YERELYNETMLER ve ANAYASA

Ziya OKER
Yerinden ynetim ilkesinin evrensel boyutlarn gsteren en nemli ve en
son dokman, "Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artdr. Bu "artln Trkiye
tarafndan da onaylanmas 3723 sayl kanunla (RG: 21.5.1991-20877) kabul edil
mi ve bu kanun gereince Bakanlar Kurulu kararyla (RG: 3.10.1992-21364)
onaylanmtr.

Trkiye'nin ekince koymad ve kendisini ierii ile bal kabul ettii

ikinci maddede u temel hklm bulunmaktadr: "zerk yerel ynetimler ilkesi
ulusal mevzuatla ve uygun olduu durumlarda anayasa ile tannacaktr." zerk
yerel ynetim kavram da nc maddede u biimde tanmlanmaktadr:
"zerk yerel ynetim kavram yerel makamlarn, kanunlarla belirlenen snrlar
erevesinde, kamu ilerinin nemli bir blmn kendi sorumluluklar altnda
ve yerel nfusun karlar dorultusunda dzenleme ve ynetme hakk ve
imkaOl anlamlOl tar."
Anayasa ve yerel ynetimler sorunu, bu konumamzda, "Avrupa Yerel
Ynetimler zerklik art"nn, yukarda belirtilen temel maddeleri ve Tr
kiye'nin de kabul ettii, dier evrensel kurallaryla birlikte ele alnacaktr.
ANAYASALARDA YEREL YNETMLERN YER AL BM
Konuya, Trkiye'nin, ilk Anayasas'ndan itibaren, yerel ynetim dn
cesine nasl baktn ksaca belirterek girmek istiyorum.
23

Aralk

1876'da kabul edilen "Kanun-u Esasi"de, yani Trkiye'nin ilk

"Vilayetin usul- idaresi tevsi-i mezuniyet ve tefrik-i vezaif
kaidesi zerine messes olup derecat nizam- mahsus ile tayin klnacaktr"
(md. 108) denilmi ve 112 nci maddesinde de belediye lerinin seimle ibana
gelecek olan belediye meclisleri tarafndan grlecei ilkesi konulmutur. By
lece, ,daha sonraki Anayasalarda da yer alan "yetki genilii" ve "grevayrm"
ilkeleri 1876 ylndan itibaren hayata geirilmitir. Ancak "Kanun-u Esasi" nn bu
konudaki gerek uygulamas, 1877 ylnda karlan "Dersaadet Belediye
Kanunu" ile 'Vilayet Belediye Kanunu" ve 1913 tarihinde karlan "idare-i
Umumiye-i Vilayat Kanun-u Muvakkati" ile balamtr. Sonuncu kanun, eitli
deiikliklerle ve "i zel daresi Kanunu" adyla bugn de yrrlktedir.
Anayasas'nda,

Kurtulu Sava srasnda, 20.1.1921 tarihinde yrrle konulan Tekilat-

Esasiye Kanunu (Anayasa), yerinden ynetim konusunda, bugnk anlaya ok

Emekli Vali.

aidaI Y".,l Ynttimler, Cilt 5, Say 6, Kasm 1996, s. 19-27.

20

AGDA YEREL YNETMLER

yakn

hkmler getirmitir. Bu Anayasa'ya gre vilayetin tzel kii1ii vardr ve

zerk bir ynetime sahiptir. Grevalan ok geni tutulmutur. Devletin i ve
d siyaseti, er', askeri ve adli ilerle birden fazla vilayeti ilgilendiren konular
dnda, tm yerel nitelikli hizmetlerin dzenleme ve ynetme yetkisi, yeleri iki
ylda bir halk tarafndan seilen "Vilayet uras" nn sorumluluuna braklmtr.
Ancak bu anayasal dzen, Kurtulu Savann ok g koullar iinde uygu
lamaya konulamamtr.
1924 Anayasas da, yetki genlii ve grevayrm ilkesini ve illerle belde,
kasaba ve kylerin tzel kiiliini kabul etmi, baka bir ayrntya girmemitir.
Yine de 1924 tarihli Ky Kanunu ve 1930 tarihli Belediye Kanunu bu Ana
yasa'nn yrrlkte bulunduu dnemde karlmtr.
Yerel ynetimlere ilikin en kapsaml hkmler 1961 Anayasas ile getiril
mitir. Bu Anayasa, idarenin kuru]u ve grevlerini merkezden ve yerinden y
netim esaslarna dayandrm; yerel ynetimleri, il, belde ve ky halknn yerel ve
ortak ihtiyalarn kaflayan kamu tzel kiileri olarak tanmlamtr. Yerel
ynetimlere, "grevleriyle orantl gelir kaynaklar salanmas" hkm de bu
Anayasa'nn getirdii en nemli yeniliklerden bir tanesidir.
Temelde, 1961 Anayasas'nn getirdii esaslar yineleyen 1982 Anayasas,
nemli farkllklar da getirmitir. Bu konumamzda esasen 1982 Anayasas
esas alnd iin bu Anayasa ile ilgili hkmler daha ayrntll biimde ele alna
baz

