Film Ve Video Kültürü

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2771

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1729
FLM VE VDEO KLTR
Yazarlar
Prof.Dr. Nazl BAYRAM (nite 1, 2)
Do.Dr. Nejat ULUSAY (nite 3, 4)
Do.Dr. Ouz NLER (nite 5)
Yrd.Do.Dr. Grsel YAKTIL OUZ (nite 6)
r.Gr. Tarkan OUZ (nite 7)
Editr
Prof.Dr. Nedim GRSES
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2013 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs
Arfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn
retim Tasarmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Film ve Video Kltr
ISBN
978-975-06-1435-4
1. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 15.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Ocak 2013
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
vi
Film Dili ....................................................................................
GRfi ..............................................................................................................
SNEMANIN ANLATIM ARALARI ...............................................................
MZANSEN .....................................................................................................
Oyunculuk .....................................................................................................
Dekor .............................................................................................................
Kostm ve Makyaj.........................................................................................
Aydnlatma.....................................................................................................
GRNT: FOTORAFK MGE.................................................................
Optik Bakfl (Objektifler) ..............................................................................
Alan Derinlii ................................................................................................
Kamera Alar (ekim Alar).....................................................................
Gz Dzeyi..............................................................................................
Alt A ......................................................................................................
st A .....................................................................................................
Eik A....................................................................................................
Nesnel Bakfl As...................................................................................
znel Bakfl As ....................................................................................
ekim lekleri .....................................................................................
HAREKET.......................................................................................................
Kamera Hareketleri .......................................................................................
Saa ya da Sola evrinme ......................................................................
Yukar ya da Afla evrinme.................................................................
leri, Geri, Yana Kaydrma......................................................................
Optik Kaydrma (Zum) ...........................................................................
Ykselme ya da Alalma ........................................................................
El Kameras Hareketleri ..........................................................................
Hareketin Hz .........................................................................................
Yavafllatlmfl Hareket..............................................................................
Hzlandrlmfl Hareket ............................................................................
Hareketin Dondurulmas ........................................................................
Dikkatin Ynlendirilmesi ........................................................................
KURGU ..........................................................................................................
Geifller ..........................................................................................................
Zaman Duygusunun Yaratlmas ..................................................................
Ritim ...............................................................................................................
SES .................................................................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
Yararlanlan Filmler.......................................................................................
3
4
4
5
6
7
8
10
11
11
13
13
13
13
14
14
14
14
15
15
15
15
16
16
17
18
18
18
19
19
19
20
21
21
25
26
28
29
30
30
31
31
Sinemada Anlat........................................................................ 32
GRfi ..............................................................................................................
ANLATI BM..............................................................................................
KLASK ANLATI.............................................................................................
33
34
35
1. NTE
2. NTE
iv
Film ve Video Kltr
Olay rgs ..................................................................................................

Geciktirim ................................................................................................
Karakter..........................................................................................................
Gd ........................................................................................................
Deiflme ...................................................................................................
Tutarllk...................................................................................................
atflma...........................................................................................................
Anlatda Zamann Kurulmas ........................................................................
MODERN ANLATI .........................................................................................
POSTMODERN ANLATI ................................................................................
zet................................................................................................................
Yararlanlan Filmler.......................................................................................
3. NTE
Trkiye Sinemas ..................................................................... 54

GRfi ..............................................................................................................
BAfiLANGI YILLARI VE ALTIN A..........................................................
KRZ YILLARI VE YENDEN YKSELfi DNEM ......................................
SANAT FLM .................................................................................................
POPLER SNEMA ........................................................................................
GMEN SNEMASI .....................................................................................
zet................................................................................................................
4. NTE
55
55
59
61
66
67
69
70
71
71
Dnya Sinemas ....................................................................... 74

GRfi ..............................................................................................................
DNYADA SNEMANIN GELfiM...............................................................
Hollywood Sinemas .....................................................................................
Klasik Hollywood Anlats ......................................................................
Britanya ve ngilizce Konuflulan Dier lkelerde Sinema .........................
Avrupa Sanat Sinemas...............................................................................
Fransada Yeni Yeni Dalga ........................................................................
spanya, talya, Almanya ve Kuzey Avrupa lkelerinde Sinema...............
Rusya ve Eski Dou Bloku Sinemas ........................................................
ran Sinemasnn Ykselifli......................................................................
Latin Amerika lkelerinde Sinema.........................................................
Afrika ve Sinema .....................................................................................
Asyada Sinema .......................................................................................
Hint Sinemas ..........................................................................................
zet................................................................................................................
5. NTE
35
37
37
39
39
39
40
41
43
45
50
51
52
52
53
53
73
74
75
77
80
82
83
84
86
87
88
88
89
90
92
93
94
94
Kripke ve Dorudan Gnderim Kuram ............................... 82

GRfi ..............................................................................................................
BETMLEMEC GNDERM KURAMINA KARfiI ARGMANLAR ..............
83
84
indekiler
DORUDAN GNDERM KURAMI............................................................. 87

OLUMSAL A PRIORI VE ZORUNLU A POSTERIORI .................................. 89
GENEL TERMLER VE TR ADLARI ............................................................ 93
zet................................................................................................................ 95
Kendimizi Snayalm...................................................................................... 98
Okuma Paras .............................................................................................. 99
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 100
Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 101
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 101
Televizyon ve Kltr ............................................................... 116

GRfi ..............................................................................................................
KTLE LETfiM ARALARI VE KLTREL SRE ....................................
KLTREL BR KURUM OLARAK TELEVZYON .......................................
Tarihsel Sre ...............................................................................................
Kltrel Dflavurum Arac ............................................................................
yk Anlatma Fonksiyonu.....................................................................
Mesajlarn Yaps .....................................................................................
TELEVZYON PROGRAM TRLER ............................................................
Kltrel Norm ve Geleneksel Yap..............................................................
retim Sreci .................................................................................................
Yayn Akfl.....................................................................................................
BR TEMSL SSTEM OLARAK TELEVZYON .............................................
Stereotipler.....................................................................................................
zet................................................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
Yeni Medya ve Yeni Medya Arafltrmalar ............................ 136

GRfi ..............................................................................................................
SANAY DEVRMNN ETKLER .................................................................
Sanayi Devriminin n Koflullar .................................................................
Sanayi Devriminin Aflamalar .....................................................................
Sanayi Devriminin Temel zellikleri ..........................................................
NTERNETN GELfiM VE DOASI............................................................
YEN MEDYA ................................................................................................
Yeni Medyann zellikleri ...........................................................................
Yeni Medya ve Sosyal Medya ......................................................................
YEN MEDYA ARAfiTIRMALARI ...................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
6. NTE
117
118
119
120
120
121
121
122
122
124
124
124
129
132
133
134
134
135
137
138
138
139
139
139
143
143
145
148
155
156
157
157
158
7. NTE
vi
nsz
nsz
Bu kitap gnmz insannn yaflamnda nemli bir yere sahip olan film ve video ile ilgilidir. Film ve videonun tarihsel geliflim sreleri anlatlmakta ve gnmz deerlendirilmesiyle yorumlanmaktadr. Ayrca dnya ve Trkiye sinemas
konusundaki geliflmeler ve yine bugn geldii yer hakknda gerekli bilgilere yer
verilmektedir.
Kitapta iki temel blm bulunmaktadr. Film ve onun uzants olan sinema,
video ve onun uzants televizyon. XIX. Yzyl sonlarnda bir teknolojik bulufl biiminde ortaya kan sinemann giderek insan ve toplum stnde odaklaflan
yepyeni bir sanat alanna nasl dnflt, nelerden beslenerek nasl daha verimli eserler retebileceinden sz edilmektedir. Yazgs insan ve toplumu sorgulamakla ykml bir sanat olan sinema eflitli boyutlaryla sorgulanmaya alfllmakta ve insan, toplum, sanat iliflkileri erevesinde yaratclarn, yaptlarn, teknolojinin, yardmc unsurlarn aklanmas ve deerlendirilmesi amalanmaktadr.
Sinemay seven ve daha iyi anlamak, tanmak abasndaki gen kuflaklara, bu
urafllarnda baz ipular sunmaya alflmaktadr. Sinema insan ve onun iinde
bulunduu durumu ne flekilde beyaz perdeye aktarmaktadr? Beyaz perdede izlenen film nasl gereklefltirilir? Bir yk sinemada nasl anlatlr? Dnyada ve lkemizde sinema nasl geliflmifltir? Bu tr sorularn yantlar kitabn film kltr
blmnde yer almaktadr.
nsann fiziksel evreninde doal yetenekleri ile ulaflamayaca ierikleri ses ve
grnt birlikteliinde servis eden televizyon gnmz kitle iletiflim aralar iinde ayrcalkl bir konuma sahiptir. Bunun en nemli sebeplerinden birisi, televizyonun kendisinden nce topluma mal olmufl kitle iletiflim aralarnn zelliklerini
olabildiince bnyesinde toplamfl olmasdr. rnein, haber almak iin gazete
okur, mzik dinlemek iin radyoyu aar, film izlemek iin sinemaya gideriz. Ancak televizyon izleyerek bunlarn hepsini gereklefltirebilmek mmkndr.
Bugn yine kitleleri saran internet ortam nasl tek baflna iyi veya kt, sanat
veya deilse, televizyon iinde ayn fley sylenebilir. Tek baflna bir anlam ifade
etmeyen televizyon ancak ierii ile irdelenebilir.
Kitle iletiflim aralar, toplum tarafndan tketilirken ayn zamanda giderek rolleri de paylaflmaya bafllarlar. rnein sinema, bilinen sinema filmi dflndaki grsel-iflitsel yapmlar televizyona brakmfltr. Bu adan televizyonu biraz olsun sanat yapan yapm trleri de belgeseller ve dizilerdir.
Televizyonun ayn zamanda video dnyasyla paylaflt bu yapmlar, hem yapldklar dnemlere tanklk etmekte hem de deerli bir arfliv oluflturmaktadr.
nsz
Televizyonun gc ve oluflturduu etkiler yllar boyu tartfllmfltr. Bu sihirli

gcn altndaki belirleyici olgularn ne olduu arafltrlmfltr. Tartflmalar farkl olsa da ortak payda fludur: Televizyon her ynyle belirleyici bir olgu olarak yaflammzn iindedir. Bu anlamda video ve onun arac olan televizyonla ilgili olarak
flu sorular akla gelmektedir: Televizyon nasl bir aratr, kimler tarafndan kurulur
ve ynetilir? Farkl kltrdeki insanlar karflsndan ayrmayan televizyonun yeri ve
nemi nedir? Peki video sanatn ortamnda yer alabilir mi? Bu sorularn yantlar
da kitabn Video Kltr blmnde yer almaktadr.
Film ve video kapsamnda sz edilen konular, temel olgular ve yaklaflmlar kolay, anlafllr bir flekilde kaleme almaya alfltk. Yazarlarmz baflta olmak zere bu kitabn hazrlanmasnda emei geenlere, Do.Dr. Mjgan Bozkayaya teflekkr ederim. Bir ders kitabnn tesinde yafladmz ada, film ve videonun
yeri ve nemini anlayabilmek asndan kitabn yol gsterici olacan umuyorum.
Eskiflehir, Temmuz 2012
Editr
Prof. Nedim GRSES
vii
FLM VE VDEO KLTR
Amalarmz
N
N
N
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Sinemann anlatm aralarn sayabilecek,
Mizanseni oluflturan elerin neler olduunu ve bu elerin filmin anlamna
salad katky aklayabilecek,
Farkl objektiflerin ve kamera alarnn film dilini oluflturmada ne trde farkllklar yarattn aklayabilecek,
Bafllca kamera hareketlerinin neler olduunu ve yarattklar etkileri aklayabilecek,
Kurguyu tanmlayabilecek ve filmin anlamna katksnn neler olduunu aklayabilecek,
Bir grntden dierine gemek iin kullanlan bafllca geifl tekniklerinin
neler olduunu aklayabilecek,
Sesin bir yk ya da grntnn zamanyla iliflkisinin nasl kurulduunu
aklayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Mizansen
znel bakfl as
Kurgu
Alt a
Nesnel bakfl as
st a
Optik kaydrma
Kararma-alma
Ses
Geifller
Kamera hareketleri
indekiler
Film ve Video Kltr
Film Dili
GRfi
SNEMANIN ANLATIM ARALARI
MZANSEN
GRNT: FOTORAFK MGE
HAREKET
KURGU
SES
Film Dili
GRfi
Arkadaflnzn doum gn iin bir film hazrlamak istediinizi dflnelim. Birlikte
gittiiniz meknlar, sevdiiniz filmlerle ilgili dergi haberlerini, okuyup tartfltnz
kitaplar gstermek ve bylece arkadafllnz sresince paylafltnz fleyleri unutmadnz ona anlatmak istiyorsunuz. ekimleri cep telefonunuzun kamerasyla
yapacak ve bilgisayarnzdaki basit bir programla birlefltireceksiniz. Onunla tanfltnz ay bahesine gittiniz; telefonunuzun kamerasyla kaydetmeye baflladnz.
Telefonu soldan saa doru evirerek btn ay bahesini kaydettiniz. Kayt devam ederken birlikte oturduunuz masaya doru yryerek yaklafltnz. Daha sonra eve gidip alflma odanzdaki kitaplar yakndan grnecek biimde ekmeye
baflladnz. Sayfalar ap renkli kalemle izilmifl baz cmleleri kaydettiniz. Btn
ekimleri tamamladktan sonra bilgisayara aktarp art arda eklemeye baflladnz.
Filminizin baflna, bir takvime onunla tanfltnz gnn tarihini iflaretleyerek ektiiniz grnty yerlefltirdiniz. Bu art arda ekleme ifllemi bittikten sonra yine birlikte dinlediiniz bir mzik parasn filme yerlefltirdiniz. Ortaya kk, anlaml bir
film kt. Birlikte geirdiiniz zamana ait anlar, paylafltklarnz hatrlatan ve bylece ona olan sevginizi anlatan bir film yapmfl oldunuz. Baflka bir deyiflle; ekime
baflladnz anda sinemann anlatm aralarn kullanarak bir dflnceyi anlatmaya
alfltnz. Btn bu ifllemler srasnda ise kendi dilinizi yarattnz. Yani; ekimlerin
tarzna, hareketlere, art arda eklerken hangi grnty kullanacanza ve grntlerin srasna siz karar verdiniz.
Film dili, ynetmenin sinemann anlatm aralarn kullanma biimidir. Ynetmen, bir nesneyi, oyuncularn hareketini, doay ekerken baz seimler yapar.
Kamerann as, ekimin lei, ekimin zaman, ereve iinde grnen her fley,
hareketin hz, kurgu, ses efektleri bu seimlerden bazlardr. Her seim, ynetmenin kendi beenisine, konuyu ya da yky yorumlama tarzna, yaratmak istedii
grsel ve iflitsel etkilere baldr. Ayn doa parasn farkl ynetmenler ekebilir;
ayn yky farkl ynetmenler anlatabilir. Her ynetmen farkl bir film ortaya karr. nk; her birinin kendi dili vardr. Baflka deyiflle; her ynetmen sinemann
anlatm aralarn kendi anlayflna uygun biimde kullanr.
Ynetmenlerin dilleri arasnda benzerlikler, ortaklklar, yaknlklar olabilir. Bir
dflnceyi, duyguyu iletmenin benzer yollarn kullanabilirler. Ortaya kan sonular farkl olsa da film dilinin, yani, anlatm aralarn kullanma tarznn baz genel
zellikleri vardr. Bunlar, hem sinemann anlatm aralarnn doasndan hem de
Film ve Video Kltr
seyircinin alglama zelliklerinden kaynaklanr. Film dilinin eleri, anlatm aralar ve bunlarn bir filmde anlam iletmek iin kullanlma biimleridir. rnein, kamera hareketi bir anlatm aracdr. Bu hareket, bir film iinde belli bir anlam iletir.
Hangi anlam iletecei o filmin anlatmak istedii fleye baldr. Ancak; sinemann
douflundan bu gne kamera hareketlerinin kullanlma biimleri ve yerleri seyircinin alflt, tand bir dil oluflturmufltur. Baflka deyiflle; her film kendi dilini konuflsa da bu dilin eleri ayndr.
Bu nitede film dilini daha iyi anlamay salamak iin sinemann anlatm aralarn ele alacaz. Sinemann anlatm aralarnn anlam iletmek iin nasl kullanldn greceiz.
SNEMANIN ANLATIM ARALARI

Bir film ok basit ve sradan bir olay, bir duyguyu da anlatabilir ok karmaflk bir
dflnceyi, olaanst hatta gerek dfl bir durumu da. Ne anlatrsa anlatsn, her
film bunu sinemann anlatm aralaryla yapar. Bu aralarn kimi tmyle sinemaya zgdr kimi de dier baz sanatlarla ortaktr. Anlatm aralarnn anlam iletmek
iin kullanlmasyla film denilen btn ortaya kar.
Sinema sanat, anlatlmak isteneni sinemann anlatm aralaryla en etkili, zgn
ve gzel biimde anlatmaktr. Anlatm arac, sanatnn bir fley anlatmak iin kulland ve o sanata zg olan yntem, ya da tekniktir. Her sanatn kendi anlatm
aralar vardr. Heykel sanatnn bafllca anlatm aralar mermer, demir, ahflap gibi
malzemelerle bunlar yontmak ve biimlendirmek iin kullanlan aletler, heykelin
belli bir meknda kaplad hacim, duruflu, mekndaki flk, arkasndaki fonla birlikte oluflturduu derinliktir. Roman sanatnn anlatm aralar szckler ve cmle
yaplardr. Resim sanatnn ise, boyalar, kalemler, yzey bafllca anlatm aralardr.
Ressam doann ne kadar gzel olduunu, heykeltrafl dflnen bir adam, roman
yazar bir toplumun zgrlk mcadelesini, film ynetmeni savafln bir ocuu nasl korkuttuunu anlatabilir. Konu ne olursa olsun anlatm aralar her zaman bir
fley anlatmak iin kullanlr. Sinemann anlatm aralar, mizansen, fotorafik imge, ereveleme, hareket, kurgu ve sestir. (Bordwell, Thompson, 2009).
MZANSEN
Mizansen; senaryodaki sahnelerin oyuncular, dekor, flk, kostm yardmyla kamera nnde oynanmas, sahnelenmesidir. Oyuncular, canlandrdklar karakteri
yanstacak kostm ve makyajla sahnenin anlamna uygun bir aydnlatma iinde,
kurulmufl bir dekorda ya da gerek bir meknda rollerini oynarlar. Kamera da bu
oyunu kaydeder. Filmin bir sahnesinde grdmz her fley dzenlenmifltir. Bu
dzenlemenin yani mizansenin nasl olacana, baflka deyiflle, sz ettiimiz btn
bu elerin filmde nasl grneceine karar veren kifli ynetmendir. Grnt ynetmeni, sanat ynetmeni ve onlara bal alflan flk, kostm, makyaj, dekor sorumlularndan oluflan ekip, ynetmenin hayal ettii grnty oluflturmaya alflrlar. Sahnenin fl, dekoru, oyuncularn yerleri, hareketleri, kostm, makyaj ve dekorda kullanlan renkler, biimler, mekann zellikleri mizansenin eleridir. ekimler bu mizansen iinde yaplr. Kamerann konumu ve hareketleri mizansenin
perdede nasl grneceini belirler.
Mizansen dediimiz zaman nelerden sz ettiimizi bir rnek zerinde grelim.
Siyah Kuu adl filmin bir sahnesindeki mizansene bakalm. Bu sahnede hangi
eler var? Nasl dzenlenmifl?
1. nite - Film Dili
Fotoraf 1.1
Thomas, opera binasnn lobisinde verilen kokteylde Ninann bafl balerin olduunu, Bethin emekliye
ayrlacan duyurur. Salon, flk giyimli insanlarla doludur. Dekor olarak klasik binann gsteriflli
merdivenleri ve lobisi kullanlmfltr. Mekn, btn oyuncular ve figranlar grebileceimiz lde
aydnlktr. Kamera iki konumda yerleflmifltir: Lobiden merdivenleri, merdivenlerden lobiyi greceimiz
biimde. Nina, dflledii yeri elde etmifl, bafl dans olmufltur. Lobideki kalabala yksek bir yerden bakmas
da bu baflarsn grsel olarak pekifltirir. Kostm, dekor, flk ve oyuncular sahnenin iletmek istedii anlama
gre dzenlenmifl ve kaydedilmifltir. Bu sahnenin mizansenindeki en belirgin zellik, Thomas ile Ninay
dierlerinden ayran yksek bir konuma, yldz snen Beth ile baflar iin yeteneinden ok cinselliini
kullanan Lilyyi aflaya, dierlerinin arasna yerlefltirmifl olmasdr. Baflka deyiflle; sahne bu anlam
vurgulayacak biimde dzenlenmifltir.
Oyunculuk
Senaryoda davranfllar, konuflmalar, hareketleri yazlmfl, betimlenmifl karakterler
vardr. Oyuncular kt zerinde yaratlmfl bu karakterleri grnr klarlar. Oyuncu, mizansene katlan dier eler gibidir. Dekor ve flk anlam iletmede nasl grev alyorsa oyuncu da ayn biimde ifllev grr. Kamera nndeki oyunculukla
seyirci karflsndaki oyunculuk farkldr. Kamera, en ufak ayrnty bile bytr. Yakn ekim lekleri oyuncunun ok kk mimiklerini seyirciye yanstabilir. Bu
nedenle doal, abartsz bir oyunculuk tercih edilir. Kamera nnde abartl bir tarz benimsemifl oyuncular genellikle teatral bulunurlar. Ynetmenler rol tam istedikleri gibi oynayabilecek profesyonel oyuncularla alflmak isterler. Kimi filmlerde ise oyunculuk deneyimi olmayan kiflilere nemli roller verildiini grrz.
Oyuncunun oynad karakteri canlandrrken yararland malzeme, durufl,
dfl grnfl, mimik, jest, ses, konuflma biimidir. Bunlar her oyuncunun temel
aralardr.
Kimi filmlerde psikolojik ifadenin olabildiince azaltldn kimilerinde ise vurgulandn grrz. Gereki oyunculuk, karakteri gereken btn zellikleriyle
ve o karakterin gerek bir kifli olduu izlenimini yaratmaya ynelir. Ancak, oyunculuk tarzlarndaki deiflimler zaman iinde gereki grnenin de deifltiini ortaya karmaktadr. Oyunculuun gereki grnmesi ne demektir? Oyuncunun
tavrlarnn, yz ve beden hareketlerinin baflka insanlarda grmeye alflkn olduumuz, yadrgamadmz biimde olmasdr. Dn gereki grnen tavrlar bugn
bize abartl ve yapay gelebilmektedir. Bu nedenle oyunculuu deerlendirirken
gerekilik ltyle deil filmin genel tarz iindeki uyumu ve iflleviyle deerlendirmek gerekmektedir (Bordwell, Thompson, 2008). Bununla ilgili bir rnek verelim. Dnya film sektrnn nemli etkinliklerinden biri olan Akademi dllerinde 2011 ylnn en iyi film, en iyi erkek oyuncu dllerini kazanan Artist adl
film sinema tarihinin sessiz film dnemindeki filmler gibi sessiz ve siyah beyaz bir
filmdir. O dnemin filmlerini taklit etmifltir. Gnmzde ekilmifl olmasna karfln
filmdeki abartl oyunculuk tarz komik ya da yapay bulunmamfltr. nk filmin
genel tarzna uyumludur.
Film ve Video Kltr
Oyunculuktaki abart trlere gre de deiflebilmektedir. Komedi tr her zaman daha abartl ve byk oynanan rollerle doludur. Yalnzca Charlie Chaplin,
Jim Carrey, Steve Martin gibi komedyenlerde deil hemen hemen btn komedi
oyuncularnda bu abarty grmek mmkndr. 1900lerin ilk yarsndaki filmlerin
oyunculuk tarz yalnzca komedide deil btn trlerde teatraldi. Seyircinin karakteri anlamas iin duygularn abartl biimde gstermesi gerekiyormufl gibi dflnlrd. O zamann gereki oyunculuk anlayfl gnmzde geerli deildir.
Fotoraf 1.2
Alman dflavurumculuk akmnn baflyaptlarndan Dr. Caligarinin Muayenehanesi adl filmde oyunculuk
stilize edilmifl, abartl ve gstermeci bir tarz izlerken, Robert Bresson profesyonel oyuncular yerine bu
konuda deneyimi olmayan kiflileri kullanr. Yankesici adl filminde amatr oyuncularla alflmfltr.
Oyuncular duygularn ok az mimik ve jestle ifade ederler. Bu yzden neredeyse duygusuz grnrler.
Bresson, seyircinin karakterlerle zdeflleflerek zlmesini, alamasn ya da sevinmesini deil anlatt yk
ve anlatma biimi zerine dflnmesini ister.
Dekor
Filmdeki olaylar belli meknlarda geer. yknn gereklerine uygun olarak dzenlenmifl, yaplmfl ya da kullanlmfl meknlara ve mekan iindeki btn elere dekor denir. Dekor, filmin gereklik izlenimi yaratmasnda, inandrclnda byk rol oynar. ster gerek bir dekor kullanlsn isterse yapay biimde infla edilsin
her dekorun filmin etkisine ve temaya katks ok byktr. Dekorun bafllca ifllevlerini flyle sralayabiliriz:
yknn getii zamana iliflkin atmosfer yaratr. O zamann zellikleri dekorda grsel olarak yanstldnda seyirci o dnemin ortam duygusunu
edinir.
Fotoraf 1.3
Avatardaki dekorlardan biri uygar dnyann bilimsel, teknolojik ve askeri niteliklerini yanstr. Souk,
karmaflk, duygudan yoksun bir atmosfer oluflturur. Yerlilerin ilkel olduu varsaylan dnyasn yanstan
dekor ise olaan dfl ama insann doal gemifline daha yakn, daha scak bir atmosfer yaratr.
1. nite - Film Dili
Karakterlerin kiflilik zelliklerini, toplumsal ve ruhsal durumlarn iletmeye

yardmc olur. Dekora bakarak karakterin gelir ve eitim dzeyi, o andaki
ruh hali, kiflilii hakknda fikir sahibi oluruz.
Gereklik izlenimi yaratmaya katkda bulunur. Dekor, yknn getii zaman ve mekn geree uygun biimde taklit ediyorsa seyirci grdklerinin
gerekten olup biten fleyler olduu izlenimini daha kolay edinir.
Duygusal atmosfer yaratr. Dekor seyirciyi duygusal olarak da etkileyen bir
edir. Souk renklerin egemen olduu bir dekorun etkisi scak ve canl
renklerle dolu bir dekorun etkisinden farkl olacaktr.
Filmin grselliini zenginlefltirir. Film, grnt sanatdr. Grntdeki her
fley seyircinin grsel haz almasn kolaylafltrr ya da zorlafltrr. Dekor da bu
grsel hazzn ortaya kmasn salayan elerden biridir.
Fotoraf 1.4
Palermoda Yzleflme adl filmde
fotorafnn brosu, ok az eflya,
souk renkler, metalik ve camn
arlkta olduu bir dekorla hem
ykye ve karaktere uygun biimde
dflenmifltir hem de renk, doku, biim
uyumuyla gzel grntlerin ortaya
kmasna katkda bulunur.
Simge olarak ifllev grr. Kimi filmlerde dekor kendi baflna bir karakter, bir
dflnceyi temsil eden bir simge, bir metafor olarak kullanlmfltr.
Fotoraf 1.5
Kontrol adl filmde metro istasyonu, karakterlerin i dnyalarnn, skflmfllklarnn metaforudur.

Karakterlerin kendilerini iine hapsettikleri yer alt metrosu onlarn i dnyalaryla rtflr.
Gerekte var olan yaplar, mekanlar, ulaflm aralar dekor olarak kullanlabildii gibi tmyle yaplmfl, gereine benzeyen ya da senaryodaki gereklere uygun olarak infla edilmifl de olabilir.
Kostm ve Makyaj
Gemifl yllar, alar anlatan filmlerde kostm ve makyaj o dnemleri doru ve
inandrc yanstmak iin zenli alflmalarla gereklefltirilir. Bu konu filmin sanat ynetmeninin sorumluluundadr. Dnem filmlerinin dekorlar, kostmleri ve makyaj
tarzlar uzun sren titiz arafltrmalarla hazrlanr. Gelecekte geen ykler anlatan bilimkurgu trndeki filmler ise tasarmclarn hayal gcyle gerekte var olmayan
dnyalar yaratrlar. Kostm ve makyaj, korku trndeki filmlerde de etkiyi byten
elerdir. Hangi trde olursa olsun ya da hangi dnemi anlatrsa anlatsn btn filmlerde dekor, kostm ve makyaj atmosfer yaratan anlatm aralar olarak ifllev grr.
Film ve Video Kltr
Fotoraf 1.6
Taksi fiofrnde ruhsal karmaflalaryla bafl

edemeyen ve gittike yalnzlaflan Travis kendine
ahlakszlar cezalandrma grevi verir. Tehlikeli hale
gelen alglama biimi, ruhsal durumu sanda ve
giysilerindeki deiflikliklerle de ifade edilir.
Dnem filmleri denilen ve zel bir kostm, makyaj alflmas gerektiren filmler
sanat ynetmeninin ve ekibinin titiz alflmasyla gereklik duygusunu yanstabilirler. Gln Ad, Gladyatr, Truva, dnemi yanstmak asndan baflarl kostm alflmalaryla aklda kalmfltr.
Aydnlatma
Ifln ruhsal durumumuz, dflncelerimiz hatta eylemlerimiz zerindeki etkilerini
hepimiz biliriz. Karanln yaratt etki ile aydnln etkisi farkldr. Filmlerde de
benzer bir etki ortaya kar. Yeterli flk olmadan grnt elde etmek olanakszdr.
Iflklandrma ya da aydnlatma denilen teknik, film yzeyine ya da elektronik diske grntnn kaydedilmesi iin nesnenin grnr klnmas anlamna gelmez
yalnzca. Aydnlatma, anlam yaratmann yollarndan biridir. Iflk, seyirciye anlat ya
da karakterler hakknda belirli bir anlam iletmek iin kullanlabilir. Dramatik aydnlatma, souk aydnlatma gibi terimler de fln anlam etkilediini ifade ederler.
Aydnlatma, grntnn estetiini ykseltir; nesnelere boyut kazandrr; duygusal etki yaratr; neyin grneceini belirler; dokuyu belirginlefltirir; seyircinin
dikkatini ynlendirir.
Fotoraf 1.7
Balda baba ile oul arasndaki iletiflimi yanstan, babann kk olunu yreklendirmeye, zgvenini
ykseltmeye abalad sahnede sofra aydnlktr. Masadaki elma dolu taba, bofl st bardan grrz.
Baba byk bir bakla elmay oluna verip kesmesini ister. Karakterlerin yzleri stten gelen sert flkla
aydnlatlmfltr ama bu ekimde flk daha ok masay ve zerindekileri vurgular. Yiyecek yemeklerinin
olmas, babann film boyunca zaman zaman grdmz zahmetli alflmasna, bir para bal elde
edebilmek iin uraflmasna baldr.
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
1. nite - Film Dili

AMALARIMIZ
K T bilinen
A P
Film dilini oluflturmada bir anlatm arac ve anlam yaratma yolu olarak
aydnlatmaya ynelik daha ayrntl bilgi edinebilmek iin Grsel Estetik adl kitabnzn Iflk ve
Renk adl nitesi ile, Film ve Video Yapm adl kitabnzn Iflklandrma ve Aydnlatma
TELEVZYON
nitesini dikkatlice okumanz sizler iin yararl olacaktr.
Iflk kaynann gc, tr, konumu ve aydnlatt blge grntde hem estetik hem de anlam asndan bir sonu ortaya karr. Teknik bilgileri
kitapla N T E R N dier
ET
rnzdan okuyarak bu konuyu daha iyi kavrayabilirsiniz. Bu nitede bafllca aydnlatma tarzlarn ele alacaz ve iletilmek istenen anlama nasl katkda bulunduklarn anlatmaya alflacaz.
Sert flk, dflk anahtar flklandrmayla elde edilir. Grntde ok karanlk ve
ok aydnlk alanlar vardr. Kontrast yksektir. Sert flklandrma ve sert glgeler
tehlike ve yetersizlik anlamlarn vurgulayabilir. (Douglas, Harnden, 1996)
SIRA SZDE
9
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Fotoraf 1.8
Kara film (film noir) trndeki filmlerde sert

glgeler, karanlk ve aydnlk ztl, gizemlilik ve
insann karanlk ynleriyle ilgili anlamlar
glendirir. nc Adam.
Fotoraf 1.9
Gattaca. Arka alan tamamen karanlktr. zne

aydnlktr. Karanlk grntler gizem
duygusunu, tehlikenin yaratt gerilimi ykseltir,
kuflku, yalnzlk, ruhsal kfl gibi anlamlar
vurgular.
ereve iindeki aydnlk ve karanlk alanlar ykdeki karakterlerin hissettiklerini, dnyay alglama biimlerini vurgulayabilir, znt duygusunu oaltabilir.
10
Film ve Video Kltr
Fotoraf 1.10
Gl bir arka fln nndeki
nesneler siluet olarak grnrler.
Balda evlerinin verandasnn
duvarna oturmufl ocuk siluet halinde
grnr. Arkada aydnlk blgede
aa, doa. ocuk babasn
beklemektedir. Baba, dnmesi gereken
zamanda dnmemifltir. ocuun iine
dflt kayg, karanlk, belirsizlik
onun yalnzca siluetini grebildiimiz
bu ekimle etkili bir biimde anlatlr.
Aydnlk grntler nefleli, grkemli ya da kesinlik ieren durumlar vurgular.

(Douglas, Harnden, 1996)
Iflk kaynann konumu nesnenin nasl grneceini ve etkisini de belirler.
stten aydnlatlan bir yz alttan aydnlatlan yzle ayn etkiyi vermez. nden ve
arkadan aydnlatlmfl yzler de farkl anlamlar vurgularlar.
Fotoraf 1.11
Berlin Atefli. Sert flk ve flk kaynann

konumu karakterin duvara yansyan
glgesini oluflturmufltur. Aydnlatma,
karakterin bir yanda mzik yetenei
dier yanda kurtulamad madde
bamllyla ikiye blnmfl kifliliini
vurgular.
Mizanseni oluflturan eleri ele alarak bir sahnede anlam etkileyen pek ok
deiflken olduunu gstermeye alfltk. Mizanseni oluflturan elerin her biri dier elerle birleflerek belli bir atmosfer yaratr; yky, temay, karakterleri, duygu ve dflnceleri iletmek iin kullanlr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Bir tiyatro oyunundaki

SIRA SZDE mizansenle bir sinema filmindeki mizansenin seyircinin konumu
ve grdkleri asndan fark nedir?
D fi N E L FOTORAFK
M
GRNT:
MGE
Fotoraf grnts duraan, sabit ve sessizdir. Film ise ereve iindeki grntnn, hareketin
S O ve
R U sesin birlefliminden oluflur. Grnt, ereve iinde kalan alandr. Optik ve flk araclyla elde edilen resimdir. Glgeler ve yansmalar da bir tr
grntdr. Grnt, optikle elde edildii iin nitelii optiin snrlarna baldr.
DKKAT
Filmde optiin olanaklarn ya da snrlamalarn kullanma becerisi filmin estetik
boyutunu belirler. Grntnn fotorafik zellikleri, ekimin sresi ve ereveleSIRA SZDE istenen dflnceyi ve seyircide nasl bir duygu uyanacan
me biimi anlatlmak
etkiler. Grntnn eleri, bu elerin dzenlenifl biimleri yalnzca estetik iflleve sahip deildir. Ayn zamanda anlam iletirler.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
11
1. nite - Film Dili
Optik Bakfl (Objektifler)

Odak uzunluunu, alan derinliini, mercek eflitlerini biliyorsunuz. fiimdi bunlar
bir de yarattklar etkilere rnekler vererek inceleyelim.
Normal al objektif: Gz duyumuzla algladmz grntye en yakn grntler normal objektifle kaydedilir. Grntdeki nesneler belirgin bir deifliklie ya da bozulmaya uramaz.
Genifl al objektif: Odak uzunluu ksaldka grnt daha fazla bozuluma
urar. Balk gz denilen grntye kadar gidebilir bu mercekle elde edilen grnt. Perdenin sol ve sa yanlarndaki nesneler ortaya doru eilmifl
gibi grnr. Ortadaki nesnelerin kameraya yakn olan ksmlar abartl biimde iri grnr dier yanlar abartl biimde daralr. Ksa bir mesafeden
daha fazla alan grntye alma olana verir.
Fotoraf 1.12
Bir Rya in At. Genifl al objektif yknn gerei olarak, takntlar yznden umutsuzlua dflen
ve korku iindeki kahramann ruhsal durumunu yanstr. Bu tr bir mercek, baflka bir yk ve balam
iinde komik etkiyi oaltmak iin de kullanlabilir.
Teleobjektif (Uzun odakl mercekler): Derinlii azaltr, hatta figr ile zemini, n alan ile arka alan birbirine yapflk gibi gstererek alan derinliini
yok eder. Bu tr bir mercek kullanmnda arka alan da n alan kadar baskn ve grnr hale gelir.
Fotoraf 1.13
Sonsuzluk ve Bir Gn. n alandaki karakterler ile arka alandaki deniz ve da arasndaki uzaklk yok
olmufl gibi grnr.
Alan Derinlii
Alan derinlii bir grntdeki net alan ifade eder. Odak, grntdeki nesnenin
net grnp grnmediini belirtirken alan derinlii net olan alan ifade eder
(http://classes.yale.edu/film-analysis/index.htm). Baflka deyiflle, net olan aral,
netliin bafllad ve bittii aral belirtir. Alan derinliinin ksa olmas netlik aralnn ksa, alan derinliinin uzun olmas ise netlik aralnn uzun olmas anlamna gelir.
12
Film ve Video Kltr
Karakterin ruh hali, dflnceleri ya da eylemleri evresinde grnebilecek her

fleyden nemli olduunda karakteri n ve arka alandaki nesne ve figrlerden daha belirgin klan ksa alan derinlii bunu gl biimde yanstr.
Fotoraf 1.14
Centilmen. Alan derinlii snrl bir

ekimde yalnzca belirli bir aralktaki
nesneler net grnr. Oyuncunun
yz nettir. n alan fludur, arka alan
ise neredeyse hi seilmez. Karakterin
silah denerken gsterdii dikkate ve
yapt iflin, iinde bulunduu
tehlikelerin onu nasl yprattn
yanstan yz ifadesine odaklanrz.
Alan derinliinin uzun olduu grntlerde netlik aral uzun, yani net grnen alan daha fazladr. Bu tr grntler seyirciye ereve iinde nereye bakacan seme zgrl verir. Ancak, bu tam bir zgrlk deildir. nk seyircinin dikkatini ynlendirmek iin kullanabilecek flk, hareket, kameraya yaknlk gibi baflka eler de vardr. Bununla birlikte, alan derinlii bykse o alan
iindeki nesneler, boflluklar da grnr olur ve nemli hale gelir. Orson Welles,
Yurttafl Kane adl filminde alan derinlii byk olan grntleri kullanmfltr.
Alan derinliinin gerekilie katksn vurgulayan Andre Bazin (1966:63), bu konuda flunlar syler: Alan derinlii seyirciyi grntyle, gerekle olandan daha
yakn bir iliflkiye sokar.
Fotoraf 1.15
Yurttafl Kane. Derin odakl grsel biemiyle alan derinlii konusunda sinema tarihinin bafllca
filmlerindendir. Kanein kararlar ve seimleri arkadafllardan uzaklaflmasna neden olur. Yakn
dostlarndan biri olan Leland ona ulaflamamaktadr. n alanda Kane, orta alanda Leland ve arka
alanda bir baflka karakter net grnr (soldaki resim). Alan derinlii uzaklklar ve onlar ayran izgileri
vurgulamfltr. Yaptrd byk flato, iine doldurduu pahal eserler ve antikalar, Kanein hayatndaki
boflluu dolduramamfltr. Alan derinlii, hayatndaki bu boflluu, insanszl ve maddelerden oluflan
dnyasn gl biimde anlatr (Sadaki resim).
13
1. nite - Film Dili
Kamera Alar (ekim Alar)

Kamerann kaydettii grntdeki nesneyi onun gz dzeyini l alarak grme
seviyesine kamera as ya da ekim as denir. Kamerann, ereve iine giren
nesnelere nereden, hangi uzaklktan, hangi adan bakt, seyircinin bu nesneleri
alglama biimini etkiler. nk kamera seyircinin gz haline gelir. Bafllca kamera alar, gz dzeyi, alt a, st adr.
Gz Dzeyi
nsann normal bakfl asna benzer. ekimler genelde gz dzeyinde yaplr. A
farkllafltnda grme biimimiz de farkllaflr. Kamerann gz dzeyinden daha
afla, yukar ya da eik biimde yerlefltirilmesiyle baflka bir etki ortaya kar. Nasl bir etkinin oluflacana iliflkin baz yaygn kullanmlar ve alflkanlklar olsa da
bu, her zaman filmin yksne, ynetmenin yorumuna baldr.
Alt A
Kamera, kaydettii nesnenin gz dzeyinden daha aflada konumlanr. Seyirciler
grntdeki nesneye afladan bakar. Bu tr bir a, genellikle grntdeki figrn stnln, stn ve gl olma abasn ya da zaferini belirtir.
Fotoraf 1.16
Batman gl ve grkemli grnflyle

grevini yapmak iin hzla umaktadr.
Kamerann alt ada olmas bu gllk
etkisini oaltr.
st A
Kamera kaydettii nesnenin gz dzeyinden daha yukardadr. Bylece seyirci de
figre stten bakar. Yine genel bir yaklaflm olarak, denebilir ki, bu a karakterin
ezilmiflliini, baflarszln ve gszln yanstr.
Fotoraf 1.17
Bal. Okumay baflaranlara taklan rozetlerin bulunduu kavanoz dolabn zerindedir. Ders arasnda
dier renciler bahede oynamaktadr. Yusuf kavanoza doru yaklaflr ve bafln kaldrp bakar. Onu
kavanozun ardndan ve st adan grrz. Kamerann hem stte olmas hem de grnty genifl al
objektif gibi bozan bir kavanozun ardna yerlefltirilmifl olmas rozetin Yusuf iin ne kadar ulafllmaz
grndn bize anlatr.
14
Film ve Video Kltr
Eik A
Kamera dengede deildir; eik bir flekilde yerlefltirilir. Seyirci nesneleri bafln emifl
bakyormufl gibi normal olmayan biimde grr. fllerin bozulduunu, karakterin
iine dflt zorluu, dnyasnda yolunda gitmeyen fleylerin varln yanstr.
Kamera olay, nesneyi hangi adan ekmiflse seyirci de o adan grr. Bakfl
as byk lde kamerann yerleflimiyle ilgilidir. (Boggs, Petrie; 125) Kamerann konumu olaylar, nesneleri kimin bakfl asndan greceimizi de belirler.
Nesnel ve znel bakfl as terimleri bu bakfl ifade etmektedir.
Nesnel Bakfl As
Kamera, nesneler, olaylar ve insanlar kaydeder ve seyircinin onlar izleyebilmesi
iin bir pencere gibi ifllev grr. Kamerann varl seyirciye hissettirilmez. Olan biteni, kiflisel olmayan bir bakfl asndan seyrederiz. Kamera genellikle sabittir;
olaylar izleyebilmek iin hareket ettiinde ise bu hareketi olabildiince dikkat
ekmeden yapar. (Boggs, Petrie 125)
Fotoraf 1.18
Bal. lk sahnede kamera sabittir. Baba,
efleiyle birlikte karfldan, uzaktan gelir.
Kameraya yakn olan aacn yannda durur.
evreye bakar. O srada aatan omuzuna
bir fley damlar. Kovan yerlefltirmek iin o
yksek aac seer. Bu ekimde tmyle
nesnel bir bakfl as kurulmufltur. Kamera,
evreyi, babann geliflini ve aaca kma
hazrln bir pencereden izler gibi
izlememizi salar.
znel Bakfl As
Kamera filmdeki karakterlerden birinin gzleri yerine geer. Bylece seyirci karakterin grdn grr ve bir anlamda onun yerine geer. Karakterin hissettiklerini alglamamz kolaylaflr. Kamera znel bakfl asnda genellikle hareketlidir.
(Boggs, Petrie 126) Leonda Matildann bakfl asndan koridor, kapda bekleyen
adam, nnden getii dairede yerde yatan babasn grrz. Biz de Matildayla
birlikte tehdit altndaymflz gibi hissederiz. Matilda (biz) ne yapacak, onu da (bizi
de) ldrecekler mi? Gerilim gittike ykselir. Leon ise kap deliinden bakmaktadr. Onun bakfl asndan Matilday ve koridorda olan biteni izleriz. Leon kapy
ap amama konusunda bir karar verecektir. Biz de onun bakfl asndan, yani
znel kamera asyla olanlar izleyerek bu karar srecindeki gerilimi hissederiz.
Kurgu blmnde de incelediimiz bu sahne znel ve nesnel bakfl alarna da
gzel bir rnektir.
ekim lekleri
Kamerann nesneyi ereveleme leidir. Kamera bir nesneyi, manzaray, bir
kenti ya da evi yakndan, uzaktan ya da ok uzaktan ekebilir. ereveye girmesi
istenen nesneler, figrler ve hareketler ile kamerann optik ya da fiziksel uzakl
lei ortaya karr. ekimler, ok uzak, uzak, orta uzak, orta, orta yakn, yakn,
ayrnt ekim fleklinde leklendirilir. Bir nesneyi ok uzaktan grdmzde o
15
1. nite - Film Dili
nesneye iliflkin bilgimiz ve duygumuz onu yakndan grdmzdeki bilgimizden

ve duygumuzdan farkl olur. Sinema, nesneleri, insan yzlerini, doay ya da olaylar seyircide belli etkiler yaratabilecek uzaklktan gsterme stnlne sahiptir.
rnein, karakterlerin yzlerini gsteren yakn ekimler seyircinin kendisini o karaktere daha yakn hissetmesini, sempati duymasn salar. Ayn zamanda, eer bu
karakter antagonist, yani filmin kt karakteriyse yakn ekim korku, kayg duygularn oaltr ve uzaklaflma istei yaratr.
Fotoraf 1.19
Jan Darkn Tutkusu. Filmin kahraman Jan Darkn sorgulanrken grd bask ve iflkence onu dehflete
dflrr. Yakn ekim, karakterin acsn hissetmemize yardm eder. Jan Dark sorgulayan yargcn alt
adan yaplmfl yakn ekimi ise sempati yerine bask ve dehflet duygusu uyandrr.
Kamerann kaydettii nesneye olan yaknl ve uzakl nesneyeSIRA

ynelik
SZDE duygumuzu
etkiler mi?
HAREKET
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Film grnts temel olarak iki trl hareket ierir. Bunlar; kamerann hareketi ile
S O R U
grnt iindeki nesnelerin hareketidir.
S O R U
Kamera Hareketleri
DKKAT
DKKAT
Kamera hareket ettiinde ereveledii grnt, grntnn iindeki eler ve

dzenleme de deiflmektedir. En sk kullanlan kamera hareketleri evrinme, kaySIRA SZDE
drma, ykselme ve alalmadr.
Saa ya da Sola evrinme
AMALARIMIZ
N N
Bir nesneden dierine evrinme yaparak gemek, evrinmenin hzyla ve sahnenin

balamyla birlikte farkl etkiler yaratabilir. rnein, bir yemek masasnda karfllk T A Pgsteriliyorl oturan iki insann konuflmalar kesme yapmadan evrinme Kyoluyla
sa bu ekimde gerilimi oaltan, zaman uzatan bir etki ortaya kar. Karakterlerin
birbirlerinin szlerine olan tepkileri evrinme srasnda seyirci tarafndan merak
TELEVZYON
edilecek bylece seyircinin ilgisi srecektir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Yukar ya da Afla evrinme

Dikkati belli bir alana, nesneye eker ve seyircide bir beklenti
Gerilimi
N T E yaratr.
RNET
ykseltir. Karflsndakine silah dorultmufl bir figrn yznden bafllayp ellerine
kadar yaplan evrinme srasnda seyirci ne greceini merak edecek, silah ve karakterin davranfl nem kazanacaktr.
NTERNET
16
Film ve Video Kltr
leri, Geri, Yana Kaydrma

Kamerann grntledii nesneye yaklaflmas, uzaklaflmas ya da onun hareketini
izlemesiyle gerekleflir. Kaydrma hareketi kamerann zerinde kayd donanmn
zelliine gre ok eflitli biimlerde olabilir. Yanlara ya da eik bir yrnge izleyerek de kamera kayabilir. Hangi balam iinde kullanlyorsa kaydrma seyircide
buna uygun bir etki yaratr. Karakterin ardndan kaydrma yoluyla ilerleyen kamera onun yapaca eyleme ya da karfllaflaca bir duruma odaklanmamz salar.
Fotoraf 1.20
Siyah Kuu. Temsilin ilk
gecesi, kahramanla birlikte
sahneye, kulise, odaya
ilerleriz. Onun grdkleri,
evreyi alglama biimi hem
karakterin hem de oyunun
baflarsn belirleyecektir. Bu
nedenle, kamerayla onun
gitmemizin
SIRAardndan
SZDE
dramatik etkisi, onu neyin
beklediini grmemiz
asndan byk olur.
D fi N E L M
Fotoraf 1.21
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Bal. Yusuf parmak kaldrarak okumaya hazr olduunu belirtir. retmen okumasna izin verir ama
dier arkadafllarnn okuduu ve Yusufun ezberledii deil baflka bir paray okumasn ister. Yusuf
sayfalar evirip paray aarken kamera ileriye doru kayarak Yusufa yaklaflr. Bu hareket boyunca
TELEVZYON
TELEVZYON
Yusufun ne yapacana, bu zor
durumla nasl bafla kacana ve onun ruh haline odaklanrz. Kamera
dikkatimizi ksa bir kaydrma hareketiyle o nn gerilimi zerinde tutar.
NTERNET
N T E R N E Thttp://www.youtube.com/watch?v=58cf8YG94Pw Havai fiflek gsterisi

Kprst Aflklar
yaplmaktadr. Karakterler tm zamanlarn geirdikleri kprnn zerinde dans edip
mekan yalnzca onlara aitmifl gibi hareketlerini serbest brakrlar. Mutsuzluklarna karfl
bir isyan anlatan bu sahnede kamera kaydrmayla onlar izler.
Optik Kaydrma (Zum)

Kamerann hareket etmeden bir nesneye yaklaflmas ya da uzaklaflmas mmkndr. Optik kaydrma denilen bu teknik, objektif iindeki hareketle gerekleflir. Belli bir nesneye, alana doru yaplan zum seyircinin dikkatini ve merakn ona doru ynlendirir. Bir nesneden, karakterden uzaklaflarak geriye doru yaplan zum
ise, o nesne ya da karakteri iinde bulunduu ortamdaki dier elere gre konumlandrr.
17
1. nite - Film Dili
Fotoraf 1.22
Baba. Filmin alfl sahnesi Boneserann yakn ekiminden bafllar. Uzun ve yavafl bir zumla Babann
srtnn bir ksmn grebildiimiz uzakla kadar devam eder. Bonesera, Babadan yardm istemeye
gelmifltir. lk baflta fkeli ve gl bir ses tonu ve ifadeyle konuflur. Zum boyunca kznn baflna gelenleri
anlatrken sesi titremeye bafllar. Neredeyse alayacaktr. Bu srada erevedeki grnts de gittike
klr. Babann karflsndaki eziklii, yardm isterken ve kznn urad saldry anlatrken deiflen
ruh hali grntyle ok etkili biimde anlatlmfltr. Zum bittiinde Babann srt ve eli ereveye baskn
bir figr olarak girmifltir. Bir el hareketiyle ortam nasl ynettiini grrz. Bonesera, Babann
karflsnda adeta kck kalmfltr. dakika sren bu yavafl zum, Baba ile Bonesera arasndaki
uzakl da vurgular. (Filmin alfl sahnesini izleyebileceiniz bir balant:
http://www.youtube.com/watch?v=bB9cLr7OR-A
Fotoraf 1.23
lm Korkusu. Hem kamera kaydrlarak hem de optik kaydrma, yani zum yaplarak elde edilen bu
grnt sinema tarihine gemifltir. Alfred Hitchcockun lm Korkusu adl filminde ykseklik korkusu
olan karakter bir yandan bu korkuyla bafl etmeye abalamakta bir yandan da kadn kahramana iliflkin
gerei, ikili bir durumu ortaya karp onu kurtarmak istemektedir. Hem ykseklik korkusunun hem de
iinde bulunduu tuhaf durumun yaratt ruhsal bulant bu tr bir ekim teknii ile verilmifltir. Kamera
dner merdivenlerin ortasnda aflaya bakmaktadr. Ayn anda geriye doru kayarken ileriye zum
yaplr. Ortaya kan grnt seyircinin de bu ruhsal karmaflay hissedecei kadar tuhaf ve aykr bir
izlenim yaratr.
Ykselme ya da Alalma
Kamera gvdesiyle birlikte yukarya doru ykselir ya da aflaya iner. Belli bir alan tarayarak yaplan bu hareket gizemli durumlarda da srpriz yaratmak iin de
kullanlabilir. Grlen alana iliflkin tanmlayc bir grnt de yaratr.
18
Film ve Video Kltr
El Kameras Hareketleri
Kamerann omuzda taflnarak hareketi izledii ekimler bir haber kameras gibi ounlukla sallanan, dzensiz hareketlerle gerekleflir. Genellikle znel bakfl as
ortaya karr. Karakterin gznden olaya yakn mesafeden dahil oluruz. Bu tr
grntler, gerek bir olayn ya da durumun kayd yaplyormufl duygusu yaratabilir. Olaya mdahale edilmeden kaydediliyormufl izlenimini glendirir.
Fotoraf 1.24
127 Saat. Kolu kayalarn

arasna skflan kahraman o
andaki durumunu,
korkusunu yanndaki el
kamerasna anlatr ve
kaydeder. Bu filmde hem
kk el kamerasn
grrz hem de onunla elde
edilen grntleri.
Kamera hareketlerinin ve dier anlatm aralarnn anlamlar belirli formllerle

ifade edilemez. Yaygnlaflmfl kullanm biimleri baz genellemeler yapmamz salasa bile bir tekniin belirli bir anlam yaratmak iin tek seenek olduu ya da bir
tekniin yalnzca belli bir anlam ilettii sylenemez.
Hareketin Hz
Grntdeki nesnelerin hareketi, ya da kamera nndeki hareket, mizansenle ilgilidir. Ynetmen oyuncularn hareket ettirebilir. Kalabalk bir caddenin ekiminde insanlar deiflik ynlere yrr. Arabalar deiflik hzlarda hareket eder. Bir nehir
akmakta, aalar rzgardan sallanmaktadr. Btn bunlar hareket demektir. Hepsinin bir etkisi vardr. Dflncelerimizi, duygularmz, filmin anlatt ykyle ilgili bilgilerimizi etkiler.
ereve iindeki hareketin hz da anlam iletmeye katkda bulunur. Yavafllatlmfl ya da hzlandrlmfl hareket normal hzdaki hareketten farkl olduu iin etkisi de farkl olacaktr. Bunlara ek olarak, grntnn dondurulmas da hza yaplan
bir mdahaledir.
Yavafllatlmfl Hareket
Sk karfllafllan bu tekniin yaratt bafllca etkileri ve kullanlma amalarn rneklerle aklayalm:
Eylemin duygusal niteliini younlafltrr.
abay ya da bitkinlii abartr.
nsanst gc ya da hz belirtir.
Fiziksel eylemin gzelliini vurgular. Buna rnek olarak izleyebileceiniz,
Kller ve Kardaki sahnelerden birini bulabileceiniz bir adres:
http://www.youtube.com/watch?v=-Qk1OLLUfbM
Zamann geiflini belirtir.
Normal hzdaki eylemle ztlk yaratr. (Boggs, Petrie, 153-54) Matrixde bu trden
rneklere oka rastlyoruz: http://www.youtube.com/watch?v=KNrSNcaYiZg
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
19
1. nite - Film Dili
Hzlandrlmfl Hareket
K T A P
nsanlarn ve nesnelerin normalden daha hzl hareket etmesini salayan bu teknik

zaman skfltrp uzun bir sreyi hzla anlatmak iin kullanlabilir. Yan sra, komik
TELEVZYON
bir etki yaratmak ya da sradan, rutin haline gelmifl eylemleri abartarak vurgulamak
iin de kullanlabilir.
N T E R N E T izleyelim:
Hzlandrlmfl hareketin etkili bir rneini Barakann bir sahnesinde
http://www.youtube.com/watch?v=n0MqT4V0kgw
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Hareketin Dondurulmas
Sinema hareketli grnt sanat olduu iin hareketin anszn fotoraf karesi gibi
sabit ve duraan kalmas seyirciyi flaflrtr ve dramatik etki yaratr. Kimi zaman da
gl bir dramatik andan bir baflkasna geifl iin kullanlr.
Fotoraf 1.25
Sonsuz lm. ki banka soyguncusu, Meksikal askerler
tarafndan evrilmifl bir avluda skflp kalmfltr. Uzun bir
kafltan sonra kendilerini takip edenlerden
kurtulduklarn zannederler ama Meksikada askerler
tarafndan kstrldklarnda artk kama olana kalmaz.
Saklandklar yerden ellerinde tabancalaryla avluya
frlarlar. O anda grnt donar, askerlerin tfekleriyle
yaptklar atfl sesleri art arda duyulur. Sadece banka
soyan ve kimseyi ldrmeyen bu iki karakterin sevimli,
ekici imgeleri belleimizde bu donmufl grntdeki gibi
kalr. Ynetmen, kahramanlarn ldrldklerini sadece
silah sesleri ve donmufl bir grntyle, duygusal adan
ok etkili biimde, vurulduklar ve ac ekerek ldkleri
n gstermeye gerek kalmadan anlatr.
Dikkatin Ynlendirilmesi
Seyircinin dikkati eflitli teknikler ve dzenlemelerle grnt iindeki belli noktalara, figrlere ynlendirilebilir. Bu amala kullanlan bafllca dzenleme biimlerini flyle sralayabiliriz:
Nesnenin boyutu ve kameraya olan yaknl: Grnt iindeki nesnelerden
daha byk ve kameraya daha yakn olanlar dikkati eker.
Netlik: Net grnen nesneler net grnmeyenlerden daha ok dikkat eker.
Fotoraf 1.26
Balda okuyabildiini kantlayp rozeti
yakasna takmaya hak kazanmak iin
hevesle bekleyen Yusuf dier ocuklarn
arasnda net grnr. n alanda rozeti
takan retmen ve baflarl olmufl bir renci
vardr. Arka alandaki Yusuf net, n
alandaki retmen ve renci fludur.
Dikkatimiz Yusufta, onun bu olay izlerken
neler hissettiinde kalr.
20
Film ve Video Kltr
Hareket: Hareketli nesneler sabit olanlardan daha ok dikkat eker. Hzl

hareket eden nesnelerin iinde ok yavafl hareket eden bir nesne de dikkati eker. Bunlar tmyle grntnn nasl dzenlendiine ve elerin durumlarna baldr.
Aydnlatma ve renk: Seyircinin dikkati, nesneleri aydnlatma biimi ve vurgulayc renkler kullanarak da ynlendirilebilir. Pek ok figrn bulunduu bir
sahnede daha fazla aydnlatlmfl olan figr dikkati eker. Siyah beyaz bir ekimde renkli bir e evre ne denli kalabalk olursa olsun dikkati ekecektir.
Fotoraf 1.27
Schindlerin Listesinde
toplama kampnda krmz
mantolu kk kz,
Schindlerin dikkatini eker.
Yahudilere yardm etmeye
karar verdii andr bu.
Btn bu teknikler, seyircinin dikkatini baflka bir grntye kesme yapmadan

ayn ereve iindeki bir nesneye ynlendirir. Dramatik adan nemli olan nesneye dikkat ekmek seyircinin o ekimden ve sahneden edinecei anlam, olaylar ve
kiflilerle ilgili alglayfln da etkiler.
KURGU
Filmlerin sahneleri farkl meknlarda ve zamanlarda ekilebilir. ekimler bittiinde ok sayda grnt kaydedilmifl olur. Bu malzemenin sinemada seyrettiimiz
film haline gelebilmesi iin birlefltirilmesi gerekir. Bu birlefltirme ifllemine kurgu
denir. ekimler, yknn, hareketin, zamann ve mekann srekliliini salayacak
biimde art arda sralanr.
Filmin yksn, ritmini, anlamn, duygusal ve dflnsel etkisini ortaya karan anlatm aralarndan biri de kurgudur. ekimler, tek bafllarna grsel dzenlemeleri yoluyla bir anlam ierseler de filmin btn iine yerlefltirilmeden ve dier
ekimlerle iliflkileri ortaya kmadan sanatsal anlatm gereklefltiremezler. ekimlerin sahneleri, sahnelerin sekanslar, sekanslarn da btn bir filmi oluflturmas gerekir. Olay rgsne, dramatik geleneklere dayal olmayan filmlerde de ekimler
kurgu yoluyla bir anlam kazanrlar.
Sinema tarihinin bafllangcndan beri kurguyla ilgili denemeler yaplmfl, deiflik yaklaflmlar ve kuramlar ortaya kmfltr. Kuleflov, 3 ekimi farkl sralarla birlefltirip insanlara seyrettirir ve ne anladklarn sorar. Cevaplar, grntlerin diziliflinin anlam deifltirdiini gstermifltir. Ayzenfltayn, seyirciyi ekimler arasnda dflnsel ve duygusal iliflkiler kurmaya zorlayan bir kurgu biimi ortaya koyar. Film
endstrisi, seyircinin yky kolayca anlayaca ve zihin karflkl yaflamayaca
biimde anlatacak sreklilie, olay rgsne dayal bir kurgu tarzn benimser. Bu
tarz sorgulayan ve ykan baflka yaklaflmlar ortaya kar. Btn bunlar sinema sanatnda anlatm olanaklarnn zenginliini ve kurgunun film dili asndan nemini ortaya koymufltur.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
1. nite - Film Dili

