(a: mo 11/1 s So)ol Btfml f.

m1111'11
il 011t H/1111 ldmlo ,_mpo 11111111 :!1
2221M.)IS201:!

GE ROMA KAYNAKLARINA GRE AVRUPA HUN

iMPARATORLUGU'NDA SAVA SANAT!
Cneyt GNE'

[s;s konumuza gemeden nce gudelbi to>lum y.1psn; sahip olan

Trkler.yizyllarboytm:.10r;\sy; dndadil'r cografyafardad;.onlarn
halklarn d; etkileyeo devlet kurrul;nhr. llu corfyalardan birisi de hi
phesiz ki Avrasya bo1.krl;nn t7.;nts ol;.n Llou Avrupa coj:rafyasdr
Nitekim bu corafyad; Turkler arafrdan Avrup.1 ltun lnpuatorluu ku
rulnu olup Roma lm>arotorluu'na snr olmas sebebiyle olduka nemli
dir. lJundan dolay da Avrupa Hunlar hakknda bilgi veren kaynaklarda
daha ok Latin ve l!i7.;ns kaynaklHdr. Bahsetif:imi7. bu ana kaynaklar da
dikkatedilmesigerekenhusus,Huntarn yaam tar7.larnn onlaragrefark

h olmasndan dolay birtakm objektif olmayan aklamal;ra dayanmasdr.

Bozkr gebelerinin ekonomik ve sosyal y;plann alrken dikkat

edilmesi gereker m onemli unsur. toplumlan kesinlikle ayn lnleme
yecek olan bozkr ordusudur.Unku ordu,gOehelerin yaamk;ynaolan
bu unsurfar ttikllyen v ay;kt; ut;n en nemli etkendir, Uu bo7.kr ordu
sunun temelinin nasl olutuu hakkmd yaklak olarak M.. 200-lerde
Hsiung-nubrdan hhsetlen SinaChien

"Kik ocuk/ar koyuna binmeyi o.iJreerek. ki/un, sanltrn bir yay ve

ok ile at yoporok l' balar/ur. 1Jira7. lwyudik/eri11de yiyecek ihtiyo/or iin

"Mutl.: Unventcs Soy.l 8ilmlcr r;nsus" T.rh Ar,hlm O,>l Yuhek 1.s.ns O(renni ve
T.:rhRulumullr.:r,1Gnrevlm.
'GD..n.,Jk. TUrk k.wnlernn yoo<lkldr yern t<>r.:ll v.1,.y<'tlernden ilen :elm oln uzun
yll.:rn urunudur. Ak<l.-s Nimet""''' :u.-hrlti u temel uzernc ourtmakadr: Birincisi,
:::C":;';.:;,n::r;:::; 1 :7::.,:::::1..;:b;::
dck.>hle ekl.:tl.:rnrn.knnlkcchci.ouncu>uisc;tl:ocbelcr le
bt lkhay.:rounh.,m
rsnd.> emol ohy;l.:rm hrl.:nmJ" ion yplm.:s gereken hc.:rf!. Ona urc,
)'t'fleklr
ro(thclm. fnbM ozollklerndcn birii.htnlert<' Sl'nf eklin muhlau c,mrs yni dfVimh
olm;mlr.BoadnKur.t.Avnp.:'y.::elenhu111nTur.:hfl(thflerininy.:ayt.:nl.:rnm
ei
:.'.n;:::::, ; :. ;;;1;;;_.kadr. 8k. Akfo NimetKurt. ce'

tan ve tilki 11ururlar. Bdylece lnitln genler, !fi bir yay kllamcs ulur \le
sa\ltllflJ silahl suari olarak gre11 a/ablllr/er. Hylece ordunun temelinin
ve ozelllkle oku-su11ari birliklerinin nasl olutuuhakkmda bize bllgi 11e
rir.