caktr.

1982 ANAYASASI'NIN YEREL YNETiMLER ASNDAN

GENEL GRNM

1982 Anayasas, tm hkmlerinde grlen temel dnce yapsna uygun

olarak, yerel ynetimler asndan da, demokratik zgrlkleri snrlayc ve
kstlayc bir anlayla dzenlenmitir. Bu Anayasa, bir yandan, yerinden y
netime arlk veriyor gibi grnmekte, dier yandan da, yerinden ynetimi ile
mez hale getirmeye yol aabilecek ok ar vesayet hkmlerini iermektedir.
1982 Anayasas'nda yerel ynetimler 127 nci maddede ele alnmtr. Bu
maddenin 14 yllk uygulamasnda grlen, "Avrupa Yerel Ynetimler zerklik
art" na aykr ve ynetim asndan sakncah ynler, nedenleriyle birlikte
ylece zetlenebilir:
Kanunda Gsterilen Semenler
1982 Anayasas, yerel ynetimlerin "karar organlarmm kanunda gsterilen
semenler tardfmdan seilerek oluturulmasm" hkme balamaktadr. Mad
denn bu biimde kaleme alnmas beraberinde iki tr saknca getirmitir.
a. "Kanunda gsterilen semenler" deyimi, yerel ynetim meclisleri ye
lerinin halk tarafndan seilmesi zorunluluunu ortadan kaldrma olasl getir
mekte; kanunla, istenen biimde bir semen topluluu oluturulmas ve meclis
yelerinin bunlara setirilmesi olana salanmaktadr. Kanunda gsterilen se

YEREL YNETIMLER ve ANAYASA

21

menler, pekala, "Bakanlar Kurulu" ya da "il idare kurulu" olabilir. Nitekim, yerel
ynetim encmenleri yeleri iin, kanunda gsterilen semen, o yerel ynetimin
meclisi olabilmektedir. Ancak encmen, yerel ynetimin ikinci derecede bir
yrtme organdr ve meclis tarafndan seilmesi doaldr. Buna karlk, en st
dzeyde genel karar organ olan meclis yelerinin seimi iin Anayasa'da belir
tilen bu deyim, yukarda belirtildii gibi, sonsuz denebilecek olumsuz olaslklar
iermektedir.
zerk yerel ynetimlerin genel karar organlarnn yeleri mutlaka halk ta
seilmelidir. Bu ilke, demokratik ve zerk yerel ynetim olmann vaz
geilmez kouludur ve bu durum, "Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art"nn
nc maddesiyle de teyit edilmektedir. Bu bakmdan, 1982 Anayasas'ndaki
aprak ifade yerine, semenin ad aka "halkt olarak belirtilmelidir. Ancak,
bykehir belediyeleri sisteminde olduu gibi, st kademe belediye meclisi,
halk tarafndan seilen alt kademe belediye meclisi yelerinden, kanunda belirti
len biimde oluabilir. Burada, st meclisin yeleri de yine halk tarafndan seil
mi olduu iin Ithalk tarafndan seilme" ilkesi zedelenme.~ektedir.
rafndan