S O R U
Pudovkin, film ekilmez, infla edilir diyerek kurgu iflleminin belirleyiciliini

vurgulamfltr. Kurgucu, para para ekilen birleflik hareketi Dgstermek
iin eKKAT
kimleri bir araya getirir ve bir sahne ortaya karr. Sahnelerin birlefltirilmesi de filmi ortaya karr. Kurgucu, bu birlefltirme ifllemiyle tutarl, uyumlu, sreklilii olan
SIRA SZDE
bir hareket ve ritm yaratr. Burada tanmlanan ifllem en basit anlamda ekimleri
birlefltirmektir. Ancak, kurgulama ifllemi grntler arasndaki iliflkileri, sahneler
arasndaki geiflleri, ekimlerin birleflmesiyle ortaya kacak AMALARIMIZ
olan estetik, dramatik
ve psikolojik etkiyi de dflnmeyi gerektirir. (Boggs, Petrie, 166-67).
N N
K T AGirifl
P
Kurgu hakknda daha ayrntl bilgi edinebilmek iin Kamera Tekniine
adl kitabn Kurgu adl nitesini okuyunuz.
Geifller
TELEVZYON
Bir grntden dierine gemek iin kullanlan bafllca geifl tekniklerini inceleyelim.
Kesme: ekimleri ve sahneleri birlefltirmek iin genellikle kesme denilen geifl
kullanlr. Kesme yapld zaman bunu ounlukla fark etmeyiz. Hareket birlefltiNTERNET
rilirken gzmz rahatsz etmeyecek biimde doru anlarda ve hareketin doru
noktalarnda bir ekim kesilip dier ekim bafllamflsa bu geiflin farkna varmadan
hareketi izlemeye devam ederiz.
Kararma-alma: Bir ekim yavafl yavafl ya da hzla siyaha dnflr. Ardndan
gelen ekim siyahtan bafllayarak aydnlanr.
Silme: Grntde o anda var olan ekim perdenin herhangi bir ynne doru
perdeden kaybolur. Tersi ynden yeni bir grnt girerek perdeyi kaplar.
Zincirleme: Bir grnt yavafl yavafl kaybolurken baflka bir grnt ayn anda
yavafl yavafl belirginleflir. Ksa bir sre de olsa iki grnt birbirinin zerine binmifl biimde ayn anda perdede grlmektedir.
Kesme, bir ekimden dierine gemek iin kullanlan en doal yntemdir. Dier geifl efektleri daha ok zaman ve mekan geifllerini anlatmak iin kullanlmfltr. Anlatda belli bir dramatik durumun bitmesi ya da bafllamas, karakterlerin mekn deifltirmeleri, zamann az ya da ok gemifl olmas gibi durumlar bu tr efektlerle kolayca anlatlmaktadr. Bylece, zaman ya da mekn deifliklii olduu halde sreklilii ve akfl bozmadan ekimden ekime ya da sahneden sahneye gemek mmkn olmaktadr.
Zaman Duygusunun Yaratlmas

Zaman durdurabilir miyiz? Zamann akfln deifltirebilir miyiz, rnein geriye
doru akmasn salayabilir miyiz? Hzlandrabilir miyiz ya da yavafllatabilir miyiz?
Elbette hayr. Ama zaman durmufl, yavafl ya da hzla gemifl gibi hissedebiliriz. Bu,
psikolojik zamandr. Psikolojik zaman, saat, takvim, gneflin douflu, batfl gibi
aralarla ltmz zamandan farkldr. Psikolojik zaman, nesnel llerle deil,
kiflisel durumumuzun lleriyle algladmz, hissettiimiz zamandr. Bu yzden,
rnein eer zlemle beklediimiz biri varsa zaman gemek bilmez; bir toplantya
yetiflmeye alflyorsak zaman hzla akp geer. Bu yarglar tamamen zneldir. Psikolojik zaman znel zamandr.
Zaman hissediflimizin nesnel zamandan farkllaflmas gibi filmler de bize zaman nesnel zamandan farkl biimde sunar ve hissettirir. Sinema sanat btn sanat
dallarnn iinde, zaman kavramyla oynamay baflaran ve yeni bir zaman duygusu
yaratabilen tek sanat daldr. Hareket, mzik, kurgu gibi anlatm aralaryla seyir-
21
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
22
Film ve Video Kltr
ciye zaman olduundan farkl biimde hissettirir. ekimler ve sahneler kurgulandnda ortaya kan film bizim gndelik hayatta yafladmza benzeyen ya da ondan ok farkl olan bir zaman duygusu yaratr. Filmdeki hareket bazen deneyimlediimiz hayattakine ok yakn bir hzdadr bazen de ondan daha yavafl ya da hzldr. Grntdeki nesnelerin ya da kamera hareketlerinin hz filmin hzn etkiler.
Kurgu ise tamamen yeniden kurar. Pek ok filmde grmflsnzdr; bir insan arabadan iner, apartmana girer ve st kattaki birinin kapsn alar. Hatrlayn, bu tr
sahneler genellikle flyle kurgulanr: Karakter arabadan iner. Kesme. Apartmann
kapsndan girer. Kesme. Merdivenlerden kmaya bafllar. Kesme. 5. Kattaki dairenin zilini alar. Biz ayn eylemi yapsaydk arabadan inip apartmann kapsna kadar yryecek, ieri girdikten sonra tek tek basamaklar karak beflinci kata ulaflacak ve zili alacaktk. Bu belki de 2 dakikamz alacakt. Filmde bu olayn 15 saniyede anlatlmfl olduunu varsayalm. Biz bu sahneyi seyrettikten sonra karakterin apartmana dek yrdn, btn basamaklar ktn grmediimiz halde
bunu yadrgamayz. flte bu, yepyeni bir zaman duygusudur, filmik zamandr, baflka bir zaman alglamasdr. Bu rnekte zaman skfltrlmfl, ksaltlmfltr. Zaman geniflletilebilir, gemifle dnlebilir, gelecee gidilebilir, ayr mekanlardaki olaylar
eflzamanl anlatlabilir. Btn bunlar yeni bir zaman duygusunun yaratlmas anlamna gelmektedir.
Zamann geniflletilmesi ve skfltrlmas: Kurgu, seyircinin zaman duygusunu
etkiler. Yalnzca kesmelerin skl ve ekimlerin sresi deil, bir hareketi gsterirken araya sokulan grntler de zaman alglayflmz deifltirecektir. Sinemann
bu zellii psikolojik zaman denilen ve zamann grece olduunu ifade eden kavramla iliflkilidir. Bunu ksaca aklayalm. Eer bir yere belli bir zamanda yetiflmemiz gerekiyorsa ve zamanmz ok kstlysa bu sre bize ok hzl gemifl ya da
zaman ok hzl akyormufl gibi gelir. zlemle beklediimiz biri varsa ayn zaman
sresi bize ok ar geiyormufl, o dakikalar gemek bilmiyormufl gibi gelir. Bu
durum tmyle bizim iinde bulunduumuz koflullarla, beklentilerimizle, duygusal durumumuzla ilgilidir. flte, filmler de zellikle kurgu yoluyla zaman alglayflmz etkilerler. Zamann geniflletilmesi ve skfltrlmas iin hareketin yavafllatlmas ya da hzlandrlmas gibi ok belirgin ve kolay anlatm yollarnn yan sra grntleri yalnzca kesme yoluyla birlefltirmek de seyircinin zaman alglayfln etkiler. rnei inceleyelim:
Matilda alflverifl yapmaya gittii srada

alacakllar gelip btn ailesini ldrrler.
Olanlardan habersiz eve dnmektedir.
Dkkandan kp Leonun kapsnn nne
gelene dek yavafllatlmfl hareketle onu izleriz.
Katiller o srada Matildann kardefllerini,

anne ve babasn ldrmfllerdir. Bunu bir
nceki sahnede izleriz. Bu yzden zamann
uzamasn ve Matilda dnene kadar
katillerin evden ayrlmasn isteriz. Matilda
eve gelirken ne kadar ardan alrsa hayatta
kalma flans o kadar oalacaktr.
Yavafllatlmfl ekim zaman geniflleterek
bizim isteimizi karfllar.
1. nite - Film Dili
23
Dier yandan, zaman katiller iin farkl,

Matilda iin farkl ifllemektedir. Matilda eve
ne kadar ge dnerse yaflama flans artacak,
katiller Matilday ne kadar hzl bulurlarsa o
kadar ksa sre iinde ifli bitirip
kaacaklardr. Matildann evde olanlardan
haberi yoktur. Bu yzden yavafllatlmfl
ekim, durumu bilen seyirci asndan
anlamldr. Seyircinin arzusunu yanstr.
Matildann eve dneceini bilen Leon,

anahtar deliinden koridoru, olan biteni
izlemektedir.
Beflinci ekimde Matilda ailesiyle birlikte

yaflad apartman dairesinin katna gelir.
Kapnn nndeki adam grdnde kt
bir fleyler olduunu fark eder.
Altnc ekimde Matildann grfl asndan

adam izleriz. znel bakfl salayan kamera
as Matildann gzlerinin yerine geer.
Matilda yrmeye devam ederken onun

gznden kapnn giriflinde yere ylmfl
babasn grrz. Bu ekim Matildann
grdklerini onun bakfl asndan gstererek
iinde bulunduu tehlikeyi onunla birlikte
hissetmemizi salar.
Sekizinci ekimde tekrar Leonun bakfl

asndan Matilday grrz. Matilda sanki
olaylarn olup bittii evde yaflayan biri
deilmiflcesine yrmeye ve Leonun
dairesine yaklaflmaya devam eder.
Konuflmalardan kk kardeflini de
ldrdklerini anlamfltr. Korku ve
zntyle alamaya bafllar.
24
Film ve Video Kltr
Dokuzuncu ekimde Leon delikten

izlemektedir.
Matilda arkada kapnn nnde duran

adama aladn belli etmemeye
abalayarak Leonun kapsna gelir, zili
alar. Bu andan bafllayarak hareket normal
hzna dner.
Onbirinci ekimde alayarak kapnn

almasn bekleyen Matilday ve arka
alanda onu izleyen adam grrz. Bu
ekim ve genel olarak bu sahnenin
mizanseni Matildann tehlikeye ne kadar
yakn olduunu, etenin adamlar onun kim
olduunu anladklarnda hayatta
kalamayacan etkili biimde anlatr.
Onikinci ekimde Leonun delikten bakmaya
devam ettiini grrz. Bir nceki ekimde
Matilda kapnn nnde alayarak ve
sessizce yalvararak Leonun kapy ap onu
kurtarmasn bekler. Onikinci ekimde
Leonu izlerken dflarda neler olup bittiini,
adamlarn Matildann ldrdkleri ailenin
hayatta kalan son yesi olduunu anlayp
anlamadklarn grmeyiz ve merak ederiz.
Bu durum gerilimi iyice ykseltir.
Matilda ile arka alandaki adam gsteren 13.

ekimden sonra yalnzca adam
grdmz 14. ekime kesme yaplr. Bu
ekim, adamn kuflkulandn, Matildann
kk bir hatasyla ya da Leonun kapy
amamasyla her fleyi anlayacan
vurgulayarak sahnenin gerilimini dorua
taflr.
25
1. nite - Film Dili
Bu sahnede Leonun kapy hemen amasn,

kk kz ieri almasn isteriz. Ama Leon
kararsz kalr. Zaman gemektedir.
Ynetmen, bunu sadece iki ekimle de
gsterebilecekken bir ka kez Matildaya,
Leona ve kapda bekleyen adamn
ekimlerine kesme yaparak zaman geniflletir,
bekleyiflin verdii gerilimi arttrr.
Onaltnc ekimde Leon delikten bakmay

brakr.
Kapy amayacan dflnmeye
baflladmz anda 17. ekimde Matildann
alan kapdan szan flkla aydnlanan ve
rahatlayan yzn grrz. Leonun kapy
amasna kadar geen srede arkadaki
adamn oluflturduu tehdit, Leonun verecei
karar bilmememiz, Matildann oradan
kamasnn mmkn grnmemesi gerilimi
ykseltir. Biz bu gerilimi kurguda ekimlerin
bir araya getirilme biimiyle ve ekimlerin
ierii sayesinde hissederiz. Hem
yavafllatlmfl ekimler hem de kurguyla
zaman olduundan daha uzunmufl gibi
alglarz.
Almaflk kurgu: Ayn anda ama farkl mekanlarda gerekleflen olaylar almaflk
kurgu yntemiyle anlatmak mmkndr. Farkl mekanlardaki hareketler art arda
ve i ie gsterilir. Bu kurgu ynteminde mekansal sreklilik bozulur ama hareketler neden-sonu iliflkilerini ve efl zamanllk duygusunu yaratacak biimde birbirine balanr. Hareketler ayn anda gerekleflmese de aralarnda duygu, dflnce ve
zaman balar kurulmufl olur.
Fotoraf 1.28
Kofl Lola Kofl. Lolann erkek arkadafln kurtarabilmek iin 20 dakikas vardr. Evinden hzla kar ve
koflmaya bafllar. Bu ksa sre iinde hem byk miktarda bir paray bulmas hem de onu arkadaflna
zamannda gtrmesi gerekmektedir. Almaflk kurgu ile Lolann para bulmak iin gsterdii abay,
zamana karfl yarfln ve onu bekleyen erkek arkadafl Manniyi izleriz. Lola zamannda yetiflebilecek
midir, Manni bafln daha fazla derde sokacak bir karar verecek midir? Film, iki farkl mekandaki
karakterleri bize almaflk kurgu yntemiyle gstererek bu sorular canl tutar.
26
Film ve Video Kltr
Ritim
Bir filmdeki ritmi yaratan eflitli etmenler vardr. Nesnelerin, karakterlerin hareketleri, kamera hareketi, mzik, konuflmalar, olay rgs filmin btnndeki ritmi etkiler. Ancak, filmin ritmini en ok etkileyen fley, kurgudur: Kesmelerin skl, kesmeler arasndaki ekimlerin sresi. Filmdeki ekimlerin sresi ne kadar ksa ve
kesme says ne kadar oksa ritim o kadar hzl olur. Filmin ritminin hzl ya da yavafl olmas seyircinin algsal ve duygusal tepkisini de deifltirir. Kesme says az ve
ekimlerin sresi uzunsa seyirci sakin bir konumda alglar grdklerini; kesme says ok ve ekimlerin sresi ksaysa seyirci daha fazla heyecanlanarak tepki verecektir. Ksa kesmeler, olan biteni alglamak iin seyircinin dikkatini daha fazla younlafltrmasn gerektirir. Ancak, ritmi yavafl olan bir sahnedeki dramatik gerilimin
ykseklii de seyircinin benzer bir heyecan dzeyine ulaflmasn salar. Burada
sz konusu edilen, kesmelerin sklndan kaynaklanan hzl bir ritmin dramatik
arl ne olursa olsun seyircinin duygusal konumunu deifltirmesidir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Bir film kurgusuz

yaplabilir mi?
SIRA SZDE
SES
D fi ylnda
N E L M gerekleflmifltir. Daha nceki yllarda nemli konuflmalar yaSesli film 1927
z olarak yer alr, oyuncular abartl mimik ve hareketlerle bir fleyleri ifade etmeye
alflrlard. Ses,
hikayenin anlafllabilmesi iin deil grntnn gcn
S O Ryalnzca
U
oaltacak hatta kendi baflna bir anlam ifade edecek biimde de kullanlmaktadr.
Filmlerde duyduumuz sesleri hatrlayalm. Konuflan insanlarn sesi, ortamdaki doDKKAT
al sesler, mzik ve ses efektleri. Sesin yknn ve grntlerin zamanyla iliflkisi asndan bakldnda farkl ses kullanm grebiliriz: Bunlar; sesin, o anda
SIRA
SZDE ayn zamana ait olmas, sesin, o anda seyrettiimiz ykden
seyrettiimiz
ykyle
daha nceki bir zamana ait olmas ve sesin, o anda seyrettiimiz ykden daha
sonraki birAMALARIMIZ
zamana ait olmasdr.
Sesin, o anda seyrettiimiz ykyle ayn zamana ait olmas: yk mekanna ait ortam sesleri, mzik ve konuflmalar grntyle ayn anda oluflur.
(Bordwell,Thompson,
2008)
K T A P
Sesin, o anda seyrettiimiz ykden daha nceki bir zamana ait olmas.
Karakterin gemifl zamana ait bir olay, konuflmay hatrlamas i ses olarak
verildiinde,
zamanda yaflanmfl bir olayn sesi flimdiki zaman anlaT E L E V Z Y Ogemifl
N
tan grntnn zerinde duyulduunda bu tr bir ses kullanm vardr. Bir
Zamanlar Amerikada adl filmde telefon zili srarla alar. Bu ses, karakterlerden birinin arkadafllarna ihanet ettii andaki gemifle ait bir sestir.
N ToE anda
R N E T seyrettiimiz ykden daha sonraki bir zamana ait olmas.
Sesin,
Milyonluk Bebekte film boyunca bir anlatc zaman zaman olaylar anlatr ve
yorumlar. Filmin sonunda, bu sesin, her fley olup bittikten sonra Frankienin
kzna mektup yazan ve olan biteni anlatan Scrapin sesi olduunu anlarz.
Sesin kaynayla ilgili olarak dflnldnde iki trl ses vardr: Bunlar; diejetik olan ses ile diejetik olmayan sestir.
Diejetik ses: Sesin kayna filmin anlatt ykde grdmz karakterlere,
mekanlara, doaya ya da nesnelere aittir. Diyelim bir nehir gryoruz, aalar sallanyor, kufllar uuyor. O srada suyun, kufllarn, rzgarn sesini duyarz.
Sahnede flark syleyen birini grdmzde onun sesini duyuyorsak, bu da
diejetik sestir. Her trl ses, mzik paras ya da ses efekti diejetik olabilir.
N N
27
1. nite - Film Dili
Diejetik olmayan ses: Sesin kayna filmin anlatt ykdeki karakterlerin,

nesnelerin, doann dflnda bir yerden ya da o anda grmediimiz bir kaynaktan geliyormufl gibi sunulabilir. Bu, diejetik olmayan sestir. Korku filmlerinde gerilimli anlarda duyulan mzik, grmediimiz ya da nerede olduunu bilmediimiz anlatcnn sesi, grntyle ilgili olmayan bir telefon zili
diejetik olmayan seslerdir.
Ses, anlam desteklemek ya da karakterin ruh haline iliflkin grntde olmayan
bilgiyi, anlam iletmek iin kullanlabilir. Gereki ses efektleri, sesin kayna grntde olsun ya da olmasn sahnenin yarataca duyguyu glendirir. Anlatmc
ses efektleri, sesin vurgulanmas, oaltlmas ya da fliddetinin ykseltilmesiyle etkiyi glendirir. rnein, karakterlerden birinin att kahkaha giderek ykseldiinde sahnedeki anlam vurgulanmfl, karakterin zerindeki etkisine dikkat ekilmifl olur. Gerekst ses efektleri, bir karakterin dflncelerini, kbuslarn, korkularn, arzularn ya da isteklerini dfla vurmak iin kullanlabilir. rnein, bir kadn
ocuk odasndaki oyuncaklar toplarken ocuk kahkahas duyabiliriz (Van Sijll,
2005: 90). Bu, kadnn ocuunu anmsadn, zlediini ifade edebilir.
Fotoraf 1.29
Bir Zamanlar Anadoluda. Otopsi sahnesinin bafllangcnda cesedin giysileri kesilip karlr, iflleme
hazrlanr. Odada Doktor, yardmcs ve zabt ktibi bulunmaktadr. Otopsi srasnda ceset gsterilmez.
Doktor, ksa cmleler ve tp terimleriyle raporu yazdrr. Otopsi devam etmekte ceset belli bir sra ve
yntemle paralanmaktadr. Yaplan ifllemin sesini ak bir flekilde duyarz. Bu sahnede ses diejetiktir.
Ses, hem karakterler hem de seyirci tarafndan duyulmaktadr. Grntde olmasa da sesin kayna o
sahnede, o anda oradadr.
28
Film ve Video Kltr
zet
Her film duygu ve dflnce aktarmn sinemann anlatm aralaryla ve bir dzenleme yaparak gereklefltirir.
Sinemann bafllca anlatm aralar, misansen, ereve
iindeki grnt, kamera hareketleri, kurgu ve sestir.
Bir filmin her bir sahnesinin dzenlenmesine Mizansen
denir. Baflka bir deyiflle mizansen, senaryodaki sahnelerin oyuncular, dekor, flk, kostm yardmyla kamera
nnde oynanmas, sahnelenmesidir. Oyuncular, canlandrdklar karakteri yanstacak kostm ve makyajla
sahnenin anlamna uygun bir aydnlatma iinde, kurulmufl bir dekorda ya da gerek bir meknda rollerini oynarlar. Kamera da bu oyunu kaydeder. Bylece filmin
her bir sahnesinde grdmz fleyler dzenlenmifl
olur. Grntnn fotorafik zellikleri de, anlatlmak
istenen dflnceyi ve seyircide uyandrlmak istenen
duyguyu etkiler. Farkl zellikteki objektifler, kamerann konumu, hareketi, grnt iindeki elerin flk,
netlik ve hareket araclyla dzenlenifli anlam etkiler.
Genifl ayla ya da teleobjektifle ekilmifl bir grntnn anlam ve etkisi normal al objektif kullanldnda oluflandan farkldr. Kamera nesneleri genellikle insann gz dzeyine yakn bir ykseklikten kaydeder.
Bu dzey deifltiinde, daha aflada ya da yukarda bir
a olufltuunda grntdeki nesneleri alglayflmz deiflir. Kamera nesneleri kaydederken genellikle nesnel
bakfl asn korur. Kimi zaman ise filmdeki karakterlerden birinin gz yerine geer ve olaylar znel bakfl
asyla gsterir. Kamera hareketleri nesnelerin hareketini izlemeye, seyircinin dikkatini, bakfln ynlendirmeye, anlam glendirmeye, ekimin ritmini oluflturmaya yarar.
Kurgu, hem ekim ve sahnelerin artarda eklenmesini

salayarak hem de hareketin hzn, ritmi, yknn anlatlma biimini belirleyerek anlam yaratma srecine
nemli bir katkda bulunur. Kurgu, karakterin gerilimini, olaylarn akflndaki hz, karakterler arasndaki iliflkileri seyirciye yanstr. yknn belli bir mantk iinde anlatlmasn salar.
Ses ise, grsel olmayan ama filmin seyirci zerinde yarataca duygusal ve dflnsel etkiye byk lde katlan anlatm aracdr. Sesin kayna filmin anlatt ykde grdmz karakterlere, mekanlara, doaya ya
da nesnelere aitse bu diejetik sestir. Sesin kayna filmin anlatt ykdeki karakterlerin, nesnelerin, doann dflnda bir yerden ya da o anda grmediimiz bir
kaynaktan geliyorsa bu da diejetik olmayan sestir.
1. nite - Film Dili
29
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi sinemann anlatm aralarndan biridir?
a. Palet
b. Mizanpaj
c. Kurmaca
d. Objektif markas
e. Kamera hareketi
6. nsann normal bakfl asna benzeyen kamera as

afladakilerden hangisidir?
a. Alt a
b. Gz dzeyi as
c. st a
d. Eik a
e. Kufl bakfl
2. Bir filmde her bir sahnenin dzenlenmesi ifline verilen genel ad afladakilerden hangisidir?
a. Mizansen
b. Kurgu
c. Aydnlatma
d. Seslendirme
e. Dekor
7. Objektif iindeki hareketle bir nesneye yaklaflma ya

da uzaklaflmaya ne ad verilir?
a. Optik kaydrma
b. leri kaydrma
c. Yavafllatlmfl hareket
d. Hzlandrlmfl hareket
e. Hareketi dondurma
3. Afladakilerden hangisi filmlerde kullanlan dekorun ifllevlerinden biri deildir?

a. Filmin grselliini zenginlefltirir.
b. Simge olarak ifllev grr.
c. Duygusal atmosfer yaratr.
d. Gereklik izlenimi yaratr.
e. yk dfl atmosfer yaratr.
8. Afladakilerden hangisi yavafllatlmfl kamera hareketinin vurgulad zelliklerden biri deildir?

a. aba ya da bitkinlii abartma
b. Eylemin duygusal niteliini azaltma
c. Fiziksel eylemin gzelliini vurgulama
d. Zaman geiflini belirtme
e. Normal hzdaki eylemle ztlk yaratma
4. Afladakilerden hangisi fotoraf grntsnn zelliklerinden deildir?

a. Duraandr
b. Sabittir
c. Sessizdir
d. Anlam iletir
e. Hareketlidir
9. Bir ekimden dierine gemek iin kullanlan en

doal yntem afladakilerden hangisidir?
a. Kararma
b. Alma
c. Kesme
d. Silme
e. Zincirleme
5. Afladakilerden hangisi genifl al objektifin salad zelliklerden biri deildir?

a. Odak uzunluu ksaldka grnt bozuluma
urar
b. Grnt balk gz denilen grntye kadar gidebilir
c. Grntnn sa ve solundaki nesneler ortaya
doru eilmifl grnr
d. Ortadaki nesnelerin kameraya yakn ksmlar
olduundan kk grnr
e. Ksa mesafeden daha fazla alan grntye alr
10. Aflada verilenlerden hangisi diejetik olmayan ses

trne rnektir?
a. Grmediimiz telefon zili sesi
b. Grdmz anlatc sesi
c. Grnen kufl sesi
d. Sahnede flark syleyen kadn sesi
e. Perdedeki karakterlerin konuflmalar
30
Film ve Video Kltr
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
Sra Sizde Yant Anahtar
1. e
Sra Sizde 1
Tiyatro seyircisi sahnedeki hareketi bir tek konumdan
izler. Konumunu deifltiremez. Sinemada ise seyirci,
kamerann konumunun deiflmesi ve kurgu yardmyla
sahnelenen eylemi ok farkl bakfl alarndan ve yaknlklardan izler. Kamera seyircinin gz gibidir. Kamera, sahnelenen harekete, nesnelere, kiflilere ne kadar yaklaflrsa seyirci de o kadar yaklaflmfl olur. Seyirci, tiyatroda sahnede olan biten her fleyi grebilir ve bir
sreklilik vardr. Sinemada hareket paralanabilir, ksaltlp uzatlabilir. Seyirci hareketi baflndan sonuna dek
grmeyebilir.
2. a
3. e
4. e
5. d
6. b
7. a
8. b
9. c
10. a
Yantnz yanlfl ise Sinemann Anlatm Aralar blmn yeniden okuyunuz.

Yantnz yanlfl ise Mizansen blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Dekor blmn yeniden
okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Grnt: Fotorafik mge
blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Optik Bakfl blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Kamera Alar blmn
yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Hareket blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Hareketin Hz blmn
yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Kurgu blmn yeniden
okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Ses blmn yeniden
okuyunuz.
Sra Sizde 2
Gerek hayatta bir nesneye yakndan baktmzda hissettiklerimizle uzaktan baktmzda hissettiklerimiz
farkldr. Sinemada da kamera nesneye yaklafltka onun
uzaktan gremediimiz zelliklerini fark ederiz. Bu, o
nesneye ynelik duygumuzu deifltirebilir.
Sra Sizde 3
Evet, yaplabilir. ekim, yk ve sahneler yle dzenlenir ki kamerann kayt tufluna basldnda hi durmadan sahneler kaydedilebilir. Ancak burada zorlayc 2
engel vardr. Anlatlacak yknn sresi, zerine grnt kaydedilen film ya da diskin grnt depolama
kapasitesi ile snrldr. Farkl mekan ve zamanlarda ekim yaplamayacandan yine yknn anlatt zaman
dilimi ve kullanlabilecek mekan da snrlanr. Alexander Sokurov, Russian Ark adl 99 dakikalk filmini hi
kesme yapmadan, yani kurgulamadan yapmfltr.
1. nite - Film Dili
31
Yararlanlan Kaynaklar
Yararlanlan Filmler
Bazin, A. (1966) adafl Sinemann Sorunlar. ev: N.

zn, Ankara: Bilgi Yaynevi
Boggs J. M., Petrie D. W. (2004) The Art of Watching
Films. Boston: McGraw-Hill.
Bordwell D., Thompson K. (2009) Film Sanat: Bir Girifl.
ev: E. Ylmaz, E. S. Onat, Ankara: De Ki Basm Yaym.
Douglass J. S, Harnden G. P. (1996) The Art of
Technique: An Aesthetic Approach to Film and
Video Production. Boston: Allyn and Bacon.
Van Sijll, J. (2005) Cinematic Storytelling. Michigan:
McNaughton & Gunn.
http://classes.yale.edu/film-analysis/index.htm eriflim
30.03.2012
127 Saat (Danny Boyle, 2010)

Artist (Michel Hazanavicius, 2011)
Avatar (James Cameron, 2009)
Baba (Francis Ford Coppola, 1972)
Bal (Semih Kaplanolu, 2010)
Baraka (Ron Fricke, 1992)
Batman Bafllyor (Christopher Nolan, 2005)
Berlin Atefli (Hannes Sthr, 2008)
Bir Rya in At (Darren Aronofsky, 2000)
Bir Zamanlar Amerikada (Sergio Leone, 1984)
Bir Zamanlar Anadoluda (Nuri Bilge Ceylan, 2011)
Centilmen (Anton Corbijn, 2010)
Dr. Caligarinin Muayenehanesi (Robert Wiene, 1920)
Gattaca (Andrew Niccol, 1997)
Gladyatr (Ridley Scott, 2000)
Gln Ad (Jean-Jacques Annaud, 1986)
Jan Darkn Tutkusu (Carl Dreyer, 1928)
Kontrol (Nimrod Antall, 2003)
Kofl Lola Kofl (Tom Tykwer, 1998)
Kprst Aflklar (Leos Carax, 1991)
Kller ve Kar (Gregory Colbert, 2005)
Leon (Luc Besson, 1994)
Matrix (Andy, Lana Wachowski, 1999)
Milyonluk Bebek (Clint Eastwood, 2004)
lm Korkusu (Alfred Hitchcock, 1958)
Palermoda Yzleflme (Wim Wenders, 2008)
Schindlerin Listesi (Steven Spielberg, 1993)
Siyah Kuu (Darren Aronofsky, 2010)
Sonsuzluk ve Bir Gn (Theodoros Angelopoulos, 1998)
Sonsuz lm (George Roy Hill, 1969)
Taksi fiofr (Martin Scorsese, 1976)
Truva (Wolfgang Petersen, 2004)
nc Adam (Carol Reed, 1949)
Yankesici (Robert Bresson, 1959)
Yurttafl Kane (Orson Welles, 1942)
FLM VE VDEO KLTR
Amalarmz
N
N
N
N
N

Sinemadaki yklemenin temel zelliklerini aklayabilecek,
Sinemadaki anlat tarzlarnn neler olduunu belirleyebilecek,
Klasik anlatnn zelliklerini anlatabilecek,
Modern anlatnn klasik anlatdan farkl olan zelliklerini sralayabilecek,
Postmodern anlatda rastlanan yntemleri belirleyebilecek bilgi ve becerilere
sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
ykleme
Anlat
Sanat Sinemas
Karakter
Olay rgs
zdflnmsellik
Modernist
Kolaj
indekiler
Film ve Video Kltr
Sinemada Anlat
GRfi
ANLATI BM
KLASK ANLATI
MODERN ANLATI
POSTMODERN ANLATIN
Sinemada Anlat
GRfi
Hi dflndnz m, neden sinemaya gideriz, neden film seyrederiz? Filmlerin grntlerini, hzn, oyuncular, meknlar grmekten hofllanrz; ancak film seyretmenin daha geerli bir nedeni vardr. nsanlarn ou ykleri sever. Filmler, tpk bebekken bize sylenen ninniler, masallar gibi, sonrasnda okuduumuz romanlar, izlediimiz tiyatro oyunlar gibi yk anlatrlar. Sinemaya gittiimizde birilerinin baflna gelen olaylar, o kiflilerin bir fleylere karfl olan mcadelelerini, mutlu ya da zgn olmalarna yol aan yklerini seyrederiz.
Filmler, ykleri pek ok deiflik biimde anlatabilir. Belki de bafln sonunu
bildiimiz ykleri defalarca seyrederiz. Bunun bafllca nedeni, o yklerin ok
deiflik yollarla ve tekniklerle anlatlmfl olmasdr. Herhangi bir yky anlatma
biimine ykleme denir. Gnlk yaflammzdan bir rnek verelim. Baflndan geen bir olay ya da tank olduu bir durumu anlatan kimi arkadafllarmz ilgiyle
dinleriz. Anlatt olay ya da durum ok sradan da olsa onu yle anlatr ki ilgimizi kaybetmeyiz. Kimileri de ok ilgin bir olay bile yle kt anlatr ki dinlememek iin elimizden geleni yapar, o srada baflka fleyler dflnmeye bafllarz. Bu iki
kifli arasndaki fark, ilkinin ykleme becerisinin dierinden yksek olmasdr.
Onu ilgiyle dinlememizi salayan kifli sahip olduu btn aralar, rnein sesini,
szckleri, mimik ve jestlerini baflaryla kullanr. Baflka bir deyiflle baflarl bir ykleme yapar.
ykleme, bir yky anlatma biimidir. Bir yky anlatmann o kadar ok
yolu vardr ki bunlar sralamak bile mmkn olmaz. ykye sonundan bafllanabilir, ortasndan ya da en baflndan bafllanabilir. Olaylar kronolojik srayla anlatlabilir ya da bu sra tamamen bozulup bir gemifle bir flimdiki zamana, hatta gelecee gidilebilir. Olaylarn nasl anlatlaca, yani ykleme, ncelikle anlatcnn tercihlerine, konunun gereklerine ve sinema dilinin olanaklarna baldr. Filmin senaryosu yazlrken btn deiflkenler dflnlerek bir yol izlenir. Bazen fiziksel snrlamalar, yapm iin salanan maddi kaynaklar daha belirleyici olur bazen de tamamen senaryo yazarnn ya da ynetmenin beenilerine gre karar verilir.
Her fley bir yk olabilir. Bir insann hayat bir ykdr, bir aflk bir ykdr,
hatta sabah uyanp okula ya da ifle gidiflimiz bile bir ykdr. Ama bunlar bir baflkasna anlatmaya baflladmzda yaptmz fley yklemedir. flte bu abamz sonucunda bir anlat ortaya kar. Bafllayp biten, iinde karakterleri, olaylar, atflmalar olan, belli aralar kullanlarak anlatlmfl yklere anlat denir. ykleme
34
Film ve Video Kltr
yapldnda ortaya bir anlat kar. Btn filmler birer anlatdr. ykleme, bir anlat oluflturma ifli yalnzca olaylarn srasn belirlemek deildir. Pek ok teknik, yaratc seim, zerinde alfllmas gereken e vardr. Bu anlamda bir sinema yapm asndan zerinde durulmas gereken konu; yk, ykleme ve anlat ayrmdr. Her sinema filminin bir yks vardr. Bu yk belli yntemlerle yklenmifltir. Bu ykleme sonunda anlat ortaya kar.
Konuyu bir rnekle aklayalm. Yurttafl Kane (Citizen Kane, Orson Welles,
1941) bir insann hayatn anlatr. Kanein hayat ykdr. Senaryo yazar bu yky anlatmak iin Kanein lrken syledii szcn anlamn arafltran gazetecilerle birlikte bu serveni takip ettiimiz bir yap kurar. Kanein hayatndan kesitler
izleriz. Kanein lmn filmin baflnda grrz. Yazar byle bir yap iinde anlatr yani Kanein hayatn ykler. Ortaya kan senaryo, film ise anlatdr. Belli bir
yap iinde anlatlmfl, bafllayan ve biten bir ykdr.
Anlatlar da hem birbirlerine benzeyen zellikler gsterirler hem de birbirlerinden ok farkl biimlerde olabilirler. Bu nitede size hem anlat biimlerinden hem
de elerinden sz edeceiz.
Fotoraf 2.1
Yurttafl Kane
(1941). Orson
Wellesin bu filmi
oluflturduu anlat
asndan
sinemann
olanaklarn ortaya
koyan bir
baflyapttr.
ANLATI BM
Birbirlerine benzer ykler farkl tarzlarda anlatlabilirler. Anlat biimi, olay, karakter, atflma gibi anlat elerinin bir araya getirilme ve dzenlenme biimidir.
Anlatnn iinde hangi elerin bulunduu, hangilerinin daha belirgin ya da vurgulanmfl olduu, yknn nasl bafllayp bittii o anlatnn biimini belirler. Anlatlar, biimleri ve yaplar asndan klasik, modern ve postmodern anlatlar olarak
ele alnabilir. Klasik anlat olay rgsne dayal, karakterleri, atflmalar, sonucu
belli olan anlatlara denir. Olaylar birbirlerine neden-sonu iliflkisiyle balanr. Zamanda, mekanda ve dramatik eylemde sreklilik vardr. yklemede klasik anlatnn kurallarna uyulabildii gibi olay rgsne sk skya bal olmayan yaplar
kurmak da mmkndr. Klasik bir anlatnn temel eleri,
karakter,
atflma,
olay rgsdr.
Klasik anlatnn bu temel eleri bir sinema filmi iinde; dramatik yapy oluflturur. Ayrca, seyirciye Sonra ne olacak? sorusunu sorduracak biimde bir araya
getirilir.
Modern anlatlar, olaylardan ok dflnceleri, kavramlar, karakterleri ne karr. Karakterlerin amalarnda, onlar gdleyen fleylerde, olaylar arasndaki iliflkilerde belirsizlikler vardr. Olaylarn neden-sonu iliflkisinin zayf oluflu, ak ulu
sonlar, karakterlerle zdeflleflmemizi zorlafltran eksiltmeler modern anlatlarda sk-
2. nite - Sinemada Anlat
a grlebilir. Modern anlatlar, klasik anlatlarn kurallarn krarak, kat yaplar

gevfleterek yeni ykleme biimleri denerler. Ne anlatldndan ok nasl anlatld nem kazanr.
Postmodern anlatlar ise farkl trlere ait elerin bir arada kullanlabildii, daha nce yaplmfl filmlerden alntlarn, taklitlerin yaplabildii, modern anlatlarn
ciddilii yerine sinema sanatnn oyuncu, takliti doasn ne karan filmlerdir.
zdflnmsellik, eklektizm, alnt yapma, metinleraraslk, kolaj, post-modern anlatlarn zelliklerindendir.
fiimdi her bir anlat tarzna biraz daha yakndan bakalm.
KLASK ANLATI
Olay rgs
Filmler olaylarn belli bir srada anlatlmasndan oluflur. Klasik anlatlarda olay rgsnn biimi ok belirleyicidir. Olaylar dorusal biimde birbirlerine eklenmifllerdir. Olaylar arasndaki neden-sonu iliflkileri belirgin ve gldr. Baflka bir deyiflle, olaylar birbirlerine neden-sonu iliflkileriyle balanrlar. Karakterlerin hayatndaki dzeni bozan bir fleyler olur. Bundan sonra olup bitenler dzeni yeniden
oluflturmak iindir. Her fley nceki olaylar nedeniyle ortaya kar. Olaylar arasndaki balantlar aktr, kolay anlafllr.
Olaylarn birbirlerine neden-sonu iliflkileriyle balanmasn bir rnekle aklayalm: Usta (Bahadr Karatafl, 2009) adl film, motor ustas Doann uak yapma
tutkusu ile karsna olan sevgisi arasndaki atflmay anlatr. Doan, ylmadan alflmakta ve hem zamann hem de parasn ua bitirip uurmak iin harcamaktadr. Kars bu durumdan flikyetidir. Doann tutkusunu nemsememekte, eviyle
ilgilenmesini istemektedir. Filmin bafllang blmndeki olaylar flyle geliflir:
Doan gece ge saatte evinin yaknndaki atlyede uakla uraflmaktadr.
Kars Emine yanna gelip onu eve arr. Doan karsn gnderir, alflmaya devam eder.
Sabah, kmesin kapanmayan kapsndan giren bir kedi civcivlere zarar verir. Emine, Doann kendisiyle ve evle ilgilenmemesi nedeniyle mutsuzdur.
Doann arkadafl Ersun, uak iin gereken paralardan birini bulmufltur.
Tek eksikleri pervanedir.
Doan ve Ersun, niversitenin sivil havaclk blmne gidip pervane isterler. Okulun mdr, Doann abasna sayg duyduu iin pervaneyi verir.
Doan, uan havaclk flenliine yetifltirir. Baflarsn orada gstermek ister.
Doan ve Ersun ua flenlik alanna sokmak iin grevlilerle tartflrlar.
Okulun mdr izin verilmesini salar. nceki yllarda ayn kurumda birlikte alfltklar bir grevli Doann ua ile alay eder. Doan fkelenir, bir
boflluktan yararlanarak uaa binip alfltrr. Uak havalanr ama ksa bir sre utuktan sonra dfler. Doan, kazay hafif bir yaralanmayla atlatmfltr.
Emine artk uakla ilgilenmesini istememektedir. Kavga ederler. Emine evden ayrlp ailesinin yanna gider.
Bu olaylar arasndaki neden-sonu iliflkisini kolayca kavrarz. Doan, bir uak
yapma hayaline tutkuyla bal olduu iin ncelii hep bu ifle ayrr. Bu nedenle
Emine mutsuz olur. Okul mdr pervane verdii iin Doan flenliklere katlr.
Alay konusu olduu iin ua havalandrr. Doan, ilk uuflun baflarszlna ramen tutkusundan vazgemedii iin Emine onu terk eder. Bir olay sonraki bir olayn nedeni, daha nceki bir olayn sonucudur. Olaylar byle bir mantk iinde art
arda ortaya kar.
35
36
Film ve Video Kltr
Fotoraf 2.2
Usta. Doan,
Eminenin karfl
kfllarna ramen
tutkusundan
vazgemez.
Olaylarn anlatlfl srasndaki mant, birbirlerine balanma biimlerini, nedensellii ve belli bir izgi zerinde ilerleyifllerini bu rnekte grmeye alfltk. Dikkat
etmemiz gereken bir baflka zellik de olaylarn anlatlfl srasnda zaman, mekan
ve eylemde srekliliin korunmasdr. Zaman, mekan ve eylemde yaplan atlamalar seyircinin olay akfln, konuyu anlamasn engellemeyecek, zihnini karfltrmayacak biimde gerekleflir. rnein, Leon (Luc Besson, 1994) adl filmde ilk sahnedeki olayda Leon bir binaya girer ve orada birilerini ldrr. Hemen ardndan
onu metroda grrz. Evine dner. Dairesine girmeden nce marketten st alr.
Binann koridorunda Matilda ile karfllaflr. Buradaki anlatmda zamandizinsel bir
yol izlenmifltir. Zamanda sreklilik vardr nk Leonun eylemleri ayn gn iinde bafllayp biter. Mekan deiflir, zamanda kk atlamalar olur. Ama zaman ve
eylem yoluyla kurulan anlatm mant nedeniyle zihnimiz karflmaz. nce bir binadadr, ifli bitince evine dner, dnerken hemen evinin yanndaki markete urar,
marketten kp apartmana girer. Eylemler de gnlk hayatmzda alflkn olduumuz, kolayca anlayabileceimiz bir dizilimle sralanmfltr. Aradaki zaman, mekan
ve eylem atlamalar zamandizinsel mant bozmayacak biimde yapldndan neden-sonu iliflkisini kurabiliriz ve yky kolayca alglayabiliriz.
Klasik anlatlarda olaylar bafllang, geliflme ve sonu yaps sergilerler. Bafllangta yknn sorunu, ana atflma sergilenir. Geliflme blmnde olaylar younlaflr, atflma glenir. Seyircinin tahminlerini bofla karan, erteleyen ya da yanltan olaylar geciktirim ve srprizleri ortaya karr. Geciktirim, beklenen sona varfl erteleyen olaylarla, srpriz ise, olaylarda ters dnfllerle seyircinin yeni tahminler yapmasn ve filmin sonunu merak etmesini salayan tekniklerdir. Usta rneiyle aklayalm: Filmin bafllang blmnde ana atflmay ve sorunu tandk.
Doann hayalini gereklefltirme tutkusu, kocasnn kendisine bu kadar byk bir
tutkuyla bal olmadn dflnen Emineyi mutsuz eder. lk uma deneyindeki
baflarszlkla birlikte aralarnda atflma bafllar. Emine, hayalinden vazgemeyen
Doan terk eder. Bundan sonra, geliflme blmnde sorunun baflka sorunlara,
iliflkilerde bunalmlara yol atn grrz. Karsn zleyen Doan onu yeniden
kazanabilmek iin uak hevesinden vazgeer. Emineyi eve dnmeye ikna eder.
Ua bir hurdala brakrlar. Emine ile Doann aras dzelir ama uak, Doann
aklndan kmamfltr. Mutsuzdur. Yeniden uakla uraflmaya bafllarsa Emineyi
kaybedeceini bilmektedir. Bir gece, ua yapt atlyeyi yakar. Doann ua
yapmasn ok isteyen Ersunun olu Uur, havaclk mzesinden pervane alarken yakalanr. Babas onu cezalandrnca evden kaar. Onu hurdaya attklar uan iinde bulurlar. Herkes mutsuz, iliflkiler souk ve mesafelidir. Olaylarn durumu daha karmaflk hale getirdii bu geliflme blmnde nasl yeniden mutlu olacaklarn merak ederiz. Doann uan tekrar yapmas, uabilmesi mutluluu
salayacaktr ama Eminenin buna izin verip vermeyeceini bilemeyiz.
37
Sonu blmnde ise atflmann en yksek fliddetine ulaflt doruk noktasna

varlr, atflma zlr ve film sona erer. yknn bafllangcnda var olan durumdan sondaki duruma gelene dek deiflimler olur. Karakterlerin hayat, bakfl as,
iliflkileri az ya da ok bir deiflime urar. Ustada sonu blm Eminenin kararn deifltirmesiyle bafllar. Emine ua geri gtrmelerini ister. Doan yeniden uayla uraflmaya bafllar. Ua hazrlar. Uma denemesinin yaplaca gn hepsi
heyecanldr. Filmin doruk noktas bu sahnede bafllar. Doann baflarmasn isteriz ama sonutan emin olamayz. Emine, Ersun, kars ve ocuklar da oradadr.
Doan uaa biner, alfltrr ama hareket edemez. Konta kapatr. kinci bir baflarszlktan korkmaktadr. Emine uaa binip Doann yanna oturur ve onu yreklendirir. Birlikte uarlar. Filmin baflkarakteri Doan, sevdii insan kaybetmemek
iin zveride bulunurken kendisini gereklefltiremedii, hayallerine ulaflamad
iin mutsuz olmufltur. Emine ise, kocas iin hayalinin ne kadar nemli olduunu
anlar. Bu tutkuyu kendisine rakip olarak grp onunla savaflmak yerine desteklemesinin iliflkilerini daha iyi bir hale getireceini kavrar. Filmin kahramanlarnn hayata, iliflkilere, insanlara bakfl alarnda, seim ve kararlarnda deiflmeler olur.
Bir anlatda gemifle dnfl ya da ileriye atlama gibi zaman srekliliini
bozan blmler
SIRA SZDE
olsa da olay rgsnn dorusall neden bozulmaz?
Geciktirim
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Seyirci film boyunca olaylarn geliflimine, karakterlerin baflna gelecek olaylara, yS O Rtahmin
U
knn nasl biteceine iliflkin tahminlerde bulunur. Film, ilk baflta
ettii ya
da arzu ettii gibi bitse de seyircinin sona varana dek filmi izlemesini, izlerken merak duygusunun kflkrtlmasyla zevk almasn salayacak yntemler
D K K A T gerekir. Bu
yntemlerden biri olan geciktirim (suspense), beklenen sona varfln ertelenmesi,
olaylarn nasl ilerleyeceine iliflkin belirsizlik yaratlmas anlamna
gelir. GeciktiSIRA SZDE
rim (kuflku) tekniini baflaryla kullanan ynetmenlerden biri olan Alfred Hitchcockun rneinden yola karak aklayalm: Bir masada oturmufl yemek yiyen
iki kifli ve masann altnda bir bomba olduunu dflnelim. AMALARIMIZ
Eer seyirci masann
altnda bomba olduunu bilmez ve bomba aniden patlarsa bu srpriz olur. Ama
eer seyirci masann altndaki bombay, her an patlayabileceini biliyor, karakterK T A P
ler de bu tehlikenin farknda deilse bu bir geciktirimdir. Seyirci
karakterlerin lp
lmeyeceini, oradan bir nedenle uzaklaflmay baflarp baflaramayacaklarn merak
eder ve eflitli tahminlerde bulunur. Bylece filme olan ilgisi canl tutulur. AntagoTELEVZYON
nistin gl olmas, kahramann amacna ulaflamadnda kaybedecei fleyin byk olmas, ciddi bir tehdit altnda bulunmas geciktirimi glendirir. Seyirci, karakterler iin kayglanrsa geciktirim daha etkili olur ve gerilim ykselir.
N N
NTERNET
Karakter
Her bir film bafllarndan bir fleyler geen birilerinin yksn anlatr. Onlar filmin
karakterleridir. Genellikle olaylar bir karakterin evresinde dner. Bu, filmin baflkarakteridir. Bu karaktere protagonist diyoruz. Karflsnda, genellikle filmin sonuna dek atflma iinde bulunduu bir karflt karakter vardr. Bu da antagonisttir. Filmin doruk noktasnda bu iki karakterin atflmas dorua kar ve zlr.
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
38
Film ve Video Kltr
Fotoraf 2.3
Kuzularn
Sessizlii. Filmin
protagonisti FBI
ajan Starling ve
antagonisti Dr.
Hannibal.
Baz karakterler daha yzeysel yanstlr ve filmin yks iinde ok fazla yer
kaplamazken bazlarn da tm film boyunca en ayrntl biimde tanrz. Karakter,
tpk gerek insanlar gibi boyuttan oluflur: Ruhsal, toplumsal, fiziksel.
Fiziksel boyut: Karakterin dfl grnfl, duruflu, mimikleri, jestleri, giyinme
ve yrme biimi gibi zellikler onun fiziksel boyutunu oluflturur.
Toplumsal boyut: Karakterin ailesi, eitim dzeyi, ekonomik durumu, mesleki hayat, yaflad ev, inanlar, politik grfl, dnyaya bakfl onun toplumsal boyutunu oluflturan zelliklerden bazlardr.
Ruhsal boyut: Karakterin doduu andan bafllayarak yafladklarnn onda brakt izler, dflleri, anlar, karmaflalar, duygusal zellikleri, gdleri, bilinaltndan kaynaklanan davranfllar ya da saplantlar onun ruhsal boyutunu
oluflturur.
Bir karakter bu boyutuyla tam bir karaktere dnflr. Biri eksik olsa karakterin inandrcl da azalr. Filmde karakterin btn boyutlarna iliflkin her bir
zellii grmesek de onun davranfllar, seimleri ve kararlar bu zelliklerinden
kaynakland iin filme yansrlar. Bu boyut birbiriyle ve ykde olan biten karflsnda karakterin gsterdii tepkilerle ne kadar tutarlysa filmin inandrcl da o
kadar artar. Karakterin nasl biri olduunu biz seyirciler kendi kendimize hayal gcmzle yaratmayz. Filmdeki ipular, karakterin davranfllar, seimleri, konuflma
biimi, dfl grnfl, kararlar, eylemleri onu bize tantr.
Vaviende (Durul, Yamur Taylan, 2009) Celalin, hem karsn aflalamas ve
sevgisiz davranfllar hem de pavyonda alflan bir kadnn karflsndaki eziklii
onun ikiyzl biri olduunu anlamamz salar. Bylece karsnn biriktirdii paraya sahip olabilmek iin onu ldrme giriflimi bizi flaflrtmaz. Balda (Semih Kaplanolu, 2010) Yusufun ekingenlii, kekemelii, anne ve babasyla iliflkileri, olaylara ve durumlara gsterdii tepkiler, bask altndayken bulduu zmler onu bir
karakter olarak bize yanstr. Seren Ycenin ounluk (2010) filmindeki Mertkann zgn olduunda dinledii mzik, iinde yaflad toplumdaki genel beenilere ve tepkilere sahip olduunu gsterir.
Fotoraf 2.4
ounluk. Mertkan
karakteri,
davranfllar, dfl
grnfl,
iliflkilerinde verdii
tepkileriyle
ounluun bir
yesidir.
39
ykleme, yalnzca yk kurgusunun yaplmasyla gerekleflmez. Kiflilefltirme,

baflka deyiflle karakter yaratma, bu srecin nemli bir parasdr. Karakterlerin
inandrc olmas filmin baflarsn etkiler. Karakterin inandrcln salayan bafllca eler; gd, deiflme, tutarllktr.
Gd
Filmlerdeki karakterler yk sresince bir fleyler yaparlar ya da bafllarna bir fleyler gelir. Eylemleri, yknn ilerleyiflini belirler. Bu eylemler baz dfl nedenlere ve
karakterlerin gdlerine bal olarak ortaya kar. Yani, onlar flyle ya da byle
davranmaya, tepki gstermeye iten, gdleyen bir neden vardr. Kimi gdler ksa srelidir, dflsaldr ya da geicidir, kimileri de karakterin kiflilik zelliklerinden,
gemifl yaflantsndan kaynaklanan ve btn hayatndaki eylemlerini belirleyen baflat bir gddr. Karakterin yemek yemesine neden olan fley alk gdsdr ama
ok fazla alflmas baflarma gdsnden kaynaklanabilir. Filmin yks iinde karakterin eylemleri onu gdleyen fleyi, davranfllarnn ardndaki gerek ve gizli
nedeni anlamamz salar. Senaryo yazarlar karakterleri yaratrken onlar gdleyen fleyi dflnmek zorundadrlar. Gerek hayattaki gibi, her karakterin, zellikle
de protagonist ve antagonistin gdlerini bilmek nasl davranacaklarn belirlemede kolaylk salar. Dier yandan, gerek hayattaki karakterlere benzerliklerini oaltr, inandrclklarn glendirir.
Deiflme
Karakterler yk iinde atflmalara girer, bir fleylerle ya da birileriyle ve hatta bazen kendileriyle mcadele ederler. Bir atflma yaflayan kifli az ya da ok, flu ya da
bu ynde deiflir. Deiflmeleri, yafladklarndan etkilendiklerini, rnein, ders aldklarn, glendiklerini ya da piflman olduklarn gsterir. Bu da film karakterlerinin gerek hayattaki kiflilere daha ok benzemesine, inandrc ve gerekmifl gibi
grnmelerine yardmc olur. Deiflme adm adm, belirli olaylar ve durumlar sonucunda ortaya kar. Anszn deiflen ya da tutarl nedenler olmadan bambaflka
bir kiflilie, dnya grflne brnen karakter inandrc olmaz. Gemiflin Glgesinde (American History X, Tony Kaye, 1998) adl filmin baflkarakteri Derek, filmin
baflnda rk bir rgtn yesi ve bir katildir. yk, Derekin deiflim srecini, hapishaneden ktktan sonra bambaflka bir insan oluflunu anlatr. Bu filmde karakterin olumlu yndeki deiflimi yaflad pek ok olay ve tand farkl insanlar sayesinde gerekleflir.
Fotoraf 2.5
Gemiflin
Glgesinde.
Derekin dnya
grflnde ve
davranfllarndaki
deiflimi dfl
grnflne de
yansr.
Tutarllk
Karakterlerin fiziksel, toplumsal ve ruhsal boyutlaryla yaratlmalar gerektiinden
sz etmifltik. Karakterin eylemi bu boyuttaki zelliklerine uygun olmaldr. y-
40
Film ve Video Kltr
k boyunca yapt seimler, kararlar, davranfllar onun toplumsal ve ruhsal gemifliyle, fiziksel zelliklerinin kifliliine yansma biimiyle tutarlysa karakter inandrc olabilir. Bu tutarllk tmyle yk iinde kurulur. Seyircinin karakter hakknda bildikleri ve izlenimi onun ne yapp yapamayaca konusunda bir fikir sahibi olmasn salar. Aykr gibi grnen ve flaflrtc eylemlerin bile karakterin bir yanyla ilintili olmas, seyircinin bunu anlamas gerekir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Sinemann ilk dnemlerinde filmin baflkarakterleri kahramanca zelliklere sahipti. Olumlu toplumsal deerleri temsil ederler, iyi ve doru olan yaparlar, su iflS O R U insanln yararna kahramanca feda ederlerdi. 1930larda bu
lemezler, kendilerini
zellikleri yanstmayan kahramanlar ortaya kmaya bafllad. Sinema yaznnda anti-kahraman Ddenilen
K K A T bu karakterler cesaret, fiziksel dayankllk, drstlk gibi geleneksel kahraman zelliklerine sahip deildirler, geleneksel deerlere ve herhangi bir ideale bal deillerdir, kontrol edemedikleri bir dnyada kendilerini aresiz
SIRA SZDE
hissederler, ounluu mutlu eden fleylerden nadiren mutlu olurlar, asidirler, toplum dfl olmakla vnrler. Dervifl Zaimin Tabutta Rveflata (1996) adl filminin
kahramanAMALARIMIZ
Mahsun bir anti-kahramandr. Taksi fifor (Taxi Driver, Martin Scorsese, 1976) filmindeki Travis, Otomatik Portakal (A Clockwork Orange, Stanley Kubrick, 1971) filmindeki Alex de anti-kahraman rnekleridir.
N N
K Fotoraf
T A P
2.6
Anti-kahramanlar.
Taksi fifr
T Efilmindeki
L E V Z Y O N Travis ve
Otomatik Portakal
filmindeki Alex
anti-kahraman
rnekleridir.
NTERNET
SIRA SZDE
Seyirciler kendi
hayatlarnda hi karlamadklar, yaam biimleri ok farkl
olan karakterleri anlatan filmlerden neden holanrlar?
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
atflma
Filmlerde karakterlerin iine girdii pek ok atflma grrz. Bunlardan biri filmin
temel atflmasdr ve kahramann mcadelesinin nedenidir. Filmin sonunda bu atflma zlr. atflma, karakterden doar. Karakterler de kendilerini bu atflmalarn iinde ortaya koyar. Filmin yksnn sonunu tahmin etsek ya da bilsek bile atflmadan kaynaklanan mcadeleyi seyretmek hoflumuza gider. Bizi ilgilendiren o atflmay zme ulafltracak mcadeledir. Bu mcadeleye tank olmay severiz. atflmalar farkl trlerde olabilir:
atflma: Karakterin kendisinden kaynaklanan bir engel i atflmaya neden olur.
Dfl atflma: Kahramann baflka biriyle, bir nesneyle, doal bir gle ya da
bir felaketle olan atflmas dfl atflmadr.
fiimdi rneklerle bu konuyu aklayalm. Avatar (Avatar, James Cameron, 2009)
filminde iki farkl dnya, bu dnyalarn farkl deerleri ve onlar temsil eden karakterler olduunu grrz. Bu filmin temel atflmas filmin kahraman Jake ile Albay Miles arasnda gerekleflir. Bu bir dfl atflmadr. Jake, Pandorada yaflayan ka-
41
bilenin yok edilmesine karfl karak onlarn tarafnda yer alr. Albay ise sonucu ne
olursa olsun bu savafl kazanmak istemektedir. Jake, insani deerleri, barflll ve
duyguyu temsil ederken Albay, askeri zihniyeti, savafl yanlln, gc temsil eder.
Bu iki karakter ile taraftarlar filmin sonundaki savafl sahnesinde kyasya bir mcadeleye giriflirler.
Fotoraf 2.7
Avatar. Bu filmin
temel atflmas
filmin kahraman
Jake ile Albay Miles
arasnda
gerekleflir.
Temel atflmann film boyunca devam edebilmesi iin atflan taraflarn eflit
gte olmas gerekir. Bu, ayn deerlere ya da fiziksel gce sahip olmalar anlamna gelmez. Her iki taraf da, yani hem protagonist hem de antagonist, isteklerine
ulaflmak konusunda kararl, dayankl ve istekli olmaldr ki atflma srsn. Avatarda hem Jake, hem de Albay atflmay srdrmek iin yeterli iradeye sahiptirler.
atflmaya rnek olarak, Siyah Kuu (Black Swan, Darren Aronofsky, 2010)
filmini rnek verebiliriz. Filmin baflkarakteri Nina, baflarl bir balerin olmasn engelleyen korkularyla, paranoyalaryla mcadele eder. Film, onun ruhsal durumunu yanstan sahnelerle doludur. Biz de zaman zaman Ninann yaflad ve grd fleylerin gerek olup olmadndan kuflkulanrz.
Fotoraf 2.8
Siyah Kuu.
Ninann i
atflmas siyah ve
beyaz kuu
arasndaki
atflmayla
somutlafltrlr.
Filmlerde hem i hem de dfl atflma olabilir. Ustada Doan, karsn kaybetmemek iin en byk tutkusundan vazgemifltir ama iinden atamad uak yapp uurmay yeniden denememek iin kendisiyle savaflr. Bu, karakterin i atflmasdr. Doann karsyla olan anlaflmazl ve atflmas ise dfl atflmadr.
Anlatda Zamann Kurulmas

yknn zaman ile anlatnn yani filmin zaman eflit deildir. Yani ykdeki olaylarn sresi ile bu olaylarn anlatlma sresi farkldr. yknn kurulmas, filmin
zaman boyutunun da kurulmas anlamna gelir. Birinci nitede kurgu konusunu
anlatrken zamanla ilgili sylediklerimizi hatrlaynz. Sinema, yalnzca grnt
iindeki hareket, kamera hareketleri ya da kurgu yoluyla zaman yaratan bir sanat
deildir. ykleme, yani anlaty kurma srasnda da filmin zaman boyutu oluflur.
Bu nasl gerekleflir?
42
Film ve Video Kltr
a. Olaylarn art arda gelifliyle. Her fleyden nce, olaylar yle bir ardllk iinde
anlatlr ki aralarda atlamalar olsa bile eer nedensellik korunmuflsa belli bir
zamansal akfl oluflur. Bir filmi izlerken, yk zamann olay rgsnn
sunduklarnn temelinde olufltururuz. rnein olay rgs olaylar zamandizinsel dzenin dflnda sunabilir. Olaylar zamandizinsel dzende gsterilse
bile, ou olay rgs her ayrnty baflndan sonuna dek gstermez. (Bordwell,Thompson, 2008:80). rnein, karakteri uyurken gsteren bir sahneden sonra sabah olduunu ve uyandn, sonra da hazrlanp evden ktn anlatan bir sahne gryorsak burada eylem srasna, dolaysyla zamandizinsel akfla yakn bir sralama vardr. Gece uyuma sahnesinden sonra karakteri fabrikada alflrken gryorsak bu sralamada belli olaylar atlanmfl ve
aradaki boflluu doldurmak seyirciye braklmfltr. Yaflam deneyimimiz nedensellii, yani olaylarn olufl nedenini ve sonucunu kurmamz salar.
b. Farkl zaman dilimlerinin ardl olaylarn arasna girmesiyle. yk hangi ada, ylda, gnde geerse gesin anlatm olaylar o anda oluyormufl gibi kurulur. Buna flimdiki zaman diyelim. Gemiflte yaflanan bir olay bu flimdiki
zaman olaylarnn arasnda bir yerde anlatldnda zamandizinsel dzenin
dflna klmfl olur. Bir gemifle dnfl basite bir yknn olay rgsnn
zamandizinsel dzenin dflnda sunduu bir blmdr. (Bordwell, Thompson, 2008:80) Tekrarlanan olaylarn, rya ve gndz dfllerini anlatan sahnelerin, gemifl zaman, flimdiki ve gelecek zaman olaylarnn seyircinin alglamasn zorlafltrmadan yklenmesiyle yeni bir zaman boyutu ortaya kar.
c. yk sresinin skfltrlmas ya da geniflletilmesiyle. Kimi filmlerde o kadar
uzun bir srede geen bir yk anlatlr ki zaman atlamalar byk olur. Genellikle bir filmin olay rgs yk sresinin belirli dilimlerini seer (Bordwell, Thompson, 2008:81). yk 2 yllk bir sreyi kaplayabilir ama olay rgs yalnzca anlatlmas gereken olaylar sunarak bu 2 yl 2 saatlik bir srede anlatr. Tam tersi de mmkndr. ok ksa bir sre iinde geen bir yk 2, 3 saate yaylarak anlatlabilir. Her iki durumda da zamandizin zorlayc
biimde bozulur ama yk, ya olaylar arasndaki neden-sonu iliflkisi ya da
karakter, tema, eylem ve mekan gibi baflka bir e araclyla kurulur.
d. Seyircinin sreyi alglayflnn ynetilmesiyle. Seyircinin heyecanlanmas,
duygulanmas ya da kuflkulanmas, filmi seyrederken hissettii sre duygusunu etkiler. Buna psikolojik zaman da diyebiliriz. Klasik anlat olay rgs,
karakter ve atflma elerini seyircinin ilgisini ve merak duygusunu canl tutacak biimde bir araya getirir. Seyirci, karakterlerin baflna neler geleceini,
iine girdikleri atflmalardan nasl kacaklarn merak ettii srece filmden
kopmayacaktr. Bunu salamann eflitli tekniklerinden biri de geciktirimdir.
Karakterler ve olaylar hakknda verilen bilgiler seyircide beklentiler, tahminler, kayg ya da sevin gibi duygular oluflturur. Zaman alglayflmz ounlukla bunlara bal olduu iin geciktirim ve benzeri yntemler, hem bir sahnenin hem de btn filmin seyircide uyandrd sre duygusunu etkiler.
Klasik anlatlar, seyircide gereklik izlenimi yaratrlar. Seyirci, seyrettii olaylarn gerekten olan olaylar olduunu dflnr. Karakterlerle zdefllik kurar, ykye inanr, kendilerini filmin dnyas iindeymifl gibi hissederler. Bu gereklik yanlsamas, klasik anlatnn nedensellie dayal olay rgs, inandrc karakter yaratma yntemleri, atflmalarn sergilenmesi ve zlmesiyle gerekleflir. Klasik anlatnn bafllca zellikleri, tr filmlerinin kendine zg gelenekleriyle yaplan filmlerde de grlr.
MODERN ANLATI
Sinema 1800l yllarn sonunda bir elence arac olarak toplum hayatna girdii
zaman film endstrisi daha ok seyirci ekebilmek iin yollar, yntemler bulmaya
bafllamflt. Klasik anlatnn kurallar, gelenekleri de bu abalar ve deneyimlerle ortaya kt. 1950li yllarn sonlarna gelindiinde zellikle Avrupada yaflayan sanatlarn, sanat ve dflnce ortamnn katklaryla yeni sinema anlayfllar ortaya kmaya bafllad. Bresson, Antonioni, Bergman, Godard, Pasolini, Resnais, Tarkovski
gibi modernist ynetmenler genel olarak klasik anlatnn kurallarn ve geleneklerini ykarak yeni anlatm yntemleri aradlar. Bylece modern (adafl) anlat olarak adlandrlan farkl biimler ortaya kt.
Modern anlatlar belirli kurallar ve geleneklerle aklayamayz; nk bu anlatlar varolan gelenekleri ykmak, endstrinin gereklerinin dflnda, daha zgr anlatm olanaklar bulma abalarnn sonucunda ortaya kmfltr; ancak, ortak ynlerinden, zellikle yklemeyle ilgili yntemlerinden sz edebiliriz. Modern anlatlarda;
Olay rgs dorusal deildir.
Olaylar arasndaki nedensellik iliflkisi zayftr.
Anlat elerinin oluflturulma ve sunulma biimi, karakterlerin, olaylarn,
yknn tamamlanmamfl olduu izlenimini yaratr.
Olaylarn akflyla ilgisi olmayan baflka olaylar, blmler filmde yer alabilir.
Karakterlerin gemiflleri, onlar gdleyen fleyler ve amalar belirsizdir. Seyircinin onlarla zdeflleflmesi gleflir. Modern sinemada karakterlere younlaflma psikolojik karakterlefltirmeyi iermez. Modern sanat filmlerinin ilgi oda zel bir karakterin zel bir evreyle karfllaflmasndan ziyade karakterlerin genel insani durumudur. (Kovacs, 2010:68).
atflmalar ak ve berrak deildir.
Filmin sonunda atflmalar zlmeyebilir.
Olaylarn nasl sonuland, karakterlere ne olduu seyircinin yorumuna
braklabilir.
Olaylarn ncesi, nedenleri konusunda seyirciye bilgi verilmez.
Bir olay anlatlmak yerine yalnzca ima edilir. Bu olayn olduuna iliflkin bir
izlenim ediniriz. Buna eksiltme denir.
Olaylardan ok kavramlar, dflnceler, tema ne kar.
Seyircinin filmin anlatt olaylardan ok nasl anlatt zerinde dflnmesi
istenir.
Modern anlatlar, seyircinin filme dflnsel olarak katlmasn, filmin olaylarna
kaplp gitmek yerine hem anlatlann ardndaki dflncelere hem de anlatma biimine younlaflmasn ister. fiimdi Robert Bressonun Yankesici (Pickpocket, 1959)
ve Michelangelo Antonioninin Tutulma (LEclisse, 1962) adl filmlerini inceleyerek
modern anlatnn zelliklerini daha iyi anlamaya alflalm.
Yankesicide olaylar birbirlerini neredeyse ok az bir nedensellikle izler. Olaylar arasnda zaman atlamalar vardr ve atlanan o sreler iinde neler olup bittii
bize anlatlmaz. Filmin kahraman at yarfllarn seyreden, otobste ya da kalabalk
bir caddedeki insanlarn ceplerinden czdanlarn alar. Film boyunca bunu neden
yaptna iliflkin ak bir bilgi verilmez. Annesiyle neden ilgilenmediini, niye alflmak yerine hrszlk yaptn, herhangi bir eitimi ya da becerisi olup olmadn, ald paralara karfln yaflantsnn niye deiflmediini bilmeyiz. Davranfllarnn
ardndaki nedenleri, nasl biri olduunu anlayamayz. Olaylardan hi etkilenmiyor
43
44
Film ve Video Kltr
gibi duygusuz bir ifadesi vardr. Annesinin lmne bile alamas son derece yapaydr. Bu nedenlerle onunla zdeflleflmemiz imkansz hale gelir. Baflkarakter yaptklarn, baflna gelenleri zaman zaman bir deftere yazarak anlatr. Ancak, anlatt
fleyler filmde grdklerimizin dflnda ek bir bilgi, aklama iermez. Filmde hemen hemen hibir atflma yoktur. Karakterler arasndaki konuflmalar ou kez sonulanmadan ya da belirli bir dflnce oluflturmadan kesilir. Polis karakteri ile yankesici arasnda hrszlk hakknda baz konuflmalar geer ama klasik anlatlardaki
gibi bir polis-hrsz atflmas ya da takibi yoktur. Yankesicide, karakterlerin sunulufl biimi, atflma esinin ve nedenselliin yokluu onu gerekliin taklidini yapan, gereklik yanlsamas yaratan bir anlat olmaktan uzaklafltrmfltr. Klasik anlatlardan tmyle farkl bir yapdadr.
Fotoraf 2.9
Yankesici. Robert
Bressonun bu filmi
modern anlatnn
zelliklerini taflr.
Tutulmada da olaylar arasndaki nedensellik ba olduka zayf tutulmufltur.

