EVLl;'A ELEB

Gnmz Trkesiyle
Evliya elebi Seyahatnamesi:
Bursa- Bolu- Trabzon- ErzurumAzerbaycan - Kafkasya - Krm - Girit
2. Cilt
1. Kitap

HAZIRLAYANLAR:

YCEL DAGLI- SEYT AL KAHRAMAN

omo

iSTANBUL

[220b] Seyahatname'nin kinci Cildi

Evvela hamd edelim, Halk- eflake ve ma-flhe ki zhar u
ayan eyledi: Bu cmle aca'ib u .gara'ib ve yer gk ve melek-i
cennet ve rdvan ve dahi hur ile glman ve gl snbl reyhan ve
ml blbl destan ve dahi eme-i hayvan ve drr l'l
mercan ve meh-i mihr-i drahan. Mesnevi:
Hamd klmak Halika vacib drr
Ni'metine ins cin talib drr
Hem salat ile selam ol Ahmed'e
Mazhar- Leviak- srr- Em ce d' e
Sahbna eviadna

olsun selam
Anlar-ile oldu bu din bi't-temdm

Anlarn ruydbn 'olsun ya lah,

Evliyd kulunu eyle (---)

Ham d ve vg; o zerreyi, emneyi (koklanacak ey) ve renkli

Yaratan'a ki bu hakir kulu yokluk lkesinden meydana
getirip kendine ibadet etmeye memur etti.
"Ben cinleri de, insanlar da ancak bana kulluk etsinler diye
yarattm." [Zariyat, 56] emriyle be vakit namaz klnay farz
etti. slam dininden namaz, orucu, zekat ve hacc kullarna farz
eyledi. Hakk emrine uymak iin btn kullar farzlar yerine
getirip ibadet ederler. Bu hakir kul da hac ibadetini yerine getirmek arzusuyla seyahat isteyip;
'
"Aya, baba~ anne ve karde kalrndan nasl kurtulup cihan
gezip dolap dnya seyyah olabilirim?" diye 1040 senesinin Muharrem aynn birinci gn [10.08.1630] yaya olarak stanbul ehri
iinde babp gezdiinizi yukarda birinci cildimizde stanbul'un
zelliklerinde yazmtk.
kainat

Benzersiz ehir olan bu gzel stanbul'u tamamyla ve doya

doya gezip dolap elimizden geldii kadar btn yaplarn,
ibret verici ilerini ve btn eserlerini anlatmhk.
Yine 47 fasl zere btn esnaflarn pirlerini ve yetitirici
lerini, kanun ve kurallaryla, Sultan Murad Han Gazi'nin Badad
gazasma gidiinin ordu alayn da yazmtk. Belde-i Tayyibe
iinde seyahat, ziyaret 've gezip grme arzumuz sona erip gece
gndz ak ve evkimiz Arz- mukaddese, cennet lkesi Badad,
Mekke, Medine, Msr ve am taraflarna gitmeye bel balayp
birinci cildimizin balarnda yazld zere bir mbarek gecede
mihnethanemizin bir kesinde uykuya varmken bizzat Hazret-i Risalet-penah' ryamda grp mbarek ellerini perek;
"efaat ya Resllallah" diyecek yerde "Seyahat ya Resulallah" demiiz. Kutlu zat, yzndeki rtlerini atktan sonra
gzel yzn gsterip glmseyerek;
"efaatim, seyahatim ve ziyaretim. Allah'm ona (bu yolda)
shhat ve selamet ver" diye Fatiha dediler.
Toplantda hazr bulunan sahabelerin hepsi Fatiha'y
okudular. Ben de btn byk sahabelerin ellerini pp uykudan
uyandmz daha nce ayrntl olarak anlatlmt.
Allah'n hikmeti "Allah bir eyi iriide ederse sebeplerini de
hazrlar" ertesi gn sabahleyin Gedikpaa semtinde bulunan eski
bir can dostumuz Okuzade Ahmed elebi evine varp grdm ki
byk bir hazrlk yaparak Bursa ehrini gezmek ve ziyaretlerde
bulunmak zere hazrlanmlar.
O vefakar, dert orta can dostum;
"Ey can dostum kardeim Evliyam! Gel senin ile 'nce yolda,
sonra yol' szne uygun olarak arkada olup be-on gn iinde eski
taht merkezi, byk bir ehir olan Bursa ehrini seyredip gezip
dolap kalbin aynasn gam pasndan arndrp hznl gnlmz enlendirelim. Gaml gnlmz gamdan kurtaralm. Binlerce
ibret verici eserleri, yzlerce bilgin canlar, gemi Osmanl
sultanlarnn trbelerini ve dier nurlu mezarlar ziyaret edelim.
zellikle Emir Sultan hazretlerinin mbarek kabrine yz srp
kalbimiz nurla dolsun, cihan cihan can sohbetleri edelim" deyince
hemen iime bir ate dp o vefal dostun teklifiyle iime Bursa
diyarna gitme arzular gelip sanki Hak tarafndan [221a]
Rabbiinf bir ilham olup Bismillah deyip toplantda hazr
olanlarn hepsi, ahbaplar ve dostlar;
2

"Kutlu olsun, esenlikle ve gnl rahatlyla dnmek nasip

olsun" dediler, hayr d{;_a ile bir Fatiha okundu.

Bu hakir de hemen o srada baba, anne, karde ve kz

kardein haberleri yok iken 20 nefer dostlar ile Eminn'ne gelip
bir Mudanya kayna bindik.
1050 [1640] tarihinde doum yerimiz olan Kostantniyye
ehrinden ilk seyahate kp Bursa'ya gittiimiz menzilleri,
kyleri, kasabalar, ibret verici eserleri byk yerleim yerleri
olan eski ehirleri insaf nazar ile seyretmeye gayret edip
Cenab- Hakk'n buyurduu,

".. Yerde gezin, dolan ... " [Nemi, 69; Ankebut, 20, Rum, 42]
emrine uyarak yeryzn gezip dolap,
"Geceler ce ve gindzlerce oralarda korkusuz gezin, dola n"
[Sebe, 18] ayeti zere gece gndz dnya yznde yedi ikiimin drt
kesini yedi gezegen gibi seyrettiimiz dalar, llerde, karada
ve denizlerde ektiimiz iddetli elemleri ve mrmz,

"Yolculuk, bir fersah da olsa cehennemden bir paradr"

sznce deerli mrmz nice geti, onu bildirir.
Evvela Bismillah ile Eminn'nden bir gemiye binip deniz
dalgas ile nce Galata burnunda Kurunlu Mahzen nnde Kostantniyye Krfezi girdab olan derin boaz zorluklarla getik.
"0, sizi karada ve denizde gezdirendir ... " [Yunus, 22] ayetine
mazhar olup ilk bata denizin skntsn ekip Fndkl kasabas
nnde biraz dinlendikten sonra "nce yolda, sonra yol" sz
uyarnca bir ka olgun usta gemici yolcular gemimize gelip arkada oldular.
1050 Muharrem'inin ilk cuma gn [23.04.1640] kuluk vaktinde ate saan gne felek kulesine doru iki mzrak boyu ykseldiinde "Tanr'ya hamd olsun uygun vakittir" diye btn gemiciler bir yere toplanp isa seren edip salpa demir ettiler.
Srkleye srkleye geminin demirini ekip btn levendler
hazr oldular. Dua ve vglerle yelken yrtp "Hda asan ede!"
diye Fatiha okunup syrma pupa rzgar ile gz ap kapaycaya
kadar Sarayburnu aknts girdabn kolaylkla geip istek yelkenini Bursa'da Muradiye tarafna ynelttiler ve cz'i iradelerini
o tarafa ynlendirip gemi iinde herkes cavk cavk ve avk avk
sohbet etmeye baladlar.
Baz dostlarmzdan hanendeler:

Alliihmme yii Hiidi

Asan eyle yolumuz
Sehhil ubure 'l-viidi
Tiz geir tut elimiz
ilahilerini okuyup sylerken meer arkadalarmz arasnda Sultan brahim Han'n Karcbas Sefer Aa'nn tanburcusu, santurcusu, neyzen ve kemenecisi var imi. Ayrca Sadrazam Kara
Mustafa Paa'nn Ulak Kara Receb Aasnn bir rcs ve iki
hanendesi var imi. Hepsiyle bir yere gelip;
"Gelin sizinle bu gam girdabnda zntnn verdii karkl
yok etmek iin bir segah fasl eyleyelim" diye hakir tahrik
edince segah, maye ve gerdaniye makam evlerinde-gezin_erek
gerdaniyede karar edip iki perevden sonra Dervi mer bestelerinden murabba b1r sema fasl edip bir can sohbeti olmutur ki
rahmet denizleri yaratlaldan beri deniz zerinde yle bir
Hseyin Baykara fasl olmamtr.
Gemicilerden Klak Day, rdm Day ve Civk Veli
adl daylar rleriyle geldiler. Onlar da akane v_e sadkane
bir fasl ettiler ki r erbab olanlarn azlarndan salyalan
akt.

Bu zevk ve evk zere Heybeli Adas nne vardk. stanbul'a

18 mildir ve frdolay 9 mil kuatr. Marnur ve bakml bir adadr
ve bir manastr var. Ylda bir kere, binlerce kayk kefereler
stanbul'dan gelip bu manastr seyrederler. Zira kefere zamannda Ayasofya'dan perhiz ve ibadetle ua~ Rahip Angiliya'nn
bu kilisede mezar vardr. Bu ada halk safi zengin gemiciRum
kefereleridir. Ab- hayat suyu ve balar vardr. Hakimleri;
bostancba ve bir yenieri yasaksdr.
Buradan kalkp yine uygun vakitle imek gibi akyp sanki
gemi bandan ateler kt. Tanr'nn ihsan ile tamam beinci saatte deniz kysna varp demir attk. Beyt:

Be-deryd der-meniifi' bi-miirest

Eger hdhf seldmet der-kendrest 1

"Denizde (inci, mercan; yolculuk, ticaret vs.) saysz menfaatler vardr.

Ancak yine de selamet ve emin olmak isitiyorsan, ite o kenarndadr
(sahildedir)".

