Kilab'n bir de Nu'm adnda bir
kz olmutu. Bu kz (Nu'm), Luey o lu Kaab olu Husays olu Amr
olu Sehm'in oullar Es'ad ile Suayd'n anneleridir. Nu'm'un annesi:
Seyel olu Sa'd'n kz Fatmadr.
bn-i shak der ki: Kilab olu Kusay'n drt olu ile iki kz oldu.
Oullar : Abdmenaf, Abdddar, Abdl'uzza ve Abdkusay. K zlar
ise Tahmur ve Vebre'd r. Bunlarn hepsinin anneleri: Amr o lu Kati)
111 o lu Sell olu Habe iyye olu Huley el-Huzrnin kz Hubbey'dir. //
bn-i Hiam diyor ki: Habe iyye'ye Selul olu Hubiyye de denir.
bn-i shak der ki: Ad Kusay olu el-Mugire olan Abdmenaf'n drt o lu olmutu. Bunlar: Ha im, Abdems, el-Muttalib
ve Nevfel'dirler. Bunlardan ilk nn anneleri: krime olu Mansur o lu Suleym olu Buhsa olu Sa'lebe o lu Zekvan o lu Falic
olu Hilal olu Murre'nin kz iktike'dir.
Nevfel'in annesi ise krime o lu Mansur o lu Mazin boyundan
Amr kz Vakide'dir.
bn-i Hiam diyor ki: Bu soy kt ne iyice baklrsa krime olu
Mansur o lu Mzin olu el-Haris olu Malik o lu Nuseyb olu Vahb
olu Cabir o lu Gazvan olu Utbe'nin bu soydan nas l ayrld ko112
layca anlalr. / /
bn-i Hiam diyor ki: Ebu Amr Tumadr, Kulbe, Hayye, Reyta,
Ummulahsen ve Ummusufyan da Abdmenafn ocuklardrlar.
Ebu Amr'in annesi Sakif kabilesinden bir kad n olan Rayta'd r.
Hepsi kz olan dier ocuklarnn anneleri ise Abdmenaf o lu Haim'in annesi olan, Hilal olu Mrre'nin kz tike'dir. tike'nin
Annesi de Hevazin o lu Bekr o lu Muaviye o lu Sa'saa o lu Sell
olu Amr olu Havze'nin kz Safiyye'dir. Safiyye'nin annesi ise Mezhic olu Sa'dula ire olu ikizullah'n kzdr.
bn-i Hiam diyor ki: Abdmenaf o lu Haimin drt o lu ile be
kz oldu; o ullar : Abdlmuttalib, Esed, Ebu Sayfiy, Nadle, k zlar :
e-ifa, Halide, Daife (Zaife), Rukayye ve Hayye'dirler. Abdlmuttalib
ile Rukayye'nin anneleri: En-Neccar o lu Adiy olu Ganm olu mir
olu Hida olu Haram olu Lebid olu Zeyd o lu Amr'in kz Selma'dr. En-Neccar' n ad Teymullah olup soy kt yledir mir o lu
66

Amr olu Sa'lebe o lu Harise olu el-Hazre o lu Amr o lu Sa'lebe

olu Teymullah. //
Selma'nn annesi en-Neccar o lu Mzin olu Sa'lebe o lu el-Haris
olu Sahr'n kz Amire ( dir. Amire'nin annesi ise en-Neccar
boyundan Abdlehel'in kz Selma'dr.
Esed'in annesi Malik o lu Amir el-Huzrnin k z Kayle'dir. Ebu
Sayfiy ile Hayye'nin anneleri: el-Hazre boyundan Sa'lebe o lu Amr'n kz Hinddir. Nadla ile e-ifa'nn anneleri: Kudaa kabilesinden bir
kadndr. Halide ile Daife (Zaife) nin anneleri Mazin boyundan Ebu
Adiy'in kz Vakide'dir.

113

Haim Olu Abdlmuttalib'in ocuklar

bn-i Hiam diyor ki: Haim olu Abdlmuttalib'in on o lu ile
alt kz oldu. Oullar : Abbas, Hamza, Abdullah, Ebu Talib (as l ad
Abdmenaf'dr) Zbeyr, el-Haris, Haci, Mukavvim, D rar, Ebu Leheb (asl ad Abdluzza'dr). Kzlar : Safiyye, Ummu Hakim, el-Beyda,
Atike, Umeyme, Erva ve Barra'd r. / /
Abbas ile Drar'n anneleri: Nizar o lu Rebia olu Esed olu Cedile olu Efs olu Hinb o lu Kasd olu Nemir o lu Teym-l'lt
olu el-Hazre o lu Sa'd olu Dahyan lakabiyle an lan Amir olu Zeyd-u
Menat o lu Amir olu Amr olu Malik olu Kuleyb olu Cenab' n
kz Nuteyle'dir. Bu soy kt nde u deiiklik de sylenir: Cedile
olu Du'miy olu Efsa.

114

Hamza, el-Mukavvim, zenginli i ve cmertliinden dolay elGaydak lakab verilen Had ve Safiyye'nin anneleri: Luey o lu Kal,
olu Murre olu Kilab olu Zuhre olu Abdmenat o lu Vuheyd'in
kz Hle'dir.
Abdullah, Ebu Talib, Zubeyr ve Safiyye'den ba ka br kzlarn
anneleri en-Nadr o lu Malik olu Fihr olu Galib o lu Luey olu
Ka`b olu Murre o lu Yakaza o lu Mahzum o lu mran olu Aiz
olu Amr'n kz Fatma'dr. Fatma'nn annesi en-Nadr o lu Malik olu Fihr olu Galib olu Luey olu Kal) o lu Murre olu Yakaza o lu
Mahzum o lu mran olu Abd'in kz Sahre'dir. Sahre'nin annesi enNadr o lu Malik olu Fihr olu Galib olu Luey olu Kal) o lu Murre olu Kilab olu Kusay olu Abd'in kz Tahmur'dur.
Abdlmuttalib o lu el-Haris'in annesi: krime olu Mansur olu Hevzin o lu Bekr o lu Muaviye olu Sa'saa olu Amir olu Suvae
olu Habib olu Riab olu Huceyr olu Cundub'un kz Semra'dr. // 115
67

Ebu Leheb'in annesi: Amr'l-Huzi o lu Kal) o lu Sell olu

Hubiyye olu Dtir o lu Abdmenaf o lu Hcir'in k z Lbn'dr.
bn-i Hiam diyor ki: Abdlmuttalib o lu Abdullah, Tanrnn elisi ve Adem Oullarnn ulusu olan Abdlmuttalib o lu Abdullah
olu Muhammed'i peyda etti (babas oldu).
Muhammed'in annesi: en-Nadr o lu Malik olu Fihr olu Galib
olu Luey olu K`b o lu Murre o lu Kilb olu Zuhre o lu Abdmenaf olu Vehb'in kz Amine'dir. Amine'nin annesi: en-Nadr o lu
Malik olu Fihr olu Galib o lu Luey o lu K`b o lu Murre olu KiMb olu Kusay olu Abdddar olu Osman o lu Abdluzza'nn kz
Barra'dr.
Barra'mn annesi: en-Nadr o lu Malik olu Fihr olu Galib o lu
Luey olu Kaab olu Murre olu Kilab olu Kusay o lu Abdluzza
olu Esed'n kz Ummu Habib'dir. Ummu Habib'in annesi: en-Nadr
olu Malik olu Fihr olu Galib olu Luey o lu K`b olu Adiy olu
Uveyc olu Ebeyd o lu Avf'n kz Barra'dr.
bn-i Hi am diyor ki: Grlyor ki Tanr elisi hem eref hem de
soy bakmndan ve anne baba tarafndan Adem oullar= stn116 dr. //
Zemzem Kuyusunun Kaz lmas Hakknda
shak o lu Muhammed el-Muttalibi der ki: Ha im olu Abdlmuttalib bir gn el-Hicr'de uyurken zemzem kuyusunu kazmas ryasnda kendisine emredildi. Zemzem, Kurey lilerin kurban kestikleri
yere yakn saf ve Naile putlar nn arasnda bulunan kapatlm bir
kuyu idi. Crhum kabilesi Mekke'den ekilirken bu kuyuyu kapatm lard. Bu kuyu, Peygamber brahim olu smail kk iken susayp
Tanrnn kendisine suyunu iirdii kuyudur. smail susuz kald zaman
annesi kendisine vermek iin su aram fakat bulamam , bunun zerine Safa tepesine km ve smail iin Tanrya yalvarm sonra Merve
tepesine km gene Tanrya yalvarm, bu srada Tanr Cibril'i yollam Cibril topuuyla yere vurmu su fkrm . Ismail'in annesi canavar sesleri duyarak smaile bir eyler oldu diye korkmu ve kendisine
doru ko arak gelmi, smail'i, yzn yere dayam eliyle suyu azna
doru kryp iiyor bulmu . smail'in annesi, suyun bulundu u yeri
eerek bir ukur haline getirmi .
68

Curhum Kabilesinin Hikayesi ve Zemzem Kuyusunun

Kapatlmas
bn-i Hiam diyor ki: Curhum kabilesinin hikayesi, zemzem kuyusunu doldurmalarm , Mekke'den klarm, Curhumllerden sonra
Abdlmttalibin zemzem kuyusunu kazmas na kadar Mekke'de hakim
olanlarn hikayesini shak olu Muhammed el-Muttalibrden naklen
Abdullah olu Ziyad el-Bekkai bize yle anlatt : //

117

brahim olu smail ldkten sonra o lu Nbit bir mddet Kas,

beye bakt. Ondan sonra Amr o lu Mudad el-Curhumi, Kbeye bakma
devini zerine ald.
bn-i Hiam diyor ki : Mudad yerine Midad'da denir.
bn-i shak der ki : smail oullar Nabit oullar, dedeleri Amr
bin Mudad ve Curhum kabilelerinden olan daylar ile birlikte
idiler. Bu srada amca o lu olan Curhum kabilesi ile Katura kabilesi,
Mekke idaresini ellerinde bulunduruyorlard . Bu iki kabile Yemen'den
kalkp gebe halinde Mekke'ye gelmi lerdi. Curhum kabilesinin banda Amr olu Mudad, Katura kabilesinin ba nda da bu kabileden
bir kimse olan es-Semeyda' bulunuyordu. Eski bir gelene e gre Yemenliler, balarnda kendilerini idare edecek bir ba kan olmakszn
Yemen'den dar kmazlard. imdi ad geen iki kabile Mekke'de
konakladklar zaman burasnn sulu aal bir blge olduunu grp
beenmiler ve yerle milerdi. Amr olu Mudad ile buyruu altnda
bulunan Curhum kabilesi Mekke'nin yukar tarafndaki Kuaykian da
ile daha sonra ele geirdi i yerlere indi ve yerle ti; Semeyda'da buyruundaki Katura kabilesiyle birlikte Mekkenin a a tarafndaki Ecyad
blgesi ile sonra ele geirdi i yerlere yerle ti. Bylece Mudad, Mekke'ye yukar taraftan giren kimselerin getirdikleri mal n onda bir bacn,
Semeyda' da Mekkeye a a taraftan giren kimselerin getirdikleri mallarn onda bir bacm alrd. Bu iki kabileden her biri, birbirleriyle i
birlii yapmadan kendi ba larna buyruk ya arlard. Daha sonra Curhum ve Katura kabileleri birbirlerine sald rmaa baladlar, Mekke
blgesinde egemenlik iin yar a girdiler. Bu yar ve ekimede smail
oullaryle Nbit oullar , Mudad tarafn tutuyorlard. Kabeye bakma
ii Mudad'n elinde bulunup bu hususta es-Semeyda' n hi bir ilgisi
bulunmuyordu. / /
Sonunda iki kabile birbirine sald rd. Amr olu Mudad, Semeyda'a
saldrmak zere ordusuyla Kuaykian'dan ayr ld ; ordusu mzrak,
kalkan, kl ve sadak'larla silahlanm t. Askerler silahlar n birbirine
69

118

arpyorlard. Sylendiine gre Kuaykian ( akrdayan) ad bu yzden bu blgeye verilmi tir. Semeyda'da yan nda atlar ve askerler bulunduu halde Ecyad'dan ayr ld. Sylendiine gre bu blgeye Ecyad
(Asiller) ad, Semeyda' ile birlikte asil atlarda kt iin verilmitir.
Her iki ordu Fdih blgesinde kar latlar etin bir sava oldu; esSemeyda' sava da ldrld; Katura kabilesi yenilip rsvay oldu. Sylendiine gre bu blgeye Fdih (Rusvay eden) ad bu yzden verilmitir. Bu savatan sonra iki taraf bar a yanatlar, hep birlikte Mekke yukarlarmda bulunan el-Matbih vadisine topland lar; burada bir
bar imzalayp blgenin idaresini Mudad'a verdiler. Mudad, Mekke'de tek hakim olunca halka kurbanlar kesti; onlar da bu kurbanlar orada piirip yediler. Sylendi ine gre bu blgeye el-Metbih (ocaklar)
ad bu yzden verilmitir. Baz bilginlerin sylediklerine gre de bu
blgeye el-Metbih ad , Tubba'n buraya inip ordugh kurmas ndan ve
kurbanlar kesip yedirmesinden dolay verilmitir. Mudad ile Semeyda'
arasnda geen olay, Mekke'de ortaya kan ilk kt i dir.

119

Sonra Tanr smail oullarn Mekke'de oaltt. Onlarn Curhum

kabilesinden olan daylar hala Kbeye bakyor ve Mekke'de hkm
sryorlard. smail o ullar, daylk yaknl Mekke'de kt i ilememek ve sava yasa gelene ine sayg gsterdikleri iin egemenlik
konusunda Curhum kabilesine kar bir iddiada bulunmuyorlard .
Mekke smail oullarma dar gelmeye ba laynca, dier blgelere daldlar ; gittikleri yerlerde kiminle kar latlarsa Tanr, dinlerinden dolay
onlar stn getirdi; bylece d manlarn ezdiler. //
Kinne ve Huze Kabilelerinin Kabe'yi Ele Geirmeleri ve
Curhum Kabilesinin Srlmesi

Bundan sonra Crhum kabilesi Mekke'de zulmetmeye ba lad.

Yasak edilen baz ileri helal yaptlar. Mekke'ye giren Mekke halk
dndaki yabanclara zulmettiler ; Kabe'ye hediye edilen mallar kendileri yediler. Bunun iin egemenlikleri zay flad. Bu durumu sezen Kinane olu Abdmenat o lu Bekr boyu ile Huze kabilesinden Gub an
boyu Curhum kabilesine sava amaya ve onlar Mekke'den srp karmaya karar verdiler. Sava ald, iki taraf arp t. Bekr ve Gub an
boylar Curhum kabilesini yenip Mekke'den srdler.
Cahiliye anda Mekke, kendi iinde zulmedilmesini ve kt i
ilenmesini kabul etmezdi. Ierisinde kt bir i yapan ehir muhakkak
karp dar atard. Bunun iin bu ehre en-Nasse (Kuruyan) ad veril70

di. Bu ehrin kutsallna dokunmak amacyla gelen her hkmdar

muhakkak yerinde lrd. Sylendi ine gre Mekke'ye, iinde kt
i yapan zorba hkmdarlarn balarn yedii iin Bekke (ba koparan) ad verilmitir.
bn-i Hiam diyor ki: Ebu Ubeyde bana: "Bekke, Mekke ovas nn addr. Burada fazla kalabal k olduundan dolay bu yere Kalabalk anlamna gelen bu ad verilmi tir" dedi." //
bn-i shak der ki: Bu olaylardan sonra Mudad o lu el-Haris
olu Amr el-Curhumi Kbenin alt ndan yaplm iki ceylan heykelini
ve Hacer-i Esved (Hacer'ur-Rukn) gtrp zemzem kuyusuna gmd;
sonra buyuru u altnda bulunan Curhum kabilesiyle birlikte Mekke'den g edip Yemen'e gitti. Sonra, Mekke'den ayr ldklarna ve elden
kardklar saltanata ok zldler. Bu konuda Mudad-byk Mudad deil- o lu Amr el-Haris o lu Amr u beyitleri sylemi tir: "Dolu
dolu olmu gzlerinden ya lar akan bir kadn yle dedi: Sanki el-Hacun ile Safa aras nda bir dost bulunmad ; sanki Mekke'de kahnmad .
Kalbim sanki ku kanadlar gibi rpnarak ona dedim ki; evet biz
orada ya adk; sonra felaketler ve kt ansmz bizi oradan kard.
Nbit den sonra Kbe'nin bak clar biz idik. Bolluk iinde o kutlu
tapnan (Kbe'nin) etrafnda tavaf ederdik. Nbit'ten sonra, saltanatla bu kutlu evin idaresini elimize aldk; orada hi bir kimse boy lemezdi.// Orada hkmettik, hakimiyetimizi kuvvetlendirdik. Saltanatmz bilsen ne kadar bykt! Orada hibir kabile kar mzda
kp nemezdi. Tamdn adamlarn en iyisine kzmz' vermedik
mi ?" Onun oullar bizdendirler ; bizde onlar n karlaryz. Felek bizden yz evirdiyse onun her gn bir hali var de iiklikde onun tabiat ndandm Tanr bizi kendi gcyle oradan kard. Eh! Ey insan o ullar ne
diyelim; kaderin cilvesi byleymi . Kaygusuz kimse uyuduu halde ben
uykusuz kalarak derim ki: Ey Tanr m! Suheyl ile Amir lmesinler.
Ben Mekkedeki ehreler yerine Himyer ve Yuhbir kabilelerinden
sevmediim ehreler gryorum. Dillere destan olduk; halbuki esenlik iinde yayorduk; gemi yllar bamza bu felaketi getirdi. inde
dokunulmaz kutlu tapnak (Kbe) ve br kutlu yerler bulunan ehir iin
alayarak gz ya larm dklyor. Gzlerim, gvercinlerine dokunulmayan, iinde ku lar barnan Kbe iin a lyor. Bu blgede, insanlara
yadrganmyan ve dokunulmaz hayvanlar ya ar ki buradan uzakla tklar zaman bu dokunulmazl klar kalkar ve ldrlrler."
41 Burada Arapaya ait ve evirme ile ilgisi olmayan bir dil a klamas adamtr.
42 bn-i shak bu szyle Hz. brahim Peygamberin olu olup Curhumlulerden bir
kzla evlenen Peygamber Hz. smail'i kastediyor.

71

120

121

bn-i Hiam diyor ki: airin "onun oullar bizdendir" sz bn-i

shak'dan de il baka bir kimseden alnmtr.
bn-i shak der ki : Gene bu konuda el-Haris o lu Amr, Bekr ve
Guban boylar ile kendi kavninden sonra Mekke'ye yerle enleri anarak u beyitleri sylemi : "Ey insan o ullar ! Yryn. Bir gn gelecek
ki yryemez bir hale geleceksiniz. Sonu budur. lm gelip atmadan
122 binekleri srn; dizginlerini gev ek brakn yapacaklarnz da yapn; //
biz de sizler gibiydik. Sonra zaman halimizi de itirdi. Siz de bizim
dtmz hale deceksiniz.
bn-i Hiam diyor ki : Do ru olarak Amr'a atfedilen beyitler sadece bunlardr. iir bilgini olan bir kimse bana unu anlatt : Bu beyitler Araplarda sylenen ilk iirdir. Yemen'de bir ta zerinde yazl
olarak bulunmutur. Bu iirden anlayan kimse bu beyitlerin kime ait
olduunu bana sylemedi.
Huzae Kabilesinden Bir Boyun Kbe Bak cln
Ele Geirmesi
bn-i shak der ki: Sonunda Huzae kabilesinden Gub en boyu,
Abdumenat o lu Bekr boyunun pay olmakszn Kbe bakcln eli123 ne geirdi. // Bu boydan bu i i idare eden Gub an boyundan el-Haris
olu Amr idi. O zaman Kurey kabilesi, kk topluluklar ve ayr aileler halinde kendi soylar Kinane kabilesi arasnda yayorlard. Bylece Huzae kabilesi Kbe'nin bak cln zerine ald ve bu ii babadan
oula geirerek devam ettirdiler. Bunlar n sonuncusu Amr o lu Ka`b
olu Selul olu Habeiyye olu Huzae kabilesinden Huleyl idi.
bn-i Hiam diyor ki: Habe iyye yerine Hub iyye'de denir.
Kilab Olu Kusay' n Huleyl K z Hubbey ile
Evlenmesi
bn-i shak der ki: Kilab o lu Kusay, Hubiyye olu Huleyl'den
kz Hubbey'i istedi. Huleyl, Kusay' beenerek kzn verdi. Kusay'm
Hubbey'den: Abdddar, Abdmenaf, Abdl'uzza ve Abd adlarndaki
oullar oldu. Kusay'n oullar ve mallar oald erefi artt . Bu srada
Huleyl ld. O zaman Kusay, Bekr boyu ile Huzae kabilesinden daha
ziyade kendisinin Kbe'ye bakmas nn doru olacan , esasen kendisinin de mensup olduu Kurey kabilesinin, brahim olu smail soyu72

nun en ileri geleni ve bu kabilenin, Ismail'in dorudan doruya oullar olduunu d nd; bunun zerine Kurey ve Kinane kabilelerinden baz kimselerle gr p konutu onlara, // Bekr boyu ile Huzae 124
kabilesini Mekke'den karp atmay teklif etti; onlar da Kusay' n
bu teklifini kabul ettiler. Zeyd o lu Sa'd o lu Uzre boyundan Haram
olu Rebia, Kilab'n lmnden sonra Mekke'ye geldi; orada (Kilab'n kars olan) Seyel o lu Sa'dn kz Ftma ile evlendi. Kilab' n
bu kadndan olan Zuhre adndaki olu artk bymt. Kusay adndaki o lu ise henz memeden kesilmi ti. Rebia, kars Ftma'y kendi
memleketine gtrd. Kad n giderken kk olan o lu Kusay' birlikte
gtrd. Byk o lu Zhre ise Mekke'de kald . Ftma, ikinci kocas
Rebia'dan Rizah ad ndaki olunu dourdu. Kusay byyp adam olduu zaman Mekke'ye gelip burada yerle ti. Kusay imdi kabilesi yukar daki teklifini kabul edince anabir karde i olan Rebia o lu Rizah'a
mektup yazarak onu yardma ard . Mektubu alan Rizah, karde leri Hunn, Mahmud ve Culhume ile Kudae kabilesinden kendilerine
katlan kimselerle birlikte Arap hac larna katlarak Kusay' n yardmna geldiler. Rizah'n bu Hunn, Mahmud ve Culhume adlar ndaki
kardeleri, annesi Ftma'dan ba ka bir kadndan doma idiler.
Huzae kabilesinin iddia etti ine gre Hubiyye olu Huleyl, damad Kusay'n kendi kzndan olan oullarnn oaldn grnce
bu ii ona vasiyet etmi ve demi ki: "Sen Kbe'ye bakmaya ve Mekke'ye hakim olmaya Huzae kabilesinden daha lay ksn." te bu sz
zerine Kusay karde inden yardm istemitir. Fakat bu sz Huzae
kabilesinden baka hi bir kimseden duymadk. Bu iki szn hangisinin
doru olduunu Tanr bilir. //
Murr Olu El-Gavs' n Halka Hacc Etme izni Verme
Iini zerine Almas

Mudar olu lyas olu Tabiha o lu Udd olu Murr olu el-Gavs
halka, Arafat da ndan hacca ba lama izni verme i ini kendi zerine
almt . El-Gavsdan sonra onun soyundan gelenler bu devi zerlerine aldlar. El-Gavs ile soyundan gelenlere Sfe lakab verilmiti.
Murr olu el-Gavs'n hac iznini verme devini zerine almas yle
olmutur: el-Gavs' n annesi Crhum kabilesinden bir kad ndr. ocuu olmuyordu; bunun iin, bir olu olursa onu kle olarak hizmet
etmek ve bakmak iin Kbe'ye ba layacan Tanrya sz verdi. Kadn bundan sonra el-Gavs' dourdu. El-Gavs bydkten sonra day 73

125

lar olan Crhum kabilesinin hakimiyeti s rasnda Kbe'ye hizmet

etti. Sonra Kbe'deki durumuna dayanarak halka Arafat da ndan hacca balama iznini verme devini zerine ald . Soyundan gelenler dllerinden kimse kalmay ncaya kadar bu i e devam ettiler. Udd o lu Murr
el-Gavs'n annesi olan dib nenesinin, adan yerine getirdi i iin bu
nenesinin azndan u iki beyiti sylemitir : "Ey Tanrm! Ben yavrucuumu ulu Mekkede adak ettim. Ey Tanr m bu adam kutlu kl ve
onu halk arasnda iyi bir insan yap."
126

Sylediklerine gre Murr o lu el-Gavs, halka hacca ba lama iznini verdi i zamanlar u iki beyiti sylermi : / / "Ey Tanrm! Ben
ancak bir gelene e uyuyorum. Bir gnah m olursa bunun sorumluluu
Kudaa kabilesinin zerine d er."
bn-i shak der ki: Bana ez-Zbeyr o lu Abdullah olu Abbad'n olu Yahya, babas Abbad'dan naklen unlar anlatt : "el-Gavs'n
soyundan gelen Sfeliler halka Arafat da ndan hacca ba lama iznini
verirler, Mina tepesinden a a inmeye msaade ederlerdi. Mina tepesinden a a inme gn geldii zaman halk ta atmak iin toplan r& Bunun iin Sfelilerden biri evvela ta lamaa balar sonra halk
da onun arkasndan ta lar& O Sfeli kimse ba lamadan hi kimse
balayamazd . vedi davranmak isteyen baz i sahipleri o Sfeliye
gelip -hadi kalk ta la da biz de ta layahm, derlerdi. O ise -Hay r, gne
batmaya yz tutmadan bu i i yapamam, derdi. Fakat ivedi davranmak
isteyen i sahipleri onun ard n brakmaz ve kendisini harekete getirmek
iin onu ta layarak -Kahrolas kalk da ta lamaya ba la, derler. Sfeli kimse ise onlarn bu szlerine kulak asmazd . O, gne batmaya yz
tuttuu zaman kalkar ta lamaa balar, halk da arkas ndan talard."
bn-i shak der ki: Halk ta lama iini bitirip Mina tepesinden a a
inmek istedikleri zaman Sfeliler vadinin iki taraf n tutup inmelerine
msaade etmezlerdi ; bu s rada : "Ey Silfeliler ! izin yerinde inelim sesleri
duyulur, btn Sfeliler vadiden gemeden hi bir kimse geemezdi.
Sfeliler geip gittikten sonra yol serbest b raklr halk da arkalarndan
giderdi.

127

S'ufeliler, soylar sona erinceye kadar bu devi yerine getirmeye

devam ettiler. Onlardan sonra soy yak nl dolaysiyle Temim olu
Zeyd-u Menat o lu Sa'd boyu zerine ald. Bu devi bu boydan icne
olu el-Haris o lu Safvan ailesi yerine getirirdi. //
bn-i Hiam diyor ki: ad geen Safvan' n soy kt yledir :
Temim olu Zeyd-u Menat o lu Sa'd o lu Kali olu Avf olu
Utarid olu icne olu Cenb o lu Safvan.
74

bn-i shak der ki : Halka Arafat da nda hac etme iznini veren
Safvan idi. Safvan'dan sonra bu devi o ullar zerlerine aldlar. Bunlarn sonuncusu olup zamannda slam dininin ortaya kt, Safvan
olu Kerib'dir.
Mer olu Temim olu Evs es-Sa'di bu hususta u beyiti sylemitir: "Ey Safvan o ullar hac etme iznini verin sesleri ykselmeden
halk hac srasnda Arafattan ayr lmazd."
bn-i Hi am diyor ki: Bu beyit airin bir kasidesinden al nmtr.
Advan Kabilesinin El-Mzdelife'den nme
iznini Vermeleri
Amr o lu Advan kabilesinden Hursan adl ve Zu'l-sba' el-Advni lakabiyle anlan air u beyitleri sylemi tir: (bu aire Zu'l-isba'
lakabnn verilmesi, parman `Isba' kestiinden dolaydr.) //

128

"Yer yznn ylan olan Advan kabilesine ne gibi bir mazeret

bulabilirsiniz? Onlar birbirlerine zulmederek yok oldular. Halbuki
ulu kimseler ve sululara ceza verenler, snnet ve farz olan dini devlerini yerine getirmek iin halka izin verenler, halk aras nda hkm
veren ve verdi i hkme itiraz edilmeyen kimseler de onlardand r."
Bu beyitler airin bir kasidesinden al nmtr. airin bu beyitleri sylemesinin sebebi udur: shak olu Muhammed'den naklen Abdullah o lu
Ziyad el-Bekkrnin anlatt na gre halka Muzdelife tepesinden a aya inme iznini vermek devini Advan kabilesi zerine alm t. Bunlar
bu devi babadan oula aktararak devam ettirdiler. Bunlar n sonuncusu ve slam dininin, zaman nda ortaya kt kimse Ebu Seyyare lakabiyle anlan el-Azel o lu Umeyle'dir. Araplardan bir air bu zat hakknda u beyitleri sylemitir: "Biz Ebu Seyyare ile onun yak nlar olan Fezre boyunu koruduk. O ancak bu koruma sayesinde K bleye ynelip
yalvararak sa -salim eeini srp inebildi."
Ebu Seyyare halk Muzdelife tepesinden indirdii zaman bir eee
binermi . Bunun iin de air iirinde eei anyor. //
Advan Olu Yekur Olu yaz Olu ( ) Amr Olu Zarib
Olu Amir'in Hikayesi
bn-i shak der ki : ad geen Zu'l- sba' el-Advni "halk aras nda
hkm veren" sz ile Advan olu Yekur olu yaz olu Amr olu
Zarib o lu Amir'i kastediyor.
75

129

130

Araplar aras nda kan her trl kt i ve gl halletme ve bu

hususta hkm verme i ini, muhakkak ona gtrrlerdi ve onun verdi i hkm de kabul ederlerdi. Bir gn ona, hunsa olan ve bu suretle
hem erkein hem de kadnn haklarna sahip olabilen bir adam n durumunu aklamasn teklif ettiler ve "bunu erkek mi yoksa kad n m
sayarsn ?" dediler. Araplar bundan nce bundan daha g bir konunun
aklanmasn Amir'e teklif etmemi lerdi. Amir buna hemen cevap
veremiyerek "bekleyin bu i i dneyim. Ey Araplar! Tanr adna and
ierim ki bunun kadar g bir mesele ile kar lamadm" dedi. Soru
sahipleri onu, d nmek zere kendi haline b raktlar Amir, bu i i
dnerek ve halletmeye ah arak geceyi uykusuz geirdi i halde iin
iinden kamad. Amir'in evinde davarlan gden Suhayle adl bir
oban kz vard. Kz sabahlar dayanan otlatma a karmakta ge
kald zaman Amir ona "sabahladn ey Suhayle", ak amlar davarlan ge getirdi i zaman ise "ak amladn ey Suhayle" diyerek sitem
ederdi; nk kz sabahlar baka obanlar kendisinden nce kncaya kadar davarlarn karmakta geiktirir, ak amlar da br obanlar
daha nce dnmeden dayanan eve getirmezdi. K z, o gece uykusuz
kaldn ve yatanda rahat edemedi ini grnce "babasz kalasca!
Neyin var; bu gece sana ne oldu" diye sordu. Amir "B rak beni kahrolas
bu senin anlyamyacan bir idir" diye cevap verdi. Fakat k z tekrar
sorunca Amir kendi kendine "belki iinde bulundu um gle bir are
bulabilir" diyerek "bak Allah'n belas ! Benden bir hunsann miras
hakknn nasl olaca soruluyor. Bunu, bir erkek mi yoksa bir kad n
olarak m kabul edelim. Tanrya and ierim ki ne yapaca m bilmiyorum. Bu ide bir hal yolu da gremiyorum" diye k za durumunu anlatt. Bunun zerine k z: "Allah Allah ! Babasz kalasn. Hkmn onun
sidik akdna gre ver. Adam melt, sidiini bir erkek gibi aktrsa
erkek, kadn gibi aktrsa kadndr" dedi. // Bunun zerine Amir k za
"Ey Suhayle ! Artk bundan sonra ister ak amlar ge dn ister sabahlar
ge git. Tanrya and ierim ki bu ii hallettin" dedi Amir sabahleyin
halkn karsna kp oban kzn kendisine anlatt ekilde hkm
verdi.
Kilab Olu Kusay' n Mekke daresini Ele Geirii Kurey'i
Toplamas ve Bu te Kudaa Kabilesinin Kendisine
Yardm
bn-i shak der ki : O ylda Sfeliler, her yl yaptklar gibi Arafat
dandan inerek hacca ba lama iznini halka verdiler. Btn araplar
76

Sfelilerin bu hakkn tanrlard. Crhum ve Huzae kabilelelgrinin hkm srdkleri sre boyunca bu hak araplar n gnllerind bir dini
gelenek gibi yerle miti.
Kilab olu Kusay kendi kavmi Kurey lilerle Kinane kabilelerinden
ve Kudaa kabilesinden olup yan na ald kimselerle birlikte geit
yerinde Sfelilerin kar sna kp "bu devi yerine getirme e sizden ziyade biz daha laykz" dedi. Bunun zerine Sfeliler onunla d tler ; her iki taraf g ve etin bir sava a tututular. Sonunda Sfeliler
yenilip katlar. Kusay'da onlar n elinde bulunan bu devi kendisi
zerine ald.
Bundan sonra Huzae kabilesiyle Bekr boyu Kusay'dan ayr ldlar;
nk onun, Sfelilerin haklarn ellerinden ald gibi kendilerinin
haklarn da alabilece ini, Kbe'ye bakmalarna ve Mekke'yi idare etmelerine engel olacam anladlar. Bunlar Kusay'dan ayr lnca Kusay
da onlara kar cephe ald ve kendileriyle sava maya karar verdi. Kardei Rebia o lu Rizah, kendi kavmi olan Kudaal larla birlikte Kusay'm yannda kald.
Huzae kabilesiyle Bekr boyu Kusay' n zerine yrdler. ki taraf
karlap el-Ebtah da etin bir sava a tututular. Her iki taraf ok l
verdiler. Sonunda birbirini bara arp aralarn bulmak zere araplardan bir hakem tayin etmeye karar verdiler. Hakem olarak, Kinane
olu Abd-u Menat o lu Bekr olu Leys o lu Amir olu Kal) olu Avf
olu Ya'mur'u setiler. Hakem Ya'mur, Kusay' n Kbeye bakmaya ve
Mekkeyi idare etmeye Huzae kabilesinden daha lay k olduuna, // Ku- 131
say'n, Huzae kabilesiyle Bekr boyundan ldrd kimselerin kanlar n
dememesine fakat Huzae kabilesiyle Bekr boyunun, Kurey , Kinane ve
ve Kudaa kabilelerinden ldrdkleri kimselerin kanlarnn denmesine ve Kusay'n Kbe'ye bakmakta ve Mekke'yi idare etmekte serbest
braklmasna hkm verdi.
Bu hkm gnnden sonra hakem Avf o lu Ya'mur'a detmedii kanlardan dolay e-eddah (detmeyen) lakab verildi.
bn-i Hiam diyor

e-eddah yerine e -udah da denir.

bn-i shak der ki: Bundan sonra Kusay, Kbe'ye bakmay ve

Mekke'yi idare etmeyi kendi eline ald . Kavmini konduklar yerlerden
kaldrp Mekke'ye toplad. Kavmi ile halkmm bana hkmdar olarak
geti. Bunlar da onun bu durumunu kabullendiler. Byle olmakla beraber Kusay baz arap kabilelerinin ellerinde bulunan dini devleri gene
onlarda brakt, nk o, bunlarn deitirilmemesi gereken bir din
77

gelenei olduuna inanyordu. Mesela Safvan o ullarn, Advan boyunu, Nesee devini gren kimseleri ve Avf o lu Murre'yi bu ekilde
eski devlerinde brakt . Sonunda da islmiyet meydana knca Tanr
emriyle btn bu devler ortadan kalkt . Bylece Luey o lu Kaab
boyunda ilk defa hkmdarl ele geiren ve kavmi tarafndan kendisine itaat edilen ahs Kusay olmutu. Kusay Mekke'de Hicabe, S kaye, Rifade, Nedve ve Liva devlerini kendi zerine ald , bu suretle
132 de Mekke'nin btn nemli ve anl ilerini elinde toplam oldu. //
Kusay Mekke'yi ve evresini kavmine payla trd , herkesi kendi
payna den yere yerle tirdi. Halkn dediine gre Kurey kabilesi
konduklar yerlerde harem blgesinin a alann kesmekten ekinmi ler fakat Kusay ve adamlar kendi elleriyle a alar kesmiler.
Kurey kabilesi Kusay'a, kendilerini bir araya toplad iin Mcemmi' (toplayan) lakab n verdiler. Kurey liler Kusay'a o kadar sayg
ile balandlar ki erkekleri ve kad nlar onun evinde nikahlamr, ba larna gelen herhangi bir olay onun evinde konu urlar, baka kabilelere kar sava bayran onun evinde ekerlerdi. Bu bayra , gerektii
vakit Kusay'm soyundan biri ekerdi. Olgunluk a na gelen kzlara
araf giydirme ii de onun evinde yap lr, arafn aralk braklmas
gereken yeri orada y rtlp kzn zerine giydirilirdi ki k z araf giydirildikten sonra buradan babas nn evine yollanrd. Kurey kabilesi
arasnda Kusay'm emirlerine kendisi sa ken ve ldkten sonra din kurallar imi gibi uyulur, bunlarn dndakilere hi nem verilmez idi.
Kusay, Nedve denen toplant yerini yapt rp kapusunu Kbeye do ru
atrd. Kurey kabilesi btn nemli i lerini burada konu up kararlatnrd.
bn-i Hiam diyor ki : Bir air bu konuda u beyiti sylemi : "Kendi bam zerine and ierim ki Kusay'a Mcemmi' lakab verilmitir.
Tanr onun eliyle Fihr boylarn bir araya toplad ."

133

bn-i shak der ki: Ra id olu Abdlmelik babas ndan naklen

Maksurenin sahibi olan Habbab olu es-Sib'in unlar sylediini
bana anlatt : / /
Hattab olu mer halife iken bir adam kendisine, Kilab o lu Kusay'n hikayesini, kavmini bir araya toplamas n, Huzae kabilesi ile
Bekr boyunu Mekkeden kardn, Kbe'ye bakma iiyle Mekke idaresini eline aldn anlattn iittim. mer adamn anlattklarn ne
red ne de inkr etmedi.
78

bn-i shak der ki: Kusay sava bitirdikten sonra karde i Rebia
olu Rizah, kavminden beraberinde bulunan kimselerle birlikte kendi
yurduna gitti. Rizah, Kusay'm kendisinden yard m isteyiine u beyitlerle cevap vermi ti: "Kusay'n elisi gelip -karde inizin yardmna yetiin deyince atlar zerinde Kusay'a do ru gittik; tembel ve a r davranl kimseleri geride braktk. Geceleri sabaha kadar atlar srer, gndzleri, grnmemek iin gizlenirdik. Atlan= Kusay' n elisinin arma yeti mek zere ba rtlak kulanmn suya inileri gibi drt nala
gidiyorlard. Emezan kabilelerinden ve btn boylardan blkler topladk ; ey says binden fazla olarak geceleyin h zla gitmekte olan atl
alay ! Ne de gzel bir durumun var. Yolda atlar mz Ascede uradlar,
Mustenah'dan indiler, Varikan da nn eteinden getiler Ar vadisinde
konaklam olan bir boyu geride brakt lar. / /Atlan= el-Hill a alarnn 134
yanndan geerlerken bu a alardan yemediler. Merr blgesinde etin
bir gece geirdiler. Kineyilerini etrafa duyurmamak iin tayh lusraklann yanna yavrularn yaklatrdk. Mekke'ye vard mz zaman kabile kabile adamlar ldrdk. Orada onlara kar khlarla arptk ;
her defasnda onlar artp akllarn balarndan aldk. Gl bir
kimsenin akn bir kimseyi kovalay gibi kuvvetli atlar stn olduumuz halde onlar nmze kattk . Huzae kabilesini kendi yurtlar nda
ldrdk. Bekr boyunu da, br boylar da yle ettik. Btn bunlar
hkmdarn (Kusay'm) lkesinden srp kardk; nitekim bunlar
artk bundan sonra ovahk bir yere yerle emezler. Bu kabilelerden aldmz esir kadn ve ocuklar zincire vuruldular bylece her boydan cmz alp iimizdeki kini giderdik." / /
135
Huzeym olu Sa'd olu el-Haris o lu Zubyan olu Abdullah
olu Kudaah air Sa'lebe , Kusay' n Kudaallar yardma armas ve
onlarn da yardma yetimeleri konusunda u beyitleri sylemi : "Biz
zayf ve ahlanarak ko an atlar stnde el-Cinab kumluklar ndan Tihame vadilerine geldik. Orada lde kupkuru bir ovada d manlarla
karlatk. Kadn gibi korkak olan Stifeliler sava tan korktuklar iin
yerlerini yurtlann brakp katlar. Ali boyu ise bizi grdkleri zaman
yerlerini zlemi develer gibi hzla frlayarak luhlara sarldlar."
Kilab olu Kusay gene bu konuda unlar syledi: "Ben Luey boyunu koruyan kimselerin soyundan m. Yurdum Mekke'dir, orada doup
bydm. lkem Batha'ya kadar uzan r. Maat kabileleri bunu tan rlar.
Bu lkeye ben razym. Bu lkede Kayzer ile Nebit o ullar (smail
Peygamberin o ullar) yerleip oalmadka ben kendimi galip soyundan saymam. Rizah benim yard mcmdr ; onunla vnrm. Yaadm mddete hi bir zulmden korkmam." / / 136
79

Rebia olu Rizah kendi yurdunda yerle tikten sonra Tanr onun
soyu ile Hunn soyunu o altt. Bunlar imdi Uzre kabilesinin iki boyudurlar. Yurduna dndkten sonra bu Rebia o lu Rizah ile Kudaa
kabilesinin iki boyu olan Zeyd o lu Nehd ve Eslum o lu Havteke arasnda bir olay ortaya kt. Rizah bunlar korkuttu. Onlar da Kudaa
kabilesinin yurdunu brakarak Yemen'e g ettiler ki hala imdi Yemen'de ya amaktadrlar.
Kilab olu Kusay Kudaa kabilesinin reyip artmas n ve yurtlarnda birlik halinde toplanmasn isterdi. nk Rizah onun karde i
idi. Kudaahlar da Kusay' kendilerini yardma ard zaman yardmna yeti milerdi. Kusay bunun iin Rizah' n Kudaallara yaptklarn
beenmemi ve bu konuda u beyitleri sylemi ti : "Rizah'a benden syleyin ki ben ona iki olaydan dolay kzdm : Biri, Zeyd o lu Nehd boyunun olaydr ki o boy ile beni birbirimizden ayrd. kincisi, Eslum
olu Havteke boyunun olay dr ki bu boya ktlk yapan kimse bana
da ktlk yapm olur."
bn-i Hiam diyor ki: Bu beyitler Cenab o lu Zuheyr el-Kelbrye
de mal edilir
bn-i shak der ki: Daha sonra Kusay ya land, kemikleri inceldi.
Abduddar onun ilk olu idi. br oullar Abdumenaf, Abduluzza ve
ve Abd, babalar zamannda eref sahibi olup n salm lard. Kusay,
olu Abduddara "Ey oul! Tanr'ya and ierim ki karde lerin eref
bakmndan seni getilerse de ben seni onlar n derecesine ykseltece im.
Bak Kbe'ye giren her kimseye kap y sen aacaks n. Kurey kabilesinin sava iin ekecei her bayra sen elinle ekeceksin. Mekke'de
137 herkes ancak senin elinden su iecek. / / Hac mevsiminde herkes ancak
senin yeme ini yiyecek. Kurey kabilesi nemli ilerini ancak senin nnde grecek." Bylece sonra Kusay kendi evi olan Nedve binas n
olu Abduddara verdi. Kurey kabilesi btn nemli i lerini bu evde
grrd. stelik Hicabe, Liva, Sikaye ve Rifade devlerini ona vermi oldu.
Rifade, Kurey kabilesinin her sene mallar ndan Kilab o lu Kusay'a verdii bir vergidir ki Kusay bu toplanan mallarla hac lara yemek hazrlar fakir ve az olmayan kimseler bu yemekten yerlerdi.
Kusay bu vergiyi Kurey kabilesine ykledi i zaman u szleri sylemiti: "Ey Kurey liler ! Siz Tanrnn komular, onun kutlu evinin
bakclar ve kutlu blgenin halkmz. Haclar ise Tanrnn misafirleri
ve kutlu evin ziyaretileridirler. Bunlar ikram edilmeye en lay k misafirdirler. Bunun iin yurdumuzdan ayr lncaya kadar hac gnlerinde
80

onlara yemek ve su verin." Kurey liler Kusay'n bu teklifini kabul edip

dediini yaptlar. Kurey liler buna uyarak her y l Kusay'a mallarndan
bir vergi verirlerdi; Kusay toplanan bu vergilerle Mina gnlerinde halka
yemek yedirirdi. Kusay'm kurdu u bu gelenek cahiliye devrinde kavmi
arasnda devam etti. Sonra islmiyet ortaya knca bu gelenek gnmze kadar devam edegeldi. imdi her yl hac gnleri bitinceye kadar
sultann (halifenin) Mina gnlerinde halka yedirdi i yemek budur.
bn-i shak der ki: Kilab o lu Kusay'n bu hikyesini ve elinde bulunan devleri o lu Abduddara verdii zaman sylediklerini bana, Ebu
Talib olu Ali olu Muhammed o lu Hasan'dan naklen babam Yesar o lu shak anlatt. Dedi ki : "Ad geen Hasan'n bunlar Abdddar boyundan Kusay o lu Abdddar olu Abdmenaf o lu Haim olu, Amir olu
krime o lu Amir olu Vehb olu Nubeyh adl bir kimseye sylediini
duydum." Ad geen Hasan unlar da ilave etmi : "Bylece Kusay,
kavminin idaresine ait ve elinde bulunan her trl devleri o lu Abdddara vermi . Kusay'a hi kar gelinmez, yapt hi bir eye itiraz
edilmezdi." / /
Kusay'dan Sonra Kurey lilerin Arasnda kan Anlamamazlk
ve El-Mutayyebun Antlamas
bn-i shak der ki : Sonra Kilab o lu Kusay ld. Kusay'dan sonra kavmi ve br halk aras nda onun kurduu kurallar oullar yrttler. Kusay nce Mekke'yi kavmi aras nda payla trmt. imdi
de oullar burasn arsalar eklinde blp kendi kavimlerine ve mttefikleri olan br halka satmaya ba ladlar.
Kurey kabilesi bu ekilde aralarnda hi bir anla mamazlk ba
gstermeden Kusay' n oullar= idaresi alt nda yaadlar. Sonra Kusay olu Abdmenaf'm o ullar Abdems, Haim, Muttalib ve Nevfel, Kusay olu Abdddarn oullannm ellerinde bulunan ve vaktiyle
Kusay'n, olu Abdddara verdii Hicabe, Liva, Skaye ve Rifade devlerini Abdddar'n o'ullannn ellerinden: almaya karar verdiler. Bunlar kavimleri aras nda Abdddar o ullarmdan daha stn ve erefli
olduklar iin bu devleri yerine getirme hususunda kendilerini Abdddar'n oullanndan daha layk grdler. te o zaman Kurey kabilesi ayrlp birbirlerine d tler. Kabilenin bir k sm, Abdmenaf
oullarmn Kurey arasndaki stnlklerine gre bu devleri yerine
getirme hususunda Abdddar o ullarndan daha layk olduklar fikrini
benimsediler. Kabilenin dier ksm, Abddddar'n oullar= tara81

138

fn tutup Kusay' n bunlara verdii haklarn ellerinden geri al nmamas

gerektiini sylediler.
Abdmenaf oullannn banda Abdmenaf o lu Abdems bulunuyordu ki bu zat Abdmenaf o ullarnm en yals idi. Abdddar
oullarmn banda ise Abdddar o lu Abdmenaf o lu Haim olu
mir bulunuyordu.
Kurey kabilesinden Kusay o lu Abdluzza o lu Esed o ullar,
Kilab olu Zhre o ullar, Kaab o lu Mrre olu Teym oullar ile
en-Nadr o lu Malik olu Fihr olu el-Haris o ullar, Abdmenaf o139 &ilan= tarafn tuttular. //
Gene Kurey kabilesinden Murre o lu Yakaza o lu Mahzum oullar, K`b olu Husays o lu Amr olu Sehm oullar, Kal, olu
Husays olu Amr olu Cumah oullar ile K`b o lu Adiy oullar,
Abdddar oullannn tarafn tuttular. Kurey kabilesinden Luey
olu Amir oullar ile Fihr olu Muharib oullar hi bir tarafa yana mayp tarafsz kaldlar.
Bu taraflardan her biri kendi aralar nda sonuna kadar birbirlerinden ayrlmamak ve birbirlerini yalnz brakmamak zere sk bir andlama kurdular. Abdmenaf o ullar kokulu su dolu bir kazan karp
Kbe'nin yanndaki mescidde mttefiklerinin nne koydular. Iddia gittiklerine gre bu kokulu suyu (t yb) Abdmenaf o ullar= baz
kadmlar temin etmiler. Mttefikler ellerini bu suya bat rdktan sonra
and itiler ve andla may bylece kurmu oldular Sonra andlarn pekitirmek iin ellerini Kbe'ye srdler; bunun iin bunlara el-Mutayyebun (koku srlm olanlar) lakab verildi. br taraftan Abdddar oullar ile mttefikleri de Kbenin nnde and iip birbirlerinden
ayrlmamak ve yalnz brakmamak hususunda s k bir andla ma kurdular. Bunun iin de bunlara el-Ahlaf (mttefikler) lakab verildi.

140

Bundan sonra kar lkl olarak bu taraflardan birinin bir kolu dierinin bir koluyla sava mak zere tayin edildiler : Abdmenaf o ullar
Sehm oullarna kar ; Esed o ullar Abdddar oullarma kar ; Zhre oullar Cumah oullarna kar ; Teym oullar Mahzum oullarna
kar ; Fihr olu el-Haris oullar K`b olu Adiy oullarna kar tayin edildiler. Bundan sonra "her boy, kar sna tayin edildii boyu yok
etmeye alsn" dediler. / /
Bu srada Kurey kabilesi savaa tutumak kararn vermi iken
anszn, uzlamaya varlmas fikri ortaya kt. Sikaye ile Rifade devlerinin Abdmenaf o ullarna verilmesi, Hicabe, Liva ve Nedva dev82

lerinin Abdddar o ullarmn elinde kalmas art ko uldu. ki taraf bu

art kabul edip bar yaptlar ve sava tan yaz getiler. Her iki taraf
mttefikleriyle yapt klar andlamay hi bozmadan devam ettirdiler.
islarniyet meydana kncaya kadar byle kaldlar. Tanr elisi bu andlamalar hakknda u sz sylemi tir : "Cahiliye devrinde yap lan herhangi bir andlamay islmiyet ancak peki tirir".
El-Fudul Andlamas
bn-i Hiam diyor ki : el-Fudul andla masma gelince bu konuda shak olu Muhammed'den ( bn-i shak) naklen Abdullah o lu Ziyad
el-Bakkal bana unlar anlatt : / /"Kurey kabilesinin baz kollar kendi
aralarnda bir andla ma yapmak istediler; bunun iin erefli ve yal
olduundan dolay Luey olu Kal:, o lu Murre o lu Teym olu Sa'd
olu Kal) olu Amr olu Cud'an olu Abdullah'n evinde topland lar
ve bu zatn nnde andla may kurdular. Kurey kabilesinden bu andlamay kuran kollar unlardr : Haim oullar , Muttalib o ullar, A bduluzza o lu Esed oullar, Kilab olu Zhre oullar, Murre o lu Teym
oullar. Bunlar Mekke halkndan veya dier kimselerden Mek ke'ye
gelen herhangi bir kimseye kar zulm edildii takdirde bu zulm
grenin tarafn tutmay, zulm grenin hakk geri alnncaya kadar
zulm yapana kar kendisiyle birlikte olmay kararlatrdlar. Kurey
kabilesi bu andla maya el-Fudl (haklar) adn verdiler.

141

bn-i shak der ki : Kunfuz o lu el-Muhacir o lu Zeyd olu Muhammed Teymi, Avf olu Abdullah olu Talha Zhri'nin unlar anlattn duyduunu bana syledi : Tanr elisi demi ki "ben Cud'an
olu Abdullah'n evinde bir //andla ma yaplrken bulundum ki bu and- 142
lamay gzel ve kzl develere deimem. slarniyette byle bir andlamaya arlsam derhal kabul ederim."
bn-i shak der ki : el-Hadi o lu Usame olu Abdullah olu Yezid
el-Leysi, el-Haris o lu brahim olu Muhammed et-Teynrnin kendisine unlar anlattn bana syledi: "Ebu Talib o lu Ali olu Hseyin
ile Ebu Sufyan o lu Utbe olu Velid arasnda Zu'l-Merve kynde
bulunan bir mal hakknda bir anla mamazlik ba gstermi . Ad
geen Velid o zaman, amcas Ebu Sufyan o lu Muaviye tarafndan Medineye vali tayin edilmi bulunuyordu. Velid elinde bulunan
yetkiye dayanarak hakkm elinden almak iin Hseyin'e bask yapm.
Bunun zerine Hseyin kendisine yle demi : "Tanrya and ierim ki
ya hakkm verirsin yahut k licm ekip Tanr elisinin mescidinde
83

durup el-Fudul andla mas adna halk yardma annm." Hseyin

Velid'e bu szleri syledii srada Zubeyr o lu Abdullah Velid'in yannda duruyormu. O da yle demi : "Tanrya and ierim ki Hseyin,
el-Fudul andlamay adna yardm isterse klcm ekip hakk geri
verilinceye veya beraber lnceye kadar kendisiyle birlikte arp nm." Bu olay Zhre kolundan Nevfel o lu Mahreme olu Misver
bunu iitince o da Abdullah' n szlerini tekrar etmi . Bu haber Teym
kolundan Ubeydullah olu Osman o lu Abdurrahman'n kulana
gelince o da ayn szleri sylemi. Utbe olu Velid bunlar duyunca
Hseyin'e hakkn geri vermi, Hseyin'de raz olmu.
bn-i shak der ki : el-Haris o lu brahim olu Muhammed Teymi'den naklen el-Hadi o lu Usame olu Abdullah olu Yezid Leysi
bana unlar anlatt : Abdmenaf o lu Nevfel olu Adiy olu Mut'im
olu Cbeyr olu Muhammed -ki bu zat Kurey kabilesinin en ok bil143 gili adam idi- // el-Hakem o lu Mervan o lu Abdlmelik'in yanna gelmi, bu srada Abdlmelik, bn-i Zubeyr'i ldrtm , halk Abdlmelik'in etrafnda toplanp Halifeliini kabul etmi bir durumda bulunuyordu. Cbeyr o lu Muhammed, Abdlmelik'in yanna girince
Abdlmelik'in kendisine "ey Ebu Sa'it! Biz Abdmenaf o lu Abdems
oullar ile siz Abdmenaf o lu Nevfel o ullar el-Fudul andla masma
birlikte katlmam m idik" demi, Muhammed "sen daha iyi bilirsin"
cevabm vermi, bunun zerine Abdlmelik ona "ey Ebu Sa'it! Bu i te
hakikati bana anlat" demi . Muhammed'de "Tannya and ierim ki
hayr bu andla maya katlmadk; Biz de sz de bu andlama= dnda
kalmtk" demi . Bunun zerine Abdlmelik ona "do ru sylyorsun" cevabm vermi.
El-Fudul andlamasma ait haberler bitti.
bn-i shak der ki: Kurey kabilesinin kollar, aralarnda bar
kurduktan sonra Rifade ve Sikaye devlerini Abdmenaf o lu Haim
kendi zerine ald . nk Abd ems Mekke'de fazla bulunmayan ve
ou zaman seyahate kan bir adamd. stelik yoksul olup ailesi de
kalabahkt. Haim ise zengindi. Sylendiine gre haclar Mekke'ye
geldikleri zaman Ha im Kureylileri toplayp yle dermi : "Ey Kureyliler ! Siz Tann= kom usu ve kutlu evin bakcssnz. Her yl bu
mevsimde Tannnn ziyaretileri ve kutlu evinin hac lar memleketinize
geliyorlar. Bunlar Tanrnn konuklardr. Konuklar arasmda en ok
arlanmaya layk olan da Tanr konuklardr. Bunun iin onlarn burada kalacaklar gnlerde yiyecekleri yeme i yapmaya yetecek kadar
para toplayn. Tannya and ierim ki, bu yeme i kendi malmla
84

temin etmeye gcm yetseydi bu i i sizin zerinize yklemezdim."

Kureyliler Haim'in bu szlerini i ittikten sonra herkes gcnn yettii kadar mallarndan birer miktar verirlerdi. Ha im bu suretle verilenleri toplayp haclara yemek yapar ve Mekke'den ayr llarna kadar onlara yedirirdi.
Sylendiine gre Kurey kabilesinin, k seyahati ve yaz seyahati
diye anlan iki ticari seyahatini ilk defa tertip eden ve Mekke'de ilk
defa tirit yeme ini yediren Ha im'dir. Haim'in ad Amr idi. Fakat
Mekke'de kavmine yedirmek zere ekme i et suyuna do rad iin
kendisine Ha im (ufalayan, do rayan) lakab verilmitir.
Bu konuda Kurey kabilesinden veya br arap kabilelerinin birinden bir air u beyitleri sylemi tir :// "O Amr ki Mekke'de a ve zay f 144
bulunan kavmine yedirmek zere ekme i et tiridine dorad. Kn ve
yazn yaplan iki ticaret kafilesi yollama i ini tertip eden odur 43."
bn-i shak der ki: Sonra Abdmenaf o lu Haim Suriye topraklarnda ticaret yaparken Gazze'de ld. Ha im'den sonra Abd ems ile
Haim'den daha kk fakat kavmi aras nda eref ve faziletle tan nm olan Abdmenaf o lu Muttalib, Skaye ile Rifade devlerini kendi
zerine ald. Kurey kabilesi Muttalib'e cmertli i ve faziletinden dolay
el-Fayd (sel, feyz) lakab n verdi.
Abdmenaf o lu Haim nce Medineye gelerek orada en-Neccar
olu Adiy boyundan bir kimse olan Amr'in kz Selma ile evlenmiti.// 145
Bu kadn daha nce Evs olu Malik olu Avf olu Amr olu Avf olu
Kulfe olu Cahcebi o lu el-Hal-i olu-bn-i Hiam diyor ki el-Hari yerine el-Haris de denir- el-Culah o lu Uhayha'n n kars idi. O'nun Uhayha'dan Amr adnda bir o lu olmutu. Selma kavmi aras nda erefli
olduundan dolay, ancak bo anma hakknn kendisine ait olmas n
art ko arak evlenirdi. Bu yzden bir adamdan ho lanmad zaman
hemen ondan ayrlrd.
Selma Ha im'den Abdlmuttalib'i do urdu ve ona eybe adn
verdi. Ha im , olu eybe'yi annesinin yan nda brakt ; ocuk delikanl
oluncaya kadar orada kald . Sonra amcas Muttalib onu alp kendi
memleketi ve kavmi yanna gtrmek zere Medine'ye geldi. Annesi
Selma amcas Muttalib'e "ocu u seninle yollamam" dedi. Muttalib'de "Onu beraberimde gtrmeden buradan ayr lmam. Yeenim
olgunluk ana geldi. O burada kavmi olmayan kimseler arasmda ya43 Burada bn-i Hiam'n iir ilmiyle ilgili ve mana bakmndan tarihi olay zerinde
bir tesiri bulunmayan bir i areti geilmitir.

85

banc olarak yaamaktadr. Biz kavmimiz arasnda erefli bir aileyiz.

Kavrnimizin bir ok idare i lerini zerimize alm bulunuyoruz. Yurdunda kavmi ve ailesi aras nda yaamas, ocuk iin bakalar arasnda
yaamaktan daha iyidir" demi . Veyahut da buna benzer szler
sylemi . Sylendiine gre eybe, amcas Muttalib'e "annem izin vermeden Medine'den ayrlmam" demi. Annesi eybe'ye izin vererek
amcasna teslim etmi, amcas eybe'yi alp devesinin arkasna bindirerek Mekke'ye girmi . Muttalib'i gren Kureyliler "bu delikanl her
halde Muttalib'in klesi olmah ? Galiba onu yeni sat n alm" dediler.
Bundan dolay eybe'ye o zamandan ba layarak Abdlmuttalib
(Muttalib'in klesi) dendi. Kurey lilerin bu szn iiten Muttalib
"yazklar olsun size ! Bu benim karde im Haim'in olu olan yeenimdir. O'nu Medineden getiriyorum" dedi.
Sonra Muttalib Yemen topraklarnda Redman'da ld. Bir arap
airi Muttalib'in arkas ndan alayarak u beyitleri syledi: "Evvelce
haclar, su dolup ta an kazanlardan kana kana ierlerken imdi
146 Muttalib ldkten sonra susuz kald lar. // Muttalib ldkten sonra
isterse Kurey kabilesi felakete u rasn."

147

K`b olu air Matrud Huzi, Abdmenaf o ullar arasnda en

son len Abdmenaf o lu Nevfel'in lm haberi kendisine geldi i
zaman Muttalib'in ve btn Abdmenaf o ullarnn arkalarndan alyarak u beyitleri syledi : "Ey ac larm uyandran gece ! Sen geirdiim
ackl gecelerden birisin. Sen katlandm kaygularla yaknlarmn lmlerini bana hatrlattm. Karde im Nevfel'i hatrladm zaman gemi
gnleri, kzl elbiseler, sar ve yeni abalar giyindi imiz zamanlar hatrlanm. Bu drt dostum kavimleri aras nda ulu kimselerdirler ki babalar ve dedeleri de ulu idiler. Bunlardan biri Redman'da, ikincisi
Selman suyunun yan nda, ncs Gazze'de ldler. Drdncs
ise Kbenin dousunda bir mezara gmld. Abdmenaf bunlar tertemiz dnyaya getirdi ki bunlar her trl kusurdan uzakt lar. Mug-ire
oullaryla onlarn soyundan gelenler halk arasnda hem yaayanlarn
hem de lm olanlarn en iyisidirler."
Abdmenaf'n ad el-Mugire idi. Abdmenaf oullarndan ilk
leni, Suriye topraklarnda Gazza'de len Ha im'dir. // Sonra Abdems Mekke'de ld. Sonra Muttalib Yemen topraklar nda Redman'da ld. Nevfel ise Irak yak nlarnda Selman suyu yanlar nda ld.
Sylendiine gre baz kimseler ad geen air Matrud'a yle
demiler: "yi iir syledin ama iirih daha kuvvetli olsayd daha iyi
olurdu" air de "yle ise bana birka gn mhlet verin" demi . Bir ka
86

gn sonra da u beyitleri sylemi : "Ey gzlerim alaym! Bol bol gz

yalar aktn. Mugire o ullarndan temiz soylu Kal) iin a laym.
Ey gzlerim devam edin dolu dolu gz ya aktn. Felaket anlar nda
benim gvencim olan kimse iin a laym. Cmert, gvenilir, cmertce
bol bol ihsanlar veren temiz ruhlu gayretli, sab rl, byk iler yapan,
korkun bir d man olan alak ve ba kasna dayanan bir kimse olmayan yiit, cmert cemalini saan, ahin gibi gz pek ve soyca Kaab
oullarmn anl ereflisi olan herkes iin alaym. Sonra sel gibi cmert
olan Muttalib iin a layp sel gibi ve gller dolusu gz ya dkn.
O Redman'da garip kald . Ktler arasnda yazk oldu ona.
Ey Gzlerim! Yazklar olsun size. Kabenin dousunda gml
olan Abdems iin alaym! Gazze'de, ssz bir yerde rzgarlar n stne kumlar yd bir mezarda kalan Ha im iin de alayn. Nevfel,
kavmi arasnda benim dostum ve gvencim idi. imdi ise lde Selman suyu yannda bir mezarda kald . / / Bunlar beyaz develer zerine
bindikleri zaman ne araplar ne de acemler aras nda bir benzerlerini gremezdim. Onlar gittikten sonra evleri imdi bo kald. Halbuki daha nce
onlar alaylarn ss idiler. Onlar zaman m yok etti yoksa kllar m
krlendi ? Yoksa her ya ayan kimse lmle mi kar laacak ? Onlar
ldkten sonra ben insanlar n gler yzllkleri ve selamlanyla yetinmeye baladm. Ey gzlerim! Salar dank, zntl, krlarda baran a develer gibi a layan kzlarn babalar iin alayn. Bu kzlar insanlar arasnda en asil kimseler iin gz ya lar dkyorlar ; onlar ok
cmert olan, alakla katlanmyan felaketleri gideren kimseler iin
alyorlar. Onlar, stn, yumu ak tabiatl, konuklarm glmseyerek
karlayan Amr'in arkas ndan zavallca ve znt iinde alyorlar. Onlarn zntleri ve atlar ok uzun srecektir. / / Onlar, felek kendilerini
akta brakt , susuz kalan develer gibi yanaklar karard iin alyorlar. Onlar felein balarna getirdii felaketlerden dolay almak
zere bellerine ku aklar kuanyorlar. zntmden geceleri uykusuz
kalp yldz sayarak alyorum; kk kzla= da bu zntme kat larak benimle birlikte a lyorlar. len dostlarmn, yiitler arasmda
eleri yoktur. Geride braktklar ocuklarnn da benzeri yoktu.
Onlarn oullar en iyi evlattrlar. Kendileri de felaket s ralarnda en
iyi kimselerdi. Onlar nice evik atlar, ganimet olarak al nm taylar,
iyi yaplm Hind kllar,, kuyu iplerine benzeyen m zraklar ve kendilerine avu ald zaman nice ihsanlar vermi lerdir. Ben ne kadar saysam, hesaplar da saysalar onlar n yapm olduklar iyi ileri sayp bitiremeyiz. Onlar soy bak mndan nme sralarnda tertemiz soylary87

148

149

150

la stn gelirler. Onlar, imdi b-ssz ve bo kalan evlerinin ss idiler.

Gzlerimin ya durmadan akarken derim ki bu felket grm leri Tanr esirgesin." " / /
bn-i shak der ki: airin "dank sal zntl kzlarn babas"
sz ile kasdetti i kimse Abdmenaf olu Haim'dir. bn-i shak szne
devam ederek yle der: Amcas Muttalib'den sonra Ha im olu Abdlmuttalib Skaye ve Rifade devlerini zerine alarak bu devleri yerine
getirdi. Kavmi aras nda babalarnn yerine getirdikleri btn devleri
kendisi de yerine getirmekte devam etti. Bundan dolay Abdlmuttalib, kavmi arasnda babalarndan hi bir kimsenin eri emedii byk
bir erefe sahip oldu. Kavmi onu ok sevdi ve itibar byd.
Zemzem Kuyusunun Kaz lmas ve Bu Olay Dolay syla
Ortaya kan Anlamamazlklar
Abdlmuttalib bir gn Kbenin el-Hicr k smnda uyurken d nde
zemzem kuyusunu kazmas kendisine emredildi.

bn-i shak der ki: Abdlmuttalib'e zemzem kuyusunu kazmas

ilk defa yle bildirilmitir : Zureyr o lu Abdullah el-Gfiki'den duyan
Abdullah o lu Mersed el-Yezeni den naklen Ebu Habib o lu Yezid
151 el-M sri bana unlar anlatt : / / Ad geen el-Gfild Ebu Talib o lu Ali'nin, Abdlmuttalibin zemzem kuyusunu kazmas kendisine bildirildi ini anlatrken iittiini syledi. Abdlmuttalib demi ki: Bir gn Kbe'nin el-Hicr adl yerinde uyurken d mde biri gelip bana "Taybe'yi
kaz" dedi. Ben "peki Taybe nedir ?" diye sordumsa da o bir ey demeden
brakp gitti. Ertesi gn ayn yere gelip uyudum. D mde gene bir gn
evvelki gelen, bana "Berre'yi kaz" dedi. Ben "Peki Berre nedir ?"
diye sordum. Gene bir ey demeden brakp gitti. nc gn gene
ayn yere gidip uyudum, o, gene gelip bana "el-Madnne'yi kaz"
dedi. "Peki el-Madnne nedir ?" diye sordum. Gene hi bir cevap
vermeden savuup gitti. Drdnc gn ayn yerde uyurken gene o
gelip "Zemzem'i kaz" dedi. "Peki Zemzem nedir ?" diye sorunca
"O, Zemzem, hi kurumayan, suyu azalmayan bir kuyudur ki btn
haclar suya kandrr. Bu kuyu, kanlarn akt, ak kanatl karga
kuunun gagalad, karnca yuvasmn yanndaki yerdir" dedi.
44 Burada Arap diline ait ve evirmenin gidi i ile manas ile ilgisi olmayan bir dil
aklamas evrilmeden geilmi tir

88

bn-i shak der ki: Zemzem kuyusunun durumu ve yeri Abdlmuttalib'e bildirilip kendisi de d nn doruluunu anlaynca kazmasn alp, o zaman biricik o lu olan el-Haris'i yanna alarak kuyuyu
kazmaya balad. Abdlmuttalib kazarken, kuyunun kapatld talara raslaynca tekbir getirdi. Tekbir sesini i iten Kureyliler Abdlmuttalib'in,amacna ulatn anladlar.//Bunun zerine kalk p yamna 152
gelerek "Ey Abdlmuttalib ! Bu kuyu, ceddimiz Ismail'in kuyusudur.
Bunda bizim de hakkmz vardr. Bunda bizi de ortak say" dediler.
Abdlmuttalib bu sze karlk olarak "Hayr yapamam. Bu i aranzdan ancak bana verildi" dedi ise de Kurey liler "Hakkmz' vereceksin.
Yakan brakmaya ; yoksa seninle mahkemele iriz." dediler. O zaman
Abdlmuttalib "Istedi iniz kimseyi bu i iin aram zda hakem sein"
dedi. Kureyliler "Peki. Bu hakem Sa'd-u Huzeym boyunun kashinesi
olsun" dediler. Abdlmuttalib de "Hay hay olsun" cevab n verdi.
bn-i shak szne devam ederek yle der: Bu kahine (Kahin
kadn) , Suriye lnn da ksmnda yayordu. Abdlmuttalib, yan nda kendi kolu olan Abdmenaf o ullarndan baz kimseler bulunduu
halde yola kt. Kurey kabilesinin her kolundan da bir ka kimse Abdlmuttalib ile birlikte gittiler. Uzun yol boyuna getikleri yerler susuz
ve bo bir lden ibaretti. Bu susuz lde Hicaz ile Suriye aras nda bir
yere geldikleri zaman Abdlmuttalib ile yan nda bulunmakta olan
kendi arkada larnn sular bitti ve susuzluktan lm tehlikesine d tler. Kafilede bulunan br Kurey boylarna bal kimselerden su
istedilerse de vermediler ve dediler ki: "Biz bir ldeyiz. Sizin ba nza
gelen belann bizim bamza da gelmesinden korkar z." Abdlmuttalib Kureylilerin bu kt hareketlerini grp kendisinin ve arkada larnn korkun durumunu dnerek arkadalarna "bakn! Ne dersiniz, ne yapalm "diye sormu, arkadalar "biz, sen ne dnrsen
onu kabul ederiz. Ne dnyorsun syle, yle yapalm" dediler. Abdlmuttalib" yle ise benim d ncem udur: Her biriniz imdi biraz
gce kuvvete sahip iken kendi mezar n kazsn. Aranzdan lecek olan
herkesi arkada lar mezarma indirir ve gmerler. Bylece aran zda en
son lecek olann ls ortada kalm olur. Elbette bir tek adam n
gmlemeyip gayb olmas, btn bir kafilenin kayb olu undan daha iyidir" dedi. Abdlmuttalib'in arkada lar : "ok iyi d ndn" dedikten
sonra her biri kalkp kendi mezarn kazd ve sonra oturup susuzluktan
lecekleri an beklemeye ba ladlar. Fakat bir mddet getikten sonra Abdlmuttalib arkada larna yle dedi: "Tanrya and ierim ki
byle kendimizi kendi ellerimizle lme teslim etmek ve kalkp kendimiz iin bir are aramamak y lgnlktr. Haydn gidelim. Umarm ki
89

Tanr bir yerde bize su nasip eder" dedi. Bu s rada Kurey liler uzaktan,
Abdlmuttalib'in arkada larnn ne yapacaklar n seyrediyorlard .
Abdlmuttalib szlerini bitirdikten sonra kalk p devesine bindi. Deve
silkinip ayaa kalkt zaman ayann altnda tatl bir su pnar
fkrd . Bunu gren Abdlmuttalib ve onun arkas ndan arkadalar
153 tekbir getirdiler.// Sonra Abdlmuttalib devesinden inerek sudan iti;
onun ardndan da arkada lar itiler ve btn tulumlarn su ile doldurlar. Sonra Abdlmuttalib br Kurey lileri ararak "haydin suya
gelin. Tanr bize su verdi. in, tulumlarnz doldurun" dedi. Kureyliler
gelip itiler ve tulumlar n doldurdular. Sonra Abdlmuttalib'e dnp
yle dediler: "Ey Abdlmuttalib! Tanr ya and ieriz ki hkm senin
lehinde verildi. Zemzem kuyusu hakk nda seninle artk eki meyece iz.
u lde bu suyu sana veren, Zemzem kuyusunu da vermi tir. Sen msterih olarak S kaye devinin ba na dn." Bunun zerine Abdlmuttalib ile Kureyliler Khin kadnn yanna varmadan hep birlikte geri
dndler. Kureyliler bundan sonra da zemzem kuyusu zerindeki
iddialanndan vaz getiler.
bn-i shak der ki: Ebu Talib olu Ali'nin zemzem kuyusu hakk nda ki bana ula an szleri bunlard r.
Zemzem kuyusunu kazmas Abdlmuttalib'e bildirildii zaman
u beyitlerin kendisine ilham edildii haberini duydum: "Sonra sen,
temiz, bol ve her kutlu yerde Tanr nn haclarn suya kandracak olan
kuyuyu bul. Bu kuyu a ldktan sonra ne kadar kal rsa hi bir zarar
vermez."
Bu beyitler kendisine ilham edildi i zaman Abdlmuttalib kp
Kureylilere yle demi : "Biliniz ki zemzem kuyusunu sizin iin kazmaklrn bana emredildi". Kurey liler "Peki bu kuyunun nerede bulunduu sana bildirildi mi ?" diye sorunca Abdlmuttalib "hay r bildirilmedi" dedi. Bunun zerine Kurey liler: "yle ise d grdn
yere geri dnp uyu. E er bu ilham Tanr tarafndan gelen do ru bir
ey ise kuyunun yeri sana bildirilir. Yok yle de il de eytandan gelen
bir vesvese ise yeniden bir d gremezsin" dediler. zaman Abdlmuttalib Kbedeki evvelce yatm olduu yere dnp uykuya dald.
Uykuda biri gelip kendisine "Zemzem kuyusunu kaz. Onu kazarsan
piman olmazsn . Bu kuyu senin ulu dib dedenin mirasdr. Bu kuyunun
suyu ne azalr ne de kurur. Orkm fakat dalmam deve kuu srs
154 gibi ok saydaki haclar suya kandrr.//Bu kuyunun ba nda,mesut
olacak biri iin bir adak adanacak . Bu kuyu bir miras ve s msk yapl90

m bir ant olarak kalacakt r. Bildiin kuyular gibi de ildir. Bu kuyu

kanlarn aktld yerdedir" dedi.
bn-i Hiam diyor ki: Bu szler ile Ali'nin, zemzem kuyusuna dair
daha nce geen szlerindeki "bu kuyunun suyu ne azal r ne de kurur"
cmlesinden, "karnca yuvasnn yannda" cmlesine kadar ki para,
iir deil de bir e it secili szlerdir.
bn-i shak der ki: Sylendi ine gre Abdlmuttalib bu szleri
iitince "Peki bu kuyu nerededir ?" diye sormu ve kendisine "Bu kuyu
karnca yuvasnn yaknnda, yarn kargann gagalyaca yerdedir"
cevab verilmitir Bu anlatlanlardan hangisinin gerek oldu unu Tanr
daha iyi bilir.
Abdlmuttalib o zaman biricik o lu olan el-Hris'i yan na alarak
kuyuyu kazmak zere evinden kt . Karnca yuvasn buldu ve kargann, saf ile Naile adl putlarn arasnda bulunan bu yuvay gagaladn
grd. Bu iki putun nnde Kureyliler kurbanlarn keserlerdi. Abdlmuttalib bunlar grnce kazmay eline alp, bildirilen yeri kazmak
zere hazrland. Bu srada Kurey liler Abdlmuttalib'in bu ite ciddi
davrandn anlayarak yanna gelip "Tannya and ieriz ki nlerinde
kurbanlarmz kestiimiz bu iki putun arasndaki yeri sana kazd rmayz" dediler. Abdlmuttalib, olu el-Hris'e "o lum! Sen arkam koru
da ben kazarm. Tannya and ierim ki bana emredilen eyi muhakkak
yerine getirece im" dedi. Kurey liler, Abdlmuttalib'i bu iten vaz
gemiyece ini anlaynca kuyuyu kazmaya devam etmesine ses karmadlar. Ve onu kendi haline braktlar. Abdlmuttalib ok kazmadan,
kuyunun daha nce kapat ld talara raslad. O zaman tekbir getirdi ve
grd dn doru olduunu anlad . Abdlmuttalib kazmaya devam
ettiinde iki altn ceylan heykeli buldu. Bu heykel, Mekke'den klar
srasnda Crhum kabilesinin buraya gmdkleri heykellerdir. Bundan
baka Abdlmuttalib,
kllarla bir takm zrhlar da buldu. Bunu
gren Kureyliler : / / "Ey Abdulmuttalib ! Buldu un bu eylerde bizim 155
de hak ve ortaklnz var" dediler. Abdulmuttalib "hayr ! Hakknz yok
ancak, gelin adil bir areye ba vuralm, bunlar kur'aya koyalm"
dedi. Kureyliler: "Peki ama bu kura nas l olacak ?" deyince Abdlmuttalib "Kbe iin, benim iin ve sizin iin olmak zere iki er kur'a
oku ayralm. Kimin kur'a okuna ne karsa onu alsn. Kur'a demeyen
taraf hi bir ey almam" dedi. Kureyliler: "yi doru sylyorsun"
dediler. Bunun zerine Abdlmuttalib Kbe'ye san, kendine kara ve
Kureylilere de ak renkte olmak zere iki er kur'a oku ayrd. Sonra
kur'a oklarn Hbel putunun nnde kur'a ekme i ini yapan kimseye
91

verdiler. Hbel, Kbenin iinde bulunan ve Kurey lilerin en byk putu idi. Harb o lu Ebu Sufyn'n Uhud sava gn "Ey Hbel! Dinini
ycelt " sz ile kaydetti i ite bu put idi. Kur'a ekihneye ba lad
srada Abdlmuttalib Tanr ya yalvarmaya ba lad. Kur'a oklar n eken
kimse kur'ay ekti. Sonunda sar oklar ceylan heykellerine kt ki
bu suretle bunlar Kbenin olmu oldu. Kara oklar kl ve zrhlara kt
ki bunlar da Abdlmuttalib'in payna dm oldu. Kurrey lilerin oklarna ise hi bir ey kmad.