Doju Avrupa Cojrafyas

Buyik Hun geleri Oncesinde llnu A11rup;'n iklim 11e corafi yapsna
bakmamz. sadece Hunlann n,sl bir belgede h;ikimiyet kurduklarn biz
lere gOstermekle kalmayacak, ayn zamanda Orta Asya sleplerinden farkl
olan DouA11rupa corafi yapsn anlamamza buyuk katkda bulunacakr.
u nokta bir gerektir ki, Hun atllar 11e geleleri Karpalar atklar za
man Orta Asya"dan farkl bir coj!rafya lle karlamlardr. Bu corafya,
farkl bir ildim lurune,dzlukleribirarada topl;nmayan daha engebeli bir
arazlye,dala kiko11alara 11ebozkr bitkiortusunden farkhbir bitkiOrli
sune sahip olmas sebebiyle OrtaAsya'nn corafi yapsndan ayrlmakla
idl. lLindner'in Macaristan 011as hakknda 11ermi olduu bilgilee bakt
mzda.Hun goebelerininyerlemi olduubutopnklarda elbette ki baka
arazi kllanclarda me11cutu. l.indner,bolgede sadece l lunlarn yaama
dklarn dikkale alarak iftlerin de bulundui!unu,onlarn buyukba ve
kuukba hayvanlarnn yannda domuo;yeiuicli,ide yaplklarn;arni
ninbaz alanlarnnormanlarvebataklklarlakaholduunu;mevcutotlak
larn biyk miktarlard; atlarn otlatlmasna elverili olmadn ve hatta
bu durumun yerli iftiler ile Hun goebeleri arasnda rekabete bile yol
atjm dinsel olarak onaya koymaktadr. Heaher, bir ekilde otlaklar
zerindemeydana gelen tehlikeliamalardan dolay,hu olak haklarnn
dikkatli bir ekilde tanmlanmasnn zorunlu olduunu belirtnektedir.s
Sinor'a gOre ise, Hunlarn en ust duzeye karklar askeri yetenekleri,
tamamen bozkrn snrsz olaklarna dayanmaktayd.Hunlarn askeride
teri,alar iin yararl;ndklar otlaklarn buyikliiiyle doru orantl ldl.
Ona gre. Macar ovalar, kalabalk Hun birliklerinin atlarn otlatmalan iin
yetiyor, Hunlar sadece Bat Avrupa snrlar ierisinde bu konuda sknt
ekiyorlar ve buna ozum bulamyorlard. Ayrca goebeler ile yerleikler
arasndaki ilikiler. Tirk tarihi 111.erine alan Macar aratrmac R;!son
yi'nin de dikkatini ekmitir. Radlorftan alnl yaparak O. hayvan besleyen
gOebelerin bununla megul olabilmesi iin diunulebilen en iyi yerleri
DensSnor,'Tlc lnnerAsnWorrors",/o,.rnoln/lheAnenanrJmnra/,oc....y,Vol.101.
No:Z,J'J81.s.US.
'lludPaull.indncr."Nomod sm,llorsfSandllus",Pastanr/l'ren.'JZ,J9Bl.s.6,
'Lndner,"Nomadsm,Horsesondllun.- ... 15
'erll:<11htr,"G olhandlluos,.32042S".TleC..rbridgtln:Wllll,Vo/XJltT1e
.auEmpirr,l.D.31742S,Ed.Aver11CameronPeterGornoey.CamlrldpUni"Sltyl're;s,
Cambridge2008s.487..500.
Oen Sinor. "Hun Dnem", F.rhq
bul ZOO'l. s.281.

/fA5J111Torlh,Der. llenis Sinnr, ev. Mete Tunay,ls.n

CieRnnaKnynnklurnGO,.,/\wupollunlmparaor!ugu461

aramas gerektiini, fakat bundan dolay komularn ve yerleiklerin men

faatleri ile onlarnkinin arpmasnn da nl alnamaz bir hale geldiini
belirtmektedir.? !Ju sebeplerden dolay Avrupa Hun imparatorluunun hem
siyasi hem de corafi yapya uyum salamaya altn ve bunlarn bir
takn problemlei ortaya kardn gornekteyiz

Hun Gleri ncesi Dou Avrupa'mn Siyasi Durumu

Kavimler Goi oncesi !Jal Hunlarnn 1dil-Kama sahasnda bulunduklar
srada, ldil'in batsnda Volga havzasndan Fin Korfezi'ne kadar uzanan ge
ni ormanlk sahada birok Fin kavmi yaamaktayd. Karadeni'in kuze
Yinde ise M.S. 180'1i yllardan itibaren Gotlarn hulunduum ve hunlarn
Dou Gotlar ( Ostrogot), onun batsnda Bat Gotlar (Vizgot) diye ikiye
ayrldngornekteyiz."
Oinyeper'in batsndan Karpatlar'a doru olan lolgede de birok Slav
kavmi; Kaflaslarn kuzeyi ve A; Kuban huylarnda da Turkistan'dan
gelmi olan Alanlar" bulunmakta idi. llevrin en kudretli devleti ise,ekono
mik skntlarla, liydkMsz yoneticiler, i nucadelelr ve eitli kavmlerin
_
gileriyle uraan ve lu durumlara bal olarak da gttkezayAayan
Roma
imparatorluu idi. u zyfhk ierisinde bulunan Roma lmparator!uCunun
n
Tur /.,. a'
:.A;:.r:;:"11b.::...; ';: '.l',"...'1: .::: ; ;:
. U><IOR.\,ony./Jo"Arnpn'dn

ll

VuofC.otlkh. ls.1nhul200.<

"

e
,
. ,_
na,dahaonr.1>..:ferdolubryurnyuleKaroMm>'clmd,roNllcrebubolgclcroy<rl<>sll
lor. lkmc o"" Hswnnuarm oler olur M S. 1'5l51t yll.m cw.mnda merkezi A

ya'dan Volg;t "'1hllerne (Vnl'nn

1>11

k,.mkm <loulu ve

b,11111

h.1lkl.mn C\! ym vo

ulular.uas pulllkann ko.,mo nokl.1" d.J oederckAl.1nl.ul. komu oldular. llaz.rvo

Kar.1dcnz cwarndal< hn1.krlarn durumu, hu kavimlctm
dct_ Bkz.