Araya giren baz olaylar ya da blmlerin anlamn kavramakta zorlanrz. nk,
bunlarn dier olaylarla zaman, mekan ya da eylem asndan balants yoktur.
Filmin yksn ilerletme ifllevi grmezler. rnein, kadn kahraman filmin baflnda sevgilisinden ayrlr. Bu ayrln onun zerinde nasl bir etki yapt daha sonraki blmlerde nemsizleflir ve unutulur. Bir arkadaflnn kpei evden kaar.
Hep birlikte dflarya kp onu ararlar. Ama bu olay dier olaylarla tamamen ilgisizdir ve anlatnn ilerlemesine hibir katkda bulunmaz. Karakterlerin ruhsal durumlar aniden deiflir ve neden deifltiini anlamayz. Kahramanlar herhangi bir
fleyin peflinde koflmaz ya da mcadele etmezler. Klasik anlatlardaki gibi bir atflma yoktur. Filmin sonunda hibir fley olmaz. Filmin kahramanlar olan iki gen buluflmak iin szleflmifllerdir ama buluflma yerinde kimse yoktur. Buluflup buluflmadklarn ya da daha sonra grflp grflmediklerini bilmeyiz. Karakterler ve olaylar hakknda bize verilen, gsterilen bilgilerle onlarn serveninden ok anlatlanlarn ne anlama gelebilecei zerinde dflnrz. Tutulma, seyircinin, yalnzca karakterlerin serveniyle zaman geirmesini istemez. Tam tersine, seyirciyi, modern
dnyada insanlarn birbirlerine, duygularna yabanclaflmas, tutulmaya benzer bir
durumda kalmalar zerinde dflnmeye yneltir.
Her iki filmde de modern anlatlarda yaygn olarak grlen anlatsal zelliklerin ounu buluyoruz. Baflka filmlerde de hem bu zelliklere hem de daha deiflik anlatsal yntemlere rastlamak mmkndr.
45
Fotoraf 2.10
Tutulma.
Michelangelo
Antonioninin bu
filmi modern
anlatnn
zelliklerini taflr.
POSTMODERN ANLATI
Postmodernizmin sinemadaki yansmalar 1980lerde grlmeye bafllanmfltr. Modern anlatlar klasik anlat geleneklerinden uzaklaflmfl, ana akm sinemann uzlaflmlarn tekrarlamayan biimsel ve tematik arayfllara girmiflti. Anlatda dorusalln krlmas modernist filmlerin en belirgin zellii olarak karflmza kmflt. Postmodern anlatlar ise, klasik anlatnn dorusallna geri dnmfltr. Anlatl tarzndaki bu deiflimi olanakl hale getiren her fleyden nce film endstrisinin yapsndaki ve teknolojideki deiflimlerdir. Gl film endstrileri, zellikle Hollywood,
yalnzca byk stdyolarn karar verici olduu sistemi yumuflatmfl, daha esnek
bamsz yapm biimlerini denemeye bafllamfltr. Endstri, elendirmeye ynelik
arayfllar nedeniyle byk medya flirketleriyle iflbirliine baflvurur. Bunlar, teknoloji, endstrideki uygulamalar ve kltrel biimler arasndaki snrlar siliklefltirmifltir. (Hill, 1998). Filmleri daha ok seyirciye satmann bafllca yollarndan biri de kitlesel beenileri tatmin etmektir. Ancak, sinema anlatlarnda tmyle eski filmlerin
kalplarn tekrarlamak ve klasik anlatya dnfl de bu an alglama biimine, sorunlarna ve hzna uymayacaktr. Son 20, 30 yl iinde yaplmfl, klasik ve modern
anlatlarn kimi zelliklerini barndran ama ayn zamanda bu zellikleri farkl biimde kullanp biraya getiren filmler postmodern kavram altnda deerlendirilmektedir. Bu anlatlar hem film endstrisinin beklentilerine uyum salamfl hem de
yeni bir tarz iinde gnn seyirci algsn tatmin etmifltir. Her bir filmin kendi anlats iinde deiflik yntemleri kullanma biimi farkl olabilir. Postmodern filmler
her fleyi daha az ciddiye alrlar. Her fleyden bir para seip bir araya getirme, baflka filmlerden, sanat dallarndan alntlar yapma, ince alayla ciddi konular ve eserleri hafiflefltirme gibi yntemlerle yksek sanat ve kitle sanat ayrmn elefltirirler.
Postmodern anlatda karfllafltmz bafllca anlatsal yntemleri flyle sralayabiliriz:
z-dflnmsellik: Filmin, anlatma eylemini, sinema tarihine ve tekniine
zg eleri sergilemesi ve aa vurmasdr. Klasik anlatlarda ise anlatm,
yani ykleme seyirciden gizlenir.
Metinleraraslk: Bir filmde baflka bir filme, sanat eserine, popler kltre ve
medya rnlerine gnderme yaplmas.
Alntlar yapma: Dier anlat tarzlarndan, filmlerden ya da sanat eserlerinden
alntlar yapmak. O metinlerdeki kalplar, anlatmlar, biemleri kopyalamak.
Kolaj: Birbirinden farkl biemleri, tr kalplarn bir arada kullanmaktr.
Parodi: Ciddi bir eserin, belli bir yk kalbnn, trn komiklefltirilerek taklit edilmesidir.
Eklektizm: fle yarayabilecek yntemleri ve eleri aralarndaki dflnsel, biemsel, tarihsel ya da corafi farkllklar nemsemeden bir araya getirmek.
46
Film ve Video Kltr
Postmodern anlatlarn bu zelliklerini; Tarsem Singhn Dflfl (The Fall, 2006),

Jean-Pierre Jeunetn Amelie (Le Fabuleux Destin dAmlie Poulain, 2001) adl filmlerinde grmeye alflalm:
Jean-Pierre Jeunetnun ynettii Amliedeki olay rgs kahramann hayalleri
ve anlaryla blnse de nedensellik ba onu dorusal bir anlat haline getirir. Karakterler arasndaki iliflkileri, ne istediklerini ve sorunlarn kolayca anlarz. Olaylar
neden-sonu iliflkisi iinde birbirleriyle iliflkilidir. Metinleraraslk Amliede hem
yksek sanat eserlerine hem de popler kltre gndermelerle kendini gsterir.
Lady Dinin lm haberini veren bir televizyon program, Kendini Zorro giysileri
iinde hayal eden ve aynaya Zorronun imzasn atan Amlie, Renoir resimlerinin
kopyalarn yapan yafll adam, karakterlerin televizyonda belgesel programlar izlemeleri metinleraraslk rnekleridir. Bu filmde kolajdan da sz edebiliriz. Anlat iine serpifltirilmifl animasyon blmler vardr. Bunlar daha ok Amlienin hayalleri
biiminde ortaya kar ve bu yzden en azndan Amlie karakteriyle ve onun yafladklaryla nedensellik iliflkileri kurulmufl olur.
Fotoraf 2.11
Amlie, sinema
salonunda film
tarihinin bilinen
rneklerinden
birini seyrederken
dier seyircilerin
tepkilerini
izlemekten de
hofllanr.
Tarsemin filmi Dflfl kovboy filmlerine benzeyen bir sahneyle bafllar. Kzlderili, atlar, buharl tren gibi kovboy filmlerine zg eler kullanlmfltr. Nehire dflen bir at karrlar. Bu sahne yk iinde yk anlatmdr. Bir film ekimine ait
bir sahne olduunu daha sonra anlatnn geliflimi iinde anlarz. Karel Reizsn filmi Fransz Temenin Kadn (1980), Spike Jonzeun ynettii Tersyz (2002) gibi
filmlerde de karflmza kan film iinde film yaps postmodern sinemada grlen
yk anlatma yntemlerinden biridir. Film, trlerin, metinlerin bir kolajdr ayn zamanda. Filmin baflkarakteri Roy, kk Alexandriaya eflitli ykler anlatr. Film
bu ykleri izlediimiz blmlerin, Alexandriann ve Royun ryalarnn, o ikisinin hastanedeki gnlerinin karflmndan oluflur. Zaman zaman bu blmler hem
anlatsal eler hem de grnt ve ses araclyla birleflir ya da i ie geer. Roy,
Byk skenderin yksn anlatrken tarihi film tr, 5 kahramann yklerini
anlatrken serven ya da fantastik film trlerinin zellikleri grlr. Alexandria
ameliyat olurken hissettiklerini anlatan bir animasyon eklenmifltir. Film, pek ok
farkl eyi bir araya getirirken eklektik bir tavr seriler. Karakterler zaman ve mekan olarak bir araya gelemeyecek kadar uzaktrlar. Biri Hintli, biri bir kabilenin
yerlisi, bir baflkas Afrikal bir kle, bir maskeli haydut, Darwin ve patlayclar ya-
47
pan bir adam. Bu karakterler ayn servenin iinde yer alr. Semah yapan Mevleviler, Tac Mahal gibi ok farkl corafyalardan eler hibir mantk ya da nedensellik kurulmadan yerlefltirilmifltir. Metinleraraslk bu kolaj ve eklektizm iinde ortaya kar. Darwin, Byk skender Royun anlatt yklerin kahramanlardr.
Filmde pek ok zdflnmsellik rneine de rastlamak olanakldr. Aslnda, Dflfl, btn olarak yk anlatma zerine bir film. Sinemann hayal kurma, hi olmayacak fleyleri bile olmufl gibi gsterme becerisini anlatr. Alexandria kapdaki
delikten duvara yansyan glgeyi fark eder. Bu, ters grnen bir attr. Bir fotorafa bakarken parman ayn noktada sabitleyip gzlerini srayla kapatp aar. Parma fotorafn bir sana bir soluna geiyormufl gibi grnr. Bunlar optik teknolojisiyle sinemann temeli olan grntnn kaydedilmesi, projeksiyonu ve kameralarn mercek yapsyla ilgilidir ve zellikle sinemann ilk yllarndaki teknik bulufllar ve geliflmeleri anmsatrlar. Dflfl, sessiz sinema tarihinin art arda sralanmfl
unutulmaz aksiyon sahneleriyle biter.
Fotoraf 2.12
Alexandria,
sinemann ne
olduunu bilmez.
Film izlememifltir.
Duvara dflen at
glgesine tpk bir
film seyreder gibi
ilgiyle bakar.
Fotoraf 2.13
Dflfln farkl
zaman ve
mekanlardan gelen
kahramanlar.
SIRAyerine
SZDE neden yeni
Sinema sanatlar kolay ve alfllmfl anlatm biimlerini uygulamak
anlatm yollar aramfllardr?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
48
Film ve Video Kltr
Fotoraf 2.14
Alexandriann
ameliyat
animasyon
trndeki bir
blmle anlatlr.
Fotoraf 2.15
Postmodern anlat
rnekleri. Tarsem
Singhn Dflfl,
Jean-Pierre
Jeunetn Amelie
filmleri.
Bu nitede farkl anlat tarzn ele almaya ve zelliklerini anlatmaya alfltk.

Bir yky anlatmann binlerce yolu olabileceini biliyoruz. Ayn yk deiflik
anlat yaplar iinde anlatlabilir. rnein, Carmen, Prosper Merimenin 1845de
yazd kk bir romandr. Bu yk o gnden bu yana sinema filmi, tiyatro oyunu, bale, opera olarak yaplmfl ve sahnelenmifltir. Romann yks ksaca flyledir: Fabrikada ifli olarak alflan Carmen, dier ifli kadnlardan biriyle kavga eder
ve onu ldrr. Tutuklanr. Onu tutuklayan subay kendisine flk ederek hapishaneden kmay baflarr; ancak, kurtulduktan sonra Subay yannda istemez. Baflka bir erkekle birliktedir. 1983de spanyadan bir ynetmen, Carlos Saura ayn yky anlatr. Saurann filmini dierlerinden farkl klan ise anlatma biimidir. yky flyle kurmufltur: adafl bir dans topluluu, Carmeni sahnelemek iin provalara bafllar. Carmen roln oynayacak dans ile ynetmen arasnda bir aflk iliflkisi bafllar. Ancak, tpk Merimenin romanndaki gibi Carmen bir tek sevgiliyle yetinmez ve ynetmeni aldatr. Film, temsilin provalaryla danslarn, mzisyenlerin
ve ynetmenin prova dflndaki hayatn birbirine yle birlefltirir ki seyrettiimiz
49
sahnenin gerek mi prova m olduunu anlayamayz. Sahnelenecek gsterinin

provas zannettiimiz bir sahnenin karakterlerin prova dflndaki hayatlarna ait olduunu ya da tam tersi gerek zannettiimiz bir sahnede her fleyin provann bir
paras olduunu anlarz. Bylece filmin ynetmeni Saura, gerek ile hayal arasndaki izgiyi bulanklafltrp seyircinin dikkatini yknn kendisinden ok nasl anlatld zerine eker. Grld gibi, yk anlatmann yeni biimlerini bulmak
her zaman mmkndr.
Fotoraf 2.16
Carlos Sauranun
Carmen filmi.
Ynetmen bu filminde
gerek ile hayal
arasndaki izgiyi
bulanklafltrp
seyircinin dikkatini
yknn kendisinden
ok nasl anlatld
zerine eker.
50
Film ve Video Kltr
zet
Anlatlar, tarzlar ve yaplar asndan klasik, modern
ve postmodern anlatlar olarak ele alnabilir. Bunlardan
klasik anlat, sonucu belli olan anlatlara denir. Klasik
bir anlat karakter, atflma ve olay rgs gibi dramatik yapy oluflturan eleri ierir. Klasik anlatlar, seyircide gereklik izlenimi yaratrlar. Klasik anlatlarda olay
rgsnn biimi ok belirleyici olmakla birlikte, olaylar dorusal biimde birbirlerine eklenir ve olaylar arasndaki neden-sonu iliflkileri olduka gldr. Bu durum aslnda zaman, mekan ve eylemde srekliliin korumak iindir. Genellikle olaylar bir karakterin evresinde dner. Baz karakterler daha yzeysel yanstlr
ve filmin yks iinde ok fazla yer kaplamazken; bazlar tm film boyunca en ayrntl biimde anlatlr.
Karakter, ruhsal, toplumsal ve fiziksel olmak zere
boyuttan oluflur. Filmlerde karakterlerin iine girdii
birok atflmaya flahit olunabilir. atflmalar i ve dfl
atflma fleklinde farkl trlerde olabilir.
Modern anlatlar, varolan gelenekleri ykmak, endstrinin gereklerinin dflnda, daha zgr anlatm olanaklar
bulma abalarnn sonucunda ortaya kmfltr. Modern
anlatlar, seyircinin filme dflnsel olarak katlmasn,
filmin olaylar iinde eriyip gitmek yerine hem anlatlann ardndaki dflncelere hem de anlatma biimine
younlaflmasn ister.
Postmodern anlatlar, farkl trlere ait elerin bir arada kullanlabildii, daha nce yaplmfl filmlerden alntlarn, taklitlerin yaplabildii, modern anlatlarn ciddilii yerine sinema sanatnn oyuncu, takliti doasn
ne karan filmlerdir. Bu tarz filmlerin kendi anlatsn
kurma biimi farkl olmakla birlikte genel tavrlarnda
ortak olan zellikler de vardr. Kimi filmlerde bu zelliklerden yalnzca bir kana kimi filmlerde ise tmne
rastlamak olanakldr. Post-modern anlatlarda, zdflnmsellik, metinler araslk, alnt yapma ve kolaj gibi
yeni anlatm yntemleri karflmza kar.
51
Kendimizi Snayalm
1. Sinemada bir yky anlatma biimine ne ad verilir?
a. Anlat
b. Senarya
c. ykleme
d. Hikaye
e. ekim senaryosu
2. Afladakilerden hangisi sinemada ykleme sonunda ortaya kan olgudur?
a. ekim
b. Anlat
c. Diyalog
d. Metin
e. Film yks
3. Klasik bir anlat ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. Olay rgsne dayal, karakterleri, atflmalar,
sonucu belli olan anlatlardr
b. Klasik anlatda olay rgsnn nemi yoktur.
c. Klasik anlat kolaj alflmalarna nem verir.
d. Klasik anlatlarda seyirci Sonra ne olacak? diye
dflnmez.
e. Olaylar ve birbirine neden-sonu iliflkisiyle balanmaz.
4. Afladakilerden hangisi sinemann ilk dnemlerinde filmin karakterinin belirleyici zelliklerinden biri deildir?
a. Toplumsal deerleri temsil eder.
b. yi ve doru olan yapar.
c. Sua karflr.
d. nsanln yararna alflr.
e. Su ifllemez.
5. Kahramann baflka biriyle, bir nesneyle, doal bir
gle ya da bir felaketle olan atflmasna ne ad verilir?
a. Dfl atflma
b. atflma
c. atflma
d. Olay rgs
e. Anlat
6. Olaylardan ok dflnceleri, kavramlar, karakterleri

ne kartan anlatya ne ad verilir?
a. Klasik
b. Postklasik
c. Postmodern
d. Modern
e. Yeni anlatm
7. Afladakilerden hangisi modern anlatlarn belirleyici zeliklerinden biri deildir?
a. Olay rgs dorusal deildir.
b. atflmalar ak ve berrak deildir.
c. Filmin sonunda atflmalar zlmeyebilir.
d. atflmalar ak ve berraktr.
e. Olaylar arasndaki nesnellik iliflkisi zayftr.
8. Afladakilerden hangisi her fleyi daha az ciddiye
alan ve seyirciyle oyun oynayan anlat trdr?
a. Klasik anlat
b. Modern anlat
c. Post-klasik anlat
d. Dz anlat
e. Postmodern anlat
9. Afladakilerden hangisi anlatnn kulland anlat
yntemlerinden biri deildir?
a. atflma oluflturan yap
b. zdflnmsellik
c. Metinler aras olufl
d. Pastifl
e. Kolaj
10. Afladaki filmlerden hangisi post-modern anlat rneklerinden biridir?
a. Yurttafl Kane
b. Amelie
c. Tutulma
d. Yankesici
e. Otomatik Portakal
52
Film ve Video Kltr
1. c
Sra Sizde 1
Klasik anlatda gemifl zamanda olmufl olaylar aktarlrken flimdiki zamanmfl gibi anlatlr. Olaylar o anda oluyormufl duygusunu yaflarz. Filmin asl zaman flimdiki
zamandr. Gemifle dnlrken ya da gelecee gidilirken anlatnn flimdiki zamandan ayrld deiflik yntemlerle ifade edilir. rnein gemifl olaylar, siyah beyaz gsterilir. Gemifl hatrlanr, gelecek hayal edilir.
Bu, genellikle bir karakterin zihnindeki deiflmedir. Karakter, olay akfl iinde gemifli hatrladnda ve bize
gemiflteki olaylar gsterildiinde bunun anlat asndan bir anlam, deeri vardr. Seyirciler bunu olaylar ve
karakterin durumu iinde anladklarndan dorusallk
bozulmaz. Gemifle dnlmfltr ve bir sre sonra flimdiki zamana geri gelinecektir.
2. b
3. a
4. c
5. a
6. d
7. d
8. e
9. a
10. b
Yantnz yanlfl ise Girifl blmn yeniden

okuyunuz.
okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Klasik Anlat blmn
yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Karakter blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise atflma blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Modern Anlat blmn
yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Modern Anlat blmn
yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Postmodern Anlat blmn yeniden okuyunuz.
Sra Sizde 2
Her fleyden nce, farkl insanlarn baflna gelenler, onlarn eylemleri ve hayatlar seyirciye ilgin gelir. Bilmedikleri dnyalar tanrlar. Bu dnyalar kurmaca da olsa
onlarn gerekte var olduu duygusunu yaflarlar. Dier
yandan, karakterler yalnzca kendilerini ifade etmez.
Onlar, baz deerleri, davranfl biimlerini, dflnceleri
de temsil ederler. Seyirci, bu deerler, davranfl ve dflnce biimlerini tand iin yknn ve karakterlerin
kendi hayatyla balantsn kavrayabilir. rnein, zveri, cesaret gibi deerleri temsil eden bir kahraman
hangi yzylda ya da hangi corafyada yaflamfl olursa
olsun seyirciye anlaml gelir. Cesur Yrek adl filmi
anmsaynz.
Sra Sizde 3
Sinema, dier pek ok sanat dalndan farkl olarak byk kitlelerin ilgisini eken, eitim durumu ya da ekonomik koflullar farkl insanlarn izledii bir sanat daldr. zleyici kitle iinde farkl arayfllardan hofllanan seyirciler vardr. Sanatlar, bu tip seyirciye ulaflmak ister.
Dier yandan, sanat, hep yeni biimleri aramak ve denemekle geliflir. Sanatlar, yaratclklarn zorlamaktan,
kendilerini daha iyi ifade edebilecekleri biimleri aramaktan hofllanrlar.
Bordwell D., Thompson K. (2009) Film Sanat: Bir Girifl.
ev: E. Ylmaz, E. S. Onat, Ankara: De Ki Basm
Yaym.
Chatman, S. (1985) Antonioni Or, The Surface Of The
World. Berkeley: University of California Press.
Grata, A. (2004) znel Zamann zinde: Sinemada
Postmodern Zamanlar ve Grfl Noktas, Sinemada
Anlat ve Trler iinde, Der: F.D.Kkkurt, A.
Grata, Ankara: Vadi Yaynlar.
Hill, J. (1998) Film and postmodernism. The Oxford
Guide Film Studies, J. Hill, P. Church Gibson (Eds.)
New York: Oxford University Press.
Kovacs, A. B. (2010) Modernizmi Seyretmek: Avrupa
Sanat Sinemas, 1950-1980, ev: E. Ylmaz, Ankara:
De Ki Basm Yaym
Truffaut, F. (1987) Hitchcock, ev: . Hzl, stanbul:
Afa.
Wellman, W. (2010) Senaryo Yazarnn Yol Haritas.
ev: E. Arduru, stanbul: Altkrkbefl Yaynlar.
Yararlanlan Filmler
Amelie (Jean-Pierre Jeunet, 2001)
Avatar (James Cameron, 2009)
Bal (Semih Kaplanolu, 2010)
Carmen (Carlos Saura, 1983)
ounluk (Seren Yce, 2010)
Dflfl (Tarsem Singh, 2006)
Gemiflin Glgesinde (Tony Kaye, 1998)
Leon (Luc Besson, 1994)
Krmz Deirmen (Baz Luhrmann, 2001)
Kuzularn Sessizlii (Jonathan Demme, 1991)
Otomatik Portakal (Stanley Kubrick, 1971)
Siyah Kuu (Darren Aronofsky, 2010)
Tabutta Rveflata (Dervifl Zaim, 1996)
Taksi fiofr (Martin Scorsese, 1976)
Tutulma (Michelangelo Antonioni, 1962)
Usta (Bahadr Karatafl, 2009)
Vavien (Duru, Yamur Taylan, 2009)
Yankesici (Robert Bresson, 1959)
Yurttafl Kane (Orson Welles, 1941)
53
FLM VE VDEO KLTR
Amalarmz
N
N
N

Trkiye sinemasnn geliflimini iki dnem erevesinde tartflabilecek;
Sinemamz iinde sanat filmlerinin ortaya kfl ve geliflim srecini aklayabilecek;
Popler sinema ve gmen sinemasnn ortaya kfl ve geliflim srecini
aklayabilecek
Anahtar Kavramlar
Trkiye Sinemas
Yeflilam
Sanat Filmi
Popler Sinema
Gmen Sinemas
Altn a
Kriz Yllar
Yeniden Ykselifl Dnemi
indekiler
Film ve Video Kltr
Trkiye Sinemas
GRfi
BAfiLANGI YILLARI VE ALTIN
A
KRZ YILLARI VE YENDEN
YKSELfi DNEM
SANAT FLM
POPLER SNEMA
GMEN SNEMASI
Trkiye Sinemas
GRfi
Trkiye sinemas son on ylda uluslararas platformda ilgiyle izlenen lke sinemalarndan biri haline gelmifltir. Seksenlerden bu yana yaflanan dnflmn ve yeni
bir sinemaclar kuflann ortaya kflnn yerli sinema iin yeni bir dnemin bafllangc olduu sylenebilir. Gerekten de, Kore, Tayvan, ran ve Romanya sinemalarnn ardndan lkemiz sinemas uluslararas film festivallerinde merakla beklenen ve dller kazanan filmleriyle kendinden sz ettirmeyi srdrmektedir. Bu baflarnn son rnei, uluslararas dllere yabanc olmayan Nuri Bilge Ceylann Bir
Zamanlar Anadoluda (2010) adl filminin 64. Cannes Film Festivalinde (2011)
Jri Byk dln bir baflka filmle paylaflmas olmufltur Ceylan, Uzak, klimler
ve Maymun adl filmleriyle de, Susuz Yaz (Metin Erksan, 1963; 1964te Berlin
Film Festivalinde Altn Ay dl) ve Yol (fierif Gren, 1982, Cannesda Altn
Palmiye dl) gibi Trkiye sinemasnn uluslararas dl sahibi yapmlarndan
yllar sonra, Cannes ve baflka uluslararas film festivallerinin byk dllerini kazanmfltr. Britanyann prestijli gazetelerinden The Guardianda yer alan bir deerlendirme yazsnda da belirtildii gibi, Nuri Bilge Ceylan ve Fatih Aknn filmleri,
btn elefltirmenlerin ve sinema merakllarnn stanbuldan ve Trkiyeden szetmelerine ve dnyann bu tarafndan gelecek bir sonraki ynetmeni beklemelerine
yol at (2008, Poirier). Oysa yakn zamanlara gelinceye kadar Trkiyede sinema,
kendi i pazaryla snrl, birka komflu lkeyle az sayda ortak-yapm gereklefltirmifl bir sektrd. Trkiyede sinemann gnmzdeki durumunu daha iyi deerlendirebilmek iin gemiflteki servenine ksaca deinmekte yarar bulunmaktadr.
BAfiLANGI YILLARI VE ALTIN A

Trkiye sinema tarihinin analizini gereklefltirmek iki nedenle gtr. lki, Trkiyede sinemann bafllangc yeterli bir biimde belgelenmemifltir. kincisi, sinemann
ilk yllar, okuluslu ve okkltrl bir toplum olan Osmanl mparatorluunun son
dnemine rastlar; bu da belli bir filmin ilk ulusal yapm olarak belirlenmesi kadar
ilk film gsterilerinin gereklefltirildii merkezin saptanmasn da zorlafltrr. Sinema
tarihileri, sinematografn, 1896-97 civarnda Romanyal Sigmund Weinberg tarafndan, stanbulun o zamanlar Pera adyla bilinen kozmopolit semti Beyolunda halka sunulduu konusunda hemfikirdirler. Ancak bu konuda kesin bir fley sylemek
kolay deildir. lk gsterimlerin zmir ve Selanik gibi, imparatorluun Avrupa ile
iliflkisi asndan nemli merkezlerinden birinde yaplmfl olmas da muhtemeldir.
56
Film ve Video Kltr
Fotoraf 3.1
Birinci Dnya
Savaflnn hemen
ncesinde Fuat
Uzknayn
Ayestefanosdaki
Rus Abidesinin
Yklfl (1914) adl
belgeselin Osmanl
dneminde ekilen
ilk film olduu
sylenir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
lk ulusal filmin ne olduu da sorunlu bir konudur. Sinema tarihiyle

ilgili kitaplarda, Birinci Dnya Savaflnn hemen ncesinde Fuat Uzknay
tarafndan ekilen Ayestefanosdaki
Rus Abidesinin Yklfl (1914) adl
belgeselin Osmanl dneminde ekilen ilk film olduundan sz edilmektedir. Ancak daha yakn zamanlardaki alflmalarda ilk filmin, 1905den
bafllayarak Balkanlarda baz ksa filmler eken Yunanl fotoraflar Manaki kardefller tarafndan gereklefltirildii ileri srlmektedir.
Sinemamz zerine yaplan araflSIRA SZDE
trmalarn ou yerli sinemann tarihini film yapmyla bafllatma eiliminD fi N E L M
dedir. Ancak sinemann Osmanl Trkiyesindeki ilk yllarndaki duruma
S O R U
iliflkin olarak zellikle yabanc filmlerin datm ve gsteriminden sz etmek daha doru olacaktr. Cumhuriyetin kurulduu 1923eDkadar
yerli kurmaca film says yalnzca sekizdir ve ilk yerli yapm flirKKAT
keti olan Kemal Film 1922de kurulmufltur. fiirketin baflna Trkiyede tiyatronun
nde gelen isimlerinden Muhsin Erturul getirilmifl ve Erturul 1922 ile 1953 araSIRA SZDE
snda 29 film
ynetmifltir. Yerli sinema, snrl sayda yapm flirketi ve filmle 1940larn sonuna kadar marjinal bir sektr olarak varln srdrmfltr. Anlan yllarn
sonuna kadar
sektrde yalnzca alt film yapm flirketi etkinliklerini srdrebilmiflAMALARIMIZ
tir. 1917 ile 1946 yllar arasnda ekilen film says da yalnzca 47dir.
N N
K T A P
Konu ile ilgili

K daha
T A Pdetayl bilgiler edinmek iin Berktafl, Esin. (2010) 1940l Yllarn
Trk Sinemas. stanbul: Agora Kitapl. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
Fotoraf 3.2
TELEVZYON
Muhsin Erturul,
sinema alannda
Trkiye'de ilk
nemli katklar
Ngereklefltiren
TERNET
kiflidir; 1922 ile
1953 arasnda 29
film ynetmifltir
TELEVZYON
NTERNET
Trkiye sinemasnda canlanma

kinci Dnya Savafl sonrasnda gerekleflmifltir. zellikle byk kentlerde popler bir elence arac haline
gelen sinema, ulafltrma ve kentleflme
alanlarnda gerekleflen geliflmelere
paralel olarak kk Anadolu kentlerine ve kylere kadar yaylmfltr. Bylece yerli sinema bir kitle mecras haline gelmifl ve giderek kurumsallaflmfltr. 1950lerde ilk canlandrma sinemas filmi (Evvel Zaman inde,
Turgut Demira, 1950) gereklefltirilmifl ilk gifle rekortmeni (Mezarm
Tafltan Oyun, Atf Ylmaz, 1951) ortaya kmfl, ilk renkli film (Halc Kz,
Muhsin Erturul, 1953) ekilmifl ve
SIRA SZDE
SIRA SZDE
57
3. nite - Trkiye Sinemas
D fi N E L M
gsteriflli sinema magazin dergileri yaymlanmfl, yldz yarflmalar dzenlenmifl ve

birok sinema salonu yalnzca yerli film gstermeye bafllamfltr. 1950 ile 1960 araR U
snda 50nin zerinde ynetmen ilk filmlerini ekmifltir. BuS Obyme
dnemi
1960larda zirveye ulaflmfltr. Kapitalizmin Trkiyede ykselifline paralel yaflanan
sektrdeki bu geliflme sonucunda 1960 ile 1972 arasnda Trkiye
ekiD K Ksinemas,
AT
len film says ve bu filmlerin i pazarda kazand genifl poplerlik asndan altn an yaflamfltr. yle ki, 1966 ve 1972 arasnda sinemamz ylda yaklaflk 200
SIRA SZDE
filmle dnyada en ok film reten ulusal sinemalardan biri haline gelmifl ve
1972de 301 filmle kendi tarihinde bir rekora ulaflmfltr. Kabaca 1950lerin sonu ile
1970lerin ilk yarsna kadar olan dnemi ieren sinemamznAMALARIMIZ
altn a, Yeflilam
dnemi olarak bilinmektedir.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
1950 sonlar ve 1970lerin
ilk yllar arasndaki dnemi
SIRA SZDE
kapsayan, byme hznn
1960larda zirveye ulaflt
dnem Yeflilam dnemi
olarak adlandrlmaktadr.
AMALARIMIZ
N N
Konu ile ilgili daha detayl bilgiler edinmek iin zn, Nijat. (2010)K Trk
Tarihi
T ASinemas
P
(1896-1960). stanbul: Doruk Yaynlar. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
K T A P
stanbulun Beyolu ilesinde Hseyin Aa Mahallesi snrlar

film
T E L E Vierisindeki,
ZYON
yapm flirketlerinin ofisleri, ynetmen, oyuncu ve dier alflanlar buluflturan ayn
evredeki kahvehanelerin bulunduu Yeflilam Sokakdan adn alan Yeflilam sinemas, 1950lerle 1980lerin ilk yllar arasnda Trkiyede hkim olan belli bir film
NTERNET
yapm anlayfln temsil eder. Yerli filmlerin datm ve gsterimlerinden
sorumlu
blge iflletmecileri, stanbul merkezli irili ufakl yapm flirketleri ve yldz sisteminin oluflturduu Yeflilam sinemas, Trkiyede sinemay poplerlefltirmifltir. Sinema izleyicileri arasnda bir zamanlar sklkla kullanlan bir kavram olarak Yeflilam filmi, vaat ettii hazlarla genifl kesimler asndan izlenmesi alflkanlk yaratan kltrel bir olgu haline gelirken, entelektel izleyici tarafndan sradan ve yozlaflmfl bir ticari rn olarak da deerlendirilmifltir. Nasl ki Hollywood ya da Bollywood gibi kavramlar, srasyla ABD ve Hindistan ana akm sinemalarna karfllk
olarak kullanlyorsa, Yeflilam da Trkiyede anaakm sinemay temsil etmektedir
ve yle ki, bugn bile byk gifle baflars kazanan popler filmler Yeflilam geleneinin devam olarak deerlendirilmektedir.
Yeflilam filmleri, en iyi karflln Amerikan filmlerinde bulan klasik anlatnn
formllerini benimsemifltir. Bu filmlerde olaylar, kronolojik bir dzen erevesinde neden-sonu iliflkisine uygun biimde gerekleflir. Btn klasik anlatlarda olduu gibi, Yeflilam filmlerinde de belli bir amaca ulaflma srecinde eflitli engellerle karfllaflan ve bunlar alt etmek durumunda olan erkek ya da kadn bir kahraman, bir ana figr bulunur. Ancak kader,
genel olarak Yeflilam
filmlerinde atflmalara neden olan ve tesadfler biiminde ortaya kan temel bir faktrdr ve amalarn
gerekleflmesi ile arzularn karflln bulmasnda kahramann
abas ve mcadelesinden daha nemli
bir role sahiptir.
TELEVZYON
NTERNET
Fotoraf 3.3
Haydarpafla Gar
Trk sinemas iin
ikonografik bir
zellik kazanmfltr.
58
Film ve Video Kltr
Yeflilam filmlerinde aile, yk rgsnn belli atflma noktalarnn ortaya

kmasna arac olan temel bir toplumsal kurumdur. ftira, yanlfl anlama, ihanet,
intikam, onur, snfsal farkllklar, ayrlk ya da yeniden birleflme zerine kurulu
duygusal bir anlatda atflmal durumlara yol aan unsurlardr. Btn bunlar iyi
ve kt arasndaki mcadeleye iliflkin daha genifl bir balam iinde infla edilirler.
Yeflilam filmlerinin, ailenin anlatnn ilerlemesinde nemli bir role sahip olduu
Dou melodramnn uylaflmlarn izledii sylenebilir. Ailenin, Bat melodram sinemasnda da nemli bir rol bulunmakla birlikte, aileyle iliflkili olarak (aile balamnda) bireyin nem kazand Bat melodramndaki durumun tersine, Asya tarz melodramda odak noktas ailenin kendisidir. Yeflilam filmlerinde, ky ve kasaba filmleri gibi belli trler dflndaki yapmlarda, aile genellikle stanbulda yaflar.
stanbulda, 1950lerden beri sre giden i g sonucunda, farkl snf ve kltrel
gemifllere sahip kiflilerden oluflan gruplarn yerlefltii yeni semtler oluflmufl ve
bylece bir metropolis olarak kent Trkiye toplumunun bir spektrumunu sunan
bir ortama dnflmfltr. stanbulun tarihsel, toplumsal ve kltrel zellikleri, belli stereotiplerin yaratlmasna ve bunlar zerinden genel toplumsal eliflki ve atflmalarn yanstlmasnda sinemaclara benzersiz bir malzeme sunmufltur. Doal bir
plato olarak da deerlendirilebilecek olan stanbulun sinemaclar asndan bir
baflka benzersiz yan, Yeflilam filmlerine salad grsel malzemenin zenginliidir. Bu erevede, Haydarpafla Garndan Boaz srtlarna kentin birok yeri filmler asndan ikonografik bir zellik kazanmfltr.
Yeflilam sinemas kendi popler film trlerini retmifltir. Melodram bu sinemann baflat trdr. Burada melodram genifl br erevede deerlendirmek gerekir.
Buna gre melodram, kadn filmleri, ky filmleri ve gangster filmleri gibi, bazlar 1960larn ortasnda ortaya kan, Trkiye sinemasna zg birok popler
film trnn
ortak
eksenidir. Ancak Yeflilamn tr eflitlilii belirtilenden fazladr.
SIRA
SZDE
Tarihi-kostme yapmlardan aile gldrlerine, arabeske hatta western filmlerine kadar genifl bir yelpaze ierir.
SIRA SZDE
D fiFotoraf
N E L M 3.4
D fi N E L M
Trkan fioray,
SHlya
O R U Koyiit,
Fatma Girik ve
Filiz Akn
Dsinemamzn
KKAT
bir
dnemine
damgasn
SIRA
SZDEdrt
vurmufl
nemli kadn
oyuncu olarak
kabul edilir.
AMALARIMIZ
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Konu ile ilgili

K daha
T A Pdetayl bilgiler edinmek iin nanolu, Trker. (2004) 5555 Afiflle
Trk Sinemas. stanbul: Kabalc Yaynevi. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
TELEVZYON
Yeflilamn
en belirleyici unsur yldz oyunculardr. Filmlerin trT E L E V iflleyiflindeki
ZYON
leri ve hikye rgleri onlara gre belirlenir. Trkiyenin farkl blgelerindeki sinema salonlarna film datm iflini gereklefltiren blge datmclarnn, stanbuldaki yapm flirketlerine, belli bir yldz oyuncunun baflrolnde yer ald, o yldzn
NTERNET
perdedeki kimliine uygun konu ve tr siparifllerine dayal filmlerin ekildii bir
NTERNET
59
iflleyifle dayal olan Yeflilam sinemas, kendine bir kitle seyircisi yaratmfltr. Yeflilam filmlerinin genellikle kadn seyirciye cazip gelen yapmlar olduunu ve Trkiye
sinemasnda Trkan fioray, Hlya Koyiit, Fatma Girik ve Filiz Akn gibi kadn yldzlarn erkeklere gre daha istikrarl, parlak ve uzun sreli bir kariyer srdrdklerini belirtmek mmkndr.
KRZ YILLARI VE YENDEN YKSELfi DNEM

Yeflilam dneminde artan film ve yapm flirketi saylar, yeterli bir altyapya sahip
olmayan sinema sektrnn sarsnt yaflamasna neden olmufltur. Ham film ve dier teknik ara gere asndan dfla baml olan yerli sinema, renkli filme geildikten sonra maliyetlerin de artmasyla kronik bir kriz srecine girmifltir. Pazar
beslemek zere ksa srelerde ve birou kk btelerle ekilen filmler nitelik
asndan giderek gerilemifl, buna televizyonun yaygnlaflmas, siyasal ve ekonomik alanlardaki alkant ve belirsizlik gibi faktrler de eklenince sinema seyircisi
salonlardan uzaklaflmfltr. 1976dan bafllayarak ylda ekilen film says 200n altna dflmfl, nihayet 1980de bu say 68 olmufltur. 1980li yllara gelindiinde, sinema sektrnde yaflanan kflle birlikte Yeflilam Sokak da eski nemini kaybetmifl ve birok yapm flirketi kapanmfltr.
lkemiz sinemas iin seksenli yllar, 1970lerde bafllayan krizin giderek derinlefltii bir dnemdi. 1960larda ve 1970lerde
ortalama 200 civarnda olan film
yapm says 1980lerin ilk yarsnda 70lere dflmfl, ayn dnemin
ikinci yarsnda, yerli sinemann
imdadna koflan video sektrnn
SIRA SZDE
yaratt pazar iin yaplan filmlerle bu say 100 biraz geebilmifltir. Doksanlarda kriz daha da
D fi N E L M
derinleflmifltir. rnein, film says 1987de 186 iken 1992de 25e
S O R U
dflt. yle ki, bu dnemde baz
yllar ancak 10, en fazla 15 film
gsterime kabilmifl, bu arada 3
DKKAT
byk kentteki sinema salonlarnn says da bu sre iinde hzla
SIRA SZDE
azalmfltr. Bu dnemde, byk
Hollywood datm flirketleri Trkiye pazarnda yaklaflk drtte AMALARIMIZ
lk bir paya sahip olmufllardr.
ekilen filimlerin nitelik

asndan yetersizleflmesi,
televizyonun yaygnlaflmas,
siyasal ve ekonomik
alanlarada yaflanan
olumsuzluklar Yeflilam
filimlerine olan ilgiyi
azaltmfltr.
Fotoraf 3.5
Atf Ylmazn
ynettii Selvi
Boylum Al
Yazmalm, 70li
yllarn unutulmaz
filmleri
arasndadr.
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T Rekin
A P Teksoyun
Konu ile ilgili daha detayl bilgiler edinmek iin Teksoy, Rekin. (2007)
Trk Sinemas. stanbul: Olak Yaynclk. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
K T A P
Filmlerimizin 1990larn ilk yarsndaki toplam pazar pay

T E L%E V1-2
Z Y Ocivarndadr.
N
Ancak ayn dnemin ikinci yarsnda bafllayan canlanma, Trkiye sinemasn on yl
iinde bambaflka bir noktaya getirmifltir. Durum, 1996dan itibaren deiflmeye bafllamfltr. Trkiye sinema tarihinin en popler filmlerinden biri olan Eflkya (Yavuz
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
60
Film ve Video Kltr
Turgul, 1996), 31 hafta gsterimde kalarak 2.426.570 kifli tarafndan izlenmifl ve sinema mevsiminin giflede en baflarl on film listesinin baflna yerleflmifltir. Yerli filmlerin toplam pazar pay bu dnemden bafllayarak artmfl, 2003 ylnda % 22-23lere
ulaflmfl ve Trkiyede sinema 120 milyon dolarlk bir pazar haline gelmifltir.
Fotoraf 3.6
Eflkiya filminin
gifle baflars
1980'li yllardan
itibaren retim ve
seyirci says
bakmndan
byk kfl
yaflayan Trk
sinemasnn
kaderini
deifltiren bir
dnm noktasdr.
Fotoraf 3.7
Babam ve Olum
3.813.437 izleyici
says ile 2005
ylnda en ok
izlenen film
olmufltur.
kibinli yllarn baflnda yerli filmlerin izlenme oran hzla

ykselmeye bafllar. 1990larda
Hollywood filmleri seyirciyi
yeniden salonlara ekmiflken,
yeni dnemde seyirci saysnn
artmasnda yerli filmler etkili
olmaktadr. kibinlerin baflnda en ok izlenen film listelerinde arlkl olarak yerli yapmlar yer almaya bafllamfltr.
Trkiyede 2004 ylnda toplam
204 film gsterilmifl ve 30 milyona yakn bilet satlmfltr. Ayn yl gsterime giren 16 yerli
filmin gifle hslatnn yzde
38.75ini elde etmifl ve bylece
Trkiye, Avrupada, Fransa ile
birlikte kendi filmlerini en ok
seyreden lke haline gelmifltir.
Yerli filmler 2005te gifle hslatndan yzde 42 pay alrken,
bu oran 2006 ylnn ilk 11
aynda yzde 45e ykselerek
Avrupann en yksek rakamna ulaflmfltr. 2005 ylnda gsterilen toplam 221 filmden 27si yerli yapmdr ve bu
filmler 11.441.856 kifli tarafndan, saylar 194 olan yabanc filmler ise 15.809.133
kifli tarafndan izlenmifltir. Toplam film saysnn yzde 12,2sini oluflturuan yerli
filmlerin toplam seyirci iindeki izlenme oran yzde 42 olmufltur. 2006 ylnda ise
giflede en baflarl ilk on film listesinde toplam yedi yerli film yer almfl ve en ok
izlenen ilk drt yapm da yerli filmlerden oluflmufltur. Listedeki Amerikan filmi
beflinci, altnc ve sekizince sralarda yer almaktadr. Yerli ve yabanc filmler iin
toplam seyirci says 2010da 41.5 milyona ulaflrken, 22,1 milyon kifli yerli film seyretmeyi tercih etmifl, Trk filmlerinin pazar pay yzde 53.41e ulaflmfltr. Trkiyede 2006 ylnda 34, 2007de 43, 2008de 51, ekonomik krizin yafland 2009 ylnda 70 ve 2010da 66 film gsterime girmifltir. Sinema filmlerinin toplam haslat
ise 2005 ylnda 178 milyon TL iken 2010 ylnda yzde 114 artflla 380 milyon
TLye kmfltr. Bylece, Trkiye yzde 52.9luk yerli film pay ile ABD, Japonya,
in ve Hindistan ile birlikte yerli yapmlarn ulusal pazarda en fazla pay ald befl
lkeden biri haline gelmifltir. Trkiyedeki film endstrisinin durumunu ele alan bir
alflmada belirtildii gibi,
Strasbourg merkezli Avrupa Grsel iflitsel Gzlemevi tarafndan yaymlanan Avrupa
sinemasnn 2008-2009 bilnosunda Trkiye, AB dflndaki Avrupa lkeleri arasnda sinemas en dinamik byme gsteren lke olarak tanmlanyor. Trk ulusal film
pazar tm AB yesi lkelerin yan sra svire, Hrvatistin, zlanda, Norve ve Rusyann ulusal pazarlarnn ok zerine karak, 2008de % 58i buldu (zkan, E., T,
2010).
Trkiyede yeniden hareketli bir sektr haline gelen sinemann bugnk grnmnde film yapm srecinin iflleyiflinin ve finans kaynaklarnn eskisinden farkl olduunu da kaydetmek gerekmektedir. Buna gre, yeni sinema endstrisi televizyon ve reklamclk sektrlerinden finansal kaynak, teknik donanm ve eleman
tedarik etmektedir. Trkiyede reklam pazar 2010 ylnda yzde 13 bymfl,
2009daki yzde 20lik dflflten sonra hzla iyileflmeye bafllamfltr. Televizyon,
yaklaflk yzde 50lik pay oranyla baskn reklam mecrasdr. Bu nedenle, reklam
filmlerinden elde edilen kazancn yapmc firma iin nemli dzeyde olduu ve
reklam filmlerinin, baz yapmclar iin maddi kaynak ve deneyim birikimi ile sinema film yapmclnn nn aabildii sylenebilir.
Gnmz Trkiye sinemasnda kabaca iki farkl film yapm modelinin uygulanmakta olduu grlmektedir. Bunlardan ilki, btesi on milyon dolar civarnda
olan Kurtlar Vadisi gibi aksiyon filmleri ile zellikle televizyon dnyasndan tannmfl komedyenlerin rol aldklar Recep vedik ve Eyvah Eyvah gibi daha kk bteli gldrlerdir. Yerli popler sinema rnekleri olarak deerlendirilebilecek
olan bu kategorideki filmlerin seyirci says drt milyon civarndadr. kinci kategoride ise ok daha kk btelerle gereklefltirilmifl, ulusal ve uluslararas festivallerde yarflan yeniliki filmler yer almaktadr. Bu filmlerin seyirci says 150 bin ile
10 bin arasndadr. Bu kategorideki yapmlar, ynetmen filmi ya da sanat filmi
gibi bafllklar altnda deerlendirmek mmkndr.
SANAT FLM
1980lerde video pazarndaki patlamann, televizyon kanallarnda gsterilen klasik
filmlerin ve sinema konulu programlarn, stanbul, Ankara ve zmir gibi byk
kentlerde dzenlenen film festivallerin sinema izleyicisinin tercihleri ve talepleri
zerinde etkili olduu sylenebilir. Ayrca, 1980lerde sinemann yapm sektrndeki deiflim sonucunda, yapmc ve ynetmenler kiflisel ifadeye ncelik veren da-
61
62
Film ve Video Kltr
Fotoraf 3.8
Trk sinemasnn
"koca nar"
olarak bilinen
Ltf Akad,
kendinden nceki
sinemaclardan
farkl olarak
sinema teknii ve
diline yeni bir
anlayfl getirmifltir.
ha yaratc projelere ynelmifllerdir. te yandan sansrn yumuflamas sinemaclar

iin daha liberal bir ortam oluflturmufl ve devletin yerli sinemaya yaklaflm, sektrle daha olumlu bir biimde ilgilenmek, zellikle sanat filmlerini desteklemek ynnde deiflmifltir.
Sanat filmi, sinemamz
iin grece yeni bir kavramdr. Altmfllarn bafl ile
1970lerde yaplmfl, kylere ve kentlere iliflkin toprak, i g, gecekondu, iflsizlik ve ifli haklar gibi konulara ve sorunlara odaklanan toplumsal gereki
filmlerle 1960larn ortasnda gndeme gelen ulusal
sinema tartflmalar ve bu
erevede ekilen az saydaki film ve Fransada sinema renimi grmfl birka
ynetmenin abalar dflnda, sinema tarihimizde sanat sinemas balamnda
istikrarl bir akm ya da dnem, bu ynde marjinal ancak sreklilii olan bir yapm anlayflnn varl szkonusu olmamfltr. Zaman
zaman kesintilere uramakla birlikte grece devamll bulunan tek eilim, Amerikan sinemasnn
gerekilik anlayflndan, Fransz fliirsel gerekilii ile talyan yeni-gerekiliinden, Bat sinema tarihindeki, gerekilie iliflkin farkl yaklaflmlarn etkilerini
taflyan, toplumsal sorunlara belli bir ciddiyetle yaklaflan ve sinema evrelerinde
bir dnem sosyal ierikli filmler olarak anlan yapmlarn ortaya kard bir sinema anlayfl olmufltur. Sinemamzn usta ynetmenlerinden Ltf . Akadn Kanun Namna (1952) gibi, kamerann sokaa taflnd ve gerekten yaflanmfl hikyelerden yola kan filmlerden bafllayarak, ayn ynetmenin taflradan byk kente
g ve orada tutunma srecini anlatt Gelin (1973), Dn (1974) ve Diyet (1975)
lemesinden Refiin gene i g konu alan Gurbet Kufllarna (1964) ve Karanlkta Uyananlar (Ertem Gre, 1964) ve Bitmeyen Yol (Duygu Sarolu, 1965) gibi, 1960larn toplumsal ierikli yapmlarna bu erevede aznsanmayacak bir sayda filmden sz etmek mmkndr.
Yetmiflli yllarda ise, Ylmaz Gneyin ncln yapt ve Trkiye sinema tarihinde bir kilometre tafl saylan Gneyin Umut (1970) adl filmiyle bafllatabileceimiz, politik ynelmesi gl yeni bir toplumcu gereki dalgann, dnemin hareketli siyasal atmosferinin de katksyla kayda deer bir poplerlik yakalad sylenebilir. fierif Gren, Erden Kral, Zeki kten ve Ali zgentrk gibi, Gneyin izgisinden giden ve onun senaryolarn yazd baz filmleri yneten yeni kuflak sine-
63
maclar, Yeflilamn snrlarn zorlamfllar ve dneme damgalarn

vurmufllardr. Toplumsal gereki
sinema yaklaflm, baskc 12 Eyll
1980 sonrasnn zellikle politik konulara uygulad sansre karfllk,
dnemin ykselen kadn hareketinin de etkisiyle ve sinemamzn
emektar ynetmenlerinden Atf Ylmazn filmleri araclyla kadnn
ekonomik ve cinsel zgrleflmesi
konusunu merkezine alan filmlerde varln srdrebilecek bir zemin bulmufltur. Dnemin kadn
filmlerine, kimi zaman gerekstc bir erevede bir fantezi boyutu katan Barfl Pirhasann senaryolar ile gemifl dnemin kadn yldzlarndan farkl bir yldz kimlii
oluflturan Mjde Arn yaptklar katky da unutmamak gerekmektedir.
Fotoraf 3.9
Ylmaz Gney
politik sinemann
dnya apnda
kabul grmfl,
gelmifl gemifl en iyi
ynetmenleri
arasnda saylr.
1970 yapm
Umut
SIRA
SZDE
Gneyin en ok ses
getiren filmleri
arasnda saylr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
Konu ile ilgili daha detayl bilgiler edinmek iin Kayal, Kurtulufl.K (2006)
T A PYnetmenler
erevesinde Trk Sinemas. Ankara: Deniz Kitabevi. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
Yeflilam
sinemasnn
TELEVZYON
kendine zg koflullar ticari
olmayan herhangi bir giriflime izin vermemifl ve deil
NTERNET
avant-garde sinema, Avrupa
sinemasyla birlikte anlan sanat sinemasnn rneklerine
benzemeye alflan az saydaki aba bile, ne hkim film
yapm anlayfl ne de sinema
seyircisi karflsnda varolufluna uygun bir iklim bulamamfltr. Kimi ynetmenlerin
kendi biim anlayfllarn gelifltirmeye alfltklar kiflisel
sinema rnekleri, zamannda sinemayla ilgili evrelerde bile ilgiyle karfllanmamfl,
daha sonra da analitik zmleme asndan zerlerinde durulmamfltr. rnein,
fikir ncln ynetmen Halit Refiin yapt ulusal sinema akm iinde deerlendirilen Metin Erksann klt filmi Sevmek Zaman (1965) gibi, psikolojik adan karmaflk karakterler sunan ve katmanl antat yaplarna sahip az saydaki sra dfl film, hak ettikleri ilgiyi grmeden arflive kaldrlmfltr. Anaakm sinemasnn
yenilikilie izin vermeyen yaps ve kamusal ilginin yetersizlii, rnein, Trkiyede sinemann altn a olan 1960larda, her ikisi de Fransadaki nl sinema
okulu IDHEC (Institut des Hautes Etudes Cinmatographiques) mezunu olan iki
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Fotoraf
T E L3.10
EVZYON
Katmanl anlat
yapsna sahip olan
Sevmek Zaman
(1965), Metin
NTERNET
Erksann sra dfl
klt filmdir.
64
Film ve Video Kltr
Fotoraf 3.11
Eurimages, avrupa
sinema ve grsel iflitsel
endstrisinin
geliflmesi iin
1988'de kurulmufl,
merkezi
Strasbourg'da olan
bir Avrupa destek
fonudur.
Devletin yerli film