156

Abdlmuttalib, payna den kllar' dktrp Kabeye kap yaptrd. Bundan ba ka Kbenin pay na dm olan iki altn ceylan
heykelini de dktrp bu kap y ssletti. Sylendiine gre bunlar Kbeye altndan yaplan ilk sslerdir. Bundan sonra Abdlmuttalib hac lara zemzem suyunu iirmeye ba lad. / /
Kurey Boylarnn Mekkedeki Kuyular
bn-i Hiam diyor ki : shak olu Muhammed'den naklen Abdullah
olu Ziyad el-Bekkrnin bize anlatt na gre zemzem kuyusu kaz lmadan nce Kurey kabilesi Mekkede bir sr kuyular kazm bulunuyordu. Ziyad el-Bekki yle dedi: Abdmenaf o lu Abdems, Yusuf
olu Muhammed es-Sakaffnin el-Beyda adh evinin yan nda ve Mekke'nin yukar tarafnda bulunan et-Taviy kuyusunu kazdrd. Abdmenaf o lu Haim de, Ebu Talib mahallesinin a znda bulunan el-Handeme dann boyun noktas olan el-Mustenzer adl yerindeki Bezzer
kuyusunu kazdrd Sylendiine gre Ha im bu kuyuyu kazdrd zaman "bu kuyuyu halka vakfediyorum" demi.

bn-i Hiam diyor ki : Bezzer kuyusuyla br kuyular anarak bir

air u beyiti sylemi : "Tanr yerlerini bildiim sular grletirsin.
157 Bu sular Curab, Melkum, Bezzer ve el-Gamr kuyular dw."//
bn-i shak der ki : Ha im bir de Secle kuyusunu kazd rm. Bu
kuyu Abdmenaf o lu Nevfel olu Adiy olu el-Mut'im'in kuyusudur
ki imdi onun soyundan gelenler bu kuyuyu kullanmaktadrlar.Nevfel
oullannn sylediklerine gre el-Mut'im bu kuyuyu Ha im olu Esed'den satn alm. Haim oullannn sylediklerine gre ise zemzem
kuyusu meydana kp br kuyulara ihtiya kalmaynca Esed Secle
kuyusunu el-Mut'im'e hibe etmi .
Abdems olu meyye, kendi nefsi iin el-Hafr kuyusunu kazdrm .
92

Abdl'uzza olu Esed oullar, imdi Esed kolunun kuyusu olan

Sukayye kuyusunu kazdrdlar.
158

Abdddar o ullar Ummu Ahrad kuyusunu kazd rdlar. / /

Cumah o ullar, Vehb olu Halef'in kuyusu olan es-Snble kuyusunu kazdlar.
Sehm oullar, Sehm kolunun kuyusu olan el-Gamr kuyusunu kazdlar.
Mekke'nin dnda Ka`b o lu Murre ile Murre olu Kilb zamanlarnda kazlm bir sr eski kuyular da vard . Kurey'in ilk bykleri
bu kuyulardan su al p ierlerdi. Bunlardan Rumm adli kuyu, Luey
olu Ka`b olu Mrre'nin kuyusudur. Humm ile el-Hafr kuyulan Murre olu Kilab oullarnn kuyulardr. Luey o lu Kal) o lu Adiy
oullanndan Gnim olu air Huzeyfe Humm ve el-Hafr kuyularm
anarak u beyiti sylemi : "Eskiden uzun zaman ba kalarna muhta
olmadk. Ancak Humm ile el-Hafr kuyular ndan su alp itik."
bn-i Hiam diyor ki: ad geen air Huzeyfe, Huzeyfe o lu Ebu
Cehm'in babasdr.
bn-i Hiam Diyor ki: Bu beyit airin bir kasidesinden al nmtr.
Bu kasideyi in allah sras gelince anacam.

bn-i shak der ki: Zemzem kuyusu ortaya kmca haclarn su

itikleri teki kuyulara stn geldi. Kutlu mescide yak n, dier kuyulardan daha iyi ve brahim olu Ismail'in kuyusu olduundan halk,
br kuyular' b rakp yalnz bu kuyudan su imeye ba ladlar. Kuyunun
sahibi olan Abdmenaf oullan bu kuyu ile Kurey kabilesine
ve btn araplara kar nrlerdi. Abdmenaf o lu Abdems olu
meyye o lu Ebu Amr olu air Msafir Kurey kabilesi arasnda kendi
kolunun Skaye ve Rifade devlerini yerine getirdikleri ve zemzem kuyusunu kendileri kazdklar iin Kurey kabilesine kar nerek
sylemi :// "Biz an ve erefi babalar mzdan miras alarak ykseldik. 159
Haclara su iirip onlar iin besili ve sa mal develer kesmedik mi?
lml savalarda yiit ve cmert grnrz. Bununla birlikte lrsek
hi bir kimseye boyun e memi olarak lrz. Zaten bizden nce kim
sonsuz olarak ya am ki? Zemzem kuyusu bizim soyumuzun elindedir. Biz, bizi ekemiyenin gzn patlat rz."
Abdmenaf o ullar bir tek kol te kil edip bunlarn birinin elde
ettii an, eref ve fazilete hepsi ortak say lrd.
bn-i Hiam diyor ki: Bu beyitler airin bir,kasidesinden al nmtr.
93

bn-i shak der ki : Luey o lu Kal, olu Adiy boyundan Gnim

olu air Huzeyfe ayn konuda u beyitleri sylyor: "Hac lara su
iiren bu adam iyilikle tan nm Haim ile Fihr'li ulu olan Abdmenaf'n soyundandr. O, Kbe yaknndaki zemzem kuyusunu kazd . Bundan sonra onun Skaye devini yerine getirmesi, nen her kimseyi
aacak bir n oldu."
bn-i Hi am diyor ki: air bu beyitlerle Ha im olu.Abdlmuttalib'i kastediyor. Bu iki beyit Gnim o lu air Huzeyfe'nin bir kasi160 desinden alnmtr ki inallah yeri gelince anlataca m. //
Abdlmuttalib'in O lunu Kurban Edeceini
Adamas
bn-i shak der ki: Tanr daha iyi bilir ya, sylendiine gre
Haim olu Abdlmuttalib zemzem kuyusunu kazd sralarda
Kurey kabilesinin kendine yapt ktlkleri grnce on o lu doup
yetierek kendisini koruma durumuna gelirlerse ilerinden birini Tanr adna Kbenin nnde kurban edeceini adamt. Abdlmuttalib,
sonradan on o lu olup artk kendisini koruyabilecek duruma geldiklerini anlaynca oullarm toplad bu adak iini kendilerine anlatt ve
Tanr adna yapm olduu bu ada yerine getirmek istedi. O ullan
bunu kabul ettikten sonra "Peki nas l yapalm" dediler. Abdlmuttalib "her biriniz bir ok alp stne kendi adnz yazn, ondan sonra
yanma gelin" dedi. ocuklar babalarnn dediini yaptlar ve onun
yannda toplandlar. Abdlmuttalib ocuklaryla birlikte Kbenin iinde bulunan Hbel putunun yan na geldi. Bu put Kbenin iinde kuyu
gibi bir ukurun yannda bulunuyordu. Kbeye hediye edilen her ey
bu ukura konurdu. Hbel putunun yannda, zerinde fal ekeceklerin
isteklerine kar lk verecek ekilde eitli yazlar yazl bulunan yedi ok
dururdu. Mesela bu oklardan birinin stnde diyet (el-Akl) yaz l idi.
Araplar, bir insann diyetini kimin demesi gerekti i hakknda anlamamazla dtkleri zaman Hbel'in yan nda duran bu oklar ekerler, diyet oku kime karsa diyeti o derdi. Oklardan birinin zerinde
de, bir iin yaplabileceini emreden Evet (Na'm) kelimesi yaz l idi.
Araplar bir ii yapmay tasarladklan zaman bu oklarn birini ekerlerdi; zerinde evet yaz l olan ok karsa o i i yaparlard. Baka bir ok
stnde de bir i in yaplmamasn emreden Hayr (U) kelimesi yaz l
idi. Araplar bir i yapmay tasarladklar zaman ok ekerlerdi; zerinde hayr kelimesi ya l olan karsa o i i yapmaktan vaz geerlerdi.
94

Bir ba ka ok stnde de sizdendir (Minkum) kelimesi yaz l idi. Dier

birinde ili iktir (Mulsak), bir tekisinde sizden de ildir (Man gayrikm)
kelimesi yazl idi. Yedincisinde de Sular (el-Miyah) kelimesi yaz l idi.
Araplar bir kuyu kazmay tasarladklar zaman ok ekerlerdi. Sular
yazl olan ok karsa kuyuyu kazarlard .
Araplar, bir ocuu snnet etmek, birinin nikah m kymak //bir 161
ly gmmek, birinin soyundan phe edip bunu belirtmek istedikleri
zaman yz dirhem para ile bir gen deve al p Hbel putunun yan na
gelirlerdi. Paralarla deveyi fal oklar n ekme devini gren adama verdikten sonra ansn denemek istedikleri adam putun yanna yaklatrarak "Ey Tanrmz! te filan o lu falan u, u ileri yapmay tasarhlyor ; hakknda doruyu bildir" derler; sonra da ok eken adama dnp oklar ekmesini isterlerdi. kan ok "sizdendir" yaz l bulunan ok
ise adamn soyu temiz ve kendisiyle birlikte gelen kimselerin soyundan
olduu anlalr& Eer kan ok zerinde "sizden de ildir" yazl olan
idiyse adam, soyca o kabileden de il yalnz o kabilenin mttefiki sayhrd. kan ok, zerinde "ili iktir" yazs bulunan idiyse adam, ne soyca
ne de mttefiklik yoluyla kabile ile ilgisi olmad halde ve durumunda
hibir deiiklik olmadan bu kabile aras nda eskiden oldu u gibi kalrd.
Bu oktan ba ka baz ilerde zerinde evet yaz l olan ok karsa
tasarladklan ii yaparlar, hayr yazl olan ok karsa bu ii gelecek yla
brakp o zaman yeniden bir daha ok ekerlerdi. Bylece araplar oklarn bildirdii sonular kabul edip ona gre hareket ederlerdi.
Abdlmuttalib ok eken adama "o ullarmn u oklarn ek
bakalm" dedikten sonra adama, adad adan hikayesini anlatt .
Abdlmuttalib'in o ullarnn her biri kendi ad yazl bulunan oku o
adama verdiler. Abdlmuttalib o lu Abdullah, karde lerinin en k idi. Abdullah ile karde leri Zubeyr ve Ebu Talib'in anneleri, Fihr
olu Galib olu Luey olu Ka`b o lu Murre olu Yakaza o lu Mahzum olu mran olu Abd olu ikiz olu Amr'n kz Fatma'dr. // 162
bn-i Hisam diyor ki: Bu soy ktnde ad geen ikiz, Mahzun
olu mran'n oludur.
bn-i shak der ki: Sylendiine gre Abdullah, Abdlmuttalib'in en ok sevdi i olu imi. Abdlmuttalib, Abdullahm ad yazl olan
ok kmad takdirde memnun olaca n dnyordu. Bu Abdullah,
Tanr elisi Muhammed'in babasdr.
95

Ok eken adam, ekmek zere oklar toplad zaman Abdulmuttalib, Hbel'in yan nda ayakta durup Tanr ya yalvarmaya ba lad.
Bu srada adam oku ekti; kan ok, Abdullahm ad nn yazl bulunduu oktu. Bunun zerine Abdlmuttalib Abdullah, elinden tutarak
klm eline alp onu kesmek zere saf ile Naile putlarnn nne gtrd. Bunu gren Kurey liler, toplant yerlerinden kalk p koarak
Abdlmuttalib'in yanna geldiler ve "Ey Abdulmuttalib ! Ne yapmak
istiyorsun ?" dediler. O da "Kurban edece im" deyince, btn Kurey liler ile Abdlmuttalib'in o ullar hep bir azdan "Tanrya and ieriz
Abdullah ile onun diyeti olan develer aras nda ok ekmeden onu kesemezsin. nk sen onu kesersen herkes art k olunu kurban edeceini
adar ve bu suretle onu keser. bu kerteye var rsa insanlar ne diye ya yorlar?" dediler. Abdullah'n daylarndan olan Yakaza o lu Mahzum
olu Amr olu Abdullah olu el-Mugire'de Abdlmuttalib'e "Tannya
and ierim ki Abdullah ile onun diyeti olan develer aras nda ok ekmeden onu kesemezsin, onun diyeti mal mzdan olacaksa veririz" dedi.
Btn Kurey kabilesiyle Abdlmuttalib'in oullar da Abdlmuttalib'e "Yapma, onu kesme; haydi onu Hicaz blgesinde bulunan khin kadna gtr. O khin kadnn emrinde bulunan bir cin var. Iinde tamamen serbest olduun halde khin kad na bu durumu sorarsn; Abdullah kesmeni sylerse kesersin; Yok hem senin iin hem de
Abdullah iin iyi olacak bir i yapman sylerse yaparsn dediler.

163

Hep birlikte Medine'ye geldiler. Sylendi ine gre, khin kadnn

Hayber'de bulunduunu rendiler, tekrar hayvanlarna binip oraya
gittiler ve durumu khin kad ndan sordular. Abdulmuttalib, khin
kadna kendinin ve o lu Abdullah'n hikyesini, onu adak ettiini ve
imdi kesmek istediini anlatt. Khin kadn Kureylilere "Bugn gidin.
Bana bal olan cin gelsin, konuyu ondan soray m" dedi. Kurey liler
khin kadnn yanndan ktklar zaman Abdlmuttalib bir yana ekilip Tanrya yalvarmaya ba lad. Ertesi gn kahin kad nn yanna tekrar gittiler. Kahin kad n onlara // "Haber geldi. Siz de bir insan n diyeti
ne kadardr?" diye sordu. Kureyliler "10 devedir" dediler. Gerekten
de bir adamn diyeti Kurey liler arasnda o zaman 10 deve idi. Khin
kadn "yle ise yurdunuza dnn. Oradaki adak edilen adamla 10 deve
arasnda ok ekin. Ok adama karsa, Tanr raz oluncaya kadar develerin saysn onar onar artrarak ekmeye devam edin. Ok develere
knca, bunlar adamn diyeti olarak kurban edin; nk Tanr nz
artk raz olmu, adak edilen adam da kurtulmu demektir" dedi.
Kureyliler khin kadnn yanndan kp Mekke'ye dndler.
Abdullah ile develer arasnda ok ekmek istedikleri zaman Abdlmut96

talib ayaa kalkp Tanrya yalvarma a balad . Bylece Abdlmuttalib Hbel'in yan nda Tanrya yalvanrken Abdullah ile 10 deve aras nda
ok ektiler. Ok Abdullah'a kt. Bunun zerine 10 deve daha art rarak
deve saysn yirmiye kardlar. Abdlmuttalib gene Tanr ya yalvaryordu. Abdullah ile develer arasnda ikinci defa olarak ok ekildi,
ok gene Abdullaha kt. 10 deve daha art nlarak develerin says 30 a
karld . Abdlmuttalib Tanrya yalvanyordu; ok ekildi, gene Abdullah'a kt. 10 deve daha ekliyerek deve say sn 40 a kardlar. Abdlmuttalib Tanya yavaryordu; ok ekildi, Abdullah'a kt. 10 deve
daha artrarak devlerin saysn 50 ye kardlar. Abdlmuttalib Tanrya yalvanyordu. Ok ekildi, gene Abdullah'a kt. 10 deve daha art rarak develerin say sn 60 a kardlar. Abdlmuttalib Tanrya yalvaryordu, ok ekildi, gene Abdullah'a kt . 10 deve daha art rarak develerin says 70 e ykseltildi. Abdlmuttalib Tanrya yalvanyordu. Ok
ekildi gene Abdullaha kt. 10 deve daha artrarak develerin say s
80 e ykseltildi, Abdlmuttalib Tanr ya yalvanyordu. Ok ekildi, gene
Abdullaha kt. 10 deve daha artrarak develerin says 90 a ykseltildi.
Abdlmuttalib Tanrya yalvanyordu. Ok ekildi, gene Abdullaha kt.
10 deve daha artrarak deve says yz buldu. Abdulmuttalib Tanrya
yalvanyordu. Ok ekildi, bu sefer ok develere kt. // O zaman btn 164
Kureyliler ve orada haz r bulunanlar "Ey Abdlmuttalib tamam. TanRaz oldu" diye bantlar. Sylendiine gre Abdlmuttalib "Tanr ya and ierim ki hayr ok defa daha ekilmedike sonucu kabul etmem" demi. Bunun zerine Abdullah ile develer aras nda yeniden ok
ekildi. Bu srada Abdulmuttalib Tanrya yalvanyordu. Ok develere
kt. kinci defa ektiler, bu s rada Abdlmuttalib gene Tanrya yalvaryordu. Ok gene develere kt. nc ektiler, bu s rada Abdlmuttalib gene Tanrya yalvanyordu. Ok bu sefer de develere kt.
Bunun zerine develer kesilip kesildikleri yerde b rakldlar. Bu develerin etinden yemek isteyen herkese hi kimse engel olmad .
bn-i Hiam diyor ki: sylendi ine gre bu develerin etinden yemek isteyen insanlara ve hayvanlara hi bir kimse engel olmad .
bn-i Hiam diyor ki : Bu hikaye iinde Recez vezninde bir tak m
beyitler vard ysa da bu beyitlerin do ru olduunu iir bilginlerinden
hibir kimse bize sylemedi.
Mnasebette Bulunmak Amac yla Abdlmuttalib O lu
Abdullah'n nne kan Kadnn Hikyesi

bn-i shak der ki : Sonra Abdlmuttalib, o lu Abdullah'n elinden

tutarak evine dnd. Sylendi ine gre yolda Kbenin nnde, Fihr
97

olu Galib olu Luey o lu Ka'b o lu Murre olu Kilb olu Kusay
olu Abdlluzza o lu Esed boyundan bir kad nn yanndan getiler.
Bu kadn Abdluzza olu Esed olu Nevfel olu Varaka'nn kz kardei idi. Kadn Abdullah'n yzne bakt ktan sonra ona "Ey Abdullah!
Nereye gidiyorsun ?" diye sz att . Abdullah "babamla gidiyorum"
dedi. Kadn "Peki gel benimle cinsi mnasebette bulun senin yerine
kurban edilen develer kadar deve vereyim" dediyse de Abdulah
"Ben imdi babamla birlikteyim. Ondan ne ayrlabilirim, ne de sznden kabilirim" cevab n verdi. Abdlmuttalib, o lu Abdullah' o
165 zaman / / soy ve eref bakmlarndan Zhre boyunun ulusu olan Fihr
olu Galip olu Luey o lu Kal:, o lu Murre olu Kilab o lu Zhre
olu Abdmenaf o lu Vehb'in yanna gtrd. Orada kendisini Vehb'in
kz 'Amine ile nikhlad. mine o gnlerde soy ve eref bakmlarndan
Kurey kabilesinin en stn kadn idi mine'nin annesi Fihr o lu
Galib olu Luey olu Ka`b olu Murre olu Kilab olu Kusay olu
Abdddar o lu Osman olu Abdluzza'nn kz Berre'dir. Berre'nin
annesi de Fihr o lu Galip olu Luey olu Kal) olu Murre olu Kilab
olu Kusay olu Abdluzza olu Esed'in kz Ummu Habib'dir. Ummu Habib'in annesi ise, Fihr o lu Galib olu Luey olu Kal, olu
Adiy olu Uveyc olu Ubeyd olu Avf'n kz Berre'dir.
Sylendiine gre Abdullah, mine ile nikahland ktan sonra hemen orada kendisiyle cinsi mnasebette bulunmu , bundan sonra mine, Tanr elisi Muhammed'e gebe kalm. Abdullah mine'nin yanndan kp, evvelce kendisiyle cinsi mnasebette bulunmak teklif eden
kadnn yanna gelerek "hani, dnk sylediin szleri bugn niin
sylemiyorsun ?" diye sordu. Kadn "E... dn alnnda parlayan nur
snm, artk sana ihtiyacm yok" cevabn verdi. Bu kad n, Hristiyan dininde olup dini kitaplara bakarak onlara uyan karde i Nevfel
olu Varaka'nn "bu milletten bir peygamber ortaya kacaktr" dediini zaman zaman i itmi.
bn-i shak der ki: Babam Yesar o lu shak kendisine unlarn sy166 lendiini bana anlatt : // Abdullah, Vehb kz mine ile birlikte evinde
bulunan baka bir karsnn yanna gelmi . Gelmeden nce yap ile
uram olduundan, zerinde amur lekeleri bulunuyormu . Kadnla
cinsi mnasebette bulunmak zere onu a rmsa da kadn, Abdullah'n zerinde bulunan amur lekelerinden dolay ona yakla makta ar
davranm . Bunun zerine Abdullah kad nn yanndan kp abdest
alm ve stndeki amur lekelerini y kayp temizlemi sonra mine'nin yanna gitmek zere km . karken sz edilen kad nn yann98

dan gemi ; kadn Abdullah' armsa da, Abdullah yana mam ;

bylece Amine'nin yanna gidip onunla cinsi mnasebette bulunmu
ve Amine, Tanr elisi Muhammed'e gebe kalm . Bundan sonra Abdullah gene sz edilen br kar snn yanna gelerek "Hadi bakal m !
ster misin ?" demi. Kadn Hayr yanmdan geerken almnda gzel ak
ak bir benek vard. Seni ardmsa da yana madn. Sonra gidip
Amine ile yattn ; bylece o gzel ak benek Amineye gemi oldu"
cevabn verdi.
bn-i shak der ki: Sylendiine gre Abdullah' n bu kars yle
dermi : "Abdullah yanmdan getii zaman alnnda, atlarn alnnda
bulunan benek gibi ak bir benek vard ; bu gzel benek bana gesin
diye onu yanma ardm fakat o yana mad. Sonra Amine'nin yanna
gidip onunla mnasebette bulundu, Amine'de Tanr elisi Muhammed'e
gebe kald."
Bu suretle Tanr elisi Muhammed, hem baba hem de ana taraf ndan soy ve eref bakmlarndan kavun aras nda stn bir durum kazanm oldu.

99

TANRI ELISI MUHAMMED'E GEBE KALDI I ZAMAN

AMNE'YE SYLENEN EYLER

Tanr daha iyi bilir ya, sylendiine gre Tanr elisi Muhammed'in anas Vehb kz mine unlar anlatrm : Tanr elisi Muhammed'e
gebe bulundu u sralarda kendisine biri gelip "sen bu milletin ulusuna
gebesin. O doarken yere d t zaman (ekemeyenlerin her trl
ktlklerinden onu Tanrya emanet ederim) de ve ona Muhammed
adn ver" demi . Gene mine Tanr elisi Muhammed'e gebe iken,
nda, Suriye topraklarnda bulunan Busra ehrinin saraylarn gr167 d bir nurun ktn grm. / /
Bundan az sonra Tanr elisi Muhammed'in babas olan Abdlmuttalib o lu Abdullah ld. Annesi o s rada daha Muhammed'e gebe
bulunuyordu.
Tanr Elisi Muhammed'in Do umu ve
St Anaya Verili i
bn-i shak der ki: Tanr elisi Muhammed Fil sava yl rebiulevvel aynn 12 nci pazartesi gn do du.

168

bn-i shak der ki : Mahreme o lu Kays o lu Abdullah olu elMuttalib, babas ndan, o da kendi babas Kays'dan naklen bana unlar
anlatt : "Ben ve Tanr elisi, Fil sava ylnda doduk. Bunun iin ikimiz yatz". / /
bn-i shak der ki: Zurare o lu Sa'd olu Abdurrahman o lu Abdullah olu Yahya el-Ensarrden naklen Avf o lu Abdurrahman
olu brahim o lu Salih bana dedi ki: Sabit o lu Hassan'dan naklen
kavmimden baz kimseler unlar anlattlar: "Ben, yedi sekiz ya larnda, duyduklarm kavrayabilecek grbz bir ocuktum. Bir gn Yesrib'de (Medine) bir Yahudinin, mstahkem bir evin stnden -Ey
Yahudi milleti! diye bardn duydum. Bu a rma zerine Yahudiler
100

arann etrafnda toplanp ona- Hay Allah belan versin ne var,

dediler. Yahudi de-bu gece dnyaya gelen Ahmed'in y ldz dodu"
dedi.
shak olu Muhammed der ki: Ben, Sabit o lu Hassan Abburrahman o lu Sait'den "Tanr elisi Medineye geldii zaman acaba
Sabit olu Hassan ka ya nda idi?" diye sordum. Sait "Hassan 60
yanda idi. Tanr elisi de 53 ya nda iken Medine'ye geldi" dedi.
Demek ki Hassan o Yahudinin szlerini 7 ya ndayken i itmi oluyor.
bn-i shak der ki: Annesi Tanr elisini dnyaya getirdi i zaman
dedesi Abdlmuttalibe "bir torunun oldu. Gel gr" diye haber yollad .
Abdlmuttalib geldi ocu u grd. Muhammed'in annesi Abdlmuttalib'e, ocu a gebe kald zaman d nde grdklerini, bu d de
kendisine sylenen szleri ve ocu a Muhammed adn koymasn tembih ettiklerini anlatt .
Sylendiine gre Abdlmuttalib ocu u alp Kabeye gitmi .
Orada Tanrya yalvarp bu ihsanndan dolay kendisine kranlarm
bildirmi . // Sonra ocu u getirip anasna vermi. Bundan sonra Abdlmuttalib ocua bir st annesi aramaya ba lam".

169

bn-i shak der ki: Abdlmuttalib ocu a st ana olarak, Bekr

olu Sa'd boyundan Ebu Zueyb kz Halime adnda bir kadn buldu.
Ad geen Halimenin babas Ebu Zueyb'in soy kt yledir: "Aylan olu Kays olu Hasafe o lu krime olu Mansur olu Havazin
olu Bekr o lu Sa'd olu Nasr olu Fuseyye olu Nasra olu Rizam
olu Cbir olu icne olu el-Haris o lu Abdullah." //

170

Tanr elisinin st anas Halime'nin kocas el-Haris'in soy kt

yledir: Hevazin o lu Bekr olu Sa'd olu Nasr olu Fuseyye o lu
Nasra olu Mellan olu Rifaa o lu Abdluzza olu el-Haris.
bn-i Hiam diyor ki: Bu soy kt nde u deiiklik olduu da
sylenir: Nas ra olu Hilal.
bn-i shak der ki: Tanr elisinin st karde leri unlardr: el-Haris
olu Abdullah, el-Haris kz Uneyse ve e -eyma lakabiyle anlan elHaris kz Huzafe. Bu kz, kabilesi arasnda asl adndan ziyade e-eyma lakabiyle tan nr. Bunlarn anneleri, Tanr elisinin st anas olan
el-Haris olu Ebu Zueyb Abdullah'n kz Halime'dir.
45 Burada arap diline ait bir kelime a klanmas atlanmtr.

101

Anlattklarna gre anas Halime ile memedeki Muhammed, sz

edilen ve o srada kocaya varm bulunan e -eyma'nn evine gittikleri
171 zaman, eyma Muhammed'i emzirirmi . //
bn-i shak der ki: Ebu Talib o lu Cafer o lu Abdullah'dan veya
Abdullah'dan duyan ba ka birinden naklen Hatb olu el-Haris elCumahrnin klesi Ebu Cehm o lu Cehm bana, Tanr elisini emzirmi
olan st annesi Sa'd boyundan Ebu Zueyb k z Halime'nin "ben, kocam ve memedeki o lumla birlikte Bekr o lu Sa'd boyundan bir ka
kadn ile beraber yurdumuzdan ayr larak, emdirmek zere ocuk aramaya kt k. O yl kurak bir yld ; elimizde avucumuzda hi bir ey
kalmamt. Ben bir boz e ee binmitim. Yanmzda bir de kocam
bir dii devemiz vard. Deve bir damla st dahi vermiyordu. Al ktan
alayan ocuumuz geceleri bize uyku uyutmuyordu; nk ne memelerimde ne de devede onu doyuracak st yoktu. Ancak biz ya murun
yaacan ve bu skntdan kurtulacamz mit ediyorduk. Ben e ee
binmitim; e ek gsz takatsiz oldu u iin kafileyi onun aya na uydurarak yolda geciktirdim. Bylece kk ocuk aramak zere Mekkeye geldik. Bana ve yan mdaki btn kadnlara, memede bulunan Mu172 hammed teklif edildi i zaman ksz oldu u iin almadk; // nki
biz, alacamz ocuun babasndan biraz yard m bekliyorduk; bunun
in "kszm ; bunun anas ve dedesi bize ne gibi bir yard mda bulunabilirler" deyip almaktan ka ndk. Sonunda benimle gelen kad nlarn
hepsi birer ocuk buldular; ben bulamad m. Dnmek istediimiz zaman kocama yle dedim: "Tanrya and ierim ki arkada larm arasnda yalnz ben, bir ocuk bulamadan eli bo dnmek istemiyorum.
Gidip o ksz ocuu alacam." Kocam bana "Ziyam yok, git al
belki Tanr bizi onun yz suyu hrmetine bollu a kavuturur" dedi.
Bunun zerine gidip o ksz ocuu aldm. Onu, sadece baka bir ocuk bulamadm iin alm oldum. ocuu aldktan sonra Mekkede
eyamn bulunduu yere dnd mde onu kucama alp emzirmek
istediim zaman memelerimden dolu dolu st akt . ocuk kana kana
emdi hatta karde i de doyana kadar emdi. Sonra her ikisi de uyudular;
halbuki ocuk bizi daha nce, gnlerden beri al ktan uyutmuyordu.
Bu srada kocam devemizi sa mak zere kalkt nda devenin memelerini
stle dolu buldu; deveyi sad, her ikimiz de doya doya itik. O gece
rahat bir gece geirdik. Ertesi gn kocam bana "Ey Halime! Bilki sen
kutlu ve hayrl bir ocuk aldn" dedi. Ben de "Tanrya and ierim
173
ki yle olmasn mit ediyorum" dedim. //
Sonra Mekke'den ayrldk. Ben gene e eime binerek ocuu yanma aldm. Tanrya and ierim ki eek kafilenin banda gidiyor ve ona
102

hibir eek yetiemiyordu. O kadar ki, kad n arkadalarm bana "Ey

Ebu Zueyb'in kz yazklar olsun sana. Bizi beklesene. Gelirken bindiin e ek bu deil mi idi ?" diye ba
Ben onlara "Tanrya and
ierim ki elbette o e ektir" deyince kad nlar bana "Tanr ya and ieriz
ki bu eee bir eyler olmu" diyorlard. Bylece Sa'd boyu yurdundaki evlerimize geldik. Bu lkenin, Tanr nn yeryznde yaratt en
orak lke olduunu biliyorduk. Buna ra men ocuu beraber getirdikten sonra davarlar m akamlar karnlar tok ve memeleri st
dolu olarak dnerlerdi. Biz davarlar mz sap kana kana st itiimiz halde komulardan hi bir kimse davarlar ndan bir damla olsun
st saamyorlard. Onun iin kabilemizden herkes obanlar na "Hay
Allah belanz versin! Davarlar Ebu Zueyb'in kznn obannn gtt yerlere gtrsenize" diye krlard. Fakat onlarn davarlar a,
susuz, gslerinde bir damla st olmadan, benimkiler ise kar nlar
tok, gsleri st dolu dnerlerdi. Bylece Muhammd 2 ya na gelip
kendisini memeden kesinceye kadar zerimize Tanr dan bolluk ve bereket yad. Bu ocuk br ocuklardan daha iyi byyordu. Bunun iin
iki yan doldurduu zaman baya koca bir ocuk haline geldi. ki
ylm doldurduu zaman ocuu annesine getirdik; ama u urluluunu
grdmz iin onu yanmzda brakmay iten arzuluyorduk. Bunun
iin annesiyle konu up "Olumu byynceye kadar yanmda braksan iyi olur. Ona Mekke vebas bulamasndan korkarm" dedim. Annesi kabul edip ocuu yeniden bize brakt.
ocuu alp geri dndk. Dnmzden bir ka ay sonra, Muhammed ile karde i evlerin arkas nda kuzu gdyorlardi. Karde i koarak gelip bana ve babasna: // "zerlerine ak elbiseler giyinmi iki a- 174
dam o Kureyli karde imi tutup yere yat rdlar ve karnn yardlar. imdi
de onun iini kartryorlar" dedi. Bunun zerine ben ve babas evden
kp Muhammedin yanna vardk. ocuu yz sararm bir durumda
ve ayakta bulduk. Ben ve babas onu kucaklayp "Yavrum! Sana
ne oldu ?" deyince o bize "zerlerine ak elbiseler giyinmi iki adam beni
tutup yere yatrdlar. Karnm yardlar ve karnmda, ne olduunu anlamadm bir ey aradlar" dedi. Bunun zerine ocu u alp adrmza
getirdik.
Bu olaydan sonra babas bana "Ey Halime! Bu ocu un bana bir
ey gelmi olmasndan korkuyorum. Ba na bir ey gelmeden onu ailesine gtr" dedi. Bunun zerine ocu u ahp Mekke'ye annesinin yanna gtrdk. Annesi "Onu niin getirdin? nce yan nda kalmasn
ne kadar ok istiyordun" dedi. Ben de "Tanr olumu bytt. Ben de
103

bana den devi yaptm. imdi bana bir ktlk gelmesinden korkarm. Bunun iin onu sa salim sana teslim ediyorum" dedim. Bunun
zerine Muhammed'in annesi bana "Sen byle de ildin, ne oldu sana ?
bana dorusunu syle" dedi. Ve kendisine her eyi aklamadan yakam
brakmad. Hikayeyi iittikten sonra bana " eytann ona bir zarar vermesinden mi korktun ?" diye sorunca ben "evet, yle" dedim. O "Hayr, korkma, eytan ona bir zarar veremez. ocu umun bilinemeyen bir
taraf var. O ileride byk bir adam olacakt r. Istersen ben de onun bir
hikyesini sana anlataym" dedi. Ben "peki anlat n" dedim. Muhammedin annesi "Ona gebe kald m zaman, benden, nda Suriye topraklarnda bulunan Busra ehrinin kklerini grdm bir nur ktn farkettim. Bundan ba ka ben ona gebe iken karn mda, onun ar175 ln ve ykn hi duymadm. // O, do ar domaz yere, elleri yerde,
ba ge doru olarak do mutu. imdi sen onu brak ve memleketine
dn " dedi.
bn-i shak der ki: Yezid o lu Sevr , bilgili bir kimseden bana unlar anlatt : -Bu kimsenin Ma'dan o lu Halit el-Kell oldu unu sanyorum- Tanr eli sinin baz arkadalar kendisine "Ey Tanr elisi!
Kendi hayatnz hakknda bize bir ey anlatnz" demiler. Bunun
zerine tanr elisi "Peki, olur" dedikten sonra unlar anlatm :
Ben dib dedem brahim'in daveti ve karde im sann mjdesiyim.
Annem bana gebe kald zaman kendisinden, Suriye k klerini aydnlatan bir nurun ktn grm. Sonra Bekr olu Sa'd boyunda st
emdim. Bir gn ad rlarn arkasnda st karde imle kuzu gdyorduk.
Bu srada zerlerine ak elbiseler giyinmi iki adam bana geldi. Ellerinde, ii kar dolu bir le en de vard . Adamlar beni yat rp karnm yardlar;
yreimi dar karp onu da yard lar, iinden kara ve p htlam bir
kan paras karp attlar. Sonra o karla yre imi ve karnm iyice y176 kayp temizlediler. Bu i bitince adamlardan birillarkada na -imdi onu
milletinden 10 kii ile tart, dedi. Adam tartt . Ben ar geldim. Sonra
birinci adam arkadana : onu milletinden 100 kiiyle tart, dedi. Adam
tartt gene ben ar geldim. Birinci adam arkada ma : Onu milletinden
1000 kii ile tart dedi. Adam tartt . Gene ben a r geldim. Bunun
zerine, birinci adam arkada na : Tamam, art k onu brak. Tanrya
and ierim ki onu btn milletiyle de tartsak gene de a r gelecektir
dedi.
bn-i shak der ki: Tanr elisi, "btn Tanr elileri koyun gtmlerdir" demi . Kendisine "Ey Tanr elisi! Peki ya sen ?" diye sorduklar zaman "ben de gttm" demi .
104

bn-i shak der ki : Tanr elisi arkada larna: Ben aranzda en

koyu arabm. nk Kurey liyim; stelik Bekr olu Sa'd boyunda
st emdim
bn-i shak der ki : Tanr daha iyi bilir ya halkn syledi ine gre
Sa'd boyundan olan st annesi, Tanr elisini Mekkeye getirdii zaman
onu ailesine gtrrken kalabal kta kaybetmi. Ne kadar arad ysa
bulamam . Bunun zerine dedesi Abdlmuttalib'e gelerek "bugn
Muhammedi beraber getirdim; fakat Mekke'nin st tarafna geldiimiz zaman onu kaybettim. Tanrya and ierim ki imdi nerede olduunu bilmiyorum" demi . Bunun zerine Abdlmuttalib Kbeye gidip
Muhammed'i bulmas iin Tanrya yalvarmaya ba lam. Sylediklerine
gre Esed olu Nevfel olu Varaka ile Kurey kabilesinden ba ka bir
adam, Muhammed'i bulup Abdlmuttalib'e getirerek " te torunun
Onu Mekkenin st tarafnda bulduk, demiler. Abdlmuttalib Muhammedi alp omuzlarna bindirmi ve onu avsunlayarak ve kendisine dua
ederek Kbeyi tavaf etmi , sonra annesi Amine'nin yan na yollam.// 177
bn-i shak der ki: Bilgili bir kimse bana unlar anlatt : Sa'd boyundan olan st annesinin Muhammed'i annesine getiri inde, st annesinin anlatt sebepten ba ka bir de u sebep varm : St annesi
Muhammedi stten kesip Mekkeye gtrd zaman onu Habe istan
Hristiyanlarndan baz kimseler grmler. Kendisine dikkatle bak p
her tarafn incelemiler ve st annesinden, ocuk hakk nda baz eyler
sormu lar. Bundan sonra st annesine, "bu ocu u alp kendi memleketimize, hkmdarmza gtrece iz; nk bu ocu un, bizim bildiimiz bir hali olacaktr" demiler.
Bu hikayeyi bana anlatan n sylediine gre ocuun st annesi
onu bu Hristiyanlarn ellerinden g kurtarabilmi .
Amine'nin lm ve Ondan Sonra Tanr Elisinin Dedesi
Abdlmuttalib'in Yan nda Kal

bn-i shak der ki: Tanr elisi, annesi Vehb k z Amine ile dedesi
Haim olu Abdlmuttalib'in yan nda Tanrnn himayesinde ya yordu. Tanr onu ilerde Peygamber yapaca ndan dolay iyi ve shhatli
yetitiriyordu. Tanr elisi 6 yana bast zaman annesi Vehb k z Amine ld.
bn-i shak der ki: Hazm o lu Amr olu Muhammed o lu Ebu
Bekr olu Abdullah bana unlar anlatt : Tanr elisinin annesi I-kmine,
105

Muhammed 6 ya ndayken Mekke ve Medine aras nda bulunen Ebva

da ld. Amine, en-Neccar o lu Adiy boyundan olan day larn
grmesi iin Tanr elisi Muhammedi Medine'ye gtrm t; Tanr
elisiyle birlikte bu seyahatten Mekke'ye dnerken yolda ld.
bn-i Hiam Diyor ki: Ha im olu Abdlmuttalib'in annesi, enNeccar boyundan Amr k z Selma'dr. bn-i shak'n iaret etti i gibi
178 Tanr // elisinin en-Neccar boyu ile day lk yaknl ite bundan dolay dr.
bn-i shak der ki: Tanr elisi, annesi ldkten sonra dedesi Haim olu Abdlmuttalib'in yannda kald. Kbe duvarnn glgesinde
Abdlmuttalib iin bir minder serilirdi. Abdlmuttalib kp minderin
stne oturuncaya kadar o ullar bu minderin etrafnda oturur ve babalarna olan sayglanndan dolay, aralarndan hi biri bu minderin stne oturmazd . bn-i shak szne devamla yle der: Ancak Tanr
elisi, artk gelimi bir ocuk olduu halde gelir ve Abdlmuttalib'in
minderinin stne otururdu. Amcalar onu tutup minderden indirmek
istedikleri zaman bunu gren Abdlmuttalib "o lumu brakn. Tannya and ierim ki ilerde bunun am byk olacaktr" der, onu minderin
stne, yanna oturtur, eliyle s rtn okar ve onun byle hareket etmesinden ho lanrd.
Abdlmuttalib'in lm ve Onun Arkasmdan A t Olarak
Yazlan iirler
Tanr elisi 8 yana bast zaman dedesi Ha im olu Abdlmuttalib ld. Bu olay Fil sava ndan 8 sene sonra olmu tu.
bn-i shak der ki: Baz akrabalarndan naklen Abbas o lu Ma'bed olu Abdullah olu Abbas bana unu anlatt : Abdlmuttalib ld zaman Tanr elisi 8 yanda idi.
bn-i shak der ki: el-Musseyyib o lu Sait olu Muhammed bana
unlar anlatt : Abdlmuttalib lm s ralarnda artk leceini anla179 ynca kzlar / / Safiyye, Berre, Atike, Ummu Hakim el-Beyda,. Umeyme
ve Erva'y yanna arm ve onlara "benim iin a layn! Ne syleyeceinizi lmeden nce iitmek istiyorum" demi .
bn-i Hiam diyor ki: bn-i shak'n anlatt bu iirleri, iir bilginlerinden hi bir kimse tan myor; ancak bn-i shak bunlar elMusseyyib o lu Said olu Muhammed yoluyla anlatt iin biz de bunlar eserimize, buraya alyoruz.
106

Abdlmuttalib kz Safiyye, babas iin, alyarak u beyitleri

syledi: "Topra n iinde yatan adam iin geceleyin a layan bir ses
duyarak uykusuz kaldm. O zaman gzya larm inci gibi yanaklar ma
damlad. Bu gz ya larm asil, aa olmayan ve btn insanlara iyilii dokunan bir adam iin dklyordu. Bu adam eli a k yksek deerli, her trl eli a kla varis olan, iyilik timsali olan babam eybe'dir. O, glk anlar nda azimli, ne hayrsz ne zayf ne de iradesizdi. O, kuvvetli, heybetli iri yap l, kabilesi arasnda sz dinlenen ve
ahlaki beenilen bir adamd. O, evi yce, aln ak, iyilik sever ve ktlk
yllarnda halkn yardmna koan bir adamdr. Onun dedeleri de as l
olup / / soyun da bir leke yoktur. nsanlarn hem yukar tabakasndan olan- 180
lar hem de alt tabakadakiler onu be enirlerdi. O ok yumu ak huylu,
asil, eli ak, kuvvetli ve arslan gibi olan kimselerin soyundand r.
Bir insan an ve erefe dayanarak sonsuz olarak ya ayabilseydi -ki
bu da olur ey deildir- o, eski an ve erefinin stnlnden dolay
sonsuz olarak ya ard."
Abdlmuttalib kz Berre'de babas iin alayarak u beyitleri syledi: "Ey gzlerim! yi soylu ve eli ak olan bir kimse iin inci gibi gzyalar aktn. Dedeleri anl, baarl, gzel yzl, kadri byk, iyiliklerle an ve erefin kendisinde topland kimse olan eybe iin
alaym. O, yumuak huylu, felaket anlar nda keskin iradeli, iyi de erler
tayan ve eli ak bir kimse idi. O kavmi arasnda enok erefe sahip
olup ay gibi parlard . Ona lm geldi ve kaderin penesi onu al p
gtrd."
Abdlmuttalib'in kz Atike de babas iin alayarak u beyitleri
syledi: "Ey gzlerim! Gece herkesi uyuttuktan sonra pek zay f ve fazla
yal olmayan bir adam iin a laym ! Yalar aktn, yamur gibi bo am ; // 181
O, felaket anlar nda byk bir adam olup iyi i ler gren, sznde duran,
baarl ve do ru olan eybe'dir. O sava ta, arp ma srasnda karsndaki dmann yere seren keskin bir k l gibidir. O, yumu ak huylu
eli ak, sznde duran, iri yapl, soyu temiz, iyilik sever bir kimsedir.
Onun soyu anl, evi de ycedir."
Abdlmuttalib'in kz Ummu Hakim el-Beyda'da babas iin ahyarak u beyitleri syledi: "Ey Gzm! Eli a k ve de erler sahibi
olan o kimse iin ala! Ey gzm: kahrolas n. Akan ya larnla bana
yardm etsene. Bineklere binenin en iyisi, iyilik timsali, h zla giden su
aknts gibi olan babam iin a la. O, gl, de erler sahibi, iyi huylu,
balar yapan eybe'dir. O, yaknlarn arayan, gzel yzl, ktlk
yllarnda herkese yard mda bulunan, mzraklarn akt zaman arslan
107

182

kesilen ve bakan gzlere ho grnen kimsedir. O, Kinane kabilesinin

koruyucusu, felek felketler getirdi i zaman onlarn yardm bekledi i // ve ykc sava olunca onlarn snaca kimsedir. Bundan dolay
ey gzm o'nun iin a la. zntden ylma ve cann bedeninde bulunduu mddete btn kad nlar da beraber a lat."
Abdlmuttalib kz Umeyme'de babas iin alayarak u beyitleri
syledi: "Eh... kabileyi gdp gzeten, eli a k, haclara su iiren, an
ve erefi koruyan ve ktlk zamanlarnda yabanc ve zavall misafirleri
evine alan kimse art k ld. Ey eybe! Sen daha delikanl iken ancak
yiitlerin elde edebilecekleri eylerin en iyisine ula tn ve daha fazla
ykseldin. Eli ak Ebu'l-Haris (Abdlmuttalib'in knyesi) yerini bo
brakt. Herkes bu dnyadan uzakla p gidecekse de sen uzakla p
gitmemelisin. Ya adm mddete onun arkas ndan alayp hasret
ekece im. O, bu zntme lay k bir kimse idi. nsanlarn koruyucusu
olan Tanr onun mezarn yamurlu bulutlarla sulas n. O, mezarda lsede arkasndan alyacam, nk o, btn kabilesi iin bir ss olup
her trl iyilikleri kendinde toplam t ."

183

Abdlmuttalib kz Erva babas iin alyarak u beyitleri syledi:

"Gzlerim, utanga tabiatl, eli ak, yumuak huylu, Kurey li iyi
ruhlu ykselmek isteyen, feyizli de erler sahibi, iyilik timsali ve e siz
bir kimse olan babam eybe'nin arkasndan aladlar, bunda da hakl
idiler. // O, gl, sa lam yapl, iyi konuan, aln nur gibi parlayan,
ince belli, heybetli, iyilik sever, an ve eref sahibi, zulm istemeyen,
ak alnl, gzel yzl, an gizlenemeyen Malik kabilesinin koruyucusu, Fihr kabilesinin bahar ve yarg anlarnda onlarn yargc olan
kimsedir. O, asaleti, eli a kl ve kanlar akt zaman gsterdi i gll ile tam bir yi it idi. Yiitler lmden korkup yrekleri titredi i
zaman o, elinde keskin, zerinde ince oluklu damarlar bulunan ve bakld zaman gz kama tran kl ile ilerlerdi."
bn-i shak der ki: el-Museyyib o lu Said olu Muhammed bana
unu anlatt : Abdlmuttalib bu iirleri iittii zaman dili tutulmu
olduundan "evet benim iin i te byle a layn" der gibi ban sallam.

184

bn-i Hi am diyor ki: el-Museyyib'in soy kt : Mahzum o lu

mran o lu Aiz olu Amr olu Vehb olu Hazm o lu el-Museyyib'dir.
bn-i shak der ki: Luey o lu K`b olu Adiy boyundan air
Ganim olu Huzeyfe Mekke'de 4000 dirhem deme cezas na arptrl108

m. air orada dururken Abdlmuttalib o lu Abdluzza Ebu Leheb,

yanndan geerken onu grm ve paray deyerek kendisini kurtarm .
Bunun zerine ad geen air Abdmenaf o lu Haim olu Abdlmuttalib arkasndan alyarak ve onun, Kusay' n ve Abdlmuttalib'in
oullannn Kurey kabilesi arasndaki stnlklerini anarak u beyitleri sylemi : "Ey gzlerim! Gksme kadar inecek gz ya lar dkn.
Ylmayn. Bol yamur sular sizi beslesin. Her sabah, fele in alp gtrd bir adam iin a lamak zere bol bol ya lar aktn. Kurey
kabilesinden, utanga, namuslu, kuvvetli, kibirli, gzel yzl, zay f
ve geveze olmayan, anl, yiit, eli ak, ktlk ve glk anlamda Luey
boyunun bahar olan kimse iin bol bol, dizi dizi, sicim gibi yalar ak// Ey Gzlerim! Maad kabilelerinin yal n ayak ve ayakkab giymi 185
kimselerinin en iyisi, iyi i ler yapan, huyu ve suyu temiz olan, soy,
deerler ve n bakmlarndan da onlarn en iyisi olan an, yumuaklk,
ynlerinden ve ktlk yllarnda iyilik yapmaya onlardan
daha layk olan, yz, gece karanl n dolun ay gibi gideren ve hac lara
su iiren eybe iin alayn.
Sonra iyilik timsali Haim ve Fihr'li ulu Abdmenaf iin de a layn. Abdlmuttalib, Kabenin yan nda zemzem kuyusunu kazd ve
bylece onun haclara su iirme devi (Sikaye) btn nenleri bastracak bir n yolu oldu Skntya den herkesi ve Kusay boyunun
btn yoksullar ve zenginleri onun arkas ndan alasn. Onun soyundan
gelenlerin yallar ve genleri sekin kimselerdir. Onun dib dedesi
Kusay, btn Kinane kabilesine kar durdu ve bollukda da ktlkda da
onu korudu. Her ne kadar lmn sert penesi onu da al p gtrdyse
de o, hayat boyunca ba arl ve sz geer bir kimse olarak ya ad.
Kendisi ldkten sonra da arkas nda ulu, silahl , yiit ve kara mzraklar gibi din adamlar brakt. Bana bata bulunan ak alnl, ak yzl ve asil kimselerden olan Ebu Utbe bunlardand r. Ay gibi, ba
vermekten ho lanan ve ii d temiz olan Hamza'da bunlardand r.// 186
Abdmenaf ise anl, kibirli, yaknlarn gzeten bir kimsedir. Bunlarn yallar en iyi yal kimselerdir. Soylar da hkmdar soyu gibi
bitmez tkenmezdi. Bunlardan bir kimse yeti tii zaman muhakkak
dedelerinin yrd yoldan yrr. Gemi te, iyilik yarnda bunlar
Batha vadisini an ve erefle doldurdular. Bunlar aras nda an ve erefin en yksek basama na ulaan kimseler yetiti. Dedeleri Abdmenaf,
felaketlere urayanlarn yardmcs idi. yleki o, Fihr o ullan bizi yalnz brakp gittikleri zaman d manlarmzdan bizi korumak iin kzn
Avf ile evlendirdi. Bunun zerine biz onun yard myle memleketin Tihame ve Necd lkelerini dola tk ki kafilelelerimiz denize kadar uzand .
109

Btn halk lde kal p orada yaadklar halde bunlar Mekkede barn178 d lar. Burada ise ancak Amr (Ha im) boyunun ulular yaard.//Bunlar
Mekke de bir ok evler yap p haclarn ve ba ka kimselerin, kurbanlarn kesildii gecenin sabah nda su imeleri iin bol su veren kuyular
kazdlar. Haclarn binek hayvanlar Ahaib dalar ile Hicr adl yer
arasmda gn bal kalrd. Daha nceleri biz ancak Humm ve elHafr kuyularndan su ierdik. Bu kimseler ceza vermeyi gerektiren
sular ve kendilerine kar yaplan kstahl ve sylenen kt szleri
balarlar. Btn Aha ib andlamasma girmi olan topluluu datan
ve Bekr boyunun klhanbeylerini bizden uzakla tranlar bu kimselerdir.
Ey Hrice!" Ben ldkten sonra sen de, lnceye kadar onlara kret.
Lubn'm olunun (Ebu Leheb'i kastediyor) yapt n da unutma;
nk o, kretmeye de er bir iyilik yapt . Soy bahsi olduu zaman
ey Lubn'm o lu! Sen Kusayy soyunun gbe isin. Sen stnlk ile
an ve erefi bir arada kendinde toplad n. Eli aklkta btn kavmini
getin ve daha ocuk iken her trl eref sahibi kimselere hkmettin.
Soy bilginleri herkesin soyunu arad klar zaman annenin temiz soyunun
Huzaa kabilesinden bir cevher oldu unu grrler. O, soyca, kahraman
Sebe'lilere balanr. Bu soy ne kadar da asil bir soydur. Ebu emir,
188 Malik olu Amr,Zu Ceden ile Ebu'l-Cebr onun soyundand rlar.// nsanlara 20 sene komuta eden ve her yerde zaferler kazanan Es'ad (Tiban Es'ad) da onun soyundand r."
bn-i Hiam diyor ki: air "annenin temiz soyunun Huzaa kabilesinden bir cevher olduu anlalr" sz ile Ebu Leheb'i kastediyor.
nk Ebu Leheb'in anas , Huzaa kabilesinden Hcir k z Lbn'dr.
airin "dedelerinin yrd yoldan yrr" szn, bn-i ishak'dan deil de baka yerden alp buraya kaydettim.
bn-i shak der ki: air K`b olu Matrud Huzi Abdlmuttalib
ile Abdmenaf o ullarnn arkasndan alyarak u beyitleri sylemi :
"Ey g eden adam! Abdmenaf o ullar= nerede olduklarn sorup
oraya gitsene. Sen onlar n yurduna gitsen cinayetten korurlar ve erefinin aa dmesine mani olurlar. Onlarn zengini yoksullarna bakar;
bylece yoksul kimse ihtiyas z yaar. Onlar k tlk zamanlarnda balarda bulunurlar, ticaret iin seyahata kar, sabahtan gne denizde
189 bat ncaya kadar yemek da tr ve yedirirler. // Ey iyi i ler yapan Abdlmuttalib ! Sen eer ld isen hayatta iken e in emsalin yoktu. Ancak
meziyetler sahibi baban Ha im ile konuklar babas olan amcan Muttalib seninle boy l ebilir."
46 Harice bu iiri syleyen airin oludur.

110

bn-i shak der ki: Ha im olu Abdlmuttalib lnce zemzem

kuyusunun idaresi ile Sikaye devini, Abdlmuttalib o lu Abbas
zerine ald. Abbas o srada karde lerinin en k idi. Bu devler
islmiyet ortaya kncaya kadar onun elinde kald . Tanr elisi bu devlerin islmiyet devrinde gene onun elinde b rakt. Bunun iin bu devler bugne kadar Abbas o ullarnn elinde bulunmaktadr.
Ebu Talib'in Tanr Elisini Himayesine Almas
Tanr elisi, dedesi Abdlmuttalib ldkten sonra amcas Ebu
Talib'in yannda kald. Sylendiine gre Abdlmuttalib, Ebu Talib'e
Tanr elisine bakmas n tavsiye etmi nk Tanr elisinin babas
Abdullah ile Ebu Talib, ana baba bir karde idiler. Analar Mahzum
olu mran o lu Abd olu Aiz olu Amr'n kz Fatma'dr.
bn-i Hiam diyor ki: Bu soy kt nde ad geen Aiz, Mahzum
olu mran'n oludur. //

190

bn-i shak der ki: Tanr elisini dedesinden sonra amcas Ebu
Talib gdp gzetmi tir. Tanr elisi her zaman onunla birlikte bulunur
ve her hususta onun buyruundan kmaz, ona bal kalrd. bn-i
shak szne devamla der ki : ez-Zubeyr o lu Abdullah olu Abbad olu Yahya, babasndan naklen bana unlar anlatt : Lihb boyundan
-bn-i Hiam diyor ki Lihb, Ezd-u enue kabilesinin bir boyudurinsan vcudundan fala bakan bir falc vard. Bu falc Mekke'ye urad
zaman Kureyliler, fallarna bakmas iin ocuklarn ona getirirlerdi.
Birgn Ebu Talib de o zaman daha ocuk olan Tanr elisini, baka kimseler fala bakt rrlarken bu falc ya gstermi. Falc Tanr elisine yle
bir bakm fakat bu arada ba ka bir eyle me gul bulunduundan o
iini bitirdikten sonra byk bir merakla "hani o ocuk getirin bakaym" demi, Ebu Talib falcnn bu iddetli merakl'''. grnce Tanr elisini saklam . Falc "Kahrolascalar ! Demin grd m ocuu bana
getirin. Tanrya and ierim ki o ocu un ileride byk bir an olacaktr" szn tekrarlayp durduysada Ebu Talib ocu u alp uzaklam. //

191

Rahib Bahh a'n n Hikayesi

bn-i shak der ki: Ebu Talib bir kafile ile birlikte ticaret amac
ile Suriyeye gitmek istedi; yola kmak iin hazrlanp yolculua karar
verdii zaman Tanr elisi zlp ona sarlarak kendisinden ayrlmak
111

192

istememi . Bu duruma dayanamayan Ebu Talib "Tanrya and ierim

ki onu yanma alp birlikte gtrece im. O benden ayrlmyacak ben
de ondan ayrlmyaca m" veya buna benzer szler syledi. Bylece
onu yan nda gtrd. Kafile, Suriye topraklar nda bulunan Busra'ya
geldi. Burada Bahira adl bir rahib, kk bir tap nakta yayordu.
Bu rahip Hristiyanlar aras nda en bilgili bir kimse idi. Eskidenberi
bu kk tap nakta bulunan bir kitap burada ya ayan rahiplere getii iin, eline bu kitap gemi olan her rahip H ristiyanlarn en ok
bilgili kimsesi olurdu. Sylendi ine gre Rahibler bu kitab , yals
gencine aktarmak suretiyle biribirinden devral rlard. Bu ticaret kafilesindeki Mekkeliler o y l Bahira'nn yanna indiler. Kurey ticaret
kafileleri ou zaman bu rahib Bahira'n n yanna urarlard, / / fakat
Bahira onlarla hi konu maz ve ilgilenmezdi. Sylendi ine gre bu sefer Kurey liler, yanna uradnda, tapnandan bakp grd bir
eyden dolay onlara yemek vermi . Gene sylendiine gre rahib, tapnandan kafilenin geli ini seyrederken bir bulutun Tanr elisini
glgelediini grm . Kafile gelip bir a acn altna konmu . Bahira,
bulutun, aacn stne geldiini, aacn dallar= Tanr elisinin stne eilip glge ettiini de grm .
Bahira bunu grnce tap naktan inmi , Kurey li adamlar arm
ve onlara "Ey Kurey liler! Size yemek yaptm. Bu yeme e hepinizin,
bynzn knzn, klenizin ve hrrnzn gelmenizi arzu
ederim" demi . Bunun zerine onlardan biri "Ey Bahira! Tanr ya and
ierim ki bugn sende ba ka bir hal var. Biz sana her zaman u rarz.
O zamanlar bize byle bir ey yapmazd n Bugn sendeki bu hal nedir ?"
diye sordu. Bahira'da "evet do ru syledin. Fakat ne de olsa siz konuksunuz. Bunun iin sizi konuklamak, yemek vermek istedim. Bu yemekten hepiniz yiyiniz" dedi.

Btn Kureyliler yemek yemeye geldiler. Ancak Tanr elisi

kk olduu iin adamlarn e yalarnn yannda aacn altnda kald.
Bahira gelenler aras nda onu ve tand alameti gremeyince "Ey Kureyliler! Aranzdan hi biriniz eksik olmadan hepiniz soframda bulunmalsnz" demi . Kureyliler "Ey Bahira! Gelmesi gereken herkes geldi. Ancak aramzda en kk ya lmz olan bir ocuk e yalarn yannda
kald" dediler. Bahira "Yapmay n, onu da a rn; sizinle birlikte
yemekte bulunsun" dedi. Bunun zerine Kurey lilerden biri "el-Lat
ile el-Uzza ad na and ierimki Abdlmuttalib o lu Abdullah'n olunun
bizimle birlikte bu yeme e gelmeyii bizim iin kk d tr. Onu
193 da birlikte getirmeliydik" dedikten sonra // kalk p ocuu kucaklayarak
112

getirip brlerinin aras na oturtmu . Bahira ocu u grnce ona ok

dikkatle bakmaya, vcudunda daha nce bildi i baz yerleri kontrol
etmeye balad. Halk yemekten kalk p daldktan sonra Bahira,
ocua doru gelip yle dedi: "Bak delikanl ! el-Lat ve el-Uzza hakk
iin sana soraca m eylerin cevabn ver". Bahira Kurey lilerin bu iki
put zerine and itiklerini duydu u iin ocua byle syledi. Sylendiine gre Tanr elisi Bahira'ya "el-Lat ile el-Uzza ad na benden bir
ey isteme. Tanr ya and ierimki onlardan nefret etti im gibi hi bir eyden nefret etmem." Bunun zerine Bahira "peki Tanr hakk iin sana
soracam eylerin cevabn ver" dedi. ocuk: "yleyse istedi ini sor"
dedi. Bundan sonra Bahire ocua, uykusuna, durumuna ve bunlardan baka hallerine ve i lerine dair sorular sormaya ba lad . Tanr elisi bu sorularn cevabn verdi. Hepsi de Bahira'nn nceden bildii
sfatlara uyuyordu. Bahira son olarak ocu un srtna da bakt ve iki
omuzu arasnda tas-tamam daha nce bildi i bir de Peygamberlik mhrn grd.
bn-i Hiam diyor ki: Bu mhr kan alma aletinin izi gibi bir eydi.
bn-i shak der ki: Bahira sorular n bitirdikten sonra ocu un amcas Ebu Talib'in yanna gelip ona "bu ocuk senin neyin olur ?" diye
sordu. Ebu Talib "o lumdur" cevab n verdi. Bahira "Hayir! O senin
olun deil. Bu ocuun babas sa olmamaldr" dedi. Ebu Talib
"doru... O benim yeenimdir" dedi. Bahira "Peki babas ne oldu ?"
dedi. Ebu Talib "annesi bu ocu a gebe iken o ld" dedi. / / Bunun 194
zerine Bahira "do ru syledin. Bu ye enini hemen memleketine geri
gtr; Onu Yahudilerden koru. Tanr ya and ierim ki Yahudiler ocuu grp benim anlad klarm anlarlarsa ona ktlk yaparlar. nk senin bu yeeninin ileride byk bir an olacaktr, sen onu hemen
geri memleketine gtr" dedi.
Bunun zerine ocuun amcas Ebu Talib Suriyedeki ticaret i lerini bitirdikten sonra hemen ocu u alp Mekke'ye dnd. Halkin
sylediklerine gre ehli kitaptan olan Zureyr, Temmam ve Deriz adlarndaki kimseler, Tanr elisinin, amcas Ebu Talib ile birlikte yapt
bu seyahatinde Bahira'n n grd eyleri grmler. Bu adam o
eyleri grdklerinde ocu a ktlk yapmak istemi ler, fakat Bahira
onlarn bu niyetlerine kar gelmi, ocuun adn n, sz geen kitapta
anldn ve sfatlarnn sayldn onlara hat rlatm ve e er ona
dokunmak isterlerse bu i te baar elde edemiyeceklerini sylemi ;
bylece bu adam Bahira'n n sylediklerini anlam , onlara inanm
ve ocuu brakp gitmiler.
113

Tann elisi bylece, ileride kendisini Peygamber yapaca iin

Tanrnn kendisini himaye etmesi ve cahiliye devrinin ktlklerinden
korumu olmas sebebiyle esenlik iinde byyp gitti. Sonunda yeti kin bir adam durumuna geldi ve kavmi arasnda en mert, en iyi huylu,
soyca en asil, kom uluk haklarn gzetme bakmndan en iyi, en uysal,
en ok doru sz syleyen en gvenilir ve ktlkten ve insanlar alaltan huylardan en uzak bulunan bir kimse idi. Tanr onda btn bu iyi
sfatlar bir arada toplad iin Muhammed kavmi aras nda el-Emin
(kendisine gvenilir, do ru) lakab ile tannd. Bana anlatldna gre
Tanr elisi, Tanrnn kendisini kklnde, cahiliye devrinde nasl
koruduunu anlatrken yle dermi : "Bir gn Kurey kabilesinden
olan ocuklarla birlikte bir oyun oynamak zere bir yerden bir yere ta
tayorduk. Hepimiz elbiselerimizi karp boyunlarmza asarak iine
ta koyup tayorduk. Ben de bu ekilde ta tamak zere gidip gelirken birden bire kendisi grnmeyen fakat sadece sesi duyulan bir kimse
tarafndan yzme iddetli bir amar indirildi ve bana "giy u elbiseni
195 bakaym" dedi.// Bunun zerine hemen elbisemi giydim ve arkada larm arasnda yalnz ben giyinik olduum halde ta lar omuzlarmda
tamaa baladm."
Ficar Sava
bn-i Hiam diyor ki: el-Ala' o lu Ebu Amr'dan naklen dil bilgini
Ebu Ubeyde'nin bana anlatt na gre Tanr elisi 14 veya 15 yalarn196 da iken // bir yandan Kurey kabilesi ve onun tarafn tutan Kinane
kabileleri, te yandan Kays Aylan kabileleri aras nda el-Ficar sava
ba gsterdi.
Bu savan balamasnn sebebi udur: Havazin o lu Bekr olu
Muaviye o lu Sa'saa o lu Amir
olu Rebia o lu Kilab olu Ca'fer
olu Utbe olu Urve er-Rahhal, Hire hkmdar Mnzir olu Nu'man'n bir ticaret kervan n korumay kendi zerine alm t. Kinane
olu Abdmenat o lu Bekr o lu Damra boyundan Kays o lu el-Berrad,
ad geen Urve'ye yle demi : "Sen bu kervan Kinane kabilesine kar
da m koruyacaksn ?" Urve'de "evet. Hatta btn insanlara kar
koruyacam" cevabn vermi ; sonra Urve er-Rahhal kervan ile birlikte yola km ayn zamanda, ad geen Berrad'da frsat kollayarak
onun arkasndan gitmi . Kervan Necid lkesinin da lk blgesindeki
Teymen Zu Tlal adl yere geldii zaman Urve bir dikkatsizlik etmi ,
Berrad da bunu frsat bilerek, onu, sava n yasak olduu bir ayda ldrm. Bunun iin de ona Ficar (dzeni bozma) lakab verilmi.
114

Bu olay hakknda Berrad u beyitleri sylemi : "Bu olay btn insanlarn ilgilendii byk bir olaydr. Bunu yapmak iin Bekr boyundan
olan yardmc arkada larmla birlikte saldrdm. // Bu olayda Kilab 197
boyunun evlerini ba larna ykp klelerini hayvanlardan st emmek
zorunda braktm. Zu Tlal da Urve'ye k lla yle bir vuru indirdimki
o, kesilmi bir aa gvdesi gibi yere yuvarland ."
Gene bu olay hakkna Kilab o lu Cafer o lu Malik olu Rebia
olu Lebid u beyitleri sylemi : "Felaketler birbirini kovalad
halde Kilab ve Amir boylar na haber verin. Gene Numeyr boyu ile
ldrlenin daylar olan Hilal boyuna syleyin ki Rahhal, Teymen Zu
Tlal adl yerde l olarak yat yor".
Bu beyitler bn-i Hiam' n sylediine gre airin ba ka beyitleri
arasndan alnmtr.
bn-i Hiam diyor ki : Bir haberci gelip, sava n yasak olduu
ayda Ukaz panay rnda bulunmakta olan Kurey kabilesine Berrad'in Urve'yi ldrdn haber verdi. Bunun zerine Kurey kabilesi,
Havazin kabilesinin haberi olmaks zn oradan ayrldlar Sonra Havazin
kabilesine de haber ula nca Kurey kabilesinin arkasndan ko up kutlu blgeye girmeden onlara yeti tiler. Akama kadar sava tlar. Sonra
Kureyliler kutlu blgeye girdiler. O zaman Havazinliler sava braktlar. Bundan sonra ba ka gnlerde de sava tlar. Her iki taraf ayr ayr
boylar halinde sava yorlard. yle ki: Kurey ve Kinane kabilelerinin
her boyunun ba nda, kendilerinden olan bir ba kan komuta ediyordu.
Nitekim, Kays (Havazin) kabilesinin boylar nn banda da kendilerinden bir bakan bulunuyordu.
Tanr elisi bu sava gnlerinden baz larnda sava a katld . Onu
amcalar sava a birlikte gtrm lerdi. // Tanr elisi bu hususta yle 198
demi : "Bu sava ta dmanlarn amcamgile attklar oklar kalkanla
karlyordum.
bn-i shak der ki: Ficar sava balad zaman Tanr elisi 20
yanda idi. Bu sava a Ficar ad nn verilmesinin sebebi, Kinane ve Kays
-Aylan kabilelerinin bir tak m yasaklar bozduklarndan trdr.
Bu savada Kurey ve Kinane kabilelerinin komutan Abdems olu
Umeyye olu Harb idi. Ba langta gndzn ilk saatlerinde Kaysllar, Kinane kabilesine stn geldilerse de leye doru Kinane kabilesi
Kays kabilesine stn geldi.
bn-i Hiam diyor ki : Ficar savalarnn hikyesi bu anlatt klarmdan daha uzundur ama Tanr elisinin hayatna dair olan haberler aksamasn diye uzun uzun anlatmayp ksa kestim.
115

Tanr Elisinin Hatice le Evlenmesi

bn-i Hiam diyor ki: Ebu Amr el-Medenrden naklen baz bilginlerin bana anlattklar m gre Tanr elisi 25 yana geldii zaman
Galib olu Luey olu Ka`b olu Murre olu Kilab olu Kusay olu
199 Abdluzza o lu Esed olu Huveylid'in kz Hatice ile evlenmi . //
bn-i shak der ki : Huveylid'in k z Hatice tccar bir kad n olup
eref ve servet sahibi idi. O para ile adam tutup ticaret yapar ve muayyen
bir Ur karlnda onlara bor verirdi. Zaten btn Kurey kabilesi,
ticaretle uraan bir kabile idi.
Hatice Tanr elisinin do ruluunu, eminliini, iyi huylu olduunu
duyduu zaman ona haber yollad. Meysere ad ndaki klesi ile birlikte
kendisine, evvelce kervan n gtrenlere verdi inden daha fazla cret
vermek artiyle kervann Suriyeye gtrmesini teklif etti.
Tanr elisi bu teklifi kabul etti; Hatice'nin kervan n gtrd.
Hatice'nin klesi Meysere de onunla beraber gitti; Suriyeye vard lar.
Tanr elisi, bir rahibin kulbesinin (savmaa's nn) yaknnda bulunan bir aacn glgesine kondu. Rahip Meysere'nin yan na gelip:
"u aacn altna konan adam kimdir ?" diye sordu. Meysere - "bu
adam kutlu blge halk olan Kurey kabilesinden bir kimsedir" cevabm verdi.
Bunun zerine rahip ona: " imdiye kadar bu aacn altna ancak
200 Peygamberler konmu tur" dedi. // Tanr elisi getirdi i mallar satt
(Mekke'ye gtrmek zere) istedi i mallar satn ald, sonra Meysere
ile birlikte Mekke'ye dnd.
Sylediklerine gre Meysere, le vakti scan artt zamanlarda
iki melein Tanr elisini, deve stnde gitti i sralarda gne ten glgelediklerini grrm.
Tanr elisi Mekke'ye dnp getirdii mallar Haticeye teslim etti.
Hatice bu mallar satt, iki kat veya bu miktara yak n bir Ur elde etti.
Meysere de rahibin szlerini ve iki mele in onu gneten koruyarak
glge edilerini Hatice'ye anlatt . Hatice, azimli, erefli ve anlayl
bir kadnd. Tanr da ona ulu bir mertebe nasib etmek istemi ti. Bunun
zerine Meysere ona grdklerini ve duyduklar n anlattktan sonra
Hatice bir gn Tanr elisine haber yollayarak sylediklerine gre yle
demi : "Bak ey amcam o lu! Aramzdaki akrabalk, senin kavmin
arasndaki erefin, emniyetli oluun, iyi huyun ve do ruluundan dolay seni beendim".
116

Hatice bundan sonra ona, kendisiyle evlenmesini teklif etti. // O 201

zamanlar Hatice, soy bakmndan btn Kurey kadnlarnn en stn,
eref bakmndan onlarn en by , para bakmndan da en zengini idi.
Btn kabilesi erkekleri ellerinden gelse onunla evlenmek isterlerdi.
Hatice'nin soy kt yledir: Fihr o lu Galib olu Luey o lu
Ka`b olu Murre olu Kilab o lu Kusay olu Abdluzza o lu Esed
olu Huveylid'in kz Hatice.
Annesi: Fihr olu Galip olu Luey olu mir olu Mais
olu Abd olu Hacar olu Ravaha olu el-Esamm o lu Zaide'nin kz
Fatma'dr. Bu Fatma'nn annesi de: Fihr o lu Galib o lu Luey o lu
Kaab o lu Husays olu Amr olu Sehm olu Sa'd olu Suayd'n kz
Kilbe'dir.
Hatice kendisiyle evlenmesini Tanr elisine teklif edince Tanr
elisi durumu amcalarna bildirdi. Bunun zerine Tanr elisinin amcas Abdlmuttalib o lu Hamza (Tanr ona rahmet etsin) onunla birlikte kalkp Esed olu Huveylid'in yan na gitti, Hatice'yi istedi ve bylece Tanr elisi Hatice ile evlenmi oldu.
bn-i Hiam diyor ki: Tanr elisi Hatice'ye kalnk (mehr) olarak
20 gen dii deve verdi. Hatice Tanr elisinin ilk kars idi. O, Hatice
lnceye kadar stne evlenmedi. Tanr Haticeden raz olsun. // 202
bn-i shak der ki: brahim hari, Tanr elisinin btn ocuklar
Haticeden do du. Bunlar : Kas m-ki Tanr elisi bunun adyle knyelenirdi- Tahir, Tayyib, Zeyneb, Rukayye, Ummu Kulsum ve Fat ma (onlara selam olsun) d rlar.
bn-i Hiam diyor ki: Tanr elisinin erkek ocuklarnn en by
Kasm olup sonra, Tayyib, daha sonra Tahir do mutur. Kz ocuklarnn en by ise Rukayye olup ondan sonra Zeyneb daha sonra
Ummu Kulsum, en sonra da Fatma do mutur.
bn-i shak der ki: Kas m, Tayyib ve Tahir cahiliye devrinde ldler. Kzlar ise, hepsi de slam devrine kadar ya adlar mslman
oldular ve Tanr elisiyle birlikte Medineye g ettiler.
bn-i Hiam diyor ki: Tanr elisinin o lu Ibrahim'e gelince;
onun annesi (msrl) Kbtye Mariye'dir. bn-i Lahnia'dan naklen Vehb
olu Abdullah bize unu anlatt : brahim'in annesi Tanr elisinin
cariyesi Mariye'dir. Bu kad n M sr da Ensina blgesinin Hafn kynden olup Mukavks tarafndan Tanr elisine hediye olarak yollanm tl.
//
203
117

bn-i shak der ki : Huveylid'in kz Hatice, klesi Meysere'nin

Muhammed hakknda rahibden duyup anlatt eyleri ve iki melein
onu gneden glgeleyip korudu unu grm olduunu Abdluzza
olu Esed olu Nevfel olu Varaka'ya anlatt . Varaka Hatice'nin amcas olu olup kendisi Hristiyand. Dini kitaplar okumu ve halkn
aznda dolaan bir ok bilgileri edinmi ti. Varaka, Hatice'nin anlattklarn iittii zaman ona, "ey Hatice ! E er bu sylediklerin do ru
ise hi phesiz Muhammed bu milletin Peygamberi olacakt r. Bu milletin iinden bir Peygamber kacan biliyorum. Onun ortaya kma
zaman artk gelmitir. Veya buna benzer eyler" dedi.
bn-i shak szne devam ederek der ki: Bundan sonra Varaka,
Peygamberin ortaya kn beklemekte sab rszlanarak "daha ne zamana kadar bekleyece iz" dermi. Varaka bu hususta u beyitleri sylemitin: "Beni alatan bir kaygu ve Hatice'nin zaman zaman anlattklarndan dolay sabrszlandm. Zaten hatra ilerinde de sab rszm.
Ey Hatice ! Anlatt klarndan mitlenerek Peygamberin ortaya km
Mekke'de bekleyi im ok uzad. Anlattklarn bir rahibin syledikleridir
ki bunlar do ru olmaz diye korkuyorum. Muhammed bizim ba mza
geecekmi , kendisine kar kacak olan yenecekmi . O, btn memlekette nur saacak, bu nurla halk n dzensizlie dmemesini salayacak204 t r. Onunla sava an ziyan edecek, ona uyacak olan ba arya ulaacaktr.//
Bu i olaca zaman ke ke ben de hayatta olsam da ona ilk uyan olsam.
Kureyliler Mekke'de grltler karsalar bile ben onlarn nefret ettikleri (Muhammed'in tebli edecei) dine girerdim. Onlar n nefret
edip alaldklar o din vastas ile ben Tanrya yaklamay mit ederim.
Alalmak, gkteki btn burlan yaratan n setii kimseyi inkr
etmekten ba ka bir ey deildir. Onlar ve ben o zamana kadar (Muhammed'in dinini tebli edecei zamana kadar) ya arsak kfirlerin, kar snda dayanamyacaklar olaylar ortaya kacaktr. Yok eer lrsem,
zaten lm herkesin ba na gelecek bir felkettir."
K'dbe'nin Onarlmas ve Tanr Elisi (S. A. S) nin Hacer-i Esved'in
Yerine Konmasnda Kurey Kabilesine Hakemlik Etmesi
bn-i shak der ki: Tanr elisi 35 yana geldii zaman Kurey
kabilesi Kbe'yi y kp yeniden yapmaya kalktlar. Kureyliler Kbe'ye bir at yapmak iin bu i e girimek istiyorlard ; fakat onu ykmaktan ekiniyorlard . Kbe, bir insan boyundan biraz yksek, stste
205 konup dizilmi talardan meydana gelen duvarlardan ibaretti.// Kurey 118

liler imdi bu duvarlar ykseltip stne bir de at kurmak istiyorlard .