Byk ehir ve eski kale

beldesi yani Mudanya
Kostantn Tekfur'un kz [221b] Mudna yapsdr.
Mudna'dan bozma oJarak Mudanya derler. Tanr'ya hamd olsun
esenlikle bu ehre girdik. lk defa gurbet ellerde cuma namaz
klmak bu ehirde nasip oldu. Terniz toprana yzmz srp yz
bin dua ve yakar ile Cenab- Allah'a hamd sena edip ehri
seyretmeye baladk.
Deniz kysnda, Bursa'nn bakml ve gelimi bir iskelesidir. Gelen giden gemiler iin gvenli ve salam doal birlimandr.
Zira bu Mudanya, stanbul krfezinin kblesi tarafnda bir ke
bucaa vaki olduundan yedi zorlu rzgardan gvende olmu ve korunmutur, ama yldz rzgarndan tam olarak korunmu deildir.
yi demir tutar yatak limandr. skele ba~nda gmrkhanesi vardr. Gelen giden gemilerden ve kara tarafndan gelert tccarlardan
r alr, on yk ake iltizam eminliktir.
ehri, deniz kenarnda geni bir alanda kurulmu olup kalesi
bir alak kayal yerde eddadf ta yap salam bir yerleim yeridir. 721 [1321] tarihinde Orhan Gazi, ehzadelii srasnda babas
Osman Gazi'nin izniyle ve Sultan Hac Bekta- Velf'nin duasyla
ilk defa bu kaleyi feth edip bir daha kffara snacak yer olmamas iin yer yer kalesini ykmtr. Ama azck ey ile bakm ve
onarm mmkndr.
Bu ehir, Anadolu eyaletinde Gazi Hudavendigar sanca ki,
ilk taht merkezi Bursa'dr, onun voyvodaldr ve 150 ake
payesiyle kazadr. Kadya senede 2000 kuru gelir salar. Baz
zaman Bursa mollalarna pamaklk bahas olarak verilir, ho
bir kazadr.
ehrin btn evleri batan baa kiremit rtldr. camii
var, yedi mescitleri, ham, bir hamam, iki sbyan mektebi ve
iki yz adet dkkanar var. Ama medrese, darlkurra ve darlhadisleri yoktur. Zira halknn ounluu Rumlardr.
Suyu ve havasnn tatllndan Urum dilberieri oktur. Ba
ve baheleri de olduka fazladr.
Beenilen yiyeceklerinden; inciri, zm, zm ras ve
sirkesi mehur olup dnyaya sirkesi yayldndan belde isimleri
iinde bu ehre "Darhal" derler.
Bu ehd' gezip seyrettikten sonra hepimiz atlara binip k b le
tarafna ba ve hapeler iinden geerek drt saatte asla bo bir
Darhal

yer grmeyip bakml ve verimli Filedar Sahras adl ova iinde

drt taraf seyrederek;
Nilfer Nehri: yle bir akarsudur ki bahar mevsiminde asla
geit vermez. Kble tarafnda Kei dandan, Keteli dalarndan
ve Kestel dalarndan gelip toplanarak bu Filedar Ovas iinden
akar, nice bin mezraalar, verimli topraklar, nice aalk ve
gllk glistan yerleri sular.
Ana yol zerinde yaplm olan (---) gzl salam bir kpr
vardr ki her kemerleri gk kuandan rnek verir byk bir
kprdr, (---) tarihinde (---) Hann tertemiz kz Nilfer Sultan
yaptndan dolay nehrin ve kprnn ismine Nilfer Kprs
derler, o nehir bu kpr altndan geip bat tarafnda (---) (---)
mahalde Akdeniz'e karr tatl bir sudur.
Buradan iki saat daha kble tarafna ba ve bahe, botan ve
ekili tarlalar iinde gidip Bursa'ya girdik.
pek yurdu, byk ehir, Diri ve Kadir olan Tanr'nn
nazargiih,

devletler taht merkezi ve eski Osmanl

olan Bursa Kalesinin anlatlmas

bakenti

Bu gklerin glgesinde yaylm olan yeryznde Adem Peygamber'in yeryzne inmesinden beri ilk tarih Hazret-i dris
Nebf'den kalmtr. Daha sonra yazlan, Kptf milletinin tarihidir ki bu ana kadar gnlk olaylar teker teker yazmaktadrlar. Sonra Yunan tarihlerinden Madyan olu Yanko'nun
kardei Yanvan Tarihi'dir. srailoullar tarihlerinden Heccam
Tarihi adl tarihleri var, ama gvenilir bir tarih deildir.
, Sonra Hind Tarihi, sonra in Hakan Tarihi, sonra Acem Tarihi, sonra Arap Tarihi, sonra Efrenc Tarihi, sonra Latin Tarihi,
sonra Rum Tarihidir. Bu tarihierin tamamn okumu, incelemi
dnya tarihilerinden bir tarihi Bursa'nn kurucusundan asla
szetmemitir. Ancak [222a] Sleymanname Tarihinde ve Evveliyyat- Tuhfe Tarihi' nde yazar ki bir kere Hazret-i Sleyman
aaa ve tantana ile Sleyman! taht zerinde havalanp uarken
Bursa yaknlarnda bulunan Ruhban Da'nn en yksek tepesine
inip drt tarafa baknr. Konuma srasnda Hazret-i Sleyman,
veziri Asaf Berhaya'ya;
"Ne olayd u gnle huzur veren yerde byk bir ehir olayd"
diye buyurduklarnda hemen cinler, dev ve perHerden baz yakn
hizmeti leri;

"Ey Allah'n Emin~! Bir kere Nuh Tufan'ndan evvel bu yere

bir Sleyman ile asker ekip geldiimizde bu yksek dan eteklerinde byk bir kale ve eski bir ehir var idi. O kaleyi cinler
kavmi yapt, derler. Almakta aciz kalp fethedemeden dnp gittik. te Tufan'da yere batp ad san yok olmu" deyince Hazret-i
Sleyman hemen btn insanlara ve cinlere, yabani hayvaniara
ve kulara emredip derhal ta ve topran temizlerken kalenin
burlar ve bedenleri belli olur, ancak temizlemekte ok zorluk
ekerler.
Hemen Hazret-i Sleyman rzgara emredince bir kere lodos
rzgar Ad kavmine estii gibi sert bir rzgar esip btn ta ve
topra havaya savurup gz ap kapayncaya kadar kalenin
duvarlar, burlar ve bedenleri ortaya kar. Kara bir dev;
"Ey Allah'n Emini! Bu kalenin altndaki kayalarda bir
tlsml define vardr. Onu bulsanz dnya halkna kyamete kadar yeterli gelirdi" der.
Bir dev de kar kp "Bulunmaz" der.
Biri de "Eer o define bulunursa, o define ile Allah'n Emini
bu ehri imar ede" der.
Kimi bulunursa, kimi bulunmazsa derler. Derhal deviere
emredip o defineyi bulup ehri batan baa onarp ismini Bulursa
karlar. Bursa, Bulursa'dan bozulmadr.
Daha sonra Sleyman Peygamber Bursa'nn bat tarafnda bir
merhale yakn Edincik adyla byk bir ehir kurup Belks'a taht
merkezi eder. Hala byk kkleri, yksek kemerleri Edincik
ehrinde ak ve seik bellidir. Ayasofya stunlarnn ounluu bu
Edincik ehrinden gitmitir.
Bahar gnlerinde Hazret-i Sleyman Bursa'ya gelip Ruhban
Da'nda Belks kz ile yayla fasl ederlerdi. Sleyman Peygamber'in duas bereketiyle Bursa Tufan'dan sonra Allah'n gvenli
kld bir yer olmutur. Ama kalenin yapcs belli deildir. Fakat bu kale bir khne yapdr. Felein dnmesinden beri yerinde
durur bir karar yeri, salam bir kale ve dayankl bir surdur.,
Btn duvarlar gklere doru ykselmitir. Temeli yeil
renkli bir yaln kaya zerinde drt ke eklinden uzunlamasna
salam bir kaledir. Uzunlamas doudan batya doru olmutur.
Kuzey ve yldz taraf gklere ba kaldrm kayalar zerine
oturmu kaledir. O taraf uurum olduundan tarafnda asla
hendek yokt,ur. Ama Pnarba tarafnda Deirmenler Mahallesi
""'

- -"'

ve Kebir Mahallesi tarafnda ok derin hendekleri vardr. Zamann gemesiyle hendekleri bakm grmemi, Celali Karayazc,
Said Arap ve Kalenderoullar adl isyanc ekyalar Bursa'y
kuahp hendeklerini toz toprak ile doldurmulardr.
Ama bu kalenin drt taraf temellerinde talar var ki her biri
hamam kubbesi kadar byk talardr. Bundan bellidir ki insanolu yaps deildir. Daha sonra Kaydefa eline girip baz
burlarn ve duvarlarn onarmhr. Bu onarmn Yunan dili zere
tarihleri vardr.
Bu kale, Kei Da'nn eteinde bulunduundan lodos ile dou
rzgarndan emindir. Btn evleri kuzey ve yldz rzgar tarafna bakmaktadr ki Filedar Ovas btn balar, baheleri ve
bostanlar ile bukalemun nak gibi grlmektedir.
Kalenin trdolay bykl 11.000 admdr ve 6.000 bedendir, 67 kule ve 5 kapdr. ncelikle gney tarafa Pnarba
Kaps, yine gney tarafa alr Zindan Kaps vardr ve Kaplca
Kaps batya alr. Bir de Balkpazar Kaps vardr.
Dier taraftan bu kale, btn zamanlarda Rum keferesi elinde
kalmt. Konya'dan Seluklular ikier kere yz bin kiilik bir
ordu ile yedi kere gelip yedier sekizer ay kuattlar. Ancak k
mevsimi gelince fethedemeyip dnp giderlerdi.
Osmanolu Devleti'nin ortaya kt ilk yllarda nce
Osman [222b] lafz senesi tarihinde, Osman Gazi beyliinin ilk
yllarnda kere kuattlar. ncsnde Osman Gazi nikris
hastalna tutulup bu sefer de alamayp yine Konya'ya yneldi.
ehzade Orhan elebi ile eyh Hac Bekta- Veli'yi 80.000
slam askeri ile Bursa'ya gnderip kuattrd. Bursa Kalesinin
Kaplca tarafnda byk bir kule ve Pnarba'nda da byk bir
kule yapmaya baladlar. Yedi ayda bu kuleleri tamamlayp
Bursa'y yeniden kuatmaya baladlar.
Kaplca tarafndan Orhan Bey, Pnarba tarafndaki kuleden Orhan Bey'in kardeinin olu Timur Bey ve da tarafndaki
eimli yerden de Balahanck Bey kuatp drt taraftan yardma
gelen kafirleri tamamen kltan geirdiler. Kale iinde snm
olan ketereler ktlk ve yoklua dp sonunda bir sehe kuat
madan sonra vire ile kaleyi Orhan Gazi'ye 722 [1322] tarihinde
teslim ettiler. Osman Gazi'ye mjde ile Orhan Gazi seirdip gitti,
ancak Bursa feth olduu saat Osman Gazi ruhunu teslim etmiti.
Olu Orhan Gazi mstakil padiah olup Hac Bekta- Veli ile

Bursa'ya geldi. Bursa ilk Osmanolu taht merkezi olup o kadar

marnur ve bakml oldu ki sanki bir rem ba idi.
Osman Gazi'nin vefatma tarih "Feth~i Bursa",
Dier sanatl tarih:
Mearibde mearkda

pr zeyn'idir
Ki tarihi "mm'ljtUhln"dir.