Meclisin "Genel Kardr Organ" Olmasnn nemi

b. Maddede "karar organnn ..... seilerek oluturulmas" ngrlmekte
dir. Bu durumda, gerekte grevlerinin byk arl yrtme ile ilgili olan,
yrtme organ ile i ie alan ve yrtme kurulu niteliinde bulunan en
cmenler de "karar organ" olarak kabul edilmekte ve encmenlerde atanm
kiilerin bulunmas engellenmektedir. Buna karlk 1580 sayl Belediye Kanu
nu'nun 77 nci maddesi gereince belediye encmeni, belediye bakan ile meclis
yeleri arasndan seilmi yelerden ve bir ksm daire bakanlarndan olu
maktadr. 1930 ylndan bu yana (ve 1982 Anayasas'ndan sonra da) uygulama,
1580 sayl kanunun ngrd biimde fakat 1982 Anayasas'na aykr olarak
srmektedir. Gerekte uygulama iin mantna ok daha uygun olduu iin,
kimse de Anayasa'ya aykrlk iddiasnda bulunmamaktadr.
Ancak, belediyelerdeki bu uygulama srerken, zel idare encmenlerini de,
belediye encmenlerinde olduu gibi, atanm yelerle kuvvetlendirme giriimi,
Anayasa Mahkemesi'nin 22.6.1988 gn ve esas 1987/18, karar 1988/23 sayl
kararyla, Anayasa'ya aykr grlerek iptal edilmitir.
Konu, gerekte, 1961 Anayasas ilc uygun bir zme balanm, halk ta
seilerek oluturulacak organ "genel karar organ" olarak tanmland
iin, yerel ynetim encmenleri "genel karar organ" kapsam dnda kalmtr.
rafndan

Gerekte yerel ynetimlerde yrtme organ, idarenin hak ve karlarn

korumaya ynelik tm grevlerini ve meclis kararlarnn uygulamaya konul
masna ilikin tm sorumluluklarn encmenleriyle paylamakta, bylece enc
menler de, yrtme organlaryla birlikte, pek ok ayrntya kadar yrtmeye
katlmaktadrlar. rnein, yrtme organnn en nemli grevlerinin banda
bte uygulamas gelmektedir. Bu uygulamann her aamas encmende tar
tlp karara balanmaktadr. Bu ynden encmenlerin yapt i, temel ilke

AOOA YEREL YNETIMLER

22

karar almaktan ok dorudan yrtmeye katlmaktr. Belediye ve il zel idare

lerinin her yatrmnn, hangi koullarla hangi yklenici tarafndan stlenilmesi
gerektiini ve idareye ait her bir kuruun harcama yerini, her gerektii anda
kararlatrmak yrtmeye katlmak demektir.

Bu ite bir sreklilik vardr ve uzmanl gerektirmektedir. Belediye ve zel

idare grevleri incelendii zaman, teknik ynlerinin ne derece ar bast, her
birisinin ne derece uzmanlk istedii akca grlmektedir. u halde, yrt
meden sorumlu kurulda, hem halkn setii meclis temsilcileri, hem de hizmet
lerle ilgili teknik ve uzman kiiler bulunabilmeli, buna yasalolanak salan
maldr. Bu amacn gerekleebilmesi iin, Anayasa'da, halk tarafndan seilerek
oluturulacak meclisin, "genel karar organ" olarak tanmlanmas yeterlidir.
"Belediye lIalk" Deyimi
1982

Anayasas,

yerel ynetimleri, "il, belediye veya ky halkmn mahalli

zereli kurulan birer kamu tzel kiisi olarak
Bu tanmdan kaynaklanan iki yanh anlay sz konusudur.

mterek ihtiyalarm karlamak

tanmlamaktadr.