Bunun sebebi, baz kimselerin, Kbe'nin bir definesini almalar dr.
Bu define, Kbe'nin iinde bulunan bir ukurda saklan yordu. Defineyi alan kimse ise Huzae kabilesinden Amr o lu Muleyh boyunun
klesi olan Duveyk ad nda bir adamd.
bn-i Hiam Diyor ki: Kurey kabilesi Duveyk'in elini kesmekle
onu cezaland rd. Kureylilerin dediklerine gre defineyi alanlar onu
Duveyk'in yan na koymular.
O sralarda deniz Bizans tccarlar ndan birinin gemisini Cudde
kylarna srklemi gemi de paralanm t. Kureyliler paralanan
geminin tahtalarn alp Kbeye bir at yapmak zere haz rlanmlard.
Mekke'de marangozluk yapan bir k bti adam da ya yordu. Bylece
Kureylilerin elinde Kbe'yi onaracak her ey bulunuyordu. Fakat
Kbenin iinde bulunan ve iine hergn hediye edilen eylerin kondu u
ukurda bir ylan yayordu. Bu ylan hergn kp Kbenin duvarnda
gne lerdi. Kurey liler bu ylandan korkarlard ; nk ona bir kimse
yaklat zaman hemen ban kaldm, azn aar ve slk almaya
balard. te bunun iin Kurey liler ondan korkarlard . Gnn birinde
bu ylan her gn yapt gibi gene Kbenin duvarlar nn stnde gnelerken Tanr ona bir ku musallat etti. Ku onu kapp gtrd.
Bunun zerine Kurey liler "Tanrnn, yapmay tasarlad mz iten
dolay raz olduunu mit ederiz. te elimizde iyi bir yap ustas ve tahta var, Tanr da bizi ylandan kurtard" dediler.
Kureyliler Kbe'yi ykp, yeniden yapmaya karar verdikleri zaman
Mahzum olu mran o lu Abd olu Aiz olu Amr olu Ebu Vehb
-ibn-i Hiam diyor ki Aiz, Mahzum o lu mran'n oludur- kalkp
Kbenin duvarndan bir ta ald ; ta elinden srayarak yerine dnd. // 206
Bunun zerine Ebu Vehb "Ey Kurey liler ! Kbenin yap lnda kazancnzdan ancak hellin sarfedin. Masrafa, bir orospunun creti, riba
geliri ve zulm yoluyla bir kimseden al nan para karmasn" dedi.
Halk bu szleri, Mahzum o lu mer olu Abdullah o lu Mugire olu
Velid'e de atfederler.
bn-i shak der ki: Ebu Nceyb o lu Abdullah el-Mekki, Luey
olu Kaab o lu Husays o lu Amr olu Cumah olu Huzafe o lu Vehb
olu Halef olu Umeyye o lu Safvan o lu Abdullah yoluyla kendisine
unlarn anlatldn bana syledi: "Safvan o lu Abdullah, Amr olu
Ebu Vehb olu Hubeyre olu Ca'de'nin bir o lunu, Kbeyi tavaf ederken grm, kim olduunu sormu, bu Hubeyre o lu Ca'de'nin o ludur demiler. Bunun zerine Safvan o lu Abdullah yle demi : Bu119

nun dedesi -Ebu Vehb'i kastediyor- Kurey kabilesi Kbeyi ykmaya

karar verdi i zaman Kbe duvar ndan bir ta almt. Ta elinden srayp yerine dnmt. Bunun zerine o : Ey Kurey kabilesi! Kbenin
yapmnda ancak helal kazanc nzdan sarfedin. Masrafa bir orospunun
cretini, riba gelirini ve zulm yoluyla bir kimseden al nan paray kantrmaym, demi .

207

bn-i shak der ki : Ad geen Ebu Vehb Tanr elisinin babas nn

daysdr. O erefli bir adamd . Araplardan bir air u beyitleri ona
sylemi : "Ben devemi Ebu Vehb'in kap s nnde htrsaydm onun
yanndan heybem dolu olarak dnerdim. O, hem ana hem baba tarafndan Galib olu Luey'in soyundan gelen ak bir kimsedir. Soylar incelendii zaman onun soyu yksek soylar aras nda yer alr. O, mert,
mazlum hakkn alan, cmertlikten rahatl k duyan ve her iki dedesinin
iyi kimseler soyu aras ndan iyi yer alan bir kimsedir. // Onun oca nn
kl oktur '. O (evindeki) tahta sinilerini, zerinde ak kuma lar gibi
yal et bulunan pidelerle doldurur".
Bundan sonra Kurey kabilesi Kbeyi ykp yeniden yapmak zere
birer para aralar nda paylatlar. Kap taraf Abdmenaf ve Zuhre
boylarna dt. Hacer-i Esved'in bulundu u ke ile Yemen k esi
arasndaki ksm Mahzum boyu ile Kurey boylarndan bunlara iltihak
edenlere dt. Kbenin arka taraf, Luey olu Kaab olu Husays olu
Amr'in oullar Cumah ve Sehm boylar na dt. Hatim adiyle an lan
Hicr taraf ise Kusay o lu Abdddar, Kusay olu Abduluzza olu Esed
ve Luey olu Kaab olu Adiy boylar na dt.
Bundan sonra halk Kbeyi y kmaktan ekinip korktular. Bunun
zerine Mugire o lu Velid, ykma iine ben balyacam deyip kazmay
eline alp "Ey Tanrm! Korkma -ibn-i Hi am diyor ki: Ba ka bir sylentiye gre 'korkma' yerine 'biz sapmad k' -Ey Tanrm! biz ancak iyilik istiyoruz" diyerek Kbenin duvar na kt . Sonra Hacer-i Esved'in
bulunduu ke ile Yemen k esi arasnda yer alan (ve Mahzum boyuna den) ksmdan biraz ykt. Halk, o gece ykma iine devam etmeyip beklediler ve "bekliyelim, Velid'in ba na bir ey gelirse ykmayz ve Kbeyi gene eski haline getiririz. Onun ba na bir ey gelmezse
Tanr yaptmz ii kabul etmi demektir. O zaman ykarz" dediler.
Ertesi gn Velid sapasalam kalkp Kbeye gidip ykma iine devam
etti. Bu defa halk da onunla birlikte y kmaya baladlar. Hz. brahim'47 Ocanda fazla ate yand, dolaysiyle fazla yemek pitii, sonu olarak da ok
misafir geldii ifade edilmek isteniyor.

120

in (A. S.) vaktiyle att temele ula ncaya kadar duvarlar yktlar ki
temelin bu ksm na gelince, birbirleriyle kayna m deve srt gibi yeil
talarla karlatlar. / /

208

bn-i shak der ki: Hadis rivayet eden biri bana unlar anlatt :
Kbe duvarla= ykanlardan Kurey li bir adam, bu kayna m talardan birini skmek iin iki ta arasna bir klnk yerle tirmi, ta
yerinden oynaynca btn Mekke sars lm ; bunun zerine ykmak iin
daha a a inmemiler.
bn-i shak der ki: Bana unlar da anlatld : Kureyliler Kbenin
kesinde sryanca bir yaz bulmular, ne olduunu bilememiler. Yahudi bir adam yazy okumu. Orada unlar yazl imi Ben Bekke"
sahibi Tanny m. Onu gkler ile yeri yarattm ve gne ile ay meydana
getirdiim gn yaptm. Onu yedi iyi melek ile kuattm. O, ancak Mekke'nin iki Aheb'i ortadan kalkt zaman yok olur. Su ve st o ehrin
halkna hayrl olsun.
bn-i Hiam diyor ki : Mekke'nin iki Ah eb'i denmekle Mekke'nin bu ad tayan iki da kastediliyor.
bn-i shak der ki: Bana u da anlatld : Kbe makamnda Kureyliler bir yaz bulmular. Bu yaz da unlar syleniyormu : Kbe Tannmn
kutlu tapnadr. Bu ehrin rzk yoldan gelir. Onun kutluluunu
kendi halkndan nce kimse bozmayacaktr.
bn-i shak der ki: Ebu Suleym olu Leys, unu ileri srer : Kurey liler Tanr elisinden 40 yl nce Kbede bir ta bulmular. Bu tan
zerinde unlar yazl imi : Iyilik eken sevin bier. Ktlk eken ise
nedamet bier. Ktlk yaparsan z iyilikle mi mkafatland rlrsnz. Evet, nitekim dikenden zm alnmaz. / /
bn-i shak der ki: Bundan sonra Kurey boylar Kbeyi yapmak
zere her boy ayr ayr ta toplad. Sonra yapya baladlar. Yap
Hacer-i Esved'in bulundu u yere geldii zaman Kurey kabilesi boylar
arasnda anla mamazlk ekti; her boy, bu ta kendisi yerine koymak
istiyordu. Sonunda birbirlerinden ayr lp andlamalar yapp de
hazrlandlar. Bu srada Abdddar boyu meydana kan dolu bir kazan
kardlar, sonra Luey o lu Kal) olu Adiy boyu ile lnceye kadar
birlikte arpmaya szle tiler ; andlarm salamlatrmak iin ellerini,
o kan dolu kazana batrdlar. Bundan dolay bunlara "kan yalayanlar" ad verildi. Kurey kabilesi 4 veya 5 gn bu halde kald ; sonunda
48 Mekke'nin eski ad

121

209

mabette toplan p aralarnda gr tler ve birbirlerini uyu maya ardlar.

Rivayet anlatanlardan bir kimse yle syler: O yl Kurey kabilesinin en yals olan Mahzum olu mer olu Abdullah o lu Mugire
olu Ebu Umeyye yle demi : Ey Kureyliler! Anlaamadnz bu
ite mabedin u kapsndan ilk gireni aranzda hakem yapn, o kimse
bu ii bir sonuca balasn.
Kureyliler bu teklifi kabul edip yle yapt lar. Mabedin kap sndan
ieriye onlarn yanna ilk giren, Tanr elisi oldu. Kureyliler onu grnce, ite doru adam (el-Emin). Kabul ettik, i te Muhammed geldi.
Muhammed onlarn yanna gelip kendisini hakem yapt klarn anlaynca bana bir bez paras getirin dedi. Getirdiler. Tanr elisi Hacer-i
Esved'i alp eliyle bu bez paras nn iine koydu; sonra her boydan bir
210 kimse bez parasnn bir tarafndan tutsun sonra bunlar hep birlikte
yukar kaldrsnlar dedi. Kurey liler Tanr elisinin dedii gibi yaptlar.//
Bu suretle kurey lilerin kaldrdklar bez parasnn iindeki Hacer-i
Esved , konaca yerin hizasna gelince Tanr elisi onu kendi eliyle
alp yerine yerle tirdi ve zerine yap yapt.
Kureyliler kendisine vahiy gelmeden nce Tanr elisine, doru
adam (el-Emin) lakab n vermilerdi. Kureyliler Kbeyi istedikleri
gibi yapp bu ii bitirdikten sonra Abdlmuttalib o lu Zubeyr, Kbenin iinde yaayan ylan ve Kureylilerin bu ylann bulunuundan doya Kbeyi yapmaktan korkmalar hakknda u beyitleri syledi: "Ylanl' davrand bir srada ylancl kuunun yukardan ona saldrsna
hayret ettim. Ylan bazan slk alar bazan da zerimize s rard.
Kbeyi yapmaya kalktmz zaman zerimize sald rr, bizi korkuturdu. O gerekten de korkun bir hayvand . Sonunda Tanrnn azabndan korkmaya baladmz zaman suratle gkten inen bir ylancl
kuu gelip ylan kapp gitti. Tanr bylece Kbeyi yapmak hususundaki
engelleri kaldrm oldu. Bundan sonra temelleri ve topra bizim
olan bir binay yapmaya toplu olarak kalkt k. (daha rahat alabilmek
211 iin) Elbiselerimizi soyunmu olarak temelleri at p ykselttik. //Tann,
bu yap ile Luey oullarn ereflendirdi. Bu eref artk onlardan hi
gitmiyecektir. Nitekim Adiyy ve Murre boyu, nlerinde Kilab boyu
olduu halde savamak zere adam toplad lar. Fakat Tanr bizi gene
de erefe ula trd. eref daima Tanndan istenir."
bn-i Hiam diyor ki : "Elbiselerimizi soyunmu olarak" yerine
"mahrem yerlerimiz rtl olmad halde" ekli de sylenir.
122

Kbe Tanr elisinin zamannda 18 ar n yksekliinde idi. O

zamanlar kabti denilen ak m sr kuma' ile rtlrd. Sonra onu Burd
denilen ilemeli Yemen kuma ile rtmeye baladlar. Kbe'yi Diba
denilen ipekli kumala ilk rten adam Haccac b. Yusuf'tur.
Humscular
bn-i shak der ki: -Fil sava ndan nce miydi sonra m yd bilmemKurey kabilesi Humscular meselesi fikrini icad edip ortaya atm ve ona
gre hareket etmeye ba lamt. Kureyliler birbirlerine syle demi ler:
Biz Hz. brahim'in soyundan gelen, Kutlu yerin halk olan, Kbeye
hizmet ve himaye eden ve Mekke'de bar nan kimseleriz. Bunun iin,
hi bir arap kabilesi bizim bu hak etti imiz eref mertebesine ula amaz. // Btn araplar bize tan dklar haklar baka hi bir kabileye 212
tanmazlar Bundan dolay kutlu blgeye (Harem) gsterdi iniz saygy
kutlu olmayan (Halal = Hill) blgenin hi birine gstermeyin. nk
eer byle yapmazsanz Araplar sizin sayg l durumunuzu kmserler. Gene Kurey liler demi ler ki Araplar kutlu blgeye gsterdikleri
saygy kutlu olmayan blgeye de gsterdiler.
Btn bunlardan dolay Kureyliler Arafat da nda durmay ve
oradan hacca ba lamak zere inmek adetini terkettiler. Halbuki onlar
bu adetlerin de hac artlarndan ve Hz. brahim (S. A. S.) dininden
olduunu bilirlerdi ve br Arap kabilelerinin Arafatta durmalar n ve
hacca ba lamak zere oradan inme adetlerini ho grrlerdi. Fakat
buna ramen Kureyliler birbirlerine yle dediler: "Biz kutlu blgenin
(Harem) halkyz. Bunun iin biz kutlu blgenin halk olan Humslar
bu blgeden kmamalyz ve bu blgeye gsterdi imiz saygy baka
hi bir yere gstermemeliyiz."
Sonra Kurey liler kutlu olan ve olmayan blgede kendi soylarmdan
gelenlere de bu haklar tandlar. Kendi soylarndan geldikleri iin Kureylilere helal olan eyi bunlara da helal sayd lar. Kurey lilere haram
olan eyi bunlara da haram sayd lar. Kinane ve Huzae kabileleri Kurey
kabilesiyle birlikte bu durumu kabul ederek bu haklara ortak oldular.
bn-i Hiam diyor ki: Dil bilgini Ebu Ubeyde bana unlar anlatt : Havazin o lu Bekr olu Muaviye olu Sa'saa o lu A' mir boyu da
bu durumu kabul edip ayn haklara ortak oldular. Ebu Ubeyde bu
hususta bana Ma'dikerib o lu Amr'in u beyitini okudu: "Ey Abbas!
Teslis adl yerde atlar mz semiz olsayd, benden sonra Ehamislilerle
ekimezdik".
123

bn-i Hiam diyor ki: Teslis, Sa'saa o lu mir boyunun yurdunda

bir yer ad dr." Yukarki beyitte geen Ehamis kelimesiyle Sa'saa o lu
mir boyu, Abbas kelimesiyle de Mirdas o lu Abbas Sulemi kastediliyor. Abbas, Teslis adl yerde bulunan Zbeyd boyuna sald rmt .
Bu beyit ad geen air Amr'n bir kasidesinden alnmtr.
Gene dil bilgini Ebu Ubeyde, air Zurare o lu Lakyd Drimrnin
213 Cebele sava nda syledi i u beyiti bana okudu:// "Yeter kes art k!
nk bunlar Humslular toplulu una katlm olan byk Abs boyudurlar." Bu Abs boyu Cebele sava gnnde Sa'saa o lumir boyunun
mttefiki idi. (Bunun iin de air bu boyu Humslulardan sayyor).
Cebele sava ise, Temim o lu Zeyd-u Menat o lu Malik olu
Hanzala boyu ile Sa'saa o lu mir boyu arasnda geen bir sava tr.
Bu sava ta Sa'saa o lu mir boyu Hanzala boyunu yendi. O gn Udus
olu Zurare o lu Lakyd ldrld. Udus olu Zurare o lu Hcib
esir edildi, Hanzala o lu Malik olu Drim olu Abdullah o lu Zeyd
olu Udus olu Amr o lu Amr'da sava meydann brakp kat.
Bunun iin air Cerir, bu boydan olan air Ferezdak' knayarak u
beyiti sylemi tir: "Sanki sen, Lakiyd, Hcib ve Amr o lu Amr'n
(Ey Drim! Yard ma yeti ) diye bartklarn duymadn." Bu beyit
airin bir kasidesinden al nmtr.
Bu iki boy daha sonra Zu Neceb sava nda karlatlar. Bu defa
Hanzala boyu mir boyunu yendi. O gn Muaviye o lu Hassan elKindi ldrld ki bu zat Keb e'nin o ludur; Saak o lu Yezid
Kilbl esir edildi; ve Tufeyl o lu mir'in babas olan Kilab o lu Cafer
olu Malik olu Tufeyl'de sava meydanndan kat. air Ferezdak bu
konuda u iki beyiti sylemi tir: "Malik o lu Tufeyl , Kurzul adl atn
214 stnde ve son h zla kap kurtuldu.//Biz Huveylid'in o lunun kellesini
uurduk; bylece c al nmam balarn saysn artrdk." Bu iki
beyit airin bir kasidesinden al nmtr.
air Cerir de bu konuda u beyiti sylemi : "Biz, bn-i Keb e'nin
ban kanlara buladk. O sava meydannda atlarn birbirine kart
srada ldrc darbeler savuran bir yi itle karlat." Bu beyit airin
bir kasidesinden alnmtr.
Cebele ve Zu Neceb sava larnn hikayesi burada anlatt mdan
daha uzundur, fakat Ficar sava konusunda ileri srd m sebepler,
bu sava lar da uzun uzun anlatmaktan beni alakodu.
49 Burada Arap diline ait ve konu ile ilgisi olmayan kk bir dil a klamas atlanmtr.

124

bn-i shak der ki: Kurey liler daha sonra bu konuda haklan olmayan bir takm hkmler icad ettiler. Mesela dediler ki Humslular
ihramda bulunduklar halde kelek (ekt) ve kzarm yanm yememelidir ; ihramda bulunduklar mddete ynden yaplm adrlara girmemelidirler. Gneten korunmak isterlerse ancak deriden yap lm
adrlar altnda korunmal drlar. Kurey liler bu konuda daha da ileri
gidip yle dediler: Hac veya Umre maksadiyle kutlu olmayan blgeden
gelenler, bu blgeden kutlu olan blgeye beraberlerinde getirdikleri
yemekleri yememelidirler. Bunlar Kbe etraf nda ilk tavaflar n ancak
Humslulardan alp giydikleri elbiselerle yapabilirler. Ancak bu elbiseleri elde edemedikleri takdirde Kbe etraf nda plak tavaf etmelidirler. ukadar ki bunlardan bir adam veya bir kad n Kbe etrafnda
plak tavaf etmekten ekinir ve Humslulara ait elbiselerden bulamazsa
kutlu olmayan blgeden getirdi i elbiselerle tavaf eder, fakat tavaf
bitirdikten sonra bu elbiseleri soyunup atar, onlar bir daha hi giymez,
ne kendisi ne de bakas hi bir zaman bu elbiselere el sremez. // Arap- 215
lar bu ekilde karlp atlan elbiselere, at lm (leka) adn verirlerdi.
Kureyliler btn araplar bu hkmlere uymaya mecbur ettiler.
Araplar da buna boyun e diler. Bylece araplar Arafat'ta durur, hacca
balamak zere oradan a a iner ve Kbe etrafnda plak tavaf ederlerdi. Erkekler tamamen plak tavaf ederlerdi. Kad nlar ise btn elbiselerini karr, zerlerinde yaln z yukardan a a yrtmal olan bir
gmlek olduu halde tavaf ederlerdi. Bu ekilde Kbe etrafnda tavaf
eden bir arap kad n bu hususta u beyiti sylemi : "Bugn ud (mahrem) yerlerinin hepsi veya bir ksm grnecektir ; fakat bu grnecek
ksm kimseye dokundurmayaca m." Araplardan bir kimse kutlu olmayan blgelerden getirdi i elbiselerle tavaf ederse tavaftan sonra
bu elbiseleri atar ve bunlar bir daha ne kendisi, ne de ba kas giyemezdi.
Elbiselerini sevdii halde onlar brakmaa ve bir daha onlara dokunmamaa mecbur olan bir arap bu elbiseleri anarak u beyiti sylemi :
"Zaman zaman o elbiselere yakla mam, beni zmeye yeter. Sanki onlar
tavaf edenlerin nne at lm haram elbiselerdir." Bu beyitle bu adam,
tavaftan sonra at lm elbiselerin dokunulmaz oluunu ifade etmek istiyor.
Tanr elisi Muhammed Tanr tarafndan gnderilinceye kadar Kureyliler bu durumu devam ettirdiler; Tanr Muhammed'in dinini
tamamlayp ona hac kaidelerini bildirdii zaman u ayeti indirdi:
"Sonra halkn hacca ba lamak zere indikleri yerden siz de hacca ba lamak zere ininiz. Tanr dan af dileyiniz, Tanr balayc ve esirgeyicidir." // 216
125

Tanr bu ayetle Kurey lileri kastediyor. Ayette geen (Halk) da

Araplardr. Tanr bu ayetle Kurey lileri hac i inde Arafata gitmeye,
orada durmaya ve hacca ba lamak zere oradan inmeye mecbur etti.
Kureylilerin ve halkn, Mekkedeki yemekleri ve '<Alpe etrafnda tavaf
ederken giyecekleri elbiseler hakk nda icad ettikleri hkmleri, halkn
plak tavaf etmeleri ve Kurey lilerin halkn kutlu olmayan blgelerden
getirdikleri yiyecekleri yemelerini yasak etmeleri hakk nda Tanr Muhammed'e u ayetleri indirdi: "Ey adem o ullar ! Her mabedin yan nda
(elbiseler giyinip) ssleniniz; yiyiniz iiniz, ancak israf etmeyiniz.
Tanr msrifleri sevmez. De ki Tanr nn, kullarna verdii elbiseleri,
ziynetleri ve iyi (ve temiz) yiyecekleri kim haram etmi tir. De ki bu ziynet
ve nimetler, bu dnyada inananlara te dnyada tertemiz verilecekdir.
Nitekim bylece biz, anlayan kimseler iin a k olarak hkmler bildiririz."
Bylece Tanr, elisini gnderdi i zaman slam dini vastasyla
Humslular meselesini ve Kurey lilerin icad edip halka kabul ettirdikleri hkmleri ortadan kald rd.

217

bn-i shak der ki: Mut'im o lu Cubeyr o lu Ebu Sleyman olu

Osman'dan naklen Hazm o lu Amr olu Muhammed olu Ebu Bekr
olu Abdullah bana unlar anlatt ; Osman bunlar amcas Cubeyr
olu Nafi'den, o da babas Mut'im olu Cubeyr'den nakletmi : Kendisine vahiy gelmeden nce ben Tanr elisini grdm; O bir deve zerinde kabilesi aras nda halkla birlikte Arafat da nda duruyordu. O
Tanrnn yardmyla buradan hacca ba lamak zere orada duruyordu.
Tanr onu ve yaknlarn esirgesin ve bol bol esenlikler versin. //
Arap Khinlerinin Yahudi Hahamlarnn ve H ristiyan
Papaslarnn (Tanr l 1.cisinin Ortaya kaca Hakknda)
Verdikleri Haberler
bn-i shak der ki: Tanr elisini, daha gnderilmeden, ortaya k zaman yaklat sralarda Yahudi Hahamlar , Hristiyan papaslar ve Arap Khinleri onun hakk nda sz syleyip haberler ortaya
attlar. Yahudi Hahamlanyla Hristiyan papaslar kutsal kitaplarnda
Tanr elisinin gelmesi zaman ve onun vasflar hakknda grdkleri
eylerle bu hususta onlar n peygamberlerinin kendilerine braktklar
vasiyetlere dayanarak bu konuda sz sylyorlard . Arap Kahinlerine
gelince : Bu haberleri bunlara (gkte olup bitenleri) gizlice dinleyen
eytanlar ve cinler getiriyorlard . nk bu cinler ve eytanlar o zaman
126

yldzlarla ta lanmak suretiyle henz gkten kovulmuyorlard . Her kadn ve erkek khin ara s ra Tanr elisi hakknda baz haberler ortaya
atard . Araplar bu haberlere nem vermezlerdi. Sonunda Tanr , Peygamberi gnderdi. Khinlerin daha nce vermi olduklar haberler
gerekle ti, o zaman da araplar bu haberlerin gerek oldu unu anladlar.
Tanr elisinin gnderilmesi zaman yaklanca eytanlar (gkte
olup bitenleri) dinlemekten ve gizlice dinlemek zere oturduklar yerlere oturmaktan men edildiler ve yldzlarla ta landlar. O zaman cinler, bu iin Tanr tarafndan kullar hakknda hazrlanan bir olaydan
dolay yapldn anladlar. Kutlu ve Yce Tanr , elisini gnderdii
zaman, cinlerin gkte olup bitenleri gizlice dinlemekten men edildiklerini, onlarn bu dinlemekten men edili lerinin neden ileri geldi ini
anladklarn ve grdkleri bu eylerden dolay hayret ettiklerini kendisine yle diyor: "De ki bana vahy edildi ki cinlerden bir topluluk
Kur'an' dinleyip dediler ki : Biz e ine raslanmyan ve doru yola gtren bir Kur'an dinledik. // Ona inand k. Bundan sonra Tanrmza ortak
komayacaz. San yce olan Tanrmz, ocuk ve aile sahibi olmamtr. Aramzdaki baz kstahlar Tanr hakknda ileri geri szler sylyorlard. Biz ise insanlarn da, cinlerin de Tanrya kar yalan sylemediklerini sanyorduk. nsanlarn bazlar cinlerden baz kiilere s=lar& Bu durum da cinlerin azg nlklarn artryordu." Tanr devamla yle buyuruyor : "Biz, dinlemek zere, gkte bulunan baz yerlerde
otururduk ; imdi ise dinlemek isteyen cin, kendine at lmak zere hazr
bir kuyruklu yldzla karlar. Bilmiyoruz acaba (gkte tasarlanan
eylerle) yer yznde ya ayanlar iin ktlk m isteniyor yoksa Tanrlar onlar iin iyilik mi dnyor."
Daha sonra cinler Kur'an' dinlediklerinde, vahyin gkten gelen
haberlere karmamas ve Tanr tarafndan yer yznde ya ayanlara
gelen eylerde karklk olmamas iin (gkte olup bitenleri) dinlemekten men edildiklerini anlad lar; nk Tanrdan gelen eylerde delil
ve kesinlik vardr. Bunun iin cinler Kur'an'a inan p onu do ru buldular. Sonra "Kavimlerini korkutmak zere yanlar na gittiler. Dediler
ki: Ey Kavmimiz! Biz, Musa'dan sonra vahy olunan ve Musa'n n elinde bulunan kitaplar tasdik eden, doruya ileten, dosdo ru yola gtren bir kitap dinledik.""
"nsanlarn bazlar cinlerden baz kiilere snyorlard. Bu
durum da cinlerin azg nlklarn artryordu" ayetinin manas udur:
50 Trnak iindeki ksm ayettir.

127

218

Kurey kabilesinden ve br araplardan bir kimse sefere ktnda bir

vadide konaklay p geceyi orada geirmek istedi i zaman yle dermi :
Bu vadide bulunanlarn ktlnden bu gece bu vadinin sahiplerinin
219 ulusuna snyorum'. //

220

bn-i shak der ki : Ahnes o lu Mugire olu Udbe olu Yakup,

kendisine unlarn anlatldrn bana syledi: Araplardan yldzlarla
talama iinden (kuyruklu yldzlar n dmesi kastediliyor) ilk irkilen
Sakif kabilesi olmutur. Sakifliler kuyruklu y ldzlarn dtn grdklerinde aralarnda 'Ila boyundan bir kimse olan meyye olu
Amr adl birinin yanna geldiler. Ad geen Amr araplarn en dahisi ve
en doru gr ls idi Sakifliler ona : Ey Amr u gkte cereyen eden
yldzlarla ta lama iini grmedin mi? diye sordular. Amr onlara:
Evet grdm. Bak n, atlan yldzlar, insanlarn karada, denizde yollarn tayin ettikleri, yaz n veya kn havann, yamurun durumlarn
bildikleri ve yaaylar n dzenlemek iin faydaland klar yldzlar ise
Tanrya and olsun biliniz ki bu, dnyan n harap olmasna ve insanlarn
yok olmasna bir almettir.// Yok, at lan yldzlar baka yldzlar olup,
teki yldzlar yerlerinde duruyorsa biliniz ki bu, Tanr nn insanlar
iin yapmak istedii bir i e almettir. Acaba bu i ne olabilir?
bn-i shak der ki: Ensardan baz larnn, Abbas olu Abdullah'a
anlattklar, onun da Ebu Talib o lu Ali olu Hasan olu Ali'ye anlatt u szleri ihab olu Mslim olu Muhammed Zhri bana nakletti: Tanr elisi Ensara : At lan kuyruklu yldzlar grdnzde ne
derdiniz 7 diye sordu. Onlar, ey Tanr nn Peygamberi! Onlarn atldn grdmzde, ya bir hkmdar ld, ya da bir hkmdar tahta
kt veya bir kimse do du veyahutta biri ld, derdik dediler. Bunun
zerine Tanr elisi onlara yle dedi : "Hayr ! Bu zanlannz doru
deildir. Kutlu ve yce Tanr , yaratklan hakknda bir karar verdi i
zaman Ar tayan Melekler bu karar iitir dua etmeye ba larlard .
Bunlardan bir derece a ada bulunan melekler duay iittiklerinde kendileri de dua etmeye ba larlard. Bylece dua basamak basamak a a
inerek en a adaki gn meleklerine ular onlar da dua etmeye balarlard. Sonra dnp yukardakilere ne diye dua ettiniz diye sorarlard ; onlar : stmzdekiler dua ettiler de biz de ettik, derlerdi. Peki
stnzdekilerin niin dua ettiklerini sorsan za ? derlerdi. Bu suretle
soru en sttekilere ula r, onlar da: Tanr yaratklar hakknda bir karar
ald da onun iin dua ediyoruz derler. Bu haber gkten g e inerek en
51 Burada arap diline ait ve konu ile ilgisi olmayan bir dil a klamas evrilmemitir.

128

aadaki gn meleklerine ular. Bunlar kendi aralarnda bu haber

hakknda konu ur, eytanlar da bunlar n konutuklar szleri kuruntulu ve deiik olarak duyarlar, sonra bu duyduklarn yer yz halkndan
kahinlere, bazan do ru bazan da yanl olarak ula trrlard . Kahinler
de bu haberleri gene bazan do ru bazan yanl olarak ba kalarna anlatrlard. Sonunda, aziz ve ulu Tanr eytanlar, atlan kuyruklu yldzlarla, gkte olup bitenleri dinlemekten men etti. Bundan dolay zamanmzda kahinlik ortadan kalkt . Artk bundan byle kahinlik
olmayacaktr."
//
221
bn-i shak der ki: Ali olu Hasan olu Ali (R.A.) nin, Zuhrrnin
yukarda anlatt mz rivayetine benzer bir rivayetini, Ebu Lebibe o lu
Abdurrahman o lu Muhammed'den naklen Ebu Cafer o lu Amr bana
anlatt .
bn-i shak der ki : Bilgili bir kimse bana unlar anlatt : Sehm
boyundan Gaytale ad nda bir kadn cahiliye devrinde kfthinlik yapard. Bu kadn n cinlerden olan habercisi yan na gelip ayaklarna kapanarak Edri gn gelecektir. Edri nedir ? (diye sorarsan) o gn bir ok
kimseler kesilip ldrlecektir dedi. Bu szler Kurey lilerin kulana
gelince kendi kendilerine, bu cin haberci ne demek istiyor? dediler.
Cin haberci ba ka bir gece, gene bu kadnn yanna gelip ayaklarna kapanarak uub gn gelecektir. uub nedir? (diye sorarsan)
o gn Kaab boyu halk yerlere serilecektir. Bu szler Kurey kabilesinin
kulana gelince// kendi kendilerine bu cin haberci ne demek istiyor?
her halde o bu szleri, yak nda cereyan edecek bir olay iin sylemi tir.
Bakalim bu olay nedir?
Kurey kabilesi ancak Bedr sava ile Uhud da vadisinde cereyan
eden Uhud savandan sonra bu olayn ne olduunu anladlar. O zaman
cin habercinin kahin kadna syledikleri szlerin o olaylarla ilgili
olduunun farkna vardlar.
bn-i Hiam diyor ki: Gaytale ad ndaki kadn, Murre o lu Mudlic
boyunun karde leri olan Kinane o lu Abdmenaf olu Murre boyundandr. Bu kadn , Gayatil boyunun dib nenesi olup Ebu Talib bu boyu
u beyitinde anmaktadr : "Bizimle Gayatil boyuna Halef boyunu stn tutan kimseler bunda isabetsizlik etmi lerdir." Gaytale'nin soyundan gelenlere Gayatil ad verilmitir. Bunlar, Husays o lu Amr olu
Sehm boyundandrlar. Ebu Talib'in bu beyiti, inaallah sras gelince
yazacam bir kasidesinden al nmtr.
129

222

bn-i shak der ki: Nafi' o lu Ali Curai bana unlar anlatt :
Yemen boylarndan Cenb boyunun cahiliye devrinde bir Khini varm . Tanr elisinin gelii haberi ortaya kp araplar aras na yaylnca
Cenb boyu bu Khinin yan na gidip : " u adamn iine bir bak da ne
olduunu bize syle" dediler ve Khinin bar nd dan eteinde
toplandlar. Khin , gne doduu zaman onlarn yanna indi, karlar nda yksek bir yerde durdu; elindeki yay na dayand, ban kaldrp uzun uzun gk yzne bakt , sonra hoplayp zplad, nihayet
"ey ahali! Tanr , Muhammed'i (ba kalarna) stn tutarak, Peygamber olarak seti. Onun yre ini ve iini temizledi. Ey ahali! Muhammed'in aranzda yaayaca sre ksadr" deyip, geldii yoldan geri
223 dnp barnd daa kt. //
bn-i shak der ki : Do ruluuna inandm bir kimse bir gn
Osman b. Afvan' n klesi olan Kaab olu Abdullah'tan naklen bana
unlar anlatt : mer b. Hattab bir gn Tanr elisinin mescidinde oturuyormu ; bir arap mer b. Hattab'la gr mek zere ans zn mescide
girmi, mer (R. A.) bu arab grnce " u adam kfirdir, hala kafirlikten ayrlmamtr veya o, cahiliye devrinde bir khindi" demi . Adam gelip, mer'e selam verip yan na oturmu . mer (R. A.) ona:
Mslman oldun mu? diye sormu . Adam: Evet ey 'Emir el-Mminin
demi . mer ona: Peki cahiliye devrinde khinlik yapt n mi? diye sormu O da (gcenmi bir halde) Allah Allah ey Emir el-Mminin
hakkmda kuruntuya d tn ve Halife olduun zamandan beri uyruunda bulunan hi bir kimseye sylemedi in bir sz bana syledin
dedi. Bunun zerine mer, beni bala Tanrm, cahiliye devrinde bundan daha ktsn yapard k. Putlara tapard k. (Kutsal tandmz)
talar sayg ile kucaklard k. Sonunda Tanr bizi, elisi ile ve islamiyet
yoluyla (sapklktan kurtarp) stn kld dedi. Adam "Ey Emir el-Mminin! Tanrya and ierim ki yledir. Ben cahiliye devrinde kahinlik
yapardm." mer : "yle ise senin cin habercin Peygamber hakk nda
neler sylerdi anlat bakalm" dedi. Adam: islmiyetten bir ay veya daha
az bir mddet nce bana gelip yle demiti: Cinlerin zilletle sustuklarn , dinlerinden mit kestiklerini ve (Mekke'ye gitmek zere) develere
224 bindiklerini grmedin mi ?" dedi. //
bn-i Hiam diyor ki: Cin habercinin syledii bu szler iir olmayp sadece seci'li cmlelerdir.
Kaab olu Abdullah der ki: O zaman mer b. Hattab halka ynelerek yle dedi: Bir gn Kurey kabilesinden bir toplulukla birlikte
cahiliye devrinde tapt mz putlardan birinin yan nda duruyorduk.
130

Bir arap ona bir buza kurban etmi ti. Biz, adamn kurban etini datmaa balayp bize de pay vermesini bekliyorduk. Bir de buza nn karnndan yle bir ses kt n iittimki mrmde bu selden daha kuvvetli bir ses duymadm. Bu olay, islmiyetin ortaya kndan bir ay veya
bir aydan daha az bir mddet nce cereyan etmi ti. Bu ses yle diyoryordu : Ey Zerih ! Ba arl bir i vuku bulacaktr. Bu ii Tanndan baka
Tanr yoktur diye a ran bir adam yapcakt r.
bn-i Hiam diyor ki: "Bu i i, ak bir dil ile, Tanndan baka Tanr yoktur diye a ran bir adam yapacaktr" ekli de rivayet edilir.
iirde bilgi sahibi olan bir adam bana u iki beyiti okudu: "Cinlerin zilletle susmalarna ve (binmek zere) develerin stne havutlarn vurmalarna52 hayret ettim. Onlar, do ruyu bulmak zere hzla
Mekke'ye doru kouyorlard. Elbette inanan cinler, (inanmayan)
pis cinler gibi olmazlar." //
bn-i shak der ki: Arap khinlerinden (Peygamber hakk nda)
bize gelen haberler i te bunlardan ibarettir.
Yahudilerin Tanr Elisinin Ortaya kaca
Hakkndaki Haberleri
bn-i shak der ki: Katade o lu mer o lu Asm, kendi kabilesinden baz kimselerden naklen bana unlar anlatt : Tanrnn rahmet ve
hidayeti ile birlikte bizi islmiyeti kabul etmeye te vik eden eylerden
biri de Yahudi dininden olan baz kimselerden i ittiimiz haberlerdir.
Biz Tanrya ortak ko ar, putlara tapard k. Yahudiler ise kitap sahibi
idiler. (Tanr hakknda) bizim bilmediimiz eyleri bilirlerdi. Yahudilerle aramzda zaman zaman bir tak m kavgalar olurdu. Onlar yendiimiz zaman onlar bize "Tanr tarafndan gnderilecek olan bir Peygamberin gelme zaman yaklat. Bu Peygamber ortaya kt zaman onunla birlik olup Ad ve ren kabileleri sizi ldrp yok edece iz" derlerdi. Biz bu tehdidi zaman zaman Yahudilerden i itirdik. Sonra Tanr elisi ortaya kp bizi Yce Tanrya inanmaya a rnca kabul ettik
ve Yahudilerin bizi korkutmalann n sebebini anlad k. Bunun iin onlardan daha nce davran p Tanr elisine inand k ; Yahudiler ise inanmadlar. Bizimle Yahudiler hakknda Bakara suresinden u ayetler
indirildi: "Onlara (Yahudilere) ellerindeki kitab (Tevrat') dorulayan
bir kitap Tanr tarafndan gnderildi. Yahudiler evvelce o kitapla k52 Havut Trkemizde deve semerine denir.

131

225

firlere kar yardm isterlerdi. imdi bildikleri o kitap gelince inkr

ettiler. Bundan dolay Tanrnn lneti kafirler zerine olsun." (11,89)
bn-i Hiam diyor ki :"

226

bn-i shak der ki : Bedir sava na katlanlardan Vak olu

Selame o lu Seleme'nin anlatt u rivayeti, Abdle hel boyundan
Lebid o lu Mahmud'dan naklen Avf o lu Abdurrahman o lu
brahim o lu Salih bana syledi: // Abdle hel boyu mahallesinde
bizim bir Yahudi komumuz vard. Bu yahudi bir gn evinden kp
Abdle hel boyunun toplandklar yere geldi-Seleme der ki: o zaman
ben Abdlehel boyunun delikanhlanndan idim. zerimde Yemen
kumandan yaplm bir aba vard . Ben abaya brnerek bizim boyun avlusunda yere uzanm tm- Yahudi, kyamet gnnden, llerin
tekrar dirilmesinden, Ahiret hesab ndan, mizandan, Cennet ve Cehennemden bahsediyordu. O bunlar kafir olan, putlara tapan ve insanlar n
lmden sonra tekrar dirileceklerine inanmayan kimselere anlat yordu.
Onlar Yahudiye dnp -ey filan kahrolas n ! nsanlarn lmden sonra
tekrar dirilip i ledikleri ilerin karln grmek zere Cennet veya
Cehenneme gideceklerine inan yor musun ? Yahudi- Evet, Tannya and
ierim ki inanyorum. Oradaki Cehennemde yak lacam sre yerine
bu dnyada en byk tand r stp beni de iine at p sonra azn kapatp svasalar oradaki cehennem azab ndan kurtulmak iin kabul ederdim. Onlar Yahudiye - Ey filan kahrolas n ! Peki bu syledi in eylerin
bir delili yok mu? Yahudi -Evet var. u lkelerden kacak olan bir
Peygamber (onun delili) dir, dedi ve eliyle Mekke ve Yemen taraf na
iaret etti. Onlar Yahudiye -Peki bu Peygamberin ne zaman ortaya kacan tahmin ediyorsun ? Yahudi bana bakt -ki ben o zaman orada
bulunanlarn en kk yals idim- ve " u ocuk sa kalrsa onu grecektir" dedi.
Seleme der ki: Tannya and ierim ki uzun zaman gemeden Tanr ,
elisi Muhammed'i gnderdi. O Yahudi o zaman hala aram zda yayordu. Biz Tanr elisine inandk , Yahudi ise azgnl ve ekememezlii yznden ona inanmad. Bunun zerine biz ona: -Ey filan kahrolasn ! Bu Peygamberin gelece ini bize anlatan sen de il mi idin ? deyince
-Evet bendim. Ama bu o de ildir cevabn verdi.
bn-i shak der ki : Kurayza kabilesinden bir ihtiyardan naklen
Katade olu mer o lu Asm bana unlar anlatt : ihtiyar, Asm'a
demi ki: Kurayza kabilesinin Hedel boyundan Sa'ye o lu Sa'lebe, Sa'ye
53 Burada Arap diline ait ve konu ile ilgili olmayan bir dil a klamas evrilmemitir.

132

olu Esid ve Ubeyd olu Esed'in neden mslman olduklarn bilir

misin? // Bu kimseler cahiliye devrinde boylarnn inandklar eylere 227
inanrlard . Sonra slmiyetde onlarn ileri gelenleri oldular.
Ben ihtiyara -Tanr ya and ierim ki(bu sylediklerini) bilmiyorum
dedim. Ihtiyar bana - slmiyetden yle bir ka sene nce Suriye Yahudilerinden bn-i Heyyeban ad nda bir adam buraya gelip aram zda
yerleti. Tanrya and ierim ki be vakit namaz klnuyanlar " arasnda
ondan iyisini grmemitik. Bu adam yanmzda yerleip kald. Yamur
yamad zamanlarda ona gidip "Ey bn-i Heyyeban! Kalk da bizim
iin yamur duas et" derdik. O bize, "Tanrya and ierim ki kmam.
Ancak bu i uruna bir sadaka verirseniz karm" derdi. Biz ona
"Peki ne kadar verelim" der, o da "Eh bir sa hurma ve iki mud arpa
yeter" derdi. Biz de onun istedi i bu sadakay verirdik. Bundan sonra
o bizimle birlikte da larmzn dna kar ve bizim iin Tanrya yamur duas ederdi. Tanrya and ierim ki o, duay bitirip dner dnmez
bulutlar toplan r yamur yamaya balard. Bu adam bu i i bir, iki,
defa de il defalarca yapt . Sonunda aramzda yaamakta iken lm
yatana d t. leceini anlaynca bize dedi ki: Ey Yahudi toplulu u!
ikiler ve bolluklar lkesinden kp yoksulluk ve alk lkesine geliimin sebebini bilir misiniz? dedi. Biz ona: Hayr, sen daha iyi bilirsin,
deyince o bize : "Ortaya kmas yakn olan bir Peygamberin gelmesini
beklemek zere bu ehre geldim Bu ehir (Medine) onun gece i yurt
olacaktr. Onun daha evvel gnderilmesini, benim de kendisine uymam
isterdim. // Onun gelece i zaman yaklat. Ey Yahudi topluluu, sakn 228
sizden nce ona ba ka kimseler inanm olmasnlar. O kendisine kar
gelecek olanlarn kanlarn aktma a, oluklann ocuklarn ve kadnlarn esir almaya memurdur. Bu husus sizin ona inanman za engel olmasn" dedi.
Sonra Tanr elisi Tanr tarafndan gnderilip Kurayza kabilesini
kuatt zaman adlarn yukarda saydmz ahs -ki o zaman gen
yata idiler- kabileleri halk na yle dediler: Ey Kurayza kabilesi!
Tanrya and ieriz ki bu kimse (Peygamber) bn-i Heyyeban'n kendisine inanmanz tavsiye etti i Peygamberdir.
Kurayza kabilesi bunlara -Hay r, bu onun syledii Peygamber deil dediler. O kii -Evet Tanrya and ieriz ki bu, btn sfatlaryla
o Peygamberdir, deyip aa indiler, mslman oldular ve bu suretle
canlarn, mallarn ve rzlarn kurtardlar.
54 Gayr-i mslimler aras nda demek istiyor.

133

bn-i shak der ki: Yahudi haberlerinden bize kadar gelen eyler
ite bunlardr.
Selman (R. A.) m slam Oluu Hikayesi
bn-i shak der ki: Lebid o lu Mahmud yoluyla Abbas o lu Abdullahtan naklen Katade o lu mer olu Asm, bana unlar anlatt,
dedi ki: Ben bizzat Selman- Farisf nin a zndan unlar duydum:
Ben Iranl bir kimse olup Isfahan ehrinin Cey adl ky halkndan idim.
Babam bu kyn a as (Dihkan) idi. Babam beni herkesden ok severdi. O kadar severdi ki sanki bir k z imiim gibi beni eve kapatyordu.
Mecusilie o kadar kendimi vermi tim ki babamn yakt atein bakcs
229 oldum. Babam, bir an olsun bu ate i sndrmezdi. // Babam n, ayrca bir
iftlii vard. Babam bir gn bir yap iiyle megul bulunurken bana
dnp "bak o lum! Ben bu gn u yap ii ile megulm, iftlie gidemedim. Bari sen git de oran n iiyle ilgilen" dedi ve o iftlikte yaplmasn istedii baz iler hakknda bana emirler verdi, sonra "yaln z sakn
ha ge kalma. nk ge kal rsan beni, iftlikten daha ok sen merakta brakrs n ve her i imden geri brakrsn" diye ilave etti.
Babamn yollad iftlie gitmek zere evden ktm, yolda, Hristiyan kiliselerinden birine raslad m. Orada ibadet eden H ristiyanlarn seslerini duydum. Babam beni daima evde kapal bulundurduundan halkn durumu hakknda hi bir ey bilmiyordum. imdi Hristiyanlarn kiliseden gelen seslerini i itince onlarn ne yaptklarn renmek zere kiliseye girdim. Onlar grnce ibadet edi leri ho uma gitti,
dinlerine girmek istedim ve kendi kendime "Tanr ya and ierim ki,
bu din bizim inandmz dinden daha iyidir" dedim Tanr ya and ierim ki, o gn akama kadar H ristiyanlarn yanndan ayrlmadm, babamn iftliine gitmedim. Sonra dnp Hristiyanlara, bu dinin asl
yurdu nerededir ? diye sordum. Onlar, Suriyededir, cevab n verdiler.
Bundan sonra babam n yanna dndm. Babam beni merak etmi ,
arkamdan adamlar yollam ve benim yzmden her i inden geri kalmt . Yanna geldiimde bana : o lum nerede kaldn ? sana yapman iin
bir sr i havale etmedim mi diye kt. Ben ona: Baba! Kiliselerinde
namaz klan baz kimselere raslad m. Dinleri houma gitti. Tanrya
and ierim ki akama kadar yanlarnda kaldm dedim. O bana: o lum
o dinde bir iyilik yoktur. Senin ve babalarnn dini ondan daha iyidir,
dedi. Ben ona: Tanr ya and ierim ki yle de il; o din bizim dinimizden daha iyidir dedim. Bunun zerine babam benden korktu, ayaklar ma zincir vurup eve kapad . Ben Hristiyanlara haber yollay p : Suri134

yeden yannza bir kafile gelirse bana haber verin diye tembih ettim.
Az bir mddet sonra H ristiyan tacirlerinden Suriyeden bir kafile onlarn yanna gelmi bana haber verdiler. Bunun zerine onlara "kafile
mensuplar ilerini bitirip yurtlar na dnmek istedikleri zaman bana
bildirin diye haber yolladm. Suriyeli Hristiyan tacirler yurtlar na
dnmek istedikleri zaman Hristiyanlar bana haber ula trdlar. Ben de
ayaklanma vurulan zincirleri karp attm ve kap kafileye kat ldm,
onlarla birlikte Suriyeye gittim. Oraya var nca bilgi bakmndan bu
dinin mensuplarndan en kuvvetlisi kimdir ? diye sordum. / / Kilisede 230
bulunan ba papasdr dediler.
Ba papasn yanna varp kendisine : Ben sizin dininize girdim,
senin yannda kalmak istiyorum. Kilisede sana hizmet eder, senden bilgi renir ve seninle birlikte ibadet ederim, dedim O bana: Peki kiliseye gir (yanmda kal) dedi. Ben de bunun zerine kiliseye girip yerle tim. Hizmetine girdi im ba papas kt bir adamd . Halka sadaka vermeyi tavsiye edip te vik eder, halk sadakalar toplayp kendisine verdii
zaman o bunlar kendine ayrr, yoksul ve dknlere bir ey vermezdi.
Bu suretle o yedi kp alt n ve gm toplamt. Yapt bu kt hareketten dolay ben bu adam sevmedim, kendisinden ok nefret ettim.
Sonunda ba papas ld. Onu gmmek zere H ristiyanlar topland.
O zaman ben kendilerine dnp "Bu adam kt bir insand . Size sadaka vermeyi tavsiye edip te vik eder, bu sadakalar kendisine getirdi iniz zaman bunlar kendi nefsi iin ayrr, yoksullara ve d knlere hi
bir ey vermezdi" dedim. Bu szm duyan H ristiyanlar bana: Peki
byle olduunu nasl anladn ? diye sordular. Ben de kendilerine : "Ben
size onun hazinelerini gsterece im" dedim. Onlar da peki, hadi gster
dediler. Bunun zerine ben de onlara ba papasn hazinesinin yerini gsterdim. Hristiyanlar buradan alt n ve gm dolu yedi kp kardlar
Kpleri grnce kendi kendilerine : Tanr ya and ieriz ki bu adam asla
gmmeyeceiz dediler. Sonra onu as p taladlar, aralarndan bir adam
secip onun yerine ba papasla tayin ettiler.
Selman, hikayesine devam ederek yle diyor: Be vakit namaz
klmayanlar aras nda" bu yeni grevlendirilen ba papasdan daha iyi,
dnya mallarna kar daha zahit, te dnyaya daha d kn ve gece
gndz daha ok ibadet eden bir kimseyi grmemi tim. Bunun iin daha
nce hi bir kimseyi sevmedi im bir ekilde ona balandm. Uzun zaman onun yannda kaldm, sonunda kendisi lm d eine dnce
55 Yani gayr-i mslimler aras nda demek istiyor.

135

231

ona: ey filan! Biliyorsun ki uzun zaman yan nda kaldm. imdiye kadar
seni sevdi im kadar kimseyi sevmedim. Grd n gibi Yce Tanrnn
emri geldi (lmek zeresin), beni kime brakacaksn? ne yapmam emrediyorsun ? dedim. O bana: Ey o lum! Tanrya and ierim ki benim
gibi bir adamn u zamanda bulunaca n sanmyorum. nk iyi insanlar lp gittiler. Geriye kalanlar da iyi huylar n deitirerek inandklar prensiplerin o unu brakt lar. Ancak, Musul'da filan ad nda
bir adam vardr. O adamn hareketleri benim hareketlerime benzer.
Sen onun yanna git dedi. //
Ba papas lp gmldkten sonra ben Musul'da bulunan adam n
yanna gittim. Ona ey filan! Falan adam lrken bana, senin yan na
gelmemi tavsiye etti. Senin hareketlerinin onun hareketlerine benzediini syledi dedim. Adam bana : Peki yan mda kal, dedi. Ben o adamn
yannda kaldm. Onun, (kendisini tavsiye eden Suriyedeki) arkada
gibi ok iyi bir adam oldu unu grdm. Fakat adam az sonra lverdi.
lm yata na dtnde ona : Ey falan! Falan adam beni sana b rakt, yanna gelmemi emretti. Grd n gibi Yce Tanrnn emri geldi
(lmek zere bulunuyorsun) sen beni kime b rakacaks n? ne yapmam
emredersin ? dedim. O bana : Ey o lum! Tanrya and ierim ki hareketleri benim hareketime benzeyen bir adam n bulunacan bilmiyorum;
ancak Nuseybin'de falan ad nda bir adam vard r . Onun yanna git
dedi.
Adam lp gmldkten sonra ben Nuseybin'deki adam n yanna
gittim. Kendisine bamdan geenleri ve Musullu arkada nn tavsiye
ve emrini anlattm. Adam bana : Peki yanmda kal, dedi. Ben de onun
yanna yerletim. Onun, Musullu ve Suriyeli arkada lar gibi iyi bir adam
olduunu grdm. Bylece ok iyi bir adamn yannda kalm oldum
Yalnz adam, az bir zaman sonra lp gitti. lm yata na dtnde
ona : "Ey filan! Falan adam lrken beni falana tavsiye etti; o da lrken beni sana tavsiye etti: imdi sen beni kime b rakacaksn ? ne yapmam emrediyorsun ?" dedim. Adam bana, Ey o lum! Tanrya and ierim ki hareketleri bizim hareketlerimize benzeyen bir adam n bulunacan bilmiyorum ki onun yanna gitmeni emredeyim. Yaln z Bizans
topraklarnda Ammuriye ehrinde bir adam vard r. O adamn hareketleri bizim hareketlerimize benzer. Istersen onun yan na git, nk o
bizim yolumuzdadr dedi.
Bu adam da lp gmldkten sonra Ammuriye de bulunan adamn yanna gidip ona bamdan geenleri anlatt m. Adam bana: peki
yanmda kal dedi. Ben de arkada larnn gidiinde olan ok iyi bir in136

sann yanna yerle mi oldum. Bu srada para da kazand m, bir ka inek

ve kk bir davar srsne sahip oldum. Sonunda, yan nda bulunduum bu adamn bana da Yce Tanr nn emri gelip att . lm
deinde iken ona : Ey falan ! ben falan n yannda idim. O beni falana
tavsiye etti; o da lrken Beni falana tavsiye etti. O da lrken beni
sana tavsiye etti. imdi sen beni kime brakacaksn ? ne yapmam
emredersin? dedim. // O bana: Ey o ul! Tanrya and ierim ki u za- 232
manda insanlar aras nda hareketleri bizim hareketlerimize benzeyen
birini bilmiyorum ki onun yanna gitmeni tavsiye edeyim. Ancak, bir
Peygamberin ortaya k zaman yaklat. Bu peygamber, Hz. brahim dini ile gnderilip Arap topraklar nda ortaya kacaktr. Onun
hicret edece i yer, aralarnda almetleri belli olan Hurma baheleri
bulunan iki kara da (Harre) arasnda bir yerdir. Bu Peygamber kendisine verilen hediyeden yer, sadakaya dokunmaz, iki omuzu aras nda
Peygamberlik mhr bulunacaktr. Gidebilirsen o lkelere git, oralarda yerle , dedi.
Sonra adam ld ve mezara gmld. Ben epey bir mddet Ammuriye ehrinde kald m. Bir gn Kelb kabilesinden baz tccarlar bu
ehirde bana raslad lar. Onlar grnce kendilerine : "Size u ineklerimle u kk davar srm vereyim beni arap lkesine gtrn" dedim.
Onlar, "Peki olur, gtrrz" dediler. Bu tccarlara ineklerimle davarlarm verdim, onlar da beni yanlar na alp gtrdler. Kafile Vadi'lKura denilen yere geldi inde, birlikte gitmekte oldu umuz tccarlar
bana hakszlk edip beni bir Yahudiye kle olarak sattlar. Ben de o
yahudinin hizmetinde kalm oldum. Burada Hurma bahelerini grdm. Bunun iin buras nn, Ammuri'yedeki adam n bana anlatt
yer olduunu sand m ama kesin olarak bilemedim. Yahudinin yannda
bulunduum sralarda bir gn, onun, Medinede bulunan Kurayza kabilesinden olan amcas oullarndan biri yanna geldi. Beni kendisinden
satn alp beraberinde Medineye gtrd. Tanr ya and ierim ki bu
ehri grr grmez Ammuriyedeki adam n anlatt yerin zelliklerine
dayanarak o yerin buras olduunu anladm. Bu ehirde yahudinin yannda kaldm
Bu srada Tanr elisi gnderilmi , Mekke'de uzun zaman kalm ,
ben de kle olarak bir sr i lerde al trldmdan dolay onun hakknda bir haber alamam tm. Sonra Tanr elisi Medine'ye g etmi . Bir
gn yannda kle olarak bulunduum yahudiye ait olan bir hurma a acnn stnde i gryordum. Sahibim olan yahudi, aada aacn altnda oturuyordu. Ans zn onun bir amcas olu yanna gelip durarak
137

ona : Ey falan! Allah Kayle boyunu kahretsin. Tanr ya and ierim ki

onlar imdi Kuba'da bugn Mekke'den yanlar na gelen ve Peygamber
olduunu syledikleri bir adamn etrafnda toplanm bulunuyorlar.

233

bn-i Hiam diyor ki: Ad geen Kayle, Kudaa olu el-Hf o lu

Eslm olu Sevd o lu Leys o lu Zeyd olu Sa'd olu Uzre o lu Khil'in kz olup bu kadn Evs ve Hazre kabilelerinin dib neneleridir.//
Be ir o lu Nu'man Ensari, Evs ve Hazre kabilelerini verek (ve
bu Kayle'yi anarak) u iki beyiti sylemitir : "Onlar, Kayle'nin ocuklar ndan olup byk kimselerdirler. Aralar nda yaayan bir dost onlarn dostluklarnda bir kusur bulamaz. Bu kimseler, cmert,
kahraman kimseler olup balamaktan (bir eyler vermekten) zevk
duyarlar. Babalar nn gittii yoldan gitmeyi bir bor bilirler". Bu iki
beyit Nu'man'n bir kasidesinden alnmtr.
bn-i shak der ki: Lebid o lu Mahmud yoluyla Abbas b. Abdullah'dan naklen Katade o lu mer olu Asm Ensari bana unlar
anlatt : Selman hikayesine devam ederek yle demi : Yannda kle
olarak bulundu um Yahudinin amcas olunun ona sylediklerini
iittiim zaman bana bir titreme geldi. -ibn-i Hi am diyor ki : 56- O kadar
ki nerede ise (a acn altnda oturan) klesi bulundu um yahudinin stne decektim. Hemen Hurma aacndan inip yahudinin amcas
oluna "Ne diyorsun ne diyorsun ?" diye sormaya ba ladm. Klesi
bulunduum yahudi bu hareketime sinirlenecek bana iddetli bir tokat
vurdu ve "senin bu konu ile ne ilgin var ? hadi i ine bak" dedi. Ben
"hi bir ilgim yok. Sadece onun sylediklerinin do ru olup olmadn
anlamak istedim" dedim.
Yanmda biriktirdiim azck teberi vard . Akam olunca bunlar
aldm ve Kuba'da bulunan Tanr elisine gtrdm. Onun yan na gidip
kendisine : "Senin iyi bir adam oldu unu iittim. Yannda gmen ve
muhta arkada larn da varm. te sadaka olarak vermek zere yan mda bulunan u eyleri getirdim. Sizi bunlara, ba kalarndan daha ok layk buldum" deyip getirdiim eyleri onun yanna koydum. Bunun zerine Tanr elisi arkada larna : "Sizler yiyiniz" dedi. Amma kendisi elini
uzatp bir lokma bile almad . O zaman kendi kendime : te (Ammuriyedeki adamn syledii zelliklerin) biri do ru kt, dedim. Sonra
Tanr elisinden ayrldm ve gene bir eyler tedarik ettim. Bu s rada Tanr
elisi Medine ehrine gelip yerle mi bulunuyordu. Tedarik etti im
eyleri alp yanna gtrdm ve bu defa kendisine "sadakadan yemedi56 Burada arap diline ait ve metinle ilgisi olmayan bir dil a klamas evrilmemitir.

138

inizi grdm; // i te size ikram olmak zere u hediyeyi getirdim" 234

dedim. O zaman Tanr elisi getirdiim eylerden yedi, arkada larna
da, kendisiyle birlikte yemelerini emretti. Bunun zerine kendi kendime,
ite (Ammuriyedeki adam n syledii alametlerin) ikincisi de do ru
kt , dedim. Bundan bir mddet sonra bir arkada n cenazesine katlm olan Bak' el-Garkad mezarlnda bulunan Tanr elisinin yan na
geldim. zerimde iki paradan yaplma elbisem vard . Tanr elisi ise
arkada lar arasnda oturmakta idi. Ben yakla p ona selam verdim
sonra Ammuriyedeki adam n syledii Peygamberlik mhrn grebilmek iin dnp Tanr elisinin arkasna baktm. Tanr elisi, arkas na
getiimi farkedince daha nce bana anlat lan bir eyi gzmle grmek
iin urat= anlayp srtndan abasn kard . Bylece ben de omuzlar arasndaki Peygamberlik mhrn grdm, onun Peygamber olduunu artk anladm. Kendisini kucaklayp pmeye ve alama a baladm. Bunun zerine Tanr elisi bana "ekil" dedi. Ben ekilip onun
karsnda oturdum ve ey bn-i Abbas ! Tbk sana anlatt m gibi bamdan geenleri ona anlatt m. Sylediklerimi arkada larnn duymas
Tanr elisinin houna gitti.
Bundan sonra Selman, Kle olu u sebebiyle i leriyle me gul olduundan Tanr elisiyle birlikte Bedir ve Uhud sava larna katlamad .
Selman hikyesine devam ederek yle diyor: Sonra Tanr elisi
bir gn bana: "Ey Selman! Klelikten kurtulmak iin, klesi bulunduun Yahudi ile bir kesim zerine anla " dedi. Bunun zerine, kendisine, 300 hurma a ac yetitirmek ve 40 Vakiyye para' vermek artiyle
57 Arapada Mktebe terimi ile ifade edilen bu kesim, klenin klelikten kurtulmak
iin Klesi bulunduu adamla yapt anlamaya denir.
58 Vakyye: slam lkelerinde, zellikle araplar aras nda kullan lan ve ba ka yerlerde
deiik arlkta eski bir ldr. Genellikle 40 dirhem yani 128.280 gram say lr.
Yeri gelmiken, eski alarda islam lkelerinde trl i ler iin kullanlan baz arlk
llerinin karlklarn buraya yaz yoruz. Bu ller, kkten by e doru sralanmtr:
1 Zerre
: O . 0015 gram.
2 Habbe
: Bir dirhemin krksekizde biridir. Yar m tasuc'a e it yani 0.0668
gram
3 Tasuc
: 2 habbe veya yar m krat yani 0.1002 gram.
4 Krat
: Miskaln yirmidrtte biridir. 4 keiboynuzu ekirde i arl olarak hesap edilir. 0.2004 gram.
5 Denk (veya dan k): yani 0.80175 gram.
6 Dirhem
: 4 denk yani 3.207 gram.
7 Miskal
: 24 krat yani 4.81 gram.
8 Astar
: 0.6 vakyye yani 77 gram.

139

klelikten kurtulmak zere klesi bulundu um yahudi ile bir kesim kararla trp anlatk. Tanr elisi arkada larna "arkada nza
yardm edin" dedi. Onlar da bana, hurma fidanlar vermek suretiyle yard mda bulundular. Her adam gc yetti i kadar bana
235 30,20,15 veya 10 fidan verdiler. // Bylece yz fidan toplad m. Bundan sonra Tanr elisi bana "Ey Selman! imdi de git, ukur kaz, ukurlar kazp bitirdikten sonra gelip bana haber ver de fidanlar kendi
elimle dikeyim" dedi. Gidip ukurlar kazdm, bu ite arkada larm da
bana yardm ettiler. ukurlar kazdktan sonra gelip Tanr elisine haber erdim. O'da benimle ukurlarn bulunduu yere geldi. Biz fidanlar
kendisine veriyor, O da kendi eliyle dikiyordu. Bylece hepsini diktik.
Selman' n ruhu elinde bulunan Tanr ya and ierim ki bu fidanlardan
hi biri amadan tuttu. Bu suretle klesi bulundu um yahudiye teslim
ettim. Sadece paran n denmesi kald . O sralarda bir tavuk yumurtas
byklnde bir altn klesi, bir maden oca ndan karlp Tanr
elisine getirilmiti. Tanr elisi "Hani u, klesi bulunduu yahudi
ile anlama yapan ranl adam ne yapt ? diye sormu. Bunun zerine
beni onun yanna ardlar. Yanna vard mda bana: "Ey Selman!
Al u altn klesini de bununla borcunu de" dedi. Ben "Ey Tanr
elisi peki ama bu alt n klesi benim borcumun yan nda hi bir ey
deilki" dedim O zaman Tanr elisi bana "Sen onu al. Tanr onunla
senin borcunu der" dedi. Bunun zerine o kleyi ald m. Selman'n
ruhu elinde bulunan Tanr ya and ierim ki bu kleden klesi bulunduum Yahudiye 40 Vakiyye tartp verdim; bu suretle borcum dendi.
Selman da klelikten kurtuldu. Bundan sonra hr olarak Tanr elisiyle
910111213-

1415161718192021-

140

Vakyye : Yukarda yazd mz gibi 40 dirhem yani 128.280 gramd r.

Mud
: 122 dirhem yani 391.25 gram.
Rtl (veya ratl): 12 vak yye (480 dirhem) yani 1539.36 gram.
Kafiz
: 2 mekk arlnda bir ldr.
Mekk
: baka baka yerlerde de iik arlklardadr. Baz yerlerde 1,5 sa
(1560 dirhem), baz yerlerde yar m ratl yani 240 dirhem, baz yerlerde de 8 vakyye yani 320 dirhemdir (1026.24 gram).
Man
: 2 ratl yani 960 dirhemdir (3078.75 gram).
Kilce
: 8 mud veya 976 dirhemdir (3130 gram).
Sa
: Ramazan aynda verilen fitreler, fetva mecmualar nda genellikle
bu l zerinden hesaplan r. 1040 dirhemdir (3.335 Kgr. d r)
: Baz eski metinlerde man ile batman' n ayn olduu yazl ise de kulBatman
lanta deiik arlktadrlar. Bugn batman 7.697 Kgr. olarak hesaplan r.
: 22 veya 24 mud, veya 3 kilce yani 2928 dirhemdir (9.390 Kgr.)
Vibe
Okka
: 400 dirhem yani 1.282 Kgr. d r.
Kantar
: 44 okka yani 56.449 Kgr. d r.
eki
: 4 kantar yani 225.798 Kgr. d r.

birlikte Hendek sava na katldm. Daha sonra da Tanr elisiyle birlikte

btn gazvelerine kat lmaktan geri kalmadm
bn-i shak der ki: Abdlkays kabilesinden bir adam yoluyla Selman'dan naklen Ebu Habib o lu Yezid bana unlar anlatt : Selman
"Ey Tanr elisi bu altn klesi benim borcumun yan nda hi bir ey
deil ki" dediinde o, kleyi alp diline dokundurdu sonra bana
"Sen bunu al da bununla borcunu de" dedi. Bunun zerine ben kleyi aldm. Gtrp klesi bulundu um yahudiye teslim ederek btn
borcumu dedim. Borcum 40 Vakiyye idi. //
bn-i shak der ki : Szne gvendi i bir kimse yoluyla Mervan olu
Abdlaziz olu mer'den (mer b. Abdlaziz) naklen Katade o lu
mer olu Asm bana unlar anlatt : Selman- Farisi Tanr elisine
bandan geenleri anlatt mda Ammuriyedeki adamn kendisine sylediini nakletmi : Suriye topraklar nda falan yere git. Orada iki koruluk arasnda bir adam vardr. Her yl bir koruluktan kp teki korulua geer. Hastalkl kimseler onun yolunu beklerler. Dua etti i
herkes hastal ktan kurtulur. Sen arad n din hakknda ondan bilgi
edin. O sana bilgi verir. Selman hikayesine devam ederek der ki: Ben
Ammuriyeden kp adamn tarif ettii yere geldim. Halkn, hastalalaryla birlikte orada topland klarn grdm. Bir koruluktan brsne
gemek zere o adam o gn kt. Halk yanlarnda hastalar olduu
halde onun etrafn sardlar. Dua ettii her hasta, hastal ktan kurtuluyordu. Bylece halk, adamla gr p tanmama engel oldu; ancak,
girmek istedii korulua vardnda adama yeti tim. Ormana girmek
zere iken omuzundan tuttum. O, "Kim o" deyip bana dnd. Ben ona,
"Tanr seni esirgesin, Hz. brahim'in dini olan Haniflik hakk nda bana
bilgi ver" dedim. Bunun zerine adam bana, "Sen halk n bu zamanda
sormadklar bir ey hakknda bilgi istiyorsun ? ne ise. Kutlu blge
halkndan bu din ile gnderilecek bir Peygamberin zaman geldi. Sen
o Peygambere git. O sana bu dini retir" deyip ormana girdi.

236

Selman bunlar Tanr elisine anlat nca, O Selman'a dnp "Ey

Selman! Eer bana sylediklerin doru ise sen Meryem olu sa ile
karlamsn. Peygamberimize ve Isa'ya selam olsun demi . // 237
Abdluzza Olu Esed Olu Nevfel Olu Varaka, Cah Olu
Ubeydullah, Huveyris O lu Osman ile Nufeyl Olu Amr
Olu Zeyd'in Hikyesi
bn-i shak der ki: Bir bayram gn Kurey kabilesi, sayg gsterdikleri, adna kurban kestikleri, yan nda ibadet ettikleri ve evresinde
141

238

dolatklar bir putun yannda topland . Bu bayram, Kurey kabilesinin her yl kutlad bir bayram idi. Ancak 4 ki i, kabileden ayrlp
gizlice birbirlerine : Dost olalm, birbirimize kar doru davranalm.
Durumumuzu da gizli tutal m dediler. Bunlar: Luey o lu Kal) olu
Murre o lu Kilab o lu Kusay olu Abdluzza o lu Esed olu Nevfel
olu Varaka, Huzeyme o lu Esed olu Ddan o lu Ganm o lu Kebir
olu Murre olu Sabire olu Ya'mer olu Riab olu Cah olu Ubeydullah -ki bunun annesi Abdlmuttalib'in k z Umeyme'dir-, Kusay
olu Abdluzza o lu Esed olu Huveyris o lu Osman ile Luey o lu
Kaab olu Adiy olu Rizah o lu Riyah olu Kurt (-1,,;) olu Abdullah olu Abdluzza o lu Nufeyl olu Amr olu Zeyd'dirler. Bu drt
ki i bir araya gelip birbirlerine : // Bilmeliyiz ki kavmimizin benimsedi i
din doru bir din deildir. Onlar, dedeleri Hz. brahim'in dininden ayr ldlar. evresinde dnd mz bu ta paras nedir? O, ne duyar, ne
grr ne de bir kimseye bir zarar veya faydas dokunabilir Bakn arkadalar kendimize bir din arayal m. Yoksa Tanrya and olsunki benimsediimiz u din doru bir din deildir, dediler. Bundan sonra Hz.
brahim'in dini olan Haniflik dinini aramak zere ba ka baka memleketlere da ldlar.
Nevfel o lu Varaka ise H ristiyanlk"! benimsedi. Hristiyanlardan
ald kitaplara merak sardrd ve bylece ehl-i kitab n bilgilerini elde
etmi oldu.
Cah olu Ubeydullah ise, tereddt iinde kald . Sonunda mslman oldu ve mslmanlarla birlikte Habe istana g etti. Bu g srasnda yannda, mslman olan kars Ebu Sfyan kz Ummu Habibe
de vard. Ubeydullah Habe istana varnca Hristiyan olup mslmanlktan ayrld. Sonunda orada H ristiyan olarak ld.
bn-i shak der ki: Zbeyr o lu Ca'fer o lu Muhammed bana unlar anlatt : Cah olu Ubeydullah Hristiyan olduktan sonra Tanr
elisinin Habe istanda bulunan arkada larnn yanndan getii zamanlarda "Biz gzlerimizi at k. Siz hala gzlerinizi amak iin k rptryorsunuz fakat gremiyorsunuz" dermi . Ubeydullah bu sz ile:
Biz hakikat grdk, siz grmek istiyorsunuz henz gremediniz demek
istemitir."
bn-i shak der ki: Ubeydullah ldkten sonra Tanr elisi onun
kars olan Harb olu Ebu Sufyan' n kz Ummu Habibe ile evlendi.
59 Burada arap diline ait ve konu ile ilgisi olmayan bir dil a klamas evrilmemi tir.

