Görsel Kültür

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO:

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO:
GRSEL KLTR
Yazarlar
Yard. Do. Dr. zlem Uar (nite 1)
Prof. Tevfik Fikret Uar (nite 2, nite 3)
Prof. Dr. Levend Kl (nite 4)
Prof. Dr. Nezih Orhon (nite 5)
r. Gr. Melike Taolu (nite 6)
Editr
Prof. Tevfik Fikret Uar
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2011 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Prof. Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
Do. Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs
Kadriye Uzun
Grafik Tasarm Ynetmenleri
r. Gr. Cemalettin Yldz
r. Gr. Nilgn Salur
Dil ve Yazm Danman
r.Gr. brahim Grgen
lme Deerlendirme Sorumlusu
r.Gr. zlem Doruk
r.Gr. brahim Sar
Kitap Koordinasyon Birimi
Yrd. Do. Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Grsel Kltr
ISBN
???
?. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde ...... adet baslmtr.
ESKEHR, ........ 2011
iii
indekiler
indekiler
nsz ................................................................................................................................................ vii
Bir Yaam Kltr Mimarlk

Mimarl Anlamak ........................................................................................................................... 3
nsann Doada Varolma Serveni ................................................................................................... 4
atalhyk ................................................................................................................................... 4
Megalit Yaplar............................................................................................................................. 5
lk Uygarlklar ve Mimarlk .............................................................................................................. 6
Mezapotamya............................................................................................................................... 6
Firavunlarn Kalc Miras: Msr ............................................................................................... 6
Yunan Mimarisi M 700 - M 146 .................................................................................................. 8
Parthenon Tapna - Akropol .................................................................................................... 8
Roma Mimarl M 146 - MS 312 ................................................................................................ 10
Panteon ...................................................................................................................................... 11
Collesseum ................................................................................................................................. 11
Bizans Mimarl.............................................................................................................................. 12
Ayasofya ..................................................................................................................................... 12
Erken slam Mimarl .................................................................................................................... 13
Gotik Mimari ................................................................................................................................... 14
Rnesans .......................................................................................................................................... 16
Mimar Sinan .................................................................................................................................... 18
Ssleme ve Yanlsamann Birliktelii: Barok ................................................................................. 20
Akp Giden Kvrml Formlarn ncelikli Zenginlii: Rokoko................................................ 21
Endstriyel Mimari ......................................................................................................................... 22
Antoni Gaudi.................................................................................................................................... 24
Art Nouveau ..................................................................................................................................... 25
Art Deco ........................................................................................................................................... 25
Modernleme Yolunda .................................................................................................................... 26
Peter Behrens............................................................................................................................. 26
Walter Gropius - Bauhaus ......................................................................................................... 27
Frank Lloyd Wright ......................................................................................................................... 28
Le Corbusier ..................................................................................................................................... 29
1945 Sonras ..................................................................................................................................... 30
Mies van der Rohe ..................................................................................................................... 30
Louis Kahn ................................................................................................................................. 31
Postmodern Yaklamlar ................................................................................................................. 31
Dekonstrktivizm ............................................................................................................................ 32
Yeni Almlar .................................................................................................................................. 34
zet ................................................................................................................................................... 36
Kendimizi Snayalm ....................................................................................................................... 38
1. NTE
Sanat Penceresinden mgeler

Sanatla Anlamak .............................................................................................................................. 41
Yabans Balanglar ........................................................................................................................ 42
Mekan ve Sanat ................................................................................................................................ 43
Antik ada Sanat ........................................................................................................................... 44
Msr Sanat ...................................................................................................................................... 44
Yunan Sanat .................................................................................................................................... 45
Byk skender.......................................................................................................................... 46
Bir Dnya Harikas - Zeus Suna ............................................................................................ 46
Roma Sanat ..................................................................................................................................... 47
2. NTE
iv
indekiler
Traianus Stunu ........................................................................................................................ 48

Bizans Sanat .................................................................................................................................... 50
Gotik Sanat ....................................................................................................................................... 52
Erken Rnesans ............................................................................................................................... 54
Yksek Rnesans ............................................................................................................................. 56
Esiz Bir Deha Leonardo ......................................................................................................... 56
Bir Ruh Nesnesi Mona Lisa ..................................................................................................... 57
Byk Usta Michelangelo ...................................................................................................... 58
talya Dnda Rnesans .................................................................................................................. 60
Maniyerizm ...................................................................................................................................... 62
In Serveni ................................................................................................................................. 63
zet ................................................................................................................................................... 64
Kendimizi Snayalm ....................................................................................................................... 66
Sanatta Yeni Ufuklar

3. NTE
Yeni Ufuklara Doru........................................................................................................................ 69

Barok Sanat ...................................................................................................................................... 70
Ondokuzuncu Yzyl ve Deien Dnya ........................................................................................ 74
Duygularn Hkmdarl ........................................................................................................ 76
Gerekilik ................................................................................................................................. 78
Gerek Hayat.............................................................................................................................. 79
Harflerin Sanatsal Boyutu ............................................................................................................... 79
Modern Sanatn Douu ................................................................................................................. 80
zlenimcilik (Empresyonizm)................................................................................................... 80
Yaanan Ann Gereklii........................................................................................................... 82
Noktaclk (Puantilizm) ............................................................................................................ 83
lgnlkla Coku Arasnda ....................................................................................................... 84
Yeni zlenimcilik Sonras Yeni Sanat .............................................................................................. 86
XX. Yzyln Renkleri ve Modernizm ............................................................................................ 86
Fovizm (irenkilik) ............................................................................................................... 87
Kbizm ....................................................................................................................................... 88
Davurumculuk (Ekspresyonizm) .......................................................................................... 89
Futurizm .................................................................................................................................... 89
Deneyler Bahesinde Sanat ............................................................................................................. 90
Pop Sanat .......................................................................................................................................... 94
imdinin Sanat ve Sonras............................................................................................................. 95
Sonu Gelmez Varetme Arzusu; Sanat ............................................................................................. 97
zet ................................................................................................................................................... 98
Kendimizi Snayalm ..................................................................................................................... 100
Duraan ve Hareketli Grntnn yks

4. NTE
Grntnn yks ..................................................................................................................... 103

Ik, Glge ve Hareket .................................................................................................................... 104
Karanlk Kutu-Camera Obscura ................................................................................................... 105
Ia Duyarl Maddeler .................................................................................................................. 106
Dou Dnyasnda Karanlk Kutu ................................................................................................. 106
Bat Dnyasnda Karanlk Kutu .................................................................................................... 107
Yzey zerinde Grnt ............................................................................................................... 107
Karanlk Kutu Yaygnlayor ......................................................................................................... 108
Byl Fener - Magic Latern ........................................................................................................ 110
Byl Fener Gsterileri ............................................................................................................... 111
Pozlama .......................................................................................................................................... 112
Byl Fener Yaygnlayor........................................................................................................... 113
Gne Resimleri ............................................................................................................................. 114
indekiler
Fotorafn Bulunuu ...................................................................................................................... 115

Duraan Resim Hareketleniyor .................................................................................................... 116
Dagerreyotip ve Kalotip Yntemler .............................................................................................. 117
Fotoraf Yaygnlayor ................................................................................................................... 118
Fotoraf Sanatn Ortamnda ......................................................................................................... 119
Hareketli Grnt.......................................................................................................................... 120
Sinemann Bulunuu ..................................................................................................................... 121
stabulda lk Sinematograf............................................................................................................ 122
Sinema Geliiyor ............................................................................................................................ 123
Grnrde Hareket........................................................................................................................ 124
Trkiyede Sinema .......................................................................................................................... 125
Sergei M. Eisenstein ...................................................................................................................... 126
Orson Welles: Yurtta Kane........................................................................................................... 127
Ylmaz Gney: Umut ..................................................................................................................... 128
Deien Fotoraf Deien Sinema ................................................................................................ 129
zet ................................................................................................................................................. 130
Grsel Okuryazarlk
Grdmz Anlamlandrma .................................................................................................... 135
lk Kalc letiim abalar ............................................................................................................ 136
Douda Neler Oluyor?................................................................................................................... 137
letiime Gizemler Yklemek ........................................................................................................ 138
Haraketli Harflerin Devrimi ......................................................................................................... 139
Anlatmayn, Gsterin .................................................................................................................... 140
Grnenden Fazlas ....................................................................................................................... 142
Grsel a ...................................................................................................................................... 143
Grsel letiim ................................................................................................................................ 144
Grsel Okuryazarlk....................................................................................................................... 146
Gnlk Hayatta Grsel Okuryazarlk ........................................................................................ 149
Gzlemle Yaamak ......................................................................................................................... 149
zet ................................................................................................................................................. 154
5. NTE
Saysal Grsel Yaam

Saysallaan Dnyamz .................................................................................................................. 159
Yaz, Alfabe ve letiim ................................................................................................................. 160
Kat, Bask ve Matbaa .................................................................................................................. 161
Mekaniin Elektrikle Bulumas................................................................................................... 162
Radyo ve Televizyonun Hayatmza Girii ................................................................................... 164
Bilgisayar a................................................................................................................................ 166
Masast Yaynclk ....................................................................................................................... 166
Dnyay Klten A: nternet ..................................................................................................... 169
Saysal an lk Admlar............................................................................................................. 170
retimin Demokratiklemesi ....................................................................................................... 170
Sanal Gereklik .............................................................................................................................. 171
Evrensel Bilgi ve Kablosuz Hayat .................................................................................................. 172
Eitim, Hayat ve Gelecek ............................................................................................................... 174
zet ................................................................................................................................................. 176
Yant Anahtarlar ........................................................................................................................... 180
Dizin ............................................................................................................................................... 182
Szlk ............................................................................................................................................. 185
6. NTE
vi
Kitabmzn Dili:
Elinizdeki kitab daha iyi kullanabilmek ve sizler iin yararatlm
ada eitim tasarm yaklamlarndan en fazla fayday
salamak iin, kitabmzn diline bir gz atalm. Bu dili iyi
anlamak, bizim renme srecimize ve dolaysyla baarmza
olumlu etki salayacaktr.
74
Resim: 3. 14
1857 Jean-Franois Millet; Baak Toplayan Kadnlar (Irgatlar olarak da adlandrlmtr)
84 x111 cm. Tuval zeri yalboya,
Paris Dorsay Mzesi.e
1849 Gustave Courbet; Ta Kranlar

165 x 257 cm. Tuval zeri yalboya. i
Ana Metin Alan:

lediimiz konunun
anlatld blmdr.
Gerekcilik; XIX. Yzyln ortalarnda

zellikle Fransada, sanat ve edebiyatta
grlen ilerici akm. 1855 ylnda Courbetin
sergisiyle balad kabul edilir. Adndan
da anlalabilecei gibi yapay kurgulanm
ortamlardan ok, hayatn zorluklarn,
XIX. yzyln ortalarna doru, resim sanatnn ele alnnda ve sanatn konularnda farkllklar gzlenmeye baland.
Kukusuz bu farkllklar her zaman olduu gibi toplumsal
akn bir parasyd. Dnyada ve zellikle kta Avrupasnda
teknolojik icatlar ve gelimeler, alma hayatnda yenilikler yaratt. Bu yenilikler kitlesel ve toplumsal deiiklere yol
at. Avrupada bir Endstri Devrimi rzgar vard. BinylGrsel Kltr
Resim: 2. 8
Resim: 2. 7
Resim: 2. 6
M y.1355 Kralie Nefertitinin bst.
Antik ada Sanat
Antik a olarak adlandrlan dnem Msr, Yunan ve Roma

uygarlklarnn eserlerinin younlukla incelendii dnemi
tanmlar. Antik a sanatlarndan elimize ulaanlar ounounlukla mimari ve heykel eserlerdir. Bunun sebebi resim sanasanatnn binlerce yllk szgeten geerek elimize salkl olaolarak ulaamamas olabilir, ancak zellikle
heykel sanatnn Antik a sanatlarnda
zel bir yeri vardr. Gnmzde Antik a
sanatn incelerken mimarlk ve heykel sasa
natlar ufkundan bakarz.
Sanatn beii olarak kabul edilen
Msr, M VII. yzyldan itibaren Yunan
ve ardndan Roma sanatn etkiledi.
Yunan Sanat, Ge Girit ve Miken
usluplar temelinde M XXI. yzyl sonson
larnda Yunan topraklarnda gelimeye
balad. Antik a sanatnda zellikle
gzlemlenen, Msr,Yunan ve Roma sanatsanat
larnn birbirlerini takip ederken ou kez
de birbirlerinden etkilenmeleridir.
toplumsal yozlamay, yoksulluu,

alan snf kendilerine konu olarak alan
sanatlarn oluturduu bir yaklamdr.
Millet, Courbet gibi sanatlar, bu yaklam
ve sanat anlaynn nde gelenlerindendir.
Gerekcilik
42
M y.2520 Menkaura ve Kralie

Hamerernebti IInin heykelleri.
Grsel Kltr
Resim: 3. 2
M 447 Partheon (Atina)
Msr Sanat
S-ankh eski Msrda Canl Tutan anlamna gelen ve heyhey

keltralar iin kullanlan bir terimdi. Heykeller de tpk mummum
yalar gibi kiinin ruhunu korumaya ynelikti. Bu yzden
firavun ve kralieler zenle yontulan heykellerle betimlendi
(Resim 2. 6 ve 2. 7) Eski Msr sanatn beii olarak kabul ediedi
lir. Verimli Nil Nehri kylarnda geliip oror
taya kan bu byk uygarlk beraberinde
gl bir sanat geleneini de ortaya karkar
d. Msr sanatnn en tipik zelliklerinden
biri zenle oluturulmu kurallaryd. KaKa
tlk, simetri ve ayrntlar Msr sanatnn
en tipik zelliklerindendi. Bu kurallar
bin yl kadar Msr sanatna yn verdi.
Heykel sanat bir eit ilahlatrma
kltrn ve lmden sonraki yaamla
ilikilendirilirken, Msrda resim sanat
gndelik hayatn tasvirlerini sunsun
maktayd. Bu resimler ve imgeler bilgisel
bir zellik tard. Figrler birbirinden
ayrk net ve tanml bir yap iinde
Resim: 2. 9
Resim: 2. 10
kavram olarak kalmayp insann tutkular,

66
dnceleri
ve hepsinden nemlisi
Yunan Sanat
M 340 Yunan Vazosu, Fotoraf: Marie-Lan Nguyen
biimiyle gzle grlen varlklar olarak

heykel sanatnda vcut buldu. Yunan felsefelse
fesindeki insan her eyin ncsdr sz
ayn ekilde tanrlara da uygulanmaktayd.
Doal olarak bu heykellerin kusursuzluk
ltlerinde olmas gerekiyordu.
1840-1870
Barbizon Okulu: Ak hava resmi kavramn
destekleyen, atlye yerine darda balanp bitirilen,
manzara resmini portre resmi kadar nemli klmak
iin aba sarfetmi bir grup ressamn benimsedii
sanat anlay ve akmdr. Bu akmn balca
ressamlar Theodore Rousseau, Jean-Franois Millet
ve Charles-Franois Daubignydir. almalaryla
zlenimcilik akmnn kaplarn aralamlardr.
1840
M 110 ve 100 yllar arasnda belirgin

ekilde ortaya kan Yunan Sanatnn ana temas, mitolojimitoloji
deki ve gndelik yaamdaki insan figryd. Mimaride st
boyutlarda ok nitelikli eserler reten Yunan uygarl, zelzel
likle tapnak mimarisinde dnyadaki en nemli eserleri ina
ettiler.
Heykel sanatnda M VII. yzyl ortalarnda balayan
Arkaik Dnemde iki antsal heykel tipi ortaya kt.Bunlar,
Kouros ve Kore olarak adlandrld. Gen bir tanrnn
ya da savann tasvir edildii plak erkek heykeli olan
Kouros hem simetri, hem ileri doru bak, hem de
adm atma duru ve hareketi Msr Heykel uslubundan
izler tar. Bu, sanat ve kltrlerin birbiri stne inas ve
katmanlanmas konusunda
Kore
Resim: 2. 11 gzel bir rnektir. Kore
ise bunun dii olan, elbiseli
versiyonuydu. Antik Yunan
heykelleri konularndan
olan mitoloji ve tanrlar
ayn zamanda bir sayg ifadesiydi. Yunan tanrlar, bir
Resim: 3. 1
M. 340-330
1618, Leukipporun Kzlarnn Karl, P. Paul Rubens; Yaratc kompozisyonlar,
Antikyheral Gen Adam Heykeli
diagonel bak alar ve birok yetenei bulunan, Kuzey Avrupa Barok Sanatnn en etkili
Bronz, Atina Ulusal Arkeoloji Mzesi.
isimlerinin banda gelen bir sanatdr.
Barok Sanat
Resim: 2. 12
Avrupada yaygnlaan, sanatta bir anlatm biimi olarak ortaya kt Barok Sanat. Barok kelimesi, Portekizce dzensiz
inci anlamna gelen barroco szcnden tremitir. Barok szc, birbirinden ayr iki eyi tanmlamaktadr. Sanat
tarihinde, Rnesans ile klasikilik arasnda kalan bir dnemi tanmlad gibi, bir a ve dnem ayrm yaplmakszn,
baz eserlerin tarz, biimsel yaklam da barok eklinde tanmlanabilmektedir. Barok sanat mimarlk, mzik, resim ve
heykel sanatlarnda Rnesans sonras belirginlemi, XXVI.
ve XVIII. yzyllar arasnda oluup eklini almtr. Mimarlk, mzik, resim ve heykelin etkileyici temalar altnda birletirilmesi amacn
M 300gder. Barok sanatn nemli zellikleri;
likiler:
altmz konuyla
ilgili olay, kii, tanm gibi
grseller ayn stunda yer
almtr. Bylelikle yukarda
eserini grdmz bir
kiinin biyografi bilgisi, tarih
eridi iinde ayn dzlemde
verilerek grsel iliki ve
birliktelik vurgulanmtr.
ok katmanl grnt yaps,

yk iinde yk anlatm, konu
ve durumun sradl ilk bakta
dikkat eker. Allmn dnda sol
tarafta ressam i banda grrz.
Resmi ancak yakndan incelediimizde
ortaya kan birok hnzrca detay bulmak
mmkndr. Aslnda resmini yapt konu,
arkada aynada grlen soylu ifttir.
Resmin genelinde bir bileik duygu
hakimdir. Ressam, kpek, saray
soytars, Prenses Margarita,
zerindeki k azaltlarak ustaca
geriye itilmi rahip ve rahibe, bir
yzeyde birletirilmitir. Resmin
derinlik duygusunu glendiren
ve alm bir kapda grnen
merdiven bandaki figr, en uzaktaki
grsel elemandr. Nedimeler tablosu
Velzquezin usta bir ressam olmasnn
yan sra, politik bir zekasnn da kantdr.
Tuval zerine yalboya, 318 x 276 cm.
boyutlarndaki eser, Madrid Prado Mzesinde
sergilenmektedir.
Resim: 3. 5
Barok dnemin bir dier nemli ressam da spanyol

asll Diego Velasquezdir. Dnem sanatnda yaygn bir
yaklam, krallarn saray ressamlar semesi ve bnyelerinde altrp, maal olarak sarayn himayesinde
grevlendirmeleriydi. Velasquez spanya ve Portekiz kral
IV. Felipenin himayesinde sanatn yrtyord. Velasquez,
XIX. yzyl Fransz Avant Garde (ilerici) resmini etkilemi
bir sanatdr. Portrecilii oldukca gl bir ressam olan
Velasquez, iyi bir gzlemcidir, batan karc fra darbelerinde gizli bir doalama heyecann resimlerine ustaca
yanstmtr. Salt saray ve soylularn ressam gibi grnse

de resimlerinde hrn, deneysel, aratrc bir teknik ve
gizemli birliktelikler gzlenir. Bayaptlarndan biri olan
Las Meninas-Nedimeler (Resim: 3. 5) bu zelliklerin
younlukla ortaya kt eserlerinin banda gelir. Resmin
detaylarnda, grkemli kuma kvrmlar ve sarayn aal
hayatn yanstan mcevher parlamalarnn nasl ustaca,
okulu ve doalamac bir tavrla resmedildiinin kantlarn buluruz.
1599-1660
Diego Velasquez: Barok dneminin kendine zg
ressamlarndan biridir. spanyol Kralna olan yaknl
nedeniyle birok soylunun ve saray yaamnn resimlerini
yapmtr. Resimlerinde k ve glgeyi ustalkla
kullanmtr. Kendi dneminde hakim olan sadece gzel
olan resmetmek geleneini krdndan ve doal olan her
eyi resmeden ressamlarn ilklerinden biri olduundan
gerein gerek ressam olarak anlmaktadr.
1632-1675
Vermeer: Tablolarndaki
k kullanm ve ustalkl
ileyi ile nlendi.
Detay: St Boaltan
Kadn 1660.
1640, Marangoz Aziz Joseph, Georges de La Tour; Paris Louvre Mzesinde bulunan bu
eser 137x102 cm. boyutlarnda ve yalboya tekniiyle resmedilmitir.
naturalizm ve idealizm anlaylarnn kaynaarak zengin,

ihtiaml, hatta bazen abartl bir dnya yaratmasdr.
Barok dnem sanat ruhunda abart ve gsterii barndran
bir anlay oluturdu. Barok ruhunu bnyesinde tayan yaplar kilise, saray, meydan, eme vb. mimari gelerde ekil buldu. Rubensin resimleri (Resim: 3. 1) Barok sanatn
ruhuna son derece uyumluydu, onun resimlerindeki kvrak
ve ihtiaml grsel dzen, dnemin aal ve parldayan
lave Bilgiler:
lave bilgi kutularnda terim,
akm, kii, olay ve tekniklere ait
aklamalar bulacaksnz.
M 360-350
Yunan Vazosu
66
Grsel Kltr
1859
Hattat Kazasker Mustafa zzetin
Ayasofya Camiinin iindeki
Celi Sls tarznda yazlm
olaanst byklkteki eseri.
Mekan iindeki madalyonlarn
ap 7,5 metredir. Hat sanatnn
en gzel rneklerinden biri
olarak kabul edilir.
Resim: 3. 16
1859
Trk Hat Sanat: 19 Yzyln sonlarna doru
Osmanl mparatorluunda hat sanat doruk
noktasna eriti. Kompozisyon ve biimsel olarak
estetik duygunun mkemmellii sonralar Picasso,
Paul Klee gibi pek ok ressama ilham kayna oldu.
Yanda Hattat Kazasker Mustafa zzetin (1801-1876)
Celi Sls tarznda yazlm bir levhasn gryoruz.
67
Eser: M. inasi Acar Kolleksiyonu.
1859
Hat sanatndaki dinamizm ve
biimsel byklk pek ok
ada ressam etkiledi. 1939
ylnda yaplm yanda grlen
Paul Kleenin resminde bu
etkiyi hissetmek mmkn.
Resim: 3. 3
1652, Azize Terese, G. Lorenzo Bernini; (Detay)Sanat Romadaki Santa Maria della
Vittoria Kilisesinin mihrap niinde yer alan nl kompozisyonunda Azize Theresann dinsel
duygular iinde kendinden geii konusunu ilemitir.
Farkllklar:
Zemin rengi olarak farkl bir ereve,
metin alan iinde yer alyorsa, ayn
dnemlerde farkl bir corafyada yer
alan kout bir bilgiyle yzyzeyiz
demektir. rnekte, Bat dnyasndaki
gelime ve akmlara paralel, ayn
dnemde topraklarmzdaki durum
aktarlmaktadr.
Resim: 3. 4
1642, Gece Devriyesi, Rembrandt; (Detay) Amsterdam muhafz birliinin devriyeye k

hazrln gsteren bu tablo sanat tarihinde merkezi komposizyon ve n ilgi noktasyla birlikte
baarl kullanmyla nlenmtir. Tuval zeri yalboya 363 cm 437 cm Rijksmuseum, Amsterdam
1606-1669
Rembrant: Hollandal ressam ve
bask ustas. Avrupa ve Hollanda sanat
tarihinin en nemli ressamlarndan
biridir. Hollandann ticaret, bilim
ve sanatta atlm yapt Hollanda
Altn anda yaamtr. In ve
glgelerin ressam olarak da anlr.
67
3. nite - Sanatta Yeni Ufuklar
yapsna son derece uyuyordu. Rubensin byk boyutlu,

renk bakmndan zengin, okulu, canl, g ve kudret dolu
kompozisyonlar onu ok nl ve aranan bir ressam haline
getirmiti. Bu usta Flaman ressam, Barok sanatn temelinde
yer alan naturalizm ve idealizm anlaylarn byk boyutlu
ilerinde yetkin ekilde birletirmeyi bildi.
Ayn dnemin bir dier sanats da Caravaggionun
k-glge (Chiaroscuro) tekniini benimseyen Georges
La Tourdu. Fransz ressam tablolarnda huu ve suknetle
dolu ortamlar yaratt (Resim: 3. 2). Dier barok sanatlara
nazaran daha sade ve gsteriten uzak bir tarz benimsedi.
Romada sanatn icra eden Barok sanatn bir dier
nemli figr de, ressam, mimar ve heykeltra Berniniydi.
Bernini, rnesans ruhuna sahip bir sanatyd, ok ynl
ve byk bir ustayd. Barok sluba sahip Romadaki Drt
Irmak emesi ve Santa Maria Della Vittoria Kilisesinin
mihrap giriinde yer alan Azize Theresa (Resim: 3. 2)
onun en tannm eserlerindendir. Kilisenin merkezindeki
apelde yer alan heykelde Azize Theresa, dinsel ve ruhani
bir okunun doruklarnda baylmak zereyken, tanrnn
ilahi yla nurlanr. Teknik adan bir ustalk ahaseri
olan eserin mermerden oyularak yapldna inanmak
gtr. Detaylarn zerafeti, kumalarn akkan ve glgelerle
hareketlenen yaps ve zellikle Theresann yz ifadesi izleizle
yenleri bylemektedir.
Kuzey lkeleri zengin bir resim geleneine sahiptir.
Barok dnemin bir dier nemli ressam da Rembranttr.
tr.
Rembrant da Caravaggio ve Georges La Tour gibi k-glge
almalarna, n ve rengin, resimdeki derinliine yoyo
unlam bir ressamdr. Onun eserlerinde k, vurgulayan,
stan, derinletiren, artan tinsel bir ge olarak karmza
kar. Rembrant, kk eskizleri, oyma bask almalar
ve ok sayda zportresiyle de bilinir. Rembrantn Gece
Devriyesi Tablosu (Resim: 3. 4), n konu ile ilgili bir
merkezi younlamayla kullanld ve figrlerin nem
srasna gre aydnlatld ilgin bir rnektir. Eserin tam
ad bilinmese de Gece Devriyesi olarak adlandrlm ve
yle anlmtr. Gece karanlndaki derinlik, siyah zemin
iindeki metal parlamalar ve yzlerdeki ifade, Hollanda
Resim: 3. 1
Barok Sanat
Paralel Bilgiler:
Farkl nitelerde konulararas
ilikileri glendirerek,
oklu-dnme ve
ilikilendirme yeteneinizi
gelitirecek, kavram, olay ve
akmlar arasnda uzantlar
gzlemleyeceksiniz.
rnein; Barok konusu
resim sanatnda ve mimaride
de yer alr, anlatlan konular iki
blmde de farkl ufuklara ve
almlara sahiptir.
Bat resmi, sanatsal duygularn, renk, figr ve biimlerle

tuval zerine aktarrken Dou ve Uzak Douda sanat daha
farkl biimlerle ekil buldu. Osmanl mparatorluunun
blgesel ve etkin bir g olmasnn ardndan, imparatorluk
kendi kkl kltrn gelitirdi. Dinsel anlay yznden
figr resminin bir gelenek olarak olumad Osmanl Kltrnde Minyatr resmi geleneki ve younlukla saray
yaps iinde mparatorluk emsiyesi altnda ekillendi.
Osmanl Kltrnn bir dier nemli geleneksel sanat
dal da Hat sanatyd. XVII ve XIX. yzyllarda Osmanl
Hat sanatnda eserleriyle dnyay byleyen sanatlar
yetitirdi. Hat sanat yzeye tanan abartsz, ihtiaml,
yaln, dinamik ve okulu bir grsel dile sahipti. Tanrnn
szleri Hat sanatlarnn elinde birer soyut resim gibi ekil
ald ve evleri, saraylar, camileri ssledi. Bu eserler ada
sanatlara esin kayna oldu. Geleneklerin
olduka balayc olduu bu sanat dal,
yenilikleri bilgece hayata geiren usta
hattatlar sayesinde yeni tarzlar ve
biimler kazand (Resim: 3. 16).
1598-1680
Bernini: XVII. yzyl Romasnda, Barok
tarznda alan Bernini bir heykeltra,
ressam ve mimardr. Romadaki eserlerin
yaklak yzde yetmii Berniniye aittir.
En ok bilinen eseri Romadaki Drt
Irmak emesidir.
Chiaroscuro Aydnlatmas: Notan aydnlatmann

(Aydnlk-karanlk ztlnn neminin azald aydnlatma)
tersine kontrastn nem kazand bir aydnlatma eididir.
Aydnlk ve karanlk alanlar arasndaki ztln derecesine gre
bu aydnlatma ekli de e ayrlr ve Rembrandt aydnlatmas,
Cameo aydnlatmas, Siluet aydnlatmas. eklinde tanmlanr.
ve XVIII. yzyllar arasnda oluup eklini almtr. Mimarlk, mzik, resim ve heykelin etkileyici temalar altnda birletirilmesi amacn gder. Barok sanatn nemli zellikleri;
Harflerin Sanatsal Boyutu
1682
Bernin: Drt Irmak emesi, Roma,
(Detay).
1682
1606-1669
Rubens
Detayl Grsel Bilgileri:

Grsel bilgileri, bazen detayl ve kapsaml
olarak aktarlmtr. Bu blmler anlatlmakta
olan konuyu destekleyen ve ayn zamanda
zenginletiren bilgilerin yer ald bilgileri ierir.
Grsel Kltr
Resim: 3. 2
1593-1652
Georges de La Tour
Ik ve glgeyi zellikle de mum
ile aydnlatlm ortamlar
resimlerinde kullanan Barok
dnem Fransz ressam.
Detay:Tten Alevli Tvbekar.
1640. i
M 355-281
Byk skenderin Doumu
Makedonyal Kral Lysimakhosun
bastrd, zerinde Byk skenderin
portresi bulunan para.
Courbet Doadan baka kimsenin rencisi olmak

istemiyorum derken gzleme dayal ve gerekci bir tavr
sergiliyordu. Courbet resimlerinde zarif olmaya almaktan
ok, nce gereki olmay hedefledi.

Nakkahanenin yetitirdii nl
getirmiti. Bu ustaOsmanl
Flaman
ressam,
Barok sanatn temelinde
Minyatr
Sanalarndan
yer alan naturalizm
veAcem
idealizm
anlaylarn
byk boyutlu
Levninin
engisi konulu
eseri.
La Tourdu. Fransz ressam
tablolarnda huu ve suknetle
1819-1877
Gustave 3.
Courbet;
dolu ortamlar yaratt (Resim:
2). Dier barok sanatlara
Gerekcilik Akmnn nclerinden,
nazaran daha sade ve gsteriten
uzak bir tarz benimsedi.
Fransz ressam.
hareketlenen yaps ve zellikle Theresann yz ifadesi izleyenleri bylemektedir.
almalarna, n ve rengin, resimdeki derinliine younlam bir ressamdr. Onun eserlerinde k, vurgulayan,
stan, derinletiren, artan tinsel bir ge olarak karmza
1848 Karl Marks

Materyalizm: Temel retisi
soyut alandaki kavramlarn
(idea, hukuk) somut alana
tamakt. Bu felsefe ekonomi,
sosyal ve toplumsal hayatn
yan sra sanat ve estetikte de
yank buldu.
Yunan Mozayii, Pella, Yunanistan.
1656, Nedimeler, (Las Meminas)

Diego Velzquez; Orjinal ismi Las
Meninas olan bu resim, sanat tarihinde
Gizemler ykl bir ahaser olarak
tanmlanr. Resim teknii ve boya kullan,
uzaktan mkemmel parlamalar ve
saydamlk olarak grlebilen ancak
detayda son derece usta, kvrak ve
doalama fra haraketleriyle
rlmtr.
Fransann Barbizon kasabasnda bir araya

gelen sanatlardan Millet, manzaralardan ziyade
figrler kullanarak gerekilik anlayn ortaya
koymay seti. alan insanlar daha nce resmin
konusu olmutu elbette ancak bylesi organize bir
sanat haraketi olduka ilgi uyandrd. Baak Toplayan
Kadnlar tablosu alan snf, ilk bakta rastlantsal
gelen bir dzenlemeyle, sakin ve dengeli bir dille yanstmaktadr (Resim: 3. 14).
1848
M 336
Byk skenderin Tahta k
68
Resim: 3. 15
1854, Gnaydn Bay Courbet ; Gerekcilik akmn tam olarak 1855 ylnda
Gustave Courbet.nin eserlerini sunduu sergiyle balad kabul edilir.
Gnaydn Bay Courbet (veya Karlama), 1854, Tuval zeri yalboya;
132 x 150.5 cm), Muse Fabre, Montpellier. e
Grsel Kltr
1775-1851
Jean-Franois Millet:
Barbizon Okulunun
kurucularndan Fransz
Ressam.
M 460-450 Disk Atan Atlet (Discobolus),

Discobolus), deal
gzellii yanstmasnn yan sra sonsuza kadar gen
kalan bir atletin denge, uyum ve mkemmel oranlar
Zaman eridi:
altmz konuyla
dorudan ya da dolayl olarak
ilgili destekleyici metin
ve grsellerin yer ald
blmdr. rendiimiz
konuyu destekler, kafamzda
bilginin kazanm adna yararl
uzantlar oluturur.
Sosyal konulara eilimli, ada Courbete nazaran daha az

kkrtc olan bir dier Gereki ressam Milletti. Millet sradan hayat resmeden ancak renk ve biimleri dzenleme
tarzyla bunu daha romantik bir grsel dil ile sunan bir sanatyd. Milet Barbizon Okulu olarak bilinen ve Camille
Corotun nclk ettii bir sanat grubunun yesiydi.
43
2. nite - Sanat Penceresinden mgeler
birletirilir. Figrlerin elinde tuttuklar,

giysileri ve konumlar konu hakknda
detayl bilgiler sunard. nsan vcudu
tasvirinde profilden bir grn sunulur,
resmedilen figrn boyutlar kiinin
nemine gre deiirdi. Erkek figrlerin
kadn figrlerine nazaran daha koyu
bir ten rengiyle resmedildii Msr rere
simlerinde durum ve olaylar bir zaman
eridi gibi anlatlrd. Bu resimlerde
perspektif bulunmaz glgelendirilme
yaplmadan resmin geleri betimlenirdi.
Bu simgesel ve grafik yapsndan tr
ta zeri rlyeflerde de ok anlatmc bir
uslp olarak ortaya kmtr.
75
Gerek Hayat
lardr sregelen alanlar ve ynetenler arasndaki iliki,

sorgulanmaya ve yeniden dzenlenmeye balamt.
Karl Marks ve Frederich Engels gibi kuramclar,
sosyalizmi, romantik topyaclktan karp bilime
dntrmeyi amalamaktaydlar. Bu iki kuramc da
Kapitalizmin sanayici bir zmreyi zenginletirerek, kentli
ii (ploretarya) snfn yoksullatrdn dnyorlard.
i snfnn burjuvaziye bakaldrd ve retim aralarn
kamusallatrd zaman, ounluun ihtiyalarna hitap
eden bir dzen kurulabilecekti.
Sanat ve edebiyatta younlukla XIX. yzyl ortalarnda
belirginlemeye balayan Gerekcilik olarak adlandrlan
bu ilerici akmn tam anlamyla ilk kez 1855 ylnda Gustave
Courbetin ilerini sunduu sergiyle balad kabul edilir.
Sanat bu sergiyle birlikte Le Realisme adn verdii
bir de manifesto yaynlamt. Gerekcilik kavram sosyal
gerekcilikle ilgiliydi. deal ve estetik olandan ok gerek
olan vermek amat. Gerekiler, akademik sanatn ok
yapay ve kalpc olduu, Romantizm takipilerinin ise ok
fazla hayalci olduklarn dnyorlard. Sanat tarihinde
ska rastladmz bir durum 1800lerin ortasnda
yeniden canland. Bir anlay veya anlaylar tepki ekti,
deien dnya ve toplumsal haraketlilik sanat etkiledi.
Gerekiler her trl sanatsal ve toplumsal yapayla kar
tepki duyuyorlard. Demokratik tutum ve tavrlar, dzen
kart tavrlar ve bireysel zgrlkleri savunmalar, onlar
deiimin mekanizmas haline getirdi. Gerekilik akm
son derece etkili olmu, Almanya, Rusya, Hollanda ve
Amerikaya kadar yank buldu. Tolstoy, Balzac, Zola, Dickens
ve Flaubert gibi edebiyatn devlerini derinden etkiledi.
Gereklik konusundaki yaklam nceleri olduu gibi,
Rnesansla birlikte de su yzne km devrin sanatlar
da bu yaklama yakn tavrlar sergilemilerdi; ancak artk
sanatlar bir sahneyi savunmaktan veya o sahneyi grselletirmeden ok ahlaki ve siyasal arlar da gndeme
getirdiler.
Resim: 3. 2

bir anlay oluturdu. Barok ruhunu bnyesinde tayan yaplar kilise, saray, meydan, eme vb. mimari gelerde ekil buldu. Rubensin resimleri (Resim: 3. 1) Barok sanatn
1593-1652
Georges de La Tour
dnem Fransz ressam.
1640. i
Resim: 3. 3
Resim: 3. 4
baarl kullanmyla nlenmtir.Tuval zeri yalboya 363 cm 437 cm Rijksmuseum, Amsterdam
1606-1669
Rembrant:: Hollandal ressam ve
Rembrant
1682
Bernin:: Drt Irmak emesi, Roma,
Bernin
(Detay).
1682
1606-1669
Rubens
1598-1680
Irmak emesidir.

96
Kendimizi Snayalm:
rendiklerimizi deerlendirerek
eksiklerimizi grp tamamladmz
bu blm grsel malzemeyle
desteklenerek hazrlanmtr,
bylelikle grsel hafzanz da
renme amal kullanabilirsiniz.
Grsel Kltr
Kendimizi Snayalm
1 Yanda Leukipporun Kzlarnn Karl resminden bir
detay grlen Barok dnemin nl ressam aadakilerden
hangisidir?
a.
Monet
6 Ortaya kan Metaryelizm yaklamnn da etkisiyle sanatn konular deiim gstermi ve ..... temsilcileri ..... gibi
ressamlar resimlerinde farkl konular ilemilerdir cmlesini aadaki doru seenekle tamamlaynz?
b.
Michelangelo
a.
Barbizon Okulu-Courbet, Millet, Corot
c.
Rubens
b.
Bauhaus Okulu- Grapius, Picasso, Klimt
d.
Cezanne
c.
Sezession Grubu- Dali, Vermeer, Picasso
e.
Picasso
d.
Fovizm- Warhol, Klimt, Rubens
e.
2 Notan aydnlatmann tersine kontrastn nem kazand

bir aydnlatma eidi olarak tanmlanan k kullanmna ne
ad verilir?
Noktaclk- Cezanne, Van Gogh, Degas
alkantl yaamyla nl yanda zportresi grlen Yeni

zlenimcilik akm iinde deerlendirilen Hollandal
ressam kimdir?
a.
Karalt aydnlatmas
b.
Tonlama aydnlatmas
a. Klimt
c.
Chiaroscuro aydnlatmas
b. Michelangelo
d.
Fovist aydnlatma
e.
zlenimci aydnlatma
3 Yanda nl bir eseri grlen ve k kullanm ile sanat

tarihinde nemli bir yere sahip
Hollandal sanat kimdir?
a.
Jacques-Louis David
b.
John Constable
c.
c. Rubens
d. Van Gogh
e. Dali
8 Kbizm akmnn temsilcilerinden XX. yy sanatnn en

tannm ressamlarndan olan Avignonlu Kzlar isimli eserin
ressam kimdir?
a.
Albert Drer
Van Gogh
b.
Henri Matisse
d.
William Turner
c.
William Turner
e.
Jan Vermeer
d.
Van Gogh
e.
Picasso
4 Dou Kltrne youn ilgi duyan Fransz sanat Eugne

Delacroix hangi akmn temsilcilerindendir?
a.
Barok
b.
Romantizm
c.
9 Doann olduu gibi temsili yerine duygularn ve i dnyann ortaya karld XX. yy sanat akm aadakilerden
hangisidir?
a.
Barok
Oryantalizm
b.
Romantizm
d.
Davurumculuk
c.
Oryantalizm
e.
Kbizm
5 Constable ve Turner isimli ressamlar duyduumuzda

anmsadmz resim akm haadakilerden hangisidir hangi akmn temsilcilerindendir?
d.
Davurumculuk
e.
Kbizm
10 Halen Dnyann en pahal resmi olarak

rekoru elinde bulunduran ressam kimdir?
a.
Romantizm
a.
Jackson Pollock
b.
Rokoko
b.
Rubens
c.
Oryantalizm
c.
Rene Magritte
d.
ada davurumculuk
d.
Klimt
e.
Noktaclk (puantilizm)
e.
Munch
YANIT ANAHTARI, Sayfa ??
vii
nsz
Sevgili Arkadalar,
Elinizdeki kitap insanolunun gelimesi, ilerlemesi ve evrilerek gerek anlamda insan olmasnda en nemli niteliklerden biri olan, kltr konusunu grsel bir dille size
aktarmak iin tasarlanmtr. Grmeden, nce bakarz, saniyeler iinde karar verir davranlarmz ynlendirir, yeni sreler ve alglar olutururuz. Grsel Kltr Kitab, oklu
ve katmanl dnme yeteneinizi gelitirmek, bakarak, grerek, katmanlarda derinleerek renebilmeniz amacna ynelik olarak, Anadolu niversitesinin uzman kadrosuyla
tasarlanmtr. Kltr olgusunu; mimarlk, sanat, duraan ve hareketli grnt, grselokuryazarlk ve saysal yaam nda ele alarak sizlere aktarmaya altk. Bu amaca ulaabilmek iin 900 akn fotoraf, grafik, izim ve resimlemeden oluan zengin bir grsel
veriden yararlandk.
Her blm kendi iinde incelerken, alt tarafta akp giden bir de zaman eridi bulacaksnz. Bu yap, her konuyu zaman balaml alglayabilmeniz ve ilikiler kurabilmeniz
iin zel olarak tasarlanmtr. nceliksonralk ilikisine sahip bu blm, dorudan veya
dolayl balantlar kurmanzda size yardmc olacaktr. Olaylar varolduu dnemlerle
ilikilendirerek ve yorumlayarak renmeliyiz. Bu katman size karlatrarak renmede
yardmc olacaktr.
Bu kitaptaki grsel veriler, sizlerin renme srecinizin ana malzemelerinden biridir.
Yazlanlar kadar gsterilenler de konuyu aklayc, retici bilgi ykldr. Sayfalar iinde tasarlanm katmanl ve derinlikli yap, her baknzda farkl detaylara erime, konu
ve blmler arasndaki iliki sayesinde yeni ufuklar edinebilme ansn yaratacaktr. Her
seferinde detayl okuyabilme ve alabilme ans bulamasanz da, ska kitabnz kartrmanz neririm. Her baknzda farkl katmanlar ilginizi ekecek bu alt yap, almanzda byk yarar salayacaktr. Elinizdeki kitabn olumasnda uzun almalar sonras
etkin bir ierik hazrlayan deerli yazar arkadalarma ve dizgi aamasnda byk yardm
dokunan sayn Dilek Kocabaa yrekten teekkr ederim.
Kltr okyanusundaki bu keifler ve sprizlerle dolu, sonu gelmez ve elenceli yolculuunuzda yrekten baarlar dilerim. Umarm elinizdeki kitap yolunuzu aydnlatr, salk
ve sevgiyle kaln.
Editr
Grsel Kltr
1
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Mimarln fiziksel bir yap ortaya koymaktan fazlas olduunu aklayabilecek,
nemli uygarlklara ve tarihsel dnemlere ait belli bal yaplar tanyabilecek ve
dnemin koullarn mimari sonular ile rttrebilecek,
Farkl mimari sluplarn belirleyici zellikleri ve sonu rnleri hakknda bilgi sahibi olabilecek ve bunlar tanyabilecek,
Tarihsel srete nemli bulunarak, burada aklanm olan mimarlar tanyarak,
yaklamlar ve eserleri hakknda bilgi sahibi olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Mimarlk
Yunan Mimarisi
Roma Mimarisi
Rnesans
Gotik Mimari
Modernizm
Postmodernizm
Dekonstrktivizm
erik Haritas
GRSEL KLTR
Mimarl Anlamak
nsann Doada Varolma Serveni
lk Uygarlklar ve Mimarlk
Yunan Mimarisi M 700 - M 146
Roma Mimarl M 146 - MS 312
Bizans Mimarl
Erken slam Mimarl
Gotik Mimari
Rnesans
Mimar Sinan
Ssleme ve Yanlsamann Birliktelii: Barok
Endstriyel Mimari
Art Nouveau
Art Deco
Modernleme Yolunda
1945 Sonras
Postmodern Yaklamlar
Dekonstrktivizm
Yeni Almlar

Mimarlk szel olmayan bir iletiim biimidir;
onu retmi olan kltrn sessiz bir kayddr.
L. M. Roth
Mimarl Anlamak
Doal evrenin koullarna uyum salamak ve varln
srdrebilmek iin tm canllar snmak ve yuva yapmak
igdsyle doarlar. nsan da doada varln srdrebilmek iin en temelde olan bu korunma igdsne cevap
verecek ortamn oluturmak zorundadr Bu igd insan yap yapmaya ynlendirir ve bylece insann bulunduu
evreden kontroll olarak ayrm gerekleir. Mimari eylemin en banda da gvenli olan bu snrl hacmi yaratma
istei bulunmaktadr. Balangta doada bulduu doal
snaklar kullanan insanolu, zamanla bulunduu evreyi
dntrmeye balar. Maaray geniletir, giriini kontrol
eder. evrede bulduu doal malzemeyi dener, kullanr ve
gelitirir. Doann nerdii boluklarn yetersizlii nedeniyle kendi meknn kurgular.
Yap yapma eylemini mimarlk haline getiren ise,
insann fiziksel evresini yaratrken onu farkl klarak
gzelletirmek istei ve bunu kendine zg olarak gerekletirmesidir. Mimarlk, st dzeyde bilinli bir yapclk
durumunu gstermektedir... Yapnn bir yandan fonksiyona
karlk olma durumu varken, dier yandan da d biimi,
i boluu, i snr zellikleri, l ve oranlar, ve glgesiyle insana farkl deneyimler sunmas ve farkl deerler
btn oluturmas da sz konusudur. Burada ayn zamanda
toplumsal ve simgesel deerler de iin iine girmektedir.
Mimarlk toplumsal bir etkinlik olduundan, ayn zamanda
toplumsal bir bildirim ve kltrel bir kalt yaratm olarak
da alglanabilir.
Uygarln btn aamalarnda kltrel ve teknik

deiimleri en net ekilde yanstan mimarlk insanlk
tarihinin de en kalc grntsn oluturmaktadr. Bu
yzden yaam ile ilgili bilgileri, tekniin geldii aamalar
da zerinde barndran nemli bir gstergedir. Mimar Louis
Kahn, Mimarlk doann yapamaddr demitir. Ayn
zamanda mimarlk hibir zaman gz ard edemeyeceimiz
sanattr ve dier sanat dallarndan farkl olarak insan
davrann etkileme ve ynlendirme gcne sahiptir. Pek
ok sanatn geliimini etkilemi ve onlar kapsamtr.
Mimarln fonksiyonel yannn yannda bir temsil gc de
vardr ok karmak kararlar ieren tasarm srecinde,
zel olan mekn yaratmak sz konusudur. Mekn ise
snrlayan eler ve snrlanan boluun ortak zellikleriyle
var olan bir olgudur. Hareketle anlalr, hareketin olanaklaryla tanmlanr ve yaanr. Fakat ayn zamanda kla var
olur ve kla alglanr. Mimarlk hem bir yap bilimidir, hem
de sanatdr. Teknii ve sanat, iinde barndrr.
Mimarln mesajn anlamak ve btnde alglamak iin,
o dnemin tarihinin, yazmnn, eylem ve dncelerinin
kaytlarn da zmsememiz gereklidir. nk mimarlk
ve yapsal evremiz bunlarn bir sonucu, ayn zamanda nedenidir, bu btnn en kalc paralardr ve okunabilirler
Bu deneyiminin btncl olarak gereklemesi ise ancak,
yapnn strktrne, tarihine ve anlamna ilikin bilgimizi
arttrarak olabilir.
Grsel Kltr
nsann Doada Varolma Serveni
kurmulardr. nsanlar yiyeceklerini ve suyu depolamak iin

yine bu dnemde mlek yapmna balam, hayvanlar
evcilletirmilerdir. Baz kabileler ise gebe topluluklar
olmulardr. Zaman iinde madenlerin ilenmesi ve metalin
kullanm, insann doa ile olan ilikisini de eitlendirerek
farkl yaam olaslklar oluturmutur.
nsanolunun evresini deitirmesi ve kendine gre biimlendirmeye almas, Ta ann (Paleotik dnem) karanlk dnemlerinde balar. Doann nerdii snaklarn
yetersizlii, insann yap yapma niyetinin de balangc olur.
Bu an n insanlar, (insann atas olan pek ok trn ayn
dnemlerde yaad dnlmektedir.)
atalhyk,
ortamdaki bitkileri ve avladklar hayvanKonya M 8000 -6500
lar yiyerek beslenen, avc ve toplayc topGnmz Konya ehrinin gneydouResim: 1. 1
luluklardr. klim ve evre koullarnn desundaki budaylk bir arazide bulunan
ikenlii yznden, yeni besin kaynaklar
atalhyk, Neolitik bir kentin katmanl
bulmak ve avlanmak iin kk gruplar
zelliklerini detayl veren en nemli yerhalinde konar-ger tarzda yaamlardr.
leim alandr. On bin kiinin ikamet etok basit ta aletler retmi, Buzul ann
tii, iftiliin ve mlekiliin yapld,
zorluklarnda maaralarda ya da geici basokaklar olmayan bu yerleim, amur
rnaklarda barnm ve en nemlisi atei
ve ahaptan yaplm atdan girili bitikontrol etmeyi baarmlardr (Resim: 1.
ik evlerden ve avlulardan olumaktayd
2). Fransadaki Lascaux Maarasnda bulu(Resim: 1. 4). Toplu yaamn izlerini tanan ve sanatn balangc olarak gsterilen
yan cilal ta ve bakr devri yerleiminilk resimlerin de bu dnemin insanlar tade, meknda dekoratif ve sembolik eler
rafndan resmedildii bilinmektedir. Bugzlemlenebilmektedir. Bir ksm odaM 6000
zul ann sona ermesi (M 12 000- 10
Ana Tanra heykelcii, atalhyk.
larda manzara, insan ve hayvan figrleri
000) ile kkenleri Dou Afrikaya dayanan
varken, bazlarnn ise ana tanra ve boa
Homo Sapiensler, dnyann eitli blgelekltne adanm blmlere sahip olduu
rine g etmilerdir. Gnmz insan, hareket yeteneinin grlebilir, (Resim: 1. 1). Merdiven iin atda ayrlm olan
ve zek dzeyinin ykseklii nedeniyle dier insan trlerinResim: 1. 3
den ayrlm, doada var olmann yollarn bulmutur. Bu
dnemdeki insanlarn llerini iekler iinde gmdkleri
Resim: 1. 2 ve sembolik dnebildikleri
bilinmektedir.
Neolitik dnemde M
12,000 (Baz kaynaklar M
8000 olarak kabul eder.)
insanlar
avc-toplayclktan
kk
apl
tarma gemiler,
Paleolotik Dnem
byk nehir kenarlarna yerAtein bulunmasyla birlikte insanlar
M 6000
birlikte haraket etmeye baladlar
leerek, toplu yaam alanlar
atalhykte yaam paylalan bir olguydu. i
M 20 000
Lascaux Maaras: Fransann
Dordogne blgesinde, Montignac
yaknlarndaki Vzre Vadisinde
iindeki ok nemli Tarihncesi
duvar resimleriyle nl maarada
insanolunun ilk imgelerine
rastlanmtr.
M 400 000-300 000

Avc toplayc insan ilk aletleri
M 400 000-300 000
M 30 000-20 000
M 400 000-M 300 000 Terra
Amata, Fransa; nsan yapm
en eski konut olarak kabul edilir.
Avclarn barnaklar olan yap, lman
blgede, dzenli avlanma evrimini
gsterir. nsanlarn evrelerini
kendi yararlarna uygun ekilde
biimlendirerek denetim altna
aldklar ilk alanlardr
M 14 000
M 14 000 Buzul a sona erdi
ve insanolu dnyann eitli
blgelerine g etttiler.
1. nite - Bir Yaam Kltr-Mimarlk
delik ayn zamanda ana ocan dumannn kt bir baca

ilevine de sahiptir. Odalar, maaralarda olduu gibi, hem
gndelik yaamn srd, hem de llerin gmld yerlerdir (Resim: 1. 3).
Resim: 1. 4
Megalit Yaplar
nsanlar bu dnemde kerpiten ya da ahap atkl, aa

dallarndan rlm, balkla svanm duvarlar olan barnaklarnn yannda mezarlar ve trensel ilevi olan antsal
yaplar da yaratmlardr. Bu yapl amalar tam olarak bilinmese de, talardan oluturulan emberler, menhirler ya
da yukarya doru ykselen megalit sralar insann kalc
izler brakma, doay deitirme ve o yeri iaretleme arzusunun gstergeleri olarak bugnlere kadar gelmilerdir (Resim: 1. 5, 6, 7).
M 3300, Carnak Menhirleri,
Britanya
i
M 6000
atalhykte sokaklar
yoktu, atdan girili
evler mevcuttu. i
Resim: 1. 6
Resim: 1. 7
M 3100-2200, Stonhenge Wiltshire, ngiltere.