yapmlarna destek
salamas, Trk
sinemasnn tantm grevini
stlenmesi, Trkiyenin
Eurimages yesi olmas gibi
geliflmeler, yerli sinemadaki
dnflmn nemli
nedenleri arasndadr.
ynetmenin, Atilla Tokatl ve Alp Zeki Heperin yapmclar tarafndan grmezlikten gelinmelerine ve birka film yaptktan sonra mesleklerini srdrememelerine
neden olmufltur.
Ancak 1980lerde sanat sinemas iin giderek daha elveriflli bir ortam oluflmaya bafllamfltr. Byle bir sinemannn yeni dnemdeki ilk rneklerini daha 1970lerin sonlarnda vermeye bafllayan mer Kavurun 1990larda yapt filmler, gerekten de karakterlerinin durumlar, ak ulu sonlar ve anlatlarnda yer alan kimi
belirsizlikler nedeniyle modernist sanat sinemasnn Trk sinema tarihindeki en
profesyonel rnekleri arasnda yer almaktadr. Ynetmenin, Nobel dll nl yazar Orhan Pamukun bir eserinden uyarlanan Gizli Yz (1990) adl filmi bu balamda arpc bir rnektir. Kavurun, 1990larn sonundan itibaren filmlerini izlemeye baflladmz ve bir ksmndan aflada sz edilen yeni kuflak minimalist ynetmenler zerinde etkili olduu sylenebilir.
Seksen sonras dnemde, yukarda belirtilen faktrlerin yan sra saysal teknolojilerin geliflmesiyle birlikte daha dflk btelerle film yapabilme olana ortaya
kmfl ve bylece sektre yeni bir sinemaclar kufla gelmifltir. Bu arada, gemiflte yalnzca sansr araclyla sinema sektr zerinde sk bir denetim oluflturmaya alflan devlet, yerli film yapmna finansal destek salamak zere yasal dzenlemeler getirmifl ve uluslararas dzlemde Trkiye sinemasnn tantmn gereklefltirmek grevini de stlenmifltir. rnein, Kltr Bakanl verilerine gre, Trkiyede sinema sektrne verilen destek 1990-2004 arasnda befl milyon 756 bin
109 ABD dolar iken, 2005-2010 yllar arasndaki dnemde bu destek 89 milyon
654 bin ABD dolarna ykselmifltir.
Sinemamz,
1960larda
ve
1970lerin ortalarna kadar, popler
kitle seyircisi ve ylda 200n zerinde film saysyla kendi pazarnda
etkili bir sinema olmufltur. Ancak
yerli sinema, lke iindeki bu gl konumuna karfllk, dfl pazar potansiyelinin snrl ve ortak yapm
saynn az olmas nedeniyle uluslararas iliflkilerinde yetersiz kalmfltr.
Sinemamzn, 1931-1990 arasnda,
yani 59 yl iinde, komflu lkelerle
gereklefltirdii ortak yapmlarn says 50 civarndadr. Trkiyenin, Avrupa Konseyine bal ortak film yapm fonu Eurimages yelii bu durumu deifltirmifltir.
Trkiye Eurimagesa Mart 1990da ye olmufl ve fon 1990dan buyana 60n zerinde projeye finansal destek salamfltr. Dolaysyla, yaklaflk 60 yln drtte biri
saylan bir sre iinde, yani 15 ylda, sinemamzda daha fazla sayda uluslararas
ortak yapm gereklefltirilmifltir.
Yukarda aktarlan durum, yerli sinemadaki dnflmn nemli gstergelerinden birini oluflturmaktadr. Eurimages yeliinin, birka komflu lkeyle ve az sayda rnekle snrl bir ortak yapm gemifli olan Trkiye sinemasnn bu alandaki
pratiini ve iliflkilerini gelifltirmesini, farkl Avrupa lke sinemalarnn film yapm
pratikleriyle tanflmasn, filmlerin sermaye, alflma ortam, teknoloji gibi faktrler
asndan daha iyi koflullarda ekilebilir hale gelmesini, Trkiye filmlerinin dfl pazar potansiyelinin artmasn salad ileri srlebilir.
K T A P
L E V Z- YTrkiye
ON
3.T Enite
Sinemas
Konu ile ilgili daha fazla bilgi almak ve grsel-iflitsel verilere ulaflabilmek
N T E R Niin
E T www.otekisinema.com internet sitesini ziyaret edebilirsiniz.
Eurimages,
festivallerde
dller kazanmas muhtemel,
elefltirmenlerden vg alan ve
kltrel yaflama katkda bulunan
yapmlar
desteklemektedir.
Yeni Trk sinemas ya da
Trk Yeni Dalgas gibi adlarla
anlan yeni dnem sinemann
uluslararas lekte tannmfl ynetmenlerinin filmleri yukarda
belirtilen zelliklere sahip yapmlardr. Nuri Bilge Ceylan, Semih Kaplanolu [Yumurta
(2007), St (2008), Bal (2010)]
and Reha Erdem [Befl Vakit
(2006), Hayat Var (2008), Kozmos (2009)] gibi, Eurimages destekli ve birer uluslararas ortakyapm olan filmleriyle Cannes ve
Berlin gibi festivallerde dller
kazanan ynetmenlerin sinemas, Robert Bresson ve Andrey
Tarkovsky gibi minimalist sanat
sinemasnn ustalarnn filmlerinden esinlenmifltir.
Yukarda andmz ynetmenlerin yan sra, kltr bakanl yardm, Eurimages destei,
eflitli sponsorluklar ve kolay
eriflilebilir yeni sinema teknolojileri sayesinde son dnemde artan sayda gen sinemac sektre katlmfltr. Derme-atma bile
olsa kendine zg bir endstri
yaratmfl olan Yeflilamn bir sistem olarak sona ermesinin ardndan, yeni sinemann trsel
balamda ve anlat tarzlar asndan dikkati eken bir eflitliliin yeflerdiini belirtmek mmkndr. Kimlik konusu, 1980lerin baflndaki durumdan farkl
olarak toplumsal cinsiyet odakl
olmaktan uzaklaflmfl ve filmlerde etnik ve kltrel kimliklerle
K T A P
TELEVZYON
65
NTERNET
Fotoraf 3.12
Nuri Bilge Ceylan
2008 ylnda
Maymun adl filmi
ile Cannes Film
Festivalinde En yi
Ynetmen dln
alr.
Fotoraf 3.13
ki Dl Bir Bavul,
yeni dnem
sinemasndaki
gereki
yaklaflmyla dikkat
ekmektedir.
66
Film ve Video Kltr
ilgili konular da ele alnmaya bafllamfltr. Yeni dnemin sinemasnda gerekilik

yaklaflmlar asndan alternatiflerin oaldn belirtmek ve belgeselle kurmaca
arasnda bir uslup gelifltiren ve bir Krt kyne Trke retmeni olarak atanan
gen bir retmenin rencileriyle iliflkisinin anlatld ki Dil Bir Bavul (zgr
Doan ve Orhan Eskiky, 2009) adl filmi bu erevede ilgin bir rnek olaraknanmak mmkndr.
POPLER SNEMA
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Yeni Trk sinemasnn, birou uluslararas ortak yapm olarak gereklefltirilen

ve sanat sinemas kategorisinde deerlendirilebilecek filmleri, yalnzca festivallerde dl kazanmak ya da ilgi grmekle kalmamakta, dllerin de katksyla kresel sanat sinemasnn bir paras haline gelerek ok sayda lkeye satlma flans
elde etmektedirler. Yeni dnemle birlikte ortaya kan bir baflka arpc geliflme
ise, genellikle lke iinde byk gifle baflarlar yakalayan popler yerli filmler iin
de dfl satm olanann artmfl olmasdr.
Yeni dnemin yerli popler filmlerini Yeflilam sinemasnn rnekleriyle karfllafltran ve bunlar eskinin bir tr devam gibi gren yaklaflmlar bulunmakla beraber, aslnda yeni popler sinemann Trkiyede nemli bir kitle iletiflimi ve elence mecras SIRA
olanSZDE
televizyonun poplerliinden byk lde yararlandn ve kimi byk bteli rnekleriyle Hollywood filmlerini model aldn ileri srmek daha doru olacaktr. Gemifl dnemlere gre trsel eflitliliin artt gnmzde,
D fi N E L M
yerli sinema, byk bteli aksiyon filmi ve korku tr gibi daha nce denenmemifl tarzlar da repertuarna eklemifltir. Byk kentlerde yaflayan burjuva ve kk
S O R Uiliflkin romantik aflk hikyelerinin de ska sinemalafltrld yeburjuva evrelere
ni dnemde, James Bondvari yerli kahramanlarn servenlerinden gerilim filmlerine, popler Dsinema
K K A T ortamnda dikkati ekici bir eflitlilikle karfllaflmak mmkndr. Popler sinemann, belki de hemen her zaman olduu gibi, nemli bir kozu
da gldr trndeki yapmlardr. rnein, yetmifllerde kazand poplerlik soSIRA SZDE
nucu bir sinema filmi serisine dnflen Hababam Snfnn yeni blmleri 1990lar
ve 2000lerde de srmfltr. Recep vedik ya da Eyvah Eyvah gibi gldr trndeki film serileri
ise, televizyon programlaryla n kazanmfl yeni komedyenlerin geAMALARIMIZ
lifltirdikleri tiplemeler ve gln anlar zerine kurulu yapmlardr.
N N
Konu ile ilgili

bilgiler edinmek iin Dorsay, Atilla. (2004) Sinemamzda K daha
T A detayl
P
kfl ve Rnesans Yllar Trk Sinemas 1990-2004. stanbul: Remzi Kitabevi. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
TELEVZYON
Popler filmlerimiz, dnyann eflitli yerlerine dalmfl in ve Hint diasporalarnn kendi kltrleriyle kurduklar iliflkiye benzer biimde, zellikle Avrupa lkelerinde yaflayan Trkiyeli gmenler de Avrupa merkezli datm flirketler araclNTERNET
yla bu yeni
pazar iin nemli bir seyirci potansiyeli oluflturmaktadrlar. Trkiyede byk ilgi grmfl olan Eflkiya nn Almanya sinemalarnda kazand gifle
baflarsnn ardndan daha ok sayda filmimiz bu lkedeki ok-salonlu sinema
komplekslerinde gsterilmeye bafllamfltr. Filmlerimizin Almanyadaki pazar gcn keflfeden ilk datm flirketi, Propaganda (Sinan etin, 1999), Gle Gle (Zeki
kten, 1999) ve Komser fiekspir (Sinan etin, 2001) gibi filmlerle hem Trk hem
de Alman sinema seyircisini salonlara ekmeyi baflaran Hollywood devlerinden
Warner Bros. olmufltur. Hemen sonra, Almanyada 2001 ylnda kurulan Maxximum Film Und Kunst adl datm flirketi, ksa sreder datm an geniflletmifltir.
67
rnein, Deli Yrek: Bumerang (Osman Snav, 2001) adl 70ten fazla flehirde toplam 150 sinemada gsterilmifl, 35 kopya ile gsterime giren Asmal Konak (Abdullah Ouz, 2003) ise 220 binden fazla kifli tarafndan izlenmifltir. fiirket, bunun zerine Almanya, Belika, Avusturya, Hollanda, svire, Fransa, Danimarka ve ngilterede 450 salonla, Trk filmlerinin gsterimi iin anlaflma gereklefltirmifltir. fiirketin datt film, Almanyada salon baflna en iyi ifl yapan filmlere verilen Bogey dln almfl, Deli Yrek: Bumerang, Asmal Konak ve 335 bin kifli tarafndan izlenen Hababam Snf Askerde (Ferdi Eilmez, 2004) adl yerli yapmlar, Almanyada salon baflna en ok kazanan filmler olmufllardr. Bu baflar, Trkiyede
film endstrisinin ayakta kalabilmesine ve var olan canl ortamn
srmesine
de katSIRA
SZDE
kda bulunmufltur. Gnmzde, Trkiyede ekilen sinema filmi ve dizilerin dnyann yaklaflk 50 lkesine ihra edildii ifade edilmektedir.
D fi N E L M
D 3.14
fi N E L M
Fotoraf
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Trkiyede sinemann snrlarn tesine gemesi ve

onun ulustesi bir zellik kazanmasnn bir baflka nemli
unsuru ise Almanyadaki Trkiye kkenli ynetmenlerin
gereklefltirdikleri filmlerin
ortaya kard yeni bir sinema anlayfldr. 1990larn ortalarndan itibaren Trk-Alman sinemaclarn ok dilli
ve okkltrl filmleri, yalnzca Almanyada ve Trkiyede deil daha genifl bir l-
Asmal Konak
Hayat filmi,S O R U
Trkiyedeki
televizyon
dizilerinin D K K A T
sinemaya
uzanmasn
bafllatan rnek
SIRA SZDE
olmas asndan
nem taflr.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
N T E R N iin
E T www.sineKonu ile ilgili daha fazla bilgi almak ve grsel-iflitsel verilere ulaflabilmek
maturk.com internet sitesini ziyaret edebilirsiniz.
GMEN SNEMASI
SIRA SZDE
NTERNET
Fotoraf 3.15
Fatih Aknn 2004
yapm filmi
Duvara Karfl,
sadece Almanyada
deil, Trkiyede de
byk beeni
kazanr.
68
Film ve Video Kltr
ekte yank uyandrmfltr. Gmenlerle ilgili basmakalp yaklaflmlar reddeden

bu filmler kimlik olgusuna iliflkin tartflmalar gndeme getirmifllerdir. Filmleri
dnyann birok yerinde ilgiyle karfllanan Fatih Akn bu sinemann nde gelen
yaratclarndan biri saylmaktadr. Aknn Berlin Film Festivalinde en iyi film
dlne deer grlen Duvara Karfl (Gegen die Wand, 2004) adl filmi kendisine dnya leinde n kazandrmfltr. Filmlerinde mekn olarak hem Almanyay
hem de Trkiyeyi kullanan Fatih Aknn sinemas, Hollywood, Avrupa, Uzak Dou ve Yeflilam filmlerinden esinler taflmakta, Bat ve Trk popler mziklerinden yararlanmakta, etnik kimlik ve okkltrllk gibi temalara deinmekte, gldr ve melodram gibi trleri bir araya getirmekte ve belki de bu nedenlerle genifl bir ilgiyle karfllanmaktadr.
Fatih Akn ve Almanyada yaflayan erkek ve kadn dier sinemaclarn filmleri
melez bir sinemadan szetmemizi mnkn klarken, Trkiye kkenli bir baflka ynetmen olan ve talyada yaflayan Ferzan zpetekin filmleri ise arklkl olarak
talyan sinemas gelenei iinde deerlendirilebilecek yapmlardr. Estetik malzemesini bu sinemadan alan zpetekin filmleri de, kltrleraras iliflki ve yaknlaflma gibi temalarla ilgili olmakla birlikte, arlkl olarak kadn karakterlerin ve eflcinsellerin ana kiflilerini oluflturmas nedeniyle toplumsal cinsiyetle ilgili konularla
daha yakndan ilgilidir. Bu ise, zpetekin filmlerini, kamera arkasndakiler ve
odaklandklar konular itibariyla erkek egemen lke sinemelar olarak hem talyan
hem de Trk sinemalar iin daha da nemli klmaktadr.
Bafllangcndan itibaren neredeyse doksan yla yakn bir sre erevesinde dfl
dnya ile son derece snrl iliflkisiyle dnyaya kapal bir sinema olarak varln
srdrmfl olan Trkiye sinemas, son yirmi yl iinde kabuunu yrtmfl, uluslararas ortak yapm olarak gereklefltirilen filmlerinin says hzla artan, dfl pazarlara
almfl, festivallerde dller toplayan, kresel dzlemde tannan bir lke sinemas haline gelmifltir. Sonuta, Avrupa lkelerinde yaflayan Trkiyeli gmen sinemaclarn da katklaryla, Trkiyede sinemann, uluslararas balantlar giderek glenen bir mecra olarak birok adan kendisini daha da yenileyecei konusunda
iyimser olunabilecei sylenebilir.
69
zet
Trkiye sinemas son on ylda uluslararas dzeyde ilgiyle izlenen lke sinemalarndan biri haline gelmifltir.
Seksenlerden buyana yaflanan dnflmn ve yeni bir
sinemaclar kuflann ortaya kflnn yerli sinema iin
yeni bir dnemin bafllangc olduu sylenebilir.
Trkiye sinemas zerine yaplan arafltrmalarn ou
yerli sinemann tarihini film yapmyla bafllatma eilimindedir. Ancak sinemann Osmanl Trkiyesindeki
ilk yllarndaki duruma iliflkin olarak zellikle yabanc
filmlerin datm ve gsteriminden sz etmek daha doru olacaktr. Trkiye sinemasnda canlanma ikinci dnya savafl sonrasnda gerekleflmifltir. zellikle byk
kentlerde popler bir elence arac haline gelen sinema, ulafltrma ve kentleflme alanlarnda gerekleflen geliflmelere paralel olarak kk Anadolu kentlerine ve
kylere kadar yaylmfltr. Bylece yerli sinema bir kitle
mecras haline gelmifl ve giderek kurumsallaflmfltr. stanbulun Beyolu ilesinde Hseyin Aa Mahallesi snrlar ierisindeki, film yapm flirketlerinin ofisleri, ynetmen, oyuncu ve dier alflanlar buluflturan ayn
evredeki kahvehanelerin bulunduu Yeflilam Sokakdan adn alan Yeflilam sinemas, 1050lerle 1980lerin ilk yllar arasnda Trkiyede hkim olan belli bir
film yapm anlayfln temsil eder. Yeflilam sinemas,
Trkiyede sinemay poplerlefltirmifltir. Yeflilam filmlerinde aile, yk rgsnn belli atflma noktalarnn ortaya kmasna arac olan temel bir toplumsal kurumdur. ftira, yanlfl anlama, ihanet, intikam, onur, snfsal farkllklar, ayrlk ya da yeniden birleflme zerine
kurulu duygusal bir anlatda atflmal durumlara yol
aan unsurlardr. Yeflilam sinemas kendi popler film
trlerini retmifltir. Melodram bu sinemann baflat trdr. Yeflilamn iflleyiflindeki en belirleyici unsur yldz
oyunculardr. Filmlerin trleri ve hikye rgleri onlara
gre belirlenir. te yandan Yeflilam dneminde artan
film ve yapm flirketi saylar, yeterli bir altyapya sahip
olmayan sinema sektrnn sarsnt yaflamasna neden
olmufltur. Ham film ve dier teknik ara gere asndan dfla baml olan yerli sinema, renkli filme geildikten sonra maliyetlerin de artmasyla kronik bir kriz
srecine girmifltir. Sinemamz iin seksenli yllar,
1970lerde bafllayan krizin giderek derinlefltii bir dnemdi. 1960larda ve 1970lerde ortalama 200 civarnda
olan film yapm says 1980lerin ilk yarsnda 70lere
dflmfl, ayn dnemin ikinci yarsnda, yerli sinemann
imdadna koflan video sektrnn yaratt pazar iin
yaplan filmlerle bu say 100 biraz geebilmifltir.

Trkiye filmlerinin 1990larn ilk yarsndaki toplam pazar pay % 1-2 civarndadr. Ancak ayn dnemin ikinci
yarsnda bafllayan canlanma, Trkiye sinemasn on yl
iinde bambaflka bir noktaya getirmifltir. Durum,
1996dan itibaren birlikte deiflmeye bafllamfltr. kibinli yllarn baflnda yerli filmlerin izlenme oran hzla ykselmeye bafllar. 1990larda Hollywood filmleri seyirciyi
yeniden salonlara ekmiflken, yeni dnemde seyirci saysnn artmasnda yerli filmler etkili olmaktadr.
1980lerde Trkiye sinemasnn yapm sektrndeki deiflim sonucunda, yapmc ve ynetmenler kiflisel ifadeye ncelik veren daha yaratc projelere ynelmifllerdir.
te yandan sansrn yumuflamas sinemaclar iin daha liberal bir ortam oluflturmufl ve devletin yerli sinemaya yaklaflm, sektrle daha olumlu bir biimde ilgilenmek, zellikle sanat filmlerini desteklemek ynnde deiflmifltir. Yeni dnemle birlikte yaflanan bir geliflme ise, genellikle lke iinde byk gifle baflarlar yakalayan popler yerli filmler iin de dfl satm olanann artmfl olmasdr. Popler filmlerimizin, dnyann
eflitli yerlerine dalmfl in ve Hint diasporalarnn
kendi kltrleriyle kurduklar iliflkiye benzer biimde,
zellikle Avrupa lkelerinde yaflayan Trkiyeli gmenler de Avrupa merkezli datm flirketler araclyla bu
yeni pazar iin nemli bir seyirci potansiyeli oluflturmaktadrlar. Bir baflka sinema anlayfl da Trkiyede sinemann snrlarn tesine gemesi ve onun ulus tesi
bir zellik kazanmasnn bir baflka nemli unsuru ise
Almanyadaki Trkiye kkenli ynetmenlerin gereklefltirdikleri filmlerin ortaya kard yeni bir sinema
anlayfldr.
70
Film ve Video Kltr
Kendimizi Snayalm
1. Trkiye sinemasnn geliflim sreci ile ilgili afladaki
ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Yerli sinema ikinci dnya savafl sonrasnda kentlere, kylere kadar yaygnlaflarak bir kitle mecras haline gelmifl ve kurumsallflmfltr.
b. Muhsin Erturulun ektii Halc Kz filmi ekilmifl ilk renkli film olma zelliini taflr.
c. 1970larn sonu ile 1980lerin sonunu kapsayan
dnem Trk sinemasnn altn a olarak adlandrlan Yeflilam dnemi olarak bilinmektedir.
d. Yeflilam Trkiyede anaakm sinemay temsil
etmektedir.
e. lk canlandrma sinemas filmi 1950de Turgut
Demira tarafndan ekilmifltir.
2. Kapitalizmin Trkiyedeki geliflmesine paralel olarak 1960 ve 1972 yllar arasnda Trk sinemas hangi
alardan altn an yaflamfltr?
a. Canlandrma sinemasnda gsterdii baflar
b. Uluslararas dzeyde gsterdii baflar
c. Filmlerde kullanlan grsel malzemelerin
zenginlii
d. ekilen film says ve bu filmlerin i pazarda kazand poplerlik
e. Ynetmenlern sanat filmlerine ynelmesi
3. Yeflilam sinemasnn popler bir film trdr. Kadn filimleri, ky filimleri, gangster filimleri gibi 1960larn ortasnda ortaya kan, Trkiye sinemasna zg bir
ok popler film trnn ortak eksenidir.
Yukardaki paragrafta anlatlan film tr afladakilerden hangisidir?
a. Melodram
b. Komedi
c. Trajedi
d. Dram
e. Fantastik
4. Afladaki geliflmelerden hangisi sinema seyircisinin
Yeflilam filimlerine olan ilgisinin azalmasnn nedenlerinden biri deildir?
a. Kk btelerle ekilen, nitelii dflk filmler
b. Televizyonun yaygnlaflmas
c. Sinema salonlarnn yetersizlii
d. Siyasal belirsizliler
e. Ekonomik alkantlar
5. Afladakilerden hangisi sinema izleyicisinin tercihleri ve talepleri zerinde etkili deildir?

a. 1980lerde yaflanan video pazarndaki patlama
b. Televizyon kanallarnda gsterilen klasik filimler
c. Televizyon kanallarnda gsterilen sinema konulu programlar
d. Sinema salonlarnn oalmas
e. Byk kentlerde dzenlenen festivaller
6. Afladakilerden hangisi sosyal ierikli konulara ve sorunlara odaklanan sanat fillerine rnek gsterilemez?
a. Ltf . Akad - Kanun Namna
b. Abdullah Ouz- Asmal Konak
c. Ltf . Akad - Gelin
d. Halit Refik - Gurbet Kufllar
e. Ertem Gre - Karanlkta Uyananlar
7. Afladakilerden hangisi ulusal sinema akmnn fikir
ncln yapan ynetmendir?
a. Atf Ylmaz
b. Halit Refi
c. Ylmaz Gney
d. Zeki kten
e. Ali zgentrk
8. Afladakilerden hangisi Trkiyenin Eurimagesa ye
olmasnn Trkiye sinemasna kazandrd katklarndan biri deildir?
a. Farkl Avrupa ilke sinemalarnn film yapm pratikleriyle tanflmasn salamas
b. Filmlerin alflma ortam asndan daha iyi koflullarda ekilebilmesini salamas
c. Trkiye filmlerinin dfl Pazar potansiyelinin artrmas
d. Filmlerin hada iyi teknolojiler kullanlarak ekilebilmesini salamas
e. Devletin uluslararas dzlemde Trkiye sinemasnn tantmn gereklefltirmek grevini stlenmesi
9. Afladakilerden hangisi Almanyada salon baflna en
iyi ifl yapan filmlere verilen Bogey dln almfltr?
a. Recep vedik
b. Asmal Konak
c. Duvara Karfl
d. ki Dil Bi Bavul
e. Bal
10. Afladakilerden hangisi Gmen Sinemasnn nde
gelen ynetmenlerinden biridir?
a. Fatih Akn
b. Ferdi Eilmez
c. Yavuz Turul
d. Abdullah Ouz
e. Metin Erksan
71
1. c
Amin Farzanefar. Popular Cinema, Turkish-style.

(Culture and Lifestyle) Deutsche Welle, 22.04.2004.
(http://www.dw-world.de/dw/article/0,5830,
1177348,00.html Siteye 06.05.2004 tarihinde eriflildi).
Aram Ekin Duran, Trkiyede film market kurulacak,
Radikal, 12 Haziran 2011.
Ayflen Gr. Trk sinema endstrisi. Hrriyet, 27 fiubat
2005.
Box Office Admission Report, Warner Bros, stanbul,
1997.
Evrim Tre zkan, stanbul Film Endstrisi, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2010, s. 6.
Evrim Tre zkan, stanbul Film Endstrisi, s. 57.
Nijat zn, Trk Sinemas Tarihi: 1896-1960, stanbul: Artist Reklam Ortakl Yaynlar, 1962, 167.
fienay Aydemir. Yeflilam Hollywoodu bitirdi. Hrriyet
Kelebek, 11 Aralk 2006.
Olkan zyurt. (2007, 21 Ocak). Sinemada bir yaman
eliflki. Radikal.
Radikal: Yerli yapmda dnyada ilk 5teyiz. (2011, 12
Haziran).
Screen Digest: Turkish delight bright ad Outlook. (2010,
Mart No. 462, s. 74-76).
Radikal: Yerli yapmda dnyada ilk 5teyiz. (2011, 12
Haziran).
fienay Aydemir (2011, 4 Temmuz). Rekorun yars krld, Radikal.
2. d
3. a
4. c
5. d
6. b
7. b
8. e
9. b
10. a
Yantnz yanlflsa Bafllang Yllar ve Altn a

blmn tekrar okuyunuz.
Yantnz yanlflsa Kriz Yllar ve Yeniden
Ykselifl Dnemi blmn tekrar okuyunuz.
Yantnz yanlflsa Sanat Filmi blmn tekrar
okuyunuz.
okuyunuz.
okuyunuz.
okuyunuz.
Yantnz yanlflsa Popler Sinema blmn
tekrar okuyunuz.
Yantnz yanlflsa Gmen Sinemas
FLM VE VDEO KLTR
Amalarmz
N
N

Dnya sinema pazarna yn veren Hollywood sinemasnn temel zelliklerin
aklayabilecek
Dnya sinemasnn geliflim srecini Asya, Avrupa, Afrika, Latin Amerika lkeleri balamnda tartflabilecek.
Anahtar Kavramlar
Klasik anlat
Fordist dnem
Post-Fordist dnem
Sanat Sinemas
indekiler
Film ve Video Kltr
Dnya Sinemas
GRfi
DNYADA SNEMANIN GELfiM
Dnya Sinemas
GRfi
Sinema, yepyeni bir bulufl olarak ortaya kt 19. yzyln sonunda ve dnyann
hemen pek ok yerine ulaflarak kendisini meflrulafltrmaya alflt 20. yzyln
bafllarnda henz yerleflik salonlarna sahip olmayan kk ve gelecei belirsiz bir
endstri idi. Btn bir 20. yzyl boyunca, televizyona meydan okuyarak popler
bir mecra, neredeyse rakipsiz bir kitlesel elence arac olarak kalabilen, ulusal,
toplumsal, snfsal, toplumsal cinsiyete, dile ve dine dayal farkllklar ve snrlar
aflmay baflaran sinema, ksa bir srede modern dnyann nde gelen sembollerinden biri oldu. Ancak, zaman iinde giderek daha konforlu ve teknolojik adan daha da mkemmelleflen salonlar, gsteriflli yapmlar, klt filmleri, yldz oyuncular, yaratc ynetmenleri ve festivalleriyle hayatmzn vazgeilmez bir paras haline gelen sinema, yeni milenyumla birlikte bir stat kaybna m urad? Bugn eski ya da yeni sinema filmleri, yeni iletiflim teknolojilerinin de katksyla artk hemen her yerde izlenebiliyor. Sinema salonlarnn filmlerin gsterimi iin biricik
yerler olmaktan kt gnmzde, DVD, Blu-Ray, bilgisayar, cep telefonu, televizyon, internet, otobs, tren ve uak gibi ulaflm aralar, derslikler, hatta evlerimiz yeni dnemin bizleri filmlere ulafltran aygtlar ve onlar izleyebileceimiz meknlar oldular.
Bafllangta byk lde ulusal snrlar iinde faaliyetlerini srdren kk bir
giriflim olan sinema bugn artk kresel bir endstri haline geldi. Sinema sektrnn bir sredir mzikten oyuncaa, televizyondan video ve bilgisayar oyunlarna
ve internete ikincil ve yeni pazarlara da ynelmifl olmas; Hollywood stdyolarnn
getiimiz yzyln sonlarnda ulustesi flirketler tarafndan satn alnmalar; Dolby
Digital ses sisteminden bilgisayar destekli zel efekt teknolojisine, Imax gibi daha
byk ekran deneyimi ve dijital boyutlu filme (3D) sinemann yeni iletiflim
mecralar karflsnda mevzi kaybetmemek iin baflvurduu ve hzla yaygnlaflan yeni grsel-iflitsel teknolojiler; uluslararas ortak yapmlarn saylarnn giderek artmas; sinema oyuncularnn ve ynetmenlerin hareketliliklerinin kresel lekte hzlanmfl olmas; uluslararas film festivallerinin saylarndaki artfl; kresel film ve
program akflnn artk yalnzca Batdan dnyann geri kalan ksmna doru srmesinin yannda, snrl da olsa dnyann birok lkesinden Batya doru da bir akfln szkonusu olmas gnmzde sinemann kresel boyutta kazand nemi
gzler nne seren geliflmeler olarak deerlendirilebilir.
74
Film ve Video Kltr
DNYADA SNEMANIN GELfiM

Sinema bafllangta olduu gibi bugn de ryalarmzn, hayallerimizin ve fantezilerimizin bir tr karfll olmay, en nemlisi de gerein, ta kendisiymiflcesine bir
benzerini ya da daha doru bir deyiflle yanlsamasn yaratma iddiasn, teknolojinin de katklaryla srdryor. Bu anlamda sinemann ilk yllaryla bugn arasnda benzerlikler bulunduunu ileri srmek mmkn. Heyecan, flaflknlk ve merak
uyandran ilk film gsterilerine benzer biimde, gnmzn dev perdeli Imax salonlarndaki canl, parltl grntler ya da boyutlu filmlerde elimizle tutacak
kadar yaknmza, koltuumuza kadar uzanan figrler ve nesneler sinemaya lunapark benzeri bir nitelik kazandryor. Dev perdeli salonlarla 35 mm formatn salad kusursuz grntye giderek yaklaflan dijital gsterimlerin yapld sinemalarn sayca artmas ve buna paralel olarak boyutlu filmlerin gifle gelirlerinin
ykselmesi, sinemaya, ironik biimde, bafllangtakine benzer bir grnm kazandrrken, dier yandan da yeni iletiflim teknolojileri ve elence aralar karflsnda
direndiini gsteriyor.
Kresel lekte elde edilen veriler de yukarda belirtilenleri dorular nitelikte.
rnein, dijital sinema salonlarnn says 2010da btn dnyada iki katndan fazla artarak 36.103e ulaflrken, bu salonlarn 22.060 dijital boyutlu gsterim teknolojisiyle donatld. Dev perdeli byk sinema salonlarnn says Kuzey Amerikada 2009da te bir artarak yzde 21lik kresel oran geti. ABDde Imax dahil
dev perdeli salonlarn says 1999da 119 iken, bu say 2009da 303e ykseldi. Btn dnyada ise, Imax salonlarn says 2004de 240 iken 2009da 438e ykseldi.
te yandan gnmz sinema seyircisinin bir baflka ilgi oda, bafl arsna ve uzun
srede gz rahatszlklarna neden olduu iddia edilen boyutlu filmler oldu.
boyutlu filmlerin kresel lekte gifleden ald pay 2009da % 8.6 iken, 2010da %
19.3 getii belirtiliyor. Kresel lekte boyutlu sinema salonlarnn 2009da
gifleden elde ettii gelir 2.5 milyar dolar iken, 2010 ylnda bu rakam 6.1 milyar dolara ykselmifltir. boyutlu filmler asndan Japonya en byk uluslararas pazar olarak dikkati ekmekte ardndan da Britanya gelmektedir. Uluslararas pazarda en byk paya sahip boyutlu filmler ise Hollywood yapm rnlerden oluflmaktadr. Sinema filmleri artk, yeni bir dnem bafllatan devrim niteliindeki bulufl
olan inernet zerinden de izlenebilmektedir. Bu yolla 2010da cret karfllnda
film izlenmesinden (ABD dflnda) elde edilen gelir artarak 276.4 milyon dolara
eriflmifltir. Bu alanda nde gelen befl lke Britanya, Gney Kore, Almanya, Fransa
ve Kanada oldu. ABD dflnda bu konuda verilen hizmetin geniflledii 2010da
Apple iTunes alt pazarda szkonusu hizmeti vermeye bafllarken kresel lekte
bafllca rakipleri saylan Microsoft (Xbox Zune Video Marketplace) ve Sony (Playstation Store) uluslararas pazardaki hkimiyetlerini srdrdler. Ancak ok sayda
yerel marka da bu hizmeti vermeye bafllad. Dolaysyla, yakn zamann Home Video (ev elencesi) kavramna flimdilerde Internet Video (ya da online sinema)
kavram eklenmifl oldu.
Tabii yukarda anlan btn bu geliflmeler byk lde gen kuflan ilgisine
ynelik yenilikler. Sinema seyircisi demografik olarak aslnda uzun bir sredir giderek genlefliyor. rnein, kinci Dnya Savafl sonrasnda Avrupada sinema seyircisi, 15-24, 25-50 ve 50nin zerinde olmak zere yafl grubuna blnmflt.
1990da bu yafl gruplarnn oranlar yzde ile 55, 20 ve 25 oldu. ABDde ise sinema seyircisinin % 70ini 12-30 yafl aras grup oluflturuyor. kinci Dnya Savafl sonras geliflen genlik kltr yllar iinde hkim bir konum elde ederek papler
4. nite - Dnya Sinemas
kltrn kendisini belirledi, onun iini doldurdu. Bu geliflmeye paralel olarak film
karakterlerinin yafl, davranfl ve duyarllklar da etkilendi. Otuzlu ve krkl yllarn
Hollywood filmlerinin sorumlu, sert ve flefkatli adam, ellilerden sonra yerini, kendi sorunlarna odaklamfl, ocuksu yetiflkine brakt. Daha nceleri, kt yola sapmfl genlerle ilgili, resmi ve toplumsal kurumlar uyaran filmlerin yerini, kahramanlar genlerden oluflan ve genlere ynelik filmler ald. Gnmz anaakm
Amerikan sinemasnn hedefledii en byk seyirci kesimini artk neredeyse yalnzca ocuklar ve genler oluflturuyor. Byk bteli fantastik aksiyon filmlerinin
sayca artmfl olmas ve giflede kazandklar baflar bunun bir kant saylabilir. Konuflmalarn sresinin giderek azald, hikye ve karakterlerin nemlerinin kaybolduu, aksiyon ieren sahnelerin oald ve birou izgi roman kahramanlarnn
maceralarn grntleyen bu gsteriflli Hollywood filmleri, artk dnyann hemen
her yerinde izleyicilerinin byk oranda ocuklar ya da ocuksulafltrlmfl yetiflkinler olduu bir kesim tarafndan tketiliyor. yleyse, hem sinema teknolojisi hem
de filmlerin ierikleri balamnda dnya sinema pazarna yn veren Amerikan sinemasnn gnmzdeki durumuna bir gz atmakta yarar bulunuyor.
Hollywood Sinemas
Hollywood, yalnzca filmlerin ekildii belirli bir mekn olmaktan ok, her zaman
bir ruh hali, milyonlar tarafndan paylafllan kurmacalarn tasarland bir rya fabrikas olarak da anlabilir. Btnyle ABDye ve Amerikan kltrne ait bir olgu
gibi grlse de, Hollywood dnyann bir ok yerinde popler tahayyln belirleyen bir olgu haline geldii ve ok yakn bir gemiflte baflta Japon flirketler olmak
zere ok uluslu flirketler tarafndan satn alnarak Amerikallk statsn kaybettii bile ileri srlebilir.
Hollywood, daha 1920ye gelindiinde byk stdyolarn satca artmas ve yldz sisteminin ortaya kmas sonucu ylda yaklaflk 800 film ekilen bir endstri ve
dnyadaki en nemli film endstrisi haline gelmiflti. Amerikal yapmclar daha
1909un bafllarnda sistematik biimde yabanc pazarlara ynelmifllerdi ve 1920lerin ortasnda Amerikan filmlerinin lke dflna datm hz kazand. Savafln sona
erdii 1926nn ortasnda, Amerikan sinemas eskisine kyasla ok daha gl bir
konuma sahipti. Hollywood stdyolar 1930larda, endstrinin yapm, datm ve
gsterim ayaklar zerindeki gl kontrolleri sayesinde dikey tekelleflme srecini
tamamlamfllard. Bu durum, ABD Yksek Mahkemesinin 1948deki kard antitekel yasasyla deiflti. Ardndan televizyon geldi. Televizyonun bir rakip olarak ortaya kfl sinema izleyici saysn ar bir biimde dflrd. Bu geliflmeler byk
stdyolar sinema salonlar zincirlerini datmaya zorlad ve 1960larn baflnda yerleflik bir konum kazanan bamsz sinemann ortaya kmasn salad. Giderek daha fazla sayda film Hollywood dflnda ekiliyordu ve bu durum ok sayda oyuncu ve teknisyenin iflsiz kalmasna yol at. Eer dzenli olarak ekilen televizyon
yapmlar olmasayd kriz daha da byyebilirdi. Ancak Hollywood kendisini abuk toparlad ve 1970lerden itibaren bir yandan Steven Spielberg, George Lucas
ve Francis Ford Coppola gibi yeni kuflak sinemaclarn ektikleri gifle filmleri, der
yandan da bamsz sinema rneklerinin grd ilgi ve festivallerde kazandklar baflarlar sonucu geliflen yeni bir pazarn getirdii imknlar endstrinin ehresini deifltirdi. Artk Fordist dnem sona ermifl, baflka sektrler iin de olduu gibi
sinema endstrisinde de post-Fordist dnem bafllamflt.
75
76
Film ve Video Kltr
ABDli otomobil sanayicisi Henry Fordun (1863-1947) Ekim 1908de gereklefltirdii T modeli ticari araba, sonraki 19 yl iinde ABDde 15.5 milyon adet satlarak Amerikan endstrisinde bir devrimin ve kentleflmede byk bir dnflmn
gerekleflmesine neden oldu. Bu baflarnn temelinde Fordun 1913-14 yllarnda
gelifltirdii retim teknolojisi yatyordu. Fordizm ile birlikte anlan ve retimin eflitli aflamalara ayrld bu sistemde otomobiller hareketli bir montaj band zerinde daha ksa srede tamamlanyor, bylece retkenlik yksek bir dzeye kyor
ve maliyetin srekli dflmesiyle otomobillerin fiyat greli olarak ucuzluyordu. Kitlesel olarak ve ok sayda retilen T Model otomobillerin kullanlmas ok kolay
ve onarmlar da ucuzdu.
Fotoraf 4.1
Henry Fordun
1908de rettii T
modeli ve 191314
yllarnda
gelifltirdii montaj
sistemi Fordizm
olarak anlan yeni
bir retim
biiminin
domasna yol
amfltr.
flte, Hollywoodun klasik dnemi olarak kabul edilen 1920ler ile 1960larn ilk
yllar arasnda ABDde film yapm, datm ve gsterimi Fordunkine benzer bir
sistemle yrtld. Fordist endstrinin temel zellikleri dikey tekelleflme, kitlesel
retim ve sabit oligolopolistik pazar yapsyd. Hollywood stdyolar da 1913 sonrasnda benzer bir retim mant gelifltirmifllerdi. Bu, iflte uzmanlaflma, maksimum
verim ve standartlafltrlmfl rn elde edilmesini amalayan, belli kurallara dayandrlmfl bir retim sreciydi. Fordun, kmr madenlerinden cam fabrikalarna,
malzemelerin ve otomobillerin taflnmasyla ilgili ulafltrma altyapsna kadar, yatrm yapt endstri alann, retimini gereklefltirdii rn iin gerekli her trl
malzemeye sahip olarak ve srecin tamamnda kontrol salayabilecei bir biimde rgtlemifl olmas gibi, byk film stdyolar da yapm, datm ve gsterim srelerinin birok vehesine sahip olarak ya da bunlar kontrol ederek kaderleri
zerinde maksimum kontrol oluflturmay amaladlar. Fordun yaptna benzer biimde, Amerikan sinema endstrisini ynlendirenler de, gcn ve kazancn bymesi srecinde standartlafltrlmfl ve verimli bir retimle byyen genifl pazar oluflturdular. Buna gre stdyolar, kendilerine belirli srelerle snrl kontratlarla bal,
memur denilebilecek oyuncu, ynetmen ve teknisyenlere, filmlerin ekildii pla-
77
tolara, yapm ve yapm sonras srelerde kullanlan teknik ekipmanlara, datm

flirketleri ve sinema salonu zincirlerine sahiptiler. Filmler belli anlatsal formllere
dayal olarak, belli popler trler erevesinde ve ayr ayr o trlerle birlikte anlan yldz oyuncularn isimleriyle birlikte projelendirilip gereklefltiriliyor ve bu
stratejilere uygun biimde pazarlanyordu.
Anti-tekel yasas, bofl zaman etkinliklerinin deiflmesi, televizyonun yaygnlaflmas, film yapm maliyetlerinin artmas ve bamsz sinemann geliflmesi sonucu
stdyolar glerini kaybetmeye bafllad. 1960larn baflna gelindiinde stdyo sistemi byk oranda kaybolmaktayd. Bamsz yapmclarn bir araya gelerek gereklefltirdikleri filmler iin bundan byle daha ok datmc olarak hizmet veren
stdyolarn deiflen roln tanmlamak zere yeni Hollywood ya da klasik dnem sonras gibi kavramlar kullanlmaya bafllad. Stdyolar, daha sonralar, mzik,
yaynclk, kablolu televizyon ve videonun, flimdilerde DVD, blu-ray ve internetin
de dhil olduklar yeni teknolojileri ve pazarlar kapsayacak biimde bydler ve
byk anonim flitket yaplarna brnerek birer holding olarak faaliyetlerini srdrdler. Byk iflletme oluflumu srecini ve kablo, uydu ve ev sinemasnn ortaya kfllarn takiben, birok film zerindeki karn toplam artk gifle gelirlerinden
ok bu yan pazarlardan salanmaktadr. Endstrinin byk film flirketlerince mutlak kontrol flimdilerde filmlerin finansman ve datm yoluyla srdrlmektedir.
Hollywoodda artk ifllerin post-Fordist bir yntemle srd gnmzde,
gemiflin standartlaflmfl sinema rnlerinin rnlerinin sunulduu farkllaflmamfl
SIRAfarkl
SZDErnlerinin
kitle pazarnn yerini daha heterojen, birbirlerinden grece daha
tketicilere sunulduu daha spesifik pazarlar almfltr. Byk stdyolarn endstrinin gsterim aya zerindeki kontrollerinin kaybolmas, dahaDaz
sayda ancak da fi N E L M
ha pahal ve bamsz yapmlara olan eilimi cesaretlendirdi. Bu tr yapmlar,
herhangi bir datm flirketiyle ortaklk iliflkileri bulunmayan bamsz yapm flirO R U
ketlerinin olduu kadar yapm ncesi, yapm ve yapm sonrasS srelerde
hizmet
salayan yetenek ajanslar, zel efekt birimleri, yiyecek servisi yapan flirketler, vs.
gibi uzmanlaflmfl firmalarn da sayca artmasna neden oldu. D K K A T
Hollywood seyircisinin 1930lar ve 1940lardaki homojenliine ve seyircilerin
bir ritel erevesinde belli filmleri grmek zere sinema salonlarna gittikleri vurSIRA SZDE
gusuna ramen, farkl trler ve belli yldzlar farkl seyirci zevklerini aa vururlar
ve bu zevklere hizmet ederlerdi. Ancak genel olarak stdyolar belli formllere dayal, belli yldz oyuncularn rol aldklar filmler gereklefltirdiler
ve bunlar klasik
AMALARIMIZ
anlat olarak bilinen bir formatn zelliklerine sahip yapmlard.
N N
K TveAKristin
P
Sinema tarihi ile ilgili daha detayl bilgiler edinmek iin Bordwell David
Thompson (2008) Film Sanat. ev: Ertan Ylmaz, Emrah Suat Onat, stanbul: De Ki Basm Yaym
Ltd. fiti. Knyeli kitab okuyabilirsiniz.
TELEVZYON
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Klasik Hollywood Anlats

Hollywood sinemasnn klasik dneminde yaplan filmlerde etkili olan anlat tarz
klasik anlat ya da klasik Hollywood anlats olarak anlr. Bu anlat biimi, dnNTERNET
yann baflka corfayalarndaki anaakm sinemalar zerinde de etkili olmufltur.
Kkleri Aristotelesin Poetikasna kadar gtrlebilecek olan klasik anlatnn temel
esin kaynaklar arasnda sessiz dnemin Amerikan ve Avrupa sinemalar ile 19.
Yzyl melodram tiyatrosu bulunmaktadr.
Klasik anlat sinemas fleffaf, ak ve kolayca anlafllr bir anlat olma iddiasndadr. Filmin renk, ses, mzik, kurgu gibi biimsel gelerinin anlatnn hizmetinde ol-
NTERNET
78
Film ve Video Kltr
Fotoraf 4.2
Bonnie ve Clyde
filminde banka
ve dkkanlar
soyan iki afln
kapitalizmin ar
koflullarndan
bunalan halkn
gznde nasl
kahraman
olduklar
hznl bir son
ile anlatlr.
duu klasik anlat formunda izleyici kanlmaz sona doru ynlendirilir. Oyunun
ad gerekmiflgibilik (verisimilute), yani gerektir. Ancak, klasik anlat rneklerinde, perdede gerek olarak beliren durumun analizi onun gereklik asndan ne
kadar snrl ve ideolojik olduunu bizlere gsterir.
Klasik anlat, dzen/dzenin bozulmas/dzenin yeniden kurulmas formlne
dayanr. Filmin baflnda, herhangi bir yerde meydana gelen bir olay, grnrde
uyum iindeki bir ailenin dzenini ya da daha byk bir toplumsal evredeki uyumu sarsar. Bu, anlatnn ilerlemesini salayan neden-sonu iliflkisine dayal bir dizi olaylar zincirini beraberinde getirir. Finalde, anlatnn baflnda ya da ortasna
doru gndeme gelen ve dengeleri bozan sorun ya da sorunlar zmlenir ve dzen, bafllangtaki haliyle ayn olmasa bile yeniden salanr. Hangi trde olursa olsun, iyi ya da kt, mutlu ya da mutsuz mutlaka bir kapanfla, bir nihayete sahip
olmas beklenen klasik anlat filmlerinde hikyeyi ynlendiren, anlatdaki baflkarakter ya da karakterlerin eylemleridir.
Hollywood 1960larn
sonunda ve 1970lerin baflnda ksa bir sre iin de
olsa aflada zerinde duracamz Avrupa sanat sinemasnn baz zelliklerine
sahip kt. Bunlar, ahlaki
adan, yani iyi-kt karfltl balamnda sorunlu
kahramanlar, episodik anlat yaps ve filmlerin zmn szkonusu olmad,
belirsiz finalleriydi. Bu tarz
benimseyen yapmlar arasnda Bonnie ve Clyde
(Bonnie and Clyde, Arthur
Penn, 1967) ve Easy Rider
(Dennis Hopper, 1969) gibi filmler bulunuyordu. Ancak bu tarz filmlerin yapm
ksa srd ve daha geleneksel izgide, kimi byk bteli, gnmzn korku, gerilim, bilim-kurgu trlerinde, heyecan, aksiyon ve fantezi arlkl gsteri sinemasnn ncleri saylan Jaws (Steven Spielberg, 1975), Yldz Savafllar (Star Wars, George Lucas, 1977) ve Kutsal Hazine Avclar (Raiders of the Lost Ark, Steven Spielberg, 1981) gibi yapmlarn ticari baflarlaryla daha belirgin bir eilim ortaya kt.
rnein Titanik (Titanic, James Cameron, 1997) gibi, bu tr filmlerin sreklilik kazanan gifle baflarlar, klasik Hollywood tarznn, yeni dnemde edindii kimi deiflikliklere ramen, baskn film yapm anlayfl olmay srdrmesinde etkilidir.
Yukarda anlan ve bugn de sren bir eilimi bafllatan filmler, pazarlama stratejilerinin paras olarak arpc grntlere, fiziksel ve zihinsel becerileriyle sorunlar zmeye muktedir erkek kahramanlara, hzl kurguya, enerjik bir hikye
rgsne, aksiyon ieren sahnelere, epizodik ve kolayca zetlenebilecek basit bir
anlatya sahip yapmlardr. Bilgisayar oyunlarndan salanan gelir de dflnldnde, bu trde aksiyon-macera filmlerinin potansiyel olarak yksek kazan salayan yapmlar olmalar srpriz saylmamaldr. Bu filmlerin takip zerine kurulu
senaryolar, benzeri bilgisayar oyunlarnn formatlarna kolaylkla uyarlanabilir.
Elefltirmenler, yeni Hollywood anlatsn deerlendirirken, klasisizm ile varsaylan post-klasisizm arasnda temelli bir kopufl aramaktansa, hem kurumsal hem de
estetik dzlemlerde ve Amerikan tecimsel sinema geleneinin yaygn olarak devam etmekte olan sistemi erevesinde kk lekli deiflimlere ve dnflmlere baklmasnn daha iyi olaca grflndedir. Kuzey Amerikal akademisyen David Bordwell, Hollywood hikye anlatma geleneinin stdyo gnlerinden buyana
kkl bir deifliklie uramad grflndedir. Bordwelle gre, zaman ve mekn
birlii ile neden-sonu iliflkisine dayal balantlar ve paralleliklerin sergilenmesi
asndan bugnn Hollywood filmleri klasik anlatya hala bal grnmektedir.
Ancak gene de biimsel adan ayrntda belirgin deifliklikler szkonusudur. Yeni biimsel yaklaflm, yerleflik tekniklerin younlafltrlmasna ynelmifltir. Younlafltrlmfl devamllk, kitle izleyicisini hedefleyen gnmz Amerikan filmlerinin
baskn tarzdr.
Yeni film yapm anlayflnn en nemli zelliklerinden biri, daha hzl bir kurgunun nem kazanmasdr. 1930-1960 arasnda, sreleri ne kadar olursa olsun birok
Hollywood filmi 300 ile 700 ekim ierir ve filmlerin ortalama ekim uzunluu sekiz ile onbir saniye arasnda deiflirken, zaman iinde ekim says giderek artmfl,
buna karfllk ekim sreleri ise daha da azalmfltr. 1960larn ortalaryla sonlarnda birok stdyo filminin ortalama ekim sreleri alt ile sekiz saniye olmufl, bazlarnnki ise nemli lde bu ortalamann altnda kalmfltr. rnein, 007, Altn
Parmak (Goldfinger, Guy Hamilton, 1964) ortalama drt saniyelik ve Vahfli Belde
(The Wild Bunch, Sam Peckinpah, 1969) 2.7 saniyelik ekim srelerine sahip filmlerdir. 1970lerde bu sre daha da ksalarak ortalama ekim uzunluklar 4.3 ile 4.9
saniye arasna ekilmifl, 1980lerde mzik video etkisi taflyan yapmlar ve aksiyon
filmlerinde bu sre ortalama 3-4 saniye arasnda gerekleflmifltir. 1980lerin sonuna gelindiinde birok film 1500 ya da daha fazla sayda ekimden oluflmaya bafllamfl, Bunu ksa zamanda 2000-3000 ekim saysna sahip filmler izlemifltir. Gnmzn hzl filmlerinde sreleri artk bir saniyenin altnda ekimlerle karfllaflmak
mmkn hale gelmifltir. Bordwelle gre, Hollywoodun benimsedii yeni film yapm anlayfl, farkl odak uzunluuna sahip merceklerin eskiden olduundan farkl bir biimde kullanlmas, zellikle diyalog ieren sahnelerde daha yakn ekim
leklerine sklkla baflvurulmas ve kamerann daha fazla zgrleflerek hareketlerinin artmas ve hzlanmas gibi yenilikler de iermektedir.
Yakn tarihli birtakm geliflmelerin kendisinin kreselleflmesi iin de uygun bir
zemin salad Hollywoodun, yaflanan krizlere ramen, bir sredir btn dnyada ticari adan baflarl olduunu ve altn bir dnem yafladn ileri srmek mmkn. Hollywoodun dnya apndaki olaanst baflarsn aklamak iin, endstriyel, teknolojik ve ekonomik gibi alanlardaki stnl haricinde birok baflka
neden de saylabilir: ngilizce dilinin dnyadaki baskn konumu, klasik anlatnn
cazibesi, Amerikan popler kltrnn mzik, giysi gibi dier formlarnn kresel
lekte yaygnl, dnya sinema izleyicisinin kompozisyonundaki deiflim.
te yandan birok kifli, 2000li yllardan geriye bakldnda, Amerikan sinemasnn, 1980lerden buyana deiflen grnmn ve bu dnemde kalc ve deerli
olan herfley iin bamsz sinemaya borlu olduu grflndedir. Etnik aznlklar,
zellikle Afrika kkenli Amerikallar, ayrca spanyol ve in asll Amerikallar, kadnlar ve eflcinsellerle ilgili temsillerde olumlu yndeki deiflim, farkl anlat biimlerinin ortaya kmas ve trsel beklentilerle ilgili deneyimler bamsz sinemann
geliflmesi sayesinde mmkn olmufltur.
79
80
Film ve Video Kltr
Britanya ve ngilizce Konuflulan Dier lkelerde Sinema
Fotoraf 4.3
1981 yapm
Atefl Arabalar
filmi 1924
Olimpiyatlarna
hazrlanan
atletlerin
yksn konu
alr.
Britanya sinemasnn, 1930larn ortas ve 1960larn baflnda yaflad iki Rnesans

dneminin ardndan 1980lerin baflnda bir kez daha ataa kalktnda bir film yapmcsndan gelen aklama, ngilizce konuflulan ABD dflndaki lkelerin sinemalarnn durumlaryla ilgili bilgilenmek asndan anlamldr. Britanyal film yapmcsnn, lkemizde ngilizce yerine bir baflka dil konufluluyor olsayd, belki bizim
de bir sinema endstrimiz olurdu biimindeki szleri, biraz abartl saylsa da
Amerikan sinemasnn Britanya, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi lkelerde ne denli etkili olabileceinin gl bir ifadesi olarak deerlendirilebilir. stelik
anlan lkeler arasnda sinemas 1980lerden buyana en
parlak durumda grneninin
Britanya olduunu sylemek
yanlfl olmayacaktr. Hollywooda kan veren James Bond
ve Harry Potter gibi kahramanlarn aslnda Britanyal olduklar, szkonusu filmlerin
birounun bu lkedeki stdyolarda, bu lkenin oyuncular, ynetmenleri ve teknisyenlerinin katklaryla gereklefltirildiini de unutmamak
gerekir. Ayrca, 1982de Atefl
Arabalar (Chariots of Fire,
Hugh Hudson, 1981) en iyi
film dhil drt dalda dl kazanmasyla bafllayan, ertesi
yl Gandi (Gandhi, Richard
Attenborough, 1982), 1999da
flk Shakespeare (Shakespeare in Love, John Madden,
1998) ile sren ve 2011de Zoraki Kral (The Kings Speech,
Tom Hooper, 2010) ile talanan Britanya yapm filmlerin
ve sinemaclarn Oscar baflarlar da dikkatlerden kamamaldr.
Britanya sinemasndaki Rnesans, ironik biimde, aydnlarla aras iyi olmayan
Margaret Thatcher dneminde bafllamflt. Britanyal sinemaclar, yeni san ya da
yeni muhafazakarlk gl bir biimde temsil eden Thatcherizmi desteklemedikleri gibi, bu dnemi dolayl biimde elefltiren filmler gereklefltirdiler. Kamusal
destee ve fonlara karfl olan ve sinema endstrisine olumsuz yaklaflan Thatcher
hkmetinin ardndan, 1997de fli Partisinin iktidar devralmasyla Britanya sinemas iin durum olumlu anlamda deiflmeye bafllad. Ancak dier yandan Britanyada sinema kltr giderek daha da Amerikanlaflyordu. Amerikan filmlerinin gifle geliri yzde seksen, Brtianya filmlerininki yzde ondan daha azd. rnein,
Drt Nikh Bir Cenaze (Four Weddings and a Funeral, Mike Newell, 1994) ve
Anadan Doma (The Full Monty, Peter Cattaneo,1997) gibi Britanya filmlerinin yapm ve datmn Hollywood devlerinden 20th Century Fox gereklefltirdiinde,
durum, vgler ngiltereye, paralar ABDye szleriyle elefltirilmiflti. lke tarihinde ilk kez bir sinema bakan atayan hkmet Britanya filmlerinin gifle gelirini ikiye katlamak istiyordu.
Britanyada doksanl yllarda sinema asndan canl bir ortama tank olundu.
1997de uzun film yapmna toplam 465 milyon sterlin harcanrken, bunun % 54
yedi Hollywood filminin yapmnda kullanld. Ayn yl Los Angelesda 1997de British Film Office ald. BBC ve Channel Four gibi televizyon kurulufllarnn film yapmna ilgileri art ve bu kurulufllar 1990lar boyunca Britanya filmlerinin nde gelen yapmclar oldular. Bu kurumlarn da desteiyle, politik sinemann nde gelen
isimlerinden Ken Loachn imzasn taflyan filmler uluslararas festivallerde Britanyaya prestijli dller kazandrd.
Bu dnemde sinemaya artan ilgi, yalnzca sinema seyircisinin ya da kablo ve
uydu zerinden yayn yapan sinema kanallarnn saylarnn artflnda deil, niversitelerin medya, film ve televizyon alflmalar blmlerinin saylarndaki artflla da
kendini gsterdi. Bu blmlerin 1990 verilerine gre toplam says 166 iken,
1998de 270e ykseldii saptand. Bunlarn bazlar uygulamal sinema ve televizyon eitimi nerirken, bir blm de sinema tarihi ve kuram ile sinemann toplumsal cinsiyet, rk, ulusal kimlik gibi alanlarla iliflkisi ve postkolonyel sinema ve
Britanya sinemas gibi konulara yneldi. Bu arada, ok sayda gen insan ynetmen, yazar ve oyuncu olarak sinema, reklamclk, tiyatro ve televizyon sektrlerinde alflmaya bafllad.
Britanya sinemasnn aksine, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda ve rlanda sinemalar glgede kalmfl lke sinemalar zellii taflmaktadr. Bunun byle olmasnda, Amerikan sinemasnn anlan lke pazarlarndaki hkim konumunun dflnda,
hibirinin gerekten byk lekte bir yapm potansiyeline sahip olmamalar
nemli bir nedendir. Bir baflka neden ise, anlan lke sinemalarnn, Latin Amerika ya da Uzak Dou gibi dnyann baflka corafyalarndaki sinemalarn aksine,
kltrel farkllk asndan dikkat ekici bir zellie sahip olmayp bu nedenle de
Hollywood karflsnda herhangi bir alternatif oluflturamamalardr. Bununla birlikte
Anglofon lkelerin entelektel balamda ilgi ekici birer sinema kltrne de sahip olduklar sylenebilir. Avustralya, Yeni Zelanda ve rlanda sinemalarnn tamam kltrel kimlik sorunu, yerel ile kresel arasndaki iliflki, ulusal sinemaya ve
yerli film kltrlerine devlet yardm gibi konular balamnda zengin bir tartflma
malzemesi sunmaktadrlar.
Anglofon sinemalar arasnda Kanada belgesel film yapm asndan ne karken, ABD ile arasndaki anlaflmalar gerei bu lkede film datm Amerikan flirketlerinin tekelinde bulunmaktadr. Bu arada Kanada sinemas, David Cronenberg,
Denys Arcand ve Atom Egoyan gibi ynetmenlerin filmleriyle sradfl ve yeniliki
yapmlara merakl seyricinin gznde farkl bir yer edinmifltir. Yeni Zelanda yakn
zamann en popler yapmlarndan blmlk Yzklerin Efendisi (The Lord of
the Rings, Peter Jackson; 2001, 2002, 2003) serisi iin mkemmel bir set haline dnflrken, Avustralya sinemas, lgn Maks (Mad Max, George Miller; 1979, 1981,
1985) serisi, Gelibolu (Gallipoli, Peter Weir, 1981) filmi ve 1980lerin sonunda bu
kez Krokodil Dundee [Timsah Dundee] (Crocodile Dundee; Peter Faiman, John
Cornell, Simon Wincer; 1986, 1988, 2001) serisiyle dnya leinde poplerlik kazanmfltr. Britanyann glgesindeki rlanda ise, anlan lkeler arasnda ulusal sine-
81
82
Film ve Video Kltr
mann desteklenmesi ynndeki ekonomik kararlarn ilk kez alnd lke zellii
taflmaktadr. Burada deinilen lke sinemalaryla ilgili son ancak nemli bir nokta ise, hemen her birinden oyuncu ve ynetmenlerin Hollywood tarafndan transfer edilerek flhretlerini byttkleri gereidir.
Avrupa Sanat Sinemas

Britanya ve Anglofon lkelerin sinemalar, Hollywood ile rekabet edebilmek iin
bir lde onu taklit etmek ya da onunla iflbirliine gitmek gibi yollar denerken,
Avrupa sinemalar kltrel farkllklar ne karmak ve klasik anlatya karfl sanat
filmi anlatsn kimliklerinin ayrt edici bir paras haline geitrmek suretiyle Hollywood ile rekabetlerini srdrdler. Avrupa Konseyine bal bir ortak yapm fonu olarak 1989da kurulan Eurimages, sanat sinemasnn destelenmesi misyonunu benimseyerek Avrupa lke sinemalar arasndaki iflbirliini yeni bir boyuta tafld. Eurimages bafllangcndan buyana iki ya da ortakl 1383 Avrupa filmini
destekledi ve bunun iin toplam yaklaflk 417 milyon Euro harcad. Kk ya da
orta byklkte bteleri olan ve ynetmenlerinin imzalarnn ne kt bu filmler, gnmz Avrupa sinemasnn sessiz dnemden buyana srdrd sanat sinemas gelenei erevesinde deerlendirilebilecek yapmlardr.
Hollywoodun, Bat kltrnn hl baskn bir unsuru olduu dflnldnde, Avrupa sinemasnn kendi kimliini byk lde Hollywooddan farkl biimde, tekiyle iliflkisi zerinden infla ettii sylenebilir. Fransa, Almanya, talya ve
spanya gibi lkelerde sinema endstrileri filmleri daha ok kendi seyircilerini hedefleyerek gereklefltiriyorlar. Bylece, bu sinemalar evrensel olmak iddiasndaki
ancak fazlasyla Amerikan orta snfnn dnyasn temsil eden Hollywoodun aksine, ulusal kltrel zelliklerine dikkati ekmeyi amalyorlar. Modernliin kendisi
gibi, onun bir rn olarak evrensel olmak iddias taflyan Sanat filmi olgusu da
bu balamda nem kazanmaktadr.
Sanat sinemas, genellikle anaakm sinema dflnda kalan, filmsel anlat ve sinemann biimsel aralar erevesinde deneysel ve yeniliki yapmlara iflaret eden
bir kavramdr. Sanat sinemas, klasik anlatdan farkl olarak neden-sonu iliflkisine,
zaman ve mekn asndan devamlla nem vermeyen, karakterin ya da karakterlerin belli bir amacnn ya da hedefinin olmad, hikyeden ok bir durumun
ya da sorunun nem kazand, ynetmenin mesele ettii tarihsel ya da gncel,
toplumsal ya da zellikle varoluflla ilgili felsefi konularn ele alnd bir sinema anlayfldr. Sanat filmi anlats iki unsurun katksyla ilerler: gerekilik ve yaratc/sanat olarak ynetmenin kiflisel uslubu.
Sanat sinemas, halefi klasik anlatda olduu gibi, kendini gereki bir sinema
olarak tanmlar. Yeni-gerekilik ve Yeni Dalga akmlarnn filmlerinde olduu gibi, bizlere gerek meknlar ve adafl insann yabanclaflmas ve iletiflimsizlik gibi gncel sorunlar sunar. Sanat sinemasnn gerekilii, psikolojik adan karmaflk karakterler araclyla ortaya kar. Karakterlerin psikolojik durumlar ve bunun dier karakterler ve anlatnn kendisi zerindeki etkisi nem kazanr. Karakterler tutarsz davranabilir ya da amalarn, hedeflerini sorgulayabilirler. Hzla hedefine doru ilerleyen Hollywood kahramanlarnn aksine, sanat sinemasnn figrleri, sanki bu dnyaya frlatlmfllar gibi, pasif bir biimde, bir yerden ya da bir
durumdan dierine savrulan, hedefleri belirsiz ya da zaten olmayan kiflilerdir. Bu
nedenle sanat sinemas eylemin kendisi yerine, bir durum karflsnda ortaya kan
tepkiyle daha fazla ilgilidir.
83
Fransada Yeni Yeni Dalga

