T.C.

ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KADIN ALIMALARI ANABLMDALI

MASALLARDA TOPLUMSAL CNSYETN LEN

Ykseklisans Tezi

zlem Sezer
Tez Danman
Yrd. Do. Dr. Nur Betl elik

Ankara-2004

I. Giri

II. lk pme ve Erginlenme Trenleri

III. Yuvadan Ayrlmann Anlam zerine

18

IV. Kahramanlk Miti ve Kadnlar

25

V. Kltrel ya da Gdsel Balar ve Bamllk, Etken ve Edilgen Kimlikler

39

A- Masallarn Bamll neren Dinamikleri ve Aykr Bir Masal rnei 39

B- Baml Kiiliin Zemini ve Geliimi, ada Kadnn Bamszlk Korkusu,
Baml ve Bamsz Paralarn rtl atmas

45

C- Bamsz kadnn yaratt fke, bamlln kullanm alanlar: femme fatale

anne, saf kz: iki kadnn gzelliiyle girdii iliki
D- Kadn korkusu
VI. Gzelliin Masaldaki Yazgs ve an Koullaryla Karlatrmas

61
71
79

A- Temel nerme

79

B- Anatomi yazgdr

80

C- Cazibe ve kamusallama

85

D- Gzellik bir kapital midir?

90

E- Nesneleme, sreksizlik ve umudun yorgunluu

92

VII. Evlilik

99

VIII. Sonu

105

zet

109

Summary

111

Kaynaka
Ekler:
1. Afsur

112
117
117

2. Ali Baba ve krk haramiler

119

3. Alt kz babas

121

4. Binbir gece masallar

124

5. Cha

127

6. Dans eden on iki prenses

128

7. Hansel ve Gretel

128

8. Keten eiren kadnlar

129

9. Krmz balkl kz

131

10. Krmz pabular

132

11. Kurbaa Prens

134

12. Kk Deniz Kz

135

13. Klkedisi-Sindrella

137

14. Pamuk prenses

138

15. Yz Yl Uyuyan Prenses

139

GR
Masal, dier edebi metinlerin incelenmesiyle karlatrldnda, u noktalarda zel
bir dikkat gerektirir: ncelikle, kaynan ne kadar bireysel arzulardan alm olursa olsun, son
dneme kadar daha ok halk anlat geleneine dayand iin, yaamaya devam etmesi
toplumsal kabule baldr. Bu nedenle de farkl ideolojilerdeki masallarn poplerleme
oranlarn karlatrmak, ortalama kltrn neleri bnyesine aldn ve nerede diren
gsterdiini izlemek asndan nemli bir aratr. Burada da karmza iktidar sorgulayan
deil, ona uyum salayan, fon ne kadar fantastik olursa olsun ak ve aile ilikilerinde bir
kalb salamlatrmann, gerekelerini tekrarlamann tesine gemeyen, cinsiyeti masallarn
iletkenlik zelliine daha fazla sahip olduu sonucu ortaya kar. te yandan klasik masal
halk kltrnn billurlam halidir, anonimdir ve bu nedenle de edebi metinlerde olduu gibi
yazarn znel tavrnn, yani zgn kar klarn taycs olmak gibi bir lks yoktur.
Orijini ne olursa olsun, (arada kimi asilikleri bnyesinden tam olarak atmasa da) ortalama
kltre uyum salamak zere yeniden biimlenir. Yan sra tm mitlerde olduu gibi gl bir
iletkenlik zelliine sahip olan masal, g ettii her yerde o kltre ve corafyaya gre
asimile olarak, yerel ihtiyalar karlamak zere dnr. Bu nedenle de masallarn tm
dnya iin ortak bir haznede biriktiini, byk bir ounluunun birbirinin yerel versiyonlar
olduunu sylemek mmkndr. Bunun dnda masal, sosyal koullarn ve kltrel
kabullerin deiimini izleme asndan da ilgintir. Ayn masal iinde birka devrin yaamas,
eskiye yeninin deikenlerinin eklenmesi, kadyla modern belediyenin, telgrafn biraradal
gibi tutarszlklar; masaln deien, demek ki yaayan bir varlk olduunu kantlar. Bazen de
tarihin farkl kesitlerindeki deer yarglar birbirinin iinde dnenir. Bu deer yarglarnn da
tezat olduklar noktaya kadar izlenip, aratrlmadna, bu nedenle de atmadana, yeni
kltrn deerlerinin ilksel olana blk prk yamalarla bir btnlk, tutarllk kaygs
tamadan alndna ahit oluruz.

Masaln ar basan ideolojik yanna ramen bu tr bir okumadan yoksun kalmas, onu
toplumsal kodlarn iletmesi asndan zgr klar. Entellekteller iin bile eletirel dikkatten
uzak kalan masal, hoa vakit geirme anlamyla snrlandrlr ve gereklerden alabildiine
ayr bir yaantym gibi bo hayaller ya da yalanlar iin kullanlan masal anlatma
deyiminde de olduu gibi masum bir tanmlamayla ocuka, bazen de niteliksiz bir
sahtekrlk olarak nitelendirilir. Oysa masal, bilindnn simgeleriyle grnr yzeyin
altnda girift labirentler kurarak, buradan tam da yaln amacna kmak zere, olaanst
kvrak bir zeknn tm maharetini gstererek, derin kkleri olan ikincil bir hikye iletir.
Masallar, mitler ve ryalar ayn kumatan biilmitir. de bilindnn rndr. lk ikisi
ortak bilindnn ekillenmesi, resimlenmesidir; ryalar ise ortak bilindndan beslenen
ilksel kaynaklar ile kiisel bilindnn rndr.1

Ortak bilind, daha sonra da grlecei gibi evrensel simgeler kullanm, temel
varolu problemlerini masallar araclyla dile getirmitir. Ki bu simgeler, aratrmann sorun
edindii ana konulardandr. rnein masumluun simgesi olan pek ok masaln erotik, hatta
pornografik alt metinler yazd, pmenin cinsel birlemeyi (ve ormanda yalnz kalmakla
birlikte erginlenme trenlerini), camn bekreti, ayn zamanda seksel alan, krmznn ise
yasak tutkuyu simgelemesi zmlemede temel kilit noktalar olarak yol gsterici olmutur.
Masal yaratmnn kaynanda, dier sanatsal yarat trlerinden daha youn olarak, bir
hikayeyi zarar grmeden anlatmak iin isimleri deitirmenin yetmemesi ve bu durumda tm
dnyevi koullarn deitirilerek gerek atmosferden tamamyla kopartlan bir evrende
zgrce syleme olanann bulunmas yatar. rnein Exuperynin Kk Prensi ya da
Swiftin Glliverin Seyahatlerinde olduu gibi kahramanlar yapay atmosferlere tanr ya da
Simurgda olduu gibi insani sorunlar fabla aktarlr. Fantastik sanat, gerek toplumsal ve
siyasi eletiri, gerekse bireysel arzu ve korkularn aklanmasnda temkin asndan ayrcalkl

M. Bilgin Saydam, Deli Dumrulun Bilinci, (stanbul: Metis Yaynlar, 1997), sf. 46.

bir ileve sahiptir. Masal da dier trlerden farkl olarak ok daha kenarda kede kalm,
sylemenin bizi biraz rahatsz ettii, kendini fazlasyla yceltmek ya da gzn fazla
ykseklerde olmas gibi yarglara arpt arzular dile getirmek konusunda esiz bir hnere
sahiptir. Ve her zaman verili kltrn deerleri ya da zaaflaryla ibirlii yapar. rnein
toplum kadnn madur olann ycelttii iin, masallardaki iyi kadnlar da genellikle zor
durumdadr. Hakszl fedakrlk ve sabrla ya da pasif bir kzgnlk biimi olan krlganlkla
yantlamak, bu kadnlar dierlerinin karsnda sonuta verilen tepkiler bakmndan avantajl
klar. Kendine att tokat, vicdan kullanarak tpk bir bumerang gibi dmann vurur.
Dorudan savunma mmkn deildir, ama korunma edinmek

zere hikayesinin

sahiplenilmesi salar. Bylece karmza bir arzu kar: Madur olarak ynetmek, beenilip
yceltilmek, vazgeilmezlik ve onay. Ayn ekilde kadnlarn srekli olarak ejderhalar, cinler,
kt yrekli vey analar tarafndan hapsedilmesi, erkekteki bir arzuyu ortaya karr:
Kahraman olma. Kadn bataktan kurtarmak ya da gsz, saf gen kza hayat retmek de,
alakta duran birinin yannda boy daha uzun grneceine gre nemli olma arzusuna
dayanr. Kald ki, byle bir kz fazla hayat deneyimi olamayacana gre, sylenen her eyi
kolayca, adet bir ayet gibi kabul eder. Ve erkek -aslnda kendi kafas kark olduu halde,
karsndakinin kabulnden g alarak- kendine daha ok inanr. Bu da kendine gven,
kendine hayranlk, iktidar, birinin dayanaca kadar salam ve nemli bir akla ya da gce
sahip olma arzusuyla ilikilidir.
Tekin olmayan alanlarda kimlik deitirmenin bir baka rnei de ska
karlatmz veylii barndran aile hikayelerinde gizlidir. Gerekte, bir karakterin mitoz
blnmesiyle ortaya kan Pamuk Prenses kendi annesi, vey anne ve kzlar da dier
kadndr. Bu da len annenin unutulmasn sindirememekle ya da benliin onu tekrar
dirilterek haklarn geri verme arzusuyla balantl olabilir. Ya da bir baka okumayla,

bedensel deilse de yaamsal bir lm eidi yaayan kadn, fantezisinde kendini ldrm ve
hikayeye kendi durumunu aa karacak yeni unsurlar eklemitir.
Kadnn edilgen tasviri ayn zamanda tezat olan bir arzuyu, yani gl, bilge,
bamsz kadna duyulan arzuyla, bu arzunun ierdii korkuyu devreye sokar: Periler,
ecinniler, bycler, kralieler ve devanalar...
Masallar, iyi niyetli ama hayatn olanaklarna genellikle dahil olmayan arzularn geici
bir tatmine ulamasn da salar: Birdenbire deien talih, iktidar, zenginlik, boucu ileri bir
rpda yapp bitiren periler, ktnn cezalandrlmas, iyinin dllendirilmesi, len yaknlara
ulama arzusunun gereklemesi gibi. Ya da gerek yaamda pek de nasip olmayan bir ans
iler: Cinsel ilgi duyulmayan erkein, byle bir talepte hi bulunmayarak karde, baba ve dost
olarak hibir bedel detmeden yardmda bulunmas. Trk sinemasnda Hulusi Kentmen,
Nubar Terziyan, Halit Akatepe ile zdelemi olan bu karakterler, masalda karln idi
edilmi yedi ccelerde bulur.2 Elbette temel arzu olarak, verili dnyay unutup, bir an iin
olmas istenen dnyaya inanmakla birlikte. Ki bu inan, masal dinlenen saatlerden daha uzun
bir sreyi kaplar ve altbene iler. Bylece atmalar ortaya kar ve bu atmalar da yaray
biraz daha dindirmek iin yeni masallara ihtiya duyar. Masallardaki arzu esi, bir ifre
zc olarak toplumsal yapnn drtlerle ilikilenerek ileyiini aklar. Bu nedenle,
aratrmada temel ara olarak arzular seilmitir.
Rus dilbilimci Vladimir Propp (1895-1970) Masaln Biimbilimi adl almasnda,
masallarn neredeyse bir yap-boz oyunu gibi hep ayn paralarn zerinden kurulduunu
syler. Buna gre kiilerin adlar ve nitelikleri deiir, ancak eylemleri ya da ilevleri sabit
kalr. levlerin snrllna karn, kiilerin okluu gibi pek ok unsurun da gsterdii gibi,

Genel olarak klasik masallarla Yeilamn siyah beyaz dnemindeki klie filmler arasnda bir kpr vardr.
Anadolu masal gelenei, Sindrella gibi evrensellemi masallar da bnyesine alarak, kendini bu dnemdeki
filmlere aktarmtr. Bazen hikayeyi dorudan alarak, bazen de ilemi olduumuz alt yapy, tiplemeleri, bu
tiplemelerin zellikle iyiliklerini ya da ktlklerini aklayan yan hikayeleri kullanarak...

masal bir yanda olaanst bir eitlilik, te yanda da ayn lde tekdzelik sunar. Olay
rgsn otuz bir ilevle snrlayan Propp, kiilerin de yedi eylem alan iinde sabit kaldn
gsterir.3 Fantastik olan olaylar ya da nesnelerdir, ancak arkadaki yap gibi kiilik zellikleri
de sabittir. Tekdzelikse en az fireyi zellikle nermelerde, deer yarglarnda, kadn-erkek
ilikileri ve aile yaplarnn kuruluunda verir. Bu anlamda da masallar karakterler deil,
prototipler zerinden ilerler. Ayn ekilde hikayeler de birbirine fazlasyla benzer ve daha ok
kadn baml, edilgen klmaya dnk dersler ya da motivasyonlar vermek zere kurgusunu
oluturur. Bu haliyle de retisini bilinaltnda, fark edilmeyen bu nedenle de uralmayan
bir mekanizmayla iletir. Asl tehlike de bu grnmezlikte yatar zaten. Bylece modern kadn
tahayyl, gerekte baml parasyla atarak sanldndan ok daha keskin bir ikili yaam
srer. Ne tam olarak bamsz bir kimlik gelitirebilir, ne de yaad a ona baml olma
ans verir. stelik gerek yaamda karl olmayan savlarn etkisi altndadr. rnein btn
elikili etkileriyle, asal noktalarn tartlmasnda engellemelerle gzelliin iyi baht
getirdii
Bu almada, masallarn kulland bilind simgeleri, erginlenme ritelleri,
yuvadan ayrlmann anlam, toplumsal cinsiyet rollerine atfedilen temel zelliklerin karl,
masaldaki yansmasyla annelik ve diilik etkilerinde younlaan kadn korkusu,
kahramanlkla gzelliin hayatla ilikisi zerine yaplan nermelerin geerlilii, bamlln
temelleri, ada kadnn bamszlk korkusu ve masaldaki savlarn gnmz yaamyla
atmas incelenmitir. Masallarn analizi iin, psikolojiden, sosyolojiden ve edebiyat
kuramndan yararlanlmtr. Aratrmada tm dnya kltrn etkilemi olmas bakmndan
nem tayan klasik masallar, yan sra daha az bilinen masallar, olabildiince geni bir
corafyadan yararlanarak seilmitir.

Vladimir Propp, Masaln Biimbilimi, eviren: Mehmet-Sema Rifat, Om Yaynlar, st. 2001

I. LK PME VE ERGNLENME TRENLER

Borges, By benzersiz bir nedenselliktir, bildiimiz nedensel ilikilerin yan sra
baka bir nedensel ilikinin olduuna inanmaktr. der ve yle devam eder: -rastlant
dediimiz, nedenselliin karmak ileyiini bilmememizden baka nedir ki-4 Masaln
rastlantsalla inandrmas, iki trl hinlik ierir: yleyse herhangi birine kabilecek bir
piyango bileti olan talihi rvet amacyla sunmak ve simgeci, olaanst hesapl iletilerle
ykl alt metni renk ve duygu tayfnn altna gizlemek. Tekrarlanan her imgenin ideolojik
gndermeye dair bir ipucunu ele verdii masal kltnde, ilk pme de amalar ve kurgusu
asndan rastlantsal olmayan metaforlar beindendir. lk pmenin imlendii hikyeler
karakteristik zellikler tar ve her zaman dnm anlam zerine odaklanr. Eski masal
geleneinde bu tr bir dnm yaratc etki olmadnda, kahramanlarn dnnn
grkeminden sz edilir, ancak pmeye yer verilmez.5 nk pme baka bir eyin
gstereni olarak kullanlr. Geleneksel masalda ilk pmenin bys, irkini gzele, yarat
prense, lm hayata, iyiyi ktye, ama her neyse, sonuta evlilik yaratan bir balangca
dnm salar. Ki bu da genellikle romantik bir anlam zerinden dnlr. rnein
Novalis, masallardaki dnm unsurunu tartrken, insann i temizliinin d dnyay da
temizledii, kendini aan insann doay da aarak bir mucize yarataca sonucuna varr. Bir
kurbaann, bir aynn krala dnmn sevilmesine balar: nsan dnyadaki ktl
sevdii vakit, neden byle bir dnm gereklemesin?6

Jorge Luis Borges, Yedi Gece, ev: Celal ster, (stanbul: Can Yaynlar, 1993), sf. 56.

pmenin yaln anlam, dorudanl ise ancak bu masallarn yeniden yorumland izgi filmlerde, resimli
kitaplarda, deien toplumsal yap ve pmenin ocuklardan uzak olmayan yaygnl nedeniyle yer alr.
6

Ahmet Sar, Masallarn Ruhu (Masallarn Psikanalizine Dair), Edebiyat ve Eletiri, say 47, 2000, sf. 67.

irkin ve tehlikeli olann, mutlu bir yuvann yakkl ve iyi karakterli gveyine
sevgi araclyla dneceini sylemek, yalnzca masallara dair bir argman deildir.
Sabit olansa sabrla, nyargsz ve umutla sevme yknn taycsnn kadn, iindeki
gzelliin aa karlaca kiinin ise erkek olmasdr. Kadndaki dnm, vahinin uysala
devirilmesindeki ego okayc hazla snrldr.
Baz masallarda, irkin bir kurbaann iindeki gerek gzellik gsterilerek kiiye belli bir
bilgi kuram alanmaya allr. Fakat, bynn bozulmas iin pce gereksinim duyan
hayvan, her zaman iin yakkl bir prenstir, prenses deil. (Vurgu bana aittir.)7

Sistem kendini koruma ynnde tedbirlidir ve kadn bu sistemin yaratcs deil,

uyumlu klnmas gereken esidir. Erkein gzeli olmaz. deyii, kadna evlilie dair n
koullarn sistemin isteklerine gre ayarlamas iin yaplan ann rayihasdr. Bylece hi de
cezbedici olmayan evlilik, zaten erkein evlenince kadna gzel gelecei ya da deiecei,
ancak bunun karsnn sevgisine, sabrna, nihayet kadnlk zelliklerinin baarsna bal
olduu gsterilerek mmkn klnr. Bu vaat, kzlarn takas ekonomisi iinde kullanmak
isteyen ailelerin iini de kolaylatrmaktadr. (Tlsmn bozduu gzelliine gerek akn
pcyle geri dnen erkek ya zengindir ya da prens.) Kadnsa altbeninde masaln bu
rahatlatc fantezisiyle bir sre oyalanr. Bu, umutla bekleme aamasdr, sonra da kararsz bir
obsesyona geilir. Metamorfozun anahtarnn kendisinde olduu sylenen e, bu anahtara
uyacak bir kilit bulmak iin mrn tketirken ikili bir ac yaar: Sevmedii, huysuz ve irkin
bir adama katlanmak ve onu dntremedii, dahas sevemedii iin kendini sulamak.
Ancak baka bir seenei olmad ve kocasn deil de kendini ya da yaamn deitirmeyi
aklna getirmesi bile imknsz klnd iin, en azndan doal bir ey yaamann, kaderciliin
verdii huzura sahiptir. Bylece masal, zerinden altn abas ekildiinde zoraki cazibesini
yitirecek damada, onun sayesinde fakirlikten kurtulacak aileye ve en nihayetinde de bir ideal

Efrat Tseelon, Kadnlk Maskesi, ev: Raide Keke, (Ankara: Ekin Yaynlar, 2002), sf. 134.

10

iin deil, bir idealin hayalini kullanarak iini rahatlatacak olan kza hizmet eder. Peki ama
neden rastlantnn ya da dayatmann sunduu ilk erkek iin? zgrlk kendimize kar
drst olmamz gerektirir.8 Drst olmaksa gl olmay da zorunlu klar ve bu ayn
zamanda gerek deiimi de ierdii iin bilinmeyenin korkusunu harekete geirir.
irkin yaratn gerekte henz klfndan kmam bir mcevher olduunu sylemek,
bir baka insani zaafn da tesellisini ierir. Birlikte olduumuz kii, bizi temsil eden bir
paramz olduu iin, gururumuzu, onurumuzu ele gne kar belirleyen bir gsterendir. Ak
yalnzca sevmekle yetinmez, sevgisinin onayn ve kendi deerini yceltmesini de talep eder.
Bu nedenle rnein hayvani bir ekilde tyl olan bir sevgilinin, utan kysndan ekilerek
gerekte ne olaanst bir varlk olduunu dndrtmenin, bu tarzda bir olaslk hesab
yaptrarak rahatlamann aracdr masal.
Beat and Beauty ya da Trkedeki karlyla Gzel ve irkin tipik bir metamorfoz
masaldr.9 Klasik masalda Belle, irkin yaratn sarayna anlamsz bir tesadf sonucu esir
den babasn kurtarmak iin yine bir esir olarak girer. Zenginlere dair saysz rvetin (gzel
bir ev, hizmetiler, mcevherler, k elbiseler) yan sra alt snftan gelmesine ramen bir
saraylya davranlr gibi davranlr ona. Yine de irkin yaratn -henz huysuzluunu
atamam olsa da- kibar ve ilgin tavrlarna karn onu sevemez. Ancak zamanla yaratk
huysuzluunu, Belle ise aka kar direncini yava yava bir kenara atar. Aralarnda dostluk
balamtr, ama yaratk srrn ondan saklamaktadr. Belle, yarat ancak ld andaki
paniiyle per. Bylece yaratk yakkl prense dner, hemen akabinde de dn sahnesine
geilir. Prensin daha nce kendini beenmilii nedeniyle bu cezaya arptrld ve garip bir

Colette Dowling, Sindrella Kompleksi: ada Kadnda Bamszlk Korkusu, ev: Seluk Budak, (Ankara:
teki Yaynlar, 1999), sf. 8.
9

izgi filmi gncel espriler kullanmann yan sra, Bellei elinde hep kitapla dolaan, garip biri olarak tanmlama
farklln tar. Kasabadaki rakip ise kaba kuvvetine gvenen, btn kadnlarn peinden kotuu, yakkl,
ancak kafas bo olduu iin kzn yz vermedii biridir. Bylece esas kahramann duygu ve akl stnl, zt
bir e kullanlarak pekitirilir.

11

biimde eyalara dnen hizmetkrlarn da adamn bir parasym gibi onunla ayn kaderi
paylat anlalr.10 Bylece kz hem prensi, hem de onun yznden mutsuz olan dier
insanlar kurtarr. Metamorfozu salayan gerek sevgidir. Oysa gen kzn saraydaki varl
babas iin denmi bir diyettir ve bu zorbalk ancak yaratn dnt anda aklanr. Peki
ama sevgiyle zorbaln ilikisi nasl bu kadar masumane kurulur? Tabii ki en sonunda
gerekleecek olana dair bir umutla...
lk pck metaforunun ilgin nedensellikler sunduu bir baka masal da Pamuk
Prensestir.11 Camdan bir tabutta ve ormanda braklm olarak ilk pckle hayata geri
dnen prensesin plme nedeni erkein sevgisi deil, kzn gzelliidir. Cinselliin simgesi
olan camn bir tabut formunda karmza kmas, farkl anlamlar ierse de, ilk bata akla bir
muhafaza olarak bekret zarn getirir. Ayrca -tpk Sinderallada yine bir balangc salayan
kilit metafor olarak cam ayakkablar gibi- gzelliin tehirini. te yandan yedi ccelerin
bakire bir kzn lmne yaktklar at ya da kendi ehevi isteklerinin gizliliinden ve idi
edilmelerinden

duyduklar

strap

ve

grselliin

vazgeilmezlii;

grmenin

ama

dokunamamann, ulaamamann baka bir boyuttaki ifadesidir. Duruma gelecekteki ift

asndan baktmzda, cam tabut kzn bakireliine dair bir gnderme olarak rahatlatc
olmasnn yan sra, kzn daha nceki hayatnn bitimi, yeni bir hayatn balamas anlamn da
tar. Onu bu lme srkleyen -ailenin miras olan- vey annedir ve prensin pcyle
aitlik ilikisinin deimesinin ardndan simgesel olarak bu vey anne lr, yani etkisiz hale
gelir. Kz iin ekirdek aile kesin biimde deimitir.
pmenin masalda cinsel birlemeyi simgelemesi ve bu masallarn ounun ilk
hallerinde de sklkla tecavzn yer almas meselesine ileriki blmlerde yeniden dneceiz.

10
11

Maiyetin efendinin cezasn paylamasn bir dier rnei de Yzyl Uyuyan Prensestir.
Metin iinde yeterli aklama yaplmayan tm masallar ekte, harf srasna gre verilmitir.

12

Hayat ve lm iki utur ve iki ucu birletiren sretir erotizm aslnda.12 lk pck
ncesi, plenin l olmas ya da baz zelliklerinin (gzellik, kraliyete dair iktidar gibi)
lm hali iinde olmas, akla erginlenme trenlerini getirir. lkel dncede erginlenme,
ocuun ld ve yeniden dirildii inancn temel alr. Erginlenme treninin hemen
akabinde gerekleen evlilik de ayn ekilde erginlenmenin bir parasdr. Bylece masalda
bir pckle dirilen prensin ya da prensesin bir sonraki sahnede dn treni iinde yer
almas bu iki anlam ustaca yanstr.
lkel toplumlarda yeni doan ocua, yeniden yaama dnen atalardan biri olarak baklr.
Bunun iindir ki Yunanistan da iinde olmak zere dnyann bir ok yerinde, ocua byk
anababalardan birinin adn vermek bir tre haline gelmitir. ocuk ergenlik ana eriince,
bir ocuk olarak lr ve bir erkek ya da bir kadn olarak yeniden doar. Yetikin de ayn
biimde bir yalya dnr.13

Bildik biimde ya da ona en yakn haliyle l olan kahramann kadn olmas (Pamuk
Prenses, Yz Yl Uyuyan Prenses) ve lmlerinin de gzelliklerine (cinselliklerine) rakip olan
kadnlardan gelmesi, daha nce mcadele edilmeyen bu dmanlarn ancak kz evlendikten
sonra cezalandrlmas, erkein ise yalnzca baz zelliklerinin lyken dirilmesi (Kurbaa
Prens, Gzel ve irkin), yakkllk ve asaletin geri dn sk rastlanan tekrarlardr. Ayrca
delikanl iin yinelenen u eler ilkel toplumlardaki erginlenme trenleriyle rtr: Gen
kzla ormanda ya da ormandan (doadan) geerek karlama, evliliin n koulu olarak
fiziksel gcn ya da zel yeteneklerin snava alnd sava ritelleri, kendini kantlayarak
yal bir erkein hkmn, iktidarn kendine alarak etkisiz klma... Erkek tpk erginleme
ritellerinde olduu gibi ormanda tek banadr. Geri Pamuk Prensesin kahraman yannda
hizmetkrlaryla gelir, ama onlar zaten yalnzca hizmetkrdr ve vatana, yani erk sahibi olan
babann yanna ancak gelin alndktan, zafer kazanldktan sonra dnlr. Kadnn erkee
geldii masallarda ise, rnein Gzel ve irkinin yarat, bir sarayda ama rastlantnn bile

12

Gven Turan, Eros Tanatos, Varlk, Nisan 1995, sf. 3.

13

yalnzca hikye zorunlu kld iin insanlar tarafndan kefine izin verilen, gzden rak vahi
bir doaya hkmldr. (Tm hizmetkrlar birer eyaya dnt iin de yalnzdr.) Yz Yl
Uyuyan Prensesin sarayna da etraf vahi, geit vermez bir doa tarafndan evrilen gizli bir
alandan mcadeleyle ulalr. Yine erkek iin erginleme ritelinin en nemli esi olan
doada tek bana kalma ve bir ocuk olarak lp erikin bir erkek olarak doma sz
konusudur.
...lm sorusu tinin doa ile olan ilikisi sorununu kapsar. lmle birlikte kii doa ile
sonsuza dek birleir; yaamda ise ok sayda daha dk dzeyde birlemeler sz konusudur.
Ormandaki her yry bir dereceye kadar doa ile birleme ve dolaysyla bir okyanus
deneyimidir. Normal uyku da benliin terk edilii olarak doaya bir tr okyanussal geri
dntr. Benliin erimesini ieren, tinin btn bu ifadeleri, ayn zamanda doa ile bir
birleme ve bir tr lmdrler. Doa ile olan ilikinin bu kadar nemli olmasnn ve bu
ilikinin tinin kendisi ile ilgili btn ynleri kapsamasnn nedeni budur.
(.....)
Ormanda yaplan tinsel bir yryte, kiinin kendi varl evrenle birleirken lmle ilgili bir
e sezilir; orgazm ve uykuda benlik yavaa terk edilirken bir lm ortaya kar.
zdeyilerde sylendii gibi bunlar bir tr kk lmler, akabinde uyann geldii
lmlerdir. 14

Uykunun lme benzerlii, Hem Pamuk Prenseste, hem de Yzyl Uyuyan Prenseste
kullanlr. te yandan ergin olmann n koulu olarak kabul edilen cinsel birleme, yani onun
simgesel anlatm olan pme, lm sona erdiren e olmann yan sra, orgazmn kk
lm olarak tanmlanmasyla da metaforik uyum iindedir. Doa, lm, cinsel birleme ve
evlilik, daha sonra da iktidar/sorumluluu almann, ocukluun bittiinin ilan edilmesi...

13

George Thomson, Aiskhylos ve Atina, ev. Mehmet H. Doan (Payel Yaynlar, 1990) sf. 123-124

14

Joel Kovel, Tarih ve Tin, eviren: Hakan Pekinel, (stanbul: Ayrnt yaynlar, 1994), sf. 127, 128.

14

Agorafobisi olan kii, aklk bir alanla kar karya geldiinde, gerek James, gerekse
Freudun kabul ettii gibi, kt bir eyin; bir zihinsel durumun dieriyle ya da bir arzunun
baka bir arzuyla mbadele edilmesinden korkar.15 (Vurgu bana aittir.)

Masal bir aysberg gibi istedii kadarn gstererek, ama dev cssesinden de
vazgemeden, tam da arka planndaki toplumsal ideolojiye uygun, ustaca kurgular yapm,
ayrca simgeler ve amalar asndan tutarl davranmtr. Bu masallarda bir lnn
plmesinin normal koullarda dehet verici olabilecekken dikkat bile ekmemesi de evrensel
bilinaltnda bu simgelerin yerli yerinde anlalmasndan kaynaklanyor olsa gerek. te
yandan yine mthi bir dikkat sz konusudur: Prensesi ancak bir prens per ve snf dzeni
korunur. Prenses gzlerini aar amaz, onca zenle koruduu cinselliine yaplan mdahaleye
kar hemen ak olmak dnda bir tepki vermez. Yine de sonu olarak burada iki ihlalden sz
edebiliriz: Bir lnn plmesi ve rzas olmadan plmesi, burada pme bir cinsel
birleme simgesi olduuna gre de bekretin bozulmas.
Erotik arzunun nc zellii bir ihlal duygusu, btn cinsel karlamalarda ima edilen bir
yasa, cinsel hayatn dipal yaplamasnn treyen bir yasa delme duygusudur.16

Sindrella ve Pamuk Prenses gibi birinin yokluu, dierinin ilgisizliiyle ana-babasz

kalan kzlar iin prensin ilgisi sonsuz bir badnmesi yaratr.
ocuklukta doyumsuz kalan sevgi ihtiyac, kendini bir bakasna brakmaya ynelik pasif,
ama potansiyel adan ykc bir arzuya yol aabilir.17

pmeyle ilgili olarak gzden kaan nemli bir nokta daha vardr, ocukluktan
alabildiine uzak tutulan, ama ona gnderme yapan bir ey olmas. pme bizi bir baka
kiiyle kurduumuz ilk ilikiye, srekli olarak azn ne ie yaradn bulmaya altmz

15

Adam Phillips, pme, Sklma ve Gdklanma zerine, ev: Fatma Takent, (stanbul: Ayrnt Yaynlar,
1996), sf. 26.
16

Otto F. Kernberg, Ak likileri: Normallik ve Patoloji, eviren: Abdullah Ylmaz, (stanbul: Ayrnt, 2000), sf
46
17

Dowling, Sindrella Kompleksi: ada Kadnda Bamszlk Korkusu, sf. 82

15

dneme gtrr. nsann ilk evresinde tam bir edilgenlikle balayan tensel ilikisi -pmeye
en benzer fiziksel edim olan- meme emmekle gerekleir, ki bu da hayata balamak anlamn
tar. Daha ncesinde bebek yoktur. Ayrca bu srete kendisi sk sk plrken, o karlk
veremez. Tpk annenin ona hayat balamas gibi, Pamuk Prenses de aznn ilk temasyla
hayata geri dner. Bu da istenen romansla uyum iindedir. Masal, ok nem verdii aklarn
bekretini, hayat dondurarak salama almtr.
lk pme, lmle ergenlik dnda baka anlamlarla da iliki kurar. pme ncesi
durum ya da plmenin tipik koullar mesaj aktarmaya dnk ikincil hikayeleri
keskinletirir. Karlama ncesi kadnn ok nemli bir tehdit altnda olduu (bir canavar
tarafndan karlm ve almaz engeller, korkun tehlikeler, bylerle korunmu bir yere
hapsedilmitir), ailesi tarafndan terk edildii, sosyal snfnn olanaklarndan tamamyla
yoksun kald ya da zaten ok fakir olduu, evresinde ccelerden ve alt snftan erkeklerden
baka bir seenek bulunmad, vey annesi nedeniyle her an lm tehdidi altnda kald ya
da gerekten ld grlr. Bylece kadnn hikayesi adet erkein zaferini yceltmek zere
en dip koullara kurgulanr. Zafer ise son olarak pmeyle zirvedeki bayran dalgalanna
kavuur. Aslnda bu bir aitlik ilikisinin de beyandr. Cinsel iliki iin kullanlan Sonunda
benim oldun! lafnda olduu gibi.
lk pme, pek ok anlatda kadnn uysallamasn ve erkei kabuln salayan en
keskin aratr. Erkek bylece kadna sahip olmutur ve irade sahipe aittir. Salome (William
Dierterle; 1953) filminde, Rita Hayworthn canlandrd mthi seksi prenses, tm
Romann peinde olduu, ahlksz, sefahat dkn olduu imlenen, ancak kelimenin her
anlamyla bakire bir karakterdir. evresindeki erkeklere tepeden bakar da, kumandan onu
zorla ptnde det olduu zere rpnan kollar, birden erkee tutkuyla sarlr ve hemen
akabinde penin dinine geer. Her hareketi -keskin bir dnle- kumandana ait olduunu
anlatan uysal bir kadn haline gelir. Ve artk idealleri, erkein ideali neyse odur. Daha nce

16

annesinin ve vey babasnn iktidar iin tehdit olarak grd Vaftizci Yahyay kurtarmak
zere istemedii halde kraln nnde -ki farknda olmasa da gelenee gre bu krala onunla
yatma hakk tanmaktadr- dans eder. Ancak annesinin oyunuyla, vey babas olan kral bu
dansn istedii rveti yanl anlayarak Yahyann ban keser. Bu sahibi iin yapt
fedakrlktr, yine de bakasna sunduu cinsellii dehet verici bir cezaya arptrlmtr.
Zorla pmenin hemen akabinde kadnn akn ve aidiyetini sunan dnce saysz anlatda
tekrarlanarak bellee ilenir. Masumluuyla tannan Bat masallarnn ounun ilk
metinlerinde, pmenin yerinde tecavz vardr. Bu mutlu sonu deitirmez. Reddetmeyi
nazla kartran pek ok tecavzc benzer sylemleri, tecavzn kadnn fantezisi olduu
kabulyle birlikte tekrarlar. Ki haz alamayaca, alsa da bundan utanmas, dahas kendi
erdemleri konusunda phe duymas gerektii konusunda eitilen kadn, diiliini bir klf
iinde yaamaya mhkum edilir. Orgazm taklidi yerine, kadnlar ilgisizlik taklidi
yapmalyd.18 Bu nedenledir ki, masallarda ilk pcn kadn uyurken gereklemesinin
kurnazlnda, masumluun mecburi ikmeti sakldr. radesizlii ise ayn zamanda onun
ekiciliidir.
Uyuyan Gzel, sanrm Sradan Erkekin hayalindeki kadn. Uyur ve bekler. lk uyarlamalarda
apak bir biimde peri masalnn ideolojisi, kzn, gen adamn fantezilerini yazaca bir
tabula rasa, bir bo levha olduudur. Uyuduu iin gen adama sorun kartmaz, kstahlk
etmez. Gen adam ona her istediini yapabilir. lk anlatmlarda, kz uyurken rzna geer.
Sonralar, Grimm kardeler ve Disney tarafndan derlenen yklerde, gen adam kz perek
uyandrr. 19

18

ibid, sf.87

19

Adriane Blue, pmek, eviren: rem Salamer, (stanbul: Ayrnt Yaynlar, 2000) sf.109

17

II. YUVADAN AYRILMANIN ANLAMI ZERNE

Ana hedefi ocuu yetikin yaamna hazrlamak olan masallar, arlkl olarak
ergenliin sona eri srecini konu edinir. Bunun en nemli temsili olan evliliin ve
kahramanlk araclyla kendini kantlamann balangcnda ise; aileden, memleketten, yani
bir bakasnn erkinin geerli olduu merkezden ayrlmak yer alr. Byk kardeler ergenliin
devingenlik salayan tecridini yaamak iin ge kaldndan, ana kahraman roln en kk
karde kazanr. Evden ayrlan en kk kz grkemli evlilii, erkek ocuk ise kahramanln
ardndan gelen evlilii edinecektir. Bylece bir ocuk olarak evinden ayrlan kahraman, bir
yetikin olarak geri dner veya aile kantlanm olan yetikinliinden haberdar edilir.
Ergenin, kendini dierlerinden farkllatrma ve yalnz kalma -sadece nesneye duyduu
ihtiyacn stesinden gelmek anlamn tamayan bir bamsz hareket edebilme- kapasitesini
kefetmesinin yollarndan biri de riske girmesi ve birtakm riskler yaratmasdr. Ergenin
bedenini tehlikeye sokmaya, bedeninin temsillerini denemeye ihtiyac vardr; ve ergen bunu,
yalnzln en ilkel biimi olan tecrit sayesinde gerekletirir.20

Ergenlie gei dneminin genleri olaan yaamda aileden genellikle lml

yntemlerle uzaklar, kendini odasnda ya da d dnyada tecrit eder. Masalda ise kurgu
keskinleir. Yan mahallenin karl, uzak bir lke; kapanlan oda ya da mahkmu klnan ev,
yabanclarn eriemedii bir saray, bir kule, bir devin maaras; bir sokak kavgas ise anl
anl bir sava haline gelir.
Masallarda maceraya atlmak zere evinden ayrlp, uzaklara giden genlerin bir
blm evlilik, bir blm de zenginlik derdindedir. Ancak pek ounun hibir ihtiyac,
mantkl bir amac ya da nedeni yoktur. Ksmet olarak yenebilecei devler, savaaca bir
ktlk, ap geecei bir bilmece arar. Aslnda arad, ergenin rtn ispatlayaca alandr.
Tm erkek kardelerin ayn anda ksmetini arad prototip masallarda yoksul baba lmek

20

Phillips, pme, Sklma ve Gdklanma zerine, sf.44.

18

zereyken, ocuklarna mirasn bltrr ve yaam izgilerini bulmak zere yolculua

kmalarn vasiyet eder. Byk kardelere somut, belirgin anlamlar olan hediyeler verilir. Ki
hepsi de ortalama bir hayatta, akl zorlamadan, cesarete ihtiya duymadan kullanlabilecek
eylerdir. (Bir ev, bir deirmen gibi.) En kk olana ise grnrde en deersiz, hatta
anlamsz hediye kalr. Bunlar, sonradan byl olduu anlalacak olan bir nesne ya da uyuz
bir kpek, sska bir at gibi eylerdir ve rastlantyla macerann harmannda onu byk
atlmlara gtrr. Dier kardeler deiime, salt arayn birincil duygu olmasna almak ve
ard ardna gelen uursuzluklarla motivasyonlarn yitirmeden zafere ulamak iin ge
kalmtr. Ayrca merak, olur olmaz ilere bulama, yer ve meslek deitirme gibi eyler iin
fazlasyla oturmu bir kimlikleri, alkanlklar vardr. Bazen de bu kk karde en saf,
aklsz, tembel grnen ocuktur. Yetenekleri, uzaklarda yaad maceralar sayesinde aa
kar ya da olgunlar ve geliimini engelleyen temel huylarndan, sorunlarndan arnr.
Babann sa olduu durumlarda ise, iktidarn hangi oula kalacann snavdr
yolculuk. Ve bu snav her zaman en kk oul kazanarak, taht devralr. Baba bu durumda
yalandn kabul edip ekilmek ister. Zaten vey anne, onun sevgilisi ya da vezir tarafndan
ihanete uram ve genellikle kr olma metaforunun evresinde sefalete, hatta dilencilie
dmtr. (retmenin sahnesinden alnm, ocuk gibi bakma, dardan gelene muhta hale
gelmitir. Ebeveynlik tersine dner.)
Freudun gstermi olduu gibi, ilksel baba, anneye sahip olmak yani ona geri dnmek isteyen
oullar tarafndan ldrlr ve bu durum ilksel orduda gl erkein, yani babann bir
d diren unsuru ve korkunun (anneden) taycs olmasn engeller. Vazgemenin nedeni
ise, hepsi de anneye -orji benzeri ilkel cenaze trenlerinde de grld gibi- cinsel adan
sahip olabilecei halde (rastgele cinsel iliki) hep birden anneye geri dnemeyecek
olmalardr. Kahramanlk yalannn, yani efsane ve masalda daima sadece bir kiinin, anne

19

asndan ardl bulunmayan en gen oulun ilksel eylemi gerekletirebiliyor olmasnn ruhsal
gereklikte yatan ilham kayna ite budur.21

Delikanl -kzn aksine- genellikle kendi isteiyle ya da rzasyla evden ayrlr. nce savamadan, ama aile evinden uzaklaarak- ilk rakibi olan babay eler ve bu dier erkeklerle
arpmakla devam eder. Masaln sonunda ise ya babann ya kaynbabann iktidarn elinden
alacak ya da uzakta baka bir iktidar alan bulacaktr. Bazen bu yolculuk, ok yalanm olan
babann kr olan gzlerini aacak ve genlie geri dndrecek tlsm aramak zere balar.22
Adornoya gre babalarn fiziksel gc azaldka, iktidar da anp zararszlar, ama
genler de daha genlerin soluunu hisseder ensesinde. Ve bu Oidipus karmaasndan deil,
dpedz baba katilliinden esinlenmi bir modele doru gerilemektedir bu gn. Adorno
Nazilerin simgesel canavarlklarndan birinde, ok yallarn ldrldn hatrlatr. Byle
bir ortamsa ana babalarla tpk mahkmlar arasnda olduu gibi aldantan uzak bir karlkl
anlay domasn salar. Bu gecikmi anlay glgeleyen tek ey, gemite henz ellerinde
bir eyler varken bize yaptklar yardmn, gsterdikleri efktin bir benzerini, imdi kendimiz
de gsz olduumuz iin onlara gsteremeyeceimizden duyduumuz korkudur. Onlara
uygulanan iddet, onlarn uygulad iddeti unutmamza yol aar.23
nsanlk tarihi iin ar sonular olan erkeksi devlet kurma pratii de bu psikolojik itkiden
kaynaklanmakta, yine tek bir kiinin babayla zdeleerek onun yerini almas ve bylece
anaerki teriminde sosyolojik ifadesini bulan annenin ulalmazlnn krlmas bir toplumsal
gereklilik haline gelmektedir.24

21

Otto Rank, Doum Travmas, ev: Sabir Ycesoy, (stanbul: Metis Yaynlar, 2001), sf. 86.