Dairesel olarak dzenlenmi megalitik yaplardan
oluan bu yapdzeninin, derin bir astronomi bilgisi
erevesinde yaplm bir tapnma alan olduuna
inanlyor. ie
Megalitler; iki grupta toplanabilir: Dayanak

gerektirmeden ayakta duran talar; bunlar
yalnzken Menhir, bir doru veya daire eklinde
dizilirse Cromlech (Kromlek) adn alrlar. Paralel
dzenlenmi bir demeyi tayan talardan
meydana getirilen mezar odalarna Dolmen denir,
bunlarn st toprakla rtlrse, ortaya kan
tepeciklere tmls veya hyk ad verilir.
Resim: 1. 5
M 8000 - 6500
atalhyk: Cilal Ta ve Bakr a yerleim yeridir.
Gnmz Konya ehrinin gneydousunda, Hasandann
yaklak olarak 136 kilometre uzanda, Konya Ovasna
hakim budaylk arazide bulunmaktadir. Dou yerleimini,
en son Cilal Ta Devri srasnda ovadan 20 metre ykseklie
kadar ulaan bir yerleim birimi oluturmaktadr. Ayrca,
batya doru da ufak bir yerleim birimi ve birka yz metre
douya doru da bir Bizans yerleimi bulunmaktadr.
M 8000 - 6500
M 3000
M 3000
Lanyon Quoit Dolmen;, ngiltere.
Dolmen, toprakta yan yana aralkl
olarak dizilmi birka byk yass
tala, bunlarn stne yatay olarak
yerletirilmi yine byk yass
talardan oluan tarih ncesi yapdr.
Grsel Kltr
lk Uygarlklar ve Mimarlk
Tarmn gelimesiyle insanolu yerleik dzene geti, beraber yaamann artlarn oluturdu ve daha dayankl yaplar
yapt ve kentler kurularak yeni yap tiplerinin eitlenmesi
sz konusu oldu. Dnyann pek ok blgesindeki bereketli
topraklarda farkl kltrler ve uygarlklar dodu. Bunlardan
Mezapotamya ve Msrda kurulmu olan en nemli uygarlklar ele alnacaktr.
M 2113-M 2006; Nannar Ziguratnn

rekonstruksiyon izimi. e
Resim: 1. 8
Resim: 1. 10
M 2113-M 2006; Smer Kral Urnamnu tarafndan yaptrlan Ay Tanrs Nannar

Zigurat,bugne ulam en eski Ziguratlardandr.
Mezapotamya
olarak onlar ayrarak kullandlar. Mezapotamya kentindeki

en nemli yaplar ziguratlard. zerinde tapnan durduu, yapay bir da grntsndeki ziguratlar, insanlar
ve ehrin koruyucu tanrs arasnda bir kpr oluturma
abas sonucunda ortaya km antsal yaplard. Smer
ziguratlar ziftli bir harla balanm sert ate tulasyla
kapl yumuak tula dolgulardan ina edilirdi. Bu alardan
kalan en nemli rneklerden biri Uruktaki Beyaz Tapnak
(M 3500-3100), dieri ise Kral Urnamnu tarafndan yaptrlan Ay Tanrs Nannarn Ziguratdr (M 2113-2006).
Smerlerin inanlar ve mimari uslplar blgedeki dier
halklar tarafndan da benimsendi, Babil Kral Hammurabi
de ehrine bir zigurat yaptrd. Ayn dnemde ve sonrasnda
dnyann dier bereketli topraklarnda da farkl inanlar ve
tanrlar iin, farkl yapsal zellikteki Ziguratlar ina edildi.
Mezapotamya, Smerlerin dnda Akadlara, Babil ve Asur
Krallklarna ve daha sonra da Perslilere (Persepolis) ev sahiplii yapt (Resim: 1. 9-10).
M 6000 den itibaren ilkel kylerin varln srdrd

Dicle-Frat vadisinde, nehirler arasndaki toprak anlamna
gelen Mezapotamyada, M 3500 yllarndan sonra byk
kentler kuruldu. Depolanm tahln hesabnn kayda geirilmesi, toplulua ait kararlarn alnmas gibi ihtiyalar insanlar M 3200lerde yazy gelitirmeye zorlad. Yumuak
kil tabletler zerinde ivi eklinde izler brakarak yazlan
ivi yazs ile tarih ncesi olarak adResim: 1. 9
landrlan dnem kapand, tarih yazm balad. lk Mezapotamya uygarlklarndan olan Smerliler, sadece ivi
yazsn gelitirmedi, ayn zamanda
gnmz saat dilimlerindeki dzeni
de oluturdular. Yl 365 gn, 12 ay ve M 3500-M 3100; Uruktaki Beyaz Tapnak.
gn ile geceyi 12 lik saat dilimine ilk
M 3600
Tekerlek bulundu ve gelitirildi.
M 4000 - 3600
M 2113-M 2006; Nannar'n antsal

merdivenleri. i
M 3200 M 3200
Smerler yazy gelitirdi.
Firavunlarn Kalc Miras:

Msr
Heredotun belirttii zere Msr,

nehrin bir armaandr. Msr, Nil
vadisinin bereketli topraklarnda var
olmu, bir yaz biimi olan hiyerogli-
fi gelitirmi, din ve hanedanla dayal bir snf tarafndan

ynetilmi bir uygarlk olarak kendisinden sonraki kltrleri de youn bir ekilde etkilemitir. Dnya ile youn ticari
ilikisine ramen, corafik adan korunmu bir blgede
bulunduundan 3000 yl ayakta kalmay baarabilmitir.
Msr Uygarlklarndan kalan en nemli mimari eserler llere adanm olan yaplardr. Gm dalar olarak adlandrabileceimiz insan yapm piramitlerin yannda sralanm
stunlar, birbirine alan oda ve avlular bulunan, sadece
rahip ve firavunlarn girebildii byk tapnaklar da yaplmtr (Resim: 1. 12). Msrda Firavununun tm tanrlarn
Resim: 1. 11
cisimlemi hali olduuna ve lmn bir son olmadna inanlyordu. Bu nedenle mezarlara daha
sonraki hayatta ihtiya duyulaca
dnlen her ey yerletiriliyordu.
Bedenin mumyalanmas da sonraki
yaama ynelik bir eylemdi.
lk dnemlerde, yeraltndaki mezar
odas ve stnde tek katl kerpiten Resim: 1. 13
oluan mastaba isimli mezarlar ina
ediliyordu. Daha sonra ise ta blok- M 1341-1323;
lardan meydana gelen piramit me- Firavun Tutankamon.
zarlar ina edildi. Msrda eski, orta
ve ge dnemlerinde yaplm pek ok nemli yap ayakta
kalrken, gelimi yaam ortamlarna sahip ve halkn yaad Memphis ile Thebes metropolleri ok daha nce yok olmulardr. Dnyann yedi harikasndan biri olarak tannan
Giza Piramitlerinin dnda, Ebu Simbel, Horus, Isis, Luksor
Tapnaklar ve Tutankamon ve Nefertitinin mezarlar da yapl srelerindeki gizemleriyle aratrmaclarn ilgi oda
olmaya devam etmektedirler (Resim: 1. 11-13-14-15).
M 2550-M 2460; Giza

Piramitleri dnyann yedi
harikasndan bir olarak kabl edilir.
M 2700; Zoser'in Basamakl Piramidi,

mastabadan piramide gei olarak kabl edilir. Mimar
mhotep, Sakkara.
Resim: 1. 12
M 1500; Haepsut Tapna, Deir

el-Bahri. En baarl kadn firavunlardan biri
olan Hapesutun mezar tapna, stunlu
teraslar dizisi eklinde tasarland.
Resim: 1. 14
Resim: 1. 15
M 1250; Luksor Tapna Pilonlu Giri, II. Ramses.
Mimar Pei,
Louvre Mzesi Piramit, Paris.
Piramitler farkl dnemlerde farkl
malzemelerle insanln farkl amalar
iin yaplmaya devam ediliyor.
Resim: 1. 16
M 2700, Mimar
mhotep;
Zoser Basamakl Piramidi
yapan Imhotep tarihin ilk
mimar olarak kaytlara
geti. Onun karar ile yaplar
tatan yaplmaya baland.
Imhotep tanr ilan edildi.
M 3000 -
M 2700
Mastabadan
Piramide Gei.
Mastaba,
Basamakl Piramit ve
Piramit.
Mastaba
M 2700 M 3000-1200
Minos Uygarl;
Minoslular Avrupadaki
ilk uygarlk olarak Girit
Adasnda saraylar ina ettiler.
(Knossos Saray) ve Yunan
Uygarlnn kurulmasnda
etken oldular.
M 1370; Luksor Tapna,

Thebais, III. Amenhotep
Basamakl
Piramit
Piramit
M 1600 M 1600-1100
Miken Uygarl;
Yunan anakarasndan
Akdenize egemen
oldular. Surlarla evrili
gl ehirler saraylar
inaa ettiler.
Grsel Kltr
Yunan Mimarisi M 700 - M 146

Kamusal ve kutsal mimari yaplar ve tasarlanm ehirleriyle, Yunan uygarl mimarlk tarihinde farkl bir yere sahiptir. Yunanllar M 750 den M 350ye kadar Msrdan ok
ey aldlar ve ilk heykellerini, kolon kirili ta mimarilerini
de Msr modellerinden sentezlediler. Minos ve Miken uygarlklarndan etkilendiler (Miken saraylarnda kullanlan
merkezi seremoni odas olan Megaron biriminin, Yunan tapnana da rnek oluturduu dnlmektedir.). Bu sentezin sonucunda ise daha soylu bir mimari uslba ulatlar.
Yunan mimarlar klasik dzenler olarak bilinen ve doadan
esinlenen bir ideal yap oranlar sistemi gelitirdiler.
Yunan kltr M V. yzylda zirveye ulat ve Atina bir
demokrasi merkezi oldu; bunun etkisiyle yeni yaam biimleri ve yeni yapm yntemleri benimsendi, yeni yap tipleri
ortaya kt. Her ehrin spor salonu, tiyatrosu ve ehir halk-
kent devletleri dnemin en gelimi ve tasarlanm ehirleri

olarak tarihe geti (Resim: 1. 17). ehir plancs Hippodamos
zgara tipi ehir plann ilk olarak Milet'te uygulad (Resim:
1. 18). Prienede ise zgara plan, eimli bir arazide uyguland. Byk skenderin yeni bir Helenistik bir mparotorluk
kurmas ile Yunan mimarisi daha geni alanlara yayld; fakat Yunan klasik dnemin kstlamalar, zaman iinde yerini
Resim: 1. 18
M 479, Milet ehri; ehir plancs Hippodamos zgara tipi ehir plann ilk olarak
Milette uygulad.
dnyevi zenginliin vld ssl bir mimariye brakt ve

pahal, etkili bir detay dknl ortaya kt. Sade dor dzeni gzden dt. Bugn Helenistik dnem olarak adlandrlan dnemde yaplan abartsz evler bile saraylara dnt.
ll yalnlktan kopuldu. Yapmna M 330 de balanan
Didim Apollon tapna da Helenistik dnem tapnaklarnn
nemli rneklerindendir.
Resim: 1. 17
1846, Atina Akrapol; 1846, Atinann Akropol, Alman Ressam Leon von Klenze, Perikles
Dnemi Akropol hayalinde canlandrmtr.
nn toplant yapt bouleuterionu bulunuyordu. Agora ak

pazaryeriydi, dkknlarn olduu yap ise stoa olarak isimlendirilmiti. Tapnaklar ise tanrlarn meknyd. Yunanda
tiyatrolarda ahlak retilirken, spor etkinlikleri ise dinsel
kutlamalar erevesinde yaplyordu. Atina, Priene, Milet
M 900-700
Yunan Geometrik Dnem.
M 900 - 700
M 750 - 90
M 750
Etrsk Kltr
Parthenon Tapna - Akropol
Tapnak, ok eskiden bronz a kalesi olan ve arkaik tapnaklar Persler tarafndan yklan Atinadaki kutsal tepe
Akropolde ina edildi (Resim: 1. 19). Bir tapnak kompleksinden ok bir ehir olan Akropol, heykelci Phidias tarafndan arlkl olarak dor dzeninde tasarland ve zerindeki
tm yaplar peyzaja uygun ekilde birbiriyle uyum iinde
Megaron
Erken Tun anda ortaya kt kabul edilen
dikdrtgen ya da kare biimli bir i mekn ile bir
n dehlizden oluan bir yap tipidir ve Antik Yunan
tapnann prototipi olarak kabul edilir. Yunan
dnyasndaki en erken konut plan da bir megarondur.
Homeros Odysseiasnda Miken saraylarndaki bu
blmleri betimlemi ve sz konusu galeri tipine
megaron ad verilmitir.
M 736
M 736
lk olimpiyat oyunlar dzenlendi.
yerletirildi. Daha sonra Helenistik ve Roma dnemlerinde de yeni yaplar eklendi. Tanra Athenaya adanm olan
Parthenon M 438 ylnda Dorik dzenin ideal bir rnei
olarak ina edildi. Heykel sslemeleri Yunan tapnaklarnn
en nemli parasyd ve bu tapnakta da Athenann byk
bir heykeli bulunuyordu. Parthenonun mimarlar tapnan
oranlarn ykseltmek iin gz aldanmasn kullanm, yapy daha ihtiaml alglatmak iin abalamlardr.
Resim: 1. 20
DOR STUN BALII
YON STUN BALII
Resim: 1. 19
M 438, Parthenon; Akrapolde dorik dzenin ideal bir rnei olarak inaa edildi ve Tanra
Athenaya adand.
KORENT STUN BALII
Anfitiyatro; Yunan Uygarlnda tiyatro ahlak retmek amacyla kullanlrd.
Klasik Dzenler; Bu dzenler binalarn tekil paralarn belirli oranlara dayanarak

tasarlanmas sistemleridir. lk olarak Ahap tapnaklarda gelien bu dzenler, daha sonra ta
yaplarda kolon- kiri yap sisteminde kullanld. Dor, yon ve Korint olmak zere dzen
mevcuttur ve her biri kendine ait bir kurallar dizisine sahiptir. Taban aplar ve ykseklik
oranlaryla birbirinden ayrlrlar. Dzenlere ait tek bir stundan yola klarak bir tapnan
oranlarn karmak ve ina etmek mmkndr. e
Altn Oran
Altn Oran, matematikte ve fiziksel evrende
hep var olmasna ramen insanlarn ne zaman
kefettii ve kullanmaya balandna dair kesin
bir bilgi mevcut deildir. Tarih boyunca pek ok
kere yeniden kefedilmi olma olasl vardr.
Yunanllar, Parthenonun tm tasarmn Altn
Orana dayandrmlardr. Bu oran, nl Yunanl
heykeltra Phidias tarafndan da kullanlmtr.
M 566
M 500
M 566
Gautama Buddha
dodu...
M 246
M 500 - MS1500
in Seddi, Mool istilalarna
kar Pekini korumak amayla
yaplmtr.
M 246 -210
Terra Cotta Askerler,
Qin Hanedan
Qin Shi Huangn
mezar ve lmsz
ordusu.
10
Grsel Kltr
Roma Mimarl M 146 - MS 312

Roma uygarl, daha nceden Etrsklerin egemen olduu talyann kuzey blmnden yayld. Romallar
bu uygarlktan kemer, tonoz ve kubbe yapm ile ilgili
tekniklerin alt yapsn aldlar ve gelitirdiler. Bunlar ve
betonun karmnda uygulanan yenilikler sayesinde
ok daha byk aklklar rtmek mmkn oldu. M
30l yllarda mimar Vitrivius Mimarlk zerine On
Kitap adl eserinde binalarn niteliinin, dayankllk, yarar ve gzellik olmas gerektiini yazd kitabyla
Roma mimarisinin ana hatlarn da iziyordu. Peyzajla
kartlk oluturmak zere heykelsi ktleler ve bunlarn
ilikisi olarak tasarlanan Yunan mimarisinin tersine
Roma mimarisi boluun, i ve d meknn mimarisi
olarak anld. Msrllar ve Yunanllar ktlenin gcn
ortaya koydular, iine girilenden ok kamusal yaamn
arasnda var olduu, dtan alglatlan antsal ktleleri
Resim: 1. 22
Resim: 1. 21
125 Panteon; Kubbenin kullanld ilk ve en nemli tapnak.
yaratmakla uratlar. Roma bu kltrlerden pek ok

miras devrald; fakat ok daha fazlasn da stne koydu.
Romallar kapal ve kamusal olan yaplara nem verdiler, tarihlerini de onlar iin temel olan kentin kuruluu
zerine balattlar (Romus ve Romulus). ehirler iki
anayol evresindeki zgara dzenine gre tasarlanrd.
Resim: 1. 23
125 Panteon; Kesit ve i mekandan grntler.

M 30, Vitruvius De Architectura Mimarlk zerine On Kitap;
M I. yyda yaam olan Romal mimar Vitruvius De Architectura
Mimarlk zerine On Kitap, adl kitabnda baarl bir mimarlk iin
kullanllk, salamlk, gzellik etmenlerinin gerekli olduunu ileri
srmtr. Yanda eserini Augustusa sunaken resmedilmi. Augustusa
kitabn sunuu.
M 206
M 206
inde han hanedanl
srasnda pek ok klasik in
mimari slubu ortaya kar.
M 44
M 44
Julius Sezarn katli.
M 30
11
Forum, Yunan agorasndan doan bir kent meydan olarak

bu iki yolun kesiiminde yer alr ve kamusal yaplar olan
bazilikalar, tapnaklar ile evrelenirdi. Roma gcn mimarisiyle gstermekteydi. Yap malzemeleri ve yapm devletin
elindeydi ve merkez kontrol ederdi. Askeri zaferler sonucu
alnan yeni topraklarda yollarn, kprlerin, su kemerleri
ve tapnaklarn inasna byk nem verildi ve Roma ehir
anlay Avrupa, Ortadou ve Afrikaya da tand. Romann
zenginlii de baheler, teraslar ve sra stunlu hollerin yer
ald villalarda grselleti. MS III. Yzylda yaanan k,
mimari projelerin durmasna ve yap malzemesinde indirgemeye gidilmesine neden oldu. En nemli yaplar olarak,
Roma Forumu, Panteon, Collessium, Carcala Hamamlar,
Titus Kemeri, Hadrianusun Villas ve Efes Celsus Ktphanesi saylabilir.
Panteon
43,3 metrelik kubbe akl Rnesans Dnemine kadar

alamayan Romadaki Panteon tapna, i meknn gcnn ne kt en nemli rneklerden biri olarak mimarlk
tarihinde zel bir yere sahiptir. Halen dnyann en byk
donatsz beton kubbesi olan ve her yl binlerce konuunu
arlayan Panteon, yedi Roma tanrsna adanmtr (Resim:
1. 21-22 ).
Resim: 1. 25
1872, Colleseum Canlandrmas; Gladyatr Dvleri, ressam Jean-Leon Gerome, Pollice
Verso, Phoneix Sanat Mzesi.
Collesseum
MS 69 ylnda kargaa iinde olan Romada halk yattrmak

iin ok byk bir amfitiyatronun yapmna baland. Anfitiyatro MS80 ylnda aldnda 9000 hayvan ldrlm
ve 100 gn sren enlikler yaplmtr. 50000 izleyici kapasiteli Collesseum gnmzdeki stadyumlar iin de bir model
olmaya devam etmektedir. nsanlar ve hayvanlar, insanlarla
insanlar arasndaki dvlere sahne olmu, deniz sava gsterileri amal olarak ii suyla doldurulmutur. 1749 ylnda
Papa binann burada len ilk Hristiyanlarn ansna bir tapnak olarak korunmasn istemitir (Resim: 1. 24-25).
MS 69-80; Collesseumun yapsal kesiti.
Resim: 1. 24
MS 69-80, Colleseum; Hayvan ve insan dvleri, mehur sava canlandrmalar yapld bir
arenadr.
MS 312
Constantin mparator
olur ve Hristiyanl
kabul eder.
Bazilikal Kiliseler
Dnemi
MS 118 - 134, Hadrianusun

Villas; Otuz binadan oluan
bir villa saraydr. Pek ok tiyatro
tapnak, ktphane ve ynetim
odas bulunur.
MS 110
MS 118
MS 110-135
Efes Celsus Ktphanesi;
Zamannda 14 000 kadar kitaba ev
sahiplii yapt dnlmektedir.
MS 200
MS 200-250
Teotihuacan, bugnk
Meksika. Aztek
kltr gne ve ay
tapnaklar ina edildi.
MS 230
MS 230
Hristiyanlk Ev Kilise Dnemi
Gizli badet
MS 312
12
Grsel Kltr
Bizans Mimarl
Roma mparatoru Konstantin 312de Hiristiyanl kabul
etti ve sonradan Batdaki siyasal durumun bozulmasyla
mparatorluk bakentini douya kaydrd. 330 ylnda tm
idare tekilatn tad Konstantinapolis olarak adlandrlan ehri, yani stanbulu yeni yaplar ve kiliselerle donatt,
kendisini de sann yeryzndeki vekili olarak tanmlad.
Kamusal toplantlar iin kullanlan bazilika, hem ilevsel
hem de simgesel adan cemaat birlikteliine olanak verecek ekilde dntrld.
Dier nemli yap tipi ise yuvarlak, kare ya da sekizgen
olabilen merkezi planl ant mezar yaplaryd. Bunlar yine
Hristiyan mozoleleri ya da vaftizhaneleri olarak kullanld,
kilise mimarisinde de etkin oldu. Batda bazilikal kiliseler
yaplrken, douda merkezi planl kiliseler yaplyordu
(rnek: Romadaki erken St. Peter bazilikas). Drdnc
yzyln bandan itibaren erken dnem manastrlar
olutu, altnc yzyln banda Avrupada bilinen manastrlar dnemi balad ve buralarda dini metinler sonraki
dnemler iin korundu. Daha sonraki nemli dnem
ise Ayasofyann yapld, kilise mimarisinin ve Roma
hukukunun sistemletirildii Justinyen dnemidir.
532-537; Ayasofya;1204de Hallar

yznden ok byk zarar gren bina, sonra
da pek ok onarm geirmitir. Bugn mze
olan yapya stanbulun fethi olan 1453ten
sonra minareler eklenmi, mozaiklerin st
svanarak yap camiye evrilmitir.
Resim: 1. 27
Ayasofya
Resim: 1. 26
532-537, Ayasofya; Dnya ahaserlerinden biri olarak her yl binlerce konuunu arlamaktadr.
532- 537 yllar arasnda yaplan Ayasofya, kubbeli

Roma yaplarnn merkezi yapsyla, Roma bazilikasnn
dorusal odan birletirmesi asndan ok nemlidir.
Teorik geometri almalar yapan iki filozof Anthemios ve
Isidoros grevlendirildii, mozaikleri ve mermerleriyle de
zelleen yapnn, kubbesinin gkyznden bir iple aslm
gibi durduu, dnemin tarihisi tarafndan da yazlmtr.
Cesaretli strktr ve yapm srasndaki acelecilik nedeniyle
563teki bir depremde yklan kubbe, bugnk haline getirilmi ve duvarlar da glendirilmitir (Resim: 1. 26-27).
M 537
Aya Sofyann inaas
tamamland.
MS 395
MS 395
Roma mparatorluu dou ve bat
olarak ikiye blnd
MS 537
MS 571
MS 571
Hz. Muhammedin douu
MS 610
MS 610-632
Kuran- Kerimin indirilii..
MS 762
MS 762
Badat ehri kuruldu
(Abbasiler Dnemi)
13
Erken slam Mimarl
Anadoluya girilmesinden sonra

Seluklular, medrese yapmna ve din
eitimine nem verdiler. Ulu camiiler,
ticaret yollar zerinde kervansaraylar
yapld. Anadolu Seluklular zamannda
XIII. yy sonlarna kadar bu devam etti
ve camilerin byk blm ok ayakl
ulu cami tipinde yapld. Bu dnemden
en zel yap, 1229 tarihli Divrii Ulu
Camii ve ifahanesidir. Anadolunun
Trklemesi devam ederken, Hristiyan
halklarn miras ve Seluklu sanatnn
kaynamas, Osmanl mimarlnn
zgn slubunu hazrlamtr.
Hz. Muhammed araclyla indirilmi

olan Kuran n tanmlad ibadet ve tm
bunlar erevesindeki kltrel almlara
olanak verecek mimari eserler olan camiler, medreseler, trbeler, saraylar, kervansaraylar ve hamamlar, VII. yzyldan ba- Resim: 1. 28
layarak ina edilmitir. Hz. Muhammedin 687- 692 Kubbets Sahra; Kuds, lk slam antdr.
Medinedeki evinin bitiiindeki yksek Kutsal kayay rtmek ve bir tavaf mekn oluturmak
kerpi duvarlarla evrili avlu, slamiyeti iin sekizgen planl olarak Emevi halifelii zamannda
ina edilmitir.
anlatt ilk ibadet mekn ve gelecein
cami planlarnn ana hatlarn belirleyen
dzen olarak kabul edilmektedir.
slamiyet ilk zamanlarda batda Suriye, Msr ve
Tunusa, douya ve Orta Asyaya kadar ula, bir yzyl
iinde batda spanya, douda da in snrna dayand.
Hz. Muhammedten ve drt halifeden sonra halifelik farkl
dnemlerde farkl kavimlere geti ve Kuds, am, Badat,
Isfahan ve Anadoluda kendini mimaride gsterdi. Emeviler
660 ylnda am bakent kabul edip, ulu camilerin dayankl
malzemelerle yapmn, kubbe, tonoz ve kemer tekniklerin
kullanm balattlar, Kudsde Kubbets Sahra, Mescid-i
Aksa ve meyye Camiini yaptlar. Daha sonra Abbasiler
zamanndan Samarra Ulu Camiini, Emevilerin spanya yani
Endls hkimiyetinden Kurtuba Camii, randa Seluklu
devrinden de Isfahan Camii ya da dier adyla Mescid-i
Cuma erken dnem nemli dini yaplarndan saylabilir.
nsan ve hayvan tasvirine getirilen yasak slam sanatnn
Resim: 1. 30
Avrupadan ok daha farkl bir ynde gelimesine neden
oldu. Tekrarlamal, geometrik ve iekli formlar kullanld 970-972, El Ezher Camii; Kahire, Msr. Fatimi halifelii dneminde yaplan cami ve
medresesine sonrasnda da yeni blmler eklendi. e
ve hat sanat geliti (Resim: 1. 28-29-30-31).
Resim: 1. 29
MS 790
MS 790 - 1140, Ortaa
Romanesk Dnem;
Hristiyanln Ykselii,
Kilise Mimarisi ve Manastrlar
852; Samara Ulu Camii; teki adyla

Mtevekkiliye Camii, slam dnyasnn en byk
cami yaplarndan biridir. 150.000 kii burada
bir arada namaz klabiliyordu. Basit mimarisi,
ilk slam cami plannn antsal ller iinde
tekrarndan ibarettir. Samarra Ulu Cami, ran.
Emevilerin yerine geen Abbasilerin yapt en
nemli yap. Bina mezapotamya geleneklerine
uygun pimi toprak malzemeden yaplmtr. En
zgn yan sarmal minaresidir. i
1038
MS 1038 - 1157
Byk Seluklu Devleti kuruldu.
786; Kurtuba Camii

(Cordoba Camii);
spanyann Cordoba
(Kurtuba) ehrinde,
ehrin ortasndan
geen Guadalquivir
(Vadil Kebir) rmann
kenarnda bulunan
Kurtuba Camii
dnyann en byk ve
en eski camilerinden
biridir. i
Resim: 1. 31
1063
MS 1063 - 1118
Pisa Katedrali ina edildi
(Romanesk Dnem
1071
MS 1071
Malazgirt Meydan Muharebesi
Byk Seluklu Hkmdar
Alparslan ve Bizans mparatoru
IV. Romen Diojen arasnda
gereklemitir. Trklere
Anadolunun kaplarn aan temsili
savatr.
14
Grsel Kltr
Gotik Mimari
Gotik slup birden bire ortaya kmad, tersine 1000li

yllarda Romanesk (790-1140) mimari ustalarnn birtakm
teknikleri kullanarak, yapsal problemlere bulduklar
zmlerle, daha nceki kltrlerden gelen elerin
kullanlmas ve senteziyle geliti, ekillendi. Matematik ve
bilimin tekrar nem kazanmasyla ve klit geometrisinin
yeniden kefedilmesiyle birlikte farkl hacimsel karmaklklar zlerek, planda ve kesitte farkllamalar saland.
Gotiin eleri olan kaburgal tonozlar, uan payandalar,
sivri kemerler, l portal ve gl pencereler sentezlenerek
yeni bir yap tipi ve dili elde edildi. Bu elerin pek ou,
dier yap ya da kltrlerde kullanlmt ama bu anlamda
bir sentez olumamt (Resim: 1. 32-33).
1163-1230, Notre
Dame de Paris; Gotik
mimarisinin en gzide
rnei olarak bilinen
Notre Dame, ayrca ilk
gotik katedrallerden
biridir ve gotik dnem
boyunca inas srmtr.
Heykellerin ve ilemeli
camlarn ortaa Roma
mimari slubundan
sonra pek grlmemi
bir dnyevilik iermesi,
natralizm akmnn
eserlerdeki ar etkisi
sebebiyledir.
Resim: 1. 32
Romanesk dnem teki dnyaya

odaklanyordu; fakat gotik uslp
imdiye ynelik bir bakn ifadesi
1333, Endls;
spanyada slamiyetin
etkileri.El Hamra
kalesi bir saraya
dntrld.
1333
Gargoyle; Bir tr
gotik mimari edir.
Oluklarda biriken
suyu tahliye etmek
amacyla kullanlrlar.
nana gre gargoyleler
gndzleri talaan,
geceleri ise canlanan
mitolojik varlklardr.
Resim: 1. 34
oldu. Skolstik retinin etkisi, yani mantn inanla

birletirilebilecei dncesi erevesinde, ideal bir
katedral yaratma prensibi, katedral tasarmnn standartlatrlmasn getirdi. Tm bunlarn yannda siyasal ve
toplumsal deiimler yaand; ulusal devlet bilici geliti ve
tek bir kltr, dil altnda toplanma istei dodu. ngiltere ve
Fransada soylular egemenliklerinin bir ksmn kaybettiler
ve merkezi yapda gl monariler ortaya kt, kentler
geliti, ticaretin gelimesi, kentsoylu ya da burjuva snf,
toplumsal dengeleri de deitirdi. Kenti kent yapan antlar
kapal manastrlar deil, ehrin yaayan katedralleri oldu.
Gotiin strktrel olarak okunabilirlii, inan ve
mantkta aklk ve saydamlk kavramlarna dayanmaktayd. Malzemenin hafifletilmesi, vitray camlardan
n mekna szlerek alnmas amaland. Ik aydnlanmay tanmlyordu ve mimarinin vazgeilmez bir esi
haline getirildi. Masif duvarlar hafifletildi ve pencereler ile
ince strktrler ne karld.
Hafifleyen duvarlar, dtan
desteklerle, uan payandalarla
salamlatrld.
Resim: 1.33
1346 - 1351
Bat Asya ve Avrupada
kara veba salgn
1346
1420 - 1908
in Pekin Ming Hanedanl
Yasak ehir
1417
1417
Brunellesschi
Florensa Katedrali Kubbesi
(lk izgisel perspektif
izimlerini yapt.)
1420
15

Resim: 1.35
Resim: 1. 39
Notre Dame Kilisesi

Resim: 1. 36
Resim: 1. 38
Notre Dame Kilisesi
Notre Dame Kilisesi Altar
Kln Katadreli
Gotik Mekanlar; Gotik mimarisinin balca eseri

katedraldir. XIII. yzylda toplum adeta btn heyecann
ve zenginliini katedral yapmaya ve sslemeye
harcamtr. Bylece ekonomi de gelimitir. Gotik
mimarinin en nemli rnekleri: Pariste bulunan Notre
Dame Katedrali, Chartres Katedrali, Reims Katedrali ve
Strasbourg Katedrali; ngilterede Salisbury Katedrali ve
talyada Milano Katedralidir.
Gotik mimari tarzi Bat Avrupada dier ozellikle dinsel
binalarda kullanlmtr. Ornegin, Fransada Saint Denis
Manastiri Basilikasi; Portekizde Batalhar Manastiri, Fransa
Avignonda Papalar Saray.
Gotik sanatnn mimarlar, arln itme kuvvetini ve
ynn tespit ederek, basky kemerlere ve fil ayaklarna
aktardlar. Bylece yapnn tamam dengeye faydal
olan elemanlara baland. Ayaklarn arl duvarlarn
zerinden kendi stlerine almasyla duvarlara vitray
Resim: 1. 37
Duomo di Milano
Notre Dame Kilisesi Plan
1453
stanbulun Fatih
Sultan Mehmet
tarafndan fethi.
1420 - 1620
Rnesans Dnemi
1452
sslemeler yapld. Cephelerde bulunan ok sayda cam ve

vitray gotik yaplarn karakteristik zelliklerinden biri oldu.
Arla tamamiyle hakim olan Gotik mimarisinde yaplar,
sanki ykselerek uuyormu gibi bir his verir.
Gotik mimari tarznn nemli zellii sivriliktir. Roma
mimarisindeki yaygn kubbeler yerine, dilimli kubbeler,
yuvarlak kemerler yerine, sivri ve birbirini kesen kemerler
kullanlmtr. Dini yaplarda aranan dier bir husus ise
byklk ve ycelik hissinin uyandrlmasdr. Pencerelerin
bol olmas, pencere camlarnn renkli olmas, atlardaki
okumsu kuleler dikkati eken dier zelliklerdir.
1452
1453
1452 - 1519
Leonardo Da Vinci dodu.
16
Grsel Kltr
Rnesans
Rnesans Dnemi Rnesans XV. yzylda talyann ticaret

yoluyla ok zenginlemi olan Floransa kentinde, gl tccar ailelerin de sanata olan desteiyle balad. Eski Yunanca
ve Latince belgelerin tekrar ortaya kmas ve evrilmesinin etkisiyle, Antik mimarlk sluplar ve kuramlar tekrar
kefedildi. Bu belgelerin en nemlisi ise Vitriviusun MS
25 ylnda yazd Mimarlk zerine On Kitap adl eseriydi. Rnesansn en nemli mimarlarndan Brunelleschi,
bu metnin bulunmasndan nce de Antik mimarlkla ilgili
aratrmalar yapyordu. Matematik ve geometrik ilkelerle
yola klp, ideal yap oranlarnn belirlenmesini ok etkileyici bulan mimar, insan her eyin ls iin baz alan
klasik yap oranlarn inceledi ve bunlarn izinde ok nemli
eserler ortaya koydu.
Bu dnemde bilimsel gzlemler ve bireysel deneyim
nem kazand ve hmanizm bir anlay olarak ykseldi.
Floransann varlkl ortam, konut mimarisine olan
ilgiyi artrd, ehir evi yani palazzo, kavramnn ortaya
kmasn salad. Floransa, Verona, Venedik ve Romann
her yerinde byk saraylar gibi din d pek ok yaplarn
Resim: 1. 41
Aziz Petrus Bazilikas

Aziz Petrus Bazilikas nn ba dndren kubbesi
1506-1626, Aziz Petrus Bazilikas (veya
San Pietro Bazilikas); Romadaki en byk
4 bazilikadan (St.John Lateran Bazilikas, San
Pietro Bazilikas, Santa Maria Maggiore Bazilikas,
St.Paul duvarn dnda Bazilikas) ikincisidir.
Vatikandaki en gze arpan binadr. Kubbesi ile
Romann siluetindeki en nemli paralardan biridir.
Hristiyanln en byk kilisesidir. 23,000 m (2,3
ha) arazi zerine kuruludur. 60,000 kiilik kapasitesi
vardr. stanbulun Fethinden sonra, Kzlelmann,
Romada bulunan Saint-Pierre Kilisesinin
mihrabndaki altn top olduu ileri srlmtr.
Resim: 1. 40
1506-1626, Aziz Petrus Bazilikas, Roma (veya San Pietro Bazilikas); Kubbesi
Michelangelo tarafndan tasarlanmtr.
1492
Kristof Kolomb
Amerika keif gezisi
iin yola kt.
1465-1478
1465-1487
Topkap Saray ina
edildi, stanbul.
1492
17
yannda, merkezi planl ve byk dini yaplar ina edildi.

ok ssl kr evleri yapld. Antik dnem uslplar Rnesans
kent planlamasnda da etkili oldu. Varlkl aileler, kapsaml
yapm projelerinin sahibi olup, ehrin tasarmnda da
etkin oldular. Brunelleschi, Alberti, Palladio, Bramante,
Sangallo, Michelangelo, Rafael, gibi sanat ve mimarlar,
nemli eserler vermi ve Rnesansn geliiminde etkin
olmulardr. talyada balayan Rnesans akm, Avrupann
pek ok blgesini etkilemi, ngiltere, Almanya, Polonya,
spanya ve Fransada da etkin olmutur. Bu arada Avrupada
kilise mimarisinin yannda bir yandan da soylu aile konutu
olan ato yap tipi olarak ykseli gsteriyordu.
Resim: 1. 42
1420-1436 Santa Maria del Fiore Katedreli, Floransa, talya

Resim: 1. 43
1567-1580 La Rotunda-Villa Carpa, mimar Palladio

Resim: 1. 44
Rnesansa Damgasn Vuranlar
1377-1446, Brunelleschi, Rnesans mimarisinde nc konumundayd. Floransadaki

Santa Maria del Fiore Katedraline i ie iki
kabuktan oluan, tayc kaburgalar gizli bir kubbe tasarlad. Bilinen ilk dorusal
perspektif izimini yapt ve serbest perspektifin de ncs oldu.
1404-1472, Alberti, mimarlkta daha sonra
kullanlan merkezi perspektifi bulan olarak
kabul edilmektedir. Resmin mimarlk iin
temel olarak kabul edilmesini savunduu
eseri De Picturay 1436da, yap ideallerini
aklad De Re Aedificatoriay da 1950de
yaymlamtr. Kilise ve saraylar sonraki
kuaklara ilham kayna olmutur, neoklasik ve barok uslbu etkilemitir.
1475-1564, Michelangelo, Rnesans mimarlna byk katklar olan devrimci
bir dahi olarak tanmlanmaktadr. Medici
ailesine pek ok mimari yap tasarlad ve
ina etti. Romadaki St. Pietronun kubbesini, Bramentenin de planlarn baz alarak
ok ihtiaml bir ekilde tasarlad, mekann
dzenini de buna gre kurgulad. Manyerist
ve barok tarzlarn elerinin habercisi olan
uygulamalar yapt.
1508-1580, Palladio, en nemli Rnesans
mimar ve kuramcs saylmaktadr. Villa
mimarisinde yeni kurallar ortaya koymu
ve tm dnyada mimarlar etkilemitir.1570 de Four Books of Architecture
yaymlar. Oran, simetri ve antik elemanlara
gnderme yapan ve yeniden yorumlayan
kendine has bir uslp gelitirmitir. Ayrca,
kullancnn ihtiyacn karlayan bir mekn
tasarm ortaya koymay baarmtr.
1560 Villa Barbaro, mimar Palladio

1530 - 1707
Babr mparatorluu.
Hindu ve slami yap geleneklerini
birletirdi.
1515
1515
Rafael St. Pietro Bazilikasnn
ustaba olur. Ressam ve Mimar
Villa Madama tasarm bir efsane
haline geldi.
1520
1530
1520 - 1566
Kanuni Sultan Sleymann
iktidar dnemi.
1539
1539
Mimar Sinan stanbulun ba
mimar olur.
18
Grsel Kltr
Mimar Sinan
Kanuni Sultan Sleyman dneminde hem Osmanl

mparatorluunda hem de sanat ve mimaride byk gelimeler yaand. Mimar Sinan da bu dnemdeki yaplarn en
nemlilerine imzasn atm, mimari dehasn bu dnemde
gstermitir. Yenieri olan Sinan, Kanuni Sultan Sleymann
1533teki ran Seferi srasnda Van Glnde kar sahile gitmek iin iki haftada adet kadrga yapp donatmasyla ne
kt. Yenieri Oca nda kendisine yksek itibarl HasekiSelimiye Camii
Resim: 1. 45
1569-1575. Edirne. Selimiye Camii ve
Klliyesi: Mimar Sinann bayapt olan
camii, sekiz ayaa oturtulan byk kubbesiyle
ok etkileyici bir i mekna sahiptir. Selimiye
Camiindeki oranlar, cami ktlesiyle minarenin
konumu ve ykseklii arasndaki ilikiler hibir
camide olmad kadar iyi kurulmutur. ini
panolar, mermer minberi mezzin mahfilinin
kalem ileri ve kaplar ile de ok zelliklidir.
lik rtbesi verildi ve daha sonra pek ok sefere katld, pek

ok farkl corafyada, farkl kltrleri ve eserleri inceledi.
Karabodan Seferinde ordunun Prut Nehrini gemesi iin
kpr yaplmasna karar verilip, kpr kurulamadnda da
Sinan bu grevi stlenerek baaryla stesinden geldi. 1538
kpr baarsndan hemen sonra, 49 yanda stanbula ba
mimar olarak atand. Atanmadan nce de yapt Husreviye
Klliyesi- Halep, oban Mustafa Klliyesi- Gebze ve stanbul
Haseki Klliyesi nemli yaplarndan saylmaktadr.
Mimar Sinann Mimarba olduktan sonra verdii
byk eser, onun sanatnn gelimesini gsteren basamaklardr. Bunlardan birincisi, stanbul ehzade Camii
ve Klliyesi olup, drt yarm kubbenin ortasnda merkezi
bir kubbe dzeninde ina edilen camii, daha sonra yaplan
btn camilere de rnek olmutur.
Mimar Sinann stanbuldaki en muhteem eseri ise kendisinin kalfalk dnemi dedii 1550-1557 yllar arasnda
tamamlanan Sleymaniye Camiidir. Ustalk eseri olarak
tanmlad en byk eseri ise, 86 yanda yapt Edirne,
Selimiye Camiidir (1575), (Resim: 1. 45-46-49-50).
Mimar Sinan, Mimarba olduu srece sadece camii
yapmad, ayn zamanda eski yaplarn restorasyon almalarn da stlendi. Bunlarn en nemlisi olan Ayasofyann
1573te kubbesini onararak evresine, takviyeli duvarlar
yapt ve eserin salam olarak bu gnlere ulamasn salad.
ehrin dier kararlarnda da etkin rol oynad ve caddelerinin genilii, evlerin yapm ve lamlarn balanmasyla
ilgilendi. Sokaklarn darl sebebiyle ortaya kan yangn
tehlikesine dikkat ekip bu hususta ferman yaynlatt.
Kendi yapt Bykekmece Kprs zerinde kazl olan
El-fakiru l-Hakir Ser Mimaran Hassa, (Deersiz ve muhta
kul, Saray zel mimarlarnn bakan) mhr ise tm yapma
ve yaratma gcne ramen ne kadar mtevaz bir kiilikte
olduunu da yanstmaktadr. Mimar Sinan yaamnda,
padiah dneminde 92 camii, 52 mescit, 57 medrese, 7
darl-kurra, 22 trbe, 17 imaret, 3 darifa (hastane), 5
suyolu, 8 kpr, 20 kervansaray, 36 saray, 8 mahzen ve 48 de
hamam olmak zere 375 eser vermitir
1570
Palladio
Mimarln Drt
Kitabn yaynlar.
Resim: 1. 46
1570
19
1544-1548, ehzade Camii ve Klliyesi: Kare plan zerine

kurulan drt yarm kubbe ve bir byk kubbe ana mekan
rter. Yarm kubbeler drt byk fil aya denen byk ve
kaln kolonlar zerine oturtularak merkezi kubbeyi desteklemektedir.
1551-1558, Sleymaniye Camii ve Klliyesi: Sleymaniye sadece ibadethane deil ayn zamanda kltrel
bir merkezdir. Drt dayanaa oturan bir tam iki yarm
kubbeli camilerin iinde en by de bu camiidir.
Ayasofyay geme arzusu ile ayn emay kullanm olan
Sinan oranlar, tayc sistemin rasyonellii asndan
Sleymaniyeyi ondan stn bir yere oturtmaktadr.
1569-1575. Edirne. Selimiye Camii ve Klliyesi: Mimar
Sinann bayapt olan camii, sekiz ayaa oturtulan byk
kubbesiyle ok etkileyici bir i mekna sahiptir. Selimiye
Camiindeki oranlar, cami ktlesiyle minarenin konumu ve
ykseklii arasndaki ilikiler hibir camide olmad kadar
iyi kurulmutur. ini panolar, mermer minberi mezzin
mahfilinin kalem ileri ve kaplar ile de ok zelliklidir.
Resim: 1. 49
Resim: 1. 47
Sleymaniyenin byleyici i mekan
Resim: 1. 50
Zerafetiyle Byleyen Mihrimah Sultan Camii

Resim: 1.48
Koca Sinan: Dnemin byk sanat

ve mhendisi, Sinann yandaki
minyatrde Bamimarolarak
resimlendii dnlmektedir. Krmz
alan iindeki figr). i
Edirne, Selimiye Camii kubbesi
1596-1650, Ren Descartes; Fransz matematiki,

bilimadam ve filozof dodu. Bat dncesinin son
yzyllardaki en nemli dnrlerinden biri kabul
edilen Descartes, 1628den itibaren, 15 yl sren geziler,
savalar ve servenlerden sonra yerletii Hollandada,
bat dncesini altst eden bir felsefe sistemi kurdu.
1571
1596
1571, nebaht Deniz Muharebesi; 7 Ekim 1571
tarihinde Osmanl Devleti ile Hal donanmalar arasnda,
Korint Kstanda, nebaht yaknlarnda yaplan deniz
muharebesidir. Osmanl kaynaklar, bu muhaberenin
adn Sngn olarak yazar. spanyol yazar Cervantes bu
savata elinden ve gsnden yaralanmtr.
20
Grsel Kltr
Ssleme ve Yanlsamann Birliktelii:

Barok
Resim: 1. 52
Manyerizm* akmndan doan ve talyada gelien barok slup, algda yanlsama ve farkllk yaratarak, gzlemciyi ar
sslemeyle ve dinamizm ile etkilemeyi amalyordu. Barok
kelimesi kken olarak Portekiz dilindeki Baroccodan gelir
ve eri br inci anlamnda kullanlr. Rnesansta manyeristlerin klasik sluplardan ksmen yararlanmasna karn,
barok dnemde klasiin ll sisteminden ok uzaklald gzlenir.
1638-1641 San Carlo alle

Quattro Fontane, Borromini,
Roma.
Versay Saray
Resim: 1. 51
Versay Saray
Mimar Borromini
akmn arkasnda Katolik kilisesinin, Protestanln ve

ykselen hmanizm anlaylarnn karsnda otoritesini
yeniden kazanma niyeti yatmaktayd. Fakat Barok, kilise
etkisinde balasa da, Avrupann XVII. ve XVIII. yzyldaki
stn mimari slubu haline geldi; hayatn dier alanlarn
etkiledi ve yayld. Dnemin nemli mimarlarndan Bernini
ve Borromini sanat ve mimarlk tarihine geen barok dnem
isimlerdendir (Resim: 1. 51-52).
Mimar Louis Le Vau ve baheci Andr Le Ntre
tarafndan yaplan Versailles Saray, Fransz Barok mimarisinin en tipik rneklerindendir (Resim: 1. 53).
Cathedra Peter (St. Peterin Taht, St. Peter Bazilikas, Vatikan.