Sinemann bafllangcyla birlikte anlan Fransa, sinema endstrisinin ve kltrnn
gl olduu lkelerden biridir. Doksanl yllar boyunca, Hollywoodun komflu lkelerin pazarlarndaki stnlne karfln kendi pazarnda yzde otuzbefllik bir
paya sahip olan Fransz sinemas, 2000lerde, Trkiyedekine benzer bir biimde,
yerli filmlerin giflede Hollywood yapmlarnn nne getii bir dnem yaflamaktadr. Fransann Ulusal Sinema Merkezi (CNC) bilet satfllarndan ve televizyon gelirlerinden, Fransz fimlerinin yapm, datm ve dnyaya satfl iin kullanlmak
zere milyonlarca dolarlk fon salamas, Fransz sinemasn zorlu geen 1990l
yllarda ayakta tutarken, Fransann en eski yapm flirketlerinden Gaumont International, baflrolnde Amerikal yldz Bruce Willisin yer ald ve ngilizce ekilen 5.
G (The Fifth Element, Luc Besson, 1997) adl filmine doksan milyon dolar yatrmfl ve film btn dnyada gifle baflars kazanarak bir klt yapm haline gelmifltir.
Televizyonun izlenme oran maksimuma ulaflt, video pazarnn byd,
ok salonlu sinema merkezlerinin saysnn artt ve Hollywood filmlerinin pazar
paynn byd 1980lerde ve 1990l yllarda, sosyalist hkmetin sinemaya
mali yardm, uluslararas ticaretin tamamen serbestlefltirilmesini amalayan GATT
grflmelerinde sinema filmlerinin korunmasyla ilgili konuda Fransann baflars,
birok Fransz filminin ve yldznn uluslararas baflars, baflka Avrupa lkeleri ve
zellikle eski sosyalist lke sinemaclarnn Fransadan aldklar yardmlarla film
yapmay srdrebilmeleri, Amerikan sinemasnn baz Fransz filmlerinin yeniden
yapmlarn gereklefltirmesi, Canal Plus gibi byk televizyon kurulufllarnn sinemaya katks ve bunun sonucunda 1990larn ilk yllarnda filmlerin yzde altmflnn televizyon desteiyle ekilmifl olmas gibi geliflmeler yaflanmfltr.
Fotoraf 4.4
Luc Bessonun, 1985
yl yapm Metro adl
filmi birok film
kuramcs tarafndan
en iyi filmlerinden biri
olarak kabul edilir.
Sar ve dimdik salar
olan, tuhaf bir serseri,
Paris metrosunun
sistemini bozarak
kamaya alflrken,
karflsna kentin
altnda yaflayan, hi
bilmedii bir yeralt
kltr kar.
Auteur, yani, yaratc/yazar ynetmen sinemas geleneinin srd ve ylda ortalama yzn zerinde filmin ekildii bu dnemde, popler kltrel unsurlarla biimin nemli olduu sanat sinemasna zg unsurlar bir araya getiren bakfln sinemas (Cinma du look) ya da yeni Fransz yeni dalgas, etkileri sonra da srecek ilgi ekici bir akm olarak seksenlerin Fransz sinemasnda iz brak-
84
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Film ve Video Kltr
t. Gen seyirciyi hedefleyen ve pahal yapm zelliklerine sahip, ilk rnei JeanJacques Beineixin Diva filmi olan bu akmn rnekleri arasnda Beineixin Betty
Blue (1986), Luc Bessonun Metro (Subway, 1985) ve Nikita (1990), Leos Caraxn
SIRA SZDESang, 1986) adl filmleri yer alr. arpc renkler ve aydnlatma
Kt Kan (Mauvais
efektleri nedeniyle doalc olmayan, kendinin farknda bir estetik anlayfla sahip
bu filmlerde, stdyo temelli gsteri sinemasna zg ve teknik olarak parlak miD fi N E L M
zansen (mise-en-scene)
kurulufllar genellikle romantik yk rglerinin hizmetine
sunulur. Giflede baflarl olan bakfln sinemasnn rnekleri, reklamclk, mzik
O R U roman dnyasndan etkilenmifltir. Cahiers du cinema dergisi,
videosu ve Sresimli
elefltirmenlerin yakn durmadklar bu film yapm anlayfln kartpostal estetii olarak zetlerken,
birok Anglo-Amerikan elefltirmen, bu tr filmleri, toplumsal ve
DKKAT
ideolojik ierikten yoksun, post-modern yaklaflma dayal bir biim anlayflnn rnekleri olarak deerlendirdiler. Baz Fransz elefltirmenler, trn rneklerine daha
SIRA SZDE
olumlu bakarak
neo-barok olarak nitelendirdi. Estetik adan belli bir neminin
olduu sylenebilecek bakfln sinemas akm, yksek kltr ile popler kltr arasnda
bir sentez yaratmay denemifl, yabanclaflmfl kahramanlarn sorunlaAMALARIMIZ
rna ynelmek gibi, sanat sinemasna zg bir misyon da stlenmifltir.
N N
Sinema tarihi
K ileT ilgili
A P daha detayl bilgiler edinmek iin Smith, Geoffrey Nowell. (2003)
Dnya Sinema Tarihi. ev: Ahmet Fethi, stanbul: Kabalc Yaynlar. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
TELEVZYON
spanya, talya, Almanya ve Kuzey Avrupa lkelerinde

Sinema
Avrupada 1980ler sonras yalnzca Britanya deil, spanyol, Alman ve Kuzey Av N T E R N E T da ykselifline tank olmufltur. spanyo sinemaclar, 1975de
rupa sinemalarnn
Franconun lmnden sonra demokrasiye geifl ve sansrn kalkmasyla birlikte, daha nce sylenmemifl olanlar metafor ve alegoriye ihtiya duymadan anlatmaya baflladlar. Savafln anlar baz sinemaclarn filmlerine konu olmaya devam ederken, ynetmenlerin birou adafl konular ele almaya bafllad. spanyol filmleri spanyol yaflamnn eflitliliini, rengini, ksnlln yakalamaya ve
btn bunlar zgrce aktarmaya bafllad. Artan mali skntlara, video patlamasna ve Hollywood filmlerinin rekabetine karfln spanyol sinemas seksenlerden itibaren Belle Epoque, 1992) gibi filmler, Antonio Banderas, Penelope Cruz ce Javier Bardem gibi oyuncular uluslararas ilgi topladlar. Baflta Pedro Almodovar olmak zere, Julio Medem, Alejandro Amenabar ve Fernando Leon de Aranoa gibi
yeni kuflak ynetmenler sayesinde Avrupann ses getiren sinemalarndan biri oldu. kibinlerin baflnda spanyol sinemasnn kendi i pazarndaki pay artarken,
zellikle Latin Amerika lkeleriyle gereklefltirilen uluslararas ortak yapmlarn da
says ykseldi.
Hem gemiflte Federico Fellini, Michelangelo Antonioni ve Luchino Visconti gibi auteur ynetmenleriyle Avrupa sanat sinemasna paha biilmez katklar hem
de baflka bir Avrupa lke sinemasnda ender rastlanan, tarihsel-kostme, filmlerden gldrlere ve spagetti westernlere, sahip olduu zengin trsel eflitlilii ile
Avrupann en nemli sinemalarndan biri saylan talyan sinemas baflarsn srekli klamad. Televizyonun 1970lerin sonundan itibaren gndelik hayatta giderek
merkezi bir nem kazanmaya bafllad talyada sinema seyircisi says hzla dflt. rnein 1976da 514 milyon sinema bileti satlmflken, 1990larn baflnda satlan bilet says doksan milyon olarak gerekleflti.
85
Gnmz talyasnda televizyon kurulufllar film yapmnda nemli bir rol oynamaktadr. 1980li yllarda talyan sinemasna Roberto Benigni, Nanni Moretti ve
Gabriele Salvatores gibi gen sinemaclar katlmfltr. Doksanlarn sonuna doru ise
Trkiye doumlu Ferzan zpetekin, bafllca kiflilerini kadnlarn ve eflcinsellerin
oluflturduu filmlerinin uluslararas dzlemde kazandklar baflarnn, seyircinin
dikkatini yeniden talyan sinemas zerine ektii sylenebilir. Bugnn talyan sinemaclar politik gndemleri, biimsel yaklaflmlar ve duyarllklaryla flaflrtc bir
eflitlilik gstermekle beraber, ounluu ve en popler olanlar burjuva aflk ykleri anlatan suya sabuna dokunmayan filmlerle talyan sinemas gene de dinamik zelliini kaybetmifl grnmektedir.
Dinamizmin gnmz Alman sinemasnn durumunu anlamak iin uygun bir
kavram olduu sylenebilir. 1980lerden itibaren ekiciliini ve politik gcn
kaybettii gerekesiyle elefltirilen Alman sinemas, Trk-Alman sinemaclarn bafllatt yeni bir dalgann da katksyla 1990larn ortalarnda yendien ykselifle geti. Alman sinema sermayesinin Yzklerin Efendisi ve Chicago (Rob Marshall,
2002) gibi Hollywood yapmlarna para yatrmasnn yannda, Wolfgang Peterson
ve Ronald Emmerich gibi Alman sinemaclar, srasyla, Truva (Troy, 2004) ve Kurtulufl Gn (Independence Day, 1996) gibi popler Amerikan filmlerini ynettiler.
Dier yandan, birou Mnih, Hamburg, Berlin ve Klndeki sienma ve televizyon
okullarndan mezun, Tom Tykwer (Kofl Lola Kofl, Lola Rennt, 1998), Wolfgang Becker (Elveda Lenin, Good Bye, Lenin!, 2003), Fatih Akn (Duvara Karfl, Gegen die
Wand, 2004) ve Christian Petzold (Yella, 2007) gibi yeni kuflak sinemaclarn uluslararas arenada yank uyandran filmleriyle Alman sinemasnn yeniden douflundan sz edilmeye baflland.
Fotoraf 4.5
Wolfgang Becker,
2003 yapm Elveda
Lenin filminde Dou
Almanya'nn
yklmas ile
sosyalizme inanan
insanlarn
hayallerinin
yklflna dikkat
eker, dnyadaki
politik sistemlere
elefltiri getirir.
Bir sredir sinemann dinamik bir grnm iinde olduu Avrupann bir baflka blgesinden, Kuzey Avrupadan sinemaclar ise, DOGME95 ile son zamanlarn
uygulanmas zor ancak en radikal ve yank uyandran kfln yaptlar. Sinemadaki belli eilimlere aka karfl ktn duyuran ve bafln Danimarkal ynetmen
86
Film ve Video Kltr
Lars Von Trierin ektii DOGME95 grubu, manifestolarnda sinemann ldn

ileri srerek yeniden diriltilmesi iin arda bulundular. Auteur kavramnn baflndan beri burjuva romantizmi olduunu belirten DOGME95 yanllar, arenin disiplinde olduunu ileri srerek filmlere niforma giydirmekten sz ettiler. Bireysel
filme karfl kan bu sinemaclar, Saflk Yemini diye anlan bir kurallar listesi hazrladlar. Buna gre; ekimler stdyo dflnda yaplmal, sahne ve set stdyoya taflnmamal (hikye zel bir sahne donanmn gerektiriyorsa stdyo dflnda uygun
bir mekn seilmeli.); ses kesinlikle grntlerden ayr olarak retilmemeli, ya da
tam tersi (sahne iinde retiliyor olmad srece mzik kullanlmamal.); kamera
el kameras olmal (film kamerann durduu yerde ekilmemeli, kamera filmin olduu yerde olmal.); film renkli olmal ve zel flklandrma kullanlmamal (ekilecek sahnede filmin pozlandrmas iin yeterli flk yoksa sahne kesilmeli ya da tek
bir lamba kullanlmal.); optik numaralar ve filtreler kullanlmamal; film gelifligzel aksiyon iermemeli; zamansal ve corafi yabanclaflmalara baflvurulmamal.
(yani film flimdi ve burada gemeli.); tr filmleri ekilmemeli; film format 35 mm
olmal ve ynetmen jenerikte belirtilmemelidir.
Dnyann birok lkesinden ok sayda sinemacnn, yukarda belirtilen kurallarla uyularak ekildikleri ileri srlen filmleri DOGME95 sertifikas alarak uluslararas festivallerde gsterildi. Aslnda DOGME95 yanls sinemaclar, birtakm sk
kurallara bal kalnarak yaplacak filmlerle sinemann yeniden canlanacana iliflkin grfllerinde deilse bile, manifestolarnda da yer alan yeni teknolojilerin sinemay demokratikleflecei konusunda haklydlar.
Rusya ve Eski Dou Bloku Sinemas

Kuzey Avrupann yanndaki corafyada da, bir zamanlar sinemaya devrim getiren
deneysel bir sinemann sonu gelmifl, yeni bir sinemann canlanaca umutlar domufltu. Glasnost (ses vermek) ve perestroika (yeniden yaplanma) Gorbaov
yllarnn, yani 1980lerin sklkla duyulan szleriydi. Sinema alannda, glasnostun
ilk iflaretleri 1980lerin ortasnda daha nce rafa kaldrlmfl filmlerin datmyla
geldi. 1990lar ve sonrasnda yeni ynetmenler nemli filmler yapt. deolojik kontroln gevflemesi, tarihsel ve adafl konularn ele alnd arpc belgeseller dalgasn ortaya kard. Sansrn hzla gerilemesiyle politik, ahlaki ve cinsel tabular
kayboldu. Yaratc kontrol stdyolarn eline geti, bamsz flirketler kuruldu ve
uluslararas ortak yapmlarn says hzla artt. Ancak 1980lerin sonunda, Rusyada
yzde 75-85lik pazar hakimiyeti ile Amerikan sinemasnn etkisi kontrolsz biimde bymflt.
Eski Sovyet cumhuriyetleri ile Dou Bloku lkelerinde de benzer bir durum
yafland. Bu lkelerde, ncln 1930larda Sovyetler Birliinin yapt toplumsal gerekilik, onaylanmfl estetik modeldi; datm ve gsterim devlet tekelindeydi. Her lkenin farkl sanatsal gelenekleri bulunuyordu ve bu durum sinemalar zerinde de etkiliydi. Merkezi fon sisteminin kmesiyle sinemaclar kendilerini pazar ekonomisi iinde buldular. Televizyon kanallarnn ve Hollywood filmlerinin rekabeti bafllca sorunlar arasndayd. Bu geliflmelere ramen, 2000lerin ortasnda Romanyadan yeni bir sinema dodu. lk ve en arpc rnei 4 Ay, 3 Hafta ve 2 Gn (4 luni, 3 saptamni si 2 zile, Cristian Mungiu, 2007) olan Romanyann Yeni Dalga Sinemas, eski rejim dneminde dnyaya gelen, demokrasiye
geifl srecine tank olan ve flimdilerde yaratc filmleriyle uluslararas dller kazanan ynetmenlerin sinemasdr.
87
ran Sinemasnn Ykselifli

1980ler ve sonrasnn dnya sinemasndaki en ilgi ekici geliflmelerinden biri de
Yeni ran Sinemasnn ortaya kfldr. 1978de gerekleflen ran slam Devriminin ilk yllarnda sinema rann Bat tarafndan kltrel smrgelefltirilmesinin
bir arac olarak grlen sinema daha sonra kltrel birliin ve toplumsal btnleflmenin arac olartak grlmeye bafllad. Kltr Bakanl, 1983de Farabi Sinema
Kurumunu oluflturdu. Yerli filmler zerindeki vergi dflrld, bilet fiyatlar ykseltildi, film yapm says artt. Devrimin ilk yllarndan farkl olarak kadnlar sinemada daha fazla grnr oldular. Kadnlar hikyelerin fonundan merkezine taflnd. Sinemaya kadn ynetmenler geldi.
Fotoraf 4.6
Makhmalbafn 2001
yapm Kandahar,
gerek hayattan
esinlenilmifl,
srkleyici bir arayfl
hikyesidir. Film,
Kanadada
yaflamn srdren
Afganistan kkenli
kadn gazeteci
Nafasn intihar
dflncesinde olan
kz kardeflini
kurtarma istei ile
Afgan llerindeki
zorlu yolculuunu
ve oradaki trajik
yaflam gzler nne
seriyor.
Yeni ran filmleri, 1985den sonra toplumsal konularla ilgilenmeye bafllad.

zellikle ailenin karfllaflt sorunlar ele alnd. ran-Irak savafl zerine ciddi kurmaca filmler ve ok sayda savafl belgeseli yapld. ocuklar, zellikle 1980lerde
ran sinemasnda nemli bir yer ald. Devrim sonrasnda yldz sisteminin ortadan
kalkmas ve nl oyuncularn olmamas, ocuklar filmlerin nemli bir unsuru haline getirdi. Kadnlar ve erkekler arasnda aflk iliflkilerinin gsterilmesinin ve fliddetin yasaklanmfl olmas, ocuklar yetiflkin hikyelerinin merkezine tafld.
Abbas Kiarostami ve Mohsen Makhmalbafn ncleri olduklar ve etkileri bugn de srmekte olan Yeni ran Sinemas, yeni-gerekilikle iliflkilendirilen humanist bir sinema olarak deerlendirilebilir. Filmlerinde doal meknlar, zellikle
krsal corafyay kullanan, profesyonel olmayan oyunculara, zellikle 1980lerde
ve 1990larda ocuklara rol vermifl olan yeni ranl sinemaclar, ran-Irak savaflnn
AMALARIMIZ
K T A P
88
TELEVZYON
NTERNET
N N
AMALARIMIZ
K T A P
Film ve Video Kltr
TELEVZYON
psikolojik etkileri, mlteciler, kadnn toplum iindeki yeri gibi konular zerinde
durmufllar, sinemann kendisine bakt filmler de yapmfllardr.
Sinema tarihi
daha fazla bilgilenmek ve sinema haberleri ile ilgili gncel gelifl N Tkonusuda
ERNET
meleri takip etmek iin www.altyazi.net internet sitesini ziyaret edebilirsiniz.
Latin Amerika lkelerinde Sinema

Getiimiz yzyl sonlarna doru, byyen dfl borlarn yannda en nemli sorunun, demokrasinin ve ekonomik istikrarn gvence altna alnmas olarak grnen
Latin Amerika, 1960larda nc Sinema adyla, sinemann bir siyasal direnifl
arac olarak kapsaml roln sorgulayan yeni bir sinema anlayflnn ortaya kt
bir corafya idi. Kta iinde geliflen ortak uluslararas bir perspektife ramen, Latin
Amerikada sinema arlkl olarak, farkl, ayr ulusal ekonomilere, politik ve kltrel geleneklerine bal kald. Brezilya, Meksika ve Arjantin yerleflik film endstrilerini ilk kuran lkeler oldular ve gnmzde de uluslararas dzlemde yank uyandran Latin Amerika filmleri bu lke sinemalarndan gelmektedir. Daha nceki gl politik iaddiasn kaybetmifl grnmekle birlikte Latin Amerika sinemalar, bu
kez fliddet olgusunun youn biimde yer ald yeni bir yeni-gereki yaklaflmn
da desteini alarak tarihle ve gncel toplumsal sorunlarla ilgilenmeyi srdrmektedirler. Latin sinemalarnn son zamanlardaki baflars, Merkez stasyonu (Central
do Brasil, Walter Salles, Brezilya, 1998), Parampara Aflklar, Kpekler (Amores perros, Alejandro Gonzlez Irritu, Meksika, 2000) ve Gzlerindeki Sr (El secreto de
sus ojos, Juan Jos Campanella, Arjantin, 2009) gibi filmlerin ok sayda lkede
gsterilmifl olamalar ve kazandklar dllerden de anlafllabilir. Hollywood filmlerinin rekabeti ile gemiflte olduu gibi bugn de bafl etmek durumunda olan Latin
Amerika sinemalar gnmzde eskiye gre daha az marjinal grnmektedirler.
Afrika ve Sinema
Sinemann marjinallikle iliflkilendirilebilecei neredeyse tek orafyann Afrika olduunu ileri srmek abartl bir saptama gibi deerlendirilmemelidir. Yirminci yzyln en byk i savafllarna tanklk etmifl olflan yeryznn bu ikinci byk ktas, milyarlarca dolarlk dfl bor ykyle, dnyadaki alk probleminin neredeyse
yarsnn yafland bir yer olmasyla dnyann en sorunlu blgesi olma zelliini
taflmaktadr. Ortalama yaflam sresi neredeyse btn dier ktalarda ykselirken,
Afrikallar iin aflaya doru inmekte, dnyadaki silahl atflmalarn gene neredeyse yarya yakn ksm Sahra-alt Afrikada gerekleflmektedir. Byle bir ortamda
sinemann gerekli olup olmad, sorgulanabilir bir konudur.
Sinema Afrika ktasna 1920lerin baflnda smrgecilikle birlikte geldi. Ancak
Afrikal sinemaclar tarafndan ilk filmler 1960larda yaplmaya bafllad. Ktann nc sinemaclarndan Senegal doumlu Osman Sembene, dokuz uzun kurmaca ve
ok sayda ksa film ekti. Afrikal sinemaclar tarafndan yaplan ilk filmler, smrgeci glerden bamszlklarn kazanmfl birok Afrika lkesinin sosyo-politik gereklerini yanstr.
Afrikada film yapm birok engelle bafletmek durumunda kalmfltr ve kalmaktadr. Malzeme ve ham film yokluu, eitimli teknik eleman yetersizlii ve resmi
sansrler bunlardan yalnzca birkadr. Ancak listenin baflnda sermaye sorunu
bulunmaktadr. Bir baflka sorun datm ve gsterim konularyla ilgiliydi. Afrika
filmleri festival sinemas kategorisine sokulmufltur, nk bunun dflnda datm
flanslar bulunmamaktadr. Afrikada salon sahipleri iin Hint, karate ve ikinci snf
Fransz ve Hollywood filmleri gstermek her zaman daha krl olmufltur.
Ancak dijital a, DOGME95 yanls grubun argumanlarn hatrlatrcasna, Afrikal sinemaclar asndan kaliteli grnt ve ses elde edilebilen ve post-production srecini de kolaylafltran yeni teknolojileri kullanma olanan salamfltr. Bu
geliflmenin, Afrika sinemasnn biim ve ierik asndan grnmn deifltirdii
sylenebilir. Bu erevede, 1990larn ortasndan gnmze, zellikle Nijerya, Gana ve daha yaknlarda Etyopya gibi baz Afrika lkelerinde video-film endstrisinde bir patlama gzlenmektedir. Nollywood olarak da anlan Nijeryadaki yeni
sinema endstrisi ylda 1000 video-film retmektedir Video filmlerin her birinin
maliyeti 10 bin ile 15 bin dolar arasndadr ve genellikle bir ayda ekilmektedirler.
Her biri dolar karfllnda seyriciye ulaflan bu filmler ok ksa bir sure iinde 20
binden fazla satlmaktadr. En baflarl olanlarn satfl ise 200 bini gemektedir.
Amerikan tarz soap-operalarn formllerinin kullanld bu videolar, sinemaya
daha farkl yaklaflan Afrikal sinemaclar iin de olanaklar sunmaktadr. Bu sinemaclar da artk filmlerini kk btelerle ekebileceklerini ve festivallerde gsterdikten sonra kendi lkelerinde dorudan video araclyla datmn yapabileceklerini grmfllerdir. Ancak bu srete de yeni sorunlar oetaya kmaktadr. Sinemay tarihsel ve toplumsal mcadelenin bir arac olarak gren sorumlu Afrikal sinemaclar video-filmlerin Afrika sinemasnn standardn olumsuz bir biimde etkilemesinden ve niteliksiz hikaye anlatma tarzna dayal video-film yapmnn Afrikal
seyirciyi yalnzca bu tr bir sinemay onaylama durumunda brakmasndan endifle duymaktadrlar.
Asyada Sinema
Asya, buuk milyar aflan nfusu ile dnyann en kalabalk ktasdr ve Dou
Asyada dnyadaki en dinamik film endstrilerinden bazlar yer almaktadr. Bu
blgenin, ekonomileri canl ve kltrel miraslar zengin kalabalk toplumlarnda sinemaya heyecanla yaklafllmakta ve ok farkl ifller ortaya karlmaktadr. rnein
yaklaflk bir milyar yz milyon dnyann nfusuyla en kalabalk lkesi olan
inin sinemasnn seksen yl aflkn bir gemifli bulunmaktadr.
in Halk Cumhuriyetinde 1980lerden sonra pazar ekonomisi dorultusundaki
dnflm, lkenin ideolojik, politik, idari yaplarnda da deiflikliklere neden olmufl ve in sinemas da bu reformlardan etkilendi. Sinema endstrisi parasal bamszla doru ynelmifl, filme ticari bir rn olarak yaklafllmaya bafllanmfltr.
Stdyolar devlet destekli kltrel kurumlar olmaktan karak, birer endstriyel yatrma dnflmfl, baflka endstri kurulufllar ve yabanc ortaklarla ortak-yapm pratii yaygnlaflmfltr.
in Halk Cumhuriyetinde yeni bir sinemann ortaya kmasnda, 1966daki
Kltr Devrimi srasnda kapanan Pekin Film Akademisinde 1978de eitime bafllayp drt yl sonra mezun olan sinemaclarn oluflturduklar Beflinci Kuflak etkili olmufltur. nceki kuflak sinemaclarla kopufl yaflayan ve 1949dan sonra doan
bu sinemaclarn devrim ncesi in ile ilgili anlar bulunmamaktadr. zellikle
Chen Kaige ve Zhang Yimou gibi ynetmenlerin filmleriyle dnyada tannan ve
Fransz Yeni Dalga akmnn etkisini taflyan Beflinci Kuflak, in sinemasnda yeni
bir dil yaratmfltr.
Yeni Tayvan Sinemas ise, filmlerde gerek mekanlar kullanmas, tarih-bellek
iliflkisine ilgisi, amatr ya da yar-profesyonel oyunculara yer vermesi, talyan ye-
89
90
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Film ve Video Kltr
ni-gerekiliinden etkilenmifl olmas, otobiyografik deneyimlerden yararlanma

ve krsal ve tarmsal gemifle nostaljik bakflyla dikkati ekmektedir. Hou Hsiaohsien, 1982-1987 yllar arasnda etkili olan bu yeni sinema hareketinin nde gelen temsilcisidir. Yeni Tayvan Sinemas sonras ynetmenlerinin ilgi oda ise
kent yaflamdr. Gen sinemaclar, filmlerinde Tayvann postmodern grnmlerini perdeye getirerek genlik alt-kltrn, aznlk kltrlerini ele almay tercih
etmektedirler.
Youn bir nfusa sahip kk bir koloni olarak Hong Kongda sinema, televizSZDEteknolojilerinden etkilenmeyecek kadar gl bir elence arayon ve yeniSIRA
iletiflim
cdr. Bu ise, Hong Kong sinemasna Dou Asya ve Gneydou Asya pazarlarnda
avantajl bir konum kazandrmaktadr. Kung-fu (martial arts - dvfl sanatlar)
D fi N E L M
filmleri, btn in kltrnn en popler rnleridir ve Hong Kongda daha ok
bu tr filmler yaplmaktadr. Esin kaynaklar arasnda kliask in edebiyat ve in
O R U romanlar, ucuz romanlar, televizyon dizileri ve batl inanlarn
resim sanat,S izgi
bulunduu dvfl sanatlar filmlerinin, Hong Kong sinemasn aksiyon trnde ustalafltrdnDve
bu nedenle rnein John Woo gibi bir ynetmeni
K KHollywoodun,
AT
devflirdiini de hatrlatmak ilgin olabilir.
Gney Korede ise ulusal sinemay etkileyen nemli olgulardan biri, lkenin
SIRA SZDE
20. Yzyldaki hznl tarihidir. 1990larn ikinci yarsnn sinemada nemli bir
canlanmaya tank olduu Gney Korede filmlerinin i pazardaki pay hzla ykselmifl, yeni
ynetmenler otoriteye karfl gelen ve toplumda kadnlarn eflitliini saAMALARIMIZ
vunan filmleriyle seyricinin ilgisini ekmifllerdir.
N N
Sinema tarihi
K ile
Tilgili
A P daha detayl bilgiler edinmek iin Teksoy, Rekin. (2003) Rekin Teksoyun Sinema Tarihi. stanbul: Olak Yaynclk. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
Hint Sinemas
TELEVZYON
Hindistan, yalnzca Asyann deil, dnyann en byk sinema endstrilerinden birine sahip olmasyla da bilinen bir lkedir. Sinema, Hindistann en dinamik ve en
canl sektrlerinden biri saylr ve lkenin kltrel hayatnda vazgeilmez bir yeri
NTERNET
bulunmaktadr. Bollywood adyla da anlan ve Hollywood kadar eski bir gemifle
sahip olan Hint sinemas dnyada ekilen filmlerin yaklaflk drtte birini retmektedir Ylda 700 filmin yapld Hindistanda, popler melodramlarn, flarkl ve
dansl filmlerin yldzlar toplumsal olarak nemli bir statye sahiptirler.
Hindistann 1947de kazand bamszl takiben, 1950ler ve 1960larda Hint
sinemas Altn an yaflamfl, kendi i pazarnda ve komflu lke pazarlarndaki
stn konumunu her zaman korumufltur. 1990lardan itibaren, Hollywood filmleriyle rekabette byk bteli, gsteriflli, flarkl ve dansl, Bollywood usul yaplmfl romantik filmlerin nemli bir ifllev stlenmifltir. Gereki bir sinemann fazla ilgi grmedii Hindistanda Satrajit Ray gibi, Batda daha nl olsalar da, lke sorunlaryla ilgili yeni-gereki izgide filmler yapan nemli sinemaclar da yetiflmifltir. Hintli ve Pakistanl seyircileri de birlefltiren Bollywood filmleri, Asya, Afrika ve
Orta Douda ve Batda yaflayan diasporadaki Hintliler arasnda da popler olmay srdrmektedir. renin, ABDde yaflayan Hintliler iin varolan sinema, DVD
ve kablolu TV pazarlar ile Bollywood dllerinin datld canl showlar: 100
milyon dolarlk bir endstrinin geliflmesine neden olmufltur. ABDde 24 byk
kent merkezinin 14nde Hint filmleri gsteren en az bir sinema salonu bulunmaktadr. Benzeri bir durum Britanya iin de szkonusudur.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
K Kelence,
AT
Sinema, artk gnmzde hernekadar biricik ve benzersiz Dbir
sanat
ve iletiflim mecras olarak deerlendirilmese de ayaktadr ve varln etkili bir biimde srdrmektedir. Ekonomik, siyasal ve kltrel veheleriyle
birlikte kreSIRA SZDE
selleflme srecinden kanlmaz biimde etkilenmifl olan ve gerekte bafllangcndan beri uluslararas bir zellie sahip bulunan sinema alannda artk daha ok
sayda uluslararas ortak-yapmdan, okkltrllkten, etnikAMALARIMIZ
ve toplumsal cinsiyete dayal kimliklerin artan temsillerinden, sinema sanats ve teknisyenlerinin
kresel lekteki hareketliliinden ve belgeselle kurmacann i ie getii ya da
K T A P
avant-garde sinema ile klasik anlatnn zelliklerini birlikte taflyan adafl sinema
rneklerini dikkate alarak filmsel anlatnn giderek melezlefltiinden szetmek
mmkn grnmektedir. Btn bunlar da, zaten, sinemann yeni mecralar karflTELEVZYON
snda gerilemek bir yana, taptaze ve heyecan verici bir konumda
olduunu anlatan geliflmelerdir.
N N
Sinema tarihi konusuda daha fazla bilgilenmek ve sinema haberleri ile

N T Eilgili
R N E Tgncel geliflmeleri takip etmek iin www.sadibey.com internet sitesini ziyaret edebilirsiniz.
S O R U
91
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
92
Film ve Video Kltr
zet
Sinemann bafllangc olarak nitelendirilen Hollywood
sinemas ortaya kflndan bugne klasik anlat biimiyle, dnyann baflka corafyalarndaki sinemalar zerinde etkili olmufltur. Klasik anlat sinemas fleffaf, ak
ve kolayca anlafllr bir anlat olma iddiasndadr. Filmin
renk, ses, mzik, kurgu gibi biimsel gelerinin anlatnn hizmetinde olduu klasik anlat formunda izleyici
kanlmaz sona doru ynlendirilir. Oyunun ad gerekmifl gibilik (verisimilute), yani gerektir. Klasik
anlat, dzenin bozulmas ve yeniden kurulmas formlne dayanr. Filmin baflnda, herhangi bir yerde meydana gelen bir olay, grnrde uyum iindeki bir ailenin dzenini ya da daha byk bir toplumsal evredeki uyumu sarsar. Bu, anlatnn ilerlemesini salayan neden-sonu iliflkisine dayal bir dizi olaylar zincirini beraberinde getirir. Finalde, anlatnn baflnda ya da ortasna doru gndeme gelen ve dengeleri bozan sorun
ya da sorunlar zmlenir ve dzen, bafllangtaki haliyle ayn olmasa bile yeniden salanr.
Hollywoodun, Bat kltrnn hl baskn bir unsuru
olduu dflnldnde, Avrupa sinemasnn kendi
kimliini byk lde Hollywooddan farkl biimde,
tekiyle iliflkisi zerinden infla ettii sylenebilir. Fransa, Almanya, talya ve spanya gibi lkelerde sinema
endstrileri filmleri daha ok kendi seyircilerini hedefleyerek gereklefltirmektedir. Bylece, bu sinemalar evrensel olmak iddiasndaki ancak fazlasyla Amerikan
orta snfnn dnyasn temsil eden Hollywoodun aksine, ulusal kltrel zelliklerine dikkati ekmeyi amalamaktadr.Modernliin kendisi gibi, onun bir rn
olarak evrensel olmak iddias taflyan Sanat filmi olgusu da bu balamda nem kazanmaktadr.
1980ler ve sonrasnn dnya sinemasndaki en ilgi ekici geliflmelerinden biri de Yeni ran Sinemasnn ortaya kfldr. nceleri sinema rann Bat tarafndan
kltrel smrgelefltirilmesinin bir arac olarak grlrken, daha sonrasnda kltrel birliin ve toplumsal btnleflmenin arac olarak grlmeye bafllad.
te yandan, Hollywood filmlerinin rekabeti ile gemiflte olduu gibi bugn de bafl etmek durumunda olan
Latin Amerika sinemalar gnmzde eskiye gre daha
az marjinal grnmektedirler. Ancak, sinemann marjinallikle iliflkilendirilebilecei neredeyse tek corafyann
Afrika olduunu ileri srmek abartl olmayacaktr. Afrikal sinemaclar tarafndan yaplan ilk filmler, smrgeci glerden bamszlklarn kazanmfl birok Afrika
lkesinin sosyo-politik gereklerini yanstr.
Dier dnya sinamas rnekleriyle karfllafltrldnda
Asya sinemasnn da dnyadaki en dinamik film endstrilerinden biri olduu grlmektedir. Bu ktada yer
alan lkelerin ekonomileri canl ve kltrel miraslar
zengin olduundan, sinemaya heyecanla yaklafllmakta
ve ok farkl ifller ortaya karlmaktadr.
Sinema, artk gnmzde hernekadar biricik ve benzersiz bir elence, sanat ve iletiflim mecras olarak deerlendirilmesede ayaktadr ve varln etkili bir biimde srdrmektedir. Ekonomik, siyasal ve kltrel
veheleriyle birlikte kreselleflme srecinden kanlmaz biimde etkilenmifl olan ve gerekte bafllangcndan beri uluslararas bir zellie sahip bulunan sinema
alannda artk daha ok sayda uluslararas ortak-yapmdan, ok kltrllkten, etnik ve toplumsal cinsiyete dayal kimliklerin artan temsillerinden, sinema sanats ve teknisyenlerinin kresel lekteki hareketliliinden ve belgeselle kurmacann i ie getii ya da
avant-garde sinema ile klasik anlatnn zelliklerini birlikte taflyan adafl sinema rneklerini dikkate alarak
filmsel anlatnn giderek melezlefltiinden szetmek
mmkn grnmektedir. Btn bunlar da, zaten, sinemann yeni mecralar karflsnda gerilemek bir yana,
taptaze ve heyecan verici bir konumda olduunu anlatan geliflmelerdir.
93
Kendimizi Snayalm
1. Afladaki ifadelerden hangisi sinemann kresel boyutta kazand nemi gzler nne seren geliflmelerden biri olarak deerlendirilmez?
a. Uluslararas ortak yapmlarn saylarnn giderek
artmas
b. Sinema oyuncular ve ynetmenlerin hareketliliklerinin kresel lekte hzlanmas
c. Uluslararas film festivallerinin saylarndaki
azalma
d. Hollywood stdyolarnn ulustesi flirketler tarafndan satn alnmas
e. Sinemada yeni grsel-iflitsel teknolojilerin kullanlmaya bafllamas
6. Afladakilerden hangisi Kanada, Avustralya, Yeni

Zelanda ve rlanda sinemasnn Britanya sinemasnn
glgesinde kalmasnn nedenlerinden biri deildir?
a. Amerikan sinemasnn bu lkelerdeki pazara hkim olmas
b. Bu lkelerin byk lekte bir yapm potansiyeline sahip olamamalar
c. Bu lke sinemalarnn kltrel farkllk asndan dikkat ekici bir zellie sahip olamamas
d. Bu lke sinemalarnn Hollywood karflsnda herhangi bir alternatif oluflturamamas
e. Bu lke sinemalarnda alflan yapm ekibi personelinin azl
2. Rya fabrikas olarak tanmlanan sinema tr afladakilerden hangidir?

a. ngiliz sinemas
b. Hint sinemas
c. talyan sinemas
d. Hollywood sinemas
e. Alman sinemas
7. Afladakilerden hangisi Glastnos ve Perestroika

anlayflnn Rus sinemasna olan yansmalarndan biri
deildir?
a. deolojik kontroln gevflemesi
b. Sansrn artmas
c. Politik tabularn kaybolmas
d. Uluslararas ortak yapmlarn saysnn artmas
e. Ahlaki tabularn kaybolmas
3. Afladakilerden hangisi 1960larn baflna gelindiinde film stdyolarnn glerini kaybetmeye bafllamasnn nedenlerinden biri deildir?
a. Anti-tekel yasas
b. Bofl zaman etkinliklerinin deiflmesi
c. Televizyonun yaygnlaflmas
d. Film yapm maliyetlerinin azalmas
e. Bamsz sinemann geliflmesi
4. Afladakilerden hangisi Britanya yapm film rneklerinden biri deildir?
a. Atefl arabalar
b. flk Shakespeare
c. Gandi
d. Zoraki Kral
e. Metro
5. Kltrel kimlik sorunu, yerel ile kresel arasndaki
iliflki, ulusal sinemaya ve yerli film kltrlerine devlet
yardm gibi konular balamnda zengin bir tartflma malzemesi sunan lke sinemas afladakilerden hangisidir?
a. Yeni Zelanda
b. Hindistan
c. Britanya
d. Amerika
e. Rusya
8. Afladakilerden hangisi Yeni ran Sinemasnn zelliklerinden biri deildir?

a. Toplumsal konularla ilgilenilmeye baflland
b. ran-Irak savafl belgesellerin yaplmas
c. Kadnlar hikayelerin merkezine taflnd
d. ocuklarn daha fazla rol almas
e. ran Irak savaflnn psikolojik etkilerinin konu
alan filmler yaplmas
9. Afladakilerden hangisi Latin sinemasnn nemli rneklerinden biri deildir?
a. Merkez stasyonu
b. Parampara Aflklar
c. Kpekler
d. Gzlerindeki Sr
e. Kt Kan
10. Afladakilerden hangisi pazar ekonomisine dnflm srecinin in sinemasna olan etkilerinden biri
deildir?
a. Sinema endstrisi parasal bamszla ynelmifltir
b. Filmlere ticari bir rn olarak baklmaya bafllanlmfltr
c. Stdyolar birer endstriyel yatrma dnflmfltr
d. Stdyolar devlet destekli kltrel kurumlar olmaya bafllamfltr
e. Yabanc ortaklarla ortak-yapm pratii yaygnlaflmfltr
94
Film ve Video Kltr
1. c
Blandford, Steve, Barry Keith Garden ve Jim Hillier

(2001), The Film Studies Dictionary, Londra:
Arnold Publishing.
Bordwell, David (2002) Intensified Continuity: Visual
Style in Contemporary American Film, Film
Quarterly, 55 (3): 16-28.
Chaudhuri, Shohini (2005) Contemporary World
Cinema: Europe, the Middle East, East Asia and
South Asia, Edinburg: Edinburgh University Press.
Digital Shifts Giant Screen Market, Screen Digest,
Mays 2010, no. 464.
Foroohar, Rana (2002) Hurray for Globowood,
Newsweek, May 27.
Gasher, Mike (2002) The Feature Film Industry in
British Columbia, UBC Press: Kanada.
Global 3D Box Office Doubles, Screen Digest,
Temmuz 2011, No. 478.
Hayward, Susan (1996) Key Concepts in Film Studies,
Londra: Routledge.
Murphy, Robert (ed.) (2000) British Cinema of the
90s, Londra: BFI.
Neale, Steve ve Murray Smith (ed.) (1998)
Contemporary Hollywood Cinema, Londra:
Routledge.
Online Movies in International Markets, Screen
Digest, Haziran 2011, No. 477.
Smith, Chris (1998) Creative Britain, Londra: Faber
and Faber.
Stam, Robert ve Ella Habiba Shotat (2000), Film theory
and spectatorship in the age of the posts,
Reinventing Film Studies (2000) iinde, Christine
Gledhill ve Linda Williams, (editrler), Londra:
Arnold Publishing.
Stevenson, Jack (2005) Lars Von Trier, Trkesi:
Begm Koyulmaz, stanbul: Agora Kitapl.
Vincendeau, Ginette (1995) Cinema du look,
Encyclopedia of European Cinema iinde,
Ginette Vincendeau (ed.), Londra: Cassell ve BFI
(British Film Institute), 1995.
2. d
3. d
4. e
5. a
6. e
7. b
8. c
9. e
10. d
Yantnz yanlflsa Dnyada Sinemann Geliflimi blmn tekrar gzden geiriniz.

Yantnz yanlflsa Hollywood Sinemas blmn okuyunuz.
Yantnz yanlflsa Hollywood Sinemas blmn okuyunuz.
Yantnz yanlflsa Britanya ve ngilizce Konuflulan Dier lkelerde Sinema blmn okuyunuz.
Yantnz yanlflsa Rusya ve Eski Dou Bloku
Sinemas blmn okuyunuz.
Yantnz yanlflsa ran Sinemasnn Ykselifli
blmn okuyunuz.
Yantnz yanlflsa Latin Amerika lkelerinde
Sinema blmn okuyunuz.
Yantnz yanlflsa Asyada Sinema blmn
okuyunuz.
FLM VE VDEO KLTR
Amalarmz
N
N
N
N

Televizyon yaynclnn teknik geliflim ve iflleyifli aklayabilecek
Televizyon yaynclnn toplumsal ifllevlerini sralayabilecek
Televizyonun ticari etkinliklerdeki yeri ve nemini saptayabilecek
Televizyonun kresel dzeyde toplumlararas iliflkilere etkilerini aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Kitle letiflimi
Televizyon Yayn
Televizyon Ekonomisi
Kresel Televizyon Yayncl
indekiler
Film ve Video Kltr Kitle letiflim Arac

Olarak Televizyon
GRfi
TELEVZYON TEKNOLOJ
TELEVZYON VE TOPLUMSAL
DZEN
TELEVZYONUN EKONOMK
DZEN
KRESEL YAYINCILIK VE
TELEVZYON
Kitle letiflim Arac Olarak

Televizyon
GRfi
Uygarlk tarihi ile ilgili alflmalarda kltrn aktarm ve iletim biimleri hakknda
kronoloji verilirken nceki aktarm biiminin szl sonraki biimin yazl formda
olduu belirtilir. Szl iletiflim biimi anonim olma, azdan aza aktarm gibi zel
bir aba gerektirmeyen, kendiliinden edinilmifl becerilerle iflleyebilen bir iletiflim
biimi olduundan gndelik yaflamn srdrlmesindeki nem ve ncln gnmzde de koruyabilmektedir. letiflim teknolojisinin elektronik aralar yoluyla
gnmzde kresel leklerle ifade edilen boyutlara ulaflabilmesi bu durumun
glenerek srmesine olanak salamaktadr. yle ki; gnmzde elektronik iletiflimin artan egemenliine elefltiri mahiyetinde olmak zere szl kltrn yeniden
egemen olmaya baflladndan sz edilmekte; zellikle televizyonun kreselleflmesi ile dnyay kesintisiz grsel iletiflimin sard, insanlarn okumaktan giderek vazgetikleri fleklinde deerlendirmelere artan biimde flahit olunmaktadr.
TELEVZYON TEKNOLOJ
A M A
Bir kitle iletiflim arac olan televizyonun teknik geliflim srecini aklamak.
Grsel ve iflitsel kitle iletiflim aralar olarak da tanmlanan radyo ve televizyon iletifliminin bafllang yllar kabaca 20. Yzyln bafllarna karfllk gelir. Birinci Dnya Savaflnn hemen ncesinde kurumlaflmaya bafllayan radyo yayncl okuma
yazma bilme orannn dflkl ve krsal alana ulaflmadaki glkler gibi olumsuzluklar yznden gazetenin ulaflamad insanlar kitle iletiflimine katarak nemli bir boflluu doldurmufltur. Sinema sayesinde grselliin insanlarn ok ilgisini
ektiine dair yeterli deneyimin bulunduu dflnlrse, mucitlerin radyodan hemen sonra televizyon iin kollar svadklarn kestirmek g olmayacaktr. yle de
olmufltur. Televizyon yayncl ncesinde bunun gerekleflmesine olanak salayan bulufllar bir yana brakrsak, ilk televizyon yaynn gereklefltiren kifli olarak
skoyal mucit John Logie Bairdin ismi kaytlara gemifltir. (Rigel, 1991: 9) 1924
ylnda Londrada gerekleflen bu ilk denemenin gnmzdeki anlam ile televizyon yaynclna dnflmesi daha pek ok katky gerektirmifltir.
98
Film ve Video Kltr
Resim 5.1
http://www.google.com.tr/imgres?q=televizyon+tarihi
eflitli deneme yaynlarndan sonra ilk dzenli televizyon yayncl 1936 ylnda Londrada British Broadcasting Company (BBC) tarafndan bafllatlmfltr. Ayn yl Almanlar Berlin Olimpiyatlarn televizyondan izleme olanan bulmufllardr. Baz byk Alman kentlerinde halka ak alanlara konulan televizyon alclaryla yaklaflk yz altmfl bin Alman olimpiyatlar televizyondan izlemifltir. (Jeanneney, 1998: 262) kinci Dnya Savaflnn araya girmesi ile ksa bir sre geliflimi
duraklayan televizyon yayncl savafl sonras hzla geliflimini srdrmfltr. Elbette bu geliflim yalnzca tekniin icaplarnn yerine getirilmesi fleklinde ortak bir
izgide srmemifltir. Pek ok lkede televizyon yayn teknolojisine iliflkin farkl
geliflmeler ortaya kmfltr. Bu durumun bafllca iki nedeninden sz edilebilir. Birincisi her lkenin bu teknolojinin kullanmnda ncelik alarak, ayn zamanda
nemli bir ekonomik girdi kayna olaca kestirilen televizyon yaynclnda belirleyici olma isteidir. kincisi bu durumla ztlk teflkil eder gibi grnse de aslnda ayn srecin olumsuz etkilerine karfl tedbir alma ihtiyacdr. lkeler kendi yayn teknolojilerini gelifltirerek bu teknolojiyi reten dier lkelerin pazar durumuna gelmekten kanmaya alflmfllardr. Yayn teknolojisine iliflkin temel farkllklardan birisi grnty oluflturan tarama sistemindeki satr farkllklardr. Bafllca deiflik yayn sisteminin oluflumuna yol aan bu farklla dayal olarak
Amerika Birleflik Devletlerinde NTSC, Almanyada PAL, Fransada SECAM olarak
adlandrlan yayn standartlar gelifltirilmifltir. Amerika Birleflik Devletlerinde gelifltirilen NTSC standard ekrandaki grnty 525 satrlk bir tarama ile oluflturmaktadr. Bu standart Amerika Birleflik Devletlerinin yan sra Kanada, Japonya,
Filipinler, Gney Kore gibi lkeler tarafndan kullanlmaktadr. Almanyada gelifltirilen PAL yayn standard grnty 625 satrlk bir ekran taramas ile oluflturmaktadr. Bu standart Avrupa lkelerinde yaygn biimde kullanlrken baz Afrika ve Asya lkelerince de benimsenip kullanld grlmektedir. Trkiye de PAL
yayn standardn kullanan lkeler arasndadr. Fransada gelifltirilen SECAM yayn
standard bu lkenin yan sra Rusya ile Fransa ve Rusya etkisindeki lkelerde
kullanlmaktadr. Bafllangta yalnzca ayn standarda sahip lkelerin birbirlerinin
televizyon programlarn izleyebildikleri bu blnmfl yap zamanla standartlarn
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D Arac
fi N EOlarak
L M Televizyon
5. nite - Kitle letiflim
S O R U ile afllabilbirbirine dnfltrlebildii uyumlafltrma programlarnn gelifltirilmesi
mifltir. Bunda uluslararas dolaflma giren televizyon ieriklerinin artan miktarlarnn nemli etkisi olmufltur. Ancak gnmzde bir kresel standardn
D K K A T kullanmndaki birlikten sz edilmesi iin henz erken saylrsa da Yksek Tanml (HD/High
Definition) yayn standardnn kullanm konusunda giderek yaygnlaflan bir uySIRA SZDE
gulama gzlenmektedir. Avrupa lkeleri, Japonya ve Amerika ktasnn geliflmifl
baz lkelerinde 2014 ylnda tamamen HD yayna geilmesi kararlafltrlmfl olup
geliflmekte olan lkelerin de imkanlar nispetinde bu dnflme
uymalar beklenAMALARIMIZ
mektedir. (Kesim, 2010: 83)
N N
T A Piin Anadolu
Televizyon yaynclnn teknik boyutlar hakknda ayrntl bilgi Kedinmek
niversitesi yaynlar arasnda bulunan, 2170 yayn numaral Radyo-Televizyon Yayncl adl kitabn Prof. Dr. Mehmet Kesim tarafndan yazlan televizyon teknolojisine iliflkin
TELEVZYON
nitelerinden yararlanabilirsiniz.
Televizyon yaynlarn izlemeyle ilgili glkler ve tercihlerin sebep olduu

eflitlilik, konuyla ilgili deinilmesi gereken bir baflka noktadr.
kara N T Geleneksel
ERNET
sal yaynclkla snrl olarak televizyon yaynlarnn yapld erken dnemlerde,
corafi nedenlerle yaynlar alamayan blgelerdeki izleyicilere yayn ulafltrmak
zere gelifltirilen bir sistem gnmzn en etkin yayn trlerinden
atas olM A K Abirinin
LE
mufltur. Zorunluluktan doan bu yaynclk tr kablolu televizyon olarak bilinmektedir. Bafllangta dalk blgelerde yaflayan ve alc antenleri televizyon yaynlarn almak iin yetersiz kalan insanlara ykseke bir yere gl bir anten kurarak kablo balants ile yaynlar ulafltrma temeline dayanan bu sistem gnmzde ak karasal yaynclkla ulafllamayacak yaynlarn iletilmesi erevesinde
giderek byyen bir kullanm alan bulmufltur. Baflka deyiflle sistem kablo yaynclk dflnda televizyon yaynlarn izleme flans olmayanlara yaynlar iletme amacn oktan aflmfltr. Ak karasal yaynclkla ulafllamayacak uluslararas nitelikte
yaynlar ya da frekans ktl nedeniyle yayn yapma imkan bulamayan yaync
kurulufllarn kablo yayncla katlm ile saylar yzlerle ifade edilebilecek televizyon kanalnn yayn izleyicilere ulafltrlmaktadr. Ayrca kablo yayn avantaj
ile daha kaliteli grnt aktarm ve kresel yayncln bir uzantsna dnflmfl
olmas gibi nedenlerle kablo yaynclk sistemi olduka cazip bir yayn tr kimliine brnmfltr.
Uydu teknolojisinin yaynclk hizmetine sunulmas ile televizyon yaynclnn ufku kresele evrilmek zere olaanst genifllemifltir. 1962 ylnda Telstar 1
adl haberleflme uydusu kullanlarak ilk kez Atlas Okyanusunu aflan bir televizyon yayncl gereklefltirilmifltir. (Wicks, 1977: 7) ncelikle ktalararas balant amal gelifltirilen uydu sisteminin televizyon yayncln da kapsayacak biimde genifllemesi ile yaynclk alannda radikal deiflimlerin n almfltr. Uydu ile
yayn fiili olarak ulusal snrlarn afllmas ve bylece yaynlar zerinde ulusal kontroln zayflamas sonucunu dourmufltur. Ancak uyduya sinyal gnderimi, uydudan gelen yayn sinyallerinin bu amala kurulmufl yer istasyonlar aracl ile alm ve datm fleklinde iflleyen sistem bafllangta ulusal devletlerin televizyon yayncln denetlemeleri asndan bir sorun karmamfltr. Ancak teknolojik geliflimin arac istasyonlar devre dfl brakan dorudan uydu yayncln mmkn
D fi N E L M
99
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
100
Film ve Video Kltr
klmas (DBS/Direct Broadcast Service) ulusal iktidarlarn televizyon yayncl

zerindeki mutlak otoritelerini sona erdirmifltir. Gnmzde yaklaflk doksan santimetrelik bir anak anten ile bir yayn zc (receiver) edinebilen herkes dnyann pek ok yerinden yayn yapan yzlerce televizyon kanaln izleme olanana kavuflabilmektedir.
Resim 5.2
http://www.google.com.tr/imgres?q=televizyon+tarihi
Televizyon yaynlarnn uydu zerinden kresel dzeyde izlenebilmesi gibi

hacim bymesinin yannda daha ok sayda kanaln eskiye oranla ok daha kaliteli yayn yapabilir hale gelmesinin ardnda bilgisayar teknolojisine dayal olarak gelifltirilen saysal yaynclk vardr. Bilgisayar teknolojisinin olanakl kld
pek ok yenilik, yaynclk anlayfl ve uygulamalarnda kkl deiflikliklere yol
amfltr. rnein; alflk olduumuz ve halen srmekte olan geleneksel yaynclk uygulamasnda yaync kurulufl program akflnn tek belirleyicisidir. zleyiciler program akflna gre belirtilen saatte yaynlanan programlar izlemek zorundadrlar. Bir baflka deyiflle izleyici istedii program izlemek iin o programn yayn saatini beklemek durumundadr. O saatte ekran karflsnda olamazsa da izlemek istedii program karr. Oysa gnmzde karlan program ya da yeniden izlemek istedii program tekrar armak izleyiciye sunulabilen bir olanaktr. stee bal yayn hizmeti olarak anlan bu iflleyiflle program akfln belirleyen yaync kurulufltan, izleyicinin istedii program ya da ierii seebilecei grnt bankas konumuna dnflen yaync kurulufllara doru hzla yol alnmaktadr. Yine bilgisayar teknolojisi sayesinde grnt bu teknolojiye sahip telefon, dizst ya da tablet bilgisayar ekranlarna ulaflr hale gelmifl, televizyon
yayncl zaman ve mekan bamllndan nemli lde kurtularak zgrleflmifltir. Abonelik yoluyla flifreli yaynlar izlenebilmekte, sevdiiniz flarkcnn klibi veya taraftar olduunuz takmn att gol telefonunuza annda mesaj olarak
gelebilmektedir. zetle, yeni televizyon yaynclk dnyas aflina olduumuz o
eski yapsndan ok daha eflitli, teknik adan ok daha kaliteli, belki biraz da
rktc olmakla birlikte kiflisel yaflantmzn ok daha iinde ve kuflatc biimde yer almaktadr.
101
5. nite - Kitle letiflim Arac Olarak Televizyon
fiekil 5.1
Kl, 2011
Yayn letim Ortamlar

eflitlenme ncesi
Kablo
Uydu
Karasal
eflitlenme Sonras
Kablo
WEB TV
IPTV
Mobil TV
Karasal
ndirmeler
Uydu
TELEVZYON VE TOPLUMSAL DZEN
N
A M A
Televizyonun toplumsal bir iletiflim arac olarak konumunu ve

yklendii ileri srlen ifllevlerini aklamak.
nsann duyu organlar iinde ikna kabiliyeti en yksek olan hangisidir? sorusuna
gelecek cevaplar iinde grmek ifadesinin olduka yksek olaca varsaym
herhalde ok itirazla karfllaflmayacaktr. Grmeye verilen nemin tipik ifadesini
ikna abalar srasnda ska duyduumuz gzmle grdm deyiflinde buluruz.
Bunun ak ve akla yatkn nedeni grdmz fleyi aracsz anlamlandrma olanamzn bulunduunu dflnmemizdir. Dorudan kendimiz grdmzden yanlma paymz veya birileri tarafndan yanltlmamz olasl yok denecek kadar az gibi gelir bize. flte televizyonu dier kitle iletiflim aralarndan ayrcalkl klan birka nemli faktrden birisi budur. Televizyon gsterir. Ancak televizyon izlerken
pek farknda olmadmz bir durum sz konusudur. Kiflisel yaflantmzdaki grme,
tanklk etme, aracln olmad bir deneyim iken televizyon bu fiziksel ba kopartarak arac konumuna yerleflir. Yine de kendi fizik olanaklarmz ile ulaflamayacamz, onsuz ba kuramayacamz grntlerle bizi buluflturmasndan dolay
bu kopuflu nemsemeyiz, hatta farknda bile olmayz. Oysa televizyonda bize gsterilenler birileri tarafndan seilir. zleyici olan bizler adna yaplan bu seimi kendimiz seiyormufl algs ile benimser ve izleriz. Dahas seilerek bize gsterilenler
seenlerin amalar dorultusunda kurgulanarak bizim bir anlam retmemiz salanmaya alfllr. Televizyonun gc ve etkileri zerindeki tartflmalar da tam bu iflleyifl zerinde younlaflr. Dolays ile televizyon yaynlarnn nasl bir yap ve iflleyifl iinde izleyicilere ulafltrlaca konusu btn toplumlar asndan nemlidir.
Yayn rgtlenme Biimleri