22

Trk masallarnda rastlanan bir edir bu ve aklamas gelenein babay ykmay engelleyecek duygusal
balarla rl olmasnda yatar. Kr olan baba ya da kaynbabann gzleri alr, on be yana geri dndrlr ve
iktidarn ele geirmek isteyenler saf d edilir. Bazen de yine Anadolu masallarnda baba, olunun kazand
servete ve gzel gelinine gz diker, karsyla ibirlii yaparak olunu ldrmek ister. Ancak sonu, babann ve
bazen de onun ibirlikisi olan annenin ldrlmesidir. Eini karan devi (bykln fiziksel olarak temsili?)
ldren erkek de sk kullanlan motiftir.
23

Theodor W. Adorno, Minima Moralia, eviren: Orhan Koak, Ahmet Doukan, (stanbul: Metis Yaynlar,
2000), sf. 22.

24

Bachofen (1861) den aktaran Rank, Doum Travmas, sf. 86-87.

20

Ne hotur ki masal, insanln temel, ancak kabullenilmesi g itkilerini, k kurgular

iinde, arzu gibi masumluktan da vazgemeyi gerektirmeyen kurnaz bir zarafetle doyuma
ulatrr. Baba zaten yalanmtr, iktidardan usanmtr ya da kurtarlmasn gerektirecek bir
felakete, dilencilie varacak bir yaama beceriksizliine dmtr. Bylece oul ondan ifte
intikamn alr: Hem iktidarn devralarak, hem de kurtarcs olmann zaferiyle... te yandan
hi de bark olmad bu zafer itkisi, merhametli, hayrl evlat olmann romansyla kendine
tekin bir yer edinmitir. Bylece ikircikli, tezat duygular sorunsuz, akllca bir zm iinde
dengelenir. Yunan mitolojisi ise -belki de psikolojinin ondan bunca yararlanmasnn ve
vazgeilmezliinin nedeni de budur- genzimizi yakan srgan, dilimizin ucuna getirmekte ve
biz orada da dolayl bir yol ararken ya da utanl yanlarmz kedi pislii gibi topran altna
gmerken, syleniindeki ve kabulleniindeki rahatlkla korkutucu olan dnmenin sna
haline gelir. (Ne de olsa kltrel bir metne yaslanp, bilgi zerinden bilgie konuuyorum,
kendimden deil...) Cesaret edinmek yerine, cesaretin kltrel klf iindeki halinden
yararlanmak konusunda hemen hibir metin Yunan mitolojisi kadar olanak sunmamtr. Tm
rktclne karn fazlasyla insan olmay yklenebilen tanrlar ve bylece ldrtc
ivmesini alan trajedi...
Selene, ay n uyuyan Uronosun stne tutarken, Kronos sakland yerden koca ta-ora
kaldrp babasn hadm etti. Sonra koparlm paralar denize atarken Saltanatn bitti, baba.
imdi senin yerine ben hkm sreceim. Bana kar gelebilirsin, ancak benim gcm
seninkinden daha fazla. Bu yzden sana kaderine raz olman tlerim. dedi.25 (Vurgular
bana aittir.)

Kahramann elemesi gereken kadnlar ise; cadlar, ecinniler, devanalar, kt kalpli

kralieler, vey anneler, yani erk sahibi ve glerini kt olmaktan alan kadnlardr. Erkek
onlar bazen savaarak, ama genellikle hileyle yener. Dev anasn memesini emerek etkisiz
hale getirir, yardma ve oullarna kar korumaya zorlar. Tpk ilk pme gibi memenin

21

emilmesi de, annda teslimiyete neden olmutur. Kahraman ii bittikten sonra, kendini evlad
kld devanasn herhangi bir ihtiya ya da tehlike sz konusu olmad halde ldrr. Diil
yardmla yolculuu srdrmede kullanlan dier figr, kadnn ak klnmasdr. Bu durumda
kadn yalnzca devlere deil, kendi ailesine kar da ibirlii yapar. Bunun dnda erkek, bilge
kocakarlardan ve perilerden de yardm alr. Yolculuk, evlilikle sona erer. Son hamlede
kadnn ve kralln devralnmasyla ikinci baba da yenilmi, iktidar gibi erkeklik zellikleri
de zayflatlmtr. Zaferin doruk noktasnda, tm rakipler ve babalar hkmn yitirmi ya da
artk bir yetikin olan erkein hkm altna girmitir.
Tek bana evinden ayrlan kzlar ise ya kovulmutur, ya karlmtr, ya da sadk
olmad iin kaybettii kocasnn ve vey annenin bysyle kuu olup uan kardelerinin
peine dmtr. Aksi durumlarda ne lde iddet grrse grsn, hizmetilik yapmak,
dayak yemek pahasna da olsa evinden ya da hapsedildii yerden ayrlmaya almaz.26
Segale gre erkek ocuklar annelerinden ayrlmay ve daha zerk bir benlik duygusu
gelitirmeyi baarr. nk annenin oluyla ilikisi anakliktir, yani olunu ayr bir kii gibi,
kzn ise sanki kendisiymi gibi narsisiste yaantlar ve sever.27 Bu nedenle de zerklik
duygusu gelimemi olan kzlar evlerinden ayrlsalar bile, himaye edenin varlna
eklenebilecekleri bir yer arar. Bu zellikle Dou masallarnda daha belirgindir. Alicein bir
kuyuya derek, Harikalar Diyarna gitmesi; Trk masallarnda ok kullanlan bir motifi
andrr. Ancak kahramanlarn tavrlar ve hikaye birbirinden tamamen farkldr. Alice
bamsz, hatta kafasnn dikine giden bir kzdr, trl maceralar arasnda koturur. Trk

25
Donna Rosenberg, Dnya Mitolojisi, ev: K. Akten, E. Cengiz, A.Cce, K. Emirolu, T. Kenanolu, T.
Kocayiit, E. Kuzahan, B. Odaba, (Ankara: mge Yaynlar, 2000), sf. 36.
26

ocukluk oyunlar da kza kalmann, olana gitmenin simgelerini alar. Olan tahta atla, arabayla, klla,
sapanla macerann altrmasn yaparken; kz bebekle evcilik oynar. Biri dsal olan, yabanclarla iliki iine
girmeyi, dieri ise isel olan ve onun ilikilerini benimsetir. Ayn ekilde ocukluktan itibaren ana-babann
yallk dnemine dair sorumluluk kz iin duygusal destek ve ev ileri, erkek iinse ekonomik yardmdr. Ki
ekonomik olan da zaten dsaldr.

22

masallarnda ise kuyuya den kzn gittii dsel ormanda karsna hep bir hami kar. Kz,
yal bir ninenin kulbesinde kalr, ona hizmet eder ve karlnda da sevgi grr. Oysa
evinde, vey anne ve kardeler tarafndan iletilen sistemli bir ikence altndadr. Sonunda
orada rahat yerinde olmasna ramen, memleketini zleyerek, ninenin ya da dedenin verdii
hazinelerle geri dner. Bu mcevherlerde gz kalan vey anne, kendi kzn da ayn ekilde
kuyuya gnderir. Ama o etrafndakilere kaba davranr, dier kz gibi canla bala almaz,
itaat etmez ve katrana bulanm bir halde geri dner. Prototip bir baka Trk masalnda da
ryasnda babasnn eline altn ibrikle su dktn ya da babann klasik duruunu bozan bir
baka olay grd iin kz evden kovulur. Hatta ldrlmesi emredilir, ancak cellad ona
acr ve gitmesine izin vermekle yetinir. Bu durumda kzn karsna mutlaka onu himaye
edecek biri (baba motifindeki bir eyh, bir byc, onu evlatlk edinen bir peri) kar. Ku
stnn eksik olmad yaamnda, merakna yenilerek amamas gereken krknc oday aar,
olaylar geliir, bir padiahn oluyla evlenir ve byc ebeveyni ona eyiz olarak ei benzeri
grlmedik hazinelerle ykl altndan bir saray balar. n tm dnyaya yaylr, seyirciler
edinir ve esiz tahtn grmeye gelenler arasnda babas da vardr. (Bazen baba iktidarn ve
servetini yitirmiken onunla karlar.) Grd rya gerek knca, baba pimanlk duyar,
balanma diler ve kz da onu affeder. Yapt iyi evlilik ve edindii servet babann ona
dnn salamtr. Bu arada bir de ocuu olmu, erikinliini ispatlamtr.
Bu tip masallarda ortak noktalar unlardr: Kadn demir arkla kocasnn ya da
kardelerinin peinden gitmiyorsa, yolculuu ksa srede onu ilk himaye edenin yannda sona
erer. Evin (ya da muadilinin) yeri deimi olmakla birlikte, varl sabittir.28 Gen kz
kurtuluunu sabr, ahlk, itaatkrl, alkanl, gzellii sayesinde edinir. Geri dn ya
da yaknlarnn ona geri dn, yaplan hakszln kabul edilmesi ya da ktnn (vey

27

Lynne Segal, Ar ekim: Deien Erkekler, Deien Erkeklikler, ev: Volkan Ersoy, (stanbul: Ayrnt
Yaynlar, 1992), sf. 113-114.

23

olann) cezalandrlmasyla son bulur. Ama o genel olarak affedicidir. Hainlerle yzleme
evliliin ardndan yaplr ve cezay uygulayan ya da karar veren kocasdr.29 Kadnn
kahramanlk, yiitlik motifleriyle anlatld masallarda ise, daha sonra da ilenecei gibi
babann yalanmas ve erkek evladn eksiklii sz konusudur. te yandan yolculua erkek
elbiseleri iinde kmak, dsal alann eril olduunun kabuldr. Dsal alana dahil olmak
deil, onu ziyaret etmek sz konusudur ve evlilikle de bu balant sona erer.
Kardelerin hep birlikte yolculua kt durumlarda genellikle ayn cinsten olanlarn
rekabet, iki ayr cinsin ise dayanma iinde olduu grlr. Zaferin ardndan geri dnte ya
da akrabalar kendi yanna armada ceza yoksa, gsteriin, iyilikle ezmenin, affn ltfuyla
ycelmenin ve nihayetinde aslolann rekabet olmasnn anlatm vardr. En kk ocuun
zaferi, balanma dileyen, kendini aalayp muzafferi ycelten kardelerini affetmesi ya da
sindirmesi ile sonulanr. Sanki son gelen, sralamay tersine dntrp baa gemitir. Bu
da en kk kardein, byklerin (bu bazen hain ana-babay da ierir) iktidarndan duyduu
rahatszln masal araclyla usturuplu bir anlatmdr. Ceza, ktln keskinlemesiyle
gerekelendirilir. Macera ve dln byk kardee nasip olduu durumlarda ise dierleri
henz ergin/rakip deildir. Onlara kar alnan korumac tavr, ana-baba sevgisine benzer.
Muzafferin evlenmek iin en kk olan semedii tek masal Dans Eden On ki Prensestir.
Her gece evden kap yeraltndaki bir sarayda on iki prensle dans eden prenseslerin srrn
aa karp, evlilik dl alan erkek, en byk kz daha yalanm, uslanm olduu iin
seer.

28

Hansel ve Gretel cadnn ekerden evi sayesinde kandrlr ve ev benzeri bir yere kilitlenen Gretel, darda
altrmak iin kullanlan ise Hanseldir
29
rnein Pamuk Prensesin vey annesine evliliin ardndan kzgn demirden ayakkablar giydirilir. Bylece
ayak zelinde gitmek, hareket etmek, edim cezalandrlr.

24

IV. KAHRAMANLIK MT VE KADINLAR

Napolyon, Josephinee yazd mektupta yle der: Zafere de aldrdm yok. Senin
houna gittii iin zaferler kazanmak istiyorum. Zaferlerin seni honut edeceini
bilmeseydim, hemen ordumu brakr, Parise koar ve kendimi senin ayaklarnn dibine
atardm.30 Bylece bir anlamda Fransann yaylmac politikas uruna len binlerce erkein
de gnahn yklenir Josephine. Kahramanlk, akn kant olan bir armaan, gze arpmann
ve gzde kalmann arac olmutur. Sz konusu mektuba gre, Napolyonun askeri
lgnlnn tek umar aktr. Ki bu, masaln kahramanla bitii dlle de uyum iindedir.
te yandan masaln temel rveti, kaderi bir anda ve hayal edilen her eyi ayn anda sunarak
deitirmesindedir. Kahraman yalnzca erkeklik ispatnn ve macerann hazzyla yetinmez,
ayn zamanda snf atlamann tm gstergelerine sahip olur: Para, iktidar, teb, sekin ve
gzel bir kadn. Prensesin gzellii ise yalnzca akn nimetlerini arttrmakla kalmaz, elde
edilecek kralla duyulan ehveti rtbas etmek iin de mkemmel bir senaryo hazrlar.
Romantizmin tatl rtsn giyinen kar, bir anda kahraman bulunduu alt sosyal ve
ekonomik snftan, kraliyetin balo salonuna ykseltmitir. Hem de ba dndrc bir hzla
te yandan verili toplumsal imgelem erevesinde, kadn iin de kurtarlacak durumda olma
ayn olaanst hz salar. Kurtarcya gsterilen ani yaknlk, ahlki dknlk kapsamnda
deildir ve alt snftan biriyle birlikte olmann onayl olanan sunar. stelik eitli talipler
arasndaki kararszlk da, bu ekilde kolayca bertaraf edilir. Prensesin elde ettii kahraman,
tm kahramanlara ait imgeleri de kendi bedeninde dn olarak barndrd iin, olduundan
daha grkemli ve kendine gvenlidir. Kadn iin yasaklanm olan alana duyulan arzu ve
niteliklerin cinsler arasnda keskin biimde ayrlmas, eksiklik duygusunu derinletirir.
Haydutlar, hrszlar gibi geerli tehlikelere kar koruyacak yeterlilikte bir kocayla deil de,
illa da bir kahramanla birleme arzusu da kaynan buradan alr. O, kadndan esirgeneni de

30

Mmtaz dil, Josephine Evet Deseydi, Kum, Say 19, Eyll-Ekim 2003, sf. 35

25

iermek adna daha fazlasna sahip olmak zorundadr. Ayrca deer denen bedelle lld,
kant bulduu, hikayesi ilgi ekici -demek ki yaylmaya uygun- olduu, hret getirdii iin
de bu gsteri arzulanr.
nk grkem, iin iin yaanan eksiklik duygularna kar gelitirilmi yapmaca bir niteliktir.
Ego imesi arttka insann kendisine atfettii ya da atfetmek istedii grkem, d dnyadaki
baz insanlara yanstlarak bu kiiler yceltilir. Ya da nce yceltilir, bir sre sonra hzla deer
kaybna urarlar. Dolaysyla da byle birinin dnyas, gerek kendi, gerekse yceltilen
kiilerin imgelerinden oluur. Egonun imesi ok arttnda bazen yle bir noktaya gelinir ki
kiilik organizasyonu ufak bir darbeyle dalabilir, darbenin nitelii ne olursa olsun. 31

Masallarn evlilikle son bularak daha tesinin ayrntlarndan mahrum brakmas,

mutluluun srekliliine dair genel bir kuku yaratr. Getann da sz ettii gibi bu grkemli
yap, salam grnd lde krlgandr. Her iki taraf da karlkl olarak, (nk birinin
sahip olduu grkem dierine de yansyacaktr) ar bir yceltme iine girer. Hatta prensesin
gzelliinin ikna edici lt, uruna verilen mcadelenin bykldr.
Masallarda sk sk u ifadelere rastlarz: Dnyadaki en gzel kz, en yce gnll kii,
ei grlmemi kahraman, en cesur, en gl vs. Herkes kendi cinsiyetinin deerlilik
ltnde zirvede olmaldr. Prensesin gzel deil, en gzel olmas gerekir. Erkein
kahramanl, mutlaka gl ama baarsz rakiplerle berkitilir. Ondan nce canavarla
bouan pek ok erkek canndan olmutur. (Buradaki lm ise elbette baarsz olan
erkekliin lmdr.) Herhangi birini deil, devleri, ejderhalar, olaanst gleri yenik
drr. Peki ama kimin iin? Kahraman zirvede tek kalarak, rakipleri eleyerek yarmann
dln alacaktr: Esiz gzeli. Ama aslnda prensesin en gzel olmaya ihtiyac yoktur. Olsa
olsa grkemin zirvesindekini hazmedebilmek iin, bu yaldzl bahta ulaamayan halkn onun
en gzel olmasna muhtalndan sz edebiliriz. nk koskoca bir lkede tek bir kiinin
kral ya da kralie olabilmesinin samal, ancak bu ekilde akliletirilebilir. Bylece onun

31

Engin Getan, Hayat, (stanbul: Metis Yaynlar, 2002), sf. 59-60.

26

yerinde olmamann sancs sakinletirildii gibi, hayalde o rolde olmann hazz da

zenginletirilir. nk bu tr bir hayal, snrlara tahammlszdr ve isteyebilecei her eyi
sonuna kadar ister. Ayrca hayal nesnesi olan kahramann, en iyi dle sahip olmas gerekir.
Yani gerekte alcnn...
ocukluk kahramanlarna hayranln ierdii haset duygusu bazen neredeyse tahamml
edilemeyecek kadar youn olsa da, kii felce uramazsa ocukluunun kahramanlarndan bir
eyler de renir; hangi paralarn kendine uyduunu veya uymadn onlarn stnde
deneyerek grr.32

Kusursuz ya da kusurlarnn kolayca rt bas edildii, bu nedenle zellikle uzun vadeli

deiimler geirmesinin gerekmedii kahramanlar, rahatlatc olmakla birlikte, yanl bir
mantk yrtmeye neden olduu iin, ileride yetikin dnyasnn bir paras olacak ocuun
hayatn zorlatrr. zdelik kuran kiiye yanl nermeler yklemitir. rnein fakir
kahramann, zengin ve aristokrat kz, onu karan mafya andan kurtardn dnelim.
Prenses, kahramana sempati duysa bile, aralarndaki eitim fark istenilen mutlu sonu
sunmayacaktr. Kral ise byle bir durumda kahraman kiralad bir i gc olarak grecek,
onu ykl bir ekle ya da zel gvenlik grevlisi olarak ie almakla dllendirecektir. Kzn
ve tahtn devretmekle deil. Tabii eer kz, o sosyal katmanda servetlerin birleerek artn
salayacak evreden, stelik cazibeli birinde evlenme istei uyandracak niteliklere sahip
deilse, durum deiir. nk kapitalist, her trl eksiini para araclyla, ama ok ama az
bedel deyerek kapatma eilimindedir. stelik evlenme istei uyandracak ekicilik de, artk
kahramanlkta aranmamaktadr. Kahramann nitelikleri gnmzde kiralanabilen, organize
edilebilen ve ikamesi mmkn bir eydir nk. 33
Masalda ya da deil, kahraman her zaman model alnr, ancak bir model oluturmaz. Geree
uyarlanabilir zellikleri yoktur. Mcadelesi daha ok fiziksel gce ya da sihir gcne dayanr.

32

George Blecher, Kahramanlar, Liderler ve Demagoglar zerine, Varlk, Kasm 2002, sf. 13.

27

Btn bunlar da genellikle tek bana yapar ya da en fazla bir iki kiinin yardmn alr.
Ancak liderdeki rgtleme gcne sahip olmad gibi, duygusal sorunlar ve bunlarla baa
kmann hikayesi de yok saylr. Masaln yeni yaam alan olan izgi filmlerde ya da izgi
romanlarn sinemaya aktarlmasnda ise durum deiir. Kahramann orijini, sosyal ve
duygusal sorunlar olan, ailesinden kopmu yalnz ocuklardr.
Hayatta istediimizi elde etmek iin mcadele etmemiz gerektiini ve bu mcadelenin byk
bir ksmnn iimizden geleni yapmakla, sa kalmak iin yapmamz gereken arasnda bir
denge kurmaktan ibaret olduunu kefettike, kahramanlarmz da daha nansl, belki daha
mtevazi bir ekil alrlar. Metanet, drstlk, idealizm ve zellikle zor koullara dayanmak
anlamnda sebat gibi niteliklere hayranlk duymaya balarz. Kahramanlarmz bize daha ok
benzemeye balar.34

Hayranlk, zellikle iddeti arttka, kolaylkla tam zt duygular da besler. Model

alnan kii, tpk bir ebeveyn gibi baarszlk annda sulanma tehdidi altndadr. Hayran,
imgesel dnyasnda gerekte kahramann kleletirir. O, onun iin ve onun istedii gibi
yaamaldr ve kahramanyla ilgili duygular deitiinde, ona kaytsz deil, kindar kalr. te
yandan model, aslnda bir dublr olarak kullanlrken, amar olan da olabilir. Kendine
dnk ceza, onun bedeninde yanklanr. Bu, ayn zamanda dolayl bir aklamadr da. Tpk
kendini vemediinde, hayallerini, hatta kiisel niteliklerini kahramannn zerinden abartarak
konuma istei duyanlar gibi... Kahraman zaten bir abartdr ve ok daha abartlarak
anlatlmas da icazet kapsamndadr, oysa toplum kiinin kendisiyle vnmesine izin vermez.
Lacan, zcezalandrc Paranoya tezini, Parisin tannm aktristlerinden Huguette
Duflosyu baklamaya teebbs eden bir kadnn zmlemesine dayandrmt. Dnemin
basn organlarnda geni apl haberlerle yer alan bu kadnn grnte akl d davrannn
ardndaki mant aa karmasyla, pek ok bilmecenin de dm noktasn zm oldu.

33

Shrekte (A. Adamson, V. Jenson; ABD ,2001) bu kapitalist mantk aka beyan edilir. Lord, evlenmek
istedii gzel prensesi kurtarmak iin bir valyeler yarmas aar. Amac kahraman olmak deildir. nk
kahramanlk onun iin temel ama deil, satn alnabilen bir aratr.
34

George Blecher, Kahramanlar, Liderler ve Demagoglar zerine, Varlk, Kasm 2002, sf. 13.

28

Lacan, Aimeenin aktriste saldrrken aslnda kendine saldrdn ileri srd: Duflos, tam
Aimeenin olmak istedii zgr ve toplumsal saygnla sahip kadn temsil ediyordu 35

Kahramana duyulan tutkulu hayranln ierdii nefret, ou zaman rtl, bu yzden

de belirsiz bir zamanda harekete geen bir mekanizmaya sahiptir. Kendini baka bir rolde
hayal etmenin somut, diri bir organizmada yaamas iin kullanlan idol, an gelir, katlanlmaz
bir olamay imler. Bylece kahraman, masaldaki nermelerin hayattaki karln
bulamayan kiinin kendine saldrsnn nesnesi haline gelir. Birini totem haline getirme ve
zdelemeyi ilahlatrmann iine gizleme, idoln tekinsiz yerini hazrlar. rnein model
alnan ve hayalin cisimlemi hali olarak dnlen bir kadnn sevgililerinin ald eletiriler,
arpc yanstmalar aa karr. Bir baka kadna hayran olan kadn, o houna gitmeyen
biriyle birlikte olduunda, onlar ayrmak iin elinden geleni yapar. Geride bir yerde ihanete
urad duygusu sakldr ve bu tarz bir gereklik iinde de yledir aslnda. nk kendini
onun hayat iinde kurgulam ve bu durumda da istemedii biriyle birlikte olmak, demek ki
istedii kiiyle olma ansn kaybetmek durumunda kalmtr. Hayranlk, sahip olma ve
mdahale etme hakk tanr ona. stelik taklit etmek, anlk rahatlamalar sunsa da, her zaman
ac vericidir. John Lennon dman deil, hayran tarafndan ldrlmt. Ayn zamanda bir
ak idol haline gelen arkclarn, zel yaamlarn gizli tutmak istemesi ve zellikle yeni
kahraman tasarmlarnn kavuamayan aklar iinde tasvir edilmesi de yukardaki aklanan
etkilerle balant iindedir.
zdeleme, imgesel dzlemde kiinin olanaklarn artran bir unsurdur. Lacan, ayna
evresi ve zdelemeyle ilgili olarak unlar syler:
Bu, ocukluun tek bir enstantenesi olmaktan ok, dzenleyici bir geliim ilkesidir. Eer
kendim dndaki bir imgeyle zdeleirsem, daha nce yapamadm eyleri yapabilirim.36

35

Darian Leader-Judy Groves, Lacan, eviren: Gl aal Gven, (stanbul: Milliyet Yaynlar, 1997), sf. 11.

36

bid., sf. 21.

29

Ezilen ve bakaldramayan ocuk, kahramann zaferine ortak karak doyum salar ve

gelecee dair umut kazanr. Ve eer bu akll bir masalsa; yntemler, kahramanln ierii,
Herakles mitinde olduu gibi zekice zm yollar, bu yolda yaanabilecek sosyal ve ruhsal
sorunlar, kahramann kiiliini olumlu ve salam klan faktrler hakknda bilgi edinir. Ancak
pek ok masalda yanna kr kalan cinsiyetilik, kadn mkafat olarak grmek, ego imesi,
acmaszlk, intikam, iyi ve ktnn ok keskin ve birbirinden kolayca ayrlabilir olduu
zann, baar iin dnmeye dair eitimlerin deil, fiziksel gcn ve altetme yeteneinin
yeterli olduu fikridir.
Sonu olarak, olan ocuk iin kahraman, iindeki sava kimliin enerjisini
aktabilecei bir alan, yan sra tekin bir bakaldrma fantezisidir. Ergen iinse aka giden
yoldur ve bu yol ayn zamanda dl-kadnn araclyla ona sosyo-ekonomik karlar salar.
Sava kahraman tipi, kadn cinsiyeti iin ayn younlukta rnek sunmasa da, bu tr bir
kurgunun da benzer amalar iin kullanldn syleyebiliriz. Yine de ok keskin farklar
vardr. Birincisi kadn evlendikten sonra kahramanca davranlarn brakacaktr, ikincisi bir
uyar bulunup mutlaka atld maceralarn bekaretini bozmad aklanr. Masaldaki kadn
kahraman, mit haline gelmi gerek kiilikler zerinden dnmek, zellikle ikinci konu
hakknda nemli ipular verir. Farkl yzyllarda ve corafyalarda yaam olan Sabiha
Gken ve Jeanne dArk tarihte ok farkl tarzlarda iz brakmtr. Ama onlara bakan gzler
bir noktada kesiir.
Atatrkn ynlendirmesiyle dnyann ilk kadn sava pilotu olan Gken, Dersim
ayaklanmasnda ald grevin ardndan ulusal kahraman ilan edilir. Baars geni yanklar
uyandrr, devlet erkan onu ateli bir biimde ver ve gazeteler sk sk ondan sz eder.

30

Bu yazlarn ortak noktas, Gkenin baarlarndan duyulan coku ile onu ya milliyeti bir
gemie ya da milliyeti bir gelecee yerletirme abasdr.37

Manevi kznn resmi balolara askeri kyafetle gelmesini isteyen Atatrkn, 1937deki
Cumhuriyet balosunda onu niformal grmek istemesinin ikinci bir nedeni daha vardr.
Sabah Cumhuriyet Bayram kutlamalarnda akrobasi gsterileriyle gz dolduran Gken, gece
de Mareal Fevzi akmakla kadnlarn askerlik meselesini konuacaktr. Ancak baarlarn
cmerte ven akmak, kadnlarn orduya alnmasna raz olmaz. nk ona gre bir milletin
varolmas, ancak o milletin kadnlarnn yaamas ile mmkndr. Asker milletin asker
kzlaryla gurur duyan Atatrk de bu meseleyi bir baka zamana erteler, ancak buna mr vefa
etmez. Gken bu kararla birlikte kadnlyla baka bir biimde kar karya kalr. Altnay,
Gkenin bu anlarnn kadnlardan ender olarak biz diye bahsettii blmlerden biri
olduunu syler. Ulusal kahraman olarak gklere karlan ve gerek yurt iinde, gerekse yurt
dnda Trk kadnn meziyetlerinin temsili olmas istenen Gken, onlar iin gerekte
yalnzca bir istisnadr. Bu nedenle de sahip olduu ey, bir efsanenin ayrcalklaryla
yoksunluu arasndaki uurumdur. Yoksa bir devinimin ncs deildir. O, baka trl bir
gereklik iine yerletirilmitir ve aslnda varl kadn olarak ok da kabul edilmemi,
yalnzca ho grlm, dolayl bir hizmet iin kullanlmtr. Ulusal bir kahramandan ok, bir
masal kahraman gibidir. Masaldaki kadn kahramann mutlaka kantlamas gereken ey onun
iin de geerlidir.
Atatrk Gkeni harekta gnderme kararn yle aklar arkadalarna:
te yine Trk kzna grev dt... Bizim Gken ua ile Dersim harekatna katlacak yarn
sabah... O artk bir gen kz deil bir gen askerdir... Arkadalarndan geri kalmayacana ben
nasl eminsem, sizler de emin olmalsnz... Bunun ne derece tehlikeli bir ey olduunu biliyor.
Ama greve gnderilmedii takdirde byle bir ayrmn onu en ok sevdii meslek olan
havaclk mesleinden kopmasna neden olabilecei dncesindeyim.... Yetitii ocakta bu
37

Ayegl Altnay, Ordu, Millet Kadnlar: Dnyann lk Kadn Sava Pilotu Sabiha Gken, Vatan Millet
Kadnlar, (stanbul: letiim Yaynlar, 2000), sf. 256.

31

gibi hallerde greve komas retildi kendisine. O halde? O halde afakla birlikte Dersim
Harektna katlacak. (Vurgular bana aittir.) 38

Grld gibi konuma milliyeti bir syleme yaslanarak balar. Erkeklerden geri
kalmayaca, ayrmcln mesleine saygszlk olduu belirtilir. Yine de gen kz ve asker
olmann tezatlk ierdiini kabul edercesine kimliklerinden biri, kadnl bertaraf edilir. Bu
evreye yaplan konumadr. Babaa yaplan konumada ise, baba kzna kendi silahn verir.
Atatrk: (...) Yalnz unu unutma, sen bir kzsn. Alacan grev olduka etin. Aldatlm bir
ekya etesiyle kar karya kalacaksn. Onlarn da ellerinde bir takm silahlar var. Uan
arza yapacak olursa mecburi inie geecek ve sonunda onlara teslim olacaksn. Bunun ne
demek olduunu bana gelmedike bilemezsin... Bu takdirde ne yapacan dndn m?
Gken: Hakknz var. (....) ayet byle bir ansszlk olursa, hi merak etmeyin, ben kendimi
onlara canl teslim etmem.(Vurgular bana aittir)39

Bunlar Atatrkn bekledii szlerdir. eref ve haysiyetine dokunacak bir durumla

karlatnda hi tereddt etmeden silah ya kardakine ya da kendi beynine boaltmaktan
ekinmemesini istemektedir.
Masallarda kadn kahramanlar gzpek, lafn szn esirgemeyen, iddial, hatta biraz
ukla, kararlarn tek bana alan, pek ok kez oulsuz bir ailede erkein yerini tutan ve
kahramanlk yoluna erkek kyafetleriyle kan karakterlerdir. Sonradan evlenecei erkekle hi
saknmadan atr, yarr, didiir ve cannn istediinden baka bilgi vermez. Ama bir ey
vardr ki, sz mutlaka kendine bir yer aar. Uzun yolculuklara, maceralara atlan bu kz
bakiredir. Alt Kz Babasnda, altar kz ve erkek ocuklar olan babalar, kahramanln
klasik gvde gsterilerinden biri olan birinden hileyle bir ey almak konusunda bir kz, bir
erkek evlat zerinden iddiaya girer. Bir kez daha kadnn yiitlik gsterisindeki ama, erkek
evlad olmayan babann yzn yerden kaldrmaktr. Yarmay kz kazanr ve Beyolunun
cebinden altn elmay arr. Daha ilk karlamalarnda Beyolu, kendini erkek olarak tantan

38

bid, sf. 253.

39

bid., sf.256.

32

bu kz bakl Ali Sadtan ok etkilenmitir. Anasnn dyle cinsiyetini anlamak zere

onu eitli snavlardan geirir. Sonu olarak kz, erkek gibi dayankl, sse pse deil, sava
aletlerine dkn biri izlenimini verir. Beyoluna burnundan kl aldrmaz, ukaldr ve hibir
ilgi iareti gstermez. Ne var ki, gitmeden nce altn elmay ard cebe bir not brakmay da
ihmal etmez. Yaz geldim, gz gidiyorum/ Kz geldim, kz gidiyorum. areti alan Beyolu,
allem eder kallem eder, evine dndkten sonra fazlasyla evcil bir dii kimliine brnen bu
kz kartr. Kz annda uysallar, sahibinin kucanda mrldanan bir kedi halini alr. Aslnda
bu teslimiyeti evcil yap, daha erkek elbiselerini zerinden att ilk anda balamtr.
Bat kltrnde erkek kyafeti giyen kadn kahramann en popler simgesi olan Jeanne
dArc (1412-431) cad olduu gerekesiyle diri diri yakldnda henz on dokuz yandayd.
Ama bu ksack yaam ve tartma yaratan lmyle, saysz sanat eserine konu olarak bir
efsane haline geldi.40 Ulusal bir kahraman, bir kurban, bir azize, eytann ibirlikisi,
halsinasyonlar gren bir akl hastas ya da kt bir sofu olarak
Tacn ngilizlere kaptran kralna tekrar ta giydiren, orduyu baaryla yneten
Jeanne, esir dtnde kral onu kurtarmak iin hibir giriimde bulunmam ve mahkemede
inanlarndan vazgetiinin belirtisi olarak durumada kadn elbiseleri giymeye zorlanmt.
Fransada Jeanne dArctan nce de bu lkenin bir kz tarafndan kurtarlaca inanc hkimdi.
Yani halk bir kadn kahraman benimsemiti ve tepeden yaplan tm baskya karn da onu
unutmad. Bir baka ilgin ya da sradan unsur da, Orleans Bakiresi olarak anlmas ve
olabilecek en ilgisiz durumlarda bile bakireliine gnderme yaplmasyd. Bakirelii,
kahramanlnn kantland yer olan Orleansla birletirilmiti. Hapishanede ar hastalanan
ve eceliyle lmemesi iin byk aba harcanan Jeanne, engizisyon mahkemesince 12 su

40

Yz elliden fazla tiyatro eseri, drt yz akn beste, 1435ten beri sahnelenen 20.529 dizelik anonim bir iir
gibi saysz edebiyat, grsel sanatlar ve sinema eseri iin esin kaynayd.

33

nedeniyle yakld. Ki temelde hepsinin itaatsizlik, kendini belirtilen snrlarn dnda

tanmlamak ve fazla nemsemekle ilgili olduunu syleyebiliriz. Bunlardan bazlar:
...erkek giysileriyle dolaarak Tanrnn yaratt bedende baka bir cinsiyeti aramak, ailesinin
itirazna karn evini terk ederek ailesinin onurunu zedelemek, Burgonya Dkne esir
dtnde tutulduu kuleden kama, yani intihar giriiminde bulunarak, Tanrnn verdii ve
zaman gelince yine sadece Tanrnn alabilecei yaama bilerek ve isteyerek son verme
giriiminde bulunmak (....) dt ktlklerde inatla srar ederek kfirlik yapmak.41

Yaklma srecindeki en nemli unsur erkek elbiseleri giymesiydi. Ve lmesi deil, diri
diri yakldnn, bir gnahkr olarak cezalandrldnn bilinerek lmesi gerekiyordu.
nfaznn ierdii temel mesaj, erkek elbiseleri deil, o elbiseler araclyla erkek haklarnn
ve olanaklarnn giyilebilir olduunu gstermekteki sutu.
Kadnn yalnzca savamak iin deil, bir olay aa karmak ya da mdahale etmek,
bir tartmaya girmek, bilgi edinmek ve gece dar kmak iin erkek elbiseleri giymesi yakn
zaman kadar dramatizasyonun temel aralarndand. Erkek elbisesi dsal alanda onu
cinselliine dnk tehditlerden koruduu gibi, ayn zamanda fikrine, eylemine kabul grme
ansn tanyordu. Erkekse mahrem alanlara szarak apknlk yapmak, gizlenmek ya da
arpmada bir tehdit olmad yanlgsn yaratmak iin kulland kadn giysisini. Temel
olarak erkein kadn klna girmesi bir komedi unsuru, kk drc bir durum, kadnn
erkek klna girmesi ise sonucu deitirecek nemli bir eylem anlamn tayordu.
(Sheakspeare dnemi iin) Bu dramalarda erkekler kadn gibi giyindiklerinde sonucun daha
ok bir fars olduunu, ama kadnlar erkek gibi giyindiklerinde bir ciddiyet tavrnn
srdrldn fark ederiz; burada kendimizi nadiren farsn iinde buluruz42

41

Haydar Akn, Ortaa Avrupasnda Cadlar ve Cad Av, (Ankara: Dost Yaynlar, 2001), sf. 198.

42

Darian Leader, Kadnlar Neden Yazdklar Her Mektubu Gndermezler, ev: Nedim atl, (stanbul: Ayrnt
Yaynlar, 1998), sf.16.

34

Bir een masal olan Bey Kz Ayzan le Yakkl Musada hikayedeki dm

noktasnn zl, konumuz asndan ilgintir. Musann kararn deitiren hikaye dnda
da kurgu, pek ok dnya masalyla bire-bir rtr.
Bir da kyndeki beyin dnya gzeli kz Ayzan, evinden dar hi kmamtr. Bir
gn pencereden bakarken kzaktan den bir ocuun haline glerek ocuu fkelendirir.
Olan da ona, Sen bana byle gleceine, yakkllyla nl Musay bulup da ona gitsen
daha iyi edersin. der. Bunun zerine derdinden hastalanr, doktorlar da tek arenin Musayla
evlenmesi olduunu syler. Babas ise kznn hi grmedii birine ak olmasna kzarak, onu
bir sandn iine koyup nehre atar. Musann bacs onu bulduunda, abisiyle evlendirmeyi
planlar. Bu gzel kzn, dzensiz seyahatleriyle onu uzun sre yalnz brakan kardeini eve
balayabileceini dnmektedir. Ertesi gn bir odaya saklad Ayzandan hi haber
vermeden abisine evlilik konusunu aar. Ancak ne bacs, ne de can yolda Nogay Gara onu
ikna edemez. Tartma uzaynca Musa srrn aklar. Severek ald iki karsnn onu bir devle
aldattn renmi, devin kafasn kesmi ve karlarnn namussuzluu yznden de bir daha
evlenmemeye yemin etmitir. Arkada Gara kadnlar hakkndaki fikrini deitirmek zere
kendi hikayesini anlatr. Vaktiyle kendinden daha yetkin birinin, onunkinden daha soylu bir
atn bulunmayacan sanrken, byklar terlememi bir delikanlyla karlar. Yiitliinden
ok etkilendii iin de onunla birlikte gitmek ister. Ancak bu yiidin usta biniciliine
yetiemez, onu kk drmemesini rica ederek, atn onun atnn dizgilerine balar. Biri
drt nala dieri trs gittii halde aralarnda byk bir fark vardr. Derken dada bir kaleye
varrlar, delikanl Garadan kendisini atyla darda beklemesini, iitecei grltden
korkmamasn ve eer geri dnmezse kendi haline brakt at takip etmesini syler. ki kez
elinde kesik bir Nart-estko bayla kan yiit, nc seferi yapamaz. nc Nartla birlikte
kendisi de lmtr. Gara at serbest brakp, peinden gider. Vard evde onu kocam bir
adam karlar: Konuk, kzmn bana ne geldiyse anlat. Ben onun ldn biliyorum

35

zaten. Gara kocamn kzm lafn duyunca, aknlktan kk dilini yutacak gibi olur.
Kz, daha on iki yandadr. aabeyinin cn almak isteyince, babas on beini bekle
demi, ama dinletememitir.
te Musa kadnlar da eit eittir, aralarnda iyisi de kts de bulunur. Sen laf uzatma da
bacnn arzusuna uy ve evlen. 43

Bunun zerine, Musa yargsn deitirir ve Ayzanla evlenir.