1657-1666,Cathedra Peter; Mimar Bernininin tasarm olan taht blm Barok karakterde
ina edilmi tipik eserlerden biridir.
Mimarideki dinamik izgiler ve yzeylerdeki oyunlar,

sanat ve mimarinin birleerek k, renk ve doku asndan
yanlsamalar yaratmasyla geliti. meknda detaylar
zerinde younlalrken, dta meknda, i ve d bkey
yzeyler oluturuldu. Pencere ve kaplar karmak ekillerde
talandrld, elenkler, vazolar, kupalar, kabartmalar ve
kvrmlar bezemede kullanld. Cephelere gmme ayaklar,
ilevsiz ve kolonlar yerletirildi. Hayranlk, eziklik ve
aknlk yaratmak amacyla mimarlk, mzik, resim ve
heykel etkileyici temalar altnda birletirildi. Esasnda bu
1678,Versay
Saray (ya
da Versailles
Saray); Sarayn
i mekan , Barok
Mimarinin btn
zelliklerini
bnyesinde
barndrr. i
Resim: 1. 53
Versay Saray Aynalar Galerisi
1630 - 1635
Ta Mahal, Hindistan.
Mool mparatoru ah
Cihan, Ta Mahali en sevdii
karsnn trbesi olarak
yaptrd.
1630
1633
1660
XIV. Louis bir av kk
olan Versay saray haline
getirmitir. Resimde
giyimdeki barok etkileri
grebiliriz.
1660
1624 - 1633
St Peter Kilisesi sunak alann
tanmlayan Bronz Baldaken
mimar Bernini tarafndan
tasarland.
21
1656-1667, Muhteem Vatican Meydan ;

Aziz Petrus Bazilikasnn nnde yer alan meydan
Bernini tarafndan Barok slupta dzenlenmitir.
i
Resim: 1. 54
1715-1737, Karlskirche; Viyanada, Johann

Fischer von erlach tarafndan italyan kardinal carlo
borromeoya ithafen yaplan barok rokoko tarz
kilise. st. charles kilisesi olarak da bilinir. f
Resim: 1. 56
San Pietro Meydan
Karlskirche
Akp Giden Kvrml Formlarn ncelikli

Zenginlii: Rokoko
Resim: 1. 57
Ge dneminde talyann snrlarn aan Barok slup

Amerikaya kadar ulat, pek ok yerde farkl slup varyasyonlar gelitirildi, mimari daha da gsterili bir hal ald.
Rokoko tarz ise Fransada ortaya kt ve barok slubun en
ssl dzeyine dnt. Adn kvrml midye kabuu ekilli
formlardan alan Rokoko, kiliselerde ve saraylarda arlkl
olarak kullanld, mzik, mobilya ve sanatta kendini gsterdi. Barokun sertliinin yannda ona kart olarak daha ak
renkler ve ferah bir atmosfer yaratmak amaland. Bezeme
iin ocuklar, iekler, yapraklar ve kular biiminde kvrml formlardan yararSan Pietro Meydan
lanld, pastel renkler
kullanld ve al sva
en temel dekorasyon
malzemesiydi (Resim:
1. 55-56-57).
1624, Ottobeuren
Kilisesi; Almanya, Rokokok
i mekan rnei. i
1754, Wies-Pilgrimage
Kilisesi i mekan j
Resim: 1. 55
San Pietro Meydan
1685-1750
J. Sebastian Bach
Dnyaca nl Alman
klasik mzik bestecisi
ve orgcudur. Eserleri
pek ok sanatcya k
vermitir.
1789
Fransz Devrimi
1640- 1850
Neo Klasizm, Yeni Klasikilik
Fransa, ngiltere, Almanya,
Rusya ve ABDde etkili oldu.
1640
1789
1640-1850, Yeni Klasikilik
(Neoklasisizm): Gsterili Barok ve Rokoko
nn ardndan, antik aa tekrar duyulan ilgi
artt ve XVII. ve XVIII yylarda rasyonellie
bir dn niyetiyle Neoklasisizm akm
yaygnlat. Fransada, ngiltere, Almanya,
Rusya ve Amerikada etkisini gsterdi.
1793
1678 -1741 Antonio Vivaldi;
talyan barok Klasik mzik bestecisi,
virtz kemanc ve rahip.Kzl
rahip lakabyla tannan Vivaldi, be
yzden fazla konerto bestelemitir
ve konertonun babas olarak anlr.
En bilinen eseri, Drt Mevsim
Konertosu adl eseridir.
1793
Birlemi Milletlerr Meclis
Binas Washington, DC.
William Thorntonn
yarmay kazanan projesi.
Neoklasik Dnem
22
Grsel Kltr
Endstriyel Mimari
Resim: 1. 59
1800 -1900 arasnda eitli dnem uyanlar yaand. Byk

lde erken mimari hareketler ile yabanc egzotik tarzlarn
etkisinde kalnd. an teknolojileri ve malzemeleri kendi
mimari formunu oluturmadan nce Yunan, Gotik, Romanesk tarzlarla birletirildi. Bunun yannda smrgecilik ve
dier kltrlerle olan etkileim sonucu, piramit, soan kubbe ve dikili ta gibi eler, Avrupa ve Amerikan mimarisinde
ne kt.
XVIII.yy yarsndan itibaren ise yeni endstriyel malzemelerin ve yntemlerin kamu mimarisinde younluklu
olarak kullanlmas gzlenmektedir. Avrupa'da XIX. yzyllardaki gelimelerin Avrupa'daki sermaye birikimini arttrmas yani Endstri Devrimi etkisiyle yeni malzemelerin
retilme ve datm hznn artmas inaat tekniklerinin
de byk bir ivme ile gelimesini ve ilerlemesini salad.
Toplumda ehirde yaayan burjuva snfnn gelimesi
ve ii snfnn da buna eklenmesi ile her trl retimin
ve meknsal ihtiyalarn da artmas sz konusu oldu.
Tarm toplumundan endstri toplumuna gei bu yllarda
gerekleti. Dnya fuarlar tasarm ve teknik yeniliklerin
sergilenmesi iin bir ortam oluturdu ve bu devrin antlar
yapld. zellikle demir, cam ve elik gibi yeni malzemeler
endstriyel mimarinin ykseliini salad. Mimarlar ve
mhendislerin ortaklyla ok katl modern binalarn ve
gkdelenlerin yapm gerekletirilmeye baland.
Resim: 1. 58
Eiffel Kulesi
1889, Eiffel Kulesi; Pariste yaplan 1889 Dnya
Fuar iin geici bir gsteri amacyla yaplmt.
Mhendis Gustav Eiffel ve mimar Stephen
Sauvestrenin beraber alt prefabrike kule yaklak
308 metre ve 7000 tondu ve demir malzemenin
dayankllnn ve zarafetinin yceltilmesi amacyla
tasarlanmt. Zamannda byk tartmalara neden olan
yap, bugn Parisin en nemli kentsel simgesi olarak
bilinmektedir.
Eiffel Kulesi, alan
1800 - 1900
Yunan, Gotik, Neo Rnesans,
Romanesk uyanlar mimari
slup olarak benimsendi,
Egzotizm ve Eklektisizm
belirginleti.
1800
1834
1845, Mimar
Thomas S. Stewartn
Commonwealth
niversitesi iin
tasarlad yap,
1834
lk pratik elektirik motoru
yapld. Bu asansrn
geliimini etkiledi ve ok
katl binalarn tasarmn
tetikledi.
Gustav Eiffel
23

Kristal Saray
Sainte-Genevieve Ktphanesi;
Resim: 1.60
Resim: 1. 63
Resim: 1. 61
1851, Kristal Saray; Endstrilemenin

bir ikonu olarak bilinen Kristal Saray, Joseph
Paxtonun 1851de Londrada yaplan ilk
Byk Fuar iin geici olarak ina edilmiti.
Demir ereveli, standart cam panellerden
yaplm, prefabrik paralar yerinde monte
edilmi olan ve geni bir alan kaplayan demir
kafes 34 metre yksekliindeydi. Fuarn
bitiinde skld ve baka bir yerde tekrar
kuruldu ve bir yangn sonucu yok oldu. e
Resim: 1. 62
1852
1852
III. Napolyon Hausmmana
yetki vererek ortaa
Parisinin byk blmn
ykmasna izin verdi. ehirde
byk bulvarlar ald.
1845-1850, SainteGenevieve Ktphanesi;

Fransz endstri mimar Henri
Labrouste strktrel ve estetik
amalarla dkme demiri
kulland. Metalin ilk olarak
faydac olmadan kullanld
kamu binas olarak kabul edilir.
Hem zarif hem de ilevsel bir
yapdr. e
Resim: 1. 64
Gkdelenler ve levsel
Binalar; Bir yandan simgesel
yaplar yaplrken dier
yandan da endstriyel ilevli
binalar ve yaplar kuruluyordu.
Kprler, demiryolu hangarlar,
fabrikalar ve ok katl maaza
ya da ynetim binalar tarihselci
sluptaki cephe elemanlaryla
donatlyordu. Amerikada ise
1870lerden itibaren yksek ve
gsterili yaplar ina edilmeye
baland. Gkdelenler, Gotik
Dnem katedraller gibi simgesel
olarak ykseldi. i
Gkdelenler, ABD
1851
1851, Kristal Saray; Endstrilemenin
bir ikonu olarak bilinen Kristal Saray, Joseph
Paxtonun 1851de Londrada yaplan ilk
Byk Fuar iin geici olarak ina edilmiti.
1873
1873, 80 Gnde Devr-i Alem; Jules
Vernenin nl macera roman yaynland,
Verne eserleriyle gelecek algsnn
ekillenmesinde nemli katklar salad.
24
Grsel Kltr
Antoni Gaudi
Resim: 1. 66
1900lerin banda yeni malzemelerin eski tarzlarla kullanmna kart olarak gelien ve kendi formunu bulmas
ynndeki ilevselci yaklamlarn yannda dier taraftan,
blgeselci kiisel yaklamlar da grmek mmkndr. Mimarlk tarihinde zel bir yeri olan spanyol mimar Antoni
Gaudinin, yaplarndaki estetik ve zgnlk her zaman ne
kmaktadr. Art Nouveauya paralel olarak doann yapsal
mantyla ilgilenen Gaudi, kendi kiisel tarzn yaratm ve
yaplarnda, ta, beton, elik ve seramii etkileyici bir ekilde kullanmtr. En nemli yaptlar Barcelonadaki Sagrada
Familia 1883-, Park Guell, 1900-1914 ve Casa Milla, 19061910dr (Resim: 1. 65-66-67).
Sagrada Familia: Gaudi, gotik mimarl yeniden yorumlad bu ok zel katedralde, farkl olarak payandalar
yerine eik stunlar kulland. Bu strktr sistemini tel, kum
torbalar ve adr bezinden oluturduu maketleri asarak
denedi. naat bugn halen devam etmekte olan binann
antiyesine giderken hayatn kaybeden mimar, yapnn 200
senede bitirilebileceini ngrmt (Resim: 1. 65).
Casa Milla
Resim: 1. 65
Fotoraf: Carlos Lorenzo
Park Guel
Detay
Sagrada Familla
1883-Gnmz, Sagrada Familia; zgn i ve d mekanlaryla bilinen yapnn inas halen
devam etmektedir.
Resim: 1. 67
1910 De Stijl, Rietveld,
1892 Sullivan Ornament in

Architecture makalesini
yaymlar.
1886
1892
1884-1886, zgrlk Heykeli; ABDnin New

York ehrindeki Liberty (zgrlk) adas zerinde,
ina edildii 1886 ylndan bu yana Amerikann
simgesi olan antsal heykeli ve gzlem kulesidir.
Bakrdan yaplan zgrlk Heykeli, Fransa
tarafndan kuruluunun 100. yl nedeniyle
ABDye hediye edilmitir,1884-1886 yllar
arasnda ina edilmitir.ABDnin New York
ehrindeki zgrlk Adasnda yer alr.
1900 - 1925
Erken Modernizm
Dnemi
1900
1900 - 1920
Art Nouveau Dnemi
eser veren mimarlar:Otto
Wagner, Gaudi, Victor Horta,
Olbrich, Rennie Mackintosh
1908
1908
Adolf Loos Ssleme ve Su
isimli yaptn yaynlar. Bu
modern dnem mimarlar
iin bir temel tekil eder.
25
Art Nouveau
nsan ile maddenin arasna giren endstrinin estetik gzellii yok ettii grnde olan baz sanat ve mimarlar gerekte ancak insan elinin maddeye can verebileceini savunarak, tm gelimelerin yannda farkl bir estetik yarattlar.
Farkl lkelerde farkl ekillerde ortaya kan Art Nouveau,
Jugendstil ya da Secession mimarlar, ilham ncelikle doada aramlar, bitkisel motifler, kadn figrleri, kvrlan izgileri, bitkileri ve hayvanlar kullanmlar, doann dinamik
kuvvetlerini dile getirilmeye alarak bunlar binalara, i
mekn ve mobilyaya da yanstmlardr. Gzel Sanatlar ve
Zanaatkrlar akm erevesinde, yeni teknolojiyle yapc ve
insan merkezli bir iliki kurmay amalamlardr. Demir,
metro girilerinde, yaplarn deiik blmlerinde, gnlk
yaam ara ve objelerinde hem fonksiyonel hem de ss olarak deerlendirilmitir. Akm iinde pek ok farkl slup ve
kiisel yorum ortaya kmtr. Rennie Machintosh, Gaudi,
Victor Horta, Guimard, Otto Wagner, Olbrich bunlardan bazlardr (Resim: 1. 68).
Resim: 1. 68
Art Deco
1920 ve 30lu yllarda ortaya kan akm, ilk olarak1925teki

Uluslar aras Dekoratif Sanatlar ve Modern Sanayiler
Sergisinde isimlendirildi. Art Nouveau, Bauhaus, konstrktivizm, modernizm ve futurizm akmlarndan etkilenen,
Aztek ve Msr mimarisinden ilham alan tasarmlar kendini
en ok Amerikan gkdelenlerinde ve i mekn tasarmnda
gstermitir. (Resim: 1. 69).
Resim: 1. 69
1928-1930, Crysler Binas; Art

Deco slubunda tasarlanm olan bina
Amerikan kltrnn ve New Yorkun
ikonlarndan biridir.
Victor Horta Evi

1914 Cam Ev, Philip Johnson; Cam ve eliin
yap malzemesi anlamnda konut tasarmnda
radikal olarak kullanlmas adna en zel
rneklerden olan tasarm, i ve d mekann
ilikisine de yeni bir boyut getirmitir.
1914
1919
1914-1918, I. Dnya Sava; 20. yzylda dnya
apnda yaplan iki savatan birincisi olan bu sava
binlirci insann lmesine ve toplumsal aclara sepeb
oldu. 28 Temmuz 1914 tarihinde Avrupada balam
ve dnyann drt bir yanndaki lkelerin katlmas ve
dier ktalardaki smrgelere de yaylmas nedeniyle
Dnya Sava ve Byk Sava olarak adlandrlmtr.
Drt yl sren sava, 1918 ylnda sona ermitir.
26
Grsel Kltr
Modernleme Yolunda
Eski dnem mimari akmlarn yeni malzemelerle kullanlmasn savunan dekoratif mimarinin karsnda farkl yaklamlar ortaya kt. 1892de Amerikan Modernizminin
babas saylan, elik ereveler, cephe sistemleri ve yksek
yaplarn ncs mimar Sullivann ssleme ve formu masaya yatran Mimarlkta Ssleme isimli makalesi yaymland. XX. yyn balarnda ise Viyanann tutucu eklektik ortamnda Ssleme bir sutur saptamasn yapan ve bu dnem
mimarlarna, yapy sslemeden arndrma yolunu gsteren
mimar Adolf Loos, modern erken dneme damgasn vurdu
ve yapt yaplarla da ksmen bunu destekleyen sadeleme
getirdi.
Resim: 1. 70
Peter Behrens
1909 AEG Binas, Peter Behrens; tasarmn

yapt binas dnda AEG firmasnn pek ok
rnnn tasarmnda sz sahibi olmu ve
kurumsul kimlik tasarm adna nemli bir
dnem balatmtr.
Endstri tasarmnn ncs kabul edilen, akademisyen,

mimar ve ressam olan Behrens, Mies van der Rohe, Walter Gropius ve Le Corbusier gibi an ncs mimarlar
etkiledi ve toplu retim -sanat ilikisini ele almak amacyla
Deuscher Werkbundu kurdu. Endstri tasarm disiplininin
balangc saylan ve ilerinden en nemlisi kabul edilen,
AEG projesinde uzun yllar, binalar, endstriyel rnleri,
hatta tm irket kurum kimliini tasarlad (Resim: 1. 70).
AEG aydanlk Modelleri, Peter Behrens
1923 Trkiye Cumhuriyeti ; Trkiye

Cumhuriyeti kuruldu ve lke byk bir atlm ve
dnm haraketi iine girdi.
1919
1919-1933 Bauhaus Okulu; Tasarm ve
gzel sanatlar adna nemli bir yaklam olan
Bauhaus ekol, okulun kapanmasna ramen pek
ok lkede tasarm ve gzel sanatlar anlayn
etkiledi.
1923
27
Walter Gropius - Bauhaus
Peter Behrensin rencisi olan mimar 1919 ylnda grsel

sanatlar, mimarlk ve tasarmn teknolojiyle ve toplu retim teknikleriyle olan birlikteliini savunan bir okul olan
Bauhausu kurdu. Modern tasarmn yolunu at. Kandinsky, Klee ve Albers gibi sanatlarla birlikte alt. Ama
biimin ileve uyduu binalar yaratmak ve bunu an
malzemeleri olan, betonarme, elik ve cam ve yeni tekniklerle yapabilmekti. 1924de siyasi basklarla okulu Dessauya
tand ve binalar kendisi tasarlad. Naziler okulu kapatt
iin daha sonra Amerikaya gt (Resim: 1. 71-72-73).
Resim: 1. 71
Resim: 1. 73
Fargus Fabrikas
1925 Bauhaus, Walter Gropius Almanya ve

ABDde Bauhausun
Resim: 1. 72
1925 Marcel Breuer, Wassily Koltuu;

Farkl yapm yntemleri ve malzeme olaslklarnn
sonucunda tasarlanan oturma elemanlar modern
tasarmn yeni yz olarak tasarm tarihine geti.
1925
Bauhaus Atlyeler Binas, Dessau
Konut Sorunu; Avrupada birinci ve ikinci dnya savalar

ekonomik yapnn zayflamas ve inaatlarn durmas
sonucu, konut sorununu ciddi bir biimde ortaya karmt.
Var olan konutlarn yetersizlii sonucu yeni zmler
arand ve ucuz maliyetli toplu konut zmleri oluturuldu
ve bunlarn hzla inasna giriildi. Bunlarn yannda
zel konutlarn inas Avrupa ve Amerikada devam etti,
dnemin nemli mimarlar nemli projelere imza att.
1931 Empire States Binas; New Yorkun Art

Deco en nemli gkdeleni olan bina
1927
1927 Ankarann mar; Yeni
Cuhhuriyetin yz olacak olan bakent
Ankarann hzl bir biimde inasna
baland. Atatrkn ynlendirmesiyle yurt
dndan nl tasarmclar bu projede grev
ald. Yeni bir mimari dil gelitirmek amacyla
pek ok yabanc mimar alt.
1931
28
Grsel Kltr
Frank Lloyd Wright

92 yllk hayatnn 72 yln mimarlk yaparak geiren ve
Amerikan mimarisinin vazgeilmez simgesi olmu olan
Wright, erken dnem yaplarnda organik yaklam seerken, doal evresine, balamna uygun ve yatayda gelien
yaplar yapyordu. Ona gre XX. yzyln mimarisi eskiyi
taklit etmemeli, modern malzeme ve yeni teknolojilerle an yanstmalyd. Binalarnn standartlarn insan oluturuyordu. Ssleme yerine, meknlarn akmasndan farkl
ilikiler yaratmakla urat. 1914-1936da daha farkl bir tarza yneldi ve dnemin eletirilerine kar en nemli yaptlarndan biri olan elale Evini bir cevap niteliinde ortaya
koydu. Dier nemli yaptlarndan, Unity Temple, Robie Evi
ve son olarak farkl bir yapda olan New York Gugenheim
Mzesi saylabilir (Resim: 1. 75).
elale Ev (Falling Water) Bugn bir mze olan, 1935te
Pensilvanyada yaplan, dikey elemanlara taklm, st ste
yatay betonarme platformlardan bir elalenin stnde ina
edilen ev, daha ncesi olmayan bir anlayla tasarlanmtr.
Birbirine akan mekanlardan oluan i mekan anlayyla, elalenin stnde topik ve ustaca konumlandrlm, doa ile
insann zel bir bulumasdr (Resim: 1. 74-76).
Resim: 1. 74
1959 Guggenheim Mzesi, New York;

Geleneksel mze mimarlndan btnyle
farkl bir anlay sergileyen binann ktlesini,
yukar doru alarak ykselen beyaz renkli
betondan yaln grnl bir sarmal bant
oluturur. mekanda ise sarmal bir rampa alt
kat yksekliine ular. ve ortasndaki st boluk
paslanmaz elikten bir konstrksiyonu olan cam
bir kubbeyle rtlmtr.
Resim: 1. 75
Guggenheim Mzesi, New York

Resim: 1. 76
elale Evi
elale Evi
1935
1935
Ankara Gar Binas, ekip
Akaln, Erken Cumhuriyet
Dnemi Mimarisi.
1944 - 1953
Antkabirin inasna
baland. Mimar Emin Onat,
ve Ahmet Orhan Arda.
1944
1945
1945, II. Dnya Sava sona erdi; Avrupann ve
Japonyann direkt etkilendii, bir insanlk dram
olan sava sona erdi. Sava srasnda zgrlkler
lkesi ABDye g eden mimarlar, dn insanlar
ve bilim adamlar, Amerikann byk bir ivme ile
gelimesine katkda bulundular. Amerikada mimarlk
adna ilklerin denendii bir ortam oluturularak,
Amerikan kltrnn ikonlar yaratld.
29
Le Corbusier
Resim: 1. 79
Ayn zamanda; ehir plancs, ressam,

heykeltra, yazar ve mobilya tasarmcs olan Le Corbusier, 1927de tanmlad yeni bir mimarlk iin be noktada
mimariye ve forma bakn detayl bir
ekilde aklamaktayd. Betonarmenin savunucusu olan mimar, bu yapm teknolojisi ve strktrel kurguyla,
serbest plan ve cephe ilkesini ortaya
koydu. Bylelikle en iyi rneini Vil- Resim: 1. 77
la Savoyeda grebileceimiz ekilde
yapnn zemini dolam iin boaltlyor
ve yapy pilotiler zerinde ykseltiyordu ve dz atda at
baheleri oluturulabiliyordu. Evin yaam iin bir makine
olduunu sylemiyle tannan mimar, yeni konut zmleri
ve ideolojik ehir planlar yapt (Resim: 1. 79).
Tm dnyada etkin olan, uluslararas slubu tanmlayan tm eleri mimarisinde kulland. Dz atl,
ince kolonlarda ykselen binalar ve erit pencere gibi ortak
elemanlaryla ayrt edilen tarz, bezemeden de tamamen
kanr. Son dnemlerinde 1954de tamamlanan yapt
Ronchamp apelinde nceki binalarndan tamamen farkl,
zeli ve tek olan bulma yolunda iirsel bir yap kurgusu
oluturdu (Resim: 1. 78-80).
Villa Savoye
Resim: 1. 78
Ronchamp apeli
1954- 1960, anakkale ehitleri Ant;

I. Dnya Sava srasnda anakkale Savalarnda
hayatn kaybeden 253.000 Trk askerin ansna
yaptrlan Ant iin 1944 ylnda yaplan yarmay
mimar Doan Erginba, smail Utkular ve
mhendis Erturul Barlann projelendirdii eser
kazand. Finansal nedenlerden dolay yapm
birka defa durdurulan yap 1960 ylnda ald.
1960
Resim: 1. 80
Modulor; Le Corbusierin ortalama insan

lleri ve altn orandan faydalanarak
gelitirdii ve tasarmlarnda baz ald -modl
sistemi- olarak tanmlanabilir. Elini kaldrm
bir adam izimi olan modlora gre: gbek
deliinin yerden ykseklii 113 cm, insan
boyu 183 cm, elini havaya kaldrm insan
boyu ise 226 cmdir..
30
Grsel Kltr
1945 Sonras
II. Dnya Sava ardndan binalarn inasnda kullanlan
baskn modernist tavr, bezemeden arnm, ilevselci felsefenin nderliinde minimalist bir yaklam getirdi. Savatan sonra Avrupann yeniden inas adna mimarlara ok
i dyordu. Sava srasnda Avrupadan Amerikaya gen
mimarlar da oradaki gl ekonomi ve zgrlk ortamnda
zgn eserler verdiler ve tm dnyay etkilediler. Bir yandan
yksek binalar ina edilirken, dier yandan da blgeselci tutumlar da devam ediyordu.
Uluslararas Sergi, Barselona Pavyonu: 1929de

yaplan bina sergiden sonra ykld; fakat daha sonra tekrar
ina edildi. Bir ikon haline gelen bina, i ve d arasnda ve
ite farkl meknsal deneyimler nermektedir (Resim: 1.
82-86).
1954-58 Seagram Binas: Uluslararas slubun en
belirgin simgesi olan bina, irket mimarisi iin byk bir
ablon oldu (Resim: 1. 85).
Mies van der Rohe
Less is more, az olan, oktur deyiinin sahibi ve

Bauhausun son yneticisi olan Mies, bu deie uygun gelitirdii mimari slubuyla, Amerikan ehirlerinin geliimini
byk lde etkileyecek mimariye yn
verdi ve tm dnyada uluslararas slubun
yaylmas adna nc oldu. elik iskeletler
ve camn mimarideki stnl, i ve d
mekan arasndaki ilikiyi de farkllatrd.
ehirleri zellikle ticaret merkezlerinin
geliimini etkiledi; yaplarnn daha kt
yorumlar oalarak ehir merkezlerinde
uyguland (Resim: 1. 81-83-85.)
Resim: 1. 83
Resim: 1. 84
Resim: 1. 85
Barcelona Pavyonu
Resim: 1. 81
Resim: 1. 82
Resim: 1.86
Barcelona Pavyonu
1973, Sidney Opera Binas; Danimarkal
nl mimar Jorn Utzon bu eseriyle 2003 Pritzker
Mimarlk dln kazanmtr.UNESCO dnya
kltr mirasna eklenen bina, iirsel ve simgesel
yaklamyla mimarln geldii farkl bir noktay
iaretlemekteydi. Benzersiz ats 67 m ye kadar
ykselir ve sveten getirilmi 1.056.000 adet
beyaz seramik fayansla bezenmitir. 588 adet
beton ayak, yerin25m kadar derinine inerek
yaklak 160.000 ton arlndaki yapy tarlar..
1969
1969, Ay Yolculuu; Neil
Amstrong insanlk tarihinde bir ilki
gerekletirerek Aya ayak bast.
1970
1973
1970, Dnya Ticaret Merkezi; New Yorkta
ikiz kuleler olarak anlan yap tamamlanarak
hizmete ald. En st katndaki, mthi New
York panoramas nsunan Restoran ok nlyd.
Danimarkal nl mimar Jrn Utzon bu eseriyle
2003 Pritzker Mimarlk dln kazanmtr.
UNESCO dnya kltr mirasna eklenmitir.
31
Postmodern Yaklamlar
Resim: 1. 87
Resim: 1. 88
Resim: 1. 89
Salk Enstits, Kaliforniya
Modernist yaklamlarn sslemeyi biimden uzaklatrmasna bir tepki olarak, mimarlar tarihe dn yaayarak
yeni estetik deneyleri yapmaya baladlar. Bylece tarih yeni
fikirleri beslemek iin bir zemin oldu ve tarihten dn alnan eler, stunlar, dekoratif ele allar, yaplar, yeni sluplarda kendini var etti. Bu dnemde, Venturi, Mies van der
Rohenin az oktur yaklamna kar az skcdr kar
tezini ne srd ve postmodernizm nktenin, sslemenin
ve gndermenin geri dn oldu. Micheal Graves, Robert
Venturi gibi Amerikal mimarlar yeni an hz iinde farkl bir algsal yap kurguladlar ve uluslararas sluba kar
bir durula, tarihle diyaloa girdiler. Graves, Aldo Rossi,
Venturi, Bofill gibi mimarlarn yapklar bu slubun farkl
almlar izgisinde deerlendirilmektedir.
Milli Parlamento Binas, Banglade
Louis Kahn
Bir sanat yapt, bize insann yaptn doa yapamaz

diyendir diyen Kahn, yaplarn zaman d olarak
konumlandrm ve az saydaki eserleri ile yzylnn en
destans mimarisini ortaya koymutur. Ayn zamanda
mimarlk profesr olarak grev yapm olan Kahn,
Msr ve Yunanistandaki erken dnem
mimarlk yaptlarn da grdkten sonra
modernizm izgisinden ayr kendi zgn
yaklamn oluturmutur. Mimarn
Hindistanda da ina edilen yaplar
mevcuttur (Resim: 1. 87-88-89).
Resim: 1. 90
1982,1987 Portland Binas ve Dolphin

Walk Disney Tatil Beldesi, Mimar
Micheal Graves tarafndan tasarlanan binalar
postmodern dile rnek olarak tanmlanabilir.
Brtalizm; Ad ham betondan gelen

slup, binann ilevsel paralarnn
okunmas ve betonun formdaki
stnln ortaya koyan, brt
formun okutulduu, dik al formlarn
egemenliinde, aklc bir ele altr.
zellikle niversite kampus binalarnda
younluklu olarak kullanlmtr.
1982
Hi-Tech Mimari;
Ge modernizm ya da strktrel
ekspresyonizm olarak da kabul edilen
ilevsel felsefeye bal kalan, ileri endstri
ve teknolojinin mimarisi olarak bilinir.
Bina teknolojinin bir gsterisi haline gelir.
1982-1989, in Bankas, Hong Kong;

Mimar IM Pei tarafndan tasarlanan bina
New Yorkta ikiz kuleler olarak anlan yap
tamamlanarak hizmete ald. En st katndaki,
mthi New York panoramas nsunan Restoran
ok nlyd. Danimarkal nl mimar Jrn
Utzon bu eseriyle 2003 Pritzker Mimarlk
dln kazanmtr.UNESCO dnya kltr
mirasna eklenmitir.
32
Grsel Kltr
Dekonstrktivizm
Eisenman, Libeskind, Zaha Hadid, Frank Gehry gibi mimarlar, boyutlu geometride yeni deneyler yaparak, mekanlar paralayarak, farkl btnler oluturmaya yneldiler.
Bambaka bir estetik peinde ve ilev d bir yapya kayan
mimaride, birbiri ile arpan dzlemler, paralanm, al
ya da erisel biimlerin deneysellii sz konusuydu. Bilgisayar teknolojilerinin yardmyla mimarlar ok daha cesaretli
binalar yapmaya giritiler.
Frank Gehry, Torontoda doan nl tasarmc ve mimar,
1947den itibaren Los Angeles, Kaliforniyada yaamaktadr.
Mimaride Dekonstrktivizmin nc uygulayclarndan biridir ve yaayan en nemli mimarlardan saylmaktadr. almalar, mimar ile tasarm ya da sanat birletiren arpc
bir rnek olarak deerlendirilmektedir pek ok ada yapya imzasn atmt. (Resim: 1. 91-92-93).
Mimarl sanat yapan Gehry, malzemeleri ve davurumcu, fark edilir formlar yeniliki bir tarzda kullanr. Mimari
tasarmda ve inasnda uzay gemileri endstrisinden alnan
yazlmlarn kullanlmasna ncelik etmitir. Gehrynin yaplar, iinde yer aldklar ortamlarla birlemek, onlar yanstmak yerine, onlar yeniden tanmlar.
Resim: 1. 93
Resim: 1. 92
Fred ve Ginger, Dans Eden Bina, Prague
Guggenheim Mzesi, Bilbao, spanya
Resim: 1. 91
Frank Gehry Sandalyesi;

Tasarmcnn 1972 ylnda
yapt bu sandalye oluklu
mukavva kullanlarak
retilmitir.
2001
2001, kiz Kulelere Saldr, 11
Eyllde kiz Kuleler yani New Yorktaki
Dnya Ticaret Merkezi iki yolcu
uann arptrlmas sonucunda
ykld. Dnya artk eskisi gibi
olmayacakt.
2002
2002, Bilgisayar Teknolojisindeki
gelimeler; Bilgisayar Programlarndaki
gelimelerin sonucunda mimarlk tasarm ve
retimi etkilendi, grselletirme alannda ok
farkl sonular ortaya kmaya balad. Akkan
formlar mimari dilde yerini ald.
33
Zaha Hadid, kendisi kabul etmese de dekonstrktif akm

iinde deerlendirilen Hadid zgn mimari tavr ile an
en aranan mimarlarndan biridir. Biim ve formu allagelmiin dnda ve dsel bir biimde kullanan mimar, ehir
planndan, i mekana ve mobilyaya kadar tasarmn tm
alanlarnda aktif olarak yer almaktadr. Tasarmlarnda bilgisayar teknolojisini her noktada kullanan mimarn bataki
tavr asimetrik keskin keleri kullanmakken, son dnem
yaplarnda daha ok organik formlardan yola kmaktadr.
nemli mimarlk dl olan Pritzkerin verildii ilk kadn
mimardr. Dsel bir estetiin peinde koan Hadid malzemenin ve formun snrlarn zorlayarak yeni deneyimler
oluturacak mekanlar ile dnyann byk kentlerinde kentsel simge haline gelen binalar tasarlamaya devam etmektedir (Resim: 1. 94-95-96-97-98-99).
Abu Dhabi Kltr Merkezi, Birleik Arap

Emirlikleri, 2007
M- Lounge
Resim: 1. 96
Resim: 1. 94
Burnham Moda Pavyonu, 2009
Resim: 1. 97
Chanel Mobil Sanat Sergisi
Resim: 1. 98
Konser Salonu, ngiltere
Resim: 1. 99
Resim: 1. 95
Mimarlk ve Moda Etkileimi, Mimarlk

pek ok sanat daln ve tasarm alann
etkilemektedir. zellikle grsel sanatlar ve moda
alannda yansmalarn youn bir ekilde grmek
mmkndr. Zaha Hadidin kendi form dnyasn
kullarak tasarlad ayakkablar da binalar kadar
ilgi ekmekte.
Nuragi ada Sanatlar, talya
34
Grsel Kltr
Yeni Almlar
XX. yy byk mimari yeniliklerin yaand bir ad ve sonuna doru, malzeme ve tasarm tekniklerinde pek ok heyecanl ve hayal edilemeyecek gelimeler yaand. Dekonstrktivizmin daha st rnekleri yaplrken, Blobiteckture
bilgisayarn olanaklaryla ve bireysel ele allarla yeni form
olaslklarn ortaya koymay salad.
Bunun yannda daha ykseye kmay amalayan
gkdelen yaplarn inasndaki yar ortam ok farkl rneklerin yaplmasn ve yarn katlanarak devam etmesini
salamaktadr. Enerji verimlilii kavram da son dnem ya-
plarnda ne kmakta, evre kayglar, pasif eneji retimi

gibi ele allarla, daha dk dzeyde enerji tketimi yapan
binalar tasarlanmas amalanmaktadr. Malzeme teknolojisinde yaanan gelimeler, ileri cam teknolojisi, karbon
fiber ve yeni plastiklerdeki aratrmalar yeni yzylda yeni
olanaklar salayacak ve yeni formlarn, yeni meknsal ilikilerin sunulduu binalar yaplmaya byk bir hzla devam
edecektir. Mimarlk tm grsel ve meknsal deneyimi ile
dneminin ruhunu yanstmay srdrmekte, insanlarn
hayatlarn etkilemektedir.
Resim: 1.103
Resim: 1. 100
Sage Gateshead, Norman Foster, 2004

Resim: 1. 102
St Mary- Axe, Ekolojik Gkdelen,

Norman Foster, 2004
Reichstag Kubbesi, Almanya, NormanFoster
Resim: 1. 101
Spacelab: Kunsthaus, Graz, Cook and Fournier,2003
2005, Allianz Arena, Mnih;

Herzog & de Meuron ikilisinin
tasarlad yap blob mimariye
bir rnektir. Yap ayn zamanda
farkl renklere brnebilir.
2005
Resim: 1. 104
35
Detay
Resim: 1. 107
2009, Burj Khalifa, Dubai; Dnyann en yksek binas,
(Resim:1. 105).
2008, Ku Yuvas, in Milli Olimpiyat Stad; Herzog &
de Meuron (Resim:1. 107).
2004-2009, in Televizyon Kulesi; Rem Koolhas
(Resim:1. 106).
2006, Denver Sanat Mzesi; Daniel Libeskind
(Resim:1. 108).
Resim: 1. 105
Resim: 1. 108
Resim: 1. 106
Yksek Yaplarn Evrimi; nsanolunun daha

ykseklere ulama ve gcn yanstma tutkusu
alarboyu artarak devam etmektedir.
36
zet
nsanolunun evresini deitirmesi ve kendine gre biimlendirmeye almas ok erken dnemlerden balam,
doann nerdii snaklarn yetersizlii, yap yapma niyetinin balangc olmutur. Konar-ger tarzda yaayan insanlar, neolitik dnemde kk apl tarma gemiler, byk nehir kenarlarna yerleerek, atalhykteki gibi toplu
yaam alanlar kurmulardr. Barnaklar dnda mezarlar
ve trensel ilevi olan antsal yaplar da yaratlm, amalar
bilinmese de, megalit ta yaplar, kalc izler brakma, doay
deitirme ve o yeri iaretleme arzusunun gstergeleri olarak bugnlere kadar gelmilerdir.
Yaznn M 3200de bulunmas sonucu tarih ncesi
dnem sona ermi, bu sayede uygarlklar hakknda daha
doru bilgilere ulalmas mmkn olmutur. M 3500den
itibaren Mezapotamya ve Msr blgelerindeki gibi,
bereketli topraklarda kltrler, uygarlklar domu, farkl
malzemelerle ve yapm teknikleri kullanlarak, antsal ya da
barnma amal dayankl yaplar ina edilmitir. Ziguratlar
ve piramitler bu dnemin en nemli antsal yaplar olarak
ne kmaktadrlar.
Kamusal ve kutsal mimarisi ve tasarlanm ehirleriyle
Yunan Uygarl Msr, Minos ve Miken uygarlklarndan
etkilenmi, bu sentezin sonucunda da soylu bir mimari
uslba ulamlardr. Yunan mimarlar klasik dzenler
olarak bilinen ve doadan esinlenen bir ideal yap oranlar
sistemi gelitirmilerdir. Romallar ise kemer, tonoz ve
kubbe yapm tekniklerin alt yapsn alarak gelitirmiler,
beton karmnda yeni teknikler uygulamlardr. Roma
mimarisi, Yunan mimarisinin tersine boluun, i ve d
meknn mimarisi olarak anlmtr. Roma mparatoru
Konstantinin Hiristiyanl kabul etmesi ve Batdaki siyasal
durumun bozulmas sonucunda mparatorluk bakentini
douya kaydrarak Konstantinapolis olarak adlandrlan
ehri, yani stanbulu yeni yaplar ve Ayasofya gibi kiliselerle
donatmtr.
Hz. Muhammed araclyla indirilmi olan Kurann
tanmlad ibadet ve kltrel almlara olanak verecek
mimari eserler olan camiler, medreseler, trbeler, saraylar,
kervansaraylar ve hamamlar, VII. yzyldan balayarak ina
edilmi, mekn sslemelerinde iek ve geometrik formlara
arlk verilerek, hayvan ve insan tasvirleri kullanlmamtr.
Hz. Muhammedin Medinedeki evinin bitiiindeki avlu,
slamiyeti anlatt ilk ibadet mekn ve gelecein cami
planlarnn ana hatlarn belirleyen dzen olarak kabul
edilmektedir.
Gotik slup, Romanesk ustalarn yapsal problemlere
bulduklar zmlerle, daha nceki kltrlerden gelen
elerin kullanlmas ve senteziyle gelimitir. Gotiin
eleri olan kaburgal tonozlar, uan payandalar, sivri
kemerler, l portal ve gl pencereler sentezlenerek yeni
Grsel Kltr
bir yap tipi ve dili elde edilmitir, Gotik zellikle katedral

mimarisi olarak anlmtr. Rnesans XV. yzylda talyada
balam, eski Yunanca ve Latince belgelerin ortaya
kmasnn etkisiyle, antik slup ve kuramlar tekrar kefedilmitir. Bilimsel gzlem, bireysel deneyim nem kazanm
ve hmanizm bir anlay olarak ykselmitir. Mimarlk,
resim ve heykel sanatlarn bir ardal adna ok nemli
eserler ortaya kmtr. Avrupada Rnesans yaanrken,
Osmanl mparatorluunda da Kanuni Dneminden
itibaren, Mimar Sinan en gzde eserlerini gerekletirmi,
Sleymaniye ve Selimiye Camileri dehasnn en nemli
sonular olarak ele alnmtr.
Ssl ve etkileyici Barok akmn arkasnda Katolik kilisesinin, Protestanlk ve ykselen hmanizm anlaylarnn
karsnda yeniden otoritesini kazanma niyeti yatmaktadr.
Hayranlk, eziklik ve aknlk yaratmak amacyla mimarlk,
mzik, resim ve heykel etkileyici temalar altnda birletirilmitir. Barok, kilise etkisinde balasa da, Avrupada XVII.
ve XVIII. yzylda stn mimari slup olarak saraylarda
yerini almtr. Kvrml formlarn arl ile ayrt edilen
Rokoko, barok ge dnem tarz olarak ne kmtr.
1800 -1900 arasnda ise mimaride erken dnem
uyanlar yaanm, yabanc ve egzotik tarzlarn etkisinde
kalnmtr, eklektik yap biimleri ortaya kmtr. XVIII.
yy yarsndan itibaren ise yeni endstriyel malzemelerin
ve yntemlerin kamu mimarisinde younluklu olarak
kullanlmas sz konusu oldu. Tarm toplumundan endstri
toplumuna gei, ehirlerde burjuva snfnn gelimesi ve
ii snfnn da buna eklenmesi ile meknsal ihtiyalarn
ve her trl retimin artmasyla sonuland. Mimarlar ve
mhendislerin ortaklyla ok katl modern binalarn ve
gkdelenlerin yapmna baland. Bu dnemlerde ilevselci
yaklamlarn yannda, blgeselci kiisel yaklamlar da
grmek mmkndr. Dier yandan da insan ile maddenin
arasna giren endstrinin estetik gzellii yok ettii grnde olan baz sanat ve mimarlar gerekte ancak insan
elinin maddeye can verebileceini savunarak, tm gelimelerin yannda farkl bir estetik yarattlar ve Art Nouveau
akm erevesinde eserler verdiler.
Eski mimari akmlarn yeni malzemelerle kullanlmasn
savunan dekoratif mimarinin karsnda farkl yaklamlar
ortaya kt. 1919 ylnda grsel sanatlar, mimarlk ve
tasarmn teknolojiyle ve toplu retim teknikleriyle olan
birlikteliini savunan bir okul olan Bauhaus modern tasarmn yolunu at. Ama biimin ileve uyduu binalar
yaratmak ve bunu an malzemeleri olan, betonarme, elik
ve cam ve yeni tekniklerle yapabilmekti. II. Dnya Sava
ardndan binalarn inasnda kullanlan baskn modernist
tavr, bezemeden arnm, ilevselci felsefenin nderliinde
minimalist bir yaklam getirdi. Bu ynde pek ok mimar,
nemli eserler verdi, modern mimarinin ba eserleri Avrupa
37
ve Amerikada gerekletirildi ve bu yaklam dnyaya

yayld.
Modern
mimarinin
sslemeyi
biimden
uzaklatrmasna bir tepki olarak, baz mimarlar tarihe dn
yaayarak yeni estetik deneyleri yapmaya baladlar, Post
modern yaklamlar ne kt. Tarih yeni fikirleri beslemek
iin bir zemin oldu, tarihten dn alnan eler, stunlar,
dekoratif ele allar, yaplar, yeni sluplarda canland. Bunun
yannda dekonstrktif yaklamlar erevesinde Gerry ve
Hadid gibi mimarlar boyutlu geometride yeni deneyler
yaparak, meknlar paralayp, farkl btnler oluturmaya
yneldiler ve dnyann byk kentlerinde kentsel simge
haline gelen binalar tasarladlar.
Malzemede ve tasarm tekniklerindeki hayal edilemeyecek gelimeler ile bilgisayar programlarnn getirdii
olanaklarn birlemesi sayesinde pek ok yeni form
olaslklar denenmekte ve yepyeni meknsal deneyimler
tasarlanabilmektedir. Yeil mimari ve ekolojik tasarm
kavramlar paralelindeki yaklamlar ise srdrlebilir bir
yaam ve mimarlk nerisi yapmakta, insanlar teknolojiyi
bu erevede kullanmaya ynlendirmektedir.
Mimarlk gemite, zamann ve yaamn grsel kayd
olduu gibi gelecekte de insanlk etkinliinin bir kab olmaya
devam edecektir. Yapsal evre insanlarn hayatlarn etkileyecek, insanlar da fiziksel evrelerini hzla dntrmeye
devam ederek gemiin de senteziyle gelecein antlarn
yapacaklardr. Sorulmas gereken soru hzla kirlettiimiz
ve doal kaynaklarn tkettiimiz evremizde, bunu
srdreceimiz artlar koruyup koruyamayacamz ve de
dnyamz gelecekte daha eitliki olarak yaanabilir bir yer
haline getirip getiremeyeceimizdir.
Yararlanlan Kaynaklar
Borden D., Elzanowski, J.,Lawrenz, C., Miller, D., Smith, A.