142

bn-i shak der ki: Hseyin o lu Ali o lu Muhammed bana unlar anlatt : Tanr elisi Ummu Habibeyi almak zere Neca iye, Umeyye olu Amr Damrryi yollad. Amr, Ummu Habibeyi Neca rden istedi.
Necai Ummu Habibe'nin nikah n kyd ve Tanr elisi yerine ona 400
dinar kalng ) verdi. Ali o lu Muhammed der ki: Mervan o lu
Abdlmelik'in, kad nlarn kalingmn en ok 400 dinar olmas n kararlatrm olmas Ummu Habibe'nin kal ngnn 400 dinar oluundan
dolay olsa gerektir. // 239
Ummu Habibe'yi Tanr elisine e olarak veren kimse As o lu
Said olu Halid idi.
bn-i shak der ki: Huveylis o lu Osman ise, Bizans imparatorunun yanna gidip Hristiyan dinine girdi ve imparatorun yan nda iyi
bir mevkiye ykseldi.
bn-i Hiam diyor ki: Huveyrlis o lu Osman' n Bizans imparatoru yannda kal hakknda uzun br hikaye vard r. Ficar sava konusunda ileri srdm eylerden dolay bu hikayeyi de anlatmyacam.
bn-i shak der ki: Nufeyl o lu Amr olu Zeyd ise ne Yahudili e
ne de Hristiyanl a girmedi. Byle olmakla beraber kavminin dininden ayrld, putlara tapmad , murdar kan ve putlara kurban edilen hayvanlarn etini yemedi. // K zlarn diri diri gmlmesi adetinin doru ol- 240
madn syledi. "Ben Hz. brahim'in Tanrsna tapyorum" diye sylyordu. Kavminin benimsedii dinin kusurlarn yzlerine vururdu.
Hz. Ebu Bekir'in kz Esma'nn torunu Hi am, nenesi Esma'dan
naklen babas Urve'den bana unlar anlatt.
bn-i shak der ki: Babas yoluyla onun annesi Ebu Bekir k z
Esma (Tanr ikisinden de raz olsun) dan, Urve o lu Hiam bana unlar anlatt : Ben Nufeyl o lu Amr olu Zeyd'i ok ihtiyar bulundu u
bir srada srtn Kabe duvarna dayam olduu halde dururken grdm. O "Ey Kureyliler ! Amr olu Zeyd'in can elinde bulunan Tanr
ya and ierim ki benden ba ka hi biriniz Hz. brahim'in dininde deilsiniz" demi, "Ey Tanrm! Sana ne ekilde ibadet edilmesini istediini
bilsem o ekilde ibadet ederdim, ama bunu bilmiyorum" diye ilave etmi, sonra da elini yere koyup avucunun iine secde etti.
bn-i shak der ki: bana anlat ld ki Zeyd'in olu, Nufeyl olu Amr
olu Zeyd olu Said ile amcas olu olan mer b. Hattab Tanr elisine
gelip ona "Amr olu Zeyd adna, kendisini balamas iin Tanrdan af
dileyebilir miyiz ?" diye sormu lar, Tanr elisi de onlara "Evet, dile143

yebilirsiniz. nk o kendi bana doru bir dine inanm olarak ha r

241 olunacaktr" buyurmutur.//
Nufeyl o lu Amr olu Zeyd , kavminin inand dinden ayrlm
ve bu uurda kavminin kendisine yapt iler hakknda u iiri sylemitir : "Yollar ayrldktan sonra ben bir Tanrya m yoksa bin Tanrya
m inanaca m. Lt ile Uzza'dan yz evirdim. Zaten sab rl bir adam
da byle yapar. Uzza ile onun iki k zna inanmam. Amr boyunun iki
putunu da ziyaret etmem. Hbel'e de inanmam. Halbuki o, eski zamanda henz akl m ermedii sralarda bizim Tanrmz idi. Gecelerle
gndzlerin gei inde akl banda olan bir kimsenin fark edece i,
hayret edilecek nice hikmetler vard r. Ben de hayret ettim. Tanr ,
ileri gleri fenalk olan bir ok kimseleri yok etti. Baz kimselerin yz
suyu hrmetine bakalarn yaatt ve bylece bunlar n ocuklar yetiip byd. Bir zaman olur ki zay flam bir insan yeniden shhat kaza242 np zerine i dm aa dal gibi canlamr.// Ben, o ba layc
Tanr sularm balasn diye esirgeyici Tanrma tapyorum. Tanrnzn dinine smsk sarln. Zira ona ba l kaldnz mddete ziyan
etmezsiniz. Inanan kimselerin oturaca yer cennet, kfirlerin oturaca
yer ise grl grl yanan cehennemdir. Kfirler iin hayatta yz karas
vardr. ldkten sonra da onlar dayanam yacaklar eylerle kar laacaklardr." Gene Nufeyl o lu Amr olu Zeyd bu konuda u beyitleri
sylemi-bn-i Hiam diyor ki : Bu beyitler Ebu's-Salt o lu Umeyye'nin
olup onun bir kasidesinde gemektedir. Ancak ilk iki beyit ve sonuncu
beyit Umeyye'nin de ildir. Birinci beyitin ikinci m sra bn-i shak'dan deil de baka birinden rivayet edilmi tir-: "vgm ve zaman n
sonuna kalacak olan dzgn szlerimi Tanrya sunuyorum. O Tanr
ki ne onun stnde ne de onun ayarna yakn baka bir Tanr yoktur.
Ey insan olu lmn sonucunu akldan karma. Sen yaptn eyleri
Tanrdan saklyamazsn. Sakn Tanrya ortak ko ma. Apak doru
yol nnde besbellidir. Tanrm beni esirge. Sen Tanr msn. Cinlerin
midi sende, benim midim de sendedir. Ey Tanr m! Tanr olarak seni
tandm. Artk bundan sonra senden ba ka ikinci bir Tanrya inanm243 yacam.// Ben, kendisine dua edenlerin duas n duyan Tanrya inanrm. Duay duymayan bir tanr ya (putlara) asla inanmam. Bir ba
ve rahmet olarak Hz. Musa'ya bir eli melek gnderen sensin. O melek
yoluyla ona dedinki: Ey Musa! Harunla birlikte gidip u zalim Firavunu Tanrya inanmaya a rn. Ona: u yer yzn yap p direksiz olarak
durduran sen misin? u gk kubbeyi direksiz atan sen misin? e er sen
isen ne iyi bir ustasn. Geceleyin o gk yzn ayd nlatan ve bu suretle
halka yol gsteren sen misin? Do duunda nn zerine d t
144

her eyi ayd nlatan gne i her sabah do duran kimdir? Meyveliri,
sebzeleri tab taze yeti en tohumlar toprakta filizlendiren ve bunlar n
zerinde yeniden tohum yaratan kimdir ? Btn bunlarda akl banda
olan kimse iin (Tanrmn varln gsteren) nice deliller vard r, deyin.
Ey Tanrm! Yunus balnz karnnda gnlerce kalan Yunus Peygamberi bir balama eseri olarak kurtaran sensin. Ey Tanr m! Senin
adnla dua ediyorum; sen de balyorsun. Gene sularm oalyor.// 244
Ey kullarn Tanrs bana bata bulun, beni esirge, ocuklar m artr ve
malma bereket kat."
Gene Amr o lu Zeyd , kars Hadrami kz Safiyye'ye sitem ederek u beyitleri sylemi :
bn-i Hiam diyor ki: Hadramrnin knyesi: Ekber o lu mad olu Abdullah olup kendisi Sadif boyundand r. Sadif'in knyesi de Malik
olu Amr olup kendisi Kindi o lu Eres olu Sektin boyundand r.
Kindi yerine Kinde de denilip bunun soy kt yledir : Sebe'
olu Kehln olu Zeyd olu Arib olu Amr olu Mihsa' olu Zeyd
olu Uded olu Murre o lu Haris olu Adiy olu Afir o lu Merda'
olu Sevr olu Kinde. Bu soy ktnde u deiiklik de sylenir:
Sebe' o lu Kehln olu Zeyd olu Malik olu Merda'.
bn-i shak der ki: Amr o lu Zeyd, Hz. brahim (S. A S) dini olan
Haniflii aramak zere Mekkeden kp yer yznde gezip dola may
kararlatrmt. Kars Hadrami kz Safiyye onu her defas nda Mekke
den kmak iin hazrlanm grdnde gidip Nufeyl o lu Haddab'a
haber verirmi . Nufeyl olu Haddab Zeyd'in amcas olu ve ayn zamanda anabir karde i olup kavminin dininden ayrld iin Zeyd'e
sitem edermi . Haddab Zeyd'i Safiyye'nin kontrolu alt na brakp
Safiyye'ye "Zeyd'in Mekkeden kmaya kalktm grr grmez bana
haber ver" demi . Bunun iin de Amr o lu Zeyd karsna sitem ederek
yukarda zikri geen u beyitleri sylemitir: "Ey Safiyye! Beni hor grme. Horlukla benim hi bir ilgim yok. Ben horlua deceimden
korktuum zaman abucak ekip giderim. // Ben hkmdarlar n kaplarna vurup yanlarna girerim, ssz lleri a p geerim. Aramzdaki
balar kolayca koparrm ha. Horluu ancak derisi yzlen yaban
eei kabul eder. Bununla beraber o bile, kesildikten sonra b rlerini yere arpmakla, hayr ben horlu u kabul etmem demek ister.
Anabir karde im, sonra amcam n olu olan kimsenin sitemli szleri
de pek ho uma gitmiyor. O, kt szlerle bana sitem etti i zaman kendisine cevap vermem. Bu durumda beni zer. Ama istesem onu susturacak cevaplar verebilirdim."
145

245

bn-i shak der ki : Nufeyl o lu Amr olu Zeyd'in yaknlar ndan

naklen bana unlar anlatld : Zeyd mabedin iinde Kbeye yneldi i
zaman yle dermi : Ey Tanrm! Ibadet ederek ve boyun e erek temiz niyetle sana geldim. Hz. brahim'in Kbleye ynelerek ayakta
durup snd Tanrya ben de sndm der sonra "Ey Tanrm! Sana
kar boynum bkktr. zerime ne yklesen katlan rm. Ben kibiri
deil iyilii aryorum. Gne in altnda yryen, glgede uyuyanla bir
246 olamaz" diye ilave edermi. //
bn-i Hiam diyor ki: Zeyd'in geen son szleri "iyilik daha ge
unutulur. Kibir ise abuk unutulur. Gne te yryen kimse ile glgede
uyuyan bir olamaz" eklinde de sylenir. Yezid'in geen szlerindeki
"Kbeye ynelerek" sz baz bilgi sahipleri yoluyla rivayet edilmi tir.
bn-i shak der ki : Nufeyl o lu Amr olu Zeyd gene bu konuda u
beyitleri sylemitir : "zerinde a r kayalar ta yan yer yznn inand Tanrya inandm. O Tanr yer yzn dmdz edip su stnde durdurduunu grnce zerine da lar koydu. Tatl su ta yan bulutlarn
inand Tanrya inandm. O bulutlar bir ehre yneltildii zaman boyun eip gider ve bardaktan bo anrcasna oraya ya mur yadrr."
Hattab, Zeyd'e eziyet edip onu Mekkenin st tarafna ekilmek
zorunda brakmt. Zeyd, Mekkenin karsnda bulunan Hra dana
ekildi. Hattab, Zeyd'i gzetlemek iin Kurey kabilesinin baz genleri
ile baz klhanbeylerini grevlendirip onlara "Zeyd'i Mekkeye sokmaynz" diye tembih etti. Bu sebeple Zeyd , ancak gizli olarak Mekkeye
giriyordu. Kendisini gzetlemekle grevlendirilen genler onun Mekkeye girdiini renince hemen Hattab'a haber verir ve onu yeniden
Mekkeden karr, stelik eziyette ederlerdi. Bunlar Zeyd Kurey lileri
dinlerinden ayartmasn ve bir kimse dininden ayrlp ona uymasn
diye ona kar byle sert davran yorlard. Bunun zerine Zeyd, kavminden kendisine tecavz edenlere, kutlu blge halk ndan olduunu hatrlatarak u msralar sylemitir : "Ey Tanrm! Ben kutlu olmayan blgeden deil kutlu blge halkndanm. Evim de herkes tarafndan bilinen Safa tepesi yan nda, kutlu blgenin ta ortas nda bulunmaktad r."
Sonunda Zeyd, Hz. brahim (A. S.) in dinini bulmak zere Mekkeden kp gitti. Zeyd Hristiyan papaslar ile Yahudi hahamlar na sora
sora giderek Musul ve Cezire blgelerine geldi. Oralar gezdikten sonra
Suriyeye varp oray da gezip dola t, sonunda Belka blgesinde bir
tepede barnan bir papasn yanna geldi. Dediklerine gre papas, H 247 ristiyanlarn en byk bilgini imi . // Zeyd papasdan Hz. brahim'in
146

dini olan Haniflii sordu. Papas ona : sen yle bir din ar yorsun ki,
bu zamanda onu sana bildirecek bir kimseyi bulamazs n. Ancak kp
geldiin memleketinde ortaya kacak olan bir Peygamberin gelmesi
zaman yaklat. Bu peygamber, Hz. brahim'in dini olan Haniflik ile
gnderilecektir. Sen gene o memlekete git. Zira bu Peygamber bu gnlerde gelecektir. Art k onun ortaya k zaman ok yakndr. Zeyd
daha nce Yahudilik ile Hristiyanl incelemi, fakat bu iki dinde de
kendisini tatmin edecek bir ey bulamamt . Bunun iin imdi papasn
kendisine sylediklerini duyar duymaz Mekkeye dnmek zere abucak
yola kt. Yolda Lahm kabilesinin yurdunun ortalar na vardnda bu
kabile halk kendisine saldrp ldrdler. Bunun zerine Esed o lu
Nevfel olu Varaka , Zeyd'in arkas ndan alyarak u beyitleri syledi:
"Ey Amr'in olu! Doru yolu buldun, ykseldin, bylece grl grl
yanan bir ate tandrnda yanmaktan kurtuldun. yle ki, benzeri olmayan bir Tanrya inandn. Tanr yerine tap lan putlar olduklar gibi
braktn, istediin dini buldun. Tanry bir tanmaktan hi amadn.
Bunun iin imdi sen iyi bir yurtta bar np orada sayg iinde iip e lenmektesin. Orada, Tanr nn sevgilisi (brahim Peygamber) ile bulu ursun. Sen halk arasnda durup krc ve cehenneme gidecek cinsten
bir kimse deildin. Eh, insan yetmi kat yerin altnda bile olsa Tanrnn
rahmeti ona ula r."
bn-i Hiam diyor ki: Bu iirin ilk iki beyiti ile son beyiti air
Ebu's-Salt o lu Umueyye'ye atfedilip, onun bir kaidesinde gemektedir. Bu iirde geen "Tanr yerine taplan putlar" sz de bn-i shak
tarafndan de il baka biri tarafndan rivayet edilmi tir. // 248
ncil'de Hazreti Muhammed'e Ait aretler
bn-i shak der ki: Meryem o lu sa'nn, kendisine Tanr tarafndan gnderilen ncil'de zikretti i Tanr elisinin sfat, onun kutsal
kitabndan ncil'i ayrp yazan Yuhanna'n n Tanr elisi hakknda tesbit
ettii eyler bana ula t. sa (ncil'de) yle demi : Beni sevmeyen,
Tanry da sevmemi olur. Ben onlarn katnda benden nce kimsenin
yapmad ileri yapmasaydm onlarn hi bir sular olmazd ; ama
onlar imdiden marp bana ve Tanrya stn geleceklerini sandlar,
fakat ilahi kanunda sz muhakkak yerine gelecektir. Onlar beni haks z
olarak sevmediler. Tanrnn gnderecei Munhamenna ve gene Tanr
tarafndan gelen Ruhulkudus gelseydi o bana tan klk ederdi. Siz de
147

ederdiniz; nk eskiden beri benimle beraberdiniz." Bunlar size

syledim ki sonra ikayet etmiyesiniz."

249

Burada geen Munhamenna, Sryanicede Muhammed (Hamd

edilmi = vlm) manasna gelmektedir. Bunun Rumca kar l
Baraklitus'tur.//
Tanr Elisinin (S. A. S) Peygamber Olarak
Yollan

bn-i shak der ki: Tanr elisi Muhammed (S.A.S.) 40 ya na geldiinde Yce Tanr onu btn insanlara bir rahmet ve mjdeleyici olarak
yollad. Kutlu ve Yce Tanr Muhammed'den nce gnderdi i her Peygambere, kendilerine inan lacan, tasdik edileceini ve muhaliflerine
kar yardm edileceini sz vermiti. Buna kar lk onlardan, kendilerine
inanacak ve tasdik edecek herkese dinlerini ula trmaya sz almt.
Bu Peygamberler zerlerine d en hak ve devleri yerine getirdiler. Yce Tanr bu konuda Muhammed'e (S.A.S.) yle diyor: "Hani Tanr Peygamberlerden sz alm, onlara: Size kitap ve hikmet verdim; bu verdiim kitaplar tasdik eden bir Peygamber gelince ona muhakkak inanp kendisine yardm edeceksiniz, bunu kabul edip size verdi im
ar devi zerinize al r misiniz? demi, onlar da, evet kabul ederiz
demiler. Bunun zerine Tanr onlara: yle ise (birbirinize) tan klk
edin, ben de sizinle beraber tan klk ederim, buyurmutu." (III, 81)
Bylece Tanr btn Peygamberlerden, kendilerine inan lmak ve kar
gelenlere kar yardm edilerek, sz almtr. Peygamberler de iki kitap
halkndan (Tevrat'a ve ncil'e inananlar) kendilerine inan p szlerini
dorulayanlara dinlerini bildirdiler.
bn-i shak der ki: Zubeyr o lu Urve yoluyla Aye'den (R.A.)
naklen Zuhri unlar anlatt : Tanr kullarna Muhammed yoluyla iyilik
ve rahmet etmek istedi i zaman, Peygamberlikten Tanr elisine ilk
verilen ey doru d (rya) idi. O zamanlarda Tanr elisinin uykusun250 da grd her d gne doar gibi doru kard . //Aye szne devam
ederek o zaman Tanr kendisine yalnz kalmay da sevdirdi; bunun iin
o yalnz kalmay hereyden ok seviyordu, demi .
bn-i shak der ki : Bilgi sahiplerinden naklen haberleri hat rnda
iyi tutan bir kimse olan Criye o lu Ala' olu Ebu Sfyan olu Abdul60 Yuhanna ncili bab XV ayet 23-26. Burada 26 nc ayette geen Munhamenna veya
Yunancas ndaki Baraklitus kelimesi tesellici diye tercme edilmi .
61 Yuhanna ncil'i bab XVI ayet 1.

148

lah olu Abdlmelik Sakafi bana unlar anlatt : Tanr Muhammed'e

stnlk mertebesini vermek isteyip kendisini Peygamberlikle grevlendirdiinde Tanr elisi (A. S.) baz ileri iin evinden kp ehirden
uzaklap Mekke dalarnn arasna ve ovalarnn ekinliklerine dalard .
Buralarda Tanr elisinin (A. S.) ras geldi i her ta ve aa kendisine
"Ey Tanr elisi sana selm olsun derdi. Bunu duyan Tanr elisi
(A. S.) etrafna, sana, soluna ve arkas na baknr fakat a a ve talardan ba ka bir ey grmezdi. Tanr elisi, doru d gre gre ve bunlar duya duya epey bir zaman geti. Sonunda Ramazan ay nda Hra
danda (bir maarada) bulundu u bir srada Cebrail (A.S.) ona, Tanrnn stnlk payesi olan Peygamberli i bildirdi.//

251

bn-i shak der ki: Zbeyr ailesinin klesi olan Keysan o lu Vehb
bana unlar anlatt : Abdullah bn-i Zbeyr'in Katade o lu Umeyr
olu Ubeyd Leysrye "Ey Abdullah! Anlat bakay m Tanr elisine
(A.S.) Cebrail (A.S.) yoluyla Peygamberlik geldi i zaman bu iin balangc nasl olmu ?" dediini iittim. Ben hazr bulunduum halde
Ubeyd, Abdullah bn-i Zbeyr ile onun yan nda bulunanlara anlatarak
sze balad : "Tanr elisi her yl bir ay mddetle Hra danda inzivaya ekilirdi Bu adet Kurey kabilesinin cahiliye devrinde annmak
ve Tanrya yakla mak iin ba vurduu bir adetti. 62"
bn-i shak der ki: Kurey in bu adetini anarak Ebu Talib u beyiti
sylemitir: "Sevr da na, Sebir dan yerine oturtana ve H ra dana
kp inene and ierim ki"
bn-i Hiam diyor ki:" Ebu Talib'in bu beyiti onun bir kasidesinden alnmtr ki sras gelince bu kasideyi in aallah zikredece iz.// 252
bn-i Hiam diyor ki:"
bn-i shak der ki: Keysan o lu Vehb de unlar anlatt : Ubeyd
szlerine devam ederek yle dedi: Tanr elisi (A.S.) her y l o ayda inzivaya ekilir kendisine gelen yoksullara yemek yedirirdi. Tanr elisi
(S.A.S.) yalnzla ekilme sresi olan bu ay geirip dadan iner, iniinde evine gitmeden nce ilk yapt i Kbeye gidip onun etrafnda 7
defa veya daha az yahut daha fazla dola mak olurdu. Sonra evine giderdi. Muhammed'in Tanr tarafndan gnderildii ylda Tannmn ona
62 Burada Arap diline ait ve metinle ilgisi olmayan bir dil a klamas evrilmemitir.
63 Burada Arap diline ait ve metinle ilgisi olmayan bir dil a klamas evrilmemitir.
64 Burada Arap diline ait ve metinle ilgisi olmayan bir dil a klamas evrilmemitir.

149

stnlk payesini vermek istedi i ay -ki bu ay Ramazan ay dr- gelip

atnca Tanr elisi (S.A.S.) herzaman yapt gibi bu defa da ailesiyle
birlikte Hra danda yalnzla ekildi. Tanrnn Muhammed'i Peygamberlikle stn kld ve btn kullara merhamet etti i gece gelince Cebrail (A.S.) Yce Tanrnn emriyle ona geldi. Tanr elisi yle der:
Uyuyordum, elinde atlas bir kab iinde bir kitab oldu u halde Cebrail
bana geldi : "Oku" dedi. Ben: "Ne okuyarm" dedim O zaman Cebrail elindeki kitabla gksme kt. (Bu anda) o kadar bunald mki
lyorum sandm. Sonra beni brakp (tekrar) "Oku" dedi. Ben ona "ne
okuyarm" dedim. O zaman Cebrail elindeki kitapla gksme kt
o kadar bunald mki lyorum sandm. Sonra beni brak p (gene) "Oku"
dedi. Ben ona "ne okuyarm" dedim O zaman Cebrail (nc defa)
elindeki kitapla gksme kt, o kadar bunald m ki lyorum san253 d m. Sonra beni brakp "Oku" dedi. // Ben ona "ne okuyarm"
dedim. Cebrail gksme kmesin diye her defas nda ona "ne okuyaym" diye soruyordum. Sonunda o bana unlar oku dedi: "Yaratan
Tanrnn adyla oku; O Tanr ki insan bir atmktan yaratmtr. En
stn olan Tanrn adna oku; O Tanr ki kalemle (yazmay retmi)
insana bilmediini belletmitir." (XCVII, 1-5). Ben bunlar (ayetleri)
okudum. Sonra Cebrail beni b rakp gitti. Ben uykudan uyand m, okuduum ayetler sanki kalbime yaz lm gibi hatrmda kalmt. Bulunduum maaradan ktm, dan ortalarna geldi im zaman gkten
gelen bir ses i ittim; bu ses bana: "Ey Muhammed! Sen Tanr elisisin,
ben de Cebrailim" diyordu. Ben ba m gk yzne kaldrp baktm
Cebraili, ayaklarn gk yznn ufuklar na germi bir adam eklinde
grdm. O bana hala "Ey Muhammed! Sen Tanr elisisin ben de Cebrailim" diyordu. Ben durup ona bakt m. Ne bir adm ileri ne de bir ad m
geri gidebiliyordum. Gzlerimi , gk yznde gezdirmekle ondan ay rmaa alyor fakat nereye baksam onu hep o ekilde gryordum.
Ne ileriye bir adm ne geriye bir ad m atmadan orada donup kald m
Sonunda Hatice beni aramak zere adamlar n yollam ; bu adamlar
beni arayarak Mekke'nin st tarafna kadar gidip tekrar Hatice'nin
yanna dnm ler. Ben hala ayn yerde duruyordum. Sonunda Cebrail
beni brakp gitti. Bundan sonra ben kar mn yanna gelip onun kucana oturarak smsk sarldm. O bana : "Ey Ebu'l-Kas m! Nerede idin?
Tanrya and ierim ki seni aramak zere arkandan adamlanm yolladm, bunlar seni araya araya Mekkeye kadar gidip geldiler" dedi.
Bunun zerine ben ona grdklerimi anlatt m. O zaman Hatice bana
"Ey amcam o lu sana mjde olsun. Bu ide diren. Hatice'nin can elin150

de bulunan Tanr ya and olsun ki senin bu milletin Peygamberi olaca n

umuyorum" dedi. //
Sonra Hatice kalkp stn ban dzelti ve amcas olu olan Kusay olu Abdluzza olu Esed olu Nevfel o lu Varaka'nn yanna gitti. Varaka daha nce H ristiyanl kabul etmi din kitaplarn okumu,
Tevrat ve ncil'i bilir kimselerin szlerini i itmiti. Hatice ona, Tanr
elisinin (S.A.S.), grp iittiini kendisine anlatt eyleri nakletti.
Bunun zerine Nevfel o lu Varaka Hatice'ye "kutlu olsun, kutlu olsun.
Varaka'nn can elinde bulunan Tanrya and olsun ki ey Hatice bana anlattklarn doru ise Muhammed'e gelen, evvelce Musa Peygambere gelmi olan eli Melek (Namus- Ekber) olmaldr; Muhammed de bu milletin Peygamberi olacakt r. Ona syle : bu i te dirensin" dedi.

254

Bundan sonra Hatice, Tanr elisi (A.S.) nin yanna dnp Nevfel
olu Varaka'nn sylediklerini anlatt . Tanr elisi (S.A.S.) inziva sresini bitirip Mekkeye dnd nde her zaman yapt gibi hareket etti.
nce Kbeye gidip tavaf etti, Kbeyi tavaf ederken, Nevfel o lu Varaka ona raslayp "Ey karde imin olu! Gel bakalm u grp iittiklerini
bana da anlat" dedi. Bunun zerine Tanr elisi (S.A.S.) grp i ittiklerini ona anlatt . Bunlar dinleyen Varaka Muhamined'e "Varakann can elinde bulunan Tanr ya and olsunki sen bu milletin Peygamberisin. Sana gelen Melek daha nce Musa Peygambere gelmi olan eli
melek (Namus- Ekber) dir. Sana yalancsn diyecekler, eziyet edecekler, yerinden yurdundan karacaklar ve seninle d ecekler. O gne
kadar ya arsam Tanrya yle yardm ederim ki" diyerek uzanarak Muhammed'in bandan pt. Bundan sonra Tanr elisi (S.A.S.) evine
dnd.
bn-i shak der ki: Zbeyr ailesinin klesi olan Ebu Hakim o lu
smail, Hatice (R.A.) yoluyle kendisine unlarn anlatldn bana
syledi : //
Hatice Tanr elisine (S.A.S.) "Ey Amcam o lu! u sana gelen
melek bir daha gelirse bana haber verebilir misin ?" demi . Tanr elisi
ona: "Evet haber verebilirim" demi . Hatice ona: "yle ise bir daha
sana geldii zaman bana haber ver" demi . ok gemeden Cebrail
(A.S) her defas nda yapt gibi gene ona gelmi . Tanr elisi (S.A.S.) Hatice'ye dnp "ey Hatice ! te Cebrail geldi" demi . Hatice ona "ey amcam o lu kalk da sol dizimin stne otur" demi . Bunun zerine Tanr
elisi (S.A.S.) kalkp Hatice'nin sol dizinin stne oturmu . O zaman
Hatice ona "Onu gryor musun ?" diye sormu, Tanr elisi "evet gyorum" demi . Hatice ona "yle ise kalk sa dizimin stne otur"
151

255

demi . Tanr elisi (S.A.S.) kalkp Hatice'nin sa dizinin stne oturmu . O zaman Hatice ona " imdi de onu gryormusun ? diye sormu .
Tanr elisi "evet gryorum" demi . Hatice ona "Peki yleyse kalk kucama otur" demi. Tanr elisi (S.A.S.) kalkp Hatice'nin kucana
oturmu. Hatice ona "hala onu gryor musun ?" diye sormu o da
"evet gryorum" demi . O zaman Hatice, kuca nda Tanr elisi
(S.A.S.) oturmu bulunduu halde yzn a p peesini indirmi ve
Muhammed'e "nasl hala onu gryor musun ?" diye sormu o da "hayr, artk grmyorum" demi . Bunun zerine Hatice Muhammed'e
"ey amcam o lu! Mjde olsun. Bu i te diren, Tanrya and olsun ki
bu bir melektir, eytan olamaz" demi .
bn-i shak der ki: Ben bu szleri Hasan o lu Abdullah'a anlattm.
O da bana dedi ki: "Ben annem olan Hasan k z Fatma'nn Hatice'den naklen bu szleri anlatt n iittim. Ancak annemin yle dediini
de duydum: Hatice gmle ini syrp Tanr elisini (S.A.S.) plak vcuduna ekip kucaklam . O zaman Cebrail gitmi . Bunun zerine
Hatice Tanr elisine (S.A.S.): "Bu bir melektir. eytan olamaz"
256 demi. //
Kur'an' n indirilmesinin Balay
bn-i shak der ki: Kur'an- Kerim Tanr elisine (S.A.S.) Ramazan
aynda indirilmeye ba lad Aziz ve Yce Tanr bu hususu u ayette
aklyor: "Ramazan ay ki o ayda, insanlar doruya gtrc ve iinde dorulua ve doruluk ile sap klk arasn ayran deliller bulunan
Kur'an indirildi (II, 185). Yce Tanr gene bu hususta u sureyi indirmitir : "Biz onu (Kur'an- ) Kadir gecesinde indirdik. Kadir gecesinin
ne olduunu bilir misin ? O gece bin aydan daha iyidir. O gece de meleklerle Cebrail Tanr nn emriyle her emri yerine getirmeye haz rlkl bir
durumda inerler. O gece tan yeri a arncaya kadar (her trl beldan)
esenlik gecesidir." (XCVII) Bu hususta gene Yce Tanr u ayetleri inmitir : "H, mim, ak kitap hakk iin. Biz insanlar eri yolun sonucundan kurtarmak iin Kur'an' kutlu bir gece de indirdik. O kutlu
gecede her iyi i bizden bir emir olarak sonuca ba lanr. Biz insanlara
eliler yollarz." (LXIV, 1-6).
Gene bu hususta Yce Tanr u ayeti indirmitir : "Eer Tanrya ve
onun doruluu sapklktan ayrd gn yani iki topluluun kar
karya geldii gn kuluna indirdiklerine inandysanz..." (VIII, 41).
ki topluluun kar karya geldii o gn Tanr elisi (S.A.S.) ile
Tanrya ortak ko anlarn Bedir sava nda karlatklar gndr.
152

bn-i shak der ki: Hseyin o lu Ali olu Ebu Cafer Muhammed
bana unu syledi: Tanr elisi ile Tanrya ortak ko anlar Bedir savanda Cuma gn Ramazan ay nn onyedisinin sabahnda karlatlar.
bn-i shak der ki: Bundan sonra Tanr elisine (S.A.S.) srekli
olarak vahiy geldi. Tanr elisi (S.A.S.) Tanrya inanm , Tanr tarafndan kendisine geleni tasdik edip kabul etmi ti. Bu uurda kullarn rzasyla da nefretiyle de kar lamt. Zaten Peygamberlik a r bir dev
ve yktr. Yce Tanr nn yardm ile Peygamberlerden ancak kudret
ve azim sahibi olan kimseler byle bir devin alt ndan kalkabilirler;
nk halk bunlara eziyet eder ve Tanr tarafndan bu Peygamberlere
gnderilen eyleri red ederler.
bn-i shak szne devam ederek "Tanr elisi, kavminden grd
kar koyma ve eziyete ra men Tanrnn buyruklarn yerine getirmeye
devam etti." // 257
Huveylid Kz Hatice'nin slam Oluu
Huveylid kz Hatice Muhammed'e inanp Tanr tarafndan ona
geleni tasdik edip Peygamberlik devini yerine getirmekte Peygambere
yardm etti. Bu kadn Tanrya, onun elisine (S.A.S.) ve Tanr tarafndan gelen eylere ilk inanan kimse idi. Bu vesile ile Tanr , elisinin devinin arln hafifletti. Tanr elisi, reddetme ve yalanc karma gibi
sevmedii eyler iitip zld zaman onun yanna dner dnmez
Tanr Hatice vastasiyle onun zntsn giderirdi. Hatice Tanr elisine (S.A.S.) direnmesini syler, teselli eder, tasdik eder halk n yaptklarn ho grmesini tavsiye ederdi. Yce Tanr ona rahmet etsin.
bn-i shak der ki: Urve o lu Hiam, babas Zubeyr o lu Urve
yoluyla Ebu Talib olu Cafer o lu Abdullah (R.A.) dan naklen bana
unlar syledi: Tanr elisi (S.A.S.) yle demi : "Hatice'ye, Cennette,
iinde grlt ve yorgunluk olmayan inciden yap lm bir ev ayrlm
bulunduunu mjdelemeye grevlendirildim."
bn-i Hiam diyor ki :".
bn-i Hiam diyor ki: Sznn do ruluuna gvendi im bir kimse
unlar anlatt : Cebrail (A.S.) Tanr elisine (S.A.S) gelip ona "Hatice'ye Tanrnn selamn syle" demi, Tanr elisi de "Ey Hatice! te
65 Burada arap diline ait ve as l konu ile ilgisi olmayan bir dil aklamas evrilmemitir.

153

Cebrail (A.S.), sana Tanrnn selamn getirmi " demi . Bunun zerine
Hatice "Selam Tanr nn kendisidir. Selam ondan gelir . Cebraile de
selam" cevabn vermi .
bn-i shak der ki: Bundan sonra bir mddet Tanr elisine vahiy
gelmez oldu. Bu durum Tanr elisine ar geldi ve onu zd. Sonra
Cebrail ona Duha suresini getirdi. Bu surede, kendisini peygamberlikle
258 stn klan Tann!! Peygamberini b rakp unutmam olduuna and
iiyor. Tanr buyuruyor ki "Kuluk vaktine ve sessiz geceye and olsun
ki Tanrn seni brakmad, unutmad da" (XCIII, 1-3). Burada Tanr
elisine, Tanrn seni brakmad ve sevdikten sonra senden nefret etmedi
demek istiyor. Gene Tanr , elisine diyor ki: "te dnya senin iin bu
dnyadan daha iyidir" (XCIII, 4). Yani sonunda yanma dnp greceklerin bu dnyada sana verdiim stnlkten daha iyidir. Gene Tanr ,
elisine : "Tanrn sana, sen gnlden raz oluncaya kadar verecektir."
(XCIII, 5) der. Yani bu dnyada ba ar, te dnyada sevap verecektir.
Gene Tanr, elisine: "O seni ksz bulup ev bark sahibi etmedi mi?
Seni yolunu grmez bir halde bulup da do ru yola yneltmedi mi ?
Seni yoksul bulup zengin etmedi mi ?" (XCIII, 6-8), buyuruyor. Tanr ,
bu ayetlerde elisini dnyada ilk nce stn k ldn, kszlnde,
yoksulluunda ve do ru yolu grmedii zamanlarda kendisine ac yp
bunlardan onu rahmetiyle kurtard n bildirmek istiyor.
bn-i Hi am diyor ki: 6611

259

Gene Tanr, elisine (S.A.S.) "sak n ksze zulmetme, el avu

aan yoksulu azarlama" (XCIII, 9-10) buyuruyor. Yani gururlu, kibirli ve Tanrnn dkn kullanna kar sert ve ha in davranma, demek
istiyor. Gene Tanr , elisine: "Tann= sana verdi i nimetlerini ise her
yerde anlat da anlat" (XCIII, 11) buyuruyordu. Yani Tanr nn sana verdii nimet ve stnlk payesi olan Peygamberli i anarak insanlar buna
davet et, demek istiyor.
Bundan sonra Tanr elisine aile halkndan gvendii kimselere
Tanrnn kendisine ve kendi vas tasyla btn kullara nimet olarak
verdii Peygamberli ini gizlice anlatmaa balad.
Namazn Farz Oluunun Balangc

260

Namaz Tanr elisine (S.A.S.) farz olundu. Bunun zerine o, namaz kld. Tanr onu ve yaknlarn esirgesin, ona ve yaknlarna esenlik, rahmet ve kutluluk ba las n.//
66 Burada arap diline ait ve as l konu ile ilgisi olmayan bir dil a klamas evrilmemitir.

154

bn-i shak der ki : Keysan o lu Salih, Zubeyr o lu Urve yoluyla

Aye (R.A.) den naklen bana unlar anlatt : lk nce her namaz iki
rik'at olmak zere namaz Tanr elisine farz olundu. Sonra Yce Tanr ,
bir yerde yerle ik bulunma halinde her namaz drt rik'ata kard ,
yolculuk halinde her namaz gene iki rik'at olarak b rakt.
bn-i shak der ki: Bilgi sahibi bir kimse bana unlar anlatt :
Namaz Tanr elisine farz oldu u zaman Cebrail Mekke'nin st tarafnda bulunduu bir srada onun yanna geldi, derenin bir kenar nda
topuuyla topra eti, oradan bir pnar fkrd. Akan sudan Cebrail
(A.S.) abdest ald , bu srada Tanr elisi (S.A.S.) hep ona bak yordu.
Cebrail bu hareketiyle namaz k lmak iin nasl temizlenece ini Tanr
elisine gstermek istiyordu. // 261
Bundan sonra Tanr elisi kalkp Cebrailden grd gibi abdest
ald. Sonra Cebrail kalk p onunla birlikte namaz kld. Tanr elisi
(S.A.S.) namaz Cebrailin kld gibi kld. Sonunda Cebrail (A.S.)
onu brakp gitti.
Bunun zerine Tanr elisi (S.A.S.) Hatice'nin yan na gidip namaz
iin nasl temizleneceini ona gstermek zere Cebrail (A.S.) in kendisine gsterdii gibi Hatice'nin nnde abdest ald . Bunu gren Hatice,
Tanr elisi (S.A.S.) nin yapt ekilde abdest ald. Bundan sonra da
Tanr elisi (S.A.S.) tpk kendisi ile Cebrailin yapt gibi Hatice ile
birlikte namaz kld ; Hatice Tanr elisinin (S.A.S.) yapt gibi namaz
kld.
bn-i shak der ki: Teym boyunun klesi olan Muslim o lu Utbe
rivayetinin oklu u ile n salm olan Mut'im o lu Cbeyr olu Nafi'
yoluyla bn-i Abbas'dan naklen bana unlar anlatt : Tanr elisine
namaz farz oldu u zaman Cebrail (A.S.) onun yan na gelip gne biraz
batya sallandnda onunla birlikte le namazn kld . Sonra glgesi
iki kat olduunda onunla birlikte ikindi namazn kld. Gne batnca
da onunla birlikte akam namazn kld. Daha sonra gk yzndeki
karartlar geip aydnlklar kaybolduktan sonra onunla birlikte yats
namazn kld. En son olarak afak sknce onunla birlikte sabah
namazn kld. Ertesi gn Cebrail (A.S.) gene Tanr elisinin (S.A.S.)
yanna gelip glgesi tam boyu kadar oldu unda onunla birlikte le
namazn kld . // Glgesi iki kat olunca onunla birlikte ikindi namaz n 262
kld. Sonra gne battktan sonra tam bir gn nceki vakitte onunla
birlikte ak am namazn kld. Daha sonra gecenin te biri getikten
sonra onunla birlikte yats namazn kld. En son olarak da gkyznn aydnland fakat gne in henz do mad srada (afak vakti)
155

da onunla birlikte sabah namaz n kld . Bundan sonra kendisine "Ey

Muhammed namazlar dnk vakitlerle bugnk vakitlerde k l"
dedi.
Ebu Talib Olu Ali'nin (R. A.) Erkekler Aras nda lk
Mslman Oluunun Hikayesi
Daha sonra halktan Tanr elisine inanp onunla birlikte namaz
klp Yce Tanr taraf ndan ona gelen eyleri tasdik eden ilk erkek Haim olu Abdlmuttalib o lu Ebu Talib o lu Ali olmutur. Tanr ondan raz olsun ve zerine esenlik versin. Ali o zaman 10 ya nda idi.
Tanrnn, Ebu Talib olu Ali (R.A.) ye olan nimetlerinden biri de, Ali'nin islmiyetten nce Tanr elisinin (S A S) himayesinde bulunmas
olmutur.

263

bn-i shak der ki : Haccac' n babas Cebr olu Mucahid'den naklen Ebu Necih olu Abdullah bana unlar anlatt : Tanrnn Ebu Talib
olu Ali'ye olan bir nimeti ve onun hakk nda istedii bir iyilik yle
olmutur: // Kurey kabilesi bir ktlk zamannda yiyecek bulmak husunda ok skntya dm . Ebu Talib ok oluk ocuu olan bir adamd. Bunu bilen Tanr elisi (S.A.S.) Ha im oullarnn en zenginlerinden olan amcas Abbas'a gidip "Ey Abbas! Gryorsun ki kardein Ebu Talib'in oluu ocuu oktur. Halk n bana u grdn ktlk sknts kmtr. Hadi gel gidelim de onun kalabal n azaltalim. Oullar ndan birini sen, birini de ben yanma alp bakalm"
demi . Bu szleri dinleyen Abbas ona : "Peki, olur" demi . Bunun zerine her ikisi kalkp Ebu Talib'in yanna gelmi ve ona " u halkn bana
km olan sknt geinciye kadar kalabal n azaltmak istiyoruz"
demiler. Ebu Talib onlara "Bana Akil'i b rakn da ne yaparsan z yapnz" demi. -bn-i Hiam diyor ki: "Bana Akil ile Talib'i b rakn
da..." sz de rivayet edilir.- Bunun zerine Tanr elisi (S.A.S.) Ali'yi, Abbas da Cafer'i kendi yanlar na aldlar. Kutlu ve Yce Tanr,
Muhammed'i peygamber olarak gnderinceye kadar Ali Tanr elisinin (S.A.S.) yannda kald. O imdi Peygamber olunca Ali (R.A.) ona
uydu, inand ve tasdik etti. Cafer ise mslman olup, amcas Abbas'n
bakmna ihtiyac kalmyacak bir duruma gelinceye kadar onun yan nda kald.
bn-i shak der ki : Baz bilgi sahipleri derler ki, namaz vakti gelince Tanr elisi Mekke da larna karm. Ebu Talib o lu Ali'de
babas Ebu Talib, btn amcalar ve kavminden gizli olarak onunla
156

birlikte karm Tanr elisiyle (S.A.S.) Ali namazlar bu dalarda

klarlarm. Akam olunca her ikisi de Mekke'ye geri dnerlermi .
Uzun mddet namaz klrnaya bu ekilde devam ettiler. Sonra bir gn
namaz klarlarken Ebu Talib onlar grm. Ebu Talib Tanr elisine
(S.A.S.) "Ey karde imin olu! Senin inand n grdm bu din nedir?" diye sormu . Tanr elisi (S.A.S.) de ona "Ey Amca! Bu din Tanrmn onun meleklerinin, elilerinin ve dedemiz brahim'in dinidir.
-veya buna benzer eyler- Tanr beni bu din ile kullara eli olarak gnderdi.// Bak ey amca! t verece im, doru yola araca m kimselerin 264
en layk sensin. Bu dine girecek ve yaylmasnda bana yard m edecek
kimselerin de en layk sensin" veya buna benzer eyler sylemi . Bunlar duyan Ebu Talib ona "Ey karde imin olu! Ben dedelerimin dinin
den ve inand klar eylerden ayrlamam. Ancak Tanrya and olsun ki
ben yaadka sana hibir kimse bir ktlk yapam yacaktr" demi.
Sylediklerine gre Ebu Talib Ali'ye "Ey o ul! nandn bu din
nedir ?" diye sormu . O da "babacm! Ben Tanrya, onun elisine
(S.A.S.) inandm. Getirdii dini tasdik ettim. Onunla birlikte Tanrya
namaz klp kendisine uydum" demi . Sylediklerine gre Ebu Talib
Ali'ye "gerekten o seni ancak bir iyili e armtr. Sen onunla birlikte kal" demi.
Erkeklerden kinci Olarak Harise Olu Zeyd'in slam Oluu
bn-i shak der ki: Sonra Tanr elisinin (S.A.S.) klesi olan
mru'ul-Kays o lu Abdluzza olu Kaab olu urahbil olu Harise olu Zeyd-i Kelbi mslman oldu. Zeyd, Ebu Talib o lu Ali'den
sonra mslman olup namaz klan ilk erkektir.
bn-i Hiam diyor ki: Ad geen Zeyd, Vebre o lu Kelb o lu
Sevr o lu Rufeyde o lu Zeydullat olu Uzre olu Avf olu Bekr olu
Kinane o lu Avf olu Abduved olu Amir olu Nu'man o lu Amir
olu mru'ul-Kays o lu Abdluzza olu K`b olu erahil olu Harise olu Zeyd'dir.
Huveylid olu Hizam olu Hakim Suriye'den bir ka kle getirmi ti. Bunlar arasnda hizmeti olarak Harise o lu Zeyd'de bulunuyordu.
Hakim'in halas Huveylid kz Hatice bir gn bu yi eninin evine gitmi. Hatice bu rada Tanr elisinin ei bulunuyordu. Hakim halas
Hatice'ye "Ey halacm! u klelerden istedi ini se, senin olsun"
demi, bunun zerine Hatice kleler aras ndan Zeyd'i seip alm .
Tanr elisi (S.A.S.) Zeyd'i Hatice'nin yan nda grp onu kendisine
157

265 vermesini istemi , Hatice de vermi .// Tanr elisi Zeyd'i aldktan sonra
onu azad edip evlat edinmi . Bu olaylar Tanr elisine (S.A.S.) vahiy
gelmeden olmu tu.
Zeyd'in babas Harise, o lunun esir olarak gtrld n duyunca
ok merak edip a lam ve u iiri sylemi : "Zeyd'in arkasndan alarm. Onun ne olduunu bilmem. Sa m ki geri gelmesini bekleyeyim. Yoksa lm onu al p gtrd m ? Tanrya and olsun ki hi bir
ey bilmiyorum. Soruyorum, ovada m ldn, yoksa dada m kaldn ?
bir gn dnece ini bilseydim o zaman dnn dnyada bana yeterdi.
Gne doduu zaman onu bana hat rlatr, gn batarken gene o hat rma gelir. Rzgarlar estikce hep onu hat rlat rlar. Onun kayboluundan dolay ok, hem de pek ok zlp kayg duyuyorum. Hayatm
boyunca yeryznde devemi ko turup gayretle onu arayaca m. Devem bkncaya kadar onu aramak iin dnp dola maktan asla bkmyaca m. Yahut da lm beni alp gtrr ; zaten mit insan aldatsa bile sonunda insan o lu yok olup gidecektir."

266

Sonra Zeyd Tanr elisinin (S.A.S.) yan nda bulunduu srada

babas haber alp oraya gelmi. Tanr elisi (S.A.S.) Zeyd'e "istersen
benim yanmda kal, istersen babanla beraber git" demi , bunun zerine
Zeyd ona "Hayr ben senin yannda kalaca m" demi. Bylece Zeyd,
Tanr elisinin (S.A.S.) yannda kalm, Tanr onu eli olarak gnderdiinde ona inanm, slam olmu ve onunla birlikte namaz k lm,
daha sonra aziz ve yce Tanr "evlatlklar kendi z babalarnn adlar yla knyelendirin" (XXXIII, 5) ayetini indirince Zeyd "Ben Harise
olu Zeyd'im" demi .//
Ebu Bekr S ddk (R. A.) n slm Oluu
bn-i shak der ki: Bundan sonra da Ebu Kuhafe o lu Ebu Bekr
islam oldu. Ebu Bekr'in as l ad Atiyk'dir. Babas Ebu Kuhafe'nin asl
ad da Osman olup soy kt yledir : Fihr o lu Galip o lu Luey olu Murre o lu Teym o lu Sa'd o lu Kaab o lu Amr olu mir olu
Osman.
bn-i Hiam diyor ki: Ebu Bekr'in as l ad Abdullah'tr. Atiyk ise
yznn gzellii ve asaleti sebebiyle verilmi bir lakabdr.

267

bn-i shak der ki: Ebu Bekr (R.A.) slam olunca slam olduunu
akca ilan etti ve halk Tanrya ve onun elisine (S.A.S.) inanmaya
ard.// Ebu Bekr kavmi aras nda munis, sevimli, yumuak huylu bir
158

kimse idi. O, Kurey kabilesinin soyunu en iyi bilen kimse idi. Bu kabilenin soyunu ve eskidenberi gelip gemi iyiliklerini, ktlklerini herkesden daha iyi bilirdi. Ebu Bekr (R.A.) ayn zamanda tccar bir kimse
olup, iyi huylu ve cmert idi. Kavminden olan kimseler onunla bilgili,
tccar ve ho sohbetli oluundan dolay hep yanna gelir, onunla d p
kalkard. Ebu Bekr Kurey lilerden kendi yan na gelen ve meclisinde
bulunan kimselerden gvendiklerini Tanr ya ve islam dinine a rrnaa
balad.
Ebu Bekr (R.A.) in Daveti le slm Olan
Ashabn Zikri
bn-i shak , szne devam ederek yle der: Duydu uma gre
Ebu Bekr'in daveti ile mslman olanlar unlardr: Galib o lu Luey
olu Ka`b olu Murre olu Kilab olu Kusay o lu Abdmenaf o lu
Abdems olu Umeyye o lu Ebu'l-As o lu Affan o lu Osman.
Luey olu Ka`b olu Murre o lu Kilab olu Kusay olu Abdluzza o lu Esed olu Huveylid olu Avvam olu Zubeyr. //

268

Luey olu Ka`b o lu Murre olu Kilab olu Zhre olu Hris
olu Abd olu Abdavf olu Avf olu Abdurrahman.
Ebu Vakkas olu Sa'd. Ebu Vakkas'n asl ad Malik olup soy
kt udur: Luey o lu Kal) o lu Murre o lu Kilab o lu Murre
olu Zhre o lu Abdmenaf o lu Uheyb olu Malik.
Luey o lu Ka`b olu Murre o lu Teym olu Sa'd o lu Kal) olu
Amr olu Osman olu Ubeydullah olu Talha. //
Bu be kii Ebu Bekr'in (R.A.) davetini kabul ettikleri zaman Ebu
Bekr onlar Tanr elisinin (S.A.S.) yanna gtrm, bunlar orada slam olup namaz k lmlar, duyduuma gre Tanr elisi (S.A.S.) "slam dinine girmesi iin a rdm herkes muhakkak d nr, ta nr,
tereddt ederdi. Ancak Ebu Kuhafe o lu Ebu Bekr'i slam dinine girmee ardmda hi tereddt etmeden kabul etti" demi .
bn-i Hiam diyor ki: Yukarda geen "Ebu Bekr'in (R.A.) daveti
ile" szn bn-i ishak'dan ba ka biri yoluyla sylyorum.
bn-i Hiam diyor ki: 67
bn-i shak der ki: Bu sekiz ki i" herkesden nce islam dinine
67 Burada arap diline ait ve as l konu ile ilgisi olmayan bir dil a klamas evrilmemi tir.
68 Yani Ali, Zeyd, Ebu Bekr, Osman, Zbeyr, Abdurrahman, Sa'd ve Talha.

159

269

girdiler , namaz k ldlar ve Tanr tarafndan Tanr elisine (S.A.S)

bildirilen eylere inandlar. Bunlardan sonra unlar islm oldular:
Cerrah olu Ebu Ubeyde: Ebu Ubeyde'nin as l ad Amir olup soy
kt yledir: Fihr o lu Hris o lu Dabbe o lu Uheyb olu Hill
olu Cerrah o lu Abdullah o lu Amir

270

Ebu Seleme: Bunun asl ad Abdullah olup soy kt yledir:

Luey olu K`b o lu Murre o lu Yakaza olu Mahzum o lu mer
olu Abdullah olu Hill olu Abdlesed o lu Abdullah. //
Ebu'l-Erkam o lu Erkam. Bunun as l ad Abdmenaf olup soy
kt yledir: Luey o lu K`b olu Murre olu Yakaza o lu Mahzum olu mer olu Abdullah olu Esed olu -bu Esed'e Ebu Cundub lakab verilirdi- Abdmenaf.
Luey o lu K`b olu Husays o lu Amr olu Cumah olu Huzafe
olu Vehb olu Habib o lu Maz'un olu Osman.
Osman'n iki kardei: Habib o lu Maz'um'un oullar Kudame
ve Abdullah.

Luey olu K`b olu Murre olu Kilab olu Kusay olu Abd271 menaf o lu Muttalib o lu Hris olu Ubeyde. //
Luey olu K`b olu Adiy olu Rezah olu Riyah olu Kurd olu
Abdullah olu Abduluzza o lu Nufeyl olu Amr olu Zeyd o lu Sait.
Bunun e i ve Hattab o lu mer'in kz karde i Luey olu Kaab
olu Adiy olu Rezah olu Riyah olu Kurd o lu Abdullah olu Abdluzza o lu Nufeyl olu Hattab kz Fatma.
Ebu Bekr kz Esma.
Ebu Bekr k z Aye ki o zaman Ay e kk yata idi.
Zhre boyunun mttefiki olan Erett o lu Habbab.
272

bn-i Hiam diyor ki: Erett o lu Habbab Temim kabilesindendir. Huzae kabilesinden oldu u da sylenir. //
bn-i shak mslmanlarn adlarn anmaa u ekilde devam eder :
Ebu Vakkas o lu Sa'd'n karde i Ebu Vakkas olu Umeyr.
Zhre boyunun mttefiki olan Huzeyl o lu Sa'd o lu Temim olu
Haris olu Kahil olu Sahile olu Mahzum olu emh olu Haris o lu
Mes'ud olu Abdullah.
Kaari o lu Mes'ud, bu Mes'ud Kaare kabilesinden olup soy kt yledir: Huzeyme o lu el-Hfn olu Subey' olu Aize olu Mu160

hallim olu Galib olu Hammle o lu Abdluzza olu Sa'd olu

Amr olu Rebia olu Mes'ud.
bn-i Hiam diyor ki : Kaare ad bu kabilenin lakabdr. u msra
bu kabile hakknda sylenmitir: // "Ok at chkta Kaare kabilesi ile boy 273
lenler, ona kar insafl davranm olurlar" nk bu kabile ok
atc bir kabile idi.
bn-i shak mslman olanlar n adlarn anmaa u ekilde devam eder :
Fihr olu Galib olu Luey olu Amir olu Hisl olu Malik olu
Nasr olu Abdved olu Abdems olu Amr olu Selit.
Selit'in karde i: Amr olu Htb.
Luey olu K`b o lu Murre o lu Yakaza olu Mahzum olu mer
olu Abdullah olu Mugire olu Ebu Rebia olu Ayya.
Ayya'n ei Muharribe o lu Selme kz Temimli Esma. //

274

Luey olu K`b olu Husays olu Amr olu Sehm o lu Sa'd
olu Adiy olu Kays o lu Huzfe o lu Huneys.
Vail olu Anz kabilesinden ve Abdluzza o lu Nufeyl olu Hattab
ailesinin mttefiki olan Rebia o lu mir
bn-i Hiam diyor ki: Ad geen Vail o lu Anz kabilesi Vail o lu
Bekr kabilesinin karde i olup bu kabile Nizr o lu Rebia kolundandr.
bn-i shak mslman olanlarn adlarm sralamaa u ekilde
devam ediyor: Huzeyme o lu Esed olu Dudan olu Ganm olu Kebir
olu Murre o lu Sabire olu Ya'mer o lu Riab olu Cah olu Abdullah
ile bunun karde i Cah olu Ebu Ahmed Bu iki karde Abdems olu
Umeyye boyunun mttefikleri idiler. // 275
Ebu Talib olu Cafer.
Cafer'in e i, Has'am kabilesinden Kuhafe o lu Malik olu Kaab
olu Nu'man olu Umeys kz Esma.
Luey olu Kaab olu Husays olu Amr olu Cumah olu Huzafe
olu Vehb olu Habib olu Ma'mer olu Hris olu Htb.
Htb'n ei, Fihr olu Galib olu Luey o lu Amir olu Hisl olu
Malik olu Nasr olu Abdved olu Ebu Kays olu Abdullah olu
Mucellil kz Fatma.
Htb'm kardei: Haris o lu Hattab.
161

Hattab'm e i Yesar kz Fukeyhe.

Luey o lu K`b olu Husays olu Amr olu Cumah olu Huzafe
276 o lu Vehb olu Habib olu Ma'mer o lu Haris olu Ma'mer.//
Vehb olu Habib olu Maz'un o lu Osman o lu Sib.
Luey olu K`b olu Murre olu Kilab olu Zuhre olu Haris
olu Abd olu Abdavf o lu Ezher o lu Muttalib.
Muttalib'in e i: Luey olu K`b olu Husays o lu Amr olu
Sehm olu Sa'd olu Suayd olu Subeyre olu Ebu Avf kz Remle.
Nahham, Nahham Luey o lu K`b o lu Adiy boyundan olup
asl ad Nuaym ve soy kt : Esid o lu Abdullah o lu Nuaym'dr.
bn-i Hiam diyor ki: Ad geen Nuaym' n soy kt yledir:
Luey olu K`b o lu Adiy olu Avic olu Abid olu Abdavf o lu
Esid olu Abdullah olu Nuaym. Nuaym'a Nahham lakab nn verilmesi,
Tanr elisinin Nuaym hakknda "Onun sesini (Nahm) Cennette i ittim" demesinden ileri gelmi tir.
277

bn-i Hiam diyor ki:"//

bn-i shak mslman olanlarn adlarn anmaa yle devam eder :
Ebu Bekr Sddk'n klesi olan Fheyre o lu Amir.
bn-i Hiam diyor ki: Fuheyre o lu Amir Esd boyunun melezlerinden karabenizli bir kimse olup vaktiyle Ebu Bekr onu Esd boyundan
satnalmt.
bn-i shak mslman olanlarn adlarn anmaa yle devam
eder:
Luey o lu Kaab olu Murre olu Kilab olu Kusay olu Abdmenaf o lu Abdems olu Umeyye o lu s olu Sait olu Halid.
Halid'in e i Huzae kabilesinden Amr o lu Muleyh olu Sa'd
olu Cu'sume olu Subey' o lu Beyada o lu Amir olu Es'ad o lu
Halef kz Umeyne.
bn-i Hiam diyor ki: Halef kz Humeyne de denir.
bn-i shak mslman olanlarn adlarn sralamaa yle devam
eder: Fihr o lu Galib olu Luey olu Amir o lu Hisl olu Malik olu
Nasr o lu Abdved olu Abdems olu Amr olu Htib.
69 Burada arap diline ait ve as l konu ile ilgisi olmayan bir dil aklamas evrilmemitir.

162

Ebu Huzeyfe, bunun asl ad Mihem olup soy kt -ibn-i Hiam'n dediine gre- yledir : Luey o lu K`b olu Murre olu Kilab
olu Kusay o lu Abdmenaf o lu Abdems olu Rebia olu Udbe
olu Mihem.//

278

K`b olu Adiy 'in mttefiki olan Temim o lu Zeydumenat o lu

Malik olu Hanzala o lu Yerbu' o lu Sa'lebe o lu Arin olu Abdmenaf o lu Abdullah olu Vkid.
bn-i Hiam diyor ki: Bhile kabilesi ad geen Vkid'i (esir olarak
Mekkeye) getirmi ler orada kendisini Nufeyl o lu Hattab'a satm lar.
Hattab Vkid'i evlat edinmi , sonra yce Tanr "evlatlklar babalarnn adlaryla knyelendirin" (XXXIII, 5) ayetini indirince Ebu Amr
Medenrnin dediine gre Vkid "ben Abdullah o lu Vkid'im"
demi .
bn-i shak mslman olanlarn adlarn sralamaa yle devam
eder:
Kl) olu Adiy boyunun mttefikleri olan Kinane o lu Abdmenat olu Bekr olu Leys olu Sa'd o lu Gyere o lu Nib olu Abdyalil olu Bkeyr oullar Halid, Amir, Akil ve yas. //

279

Yakaza o lu Mahzum boyunun mttefiki olan Ysir o lu Ammar.

bn-i Hiam diyor ki: Yasir o lu Ammar, Mezhic kabilesinin Ans
boyundandr.
bn-i shak mslman olanlar n adlarn sralamaa yle devam
eder:
Murre o lu Teym boyunun mttefiki ve Ks t olu Nemir kabilesinden Sinan olu Suheyb.
bn-i Hiam diyor ki: Nemir, Nizar o lu Rebia o lu Esed olu
Cedile olu Efsa olu Hind olu Kst olu Nemir'dir. Bu soy ktnde u deiiklikte sylenir: Esed o lu Cedile olu Du'miy olu Efs
da denir. //
Ad geen Suheyb de Teym o lu Sa'd olu K`b olu Amr olu
Cud'an olu Abdullah'n klesi olduu da sylenir. Suheyb'in Ksd
olu Nemir kabilesinden oldu unu syliyenlerin baz lar, onun Bizans
topraklarnda esir oldu unu, sonra onlardan satn alndn sylerler. Peygamberden nakledilen hadislerde de "Suheyb Bizansl lardan
(Rum) ilk mslman oland r" eklinde bir hadis geer.
163

280

Tanr Elisinin (S. A. S.) Karmini Aka slama armas

ve Onlarn Buna Kar Yaptklar Hareketler
bn-i shak der ki: Sonra halk, erkekli kad nl sr sr islam
dinine girdiler. Bu suretle bu dinin zikri Mekke'de yay lp toplantlarda
sz edilir oldu. Bundan sonra Aziz ve Yce Tanr , elisine gnderdii
vahiyleri halka bildirmesini, halk aka slama ve Tanrya inanmaya
armasn emretti. Duyduuma gre Tanr elisinin Peygamberliini gizledii gnler Yce Tanrnn dinini aka bildirmesini emretmesine kadar yl gemitir. Bu yl gettikten sonra Yce Tanr
ona "sana emredileni bildir. Tanr ya ortak ko anlardan yz evir"
281 (XV, 94) demi. //
Gene Yce Tanr ona "Yakn akrabalarn eri yolun sonucundan
korkut. Sana uyan mminlere yumu ak davran. Szlerini dinlemeyip
sana kar gelirlerse de ki: Ben sizin yapt klarnzdan sorumlu de ilim"
(XXVI, 214-16) 70 demi .
bn-i Hiam diyor ki: 71
bn-i shak der ki: Tanr elisinin arkada lar namaz klmak istedikleri zaman da lara ekilip oralarda kavimlerinden gizli olarak
namaz klarlard. Birgn Ebu Vakkas o lu Sa'd ile Tanr elisinin baz
arkadalar Mekke da larnn birinde namaz k larlarken Tanrya ortak
282 ko anlardan bir topluluk onlar bu durumda grm ler. // Bunlar mslmanlarla at p yaptklarn ktlediler. Sonunda dtler. O
gn Ebu Vakkas o lu Sa'd Tanrya ortak ko anlardan birinin ba n
bir deve ene kemi i vurup yarm. Bu da slam dini yznden ilk akan
kan olmutur.
bn-i shak der ki: Tanr elisi kavmini aka slam dinine armaa ve Tanrm emirlerini onlara bildirme e balad zaman duyduuma gre kavmi kendisine kt gzle bakmam , kendisiyle tartmayp sylediklerini reddetmemi ler. Ancak Tanr elisi onlarn Tanrlarn ie kartrp bu Tanrlar ktleyince kavmi onun bu i ini byk
bir olay sayp ona atmlar ve ona kar gelmeye ve dman olmaya
karar vermi ler. Ancak mslman olmakla Yce Tanr nn koruduu
kimseler bu karara kar mamlar, zaten bunlarn says az olup stelik
mslman olduklarn gizliyorlard . Tanr elisinin amcas Ebu Talib
Muhammed'e efkat edip kendisini korumu bylece Tanr elisi
70 Arapa metinde bu ayetlerin ncilSilnn metni"deki ben e ri yolun sonucundan korkutucu, do ru yolu gstericiyim" eklinde yanl olarak deitirilmitir.
71 A ap diline ait bir aklama evrilmemi tir.

164

(S.A.S.) Tanrnn emrine uyarak kendisine hibir ey engel olmakszn

Peygamberlik devini yerine getirmeye devam etmi . Tanr elisinin , kendi dinlerinden ayr lmak ve Tanrlarn ktlemek gibi hareketlerinden ikayetlerine aldm etmediini amcas Ebu Talibin de ona efkat edip koruduunu ve kendilerine teslim etmedi ini gren Kurey
kabilesinin ileri gelenlerinden bir ka ki i Ebu Talib'in yanna vardlar. Bu kimseler unlardr: Galib o lu Luey o lu Kaab o lu Murre
olu Kilab olu Kusay olu Abdmenaf o lu Abdems olu Rebia'nn iki olu Utbe ile eybe. // 283
Fihr olu Galib olu Luey o lu Kaab olu Murre olu Kilab olu
Kusay o lu Abdmenaf o lu Abd ems olu Umeyye olu Harb olu
Ebu Sufyan.
bn-i Hiam diyor ki: Ebu Sfyan' n asl ad Sahr'dr.
bn-i shak Ebu Talib'e giden kimselerin adlar n sralamaa yle
devam eder: Ebu'l-Bahteri, bunun as l ad As olup soy kt: Luey
olu Kaab olu Murre olu Kilab olu Kusay o lu Abdluzza olu
Esed olu Haris olu Hiam olu As'dr.
bn-i Hiam diyor ki: Ebul-Buhteri, Ha im olu As'tr.
bn-i shak Ebu Talib'e giden kimselerin adlarn sralamaa yle
devam eder: Luey o lu Kas.`b olu Murre o lu Kilab olu Kusay olu
Abdluzza olu Esed o lu Muttalib o lu Esved.
Luey olu Kal) olu Murre o lu Yakaza o lu Mahzum olu mer
olu Abdullah o lu Mugire olu Hiam olu Ebu Cehil -Ebu Cehil'in asl ad Am" olup ona Ebu'l-Hakem lakab verilirdi-.
Luey olu Ka`b o lu Murre o lu Yakaza o lu Mahzum olu
mer olu Abdullah olu Mugire olu Velid.
Luey olu Ka`b o lu Husays o lu Amr o lu Sehm o lu Sa'd
olu Huzeyfe olu Amir olu Haccac' n iki olu Nubeyb ile Mnebbih.
Vail olu As.
bn-i Hiam diyor ki: Ad geen As, Luey o lu Ka`b olu Husays
olu Amr o lu Sehm olu Suayd o lu Haim olu Vail olu As'tr.
bn-i shak der ki: (adlarn saydm) bunlar veya Kurey kabilesinden bu heyete katlanlar Ebu Talib'in yanna varmlar. Ona "Ey
Ebu Talib ! Yeenin Tannlanmza s d; dinimizi ktledi, bizim aklsz olduumuzu, babalanmzn, dedelerimizin e ri yolda gitmi olduk165

284 lar n syledi. // imdi sen ya onu bunlar yapmaktan ala ko, yahut da
aradan ekil. Zira sen de tamamen bizim gibi, ona uymuyorsun. B rak
da seni ondan kurtaralm" demiler. Bunlar duyan Ebu Talib, tatl
szler syleyerek onlar n gnllerini alm, iyilikle bandan saym
onlar da ekilip gitmi ler.
Tanr elisi ise Tanrnn dinini yaymakta ve bu dine inanmaya
armakta devam etmi . Sonunda kendisi ile Kurey kabilesi arasnda
i bym, o kadar ki Muhammed'in tarafn tutanlarla Kurey kabilesinin dier ksm ikiye blnp birbirlerine d man olmular. Kurey
kabilesi kendi aralarnda daima Tanr elisinin szn edip onu ortadan kaldrmak iin birbirlerini k krtmlar. Sonra ikinci defa olarak
Ebu Talib'in yanna gidip ona "Ey Ebu Talib ! Sen bizim ya llarmzdan, ileri gelenlerimizden ve aram zda sayg sahibi bir kimsesin.Ye enini yaptklarndan vazgeirmeni istedik sen bunu yapmad n. Tanrya
and olsun ki babalarmza ve dedelerimize svmesine, bize ak lszlar
demesine ve Tanrlarmz ktlemesine art k katlanmyacaz. Sen,
ya onu bunlar yapmaktan vaz geirirsin yahut da, iki taraftan biri yok
oluncaya kadar onunla da seninle de d rz" veya buna benzer
eyler sylemi ler, sonra b rakp gitmi ler. Ebu Talib kavminin kendisinden ayrlp dman olmasna zlmse de te yandan Tanr elisini onlara teslim edip kendisine yardm etmeme e gnl raz olmam.
bn-i shak der ki: Ahnes o lu Mugire o lu Utbe o lu Yakub
kendisine unlarn anlatldn bana syledi: Kurey kabilesi halk
Ebu Talib'e bu szleri syleyince o, Tanr elisini (S.A.S.) a rtp
kendisine "Bak ey karde imin olu! Kavminin halk yanma geldi, bana
yle yle dediler. Sen bu i i brak da hem beni hem de kendini koru.
Altndan kalkamyacam bir eyi bana ykleme" demi . Bunlar
duyan Tanr elisi (S.A.S.) amcasnn kendisini koruma i inde fikrini
deitirdiini, kendisine yardm etmiyece ini, Kurey halkna teslim
285 edeceini ve kendisini korumak hususunda aciz kaldn sanm . //
Amcasna "Bak ey amcac m ! Bu iten vaz gemem iin gne i sa
elime ay da sol elime verseler dahi Tanr bu dini stn getirinceye kadar
veya ben lnceye kadar vaz gemiyece im" demi ve alam . Sonra
ayaa kalkm, arkasn dnp gitmek zere yrynce Ebu Talib onu
"gel ey karde imin olu" diye arm . Tanr elisi (S.A.S.) dnp
gelmi, Ebu Talib de ona: "Ey karde imin olu! Git istediini syle.
Tanrya and olsun ki seni asla onlara teslim etmem" demi .
bn-i shak der ki: Kurey kabilesi halk Ebu Talib'in Tanr elisine yardm etmekten yaz gemiyece ini, onu kendilerine teslim etmiye166

ceini ve bunun iin kendilerinden ayr lp dman olacan anladklar

zaman Mugire olu Velid olu Umare'yi onun yan na gtrp kendisine
"ey Ebu Talib ! te Kurey kabilesinin en kuvvetli ve en yakkl genci
olan Velid olu Umare. Onu al zekas ndan ve yardmndan faydalan.
Onu evlat edin, senin olsun. Senin ve dedelerinin dinine kar gelen ve
kavminin birliini bozan onlara ak lszsnz diyen u yeenini bize
teslim et onu ldrelim. te sana adam yerine bir adam veriyoruz" demiler. Bunlar duyan Ebu Talib onlara "Tanr ya and olsun ki siz bana
ok kt bir teklifte bulunuyorsunuz. Nas l olur? Siz olunuzu bana,
yetitirmem iin veriyorsunuz, benimkini ise ldrmek iin istiyorsunuz,
yle deil mi? Tanrya and olsun ki bu asla olamaz" demi . Bunun zerine Kusay o lu Abdmenaf o lu Nevfel o lu Adiy olu Mut'im Ebu
Talib'e "Ey Ebu Talib ! Tanrya and olsun ki kavmin sana insan
bir teklifte bulundu. Ho una gitmeyen u durumdan seni kurtarmak
iin altlar ama senin onlardan hi bir ey kabul etmek istemedi ini
gryorum" demi . // Ebu Talib Mut'im'e dnp "Tannya and olsun ki
kavmim bana kar insafl davranmad. Fakat gryorum ki sen beni
brakp bana kar olanlarla birlik olmaya karar vermi grnyorsun.
Elinden ne gelirse onu yap" veya buna benzer eyler sylemi . Bunun
zerine i bym d balayp kimmi taraflar birbirinden tamamiyle ayrlm ve birbirlerine sald rmaya ba lamlar.
Bu sralarda Ebu Talib, Adiy o lu Mut'im'i Abdmenaf boyundan
kendisini brakanlar Kurey boylarndan kendisine dman olanlar
kendisine yaptklar teklifi ve aralarnda ortaya kan ayrl anarak
u iiri sylemi : "Amr, Velid ve Mut'im'e deki sizden bana gelecek
olan yardm yerine ke ke clz, ksa boylu, fazla baran ierken bacaklarn slatan, su imeye giderken sendeleye sendeleye arkadan gelen
ve ortalkta grnd zaman ada tav an diye parmakla gsterilen
bir devem olsayd daha iyi olurdu. Hem baba hem ana tarafndan z
soyumuzdan olan ve karde imiz olan bu iki boya ne yap laca sorulduu zaman onlar, biz bilemeyiz, bu i in halli bakalaryla ilgilidir derler. Hayr bu iin halli o iki karde boyun elindedir ama Zu Alk dann tepesinden kayalar nas l yuvarlanp derse onlar da yle d tler. // Bu szlerimle bilhassa Abd ems ile Nevfel boylarn kastediyorum ki bu boylar bizi eytan ta lamak iin at lan akl talar gibi bize
attlar. Kurey kabilesi katnda karde leri olan iki boyu (Ha im oullaryla Muttalib oullarn) kk dren ite bu iki boydur. Bylece
kardelerinin yardmlarn kaybetmi oldular. Halk arasndan soyu
belli olmayan ve kendilerinden ancak dudak bklerek bahsedilen kimleri an ve erefimize ortak ko an gene bu iki boydur. Teym, Mahzum
167

286

287

ve Zhre boylar da bu ie katldlar. Halbuki bu boylar yard m etmek

gerektii zaman bizim klelerimiz saylrlar. Tanrya and olsun ki aramzdaki dmanlk soyumuzdan hayatta ya ayan bir kimse kald ka
srp gidecektir, nk onlar n akllar ve anlaylar balarndan Bitmitir. Bylece onlar, memeden kesilip yeni otlama a balayan kuzuTara benzediler. Byle bir kuzunun yapaca hareketler de ok kt
olur."
bn-i Hiam diyor ki : Manlar kt olan iki beyiti bu iirden kardk.
bn-i shak der ki : Bundan sonra Kurey kabilesi halk birbirlerini,
Tanr elisine (S.A.S.) uyup mslman olan arkada larna eziyet etmee kkrttlar. Bunun zerine her boy kendi aralar nda bulunan
mslmanlara sald rp eziyet ettiler ve dinlerinden dnmeleri iin zorladlar. Tanr, amcas Ebu Talib'in yardmyla elisini onlara kar
korudu. Ebu Talib Kurey kabilesi halknn yaptklar n grnce Haim ve Muttalib boylarn toplayp onlarn kendisinin yapt gibi Tanr
elisini korumaa ard. Bu iki boy halk Ebu Talib'in etrafnda toplandlar, onunla birlik oldular ve teklifini kabul ettiler. Ancak , Tanr nn
lanet edilmi dman olan Ebu Leheb, Ebu Talib'in teklifini kabul
etmeyerek bu birli e katlmad.

288

Ebu Talib kendi z kavmi tarafndan kendisine yap lan yard m

ve gsterilen efkati grp sevindi. Bunun iin onlar vp eski an ve
ereflerini, Tanr elisinin (S.A.S.) aralarndaki deerini itibarn anarak u iiri syledi; Ebu Talib bu hareketiyle kavminin azmini art rmak ve Tanr elisinin (S.A.S.) iine yardm etmelerini salamak istemitir.//
"Kurey kabilesi halk gnn birinde vnmek iin toplanrsa
Abdmenaf kolu eref bakmndan bu kabilenin en stn, soyca da
en asili saylr. Abdmenaf kolunun ileri gelenleri saylrsa bunlarn
ounun ve bu kolun eski annn Haim boyunda olduu grlr.
Kurey kabilesi bir gn necek olursa Muhammed eref bakmmdan onlar aras nda en sekin ve en asil grlr. Kurey kabilesinin
iyisi de aal da bize kar birletiler, fakat bir ey yapamadlar,
akllar balarndan gitti. Biz ta eskiden beri aram zda bir zulm i lenmesine meydan vermezdik. Bir kimse kibirle ba kaldrrsa hemen
bam bastrrdk. Her kt gnde kabilenin erefini korur, onun
harimi ismetine saldrmak isteyeni, ba na vura vura geri evirirdik.
Kurumu pler bizim cmertliimizle yeerir, kkleri bizim yak nlarmzda yetiip byr."
168

Mugire Olu Velid'in Kur'an' Nasl Vasflandraca n

Bilemeyii
Bir gn, Kurey kabilesinden bir topluluk Mugire o lu Velid'in
yannda topland lar. Velid yal ve saygl idi. O srada hac mevsimi
gelmiti. Velid etrafnda toplanm olan kimselere "Ey Kurey liler !
te hac mevsimi geldi. Araplar n heyetleri bu mevsimde yurdumuza
gelecekler, Bunlar u Peygamber Muhammed'in meselesini i itmilerdir.
Bunun iin Muhammed hakknda bir fikir etrafnda toplanalm. Anlamazla dmeyelim. Yoksa birbirimizi yalan karm ve szlerimizin bir ksm br ksmn yalanlam olur" dedi. Bunun zerine Kureyliler Velid'e "yle ise Ebu Abdems sen dn bize bir yol gster o ekilde hareket edelim" dediler. Velid onlara "Hay r, siz syleyin,
ben size uyarm" / / Onlar- "yle ise Muhammed'in k hin oldu unu sy- 289
leyelim" dediler. Velid -"Tanr ya and olsun ki hayr o bir kahin deildir. Khinleri grdk Muhammedin okudu u eyler yle khin mnldan ve tekerlemeleri cinsinden de il" dedi. Kureyliler: "yle ise
deli olduunu sylyelim" dediler. Velid "Hay r o bir deli deil ki.
Delilii grmz biliriz. Halbuki Muhammed'in durumu delili in insanda yaratt baygnlk, titreyi ve vesveseye benzemiyor" dedi.
Kureyliler - "Peki yleyse air olduunu syleyelim" dediler. Velid
-"Hayr. O bir air olamaz ki. Biz iirin her e idini Recez'ini, Hezec'ini Karid'ini, Makbud'unu ve Mebsut'unu biliriz. Muhammed'in szleri ise iir deildir" dedi. Kurey liler -"yleyse byc oldu unu syleyelim" dediler. Velid "Hay r, o byc deil. Biz bycleri ve
yaptklar byleri grdk. Muhammed'in szleri byclerin okuyup
frmelerine ve d m dmlemelerine benzemiyor" dedi. O zaman
Kureyliler Velid'e -"Ey Abd ems! Peki ama ne syleyelim ?" deyince
Velid onlara "Tanrya and olsun ki onun szlerinde bamba ka bir tathl k vardr. Szlerinin balangc salam bir hurma aacna benzer.
Sonlar da o aacn meyvelerine benzer - bn-i Hiam diyor ki: Akan
suya benzer ekli de sylenir- siz Muhammed hakk nda bu saydnz
vasflardan her hangi birini sylerseniz do ru olmad anlalr. Bana
kalrsa en iyisi Muhammed'in byc oldu unu, szlerinin, o ulu
babasndan, karde i karde ten, e i einden ve insan ailesinden ayran
bir by olduunu syleyelim" dedi.
Kureyliler Velid'in bu grn kabul edip ondan ayr ldlar.
Bundan sanra Kurey liler Hacca gelen halkn yollarn bekleyip
nlerine karak ras geldikleri herkese Muhammed'den sak nmasm
169

sylemeye ve onun durumunu anlatma a baladlar. Bunun zerine

Yce Tanr Muire olu Velid ile bu durum hak nda u ayetleri indirdi :
"Benim yaratt m o kimsenin iini bana brak. Ona bol bol mal
vermitim. Ona ocuklar da verdim. Her yolu kendisi iin dmdz
ettim. O daha da vermemi isterdi. Asla vermem. nk o ayetlerimize kar geldi (LXXIV, 16) yani d man oldu.
290

bn-i Hiam diyor ki: " //

(Bu ayetler yle devam etmektedir): Ben de onu, takatini tak
edecek azaba u rataca m. nk o dnd, tand, lt biti.
Ama nasl lt biti kahrolas ? tekrar kahrolas nasl lt biti?
sonra derin derin bakt . Kalarn att, surat ast" (LXXIV, 17-22)
bn-i Hiam diyor ki :"
(Bu yetler yle devam etmektedir): "Sonra arkas n dnp ekip
gitti, byklk taslad . Bu ancak a zdan aza sylenip gelen byden,
insan sznden ba ka bir ey deildir dedi" (LXXIV, 22-25).
bn-i shak der ki : Yce Tanr Velid ile birlikte Tanr elisi ve Yce
Tanr tarafndan kendisine indirilen eyler hakknda laf uyduran kimselere dair u ayetleri indirdi: "Nitekim bu, birbirlerinden fikir soranlara, Kur'an' paralara ayranlara azap gndermi tik. Tanr hakk
iin biz onlarn hepsini yaptklarndan dolay sorumlu tutaca z".
(XV, 90-94)

291

bn-i Hiam diyor ki : 74 //

bn-i shak der ki : Tanr elisi hakknda laf uyduran bu kimseler
hac mevsiminde halka bunlar sylemeye baladlar. Hac mevsimi bittikten sonra Araplar Tanr elisinin meselesini duymu, renmi olarak yerlerine yurtlar na dndler. Bylece Tanr elisinin (S.A.S.)
meselesi btn arap blgelerine yaylm , duyulmu oldu.
Ebu Talib Arap halk topluluklar= kendi kavmi ile birlikte zerine yklenmelerinden korktu. Bunun iin o me hur kasidesini syledi.
Bu kaside de Mekke'nin kutsallna sndn, kendisinin bu kutlu
blgedeki stn durumunu sylyor ve kavminin ileri gelenlerini kendi
tarafna ekmek istiyordu. Bununla beraber iirinde Tanr elisini (S.
A.S.) lnceye kadar teslim etmiyece ini ve brakmyacan hem kendi
kavmine hem de ba kalarna hatrlatyordu: "Kavmimin bana sevgi
72 Dile ait bir aklama evrilmedi.
73 Dile ait bir aklama evrilmedi.
74 Dile ait bir aklama evrilmedi.

170

ve yaknl k gstermediklerini anlad m. Onlar aramzdaki her trl ba lar koparp attlar. Aka dmanlk gsterdiler ve eziyet ettiler; stelik uzak dmanla bir olup arkam zdan, sinirlendiklerinden parmaklann sran ve soylar kark olan kimselerle bize kar anlatlar. Ben uzun esmer m zram ile hkmdarlarn bana braktklar
keskin ve beyaz klcmla onlar sabrla karladm. Yaknlarm ve kardelerimi Kbenin yannda topladm ve onun rtlerinin saaklar na
yaptm. Yaknlarm ve karde lerim Kbenin kap s nnde herkesin
and itii yerde, ayak stnde topland lar. saf ile Naile putlar arasnda
sellerin akt yerde ve hac larn develerini htrd yerde topland lar.
Bu develerin omuzlar' ve boyunlar enlenmiti; terbiye edilmi olup
her biri sekiz dokuz ya larnda idiler. // Sadefler, mermer paralar ve ss 292
iin taklan dier eyler aa dallar gibi develerin boynuna tak lm
sallanyordu. Hakkmzda kt sz syleyen ve haks z olarak bize ktlk eden herkesden insanlarn Tannsma snrm. Sevr dana, Sebir
dan yerinde durdurana ve inzivaya ekilmek zere Hira da na kp
inene snnm. Mekke ovasnda bulunan eve (Kbe) ve hibir ey gznden kamayan Tanr ya snnm. Sabah, akam etrafnda toplanp
ellerini srdkleri kara ta a (Hacer-i Esved) s nrm. Hz. brahim'in kayada brakt ayak izine s nrm. Safa ve Merve tepeleri aras ndaki ko ma yerine ve burada bulunan putlara s nrm. Binek stnde,
yaya ve adak adam olarak Tanrnn evine hac eden herkese s nrm. / / Arafat da na, nal tepesine ve oradaki kar lkl sel yataklarna 293
smnm. Haclarn akam st elleriyle develerinin d lerine dayanarak da tepelerinde duru larna snrm. Muzdelife de gece duru una
ve btn Mina duraklarna smnm. Bu yerlerden daha kutlusu olur
mu ? Asil atlarn yamur saanandan kar gibi hzla getikleri Mzdelife'ye smnm. Haclarn durup eytan ta ladklar yere smnm.
Vail olu Bekr kabilesi haclarnn hac etmek zere inmeye izin verdikleri ve akam st eytan ta lamak iin duran Kinde kabilesine smrm. Bu iki kabile birbirleriyle mttefik olup aralar ndaki anlamay
salamlatnp baka baka balarla pekitirdiler. Bu iki kabilenin,
rkm deve ku lar gibi koan ve da yamalarnn aalarn' ve otlarn ineyip geen topluluklar na snnm.// Snmak isteyen bir 294
kimse iin bunlardan ba ka snacak bir ey var m ? bizim gcmzle
dman kahrolunur. Halbuki onlar Trk ve Kabil kap larna" kadar
75 bn-i Hiam' n arapa metnini ne redenler buradaki Trk ve Kabil kelimelerini Ebu
Zer Husenroin Sire erhine dayanarak iki da diye aklamlarsa da metinde "Trk ve
ve Kabil kaplarna" ekli mevcud olduundan bu iki kelimeyi biz Trk ve Kabil eklinde
anladk.