Masallarn ska iledii bir konu olan evli kadnn sadakatsizliinin karsna kadnn
kahramanlnn karlarak denge salanmas, dnmeye deer bir denklem. stelik yine
erkek evlad kalmayan yal babann, erkek kyafetleri giyerek yola kan tek evlad olsa da,
sz konusu olan on iki yandaki bir ocuktur ve babasna gre yl daha beklese
yenilmeyecektir.44 Yakkl Musaya geri dnecek olursak, poligamik yaayan bir adamn
sadakatle ilgili tepkisinin tuhafl bir yana; bana buyruk, kahraman bir gen kzdan
etkilenerek evlenmeye karar verdii kzn yks, dieriyle tam bir tezat oluturur. Kahraman
gen kz dsal alandaki rahatl, gzpeklii ve sava sanatlarna hakimiyetiyle tanmlanr.
Babas da onun yiitliini erken bulmakla birlikte destekler. Musann bu kahramanlktan
etkilendii iin evlenmeyi kabul ettii Ayzan ise hayat boyunca hi evinden dar kmam,
ak macerasna dair arzusu iin yine kapal bir yere, bir sanda kilitlenerek nehre atlm ve
vard yerde de yine dsal hibir eyle karlamadan bir odaya saklanmtr. Baba evinden
koca evine giderken bile muhafaza altndadr.
Gnmzde masaldaki kadn kahramann izgi filme, sinemaya ve resimli kitaplara
aktarmnda en dikkat ekici unsur, grselliindeki deiimdir. Artk erkek kyafetleri
giymedii gibi, sandan trnana olaanst bir seksapel yklenir. Masumluk yalnzca

43

bid, sf. 59

44

Kafkas mitolojisinde Tanra Setenayn kahraman, asil oullar Nartlarn bu ekilde kullanm byk
ihtimalle kzn yiitliini, dman araclyla berkitmek amacyla kullanmtr ve izilen portre Nart
karakterine tamamen tezattr.

36

saflkla elemedii gibi, olumlu kahraman da etraf iin cinsel tahribat yaratmay femme
fetalein ayrcal olmaktan karmtr. Bir arzu nesnesi olarak aklanabilir olsa da, cinsellii
aka ve herkes iin ilginin odadr. Evililie daha az rastlanr, hal byle olunca da
kahraman evcillemez. Masals olann tarihinde de evlilie yz vermeyen kadn kahraman,
bundan ok daha nce benzer bir dnme uratlmtr aslnda. Amazonlar pek ok sosyokltrel ya da ekonomik tartmay ilgin bir zemine ekebilecek bir toplulukken, onlara
duyulan ilgi daha ok cinsel alanda younlamtr. Eski Yunandan itibaren Amazonlar
zellikle mlek, vazo gibi rnlerde grsel bir malzeme olarak youn biimde kullanlm,
gnmzde de bir pavyonda hafif vahi bir kadnn imgesi gsterilerde nasl kullanlyorsa,
ayn drtlerden hareket ederek -iterken eken- ii boaltlm seksi bir grsellie
indirgenmitir. Homerosa gre Amazonlar barbar aknclardr ve Homeros onlar tanmlarken
sadelie

zen

gstermitir.

lk

metinlerde

sahip

olduklar

cesareti

bir

kadna

yaktramayanlar, onlar erkek olarak anlatrlar. Ancak daha sonra baka bir e ilenmeye
balanr: Kadnslk. Mevcut ilikileri ve devleti tehdit ettikleri iin yenilmeleri gerekir.
Gururun boygsterisi olan zafer hibir dman iin ayn edere sahip deildir.
Sobola gre gzellik, Atina Akropolisini ele geirmek isteyen istilaclarn gzellii
olsa da takdir edilmeliydi. Bu nedenledir ki, Amazonlar heykeltralar ve ressamlar
yazarlardan daha ok etkiledi. Edebiyat sava kadnlara nemsiz gndermeler yaparken,
Amazonlarn seksi tasarmlar saysz mlein zerinde gezindi. .. 5. yy.daki Yunanllar
iin zorlu bir feragatle, kadns eilimlerini toplumun karlar iin kurban eden, grkemli
kadnlarn rkydlar. Yunanllar iin erkek bedeni kadnnkinden stn olarak grldnden
erkein g ve zeksn kendi bedenlerinde dokunulur hale getiren Amazonlar estetik bir
meydan okumayd. Amazonlarn tanrsal rnei olan tanra Artemis, erken dnem sanatnda,
gl, neredeyse btn gn karg savurabilecek bir avc-savayken, sonraki eserlerde narin

37

ve eviktir, elbisesi daha ksadr ve salar kadns bir danklkla omuzlarna iner.45 Bu eski
Yunann fantezisidir, Asya tresine gre giyindiklerinde ise bedenleri boazlarna kadar
rtldr. 46
Genel kanya gre Amazonlar daha rahat ok atabilmek iin, sa gslerini yakar,
yani saval diilik zelliklerinden stn tutarlard. Doan erkek ocuklarn ldrr,
erkekleri de yalnzca reme amacyla kendi aralarna katarlard. Erkei reme amacyla
kullanp ldrmeleri, hem bir korku, vahetin son noktasna trmanmann lt, hem de onca
kadnn arasndaki erkek olmak asndan bir seks fantezisi olarak deerlendirildi. Onlar da
femme fetale gibi erkekler iin lm anlamn tayordu ama farkl olarak organize bir
topluluk olarak aslna siyasi bir bakaldrmay da temsil etmilerdi. Erkein iradesini hie
sayan, kendi kendi yneten, hibir eye boyun emeyen, evlilii ve onun tm artl
depremlerini reddeden bu halk, belki egemen kltr tarafndan absorbe edilmeyi kabul etmedi
ama ona bir seks fantezisi olarak kullanlmak zere katld. Kurduklar devlet ise sosyoloji ve
siyaset bilim asndan ok ilgin olabilecekken, yalnzca cinsellikleri ve cinsellikleri
zerinden savalklar ilgi ekmiti.

45

Donald J. Sobol;Yunan Mitolojisinde Amazonlar,eviren: Burcu Yumrukalar, teki Yaynlar, Ank.1999

sf. 95-96, 96, 101-102.

46

Byk Larousse, 1.cilt, (stanbul: Milliyet Yaynlar, 1992).

38

IV. KLTREL YA DA GDSEL BALAR VE BAIMLILIK, ETKEN VE

EDLGEN KMLKLER
A- Masallarn Bamll neren Dinamikleri ve Aykr Bir Masal rnei
Masallar, genellikle mutlu sonu, yani grkemli evlilii bahedecei gen kzn bunu
hangi nitelikleriyle hak edeceinin aklanmasyla balar. Vefal, evine bal, fedakr, gzel,
hamarat, iyi kalpli ve ok gemeden byk bir amaza decek olan bu gen kzn gveyi ise
daha ok iki nitelikle n plana kar: Asil (zengin) ve kahraman. Damat ayn zamanda
yakkldr, ancak bu nitelii -Binbir Gece Masallar hari- kadn gzelliinde olduu gibi
uzun uzadya betimlenmez. Kahramanl ya da cesareti ise, gen kzla tanma nedenidir, bu
sayede prensesle evlenir ve tahta sahip olur. Tek varis olan kz ise erkekle birleerek,
kendinde eksik olan babaya sunar. Eer kz kurtarlmay gerektirecek durumda deilse ya da
kurtarlmaya maruz kalmay reddediyorsa; erkek, hemen her zaman asi kzyla ba edemeyen
kral-babann at bir yarma (kimsenin zemedii bir bilmece, pek ok kiinin hayatyla
birlikte kaybettii amasz bir serven) sonucunda evlilik hakkn elde eder. Bu ikinci
durumda asi kz ehliletirilerek, sistemi rahatsz eden konumundan zorla karlr. Direnileri
Baba, kzn yola getirecek kadar erkeklik iktidarna sahip deildir, bu nedenle de kzyla
birlikte tahtn da erkek gcnn yeni temsiline devreder.
u ya da bu biimde sunulan kurtulu ykleri, masaln hikaye yaratma asndan
temel aracdr, tm renkler ve duygusal balar bunun zerinden kurulmutur ve taraflar zel
klan bir ileve sahiptir. Bu nedenle hayatn bu fantastik yanndan mahrum kalmak istemeyen
alc, bir fantezi olarak kurtaran-kurtarlan macerasnn hazzn yaamak ister. te yandan pek
ok erkein uruna lm gze ald kz, seilmilii, ayrcalkl bir konumu gsterir ve
sahip olduu gizemin ekicilii, hapsedildii fantastik meknlar, ilikiler ya da byler
nedeniyle daha da artar. Erkein aka gsterilene deil de sezdirilene olan dknl, bu
hapsolma durumunun peeye karlk gelen cazibesiyle katlanr. Kadnsa yalnzca bir fantezi

39

uruna deil, ayn zamanda kendi deerini akna denen bedelle lt iin de erkein
onun iin savamasn ister. Masal bu anlamda flrt etme asndan bir yntem sunmakta,
kadn da bunu ok farkl uzamlarda ve biemlerde kullanmaktadr. Ayn ekilde erkein
fethetme, gcn-etkisini kantlama, ebevenlie benzer bir iliki iinde yeniden yarattna
balanma, dierlerinin deitiremediini deitirerek herkesten farkl olduunu gsterme
isteklerini karlamak zere de asi, hrn, erkekleri kaale almayan kadn roln yklenir. (Ya
da hikayesi ilerlerken, sz konusu modelden etkilenir.) Bu bir cilve yapma biimidir ve
erkein onu uysallatrd ana ait romantizmin imgeleri, bu durumun herkes tarafndan
izlenebilir olmasndaki gururla, yani sahip olmayla iyice pekitirilir. Yabani olann evcillemi
hali seyirlik bir hal alarak, avcnn iktidarn grnr klmtr. Hem kadn, hem de dier
erkekler zerinde. Egonun dier erkekleri altetmeye dnk muhtal; dl kadn olan
yarmay kazanamad iin lenlerin iktidarszl, sz gemeyen baba-kraln yardm
istemesi, kzn hapsolduu fallik nesneler olan kulelerin mecazi anlamda erkinin yklmas ile
tatmine ular. denen bedel ve fethedilecek kalenin imknsz grnts, dl-kadnn
hazzn artrmaktadr. Ki kadna ulalacak yerler de, byler nedeniyle iine girilmesi
fazlasyla zor ve karmak meknlardr. ine girildii anda da zorlu bir mcadele balar.
Zaferin hemen ardndan, kadn hrnsa uysal hale gelir, erkei kabul eder, erkini onaylar ve
sk sk dorudan ya da dolayl olarak Artk seninim. ifadesine rastlanr. Bu tablo, cinsel
ilikiye dair gndermeler iermenin yan sra, kadnn cinsel birlemeye kadar sahip olduu
gc hemen akabinde yitirmesi hikayesine olduka benzemektedir. Erkek iine girdii eye
sahip olur ve pekl kadn kurtarmak iin girilen byl, meakkatli yerin kadnn iliki
balamadan nce erkein karsna koyduu glkler, engeller, yasaklar toplamnn bir
simgesi olduu da dnlebilir.
Bilinli ya da bilind cinsel fanteziler fethetme, girme ya da sahip olmaya gnderme yapar.

40

Erotik arzunun psikanalitik aratrma srecinde aa kt haliyle klinik zellikleri nelerdir?

lk zellii, her zaman girecek ya da fethedecek olduu ya da kendisine girecek ya da
kendisini fethedecek olan baka bir kiiye, bir nesneye yneltilmi, bir haz araydr; hem bir
engeli zorla amay hem de seilen nesneyle bir olmay im eden yaknlama, kaynama ve i
ie geme zlemidir. 47

Kuleye hapsedilen, karlan ya da bir sz adna babadan bedel olarak istenen kz her
zaman gzel, hatta kardelerin ya da kyn en gzelidir. J. Kovele gre Zulmedilen eyin
derin ve nne geilemeyen ekiciliine kaplmadan yaplm bir zulm yoktur.48 rnein
ayn kurgu tekniiyle pek ok benzeri yaratlan Grimm Kardelerin Leydi ile Aslan
masalnda49 (ilk blm Gzel ve irkine olduka benzer), seyahate karken kzna ne
istediklerini soran baba, onlardan srasyla bir dizi inci, bir elmas kolye ve bir gl yantn alr.
Maddesel deil, romantik nesneyi isteyen nc kz, bu gstergeden de anlalaca gibi ak
hikayesinin kahraman olacaktr. Baba k vakti hibir yerde gl bulamaz. Bahesinin bir
yannda yaz hkm sren saraydan kopard gln sahibi olan aslansa yoluna karak,
iledii su nedeniyle onu paralamaktan ancak eve dndnde onu ilk karlayacak olan
kendisine vermesi kouluyla vazgeeceini aklar. Baba terifatnn kedi ya da kpek de
olabileceini dnerek riski gze alr. Ama ayn zamanda en sevgi dolu kz olan, nc ve
en gzel kznca karlanr. (Bettelheima gre , bilindnda cinsellikle en ok balantl
olan saydr.)50 Kz henz bylenmi bir prens olduu bilinmeyen aslana gerekte kle
olarak verilse de, bu noktayla ilgilenmez. Kald ki, geride bir yerden masaln sesini iitir:

47

Kernberg, Ak likileri: Normallik ve Patoloji, sf. 45.

48

Kovel, Tarih ve Tin, sf. 145.

49

Grimm Kardeler, Grimm Masallar 1, eviren: Tanju Anapa, (stanbul: Epsilon Yaynclk, 2000), sf. 98-104.

50

Bruno Bettelheim, Pamuk Prenses, eviren: en Ser, Yurdagl Salam, Metis eviri, say 15, Bahar 1991,
sf. 60.

41

rade, seim ve akl, haksz/yersiz kacak; sabrl olmas halinde ise masal ona grkemli bir
mutluluk sunacaktr.51
Kovele gre, iddet bir ihlal, yani dier varln btnln sekteye uratmas
anlamna gelir.52 Bu masallarda da, kadn ilk bata iddete maruz kalmakta ve btnl
gerek evresi, gerekse ilikide olduu erkek tarafndan paralanarak, bir eit sersemleme ya
da bulanklk yaayan iradesi kolayca teslim olmaktadr. Ve bu irade koca tarafndan teslim
alndnda, esiz bir mutlulukla sonulanr.53 htiras ya da kapris nedeniyle erkein sznn
dna kmak ise her iki taraf da mutsuz edecek sonular dourmaktadr. Bu masalda da kz,
ilk bata korkun bulduu kaderine raz olmu ve dl olarak da geceleri yakkl bir prense
dnen kocasnn akn kazanmtr. Ancak kocasn ablasnn dnne katlmas iin
zorlayarak felaketini hazrlar. Oysa iyi bilir ki, gndzlerini aslan, gecelerini insan olarak
geiren bu yakkl prens, bir meale grmesi halinde gvercine dnecektir. Kz
gerekli tm nlemleri almtr. Ancak konuk olduklar evde duvarn atlandan dn
alaynn szar. Bylece kocas gvercin olup uar. Kz da kendisine nceden sylendii
gibi diyar diyar dolaarak yedi yl onu arar. Bu arada kocas bir prensesin kt bys
nedeniyle gemiini unutmutur. Bu iliki ise sadakatsizlik kapsamnda bile deildir, nk
sulusu szn dinlemeyen karsdr. Kadn da abasn bu suu kabul ederek harcar ve iftin
yeniden birlemesi ancak byk tehlikelerle birlikte yaanan maceralar sonucunda
gerekleir. Benzer bir kurgu pek ok masalda tekrarlanr. Kadn olmayacak bir nedenle
erkee bask yapar ve cezasn eker. Hem ondan yoksun kalarak, hem de ac bir sz brakp
giden kocasna kar sululuk duyarak. Bir baka trde de, kadn kocasnn ihtarlarna ramen
51

Leydi ile Aslan, bu noktadan sonra Gzel ve irkin (Beat and Beauty)den farkllar. kinci masalda dnm,
kyllerin saldrs ya da bir baka yorumda zerine camdan tavann yklmasyla len aslann Belle tarafndan
plmesiyle gerekleir. Prens yakkllyla fazla vnmesi sonucu bu cezaya arptrlmtr. O bir aslana
dnrken, tm hizmetkrlar da birer eyaya dnr, ancak hizmet etmeye devam ederler.
52

Kovel, Tarih ve Tin, sf. 165.

53

Kadnn mahvna sebep olabilecek evlilikler ise konu edilmez. Bu ihtimal, bycnn kard kz
kahramann kurtarmasyla son bulur.

42

Balk ve Kars54 masalnda olduu gibi, ar ihtiras ve agzll nedeniyle byl

nesnenin snrlarn o kadar zorlar ki, ellerinde hibir ey kalmaz.
Sonu olarak baml kadn grkemli mutlulukla dllendirilir. Karar mekanizmasnn
kadnn eline getii evliliklerde ise ift sahip olduklarn yitirecek, ya kadnn dersini almas
iin bu ceza sreen olacak ya da telafi erkek tarafndan yaplacaktr. Yine de ok seyrek
rastlanmakla birlikte, aykr, hatta toplumsal cinsiyet rollerini ters yz eden masallara da
rastlanr. Daha ok kadnlar tarafndan aktarlan ve kocakar masallar olarak ada
tanmlanan bu anlat tr, kimi zaman gl karakterleriyle kadnlarn haklarna ulamak iin
giritii sava temsil edecek bir kimlik edinir. Bylece iktidar temsilleri yer deitirir.
rnein Anadolu masallarnda kadn padiah karakteri devreye girer.
Ama bu masallar her ne kadar kadn yceltiyor gibi grnyorsa da sonunda yine bir uyarn
bulup, kadnn padiahlk yetkilerini kocasna devredip, hanm hanmck evinin kadn
olmasyla sonulanr. Bu sonu u kayglardan kaynaklanm olabilir: Masal da olsa, kocas
dururken kadn baarl bir padiah yapmak, erkek-egemen, feodal-aterkil bir toplumun deer
yarglarna ters decektir. Ayrca geleneksel bir szl anlat tr olan masalda erkek
stnlne dayanan, bylesine kkl bir gelenek yklmamaldr. Ama kadnn gl
olabileceinin de zaman zaman erkeklere anmsatlmasnda yarar vardr.55

Bir Anadolu masal olan Mskrm Sultan ise bu yola da sapmadan devam eder.
Evlenme isteklerini bildirmek zere, kz padiah babalarna lala araclyla karpuz
gnderir. Birinin ii gemi, dieri gemek zere, nc ise tam kvamnda. Bu hediyelerin
evlilik vaktine dair bir gnderme olduunu anlayan baba, lalaya kzlarn kimi koca olarak
istediklerini sordurur. Kzlardan ilki veziri, ikincisi sadrazam koca olarak ister. nc kz
ise deniz kysnda bir ev, yeterince balmumu, odun ve kazan talep eder. Sonra da evine
kapanp, balmumundan gayet ho bir erkek yaratr, zerinde krk gn namaz klar ve Allah

54

Grimm Kardeler, Grimm Masallar 1, sf. 98-104.

55

Pertev Naili Boratav, Uar Leyli, Muhsine Helimolu Yavuzun nsznden (stanbul:Tarih
VakfYaynlar, 2001) sf.7

43

tarafndan bir aksrkla bu mumdan adam dirilir. Kocas Mskrm Sultan o kadar ilgi eker
ki, bir kral kz srf onu grmek iin ok ssl bir gemi yaptrarak, yalnn nne demir atar.
Tm halk gibi Mskrm Sultan da bu gemiyi gezmek isteyerek, karsndan yalvar yakar
izin alr. Bylece kral kz sultan karr. Kars ingene klna girerek, kendi izip kendi
ileyen bir gergef, kendi kendine ileyen altn krk ve kendi silkinip yem dken altn
kuluka ile kral kznn penceresinin altna gelir. Bu nesneleri satn almak isteyen kzla gn
iin, sefer pazarlk yaplr: Ah hanm ona para yetimez, ver bir gece ehzadeyi de
yataym. der ingene. Kral kz da ona Veririm ne olacak. diye yant verir. Ama
ehzadeye uyku ilac iirmeyi de ihmal etmez. Kz Balmumundan yaptcam, krk gn
namaz kldcam, uyan Mskrm ehzade uyan. diye iki gece alar durur, ama nafile.
nc gn bir uan yardmyla hile renilir, ehzade ilac koynuna saklad bir sngere
boaltr, sonra da karsnn kendisini karmasn bekler. Bylece ift saraylarna geri dner. O
gnden sonra da Mskrm Sultan bir daha hi dar kmaz.
Aslnda pek ok varyasyonu olan ve tam da karpuz metaforuyla dierleri gibi balayan
bu masal, farkn toplumsal cinsiyete baknda edinir. Kzlar evlenecekleri kiiyi kendileri
seer. Hatta kk kz daha da ileri giderek, yaradl mitosunu tersine evirerek, istedii
erkei kendi yaratr. Babasyla emir cmleleriyle konuur, bamsz hatta iktidar sahibi olmak
zere, kendi evini kurar, burada da kocas baml bir karakter izer. Pazarlkta kullanmak
iin istedii nesnelerdeki ortak nokta da kendi kendine almalardr. gece boyunca
kocasnn yanna gidip alamak, ama ona sesini iittirememek tipik bir metafordur. Ama
burada cinsel anlam apak beyan edilmi, dahas kadnlar arasnda pazarlk konusu
yaplmtr. Sylem de kendi iinde bu tersine evrimi aa vurur niteliktedir. ehzade biraz
da baba figrn andran karsndan yalvararak izin ister. Edinilen, hkmedilen bir eydir
kadnlar arasnda. Biri yaratr, biri karr ve her ikisi de gl, bamsz kadnlardr.

44

B- Baml Kiiliin Zemini ve Geliimi, ada Kadnn Bamszlk Korkusu, Baml

ve Bamsz Paralarn rtl atmas
Masal, dier anlat trlerinden hi de farkl olmadan, ama daha keskin iletilerle
baml kadn kutsam ve ayrntlarn da baml kiilii gelitirmek zere kurgulamtr.
Gnmzde bamllk ve bamszlk nermeleri birarada sunulduu gibi, an yaam stili
de bu ikili yapy destekler. Yine de aslonan bamsz kadna vgdr ve bu amala klan
yoldaki aksamalar ya da yavalk tahamlszlk, giderek dlamayla karlanr. Bir yandan da
masaldaki arkaik temel, romantizm tahayylnde canl imgelerle yaamaya devam
etmektedir. Ki bu her hcresiyle erkei bamsz, kadn baml yetitiren kltrle uyumlu,
te yandan modernizmin derhal talep ettii bamsz kadn tipiyle atma iindedir. Ve bu iki
yoldan hangisi seilecek olursa olsun kesin olan udur ki, stne baslan zeminde bir role tam
olarak gemek mmkn deildir. imdilik yalnzca bir rnek olarak rol seimi konusunda
erkekle olan ilikiye bakalm. Kadn iki u kutbun arasnda git-geller yaarken, erkekten de
saf bir tepki alamaz: Hangi tipteki kadn ya da imgesini, ne zaman isteyecei belli deildir.
Yine de kariyerden etkilendiini im eden laflarla, bir yerden o l hissettirir. Haydi ko,
daha da ko, nk nefes almak iin durduunda zirvede olmalsn. Ki gz gze gelebilelim.
Tepeden bakmaktan yoruldum. Bylece kadn gl, donanml, irade sahibi bir kiilik
gelitirmek zere abasn sonuna kadar harcar; ancak bir erkee dair rekabette z nitelikleri
gelimemi, baml kadna yenilir. Bir kez daha ortalamann iktidaryla karlamtr. te
yandan bir baka ilikisinde de erkek sklp bamsz kadn tercih etmitir. Bu durumda
farkl karakterlerde ve tercihlerde erkekler olduundan sz edilebilir. Ancak asl sorun politik
davranlacak olsa bile; bu erkein grnmezlii, belirsizlii ve deikenliidir. Elbette ki
kadn, z niteliklerini yalnz kalmamak iin gelitirmekten saknmayacaktr; ama bu
yalnzln yaratt buhran deitirmez. Yaamn her alannda hayal krkl tay
ykselttike, ierdeki baml kiiliin sesi daha ok iitilir hale gelir.

45

Keseli hayvanlar gibi bir bakasnn derisinin altnda yaamak isterdim. Emniyette olmay,
scak, baklp gzetiliyor olmay, havadan, hatta yaamdan daha ok istiyorum. Beni artan
bu olgu yeni deildi, oradayd, uzun sredir benim bir paramd.
Yatakta geirdiim o gnden sonra, belli bir tarzda yetien ve kendimizden, sadece kendimiz
sorumlu olduumuz yolundaki yetikin gerekliini gslemekten aciz olan benim gibi
binlerce kadn olduunu rendim. ()Yetime tarzmza ilikin her ey, bize, bir bakasnn
paras olacamz; lene kadar mutlu evlilikle korunacamz, destekleneceimizi, dibe
batmaktan kurtulacamz syleyip durdu.

56

Dowling zyaam yksnden yola karak yazd kitab Sinderella Kompleksinde,

modern, eitimli kadnn ikili dnsel ve duygusal yaamndan sz eder. Buhran da bu ikilik
yaratr zaten. Yoksa bamllyla uyumlu bir kimlik, en azndan elikinin sanclarndan
uzaktadr. Ancak o da modern kadn tahayyl gelitike durumundan honutsuz kalacak,
kendine gveni zedelenecek, kadnlararas kast ilikisinde kmsenen snfa dahil olacak ve
tm bunlar olmasa bile ocuklaryla ilikisinde srmeler yaayacaktr. Dowling, modern
dnyada barnmakla ilgili sorunlar yaayan kadnlarn geri ekilme arzusunun dnda, baka
bir eyden, altta hkm sren yarglardan sz eder. Derinlerde bir yerde kocasnn srf bir
erkek olduu iin ondan daha fazla almas ve riske atlmas gerektiine inanmaktadr. Ki
bu dnce bilin dzeyinde mantkl bulunmaz ve inancn akliletirmek zere kadn, kendini
kocasnn daha yetenekli olduuna kandrr. Gl olan zayfa bakmal, gzetip kollamaldr
ve eitli yollardan himayesi istenene aksi takdirde yaayamayaca anlatlr. Ayrca tpk
annenin st ocuunu brakamamas gibi, o da kendine bir gvenlik alan yaratacak ve dier
kadnlarn rekabetinden kurtulacaktr. Pasiflii ou kez erkek zerinde iktidar kurmasn
salayan bir aratr. Sk sk sana muhtacm mesaj vererek, hem erkein gururunu
okamakta, hem de gidiini imknsz klmaktadr. Bazlar ise kocasnn hemiresi ve annesi
olmay seer. Koca en basit gndelik ileri, rnein kravatn semeyi bile tek bana
baaramaz, ki zayf erkek de her zaman karsna ihtiya duyacaktr. Bu tarzn da gl ve

56

Dowling, Sindrella Kompleksi: ada Kadnda Bamszlk Korkusu, sf. 7.

46

bamsz taraf olma deil de, bamllk ilikisini karlkl klma amacnda olduunu
syleyebiliriz. Kendini budayarak, geri ekilerek, erkei ar yceltme sorununa geri dnecek
olursak; erkei stn klmak, sorumluluktan kamann ussallatrlm bir yntemidir. Bu
nedenle kadn yaamn gelimemek zere kstlar, kendini kocasndan daha az becerikli klar
ve bylece kendisinden daha dk bir varla boyun emenin acsndan da kurtulur.
zveride bulunduunuz duygusuna kaplmakszn kendi baarlarnzdan vazgeebilmek iin
srekli aba harcamanz gerekir. Bir kadn sevgi dolu ve uysal olmak iin, hayat boyunca
dmanlk veya ierleme drtlerini bastrmak durumunda kalr. Bu nedenle sk sk kendi
giriim glerini bastrr, zlemlerinden vazgeer ve ne yazk ki kendi yetenekleri konusunda
derin bir gvensizlik ve belirsizlik duygusuyla ar baml olup kar. 57

Kadnlarn baarlaryla kuracaklar iliki iin yol gsterici, salkl bir kltrel arka
plan yoktur. Onlar erkein baarsnn dayana olmak zere eitilmitir. Baarlarnda
bakalarnn payn abartrken, baarszln sorumluluunu hemen stlenir. Sanki baars
partnerini ayorsa, bu ilikiye ihanet anlamna gelirmi gibi, ya erkein dier baarlarnn
daha stn olduunu kantlamaya ya da erkein destei olmadan bunlar yapamayacan
syleyerek baarsn kocasna mal etme yoluna sapar. Erkek baarszln daha ok dsal
nedenlere balar ve baarlarn da tek bana, gelecee gven duymak zere tar. Kadnsa
onaylanmam zaferden tatmin olmad gibi, yenilgiyi de fazla bytr. Cesaret etmek,
yeniden balamak konusunda adaletsiz bir eitimden gemitir. nk aile kzn onlar
kayglandracak deneyimlerden kanmas, bana bir zarar gelmesi durumunda da asl aileyi
zmekle sulu olaca ynnde eitmi, bylece korkuyla ve yenilgiyle baetmeyi
renmesini engellemitir. Bireysel kararlar alacak kadar kendine sahip deildir, ancak kk
yatan itibaren tm bir aileye sahip kmas beklenir.
Kzlarda yala birlikte bakalarna yaslanma eilimleri artar. Cinsel kimlik geliimini
yakalama srecinde kz ocuklar, gelimi algsal ve bilisel yeteneklerini, anneden ayrlma

47

srecini ilerletmek iin deil, kendi uruna ustala ulamak iin deil (ki onay iin usta
olmaya ok daha yakndrlar) artan bamszlk aray iin deil, erikinliin gereklerini
kavrayp nceden grmek iin kullanr ve bu gereklere uyarlar.

58

Kzlarn olanlara gre daha evcimen yetitirilmesi, onlar d dnyayla iletiim kurma
konusunda deneyimsiz klar. Evdeki iblmnde o mutfak ilerine yardm ederken ya da
hastaya bakarken; erkek ocuk alverie, yani d dnyaya gnderilir. Yumuakl ve
sevimlilii ile avunma sunmas, kt zamanlarda etraf neelendirmesi, sevgisini her zaman
dile getirmesi beklenen kz ocuk, arlkl olarak aile ii sosyal ilikilerin dinamizmi
konusunda eitim alr. O bir sosyal oyunbazdr ve babasndan neyi, ne zaman, gururunu ya da
sempatisini ne ekilde okayarak alacan bilir. Bir zamanlama ve cilve ustasdr, talepleri
dorudan deil, gnl alarak dile gelir. Sanki Haldun Tanerin sz ettii evlilik iin
yetitirmektedir kendini. Evlilik, keman, piyano sonatna benzer. Mutlu olmak iin kadn
tpk piyano gibi nerede n plana kacak, nerede arka planda kalacak ok iyi bilmelidir. 59
Tpk aile ilikilerinde olduu gibi, oynad oyunlar da onu salt evlilie ya da ev iine yakn
olan ve kadn meslei olarak tanmlanan hemirelik ve retmenlie hazrlar. Kucandaki
oyuncak bebek, ona bir ocuk dourabileceini, yaam veren kii olacan ve bu yaam
korumakla ykml olduunu syler. Bebek kendini daha nemli hissetmesini salad gibi,
yaad her trl bask, sknt ve kzgnl da yanstabilecei bir alan yaratr. nk o
temsili de olsa yetkeye, gce sahip olduu tek varlktr. Beauvoir, ocukluktaki bu oyun
dzeninin erginlikteki halini yle anmsatr: Medea, Jasondan alabilmek iin,
ocuklarn ldrr: Bu vahi efsane, kadnn, kendisini ocuuna balayan badan rktc

57

Symonds, Eneurotic Dependency in Successful Women iinde Journal of the American Academy of
Psychoanalysis, 1976dan aktaran Dowling, ibid., sf. 40.
58

Dowling, Sindrella Kompleksi, sf. 106

59

Haldun Taner, Seluk Erezle rportajndan Btn Dnya, Ankara: Bakent niversitesi Kltr Yayn
Mart 2002, sf.24

48

bir g karabileceini anlatmak ister gibidir.

60

Kadnn ba iinde kalmak ya da onu

koparmak iin temel aracdr ocuk. Medea babann soyunun devam ve kendisinden bir para
olarak grd ocuu deil, gerekte erkei ve onun gcn ldrmek istemitir.
Oyununda yaam veren ve onu koruyan kz ocua karlk, olan ocuk saval,
rekabeti renir. O lmden kurtaran ve ayn zamanda lm verebilecek olandr. Biri iktidar
kurmaya ve gerekirse bunun iin kyc olmaya, dieri merhamete ynlendirilmitir.
Masaldaki gen kz irkin yarata teslim edildiinde, nceleri bir para hrnlk gsterse bile
efktli ve sevmeye eilimlidir. Erkekle ibirlii yaparak onu karan ejderhann ikisine uyku
ilac koyar, ama bu savunmasz varl ldrmez, lm karar ve sorumluluu erkee
braklmtr. Bazen Ali Baba ve Krk Haramilerde olduu gibi erkee akl veren mavirdir,
bazen yardmc oyuncudur, ama yaam ve lm arasndaki karar asla o uygulamaz.
nsanlk dediimiz ey erkeklerden olumutur ve erkek kadn kendi varl iinde deil,
kendisine gre tanmlamaktadr; kadna zerk bir varlk gzyle bakmaz. 61

Bu nedenledir ki, kadn d dnyann ykn omuzlayan erkein eve geldiinde hak
ettii hizmeti sunmak zere biimlenir. Ancak modern dnyada ev-ocak Tanras Vesta her
iki alanda da baarl olmak durumundadr. Erkekse evden yalnzca istedii zaman ap
kapayaca kapnn anahtar kadar hafif bir ykle ayrlr ve evde d dnyann temsili olmak
zere, ilk gei hakkn her zaman elinde tuttuu, geni asfalt yoluna imi bir benlikle kar.
lgintir ki, gnmzde d dnyaya iddiayla alan kzlarn geleneksel anneleri
onlarla erkekle kurduuna benzer bir hizmet ilikisi kurar. O, kzn dsal alandaki ilerini
rahat yrtebilmesi iin ev ilerini hallederken, baba da saduyu ve akl olarak karar
mekanizmasn oluturur. Kz daha ok babann bir uzants gibidir ve anne anlamad

60

Simone De Beauvoir, Kadn, kinci Cins, Gen Kzlk a, ev: Bertan Onaran, (stanbul: Payel Yaynevi,
1993) sf. 21

61

ibid. sf.17

49

eylere mdahale etmez. Her baarl erkein arkasndaki kadn, bu sefer de kz ocuun
gnll hizmetkrdr. Ama aslnda denklemde deien bir ey yoktur. Kzn baars babann
baars olduu iin, gerekte destek verilen de kocann projesidir. Yani kz doal haktan
deil, ayrcalktan beslenir ve bu ayrcal balayan da babadr. Bu nedenle de her baars
minnetin zerinden aklanr. O erkee ramen deil, gl erkein sayesinde ve srekli
korumas altnda baarl olmutur. Kendini aan babann rndr ve baba, yalnzca ona ait
projeyle yakndan ilgilidir. yle ki kzn kocas da geleneksel ilikide olduu gibi mlkiyet
haklarn kolayca devralamaz. Baba kzn kltrel geliimine ya da i hayatndaki atana
ayrmclk uygulamakszn destek olur, ancak bu cinsel devrim konusunda geerli deildir.
Gerekte kza zgrlk deil, yalnzca daha geni bir bahe sunulmutur. stelik bakalarna
gre ne kadar ansl olduu yle sk anmsatlr ki, vicdan tmden kt bir baba karsndaki
zgrl ve radikal davranma ansn yitirir. At retmeni reddetmek iinse ar bir
ruhsal bedel der. Sz konusu rnekte ibirliinin erkek tarafyla kurulmas ve iki kuaktan
iki ayr kadnn her adan ayrtrlmas ilgintir. Beauvoir yle der:62 Bebelin kadnlarla
ii snf arasndaki kyaslamas epey salam gzkmektedir: iler sayca az deildirler ve
hibir zaman ayr bir topluluk kuramamlardr. Aslnda yalnzca bireysel kurtulua dnk ve
pragmatik bir dnceyle, hemcinsle ibirlii yapmak yerine erkein gcne yaslanmann ksa
vadede daha kesin ve hzla gerekleen sonular yaratacandan da sz edilebilir. nk
erkek d dnyada daha deneyimli olmann yan sra, onaylanmtr da. Kadnn bamsz
gcn kabul etmek yerine, babann ya da kocann uzantsna, yani erkee ans tanmak daha
az rahatsz edicidir. Sonuta erkek olmadan yaplabilen bir ey yoktur. Kald ki bu tarzda bir
kadn, sistemi yok etmeye deil, ona dahil olmak, ondan yararlanmak zere davranmaktadr.
kiyzll aa karmaya uramadan haklarn deil, koullarn peinde koar ve erkek
dnyasna kart bir g olarak deil, bir renk olarak katlr.

62

Beauvoir, Kadn, kinci Cins, Gen Kzlk a, sf. 19-20.