& Taylor, J. (2009). Bavuru Kitaplar: Mimarlk. NTV
Yaynlar,
Ching, F., D.K., Jarzombek, M.,M., Prakash, V. (2008). A
Global History of Architecture. John Wiley & Sons,
New Jersey.
Delius, Peter Verlag Kadrosu. Bilgi Kp. (2009). NTV yaynlar, stanbul.
Faizo, M., Moffett, M., Wodehouse, L. A World History of
Architecture. (2009). Laurence King, London.
Giedon, S. Space, Time and Architecture. (1980). MA:
Harvard University Press, Cambridge.
Hasol, Doan. (1995). Ansiklopedik Mimarlk Szl.
Yem Yaynlar.
Kostof, S. (1972). A History of Architecture: Setting and
Rituals. Assia Publishing, New York.
Kuban, D. Mimarlk Kavramlar. (1984). evre Yaynlar,
stanbul.
Kuhl, I., Lowis, K., Thiel-Siling. (2009). S. 50 Architects You
Should Know. Prestel, London.
Roth, L. M. Mimarln yks. (1993). Kabalc Yaynevi,
stanbul.
nternet Kaynaklar
http: //en.wikipedia.org (Temmuz 2011)

http://www.patrikschumacher.com (Temmuz 2011)
http://apfcetsam.files.wordpress.com (Temmuz 2011)
http://paulserra.com (Temmuz 2011)
Her byk mimar,

ister istemez,
byk bir airdir.
Dneminin, ann
byk ve zgn bir
yorumcusu olmaldr.
Frank Lloyd Wright
1993-97, Frank Gehry; Guggenheim Mzesi, Bilbao, spanya.
38
Grsel Kltr
Kendimizi Snayalm
1. Neolitik bir kentin katmanl zelliklerini detayl ekilde veren
dnyadaki en nemli yerleim alandr. M 8000 - 6500 arasnda
on bin kiinin ikamet ettii, iftiliin ve mlekiliin yapld, sokaklar olmayan bu eski yerleim, amur ve ahaptan yaplm olan
atdan girili, bitiik evlerden ve avlulardan olumaktayd.
Yukarda zellikleri tanmlanan tarih ncesi yerleimi aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Terra Amata
Lascaux Maaras
atalhyk
Stonhenge
Giza
2 Yandaki yap tipi nedir ve aadaki

uygarlklardan hangisine aittir?
a.
b.
c.
d.
e.
Zigurat, Msr Uygarl

Mastaba, Smer Uygarl
Piramit, Msr Uygarl
Mastaba, Miken Uygarl
Zigurat, Smer Uygarl
3. Arlkl olarak heykeltra Phidias tarafndan tasarlanan,

Atinann Akropolnde bulunan ve Yunan Mimarisinin en
nemli rneklerinden biri olan Byk Tapnak aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Giza Piramitleri
Collesseum
Parthenon
Ayasofya
Zoser
4. Yunan Mimarisi Klasik Dzenlerine

ait yanda grlenstun balnn ad aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Dor
Korent
yon
Korimetrium
Barok
5. 43,3 metrelik kubbe akl ile Rnesans Dnemine kadar alamayan, i meknn gc adna en nemli rneklerden biri olarak mimarlk tarihinde nemli bir yere sahip olan
ve halen dnyann en byk donatsz
beton kubbesine sahip Panteon Tapna hangi uygarla aittir?
a.
b.
c.
d.
e.
Yunan Uygarl
Miken Uygarl
Bizans Uygarl
Roma Uygarl
Minos Uygarl
6 Kaburgal tonozlar, uan payandalar, sivri kemerler, l

portal ve gl pencereler gibi yap elemanlarnn arlkl olarak kullanld zellikle katedral mimarisinde karmza kan slup aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Gotik
Rokoko
Barok
Art Nouveau
Art Deco
7. Aadakilerden hangisi Mimar

Sinann kendisine ait bir eser deildir?
a.
b.
c.
d.
e.
Ayasofya
Sleymaniye Cami
Selimiye Cami
ehzade Cami
Bykekmece Kprs
8. Endstrilemenin bir ikonu olarak bilinen yap, Joseph

Paxtonun 1851de Londrada yaplan ilk Byk Fuar iin geici olarak ina edilmiti. Demir ereveli, standart cam panellerden yaplm, prefabrik paralar yerinde monte edilmi
olan ve geni bir alan kaplayan demir kafes, fuarn bitiinde
skld ve baka bir yerde tekrar kuruldu, fakat bir yangn
sonucu yok oldu. Yukarda zellikleri verilen yap aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Eiffel Kulesi
Kristal Saray
Sagrada Familia
Sainte-Genevieve Ktphanesi
Einstein Kulesi
39
9. Bugn mze olan ve 1935te Pensilvanyada yaplan ve bir

elalenin stnde ina edilen ev, daha ncesi olmayan yepyeni bir anlayla tasarlanmtr. Birbirine akan mekanlardan
oluan i mekan anlayyla, elalenin stnde topik ve ustaca konumlandrlm, doa ile insann zel bir bulumasdr.
Bu yapnn tasarmcs aadakilerden hangisidir?
a. Le Corbusier
b. Louis Kahn
c. Frank Lloyd Wright
d. Walter Gropius
e. Mies van der Rohe
10. Mimarl sanat yapan, malzemeleri ve davurumcu,

fark edilir formlar yeniliki bir tarzda kullanan mimar, mimari tasarmda ve inasnda uzay gemileri endstrisinden
alnan yazlmlarn kullanlmasna ncelik etmitir. Yaplar
iinde yer aldklar ortamlarla birlemek ya da onlar yanstmak yerine, onlar yeniden tanmlar. Bu mimar aadakilerden hangisidir?
a. Le Corbusier
b. Louis Kahn
c. Venturi
d. Frank Gerry
e. Rietvelt
YANIT ANAHTARI, Sayfa 180
2007, Madrid Adliye Binas, Zaha Hadid: Mimar Zaha

Hadid, tasarlad formlar ve oluturduu srad mimari
tavr ile XXI. yyn ne kan tasarmclarndandr. Madrid
Adliye Binas olarak tasarlad eserinin cephesi evreye
uyumlu bir yaklamla kurgulanmtr.f
Grsel Kltr
2
Amalarmz

Sanat ve sanat olgularn tartarak, mekann sanat iin nemini
yorumlayabilecek,
Antik a, Msr, Yunan, Roma, Bizans ve Gotik sanat dnemlerinin belirleyici
zelliklerini aklayarak, dnemin ne kan eserlerini tanyabilecek,
Erken ve Yksek Rnesans dnemi sanatn, sanatlarn ve nl eserlerini
tanyabilecek,
Rnesans sonras gelien Maniyerizm ve resimde n ele alnn aklayabilecek
dzeyde bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Sanat
Antik a
Msr Sanat
Yunan Sanat
Roma Sanat
Gotik Sanat
Rnesans
Maniyerizm
erik Haritas
GRSEL KLTR
Sanatla Anlamak
Yabans Balanglar
Mekan ve Sanat
Antik ada Sanat
Msr Sanat
Yunan Sanat
Roma Sanat
Bizans Sanat
Gotik Sanat
Erken Rnesans
Yksek Rnesans
talya Dnda Rnesans
Maniyerizm
In Serveni

Sanatla Anlamak
1600 - 1700
BAROK DREM
1500 - 1600
YKSEK RNESANS VE MANERZM
1300 - 1500
GOTK VE ERKEN RNESANS
M 3000 - M1300
ERKEN SANAT
M 15 000 - M3000
YABANSI BALANGILAR
Sanat, en basit ifadesiyle yaratcln ya da hayal gcnn

somutlatrlmasdr. nsanolu varolal beri kendini sanat
ile ifade etmeye alm, toplum iinde yaratc, farkll
olan kiiler sanat kiilikleriyle eserler retmilerdir. Yine
ayn genel ereve iinde baktmzda; sanat iin, herkesin
duyduunu, grdn, hissettiini, dndn; farkl
ekilde duyan, gren, hisseden, dnen, yorumlayandr, diyebiliriz. Sanat duyulmayan duyan, grlmeyeni grendir.
Aslnda sanat ve sanaty tanmlama ii insann sonu gelmez ilgi alanlarndan biridir. Bu giz sanatn kendi doasnda
mevcuttur.
Kanta gre; sanatn kendi dnda, hibir amac yoktur.
Onun tek amac kendisidir. Gzel Sanat ancak deha yaratabilir. Hegele gre; sanattaki gzellik doadaki gzellikten
stndr. Sanat, insan aklnn rndr. Kendisine doann
taklidinden baka ama bulmaldr. Marksa gre; yaratc
eylem, insann ve doann karlkl etkileiminin bir aamasdr. Bu, toplumsal bir karakter tar. Sanat, yaam insaniletiren bir olgudur. Aratrc, yaratc, ok ynl tmel
insana ulama abas iinde sanatlar geliebilir. B. Croce;
gzelliin yerine anlatm ne karr. Sanat, sezginin ve
anlatmn birliidir. Bireysel ve teorik bir etkinliktir. Doa,
sanatnn yorumu ile gzel olabilir.
Sonu olarak Sanat, deha dzeyindeki zekann, var olana
kar tepkisinin, tutarl bir btnlk ierisinde somutlat
bir alandr. Sanat, zekas ve sezgileriyle ann nnde
giden insan olduu iin, gerek sanatn anlayan az olagelmitir. Onu anlamak iin aba gerekir. Sanat, reticisinin
de, izleyicisinin de bu abay gsterdii bir kulvardr.
Bu blmde balangcndan Barok Dneme kadar
insanolunun Sanat penceresinden rettii imgeleri, olaylar
ve rnler ercevesinden inceleyeceiz. Milattan nce
20 000li yllarda balayan bu srecin yzyllar, binyllar
iinde nasl evrildiine, ekil ve bak deitirdiine tank
olacaz. Konular anlamaya alrken, sanat retmek
kadar, sanattan zevk almak, alglamak, hissetmek iin de
aba gerektiini aklmzdan karmayalm.
42
Grsel Kltr
Yabans Balanglar
mevcut. Btn bunlar sanat bilinciyle,bilinli

olarak yapldn dnmemiz ok gereki
Gombrich Sanat ad verilen bir ey yoktur
grnmyor. nsann imgelerle olan ilikisi
aslnda sadece sanatlar vardr, derken bu
erevesinde olay ele aldmzda durum biraz
daha ilginleiyor. Dnelim, pek oumuz
sonu gelmez evrilmenin, sanatnn ruhunczdanlarmzn iinde sevdiklerimizin
dan kan, retme, farkl, ilgin, estetik, vuresimlerini, onlara ait imgeleri tarz. Bu
rucu, dndren, sorgulatan, ba dndren
imgelerle olan ilikimiz bize imge ve asl arave o eserine aktard enerjinin ortaya kn
sndaki ilikiyi yanstr. Bizim dncelerimizi
izlemenin sanatya verdii hazz anlatmaya
gelitirmemizi, imge yardmyla aslna odakalmtr. te bu yzden sanatlar sayesinde
lanmamz salar. Lascaux maarasndaki
sanat eserlerine erime mutluluuna sahibiz.
ilkel insan mallarna, hayvanlarna sahip olma
Ancak tarihin karanlk dnemlerinde yabans
duygusuyla bu resimler izilmi olabilir mi?
balanglar ele aldmzda ilk insan elinden
Gnmze ulaan bir baka yabans
Resim: 2. 2
km imgelere rastlarz.
balanglar andan rnekse Willendorf
Aslnda kendisi de bir dil olan sanatn
Vensdr (Resim: 1. 2). Oolitik kiretandan
nasl ortaya ktn bilemiyoruz. Binlerce yl M 24 000 - M 22 000, Willendorf yaplm bu heykel stilize edilmi bir dii
nce Lascaux Maarasnda (Resim: 2. 1) ilkel Vens; Eski Ta ana ait en nl
figrdr. 11 cm. yksekliindeki bu heykel
insan evresindeki hayvanlar izmeye iten kalntlardandr. Heykelin verimlilii
de ayn Lascaux maarasndaki imgeler gibi
drt neydi? Hayatta kalmas iin en nemli betimledii dnlmektedir.
bilinmezlerle doludur. Heykelin verimlilii
olan canllara tapnma, sayg veya korku mu?
simgeledii dnlmektedir. Anadoluda Ana Tanra
Bilemiyoruz ancak bu ilkel insann evresinde var olanlar imgesiyle byk yaknlk gsterir. Elimizdeki bu eski grsel
betimleme ihtiyac ve amac iinde olduu ak. izimlerde kantlar bize detayl bir bilgi vermese de insanolunun en
ilgin st ste binmeleri akkan bir kompozisyon yaps eski imgeleri olarak byk nem tamaktadr. alarboyu
evresini gzlemlemeyi, grerek varolmay, grdklerini
yorumlamay ve onlar hakknda hayaller kurmay bir
davran biimi haline getirmitir insanolu.
Sanatn nasl ve nerede varolduu konularn dnmeye
baladmzda karmza kan nemli gereklerden biri,
sanatn bir medeniyet ve kltr olgusu olduudur. Biz
kltr ve medeniyetleri sanatlaryla tanr takip ederiz.
Sanat ve sanat eserini de kltr ve medeniyetler nda
anlar ve yorumlarz. Bir medeniyeti sanatndan bamsz
olarak ele almak incelemek olanakszdr. Medeniyetler u
anda varlklarn srdrsn veya srdrmesin, arkalarnda
braktklar kk bir yontu, resim, kabartma veya freskoyla
insanlk bahesinde yerlerini almlardr. lerki sayfalarda
da gzlemleyebileceiniz gibi her eser ncekinin zerinde
Resim: 2. 1
ykselir ve ekillenir. Kltrler ve toplumlar sonu gelmez
bir etkileim ve devinim iindedir.
M 20 000 - M 15 000, Lascaux Kaya Resimleri
M 1323
Tutankamon
Yaklak M20 000 , M 15 000
Lascaux Maaras Resimleri
M 20 000 - M 15 000 -
M 2000
M 1323
M 2000
Stonehence
43
Mekan ve Sanat
Resim: 2. 3
Resim: 2. 4
M VI.Yzyl, Pimi toprak, srl ve

kabartmal tulalarn birletirilmesinden
oluan, boa ve ejder kabartmalar, Yeni
Babil Devletinin bakenti Babilin i ve d
sur duvarlarn birletiren Tanra tar adna
yaptrlm olan antsal ifte kapya aittir.
Kapnn duvarlar, Tanr Adadn kutsal hayvan
boa ve Babilin ba tanrs Mardukun kutsal
hayvan ejder Muuunun kabartmalar ile
sslenmitir. Tanra tarn kutsal hayvan olan
aslan kabartmalar ise Babildeki tren yolunun
iki yann sslemektedir. Antsal yol kentin

merkezindeki Marduk tapnandan balayarak
tar Kapsn geer ve sur dnda yeni yl
bayramnn kutland bayram evinde son
bulurdu. tar kaps ve Tren yolu, Yeni Babil
ann en parlak devri olan II. Nabukadnezar
zamannda M VI. yzyl sonlarnda
yaplmlardr. Kapnn ve tren yolunun bir
canlandrmas da ayrca sergilenmektedir.
Yapnn pek ok unsuru da Berlin Mzesinde
bulunmaktadr. e
M 530 Kouros; Eski Yunan sanatnda

arkaik dneme zg, ayakta duran gen erkek
heykeline verilen isimdir. Bu heykellerin kimi
sembolize ettii uzun sre tartlmtr; tanrlar
m, rahipleri mi, heykeli yaptran kiiyi mi, len
kiiyi mi (mezarlklarda oka ele gemitir)
sembolize ettii konusunda tam olarak
uzlalamamtr. nceleri tm kuoroslarn
Apollonu sembolize ettii dnlmtr.
Kouroslarda Msr heykeltral etkisi aka
grlebilmektedir.j
M 1254
(yaklak) Kralie
Nefertarinin Mezar
Resimlemeleri;
En yaygn bilinen Antik
Msr kralielerinden
olan Nefertarinin
isminin anlam
Gzel Etir.
M 1254
Mimarlk sanat eseri tanmnn iinde nemli bir yer tutar.

Vazgeemediimiz barnma ve yaamsal eylemleri srdrebilme dngmz, bizi mekan kavramna baml klar. Bu
yzden yzyllar boyu kltr ve medeniyetler sanatsal olarak
eritikleri yetkinlik noktasn Mimarlk zerinden ortaya
koymulardr.
Yaplar, mekanlar sanat eserinin gsterildii birer
ortamdr. Trensel imgelerin ortaya serildii, hkmdarn,
medeniyetin btn ihtiamyla halka sunulduu, dostun
dmann ders almas gerektii birer ortamdr. Gnmzde
Mezopotamya sanatnn geldii noktay sthar Kapsnn
kalntlar zerinden okuruz (Resim 2. 3). Babil Sanatnn
nemli rneklirinden, bu esiz yapnn aheser niteliindeki
bir paras da lkemizde stanbul Arkeoloji Mzesi koleksiyonlarnda bulunmaktadr (Resim 2. 4).
sthar Kapsn ilgin klan, mimarisinin yan sra,
cephesindeki srl tulalarn kullanmyla salanan renkli
grnmdr. Mavinin hakim olduu renkli fon zerinde,
sar srl tulalarla ilenmi, Mardukun simgesi ejder ve
boa motifleri bulunmaktadr. Benzer bir dzenlemeyi
tren yolunun iki yanndaki yksek duvarlar zerinde de
gzlemleriz. Her bir yanda altmardan birer ayan ileri
uzatm durumda grlen 120 aslan figr ilenmitir.
sthar Kaps trensel bir ant niteliindedir.
Resim: 2. 5
M 530, Etrsk Sanatnn tipik bir rnei olan pimi toprak kullanlarak yaplm Lahit heykeli.
M 530
Kouros
M 570-M 495 Pythagoras

Modern bilimin ve matematiin
ncs Pythogaras Aydn, Kuadas
Krfezinin Batsndaki Samos
(Sisam) adasnda dodu.
M 1050
M 570
M 1050
Fenikeliler bugn kullandmz alfabenin
temeli olan seslere iaretler oluturarak
kullanlan Alfabeyi buldular ve kullanmaya
baladlar. Bylece binyllardr, semboller,
kavramyaz ve resimyazlarla iletiim kuran
insanln nnde yeni bir kap ald.
M 400
Tun Arezzo Kimeras
Etrsk sanatnn en bilinen
rneklerindendir.
M 400
44
Resim: 2. 6
M y.2520 Menkaura ve Kralie
Hamerernebti IInin heykelleri.
Grsel Kltr
Resim: 2. 8
Resim: 2. 7
M y.1355 Kralie Nefertitinin bst.
M 435 Parthenon (Atina)
Antik ada Sanat
Antik a olarak adlandrlan dnem Msr, Yunan ve Roma

uygarlklarnn eserlerinin younlukla incelendii dnemi
tanmlar. Antik a sanatlarndan elimize ulaanlar ounlukla mimari ve heykel eserlerdir. Bunun sebebi resim sanatnn binlerce yllk szgeten geerek elimize salkl olarak ulaamamas olabilir, ancak zellikle
heykel sanatnn Antik a sanatlarnda
zel bir yeri vardr. Gnmzde Antik a
sanatn incelerken mimarlk ve heykel sanatlar ufkundan bakarz.
Msr, M VII. yzyldan itibaren Yunan
ve ardndan Roma sanatn etkiledi.
Yunan Sanat, Ge Girit ve Miken
usluplar temelinde M XXI. yzyl sonlarnda Yunan topraklarnda gelimeye
balad. Antik a sanatnda zellikle
gzlemlenen, Msr,Yunan ve Roma sanatlarnn birbirlerini takip ederken ou kez
de birbirlerinden etkilenmeleridir.
Msr Sanat
S-ankh eski Msrda Canl Tutan anlamna gelen ve heykeltralar iin kullanlan bir terimdi. Heykeller de tpk mumyalar gibi kiinin ruhunu korumaya ynelikti. Bu yzden
firavun ve kralieler zenle yontulan heykellerle betimlendi
(Resim 2. 6 ve 2. 7) Eski Msr sanatn beii olarak kabul edilir. Verimli Nil Nehri kylarnda geliip ortaya kan bu byk uygarlk beraberinde
gl bir sanat geleneini de ortaya kard. Msr sanatnn en tipik zelliklerinden
biri zenle oluturulmu kurallaryd. Katlk, simetri ve ayrntlar Msr sanatnn
en tipik zelliklerindendi. Bu kurallar
bin yl kadar Msr sanatna yn verdi.
Heykel sanat bir eit ilahlatrma
kltrn ve lmden sonraki yaamla
ilikilendirilirken, Msrda resim sanat
gndelik hayatn tasvirlerini sunmaktayd. Bu resimler ve imgeler bilgisel
bir zellik tard. Figrler birbirinden
ayrk net ve tanml bir yap iinde
Resim: 2. 9
M 460-450 Disk Atan Atlet (Discobolus), deal

gzellii yanstmasnn yan sra sonsuza kadar gen
kalan bir atletin denge, uyum ve mkemmel oranlar
fikrinin vcut bulmu halidir. Antik a heykel sanatnn
simgelemi eserlerindendir.
M 535
M 535? - 475 Herakleitos
Anadolu Efesde yaayan Sokrates
ncesi filozof. Efesde yaad bilinen,
Bat felsefe tarihinde dinamik bir
felsefi sistem ortaya koyan ilk kiidir.
M 447
M 427 - 347 Platon

Eflatun adyla da bilinir. Kuramlaryla
ardndan gelen yllarda batl felsefi
dncenin temelini oluturmu olan
Platon dodu.
M 427
M 435 Parthenon
45
kavram olarak kalmayp insann tutkular,

dnceleri ve hepsinden nemlisi
biimiyle gzle grlen varlklar olarak
heykel sanatnda vcut buldu. Yunan felsefesindeki insan her eyin ncsdr sz
ayn ekilde tanrlara da uygulanmaktayd.
Doal olarak bu heykellerin kusursuzluk
ltlerinde olmas gerekiyordu.
birletirilir. Figrlerin elinde tuttuklar,

giysileri ve konumlar konu hakknda
detayl bilgiler sunard. nsan vcudu
tasvirinde profilden bir grn sunulur,
resmedilen figrn boyutlar kiinin
nemine gre deiirdi. Erkek figrlerin
kadn figrlerine nazaran daha koyu
bir ten rengiyle resmedildii Msr resimlerinde durum ve olaylar bir zaman
eridi gibi anlatlrd. Bu resimlerde
perspektif bulunmaz glgelendirilme
yaplmadan resmin eleri betimlenirdi.
Bu simgesel ve grafik yapsndan tr
ta zeri rlyeflerde de ok anlatmc bir
uslp olarak ortaya kmtr.
Resim: 2. 10
Yunan Sanat
M 340 Yunan Vazosu, Fotoraf: Marie-Lan Nguyen
M 110 ve 100 yllar arasnda belirgin

ekilde ortaya kan Yunan Sanatnn ana temas, mitolojideki ve gndelik yaamdaki insan figryd. Mimaride st
boyutlarda ok nitelikli eserler reten Yunan uygarl, zellikle tapnak mimarisinde dnyadaki en nemli eserleri ina
ettiler.
Heykel sanatnda M VII. yzyl ortalarnda balayan
Arkaik Dnemde iki antsal heykel tipi ortaya kt.Bunlar,
Kouros ve Kore olarak adlandrld. Gen bir tanrnn
ya da savann tasvir edildii plak erkek heykeli olan
Kouros hem simetri, hem ileri doru bak, hem de
adm atma duru ve hareketi Msr Heykel uslubundan
izler tar. Bu, sanat ve kltrlerin birbiri stne inas ve
katmanlanmas konusunda
Resim: 2. 11 gzel bir rnektir. Kore
ise bunun dii olan, elbiseli
versiyonuydu. Antik Yunan
heykelleri konularndan
olan mitoloji ve tanrlar
ayn zamanda bir sayg ifadesiydi. Yunan tanrlar, bir
M. 340-330
Antikyheral Gen Adam Heykeli
Bronz, Atina Ulusal Arkeoloji Mzesi.
Fotoraf : Marie-Lan Nguyen
Resim: 2. 12
M 300
Yunan Mozayii, Pella, Yunanistan.
M 540 (y.) arap Vazosu Antik Yunan seramik rneklerinden.
M 355
M 355-281
Byk skenderin Doumu
Makedonyal Kral Lysimakhosun
bastrd, zerinde Byk skenderin
portresi bulunan para.
M 355-281
M 336
Byk skenderin Tahta k
M 336
M 350
M 360-350
Yunan Vazosu
M 300
46
Grsel Kltr
Byk skender
Resim: 2. 15
M 336 ylnda Makedonya Kral

Byk skender Orta Dou ve Msr
boyunca devam edecek fetihlerine
balad. Byk skender, Aristo (Aristoteles) tarafndan eitim grm
bilgili bir kiilikti, vizyon sahibi bir
hkmdar olarak tarihin en byk
imparatorluunu oluturmay, bir Resim: 2. 13
dnya hkmdar olmay hedefliyorM 336 Byk skender
du. On yanda Pers bykelilerine stanbul Arkeoloji Mzesi.
Doudaki geitler hakknda sorular
soran skender, hayallerini kk yalarda ekillendirmeye balad. Makedonyadan Hindistana
kadar uzanan byk bir imparatorluk kurmu, Eski Yunan
uygarlnn Douya yaylmasnda etkili olmu ve efsanevi
bir kahramana dnmtr (Resim 2. 13).
Pers imaparatoru 3. Darius un sayca stn ordularn,
usta taktikleri sayesinde defalarca yenilgiye uratt. Perslerin
bir sreliine aradan ekilmesiyle skender byk bir hzla
Msra yrd. yolundaki btn ehirleri kolayca ele
geiren skender, Msr da bir kahraman olarak karland.
M. 210 Pimi Toprak Askerler Ordusu (Terracotta Army ) lk in imparatoru Qin Shi
Huangn mezarnda bulunan esiz heykellerin herbirinin yz ifadesi farkldr.
M. 180 Zeus Suna, Bu antsal yapt Tanrlarla Devler Savan Betimlemektedir. Bergama
Antik ehrinin ahaserlerinden biri olan sunak u anda Berlindeki Bergama mzesinde bulunuyor.
Bu fetihle btn Dou Akdenizin hakimi olan skender,

eski Kuzey Afrika Krallnn boyun emesi sayesinde
Makedonya snrlarn Douda Kartaca blgesine kadar
geniletti. Byk skenderin fetihleri, kitleleri etkileyen
uygarlklar yeniden ekillendiren bir akm yaratt. Genileyen topraklarla Dnya yeniden ekilleniyordu. M
336 ylnda tahta knn ardndan M 332 ylnda
Msr fetheden mparator skender skenderiyenin
temellerini kurdu.
Bir Dnya Harikas - Zeus Suna
Zeus Altar adyla da bilinen sunak, M II. yzylda, Kuzey

Bat Anadoluda, zmirin kuzeyinde bulunan antik Pergamon ehrinde, Pergamon Kralln yneten Attalos hanedan tarafndan yaptrlm mermerden antsal dinsel bir
yapdr. Bu antsal yapt tanrlarla devler savan betimlemektedir. At nal biimdeki yap Bergama Akropol zerinde
bulunur. 35.6 metre geniliinde 33.4 metre derinliindedir.
Yapnn n tarafnda bulunan merdivenler 20 metre geniliindedir. Dnda ve i mekanlarnda bulunan mermer
Resim: 2. 14
M 206
in Seddi: Dnyann belli bal mimari
eserleri arasnda bulunan in Seddi 624
yl sren uzun soluklu bir zaman diliminde
ina edildi. in seddi Dnyann yedi
harikasndan biri olup savunma amacyla
ina edilmitir. nas farkl dnemlerde
eklenerek sren in Seddinin nemli
blm M 206 ylnda tamamlanmtr.
M 206
M 180
M180
Dnya ahaserleri iinde saylan
Zeus Suna, paralar halinde
sklerek yurt dna gtrlm
ve u anda Berlin Bergama
Mzesinde sergilenmektedir.
47

M100
Milo Vens, Orjinal ad Venus de
Milo olan heykel, adn 1820 ylnda
bulunduu yer olan Yunanistann
Milos Adasndan alr. Antik Yunan
Heykel sanatnn en nl rneklerinden
birisidir. Afrodit Yunan Mitolojisinde
ak tanrs olarak yer alr ve temsil
gezegeni Venstr. Milo Vens 203 cm
yksekliinde ve mermerden yaplmtr.
XVIII. Louis (XIX. yzyl Fransz Kral)
heykeli Fransaya getirtmitir ve Milo
Vens adl bu aheser gnmzde
Louvreda sergilenmektedir.
kaplama zerindeki muhteem gzellikteki kabartmalar, sanat tarihinin en nemli yaptlar arasnda saylr. D cephe
kabartmalar antik Helen dnyasnn Olympos tanrlar ile
devler - Gigantlar - arasndaki sava i alandaki kabartmalar
ise Pergamonun kurulu sylencesi olan nl Telefos sylencesini anlatr (Resim 2. 15).
Bergama her adan nemli bir merkez olmu, Msrda
skenderiye Ktphanesinden sonra ikinci byk Ktphane burada kurulmu. Paromen olarak adlandrlan
kat yerine kullanlan malzeme de M II. yzylda burada
retilmitir. Helenistik an ahaseri Zeus Sunann en
karakteristik zellikleri, lei ve boyutlardr. Yontunun
gl karakteri, baklardaki g ve hkmeden ifade
tanrlarn mcadelesine derin bir duygu katar. Mcadele
sahnelerindeki devinim, uuan kvrmlar, yzeyinden
taarcasna haraketli sahneler, eserin vurucu etkisini glendirir. Sunan bu dnem helenistik sanatnn en nemli
eserlerinin banda gelmesinin sebeplerinden en nemlisi,
antsal Helen sanatnn tipik zelliklerinden olan, arpc,
gsterili, g duygusunun dorua kt, yrtc ve etkileyici bir eser olmasdr. Klasik dnemin duraan anlatm
tarzna karn, antn ithaf edildii Zeusun g, kudret ve
ihtiam adna btn zelliklerini tar.
Roma Sanat
sann doumundan sonra ortaya kan, Msr ve Yunan

sanatnn izlerini tasa da sanat tarihine yeni boyutlar kazandran bir dier tarz ve yaklam, Roma sanatdr. nceleri Romada alan ou ii, sanatkar ve zanaatkarn ou
Yunanlyd. Romallar mimarlk ve mhendislik dalnda ok
ileriydiler. Yaadklar topraklarda arkalarndan braktklar ,
yollar, su kemerleri, hamamlar yzyllar boyu dier uygarlklar tarafndan kullanld.
Mimarlk kltrne katklar, antsal mekan duygusunun gelimesi, meydan anlay, d mekanda tanml
sanatsal ant-meydan oluturma yaklam Roma sanatnda
ileri boyutlara ulat.
Resim: 2. 16
M 2. Yzyl
Parmen (Bergama Kad),
zerine yaz yazmak veya resim yapmak
iin kullanlan zel hazrlanm hayvan
derisine verilen isimdir. Parmen ismi
Bergamadan gelmektedir ve Bergama
Kad anlamnda Latince Charta
Pergamenadan tremi ve btn dillere
de buradan gemitir.
M 27
mparator Augustus
M 100
M 27
M100
Milo Vens, Venus de Milo,
Paris Louvre Mzesinde
Sergilenmektedir.
48
Grsel Kltr
Yunan sanatnn ana temas, konular ve haraket

noktas, mitoloji ve gndelik yaamdaki insan figryd.
Buna karn Roma dneminde sanatn ele aln biimi
ve referans noktalar yerini bir eit siyasi propagandaya
dnt. Sanattaki mitoloji, tanrlar gibi konularn yerini,
toplumsal ve politik yapy etkileyecek, sava baarlar,
politik kii, elerin ne karlmas ve bir eit toplumsal
propaganda ald.
M II. yzyda Helenistik devletlerin g kaybetmesiyle birlikte Romada ekillenenen sanat anlay,
Roma imparatorluunun etkinliini artrmasyla birlikte
yaygnlk gsterdi. Romallar heykel sanatnda ve ssleme
sanatlarnda nceleri Helenistik modelleri taklit ederlerken,
portre ve zellikli rlyef (kabartma) konularnda kendilerine
has bir tarz ortaya koymay baardlar (Resim 2. 17).
II. Yzyl Roma Dnemi, Dansz,

Heykeli, Antalya Mzesinin en
gzel paralarndan, iki farkl renk
mermer kullanlarak yaplm zgn
rneklerden biridir.
Resim: 2. 17
126 Panteon (Yunanca tm
tanrlarn tapna anlamna gelen
Pantheon, kelimesinden gelir) ilk
olarak Antik Romann tm tanrlar
iin tapnak olarak ina edilmitir.
Panteon kavram bugn iinde mehur
kimselerin gml olduu antlar iin
kullanlr. Tm Roma yaplar iinde en
iyi korunmu olandr.
Resim: 2. 18
Traianus Stunu
Resim: 2. 19
315 Constantine Kemeri, Roma Forumunun Kuzeydousunda yer alan ve beyaz mermerden
yaplm bu kemer, zerafeti ve yksek estetik nitelikleri sayesinde nemli bir sanat eseridir.
Romallar zaferlerini vnerek sergilemek, askeri baarlarn yklerini antlatrmaktan holanyorlard.Traianus,

Daciada (imdiki Romanya) yapt savalarn ve kazand
zaferlerin resimli yksn bir imgeye dntrmek bir
eit somutlatrmak istiyordu. Traianus stununun yapl
amac buydu (Resim 2. 20).
Traianus Stunu zerinde Romal askerlerin yola k,
karargah kurmalar, arpmalar gibi konularn detayl
ekilde anlatld bir anlatm biimi kullanlmtr. Her
ayrntnn zenle betimlenmesi, evde kalanlara ve ardndan
izleyenlere bu olayn aktarlmas iin, estetik uyum ve
gzellik gibi kayglardan ok anlatmc bir slup oluturmulardr. Bir eit ncelik-sonralk ilikisiyle gnmz
resimli romanlarnda olduu gibi bir anlatm tarzn
kahramanlk duygularnn gelecek kuaklara aktarm iin
somutlatrmlardr.
Geni ve salam kaidesiyle 35 metre olan Traianus
Stunu 3.7 metre apnda mermer bloktan oyulmutur.
zerindeki bant eklindeki kabartmalarn toplam uzunluu
190 metre olup, bu kabartmalar sarmal 23 satrdan oluan
bir sistemli stun zerinde yer alr.
M 80-72
Nemrut Dandaki dev
heykeller; Nemrut Da
yamalarnda M 69-M 36
yllar arasnda hkmdarlk
yapan Kommgena Kral I.
Antiochosn tmls
yaknlarnda bulunmaktadr.
M 80-10
Marcus Vitruvius Pollio;
Baarl bir mimarlk iin Utilitas,
Firmitas, Venustas(kullanllk,
salamlk, gzellik) etmenlerinin
gerekli olduunu ileri srmtr.
M 105
M 80
M 105
Kat Yapm: Papirus ve
Paromenden farkl olarak
bugnkne benzer kt hamuru
ile elde edilen kadn ilk modeli
milattan sonra 105te inde Tsai
Lun adnda bir saray grevlisi
tarafndan yapld kabul
edilmektedir.
M 72
126
126 Panteon
49
Resim: 1. 20
M113 Traianus Stnu; Romadaki blok

mermerden oyulmu bu stun mparator
Traianusun Daciada (Bugnk Romanya)
yapt savalarn ve kazand zaferlerin
resimli yksn gstermek amacyla
dikilmi bir anttr. Traianus stunu 35 Metre
yksekliinde, 3,7 Metre apnda ve 53,3
ton arlndadr. Bu stn zerinde Romal
askerlerin yola kn, karargah kurmalarn
ve savan betimlenmesini grrz. Bu eserde
ilgin bir farkllk ortaya kt, her ayrntnn
zenli betimlenmesine ve askeri seferin
kahramanlklarnn evde kalanlarn belleinde

kalacak ekilde, gl ve apack anlatmna
verdikleri nem sanatn niteliini deitirdi.
Bundan byle balca ama uyum, estetik,
dramatik anlatmdan ok, imparatorun
kahramanlklarnn halk belleinde
ekillenen boyutuydu. Romallar bu olay
bir eit bant resim eklinde sarmal olarak
silindirik bir stun zerinde grselletirdiler.
Binlerce yl nce Msrllar da ayn
yntemle yk anlatmaya olaylar
aktarmaya almlard. Gnmz
izgi romanclarn da yapt pek
farkl deil, bir konuyu ncelik
ve sonralk ilikisiyle zaman
balaml anlatmak. u anda
okuduunuz bu kitap da
konularn zaman balamnda ele
alarak aktarmaya ve kavratmay
hedeflemektedir. e
Resim: 1. 21
M I.Yzyl, Laocoon; Helenistik dnemin

sonlarna ait olan bu heykel uslup olarak
Bergamadaki Zeus Sunandan etkiler
tar. Heykel konusunu Truva savalarndan
almaktadr. Lacoon Truval bir rahiptir. Lacoon,
Truvallar bar teklifini reddetmeye zorladklar
iin Poseidon (Yunan Mitolojisinde denizler

tanrs) onu ve oullarn ldrmek iin
iki ylan yollar. Eser 184 cm. yksekliinde
olup mermerden oyulmutur, Vatikan
Mzesinde sergilenmektedir.j
130
Roma heykel sanat
rneklerinden
Antinousun Bst
130
315
Constantin Kaps
175
315
175
Marcus Aureliusun at
stndeki heykeli 3.5
metre yksekliindeki
bronz kaplama heykel
Roma Capitolini Mzesinde
bulunmaktadr.
50
Grsel Kltr
IV. Yzyl Sonu Kadn Portresi, Bizans,

New York: The Metropolitan Museum of Art. j
Resim: 1. 22
Bizans Sanat
Resim: 1. 24
Kitlelerin tarih iindeki toplumsal yaplarda nemli belirleyicilerden biri olan din
olgusu, Dou Roma mparatorluu, sonralar etkin,
gl bir konuma gelen ve Bizans olarak anlan uygarlkla
birlikte belirginlik kazand.
Bizans sanatnn en belirgin,
ne kan zellii din ve zelde ise Hristiyanlkt. Hazreti
sann retisi yaygnlk kazandka, bu retiyi yayResim: 1. 23
mak ilahi, ruhani ve taplas
klmak sanatlarn ana ko506 Fildiinden oyulmu Bizans
nularn oluturmaya balakabartmas, Kabartmada Bizans
imparatorlarndan Dagalaiphus Areobindus
d. Tasvirlere dayal, simge
hipodromda oyunlar izlerken betimlenmitir.
ve allegorilerin gerek hayat
e
tasvirlerinden daha nemli
klnd Bizans Sanatn ardndan Romanesk Uslup takip etti. Kilisenin belirleyici rol sanat da etkiledi ve dinsel
retilerin nasl tasvir edilecei de kesin kurallara baland.
Vcut ve el haraketleri, renkler bile eitleme ve yenilie ak
olmayan kesin anlamlara balyd.
506 Ayasofya, Bizans mparatoru

I. Jstinyen tarafndan MS 532 - 537
yllar arasnda stanbulun tarihi
yarmadasndaki eski ehir merkezine
ina ettirilmi bazilika planl bir patrik
katedrali olup, 1453 ylnda stanbulun
fethiyle birlikte Fatih Sultan Mehmet
tarafndan camiye dntrlm
ve gnmzde mze olarak hizmet
vermektedir.Altnn kullanld
Ayasofya mozaiklerinin yapmnda
altnn yan sra, gm, renkli cam,
pimi toprak ve renkli mermer gibi
ta paralar kullanlmtr. 726da III.
Leonun tm ikonalarn yok edilmesi
emriyle, tm ikona ve heykeller
Ayasofyadan kaldrlmtr. Dolaysyla
Ayasofyada gnmzde grlen, surat
tasvirleri ieren mozayiklerin hepsi
ikonoklazm dnemi sonrasnda yaplan
mozayiklerdir.
Resim: 1. 25
Fotoraf: Christophe Meneboeuf
337
Bizans mparatoru Constantinenin Bst
537
Ayasofya
http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/26.229 (October 2006)
337
400
Oturan Oklu Savac,
Antik Gandhara blgesi bugnk Pakistan-Afganistan.
http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/1991.132 (October 2006)
400
537
450
450
retmen Buda Heykeli
Bu dnemlerde din dnya
zerindeki pek ok orafyada
sanat konularnn banda
geliyor. Bu dinsel imge Ganj
nehri zerindeki Sarnathdan
51

IX. Yzyl,
Kuran Elyazmas; Mslmanlarn
Kutsal kitab Kuran-Kerimden alnan
blmler hat sanatnn nemli bir
blmn oluturuyordu. Bu sanatn
ahaserleri, Kurandan alnm blmler
levhalar olarak duvarlar ssledi. i
Resim: 1. 26
Source: Leaf from a Quran manuscript [Possibly Syria] (30.45) | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art
Batda Bizans Sanat etkisini

gsterirken Douda Asyada, Arap
yarmadas ve Ortadouda farkl
tarzlar ve toplumsal etkiler olutu. Hz.
Muhammedin Peygamberi olduu
slamiyet hzla yayld. Kuran szleri
hat sanatnn en gzel rnekleriyle
somutlatrld. Douda din temal
heykel ve in seramikleri nemli
sanatsal imgeler olarak insanlk
bahesine katld.
ne karmakt. Doal talarn kendi renkleri ve ou kez

de altn varak kullanldndan eserler uzun yllar resimsel
etkisini yitirmeden zamana kar gelebildi. Binlerce
paray hazrlamak, renklerine gre gruplandrmak ve
duvara zellikle tavan ve kubbe gibi yzeylere uygulamak
kolay deildi. Btn zorluuna karn mozaik sanatnn i
mekanda dier resimleme tekniklerine nazaran nemli bir
etkileyicilii vard. zellikle Ayasofya mozaikleri kutsal
mekann mimari stnlklerinden hi de geri kalmayacak
ekilde tasarlanm, yksek bir sanatkarlkla uygulanmt.
Ayasofya ve aslen bir kilise olan ve imdi Kariye Mzesindeki
(stanbul) mozaikler trnn ve devrinin en gzel rneklerindendir (Resim: 1. 28 ve Resim: 1. 29).
Kariye Mzesi; , Kariye
mozaik ve freskleri Bizans
resim sanatnn son
dnemine ait (XIV. yy.) en
gzel rneklerdir. nceki
Dnemin yeknesak fonu
burada grlmez. j
XI. Yzyl,
At ve Binicisi; Tang Hanedanl
(618-906) in mparatorluu.j
Resim: 1. 28
2
Resim: 1. 27
http://www.metmuseum.org/t oah/works-of-art/54.169 (April 2009)
Bizans mparatorluu IV. ve VIII. yzyllar arasnda

kendi zgn sanat slubunu daha da yetkinletirdi ve
olgunlatrd. Bu kural ve tarzlar arasnda en gze arpan
kon (kona da denir) denen kutsal aziz resimleri oldu.
Azizlerin adna oluturulan kiliseler oaldkca ikon sanat
da geliti. Kilisenin dinsel temalar, adn ald aziz ile
ilgili sahneler hep ikon ressamlar tarafndan resmedildi.
Tanrsal kudret ve ruhani deerlerin ortaya konmasnda
altn sklkla kullanlan bir malzeme haline dnt.
Bizans Sanatnn belirgin grsel zelliklerinden biri
de mozaik tekniinin yksek bir sanatkarlk seviyesine
ulamas, dinsel mekanlarda younlukla kullanlmasyd.
Youn emek ve yetkin bir teknik isteyen mozaik sanatnda
ama, kiileri aynen resmetmekten te onlarn ruhani
kiilikleri hakknda bilgi vermek dinsel duygu ve temalar
Nea Moni Kilisesinden

bir mozaik detay
Kariye Mzesinin nl mozaiklerinden bir

rnek; Gney kubbede madalyon iinde sa
Peygamber tasviri. i
Resim: 1. 29
VI. Yzyl,
kon veya ikona; ,
Hristiyan Ortodoks
mezhebinde grlen sa,
Meryem veya azizlerin
tahta zerine mumlu ve
yumurtal boyalarla yaplan
din ierikli resimlere verilen
isimdir, ayin dzeninin
btnleyici bir parasn
oluturur. Simgecilie
dayanr ve tinsel bir din
grn yanstan kutsal
sanatla ilikilidir. j
Resim: 2. 30
565
Bizans konu
Hristiyan inan ve tresine
uygun kutsal kii ve olaylarn
konu edildii tasvirler kon
olarak adlandrlmaktadr.
(kona olarak da tanmlanr)
Mozaik Teknii:
Kk, birbirinden farkl,
boyutlu paralar bir yzey
zerinde yanyana getirerek resim
oluturma tekniine ve ortaya
kan esere mozaik denir. zellikle
doal talarn kullanld eserler
yzyllarca kalabilir.
Solidus of Justinian I [Byzantine] (99.35.7406) | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art
565
565
Bizans Paras
Source: Solidus of Justinian I [Byzantine] (99.35.7406) | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art
565
950
950-1000
Bizans AzizDemetriosunI konas,
Fildii
http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/1970.324.3 (October 2006)
52
Grsel Kltr
Gotik sluba ynelen sanatlar doaya yakn bir benzerlii

ve etkileyicilii yakalamaya altlar, yaplarda ve eserlerde
anonimlikten syrlmaya baland ve artk sanatlar isimleriyle bilinir oldular.
Gksel Kilise yaklam, Gotik Sanatla birlikte st seviyelere geldi, Kuzey Fransa Paristeki Notre Dame Kilisesi
(Resim: 2. 31) ilk ve tanml gotik yaplardan biri olarak
ortaya kmtr. ncesindeki Romanesk mimarideki ar
ta duvarlar ve kk pencereler yerini, bir ykseli etkisi,
ruhani bir zerafet ve gkyzne doru haraket eden bir
sluba brakt. Mimarinin elerinden olan ta, mimari
yapyla btnleik olarak kullanan gotik mimarlar, pencerelerdeki aydnlatma etkisini ykseli ve eriilmezlik anlayn
yceltmek iin bunlar bir mimari eye dntrdler.
Resim: 2. 31
1211-1311 Notre-Dame de Reims Katedrali, Gotik Sanatn nemli eserlerindendir.
Gotik Sanat
Avrupada gelien sanat anlaylar birbirlerinden etkilenerek yeni almlar ve tarzlar yaratmaya devam ettiler. IX. ve
X. yzylda Bizans Sanatnn ardndan Romanesk akm ve
bunu takiben Erken Gotik ve Gotik tarzlar belirginlemeye balad. Romanesk uslup zellikle mimaride, gotik
ncesi dnemde etkisini gstermitir. Mimaride pencereler
kktr, ierisi az k alr, kaln duvarlar tavann taycs
olarak kullanlm ve bina yaplar genel anlamda da kapal
olarak kurgulanmtr. nceki ve sonraki dnemlerin sanat
anlayyla kyaslandnda kaba ve ar duygusuyla dikkat
eker.
Asya ve Anadolu, Batda Romanesk,

Resim: 2. 32
ardndan Gotik sanat etkisini gsterirken
Asya ve onun Avrupaya uzants Anadoluda
yeni ekillenmeler olmaktayd. Farkl
beyliklerin hkmdarl srerken Asyadaki
Trk boylar snrlarn geniletiyor ve yeni
almlar retiyorlard. Anadoludaki Bizans
hkmdarl olduka zayflamt. 1071
ylnda Byk Seluklu Hkmdar Alp Arslan
komutasndaki Trk birlikleri Bizans mparatoru
IV. Romen Diyojene kar Malazgirtte byk
bir zafer kazandlar.
Byk Seluklu Devleti XI. ve XIV. yzyllar
arasnda Orta Asyann bir blmn, Anadolu
ve Orta Douda etkin oldu. Anadoludaki sanat
anlay daha ok ssleme sanatlarnda ekil
buldu. ini Sanat Mimari bir ssleme eleman
olmasnn yan sra estetik deerler asndan
ok baarl rneklerini verdi. Byk Seluklu
Devleti ve Anadolu Seluklular ini sanatna
mimaride zel bir yer verdiler. Trk inileri
dnyann pek ok nl mzesinde deerli birer
sanat eseri olarak sergilenmektedir.
Kubad Abad Saray inileri, I. Alaeddin
Keykubadn (1220-1236) emriyle yaplm
Kubad-Abad Saray Klliyesi, gnmze
ulaabilmi tek Seluklu saray yapsdr.j
1055-1092
Melikah: Byk Seluklu
Devleti hkmdardr. (10721092)Devrinde Byk Seluklu
Devleti en geni snrlarna ulat.
Snrlar Anadoludan Ummana
Kafkaslardan Hindistan nlerine
uzand.
1029
1029-1072
Alp Arslan: Seluklu Devletinin
kurucularndan olan Alp Arslan,
Trklerin Orta Asyadan Anadoluya
gelilerini ve mcadelesini yneten
asker komutan ve hkmdardr.
1071 ylnda Malazgirt Savan
kazanarak Bizans mparatorluuna
kar nemli bir zafer kazanmtr.
1055
1192-1237
I. Alaeddin Keykubad:
Saltanat boyunca ina ettirdii
ve ou gnmze kadar erien
eserler, idari ve askeri bakmdan
hem ahsna hem de devletine
kazandrd prestij nedeniyle
Trkiye ve dnya literatrnn en
nl Anadolu Seluklu sultandr.
1192
ini Teknii:
Geleneksel Trk sanatlarndan olan ini,
genellikle mimaride, cami, kk, saray ve benzeri
yaplarn i ve d sslemelerinde kullanlm bir
seramik trdr. Pimi toprak ve sr, bnyeyle
btnletiinden yzyllar boyu renklerini
yitirmeden kalabilir.
53
Resim: 2. 33
1304-1306 Judasn p , e
Giotto di Bondone sanata yeni bir gerekilik
anlay getirmi, bu anlay XX. Yzylda
Modernizm etkisiyle kurallar yeniden yaplana
dek etkin olmutur. Bir iftinin olu olarak
mtevaz bir ekilde balad hayatnda eitim

ve kltr seviyesini ykselterek, Floransa
toplumunun zengin ve saygn kiiliklerinden
biri olmay baarm ok yetenekli bir ressamd.
1310 Ognissanti Madonna j
Gotik sanat daha ok mimari tarzda arln belirgin ekilde ortaya koyarken resim alannda da deiimler gzlenmeye
balad. Avrupann eitli blgelerinde ekillenen sanat anlaylar farkl corafyalarda zgn ve nc sanatlarla farkl
kimlikler oluturdu. Artk bireysel sanatlarn isimleri daha
ok duyulmaya ve uslplar taklit edilmeye baland. Bunlarn banda gelen ve talyadaki sanata yn veren kiiliklerden
biri hi phesiz Giotto Di Bondone dir.
Giottonun en nl eserleri fresko tekniiyle yap
resimlerdi. Onun resimlerindeki farkl hacim duygusu,
figrlerin ve nesnelerin oylumlan (modeling) kvrmlarn
sregelen biimsel etkisi ve heykel ruhuna sahip hacim
duygusu Giotto resminin nde gelen elerindendir
(Resim: 2. 33).
Resim: 2. 34
Giotto iin Gombrich, dz bir yzey zerinde derinlik

yanlsamas yaratma sanatn bulmutu der. Giottonun
sanata getirdii yeniliklerin ve gerekcilik anlaynn XX.
Yzyl Modernizmi kurallar deitirene kadar Bat sanatnn iskeletini oluturduu kabul edilir. Onun Floransada
yaplandrd sanat yaps ve yenilikler, Gotik sanat ve erken
Rnesans sanatnn nemli eserlerinde gzlemlenmeye
baland. zellikle renklerin ve altn varan zarif kullanm
biimlerin byl birliktelii, boyutluluk hissi onun
nnn uzak lkelere kadar yaylmasn salad. Floransa
halk onunla gurur duyuyordu. Rnesans dneminde resme
perspektifi yava yava geiren ressamdr. Pastel tonlar ile
derinlik ve boyutluluk hissine ulama abas Giottonun
eserlerinde sklkla gzlenir.
Fresko Teknii:
talyancada yeni yaplm anlamna gelen, Fresko (fresco)
teknii pigmentlerin sv ile kartrlarak dorudan yeni
dklm yzey zerine uygulanyla yaplan bir resim
tekniidir. Sva kururken boya iine nfuz eder ve kalclk
salar. Fresk teknii Gritliler, Yunanllar, ve Romallar tarafndan
skca dini mekanlarda kullanlan bir tekniktir. Michelangelonun
nl sann Yaratl eseri de bu teknikle resmedilmitir.
1265
1265-1321
Dante Alighieri: talyan ozan ve politikac.
En bilinen eseri, Ahirete yaplan bir yolculuu
anlatt lahi Komedya`dr (La Divina
Commedia). Bu eser Cehennem, Araf ve
Cennet isimlerinde ciltten olumutur.
Dnya edebiyat tarihinin en byk
eserlerinden biri kabul edilir.
1269
1267-1337
Giotto di Bondone:
Floransal sanat eserlerinde daha ok
dinsel konular ilemitir. ok sayda kilise
ve apelin fresklerini yapmtr.
Giotto, bu dnemde kuralc ve simgesel
resim tekniini terk ederek nesnelerin
doal halleriyle resmedilmesi anlayna
ynelmi sanatlardandr.
54
Grsel Kltr
Detay
Resim: 2. 35
Erken Rnesans
Gotik ve Erken Rnesans sonras ortaya kan baka bir

yaklam daha insanolunun grsel dnyasna yeni imgeler
yaratt. Artk Rnesans ile kendini ifade etmeye alan bir
yeniden dou ruhu hakimdi, Rnesans zellikle etkin olarak
bir tarz olarak hissedilirken, Avrupann eitli kesimlerinde
farkl sanatlar tarafndan eitli ekilde bu an anlayna
uygun sanat eserleri retilmeye baland. Belika, Hollanda
ve Luxemburg blgesinde kkl resim gelenei srad ustalarla Rnesansta ekil buldu ve Kuzey Rnesans gibi
farkl isimlerle anlmaya balad (Resim: 2. 35).
Tarihin farkl dnemlerinde pek ok zel sanatnn ayn
1434,
Arnolfininin Portresi, Jan van Eyck;
Kuzey Rnesans olarak adlandrlan Belika,
Hollanda ve Luxemburg blgesindeki
devrin sanat eserlerinin banda gelir. Ev
hayatna ilikin ayrntlar byk bir ustalkla
vurgulanmtr, devrin anlaynn aksine Jan
Va Eyck gndelik nesnelerinde resmetmeye
deer olduu anlaynn ortaya konmas
tavrdr. Ahap (Mee) zerine yalboya
olarak yaplm bu eserde yalboya tekniinin
ve mkemmel detay anlaynn byl bir
bileimi gzlenmektedir. Duvardaki konveks
ayna ise resmin merkezinde yer alan muazzam
bir kompozisyon esi olarak resimde yerini
alr. Aynadaki yansmalardan odann ters adan
grnts verilirken, ayna erevesinde de

sann hayatndan on sahne byk bir ustalkla
resmedilmitir. Arnolfininin Portresi tablosu
iinde barndrd elerin gizemli yapsyla
dikkat ekmi ve alar boyu sanatlarn
kafalarnda soru iaretleri yaratmtr. Resim
aka bir dnle veya nianla ilgili grnse
de, resmin konusu tam olarak bilinmemektedir.
Duvardaki yazda Van Eyck Buradayd
yazmaktadr. Resmin iindeki bu kaligrafik
detayn anlamlar ve nedenleri zerine detayl
tartmalar yaplm, bu ilgin detay Jan Van
Eyckin an aan bir hnzrlkla izleyiciyi kendi
bysne katan ynnn ortaya k olarak
kabul edilmitir. Eser Arnolfininin Evlenmesi
olarak da isimlendirilir.
dnem veya birbirlerine yakn zaman dilimlerinde ortaya

ktklar gzlemlenir. Rnesans bu zaman dilimlerinin banda gelir. Rnesans Sanat da
kendi iinde Erken Rnesans ve Resim: 2. 36
Yksek Rnesans eklinde farkl
isimlendirmeleri mevcuttur.
1436: Floransa Katedralinin kubbesi tamamland. Bu

kubbe Romadaki Pantheon tapnann kubbesinden
sonra en antsal ve byk kubbe olarak sanat eserleri
iindeki yerini ald. j
1395-1441
Jan van Eyck: Yal boya tekniinde
usta ve detayc Flaman ressam. XVI.
yzylda yeni gelimekte olan yal
boya tekniini yetkinletirmesiyle
tannr. ounlukla portre ve dinsel
konulu resimler yapmtr. Arnolfininin
Evlenmesi en nl tablolarndan biridir.
1346
1346
Kara veba Avrupada ba
gsterdi ve yl iinde
Avrupann te birini yok etti.
Yal Boya Teknii:

Bitkisel yalarn boyaya rengini veren pigmentlerle
kartrlarak retilmi boya ile uygulanan bir tekniktir.
Boya terebentinle inceltilmi ince effaf boya
katmanlarndan ok kaln boya katmanlarna kadar
geni bir yelpazede kullanlabilir. Islakken zerinde
alma sresi dier boyalara nazaran daha uzundur,
yumuak boya geilerine imkan verir.
55
Rnesans ruhundaki yenileme felsefesine uygun farkl

tavrlar ortaya koydu, insanla ve dnyadaki yerine ilikin
yeniliki yaklamlar gelitirdi, sanatn salt bir el iilii
olarak grlmesi tavrndan uzaklald. Rnesans terimi
sanattaki antik a ruhunun yeniden douu anlamnda
kullanlmtr. Erken Rnesansta gze arpan en ayrt
edici zelliklerin banda ak
Resim: 2. 37
seik belirlenmi snrlarla
Haraketli Harfler;
Dayankl metal harflerin Gutenberg
tarafndan Almanya- Mainzde retilmesiyle
birlikte bilginin oaltlmas yeni bir boyut
kazand. lk olarak ncilden balanarak pek
ok kitap oaltld ve yaygnlk kazand. i
tanmlanm resimsel bir ele al gelir. Merkezi perspektifin

younlukla kullanld bu dnemde sanat kiilik olarak
kendini ilahi bir temele oturtmutur. Erken Rnesans
Leonarda da Vinci, Michelangelo gibi sanatlarn ne
kt Yksek Rnesans izlemi, ardndan Van Eyck
(Resim:2. 35) gibi teknik stnlkleriyle kitleleri etkilemi
Kuzey Rnesans sanatlar gelmitir. Rnesansla balantl
olarak gelien bir dier anlay da Manierizmdir.
1486 Sandro Boticelli, Vensn Douu
1482-1486 yllar arasnda yaplm olan bu tabloda, ak tanrcas Vens klasik dnem
heykellerindeki pozda durmaktadr. Kendi kr evleri iin Boticelliye bu resmi sipari eden
kii, sanatsever ve sanat destekisi Medici ailesindendi. Tabloda Venes'n saf ve gzel duruu,
eserdeki yalnlk, yormayan ezmeyen sade bir kompozisyon ve hatlarn zariflii "Vens'n
Douu" tablosunda ilk bakta gze arpanlardandr.f
Resim: 2. 38
1453
stanbulun Fethi:
Fatih Sultan Mehmed stanbulu
fethetti. Bu nemli gelime
Orta an sona erip Yeni
an balangc olarak kabul
edilir.
Johannes Gutenberg (1398 1468):

Hareketli paralar ile yaz basksn
Avrupada balatan, kuyumcu, matbaac
ve yayncdr. Gutenbergin buluu modern
dnemin en nemli olay ve matbaa
devriminin balangc, kendisi de modern
matbaacln babas kabul edilir.
1450
1450-1455
Gutenberg Almanya,
Mainzde haraketli
metal harfler kullanarak
42 satrlkincili kendi
matbaasnda bast.
1453
1482
1482
Boticellinin Vens
56
Grsel Kltr
Resim: 2. 39
Potograf: Patrick A. Rodgers
1435-53
Davud: Donatellonun, talya Bargello
Mzesinde yer alan Davud heykeli, Kutsal
Kitapta ad geen gen kahramann
dman Calutu yenmesinden sonraki
halini canlandrr. Gerek boyutlardaki bu
plak heykel, Antikadan beri yaplm
heykellerden en nemlilerinden biri
kabul edilmektedir. Donatellonun genlik
yllarnda, katedral iin mermerden yapt
Davud ile yaratm olduu galip gen erkek
tipi, bu tuntan heykelde en son biimine
ulamtr. Gen bedenden fkran ehveti,
parlak grnl teni ile incelikle, titizlikle
ilenmi dizlikleri ve defne yaprakl bal
arasndaki kontrastlk byk bir zenle
tasarlanmtr. Davud heykeli, teknik olarak
bronz heykel sanatnn btn inceliklerini ve
mkemmeliyetini bnyesinde barndrr.
Yksek Rnesans
Rnesans farkl corafyalarda kendine katlmclar bulurken

beii talyada doruklara ulat. Resim sanatnda bu yenilikler ortaya karken Heykel sanatnda da Donetello ve Michelangelo gibi sanatlar yzyllar boyu kendinden sz ettirecek
eserler retti. Rnesans heykeli insan ele al konusunda
yenilikler getirdi. zellikli ta malzemenin kullanm doruklara ulat.
Rnesans dneminin yaratclnn itici gcn
tccarlar ve sanat koruyucu soylular tekil ediyordu. Bunlar
en krl ticaretin hangi alanda olduunu aratrdlar ve
bu yoldan saladklar zenginlikleri sanat ve endstri
yeniliklerine yatrmlardr. Rnesans; Floransa, Venedik,
ngiltere, Portekiz, Hollanda gibi byk kent-devletlerinde
ya da metropollerde ortaya kmtr. Rnesans zerinde
derin aratrmalar yapan Burkhard: Rnesans insann
kefedilmesidir. demektedir. Gerekten de Ortaa
Avrupasnda insan kymetsiz bir varlkt. nsanlar iin
bugn halen zelliini koruyan bireysel idealler kiinin
gzellie ve kendini varetmeye ynelik youn urann

temelleri Rnesans dncesiyle atlmtr. Rnesans ayn
zamanda sanat kiiliin yeniden tanmlanmasn da
beraberinde getirdi.
Esiz bir Deha Leonardo
Leonardo da Vinci Rnesans sanatnn doruklara ulamasnda nemli bir sebeptir. Kiilii, hayat, eserleri ve yzyllar
sonra bile braktklar zerinden konuulan ve tartlanlar,
onun byle bir n fazlasyla hakettiinin en nemli kantlardr. Bugn bile Rnesans denildiinde ilk akla gelen kiilik
odur. Leonardo da Vinci Rnesansn sanatsal hmanist (insanclk) ideallerinin bir timsali olmutur (Resim: 2. 42).
Leonardo 1452 ylnda talya Toscanada dnyaya geldi,
belki de dahi sanat tanmnn en ok kullanld sanatdr. Rnesans karakteristik sanat kiiliinin bir rnei
olan Leonardo, ressam, mimar, doa bilimci, aratrmac,
mucit, mzisyen zellikleriyle birok ynllk rneiydi.
Notlarnda bulunan, daha sonra Galileonun ban derde
sokan Kopernik kuramlarn incelerken not ald Gne
dnmyor notu onun bir bilim adam olarak aratrmaclnn yan sra gl sezgilerinin de bir gstergesiydi.
Usta ressam Verrocchinun yannda rakla baladnda stn yetenekleriyle hemen fark edildi. Sanatn
amacnn grnen dnyay resmederken, yeni keifler
yapmak izleyicileri bir eit etki altna almak olduunu
dnyordu. raklk eitimini Floransada aldktan sonra
Ressam olarak Milano Sarayna girmitir. Buna karn
zgrlne son derece dkn ve tutkularnn peinden
giden bir sanatyd Leonardo. Kendisine verilen siparilerin
ounu tamamlamadn bilmekteyiz. Mona Lisa ismiyle
bilinen tablosu belki de insanlk tarihinin en ok tannan
sanat eserlerinin banda gelir. Bnyesindeki saysz giz ve
resmin badndren atmosferi, bu resmi insanlk mal bir
ahaser konumuna eritirmitir.
1386-1466
Donetollo
Erken Rnesans sanatnn tartmasz
en byk hekeltralarndandr. Bronz,
ta ve ahap malzemelerini ustalkla
kullanmtr. Mesleinde oluturduu
yenilikler ve yntemleriyle Michelangelo
zerinde etkili olduu bilinir.
1492
1492
Amerika Ktasnn Kefi:
Vikinglerin yzlerce yl evvel
Amerika ktasna ulatna ait
kantlar olsa da Kristof Kolomb
(Christopher Columbus) Amerikann
kaifi olarak kabul edilir. Keifler
anda kltr ve uygarlklar
birbirleriyle iletiime gemitir.
57
Resim: 2. 40
Resim: 2. 41
1485
Bir Rnesans Ustas, dahi; Sanat tarihiler
Leonardo da Vinciyi Rnesans sanat insannn
mkemmel bir rnei olarak grr. Sanatn
yan sra bilim, tp, mhendislik, doa bilim
gibi farkl konularda da olaanst eserler
vermitir. Olaanst kavramn anlatmak
iin Leonardo da Vinci doru bir kiiliktir. Bir
eit ifreye sahip ters el yazs, resimlerindeki
zlememi gizemler, onun olaanstlk
durumuna verilebilecek birka rnekten ilk
akla gelenlerdendir. Leonardanun Vitruvius
Adam iziminde (Resim: 2. 40) insan oranlar
1508 (yaklak)
zerinde bir alma yapm,

Aziz Anne ile Birlikte
Meryem ve Olu (The Virgin
and Child with St. Anne)
isimli eserinde (Resim: 2. 41)
ierik dzeni ve teknik olarak
mkemmel bir noktaya ulamtr. Leonardonun
tartmasz bayaptlarndan biri, ahap zerine
resmedilmi Mona Lisadr (Resim: 2. 42), dier
adlar La Gioconda veya La Joconde). Mona Lisa,
bnyesinde saysz gizemleri barndran sanat
tarihinin en bilinen eserlerindendir.
Bir Ruh Nesnesi Mona Lisa
Tarifi mmkn olmayan bir yz ifadesi ve Leonardonun

kendi tanmyla birruh nesnesi olan bu eser yzyllar
boyu insanolunu bylemeye devam etti. Sanat tarihinin
en ok bilinen ve merak edilen eseri olan Mona Lisa (La Gioconda veya La Joconde olarak da bilinir) gnmzde Paris
Louvre mzesinde sergilenmekte ve her yl binlerce kii bata bu eseri grmek iin Louvre Mzesini ziyaret etmektedir.
Resimde zarif bayan figr geni bir manzarann nnde
oturmakta, figr ve zemin zengin ve scak bir n etkisinde
grlmektedir. Resmin en nl ve gizemli noktalarndan biri
figrn yzndeki esrarengiz glmsemedir. Bu glmseme
son derece masumane, insan figrn gzlerinin iine kilitleyen ve baktka ekil deitiren bir etkiye sahiptir. Glm-
Resim: 2. 42
1507
semesinde derin bir hznn glgesi gizlidir. Resmin nemli

zelliklerinden biri izleyiciyi ezmeden son derece mtevaz
ekilde ulaan ve yavaa gizemli dnyasna eken etkileyici
sadeliidir. Resmin nemli gizemlerinden biri de birbiriyle
ilikisi olmayan arkaplandaki manzarann sol ve sa ksmdr. Bir izleyici nceden saatlerce bakm olsa da Mona Lisaya
bakmadan geemez. Bu gizemli yz yzyllar boyu etkisini ve
zelliini kaybetmeden kalacak bir bayapttr.
1452-1519
Leonardo Da Vinci:
Yksek Rnesans dneminin n
nemli sanatlarnn banda gelir.
Sanatn yansra nemli bulular,
tp ve anatomi alanndaki
almalaryla da tannr.
1498
1498
Son Akam Yemei
sann armha gerilmeden
nce havarileriyle yedii son
akam yemeini konu alan
bu resim, fresco tekniiyle
yaplmtr.
58
Leonardo da Vinci, Bilim adam-sanat;
Leonardonun insan vcuduna ilgisinin
temelini, figr eskizleri iin incelemeler
oluturur. nsan olabildiince canl ve tm
hareketleri geree en yakn ekilde izmek
iin d gzlemleri yeterli grmemi, vcudun
iini de grmek, kemiklerin, kaslarn ve
eklemlerin birbirleriyle ilikilerini kavramak
istemitir. Anatomi aratrmalar, giderek
daha ok zaman ayrd bal bana bir ilgi
Grsel Kltr
alan haline gelmitir. nsan organizmasna,
alma prensiplerini merak ettii mkemmel
bir makine olarak yaklamtr. Leonardo,
grdklerini izerek akla kavuturuyordu.
Ayn zamanda iyi bir tasarmcyd, yenilikler
ve bulular peindeydi. Yapt anatomik
kesitlerle, ayrntl grnlerle ve farkl
alardan yapt izimlerle anatominin
detaylarn ortaya karyordu.
f
Resim: 2. 43
Doann taklidi konusunda hi kimse Van eyckdan

daha sabrl olamazd. Yine de onlarn doa betimlemelerinin grkemlilik ve etkinliine karn figrler yaayan
varlklardan ok heykele benzerler. rnein Boticelli, salarn
dalgalln, giyisilerin devinimini vurgulayarak kenar izgisinin katln yumuatt. Fakat sorunun doru zmn
yalnz Leonardo buldu. Ressam seyirciye bulunmas gereken
bir eyler brakmaldr. Kenar izgileri eer katca izilmeyip,
biim, sanki glgede kayboluyormucasna biraz belirsiz
braklrsa, her trl katlk ve kuruluk izlenimi yok olacaktr.
te Leonardonun sfumato (giderek erime) ad verilen nl
buluu budur. Giderek kaybolan kenar izgisi ve yumuak
renkler, hayalgcmze her zaman pay brakarak, bir
biimi baka bir biime eritirler. Mona Lisaya imdi yeniden
dnersek onun giz dolu etkisini biraz anlayabiliriz. Leonardo,
Sfumato ynteminden bilinle ve geni apta yararlanmtr.
Mona lisann ruh durumundan hibir zaman emin
deiliz. Yzndeki ifade elimizden kayor gibi geliyor hep.
Byk Usta Michelangelo
Rnesans sanatna damgasn vurmu bir dier sanat da

Michelangelo Buonarrottidir. Michelangelo da devrin tm
sanatlar gibi bir usta-rak eitimi alm, Ghrilandaionun
atlyesinde almtr. nsan vucudunu en gzel ve yetkin bir
biimde ifade edebilmenin yollarn aratrd.
Daha otuz yandayken an ustalarndan biri olarak
kabul ediliyor ve Leonardonun dehasna denk grlyordu.
Onun Sistine apelindeki (Vatikan) Ademin Yaratl
freski (Resim: 2. 46) bu dinsel mekanda Michelangelonun
yapt muazzam eserin kk bir blmdr. Btn
tavan dinsel resimlerin ruhani gzelliiyle aydnlanm
ancak usta en vurucu temay eserin ekseninde konumlandrmtr. Ademin yaratl Tanrnn insana hayat verdii
an betimler.
Michelangelo iyi bir ressam olmasna karn usta bir
heykeltra olarak ne kar. Taa kazandrd ruh ve
derinlik onu Rnesans sanatlar arasnda ayr bir yere
koyar. Onun ciddi ve zmsenmi bir anatomi bilgisine
sahip olduu, eserlerindeki mkemmel oran ve detaylardan bellidir. Daha 25 yandayken tamamlad
Pieta (Resim: 2. 44), Meryemin kucandaki sa ve
byk dram grselletirir. Tek para mermer blokdan
oyulmu eserdeki detay, yumuaklk duygusu, tazelik
ve malzemenin mermer olduuna inanlmayacak
derecede hassas kullanm vurucu bir etkiye sahiptir.
Michelangelonun, insanln sanatsal imgeler
bahesine armaan ettii bir dier boyutlu ahaser
de Davud (David) Heykelidir. Davut Rnesans
heykel sanatnn bir bayapt kabul edilmektedir.
Eser, Davutun Golyata saldrmaya karar verdii an
simgelemektedir. 5.17 metre yksekliindeki mermer
heykel Floransann bir sembol niteliindedir. Bu eser
Pietayla karlatrldnda daha yaln bir anlatma
sahiptir, vcut oranlar ve n mermer zerindeki
dalm esere byleyici bir etki katar (Resim: 2. 45).
(Gombrich E. H. s.228)
1500
1500
XVI. Yzyl znik Seramii
Plate [Iznik, Turkey] (59.69.1). In Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000. http://www.
metmuseum.org/toah/works-of-art/59.69.1 (April 2009)
Kaynak: Plate [Iznik, Turkey] (59.69.1) | Heilbrunn Timeline of Art History The Metropolitan Museum of Art
59
Resim: 2. 44
1500, Piet, Michelangelo; Kucanda
l sa Mesihi tutan Meryem Ana heykelidir.
Pietnn Michelangelonun kendisi iin tad
byk anlam, onun sanatnn imzalad
yegane eser olmasndan bellidir. Michelangelo
imzasn, Meryemin kyafetini bir arada tutan

kuan stne yontmutu. Heykel bugn,
saldrya kar cam bir muhafazayla korunduu
San Pietro Katedralinde zel bir yerde
izleyicilere sunulmaktadr. e
Resim: 2. 45
1504, Davud, Michelangelo; 1501 ylnda yapmna balanm ve 1504 tarihinde
tamamlanmtr. Sanat tarihinin heykel konusunda ahaserlerinin banda gelir. e
1512, demin Yaratl, Michelangelo; Sistine apelinin tavannda bulunan nl fresk. Bu

eser popler kltr ve reklamclk dnyasnda ska yer alan eserlerden biri olmu, zellikle ellerin
bulunduu detay iletiimin grselletirilmesi adna kullanlmtr i
Resim: 2. 46
1474-1564
Michelangelo
Rnesans dnemine
damgasn vurmu
nemli sanatlarn
banda gelir.
60
Resim: 2. 47
Grsel Kltr
1500 Albert Drer, 28 Yanda zportresi;
Rnesans sanatyla birlikte isimsiz zanaatkarlk
rolnden kurtulan sanat, yeni bir benlik
ve grev duygusu edinmitir. Drer yandaki
portresinde Tanr tarafndan kendisine
bahedilmi yaratc yetenekleri vurgulamak
adna, kendisini saya benzer ekilde
resmetmitir. Rnesansta ortaya kan sanatnn
olaanst yeteneklerle donatlm olduu fikri
uzun yllar sanat ortamna hakim olacaktr.
1500, 67x48 cm. panel zerine yalboya, Mnih
Alte Pinakhothek. i
talya Dnda Rnesans
Rnesansn etkileri talya dnda da youn hissedilmeye

baland. Kuzey Rnesans olarak adlandrlan yapnn yan
sra, zellikle Almanyada Albert Drer kendine has slubuyla ne kan sanatlardand. Drer Rnesans sanat
tiplemesine uyan, ok ynl ve aratrmac bir sanatyd.
Ressamlnn yan sra teknik olarak baskresim sanatna
yeni boyutlar kazandrm, bunun yansra matematik, geometri, yaz tasarm, insan ve oranlar konularnda kitaplar
1507 Albrecht Drer, Adem ve Havva: ncilde geen yaratl, blmnn resmedildii
bu tablo ahap panel zerine yalboya tekniiyle yaplmtr. f
1514 Albrecht Drer, Melankoli (Melancholia): Sanat Tarihindeki En nl Melankoli

Tasviri 1514 Tarihli Albert Drerin gravrdr. Gizemli ve Karanlk bir Evrensel bir bayapttr.
Gravrn merkezindeki kanatl figr, Erwin Panofskye gre Annesinin lm ile Avrupadaki
yoksulluk, dinsel basklar ve sava ortamndan bunalan ruhunu yanstan Drerdir aslnda. f
Resim: 2. 48
Resim: 2. 49
1471-1528
Albert Drer: Ge gotik
sanat temsilcilerinden
Alman ressam, matematiki
ve baskresim ustas.
1512
1564-1616
Shakspere, Dnya
edebiyatn, derinden
etkileyen edebi bir
kiiliktir.
Drer Melankoli adl eserinde saysz

sembolik gizemli imge kullanmtr. Figrn
nnde oturduu kapsz, penceresiz
yapnn duvarnda suskun an, kum saati ve
terazi yine Satrn sembollerindendir. Hepsi
donmu durmu bu sembollerin yannda
gizemli say drtgeninde soldan saa,
yukardan aaya saylarnn toplam 34dr.
1514
61

Resim: 2. 50
Detay
yazp yaynlayacak kadar detayl ve derin bir bilgi birikimine

sahipti. Ayn zamanda usta bir baskresim sanats olduundan, grafik sanatlarla da yakndan ilgilendi ve Gutenbergin
haraketli metal harfleri kullanarak basm tekniini gelitirmesinin ardndan ortaya kan yaz tasarmyla ilgili ihtiya sezdi. Harf biimlerinde oransal yaklamlar temel alan
almalar yapt, bu almalarn nda yaz karakterleri
tasarlad. Yapt ahap bask resimler onun eserlerinin oalarak yaygnlaabilmesinin yan sra kitaplarda da kullanlabilmesi avantajn getirdi. Eserlerinde oransal yaklam
ve aratrma konularndan biri olan, matematii younlukla
kulland. zellikle izgiyi, oymabask eserlerini de doruk
noktasnda ele almay bildi (Resim: 2. 49) Alman Rnesans
olarak tanmlanan sanat kulvarnn en nde gelen ismi oldu.
Almanyada sanat profili olarak dier Rnesans
ustalarndan farkllaan, tarz kiilii ve resimlerindeki
derinlikli dnya ile kendine farkl bir kulvar aan dier
bir sanat da Hieronymus Boschtu. Bosch, en nls
Dnyevi Zevkler Bahesi (Resim: 2.50) olmak zere pek
ok triptik ( paral) eser retmitir. Bu tablonun sol
panelinde, Adem - Havva ve harikulde hayvanlar eliinde
cennet tasvir edilir. Orta panelde pek ok plak figr, esiz
gzellikte meyveler ve kularla birlikte dnyevi zevkler; sa
panelde ise gnahkrlarn deiik biimlerde cezalandrlnn gsterdii cehennem resmedilmitir. Resimlerinde
1450-1516
Hieronymus Bosch:
Hollandal ressam. Rnesans n
kuzeydeki temsilcilerinden biri
saylr. Yaad dnemde eserleri
kraliyet ailesi ve asiller tarafndan
satn alnan nl bir ressam
olmasna ramen, gnmzde
hakknda ok az ey bilinmektedir.
Detay
Detay
1504-1510, Dnyevi Zevkler Bahesi, Hieronymus Bosch; Resmedilmesi yllar sren
ve Triptik ( paral) bir eser olan Dnyevi Zevkler Bahesi yalboya tekniiyle resmedilmitir.
Eserde dnya ve dnya sonras hayat, yar hayvan insan yartklar, a ve dramatik ikence
sahneleri, zengin ve detayl bir dgcyle betimlenmitir. Boch, snr tanmaz fantazi ve srad
bileimlerle XVI. yzyl balarnda Gerekstlk akmna kaplar amtr. Panel zerine Yal
boya, 219 x 96 cm. Madrid Prado Mzesi.
snrsz bir hayal dnyasnn izlerine rastlarz. Kalplam

cennet ve cehennem ele allarnn aksine tanmlanamaz
bileik yaratklar, detayda gizli kk ykler, ilgin ilikiler
onun eserlerinin nemli zelliklerindendir. zlenmesi ve
iselletirilmesi uzun zaman alr ve youn odaklanma gerektirir. Bosch, byk bir fantazi sanatsdr, onun dgc,
izleyenlere yeni imgeler retme perspektifi yaratr. Yllar
sonra Salvador Dali ile ortaya kacak Gerekkstclk
akmnn ortaadan habercisi gibidir.
1568, Krn Klavuzluk

Ettii Krler,
Pieter Bruegel;
Flaman resminin temsilcilerinden
Brugelin eserlerinde ska rastlanan
tema savalar, ykmlar, perian
insanlar ve bu dnemlerdeki
dayanma abalardr.
1525-1569
Pieter Bruegel: Peyzaj almalar
ve ky betimlemeleriyle nl
Hollandal Rnesans ressam.
Resimlerindeki ilgin detaylar,
gerekstclk duygusu ve fantazi
dnyasyla ilgi ekici bir sanatdr.
62
Resim: 2. 51
Grsel Kltr
Resim: 2. 52
El Greco
1600, Toledo Manzaras, El
Greco; (stte), Ressamn ender
peyzajlarndan biridir. Fra kullanm
ve lekelerin geometrik istifi, ada
sanatlar olduka etkilemitir. e
1579, sann Soyulmas, El
Greco; (Yanda), Toledo Katedrali iin
yaplm bu resim El Greconun en nl
eserlerinden biridir. i
Maniyerizm
Rnesansa balantl olarak gelien Maniyerizmin ayrt edici

tavr alkantl yapsyla, doaya aykr bir tasvir zelliidir.
Yapayla keskin bir vurgu yaplm, tasarlanm form slubu (talyanca, maniera) bu sanat akmna adn vermitir.
Maniyeristlerce yaratlan dnsel dnyalar 1600lere doru
doruklara ulat ve El Greco bu tarzn en yetkin rneklerini
verirken XX. Yzyl sanatn da derinden etkiledi.
El Greconun dinsel resimleri oranlardaki farkl ele al
ve biimlerin hayalgcnden beslenen geleneksel yapdan
uzak diliyle hemen dikkat ekti. Asl ad Domenikos Teotokopulos olan El Greco, (Yunan) adn aslen Yunan asll
olmasndan alr. O tarihte Venedik idaresinde olan Giritte
domu olan sanat, nceleri Bizans sanat slubunda
eitim almtr. El Greco resminde en ayrt edici ve tanml
zellik, figrlerin oranlar ve biimlerin doal halinden
bamsz ele alndr. Onun resminde uzun yzler, ayaklar
ve figrleri gkyzne erimeye alrcasna gzlemleriz.
Onun resimlerindeki ykselen kompozisyonlar, maddi
1541-1614
El Greco: Yunan asll Maniyerist ressam,
heykeltra ve mimar. El Greconun dramatik ve
davurumcu slubu adalarnca tam olarak
anlalamamtr. XX. yyda takdir edildi ve daha
ok deer grd. Sanat, zgn yaklam ve resmi
ele al biimiyle davurumculuun ve kbizmin
ipularn verir niteliktedir El Grecoi devrinin
tesinde eserler retmi bir sanat kiiliktir.
1605, Jorge Manuel

Theotocopoulosun
Portresi El Greco.
Ayn portrenin Picasso
tarafndan yorumlan
1950. i
Resim: 2. 53
Picasso
Resim: 2. 54
El Greco
Picasso
1614, 5, Mhrn
Almas El Greco.
Picassonun Avignonlu
Kzlar isimli tablosundaki
dzenlemenin El
Greconun 5. Mhrn
Al tablosuyla
benzerlii yorumcularca
tartlagelmitir. i
hayattan manevi olana bir gei dizgesi gibidir. Yzler ve

kuma formlarndaki garip renkler, kutsal n ortaya
kmas adna bilinli olarak kurgulanmtr.
Elimizdeki El Greco resimlerinde, kimi detaylarnda,
yzeylerin kullanmnda, ann ok tesinde biimsel
ilikiler gelitirdii tartlmaz bir gerektir. 1600 ylnda
yapt Toledo Manzaras (Resim: 2. 52) baz detaylarnda
gelecekte ortaya kacak zlenimcilik, davurumculuk,
Kubizm gibi tarzlarn ve yaklamlarn ipularn verir niteliktedir. Bu yzden XX. yzyl sanatn etkilemi, Picasso
gibi ressamlar onun resimlerini yeniden yorumlam
(Resim: 2. 53), hatta kbizmin nl eseri Avignonlu Kzlar
tablosuyla El Greconun 5. Mhrn Almas tablosu arasndaki benzerlik sanat tarihciler tarafndan srekli tartlagelmitir. Onun bu ilgin ve zgn tavrnn Rnasansn
merkezi talya dnda Bizans uslubuyla yorulmu bir
sanat eitimi alm olmasna balayanlar ounluktadr.
Bylelikle El Greco belirli bir kalp ya da etkilenmeden uzak
kendi tarzn yaratabilmitir.
63
In Serveni
Ik, nesneleri grmemizdeki ana sebeplerin banda gelir.

Uzayda var olan biimler zerlerine vuran k sayesinde bir
form oluturur ve bize grsel birer imge olarak ular. Resim
ayn zamanda bir eit a hkmetme, onu yneterek, istenen etkiyi oluturma sanatdr. Biimleri oluturmada en
basit yntem kenar izgilerini ortaya koyarak genel imgeyi
yaratmaktr. Ardndan gereken, boyutluluk duygusu biimin
bir form olarak alglanabilmesini salamak iin k-glge
kullanarak tonlanmas ve boyutlanmasdr. Sanat tarihi boyunca resmetme sreci eitli evreler geirmi, her a ve uygarlk, geresinim duyduu grsel etkiye ve amaca, kulland
malzemenin snrlar erevesinde ulamaya almtr. Maara resimlerinde resmi snr izgileriyle oluturmaya alan
insanolu, zamanla k ve perspektif gibi farkl eleri de
resim sanatna ekleyerek, eserinin etkileyiciliini artrmaya
almtr.
Yksek Rnesansta Leonardonun geldii k kullanm
noktasnda sfumato yntemi, boluk iinde yok olan,
eriyen snrlarla, etkileyici boyutlara ulam, Giottonun
belirgin kenar izgilerinin ve biimsel alanlarn yerini, kla
beliren ve karanlkla kaybolan bir resmetme dili almtr.
Artk izleyicinin hayalgcne, tamamlama yeteneine daha
fazla ans tanyan bir k-glge ile formlar oluturma tavr
belirginlemektedir.
Ik-Glge (talyanca: Chiaroscuro), sanatta karanlk
ve aydnln oluturduu ztlk iin kullanlan bir terimdir.
Terim ounlukla tm dzenlemeyi etkileyen, vurgulanm
ztlklar iin kullanlmaktadr. Rnesansn son aamalarnda
Barok sanatn ortaya k sreciyle birlikte bu aydnlatma
tekniiyle resmetme, zellikle Caravaggionun resimlerinde
belirginlik kazand . Onun resimlerinde figrler karanln
iinde kla varoluyor, nesnelerin karanlk ksmlar koyu
zemin iinde eriyerek kayboluyordu. Bu anlay sonralar
ok yaygn olarak kullanlacak, Barok sanatn belirginlemesiyle birlikte Caravaggionun ardndan, Georges La Tour,
Velasquez, Rembrant, Vermeer gibi sanatlar tarafndan
bavurulan bir resmetme tekniine dnecektir.
Resim: 2. 55
1602-1603, sann Defnedilmesi, Caravaggio; 300 x 203 cm. Pinacoteca Vaticana, Vatican.
Resim: 2. 56
1599, Judithin Holofornesin Ban Kesii, (Detay) Caravaggio; Resimlerinde kulland
charoscuro (talyanca k-glge) ile dikkati eken bir sanatdr.
1599
Caravagio: Gl k-glge kullanm
ve resimsel dzenlemeyi dramatik bir
adan ele alyla Barok sanatnn en
zgn uygulayclarndan biri olmutur.
64
zet
Sanat, en basit ifadesiyle yaratcln ya da hayal gcnn

somutlatrlmas eklinde aklayabiliriz. nsanolu varolal beri kendini sanat ile ifade etmeye alm, toplum iinde yaratc, farkll olan kiiler sanat kiilikleriyle eserler
retmilerdir. Yine ayn genel ereve iinde baktmzda;
sanat iin, herkesin duyduunu, grdn, hissettiini,
dndn; farkl ekilde duyan, gren, hisseden, dnen, yorumlayandr, diyebiliriz. Sanat, farkl, zgn, ou
kez marjinal, duyulmayan duyan, grlmeyeni grendir.
Binlerce yl nce Lascaux Maarasnda ilkel insan evresindeki hayvanlar izmeye iten drt neydi bilemiyoruz
ancak bu ilkel insann evresinde var olanlar betimleme
ihtiyac ve amac iinde olduu aktr. nsann bu ihtiyac
binyllardr hi deimedi.
Sanat Tarihi iinde Mimarlk sanat nemli bir yer tutar.
Vazgeemediimiz barnma ve yaamsal eylemleri srdrebilme dngmz, bizi mekan kavramna baml klar.
Bu yzden yzyllar boyu kltr ve medeniyetler sanatsal
olarak eritikleri yetkinlik noktasn Mimarlk zerinden
ortaya koymulardr. Antik a olarak adlandrlan
dnem Msr, Yunan ve Roma uygarlklarnn eserlerinin
younlukla incelendii dnemi tanmlamaktadr. Antik
a sanatlarndan elimize ulaanlar ounlukla mimari ve
heykel eserler olmutur.
M 110 ve 100 yllar arasnda belirgin ekilde ortaya
kan Yunan Sanatnn ana temas, mitolojideki ve gndelik
yaamdaki insan figryd. Mimaride st boyutlarda ok
nitelikli eserler reten Yunan uygarl, zellikle tapnak
mimarisinde dnyadaki en nemli eserleri ina etmilerdir.
M 336 ylnda Makedonya Kral Byk skender Orta
Dou ve Msr boyunca devam edecek fetihlerine balad.
Byk skender, Aristo (Aristoteles) tarafndan eitim
grm bilgili bir kiilikti, vizyon sahibi bir hkmdar
olarak tarihin en byk imparatorluunu oluturmay, bir
dnya hkmdar olmay hedefliyordu. Byk skendir,
Eski Yunan uygarlnn Douya yaylmasnda etkili olmu
ve efsanevi bir kahramana dnmtr.
sann doumundan sonra ortaya kan, Msr ve Yunan
sanatnn izlerini tasa da sanat tarihine yeni boyutlar
kazandran bir dier tarz ve yaklam, Roma sanatdr.
nceleri Romada alan ou ii, sanatkar ve zanaatkarn
ou Yunanlyd. Romallar mimarlk ve mhendislik
dalnda ok ileriydiler. Yaadklar topraklarda arkalarndan
braktklar , yollar, su kemerleri, hamamlar yzyllar boyu
dier uygarlklar tarafndan kullanld. Romallar zaferlerini
vnerek sergilemek, askeri baarlarn yklerini antlatrmaktan holanyorlard.Traianus, Daciada (imdiki
Romanya) yapt savalarn ve kazand zaferlerin resimli
yksn bir imgeye dntrmek bir eit somutlatrmak
istiyordu, bu yzden M 113deTraianus stunu ina edildi.
Kitlelerin tarih iindeki toplumsal yaplarda nemli
Grsel Kltr
belirleyicilerden biri olan din olgusu, Dou Roma mparatorluu, sonralar etkin, gl bir konuma gelen ve
Bizans olarak anlan uygarlkla birlikte belirginlik kazand.
Bizans sanatnn en belirgin, ne kan zellii din ve
zelde ise Hristiyanlkt. Hazreti sann retisi yaygnlk
kazandka, bu retiyi yaymak ilahi, ruhani ve taplas
klmak sanatlarn ana konularn oluturmaya balamtr.
Tm Avrupada gelien sanat anlaylar birbirlerinden etkilenerek yeni almlar ve tarzlar yaratmaya devam ettiler.
IX. ve X. yzylda Bizans Sanatnn ardndan Romanesk
akm ve bunu takiben Erken Gotik ve Gotik tarzlar belirginlemeye balad. Romanesk uslup zellikle mimaride,
gotik ncesi dnemde etkisini gstermitir. Mimaride pencereler kktr, ierisi az k alr, kaln duvarlar tavann
taycs olarak kullanlm ve bina yaplar genel anlamda
da kapal olarak kurgulanmtr.
Gotik ve Erken Rnesans sonras ortaya kan baka
bir yaklam daha insanolunun grsel dnyasna yeni
imgeler yaratt. Artk Rnesans ile kendini ifade etmeye
alan bir yeniden dou ruhu hakimdi, Rnesans zellikle
etkin olarak bir tarz olarak hissedilirken, Avrupann
farkl kesimlerinde sanatlar tarafndan eitli ekilde bu
an anlayna uygun sanat eserleri retilmeye baland.
Rnesans talyada doruklara ulat. Resim sanatnda bu
yenilikler ortaya karken Heykel sanatnda da Donetello
ve Michelangelo gibi sanatlar yzyllar boyu kendinden
sz ettirecek eserler retti. Rnesans heykeli insan ele al
konusunda yenilikler getirdi.Mona Lisa; Tarifi mmkn
olmayan bir yz ifadesi ve Leonardonun kendi tanmyla
birruh nesnesi olan bu eser yzyllar boyu insanolunu
bylemeye devam etti. Sanat tarihinin en ok bilinen ve
merak edilen eserlerinden biridir Mona Lisa (La Gioconda
veya La Joconde olarak da bilinir). Rnesans sanatna
damgasn vurmu bir dier sanat da Michelangelodur.
Michelangelo da devrin tm sanatlar gibi bir usta-rak
eitimi alm, Ghrilandaionun atlyesinde almtr. Michelangelo, nsan vcudunu en gzel ve yetkin bir biimde
ifade edebilmenin yollarn aratrm bir sanatsal kiilik
olarak Rnesansa damgasn vurmutur.
Rnesansa balantl olarak gelien Maniyerizmin
ayrt edici tavr alkantl yapsyla, doaya aykr bir
tasvir zelliidir. Yapayla keskin bir vurgu yaplm,
tasarlanm form slubu bu sanat akmna adn vermitir.
Maniyeristlerce yaratlan dnsel dnyalar 1600lere doru
doruklara ulat ve El Greco bu tarzn en yetkin rneklerini
verirken XX. Yzyl sanatn da derinden etkiledi. Resim
ayn zamanda bir eit a hkmetme, onu yneterek,
istenen etkiyi oluturma sanatdr. Biimleri oluturmada
en basit yntem kenar izgilerini ortaya koyarak genel
imgeyi yaratmaktr. Ardndan gereken, boyutluluk duygusu
biimin bir form olarak alglanabilmesini salamak iin
k-glge kullanarak tonlanmas ve boyutlanmasdr.
65
Ark, Rhan. (2000). Kubad Abad Seluklu Saray ve inileri. Trkiye Bankas Yaynlar.
Doan, Mehmet. (1975). 100 Soruda Estetik. Gerek
Yaynevi: stanbul.
Sena, Cemil. (1972). Estetik Sanat ve Gzelliin Felsefesi.
Remzi Kitabevi, lstanbul.
Szen, Metin. (1986). Uur Tanyeli. Sanat Kavram ve
Terimler Szl. Remzi Kitabevi stanbul.
Timuin, Afar. (1993). Estetik. 2. Bask, BDS Yaynlar.
Cumming, Robert. (2008). Sanat, Grsel Rehberler. nkilap
Yaynlar.
Conti, Flavio. (1978). Eski Yunan Sanatn Tanyalm.
nkilap ve Aka Yaynlar.
Keke, Tevhit. Kariye Tarihi-Mimarese-Mozaik Fresk ve
Mermer Sslemeleriyle. Hitit Color Yaynlar.
Gombrich E.H. (1980). Sanatn yks. Remzi Kitapevi
Yaynlar.
Law, Stephan.(2010). Felsefe Grsel Rehberler. nkilap
Yaynlar.
Bell, Julian. (2009). Sanatn Yeni Tarihi. NTV Yaynlar,
Delius, Peter. Verlag Kadrosu. (2009). Bilgi Kp. NTV
Yaynlar.
Akurgal, Ekrem. (1995). Hatti ve Hitit Uygarlklar. Yaar
Eitim ve Kltr Vakf.
Meggs, Philip. (1983). A History of Graphic Design. Van
Norstrand Reinhold Book.
nternet Kaynaklar
http://www.shafe.co.uk/art/classical. (Austos 2011).

http://www.arthistoryguide.com/. (Austos 2011).
http://www.metmuseum.org/toah/. (Austos 2011).
http://en.wikipedia.org/. (Austos 2011).
http://arthistoryresources.net/arthlinks.html.
(Austos 2011).
http://smarthistory.org/. (Austos 2011).
http://madartlab.com. (Austos 2011).
http://artcritique.wordpress.com. (Austos 2011).
http://classicpaintinz.blogspot.com. (Austos 2011).
http://www.leninimports.com.(Austos 2011).
http://www.wallpaperpimper.com (Austos 2011).
Leonardo da Vinci, duyarl sanat kiiliinin yansra zengin bilimsel birikimi ve aratrc
ynyle tipik bir Rnesans sanats tiplemesiydi. Gnmzde de ardnda brakt binlerce
sayfalk izimleri, aratrmalar, eskizleri, etdleri ve metinleriyle ska adndan sz ettiren
ender rastlanan sanatlardandr.
66
Grsel Kltr
Kendimizi Snayalm
1 Aadaki ifadelerden hangisi Sanat konusunda Hegelin
grlerini yanstr?
a. Sanatta aslolan figr zenginliidir.
b. Sanat doadaki gzellikten stndr. kendisine doann taklidinden
baka ama bulmaldr.
c. Sanat gzelin taklit edilme eyleminin ortaya konu biimidir.
d. Sanat, toplumsal geneksinim ve
ynlendirmelerden tamamen ayr
ele alnmaldr.
e. Sanat insanlk kltr iinde nemsiz bir blm
oluturur.
b. Zeus Suna, tanrlara adak adamak iin Yunan sanatnda kullanlan ift kulplu bir vazo biimidir.
c. Zeus Suna, Roma Forumunun sonunda yer alan
mermer bir anttr. mparator Constantine adna
yaplmtr.
d. M II. yyde Pergamon (Bergama) kralln yneten
Attalos haedan tarafndan yaptrlan, tanrlarla devler
savann betimlendii bir dnya harikasrdr.
e. Zeus Suna, Gotik dnem heykel sanatnn zirve noktasn oluturan eserlerin banda gelir.
5 kon(ikona da denir) aadakilerden hangisinde en

doru ekilde aklanmtr?
a.
kon, Roma stun bana verilen

isimdir.
b. kon, Yunan heykel sanatnda
erkek figrlerine verilen ismidir.
c. kon, Barok sanatn nemli
tarzlarndan birini yanstan bir
resim tekniidir.
d. kon, Msr heykel anatnda
erkek figrlerine verilen ismidir.
e. kon, Bizans sanatnda sa, kutsal aziz betimlemeleri gibi
dinsel temal resimlere verilen isimdir.
2 Msr sanat ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi

yanltr?
a.

Msr, M VII. yzyldan itibaren
Yunan ve ardndan Roma santn
etkilemitir.
b. Roma Sanat Msr sanatndan
ok daha nce doruk noktasna
erimitir.
c. Msr, Yunan ve Roma sanatlar
birbirinden tamamen bamsz,
form ve teknik olarak farkl sanatlardr.
d. Yunan sanat, Msr sanat zerinde youn bir etki
brakmtr.
e. Msr, Yunan ve Roma sanatlar tarz ve biim olarak
tamamen birbirinin ayndr.
3 Kourus tanm en doru aadaki ifadelerden hangisiyle aklanabilir?

a.
Kourus, antik a resim sanatn

tanmlayan bir terimdir.
b. Kourus, dii Roma Heykel sanatn ifade eder.
c. Kourus, M VII. yyda Arkaik
dnemde ortaya kan iki antsal
heykel tipinden (erkek) biridir.
d. Kourus, Msr mimarisinde stun
balarna verilen isimdir.
e. Kourus, bir eit Rnesans resim
tekniidir.
4 Aadakilerden hangisi Zeus

Suna iin doru bir tanmlama
olur?
a.
Zeus Suna, Msr Mimari sanatnn nemli eserlerinden biri

olan Zeus tapna iin yaplm
bir seramik vazodur.
Traianus Stunu hangi ehirde bulunmaktadr?
a.
b.
c.
d.
e.
Roma
Kahire
Paris
stanbul
Bergama
7 Kk, birbirinden farkl

boyutlu paralar bir yzey zerinde yanyana getirerek resim
oluturma tekniine ne ad verilir?
a.
b.
c.
d.
e.
Kore Teknii
Rlyef Teknii
Fresco Teknii
Mozaik Teknii
Kabartma Teknii
67
8 talyancada yeni yaplm anlamna gelen, pigmentlerin

sv ile kartrlark dorudan yeni dklm yzey zerine
uyguland, sva kururken boyann
nfuz ettii resim tekniine ne ad
verilir?
a.
b.
c.
d.
e.
Fresko teknii
Vitray teknii
Mozaik teknii
Yal boya teknii
Rlyef teknii
9 Mona Lisa hangi sanatnn

eseridir?
a.
b.
c.
d.
e.
10 El Greco hangi uslup-akm iinde deerlendirilir?

a.
b.
c.
d.
e.
Maniyerizm
Srrealizm
Antik sanat
Chiaroscuro
Gotik sanat
Michelangelo
Gutenberg
Leonardo da Vinci
Jan Van Eyck
Boticelli
Gelenek bir gardiyan deil, bir rehberdir.

W. Somerset Maughamt
1599, Caravaggio, Meyve Sepeti, tuval zerine yal boya, Biblioteca Ambrosiana, Milan.
Grsel Kltr
3
Amalarmz

Barok sanatnn nemli zelliklerini, bu dneme ruh veren sanatlar ve eserlerini aklayabilecek,
XIX.yy akmlarn ve dnemin ne kan yaptlarn tanyabilecek,
XX.yy sanatlarnn farkl tarzlar kullandklar eserlerini tanyabilecek,
II.Dnya Sava sonras egemen sanat akmlarn ve zelliklerini aklayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Barok Sanat
Chiaroscuro
Romantizm
Gerekcilik
zlenimcilik
Noktaclk
Fovizm
Kbizm
Futurizm
erik Haritas
GRSEL KLTR
Yeni Ufuklara Doru

Barok Sanat
Ondokuzuncu Yzyl ve Deien Dnya
Harflerin Sanatsal Douu
Yeni zlenimcilik Sonras Yeni Sanat
XX. Yzyln Renkleri ve Modernizm
Deneyler Bahesinde Sanat
Pop Sanat
imdinin Sanat ve Sonras
Sonu Gelmez Varetme Arzusu; Sanat

Yeni Ufuklara Doru
1970 - ...
ADA SANAT
1900 - 1970
MODERNZM
1800 - 1900
ROMANTK VE AKADEMK SANAT
1700 - 1800
ROKOKO, NEO-KLASZM
1600 - 1700
BAROK DREM
1500 - 1600
YKSEK RNESANS VE MANERZM
nsanolunun maara duvarlarna resmettii imgelerin

ardndan bin yllar sonra bile bu drtden vazgeemediini, artarak ve derinleerek sanat olgusunun peinden gittiini gzlemledik. Ruhunda var
olan duygularn betimleme, yeniden oluturma
ve sunma-paylama ihtiyacn eitli yollar ve
malzemelerle ortaya koyduunu grdk. Bu eylem,
kimi zaman korku, beklenti kimi zaman, politika,
ynetim, inan drtsyle haraket ederken, bazen salt
sanatnn kendi i drtlerinden haraketle, etkileimli
olarak ekil buldu. ou kez anlatmc bir ilev stlenen sanat, Antik a yaklamlar dorultusunda, bir
mitolojik olay, inanc glendirmek adna kullanld.
Sanatlar, dinsel bir konuyu, veya salt hkmdarn
gcn pekitirmek iin sava ve kahramanlk dizgelerini sanatsal bir dille eserlerine aktardlar. ou kez ismi
bilinmeyen sanatlar, anonim eserlerle karmza kt.
Ortaan ardndan gelen Rnesansla birlikte sanatlar
daha fazla kiilik ve deer kazanmaya, isimleriyle tannmaya baladlar.
Bu blmde, sanatta yeni ufuklara yelken aan
insann macerasna tank olacaz. nsann yaratma
heyecan ve enerjisinin nasl ekillendiini, sanatn nasl
yap deitirdiini, aray ve devrimlerin nasl rne
dntn gzlemleyeceiz. Son yzyllarda sanat
alannda ortaya kan en belirgin tavr, sanatnn kendi
bireysel duygularn daha ne karmas ve toplumun bir
paras olarak tepki veren bir organizmaya dnmesidir.
Artk sanat, kilisenin, kraln veya hkmdarn etkisinde ve emrinde alan bir kiilik olmaktan ok zgr
dnce ve sanatsal fikrin yeerdii bir insandr. ada
sanatla birlikte, en deimez ve kymetli malzemesi fikir
ve yaratclk olan bu insan, eserlerini retmek iin snr
tanmaz bir yaklam gelitirdi. Dnya ve toplumsal olaylar
gnmz sanatnda etkin birer konu ve k noktas olma
zellii kazand, sanat toplumun ekseninde yer ald.
70
Grsel Kltr
Resim: 3. 1
Barok Sanat
ve XVIII. yzyllar arasnda oluup eklini almtr. Mimarlk, mzik, resim ve heykelin etkileyici temalar altnda birletirilmesi amacn gder. Barok sanatn nemli zellikleri;
Resim: 3. 2

bir anlay oluturdu. Barok ruhunu bnyesinde tayan yaplar kilise, saray, meydan, eme vb. mimari elerde ekil buldu. Rubensin resimleri (Resim: 3. 1) Barok sanatn
1593-1652
Georges de La Tour
dnem Fransz ressam.
1640. i
1606-1669
Rubens

71

getirmiti. Bu usta Flaman ressam, Barok sanatn temelinde
yer alan naturalizm ve idealizm anlaylarn byk boyutlu
La Tourdu. Fransz ressam tablolarnda huu ve suknetle
dolu ortamlar yaratt (Resim: 3. 2). Dier barok sanatlara
nazaran daha sade ve gsteriten uzak bir tarz benimsedi.
hareketlenen yaps ve zellikle Theresann yz ifadesi izleyenleri bylemektedir.
almalarna, n ve rengin, resimdeki derinliine younlam bir ressamdr. Onun eserlerinde k, vurgulayan,
stan, derinletiren, artan tinsel bir e olarak karmza
Resim: 3. 3
Resim: 3. 4
baarl kullanmyla nlenmtir. Tuval zeri yalboya 363 cm 437 cm Rijksmuseum, Amsterdam
1606-1669
Rembrant: Hollandal ressam ve
1682
Bernin: Drt Irmak emesi, Roma,
(Detay).
1682
1598-1680
Irmak emesidir.
72
Grsel Kltr
1656, Nedimeler, (Las Meminas)