Televizyon yayn kurulufllarnn belli bir dzen iinde yayn yapmalar iin eflitli
toplumsal rgtlenme biimleri gelifltirilmifltir. ki ana akm olarak ifade edilirse,
bu rgtlenme biimlerinden ilki televizyon yayn kurulufllarnn ticari kurulufllar
102
Film ve Video Kltr
halinde oluflturulduu yapdr. Devlet bu kurulufllarn yaynlarna ancak yasalara

uygunluklarn denetlemekle snrl olarak karflr. Bu yayn rgtlenmesinin tipik
rnei Amerika Birleflik Devletlerinde grlen modeldir. Amerika Birleflik Devletlerinde televizyon istasyonlar, yayncln dzenlenmesi ve denetimi grevini yrten FCC (Federal Communication Comission/Federal letiflim Komisyonu) nun
muhatabdrlar. Bu istasyonlar byk yayn alarna bal olarak veya bamsz yayn yapabilirler. Yayn iznini FCCden alan istasyonlar lisans sresinin bitiminde lisans yenileme baflvurusunda bulunurlar ve yayn srdrebilecek nitelikleri kaybetmedikleri ya da adli makamlarca yayn kusurlar nedeniyle cezalandrlmadklar srece lisanslar yenilenir. FCC yayn kurulufllarnn yayn ierikleri hakknda
tavsiyede bulunamaz. Yayn kurulufllar kamu hizmeti duyurular yapmak zorunda
olmadklar gibi yayna katlan kiflilerin sz ve davranfllarndan da sorumlu tutulamazlar. Amerikan anayasasna gre ifade zgrln nlemeye ynelik veya bu
sonuca yol aacak yasa yaplamaz. Bunun anlam yaynlarn ieriklerle ilgili snrlanamayacadr. Ancak fliddeti veya flehveti tahrik etmeye ynelik, saldrgan ya da
ahlaksz olarak deerlendirilebilecek yaynlara mdahale yolu da aktr. Bu trden mdahaleler sadece yarg tarafndan yaplabilir. (nler,2005:40)
kinci yayn rgtlenme tr, televizyon yaynlarnn kamusal kurulufllar eliyle
yaplmasdr. Bu yaklaflmn temelindeki dflnce ise toplum zerinde byk etkisi olduu varsaylan televizyonun ortak toplumsal karlar adna en etkili ve yerinde kullanmnn ancak kamusal bir kurum eliyle olabilecei n kabuldr. Konuyla ilgili hemen her yaynda rnek gsterilen model ve iflleyifl ise ngilterenin kamusal yayn kurumu BBC (British Broadcasting Company/ngiliz Yayn Kuruluflu)
olmufltur. Gnmzde, en azndan geliflmifl lkeler asndan byk lde ortadan kalkmfl olmakla birlikte bu rgtlenme biiminde televizyon yayncl zel
giriflime kapal tutulmakta ve yayn bu amala oluflturulmufl kamusal kurulufllarn
tekeline braklmaktadr. Radyo yaynclnn yaplanma modelinin televizyona da
ayn flekilde uygulanmasnn sonucu olan bu durum uydu yaynclnn ulusal snrlar geersiz klmas ile terk edilmek zorunda kalnmfltr. rnein ngiltere, Almanya, Fransa gibi Avrupa lkelerinde zel giriflimin televizyon yayn yapmasna
izin verilmesi ile kamusal tekeller son bulmufl, kamu yaynclnn yannda zel
televizyonlarn da yayn yapt ikili sisteme geilmifltir. Ancak az geliflmifl ya da
geliflmekte olan lkeler fleklinde adlandrlan pek ok lkede kamu tekelinde televizyon yayncl hala varln srdrmektedir. Bu durumun nemli sebeplerinden biri siyasidir. Gl merkezi ynetimler televizyonu bu gcn srdrlmesinin arac olarak kullanmak istemekte bu yzden kontrol edemeyecekleri endiflesi
ile zel televizyon yaynclna izin vermemektedirler. Ayrca televizyon siyasal iktidarlarn dorudan denetiminde olmayan bamsz yazl basn ve gnmzde internet gibi medya mecralarnn muhalefetine karfl hkmetlerin kendilerini savunmalarna hizmet edecek bir ara olarak alglanmaktadr. Geliflmekte olan lkelerin
televizyonla ilgili bu tasarruflarn kolaylafltran bir baflka unsur, yksek maliyetler
nedeni ile ekonomik adan fazla gl olmayan zel giriflimin televizyon yayn
yapmakta istekli olmamasdr.
Yayn fllevleri
Bir televizyon kuruluflunun yaynlad ierikler onun yayn yapmaktaki amac veya amalar hakknda fikir verecek kadar veri ierir denebilir. Ancak, zel teflebbs elinde ticari amal ya da kamusal yaynclk yapan televizyonlarn hepsinin,
ieriklere yansyanlar bir yana, ileri srdkleri yayn amalarnn baflnda kamu-
oyunun bilgilendirilmesi gelir. Bunun eflitli nedenleri vardr. Yaynclk genel olarak kamu yararna yaplan bir ifl olarak gsterilip tanmland iin bu ifli yapanlarn yararland eflitli imtiyazlar bulunur. Ayrca yayn yapan kiflilerin toplumdaki
saygnlklar, bilinirlikleri onlara yazl olmayan ya da belli kalplarla snrl olarak
tanmlanamayacak avantajlar salar. Bu yzden zel giriflim elinde ekonomik koflullarn gl belirleyiciliinde yayn yapanlar bile kamu yararn esas alan yaynlar yaptklarn ileri srerler. Kamusal kurulufllar olarak devlet eli ya da kontrol altnda yayn yapan televizyon kurulufllarnn grev tanmlar ya da yayn ifllevleri
iinde kamusal yarar, daha somut bir ifadeyle halkn haber alma ve bilgilenme
hakk oklukla grev olarak dzenlenmifltir. Kkl bir devlet geleneinin bulunduu geliflmifl Avrupa lkelerinde ne karlan kamusal hizmet ve grev anlayfl
radyo ile birlikte televizyonun ifllevleriyle ilgili tanmlarda da belirgin biimde grlr. Ancak bu algy yalnzca kamusal yaynclkla snrl kabul etmemek gerekir.
rnein Amerika Birleflik Devletlerinde televizyon yayncl radyoda olduu gibi zel giriflim elinde ticari bir etkinlik olarak bafllamfltr. Ancak ticari yaynlarn ilgi alanna girmeyen, zellikle kamusal yarar grlen konularn izleyiciye aktarlmas amacyla 1967 ylnda, daha sonra Public Broadcasting Service (PBS)/Kamu
Yayn Hizmeti adn alan sistem kurulmufltur. (Tamer, 1983:56) Ksacas, zel giriflim veya kamusal, televizyon yaynclndan dier kitle iletiflim aralarndan daha
fazla oranda kamusal hizmet beklentileri sz konusudur. Kitle iletiflim aralar iin
ortak bir yaklaflmla kullanlan ve elbette televizyon iin de geerli bu hizmetler
toplamnn genel bir snflamas flyledir. (Severin, Tankard, 1994: 511-514)
evre gzetimi,
liflkilendirme
Kltr aktarm
Elendirme
Mal ve hizmet tantm
Genel olarak medyaya mal edilen bu ifllevlerden evre gzetimi medya kullanclarnn gndelik yaflamlarn srdrrken ihtiya duyabilecekleri bilgilerin aktarmn ifade eder. Bunlar hava ve yol durumu bilgilerinden borsaya, salkla ilgili
geliflmelerden hemen akla gelmeyebilecek daha pek ok konuya iliflkin olabilirler.
Dahas, medya insanlarn iinde yafladklar karmaflk dnyay tanyabilmelerine
hizmet eden btncl bir ereve sunar. Bunun iin arafltrr, bulduklarn analiz
eder, yorumlar ve izleyicisine aktarr. Toptanc bir ifade ile oumuz; dnyada,
lkede olan biteni renir, sonra deerlendirirken gzlk niyetine kitle iletiflim
aralar bize ne sunuyorlarsa, onu kullanrz. (Uur, 1994: 234)
liflkilendirme ifllevi ile kastedilen ise toplumsal kurallarn aklanmas, desteklenmesi; aykrlklarn teflhir edilmesi yolu ile toplumsal grfl birliinin oluflturulup mevcudun srdrlmesine hizmet olarak aklanabilir. Bu erevede kamuoyu oluflturma, propaganda gibi faaliyetlerin yan sra medyann iktidar zerinde
denetleyici ifllevinden sz edilmektedir.(Severin, Tankard, 1994: 517)
Bilgi deer ve kurallarn toplum bireylerine aktarlmas gibi efl zamanl ifllevselliin yannda kuflaktan kuflaa aktarm yeteneklerini de hesaba katan bir ifllev tanmlamas kltr ileticisi veya kltr aktarm olarak bilinir. Farkllklarn trplenmesi, toplumsal dzeyde ortak dflnfl ve davranfl yeteneklerini gelifltirmesi gibi
deerlendirmeler bu ifllevin olumlu yansmalar olarak deerlendirilir. te yandan,
standardizasyon ve tek tiplefltirme ile toplumsal eflitliliin, zenginliin tehdit edildii ynnde dile getirilen deerlendirmeler kltr iletimi ifllevinin olumsuz potansiyeline vurgu yapar.
103
104
Film ve Video Kltr
Televizyonun zellikle elendirme ifllevini en yaygn ve baflarl biimde yerine

getiren ara olduu konusunda neredeyse tam bir grfl birlii sz konusudur. Televizyonun elendirirken bilgilendirdii, insanlarn grg ve sanatsal zevkini gelifltirdii, ayrca gnlk yaflamn stresinden uzaklafltrarak gerilimi dflrdn ileri
srenler televizyona olumlu yaklaflanlardr. Buna karfllk televizyonun elence ifllevine gereinden fazla yer verdiini ileri sren, televizyonu aptal kutusu olarak
adlandran, insanlar yaflamn gereklerinden kopardn, hayal alemine srklediini savunanlarn says da az deildir. Bu gibi karflt veya atflan deerlendirmelerin yan sra aracn kullanm biimlerinde bireylerin tercihlerinden kaynaklanan
farkllklara dikkat ekenler de vardr. Onlara gre, televizyon, yalnz insanlar iin
iyi bir arkadafl olabilmekte, sohbet gndemi oluflturmakta; bazen retmen, bazen
bebek bakcs olarak ifl grebilmektedir. Ayrca ayn program izleyenler bile izleme amalar asndan farkllaflabilmekte, bu balamda televizyon bireylere gre
farkllaflan ifllevler stlenebilmektedir. (nler, 2005: 18-21)
Yukarda saylan ifllevlere sonradan ilave edilen bir dier ifllev de mal ve hizmet tantmdr. Ticari faaliyetler asndan zel giriflimin ekonomik yaflamda belirleyici olduu kapitalist toplumlarda retilen mal ve hizmetlerin tantm neredeyse retimi kadar nemlidir. Buna hizmet edebilecek etkili kitle iletiflim aralarndan birisi, hatta nde geleni de televizyondur. Bu yzdendir ki televizyon, gelirlerinin ok byk bir ksmn reklamdan elde etmektedir. Hatta reklam ve tantm
hizmetleri sayesinde dier ifl kollarnda olmayan bir durum televizyon ve reklam
yaynlayan dier kitle iletiflim aralarnda gzlenmektedir. kili satfl denilen bu iflleyifle gre televizyon reklam verenlere yaynlar arasnda sre satarken izleyicilerini de reklam verenlere satmfl olmaktadr. Yani izleyici bir yandan ulafllmak istenen hedef kitle, dier yandan pazarlanan rn haline gelmektedir. Televizyon kurulufllar arasnda bitip tkenmeyen rating (pazar pay) rekabetinin nemli sebeplerinden biri budur. Bir televizyon kuruluflu ne kadar fazla izleyici ekerse o kadar
fazla reklam alma flans elde etmektedir.
Televizyonun Etkileri
Televizyon yaflammza girmeden nce yaflam var myd? (Berger, 1991: 34) Arthur Asa Berger televizyonu konu alan bir alflmasnda televizyonun toplumsal yaflama etkin nfuzunu byle bir soru cmlesi ile vurgulamaktadr. Yayncln erken dnemlerinde izleyicilerin bofl zamanlarna ayak uydurarak kendine yer edinmeye alflan televizyon gnmzde izleyicilerin zamann yaplandrabilen bir g
ve etkinlie ulaflmfl durumdadr. (Wolfgang, 1996: 198) Pek ok insan iin eflitli
sebeplerle gereklefltirilmesi g bir talep olabilecek dnyay grme arzusu tersine bir iflleyiflle, sanal da olsa mmkn olabilmektedir. Dnya televizyon sayesinde izleyicinin ayana gelmekte, stelik izleyici bu lkse fazla bir abaya girmeden
sahip olmaktadr. Ayanda terlik ve zerinde pijamas ile sekin gsterilere tanklk edebilmektedir. Siyasal tercihlerini ya da tketim taleplerini nasl ynlendireceine dair bilgiler zahmetsizce odasna gelmekte, sklrsa bir baflka kanala geip ilgisini eken baflka ieriklerle meflgul olmaktadr. Ksacas izleyicinin gerek yaflamna paralel ancak daha renkli bir dnya televizyonla kurulmaktadr. Sz konusu
cazibe televizyonu izleyiciler iin dier kitle iletiflim aralarndan daha ncelikli bir
ara haline getirirken televizyonun olas etkileri toplumla temas halindeki hemen
her kurum ve kuruluflu yakndan ilgilendirir hale gelmektedir.
Bu yzden televizyonun potansiyel etkileri, alandaki arafltrmalarda zerinde
fazlaca durulan konulardan birisidir. Konuyla ilgili erken dnem arafltrmalarda televizyonun azgeliflmifl veya geliflmekte olan lkelerin kalknmalarnda aktif bir
105
destek unsuru olabileceini savunulmufltur. Elbette bunun iin sz konusu lkelerin televizyon teknolojisi ve ieriklerini modern lkelerden almalar gereklidir.
(Mutlu, 1991: 16) Bu dflnfln ardnda televizyonun yksek etki gcne duyulan inan bulunmaktadr. Ancak daha sonra yaplan eflitli arafltrmalar kitle iletiflim aralarnn tek tek bireyler ve toplum zerinde sanld kadar gl etkilerinin olmadn ortaya koymufltur. (Lazar, 288: 1992) Ne kadar etkili olduu tartflmalar bir yana, oluflturduu veya araclk ettii gndemin toplumda genifl ilgiyle
karfllanmas ve paylafllmas dahi televizyonun toplumsal iletiflim ortamnda vazgeilmez neme sahip bir ara olduunu gstermektedir.
zleyicilerin nasl etkilendiklerine dair herkese benimsenen bulgular olmasa
da televizyon kurulufllarn yneten ya da yaynlar etkileyebilenlerin eylemleri televizyonun nemli etkileme potansiyeline inanlarnn gstergesi saylabilir. rneklenirse; ABDnin Vietnam iflgali srasnda kameralarn savafl pek de mdahaleye uramadan kaydetmesinin ABD ynetiminin nce Amerikan halknn desteini,
ardndan savafl kaybetmesinde pay olduuna inanlr. Bu yzdendir ki ABD ordusu sonraki operasyonlarnda kendi kontrol dflnda atflma ortamlarndan grnt alnmasna izin vermemifltir. Hatta Irak iflgali srasnda savafl muhabirlerini ve
haberlerini yle sk kontrol etmifltir ki ABD ordusu gdmnde hareket eden
medya mensuplarn tanmlamaya ynelik olarak (embedded/ilifltirilmifl) gazeteciler yakfltrmas yaplmfltr. Benzer rneklere lkemizde de rastlanmaktadr. 1996
ylnda Susurlukta meydana gelen trafik kazas ile ortaya kan kirli iliflkileri protesto iin medya destekli yaplan aydnlk iin bir dakika karanlk eylemi hemen
hatra gelen rneklerdendir.
te yandan, televizyon yaynclnn kamusal denetime tabi tutulduu lkelerin hemen hepsinde izleyicilerin yaynlardan etkilendikleri inanc bir n kabul olarak karflmza kmakta ve bu kan yayn dzenlemelerinde kendini dfla vurmaktadr. Yaynlanmalar toplumsal barfln srdrlmesi asndan tehlikeli, dolaysyla su olarak tanmlananlar bir yana, bu kategoriye sokulamayacak ierikler bile
kurala balanp denetlenebilmektedir. rnein, yrrlkte bulunan 6112 sayl,
Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanunun 8.
Maddesinde dzenlenen yayn ilkelerinde konuyla ilgili pek ok dzenleme vardr. Bu maddede dzenlenen; genel ahlaka aykr olmama, ailenin korunmasna
hizmet, fliddeti zendirmeme, ocuklarn zihinsel ve ahlaki geliflimine zarar verecek yayn yapmama gibi snrlar kolay izilemeyecek kurallar, televizyonun potansiyel olumsuz etkilerinden toplumu saknma isteinin gstergesi saylabilirler.
Medyada ikili satfl denilen ticari sre nasl ifllemektedir?
TELEVZYONUN EKONOMK DZEN

A M A
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
Televizyonun ticari etkinliklerdeki yeri ve kendisinin ticari etkinO R U

lik konusu olarak alandaki deeri hakknda bilgiS aktarmak.
Yatrm Amalar Asndan Televizyon
S O R U
DKKAT
DKKAT
Televizyonculuk pahal bir ifltir. Yayncln ekonomik taraf konuflulmaya bafllanSIRA SZDE
dnda bu szler televizyon iin ok sk sylenirler. Bunda ciddi
bir gerek pay
vardr. Gnmzde, Trkiyede ulusal yayn yapmak iin bir televizyon kurmann
maliyeti yaklaflk seksen milyon ABD dolar civarndadr. (Sylemez, 1998: 122) SaAMALARIMIZ
SIRA SZDE
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
106
Film ve Video Kltr
dece kurulufl iin gereken bu miktara ek olarak azmsanamayacak bir iflletme sermayesinin gerektii de hatrda tutulmaldr. Bu durum ekonomik adan yeterince
geliflememifl lkeler de kamusal yaynclk modelinin kanlmazln ortaya koymaktadr. O halde yantlanmas gereken soru fludur. Ekonomik adan cazip olmayan televizyon yaynclna zel sektr neden ilgi gstermekte, yatrm yapmaktadr? Bir cmle ile yantlanrsa, kapitalist toplumun endstriyel retim sisteminin ihtiya duyduu tketim toplumunu oluflturmak, gelifltirmek ve srdrmek iin kendisinden nce toplumsal yaflama sokulmufl dier kitle iletiflim aralar gibi televizyona da ihtiya vardr. Hatta televizyon bu ifli dier kitle iletiflim aralarndan daha iyi yapt iin ona daha fazla ihtiya vardr. Televizyon bu grevini esas olarak
reklam ve pazarlama hizmeti vermekle yerine getirir.(Geray, 1994: 82) Dahas, seri retim ieriklerini tketmeye elveriflli bireyler ve toplum oluflturarak; bir baflka
ifadeyle adafl yaflam kalplarn benimsetmeye alflarak ekonomik sistemin srdrlmesine hizmet eder ve en fazla elefltiriyi de bu yzden alr.
Bu durumda televizyon yaynclk alanna yatrm yapanlarn en azndan yalnzca televizyon alanna yatrm yapmadklarn dflnmek gerekir. Gerekten de yledir. Televizyon sahiplerinin meflgul olduu ifllere bakldnda yayncln yannda
alanla ilgili ya da ilgisiz baflka ifllerle de urafltklar grlr. rnein zel yaynclk
denildiinde gzlerin evrildii ABDnde televizyon yaynclnn byk yayn flebekelerinin kontrolnde olduu grlr. Medya devleri de denilen bu kurulufllarn
yaynclk yannda sinema, mzik sektr gibi televizyon yaynclyla ierik temini
anlamnda yakndan iliflkili ya da teknoloji satan kurulufllar olduklar grlr. Geliflmifl Avrupa lkelerinde de benzer durumla karfllafllr. Trkiyeye bakldnda da
durum pek farkl deildir. Televizyon yayncl yapan zel kurulufllar yayncln
yan sra gazete, dergi, kitap, mzik, video yapm gibi dier medya mecralarnda da
faaliyet gstermektedirler. Bunda birbiriyle ilintili alanlarda faaliyet gstermenin kolayl ve oluflan sinerjiden yararlanma eilimi kadar en byk gelir kalemini oluflturan reklam pastasn bldrmeme dflncesinin etkisi olduu sylenebilir.
Sinerjiden sz edilince salad avantajlarn nitelii asndan en hafif ifade ile
yadrganacak yatrm amalarndan da sz edilebilir. Bu ayn zamanda yatrm deeri asndan dier ifl kollarndan daha az cazibesi bulunmasna karfln televizyon
yayncl yapmaya duyulan ilgiyi aklamaya yardmc olacaktr. Bir televizyon
kuruluflu sahibi olmann salad kamuoyu oluflturma gc, kanal sahiplerinin faaliyet gsterdikleri baflka ifl kollarnda rakiplerine karfl avantaj salamalarna yol
aabilmektedir. En azndan televizyon kanal sahibi televizyon kanaln kendisini
saldrlara karfl koruyacak bir ara olarak grebilmektedir. te yandan, siyaset
medya iliflkileri erevesinde kamu adna siyasal iktidar gzlemek gibi bir misyonu stlenen medya kurulufllarnn sahipleri siyasal glerle menfaat iliflkilerine girerek ekonomik karlar elde edebilmektedirler.(nler, 2005: 148-150) Bu tespitlerin yaplmasna yol aan ve yaklaflk on yl nce medyaya yansmfl eflitli rneklerden sonra 2011 ylnda Radyo Televizyon st Kurulu baflkan Davut Dursunun
Krkkalede bir konferansta yapt konuflmada verdii, aflada alntlanan bilgiler
durumda herhangi bir deifliklik olmad izlenimi vermektedir. (Habertrk, 2011)
Dnyann pek ok lkesine kyasla Trkiyede gerekten saysal oranda yksek miktarda yaync var. Ulusal yayn yapan 24, blgesel yayn yapan 15, yerel yayn 210,
sadece kablolu sistemden yayn yapan 78, uydudan yapan 148 olmak zere toplam
475 televizyon kuruluflu var. Bu azmsanmayacak bir rakam. Konuya radyo asndan bakarsak da 35 ulusal, 98 blgesel, 929 yerel, 53 uydu olmak zere toplam da
107
bin 115 radyo var. Bu, sektrn bykln gsteriyor. Trkiyede yaynclarn
okluundan kaynaklanan bir takm problemler var. Yayn kurulufllarnn geim
kayna reklamlar. Kurulufllar aldklar reklamlarla ayakta durabiliyor. Trkiyede
ortalama 3 milyar dolarlk bir reklam pastas var. Bu kadar yayn kuruluflu arasnda paylafltrdnz zaman, bunlarn ayakta durmalarn salayacak kadar gelir olmadn gryoruz. ok kiflinin pastay paylaflmak istemesi ve bu payn kk olmas temel sorun. Birka yayn kuruluflu dflnda herkes alyor. Hi kimse de piyasadan ekilmeyi dflnmyor. Tabii ki sektrden ekilmek kolay deil.
RTK baflkan Dursun ayn konuflmasnda, Trkiyede radyo televizyon sektrnde yllk on befl on alt bin kiflinin alfltn belirtmektedir. Bu saylar televizyon yaynclnn bizzat kendisinin bir ifl koluna dnfltn gstermektedir. YaSIRA SZDE sz konuynclk sektrnn tedarikisi olan ilgili alanlar da hesaba katldnda
su saynn daha da fazla olmas flaflrtc olmamaldr. Bir baflka adan zel giriflimin televizyon yaynclnda devlete yani kamusal yaynclaDortak
hatta rakip ol fi N E L M
duunu gsteren bu durumun birka nemli nedeni vardr. Bunlardan birisi sermayenin yeni pazarlara girme istei ve televizyon yaynclnn cazip bir yatrm
S O R Uteknolojisinin
alan olarak grlmesidir. Bununla ilintili bir baflka neden elektronik
ucuzlamas sonucu yayncln zel giriflimin de yapabilecei bir ifl alan haline
gelmesidir. Ancak belki de dier nedenlerin tmne baskn geldii
srlebiD K K Aileri
T
lecek bir neden retimin kresel dzeyde katlanarak artfl ve buna paralel olarak
pazarlarn bytlmesi ihtiyacdr. Artan rekabeti yaynclk destei ile avantaja eSIRA SZDE
virmek, kstl imkanlar ve denetim ile artan talebi karfllamaktan ok engeller duruma gelen kamu yayncln devre dfl brakarak reklam ve pazarlama faaliyetlerini daha etkin gereklefltirme istei de zel sektrn televizyon
yaynclna giAMALARIMIZ
rifl nedenleri arasnda saylabilir. (Geray, 2002: 97)
N N
K uygun
T A Pdnflm sTrkiyede medyann ve elbette televizyon yaynclnn konjonktre
reci hakknda ayrntl bilgi almak iin D. Beybin Kejanlolu tarafndan yazlp mge Kitapevince baslan Trkiyede Medyann Dnflm adl kitab okumanz nerilir.
TELEVZYON
retim Deerleri Asndan Televizyon Yayn Anlayfl ve

Program Trleri
Televizyonun teknik geliflimiyle ilgili aklamalarda belirtildii gibi bafllangta kaNTERNET
rasal ve ounlukla devlet kontrolnde geliflen televizyon yayncl zellikle uydu ve saysal yayncln uygulamaya sokulmas ile olduka geliflmifl, genifllemifl
ve eflitlenmifltir. Gemiflte her trl ilgi ve istee yant vermeye alflan genel erMAKALE
eveli televizyon yaynclndan hayli ayrntl saylabilecek ilgilere ynelik yayn
kurulufllarna gelinmifltir. Yalnzca film yaynlayan sinema kanallar, belgesel kanallar; spor, mzik, tarih gibi eflitli temalar konu edinen kanallar bu geniflleme
ve eflitlenmenin gncel rnekleri olarak televizyon ekranlarn doldurmaktadrlar.
Tm bu geliflmelerin yukarda deinilen ekonomik siyasi vb. nedenleri olsa da
nemli bir nedeni de sz konusu yaynlarn izleyici kitlelerinin de bymesidir.
rnein bu konuda izlenmesinde yarar bulunan tipik lkelerden birisi Trkiyedir.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlnn 2011 yl iinde on iki binden fazla aile
zerinde gereklefltirdii aile yaps arafltrmas sonularna gre Trkiyede televizyon izleyenlerin oran toplam nfusun %919u olarak tespit edilmifltir. Bakanln 2006 ylnda yapt deerler arafltrmasnda da buna olduka yakn sonular
elde edilmiflti. te yandan izleme srelerini konu edinen arafltrma sonularna g-
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
108
Film ve Video Kltr
re Trkiyedeki televizyon izleyicileri gnlk yaklaflk befl saatlik televizyon izleme

sreleri ile Amerika Birleflik Devletlerindeki televizyon izleyicilerinin hemen ardndan dnya ikincisi konumundadrlar. Ayn arafltrmalarn sonularna gre Trkiyede hemen her evde televizyon alc aygt bulunmaktadr. 2010 yl sonu itibar ile kablo platformlarnda bir buuk, uydu platformlarnda iki buuk milyon abone kayd bulunmaktadr.(Kl, 2011: 3) stelik hanelerde ikinci hatta nc televizyon alclarnn bulunmas, aile fertlerinin ilgilerine gre farkl odalarda istedikleri programlar izlemeleri artk flaflrtc bir durum deildir. Elbette bu sektrel bymenin hem ekonomik nedenleri hem sonular olmaktadr. Yine arafltrma verileri ile rneklemek gerekirse; Trkiyede yayn yapmakta olan televizyon kurulufllarnn reklam gelirlerinin 2009-2010 dneminde %48, 2010-2011 dneminde %50
byme gsterdii bildirilmektedir. Rakam olarak ulaflt deerlere bakldnda
televizyon kurulufllarnn 2005 ylnda elde ettikleri bir milyar liralk reklam gelirleri toplamnn 2010 ylnda bir milyar sekiz yz milyon liray aflarak yaklaflk iki katna kt grlmektedir. Oranlar geliflmifl lkelerde daha dflk olmakla birlikte
televizyon yaynclnda sektr gelirlerindeki artfln srd gzlenmektedir. Kln belirttiine gre 2008-2010 yllar arasnda televizyon sektr gelirleri de afladaki gibi bir deiflim gstermifltir. (Kl, 2011: 5)
Dnya: +%7, ABD: + %4.5, Avrupa: +%6.5, Asya/Pasifik: + %9,
Latin Amerika: +%13, Orta Dou/Afrika: +%17
Fikir vermesi asndan yukarda birka rnek verilen televizyon yayncl
ekonomisinin nasl olufltuuna bir de retilen program ierikleri erevesinden deinmekte yarar vardr. Bylece yayncln izleyiciler asndan en bilinen ve belki bu yzden oka elefltirilmesine karfllk pek deiflmeyen retim ve yayn stratejisinin anlafllmas kolaylaflacaktr. Televizyon yaynclnn zelleflmesinin ulusal kltr zerinde onarlmas g tahribatlar yarataca dflncesi, bundan yaklaflk yirmi yl nce Trkiyede ilk zel televizyon yaynlarnn bafllad dnemde
sklkla dile getirilen bir grfl idi. Yirmi yl kadar sonra gnmzde yerli program
retim flirketlerinin rettii diziler televizyonlarn en ok izlenen yayn saatlerini
tekellerine almfl durumdadrlar. Bylece ilk dnemlerde korkulan yabanc programlarn istilas korkusunun aslszln gsterdikleri gibi seksenli yllarda byk
g kaybna urayan Trk sinemasnn yeniden canlanmasn salayan iflgc ve
ekonomik katk, televizyon programlar reterek geliflen bu sektrden gelmifltir.
Ancak bunlar kadar nemli bir baflka geliflme i pazar iin retilen televizyon
dizilerinin dfl pazarda elde ettii baflarlar ve sektre salad ekonomik katkdr.
2011 yl verilerine gre ounlukla yakn komflu lkeler baflta olmak zere dnyann pek ok blgesine Trkiyede retilmekte olan yzlerce dizi ihra edilmektedir. Bu dizilerin ihracat kaleminden sektre katks altmfl milyon Amerikan Dolarndan fazla olarak hesaplanmaktadr.(Cnnturk.com, 2011) Sektrn kendi faaliyet alanndaki ekonomik bymesinin yannda yayn ieriklerinde genifl yer tutan
mzik ve sportif etkinlik alanlarnn geliflimine de ciddi mali katklarnn bulunduu grlmektedir. Profesyonel futbol liglerinde yer alan spor kulplerinin bteleri yayn gelirleri ile katlanarak byrken basketbol, voleybol gibi spor dallarna
salanan olanaklarn da byd ve ilginin artt gzlenmektedir.
Trkiyede zel televizyon yayncl ile geliflmekte olan program retim sektrnn rettii ierikler doal olarak bu geliflmeye hizmet edecek biimde seilip
tasarlanmaktadr. Aldous Huxleyin ileri srd; enformasyon yamurunun insanlar pasiflefltirecei, deersiz fleylerle mr tketen nemsiz bir kltrn egemen
109
olaca, neredeyse sonsuz elenme aln giderme abas iindeki insanlar

sevdikleri fleylerin mahvedecei ngrs iinde, betimlenen kltrel erevenin
yapcs ve srdrcs olarak televizyona nemli pay biilmektedir. (Postman,
1994: 8) Ancak yine de televizyonun izlenen geliflim izgisini baflka ynlere evirecek gl bir olas neden ufukta grnmemektedir.
SIRA SZDEnelerdir?
retim deerleri asndan Trk televizyonlarnn sektre grnr katklar
KRESEL YAYINCILIK VE TELEVZYON

A M A
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Televizyonun kresel dzeyde toplumlararas iliflkilere etkileri

S O R U
hakknda bilgi vermek.
Bin dokuz yz altmfll yllarda uygulamaya sokulan uydu teknolojisi

enformasyoDKKAT
nun uluslararas dolaflmnda byk bir artfl yaratmflt. Ancak uydu ile aktarlan
ieriin kullanma sokulabilmesi iin yer istasyonlarna ihtiya vard. Yer istasyonSIRA SZDE
lar bulunduklar lkelerin ynetimleri tarafndan kontrol edildii
iin de istenmeyen ieriklerin kontrol ve nlenmesi kolaylkla yaplabilmekte idi. Durum byle
iken bile enformasyonun uluslararas dolaflmnda geliflmifl lkelerin
egemenlii sAMALARIMIZ
knt yaratyor, Unesco ats altnda haber ve bilginin dengeli dolaflmn salayacak zmler retilmeye alfllyordu. Ancak, bin dokuz yz seksenli yllara gelindiinde dijital teknolojinin uygulamaya sokulmas ile radikalK dnflmler
ortaya
T A P
kt. Elbette uydular televizyon yaynlarnn kresel dzeyde yaplmas iin gelifltirilmemifllerdi. Ancak, ekonomik sistemin kresel dzeyde ifllemesine ynelik bir
bilgi iletiflim a oluflturma amac gden uydu sistemi, televizyon
kT E L Eyaynclnn
VZYON
resele evrilmesi iin uygun bir altyap oluflturmufltu. Amerika Birleflik Devletlerinin bafl ektii bu yeni yaplanma, Avrupa ve sisteme dahil edilebilecek kadar
geliflmifl dier lkelerde devlet denetiminde ve tekel konumundaki telekomniT E R N Eamalara
T
kasyon kurumlarn hzla zelleflmesine yol at. z itibaryla Nticari
ynelik kresel uydu ann oluflumu iin ulusal dzeydeki telekomnikasyon kurumlarnn da zelleflmesi ve ticari sistemle uyumlu hale getirilmesi gerekliydi.
MAKALE
Gerekli teknik ve yasal altyap salandktan sonra izleyici penceresinden
bakldnda gnmz asndan flyle bir grnt ortaya kmaktadr. Uydu yaynlarn alp datmak iin kullanlan yer istasyonlar yzlerce kanal ve eflitli yayn hizmetlerini sunan platformlarn teknik altyapsna eklemlenmifltir. Dorudan uydu
yayncl olarak adlandrlan sistemde yaklaflk 90 santimetre apnda bir anak
anten ile bir yayn zc (receiver) edinen izleyiciler yzlerce televizyon kanaln izleyebilir hale gelmektedirler. Teknik kapasitesi srekli geliflen internet televizyon yayncl dier seenekler iin her geen gn daha ciddi bir rakip haline gelmektedir. Telefon, televizyon, internet gibi farkl hizmetlerin ayn kanaldan verilebilir hale gelmesi hizmet maliyetlerini azaltrken eflitlilii artrmakta, bylece alana yatrm cazip hale gelmektedir. rneklenirse; ou ABD kkenli uluslararas televizyon kurulufllar pek ok geliflmekte olan lkelerin btelerinden daha byk
btelere hkmetmekte ve milyarlarca dolarla ifade edilen cirolar yapmaktadrlar.
Uluslararas televizyon yaynclnn geliflimi yayncln kresel dzlemde
teknik ve hukuki olarak dzenlenmesi ihtiyacn da ortaya koymufltur. Bu sebeple
televizyon yaynclnn eflitli boyutlar ile ilgilenen uluslararas kurulufllar oluflturulmufltur. rnein; alana yaplan byk yatrmlarn ticari haklarnn korunmas
iin oluflturulan kurum WIPO (World Intellectual Property Organization) dur. Bu
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
110
Film ve Video Kltr
kurulufl dnya apnda fikir ve sanat eseri kapsamna giren mal ve hizmetlerin yasal kuralar erevesinde kullanmn gzetmektedir. Fikir ve sanat eseri saylan
film, video gibi grsellerin izinsiz gsteriminin nlenmesi, korsan kopyalarn baslp datmnn engellenmesi, konu hakknda doan ihtilaflarn zmne katk
salamak gibi konular bu kuruluflun alflma alanna girmektedir. Televizyon yayncl ile ilgili uluslararas nitelikte bir baflka kurulufl ITU (International Telecommunication Union) dur. 1865 ylnda, aralarnda Osmanl Devletinin de bulunduu 18 lkenin ifltiraki ile kurulan Uluslararas Telgraf Birlii bu kuruluflun bafllangc olarak kabul edilir. Elektro manyetik dalgalarla yaplan her trl yayncln dzenlenmesi, uluslararas yaynclk kurallarnn oluflturulmas, izlenmesi gibi
grevler yrten bu kurulun kararlar ye devletler asndan balaycdr.
Bu tr dzenleyici, denetleyici kurulufllar yannda corafi temele dayal oluflturulmufl uluslararas nitelikli birlikler de uluslararas yayn organizasyonlar kapsamnda deerlendirilebilirler. rnegin, Asya Pasifik Yayn Birlii ABU, Kuzey Amerika Yaynclar Birlii NABA, Avrupa Yayn Birlii EBU bu trden kurulufllardr.
Sz konusu kurulufllar blgelerinde bulunan komflu lkelerin yayn kurulufllar ile
birlik oluflturarak yaynclk sektrlerinin korunmas gelifltirilmesi gibi amalar
gereklefltirmeye alflrlar. Bu birliklerin alflmalarnn ekonomik boyutu olduu
gibi kltrel ynleri de bulunur. rnein Trkiyenin de yesi bulunduu Avrupa
Yayn Birlii EBU birlik yesi Avrupa lkelerinin yaynclk sektrnde teknik ve
ekonomik adan dier blgelerle rekabet edebilirliini salamak ve srdrmek gibi ekonomik tedbirler alrken, zellikle ABD kkenli ieriklerin yaratabilecei kltrel bozulma ve istila tehdidine karfl korunma nlemleri almaktadr. rnein, bu
erevede hazrlanp yrrle konulan Avrupa Snr tesi Televizyon Szleflmesi
(yeni ad Avrupa Snrsz Televizyon Direktifidir) ye lkelerin televizyonlarnda
yaynlanan programlarn kota ile belirlenmifl oranlarda Avrupa kaynakl olmas koflulunu getirmektedir. 15 fiubat 2011 tarihinde TBMMnde kabul edilen 6112 sayl
Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanunun 15
maddesinde szleflme hkmlerinin kanun hkmne dnfltrlerek uygulamaya
sokulduu grlmektedir.
Giderek glenen ticari yayncl ulusal snrlar iinde kalan kamusal yayncla karfl ak bir stnlk salad grlmektedir. Yayncln kamu hizmeti biiminde algland dolaysyla maliyet, karllk gibi ekonomik ehrenin pek de
dikkate alnmad dnemler giderek geride kalmaktadr. zleyiciler ok eflitli hizmetleri cretsiz veya dflk bedellerle aldklar ticari yaynclk sistemi karflsnda
kamu yayncln neden finanse etmeleri gerektii sorusunu daha ok sorar olmufllardr. Ancak ticari televizyon yaynclnn mflteriye evirdii televizyon izleyicisine vatandafl olarak ihtiya duyulduunda bir paradoks ortaya kmaktadr.
lkesinin; iinde yer ald toplumun sorunlar, amalar, hedefleri gibi konularda
karar vermesi; kendisini yneten siyasal iktidarlar deerlendirmesi, gerektiinde
deifltirmesi istenen vatandafl izleyicinin bunlar yapabilmesi iin ihtiya duyduu
bilgiyi hangi kaynaklardan alaca sorusu cevap beklemektedir. Ulusal ve hatta kamusal televizyon yaynclnn en azndan flimdilik srmesinin hakl gerekelerini
oluflturan bu sorularn tatmin edici yantlar zel televizyonlarca verilebildii gn
ticari yaynclk mutlak zaferini ilan etmifl olacaktr.
111
zet
Radyo ve sinema gibi kitle iletiflim aralarnn toplumsal yaflama girifllerinden sonra televizyon yayncln
gereklefltirmek iin pek ok mucit ve bilim insannn
aba sarf ettikleri bilinmektedir. Bunlardan birisi, John
Logie Baird 1924 ylnda Londrada ilk elektronik grnty aktaran kifli olarak televizyon yaynclk tarihine adn yazdran kifli olmufltur. Televizyon yayn ile ilgili eflitli deneysel alflmalardan sonra ilk dzenli televizyon yaynlar ngiltere ve Almanyada 1936 ylnda
bafllamfltr. kinci Dnya Savafl yznden geici bir
duraklama dnemi yaflayan televizyon yaynclna iliflkin alflmalar savafln hemen ardndan hz kazanmfltr.
Alanda nc saylabilecek lkelerden Amerika Birleflik
Devletlerinde NTSC, Almanyada PAL, Fransada SECAM adyla bilinen birbirinden farkl yaynclk standartlar gelifltirilmifltir. Bu durumun bafllca sebebi, siyasi ve ekonomik alanlarda ciddi bir g ve kazan kayna olaca kestirilen televizyon yaynclnda nder
olarak sz konusu avantajlar sahiplenme isteidir. Ek
olarak, alanda lider olunamazsa da dier lkelerde gelifltirilen televizyon yaynclnn salt tketicisi olarak o
lkelerin yaynlarna tabi olmaktan kanma isteinden
sz edilebilir. Ancak, zamanla ortaya kan program
deiflimi ihtiyac farkl standartlarda retilmifl televizyon programlarnn birbirine dnfltrlmesini salayan tekniklerin gelifltirilmesine de yol aarak zm
retmifltir. Geleneksel karasal yaynclk sistemi iinde
corafi engeller yznden televizyon yaynlarn izleyemeyenlere yayn ulafltrmak iin gelifltirilen kablo yaynclk sistemi zamanla etkili bir yayn iletim sistemine
dnflmfltr. Uydularn televizyon yayncl iin kullanlr hale gelmesi ile geleneksel televizyon yaynclk
sistemi, yer istasyonlar aracl ile iletilen ak karasal
yaynclk, kablolu televizyon yayncl ve uydudan
yaynclktan oluflan l bir yapya kavuflmufltur.
1980li yllarn ikinci yarsndan itibaren bilgisayar teknolojisinin televizyon yayncl ile buluflmas yaynclk alannda radikal deiflikliklere yol amfltr. ncelikle saysal olarak adlandrlan bir yaynclk teknii
eski dneme oranla hem ok fazla kanaln yayn yapabilmesine olanak vermifl hem de yayn kalitesinin ok
ykselmesini salamfltr. Gnmzde yaygn olarak
HD yaynclk adyla bilinen Yksek Tanml televizyon yayncl hemen her lkenin benimsedii gelecein yaynclk standard olarak benimsenmifl, ekonomik ve teknik olanaklar elveren lkeler hzla HD ya-
ynclk standardna gemifl ya da gemektedir. Yine,

bilgisayar teknolojisinin salad olanaklarla geleneksel yaynclk uygulamalar srasnda uydu yer istasyonu balants fleklinde iflleyen uydu yayncl tek seenek olmaktan kmfltr. Uydu ile televizyon alcsnn dorudan balants flekline dnflen yeni sistemde yer istasyonlarnn aradan karlmas ulusal denetim mekanizmalarnn da sistemden karlmas anlamn taflmakta, bu durum televizyon yaynclnn ierikler asndan daha da zgrleflmesi anlamna gelmektedir. te yandan televizyon yaynlarnn Web TV,
IPTV, Mobil TV gibi yeni kanallar zerinden iletilir oluflu gerek giriflimciler gerek izleyiciler asndan seenekleri oaltmfltr. Ayrca saysal teknoloji tamamen
yayncnn kontrolndeki yayn uygulamasn da ortadan kaldrmfltr. Henz yaygnlk kazanmasa da izleyicinin istedii program seme ve istedii saatte izleme
zgrlnn bulunduu yaynclk hizmetleri artk
sunulan seenekler arasndadr.
Televizyon yaynlarnn sunduu hizmetler, yaync ve
kullanclarna salad olanaklar ve potansiyel gl
etkilerine duyulan inan yaynclk rgtlenmesi ve yayn kurulufllarnn yaplanmasna nemli etkide bulunmufltur. Amerika Birleflik Devletlerinde radyo rgtlenmesi ile bafllayan ticari rgtlenme modeli televizyon iinde uygulanrken geliflmifl Avrupa lkelerinde
de benzer geliflmeler yaflanmfltr. Radyo yaynclnn
kamusal tekeller fleklinde yaplandrld Avrupa lkelerinde bu amala oluflturulmufl yaync kurulufllar televizyon yayncln da stlenmifllerdir. Bin dokuz yz
seksenli yllarda bilgisayar teknolojisi ve uydu yaynclnn sunduu olanaklar televizyonun ticarileflmesini
hzlandrmfl, kamusal tekeller ortadan kalkarken kamu
ve zel olmak zere ikili bir yaynclk rgtlenmesi
ortaya kmfltr. zellikle kamusal yayncln egemen olduu dnemde kamu yayn kurulufllarnn grevlendirmelerinde aklkla grlen ifllevler genel olarak yaynclk ama ve ifllevleri olarak tanmlanmfllardr. Bunlar yayn yaplmakta olan kamuoyunun bilgilendirilmesi, toplumsal iliflkilerin glendirilip gelifltirilmesi, kltr aktarm ve elence gibi bafllklar altnda
toplanmaktadrlar. Radyo televizyon yaynclnn zel
giriflim eliyle gereklefltirildii sistem iin bu ifllevler
mal ve hizmet tantm adyla anlan bir ifllev daha eklenmektedir.
112
Film ve Video Kltr
Saysal iletiflim tekniklerinin frekans snrllklar nedeniyle snrl olan kanal saylarn teknik olarak ok daha
fazla sayya karmas, uydu araclyla uluslararas yayncln byk ivme kazanmas, hukuksal engellerin
azaltlmas ile kresel dzeyde yayncln kolaylaflmas gibi etkenler ticari yayncln hzla glenip yaylmasna yol amfltr. Bylece televizyon yayncl bir ifl
kolu haline gelirken rn ve rgtlenme biimlerine
baklarak sektrn televizyon veya yaynclk endstrisi olarak anld bir dneme girilmifltir. Kapitalist retim iliflkileri iinde gittike fazlalaflan retim ve glenen datm olanaklar paralelinde televizyon etkili bir
reklam ve pazarlama arac olarak kullanlr hale gelmifltir. Televizyonun baskn olarak bu flekilde kullanlr hale gelifline toplumsal etkileri asndan ciddi elefltiriler
getirilip Avrupa Birlii rneinde olduu gibi nlemler
alnmaya alfllsa da geliflim ticari amal kullanm ve
iflleyiflin geliflmesi ynnde srmektedir.
113
Kendimizi Snayalm
1. lk dzenli televizyon yayncl hangi ylda bafllamfltr?
a. 1912
b. 1924
c. 1936
d. 1948
e. 1960
2. Televizyondan ilk olarak yaynlanan olimpiyatlar
hangi flehirde yaplmfltr?
a. Berlin
b. Paris
c. Buenos Aires
d. New York
e. Moskova
3. zerinde uzlafllan yeni televizyon yaynclk standard afladakilerden hangisidir?
a. DVD
b. HD
c. CVD
d. SMS
e. LED
4. Televizyon programlarnda grntlerin anlatm
amacyla belli bir dzene konulmasna ne ad verilir?
a. Sralama
b. Animasyon
c. Jenerik
d. Kurgu
e. Pozlama
5. Amerika Birleflik Devletlerinde televizyon yaynclnn dzen ve denetimiyle ilgili alflan kurum afladakilerden hangisidir?
a. ZDF
b. TRT
c. BBC
d. RA
e. FCC
6. Yayncln kamu tekeli fleklinde srdrld lkelerde zel giriflime de izin verilmesinin nemli nedenlerinden biri afladakilerden hangisidir?
a. Siyasal rejim deifliklikleri
b. Demokratik liderlerin seilmesi
c. Uydu yaynclnn geliflmesi
d. Birleflmifl Milletler kararlar
e. Yayncln ok ucuzlamas
7. Afladakilerden hangisi medya ifllevlerinden birisi
deildir?
a. Elendirme
b. Deerlendirme
c. evre gzetimi
d. Mal ve hizmet tantm
e. Kltr aktarm
8. Askeri birliklerden birisi ile birlikte hareket ederek
savafl izleyen muhabirlere taklan isim afladakilerden
hangisidir?
a. lifltirilmifl muhabir
b. Angaje muhabir
c. Askeri muhabir
d. Gzc muhabir
e. Kamufle muhabir
9. Afladakilerden hangisi zel teflebbsn televizyon
yaynclna ynelmesini teflvik eden nedenlerden deildir?
a. Artan retime paralel olarak tketimi teflvik istei
b. Elektronik teknolojisinin yayn yapmay kolaylafltracak geliflim gstermesi.
c. Kresel dzeyde mal dolaflmnn artfl.
d. Yayncln kendisinin bir endstri haline dnflmesi
e. Sektr teflvik iin getirilen vergi indirimleri.
10. Afladakilerden hangisi Uluslararas telekomnikasyon faaliyetlerinin dzen ve iflleyifli ile ilgili olarak
alflan bir kurulufltur?
a. EU
b. UNESCO
c. RTK
d. ITU
e. NAFTA
114
Film ve Video Kltr
1. c
Sra Sizde 1
Reklam ve tantm hizmetleri sayesinde dier ifl kollarnda olmayan bir durum televizyon ve reklam yaynlayan dier kitle iletiflim aralarnda gzlenmektedir. kili satfl denilen bu iflleyifle gre televizyon reklam verenlere yaynlar arasnda sre satarken izleyicilerini de
reklam verenlere satmfl olmaktadr. Yani izleyici bir
yandan ulafllmak istenen hedef kitle, dier yandan pazarlanan rn haline gelmektedir. Televizyon kurulufllar arasnda bitip tkenmeyen rating (pazar pay) rekabetinin nemli sebeplerinden biri budur.
2. a
3. b
4. d
5. e
6. c
7. b
8. a
9. e
10. d
Yantnz yanlfl ise Televizyon ve Teknoloji

Yantnz yanlfl ise Televizyon ve Toplumsal
Dzen blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Yayn rgtlenme Biimleri blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Yayn rgtlenme Biimleri blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Yayn fllevleri blmn
yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Televizyonun Etkileri blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Televizyonun Ekonomik
Dzeni blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Kresel Yaynclk ve Televizyon blmn yeniden okuyunuz.
Sra Sizde 2
Seksenli yllarda byk g kaybna urayan Trk sinemasnn yeniden canlanmasn salayan iflgc ve
ekonomik katk, televizyon programlar reterek geliflen bu sektrden gelmifltir. Ayrca, 2011 yl verilerine
gre ounlukla yakn komflu lkeler baflta olmak zere dnyann pek ok blgesine Trkiyede retilmekte
olan yzlerce dizi ihra edilmektedir. Bu dizilerin ihracat kaleminden sektre katks altmfl milyon Amerikan
Dolarndan fazla olarak hesaplanmaktadr.
115
Berger Arthur A., (1991) Bir Terr Aygt Olarak Televizyon Enformasyon Devrimi Efsanesi, der ve
ev. Yusuf Kaplan, Rey Yaynlar, stanbul.
http://www.cnnturk.com/2011/kultur.sanat/diger/12/1
0/dizi.film.ihracati.60.milyon.dolari.asti/639961.0/in
dex.html 11.4.2012.
Geray, Haluk. (1994) Yeni letiflim Teknolojileri, Klaslan Matbaaclk, Ankara.
Geray, Haluk. (2002) letiflim ve Teknoloji, Uluslararas Birikim Dzeninde Yeni Medya Politikalar, topya Yaynlar, Ankara.
Habertrk, (3.2.2011) RTK Frekans halesine Hazrlanyor, http://www.haberturk.com/medya/haber/597838 adresinden alnmfltr.
Jeanneney, Jean-Noel. (1998) Bafllangcndan Gnmze Medya Tarihi, ev. Esra Atuk, YKY., stanbul.
Kl, Muhsin.(2011) 6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun
ve Saysal Yayncla Geifl, http://www.dagitimkanali.com/sunumlar/15.pdf
Lazar, Judith. (1992) Kitle letiflimi ev. lker Bak,
letiflim Fakltesi Dergisi, Say: 9, 1999, stanbul
niversitesi.
Mutlu, Erol., (1991) Televizyonu Anlamak, Gndoan
Yaynlar, Ankara.
Postman, Neil. (1994) Televizyon: ldren Elence,
ev. Osman Aknhay, Ayrnt yaynlar, stanbul.
Rigel, Nurdoan. (1991) Elektronik Rnesans, Der
Yaynlar, stanbul.
Severin, Werner J., Tankard, James W. (1994) letiflim
Kuramlar: Kkenleri, Yntemleri ve Kitle letflim Aralarnda Kullanmlar, ev. Ali Atf Bir,
N. Serdar Sever, Anadolu niversitesi, Eskiflehir.
Sylemez, Alev. (1998) Medya Ekonomisi ve Trkiye
rnei, Haberal Eitim Vakf Yaynlar, Ankara.
Tamer, Emel C., (1983) Dn ve Bugnyle Televizyon, Varlk Yaynlar, stanbul.
Uur, Aydn. (1994) Zihinlerin Yeni Efendileri Medyalar Enformasyon Devrimi Efsanesi, der ve ev.
Yusuf Kaplan, Rey Yaynlar, stanbul.
nler, Ayhan O. (2005) Ekrann te Yz: Radyo
Televizyon Yaynclnn Dn, Bugn ve Yarnlarna liflkin Bir Perspektif, Tablet Kitapevi,
Konya.
nler, Ayhan O., Kesim Mehmet, (2010) Radyo-Televizyon Yayncl, ed. Nazmi Ulutak, Anadolu
niversitesi Yayn, No:2170, Eskiflehir.
Wicks, Keith. (1977) Televizyon, ev. Alp nofl, Remzi Kitabevi, stanbul.
Wolfgang, Ruppert. (1996) Bisiklet, Otomobil, Televizyon, ev. Mustafa Tzel, Kabalc Yaynevi, stanbul.
FLM VE VDEO KLTR
Amalarmz
N
N
N
N

Bir kitle iletiflim arac olarak televizyonu kltrel sre iinde deerlendirebilecek;
Televizyon ve kltr iliflkisini toplumsal yapdaki temel olgular erevesinde
aklayabilecek;
Televizyon program trlerini kltrel normlar ve geleneksel yap erevesinde deerlendirebilecek;
Bir temsil sistemi olan televizyondaki anlamlandrma srecini ve stereotiplerin nemini aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Kltr
Kltrel dflavurum arac
Televizyon
Televizyon program trleri
Yayn akfl
Temsil
Stereotip
Anlamlandrma sreci
indekiler
Film ve Video Kltr
Televizyon ve Kltr
GRfi
KTLE LETfiM ARALARI VE
KLTREL SRE
KLTREL BR KURUM OLARAK
TELEVZYON
TELEVZYON PROGRAM TRLER
BR TEMSL SSTEM OLARAK
TELEVZYON
Televizyon ve Kltr
GRfi
Tanmlanabilen bir grup insann birok inancnn, rf - adetinin, etkinliinin, kurumunun ve iletiflim rneklerinin toplam birikimi olan kltr, temelde kalc ama
ayn zamanda da sosyal etkileflim iinde deiflebilirlik zelliine sahiptir. Her kltr bir uyum yaratmak, yeni rol ve davranfl modellerinin temelinde yatan norm ve
deerleri topluluun btn yelerine kabul ettirmek ister. Uyum, bir kltr afllama srecinde salanr ve srdrlr. Her birey benimsedii kltr tarafndan bir
kiflilik kazanr. Bu temel kiflilik bireysel kiflilikler iin destek grevi grr. Bir kltrn afllanmas ergin yafl ncesi toplumsallaflma ergin yaflta olursa srekli kltr afllama olarak tanmlanr. Kitle iletiflim aralar her iki aflamada da grece olarak nemli rol oynarlar.
Kitle iletiflim aralar ve kltr arasndaki iliflkide kltr oluflturma, tamamlama veya deifltirme gibi zellikler n plana kmaktadr. nsanlarn zamanlarn dier bireysel etkinliklerden daha ok kitle iletiflim aralaryla geirdii dflnlrse
kltr kavramnn bu sreteki nemi de anlafllabilir. Kitle iletiflim aralar bu srete gerek kltr hammadde olarak alr. Gerek kltr n eflitli ynlerini
yeniden yaratarak, deifltirerek ve flekillendirerek kullanr. Burada gerek kltrn
hem yansmas hem de yeniden flekillendirilmesi sz konusudur. Marshall McLuhan olaylara bir kltr aracl ile bakmann en ak yolunun o kltrn konuflma
aralarn gzlemlemek olduunu syler. Kltr her iletiflim aracyla yeniden yaratlmaktadr. Dnyann snrlar bu aralarla izilmekte, bir ereve oluflturulmaktadr; kltrn ierii de bylece yaratlmaktadr.
Kitle iletifliminin neminin vurgulanmaya baflland dnem olarak kabul edilen yirminci yzyln ilk eyreinde Bat Avrupa ve Amerika Birleflik Devletlerinde
yaplan toplumbilim incelemelerinde, iletiflim ve kltr alanlarnn nemi de gl bir biimde vurgulanmaya bafllamfltr. I. Dnya savafl ncesini de kapsamak
zere, savafl yllar ve sonrasnda ortak ideallere ve bir ulusal toplulua ballk anlamnda bir aidiyet fikrini glendirmede kitle iletiflim aralarnn ve iletiflimin nemi anlafllmfltr. 1940larn sonu ve 1950li yllarda kitlesel kullanma giren televizyon da kltr ve iletiflim iliflkisi balamnda, kltr endstrisinin oluflumunu besleyen nemli bir kitle iletiflim arac olarak toplumbilimciler tarafndan ok verimli
bir malzeme olarak grlmfltr. Televizyonun bu neminin artmasnda kiflisel,
toplumsal ve siyasal gereksinmelerin rol byktr.
118
Film ve Video Kltr
KTLE LETfiM ARALARI VE KLTREL SRE

Endstrileflme ile birlikte 19. yzyl sonrasndaki toplumlarda, kiflilerin toplumsallaflmas ve dnyay renmesi, bir iletiflim biimi olan kitle iletiflimi araclyla olmufl, anlatan ve dinleyen dnyalar ayrlmaya bafllamfltr. Bu sre iinde dfl gerekliin alglanmas kiflisel yaflam deneyimlerinin tesine geerek kitle iletiflim
aralar tarafndan oluflturulmaya bafllanmfltr. Kitle iletiflim aralarnca biimlendirilmifl olgular kiflilerin kendi dfllarndaki dnyaya iliflkin gerek yaflam deneyimlerinin yerini almaya bafllamfltr. Bir yandan kitle iletiflim aralarnn inanlmaz geliflimi bir yandan da insanlarn dnyann bir yerinden baflka yerine glerinin artmas kltrel srete de nemli lde deifliklie neden olmufltur.
Makro sosyal ve mikro sosyal ortamlar arasndaki mesafenin ortadan kaldrlmasna yardmc olan kitle iletiflim aralar, belli bakfl alarn ve aktarmn rutin
bir retimi olan anlam retme biimlerini srekli olarak yineleyerek ve yerlefltirerek elenceyi ve bilgiyi yaymfllardr. Kamusal alan da bu sre iinde hem teknolojik hem de toplumsal olarak yeniden kurulmufltur.
McLuhan kitle iletiflim aralarn tarihsel olarak balam iinde ele almfltr:
1. Kabile a (1500ler ncesi): Temel iletiflim arac olarak kendisini konuflma
ya da flark biiminde sze balamas.
2. Kabileleflmeden kma a (1500 - 1900): zellikle bask biimindeki mekanik medyann ortaya kfl ve egemenlii.
3. Yeniden Kabileleflme a (1900ler sonras): Televizyon ve radyo gibi elektronik kitle iletiflim aralarnn egemenlii.
letiflim tarihinde birer devrim olarak nitelendirilebilecek en nemli geliflmeler
.. drdnc yzylda yaznn bulunmas, onbeflinci yzylda matbaann ifllerlik
kazanmas ve ondokuzuncu yzyln ortalarndan itibaren de telgraf, radyo, sinema, televizyon ve bilgisayar gibi modern teknolojilerin insan yaflamna girmesidir.
Her geliflme beraberinde farkl bir yaflam biimini ve kltrn de getirmifltir.
Mcluhann bahsettii kabile andan kabileleflmeden kma ana geifl Johannes Gutenberg tarafndan matbaann icadyla bafllar. Bylece szl iletiflimdeki kabileleflme modeline daha az baml olmay da beraberinde getirmifltir. Yazl
kitle iletiflim aralar kabileleri ayrmfltr. nsanlar daha bireysellefltirmifl, daha bamsz bir yaflama ve renme biimi oluflturulmufltur. Elektronik kitle iletiflim
aralaryla birlikte de yirminci yzyl yeni bir kabileleflme a olarak bu srete
yerini almfltr. Baflta televizyon olmak zere teknolojiler insanlar birbirine yaknlafltrmaya bafllamfltr.
Elektronik kitle iletiflim aralarnn icadyla birlikte okuryazarlk yetisi gerektirmeden bilgiye eriflim herkes tarafndan paylafllmfltr. Arafltrmaclar, elektronik
kitle iletiflim arlarnn sosyo ekonomik snf, kuflak, etnik ve dier farkllklar sildiini sylemektedirler. Yazl kitle iletiflim aralar insanlar eitim dzeyine ve
sosyo ekonomik snflara gre szgeten geirirken, elektronik kitle iletiflim aralar herkesi birlefltirmektedir. nsanlar artk yafladklar fiziksel snrlar ya da meknlar tarafndan deil, mekn algs olmayan yeni teknolojilerin eriflimi kolaylafltrd bilgi ve enformasyon alar tarafndan tanmlanmaktadr.
Szl iletiflimden yazya, basl yaynlardan televizyon yaynlarna geiflle birlikte gerekle ilgili fikirler de deiflir. Szl kltrde gerek, bilge kiflilerin ve filozoflarn szlerinde ifadesini bulurken,, dflncelerin kuflaktan kuflaa aktarlabilecek
bir belge niteliine dnflmesine olanak salayan yaz ve zellikle matbaa bu kavramn sorgulanmasn ve bir anlamda da bireyselleflmesini getirmifltir. Bu basl
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
D K K A 119
T
6. nite
ve Kltr
D -KTelevizyon
KAT
kltr gelenei onyedinci ve onsekizinci yzyllar arasnda etkili olmufltur. OndoSIRA SZDE
kuzuncu yzyln ikinci yarsndan sonra ortaya kan ve herkesin her fleyden ayn anda haberdar olmasn salayan teknoloji temelli grsel - iflitsel iletiflim bir yandan da toplumlarn dfltan ynlendirilmifl tek boyutlu gerekliklere
dnflmesine
AMALARIMIZ
neden olmufltur.
N N
Neil Postman (1996). ocukluun Yokoluflu. Ankara: mge.
K T A P
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
KLTREL BR KURUM OLARAK TELEVZYON

Genifl bir izleyici kitlesine sahip olmasndan dolay ok fazla beeni
sesT E L E V Zkltrne
YON
lenerek bir bakma toplumsal bir uyum oluflturma grevi de stlenen televizyon,
byk bir kitleyi ve bu kitlenin birok alt kltr, alt izleyici grubunu kapsadndan dier kitle iletiflim aralarna gre kitle kltrn oluflturmada daha etkin bir
NTERNET
ara olarak gsterilmektedir. Baflka bir adan snfsz bir kitle iletiflim arac olarak
da nitelendirilmektedir.
Endstriyel an ilerlemifl evresindeki bir rn olan televizyon, gzn ulaflabildiinden daha uza grebilme dfllerinden biridir. Bu dfl gereken donanmla
teknik bir olaya dnflmfltr. Grme grenden kopartlarak netleflmifl, onun yerine endstriyel tekniin aktard bir grnt geirilmifltir. Baflka bir deyiflle insann
kendisinin belirledii bir uzaktan grme yerine ona baflkalarnn hazrlad grntler sunulmaya bafllanmfltr. Bylece televizyon kurulu endstriyel dzenin ve
devletin kltrel bir kolu olmufltur. Sregelen inan ve davranfllar koruma, dengeleme ve destekleme hizmeti gren merkezileflmifl bir sistem zellii kazanmfltr.
Televizyon, adafl kltrmzn temellerinden biri olarak kabul edilmektedir.
zleyicilerin ierikleri canlandrd, szel alflverifle yaflam verdii yeni bir katlmc kltr biimi olarak, karflsnda herkesin farkl bir biimde konumland bir genifl halka seslenen kltr olarak gndelik yaflamn byk bir blmne hizmet etmektedir. Genellikle kltrel mallara ve hizmetlere, eitime, beeniye en uzak
olan tketici izleyiciler iin, baflka kltrel biimlerin yerini dolduran televizyon,
her ifle yarayan ara olarak tm iletiflim biimlerine eriflim kaps ifllevi grr.
TELEVZYON
NTERNET
Resim 6.1
Televizyon gnlk
yaflam faaliyetleri
iindeki yerini
korumaktadr
120
Film ve Video Kltr
Tarihsel Sre
Televizyon, kitlesel olarak kullanma girdikten sonra, toplumbilimciler iin toplum, kltr ve iletiflimle ilgili ok verimli bir malzeme sunan bir ara olarak dikkatleri zerinde toplamfltr. Televizyona yneltilen dikkat, iki byk savafl sonrasnn
yeniden tanmland uluslararas g dengesi iinde, farkl kitlelerin bir toplulua,
bir ulusa ve bir ideolojik kutba ballklarn oluflturmadaki neminin anlafllmfl olmasyla yakndan iliflkili olarak yorumlanabilir.
Televizyon zerine yaplan alflmalarda ilk dnemlerde, genel olarak televizyondan izleyiciye oradan da televizyona dnen bir gllk kavramndan sz edilebilir. Bu dnemlerde televizyonun en azndan mesaj aktarm dzeyinde gl bir
ara olduu ileri srlr. zleyiciler, televizyona ayn biimde maruz kalan ve ok
temel sosyo demografik zellikler baznda tanmlanan genifl ve homojen gruplar
alarak deerlendirilirler. Televizyonun yaygn kullanm ile birlikte 1970li yllardan
sonra iletiflim kuramlarnda yeni ve nemli bir takm yaklaflmlar ortaya kmfltr.
Bunlardan en nemlisi kullanmlar ve doyumlar yaklaflmdr. Bu yaklaflmn, televizyon izleyicilerinin kltrel direnme noktalar bakmndan gsz ve dfl dnyaya iliflkin yorum oluflturmada televizyona gdml ve edilgen deerlendirilmelerine bir tepki olarak ortaya kt ileri srlmektedir. Bu yaklaflma gre izleyiciler
televizyonun pasif alclar ya da kurbanlar deildir. Televizyon izleyicisi arac bir
haz kayna olarak kullanmaktadr ve aktif bir konumdadr; ancak bu sefer de televizyon izleyicisine doru kaydrlan bir gllk kavram ortaya kmfltr. Kltrel alflmalar ise yalnzca izleyicileri pasif kurbanlar olarak deerlendirmenin snrllklarna tepki olarak deil, ayn zamanda televizyon metinlerinin izleyicilere anlam ve etki empoze ettiine iliflkin grfle de yant verme amacna yneliktir. Son
yllardaki alflmalar izleyicilerin televizyon ile deneyimlerinin belli ynlerini kontrol etmek iin, ierikten nasl kendilerine zg anlamlar kardklarn gstermifltir. Televizyon alflmalarnda, televizyonun akademik soruflturmaya konu edilen
balam, artan bir biimde metinsel bir balam olmaya bafllamfltr. Televizyon
programlar gizledikleri ideoloji ya da anlamlar aa karlmak zere zmlenen
birer metin olarak ele alndlar. Bu yaklaflm, ideolojik ve felsefi dzlemde, daha
genel bir toplum ve kltr anlayflndaki ve toplumbilim zmlemelerinin metodolojik yntemlerindeki bir dnflmle paralel bir grnmdedir. Bu aflamayla
birlikte elefltirel yaklaflmlar oalmfltr. Televizyon alflmalarndaki elefltirel yn
deifliklii tarihsel bir geliflim izgisi izlemifltir. Elefltirel kuram altnda yaplan alflmalar televizyon sylemini incelerken taklit, temsil, ideoloji ve znellik sorunlar zerinde younlaflmfltr.
Kltrel Dflavurum Arac

Televizyon, hemen hemen btn toplumlarda en merkezi kltrel dflavurum arac olarak kabul edilir; kendini toplumsal yaflamdan soyutlayamaz, zamandan ve
mekndan bamsz deildir. zleyicilerin iinde bulunduu evreyle, iflleyifl sreciyle i ie gemifltir. Buna paralel olarak da sosyal renmede nemli rol oynamaktadr. nsanlar bir bakma tesadfi ve dflnmeden aldklar mesajlar araclyla tutumsal ve davranflsal rnekleri renip benimsemektedirler. Televizyon araclyla yaylan mesajlar var olan kltrel yarglar ve deerleri yanstr ve bireyin
toplumdaki rolleriyle ilgili alglamalarn da oluflturur. Televizyonda sunulan, sonuta toplumsal yap ve gereklik iinde biimlendirilen glerin karfllkl etkilefliminin bir sonucudur. Televizyon dier kitle iletiflim aralar gibi toplumsal yap-
6. nite - Televizyon ve Kltr
da hkim olan imajlar yaratan ya da planlayan ileti sistemleri ve sembolleri retir.