:o

emc51yle k"a <uredc kokton

N_ C.umilov, AmsyadanMakal/cler-1,cv O. Ahsen Datur. l<ldnhul 2002,'

188;Van hutrh!cnuharcn holgedekitckniktarhol.1ylaronn hr kronoln1<nk.:rmak

mumkundur_ Fak.: Jtnma lmp.r.ltorluu ile komu olan ku>cy l<avn Gotlrn tanho tam
olarakbilinrken,ll<un:nu'larnMS JS8-JSOyllarar.1<nd,1kiarihlcrl,molar.1kbhnc

ktMir. Dkz

N. Gumlcv,HuzarovreJmd Rn Yl,cv. D Ahsen llatur. ls.1nhul

2UGl

'AvruhblnlerccAlanlar,lron nonch htrkvimolar,1kk,luledilnckcdrnkaynakl

nnd.1 onlara Anu dcnn. Rom ahlar d Alnn.- .dn ormfler ve Uz.1nhl.lr onl.lra "boo
demlordr Ammanu'M.rcelhno< ve C.<>llarn .mhn y.11.ln lord.lne oscrlorndeAl,nlarn
AOrunu lon vo ya.yof .nlann.1 an oncml blglor vermlcrdr llunl,ua gnre Alanl.r. yuk

kyapl,s.:l.lr ak rcnk nlupya.yl.m l>anyleHunl.raore daha azhandrlcr Rkz.

Anmanu<Marcollinu. il/, Uook< XXVllXXXI. XXXJ.22
. l22, hccrp!a Valcscon.1,wih an [ng
li h ranlaton hu Jnhn C Raife, England 19W; Akde< N.Kural. IV-XVlll.
Yutyllardo Konde

_
nz Kutylnthk Turk
Kavmlerl..,
. Dovlln. Ankaro 1992. 16; lnrdanc, Th Orgn ond
DttdrnflheCohs, f.nRlih ranslaodby Ch.1lcs C Mernw, l'rncoon Unversy Pr.-.s 1909,
XXIV.126;1tun1"rnbatmnd.yanlVo!RahnylarloKucyK.Ro.15ya'd,nuranA!anlr.kuv

=:'. := ::: ::; ;;::d::";::::.k;::;:U1::

ll_rekl_etmif
duunmek
rnkm Oh ll aoddln /,/dn()'el'/enOncr
d k

ol ut.,nu
yerinde o!a
.
ah
Rol,
Tirk Kulur Tanh Orta Asya Kaynak Rulunu/anna Gore-.
Ankara 991,- 92.

Ren ve Tuna boylarndaki mst<hkem snrlarnn (limes) tesinde, impara

torlup saldrmak iin hazr bekleyen G ermen kavlmlerl de hulunmkra
idi.IU

Alan Hakimiyeti
Alanlarn ve aynca Don nehrinin do:tusunda bu tarihlerde yerleen goebe
topluluklannUzerlne,Hunlarnilksaldry gereklellrdlklerinigOrUyoruz.
Bu saldrnn ne kadar srdunU bilmiyoruz. Ancak Alanlarn askeri bir
nli olmasna ramen, lordanes,Alanlarn gucinli Hunlar ile denk tutmak
tadr Ahmlar allmadk bir ekilde ard ark."ls kesilmeyen aknlarla Hun
!arn buyruklar altna glrmilerdir.11 Bu saldrdan sonn llnlar, Doju
Gotlarna ynelerek hikimiyet altna alnm ulan Alanlar ve dier kavimler
ile Dou Gotlarna saldrmlardr. llu konu hakknda Ammianus"un ver
mi oldui!,u bilgilerde dikkate deerdir. Nitekim Greuthungi ile snr olan ve
onlar tarafndanTanais(Tanaites"Don nehri)olarak allaodrlanAJanlarn

bolgeslni

istila eden Hunlar,onlarn ounu yamaladlar, uldurdliler vebir

mlittenkllk anlamasile hayata kalanlar da lilkimiyeleri alna aldlar.