Ama Bursa lafz eksiktir.

Daha sonra lgar ile Osman Gazi'nin nan Bursa'ya getirip
kalede defnetti~er, byk ziyaretgahtr. Merhum Osman Gazi,
tanta kmadan nce babas Erturul Gazi beyliinde yetmi pare
ehir fethetmitir. lk fethi Kocaeli (Akakoca eliyle) ve Yalakabad Kalesidir ki, bu znik ehrine yakndr.
Osma: Gazi seyyidlerden Hazret-i eyh Edebal azizin
kzn ald. Orhan Gazi o kzdan doduu muhakkaktr. Onun iin
Osmanoullar, anneleri tarafndan Peygamberimizin soyundandrlar.

eyh Hazret-i Tursun Fakh, eyh Edebal'nn akrabalarn

dan olup Osman Gazi'nin tahta ilk k hutbesini bu Tursun Fakh
okudu.
Dier taraftan Bursa yeni fetholduundan Kayseri, Konya,
Nide, Aydn, Saruhan, Karaman, Darende ve Mara diyararndan o kadar mmet-i Muhammed gelip topland ki insan deryas oldu.
Orhan Gazi denizler gibi slam askerleri ile drt tarafta olan
dmanlara, ahin yuvasndan szlr gibi szlp dmanlardan
intikam alp ganimet mallar ile btn slam gazileri zengin oldu.
Bursa'y da marnur ve bakml hale getirip Belh u Buhara ve Horasan diyararndan nice yz erenler gelip yerletiler. Halen
Bursa marnur olmakta ve gelimektedir. Ancak ilk grdmz
zamanda,

Bursa imaretlerinin anlatlmas

'
kalede toplam 2.000 gzel evler ve kat kat yksek saraylar
vardr. Ancak ba ve baheleri olmayan dar evlerdir. Yedi
mahallesi, yedi cami ve mescidi ve bir hamarn vardr. ar pazarnda 20 adet dkkanar vardr.
Sultan Qrhan Camii buradadr. Uzunluuna ve geniliine llO
ayak camidir. Bu camiin tek erefeli bir minaresi vardr. Orha~

'
9

Gazi burada gml olup Orhan Davulu dedikleri krmz klfl

byk davul bu camiin bir kemerinde asldr. Osmanolu
devletinde ilk bu davul alnmtr.
Eski padiahlara mahsus derli toplu kk saray bu kalededir. Ta. Fatih Sultan Mehmed'e gelinceye kadar padiahlarn saray bu idi. Gazi Hudavendigar Sultan I. Murad Edirne'yi fethedince Edirne Saray'nda kalmaya balad. Fatih Sultan Mehmed
1453 tarihinde stanbul'u fethedince 3. taht merkezi olup Bursa'ya
ve Edirne Saray'na rabet kalmad. Bursa Saray hala kullanl
mamaktadr, ama sucular, yap ustalar ve bostanclar vardr.
Bu kalenin btn caddeleri byk talar ile yaplm tertemiz kaldrmlar delidir.
Btn evleri eski tarzdr. Bazs katirden kalm evlerin ta
ve tula duvarlarnda yap ustalar birer san'at ile tarihler
yazmlar ki sanki birer kt'a gzel yazlardr. O evlerin ne kadar
zaman nce yapld tarihlerinden bellidir. Btn [223a] evleri
kargir ssl yaplardr ve batan baa al renkli kiremit ile
atlar rtlmtr. Bu evlerin birer eit servi aac gibi sanatl
ocaklar var ki, biri birinden ll altgen ve yuvarlak duman bacalar vardr.

Yer yer kale iinde servi ve ceviz

aalar

ile zm

asmalar

vardr.

Havas

ve suyu

tatl,

yksek bir yer

olduundan

kale

halk

salkldrlar.

Bursa hakimlerinin

anlatlmas

ncelikle Fatih Sultan Mehmed'den beri Anadolu eyaletinin

hkumeti altnda Hudavendigar adyla bir sancak paas hakimdir. Padiah tarafndan hass- hmaylnu 618.079 akedir.
Sancanda zeamet 420 ve tirnar 1005'dir. Alaybeyisi, eribas ve yzbalar vardr. Sava olduunda kanun zere cebelileri
ile alaybeylerinin sanca altnda pak, silahl ve mkemmel
sekin asker olur. Paas da SOO askerle sefere katlr.
500 akelik sekin kadlklardandr. Bursa'dan aziedilenler
Edirne ve stanbul mollas olur yksek makamdr. Senelik 40.000
kuru geliri olur. (---) adet nahiyesi var ki nahiyeleri bunlardr:
Baka ehir iinde 7 mahkeme naibi vardr. Sonra Kine nahiyesi,
Filedar nahiyesi, Abelyond nahiyesi, Kestel nahiyesi ve ukurca
nahiyesi.
10

;: (1 satr bo) ............... .

stanbul tarafndan yenieri ukadar, pazara gideni ve kap
clar snfndan bir keeli kapc muhzrbas ru'us- hmayun ile
hkmeder. Bir oda Bursa yenieri aas, cebeci orbacs, yirmi
yenieri deynei kolluu, sipah kethdayeri, mfts, nakibleraf, ipek kantar emini, gmrk emini, ehir voyvodas, plk
subas, muhtesib aas (zabta amiri) ve ayak naibi. Bunlarn
tamam her trl cezay vermeye yetkili hakimlerdir. nk
Bursa, kalabalk halk olan byk ehirdir.
Aa

Kale ve byk

ehrin anlatlmas

(---) tarihinde Eri Fatihi Sultan III. Mehmed devrinde

Celall Karayazc, Kalenderolu, Deli Hasan ve Cennetolu adl
isyanclarn Bursa zerine saldrlarn, Bursa ileri gelenleri duyup padiah fermanyla ehrin tarafna burlu, kebentli, dirsekli ve her taraf mazgall yaln kat byk bir kale yapm
lard, ama o kadar salam bir ekilde yaplmamt. Buras da,
Kei Da ismiyle anlan dan eteinde doudan batya uzunlamasna kurulmu byk bir beldedir. Uzunluu tam tarnma bir
fersahtr ve genilii yarm fersahtr. Frdolay i kalenin
tarafn kuatmtr ve evresi 15.000 admdr.
Duvarlar o kadar yksek deildir. Tatarlar Kaps tarafnda hendei vardr, baka taraflarnda hendei yoktur ve ayrca hendee ihtiyac da yoktur. Zira sulu yer olduundan dman
gelip metris kazmak istese alak yerinden su kar. Onun iin
hendei yoktur.
Yer yer kuleler zerinde toplar ve mazgallar oktur, ama
kalede cebehane ve tophane daha boldur. Her iki (dinl) bayramlarda ve kutlamalarda byk enlikler olur. Dizdan vardr, ama
i il olduundan kapclarndan baka neferleri yoktur. Ancak
ehrin 6.000'den fazla beki ve gzcleri vardr.
Bu aa kalenin trdolay toplam (---) adet kale kaplar
vardr. Bazs demir kanatl kaplardr, bazlar belvan tahta
kaplardr. Ama her kapnn zerindeki kulelerde baca ve 'fru
mazgal yerleri yapmlar ki eer dman kap nne gelirse yukardan dman zerine ta ve kumbara brakacak delikler vardr.
Evvela dou tarafna alan Tatarlar Kaps, kuzey tarafna
alan File@r Kaps ve Hasan Paa Kaps (---) ynne bakmaktadr.

ll

................ (1 satr bo) ............... .

Bu byklkte olan byk bir kalenin iinde bakml, salam
ve kat kat eski tarz toplam 23.000 -ileri gelen evleri ve dier insanlarn evleri vardr. Bunlarn iinden en donanml, yksek ve
byk olan saray Yukar kalede padiahlara mahsus byk saraydr ki 3 hamarn v,e 600 adet odas vardr. Ama ssz yerde
olduundan bahesi yoktur. Dierleri Paa Saray ve Molla
S aray.
................ (1 satr bo) ................ [223b]
Eer

hepsini ta;:z: ve yap tipleriyle birlikte

yazsak baka bir mutluluk kitab olur.
Bu ehirde 176 Mslman mahallesi, 7 Ermeni mahallesi, 9
Rum mahallesi, 6 cemaat Yahudi ve bir de Kptiler mahallesi
vardr. Bir mahalle de miskinler var, ancak baka blgededir,
Muradiye yolu zerindedir.
Bu aa ehir, bir dz yerde kurulmutur. Kale eteine kurulan evler, imaretler ve Ulu Cami semtleri yksek bir yere kurulduundan bir saat uzaklktaki kuzay tarafnda bulunan Filedar
sahrasndan bu ehre bakldnda Kei Da eteklerinde gk
renkli kurunlar ile sslenmi, ate saan gnein parlts bu ehre
dnce han, hamam, mescit, selatin camileri, dier hayrat ve hasenatlarn ve yine kurun rtl arlarn kat kat sslendiini insan grnce hayran kalr. Zira bu ehir, Filedar sahrasndan
acaip ihtiaml bir ekilde bellidir ki seyrettiimiz byk ehir
lerin hi birine benzerlii yoktur, zerinde k dalgalanr ruhaniyetli byk eski bir ehirdir. Zira burada olan byk ermiler,
tefsirciler, hadis bilginleri, edebiyatlar ve yazarlar baka
diyariarda yoktur, ancak cennet benzeri Badad'da ola.