a. 1961 Anayasas'ndan gelen yanlhk, 1982 Anayasas'nda da srmekte ve

bu tanm iinde IIbelediye halk"ndan sz edilmektedir. Oysa ki "belediye", bir y
netim biriminin, bir rgtn addr. "Belediyell sznn, il veya ky gibi bir co
rafi anlam yoktur. "i" veya "ky", hem bir corafi alandr, hem de bu alanlarn
ynetimini anlatmaktadr. Yanllk sanrm bundan domutur. Buna karlk bir
"belediyelinin hizmet alann "belde" sz karlamaktadr. Bu nedenle de ancak
bir "belde halk"ndan sz edilebilir.
ilede Yerel Ynetim Birimi Kurulmas Olana
b. Anayasa'daki yerel ynetim tanm iinde, "il, belediye ve ky halknm
mahalli mterek ihtiyalarmm karlanmas" ndan sz edilmesi, bugnk "ii
zel idaresi", "belediye" ve "ky muhtarh" dnda, ayn amaca dnk bile olsa,
baka bir yerel ynetim birimi kurulamayaca iddialarna yol amaktadr. Bu ise,
ilede yeni bir yerel ynetim birimi kurulmas gibi, Yedinci Be Yllk Kalknma
Plan'na da ayrntl biimde girmi olan yeni gelimeleri nlemek iin kuanla
bilmekte ve ilede, tzel kiilie sahip zerk bir yerel ynetim birimi kurul
masna Anayasa engeldir, denilmektedir. Kanmca, Anayasa'daki bu tanm bile,
ilede zerk bir yerel ynetim birimi kurulmasna engel deildir. nk bu
tanm iinde, bugnk yerel ynetim birimlerinin adndan sz edilmemektedir.
Tanmda nemli unsur,"il, belediye veya k()y halkmn mahalli mterek ihtiya
larmm karlanmasldr. Anayasa bakmndan nemli olan, ne bugnk yerel
ynetim birimleri, ne de bunlarn saysdr. i, belde ya da ky halknn yerel
ortak ihtiyalarn karlamak amacyla, nitelikleri ve adlar bugnklerden farkl
yerel ynetim birimlerinin kurulmasna Anayasa engel deildir.
ilede kurulacak bir yerel ynetim biriminin amac, ile snrlar iindeki
her bir ky ve gerektiinde kk belde halknn, kk boyutluluk nedeniyle,

YEREL YNETIMLER ve ANAYASA

23

ky ve kk belediye idareleri tarafndan yerine getirilerneyecek hizmet ihti

Anayasa, "ihtiya"tan sz ettiine ve bu ihtiyac giderecek
kurulular belirtmediine gre, kylerin ve kk belediyelerin bir ksm ih
tiyalar kendileri tarafndan giderilirken, dier bir ksm ihtiyalarn kaflamak
iin de baka bir yerel ynetim birimi grevlendirebilir. Burada nemli olan,
ilede bir yerel ynetim birimi kurulmas iin gerek nedenlerin var olup olma
mas, gerek koul ve gereksinimlerin bunu zorunlu klp klmamasdr. TBMM
bu zorunluluu kabul ettii takdirde (kald ki Yedinci Be Yllk Kalknma Plan
ile siyasal irade bu ynde tecelli etmitir), Anayasa bu geliime kapal deildir.
Buna ramen, Anayasa'y ok dar anlamda ve biimsel olarak yorumlayabilecek
olanlara kar, Anayasa'nn yeni dzenleniinde konu daha ak biimde madde

yacn karlamaktr.

letirilmelidir.

Organlar ve Seilmi Kiiler zerinde Vesayet

1982 Anayasas, yerel ynetimlerin seilmi organlar zerindeki vesayetle
ilgili temel ilkeyi ok iyi koymu ve "organhk sfatn kazanmalarna ilikin
itirazlarn zm ve kaybetmeleri konusundaki denetim yarg yoluyla olur" de
mitir. 1982 Anayasas'nn hastal, bu ve benzeri konularda, temel ilkeyi de
mokratik yaklamlara uygun biimde koyduktan sonra, "ancak" ile balayan
cmlclerde kendini gstermektedir. Temel hak ve zgrlkleri ieren btn
maddelerde olduu gibi, burada da, "ancak"la balayan snrlama ve vesayet, de
mokratik ilkeyi izlemekte ve onu yaamdan uzaklatrmaktadr. Bu konuda geti
rilen snrlama udur: "Ancak, grevleriyle ilgili bir su sebebiyle hakknda so
ruturma veya kovuturma alan mahalli idare organlarna veya bu organlarn
yelerini, ileri Bakana, geici bir tedbir olarak, kesin hkme kadar uzakla
t&rabilir."
Politik organlarn, bu tr vesayet yetkilerini kullanrken, nasl bir amala
hareket ettikleri bilinmektedir. Bunun rnekleri oktur. Bu nedenle, yerel yne
timlerin seilmi organlar zerinde soruturma ama hakkna sahip olan ileri
Bakan, bu soruturma ile ilgili karar alamamal ve bunu yargya brakmaldr.
Zira ileri Bakan ile yerel ynetimlerin seilmi kiileri ve organlar arasnda
siyasal gr ayrlklar ve bundan kaynaklanan bir siyasal rekabet bulunabilir.
Bu siyasal rekabetin varl, alnan kararlarn tarafszl ve hukukilii konusunda
kuku uyandracak, uygulama hakl nedenlere dayansa bile, bu kuku giderile
miyecektir.
Yerel Ynetimler zerinde Vesayet
1982 Anayasas'nda, merkezi ynetime, yerel ynetimler zerinde
nedenlerle vesayet hakk tannmtr:
a. Yerel hizmetlerin idarenin
mesi,
b. Kamu grevlerinde
c. Toplum yararnn