Diego Velzquez; Orjinal ismi Las
Meninas olan bu resim, sanat tarihinde
Gizemler ykl bir ahaser olarak
tanmlanr. Resim teknii ve boya kullan,
uzaktan mkemmel parlamalar ve
saydamlk olarak grlebilen ancak
detayda son derece usta, kvrak ve
doalama fra haraketleriyle
rlmtr.
ok katmanl grnt yaps,
yk iinde yk anlatm, konu
ve durumun sradl ilk bakta
dikkat eker. Allmn dnda sol
tarafta ressam i banda grrz.
Resmi ancak yakndan incelediimizde
ortaya kan birok hnzrca detay bulmak
mmkndr. Aslnda resmini yapt konu,
arkada aynada grlen soylu ifttir.
Resmin genelinde bir bileik duygu
hakimdir. Ressam, kpek, saray
soytars, Prenses Margarita,
zerindeki k azaltlarak ustaca
geriye itilmi rahip ve rahibe, bir
yzeyde birletirilmitir. Resmin
derinlik duygusunu glendiren
ve alm bir kapda grnen
merdiven bandaki figr, en uzaktaki
grsel elemandr. Nedimeler tablosu
Velzquezin usta bir ressam olmasnn
yan sra, politik bir zekasnn da kantdr.
Tuval zerine yalboya, 318 x 276 cm.
boyutlarndaki eser, Madrid Prado Mzesinde
sergilenmektedir.
Resim: 3. 5
Barok dnemin bir dier nemli ressam da spanyol

asll Diego Velasquezdir. Dnem sanatnda yaygn bir
yaklam, krallarn saray ressamlar semesi ve bnyelerinde altrp, maal olarak sarayn himayesinde
grevlendirmeleriydi. Velasquez spanya ve Portekiz kral
IV. Felipenin himayesinde sanatn yrtyord. Velasquez,
XIX. yzyl Fransz Avant Garde (ilerici) resmini etkilemi
bir sanatdr. Portrecilii oldukca gl bir ressam olan
Velasquez, iyi bir gzlemcidir, batan karc fra darbelerinde gizli bir doalama heyecann resimlerine ustaca
yanstmtr. Salt saray ve soylularn ressam gibi grnse

de resimlerinde hrn, deneysel, aratrc bir teknik ve
gizemli birliktelikler gzlenir. Bayaptlarndan biri olan
Las Meninas-Nedimeler (Resim: 3. 5) bu zelliklerin
younlukla ortaya kt eserlerinin banda gelir. Resmin
detaylarnda, grkemli kuma kvrmlar ve sarayn aal
hayatn yanstan mcevher parlamalarnn nasl ustaca,
okulu ve doalamac bir tavrla resmedildiinin kantlarn buluruz.
1599-1660
Diego Velasquez: Barok dneminin kendine zg
ressamlarndan biridir. spanyol Kralna olan yaknl
nedeniyle birok soylunun ve saray yaamnn resimlerini
yapmtr. Resimlerinde k ve glgeyi ustalkla
kullanmtr. Kendi dneminde hakim olan sadece gzel
olan resmetmek geleneini krdndan ve doal olan her
eyi resmeden ressamlarn ilklerinden biri olduundan
gerein gerek ressam olarak anlmaktadr.
1632-1675
Vermeer: Tablolarndaki
k kullanm ve ustalkl
ileyi ile nlendi.
Detay: St Boaltan
Kadn 1660.
73
I resmin temel bir sorunu olarak betimleyip, eserlerinde bu konuyu kendinden nceki sanatlara ilaveler
yapma endiesiyle yorumlayan dier dnem sanatlarnn
banda, Jan Vermeer ve Jaquees-Luis David gelir. Farkl
corafyalardan bu iki sanaty buluturan ortak nokta,
k-glge konusunu neredeyse tanml bir kiisel tarz gibi
ne karmalardr.
Hollandal ressam, Vermeerin resimlerinde figrler,
gnlk yaam halleriyle, dingin, sade bir dille varoluyordu.
Bu gsterisiz halleri, kenar izgileri koyu zemin iinde
eritilerek kaybolan alanlarla etkin ve vurucu bir nitelik
kazanyordu. Bu bileim, onun resimlerinde oda iinde d
mekan yla aydnlanan elerin, esrarengiz ve arzular
ne karan bir atmosfer oluturmasna sebep oluyordu.
Vermeerin esas amac nesnelere fazlaca odaklanmadan
duygular ne karmakt.
1789 ylnda Fransz Devrimi dnyadaki yapy, anlay
ve algy yeniden ekillendirdi. Fransadaki Monarinin
yklmas, saray basksnn kaybolmas ve Katolik kilisesinin
yeni reformlar yapmaya zorlanmas, toplumlar harakete
geirdi. Jaquees-Luis David Devrim Hkmetinin resmi
sanatsyd. Devrim Yneticilerinden Marat, gen bir
kadn tarafndan banyoda ldrlnce, David Marat dava
uruna cann feda eden bir ehit olarak resmetti (Resim:
1665, nci Kpeli Kz, J. Vermeer;
Kuzeyin Mona Lisas olarak da bilinen
nci Kpeli Kz eseri Hollandal ressamn
Barok Dnem iinde yer alan en nemli
ve tannm eserlerinden biridir. Eserdeki
duygulu k kullanm, sadelii ve zerafeti
yllarca izleyicileri bylemi ve nci Kpeli
Kza izleyenleri hayran brakmtr. Bu
eser ahlaki vurgulardan tamamen uzakta
olmakla birlikte, nesnelerin renkleriyle ve
dokularyla uyandrabilecei etki konusunda
nemli bir baarya sahiptir. zleyicinin
sezgilerini harekete geiren yaln, ancak
derinlikli bir eserdir.
Resim: 3. 6
3. 7). David, Yunan ve Roma sanatndan vcutlara kahramanlk havas vermek iin bavurduklar, kas ve sinirlerin
baaryla oylumlanmasn iyi renmiti. Resim, rengin
yaln ve snrl kullanm ve n figr zerindeki yer
alyla konunun dramasn yanstmay ve znde Fransz
Devriminin nclerinden Maratn bir kahraman olarak
yceltilmesini betimlemeyi amalamaktadr.
Resim: 3. 7
1793, Maratn lm,
Jacques-Louis David;
Fransz Devriminin nclerinden olan
Marat, ressam Davidin yakn arkadayd.
David, Fransz Devriminin resmi sanatsyd.
Resimlerini devrimi yceltmek ve Roma
ihtiamna benzer bir etki yaratmak iin
yapmt. Maratn cinayetini konusunu
anlatmak iin cansz bir beden, kanl bir bak,

mektup ve kvet resmedilmitir. Parlak k
ve koyu arka plan resmi daha arpc klan
elerdir. David Klasikilik ideallerine dn
fikrinin nclerindi, bu anlay sonralar Yeni
Klasikcilik olarak anlan bir anlayn ortaya
kmasna ortam salad.
1748-1825
Jacques-Louis David
1789
1685-1750
J. Sebastian Bach
Dnyaca nl Alman klasik
mzik bestecisi ve orgcudur.
Eserleri pek ok sanatya k
vermitir.
1789
Fransz Devrimi
Ressam Eugne Delacroixnn Fransz
ihtilalini resmeden tablosu (detay)
sanat tarihindeki sosyal ve toplumsal
olaylarn resim sanatna konu
edilmesine iyi bir rnektir.
74
Grsel Kltr
1794, Gnlerin Atas,
William Blake;
Suluboyayla renklendirilmi
oyma bask. Blake pergelle
uurumlar len Tanr
imgesini resmetti. Blake
kendi i grntlerinden
yola kmay yeleyen bir
sanatyd. Doay izmeyi
reddediyordu. Blake
resminde pe kok hata
gzlemleyebiliriz; ancak
onun resminin bir zellii
de geleneksel ltlere
kar gelmesi ve kendi z
betimleme dilini ortaya
koymasyd. Gnlerin Atas,
23.3 x 16.8 cm. Londra
Biritish Museum.
Resim: 3. 8
Resim: 3. 9
1814, Madridde 3 Mays 1808,
Francisco Goya;
Goya bu almay, Franszlarn 1808de
Madridi igali srasnda, mparator
Napolyonun ordularna direnen spanyollarn
ansna yapmtr. GoyannAvrupann
zorbalarna kar giritiimiz erefli
ayaklanmann en olaanst ve
kahramanca hareketlerini fra darbelerim ile
ebediletirmek hedefinin somut sonularndan
biri bu dramatik eserdir. Madridde 3 Mays
1808, Yalboya, 268 x 347 cm., Prado Mzesi,
Madrid.
1746-1828
Francisco Goya: spanyol ressam ve
baskresim sanatcs. Goya, portreleriyle
nlyd ve yapt eserlerde birok yeniliklere
sanat dnyasn ynlendirdi. Modern
sanatn ncleri arasnda grlmektedir.
Gelecek kuaklarda Claude Monet ve Pablo
Picassonun resimlerinde Goyann stilinin
etkileri gzlemlenmektedir.
Ondokuzuncu Yzyl ve
Deien Dnya
Toplumsal deiiklikler, halkn kendi kendini ynetme abalar, bakaldr ve zgrlklerin peinden koan uluslar
XIX.yzyl sanatn derinden etkiledi. XIX. yzyln ikinci
yarsndan itibaren ngiltere teknolojide ne geti; btn
Avrupa sanayileme atana giriti. 1700 ve 1800 yllar
arasnda bu haraketli ortamda Rokoko ve Neo Klasizm gibi
akmlar Avrupa sanatnda ne kmaktayd.
Rokoko; Barok stilinden sonra ortaya kan sanat
akmlarna verilen genel bir isimlendirmeydi. XVII. yzyln
ortalarna doru Barok stilinde kullanlan doru izgilerden
meydana getirilen sslemeye kar tepki olarak domu olan
stilin hatlar gibi eri br izgili motiflerden ibaret olan
Baroktan daha ince ve ekillerin kvrmlar, daha zarif bir
tarzdr. Rokoko en ok mimaride, i mekan sslemelerinde
kendisini gstermitir.
Yeni Gerekcilik (Neoclassicism) XVIII. yzyln ilk
yarsndan itibaren Avrupa sanatnda belirgin bir deiim
gzlenir. Barok anlaya ve Rokoko sanatn ar takn
sslemeleri ile sembolik tavrna tepki olarak doan bu sanat
anlaynn amac, barok ncesi dnemin saf kabul ettikleri
sanat anlayna dnmektir. Antik devir hayranlnn
sonucu olarak ortaya kmtr. Bu akma mensup sanatlar
iin nemli olan izgi ve form olup, renkler ve k etkileri
btnyle bir izgi ve form bilekesine baldr. Antik form
anlay her eye hakimdir. Yeni Gerekcilik anlay Fransz
ihtilali ile akan, bir lde de Napolyon devrinin sanat
anlay olmutur.
XIX. yzyl Avrupa resminde spanyada karmza kan
bir dier simgelemi spanyol sanat Francis Goyadr.
Goya sanat tarihinde zgn bir yere sahip, yalnz ve kendi
yolunda ilerlemi bir sanatdr. Henz 48 yandayken
iitme duygusunu yitiren sanat, bata Manet olmak zere
XIX. yzyl sanatn derinden
etkilemitir. Ayn zaman da
gravr (metal oyma bask)
XVIII. Yzyl, Rokoko,

tarzna bir rnek.
1784
1784 Jacques Louis David,
Horatius Kardelerin Yemini;
Neo Klasizm (Yeni Gerekcilik)
akmnn simge eserlerinden biridir.
1752-1827
William Blake: ngiliz air, ressam
ve mistik vizyoner. Kiisel grleri
yznden adalar tarafndan deli
olarak grlen Blake, daha sonra
eletirmenler tarafndan yaptlar,
anlatm gc, yaratcl, felsefi ve
gizemli eilimi yksek takdir grd.
75
tekniinde eserler de retmi olan sanat, savan zalim ve

dramatik ynn ortaya koyan eserler retmitir (Resim: 3.
9). Goya bir spanyol saray ressam olmasna karn hibir
zaman kendisini himaye edenlere yaltaklanmadan gereki
portrelerini yapmtr. Sosyal bakmdan eletirel ierikli
eserler ortaya koyan sanat, 3 Mays 1808 resminde,
Napolyonun igalci birliklerinin spanyadaki gaddarln ve
kurbanlarn acizliini gzler nne sermektedir. Dramatik
bir k kullanm, resme boucu bir atmosfer katmaktadr.
Romantizm; balangta yeni gerekcilik (neo-klasizme)
tepki olarak ortaya kmsa da, aslen sanat alanna znellik,
sezgi ve duygusallk getirmeyi hedeflemitir. Romantik
yaklam, mzikte armoniden te, melodiyi ne kard,
nk armoni peinden komann insanlarn yaratclklarn snrladn dnyorlard. Aydnlanmann vaat
ettii rasyonalizm Fransz Devriminin kanl dnemiyle
ortadan kaybolunca, sanatlar kaos ortamyla babaa
kaldlar. k noktas olarak sanatnn kendi i duygularna
gvenmenin en dorusu olduunu dnyorlard.
Goya, Blake, Turner, Constable, Delacroix gibi sanatlar Romantizmin ruhuna uygun eserler retiyorlard.
zellikle Delacroix ayn zamanda oryantalist bir tavr
sergiliyordu. Bat sanatlar Douya yolculuklar yapyor,
anavatanlarnn ok uzaklarnda insanlar ve olaylarla ilgileniyorlad. Cezayir, Msr, Osmanl topraklarnda yaadklar
ve grdkleri, resimlerinin konularn tekil ediyordu. Bu
yaklam Batda ok ilgi ekti ve rabet grd. Resimdeki
Oryantalizm akmnn dier bir nemli yarar da bize belge
tekil etmesiydi. Geri ou zaman oryantalist ressamlar,
resimsel arzular dorultusunda durum ve figrleri kurguluyor ve biimlendiriyorlard. Bu yzden ou sosyolog
oryantalistlerin bir belge yaratmak ve olaylara tanklk
etmek gibi bir endielerinin olmadndan, sonularnn
veri olamayacn syler.
Delacroix, Cezayirli Kadnlar tablosunda (Resim:
3.10) gndelik bir grnty ortaya koyuyordu. Onun resmindeki en ilgin zelliklerden biri, baaryla yaratt renk,
kompozisyon ve k oyunlarya, herhangi bir noktaya odaklanmaya gerek kalmadan, gzn srekli bir devinim iinde
Resim: 3. 10
1834, Cezayirli Kadnlar, Eugne Delacroix ;
Oryantalizm, dou kltr ve sanatna ilgi duymak aratrmak anlamnda kullanlmtr. Resim
alannda da Eugne Delacroix, Dou kltr ve yaamna ilgi duyan, alma konularn bu
orafyadaki deneyimlerinden alan ressamlardandr.
eser zerinde gezinmesidir. Yaam tarz, durum ve kiilerle

ilgili pek ok detay Delacroix resminde ustaca urgulanm
ve resme yklenmitir. Delacroix Fransz Romantizminin,
oryantalist baka sahip ana aktrlerinden biri olarak sanat
tarihinde yerini almtr
Grsel imgeler imparatorluunu sarsan bir nemli olay,
1827 ylnda Fransz bir mucitin buluuyla geldi. nsanolu
binyllardr gzlemledii dnyay resmediyor ve bir yzey
zerinde yeniden varetmeye alyordu. Bu srete
yorumluyor, yeniden biimlendiriyor, iine duygusunu
katmaya alyordu. Artk Nipce, kimyevi maddeler
ve gm karml bir yzeye yanstp grnt elde
edilebiliyordu. Kukusuz bu gelime resim sanatnn sonu
olmad, zira resim salt imgeyi yzeye ilemekten te ona
anlam, duygu, yorum ve derinlik katmaya alan bir sanat
dalyd. Bu gelimeyle baz resimsel imgelerin gereklikleri
de eletirilir oldu. rnein koan
at resimlerindeki ayak sralamalarnn koan atlarn fotoraflar
ekildike ou tabloda yanl
izildii anlalmtr.
1765-1833
Nicphore Nipce: 1827 ylnda, tarihteki
ilk fotoraf ekmitir. Niepce karakutu
kullanarak grnty kurun-kalay alam
zel bir plakaya drmtr. Bu plaka
bitmen denilen a duyarl bir maddeyle
kaplyd. Kaydedilen grntler evrenine
resmin yan sra fotoraf da girdi.
1824
1827 ylnda, Niepcenin ilk

fotoraf denemelerinden.
http://www.terramedia.co.uk/Chronomedia/
years/1820-1824.htm
1826
1824
9. Senfoni: Seslerin evrenine yeni
kaplar aan Beethovenn 9.Senfonisi
ilk defa 1824 ylnda Viyanada
seslendirildi. nsan sesinin kullanld
ilk senfoni olan 9. Senfoni, yzyllar
ap gnmze kadar ulaan ve
insanlk tarihinin en ok bilinen mzik
eserlerinin banda gelir.
1798-1863
Eugne Delacroix: Fransann en
nemli Romantik ressamlarndan
birisidir. fadesi gl fra darbeleri ve
renklerin optik etkileri zerine almalar
Empresyonistleri, egzotik olana tutkusu
da Sembolistleri etkilemitir. Fransz air
Baudelaire, onu Rnesansn son byk
ressam ve modern dnemin ilk byk
ressam olarak tanmlar.
76
Grsel Kltr
Resim: 3. 11
1821, Saman Arabas, John Constable;
John Constablen bu eseri, daha sanayileme problemleri ortaya kmadan, insann doa ile
uyumunun baarl bir ekilde betimlenmesinin iyi bir rneidir. 130 x 180 cm. tuval zerine yal
boya, Ulusal Galeri, Londra.
Duygularn Hkmdarl
Romantizmin duygular ve sanatnn z duygularn ne

karan tavr, Avrupada farkl lkelerde kendine taraftar
buldu. Bireyin, sanatnn duygusal zgnln ve
zgrln sanatlarnn merkezine oturtan Romantizm
akmnn temsilcileri, resimdeki duygusal younluu
nemsediler. Bu sanatlardan biri de ngiliz sanat John
Constabled. John Constable ngilterenin XIX. yzylda

yetitirdii en yaratc manzara ressamlarndand. Constable
devrinde ve kendinden sonra, birok Avrupal ressamn
dnce ve slubunu nemli lde etkilemi bir sanatyd.
Kendinden nceki Avrupal sanatlarn, izleyiciye gereklik
etkisini duygudan yoksun ekilde verdiklerine inanyordu.
Gkyzn, bulutlarn biimlerini ve glgelenilerini
kesik fra vurular ve scak renkler kullanarak byk bir
ustalkla betimledi. Sanat eserlerinde, ounlukla ustaca
kurgulanm, alak tepeler, biimsel adan tasarlanm
aalklar, bulutlu bir gkyz, dz otlaklar, ky evleri gibi
ngiltere nin krsal kesiminden grntleri konu almtr.
1776-1837
John Constable: Romantik dnemin nemli ressam
ve yazar. Rubens, Ruysdaei ve zellikle Claude Lorrain
gibi ustalarn yaptlarn inceledi. Bu ustalarn sanat
zerinde nemli etkileri oldu, ama Constable bu etkiyi
ok kiisel bir tarzda yorumlayarak, havann ve n
titreimleri, rzgr, bulutlar ya da dalgalarn kp gibi
devingen eleri tual zerinde saptamak yeteneiyle
sanatna yeni boyutlar katt.
1749-1832
Johann Wolfgang von Goethe; Yazd
edebi eserlerin yan sra, estetik, sanat, ve
sanat teorisi konusunda da nemli eserler
veren yazar, dnceleriyle an sanat
yaklamn derinden etkilemitir.
77
resmin merkezini oluturuyordu. Ahaptan arabay eken

atlarn stndeki incelikle ilitirilmi krmzlar, tablonun
kendi i ynlendirmesiyle ulalan birer kk dl gibiydi.
Doann imgesel olarak, okulu, yrekten ve iirsel bir dille
tuval zerinde varedilmesi konusunda tam bir usta olan
Constable, Romantik resim ustalarnn banda gelir.
Alman Ressam C.D. Frederich ise, ngiltere dndan
Almanyadan romantik akm benimsemi bir dier
sanatyd (Resim: 3. 12). Eserlerinde ou kez dnyadan
bezmilii, yalnz ve zgr bir duygusall aktaran ressam,
yandaki tablosunda, da panoramasnn engin ve grkemli
etkisini romantik bir slupla izleyene aktarmay hedeflemitir. Almanyada XX. Yzyl ortalarna doru romantizm
yava yava etkisini yitirmitir.
Bir dier ngiliz Romantik resim temsilcisi de William
Turnerd. Turner resimlerinde daha fazla byk ve soluklu
yzeyler brakyor, detaydan uzak, izleyicinin hayalgcyle
tamamlanacak manzara resimleri yapyordu. O da Constable
gibi doay kopya etmekten te onu duygularyla yorumlama
yolunu semiti (Resim: 3. 13).
Resim: 3. 12
1818, , 1818, Nebelmeer zerinde bir yryc Caspar David Friedrich, Tuval
zerine yal boya, 94.8 74.8 cm., Kunsthalle, Hamburg.
Constablen Saman Arabas isimli eseri (Resim: 3. 11)

onun en ok tannan ve poplerlemi almalarndandr.
Romantik ressamlar doay ve glerini avularnda tutmay
onu yeniden ekillendirebilmeyi, manzara resmi yaparak
da sanatsal bir derinlik kazanlabileceini ispatlamaya
alyorlard. Consable resmin kat kurallar yerine duygularyla ekillenmi doal biimlerin sanatna egemen
olmasn hedefliyordu. yi bir renk bilgisine sahipti. Saman
Arabas tablosunda, bak ynne gre ustaca kurgulanm
kahverengi tonlar, okun ancak balangta snrl bir yeil
atmosferin iinde varoluyor, devingen gkyz ve ufuktaki
tonlar sndrlm yeillerin nnde duran saman arabas,
1774-1840
Caspar David Friedrich;
Alman ressam, almalarnda
Romantizm akmnn etkisi altnda
kalmtr. zellikle kariyerinin orta
dnemlerindeki alegori peyzajlar
ile nldr. Bu almalarnda
karanlk siletler, sabah sisi ve kra
aalarlklar yer almaktadr.
Resim: 3. 13
1893, Deniz Sava (Temeraire), J. M. W. Turner;
Romantik Dnem dendiinde akla ilk gelen sanatlardan bir de J. M. W. Turnerdr. Tuval zerine
yal boya 90.7 x 121.6 cm., Ulusal Galeri, Londra.
1775-1851
J. M. W. Turner: Romantizm akmnn
ncs ngiliz sanatc Turner 14 yandayken
ngiliz Kraliyet Akademisine kabul edildi.
Ak gneli bir gnde manzara resmetmek
yerine, gr as daha dar durumlar
resmetmesi, onun gelecekte izlenimcilere de
ilham vermesini salad.
78
Grsel Kltr
Resim: 3. 2
Resim: 3. 14
1857 Jean-Franois Millet; Baak Toplayan Kadnlar (Irgatlar olarak da adlandrlmtr)
84 x111 cm. Tuval zeri yalboya,
Paris Dorsay Mzesi.e
1849 Gustave Courbet; Ta Kranlar

165 x 257 cm. Tuval zeri yalboya. i
Gerekcilik; XIX. Yzyln ortalarnda
zellikle Fransada, sanat ve edebiyatta
grlen ilerici akm. 1855 ylnda Courbetin
sergisiyle balad kabul edilir. Adndan
da anlalabilecei gibi yapay kurgulanm
ortamlardan ok, hayatn zorluklarn,
toplumsal yozlamay, yoksulluu,

alan snf kendilerine konu olarak alan
sanatlarn oluturduu bir yaklamdr.
Millet, Courbet gibi sanatlar, bu yaklam
ve sanat anlaynn nde gelenlerindendir.
Gerekcilik
XIX. yzyln ortalarna doru, resim sanatnn ele alnnda ve sanatn konularnda farkllklar gzlenmeye baland.
Kukusuz bu farkllklar her zaman olduu gibi toplumsal
akn bir parasyd. Dnyada ve zellikle kta Avrupasnda
teknolojik icatlar ve gelimeler, alma hayatnda yenilikler yaratt. Bu yenilikler kitlesel ve toplumsal deiiklere yol
at. Avrupada bir Endstri Devrimi rzgar vard. Binyl-
lardr sregelen alanlar ve ynetenler arasndaki iliki,

sorgulanmaya ve yeniden dzenlenmeye balamt.
sosyalizmi, romantik topyaclktan karp bilime
dntrmeyi amalamaktaydlar. Bu iki kuramc da
Kapitalizmin sanayici bir zmreyi zenginletirerek, kentli
ii (ploretarya) snfn yoksullatrdn dnyorlard.
i snfnn burjuvaziye bakaldrd ve retim aralarn
kamusallatrd zaman, ounluun ihtiyalarna hitap
eden bir dzen kurulabilecekti.
Sanat ve edebiyatta younlukla XIX. yzyl ortalarnda
belirginlemeye balayan Gerekcilik olarak adlandrlan
bu ilerici akmn tam anlamyla ilk kez 1855 ylnda Gustave
Courbetin ilerini sunduu sergiyle balad kabul edilir.
Sanat bu sergiyle birlikte Le Realisme adn verdii
bir de manifesto yaynlamt. Gerekcilik kavram sosyal
gerekcilikle ilgiliydi. deal ve estetik olandan ok gerek
olan vermek amat. Gerekiler, akademik sanatn ok
yapay ve kalpc olduu, Romantizm takipilerinin ise ok
fazla hayalci olduklarn dnyorlard. Sanat tarihinde
ska rastladmz bir durum 1800lerin ortasnda
yeniden canland. Bir anlay veya anlaylar tepki ekti,
deien dnya ve toplumsal haraketlilik sanat etkiledi.
Gerekiler her trl sanatsal ve toplumsal yapayla kar
tepki duyuyorlard. Demokratik tutum ve tavrlar, dzen
kart tavrlar ve bireysel zgrlkleri savunmalar, onlar
deiimin mekanizmas haline getirdi. Gerekilik akm
son derece etkili olmu, Almanya, Rusya, Hollanda ve
Amerikaya kadar yank buldu. Tolstoy, Balzac, Zola, Dickens
ve Flaubert gibi edebiyatn devlerini derinden etkiledi.
Gereklik konusundaki yaklam nceleri olduu gibi,
Rnesansla birlikte de su yzne km devrin sanatlar
da bu yaklama yakn tavrlar sergilemilerdi; ancak artk
sanatlar bir sahneyi savunmaktan veya o sahneyi grselletirmeden ok ahlaki ve siyasal arlar da gndeme
getirdiler.
1840-1870
Barbizon Okulu: Ak hava resmi kavramn
destekleyen, atlye yerine darda balanp bitirilen,
manzara resmini portre resmi kadar nemli klmak
iin aba sarfetmi bir grup ressamn benimsedii
sanat anlay ve akmdr. Bu akmn balca
ressamlar Theodore Rousseau, Jean-Franois Millet
ve Charles-Franois Daubignydir. almalaryla
zlenimcilik akmnn kaplarn aralamlardr.
1840
1775-1851
Jean-Franois Millet:
Barbizon Okulunun
kurucularndan Fransz
Ressam.
1848
1848 Karl Marks
Materyalizm: Temel retisi
soyut alandaki kavramlarn
(idea, hukuk) somut alana
tamakt. Bu felsefe ekonomi,
sosyal ve toplumsal hayatn
yan sra sanat ve estetikte de
yank buldu.
79
Gerek Hayat
Sosyal konulara eilimli, ada Courbete nazaran daha az

kkrtc olan bir dier Gereki ressam Milletti. Millet sradan hayat resmeden ancak renk ve biimleri dzenleme
tarzyla bunu daha romantik bir grsel dil ile sunan bir sanatyd. Milet Barbizon Okulu olarak bilinen ve Camille
Corotun nclk ettii bir sanat grubunun yesiydi.
Resim: 3. 15
1854, Gnaydn Bay Courbet ; Gerekcilik akmn tam olarak 1855 ylnda
Gustave Courbet.nin eserlerini sunduu sergiyle balad kabul edilir.
Gnaydn Bay Courbet (veya Karlama), 1854, Tuval zeri yalboya;
132 x 150.5 cm), Muse Fabre, Montpellier. e
Fransann Barbizon kasabasnda bir araya

gelen sanatlardan Millet, manzaralardan ziyade
figrler kullanarak gerekilik anlayn ortaya
koymay seti. alan insanlar daha nce resmin
konusu olmutu elbette ancak bylesi organize bir
sanat haraketi olduka ilgi uyandrd. Baak Toplayan
Kadnlar tablosu alan snf, ilk bakta rastlantsal
gelen bir dzenlemeyle, sakin ve dengeli bir dille yanstmaktadr (Resim: 3. 14).
Courbet Doadan baka kimsenin rencisi olmak

istemiyorum derken gzleme dayal ve gerekci bir tavr
sergiliyordu. Courbet resimlerinde zarif olmaya almaktan
ok, nce gereki olmay hedefledi.
Harflerin Sanatsal Boyutu
Bat resmi, sanatsal duygularn, renk, figr ve biimlerle

tuval zerine aktarrken Dou ve Uzak Douda sanat daha
farkl biimlerle ekil buldu. Osmanl mparatorluunun
blgesel ve etkin bir g olmasnn ardndan, imparatorluk
kendi kkl kltrn gelitirdi. Dinsel anlay yznden
figr resminin bir gelenek olarak olumad Osmanl Kltrnde Minyatr resmi geleneki ve younlukla saray
yaps iinde mparatorluk emsiyesi altnda ekillendi.
Osmanl Kltrnn bir dier nemli geleneksel sanat
dal da Hat sanatyd. XVII ve XIX. yzyllarda Osmanl
Hat sanatnda eserleriyle dnyay byleyen sanatlar
yetitirdi. Hat sanat yzeye tanan abartsz, ihtiaml,
yaln, dinamik ve okulu bir grsel dile sahipti. Tanrnn
szleri Hat sanatlarnn elinde birer soyut resim gibi ekil
ald ve evleri, saraylar, camileri ssledi. Bu eserler ada
sanatlara esin kayna oldu. Geleneklerin
olduka balayc olduu bu sanat dal,
yenilikleri bilgece hayata geiren usta
hattatlar sayesinde yeni tarzlar ve
biimler kazand (Resim: 3. 16).
1859
Hattat Kazasker Mustafa zzetin
Ayasofya Camiinin iindeki
Celi Sls tarznda yazlm
olaanst byklkteki eseri.
Mekan iindeki madalyonlarn
ap 7,5 metredir. Hat sanatnn
en gzel rneklerinden biri
olarak kabul edilir.
Resim: 3. 16
1859
Trk Hat Sanat: 19 Yzyln sonlarna doru
Osmanl mparatorluunda hat sanat doruk
noktasna eriti. Kompozisyon ve biimsel olarak
estetik duygunun mkemmellii sonralar Picasso,
Paul Klee gibi pek ok ressama ilham kayna oldu.
Yanda Hattat Kazasker Mustafa zzetin (1801-1876)
Celi Sls tarznda yazlm bir levhasn gryoruz.
Nakkahanenin yetitirdii nl
Osmanl Minyatr Sanalarndan
Levninin Acem engisi konulu eseri.
Eser: M. inasi Acar Kolleksiyonu.
1859
1819-1877
Gustave Courbet;
Gerekcilik Akmnn nclerinden,
Fransz ressam.
Hat sanatndaki dinamizm ve

biimsel byklk pek ok
ada ressam etkiledi. 1939
ylnda yaplm yanda grlen
Paul Kleenin resminde bu
etkiyi hissetmek mmkn.
80
Grsel Kltr
Modern Sanatn Douu

zlenimcilik (Empresyonizm)
XIX. yzyln sanatta Srekli Devrim a olarak da adlandrlmasnn sebebi, artk akm ve tarzlarn eskisi gibi birka
yzylda ortaya kmasndan ok, ksa srelerde karlamamzdr.
zellikle zlenemcilik (Empresyonizm), modern
sanatn douunu mjdeleyen bir akm olarak anlr. Bunun
ana sebeplerinden biri daha nce olduu gibi kkl geleneklere kar gelitirdii yaklamdr. Etki-tepki yasas sanat
alannda da deerini yitirmeden yzyllar boyu srmtr.
Resim: 3 .17
Hi kuku yoktur ki gelecekte de srecektir. zlenimciler
(Empesyonistler) ideallerine ulamak iin her ne kadar
1863, Eduard Manet; Olyimpia 130 x 190 cm. Tuval zeri yalboya, Paris Dorsay Mzesi.
ncekilere tepkisel bir yaklam izlemilerse de, onlarn
1866, Eduard Manet; Gen
mirasndan da faydalanmlardr. Baz sanat tarihileri bu
Fltc 160 cm 97 cm. Tuval zeri
yzden zlenimciliin, gerekcilik akm iinde yer almasn
yalboya, Paris Dorsay Mzesi.
ve bu erevede incelenmesi gerektiini dnrler.
Resim: 3. 2
zlenimciliin dier sanat akmlarndan temel bir fark
da pek ok sanatnn ayn dnemlerde byk bir eitlilikle
ve enerjiyle grsel evrenimize imgeler katmasdr. Bu akm
hzlca yaygnlam resim, heykel, sinema ve edebiyata
Resim: 3. 19
kadar farkl sanat kollarnda takipileri olumutur.
Unutulmamaldr ki, hibir konu bal bulunduu
1872, Claude Monet; zlenim (Gn Doumu) 46 cm
zaman diliminden soyutlanarak tam ve gerek ekilde alg 38 cm. Tuval zeri yalboya, Paris Marmottan Mzesi.
lanamaz. Batda sanayi devrimi ve sosyal yenilikler, deien
ynetim yaplar, monarinin sona erii gibi konular st ste
koyduumuz zaman, akln ve hayalgcnn zgrlemesi
Resim: 3. 18
gibi bir sonuca varrz. Bu yzden deien dnya dzeni, zlenimcilik ve peinden
zlenimcilik (Empresyonizm);
ressamlar sanatta yeni yollar kefetme
ortaya kan Modern
yolundayd. Parlak renkler, gl ve okulu
XIX. yzyln sonlarna doru Fransada
Sanatn
habercisi
ortaya kan ve btn sanat dallarn,
bir k gevek ve doalama fra vurular,
olmutur. Artk sanatta
zellikle resmi etkileyen akmlarn banda yumuak, iirsel renk aklar, arpc ve farkl
gelir. Doadaki unsurlarn kiinin iinde
bir grsel dil, empresyonist sanatlarn
hibir ey eskisi gibi
oluturduu izlenimleri, duygusal izleri
grsel karakterleri iinde yer ald. Bu akmn
olmayacaktr.
yanstmay hedefler. zlenimci sanatlar,
doay objektif bir gerek olarak deil,
kendilerinde yaratt izlenimle resme
aktarmay benimsemileridir. Empresyonist
balca temsilcileri arasnda; Pissarro, Manet,

Degas, Monet, Sisley, Renoir saylabilir.
zlenimcilik, resim dnda edebiyat ve
heykel sanatnda da yank bulmutur.
Resim: 3. 20
1886, emsiyeli Kadn 131 cm 88 cm. Tuval Guva
Boya, Paris Dorsay Mzesi.
Manet
1832-1883
douard Manet: XIX. yzylda modern hayat konu
alan resimler yapmaya balam ilk ressamlardandr.
Gerekilik akmndan izlenimcilie geite nemli bir rol
oynad. lk dnem bayaptlarndan Krda le Yemei
ve Olympia, gen ressamlara esin kayna oldu. Daha
sonraki yllarda ondan etkilenenler izlenimciliin en
nemli isimleri oldular. Gnmzde, bu iki resim, modern
sanatn balangc kabul edilir.
81
Pisarro
Manet
Degas
Sisley
Cezanne
Monet
Renoir
1830
1850
1870
1890
1910
zlenimcilik (Empresyonizm);
Avrupada ounlukla Fransz ressamlarn bulunduu pekok ressam 1830lardan balayarak 1930lara dek izlenimcilik anlayna uygun eserlerler rettiler.
zlenimcilik akmnn nde gelen ressamlarndan

bazlar Pisarro, Manet, Degas, Sisley, Cezanne, Monet ve
Renoir saylabilir. Bu konu renilirken en sknt ekilen
ve ounlukla rencilerin ban artan bir konu ise
Manet ve Monetin kartrlmasdr. Birbirlerine ok yakn
dnemlerde ve ayn corafyada karmza kan bu sanatlar srekli kartrlr. Bu yzden sanatclarn eserleri,
sanatnn portresi ve isimdeki tek ayrm noktas a ve o
harflerini vurgulayarak, ilikilendirme yntemiyle aklnzda
kalabilecek bir yntem oluturmaya altk.
Manet, XIX. yzylda modern hayat konu alan resimler
yapmaya balam ilk ressamlardandr. Manet, gerekilik
akmndan izlenimcilie geite nemli bir rol oynamtr.
lk dnem bayaptlarndan Krda le Yemei ve Olympia,
kendisinden gen ressamlara esin kayna olmutur.
Monet, zlenimcilik terimi, Monetnin zlenim (Gn
Doumu) adl resminden gelmektedir (Resim: 3. 19).
zlenimcilik, modern resim sanatndaki ilk byk devrimci
hareketlerdendir. Monet, resimlerinde fra darbeleriyle
oluturduu deiik renklerdeki noktalarla, istedii izlenimi
uyandracak renk ve k etkisini yaratmay baarmtr. leri
dnem resimlerinde cokulu ve zengin bir renk kullanmyla
belirginleir.
Monet
1840-1926
Claude Monet; Fransz empresyonist
(izlenimci) ressam. zlenimcilik,
modern resim sanatndaki ilk
byk devrimci harekettir. Monet,
resimlerinde fra darbeleriyle
oluturduu deiik renklerde
noktalarla istedii izlenimi
uyandracak renk ve k etkisini
yaratmay baarmtr.
1930
Resim: 3. 21
zlenimilik hzla kendini yeni taraftarlar kazanrken

Pariste gze arpan sanatlardan bir Lautrecti. Lautrec.
Aristokrat bir ailenin oluydu; ama akraba evliliinin bir
sonucu olduu iin genetik bir hastal vard. Lautrec,
klasik anlayta bir resim yerine Tabask tekniiyle
oaltlan poster sanatlna soyundu. Reklam amal
aslan posterleri hayranlarnca aslr aslmaz toplanr oldu
(Resim: 3. 22).
1892 Ambassadeurs ve 1893 Jane Avril Afileri;
Toulouse-Lautrec ressamlnn yan sra elence dnyas ve kabareler iin rettii Tabask
(Litografi) afilerle de nlendi, zaman iinde bu afi tarz dnem grafik sanatn da etkiledi.
Resim: 3. 22
1864-1901
Henri de Toulouse-Lautrec: Onun dnemine kadar ikinci
snf olarak grlmekte olan afiin bir sanat olarak deer
kazanmasn salam sanatdr. Kkl bir Fransz aileye
mensup olmasna ramen yaamn aristokratlarn arasnda
deil, aristokratlarn hor grd kenar mahallelerdeki elence
hayatnn iinde yaad. zellikle Moulin Rouge pavyonunu
anlatan resimleriyle byk ne kavutu. 35 yanda hayatn
kaybeden ressam, ok ksa mrnde ok fazla sayda eser retti.
82
Grsel Kltr
Degas, ounlukla izlenimci olarak tanmlanmtr.

zlenimcilik, 1860lar ve 1870ler arasnda Gerekilik
akmnn bir paras olarak domutu. zlenimciler,
dnyann gereklerini parlak, gz kamatrc renkler kullanarak, n etkilerine konsantre olarak ve manzaralar
dorudan izerek gstermeye alyorlard. Degas da
bunlardan biriydi eserlerinde bale konusunu ve balerinlerin
hayatlarndan sahneleri, at yarlarn ve gsteri dnyasnn
renkli dnyasn kulland. izgi dilini baarl bir belirleyici
olarak kullanan Fransz ressam hekelleriyle de bilinir
(Resim: 3. 24).
Resim: 3. 23
1900 (yaklak)Bardaki Dansclar, Degas;

Tuval zerine yal boya, 130 x 97 cm. Phillips Collection, Washington. f
1881, Tekne Partisi, P. Auguste Renoir;
(stte) Renoirin bu eseri eletirmenlerin tepkisini
ekmi, akademik kurallarn dnda, konu seimi ve
kaba fra kullanm yznden eletirilmitir. Tuval
zerine yal boya, 130.2 x 175.6 cm. The Phillips
Collection, Washington.e
1892, Piyano alan Kz, P. Auguste Renoir;
(stte) Tuval zerine yal boya, 116 x 90 cm.
Muse dOrsay, Paris. j
Yaanan Ann Gereklii
zlenimcilerin konularn ok farkl konular oluturuyordu.

Kimi zaman bir sokak manzaras, kimi zaman elenceli bir
parti, kimi zamansa gece hayat ve bale dnyas bu anlay
benimseyenlerin alma konularyd. Renoir, grsel karkl da kullanmaktayd. Renoir bu grsel karkl; tuval
zerinde titreim gcn ayr tutmakla beraber, izleyicinin
birbirinden ayrt edemedii renkli virglleri anmsatan
aydnlk kk fra vurularyla yaratyordu. Bu yntemi
sayesinde, byk boyutlu tablolarnda da aa yapraklar
arasndan szarak modellerin giysilerinde ve yzlerinde yaldzl ya da beyaz lekeler oluturan gne nn etkilerini
canlandrmay baard (Resim: 3. 23).
Resim: 3. 24
1841-1919
P. Auguste Renoir: Renoir,
sanat hayatnn daha ilk yllarnda
Manetnin slubunu beenmi;
bunu, Courbetnin plastik ifade tarz
ve Delacroixnn renk dnyas ile
birletirmitir. Resimlerinde okulu
sosyal bir ortam gzlenir. Baarl
natrmort detaylar dikkat eker.
1834-1917
Degas: Fransz ressam, heykeltra
ve izer. Degas, daha ok dans
temal resimleri ile tannd. Konusu
ne olursa olsun her resmi, kendi
kendine yeten, sadece kendisiyle
ilgilenen bir dnyay gsterir.
83

Resim: 3. 25
Resim: 3. 27
1900 Avignon Papalk Saray, Paul Signac;

(stte) Tuval zerine yal boya, 73.5 x 93.5 cm.
Muse dOrsay, Paris. e
1884-86 La Grande Jatte Adasnda Pazar , Georges Seurat;
(Yanda) Tuval zerine yalboya 207 x 308 cm., Art Institute of Chicago. i
Noktaclk (Puantilizm)
1881 Dnen Adam,

Auguste Roden;
lk model 1880-1882 ylnda
yaplm ve 1888 ylnda
Kopenhagda sergilenmitir.1902
ylnda boyu bytlerek bir
kez daha sergilenmi ve bu defa
basnn byk ilgisini ekmitir.
Dnen Adam Rodenin halka
ak alana dikilen ilk heykelidir.
Roden Mzesi, Paris.
i
Resim: 3. 26
1840-1917
Auguste Roden: Fransz heykeltra.
Sanat eletirmenleri onun eserlerini
Donatello ile balayan heykel
geleneinin grkemli bir finali olarak
yorumlar. Dkm tekniini baaryla
kullanarak, insan figrnn baaryla
kullanld bronz eserler retti.
Noktaclk (puantilizm):
XIX. yzyl sonlar ve XX. yzyl balarnda
Fransz yeni izlenimci ressamlar
tarafndan yaygn olarak kullanlm
bir resim tekniidir. Bu teknikle yaplan
resimlerde, ok sayda ufak temel renk
noktas, birbiriyle kartrlmadan bir araya
getirilerek izleyicinin gznde eitli ara
renklerin illzyonu oluturulur.
Noktaclk veya puantilizm, XIX. yzyl sonlar ve XX. yzyl

balarnda Fransz yeni izlenimci ressamlar tarafndan yaygn olarak kullanlm bir resim teknii olarak ortaya kt.
Bu teknikle yaplan resimlerde, ok sayda ufak temel renk
noktas, birbiriyle kartrlmadan bir araya getirilerek izleyicinin gznde eitli ara renklerin illzyonu oluturuluyordu (Resim: 3. 25 ve Resim: 3. 27 ).
Puantilizm, insan gznn, birbirine yakn duran ufak renk
noktalarn birleik grmesi esasna dayanmaktayd. Renk
teorisi konusunda iyi bir eitim gerektiriyordu. Puantilizm
(Fr. pointillisme) kelimesi ilk olarak 1880lerde bu teknikle
alay eden sanat eletirmenleri tarafndan kullanlm olsa
da, bugn kmseme anlam iermez. Puantilizm tekniini
baaryla kullanan ressamlar arasnda Georges Seurat, Paul
Signac, Camille Pissarro ve Henri-Edmond Cross saylabilir.
Gnmzn televizyon ve bilgisayar ekranlarnn
alma prensibi de aslnda puantilisttir; nk bu cihazlarda
ok sayda kk krmz (R), yeil (G) ve mavi(B) nokta bir
araya getirilerek geni bir renk paleti yaratlmaktadr.
Televizyonumuza bir bytele

yakndan bakalm, Noktaclarn
tekniiyle benzerlik var m?
1859-1891
Georges Seurat: Fransz akademik gelenee bal
bir ressam olan Seurat, Paul Signac (1863 - 1935)
ile birlikte Puantilizm akmnnda geliimini salad.
Resimlerini kk noktalar kullanarak mozaik gibi boyad.
Renklerin beynimizde kaynaacaklarn savunuyordu.
Bu tarz sonradan noktaclk olarak adlandrld. Tm
hatlar kaldrlm ve bir dzen oluturmak iin resim
basitletirilmiti.
84
Grsel Kltr
Resim: 3. 28
1888, Yatak Odas, Vincent van Gogh;
Tuval zerine yal boya, 72 x 90 cm, Van
Gogh Museum, Amsterdam. e
Balangta koyu ve kasvetli renklerle alan
Van Gogh, Pariste tant izlenimcilik ve yeni
izlenimcilik akmlarnn etkisiyle canl renklere
gemi; Gney Fransada geirdii sre zarfnda
da bugn yaygn olarak tannan kendine zg
resim tarzn gelitirmitir.
1887, zportre, Vincent van Gogh;

Tuval zerine yal boya, 42 x 33.7 cm.,
Art Institute of Chicago. j
lgnlkla oku Arasnda
zlenimcilik (Empresyonizm) akmnn sonrasnda bu akma balantl yeni bir anlay ekil buldu. Bu anlay sonralar Yeni zlenimcilik (Neo Empresyonizm) olarak anld.
Yeni izlenimciler, tpatp kopyalama anlayndan uzaklaarak, sanatn isel doasna arlk vermek ve duygusal davurumlara daha fazla yer vermek kaygs gdyorlard. Bu
anlaya yakn olan sanatlarn banda Van Gogh, Cezanne, Seurat ve Gaugin geliyordu. Yeni izlenimcilerin zellikle
Van Gogh ve Seuratn bir ortak yan da, saf renkleri kullanarak bamsz fra vurular oluturmak ve renklerin optik
olarak titreerek karmndaki duygusal enerjiyi kullanmalaryd (Resim: 3.29)
Resim: 3. 29
Van Goghun alkantl, elikili ve kimi zaman kaotik,

ancak bir o kadar da oku dolu hayatn ifade etmesi
asndan bu fra teknii ona ok uygundu. Ruhsal
davurum macerasn devingen fra darbeleriyle ve saf
renkleriyle birletiren Van Gogh, zgn ve hrn bir ifade
tarz yakalamt. Hayatnda hi eksik olmayan dram ve
kaosun basksna ramen yreindeki sanat ateini, hi
durmayacakm gibi devinen fra tularna aktt. Seuratn
noktacl ve izlenimci mant potasnda ok iyi eritmi
kendi zgn tarzn ortaya karmt. Onun figrleri,
manzara resimlerindeki tarlalar, uuan kargalar, vazoda
duran iekler veya odada duran ahap sandalyesi (Resim:
3.28) bile tuvalden frlayacakmcasna devingen ve okuluydu.
1853-1890
Vincent van Gogh: Hollandal ard
izlenimci ressam. Baz resim ve eskizleri,
dnyann en tannm ve en pahal eserleri
arasnda yer almaktadr. mrnn son
on yl boyunca yaklak 900 suluboya/
yalboya resim ve 1100 karakalem alma
retmi, en mehur eserlerini ise mrnn
son iki ylnda yapmtr.
Yeni zlenimcilik; (Neo empresyonizm):

zlenimcilerin igdsel olarak yaptklar ,gne
nn paralanmasn bilimsel, yntemli biimde
uygulayan, izlenimcilerin bozduklar yapsal
kurulua yeniden nem veren, saf renkleri nokta
nokta srp renk karmn seyircinin gznde
oluturmay hedefleyen izlenimcilikle ardk
ortaya kan tarza verilen isimdir.
85
Van Gogh ylesine bir lgnln iine girmiti ki,

yalnzca nlarn saan gnei deil, hi kimsenin dikkati
ekecek deerde bulmad sradan, dinlendirici ve yaln
eyleri de imgeletirme gereksinimi duyuyordu. Arlesdeki
dar odasnda resmini boyad. Kardeine yazdklar onun
dncesini ok gzel dile getiriyordu.
...Bu kez sz konusu olan benim yatak odamdr. Ne var
ki renk burada her eyin yerini tutmak zorunda. Bylece nesnelerin basitletirilmi sluplarn vurgulayarak, dinlenmeyi
veya genel olarak uykuyu antrmal. Tek szckle tabloya
baknca, us ya da daha iyi bir deyile imgelem kendini dinlendirebilmeli...(Gombrich S. 438)
Van Gogh resimlerinde sadece saf renkleri, devingen
fra darbeleriyle kullanmam ayn zamanda ruhsal bir
davurum-resmi ortaya koymutur. Bu yzden XX. yzyl
modern sanatn derinden etkilemi, sanat tarihinde alkantl hayat, kesik kulakl zportresi, okulu, enerjik ve
duygu dolu eserleriyle Modern resmin temellerini atmtr.
Gaugin, Van Goghun arkada ve uygarlktan midesi
bulanarak, gney denizlerinin bir adas, Tahitiye kam
bir dier lgn sanat kiiliktir. leri yalarda resme
balam olan bu kambiyo memuru, duygu ve tutkularnn
sesini dinleyip kendisini boyalar, tuvali ve arzular olan
bir dnyann iine atmt. Tahiti gezisinde gzledii kirlenmemi insani ve saf doay btn yabanl hrnlyla
resmetmeyi hedefliyordu (Resim: 3. 30).
Onun resimlerinde renk kullanm, figrlerin konumu,
kompozisyondaki naif kurgular onun eitimsizliini
avantaja evirdiinin bir kantyd. Kurallar yoktu, eer
kimi kurallar benimsiyorsa da o kurallar kendi koymalyd.
Ruhundaki zgr kiilik, tutkulu bir sanat ateiyle birleince
Gauginde srad bir ressama dnt. Japon sanatna
hayran bir ressam olan Gaugin, Japon basklarndaki lekelerin dinamik dzenini, renklerin abartsz, saf ama gl
karakterine hayrand. Eserlerinde Uzak Dou sanatndaki
yaln ve etkin dinamizmi yakalamaya alt.
Bu ikili sanat dnyasnda pek ok kural ve gelenei

alt st etti. Youn bir akademik eitim olmakszn, tutku
ve duygularnn peinden koarak varolan, sanatlar ve
arzu ettikleri adna her trl abay gstererek lmszler
arasna giren bu kiilikler, hayallerinin peinden koarak
nasl mutlu olunabileceini btn dnyaya gsterdi.
Resim: 3. 30
1899, Paul Gauguin, Annelik
(Sahilde Kadnlar); Tuval zerine
yal boya 94 x 72 cm. The State
Hermitage Museum, St Petersburg. e
Resim: 3. 31
1899, Tahitili ki Kadn,

Paul Gauguin;
(Yanda) Tuval zerine yal boya,
94 x 72 cm.,
Ulusal Sanat Galerisi, Washington. j
1848-1903
Paul Gauguin: Pariste doan, PostEmpresyonist bir ressamdr. Dostu Van Gogh
gibi alkantl bir yaam olan Gaouginin
eserlerinde okulu renk kullanm, dinamik
dzenlemeler ve biimleri gl birer e
olarak betimleme istei dikkat eker.
86
Grsel Kltr
Yeni zlenimcilik Sonras Yeni Sanat
zlenimcilik (Empresyonizm) sonras ortaya kan Yeni

zlenimcilik (Neo Empresyonizm) zellikle Van Gogh ve
Gouiginin sanata kattklaryla srerken. Viyana, Mnih ve
Berlinde birok sanat akademilerden ayrlmaya yeni fikirler ve sluplar gelitirmeye baladlar.
Mimaride daha gl hissedilen bu tavr, Yeni Sanat (Art
Nouveau) olarak isimlendirilmiti. zellikle resim, heykel
ve mimarlk gibi gzel sanatlar alanlar, tasarm ve uygulamal sanatlar arasnda bir birlik oluturmay hedefleyen
Viyanal sanat Gustav Klimt, Sezession Grubunu kurdu.
Arkadalaryla birlikte bu yeni anlay kklendirmeye
alan Klimt, i mekan sslemeleri, resimleri ve imekan
duvar uygulamalaryla sanat bir btn olarak kurgulamaya
alt. Viyana dnda da taraftar toplayan bu akm, tarihsel
etkilerden arnm, btn sanat ve tasarm dallarn kapsayacak bir ideal peinde kouyordu.
Bir okul gibi planlayarak organize ettii Sezession
Grubunun almalar dnda Klimt, kendi sanatnda,
olduka iednk, cinsellik arlkl, etkileyici bir teknik
ve tarz gelitirdi. Klimtin resimleri, savunduu anlaya
paralellik tekil eden bir duygusal ve plastik btnlk
ieriyordu. Bu yzden halen poster olarak, kitlesel retim
biimleriyle oaltlm eserleri duvarlar sslemektedir.
nsanlarn onun basmevinde retilmi resimlerini oaltp
duvarlarna asmas bile, Klimtin belirli lde amacna
ulatnn gstergesidir.
1907-1908, p,
Gustav Klimt; Art Nouveau
(Ar nova okunur), Avusturyal
sembolist ressam. Tablolarnn yan
sra duvar resimleriyle de tannr.
Klimtin birincil resim konusu kadn
bedenidir, ve eserlerinde ince
dekoratif sslemelerle beraber zarif
bir erotizm gze arpar. 180 cm x
180 cm., sterreichische Galerie
Belvedere, Vienna, Avusturya.
i
1905, apkal Kadn,