Bu ehrin gney tarafnda Ruhban Da'nda hayat suyu kaynaklar bulunduundan o yksek dadan, 1.060 adet isim ve ekil
leriyle bilinen hayat suyu, akarsular akarak yukarda saylan
evlere ve sarayara kehriz ve kanallada evden eve akp btn
yaplar sulayan pnar sular alayan bir ehirdir. Geni viiayeti bakml, ba v~ bostanlar mehur, ebedi srecek olan cennet
benzeri yerdir.
_
Meyveli ve meyvesiz aalar, saysz iekleri ve zellikle
erguvan iekleri aan aalar o kadar bol olur ki senede bir kere
Emir Sultan hazretlerinin "Erguvan Cemiyeti" enlii olup btn
bu

yaplarn

rendiimiz kadaryla

12

diyarlardan denizler gibi insanlar toplanp byk bir topluluk

olur ki bu ok meh~rdur, anlatmak ve izah etmek mmkn
deildir. Ancak o byk topluluk Emir Sultan ruhaniyeti ile olur.
Byle bir geni topraklar olan bolluk, ucuzluk, arazisi gzel,
insanlar ho ve sevimli, ekin yerleri bol, bereketli, nimetleri
saysz ve tatl sular aldayan, evden eve sular akan ssl bir
ehirdir. Anadolu toprandc yedi beldeden biri de bu Bursa
ehri dir.

Selatin camileri ve dier camiierin anlatlmas

Hepsi 1040 mihraptr. Bunlardan 357 tanesi sultan, vezirler,
ileri gelenler ve ehrin sekinlerinin yaptrdklar camilerdir.
Bunlardan birincisi Ulu Cami-i Kebirdir. (---) tarihinde
Yldrm Bayezid Han yaptrmtr. Sanki bir Kahkaha Kalesidir. Bursa ehrinin haval yksek yerinde yaplm byk bir
camidir. Cami iinde (---) adet drt ke paye stunlar vardr ki
her payenin aasnda insan boyu kadar ksm ssl, altn
yaldzl ve nakldr.
st tarafnda her payenin drt tarafnda Yl Hannln, Yl
Mennln, Yl

Deyyln, Yl

Sbhln,

esma'l-hsnalar

(Allah'n

gzel isimleri) ve eit eit yazlar yazlmtr.

Bu yazlarn elifleri ve dier harfleri er arn yksekliin
dedir ki Musta'smf yazs tarzndadr.
Bu stunlar zerinde toplam 19 kisra kemerli_ kubbeler vardr.
Btn yaplar gerek kurun ile rtldr. Her kubbenin alemleri,
parlak gne gibi k verir.
Yirminci kubbe yeri camiin ortasna yaplm, yap ustas
kasten ak brakm, balk ebekesi gibi kubbe yerine sar pirin
telden a rlmtr ki kular giremeyip oradan gnein
camiin iine girip aydnlatr. Bu ak kubbe altnda Hanefi
mezhebi zere ona on yuvarlak bir havuz var, iinde trl trl
balklar yzerler. Btn kalabalk cemaat o havuzdan abdest
tazeleyip Tanrlarna ibadet ederler.
'
Acaip bir mihrab vardr ki diller anlatmnda ve tanmlamasnda aciz kalr. Bir ceviz aac levhasndan siyah minberi
zerine marangoz ustas, elinden geleni yapp ustaln gstererek bir Man! nak ve Erjeng bukalemun nak minher yapmtr
ki bunda plan Bursa Fahrf oymas [224a] gibi kllfe, turunca,
islimf, ar-gl, mutabbak gl, katmer glleri, eit eit mutahhil
...

~-:

13

ve kitabeleri var ki cihan ressamlar toplansa byle ustalk

etmeye kadir deillerdir. Sanki kuyumcu kalernkari nak gzel
bir minherdir ki grmeye muhta yksek bir krsdr. Benzeri
meer Karadeniz sahilinde Sinop Camii'ndeki nakl minher ola.
Bir nakl ibret verici m' ezzinler mahfili var ki sanki cennet mahfilidir. Drt tariJ.f pencereler ile billur cam, necef ve moranlar ile sslenmi aydnlk bir camidir. Vakflar salam
olduundan bunda olan halalar bir camide yoktur.
Her gece yedi bin kandil ile aydnlatlr aydnlk bir camidir. Gece ve gndz bol cemaati olur. Zira yetni yerde, her dersi
verebilecek ders hocalar vardr ki iki bin talebe ders grrler.
Bu camiin bir yan kapdan bir yan kapsna kadar uzunluu
350 ayaktr ve kble kapsndan mihraba kadar da 180 ayaktr.
kaps var, sol tarafnda Hnkar mahfili kaps, sultan
mahfili tek katldr. Kble kaps ve sa tarafta Mahkeme
kaps. Kble kaps tarafnda tara sofas vardr, ama baka camiler gibi byk haremi yoktur, bir kk haremdir. Ortasnda
eyhlislam Aziz Efendi bir abdesthane havuzu ve musluklar
yapmtr.

Bu camiin sanda ve sol tarafnda tuladan yaplm iki

yksek minareleri var ki gklere ba kaldrmtr. Mahkeme tarafndaki minarenin kadehinde stad mimar bir adrvan
kadehi yapp tatl suyunu ta Kei Da'ndan uurmu, gerekten
byk bir ustalk gstermitir. Ama imdiki halde zamann
gemesi ile su yollari bozulup fskiye almaz olmutur. Ama ne
zaman yamurlar bu ehrin zerine yamaya balasa bu minarenin
erefesinde biriken yamur sular bu anlan adrvan kadehine
toplanp btn kular o rahmet suyundan iip susuzluklarn giderirler.
Szn ksas bu ehir iinde byle ruhaniyetli cami yoktur.
Bursa ehrinin sanki Ayasofyas'dr.
Ve ehrin sekin yerinde olduundan bol cemaate sahiptir ki
marnur arazi zerinde bu camiin benzeri yoktur. nsanolu bu camii
tam olarak anlatmak ve tarif etmekte aciz kalr.
Bu cami, btn camilerden byk olduundan ilk olarak bu
ibadethane anlatld. Ancak ilk nce Bursa fethedildiinde
yaplan Yukar ve kalede bulunan Sultan Orhan Gazi Camii'nin
an la tlma:s:
kaln

14

............ ,.. .. (1.5 satr bo) ............... .

Cami eski bir rnabettir.
Gazi Hudavendigar yani ehit Sultan I. Murad Han Camii'nin anlatlmas: Bursa ehrinin bat tarafncia yarm saat
uzaklkta baka kasabadadr ki Eski Kaplca derler bakml,
cennet gibi bir mahallede yaplm ibret verici ssl bir camidir.
Bir cami tarznda deil baka bir ekilde yaplm sanatl bir camidir. Mimar Frenk adam olduundan Frenk tarznda bir camidir ki aas ibadethane, st taraf ise batan baa medrese odalardr. Herkes odasndan imarna uyup ibadet ederler. Grmeye
muhta, seyretmeye deer nurlu bir cami ve srlarla dolu ruhaniyetli eski bir rnabettir. Kbleden rnihraba kadar uzunluu (---)
ayaktr, genilii ise yetmi ayaktr.
Cami iinde Murad Han'n bir doan uup bir kemer zerine
konar. Murad Han bu doan peftere (yapma ku) ile o kadar
okuya davet edip bek gsterip gelrnek ihtimali olmaynca Gazi
Murad Han fkelenip "Kaskat kal" deyince Allah'n emriyle o
doan kuu o kemer zerinde clks (pererni) ve kndesi (bukas) ve gagasyla hala ta olup kalmtr ki ortalkta ak ve
seik grlr. Bu camiin bir kaps ve bir tabakal minaresi vardr,
lakin avlusu yoktur. [224b]
Yldrm Bayezid Han camiinin anlatlmas: (---) tarihinde
yaplm, Bursa ehrinin dou tarafnda, ehrin cennet baheleri
iinde gllk glistanlk, smbl ve reyhan baheleri iinde, cemaatten uzak kalm aydnlk ve kk bir carnidir. Eski tarz olan
bu carniin uzunluu 150 ayak ve genilii 100 ayaktr.
Bir kaps ve bir erefeli sanatl dzgn bir minaresi var. Bu
garip cami uursuz Tirnur hadisesinden dolay eksik kalm ve
Yldrm Bayezici'in olu Musa elebi Rumeli'nden yardm gndererek tamamlatrntr. Vakflar az olduundan garip kalmtr.
Yldrm Bayezid Han olu elebi Sultan Mehmed camiinin
anlatlmas: Bu cami Yeil imaret adyla nl nur dolu bir camidir. Bursa'nn dou tarafnda Gkdere ar yksek bir tept! zerinde ssl ve sanatl bir camidir ki btn duvarlar beyaz merrnerle kapldr. ki kubbesi vardr. Uzunluu 108 ayak ve genilii
80 ayaktr. inde asla stun yoktur.
Mihrap ve minherini aniatmada aciz kalrz. Zira o mihrapta olan~hayal-pesend Htayf naklar gklerdeki meleklerin
bile yapmay.a gii.leri yetmez.
s