Bundan sonrabunlarlabirlikteErnenrichus"unoldkazenginlulgelerine,

dahacesurca antbirsaldr duzenlediler.11

Dou ve Bat Gotlarnn Hlklmlyet Altna Aln

Antik a insanlarnn gozunde, Avrupa veAsya hududuna iaret eden Don
ve Tanais (Don nehri] arazisinin oesinde GotlarH otururlard. iskan sha

Kur:.v.xvr..zy11tm1aKarudmzK11v:yd:kr11rkKo".,,..,otv1.kn. l.fIS.
"lrdanH,XXIV.126.
"lleaher, "The llus and ..., End rhe Rnmn F.mpre in Wc>nn Europc. F.llR,Vnl 110,
No.435. 1995,.6;DenisSinor,11un llonl'nn.:r1<enlr11>,..Tomlr,Dcr.lltnsSnor.n
MceTunay,lsunbul 20119,$ 241J.
''Amrnlanus.XXXl.3.l;ltular huyerlek "flluluklorasallrlancona.nda,yerlL'iktoplu
luklanya llun hlklmy.tbhul rttiklennl,yaOayaloA"ulll!fedl!TekKlmp>rorlu
ludan srlanna d;lhll edlme beklclklern ya da lajllara laklrm KDruy.,ruz. Hk
fl;vidHcalleAusMcDrlde,141/luundrNotolllardef.Enldl'l'IO.s 10.
Galar.Mlladnllk yltarnda llaltkUenz'nlnKueys.1hlllcrnd11klVlul.111ehrnin kuzcy
lylann d;, rnuhll!n:lcn snr s.vunnal.rn z.yO;tan"" yerlcm ytrlrrin yatn,1 eden
opluluklarbn w Do&u rlanndaki anlam.rlklarla dal,y M S. il. yydm snnula
(ioeyRrsya blllsmoctler.DuattcoaGnlr.2JO'lu yllard. D ve Tuna .rdn
dk ... 11ada g!lnndulorve lurayl1g.l eUlcr.OnlarKaradokylarnda yelkenblf111lkr
na ederok ya iin musall lanKaracknlz s.hillerle vo ll,lk IMlRelerr kcfefrler
dzent..dler.lll.yy'b daRamlmpararljlu'na"ldrarak,np.11.rluk leri.,nlckrlde
rin kmsna eden oldular Nllcklmblr muddot :onrDjl(Onrogo)vefb tVzlRUI)
Coln dye ikiye oynldlar wM.S. iV.yy'n hlnnla siyasi lillml)'C!I Onlu Col.rnn dnr
-ct Bkz. Matthew Husan, 14 (J/Cllanrryaflelltmonl!mpn, Aneira 1991. lllS, Amnl
nusMucdllnus.051raotlarG1't!Ulhungl(OooveDlye51erar;mndakllnpraklan kontnl
Nenlere lloml ofono.ilcrln l'l!l'dlklcrl tplu sm)ve Vilgolom dil Tervlngi nll'nlin:
Dln)'rser ve Tuna ara. lnrof eden G"'lar) alarak adlandrmqlr. llk, Ammns,

lan, Olr (Oltu) rmanaH kdar htun mak ovalarn kaplar ve kuzeyde
MoldavyaveEnlel'inguneylndekl djlarkadar uamr.Sarmarlardan son
ra Karadeniz'in kuzeyie inip bu bolgede bir konfolerasyon kuran Prolo

Cermenler1 hakknda Antik a kaynaklar detaylbllgilervermektedir.

Ammianus'un vermi olduu bil;iye On Hunlar,Alanlar ilt hirleerek

ani saldrlarla,Got holgelerlne lhtiyatlve etrarsalim hirgoutlemealoa
alarak saldn planlamlardr. Hunlr, Go bol;elerine ilk bata kulk ya
ma hareketlerigereklelrmtlerveb ekilde onlarn toplnslveaskeri
gucun krmlanlr. Ayrca Hnl;r, Got lkesimlekl kavimleri de kkrta
rakzaen zaynmolnblr orduile karlamlardr. Hunlarn atluebe
muharebe t."lrz, Gotlar tam mmasyla arn. Zira llunlarn sosya l ve
siyasidurumlar hakknda hlbir eyhilmeyen Golar,arve sksanarha
lindekiGermen usuluyleve;uus;se muharebeye hazrlannlard.An
cak uzaklan isabetli oklaryla ve ani kar koyulanrn saldnlar ile sanarn
bozmak isleyen ve hibir surette k.r karya br muharebe tarzna ya
namayan Hunlar irluklerizaman aknhklar ok biyuk olmu ve ne
yapacaklarnarmlardr.L'
Got saldrlar esnasnda Hunlarn hem Germen toplumlarnda hem de
Bal yazarl;mnda uyandnn olduu dehet, XI. yy'daar Bey'in Ana
dolu'ya yapm olduuilk aknlar(1016) srasnda dagorilmekedir.Bah
settillmlzbu donemde, llrmenistan bolgesinde Vspurakan Ermeni Krallil
bulunuyordu veatrBey allaryla doiirudan ilk aarruunu b krallk
zerlne yapmt.BuErnenl krallhalk,bu aknlargerekletirenO
lan ilk deragruyorlard. Donemin kaynaklarngore, aknclarn kyafet
lerl,uun salar ve okbyuk yaylar onlara ok acayipgelmiti.Biyik
yaylar ile at uerinde uzaktan savaan bu Turkler,daha Uk gorle yerli
halk uzerinde korkun hir esirbrakyorve atklHoklar ise hemen he
menhlamyordu.
Eriendnemlerlegerekletirilen bu saldmlarla dlkkatieken husus,
Hunlarn aslnda yerleik olan Gotlara kar tek bir kabilenln ortaya koya
uendan daha buyuk blr askeri ;u lle hareke ettiklerini gislennekedir.
Ayrca Sozomenus'un da belirttii uzere Hunlar,ilk kikapl saldrlan
nrnbapr lle sonulanmasnnardndanesas saldryagemilerlir.
Gotlarn hiklmiyet altna alnmasndan sonra da Hunlarn asil ksm
eski ik.tmet yerleri olan Tanais {Don) rmann dol!usunda uzanan sep
/erle kalmtr. Du devrin ajda bulunan Claudlanus, 391392 yh k haXXVll.5.6;XXXl.l.4;f.h1.plorkoll.J\mlallullhJrwRnnt<1/mpanorllllJu"nun11kuu.ev.
Trh;nK.l'"r.lunldlZOll.s..21.
,...,,.,.,,,..dablrrm:JoJanOJtrmal,Tonarhrlnlnnnrmllollarnlanhlrilllr.