171

uzaklamamz isterler. Tanrnn kutlu evine and olsun ki siz yalan

sylyorsunuz. lerinizi karmakark etmeden Mekke'den kp
gitmiyeceiz. Tanrnn kutlu evine and olsun ki mzrak ve okla dmeden Muhammed'i yalnz brakmyacaz. Onun etrafnda lmeden,
urunda d erek ocuklarmz ve e lerimizi dahi unutmadan onu
teslim etmiyece iz. Lkr lkr eden su tulumlarnn ykl olduu develerin kalkp yrdkleri gibi demir z rhlara brnm kimseler savaa katlmadan, ii kin dolu dman vurulup topallaya topallaya yz
st dmeden onu (Muhammed'i) ele vermiyece iz. Tanr hakk iin
bu i savaa dklrse yiit, yldz gibi parlak, gvenilir namusunu korur ve cesur kimseler elindeki k llarmz aylarca gnlerce, bir y l
iinde ve onun arkas ndan gelen yl iinde dahi ileri gelen kimselerin
balarn koparacaktr./ / Bir kavim, namusunu koruyan dili ar , i ine
295
sahip bir yiidi nasl olur da d mana brakr. Muhammed ak benizli
olup onun yz suyu hrmetine Tanr dan yamur istenir. O, kszleri
besler, dullar korur. Haim boyunun fakirleri ona s nr ; Onun yannda merhamet ve iyilik grrler. Ba m hakk iin Esid ile onun byk
olu herkesi bizden nefret ettiriyor. Bizi i i yemek isteyen d mana kar birliimizi bozdu. Osman ile Kunfuz da bu i de geri kalmayp
br boylarn emirlerine boyun e diler. Ubey ile Abduyagus o lunun
szlerine kanp hakkmzda sylenen kt szleri incelemeden inand lar. Subey' ile Nevfel'den de ktlk grdk. Bunlar n her ikisi de bizden
yz evirip gittiler, nezaket gstermediler. Eh bir gn gelir teslim olur
veya Tanr onlar bizim elimize drrse onlara, yapt klarnn karln deriz. te Ebu Amr, bizi davar doluk sahibi araplar iine srmek
iin o da bizden nefret etmektedir. O sabah, ak am aleyhimizde konuup halk zerimize kkrtyor. Ey Ebu Amr ! Elinden geleni yap, hile
dolaplarn istediin kadar evir. Ebu Amr bunlar yaptktan sonra
gelip bir de bizi aldatmad na and iiyor. Hay r onun yaptklarn apak gryoruz. O bizden nefret edip s kntsndan can Ahaib dalar
arasndaki tepelere ve da balarndaki kalelere bile s maz oldu. Ey
Ebu'l-Velid! Sor bakalm aleyhimize hareket edip hileci bir kimse gibi
296 bizden yz evirip gitmekle bize sanki ne yapabildin ?// Halbuki sen
aramzda grne gvenilir, merhameti beklenir, cahil olmayan bir
kimse idin. Ey Utbe ! Bizi ekemeyen haseti, yalanc , kinci ve ii ktlkle dolu bir kimsenin hakkmzda syledii szlere kanma. Ebu Sfyan da byk bir hkmdarm gibi benden yz evirip ekip gitti.
O hem Necid'de so uk sulu yaylalara kayor hem de sizi hat rmdan
karmyacam diyor. Sonra t verici dost bir kimse gibi bizi sevdiini sylyor, ama iinde grl grl kaynayan kinler gizliyor. Ey
172

Mut'im! Yardma muhta oldu un gnlerde ve byk meselelerle karlatnda yardmm senden esirgemedim. Sana denk olan azg n ve
sert d manlarna kar seninle birlik oldum. Ey Mut'im! Halk sana kt bir i teklif ettiler. Ben yenilirsem sen kurtulacak de ilsin. Tanr bir
arpa arl kadar dahi yanllk yapmayan adil terazisiyle Abd ems
ve Nevfel boylar na bir an evvel ettikleri ktl n cezasn versin.// Bizi 297
ve Gaytal boyunu b rakp yerimize Halef boyu ile birle en kimselerin
akllar yoktur. Halbuki biz felaketler kar snda Haim oullarnn ve
Kusay boyunun soylarnn en stnyz. Sehm ve Mahzum boylar da
aleyhimize hareket edip soysuz ve erefsiz kimselerden meydana gelen
dmanlar zerimize kkrttlar. Ey Abdmenaf o ullar ! Siz kavminizin en stnsnz. Sizden olmayanlar iinize kartrmaynz. Bam zerine and ierim ki siz bu i te aciz davran p yanl yola saptnz.
Halbuki daha nce bir tek ama u runa alrdnz. imdi ise birbirinizi brakp daldnz. Hakkmz inkr etmeleri, yard m etmemeleri
ve skk zamanlarda bizi yalnz brakmalarndan dolay Abdmenaf
oullarn tebrik ederiz( !) biz erefli bir kavim inek yapt klarmzn cn sizden muhakkak alaca z. O zaman siz bu yapm olduklarnzdan bir kr elde edemiyeceksiniz. Bize kar cephe alm olan topluluklar, Galib o lu Luey soyundan gelenler arasnda snt durumunda idiler. Onlar, ahin gibi yiit kimseler tarafndan srlerek bize s nmlard. Nufeyl topluluu ise Maad kabileleri aras nda yer yznde ya ayan en kt ve en a alk topluluktu. Ey arkada ! Kusay soyundan gelen kimselere aramzdaki anlamamazln herkes tarafndan bilineceini
syle. Onlarn bizden sonra d man karsnda zayf kalacaklarn kenlerine mjdele. Halbuki bir gece Kusay soyundan gelenlerin ba na
bir felaket gelse biz onlar korurduk. Evlere kapan p saklanmazdk. // 298
Onlar ereflerini korumak iin evleri aras nda erkeke d selerdi,
bizde ocuklu kadnlar yannda yiitlik rnei olurduk. Kara gn iin
yardmlarn dilediimiz her dost ve ye enin bam hakk iin imdi
bunun tersine hareket ettiklerini grdk. Ancak Murre o lu Kilab boyundan bir topluluk bize yap lan bu nankrle katlmadlar. Biz onlarn karsnda dayandk, ylmadk. Sonunda onlarn adamlar dald ve
her zalim ve cahil olan kimse ba mzdan savu up gitti. Skayet devini
gren bizdik. Galib soyunun yal n kayalar ve arslan gibi yi itleri gene
biz idik. Biz koku srnen (Mutayyibun) mttefiklerden say lan Haim
soyundan gelen ve ustalarn elinde beyaz kllar gibi gen yi itleriz.
Dmanlar ise ancak a al k kabilelerle anlatlar; fakat gen yi itlerin, koca et paralar zerinde bo uan yrtc arslanlar gibi karlatklar savata bir kimsenin kan n aktamadlar, hi bir faide elde
173

edemediler. Onlarn anlatklar kimseler, elden ele dola m bir hintli

cariyenin soyundan gelen ve kil o lu Kays boyunun zavall kleleri
olan Cumah boyudur. Biz ise temiz bir nesil olup erefli kimseler soyundan gelmiiz. Aferin ye enimiz Zuheyr'e ki o yaln kl gibi ok
iyi bir insand. O, aln ak bir kimse olup an ve eref ynnden ycedir. Hayatm hakk iin Muhammed'in ve onun yak n akrabalarnn
299 sevgileri kalbimde yer etmi tir. // Tanrdan dilerim ki o dnyada, insanlar iin ve Tanrm sevdii kimseler iin bir gzellik numunesi ve bir
ss olarak ya asin, kalsn. nsanlar arasnda hakemlerin iyiyi ktden
ayrmak istedikleri zaman mit vericilikte onun bir e i bulunur mu ?
O, yumuak huylu, ok akll, adil, yaptn bilen bir kimse olup
hi bir zaman kendisinden gafil olmayan bir Tanr ya uymutur.
Tanrya and olsun ki babalarm ve dedelerin hakknda, halkn
toplant yerlerinde sz edilecek bir su i lemi bir duruma girece imi bilmeseydim her ne olursa olsun, aka taraf bir yana hereyde
Muhammed'e uyardm. Dmanlarmz iyi bilirler ki bizce o lumuz yalanc deildir. Asl olmayan bir fikirle de u ramaz. Muhammed aramzda yle yksek bir derece sahibidir ki ona ktlk yapmak isteyen
bir kimse kendisine ula amaz. Ben kendim ona efkat edip korudum
ve her ne pahas na olursa olsun himaye ediyorum. Btn kullarn Tanrs ona yardm etsin, onun do ru olan dinini stn getirsin. Biz asil,
gz pek kimseleriz. Asil babalar mz bizi iyilik yapmak iin yeti tirmitir. 1U.`b soyu ile Luey soyu aras nda yaknlk varsa da muhakkak
birgn olup insanlar birbirlerinden uzakla acaklardr."
bn-i Hiam diyor ki: Bu kasidede do ruluuna inandm beyitler bunlardr. Baz iirden anlayan kimseler ise bunlar n ounun, Ebu
300 Talib'in olduunu kabul etmiyorlar. //
bn-i Hiam diyor ki: Szne gvendiim bir kimse bana unlar
anlatt : Medine halk ktlk skntsna dtler. Bunu zerine Tanr
elisinin (S.A.S.) katna gelip ona dert yand lar. Tanr elisi (S.A.S.)
mimbere kp yamur yadrmas iin Tanrya dua etti. Az sonra ok
yamur yad. O kadar ki etraf halk Tanr elisine (S.A.S.) gelip sel
basknlarndan ikayet ettiler. Bunun zerine Tanr elisi (S.A.S.):
"Ey Tanrm yamuru Medinenin etrafna yadr, zerimize ya drma"
diye dua etti. O zaman bulutlar Medinenin zerinden s yrlp ehrin
etrafnda, ehrin zeri bulutsuz olmak zere epe evre bir daire eklinde topland lar. Bunu gren Tanr elisi (S.A.S.) "Ebu Talib bugne
kadar yaayp bu olay grseydi sevinirdi" dedi. Sahabilerin bazlar
Tanr elisine "Ey Tanr elisi! Sen bu sznle herhalde onun u beyitine
174

telmihte bulunuyorsun" dediler: "Muhammed ak benizli olup onun

yz suyu hrmetine Tanr dan yamur dilenir. O kszlere bakar,
dullar' korur" Tanr elisi (S.A.S.) onlara: "Evet yledir" cevab n
verdi.
bn-i Hi am Diyor ki: Ebu Talib'in yukardaki iirinde geen "ve
otlann" kelimesi bn-i shak'dan ba ka birinin yoluyla rivayet edilmi tir. //
bn-i shak der ki: Ebu Talib'in yukar daki iirinde geen Gaytallar, Husays olu Amr olu Sehm boyundandrlar. Bu iirde geen
Ebu Sufyan ise Umeyye o lu Harb o lu Ebu Sufyan'dr. Mut'im ise:
Abdmenaf o lu Nevfel olu Adiy olu Mut'im'dir. Zuheyr ise: Mahzum olu mer o lu Abdullah olu Mugire olu Ebu meyye o lu
Zuheyr'dir. Bu Zheyr'in annesi, Abdlmuttalib k z tike'der.
bn-i shak der ki: Ebu Talib'in yukardaki iirinde geen Esid'in byk olu ise Kusay o lu Abdmenaf o lu Abdems olu meyye olu Ebu'l-Iys o lu Esid o lu Attab'dr. Osman ise: Ubeydullah o lu Talha Teymrnin karde i olan Ubeydullah o lu Osman'dr. Kunfuz
ise Murre olu Teym olu Sa'd olu Kaab olu Amr olu Cud'an
olu Umeyr olu Kunfuz'dur. Ebu Velid ise: Rebia o lu Utbe'dir.
Ubey ise: Kilab o lu Zhre boyunun mttefiki olan efik olu
Ahnes Sakafrdir.
bn-i Hiam diyor ki: Ad geen Ubey'e, Ahnes (geri ekilen)
lakabnn verili inin sebebi, onun Bedir sava nda Kurey lileri geri
ekmesidir. Asl ad ise Ubey'dir. Ubey, Ila boyundan bir kimsedir.
Bu boyun soy kt: Ukbe o lu Avf olu Ebu Seleme olu la'dr.
Ebu Talib'in yukardaki iirinde geen Esved ise: Kilab o lu
Zhre olu Abdmenaf o lu Vehb olu Abdyagus olu Esved'dir.
Subey' ise: Fihr o lu Bel-Hris boyunun karde i olan Halid
olu Subey'dir. Nevfel ise: Kusay o lu Abdluzza olu Esed
olu Huveylid olu Nevfel'dir. Bu Nevfel Adeviyye ad verilen Adiy
boyundan olan kadnn olu olup kendisi Kurey kabilesinin haydutlarndan idi. Mslman olduklarnda Ebu Bekr-i Sddk ile Ubeydullah olu Talha'y (Tanr onlardan raz olsun) bir ipe ba layan ite
bu Nevfel'dir. Bu olaydan dolay Ebu Bekr ile Talha'ya iki e (karinan)
lakab verilmitir. Nevfel'i, Ebu Talib o lu Ali (A.S.) Bedir sava nda
ldrd. Ebu Amr ise: Abdmenaf o lu Nevfel olu Abdamr o lu
Kurayza'dr.
Gene Ebu Talib'in yukar daki iirinde geen "Soylan kark olan
kimselerle" sznde kastedilen kavim, Kinane o lu Abdmenat o lu
175

301

Bekr boyudur. Ebu Talib'in iirinde arap kabilelerinden olarak zikretti kimseler i te bunlardr.
Tanr elisinin (S.A.S.) meselesi araplar aras nda yaylp uzak
ehirlerde duyulunca Medine'de de toplant larda anlmaa balad.
Tanr elisinin (S.A.S.) meselesi yay ld sralarda ve ondan nce,
arap kabileleri aras nda onun hakknda en ok bilgiye sahip olan kabileler Evs ve Hazre kabileleri idi. nk bu iki kabile, yana k olduklar ve memleketlerinde birlikte ya adklar Yahudi hahamlarndan
302 Tanr elisi hakknda bilgiler edinmi lerdi. // imdi Medinede onun
sz edilmeye ve onun yznden Kurey kabilesi arasnda anla mamazlk kt konuulma a balaynca Vakf boyundan Eslet o lu
Ebu Kays (a ada gsterece imiz) u iiri syledi:
bn-i Hi am diyor ki: bn-i shak burada ad geen Ebu Kays'
Vakf boyundan say yor. Fil sava hikyesinde ise onu Hatme boyundan saymt ; bu olabilir; zira araplar bir kimseyi dedesinden daha
tannm olan dedesinin karde ine nisbet ederler.
bn-i Hiam diyor ki: (bu hususta) Ebu Ubeyde bana unlar anlatt : Amr o lu Hakem Gfari, Gfar'n karde i olan Nuayle'nin soyundandr. Gfar, Mleyl olu Gfar'dr. Nuayle ise Abdmenat o lu
Bekr olu Damre o lu Mleyl olu Nuayle'dir. 76
Gazvan o lu Utbeye de Slemi nisbeti verilmi tir. Halbuki Utbe,
Mansur o lu Mazin soyundand r. Sleym ise Mansur olu Sleym'dir77
bn-i Hiam diyor ki: Ad geen Eslet olu Kays hakikatte Vali
boyundandr. Van, Vakf ve Hatme ise Evs kabilesinin karde boyudur.
bn-i shak der ki: Eslet o lu Kays, Kurey kabilesini severdi.
nk o bu kabileninin h sm olup Kusay olu Abdluzza o lu Esed
kz Erneb ile evlenmi ti Ebu Kays e i ile birlikte senelerce Kurey
kabilesi aras nda kalmt . Bunun iin o, Kurey kabilesine hitaben
ad geen kasidesini sylemi tir. Ebu Kays bu kasidede Kbenin kutsallm ycelterek belirtiyor. Kurey kabilesine birbirlerinden ayr lp
sava etmemelerini tavsiye diyor. Birbirlerine kar dman olmamalarn sylyor, onlarn eref, stnlk ve ak lllklarn anyor. Tanr
elisine (S.A.S.) dokunmamalar n istiyor. Tanrnn onlar koruduunu,
76 Burada grld zere Amr o lu Hakem, Nuayle soyundan olmasma ra men
onun karde i olan Gfar'a nisbet edilmektedir. evirenler.
77 Burada grld gibi Utbe, Mzin soyundan olmas na ramen onun kardei olan
Sleym'e nisbet edilmektedir. evirenler.

176

Fil ordusunu ve onun errini zerlerinden uzaklatrdn onlara

hatrlatyor. Ebu Kays' n syledii iir udur:
"Ey yolcu! Galib olu Luey boyuna uradn zaman u mektubu
onlara ver.// Onlara de ki, ben aran zdaki anlamamazhkdan dolay 303
merak etmi , zlm ve takattan d m uzakta bulunan bir adamn
elisiyim. O size yle sylyor: Ba mda bir sr dert olduu halde
bunlar yetmiyormu gibi imdi sizin ikiye ayr lp her iki tarafn sava a
aran birer szcsnn ortaya ktn iittim. Bu kt ilerden ve
birbirinize yaptnz saldrtan ve akrep gibi ortal kartranlardan,
kt huy gstermekten ve t gibi delen ac szler sarfetmekten Tanr
sizi korusun. Siz u savatan yaz geip, nas l olsa, Tanr ne istiyorsa
o olacaktr. Sava a tutuursanz kt duruma d ersiniz. Bu sava
uzak ve yak n akrabalarnz iin bir lm olur. Bu sava btn akrabalk balarn koparr. Koca bir kabileyi yok eder, mal mlk siler
sprr. Sava a tutuursanz gzel Yemen elbiseleri yerine sert kuma tan yaplm elbiseler ve zerinde demir pas bulunan sava elbiseleri
giyinir, sefalete d ersiniz. Misk ve kafur kokular yerine, halkalar
ekirge gzleri gibi parlayan uzun ve tozlu z rhlann kokusunu koklarmuz. // Sakn savaa yanamayn, sava ac, pis bir su ile dolu bir havuz 304
gibidir. Sakn ona yana mayn. O, gzel bir kadn gibi insanlarn karsnda sslenir fakat sonra irkin bir koca kar olduu anlalr. O her
eyi kasp kavurur. Penesi zay f kimseleri avlamakta amaz. erefli
kimseleri de lme srkler. Dhis ve Htib sava larnda olanlar
bilmiyor musunuz? Bunlardan ibret alsan za. Sava, nice erefli, evi
yce, konuk sever, eli ak, yaptklar vlr temiz huylu ve yi it kimseleri alp gtrr. Sava , bo yere dklp kuzey ve gney yellerinin
alp gtrd bir suya benzer. Ben sava grm, denemi bir kimse olarak onu size anlat yorum. Mzraklarmz baka savaclara satmz.
te dnyada verece iniz hesab dnnz. Zira Tanr en iyi hesap
sorandr. O, bir adam semi, bu seilen de bir din getiriyor. Sak n,
yldzlarn Tanrsndan ba ka biri sizin Tanrnz olmasn. Siz bize, doru bir din kurunuz, zira bizim iin arkas na dlecek rnek sizsiniz.
Siz bu halk iin k ve koruyucu kimselersiniz. Herkes size s nr.
stelik akl banda kimselersiniz. nsanlar gzden geirildi inde sizin
cevher oldu unuz grlr. Batha vadisinin en iyi yerleri sizin elinizdedir. Yznz ak alnnz aktr. // Siz asil, temiz ve kark olmayan bir 305
soydansnz. Yoksul ve muhta kimseler kme kme, evlerinize do ru
gelirler. Herkes bilir ki sizin ileri gelenleriniz insanlarn en iyisi, en doru gr ls, en stn dncelisi ve toplantlarda en do ru sz syleyenlerdir. Hadi kalkn, Tanrnza dua edin, Eha ib dalar arasndaki
177

u kutlu evin duvarlarna el srn; bu kutlu evin, sizin zerinizde bir

hakk vardr. Siz alaylar gden Ebu Yeksum'dan, onun yz suyu
hrmetine kurtuldunuz. Ebu Yeksum'un ordusu vadiyi doldurmu ,
yaya askerleri da balarn tutmutu. Fakat, Tanrnn yardm gelince
onun melekleri (askerleri) d man askerlerini toza topra a bulam olarak geri pskrttler. Habe liler abucak kap geri dndler. Onlardan ancak bir ka blk yurtlar na dnebildi. Ey Kureyliler ! Siz yok
olursanz biz de yok oluruz. stelik insanlar n yaamasna sebep olan
hac mevsimleri de ortadan kalkm olur. Size sylediim bu szler yalanc olmayan bir adamn szleridir."
bn-i Hiam diyor ki: Ebu Kays' n bu iirindeki "Sava, bo yere
dklp kuzey ve gney yellerinin alp gtrd bir suya benzer",
"mzraklarnz baka savalara satnz", "o bir adam semi" beyitleri ile "yaya askerleri da balarn tutmutu" msran, Ebu Zeyd
Ensarii ile ba kalar bana sylediler.
bn-i Hiam diyor ki : "Dhis sava nda olanlar bilmiyor musu306 nuz ?" msra! hakknda // Ebu Ubeyde Nahvii bana unlar anlatt :
Dhis, Gatafan o lu Reys olu Bagyt olu Abs olu Kutay'a
olu Mzin olu Hris olu Rebia olu Ravaha o lu Cezime o lu Zuheyr o lu Kays' n bir atnn addr. Kays bu atn, Gatafan o lu Reys
olu Bagi olu Zubyan olu Fezre olu Adiy olu Sa'lebe o lu Levzan olu Cueyye olu Zeyd olu Amr olu Bedr o lu Huzeyfe'nin
Gabr adndaki ksra ile yara karm. Fakat Huzeyfe baz kimseleri pusu kurdurup onlara Dhis nde geldi i takdirde onun yzne
vurarak geri kalmas n salamalarn tembih etmi. Yarta Dhis nde
gidiyormu. Pusudaki adamlar Kays'n kendilerine dediklerini yapm lar bu suretle Gabr, Dhis'i gemi . Yartan sonra Dhis'in binicisi
Kays'a gelip durumu anlatm . Bunun zerine Kays'n kardei Zuheyr
olu Malik gidip Gabr'n n yzne vurmu. O zaman Huzeyfe'nin kardei Bedr olu Hamel kalkp Malik'in yzne bir amar indirmi. Bu
olaydan sonra Ebu Cuneydib Absi, Huzeyfe o lu Avf ile bir yerde karlam ve onu ldrm . Daha sonra Fezare kabilesinden bir adam,
Malik ile bir yerde karlam ve onu ldrm . Bunun zrine Bedr
olu Huzeyfe'nin karde i Bedr olu Hamel bu olaylar anarak u beyiti sylemi : "Avf'n karl olarak biz de Malik'i ldrdk. Zaten
almak istediimiz de bu idi. Fakat siz bizden, hakdan ba ka birey
isterseniz sonunda pi man olursunuz."
Bu beyit Hamel'in bir ka beyitinden al nmtr.
178

Gene bu olaylar hakknda Ziyad olu Rebi' Absi u beyiti sylemitir: "Zuheyr olu Malik'in lmnden sonra kadnlar kocalarn
beklemesinler" bu beyit, Rebi'in bir kasidesinden al nmtr.
Bu olaydan sonra Abs ve Fezre kabileleri aras nda sava balad.
Bu savalarda Bedr o lu Huzeyfe ile Bedr o lu Hamel ldrldler.
Bunun zerine, Huzeyfenin lmne zlen Cezime o lu Zheyr o lu Kays onun arkasndan alyarak u beyitleri sylemitir: "Binici
olmadklar halde nice biniciler yard ma ardlar. Hebae " adndaki
yerde ise gerek bir binici vard r. Huzeyfe'nin arkas ndan alayn.
Zira , henz hayata gelmemi kabileler ortaya kp yok oluncaya kadar
onun ei bulunmayacaktr." Bu iki beyit, air Kays'n birka beyitinden alnmtr. Gene Zheyr o lu Kays u beyiti sylemi tir ://"Ancak 307
yiit olan Bedr olu Hamel bize saldrarak zulmetti. Zulmn ise pistir." Bu beyitde onun birka beyitinden al nmtr. Gene bu konuda
Zuheyr olu Kays'n kardei Zuheyr olu Hris u beyiti sylemitir:
"nmek gibi - olmasn ama ben Hebae'de, yan nda mzrak krklar
olduu halde Huzeyfeyi yerde serili b raktm." Bu beyitde Hris'in
bir ka beyitinden al nmtr.
bn-i Hi am diyor ki: Sz geen at yarnda bir yandan Kays' n
Dhis ve Gabr adlarndaki ailarnu te yandan da Huzeyfe'nin Hattar
ile Hanfa adl atlarn yara kardklar da sylenir. Bu iki sylentiden
birincisi daha do rudur. Bu yar meselesi uzun bir hikyedir. Tanr
elisinin (S.A.S.) hayat na ait olan hikayemizi aksataca'g'ndan uzun
uzun anlatmyacam.
bn-i Hiam diyor ki : Ebu Kays'n iirinde geen "Htb sava"
szne gelince, Amir Ht b adyla, Evs olu Malik olu Avf olu Amr
olu Avf olu Malik olu Muaviye olu Umeyye olu Hris olu Heye
olu Kays olu Hris olu Htb' kastediyor . Ad geen Htb, Hazre kabilesinin himayesinde bulunan bir Yahudiyi ldrm . Bunun
iin, Hazre o lu Hris olu Hazre olu K'13 olu Sa'lebe o lu Harise olu Ahmer olu Malik olu Kays olu Hris olu Yezid -Yezid'e
bn-i Fushum denir. Fushum onun annesi olup Cesr o lu Kayn kabilesinden bir kad ndr- Hazre o lu Hris boyundan bir ka ki i ile birlikte geceleyin kp Hatb' ldrmler. Bu olay zerine Evs Hazre
kabileleri arasnda sava balam, iki kabile etin bir savaa girimiler sonunda, Hazre kabilesi Evs kabilesini yenmi . Bu savata, Evs
olu Malik olu Avf olu Amr olu Habib olu Havt olu Atiyye o lu
78 Hebae, ldrlen Huzeyfe'nin oturdu u yerdir.

179

Halid olu Samit olu Suveyd ldrlm . Onu, Hazre o lu Avf

boyunun mttefiki olan Ziyad o lu Mucezzer Belevi ldrm . Ad
308 geen Mcezzer'in as l ad Abdullah'tr. //
Uhud sava nda Ziyad o lu Mucezzer Tanr elisi (S.A.S.) ile birlikte sava a katlmtr ; Smit o lu Suveyd o lu Hris'de Tanr elisiyle birlikte bu sava a katlmt. Bu sava srasnda Suveyd o lu Hris,
bir puntuna getirerek babas nn c olarak Mucezzer'i ldrm .
Bu hikayeyi inallah sras gelince anlataca m. Bundan ba ka Hazre
ve Evs kabileleri aras nda baka savalarda olmutur. Bu savalar ve
bu hikayeyi, Dhis sava hikayesinde ileri srd m sebeplerden dolay uzun uzun anlatamyacam.
bn-i shak der ki: Mslmanl kabul etmi olan ve Umeyye
boyunun mttefiki bulunan Evkas o lu Harise olu Umeyye olu Hakim Sulemi, Tanr elisine (S.A.S.) kar kararlatrdklar dmanlktan vaz geirmek iin kendi kavmine hitaben u beyitleri sylemi tin. Ad geen Hakim, kavmi arasnda eref sahibi ve sz dinlenir bir
kimse idi. "Doru sz syleyip ona gre hareket eden kimse yok mu?
Sinirli olan kimseler do ruyu iitip onu anlamyacaklar m ? Kabilenin
iyilik bekledii uzak dostlarn ve yakn akrabalar n bir araya toplayacak bir ba kan yok mu? Sizden yz evirdim; ancak Saba yelini idare
eden Tanrdan yz evirmem. Aranzda ileri geri syleyenler bulundu u
mddete sizi brakp uzaklarm. Dostumdan gelecek olan ktlklerden korksam bile her i imi Tanrya brakr dilimi onun uruna kullanrm.
Tanr Elisi'nin (S. A. S.) Kabilesinden ektikleri
bn-i shak der ki: Bundan sonra Kurey kabilesi Tanr elisine
(S.A.S.) ve onunla birlikte slam olanlara kar daha iddetli davranmaya ba ladlar. Bu durum, Tanr elisine (S.A.S.) d manlkta dtkleri bir sefalet idi. Kurey liler aalk adamlarn Tanr elisine
(S.A.S.) kkrttlar. Bunlar onu yalanc karp kendisine eziyet ettiler ve airlik, byclk, khinlik ve delilikle itham ettiler. Buna ra men Tanr elisi (S.A.S.) Tanrnn emrini yerine getirmeye devam ediyor, hi bir eyi gizlemiyor, Kurey lilerin dinini ayplamak iinde onlarn sevmedikleri eyleri kendilerine sylyor, onlar n putlarndan
uzaklayor, tapmyor ve onlar kendi kafirliklerinde brakp dinlerin309 den ayrlyordu. //
180

bn-i shak der ki: Zubeyr o lu Urve olu Yahya, babas Zubeyr
olu Urve yoluyla As olu Amr olu Abdullh'tan naklen bana unlar
anlatt : Ben (yani Urve) ona (yani Abdullah'a) "Kurey lilerin Tanr elisine (S.A.S.) kar dmanlklarndan senin grdn en byk
dmanlk nedir? diye sordum. Bunun zerine o bana unlar anlatt :
`Bir gn Kurey kabilesinin ileri gelenleri H cr adl yerde toplanmlard. Ben de orada bulunuyordum. Kurey liler Tanr elisi (S.A.S.)
hakknda konumaya baladlar. Aralarnda biz bu adamn iinde sabrettiimiz ekilde hi bir eye sabr gstermedik. Bu adam bizi ak lszlkla itham etti. Babalarmza dedelerimize svd. Dinimizi ay plad, birliimizi datt ve Tanrlarmza svd. Gerekten biz onun yapt
bu kadar kt eylere sabrettik dediler. Veya buna benzer eyler sylediler. Kurey liler byle konuurlarken birden bire ileriden, Tanr
elisi (S.A.S.) grnd. Yryerek geldi. Hacer-i Esved'i pt. Sonra
Kbeyi tavaf etmek zere onlar n yanndan geti. Kurey liler Tanr
elisi (S.A.S.) yanlar ndan geerken ona laf att lar. Bu olay Tanr elisine (S.A.S.) tesir etti onu zd; bu znty onun yznde fark ettim. Tanr elisi (S.A.S.) tavafa devam etti. kinci defa Kurey lilerin
yanndan geerken onlar gene kendisine laf att lar. Tanr elisi (S.A.S.)
buna da zld. zntsn yznden fark ettim. Tanr elisi (S.A.S.)
nc defa Kurey lilerin yan ndan geerken gene kendisine laf attlar; bunun zerine Tanr elisi (S.A.S.) durdu onlara dnp "Ey Kurey liler! Szlerimi duyuyor musunuz? Canm elinde tutan Tanrya
and olsunki banza felaket gelecektir" dedi. Onun bu sz Kurey liler zerinde byk bir tesir yaratt . Balarna ku konmu gibi hi
biri kmldamad ; sonunda, daha nce onun hakknda en ok konu up
arkadalarn kkrtanlar bile en iyi szlerle ve "haydi gle gle git
ey Ebu'l-Kasm. Tanrya and olsun ki sen kendini bilmez bir adam
deilsin" diyerek Tanr elisinin (S.A.S.) gnln almaya al tlar.
O zaman Tanr elisi oradan uzakla p gitti. Ertesi gn Kurey liler
gene Hcr adl yerde toplandlar ben de aralar nda bulunuyordum. //
Onlar birbirlerine "Muhammed'in size yapt klarn ve onun hakknda
size verilen kt haberleri say p dkp duruyorsunuz fakat o gelip
karnza dikilerek yznze kt eyler syledii zaman ona dokunmuyor ve serbest b rakyorsunuz" dediler. Bu s rada onlar byle konuurlarken teden Tanr elisi (S.A.S.) kageldi. Hemen kalk p etrafn aldlar ve onun kendi Tannlann ve dinlerini ktlemesinden
sz aarak ona "hakk mzda u u szleri syleyen sen misin?" dediler. Tanr elisi (S.A.S.) "Evet, bunlar syleyen benim" dedi; o zaman
onlar arasndan bir ki inin Tanr elisinin (S.A.S.) yakas na yap181

310

tn grdm. Bunun zerine Ebu Bekr (R.A.) Tanr elisini (S.A.S.)

korumak iin onlarn nne durdu ve alayarak onlara "bir adam ,
Tanrm Allah'tr dedii iin nasl ldrrsnz" dedi. Bundan sonra
Kureyliler Tanr elisini (S.A.S.) brakp daldlar. Bu olay Kurey
kabilesinin Tanr elisine (S.A.S.) yapt klarn grdm en kt olayd.
bn-i shak der ki: Ebu Bekr k z Ummu Kulsum'un torunlar ndan
biri Ummu Kulsum'un yle demi olduunu bana anlatt : "Yukar ki
olayn getii gn, Kureylilerin Ebu Bekr'i sakal ndan ve sandan ektiklerinden dolay, eve dndnde aln ndan yaralanm bulunuyordu.
Ebu Bekr, salar ok gr bir adamd ."
59

311

bn-i Hiam diyor ki : Bilgi sahibi bir kimse bana unlar anlatt :
Tanr elisinin (S.A.S.) Kurey kabilesinden grd en kt muamele
udur: "Tanr elisi (S.A.S.) bir gn sokaa km. Sokakta kar lat hr veya kle olan herkes kendisini yalanlam ve eziyet etmi .
Bundan sonra Tanr elisi (S.A.S.) evine dnm ve kendisine yaplan
muameleden hrpalandndan yata na girip yorgana brnm .
Bunun zerine Yce Tanr u ayetleri indirmi : "Ey rtsne brnm
adam! Hadi kalk (e ri yolda olanlar kt sonutan) korkut" (Mddessir, LXXIV, 1-2). //
Hamza'nn (Tanr Onu Yarl asn) slm Oluu

bn-i shak der ki: Eslm kabilesinden kula delik ve akl banda
bir adam bana unlar anlatt : Bir gn Ebu Cehil Safa tepesinin yan nda
Tanr elisine (S.A.S.) ras gelmi . Ona sp sayarak dinini ayplamak ve iini kmsemek gibi sevmedi i eyler syleyip bu suretle incitmi. Tanr elisi (S.A.S.) Ona bir ey sylememi. Bu olay srasnda
Murre o lu Teym olu Sa'd o lu Kaab olu Amr o lu Cud'an o lu
Abdullah'n bir kadn klesi oraya yakn bulunan evinden, Ebu Cehil'in sarfetti i szleri duymu daha sonra Ebu Cehil Tanr elisini
(S.A.S.) brakp Kbenin yannda Kureylilerin bir toplant yerine gitmi ve orada bulunanlarn arasna girip oturmu .
Az sonra Abdlmuttalib o lu Hamza, omuzunda yay olduu halde
aydan dnm . Hamza avlanmay sever, bunun iin s k sk ava giderdi.//
312 Avdan dnd zaman Kbeyi tavaf etmeden evine gitmezdi. Tavaf
ederken Kurey lilerin her toplant yerine gelince durur orada bulunanlar selamlr ve konu urdu. Hamza Kurey kabilesinin en gl kuvvetlisi ve en yiit genci idi. Hamza aydan dndnde o kadn klenin
182

evinin yanndan gemi bu srada Tanr elisi (S.A.S.) evine dnm

bulunuyordu. Kle kad n Hamza'ya yle demi : "Ey Ebu Umare!
Yeenin Muhammed'e biraz nce Hi am olu Ebu'l-Hakem79 in yapt hakareti ah bir duysayd n... Ebu'l-Hakem ye enini burada otururken grd ona svp sayd , onun sevmedii eyleri syledi ve incitti
sonra brakp gitti. Muhammed ise ona hi bir ey demedi".
Tanr Hamza iin iyilik ve stnlk istediinden dolay Hamza
kadnn syledii eylerden dolay ok kzm ve ierlemi ve hi kimsenin yannda durmadan hzl admlarla yryp gitmi . Ebu Cehil'i
grrse ona at p kendisini dvmeyi kafas nda kurmu . Hamza mescide girdiinde Ebu Cehil'i Kurey liler aras nda otururken grm ,
ona doru ilerlemi , yanna vardnda yayn kaldrp kafasna indirmi ve onu kt bir ekilde yaralam, sonra kendisine "Muhammed'e svp sayars n ha! te ben de onun dinindeyim; onun sylediklerini ben de sylyorum. Elinden gelirse bana da cevap ver, bana da
sv say bakalm" demi. O zaman Mahzum boyundan olan baz kimseler Ebu Cehil'e yard m etmek zere davranm larsa da Ebu Cehil
onlara "Ebu Umare'yi brakn. Onun hakk var nk ben and olsun
yeenine ok fena bir ekilde svp saydm" demi . Bundan sonra
Hamza tam mslman olmu ve Tanr elisinin (S.A.S.) szlerini Ebu
Cehil'e tekrar ettikten sonra bu szleri benimsemekte sabit kalm .
Hamza bylece islam olunca Kurey kabilesi, Tanr elisinin (S.A.S.)
kuvvetlenece ini, korunacan Hamza'nn onu koruyaca n anlamlar ve ona kar yaptklar hareketlerin bazlarndan vazgemi ler. //
Rebia Olu Utbe'nin Tanr Elisi (S.A.S.) nin i Hakkndaki
Szleri
bn-i shak der ki: Ka`b o lu Muhammed Kurazi'den naklen
Ziyad olu Yezid bana unlar anlatt. Muhammed Kurazi yle demi
"bana unlar anlattlar: Kurey kabilesinin ileri gelenlerinden olan
Rebia olu Utbe bir gn Kurey kabilesinin bir toplant yerinde oturuyormu ; o srada Tanr elisi yalnz bana mescitte bulunuyormu .
Rebia olu Utbe Kureylilere dnp yle demi : "Ey Kureyliler!
Muhammed'in yanna gidip onunla konusam ve kendisine baz tekliflerde bulunsam ne dersiniz? belki o bu tekliflerin bir k smn kabul
eder biz de bunlardan istedi ini kendisine veririz. Kendisi de bize
yaptklarndan yaz geer." Utbe'nin bu teklifi Hamza'n n islam olu79 Yani Ebu Cehil. Kendisinin asil ad Amr'd r.

183

313

u ve Kurey lilerin, Tanr elisinin (S.A.S.) arkada larnn oald

sralarda yap lmtr. Toplant yerinde bulunan Kurey liler Utbe'ye
"Olur ey Ebu'l-Velid. Kalk git onunla konu " dediler. Bunun zerine Utbe kalkp Tanr elisinin (S.A.S.) yanna vanp oturmu. Sonra
kendisine "Ey kardeimin olu! Sen aramzda kabile iinde eref bakmndan ve soy stnl ynnden bildiin derecedesin .Sen kavminin
bana byk bir i atn. Bu ile onlarn birliini dattn, aklsz olduklarn syledin gene bu i le onlarn Tanrlarn ve dinlerini ktledin
ve onlarn gp gitmi olan babalarn, dedelerini kfir sayd n. Beni
dinle. Sana baz tekliflerde bulunacam. Bunlar dnp incele belki
bunlardan bir ksmn kabul edersin" demi . Tann elisi Utbe,'ye
"Peki syle Ey Ebu'l-Velid ! Seni dinliyorum" demi . Utbe ona "Ey
kardeimin olu sen ortaya attn bu mesele ile eer mal istiyorsan
mallarmzdan sana hisse ay ralm hepimizin en zengini olasn; bir eref peinde isen seni kendimize ba kan yapalm sen olmadka hi bir
ie karar vermiyelim; yok saltanat istiyorsan seni kendimize hkmdar
yapalm. Yok u sana gelen cini kendinden uzakla tramyorsan seni
tedavi ettirelim. Bu u urda seni iyi edinceye kadar mallar mz harcyalm ; zira byle cinler insan n iini kaplar ve ondan ancak tedavi ile
314 kurtulunur." // Veya buna benzer eyler sylemitir. Utbe szlerini
bitirmi Tanr elisi (S.A.S.) onu dinledikten sonra kendisine dnp
"syleyeceklerin bukadar m Ey Ebu'l-Velid" demi O da "evet" cevabn vermi. Tanr elisi (S.A.S.) ona "yle ise dinleyin" deyince Utbe
"Peki dinliyorum" demi. O zaman Tanr elisi (S.A.S.) "Esirgeyen
ve yarlgayan Tanrnn adyla Ha, mim bunlar yarl gayan ve esirgeyen
Tanr dan indirilen szlerdir. Bu yle bir kitapt r ki ayetleri, bilen kimseler iin mjdeleyici ve korkutucu arapa bir Kur'an olarak a klanmtr. Ancak insanlarn ou ondan yz evirip duymaz oldular
ve bizim kalblerimiz senin bizi a rdn eye kar kapaldr dediler"
(Fussilet, XLI, 1-6). ayetlerini okumu ve Utbe iin sureyi okumaya
devam etmi. Sureyi i iten Utbe dikkatle dinlemi iki elini arkas na
yere dayayp dinlemeye devam etmi. Tanr elisi (S.A.S.) surenin secde
yerine gelince secdeye kapanm sonra Utbe'ye dnp "Ey Ebu'l-Velid! Okuduklarm duydun artk tesini sen dn" dedi. Bundan sonra
Utbe kalkp arkada larnn yanna gitti. Onlar (Utbe'nin teden geldiini grnce) birbirlerine "Tannya and ieriz ki Ebu'l-Velid ehresi deiik olarak dnyor" dediler. Utbe gelip yanlar na oturunca onlar
kendisine "Ey Ebu'l-Velid ! Ne haberler getirdin bakal m" diye sordular. Utbe onlara "getirdi im haberler unlardr ki Tanrya and olsun
ben mrmde benzerini hi i itmediim szler duydum. Tanrya and ol184

sun bu szler ne iir, ne by, ne de bir khinin syledii szlerdir.

Ey Kurey topluluu! Beni dinleyin de hat rm iin bu iin ardna varmayn, bu adamdan vaz gein, istedi ini yapsn. Ondan uzak durun.
Ona dokunmayn. Tannya and olsun ki kendisinden i ittiim szlerin
byk bir sonucu olacaktr. Araplar onu ortadan kald nrlarsa sizden
bakalarnn eliyle ondan kurtulmu olursunuz; yok kendisi araplar
idaresi altna alrsa onun saltanat sizin saltanatnz ve onun erefi
sizin erefiniz demektir. Siz onunla insanlar n en mesudu olursunuz"
demi. Bunun zerine Kurey liler Utbe'ye "Ey Ebu'l-Velid! Gene o
seni dili ile bylemi" demiler. Utbe onlara "Evet ben de bu
dncedeyim; ne isterseniz onu yap n" cevabn vermi . // 315
Tanr Elisi (S.A.S.) le Kurey leri Gelenleri Aras nda Geen
Szler ve Kehf Suresinin Tefsiri
bn-i shak der ki: Bundan sonra slmiyet Mekke'de Kurey kabilesi boylarnda erkek ve kadnlar aras nda yaylmaya balad. Bu srada Kurey kabilesi mslman olanlardan gleri yetti ini sktrp
mslmanlktan dndryor ve gene gleri yetti ine eziyet ediyorlard. Sonra, Cbeyr o lu Sait ile bn-i Abbas'n klesi olan krime
yolu ile Abdullah b. Abbas'dan naklen bilgi sahibi bir kimsenin bana
anlattna gre Kurey kabilesinin her boyunun ileri gelenleri toplanmlar Muhammed'le konumaya karar vermi ler. Bu kimse olayn
hikayesini yle anlatyor: Rebia olu Utbe, Rebia o lu eybe, Harb
olu Ebu Sfyan, Abdddar boyundan Kelede o lu Hris olu Nadr,
Hiam olu Ebal-Buhteri, Esed o lu Muttalib olu Esved. Esved olu Zemea, Mugire olu Velid, Hiam olu Ebu Cehil, Ebu
Umeyye olu Abdullah, Vail olu iks, Sehm boyundan Haccac o ullar
Nubeyh ile Munebbih ve Halef olu meyye topland lar veya Kurey
kabilesi ileri gelenlerinden toplananlar bir araya geldiler. Bunlar bir
gn gne battktan sonra Kbenin arka taraf nda buluup birbirlerine
"Muhammed'e haber yollayp onunla konualm ve ileride mazur ve
hakl olmak iin kendisiyle mnaka a edelim" dediler. Bunun zerine
Peygambere (S.A.S.) "Kavminin ileri gelenleri seninle konu mak zere
toplandlar, onlarn yanna gel" diye haber yolladlar. Tanr elisi
(S.A.S.) hemen yanlarna geldi; kendilerine sylemi olduu szler
hakknda iyi bir ey drdklerini sanyordu. Zira Peygamber (S.
A.S.) onlarn mslman olmalarn ok istiyor, do ru yola gelmelerini
candan arzu ediyor ayak direyip durmalar gcne gidiyordu. Tanr
elisi (S.A.S.) gelip onlar n yanna oturdu. Kureyliler kendisine yle
185

dediler: "Ey Muhammed! Seninle konu mak iin sana haber yollad k.
Tanrya and olsun ki biz, araplar aras nda, senin kavminin bana
getirdi in meselenin benzerini kavminin ba na getiren bir adam bilmiyoruz. Sen babalar mza ve dedelerimize svp sayd n, dinimizi ktledin, Tanrlara dil uzatt n, bize aklszlar dedin, birliimizi dan316 tn.// Sonra aram zda yapmadn kt i kalmad . -veya buna benzer
eyler sylediler- Sen ortaya att n bu szlerle mal ele geirmek istiyorsan mallarmzdan sana bir eyler toplayalm, hepimizin en zengini olasn. Yok sen bu hareketinle eref pe inde inen seni kendimize bakan yapalm. Sen bir saltanat istiyorsan seni kendimize melik edinelim. Yok
u sana gelen cin iini kapladysa" ki bu bazan olabilir, seni tedavi
ettirmek iin mallarm z harcayalm, seni iyi ettirelim veya devimizi
yapm olup sorumlu durumdan kurtulal m."
Bu szleri duyan Tanr elisi (S.A.S.) onlara "Dedi iniz eyler bende yok; Beni cin de kaplam deildir. Sonra sizin iin ortaya att m
mesele ile ne mallarnz ne de aran zda eref sahibi olmay, ne de ba mzda hkmdar bulunmay istemiyorum. Ancak Tanr beni size bir eli
olarak yollad, bana bir kitap indirdi; sizin iin mjde]eyici ve korkutucu olmam bana emretti. Ben de Tanr mn bana ykledii peygamberlik devlerini size bildirdim. Size t verdim; imdi siz, size bildirdiklerimi benimserseniz dnyada ve ahirette saadete ula m olursunuz, yok istemezseniz Tanrnn emrini yerine getirmek urunda hereye katlanaca m. Tanr benimle sizin aranzda hkmn verecektir"
dedi veya buna benzer eyler syledi.
Peygamberin szlerini i iten Kureyliler kendisine "Ey Muhammed sana yaptmz tekliflerden birini veya bir k smn kabul etmiyorsan sen, insanlar aras nda memleketimizin en dar memleket oldu unu,
suyumuzun en az olduunu, yaaymzn en g olduunu bilirsin.
Bunun iin seni bize gnderen Tanr na syle de bizi s ktran u dalar kaldrp uzaklatrsn. Memleketimizi geni letsin, bu memlekette
Suriye ve Irak rmaklar gibi rmaklar ak tsn, babalarmzdan, dedelerimizden bu dnyadan gp gitmi olanlar yeniden diriltsin ve dirilenler arasnda Kilab olu Kusay da bulunsun, nk o do ru bir ba kan idi. Onlar dirilince kendilerine senin sylediklerinin do ru olup
olmadn soralm; onlar seni tasdik ederlerse ve sen de istediklerimizi
yerine getirirsen sana inan rz. Bu artlarn yerine gelmesiyle Tam=
yanndaki durumunu, de erini anlarz; Onun seni dediin gibi bir eli
olarak gnderdi ini bilmi oluruz" dediler.
80 K sa bir kelime a klamas atlanmtr.

186

Tanr elisi (S.A.S.) onlara "Ben bunlar yapmak iin size gnderilmedim. Ben ancak Tanrnn bana emretti i eyleri size bildirdim. te
bildirilmesi iin gnderildi im eyleri size haber veriyorum. Siz bunlar
benimserseniz dnya ve ahirette mesut olursunuz, yok istemezseniz
Tanrnn emrini yerine getirmek u runda her eye katlan rm. // Tanr 317
sizinle benim aramda hkmn verecektir" demi . Onlar "bunlar yapmazsan kendin iin bireyler iste (mesela)Tanr ndan iste de sana bir melek gndersin bu melek senin sylediklerini tasdik etsin, seni bizden
korusun. Gene Tanr ndan, sana ba , bahe, saraylar ve alt n ile gmten hazineler vermesini iste. Tanr n bunlarla hayatn kazanmak iin
almaktan seni kurtarm olur; zira sen bizim yapt mz gibi arlarda al veri ediyorsun, gene bizim gibi hayat n kazanmak istiyorsun.
(Halbuki Tanrn istediini verirse) o zaman e er sen dediin gibi gerek bir Tanr elisi inen Tanrm yannda deerini anlam oluruz"
demiler. // Tanr elisi Kureylilere "Bunlar yapmyacam. Ben Tan- 318
rsndan bunlar isteyecek bir kimse de ilim. Zaten size bunlar iin
gnderilmedim, ancak Tanr beni bir mjdeleyici ve korkutucu olarak
gnderdi. -veya buna benzer eyler- Eer size bildirdiklerimi kabul giderseniz dnya ve ahirette mesut olursunuz. Yok kabul etmiyecek olursan z
ben, Tanr benimle sizin aran zda hkmn verinceye kadar Tanr nn
emrini yerine getirmek u runda her eye katlanaca m" demi .
Kureyliler Tanr elisine (S.A.S.) "yle ise g para para stmze yk, hani Tanrm isterse bunu yapar demi tin. Zira bunu yapmadan sana inanmayz" demi ler. Tanr elisi (S.A.S.) Kurey lilere
"Bu i Tanrn n elindedir. O g zerinize ykmak isterse yapar"
cevabn verdi. Kurey liler Tanr elisine "Ey Muhammed ! Tanr n,
bizim seninle oturup bunlar sana soraca mz ve biraz evvel senden
istediklerimizi isteyece imizi bilmiyor muydu ? Niin bize verece in
cevaplar daha nceden sana retmedi. Bize bildirdi in eyleri kabul
etmedi imiz takdirde onun bize ne yapaca n niin sana sylemedi.
ittiimize gre bunlar sana Yemame de bulunan ve Rahman ad
verilen bir adam retiyormu . Tanrya and olsun ki biz asla Rahman'a
inanmay z. Ey Muhammed bil ki sana kar sorumluluumuz kalmad
(vebal bizden gitti).Tanr ya and olsun ki bir daha bize bir ey yapmana
msaade etmiyece iz. Gene ayn ekilde hareket etmeye devam edersen ya seni ldrrz, yahut da sen bizi yok edersin" demi ler. lerinden biri, "Biz meleklere tap yoruz ; onlar da Tanr nn kzlardr"
demi . Gene ilerinden biri "Tanr ile melekleri bir arada nmze
getirmezsen sana inanmay z" demi .
187

Kureyliler Tanr elisine (S.A.S.) bunlar syledikleri zaman o

yanlarndan kalkp uzaklam. Abdlmuttalib'in kz Atike'nin olu olup Tanr elisinin (S.A.S.) halas olu bulunan Mahzum o lu
mer olu Abdullah olu Mugire olu Ebu Umeyye olu Abdullah
da Tanr elisiyle (S.A.S.) birlikte gitmi . Abdullah Tanr elisine yle
demi : "Ey Muhammed kavmin sana baz tekliflerde bulundu, kabul
etmedin; sonra dedi in gibi Tanrnn katndaki deerini anlamak
ve sana inanp uymak iin senden kendileri iin bir eyler istediler gene
kabul etmeedin; sonra kendilerine kar senin stnl n ve Tanr
yanndaki deerini anlamak iin kendi ahsna ait olacak bir eyler
edinmeni istediler sen gene kabul etmedin; sonra kendilerini sonucundan
korktuun azaplarn bir ksmm imdi balarna getirmeni istediler gene
kabul etmdin. -veya buna benzer eyler- Tannya and olsun ki sen g e
bir merdiven kurup ona trmamp ve gzmn nnde g e kp oradan, dediin gibi peygamber oldu una tanklk edecek drt melek
getirmeden asla sana inanmam. Tannya and olsun ki bunu yapsan dahi
inanacam sanmyorum."
Abdullah bunlar syledikten sonra Tanr elisini (S.A.S.) brakp
319 uzakla m . // Tanr elisi (S.A.S.)de, kavmi kendisini a rdklarnda
kendilerini yola getirebilece i midinin boa kmas ve onlarn kendisinden uzakla malarndan dolay znt ve gnl krgnl iinde evine
dnm .
Tanr elisi (S.A.S.) Kurey kabilesi byklerinin yolundan ayr lnca Ebu Cehil kalk p yle demi "Ey Kureyliler! Muhammed dinimizi
ktlemek, babalarmza ve dedelerimize svp saymak, bize ak lszlar demek ve Tanrlarmza dil uzatmaktan ba ka hibirey kabul etmedi. Tanrya sz veriyorum ki yar n, ok glkle tayabileceim bir
ta alarak oturup onu bekliyece im -veya buna benzer eyler- Muhammed gelip secdeye kapand zaman bu tala kafasn ezeceim. Ondan
sonra siz beni ister ele verin ister koruyun. O zaman Abdmenaf o ullar istediklerini yaps nlar."
Kurey kabilesinin bykleri Ebu Cehil'e : "Tannya and olsun ki
seni asla ele vermeyiz. Haydi istedi ini yap" demiler.
Ertesi gn sabah olunca Ebu Cehil, dedi i gibi bir ta alp oturup
Tanr elisini (S.A.S.) beklemi . Tanr elisi (S.A.S.) hergn yapt
gibi sabahleyin mescide gelmi . Tanr elisi (S.A.S.) Mekke'de iken
kble olarak Suriyeye do ru ynelirmi81 . Bunun iin namaz Yemen
81 Yani Kuds'e do ru

188

kesi ile Hacer-i Esved aras nda klar ve Kabeyi, Suriye taraf ile kendi
durduu yer arasna alrm . O gn Tanr elisi (S.A.S.) gelip namaza
durmu. Kureyliler toplant yerlerine gelip oturmu ve Ebu Cehil'in
ne yapacan beklemiler. Tanr elisi (S.A.S.) namazda secdeye kapand zaman Ebu Cehil ta kaldrp ona doru ilerlemi . Yanna yaklanca kaarak benzi sararm korkmu elleri tan zerinde katlm
bir ekilde geri dnm .//Ta elinden atm btnKurey kabilesi hal- 320
k ona doru ko up "Ey Ebu'l-Hakem sana ne oldu ?" diye sormu lar.
Ebu Cehil onlara "dn size anlattm gibi Muhammed'i ldrmek
zere kalktm. Yanna yaklatmda onunla benim aramda nme bir
erkek deve kt. Tanrya and olsunki bu devenin kafas , boynu ve
dileri gibi, hi bir devede grmedim. Deve beni yemek istedi" demi .
bn-i shak der ki: Tanr elisinin (S.A.S.) "O Cebrail idi; Ebu
Cehil yaklasayd onu alp gtrrd" dediini bana anlattlar.
Ebu Cehil yukardaki szleri Kurey lilere syleyince, Kusay o lu
Abdddar olu Abdmenaf olu Alkame olu Kelede o lu Hris
olu Nadr ayaa kalkm ;
bn-i Hiam diyor ki: Bu soy kt : Abdmenaf o lu Kelede olu Alkame olu Hris olu Nadr eklinde sylenir.
bn-i shak der ki: Nadr yle demi : "Ey Kureyliler! Tanrya
and olsun ki hala aresini bulamadnz bir i ile kar karyasnz.
Muhammed kk bir delikanl iken onu aranzda en iyiniz, en sz
dorunuz ve en emin adamnz sayardnz. imdi akaklarna ak dnce ve size dinini bildirince ona byc dediniz. Tanrya and olsunki Muhammed bir byc deildir. Biz bycleri grdk. Onlar n frkclklerini ve dm balamalarn biliriz. Ona khin de dediniz. Tanrya and olsun ki o bir kahin de ildir. Biz khinleri grdk. Onlar n
(cezbeye tutulup) titreyi lerini biliriz; secili szlerini de i ittik. Ona
air de dediniz. Hayr, Tanrya and olsun ki o bir air deildir. iiri
grdk. Recez ve hezec gibi btn e itlerini iittik. Ona deli de
dediniz. Hayr, Tanrya and olsun ki o bir deli deildir. Biz deliliin ne
olduunu grdk. Muhammed'in durumu, delinin baygn dmesine,
vesvesesine ve samalamas na benzemiyor. Ey Kureyliler! Durumunuzu iyi dnp inceleyin; zira Tanr ya and olsun ki ba nza byk
bir i gelmitir."
//
321
Haris olu Nadr Kurey kabilesinin klhanbeylerinden olup Tanr elisine (S.A.S.) eziyet eden ve d manlk gsteren kimselerden saylyordu. Nadr bir zaman Hire'ye gitmi ve orada Iran hkmdarlar
189

ile Rstem ve sfendiyar hakk nda baz haberler ve hikayeler renmiti. Bunun iin Tanr elisi (S.A.S.) oturup halka Tanr y anmalarn syledii ve kavmine kendilerinden nce Tanr nn fkesine u rayan milletlerin sonularn anlatp korkuttuu toplantlardan sonra Nadr onun
yerine geer ve "Ey Kurey liler ! Tanrya and olsun ki ben ondan daha
iyi konuurum. Haydi gelin beni dinleyin. Ben onun size anlatt eylerden daha iyisini anlatrm" dermi . Sonra Iran hkmdarlar ile
Rustum ve sfendiyar hakkndaki haberleri anlatp onlara "Muhammed
nesi ile benden daha iyi konu urmu" dermi .
bn-i Hiam diyor ki: Bana sylendi ine gre "Tanrnn indirdii
eylerin benzerini ben de indirece im" szn i te bu Nadr sylemi .
bn-i shak der ki: Bana dediklerine gre bn-i Abbas yle dermi : Bu Nadr hakknda Kur'an'dan sekiz ayet indirilmi tir. Bunlarn
biri Tanrnn "bizim ayetlerimiz ona okundu u zaman o: Bunlar gemi milletlerin hurafeleridir, der" (LXVIII, 15) (Mutaffifin, LXXXIII,
13) szdr. Dierleri Kur'an'da, iinde hurafeler (Esatir) kelimesinin
getii ayetlerdir.
Hris o lu Nadr (yukardaki szlerini) Kurey lilere syleyince
Kureyliler kendisi ile Ebu Muayd o lu Ukbe'yi Medine yahudilerinin
din bilginlerine yolladlar. Kurey liler Nadr ile arkada Ukbe'ye yle
dediler: Muhammed'i Yahudi bilginlerinden sorun, s fatlarn onlara
anlatn ve szlerini nakledin; zira ilk kitap onlara gnderilmi tir
ve Peygamberler hakknda bizim bilmedi imiz eyleri onlar bilirler.
Bunun zerine Nadr ile Ukbe Mekkeden kp Medineye gittiler. Orada Muhammed'i Yahudi bilginlerinden sordular. Durumunu anlatt lar, baz szlerini naklettiler ve onlara: "Siz elinde Tevrat bulunan kimselersiniz. u bizim Peygamber hakknda sizden bir haber almak iin
geldik" dediler. Yahudi bilginleri Nadr ile Ukbe'ye yle dediler:
"Size syliyeceimiz mesele hakk nda ondan sorun. Eer bunlar bilirse o, Tanr tarafndan gnderilmi gerek bir Peygamber demektir; yok bilmezse o yalanc bir adamdr. O zaman ona istedi inizi yaparsnz (bu mesele unlardr): 1- Eski zamanlarda kaybolmu birka adamn ne olduunu ondan sorun. Bu adamlarn ok garip bir hikayeleri vard r. 2- Yer yznn do u ve bat blgelerini dolaan gezici
322 adam n haberini ondan sorun. // 3- Sonunda ruhun ne oldu unu sorun.
Bu konu hakk nda cevap verebilirse ona uyun nk o takdirde gerek bir Peygamberdir. Yok cevap veremezse o yalanc bir adam demektir o zaman ona istedi inizi yapnz."
190

Bundan sonra Haris o lu Nadr ile Kusay olu Abdmenaf olu

Abdems olu Umeyye olu Ebu Amr olu Ebu Muayd olu Ukhe
Mekkeye Kurey kabilesinin yanna dndler Kurey lilere yle dediler: "Ey Kurey liler! Sizinle Muhammed aras ndaki anla mamazln
hal aresini bulup getirdik. Yahudi bilginleri, bize syledikleri baz
eyleri ondan sormamz bize bildirdiler. Muhammed size sorulan eyleri cevaplandrrsa o gerek Peygamber demektir, aksi takdirde yalanc bir adamd r. o zaman kendisine istediinizi yapnz dediler."
Bunun zerine Kurey liler Tanr elisine (S.A.S.) gelip ona "Ey
Muhammed! Eski zamanlarda, acayip bir hikayeleri olan kaybolmu
bir ka adam hakknda ve yeryznn do u ve bat blgelerini dola an
gezici bir adam hakk nda haber ver ve ruhun ne oldu unu bize anlat"
dediler. Tanr elisi (S.A.S.) Kureylilere : "sorduklar nz hakknda yarn size bilgi veririm demi ve bu szn bir artla deil kesin olarak"
sylemi . Bunun zerine Kurey liler ekilip gitmiler. Dediklerine gre
Tanr elisine (S.A.S.) onbe gn Tanr tarafndan vahiy gnderilmemi, Cebrail de gelmemi . Bunun iin Mekke halk dedi kodu ve
ve kt haberler yaymaya ba lamlar ve "Muhammed yarn diye bize
sz vermi ti, ite onbe gn geti, sorduumuz eyler hakknda hibir
bilgi vermiyor" demiler. Vahyin gnderilmeyi i Tanr elisini zd.
Mekke halknn dedi kodular da ona a r geldi, sonunda Cebrail,
Aziz ve Yce Tanr tarafndan Ashab- Kehf suresini getirdi. Bu sze
de Tanrnn, zldnden dolay Peygambere sitemi ile Kurey lilerin
Peygambere sorduklar ve Tanrnn ii olan eylerin haberi yani kaybolan adamlarn, gezici adamlarn ve ruh konusunun haberi geldi. // 323
bn-i shak der ki: Bana dendi ki Cebrail geldi inde Tanr elisi
(S.A.S.) ona "Ey Cebrail! Bana gelmekte ge kald n, baya kukulanmtm" demi bunun zerine Cebrail ona "biz ancak senin Tanr nn
emriyle iner geliriz. nmzde, ard mzda ve her ikisinin aras nda her
ne varsa hepsi onundur; Tanr n asla unutkan deildir" (Meryem
Suresi, XIX, 64) cevabn vermi .
Kutlu ve Yce Tanr bu sureye 83 kendi hamd ve senas ile Kureyliler Muhammed'in Peygamberli ini tanmadklarndan dolay onun
Peygamberli inin zikri ile ba lamtr. yle buyurmu "Kendi kuluna
kitab indiren o Tanrya Hamd olsun" (Kehf , XVIII, 1) Tanr bununla
Muhammed'i kastederek sen benim taraf mdan gnderilmi bir elisin
82 Yani inallah demeden kesin olarak "yarn bildiririm" demi.
83 Yani Kehf suresine.

191

demek istiyor. Yani bu sz Peygamberli inin hakknda sorduklanmn

tasdikidir. "Tanr o kitabda hi bir eksiklik brakmamtr" (Kehf,
XVIII, 1) yani onu eksiksiz, iinde ihtilaf bulunmaz bir ekilde dzenlemi tir. "Taki Peygamber Tanr tarafndan gelecek bir belann sonucundan korkutsun" (Kehf, XVIII, 2) yani seni eli olarak gnderen Tanrnn dnyada verecei ivedi ceza ile ahirette arpt raca actc azaptr. "Taki iyi iler ileyen insanlara da iinde ebedi kalacaklar iyi mkafat mjdelesin" (Kehf, XVIII, 2-3) Yani Cennet kastediliyor. Ba kalarnn seni yalanladklan gibi yapmayp senin bildirdiklerine inanan ve
emrettiin eyleri yerine getirenler bu Cennette asla lm tad tatmazlar. Taki Tanr evlat edindi diyenleri korkutsun" (Kehf, XVIII, 4)
Yani (biz meleklere tap yoruz ; melekler de Tannn n kzlardr) diyen
Kureyliler kastediliyor. (Tanr evlat edindi) diyenlerin ne kendilerinin
ne de babalarnn bu hususta bir bilgileri yoktur." (Kehf , XVIII, 5)
Burada mslmanlar n kendilerinden ayr lp dinlerini ktledikleri Kureyliler kastediliyor. "Onlar n azlarndan kan laf k kt bir laft r" (Kehf, XVIII, 5) Yani onlar n (Melekler Tann= kzlardr)
sz kastediliyor. "Onlar ancak yalan sylerler. Sen onlar n bu Kur'an'a inanmay lanndan dolay" ey Muhammed "zle zle kendini
mi ldreceksin ?" burada Peygamberin Kurey lileri inanca getirebilecei midinin krlmas ndan doan znt kastediliyor; yani zlme denmek isteniyor.
bn-i Hiam diyor ki: " //

324

"Biz yeryzndeki her eyi, yer iin bir ss yapt k ki insanlar deneyelim, bakalm hangisinin i i daha iyidir" (Kehf, XVIII, 7).
bn-i shak der ki: Yani insanlar n hangisi emrime daha ok uyacak, bana daha ok balanacak. "Biz onun stnde olanlar kupkuru,
dmdz bir duruma getiririz" (Kehf, XVIII, 8) burada yeryz ile onun stnde bulunan eylerin yok edilecei kastediliyor. Tanr, sonunda
bana dneceksiniz, o zaman herkese yapt klar ilerin karln vereceim; sen zlme; duyduklarn ve grdklerin seni incitmesin demek
istiyor. bn-i Hiam diyor ki : 85
bn-i shak der ki: Bundan sonra Tanr , Kureylilerin Peygambere sorduklar kaybolmu adamlarn (Ashab- Kehf'in) hikayesini ele
alarak yle demi : "Yoksa sen Kehf ile (hikayelerinin yaz l bulunduu) levha sahiplerini bizim hayret verici ayetlerimizden mi sand n ?"
84 Dile ait bir aklama evrilmemi tir.
85 Dile ait bir a klama evrilmemi tir.

192

(Kehf, XVIII, 9) yani (benim varl ma delil olmak zere kullara gsterdiim ayetler aras nda bundan daha hayret vericisi vard ) denmek
isteniyor.
bn-i Hiam diyor ki: 86 //
bn-i shak der ki: Bundan sonra Yce Tanr "Hani o yiitler
maaraya sndlar ve ey Tanrmz! Bizi esirge; i imizde bize doruyu
gster dediler. Bunun zerine biz de onlar n o maarada kulaklarna
uzun yllar perde gerdik, onlar uyuttuk. Sonra, iki taraftan hangisinin, bunlarn bu maarada ne kadar zaman uyuduklann daha iyi
bileceini anlamak iin o yi itleri tekrar dirilttik" (Kehf, XVIII, 10-12)
diyor. Sonra gene Yce Tanr "Gerek olarak onlarn hikayelerini biz
sana anlatyoruz" (XVIII, 13) buyuruyor. Yani onlar n hikayelerini
doru vererek denmek isteniyor. "Onlar tanr larna inanm yiitlerdi.
Biz onlarn doru yolda olularn salamlatrp yrekliliklerini artrdk. Bu yiitler ortaya kp Tanrmz gklerle yer yznn Tanr sdr,
ondan baka bir Tannya tapmyacaz; tapacak olursak szlerimizde
yalan sylemi ve snr am oluruz" (XVIII, 13-14) Yani bildiimiz
eyleri bana ortak ko tuunuz gibi onlar bana ortak ko madlar denmek isteniyor. bn-i Hiam diyor ki: ".

325

"Kavmimiz o Tanrdan ba ka bir takm Tanrlara tapyorlar ;

bu Tanrlarn gerekliklerine ak bir delil verseler bari!" (XVIII,15)
bn-i shak der ki: Yani kand nc bir delil verseler denmek isteniyor. "Tanrya kar yalan uydurandan daha sap k biri olabilir mi ?
Onlardan ve onlarn taptklan btn eylerden yz evirdi imiz ve ancak Tannya ba l kaldmz iin (onlarn ktlklerinden kurtulmak
zere) haydi ma araya snalm. Tanr bizi esirger ve i imizde kolayk
gsterir. Gne doduu zaman maaralarnn sa tarafna, batarken
de sol tarafna derdi. Onlar maarann geni bir yerinde yatyorlard"
(XV111,15-17).
bn-i Hiam diyor ki: " / /

326

"Bu durum Tanrnn ayetlerinden biridir" (XVIII,17). Yani bu

durum Ehli kitap halkndan Ashab- Kehf'in hikayesini bilenlere
kar bir delildir. Bu ehli Kitap halk Ashab- Kehf'in hikayesini
senden sormalarn Kureylilere sylemilerdi ki Ashab- Kehf'den
86 Dile ait kk bir a klama evrilmemi tir.
87 Bir dil aklamas evrilmeden geildi.
88 Bir dil aklamas evrilmeden geildi.

193

doru haber verdiin takdirde Peygamberliinin gerekli i anlalacakt . "Tanr kimi doru yola gtrrse o yolda yrr, kimi sapt rrsa
onu doru yola iletecek kimse bulunmaz. Onlar (Ashab- Kehf'i)
uykuda olduklar halde uyank sanrdn. Biz onlar uykudalarken
bazan saa bazan sola dndrrdk. Kpekleri ise ierde kap nn
arkasnda ayaklarn ksp uyurdu" (XVIII, 17-18).
327

bn-i Hiam diyor ki : " //

"Onlar bu halde grseydin geri dner kaard n; onlarn bu ekildeki grnlerinden iin korku ile dolard" (XVIII, 18). Yce Tanr
(Ashab- Kehf'in hikayesini anlattktan sonra) devam ederek yle buyurur : "Sonunda (o ehrin) sz geer kimseleri dediler ki" (XVIII, 22)
Yani (bu ehrin) hkmdar ve idarecileri ldstediliyor. "Biz onlarn
zerine bir mabed yapaca z. Diyecekler ki" (XVIII, 22) yani Kurey lilere, Peygamberden (S.A.S.) Ashab- Kehf hikayesini sormalar n
syleyen Yahudi bilginleri diyecekler ki:
"Onlar kii idiler drdncleri kpekleri idi. Bilmedikleri halde
atp tutarak gene derler ki onlar be kii idiler altnclar da kpekleri
idi" (XVIII, 23). Yani onlar bu hususta bir ey bilmezler denmek isteniyor.
"Ve gene derler ki onlar yedi ki i idiler, sekizincileri de kpekleri
idi. Sen de ki onlarn saysn Tanrm daha iyi bilir. Gerekten onlar n
saysn pek az kimseler bilir. Onun iin sen Ashab- Kehf hakknda onlarla uzun uzun tart ma" (XVIII, 23) Yani onlarla fazla eki me denmek isteniyor.

"Ashab- Kehf hakknda onlardan hibir kimseye bir ey sorma"

(XVIII, 23) Zira onlar Ashab- Kehf hakknda birey bilmezler. "Hibir ey hakknda ben onu yarn herhalde yapacam deme; ancak Tanr
dilerse yapacam de. Unuttuun zaman Hemen Tanrn an ve (belki
Tanrm bundan daha do rusunu bildirir) de" (XVIII, 24) yani bu hususta, yarn size haber verece im dediin gibi senden soracaklar birey
hakknda byle deme. i Tanrnn isteine bala. Unutursan hemen
Tanrn an ve Tanrm belki bana sizin sordu unuzdan daha do rusunu
bildirir, de. Zira sorulan ey hakknda ne yapacam bilemezsin. "Onlar maaralarmda yz yl kaldktan sonra dokuz y l daha kaldlar"
(XVIII, 25) Yani onlar byle diyecekler denmek isteniyor. "Sen de ki
onlarn orada kaldklar sreyi Tanr daha iyi bilir gklerin ve yery328 znn her trl bilinmeyen eylerini o bilir. // O ok iyi grr ok iyi
89 Bir dil aklamas evrilmeden geildi.

194

duyar. Onlarn Tanndan baka bir yardmclar yoktu. O kendi idaresinde hibir kimseyi kendine ortak etmez" (XVIII, 26) Yani senden sorduklar eylerin hibiri Tanrnn bilgisinin dnda deildir, denmek
isteniyor.
Kureyliler Tanr elisine o gezici adam hakknda sorduklar soruya (karl k olarak) Yce Tanr yle buyuruyor : "onlar senden Zlkarneyn'i soruyorlar. Onun durumunu size anlataca m de. Biz ona
yeryznde kuvvet, kudret ve saltanat verdik. Ona her imkan verdik.
O da ftuhata kt" (XVIII, 84, 85) Tanr elisi (S.A.S.) devam ederek
Zulkarneyn'in hikyesini sonuna kadar anlatt . Zulkarneyn hikayesi
yledir : Ba kasna verilmeyen eyler ona verilmi tir. Her trl imkanlar kendisine bah edilmiti. (Ftuhata karak) yeryznn bat snda
ve dousunda bulunan lkeleri ele geirdi, ayak bast her lkenin halkna hkmetti ; do uda ve batda, tesinde insan bulunmayan lkelere
kadar ula t.
bn-i shak der ki : Yabanc kimseler hakknda haberler verenler,
Zulkarneyn hakk nda tedenberi sylenip gelmi haberler aras nda
bana unu anlattlar : Zulkarneyn Msrl bir kimse olup ad Merzuba
olu Merzuban Yunani imi . Kendisi Nuh olu Yafes o lu Yunan
soyundanm .
bn- Hiam diyor ki: Onun ad skender'dir. skenderiye'yi yapan
da odur. Bunun iin bu ehir onun adn tamaktadr.
bn-i shak der ki : Peygamber zaman nda yaam (onu grm )
olan Ma'dan o lu Halid Kelarden naklen Yezid o lu Sevr bana unu
anlatt : Tanr elisine bir gn Zulkarneyn hakk nda bir soru sorulmu
Tanr elisi de bu soruya "o yeryzn (kendisine verilen) imkanlarla
ele geiren bir melektir" cevab n vermi.
Gene Halid yle demi : / / Hattab o lu mer bir gn bir adam n 329
(baka birini) ey Zulkarneyn! Diye a rdn iitmi ; bunun zerine
mer: Ey Tanrm af buyurasn (sonra adama dnerek) Peygamberlerin adlarn kendinize takmakla yetinmeyip bir de meleklerin adlar n
m alyorsunuz ? diye km .
bn-i shak der ki: Zulkarneyn'in bir adam m yoksa bir melek mi
olduunu Tanr daha iyi bilir. Tanr elisi (S.A.S.) Zulkarneyn'in melek
olduunu acaba sylemi mi? eer sylemi ise onun dedii dorudur.
Yce Tanr, Kureylilerin Tanr elisine (S.A.S.) ruh hakk nda sorduklar soru iin yle diyor "Senden ruhu soruyorlar. De ki ruh Tan195

rmn bilecei bir itir. Size bilimden ancak pek az ey verilmitir"

330 (XVII, 85). //
bn-i shak der ki: bn-i Abbas'dan naklen bana unlar anlatld :
Tann elisi Medineye geldii zaman Yahudi bilginleri ona: Ey
Muhammed! Senin u "size bilimden ancak pek az ey verilmitir"
szn hatrlyor musun? bu szle bizi mi yoksa kavmini mi kastediyorsun ? demi ler. Tanr elisi (S.A.S.): Her ikinizde kastediliyorsunuz,
demi. Bunun zerine Yahudiler ona : Peki ama sen, sana vahyedilenler
iinde, bize Tevrat' n verildii ve onun iinde her eyin aklandn
sylyorsun, demiler. Tanr elisi onlara Do ru ama Tevrat Tanrnn
bilgisinin yannda az bireydir ; bununla birlikte siz do ru drst Tevrata uysanz onda size yetecek kadar bilgi vard r, cevabm vermi.
Bunun zerine Yce Tanr, Yahudilerin bu husustaki sorulan hakknda
Tann elisine (S.A.S.) u ayeti indirmi : "Yeryzndeki her a a kalem, denizlerde zerine yedi deniz daha kat lp mrekkep olsa Tanr nn bilgileri yazlmakla bitmez. Tanr kudretli, do ru bilicidir. (Lokman Suresi, XXX, 27) Yani Tevrat' n, Tanrnn bilgisi yannda az bir
bilgiyi kapsad anlatlmak isteniyor.
bn-i shak szne devam ederek der ki: Kurey lilerin Tanr elisine (S.A.S.) kendileri iin da lar yrtmesi, yeryzn dmdz
bir hale getirmesi ve gp giden babalar n ve dedelerini tekrar diriltmesi iin yaptklar teklifler hakknda Yce Tanr, elisine (S.A.S.)
u ayeti indirmi tir : "Eer Kur'an ile dalar kmldayp yrse, yeryz dmdz olsa, llerle konumak mmkn olsa (ne olurdu ?) herey Tanrnn elindedir" (Ra'd suresi XIII, 31) Yani bu istediklerinden
ancak dilediimi yaparm denmek isteniyor.
Kureylilerin Tann elisine (S.A.S.) kendin iin bir eyler edin deyip kendine, ba bahe, saraylar ve hazineler gibi eyler edinmesini,
sylediklerini dorulayacak bir mele in gnderilmesini istemeleri hakknda Tanr, elisine u ayetleri indirmi tir : "Onlar dediler ki: Bu Pey
gambere ne oluyor? te o da (bizim gibi) yemek yiyor, (ah veri etmek iin) arlarda dolayor. Kendisiyle birlikte halk korkutacak bir
melek gnderilse veya ona bir hazine verilse, yahut meyvelerini yiyece i
bir bahesi olsa olmaz miydi? Nihayet zalimler (inananlara) dediler ki
siz ancak bylenmi bir adamn peinden gidiyorsunuz. Bak onlar
seni nelere benzetiyorlar; sap yorlar da do ru yol bulamyorlar. Dilerse
sana bunlardan daha iyisini verebilecek olan Tanr kutlu olsun" (Furkan Suresi, XXV, 7-10) yani al veri etmek zere ar larda yrmekten
ve bu suretle hayat n kazanmaktan daha iyi bir ey verilebilecei kas196

tediliyor, "(verilebilecek eyler) iinden rmaklar akan bahelerdir.

Tanr (dilerse) sana k kler de yapabilir" (XXV, 10).
Tanr gene bu hususta elisine u ayetleri indirdi : "Senden nce
gnderdiimiz Peygamberlerin de hepsi yemek yerler, ar larda dolarlard. // Biz, sizin bir k smnz br ksmnn bana bela yaptk.
Bakalm buna katlanacak misiniz? Eh Tanr m hereyi iyi grr" (Furkan suresi, XXV, 20) yani katlanman z iin bir ksmnz br ksmnzn
bana bela ettim. Btn dnya halk n elilerime uydurmay ve hi birinin onlara kar koymamasn isteseydim yapard m, denmek isteniyor.