50

teki varlk olmay, erkekle su ortakl etmeyi reddetmek, kadnlar iin st tabakayla
varlacak bir antlamann salayaca btn stnlklerden vazgeme anlamna gelmektedir.
() te bu nedenlerle kadn, elinde somut olanaklar bulunmad, kendisini erkee balayan
ba karlkln dnmeden hissettii ve ou kez teki varlk olmak houna gittii iin
zne olmak hakkna sahip kmamaktadr. 63

Baml bir varlk olarak yetitirilen, ancak daha sonra gvencenin sakat brakt,
dahas bamlln onur duygusundan uzak olduu sylenen kadn, zgrln alt yapsn
oluturmak konusunda sancl bir sre yaar. stelik gnmz erkei de gcn temsili olmak
konusundaki zorlayclktan ikayetidir ve buna kar direnir ya da tutarsz davranr.
Bamllk ise kiinin kendine kar kukulu olmasna, dahas z niteliklerine kar nefret
gelitirmesine neden olur. Bu da geii daha da zorlatrr. Ki bu alanda ba etmesi gereken
ok fazla korkunun yan sra fobileri de vardr. Bamsz olmaya ynelen kadn, ncelikle
nelerin korku, nelerin fobi olduu ynndeki nedensellikleri ayrmak zorundadr. Fobi, kiiyi
kendi renme merakndan korur.64 Bu pek ok kadnn riskli, bilinmeyen alandan
saknmasnn ana nedenlerinden biridir. Ancak bamll ykmak zere dsal alana almak
konusunda hakl korkular da vardr. rnein esas olarak kadn denetim altnda tutmann
politik bir arac olan tecavz, kadn erkein karsnda hem temkinli olmaya, hem bir erkein
korumasna muhtala, demek ki ihtiyat salayan kiiye kar tavizkrla, ounlukla da
evlilik kurumu iine hapsolmaya iter. Aslnda bu konuda pek ok etken faktr vardr.
Bamszla ayak uyduramayan kadn iin evliliin en nemli avantaj, baarszln yze
vurulmamasdr. Gurur krc ya da baarsz bir yan tayan sevgililik ilikisi iin evre sk sk
honutsuzluk belirtir ve sevgilinin hemen terk edilmesi iin bask uygular. Ancak evli kadnn
bu tr gururlar tamas beklenmez. Evlilik iinde tecavzn anlam bile yumuatlm,
neredeyse normalletirilmitir. Hem ekonomik, hem de sosyal alanlarda srekli yeni
deneylerdeki aresizliktense, gvence sunar. Artk onun yerine gururu krlacak baka biri

63

bid. sf.23

51

vardr. Tecavze uradnda bakirelii sorgulanmayacak ve bir kadn olarak yargland

mahkeme erkein mlkn korumaya alacaktr. Ayrca tecavze urama riski de azalr.
Ekonomik alanda ise kocann parasndan yararlanmas, dier ilikilerde olduu gibi onursuz
bulunmaz. stikrardan yoksun bir dnyada isiz kalma riskine karlk, bekarken olduu kadar
evresine kar utan duymayacak ve gvencesiz kalmayacaktr. Ancak bu kadn ok
gemeden olumsuz bir tablo bekler. Gittike daralan evresinde z-saygnn yitirildii
tatminsiz ilikilere gidildiini, kocann bencil, ocuklarnsa tketici olduunu grmek,
olabildiince az sorgulamak, sorguladnda da hep kocann yknn daha fazla olduunu,
gemite ve bugnde btn bunlara ramen ok byk mutluluklar yaandn dnmek,
zlmek, bazen sylenmek, ama hep katlanmak, haklarn tedirgin biimde ararken tek
kararl, kendinden emin taraf olan erkein ilk szyle karmak, kolayca sululuk duygusuna
kaplmak, belki deiir diye beklemek, bu durumdaki kadnlarn tipik zellikleridir. Oysa
iten ie deien bir ey olmayacan da bilirler ve bunun suunu da kendi renksizliklerinde,
enerjilerinin tkenmesinde ararlar. Asl nemli olansa, reddetmenin konforuyla aslnda her
eyi bilmenin arasndaki elikidir. Kadn kocasnn onu kullandn, deer vermediini,
bencilletiini, stelik bu sorunlarn temelini ok eskilerden aldn kabul edemez. nk bu
durumda zamannda grmemenin, erkein -gy onun iyilii iin- her isteine boyun
emenin, bu srada evresini ve yeteneklerini kaybetmenin/gelitirmemi olmann aptalln
da kabul etmek zorunda kalacaktr. Pek ok kii btn bu olan biteni yalnzca baz kadnlar
iin ihtimal dahilinde bulur. Ama kendinden son derece emin, iddial, zgr, geleneksel
yaanty andran her eye alayla bakan, hatta hor gren, hovarda kadnlarn da birdenbire
benzer bir evlilie dahil olduuna, ev kadn tipine hemen uyum saladna, dahas
ocuklaryla kocasndan gururla sz ederken, kendini de mutlulukla tanmladna daha sk
ahit oluyoruz. Gen kzlk dnemini -en azndan yzeyde- dier kadnlar gibi koullara dair

64

Phillips, pme, Sklma Ve Gdklanma zerine, sf. 26

52

basklarla geirmeyen, genel olarak kullanlan bir tanmla aklna estii gibi yaayan, demek
ki ayn zamanda akln esici bir yannda bulunan bu kadnlar, artc bir hzla baml kadn
modeline gemitir. Bamszlk gibi grlen ama daha ok temelleri dnlmeden, salt
farklla dair bir ayrcalk olarak yaad serserice hayat, dipte ald ancak nemsemedii
eitimi, birikmi bir basnla ortaya karr. Ki u noktalarda yaayan insanlar olduklar iin,
bir para geleneksellie katlanmak tmyle ev kadn olmaktan daha zordur. te yandan bu
kadar keskin bir kimlik deiimiyle eski evrede bulunmak bu mthi sosyal kadnlar
utandraca, ayrca gemilerini ayr ve uzak bir haznede tutmak isteyecekleri iin onlar dar
bir evreye hapsolmaya iter. Eski kimliklerine dnmemek, onun hazlarn anmsamamay da
gerektirir. nk haz, bedeli de anmsatr ve srekli minnetini ifade ettii huzura kardr.
(Bamllk) Balangta bir ocuun insanlarla normal iliki kurma yoludur. Daha sonra,
ocukta ve yetikinde, bu, bir stresle baa kma yolu, engellenmeye kar bir tepki, ya da
gelecekteki engellemeye (hayal krklna) kar bir korunma biimini alr. Bu, cokusal
olabilir, yani bir bakasndan, zellikle de bir erikinden sevecen ve koruyucu bir davran
koparma yolu olabilir. Baml davran ayrca bir tr baa kma davran da olabilir: Kii
kendi zemedii bir sorunu zmek iin yardm alr. Bu ayrca saldrganca da olabilir:
Kendisi iin ilgi ve sevecenlik kopararak, bakalarn bundan yoksun brakr. 65

Oysa bamllk, dsal alanda korunmay srekli klacak bir pratik sunmaz. nk d
dnya erkeksi zellikler zerine kurulmutur, eski bir tarihi vardr ve kendini bnyesine yeni
dahil olan deikene gre ayarlama ihtiyacnda deildir. hayat rekabetilii, hrs,
acmaszl temel alr. Kadnsa uysal, efktli, sevecen ve merhametli olmak zere
eitilmitir. Annelik dierkml gelitirdii iin rekabeti sistemle bir kez daha isel alanda
atr. te yandan evde bir e, sevgili ya da anne olarak eski ahlka uygun davranmas
beklenmektedir. Bu da ok kiilikli olmay gerektirir ki, geilerin arasndaki srenin ksal
ruhsal bukalemun olmay daha da gletirir. Bu nedenle derinde isteksizlik duyduu bu

65

(Bardwickin The Psychology of Women: Study of Biocultural Conflicts (1971) adl eserinden aktaran Dowling
sf. 25, dipnot

53

yapay dnyadan kaan pek ok kadn yalnzca anne olmay ya da daha az rekabeti alanlara
kaymay tercih eder. Kapitalist i dnyasnn istedii erkek gibi kadndr. Uysal, efkatli,
yumuak, sevecen yuva kular ya da tatl masal yaratklar deil
Pamuk Prenses ve Sinderella gibi hakszla, dahas zulme urayan kadnlarn
ktle karlk vermedikleri gibi fke tepkileri gsterdiine de ahit olmayz. Gizli gizli
alar ve bu hayattan kurtarlmalar iin dua ederler yalnzca. Onlar fke, kin, kskanlk,
rekabet gibi duygulardan arnmtr. yle ki kt kalpli vey anneler daha insani varlklardr.
fke durduumuz yere gre biimlenir, dahas bir biem edinir. der Ahmet Oktay66. Ve
kadn olumsuz bir duygu olmakla birlikte, hayatn deierek ilemesini salayan bu
dinamikten uzak braklmtr. Daha dorusu, dorudan ifade etmesi mmkn olmad iin
fkesini bedensel bir hastaln ya da dolayl tepkilerin zerinden anlatr.
Kzgnlmz kullanarak bakalarnn bizi grmek istedii kimliklere hayr, zbenliimizin
isteklerine evet diyebiliriz.
Kzgnlk duygusu, ilikimiz iinde baz davranlarn deimesi gerektiine iaret eden; ak,
drst ve saygl bir biimde ifade edilip, yapc kullanldndaysa, daha iyi bir iletiime ve
daha verimli bir birliktelie gtrebilen ok nemli bir g kaynadr. 67

Kadn kadn olmak iin erkek olmamaya, erkek de kadnla dair her trl atftan
uzak durmaya alr. Ve kadna ocuuna ynelik bir tehlike karsnda vahilemek -ki bu
da daha ok hayvanlara dair belgesellerde ilenir- dnda hibir sert ya da krc tepki
yaktrlmaz ya da bu cinsel deerini rseler.
Yadsma sreci, kendi gereksinmelerimizin gz ard edilmesini, evremizdekilerin
gereksinmelerinin yanl yorumlanmasn da getirirken, gerek artk yanlsamaya uymaya
zorlanamaz hale gelince, kaos ve kargaa domas da kesin gibidir. 68

66

Ahmet Oktay, Enver Ercanla syleisinden, Varlk Eyll 2001, sf.10

67

Leyla Navaro, Bir Cad Masal, (stanbul: Remzi Kitabevi, 2000). Sf. 21

68

Coward, u Hain Kalplerimiz, sf.154

54

Kadna ait olmad sylenen kzgnlk, baba ya da e, sevgili, aabey, arkada rolleri
zerinden erkee syletilir. Anne, ocuu babann kzgnlyla korkutur, gen kadn tacizciye
etrafndaki erkekleri ne srerek gzda verir. Bir kadn olarak eksiktir, ancak onun
tamamlaycs olan eril figr arpmada yer alacaktr. Oysa baba genellikle olunun yerine
kavga etmez, erkekliin ispat iin ocua karlk vermesini, dvmenin kurallaryla birlikte
retir. Psrk kalmas durumunda ise diil alana dahil edilir. Kz ise kavgaclyla erkek
Fatma lakabn elde edecek ve cinsel kimliinden uzak olmakla aalanacaktr.
Erkek ocuk, savaa, rekabete dayal oyunlarnda kendini bilerek fkelendirir. Bu ona oyunu
iin gerekli hz kazandrd gibi, g gsterisi anlamn da tar. Pek ok savunma sporunda,
rakibe fkeli nidalar savurmak, kavga ritelinin bir parasdr. Dmann varl onu
diriltmekte, savaa ar erkeksi zellikler zerinden yaplmaktadr. Bu onaylanm bir
fkedir, ancak yaradl byle diyerek tepki azaltlsa da, yerli yersiz fkelere kaplan
erkekler (zellikle hiyerarinin en st noktasndaysa bundan yararlanan) iin ayn sempati
duyulmaz. fke bu erkekler iin zaafn, zayfln klfdr. tiraf edilemeyen kskanlk ya da
sorumluluk almak istemedii bir konu hileyle fkeye aktarlarak, yaplmas gerekenden
kamasn salar. fke avantajdr, talepleri engeller. Ancak kadnn bastrlan fkesi gibi,
kkrtlan fke de hakszlk ierir. nk korunakl olduu alan onu eletiriden, direnten ve
dolaysyla gelimekten, duygularn tanmas, kzgnln kontrol etmeyi renmesi iin
gerekli sreten alkoyar. fkesi bilinsizdir.
zbilincin gl ve ho olmayan duygular zerinde daha kuvvetli bir etkisi vardr: fkeye
kapldm dncesi daha byk bir zgrlk salar; salt hissedilen duyguya kaplarak hareket
etme seeneini deil, ayn zamanda bu duygudan kendini kurtarmay deneme seeneini de
sunar. 69

Kzlara fkenin diil olmad, fkeli erkei sakinletirmeninse olgun kadn kimliini
gsterdii retilir. Bylece erkek, fkeyi flrt etmek iin kullanr. Bu, kza gelip onu

69

Daniel Goleman, Duygusal Zek, eviren: Banu Sekin Yksel, (stanbul:Varlk Yaynlar,.1998) sf. 67

55

sakinletirmesi ve bu srecin ifti birbirine yaknlatrmas iin yaplan ardr. Masallarda

kzgn olmak ve bu yzden abesle ya da vicdansz olanla itigal etmek, yalnzca erk sahibi ya
da doast, genellikle de kt kalpli kadnlarn ayrcaldr. Tanralar ve ecinniler,
kzdklar anda kolayca bir felaket hazrlayverir. fkenin tepkisi hemen ve dorudan verilir.
Ki onlar da olaand varlklar olduu iin, herhangi kadnlar iin model oluturmaz. Kzlar
yasaklanan kzgnl krlma ya da ksme ile ikame eder. Erkek ise darlp, gcenecektir.
Krlmann karl efktken, darlma ancak edimle ya da tavizle uzlamaya varr. Biri emin
olmadnda bile ben haklym nidalar savururken, dieri nc kiilere ne kadar
zldn, tm fedakrlna ramen grd hakszl anlatarak sen haklsn denmesine
urar. Karar o dorudan vermedii gibi, kzgnln sertlii de zntnn yumuaklna,
koruma hissi uyandc yansmasna devredilmitir. Kzgnl yanstma abalar, duygusal
hazneye uygulanan ayrmcln deneyim boluu yaratmas nedeniyle beceriksizce yaanr.
Devreden bir baka ey de, kavgann zneleridir, erkee olan kzgnlk kadnlararas kavgaya
ynelir. Bir rol modelleri yoktur.
Kz ocuk bebei zerinden annelik tasarmn gerekletirirken, bir bakas adna
karar verme, ynlendirici olma konusundaki tek altrmasn da yapar. Saysz oyuncak bebek
biraraya gelip misafircilik oynar, olaylar ya da kiiler hakknda konuur, yaknlar ya da
uzaklar. Ancak gariptir ki, (eer bir hayvan deilse) oyuncaklarn hibiri erkek deildir.
Erkek iletiim altrmasnn dnda kalr. (Ancak kocam dedi ki, babalar buna ok
kzyor gibi sylemlerde bir anlat olarak yer alr.) Grld gibi tm oyunlar yaknlarla
iliki zerine kurulmutur ve d dnyaya ait olanlarn bir altrmas yoktur.
Kz ocuk, davranlarn bakalar zerindeki etkisini dnerek dzenlemek zere
eitilir. Bu da zellikle dsal alanda, o kafasnn iinde btn ebevyenlerinin ve evrenin
kurduu mahkemenin sonucunu bekledii iin kararsz bir kimlik izmesine neden olur. Hzl
karar verme ans yoktur. Tatile ya da gece bara gitmek iin gnler ncesinden ailesini ikna

56

etme almalar yapar. Ona acmalarn salayacak bir znt, evde alnan ar sorumluluk,
sempati, arkadalarn tantm, dar kmasn mutlaka gerektirecek bir neden... Bunlar ie
yaramadnda tepkiyi gze alarak gittii yerde ise, ruhsal zgrlkten yoksundur. Akl
ailesindedir, iittii ac szler gibi kendi szleri de iinde tekrar tekrar yanklanr. te yandan
bunu yle ok hayal etmitir, bamsz olmad iin arkadalarndan yle ok utanmtr ki,
zorlama bir ar keyif ister. Sabrsz ve yksek beklentisi ise, elenmenin n koulu olan
rahatl ondan esirger. D dnyay bir ayrcalk olarak etrafndan dinlemitir, ona gece
hayatnn en renkli ksmlar anlatlmtr ve tahayyln keskinletirdii renkleri gremedii
iin kendini ya ge kalm ya da dlanm hisseder. Bu his ise, onu bu dnyayla iletiim
kuramayacak bir eksiklikte ya da yap farkllnda olduuna inandrr. Hem hazz tatm olsa
bile, eve dndnde karlat yaptrmlar, ona o kadar da zevk almadn syler. Bir ka
saatlik hazza karlk gnlerce srecek bir gerilim yaamtr ve hamlesini srdremedii iin
bir kez daha baml olmann utancn hisseder. Ailesi ise onlar ok zdn sylerken, sk
sk gsteri amal hastalklar kullanr. Bu durumda kz ailesinin asla deimeyeceini, dahas
yle yetitirildiklerine gre deimelerini beklemenin hakszlk olduunu ya da en azndan
hazznn ederinin bakalarna verdii zarar karlamadn dnr. Nurdan Grbilek
Azgelimi Babalar adl makalesinde bu vicdan ilikisini yle betimler:
Bize hakszlk ettiini dndmz insanlar balamann, onlara duyduumuz kzgnl
hafifletmenin bir yolu budur: Onlar, bir zamanlar kendileri de hakszla uram ocuklar
olarak dnrz. Ama hakszlk duygusuyla ba etmenin bir yolu daha var: ocuklua
yklenen btn olumlu deerleri (masumiyeti ve bozulmaml, erdemi ve duygululuu hie
sayp) bir kt ocuk, bir asi evlat olmak. 70

Kanksama, kaytszlk, kararszlk birbirini harekete geiren domino talar gibi

ilerken, ailenin sylemi sabit kalr: Elbette sana gveniyorum, ama yabanclara
gvenmiyorum. Aslnda bu salkl bir dncenin admlarndan biri de olabilirdi. Ancak

70

NurdanGrbilek, Azgelimi babalarKt ocuk Trk (stanbul: Metis Yaynlar, 2001). sf.60

57

tehlikeler (Burada her zaman sylenen cinsel kullanm ya da tehlikeli bir ortamda yalnz
braklmadr.) karsndaki neri, onlarla hi karlamayaca bir yaamaszlktr. Yoksa
byle bir durumda kendini nasl koruyaca ya da urad hasar nasl onaraca deil Bu
nedenle de atlmlarnn yaratt zararlar, onu ailesinin mantna daha ok yaklatrr.
Enerjisi ve cesareti tkenmitir. Hem dsal, hem isel alandaki baarszl, hem de
kararszln utancyla Ki kadn kararszl, kltrel deil gdsel bir ey olarak
tanmland iin, nedenleri anlama abasna da ket vurulur. Oysa aabeyi, babas ya da
kocas ile d dnyann ilikilerine dahil olsa, bu bedelleri demeyecektir.
Kadnlarn duygusal ilikileri konusunda daha hrsl olmas, dier ilikilerden mahrum
braklarak dar bir alana hapsedilmeleri ve tm enerjilerinin de buraya akmasyla balantldr.
Gdsel olarak tanmlanan kadn kskanlnda, gze arpan kskanln znesidir. Oysa
kskanln elde tutulmak istenenin deeriyle, yani nesnesiyle ilikisi ok daha aklaycdr.
Mead, kadnlarn tarih boyunca zgrlklerinin, ekonomik varlklarnn, kendi ocuklar
zerindeki haklarnn hep erkeklerle kiisel ilikilerine bal kaldn anmsatr. Meade gre
gvenceden yoksun kadnn, gerekli ekonomik ve toplumsal nesnelerin salaycs erkekle
ilikisindeki endie, eer byle grnmek isteniyorsa kadnlar kskan cins yapmtr.71 Bu
nedenle kadn yalnzca kocasna deil, oluna kar da kskantr. nk olan ocuk onun
hem itibarn, hem de gelecee kar gvencesini salayan ve ayn zamanda sorunlu ailelerde
kocasnn yerine sosyal ihtiyalarn gideren, iltifatlaryla anneyi sevgili gibi martan,
dnde cenazede ona elik eden partneridir. Bu anlamda anne-ocuk, gelin-kaynana
ilikisini dzeltmek iin, ncelikle evlilik ilikisini normalletirmek gerekir. Masallarda da
genel olarak, dul kalan kaynanalarn gelinine kar daha kskan olduu sylenebilir. Karkoca ilikisinin salkl ve btnlkl olarak yaanmad ailelerde, ebeveynlerin bir ocua

71

Margaret Mead lkel ve Uygarlam Biimlerde Kskanlk Akn Anatomisi, eviren: Mehmet Harmanc,
(stanbul: Milliyet Yaynlar, 1971) sf. 84

58

daha dkn olmas, onun kendi tarafnda olmasna muhtal, ocuun yitik ein ilevlerini
yklenmesi; kardelerin kavgalarnda ocuu kendi glgesi, temsilcisi sayan iftin temsili
tartmasn andrr. Ancak bu ilikinin tersi de yaanr. Koca, baba; kar da anne roln
yklenir. Bu, ayn zamanda uzun sreli kadn-erkek ilikisine duyulan ihtiyacn
kaynaklarndan biridir. nk yetikin olmakla feragat edilen tm korunma, balanma,
gnlk yaamn ayrntlar zerinde durma, efkt dokunular, ocukluun uzun sreli
kucaklamalar, snrsz vericilik, ilgide sreklilik, mzmzlanma, marma ayrcalklar dier
ilikilerde bu lde salanamaz. Ak ilikisi bize karlkl olarak ocuklama ans verir. Bu
tatl ikme, bamlla dnrse ya da ana-baba taklidi younlarsa, akn znel doasna
dair arptmalar yaatr. Sk rastlanan bir durum olarak gen kadn iin bir olgun erkein
sevgilisi olmak, ayn zamanda eksik kalan babann ikamesidir. Babann efktiyle balayan
iliki, giderek babann otoritesini kabullenmeye varr. Erkek ise ayn ekilde ona annelik eden
kadnla evlilii tercih eder. Anne ayn zamanda ak anlamna gelmemeye baladnda da,
ihtiya duyduu kadn paralayarak, ok elilik iinde biraraya getirir. nk karsn deilse
de, annesini terk etmesi mmkn deildir. Bylece yalnzlk duygusu yaratan iliki, yalnz
kalma korkusuyla srdrlr. Hem kadn, hem erkek iin..
...oysa, insan herhalde yalnzla dayanma gcyle sevgiye balayabiliyor. Sevgi, igd
deil, bilintir. nsan, yalnzlndan en kolay igdleriyle kaar. Korunma ve cinsel
igdleriyle. gdleri yok saymak, giderek aalamak mmkn m? Evet, hatta bu ok da
kolay. Zor; ama, salkl olan, igdleri zgrletirmek. Bilin, zgrletirilmi igddr
demek, bana yanl gelmiyor. 72

Genel olarak sevginin deil, akn ve tutkunun kskan olduu, bu duyguya ivme
kazandrann da kaybetme, deersiz bulunma korkularyla ve zgven eksikliiyle ilikili
olduu sylenebilir. Ancak baarnn ve gzelliin zirvesindeki kadnlarda da benzer bir haset
duygusu vardr. nk o masaln ganimetini gzel deil, en gzelin alacan ve rekabetin

72

Kurtulu, Harita Metod Defteri, sf. 140-141

59

yalnzca hemcinslerle yaanacan renmitir. stelik ne yaparsa yapsn, deeri sonu

olarak cinsel deerine gre belirlenecektir ve gizli kabul, istediini ancak erkein zerinden
alacadr. Bu tr bir kskanlk, akla ilgisiz olmakla birlikte yanlsamasn verir. Ama
istenen herhangi bir ey olabilir. Birliktelikteki kskanlk tepkileri, dier kadnn statsyle
yakndan ilikilidir.
Onlarn arasndaki kskanlk da burada balyor ite. ktidarla ilikilerini erkein fallusu
zerinden kurduklar iin, teki kadn bu dolaym kaybetme korkusunun cisimlemesi
haline gelir. Erkek zerindeki dolaym kullanma haklarn tehdit etmeyen teki kadnlar
onlar iin pek de nemli bir sorun oluturmaz. Fahielik kurumunun kadnlar tarafndan
binyllardr kabul grebilmesi tam da bu nedenledir: Fahie erkein fallusuna sahip kacak
filan deildir, nk erkek, fahieyle ilikisinde isimsizdir; tpk fahienin de isimsiz olmas
gibi. simsiz bir kadnla, kastl olarak sosyal ilikiler erevesinin dnda konumlanm bir
meknda biyolojik bir iliki kuran, kendisi de erevelenmemi, iktidar andaki yeri
belirlenmemi erkein, bir fallusu yoktur; bu nedenle fahieyle kurulan iliki biyolojik bir
iliki olmann tesine gidemez. Biyolojide ise fallus yoktur. Bir penis vardr olsa olsa. 73

Somayn szn ettii aka dair bir kskanlk deil. nk erkein bir baka kadnla
sevimesinden deil, temelde erkein araclyla sahip olunan kaybetmekten duyulan bir
korku bu. Erkein kskanlnda ve bekret istemindeki srarnda ise; bir baka erkekle
karlatrlma, yenik dme, iktidarn kaybetme korkusu hakim. Bu nedenle de, kadnn
baka bir erkekle bakmasna bile tahammlszken, onu bir dier kadnla seviirken grmek
en heyecan verici fantezileri olabiliyor.
Sonu olarak, kltr kadn baml klmak zere iler ve masal da bu amala kullanr
ya da bu amaca hizmet eden masallara yaam ans tanr. Tabii baml bir varlk isteyen,
hatta buna muhta olan kimsenin bamszlndan sz etmek de pek mantkl olmasa gerek.
Baml klma istei temelini arkaik sylemde kendini aka belli eden, uygar dnyada ise
hcrelere sinmi, ancak grnmezlii de elde etmi olan kadn korkusundan alr. Bir

73

Somay, ark Okuma Kitab, sf.68

60

sonraki blmde kadn korkusunun femme fatalee ve annelie aktarm ile her zaman ona
elik eden saf ve masum kza rnek oluturan masallar zerinde durulacaktr.
C- Bamsz Kadnn Yaratt fke, Bamlln Kullanm Alanlar: Femme Fatale
Anne, Saf Kz: ki Kadnn Gzelliiyle Girdii liki
Erkekler gzellie zekdan daha ok deer verir. nk ortalama bir erkek
grmeyi dnmekten daha iyi becerir. (Anonim)

Kadnn katlanlabilir tek stn zellii olan ve grkeminin yan sra sahibince
tanabilen, mlk edinilebilen bir mcevher olma niteliiyle arzulanan gzellik, zekyla
birletiinde iticidir. nk kendinin mlk olmas tehlikesini yaratr. Oysa sradan erkek bir
varln gzelliini deil, o gzelliin efendiliini ister. Geri masallarn kkrtc erotik
fantezilerinden biri de yaman dv, usta binici, erkeklere tepeden bakan, bamsz dii
kimliidir. Ama o da evlendii anda -ki yalnzca onu altedecek bir adama onay vardrolaanst bir hzla metamorfoz geirerek, evcil bir yaratk haline gelir. Alt edilmenin
cezbedici yannn ne olduu sorusunu bir yana brakrsak, cazibesini zorlu bir av olmakla
arttrdn syleyebiliriz. Ancak erkek avn zorlu gemesini istedii kadar, sonunda zafere
mutlaka kavuacan da bilmek ister. Bundan sonra da yaamyla lm arasndaki izgiyi
elinde tutar, efkt gsterdii kadndan karlnda muhtaln alr. Bamsz kadnn da
ayn ilgiye, hatta hayatla daha fazla arptna gre daha zenli bir ilgiye ihtiya duymasna
ramen, buna mazhar olmamasnn nedeni de budur. Fantezilerde en ok arzulanan kii
olsalar da, onlarla bu korku nedeniyle uzun sreli bir iliki kurulmaz. Erkek ona ihtiya
duymadndan deil, kahraman olma istei karlanmad iin. Tpk tanr gibi o da Bana
sn ars yaparken, kendini kutsal ve mutlak ihtiya-iktidar olarak grmek istemektedir.
Ki gelimi bir kadn snma talebinde bulunsa bile bunu karlamak, kapasiteyi zorlamay
gerektirir. Bu kadnlarla arzu ilikiye girer, masum yerine o cinsel tatmini verir, akl hocas,
snlacak anne kuca olur, ama iin iine hele ki evlenmek gibi haklar girince, bu kadn

61

alcnn vicdannda etkisiz hale gelmesi iin hemen bir femme fatalee dntrlr. Korku
deil, ama korkulan yok edilmitir.
Kadn iin temel tanmlamann gzellik, erkek iinse aktiviteye bal zellikler
zerinden yaplmas cinsellie bak da gsterir. Edilgen ve etken kimlikler... Femme
fatalein bir dier zellii de erkekten cinselliini talep etmesidir.
Baz kadnlarn seksi tehlikeli -istenmeyen gebelie yol aabilir ve kolayca lverirsin- ya da
olayn znesi erkek tiksindirici olduu iin iren bulduunu kabul etmek istemeyen erkekler,
kadnlarn cinsellii kt bulduuna karar verdiler. Byk bir olaslkla da cinsellik ou
kadn iin hatta pek ok kadn iin pek ho deildi, nk alacak kadar yakn bir zamana
dein erkekler kadn bedeninin cinsel adan nasl altn bilmedikleri gibi ou zaman
umursamyorlard da. O zaman erkeklerin, iyi kadn iin cinsel zevkin var olmadn
belirleyip fahieyi hiperseksel olarak tanmlamalar artc m?74

Erkein ehveti apknlk, kadnnki ise sapknlk (nemfomanyaklk), dahas -Msrda

hl kz ocuklar snnet edildiine gre- gereksiz ve tehlikeli bir durum olarak tanmland
uzun sre. Kuranda erkein hakk, kadnn grevi olarak formle edilen cinsellikteki
poligami erkek iin kutsaldr. Ancak buna kk bir antrma yapan dul kadn, fahieliin bir
alt dal olarak anlr. Masallardaki vey anneler de, dullarn, yani ikinci bir erkekle birlikte
olan kadnlarn temsilidir. 75 vey anne ne karlmtr, ne de talep edilmitir. O erkei hileli
gzelliiyle batan karr. Ama reme ondan esirgenir. Bazen ilk kocasndan ocuklar
vardr, ikinci evliliineyse yalnzca cinsel bir anlam yklenir. Diiliinin yaratt tehdit, ok
daha ak bir anlatmla bir Suriye masal olan Kzmnde geer. Bu masalda prens,
nianls Kzmn vey annesine emanet ederek, seyahate kar. vey anne kz nehre

74

Blue, pmek, sf. 87

75

Yaygn ka noktas bu durumu yle aklar: Erkek doann retisine gre poligam, kadnsa -en iyi tohumu
alma ihtiyacyla- seici ve monogamdr. Erkein tohumlarn samak ve remek konusundaki gl gdsne
karlk; kadn, ayn anda iki kez hamile olamayaca iin baka erkeklere ihtiya duymaz. Oysa hamile olmak
konusunda bu kadar hassas olann ayn zamanda salamc olmas durumunda, erkeklerden birinin onu hamile
brakamamas tehlikesine kar dl yoluna daha fazla olanak sunmak istemesi daha mantkldr. Yok eer
cinsellii remeye indirgemeyeceksek, erkein bir gn iindeki orgazm olabilme yeteneiyle, kadn orgazmnn
nicel snrszlk olana, denklemi tersine evirmeliydi.

62

atar, byyle grntsn taklit eder, kendisi iin de sahte bir mezar hazrlar. Mezar tann
zerine Burada olunu her eyden fazla sevmi olan kraliemiz yatmaktadr. diye yazdrr.
Byyle Kzmnn klna girerek, gelinin azndan prense dolayl olarak kendi
duygularn aar: Onu darda bir yere gmdrmeye yreim dayanmad. O yalnz seni
seviyor ve lmnden sonra da hep senin yaknnda olmak istedi. Bu onun son isteiydi.

76

Bylece kralie vey oluyla evlenir ve grkemli bir ehvani iliki yaamaya balar.
Cinselliin bu ak anlatm, bir baka istisnayla devam eder: Kralie hamile kalr. ld
sanlan Kzm ise talihin yardmyla tam karya yaptrd esiz atosunda, bu olayla
birlikte intikam alaca gn bekler. zmlerine aeren kralieyle kocas atosuna geldiinde,
her eyi ortaya karacak sreci balatr ve eski konumuna geri dner. Bu masal aykr bir
rnek olarak enseste konuma olana vermi olmann yan sra, vey annenin cinselliindeki
tehditi aklamadaki drstlyle de farkldr. Douda ya da Batda sabit olan ablon bir
kez daha karmza kar: yi kz intikamn almak iin talihin dnmesini, (ki aslnda
dnmtr, olanaklar vardr) rastlantnn dmann ayana getirmesini ve erkein yarg
olarak hazrda bulunmasn bekler. Dier masallarda da hesaplama her zaman erkei, yani
evlenmeyi bekler. Femme fatalein dorudan yapt ktln hkmn verecek olan
erkektir ve iyi kz bir kez daha yalnzca dolayl alanda kalr.
yle ya da byle masallarda sk sk bu ikili karmza kar. Gzelliin iktidarna
sahip olan ve bunu kabullenen kadn femme fataledir ve ona her zaman saf ve masum bir kz
elik eder. Aada kendi z niteliklerini deerlendirmek asndan bile biri baml, dieri
bamsz iki tiplemeyi anlatan Pamuk Prenses masal incelenecektir.
Bir zamanlar gzelliini/cinselliini kolayca iktidar iin kullanan Kralie, aynann
grne ykcla varacak bir muhtalk duyar. Tepkisi ise zlp ie kapanmak deil,

76

Rafik Shami, Maluladan Masallar, eviren: Saffet Gnersel, (stanbul: Kabalc Yaynevi, 1999) sf. 102

63

hiddetlenmek ve sahip olmak istediinin nndeki engeli kaldrmaktr. Prensesin lm ya da

dirimi onu olduundan daha gzel ya da irkin yapmayacaktr elbette. yleyse asl korkulan
gzelliin etkisini, yani iktidarn paylamaktr. nk femme fatale kaderine, hatta balantl
olduu tm kaderlere mutlaka hkmetmek ister. Cinsel cazibe ise bunun tek aracdr.
Kralienin gzelliini baba-kral elde etmek dnda nasl kulland ise masaln aklad bir
ey deildir. vey anne Pamuk Prensesi yalnzca ondan gzel olduu iin ldrmek ister.
Ancak ilgin olan, masaln prensesin bir dnya gzeli olarak doduunu anlatarak
balamasna ve daha sonrasnda da bu gzellie vgnn devam ettii bilinmesine ramen,
gzelliinin ancak erginlemesiyle birlikte katlanlmaz hale gelmesidir. Demek ki, asl
kskanlan gzellik deil, onun cinsel deere ulamasyla birlikte edindii etkidir. Tabii bu
arada gzellii -bir ktlk sfatna sktrlm olsa bile- kabul edilen vey annenin karsna
gen bir rakip karmak ve bunun kadn ldrttn varsaymak, menapozu kadnln
yitimine e tutan gr akla getirir.
Aslnda masal yargsn da, retisini de bu iki kadnn gzellikleriyle kurduklar
ilikide arar. Biri gzelliinin farkndadr, ona sahiptir ve bu yzden cezalandrlr. (Krmz
Pabularda tutkunun cezalandrlmas gibi.) Dieri ise alakgnlldr ve tpk babas gibi
bir iradesiz iyidir.77 Yamal elbiseler giyer, hizmete koar, her emre boyun eer ve asla
ikayeti olmaz. Kral Tanrnn yeryzndeki temsilcisi sayan ve bu nedenle de kraliyet
ailesinden birinin ldrlecekse bile kannn dklmesini kesinkes tabu sayan Hristiyan
Avrupa geleneine (avcnn kzn yreini karma emri almas), bir prensesin yamal
elbiseler giymesi samalna ve sarayn prensesin hizmetilik yapmasna hi mi hi ihtiya
duymayacak zenginliine ramen stelik. Ancak u da var ki, bu masal sarayllar iin deil,
halk iin yazlmtr ve aklilik onlarn hayatna gnderme yapmak iin fire verir. radesiz

77

Baba karsnn lmyle yklr, hemen baka bir kadnn iradesi altna girer ve kzn hi korumad halde
nedense hibir sitemle karlanmaz.

64

iyiliin yceliine geri dnecek olursak, uysall vlen kiinin kraln tek varisi olarak lke
ynetiminde etkin olma ansnn yan sra, buna dair bir sorumluluu olduu, yani halkn
kt bir kralienin erkine terk edenin zayfl unutulur. Ama onun amac zaten iyi bir ksmet
bulmak, lkesini de eyiz olarak deerlendirmektir. Bu ksmete ulamak iin de gzellie, iyi
kalplilie, uysalla ve hamaratla sahiptir, ama akla deil. yle ki ne durup dururken avc
tarafndan ormana gtrlmeye kar kar, ne vahi bir ormann tehlikeleri hakknda dnr,
ne de tanmad insanlarn evine snmakta saknca grr. Hatta yedi ccelerin evine girer
girmez kukusuz akl almaz bir tuhaflkla etraf siler sprr, sonra da bu kadar tehlikeli bir
durumda olmasna ramen, rnein cad olduu bilinen kralienin onu eni sonu bulacan
dnme ve nlem alma zahmetine katlanmadan uyuyuverir. Gerek bir insann zntsne
bile sahip deildir. Yalnzca mutluluk, saflk ve iyilik hastalna yakalanm, daha sonra yedi
ccelere karlar ya da anneleri gibi davranacak bir gen kzdr. Ancak elindeki silah iyi
kullanr: Koruma ihtiyac uyandrmak ve bylece kiisel sorumluluklar iin taeron
kullanmak.
Pamuk Prensesin gzelliinin prensle karlancaya kadar tek bir asal etkisi vardr:
Sempati yaratmak ve bylece ilikileri hzlandrrken, ayn zamanda istenilen yne ekmek.
Geri kralie onu kskanr, ama bu da yalnzca kralieye dair bir istisna olarak sunulur.
Buradaki ktlk, hayatn dinamiklerinin doal bir sonucu deil, aykr bir durum olarak
gsterilmitir. Ayn ekilde hayat marka kurgulama durumu, sz edilmeyen tanklklar,
avc ve yedi cceler iin de geerlidir. Gzellie hizmet eder, ama cinsel ilgi gstermezler.
Prensse snfsal ilikiyi deitirmedii iin cinsel olana, pmeye dairdir ve bu kadna bir
anda ak olunabildiini kantlar. Avc alt snftan olmakla, yedi erkekse cce olmakla idi
edilmitir. Yine de gen kz koruyacak kadar erkektirler. Ccelerin bu gerek d tasarm,
masaln iinde gizlenen bir ayrntda nedensel kaynan aklar. Toplumun iinde yaamay
sememi, bir ormana yerlemilerdir, nk tecrit edilmilerdir. di edilmeleri de bir kez

65

daha bu tecriti gsterir. Bu yzden pornografik fkralarn ve karikatrlerin en popler

elerinden biri olarak, masaldaki durumlaryla sk sk dalga geerler. Bu bir ocukluk
hayalinin kirletilmesi olarak da grlebilir. Ancak masaln bizi istediimiz eye, yani yalnzca
setiimiz erkeklerin cinsel ilgisine mazhar olmaya, dierlerinin de koruyucu, kollayc
sonradan baba (Hulusi Kentmen, Nubar Terziyan) ya da karde (Halit Akatepe) modelleri
olmasna inandrmas hayata hazrlksz yakalanma sonucunu dourmaz m?
Pamuk Prenses bana gelen belalardan ders karmayan, kendi aklyla nlem, hatta ev
ileri dnda sorumluluk almayan, her eye safa inanan, dnsel deil, bedensel aba
harcayan biridir ve nedense ideal kadn tipidir. Her zaman himaye ister. Zenginlii de
yoksulluu da bakalarna baldr. Baba sayesinde prenses, vey anne nedeniyle hizmeti,
fakir ve aresiz olur, lm tehditi altna girer, sonra avc ve yedi cceler sayesinde kurtulur,
derken vey anne tarafndan ldrlr ve nihayet prens sayesinde beklenen gzel bahtna
kavuur. Masaln kadnlar iin retisi udur: Sen sesini karma, evini ve kalbini temiz tut.
Biri kurtarr. Acaba ka kadn gizli gizli bu bahtn zlemini duymu ve ka kii, hangi bedel
karlnda kurtarlmtr?
Masal batan sona byk atmalar, sancl sreler iermesi gereken olaylarla
ykldr. Ama sre yok saylr, her ey birdenbire ve prensesin atma iine girmedii bir
kurguyla halledilir. Aslnda gerek hayatta da, bu yntemin ilemedii sylenemez. Kzan
deil zlen, darlan deil krlan kadn erkekten destek alr. Gl kadnsa, ayn destee
mazhar olamaz. O, birlikte mcadele etmenin zevkinin yaanaca yaren deil, bir rakip, bir
tehlikedir. Dier kadnsa, alamak ve yardma muhta olmann snanm silahn kullanr. Bu
nedenle psikosomatik hastalklarn mdavimi olan cinste pazarlk haklar deil, vicdan
zerinden yaplr. yi kalpli, fedakr, alkan, azla yetinen ama ok olan hak eden, dorudan
mcadele etmeyen, syleyecei her eyi yumuatarak, uygun an bekleyerek, yle ya da
byle erkein gururuna rvet vererek syleyen ve efendinin efendi olmak iin muhta olduu

66

kleyi sunan kadn. stenen budur. Sorumluu gzel olmaktr rnein, ama ona sahip olma ve
takdir etme ii erkee braklan bir haktr. O gzel olmak iin cann diine takacak, ama
iltifatlara illa da estafurulllah diyecektir. nk gzellii, kabul ettii anda irkinleir,
geerliliini yitirir. Oysa gzelin gzelliini bilmemesi, estetik bilgisinin yetersizliini
gsterir. Ayrca bunu anlamak iin kadn neden bir bakasnn aklna ihtiya duysun ki? Evet,
vey anne gzelliinin farkndadr ve bunu kullanr, peki ya Pamuk Prenses? Acaba irkin
olsayd bunca sevilir miydi, belay davet ettii halde bunca kurtarlr myd, cceler
lmnden sonra bile gzelliinin seyrine devam etmek iin onu cam tabuta koyar myd ve
prens bir ly pp dirilttikten sonra onu kraliesi yapar myd?
Gzelliinin farknda, kaderine hkim, kimse tarafndan ynetilmeyen ve cinsiyeti
kadn... Bu bilgiler verildiinde, karmza kimin kacan tahmin etmekte zorlanmayz:
Femme fatale. nk bu kadn akll ve bu, yalnzca tek bir cinsin kusurudur. Masal iki
kadnn gzelliiyle ilikisini, bir tezat olarak retisini vermek iin kullanr, vey anneyi
kurban ederken dier kadnlara ders verir. radesiz iyiliin, kendine drste sahip olmamann
erdemini. vey anne rakibini ldrmek istemiti. Peki ya prenses? yle de deerlendirilebilir
bu iyi ve kt karakterlerin stelik hep ayn biimde biraraya gelmesindeki srar: Elbette vey
anneler bunca kt, vey kardeler irkin, geimsiz ve niteliksiz, en kk hari kardeler de
tembel ve bencil olmak zorundayd. nk iyiler alk almak, hatta iyi olmak iin bile
ktnn yardmna yaslanyordu. Ancak bu kadar kt niyetli olmayp, Pamuk Prensesin
davranlarnn yetitirilme biimine, kltrel mirasa bal olduunu da syleyebiliriz. Ki bu
durumda da masal yine tehlikeli bir reti sunmaktadr: Gzelliin iyi baht getirdii.
Masaln bunca biri ak, biri gizli ekimelere dayal olmasnn nedeni, onun gerekte
fazlasyla cinsel sembollerle ykl olmasdr. Bu nedenle de pornografik rnlere en ok ev
sahiplii yapan masaldr. Cam ve krmz elma bildik cinsellik simgeleridir. Prenses elmann
yeil ksmn, yani ocukluu deil; krmz, yani cinsel olan tercih eder. Cadnn daha nceki

67

iki giriimi de yine prensesin cinsel cazibeye ulama arzusunu kullanr. Tarak ve korse. Korse
ayn zamanda onu sktrarak, bymesini engellemeye dnk bir giriimdir. Gzelliin bir
tehdit olmas, masaln iinde dorudan bir itirafla da anlatlr. Ayn zamanda bir cad olan
kralie, Pamuk Prensesi herhangi bir kla girecekken yal ve irkin bir kadn
grntsne brnerek kandrr, yani gvenini kazanr. Bylece prenses elmann yasak
tutkuyu simgeleyen krmz tarafn yer ve geici bir lm halinde ergenlie gei iin
bekleme srecine girer. Camdan tabutunun iindeyken de onu bilgelii simgeleyen bayku,
bilinci simgeleyen kuzgun ve sevgiyi simgeleyen kumru ziyaret eder.
Salt bedensel olgunlua erimi olmak, insann, evlilikte temsil edilen zihinsel ve duygusal
erikinlie erimi olduu anlamna gelmez. Yeni, daha olgun kiiliin olumas ve eski
atmalarn badatrlp btnletirilmesi iin daha ok bym olmak, daha ok zamann
gemesi gerekir. nsan kar cinsten birinin eliine, onunla giriilen ve olgun erikinlie
ulamak iin gerekli olan yakn ilikiye ancak o zaman hazr olur. 78

Kuzgun, bayku ve kumrunun ziyareti de bunu simgeler. Ayrca ccelerin karanlk

ukurlara girip kmalarn gerektiren madencilik iiyle uramas da fallik yan anlamlar
ierir. di edilmelerini akliletirmek iin kullanlan bir tanm da, onlarn yalnzca maddesel
olan biriktirmeye dnk ilgileri, kendilerini cinsel olandan soyutlamalardr. Son olarak daha
nce sz edildii gibi lm bir erginlenme treni, pme ise bir cinsel birleme taklididir.
Bunca seksolojik yan anlama ramen Pamuk Prenses masum gzelin semboldr.79
Bu masum sfat ise, gzelliin tehlikeli, kurnaz ve hain olmasna dair korkuyu aklar.
Korkusunu akliletirmek iin yaratt korkutucu kadn tipleri, srekli ldrlr ve yeniden

78

Bettelheim Pamuk Prenses sf.58-69

79

Masaln ilk metinlerinde pmenin yerini alan tecavz, saysz cinsel gnderme ve safln olana olan
kurtulu arasndaki kartlk, Pamuk Prensesin lm adl romanda yerini bulur. Annenin bedeninde, hem
zannenin koruyuculuundan yoksun kal, hem de vey annenin uygulad iddet ve onu, cann almak zere
bir erkee teslim etmesi mevcuttur. Romanda kk kz, babasnn sistematik tecavznn yaratt hasar
anlatr. Walt Disneyin harika dnyas onun snadr. Ama ayn zamanda hayali mahkemesinde de azabn
yine o dnyann simgeleriyle aktarr. Yarg alamakl bir sesle Pamuk Prenses davasn aar ve anneyle
babaya alan bu dava yargcn sessizlik arsyla vurarak krsy paralamasyla sonu alamadan kesilir.
Jeanne Cordelier, Pamuk Prensesin lm, eviren: Engin Sunar, Sel Yaynclk, stanbul; 1997 sf. 56-58

68

yaratlr. Bir paras onu yok etmek istese de, erotik fantezisi varlna muhta kalr. Arzu ona
doru koarken, rneimizdeki kralieye kzgn demirden ayakkablar giydirilmi, bylece
hareket etme/edim cezalandrlmtr.
Kanmca kadnn gzel olma zorunluluu, temeldeki bir irkinlii (buna rnek olarak her
kadnn iinde bir fahie vardr dncesi verilebilir) rtmek iin kullanlan bir maskedir.
()Kadndan duyulan korku bu yolla bir kez daha kadna yanstlmakta ve kadn yceltilerek
bu korkuya kar bir savunma mekanizmas gelitirmektedir. 80

Pamuk Prensesin ho bir ekilde sslenen bamll, etrafna bir koruma emberi
rer. O iyi kadnn temsilidir ve iyi, hele ki muhta kadna kar arzu eylem zgrln
yitirir. Erkeklerin kendilerini ancak fahielerin yannda saknmadan yaayabilmesinin nedeni
de budur.
Masallarn dilsiz kalana anlatm olana verdiinden ve oklu okumalara aklndan
daha nce de sz etmitik. ki kadnn birinin herhangi bir anlamdaki lmne kadar devam
eden rekabeti, ilikiye u denklemle bakmakla akla kavuur. Pamuk Prenses ve Sindrella
gerek fiziksel, gerek karakter yaplaryla annelerinin tpatp benzeridir. Bunlar bamsz birer
karakter olmayp, adeta annelerinin devamdr. Kz anneyi temsil ettii iin, annenin lmyle
baba-kz ilikisi budanr ya da son bulur. Pamuk Prensesin annesi onu doururken lr. Bu
talihsizlik bir bakma anlamldr. Bir kiinin ayn anda iki kere varolmasnn tuhafln giderir
nk. vey anneleriyle atmalarnda kullanlan sylem de, ilk kar-koca ilikisinin -bir
yknn bitmemesinden duyulan rahatszlkla- baka bir yk formuna tanarak
srdrldn gsterir. vey kzla olan atma ilk ee duyulan kskanl, hazmszl
ierir. Rekabet iki kadn arasndadr, bu yzden varlklar birarada dayanlmazdr. Hrsn
kayna kzn bedeninde ilksel kadn ldrmektir. Bu rnek Sindrellann vey kardeleriyle
bir kez daha yaanr. Onlar da tpatp annelerine benzemektedir ve baka bir kadn ekemez.
Bu kez form, anneyi temsil eden Sindrella ve vey anneyi temsil eden kzlar arasnda

69

biimlendirilmitir. Bir anlamda kan davas baka bir biimde tekrarlanr. Her ne kadar bu
ksz kzlar hakszla kar kmasalar da (bir l olan annelerinin kar kamayaca gibi),
edimsizlikleriyle okuyucu tarafndan vey annenin lanetlenmesini yaratacak bir sempati
kazanrlar. Pasif bir cezalandrma yntemidir onlarnki. nk ancak pasif yntemlerle
acndrmann, madur olmann avantajyla byle bir davada yer alma anslar vardr. Mitoz
blnme meselesine geri dnecek olursak, yukardaki (gerek hikaye, gerek toplumsal iliki
asndan) kurguya benzer filmlerde,

ocukla len

anne-babay

ayn oyuncunun

canlandrdn grrz. Ayn ekilde Sharon Hollandn uyarlamasna Genda yayncln

ekledii ve Murat Bozkurta ait olan resimlerde Pamuk Prensesle vey anne arasnda artc
bir benzerlik sz konusudur.81
vey anne-ocuk ilikisine daha bildik bir sorun zerinden de baklabilir. Masal, ilk
ak unutulmaz ideolojisiyle ve ikinci kadn ktleyerek, ilk evliliin kutsalln savunur.
Bylece aile gelenei koruma altna alnrken, ondaki en ufak deime kesinkes azapla
zdeletirilir. Eletirinin yolu batan kesilmi ve kaderci zihniyetle hem evlilik, hem de anne
baba her hataya ramen kabul edilmelidir mesaj verilmitir. Bu da baml klmaya yarayan
bir alt yapdr. Bunun dnda kadn iin ocuk iktidarn, yerini salama almann aracdr.
vey olan sevmez, nk itibar dourmasna baldr ve bu ocuk kendi itibarn temsil
etmez. Ama evlatlk alnrsa, durum deiir. Evlatlk, ilksel kadnn devam olmad iin
rekabete gerek yoktur. Bu nedenle eski sava, yeni bir cephede tekrar almaz. vey anne,
temel olarak dardan gelenin ktldr ve masal, ocuun bu ikinci kadnla bamsz
iliki kurmasn bandan engeller. veye kt olma, ocua da kt bulma misyonu
verilmitir. Ki bu dnce hayatn her alannda karmza kar, zellikle krsal olann

80

Tseelon, Kadnlk Maskesi, sf. 120

81

Pamuk Prenses, uyarlayan Sharon Holland, eviren: Osman akmak, Genda yaynlar, 1997, (Kapaktaki
Pamuk Prenses ve sayfa 16daki vey anne.)