Ancak bir kble kaps var ki bu kapnn sanda ve solunda,

ta yksek kemerine kncaya kadar kat kat, yiv yiv girime, isliml, rumller ve zlf-i nigar bol san'atl naklar ilenmitir ki
Behzad ve Velican Htayi kat stne bu naklar kalemle
ilemeye kadir deillerdir.
Ama bu mermer u,stas bu kapya tam yl ham mermer zre
san'at icra edip ustaln gstererek bina sahibi Sultan Mehmed
Han'dan senede krk bin altn alp,
"Yeil maret kaps krk bin altna mal olmutur" diye dostlar arasnda sylenir. Gerekten karada ve denizde seyahat edenler arasnda vlen, dnyaca mehur yksek bir kapdr.
Bu cennet benzeri camide ibret verici gzel san'atlar, eit
eit ustalklar sergilemiler ki vcler onun vgsn yapmada
aciz ve yetersiz kalrlar. Szn ksas, bu cami acaip bir tarz ve
garip bir tavr zere yaplmtr ki gzellik asndan ve tatllk
ynnden yeryznde byle bir insan ii yaplmamtr.
Szn ksas; gzellik ve tatll, iilii ve inceliini anlatmak ok zor ve aklamak mkldr.
Yeil Cami adyla anlmasnn asl, btn kubbeleri ve bir
tabaka minaresinin klah tamamen yeil kai ini ile kaplanm
olup svan zmrd gibi gnein klarndan parldar, bundan
dolay Yeil maret derler.
D avlusundaki upuzun narlar ile sslenmi bir camidir.
Grebildiimiz kadaryla Bursa ehri iinde byle ssl ve
nakl bir cami yoktur. Seyyahlar "Gayr memleketlerde de
byle Tanr evi grmedik" diye sylerler. Vesselan.
elebi Mehmed Han olu Murad (Muradiye) camiinin anlatlmas: Bursa'nn bat tarafnda, ehrin dnda baka bir kasabadr ki han, cami, imaret, mescitleri, tekke ve medreseleriyle
bakml ve ssl ba ve baheli enlikli bir kasabadr.
Bir bakml, irin ve aydnlk eski bir ibadetgahtr ki bunu
yapan Fatih Sultan Mehmed Han'n babas Koca Sultan II. Mi.rad
Han'dr. Bu zat iki kere padiah olmutur. Edirne'de vefat etmi,
cenazesi Bursa'ya getirilerek bu camiin avlusuna defnedilmitir.
Ancak nur dolu camii yle ruhaniyetli gnl aan bir camidir ki
ademolunun gece gndz itikaf niyetiyle burada yatp kalkp
dar kaca gelmez. Ta bu derece nurlu camidir. ki kubbe ve
kble kapsndan mihraba uzunluu yz elli ayaktr ve genilii
altm ayaktr.

16

Mihrab,

minberi ve m'ezzinler mahfili sade gzeli eski

ve bir kble kaps vardr.
Bu camiin tarihi: "Zzde ammere men ammerehu (Bu binay
yapann mr uzun olsun.) Sene 850 [1446].
Bir tabaka yksek bir minaresi vardr. D byk avlusunda
byk ve uzun narlar var ki her biri gklere ba uzatmtr.
Glgelerinde btn cemaat elenip dinlenirler. Bursa'nn bir dinlenilecek ve gezilecek yerinde yaplm bir selatin camiidir ki nice
ehzadeler burada gmldrler.
Emir Sultan camiinin zellikleri: (---) tarihinde (---) yaps
dr. Ykseke bir sed zerinde bir nnareli bir kk camidir.
[225a] Ve
tarzdr

................ (2 satr bo) ............... .

Bu camilerden baka bildiimiz selatin camii yoktur ki btn
(---) adet gemi padiahlar camileridir. Bunlardan baka ehrin
dousu tarafnda;

Molla Arab Cebbari camii: Anlatlmas ve vlmesi lazm

Hemen Ulu Cami tarz ve biiminde yaplm kk bir
camidir. Ancak ykseke bir yere yapldndan gayet ho haval, dinlenilecek ve rahat edilecek bir camidir. Bu cami Molla
Arab Cabbari adyla adlandrlm olup gerekten ho havas
insan zorla ve mecburen getirir. Btn maarif ehli orada can
sohbeti edip Hakk'a ibadet ederler.
ftade Efendi Camii: kalededir.
dei!dir.

,............... (15 satr bo) .............. ..

Musaila byk camii: Sedbanda bir yeillik
taraf kargir duva:Iardr.

Bursa mescitlerinin

alandr.

Drt

anlatlmas

Bu camilerden baka toplam (---) adet mescitlerdir ki cami

olmaya uygun ibadethanelerdir. Evvela,
Zeyniler Mescidi: Abdllatif Makdisi yapsdr. (---) kitab
yazar Molla Husrev'in bu mescitte ibadet kesi vardr. Hakir o
erefli makanda uurlu olmas iin bir gnde bir Kur'an hatmi tamam etmeyince dar ayak basmadm. Ulu ibadet yeridir ki o
deerli kitap yalnzlk kesinde yazlmtr.
(5

satr bo)

.............. ..

17

Ruhhan Da'nn yarsnda Kad Yayas'ndan Bursa'y seyredince 200 kurunlu cami ve 700 minare grlmekte idi. [225b]

Bursa 'nn ilim retilen medreselerinin anlatlmas

Evvela Orhaniye Manastr Medresesi ve Hudavendigar Medresesi, Yldrm Han Medresesi, elebi Mehmed Han Medresesi,
Koca Muradiyye Med'resesi, Emir Sultan Medresesi, sa Bey Medresesi, Emir Sultan yaknnda Kasm Paa Medresesi, Cneyd Bey
Medresesi, Haneriyye Medresesi, Kadri Efendi Medresesi, Molla
Yegan Medresesi, Molla Fenari Medresesi, Zeynddin-i Hafi Medresesi, Sultani Medresesi, Bayezid Paa Medresesi, Hamza Bey
Medresesi, Edebiye Medresesi, Gazzaziye Medresesi ve Veliyyddinzade Ahmed Paa Medresesi .
................ (5 satr bo) ............... .
(---) adet olan medreseleri yapanlar, derecesi ve
mahallesiyle anlatp yazsak bir tomar olur.
Tamam

Darlhadislerin

anlatlmas

Tamam

................ (3

satr bo)

Kur' an- Azim ve

............... .

Furkan-

Mecid

darlkurralarnn anlatlmas
Tamam

................ (3

satr bo)

............... .

Ebced-han kklerin ve ouklarn

mekteplerinin anlatlmas
Tamam

................ (3

satr bo)

Tarikat ehli tekkelerin

Tamam

............... .
anlatlmas

300 adettir. Bunlarn en mkellefi Hazret-i Mevlana-y Celaleddin-i Rumi Tekkesidir. Pnarba yolu zerinde 80
adet fukara odalaryla, sema ve safa meydanyla donanm, ba
ve bahesiyle sslenmi bir glistan ve bostan tekkesidir. Sonra,
Emir Sultan Tekkesi: Bir tepe zerinde batan baa kurun ile
rtl Emir Sultan Tekkesi'dir.

18

Zeyniler Tekkesi: Nu'man bin Sabit yolunda byk asitanedir

ki ilim retilen bir tekkedir.
ftadi Efendi Tekkesi: kalede Halveti tarikatna mensup
tekkedir.
Abdal Murad Sultal} Tekkesi: Bursa'ya bakaAn yeillik ve
glgelikler iinde bir gezinti ve dinlenmeyeri olan Al-i Aba Tekkesi, yani Bektai Tekkesi'dir. Yalnayak ba kabak, gl kuv- .
vetli, lahi ak ile cieri yank, sinesi kebap olmu canlar vardr
ki dinlenneye ve gezmeye varan canlara can u gnlden hizmet
ederler. Bu tekkeyi Orhan Gazi yaphrmtr. Binden fazla sahan,
tencere ve kazan gibi bakr kaplar vakf vardr. Btn [226a] ziyaretiler orada sohbet edip ibadet ederler.
eyh Geyikli Baba Tekkesi: Deveriler semtinde Bektai fukaralar ile dolu bir anl derviler tekkesidir.
Ama vakflar
olmadndan gelen balada kt kanaat geinirler. Bu tekke
Orhan Gazi yapsdr.
Abdal Musa Sultan Tekkesi: Bektai tekkesidir, Orhan Gazi
1

yapsdr.
Akbyk

Sultan Tekkesi: Bektai tekkesidir.

Ebu shak Kazruni Tekkesi: Vcudu Erzurum'da Tebriz
kapsnn i yznde bir kule iinde gmldr ki herkesin ziyaret
ettii bir yerdir.
Gleni Tekkesi, bakml tekkedir.
Halveti Tekkesi, on yedi tanedir.
Kadiri Tekkesi, dokuz tanedir.
Nakibendi Tekkesi, yerde tarikathanedir.
Kmeyli Tekkesi, bir tanedir.
Kalenderhane Tekkesi, bir tanedir.
Sa'di Tekkesi birdir.
Rufai Tekkesi bir tanedir.
Bedevi Tekkesi, birdir, ama fukaras tamamen Arap taifesidir.
Kte-giran yani GreeHer Tekkesi
................ (10

satr bo)

............... .

Yemek datan imaretierin anlatlmas

Hepsi {---) adet imarettir. Evvela Sultan Orhan Gazi ma
reti, Gazi H~davendigar mareti, Yldrm Bayezid Han mareti,
elebi Sultan Me.hmed yani Yeil imaret, yine Yldrm Han

19

Ruhhan Da'nn yarsnda Kad Yayas'ndan Bursa'y seyredince 200 kurunlu cami ve 700 minare grlmekte idi. [225b]

Bursa 'nn ilim retilen medreselerinin anlatlmas

Evvela Orhaniye Manastr Medresesi ve Hudavendigar Medresesi, Yldrm Han Medresesi, elebi Mehmed Han Medresesi,
Koca Muradiyye Med'resesi, Emir Sultan Medresesi, sa Bey Medresesi, Emir Sultan yaknnda Kasm Paa Medresesi, Cneyd Bey
Medresesi, Haneriyye Medresesi, Kadri Efendi Medresesi, Molla
Yegan Medresesi, Molla Fenari Medresesi, Zeynddin-i Hafi Medresesi, Sultani Medresesi, Bayezid Paa Medresesi, Hamza Bey
Medresesi, Edebiye Medresesi, Gazzaziye Medresesi ve Veliyyddinzade Ahmed Paa Medresesi .
................ (5 satr bo) ............... .
(---) adet olan medreseleri yapanlar, derecesi ve
mahallesiyle anlatp yazsak bir tomar olur.
Tamam

Darlhadislerin

anlatlmas

Tamam

................ (3

satr bo)

Kur' an- Azim ve

............... .

Furkan-

Mecid

darlkurralarnn anlatlmas
Tamam

................ (3

satr bo)

............... .

Ebced-han kklerin ve ouklarn

mekteplerinin anlatlmas
Tamam

................ (3

satr bo)

Tarikat ehli tekkelerin

Tamam

............... .
anlatlmas

300 adettir. Bunlarn en mkellefi Hazret-i Mevlana-y Celaleddin-i Rumi Tekkesidir. Pnarba yolu zerinde 80
adet fukara odalaryla, sema ve safa meydanyla donanm, ba
ve bahesiyle sslenmi bir glistan ve bostan tekkesidir. Sonra,
Emir Sultan Tekkesi: Bir tepe zerinde batan baa kurun ile
rtl Emir Sultan Tekkesi'dir.