331

Ebu Umeyye o lu Abdullah'n Tanr elisine syledii hakknda

Tanr, elisine u ayetleri indirdi : "onlar dediler ki : Bize yerden bir
pnar fkrtmadka, ortas ndan rl rl rmaklar akttracan hurma
aalar ve zm asmalaryla dolu bir bahen olmad ka, dediin gibi
gkyznz para para zerimize d rmedike, Tanr ile melekleri hep birlikte kar mza getirmedike, alt ndan bir evin olmad ka
yahut sen ge kmadka asla sana inanmarz. Bununla beraber bize
gkten, okuyacamz bir kitab indirmedike g e ktna da inanmarz. Onlara de ki Tanr m her trl eksikten ar ktr. Ben Tanr elisi
olan bir insandan ba ka bir ey deilim" (sra suresi, XVII, 90-93)
bn-i hiam diyor ki : " // 332
bn-i shak der ki: Kurey lilerin, Tanr elisine (S.A.S.) Rahman
adl Yemameli bir adamn bunlar sana rettiini iittik. Biz ona asla
inanmarz, demekti hakk nda Tanr, elisine u ayeti indirmitir: "Biz
seni bylece kendinden nce nice milletler gelip gemi olan bir millete
gnderdik ki sana vahyettiklerimizi onlara bildiresin. Onlar esirgeyici
Tanry (Rahman') tanmyorlar. Onlara de ki o benim Tanr mdr;
Ondan baka Tanr yoktur Ona gveniyorum, sonunda da ona dneceim." (Ra'd suresi, XIII, 30) // 333
Tanr, Hiam olu Ebu Cehil'in Tanr elisine (S.A.S.) syledikleri
ve ona yapmak istedi i ey hakknda elisine u ayetleri indirmi tir:
"Bir kulu namaz klmaktan alkoyan grdn m? onun do ru yol zerinde olduunu veya do ruyu emretti ini grdn m ? onun yalan sylediini ve arkasn evirip katn grdn m ? O Tanr nn hereyi
grdn bilmiyor mu idi? yle ey olamaz. Bu adam yapt ndan vaz
gemezse onu pereminden tutup ekece iz. O perem ki yalanc ve
90 Burada arap diline ait ve konu ile ilgisi olmayan uzun bir dil a klamas evrilmemitir.

197

sulu birinin peremidir. O isterse (yard mna) kavmini arsn ; biz de

Cehennem zebanilerini a mz. Hayr sen onun szne uyma, secde
et, Tanrya yakla" (Alak suresi, XCVI, 9-19)
bn-i Hiam diyor ki : 91

334

il

bn-i shak der ki: Yce Tanr , Kureylilerin Tanr elisine (S.
A. S.) mallarn vereceklerini sylemeleri hakk nda ona u ayeti indirmitir : "Onlara de ki sizden istedi im her karlk faydas size olan bir
eydir. Benim yaptklarmn karln ancak Tanr verir. O ise her eyi
grr" (Sebe' suresi, XXXIV, 47).

335

Bu suretle Tanr elisi (S.A.S.) Kurey lilere do ruyu syleyip

onlar da onun sylediklerinden do ru olduunu, sorduklar sorularn
karl olarak bilinmeyen eylerden haber verip onun Peygamberliinin gerekliini anladklar zaman onu kskandklarndan kendisine
uymadlar, inanmadlar. Bylece Tanrya kar geldiler, bile bile emrinden
ktlar. // inde bulunduklar kafirlikte ayak dirediler. lerinden biri
onlara: Bu Kur'an'a kulak asmay n, onu birtakm laflar ve yalan szler sayn; belki (Muhammed'e) stn karsmz. -Yani Kur'an' laf
ve yalan szler sayp Muhammd'i bir alay konusu edin; belki bu suretle ona stn gelirsiniz- Zira siz onunla tart r ekiirseniz o size stn gelir, demi .
Bir gn Ebu Cehil, Tanr elisini (S.A.S.) ve onun bildirdiklerini
alaya alarak yle demi : "Muhammed, Tanrnn sizi Cehennemde azap
ektirecek ve orada tutacak olan askerlerinin (melekler) say snn
19 olduunu iddia ediyor; siz ise say ve okluk ynnden insanlar n
en stn olan bir kavmisiniz. Acaba her yz ki iniz onlardan biri ile
baa kamaz m ?" bunun zerine Yce Tanr Ebu Cehil'in bu sz
hakknda elisine u ayeti indirmi : "Biz Cehennem bekilerini ancak
meleklerden yapt k; onlarn (az) saylarn da inanmyan kimseler iin
ancak bir fitne kldk" (Mddessir, LXXIV, 31). Daha sonraki ayetler
hikayenin sonuna kadar devam eder. Kurey liler, bu ayetleri birbirlerine haber verdikleri zaman Tanr elisi (S.A.S.) namazda Kur'an'
yksek sesle okuduunda hemen etrafndan dalr ve onun okuduklarn dinlemek istemezlerdi. Bunun iin bir Kurey li, Tanr elisinin
(S.A.S.) namazda okudu u ayetlerin bazlarn dinlemek istedii zaman
br Kurey lilerin korkusundan bunu ancak gizlice kulak vermek
suretiyle yapabilirdi. Byle bir kimse Kurey lilerin, Muhammed'den
91 Burada Arap diline ait ve konu ile ilgisi olmayan uzun bir dil a klamas evrilmemitir.

198

birey dinlediini farkettiklerini anlad zaman onlarn kendisine eziyet

etmelerinden korkarak hemen uzakla r ve dinlemezdi. Tanr elisinin
(S.A.S.) Kur'an' alak sesle okumas srasnda kendisini dinlemek isteyen kimse brlerinin bir ey duymadklarn sanr kendisi birey duyduunda hemen ona kulak verir ve iyice dinlerdi.
bn-i shak der ki: Osman o lu Amr'in klesi Husayn o lu Davud, bn-i Abbas' n klesi krime'den naklen Abdullah b. Abbas' n
(R.A.) kendilerine unlar anlattn bana syledi: "Namaz nda sesini
pek ykseltme, pek de k sma; ikisi arasnda bir yol bul" (sra, XVII,
110) ayeti, o sz edilen Kurey liler hakknda indirilmitir. Tanr bu
ayette: Namaznda sesini pek ykseltme, yoksa onlar etraf ndan dahp giderler. Sesini pek k sma da bu defa da onlardan, seni dinlemek
isteyen duyamaz; belki bu kimse dinledi i baz eylere inanr da onlardan faydalanr.
//
336
Kur'an' Yksek Sesle Okuyan lk Kimse
bn-i shak der ki : Babas ndan naklen Zubeyr o lu Urve olu Yahya bana unlar anlatt : Mekkede Tanr elisinden (S.A.S.) sonra Kuran' yksek sesle okuyan ilk kimse Abdullah b. Mesut (R.A.) idi. Yahya dedi ki: Bir gn Tanr elisinin (S.A.S.) arkada lar toplanmlar
ve birbirlerine : Tanrya and olsun ki Kurey lilerin bu Kur'an'n yksek sesle okunduunu iitmediler. Kurzan' onlara yksek sesle duyuracak bir adam yok mu? demi ler. Bunun zerine Abdullah b. Mesut
(bunu ben yaparm) demi. Arkadalar ona "Kurey lilerin sana eziyet
etmelerinden korkar z. Biz yle bir adam istiyoruz ki onun kalabal k
akrabalar olsun ve Kureyliler kendisine saldrd zaman onu korusunlar" demi ler. Abdullah onlara "Siz beni b rakn; Tanr beni korur" cevabn vermi . bn-i Mesut ertesi gn ku luk vakti Kbeye
gitmi Kureylilerin toplant yerlerinde bulunduklar bir srada Kbede durmu ve yksek sesle, esirgeyici, yarl gayc Tanr adyla, diyerek
"O yarlgayc Tanr Kur'an' retti..." (LV, 1-2) diye bu sureyi okumaya balad. Kureyliler ona bakp birbirlerine " u bir kle annesinin
olu ne diyor ?" dediler. Sonra (i in farkna vararak) birbirlerine "o
Muhammed'in bildirdi i baz eyleri okuyor" deyip ona sald rdlar ve
yzne vurarak d meye baladlar. Abdullah ise okumaya devam etti
ve bu surenin byk bir ksmn okudu. Sonra, Kurey lilerin bu saldr sebebiyle yznden izler has l olmu bir durumda arkada larnn
yanna gitti. Arkada lar ona "te korktuumuz bana gelmi" dedidiler. Bunun zerine Abdullah onlara "Tanr dmanlar hibir zaman
199

benim yanmda u andaki durumlarndan daha zayf olmamlardr :

sterseniz yar n da gideyim onlara ayn eyi yapaym" cevabn verdi.
Arkada lar ona "Hayr ! Bu kadar yeter. Onlara sevmedikleri eyleri
337 d uyurdun" dediler. //
Kureylilerin Tanr Elisinin (S.A.S.) Kur'an
Okuyuunu Dinlemeleri Hikyesi
bn-i shak der ki: ihap olu Muslim olu Muhammed Zhri,
kendisine unlarn anlatldn bana syledi: Bir gece Harb o lu Ebu
Sfyan, Hiam olu Ebu Cehil ve Zuhre boyunun yana (mttefiki)
olan Vehb olu Amr olu erik olu Ahnes Sakafi, Tanr elisi (S.
A.S.) geceleyin evinde namaz k larken Kur'an okudu unu dinlemek
iin gitmiler. Bunlardan her biri okurken onun sesini duyabilecek bir
yerde oturmu . Bunlardan her biri br arkada larnn (geldikleri)
yerlerini bilmiyorlard. de o gece orada dinleyip kald lar. Tan yeri
aarnca ekilip gittiler; giderken yolda bulu tular ve (gelip dinlediklerinden dolay) birbirlerine sitem ettiler ve gene birbirlerine "bir daha
gelmiyelim. Zira halkn aa tabakasndan bazlar bizi grrlerse pheye derler" dediler ve da lp gittiler. Ertesi gece bunlardan her biri
gene ayn yere (birbirinden habersiz olarak) geldiler. Muhammed'i
dinleyerek geceyi orada geirdiler. afak sknce ekilip gittiler. Yolda
bulutular ve birbirlerine birgn nce syledikleri eyleri tekrarlyarak
dalp gittiler. nc gece birbirlerinden habersiz olarak gene her
biri ayn yere geldiler; Muhammed'i dinleyerek geceyi orada geirdiler.
Tan yeri aarnca ekilip gittiler, yolda bulu tular ve birbirlerine :
"Bir daha buraya dnmemeye and imeden buradan ayr lmayalm"
dediler. Sonra bir daha oraya gitmemeye hep birlikte and itiler ve da lp gittiler.
Sabahleyin erik olu Ahnes, deneini eline alp sokaa kt,
Ebu Sufyan' grmek zere evine gitti ve ona "Ey Ebu Hanzala! Muhammed'den iittiklerin hakknda gr n bana anlat" dedi. Ebu
Sufyan ona "Bak ey Ebu Sa'lebe ! Tanr ya and olsun ki ben bildi im ve
ve amacn anladm baz eyler i ittim; fakat bunlar n yannda ne anlamn ne de amacn anlamadm eyler i ittim" dedi. Bunun zerine
Ahnes ona "Senin and iti in eye and olsun ki ben de ayn durumdaym" dedi.
Ahnes Ebu Sufyan' n yanndan kp Ebu Cehil'i grmek zere
onun evine gitti ve ona "Ey Ebu'l-Hakem! Muhammed'den i ittiklerin
200

hakkndaki grn nedir ?" diye sordu. Ebu Cehil ona: "Ondan ne
iittim ki? Abdmenaf boyu ile eref hususunda anla mamazla dtk . Onlar halka yemek yedirdiler, biz de yedirdik. Onlar (yaya kalm
kimselere) binek verdiler, biz de verdik. Onlar halka ba ta bulundular,
biz de bulunduk. // Sonunda ayn dereceye ula p birbiriyle kulak kula a 338
giden iki yar at durumuna geldiimizde onlar, i te bizden, gkten
kendisine vahiy gelen bir Peygamber kt, dediler. Biz buna ne zaman
ulaacaz ? Tanrya and olsun ki biz bu Peygambere asla inanmay z
ve tasdik etmeyiz" dedi. Bunun zerine Ahnes kalk p onun yanndan
ayrld.
bn-i shak der ki: Tanr elisi (S.A.S.) Kurey lilere Kur'an okuyup onlar Tanrya inanmaya ard zamanlar Kureyliler alay ederek ona "Yreklerimiz senin bizi a rdn eylere kar rtldr.
Sylediklerini anlamay z. Kulaklarmzda arlk vardr; sylediklerini
duymuyoruz. Seninle aramzda bir rt vardr. Bu rt seninle aramz
ayryor. Sen inandm eye gre davran, biz de inand mz eye gre
davranaca z. Dediklerinden bir ey anlamyoruz" derlerdi. Bunun zerine Yce Tanr Kureylilerin bu szleri hakk nda elisine u ayeti indirdi : "Sen Kur'an okudu un zaman seninle ahirete inanm yanlar
aras nda gizleyici bir rt gereriz" (XVII, 45) Tanr devam ederek
yle diyor: Sen Kur'an'da Tanr n bir tek olarak and m zaman onlar senden nefret ederek arkalar n evirip uzakla rlar" (XVII, 46)
yani onlarn iddia ettiklerine gre ben onlar n yreklerine perde ekmi
kulaklarn ar iitir etmi ve seninle onlar arasnda perde germi isem
onlar senin Tanrm birlediini nasl anlamadlar, denmek isteniyor.
Yani (Tanr) ben bunu yapmadm demek istiyor. "Onlar n sana kulak
verip (Kur'an' ) dinledikleri zaman as l neyi dinlediklerini, (bir arada
toplanp) gizlice konutuklarn ve zalimlerin, siz ancak bylenmi
bir adama uyuyorsunuz dediklerini pek iyi biliriz." (XVII, 47) Yani
onlara bildirmekle seni grevlendirdi im eylere inanmamak hususunda kendi aralar nda konuup szle tikleri ey budur, denmek isteniyor.
"Baksana onlar seni nelere benzettiler de sapt lar ve stelik onlar do ru yolu bulamaz oldular" (XVII, 48) Yani bu benzetme i inde yanldlar. Bunun iin onlar do ruyu bulamazlar ve bu ilerinde szleri
gerek olamaz, denmek isteniyor. "Onlar dediler ki biz ldkten sonra
bir y n kemik ve kalnt durumuna gelince acaba biz yeniden yarat lp dirilecek miyiz ?" (XVII, 49) Yani sen bizim lmden sonra bir y n kemik ve kalnt durumuna gelince yeniden dirilece imizi bize sylemee geldin; bu ise olmayacak eydir (dediler) denmek isteniyor.
"Onlara deki : // Ta olun, demir olun veya akl nzn almad bir ey 339
201

olun (yeniden dirileceksiniz) onlar bizi kim diriltecek diyecekler. De ki:

Sizi ilk nce yaratan diriltecek" (XVII, 50-51) Yani sizi bildi iniz eylerden yaratan diriltecektir. Zira sizi topraktan yaratmak, o ekilde
yaratmaktan daha g de ildir denmek isteniyor.
bn-i shak der ki: Ebu Nuceyh o lu Abdullah, Mucahid yoluyla
bn-i Abbas'dan (R.A.) naklen bana unu anlatt : Ben, bn-i Abbas'a
Yce Tanrnn "veya akln= olmad bir ey (olun)" sz ile kastettiini sordum. O da bana "lm" dedi.
Tanrya Ortak Koanlarn, Zayf Kimselerden Mslman
Olanlara Eziyet Etmek ve Onlar Dinlerinden Dndrmek
Suretiyle Tecavz Etmeleri

340

bn-i shak der ki : Bundan sonra Kurey liler, mslman olup

Tanr elisine (S.A.S.) uyan arkada larna tecavz etmeye ba ladlar.
(Kurey kabilesinin) her boyu kendi aralar ndan mslman olanlarn
zerine sald rp onlar hapsetmeye, dayak atmak, a susuz b rakmak ve
gnn en s cak saatlerinde Mekkenin s canda tutmak suretiyle onlara ikence etmeye ba ladlar. Kureyliler, mslmanlar aras ndan ancak
koruyucusu olmayan kimselere kar dinlerinden dndrmek iin byle
hareket ediyorlard . Bu e it mslmanlardan kimi, katland belann
iddetine dayanamay p yeni girdikleri slam dininden dnyor, kimi ise
Kureylilere kar direniyor ve dnmyor Tanr da`-kendilerini Kurey lilerden koruyordu. Ebu Bekr (R.A.) in klesi Bill, .o s rada Cumah
boyundan bir kimsenin klesi olup onlar n evinde domutu. Bu Bill
Rebab olu Bilal'dir ; anasnn ad Hamame idi. Bill, sad k bir mslman olup temiz kalbli bir insand . Cumah o lu Huzafe o lu Vehb olu
Halef olu Umeyye, le vakti kzgn gne altnda Bill'i gtrp
Mekke vadisinde srtst yat rr sonra byk bir kaya paras nn,
onun gks zerine konmas n emrederdi. // Sonra Bill'e dnp "Tanrya and olsun ki ya lnceye kadar byle kahrs n veya Muhammed'e
inanmaz, Lt ile Uzza'ya tapars n" derdi. Bill ise bu i kence altnda
"(Tanr) birdir, (Tanr) birdir" derdi.
bn-i shak der ki: Urve o lu Hiam, babasndan naklen bana unlar anlatt : Bill'e bu ekilde ikence yap lrken ve kendisi Tanr birdir Tanr birdir derken Nevfel o lu Varaka onun yan ndan geer ve
kendisine "Evet ey Bill! Tanr ya and olsun ki Tanr birdir, Tanr birdir" dermi, sonra Halef o lu Umeyye ile Cumah boyundan Bill'e
ikence yapanlarn yanna gelir ve onlara "Tanr ya and ierim ki siz
202

onu bu ekilde ldrrseniz onun mezar n (herkesin ziyaret edece i)

bir trbe yaparm" dermi . Birgn Cumah'l lar gene Bilftl'e ikence
ederlerken Ebu Kuhafe o lu Ebu Bekr Sddk (R.A.) Bill'in yanndan
gemi. Ebu Bekr'in evi Cumah boyunun mahallesinde imi . Ebu
Bekr, Halef o lu Umeyye'ye dnp " u zavallya ettiklerinden dolay
Tanrdan korkmaz m sn? Daha ne zamana kadar byle yapma a devam edeceksin ?" demi . Umeyye ona "Onu sapt ran sensin. stiyorsan
onu grdn bu durumdan kurtar" demi . Bunun zerine Ebu Bekr
Umeyye'ye: "Olur . Yapar m yanmda siyah bir kle var; o Bill'den
daha gl kuvvetli olup senin dinindedir. Gel yerine onu sana
vereyim" demi . Umeyye "Kabul" cevab n verince Ebu Bekr "Benim
klem senin olsun" demi . Sonra Ebu Bekr S ddk (R.A.) meyye'ye
o klesini verip Bill'i alm ve kendisini azad etmi .
Ebu Bekr, Medineye g etmeden nce, mslmanl kabul ettiklerinden dolay alt kleyi azad etti.Bilffl, bu ekilde azad edilenlerin yedincisi idi. br alts unlardr: 1- Fheyre o lu mir ki Bedir ve Uhud
savalarna katld ve Bi'r-i Mafne basknnda ehit dt. 2- Ummu
Ubeys. 3- Zinnire Ebu Bekr (R.A.) bu kad n azad ettii srada onun
gzleri kr olmu bulunuyordu. Bunun zerine Kurey liler "onun gzlerini muhakkak Lt ile Uzza kr etti" demi ler, bunu duyan kadn
"Tanrn n evine (Kbeye) and olsun ki onlar yalan sylyorlar. Lt
ile Uzza bir kimseye ne zarar ne de fayda veremezler" demi . Bunun
zerine Tanr onun gzlerini iyi etmi . // 341
4,5- Ebu Bekr, Nehdiyye adl kadnla bunun kzn da azad etmi ti.
Bu iki kadn Abdddar boyundan bir kad nn klesi idi. Bu kad n bir
gn bu iki klesini (ekmek yapmak zere) biraz unla yollay p onlara
"Tanrya and olsun ki sizi asla azad etmiyece im" dedii bir srada Ebu
Bekr (R. A.) oradan geiyormu o kadnn bu szlerini duyunca
ona "Ey filann annesi! Bu andndan vaz ge" demi . Kadn Ebu Bekr'e
(R.A.) "vaz geerim. Zaten onlar sen saptrdn, sen azad et" cevabn
vermi . Ebu Bekr (R.A.) ona "peki kaa verirsin onlar ?" diye sormu .
Kadn: "u kadara veririm" demi . Bunun zerine Ebu Bekr (R.A.)
ona "olur; onlar alyorum; her ikisi de hrdr" demi ve klelikten
kurtard kadnlara dnp " imdi ununu ona geri veriniz" demi .
Kadnlar kendisine "Ey Ebu Bekr onu (ekmek edip) bitirdikten sonra
kendisine versek olmaz m ?" diye sormu lar Ebu Bekr (R. A.) kendilerine "isterseniz yle yap n" demi. 6- Ebu Bekr bir gn K`b o lu
Adiy boyunun bir kolu olan Muemmil boyunun bir cariyesine raslam . Bu cariye mslman olmu bulunuyordu. Hattab o lu mer,
203

mslmanlktan dnmesi iin ona i kence yap yordu. mer o zaman

puta tapc idi ve sz edilen cariyeyi dvyordu. Onu dvmekten usand zaman kendisine "senden zr dilerim imdi, seni dvmekten usandm iin brakyorum" demi . Cariye ona "Tanr da sana yle yaps n"
cevabn vermi. Ebu Bekr bu cariyeyi de sat n alp azad etmi .
bn-i shak der ki : Bir akrabas ndan naklen Zubeyr o lu Abdullah olu Amir yoluyla Ebu Atik o lu Abdullah olu Muhammed bana
unlar anlatt : Ebu Kuhafe, (o lu) Ebu Bekr'e : "Ey o ul! Gryorum
ki hep zayf kimseleri azad ediyorsun. Birok kimseleri azad ediyorsun
ama bari gl kuvvetli olsalard seni korurlard " demi, Ebu Bekr
(R.A.) ona "Ey babac m! Ben yaptklarm kudretli ve yce Tanr
iin yapyorum" cevabn vermi . Anlatldna gre u ayetler Ebu
Bekr (R.A.) ile babas nn ona dedi i szler hakknda indirilmitir:
"Her kim maln verir Tanrdan saknr, iyiye inanr..." (XC, 5-6)
Tanr devam ederek yle buyuruyor "(Bylesi) kimseden, yapt
iyiliin karln beklemez. Ancak Yce Tanr s uruna iyilik eder ki
342 Tanr s da ondan raz olacaktr" (XC, 19-21). //
bn-i shak der ki: Mahzum boyu, mslman bir aile te kil eden
Ysir olu Ammar ile babas n ve annesini le sca iddetlendii
zaman gtrr, Mekkenin s cak kumlar zerinde onlara i kence ederlerdi. Tanr elisi (S.A.S.) onlara raslar ve i ittiime gre kendilerine
"Ey Ysir ailesi! Sabredin sonucunuz Cennettir" dermi . Mahzum boyu, slmiyetten ba ka bir din kabul etmedi i iin Ammar' n annesini
ldrdler.
Baka Kureyli adamlar arasnda mslmanlara bask yaplmas
iin gayret gsteren kstah Ebu Cehil, erefli ve arkal bir adamn mslman olduunu iittii zaman onu azarlar, hakaret ederdi; sonra da
ona "Ulan sen baban n dininden sapmsn; baban ise senden daha iyidir. Andolsun ki seni rezil rsva edece iz; inancn yanl karacaz,
erefini kraca z" dermi. Bu durumdaki bir adam tccar ise Ebu Cehil
ona "Tanrya and olsun ki senin ticaretini baltal yacaz, maln yok edeceiz" dermi. Mslman olan adam kimsesiz biri ise Ebu Cehil onu
der ve kendisine i kence yaplmas iin gayret sarfedermi .
bn-i shak der ki : Cubeyr o lu Sait'den naklen Cubeyr o lu Hakim bana unlar anlatt : "Sait yle demi : Ben, Abbas o lu Abdullah'a, Tanrya ortak ko anlar, Tanr elisinin (S.A.S.), arkada larna dinlerinden dnmekte mazur grlecek kadar i kence yaparlar m idi ?
343 diye sordum. Abdullah bana: Tanr ya and olsun ki yle idi; // Tanr ya
ortak ko anlar onlar der, a ve susuz brakrlard ; o kadar ki ken204

dilerine yaplan ikencenin iddetinden oturamaz duruma gelirlerdi.

Mrikler, isteklerine uygun bir ekilde dinlerinden dnnceye kadar
onlarn yakalarn brakmazlard. O kadar ki birine, Tanr yerine Lt
ve Uzza'nn senin Tanrn olduunu syler misin ? diye sorduklar nda o,
evet yle derdi. Hatta o s rada yanlarndan bir bok bce i geiyorduysa mslman olmu olan kimseye : Tanr yerine u bok bce inin senin
Tanrn olduunu syler misin? diye sorduklarnda o, kendisine yaplan
iddetli ikenceden kurtulmak iin evet yle, derdi" cevab n verdi.
bn-i shak der ki: Ebu Ahmet o lu Abdullah olu Ukkae olu
Zbeyr, kendisine unlarn anlatldn bana syledi: Velid o lu Hiam'n kardei Mugire olu Velid olu Velid mslman olduu zaman
Mahzum boyundan birka ki i ad geenHiam'n yanna varmlar bunlar kendi boylarndan mslman olan ve aralar nda Hiam olu Seleme ile Ebu Rebia olu Ayya'n bulunduu birka genci yakalamay
kararla trmlard. Bu kimseler, mslman olan genlerin eflerinden
korktuklar halde, Hiam'n yanna gelip ona "Biz , ortaya att klar
u yeni din iin u genleri sktracaz ; zira bu hareketimizle ba kakalarnn da bu dine girmelerinin nn alm oluruz" demiler, Hiam
onlara "olur, yle yapn; Velid'i sktrn fakat sakn onun canna 1(13/mayn" diyerek u beyiti okumu : "Sakn onun canna kymayn, yoksa
Tanrya and ierim ki onu ldrrseniz aran zdan en erefli olannz
ldrrm ha". tekiler kendi kendilerine "Hay Allah lanet etsin be.
Kim kalkpta bu szlere kanar. Tanr ya and olsun ki tarafmzdan Velid'e
bir ey olursa aramzdan en erefli olanmz ldrlecektir" demi ler.
Bunun zerine Mahzumlular Velid'i b rakp ona bir ey yapmaktan
vaz gemiler. Tanr bylece Hiam vastasiyla slam olan bu genleri
korumu oldu. // 344
Habeistan'a lk G
bn-i shak der ki: Tanr elisi (S.A.S.) , arkada larnn balarna
gelen belalar, kendisinin ise Tanrnn ve amcas Ebu Talib'in himayesinde korunduunu ve arkada larn, balarna gelen belalardan koruyamyacan grnce onlara "Tanr , ektiiniz skntlardan kurtulmanz iin bir yol gsterinceye kadar Habe istan'a g etseniz iyi olur.
Zira orada, yanndakilerden hi birine zulm yap lmayan bir hkmdar
vardr. stelik o lke bir do ruluk lkesidir" demi , bunun zerine,
dinlerinden dnme korkusundan o dinlerinde kalmak zere Tanrya snmak amacyla Tanr elisinin (S.A.S.) arkada lar olan mslmanlar
Habeistan'a g ettiler. Bu olay islmiyette ilk g idi.
205

Mslmanlardan, Fihr o lu Galib olu Luey olu K'b o lu Murre

olu Kilab olu Kusay olu Abdmenaf olu Abdems olu meyye
boyundan ilk g eden meyye o lu Eb'l-As o lu Affan olu Osman
idi. Osmanla birlikte e i ve Tanr elisinin (S.A.S.) kz olan Rukayye'de
gitmiti.
Andmenaf o lu Abdems boyundan g eden Abd ems olu
Rebia olu Utbe o lu Ebu Huzeyfe idi. Ebu Huzeyfe ile birlikte e i
Luey olu Amir boyundan Amr o lu Sheyl'in kz Sehle de gitmi ti.
Ebu Huzeyfenin, Habe istanda Sehle'den Ebu Huzeyfe o lu Muhammed adndaki olu dodu.
Kusay o lu Abdluzza o lu Esed boyundan g eden Esed o l
Huveylid olu Avvam o lu Zubeyr idi.
Kusay o lu Abdddar boyundan g eden: Abdddar o lu Abdmenaf olu Haim olu Umeyr olu Mus'ab idi.
Kilab olu Zuhre boyundan g eden: Zuhre o lu Haris o lu Abd
Abdavf o lu Avf o lu Abdurahman idi. //
lu
345 o
Murre olu Yakaza o lu Mahzum boyundan g eden: Mahzum
olu mer olu Abdullah olu Hill olu Abdlesed olu Ebu Seleme
idi. Ebu Seleme ile birlikte e i Mahzum o lu mer olu Abdullah o lu
Mugire olu Ebu Umeyye kz Ummu Seleme de gitmiti.
K`b olu Husays o lu Amr olu Cumah boyundan g eden:
Cumah olu Huzafe olu Vehb olu Habib olu Maz'un olu Osman
idi.
K`b o lu Adiy boyundan g eden: Hattab ailesinin yana
(mttefiki) ve aslnda Vail olu Anz kabilesinden olan Rebia o lu Amir
idi.
bn-i Hiam diyor ki: ad geen Amir'in Rebia o lu Esed o lu
Aneze kabilesinden olduu da sylenir. Amir ile birlikte e i: K`b o lu
Adiy olu Uveyc o lu Ubeyd olu Avf o lu Abdullah olu Amir olu
Gnim olu Huzafe o lu Ebu Hasme kz Leyla da gitmi ti.
Luey olu Amir boyundan g eden Amir olu Hisl olu Malik
olu Nasr olu Abdved olu Ebu Kays o lu Abdluzza o lu Ebu
Ruhm olu Ebu Sebre idi. Bu boydan g edenin, Ebu Sebre. de il Luey
olu Amir olu Hisl olu Malik olu Nasr olu Abdved olu Abdems olu Amr olu Ebu Htb olduu sylenir. Ebu Ht b'n, Habeistan'a ilk ula an kimse olduu da sylenir.
206

Fihr olu Haris boyundan g eden Beyda o lu Sheyl idi. Sheyrin soy kt : Haris o lu Dabbe o lu Uheyb olu Hil1 olu Rebia
olu Vehb olu Sheyl'dir.
Bana anlatldna gre bu on kii mslmanlardan Habe istan'a
ilk g eden kimselerdir.
bn-i Hiam diyor ki: Bilgi sahibi birinin bana anlatt na gre
bunlarn banda Maz'un olu Osman bulunuyormu .
bn-i shak der ki: Daha sonra" Ebu Talib o lu Ca'fer (R.A.) g
etti. Bylece mslmanlar birbiri ard ndan g ederek Habe istanda
toplandlar ve orada bir mddet kald lar. Bunlardan kimi ailesini
beraber gtrd kimi ise ailesini gtrmeyip yaln z gitti. // 346
Fihr olu Galib olu Luey olu Kn olu Murre o lu Kilab olu
Kusay olu Abdmenaf o lu Haim boyundan g eden: Ha im olu
Abdlmuttalib olu Ebu Talib o lu Ca'fer idi. Cafer ile birlikte e i Has'am o lu Kuhafe o lu Malik olu Iral3 olu Numan olu Umeyr kz
Esma da gitmi ti. Ca'fer'in Habe istanda Esma'dan Ca'fer o lu Abdullah adl olu dodu.
Abdmenaf o lu Abdems olu Umeyye boyundan g edenler unlardr: Abdems olu Umeyye olu Ebu'l-As olu Affan olu Osman;
Osman ile birlikte e i Tanr elisinin kz Rukayye de gitmi ti. meyye
olu As o lu Sait o lu Amr; bununla birlikte e i Muhdic olu Rakabe
olu kk olu Huml olu Muharris olu Umeyye olu Safvan Kinanrnin kz Fatma'da gitmi ti. Amr'in karde i Umeyye olu As olu Sait
olu Halid; Halid ile birlikte e i Huzae kabilesinden Amr o lu Muleyh
olu Sa'd olu Cu'sume olu Subey' olu Beyada o lu Amir olu Es'ad olu Halef'in kz Umeyne de gitmi ti.
bn-i Hiam diyor ki: Ad geen Halid'in Habe istanda Umeyne'den Halid olu Sait adl olu ile Halid kz Eme adh kz dodu. Daha
sonra ad geen Eme'yi Avvam o lu Zubeyr ald. Zubeyr'in Eme'den
Zubeyr o lu Amr ve Zubeyr o lu Halid adlarndaki o ullar oldu.
Abdmenaf o lu Abdems olu Umeyye boyunun yana klalindan g edenler unlardr: Huzeyme o lu Esed boyundan Esed o olu Dudan olu Ganm olu Kebir o lu Murre olu Sabire o lu
Ya'mur olu Riab olu Cah olu Abdullah, kardei Cah olu Ubey92 Buradan itibaren Habe istan'a ikinci defa g eden mslmanlar n listesi sralanmaktadr.

207

dullah, bu Ubeydullah ile birlikte e i Umeyye olu Harb olu Ebu

Sufyan'n kz Umm Habibe.
Huzeyme o lu Esed boyundan bir kimse olan Abdullah o lu Kays;
Kays ile birlikte e i Umeyye olu Harb o lu Ebu Sufyan'n klesi Yesar
kz Bereke. Ebu Fat ma olu Muaykb. Bu ad geenler yedi erkek olup
As o lu Sait ailesindendirler.
3 47

bn-i Hiam diyor ki: Ad geen Muayk b'm ad Devs o lu Muaykb'dr. //

bn-i shak der ki: Abdmenaf o lu Abdems boyundan gedenler: Abd ems olu Rebia olu Utbe olu Ebu Huzeyfe'dir. Ebu
Musa E'ari. Ebu Musa'nn ad Kays o lu Abdullah olup kendisi Rebia olu Utbe ailesinin yana dr. Demekki bu boydan iki erkek g
etmi oluyor.
Abdmenaf o lu Nevfel boyundan g eden: Bu boyun yana
olan Aylan o lu Kays olu Hasefe olu krime olu Mansur olu Mzin olu Haris o lu Malik olu Nesib olu Vehb olu Cbir olu
Gazvan o lu Utbe'dir. Bu boydan bir erkek g etmi oluyor.
Kusay olu Abdluzza o lu Esed boyundan g edenler: Esed
olu Huveylid o lu Avvam olu Zubeyr . Esed o lu Huveylid o lu
Nevfel olu Esved. Esed olu Muttalib o lu Esved o lu Zemea olu
Yezid ile Esed o lu Haris olu Umeyye olu Amr'drlar. Bunlar da drt
erkekdirler.
Kusay olu Abd boyundan g eden Kusay o lu Abd olu Kebir
olu Vehb olu Umeyr o lu Tuleyb 'dir. Bu boydan bir erkek g etmi oluyor.

Kusay olu Abdddar boyundan g edenler unlardr: Abdddar olu Abdmenaf o lu Haim olu Umeyr olu Mus'ab. Abddddar olu Sebbak o lu Umeyle o lu Malik olu Harmele o lu Sa'd
olu Suveybit. Abdddar o lu Abdmenaf olu Haim olu Abdurahbil olu Kays olu Cehm. Cehm ile birlikte e i Huzae kabilesinden
Amr olu Muleyh olu Sa'd olu Cu'sume o lu Subey'olu Beyada
olu Amir olu Ukay olu Cuzeyme o lu Abdlesved'in kz Ummu
Harmele. Cehm'in iki olu Cehm o lu Amr ile Cehm o lu Huzeyme.
348 Abdddar o lu Abdmenaf o lu Haim olu Umeyr olu Ebu'r-Rum. //
Abdddar o lu Abdmenaf olu Alkame o lu Kelede olu Hris olu
Firas. Bunlar be erkekdirler.
Kilab olu Zuhre boyundan g edenler unlardr: Zuhre o lu
Haris o lu Abd olu Abdavf o lu Avf olu Abdurrahman. Ebu Vak208

kas olu Amir Zuhre olu Abdmenaf olu Uheyb olu Malik Ebu
Vakkas. Zhre o lu Haris olu Abd olu Abdavf o lu Ezher olu
Muttalib, Muttalib ile birlikte e i Sehm olu Sa'd o lu Suayd olu
Dubeyra olu Ebu Avf'n kz Remle. Muttalib'in, Habe istanda Remle'den, Muttalib o lu Abdullah adl olu dodu.
Bu boyun yanaklarndan g edenler unlardr : Huzeyl kabilesinden Huzeyl olu Sa'd olu Temim olu Haris olu Khil olu Sahile
olu Mahzum olu ehm olu Haris olu Mesut olu Abdullah. Abdullah 'in karde i Mesut olu Utbe. Behra' kabilesinden Kudaa o lu
Elhaf olu Amr olu Behra' o lu Ehved olu Kayn olu Dureym
olu Ebu Fai olu Ebu Ehvez o lu ecd olu Malik olu Sa'lebe
olu Luey o lu Zheyr o lu Sa'd olu Amr olu Matrud olu Sumame
olu Rebia olu Malik olu Sa'lebe o lu Amr olu Mkdad.
bn-i Hiam diyor ki: (Bu soy kt nde Dureym olu Ebu Fai
olu Ebu Ehvez yerine) Zerr o lu Fas olu Hezl ekli ve (Luey o lu
Zuheyr yerine) Sevr o lu Dellir ekli de sylenir. // 349
bn-i shak der ki: Ad geen Mkdat'a, Zheyr o lu Abdmenaf
olu Vehb o lu Abdyeus olu Esved olu Mkdat denirdi; nk
Esved onu cahiliye devrinde evlat edinmi ti Mkdat' alt kii yanak
(mttefik) olarak kabul etmi ti.
Murre olu Teym boyundan g edenler unlardr: Teym olu
Sa'd olu K"db olu Amr olu Amir olu Sahr olu Halid o lu Haris
olu; Haris ile birlikte e i Teym olu Sa'd o lu K`b olu Amir olu
Cebele olu Haris'in kz Reyta. Haris'in Reyta'da Habe istanda
Haris olu Musa, Haris kz Aye, Haris kz Zeyneb ile Haris kz Fatma adl ocuklar dodu. Teym olu Sa'd olu Kaab o lu Amr olu
Osman olu Amr. Yani bu boydan iki erkek g etmi tir.
Murre olu Yakaza o lu Mahzum boyundan g edenler unlardr: Mahzum o lu mer olu Abdullah olu Hill olu Abdlesed o lu Ebu Seleme, Ebu Seleme ile birlikte e i Mahzum olu mer olu
Abdullah o lu Mugire olu Ebu Umeyye'nin kz Ummus Seleme. Ebu
Seleme'nin, Ummu Seleme'den Habe istanda Ebu Seleme kz Zeynep
adli kz do du. Ebu Seleme'nin ad Abdullah, mm Seleme'nin ad
ise Hind'dir. Mahzum olu Amir olu Hermi o lu Suveyd o lu erid
olu Osman olu emmas.
bn-i Hiam diyor ki: emmas'n ad Osman'dr. Kendisine emmas adnn verilmesi yle olmutur: Cahiliye devrinde Mekkeye bir
209

rahip gelmi" bu rahip ok yakkl imi ; halk gzelli ine hayran kalm ; bunun zerine ad geen emmas' n days olan Rebia o lu Utbe
halka "ben size bundan daha gzel birini gsterece im" demi ve onlara yieni Osman o lu Osman' getirip gstermi . bn-i ihab ile baka
kimselerin dediklerine gre i te bunun iin Osman'a emmas lakab
verilmitir.
bn-i shak der ki : (Murre o lu Yakaza o lu Mahzum boyundan g
edenlerin gerisi) Mahzum o lu mer o lu Abdullah olu Hill olu
350 Abdlesed olu Sfyan olu Hebbar, // Hebbar' n karde i Sfyan olu
Abdullah. Mahzum o lu mer olu Abdullah o lu Mugire o lu Ebu
Huzeyfe o lu Hiam . Mahzum o lu mer o lu Abdullah olu Mugire
olu Hiam olu Seleme. Mahzum o lu mer o lu Abdullah olu
Mugire olu Ebu Rebia o lu Ayya.
Mahzum boyunun yana klarndan g eden: Huzae kabilesinden
Amr olu Kaab o lu Selul olu Habeiyye o lu Kuleyb o lu Afif olu
Fadl olu Amir olu Avf o lu Muaddib'dir. Bu Muaddib, kendisine
Ayhame lakab verilen kimsedir. Bylece Mahzum boyundan sekiz ki i
g etmi oluyor.
bn-i Hi am diyor ki: (Selul o lu Habeiyye yerine) Sell o lu Hubiyye de denir. Ad geen Muaddib, kendisine Hamra' o lu Muaddib
denilen kimsedir.
K`b olu Husays o lu Amr olu Cumah boyundan g edenler
unlardr: Cumah o lu Huzafe o lu Vehb olu Habib olu Maz'un
olu Osman; bunun o lu Osman olu Saib. Osman'n iki kardei
Maz'un o lu Kudame ile Maz'un o lu Abdullah. Cumah o lu Huzafe
olu Vehb olu Habib olu Ma'mer olu Haris o lu Hatb. Hatb
ile birlikte e i Amir olu Hisl olu Malik o lu Nasr o lu Abdved olu
Ebu Kays o lu Abdullah o lu Mucellil'in kz Fatma. Hatb'n, Mucellil'in kzndan olan Hatb olu Muhammed ile Hatb olu Haris
adl iki olu. Hatb'n karde i Haris olu Hattab; Hattab ile birlikte
ei Yesar kz Fukeyhe. Cumah o lu Huzafe o lu Vehb olu Habib
olu Ma'mer olu Sufyan; Sufyan ile birlikte iki o lu: Sufyan o lu
Cabir ile Sufyan o lu Cunde. Sufyan' n ei Hasane. Bu kad n ad geen Cabir ile Cunde'nin anneleridir. Gene Sufyan ile birlikte Cabir
ve Cunde'nin ana bir karde leri Gavs kabilesinden Hasane o lu urahbil.
bn-i Hiam diyor ki: Ad geen urahbil, Murr o lu Temim kabi93 Burada Rahibin arapa metindeki kar l emmas'tr.

210

esinin karde i olan Murr olu Devs kabilesinden Abdullah o lu surahbil'dir.

bn-i shak der ki: (Cumah boyundan g edenlerin gerisi) Cumah
olu Huzafe o lu Vehb olu Ehban o lu Rebia olu Osman. Bu boydan onbir erkek g etmi oluyor.
Ktb olu Husays o lu Amr olu Sehm boyundan g edenler:
Sehm olu Sa'd olu Adiy olu Kays o lu Huzafe olu Huneys. // 351
Sehm olu Sa'd o lu Adiy olu Kays olu Haris olu Abdullah. Sehm
olu Sa'd olu Vail olu As olu Hiam.
bn-i Hiam diyor ki: (bu sonuncusunun soy kt nde u deiiklik vardr): Sehm o lu Sa'd olu Haim olu Vail olu As.
bn-i shak der ki: (Sehm boyundan g edenlerin gerisi): Sehm o lu Sa'd olu Adiy olu Kays o lu Huzafe o lu Kays. Sehm o lu Sa'd olu
Adiy olu Kays olu Haris olu Ebu Kays. Sehm o lu Sa'd olu Adiy
olu Kays Olu Huzafe olu Abdullah. Sehm o lu Sa'd olu Adiy olu
Kays olu Hris olu Hris. Sehm o lu Sa'd olu Adiy olu Kays o lu
Hris olu Ma'mer. Sehm o lu Sa'd olu Adiy olu Kays o lu Hris o lu
Bir ve bunun Beni Teym kabilesinden olan anabir karde i Amr olu
Suayd. Sehm olu Sa'd o lu Adiy olu Kays o lu Haris o lu Suayd.
Sehm olu Sa'd olu Adiy olu Kays o lu Hris olu Sib . Sehm olu
Sa'd olu Muhaim olu Huzeyfe o lu Riab olu Umeyr, ve bu Sehm
boyunun yana olan Zubeyd boyundan olan Ceza' o lu Mahmiyye.
Bu boydan ve yana klarndan g edenler ondrt erkektir.
K`b olu Adiy boyundan g edenler unlardr: Adiy olu Uvey
olu Ubeyd olu Avf olu Hursan olu Abdluzza olu Nadle olu
Abdullah o lu Ma'mer. Adiy olu Uvey olu Ubeyd olu Avf olu
Hursan o lu Abdluzza o lu Urve. Adiy olu Uvey olu Ubeyd olu
Avf olu Hursan o lu Abdluzza olu Nadle olu Adiy. Bunun Adiy
olu Numan adndaki olu. // Hattab ailesinin yana Vail olu Anz 352
kabilesinden Rebia olu Amir; bunun ei: Gnim olu Ebu Hasme'nin kz Leyla. Bu boydan ve yana ndan g edenler be erkektir.
Luey olu Amir boyundan g edenler unlardr: Amir o lu Hisl
olu Malik olu Nasr olu Abdved olu Ebu Kays olu Abdluzza
olu Ebu Ruhm olu Ebu Sebre; bununla birlikte e i Amir olu Hisl
olu Malik olu Nasr olu Abdved olu Abdems olu Amr olu
Sheyl'in kz Ummu Kulsum Amir olu Hisl olu Malik olu Nasr
olu Abdved o lu Ebu Kays o lu Abdluzza olu Mahreme o lu
Abdullah. Amir olu Hisl olu Malik olu Nasr olu Abdved olu
211

Abdems olu Amr olu Suheyl o lu Abdullah. Amir olu Hisl olu
Malik olu Nasr o lu Abdved o lu Abdems olu Amr olu Seli-t.
Bunun karde i: Amr olu Sekran; Sekran ile birlikte e i: Amir o lu Hisl
olu Malik olu Nasr olu Abdved olu Abdems olu Kays o lu
Zemea'nn kz Sevde. Amir olu Hisl olu Malik olu Nasr o lu Abdved olu Abdems olu Kays olu Zemea olu Malik; bununla birlikte e i: Amir olu Hisl olu Malik o lu Nasr olu Abdved olu
Abdems o lu Vakdan olu Sa'ffnin kz Amre Amir o lu Hisl
olu Malik olu Nasr o lu Abdved o lu Abdems olu Amr olu
Hatb. Bu boyun yana Havle olu Sa'd. Bu boydan ve yana ndan
g edenler sekiz erkektir.
bn-i Hiam diyor ki: Ad geen Havle o lu Sa'd Yemenlidir.
bn-i shak der ki: Fihr o lu Haris boyundan g edenler unlardr: Cerrah o lu Ebu Ubeyde ; Ebu Ubeyde'nin soy kt : Fihr olu
Haris olu Dabbe o lu Uheyb olu Hill olu Cerrah o lu Abdullah
353 olu Amir'dir. Beyda o lu Suheyl; // Suheyl'in soy kt : Haris o lu
Dabbe olu Uheyb olu Hill olu Rebia olu Vehb olu Sheyl'dir.
Fakat Suheyl daha ok annesinin lakab na nisbetle anlarak ona Beyda olu Suheyl denir. Annesi Beyda'n n soy kt : Fihr olu Haris
olu Zarib olu meyye o lu Candem'in kz Da'd'd r. Bu kadna
Beyda lakab verilirdi. Haris olu Dabbe o lu Uheyb olu Hill o lu
Rebia olu Ebu Serh o lu Amr. Haris o lu Dabbe olu Uheyb olu
Hill olu Rebia o lu Ebu eddad olu Zuheyr o lu yad. Bu soy
kt nde ad geen Rebia'nn: Haris o lu Dabbe o lu Malik olu Hill olu Rebia olduu sylenir. Haris olu Dabbe olu Malik olu
Hill olu Rebia olu Ebu eddad olu Zheyr olu Haris olu Amr.
Haris o lu Dabbe olu Malik olu Hill olu Rebia olu Ebu eddad
olu Zuheyr olu Abdganm o lu Osman. Fihr olu Haris olu Zarib olu Umeyye o lu Amir olu Lakid olu Abdukays olu Sa'd.
Fihr olu Haris olu Zarib olu Umeyye olu Amir olu Lakid olu
Abdkays olu Haris. Bu boydan g edenler sekiz erkektir.
Bylece beraberlerinde gtrdkleri ve orada do an ocuklar
hari mslmanlardan Habe istana g edenlerin say s, g ettikleri
pheli olan Ysir o lu Ammar da aralar nda saylrsa seksen erkek
idi.
(Mslmanlar tarafndan) Habeistanda sylenen iirlerden biri
de Sehm olu Sa'd olu Adiy olu Kays olu Haris olu Abdullah'n
iiridir. Mslmanlar Habe istanda kendilerini emniyette duyduklar ,
354 Neca i'nin koruyuculu undan memnun kald klar ,// hi bir kimseden
212

korkmakszn Tanrya taptklar ve Necai onlar iyi koruduu iin ad

geen Haris o lu Abdullah u iiri sylemi :
"Ey binek stndeki yolcu! Tek Tanr inancna ve doru dine ulamak isteyene ve Mekke vadisinde Tanr kullarndan, kendisine bask
yaplan, kahredilmi ve dininden dndrlm olan herkese u szlerimi ulatr : Biz Tann= lkelerini geni bulduk. Bu lkeler insan aahktan, mihnetten ve erefsizlikten kurtar r. Siz hayatta a alk iinde yaayarak lmden sonra da mihnet ve kusur iinde kalmaktansa
orada art k barnmaym. Biz Tanr elisine uyduk; onlar ise (yani m rik Kureyliler) Peygamberin szn dinlemediler ve bu i te zalim durumuna dtler. Ey Tanrm! Zulmeden kimseleri kendi azab na arptr. Onlarn stn gelip bana zulmetmelerinden sana s nrm."
Gene Haris o lu Abdullah, Kurey kabilesinin, kendilerini yurtlarndan srp karmalarn anp kendi kavminden baz larna bu
hususta sitem ederek u iiri sylemi :
"Sana yalan sylemem; gnlm onlara kar dvmeme raz olmad. Buna kullarm da raz olmad. Nasl olurda sizi erilik kartrmadan doruya gtren kimselerle sava abilirim. Cin kullar, bu kimseleri kendi hr topraklar ndan srp kardlar. Bylece onlar znts ve sknts iddetli olan bir duruma d tler. Tanrdan korkarak
veya akrabalk balarna sayg gstererek Sa'd o lu Adiy boyunun sadakatini umardm. (Ey Adiy boyu!) r vetle gnl kazanlamayan Tanrya krederek bu hasletin sizde bulunmas n isterdim. Cmert, kimsesiz dullarn koruyucusu olan kimsenin yerine imdi her kt kadnn
pii karma adam olarak kt." I / 355
Gene Haris o lu Abdullah bu hususta u iiri sylemi : "Ad
kavmi ile Medyen ve Hicr halknn yapt gibi ite Kurey kabilesi
de Tanr= hakkn tanmyor. Ben, Muhammed'in Tanrya tapt
lkede istenilen eye eri tikten sonra iimdekini a klamak iin (onlar
savala) korkutmazsam yer yznde ve denizlerde hi bir yer beni barndrmasn."
Ad geen Haris o lu Abdullah'a -Tanr onu esirgesin- bu iirinden
dolay el-Mubrik (korkutucu) lakab verildi.
Maz'un o lu Osman da amcas olu olan Cumah olu Huzafe
olu Vehb olu Halef olu Umeyye'ye sitem ederek u iiri sylemi ;
O zamanlar da Umeyye kavmi aras nda erefli bir kimse olup Osman'a
slam oluundan dolay ikence edermi .
213

"Ey Amr o lu Teym ! Aramzda btn erman ve Berk mevkileri

olduu halde bana d manlk taslayan u kimseye hayret ediyorum.
Ben Mekke vadisinde gven iinde ya arken niin beni srp kardn !
Niin beni sevilmeyen bir beyaz saray n " yannda barnma zorunda bi356 raktn. // Sen, sana faydas olmayan kimseleri tutuyor, ayn zamanda
btn gc senin olan kimseleri eziyorsun. Asil, gl kimselere sava
atn. Yardmlarna sndn kimseleri yok ettin. Bir gn ba na bir
felaket gelip o a al k kimseler seni meydanda yaln z braktklar zaman ne yaptnn farkna varacaks n."
air Osman'n, bu iirin banda Amr o lu Teym diye hitab etti i
kimse Cumah'n kendisidir. Cumah'a Teym ad verilirdi.
Kurey Kabilesinin, G Edenleri istemek -zere Habe istana
Eliler Yollamas

bn-i shak der ki: Kurey liler Tanr elisinin (S.A.S.) arkada larnn Habeistanda emniyet iinde ya amakta olduklarn ve orada bir
yurt bulduklarn grnce kendi aralar nda toplanp Necai'ye kar kabilesinden gl kuvvetli iki adam gndermeyi kararla trdlar. Bu iki
adam gya gidip mslmanlar Neca i'den isteyecekler, O da onlar
Kureylilere geri yollayacak bylece Kurey liler mslmanlara dinlerinden dnmeleri iin bask yapm ve emniyet iinde ya amakta
olduklar yeni yurtlarndan karm olacaklard. Kureyliler Necai'ye Ebu Rebia o lu Abdullah ile Vail o lu As olu Amr' gnderdi357 ler. // Kurey liler bu iki ki i ile birlikte Necai'ye ve kumandanlar na
hediyeler yolladlar.
Ebu Talib Kureylilerin bu kararlarn iitip, onlarn bu iki kiiyi
yolladklann renince Neca i'ye hitaben, mslmanlar iyi korumasn
te vik iin u beyitleri sylemi : "Cafer ile Amr'in ve d manmzn
dman olan yaknlarmzn gurbet elindeki durumlar n ah bir bilsem.
Acaba Neca i'nin iyilikleri Cafer ile onun arkada larna ulat m yoksa
bir arabozucu buna engel mi oldu? (Ey Neca i) ktlkler senden uzak
olsun. unu bilki sen asil ve cmert bir kimsesin. Senin himayende olan
kimse sknt ekmez. (Ey Neca i !) unu da bil ki Tanr sana geni saltanat ile bir ok iyilikler verdi. Sen ya adka Tanrnn bu balan sana
kalacaktr. Sen bol ellisin, dolu dolu ba larda bulunursun. Dmanlar da dostlar da bu balardan faydalanr."
94 Habe kralnn saray kastediliyor.

214

bn-i shak der ki : Hiam olu Haris olu Abdurrahman o lu Ebu

Bekr Mahzumi yolu ile Tanr elisinin (S.A.S.) ei Mugire olu Ebu
Umeyye'nin kz Ummu Seleme'den naklen Muslim o lu Muhammed
Zhrl bana unlar anlatt. / /
Biz Habe istan topraklarna ayak bast mzdan itibaren Neca i'de en iyi koruyuculuu grdk. Din hususunda tamamiyle emniyet
iinde yaadk; bir eziyet grmeden ve bize kt bir ey sylenmeden
Tanrya taptk. Kureyliler bu durumumuzu duyunca, bizi geri istemek
iin Neca i'ye aralarndan gl kuvvetli iki adam gndermeyi ve ona
Mekke ilerinden be enilen hediyeler yollamay kararlatrdlar. Daha
nceleri Neca i'ye Mekkeden getirilen en iyi ey Mekke derileri idi;
bunun iin Kureyliler ona gndermek zere ok say da deri toplad lar.
Necai'nin komutanlarndan her birine ayr ayr hediyeler hazrladlar,
sonra Ebu Rebia olu Abdullah ile As olu Amr' bu hediyeler ile
birlikte yolladlar ve aldklar kararlar yerine getirmelerini sylediler ve
u ekilde hareket etmelerini tembih ettiler: Mslmanlar hakk nda
Necai ile konumadan nce her komutana, hediyelerini verin sonra
Necai'ye hediyesini sunun ve ondan, yanndaki mslmanlarla hi
konumadan onlar size teslim etmesini isteyin.
(Ummu Seleme szne devamla unlar syledi) Bu iki adam Mekkeden ayrlp Necai'nin yanna geldiler. Bu s rada biz Neca i'nin yannda iyi bir yutta ve iyi bir koruyucunun yan nda yaamakta idik. Bu iki
adam Necai'nin her komutanna Neca i ile konumadan nce hediyelerini verdiler ve her birine yle dediler: "Bizden birka kstah kimse
hkmdarnzn lkesine sndlar. Bunlar, kendi kavimlerinin dininden
ayrldlar ama sizin dininize de girmediler. Onlar ne bizim ne de sizin
bilmediiniz yeni bir din ile ortaya ktlar. Bunlarn kavimlerinin ileri
gelenleri, kendilerini geri vermesi iin bizi sizin hkmdara yollad lar.
imdi biz bunlar hakk nda hkmdarla konu tuumuzda bunlar bize
teslim etmesini ve onlar n syliyecekleri szlere kulak asmamas n ona
tavsiye edin, zira bunlarn kavmi onlar daha iyi bilirler ve kusurlan n
daha iyi anlarlar." Ba vurduklar btn komutanlar bu iki adama
"Peki olur" cevab n verdiler.
Bundan sonra bu iki adam Neca i'ye kendi hediyesini sundular.
Necai bunlar kabul ettikten sonra bu iki adam kendisiyle konu up
yle dediler: "Ey hkmdar ! Bizden birka kstah kimse senin lkene
sndlar. Bunlar kendi kavimlerinin dininden ayr ldlar ama senin dinine de girmediler. Ancak ne bizim bildiimiz ne de senin bildiin kendi
icat ettikleri bir din ile ortaya ktlar. Bunlarn babalarndan amcalarn215

358

dan ve yakn akrabalar ndan olan kavimlerinin ileri gelenleri bunlar

geri vermeniz iin bizi sana yolladlar ;, zira onlar bunlar daha iyi bilirler ve kusurlarn, kabahatlerini daha iyi anlarlar.
Ebu Rebia o lu Abdullah ile s olu Amr'in en ok korktuklar
ve istemedikleri ey, Neca i'nin mslmanlar arp onlar dinlemesi
359 idi. // Hkmdann, yan nda bulunan komutanlar ona : "Ey hkmdar !
Bu iki adam do ru sylediler. Mslmanlarn kavmi onlar daha iyi
bilir ve kusurlarn daha iyi anlarlar. Onlar bu iki adama teslim et,
lkelerine ve kavimlerine geri gtrsnler" demi ler. Bunun zerine
Necai sinirlenmi ve "Tannya and olsunki hay r. Onlar bu iki adama
teslim etmem. Benim himayeme s nan, lkeme gelen ve beni ba kalarna stn tutup seen kimselere ktlk yap lmaz. Onlar yanma artp haklannda u iki adamn sylediklerine dair sorular soraca m.
Eer onlar bu iki adam n dedikleri gibi iseler kendilerini bu iki adama
teslim edip kavimlerine geri yollayaca m. Yok eer bu iki adamn dedii gibi deillerse kendirini bu iki adama kar koruyacam ve himayemde kaldklar mddete onlara iyi bakaca m" demi.
Bundan sonra Necai, Tanr elisinin (S.A.S.) arkada larna adam
yollayp onlar yanna artt . Necai'nin adam mslmanlarn yanna
gelince mslmanlar toplan p birbirlerine " imdi bu adamn yanna gittiiniz zaman ona ne diyeceksiniz" dediler ve gene birbirlerine "Tanr ya
and olsun ki biz ancak bildiklerimizi ve Peygamberimizin bize emrettiklerini syliyece iz ; sonu ne olursa olsun" dediler. Mslmanlar Necai'nin yanna geldiklerinde Neca i daha nce kendi memleketinin din
bilginlerini de ardndan onlar da oraya gelmi , din kitaplarn am bekliyorlard . Neca i mslmanlara dnp "Kavminizden ayr ldnz fakat benim ve ba ka milletlerin dinine girmediiniz u dininiz
nedir ?" diye sormu . Mslmanlarn iinden Necai'ye cevap veren
Ebu Talib olu Cafer idi. Cafer ona yle demi : "Ey hkmdar !
Biz bilgisizlik, sapkhk ve nizamszlk iinde yayorduk. Putlara tap yor, murdar et yiyor, ahlkszliklar yapyor, akrabal k balarn iniyor, komuluk haklarn tanmyor ve kuvvetlimiz zayfmz iniyordu. Uzun mddet bu durumda ya adk. Sonra Tanr bize, aramzdan, soyunu, do ruluunu, eminliini ve namusluluunu bildiimiz bir
Peygamber gnderdi. Bu Peygamber bizi, Tanr y bir bilmeye ve ona
tapmaya, bizim ve babalar mzn Tanr yerine taptmz talar ve
putlan brakmaya ard. Gene bu Peygamber bize do ru sylemeyi,
emaneti sahibine vermeyi, akrabalk balanna sayg gstermeyi, komuluk haklarn tanmay, cinayetten ve kan dkmekten yaz gemeyi
216

emretti. Gene bu Peygamber bize ahlaks zlklar yapmamay , yalanc

ahitlik etmemeyi, kszn mal n yememeyi ve namuslu kadnlar hakknda kt sz sylememeyi bize tavsiye etti. // Bundan ba ka bu Pey- 360
gamber bize, kendisine ba kasn ortak komakszn Tannya tapmamz,
namaz klmamz, zekat vermemizi ve oru tutmam z emir buyurdu.
-timm Seleme szlerine devam ederek: ve bu ekilde Cafer Neca i'ye
slmiyetin esaslar n sayd, der- Biz bu Peygambere inand k. Tanr
tarafndan kendisine bildirilenlere uyduk yaln z Tannya taptk ona ortak ko madk. Bize yasak ettiklerini b raktk, helal kldklarn helal
olarak kabul ettik. Fakat kavmimiz bize sald rdlar, ikence yaptlar.
Yce Tanr yerine putlara tapmaya dnmek iin dinimizden bizi ay rmaya ve daha nce serbeste i lediimiz ktlkleri gene i lemeye bizi
zorladlar. Ey hkmdar! Bylece bize kah r ve zulmle bask yapp
dinimize inanmaya engel olduklar zaman biz senin lkene g ettik.
Seni bakalarna stn tutup setik, senin koruyuculu unu istedik ve
yannda bize zulm yaplmyacan umduk. Bunun zerine Neca i
Cafer'e : Tanr tarafndan bu sizin Peygamberinize bildirien eylerden senin yannda bir ey var m ? diye sormu. Cafer ona: Evet var,
cevabn vermi. Necai, yleyse bu eyi bana oku, demi. Cafer ona
Meryem suresinden bir blm okudu.
mm Seleme szne devam ederek yle der : Tannya and olsun
ki (Kur'an' iiten) Necai sakal slanncaya kadar alayp gz ya
dkt. Onun din adamlar da Cafer'in okuduklarn iitince aladlar.
O kadar ki ellerindeki kitaplar sland. Bundan sonra Neca i (Mekkeden
gnderilen) iki Kurey li kimseye : Bu iittiim Kur'an'la sa'nn getirdii ey ayn yerden geliyor. Hadi ekilin. Tannya and olsun ki onlar
size teslim etmiyeceim onlara dokunulmyacaktr demi .
Ummu Seleme szlerine devam ederek yle der: ki Kurey li
Necai'nin yanndan ayrldklan zaman As o lu Amr teki arkada ma:
Yarn bunlar hakknda Necai'ye yle eyler syleyece im ki bunlarn
kklerini kurutacam, demi. Bunu zerine bu iki adamdan hakk mzda en iyi d neni olan Ebu Rebia o lu Abdullah ona dnp kensine : // Gel yapm yalm; onlar bizden ayrldlarsa da nasl olsa bizim 361
yaknlarmzdrlar, demi. Amr ona : Tanrya and olsun ki Neca i'ye,
bunlarn Meryem olu sa'nn bir kle olduuna inandklarn sylyeceim demi.
Ertesi gn Amr Neca i'nin yanna gidip ona: Ey hkmdar bu
mslmanlar Meryem olu sa hakknda ok kt bir ey sylyorlar.
Onlar art, sa hakknda 'ne dediklerini sor demi . Bunu zerine
217

362

Necai kendilerinden bu hususu sormak iin mslmanlara haber yollayp artm , bu durumdan daha kts hi ba mza gelmemiti.
Mslmanlar toplandlar ve birbirlerine Neca i sizden, Meryem o lu
sa hakknda bireyler sorarsa ne diyeceksiniz? dediler. Gene mslmanlar birbirlerine, Tanr ya and olsun ki onun hakk nda Tanrnn dediklerini Peygamberimizin bize bildirdiklerini syleyece iz.
Bu iin sonu ne olursa olsun dediler. Mslmanlar Neca i'nin yanna
geldikleri zaman o kendilerine : Syleyin bakalm Meryem olu sa hakknda ne dersiniz ? dedi. Ebu Talib o lu Cafer ona : Biz onun hakk nda
Peygamberimizin bize getirdiklerini syleriz. Peygamberimiz diyor
ki: sa Tanrnn kulu, elisi, ruhu ve onun bakire Meryem'e verdi i (ol)
emri (kelimesi) dir, demi Bunlar duyan Neca i yere eilip bir p alm
ve Tanrya and olsun ki senin Meryem olu sa hakknda dediklerin
u p kadar onun gere inden farkl deildir,demi.Necai'nin bu szn iiten ve etrafndan bulunan komutanlar mrldanmaya ba lamlar.
Necai onlara dnp: Tanr ya and olsun ki mrldansanz da mrldanmasanz da gerek budur, diyerek mslmanlara dnp siz art k
gidin,lkemde emniyet iindesiniz. Size dokunup kfreden cezaland rlr.
(Duyuyor musunuz) size dokunup kfreden cezaland rlr. (Evet) size
dokunup kfreden cezaland rlr. Aranzdan bir adama eziyet etmeme
karlk bir da kadar altn verseler istemem. - bn-i Hiam diyor ki: 95 //
u iki adama getirdikleri hediyeleri geri verin, onlara ihtiyac m
yok. Tanrya and olsun ki Tanr bana mlkm geri verdi inde bunun
karlnda benden r vet almad . Tanr urunda ben rvet almam.
Tanr benim hakkmda halkn szlerine kulak asmad . Ben de onun urunda halka (Kurey lilere) kulak asm yacam, demi. Bunun zerine
iki Kureyli rezil olarak ve getirdikleri hediyeler kendilerine geri verilerek Necai'nin yanndan kp gitmiler. Biz ise onun yannda en iyi
yurtta ve en iyi koruyucunun kat nda kaldk.
Ummu Seleme anlatmas na devam ederek yle der: Tanrya and
olsun ki biz bu durumda ya arken Habe istandan bir adam ortaya
kp Necai'nin elinden saltanat almak istedi. Tanr ya and olsun ki
biz, o srada, o zamana kadar hi duymad mz bir znt duyduk ;
nk bu adamn Necai'ye stn gelmesinden ve bylece Neca i'nin
hakkmzda besledii iyi dligular beslemeyen birinin saltanat ele geirmesinden korkuyorduk. Neca i bu adamn zerine yrd. ki taraf
arasnda Nil nehri vard. Bu srada Tanr elisinin arkada lar birbirlerine "iimizden, gidip, Habe lilerin savan seyredip sonu haberini
95 Bir dil aklamas evrilmeden geildi.

218

bize getirecek bir kimse yok mu ?" dediler. Bunun zerine Avvam o lu
Zubeyr "ben giderim" dedi. Onlar da Zubeyr'e "olur; hadi sen git"
dediler. Zubeyr, o zaman arkada lar arasnda ya en kk olan idi.
Tanr elisinin arkada lar Zubeyr iin bir tulum bulup bu tuluma frerek hava doldurdular. Zubeyr bu tulumu karn na balad bu ekilde
suya girip yzerek Habe lilerin savaacaklan tarafa geti. Oradan da
gidip sava yerine ula t. Biz ise Necai'nin, dmanna stn gelmesi ve
yurdunda sa lam bir ekilde hakim kalmas iin Tanrya dua ettik. Tanrya and olsun ki biz bu durumda ne olaca n beklerken birden bire
Zubeyr ko arak uzaktan grnd.Zubeyr hrkasn elinde sallayarak mjde mjde Neca i stn geldi. Tanr onun dmanm yok etti ve kendisini
yurdunda salam ve egemen olarak brakt" diye baryordu. Bu haber
zerine biz, o zamana kadar duymad mz bir sevin duyduk. Bundan
sonra Neca i yerine geri dnd. Art k Tanr onun dmanm yok etmi ,
kendisini yurdunda salam ve egemen brakm ve btn Habe liler
onun etrafnda toplanmlard. Biz ise onun yannda en iyi bir yerde
yaadk. Sonunda Tanr elisinin yanna geldik ki bu s ra Tanr elisi
henz Mekkede bulunuyordu. // 363
Necai'nin Habeistan Tahtn Ele Geirii
bn-i shak der ki : Zuhri dedi ki ben, Tanr elisinin ei Ummu
Seleme'den naklen Abdurrahman o lu Ebu Bekr'in anlatt klarn' Zbeyr olu Urve'ye syledim. Bunun zerine Urve bana, Neca i'nin
"Tanrya and olsun ki Tanr bana mlkm geri verdiinde bunun
karlnda benden r vet almad. Tanr urunda ben de r vet almam.
Tanr benim hakkmda halkn szlerine kulak asmad. Ben de onun urunda kimsenin dedikodusuna kulak asm yacam" yolundaki
szlerinin manasn anlayp anlamadm sordu. Ben de "hayr anlamadm" dedim. O zaman Urve bana, mminlerin annesi Ay e'nin,
kendisine unlar anlattn syledi: Neca i'nin babas ulusunun hkmdar imi ve Necai'den baka ocuu yokmu. Necai'nin bir de
amcas varm ; bu almas nn oniki olu varm. Bu aile Habe istann
hkmdar soyu imi. Habeliler kendi aralarnda yle konumular
"Gelin u Necai'nin babasn ldrelim ve amcasn (Necai'nin babasnn karde ini) onun yerine geirelim; nk imdiki hkmdarn u
olundan baka bir ocuu yoktur; halbuki karde inin oniki tane olu
var. Bu oniki ocuk birbiri ardndan onun yerine geerlerse Habe istan
ondan sonra uzun zaman devlet olarak srp gider."
:

219

Habeliler bunun zerine kalkp Necai'nin babasn ldrmler ;

yerine karde ini getirmi ler ve bylece bir zaman ya amlar.
Necai ise amcasmn yannda bym ; o, akran arasnda zeki ve
tedbirli imi . Bunun iin amcasnn ilerini kendi eline alm ve onun
sevgi ve itimadn kazanm . Habeliler Neca i'nin amcasnn yanndaki
bu durumunu grnce kendi aralar nda yle konumular: Tanrya
and olsun ki bu gen stn gelerek amcas nn ilerini eline ald. Amcasmn, onu bizim bamza hkmdar yapmas ndan korkmal . Zira onu
bamza hkmdar yaparsa phesiz o hepimizi ldrecektir ; nk
o, babasn bizim ldrd mz biliyor." Bundan sonra Habe liler
Necai'nin amcasnn yanna giderek ona "Ya u genci ldr yahut da
onu aramzdan uzakla tr ; nk biz ondan, kendi pay mza korkmaa
baladk" demiler. Neca i'nin amcas onlara "Allah belann versin;
dn onun babasn ldrdm bugn de kendini ldrmemi mi istiyorsunuz? bunu yapamam; ancak onu yurdunuzdan karp uzaklatrrm" dedi.
Aye hikayesine devam ederek yle demi :
Habeliler bu karardan sonra Neca i'yi alp pazara gtrdler.
Orada onu bir tccar adama alt yz dirhem kar lnda sattlar. Bu
tccar Neca i'yi bir kaya bindirip gtrd. O gn akam zeri gk
364 yznde gz bulutlarndan byk bir bulut belirdi. // Neca i'nin amcas
bu bulutun altnda yamur duasna kt. Orada zerine y ldrm dt ve ld. Bunun zerine Habe liler kendilerine hkmdar semek
zere, len hkmdar n oullarnn yanna ko tular. Oysaki len
hkmdarn, hkmdar olabilecek nitelikte bir ocu u yoktu. Bu sebeple Habeistanda idare ve dzen bozuldu..
Habeliler, ileri bozulup iine d tkleri dzensizlie bir are
bulamaynca kendi aralar nda bazlar yle konmular "unu biliniz ki sizi idare edebilecek bir hkmdar varsa o da, daha dn para
ile sattnz eski hkmdarnzn oludur. Eer siz Habeistann durumunu d nyorsanz imdi onun arkasndan gidip kendisini geri
getiriniz."
Bunun zerine Habe liler onu ve kendisine satt klan adam aramaa komular. Sonradan adam bulup Necai'yi elinden alp Habeistana getirmi ler, bana ta giydirip salatanat taht na karmlar ve
bylece onu kendilerine hkmdar yapm lar.
Bu olaylardan sonra, Habe lilerin Necai'yi kendisine sattklan
tccar kagelmi ve yle demi "Ya malm geri verirsiniz yahut da
220

durumu Necai'ye ikayet ederim", Habe liler ona "olamaz; sana

hibir ey veremeyiz" demi ler. Adam da "yle ise Tanr ya and
olsun ki Neca i'ye durumu ikayet edece im" demi .
Habeliler "Eh i te kendin, daha orada Neca i, nasl istersen yle
yap" demi ler. Bunun zerine adam kalk p gidip Necai'nin nnde
oturarak kendisine "Ey hkmdar! Ben pazardan alt yz dirhem
karlnda bir kle satn aldm. Kleyi bana teslim ettiler kar l
olan paray da aldlar; sonra klem ile birlikte ok uzakla madan arkamdan yetiip klemi elimden geri ald lar; fakat param geri vermediler" demi.
Bu ikayet zerine Neca i Habe lilere dnp "Tanrya and olsun
ki ya adamn parasn verirsiniz yahut da klesi kalk p sahibinin elinden tutarak ve onun istedi i yere birlikte gider" demi . Bunun zerine
Habe liler "yle ise ona paras n verelim" demi ler.
Aye Hikyesine devamla unlar ilave etmi : te bu sebepten dolay Necai "Tanr bana mlk geri verdi inde bunun karlnda benden
rvet almad ; Tanr urunda ben de r vet almam. Tanr benim hakkmda halkn szlerine kulak asmad , ben de onun u runda halkn
szlerine kulak asmyacam" demi . Bu olay, Neca i'nin dindeki
salaml ve hkm vermedeki ada]eti hakk nda gsterdi i ilk rnek
olmutur.
bn-i shak der ki: Rman olu Yezid, Zubeyr o lu Urve yoluyla
Aye'den naklen bana unlar anlatt : Necai ldkten sonra onun
mezar zerine nur indi i, halk arasnda dillerde dola m . // 365
Habeliler'in Necaiye Kar Ayaklanmalar
bn-i shak der ki: Babas ndan naklen Muhammed o lu Cafer
bana unlar anlatt :
Habeliler bir gn bir araya toplan p Necai'ye "sen artk bizim
dinimizden ayrldn" dediler ve ona kar ayaklandlar. Bunun zerine
Necai Cafer ile arkada larna haber yollad ve onlar iin bir ka kay k
hazrlatt . Onlar gelince kendilerine "Siz u kayklara binin ve kayklar iinde bekleyin; e er ben yenilirsem gidin ve istediiniz yere
yarn; yok ben dmanlarm yenersem burada kal n" dedi. Bundan
sonra Necai bir kada unlar yazd : O, Allah'tan ba ka Tanr olmadna, Muhammed'in, onun kulu ve elisi olduuna ve Meryem o lu
sa'nn gene kulu, elisi, ruhu ve Meryem'e verdi i (ol) emri (kelimesi)
221

olduuna tanklk eder. Sonra Neca i bu kad hrkasnn sa omuzunun alt na yerle tirip Habe lilere kar sava mak zere kt. Habeliler ona kar savaa hazrland lar. Necai karlarna durup onlara
"Ey Habe liler! Ben size hkmdar olmakta herkesten daha hakl
bir kimse de il miyim?" diye sordu. Habe liler "Evet yledir" cevabn verdiler. Neca i'nin "peki benim sizi idare edi tarzma ne dersiniz ?" sorusuna da onlar "sizin bize tatbik etti iniz idare idarenin
en iyisidir" cevabn verdiler. Neca i onlara "E peki yle ise bu hareketinizin sebebi nedir ?" diye sorunca onlar "Sen dinimizden ayr ldn ve sa'nn bir kul olduunu syledin". Bunun zerine Neca i onlara "Peki siz sa hakknda ne diyorsunuz ?" diye sordu. Onlar da "Onun Tanrnn olu olduuna 'inanyoruz" dediler. Bunun zerine Neca i elini hrkasnn stnden gksne koyarak "O tan klk eder ki
Meryem olu sa (yledir)" deyip daha ba ka bir ey sylemedi. Necai bununla hrkasnn altnda yerle tirdii kattaki yaz lar kastediyordu. Bunun zerine Habe liler Neca inin szlerini kabul edip ayaklanmaktan vaz geip da ldlar.

366

Necai'nin btn bu hareketleri Peygamberin kula na gitti. Bunun iin Necai ld zaman (gyaben) onun cenaze namazn kld
ve kendisi iin Tanrdan, onu esirgemesini diledi. //
Hattab Olu mer'in Mslman Olu u

bn-i shak der ki: A.s o lu Amr ile Ebu Rebia olu Abdullah
Habeistandan eli bo dndler. Orada Tanr elisinin arkada lar
hakknda istediklerini elde edememi lerdi.Neca i onlar, istemedikleri bir
ekilde geri yollam t. Bu s rada Hattab o lu mer mslman olmu tu. mer kuvvetli ve yiit bir adam olup onun koruduu kimselere ba kalar dokunamazd . Bunun iin Tanr elisinin arkada lar mer ve bir
de Hamza ile korundular ve Kurey lilere kar bir stnlk elde ettiler.
Bu hususta Mes'ud o lu Abdullah unlar syler: "Biz mslmanlar,
Hattab o lu mer mslman oluncaya kadar Kbe yan nda namaz
klamazdk. O mslman olunca, Kurey lilerle att, dt ve Kbenin yannda nam azn kld, biz de onunla birlikte namaz mz orada
klabildik."