Henri Matisse;
(Yanda) Tuval zerine yal boya,
79.4 cm x 59.7 cm,
San Francisco Modern
Sanatlar Mzesi.
i
Resim: 3. 32
1908, l, Krmznn
Uyumu,
Henri Matisse;
(Altta) Tuval zerine yal boya,
180 cm x 220 cm,
Hermitage Museum, St.
Petersburg. f
Resim: 3. 33
XX. Yzyln Renkleri ve Modernizm
Soluk kesen bir hz ve sanatta yeniliklerle kapanan XIX.

yzyl, nnde alan dnemde de sakin bir sre yaanmayacann habercisi gibiydi. XX. yzyl sanatlarnn genel
1898-1908
Fovizm: 1898-1908 yllar arasnda
Henri Matisse tarafndan Fransada
gelitirilen bir sanat akmdr. En
nemli zellii, tpten km gibi
i ve baran renklerin dorudan
kullanmdr. Matisse, Derain ve
Vlaminckin Pariste atklar bir
sergide ilk kez adn duyurmutur.
1890
1890
Art Nouveau (Ar nova okunur): Viyana,
Mnih ve Berlinde birok sanatc yeni fikirler
ve slplar gelitirmeye baladlar. Bu yaklam
farkl lkelerde yansmalar buldu, Viyanada Klimt
Sezession grubunu oluturdu, Avusturyada
Jugendstil, italyada Liberty olarak adlandrlan
tarzlar ortaya kt.
1869-1954
Henri Matisse: XX. yzyln en
nemli ressamlarndandr. Renkleri
byk bir ustalkla kullanyla
Picasso ve Kandinsky ile birlikte,
modern sanatn en byk
sanatlarndan biri kabul edilir.
87
tavr nceki kuaklardan belirgin bir kopu ve deiim haraketiydi. Modern dnyay btnyle ve kendi znde varolan karmak ve btnleik ruh haliyle anlamak iin btn
sanat kurallarn bir yana brakp sanata bakmak gerektiini
dnyorlard. Daha ok bir tepki niteliinde balayan sanatsal tarzlar, zamanla kiilikli bir grsel dile dnyordu.
Bu dnemde znel davurum ve yaratc yenilik endiesi,
sanatsal ustaln ok nne geti. Sanatn malzemeleri
kkl ve sars biimde deiti. Bu dnemde sanat nedir?
sorusu kkl biimde yeni ve farkl cevaplar buldu.
Fovizm (irenkilik)
Bu deiim ve yenilik rzgarna kendini kaptrm bir dier

Resim: 3. 2
Fransz sanat Henri Matissedi. lgintir Matissede nclleri gibi baka bir ile meguld, aslen hukuk eitimi alan
sanat geirdii uzun sren bir apandisit ameliyatnn ardndan uzun sre yatakta vakit geirmi, ilgi duyup kurslar
ald resim sanatna daha fazla vakit ayrma ans bulmutu. Ben doay yorumlamal ve onu resmin ruhuna sunmalym diyordu Matisse (Resim: 3. 32 ve Resim: 3. 33).
Fovizm, Fransada gelitirilen bir sanat akmdr. En
nemli zellii, tpten km gibi i, baran renklerin
dorudan kullanm, iddetli renklere sahip, retkar kompozisyonlar yaratmasyd. Bu anlay, Matisse, Derain ve
Vlaminckin Pariste atklar bir sergide ilk kez duyulmutur.
1905 ylnda gerekleen bu sergi, modern resme birok
katklarda bulunmutur. Sergiye gelenler daha nce hi
karlamadklar bir anlatmla karlamlar, Tuval zerine
srlm dorudan renkler, bozuk perspektif gelenleri artmtr (Resim: 3. 32). Sergide bulunan nl eletirmen
Louis Vauxcelles bu gruba le fauves (vahi hayvanlar) olarak
hitap etmi, bu tanm zamanla yerlemi ve ortaya kan bu
tavr Fovizm eklinde anlmaya balamtr. Akm adn
buradan alr. Fovizmde grsellik, etki ve cretkar bir tazelik
gze arpar. ou kez renk, biimden daha nce ve etkindir,
Derain, Renk iin renk eklinde aklad yaklamyla,
bu keskin ve sarsc tavrn tuvale aktarmtr.
Resim: 3. 34
1904, Sainte-Victoire Da, Czanne;
(Yanda) Tuval zerine yal boya, 67 x 92 cm, Courtauld Sanat Enstits. e
Bu dnem Fransas sanatn beii konumundayd,

dourgan ortam sanatlarn rekabeti ve toplumun
alkantl dnemi, resim sanatnda bir motivasyon etkisi
yaratt. Pariste ilgin eserleri ve resimlerinde kurgulamaya
alt geometrik yapyla ne kan Paul Czanne dikkatleri zerine ekiyordu. Biimsel ilikileri kurgulamak
konusunda olduka kafa yoruyor, nesnelerin kendilerinden
ok oluturduklar geometrik yapnn etkisini aratryordu.
Kendisi baarsz resimler ve kt bir hayat srdn
dnsede, bu tablolar modern sanat ve zellikle Kbizm
zerinde byk bir etki brakt. Onun tablolarnda, gl
geometrik yaplar, sakin izgiler ve incelikle harmanlanm
yumuak renklerle btnleir (Resim: 3.34).
Sainte-Victorie Da isimli eserinde amac, doay
kopyalamaktan te onu, kusursuz kurgulu bir ele alla,
sanki resmin altnda gizli incelikle tasarlanm bir dzene
oturtarak sunmakt. Renkler onun resimlerinde oluturulmu geometrik yaplarn btnleik bir sunumuna
adanm bir aratr. Bu anlay ileride Kbizme youn
katkda bulunacaktr.
1839-1906
Paul Czanne, Fransz post-empresyonist
ressam ve gezgin. Modern sanatn
gelimesine yapt katklar ve etkisi
nedeniyle ou zaman modern sanatn
babas olarak anlmtr. Empresyonizm ile
kbizm arasnda bir kpr oluturmutur.
1893
1893
Edvard Munch: Norveli Davurumcu
ressamn (lk isimli tablosu, 91 cm x 73.5
cm, Oslo Ulusal Galerisi. Ressamn gnlne
gre; ressam yrrken kendini yorgun
hissetmi ve trabzanlara yaslanmtir. ki
arkada ise yrmeye devam etmitir. Ressam
bu srada doann ln hissettiini dile
getirmi ve resminde yanstmtr.
88
Grsel Kltr
Kbizm
Resim: 3. 35
1907, Avignonlu Kzlar,

Pablo Picasso;
Tuval zerine yal boya, 243.9 cm 233.7 cm., New
York Modern Sanatlar Mzesi. e
Resim: 3. 36
1949, Drt rl Yz,

Pablo Picasso;
Seramik, ap 27 cm. e
Resim: 3. 37
1932, Rya,
Pablo Picasso; i
1907 ylnda Pablo Picasso ve Georges Braque, tamamen

yeni bir uslp gelitirdiler.Kbizm eklinde anlan ve XX.
yzyl sanatna damgasn vuran bu yaklam biiminin ad;
Georges Braquen bir tablosunu gren Matissein bu tablo
iin kk kpler szn kullanmasyla ortaya kmtr.
Bu deyim, Picasso ve Georges Braquen resimde oluturduklar ele al biimine tanm haline gelmitir. Bu ressamlar, hacimlerin i ie getii portreler, manzaralar, natrmortlar yapmakta, iki boyutlu olan tuvalin yzne doada
boyutlu (en, boy, derinlik) olan nesneleri izebilmenin
yeni yntemlerini aratryorlard. Perspektif kullanm olmakszn, resimde derinlik ve boyutluluk duygusu peindeydiler, kimi zaman izdikleri figrn etrafnda dolaarak
farkl yn ve biimleri, figrun haraketini de resme eklemeye alyorlard. Hatta bu srei, yani zaman boyutunu da
resme ilave etmek gibi iddialar vard.
Kbistler, sanatlarn gelitirirken gerei tamamen
zgn bir biimde resim sanatna sokmak amacn gttler:
Resme yabanc malzemeleri (kt, gazete paralar,
kibrit pleri) sokarak tablolarna yaptrdlar. stelik
boyutlandrma etkisi iin, boyalarna kum kartrdklar
da oluyordu. Kbistler bunu hem gerek ile ilikilerini
yitirmediklerini gstermek, hem de resimde, resme zg
madde diye bir ey olmadn, bir tablonun herhangi bir
eyle yaplabileceini gstermek iin yaptlar. Onlar iin
her trl yapay ve doal malzeme resim malzemesi haline
gelebiliyordu.
Kbistler, herhangi bir eyde gzn trl ynlerden
grebildii zelliklerini, geometrik ve zgn biimlerle
gstermeye alr. Konunun sadece grnen ynn
deil, grnmeyen tarafn da bir imge olarak resme ilave
ettiler. Kbizm denince ilk akla gelen byk sanat Pablo
Picassodur. Picasso tannan en retken sanatdr. Guiness
Rekorlar Kitabna gre, toplam resim, 100,000 bask,
34,000 kitap resmi ve 300 heykel ve birok seramik ve izim
retmitir. Bir genelevdeki be hayat kadnn gsteren
ve Kbizm akmnn en nemli rneklerinden biri olarak
grlen nl eseri Avignonlu Kadnlardr (Resim: 3. 35)
1914
I. Dnya Sava: Avrupada patlak veren
Birinci Dnya Sava aktif olarak drt yl
srm, insanln byk aclar, ykm
ve dram yaamasna sebep olmutur.
Doal olarak bu sre sanat ve sanatlar
da etkilemi, yaam ve lmn elikisi,
yaanan byk insanlk dram sanat
eserlerine yansmtr.
1881-1973
Vincent van Gogh: spanyol
ressam ve heykeltra. XX.
yzyl sanatnn en tannm
sanatlarnn banda gelir.
Georges Braque ile birlikte kbizm
akmnn temelini atmtr.
1914
1937
Guernica:
Picassonun en tannm eseri Alman ordularnn Guernica kasabasn
bombalamasn anlatan Guernicadr. Resim 1937de yaplmtr, u anda
Madridde Reina Sofa Mzesinde bulunmaktadr. Picasso, bir sergisi srasnda
kendisine, Bu resmi siz mi yaptnz diye soran bir Alman generaline, Hayr,
siz yaptnz cevabn vermitir. Bu resim Picassonun savaa ve Guernicann
bombalanmasna kar duyduu gl nefreti anlatmaktadr. Resimdeki insan ve
hayvan figrleri ac, hzn ve savaa kar duyulan nefreti yanstmaktadr.
1937
89

Resim: 3. 38
Resim: 3. 2
Davurumculuk (ekspresyonizm):
Doann olduu gibi temsili yerine duygularn ve
i dnyann n plana karld XX. yzyl sanat
akm. Politik istikrarszlk ve ekonomik knt
ortamnda Almanyada pozitivizm ve naturalizm
ve empresyonizm akimlarina kar olarak ortaya
kmtr. Edward Munch, Wasily Kandinsky ve
Oscar Kokoschka bu akmn balca sanatlardr.
ve imayla, yksek sezgi ve serbest armla sanat yapmay

hedeflediler. Davurumculukta ou kez izleyeni rahatsz
eden bir cesaret ve coku hissedilir.(Resim: 3. 38).
Futurizm
1912, Merdivenden nen plak,

Marcel Duchamp;
Tuval zerine yal boya, 57 x 35 cm.
Philadelphia Modern Sanatlar Mzesi
1951, Bisiklet Tekerlei,

Marcel Duchamp;
Kark malzeme, 3. retim,
New York Modern Sanatlar Mzesi
Davurumculuk (Ekspresyonizm)
Davurumcu sanatn amac, sanatnn duygular ve i dnyasn renk, izgi, dzlem ve ktle araclyla davurmasn
salamaktr. Bu duygular daha iyi yanstabilmek iin sanatnn geleneksel kurallarn dna karak bazen, gerein
biimini bozma yntemini kullanmasna imkan verir. Davurumculuk, sanatnn znel duygularna ok nem verir.
Dnyann istikrarsz gidiatna bir tepki olarak ekillendi.
Davurumcular, sanatn daha ok bir mzik gibi olmas gerektiini, form ve imgeleri tarif etmek yerine, duygu anlam
Bauhaus (1919-1933):
Mimari ve tasarm alanlarnda olduka etkili nl modern
sanat okuludur. levi sanat kulvarna dahil ederken kendi
tarzlarn da yaratabilmi pek ok sanat yetimitir. Klee,
Kandinsky, Moholy-Nagy ve Schlemmer balcalardr.
Bauhaus ekolnn uzantlar Almanya dna yaylm,
eitli okullarda bu anlay nda pek ok sanat ve
tasarmc yetimitir.
Bu akmn temsilcileri, mekanda zaman boyutunun yan

sra hz ve hareketin de temel rol oynadna inanyorlard.
zellikle Umberto Bocconi ve Gino Severini gibi sanatlar
zamann farl aamalarn st ste yarak biimler yaratmaya altlar. zellikle Boccioni bu ezamanllk ilkesini heykele uyarlama ya alt (Resim: 3. 39) , eserlerinde hayatn
canll ve haraketini ne karan eserler retti.
1913, Uzayda Srekliliin zgn Formlar,
Umberto Boccioni; Futurizm akmnn rneklerinden
olan bu eser, Bronz dkm olarak retilmi olup, New
York Modern Sanatlar Mzesinde bulunmaktadr. i
Resim: 3. 39
1917
eme (Fountain): Marcel Duchamp, ie
raf ya da kar krei gibi seri retim rnlerini
heykel olarak sergileyerek yksek sanat,
kltr ve pazardaki rnler hakkndaki
geleneksel dnce ve kanlar tartmaya
amay hedeflemitir. eme Dadaizmin
sembol eserlerinden biridir.
1917
1893 ve 1910
lk (Edvard Munch): Munch
bu eseri 1893 ve 1910da iki kez
retmitir. Modern a resminde
ve popler kltrnde nemli
bir imge haline gelmi, yeniden
dzenlenerek iletiim dnyasnda
defalarca kullanlmtr.
Futurizm:
XX. yzyln balarnda talyada ortaya km
bir sanat akmdr. Futurist akmn savunucular
amalarnn, gemile kesin bir kopuun
gerekliliini ortaya koymak ve modern hayat
ekseninde kkl bir deiim yaratmak olarak
belirtmilerdir. Boccioni, Balla, Carra, Severini bu
akmn balca savunucularndand.
90
Grsel Kltr
Resim: 3. 40
1928-1929, Bu bir pipo deildir (mgelerin haneti ), Ren Magritte;

Tuval zeri yalboya, 63.5 cm 93.98 cm. Los Angeles County Museum of Art, Los Angeles. e
1953, simsiz, Mark Rothko;

Tuval zeri yalboya, 63.5 cm
93.98 cm. Los Angeles County
Museum of Art, Los Angeles. Soyut
davurumcu tarzda resimler yapan
Rothko, genelde kompozisyon temlli,
byk alanlarn tek ve dz bir renkle
kapatlmasyla oluturulan eserler
yapmtr. Sanat, resmini; duygu,
mitoloji ve inanlardan arndrmay
amalamtr..
j
Resim: 3. 42
1931, Piet Mondrian; Kompozisyon II, Krmz, Mavi, ve Sar. e
Resim: 3. 41
Artk manifestolar, anlay savunucusu tarz okullar yerine

sanatn birey esi ne kt.
Ren Magritte, imgelerin ieriklerine bilinalt nermeler
yapm, zellikle sorular eitlendirerek glendirmek iin
eserler retmitir. Magritte, ...benim resimlerimi gren biri
kendi kendine u basit soruyu sorar: Bunun manas ne?
eklinde aklar resimlerinde yartmaya alt gizemli atmosferi (Resim: 3. 40).
Piet Mondrian, saf ve soyut bir sanat yaklam benimsemi,
teorik ve entellektel yan ar basan, incelikle hesaplanm
Deneyler Bahesinde Sanat
Sanat tarihinin en hzl ve cokulu eitlilik haraketine sahne olan XX. yzyl, artk tarz, akm anlay gibi snflandrmalarn ok tesinde kiilerin zgn ele allar ve dnce
biimleriyle ne kmaya balad.
1954, Franz Kline;

ki Numaral
Resim,
Tuval zeri yalboya,
204.3 x 271.6 cm.
New York Modern
Sanatlar Mzesi.
1903-1970
Mark Rothko: Kendisi soyut bir ressam
olduunu pek benimsememi olsa da
Soyut da vurumculuk akm iinde
deerlendirilmi Amerikal ressam. Soyut
davurumculuk denildiinde Franz Kline
ve Jackson Pollock ile birlikte ilk akla gelen
sanatlar arasndadr.
Resim: 3. 43
1939
1898-1967
Ren Magritte: Gerekstclk
akmnn en nemli temsilcilerindir.
D rn temalar iledii resimleri,
komedi, korku, tuhaflk ya da ilginlik
kavramlarnn bir karmdr. Gndelik
eyalarn kullanlmas ve ryalarn karmak
dnyasn dndren, biraz rahatszlk
veren imgelerini donuk slubuyla sunar.
1939-1945
II. Dnya Sava: Dnya leindeki
yaygnl ok byk olan gelimi kitle imha
silahlarnn kullanld kinci Dnya Sava bir
kez daha insanln derin aclar yaamasna
sebep oldu. Sava 1945 ylnda Japonyaya
atlan atom bombalaryla ardnda byk bir
dram brakarak sona erdi.
91

1953, Velasquezin Masum X.
Papa Portresi stne alma,
Francis Bacon;
Tuval zeri yalboya, 153 cm x 118
cm, Des Moines Art Center, Des
Moines, Iowa. j
Resim: 3. 44
Resim: 3. 46
Resim: 3. 45
1948, 5 Numara, Jackson Pollock; Tuval zeri yalboya, 240 cm 120 cm. zel Koleksiyon.
resimler yapmtr. Mondrian soyut resimin nclerindendir. Yaptlaryla XX. yy grafik sanatn ve mimarl derinden etkilemitir. Resimleri kendisiden sonra gelen geometrik soyutlama akmnn habercisi olarak kabul edilir,
geometriyi bir resim dili gibi kullanmtr (Resim: 3. 42).
Mark Rothko, Franz Kline, Jackson Pollock gibi
sanatlar, kinci Dnya Savann yaratt insani trajediyi
soyut olarak olarak ortaya koyan bir slup benimsemilerdir. Soyut Davurumculuk olarak tanmlanan bu
yaklam resim sanatnn plastik deerlerini yeniden ele
alan almalaryla ilgi ektiler. Bu yeni ele al, Pollock,
Kline gibi sanatlarn ne kmasyla, ayn zamanda lk
Amerikan sanat akm olarak kabul edilmi, sanat dnyasnn merkezinin Paristen New Yorka kaymasnda etkili
olmutur.
Francis Bacon, yzyln en byk ngiliz ressam olarak
kabul edilmektedir. Dnya sanatnda Figratif Davurumculuk) Ekspresyonizm akmnn en nemli isimlerindendir. Eserleri, varoluuluk dnce sisteminin derin
izlerini tar; genelde, varolmann sdrabn, mitsizlii
ve insanolunun kt ruhluluunu resmeder. Bacon,
bir rportajda insanolunu doas henz geliememi
hayvan olarak nitelemitir.
140 Milyon Dolar (140 000 000)
Jackson Pollock: Yukarda grdnz ve
Jackson Pollockun 5 Numara isimli eseri
2006 ylnda 140 milyon dolara satld. Halen
Dnyann pahal resmi olarak rekoru elinde
bulundurmktadr.
1912-1956
Jackson Pollock: Soyut davurumcu ressam, XX.
yzyln en nemli sanatlarndadr. Damlatma
teknii (drip painting) ile boya kartrma, fra
kullanm gibi allagelmi uygulamalar bir kenara
brakm, yere serdii devasa boyutlardaki tuval
bezleri zerinde hareket ederek boyay dkme,
damlatma, frlatma suretiyle sonradan aksiyon/
hareket resmi ad verilen resimler yapmtr.
92
Grsel Kltr
Resim: 3. 47
1931, Bellein Azmi, Salvador Dal;

Tuval zeri yalboya, 24 x 33 cm. New York Modern Sanatlar Mzesi. e
Resim sanat ve gerek arasndaki iliki yzyllardr

tekrar tekrar ele alnan ve tartlan bir konu olagelmiti.
XX. yzyln ortalarna doru, spanyol ressam Salvador
Dali bu sorunun cevabn kendince vermeye alt. Gerei
somutlatrlm imgelerle ancak tamamen gerekst
bir dille sunuyordu Dali. Gerekstclk (Srrealizm)
eklinde anlan bu tarz, ok ilgi ekti.
Gerekstcler, Kbizm, Dada ve Freuddan ok
etkilendiler. Gerein zerine kabilmek fikriyle bilin ve
bilinalt katmanlarn birbirine kartrmak gerektiini
dnyorlard. Snrlar zorlayan
1951, Yaslanm Figr,
gerekstcler edebiyattan besleHenry Moore; j
niyorlar sinema, iir, tiyatro gibi dier
sanat dallaryla ilikide olmann
yararn savunuyorlard. Luis
Bunuel Gerekstc sinemann ilgin rneklerini
verirken, Andre Breton
1950, Aile,
Henry Moore;
Bronz. j
gerekstcln yazn alanndaki yansmalarn oluturuyordu. Gerekst resmin en nemli argman olan bilin
ve bilinaltnn birbirine kartrlmasn, Salvador Dalinin
Bellein Azmi eserinde (Resim 3. 47) tm aklyla izlemek
mmkndr. Bilinenlerin allmadk ekilde sunulmas,
fantazi ve gerein tuval zerinde yeniden inaas konular,
asrlardr insanolunun sanat kanalyla nermeler getirdii
bir konuydu. Gerekstclk akm zellikle yaygnlk ve
etki anlamnda kitleler zerinde tannrlk yaratm XX.
yzyl akmlarndandr.
Bu dnemde resim sanatnn yan sra dier sanat dallar
da youn bir aray srecindeydi. Heykel sanatnda dnemin
ne kan sanatlarndan biri Henry Mooredu. Moore
eserlerinde doaya ve insan figrne kendi slubunda
karlklar aramakta, zellikle insan yaratc bir form diliyle
dile getiriyordu. Soyut biimler olarak da alglanabilecek
ancak somut insan figrlerine dm heykelleri, zellikle
ak mekanlarda ilgi ekti (Resim 3. 49).
zellikle formlarn birbiriyle olan ilikilerini soyut bir
yaklamla ele alan, ktlelerin i boluklarn da heykelin
nemli bir paras olarak kullanmaktaki baars Mooreu
ne karan sebeplerdendir. O, ...bir eserin ncelikle hapsedilmi bir enerjisi, temsil ettii nesneden bamsz olarak
kendine ait youn bir hayat olmaldr. derken rettii
nesnenin heykelin kendi i macerasyla ilgisini zetlemitir.
Onun heykellerinde soyut biimler, bizim anlam yklediimiz somut formlara dnr.
Resim: 3. 49
1898-1986
Henry Moore: Ta ve tuntan yapt soyut ama
organik biimli yaptlaryla XX. yzyln nde gelen
sanatlarndan tarzyla ne kan bir heykeltratr.
eitli lkelerde ak ortamlarda sergilenen soyut
antsal bronz heykelleri bulunmaktadr. Genellikle insan
figrnn soyutlamasndan yola kar, negatif hacimler
ierir. Birok yorumcu figrlerinin dalgal ekillerini
doum yeri olan Yorkshiren tepelerine benzetir.
Resim: 3. 48
1904-1989
Salvador Dal: XX.
Yzyla damgasn
vurmu Srrealist ressam.
Gerekst eserlerindeki
tuhaf ve arpc imgelerle
nlenmitir.
1856-1939
Sigmund Freud: Psikanaliz
retisini gelitirmi olan
Avusturyal nrolog. Kiiliin 5
farkl dnemden geerek gelitiini
ne sren Psikoanalitik Kuramn
kurucusudur. Bilinalt almalaryla
dnem sanatlarn zellikle
Gerekstleri etkilemitir.
93
1953
M. C. Escher,
Grelilik; Tabask,
lithograph
27.7 x 29.2 cm.
Escher, almalarnda
boyut duygusunu
kavramsal bir ekilde
ele alan, perspektif
gibi alglar alt-st
eden eserler retmitir.
i
Resim: 3. 50
Resim: 3.51
1968 Victor Vasarely, Vega 200; Optik sanat denildii zaman ilk akla gelen sanat Macar
ressam Vasarelydir. e
Yaptlarnda grsel bir devinimin egemen olduu,

Macar asll sanat Victor Vasarely, ie girmi kareler,
yuvarlaklar, elipsler, yamuklar ve okgenler ile ok renkli bir
soyutlamaya ulaarak Op Sanatnn (Optikten tretilmitir)
en nemli temsilcilerinden biri olmutur (Resim: 3. 50)
Bu dnemin sanatnda ok ynl bir kiilik olarak
karmza kan bir dier kii Alaxander Calderdir. Sanat
dnyasna Mobil Heykel kavramn yerletirmi olan
Calder, soyut ve minimal bir renk kullanmyla haraketli
formlar retmitir. Amerikal sanat hayatn sregelen
devinim ve enerjisini serlerine yanstmaya almtr.
Eserlerindeki ngrlm rastlantsallk, kurgusuyla
bilin ve plan d etkilere ncelik tanyordu. Bu anlk etki
sanatnn zn oluturur. Onun eserlerini her meydandan
geiinizde size farkl btnleik seenekler sunarken bulabilirsiniz. Calderin eserlerine tekrar tekrar bakmak iin ok
nedeniniz vardr (Resim: 3. 52).
1973
Alexander Calder,
Krmz Diskli
Buruuk;
Etkileimli Heykel,
Studgart. Heykel
sanatna Mobil
anlayn yerletiren
Calderin eserleri hava
artlar, rzgar gibi
etkilerle hareket eder.
Calderiin eserleri bu
zelliiyle yaamn
devinimini vurgular
j
Resim: 3. 52
Gerekstclk (Srrealizm):
Temelini, aklcl yadsyan ve kar-sanat
iin alan ilk dadaistlerin eserlerinden alr.
1924te Manifeste du Surrealismei (Srrealizm
Manifestosu) hazrlayan air Andre Bretona gre
gerekstclk, bilin ile bilin dn birletiren
bir yoldur. Gerekstclk akm, gerek d
anlamnda deil aksine gerein insandaki iz
dm eklinde bir yaklamdr.
1969
1908-1997
Victor Vasarely: Bir Macar asll Fransz
ressam, ie girmi kareler, yuvarlaklar,
elipsler, yamuklar ve okgenler ile ok
renkli bir soyutlamaya ulaarak Op
Sanatnn en nemli temsilcilerinden biri
olmutur. Vasarelynin yaptlarnda grsel
bir devinim egemendir.
1969
nsanolu Aya ayak bast: Bir zamanlar
olanaksz saylan pek ok ey gelien bilim ve
teknolojiyle yeni boyutlar kazand. nsanolu
kendi tasarm olan bir arala binlerce
yl geceleri gkyznde gzlemledii
gkcismine indi, aratrmalar yapt.
94
Grsel Kltr
Resim: 3. 53
1963, Whaam!,
Roy Lichtenstein;
Tuval zeri akrilik,170 cm x 400 cm.
Tate Modern, Londra.
Pop Sanat
II. Dnya Sava sonras Bat sanat ortamna Soyut Davurumculuk akmnn egemen olmutur. O yllarda galeri
duvarlarn dolduran, igdsel hareketlerle olumu boya
aktmalar ve hzla izilmi imgelerle ykl soyut davurumcu yaptlar, akmn ustalarnca bilinaltn ortaya karan ve zgrletiren rnekti. Bu dnemlerde ngiltere ve
ABDde ok sayda gen sanatnn, sava sonrasnn d krklklar olarak niteledikleri bu tutumu benimsememeleri
dikkat ekicidir. Bylesi bir lirik soyutlama hegemonyasna
ba kaldran genlerin isyan 1950li yllarda filizlenmi,
1961-1962de de Pop Sanat adyla yeni bir akm olarak sanat
dnyasna girmitir (Resim: 3. 53)
Sanatta gnlk yaama yeniden
dn isteinin bu sanatlar ok
yakndan ilgilendirdii izlenmektedir.
TV, reklam, izgi film, sinema v.b.
iletiim aralarnn ada gerekliinin
bilincine varan gen ressamlar, eer
istedikleri gerekten yaamn iine
dalmaksa, ifade arac olarak kitle iletiiminde kullanlan klieleri ve imgeleri
kullanmalar gerektiine inanmlardr.
Amerikan Pop Sanat, popler Resim: 3. 54
kltrn (halk kltrnn) imgelerini
tarafsz olarak ele alr ve tabloyu her trl kiisellikten arndrmaya zen gstererek, bunlar rnek ald modellerin
anonim niteliine daha da yaknlatrmaya alr.
Tablolarnda kulland imge dizilerine gsterdii
ilgi giderek Warholu sinemaya yaknlatrm, ve sinema
alannda underground bir dnyay, izgi d bir
Amerikan yaamn yanstmtr. Tm yaptlar birlikte
deerlendirilecek olursa, Andy Warholun Pop deyiminin
tm anlamlarn ieren karmak bir yaratma yolu izledii
aka grlmektedir (Resim: 3. 54)
Gerek bir toplumsal olay olan Pop Sanat, dorudan
yaamn kendisine deil, tketim dnyasnn gereklerini
yanstan bir dizi gstergeye ilikindir.
Pop yaptlarda bu tketim dnyas ve
onun yapay, geici varsll eletirisiz,
olduu gibi kabullenilmitir. Tketim
dnyas olduu gibi gzler nne
serilir; ama bu dnyann geersizliini
ya da bozukluunu anlatmay kimse
stlenmez. Akm ierdii bu tarafszlk
nedeniyle uzun sreli bir hareket oluturamam, birok sanat bu konuda
bir kez gzlemlerini yansttktan sonra
farkl ve daha kiisel yollara ynelmilerdir. (Germaner S.)
1963, Andy Warhol; Marlyn, pekbask, 91 cm x 91 cm. e
1928-1987
Andy Warhol: ABDli ressam, film yapmcs
ve yaync. Warhol, Pop Art akmnn en nemli
temsilcilerinden kabul edilir. Seri retimin, seri
retim nesnelerinin ska kullanld bir sanat
trn kullanr. Sanat, resimlerini afi teknii ile
oaltmtr. Bu radikallik aslnda bir tepkidir ve an
toplumsal olaylaryla bir btnlk iindedir.
95

Resim: 3. 55
Resim: 3. 56
1987, Lucas, Chuck Close;Tuval zeri yalboya ve kurunkalem, 254 x 213.4 cm.
Metropolitan Sanat Mzesi, New York. e
1983, Kuatlm Adalar, Christo & Jeanne-Claude
Christo ve ei dnyaca nl evre ile ilgili enstalasyon projeleri gerekletirmi sanatlardr.
Kuatlm Adalar Projesini Miami, Biscane Krfezinde gerekletirdiler.
imdinin Sanat ve Sonras
Gnmz sanatnn belki de en belirgin ve ne kan zellii

slup, malzeme, ele al ve retim ynnden sanatn snr tanmaz yaklamdr. XXI. yzyl santnda tuval resmi nemli
bir yer tutsa da sanat kavramnn sadece bir blmn ortaya koyar. Gnmz sanat duygular ve kavramlar ortaya koymak iin kimi zaman eser noktasnn da yeniden ele
alnd bir anlaytadr.
Projelerle sanatn oluturan Christo, sanatn ayn zamanda
toplumsal-aktivist bir platforma tamaya urarken, eserinin
var olu, retim evresel etki ve sosyal yanklarn da eserin
btn sayar (Resim: 3. 55). Sanatn yanklar da artk sanatn
bir parasdr. Christo eserlerine etkileyici, dndrc ve
dntrc bir ilev yklemeye alr.
Gnmz sanatnda Eylem Sanat, Video Sanat,
Postmodernizm kavram gibi farkl konular etkindir.
Sanat kimlik olarak deimi toplumun bir paras olarak
gerektiinde tepki veren eylemlere katlan, savunduu

idealler uruna eserler reten bir kimlie brnmtr.
Mzeler, bienal ve trienaller eser noktasndan ok proje
konusunda almlar salamaya almaktadrlar. Gerekirse
mze sanat eseri iin yeniden dzenlenmekte, yapsal
deiikliklere gidilmekte, sanat ve eserinin ufku geniletilmeye allmaktadr. ou kez sanat bildiimizi deil
bilmediimizi gzler nne serer. nsanolunun dizginlenemez yaratcl ve yeniyi kefetme drts nmzdeki
yzyllarda da artarak srecek, binlerce yldr sren aray
dnya ve insan varolduka yansmalarn ortaya koyacaktr.
Resim: 3. 57
2002, Mask II, Ron Mueck; Kark malzeme, 77.2 x 118.1 x 85.1 cm.
San Francisco Modern Sanatlar Mzesi Koleksiyonu. j
Christo ve Jeanne-Claude, atklar
davalar kazanarak Fransz hukukunda
eserlerin korunmasnda orijinalite
kavramna bakn deimesine
katklar olmu sanatlardr.
1988
1988
Michael Jackson (Thriller): Michael Jacksonun
Thriller albm, dnya zerinde 110 Milyon satt ve
mzik tarihinde eriilmesi g bir baar elde etti. Pop
ikonlar sklkla modern sanata konu olmutur. Gnmz
sanatclarndan Jeff Koonsun Michael Jackson and
Bubbles, (1988) isimli porselen eseri. j
2002
96
Grsel Kltr
M 3500- M 331
MEZOPOTAMYA SANATI
M 3500- M 1070
MISIR SANATI
M 323- M 150
HELENSTK SANAT
M 700 M 600
ETRSK SANATI
M 1370- M 1340
AMARNA SANATI
M 509- MS 337
ROMA SANATI
M 3500- M 1750
SMER / AKAD SANATI
M 3000- M 1100
EGE SANATI
M 3000- M 1475
GRTSANATI
200-732
KELT, SAKSON SANATI
1400-1600
TALYAN RNESANSI
400-1453
ETRSK SANATI
M 539- M 331
PERS SANATI
M1650 M 1100
MKEN SANATI
M 800- M 323
YUNAN SANATI
600-900
SLAM SANATI
1700-1750
ROKOKO
1140-1500
GOTK SANAT
1945 - GNMZ MODARNZM-POST MODERNZM
1880 -1945 MODERNZM
1880-1900
GE ZLENMCLK
1600-1700
BAROK
1000-1140
ROMANESK SANAT
M 1000- M 539
ASUR / BABL SANATI
1800 -1880 ERKEN M.
1400 -1800 RNESANS
373-1453
ORTAA A
M 800- MS 337
KLASK UYGARLIKLAR
M 3500- M 331
ANTK A
M 20 000- M 3500
KARANLIK DNEM
Resim: 3. 58
1750-1880
YEN KLASK
1800-1880
ROMANTZM
1900-1920
DIAVURUMCULUK
1900-1920
RENKCLK
1907-1914
KBZM
1916-1922
DADAZM
1830-1850 1920-1940
GEREKCLK BAUHAUS
1870-1890 1924-1940
ZLENMCLK GEREKSTCLK
1945-1960
SOYUT DIAVURUMCULUK
1960lar
OP SANAT
1960lar
POP ART
1960lar
MNMAL SANAT
1970-1980
YEN GEREKLK
1970-1980
KAVRAMSAL SANAT
alar Boyu Sanat: Sanat

tarihi, binlerce yl ve saysz
eserle imgeler bahemizi
zenginletiren bir kaynak. Bu srecin
snflandrlmas, yorumlanmas
ve anlamlandrlmas kii ve
anlaya gre farkllaabilmektedir.
elimizdeki rnek arthistorygudie.
comun yorumuyla hazrlanm
bir rnek. Unutulmamaldr ki bu
rakamlar greceli zaman aralklarn
tanmlayabilir.
1970-1980
EYLEM SANATI
1980-1990
GE DIAVURUMCULUK
Kaynak: www.arthistoryguide.com
97
Sonu Gelmez Varetme Arzusu; Sanat
Dizginlenemez bir tutku sanat; her an, dnemin uygarln var ettii, ardndan brakt bir iz. Aradan binlerce
yl gemi olsa da bizim anlamlandrmamz salayan, reteniyle ayn boyutta soluk almamz salayan, bir varolma
meyvesi. nsanolunun sanat servenine baktmzda (Resim 3. 58) btn aklyla gzlemlediimiz durum udur:
ada sanat olarak yorumladmz son dnem akmlar, anlay ve manifestolar ufkunda adeta bir saanak yamur. Artk gnmz sanatnda bir akmn ortaya kmas ve etkin
hale gelerek belki de sanat sahnesinden silinmesi 5-10 yl
alabiliyor. Bunlar ikiyz, yz yllar etkin olan sanat akmlarnn yannda ksa soluklu birer kvlcm gibi.
Gnmz sanat belki de hi olmad kadar deneysel,
hogrl, ak ve yenilik peinde bir anlayta. Yandaki
grafik bunun en gzel belirteci. Artk ksa soluklarla szlmze bir akm veya kiisel tarzlar ekleniyor. Mzeler
milyarlarca dolarlar harcayarak koleksiyon oluturmaya
urayorlar. Gnmz mzeleri en ilgi eken yerlerden.
Bir ehir turistik, kltrel veya politik bir yer elde etmek
istiyorsa iyi mzelere ve sanat ortamna sahip olmak
zorunda. nsanln medenileme srecinde sanat en etkin
silah. Onsuz bir kltrel evrim sz konusu bile deil. Sanat
galerileri, mzeleri, operas ve tiyatrosu olmadan kltrel
ve turistik olarak merkez haline dnm bir dnya ehri
yok. Artk byk irketler retim ve varolma sebepleri her
ne olursa olsun, dorudan sanata katlmc olarak veya
sponsorluk yoluyla bu sahada olmak peindeler.
Artk bir nevi kltrel mabed kimliine brnm

ehir mzeleri, o ehrin kimliinin nemli bir paras.
Louvre mzesi olmadan Paris ehrini veya SFMOMA
(San Francisco Modern Sanatlar Mzesi) olmadan San
Francisco ehrini hayal etmek mmkn deil. Sanat itikce
susadmz, bir sonraki sefere dahaa ok itiimiz, tadna
hi doyamadmz tlsml bir erbet gibi. Onu daha iyi
alglayabilmek, ondan daha ok zevk alabilmek iin, aba
sar fetmeli, onun yaknna sokulmalyz. Unutmayalm ki
aba sarf etmeden eriilen hibir baar gerek mutluluu
oluturamaz. Sanat da her ey gibi emek ister ister retelim
ister retilmi olan alglayp ondan zevk alalm. Daha
sanatl ve mutlu bir gelecek bizim bu konudaki akra(*)
larmz ne kadar atmza bal...
*akra: Hint inanna gre vcutta yedi tane olduuna inanlan enerji merkezleri.
Louvre Mzesi: Fransz ihtillinden

sonra 1793 senesinde, Fransada
alan ilk devlet mzesi. Pariste
bulunan bu mze emsalleri arasnda
en nllerindendir. Lenordo da
Vinci'nin nl eseri Mona Lisas
da burada bulunmakta. Her yl
yaklak 8 milyon kiinin ziyaret ettii
Mzenin tamamn dolamak 28 gn
srmektedir. i
98
zet
Bu blmde, nsann yaratma heyecan ve enerjisinin nasl ekillendiini, sanatn nasl yap deitirdiini, aray
ve devrimlerin nasl rne dntn gzlemledik. Son
yzyllarda sanat alannda ortaya kan en belirgin tavr,
sanatnn kendi bireysel duygularn daha ne karmas
ve toplumun bir paras olarak tepki veren bir organizmaya
dnmesidir. Artk sanat, kilisenin, kraln veya hkmdarn etkisinde ve emrinde alan bir kiilik olmaktan ok,
zgr dnce ve sanatsal fikrin yeerdii bir kiilik haline
gelmitir.
Barok Sanat, Avrupada yaygnlaan, sanatta bir
anlatm biimi olarak ortaya kmtr, Barok kelimesi,
Portekizce dzensiz inci anlamna gelen barroco szcnden tremitir. Barok sanat mimarlk, mzik, resim
ve heykel sanatlarnda Rnesans sonras belirginlemi,
XXVI. ve XVIII. yzyllar arasnda oluup eklini almtr.
Barok Sanat, mimarlk, mzik, resim ve heykelin etkileyici
temalar altnda birletirilmesi amacn gtmtr.
almalarna, n ve rengin, resimdeki derinliine
younlam bir ressamdr. Onun eserlerinde k, vurgulayan, stan, derinletiren, artan tinsel bir e olarak
karmza kar. Barok dnemin bir dier nemli ressam
da spanyol asll Diego Velasquezdir. Dnem sanatnda
yaygn bir yaklam, krallarn saray ressamlar semesi ve
bnyelerinde altrp, maal olarak sarayn himayesinde
grevlendirmeleriydi.
I resmin temel bir sorunu olarak betimleyip, eserlerinde bu konuyu kendinden nceki sanatlara ilaveler
yapma endiesiyle yorumlayan dier dnem sanatlarnn
banda, Jan Vermeer ve Jaquees-Luis David gelir. Farkl
corafyalardan bu iki sanaty buluturan ortak nokta,
k-glge konusunu neredeyse tanml bir kiisel tarz gibi
ne karmalardr.
Toplumsal deiiklikler, halkn kendi kendini ynetme
abalar, bakaldr ve zgrlklerin peinden koan uluslar
XIX.yzyl sanatn derinden etkiledi. XIX. yzyln ikinci yarsndan itibaren ngiltere teknolojide ne gemitir; btn
Avrupa sanayileme atana girimi, 1700 ve 1800 yllar
arasnda bu haraketli ortamda Rokoko ve Neo Klasizm gibi
akmlar Avrupa sanatnda ne kmaktmtr. B srete
Rokoko, Yeni Gerekcilik, Romantizm, Oryantalizm
gibi akmlar ortaya km toplumsal deiimler Avrupada
gzlenmeye balamtr.
Romantizmin duygular ve sanatnn z duygularn
ne karan tavr, Avrupada farkl lkelerde kendine
taraftar bulurken, romantik ressamlar resimdeki duygusal
younluu nemsediler, gkyzn, bulutlarn biimlerini
Grsel Kltr
ve glgelenilerini kesik fra vurular ve scak renkler

kullanarak byk bir ustalkla betimlediler.
sosyalizmi, romantik topyaclktan karp bilime dntrmeyi amalamaktaydlar. Bu iki kuramc da Kapitalizmin
sanayici bir zmreyi zenginletirerek, kentli ii (ploretarya)
snfn yoksullatrdn dnyorlard. Bu kuram
ercevesinde, i snfnn burjuvaziye bakaldrd ve
retim aralarn kamusallatrd zaman, ounluun
ihtiyalarna hitap eden bir dzen kurulabilecekti. Dnya
bir kez daha toplumsal bir deiim rzgarna kaplmt,
bu deiim kukusuz sanat olgusunu da etkiledi.Sanat
ve edebiyatta younlukla XIX. yzyl ortalarnda belirginlemeye balayan Gerekcilik kavram sosyal gerekcilikle
ilgiliydi. deal ve estetik olandan ok gerek olan vermek
amalanyordu.
XIX. yzyln sanatta Srekli Devrim a olarak da
adlandrlmasnn sebebi, artk akm ve tarzlarn eskisi gibi
birka yzylda ortaya kmasndan ok, ksa srelerde
karlamamz olmutur. zellikle zlenemcilik (Empresyonizm), modern sanatn douunu mjdeleyen bir
akm olarak anlmaktayd. Bunun ana sebeplerinden biri
daha nce olduu gibi kkl geleneklere kar gelitirdii
yaklamdr. Etki-tepki yasas sanat alannda da deerini
yitirmeden yzyllar boyu srmtr. zlenimcilik akmnn
nde gelen ressamlarndan bazlar Pisarro, Manet, Degas,
Sisley, Cezanne, Monet ve Renoir saylabilir. zlenimcilerin
konularn ok farkl konular oluturuyordu. zlenimcilerden bazlar resmetme tikniinde yenilikler denediler.
Noktalarn birleimiyle biimleri belirleyen Puantilizm;
insan gznn, birbirine yakn duran ufak renk noktalarn
birleik grmesi esasna dayanmaktayd. Bu tekniini
baaryla kullanan ressamlar arasnda Georges Seurat,
Paul Signac, Camille Pissarro ve Henri-Edmond Cross ne
kmaktadr.
zlenimcilik (Empresyonizm) akmnn sonrasnda bu
akma balantl yeni bir anlay ekil buldu. Bu anlay
sonralar Yeni zlenimcilik (Neo Empresyonizm) olarak
anld. Bu anlaya yakn olan sanatlarn banda Van Gogh,
Cezanne, Seurat ve Gaugin geliyordu. Yeni izlenimcilerin
zellikle Van Gogh ve Seuratn bir ortak yan da, saf renkleri
kullanarak bamsz fra vurular oluturmak ve renklerin
optik olarak titreerek karmndaki duygusal enerjiyi
kullanmalaryd.Bu ressamlar, ruhsal bir davurum-resmi
ortaya koymu, okulu, enerjik ve duygu dolu eserleriyle
Modern resmin temellerini atmtr.
1907 ylnda Pablo Picasso ve Georges Braque, tamamen
yeni bir uslp gelitirdiler. Bu yaklam, Kbizm eklinde
adlandrlm ve XX. yzyl sanatna damgasn vurmutur.
Picasso ve Georges Braque, hacimlerin i ie getii
portreler, manzaralar, natrmortlar yapmakta, iki boyutlu
99
olan tuvalin yzne doada boyutlu (en, boy, derinlik)

olan nesneleri izebilmenin yeni yntemlerini aratryorlard. Perspektif kullanm olmakszn, resimde derinlik
ve boyutluluk duygusu peindeydiler, kimi zaman izdikleri
figrn etrafnda dolaarak farkl yn ve biimleri, figrun
haraketini de resme eklemeye alyorlard. Hatta bu srei,
yani zaman boyutunu da resme ilave etmek gibi iddialar
arlk kazanmtr.
1900lerin banda kendini belli eden Davurumcu
sanatn amac, sanatnn duygular ve i dnyasn
renk, izgi, dzlem ve ktle araclyla davurmasn
salamaktr. Bu duygular daha iyi yanstabilmek iin
sanatnn geleneksel kurallarn dna karak bazen,
gerein biimini bozma yntemini kullanmasna imkan
verir. Davurumculuk, sanatnn znel duygularna ok
nem verir. Dnyann istikrarsz gidiatna bir tepki olarak
ekillenmitir. Salvador Dali, gerei somutlatrlm
imgelerle ancak tamamen gerekst bir dille sunuyordu
Dali. Gerekstclk (Srrealizm) eklinde anlan bu tarz,
ok ilgi ekti.
Gnmz sanat belki de hi olmad kadar deneysel,
hogrl, ak ve yenilik peinde bir anlaya kavumutur.
Gelecekte sanat, ardndaki binlerce yllk gelenein gcyle
ancak yeniliklerin ve deneyselliin enerjisiyle kendini
ekillendirecektir.
MAXXI Mzesi, Roma: Mimar Zaha Hadidin tasarlad

MAXXI Mzesi ev sahiplii yapt ada eserlerle
paralel bir yapya sahip olarak, kendi de sanatsal bir boyut
tamaktadr. XXI.yy sanatnn nemli eserlerini sergileyen
mze, gezenlerin mekan algsnda yeni kaplar amakta ve
yeni deneyimler yaatmaktadr. f
Doan, Mehmet. (1975). 100 Soruda Estetik. Gerek

Yaynevi: stanbul.
Sena, Cemil. (1972). Estetik Sanat ve Gzelliin Felsefesi.
Remzi Kitabevi. stanbul.
Szen, Metin. (1986). Sanat Kavram ve Terimleri Szl,
Uur Tanyeli. Remzi Kitabevi stanbul.
Timuin, Afar. (1993).Estetik. 2. Bask, BDS Yaynlar.
Cumming, Robert. (2008). Sanat, Grsel Rehberler. nklap
Yaynlar.
Conti, Flavio. (1978). Eski Yunan Sanatn Tanyalm.
nklap ve Aka Yaynlar, 1978.
Gombrich E.H. (1980). Sanatn yks. Remzi Kitapevi
Yaynlar.
Law, Stephan. (2010). Felsefe Grsel Rehberler. nklap
Yaynlar.
Bell, Julian. (2009). Sanatn Yeni Tarihi. NTV Yaynlar.
Delius, Peter Verlag Kadrosu. (2009). Bilgi Kp. NTV
Yaynlar.
Meggs, Philip. (1983). A History of Graphic Design. Van
Norstrand Reinhold Book.
nternet Kaynaklar
http://www.shafe.co.uk/art/classical. (Austos 2011).

http://www.arthistoryguide.com/. (Austos 2011).
http://www.metmuseum.org/toah/. (Austos 2011).
http://en.wikipedia.org/. (Austos 2011).
http://arthistoryresources.net/arthlinks.html.
(Austos 2011).
http://smarthistory.org/. (Austos 2011).
http://madartlab.com. (Austos 2011).
http://artcritique.wordpress.com. (Austos 2011).
http://classicpaintinz.blogspot.com. (Austos 2011).
http://www.leninimports.com.(Austos 2011).
http://www.felsefeekibi.com/. (Austos 2011).
http://www.msxlabs.org/forum/(Austos 2011).
http://www.paintinghere.com
100
Grsel Kltr
Kendimizi Snayalm
1 Yanda Leukipporun Kzlarnn
Karl resminden bir detay grlen,
Barok dnemin nl ressam aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Monet
Michelangelo
Rubens
Cezanne
Picasso
2 Notan aydnlatmann tersine

kontrastn nem kazand bir aydnlatma eidi olarak tanmlanan k
kullanmna ne ad verilir?
a.
b.
c.
d.
e.
Karalt aydnlatmas
Tonlama aydnlatmas
Chiaroscuro aydnlatmas
Fovist aydnlatma
zlenimci aydnlatma
3 Yanda nl bir eseri grlen ve k

kullanm ile sanat tarihinde nemli bir
yere sahip
Hollandal sanat kimdir?
a.
b.
c.
d.
e.
Jacques-Louis David
John Constable
Van Gogh
William Turner
Jan Vermeer
4 Dou Kltrne youn ilgi duyan

Fransz sanat Eugne Delacroix hangi
akmn temsilcilerindendir?
a.
b.
c.
d.
e.
Barok
Romantizm
Oryantalizm
Davurumculuk
Kbizm
5 Constable ve Turner isimli ressamlar dahil olduu resim akm aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Romantizm
Rokoko
Oryantalizm
ada davurumculuk
Noktaclk (puantilizm)
6 Yanda detay grlen eser aadakilerden hangi sanat okulu ve temsilcileriyle ilikilendirilebilir?
Barbizon Okulu-Courbet, Millet,