"NNIAKhrscn,llladSN,Ph!w\lo1l995.s.25.
"01.MHnchrnllolfrn.l7rWor"/4o{hrll11n,1.Andonl97:.s.202.
oJlhmrtAltrKornen.lhlyalrSrJ:ulth/mpanlorlu.f<rTarihf.AnkAral9ll9..109
Elubeh A. Tb npmn, lhmlw. e.M Shri Onet, Anl.,. 2000, 78; Kollr. !Hrln.s. 22.

464CllncylGOne

diseleriyle ilgili olarak u szleri kaydetmektedir: Buzlu Tanais'ln Otesinde

lskit:ya'nn doSusundaki en uzak sahalara doru /ir kavim vardr. Kuzey bal
gesi bundan daha cesur ve hain bir kavimyetitirmemitir."2
Bat'da Hunlar hakknda ilk ve grg tanklna dayanan bilgiyi Slir
yani rahibi St. Efraim vermitir. Onun abartl aklamalarna gre: "Hunla
nn haykrmalar, aslan/ann kkremelerini andrr. Hunlar, Kheylanlar ze
rinde ufukta bir frtna gibi uuurlar. Ordlur ile bir tufan gibi kapladklar
btn arz zerinde dehet uyandrmlardr. Silahlarm kal}'' kayabilecek
kimse mevcut deildi..." eklindedir.
Zosimus'a g6re Hunlar, "At zerinde yaarlar, uyurlar ve yere indik/e
rinde ayaklar yere basmaz". Ammianus' un verdii tanm dha ayrntldr:
nBtn savalarn en korkunlar olan Hun savalar, irkin fakat daya
nkl olan at/arma yapk gibidirler. Atlarnn uzerinde gunlrk almsatm
ilerini gerekletirir, yer. ier ve uyular."12

Hun Ordusundaki Dejlim

Avrupa Hun mparatorluu'nun bana tek bir otorite olarak Attila'nn ge
mesiyle beraber, atl birliklerden ou,an Hun ordusu da. ozellikle

V. y.lzyln

ortalarna doru gerekle,irilen fetihlerle, byik bir dei,ime maruz kal

mtr. ilk donemlerde homojen olan ve ath svari birliklerinden ou,an
Hun ordusu, yaplanfetihlerle beraber ku,atma tekniklerini de bilen ordu
suyla heterojen bir yapya burnmtur.u zellikle Germen kabilelerin
toplumsal ve askeri yaam farklhklan ve bu kabilelerin ele geirilip devlete
bal bdlgesel kuvvetler haline getirilmesi, elbette ki Hun toplumunda ve
ordusunda bir takm dei,iklik\er meydana getirecekti. Bunun yannda,
deiimin en onemli sebepleri olarak Roma nparatorluu'a ait ehirler
ele geirildikten sonra askeri anlamda kabiliyetli kiilerin gOtrilmesi ve
Germen birliklerini devlete sadk bir ekilde balln saKlayan gelirlerin
artmasna da balayabiliriz.
Ayrca Hunlann Roma imparatorluu zenginliklerine yakn olmas ve
kendilerine bal bulunan Germen topluluklarn insanlarn ekerek yaptr
lan sava makinelerinden dolay, Hunlar iin sava dahada deerli birfaali
yethaline gelmitir.24

lPeterVAay.11unluAvrupa'd;",hk.Ala,...H11km,1111.erir8;tav,Ankual982,s.64.