Baflka bir deyiflle televizyon, adafl kltrlerde deifliklii reten ve ayn zamanda var olan deerleri ve normlar srdren kltrel bir aratr.
yk Anlatma Fonksiyonu
Televizyon hem dnyaya hem de bilme yollarna iliflkin bilgimizi ynlendirir. Dnyaya televizyonun gsterdii pencereden bakarz. Burada bir ereveleme sz konusudur. Bizim grdmz bu erevenin iindekilerdir. Bu, aslnda tamamlanmamfl bir dnyadr; biz bu tamamlanmamfl dnyay yeniden infla etmeye alflrz.
Bu srete televizyonun yk anlatma zellii karflmza kar. Televizyon amzn nemli bir yk anlatma aracdr. Televizyon kltrel adan analiz edildii zaman bir iletiflim arac olarak adafl toplumlarn bel kemii olarak grlr. Estetik
bir nesne olarak yk anlatma fonksiyonuyla da bir kltr sorgulamaktadr. Uzun
bir sre yk anlatm sadece yz yze gerekleflmifltir. Az yoluyla yk anlatm kabile tipi yaflamdan kaynaklanmfltr. Bu dnemlerde yk anlatm ve riteller insanlarn ortak kltrleri hatrlamalarna ve kutlamalarna olanak salamfltr.
Btn topluluklar yk anlatm srecine dahil olmufllar ve bu sre yknn dinleyicisi olmaktan kp anlatcs olma dnflmn de salamfltr. Matbaann bulunmas ve onun da buhar gcyle birleflmesi sonucu yk anlatmnn endstrileflmesi de hzlanmfltr. ykler zamanla mekn ve stat snrlarn afltlar. nce
kitap insanlar geleneksel balardan kopard, zamanla buna dergi ve sinema filmi
de eklendi. Televizyon ise kabile kkenli yk anlatmnn yeni yz olarak kabul
edilmektedir. Endstri ncesi kabileye zg ritel bir yan vardr. Bu riteller kim
ve ne olduumuzu, deerlerin ve tutumlarn nasl dzenlendiini, anlamlarn nasl
yklendiini ve deifltiini anlamamza yardm ederler. Merkezi bir kltrel ara
olarak televizyon bu rol iinde yekpare dominant bir grfl asndan ok, anlamlarn ok eflitliliini sunar. Televizyon bir yk anlatcs olarak sembolik dnyamza hkimdir ve kafamzdaki imajlarn belirlenmesinde nemli rol oynar. Bu anlamda televizyonun gc her gn gsterilen gerek hayat dramalarnn sembolik
ieriinde sakldr. Bu noktadan hareketle, szel kltr geleneini srdren televizyon kurumsal yk anlatcsdr ve kltr hakknda tutarl bir resim izer. Televizyon kurulu endstriyel dzenin ve devletin kltrel bir koludur ve sregelen
inan ve davranfllar koruma, dengeleme ve destekleme hizmeti sunan merkezileflmifl bir sistemdir.
Mesajlarn Yaps
Televizyon mesajlar ok ynldr. Bu mesajlarn ou yaflam biimlerimiz, ait olduumuz gruplar, inan ve deerlerimizle ilgilidir. Birok mesaj kategorisiyle karfllaflrz. ncelikle bunlar gnn tartfllan konularyla ilgilidir. Bunlar ak ya da
kapal olabilir. Mesaj kategorilerinin ou normallikle ilgilidir. Neyin normal bir
davranfl, kimlerin normal insan olarak kabul edilmesi, normal olmayan insanlarn
hangi davranfllarnn anormal olduunun tanmlanmas sz konusudur. Bu sk
kurallar koymaya kadar gider. Baflka bir deyiflle yalnzca toplumda ne olduu resmedilmez, ayn zamanda bir insann toplumsal kurallara nasl uydurulduunu, buna uymayanlarn da nasl cezalandrldn sergiler. Ayn imajlarn sonu gelmez
tekrar bir televizyon dnyas retir; burada normlara ballk ve kurallara uygunluk sz konusudur. Burada kltrel sembolizmin dominant retimi sz konusudur. Btn bunlar belli bir kltrel ereveden sunulur. Baflka bir deyiflle dnyann nasl olduu ya da nasl olmas gerektii hakknda bir bakfl as sz konusudur burada. Aslnda bu bizim de sahip olduumuz bakfl asdr.
121
122
Film ve Video Kltr
Kltrlendirme kuramna gre televizyon mesajlarn deerlendirebilmemiz

iin baz noktalara dikkat etmemiz gerekmektedir. Bunlar Gerbner in tespitleriyle
afladaki gibidir:
1. Varolufl: Televizyonun ktlar nedir, ierik nasldr ve hangi sklkla yaplr?
2. ncelikler: Ne nemlidir, nasl gze arpar, hangi unsurlar merkezdedir ve
daha kuvvetli verilir?
3. Deerler: Kltrel mesaj sistemleri iinde hangi deer yarglar vurgulanr?
4. liflkiler: Ne neyle iliflkilidir, mesajn yapsal anlamlar nedir?
TELEVZYON PROGRAM TRLER

Televizyon programlar belirli kategoriler iinde deerlendirilir. Biz bunlar tr olarak adlandrabiliriz. Tr bir eflit snflamadr. Televizyon programcl tr kavram zerine temellenmifl olarak devamllk gsterir. Televizyonda komedi, sylefli,
haber, magazin, drama, spor, ocuk, eitim ve yarflma programlar, reality show,
soap opera, belgeseller gibi temel snflamalar olsa da aslnda bu trlerin altnda
yer alan genifl bir tr skalas da sz konusudur. Televizyondaki trlerle ilgili yaklaflmlar ve terimler radyo, sinema, edebiyat, tiyatro ve dier kltrel biimlerden
tremifltir. En kkl televizyon trlerini bu adan deerlendirmek mmkndr.
rnein Soap Opera (Trkiyede Pembe Dizi olarak adlandrlmaktadr) radyo yaynnda bafllamfltr. Bu tr, gndz kuflanda, temel olarak kadn izleyicileri hedeflemifl ve karakterlerin duygusal iliflkileri zerine odaklanmfltr. Bunlarn Soap
Opera olarak adlandrlmas sponsorlarnn sabun ve deterjan reten ticari flirketler
olmasdr. Drama flphesiz tiyatrodan tremifltir. Televizyon yaynclnn ilk yllarnda birok kurgusal program tiyatro oyununun televizyona uyarlanmfl halidir.
Televizyon haberleri, haber deeri kavramlarn ve editr ve muhabirlerin kurumsal yapsn gazeteler ve radyo haber yaynclndan gelifltirmifltir. Elence trleri
rnein skeler ve durum komedileri mzikhol ve varyete ynlerinden tiyatro kkenlidir; bunlar nce radyo iin sonra da televizyon iin dzenlenmifltir.
Resim 6.2
Trk
televizyonlarnda
izlediimiz diziler
televizyon
izleyicisinin
rahatlkla
okuyabilecei
metinler
retmifllerdir.
Kltrel Norm ve Geleneksel Yap

Trlerin snflandrlmasnda hem kltrel norm hem de yapm snrlandrmalar ile
ilgili gelenekler belirgindir. Geleneksel yaplar herhangi bir flekilde tekrar edilirler.
Bunlar kullanldklar belirli bir tr iinde tandk, nceden haber verici ve trle ortaklk iinde olan elementlerdir. Bu geleneksel yaplar; karakter, yk, ortam, kostm ve dekor, mzik, flk, diyalog, grsel biim gibi geleri ierir. Bunu bir haber
123
programndaki baz zellikler zerinden aklayalm: ncelikle haberlerin dramatik bir mzik eflliinde anonsu gelenekseldir. Bir veya daha fazla haber spikeri yan
yana oturmufltur; ne ok gen ne ok yaflldrlar (genelde erkekler iin 30 - 55, kadnlar iin 25 - 45 yafl arasdr); stdyoda bir masa, bir bilgisayar balants, bir kat destesi ve spikerin arkasnda veya yannda grntler veya flekillerin yer ald
hayali bir pano vardr; flklandrma dorudandr; grsel biim olarak bafllangta
genel ekim vardr ve daha sonra ekim lekleri klerek deiflir. Bu anlattklarmz biraz deifltirerek dflnelim: Dramatik bir flklandrma olsun - karanlk olan
yerler alglanamaz; haber spikeri ok gen (16 yafl) olsun ve aksanl konuflsun. ekimler de ya ok uzak ya da ok yakn olsun. Bu zt rnekleri oaltmak mmkndr. Bir tr izleyicilerin grece kolay takip etmeleri iin belirli zellikler ya da benzer yksel geleneklere sahiptir. Byle gelenekler izleyici kitlenin kolayca anlamasn ve benzer dzenleri takip etmesini salar. zleyiciler trle ilgili kendi deneyimleri ve bilgileri tarafndan oluflturulan beklentilerine gre tepkilerini yneltirler.
Trle ilgili gelenekler izleyiciyi bir programdan hofllanmas iin belirli bir yolla teflvik eder. Gelenekler program formatlarn, alt trleri, genel zellikleri, karakter tiplerini ve olay rgs tiplerini yaratr. Televizyon izleyicisi sadece bu gelenekleri tanmaz ayn zamanda bu gelenekleri belli trlerden bekler. rnein bir durum komedisi tarafndan elendirilmek isterler; fakat ayn flekilde bir dedektif dizisinden
bunu beklemezler. Bir dedektif dizisinden de mzikallerdeki gibi flark ve dans
beklemezler. Bununla beraber televizyon programlar farkl yaklaflmlar gsterebilir, alfllmfl gelenekleri deifltirebilir ve yeni trler ve gelenekler gelifltirmek iin
dier trlerle karfltrlabilir. Trn kodlar ve geleneksel yaplar bir toplumda belirli bir zamandaki baskn deerleri, toplumsal normlar ve inanlar yanstr; ancak
sabit veya deifltirilemez deildirler. Tr kavram dnemsel, kltrel ve geleneksel
olarak deiflime aktr. Trler ve onlarn gelenekleri kltrel geliflmeler gibi deiflir. Biz bir dnem normal kabul edilebilir olarak grdmz bir sonraki yl
grmeyebiliriz. rnein kadnlarn toplum iindeki konumlarnn deiflmesi ile haber spikerlerinin pek ounun kadn olmas arasnda bir ba kurabiliriz. Ya da eski durum komedilerinde evli iftlerin arlkl olduu, bu iftlerden de erkeklerin
kariyer sahibi, kadnlarn da ev kadn olduu grlmektedir. Bugn televizyonda
olan kadnlar kariyer sahibidirler, bekr ebeveynler olabilir vb; ancak deiflen deerler, normlar ne olursa olsun bir durum komedisinden komik olmas beklenir.
Resim 6.3
Bir durum
komedisi rnei:
Yalan Dnya
124
Film ve Video Kltr
retim Sreci
Tr ayn zamanda televizyon endstrisindeki fiili retim srecini organize etmede
kullanlr. rnein komediler i ekim olarak stdyoda, bazen canl bir izleyici kitlesi nnde ekilir sonra kurgu aflamasna gelinir. Dramalar filmler gibi retilen yapmlardr. Tek kamera, i ve dfl ekim, daha sonra post prodksiyon. Komediler
30, dramalar 60 dakikalk zaman aralndadr. Trlerin bir baflka tanmlamas da
btn bir yayn akflndaki yerleriyle de yaplabilir. rnein Soap Operalar ve ocuk programlar sabah ya da leden sonra ilk saatlerde yaynlanr. Polisiye diziler
veya yetiflkinlerle ilgili dramalar da akflam saatlerinde aile saati ya da ocuklarn
yatma saatinden sonra. Sabah haber saatleri, gne bafllamadan 6:00 - 6:30 civarnda yaynlanr. Ana haber bltenleri genellikle 30 dakikadr; canldr. Gece sylefli
programlar da 22:00 veya 23:00den sonra bafllar. Genelde canl ve izleyici nndedir; elence amaldr. Magazin programlar haber, sylefli ve elence arlkldr.
Bu rneklerde olduu gibi her tr belirli bir retim srecinde organize edilir.
Bir televizyon program karmaflk bir yap gsterir. Bu, bir televizyon programn oluflturan unsurlarn eflitliliinden kaynaklanr. Bu unsurlar ekonomik, politik,
teknolojik, artistik, kurumsal, kltrel olabilir. Doru deerlendirmeler bu unsurlar gz nne alnd zaman olacaktr. Bir program ele alrken dflnmemiz gereken dier unsurlar da bu programn meydana getirilme sreci ve bunu meydana getiren insanlardr. Hangi kararlarn, kim tarafndan niin verildii nemlidir.
Bir baflka adan da trlerin ideolojik anlama sahip olduu sylenebilir.
Yayn Akfl
Trdeki mesajlar ve ierik tekrarlar aracl ile glendirilir. Btn televizyon
programlarnn, kendi tr zelliklerinin estetik yaplar iinde, ayn yky anlattklar sylenebilir. Televizyon programlarnn izleyiciler tarafndan okunmas beklenir; nk bu programlarn hepsi bir metindir. Televizyon metinleri masal, roman ve film gibi anlatsal metinlerdir. Her anlatda iki ksm vardr: yk: Ne oldu? Sylem: Nasl? Televizyon dier anlat metinlerinden farkl olarak buna yayn
akfl n ekler. Raymond Williams, televizyon metinlerinin durmamacasna akfl olgusunu merkezi televizyon deneyimi olarak tanmlar. Televizyon sonsuz, sregiden ve durmamacasna akan imgeler ve sesler btndr. Burada sylenmek istenen fludur: Televizyonda her bir program bamsz olarak incelemek bizi bir sonuca gtrmez. Bir gnlk programcln btnlkl akfln dikkate almamz gerekir. Burada iki kavram daha ortaya kar; Sper Metin: Bir kanaln toplam yayn
akfl; Mega Metin: Belirli bir corafyadaki btn televizyon kanallar ve burada sunulan ieriklerin toplam. Baflka bir deyiflle televizyonda yer alan farkl programlar
btnsel ve sreen bir yap ierisinde yer alan tek bir metnin paralardr. Televizyonda bize sunulan birbirinden farkl pek ok grnt ve ses mesajn aslnda
ayn btnn bir paras olarak deerlendirmemiz gerekir. Bu program paracklar birbiriyle kkl bir etkileflim ierisindedir.
BR TEMSL SSTEM OLARAK TELEVZYON

Televizyon bir temsil sistemidir. Temsil kavram bir anlamlandrma srecine iflaret
etmektedir. Bu anlamda temsil szl, yazl ya da ikonik gstergeler kullanarak,
gerek maddi dnyada zaten var olan fleyleri sadece kodlayan ya da yanstan bir
sre deil, bu anlamlandrma srecine anlam reterek ve anlamlarn deiflimine
olanak salayarak katlan bir sretir. Hall, bu tarz bir temsil yaklaflmn inflac
125
temsil yaklaflm olarak adlandrr. Bu adan televizyon kltrn basite yanstld bir ortam deil, kltr olarak adlandrlan paylafllan anlamlarn ya da bir
toplumsal katman dierlerinden ayran ortak yaflam pratiklerinin kurulduu, dolaflma sokulduu sonra da televizyonun temsil sistemi iinde yeniden retime geri dnd yerdir.
Temsil, gerek dnyadaki bir fleyin yeniden retimi, benzeri veya imajdr.
Temsil kavram genifl kltrel bir evrede tartfllan bir konudur; deiflik aklamalar beraberinde getirir. Baz yerlerde grnt ya da grnfl olarak tanmlanr.
Burada grsel unsurlarn ifadesi vardr. Temsiller imajlar, maddi ynden retimleri, peformanslar ve taklitleri gsterebilir. Ayrca, temsil, dierlerinin eylemini etkilemek iin yerine koyma ya da ifade etme eylemleri olarak da tanmlanabilir. Kuflkusuz szck ayn zamanda siyasi arflmlara da sahiptir. Politikaclarn semenlerini temsil ettii dflnlr. Bu ve benzeri aklamalara bakld zaman temsilin
ksaca baflka bir fleyin yerine geme anlamn verdiini gryoruz. O bir nesne,
insan, grup veya bir olay olabilir. Btn temsiller seicidir, snrl veya erevelidir,
tek anlamldr ve mekanik bir srecin sonucudur.
Resim 6.4
Bu bir pipo
deildir Rene
Magritte (1898 1967)
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
...ne grdmz sylememiz boflunadr; nk grdmz, sylediimizin

iine hibir zaman yerleflmifl deildir Michel Foucault
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Michel Foucault (1993). Bu Bir Pipo Deildir. ev: Selahattin Hilav.K stanbul:
T A P Yap Kredi
Yaynlar
K T A P
Temsiller film, televizyon, fotoraf, resim, reklam, roman,

T E Lgazete
E V Z Y O ve
N popler
kltrn deiflik biimlerinde karflmza kar. Temsillerin ideolojik ierikleri yznden sorgulanmalar doal karfllanmaldr. Birok temsil zararsz benzerlikler
olarak grlse de bireylerin alglama biimlerini dolaysyla da dflnce ve eylemi
NTERNET
etkileme gcne sahiptirler. Burada gerein betimlenmesi ya da grnflnn
oluflturulmas sz konusudur. Temsiller iinde bulunulan kltrden alnrlar ve i-
TELEVZYON
NTERNET
126
Film ve Video Kltr
sellefltirilerek benliin bir paras haline gelirler. sellefltirilen bu temsiller benlii,

sz konusu kltrel temsillerde ikin olan deerleri de benimseyecek flekilde yourur. Bu nedenle bir kltre egemen olan temsiller aslnda byk nem taflr.
Temsiller toplumsal gerekliin nasl infla edileceine iliflkin olarak, baflka bir deyiflle toplumsal yaflamn ve toplumsal kurumlarn flekillenmesinde hangi figr ve
snrlarn baskn kaca konusunda nemli bir rol oynarlar.
Pek oumuz ortak inanfllarn, umutlarn, zlemlerin, dilin, para biriminin ve
buna benzer pek ok fleyin verili olduu bir toplum iinde yaflamaktayz. Stuart
Hall bu ortak kltrn kendi hayatlarmzda yorumladmz anlamlarn (gerek ve
temsil edilen) ortak bir anlayfl zemininde buluflmasna neden olduunu syler. Bir
rnek verecek olursak, bir yerle ilgili kitle iletiflim aralarndaki temsiller benzer
kltrel yaplarda yetiflmifl insanlar iin benzer anlamlar taflr. Yine orann insanlar da kendi lkelerinin bu temsillerini dier kltrlerden gelen ve gerek yer hakknda bilgi sahibi olmayan insanlardan daha farkl yorumlayacaklardr. Hall, kitle
iletiflim aralarnn hegemonik gereklik temsillerini ilettiini syler. Bu srete de
kodlama ve kod amndan bahseder. Kodlama sreci retim safhasnda oluflurken, kod am izleyicilerin tketimi esnasnda olmaktadr. Televizyon syleminde
farkl kod amlama biimleri afladaki gibi aklanabilir:
1. Baskn egemen durum: Mesajn tam olarak vericinin istedii biimde alnmas.
2. Anlaflmal - mzakereli kodlama: Mesaj ya mantkl/evrensel yelpazede verilir ya da doal/kanlmaz gibi meflrulafltrlr.
3. Karflt kod amlama: zleyici doru anlar ve tmyle farkl biimde alternatif referans erevesi ile karfllk verir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Stuart Hall (3 fiubat 1932 - )

Birmingham Kltrel alflmalar Merkezinin kurucu yesidir. Teorik yazlar kltr, ideoloji ve
kimlik zerine younlaflmfltr. Postyapsalcln
belli bafll kimi dflnrlerinin geliflkin bir yeniden yorumunu sunmuflsa da, Hallun asl dflnsel mihenktafl Gramscidir. Hall ideolojik olarak
kodlanmfl kltrel biimlerle izleyicilerin kod
am stratejilerini balantlandrmfltr. Ayn zamanda da medya gstergeleri ile iletilerinin deiflen siyasal balamlarn dikkate almfltr. Halla
gre ideolojik olarak kodlanmfl metin birincil belirlenim dzeyidir.
K T A P
Nick Stevenson
K (2008).
T A P Medya Kltrleri. Sosyal Teori ve Kitle letiflimi. ev: Gze Orhon
ve Barfl Engin Aksoy. Ankara: topya
TELEVZYON
Dil bir Tanlamlandrma

pratiidir ve genel anlamda her temsil sistemi, dil aracELEVZYON
lyla, temsilin ilkelerine gre alflr. Televizyon da kltrel etkileflim iinde dilin
aralarndan biridir; ancak dier szl ya da semiyotik dillerden farkl biimde ikonik gstergeleri kullanr. Televizyon gstergesi, gsterdiinin ya da yerine durduTERNET
unun baz Nzelliklerini
tafld iin ikonik gsterge durumundadr. konik gster-
NTERNET
127
geler gnderme yaptklar insan, nesne ya da olayla ak bir benzerlik taflrlar. rnein televizyonun elektronik olarak kodlad aa imgesi zihinsel kavrayflmzdaki aala ayn fley gibidir. Dolaysyla bu bir nevi kantlama gibidir ve televizyondaki bu aa grnts o aacn maddi olarak bir yerlerde var olduunu da
grmek anlamna gelir. Televizyonun ikonik gsterge sistemi belli bir gce sahiptir. Bu g kltr olarak dfla vurulan ortak anlamlandrmann bir paras olarak ifllev gren bir temsil srecinin gcdr. Bu nedenle, yukardaki satrlarda da deinildii gibi, televizyonun temsil yeteneini basit bir yanstma sreci deil, youn
gstergeler araclyla, ayrntlarda kurulan ve kltrn uzlafl ve kodlarnn retimine katld bir sre olarak anlamak gerekir.
Televizyon programlarnda, rnein dramalar, magazin programlar, tartflma
programlar, yarflma programlar, mzik programlar, komediler, ocuk programlar, haber programlar ve dier program eflitlerinde grdmz televizyon temsilinin pek ok biimi sradan vatandafllarn kltrel - entelektel referans erevelerini, yaflam deneyim ve yklerini temel alr. Televizyonun formle dayal yaps tarafndan snrlar izilmifl eflitli program trlerinin iini doldurarak onlar birbirlerinden farkllafltran fley bu farkl ykler, yaflam tarzlar ve deneyimlerdir. Bu
da televizyon temsilini dier kltrel retim alanlar ve iletiflim aralarnn temsil
sistemlerinden ayran nemli bir zelliktir. Televizyonda izlenen grntler, hangi
anlamlandrma altnda olursa olsunlar, belli bir seme, kurgulama ve yorumlama
iflleminden gemektedir. Toplumda var olan gereklik televizyonda teknolojik olarak aktarlabilecek zelliie brnmekte ve izleyici iin uygun bir kltrel metin
haline getirilmektedir. Televizyonun gereklii aktarma biimi olaylarn doasn
formatlara dnfltrme olanana dayanmaktadr. Anlamlar zerine etkili olan bu
sre, televizyona zg baz zelliklerle gereklefltirilmektedir.
Resim 6.5
The Simpsons ve
Family Guy:
Amerikan orta
snfnn
televizyondaki
temsili
128
Film ve Video Kltr
Televizyon temsilinin gl yapsna karfln, televizyon imajlar karflktr; nk onlar grsel temsiller zerine temellenmifltir. Televizyon imajlar gerek yaflam
boyutunda deil, aracl grntlerdir. rnein boyutlu yerler, insanlar ve nesneler iki boyutlu dzlemde izlenir (yksek znrlkl TV boyutlu yanlsamas verme kapasitesine sahiptir) ve kamera alar ve hareketleri, flk ve bilgisayar
maniplasyonu gibi teknik aralarla kontrol edilen bir dzenleme sz konusudur.
Oyunculuk, ynetim, kamera, flk ve kurgu bir anlamda yaknlk, duygusallk, heyecan ve dier duygular yaratr. rnein televizyon alflanlar, sanat ynetmenleri ve dekoratrler oturma salonlar, restoranlar, alflma ofisleri, hastaneler ve dier
ortamlar gibi gereki grnen yerler yaratrlar. Televizyon bunlar iin bu kiflileri
istihdam eder. Televizyonda bizim iin yaratlanlar belirli bir erevedendir; bu da
televizyon ekrandr. Bu, stdyodaki gerek dekorun boyutlar deildir. Baflka bir
deyiflle imajlar klmfl ya da azaltlmfltr. Televizyon stdyosundaki gerek dekorlar duvar ve kameraman, ynetmen, yapmc ya da yazarlar iin ak olan,
bizim gremediimiz drdnc bir duvardan ibarettir. Bazen durum komedilerinde izleyici de bu drdnc duvar tarafndadr. Program izleyenler stdyo dekorunun gerisini gremedikleri iin, temsil ortaya - aa - kard gibi gizler de denebilir. Bu adan baz durumlarda, temsil edilen kadar edilmeyen de nem kazanabilir. Kenneth Burkenin de dedii gibi grmenin bir yolu ayn zamanda
grmemenin de bir yoludur. Bunu baflka bir adan da yorumlayabiliriz. rnein dfl ekimde, kfl zaman yaan kar sahnesi varsa kar grnts vermek iin yaratlan materyal yapay olabilir. Bylece temsil edilen bir taklit, bir yeniden sunumdur. Onun etkililii izleyicinin onu tanmlamasna ve kabul etmesine baldr. zleyicinin yantnn arzulanan biimde olmas iin grnt geree benzemek zorundadr. zleyici bir flekilde buna karar verir. Bu srete grmek inanmaktr sz inanmak grmektir diye yeniden dzenlenebilir.
Bizim alglarmz deerlerimiz, inanlarmz ve deneyimlerimizden nasl etkileniyorsa, televizyondaki bir temsil de televizyon yapmclarnn algsal szgelerinden etkilenir ve izleyicinin algsal lensleri araclyla grlr. rnein bir durum
komedisinde izleyiciyi gldrmek iin gln bir durum temsil edilir; ancak izleyicinin bunu anlamas iin benzer deneyimleri ile iliflkilendirilmesi gerekmektedir.
Programn, iinde bulunduu kltrn rneklerini, tarzlarn, kostmlerini, sorunlarn ve dilini kullanmas nem kazanr. zleyicinin kabul imajlarn alglanmasna
baldr. Alglama bizim dflmzdan gelen bilgiler olduu gibi iimizdeki bilgilerin
de ayklanmasdr. Biz gemifl deneyimlerimizden getirdiimiz psikolojik, felsefi ve
pratik dflnce alflkanlklarmz temelinde alglarz. Her birey o bireye zg deerler, roller, kendisi ile ilgili grnt ve kltrel normlar tarafndan biimlenmifl algsal bir alana sahiptir. Btn bu eler bir insann alglarn biimlendirir.
Televizyon izleyicisi anlam temsil araclyla oluflturur. Gerek, insanlar iin
birok anlama sahip olduu iin temsiller de oklu ortamlar retirler. Bir temsil bir
izleyici iin hibir anlam ifade etmedii gibi, ok fazla anlam da ifade edebilir. zleyici temsil edileni kltrel bir balam iinde yorumlar ve anlam inanlar, deerleri ve deneyimlerine gre oturtur. Baflka bir deyiflle bir imaj deiflmez bir anlama
sahip deildir. Televizyon imajlarnn almna baktmz zaman, televizyon ve
onun izleyicisini gnderici ve alc, mesaj, mesajn bir arala iletimi gibi bir iletiflim
sreci iinde olduklarn grrz. Gnderici kelimeler, ses ve grntlerden oluflan sembol sistemleri ve teknolojik olarak geliflmifl temsiller araclyla kodlama
yapar. Alc grntleri, sesleri ve kelimeleri aar ve onlara anlamlar ykler. Bu anlam yklemelerinde izleyicilerin program gelenekleri ile ilgili beklentileri de nem
kazanmaktadr.
129
Stereotipler
Televizyon temsilleri, programlar iinde kolaylkla tannabilecek eflitli tipler ve
programlara zg gelenekler erevesinde belli kodlar kullanlmak suretiyle yaplr. Bunlar olmakszn temsiller okunamaz. Televizyon belirli tipte insanlar ve grnt ve davranfl olarak tekrarlanan eler oluflturarak sosyal gruplarn temsilinden sorumludur. Burada streotipler nem kazanr. Stereotipler temsil edilenlerle
yakndan ilgilidir; onlarn kanlmaz bir parasdr. Stereotip, belirli bir insan grubu veya nesnelerin standartlafltrlmfl anlam veya imajdr. Bir dizi inan ve beklentiyi iflaret eder. Lippmannn da syledii gibi stereotipler farkl sosyal gruptaki
insanlarla ilgili kafamzda oluflturduumuz resimlerdir
Stereotipleme ideolojinin farkl sosyal, ulusal ve rksal gruplar hakknda bozulmufl mitler yaratarak kltr pekifltirmesinin bir baflka rneidir. Televizyon insanlarn evresindeki dnya ile ilgili mesajlarn glendirildii stereotiplerle doludur.
Gerek ocuk gerekse yetiflkin her eflit program olduka fazla stereotipi barndrr.
Televizyon stereotipleri oluflturmada olduka hassastr; nk televizyon programlar yaps gerei ksa olduu iin seyircinin ilgisini kaybetmeden karakterleri oluflturmak zorundadr. Genellikle stereotipler geree fazla yakn deillerdir; buna
karfllk gerek yaflam tanmlamada daha fazla kusursuz (veya kusurlu) ve daha
fazla nceden tahmin edilebilir, bilinebilir. rnein tipik bir erkek stereotipi macerac, hkmedici, zeki ve sarslmaz bir gerek erkek (!) stereotipidir. Bu tr stereotipler izleyicinin kolaylkla tanmlayabilecei ve balanabilecei biimdedir. rnein yukardaki satrlardaki rnek sonucu izleyicilerin erkeklerle ilgili alglamas etkilenebilir; ancak bu durum erkeklerin ne olabilecei ve ne yapabilecei ile ilgili
dflnceyi snrlandrabilir; beklentileri, davranfllar etkileyebilir. Televizyon egemen stereotipleri yanstr; ayn zamanda onlar glendirir ve doalmfl gibi sunar.
Stereotiplerin dierleri ile ilgili alglarmz ve davranfllar ile ilgili yarglamalarmz zerinde byk etkisi vardr. Stereotip kavram bir gruptaki herkesin ayn flekilde davranaca dflncesi zerine kuruludur. Sosyal kategori ile balantldrlar;
kategori ile ok abuk etkin hale gelir ve yeni birey bir nceki rnekle karfllafltrlr. Bu etkin hale getirme otomatik bir flekilde, farknda olmakszn abucak meydana gelir. Stereotip kavram Amerikal gazeteci Walter Lippmann 1922de yazd Kamuoyu kitab ile sosyal bilimler literatrne kazandrlmfltr. 1798de matbaaclk alnnda olumlu bir geliflme iinde deerlendirilen bu kavram, sosyal bilimler
asndan olumsuz olarak nitelenir.
Resim 6.6
Baz insan
figrlerini
stereotiplemeler
aracl ile kolayca
tanmlayabiliriz.
Bu tanmlamalara
eklenen baflka
resimler de
btn
tamamlamamza
yardm eder.
130
Film ve Video Kltr
Stereotipler ok erken yafllarda renilir. Bununla ilgili ilk rnekler ocuklarn

elbiselerinin rengidir; pembe kzlar, mavi erkek ocuklar iindir. Dier stereotipleri de yine bize okunan peri masal kitaplarnda veya alnan oyuncaklarda grebiliriz. Yine yetiflkinler tarafndan, ocuklara dier insanlar ve yerler hakkndaki yorumlar araclyla retilir. Bireyler stereotiplere yaflamlar boyunca sahip olurlar.
Tabula Rasa olarak doarlar, hibir stereotipe sahip deillerdir; fakat zamanla eflitli sosyal gruplar kategorize etmeye bafllarlar. Tabula Rasa, John Lockenin bofl
levha anlamnda kulland bir kavramdr. Bu grfle gre, insanlar doduunda
zihinleri bofl bir levha gibidir. Yafladklaryla bu levhay doldurur.
Stereotiplerde flema kavram karflmza kar. fiemalar sosyal dnyann nasl iflledii ile ilgili subjektif kavramlardr. Bireyler genellikle flemalar deifltirmek yerine yeni enformasyonu flemalara uydurma yolunu seerler. Bu flemalar baflka bireyler, kendimiz, roller, olaylar, yerler veya eflyalar iin kullanlabilir. Televizyonda da
bunlara birok farkl biimde rastlarz. Bunlar birka rnekle aklayalm. Yafl:
Genler byklere saygl deildir; akllar bir karfl havadadr; Irk: Btn Japonlar birbirine benzer ve ok alflkandrlar; Meslek: Btn avukatlar a gzldr;
Milliyet: Btn Almanlar ok disiplinlidir; Yerler: Btn flehirler yozlaflmfltr
Kk kasabalar gvenli ve temizdir ngilterede her zaman yamur yaar; Eflyalar: y bir ev byk bir baheye, byk bir garaja ve en az iki banyoya sahiptir. Bunlar oaltabiliriz. Televizyon programlarnda bu ve benzeri rnekler sk
sk karflmza kmaktadr; kltrel inan ve deerlerin nemli gstergeleridir.
Bunlar sadece televizyon yapmclar tarafndan deil; ayn zamanda izleyici tarafndan da sahip olunan inan ve deerlerle ilgili tutumlarn ve duygularn gstergeleridir. Yaygn stereotipler dorudan bizi yanstr ve kendimizi anlamak istiyorsak onlar anlamak zorundayz.
Resim 6.7
Toplumda olduu
gibi televizyonda
da kadnlarla ilgili
karflmza en fazla
kan stereotipler
annelik ve ev
kadnl dr.
Stereotipler televizyonda pozitif veya negatif olarak sunulabilirler. rnein

Amerika Birleflik Devletlerinde yaplan bir arafltrmada baz gruplarn televizyonda negatif pozisyonlarda, fliddet olaylar iinde, yarg srecinde veya benzeri olumsuz konumlarda sunulduu bulunmufl. Bu gruplar ise Arap kkenli Amerikallar,
Afrika kkenli Amerikallar, Latin kkenli Amerikallar, Kzlderililer (Amerikan
yerlileri) ve Asya kkenli Amerikallardr. Kendi izlediiniz televizyon kanallarna
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
O R kanlmazdr.
U
baktnz zaman siz de benzer stereotiplerle karfllaflabilirsiniz;S bu
Bunlar belli sorular sorarak kolayca bulmanz olasdr. rnein; Bir gruba dahil insanlar hep benzer roller mi oynuyorlar? yi Pozitif olarak sunulanla
D K K A T Kt Negatif olarak sunulanla ilgili zellikler nelerdir? Dil kullanmndaki zellikler nelerdir? Hangi gruplarla biz hi karfllaflmayz? Baflrolde ya da yan rollerde oynayanlaSIRA SZDE
rn zellikleri nelerdir? Reklamlarda sunulan kadnla veya erkekler nasldr? Haberlerde gruplar daha ok hangi konumda karflmza kmaktadr? Stereotiplerin pozitif veya negatif olmas aslnda pek farketmez; ikisi de genellemedir
ve bazen poziAMALARIMIZ
tif olan bir stereotip negatif arflmlara yol aabilir.
N N
Grsel Yaktl Ouz (2010). Amerikada teki Olmak Ya da Aliens inK America.
T A P Krlan Kalplar 1: Kitle letiflimi ve Kltrel Dnflm. Der: Can Bilgili ve Nesrin Tan Akbulut. stanbul: Beta.
TELEVZYON
Daha nce bahsettiimiz televizyon temsilleri zerindeki hegemonik mcadele

stereotipler ile daha da younlafltrlr. Toplumsal gruplarn eflitli temsilleri infla
edilirken, anlamlandrma srecinde stereotipler de etkili olmaktadr. Stereotipler
NTERNET
nemlidir; nk belirli bir zamanda belirli bir gruptaki insan kategorileri ile ilgili
nemli g iliflkileri ve tutumlar gsterirler ve evremiz ile ilgili bilgimizi ve bu bilgiyi de nasl organize edeceimizi etkilerler.
D fi N E L M
131
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
132
Film ve Video Kltr
zet
Kitle iletifliminin nem kazanmaya bafllad yirminci
yzyln ilk eyreinde, iletiflim ve kltr iliflkisi de gl bir flekilde vurgulanmaya bafllanmfltr. 1950li yllarda
kitlesel kullanma giren televizyon da kltr ve iletiflim
iliflkisi balamnda kltr endstrisinin oluflumunu besleyen nemli bir kitle iletiflim arac olarak toplumbilimcilerin dikkatini ekmifltir. Gzn ulaflabildiinden daha uza grme dfllerinden biri olan televizyonun bu
neminin artmasnda kiflisel, toplumsal ve siyasal gereksinmelerin rol byktr.
ok genifl bir izleyici kitlesine sahip olmas, bu kitlenin
birok alt kltr ve alt izleyici grubunu kapsamas ve
ok fazla beeni kltrne seslenerek bir bakma toplumsal bir uyum oluflturma grevi stlenmesi, televizyonu, dier kitle iletiflim aralar iinde en nemli bilgi
kayna konumuna sokmufltur. Televizyon da dier kitle iletiflim aralar gibi toplumsal yapda hakim olan
imajlar yaratan veya planlayan ileti sistemleri ve sembolleri retir. Baflka bir deyiflle adafl kltrlerde deifliklii reten ve ayn zamanda var olan deerleri ve
normlar srdren kltrel bir aratr. Bu adan analiz
edildii zaman adafl toplumlarn bel kemii olan televizyon, estetik bir nesne olarak da yk anlatma fonksiyonuyla bir kltr sorgulamaktadr. Televizyon kabile kkenli yk anlatmnn yeni yz olarak kabul edilir. Burada sz edilen, kabileye zg ritel bir yan olmasdr. Bu riteller kim ve ne olduumuzu, deerlerin
ve tutumlarn nasl dzenlendiini, anlamlarn nasl yklendiini ve deifltiini anlamamza yardm eder. Bu
noktadan hareketle televizyon kurumsal bir yk anlatcsdr ve kltr hakknda tutarl bir resim izer.
Bir televizyon programn deerlendirirken onu oluflturan ekonomik, politik, teknolojik, artistik, kurumsal,
kltrel pek ok unsuru da gz nnde bulundurmak
gerekir. Televizyonda yer alan programlar btnsel ve
sreen bir yap ierisinde yer alan tek bir metnin paralardr. Televizyonda bize sunulan birbirinden ok
farkl pek ok grnt ve ses mesajn aslnda ayn btnn bir paras olarak deerlendirmemiz gerekir. Bu
program paracklar birbiriyle kkl bir etkileflim ierisindedir. Televizyon programlar tr olarak adlandrlan
belli kategoriler iindedir. Televizyon programcl tr
kavram zerine temellenmifl olarak devamllk gsterir.
Televizyondaki trlerle ilgili yaklaflmlar ve terimler radyo, sinema, edebiyat, tiyatro ve dier kltrel biimlerden tremifltir. Trlerin snflandrlmasnda hem klt-
rel norm hem de yapm snrlandrmalar ile ilgili gelenekler vardr. Bu gelenekler izleyici kitlenin kolayca
anlamasn ve benzer dzenlemeleri takip etmesini salar. Gelenekler program formatlarn, alt trleri, genel
zellikleri, karakter tiplerini ve olay rglerini yaratr.
Geleneksel yap iinde yer alan karakter, yk, ortam,
kostm, dekor, mzik, flk, diyalog, grsel biim gibi
geler ideolojik anlamlara sahiptir ve bunlar tekrarlar
aracl ile glendirilir. Tr kavram dnemsel, kltrel ve geleneksel olarak deiflime aktr. Bir dnem
normal ya da kabul edilebilir olarak grlen bir sonraki dnem farkllk gsterebilir ve alfllmfl gelenekler
deiflebilir.
Temsiller, bireylerin alglama biimlerini dolaysyla da
dflnce ve eylemi etkileme gcne sahip olmalar ve
de ideolojik ierikleri nedeniyle sorgulanmalar gerekmektedir. Temsiller iinde bulunulan kltrden alnrlar
ve isellefltirilerek benliin bir paras haline gelirler.
Toplumsal gerekliin inflasnda baflka bir deyiflle toplumsal yaflamn ve toplumsal kurumlarn flekillenmesinde hangi figr ve snrlarn baskn kaca konusunda
nemli rol oynarlar. Televizyon bir temsil sistemidir.
Televizyon programlarnda grdmz televizyon
temsilinin pek ok biimi sradan vatandafllarn kltrel
- entelektel referans erevelerini, yaflam deneyim ve
yklerini temel alr. Televizyondaki bir temsil televizyon yapmclarnn algsal szgelerinden etkilenir ve
izleyicinin algsal lensleri aracl ile grlr. Bu srete, programn, iinde bulunduu kltrn rneklerini,
tarzlarn, kostmlerini, sorunlarn ve dilini kullanmas
nem kazanr. zleyicinin kabul imajlarn alglanmasna baldr. Televizyon izleyicisi anlam temsil aracl
ile oluflturur. Bu anlamlandrma srecinde stereotipler
nem kazanr. Televizyon, insanlarn evresindeki dnya ile ilgili mesajlarn glendirildii streotiplerle doludur. Kltrel inan ve deerlerin nemli gstergeleri
olan stereotiplerin dierleri ile ilgili alglarmz ve davranfllar ile ilgili yarglamalarmz zerinde byk etkisi vardr. Televizyon temsilleri zerindeki hegemonik
mcadele stereotipler ile daha da glendiririr.
133
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi kltrle ilgili yanlfl bir ifadedir?
a. Her kltr bir uyum yaratmak ister.
b. Kltr bir grup insann iletiflim rneklerinin toplam birikimidir.
c. Kltr, norm ve deerleri topluluun btn yelerine kabul ettirmek ister.
d. Kltr kalcdr; bu kalclk sosyal etkileflimle
daha da pekifltirilir.
e. Her birey ait olduu kltr tarafndan bir kiflilik
kazanr.
2. Televizyon, kitle iletiflim aralaryla ilgili snflamada
afladaki dnemlerden hangisi iinde yer alr?
a. Kabileleflmenin bafllangc
b. Kabileleflme a
c. Kabileleflmeden kma a
d. Yeniden kabileleflme a
e. Kabileleflmenin sonu
3. Afladakilerden hangisi televizyonun kitlesel kullanma girmesi ile ilgili nemli bir tarihtir?
a. 1930
b. 1939
c. 1950
d. 1965
e. 1980
4. Afladakilerden hangisi televizyonun merkezi bir
kltrel dflavurum arac olarak kabul edilmesinin nedeniyle ilgili deildir?
a. Televizyon izleyicilerin iinde bulunduu evreyle i iedir
b. Televizyon zamandan ve mekandan bamsz
deildir
c. Televizyon sosyal renmede nemli bir rol oynar
d. Televizyondaki mesajlar var olan kltrel yarglar ve deerleri yanstr
e. Televizyonun yaratt imajlar dier kitle iletiflim
aralarndan ok farkldr
5. Afladakilerden hangisi televizyonun nemli bir bilgi kayna olmasnn nedeni deildir?
a. Genifl bir izleyici kitlesine sahip olmas
b. ok fazla beeni kltrne seslenmesi
c. Birok alt kltr ve alt izleyici grubunu kapsamas
d. Toplumsal bir uyum oluflturma zellii olmas
e. Dier kitle iletiflim aralarndan bamsz olmas
6. Televizyonu dier anlat metinlerinden farkl yapan

fley afladakilerden hangisidir?
a. Yayn akfl
b. Dilin sadelii
c. majlarn grsellii
d. Programlarn ksal
e. Teknolojik zellikler
7. Afladakilerden hangisi televizyon program trleri
ile ilgili yanlfl bir ifadedir?
a. Televizyon program trlerinin geleneksel yaplar deiflemez
b. Tr bir eflit snflamadr
c. Televizyon programlar tr zerine temellenir
d. Televizyondaki program trleri dier kltrel
biimlerden etkilenmifllerdir
e. Her tr belli geleneklere sahiptir
8. Afladakilerden hangisi gerek dnyadaki bir nesne, insan, grup ve olayn yeniden retimi, benzeri veya
imajna karfllk gelir?
a. Tr
b. Temsil
c. Program
d. Kodlama
e. Kodam
9. Afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Televizyon izleyicisi anlam temsil araclyla
oluflturur
b. Televizyon izleyicisi anlam temsil araclyla
oluflturur
c. Bir temsil bir izleyici iin hibir anlam ifade etmeyebilir
d. zleyici temsil edileni kltrel bir balam iinde
yorumlar
e. Temsiller toplumsal gerekliin inflasn etkilemezler
10. Tabula Rasa kavramn afladaki isimlerden hangisi sylemifltir?
a. Kenneth Burke
b. George Gerbner
c. John Locke
d. Raymond Williams
e. Marshall McLuhan
134
Film ve Video Kltr
Okuma Paras
mge - Dnyalarda Doa ve Yapnt
Televizyon, radyo ve internet har zaman yayndadr.
Nasl elektrik kullanlmad zaman ortadan kaybolmuyorsa, iletiflim aralar da izleyiciler kapama dmesine
bastklarnda ortadan kaybolmazlar. Bu srekli mevcudiyet insan hneri ve yaratcl sayesinde kurulmakta
olan doal ve infla edilmifl bir evrenin parasdr. Bunlar taklit dnyalar deildir. Bunlar dnyann ta kendisidir. Neyin doal olduuyla neyin olmad arasndaki
ayrm ok flkr gzden kaybolmufl durumda.
Ufuktaki aalar, gkyzndeki yldzlar onlar izleyenlere grmfl olduklar aa ve yldz imgelerinden soyutlanmfl saf bir sre ve vizyon yoluyla ulaflmyor artk. Fotoraf Jeff Wallun ne srd gibi imgeler insanlarn kendilerini grme biimlerini deifltiren, artk
kendilerini bireyler olarak deil melez personalar olarak grmelerine yol aan ve kimliin artk bir yeri, nesneyi ya da kifliyi mesken tutmad teknolojik bir zekay temsil ediyorlar. Bu balamda insanlarn farkl ifllevleri yerine getiren ve ou imge - dnyalarla kurulu iliflkilere baml olan birok kimlii bulunuyor. Bu dnyalarda imgelerin ierikleri birok teknoloji ve medya
kurumunun fiziksel olarak iinde barndrd ekranlar
zerinden dalyor. Baflka bir deyiflle iletiflim aralarndan ya da toplumsal kullanm ve uygulama balamlarndan soyutlanmfl imge diye bir fley yoktur.
zleyicilerin iinde bulunduu melez mekanlar, fiilen,
hayatta kalmak iin angaje olduklar iletiflim ve etkileflim dzeylerinin okluuyla bafla kmak iin gelifltirdikleri yetkinlii ve esneklii yanstmaktadr aslnda.
Olaylar artk izleyici ile imge arasndaki basit iliflkiler
zerinden izlenmiyor; daha ziyade izleyiciler kelimenin
tam anlamyla hayatlarnn her alanna szan imgeleri
anlamlandrmaya abalarken giderek karmaflklaflan
sylemlerle ifltigal ediliyorlar. rnein televizyondaki
olaylar sanki olay ile tasviri ayn fleymifl ya da izleyicileri olaydan ayran ekrann nemi yokmufl gibi ele alnyor. Bunlar karlan uan grntleri veya Bu,
karlmfl bir uan resmi ya da en basitinden Bu grntler olayn kendisinden daha kk deil de Bir
uak karld deniyor. zleyicinin etin grevi, olaylar, sanki grsel alan, yapnt ve biim hakikaten dili temsilden grsellefltirmeye naklediyormufl gibi betimlemektir. Olay isellefltirilir, kiflisellefltirilir ve sonra da imgeler orada olann yerini tutarmflasna ele alnr. Olay,
teknoloji ve baflvurulan iletiflim arac tarafndan ciddi
lde dolaymland halde geleneksel analiz ve be-
timleme kategorileri ve imge - dnyalar hakkndaki geleneksel konuflma biimleri de dolaymn bir nemi
yokmufl gibi grnmesine neden oluyorlar. Bu balamda yle grnyor ki imgeler, dilin, onlarn gnderme
yaptklar olaylar resmetme tarznn stesinden gelmeye muktedirler. zleyiciler srekli farkl gereklik dzeyleri ile imge arasndaki snrlar tasvir, temsil ve grsellefltirmeyi oluflturan eflitli eler arasndaki snrlar
yokluyorlar.
Kaynak: Burnett, Ron (2007). mgeler Nasl Dflnr? ev: Gsal Pusar. stanbul: Metis.

1. d
2. d
3. c
4. e
5. e
6. a
7. a
8. b
9. e
10. c

okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Kitle iletiflim aralar ve kltrel sre blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Kltrel bir kurum olarak
televizyon blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Televizyon program trleri blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Televizyon program trleri blmn yeniden okuyunuz.
Yantnz yanlfl ise Bir temsil sistemi olarak televizyon blmn yeniden okuyunuz.
135
Ark, B. (2006). Raymond Williams. Kadife Karanlk
2. Der: Gl Batufl, Fsun Alver, Bilal Ark, Barfl oban, nsal . stanbul: Su.
Batufl, G. (2006). Neil Postman. Kadife Karanlk 2.
Der: Gl Batufl, Fsun Alver, Bilal Ark, Barfl oban, nsal . stanbul: Su.
Burnett, R. (2007). mgeler Nasl Dflnr? ev: Gsal Pusar. stanbul: Metis.
Bingel, J. (2008). An Introduction to Television
Studies. 2. Edition. New York: Routledge.
Burton, G. (1995). Grnenden Fazlas. ev: Nefin
Din. stanbul: Alan.
Creeber, G. (2006). Tele - Visions. An Inroduction to
Studying Television. London: British Film Institute.
elenk, S. (2005). Televizyon, Temsil, Kltr. Ankara: topya.
, . (2006). George Gerbner. Kadife Karanlk 2.
Der: Gl Batufl, Fsun Alver, Bilal Ark, Barfl oban, nsal . stanbul: Su
Gorham, B. (1999). Stereotypes in the Media: So What?
The Howard Journal of Communication, 10,
s.229 - 247.
Hall, S. (2005). Kodlama, Kodamlama. ev: Yiit
Yavuz. Medya ve zleyici. Der: fiahinde Yavuz. Ankara: Vadi.
Jones, M. (2002). Social Psychology on Prejudice.
New Jersey: Prentice Hall.
Laughey, D. (2010). Medya alflmalar. ev: Ali Toprak. stanbul: Kalkedon.
Lull, J. (2001). Medya letiflim Kltr. ev: Nazife
Gngr. Ankara: Vadi.
Lundby; K. Ve Ronning, H. (1997). Medya - Kltr letiflim: Medya Kltr Araclyla Modernliin Yorumlanfl. ev: Nilgn Grkan. Medya, Kltr, Siyaset. Der: Sleyman rvan. Ankara: Ark.
Maigret, E. (2011). Medya ve letiflim Sosyolojisi. ev:
Halime Yksel. stanbul: letiflim.
McQueen, D. (1998). Television: A Media Students
Book. London: Arnold.
Nachbar, J. and Lause, K. (1992). Popular Culture: An
Introductory Text. Ohio: Bowling Green University Popular Press.
Pickering,
M.
(2001).
Stereotyping
and
Representation, New York: Palgrave.
O Donnell, V. (2007). Television Criticism. California:

Sage.
Postman, N.(1996). ocukluun Yokoluflu. Ankara:
mge.
_________. (1994). Televizyon: ldren Elence. stanbul: Ayrnt.
Ruppert, W. (1996). Bisiklet, Otomobil, Televizyon.
ev: Mustafa Tzel. stanbul: Kabala.
Trkolu, N. (2004). Toplumsal letiflim. stanbul:
Babil.
Yaktl Ouz, G. (2000). Cinsiyet Rolleri ile ilgili Stereotiplerin Televizyonda Sunumu, Kurgu, Say: 17,
Eskiflehir: Anadolu niversitesi Basmevi.
FLM VE VDEO KLTR
Amalarmz
N
N
N
N
N

Sanayi Devriminin etkilerini aklayabilecek
nternetin geliflimini anlayabilecek,
A toplumunu tanmlayabilecek,
Yeni medya kavramn tanmlayabilecek
Sosyal medya kavramn aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Sanayi Devrimi
nternet
Kresel Ky
A Toplumu
Yeni Medya
Sosyal Medya
indekiler
Yeni Medya ve
Film ve Video Kltr Yeni Medya
Arafltrmalar
GRfi
SANAY DEVRMNN ETKLER
NTERNETN GELfiM VE DOASI
YEN MEDYA
YEN MEDYA ARAfiTIRMALARI
Yeni Medya ve
Yeni Medya Arafltrmalar
GRfi
Yafladmz an teknolojik, siyasal ve dflnsel geliflmelerini ok byk oranda
Sanayi Devrimine borluyuz. Sanayi Devrimi sadece ok sayda ifliyi bir retim
mekannda, byk miktarda retim yapmak zere istihdam eden bir oluflum deil,
ayn zamanda gnmzde kullandmz internet teknolojisinin temeli olan a
kavramn oluflturan ok nemli bir geliflmedir.
Sanayi retiminde nemli koflullardan biri kitlesel retim, kitlesel datm ve
kitlesel tketim olgulardr. Bu olgular gereklefltirmek; retimin sevk edilmesi ile
tketim oluflmas iin gerekli olan ekonomi politiin ortaya kmasdr. Telgraf ve
demiryollar ile fabrikalarn flehirlere, merkezin taflraya, flehirlerin flehirlere ve lkelerin lkelere balanmas ile sz edilen a sistemi de oluflmufltur. Gnmzde
internet sistemi hem bu an kendisidir hem de bu aa ihtiya duymaktadr. Telekomnikasyon alt yaps, serverlar, evimizdeki bilgisayarlar bu a zerinden ifllemektedir. Bu sayede elektronik posta alp/gnderiyoruz ya da aradmz bir kitab bir internet sistemi zerinden satn alyoruz; o kitap da bizlere posta ya da kargo sistemi ile ulaflmaktadr.
letiflim ara ve teknolojilerinin geliflmesi, dnyamz bir ky kadar kltmfltr. Dnyann bir dier ucuna ulaflmamz, bir belge gndermemiz saniyeler iinde
yaptmz basit ifllemlerden oluflmaktadr. Dnyann bir yerindeki nemli bir toplumsal hareketten ya da doal felaketten ok ksa bir sre iinde hatta oluflmaya
bafllad anda haberdar oluyoruz. Bu durum, iletiflim teknolojilerinin Marshall
McLuhann dedii gibi dnyamz Kresel Kye dnfltrmesinden kaynaklanmaktadr.
Yeni medya ile ilgili nemli bir geliflme ise Web 2.0 teknolojisinin ortaya kmasdr. Bu teknoloji sayesinde bireyler sadece internetin tketicileri deil ayn zamanda da reticileri konumuna ulafltlar. Castellsin belirttii A Toplumu kavram ile birlikte dnyadaki her bilgisayar teorik olarak birbirine baland ve teknoloji sayesinde bireylerde ierik reticisi haline geldi.
Yeni medya kavram beraberinde Sosyal Medya kavramn da getirdi. Bireylerin oluflturduu sosyal alar, gnmzde sklkla kullandmz, yaflammzn vaz
geilmezleri arasna girdi. Dnyada milyonlarca kifli ilgili alara ye: bylelikle
mesajlarmz, fotoraflarmz, videolarmz dier kullanclara gnderiyor ve paylaflyoruz. Oluflturduumuz ierikler binlerce kifli tarafndan takip ediliyor. Profiller
oluflturarak kendimizi dier insanlara anlatmaya alflyoruz. Cep telefonlar, tele-
138
Film ve Video Kltr
vizyonlar gnmzde internete, sosyal medyaya ulaflmamz salayan aralar haline geldi. Ksacas, internet, yeni medya ve sosyal alar amz insannn gndelik
yaflamnn bir paras.
SANAY DEVRMNN ETKLER

Sanayi devrimi, doal olarak, bir anda ortaya kan bir oluflum deildir. Bir dizi
icat, keflif ve yeni siyasal ynetim biimlerinin oluflmasyla birlikte gelmifltir. rnein Lewis Mumford mekanik saatin icadnn Sanayi Devrimi asndan nemini
afladaki gibi belirtmektedir:
Modern endstri ana damgasn vuran kilit aygt saattir, buharl makine deil.
Bu kusursuz, otomatik cihaz adafl teknolojinin bafllangcndan bir mucize gibi
domufltur. Kullanlabilecek enerji miktarnn belirlenmesi, standardizasyon, otomatik devinim son olarak da kendi ifllevi olan zaman doru bildirme bakmlarndan saat gnmz teknolojisinin yaratt en nemli makine olarak kalmamfl sonraki dnemlerde de ncln korumufltur. Bugn baflka makinelere ynelik yetkinlik dzeyinin belirlenmesinde saat rnek alnyor.
Sanayi Devriminin gerekleflmesinde nemli bir baflka olgu ise, ulaflm aralar ve yol teknolojilerinin geliflmesidir. Daha hzl bir iletiflim a ve bu an fiziksel
karfll olarak hem iletiflimi hem de mallar fabrikalardan flehirlere/lkelere ulafltracak olan yollar. Ticaret yollarnda seyredecek daha salam daha hzl ulaflm
aralar. Sanayi Devrimi ile birlikte ok daha nce ortaya kan Pazar kavram daha nemli hale gelmifltir. Pazarn htiyalarnn karfllanabilmesi iin retim de uzmanlaflmfltr. rnein kyller uzmanlaflarak ifti olmufllar, uzmanlk alan olan,
tek bir rn reten (St iftlii, et iftlii vb.) iftlikler kurulmufltur. Keflifler de
son derece nemlidir. Uzak orafyalarda smrgeleri olan lkeler retim iin
ucuz hammadde ve iflgcn salamada ok avantajl olmufllardr.
Sanayi Devriminin n Koflullar

Sanayi Devriminin oluflabilmesi iin her fleyden nce ortak bir alflma iin iflilerin oluflturacaklar byk apta rgtlere, iflverenlerin gelecekteki karllk ve verimlie ulaflabilmeleri iin hali hazrda elde ettikleri servetlerinin bir blmnden
feragat etmelerine, dengeli ve kararl bir siyasal ortama, yeterli iflgcne ve bilgi
birikimine ihtiya vardr. Sanayileflmenin anlam sadece ve sadece ok sayda ifliyi bir araya getirmek deil, retim iin gerekli olan makineleflmeyi ve karayolu,
demiryolu, deniz yolu gibi ulaflm hatlaryla retim rgtlenmesinin desteklenmesi gerekmektedir. Yukarda da belirtildii gibi endsti bir pazara sahip olmaldr.
retilen mallarn tketilecei bir pazarn oluflamamas zaman iinde retimi de
sonlandracaktr. Ayn zamanda bu tketimin getirecei yeni yaflam biimlerinin de
oluflturulmas gerekmektedir. Dolaysyla retimi, tketerek destekleyecek belirli
bir ekonomik yapya sahip kitlelerin oluflturulmas nemli bir koflul olarak karflmza kmaktadr. Sanayinin bir dier nemli noktas ise, iflilerin rettikleri mallarn retim srelerinin tamamna hakim olmamalardr. Her ifli bir rnn belirli
bir parasnn retiminde yer alr ve rnn dier paralar dier ifliler tarafndan
yaplr. Bant sistemi olarak adlandrdmz bu yapda daha nce de bilirtildii gibi tarm ile uraflan topluluklarn aksine srecin tamamndan haberdar olmayan bir
ifli kitlesi yaratlmfltr. Gerekli ekonomik, siyasal ve toplumsal koflullarn salanmas ile Sanayi Devrimi gerekleflmifltir. lgili koflullarn nasl olufltuu Sanayi Devriminin Aflamalar alt bafllnda aklanmaktadr.
7. nite - Yeni Medya ve Yeni Medya Arafltrmalar
Sanayi Devriminin Aflamalar

Sanayi Devrimi iki aflamada ele alnmaktadr. Bu aflamalar, kullanlan enerji kaynaklar ve nplana kan lkeler belirlemektedir. Birinci aflama, buhar a olarak
da adlandrlan aflamadr. James Wattn modern buhar makinesini icad etmesi ile
birlikte fabrikalarda hidrolik enerjisi yerine buhar enerjisi kullanlmaya bafllamfltr.
Buhar enerjisi sadece retimde deil ulaflmda da kullanlan nemli bir geliflmedir.
Bu aflamann nc lkeleri, zengin maden kmr yataklarna sahip olan ngiltere ve Almanyadr. Birinci aflamann bir dier zellii ise dokuma tezgahlarnn da
sanayileflmesidir. Bylelikle kadn iflgc de sanayi retimine entegre olmufltur.
Sanayi devriminin ikinci aflamasnda maden kmr nemini srdrrken, elektrik ve petrol gibi yeni enerji kaynaklar da devreye girmifltir. Kimya sanayindeki
geliflmeler, otomobil ve uak sanayilerinin ortaya kmas ikinci aflamada gerekleflmifltir. Taylorizm, Fordizm gibi verimlilik odakl ifl ynetim biimlerinin oluflturulmasyla, iflblm kavram yeni boyutlar kazanmfltr. kinci aflamann bir dier
zellii ise Amerika Birleflik Devletleri ve Japonyannda devreye girmesidir. Bu
durum Avrupa odakl Sanayi Devrimini kresel hale getirmifltir. kinci aflama ile
birlikte tarmda da nemli deifliklikler meydana gelmifltir. Tarm da sanayileflmifltir. Klasik retim metodlarnn yerini makinelerin hkm srd yeni retim biimi almfltr. Sosyolojik adan bu durumun en nemli zellii, makineler ok sayda insann iflini yapabildiinden boflta kalan iflgc flehirlere akn etmifltir. leri
blmlerde anlatlaca gibi kitle kltr oluflmaya bafllamfltr.
Sanayi Devriminin Temel zellikleri

Sanayi Devriminin nemli zellikleri afladaki gibi sralanabilir:
Zincirleme ok sayda buluflun ortaya kmas.
Sermayenin merkezileflmesi.
retimdeki makineleflme nedeniyle daha az fiziksel g ile daha ok rn
retilmesi.
retimde kullanlan ok sayda ve byk makinelerin bir yerde bulunmas
zorunluluu ile fabrikalarn kurulmas.
Fabrika tipi retim rgtlenmesi, sosyal snflar arasnda daha farkl toplumsal iliflkilerin oluflmasna neden olmufltur.
fiehirler ile ky/kasabalar arasnda ifl blmnn oluflmas. Sanayi ve ticaretin merkezini flehirler olufltururken, ky/kasabalar flehirlerin besin depolar
haline gelmifltir.
Sonu olarak Sanayi Devrimi, insanolunun tarihinde daha nce ulaflamad
miktarda retim yapabilmesini salamfltr. retilenlerin tketilmesi gereklilii, datm sistemlerinin oluflmasna neden olarak bir a sistemini ortaya kartmfltr. Sanayi Devriminin bir gereklilii olan a sistemi, internet teknolojisinini de temeli ni
oluflturmaktadr.
NTERNETN GELfiM VE DOASI

nternet, her geen gn gndelik yaflammzn ierisinde daha fazla yer kaplamaktadr. Modern insan birok nedenden dolay interneti sklkla kullanyor. nternetteki faaliyetlerimiz gerekte ok eskiden bu yana elde ettiimiz alflkanlklarmzn,
geleneksel yntemlerle yaptmz faaliyetlerin yeni biimi aslnda. Mektup yerine
elektronik postay, postane yerine internet hattn kullanmaktayz. Yazclar evlerimize yerleflen minik matbaalar ya da internet bizim radyomuz, televizyonumuz,
gazetemiz. nternetin nasl yaygnlafltn anlayabilmek iin, bu inanlmaz teknolojiyi ortaya kartan nedenlere bakalm.
139
140
Film ve Video Kltr
ncelikle telgraf ve demiryollar arasndaki iliflkiyi incelememiz gerekmektedir.