70

devamnda. Tabelalarda olduu gibi: z Erzurum Seyahat, z Urfa Tatlcs, z Annem

Kebaps...
Elbette masaln toplumun aynas olduu ve vey annelerin de btn bu arka plandan
yol karak gerekten de ikenceci olabildii dorudur. Ancak masaln bamsz kadn femme
fatalee dntrd, ayrca bu kadnlarla bamsz bir iliki kurulmasnn nnn kesildii
ve gerek ktln yaratm merkezinin de burada olutuu sylenebilir.
C- Kadn Korkusu
Rahimde hepimiz kr maara balklaryz.
Jim Morrison

Masallarda femme fetalee her zaman masum gzelin elik etmesi; erkek zihninde
gzelliin ikili bir anlamla yaanmasnn aktarmdr. Arzu ve korku, iki ayr bedende
kimliklerin kutuplara ayrlmasyla yattrlr. Bylece yceltilen ama ayn zamanda bir tehdit
olan gzellik, saf gen kzdaki haliyle kontrol edilebilir olmann huzurunu sunar. lm saan
kadn tiplemesi ise ya doutan gzeldir ya da kendini gzel kadn klna sokacak sihir
gcne sahiptir. Cazibesini erkei mahvedecek bir stareteji olarak kullanr.
Kadn ssllnden duyulan tekinsiz korku burada anahtar nitelii tamaktadr. (...)
Bastrma ne kadar gl olursa fantezinin rol de o oranda artar. lm korkusu bastrldka,
(lm temsil eden) kadn idealize etme ve fantezi haline getirme gereksinimi de o oranda
artmaktadr.82

Eletirilemeyen kutsal anneye karn, vey anneleri ya da kaynanalar karalama snrsz bir
olanak, dahas ikme sunar. zellikle anne bedenindeyken her eyin onun varlna bal
olmasnn, sonrasnda da gl iktidarnn, yaanan karmak hayranln yansmalar baka
nasl anlatlabilirdi ki? Tpk gzelliin arzusu ve tehditi gibi, iyi kadn ve fahie gibi,
annelere dair olan da blnmeli, dahas u noktalara gtrlmeliydi.

82

Tseelon, Kadnlk Maskesi, sf. 174, 156

71

...bebek anne bedeninin iini tehlikeli bir ey olarak deneyimler. Ayn ekilde, anne bedeni
iin duyulan arzu ve onu iddet yoluyla fethetme fantezisi bir saldrganlk, annenin hayat ve
ak verme kapasitesi kadar d gzelliini de kskanma ifadesidir. Anne bedeninin d yzeyini
idealletirme bu yzey altnda pusuda bekleyen tehlikeli saldrya kar bir savunmadr.83

Kadn korkusu, masallarda doaya hkmeden, iktidar sahibi kadnlar araclyla ifade
edilir. vey anne ayn zamanda bir caddr. Erkei (byk bir kusuru olan kz ya da kendi
iin) doal yollarla deil byyle elde eder ve vey ocuklar dmanln en acmasz
yansmasn yaar. Grimm kardelerin Alt Kuu Masal buna iyi bir rnektir. Bu masalda,
kral avlanrken ormanda kaybolur ve (meer bir cad olan) yal kadn k yolunu ancak
kzn kraliesi yapmas kouluyla gstereceini syler.
Kral kalbini dolduran korkuyla, buna raz olmu. Kocakar, onu evciine gtrm. Kz
burada atein banda oturuyormu. Kz, sanki kendisini bekliyormuasna kral karlam.
Kral, kzn pek gzel olduunu grm ama ondan holanmam; iinde gizli bir rknt
duymadan yzne bakamam. (Vurgular bana aittir.)84

Atein bandaki kz, yakarak yok ettii nesneden enerji alr, ayn zamanda gsterili
bir aydnlk ve hareket salar. Erkein iradesi ise askya alnmtr, yapaca bir ey yoktur,
kz da bunu bilerek bekler. Doaya ve kadere hkmeden bu kadn, femme fatalein gzelliine
sahiptir. Bylece erkek doas gerei cinsel olana, byyle askya alnan iradesi dnda
yenilir. Tabii burada by, cazibenin tuhaf, anlalmaz, hkmne kar konulamaz oluunu
ifade eder ve ocuklarn korunmasz brakan erkein savunmasn oluturur.
Bu masalda kral, daha nceki evliliinden olan biri kz yedi ocuunu kendisinin bile
ancak sihirli bir yumak sayesinde bulabildii gzlerden rak bir sarayda saklar. Kt kralie
kocasnn sk sk kaybolmasndan kukulanarak srr zer ve alt erkek kardein zerine
byl birer gmlek atar. Kardeler kuu olup uarken, fark edilmeyen kzkarde onlar izler

83

Otto F. Kernberg, Ak likileri: Normallik ve Patoloji, eviren: Abdullah Ylmaz, (stanbul: Ayrnt
Yaynlar. 2000) sf. 49

72

ve sonra da kardelerini kurtarmak iin pelerine der. Sanki z-annenin roln yklenmitir
ve byy bozmak iin alt yl hi konumadan, glmeden, onlara yldz ieklerinden birer
gmlek rmek zorundadr. Bu arada ormanda karlat kralla evlenir, ocuk dourur.
Kaynanasnn hileleri nedeniyle yaklmak zereyken, by bozulur, byy bozmann koulu
olan afazi sona erer, gerei aklar ve kocasnn annesinin yaklmasyla mutlu sona
kavuulur. Bu masal da dierlerinde olduu gibi kt kalpli vey anneye ldrmek zere geri
dnlmez. Dier annenin yakl, ilkinin ikmesi olduu iin masal burada biter.
ocuk ana-babasndan honut olmadnda, zihnine vey olup olmad sorusu
takllr. veyliin tahayyl, korkuyu ya da azab ifade etmek iin zgrlemeyi salar.
nsana dair ne varsa anlatt sylenen masal, z anne karsnda suskundur. Masal
aktarcsnn daha ok ebeveynler olmas buna bir yant olabilir. Deilse de, z-annenin
ktl mmkn bulunmad ya da anlatlmas ho karlanmayaca iin dntrlm,
her trl svgnn snrdan yoksun alannda, veylikte kendine bir yer bulmutur.
Korku, kadnn en ok yceltilen iki niteliinden temel alr: Diilik ve annelik. tme ve
ekme, gven ve tehlike, fethetme ve hkmedilme, korku ve arzu iki bal bir yaratk gibidir.
Bu nedenle de kadnlar paralanr, u kutuplara ayrlr. Femme fatalee her zaman saf ve
masum bir gen kz elik eder. vey anne ne kadar ktyse, z-anne de o kadar kusursuzdur.
Kt bycye, yani kaderi yalnzca kendi ihtiraslaryla belirleyene kar; fedakr, uysal,
sebatkr, baml bir kadn vardr. Burada, kadn korkusu l bir iliki iinde incelenecektir:
Diilik, annelik ve bir lm simgesi olarak kadn.
Binkert, cinsel ilikide erkein roln kadn almakta deil alnmakta gren kk
anlay anmsatr. Ejaklasyon (fkrma) erkein kadn tarafndan yutulan gcnn
yitimine karlktr. Yunanca sema szcnn hem tohum, hem de besin anlamna gelii,

84

J.Grimm-W.Grimm, Masallar 2, eviren: Kemal Kaya, (stanbul: Milli Eitim Bakanl Yaynlar, 1992)

73

kilisenin evlilik hukuku iin kulland consumatio kavramnn tketmek szcyle yakn
akrabal ve evlilikte erkein tketildii anlamna gelmesi, erkei douran kadnn yok da
edebilecei dncesiyle uyum iindedir. Kadnn iine girmek, doum srecinin tersine
evrilmi hali gibidir. Erkek rahme, o cennete geri dnerken ayn zamanda hilie dnm
olur. 85
Ta devrinde ller melmi durumda veya embriyo pozisyonunda gmlmekteydi. llerin
zerine krmz toprak boyas serpiliyordu -nk toprak anann kanndan yaplmt bu boya
(ayn dem gibi, nk adamah kanl balk anlamna gelir)...86

Erkek, yok eden, yutan, karanlk, hatta ilkel mitolojide dili bir az olarak yiyip
bitiren, bu haliyle de baskn kimlikteki vajinadan duyduu korkuyu, onu edilgin klarak
sindirmeye alr. Bylece sahip olmak fiili, cinsel ilikide fizyolojik olarak kadna ait olmas
gerekirken, cinsel edim erkek cinsel organ ba kahraman klnarak ifade edilir. Kelimenin
kk dnldnde, bu edim, bir insann deil, bir organn baarsdr ve tek yanldr. Ayn
ekilde son dnemlerde argo, bu yargy ykmak ya da kalb sarsarak dnceyi harekete
geirmek zere kadn cinsel organn aktifletirerek ammak fiilini tretmitir. Ki her ikisi de
sevimede olduu gibi ilikiyi karlkl ve her iki kiiyi de aktif klan, taraflarn
bamszln reddetmeden btnletirici ve kk sev olan bir kelimenin doallndan
yoksundur. Sik/mek laf ise saldrgan bir tanmdr, sevimede olduu gibi kar tarafn
iradesini konu etmez. Bu nedenle de bir kfrdr, en aalayc tehdittir ve tecavz antrr.
Kz ocuk, erkein penisinden korkmay renirken, kendi vajinasndan da korkmay, hatta
zgrln kstlayan bu organdan utanmay renir. En modern kadnn bile jinekolaa
gitmekten kanmas, elbette karsna rahim kompleksinin karlabilecei Freudun penis

sf.85
85

Drthe Binkert, Melankoli Kadndr, eviren: lknur gan, (stanbul: Ayrnt Yaynlar, 1995), sf.86

86

ibid. sf 114

74

kompleksiyle ilgili deildir. Kald ki o, cinsellii tanyncaya kadar vajinadan alabildiine

uzak, rahmine ise bir o kadar yakndr. Ancak kfrn de belirttii gibi btnselliini
paralama, varln kalc bir ekilde dntrme, aalama tehditinde bulunan penisten
duyulan korku kendi bedeninde bir yer bulur. Korku cinsler arasnda yer deitirerek,
korkunun asl sahibini gizlemitir.
te yandan vajina korkusunun geerli bir nedeni de vardr. Kadn erkei aldatarak
hamile kalabilir ya da rzas, hatta bilgisi dnda hamilelii sonlandrlabilir. Tohumunun
inkr, erkein de inkrdr. Bir baka cephede de erkek istemedii ya da sonradan
istemeyecei bir kadndan ocuk sahibi olmakla, lene kadar kopamayaca bir ba iine
girer. Kadn bir anlamda ocuk araclyla erkee sahip olur ya da onu yok eder. Ayrca bir
snama alandr. Dl veremeyen erkein iktidarnn gln duruma dmesi gibi, cinsel
iktidarn geerlilii de vajinada aa kacaktr. Daha ok arkaik temelin zerinde
durduumuz bu korkuda, ilkel insann bilinmeyenden duyduu dehet nplandadr. Korku
arttka ve kendini aklayamadka, lm korkusuyla birleir.
Franszlar orgazm La petit mort, kk lm olarak tanmlar. Cinsel ilikinin bilin dnda
lm olarak yaanmas: Bedensel akn reddiyle lmn uzaklatrlacana inanan ileci
dinlerin kkeninde bu dnce vardr; nk bedensel ak ve lmn bir olduuna inanrlar.
Kadn cinselliinden duyulan korkunun ardndaki lm korkusu, vajinann lme mahkm
olanlar iine eken cehennem uurumuna benzetilmesini aklar.

87

Femme fatale erkein fallusunun iine girmesine izin vermeyen, ancak gc kendinde
tutarak ondan yalnzca penisini alan, bylece onu kapsayan, ona hkmeden kadndr.
Tehlikeli olduu batan bilinmesine karn cazibesine kar konulamaz. ktidarla alay eder,
kahramanca nitelikleri kk drr, akldan, iradeden yoksun brakt erkei kleletirir.
Erkek iin lm anlamn tar ve masal da onun lmyle biter.

87

ibid sf. 85

75

Tabii ki lm denince insann aklna daha ok siyah pelerinli, elinde orak tutan bir erkek
grnts gelir. Fakat ortak bilinteki lm melei imgesi erkekten ok bir kadn artrr.
() Kanmca, lm ve gzellik madalyonun iki yzdr. Kadn, ayn anda hem korkuyu hem
de bu korkuya kar kullanlacak olan savunma aracn simgeleyen bir varlk olarak ikili bir
ileve sahiptir. 88

Her ne kadar zor anlarda snma yani rahme geri dn istei gl bir drt olsa da;
bu ayn zamanda hilie, var olunmayan dneme, dolaysyla da lme dn anlamn da
tar. te yandan erkek, birlikte olduu kadnda bu arzular ve korkular da sakl brakarak
annesini arar. Cemal Sreyann dizelerinde olduu gibi: Annem ok kkken ld/ beni p,
sonra dour beni. 89 pme, yani cinsel birleme, ayn zamanda eksik kalan doumu da
tamamlayacaktr. Korkunun iki temel nedeni, erotik snma isteinde birleir.
Anne yalnzca hayat verme deil, geride lm de dourmu olma anlamn tar.
Hayat veren, onu geri alma gcne de sahip olabilir. Doumun ve lmn birbirini
artrmas, yalnzca tezatlklarndan deil, ortak bir zellie, kiiye ait en nemli
deneyimler olmalarna ramen bilinmeyen bir srece dahil olmalarndan kaynaklanr.
Felsefenin mutlak anlam ve kesin hakikat aray, BURADA olmann dehetine kar bir
savunma ise eer, bir bakma dnyaya gelmenin endiesini bastrma abasysa, felsefe ayn
zamanda DOURULMU olmamzn dehetini de gizliyor olabilir mi acaba? YARATILMI
olmaya bir itiraz yoktur felsefenin, nk soyutlanabilir. Halbuki DOURULMU olmak,
tam da LECEK olmamzn karl olarak, soyutlanamaz.90

ocuklarda ok gl olan karanlk korkusunun, rahme geri dn ve bireyselliklerinin

yutulmas korkusuyla yakndan ilikili olduunu syleyen Campell doum ve onun mitolojik
yansmasyla ilgilidir. Silinmeyen ilk etkiler doum anndan kalmadr. Bebekte cierlerinin
almaya balamasndan nce yaanlan kan dolamndaki tkanma ve boulma duygusu

88

Tseelon, Kadnlk Maskesi, sf.154-155

89

Cemal Sreya, Sevda Szleri, (stanbul: Can Yaynlar,1993) sf. 88

90

Nilfer Kuya, Derridann Annesi E Dergisi, Mart 2003, say 48, sf.11

76

belirgin bir korku yaratr. Bunun fiziksel etkisi (ksre tutulma, kan dolamnda hzlanma,
ba dnmesi, hatta baylma) korku anlarnda az ok yinelenir. Doum travmas dnm
arketipi olarak gvenliin yitirildii ve kkten bir deiiklie elik eden lm tehditiyle
birlikte kendini yeniden gsterir. Btn eik geilerinde rahmin karanlndan gn na
karken olduu gibi ocukluktan yetikinlie, yaamn aydnlndan lmn ardndaki
gizeme geilerde doumla karlatrma vardr. Rahme geri dn mitolojinin evrensel
temalarndan biridir ve mitolojideki su imgesi bu motifle yakndan ilikilidir.. 91
Masalda korkulan kadnlarn pek ou ya anne, ya olan annesi ya da vey annedir.
Bazen de bir nine... Ayn zamanda bir cad olan kadn, vey ocuklara zarar vermek
konusunda sonsuz bir ihtirasa sahiptir. Ama bir bakasnn annesi olarak da tehlikelidir.
Cadnn kzn evlendirmek iin yapacaklarnn snr yoktur. Dou masallarnn devanas ise
daha nce sz edilen yutmak edimiyle yakndan ilikilidir. O bir yamyamdr ve ancak
annelik gds kullanlarak ondan korunmak mmkndr. Bu masallarn ortak zellii,
memesini emerek tehlikesiz hale getirilen kadnn, oullarnn tehdit olmaya devam etmesi,
kahramann ise ondan bir gei hakk ya da byl nesne aldktan sonra hibir neden
olmakszn onu ldrmesidir.
Bakm ki koca Dev-Kars oturmu, gneleniyor. Memelerini de omuzlarna atm...
Kelolan hemen varm, Dev-Karsnn arkasna, memesine yapm, emmeye balam. O
zaman, Dev-Kars dnm, demi ki: Ah Kelolan, benim mememden emmeseydin, seni bir
lokmada yutardm. Artk benim olum oldun... 92

Genetik hafzaya zel bir nem veren Campell, Hansel ve Greteldeki ocuklar
ekerden eviyle kandrp hapseden ve yemek zere besleyen cadya, zihnin anlarnda daha
nce de rastlandndan sz eder. 600 000 yl sreyle insan yaamnda yer alan yamyamlk ve
yamyam cadlar, pek ok kltrn folklornde yer alr. Mitolojik adan bu arketip, her eyi

91

Campell lkel Mitoloji, Tanrnn Maskeleri, , sf. 73-74

77

tketen zaman olarak kiiletirilen Hindu Kali (Kara) ve kt lleri yiyen dii az ve karn
olarak canlandrlan Orta a Avrupa karakteri Hel rneklerindeki gibi yamyam ana tanra
olarak evrensel simge dzeyine ykseltilmitir. 93 Campellin sz ettii gibi genetik hafza,
bizi belki de maara dnemine kadar uzanan dnce anlar araclyla etkiler. Bylece
kadn, diilik, annelik ve lm simgesi olmann merkezinde saklanm, arptlarak, baka
alanlara kaydrlm bir korkunun merkezi olur. Ki gc ne olursa olsun, iradesi teslim alnan
dman tehlikesiz hale gelecektir. Bu haliyle de her aalama; yceltme, hayranlk ve
korkunun harmann yanslar.
Eer erkek, kadna zg olan karsnda; doa ve lm karsnda duyduu korkular denetim
altnda tutabilmek iin kadn alaltyor ve kmsyorsa kadn, kendi yasaklanm gcyle,
gerek varlyla yalnz kalr. Eer erkek kadnn daha gl olduunu, kendisininse ebedi
ocuk, puer aeternus; ocuksu bir ekicilik barndran oyuncu olduunu aka kabul ediyorsa
kadn yine yalnzdr; bu kez her eyi kolayca tayabilecei gcyle babaadr94

92

Pertev Nail Boratav Az Gittik Uz Gittik, (stanbul: Adam Yaynlar, 1997), sf. 49

93

Campell lkel Mitoloji, Tanrnn Maskeleri, sf.80-81

94

Binkert, Melankoli Kadndr, sf. 88

78

V. GZELLN MASALDAK
KARILATIRMASI

YAZGISI

VE

AIN

KOULLARIYLA

A- Temel nerme
Armaan saydn ey, zmen gereken bir sorundur.95

Ortalama masallar fantastik eylemler ya da nesneler konusunda snrsz bir hayal

gcne, insan ilikilerinde ise yalnzca ablonlara sahiptir. Hele ki kadn-erkek ilikisi sz
konusu olduunda, bysel alanda ayrntlar deiir, ancak hikaye ve denklemler sabit kalr.
Kzn gzelliinden sz ederek balayan masalda, yakkl prensle evlilik deimez sondur.
Gzellik kskanla, hazmszla dair sorunlar yaatr; ancak gl erkein iktidar
karsnda uzlamac bir tavr alan vey anneler ve kz kardelerde olduu gibi, her sorun
evlilikle birlikte halledilir. yi kalp ve grsel alandaki stnln eninde sonunda grkemli bir
baht getirmesinin istisnas olarak Kk Deniz Kzndan sz edebiliriz. Prensin hayatn
kurtaran ve ona ulamak iin bacaklar karlnda sesini deniz cadsna veren deniz kz,
anlatamad iyiliiyle ve ocuk gibi sevilip okanmaktan baka hibir tepki alamad
gzelliiyle yapayalnz kalr. Sz, grsel olana galip gelmitir. Yine de femme fatale sz
konusu deilse, gzelliin her derde deva, grkemli bir baht getirdii temel savdr. yle ki
her amaz, umudun koulu olarak gzellik abasna ynlendirir. irkin kadnn hele ki
evlilie dair iyi baht ise, bilinen denklemi bozduu iin isyan edilecek bir hakszlk olarak
ilem grr. Erkek ise rahat bir konumdadr. Yakklysa vlecek, irkinse hibir hakkndan,
arzusundan vazgemeden zirveye oynayabilecektir. Gzel olma konusundaki dayatmac tavrn
hakszl su gtrmez. Ancak burada, aratrmann kapsamna bal kalarak, masaln
gzellie vgsndeki sahtekrlktan ve gzelliin evlilikle alan kadn kskanl dnda
sorunsuz, ayrcalkl ve iyi baht getiren bir nitelik olduuna dair savn geersizliinden sz
edilecektir.

95

Wittgenstein, Yan Deiniler, sf.39

79

Masal tm yazn trleri iinde gelenee en ok bal kalnarak srdrlen trdr, bu

nedenle de an koullarndaki deiim fazla gzetilmeden devam ettirilir. Her ne kadar kar
masalla ya da modern masalla bu eksiklik bir para giderilse de, zellikle kltlemi masallar
olduu gibi yaamaya devam eder. Masalda gzelliin nihai dl olan evlilik isel alana
dairdir. Bugnn kadnnn dsal alana dahil olmas ise gzelliin farkl ilikilerde farkl
amazlar sunmas sonucunu dourur. Ki deien koullar zaten salksz ve yanl olan bu
nermeyi, daha da sakncal hale getirir.
Aada gzelliin yaatt sorunlar ve koullarla, bunlarn yeni kadnn ihtiyalaryla
ilikisi, gzellie yklenen anlamlarn kolayln yan sra dlanma ve bamlla dair bask
getirmesi balklar halinde incelenecektir.
B- Anatomi Yazgdr
Masaln mutlu son vadettii saf ve gzel kz, erkeini bulmadan nce kandrlma,
karlma, lm tehditi, yoksulluk, ar duygusal yaptrmlarn uyguland yerlere kapatlma
gibi pek ok belayla snanr. Talihsizlii, gven verici olmann yan sra cazibenin
oaltandr. ada ise ayn hsran tutkusunu paylamasa da, saf ve masum olma ynnde
srarcl srdrr. nk yaama kartka anlar ki, saf ve masum olmak tehlikesizlie
inandrmak ynnde etkili bir savunma aracdr. Erkeklerin ondan korkmasn engellemek
zere -bir bakasnn aklna, korumasna ihtiyac olmakla- edinilebileceine dair bir rvet
sunar ve bu rvet onu yalnz kalmaktan kurtarr. Bu sezgisel ya da bilinli olan karardr.
Ancak tm bunlarn tesinde, ortalamann dnda olmas, onun farkl bir alglama biimiyle
bymesine neden olur.
Erginleme sreci dierlerine gre daha yava ve sancs renklerle bastrlm olarak
geer. Gerekleri alglamakta zorlanr, nk ayrcalklar onu hayatn bildik ilikilerinin
dnda tutar. Hele zekiyse, sevimliyse, nitelikleriyle ortalamadan syrlyorsa, evresindeki

80

herkes onunla ksa srede yaknlamak ve etrafnda kalmak iin elinden geleni yapar. yle ki
bunu doal bir durum olarak grr ve srekli isteyen bir insan konumuna geer. indeki
yaam enerjisi, onu bir koleksiyoncu yapar. Etraftan bulabildii kadar ilgi toplayp -ve hemen
hepsinde yzeyde kalarak- onlar duvarna asar. O kadar ok renge ziyarette bulunur ki,
hibirinde uzun boylu kalmaya sabr kalmaz. Dinmek bilmez bir agzllkle, tatminsiz
kald koleksiyonuna yenilerini katmaya abalar. evresindekiler onu kendilerine ekmek
iin sahip olduklar en ilgi ekici eyleri bir anda sunar, ki bu da onu havai fiek patlamalarna
muhta hale getirir. Tabii havai fiek bir anda patlayp snd iin, ilgisini uzun sre bir
kiide sabit tutamaz. yle ki srf farkl olduu iin ilgisi ancak ona ac ektiren, kendine dair
sorularla babaa brakanlara takl kalr ve bu sorulara da gereki yantlar veremez. nk
yapay bir ortamda bymtr. Ayrca tpk masalda olduu gibi istisnalara, yani istemedii
cinsel ilginin artc bir hainlik olduuna inanmtr. (Dierlerinin prens gelinceye kadar ona
destek olma, hatta bu bulumay hazrlama ykmll...) Peinde anta gibi dolanan pek
ok erkek vardr ve hepsi de kafasnda idi edilmitir. lgilerinin niteliini anlayamaz bile.
Aslnda erkek, cesareti olmad ve tmden kaybetmektense, hi olmazsa arkada olarak
yaknnda kalmak iin asal talebini sylemez. Arzusunu bastrmaya alr, bir sre istemedii
konumunda idare eder ve gerek nedenini asla sylemeden, bir bahaneyle ya da
aklamaszlkla gen kz terk eder. Kz bunu tpk masaldaki gibi bir aykrlk, bir tuhaflk,
bir hakszlk olarak grr. Onu avutmas iin baka erkekler vardr. Ki o erkekler de ayn
konumda olduu halde, kz avuturken yakalad yaknlamann hazzna kaplarak aklayc
deil, onaylamac, gerekte oyalamac bir tavr taknr. Gzel kz bunu da bir renk, farkllk,
yenilik olarak grd iin, yaknmakla da olsa bir kez daha zel olmann zevkiyle, olaylarn
ardndaki nedenleri grmeye uramaz. O da avcya ve yedi ccelere yklenen misyonla,
yalnzca kendi zevki iin etrafn dntrmeye abalar ve bu sahte grnty bir sre elde
eder. te yandan sreksizliin farkndadr, bu nedenle de acelecidir. Elde edebileceklerini

81

hemen almaya ve yardmda bulunurken bile zel klnm olmay koul koyarak davranmaya
devam eder. Kald ki ilginin niteliini kabul etmek cesaret ister. nk sahibi olunan
gzellikten konumak en azndan vnme tehlikesini gze almay gerektirir. Ama bir
talihsizlik olarak sonularndan, gerek nedeni bakasna syletmeyi kural edinerek yaknmak
onay kapsamndadr. Hem ilginin cinsel boyutunu kabul etmekle, dier niteliklerine verdii
deerin kmsenmesinden korkar. lginin cinsel niteliini ve sahip olduu ayrcalklar
anlamamann srece dair bir nedeni de vardr. Cazibeli kadn, daha nce gzel ocuk olmu,
ilgiyi doal bir ey olarak yaam ve bu yzden aradaki fark da hi anlayamamtr. Gen
kzlnda devam eden ilgi onun iin yeni bir ey deildir, ama nitelii deimitir. (Elmann
yeil tarafndan, krmz tarafna gei...) Bunu hem anlayamad; hem de bu, istedii
ocuksu dnyann deimesi anlamna geldii iin gremez. Uar kelebek hele ki ihtimamla,
tacizden korunarak bytlmse, -aslnda hayat anlamakta gecikmesine neden olan- fiziksel
avantaj nedeniyle tuzaklara safa yakalanr ve ancak epeyce dp incindikten sonra anlama
srecine girer. Etrafndakiler ise sulu olmaktan holanmayan bu kiilii uyarma
cmertliinde bulunmaz. Baarlar ya cazibesinin glgesinde braklarak ya da ierdii
hatalar gsterilmeyerek maniple edilir. Btn bu nedenlerden dolay da geliimi iin gerekli
doal sreci yakalayamaz. te yandan kaprisleri, marklklar, sevimli dayatmacl, bir
sre iin ikayet etmeden katlanlan bir durumdur. Ancak iliki derinletike, karsndaki kii
yetinmemeye ya da hatalara katlanamamaya balar. Bu katlanamama arkadan, sevgili
olmamaya dair tepkisini de ierir ve kadn sonuta gerek nedenler saknlarak, baka
konularda sulanarak zora sokulur ya da terk edilir. Bu durumda srekli hatalarn dnmeye
balar, hatta balanm olduu ilikiden kopmann sarsntsyla bunu taknt halinde srdrr.
Dncesi yanl bir alana ynlendirilmitir. Hatalar olmad yerde ararken, sahip olduu iyi
niteliklere de zarar verir. Avantajlar onu hayatn olanaklarna daha ok dahil ettii, istedii
alanda kendine retmen bulmas zor olmad iin pek ok alanda bakalarndan daha hzl

82

geliir. Yine de bir yn gdk kalr ya da zamannda gelimedii iin byk bedellerle ve
kayplarla tamanlanr. Semedii alanlarda verici olmak, fedakrlk ya da taviz onun iin daha
ardr. nk kolayla, fazla seenee sahip olmaya almtr. Kendine gveni onu keskin
olmaya zorlar, kaybetme olasln bilir, ama zerinde durmaz, dahas kaybetmemek iin
yapacaklarn iine sindiremeyecek bir gururla yklenmitir. Byle olunca da alacak bir
sonumu gibi ortalamann, hele ki ak ilikisindeki rekabeti kazanmasn ar bir duyguyla
yaar. te yandan artk masaldaki gibi gzn at anda grd adamla devam
etmeyecektir. Ulaabilecei erkekler bir yanlaryla stn niteliktedir, bunun keyfine
allmtr ve dierinin eksikliini kapatan yeni stn erkek, ayn zamanda o olmad iin
tatminsizlik yaratr. Kendini ilikilerinde ilk bata varolanla idare etmi hisseder, sonra da
gvensiz ve sreksiz ilikileri nedeniyle ar balanr. Bu elbette ki herkes iin geerlidir,
ama ondaki yanks daha gldr. te yandan masal onun ideale ulaacan sylemitir.
Oysa bu ideal hi kimse iin yoktur. Ancak glgesi, gerek insan grmeyi de onu yaamay
da imkansz klar. Yalnzlk iin uygun bir zeminde bymtr.
Korunmam gzel ocuk ise ak hayatna ok daha byk glklerle balar. Yaam
taciz ve iddetle gemitir. Cinselliiyle tanp barmas, zorlu bir sre talep eder.
Karsndaki erkein bu sakat yapy amas iin fazlaca olgun olmas gerekir. Geri
ekilmeleri ou zaman bilin dzeyinde yaamaz ve arptlm tepkileriyle ilikiyi zora
sokar. Bu ise baarszln anlayamad oklu ilikilere ya da yalnzla srkler onu. Ya da
ilk erkeine ar derecede balanr, nk tand biriyle bilinmeyen dnyann risklerinden
uzaktadr. Korku onu ilikide aptallatrr, kendini korumasn engeller ve erkein hkm
altna girer. Cesaret etmesini gerektiren hayat yerine, sorunlu ilikisini mazeretlerle savunur
ya da hep gl, olgun erkek arayna girer. Sevgili ayn zamanda ocukken onu korumam
olan ebeveynin yerini tutmaldr.

83

....sorunsuz, grnte salkl, grbz olan bir ocuk her tr hastaln znesi olabilir.
Unutma ki hayat, satn almay ya da almay her zaman dener, zenle seer bir deeri.
Hissedilemez binlerce hareketin denge oyunu, size, ou kez arl srprizler saklayan
niinler dourur.

96

Klasik masaln olutuu dnemin, bireyleri ablon karakterlere sdrmada daha

baarl olduunu syleyebiliriz. ablon ise taklit edilecek bir kiiliin hayatn sunarak,
srekli dnmek, elimek, aramak, dt yeri benimseyememek gibi dertlerden kurtarr.
Kaderciliin kolayl, olmas gerekenlerin basksn hissettirmez. an kadnnn karsnda
ise karmak yenilikler, rnein i hayat ve kurallar daima deien sosyal evreler vardr.
Dierine tezat olarak her zaman farkl seenekleri olduunu bilir ve sk sk yanl seim
yapm olmann arln yaar, yani bir kez daha sululuk duygusunu. Elbette ki bu
masallarn arkaik bir sahnede oynandn bilir, ama iten ie sylediklerini gerek olarak
kabul eder. Deien koullara ramen ayn sonular istenmekte ve her zaman tatminsizlik
yaanmaktadr. Masal nihai dl onun alacan sylemitir, ki dln anlam deiebilir,
ama dlenmeye dair inan sabit kalr. zellikle d krklklarnda, eski hayaller umut
etmek, yaslanmak ya da hayflanmak iin daha ok hatrlanr. Asl sorun da budur zaten, anlk
bir enerjiden sonra kanksamaya gtrecek bir yorgunluk verecek umut.
Masalda gzel kz, ocukluktan kar kmaz korunakl bir evlilie geer. Bylece
gzelliinin cinsel anlam edinmesinin yarataca sonular hemen bertaraf edilir. ada ise
gnn snrsz sosyallii, geiken ve karmak ilikileri iinde bocalarken, bakalarnn
arzularn karlamad iin de rtl biimde sulanr. Herkesin arzusudur ve herkes
yalnzca kendi arzusunun karlanmasn istedii iin, genel bir mutlu etme potansiyeli yoktur.
zel konumuna uygun bir forml kefedemedii iin kadnl ar darbelerle yaamtr.
Dibe vuranlarn bir ksm, bu zorluu aarken gl bir kimlik edinirken, kimileri de kamusal

96

Janusz Korczak, Bir ocuk nasl sevilmeli: Ailede ocuk,

Yaynlar, 2000) sf.25-26

eviren: Deniz K. akc (Ankara: topya

84

alann karmak yapsyla baedemeyince masaldaki zme, yani gl ve zengin bir erkee
ynelir. Kolayl, vazgeiin acsn bastrmann glyle yaayacaktr.
C- Cazibe ve Kamusallama
Kuleye hapsedilen Rapunzel, baba evinden koca evine sandk iinde giden Ayzan,
ceylanlar tarafndan yetitirilen ve yz yze geldii ilk erkekle evlenen Kzm, Binbir
Gece Masallarnn bakireden daha bakire kz arayna sunulmak zere dini btn babasnca
bahe duvarnn dna bile bakmadan bytlen Latifesi... Hepsi de olaanst
gzellikleriyle tanmlanr ve bu gzellik tek bir baktan bile korunmu, evlenecei erkei
grd anda da ona delice ak olmu ve balanmtr. Ne kadar hin ve i rahatlatc bir
kurgu... te yandan bugn yaasalard, hapis hayatnn onlar gelitirmemi olmas, byk
ihtimalle cazibelerini skc yani sreksiz klacak, bir sre sevgili olarak fantastik yanlar ve
gzellikleri arzu yaratacak, sonra da terk edilecek ya da erkek onu evinin kadn klmak
isteyecek, ki akl ve kiilik geliimi engellenen bu kadnlarla evlilik, ancak darda baka
maceralarla katlanlr hale gelecekti.
Binbir Gece Masallarnda bakireyle evlilik ncesinde, ehveti saysz kadnn
kollarnda tatmas usulden olan erkek, kadn bunu doal karlama ynnde eitildii iin
makbuldr. Dahas kskanlk ve arzu arasndaki dehetengiz geitlerde kendi iinde bir
denge yaratmaktansa, dnyay katlanabilecei bir forma sokar. Herkes tarafndan arzu
edilecek bir kadn ister, ama o kadnn herkes tarafndan arzu edilmesine tahammlszdr. Bu
gn dsal alanda varolan kadnn cazibesi, erkek iin bu tr konforlar sunmad gibi kadn
iin de taciz, yarglanma ve tm ilikilerin esas amalarndan saptrlmas anlamn tar.
Cinsel kimlii hissetmek ya da hissettirmek, sonular asndan cinsiyetler arasnda uurumlu
bir farkllk sunar. Asl glk ise dier blmlerde de ska sz ettiimiz gibi, erkein
kadnn btnselliini tehlikeli bulmas, onu sevilecek, yatlacak, evlenilecek, macera

85

yaanacak, azize ya da fahie, masum ya da femme fatale, gzel ya da zeki gibi saysz
kategorilere ayrmasdr. Bir kadn, dii ve insan olmak konusunda btn alanlara dahil
oluyorsa, evresi ona uyum salamakta sknt eker ve onu snflandrmalarndan herhangi
birine dahil eder. Yalnzca o btn kalmann, yan sra her an cinsel anlamyla erkek olarak
hissetmenin ve davranmann olanana sahiptir. Etrafndaki her kadna kendini dii
hissettirmesi olsa olsa centilmenliidir. Oysa kadn etrafndakilere erkek olduklarn
hissettiriyorsa, hele ki dii kimliinden honutsa ve bu alglanyorsa, ortal kartryor
demektir. Erkein her kadna kur yapmas, holuu, nezaketi, hatta neredeyse grevidir.
Kadn da bu durumu hafif nazlarla, marklklarla geitirir ve bu olay herhangi bir yere
gitmez. stelik erkek bu sahnede ok tekin bir yerde durur. Ne de olsa kadn peinden
gelmeyecektir, buna verecei karlkta da kaba olma riskini gze alacaktr. Peki ama ya
kadnlar karlk verseydi ne olurdu? Eer bu karl bir iliki olarak ele alrsak, ortalama
insan mr buna yetmezdi. Yok eer karlk haddini bildirmek olsayd, kadnlar ancak kadn
kadna kalr, belki be erkek de onlara katlrd.
Cazibe elbette ki holuklar ve ayrcalklar kazandrr, ama yaatt hakszlklarn
konuulmas kendini vme olarak alglanaca ve ayp olduu, ayrca gzelliin bir bedeli
olmas gerektii sav nedeniyle engellenir. te yandan taciz yaamak iin bu art da deildir,
akl bir samaln igali altndadr. Acaba kadnlar en berbat anlamyla erkek tacizin
basksyla politika izmek, kzmak, fkelenmek, hi ilgisi olmad halde dne dolaa
kendinde su aramak, zlmek, ypranmak ve hep ayn sradan eyleri tekrar tekrar
dnmekle harcadklar zamanla ve enerjiyle ka tane yabanc dil renirlerdi? Bu,
iktisatlarn kadnn srf cinselliini bir dn olarak sunmad iin brakt ilerin yaratt
ekonomik kayp ve haksz rekabetle birlikte ilgilenmesi gereken bir konudur. Gzel kadnn
greceli olarak baarsz ve aklsz olmasnn yant da burada aa kacaktr.