VAny. "Hunlu Avnp;"da", . 54; $enrl;v. Byill lln H11Mn1Allih, Ank.r; 1998, s. 17.
"Sinor,"Tl!lnnerAsanWurlor",s.137.
UJleillher,"Cothsandllunsc.320425".s.503.
Hffe.ther,"Cohsandllun:.320425".s.506.

lo4RomaK4ynaklonnaOorcAwpoHnlmrral"'l"Qu4h5

Nalssus {Ni) ehri Kuatmas rnejl (441)

Hun kuatma tarznn deminin en guzel umeti, 440'da Viminacium
(Kostola),441'de Singidunum (Belgrad} ve Sirmum (Sermska Mitrovca)
kentlerinm alnmasndan sonra fethi gerekleirilen Nassusehri kuat
masdr.'Naissus ehrm kuatmadan une Attila ok onemli ve kalabalk
bir ehrolan lfatiaria'y"da yamalam ve sonrasnda daha sstemli ola
rakNaissus'a saldrmtr. Bulgelerinin k kltehri otan Raaria veNas
sus, Rona ordularnn ana/Ul>rrae'sl7ch llunlar,Nassus chrlnegrdk
ten sonra ehirdeki sil.ih depnlarn da alnakla kalmamlar,aynzamanda
uygundurumlararayanyen usrnlHvehecerkli ileri de leraberlernde
giturmulerdr.
Bu kuatma hakknda Panumlu l'rscus onemli bller vermektedir
Naissu' ve Aqulea saldr!Jr dkkate aldnda, Hunlarn muhtemelen
askeri esirler sayesmde olduka gelm kuatma tekolojlerne sahip
olduklarngoruyoru1. l'riscus'untasvir etmulduuNassuskuatmasnm
tarhsel gemiten etklenmi olabilece uyarlar yaphrken''' bunun da
herhangibirkant yoktur."'llukuatma tekklernkaynan.gozat
mzda,439ylnda Hun soylular Toulouse'da Gotlar kuatm olan Bat
Romagulenmnbr paras olnularveboylcceonlarlk eldenbrkuatma
"lly'ooa,AHIO noTun.,,ornndeko h.1.,,.snrnbrk"m'.ordu>0'""" ku.1tn.1.,vorn

dk yotonofndo yom.kt.d" Anl.1, llonlorm l<o.1tm1 loknnlnJ<"'" h.lk.m olnol.mno ve

tpk R<m> ''keri oktklmn "Yul.y.u.k "'""1hkcm kcnloro olol"'P

I< orohlmolorn

...,Alado llu yon kounofan u>m>nlk.Amb nn llunl.nn Romlmp."toflu''"' vo Gormon

lorokar1Tun>holndoyonlmo"okdohogu1hordunan h.1hnoourdo Bk7 Kolly.Arlo.

126; Ayrno

ln

konu hkknI Knl holgo .1lm.1k '''" hk. Ah Ahnotoyoht Gr<kSeyyah

Pmkos(VA,.,}'1Gor-tA"'l"'llunlorl".1nhul199S

"16

Uury.HuoryofrheLoto<l?nwnfmprofromrhe/Rorho{Theod"'"'lohel><rhof

}u'1!non. Vol l,DuV<'rPubhc.lton> NowYork123,,

'"Fobnc.o

274

M.donoohk. "llh y.1prno. dokumo'1lok gho dovlot n ok unomh nl.1n ufo<nn

dolln.dovk olom<loroklrndoor.1nozoolmul.rdo llunbrofbroc.odonmlo Bur.l.11d.o

koletor,m.1hk1mlarvon<KUrwtor.1hoyofdu

"G<rordFroollS!ophonWlh>m.ThoRomthofMNnlFull TheSurvnolof<hefostn<ho
FflhCtnlury.l.ondnnNowYorkl'J99.< 70

"Thonp<on rmcus nf Pnun ff.omont

m,. hkkond.oormoolduu bolRlonn.MO

b-

.1dh m.k.lo<onJo Prosn>un N"""' ko.t

,
J.f.1Fi2{;!ttz:[t1'.iff;;
brl ypmooldu

4ll 4?yll>n.uosndo Atn.hl.mnP.1ldloonl

unlu ko.nmoy .1nlolan Thukydd,<'ton l'lkllonJo"" hohrtml'k!Od<r Bu

k
''
h
of P.noum. Fro8mon h"
f" -p"""'
s
.
,
2
.

:. ; ;.'t; : ;
"

:\ri7:;:\211fti!i;f;;j1f!'.t:fi:

an<,Odord UnvorsUyPtt,NowYutk2UO,, 102

466C'On:yGOne

grmlerdir. Heather'a gre ise Hunlarn Viminacium ve Naissus ehri

kuatmalar, yeni gelitirdikleri bir sava tekniini temsil etmesi bakmn
dan daha byk bir olaslkt. Ona gre, baarl bir kuatm< sav; iin n
san mevcudiyeti nemlidir. Hendekler kazm;k, son saldry yapmak ve

insan-akine sistemi yapmak iin ok say<lJ ilerc iltiyd duyul uu

.
kesindr. Nitekm ona gcire, -unlarda sadece sun .mnanl;r<la buyle
br r
san glic v;rd.-