btnl

birliin salanmas,

koru-nmas,

ilkesine uygun biimde yrtl

AGOA YEREL YNETIMLER

24

d. Mahalli

ihtiyalarn gerei

gibi

karlanmas.

Grld gibi, yukanda saylan drt fkra da, vesayet hkmlerine yol a
mas bakmndan, ba ve sonu belirsiz ok genel hkmleri iermektedir. Bu
hkmlere dayanarak, her trl idari snrlama ve kstlama getirme ya da her
eyi zin ve onaya balama olana bulunmaktadr. Bu tr snrlama ve kstlama
lar ise, amacn tam tersine, hizmet etkinliini engellemekte, dolaysyla, toplum
yararn ve yerel gereksinimlerin gerei gibi karlanmasn salayamamaktadr.

Burada, yukanda drt maddede saylan temel ilkelere hibir itirazmz ol

aksine, bunlar gerekli saydmz hemen belirtmeliyim. Ancak, bu
ilkeleri, hizmeti geciktiren, aksatan, engeeyen ve bugne kadarki uygulamada
hibir yarar olmad aka grlen bir takm sbjektif vesayet hkmleri getir
mede dayanak olarak kullanmann amaca uygun olmadn dnyorum.
madn,

Yerel ynetimler, idarenin btnl ilkesine uygun biimde almas ge

reken, ynetsel zerklie sahip kamu kurululandr. Elbette, niter devlet anla
y iinde, kamu hizmetlerinde birlik ve btnlk salanmaldr. Toplum yarar
nn salanmas, yerel ynetim hizmetleri iin de temel ilkedir. Yerel ynetim
lerin, yerel gereksinimIerin gerei gibi karlanmas amacyla kurulduklannda ise
kuku yoktur. Ancak bunlar salamak iin, merkezi ynetimin seilmi ve atan
m temsilcilerine, sbjektif anlaylarna gre kullanabilecekleri izin ve onay
gibi idari vesayet yetkileri tanmak amaca hizmet etmemekte, grevleri aksat
makta ve geciktirmektedir. Hem amac gzetmek, hem de aksaklklara meydan
vermemek iin, "Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art"nn 8 inci maddesinde
de belirtildii gibi, merkezi ynetim, yerel ynetimlerin uymalar gereken temel
standartlar, bu ilkeleri gz nnde tutarak objektif hukuk kurallar halinde ha
zrlamah, bunlarn uygulann, hukuka uygunluk asndan denetlemelidir. Ku
kusuz, denetim sonular hakknda karar verme yetkisi sadece yargda olmaldr.
Yerel Y()netim Birlikleri
1982 Anayasas, yerel ynetimlerin, belirli kamu hizmetlerinin grlmesi
kendi aralarnda birlik kurmalarn Bakanlar Kurulunun iznine brak
mtr. Bu hkmn amacn anlamak mmkn deildir. Yerel ynetimlere ilikin
yasalarda, yerel ynetimlerin kendi aralarnda birlik kurmalanna ilikin esaslar
elbette yer alacaktr. Bu esaslara uymak kaydyla yerel ynetimlerin birlik kur
malar tamamen kendi isteklerine braklmahdr. Kurulan birliklerle ilgili tzk
lerin mahalli mlki idare amirierine ve ileri Bakanl'na verilmesi, birliklerin
tescili ve gerektiinde denetlenmesi asndan yeterli olmaldr. "Avrupa Yerel
Ynetimler zerklik artlnn 10 uncu maddesinde de bu konuya yukarda belir
tilen anlayla deinilmitir.
amacyla

Yerinden Ynetim ve Kaynak Salama ilkeleri

1982 Anayasas 'nda, yerinden ynetim ve yerel ynetimlere kaynak salama
ile ilgili iki nemli ilke yer alm bulunmaktadr.

YERFL YNETMLER ve ANAYASA

8. "Mahalli idarelerin kurulu ve grevleri ile
ilkesine uygun olara~ kanunla dzenlenir"

25

yetkileri~

b. "Bu idarelere grevleriyle orantl gelir kaynaklan

yerinden ynetim

salanr."