86

Taciz konusunda nemli ve belirsiz bir nokta daha vardr: Kadn yalnzca tacizciye
deil, bakalarnn urad tacize kar duruuna ve puanlamasna gre de davranmak
zorundadr. kinci bir kez taciz ya da tecrit edilmemek iin. Tepkisi abartl, yetersiz ya da
naho bulunabilir. Bir yerde ekip gitmesi beklenirken, bir dierinde balayc ya da
anlayl(?) olmas beklenebilir. Daha da kts tacizin kk drd dnlp, ona
kk bir ey gibi davranlabilir ya da bu tacizi davet ettii sylenir. yle sylenmese bile,
bilinaltndaki gizli kabul sululuudur. Bu yzden pek ok kadn yaadklarn gizlemek
zorunda kalr. rnein sevgilisine niversitede yaad bir tacizi anlatrsa, (ki bu sahip
olunan iktidar nedeniyle gerekte bir dayatma, bir baskdr) erkek onun duygularn anlamaya
deil, yaamn kontrol altna almaya alr. Bir kez daha ilgisi olmayan bir konuda ceza alr
ve tacizcinin deil, kadnn tavr sorgulanr. nk o da erkein mlkiyetine, bu mlk kendisi
olsa da zarar vermitir. Bylece kar koymann, zarar engellemenin halihazrda zor olduu
bir durum iyice etrefilleir. Aslnda sevgilinin yapt tarzda kur yapan bir adamn varl da,
ayn ekilde kadnda cezalandrlr. Daha nce su olmayan, mlkn efendisine bir hakaret
olarak ilem grr. Bylece kadnn kafas pek ok konuda birden karr: Taciz neleri kapsar,
tacizciye nasl davranlmaldr, tepki yaptrmla karlanacana gre taciz ne zaman ve ne
kadar tavizle karlanmaldr ve nc kiiler iin hangi tavr onay kapsamndadr? Gerek
u ki, rnek olaylara gvenmenin anlam yoktur, tepkiler tutarl ya da adaletli deildir. Ayrca
bu tacizler yalnzca yabanclardan deil, daha ok i, arkada ya da kltrel evre ve girift
ilikiler eperinde, dahas artarak yaanmaktadr. En dzeyli grnen ilikiler bile, o kiiyle
ilgili tanmna almken u noktalardaki tacizlere alabilir ve kadn btn bu kafa kartrc
durumlara hem de birden en uygun ve herkesi memnun edecek bir tavrla kar koymaldr.
Soru ne kadar aniden, kadn bunlar dnmeye ne kadar uzak, tamamen baka bir
motivasyonda olursa olsun, annda cevap vermenin cezai sorumluluuna arptrlmtr. Her
zaman bir istila tehlikesi altnda yaadn unutmann lksne sahip deildir. Ancak

87

tehlikenin yaygnlna ramen, hayata karmak konusunda cesur olmazsa, deneyimin

retisinden de, sosyo-ekonomik ve kltrel birikimden de eksik kalr ve yine aalanr.
Erkekse yaamad zorluklar karsnda alabildiine cretkrdr. Tartmada kadnn
ypranmlndan, yorgunluundan, hele ki zorlu bir taciz olaynn ardndan yararlanmay da
ihmal etmez. Btn bu tacizlere, ki pek ou yaptrm gcne dayanmaktadr, ilikide olunan
erkein gururunu zedeleyecek yantlar verilirse; kadn ne sanat, ne siyaset, ne i, ne sosyal
evrede barnamaz ve geriye yalnzca narsisist bir erkein uzants olarak ev kadnlna
hapsolmak kalr. Ki bu durumda da yine aalanmaktan kurtulamaz.
Kural udur: Erkek cinsel kimliini srekli ak sak beyan edecek, kimliinin cinsel
yannn atland, kk rvetlerin sunulmad ilikilerde rahat edemeyecek, kurlamalarla
bu kimlii pekitirecek; ama kadn diiliini inkr etmediinde eni sonu yarglanacak,
nedense erkekten deil de kadndan bedel istenecek. Kk flrtlemelerin dnyasna
ynlendirildiinde ve bu herkes iin keyifli bir gerilim yarattnda geri ekilmesi
istenmeyecek, ama gn gelince de orospuluk damgasn yiyecek. Hatta yiyici olmak da ona
decek, bu arada erkein iradesi olmad iin, istemiyorsa yaptrmasnd denmeyecek.
Sonu olarak cinsel kimlii hep beyan halinde olan erkeklerin dnyasna, ayn tavrdaki kadn
bir tekinsizlik olarak katlr. Hele ki gzelse, hi de masaln syledii gibi iyi bir bahta sahip
olmad gibi, seksi bir bedeni varsa, i hayat engelleme ve nyargdan baka bir konuda
cmertlik sunmyacaktr.
Gzellik insan bakann tarafnda simgeletirir, ikon haline getirir ve iine bir kalp
yerletirmek zere oyar. Eer bu kalba uymazsanz, kendinizle ilgili geldiiniz duygu eni
sonu inkr edilmenin getirdii yalnzlktr. nk olmadnz bir ey zerinden kurgulanr,
srekli kazanma deil, elde etme isteiyle karlar ve her zaman bir tehdit olarak
alglanrsnz; hem erkein, hem de dier kadnlarn tarafnda. yle ki aymazl yklenip
hovardalk etmez ya da gl kocann kanatlar altna snmazsanz, itildiiniz yer

88

kadnlnz yaamak deil, kadnl srtlanmak olacaktr. Nedir gzel kadn? Akla
yaktrlmayan bir nesnedir. nk akl da, dil de erkektir. Diilii daha keskin biimde
sergileyen kiinin akldan hadm edilmesinin nedeni de budur. Yoksa gzel olduu iin her
eyin ona kolayca gelmesi ve bu yzden akla ihtiya duyup onu gelitirme isteine
kaplmamas deil. te yandan eer sz edilen kalp yazgya boyun emeyecekse, manken
olabilecekken akademisyen, yazar ya da herhangi bir meslek sahibi olmay tercih edecekse, o
kadar ok nyarg, tedirginlik ve dmanlk kazanacaktr ki, ok daha mcadeleci bir akla
sahip olmak zorunda kalacaktr. Gzellik bir zevktir elbette ki, ama ayn zamanda da bir
babelasdr. Dahas toplum bu konuda konumay da yasaklar, gzel olan iin. irkin olann
yaknma haklarn, srf irkin olduu iin ayrmcla uradn haykrmasn ona ayp olarak
sunar. Bu da gerei maniple eder.
Gzel kadn eninde sonunda bu yaptrmlardan bkar ve bir erkee snma ihtiyac
hisseder. Bu ilikide de srekli taviz verme durumunda braklr. nk sna, onun
bakalar iin ekici olmasn istemez. O kendisine destek olan kadnlardan, dayanmadan,
koruyucu-kollayc abi-babalardan mahrumdur. Bir yan hep eksik kalr. Baka nitelikleri
nedeniyle destek alsa bile, her baarsna cinselliini kullanmann phesi yaptrlr. Ona
baarlarndan emin olma ve bunun tatminini yaama frsat verilmez. Eer potansiyel fahieyi
iine sindirmez ya da gl erkein kars olarak, anne, e, politikac kocann uzants zel
kalem ya da protokol mdr, sekreteri ve ev kadn olarak baarl olma onayn
kullanmazsa, cinsellii bir tehdittir. Ve onu kullanmasna kar o kadar ok aalama yaar
ki, isyannn yn saptrlarak cinselliini kullanmaya da zorlanr. Ancak ac olan kadnn
cinselliini kullanmas bu kadar ar bir suken, herkesin onun cinselliini kullanmaya
almasnn, iliki deil ganimet araynn ya da dier kadnlarn cephe amasnn hibir
sulamaya maruz kalmamasdr. Onun iin adalet yoktur. Gzellii nedeniyle yklendii

89

zorluklar kabul edenler bile, bunun bedelini demelisin der. Hakszca sahip olduu bir ey
iin, bir para bedel demesi haktr nk. Srekli zekt verir gibi...
Yaratt arzu ilk planda parlayp snen bir kvlcmn kolayln verir. Ancak bu
srecin bir sonu olmadn, ulalmazln daimi olduunu bilmek, erkekteki z-nefreti,
dsallatrlm bir nefrete aktarr.
...kskanlk/haset, nimetle ilgilidir ve srekli iddeti getirir, oaltr. Varln cinsellikte
bulabilen kiiler tarafndan arzulanan cinsel obje kendilerinden uzaklatka hn duygusu
geliir ve bu duygu, iddet olarak dayaa ve daha da genileyerek line dnr.97

Gzelliin ve onun tekinsiz yerini hazrlayan asl itki olan cinselliin, zel bir alanda
bamsz olarak yaanmas en azndan imdilik mmkn grnmyor. nk gzellik bireye
deil, kamuya ait, herkesin zerinde konuabilecei, dahas hak iddia edebilecei, kadn hangi
alanda ne denli baarl olursa olsun, odak noktas olarak cazibesinin alnmas ahlka aykr
bile deil. Kamusallatrlan ancak kamusal alanda yaamay zorlatran bir ey. Zaten masal
da mutlu sonunu muhafaza altna alnmaya, erkin teslimine kout olarak sunmutu, yoksa
kamusal alanda varolan bireye deil...
D- Gzellik bir kapital midir?
Cazibenin etkisi, erkeklerin bu nedenle dt gln durumlar ve kadnn acarlk
olarak alglanan oyunu ou zaman herkes iin aksiyon yaratc bir elencedir. Ancak ok
gemeden bu elenceden yararlanan, yani dieri konumunda olmamann gururundan keyif
alanlar, reddedilmenin basksn yarglamaya aktarr. Kanlmaz bir sondur. Kadn hayata
daha ok dahil olduka, gezindii alanlar geniledike, cazibesinin yaratt olaylar, eer
kiisel bir hazmszla da elik ediyorsa, eni sonu ard, ardl hi dnlmeden harcanan
kalp bir yargyla karlar: Gzelliini kullanmak. Bu o kadar korkun bir ahlkszlktr ki,

97

Mehmet Can Doan Cinsellie kska, ceza Kl yk, mays-haziran 2003, sf.17

90

ne kullanmann anlam ve taraf, ne de koullarn dnme zahmetine katlanlr. Peki ama

gzellik ne iin kullanlr? Herhalde birincisi kar, ikincisi de ego iirmek, ileri gidersek
nc olarak da elenmek iin olsa gerek. Peki gzellik kullanlyorsa, bu salt bir kii
tarafndan m yaplyordur? Yoksa erkek de o gzelliin yaratt heyecandan ve hazdan
yararlanmak iin rvet mi sunar? Hatta kadn talep ettii ey konusunda herhangi insanlarla
ayn yoldan gitmek abasnda olsa bile, baka bir tarafa m ekilir? Ve bu konuda Hayr,
ahlkl olun ve bana rvet sunmayn. diyecek olsa, acaba nasl karlanr? Byk ihtimalle
gzel olma kompleksiyle, huysuz ve gerilim yaratc bir kii olmakla, yersiz ve kaba
davranmakla, ayrca yoz bir tutucu olmakla sulanacak, belki de gsterilen ilginin bu tr bir
ierii de, talebi de olmad, nihayetinde aka yapld sylenecektir. Sempatinin, kiisel
zelliklerin, entellektel baarlarn kiiye avantaj salamas yarglanmazken, kadn gzelliin
suuyla kiiliine ya da kiisel baarlarna dair hibir iltimas grme ihtimaline reva
grlmeyerek cinsel objeye indirgenir.
Tekrar kullanma meselesine geri dnelim ve bildik rneklerden birine bakalm. Zengin
adamla gzel kadnn evliliinde, kadn snf atlamak iin kendini satmtr da, erkein srf
gzellii iin biriyle evlenmesi yarg kapsamna dahil deildir.98 Bu rnek daha basit alverilerde de grlebilir. Kadnn kapitali olan gzellik, ona brokraside kolaylk, ite mevki,
alverite pazarlk gc salar, bir de hilebazln suunu. Bu durumda u sorulabilir: Eer
bir oyun varsa, iki kiilik olmas gerekmiyor mu? stelik oyunu balatan da hemen her zaman
erkek tarafyken... Gerekte gzellik, tek bana ilevi olan bir ey deildir; etkisini de, bu
etkinin ynn de gzellie bakan taraf belirler. Hem bundan yararlanr da. Heyecann,
yaama enerjisi duymann, motive olmann nimetini bedava elde etmek isteyerek, ama bedava
olduunda da huzursuz olarak. rnein gzel kadnn sradan kocas, karsnn ayrca zengin
olmasndan pek de haz etmez. Kiisel stnlk asndan, o zengin olmaldr. Tabii bu baka

91

bir nitelikle de dengelenebilir. Hollywood bu nedenle aptal sarn tiplemesini yaratmtr.

Marylin Monroe hem onca gzel, hem de akll olsayd; Clark Gable gibi irkin bir adam
karsnda fazla ezilir, bu da seyircinin moralini bozard. Bu nedenle gerekte erkein
kullanlmaktan deil, kullanlacak bir zellii olmamasndan, ya da bu kullanlmann
karln istedii kadar alamadndan sz edebiliriz. te yandan sistemin hele ki ekonomik
alanlarda kadna deil, erkee birikim yapma ans tand iin varolan adaletsizlik de aklda
tutulmaldr. Erkek kullanlmay gerekte istemiyorsa, kadnn buna ihtiyac olmayaca bir
dzeni neden desteklemiyor ve bu gerekleirse ka kii kendini huzursuz hissedecek?
Ksacas, iltimas gerekte bedava deildir. Kadn cinsel cazibenin gcn hkm giyerek
kullanr, erkekse geri kalan her eyin gcn kendini yarglama ihtiyac duymadan... rnein
kltrel hegemonyay cinsel ilgi edinmek iin...
E- Nesneleme, Sreksizlik ve Umudun Yorgunluu
Kuzey Kafkasya Halk Destanlarnn ana karakteri olan tanra Seteney Guae; her
ada gzelliin, bilgeliin, akln, saduyunun, erdemin sembol olagelmitir. Nart
kurultaylarnda zmlenemeyen toplumsal sorunlar onun dudaklarndan kan sihirli bir ka
szle hallolur. Tek bana bir karar ve yarg mercii, ayrca doan ocuklarn isim annesidir.
Adn verdii her ocuun

kulana flemek toplumsal grevlerindendir. Kulana

flemedii ocuk geri zekal olmaya mahkmdur. smi setn bak vermek szcnden
kk alr. Nart kahramanlarna (Batda silahrlerin kralie tarafndan kutsanmasnda olduu
gibi) nderlik eder, onlara silah verir, yneticilik ve nvan datr. Gzelliin ve bilgeliin
birleimi efsanelerde onda olduu kadar hibir kadnda kabul grmemitir. Daha dorusu
erkes kavmi, Setenay kimliinde olduu gibi, gzellikle akln birarada olabileceini

98

Sharon Stonela sevgilisi arasnda yle bir konuma getii rivayet edilir: Eer bu kadar zengin olmasaydm,
yine de benimle birlikte olur muydun? / Peki ya ben bu kadar gzel olmasaydm...?

92

dnmeyen tek kltrdr, hatta toplumsal mekanizma gzel kadnn daha akll olmasn
talep eder.
Aslnda kadnn zeks, pek ok masalda vgyle anlr. Bilmece sormak ve zmek
konusunda, dilsel ustalkta ve zor durumlarda erkee akl vererek, pratik zmler yaratmakta
stne yoktur. Ama genel olarak ya gzelliin, ya zeknn ar bastn grrz. Gzel kadn
femme fatale deilse, genellikle tpk bir android gibi nitelikleri tasarlanm ve iradesi askya
alnmtr. Zeks kabul edildiinde bile yardmc e olmann tesine geemez. nk
irade nesnelemeye izin vermez. Gzellik nesneletirir, cinsel birleme ise mlk olmann en
nemli ltdr. Gzellik gibi eksikliinin sonular da yle abartlr ki; dnyann en gzel
kadnlar bile kendilerinden emin olamadklar bir vens kompleksi iine hapsedilmitir.
Sanki gzelliin yitimi, kadn deersizletiren, yalanan aktristlerde olduu gibi -topluma
kar bir su, ayp, ihanet ve kandrma olarak- onlar deneyimin stnlne ramen perdeden
ayrmas elzem, doal bir kabuuna ekilme cezasdr. Hayranlar onlardan akllarndaki
genlik imgesi bozulmasn diye kenara ekilmelerini ve kran yzlerini saklamalarn bir
grev olarak ister. Yaratt hayal krklna karlk, hi olmazsa bunu yapmalar gerekir.
Hep gen olmaya almakta genlii fetiletirici bir yan var. Gerek kltr yoluyla olsun
gerek mstahzarlarla, byle bir durumda genlik artk o kiiye ait bir ey deil. Dardan
eklenen, srekli biimlendirilen ve tanan bir ey.99

Masalda gen kadna, daha sonra zerine yapacak bir zehir olmak zere dnyann en
gzeli olma sfat balanr. Ki bu rekabetilii fiekleyen ya da yaratan bir tanmdr. Deer
seilmek zere, en fazla olmaya, yani bakalarna, tekinsiz bir alana baldr. Bu nedenle
kralie aynaya gzelliini seyretmek deil, dnyann en gzel kadn olduunu grmek iin
bakar. Aynaya her gn ayn soruyu sormas da, bu tekinsiz ve zamandan yana pheli durumu
kantlar. Artk dnyann en gzel kznn Pamuk Prenses olduunu da kendi gzyle deil,

99

Meltem Ahska Gen Olamayan Genler zerine Bir Deneme Defter, yaz 1999, Say 37 sf.11

93

aynann grnden renir. Burada toplumun bakn belirtir ayna. Yalnzca ona bakann
deil, bakalarnn da deerini belirleyen lttr, bu nedenle de katlanlmazdr. Cinsel
cazibenin sreksizliinin yaratt bunalm, bir kum frtnas gibi ilgili ilgisiz her eyde ince
izikler amaktadr.
Gzel olmak, beklenti ve korkuyla erevelenmi tablo mkemmelliindeki bir nn peinden
komaktr.

(.....)
Kadnn kum saatiyle yararak gzelliini koruma abasndaki elikiyi, Lewis Carrolun
Through The Looking Glass (Aynann tesinde) yksndeki des gayet iyi bir ekilde
vermektedir. Des, Alicee yle der: Grdn gibi burada, ayn yerde kalmak istiyorsan
bunun en az iki kat bir hzda komalsn. 100

Kadn cinselliinin genlie sktrlmas, gcn, saygnln ve kabul grmenin de yalnzca

kadn iin bedensel bir nerme olarak sunulmas; kadnlar umutsuzca -seilmi, yaratlm
deil, empoze edilmi- gzellie doru komaya, ama ondan asla emin olmamaya, olur olmaz
herkesin yarglamasn kabullenmeye ve maniple edilmi bir yalla srkler. stelik
gzellik tanm o kadar dar bir snra hapsolmutur ki, klienin dnda kalan farkl ve zgn
anlamlara yer kalmaz. Tpk baka bir gzellik tasarmnn onay grmeyecei gibi, kadnn
kendini hissettii gibi tanmlamasna da izin verilmez. Gzelsen, gzel kadnlar iin izilen
emberin iinde yaamak ve oyunda belirtilen yerde durmak zorundasndr. Yani gzellik
gerekte dayatlan bir eydir, kalp yarglar ve davran biimleriyle birlikte... Peki ama gzel
olan ama bunu hissedemeyen, dahas kompleksleri olan kadnlar ne bekler? Birincisi
kendisine yneltilen davranlarn ardndaki cinsel talebi gremedii iin olaylar doru
alglayamaz, bu da hayatta tkezlemesine neden olur. kinci olarak, kendisine dair her
honutsuzluu bir oyun, hatta irkin bir bbrlenme olarak grlr, samimiyeti kabul edilse
bile bunun sama olduu sylenerek geitirilir. Bu nedenlerle de komplekslerini amak
konusunda destekten yoksun kalarak, ie kapanr. Geri cazibesine dair yansmalar alarak bir

100

Tseelon, Kadnlk Maskesi, sf.138, 123

94

para rahatlar, ama iindeki duygu tekin deildir. Bu yzden de iltifatlar rastlantsal ya da her
an yitirilebilir grd iin gerekte gzelliin duygusuna sahip olmak konusunda ansszdr.
Yaad her duygu ya da gr sreksizdir. Grselliiyle ilgili bak bamldr, dardan ie
yansr, bu nedenle de onaylanmaya muhtatr.
Kadn gzelliine verilen nemin, estetie dknlkle snrlandrlmas bir yanlsamadr.
nk sokaklarn, evlerin, tabelalarn ya da alet edevatn estetii pek de umursanmyor ve
karmaa yaratmyor. Aslolan cinsel arzunun mdahalesidir.
lkel diye nitelendirilen toplumlarda gzellie atfedilen nemin gl olmamasnn nedeni,
cinsel istei ertelemeksizin doyuma ulama olabilir.101

Bunun dnda gzelliin belirgin bir biimde gze arpmas, aslnda ortalamann
dnda olmann sakncasyla ypratc olmaya balamtr.
Okulda ilke ortalamann egemenliidir. ok uzun ya da ok ksaysanz, ok zayf ya da ok
imansanz, ok gzel ya da ok irkinseniz, ok zeki ya da aptalsanz, ortalamay temsil
eden egemen ocuklar etesi (ki bunlar ounlukla olan ocuklarndan ve onlara yardaklk
eden birka kzdan oluur) sizi derhal dtalayacak, alay konusu yapacak, gerekirse itip
kakacaktr. Siz ortalamaya uymay kabul edene kadar. 102

Ancak gzel olmak, etrafa kar garip ve gizli bir szlemeyle zerinde uzlalm bir
sorumluluk ierir. Onu korumak ve hep daha fazlasna komak. Grntnz ortalamaya
ekmek, neredeyse bir su, hatta zayflktr. Ve ortalama konusunda bir baka dayatma daha
bkidir.
Snfn gzel kz, btn ortalama olan ocuklar nezdinde mstakbel fahiedir. Biraz
bydnde ya bu yaftaya uygun davranmak zorunda hissedecektir kendini, ya da iine
kapanp bir dizi cinsel davran bozukluuyla yoluna kr topal devam etmeye alacaktr. 103

101

Getan, Hayat, sf.105

102

Somay, ark Okuma Kitab, sf.86

103

ibid, sf.87

95

Sonu olarak kadn iin tiplemeler yaplr ve herhangi bir tiplemeyi antran bir
zellii grlrse, hemen o stereotipe btn olarak tktrlmaya allr. Bu nedenle de
karakterlerin varl engellenir. Gzel kadn da bir karakter deil, bir tiplemedir zaten.
zgnl yoktur. Ya femme fatale olacaktr ya da masum gzel. Cazibesini onaylanan
kullanrsa snf atlayarak, peri masalnn billurdan kkne oturabilir. Prenses Diana da masal
grnr kld iin kitlelerin bunca ilgisini ekmitir. Btn dnya ayn anda ketlenmi
dnn seyrederken, hayal etmenin bir st noktasn yaar. Bu, an peri masaldr ve bu
yzden Diana anonimleerek bir mit haline gelir. ngiltere o ldnde gerekte Dianaya
deil, peri masalnn yklna alar. Aslnda hikayesi masaln anlatmn kestii yere kadar,
tam da bir peri masaldr. Ancak o aka duyduu gereksinimin yasakla kapatlmasn kabul
etmez, te yandan yok saylan atmalar, kaynana ve rekabetteki eski sevgili grnmez
olmaktan syrlmtr, bu nedenle de masal sona erer. Saydamlamakla birlikte masaldan
hikayeye dnr. Yine de izleyicileri yas tutarken gerei reddedip, masal duygusunun
iinde yaamaya devam eder. Onu zel klan ne kendisi, ne de yaadklardr, arkasndaki
mitin sahnelenmi olmasna duyulan ilgidir.
an masallar, deien ihtiyalar gz nnde tutarak yeni kitlesi iin retime
devam eder. ada peri masal olarak sunulan Pretty Woman/zel Bir Kadn (Garry
Marshall; 1990), kendini deien pazara uygun olarak tasarlamtr. Bataa den kadnn
taleplerinin, umuda duyduu gereksinimin ve hl masum gzel olma ayrcalna duyulan
arzunun farkndadr. Filmin doast gler hari, tm denklemleri peri masal ablonuna
uyar. Yine fakir ve gzel kz, zengin ve yakkl erkek, birdenbire deien talih, dnm
(ucuz fahie grntsnden asil kadn tiplemesine ykseli), kurtaran-kurtarlan ilikisi,
adamn hayata kadnla geri dn, kadnn hak ettii deeri ancak erkekle yakalay sabittir.
Tek fark kadnn fahie olmasdr, bylece masal yalnzca iyi ev kzlarnn hakk olmaktan

96

karlr. Aslnda film, kadn pek de fahie olarak dnmeye izin vermez. O aslnda bir iyi
kalpli, masum, korunmaya muhta saf ve masum gzeldir.
Gzellik masallarda en ok ilenen konularn banda gelmesine ramen irkin rdek
Yavrusu dndaki rneklerde hakknda herhangi bir dnce retilmez. Yanllkla rdeklerin
arasnda doan kuu, srekli itilip kaklr, nk baka bir trn gzellik ve baar ltlerine
gre yarglanmaktadr. irkin rdek yavrusu farkl olann, Somayn sz ettii gibi
ortalamann iktidarnca ezilmesini ve gzelliin nasl zalim bir bask arac olduunu
anlatrken, hem yarann aa kmasn, hem de klasik masallarda alk olmadmz kadar
derinlemesine karakter tahlili yaplmasn ve ayrntlarn ilenmesini salar.
Birden bir rdek yaklat ve onu boynundan srd.
-Onu rahat brak, dedi ana, kimseye ktlk etmiyor ki...
-Hayr, dedi, sran rdek, kimseye zarar dokunmuyor amma, ok iri ve gln, onu
tartaklamak gerek.
.......
-...gzel deil ama iyi huylu, dierleri gibi de iyi yzyor. (.) Ayrca bu bir erkek rdek, o
kadar nemi de yok! Gl olacana, hayatn kazanacana inanyorum. (Vurgular bana
aittir.) 104

Burada anne himayecidir, yine de irkin yavrunun arkadan yrmesini ister. rdekler
srr, tavuklar gagalar, hayvanlara yem veren kz ise onu tekmeler. Sonunda itlerin zerinden
uar ve hzla koarak yaban rdeklerinin bataklna snr. Gerekten de ok irkinsin ama
bize vz gelir, yeter ki iimizden biriyle evlenme. diyerek onu kabul ederler. Ama irkin
rdek yavrusu buradan da ayrlacak, bakalarna benzemedii iin hor grlecei pek ok
yerden bir dierine doru yol alacaktr. Sonunda scak lkelere g eden kuulara rastlar.
inde tanmlayabildii bir duyguyla, ilk kez gl bir tepki vererek onlara doru haykrr.

104

Andersen, Andersenden Masallar, eviren: Meral Agi, Vahide Omay, (stanbul: nklap ve Aka Kitabevi,
1982) sf.37.
Masaln farkl metinlerinde de bu konuma alnmasna ramen, irkin rdek yavrusunun kz ocuk olarak
dnlmesi, bize gzellik ve kadn arasndaki otomatik ba anmsatr.

97

Ancak ne kskanr, ne de onlar gibi olmay hayal eder. Tek istedii onu aralarna almalardr.
Donmak zereyken bir ifti onu bularak evine gtrr. ocuklar onunla oynamak isteyince,
yavru rdek bunun yeni bir ktln balangc olduunu sanp yeniden kaar. K olduka
zor geiren yavru, ilkbaharda yeniden kuular grr. O kadar heyecanlanr, iinde yle bir
ate yanar ki, kendini onlarn arasna katmaktan alamaz. Ki burada da yine hrpalanacan,
dahas ldrleceini dnmektedir. Ve onlar tarafndan ldrlmeyi tercih ederek, ban
nne eer. Orada kendi yansmasn, yani bir kuuyu grr. Dier kuular onu saygyla
karlar, etrafnda toplanp onu okarlar ve ocuklar ona ekmek atarken, onun en gzel kuu
olduunu syler.
Bu masal bir zalimlii anlatmann yan sra, nedenlerini de aklar. Herkes yalnzca
kendine benzer olan onaylamakta ve yalnzca kendi trnn yeteneklerini kutsamaktadr.
Bunlar da tpk gzellik gibi, ancak kendi yerinde deeri bilinen, dierlerince de banazca
hrpalanan niteliklerdir, ama esas olann deerini deitirmezler. Betimlemelerdeki
ayrntclk ve gerekilik, masal hayatla eletirmek asndan olanak sunar. Masal, aykr
olana yaplan hakszl ve deiimin umudunu anlatmas asndan da farkldr. O gzellie
birdenbire sahip olmad gibi, iine atld bunalmdan onu karan bir bakasnn yardm
deil, kendine ait bir niteliktir ve kendine uygun olana doru bir hareket, bir edim nerir.
Pamuk Prenses ve muadilleri ise, mcadele etmeden, dardan gelen kurtulua inandrarak,
umudun yorgunluunu sunar. Son olarak skntlar zerinde pek durulmayan bir konu olan
gzellikle ilgili olarak, Afsuru anmak gerek. Bu masal kendinden baka bir aklamaya gerek
duymad iin ekte sunulmakla yetinilmitir.105

105

Bu anonim masal tarafmca yeniden yazlmtr, bu nedenle de baz kiisel eklemeler ierebilir. Ayrca sz
konusu kua verilen isim de bana aittir ve masal baka isimlerle de anlyor olabilir.

98

VI. EVLLK
Orada yaanan her konforun bedeli bilgiye ihanettir bugn, en kk snma
duygusuna bile aile karlarnn kfl kokusu karmaktadr.106

Masal, nihai ama olarak sunduu evlilii korumak iin srekli nlemler alr. Tabii
burada kutsanan yalnzca ilk evliliktir. kinci evliliklerde ise hikayeye her zaman bir maraz
eklenir. Bu ideolojinin en nemli kolonlarndan biri de romantik bir tasarm olarak ilk akn
unutulmazldr. Bylece ilk akn meyvesi olan evlilikte eler daha sonra bu ilikiyi yetersiz
grse bile, bir bakasnn daha iyi olmayaca, eksiklik duygusu verecei dncesiyle
herhangi bir edimde bulunmayacaktr. Eer daha nce baka birine ilgi duyduysa da,
kolaylkla onun gerek ak olmad sylenerek ferahlk kazanlabilir. Karlan kadnn daha
sonra hibir ikircikte kalmakszn ilk kocasna geri dnmesi de, bu grten destek alr.107
Masallarda ikinci evlilii yapan kadnn ktl, yani vey anne yalnzca ilksel
olann doruluunu kantlamak iin fazlasyla veri sunar. vey anne kt, baba da bu kadn
setii iin hataldr. Ancak Dou masallarnda, erkein poligamik yaants iin byle bir
nerme yoktur. Binbir Gece Masallarnda, kadnn kumasndan ok holandna, onu
kzkardeim diye ardna, hatta kocasna bu ikinci evlilik iin destek verdiine ahit
oluruz.
Masalda evlilik, her derdin devasn ierir. irkin gzellleir, yoksul zenginleir, kt
huylar dzelir ve dmanlar cezalandrlr. Evlilik stat kazanmann, snf atlamann en hzl
ve en kesin sonu veren yntemidir. Tm eksikler tamamlanm, hatta gsteri boyutunda bir

106

Adorno, Minima Moralia, sf. 39-40.

107

Selvi Boylum Al Yazmalm filminde, (Atf Ylmaz; 1977) kadn ilk kocasnn, yani tutkulu aknn yerine, ona
ve ocuuna sahip kan adam tercih eder: Sevgi emektir. Bu film yaynland dnemde byk alkantlar
yaratmt. Uzun sre kadnn kocasna dnmemi olmas sarsc etkisini srdrd ve bu nedenle de devrimci bir
film olduu sylendi.

99

kazanm salanmtr. Aykr kz ocuklar ise Danseden On iki Prenseste olduu gibi
evlilikle ehliletirilir. Btn bunlar, mutlu sonda braklan ve geliimi hakknda bilgiye sahip
olmadmz masallar iin geerlidir. Evliliin devamnda ise u tr ktlkler ska ilenir:
Erkek, eve yeterince yemek getirmiyordur ve bir nc kiinin yardmyla cezalandrlarak
bu huyundan vazgeer. Bu prototipe Hatay masallarndan bir rnek sunacak olursak, Mutfak
Perisindeki kadn hayatnda dolmay ilk kez komularnda grr. Ona acyan komularnn
getirdii dolmadan bir tane alr, ama kocas olmadan yemeye ii elvermedii iin kalann
birlikte yemek zere saklar. Ancak kocas buna sert bir tepki verir: Bak bunlarn ad dolma,
bir tanesini bile yersen orospu olursun.108 Kadn pe atlan dolmann tadn unutamaz ve
madem orospu oldum diyerek, dierlerini de karp yer. Bir ka gn sonra vitrinine bakt
kasaba olan biteni anlatr. Adam iyi kalplidir, kadna acr ve ona orospu olmadn, kocas
eve hi yemek getirmedii iin byle dndn syler. Sonra gece bir teneke pekmez
srnp, zerine de pamuklar yaptrm olduu halde, kadnn ak brakt kapdan ieri
girer. Ve kendini mutfak perisi olarak tantp, yemek pimedii iin kzd kocay da bir
gzel dver. Ertesi gn adam mutfaa yemekler saar, ama mutfak perisi bu davranna da
kzp onu bir kere daha dver. O kokuyla doymaktadr, adam yemei piirip, karsyla
yemelidir. Bylece evde her gn yemek pimeye balar. Bu masal benzer bir kurguyla pek
ok kez tekrarlanr. Kocann evlilikteki en nemli grevi ekonomik olandr ve yalnzca bu
konuda ceza alr. Ancak dier lkeler iin aykr bir rnek olarak zaten cinselliin ok nemli
olduu ve estetik bir pornografinin daima hkm srd Binbir Gece Masallarnda erkein
cinsel gcnn yeterli olmamas da zalimce yerden yere alnr. Hintin Boanmas tamamen
bu konu zerinden kurgulanmtr. Bir karacannkine benzeyen gzellii nam salan Hint, Irak
valisi El-Haccacla evlendirilir. Ancak kocasnn bir kusuru vardr.

108

Mehmet-Nebihe Karasu, Hataydan Masallar, (Hatay: Suteni Kitabevi, basm tarihi belirtilmemi). Sf.78

100

Ve dnyaya k tkank ve zebbi biimsiz olarak gelmi bulunuyormu. Ve yaps byle

olduundan, ocuk yaamay reddetmek zere iken, eytan, anasna, insan eklinde grnm
ve ocuunun yaamasn istiyorsa, ona st yerine iki kara keinin, bir kara tekenin ve bir kara
ylann kann iirmesini nermi. Ana da bu neriyi kabul ederek istedii etkiyi salam, ama
kesinlikle, Tanrnn deil, eytann verisi olarak, yine de, cinsel gszlk ve biimsizlik
ocua zg kalm... (Vurgular bana aittir.) 109

El Haccac, iini arzu kavurduu halde ona dokunmaya cesaret etmeksizin sadece
gndzleri kzn esiz gzelliini seyreder. ok gemeden onun bu davrannn nedenini
anlayan Hint u dizeleri okurken, kocas onu iitir.
Hint! Soylu Arap kanndan domu ksrak olsan da, sefil bir katrla yaamaya hkmlsn
ite! Oh! Beni bu lal rengi kumatan kurtarn, deve tynden kaba giysilerimi geri verin!
....
Ve kabilenin arslan kanyla beslenmi genleri gldr ve arslanlar kadar yakkldr!
Buradaysa, Hint ardnda bir rn brakmakszn sefil bir katrn yannda lp gidecek.110

Bunun zerine El-Haccac, d krklyla dolu, kars varlnn ve dar knn

farkna varmakszn boanmak zere kadya gider. Hint habere yle sevinir ki, kendisine
gnderilen mehri haberciye verir. Bu srada gzelliinin vgsn iiten halife ona evlenme
teklif eder ve aralarnda yle bir yazma geer:
Hint: Bil ki, ey Emir-l-Mminin, koklamak iin burnuyla dokunarak kpek testiyi
kirletmitir!
Halife: Ey Hint, eer kpek burnuyla dokunarak testiyi kirletmise, onu yedi kez ykarz ve
kullanm salayarak temizleriz!
Hint: ...tek bir koulla sana gelmek zere yola karm; o da, El-Haccacn bu yolculuk
boyunca devemi, dizginini tutarak sarayna kadar gtrmesidir!111

Bu mektup halifeyi daha da gldrr. Bylece kervan yola kar, Hint de yol boyu eski
kocasyla elenir, son olarak amura bir altn dinar frlatr.

109

Binbir Gece Masallar, eviren: Alim erif Onaran, (stanbul: Afa Yaynlar, 1993) cilt 11, sf. 94

110

ibid, sf.95

111

ibid, sf.96

101

Ve eski kocasna dnerek ona Ey Asaletli, bana u gm parasn veriver! demi. ElHaccac da yerden paray alarak onu Bu bir gm paras deil, bir altn dinar! diyerek
Hinte uzatm. Hint de, glmekten katlarak amurun kirine karn gm altna eviren
Tanrya vgler olsun! diye haykrm.

Erkee kar acmaszl bu denli ileriye gtren pek fazla masal yoktur. Bu iki
rnekte evlilikte erkein kusuru olarak ekonomik ve cinsel yetersizlik grnyor. Ki evlilikte
cinselliin ak anlatmnn yalnzca Binbir Gece Masallarnda yceltilerek, itah kabartc
bir anlatmla sunulduunu, kadndaki ehvetin zelikle yeni evlilerde vldn, Chann
hikayesinde ise arya kaan kadna nazire edildiini grrz.112
Kadnn evlilikteki temel kusurlar drdrclk, agzllk ve sadakatsizlik evresinde
ilenir ve yine prototip masallar sz konusudur. Grimm Kardelerin Balkyla Kars
masalnda, onu geri brakrsa her dileini yerine getirmeyi vadeden balktan hibir ey
istemeyen balkya karn kars Alis, nce bir klbeye, sonra bir atoya sahip olmak, kral,
yetinmeyerek imparator, derken papa, yetinmeyerek gnele ayn efendisi olmak ister. Bu son
istek karsnda balk, yleyse kovuuna dn! der ve sahip olduklar her eyi yitirirler.
letkenlik zelliine sahip olan masallar, ayn iskelet zerine farkl tende gvdeler
giyerek dnyann her yerinde dolanr. Ska ilenen kadnn sadakatsizlii de ayn masaln
eitli versiyonlaryla Hint-Trk ve Avrupa kltrnde oalmtr. Hint versiyonu yledir:
Zengin bir tccar olunun babas, annesi lnce baka bir kadnla evlenir ve onu evden
kovar. Olan karsyla birlikte ormanda yaamak zere yola kar. Ancak yiyecekleri tkenir
ve karsn kendi etiyle, kanyla besleyerek onu canl tutar. Kt kadn da kocasnn etini
yiyip, kann imeyi reddetmez. Olan, ykanmak iin nehre gittiinde, akntda srklenen
elleri ayaklar kesilmi sakat bir adam grr. Alktan ve yorgunluktan bitkin olmasna
ramen onu kurtarr. Bir gn koca, her zamanki gibi yiyecek aramaya gittiinde, yalnz

112

Binbir Gece Masallarnda kadn, erkek ve cinsellik elerinin anlatm ekte verilmi, Chann ar ehvani
kars ise ayr bir blmde anlatlmtr.