18

Zeyniler Tekkesi: Nu'man bin Sabit yolunda byk asitanedir

ki ilim retilen bir tekkedir.
ftadi Efendi Tekkesi: kalede Halveti tarikatna mensup
tekkedir.
Abdal Murad Sultal} Tekkesi: Bursa'ya bakaAn yeillik ve
glgelikler iinde bir gezinti ve dinlenmeyeri olan Al-i Aba Tekkesi, yani Bektai Tekkesi'dir. Yalnayak ba kabak, gl kuv- .
vetli, lahi ak ile cieri yank, sinesi kebap olmu canlar vardr
ki dinlenneye ve gezmeye varan canlara can u gnlden hizmet
ederler. Bu tekkeyi Orhan Gazi yaphrmtr. Binden fazla sahan,
tencere ve kazan gibi bakr kaplar vakf vardr. Btn [226a] ziyaretiler orada sohbet edip ibadet ederler.
eyh Geyikli Baba Tekkesi: Deveriler semtinde Bektai fukaralar ile dolu bir anl derviler tekkesidir.
Ama vakflar
olmadndan gelen balada kt kanaat geinirler. Bu tekke
Orhan Gazi yapsdr.
Abdal Musa Sultan Tekkesi: Bektai tekkesidir, Orhan Gazi
1

yapsdr.
Akbyk

Sultan Tekkesi: Bektai tekkesidir.

Ebu shak Kazruni Tekkesi: Vcudu Erzurum'da Tebriz
kapsnn i yznde bir kule iinde gmldr ki herkesin ziyaret
ettii bir yerdir.
Gleni Tekkesi, bakml tekkedir.
Halveti Tekkesi, on yedi tanedir.
Kadiri Tekkesi, dokuz tanedir.
Nakibendi Tekkesi, yerde tarikathanedir.
Kmeyli Tekkesi, bir tanedir.
Kalenderhane Tekkesi, bir tanedir.
Sa'di Tekkesi birdir.
Rufai Tekkesi bir tanedir.
Bedevi Tekkesi, birdir, ama fukaras tamamen Arap taifesidir.
Kte-giran yani GreeHer Tekkesi
................ (10

satr bo)

............... .

Yemek datan imaretierin anlatlmas

Hepsi {---) adet imarettir. Evvela Sultan Orhan Gazi ma
reti, Gazi H~davendigar mareti, Yldrm Bayezid Han mareti,
elebi Sultan Me.hmed yani Yeil imaret, yine Yldrm Han

19

mareti, Hazret-i Emir Sultan imareti ve Koca Murad Han

mareti.

................ (2 satr bo) ............... .

Bu imaretlerden baka 21 adet fakiriere hizmet veren
imaretler vardr ki gelip geen yolculara, zengin ve fakiriere
btn yl boyu sabahtan akama teklifsizce
aktr.
1

Byk tccar hanlarnn anlatlmas

Tamam 108 kervansaray hanlardr.
Evvela kale gibi Pirin Han, demir kapl, develikli ve at
ahrl, 200 odal byk handr.
Acem Han, bu da kale gibi bir byk handr. Bunun da develii, ahr ve kat kat ve eit eit 200 odas, havlsnda iki
katl bir mescidi ve altnda byk bir havuzu var. Nahvan,
irvan, Lahican ve cihan yars Isfahan'dan gelen Acem tccarlarnn hepsi burada konaklarlar. pek mizan emini burada oturup
iki yz adamyla gelen ve giden btn ipek tccarlarndan gmrk
alr. 'enelik 300 kese iltizaml byk eminliktir.
Kurunlu Han, Yourt Han, Ktahya Han ve Ya Kapan
Han, byk handr. Bir adam bahis ile bir f boza imi, fs
hann kap> zerinde asl durur.
Bir adam da bir me (kepe) boza imi, o byk fnn
yanna asm. Bir tabaka kat zerine sls hatt ile
"Bu fyla bozay ien srdr. Bu meyi ien ademdir"
diye yazm, hala seyirliktir. [226b]
Nice daha gzel hanlar vardr, ama kale gibi olup batan
baa kurun rtl hanlar bunlardr, ki yazld.
Kervansaraylarn anlatlmas

Tamam ondur. Bunlara yolcular, gelen ve gidenler konup

ger, bedava yatlr, teklifsiz kalnr evlerdir. Vakf tarafna
bir habbe vermeyip konup ger konuk-saraylardr. Ali Paa
Kervansaray, Mimar Sinan yapsdr.

Bekar hanlarnn anlatlmas

Tamam 70 adet bekarhanelerdir. Bunlarda zanaat ehli,
garip ve baka ehirlerden gelmi bekarlar kalrlar. Ancak hepsi
birbirlerine kefildirler. Kaplar zincir ile balanp kapatlr.
Kapclar ve odabalar vardr.
20

Kad Yayias menzili: adrlar ile yine konaklayp bir gn

zevk u safa eyledik. Buradan yine yoku aa karclar yoluyla
tam 10 saatte Bursa ehrine girdik.

leri

gelenler, imamlar, hatipler ve

byk eyhlerin anlatlmas

................ (2.5

Bursa

satr bo)

............... .

airlerinin anlatlmas

................ (3

satr bo)

............... .

Bursa halknn giyim-kuamlar, dilleri,

. kazanlar, i-glerinin anlatlmas
Nice bin sarnur krkl muhteem zengin bezirganlar ve
alimleri vardr. Bir frkas halk tabakasdr, at ve raht, taht ve
hanedan sahipleridir ki hizmet ehilleridir. Bir frkas kara ve
denizler tccar, zengin ve i sahibi kimselerdir. Bir frkas ar
ve pazarda san'at sahipleridir, glerinin yettii kadaryla eit
eit deerli elbiseler giyerler.
Dilleri; Anadolu topra olduundan zel leheleri Etrak
lehesine yakn kelimeleri vardr. Mesela "Ahmed elebi" yerine
"Ehmet eb", "Mehmed elebi" yerine "Memet eb", "smail"
yerine "smll eb", "Ca'fer" yerine "Cafar eb" derler. Nice bilinmeyen kelimeleri vardr, ama ok gz ak, zeki ehir olan
lar vardr ki mm'l-kelam (laf ebesi), cihan rindi, arif, nkteci
elebileri vardr.
Btn halk garipleri sever, zevk ehli, el.enmeyi sever ve
ho-sohbet adamlardr. ounlukla kazanlar ve ileri ipek
retmektir, kadife, sereng ve Bursa atna yastklar dokumaktr .
................ (1

satr bo)

Bursa'nn tatl havas

............... .

ve suyunun

anlatlmas

Drdnc iklimdendir. Surann eniemi (---)ve boylaml---)

ve suyunun tatllndan halknn yzlerinin renkleri krmzmsdr. Ama lodos rzgar tarafn Ruhban Da
(Uluda) kapattndan dolay o rzgarda havas ardr. Ancak
gzel kadn ve sevimli erkekleri gayet oktur ki, sekin ve gnl
alan genlerifte airler vgler dizip ehr-engizler etmilerdir.
dr. Havasnn

37

Kadnlar

gayet gzel, nazik, endaml olup kelimeleri ll,

inci tanesi gibi, misk kokulu sa rglerini bklm bklm
ve dalga dalga ettiklerine Bursa airleri "giysfi-y mergule" derler, bir diyar kadniarna mahsus deildir, ancak Bursa'ya mal
sustur.
Erkekleri o kadar, yaarlar ve yalandar ki [231b] kuvveti
gitmi ve ii bitmi, sohbetten ve mnasebetten tamamen kalm
adamlar olur. Hal sahibi nice bin bykler vardr ki yukarda
zikri gemitir. Szn ksas, bu ehrin tatll ve temizlii,
gzellii ve incelii gibi olmazdr. Halk nazik endaml, simfnbeden, kalplerin sevgilisidirler. Sze gelseler sonunu dnen,
dervie gzel szl ve tatl dilli konuurlar ki, inci tanesi gibi
szleri insana tesir edip adama gnl rahatl ve kalp safas verir. Zira her biri birer tarikat nderi zatlarca yetitiritmi ve
onlandan feyz aln kimselerdir.
dileri

Bursa'nn

mahallelerinin isimlerinin

................ (3.5

satr bo)

anlatlmas

............... .

Bursa yiyeceklerinin vlmesi

Evvela has ve beyaz somunu stanbul'un Tophane somunu tezzetinde ve beyaz akl ekmei bir diyara mahsus deildir, beyaz
katmer gl gibidir. Katmerii, kahisi, gzlemesi ve beyaz tandr
kirdesi de bu ehre mahsustur. Kirde kebab gayet tazedir. Zira
koyunlar Kei danda otlayp yol zorluklar ekip zayflama
dan boazlanrlar. Gayet semiz etleri olduundan kirde kebaplar
mehurdur. Ve tahiniisi ve beyaz misk kokulu helvas (---) (---)
(---) ( ---) ( ---)

ieceklerinden Pnarba'nn hayat suyu, 17 adet pnarlarnn

hayat veren sular, eit eit hoaflar, renk renk erbetleri,
tantanal ve mcevher Yemen kahveleri, ilik gibi szme bozalar,
Handan Bey erbeti, Tireliolu erbeti, Karanfilli erheti ve
Scaholu erbeti. ..

Meyvelerinin ve yetitirdiklerinin anlatlmas

Evvela krk eit armudu "Sicili-i er'-i erff''te kaytldr.
eit eit sulu zm, kayss, sulu kiraz ve kestanesinin yer
yznde olmak ihtimali yoktur ki her bir tanesi krkar dirhem gelir. Kirde kebabyla kestaneyi yarp ite kebap ile piip kebap
38

yayla kartnlnca nur olur. nsan yemeden doymayp ehit

olur demek mertebesi lezzetli kestanesi vardr.
Ve yedi eit dutu dnyaca mehurdur ve dut balar vardr ki
Filedar salrasn sslemitir. Zira Bursa'nn mahsulatnn en by ipektir. Bu diyarda olan ipek, Acem diyarnn Lahican'nda
ve irvan'nda olmazdr .