Telgrafn icad son dere nemli bir geliflmedir; telgraf, iletiflimde bir devrim yaratmfltr. Telgrafn icadndan nce iletiflim faaliyetinin hz byk oranda fiziksel gcn olanaklar ile snrlyd. letiflimin hz bir insann ya da bir atn bir gnde alabilecei mesafe ile belirlenirken, telgraf bu hz an koflullar iinde inanlmaz bir
boyuta ulafltrd. rnein bir ngiliz tccar, Hindistanda ticaret yapt bir baflka kifliye bir mektup yazp, mektubu gemi ile gnderdiinde, mektubun cevab ngiliz
tccara yaklaflk 6 ay iinde ulaflmaktayd. Telgraf, denizalt kablolar ile birlefltiinde ayn faaliyet saatlerle llebilecek bir zaman birimine indi. nternet ile tanflan
eski kuflaklar, corafi olarak onlardan ok uzakta bulunan yaknlar ile eflzamanl
olarak iletiflim kurduklarnda nasl hayrete dflmfllerse, ayn gn iinde bir mesajn ngiltere-Hindistan arasnda gidip gelmesi de o oranda flafllacak bir durumdur.
Telgrafn en nemli zellii bir a sistemi oluflturmasdr. Gnmzde internet
teknolojisi, nceki yllarda sahip olduumuz geleneksel kitle iletiflim aralar da
benzer bir a sistemini kullandlar, kullanyorlar. fiimdi telgraf ve demiryollar arasndaki iliflkiye bakalm.
Sanayi Devrimi ile birlikte insanolu, tarihinde ok byk boyutlarda retim
yapabilme kapasitesine ulaflt. Yaplan bu byk retimin tketilmesi, tketilmesi
iin de datlmas gerekmekteydi. Bu noktada demiryollar insanoluna ok nemli katklar yapt. Demiryollar ile flehir merkezleri, taflralara, flehirler flehirlere ve giderek lkeler lkelere baland. Bylelikle devasa bir retim ve iletiflim a oluflturulmufl oldu. Telgraf da demiryollarn izleyerek bu a glendirdi. Bunun en
nemli nedeni demiryollarnn corafi olarak en uygun blgelerden gemesidir.
Bilgi, ticaret ve retim bu a zerinden datld. Bu durumu flu flekilde de aklamak mmkn. En hayati organmz kalbimiz. Kalbimiz ona bal damarlar ile organlarmza kan pompalyor, bu sayede organlarmz fonksiyonlarn gereklefltiriyor. Daha sonra kirli kan tekrar kalbe dnyor, temizlenerek vcuda tekrar pompalanyor. Sonu olarak vcudumuzda bir a sistemine sahip. Demiryollar ve telgraf hatlar, ortaya kan kapitalizmin damarlarn, a sistemini oluflturdu. Elektrik
teknolojisi, kimya teknolojilerindeki geliflmeler srekli bu a sistemine hizmet ettiler. Bilgi, elence, rn, alflkanlklar ve yaflam tarzlar bu a sistemi zerinden
btn dnyaya yayld.
nterneti, bilgisayar alarnn a olarak tanmlayabiliriz. Evimizdeki kiflisel bilgisayarmzda, dnyadaki tm bilgisayarlarn bal olduu bir a alfltrdmz
dflnebiliriz. nternetin gelifliminde iki olay son derece nemlidir. Bu olaylardan
ilki, 1957 ylnda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinin Sputnik adl uzay aracyla ilk defa uzaya insan gndermesidir. Bu geliflme SSCB ile byk bir rekabet
iinde bulunan Amerika Birleflik Devletleri asndan byk bir yenilgi olarak kabul edildi ve leri Arafltrma Projeleri Ajans (Advanced Research Project Agency)nin
kurulmasna karar verildi. Bu ajans ile birlikte ABD, SSCB ile daha gl bir flekilde rekabet iine girdi. Bu ajans internet protokollerine dayal olarak alflan internet ann ilk aflamas olan ARPA NETi kurdu. kinci nemli geliflme ise Avrupada, Avrupa Nkleer Arafltrma Merkezi (CERN)n kurulmasdr. CERNn bu srece en nemli katks World Wide Web (www) teknolojisini oluflturmasdr; Bu
teknoloji ise hypertext transfer protocols (http) zerinden dosyalarn bir yerden bir
baflka yere iletilmesine dayanmaktadr. Bugn kullandmz teknoloji bu merkezde oluflmufltur. Bylelikle bilgi ve elence teknolojileri byk bir sratle geliflmeye bafllad. Bu noktada bilgisayarlarn ve internetin geliflimine zaman izelgesinden bakalm.
141
A sisteminin nemi nedir?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
1642
Pascal hesap makinesini yapt
1885
Babbage bilgisayar tasarlad
1946
Neumann bilgisayar paralarn anlatan yazsn yaynlad
1951
lk ticari Bilgisayar: UNIVAC
1953
IBM Model 650yi yapt
1969
ARPA NET
1977
Jobs ve Wozniak Apple IIyi gelifltirdi
1990
http gelifltirildi
2004
Kablosuz a eriflimi
D fi N E L M
Tablo 7.1 D fi N E L M
Bilgisayar ve
internetin zaman
S O R U
izelgesi S O R U
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Kaynak: Baran
DKKAT
DKKAT
(2009: 298-299);
Erdoan ve Kormaz
(2002: 30)
N N
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T Medya
A P
Frederic Barbier, Catherine Bertho Lavenir (2001).Diderotdan nternete
K T A P Tarihi. stanbul: Okuyanus.
K T A P
K T A P
nternetin geliflimini, daha dorusu dnyann nereye gideceini

T E L E V Z Ybize
O N nceden
TELEVZYON
syleyen nemli dflnrlerden biri Marshall McLuhandr. McLuhan Evrensel Ky
tanmlamasyla iletiflim teknolojilerinin gelecei aflamalar aklamfltr. McLuhana
gre:
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
letiflim ara ve tekniklerinin geliflmesiyle dnya bir ky kadar klecektir. Buna

bal olarak retim sistem ve aralar da yeniden dzenlenecektir. Bacal sanayi
M A KBurada
ALE
retiminden videoya (grsel) dayal bir retim biimi oluflacaktr.
nemli
MAKALE
olan durum klasik retim ve pazarlama, enformasyon ekonomilerine doru bir kayfl gsterecektir. Video balantl teknolojiler byle bir deiflikliin kritik aralardr.
Baz video balantl teknolojilerin nihai eyleflimsel doas, gelecek yzyln baflat sa
yar kresel sosyal flablonlarn retecektir. rnein, yalnzca her tr veriyi flk hzyla taflmaya adanmfl olan yeni oul taflycl tele ifllem flirketi, devaml veri taban sayesinde, nceden tercihlerin sinyalini vermifl bireysel tketiciler iin, srekli olarak, siparifle uygun rnler ve hizmetler retecektir. Kullanclar ayn zamanda
hem retici hem de tketici haline gelecektir.
Kullanclarn hem tketici hem de retici haline gelmeleri durumu Yeni Medya blmnde ayrntlar ile ele alnacaktr. Bir ky kadar klen dnyamzda
bilgisayar ve internet teknolojisi yeni bir toplumsal yap oluflturmufllardr. nitede
sklkla a kavramndan bahsedildi, bu kavram Manuel Castellse gre bir A Toplumu oluflturmaktadr. Castells, A Toplumunu afladaki gibi aklamaktadr:
1990larn sonunda internetin iletiflim gc telekomnikasyon ve bilgisayar alanndaki geliflmelerle birlikte, merkezsiz, ayrk mikrobilgisayar ile (gnmzde kullandmz masast ve dizst bilgisayarlar) ana evrelerden ok deiflik formatlarda
ortaya kan birbiriyle balantl bilgiifllem aygtlar sayesinde bilgisayarlaflmann
yaygnlaflmasna doru baflka bir teknolojik deifliklie yol at. Bu yeni teknolojik
sistemde bilgisayarn gc, ortak internet protokollerini kullanan mega sunuculara
eriflim kapasitesine sahip a sunucular tarafndan rgtlenmifl iletiflim iindeki bir
aa dalmfltr. Kullanclar evde, iflte, alflveriflte, elence mekanlarnda, ulaflm
NTERNET
NTERNET
MAKALE
MAKALE
142
Film ve Video Kltr
aralarnda her yerde hazr ve nazr, hayatn tm alanlarna yaylmfl, tek amal,
uzmanlaflmfl aygtlarla aa balanabiliyorlar. ou taflnabilir olan bu aygtlar (rnein yeni nesil cep telefonlar) kendilerine ait bir iletiflim sistemine gerek olmakszn
aralarnda iletiflim kurabiliyorlar (rnein gnmzde kullanlan bluetooth teknolojisi)... Web siteleri birbirleriyle iletiflim kurabiliyor. Evrensel bir bilgisayar ana
balanmak iin gerekli yazlm taflyorlar.
Yukarda bahsedilen geliflmeler tarihsel koflullar ierisinde bir sebep-sonu iliflkisi ile oluflmaktadr. Her fleyin bir sebebi bir de sonucu vardr. Sonular da bir sonraki aflamann sebeplerini olufltururlar; bu anlamda 1970li yllardan 2000li yllara
kadar geen sre iinde, bilgi ve iletiflim teknolojilerinin nasl gelifltiine ve hayatmzda nasl konumlandklarna bir gz atalm. Sz konusu geliflmeler amzn yeni medya kavramnn nclleridir. nsanolu her ada bilgi ve elence teknolojilerine karfl ilgi duymufl, ilgili teknolojilere sahip olmak istemifltir. Amerikada
1950lerde evlerin %10unda televizyon bulunurken sadece on yl sonra, 1960larda
her evde en az bir televizyon yer almaya bafllad. 1970li yllar Long Play (LP) ayd elencenin bafl aktr olarak kt karflmza. Sony firmasnn Walkmeni piyasaya srmesi elence sektrnde nemli bir deiflim getirdi. Bylelikle mzik bir
yerden bir yere taflnabilir hale gelerek, mzikte kan sorunu ortadan kalkt. 1970li
yllarda gazetecilik, zellikle Avrupa ve Amerikada zel radyoculuk byk mesafeler kat etti. 1980li yllar, evlerimizde kullandmz teknolojinin artmasna neden
oldu. Kablolu televizyona sahip ev says Amerikada byk bir orana ulaflrken, video kaset kaydediciler (VCR) bu yllarda evlerimize girdi. Elence biimi yeni bir
boyuta ulaflt. Long Playler yerlerini CD (Compact Disc)lere brakt. Video oyunlarndaki geliflmeler, oyunu byk bir sektr haline getirdi. letiflim teknolojisi penceresinde 1980li yllara baktmzda, sadece iletiflim teknolojilerinin eflitlendiini
deil ayn zamanda iletiflim teknolojileri srecinin kiflisellefltirildiini de grmekteyiz. 1990l yllarla birlikte teknoloji evlerimizde hem daha fazla eflidiyle hem de
daha fazla fonksiyonu ile yer almaya bafllad. Uydu antenleri, fax makineleri, daha
geliflmifl ve karmaflk video oyunlar, DVDler, dijital kameralar, MP3 alarlar ile birlikte evlerimiz birer teknoloji ynna baz dflnrler asndan da teknoloji plne dnd. retim ve tketim byk bir hzla artt. Bir teknolojik rnn kullanm mr artk sadece birka yl. rnein, bilgisayarlarn ve cep telefonlarnn
yazlm ve donanmnn ok byk bir hzla ve ksa zaman aralklarnda deiflmesi, bu rnlerinin kullanm mrn ksaltmakta ve tketimi arttrmaktadr. 2000li
yllar iin tam anlamyla internet a diyebiliriz. nternet kullanm gndelik yaflammzn sradan bir olgusu haline geldi. Bilgi edinme ve renme, iletiflim kurma,
elence biimlerimiz radikal bir biimde dnflme urad. 2000li yllarla birlikte
gndelik yaflammzn nemli bir parasn oluflturan etkinliklerimiz, internet ile
birlikte deiflime urad. Kitap, dergi, gazete okuma, televizyon, film izleme, radyo
dinleme, alflma, insanlarla iletiflim kurma etkinliklerimiz deiflti. Sosyologlarn belirttii gibi internet dnyamz Dijital bir Ulusa dnfltrd.
Dijital Ulus kavramn savunan sosyologlara gre internet ncesi dnya kat
temelli ifllemlerden oluflan bir dnyayd. Dijital Ulus; resmi belgeleri, reeteleri,
stoklar, talep ve arz, alfl-verifl biimini ve alflkanlklarn, seimlerde oy kullanma eylemini siber uzaya (cyberspace) tafld. Bu nedenle dijital a, bilgisayar ve
bilgisayar uygulamalarn kullanma yeterliliini her fleyin nne geirdi. Her a
kendi yeterliliklerini oluflturur; Eski Dnyada, bir retim aracn tasarlamak, bir
makineyi kullanabilmek, okuma-yazma bilmek gibi yeterlilikler, ifl ilanlarnda da
143
sklkla grdmz gibi, bilgisayar ve bilgisayar uygulamalarna iliflkin yeni yeterliliklere dnflt. Gerekte baktmzda insanolu geen yzyllardan farkl bir
fley yapmamaktadr; yaptmz sadece her an koflullarna uyma ve yeterliliklerine sahip olma mcadelesi. Ksacas eski iecek yeni fliflelerde. nternet bamsz bir toplumsal alan oluflturmamaktadr; hali hazrda bulunan iletiflim altyaps
zerinden varln srdrr ve telekomnikasyon endstrilerinin ekonomik sreleri ile uyumlanr. nceleri var olan telefon hatt zerinden internete balanyorduk, gnmzde genifl bant internet kablolu televizyon hatt zerinden evlerimize
ulaflmaktadr. Daha nce bahsettiimiz demiryolu-telgraf hatlar iliflkisinde olduu
gibi, internet de, bizlere bildik yollardan ulaflmaktadr.
nternet modern yaflama entegre olmaya baflladndan beri, yaflam ve zaman
alglama biimimiz deiflmeye bafllad. Tarihe yklediimiz anlam ve hayal gcmz iinde bulunduumuz zamann, tarihsel dilimin adafl anlayflna ve gerekliliklerine gre biimlenir. Teknoloji hayal gcmz de kurgulamaktadr; grntleri, sesleri, zaman ve mekan dnfltrr. nternetin gndelik yaflammza girmesi, flu an yafladmz zamanda (algladmz, iinde bulunduumuz zamanda) ve
toplumsal, ifllevsel zamanda (grevlerimizi, ykmllklerimizi, ifllerimizi yerine
getirdiimiz zamanda) deifliklikler yaratmaktadr. Bu durumu Rifkin afladaki gibi tanmlamaktadr:
Bilgisayar, el yazmas, bask, telefon gibi bir iletiflim biimidir. Ama ayn zamanda
duvarda asl duran saat gibi bir zaman aracdr. Bilgisayar bir kronometre olarak,
insan davranfllar zerinde hzlandrlmfl yeni, geici davranfl talepleri oluflturur.
Davranfllarn devamn sezme yetenei giderek zorlaflr ve sahteleflir.
Bilgisayarlarn her geen gn daha da hzlanmasna ramen insanolunun varolufl problemi devam etmektedir. Bu durum, internette sohbet odalarnda gerek kimliklerini gizleyerek verdii varolufl abasna dnflmektedir. Kendimize iin kurguladmz bir kimlikle konufluyoruz ve kurguladmz kimlie gre bir davranfl biimi
oluflturuyoruz. Bu varolufl abasn yeni medya, sosyal paylaflm alar kavramlaryla aklayalm ve yeni medyann hayatmzda nasl yer aldna bir gz atalm.
nternet teknolojisi hangi yollar ile kullanclar hem retici hem deSIRA
tketici
yapmaktadr?
SZDE
YEN MEDYA
D fi N E L M
Gnmzde yeni medya kavram nemli bir olgu olarak karflmzda durmaktadr.
Milyonlarca kifli akll telefonlar ve tablet bilgisayarlar kullanyor. Bu cihazlar ile
S O R U getiriyor (rinternete balanarak hem bilgi ediniyor, hem gndelik ifllerini yerine
nein elektronik posta yazyor, okuyor, ifli ile ilgili tablolara bakyor, raporlar okuyor vb.) hem de mzik, radyo dinliyor, gazete okuyor, televizyon ve film seyrediDKKAT
yor, oyun oynuyor; ksacas eleniyor. En nemli nokta tm bunlar yaparken zaman-mekan birlikteliinin de nemi kalmyor; artk daha farkl bir zaman ve meSIRA SZDE
kan algsna sahibiz. Buradan yola karak yeni medya kavramnn
temel zelliklerine bakalm.
Yeni Medyann zellikleri
AMALARIMIZ
N N
Yeni medya, ierisinde iki yapy barndran melez (hybrid) bir yap gstermektedir Bu yapnn bir blmnde bilgi-ifllem ifllevini yerine getiren
dier taK bilgisayar
T A P
rafta ise haberleflme, telekomnikasyon ifllevine sahip olan iletiflim aralar bulunur. Yeni medya kavram ile ounlukla bugn kullandmz iletiflim aralar kas-
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
144
Film ve Video Kltr
tedilmektedir; yeni medya en son icat edileni temsil etmektedir. nternet yeni medya olarak kabul edilirken, televizyon geleneksel bir kitle iletiflim arac olarak grlr. Ancak internet ile birlikte televizyon yeni bir kullanm alanna ulaflmfltr, bu
alan televizyonun zelliklerinden deil internet teknolojisinin doasndan kaynaklanmaktadr. Birok kifli TV programlarn, dizileri yayn saatlerinin dflnda internet
zerinden takip etmektedir. Bu nedenle genel kan televizyonu hkmdarlarn
arac (Geleneksel ynetim sitemi) olarak grrken, interneti giriflimcilii canlandran, sivil katlmc, zgr dflncenin (liberal siyasal sistem) medyas olarak tanmlamaktadr. Etkileflim yeni medyann en nemli zelliklerinden biridir Mc McLuhann Kullanclar ayn zamanda hem retici hem de tketici haline gelecektir
sznn iletiflim srecindeki anlam, kaynan alc, alcnn da kaynak olabilmesi
zelliidir. Daha sonraki blmlerde anlatlan Yurttafl Gazetecilii kavram bu durumun en iyi rneklerinden biridir. Buraya kadar tartfltmz yeni medyann ikili
yapsna ek olarak genel zellikleri afladaki gibidir.
Etkileflim: letiflim srecinde etkileflimin varln gerekli klar.
Kitlesizlefltirme: byk bir kullanc grubu iinde her bireyle zel mesaj
deiflimi yaplabilmesini salayacak kadar kitlesizdir.
Eflzamanszlk: kullanclar iin uygun bir zamanda mesaj gnderme ve alma zelliine sahiptir. (Bylelikle zaman ve mekan olgusunu deifltirir).
Manipule edilebilirlik: Saysal enformasyon, tm yaratm, depolama, datm ve kullanm evrelerinde deifltirilebilir ve yeni koflullara uyarlanabilir.
fiebekelefltirme: Saysal enformasyon ayn anda birbirinden ok uzak mesafelerde yaflayan ok sayda kullanc tarafndan paylafllabilir ve enformasyon deifl tokuflu yaplabilir.
Younluk: Byk miktarda saysal enformasyon kk bir fiziksel medyada (CD, DVD) ya da flebeke sunucularnda saklanabilir.
Skfltrlabilirlik: Gerektiinde saysal enformasyon byk oranda skfltrlabilir ve depolanabilir (Yzlerce flarknn MP3 formatnda tek bir CDye
kayt edilmesi gibi).
Yukarda anlatlanlarla birlikte yeni medfiekil 7.1
ya temel bileflenden meydana gelmekteYeni medyann bileflenleri
dir; iletiflim flebekeleri, medya ierii ve bilgi teknolojisi.
Yeni medyann teknik tarafnn yannda
her
teknolojik geliflme ile birlikte gelen bir
MEDYA ER
LETfiM fiEBEKELER
toplumsal yan da bulunmaktadr. Yeni medya kullanm birlikte kullanclar kendi aralaKablolu TV
nteraktif TV
rnda gruplar olufltururlar. Ancak bilgisayar
Cep Telefonlar
nternet
tabanl bu iletiflim srecinin yz yze iletiWWW
flim srecine gre baz farkllklar vardr. BilCD ROM
gisayarlar zerinden kurulan bu iletiflimde
DVD
kullanclar, dier insanlarn toplumsal statlerini bilmedikleri iin grup iinde ekingen
bir tavr sergilemezler. letiflimde bulundukBLG TEKNOLOJS
lar kiflilerin karakteristik zellikleri yerine,
onlarn mesajlarna younlaflrlar. letiflim sreci iinde kendilerini anonim hissederler.
letiflim srecine katlm eflittir, toplumsal rolKaynak: Flew, T. (1996) Newmedia. An Introduction.
Melbourne: Oxford University. Sayfa 10.
ler ya da statler bu srece etki etmez. Bir
SIRA SZDE
SIRA SZDE
145
D fi N E L M
D fi N E L M
a zerinden farkl toplumsal tabakadan gelen, ok sayda kullancnn, teorik olarak, zamandan ve mekandan bamsz olarak birbirleriyle kurduklar iletiflim ve etS O R U
kileflimin oluflturduu bir sistem olarak dflnebiliriz.
S O R U
Yeni medya, geleneksel iletiflim aralarn yadsmamaktadr. Burada nemli

nokta geD K K Aolan
T
leneksel iletiflim aralar karflsnda kullanclarn kazand yeni deneyimlerdir.
Yeni Medya ve Sosyal Medya
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
DKKAT
N N
K T A P
SIRA SZDE
fiekil 7.2
AMALARIMIZ
Kaynak:
http://seoburner.co
m/linkedin-theK T A P
business-socialnetwork/
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
MAKALE
Daha nce tartfllan McLuhan ve Castellsin ngrleri iletiflim aralarnn etkilerinin artmas, alar zerinden bilgisayarlarn birbirine balanabilmesi hem dnyay giderek ok kltmfltr hem de bir toplumsal yapya benzer bir rgtlenme meydana getirmifltir. Bu bakfl as ile sosyal medya kavramn incelemeye bafllayalm. Sosyal medya kavramnn oluflmasnda en nemli etken Web 2.0 teknolojisini ortaya kmasdr. 2004 ylnda ortaya kan bu teknoloji sayesinde sradan
kullanclara zel bir yazlm olmadan ierik yazma, gnderme, yaynlama imkan
domufltur. Gnmzde hemen hemen tm web siteleri bu teknolojiyi kullanmaktadr. Kullanclar bloglar sayesinde yeni medyann tm zelliklerinden ok fazla
bir aba gstermeden yararlanmaktadr. Sosyal medya sayesinde Bylelikle sosyal
paylaflm alar ile arkadafllarmzla sohbet ediyoruz, ektiimiz fotoraflar annda
yaynlayabiliyoruz, mesaj yazp, oyun oynayabiliyoruz. ok byk yapm masraflarn karfllamak zorunda kalmadan kendi video kliplerimizi ekip bunlar binlerce kullancnn izlemesini salayabiliyoruz. Yeni medyann ve sosyal medyann
kullanm gndelik yaflammzn byk bir blmn deifltirmifl ve yeni alflkanlklar elde etmemize neden olmufltur. Bu alflkanlklarn bazlarn detaylandrmak
yararl olacaktr.
Sosyal Medyann yaygnlaflmas ile Yurttafl Gazetecilii kavram da ortaya kmfltr. Sosyal medyay kullanan her kullanc potansiyel bir gazetecidir. Bir haber
ajansnda ya da bir gazetede alflmasna gerek yoktur. lgin bir olay ile karfllafl-
MAKALE
146
Film ve Video Kltr
tnda bu olay kaydedebilir, kaydettii grntleri yorumu ile birlikte bir sosyal
paylaflm a zerinden yaynlayabilir. Ayn zamanda bu aa ye olan dier kullanclar kendi yorumlarn bu habere ekleyebilir. zellikle, byk doal felaketlerde, nemli toplumsal hareketlerde yurttafl gazetecilii n plana kmaktadr.
nternetin kullanm ile ortaya kan sivillerin organize ettii politik eylemler
1990larn sonlarna doru dnya sahnesinde yer almaya bafllad. lk eylemler kreselleflme karfltlarnn organize ettii ekonomi temelli eylemler ile sanayinin geliflmesi ile birlikte ortaya kan evre problemlerine dikkat eken eylemlerdi.
1999da Seattleda Dnya Ticaret rgtnn toplantsnn protestosu, 2000 ylnda
Melbournede gerekleflen Dnya Ekonomik Forumu toplantsnn protestosu ile
2001 ylnda Cenovadaki G8 zirvesinin protestosu ilk rnekleri oluflturmaktadr.
Tunusta 2011 yl Ocak aynda bafllayan ve Orta Douya yaylan olaylarda sosyal
medya kullanmnn nemli bir pay vardr. Gstericiler cep telefonlarndan attklar mesajlar ile ve sosyal paylaflm alar zerinden rgtlenerek Tahrir Meydanndaki gsterileri gereklefltirmifllerdir. Bu ayn zamanda yeni medyann politikaya olan katksnn da bir gstergesidir. Gnmzde politikaclar da sosyal paylaflm alarnda bir hesap oluflturarak hem kendi grfllerini yazyorlar hem de bir
araya gelmesi zor olan ok sayda insann grfllerini okuyabiliyorlar.
Gnmzde dnyada milyonlarca kifli sosyal paylaflm alarna ye olarak kendileri iin bir profil oluflturmaktadr. Bu profil genellikle kiflinin kendini nasl grd ve baflkalarnn onu nasl grmesini istedii ile ilgilidir. Sosyal medya zerinde ilgi alanlarmz belirtiyor ve ayn ilgi alanlarna sahip kiflilerle iletiflim kurabiliyoruz. Baflkalarnn oluflturduu metinleri ya da yaynladklar adres linklerini paylaflarak daha fazla insana ulafltrabiliyoruz. Sosyal medyann hi de azmsanmayacak ekonomik bir temeli de var. Dnyaca nl flirketler, rn ve hizmetleri iin
sayfalar oluflturuyor ve insanlarn beenisine sunuyor. rn ve hizmet zellikler
bu rn ve hizmetlere sahip olmann yararlar, hazz ya da ayrcalklar bu sayfalarda yaynlanyor ve kullanclarn bu ierii paylaflmasyla kar topu gibi yuvarlanarak bir a dnflyor.
fiekil 7.3
147
Birok kullanc bloglar oluflturuyorlar. Kiflisel deneyimlerini aktaryorlar, ykler yazyorlar ya da dnya ve lke siyaseti ile ilgili yorumlarn internet kullanclar ile paylaflarak bir etkileflim oluflturuyor.
Yukarda bahsettiimiz durumlara ek olarak internet ve yeni medyann avantajlar ve dezavantajlar ile ilgili tartflmalar afladaki ana bafllklar altnda toplanabilir.
Gzetim: bilgisayara bal olan internet sistemi, geleneksel medyada gerekleflen gzetim tanmn deifltirmifltir. Herhangi bir olay gereklefltiinde, bu olayn
taraflar, ya da olay yaflayan insanlar herkesin okumas iin mesajlarn, grntlerini ve yorumlarn internet zerinden yaynlama flansna sahiptir. Geleneksel
medyada olduu gibi, neyin haberlefltirileceine ve neyin nasl sunulmas gerektiine karar veren bir editr yoktur. Haber olufltuunda haberin yaylmasn salayanlar kullanclar olmufltur.
fade zgrl: nternetin doas beraberinde ifade zgrln getirmektedir. nternetin merkezi bir konuma sahip olmamas, ama kapama dmesinin
bulunmamas, internet zerindeki denetimi ve kontrol zorlafltrmaktadr. Ayn zamanda internet kullanclarnn anonimlii ifade zgrl asndan byk bir gvence olarak grlmektedir; suskun kalma ihtimali olan kitlenin sesi olarak kabul
edilir.
Telif Hakk: Telif hakk bir rn yaratan, yaratclarn, o rn zerindeki
maddi haklarnn korunmasdr. nternet tartflmalarnn merkezinde bu hakkn kullanclar tarafndan ihlal edildii konusu bulunmaktadr.
Mahremiyet: Geleneksel kitle medyasnda mahremiyet belirli ltler iine
alnmfltr. Kkl bir gelenekten geldii iin deneyim ve birikim
insanlarn mahreSIRA SZDE
miyetleri ile ilgili baz problemleri ortadan kaldrmfltr. Geleneksel kitle iletiflim
medyasnda da halen mahremiyet ile ilgili tartflmalar devam etmektedir. zel kalD fi altna
N E L M alnacak?
masn istediimiz bir iletiflim faaliyetinin gizlilii nasl gvence
Kendi isteimizle sisteme girdiimiz bilgilerimizin (elektronik posta hesabmzn
flifresi ya da kredi kartmza iliflkin bilgiler) gizlilii nasl korunacak.
S O R U
Sonu olarak, yeni medyann hayatmzda ne kadar byk bir yer kaplad royal.pingdom.com sitesindeki verilerde aka grlmektedir: Sitenin oluflturduu
DKKAT
veriler afladaki gibi zetlenebilir. Tm veriler 2011 ylnda oluflturulmufltur.
Dnya apnda 3.146 milyar elektronik posta hesab bulunmaktadr.
SIRA SZDE
stenmeyen (spam) postalarn %19u kullanclara ulaflmfltr.
Dnya apnda elektronik posta trafiinin %71ini spamler oluflturmaktadr.
Aralk 2011de dnya apnda 555 milyon internet sitesi bulunmaktadr.
AMALARIMIZ
2011 ylnda 300 milyon internet sayfas sisteme eklenmifltir.
2.1 milyar internet kullancs bulunmaktadr.
591 milyon kullanc genifl bant internet hizmetinden yararlanmaktadr.
K T A P
nternete girifllerin %36.3 inden yaplmaktadr.
25 yafl alt internet kullanclarnn oran %45.
2.4 milyar kullanc sosyal paylaflm alarnda profile sahip.
TELEVZYON
Bu nemli tablo ile birlikte yeni medya ile ilgili istatistiki verilerin sizlere sunulmas ve yaplan baz arafltrmalarn sonularnn zetlenmesi yararl olacaktr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
http://royal.pingdom.com
NTERNET
Telif haklar ihlalini rneklendirin.
SIRA
M A KSZDE
ALE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA
M A KSZDE
ALE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
148
Film ve Video Kltr
YEN MEDYA ARAfiTIRMALARI

nemli sorulardan bir tanesi sosyal medyann hayatmzdaki yeri ve nemine iliflkin sorudur. Yaplan arafltrmalarda, yetiflkinlerin %47si internet kullancsdr. Ayn zamanda internet kullanclarnn %59u bir sosyal aa ye. Bu veriler dahi internetin ve sosysl medyann hayatmzda kaplad yeri gstermektedir. 2011 ylndayaplan arafltrmaya gre internet kullanclarnn:
%92si Facebook,
%29u MySpace,
%18i Linkedln
%13 Twitter kullancs
Bireylerin ok byk bir oranda sosyal medya kullanclar olduklar ve sosyal
medyann gndelik yaflamn bir paras haline geldiini sylememiz mmkn. Bunun
en nemli nedeni ise, Facebook kullanclarn %52si, Twitter kullanclarnn %33
hergn ilgili platformu kullanmaktadr. Sosyal Medya kullanclarnn %85i bir kamusal alanda dier kullanclarla en az bir kere buluflmufl. Sosyal medya balantsnn sadece sanal dnyada kalmadna dair ilgin bir veri olarak karflmza kmaktadr.
fiekil 7.4
ncelikle yeni medya ve sosyal medya kullanmna iliflkin verilere bir gz atalm. Blgelere gre internet kullanclarnn says Tablo 2de verilmifltir.
Tablo 7.2
922.2
Series 1
tr
aly
21.3
us
o
u
68.6
Av
aD
rik
Af
O
rt
ika
er
ika
tin
La
ey
Ku
z
Am
a
up
271.1 215.9
118.6
Am
er
476.22
Av
r
1000
800
600
400
200
0
As
y
Blgelere gre
nternet
Kullanclarnn
Says (Milyon)
149
Blgelere gre internet kullanc oranlar Tablo 3de verilmektedir

Tablo 7.3
118.6
68.6 21.3
215.9
922.2
271,1
Asya
Avrupa
Kuzey Amerika
Latin Amerika
Afrika
Orta Dou
Avustralya
Blgelere Gre
nternet Kullanc
Oranlar (Mart
2011)
476.22
Uluslararas Telekomnikasyon Birlii verilerine gre 5.9 milyar cep telefonundan genifl bant internet hizmeti alnmaktadr. Akll telefonlarn yannda tablet bilgisayar satfllarnn 2010-2012 yllar arasndaki satfl grafiine baktmzda yeni
medyann ekicilii daha dikkate deer bir duruma ulaflmaktadr.
2010-2012 yllar arasndaki
deiflime yzdesel olarak baktMiktar
mzda, satfllar 2011 ylnda
2010 ylna gre %178 artarken,
100
81.3
2012 ylnda 2011 ylna gre %87
80
orannda bir artfl gstermifltir.
43.6
60
Miktar
Yeni medya ile birlikte ka15.7
40
zandmz bir dier alflkanlk
20
ise internet zerinde video izle0
2010
2011
2012
me alflkanl. Video izleme alflkanlklar ile ilgili veriler aflada
sunulmaktadr:
YouTubeda izlenen video says: 1 trilyon.
Bir kifliye dflen video izleme says ortalama: 140
YouTubea her dakika da toplamda 48 saatlik video kullanclar tarafndan
yklenmektedir (upload).
Amerikal internet kullanclarnn %82.5i videolar (film, klip, televizyon dizileri) evrimii izlemeyi tercih etmektedir.
Her ay 201 milyar video internet zerinden izlenmektedir.
Yeni Medya ile hayatmza giren yeni bir olgu da fotoraf yayn ve paylaflm
olgusu. Facebook, Instagram ve Flick dnyada bafl eken sosyal paylaflm alar.
Bu alarn trafiine baktmzda da nemli veriler ile karfllaflmaktayz.
2011 ylnda Instagramda alan hesap says 14 milyon.
Instagrama saniyede 60 fotoraf ykleniyor.
2011 yl ortalarnda Facebooktaki fotoraf says 100 milyar.
Flickrn kullanc says 51 milyon.
Her gn 4.5 milyon fotoraf kullanclar tarafndan Flickra yklenmekte.
Sonu olarak yeni medya alflkanlklarn ok ksa bir srede elde ettiimizi syleyebiliriz. 2011 ylna ait veriler her geen gn katlanarak artmaya devam edecektir.
Tablo 7.4
Tablet Bilgisayar
Satfllar (20102012-Milyon Adet)
Kaynak:
http://mashable.co
m/2010/12/09/table
t-sales-2012/
150
Film ve Video Kltr
Yeni medya arafltrmalar ilgin ve nemli veriler sunmaktadr. 2010 ylnda

Amerikada yaplan Generations 2010 arafltrmas farkl yafl gruplarnn, internette
hangi aktiviteleri gereklefltirdiini ortaya koymaktadr. Arafltrma 29 Nisan-30 Mays 2010 tarihleri arasnda gereklefltirilmifltir. Farkl yafl gruplarnn internet aktiviteleri Tablo 5te sunulmaktadr.
Tablo 7.5
Yafl Gruplarna gre internet aktiviteleri (%)
YAfi GRUPLARI
AKTVTE
12 ile 17
18 ile 33
34 ile 45
46 ile 55
56 ile 64
65 ile 73
74 st
nternete balanma
93
95
86
81
76
58
30
Elektronik Posta
73
96
94
91
93
90
88
Arama Motorlar
92
87
86
82
82
72
Salk le lgili Bilgi Toplama
31
85
84
84
85
76
59
Haber Takibi
62
76
79
76
76
67
54
rn Satnalma
48
68
66
64
69
59
57
Gezi Rezervasonlar
64
67
70
67
61
53
Bankaclk fllemleri
62
62
58
56
44
35
Mzik Dinleme
65
58
48
38
25
12
Ak Arttrmalara Katlm
28
31
25
25
13
Dini Bilgiler
31
35
34
33
26
28
Blog zerinde alflma
14
18
16
11
11
Bafl ya da Yardm Faaliyetleri
21
24
24
23
20
13
Podcast ndirme
26
20
20
16
12
10
Elektronik posta alp/gnderme ve arama motorlarnda ifllem yapma internet

kullanmnn en nemli blmn oluflturmaktadr. Elektronik posta kullanmna
18-73 yafl grubu arasna baktmzda %88 oranna ulaflmaktayz. Arafltrma 12 ile
17 yafl arasnda elektronik posta kullanmn (%73) daha az popler bir aktivite olduunu sylemektedir. 18 yafl st gruplar iin; rn satn alma, haber takibi yapma, salk konularnda arafltrmalar yapma gibi aktiviteler son derece popler aktiviteler olarak karflmza kmaktadr.
Amerikada 12-25 Ocak 2011 tarihleri arasnda, telefon grflmeleri ile 18 yafl
st 2251 kifliye yaplan anket alflmas nemli veriler sunmaktadr. Bu arafltrmada sosyal medya kullanm alflkanlklar, yeni medya teknolojisine sahiplik, haber
elde etme kaynaklarnn neler olduuna iliflkin sorular yneltilmifltir. Bu arafltrmann sonularna yeni medya ve sosyal medya kullanm alflkanlklarnn yzdesel
dalm afladaki gibidir.
Tablo 7.6
Yeni medya ve Sosyal
medya kullanm
(%)
18-39 yafl
40+
Genel Toplam
Dizst ya da tablet bilgisayara sahibim
70
46
54
Akll telefon sahibiyim
nternet kullancsym
91
71
78
Sosyal paylaflm sitelerine yeyim
73
35
47
Twitter hesabm var
16
Konum belirleme servislerini kullanyorum
19
11
14
151
Yukardaki tabloyu incelediimizde yeni medya ve sosyal medya alflkanlklar

gen eriflkin snfnda,18-39 yafl aralnda, youn bir biimde karflmza kmaktadr. 40 yafl stne baktmzda ilgili alflkanlklarn her iki kifliden birinde olduunu sylemek mmkn. Arafltrmaya katlanlar hangi kanallar kullanarak haberleri
elde ediyorlar sorusunun yant ise aflada verilmektedir.
18-39 Yafl
40+
Genel Toplam
TV Yaynlar
76
83
80
Radyo Yaynlar
53
52
52
Basl Gazete
36
53
48
Blten
12
10
10
Arama Motorlar
54
35
41
Gazetelerin nternet Sayfalar
33
18
23
TVlerin nternet Sayfalar
32
14
20
Sosyal Medya
21
12
Dier nternet Sayfalar
19
10
Bloglar
Twiter
GELENEKSEL MEDYA
Tablo 7.7
Haber Elde Etme
Kaynaklar
YEN MEDYA
Bu tabloda da geleneksel medyay daha ok 40 yafl st grup bir haber elde etme
kayna olarak grrken, yeni medya kullanm gen eriflkin grubunda daya yaygn.
Bir dier arafltrma ise yine Amerikada 25 Temmuz-26 Austos 2011 tarihleri
arasnda yaplan, 2260 kifliyle gereklefltiren anket sonularna dayanmaktadr. Bu
arafltrmann cevabn arad temel sorular, internet hangi amalarla kullanlmaktadr, yafl gruplarnn internet kullancl oranlar nelerdir, yafl gruplarna gre
sosyal medya kullanclnda belirgin farkllklar var mdr yeni medyay destekleyen cihazlar hangi oranda kullanlmaktadr gibi sorulardr. Bu arafltrmada 12-17
yafl grubu gen, 18-29 yafl grubu gen yetiflkin 30-49 ve 50-64 yafl gruplar ise yetiflkin olarak snflandrlmfltr.
Yzde
Elektronik posta okuma/yollama
92
Arama Motoru
76
Sosyal Medya
65
rn satn alma
71
Haber Takibi
76
nternette en sk gereklefltirilen faaliyet elektronik postalarn okumas ve elektronik posta gnderilmesi. Bu ifllem iin internetin geleneksel kullanm da diyebiliriz. Web 2.0 teknolojisi ortaya kmadan nce internet kullanmnn temel ifllevi
elektronik posta alma/gnderme iflleviydi. Bu ifllev geerliliini ve younluunu
korumaktadr. Arama motorlarnda bir haber, bilgi ya da grsel arama ifllevi de
nemli bir noktadr. Sosyal medya kullanm, internet zerinden siparifl verme ve
haberlerin takibi de sklkla yaplan faaliyetler olarak gzkmektedir.
Tablo 7.8
nternet Hangi
Amala
Kullanlmaktadr
(%)
152
Film ve Video Kltr
Tablo 7.9
nternet
Kullanclnn Yafl
Gruplarna Gre
Dalm (%)
Yafl Grubu
Yzde
12-17
93
18-29
93
30-49
81
50-64
70
nternet kullanclarnn her yafl grubunda nemli bir yzdeye sahip olmas da
dikkati eken baflka bir bulgu. nternetin insanlar iin ne kadar nemli olduu ve
gndelik yaflammzda ne kadar byk bir yer tuttuu bu bulgular flnda karflmza kmaktadr.
Tablo 7.10
Cep Telefonu
Sahipliinin Genler
Arasndaki Dalm
(%)
Yafl
Yzde
12
58
13
73
14
76
15
79
16
82
17
83
Yeni medyann en nemli aralarndan biri olan telefon kullanm ergen yafl
grubunda da sklkla kullanlmaktadr. Kablosuz a balantlarnn yaygnlaflmas
ve insanlarn bilgisayar dflndaki cihazlarla internete balanabilme olanaklarnn
artmas bu durumun nemli etkenlerinden birini oluflturmaktadr.
Tablo 7.11
MP3 alar
Sahipliinin Yafl
Gruplarna Gre
Dalm (%)
SIRA SZDE
D fi N E L M
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
Yzde
12-17
79
18-29
67
50-49
55
50-64
28
SZDE
MziinSIRA
dijitalleflmesi,
bilgisayardaki ses dosyalarnn birok formata dnfltrlebilmesi MP3 alarlarn yaygnln da arttrmfltr. Gen grup arasnda MP3 alar kullanmnn
yaygn olduunu yukardaki tablodan da grmekteyiz.
D fi N E L M
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
Yafl
MP3 alar ileSIRA

internet
SZDE kullanm arasndaki balant nedir?
S O R U
fi N E L M
MP3 almDDMPEG-1
K K A T Audio Layer III olan skfltrlmfl bir ses dosyasdr. Bu teknoloji ile
yzlerce mzik CDsini, tek bir medyada toplamak mmkndr. MP3n en nemli dezaS O R U kayba uramasdr.
vantaj ses kalitesinin
SIRA SZDE
N N
Tablo 7.12
DKKAT
Yetiflkinlerde Birden
AMALARIMIZ
Fazla Sosyal
Paylaflm A
SIRA SZDE
yelinin Dalm
K(%)
T A P
D Kyelik
K A T Adeti
AMALARIMIZ1
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
NTERNET
N N
Yzde
45
SIRA SZDE2
36
K T A P3+
16
TELEVZYON
K T A P
NTERNET
153
amz yeni kamusal alanlar olarak kabul edilen sosyal paylaflm sitelerine katlm son derece yksek. eflitli amalarn karfllanmas, insanlar farkl sosyal paylaflm alarna katlmalarna neden olmaktadr. Bir den fazla aa yelik oran bu
arafltrmaya gre yksek; bu sosyal paylaflm sitelerinin yaygnlnn bir gstergesi olmaktadr.
Sosyal Paylaflm A
Yzde
Facebook
73
MySpace
48
Linkedin
14
Twitter
13
Tablo 7.13
Sosyal Paylaflm
Alarna Gre
Dalm (%)
En popler sosyal paylaflm a olarak kabul edilen Facebookun yaygnl tabloda da grlmektedir. MySpace ve profesyonel alflanlarn oluflturduklar a Linkedin de arafltrmaya gre poplerliklerini srdrmektedir. Arafltrmaya gre Twitter kullanm henz yaygnlaflmamfl.
Son olarak Trkiyede internet kullanmna iliflkin verilere gz atalm. lgili veriler Trkiye statistik Kurumu (TK)nun yapt arafltrmalar sonucunda ortaya
kan verilerdir. 2010 yl Ocak-fiubat ve Mart aylarnda internet kullanclarnn, internet aktiviteleri afladaki gibidir.
Tablo 7.14
Amalar
Trkiye
Kent
Kr
Mal ve hizmetler hakknda bilgi arama (satn almay kapsamyor)
55,7
57,7
45,6
Seyahat ve konaklama ile ilgili hizmetlerin kullanm (otel rezervasyon, bilet satfl, vb.)
22,6
24,9
11,1
nternet zerinden web radyo dinleme ya da web televizyon izleme
41,1
42,1
36,1
Kendi oluflturduunuz metin, grnt, fotoraf, video, mzik vb. ierikleri herhangi bir
web sitesine paylaflmak zere ykleme
30,3
31,3
25,1
Yazlm indirme (oyun yazlmlar hari)
14,8
15,6
10,5
Oyun, mzik, film, grnt indirme veya oynatma
51,2
51,1
51,5
Cevrimii haber, gazete ya da dergi okuma, haber indirme
58,8
58,8
58,9
fl arama ya da ifl baflvurusu yapma
10,2
10,5
8,9
Salkla ilgili bilgi arama (yaralanma, hastalk, beslenme, vb.)
47,3
48,6
40,8
nternet bankacl
16,8
17,8
11,3
Mal veya hizmet satfl (ifl ile ilgili olmayan, ak artrma ile satfl vb.)
4,1
4,3
3,1
E-Posta gnderme/alma
72,8
73,9
66,9
nternet zerinden telefonla grflme (VoIP) / video grflmesi (webcam ile)
47,1
48,3
41,0
Sohbet odalarna, haber gruplarna veya evrimii tartflma forumlarna mesaj gnderme,
anlk ileti gnderme (Facebook, Twitter, Chat, Msn, Skype vb. kullanarak baflkalar ile
gerek zamanl yazflma)
64,2
65,0
60,4
Okul, niversite, mesleki kurslar ile ilgili faaliyetler iin bilgi arama
26,4
27,0
23,5
Herhangi bir konuda evrimii eitim alma (yabanc dil, bilgisayar vb.)
6,3
6,7
4,5
renme amacyla internete baflvurma
37,1
38,1
32,1
154
Film ve Video Kltr
TKnun Hane Halk Biliflim Teknolojileri Kullanm Arafltrmas-2011e gre:

Trkiyedeki hanelerin %42.9u internet eriflimine sahip.
Bu oran kentlerde %51 iken krsal blgelerde %22.7dir.
Hanelerin %39.3 geniflbant internet hizmetlerinden yararlanmaktadr
(ADSL, kablolu ve kablosuz sabit balantlar ile 3G balantlar).
16-74 yafl grubundaki bireylerin %36.2i dzenli olarak interneti kullanmaktadr. Bu grup hemen hemen her gn veya haftada en az bir kere internete
balanmaktadr.
nternet zerinden mal veya hizmet siparifli verme oran %18.6
2011 yln ilk aynda (Ocak-fiubat-Mart) interneti kullananlar %72.7 orannda haber, gazete, dergi okurken, salk ile ilgili haberlerin okunmas
%54.1; bloglarn, facebook, twitter gibi sosyal paylaflm alarnn kullanm
oran ise %50.8
Sonu olarak, internet teknolojisi, yeni medya ve sosyal paylaflm alar, gnmz toplumsal yaflamnn nemli paralar haline gelmifltir; bu geliflmeler flnda
dnya yeni bir toplumsal yaflamn gerekliliklerine gre dzenlenmifl ve yeni dzenlemelerin yolu almfltr.
155
zet
Sanayi Devrimi ok byk miktarda retim yaplabilmesinin yannda toplumsal hayat zerinde de nemli
etkilere neden olmufltur. Sadece retim deildir, Sanayi
Devriminde sz konusu olan; ekonomi, siyaset ve politika da dnflmfltr. Dolaysyla toplumsal yaflam deiflmifltir.
Sanayi Devrimi ile birlikte insanolu iletiflim ve ulaflm
sistemlerini de Sanayi Devriminin gereklerine gre dnfltrmek zorundayd. retimin, datlabilmesi iin,
dnyann drt bir yan demiryollar ile sarld. Demiryollarna telgraf yani iletiflim efllik etti. Bylelikle dnya, vcudumuzdaki damarlar gibi, demiryollar ve telgraf hatlar ile sarld. Bu duruma ksaca iletiflim ve ulaflm tm dnyay sard da diyebiliriz.
letiflim teknolojisindeki geliflmeler ile birlikte, bilgisayarlarn tarih sahnesine kmas, bilginin bilgisayarlarla
ok ksa srede ifllenmesi ve analiz edilmesi de insanoluna yetmedi ve insanolu dnyadaki bilgisayarlar
birbirine balamay, efl zamanl iletiflim kurmay da baflard. Sanayi Devriminin klasik a sistemi artk ok daha geliflmifl ve grnmez bir sisteme dnflt.
Sra geleneksel medyay dnfltrmeye geldi. Gazeteler, televizyonlar, radyolar elektronik ortamda, sanal
alemdeki yerini ald. Elence medyas da deiflti. Video
kasetler, VCD ve DVDler gnmzde Blue Ray Disclere, Long Playler (LP), CD lere; CDler MP3 lere dnflt. Ksacas geleneksel medya yerini yeni medyaya brakmaya bafllad. Cep telefonlar sadece konufltuumuz
ya da mesaj yazdmz cihazlarda, internet balants
olan bilgi ve elenceyi de barndran cihazlar haline
geldi. Giderek tm alflkanlklarmz, yeni yntemlerle
srdrmekteyiz.
nternet ve yeni medya., beraberinde sosyal alar da
getirdi. Ayrntlarn arafltrmalarda da grdnz gibi,
dnyada milyonlarca kifli, birbirleriyle sohbet etmek,
ierik paylaflmak, bir gruba ye olmal gibi eflitli amalarla sosyal medyann bir paras haline geldi; ancak
unutulmamas gereken nemli bir nokta btn bu eylemlerin bir arada ortaya kmamfl olmasdr. Binlerce
yl boyunca insanolu kendi ihtiyalarn gidermek iin
retim yapt, iletiflim ve ulaflm sistemlerini gelifltirdi.
nsanolu yaflad her an koflullar erevesinde a
sistemini kurdu.
156
Film ve Video Kltr
Kendimizi Snayalm
1. Sanayi Devriminin ikinci aflamasnda hangi enerji
kayna n plana kmfltr?
a. Petrol
b. Su buhar
c. Gnefl enerjisi
d. Geri dnflme uygun malzemeler
e. Su
6. Afladakilerden hangisi yeni medyann zelliklerinden biri deildir?

a. Etkileflim
b. Kitlesizlefltirme
c. fiebekesizlefltirme
d. fiebekelefltirme
e. Yuunluk
2. Avrupa Nkleer Arafltrma Merkezinin ksaltmas

a. OECD
b. EU
c. CERN
d. ARPA NET
e. WHO
7. Manuell Castellsin literatre kazandrd nemli

kavram afladakilerden hangisidir?
a. Kresel Ky
b. Yabanclaflma
c. nc yol
d. A toplumu
e. Merkamtalizim
3. lk ticari bilgisayar hangi ylda kullanlmaya bafllanmfltr?

a. 1919
b. 1923
c. 1946
d. 1951
e. 1960
8. Yeni medyann geliflmesinde nemli bir rol oynayan

teknoloji afladakilerden hangisidir?
a. USB 2.0
b. Taflnabilir veri depolama aralar
c. DVD Rom
d. WEB 2.0
e. Bluetooth
4. letiflim teknolojilerinin geliflerek dnyay bir ky

kadar kk bir yere dnfltreceini savunan Kresel
Ky kavramn hangi dflnr ortaya atmfltr?
a. Karl Marx
b. Marshall McLuhan
c. Manuel Castells
d. Sigmund Freud
e. Alvin Toffler
9. Yeni medya ile ortaya kan yeni gazetecilik akm

a. Yurttafl gazetecilii
b. Kfle yazarl
c. Cemiyet gazetecilii
d. Tabloid gazetecilii
e. Hzl gazetecilik
5. Dijital Ulus kavramndan nce, dnya nasl tanmlanmaltayd?

a. letiflimin kopuk olduu bir dnya
b. Ticari iliflkilerin gelifltii bir dnya
c. Gen nfusun, yafll nfusa oranla daha az olduu bir dnya
d. Kat temelli olmayan ifllemlerden oluflan bir
dnya
e. Kat temelli ifllemlerden oluflan bir dnya
10. Afladakilerden hangisi yeni medya bileflenleri iinde yer almamaktadr?

a. Cep telefonlar
b. Bilgisayarlar
c. nternet
d. Basl gazete
e. DVD
157
1. a
Sra Sizde 1
A sistemi ile dnyadaki bilgisayarlarn birbirine balandklarn dflnebilirz. Bu birbirinden ok uzak caorafyalarda yaflayan ve aralarnda saat fark olan insanlarn bilgi/belge transferi yapmasna ya da iletiflim
kurmas gibi aktiviteleri gereklefltirmelerine olanak
salar.
2. c
3. d
4. b
5. e
6. c
7. d
8. d
9. a
10. a
Yantnz yanlfl ise Sanayi Devriminin Etkileri

bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise nternetin Geliflimi ve Doas bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yeni Medya bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
Sosyal medyann kullanm ile, bfloglar hazrlyoruz ya
da sosyal paylaflm alarna ye oluyoruz. Bylelikle
sadece bu platformlarda oluflturan ierii tketenler deil, bu platformlarda da ierik oluflturan reticiler konumuna geliyoruz. Bir yandan ierii tketirken bir digger yandan da ierik retiyoruz.
Sra Sizde 3
nternet zerinden yasal olmayan yollarla kitap, dergi,
mzik, oyun, film indirilmesi birer rnek olarak saylabilir.
Sra Sizde 4
Teknoloji bir ok cihaz birbiriyle uyumlu olarak kullanma imkann beraberin de getirir. MP3 alar iin internetten mzik indirebilir ya da MP3 alardan internete mzik ykleyebiliriz. nternet balants ile MP3 alarmda, dinledimiz albmn kapan, flarknn szlerini ya da sanatnn biyografisini grntleyebiliriz.
158
Film ve Video Kltr
Barbier F. Ve B. L. Cathrine. (2001). Diderottan internete medya tarihi. ev. K. Eksen stanbul: Okuyanus.
Basalla, G. (1996). Teknolojinin evrimi. ev: C. Soydemir. Ankara: Tbitak.
Castells, M. (2000). The rise of the network society.
2nd Edition. Oxford: Blackwell.
Dunkels, E. (2011). Youth culture and net culture:
Online social practises. New York: Hershey.
Flew, T. (1996). Newmedia: An introduction.
Melbourne: Oxford University.
Geray, H. (2002). letiflim ve teknoloji: uluslararas
birikim dzeninde yeni medya politikalar. Ankara: topya
Gimpel, J. (1996). Ortaada endstri devrimi. ev:
N. zaydn. Ankara: Tbitak.
Hampton, N. K. (2011). Social networking sites &
or lives. http://pewinternet.org/Reports/2011/
Technology-and-social-networks.aspx
Howard, P. Ve Jones, S. (2004). Societ online: The internet in context. London: Sage
Jeanneney, J. N. (1998). Bafllangcndan gnmze
medya tarihi. ev. E. Atk. stanbul: Yap Kredi.
Jones, S. G. (1997). Virtual culture: Identity and communication in cybersociety. London: Sage
Laughey, D. (2010). Medya alflmalar. ev: A. Toprak. stanbul: Kalkedeon.
McLuhan, M. Ve Bruce R. Povers (2001). Golbal ky.
21. yzylda yeryz yaflamnda ve medyada
meydana gelecek dnflmler. ev: B.. Dzgren. stanbul: Scala.
Miller, C. (20011). %72 of Americans follow local
news closely. http://pewinternet.org/Reports/2012/
Local-news-enthusiasts.aspx
Russel, B. ve Doro Russel. (1979). Endstri toplumunun gelecei. ev: M. ler. Ankara: Bilgi.
Shedletsky, L. J. And Aitken, J. E. (2004). Human
communication on the internet. New York:
Pearson.
Slevin, J. (2000). The internet and society. Oxford:
Blackwell.
Thomas, A. (2007). Youth online: Identity and
literacy in the digital age. New York: Peter Lang.
Trenli, N. (2005). Biliflim teknolojileri temelinde haber medyasnn yeniden biimlenifli: Yeni medya, yeni iletiflim ortam. Ankara: Bilim ve Sanat.
Wilhelm, G. A. (2204). Digital nation: Toward an

inclusive information society. Boston: MIT.
Zheng, R. (2010). Adolescent online social
communication and behavior: Relationship
formation on the internet. New York: Hershey.
Zickhur, K. (2011). Digital differences. http://pewinternet.
org/Reports/2012/Digital-differences.aspx
Hane Halk Biliflim Teknolojileri Kullanm Arafltrmas-2011. www.tubitak.gov.tr

Film Ve Video Kültürü

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Film Ve Video Kültürü

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2771

FLM VE VDEO KLTR

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Film Dili ....................................................................................

Film ve Video Kltr

Olay rgs ..................................................................................................

Trkiye Sinemas ..................................................................... 54

Dnya Sinemas ....................................................................... 74

Kripke ve Dorudan Gnderim Kuram ............................... 82

DORUDAN GNDERM KURAMI............................................................. 87

Televizyon ve Kltr ............................................................... 116

Yeni Medya ve Yeni Medya Arafltrmalar ............................ 136

Televizyonun gc ve oluflturduu etkiler yllar boyu tartfllmfltr. Bu sihirli

FLM VE VDEO KLTR

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Film ve Video Kltr

Film ve Video Kltr

SNEMANIN ANLATIM ARALARI

1. nite - Film Dili

Film ve Video Kltr

1. nite - Film Dili

Karakterlerin kiflilik zelliklerini, toplumsal ve ruhsal durumlarn iletmeye

Kontrol adl filmde metro istasyonu, karakterlerin i dnyalarnn, skflmfllklarnn metaforudur.

Film ve Video Kltr

Taksi fiofrnde ruhsal karmaflalaryla bafl

1. nite - Film Dili

Kara film (film noir) trndeki filmlerde sert

Gattaca. Arka alan tamamen karanlktr. zne

Film ve Video Kltr

Aydnlk grntler nefleli, grkemli ya da kesinlik ieren durumlar vurgular.

Berlin Atefli. Sert flk ve flk kaynann

Bir tiyatro oyunundaki

1. nite - Film Dili

Optik Bakfl (Objektifler)

Film ve Video Kltr

Karakterin ruh hali, dflnceleri ya da eylemleri evresinde grnebilecek her

Centilmen. Alan derinlii snrl bir

1. nite - Film Dili

Kamera Alar (ekim Alar)

Batman gl ve grkemli grnflyle

Film ve Video Kltr

1. nite - Film Dili

nesneye iliflkin bilgimiz ve duygumuz onu yakndan grdmzdeki bilgimizden

Kamerann kaydettii nesneye olan yaknl ve uzakl nesneyeSIRA

Kamera hareket ettiinde ereveledii grnt, grntnn iindeki eler ve

Saa ya da Sola evrinme

Bir nesneden dierine evrinme yaparak gemek, evrinmenin hzyla ve sahnenin

Yukar ya da Afla evrinme

Film ve Video Kltr

leri, Geri, Yana Kaydrma

N T E R N E Thttp://www.youtube.com/watch?v=58cf8YG94Pw Havai fiflek gsterisi

Optik Kaydrma (Zum)

1. nite - Film Dili

Film ve Video Kltr

127 Saat. Kolu kayalarn

Kamera hareketlerinin ve dier anlatm aralarnn anlamlar belirli formllerle

1. nite - Film Dili

nsanlarn ve nesnelerin normalden daha hzl hareket etmesini salayan bu teknik

Film ve Video Kltr

Hareket: Hareketli nesneler sabit olanlardan daha ok dikkat eker. Hzl

Btn bu teknikler, seyircinin dikkatini baflka bir grntye kesme yapmadan

1. nite - Film Dili