102

kalan kars sakat adama ak olur. Sonra da kocasn kendisine ila olacak bir bitki iin,
otlardan bir iple dere yatana inmeye raz eder. Tam yar yolda da aaca balanan ipi zer.
Akntya kaplan adam, ok uzaklardaki bir ehrin yaknnda karaya kar. Bu ehrin kral
lmtr ve yeni kral bir fil seecektir. Fil onda tanrsal belirtiler grr ve alp srtna koyar.
Olan tahta knca adil ve bilge bir kral gibi davranr. evresindeki bir ok gzel ve ekici
kadna kaplmaz. Kars ise sakat sevgilisini srtna balayp, diyar diyar dolarken bu kente
gelir. Dmanlarnca elleri ayaklar kesilmi bu adam benim kocamdr. Ben onun sadk
kars ve tek desteiyim. diyerek dilenmektedir. Kocasna byle sadakatle bal olan
kadndan tm kent etkilenir. ykleri dilden dile dolar, bylece kraln sarayna alrlar.
Kocas, lanetlerini yadrr ona: nsan yiyen yaratk gibi seni besleyerek ben adam edemedim
de, u sakat adam elsiz ayakszken seni evcilletirdi, srtna binip seni yk hayvan olarak
kulland? Herkes kadna ok kzar, kentin geleneklerince burnunu ve kulaklarn keserek
cezalandrrlar. Onu damgalar ve sakat adamla birlikte kentten kovarlar. 113
Bu prototip masaln baz versiyonlarnda koca karsnn iyilemesi iin mrnn
yarsn verir. Hint anlatmnda ikinci adam sakat ya da cce, Grimm masalnda bir gemi
kaptan, Anadoluda ise bezirgan... Bu ykyle pek ok bakmdan kesien bir dier ykleme
biiminde de iftleri ayran, ocuklarn kaybolmasna neden olan ikinci adam hileyle kadn
esir alm, kocas ise uzak bir memlekete srklendii ve byk sefalet ektii bir macera
yaamtr. Talihi onu genellikle yukardaki gibi bir hayvann seimiyle kral yapar. ans artk
bym olan ocuklar, babayla ve anneyle karlatrr, gerekler aa kar, aile yeniden
birleir ve kt adam cezalandrlr.
Bunun dnda kskanlan kadna sadakatsizlik iftiras atlr. Ya da ok gzel ocuklar
dourmu olmasna ramen, bu ocuklar hayvanlarla yer deitirilir. Bazen de kadnn azna

113

Korhan Kaya, Hint-Trk-Avrupa Masallar, (Ankara:mge yaynlar, 2001) sf. 15-18

103

kan srlr, bebe karlr ve kadnn ocuunu yedii (kadn korkusunda ilediimiz imgenin
tekrar) sylenir. Bu durumda erkek kadn ya kovar, ya zindana atar, ya da bir ukura gmp,
yalnzca bulak sularyla beslenmesine izin verir. Ancak ocuklar bakalarnca himaye edilir,
ok iyi yetitirilir, adam kendi ocuklar olduunu bilmeden onlara hayran kalr, derken
gerekler anlalr, kadna hakk teslim edilir, aile yeniden birleir. Sadakatsizlik iftirasndaki
oyun da aa knca ayn son, ayn ayrntlarla yaanr. Bazen de kadn kk apknlna
verilen ar cezay, gn olup devran dnnce, kocasnn nne hileli bir yntemle ayn soruyu
kararak yantlar.114
Son olarak masallarda ska rastlanan bir hikayeden sz edelim. Delikanl bir alln
ardna saklanmken, gln kysna konan pek ok gzel ku ya da kuu grr. Kular suya
girmeden nce (su, bilinaltnn cinsellik simgelerindendir) ku bedenlerini syrr, kanatlarn
bir kenara koyarlar. Bylece ortaya kan rlplak insan bedenleri delikanlnn gzlerini
kamatrr. lerinden en kne ak olur, ama kz genellikle onunla evlenmek istemez.
Delikanl kz sudayken, kanatlarn alar ve kz gibi peri padiah olan gl babas da olana
boyun emek zorunda kalr. Bazen de bu akl erkee kz verir. nk peri padiah kzlarn
verimkr deildir, ama kanatlarn alnm olmas onu mecbur klar. Kz bir daha asla eskisi
gibi olamayacan dnerek alar. Bekreti simgeleyen ve delikanl tarafndan yaklan bu
kanatlar, yaamn deitirmitir. Bekretini alan, onu da almaya hak kazanmtr. Yine de ok
nadir olmakla birlikte devam eden evlilikte mutlu olmayan kz, her zaman genlik gnlerini
anarak alar ve kanatlarn bulduu anda da kocasn terk eder.

114

Bunun bir rneine, eklerde Binbir Gece Masallar bal altnda yer verilmitir.

104

SONU
Periler Diyar tehlikeli bir lkedir ve bu diyarda ihtiyatszlar iin tuzaklar,
fazla cesur olanlar iin de zindanlar vardr.115

Masal, rtl anlatlarla ocuu erikin yaamna hazrlanmann, bask altndaki

toplumlarn siyasi eletirilerini temkinle sunabilmesinin, bireysel arzu ve aclarn dolayl
anlatmnn arac ve ideolojik bir aygttr. Bilind simgeleriyle, grnen yzeyin altna girift
labirentler kurarak cinsiyet rollerinin ideolojiye uygun kurgularn konu edinir. Dorudanlk
yerine ortak bilin dn kullanmas ise, derin ve kalc etkiler brakmasn salar. Yan sra
cazibesi, dsel yaps bu etkiyi arttrr. Snrlara, koulla tanmlanmaya kar bir meydan
okumadr. Mehmet-Nebihe Karasu ifti yaadklar deneyimle masaln a etkisini aktarr. ift
ana karnndayken oullarna masal anlatmaya balar, temel figrler Kelolan ve Simbatdr.
ocuk bir yana gelince Simbat yitirir, bir daha hi anlatmazlar. Bir yl sonra, evde genel
temizlik yaplrken, ocuk Babaa! Simbat buldum diye bararak, babasna koar. Dili
almadan beynine depolanan szck, birdenbire ortaya kmtr. 116
Masal, daha nce sz ettiimiz gibi temel olarak ocuu erikinlie hazrlamakla ilgili
olduu iin, genellikle ana kahramanlar ergenlik andaki genlerdir. Genetik hafzann
kodlarn kullanarak, ilkel kabilelerin erginleme ritellerini muhafaza eder. Cinsel birlemenin
simgesel anlatm olan pme, evlilik, yolculuk, tecrit, doayla babaa kalma, bedensel
dayanklln snanmas, yal erkein iktidarn sarsma ya da yok etme temel erginlenme
ltleridir. Sk tekrarlanan bir imge olan geici lmler de, yine erginlenmeye dairdir. lkel
inana gre bir ocuk olarak lp, bir erikin olarak yeniden doacaktr. Erginlenme son
olarak evlilikle kendini kantlar.

115

Tolkien, Peri Masallar zerine, eviren: Serap Erincin, (stanbul: Altkrkbe Yaynlar, 1999) sf.11

116

Karasu, Hataydan Masallar, sf. 9-10

105

Toplumsal cinsiyet rollerinin ablon halinde aktarm, biimlenme srecindeki

kiilikleri toplumsal rntye uyumlu klmak zere tasarlanmtr. Cinsiyetlerin bilinen
deerlilik ltlerine uyan kahramanlar nihai dl, yani serveti, gzellii, iktidar, evlilikle
balantl olarak alr. Yine de ok ender olmakla birlikte aykr sonlara da rastlanr. Keten
Eiren Kadnlar masalnda, tembel kza der rnein mutluluk. Ahlki deerlilik ltlerine
uymayanlarn cezalandrlmas ise genel kuraldr. Bunlar erkek iin evini geindirememek,
cimrilik, bakasnn karsna gz dikmek, kahramann hakkn yemek ve Binbir Gece
Masallarna zg olarak cinsel yetersizliktir. Kadn iinse temel olarak bamszlk,
agzllk, tembellik, itaatsizlik, sadakatsizlik ve yasak tutkudur. Sonuncusuna, yasak
tutkuyu simgeleyen krmzdan yola karak Pamuk Prensesin geici lmnn elmann
krmz tarafn yemesinden sonra gelmesi, ilk metinlerinde kurt yerine kurt adamn ve
tecavzn yer ald Krmz Balkl Kz ve Dans Eden Krmz Pabular rnek gsterilebilir.
Ahskaya gre dans ehevidir, bedeni savunur. Baka bedenlere bir saldrdr, zaman ve
adab hie sayar. Kendi kendiyle sevimenin utancn tar.117 Dans ehevi olduu iin
Karinin pabular da krmzdr. Tutkuyla bal olduu pabularn kilisede, hatta cenazede
bile karmaz. Onu evlat edinen iyi kalpli yal kadna ihanetidir bu. Ve hi durmadan dans
etmekle cezalandrlr. yle ki ayaklarnn kesilmesini ister. Bylece toplumsal norma kar
kan, bireysel tutkusunda direnen kadna verilecek gzda olur. Cezasn uhrevi bir ey
olarak benimseyip, lm, tanrya kavumann esrik duygusuyla, hatta hevesle kabul etmitir.
Masal batan sona her ayrntsnda engizisyon mahkemesini aratmayan dinsel cezalarla,
lme kart yaam duygusunun ve genliin bu lm haline isyannn knanmas ve uhrevi
cezann davetinin tek are olduunu ileyen retilerle ykldr. Sz dinlememenin cezasn
ekmitir Karin ve sonunda tutkuyu, gznn ykseklerde olmasn, eski kuaklara kar
davrann hayatyla der. O, masaln da syledii gibi ibret vermesi iin cezalandrlr ve

117

Meltem Ahska Defter kapak resimleri, Deniz Bilgin Defter K 1999 yl: 12, say: 38 sf.17

106

cezann simgeleri, asker, melek ve kilisedir. vey annenin bedenini dn alan femme fetale
ise, cinselliini sahiplendii, iradesini kimseye teslim etmedii gibi bakalarnn iradesini de
boyunduruu altna almak istedii, ayrca ilksel evlilie darbe vurduu ve dul olduuna gre
de tek bir erkekle yetinmemi olduu iin cezalandrlr. Masalda daimi partneri olan saf ve
masum gzel, bu gzelliin iradesini kendinde istemedii iin onay kapsamndadr. iftin
zelinde ve gzellikle kurduklar ilikide temel olarak ilenen, baml ve bamsz kadn
tipleridir. Gzelliin dolaym, aslonann ise cinsel cazibe olduu bu masallardaki nermeler
hemen hibir zaman gzellik hakknda dnce retmez. stisna olarak irkin rdek Yavrusu
ve Afsur, gzellik ya da irkinliin acmasz, kof deerlendirilii ve temel olarak standartize
edilmesi sorunuyla ilgilidir. Masaln gzellie mutlak son olarak hazrlad grkem,
konforunu zellikle gnmz koullarnda yitirmitir. Gzelliin karmak, skntl,
ykselmeyi engelleyen, ancak srad davranmamak ve byk bedeller demek karlnda
geri demelerde bulunan yaps, masaln nermesiyle tamamen tutarszdr. Kald ki masal
dllerini ancak baml kadn tiplerine sunar. Bamsz kadn tiplemelerine ise olaandnn
snrlarna ekerek yer verir: Bycler, dev analar, ecinniler, peri kzlar Temel zellikleri
doaya hkmetmeleri, ya cinsellikle ilgilenmemeleri ya da cinselliklerini erkei mahvedecek
bir starateji olarak kullanmalardr.
Erkein temel deerlilik lt olan kahramanlk iki ana getiriye sahiptir: dl-kadn
ve sosyal statnn ykselii. Ayrca kurlamann ana kurgusal malzemesidir. Kadnn
hapsedildii kule, zindan, ulalmas g meknlar fallik yan anlamlar ierir. Kahraman
hikayenin sonunda dier erkekleri dorudan ya da mecazi anlamda ldrerek, iktidara sahip
olur ve asi kzlarn evcillemesine hizmet eder. Kadn kahraman ise maceralara erkek kimlii
iinde girer ve kahramanl evlilikle birlikte son bularak rutin kadn tiplemesine ekilir. Bu
arada masal mutlaka bir uyarn bulup, kzn bekaretine dair gvence sunar.

107

Masal temel olarak kadn baml klmak zere iler. Sindirme ileminin nedensel
kayna kadn korkusudur. Diilik, annelik ve lm simgesi olma, korkunun ana
kaynaklardr. Btn bunlar da genetik hafzann ilkel yaamdan bugne aktard sembollerle
ilenir. Masaln mant iinde bamllk dllendirilir, hatta kutsanr. Her ne kadar rtl bir
anlatm olsa da, bilinalt simgelerini olaanst bir ustalkla kullanan masal, alcsna
mesajlarn iletmekte glk ekmez. Grnr yzeyi kullanmamas da etkisini kalc klar ve
eletirel dikkatten uzak tutar. ocuklukta alcsn by emberine alan masaldan ileriki
yalarda ne kadar uzak kalnrsa kalnsn, iletiler olduu yerde, tetikte bekler. te yandan
an yaratt karmaa, kiileri masal ya da masaln devam olan trlerle yeniden iletiime
ynlendirmeye, deilse de nermelerine geri ekmeye meyyaldir. Tabii bu hayal ve arzu
baznda bir geri ekilmedir, nk a daha fazla baml olmaya imkn vermemektedir. En
azndan bamlln konforlarn geri alarak, onu tekinsiz bir yere iter. Bir an nce dahil
olunmas gereken bamszlk ise, gerek gnn koullar gerek yetime biiminin tek tek tm
hcrelere iledii kimlikle kendini en azndan tm olarak sunmayacaktr. Bamllk ve
bamszlk koullaryla dayatmalarnn birarada varolduu gnmzde iki kimlik arasnda
bocalayan kadn, masala, daha dorusu masaln kurtulu mitlerine yaslanma ihtiyac duyar.
Beklenen, ani gei, bir an nce oturtulmas gereken bamsz kimlik, hayatn sunulan
dinamikleriyle eliki iindedir. nk kltr mekanizmalarn erkei bamsz, kadn ise
baml klmak zere iletir ve bu konuda da ya masal arac klar ya da ideolojisiyle uyumlu
olanlara yaama/yaylma ans tanr. Masaln bu sakat yan, gnmzde plak bir bakla
karlanmaya balanmtr. Masaln yeniden retimi ya da kar masallar, alltaki ideolojiyi
ykmak zere alr. te yandan a kadna tmyle bamllk neren masaln aksine,
bamsz kimlii derhal talep eder. Oysa temeli bu kadar derinlere inen bir sosyal iliki, ancak
ona yn veren dier ilikiler deitiinde tamamen ve btn deikenlerini uyumlu klarak
deiebilir.

108

ZET
Masallar olaanst renkli ve fantastik bir fon zerinde, karakter yaratmaktan ok
tiplemeler, birer ablon olan olaylar ve deerlerle vasat kurgulamalar yapar. letkenlik
zelliine sahip olan masallar, dnyann her yerinde bir benzeriyle karmza kar. zel
olarak erginlenme, yetikin yaamnn kurulu sreci ve toplumsal cinsiyet rollerini genel
ahlka gre alama temel konulardandr. Kodlarn ise kadn baml klmak zere iletir. Bu
almada baml kadnn alm, sorunlar ya da avantajlar; gnmzde bamszln
mesajlaryla ve bu tezat deerlerin hem alt benlikte, hem de yaam koullarnda yaratt
atmayla birlikte incelenmitir. Ayrca kadn baml klma isteinin arka plannda kadn
korkusunun (hem arzunun odak noktas olan diide, hem de hayat dourann lm de
dourmu olabilecei dncesiyle annede kitlenmi bir halde) olduu sonucuna varlmtr.
Bu balamda da genetik hafzann etkilerinden, mitolojiyle birlikte yararlanlmtr. Kadnn
erdemi olarak sunulan gzelliin ve genliin ise, fetiletirmekten baka hibir dnsel
eylem iinde yer almad, gzellikle ilgili nermelerin yanl, dahas hayatla tutarsz olduu,
bu savlarn amazlar grnmez kld sonucuna varlmtr. Ayrca gzel kadnn bamsz
olmas, gzelliini erkein mlk deil, kendi nitelii olarak grmesi halinde hemen bir
femme fatalee dntrld, lm imgesiyle ilikilendirildii ve mutlaka cezalandrld
gzlemlenmitir. vey annenin femme fatalelii bir baka ama daha ierir: Masal evlilii
nihai ama olarak sunmu, aslnda duygusal bir sonu deil, ideolojik bir tasarm olarak ilk
ak unutulmaz ve ilk pmenin gerek akn kant olarak savlaryla birlikte, ilksel olan
korumaya almtr. Bunun dnda da masaln ilk evlilii, daha dorusu kadnn ne olursa
olsun ilk cinsellii yaad erkee balln salayacak pek ok ayrntya yer verilmitir.
Erkekliin birincil deeri olan kahramanln alm, bu arzunun kaynaklar, iktidarn anlam,
lidere neden yer verilmedii, deien tanmlaryla kahramanlk miti ve bunun birey zerindeki

109

ykc, gelimeyi engelleyici etkisi incelenmitir. Ardndan hem kahramanln dl, hem de
kahraman olarak kadnn konumuna baklmtr. Masaln yaratt arzular, hayalin benliin
geliimi ya da snrlanmas zerindeki etkileri, nermelerin gnmzdeki yansmalar, yaplan
toplumsal cinsiyet tanmlamalarnn amzdaki tanmlamalarla olan kartl, uyumsuzluu
ve bu ikili dil iinde bunalan, ynn aran insann yaad temel ruhsal problemler
aratrlmtr.

110

SUMMARY
Fairy tales goes on incredible coloured and fantastic aset but just with types not
characters, pattern events and values... Tales also has conductory peculiarity and seems
similar in everywhere of the world. Especially maturity, foundaition of adult life, and to
inculcale genders mentality. Its codes also works for making woman dependent. This thesis
studies about understanding dependent woman, shes problems and advantages; with
messages of independence in nowadays and asks theese contrast values and life conditions
makes conflict. One of the result of this thesis is that: Demand of make woman dependent
takes a reason from woman feary (Because of the sensuality for female and mystery of
mother: who can gives a birth to a life, colul also give a birth to a death.) By the way of
genetic memory and mythology. Beauty and youthness represanted as a virtue of woman,
hasnt beeen in any ideational action just make fetish also the idea of tales, has wrong
proposition, not consistency with life, and make undisapperaed to impasses. Also it makes
beatifull woman a femme fatale and put a meaning death; if she is an independent person and
has her beauty as her own, not maless real estate.

111

KAYNAKA:
-Adorno, Theodor W.; Minima Moralia, eviren: Orhan Koak, Ahmet Doukan, Metis
Yaynlar, st. 2000
-Ahska, Meltem Gen Olamayan Genler zerine Bir Deneme Defter, Say 37, Yaz 1999
-Ahska, Meltem Defter kapak resimleri, Deniz Bilgin Defter, K 1999 yl: 12, say: 38
-Akn, Haydar; Ortaa Avrupasnda Cadlar ve Cad Av, Dost Yaynlar, Ank.2001
-Altnay, Ayegl Ordu, Millet, Kadnlar: Dnyann lk Kadn Sava Pilot Sabiha Gken
Vatan, Millet, Kadnlar, letiim Yaynlar, st. 2000
-Andersen; Andersenden Masallar, eviren: Meral Agi, Vahide Omay, nklap ve Aka
Kitabevi, st. 1982
-Barthes, Roland; S/Z eviren: Sndz ztrk Kasar, YKY, st.2000
-Beauvoir, Simone De; Kadn, kinci Cins, Gen Kzlk a, eviren: Bertan Onaran, Payel
Yaynevi, st. 1993
-Bettelheim, Bruno; Pamuk Prenses eviren: en Ser, Yurdagl Salam, Metis eviri
Say: 15, Bahar 1991
-Binkert, Drthe; Melankoli Kadndr, eviren: lknur gan, Ayrnt Yaynlar, st. 1995
-Binbir Gece Masallar, eviren: Alim erif Onaran, Afa Yaynlar, cilt 11, st. 1993
-Blecher, George Kahramanlar, Liderler ve Demagoglar zerine Varlk, Kasm 2002
-Blue, Adriane; pmek, eviren: rem Salamer, Ayrnt Yaynlar, st.2000

112

-Boratav, Pertev Naili; Az Gittik Uz Gittik, Adam Yaynlar, st., 1997

-Boratav, Pertev Naili; Uar Leyli, Tarih Vakf Yaynlar, st. 2001
-Borges, Jorge Luis; Yedi Gece, eviren, Celal ster, Can Yaynlar, st,1999
-Byk Larousse, Milliyet Yaynlar, 1.cilt, st. 1992
-Campell, Joseph; lkel Mitoloji, Tanrnn Maskeleri, eviren: Kudret Emirolu, mge
Kitabevi, Ank. 1992
-Coward, Rosalind; u Hain Kalplerimiz, eviren: Aksu Bora, Asuman Emre, Ayrnt Y. st.
1995
-Gordelier, Jeanne; Pamuk Prensesin lm, eviren:Engin Sunar, Sel Yaynclk, st. 1997
-Dowling, Colette; Sindrella Kompleksi: ada Kadnda Bamszlk Korkusu, eviren:
Seluk Budak, teki Yaynlar, Ankara 1999
-Elmuryazev, Siracdin; een Masallar, eviren: Tark Cemal Kutlu, Okyanus Y. st. 2000
-Getan, Engin; Hayat, Metis Yaynlar, st. 2002
-Grimm Kardeler; Grimm Masallar 1, eviren: Tanju Anapa, Epsilon Yaynclk, st. 2000
-Grimm, J-Grimm W.; Masallar 2; eviren: Kemal Kaya, Milli Eitim Bakanl Yaynlar,
st. 1992
-Goleman, Daniel; Duygusal Zek, eviren: Banu Sekin Yksel, Varlk Yaynlar, st. 1998
-Grbilek, Nurdan; Az Gelimi Babalar Kt ocuk Trk, Metis Yaynlar, st. 2001
-Holland, Sharon; Pamuk Prenses, eviren: Osman akmak, Genda Yaynlar, st.1997
-Doan, Mehmet Can Cinsellie kska, ceza Kl yk, Say:2 Mays-Haziran 2003

113

-dil, Mmtaz Josephine Evet Deseydi, Kum, Say 19, Eyll-Ekim 2003
-Kahraman, Hasan Blent Kurtaranlar ve Kurtarlanlar Varlk Kasm 2002
-Karasu, Mehmet-Nebihe; Hataydan Masallar, Suteni Kitabevi, Hatay, Basm tarihi
belirtilmemi.
-Kaya, Korhan; Hint-Trk-Avrupa Masallar, mge yaynlar, Ank. 2001
-Kernberg, Otto F.; Ak likileri: Normallik ve Patoloji, eviren: Abdullah Ylmaz, Ayrnt
Yaynlar, st. 2000
-Korczak, Janusz; Bir ocuk Nasl sevilmeli: Ailede ocuk, eviren: Deniz K. akc topya
Yaynlar, Ank. 2000
-Kovel, Joel; Tarih ve Tin, eviren: Hakan Pekinel Ayrnt yaynlar, st. 1994
-Kurtulu, Akif; Kirpiler, horozlar ve kartallar, CNSYET DEOLOJ VE R , Harita
Metod Defteri, Zed Yaynlar, Ankara 1996
-Kuya, Nilfer; Derridann Annesi E Dergisi, Say 48, Mart 2003
-Leader, Darian - Groves, Judy; Lacan, eviren: Gl aal Gven, Milliyet Yaynlar, st.
1997
-Leader, Darian; Kadnlar Neden Yazdklar Her Mektubu Gndermezler, eviren: Nedim
atl, Ayrnt Yaynlar, st. 1998
-Mead, Margaret lkel ve Uygarlam Biimlerde Kskanlk Akn Anatomisi, eviren:
Mehmet Harmanc, Milliyet Yaynlar, st.1971
-Navaro, Leyla; Bir Cad Masal, Remzi Kitabevi, st. 2000
-Oktay, Ahmet Enver Ercanla syleisinden Varlk, Eyll 2001

114

-Phillips, Adam; pme, Sklma Ve Gdklanma zerine, eviren: Fatma Takent, Ayrnt
Yaynlar, st. 1996
-Propp,Vladimir; Masaln Biimbilimi, eviren: Mehmet-Sema Rifat, Om Yaynlar, st. 2001
-Rank, Otto; Doum Travmas, eviren: Sabir Ycesoy, Metis Y. st. 2001
-Rosenberg, Donna; Dnya Mitolojisi, eviren: K.Akten, E. Cengiz, A.Cce, K. Emirolu, T.
Kenanolu, T: Kocayiit, E. Kuzahan, B. Odaba, mge Yaynlar, Ank. 2000
-Sar, Ahmet Masallarn Ruhu (Masallarn Psikanalizine Dair) Edebiyat ve Eletiri Say: 47,
Ocak-ubat 2000
-Saydam, M. Bilgin; Deli Dumrulun Bilinci, Metis Yaynlar, st. 1997
-Segal, Lynne; Ar ekim: Deien Erkekler, Deien Erkeklikler, ev: Volkan Ersoy,
Ayrnt Yaynlar, st. 1992
-Shami, Rafik; Maluladan Masallar, eviren: Saffet Gnersel, Kabalc Yaynevi, st. 1999
-Sobol, Donald J, Yunan Mitolojisinde Amazonlar, eviren: Burcu Yumrukalar, teki
Yaynlar, Ank.1999
-Somay, Blent; ark Okuma Kitab, Metis Yaynlar, st.2000
-Sreya, Cemal; Sevda Szleri, Can Yaynlar, st.1993
-Taner, Haldun Seluk Erezle rportajndan, Btn Dnya, Bakent niversitesi Kltr
Yayn, Mart 2002
-Thomson, George; Aiskhylos ve Atina, eviren: Mehmet H. Doan. Payel Yaynlar, st.
1990
-Tolkien; Peri Masallar zerine, eviren: Serap Erincin, Altkrkbe Yaynlar, st. 1999

115

-Tseelon, Efrat; Kadnlk Maskesi, eviren: Raide Keke, Ekin Yaynlar, Ank. 2002
-Turan, Gven Eros Tanatos, Varlk, Nisan 1995, sf.2-3
-Trk ve Dnya nlleri Ansiklopedisi, Anadolu Yaynclk (basm yl belirtilmemi), 6.cilt
-Yavuz, Hilmi E yazlar E Dergisi, say 48, Mart 2003
-Wittgenstein; Yan deiniler, eviren: Oru Aruoba, Altkrkbe yaynlar, st. 1999
-Ziyalan, Mustafa Kahr/aman Varlk, Kasm 2002

116

EKLER:
AFSUR
Hani Simurgun bedeninde her kua ait bir ty bulunurmu ya, onda da evrenin tm
gzellikleri bir su damlasnn iinde eriyip yle kanatlarnda gezinirmi sanki. yle ki
grkemin sakinlii ve en yanyana olmaz sanlan hallerinin bile bunca uyumla birlemesi; nce
akl durdurup, bir glgeye keser, ama ok gemeden yalnzca bir dn bulutsu huzurunu
verirmi. Kimse ondan bir by gibi sz etmezmi, nk onu grenler iin tek gerek halini
alrm ksa srede. Anka boynunun bana dedii yerde yle bir turuncu varm ki, Asi
nehrinin denize dkld Samandada bile gne sular byle pmezmi. Ve gnbatmnn
btn renkleri kanatlarnda birbirine karr, gzlerinin etrafnda ise o gne kadar hibir ovaya
inmemi bir gk rengi halkalanrm. Onu grenler eer dilleri kitlenmezse, hibir kelimenin
iine sp rahat edemeden, birinden bir dierine koturur; eer Afrodit bir dan eteiyse,
onun gzelliin zirvesi olduundan sz edermi. Szler giderek bir nehir gibi taar ve
hayranlar kendilerinden geerek gitar, tar ve arp eliinde gzelliin dile smayacan
anlatan arklar sylermi. Afsur da bu sevince elik etmek, hi olmazsa bir nebze teekkr
etmek istermi. Ama akmaya balad anda, btn bu cmert szler cam krklarndan
dokunmu bir zebaniye keser ve zavallc yerden yere alarm. Zira bu esiz gzellikteki
kuun sesi pek irkinmi. te ancak o zaman Afsurun bir by, bir hayal olduu sylenirmi.
nk bozulup, krlabilen bir ey olurmu nihayetinde; gerek ise unufak yerlere salr, ilk
rzgrla da silinip gidermi. Garibim yle zlrm ki, yapraklar smsk rlm kuytudaki
aalara saklanr, sonra dayanamayp tekrar gn na yakasn gsterir ve bu srada mutlaka
gzelliine vurulan baka biri karm. Ve vglerindeki grkem dierlerini geride brakr,
Afsur heyecanlanr, sanki onu her eyiyle seven, sana yarenim diyen biri varm gibi,
hlyasna samaz olur, muradn ararm. Ama ne yazk ki, azn at anda bu yakarlar,
kimseye reva grlmemi bir fkeye, szn naknn da esirgendii hakaretlere dnermi.

117

Sesinin irkinliiyle, gzelliine ihanet ettii iin kzgnlarm ona. Sonra oaradan geen bir
yolcu da sesini balamas, bir ift kelm etmesi iin yalvarmaktan geri durmazm. Afsur da
bana gelenleri unutur, akmaya balarm. Ama ne kadar da irkinmi sesi, nasl da
katlanlmaz...
Sonunda bu iki yzl aynaya da, onun yalnzlna da dayanacak hali kalmam.
Szler birer lanet gibi zerine yaprken, am kanatlarn. Dnyann sonuna kadar
gidecekmi sanki ve bu u kydaki orman an iinde yiter ya da gkte kck bedeninin yol
alabilecei bir boluk kalmaz diye korktuundan, hi durmadan, hi durmadan... yle hzl
uuyormu ki, bakanlar zerine renk tayf giyen bir rzgrn estiini sanyormu. Ne bir
damla su, ne bir lokma dar bulmaya yere inmeye tenezzl etmemi. Buradan uzaa, ok
uzaa, her eyin unutulaca kadar uzaa.... nsan gznde bir leke olarak bile kalmamak iin
gn dokuzuncu katna km ve yle hzl kanat rpm ki, gk sanki kanat seslerinden
rlm gibi duruyormu. Daha da uzaa diyormu srekli, topran gzlerinden ok uzaa,
yaldz ve yak arasndaki yanar dner szlerden... Yakacak bir damla kan bile kalmam da o
yine de kanatlarn yel yapm, umu, umu, umu... Ama ite tam da o anda kanatlar
boalm, kar gibi dne dne yere vurmu. Bir de bakm ki, dt tarla baka bir topraktan,
tepesindeki gkyz baka bir gkyz, rzgr desen baka bir nameden...
O, skp da kartopuna aba olmu gkkua gibi yere derken, iki ocuk hayretle
ona doru kouyormu. Afsur, belli ki giderken bedenini bu ocuklara brakacakm. yle
iten, yle merhametliymi ki dokunular, ilk kez insan scan teniden hisseden Afsurun
mrnden yana bir derdi kalmam. Sessizliinden honut, huzurluymu. Mutluluun gk gibi
kat kat iinde atn, belleinin aclarndan arndn hissetmi. Azn ap gitmeden
teekkr edecek gibi olmu, ama tkenen soluu minicik bir sese bile izin vermemi. Yazk
demi, biri. O kadar da gzel ki... Ve eklemi dieri Bu kadar gzel bir kuun sesi kim
bilir nasl da esizdir.

118

Afsur, geride muhteem bir renk yuma brakp, ge alm. Uzaa, daha uzaa, daha da...
Ta ki en yakna...
AL BABA VE KIRK HAREMLER
rann bir kentinde Kasm ve Ali Baba isimli iki karde yaarm. Yoksul babalarndan kalan
miras bitince Kasm, kolay yoldan para kazanmann yollarn aram. Muhabbet tellal bir kadna,
Binici yeteneklerini, atlayc horoz olarak erdemlerini, kantladktan sonra, kadn tarafndan ok
gzel bir kzla evlendirilmi ve arda bir dkkan sahibi olmu. Doas gerei hrstan uzak olan Ali
Baba, azla yetinip odunculuk yapmaya balam ve biriktirdii parayla tane eek alm. Kendisi
gibi yoksul bir kadnla evlenmi. Ama bir gn ormana odun kesmeye gittiinde ans yzne glm.
ittii uultu zerine sakland aacn arkasndan krk hareminin srrna ahit olmu. Haremilerin
reisi bir maarann nnde durmu, Al susam, al! demi ve maarann nndeki kaya alm,
karlarken de Kapan susam! Kapan! demi. Atllar gidince, Ali Baba ayn ekilde ieri girmi ve
hazinelerle ykl maaradan uvallarna altn doldurup evine dnm. Kars da altnlar tartmak
amacyla Kasmlarn evine gitmi ve tart istemi. Tarty neden istediini anlamayan Kasmn
kars, tartnn altna iya srm. Tart eve geri dndnde iyana yapm altn grm ve
kocasn hemen Ali Babann evine gndermi. Kardeini tehdit eden Kasm srr renmi, ama tam
maaradan bir servetle kacakken, kapan komutundaki susam szcn unutmu, al yulaf al,
al bakla al gibi eyler sylemi ama nafile! Maaraya her gn ziyaretlerini yapan krk haramiler
onu alt paraya ayrmlar.
Kardei eve dnmeyince telalanan Ali Baba, maarann yolunu tutmu ve kardeinin cesedini
bulup eve getirmi. Kasmn cesedini grnce baygnlk geiren yengesine evlilik teklif etmi. Sonra
da ocukluundan beri alp baktklar ve zeksyla tannan Mercane isimli kza Kasmn doal
yollardan ldn insanlara nasl gsterebileceini sormu. Mercane bir aktara gitmi, evde umutsuz
bir hasta olduunu ve bir tiryak vermesini rica etmi. kinci gn, tekrar aktara gitmi ve lmek zere
olan Kasma bir ila vermesini sylemi. Bylece Kasmn hastalktan ld etrafta yaylm. Sra

119

cesedin tek para haline getirilmesine gelmi. Mercane bir eskiciye gitmi, eline altnlar tututurmu
ve adamn gzlerini balayp eve getirmi. Adam cesedi dehet iinde dikmi ve Kasm gmmler.
Ertesi gn maaraya gelip, Kasmn cesedini bulamayan haramiler, maarann kimin
tarafndan kefedildiini renmek iin harekete gemiler. Cesedin, dikilip gmlmesi gerektiini
bilen haramilerden biri, eskiciye gitmeyi akl etmi ve ona evi buldurarak, kapya beyaz tebeirle bir
arp iareti koymu. ardan dnen Mercane bunu fark etmi ve btn evlerin kapsna beyaz arp
izmi. Gece Ali Babay ldrmeye gelen Haramiler akna dnm ve reisleri bu ii beceremeyen
haraminin boynunu vurdurmu. kinci haremi de ayn yntemi izlemi ve izdii krmz arpy
Mercane tm evlerin kapsna vurunca, onun da ba boynundan gitmi. Grevlendirilen nc
harami, birinin iine zeytinya, dierlerine adamlarn koyarak Ali Babann kapsna gelmi.
Harami, zeytin ya tccar olduunu syleyerek, bir gece orada konaklamak istemi. Gece, tuvalete
gitme bahanesiyle baheye inen harami, adamlarna kplerden birine bir ta atacan, ta sesini
duyunca kplerden kp Ali Babay ldrmelerini sylemi. Bu srada mutfakta alan Mercanenin
lambasnn ya bitmi. Ali Baba da bahede otuz sekiz kp zeytin ya olduunu, birinden birazck
almasn sylemi. Mercane kplerden birine arpm, bunu ta sesi zanneden haramiler kplerden
kmaya alm. Durumu hemen fark eden Mercane, imdi deil, zaman gelmedi, daha sonra,
diye fsldam. Zeytin ya dolu kp bulmu ve bahede yakt atete ya kzdrp, kplerin
zerine kzgn ya boca ederek hepsini ldrm. Ali Baba ve ev halk Mercanenin zeksna bir kez
daha hayran kalm ve adamlar kimseye gstermeden gmmler. Derken Ali Babann olu ardan
eve bir misafir getirmi. Adam tuz yiyemediini syleyince, Mercane yine bir tuhaflk sezerek,
yemekten sonra odaya rakkase klnda girmi. Muhteem dans ediyormu ve dansnn orta yerinde
kle Abdullaha bir gz iaretiyle tefi ok hzl almasn sylemi. Sra hanerli raksa geldiinde,
yine bir gz iaretiyle Abdullahtan tefi kendisine frlatmasn istemi. Tefi anak gibi izleyicilerine
tutan Mercane, Ali Baba ve olundan birer dinar alm. Misafir kesesine davranrken de, haneri onun
yreine saplayvermi. Konukseverliin kutsal tuzunu tatmak istemeyen kiinin haramilerin reisi

120

olduunu anlayan Ali Baba, kzn kendisini bir kez daha lmden kurtardn grm ve oluyla
evlendirmi.
ALTI KIZ BABASI
Alt kz babas olan bir adam, bir gn kahveye girdiinde komusu tarafndan
Merhaba, Alt kanck babas. diye karlanr. Adam eve gittiinde dncelidir. Derdini
anlatt en byk kz Aa unun dndne bak. der. Ben de beni kocaya istediler de
onu dnyorsun sandm. Adamn derdi, bir iken iki olur. Be akam, arka arkaya bu hep
byle devam eder. Altnc gn, en kk kz komusuna Merhaba, alt kpek babas. diye
karlk vermesini tler. Ancak komu Benimkiler kpek ama Beyolunun cebinden altn
elmay alrlar. Seninkiler de alabilir mi? diye karlk verince, adam cevap veremez. Eve
geldiinde yine dertlidir. Kz gler ve babasna byk bir paraya bahse tutumasn syler.
Bylece alt kz babasyla, alt olan babas ocuklarn yartrmaya karar verir. Kza erkek
elbiseleri giydirir, adn Ali koyarlar. Olana da kza bir zarar etmemesini tembih ederler.
Bunlar lale smbl bierek, kahve ttn ierek epeyce bir gittikten sonra bir rmak
kprsne gelirler. Ancak atlar rkmtr, bir trl karya geiremez ve geri dnmeye karar
verirler. O zaman kz olana: Sen gidedur, ben bir abdestimi yapaym. der.118 Kz bu srada
kendi kendine dnr: Bu beygire herhalde bir ey grnyor ki, rkyor. Bunun gzlerini
balasam, kprden geer. Hemen kalkar, hayvann gzlerini balar ve tam kprye varnca
hayvana bir krba vurur, at da drtnala kpry geer. Olansa kpry geirmek iin atn
krbalaya krbalaya ldrr ve yayan gitmeyi de gze alamad iin geri dner.
Kz yolculuu srasnda bir nineye tanr misafiri olur ve bandan geenleri anlatr.
Ertesi gn nine ona bir para maya, bir de kpek verip yle der: Bu fino kpeini yanndan
hi ayrma. imdi sen epeyce bir gittikten sonra karna bir derya kacak. Bu mayann

121

yarsn suya atarsn, derya ikiye ayrlr. Oradan geer, Beyolunun memleketine varrsn.
Sakn mayann kalan yarsn kaybetme. Bylece kz Beyolunun sarayna varr. Beyolu
atn zerinde grd yiidin gzelliinden ok etkilenir ve onu evinde misafir eder. Anasna
da yle der: Bize bir Ali Sad adl, kz bakl misafir geldi. Kza ok benziyor. Ben ona
ak oldum. Ne yapalm? Kz mdr deil midir nasl anlayalm? Olum, onun kolay
var. Akam yatarken onun yatak arafnn altna biraz gl yapra koyarz. Kz ksm
fazla ateli olur. Eer kzsa, yapraklar sabaha kadar kurutur. O zaman anlarz. Kpek
meer laftan anlarm. Hemen gelmi, kza bunu sylemi. Kz da gece yata yle bir
bozar, hi yatmaz. Sabaha kadar sigara imekle vakit geirir. Sabah bir de bakarlar ki, gl
yapraklar olduu gibi taptaze duruyor. Anas bu sefer Sen onu al, arya gtr.
Elmaslarn kuyumcularn arsna sok. Eer kzsa, ss sever, cnck boncuk almak
ister. Bir de yolda giderken dirseine serte vuruver. Eer kzsa gzleri yaarverir,
diye akl verir. Olan yolda akaya getirip, Ali Sadn enesine vurur, bir diini krar. Ali
Sad cebinden bir inci karr Zarar yok, diye den diin yerine takar. Kuyumcular
arsna geldiklerinde de canm skld deyip, baklar arsna gitmek ister. Saraya
dndklerinde ana son are olarak Sen onu al bir hamama gtr. O zaman her ey
meydana kar. der. Ali Sad da aman ne iyi deyip, hemen kabul eder. Ama hamamda pek
yava soyunur. Buna sitem eden olana da Allah belasn versin bu terzinin. Benim ilikleri
ok sk yapm, bir trl zlmyor. Haydi sen gir de, ben arkadan gelirim. der. Beyin olu
hamama girince kz hemen onun cebindeki altn elmay alr. Bir pusula yazp, olann cebine
brakr: Yaz geldim, gz gidiyorum/ Kz geldim, kz gidiyorum. Altna da adresini, kimin
kz olduunu eklemitir.

118

Bu klasik bir edir. Kz olan namahremi kullanarak atlatr. Ya da cinsiyeti bu i yapma edimi srasnda
aa kar.