Maurlca/Maurlacum Sava rnei (451)

Avrupa l-lun imparatorluu ordusunun ve sava sisteminin dejlitiinin en
guzel Urnei uphesiz ki Mauriacm Suvo'dr. Hu savata, her iki tararta da
-baz kararszlar, her iki tarali:a d; mcadele etmek isteyenler veya sava
onlemek isteyenler- eitli uluslarn girilmeni koalisyonu vard. Anila'nn
kuvvetlerini Theodemir, Vidimer ve Valamir yoretini altnda-'1 Ostrogotla
rn byuk bir ksmnn yan sr;, k.lallahk bir ordusuyla Attila'mn ok sev
dii Gepid kral Ardarik, Burgondlar. baz Franklar, Rugiler, l-leruller., Skir
ler, Thuringler, Alanlar ve Quadlar olutunyordu.1 Romallar tararnda,
bitin Bat imparatorluu kl'ndisine bal oh Aetius11 vrd. Aetius'un

11 lleather, Fal/ ofhe Roman /irll/re: , l'lt'w lliswryof/l<me <11cl lt /Jar/ml'mm. <. 303
''Her ar31\a d Gobrn bulunna<. k G<>l :rulrnrnn .r.>ncla cdc .rnlomazlklarn
olduunuk gostcrmcktcdr. Aynca hu Chrn:ol ldcrlernc Anlo ><>k fazlal gLvcomekcyd
Onlara yakn yoldalar ve <oygn danmanl.r obr.k deer vcrynrh Nick<n unbrn akr
balar olan Vzi:oUora k.r da rc<u lrcklclc <.voa<okl,unlan hi.- lr.. phc< ynktu. Ukz
ordane<,XXXVlll.200
e
cl
c Y:0:au: 11 y;=d,:-c ;:;;,!v::c!; 1 :;:
:c.y:sll;;_ ':cn ",;;;; ;:,;:l::.;,u::,:::u".l;:,
"
'
i A:: ;,:;,,:":a;.,'R',:;:

h , d
:;;:bo/un"!
;;,;,,:'.. ;u , :,: :::, .;,::,'11,i:."::::r;:::;
bolumu
:yl uranur. lltr k ndula lmlno onwlur ve "lal/ara /klrn sunki br
e

!:: ;{% H::

:;f:::: ;

. n r rl$)u'nn Gerleyi w
t;;f;,: :e'.'1;:,;,.'s:7,;':y.: 4 r a lmp< an

1f(;.;iif:ii.\i::;.ti!{lli1Ji1if.!ill

likt olduu d<!nrmlrrde onlr hem .yMclecr hc:n de guvcnlllr hulmuu. Ancak hlr mddrl
k
:yaR;:!:"1:::_0s:: foun ,,{,;00k::;,;;:'.po olmu ve lhnlrla hr

Go R<:>moKanklnno(;Or:\vl\lp&Flun lmpanotlup467

kar kuvvetleri.onlarnkrallarTleodork'"veen kuukofjluTh

orlsmud
_
ldares altnda Vzlgot ar, guvenilmez Alan kral Sangbanus
yonetiml al
tnda Alanlar, Rlpuaran Franklar11, Salian Franklar, Sarmatlar,
Bur
gondlar,Sa(Onlar vehatta imparatorluktan kaanCeltlckabilele
ri de vard
Aetius'u n emr altndaki Roma ordusu, herhangi kiisel bir ordudan daha

fazlayd ve bu ordu muhtemelen 20.000 kiydi. Yaklak olarak60.000

olanBUyukRomaordusu,Roma imparatorluu hizmetindeki geicikuvve
lerin en azyd.'"Goruldufiu uzere,bu sava sadece Hun veRomalmpara
torluklarnnsavadeiladeta uluslarmbrsavanltelltindedr.19

a,edayazarolan lordanes"in vermiolduu bllgilerden yola karak,

Hun ordularnn arln Hunlardan okGotlar oluturmaktadr k lorda
nes't e e n okonlardan soz anaktadr.Ntekim ilgi ekicidir k lordanes,bu
savasrasnda bozkrordularnda en etknunsurolanHun atllarndanh
bahsetmemr.Ayn ekildc l-lunokularnn etksizliini de dunebtiriz
ki,Attila"nn snmolduu arabalarla takviyeedilmi kararghna,Roma
ordusu tarafndan iddetli bir ekildeok atlarnn gerwkletirddlinn
blgislnyinc lordanes'tenoreneblmekeyz'"

SONU
Kurulu doneminden balayarak yklma surecine kadaAvrupaHunlarnn
Orta Asya"dan farkl bir corafyada nasl gulendiklerni ve bu gulermln
neleredayandl!nksacaortaya koymayaalk.Kurulu devresindeGrek
kaynaklarna gore Hunlarrn atl-oku brliklcrini kullandklarn veOrt3
Asya sava tarzn etkili bir ekilde uyguladklarm gormekteyiz. zelll le
Germen kavimlerin orduda youn bir ekilde yer almas. Romallardan lk

elden gorulen kuama teknikleri ve kuama aletleri yapa ustalarn Hun

bir
birllklerine kanlmas Hunlarn sava tarzlarn da eklem ve etkili
eklldeguh,kalelerinkuatlmasna imkansalamtr.