367

mer, Tanr elisinin arkada lar Habe istana g ettikten sonra

Mslman olmu tu.
Bekki der ki: brahim olu Sa'd yoluyla Kidam o lu Mis'ar, Mesud olu Abdullah'n unlar sylediini bana anlatt : //
222

"mer'in mslman oluu bir fetihti; Onun Medineye g edi i bir

zaferdi; ve onun halifeli i (Tanrnn) bir rahmeti idi. Biz, mer mslman oluncaya kadar Kbenin yan nda namaz klamazd k. O mslman olunca Kurey lilerle att, dt ve Kbenin yan nda namazn kld ; biz de onunla birlikte namaz mz orada klabildik."
bn-i shak der ki: Annesi Ebu Hasme k z Ummu Abdullah'tan
naklen Rebia olu Amir olu Abdullah o lu Abdlaziz yolu ile Ebu
Rebia olu Ayya olu Abdullah o lu Haris olu Abdurrahman bana
unlar anlatt :
"Biz Habe istana g etmek zere idik Amir baz ihtiyalarmz
getirmek iin (ar ya) gitmiti. Bu srada Hattab o lu mer uzaktan
gelip yanmda durdu. Kendisi o zaman puta tap p bize kar sert davrandindan, kendisinden ok eza cefa ekiyorduk. mer bana -Ey mm
Abdullah! Demek artk gidiyorsunuz- dedi. Ben de ona "Evet, Tanr ya
and olsun ki Tanrnn geni topraklarndan bir yere gidece iz; nk
siz bize rahat dirlik vermeyip ezdiniz. Eh ne yapal m Tanr bize bir kurtulu yolu gsterinceye kadar oralarda kalaca z" dedim. mer bunun
zerine bana "yle ise Tanr sizinle birlik olsun" dedi. Bu szleri sylerken mer'in halinde daha nce grmedi im bir yumuaklk vard.
mer bundan sonra uzakla p gitti. Bana yle geldiki bizim g ediimiz onu zm t. Biraz sonra Amir ihtiyalar mz alarak ar dan
dnd ben ona dnp "Ah Ebu Abdullah biraz nce burada olup da
merle karlasaydn ve onun bize kar gsterdii yumuakl ve g
edeceimiz iin duyduu znty bir grseydin" dedim. Amir bana
"Eh peki sen onun islam olaca m m umuyorsun?" diye sorunca ben
ona "Evet, yle" dedim. Bunu zerie Amir bana " unu iyi bilki o grdn kimse, Hattab'n eei mslman olmadan mslmanl kabul
etmez" dedi. Amir, mer'in sertli ini ve mslmanla kar kat
yrekliliini grp ondan midini kesmi olduu iin bana bu son szleri sylemiti.
bn-i shak der ki: Bana anlat ldna gre mer'in slm dinini
kabul edii yle olmu : mer'in kz karde i Hattab'n kz Fatma,
Nufeyl olu Amr olu Zeyd olu Sait ile evli idi. Fatma ile ei Zeyd
olu Sait mslman olmu lard. Mslman olularn da mer'den
gizliyorlard . Gene mer'in kendi boyu olan K`b o lu Adiy boyundan
Abdullah olu Nuaym Nahham mslman olmu tu. Boyunun adamlarndan korktuundan bu Nuaym da mslmanln gizliyordu. / / Erett o lu Habbab o zamanlar Hattab k z Fatma'nn evine 368
gelip kendisine Kur'an okutup retiyordu.
223

Bir gn mer, Tanr elisi ile arkada larndan bir toplulua saldrmak zere klcn kuanarak evinden km. Bunlarn, Safa tepesinin yannda bulunan bir evde topland klar ve kadnl erkekli 40 kiiye
yakn olduklar mer'e haber verilmi ti. Bu evde, Tanr elisiyle birlikte amcas Abdlmuttalib olu Hamza, Ebu Kuhafe o lu Ebu Bekr
Sddk, Ebu Talib olu Ali ve Habe istan topraklarna g etmeyip
Mekkede Tanr elisinin yannda kalan mslmanlardan birka adam
bulunuyordu. mer yolda giderken Abdullah o lu Nuaym kendisine
rasgeldi. Nuaym mer'e: "Ey mer nereye gidiyorsun ?" diye sorunca
mer ona "gidip, Kurey topluluunu datan ve onlar aklszlkla
itham eden dinlerini ktleyen, Tanr larna sven u sapkn Muhammed'i ldreceim" dedi. Bunun zerine Nuaym ona "Ey mer! Tanrya and olsun ki nefsin seni aldatm . Acaba Muhammed'i ldrrsen Abdmenaf o ullar seni yeryznde sa brakrlar mi? Sen kendi
ailen halkna dnp onlar yola getirsen daha iyi olmaz mi?" dedi.
mer Nuaym'a : "Ailem halk ndan kimi kastediyorsun ?" diye sorunca
o da kendisine "Eni ten ve amcan o lu Amr o lu Zeyd olu Sait ile
kz karde in Hattab kz Fatma'y kastediyorum. nk Tanrya and
olsun ki onlar mslman olup, dinini kabul edip Muhammed'e uydular. Sen imdi onlara git" dedi.
Bunun zerine mer arabuk k zkardei ile enitesinin yanna
gitti. Bu srada Erett o lu Habbab onlarn yannda bulunuyordu.
Elinde, iinde Taha suresi yazl olan bir kat vard. Habbab bu sureyi onlara okutup retiyordu; mer'in ayak seslerini duyduklar
369 zaman Habbab evdeki bir i odaya gizlendi. // Hattab k z Fatma da
zerinde sure yaz olan ka d alp dizinin altna saklad. mer eve yaklatnda Habbab'n, kz karde i ile enitesine Kur'an okuduunu iitmiti. Eve girdii zaman "Iittiim bu mrlt ne idi ?" diye sorunca k zkarde i ile enitesi ona "yle bir mrlt yoktu" dediler. mer "Hay r
iittim. Tanrya and olsun ki sizin, Muhammed'in dinini kabul ettiinizi ve ona uyduunuzu haber aldm" diyerek eni tesi Said olu Zeyd'e bir amar indirdi. Bunun zerine kzkarde i Hattab kz Fatma mer'in nne geip onu e inden uzakla trmak istedi. mer ona da
vurup ban yard. mer byle yapnca kzkarde i ile enitesi kendisine
dnp "Evet biz mslman olduk. Tanrya ve Onun elisine inand k ne
yapacaksan yap" dediler. mer kzkarde inin akan kanlar n grnce
yaptna piman oldu ve kendine geldi; sonra kzkarde ine dnp
"Demin okuduunuzu iittiim eylerin yazl olduu kad ver bakaym. Muhammed'in getirdikleri u eyler ne imi greyim" dedi.
mer okuma yazma bilirdi. K zkarde ine byle syleyince Fatma ken224

disine "kad yok etmenden korkar z" dedi. mer ona "Hay r korkma" dedi ve alp okuduktan sonra ka d kendisine geri verece ine Tannlan zerine and iti. mer byle syleyince Fat ma onun mslman
olacan umarak kendisine dnp "A abeyciim sen puta taptn
mddete pis sayhrsn ; halbuki bu kada arnk olmayan kimse dokunamaz" dedi. // 370
mer bunlar iitince kalkp ykand, bundan sonra kzkarde i
kad kendisine verdi. Ka dn zerinde Taha sresi yaz l idi. mer Sureyi okumaya balad. Biraz okuduktan sonra "Bu szler ne kadar gzel;
ne kadar deerli" dedi. mer'in bu szn (ierdeki odada, sakland
yerden) iiten Habbab hemencecik gizlendi i yerden kp ona "Ey
mer! Tanrnn, kendi elisinin (Muhammed'in) duas n sana nasib
edeceini umuyorum; zira Tanr elisinin dn -Ey Tanrm! islmiyeti
ya Hiam olu Ebu'l-Hakem (Ebu Cehil) veya Hattab o lu mer ile
kuvvetlendir- diye dua etti ini duydum. Ey mer artk Tanrdan kork
Tanrdan" dedi. Bunun zerine mer Habbab'a "Habbab yle ise
sen bana Muhammed'in bulundu u yeri syle, yanna gideyim, mslman olaym" dedi. Habbab mer'e "Peki. Muhammed Safa tepesinin
yannda bir evdedir. Orada, arkada larndan bir topluluk da onunla
birlikte bulunuyor" dedi.
O zaman mer kalk p klcn kuand sonra Tanr elisinin ve
arkada larnn bulunduu evin nne gelip kap ya vurdu. erdekiler
mer'in sesini i ittikleri zaman aralar ndan, Tanr elisinin arkada larndan bir adam kalkp kapnn aralndan dar bakt mer'i,
klcn kuanm bir durumda grd; korkarak Tanr elisinin yanna
dnd. Tanr elisine "Ey Tanr elisi! Hattab olu beline klcn kuanp gelmi" dedi. Abdulmuttalib o lu Hamza atlarak Tanr elisine
"ieri girmesine msaade et. O iyilik iin gelmi se bu iyilii kendisinden esirgemeyiniz; yok e er bir ktlk anyorsa onu kendi k lcyla
ldrrz" dedi. Bunun zerine Tanr elisi "peki brakn girsin" dedi.
Kapda bulunan adam mer'i ieri ald . Tanr elisi kalkp mer'i
avluda karlad ve kuandan yakalayp kendisine doru kuvvetle
ekerek "Ey Hattab' n olu! Buraya ne maksatla geldin? Tannya and
olsun ki Tanr baka bir bela getirmeden akl nn bana gelmiyeceini gryorum" diye kt. // Bunun zerin mer ona "Ey Tanr elisi! Ben, 371
Tannya, onun elisine ve Tanr tarafndan indirilen eylere inanmak
iin buraya senin yanna geldim" cevabn verdi. Tanr elisi bunu i itince Tekbir getirmi (Allah Ekber demi) Tanr elisinin arkada larndan olup da orada bulunan kimseler bunu duyunca mer'in mslman
olduunu anlamlar.
225

Bundan sonra Tanr elisinin arkada lar buradan ayr lp evlerine

gitmiler.
Hamza'nn islam oluundan sonra mer'in de mslman olu u,
btn mslmanlarn kendilerini kuvvetli hissetmelerine sebep oluyordu. Onlar artk anlamlard ki bu iki kii Tanr elisini koruyacak,
mslmanlar da gene bu iki ki inin yardmyla dmanlarna kar
koyacaklard.
Yukarda anlattmz sylenti, Medine ehri halkndan olan ravilerin, Hattab o lu mer'in mslman oluu hakknda syledikleri
szlerdir.
bn-i shak der ki: Arkada lar At ile Mcahid veya, ba kalarndan naklen mer'in mslman olu u hakknda Mekkeli Ebu Neciyh
olu Abdullah bana unlar anlatt : mer kendisi yle demi : Ben
mslmanla kar cephe almtm. Cahiliye a nda iki ier, ikiyi
sever ve ondan ho lanrdm. Mahzum boyundan mran olu Abd olu
mer ailesinin evlerinin yaknndaki Hazvere ar snda, Kurey
kabilesinden baz kimselerin urad bir toplant yerimiz vard. Bir
gece orada topland = arkadalarla bulu mak zere bu toplant
yerine gittim. Oraya vard mda arkada larmdan hi kimseyi bulamadm; o zaman kendi kendime, falanca meyhanecinin yan na gideyim
belki orada biraz iki bulur ierim, dedim. Bu meyhaneci Mekkede iki
satard. Bu dnce ile toplant yerinden kp meyhanecinin yanna
372 gittim; fakat onu yerinde bulamad m. // O zaman gene kendi kendime
Bari Kabeye gideyim, yedi defa veya yetmi defa tavaf edeyim dedim.
Kbeyi tavaf etmek amac yla mescide geldim. Birde grdm ki Tanr elisi orada ayakta durmu namaz klyordu. O namaza durduu
zaman Suriyeye do ru ynelirdi ve Kbe, Suriye ile kendi aras nda kalrd. Namaz kld yer Esved k esi ve Yemani k esi adlar verilen
kelerin arasnda idi. Onu o durumda grnce kendi kendime:
Ne sylediklerini iitmek iin bu gece Muhammed'in okudu u eyleri
dinleyeyim dedim; fakat sylediklerini dinlemek iin onun yamna
yaklatm zaman kendisini rkdebileceimi dnerek Hicr k esini dolandm. Orada Kbenin rts arkas na gizlendim. rtnn arkasndan yava yava yrdm. Tanr elisi bu srada ayakta durmu
namaz klyor ve Kur'an okuyordu. Ben yryerek onun kar sna kadar gelip kblesinde durdum. Aram zda Kbe rtsnden ba ka bir
ey yoktu. Orada Kur'an' iittiim zaman ona kar kalbimde bir yumuama hissettim; a ladm; sanki mslmanhk iime yaylmt.
Tanr elisi namazn bitirip oradan uzakla ncaya kadar yerimde kal226

dm. Tanr elisi, namazn bitirdikten sonra Ebu Hseyin o lunun evinin bulunduu tarafa do ru giderdi; nk evine giden yol oradan geerdi. O giderken tavaf yolunu a ar sonra Muttalib o lu Abbas ile Zuhre boyundan Abd-u Avf o lu bn-i Ezher'in evlerinin aras ndan geer
sonra efik olu Ahnes'in evinin nnden yryp kendi evine giyerdi. Tanr elisinin oturduu yer, Ebu Sfyan olu Muaviyenin mal
olan boyal ev idi.
mer szlerine devamla yle demi : Ben nce Tanr elisinin arsndan gittim. O, Abbas ile bn-i Ezher'in evleri aras na varmca kendisine yetitim. Tanr elisi ayak seslerimi i itince beni tamd ve kendisine
bir eyler yapmak amac yla arkasndan geldiimi sanarak beni azarlad ;
sonra bana "Ey Hattab' n olu! Bu saatte ne maksatla arkamdan
geldin ?" diye kt . Ben ona "Tannya, elisine ve Tanr tarafndan
gnderilen eylere inanmak iin geldim" dedim. Bunun zerine Tanr
elisi Tanrya hamd ve sena etti. // Sonra bana dnp "Ey mer! Tanr 373
seni doru yola yneltti" diyerek eliyle gksm sad (mslmanlkta) sebat etmem iin Tanr ya yalvard. Bundan sonra ben Tanr eliisinden ayrlp uzaklatm o da kendi evine girdi.
bn-i shak der ki: Bu iki trl sylentiden hangisinin cereyan ettiini Tanr daha iyi bilir.
bn-i shak der ki: mer'in o lundan naklen, mer o lu Abdullah'n klesi Nafi' bana unlar anlatt : (mer'in o lu Abdullah
Nafi'ye yle demi): Babam mer mslman olduu zaman Kurey
kabilesinden, haberleri en iyi anlatan adam kimdir? diye sordu. Kendisine (bu adam Cumah boyundan Ma'mer o lu Cemil'dir) cevab
verildi. Bunun zerine babam Cemil'in yanna gitti.
mer olu Abdullah szlerine yle devam etmi : // Ne edece ini 374
grmek iin ben de babam n arkasndan gittim. Ben o srada grdm hereyi anlayabilen bir delikanl idim. Babam Cemil'in yanna
vanp ona "Ey Cemil! Benim mslman olup Muhammed'in dinine
girdiimi rendin mi ?" diye sordu. Tanrya and olsun ki Cemil babamn szlerini iittii zaman ona hi bir sz sylemedi; ancak, h rkasn yerde sryerek ekip gitti. Babam mer onun arkas ndan yrd; ben de babamn izinden gittim.
Ma'mer olu Cemil Mescidin kapsna varnca orada durup sesinin
kt kadar "Ey Kurey topluluu! Biliniz ki Hattab olu mer dininden sapt" diye bard. Kureyliler bu srada Kbe etrafndaki toplant
yerlerinde bulunmakta idiler. Cemil'in arkas ndan gelip orada durmak227

ta olan mer "O yalan sylyor. Ben sadece Mslman oldum

Tanrdan baka Tanr olmad na ve Muhammed'in, onun kulu ve
elisi olduuna tan klk ettim" dedi. O zaman Kurey liler hep birden
mer'in zerine sald rdlar. le vakti olup gne tam balarnn zerine gelinceye kadar mer'le Kurey liler dtler. Sonunda mer yorulup yere oturdu. Kurey liler de ba .na tler. mer oturdu u
yerden onlara "istediinizi yapnz; Tanrya and ierim ki biz yz
kii olsaydk ya siz buray brakp giderdiniz veya biz buradan ekilip
giderdik" diyordu. mer'le Kureyliler bu durumda iken teden Kurey kabilesinden yal bir adam kageldi. zerine Yemende yap lm bir
elbise ile ilemeli bir gmlek giymiti. Bu adam ilerleyip toplulu un
yannda durdu ve "Ne oluyorsunuz ?" diye sordu. Kurey liler ona
"mer dininden sapt" cevabn verdiler. Ya l adam onlara "yle ise
ekilin. Size ne oluyor ? bir adam kendisine bir din semi bundan size
ne? K`b olu Adiy boyu kendi akrabalar n acaba bu ekilde size
brakrlar m ? brakn adam" dedi.
Tanrya and olsun ki ya l adam bu szleri syler sylemez Kureyliler bir elbisenin syrlp karl gibi mer'in ba ndan dalp
gittiler.
Babam Medine'ye g ettikten sonra ben kendisine bir gn "Babacm! Mekke'de, mslman oldu un gn seninle d en Kureylileri azarlayp bandan uzaklatran adam kimdi Allah a kna ?"
diye sordum. Babam bana "Ey o lum! O, Sehm boyundan olan Vail
olu As
- idi" cevabn verdi.

375

bn-i Hi am diyor ki: Bilen bir kimse bu son olay bana yle anlatt : mer'in o lu babasna "Babacm Mekke'de mslman oldu un
gn seninle den Kureylileri azarlayp bandan uzakla tran
adam kimdi Allah a kma ? Tanr ona iyilik versin" diye sormu .
mer de ona "Ey o lum! O, Vail olu As idi. Tanr ona iyilik vermesin"
demi. //
bn-i shak der ki: mer'in akrabalar ndan veya ailesinden birinden naklen Haris o lu Abdurrahman bana unlar anlatt : mer yle
sylemi "Mslman olduum gn Mekke halkndan kimin, Tanr
elisine daha ok d manlk ettiini dnerek ona gidip mslman
olduumu sylemeyi tasarlad m. Kendi kendime dedim ki bu kimse
herhalde Ebu Cehil olabilir -mer, Mugire o lu Hiam'n kz Hanteme'nin oludur-96 Sabah olunca gidip Ebu Cehil'in kap sn aldm.
96 mer b. Hattab' n annesi olan Hanteme, Ebu Cehil'in bacsdr ; yani Ebu Cehil,
mer'in days idi.

228

Ebu Cehil kapya kp beni grnce bana "Ho geldin yeenim;

(bir iin mi var ?) neye geldin ?" diye sordu. Ben ona "Tanr ya ve onun elisi olan Muhammed'e inand m ve Muhammed'in, getirdi i
eyi (Tanrdan gelen emirleri) tan dm sana haber vermeye geldim"
dedim. Bunun zerine Ebu Cehil yzme kap y arparak "Tanr seni
de sylediim eyi de rezil etsin" dedi.
(Kureylilerin Anlama) Kadnn Hikyesi
bn-i shak der ki: Kurey liler Tann elisinin arkada larnn baka bir memlekete g ettiklerini, orada esenlik bulup karar k ldklann,
Necai'nin, onlardan kendisine s ' nanlan himaye etti ini, mer'in
mslman oluunu, mer'le Abdlmuttalib o lu Hamza'nn, Tanr
elisi ve onun arkada lar ile birlik olduklarn, mslmanln kabileler
arasnda yaylmaya baladn grnce bir araya topland lar (bu olaylara kar tedbir almay dndler). Haim boyu ile Muttalib o ullarna kar anlap, onlara kz vermemeyi ve onlardan kz almamay,
onlara birey satmamay ve onlardan bir ey satn almamay ve bu artlar yazl olarak (peki tirmeyi) kararla trdlar. Kurey liler toplandklarnda bu artlar bir kada yazdlar; sonra da kar lkl olarak and
ierek bu konuda birbirlerine sz verdiler; bundan sonra da szlerinde
durmak iin anla ma kadn Kbenin iine astlar. // Bu anla ma 376
kadn yazan kimse Kusay o lu Abdddar o lu Abdmenaf o lu
Haim olu Amir olu krime olu Mansur idi. -bn-i Hiam diyor
ki: Bu kimsenin, Haris o lu Nadr olduu da sylenir- Tanr elisi bu
adama beddua etmi bunun zerine onun baz parmaklar' kurumu .
bn-i shak der ki: Kureyliler byle yapnca Haim boyu ile Muttalib oullar, Abdlmuttalib o lu Ebu Talib'in mahallesine tanp
orada toplandlar. Haim boyundan yalnz Abdlmuttalib o lu Abdluzza Ebu Leheb, Kurey liler tarafna geti ve onlarla birlik oldu.
bn-i shak der ki: Abdullah o lu Hseyin bana unlar anlatt :
Ebu Leheb kendi boyundan ayr lp onlara kar Kureylilerle birlik
olduunda Rebia o lu Utbe'nin kz Hind'e raslam ve ona demi ki
"Ey Utbe'nin kaz ! Sen Lt ile Uzza'nn tarafn tuttun mu? Onlar
tanmyanlardan ve onlara kar cephe alanlardan ayrldn m ?" Hind de
ona: "Evet, yle yaptm, Tanr sana iyilik versin ey Ebu Utbe" cevabn vermi.
bn-i shak der ki: Ebu Leheb'in (aras ra) unlar sylediini bana anlattlar: "Muhammed bana grmedi im baz eyleri vadediyor
229

ve bunlarn lmden sonra olaca n sylyor. Muhammed, bu vaadlerden baka acaba elime ne verebildi?" Ebu Leheb bunlar syledikten sonra ellerini ap avularnn iine frrm ve onlara hitaben
"kuruyascalar iinizde Muhammed'in sylediklerinden hi bir ey gmiyorum" dermi . Bunun zerine Yce Tanr onun hakknda "Ebu Leheb'in elleri kurusun; kendisi de kuruya kals n..." ayetlerini indirmi .//
bn-i Hiam diyor ki:"

377

bn-i shak der ki: Kurey liler (hep birlikte) bu konuda karar verip anlama artlarn yerine getirdikleri zaman Ebu Talib bu olaya
iaretle u beyitleri sylemi : "Aramzdaki kt duruma ra men
Luey oullanna ve Luey o ullarndan bilhassa K`b boyuna unlar
anlatn: Biliniz ki biz Musa gibi Muhammed'in de Peygamber oldu378 unu eski kitaplarda yaz lm grdk. // Onun halk aras nda sevgisi
vardr. Tanrnn, sevgi ile seti i kimseden daha iyisi olamaz. Sizin
(Kbe duvarna) astnz yaz, Salih Peygamberin devesi gibi size u ursuzluk getirecektir. Uyann, mezarlarnz kazlmadan ve susuz kimse
sulu olan kimsenin durumuna d meden uyann. Fesatclara uymayn.
Sevgi ve yaknlktan sonra aramzdaki balar kopanp atmayn. Gelin
u etin sava a girmeyelim; zira sava n sonucu ona girienler iin ac
olabilir. Kbenin Tannsma and olsun ki zaman n felaketlerine ve her
trl skntya ramen dar bir alanda beyaz Kusasiye k klanyla bizden ve sizden boyunlar, kollar kesilip uurulmadan Muhammed'i
379 size vermeyiz. // Bu alanda k rlm mzrak paralar, kara bal kartallar
iki sofras etrafna m kimseler gibi grnr. Bu alan iinde atlarn kouu ile kahramanlar n naralar tam bir sava meydann' andrr. Ona arka verin ve o ullanna mzrak ve klla sava may vasiyet
eden babamz Haim deil mi ? Sava bizden bkmadan biz savatan ylmayz. Bamza gelecek glklerden korkup dert yanmay z. Silahl
savalarn yrekleri korkudan titreyecek olursa biz namus ve uurumuzu kaybetmeyiz."
Haim boyu ile Muttalib o ullar iki yl byle (Kurey lilerden
ayn) ya adlar ve ok s knt ektiler; zira Kurey liler onlara birey
gndermiyorlard. Kureylilerden, onlara birey gtrmek isteyen
olursa bunu ancak gizli olarak yapabiliyordu.
Dediklerine gre bir gn Hi am olu Ebu Cehil yolda, Esed olu
Huveylid olu Hizam olu Hakim'e raslam, Hakim'in yan sra, biraz
buday gtren bir kle varm. Hakim bu buday, Tanr elisinin
97 Burada bir dil aklamas evrilmeden geildi.

230

yannda, onunla birlikte Ebu Talib mahallesinde bulunan halas Huveylid kz Hatice'ye gtryormu . Ebu Cehil, Hakim'i durdurarak yakasna yapm ve ona "demek sen Haim oullarma yiyecek gtryorsun ha? Tanrya and olsun ki seni Mekkede rezil etmeden ne sen
ne de gtrmekte olduun yiyecek buradan kmldayamaz" demi.
Bu srada Esed o lu Haris o lu Haim olu Ebu'l-Bahteri onlarn yanna gelmi ve Ebu Cehil'e "Ondan ne istiyorsun ?" diye km. Ebu
Cehil ona "gryorsun ya i te Haim oullarma yiyecek gtryor"
demi. Bunun zerine Ebu'l-Bahteri, bu yiyecek halas nndr; bunun yannda emanet olarak bulunuyordu. Halasmn yiyeceini gtrvermesine nasl engel olursun? ekil adamn yolundan gitsin" demi. Fakat
Ebu Cehil ayak direyince Ebu'l-Bahteri, Ebu Cehil ile kavgaya
tutumu. Bu srada Ebu'l-Bahteri eline bir deve ene kemi i geirmi
ve bununla Ebu Cehil'e vurarak onun ba n yarm ; onu yere ykp
iyice tepelemi . Abdlmuttalib o lu Hamza, oraya yakn bir yerde
bunlar seyrediyormu . Kureyliler bu gibi olaylar, onlarn, kendilerini knamamalar iin Tanr elisi ile onun arkadalarnn kula na 380
gitmesini istemiyorlard . / /
Bu srada Tanr elisi gece gndz aktan aa ve gizli olarak
kavmini kendi dinine aryordu. Bylece Tanr elisi Tanrnn emirlerini yerine getiriyor ve bu u urda hibir kimseden ekinmiyordu.
Tanr Elisinin Kendi Kavminden ekti i Eza
Cefam Hikyesi
Tanr Muhammed'i koruyup onun amcas ve Haim boyu ile Muttalib o 'ullarndan olan kavmi, kendisini himaye ederek Kurey lilerin
kendisini ldrmelerine engel olunca Kurey liler bu sefer Muhammed'e
laf atmaya, alay etmeye ve onunla eki meye baladlar. Bu srada Kureylilerin yaptklar ve Kureylilerden Muhammed'e d manlk edenler hakknda Kur'an ayetleri inmeye ba lad. Kur'an bu kimselerden
bazlarnn adlarn da and brleri hakknda ise genel olarak kfirler
iin sylenen eylere ait ayetler aras nda temas etmektedir. Haklarnda
Kur'an ayetleri indirilen Kurey lilerden Muhammed'in amcas Abdlmuttalib olu Ebu Leheb ile bunun kars odun ta ycs (hammalet elhatab) Umeyye o lu Harb'n kz Ummu Cemil'in adlar Kur'an'da
gemektedir.
Bana sylendiine gre Ummu Cemil, dikenleri toplay p Tanr
elisinin getii yollara attndan Yce Tanr ona odun ta ycs
231

lakabn vermitir. Yce Tanr Ebu Leheb ile kars hakknda u ayetleri indirmitir: "Ebu Leheb'in elleri kurusun; kendisi de kuruya kalsn. Onun ne mal ne de kazand eyler kendisine yarayacakt r. O alevli bir ate te yanacaktr. Onun kars olan odun taycnn boynunda kendirden yap lm bir ip vardr. O da atete yanacaktr." "
381

bn-i Hiam diyor ki: " //

bn-i shak der ki: Bana unlar anlattlar: Odun ta yc Ummu

Cemil, kendisi ve e i hakknda indirilen Kur'an ayetlerini i ittii zaman
eline bir ta alp Tanr elisinin yanna varm . Tanr elisi bu srada,
yannda Ebu Bekr Sddk bulunduu halde Kbe yannda oturuyormu . Ummu Cemil onlarn yanna geldiinde Tanr, onun gzlerini, Tanr elisini gremez bir hale getirmi . Bunun iin o ancak Ebu
Bekr'i grebilmi . mm Cemil Ebu Bekr'e "Ey Ebu Bekr! Hani arkadan? nerede o ? duyduuma gre o beni hicvediyormu ; Tanrya
and olsun ki onu grseydim ta la azna vuracaktm; gene Tanrya
and olsun ki ben bir airim" demi . Ummu Cemil bundan sonra u
382 beyitleri (recez vezninde) sylemi : // "Biz ktlenmi (Zemmedilmi)
bir adama itaat etmiyoruz; onun ortaya att eyleri istemiyoruz;
dinini de sevmiyoruz" bundan sonra Ummu Cemil ekilip gitmi .
Ebu Bekr Tanr elisine "Ey Tanr elisi! Acaba o seni gremedi mi?"
diye sormu. O da Ebu Bekr'e "Hay r beni gremedi; Tanr onun gzlerini beni gremez hale getirdi" demi .
bn-i Hiam diyor. ki: Ummu Cemil'in "onun dinini de sevmiyoruz" sz, bn-i shakdan ba ka bir kimseden nakledilmitir.
bn-i shak der ki: Kurey liler Tanr elisini Mzemmem (ktlenmi adam= zemmedilmi ) lakabiyle anarlard ve ona sverlerdi. Bundan
dolay Tanr elisi (arkada larna) yle dermi : "Tanrnn, Kureylilerin eziyetini benden uzakla trmasna amyor musunuz? Baknz!
Kureyliler Mzemmem (ktlenmi adam) adnda birine svp onu
hicvediyorlar; halbuki ben Muhammed'im (vlm adamm).
Cumah olu Huzafe o lu Vehb olu Halef'in olu Umeyye, Tanr
elisini grd zaman ona sz at p ktleyerek rahatsz edermi.
Bunun iin Yce Tanr onun hakknda u sureyi indirmi : "Vay o
ekitirici ve ayplayc, gz ka iaretleriyle alay edicinin haline O,
mal toplayp sayar durur. O, malnn kendisini sonuna kadar yaatacan sanr. Asla, O mutlaka tamuya at lacaktr; tamunun ne ol98 Kur'an' Kerimin 111 nci sresi yani Leheb suresi.
99 Burada Arap diline ait bir dil a klamas evrilmemitir.

232

duunu sen biliyor musun ? tamu, Tanrmn grl grl yanan bir
ateidir ki o, yrekleri sarp yakar. Tamu uzun direklerle onlar n (kfirlerin) zerine kapat lacaktr." ioo
bn-i Hiam diyor ki: "I //

383

bn-i shak der ki: Tanr elisinin arkada olan Erett olu Habbab Mekkede demircilikle u rar kl yaparm. Habbab, Vail o lu
As'a bir ka kl yapp satm ; bu sebeple Habbab' n onda biraz alaca varm . Bir gn Habbab alaca n istemek zere As' n yanna gitmi. As ona "Ey Habbab ! Dinine girdiin ve arkadan olan u Muhammed, cennete gireceklerin, orada alt ndan, gm ten, giyeceklerden ve
uaklardan istediklerini elde edeceklerini sylemiyor mu ?" diye sormu. Habbab ona "Evet yledir" demi . As, peki yleyse ey Habbab
sen bana, kyamet gnne kadar mhlet ver; nas l olsa ben de cennete
gideceim. Orada alaca n derim. Tanrya and olsun ki ne sen ne de
arkadan (Muhammed) Tanrnn katnda benden daha iyi de ilsiniz
ve Cennete girmek hususunda benden daha stn de ilsiniz. Bunun
zerine yce Tanr , Vail olu As hakknda u ayetleri indirdi: " u,
ayetlerimizi tanmayp, bana mal da evlat da verilecektir diyene bir
bak hele. Acaba o gayipten mi haber ald , yoksa esirgeyici Tanr dan
bu hususta bir sz m ald '''. Yce Tanr Vail olu As hakknda ayetlerini yle bitiriyor : "O, szn etti i kendi mallarn ve evlatlarm
bize brakacak ve tek ba na karmza kacaktr."'"
Bana dediklerine gre Hi am olu Ebu Cehil bir gn Tanr elisiyle karlam ve ona "Bak ey Muhammed! Ya bizim Tanr larmza
svmekten vaz geersin yahut da biz de senin tapt n Tanrya sveriz"
demi. Bunun zerine yce Tanr u ayeti indirmi : "Tanrdan bakas na tapanlara svmeyin ki onlar da s nr aarak bilmeksizin Tanrya svmesinler"104. Bana sylediklerine gre bu ayetin indirilmesinden sonra
Tanr elisi artk Kureylilerin Tanrlarna svmekten vaz gemi ve
onlar yalnz Tanrya inanmaya a rmaya ba lam.
Tanr elisi bir yerde oturup insanlar yce Tanrya inanmaya arp Kur'an ayetlerinden okuyup Kurey lileri eski uluslarn balarna
gelen felaketlerden korkuttuktan sonra oradan ayr lnca Kusay o lu
Abdddar olu Abdmenaf olu Kelede olu Alkame o lu Haris'in olu
100 Humeze yani 104 nc sure.
101 Burada arap diline ait bir dil a klamas evrilmeden geildi.
102 Kur'an- Kerim Meryem suresi yani 19 ncu sure 78-79. ayetler.
103 Kur'an- Kerim Meryem suresi yani 19 ncu sure. 78 -79. ayetler.
104 Kur'an- Kerim, En'am yani 6 nc sure 108 nci ayet.

233

384 Nadr gelir, Tanr elisinin kalkt yere otururmu . // Nadr orada bulunanlara, Rustem Sindid, sfendiyar ve br Farisi hkmdarlar hakknda hikayeler anlat rm. Sonra etrafna dnp "Tanrya and olsun ki
Muhammed'in konumas benim konumamdan daha iyi de ildir.
Onun syledikleri, eskilerin bir tak m uydurulmu hikayelerinden ba ka bir ey deildir. Ben nas l size anlattm hikayeleri ba kalanndan
yazp aldysam o da bu hikayeleri ba kalarndan yazp almtr" der
mi . Bunun zerine Tanr , Nadr hakk nda u ayetleri indirmi : "Kfir
olanlar derler ki bunlar (Kur'an ayetleri) onun ba kalanndan alp yazd eskilerin uydurulmu hikayeleridir. Bu hikayeler ona sabah ak am
okunup yazyor. Onlara de ki bu Kur'an' , gklerle yerdeki s rr bilen
(Tanr) indirmitir. O balayc, esirgeyicidir."' Gene Nadr hakk nda
u ayet indirilmi tir: "Ona ayetlerimiz okundu u zaman o, ge...
bunlar, eskiler tarafndan uydurulmu hikayelerdir"." Gene bu Nadr
hakknda u ayet de indirilmi tir: "Vay byle yalanc ve kendisine okunan Tanrnn ayetlerini i itip sonra i itmemi gibi ve sanki kulaklannda arlk varm gibi ayak direyen kimsenin haline. Ona ac kl bir
azab mjdele" 1"
bn-i Hiam diyor ki : 108 .
bn-i shak der ki: Bana anlat ldna gre bir gn Tanr elisi
Mugire olu Velid ile mescidde oturmu. Az sonra Haris o lu Nadr
da gelip yanlarna oturmu. Orada Kurey lilerden birok kimse de bulunuyormu. Tanr elisi konumaya balam. Nadr atlarak onun
szn kesip Tanr elisiyle tartmak istemi. Bunun zerine Tanr
elisi onunla tanm ve onu cevap veremez hale getirmi , sonra hem
Nadr'a hem de orada bulunanlara u ayetleri okumu : "Siz ve Tanr
yerine taptnz eyler tamu odunu olacaks nz. Zaten varaca nz yer
orasdr. Taptnz bu eyler Tanr olsalard tamuya gitmezlerdi. Onlarn hepsi tamuda sonuna kadar kalacaklar orada inim inim inliye385 cekler ama hi bir ses i itmiyeceklerdir. 1" //
bn-i Hiam diyor ki : 1 "
bn-i shak der ki: Bundan sonra Tanr elisi kalkp gitmi. Sehm
boyundan Ziba'r o lu Abdullah toplant yerine gelip oturmu . Mu105 Kur'an-1 Kerimin 25 nici yani Furkan suresinin 5. ayeti vd.
106 Kur'an- Kerimin 83'nc yani Mutaffifin suresinin 13 nc ayeti.
107 Kur'an- Kerimin 45 nci yani Csiye suresinin 7 nci ayeti.
108 Burada arap diline ait bir dil a klamas evrilmeden geildi.
109 Kur'an- Kerimin 6 nc yani Enbiya suresinin 98-100 ayetleri.
110 Burada arap diline ait bir dil a klamas evrilmeden geildi.

234

gire olu Velid bu Abdullah'a dnp "Tannya and olsun ki Haris o lu Nadr demin Abdlmuttalib'in o lum ile tart t. Fakat onun kar snda dayanamad. Muhammed, bizim ve taptunz tanrlarn tamu
odunu olacamz syledi" demi . Ziba'r o lu Abdullah atlarak
"Tannya and olsun ki onunla kar lasaydm kendisine stn gelir
sustururdum. Siz Muhammed'e unu sorun: Tanr yerine taplan herey ile onlara tapan herkes tamuya m gidecektir. Mesel biz meleklere
tapyoruz, Yahudiler Uzeyre tap yorlar; Hristiyanlar ise Meryem o lu
Isa'ya tapyorlar" demi. Velid ile orada toplant yerinde bulunan kimseler Ziba'r o lu Abdullah'n bu szlerine hayret etmi ler ve onun gerekten bir tank ileri srerek tartabileceini grmler.
Bu olay ve Abdullah' n bu szleri Tanr elisine ulatrlm. Bunun zerine Tanr elisi her kim Tanr yerine kendisine taplmasm
isterse, kendisine tapan ile birlikte olur. Bu kimseler ancak eytanlara
veya eytanlarn, taplmasn emrettii kimselere tap yorlar" demi.
Bunun zerine yce Tanr bu konuda u ayetleri indirmi : "phe
yok ki kendileri hakk nda daha nce iyilik edilece ine sz verilen kimseler tamuya gitriyeceklerdir. Bunlar tamu ate inin trtsn duymayacaklardr. Onlar gnllerinin istedii eyler iinde sonsuzlara kadar
yaayacaklard r."1" Yce Tanr burada Meryem o lu sa, Uzeyr ve
yahudilerle hristiyanlann taptklar din byklerini kastediyor. // Bu 386
din bykleri Tanrya inanp mrlerini ona itaat ederek geirmi lerdir. Fakat onlara tapan sap k kimseler onlar Tanr yerine Tanr edindiler.
Kureylilerin gya meleklere tapt klar ve meleklerin ve meleklerin Tannnn kzlar olduuna inanmalan hakknda u ayetler indirilmitir: "Onlar esirgeyici Tanr nn ocuk (melekler) edindi ini sylyorlar. Haa . Bu olamaz; onlar (melekler) ancak Tanr m stn kullardrlar. Onlar Tann= sznden nce sz sylemezler ve onun emrine
gre davranrlar"m Bu konudaki ayetler u ayete kadar srp giderler:
"Onlardan her kim Tanr yerine (ben Tannyun) derse onu tamuya
atarz; nitekim btn zalimleri de bu cezaya arpt nnz."'"
Meryem olu sa, Ziba'r o lu Abdullah'n, sa'nn Tanr yerine
tapldna dair szleri ve Muglre olu Velid ile o toplantda bulunanlarn Abdullah'n bu delillerine ve tartmasna olan hayretleri hakk n111 Burada Abdlmuttalib'in o lu szyle Tanr elisi Muhammed kastediliyor.
112 Kur'an- Kerimin 21 nci yani Enbiya suresi 101-102 nci ayetleri.
113 Kur'an- Kerimin 21 nci yani Enbiya suresi 26 - 27 nci ayetleri.
114 Kur'an- Kerimin 21 nci yani Enbiya suresi 129 cu ayetleri.

235

da u ayet indirilmi tir: "Meryem o lu rnek olarak ileri srld

zaman kavmin, onu reddetti" 115 yani senin Meryem o lu hakkndaki
grn reddettiler. Tanr bundan sonra Meryem o lu Isa'y anarak
hakknda unlar sylyor: "Meryem o lu sa, kendisine iyilik ettiimiz ve srail oullarna rnek gsterdi imiz bir kuldan ba ka birey
deildir. Biz isteseydik yeryznde yerinize geecek melekler yarat rdik. phe yok ki Meryem o lu sa beklenen n n delilidir. Sakn bu
konuda phe etmeyin, bana uyun, do ru olan yol budur."'Burada,
lleri diriltme ve hastalar iyi etme gibi Tanrnn Meryem olu Isa'ya
verdii mucizeler kastediliyor. Bundan dolay Meryem o lu sa beklenen n iin yeter bir delildir. Bu delil hakk nda Tanr "sakn bu konuda phe etmeyin, bana uyun, do ru olan yol budur" dedi.
bn-i shak der ki: Sakif kabilesinden olup Zuhre boyunun yana bulunan Vehb olu Amr olu erik olu Ahnes Kurey lilerin byklerinden ve sz dinlenen bir kimse idi. Bu adam da Tanr elisine
eziyet ederek szlerini reddeder onunla tart rm. yce Tanr bu adam hakknda u ayetleri indirmi : "And iip duran, d k, alak,
eksik bulucu, kovuculukla laf gtrc, iyiyi nleyici, sald rgan, gnaha dadanm, erefsiz ve stelik soysuz olan o kimseyi." 27 Yce Tanr
bu ayetlerde Ahnes hakk nda, soyundan bir eksik oldu undan dolay
soysuz dememitir; zira Tanr hi bir kimseyi soy bakmndan kt387 lemez. Tanr sadece bilinsin diye onun yana kln bildirtmitir. " / /
Mugire olu Velid de Tanr elisine eziyet edenlerdendi; Velid
yle dermi : "Nasl olur? ben Kurey kabilesinin by ve bakan
olaym da bir kenara b raklaym Muhammed'e de vahiy gelsin? Nasl
olur Sakif kabilesinden Umeyr o lu Amr olu Ebu Mesud, Sakif
kabilesinin ba kan olsun da o da bir kenara b raklsn ? Biz ikimiz bu
iki ehrin (Mekke ile Taif) ba kanlaryz. Bana anlatldna gre yce
Tanr Mugire olu Velid hakknda u ayetleri indirmitir: "Ne olurdu
keke bu Kur'an iki ehrin ulularmdan birine gnderileydi, dediler." I,'
Bu konudaki ayetler Tanr m u szleriyle biter: "... Tanr nn esirgemesi onlarn toplayp ydklarndan daha iyidir." 12
115 Kur'an- Kerimin 43 nc yani Zuhruf suresi 57 nci ayet.
116 Kur'an- Kerimin 43 nc yani Zuhruf soresi 59-61 nci yet.
117 Kur'an, 68 nci yani Kalem suresi 10-13 nc ayetler.
118 Burada arap diline ait bir dil a klamas evrilmeden geildi.
119 Kur'an, 43 nc yani Zuhruf suresi 31 nci ayet.
120 Kur'an, 43 nc yani Zuhruf suresi 32 nci ayetin son k sm.

236

Cumah o lu Ruzafe olu Vehb olu Ubey ile Ebu Muayt olu
Ukbe de Tanr elisine eziyet eden kimselerden idiler. Bu iki adam birbiriyle dost olup aralar iyi idi. Bir gn Ukbe Tanr elisinin oturup konutuu yerde bulunmu ve onun syledii baz eyleri dinlemi. Ukbe'nin bu davran Ubey'e anlatlm bunun zerine Ubey kalk p
Ukbe'nin yanna gelerek kendisine, i ittimki sen Muhammed'le birlikte oturup onun sylediklerini dinlemi sin. Bak, bir daha onunla oturup
sylediklerini dinler ve gidip Muhammedin yzne tkrmezsen bir
daha yzm yzn grmeyecektir. Seninle konu mayacam, demi
ve ar andlar imi . Tanrm dman Ebu Muayd o lu Ukbe ise hemen gidip Ubey'in istediini yerine getirmi. Tanr ona lanet etsin.
Bu olaydan dolay Yce Tanr bu iki adam hakk nda u ayetleri indirmitir : "O gn zalim olan kimse, parmaklar n srarak -ke ke Tanr
elisi ile birlikte bir yol tutayd m- diyecek". 121 Bu konudaki ayetler
yce Tanrnn u szleriyle biter: ".... Zaten eytan da byle yz st
brakr."'
Bir gn Halef olu Ubey eline rm ve ufalanmak zere bulunan bir kemik paras alarak Tanr elisinin yanna gitmi. Ona "Ey
Muhammed! rdkten sonra u kemii Tanrnn yeniden dirilteceini syleyen sen de il misin ?" demi . Sonra kemii elinde ufalam
ve Tanr elisinin bulunduu yere doru azyla frm. Tanr elisi
Ubey'e "Evet yledir. Ben byle dedim. Tanr bu kemii de, seni de
bu duruma geldikten sonra diriltecek, seni de tamuya atacakt r" demi.
Bunun zerine Yce Tanr, Ubey hakknda u ayetleri indirmi : "Kendi yaratln unutarak bize rnek vermeye kalk yor ve rm // ke- 388
mikleri kim diriltebilir ? diyor. De ki onu ilkin kim yaratt ysa elbet gene
o diriltecektir. Btn varl klar iyice bilen odur. Size ya aatan ate
olacak olan odunu veren odur; siz de bu odundan ate yakarsnz" 1"
Bana sylediklerine gre bir gn Tanr elisi Kbeyi tavaf ederken
Abdluzza olu Esed olu Muttalib olu Esved, Mugire o lu Velid,
Halef olu Umeyye ve Sehm boyundan Vail o lu As Tanr elisinin karsna kmlar. Bu adamlar kavimleri aras nda yal kimseler idiler.
Bunlar Tanr elisine "Ey Muhammed! Gel biz senin tapt na tapalm
sen de bizim taptklarmza tap bylece biz ve sen bu konuda ortakl k
yapm oluruz. Senin tapt n bizim taptklarmzdan daha iyi ise biz
bundan hissemizi alm oluruz; yok, bizim tapt klarmz senin taptn121 Kur'an 25 nci yani Furkan suresi 27 nci ayet
122 Kur'an 25 nci yani Furkan suresi 29 ncu ayetin sonu.
123 Kur'an 36 nc yani Yasin suresi 78-80 nci ayetleri.

237

dan iyi ise sen bundan nasibini alm olursun" dediler. Bunun zerine
yce Tanr bu kimseler hakknda u sureyi indirdi: "De ki: Ey kfirler!
Ben o sizin taptklarmza tapmam. Siz de benim tapt ma tapmyorsunuz. Hem ben asla sizin taptklarnza tapmam. Siz de benim taptma tapc deilsiniz. Sizin dininiz sizin olsun benim de ayr dinim
vardr." 1" Yani siz ancak ben sizin tapt klarnza tapmamla Tannya
tapacaksan z sizin bu teklifinize ihtiyac m yoktur. Sizin dininiz sizin
olsun benim ayr dinini vardr (denmek isteniyor).
Hiam olu Ebu Cehil de Tanr elisine eza cefa edenlerdendi.
Yce Tanr Kureylileri korkutmak iin zakkum a acn (Kur'an'da)
and zaman Ebu Cehil "Ey Kurey liler! Muhammed'in sizi korkuttuu u zakkum aacnn ne olduunu bilir misiniz ?" diye sormu.
Kureyliler ona "hayr bilmiyoruz" diye cevap verince Ebu Cehil
onlara "bu aa Medinenin, tereya ile kartrlm hurmasdr.
Tanrya and olsun bu aa elimize geerse onu lokma lokma yutar z
demi. Bunun zerine yce Tanr Ebu Cehil hakknda u ayetleri indirmi : " phe yokki zakkum aac gnah ileyen kimselerin yiyece idir ; bu yiyecek ya tortusu gibi olup karnlarda scak su gibi kaynar" 125. Yani bu aa Ebu Cehil'in dedii gibi bir ey deildir.
bn-i Hiam diyor ki: 126 //

389

bn-i shak der ki: Gene Yce Tanr Ebu Cehil hakknda u ayetleri indirmi : "... Kur'an'da melun olan a ac da insanlar denemek iin
vesile yaptk. Biz onlar korkutuyoruz ama korkutmamz onlarn azgnlklarn artryor." 127
Bir gn Mugire o lu Velid Tanr elisiyle birlikte duruyormu .
Tanr elisi, onun mslman olaca n umarak onunla konu uyormu.
Bu srada kr bir adam olan bn-i Ummu Mektum Tanr elisinin yanna gelmi onunla konumaa balam ve Kur'an ayetleri okumas n
istemi. Krn bu davran Tanr elisinin cann skm zira krn
konumas ve sorular Tanr elisini, Velid ile konuup onu mslman
390 edece i midini boa karmt. // Kr, sz o altp fazla soru sorunca
Tanr elisi kalann atarak onu b rakp gitmi. Bunun zerine yce
Tanr bu konuda u ayetleri indirmi : "gzleri kr olan adam yan na
124 Kur'an 109 ncu yani Kfirn suresi.
125 Kur'an 44 m yani Duhan suresi 43-46. ayetler.
126 Burada arap diline ait bir dil a klamas evrilmeden geildi.
127 Kur'an 17 nci yani sra sresinin 60 nc ayetinin son ksm .

238

geldi diye yzn ek itti ve arkas n evirip gitti" 128 . Bu konuda u ayetlere kadar srp gider: "Bu kitab temiz, ar nk yce sahifelerde yaz ldr" 29. Yani ben seni ancak mjdeleyici ve korkutucu olarak yollad m.
Seni yaln z bir insana tahsis etmedim. Sen bu kitab onu bilmek isteyenden saklama ve bu kitab onu bilmek istemeyene gsterme.
bni Hiam diyor ki: Yukarda ad geen bn-i Ummu Mektum,
Luey o lu Amir boyundan bir kimse olup ad Abdullahtr. Onun adnn Amr olduu da sylenir.

BIRINCI CILDIN SONU

128 Kur'an 80 nci yani Abese suresi 1-2. ayetler.

129 Kur'an 80 nci yani Abese suresi 13-14. ayetler.

239

GENEL DZN
A
Abbad (Abdullah oglu), 74, 111
Abbad (Huzeyfe o lu), 30
Abbas (Abdulmuttalib o lu), 67, 111, 123,
128, 134, 138, 156, 185, 199, 204, 225
Abbas Sulemi (Mirdas olu), 5, 7, 124
Abd (Avf olu), 14
Abd (Fukaym oglu),30
Abd (Haris oglu), 159, 162, 206, 208, 209
Abd (mran oglu), 67, 95, 111, 119, 226
Abd (Kusay oglu), 67, 72, 208
Abd (Mais olu), 117
abdest, 98, 155
Abdullah (Abbas olu) 69, 74, 84, 128, 134,
138, 185, 199, 204
Abdullah (Abdurrahman oglu), 100
Abdullah (Abdlesed oglu), 160
Abdullah (Abdlmuttalib o lu), 1, 67, 68,
95, 96, 97, 98, 99, 100, 111, 112
Abdullah (Abdmenaf olu), 163
Abdullah (5kmir o lu), 223, 224
Abdullah (Amr oglu), 96, 181
Abdullah (Avf olu), 83, 206, 211
Abdullah (Ayya olu), 223
Abdullah Beceli, 47, 54
Abdullah el-Bekki, 69, 75, 83, 92
Abdullah, (Ca'fer o lu), 102, 153, 207
Abdullah (Cah olu), 161, 207
Abdullah (Cerraho lu), 160, 212
Abdullah (Cud'an olu), 83, 163, 182, 203,
229
Abdullah (Drim oglu), 124
Abdullah (Ebu Ahmed oglu), 205
Abdullah (Ebu Atik oglu), 204
Abdullah (Ebu Bekr oglu), 25, 48, 52, 105,
106, 158

Abdullah, (Ebu Kays oglu), 161, 210

Abdullah (Ebu Necih o lu), 156, 202, 226
Abdullah (Ebu Rebia o lu), 214, 215, 216,
217, 222
Abdullah, Ebu Seleme (Abdlesed olu),
209
Abdullah (Ebu Sufyan olu), 148
Abdullah (Ebu Umeyye olu), 185, 188, 197,
208
Abdullah, Ebu Zueyb (el-Haris o lu), 101
Abdullah (Esid oglu), 162
Abdullah el-Gafiki (Zureyr oglu), 88
Abdullah (Hasan oglu), 152
Abdullah (Husayn oglu), 62
Abdullah (Huzafe o lu), 211
Abdullah, bn-i Ummu Mektum, 239
Abdullah (mad oglu), 145
Abdullah (K'b olu), 31, 130
Abdullah (Kays oglu), 42, 100, 208
Abdullah (Kurt oglu), 142, 160
Abdullah (Mahreme olu), 211
Abdullah (Malik olu), 51, 58, 65
Abdullah (Maz'un oglu), 160, 210
Abdullah el-Mekki (Ebu Nuceyb oglu), 19
Abdullah (Mes'ud oglu), 160, 199, 209, 222
Abdullah el-Mubrik (el-Haris o lu), 101,
211, 212, 213, 228
Abdullah (Muttalib oglu), 209
Abdullah (Nadle oglu), 211
Abdullah (mer olu), 122, 160, 161, 165,
175, 188, 206, 209, 210, 227
Abdullah (Safvan oglu), 119
Abdullah (es-Samir oglu), 21, 23, 24, 25
Abdullah (Sufyan olu), 210
Abdullah (Suhayl oglu), 211
Abdullah, air, 37, 39
Abdullah (ihab oglu), 6

241

Abdullah (Usame o lu), 83, 84

Abdullah (Esad oglu), 5
Abdullah (Vehb ogl),u 3, 117
Abdullah el-Yezenl, 88
Abdullah (Zehran o lu), 51
Abdullah (Ziba'r o lu), 234, 235
Abdullah (Ziyad oglu), 2
Abdullah (Zubyan o lu), 79
Abdullah (ez-Zubeyr oglu), 74, 111, 149,
204
Abdullah Zurare (Ebu Bekr o lu), 36
Abdurrahman (Abdullah o lu) Enseri, 3, 62
Abdurrahman (Avf oglu), 100, 132, 159, 206,
208
Abdurrahman (Ebu Lebibe o lu), 129
Abdurrahman (Hris oglu), 215, 219, 223
Abdurrahman (Osman oglu), 84
Abdurrahman (Sa'b o lu), 100
Abdurrahman (Sa'd o lu), 36, 52
Abdurrahman (Said o lu), 101
Abdurrahman Zurare (Sa'd oglu), 52
Abdamr (Nevfel oglu), 175
Abdavf (Abd oglu), 159, 162, 206, 208,
209, 222
Abdavf (Abid oglu), 162
Abdddar (Kusay oglu), 34, 66, 68, 72, 80,
81, 82, 83, 93, 98, 120, 121, 185, 189,
203, 206, 208, 229, 233
Abdganm (Zuheyr oglu), 212
Abdharise (Malik oglu), 13
Abdkays, 141
Abdkusay (Kusey oglu), 66
Abdkays (Lakit o lu), 212
Abdlaziz (Abdullah o lu), 223
Abdlaziz (Mervan oglu), 141
Abdlesed (Hill o lu), 160, 206, 209, 210
Abdlesved (Cuzeyme olu), 208
Abdlehel, 67, 132
Abdlmelik Sakafi (Abdullah oglu), 149
Abdlmelik Ebu Muhammed Nahvi (Hiam oglu), 1
Abdlmelik (Mervan olu), 38, 39, 58, 84,
143
Abdlmuttalib (Haim olu), 1, 32, 33, 34,
35, 66, 67, 68, 69, 85, 86, 88, 89, 90,
91, 92, 94, 95, 96, 97, 98, 100, 101, 105,
106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 122,
142, 175, 188, 207, 224, 229, 231, 235

242

Abdluzza (Abdullah o lu), 142, 160, 161

Abdluzza (Ebu Kays o lu), 206, 211
Abdluzza, Ebu Leheb, 67, 109, 229, 237
Abdluzza (Gazziye oglu), 14
Abdluzza (Hammle), 161
Abdluzza (Hursan o lu), 211
Abdluzza (mru'ulkays o lu), 157
Abdluzza (Kusay oglu), 66, 68, 72, 82, 83,
93, 98, 116, 117, 118, 120, 141, 142,
151, 159, 165, 175, 206, 206, 208
Abdluzza (Osman oglu), 68, 98
Abdluzza (Rifaa oglu), 101
Abdmenaf (Andddar o lu), 1, 34, 67, 81,
82, 84, 85, 86, 88, 89, 92, 93, 94, 109,
110, 120, 168, 173, 206, 208, 224, 229,
233
Abdmenaf (Ayin oglu), 163
Abdmenaf (Dtir oglu), 67
Abdmenaf, Erkam (Esed o lu), 160
Abdmenaf (K'b oglu), 17
Abdmenaf (Kinane oglu), 129
Abdmenaf (Kusay oglu), 6, 32, 66, 72, 159,
160, 162, 163, 165, 167, 175, 188, 189,
191, 201, 206, 207, 208
Abdmenaf (Zuhayr oglu), 209
Abdmenaf (Zuhre oglu), 67, 68, 98, 159,
175, 209
Abdmenat, (Kinane o lu), 58, 65, 70, 72,
77, 114, 163, 175
Abdems (Abdmenaf o lu), 5, 6, 66, 81,
82, 84, 85, 86, 92, 93, 115, 159, 161,
162, 163, 165, 167, 169, 173, 175, 191,
206, 207, 208
Abdems (Abdved olu), 161, 162, 206,
211, 212
Abdems (Vail olu), 13
Abdurahbil (Haim oglu), 208
Abdved (Avf oglu), 157
Abdved (Malik oglu), 162
Abdved (Nasr olu), 206, 210, 211, 212
Abdyegus (Vehb o lu), 172, 175, 209
Abdyalil (Nib olu), 162
Abdyalil (Salim oglu), 27
Abese Suresi, 239
Abid (Avic olu), 162
Abir (rem olu), 4
Abir (aleh o lu), 2, 3
Abkar (Enmar oglu), 9

Abs (Bagit olu), 124, 178, 179

Absi, Ebu Cuneydin, 178
Absi, Rabi' (Ziyad o lu), 179
al-Accac, 58
Acem, 17
Acer, 3
d (Avs olu), 4, 37, 131, 213
Adem (Hz.), 1, 2, 68, 126
Aden, 41
Adeviyye, Nevfel (Huveylid o lu), 175
Adiy (mir olu), 29, 30
Adiy (Amr olu), 7
Adiy (Duil o lu), 34
Adiy (Fezre o lu), 178
Adiy (Haris olu), 6, 145
Adiy (Harise o lu), 65
Adiy (K'b o lu), 65, 68, 82, 94, 98, 108,
120, 121, 122, 142, 160, 162, 163, 175,
203, 206, 223, 228
Adiy (Kays olu), 37
Adiy (Mzin olu), 9
Adiy (Nadle o lu), 211
Adiy, (Neccar o lu), 14, 85, 106
Adiy (Nevfel o lu), 6, 84, 92, 167, 175
Adiy (Rebia olu), 12
Adiy (Sa'd o lu), 37, 161, 211, 212, 213
Adiy (Sayfiy olu), 13
Adiy el-Hiri (Zeyd o lu), 42, 43, 45, 46
Adnan (Abdullah o lu), 5
Adnan (Udd olu), 1, 4, 5, 8, 31, 46
Advan (Amr oglu), 59, 75, 78
el-Advani, Sa'd (Zarib o lu), 59
el-Advanit, Zarib, 59
el-Advanl, Zu'l-isba' Hursan, 75
Affan (Ebu'l-As o lu), 130, 159, 206, 207
Afif (Kuleyb oglu), 210
Afir (Adiy olu), 145
Ahabb (Zebine o lu), 17
Ahaib, 37, 63, 110, 172, 177
Ahiret, 132
el-Ahlaf, 82
Ahmed, 101
Ahmer (Adiy olu), 14
el-Ahmer Halef, 4, 12, 45, 55
Ahmer (Harise o lu), 179
ahnes, 175
Ahnes, Ubey ( erik olu), 6, 21, 128, 166,
175, 200, 201, 227, 236

Aheb, 121
Aie (Hz.), 36, 52, 148, 155, 160, 219, 220,
221
iz (Abd o lu), 67, 95, 111, 119
Aiz (mran olu), 108, 111, 119
ize (Subey o lu), 60, 160
izullah (Sa'dl-a ire olu), 66
Akil (Bukeyr o lu), 163, 174
Akil (Ebu Talib oglu), 156
Akk (Adnan o lu), 4, 5, 7, 46
el-akl, 94
el-Akra et-Temimis (Hbis Cerir el-Becell
oglu), 47
el-AM, 114, 148
Alak Suresi, 198
Ali (Bekr oglu), 8, 60, 79
Ali (Ebu Talib o lu), 53, 54, 81, 83, 88, 90,
91, 128, 129, 156, 157, 159, 175, 224
Ali, Curei (Nafi olu), 130
Ali (Hasan olu), 128, 129
Ali (Hseyn olu), 143, 153
Alkame (Abdmenaf oglu), 189, 208, 233
Allah, 1, 3, 14, 16, 19, 22, 23, 25, 29, 31, 32,
34, 35, 76, 100,103, 138, 182, 105, 220,
221, 228
Amalika, 48
rnine (Vehb kz), 68, 98, 99, 100, 105, 106
mir (Abdullah o lu), 160, 204, 206, 212
mir (Abdved olu), 157
mir (Amr olu), 65, 66, 158, 209
mir (Beyada o lu), 207, 208
mir (Bukeyr o lu), 163
mir, Ebu Ubeyde (Cerrah o lu), 160
mir (Ebu Vakkas o lu), 209
mir (Fadl olu), 210
mir (Fuheyre o lu), 162, 203
mir (Harise olu), 5, 7, 47, 57, 65, 66, 67,
71, 115, 210, 212
mir el-Hasafi, 63, 64
mir (Haim olu), 34, 81, 82
mir, el-Huzai (Malik o lu), 13, 67
mir (Huzeyfe olu), 165
mir (krime olu), 81
mir (K'b olu), 209
mir (Leys olu), 77
mir (Mahzum olu), 209
mir, Mudrike (lyas olu), 1

243

mir (Rebia olu), Ebu Abdullah, 161, 211,

223
mir (Sa'lebe o lu), 29, 30
mir (Sa'saa olu), 8, 42, 56, 67, 114, 123,
124, 206
mir (Tufeyl o lu), 124
mir (Umeyye olu), 212
mir (Zarib oglu), 75, 76
mir (Zeydmenat oglu), 67
mir (Zureyk o lu), 13
mire (Murre o lu), 37
mire (Sahr kz), 67
Ammar (Ysir o lu), 165, 204, 212
Ammuriye, 136, 137, 138, 139, 141
Amr (Abd olu), 14, 47, 60, 65, 66, 85, 141,
143, 145
Amr (Abdmenaf olu), 1, 110
Amr (Abdems olu), 161, 162, 206, 211,
212
Amr (Adiy o lu), 12
Amr (iz o lu), 67, 95, 108, 111, 119
Amr (mir oglu). 5, 7, 13, 57, 66, 67, 205,
207, 208, 211
Amr (Amr o lu), 124
Amr (Arib olu), 4, 6, 51, 145
Amr (s olu), 181, 214, 215, 216, 217, 222,
224
Amr (Avf o lu), 85, 179
Amr (Cu'sume o lu), 65
Amr (Cehm o lu), 208, 210
Amr Cuheni (Murre olu), 6
Amr Damri (Umeyye o lu), 143
Amr ed-Devsi (Humeme o lu), 51
Amr Curhumi (Mudad o lu), 2, 69, 71
Avf (Abdavf o lu), 100, 109, 132, 159
Amr (Ebu Ca'fer o lu), 129
Amr, Ebu Cehl (Hiam olu), 165
Amr (Ebu Serh o lu), 212
Amr (Gavs olu), 9, 47
Amr Wall, 176
Amr (el-Hf o lu), 51, 209
Amr (el-Hris o lu), 71, 72, 212
Amr (Hazm o lu), 25, 48, 52, 105, 126
Amr (Hazrec o lu), 13, 66
Amr (Husasys olu), 37, 66, 82, 117, 119,
120, 129, 160, 161, 162, 165, 175, 206,
210, 211
Amr el-Huzai, 60, 66, 68, 72, 85, 106, 119

244

Amr, bn-i Mektum, 239

Amr (yaz olu), 75
Amr (K'b olu), 83, 158, 159, 163, 175, 182,
109
Amr (Kays olu), 13, 59, 74
Amr (Lihyan o lu), 9, 47
Amr (Luhay olu), 48
Amr (Ma'di Kerib o lu), 28, 123, 124
Amr (Mahzum olu), 96
Amr (Mlik olu), 57, 145
Amr (Mebzul olu), 13
Amr (Muaviye o lu), 13
Amr (Murre olu), 51
Amr (Nufeyl o lu), 141, 142, 143, 144, 146,
147, 160, 223
Amr (Osman olu), 199
Amr (Rabia oglu), 57
Amr (Sa'd o lu), 31 161, 209
Amr (Sa'd-l-Aire, olu), 51
Amr (Said o lu), 207
Amr (Said o lu), 207
Amr (Sa'lebe o lu), 67, 209
Amr (Sebe olu), 6
Artr (Sell oglu), 66
Amr (Sevad olu), 57
Amr (Talla olu), 13, 14, 15
Amr (Tuban o lu), 19, 20
Amr (Udus olu), 124
Ambr (Uhayha oglu), 85, 87
Amr (Umeyr o lu), 236
Amr (Umeyye olu), 128, 208
Amr (Vehb o lu), 200, 236
Amr (Zeyd o lu), 66, 178
Amr ez-Zubeydi (Madi Kerib o lu), 27
Amr (Zubeyr o lu), 207
Amr (Zu'l-Ez'ar (Ebrehe zu'l-Menar oglu),
12
Amre (Abdurrahman k z), 36, 52
Amre (Sa'di kz), 212
Aneze (Esed o lu), 206
Ans (Sis olu), 2
Ans (Vail olu), 161, 163, 206, 211
Arabistan, 10, 23
Arafat, 73, 74, 75, 76, 123, 125, 126, 171
Arafe, 49
Arap, 3, 5, 6, 22, 29, 30, 31, 32, 36, 40, 48,
52, 53, 62, 64, 72, 73, 75, 76, 86, 88,
93, 94, 95, 101, 123, 124, 125, 126,

128, 130, 131, 137, 138, 142, 119, 153,

154, 159, 162, 164, 170, 176, 197, 198,
231, 234, 236, 238
Arapa, 30, 53, 57, 71, 139, 164, 210
Arc, 79
Arencec, 12
Arib (Yecub oglu), 4, 6
Arib (Zeyd oglu), 51, 145
Arib (Zuheyr oglu), 13
Arim, 7, 8
Arin (Sa'lebe oglu), 163
Ar, 37, 128
As, (Umeyye oglu), 162, 181, 207, 208, 211,
214, 215, 216, 217, 222
As (Vail oglu), 165, 185, 228, 233, 237
Asced, 79
Ashab, 158
Ashab- Kehf, 191, 192, 193, 194
Asm, Ensari (mer olu), 131, 132, 134,
138, 141
astar, 139
A'a, 7, 8, 42, 46, 54, 64
At, 226
ate, 18, 134, 237
Atik, Ebu Bekr S ddk, 158
Atike (Abdlmuttalib kz), 67, 106, 107,
175, 188
Atike (Murre kz), 66
Atiyye, 58
Atiyye (el-Hatafa olu), 59
Atiyye (Havt o lu), 179
Attab (Esid o lu), 175
Atvede, 28
Avf (Abdavf olu), 159, 206, 208
Avf (Amir oglu), 210
Avf (Amr olu), 85, 179
Avf (Ebyed olu), 68
Avf (Ganm oglu), 14
Avf (Hazrec o lu), 180
Avf (Huzeyfe oglu), 178
Avf (K'b oglu), 74, 77, 78, 83
Avf (Kinane o lu), 157
Avf (Kuleyb oglu), 59
Avf (Luey olu), 60, 61, 62, 63
Avf (Malik olu), 85, 179
Avf (Nasr olu), 17
Avf (Sa'd oglu), 8, 15, 62
Avf (Sakif oglu), 31

Avf (Ubeyd oglu), 98, 206, 211

Avf (Ukbe o lu), 175
Avf (Uzre olu), 157
Avf (Umeyye o lu), 30
Avn el-Ensari (Eyub oglu), 57
Avs (irem olu), 4
Avvam (Huveylid olu), 159, 205, 208, 219
Ayber (Salah o lu), 1, 3
Ayhane, Muaddib (Avfo lu), 210
Aylan (Mudar oglu), 4, 8, 17, 28, 31, 52,
59, 61, 101, 114, 115, 208
Aye (Haris k z), 209
Ayya (Ebu Rebia o lu), 161, 205, 210, 223
el-Azel, 75
Azer (zra oglu), 14
Azer (Nahur oglu), 1, 2
B
Bagit (Reys o lu), 61, 62, 78
Bagy, 52
Bahile (Ya'sur oglu), 28, 163
bahili, 28
Bahili, Selman (Rebia olu), 27
Bahira, 48, 56, 55, 111, 112, 113
Bahreyn, 19
Baki el-Garkad, 139
Baraklitus, 148
Brik, 54, 55, 65
el-Barkiyye, 65
Barra (Abdlmuttalib k z), 67
Barra (Abdluzza kz), 68
Barra (Avf k z), 68
Barra (Murr kz), 58
Batha, 63, 79, 177
batman, 140
Bazan, 43, 44
Beceli, Abdullah, 47, 54
Beceli, Hbis Cerir (Abdullah oglu), 47
Becile, 9, 46, 47, 53
Bedr, 38, 129, 132, 139, 152, 153, 175, 203
Bedr (Amr olu), 178, 179
Bedr (Seleme oglu), 59
Behra' (Amr oglu), 209
el-Bekki, Abdullah, 69, 83
Bekkl, Ziyad (Abdullah olu), 2, 68, 83,
92, 222
Bekke, 71, 121
Bekr (Abdmenat o lu), 65, 70, 72, 73, 77,
78, 79, 114, 163, 176

245

Bekr (Avf oglu), 157

Bekr (Havazin o lu), 8, 17, 32, 34, 42, 66,
67, 101, 102, 104, 105, 110, 114, 115,
123
Bekr (Menat o lu), 34
Bekr (Vail o lu), 8, 54, 58, 60, 161, 171
Beyada (Subey' oglu), 207, 208, 212
el-Beyda, 92
el-Beyda, Da'd (Candem k z), 212
el-Beyda, Ummu Hakim (Abdlmuttalib
kz), 67, 106, 107, 207
Beynun, 26
Beyt, 36
Bezzer, 92
Bilal (Rebab oglu), 202, 203
Bi'r-i Mane, 203
Bir (Haris o lu), 211
Bizans, 26, 39, 42, 119, 136, 143, 163
Buhsa (Suleym o lu), 66
Bukeyr (Abdyalil olu), 163
Bunane, 60
Busra, 100, 104, 112
buzag, 131
Byk Sebe, 13
C
Cbir (Rizam oglu), 101
Cbir (Sufyan oglu), 210
Cbir (Vehb olu), 66, 208
Ca'da (Hubeyre o lu), 119
Ca'de (K'b olu), 8, 42
Ca'dl, Nabiga, 8, 42
el-Cdir, 66
Ca'fer (Ebu Talib o lu), 102, 153, 156, 161,
207, 214, 216, 217, 218
Ca'fer (Kilb o lu), 114, 115, 124,
Ca'fer (Muhammed o lu), 221
Ca'fer (Zubayr o lu), 62, 142
Cahcebi (Kulfe oglu), 85
Candem (Umeyye o lu), 212
Cahiliye, 5, 70, 81, 83, 114, 117, 129, 130,
133, 209, 226
Cah (Riab olu), 141, 142, 161, 207
Casiye Suresi, 234
Cebele (Amir o lu), 124, 209
Cebr, (Haccac olu), 156
Cebrail, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155,
189, 191

246

el-Cedere, 65, 66
Cedile (Esed o lu), 8, 67, 163
Cedis (Abir olu), 4
Cefne (Amr o lu), 7
Cehennem, 132, 147, 198
Cehm (Ebu Cehm o lu), 102
Cehm (Kays oglu), 208
Cemil (Ma'mer olu), 227
Cenab el-Kelbl, 54, 80
Cenab (Kuleyb o lu), 67
Cenb (icne oglu), 74
Cemb, 130
Cendel ( erahil olu), 8
Cendele (el-Haris el-Curhuml kz), 59
Cennt, 45
Cennet, 132, 153, 162, 192, 204, 203
Cerir (Atiyye o lu), 58
Cerir el-Becell Hbis (Abdullah o lu), 46,
47, 54, 60, 124
Cerm (Rabhan o lu), 60
Cerrah (Hilal o lu), 160, 212
Cesr (ey'ullah o lu), 60, 179
el-Cevn el-Huzal, 48
Cey, 134
Ceza' , 211
Cezime (Ravaha oglu), 178, 179
Cezime (Yerbu' oglu), 62
Cezire, 146
Cezl'ut-Tian, 30
Cibrl, 68
cidar, 66
cin, 96, 126, 127, 129, 130, 131, 144, 213
el-Cinab, 79
el-Cubeyr (Mut'im o lu), 6, 84, 126, 155,
85, 204
Cud'an (Amr oglu), 83, 163, 175, 182
Cudda, 119
Cueyye (Levzan oglu), 178
Cuhenl, Amr, 6
Cuheyne (Zeyd oglu), 6
Cuhfe, 5
el-Culah (el-Haris oglu), 85
Culhume (Rebia o lu), 73
Cuma, 153
Cuma (Akk kz), 46
Cumah (Artr oglu), 82, 93, 119, 120, 160,
161, 162, 174, 202, 203, 206, 210, 211,
213, 214, 227, 232, 237

el-Cumahi el-Haris (Hatibo lu), 102

Cunde, Ebu Sumame (Avf oglu), 30
Cunde (Sufyan o lu), 210
Cundub (Huceyr oglu), 67
Cu'sume (Sa'd oglu), 207, 208
Cu'sumet'l-Ezd (Ye kur olu), 65
Cu'sumet'l-Esd (Yekur olu), 65
Curab, 92
Cure, 10, 28, 50
Curei, Ali (Nafi o lu), 130
Curhum (Kahtan o lu), 3, 16, 37, 57, 65,
68, 69, 70, 71, 73, 74, 77
Curhumi, Amr (Mudad o lu), 69, 71
el-Curhumi, el-Haris (Mudad o lu), 59, 65
el-Curhumi, Mudad (Amr o lu), 59, 69
Cuem (Abdems olu), 13
Cuem (el-Haris o lu), 60
Cuem (Hazrec o lu), 13
Cuem (Kasiy olu), 27
Cuem (Vail olu), 37
Cuzeyme (Avf o lu), 17
Cuzeyme (Ukey olu), 208
eki, 140
iek, 36
D
Dabbe (Haris o lu), 160, 207, 212
el-Dabbi, Mufattal, 43
Da'd, Beyda (Candem k z), 212
Dahs, 38, 178, 179
Dahyan (Sa'd o lu), 67
Daife (Ha im kz), 66, 67
Damra (Bekr olu), 114, 176
Damri, Amr (Umeyye o lu), 143
dank, 139
Drim (Malik olu), 39, 47, 55, 124
Darimi, Lakit (Zurare o lu), 124
Dtir (Hub iyye oglu), 68
Davr, 6
Davud (Husayn o lu), 199
Dehir (Sevr oglu), 209
denk, 139
Deriz, 113
Devs, Ebu Fatma, 208
Devs 310 Devs el- yadi, 46, 51, 53
Devs (Murr olu), 211
Devs (Udsan oglu), 51
Devs Zu Sa'leban, 25, 26,

ed-Devsl, Amr (Humeme o lu), 51

ed-Devsi, Humeme, 51
Drar (Abdulmuttalib o lu), 67
Drar el-Fhri (el-Hattab oglu), 32
Di'me, 2
dibac, 123
Dicle, 45
dihkan, 134
Dik, 52
Dil (Bekr olu), 34
Dimma (smail olu), 2
dirhem, 139, 140
Diyaf, 57
Dubey'a (Kays oglu), 8
Dubeyra (Suayd o lu), 209
Ddan (Esed o lu), 142, 161, 207
Duha Suresi, 154
Duhan Suresi, 238
Duhman (Nasr o lu), 65
Duil (Bekr olu), 34
Dmet l-Cendel, 49
Du'miy (Cedide o lu), 8, 67, 163
Du'miy (yad olu), 31
Dureym (Kayn o lu), 209
Duveyk, 119

E
Ebn, 43
Ebrehe el-Erem, 26, 28, 29, 30, 31, 32, 33,
34, 35, 36, 37, 38, 39, 41, 43
Ebrehe Zl-Menar (er-Ri oglu), 12
Ebu Abdullah, Amir (Rabia oglu), 223
Ebu Abduems, Velid (Mug,ire o lu), 169
Ebu Ahmed (Cah oglu), 161, 205
Ebu Amr (el-Ala' o lu), 114
Ebu Amr Kurayza (Abduamr o lu), 172,
175
Ebu Amr el-Medeni, 59, 116, 163
Ebu Amr, Tumadr (Abdumenaf o lu), 66
Ebu Amr (Umeyye o lu), 93, 191
Ebu Atik, 204
Ebu Avf (Subeyre o lu), 162, 209
Ebu Bekr (Muhammed oglu), 25, 48, 52,
105, 126
Ebu Bekr Mahzumi (Abdurrahman o lu),
215, 219
Ebu Bekr S ddk (Ebu Kuhafe o lu), Hz.,
6, 30, 36, 143, 158, 159, 160, 162, 175,
182, 202, 203, 204, 224, 232

247

Ebu Ca'fer Muhammed (Ali oglu), 129, 153

Ebu Cehl, Amr (Hi am olu), 165, 182, 183,
185, 188, 189, 197, 198, 200, 201, 204,
225, 228, 229, 230, 231, 233, 238
Ebu Cehm (Huzeyfe o lu), 93, 102
Ebu Cilde el-Yektiri, 58
Ebu Cundub, Esed (Abdullah o lu), 160
Ebu Cuneyclib Absi, 178
Ebu Duvat iyadi, 45, 46
Ebu Ehvez (Ebu Fai olu), 209
Ebu Fai (Dureym oglu), 209
Ebu Fatma, 208
Ebu Habib el-M srl, 88, 141
Ebu Hakim, 151
Ebu Hanzala, Ebu Sufyan (Harb o lu), 200
Ebu Hrisi, (Amr, oglu), 7
Ebu Hrise (Murre oglu), 63
Ebu Hasme (Huzafe oglu), 206, 211, 223
Ebu Htb (Amr oglu), 206
Ebu Hra el-Huzeli, 53
Ebu Hureyre, 48
Ebu Huzeyfe (Mugire oglu), 210
Ebu Huzeyfe (Utbe o lu), 163, 206, 208
Ebu Hseyn, 227
Ebu Kays (Abdved o lu), 161, 206, 210,
211
Ebu Kays (Eslet oglu), 37, 38, 176, 177, 178,
179
Ebu Kays (Haris oglu), 211
Ebu Kerib Tuban Es'ad, 12, 13, 15
Ebu Kudaa, 5
Ebu Kuhafe (Osmanoglu), 158, 159, 203,
204, 224
Ebu'l-As (Umeyye oglu), 159, 206, 207
Ebu'l-Bahteri (Hi am o lu), 185, 231
Ebu'l-Cebr, 110
Ebu Lebibe, Muhammed (Abdurrahman
olu), 129
Ebu Lebid, 21
Ebu Leheb, Abduluzza (Abdulmuttalib
olu), 67, 68, 109, 110, 168, 229, 230,
231, 232
Ebu'l-Erkam Esed (Abdullah oglu), 160
Ebu'l-Hakem, Amr (Hi am oglu), 165, 182,
189, 200, 225
Ebu'l-Hris, 108
Ebu'l-Iys (Umeyye o lu), 175
Ebu'l-Kasm (Hz. Muhammed), 150, 181