Her iki ilke de, "Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art"nda yer alan temel
ilkelerle uyum iindedir. Yerel ynetimlere ilikin evrensel kurallar da bunu
gerektirmektedir. Ancak, zellikle Trkiye asndan, uygulama ok nemlidir.
Nitekim, Anayasa'da belirlenen ve evrensel kurallara da uygun olan bu iki ilke,
uygulamada, amacndan saptrlm ve ok farkl bir grnm almtr. Gerekte,
yerinden ynetim ilkesi, helediye ve kylerde ksmen uygulansa bile, il zel
idarelerinde uygulama yok denecek derecede azdr. lkemizde yerel ynetimler,
yerel halkn gereksinimIerine ilikin kamusal etkinliklerin ok az ile yetinmek
zorunda braklmaktadr. Beldelerde eitim, salk, turizm, kltr, sosyal yardm,
krsal yrede (il zel darelerinde), bunlara ek olarak, planlama, imar, yol, su,
kanalizasyon, hayvan sal, tarmsal gelime gibi pek ok yerel ni telikli hizmet
merkezden, merkeze bal te~kilat eliyle yrtlmektedir. Bu bakmdan, Tr
kiye'deki yerel ynetim sisteminde, Anayasa'da yer almasna ramen, yerinden
ynetim ilkesinin uygulandn sylemek mmkn deildir. Bunun bir nedeni
yneticilerin bu konudaki isteksizlii olabilir ama nemli bir neden de, ilkenin
Anayasa'daki yazl biimi olmaktadr. Ayn ilkeye uyularak, yerel nitelikli kamu
hizmetlerinin tm de yerel ynetimlere verilebilir, uygulamada yapld gibi,
bunlarn ok az ile de yetinilcbilir. Anayasa'daki bu belirsizlik ortadan kaldrl
maldr.

Yerel ynetimlerin mali yapsnda, bunlara, "grevleriyle ordntlt gelir kay

dzenlemeler de yaplmamtr. Bugnk sisteme, yerel y
netimlerin har ve cret tarifelerini bile Bakanlar Kurulunun kararna brakan
bir anlay~ hakimdir. Yerel ynetimlere, kendi ko~ul ve zelliklerine gre, gelir
lerini gelitirme olana tannmam~tr. Ayrca, yerel nitelikli kamu hizmetlerinin
bir blm hem merkezi ynetim kurulularna, hem de yerel ynetimlere ve
rilmi, ancak akal kaynaklar byk bir ounlukla merkezi ynetim kurulu
larnn kullanmna ayrld iin, grevler sadece onlar tarafndan yrtlr hale
gelmitir. Yerel ynetimlere verilen bugnk mali kaynaklarn grevleriyle
orantl olduunu syleme olana yoktur. Bu konu da akla kavuturulmay
beklemektedir.
naklar" salayacak

AKLK, SAYDAMLK

- KAMU VARLKLARNN

KORUNMAS

Yerel ynetimlerin grevlerini ktye kullanmalarn nleyecek en nemli

merkezi ynetimin yapaca hukuka uygunluk denetimidir. Yerel halkn de
netimi de bunun kadar, hatta daha fazla etkili olabilir. Bunun en nemli koulu,
kamu hizmetlerinin yrtmnde aklk ve saydamhk olmasdr. Yerel yne
timler tarafndan yaplan tm eylem ve ilemlerle ilgili belgelere halk ulaabil
meli, alImalara halkn katlIm olana salanmahdr.

e,

AGOA YEREL YNETMLER

26

Ayrca yerel ynetimler, halkn parasyla oluturduklan kamusal deer ve

mallarn, kesin olarak, kamuya yararl ilerde kullanmal, zel ve tzel kiilerin
bunlardan yarar salama olana ortadan kaldrlmaldr.