122

Atna bindii gibi kap gider, yolda da evine telgraf eker. Memleketinde byk bir
lenle karlanr. Kz alr, belediyenin nne getirir, br adamn da yzne tkrrler. Kza
da, babasna da maalar balanr, zengin olurlar.
Pusulay alan Beyolu bahesinden iki kumru tutup Cad-Karya verir, kza
gnderir. Kadn kzn kardeleri karlar, kumrular satn almak isterler. Kadn da Para ile
vermem. der. Kim bana bir gzel glverirse bunlar ona veririm. Kz ksm da ok gler,
Haha hihi.. glr bunlar. Yukarda uyuyan kk kz aa inip de kumrular grnce: A
bunlar ne gzel kumrular. der. Tpk Beyin bahesindeki kumrulara benziyor. Nine, bunlar
bana satar msn? Eh tabii kumrular satlk deildir, kz inci diiyle glnce cad-kar
kumrular brakr. Giderken de Sakn kzm, bunlarn ikisini birden doyurma. Sonra eve
altramazsn, der. Kz o akam kumrulardan birini doyurup, yatar. Gecenin bir vaktinde
karn doyan kumru tekine Haydi karde kaalm. der. br de: Ya, senin karnn tok,
benimki a. Hi gider miyim? diye yant verir. Bylece krk gn kz bunlarn bir defa birini,
bir defa tekini doyurur. Krk birinci gece, ikisini de doyurur. Geceyars kz uyurken
kumrular kz kaptklar gibi doru Beyoluna gtrr. Meer Beyolu da kucan am,
kz beklermi. Sabaha kar, gvercinler, kumrular tmeye balar. Kz bunlar rya
sanarak: Ablalarm, bu kumrular tpk Beyolunun kumrular gibi tyorlar deyince,
Beyolu gler:Uyan bak, nerdesin? der. Beyolu zaten imamlar falan hazrlamtr, hemen
nikh kylr. Krk gn, krk gece dn yaparlar. Zengin Bey oluna bir manifaturac dkkan
aar, rahat ederler. Hl da geinip giderler.119

119

Boratav, Az Gittik Uz Gittik, sf.141-147

123

BNBR GECE MASALLARI

Bir vakitler ah ehriyar, baka bir lkede hkm sren kardei ahzaman
zleyerek, onu yanna arm. ahzaman hazrlanp yola kmken abisine verecei zel
bir hediyeyi unuttuunu fark edip sarayna dnm. Orada kendi yatann stnde karsn bir
zencinin koynunda bulmu. Tarifsiz bir fkeye kaplarak, her ikisinin de ban uurmu.
Abisi ise onu karlamak zere tm ehri sslemi, ziyafetler hazrlam bulunuyormu. Ama
ahzaman ne bir lokma bir ey yiyor, ne de etrafyla ilgileniyormu. Kederden yz gittike
sararp soluyormu. Bir gn ehriyar srek avna km, ama kardei keyifsizliinden evde
kalmak istemi. Ve bahede gezinirken yengesini olaanst bir gzellikle salnarak geldiini
grm. Yannda yirmi erkek ve yirmi kadn kle varm. Birden soyunup rlplak kalm
ve bir zenciyle sevimeye balam. Klelerine de ayn eyi yapmalarn sylemi. ahzaman
gizlendii yerden tm bu olan biteni izlerken, kendi kendine benim bama gelenler abimin
felaketinin yannda ne ki diye dnm. O gnden sonra da yzne kan gelmi, yemi, imi,
keyiflenmi. ehriyar kardeindeki bu deiiklii fark etmi ve ahzaman nce karsnn
sadakatsizlii yznden o kadar kederli olduunu anlatm, ama sonra neden iyiletiini
sormamasn rica etmi. Ancak abisi ok srar edince, yengesiyle klelerin safahat alemini de
anlatm. ehriyar yine srek avna ktn sylerek baheye gizlenmi ve ayn eylere o da
ahit olmu. Bundan sonra iki karde, dnyada onlarnkinden daha kt bir talih olup
olmadn anlamak zere dnyay gezmeye karar vermiler. Bir gn deniz kysnda, bir
ayrda dinlenirlen, birden deniz kaynamaya balam, siyah bir duman stunu ykselerek
bulunduklar ayra ynelmi. Bunlar da hemen bir aacn zerine kp saklanm. Birden
kara duman korkun bir ecinniye dnm ve bulunduklar aacn altna gelip durmu. Yedi
kat zincirledii sand am, sandn iinden byk bir kutu karm ve o kutudan da

124

gerdek gecesi kard dnyalar gzeli bir dilber km. Ecinni kza dizlerinde uyumak
istediini sylemi. Kz aacn tepesindekileri grnce iaretlerle onlara aa inmelerini
sylemi. Onlar da Aman Allah korusun! diye yant vermi. Bunun zerine kz, Gelin,
mzraklarnzla sert ve zorlu biimde beni delin, yoksa ifriti uyandrrm. demi. Ancak onlar
bu ie pek de hevesli olmaynca, cebinden bir torba ve torbadan da zerinde be yz yetmi
mhr dikili bir gerdanlk karm. Bunlar onunla ifritin gafil boynuzlar zerinde iftleen
erkeklere aitmi. Dilber, kardelerin yzklerini alrken onlara; ifritin onu yedi kat
zincirlenmi bir sandktaki kutuda, azgn bir denizin dibine koyduunu, ama kadnlarn bir
eyi istediler mi mutlaka yaptklarn sylemi. Ve kadnn sadakatsizliin ne denli mutlak
olduunu anlatmaya devam etmi. Bir ifritin bile bunlar yaadn grmek onlar iin bir
teselli olmu ve her biri kendi lkesine dnm. ehriyar lkesine dnnce karsnn ve
klelerin ban vurdurmu. Sonra da her gece bir bakireyle evlenip, sabah da onu idam
ettirmeye balam. yle ki artk lkede gen kzlarn nesli tkenmek zereymi. Vezirin kz
ehrazat babasn kendini ahla evlendirmek zere ikna etmi. Amac ahn fkesini
dindirmek ve bylece lkesindeki felaketi durdurmakm. ok akll, dilbaz bir kz olan
ehrazat, her gece aha bir masal anlatr, ama hep de yarm brakr ya da baka bir masal iin
merak uyandrarak geceyi bitirirmi. Bylece ah bir dier masal beklerken binbir gece
gemi ve sonunda da ehrazat ok sevmi, bir ocuklar olmu ve o gnden sonra da hibir
kz ldrmemi.
Arapa zgn ad Elf leyle ve leyle olan Binbir Gece Masallar, Arap szl halk
anlat geleneinde anna yakr bir yer edinmi ve Mardrus tarafndan Franszcaya evrilerek
1899 ylnda dnya edebiyatna kazandrlmtr. Erotik edebiyat tarihinin en nemli
eselerinden bir olan bu masallar, ocuklar iin bu zelliinden arndrlarak Alaaddin ve
Simbad gibi karakterlerinin yaln anlatmyla popler olmutur. Ancak masallarn en keskin
zellii, ierdii snrsz erotizmdir. Burada da kadn cinsellii ehvani, etkin ve talepkrdr.

125

Erkein ok eliliini ise destekler, hatta fazla gzde olduunda dier kadnlara da adalet
gsterip, gece ziyaretlerinde bulunmas iin ynlendirir. Haremde kskanlk pek ilenmez.
ehzade Elmas120 gibi bir dilberle evlenmek zere yola den gen adam bu yolda yaad
maceralarda hikayesine kan her kadna evlenme teklif eder ve ilksel amala birlikte bir
harem kurulur. Bir baka ykde iki gen kzn aknn, bu aka engel olan babay katletmede
ibirliine, bu arada gzelliin etkisi ve paraya kullanlan bir erkei kullanmaya vardna,
ancak femme fetalein ac sonu yerine, kzlarn soukkanl bir cinayet ertesinde hayat
istedikleri gibi ynetip mutlu olduklarna ahit oluruz.121 Yine bir farkllk olarak erkein
gzelliininin, cazibesinin uzun, erotik, kkrtc, yceltme ykl tanmlar, kadn, bazen de
erkek iin kar konulamazl ve bunun cezadan uzak tasviri yer alr. Bir baka masalda eyh
soylu ve akll bir kz olan Yaseminle evlenir. ift mutlu bir yaam srmektedir, ancak krsal
alandan gelen Yasemin ehir havasna alk olmad iin hastalanr. Doktorlar eyhe kars
iin deniz kysnda bir saray yaptrmasn nerir. Burada yalnz kalan kz pencereden
bakarken, att aa tula ve deniz kabuundan baka ey taklmad iin kzan bir balk
grr. Balkya eer bu kez an onun uruna frlatrsa, bir dinar vereceini syler. Aa
bakr bir ie taklr. Kz araflardan ip yapp aa iner. Ama balk altn deil, yanaktan bir
pck ister. Tam bu srada eyh gelir ve balknn kellesini koparp, karsn da sokaa atar.
Bana gelen trl maceralardan sonra kz ienin kerametini renir. ie ona yiyecek
iecein envai eidini sunduu gibi, iinden kp rakseden on beyaz esire de her seferinde
kucana onar altn kesesi atmaktadr. Bylece kz zengin olur, grkemli bir saray yaptrr,
kendisi de bir ah klna girer. Bylece kocas ana der ve ienin sihrini renince de
hayran kalp onu nasl elde ettiini renmek ister. ah klndaki kars, bu ieyi birinde
grdn onun da bu ieyi ancak bir kez onunla horozla tavuun yaptn yaparsa
vereceini sylediini anlatr. Kendinden geen eyh VAllahi der, ben iki kez de
120
121

Binbir Gece Masallar, YKY, cilt 4/2, sf. 401-448

ibid. sf. 508-520

126

yapardm. Sonuta drt kezde anlarlar. Kz ahn bu sat gerekletirmek iin gerekli
bedensel duruu aldn grnce glmekten yere der. O zaman srf yanaktan bir pck
iin bir balky ldrmenin iki yzlln anmsatr. Bylece ah karsn tanr, aray
dzeltir ve mutlu bir yaam srerler.122
CHA123
Si Cha camide vaaz veren vaizi dinliyormu. Vaizin, dinleyicilerine eriatn bir
hkmn aklarken Ey cemaat-i Mslimin, bilin ki, bir dem, gece olunca, karsna kar iyi
bir kocann yerine getirmesi gerekli grevini yaparsa, Nasip Datan nezdinde bir koyun
kurban etmiesine sevaba girer. Ama meru birleme gndzn yer alrsa, bir kle azat
etmiesine kabul grr. Eer bu i gece yars grlrse, bir deve kurban edilmiesine sevap
kazanlr. dediini duymu.
O akam eve dnnce, Cha, bu szleri karsna aktarm. Sonra uyumak zere onun
yanna uzanm. Ama kadn, iddetli arzulara kaplarak, Chaya Kalk herif, bir koyun
kurban etme sevabn kazanalm! demi. Cha da Olur! demi. Ve ii grm ve yeniden
yatm. Gece yarsna doru, kpek soylu kadn, iinde yeniden iftleme arzusu duymu ve
ona Gel herif, birlikte, bir deve kurban etme sevabn kazanalm! diyerek Chay
uyandrm. Cha da szlanarak uyanm, gzleri yar kapal, sz konusu ii grm. Ama
sabahn erinde, yeniden arzulara kaplan kadn, ona abuk herif, gn domadan nce kalk
da, Tanrnn bize balayaca bir kle azad etme sevabn kazanalm! diyerek Chay
yeniden uykusundan uyandrm. Ama bu kez, hibir ey iitmemek isteyen Cha Ey kadn,
kendi ocuunu feda ederek bir adamn kazanaca kle azat etme sevab, ne mene bir

122
123

ibid. sf. 538-546

ibid. sf. 546-547

127

sevaptr? Babasnn yavrusunu kendi haline brak! Ve sen, ilkin, senin klen olan beni azat
et! diye yant vermi.124
DANS EDEN ON K PRENSES
Babalar her sabah onlar uykulu gzleri ve eskimi pabularyla grdnde, arr,
ama bir trl bu srr zemezmi. On iki prenses geceleri hep birlikte yanyana dizilmi
yataklarna uzanr, kral kaplarn skca kilitler, nne de muhafzlar koyarm. Ama sabah
kzlarn yine eskimi pabular ve uykulu gzlerle bulurmu. Sonunda bu srr zeni istedii
kzyla evlendirmeye sz vermi. ddiasnn altnda kalannsa, boynu da satrn altnda
kalacakm. Gel zaman git zaman boynu vurulmadk prens kalmam. Sonunda bir asker
gelmi ve bir cad ona yardm edince, kzlarn prenslerin arabna ila koyduunu renmi.
arab ier gibi yapp, koynundaki sngere dkm. Kendisi de caddan ald grnmezlik
iksirini imi. Bylece kzlarn her gece pencereden uup gittiini, yer altnda on iki gm
kaykla bir nehirden geip, zmrtten, altndan, yakuttan meyveler ve gm saraylarla dolu
grkemli bir yere vardklarn ve onlar bekleyen on iki yakkl prens olduunu grm.
Bunlar her gece sabaha kadar yiyip, iip, eleniyor, dans ederken pabular yrtlyormu.
Bylece krala srr anlatm, kral da asi ve ahlksz kzlarna ok kzm. Asker bu kzlar ok
hrn olduu iin, daha uslanm olacan dnerek en yal olann semi. Dierleri de
onun on bir kardeiyle evlenmi ve ok mutlu olmular.
HANSEL VE GRETEL
Bir zamanlar bir oduncunun Hansel ve Gretel adnda bir olu ve bir kz varm.
Bunlar yle fakirlermi ki, ou zaman a yatyorlarm. Gel zaman git zaman doyacak boaz
iki azalsn diye kars oduncuyu ocuklar ormana gtrp brakmaya ikna etmi. Ama Hansel

124

ibid. sf. 454-455

128

akll bir ocukmu, kap arkasndan bu szleri iitmi ve cebine beyaz talar doldurmu.
Oduncu ocuklar istemeye istemeye piknik yapmaya diye ormana gtrp gzden
kaybolmu, bir yandan da alyormu. Gece olup da ay knca, talar bembeyaz parldam
ve ocuklar bylece eve dn yolunu bulmu. Ama hain vey anne, bir sre sonra babay
tekrar ikna etmi ve bu sefer hile yapmasnlar diye stlerini balarn iyice bir aram. Hansel
de yine tedbirini alm, cebine ekmek saklam. Yolda giderlerken ekmekleri blp blp
arkasna atm. Ne var ki, kular btn ekmekleri yedii iin yollarn bulamamlar. Ormanda
kaybolmu, alk ve susuzluktan alarken, eker ve ikolatadan yaplm bir ev grmler.
ocuklar sevin iinde haykryor, bu lezzetli evi daha bir yerini bitirmeden bir baka
yerinden yiyorlarm. Ama ne yazk ki, bu tuzak evin sahibi kt kapli bir cadym. Cad
Hanseli dardaki ileri iin kullanm, Greteli de bir kulbeye kapatm, yemek iin iyice
imanlamasn bekliyormu. Her gn gidip kk yeterince imanlayp imanlamadn
kontrol etmek iin kzdan parman uzatmasn istemi. Hansel cadnn gzlerinin pek iyi
seememesinden yararlanarak ona bir tavuk kemii vermi. Kz parmak yerine onu uzatyor,
cad da her gn kz sska kald iin barp aryormu. Sonunda usanm ve onu ylece
yemeye karar vermi. Hansele de frn yakmasn buyurmu. kide bir frn yeterince snd
m diye soruyo,. Hansel de sanrm daha deil diye yant veriyormu. Cad kzm ve gidip
frna kendi bakmaya karar vermi. Tam frnn azna gelince, Hansel bir tekmeyle onu ieri
atp frnn kapsn kapatm. Sonra da kardeini hapsolduu klbeden kurtarm. ocuklar
cadnn saklad altnlar bulmu ve bir baka torbaya da nefis yiyecekler koyup evlerine
dnm. Babalar bu srada kapnn nnde hasretle alyormu. ocuklar grnce vey
anneniz ld. Hadi koun ieriye. demi. O gnden sonra da hep beraber, mutlu yaamlar.
KETEN EREN KADINLAR
Vaktiyle ok tembel bir kz varm, lkedeki tm kzlarn aksine krkla iplik bkmek
istemezmi. Annesi ne yaptysa da ona bu ii yaptramam. Nihayet sabr tam ve kz

129

dvm. Bunun zerine kz bara ara alamaya balam. Tam bu srada kralie oradan
geiyormu ve ne olduunu sormu. Kadn da kzn tembelliini aka sylemekten utanarak
Kz krn bandan kaldramyorum, durup dinlenmeden iplik bkmek istiyor. Bense
fakirim, keten alamyorum. demi. Bunun zerine iplik bkmekten daha ok sevdii bir ey
olmayan kralie, kz saraya gtrmek istemi. Sarayda, kz yerden tavana ketenlerle dolu
odaya karm. Bunlar bitirirse, onu byk oluna alacakm. Geri kz fakirmi, ama ok
alkan olduu iin kralie buna aldr etmezmi. Gelgelelim kz, yn yn ketenlere bakp
alamaktan baka bir ey yapmam. nc gn kralie gelince, annesini zledii iin
zntden elini bile kaldramadn sylemi. Kralie ona hak vermi, Ama yarn ie
balamalsn! demi. Kralie gidince, kz can skntsndan pencerenin nnde oturmu. Bu
srada nnden kadn gemi. Birinin koskoca ayaklar varm, birinin dudaklar o kadar
uzunmu ki enesine deiyormu, tekinin de ba parma pek genimi. Kzn derdini
anlaynca, onlar utanmadan dn sofrasna alrsa, bu ii ksa srede bitireceklerini
sylemiler. Bylece biri lifleri ekip tekerlei dndrm, biri lifleri slatm, dieri de
bunlar bkp tezgaha vurmu ve iplikler gayet gzel bir ekilde bir rpda hazr olmu. Artk
kzn ald vgnn haddi hesb yokmu. Kadnlar Sakn bize verdiin sz unutma, talihin
buna bal. deyip, gitmiler. Dn gn kadnlar pek biimsiz klklarla gelmi, kz da
onlar teyzeleri olarak tantm. Damat bu acayip mahluklarla nasl ahbaplk edersin diye kza
sitem etmi ve sonra teyzelerle arasnda yle konumalar gemi:
-Ayaklarnnz neden bu kadar yayvan?
-Yere basmaktan, yere basmaktan.
-Niin dudanz byle sarkk?
-Yalamaktan, yalamaktan
-Ba parmanz neden byle geni?
-plik bkmekten!

130

Bunun zerine damat Gzel karm, bundan sonra bir daha kra el srmeyecek! demi.
Bylece kz da keten eirme iinden kurtulmu.

KIRMIZI BALIKLI KIZ

Bir zamanlar hi bandan karmad iin krmz balyla anlan bir kz varm. Bir
gn annesi hasta ninesine gtrmesi iin ona bir sepet dolusu yiyecek hazrlam. Kz da
birazk oyalanmak istemi ve annesi onu uyard halde patikadan sapp, ormanda hoplaya
zplaya yrmeye balam. Derken karsna bir kurt km, ho be etmiler. Kzdan nereye
gideceini renen kurt, ondan nce kulbeye varm. Bykanneyi yemi ve elbiselerini
giyerek, yatana uzanm. Kz bakm ki ninede bir gariplik var, yanna yaklap ard ardna
sorular sormaya balam.
-Senin kulaklarn niye o kadar kocaman bykanne?
-Seni daha iyi duyabilmek iin evladm.
-Ama bykanne ne kadar da byk ellerin var.
-Seni daha iyi kucaklayabilmek iin evladm.
-Peki ama dilerin niye o kadar byk?
-Seni daha iyi yiyebilmek iin!
Ve kurt bir hamlede kz yutuvermi. Tam o srada avc, nineyi ziyarete gelmi.
Pencereden kurdu grnce onu hemen vurmu, bakla karnn yarm ve nineyle kz
sapasalam dar karm. Ondan sonra da krmz balkl kz annesinin sznden hi dar
kmam.

131

KIRMIZI PABULAR
Zavall Karin yle fakirdi ki, yazn plak ayak gezer, knsa ayaklarn yara yapan
kaba takunyalar giyerdi. Kyde ihtiyar bir ayakkabc ona eski kuma paralaryla elinden
geldiince bir ift pabu yapt. Pabular pek zarif deildi, ama ihtiyar btn iyi niyetini
kullanmt. Karin annesinin gmld gn ilk defa bu krmz pabular giydi. Bunlar
matem ayakkablar deildi ya, biarenin de giyecek baka bir eyi yoktu. te bu srada
nlerinden iinde ihtiyar bir kadn bulunan gzel bir araba geti ve ihtiyar kadn rahibten
kk kz ona evlatlk vermesini istedi. Karin bu olaya krmz ayakkablarnn neden
olduunu sand. Kadnsa ok irkin bulduu bu pabular hemencecik yaktrd.
Karin bir gn annesiyle dolamaya km bir prenses grd. Kz beyaz gzel
elbiseleriyle herkesi kendine hayran brakmak iin arabada, pencerenin nnde duruyordu.
Geri ne altn tac, ne de kuyruklu elbisesi vard, ama ayaklarn krmz kei derisinden ok
gzel ayakkablar sslyordu. Dnyada hibir ey krmz ayakkablarla kyaslanamaz.
Karin, ilk dini trene katlaca yaa gelince, ehrin en iyi ayakkabcs ayann
lsn ald. Dkkanda bir kont ocuu iin yaplan, ama onun ayana uymayan krmz
ayakkablar vard. Tpk prensesinkilere benziyorlard. Karin, yal kadnn gzlerinin iyi
grmemesinden yararlanarak bunlar ald. Elbette bilse, yal kadn onlar asla kilisede
giydirmezdi. Kilisedekiler, gzlerini Karinin ayaklarndan ayramyordu. Hatta Karin,
duvarda asl portrelerin bile ona baktn sand. Karin tren boyunca ayakkablarndan baka
bir ey dnemedi. Etraftakiler kadn, Karinin pabularndan haberdar edince, kadn bunun
yaplmayacak bir ey olduunu, bundan sonra kiliseye mutlaka siyah pabularla gitmesi
gerektiini syledi. Hem de en eskileriyle. Ertesi sabah Karin bir siyah, bir krmz pabulara
bakt ve siyaha gnl raz olmad. Kilise kapsnda koltuk denekli bir asker vard.

132

Ayakkablarn tozunu almak iin izin istedi. Karin hemen kck ayan uzatt. Asker
Aman ne gzel dans ayakkablar. Dans ederken dikkat edin. dedi ve eliyle ayakkablarn
tabanlarna vurdu. Karin kiliseye girdiinde yine yalnzca krmz pabularn dnd. ark
sylemeyi ve duasn unuttu. kta arabaya binmek zereyken, asker ona yine Aman ne
gzel balo ayakkablar. dedi. Karin birka dans adm atmaktan kendini alamad, derken
bacaklar kendiliinden dans etmeye balad. Karin bir trl duramyordu. Kilisenin kesine
kadar dans etti. Arabac onu zorla yakalayp, arabaya koydu, ama ayaklar durmak bilmiyor,
yal kadna tekme atyordu. Eve dndklerinde, garip huylu ayakkablar bir dolaba kondu.
Karin bir trl gidip onlara bakmaktan kendini alkoyamyordu.
htiyar kadn hastaland, lecekti. Karin kadna minnet borluydu, ona bakmas,
bandan ayrlmamas gerekirdi. Ama o srada bir baloya davet edilmiti. htiyar kadn yle
bir szd, naslsa lme mahkmdu. Krmz pabularn ayana geirdii gibi sokaa frlad.
Gelgelelim, pabular merdivenden inmek istese yukar kyor, ehre gitmek istese ormana
koturuyordu. Bir aacn tepesinde askeri grd: Aman ne gzel dans ayakkablar! O
zaman Karin ayakkablar karmak istedi, ama bu mmkn deildi. Gece gndz, yamurda,
gnete srekli dans ediyor, geceleri ak mezarlklara srkleniyordu. Orada elinde alev
saan bir klla melei grd. Melek Dans edeceksin! dedi. Krmz ayakkablarnn
iinde sararp, souk buz gibi ine iplie dnnceye kadar kapdan kapya dans edeceksin.
Seni iitip, senden korkuncaya kadar kendini beenmi ocuklarn kapsn alacaksn. Bu
senin sz dinlemezliinin cezas!
Bir gn ok iyi tand bir kapya srklendi, ieride matem mzii alyordu. htiyar
kadn lmt. Karin kendini dnyada yapayalnz hissetti. Meleklerce lanetlenmiti. Ayaklar
kan iinde ssz bir krda, kk bir kulbenin nne geldi. Dar k, dar k! diye
haykrd. Ben dans ediyorum, ieri giremiyorum. Cellat ard: Benim kim olduumu
bilmiyorsun sanrm. Karin biliyordu elbet, suunu anlatt, ayaklarnn kesilmesini istedi.

133

Kesilen ayaklar dans ederek uzaklat. Karin de kendine tahta bacak ve koltuk denekleri
yapt. Bu krmz ayakkablar yznden ekmediim ile kalmad. dedi. Herkesin beni
grmesi iin kiliseye gideceim. Ne var ki, krmz pabular kilisenin nnde dans ediyordu.
Ve o, kapy aamad. Vicdan azab ekiyordu. Ertesi gn bir manastra gitti ve hizmeti
olarak kabul edilmesini istedi. Rahibin kars ona acyarak, hizmetine ald. Karin ok sessizdi,
din kitab okunurken dikkatle dinliyordu. ocuklar onu seviyordu, ama ona mcevherlerden,
gzel elbiselerden ve kralieler gibi gzel olmaktan sz ettikleri zaman Karin ban
sallyordu. Ertesi pazar hepsi kiliseye gittiler. Koltuk denekleriyle Karin yalnz kald, rzgr
org sesini ona kadar getiriyordu. Karin, gzya kapl yzn havaya kaldrd: Tanrm bana
yardm et! O zaman, melek nnde belirdi. Elinde bu sefer kl yerine, zeri gllerle kapl
yeil bir dal vard. Tavana dokundu, tavan ykseldi ve yuvarland. Daln dokunduu yerde
altn bir yldz belirdi. Sonra duvarlar kt ve Karin alan orglar, sralarda oturmu pazar
elbiseli dinleyicileri grd. Kilise, odasna gelmiti. Karin imdi manastr halknn yanna
oturmutu. Karin, ne iyi ettin de geldin. dediler. Karin Tanr beni affeti. dedi ve kalbi
ylesine gnele, huzurla ve neeyle doldu ki dayanamad, kk kzn ruhu Tanrya doru
ykseldi. Orada ona kimse krmz artk krmz ayakkablardan sz etmedi.
KURBAA PRENS

Hop hop altn top, bundan baka oyun yok. Hop hop altn top
Bir vakitler, bir kk prensesin hayatta en sevdii ey altn topunu havaya atp
tutmakm. Gnlerden bir gn, gl kenarnda oynarken, gz bebei topu suya dvermi. E
kolay deil tabii, artk alaya alaya prensesin gzlerinde ya kalmam. Gl de yle derinmi
ki, kzcazn bsbtn umudu krlm. Oysa altn topu iin sandklar dolusu hazine
balamaya razym. Neyse ite, birden bir kurbaa zp diye zplam, bir nilferin zerine
km ve kza topu bulabileceini sylemi. Ama altnla zmrtle falan hi ilgisi yokmu. O

134

yalnzca prensesin tabandan yemek yemek, yatanda uyumak istiyormu. Kz da topumu

alaym da naslsa bunu bamdan savarm diye kabul etmi ve yle de yapm. Ama kurbaa
srarcym, kapnn nnde yle bir grlt yapm ki, kz olan biteni babasna anlatmak
zorunda kalm. Kral da szn tutmas gerektiini sylemi. Prenses kurbaadan irense de;
yemeini, yatan paylamak zorunda kalm. Bylece gn gece gemi, nc gn
kurbaa prensesi pm ve kz tiksintiyle kapad gzlerini anca karsnda yakkl bir
prens grm. Onunla evlendikten sonra da hep ok mutlu olmu.
KK DENZ KIZI
Grkemin, rengin ve cmbn bizler iin tarifinin bile mmkn olmad bir lkede,
denizaltndaki olaanst saraylarnda yaayan alt tane prenses varm. Bunlar ancak
onbeinci yagnlerinde su stne kabilirmi. Ama altnc kz iin bu sre o kadar uzunmu
ki, gn boyu insanlarn dnyasna ait eyler renmeye alr, batk gemilerde dolanr durur,
su stne kan ablalarndan ve bykannesinden srekli yeryzn sorarm. Kzlarn her
birinin kendilerine ait bir bahesi varm. Altnc prenses kendi bahesine, batk bir gemiden
bulduu yakkl bir delikanlnn heykelini koymu. Deniz kzlar yz yl yaarm. Ama
ne yazk ki, ruhlar insanlarnki gibi lmsz deilmi. Ancak bir insan onu kendinden ok
sever ve evlenirse, lmsz ruhlar olabilirmi. Kk deniz kz onbeinci yana bastnda,
ninesi onu sslemi, salarna istiridyeler takm. Kzcazn can ok acm, ama ninesi
Gzel olmak iin ac ekmek zorundasn. demi. Bylece prenses asalet nianlar ve gz
kamatrc bir gzellikle su stne km ve bir gemide havai fiekler atldn grm.
Prensin yldnm iin hazrlanan lene hayran kalm. stelik prens bahesindeki delikanl
heykeline yle ok benziyormu ki Derken korkun bir frtna km, gemi batm, prens
sulara gmlm ve kk deniz kz onu kurtararak kyya gtrm. Bu srada yakndaki bir
manastrdan bir kz gelmi ve kk deniz kz onu grnce sessizce uzaklam. Sonraki
gnlerde hep o koya gelmi, ama prensi bulamam. Derken bir gn, prensi daha nce grm

135

olan ablalar ona prensin atosunu gstermi. Aslnda deniz kzlar yle yerlere yanamaktan
korkarm, ama zavall kk kara sevdaya tutulmu. ok da gzelmi, hele sesinin bir ei
benzeri ne deniz altnda, ne de yeryznde bulunmazm. Yine de ninesinin dediine gre,
balk eklindeki kuyruu insanlar iin ok irkinmi. Onlar yalnzca iki garip stundan
holanrm. Zavallck ne olursa olsun prense kavumak istediinden, evden kap deniz
cadsna gitmi. Cad ona sihirli bir iksir vermi, karlnda da sesini alm. Kz dnyann en
gzeli olacak, yryndeki saln ve zarafetle herkesi kendine hayran brakacak ama
yrrken bacaklarndan baklar geecek, ac iinde kvranacak ve ayaklar kanayacakm.
Sonunda kyda prens onu bulmu, sarayna gtrm, ona gzel elbiseler giydirmi ve hi
yanndan ayrmam. Ama onu gzel bir ocuu sever gibi seviyormu. Akl onu kurtardn
sand manastrdaki kzdaym. Tabii kk deniz kz ne onu kurtarann kim olduunu, ne
ona olan akn, ne de prens bakasyla evlendii gn deniz kpne dneceini
syleyememi. Meer bu manastrdaki kz, komu kralln prensesiymi ve aileleri oktan
onlar evlendirmeye karar vermi. Dn gn, kz alp gemiye gelmiler. Btn gece dans
edilmi, hele kk deniz kz hi olmad kadar gzel dans ediyormu, oysa aslnda hi bu
kadar ac ekmemi. Derken zaman zaman onu grmeye gelen kzkardeleri gemiye
yanam. Hepsinin salar kazlym. nk nineciklerinin apak salaryla birlikte,
kardelerini kurtarmas iin salarn deniz cadsna vermiler. Eer cadnn verdii byl
kamay prensin kalbine saplarsa, kan kzn ayaklarna decek ve o tekrar bir deniz kz
olacakm. Kzcaz yeni evlilerin kamarasna girmi. Prensin yz mutlulukla ldyor ve
uykusunda karsnn ismini sayklyormu. Kk denizkz leceinden emin, kamay denize
frlatm, sonra kendisi de denize atlam. Orada bir kpk olmu nce, sonra yapt iyilik
nedeniyle gk kzlarnn arasna katlm. Bunlar kendilerini bakalarnn iyiliklerine adam
kzlarm ve bylece yz yl yaayabilir, iyilikleri yeterli olursa da lmsz bir ruh

136

edinebilirlermi. Kk deniz kz her yerde onu arayan gelini ve damad bulmu, gelini
alnndan pm, prense glmsemi ve pembe bulutlarn arasna karm.
KLKEDS (SNDRELLA)
Bir vakitler, uzak lkelerden birinde tatl, kibar ve alkan bir kz yaarm. Annesi
lnce, babas iki kz olan bir kadnla evlenmi. vey anne gibi ona tpatp benzeyen kzlar
da hem ok kt kalpli, hem de ok kskanlarm. Kzcaza her gn en ar ileri yaptrr,
kendileri de gn boyu gezer, sslenirlermi. Sindrella, vaktini daha ok ocan karsnda
kllerle geirdii iin ona Klkedisi diyorlarm. Kzcaz gn boyu ikayet etmeden
durmakszn alr, geceleri de ocan yannda uyur ve her gece tpk onun gibi iyi huylu olan
annnesine ektii ileleri anlatrm.
O lkede bir de evlenmekte direnen bir prens yaarm. Babas buna ok
zlyormu. Sonunda lkedeki btn soylu gen kzlar davet edecei bir balo dzenlemeye
karar vermi. Kibirli vey kardeleri balo iin hazrlanrken, Klkedisi de onlarn emirlerini
yerine getirmekle megulm. Kzlar onunla etmedik alay brakmadan bir alm baloya
gitmiler. Klkedisi ocan banda alarken, birden karsnda bir peri belirmi. Ondan bir
balkaba, drt fare ve bir kedi bulmasn istemi. Ve peri sihirli deneini dokundurur
dokundurmaz, fareler beyaz atlara, kedi srcye, balkaba da altn bir arabaya dnm.
Klkedisi ise harika elbisesi ve cam ayakkablaryla gz kamatryormu. Baloda prensin
gz ondan bakasn grmemi, herkes ona bakyor, kim olduunu karamyormu. Ama
Klkedisinin on ikiden nce gitmesi gerekirmi, nk tam saat on ikide her ey eski haline
dnecekmi. Kzcaz onu brakmak istemeyen prensten son anda kurtulup koarak
merdivenlerden aa inmi ve bu srada cam ayakkablarndan birini drm. Prens ne
onun kim olduunu biliyormu, ne de nerede oturduunu. Cam ayakkaby almlar ve tek tek
lkedeki tm gen kzlarn ayanda denemiler. Klkedisinin evi ise sonuncu evmi ve

137

ayakkab kimsenin ayana olmam. Son anda vey kzkardelerinin tm engellemelerine

ramen, bir uak ayakkaby bir de Klkedisinin ayanda denemek istemi. Cam ayakkab
tam da onun ayana uyuyormu. Bylece prensle evlenmiler. vey anne ve kzlar ise
gzyalarna boularak dne katlm.
PAMUK PRENSES

Kralie karlarn ortasndaki abanoz aacn seyredip gergef ilerken, ine eline batm ve
damla kan damlam. O anda i ekmi ve salar abanoz aac gibi siyah, teni kar gibi beyaz
ve yanaklar kan gibi krmz bir kz olmasn dilemi. Kralienin dilei kabul edilmi ve
dnyann en gzel bebeini dourmu, adna da Pamuk Prenses demiler. Ne var ki, talihsiz
kadncaz kzna doyamadan lm. Kocas da ok gemeden gzel, ama kibirli ve kskan
bir kadnla evlenmi. Meer bu kadn bir cadym ve her gn sihirli aynasna bakp Ayna
ayna, gzel ayna, syle benden gzeli var m bu dnyada? diye sorarm. Ayna da ona her
gn dnyann en gzel kadn olduunu sylermi. Gel zaman git zaman, kralienin yamal
elbiseler giydirip, hizmete kotuu Pamuk Prenses byyp bir gen kz olmu. Ve bir gn
ayna kralienin sorusuna Kukusuz kraliem dnyann en gzelidir, ama Pamuk Prenses
ondan da gzeldir. diye yant vermi. O zaman kralie hiddetten kprm ve avcy arp,
Pamuk Prensesi ldrmesini ve kant olarak da kalbini getirmesini istemi. Ama avc bu
dnya gzeli kza kyamam, onu ormanda tek bana brakp, kralieye de bir ceylann
kalbini gtrm. Pamuk Prenses ormanda dolarken kk bir klbe bulmu. Her trl
eyann yedi minyatr hali varm bu evde ve etraf ok pis ve dankm. Prenses hemen ie
koyulmu, evi prl prl yapm ve sonra da yorgunluktan uyuyakalm. altklar madenden
dnen yedi cceler eve dndklerinde hayretler iinde kalm. Sonra konuklarnn hikayesini
renip, ok zlmler ve onlar ie gittiinde kimseye kapy amamasn sylemiler. Gel
gr ki sihirli aynadan prensesin yaadn renen cad kralie yal ve irkin bir satc kadn

138

klna girerek, kapy alm. Pamuk Prenses de, byle yal bir kadndan zarar
gelmeyeceini dnerek onu eve alm. Sonra da kemerinin balar ne kadar eskimi
diyerek, ona yeni bir kemer takm ve onu yle bir skm ki, kzcaz l gibi yere serilmi.
Kralie de Her gzelliin bir sonu vardr. diyerek kp gitmi. Akam yedi cceler eve
geldiinde, kemerin balarn kesmi ve prenses yaama dnm. Cceler o kadnn kralie
olduunu, bir daha kapy kimseye amamasn syleyerek gitmi. Ertesi gn kralie baka bir
kla girmi ama bu sefer prenses onu ieri almam. O da Zarar yok, yalnzca u gzel
tara pencereden alp bir dene. demi. Prenses de taran gzelliini dayanamam ve onu
sana takar takmaz yine yere ylm. Cceler akam eve gelince, zehirli tara fark etmiler
ve onu karr karmaz kz yine kendine gelmi. Ertesi gn prenses uyarlar daha ciddiye
alm ve kyl klndaki kralienin sunduu elmay reddetmi. Kralie de elmann yeil
ksmn yiyerek onu kandrm. Prensesse kpkrmz olan dier yarmdan bir lokma srm v
yere ylm. Bu sefer cceler hibir ey yapamam. Prensesi camdan bir tabuta koyup, ssz
ormanlarnda gn bekletmiler. Bu srada bir kuzgun, bir kumru ve bir bayku prensesin
banda beklemi. Prenses hi de lye benzemiyormu ve cceler onu souk topraa
gmmek deil, her gn ziyaret etmek istediklerinden camdan tabutunda, ylece brakmlar.
Derken oradan bir prens gemi ve kzn gzelliine hayran kalarak onu pmek istemi. Bu
srada sarslan kzn boazna taklan elma paras yerinden oynam ve kz gzlerini am.
Prens prensesi alp, lkesine gtrm. Dnlerine gelen kralieye de kzgn demirden
ayakkablar giyip cezalandrm.
YZ YIL UYUYAN PRENSES
Bir zamanlar hi ocuklar olmad iin byk znt duyan bir kralla kralie varm.
Kralie bir gn nehir kysnda dolarken, kk bir balk ban sudan karp, Dilein
yerine gelecek, yaknda bir kzn olacak, demi. Gerekten de dnyalar gzeli bir kzlar
olmu ve bu mutluluu byk bir lenle kutlamaya karar vermiler. lene yalnzca

139

akrabalarn deil, kzlarna iyilik yapabilecek perileri de davet etmiler. Krallkta on tane
peri yaarm, ancak kraln yalnzca on iki tane altn taba varm. Bu yzden perilerden
birini armamlar. lenin bitiminde periler kk kza armaanlarn sunmaya balam.
Biri doruluk, bir bakas gzellik, bir dieri zenginlik dilemi ve bu prensese dnyann en
nemli meziyetlerinin balanmasyla devam etmi. Tam onbirinci peri dileini sunarken,
birden lene davet edilmeyen onnc peri kagelmi. Bu nezaketsizlie yle kzgn,
intikam almaya yle kararlym ki, Kraln kz on be yana geldiinde parmana bir i
batacak ve dp lecek. demi ve hmla kp gitmi. Henz armaann vermemi olan
onnc peri ne km ve bu dilein gereklemesine ne yazk ki engel olamayacan,
ama en azndan deitirebileceini ya da yumuatabileceini sylemi. Sonra prensesin
lmemesini ama, yz yl uyumasn dilemi.
Kral her eye ramen kzn bu ktlkten koruyabileceini umarak, krallkta ne kadar
i varsa toplanp yok edilmesini emretmi. yle ki yallar bile iin nasl bir ey olduunu
oktan unutmu. Gel zaman, git zaman perilerin armaanlaryla gzelliine trl erdemler
katarak byyen kz onbeine gelmi. O gn de rastlant bu ya, can etraf kartrmak, sarayn
bilmedii odalarn dolamak istemi. Daha nce hi grmedii eski bir kuleye rastlam.
Kuleye kan dar merdivenin sonunda kapal bir kap varm, anahtar deliinde de altn bir
anahtar duruyormu. Prenses anahtar evirince, kap alvermi. eride yal bir kadn yn
eiriyormu. Kz da merak etmi, bu ii denemek istemi, eline ii alm ve o anda yere
ylvermi.
Prenses lmemi ama derin bir uykuya dalm. Onunla birlikte tm saray halk da
uykuya dalm. Atlar, havada uan gvercinler, ocakta yanan ate, rann kulana aslan
a kadn, vzldayan sinek bile ylece uykuya dalm. Bir sre sonra sarayn evresinde
dikenlerden bir it olumu. Bunlar her yl biraz daha uzayp kalnlaarak, sonunda saray
atsn bacasn bile saklayan dikenden bir duvara dnm. Ancak btn lkeye uyuyan

140

Gl Goncas hakknda sylenti yaylm. Bu yzden pek ok prens saraya girmek istemi ama
dikenler ve allar sanki elleri varmasna gelenleri yakalayp brakmyor, zavall prensler
orada alktan lyormu.
Yllar sonra o lkeye baka bir prens gelmi ve tm yky bilmesine ramen illa da
prensese ulamaya yemin etmi. Ama tam da o gn yz yl dolduundan, alla geldiinde
bir cennet bahesiyle karlam. ieklerin arasndan kolayca gemi, ama o getike
arkasnda kalan bitkiler smsk kenetlenip bir it ryormu. Sonunda saraya ulam ve
avluda uyuyan atlar, kpekleri, atda ban kanadnn altna saklam gvercinleri, eli hl
rann kulana yapm a kadn, kucandaki tavuun tylerini yolacakm gibi duran
hizmetiyi grm. Sonunda eski kuleyi bulmu ve orada dnyalar gzeli Gl Goncasnn
grnce dayanamayp kz pm. Prenses birden gzlerini am ve glmsemi. Onunla
birlikte tm saray halk da uyanm. Atlar silkinmi, kpekler srayp havlam, sinekler
vzldam, ocaktaki ate parlam, zerindeki et dnerek kzarmaya balam, hizmeti
tavuun tylerini yolmaya devam etmi ve a kadn ocuun kulan yle bir ekmi ki,
ocukcaz can acsyla barm ve bylece gvercinler de uuup kam.
Prenses Gl Goncas m? Eh ite tahmin ettiiniz gibi, o da pek gzel bir lenle
prensle evlenmi ve hep mutlu yaam.

141