248

Ebu'l-Mutahhar smail el-Ensari (Rafi

olu), 57
Ebu'l-Velid Utbe, 172, 184, 185
Ebu Malik (Sa'lebe oglu) Kurezi, 17
Ebu Mes'ud (Amr oglu), 236
Ebu Muayd (Ebu Amr oglu), 190, 191, 237
Ebu Muhammed Abdlmelik Nahvi (Hiam oglu), 1
Ebu Musa E'arl, Abdullah (Kays o lu), 208
Ebu Muhriz, 4, 55
Ebu Necih, 156, 202, 226
Ebu Nuceyb el-Mekki, 119
Ebu Rebia (Mugre oglu), 38, 42, 161, 205,
210, 214, 215, 216, 217, 222, 223
ebu Rigal, 32
Ebu Runm (Abdluzza oglu), 206, 211
Ebu'r-Rum (Umeyreoglu), 208
Ebu Safiy (Haimolu), 66, 67
Ebu Said, 84
Ebu Sa'lebe, Ahnes ( erik oglu), 200
Ebu Salih es-Semmn, 48
Ebu Sebre (Ebu Ruhm o lu), 206
Ebu Seleme, Abdullah (Abdlesed oglu),
160, 206, 209
Ebu Seleme (Avf oglu), 175
Ebu Serh (Rebia oglu), 212
Ebu Seyyare, 75
Ebu's-Salt es-Sakafi (Ebu Rebia oglu), 8,
31, 37, 38, 42, 144, 147
Ebu Sufyan (Ala oglu), 148
Ebu Sufyan (Harb o lu), 53, 83, 92, 42, 165,
172, 175, 185, 200, 208, 227
Ebu Suleym, 121
Ebu Suleyman (Cubeyr oglu), 126
Ebu Sulma, 64
Ebu Sumame Cunde (Avf oglu), 30
SRE 16
Ebu eddad (Rebia o lu), 202
Ebu emir, Malik (Amr o lu), 110
Ebu Talib, Abdmenaf (Abdlmuttalib
olu), 38, 52, 53, 54, 67, 81, 83, 88, 90,
92, 95, 102, 111, 112, 113, 128, 129,
149, 153, 156, 157, 161, 164, 165, 166,
167, 168, 170, 174, 175, 176, 205, 207,
214, 216, 218, 224, 230, 231
Ebu Ubeyde (Cerraho lu), 160, 212
Ebu Ubeyde Nahvi, 4, 27, 32, 40, 57, 62, 63,
64, 71, 114, 123, 124, 176, 178

Gavs (Nebt olu), 5, 9, 47

Gayatil, 129
el-Gaydak, 67
Gaytal, 173
Gaytale, 129
Gaziyye (Amr olu), 14
Gazvan (Cabir o lu), 66, 176, 208
Gazze, 85, 86, 87
el-Gdrif, 58
Gfar (Muleyl olu), 176
Gifri, Amr, 176
Gyere (Sa'd o lu), 163
Guban, 70, 72
Gufra, 3
Gumdan, 27, 42

el-Hafr, 92, 93, 110

el-Hakem, Gfari (Amr o lu), 84, 176
Hakim (Cubayr o lu), 204
Hakim (Hizam o lu), 157, 230, 231
Hakim, Sulemi (Umeyye o lu), 180
Halal, 123
Hale (Suveyd kz), 58
Hle (Vuheyb kz), 67
Halef el-Ahmer, 4, 12, 45, 55
Halef (Es'ad o lu), 207
Halef (Ubey olu), 237
Halef (Vehb o lu), 93, 119, 129, 162, 173,
175, 185, 202, 203, 213, 232
Halid (Abdumenaf o lu), 2, 17, 45
Halid (Abduluzza o lu), 14
Halid (Atiyye o lu), 180
H
Halid (Bukeyr o lu), 163
Habbab (Erett oglu), 78, 160, 223, 224, 225, Halid el-Keli (Ma'dan o lu), 104, 195
233,
Halid (Sahr o lu), 209
habbe, 139
Halid (Said olu), 143, 162, 207
Habe , 10, 25, 26, 28, 29, 30, 32, 33, 35, 36, Halid, Seybani, 44
37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 178, 218, 219, Halid (Zubeyr olu), 207
Halide (Him kz), 66, 67
220, 221, 222
Habeistan, 42, 105, 142, 205, 206, 207, 209, Halime (Ebu Zueyb Abdullah k z), 101,
212, 214, 215, 218, 219, 220, 223, 224,
102, 103
Habeiyye (Sell o lu), 66, 72, 210
Hallad Sedusi (Kurre o lu), 2, 42, 45
Habib (Suvae o lu), 31, 35, 56, 67
Hamel (Bedr olu), 178, 179
Habib (Vehb olu), 160, 161, 162, 206, 210 Hamame, 202
Hami, 48, 55, 56
Habil (Amr oglu), 179
Hammad er-Ravi, 45
Hbis Cerir el-Becell (Abdullah o lu), 47
Hbis (kal olu), 46
Hammle (Galib o lu), 161
Hammalet el-hatab, 231
Habur, 45
Hacar (Abd olu), 117
Hamra, 210
Hamza Ebu Umare (Abdulmuttalib o lu),
Hacc, 48, 73, 80, 81, 125, 169, 170, 171
67, 109, 182, 183, 224, 226, 229, 231
el-Haccac (Amir o lu), 46, 156, 165, 183
Hacer, 3, 4
Hanfa, 179
Hacer-i Esved, 71, 118, 120, 121, 122, 171, Hanif, 38, 141, 142, 147,
el-Hanteme (Hi am kz), 92, 228
181, 189
Hacer'ur-Rukn, 71
Hanzala (Malik o lu), 39, 47, 55, 58, 59,
Hcib (Zurare o lu), 124
124, 163
haram aylar, 29
Hcir (Abdumenaf o lu), 68, 110
Had (Abdulmuttalib olu), 67
Haram (Hida olu), 60, 73
Harb (Umeyye o lu), 53, 92, 115, 142, 165,
Hacun, 71
175, 185, 200, 207, 208, 231
Haddab (Nufeyl o lu), 145
Hadrami, 145
Harem, 123
el-Hf (Kudaa o lu), 6, 47, 50, 51, 60, 138, Hrice (Huzeyfe o lu), 110
209
Hrice (Sinan o lu), 63
Harim (Sinan o lu), 63
el-Hafn, 3, 117

251

Hris (Abdullah olu), 223

Haris (Abdugays o lu), 212, 213
el-Haris (Abdulmuttalib oglu), 67, 89, 91
el-Haris (Abduluzza oglu), 101
Hris (Alkame o lu), 189, 190, 233
el-Haris (Avf o lu), 63
el-Haris (Cahcebi o lu), 85
Haris (Cebele oglu), 209
el-Haris el-Cumahi (Hatiboglu), 102
el-Haaris el-Curhumi (Mudad o lu), 59, 65,
71, 72
Haris (Esed olu), 208, 231
el-Haris (Fihr o lu), 59, 60, 65, 82, 160,
157, 207, 212, 228, 235
Hris (Halid olu), 209
Hris (Haris olu), 211
Haris (Hatboglu), 210
el-Haris (el-Hazrec o lu), 57, 179
Haris (Hi am oglu), 215
Hris el-yadi, 46
el-Haris (K'b o lu), 5a, 65
Haris (Kays o lu), 179, 211, 212
Hris (Kelede o lu), 185, 191, 208
el-Haris (Luay o lu), 60
el-Haris (Malik olu), 30
el-Haris, Malik (Kinane o lu), 29
Hris (Ma'mer o lu), 161, 162, 210
Haris (Muttalib o lu), 160
Hris (Murre oglu), 6, 145
el-Haris (Sa'd o lu), 179
el-Haris (Salebe oglu), 67
Hris (Suveyd olu), 180
Haris (emk oglu), 160, 209
el-Haris ( icne olu), 74, 101
Hris (Temim olu), 160, 209
el-Haris, et-Teymi, 48, 83, 84
Haris (Umeyye olu), 179
el-Haris (Zlim olu), 62, 63
Haris (Zuhayr olu), 179, 212
Haris (Zuhre o lu), 159, 162, 206, 208, 209
Hrise (Amr o lu), 57, 157
Hrise (Evkas olu), 180
Hrise (el-Haris o lu), 57
Hrise (mruulkays olu), 5, 57, 65
Hrise (Salebe o lu), 13, 66, 179
Hrise (erahil olu), 157
Hrise (urahbil olu), 157
el-Hrise (Zalim olu), 62

252

el-Hari (Cahcebi olu), 85

harmel, 36
Harmele (Malik oglu), 63, 208
Harra, 10, 137
Harun (mran olu), 14, 144
Hasafe (Kays o lu), 4, 8, 17, 31, 52, 101, 208
el-Hasafi, Amir, 63
Has'an, 9, 31, 46, 47, 53, 161, 207
el-Has'ami Nufeyl (Habib o lu), 31, 35
Hasan (Ali oglu), 128, 129, 152
Hasan (Muhammed o lu), 81
Hasane, 210
Hassan el-Kindi (Muaviye o lu), 124
Hassan b. Sabit Ensar;i, 5, 100
Hassan (Sabit o lu), 100, 101
Hassan (Tuban o lu), 12, 19, 20
Haim (Abdmenaf o lu), 1, 32, 34, 52, 66,
67, 68, 81, 82, 83, 84, 85, 87, 88, 92,
94, 105, 106, 109, 110, 111, 156, 167,
168, 172, 173, 206, 207, 208, 229, 230,
231
Haim (Hris o lu), 231
Haim (Harmele olu), 63, 64
Haim (Sa'd o lu), 211
Haim (Suayd olu), 165
el-Hatafa, 59
Htb (Amr olu), 161, 162, 212
Htb (Haris oglu), 179
Htb (Ma'mer olu), 161, 210
Hatib el-Cumahi, 102
Hatice (Huveylid kz), 116, 117, 118, 151,
152, 153, 155, 157, 158, 231
Hatim, 120
Hatm, 37
Hatme, 176
el-Hattab, (Nufeyl o lu), 3, 6, 25, 27, 30, 32,
63, 78, 130, 143, 146, 160, 161, 163,
195, 203, 206, 211, 222, 223, 224, 225,
226, 227
Hattab (Haris o lu), 161, 210
Hattar, 179
el-Davarnak, 54, 55
Havazin (Mansur o lu), 8, 17, 32, 42, 66,
67, 101, 114, 115, 123
Havlan, 59, 51
Havle, 212
el-Havn, 58
Havt (Habibolu), 179

Havteke (Eslum olu), 80

Havut, 131
Havze (Amr oglu), 66
Havzere, 226
Hayber, 96
Hayr (Neccam oglu), 14
Hayvan, 50
Hayye, (Abdmenaf k z), 66
Hayye (Haim kz), 66, 67
Hazer, 17
Hazm, 25, 48, 52, 105, 126
Hazm (Vehb olu), 108
el-Hazre (Yeym'l-Lt o lu), 67
el-Hazrec (Amr oglu), 57, 138
Hazrec (Haris oglu), 179
Hazrec (Hrise o lu), 5, 7, 13, 53, 57, 66,
67, 176, 179, 180
Hazrec (Sarlh o lu), 14
el-Heba:at, 63, 64
Hebae, 179
Hebbar (Sufyan oglu), 210
Hedel, 14, 132
Hemdan, 50
el-Hendani, Malik (Namad o lu), 50
Hemeysa (Amr oglu), 4, 6
Hemeysa (Arencec o lu), 12
Hemmam (Galib olu), 39
Hendek, 141
Hermi (Amir oglu), 209
Heye (Haris oglu), 179
hezec, 169
Hezl (Fas oglu), 209
Hkk, eybani, 44
Hira, 34, 146, 149, 150, 171
Hristiyan, 21, 23, 25, 98, 105, 112, 118, 125,
134, 142, 143, 146, 147, 151
el-Hyar (Malik olu), 50
el-Hyar (Zeyd olu), 50
Hibban (Abdullah olu), 42
Hicabe, 78, 80, 81, 82
Hicaz, 89, 96
el-Hicr, 68, 88, 120, 181, 213
Hida (Abdulmuttalib olu), 66
Hilal (Abdullah oglu), 160, 206, 209
Hilal (Falic olu), 66, 101, 115
Hilal (Malik oglu), 212
Hilal (Uheyb oglu), 160, 207, 212
Hill, 79, 123

Himyer (Sebe olu), 5, 6, 8, 13, 18, 19, 20,

21, 27, 44, 50, 54, 71
el-Himyeri, 32
Himyeri, Seyf (Zu Yezen o lu), 39
el-Himyeri, (Zu Ceden o lu), 26
Himyeri, Zu Riayn, 19
Hinb (Efsa olu), 8, 67, 163
Hind, 87
Hind (Amr kz), 67
Hind (Surayr kz), 65
Hind, Ummu Seleme (Ebu Umeyye k z),
209
Hind (Utbe kz), 229
hindif, 47
Hindif (mran kz), 47, 48
Hire, 12, 114, 189
el-Hirl Adiy (Zeyd o lu), 7, 42, 43
el-Hirl, Zeyd, 52
Hisl (Amir olu), 161, 162, 206, 210, 211,
213
Hiam (Abdlmelik olu), 58
Hiam (As oglu), 211
Hiam (Ebu Huzeyfe o lu), 210
Hiam, Mahzumil, 215
Hiam (Mugire o lu), 165, 182, 185, 197,
200, 225, 228, 238
Hiam, Nahvii, 1
Hiam (Urve olu), 143, 153, 185, 202, 230,
233
Hiam (Velid oglu), 205
Hizam (Huveylid o lu), 57, 230
Hizzan, 60
Horasan, 5
Hubbey (Huley el-Huzai k z), 66, 72
Hubel, 48, 51, 91, 92, 94, 95, 96, 97, 144
Hubeyre (Ebu Vehb o lu), 119
Hubiyye (Selul olu), 68, 73, 210
Huceyr (Riab o lu), 67
Hucr el-Kindi, 54
Hubeyl el-Huzai (Habeiyye oglu), 77, 72,
73
Hulvan (mran olu), 50, 60
el-Human el-Murri, 62
Humeme ed-Devri, 51
Humeyne (Halef k z), 162
Huml (kk oglu), 207
Humeze Sresi, 233
Humm, 110

253

Hums, 123, 124, 125

el-Hn (Huzeyme o lu), 58, 160
Hunata el-Himyeri, 32, 33, 34
Huneys (Huzfe o lu), 161, 211
Hunn (Rebia olu), 73, 80
hurma, 22, 23
Hurrezad, 12
Hursan (Avfao lu), 211
Hursan Zu'l- sba' el-Advani, 75
el-Husay (Humam o lu), 63
el-Husayn, 63
Husayn (Muhammed o lu), 62, 199
el-Husayn el-Murri (el-Humam o lu), 62
Hunays (K'b o lu), 37, 65, 66, 82, 117, 119,
120, 129, 160, 161, 162, 165, 175, 206,
210, 211
Huseni Ebu Zer, 171
Hutaty (Cu em olu), 27
Huveylid (Esed o lu), 116, 117, 118, 124,
153, 157, 159, 175, 206, 208, 230
Huveylid (Murre olu), 53
Huveylid Huzeli (Vsile o lu), 34
Huveyris (Osman o lu), 141, 142, 143, 231
Huzaa (Habeiyye olu), 7, 48, 57, 59, 70,
72, 73, 77, 78, 110, 118, 123, 160, 162,
207, 208, 210
Huzafe (Cumaho lu), 119, 160, 161, 162,
202, 206, 210, 211, 213, 232, 237
Huzafe (Gnim o lu), 206
Huzafe (el-Haris kz), 101
Huzfe (Kays o lu), 161, 211
el-Huzai, Amir (Malik olu), 67
el-Huzai, Amr, 60, 68, 72
el-Huzai el-Cevn, 48
el-Huzai, Eksem (el-Cevm o lu), 48
el-Huzai, Huley (Habe iyye olu), 66
el-Huzal, Malik, 67
el-Huzal, Matrud (K'b o lu), 86
el-Huzai, Ebu Hura , 53
Huzeli, Huveylid (Vsile o lu), 34
Huzeyfe (Abd o lu), 30
Huzeyfe (Bedr o lu), 59, 178, 179
Huzeyfe (Gnim o lu), 93, 94, 108
Huzeyfe (Kalemmes o lu), 30
Huzeyfe (Sa'd o lu), 165
Huzeyfe (Muha imolu), 211
Huzeyl (Mudrike o lu), 15, 16, 32, 34, 49,
57, 59, 160, 209

254

Huzeym, 79
Huzeyme (Cehm o lu), 208
Huzeyme (Luey oglu), 60, 65
Huzeyme (Mudrike o lu), 29, 51, 53, 57,
58, 142, 160, 161, 207, 208
Hseyin (Abdullah o lu), 229
Hseyin (Ali o lu), 83, 84, 143, 153

Irak, 12, 86, 186

Isba, 75
Isfahan, 134

%adi, 43
bn-i Abbas, 139, 155, 185, 190, 196, 199,
202
bn-i Ezher, 227
bn-i Fushum, Yezid (Kays o lu), 179
bn-i Hatib, 63
bn-i Heyyeban, 133
bn-i Hiam, 2, 3, 4, 6, 8, 9, 12, 13, 15, 19,
27, 28, 30, 32, 34, 35, 37, 38, 39, 40,
42, 43, 55, 45, 46, 47, 48, 50, 51, 52,
53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62,
63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 71, 72, 74, 75,
77, 80, 83, 85, 91, 92, 93, 94 95, 97,
101, 106, 108, 110, 111, 113, 114, 115,
116, 117, 120, 121, 122, 123, 124, 129,
130, 131, 132, 138, 143, 144, 145, 146,
147, 149, 153, 154, 156, 157, 158, 159,
160, 161, 162, 163, 164, 165, 168, 169,
170, 171, 174, 175, 176, 178, 179, 182,
190, 192, 193, 194, 195, 197, 198, 206,
207, 208, 209, 210, 211, 212, 218, 228,
229, 230, 232, 233, 234, 238
bn-i shak, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 12, 13, 14, 15,
17, 18, 21, 23, 25, 29, 30, 32, 33, 34,
35, 36, 37, 38, 39, 40, 42, 43, 44, 45,
46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56,
57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66,
67, 71, 72, 74, 75, 76, 78, 79, 80, 81,
83, 84, 85, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94,
97, 98, 99, 100, 101, 102, 104, 105,
106, 108, 110, 111, 113, 115, 116, 117,
118, 120, 121, 123, 125, 126, 128, 129,
130, 132, 134, 138, 141, 142, 142 143,
144, 145, 146, 147, 148, 149, 151, 152,

153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160,

161, 162, 163, 164, 165, 166, 168, 170,
175, 176, 180, 181, 182, 185, 189, 190,
191, 192, 193, 195, 196, 198. 199, 200,
201, 202, 204, 205, 207, 208, 209, 210,
211, 212, 214, 215, 219, 221, 222, 223,
226, 227, 228, 229, 230, 232, 233, 234,
236, 238
bn-i Kebe, 124
bn-i Lehia, 3, 117
bn-i Mes'ud, 199
bn-i Ummu Mektum, Abdullah, 239
bn-i ez-Zi'be Sakafi, 27
bn-i Zuheyr, 84
brahim (Hz.), 2, 3, 14, 16, 33, 38, 49, 52,
68, 69, 71, 72, 93, 104, 120, 123, 137,
141, 142, 143, 145, 146, 147, 157, 171
brahim, 222
brahim (Abdurrahmanoglu), 100, 1132
brahim (Muhammed olu), 17, 117
nrahirn (Tarih o lu), 1, 2
brahim et-Teymi (el-Haris o lu), 48, 83, 84
Idris, (Hz.), 1
kal (Muc i olu), 47
krime (Amir olu), 34, 66, 81
krime (Hasafe o lu), 4, 8, 17, 31, 52, 66,
67, 101, 199, 208
lac (Ebu Seleme o lu), 128, 175
bal, 171
lyas (Mudar olu), 1, 15, 29, 47, 49, 51, 57,
64, 73
mad (Ekber olu), 145
mlak (Lviz o lu), 4, 48
mlik, 48
mrn (el-Haf o lu), 47, 50, 60
mran (Mahzum o lu), 67, 95, 108, 111, 119,
226
mran (Yeshur o lu), 14, 15
mru'ul-Kays (Amir o lu), 157
ru'ul-Kays el-Kindi (Hucr o lu), 53
mru'ul-Kays (Sa'lebe o lu), 5, 57, 65
Incil, 21, 25, 147, 148, 151
han, 12, 39, 42, 43, 44, 134, 140, 189, 190
ra (Amr olu), 9
ra (Lihyan olu), 9, 47
rem (Sam olu, 4, 131
rem (Zu Yezer. olu), 10, 43

Isa (Hz.), 21, 23, 25, 104, 141, 147, 217, 218,
221, 222, 235, 236
saf (Bagy o lu), 51, 52, 68, 91, 96, 171
sfendiyar, 190, 234
shak (brahim olu), 14
shak Muttalibl, 1, 2, 68, 69, 75, 83, 92, 101
shak, (Yesar o lu), 81, 98
skender, 195
Iskenderiye, 195
slm, 75, 117, 126, 134, 139, 153, 157, 158,
164, 182, 213, 223, 226
islmiyet, 30, 54, 78, 81, 83, 131, 133, 185,
204, 205, 225
smail (Ebu Hakim olu), 151
smail, Ebu'l-Mutahhar el-Ensari (Run'
olu), 57
smail (Hz.), (brahim olu), 1, 2, 3, 4, 49,
68, 69, 70, 71, 72, 73, 79, 89, 93
sra Sresi, 197, 199, 238
srail, 236
srail (shak olu), 14
yad (Maad o lu), 5
yad (Nizar o lu), 31, 46, 54
yad (Zuheyr olu), 212
el-iyadi, Devs, 46
iyadi, Ebu Duvat, 45, 46
el-iyadi, Hris, 46
yas (Bukeyr olu), 163
yaz (Yakur olu), 75
zra (Harun o lu), 14
K
Kaare, 160, 161
Kaari, 161
K'b (Abdullah olu), 51, 58, 65
Kalp (Abduluzza o lu), 157
K'b (mir o lu), 77
K'b (el-Haris o lu), 51
K'b (Hazrec o lu), 179
K'b el-Huzai (Amr olu), 31, 60, 61, 66,
68, 72, 210
K'b (el-Kayn o lu), 60
K'b Kehf'z-Zulm (Zeyd o lu), 13
K'b (Luay o lu), 1, 17, 37, 60, 63, 65, 66,
67, 68, 78, 82, 83, 87, 91, 93, 94, 95,
98, 108, 116, 117, 119, 120, 121, 129,
142, 159, 160, 161, 162, 163, 165, 174,

255

183, 203, 206, 207, 210, 211, 223, 228,

230
K'b (Malik o lu), 3, 50, 130, 161, 207
K'b (Rebia oglu), 8, 23, 25, 42, 85
K'b (Sa'd o lu), 17, 54, 74, 83, 158, 163,
175, 182, 209
K'b (Seleme o lu), 57
K'be, 13, 16, 17, 31, 32, 34, 35, 38, 49, 51,
52,63, 65, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 77,
78, 80, 82, 87, 88, 90, 91, 92, 94, 97,
101, 105, 106, 109, 118, 119, 120, 121,
122, 123, 124, 125, 143, 146, 149, 151,
171, 176, 181, 182, 185, 188, 203, 222,
223, 226, 227, 229, 230, 232, 237
Kbil, 171
Kadir, 152
Kfirn Suresi, 238
kafiz, 140
Kahes (Laviz o lu), 14
Kahil (Haris oglu), 160, 209
Khil (Uzre o lu), 238
khin, 8, 11, 28, 43, 126, 127, 129, 130, 131,
169, 189
khine, 89
Kahtan (Abir oglu), 3, 4, 5
Kahtan (Ayber oglu), 3
Kala' (Abbad o lu), 30
al-Kalemmes, 29, 30
Kamaa (Hindif olu), 48
Kamaa (lyas olu), 47, 48
el-kameran, 30
Kanas (Maad o lu), 6
kantar, 140
karga, 91
Karid, 169
Kasm (Muhammed o lu), 117
Kast (Hinb olu), 60, 67, 163
Kasiy (Munebbih o lu), 8, 27, 32
Kasiy (en-Nebid o lu), 31
Kasr (Abkar o lu), 7, 9
Katade (Di'ame o lu), 2, 131, 132, 134, 138,
141, 149
Katan (Arib oglu), 13
Katura, 69
Kayin (Anu olu), 2
Kayle (Amir el-Huzal kz), 67, 138
el-Kayn (Cesr oglu), 60, 179
Kayn (Ehved o lu), 209

256

Kaynen (Yani olu), 1

Kays (Abdullah o lu), 8, 30, 42, 46, 114,
115
Kays, (Abdems olu), 212
Kays (Abduurahbil o lu), 208
Kays (Adiy o lu), 37, 161, 211, 212
Kays (Akil oglu), 174
Kays (Amire o lu), 37
Kays (Aylan o lu), 4, 8, 17, 28, 31, 52, 59,
61, 64, 101, 114, 115, 208
Kays (Cendel o lu), 8
Kays (Eslet o lu), 176
Kays (Glib o lu), 60
Kays (Hey e olu), 179
Kays (Huzafe o lu), 100
Kays (Mahreme oglu), 100
Kays (Malik o lu), 179
Kays (Muaviye o lu), 13
Kays el-Muradi (Mekuh olu), 27
Kays er-Rukayyat, 39
Kays (Sa'lebe o lu), 8, 42, 45, 54, 64, 208
Kays (Zuheyr o lu), 178, 179
Kayzer (smail olu), 2, 79
Kayzuma (smail oglu), 2
Kebir (Abd olu), 208
Kebir (Ganm olu), 142, 161, 207
Kebbeb, 38
Kehf Sresi, 185, 191, 192, 193
Kehl'z-Zulm (K'b), 13
Kehlan (Sebe o lu), 4, 5, 6, 9, 47, 50, 51,
145
el-Kell, Halid (Ma'dan o lu), 104, 195
Kelb (Vebre olu), 49, 50, 137
el-Kelbi, Cenb, 54, 80
el-Kelbi, el-Furfise, 47
el-Kelbi, Zuheyr (Cenb oglu), 54, 80
Kelede (Alkame oglu), 185, 16, 208, 230
Kerib, (Safvan o lu), 75
Keysan, 149, 155
Kble, 75, 146
Kpti, 3, 117
krat, 139
krlangc, 35
kzamk, 36
kidam, 222
kilb ( kmir olu), 124
Kilb (Murre oglu), 1, 65, 66, 67, 68, 72, 73,
76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 93, 98,

115, 116, 117, 142, 159, 160, 162, 163,

165, 173, 175, 186, 206, 207, 208
Kilb (Rebia olu), 114
Kilbe (Suayd k z), 117
Kilbi, Yezid (Saik o lu), 124
kilce, 140
Kinane (Bekr oglu), 157
Kinane (Huzeyme o lu), 1, 17, 29, 30, 32,
34, 49, 51, 58, 59, 63, 65, 70, 72, 73,
77, 108, 109, 114, 115, 123, 129, 163,
171, 175
Kinde (Sevr o lu), 38, 145
el-Kindi, Hassan (Muaviye o lu), 124
el-Kindi, Hucr, 54
el-Kindi, mru'ul-Kays (Hucr o lu), 53
Kuaykian, 69, 70
Kuba, 138
Kudaa (Maad olu), 5
Kudaa (Malik olu), 6, 47, 49, 50, 51, 57,
60, 67, 73, 74, 76, 77, 79, 80, 138, 209
Kudame (Maz'un o lu), 160, 210
Kudeyf, 53
Kffe, 45
Kuhafe (Has'am oglu), 161, 207
Kulbe (Abdumenad o lu), 66
Kuleyb (Habeiyye oglu), 210
Kuleyb (Malik olu), 67
Kuleyb (Yerbu o lu), 58, 59
Kulfe (Avf o lu), 85
Kulikerib (Zeyd oglu), 12
el-Kulleys, 29
el-Kumeyt (air oglu), 64
el-Kumeyt (Zeyd oglu), 53, 65
Kunfuz (Umeyr oglu), 83, 172, 175
Kunus (Maad o lu), 5, 6
kur'a, 91, 92
Kur'an, 49, 56, 127, 152, 169, 170, 184, 190,
192, 196, 198, 199, 200, 201, 217, 223,
224, 226, 231, 232, 233, 234, 235, 236,
237, 238, 239
Kurazi, Ebu Malik, 17
Kurazi, Ebu Malik, 17
Kurazi, Muhammed (K'b oglu), 23, 25,
183
Kurayza (Abduamr oglu), 14, 132, 133, 175
Kurban, 16, 18, 49, 51, 52, 68, 91, 94, 96,
131
Kurey, 6, 14, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 43, 49,
51, 52, 58, 59, 61, 62, 63, 68, 72, 73,

76, 77, 78, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86,
89, 90, 91, 92, 93, 94, 96, 96, 98, 103,
105, 108, 109, 111, 112, 113, 114, 115,
116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123,
125, 126, 128, 129, 130, 141, 142, 143,
146, 149, 156, 159, 165, 166, 167, 168,
169, 175, 176, 178, 18, 181, 182, 183,
184, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 191,
192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 209,
201, 202, 203, 204, 213, 214, 215, 217,
218, 222, 224, 226, 227, 228, 229, 230,
231, 232, 233, 235, 236, 238
Kurre (Halid o lu), 2, 42, 45
Kurt (Riyah olu), 142, 160
Kurzul, 124
Kusasiye, 230
Kusay (Kilb oglu), 1, 6, 32, 34, 55, 66, 67,
68, 72, 73, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82,
98, 109, 110, 116, 117, 120, 142, 151,
159, 160, 162, 163, 165, 167, 173, 175,
186, 189, 191, 206, 207, 208, 229, 233
Kuseyyir, Hazze, 59
Kutay'a (Abs o lu), 178
kutsal aylar, 30
Kk Sebe, 13
L
la, 94
Lahm (Adiyy o lu), 6, 7, 147
Lahnia, Yenuf Zu enatir, 20, 21
Lakit (mir olu), 212
Lakit, Darm (Zurare o lu), 124
el-Lat, 32, 50, 53, 112, 113, 144, 202, 203,
205, 229
Laviy (Hayr olu), 14
Laviy (Ya'kub oglu), 14
Laviz (Sam olu), 4, 48
Lebbeyke'l-Lahumme, 49
Lebid, 132, 134, 138
Lebid (Haram o lu), 66
Lebid (Rebia olu), 115
Leheb Sresi, 231
leka, 125
Lemk (Mettualah olu), 1, 2
Levzan (Sa'lebe oglu), 178
Leyla (Ebu Hasme kz), 206, 211
Leyla (Sa'd kz), 59
Leyla ( eyvan kz), 60

257

Leys (Bekr o lu), 77, 163

Leys (Ebu Suleym o lu), 121
Leys (Sevd olu), 6, 138
Leysi, Ubeyd (Katade oglu), 149
el-Leysi, Yezid (Abdullah oglu), 83, 84
Lihb, 111
Lihyan (Amr oglu), 9, 47
Lihyan (Kavs olu), 9, 47
Liva, 78, 80, 81, 82
Lokman Sresi, 196
Lubeyna, 31
Lubn (Hacir k z), 68, 110
Luey (Galib oglu), 1, 17, 37, 39, 60, 61, 62,
63, 65, 66, 67, 68, 78, 69, 82, 83, 93,
94, 95, 98, 108, 109, 116, 117, 119, 120,
121, 122, 142, 158, 159, 160, 161, 162,
163, 165, 173, 174, 177, 206, 207, 211,
230, 239
Luey (Sa'Iebe oglu), 209
Luhay (Kamaa oglu), 48
Lut, 20

M
Maad (Adnan olu), 1, 4, 5, 6, 8, 30, 31, 46,
79, 109, 173
maafir, 16
Ma'dan el-Kelai, 104, 195
Ma'di Kerib, 27, 28, 123
el-Madmne, 88
Mahmiyye (Ceza' oglu), 211
Mahmud, 35
Mahmud (Lebid olu), 132, 134, 138
Mahmud (Rebia oglu), 73
mahrem, 125
Mahreme (Abduluzza oglu), 211
Mahreme (Nevfel o lu), 84, 100
Mahiye (Seyban kz), 60
Mahzum (Sahile oglu), 160, 209
Mahzum (Yakaza oglu), 67, 82, 95, 96, 108,
111, 119, 120, 122, 160, 161, 163, 165,
167, 173, 175, 183, 188, 204, 205, 205,
209, 210, 226
Mahzumi, Hiam, 215
Mais (Amir oglu), 117
Makbud, 169
Maksud, 32
Maksure, 78
Malik, (Ahmer oglu), 179

258

Malik (Amr olu), 3, 4, 50, 58, 59, 67, 108,

145
Malik (Ca'fer oglu), 115, 124
Malik (Dabbe oglu), 212
Malik, Ebu emir (Amr olu), 110
Malik, Ebu Vakkas (Uheyb oglu), 159, 209
Malik el-Ensari, 50
Malik (Evs olu), 37, 85, 179
Malik (Gadb oglu), 13
Malik (Hanzala oglu), 39, 47, 55, 124
Malik (el-Haris oglu), 66, 67, 208
Malik el-Haris (Kinane o lu), 29
Malik el-Hamedani (Namad oglu), 50
Malik (el-Hyar oglu), 50
Malik (Himyer o lu), 6
Malik (Hisl oglu), 161, 162, 06, 10, 211,
212
Malik (Hutayt oglu), 27
Malik (K'b oglu), 31
Malik (Kinane olu), 30
Malik (Kuhafe oglu), 161, 207
Malik (Nadr olu), 1, 10, 17, 58, 59, 65,
67, 68, 82
Malik (Nasr oglu), 51, 58, 65
Malik (Neccar o lu), 13, 14
Malik (Rebia olu), 209
Malik (erid oglu), 209
Malik (Uheyb oglu), 159
Malik (Umeyle oglu), 208
Malik (Zemea oglu), 212
Malik (Zeyd oglu), 5, 9, 47, 50, 145
Malik (Zeydu Menat oglu), 39, 47, 55, 58,
59, 124, 163
Malik (Zuheyr o lu), 178, 179
Ma'mer (Abdullah oglu), 211, 227
Ma'mer (Habib oglu), 161, 162, 210
Ma'mer (Haris oglu), 162, 211
man, 140
Mansur (krime oglu), 4, 8, 17, 32, 52, 66,
67, 101, 176, 208
Mansur (Yekdum oglu), 31
Mrib, 5, 7, 8
Mariye, 3, 117
Mai (smail olu), 2
Matrud (Amr o lu), 209
Matrud el-Huzai (K'b o lu), 86, 110
Maviye (K'b kz), 60
Mzin (Kutay'a o lu), 178

Mzin (Mansuroglu), 9, 66, 76, 208

Mzin (Munebbih olu), 27
Mzin (en-Neccar o lu), 67
Mazin (Esd olu), 5, 57, 65
Mzin (Zi'b olu), 9, 45
Maz'un (Habib o lu), 160, 162, 206, 207,
210, 213
mebsut, 169
Mebzul, 13
Mecusi, 134
el-Medeni, Ebu Amr, 59, 116, 163
Medine, 5, 7, 13, 14, 15, 85, 86, 96, 100, 101,
106, 133, 137, 138, 174, 176, 190, 196,
203, 223, 226, 228, 238
Medyen, 213
Megr, 75
Mehlail (Kyin olu), 2
Mehleyil (Kaynen olu), 1, 2
mehr, 117
Mekke, 13, 14, 16, 17, 30, 32, 33, 34, 35, 36,
37, 43, 48, 49, 57, 62, 63, 65, 68, 69,
70, 71, 72, 73, 74, 76, 77, 78, 79, 80,
81, 83, 84, 85, 91, 92, 93, 96, 102, 103,
105, 106, 108, 110, 111, 112, 113, 116,
118, 121, 123, 126, 130, 131, 132, 1,
138, 145, 146, 147, 149, 151, 155, 156,
163, 170, 171, 172, 185, 188, 180, 191,
199, 202, 204, 209, 214, 215, 217, 219,
224, 226, 228, 231, 236
el-Mekki, Abdullah (Ebu Nuceyb o lu), 219
Mekuh, 27
mekuk, 140
melek, 128, 151, 152, 187, 192, 235
Melkum, 92
Mellan (Nasr olu), 101
Menat, 53
Menat (Kinane o lu), 34, 53
Merda' (Afir o lu), 145
Merda' (Malik o lu), 145
Merr, 7, 57, 79
Merr'uz-Zahran, 57
Mersed el-Yezeni (Abdullah o lu), 88
el-Marurat, 64
Mervan (el-Hakem o lu), 38, 58, 84, 141,
143
Merve, 171
Meryem (Hz.), 21, 23, 25, 141, 147, 217,
218, 221, 222, 235, 236

Meryem Sresi, 191

Merzuba, 195
Merzuban, 40, 42
Merzuban, Yunani (Merzuba o lu), 195
Merzuban (Vahriz o lu), 43
Mescid, 227
Mesruk (Ebrehe o lu), 39, 41, 42, 43
Mes'ud (Haris o lu), 160, 199, 209
Mes'ud (Kaari olu), 160
Mes'ud (Mzin o lu), 9, 45
Mes'ud (Muattib o lu), 31
Mes'ud (Rebia o lu), 161, 122
Mebe (smail olu), 2
el-Metbih, 70
Mettualah (Ehnuh o lu), 2
Mettualah (dris olu), 1, 2
Meymun (Kays olu), 8
Meysere, 116, 118
Mezhic (Udad olu), 4, 27, 50, 51, 66, 163
Mkdad (Amr olu), 209
Mkdad (Esved olu), 209
Msr, 3, 4, 117, 195
Yezid (Ebu Habib o lu), 88, 141
Midad el-Curhumi, 3, 69
Mihsa (Amr olu), 51, 145
Mihem (Utbe olu), 163
el-Mihzen, 54
Milkan (Kinane o lu), 51, 58
Mina, 37, 74, 81, 172
min gayrikm, 95
minkm, 95
Mirdas (Suleym olu), 5, 7, 124
Mis'ar (Kidam olu), 222
miskal, 139
Misma (smail olu), 2
Misver (Mahreme olu), 84
el-Miyah, 95
Muaddib Ayheme (Avf o lu), 210
Muaddib (Hamra o lu), 210
Muattb (Malik olu), 31, 53
Muaviye (Amr olu), 13
Muaviye (Bekr o lu), 8, 17, 42, 66, 67, 114,
123
Muaviye (Cuem olu), 13
Muaviye (Ebu Sufyan olu), 83, 227
Muaviye (K'b olu), 60
Muaviye el-Kindi, 124
Muaviye (Malik o lu), 179

259

Muaykb (Ebu Fatma Devs olu), 208

Mubeir (Sa'b oglu), 65
el-Mubrik, Abdullah (Haris oglu), 213
Mucahid (Cebr olu), 156, 202, 226
Mucasi (Drim olu), 39, 47
Mucellil (Abdullah o lu), 161, 210
Mucezzer (Ziyad oglu), 180
mud, 133, 140
Mudad el-Curhumi, 2, 3, 59, 65, 69, 70, 71
Mudar (Nizar o lu), 1, 4, 8, 15, 29, 31, 46,
47, 48, 49, 51, 54, 62, 64, 73
Muddessir Sresi, 18 , 198
Mudhic, Kinani, 207
Mudlic, 129
Mudrike (lyas olu), 1, 15, 29, 47, 49, 51,
53, 57, 58, 59
Muemmil, 203
Mufattal el-Dabbi, 43
el-Mugammis, 32, 38
el-Mugire (Abdullah o lu), 96, 122, 161, 165,
175, 185, 188, 206, 209, 210, 215, 228,
235, 236
Mugire (Ahnes olu), 6, 128, 166, 167, 169,
170, 237, 238
el-Mugire (Ebu Lebid o lu), 21
Mugire (Kusay olu), 1, 66, 86, 87, 119, 120,
235
Mugire (Velid olu), 205
el-Muhacir (Kunfuz o lu), 83
Muhallim (Aize o lu), 160
Muhammed Hz. (Abdullah olu), 1, 3, 5,
7, 25, 36, 43, 44, 48, 49, 52, 56, 68,
95, 98, 99, 101, 102, 103, 104, 105,
106, 114, 118, 122, 125, 126, 130, 132,
147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 156,
164, 166, 169, 172, 174, 175, 181, 183,
185, 186, 187, 188, 189, 190, 191, 196,
198, 199, 200, 202, 204, 222, 224, 225,
226, 227, 228, 229, 230, 231, 232, 233,
234, 235, 236, 237, 238
Muhammed (Ali olu), 81, 143
Muhammed (Amr o lu) 25, 48, 52, 105, 126
Muhammed (Ca'fer olu), 62, 142
Muhammed (Cubeyr o lu), 84
Muhammed Ebu Ca'fer (Ali oglu), g53
Muhammed Ebu Huzeyfe o lu), 206, 221
Muhammed, Ebu Lebibe (Abdurrahman
olu), 62, 129

260

Muhammed (Htbolu), 210

Muhammed, Kurazi (K'b o lu), 23, 25,
83
Muhammed, Zuhri (Muslim o lu), 3, 4, 6,
211
Muhammed el-Muttalibi ( shak olu), 2,
68, 69, 75, 83, 92, 101
Muhammed (Said o lu), 106, 108
Muhammed es-Sakafi (Yusuf o lu), 92
Muhammed (Talha oglu), 17
Muhammed et-Teymi ( brahim olu), 48,
83, 84
Muhammed Teymi (Zeyd olu), 83
Muhammed Zuhri (Muslim oglu), 128, 200
Muharib (Fhr o lu), 59, 60, 65, 82
Muharrem, 30
Muharribe, 161
Muharris (Hmnl oglu), 207
Muhassab, 35
Muhaim (Sa'd olu), 211
Mukavks, 3, 117
Mukavvim (Abdulmuttalib o lu), 67
Mukavvim (Nahur oglu), 1, 4
Mukbil, 56
Muleyh (Amr o lu), 59, 119, 207, 208
Muleyl (Damr o lu), 176
Mulsak, 95
Munebbih (Bekr o lu), 8, 32
Munebbih (Haccac o lu), 21, 23, 165, 185
Munebbih (Mansur o lu), 31
Munebbih (Sa'b oglu), 27
Munhamenna, 147, 148
Munzir (Amr olu), 6, 12, 39, 45, 62, 114
Munzir (Munzir o lu), 12
Munzir (Nu'man o lu), 12
Murad, 27
el-Muradi, Kays (Mek uh olu), 27
Murr (Udd olu), 58, 73, 74, 210, 211
Murre (Abdumenaf o lu), 129
Murre (Avf o lu), 62, 63, 64, 78
Murre (Hilal olu), 66
Murre (K'b o lu), 1, 6, 17, 53, 65, 66, 67,
68, 82, 83, 93, 95, 98, 116, 117, 122,
129, 142, 159, 160, 161, 162, 163, 165,
173, 182, 206, 207, 209, 210
Murre (Kebir o lu), 142, 161, 207
Murre (Luey o lu), 158
Murre (Malik o lu), 37

Murre (Nube olu), 63

Murre (Udad o lu), 6, 51, 145
Murre (Yakaza o lu), 206
el-Murri el-Humam, 62
el-Murri, Husayn (el-Humam o lu), 62
murt aac, 45
Musa (Hz.), 127, 144, 151, 230
Musa (Haris olu), 209
Mus'ab (Umeyr olu), 206, 208
Musafir (Ebu Amr o lu), 93
el-Musayyib (Hazm oglu), 106, 108
Muslim (ihab olu), 128, 200
Muslim (Ubeydullah o lu), 3
Muslim Zuhri, 215
el-Mustanzar, 92
el-Mustavgr (Rebia o lu), 54
Mustanah, 79
Musul, 136, 146
Muellel, 5, 53
Mutaffifin Sresi, 190, 234
el-Mutayyebn, 81, 82, 173
el-Mut'im (Adiy o lu), 6, 84, 92, 126, 167,
173, 175
el-Muttalib (Abdullah o lu), 100
85, 86, 87, 88, 110, 160, 167, 168, 227,
229, 230
Muttalib (Esed olu), 65, 85, 208, 237
Muttalib (Ezher o lu), 162, 209
Muttalibl, shak, 2, 68, 69, 75
el-Muttalibi, Muhammed ( shak olu), 2,
68, 69, 75
Muzdelife, 49, 75, 171
Muzeyne (Udd olu), 64
Mcernmi, 78
mdrik, 47
mhr, 139
mktebe, 139
mzemmem, 232
N
Nabiga Ca'di, 8, 42
Nbit (smail olu), 1, 2, 4, 69, 71
Nadir, 14
Nadle (Abduluzza olu), 211
Nadle (Haim kz), 66, 67
Nadr (Haris o lu), 185, 189, 190, 191, 229,
234, 235
Nadr (Kinane o lu), 1, 10, 17, 58, 59, 65,
67, 68, 82

Nafi (Cubeyr o lu), 126, 155, 227

Nafi, Curei, 130
Nahham, Nuaym (Abdullah olu), 162, 223
Nhis, 31
Nahl, 64
Nahle, 52
Nahm, 162
Nahur (Esra olu), 2
Nahur (Saru olu), 1
Nahur (Teyrah o lu), 1, 4
Nahvi, Ebu Muhammed Hiam olu Abdulmelik, 1
Nahvi, Hiam, 1
Naile (Dik kz), 51, 52, 68, 91, 96, 171
Na'm, 94
Namad, 50
namaz, 21, 23, 134, 135, 154, 155, 156
Namus-1 Ekber, 151
Nasra (Fuseyye olu), 101
Nasra (Hilal o lu), 101
Nasr (Ebu Hrise olu), 5, 7, 8, 12, 13
Nasr (Malik olu), 161, 162, 206, 210, 211,
212
Nasr, (Muaviye o lu), 17
Nasr (el-Esd o lu), 51, 58, 65
Nasr (Sa'd olu), 101
Nasr (Zehran oglu), 65
en-Nasse, 70
Nib (Gyere olu), 163
Nebi (smail oglu), 2
en-Nebit (Munebbih o lu), 31, 79
Nebt (Malik olu), 5, 9, 47
Nebt (Udad o lu), 4
Necai, 26, 29, 143, 212, 213, 214, 215, 216,
217, 218, 219, 220, 221, 222
Neccam (Tenhum o lu), 14
Neccar, 13, 14, 15, 66, 67, 85, 106
Necd, 57, 109, 114, 172
Necran, 11, 21, 22, 23, 24, 25, 28
Nedve, 78, 80, 82
nefret, 58
Nehd (Zeyd o lu), 80
Nehdiyye, 203
Nehel (Darim oglu), 55
en-Nemir (Kas t olu), 60, 67, 163
en-Nesee, 29, 30, 78
Nesib (Malik o lu), 208
Nesr, 49, 50

261

Nevfel (Abdumenaf o lu), 6, 66, 81, 84, 86,

87, 92, 167, 172, 173, 175, 208
Nevfel, Adeviyye (Huveylid oglu), 175, 208
Nevfel (Esed oglu), 98, 105, 118, 141, 142,
147, 151, 202
Nil, 3, 218
Nizar (Maad o lu), 1, 4, 8, 15, 31, 46, 47,
67, 161, 163
Nuaym, Nahham (Abdullah o lu), 162,
223, 224
Nubeyh (Haccac oglu), 165, 185
Nubeyh (Vehb o lu), 81
Nueyle (Muleyl olu), 176
Nufase (Adiy oglu), 34
Nufeyl (Abduluzza oglu), 141, 142, 143,
144, 145, 146, 160, 161, 163, 173, 223
Nufeyl el-Has'emi (Habib oglu), 31, 35, 36
Nuh (Lemk oglu), 1, 2, 3, 4, 38, 48, 195
Nu'm (Kilb kz), 66
Nu'man (Adiy olu), 211
Nu'man (Amir o lu), 157
Nu'man Ensri (Be ir oglu), 138
Nu'man (Malik oglu), 161, 207
en-Nu'man (el-Munzir o lu), 6, 12, 39, 45,
62, 112
Numeyr, 115
Nuseyb (Malik o lu), 66
Nuseybin, 136
Nube, 63
Nuteyle (Cenab k z), 67
O
ok, 94
Okka, 140
el-Omeran, 30
Osman (Abduddar olu), 68, 98
Osman b. Affan, 130, 206, 207, 213
Osman (Amr oglu), 159, 199, 209
Osman, Ebu Kuhafe, (Amir oglu), 58
Osman (Ebu Suleyman o lu), 126
Osman (Huveyris oglu), 141, 142, 143
Osman (Maz'un oglu), 160, 162, 172, 206,
207, 210, 213, 214
Osman (Osman olu), 210
Osman (Rebia o lu), 211
Osman (erid olu), 209
Osman (Ubeydullah oglu), 84, 175
mer (Abdulazi7 olu), 141

262

mer (Hz.) (Hattab oglu), 3, 6, 25, 27, 30,

62, 63, 78, 130, 143, 160, 195, 203, 228,
204, 222, 223, 224, 225, 226, 227,
229
mer (Katade o lu), 131, 132, 134, 138,
141
mer (Mahzum olu), 122, 160, 161, 165,
175, 188, 206, 209, 210
P
pazar, 21
R
Rabb, 17
Rabban (Hulvan oglu), 60
Ra'd Sresi, 196, 197
Rafi el-Ensari, 57
er-Rahhal, Urve (Utbe oglu), 114, 115
Rahman, 187, 197
er-Rai , 12
Rakabe (Mudhic o lu), 207
Ra'le (Mudad kz), 2
Ramazan, 140, 149, 150, 152, 153
radl, 140
Rau (Faleh oglu), 1
Ravha (Hacar o lu), 62, 117
Ravha (Rebia oglu), 178
Rays (Kafatan o lu), 61, 62
Rebab, 202
Rebi' Absi (Ziyad oglu), 179
Rebi' (Rebia oglu), 9
Rebia (Abduems olu), 163, 165, 206, 208,
210, 211
Rebia (Abduyalil o lu), 27, 60, 76, 79, 80
Rebia (Amir oglu), 8, 42, 114, 206
Rebia (Amr oglu), 161
Rebia (Ehban oglu), 211, 223
Rebia (Evsele oglu), 50
Rebia (Haram oglu), 73
Rebia (Hris olu), 178
Rebia (Hrise oglu), 57
Rebia (Hill oglu), 207, 212
Rebia (K'b oglu), 54
Rebia (Malik o lu), 50, 115
Rebia (Mes'ud o lu), 9, 45
Rebia (Nasr olu), 6, 7, 8, 12, 13
Rebia (Nizar o lu), 8, 46, 67, 161, 163, 175,
183, 185, 229

Rebia (Sumame oglu), 209

Rebiulevvel, 100
Receb, 30
recez, 97, 169
recm, 39
Redman, 86, 87
Remle (Ebu Avf kz), 162, 209
er-Resub, 54
Reys (Gatafan o lu), 61, 62, 178
Reyta (Abdumenaf k z), 66
Reyta (Hris kz), 209
rtl, 140
Riab (Habib o lu), 67
Riab (Huzeyfe o lu), 211
Riab (Ya'mer o lu), 142, 161, 207
Riam, 54
Rifaa (Mellam olu), 101
rifade, 78, 80, 81, 82, 84, 85, 88
er-Ri (Adiy olu), 12, 13
Riyah (Rizah o lu), 142, 160
Rizah (Adiy oglu), 142, 160
Rizah (Rebia olu), 73, 77, 79, 80
Rizam (Nasra olu), 101
Ru'be (el-Accac oglu), 58
Ruda, 54
Rudeyne, 35
Rufeyde (Kelbo lu), 157
Ruhat, 49
Ruhm (Efrek o lu), 9
Ruhulkuds, 147
er-Rukayyat, Kays, 39
Rukayye (Haim kz), 66
Rukayye (Muhammed kz), 117, 207
Rukayye (Osman kz), 206
Rum, 163
Rinnan, 221
Rumca, 148
Rumm, 93
Rustum Sindid, 190, 234
rya, 148
S
Sa'b (Ali oglu), 8, 60
Sa'b (Duhman o lu), 63
Sa'b (Sa'du'l-Aire olu), 27
Sa'b (Yekur o lu), 9
saba, 180
Sabire (Murre oglu), 142, 161, 207

Sbit, 100, 101

Sabur (Hurrazad oglu), 12
Sabur. Zu'l-Ektaf 45, 46
Sa'd (Abdullah Zurare o lu), 36
Sa'd (Abduluzza olu), 161
Sa'd el-Advani (Zarib oglu), 59
Sa'du'l-Aire (Mezhic olu), 27, 51, 66
Sa'd (Avf o lu), 31
Sa'd (Bekr o lu), 101, 102, 103, 104, 105
Sa'd (Dubey'a o lu), 8, 51, 61, 62
Sa'd (Ebu Vakkas olu), 159, 160, 164
Sa'd (Harmele o lu), 208
Sa'd (Havle o lu), 212, 213
Sa'd (el-Hazre o lu), 67
Sa'd (Huzeyl olu), 59, 160, 209
Sa'd (Huzeym o lu), 79
Sa'd (brahim olu), 222
Sa'd (Kays o lu), 28
Sa'd (Laviz oglu), 14
Sa'd (Leys olu), 163
Sa'd (Luey olu), 61
Sa'd (Muleyh oglu), 207, 208
Sa'd (Sehm oglu), 37, 117, 161, 162, 165,
209, 211, 212
Sa'd (Seyel o lu), 65, 66, 73
Sa'd (Teym o lu), 17, 83, 158, 159, 163,
175, 182, 209
Sa'du Huzeym, 89
Sa'd (Zeyd oglu), 73, 138
Sa'd (Zeydu Menat o lu), 54, 74
Sa'd (Zubyan oglu), 62
Sa'd (Zuhayr o lu), 209
Sa'd (Zurare oglu), 52, 100
sadak, 69
es-Sa'di, Evs, 75
Sa'di (Vakdan o lu), 212
Sadif, 145
Safa, 68, 71, 171, 182, 224, 225
Safer, 30
Saferan, 30
Safiyye (Abduymuttalib kz), 67, 106, 107
Safiyye (Havze kz), 66
Safiyye (Zeyd k z), 145
Safvan (Cenab oglu), 74, 75, 78
Safvan (el-Haris o lu), 74, 75, 78
Safvan (Umeyye olu), 119, 207
sag, 140
Sahile (Kahil oglu), 160, 209

263

Sahr (Amir olu), 209

Sahr, Ebu Sufyan (Harb o lu), 165
Sahr (el-Haris o lu), 67
Sahre (Abd kz), 67
es-Saib (Habbab o lu), 78
Saib (Haris o lu), 211
Sib (Osman o lu), 162, 210
Sibe, 55, 56
Said (Iks o lu), 143, 162, 207, 208
Said (Halid oglu), 207
Said (el-Mseyyib o lu), 101, 106, 108
Said (Zeyd o lu), 143, 160, 223, 224
Said (Zubeyr o lu), 185, 204
Saik el-Kilabi, 124
Sakafi, Abdulmelik (Abdullah o lu), 149
Sakafi, Ahnes (Serik o lu), 200
Sakafi, bn ez-Zi'b, 27
es-Sakafi, Muhammed (Yusuf o lu), 92
Sakif (Kasiy o lu), 8, 31, 32, 53, 66, 128, 236
Sa'lebe (Abdullah oglu), 79
Sa'lebe (Adiy o lu), 178
Sa'lebe (Amr o lu), 5, 13, 66
Sa'lebe (Buhs o lu), 66
Sa'lebe (Ebu Malik olu), 17
Sa'lebe (el-Haris o lu), 30, 65, 67
Sa'lebe (Hulvan o lu), 45, 54, 60
Sa'lebe (K'b o lu), 179
Sa'lebe (Malik oglu), 209
Sa'lebe (Malik el-Haris o lu), 29
Sa'lebe (Mzin o lu), 5, 57, 65, 67
Sa'lebe (Sa'd oglu), 61, 62
Sa'lebe (Sa'ye o lu), 132
Sa'lebe (Ukabe o lu), 8, 42, 60
Sa'lebe (Yerbu o lu), 163
Salih (brahim olu), 21, 22, 23, 132, 230
Salih (Keysan o lu), 155
Salim (Malik o lu), 27
es-Salt (en-Nadr o lu), 59
Sam (Nuh olu), 1, 2, 3, 4, 48
Sme (Luey o lu), 60, 61, 63
es-Samir, 21, 23, 24, 25
Samit (Halid o lu), 180
San'a, 29, 36, 41, 43, 44, 54
Sarih (Tev'eman oglu), 14
Saru (Rau o lu), 1
Sarun, 45

264

Sa'saa (Muaviye oglu), 8, 42, 56, 66, 67, 114,

123, 124
Sasani, 39
Satih, 8, 9, 10, 11, 28, 43, 44, 45
Satirun, 45
savmaa, 116
Sa'ye, 132
Sayfi (Eslet o lu), 37
Sayfi (Sebe Esgar o lu), 13
Sebbak (Abduddar o lu), 208
sebe, 6, 145
Sebe Ekber (Ya'rub o lu), 13
Sebe Esgar K'b (Kehf'uz-Zulm o lu), 13
Sebe Sresi. 198
Sebe (Yecilb olu), 4, 5, 6, 7, 8, 9, 25, 47,
50, 51, 110
sebi, 5
Sebir, 17, 34, 149, 171
Sebre (Ebu Ruhm olu), 206, 211
Secle, 92
es-Sedir, 54, 55
Sedsi, Hallad (Kurre o lu), 2, 42, 45
Sehl (Amr olu), 13
Sehle, (Suheyl kz), 206
Sehm (Amr olu), 37, 66, 82, 93, 117, 120,
29, 160, 161, 162, 165, 173, 175, 185,
209, 211, 212, 228, 234, 237
Sehm (Murre oglu), 62
Sekran (Amr olu), 212
Sekn (Eres olu), 145
Selme (Muharribe o lu), 161
Selme (Vak olu), 132
Seleme (Avf olu), 59
Seleme (Hiam o lu), 205, 210
Seleme (Mzin olu), 27, 57
Seleme (Selme o lu), 32
Selit (Amr olu), 161, 212
Selma (Abdulehel kz), 54, 67
Selma (Amr el-Huzai kz), 60, 66, 67, 85,
106
Selman- Bahili (Rebia olu), 27, 28, 86,
87
Selman- Farisi, 44, 134, 135, 138, 139, 140,
141
Sell (K'b olu), 66, 68, 72, 210
Sell (Sa'saa o lu), 66
es-Semeyda, 69,70
es-Samman, Ebu Salih, 48

Semra (Cundub k z), 67

Semut (Abir olu), 4
Sendad, 54, 55
Serat,7
Sevad (Ganm p lu),57
Sevd (Eslum olu), 6, 138
Sevde (Akk kz), 46
Sevde (Zemea k z), 212
Sevr, 2, 149, 171, 209
Sevr (Kelb o lu), 157
Sevr (Yezid o lu), 104, 195
Sevr (Zeyd o lu), 145
Seyel, 65, 66, 73
Seyf Himyeri (Zu Yezen o lu), 39, 40, 41,42
Sey'ullah (el-Esd o lu),60
Sbt (Elyesa o lu), 14
sihirbaz, 23
sikaye, 78,80,8182,84,85,88,90,109,111
Silhin, 26
Sinan. (Ebu Harise olu), 63, 163
Sind, 40
Sindad. Bk. Sendad
Sindid, Rustum, 234
Sire ehri, 171
Suayd (Amr oglu), 211
Suayd (Sa'd o lu), 162
Suayd (Sehm o lu), 66117, 165, 209
Subey (Cu'sume olu), 207,208
Subey' (Halid olu), 175
Subey' (el-Hun o lu), 160,171
Subey'a (Ahabb kz), 17
Subeyre (Suayd o lu),162
sffe, 73,74,76,77,79
Sufyan (Abdulsed o lu),210
Sufyan (Ma'mer o lu),210
Suhayle,76
Suheyb (Sinan olu),163
Suheyl, 71
Suheyl (Amr olu), 206,211,212
Suheyl (Beyda o lu), 207,212
Suheyl (Vehb olu),207
Sukayye, 93
Sulemi, Abbas olu), 324
Sulemi Hakim (Umeyye olu),180
Sulemi Utbe (Gazvan o lu),66,176
Suleym (Mansur o lu),4,52,66,176
Suleyman (Abdulmelik olu), 38,39
Sumame (Matrud o lu),209

Sureyr (Sa'lebe o lu),65

Suriye, 7,21,22,35,48,57,85,89,100,104,
112,113,116,133,134,135,136,141,
186,188,226
Suya, 49
Suvae (Amir o lu),67
Suveybit (Sa'd o lu),208
Suveyd (el-Gdrif olu),85
Suveyd (Hermi o lu).209
Suveyd (Smit olu),180
es-Snble,93
snnet, 95
Sryanice, 184

ahbur, 46
air, 64
akik (Sevr olu),2
aleh (Erfah ez olu),1,2,3
aleh (Yaktan o lu), 3
e-eddah, 77
ehran,31
emh, (Mahzum olu),160,209
emmas (Osman o lu),209,210
ene, 58 ,65
erahil (Avf olu),8
erhil (K'b o lu), 157
erid (Ebu Ehvez o l),209
erid (Suveyd oglu),209
erik, Sakafi (Amr o lu),175,200,227,
237
erman, 214
eyban (Muharip o lu),60,65
eyban (Zuheyr o lu), 2,52
eybani Hlid, 44
ebani, Hkk, 44
eybe (Haim olu), 1,85,16,107,108,109,
eybe (Rebia o lu), 165,185
e-eyma (el-Hris k z), 101,102
eytan, 104,126,127,152
eyvan (Muharip o lu), 60
eyvan (Sa'lebe olu),60
ey'ullah (el-Esd o lu 60
kk (Rakabe olu),207
kk (Sa'b o lu), 8,9,11,12,28,43,44,45
icne (Cbir o lu),101
icne (Utarid o lu), 74
e-ifa (H im kz), 66 67

265

 ihab, Zuhri, 3,6,128,200

is (Adem oglu),1,2
e-udah, 77
ukeyka (Akk k z),46
ukays, 60
urahbil (Abdullah olu), 211
urahbil (Hasane oglu), 210
urahbil K'b oglu), 157
ureyf, 56
uub, 129
T
tbiha,47
Tbiha (lyas olu), 47,64,73
taglib, 30
Taglib (Hulvan oglu), 50
Taglib (Vail oglu), 54
Taha Sresi, 224 225
Tahir (Muhammed oglu),117
Tahmur (Abd k z), 67
Taif, 31,32, 53,236
Talha, Teymi (Ubeydullah oglu),17 157
159
Talha, Zuhri (Abdullah oglu), 83
Talib (Ebu Talib olu), 138,156
Talla (Amir kz), 13,14,15
Tamhur (Kusay k z), 66
Tamu, 233,235
Tanr, her sayfada gemektedir
Tarih, 1,2
Tasm (Laviz oglu), 4
tasuc, 139
ta atmak,49
taa tapmak, 49
tavaf, 52,125,151
et-Taviy,92
Taybe, 88
Tayy (Udad olu), 50,54
Teyyib (Muhammed olu), 117
Tebale, 53
tekarru , 58, 59
tekbir, 89, 225
telbiye, 49
Temim (Megra oglu), 75
Temim (Murr oglu),39,42,54,55,58,59
59,74,124,161,163,210
Temim (Sa'd oglu), 160,209

266

Temim (Ubey oglu),56

et-Temimi, el-Akra (Hbis Cerir el-Beceli olu), 47
Temmam, 113
Tenhum (Azer oglu), 14
Teslis, 124
Tev'eman (S bt oglu), 14
Tevrat, 18,131,148, 151, 190,196
Teym (Amr oglu), 214
Teym (Murr oglu),17,60,65,82,83,84,
155,158,159,163,167,175,182,209211
et-Teymi, el-Haris, 48, 83, 84
et-Teymi, brahim (el-Haris oglu), 48,
83, 84
et-Teymi Muhammed ( brahim olu), 48,
83, 84
Teymi, Muhammed (Zeyd olu), 83
Teyml, Talha (Ubeydullah oglu), 175
Teym'u-llah (Sa'lebe o lu), 13, 66
Teym'ul-lt (Nemr o lu), 67
Teym'ul-lt (Nemr oglu), 67
Teymen z Tlal, 114, 115 &
Teynucan, 43
Teyrah (Ya'rub oglu), 1, 4
tigale, 36
Tihame, 32, 34, 57, 79
Tima (smail olu), 2
Tuban Es'ad Kerib (Kuli kerib oglu), 12,
13, 19, 20, 110
Tubba', 8, 12, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 43, 70
Tufeyl (Malik oglu), 124
Tuleyb (Umeyr oglu), 208
Tumad r Ebu Amr (Abdumenaf olu), 66
Trk, 171
Trke, 148
U
Ubey, Ahnes Sakafi ( erik olu), 75
Ubey (Mukbil oglu), 156, 172
Ubey (Vehb oglu), 237
Ubeyd (Huzeyme olu), 60, 133
Ubeyd Leysi (Katade o lu), 149
Ubeyd (Uveyc oglu), 98, 206, 211
Ubeyde (Haris oglu), 160
Ubeydullah (Cah oglu), 141, 142, 207,
208
Ubeydullah (Osman oglu), 159
Ubeydullah (ihab oglu), 3

Ubeydullah et-Teymi 17, 84, 175

Uded (Malik oglu), 50
Udad (Mezhic oglu), 50
Udad (Mukavvim oglu), 1, 4
Udad (Zeyd o lu), 4, 6, 50, 51, 145
Udd (Mukavvim oglu), 1, 4
Udd (Tbiha olu), 64, 73, 74
Udsan (Abdullah oglu), 5, 51
Udus (Zeyd oglu), 124
Uhdud, 21, 23, 25
Uhayha (el-Culah o lu), 85
Uheyb (Abdumenaf olu), 159, 209
Uheyb (Dabbe oglu), 160, 207, 212
Uhud, 92, 129, 139, 203
Ukabe (Sa'b oglu), 8, 60
Ukay (Amir oglu), 208
Ukbe (Ebu Muayd o lu), 175, 190, 191,
237
Ukkae, 205
uman, 7, 61
umare (Velid olu), 167
Umeyle (el-Azel o lu), 75
Umeyle (Sebbak olu), 208
Umeym (Lviz oglu), 4
Umeyme (Abdulmuttalib kz ), 67, 106,
108, 142
Umeyne (Halef kz), 207
Umeyr (Cud'an oglu), 175
Umeyr (Ebu Vakkas oglu), 160
Umeyr (Him olu) 206, 208
Umeyr (Katade o lu), 149
Umeyr (Kays o lu), 30
Umeyr (Riab o lu), 211
Umeyr (Vehb oglu), 208, 236
Umeys (Nu'man o lu), 161, 207
Umeyye, (Abduems olu), 92, 93, 115,
128, 159, 161, 162, 165, 175, 180,
191, 206, 207, 208, 231
Umeyye Damri, 143
Umeyye (Ebu's-Salt oglu), Sakafi, 8, 31,
32, 37, 38, 42, 144, 147
Umeyye (Halef o lu), 119, 185, 202, 203,
213, 232, 237
Umeyy (Hris oglu), 208
Umeyye (Hrise oglu), 180
Umeyye (Kala' oglu), 30
Umeyye (Muaviye oglu), 179
Umeyye (Muharris oglu), .207

Umeyye (Zarib o lu), 212

Umman, 7
Ummu Abdullah (Ebu Hasme kz), 223
Ummu Ahrad, 93
Ummu Cemil, 231, 232
Ummu Habib (Esed kz), 68, 98, 143
Ummu Habibe (Ebu Sufyan kz), 142,
208
Ummu Hakim el-Beyda (Abdulmuttalib
kz), 67, 106, 107
Ummu Harmele (Abdulesver k z), 208
Ummu Kulsum (Muhammed k z), 117,
182
Ummu Kulsum (Suheyl kz), 211
Ummulahsen (Abdumenaf kz). 66
Ummul-Arab, 3
Ummu Seleme, Hind (Ebu Umeyye k z),
206, 209, 215, 217, 218, 219
Ummu Sufyan (Abdumenaf kz), 66
Ummu Ubeys, 203
Umre, 49
Umyanis, 50
Uneys, 33
Uneyse (el-Hris k z), 101
Urve er-Rahhal (Utbe o lu), 114, 115
Urve (Zubeyr o lu), 143, 148, 153, 155,
181, 199, 202, 219, 221
Usame (el-Hdi oglu), 83, 84
Usfan, 15
uer, 36
Utarid (Avf o lu), 74
Utbe (Ca'fer o lu), 114
Utbe (Ebu Sufyan o lu), 36, 83, 84
Utbe (Mes'ud olu), 209
Utbe (Mugire oglu), 6, 128, 166, 172
Utbe (Muslim olu), 155
Utbe (Rebia o lu), 163, 165, 175, 183,
184, 185, 206, 208, 210, 229
Utbe Sulemi (Gazvan o lu), 66, 176, 208
Uveyc (Adiy olu), 62, 68, 98, 206, 211
Uzeyr, 235
Uzre (Sa'd o lu), 73, 80, 138
Uzre (Zeydullt o lu), 157
el-Uzza, 50, 52, 53, 112, 113, 144, 202,
203, 205, 229
V
Vadi l-Kura, 137

267

Vahriz, 40, 41, 42, 43

Vahiyye (eyban kz), 65
Vail (Gavs olu), 13
Vail (Haim olu), 165, 185, 211
Vail (Hinb olu), 8, 54, 58, 60, 161, 171,
176, 206, 214, 228, 233, 237
Vail (Sa'd o lu), 211
Vail (Zeyd olu), 37
Vakdan (Abdu ems olu), 212
Vakf, 176
Vakid (Abdullah olu), 163
Vakide (Amr k z), 66
Vakide (Ebu Adiy kz), 67
Vakidi, 34
Vakiyye, 139, 140, 141
Vak, 132
Varaka (Nevfel o lu), 98, 105, 118, 141,
142, 147, 151, 202
Varikan, 79
Vasile, 34, 48, 55, 56
Vebre (Kelb o lu), 157
Vebre (Kudaa o lu), 49
Vebre (Kusay k z), 66
Vebre (Sa'lebe o lu), 60
Vebre (Tagrib o lu), 50
Vedd, 49, 50
Vehb (Abdumenaf o lu), 3, 17, 68, 98,
100, 105, 175, 200, 209
Vehb (mir olu), 81
Vehb (Amr olu), 108
Vehb (Halef o lu), 93
Vehb (Huzafe o lu), 119, 160, 161, 202,
206, 210, 211, 213, 232, 236, 237
Vehb (Kebir o lu), 208
Vehb (Keysan olu), 149
Vehb (Nesib olu), 208
Vehb (Nuseyb o lu), 66
Vehb (Rebia olu), 207
Vehb Yemni (Munebbih o lu), 21, 23
Velid Mugire olu), 119, 120, 165, 167, 169,
170, 185, 207, 235, 236, 237, 238
Velid (Utbe o lu), 83, 84
Velid (Velid oglu), 205
Vibe, 140
Vuheyd (Abrumenaf o lu), 67
Y
Yafes (Nuho lu), 195

268

Ya'fur en-Ne heli, 55

yamur duas, 133
Yagus, 49, 50
Yahld (Malik o lu), 50
Yahudi, 13, 15, 18, 25, 100, 101, 113, 121,
126, 131, 132, 133, 134, 137, 138,
139, 140, 141, 143, 146, 147, 176,
179, 190, 191, 194, 196, 235
Yahya (Abdved o lu), 74, 111
Yahya, el-Ensari (Abdullah o lu), 100
Yahya (Urve o lu), 181, 199
Yakaza (Murre o lu), 65, 67, 82, 95, 96,
160, 161, 163, 165, 206, 209, 210
Yakdum (Efsa o lu), 31
Yaktan (Ayber o lu), 3
Ya'kub (Utbe o lu), 6, 14, 36, 128, 166
Ya'mele, 63
Ya'mer (Sabire o lu), 142, 161, 207
Ya'mur (Avf o lu), 77
Ya'mur (Nufase o lu), 34
Yani (Sis olu), 1
Ya'rub (Kahtan o lu), 5, 13
Ya'rub (Ye cub olu), 1, 4, 13
Ysin Sresi, 37
Ysir, 163, 04, 1
Ya'sur (Kays o lu), 8
Ya'uk, 49, 50
Yeksum (Ebrehe el-E rem olu), 39, 43
Yemame, 187, 197
Yemani,
6
Yemanl, Vehb (Munebbih olu), 1
Yemen, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 1 , 13, 15,
16, 17, 18, 19, 20, 21, 26, 28, 29, 30,
31, 35, 37, 39, 41, 42, 43, 44, 47, 50,
54, 57, 60, 65, 69, 71, 72, 80, 86,
120, 130, 132, 177, 212, 228
Yenuf, Lahnia Zu enatir, 20
Yerbu' (Hanzala o lu), 58, 59, 62, 163
Yerd (Mehleyil o lu), 1, 2
Yesa, 81, 98, 162, 208, 210
Yeshur (Kahes o lu), 14
Yesrib, 7, 12, 15, 53, 100
Yecub (Kehtan oglu), 4, 13
Yecub (Nbit oglu), 1, 4
Yecub (Ya'rub o lu), 5, 13
Yecub (Zeyd olu), 4, 6
Yeilova, 3
Yekur (Advan o lu), 58, 75

Yekur (Mubeir olu), 164

Yekur (Ruhm o lu), 9
el-Yekuri, Ebu Cilde, 58
Yetur (smail olu), 2
el-Yezeni, Mersed (Abdullah o lu), 88
Yezid, bn Fushum (Kays olu), 179
Yezid el-LeYsi (Abdullah o lu), 83, 84,
104, 195
Yezid el-Msrl (Ebu Habib olu), 88, 141
Yezid el-Kilbi (Saik o lu), 124
Yezid (Rfmanoglu), 221
Yezid (Zemea o lu), 208
Yezid (Ziyad olu), 23, 183
ylan, 119, 122
ylancl kuu, 122
yldzlarla ta lama, 128
Yuhbir, 27, 71
Yuhanna, 147, 148
Yunan (Yfes o lu), 195
Yunanca, 148
Yunani, Merzuban (Merzuba o lu), 195
Yunus, 44, 145
Yunus (Habib olu), 56
Yusuf, 21, 38, 123
Yusuf es-Sakafi, 92
Z
Zaide (el-Esamm olu), 117
Zaife (Hiam kz), 66, 67
Zlim (Cezime o lu), 62, 63
Zarib el-Advani, 59
Zarib (Amr o lu), 75
Zarib (Hris olu), 212
Zat, l-Aber, 27
Zebine (Cuzeyme o lu), 17
Zehran (el-Haris o lu), 65
Zehran (el-Esd o lu), 51
Zehran (K'b o lu), 51
Zekvan (Sa'lebe o lu), 66
Zemar, 44
Zemea (Esved o lu), 185, 208
Zemea (Kays o lu), 212
Zemzem, 68, 69, 71, 88, 89, 90, 92, 93,
94, 109, 111
Zerih, 131
Zerr, 209
zerre, 139
Zeyd (Abdullah o lu), 53, 73, 80, 124

Zeyd (Amr olu), 141, 142, 143, 144, 145,

146, 147, 160, 223, 224
Zeyd (Amr Zu'l-Ez'ar o lu), 12
Zeyd (Cueyye o lu), 178
Zeyd (Evsele olu), 50
Zeyd (Hris olu), 157, 158, 159
Zeyd (Hemeysa o lu), 4, 6
Zeyd el-Hiri, 42, 45, 46
Zeyd (Kays o lu), 37
Zeyd (Kehlan o lu), 4, 5, 6, 9, 47, 50, 51,
145
Zeyd-i Kelbi (Hrise o lu), 57
Zeyd (Kilb o lu), 1
Zeyd (Lebid oglu), 66
Zeyd (Leys o lu), 6, 138
Zeydullt (Rufeyde o lu), 157
Zeydu Menat (Amir o lu), 67
Zeydu Menat (Temim o lu), 39, 42, 47,
54, 55, 58, 59, 67, 74, 124, 163
Zeyd (Mihsa olu), 51, 145
Zeyd (el-Muhacir olu), 83
Zeyd (Rebia o lu), 50
Zeyd (Sehl oglu), 13
Zeyneb (Ebu Seleme kz), 209
Zeyneb (Hris k z), 209
Zeyneb (Muhammed k z), 117
zi'b, 45
Zi'b (Adiy olu), 9
Ziba'ra (Adiy olu), 37, 234, 235
ez-Zi'be, 27
ez-Zi'bi (Satih), 45
Zimar, 44
Zinnire, 203
Ziyad, Absi, 178, 180, 183
Ziyad, Bekk1 (Abdullah o lu), 2, 23, 69,
83, 92
Zu Alk, 167
Zubeyd (Sa'b o lu), 27, 124, 211
Zubeyd (Seleme o lu), 27
ez-Zubeydi, Amr (Ma'di Kerib o lu), 27
Zubeyr (Abdulmuttalib o lu), 62, 67, 74,
84, 95, 111, 122, 142
ez-Zubeyr (Avvam o lu), 148, 149, 151,
153, 155, 159, 181, 199, 204, 206,
208, 219, 211
Zubeyr (Ukke olu), 205, 207
Zubyan (Bagit o lu), 61, 62, 178
Zubyan (el-Hris o lu), 79

269

Zu Ceden Himyeri, 26, 110

Zuheyr (Cezhne oglu), 178, 179
Zuheyr (Ebu Sulma oglu), 64
Zuheyr (Ebu eddad oglu), 212
Zuheyr (Esu Umeyye o lu), 174, 175
Zuheyr (Eymen o lu), 12
Zuheyr el-Kelbi (Cenab oglu), 54, 80
Zuheyr (Luey oglu), 209
Zuheyr (akik oglu), 2
Zuhre (Kilb oglu), 65, 67, 68, 73, 82, 83
84, 98, 120, 159, 162, 168, 175, 200,
206, 208, 209, 227, 236
Zuhre (Murre o lu), 159, 160
Zuhri, Muhammed (Muslim o lu), 3, 4,
6, 43, 44, 128, 129, 148, 200, 215,
219
Zuhri, Talha (Abdullah oglu), 85
Zuhruf Sresi, 236
Zu'l-Ektaf Sabur, 45
Zu'I-Ez'ar, Amr, 12
Zulhicce, 30
Zulhalasa, 53, 54

270

Zu'l-Isba' el-Advant, Hursan, 75

Zulkbat, 54
Zulkade, 30
Zulkarneyn, 195
Zulkula, 50
Zu'l-Menar Ebrehe, 12
Zu'l-Merve, 83
Zu Neceb, 124
Zu Nefr, 31, 33
Zu Nuvas, 20, 21, 25, 26, 27
Zur'a (Tuban Es'ad oglu), 20
Zurare, Abdullah (Ebu Bekr o lu), 36
Zurare, Drimi, 100, 124
Zurare Sa'd, 52
Zurare (Udus oglu), 124
Zureyk, 6
Zureyk (Abdu Hrise oglu), 13
Zureyr el-Gfiki, 88, 113
Zu Riayn, Himyeri, 19, 20, 27
Zu Sa'leban, Dev., 25
Zu enatir, Yenuf Lahnia, 20
Zu Yezen, 10, 11, 39, 40, 41, 42, 43