................ (1

satr bo)

Bursa 'nn sanayiinin

............... .

anlatlmas

Evvela eit eit krmz kadife ilenir ki Frengistan'n Ceneviz'inde ilenmez. Renkli sereng, Bursa alacas, nefti ve mavi
bezleri, krk kalem petemallar, Bursa ipei keseleri ve fitil
ibriimi mehur olmutur. atma ilemeli kadife yast .
................ (9

satr bo)'

................ [232a]

Osmanoullar padiahlarndan olan gemi

padiahlarn

Allah

ziyaret yerlerinin

onlarn

anlatlmas

hepsine rahmet eylesin

Bu kitabn yazlma sebebi ve bu gzel eserin dzenlenmesenin

nedeni, gemiierin anlalmas ve bilinmesidir. Gnl aan bu eseri bu yolla yazd. Rum tarihileri ve mana sahibi sz syleyenler
ayet "Bizden kimse mstesnii olmamak zere herbiri iin malum
birer makam vardr." [Saffiit, 164] gereince yeryznde ilk defa
makam edinen insan, beeriyetn (insanln) babas Hazret-i
Adem Safi aleyhisselamdr. Evlatlarnn evlatlar yeryzne
yaylp cihan sslediler.
Lakin kavim ve milletler arasnda byk ayrlklar ve
atmalar olmutur. Ama eitli cinsleri "an merzibum, bi-takdiri
hayyi'l-Kayyum" fermanyla aslnda Rum (Anadolu) kavmi Ays
bin shak Nebi evladndandr, ama salam sz ve haberle Yiifes'e
ulamaktadr. Yiit ve cesur bir kavim, temiz inanl, asalet ve
ululuk sahipleridir ki ilk defa Anadolu diyarna ayak basan 476
'
[1083] tarihinde Selukoullar'dr.
lk bata Seluklular, Danimendoullar beyleri ile fikir
birlii ve gnl birlii ederek Malatya, Kayseri, Alaiye, Antakya ve Konya diyariarna yerleip Konya'da mstakil padiah
olup tahtgah edindiler. Danimendli beyleri de Sivas ve Erzurum
blgelerini ta"htgah edinip Niksar ehrinde Melik Gazi hazretleri kald ki orada gmldr. Bunlarn ilk ktklar yer Mave-

39

yapsdr. Btn hayrat ve yaplar Rstem Paa'nn olduundan

onun mtevelllsi hakimdir. Baka yenieri kumandan vardr.
vlecek eylerinden; beyaz kiraz ve hamarn dibinde bir
ekmeki dkkan var. Bir derviin hayr duas bereketiyle bir
eit has ve beyaz somunu pier kim sahanca somunu diye btn
dnyada mehurdur. Hatta krk gn dursa kuruyup lezzeti deiip
bozulup kflenmek ihtimali yoktur. ok nl olduundan lgar ile
nice samunlarndan ran ahna gtrmler, ok beenmiler. Ta bu
derece lezzetli, has ve beyaz ekmei olur, ama suyunun zelliin
dendir.
Sahanca Gl'nn anlatlmas: evresi 20 mil kuatr. Drt
tarafnda kasaba gibi yetmi alt para kyleri vardr. Btn
halk bu gln suyundan itiklerinden yzlerinin renkleri kzlm
sdr. Mahsulleri gayet oktur ama balar yoktur, ancak baheleri oktur.
Ve bu gln kenarnda kavun ve karpuz olur ki ikisini bir eek
ancak gtrr. Lezzetli zerdesi olur, kavunlar \'ardr.
Ve bu gl iinde yetmi seksen para kayklar ve rnklar
vardr. Kyden kye insanlar, kereste ve dier eyalar gtrrler ve 70-80 [277b] eit balklarn aviayp kar ederler.
Balklarndan alabal, sazan, turna bal ve livne
balnn yemei misk ve anberle pimi gibi lezzeti olur, gayet fe~
rahlatc ve glendiricidir.
Ve bu gln derinlii 20 kulatr. Gayet temiz ve duru akar
sudur. Kylarnda olan kylerin kadnlar esvap ykadklarnda
asla sabun srmeyip er kere ykasalar pak ve beyaz tlbent gibi
olur. Ad geen somunu dahi bu su ile yourup ekmek ettiklerinden
pamuk gibi ekmei olur. Ve bu gln dou tarafnda,
Byk Sakarya Nehri; iki saat yakndan geip Kocaeli
iinde irve kasabas kenarnda Karadeniz'e katlr. Birazck gayret ve alma ile Sakarya Nehri'nin bu gle karmas iten bile
deil. Bu gl zmit Krfezi'ne saat yakn olduundan bu gln
aya zmit Tuzlas nnde denize karr. Hatta Sultan (---)
asrnda bu gl zmit Krfezi'ne katmak iin nice kere yz bin
kazma, apa, rgat ve usta alp birlemesine az bir ey kalm
ken "ok byk servet ve Nuh mr gerektir" diye zmit halknn
yanltmasyla vaz getiler. Ama eer Sakarya Nehri, Sahanca
Gl'11e ve gl de zmit krfezine katlsa Karadeniz'den Sakarya
Nehri yoluyla bir daha dman girmez. Ve zmit ehri i il olup

200

Bolu ehrine varncaya kadar be konak yer imar olur. Bolu ehri
iskeleye yakn olup stanbul'un btn gemileri ta Bolu'ya yanap
stanbul'da bir tahta akeye ve bir kantar odun be akeye der
ve byk bir hayrat olurdu. Allah hayrlsyla nasip etsin.
Buradan 6 saat dou tarafna gl kenannca aa deryas
iinde Tanr yapm byk aalar ibret gzyle seyredip giderken aa kprden Sakarya Nehri geildi. ifteler dandan
ktktan sonra bu aa kprden geip Kocaeli sanca iinden
geerek irve iskelesi yaknnda Karadeniz'e katlr.
Hendek pazar kasabas menzili (dura):(---) sanca topranda bir ormanli dal, baheli, camili, hanl, hamaml ve ar
pazarl gzel kasabacktr. Ve yz elli ake kazadr. Ve yenieri
kumandan, kethdayeri ve subas vardr.
Bu mahalde bir amurlu batak orman iinde aatan uzun bir
kprs vardr ki Arap ve Acem'de mehur byk bataktr.
Buradan yine dou tarafna 12 saat byk ormanlar iinde
gidip;
Dzce pazar kasabas menzili: Bu mahal Bolu nahiyesidir.
Bir ormanl ve dal dz yerde, bir camili ve iki hanl kasabadr.
Tamam emsi Paa hayratdr. Ana yoldaki kaldrmlar dahi
emsi Paa'nndr. Baka imaretleri yoktur, ama etrafnda kyleri oktur. Kasabas, bat tarafna Akaar tarafnda iki saatte
Melen Nehri suyundan te skbi kasabas mamurdur. Bolu topranda hasdr. Camii, han, hamam ve ars gayet mkemmeldir.
Buradan yine 9 saatte,
Bolu Kalesi'nin zellikleri
(---) tarihinde Osmanck fethidir. Sunkur Bay emsi eliyle
feth edip kendine evlattan eviada hayat kaydyla ocaklk olarak balanmtr; Hala soylar tkenmeyip emsi Paa oullar
derler. Kalesini Bursa tekfuru yapmtr. Bir toprakl yksek tepe
zere drt ke bir harabe iinde binadan eser yok bir kaleciktir.
Fatih Sultan Mehmed Han yazm zere Anadolu eyaletinde
baka sancakbeyi tahtdr. Padiah tarafndan beyinin hass-
hmayun 300.122 akedir. Bolu zeameti 14, Bolu timar 55, eribas ve alaybeyisi vardr.
Kanun zere cebelleriyle 2.800 kl asker olur. 800 adam da
beyinin ve eribasnn olur. Ve 300 ake erif kazadr. Be
nahiyesi van;lr .. ,~
201

Evvela Etrafehir nahiyesi, Gkesu nahiyesi, Sazak nahiyesi Gerede yolu solundadr. Drtdivan nahiyesi ve Ylca nahiyesi. (---).
Kadsna senelik 5.000 kuru olur, beyine 15.000 kuru olur.
Ama gayet adalet etmek gerek. Kanuna aykr birka ake alnsa
hemen re'ayalar (haJk) gnde stanbul'a varp ikayet edip
zalim olan hakimin hakkndan gelirler.
Yenieri kumandan, sipah kethdayeri ve nakibleraf
vardr. Geri Trkistandr ama sekinleri, ileri gelenleri ve
tccar oktur. Gerekten bakml ve marnur byk bir ehirdir.
Bir toprakl da arasnda kurulmu 34 mahalle, 34 mihrap
(cami) ve tamam 3.000 tahta rtl gzel evleri olan gzel bir
ehirdir. Yer yer zengin kimselerin haneleri ve hanlar kiremit
rtldr. Paa Saray, emsi Paa Saray. Paa Saray ve Zlfikar Aa Saray bakml ve rem ba gibi saraylardr. Tamam
(---) cuma klnr cami vardr.
Evvela ar iinde Mustafa Paa Camii, kalabalk cemaatlidir.
Ve Ferhad Paa Camii, gayet bakmldr. Bu anlan camiler
Sleyman Han'n Koca Mimar Sinan' iidir. [278a] Bu camilerden
baka mescitlerdir.
Tamam (---) hamamdr. emsi Paa Hamam, 7 han, bedesten ve 7 eme btn emsi Paa hayrahdr.
400 adet bakml ve donanml dkkaniar vardr. Ama
medrese ve darlhadisi olup olmadn bilmiyorum. Ama 71 de
sbyan mektebi vardr. ki yzden fazla Kelamullah hafz
vardr. Alimleri oktur ve Muhammediyye kitab okurlar. Ouz
adamlar vardr.

Suyu ve havasnn tatllndan gzel kadn ve erkekleri

oktur. Kadnlar tamamen muhayyer ferace giyip yass-ba ile
gezerler. Ama gayet edepli ve kapal hatunlar vardr. Ba ve
baheleri gayet oktur.
Yiyeceklerinin ve/ ieceklerinin beenilenleri: Kiraz, ab-
hayat sular, kutu bozas, am ve ard bardaklar olur ki ondan su
ien yeniden hayat bulur. Buralarda ona senek ve bodu derler.
Halk genkllikle deniz ve kara tccarlardr.
Dalarnda am aalar olduundan halk am tahtas ve
am direi yiyip geinirler. Bolu tahtas stanbul'da beenilir ve
mehurdur.