MERKEZDEN YEREL YNETiMLERE GREV DELEGASYONU

Yukardan beri sraladmz ilkelerin hayata geirilmesi halinde, il, ile ve
heldelerde, parasal ve rgtlenme gc ynnden ok kuwetli yerel ynetim
birimleri ortaya kacaktr. Bu durumda merkezi ynetim, birden ok ili ilgi
lendiren ya da blgesel nitelikte olan hizmetleri merkezden ynetecektir. Bu tr
hizmetlerden bir il, ile vc hddede yaplmas gereken yatrm ve ilcri, parasal
kaynaklarn da salamak suretiyle, bir protokolla ve kendi ynlendirmesi iinde,
ilgili yerel ynetim birimlerine brakmas gerekebilir. Anayasal dzenlernede
buna olanak tanyan hkmkrc yer verilmelidir.

YEREL YNETiMLERLE LGL ANAYASA MADDES NERisi

Yukarda sralanan grlerin altnda,

Anayasa'da yer
nebilir:

almas

yerel ynetimlerle ilgili olarak,

gereken madde, bizim nerilerimize gre, yle dzenle

Yerel ynetimler, il (ya da kademefi blm), belde ve ky halklilm yerelortak

gereksinimleri ile ilgili hizmetleri, yasalar erevesinde ve kendi sonmluluklan al
tda yrtmek ve dzenlemek yetkisine ve ynetsel zerklie sahip kamu tzel kii
leridir.
Yerel ynetimlerin sonmlluna braklan hizmetler iin merkezi ynetim ay
nca bir rgt krup harcama yapamaz, o hizmetlen'n yerel ynetimlerce yaplmas
iin gereken yardm ve destef,r; salar.
Yerel ynetimlerin geel karar organlan, halk tarafindan seilmi yelerden
Biribirlen'yle ilikili ve kademefi yerel ynetim birimlerinde st meclis, halk
tarafindan seilen alt meclis yeleriyle oluturulabilir. Belediye bakanlanyla ky
muhtarlan, dO[,'tldan ya da meclisleri kanalyla seilebilir. Yerel ynetim seimleri
serbest, eit, gizli, genel oy, ak saym ve dkm esaslanna gre, yarg ynetim ve
denetiminde, milletvekilleri seimi iin saptanan sre iin yaplr.
oluur.

Yerel ynetimlerin knl ve grevleri ile yetkileri, yerinden ynetim ilkesine

olarak, kanunla dzenleilir. Kanun, byk yerleim birimleri ile itden kk
alanlar iin, zel ynetim biimleri getirebilir.
uygm

Yerel ynetimlerin uygulayaca kanun, tzk ve ynetmelikler, idarenin ve

kamu grevleinin birlik ve biiiill[,, toplum yaranu korunmas ve yerel gereksi
nimlerin gerei gibi karlanmas temel ilkeleri gz nnde tutularak, genel ve nesnel
biimde, merkezi ynetimce hazrlalUr. Merkezi ynetim yerel ynetim uygulama
lan, sadece hukuka uygunluk asmdan denetler. Denetim soulan haklanda
karar yetkisi yargya aittir.

YEREL YNETMLER ve ANAYASA

27

Merkezi ynetim, yerel ynetimlerin grevlerini yapabilmeleri iin, akal kay

naklan salamakla ykmldr. Yerel ynetimlere, kendi koul ve zelliklerine gre,
gelirlerini gelitirme olana!,,, tanr ve yasal snrlar iinde oran belirleme yetkisi
verilir.
Merkezi ynetim, yerel ynetimlere, kendi ynlendirmesi dorultusunda yr
tlmek zere, merkezi ynetime ait grevleri de, akal kaynaklanyla birlikte, geici
ya da srekli biimde devredebilir. Bu grev devrinde, ilgili yerel ynetim biriminin
ii yr tebilm e gc gz nnde tutulur.
Yerel ynetimlere ait varlklar haczedilemez ve yerel ynetimler bunlan hibir
zel ve tzel kiiye balayamaz.
Yerel ynetimlerin tm ilemleri halka ve halkn denetimine aktr. Kamusal
ait her trl karar ve belgelerin, isteyenlere, maliyet bedeli karlnda veril
mesi zorunludur.
ilere