4(5C11MytGOnr
KAYNAKA
AHMETBEYOCLU. Ali, Grek Seyyol Priskos (V. /lsr)'u GoreAvrpo l/un/or,
lst.nbu12005
Ammianus Marcellhus, il/, Books XXVllXXXI, Exccrpta Valecona, wh an
Englishtranslaton hujolnC l{olfe,EnglJncll939.
ASCHERSON,Ncal,8/ockSeo,NewYorkl995
BATAV, erif, ByukHun l<o{j<nAiti/o, Ank,r, 19'J8
BUNSON,MA'ITHEW, ADictonmy rfthe Romcm l:'mpire, America 1991
BURY, B.

/., History ofthe LoterRrmon 1:mre: {rom theDeml nf Theodosius

1.totheDeoth rfjustminn.Vol J,OoverPullicJtions,NewYork 1923

FR[ELL, Gerard - WILLIAMS,Sephen. Thc Rome tlut Did Not Pcl/: 11e Sur
vival of theEost ifheFiftlCetury.London-NewYork 1999

GBBON, EdwMd, Romo /mporuturl!}u'nun Gerlcy veoku Torrl 111, ev.

AsmBaltacgl,lstanhul 1988
GUMILEV, N. L.. Avrosyulm Mokole/c/erl, ev D. Ahen [l,tur, lstanbul
2002
___ Hoorevresinle Hin Y/,ev. O Ahwn IJatur,rnnbul 2003.

HEATHER,

J. Peter, Fol/ o/tleRomun /;mpre: A ew lsfoy rj llrme md the

Burb{lrrum, Oxford Unvery Pres. NewYo k 200.'i

-- "Goths and Huns r. 320425", The Comhri(qeA1tcentHs

tory, Vol.X/11, The Lote f;"mpre,AD. 337425, Ed Averl C.meron-Peter

Garnsey,Cmbridge Unversty Pre.Cambridge 2008. ' 487-515.

-- "The Huns and the Erd of the Rrman Enpre in Western

Europe",En9/ishHrstorrcu/Review,Vol. llO.No.435, 1995,s.441.

IORDANES. The Or9m ondDeels ofthe Got/s, English transled hy Charles

C. Merrw,Princeton Universityl'rcss 19011.

KELLY. Christopher,AttiloHunlr veRrm<lmprnor/u_u'nunokuu. ev

Turhan Kaar,lstanhul2011.
KOYMEN, A. Mehmet, Buyuk Selklu /mparaorluu Tarrhi /,Ankara 1989

KURAT, N. AKDES, I VXV /11 Yu1.yllar/a l<orade111 l<ueyindek Turk Kavim

/eriveDevkleri,Ankara 1992

--"'Goebehk", Yen1iJrkMecmuas.S.21.1934,s. 17191725

LNDNER, P. Rud, "Nomadism,llorses and ftuns", Pas od Prese, 92, s. 3
19.
MAENCHEN HELl'EN.O.]., Tle Worlds fthe llms, t.ondo 1'l73
ICOLLE. Oavd - McBRI DE, A11;u.Attla al tle Nvmud Hordcs, England
1990.

GeRomQKaynklnnaG6rcA,rupaHunlrprraorluu469

OMAN, C. W. C, Ok. Balta ve Moncmk Orta oM Sova1 Sonar

ev.lsmailYavuzAlogan,lstanbul2002

3781515,

GEL, Bahaedd in , /s/dmiyet'ten Once Turk Kiltur Tarihi -Orta Asya Kaynak
veBuluntulorroGire-,Ankara 1991.

SINOR, Den is, "The lnner Aslan Warriors"", faurw/ oftheAmerlcc Orlental
Sociely,Vol.101,No:2, 1981,s. 133144.
__ "Hun Donemi", /Irken lAsya Torih; Der. Denls Sinor, cv. Mete
Tunay,lsanbul2009,s.24S282.
THOMPSON, A. Eli1.abeth, Hunlar (The Hms). ev. M. Sibel Dinel, Ankara
2008.
____ "Priscus of Panium, Fragmen 1 b"", C/anica/Quarter/y,
Vol.39,No:34. 1945,s.9294
VACZY, Pter, ""Hunlar Avrupa'da". bk. Att/o ve Hunlar, ev. erif 8atav.
Ankara1982.
WITHBY, Michel,"TheBalkans and Greece, 420602", The ConbrdgeAnci
ent Histary, Va/. X/V, Lok Antiqrity: Empire ond Srcce.sors, A.D. 4ZS
600,CambridgeUniversityPress,Cambridge 2008.s.701730