202

Bu

ehrin bat tarafnda

iki konak yerde deniz

kysnda

Akaar skelesi'dir. Ereli skelesi ve Bartn ve Hisarn

skelesi Bolu sancadr.

Bolu lcas: Bu ehrin gney taraf dnda balar iinde,

saat uzaklkta bir yerde, ufak tefek, eskiden yaplm bir
lcas vardr. Suyunun scakl ok yksektir. Ancak uyuz hastalna ok yararldr. Suyundan ienin midesini iyiletirip
vcudunu pamuk gibi yapar. Nice nice yararlar grlm bir
lcadr. ehrin k ve by araba araba bu lcaya gidip
zinde vcud~ sahip olurlar. Herkese mehur tabii lcadr.
Bolu ziyaret yerlerinin zellikleri: Evvela Yozgad Baba Tekkesi; Ilca yaknndadr .
yarm

................ (1.5 satr bo) ............... .

Buradan 12 saatte dou tarafa bakml kyleri ap,
Gerede kasabasnn zellikleri: Bolu sanca topranda
su balktr ve 150 ake kazadr. Yenieri kumandan vardr.
ehri bir geni z iinde bin adet tahta ve kiremit rtl eski ev"
lerdir. Tamam dokuz mahalle ve on bir mihraptr. Hepsi (---)
camidir. ar iinde (---) camii
................ (1 satr bo) ............... .
Bunlardan baka mescitlerdir. 3 tekkesi, 1 hamam, ham,
200 dkkan ve yedi kahvehanesi vardr.
Btn esnafndan fazla Gerede bakcs ve debba gayet
oktur ki Gerede gn ve sahtiyan mehurdur. Zira suyu ve
havas gayet yayla ve tatldr. Halk gayet zindedirler. Yer yer
gzelleri vardr. Halk genellikle medrese talebeleridir.
Leventleri mehur olduundan Gerede hrsz, debba ve
souu, Erzurum'a denk olduundan mehurdur. Halk arasnda
souk anlsa;

"Erzurum

souu

beni Gerede'de bulun,

demi."

diye atasz

olmu derler. Ama halk gayet zinde, iri yapl ve cesur 'Trk

taifesidir.
Drt tarafnda ve gney tarafnda ankr ehrine varncaya
kadar bakml nahiyeleri var ki krk elli bin Etrak taifesi vardr.
Kzlz nahiyesi, Alacaz nahiyesi, Eledivan nahiyesi, Birdivan nahiyesi, kidivan nahiyesi, divan nahiyesi, Drddivan
nahiyesi ksacas:. yedi divana varncaya kadar nahiye isim203

leridir ki tamam dalar iinde sakin olur dalardr ki halknn

deyimleri, lakaplar ve baka zel leheleri vardr.
Tosya, Bolu ve Drtdivan Trklerinin leheleri: Evvela bu
Etrakin (Trklerin) divan dedikleri; Erturuf Gazi, Selukludan
Sultan Alaeddin zamannda boy beyi iken kefere elinden bu
dalar feth ettike lfalkna rahatlk ve gven vermek iin divan
kurup ks ald yerleri hala divan kelimesiyle adlandrdkla
rndan yedi divan yedi nahiye olmutur. As, vahi ve azgn
adamlardr ki dilleri budur;
baka

azk

tah l
buday

dehle
gzet

zbar

ekmek

yat

anl

rahatlk

yumi gitmec

araba

av az

avrat

kz

kzan

clz

c bar

uak

kk

ark

iner d
adam

Safa yalava
Adem peygamber

alab
Allah

eyh

Yalava hakk
Peygamber hakk

eb fak
elebi hoca

Ese yalava
peygamber

sa

ay d c

hakk

hakk

banlayan
m'ezzin

hele ci
sz[278b]

s ala
namaz

mezgit
mescit
tahirlik
hamam

eyne dam
cuma camii

savu yeri

sin yeri

mezarlk

mezarlk

sav u
alamak

gblez
yavru kpek

zaar

arnar
koyun kpei

tu la

mast

ye te gen

nak

saplca

fino kpek

taz

arslan

kiraz

dik dk
kiraz kurusu

ki ne

204

vine

baZl

dar

incir

kelem
lahana

kzl

yer- sap
havu

aa

havu

sepger
turp

oa
gne

prkl
havu
olan babucu
armut kurusu

hnza

kereviz
tlice donbak
dikenli kestane

eftali

dambak
kestane

ullu cck
tavuk

maatlk

gynmi

mezarlk

olmumeyve

fak
hoca

zili
sini

mavmav
kedi

eiezdi

dzkdm

palatk

bakt

darldm

ahniin

kran

hay ad
avlu

tlice yumru

ka ka c
pastrma

tara

kar
ar

kat
a

tokma

heri'se

akal makal
kalye boran

kapl ca

burka
yumurta

dep e
pilav

yma

sk

bulgur

sar

hurma
havayi dzlk
bakiava gibidir brek gibidir
yil ip
palfide

bodu
bardak

aa

be a

yumurta

k ak
kuru
zirfe zar
ka k

sara

zer de

oluk
dutma
dngel
mumula

arap

hrpldedir
ier

kekremsi

ziven mi
gider misin

zil i b

zk

sykenenek

hal

karn ars

yastk

syken

rak

yastk

mum

ap d
sacayak

basd
sacayak

makrk

musmul
temiz

ep
g

tok tok
hava n

'

mundar"'
-c,":'

205

ka ka k
egseri

kirman

lk

faydasz

ses

se fak
sa hoca

cavvak
Ieb bey

ne yaln
nedir halin

onat gat
eyidir eyi

smeke

izgindi dedim

efe li m

ard bam

kardam

setlek
aferim

Bu bo manasz szlerden baka nice bin uydurma kelimeleri

ki ne kadar bilgili adam olsa da bir kimsenin onlarn bir
szn anlamas ihtimali yoktur. O blgenin insaniarna mahsus
tuhaf zel bir lehedir ki ancak bu kada: yazlabildi. Bu Gerede
ehrinden yine 7 saatte;
Karagl menzili: Dou tarafna bakml ve marnur kyleri 8
saatte geip,
Bayndr Ky menzili: Bolu sanca nahiyesinde baka so
ake kazadr. Kyleri sarp dalarda olduundan Osman Gazi bu
diyar halkn feth edinceye kadar kanlar alad. Bal ve baheli kasaba gibi 300 tahta rtl evieri, bir ham ve her hanede
misafirhane ahrlar vardr. Her misafir bu hanelerde konaklayp akesiyle (parasyla) yiyip ier. Ama odunu, suyu ve saman bedavadr. Bu ky halk bu ekilde kar eden zenginlerdir.
Buradan kalkp Hamaml Boaz adnda bir dar, korkun ve
tehlikeli boaz bin bir zorluk ve skntlarla 9 saatte geip,
erke kasabas menzili: ankr sanca topranda suba
lktr ve so ake kazadr. Yenieri kumandan ve sipah kethdayeri vardr. ehri bir hayr dibinde 300 haneli, bir camili, bir
hamaml ve 40-SO dkkanl bir kasabacktr. Ama Sultan Murad
Han efendimizin musahibi Silahdar Mustafa Paa so ocakl ve
oo adet dkkanl byk bir han ina edip bakml bir kasaba
etmitir. Lakin mr yetmediinden kiremit rtl kalmtr.
Haftada biT kere btn kylerin halk toplanp byk pazar kurulur.
Buradan yine dou tarafna bakml yerler iinden geerek 7
saatte,
Karacalar [Atkaracalar] Ky menzili; ankr hkmnde
zeamettir. Bir camili, yeillik ve mahsull yerli 300 hane ahrl
fukara evleridir. Gelen geen yolcular konuk olup halk kar
vardr

206

ederler. Ama inat Etraklerdir. Bir kt krk kere konuklarna

satarlar. Zira her gece anlan ktk su iinde yatar. Alan adam o
kt yakmak iin 10 akelik odun alr. Hatta bir arif yolcu bir
kte bir gevele ivisini mhlayp Revan seferine gidip gelinceye
kadar sene geer. [279a] Yine bu Karacalar Ky'nde hane sahibine misafir olup ate yakmas iin kt getirirler. Yine 3 sene
nce ivisiyle mhl olim kt getirirler. Ta bu derece cimri, eli
sk, aalk ve tamahkar adamlar vardr. Kt krk misafire
satp krk yanda yal ktktr, diye verler. Ama yol zerinde
gelen geen yolculara hanelerinde bulunduklar rahmettir. Temiz
ve dindar adamlar da vardr.
"alp kazanan Allah 'n sevgilisidir." diye al ve emle,
tiftik, krmz kuak ve trl trl muhayyer dokuyup satarlar.
Karacalar kua herkese mehurdur.
Hazret-i Habib-i Karamani ziyaret yeri Allah srrn aziz
etsin; doum yerleri; Nide yaknnda Ortaky adl yerin or.tasnda dnyaya gelmilerdir. Fatih Sultan Mehmed Han devrinde vefat edip bu Karacalar'da kk bir trbe iinde gmlm
lerdir ki btn insanlarn ziyaret ettii yerdir. Eflatunzade
szleriyle lmne tarih:
Kale ruhu 'l-Kuds

fi

tarihihi

n ne fi'l-cenniiti me'vd ruhihl, 1

Sene (---)

Bayram (Melamf) tarikatndand.

Hazret-i Hamza Efendi: Bu zat eyh Karaman
mritlerindendir. Hamzavf-mezhep (melamf) diye itharn edilen
aziz bu eyh Hamza'dr.
Bu Habib-i Karaman'yi ziyaret edip bu Karacalar'dan
kalkp yine dou tarafna 9 saatte,
Kohisar Ky menzili: ankr hkmnde kazadr. Nahiyeleri bakmldr. Kalesini Rum keferesi elinden 708 [1308] t~ri
hinde Osman Gazi feth edip bir daha kffara snacak yer olmasn iin temelinden ykt. Bir camili bakml kydr, ~nkr
Kohisar derler.
Buradan 9 saatte,

Bu zat
eyh

Ruhu'I-I'uds, onun vefahna u tarihi syledi:

"Ruhunu; barna cennetler olsun"
.,.

f"

207