Corot
b. Bauhaus Okulu- Grapius, Picasso, Klimt
c. Sezession Grubu- Dali, Vermeer,
Picasso
d. Fovizm- Warhol, Klimt, Rubens
e. Noktaclk- Cezanne, Van Gogh, Dega
a.
7 alkantl yaamyla nl yanda

zportresi grlen Yeni zlenimcilik
akm iinde deerlendirilen Hollandal
ressam aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Klimt
Michelangelo
Rubens
Van Gogh
Dali
8 Kbizm akmnn temsilcilerinden XX. yy sanatnn en tannm ressamlarndan olan, Avignonlu Kzlar
isimli eserin ressam aadakilerden
hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Albert Drer
Henri Matisse
William Turner
Van Gogh
Picasso
9 Doann olduu gibi temsili yerine

duygularn ve i dnyann ortaya karld XX. yy sanat akm aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Barok
Romantizm
Oryantalizm
Davurumculuk
Kbizm
10 Gnmzde dnyann en pahal resminin ressam aadakilerden

hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Jackson Pollock
Rubens
Rene Magritte
Klimt
Munch
101
Sanat olmasayd, gerekliin hoyratl

dnyay dayanlmaz klard.
Georges Bernart Shaw
1952, Henri Matisse ,Mavi plak.
Grsel Kltr
4
Amalarmz

Yzey zerinde grnt elde edilmesinin srecini aklamak,
Yzey zerindeki grntnn kaydedilerek kalc olmasnn tarihsel srecini
belirlemek,
Karanlk kutunun ortaya kn ve tarihsel srecini belirlemek,
Byl fenerin ortaya k ve tarihsel srecini belirlemek,
Fotorafn bulunuu ve geliimini tarihsel sre olarak sralamak,
Sinemann bulunuu ve geliimini tarihsel sre olarak sralamak konularnda
bilgi sahibi olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Ik
Glge
Hareket
Karanlk kutu
Byl fener
Pozlama
Gne resimleri
Duraan resim
Dagerroyotip
Kalotip
Hareketli grnt
Grnrde hareket
erik Haritas
Grsel Kltr
Duraan ve Hareketli
Grntnn Tarihi
Grntnn yks
Ik, Glge ve Hareket
KaranlIk Kutu-Camera Obscura
Dou Dnyasnda Karanlk Kutu
Yzey zerinde Grnt
Karanlk Kutu Yaygnlayor
Byl Fener - Magic Latern
Pozlama
Byl Fener
Gne Resimleri
Fotorafn Bulunuu
Duraan Resim Hareketleniyor
Grmenin Sreklilii
Fotoraf Sanatn Ortamnda
Hareketli Grnt
Sinemann Bulunuu
Trkiyede Sinema
Deien Fotoraf Deien Sinema
Duraan ve Hareketli
Grntnn yks
Grntnn yks
Fotoraf ve film ayn soyaacndan gelir. Bunlar optik yoluyla, bir aygt yardmyla, yzey zerine resmetmek olarak
deerlendirmek gerekir. nsanolu tarihin ilk gnlerinden
beri resmetme konusuyla ilgili olmutur. izerek, boyayarak
ve kazyarak yzey zerine resmetmitir. Bunlara geleneksel resmetme teknikleri ad verilir. 1800l yllarda Sanayi
Devrimiyle birlikte makineler insan yaamna girmitir. Bu
dnemde, insanolu resmetme aygt olarak fotoraf makineleriyle tanmtr. Yani makine yoluyla resmetme teknii
bulunmutur. Bu resmetme tekniinin ad fotoraftr. Fotoraf, geleneksel resmetme tekniklerinden resmeder. Ik yoluyla ve makine kullanarak yzey zerine resmetmeder. Fotorafn resmi olarak bulunu yl 1827dir. Bu bulula ilgili
iki nemli olgu sz konusudur: lki k yoluyla yzey zerine
resmetmek. Bu konu fizik bilimiyle ilgilidir. kincisi ise yzey zerinde elde edilen grntnn a duyarl bir yzey
zerine kaydedilerek kalc olmasn salamaktr.
Fotoraf denildiinde tek bir kare resim anlalr.
Fotoraf tek bir kareden oluur. Bu nedenle, ngilizcede
fotoraf karl olarak durgun resim (still picture)
terimi kullanlr. Film ise fotorafn durgun resminin
hareketlendirilmesidir. ngilizce film karl olarak da
hareketli grnt-resim (motion picture) terimi kullanlr.
Fotoraf ve filmin ayn soyaacndan geldiini sylemitik.
Bunlarn arasndaki akrabal salayan olgulardan biri
kaydedici olarak kullanlan aygt yani fotoraf makinesi,
film kamerasdr. Dieri ise a duyarl film ve elektronik
yzeylerdir.
Konuya tarihsel bir sre iinde bakldnda sze
fotorafla balamak gerekir. Teknolojik gelime olarak
ilk nce fotoraf ortaya kmtr. Ardndan filme yani
hareketli grntye ulalmtr. Teknolojik gelimeleri
bir sre iinde ele alrken, teknolojiyle birlikte sosyokltrel olgular deerlendirmek gerekir. Yani teknolojiyi
tek bana bir olgu olarak grmemek gerekir. Fotoraf
ve filmin tarihsel sre iinde ele alnmas demek, baz

ortak ve ayr konular ele almak anlamna gelir. Bu temel
konular unlardr: Fotorafla ilgili olarak; yzey zerinde
grnt elde etmek ve bu grnty a duyarl yzeye
kaydederek kalc kalmasn salamay belirlemek. Filmle
ilgili olarak da hareket olgusunun ortaya k ve bunun
a duyarl yzeye kaydedilmesini belirlemektir. Tarihsel
sre iinde zerinde durulmas gereken bir olgu da udur:
Fotoraf ve film ayr ayr ortam (medium) olarak bilinirler.
Yani bunlarn her biri bilgi ve dnceyi tayan aralardr.
Bu anlamda, bu ortamlarn her birinin tarihsel sre iinde
kez bulunuu sz konusudur. lki resmetme teknii
olarak, ikincisi oalmak teknoloji olarak ve ncs ise
sanatn ortam iin bulunulardr. Tarihsel sre iinde bu
dnemin de ak olarak belirlenmesi gerekir.
104
Grsel Kltr
Ik, Glge ve Hareket
nsanolu tarihin ok eski dnemlerinden beri farkl

kayglarla kullanmtr. I ynlendirmek iin Eski Msrda
M 3000 ve talya Pompei Evlerinde M 2000 yllarna ait
mercek benzeri cam paralar bulunmutur. Mercek benzeri
camlar, n bu cam paras zerinde toplanarak ilerlemesini salar. Bu ekilde, nesnelerden gelen k dalgalarnn
bir optik yzey zerinde toplanmas sz konusudur. Yine
ayn dneme ait olan Eski Msrdaki Grei Resmi insan
hareketlerini gstermektedir. Bu resimde insan hareketleri
dondurulmu, kareler olarak aama aama resmedilmitir.
Bu resme gnmzden bakldnda, bir izgi film iin hareketin aamalarnn izildii grlr.
M 1000 ylna rasgeldii kabul edilen Glge Oyunu
k yoluyla yzey zerinde resmetme gelenei asndan
belirleyici bir olgudur. Hayvan derisinden kesilmi olan
eitli insan, hayvan ya da nesne ekilleri bir k kayna
nnde oynamaktadr. Glge oyunu, glgeler yoluyla yzey
zerinde hareketli grntnn oluturulmasdr. Bunlar
Resim: 2. 2
Resim: 4.2
M 1000, Glge Tiyatrosu;
kiboyutlu tasvirlerle beyaz
perdede oynatlan bir tr glge
oyunu. Kkeni in ve Dou
Kltrnden kaynaklanr. Glge
tiyatrosunda belirleyici olan
eler; k, insan ve ellerdir.
Anlatmc bir gsteri daldr.
M 2200 Grei Resmi

Eski Msr Orta ve Yeni
Krallk dnemi resminde
greilerin hareketi aamal
olarak grlr.
M 2200 - M 1080
Resim: 4.1
M 1300, Karagz ve Hacivat;
Kltrmzn bir paras olan, glge
tiyatromuz, Karagz ve Hacivat taklide ve
karlkl konumaya dayanan, ikiboyutlu
tasvirlerle bir perdede oynatlan glge
oyunudur. Karagz oynatcsna hayali,
hayalbaz denir. Yardmclar rak,
yardak, dayrezen, sandkkadr. Oyunda
konumalarn deimesi ba hareketleriyle
yaplr.j
yzey zerinde kalc deildir. Glge oyunu asndan

belirleyici olan eler; k kayna, glgeyi oluturan
nesne ve grntnn olutuu yzeydir. Glge oyunu, bir
tr izdm (projeksiyon) eklinde gerekleir. Kural, bir
nesnenin arkadan aydnlatlarak, izdmnn bir yzey
zerinde grnt olarak ortaya alnmasdr.
Glge oyunlaryla birlikte, Eski Msrda yaplan Grei
Resmini nesnelerin hareketi asndan dnelim. Eski
Msr resminde hareket blnerek resmedilmitir. Resmin
btnne bakarak, zihnimizde hareket resmedilmeyen
aamalarn tamamlayabilir. Bu resim yzey zerinde kalcdr. Glge oyununda ise hareketin glgeleri oynatan kii
tarafndan gerekletirilir. zleyenlerde eksik bir hareket
algs oluur; k yoluyla oluan bu grntler, hayalidir
yani kalc deildir.
Vitruvius; Romal mimar ve mhendis Vitruvius
(Marcus Vitruvius Pollio, M I. yy) M 1000 yllarnda
slgen tozu maddesini gne nda etkilenerek
hzla siyahlatn belirtmitir. Vitruviusun yapt
tespit ise n rengin boya maddesini etkilemesidir.
Baz maddelerin gne ndan etkilenerek renklerin
deitiini belirlemitir.
M 1000
Romal mimar mhendis
Vitruvius gne nda
siyahlaan maddeleri belirler.
M 1000
M 1000
Glge Oyunu. Endenozyann
Cava ve Bali adalarnda
gelitirildii kabul edilir.
105
4. nite - Duraan ve Haraketli Grntnn yks
Karanlk Kutu-Camera Obscura
Fotoraf, aygt yoluyla resmetme tekniidir. Bunu salayan

fotoraf makinesidir. En basit ekilde fotoraf makinesi, iine
k szdrmayan drt taraf kapal bir kutudur. Bu kutunun
bir yznde nesneden gelen toplayan optik sistem yer
alr. Dier yznde ise, optiin salad grntnn olutuu yzey yer alr. Fotoraf makinesinin atas kabul edilen
aygt Karanlk Kutu, Karanlk Oda olarak dilimizde adlandrlan Camera Obscuradr.
nl filozof, Mo Ti (M 470-391) karanlk bir kutunun
bir yzne ineyle bir delik aldnda, ine deliinden
giren n, kutunun iinde ine deliinin tam kar yzeyinde ters bir grnt oluturulduundan ilk kez M 500
ylnda sz etmitir. Mo Ti bu aygta, Toplanma Yeri ya da
Kapal Deerli Oda adn vermitir. Bu ekilde, inde M
500l yllarda kullanarak yzey zerinde grnt elde
etmenin yolu renilmitir. Mo Tinin Kapal Deerli Oda
adn verdii bu basit aygt yoluyla yzey zerinde resim elde
edilmitir. Bu ekilde elde edilen resme ileri dnemlerde
grnt ad verilecektir. Grntnn belirleyici zellii k
yoluyla elde edilmesidir.
Yunanl filozof Aristotales (M 384-322) Problemler
(M 330) ad nl eserinde karanlk kutudan sz eder.
Aristotales, kla ilgili temel kurallar alglamtr. Gne
nn kare eklinde bir delikten getikten sonra, daire
eklinde bir grnt oluturulduunu belirtir. Karanlk
kutu yoluyla, M 500-300 dneminde yzey zerinde de
grnt elde edilmitir. Bu dnemlerde, gne tutulmalarnn karanlk kutuyla izlenmitir. nl matematiki klit
Resim: 2. 2
(M 365-300) Optik adl
eserinde, n dz bir
ekilde
ilerlediinden
sz etmesi, doal olarak
karanlk kutunun alma
sistemini artrr.
Karanlk Kutu; Ik yoluyla yzey

zerinde grnt oluturmann
bilinen ilk aygtdr. Bu aygt
farkl amalara ynelik olarak
kullanlmtr.e
Resim: 4.3
Ia Duyarl Yzey; Fotoraf tarihi kitaplarnda

az bilinen bir iddiay Lucia Moholy ne srmtr.
Fotorafn yznc yl nedeniyle 1939da yaymlad kitabnn (A Hundres Years of Photography)
daha ilk satrlarnda Hong Kong niversitesi bilim
adamlarndan Hun-tsi-Kwann inde 2000 yl
ncesine ait a duyarl levhalar bulunduundan szeder. Moholynin iddias, negatif grnt
salayan bu levhalarnn karanlk kutuyla birletirilmesi durumunda, inde fotorafn M100
yllarnda bilindii ynndedir.
Resim: 4.4
M 113, Traianus Stunu; mparator Traiausun Daya Sava (bugnk Romanya), 1.2 m
eninde 244 m uzunluunda bir bandn zerinde resimli yk olarak ta yzeye ilenmitir.e
M 400
Yunanl oyun yazar
Aristophones mercein
kullanmndan sz eder.
M 500
M 400
M 500
inli filozof Mo Ti Karanlk
kutu (camera obscura) y
belirler.
M 300
M 100
inde a duyarl levhalar
kullanlr.
M 113
M 300
M 113
Yunanl klit k ve
Traiunus Stunu dikildi.
grmekle ilgili Optik adl
eserini yaymlar.
M 100
106
Grsel Kltr
Ia Duyarl Maddeler
toplayan delikten sz eder. Daha da nemli olarak yanstc aynalar ve odak noktasndan sz
Antikan Romal bilgini, Plinius-Yaletmitir.
(Gaius Plinius Secondus; MS 23-79) taraKaranlk kutu yoluyla elde edilen
fndan kaleme alnan Doa Tarihi (MS
grntnn
nasl ortaya ktn ne
I yy) toplam 37 ciltten oluur. Plinius bu
inli bilim adamlar ne de Aristoteles
ansiklopedik eserinde, kendi deyimiyle
aklamtr. Bunu aklayan Arap
eyann doasn, yaam incelemitir.
bilim adam bnl-Heysem (MS 965Bu kitabn otuz nc cildinde gm
1039/40) olmutur. nl eseri Kitb
mineralin su iinde renk deiimine neden
el-Menzrdr. Soyut aklamalardan ok
Resim: 4. 5
olduunu, Akdenizin spanya sahillerini rdeneysel almalar yapmtr. Gne ,
nek vererek sz eder. Ayrca gne ve ayn boyal
ate ya da aynadan yansyan k, kayna
ne olursa olsun btn klarn doasnn
yzlerdeki etkisini belirlemitir. Kimya bilimiayn zellikleri tadn belirlemitir.
nin kurucusu olarak bilinen Arap simyac Cbir
bnl-Heysem, n yaylmasn deneysel
bn Hayyan (MS 721-y.815) Batda Geber olaolarak aklarken karanlk kutudan yararrak bilinir. Kendi hazrlad nitrik asitten, glanmtr. Yapt deneyle, karanlk kutuya
m zerek gm nitrat elde etmitir. bn
mumlardan gelen k nlarnn birbirlerine
Hayyan bu bileimi, karanlk odada k kullakarmadan dorusal olarak bir izgi boyunca
narak yaptn belirtir. Onun bu alandaki nl
yol alarak karanlk kutunun iinde yzey
eseri Latinceye Kitab-al-Kimya ve Kitab- Seb
zerinde grnt oluturduklarn deneysel
adyla evrilmitir. Ayn zamanda, sulandrlm
olarak belirlemitir.
nitrik asit iindeki gm zeltilerinden kristal
bnl-Heysem, karanlk kutuyu tarihte
gm nitrat elde edilebileceini de gstermitir.
ilk kez bir bilimsel deneyde kullanrken ayn
zamanda da alma sistemini aklamtr:
bn Hayyann almalaryla sv haldeki gm
Iklarn
ve renklerin havada ya da benzeri saydam
nitratn, gne na tutulduunda renksiz haldeki maddenesnelerde
karmad
aktr. Iklarn karanlk bir mekana
nin morumsu kahverengiye dnt kantlanmtr.
geip, oradaki bir perde zerine dt bir araln (deliin)
nnde farkl uzaklkta ve ekilde yerletirilmi ok sayda
Dou Dnyasnda Karanlk Kutu
mumun , mumlarn konumuna gre farkl ekilde bu
Bu dnemde, yani MS I yzylda in ve Arap dnyasnda perde zerinde ortaya kar. Aralkta dorusal bir izgi
karanlk kutu (camera obscura) farkl
boyunca geen her bir
amalara ynelik olarak kullanlmtr.
mumun grnts perdede
Resim: 4. 6
MS 800lerde indeki Budist tapnaklatersi bir konumda ortaya
kar. Eer mumlardan
rnda (bunlara Pagoda ad verilir) Tuan
birisi rtlrse, yalnzca o
Chheng Shih, karanlk kutu kullanlamumun grnts ortadan
rak tavana yanstlan grntlerden sz
kalkar; rt kaldrlrsa, k
eder. leri tarihlerde MS 1090da Shen
geri gelir(Topdemir, 2002,
Kua (1035-1095) karanlk kutunun
s.70)
verdii ters grntden ve kutuda
2. Karanlk
2
X. yy, bnlResim:
Heysem;
kutuyu kulland deneyi.e
MS 1010
Arap bilim adam bnlHeysem, Kitb el-Menzr
adl nl eserini yazd.
MS 23-79
Plinius-Yal, Doa Tarihi adl
nl eserini yaynlad.
MS 23-79
MS 800
inli Tuan Chhen Sbih,
karanlk kutudan sz etti.
MS 750
MS 800
MS 750
Arap simyas Cbir Bin
Hayyan,
Ia duyarl gm nitrat
maddesini elde etti.
MS 1010
MS 1090
inli Shen Kua, karanlk
kutunun rettii ters
grntden, yanstc aynalar
ve odak noktasndan sz etti.
MS 1090
iefj
107
Bat Dnyasnda Karanlk Kutu
Roger Bacon (1214-1294) karanlk kutunun verdii

grnt zerine aratrmalar yapt. Karanlk kutuyu tanmlamaktan ok, oluturduu grnty deerlendirdi. Bacon,
k yansmas yoluyla elde edilen grntnn nemini vurgulamtr. 1420 ylnda Johannes de Fontana (-) karanlk
kutuyu kullanarak projeksiyon aygtnn ilk izimini yapt.
Onun yapt izimde, karanlk kutu iinde bir resim ierir
ve bir fener gibi bu resmi yanstr. Karanlk Kutu, tarihsel
olarak yeni bir kullanm biimine dntrlmtr. Mo
Ti ve bnl-Heysem karanlk kutuyu dardan iine k
girerek grnt oluturan bir aygt olarak dnmlerdir.
Oysa Fontana, karanlk kutuyu iinden darya doru k
kartan bir aygt olarak tasarlamtr. Bu aygt artk iine
k alan deil iindeki darya kartan bir ekil
almtr. Bu ekilde, karanlk kutu iinden darya doru
k retirken, k kaynann nndeki effaf bir yzey
zerindeki resmi de byterek yanstr. te bu, daha sonraki
yllarda kullanlacak olan projeksiyon aygtnn ilk halidir.
adlandrlacak olguyu da belirlemitir. zerinde durulmas

gereken nemli bir konu da, Brunelleschnin izleyenleri
bir aygt kullanarak boyutlu nesneleri ikiboyutlu yzey
zerinde izlemeye ynelmesidir. Bu konu, sanat ve teknoloji
ilikisi asnda 1800 yllarn sonunda gndeme gelecektir.
Brunelleschnin deneyinde, bir delikten bakan kii,
bir aygt yoluyla izleyen konumundadr. nsan gznn
grnn aygt araclyla ynlendirilmesi sz konusudur. Bu ynlendirmeyi salayan belirleyici olgu, k
ve n hareketi sonucunda ortaya kan etkileridir. Bu
basit deneyle, insann iki gzyle yapt grsel alglama,
tek gzle bakmak yoluyla yeni bir durum kazanmtr.
Sz konusu grsel alglama, boyutlu nesnelerin yzey
zerinde ikiboyutlu olarak ortaya kmasn salayan yeni
bir grsel anlaytr.
Yzey zerinde Grnt
Mimar ve heykeltra olan Filippo Brunelleschi (13771446), 1425 ylnda ok nemli bir deney yapmtr. Floransa
Katedralinin giri blmne bir sehpa kurar, katedralin vaftiz ayini iin ayrlan blmnn detayl bir izimini yapar. Bu
resim 35x35 cm boyutlarndadr. Resimde gkyz gm
ayna sr ile boyanmtr. Daha sonra bu resmin perspektif
ka noktasna bir delik amtr. Bu resmin nne bir ayna
koyarak, izleyenlerin resmin arkasndaki delikten aynaya
bakmalarn istemitir. Bu ekilde izleyenler, resmin aynadaki yansmasn ve aynann arkasndaki genel manzaray grmlerdir. zleyenlerin grd udur: Hem manzarann bir
blmn kapsayan resmi hem de resmin zerinde ayna sr
ile kapl alanlarda bulutlarn hareketini grmlerdir.
Resim: 2.boyutlu
2
Brunelleschi ikiboyutlu bir yzey zerinde
bir resmi yanlsama olarak ortaya karmtr. Bir delikten
bakarak izlemeyle birlikte ileriki yllarda bak as olarak
MS 1250
Albert Magnus gm
nitrat buldu.
MS 1250
Resim: 4. 7
1425, Aygt Yoluyla Yzey zerinde Grnt; Brunelshi boyutlu nesneleri aygt
yoluyla (resim ve ayna) yzey zerinde ikiboyutlu olarak ortaya kartrken, perspektif
olgusuna da katk salamtr.e
MS 1425
Fillipo Brunelleschi
perspektif ve bak asn
gerekte olduu gibi yzey
zerinde gsterdi.
MS 1279
John Pecham Doal Optik
adl eserini yazd
MS 1267
MS 1267
Roger Bacon Karanlk
Kutunun etkileriyle
ilgilendi.
MS 1279
MS 1420
MS 1420
Johannes de Fontana
Projeksiyon aygtn ilk
izimini yapt.
MS 1425
108
Grsel Kltr
Resim: 4.8
Karanlk Kutu Yaygnlayor
nl ressam ve bilimadam Leonardo da Vinci (1452-1519)

karanlk kutuyla zel olarak ilgilenmitir. Onun dneminde
bu aygt, bilimsel almalarda zellikle de astronomi alannda yaygn bir ekilde kullanlmtr. Leonardo 1490 ylnda
insan gznn almalarn anlamaya alrken, nesnelerden yansyan k, insan gznn iinde birleerek gzn
iinde grnty oluturduunu iddia etmitir. Bu iddiasn
yapt kk bir karanlk kutu ile dorulamaya almtr.
Bylece insan gznn almasn ve perspektifin yapsn
aklamtr. Leonardo, aydnlatlm bir nesneden yansyan
k, karanlk bir odann duvarndaki delikten ieri girdiinResim: 2. 2
Resim: 4.9
1544. Karanlk Kutu; Karanlk kutunun
yaynlanm ilk izimi. 24 Ocak 1544te
Hollandal bilim adam Reinerus GemmaFrisiusun gne tutulmasyla ilgili yapt
izim. Resimde gne tutulmasndan gelen
k, nesnenin alt ve st noktalarndan gelen
1260,Torino rts
Ortaaa ait 4.36x1.10 m. boyutlarnda MS
y. 1260-1390 yllarna tarihlenen bir kuma
rtdr. Bu kuman zerinde negatif bir insan
resmi vardr. Bu resim, yatan ya da uzakta duran
bir erkein boydan (n ve arkadan) ekilmi bir
negatif grntsdr. Baz bilimsel almalar;
Torino rtsndeki resmin XIII. yzylda bilinen
karanlk kutu ile elde edilen grntnn yine
ayn dnemde bilinen a duyarl kuvars,

gm nitrat ve amonyak gibi maddelerin
kumaa uygulanmas sonucunda elde edilmi
olacan kantlamaya ynelmitir. Bu rt
zerindeki resim; negatif grnt, oranlama,
ton ve k deerleri, belirsiz bak gibi, optikle
elde edilen grntye zg zellikler fotoraf
artrmaktadr.
1300, Torino rts;

Kuma bir rt zerinde
negatif bir resmi ierir.
1260-1390 y.
tarihlendirilmektedir.
1300
1460
klar, delikte toplanarak birlemektedir. Delii

getikten sonra birbirinden ayrlarak kutu iinde
ilerleyen k, deliin karsndaki yzeyde
gne tutulmasnn grntsn oluturduu
grlmektedir.
de, nesnenin grnts odann iinde delie yakn bir yere

konulan beyaz kat zerinde grleceini syler. Leonardo,
yzey zerinde ortaya kan grntnn niteliiyle ilgili bilgiler verir. Kat zerindeki grntnn nesnenin biimine
ve renklerine uygun olduunu, ancak daha kk ve kesime
noktas nedeniyle tepetakla yani ters olduunu belirtir.
Karanlk kutunun alma eklini gsteren ilk resim
(izim resim) Reinerus Gemma Frisius (1508-1555) tarafndan yaynland. Frisiusun resminde, karanlk kutuyla
birlikte grlen (Resim 4.8) tarih 24 Ocak 1544. Resimde
karanlk kutudan elde edilen grnt, alt-st ve sa-sol
ters olarak grlr. Leonardo bu konuyla ilgili nemli bir
saptama yapmtr. Ona gre; delikten giren k, kar
duvarda grnty oluturmadan, karanlk kutu iinde,
delie yakn bir yere yar effaf bir kat konularak bu
kadn arkasndan bakldnda, ortaya kan grnt
sadece alt-st ters olarak belirir. Bylece grntnn sa-sol
terslii ortadan kalkar.
1558, Giovanni Battista della
Porta. Doa Bys adl kitabn
yaynlad.
1525, Albert Drer;

lme zerine Tezler adl
kitabn yaynlad.
1525
1490, Leonardo da Vinci;
Karanlk kutuyu kullanarak
eitli denemeler yapt.
1544
1558
1544, Reinerus
Gemma Frisius;
Karanlk kutunun
ilk izimini yapt.
1568
1568, Daniele
Barboro; Karanlk
kutu iin dbkey
mercek gerektiini
belirledi.
109
Giovanni Battista della Porta (1535-1615), Doa

Bys (1558) adl nl eserinde karanlk kutuyu
mercekle birlikte ilk kez detayl bir ekilde yazmtr. Delik
yerine bir dbkey mercek konulduunda grntnn ok
daha net ve keskin olacan, sokakta yryen insanlarn,
renklerin, giysilerin ve her eyin gereine daha yakn
grneceini, della Porta ak bir ekilde kaleme almtr.
nemle vurgulanmas gereken konu udur: della Porta, bu
aygtn verdii grntnn kat zerine kalemle izilebileceini ak olarak belirtmitir. Bu ekilde; k, mercek
sistemi ve karanlk kutu yoluyla resmetme dncesi ortaya
kmtr.
Johannes Kepler (1571-1630) Karanlk Kutu (Camera
Obscura) terimini asl anlamnda ilk kullanandr. Mercekten
gelen grntnn doru grlebilmesi iin aygta ayna
sistemi eklemitir. Keplerin gelitirdii adr eklindeki
ve elle tanabilir karanlk kutular, sanatlar ve amatr
ressamlar tarafndan yaygn bir ekilde kullanmtr. Yine
bu dnemde Athanasius Kircher (1602-1680) oda eklinde
ve iinde insan bulunan ift ynl
karanlk kutuyu kesitten grlr
Resim: 4. 10
ekilde resmetmitir. Bu resimde
ift ynl karanlk kutunun nasl
alt kesit olarak ak bir
ekilde grlmtr (1646).
srecinden geirerek yzeye aktarmaktayd. Kii, gzyle

grdn yzey zerine resmediyordu. Bu nedenle de
gzle grmek temel bir eydi. Resmedilen konu, gzle
grlen konudur. Gzle konu arasnda k dnda bir
baka belirleyici, ynlendirici e yoktur. Karanlk kutuyla
birlikte optiin verdii grntden yola karak resmetmek
balamtr.
Optik yoluyla elde edilen grntnn kendine zg
zellikleri vardr. boyutlu olan canl ve cansz nesnelerin
ikiboyutlu olarak hayali grntye dnmesi, insan
bilincini yeni bir grsel anlaya yneltmitir.Bu yeni grsel
anlay, devasa bir dnyann karanlk kutunun ine delii
eklindeki kck aklndan geerek, kck bir yzey
zerinde, nesnelerin btn niteliklerini ieren kck
ikiboyutlu hayali bir grnt olarak ortaya kmasdr.
1637, nsan Gz ve Karanlk Kutu;
Rene Decartes, insan gz ve karanlk kutu karlatrmasn gsteren bir iziminde, karanlk kutunun alma sistemi ak ve karlatrmal olarak grlr.
Bu aygtn temel esi ktr.

Ik; kontrol edilerek, ynlendirilerek, yorularak yzey zerinde
grnt elde edilmitir. Karanlk
kutu, a zg bir resmetme
teknolojisi salamtr. Karanlk
kutuyla birlikte ortaya kan
anlay, mercekle (optikle) evreye
bakmaktr. Bu u demektir: O
gne kadar yzey zerine bir
nesne ya da konuyu resmeden kii
(sanat), gzyle grdn zihin
1646, Athanasius
Kircher;
Ik ve Glgenin Yetkin
Sanat adl eserinde iinde
insan olan bir karanlk
kutunun izini yaynlad.
1620, Johannes Kepler;

Karanlk kutuyu gelitirdi.
1614
1614, Angelo Sala;
Gm nitrat tozunun
gne ndan
etkilenerek karardn
belirtti.
1620
1637
1646
1637, Rene Decartes;

nsan gz ve karanlk
kutunun karlatrmal
izimini yaynlad.
1666
1667, Robert Boyle;
Gm nitratn k yoluyla
yani pozlanarak kararma
ilemini uygulamal olarak
salad.
1666 Ressam Jan

Vermeer; karanlk
kutunun yardmyla
resimler yapt.
1667
110
Grsel Kltr
Byl Fener - Magic Latern
Karanlk kutuyu daha nce sz edilen glgeler ve yansmalarla birlikte dnmek gerekir. Bu balamda zerinde
durulmas gereken bir konu, grnt oluturma srecinde
aygtn yeri ve nemidir. Glge ve yansmalarn ortaya
kmas iin aygt gerekmez. Karanlk kutu ise bir aygttr.
nsanolu, karanlk kutuyla birlikte yzey zerinde aygt
araclyla resmetmeye balarken, ayn zamanda hareketli
grntleri de yzey zerinde ortaya karmtr. Bu
anlamda tarihsel olarak zerinde durulmas gereken ilk
nemli aygt, byl fener (magic latern) olarak bilinen bir
tr projeksiyon ya da gsterim aygtdr.
Yanstma amal eitli aygtlar, Ortaada hatta belki

de daha nceleri kullanlmtr. Athanasius Kircher
(1601/2-1680) Ik ve Glgenin Yetkin Sanat (1646)
adl eserinde, byl feneri tanmlamtr. Bu eserinin
yirmi be yl sonra yaplan ikinci (1671) basksnda byl
fenerle ilgili bilgiler yer almtr. Ayn yllarda, Christiaan
Huygens (1629-1695) sadece kendi ailesine ynelik yapt
bir almada, yzey zerinde izdm olarak hayali
grnt reten bir aygt gelitirmitir. 1659 (ya da 1662)
ylnda laterna magica adn verdii aygtla ilgili izimler
yapmtr.
nsan, tarihin ilk gnlerinden beri k kayna olarak feneri

kullanmtr. Ayrca effaf bir kat zerine izilen resimler,
fener na tutularak izlenmitir. Fenerin kard k,
yzey zerindeki resimlerin grlebilmesi iin kullanlmtr. Bu ilemi daha salkl yapabilmek iin fenerin
darya k veren deliine, 1600l yllarda bilinen, bir
mercek sistemini koymak gerekmektedir. Bu ekilde, fenerin
rettii k noktasal olarak effaf kat yzey zerinde
toplanr ve kolaylkla beyaz bir perde zerine yanstlabilir.
Fener, karartlm bir ortamda iine yerletirilen camn
zerindeki kck resmi, defalarca byterek beyaz bir
yzey zerinde belirmesini salayan bir aygttr. Bu aygtn
XVII. yzylda kullanld dnldnde, bu gsteriyi
izleyenlerin optik biliminin ilkelerinden ok, ortamn
oluturduu byden etkilenerek bu aygta byl fener
adn vermilerdir.
Resim: 2. 2
Resim: 4.11
Resim: 2. 2
Teknolojik yaps asndan byl fener, karanlk kutunun

geleneini izler. Karanlk kutu dardan gelen kla, byl
fener ise iinden kan k yoluyla grnt retir. Karanlk
kutu, bir manzarann grntsn ktlm olarak
retirken, byl fener ise kk bir resmi byterek
sergiler. Karanlk kutu, resmetmek iin byl fener ise
resmedilmi bir grnty yanstmak iin kullanlmtr.
1671
1671, Athanasius
Kircher; Byl fenerin
almasn gsteren ilk
izimi yaynlad.
1685
1685, Johann Zahn; Karanlk
kutu ve byl fenerin birok farkl
izimini yapt.
1671, Byl Fener

(Magic Latern); izim.
Kirchern Ik ve Glgenin
Yetkin Sanat adl eserinin
1671 tarihli basksnda
yer alan, byl fenerin
almasn gsteren ilk
izim.j i
1694
1694, Robert Hooke;
Resim Kutusu adl aygt
tasarlad.
1704
1704, Isaac Newton;
Optik adl eserini yaynlad.
111
Byl Fener Gsterileri
Byl fener, cazibeli bir aygt olarak 1660l yllarn sonuna

doru, Avrupada hzla yaylmtr. zellikle de elence amal sahne gsterilerinde kullanlmtr. Zaman iinde eitli
alanlarda kullanlan bu aygtn yzey zerinde resmetme gelenei asndan zerinde durulmas gereken temel noktas
udur: effaf bir yzey zerine resmedilen eylerin, k ve
optik araclyla bir baka yzey zerinde bytlm bir izdm olarak yeniden retilmesidir. Artk izdmn ortaya
kt yzey, beyaz duvar ya da beyaz perde yeni bir olgudur.
Byl fener, aygt ve onun yzeyi olan beyaz perde, grsel
temsil geleneinin bir paras olmasnn yan sra, insann
grme duyusuna ynelik yeni bir ynelimdir. Byl fener
insanlk tarihinde bir dnm noktas olarak grlr. Yzey
zerine retilen grntler, yeni bir yzey zerinde (perde
de) izlenebilir olmutur. Bu ekilde, effaf bir yzey zerine
yaplan bir resim sadece bu yzey zerinde deil, bir aygt
yoluyla daha byk bir yzeye yanstlmtr. Bylece yeni
balayan bir durum sz konusudur. Bu durumun belirleyici
eleri unlardr: Ik yoluyla alan bir gsteri aygt, karartlm bir ortam, gsteri yzeyi olarak beyaz perde ve gerek
olmayan ikiboyutlu hayali grntler.
Byl fenerin bu yllarda sergiledii grntler, doal olarak, duraandr. Byl
fener yoluyla grnt
retirken, insan eli dorudan iin iinde deildir. Resmeden kii yapt resimi sergilerken
bir aygttan yararlanmaya balamtr. Bu aygt,
insan eli olmakszn
izdm (projeksiyon)
yoluyla yzey zerinde
grnt retmenin yolunu amtr.
Resim: 4.13
1711
1711, Willem Jakop Van
Gravensande; Panoramik
grnt reten karanlk
kutuyu retti.
Resim: 4.12
1700, Byl Fener Gsterisi. Byl fenerin sunduu, grme duyusuyla alglanan somut
bir eydir. Bu somut ey, izdm (projeksiyon) yoluyla yzey zerinde grnt retmeye ynelik
abalarn ilk aygtdr.
1700, Byl Fenerler. eitli boyutlarda

retilen byl fenerler, farkl amalara
yenelik olara kullanlmtur.
112
Grsel Kltr
Pozlama
Karanlk kutu yoluyla yzey zerinde grnt retme srecinin yaygnlat 1700l yllarn ilk dneminde birok
kimyac da, gne ndan etkilenerek yani pozlanarak rengi deien kimyasal maddeler belirlemilerdir. Gne nda pozlandnda kararan kimyasal maddeler biliniyordu;
ancak buna n m, yoksa n ssnn m neden olduu
bilinmiyordu . Johann Heinrich Schulze (1687-1744) bu konuyu, yapt almalar sonucunda akla kavuturdu.
Schulze, 1727 ylnda gm nitrat frnda stt ve snn
maddenin kararmasyla ilikili olmadn, maddenin kararmasna n neden olduunu belirtti. Schulze, gm nitrat
ve nitrit asite daldrlan kalsiyum karbonatn, gne nda pozlandnda, kalsiyum karbonatn renginin koyu mora
dntn de deneyle tespit etmitir. zerine szckler
ve harflerin yazld mumlu kad, yazlarn olduu yerden
dikkatlice kestikten sonra ii kalsiyum karbonat zeltisi
dolu olan ieye koyar. ie iindeki szckler ve harfler, kalsiyum karbonat zeltisi iinde ktan etkilenerek koyulaarak belirginlemitir. Schulze, cama arpan gne nlarnn
kadn kesilmi blmlerini koyulatrmasn, doann neden olduu bir marifet olarak deerlendirmitir.
lk kez yzey zerinde pozlama yoluyla lekeler, ekiller
elde etmeyi Schulze baard. Kadn bir blmnn
maskelenmesi eklinde yaplan bu almalar bir anlamda,
neredeyse yzyl sonra bulunacak olan fotorafn ilk ciddi
denemeleri olacaktr. Onun baard, yzey zerinde
pozlamay kullanarak resmetmektir. Pozlama sonucunda
elde ettii, renk deiimiyle ortaya kan ekiller, lekeler
sadece birka saat grlebildi. Kadn evresindeki tebeir
karardnda ortaya kan lekeler ve ekiller yok oluyordu.
Jean Hellot (1685-1766), 1737 ylnda seyreltilmi
gm nitrat zeltisini kullanarak, casuslar iin grlmeyen
mrekkep yapmtr. Mrekkep ile yazlan bu yazlar
uzun sre gne nda pozlandnda grlebilir hale
geliyordu. Hellot gm nitrat kada uygulamtr.
Ia duyarl olan gm klorr stne almalar
sveli kimyac Carl Wilhelm Scheele (1742-1786)
1727
1727, Johann Heinrich;
Schulze, gm nitratn
gne nn etkisiyle
karardn belirledi. Pozlama
yoluyla, lekeler ve ekilleri
resmetti.
1737
1737, Jean Hellot;
Gm nitrat kat
yzeye uygulad.
srdrd ve gm tuzlarndan oluan a duyarl bir

yzey zerine pozlamayla yaplan renk deiiminin kalc
olmasn salad. Scheelin yapt bu tespit, tarihsel olarak
yzey zerinde grnt oluturma abalar iinde ok
nemli bir aamadr. Bu almalar sonucuda 1750li yllara
gelindiinde a duyarl maddelerin, ktan etkilenerek
renk deitirmesi yani pozlama ilemi belirlenmitir. Henz
bu ilem sonucunda ortaya kan renk deiiminin kalc
olmas salanamamtr.
Fransz yazar Charles Franois Tiphaigne de la Roche
(1729-1774) 1760 ylnda Pariste yaynlanan Griphantie
adl dsel yksnden alnm satrlar yledir:
u pencere, u geni ufuk, u siyah bulutlar, u
kpren deniz, bir resimden baka bir ey deildir...
Bilirsiniz ki, farkl nesnelerden yansyan k nlar
bir resim oluturur ve rnein gzn retinas, su ve
cam gibi tm cill yzeylerden yansyan grnty
boyar. lkel ruhlar hzla geip giden bu grntleri
saptamann aray iindeydiler; ok yapkan ve
hzla sertleip kuruyan marifetli bir malzeme oluturduklar, bu malzeme sayesinde kala gz arasnda bir
resim oluturulabiliyordu. Bir cam parasn bu malzemeyle kaplyor ve bu cam parasn resmini yapmak
istedikleri nesnelerin nne tutuyorlard. Bu tuvalin
ilk etkisi bir aynannkine benzer; n grntsn
iletebilecei uzak, yakn tm nesneler orada grlebilir.
Ancak camn yapamayacan, tuval, bu marifetli
malzeme sayesinde yapar, grntleri tutar. Ayna
Resim: 2. 2grntleri zne sadk olarak gsterir, ancak onlar
tutamaz; tuvalimiz grntleri olduklar gibi gsterir
ve ayn zamanda onlarn tmn tutar. Grntnn
bu izlenimi anndadr ve tuval hemen karanlk bir yere
tanr. Bir saat sonra tuvaldeki izlenim kurumutur
ve artk siz sanat tarafndan taklit edilemeyecek ve
zamanla bozulmayaca iin daha deerli bir resme
sahipsin ... izimin doruluu, ifadenin
gereklii, gl veya zayf fra darbeleri,
glgelerin gradasyonu, perspektif kurallar,
bunlarn tmn, emin ve hibir zaman
yanlmayan elle, tuvallerimize gz yanltan
grntler izen doaya brakyoruz.
(ev. Merter Oral)
1760
1760, Yazar C. F.
Tiphaigne de la Roche;
Griphanie adl dsel
yksnde k yoluyla
resmetmekten sz etmitir.
1782
1782, Jean Senebier;
Siyah metalk gmn
amonyakta zlmediini
belirledi.
113
Byl Fener Yaygnlayor
Byl fener, insann grme duyusunu ynelik olarak toplumsal yaamda hzla yaygnlamtr. 1700l yllarda bu aygtn gelitirmesine ynelik birok aba olmutur.
kiboyutlu yzey zerinde, derinlik etkisi oluturan ve
gerek olmayan hayali (fantasmagorik) gsteriler gerekletirilmitir. Byl fenerin sunduu, grme duyusuyla
alglanan somut bir eydir. Bu somut ey, izdm (projeksiyon) yoluyla yzey zerinde grnt retmeye ynelik
abalarn ilk aygtdr. Byl fener asndan zerinde
durulmas gereken nemli bir konu da udur: Bu aygt daha
nce retilmi olan bir eyi (grnt biimindeki resmi)
yzey zerinde yeniden ortaya kartr. imdi resmedilen
eyleri deil, gemite resmedilmi olan eyleri sunar. Bu
nemli konu tarih iinde yeniden karmza kacaktr.
Robert Baker (1739-1806), byk boyama resimlerin
(4.8x13.7 m boyutlarnda) sergilenmesiyle gerekletirilen
yeni elence biimine ynelik almalar yapt. Panorama
olarak adlandrlacak olan bu byk resimlerin patentini
ald (1787) ve 1792de ilk panorama gsterisini yapt.
Etienne-Gaspard Robert
(1763-1837), byl fener
aygtn gelitirdi ve hareketli
hale
getirdi. Tekerlekli
byl fenerle, hareket ve
gereklik etkisi yaratan
byl fener gsterileri
yapt. 1799da fantaskop
adn verdii bu aygtn patentini ald. Bu alet haraketli,
farkl kitlelere ulaabilen bir
elence arac oldu.
Resim: 4.14
Resim: 2. 2
1785, Fastasmagorik Gsteriler. Glge oyunu

eklindeki fanstasmagorik gsteriler, ocuklara
ve yetikinlere ynelik byl fener kullanlarak
yaplyordu. Bu gsterilerde birden ok byl fener
bir projektr nnde kullanlyordu. Bu gsterilerde
grsellii etkilemek iin duman kullanlyordu. e
1798, Byl Fener;

Tekerlekler zerinde hareket
eden bir byl fener. i
Resim: 4.16
Resim: 4.15
1784
1784, F. Dominique
Seraphin; Byl feneri
kullanarak glge oyunu
gsterileri yapt.
1787
1781, Robert Barker;
ok byk boyama resimlerle
(panorama) gerekletirilen
yeni bir elence biiminin
patentini ald.
1792
1792, Robert Barker;
lk panorama gsterisini
halka sundu.
1798
1798, Etienne-Gaspard
Robert; Tekerlekler zerinde
hareket eden byl fener
(fantaskop) aygt sergiledi.
Resim: 2. 2
114
Grsel Kltr
Gne Resimleri
Ia duyarl maddeleri kullanarak yzey zerinde grnt

retmeye ynelik almalar 1800l yllarn banda bir dnm noktasna ular. Bunu salayan almalar, Thomas
Wedgwood (1771-1805), Hamphrey Davyi (1778-1829)
ile birlikte yaptlar. 1795 ylnda yaptklar deneyleri 1802de
yaynladlar. Elde ettikleri sonuca Gne Resimleri adn
verdiler. Onlar, yzey zerinde elde ettikleri grnty sabitlemeyi baaramadlar. Ayrca Wedgwood, karanlk kutunun verdii grnty kaydetmeyi denedi; ama gm nitrat
yeteri kadar a duyarl olmad iin ok zayf bir grnt
elde edebildi.
Kat ya da deri yzeyi gm nitrat zeltisiyle slatlarak
a duyarl hale getiriliyor. Yzey zerine konulan nesne,
gne nn etkisine braklyor. Yzeyin nesneyle kapl
olan alan ak renk olarak kalr ve yzeyin dier alan ise,
nce farkl tonlarda gri ve kahverengine dner daha sonra
ise siyahlaarak kararr. Pozlanan alan kararr ve nesnenin
kaplad alan ise pozlanmam olarak beyaz bir leke olarak
ortaya kar. Fotografik izimler ya da Fotogram olarak da
adlandrlan bu grntlere ne yazk ki sadece zayf kandil
nda baklabiliyordu. Gne nda bakldnda ise,
pozlanmam alan olarak beliren nesnenin grnts, ktan etkilenerek kararp yok oluyordu.
Wedgwoodun, Davy ile yapt
almalar sonucunda, a duyarl
maddeleri
belirleyerek
pozlama
yzeyini ortaya karmlar ve kontak
bask yntemini belirlemilerdir. te
yandan, karanlk kutu yoluyla yzey
zerine grnt kaydetmek iin
denemeler yaplm; ancak baarl
olamamlardr. Btn bu almalar
fizik ve kimya biliminin yani optik ve
kimyann yeni bir bulu iin ynlendirilmesidir.
1806, Aydnlk Kutu;

Camera Lucida. Karanlk
kutunun tersine alan
bir aygttr. zerine kat
konulan bir sehpa ve
sehpaya taklan prizma
sisteminden oluur.
Gzn prizmaya
dayayan kii, prizmann
nnde duran nesnenin
yansyan grntsn
kat zerinde grr.
Bu grnt, kalemle
izildiinde nesnenin
resmi ortaya kar.
Joseph Nicphore Nipce (1765-1833), Nipcein ad

getiinde, onun doduu yer olan Fransada Chalonsur-Sanedaki bir duvar hatrlamak gerekir. O duvarn
stnde Nicphore Nipce 1822 ylnda, bu kyde
fotoraf buldu yazldr. Onun yaad yllarda bir
oaltma teknii olan tabask (lithography) ok yaygnd.
Nipce, bask iin temel olan izimleri
yzey zerine izerek, yapmak yerine yeni
bir teknikle aktarmay denedi. O, aslnda
izerek resmetmek yerine, bir anlamda yeni
bir resmetme teknii peindeydi. Karanlk
kutuda grntnn ortaya kt yzey
zerine duyarl levhay yerletirerek, gravr
kopya etmek tesinde karanlk kutunun
grd her eyi kaydetmeye yneldi.
Bu ekilde, gravr kopyalamak yerine,
karanlk kutunun grdn kaydetmeye
yani zgn bir eser yaratmaya alt.
Resim: 4.17
1802, Thomas
Wedgwood ve
Humphrey Davy.
Gne Resimlerini
elde ettiler.
1802
1806,W. Hyde
Wollaston; Aydnlk
kutuyu (camera lucida)
tanmlad.
1805
1806
1805, Astor Stunu.
yapmna baland.
Yaklak on dakikalk bir
filmin, sinematik yks
stunun yzeyi zerine
resmedilmitir.
1814, J.
Nipcehore
Nipce;
Helyografi
almalarna
balad.
1810
1814
1810, Hareketli
panorama gsterisi
yapld.
115
Fotorafn Bulunuu
Bu Resim 4.18, ilk fotoraf olarak kabul edilen helyografidir.

J. Nipcehore Nipce tarafndan 1827 yllnda karanlk kutu
ve a duyarl yzey kullanlarak kaydedilmitir. Nipce,
ktan etkilenerek aaran deil, kararan maddelerle ilgilendi.
Dier yandan da karanlk kutuya giren k miktarn dzenleyebilmek iin diyafram sistemine ynelik almalar yapt.
Ia duyarl madde olarak yahuda bitm maddesini buldu.
Bu maddeyi kurun ve kalay alamla bir levhayla kaplad ve
karanlk kutuda pozlad. Levha zerinde ktan etkilenmi
alanlar beyazlam olarak, ktan etkilenmeyen alanlar ise,
duyarkatn temizlenmesiyle siyah olarak ortaya kyordu.

Nipce, metal levha zerindeki bu resme heyografi adn
vermitir. Le Grasda Pencereden Grnm bu helyografi
toplam sekiz saat pozlanmtr. 20.3x16.5 cm boyutlarndaki
bu ilk fotoraf, kl ve karanlk alanlardan oluan bir negatif
grntdr.
Bu ilk fotorafla birlikte optik yoluyla karanlk kutuda
yzey zerinde ortaya kan grnt, a duyarl bir yzey
zerine kaydedilerek sabitlenmitir. Bu bulu, izerek,
boyayarak ya da kazyarak resmetme tekniklerinden farkl
yeni bir resmetme tekniidir.
Resim: 4.18
1827, Nicphore Nipce; Le Grasda Pencereden Grnm. Helyografi. 20.3x16.5 cm. boyutlarndaki ilk fotoraf.
1822, L.J Mande Daguerre;

Diyorama gsterisi yaplan zel
bir binann aln yapt.
1816
1816, J. Nipcehore Nipce;
Karanlk kutuyu kullanarak yzey
zerine grnt kaydetti ve
Retinas adn verdi.
1822
1822, Jeremiah Gurney;
Ik ve projeksiyon sistemi
kullanarak geili gsteriler
gerekletirdi.
1825, John Ayrton Paris;

Thomitrop -Mucize Dnadl optik oyunca yapt.
1825
1825, Peter Mark Roget;
Grmenin sreklilii
olgusunu belirledi.
1827
1827, J. Nipcehore Nipce;
lk fotoraf olarak kabul edilen
helyografiyi gerekletirerek,
fotoraf buldu.
116
Grsel Kltr
Duraan Resim Hareketleniyor
nsann grme sisteminin nasl altyla ilgili bilgiler gelitike, 1800l yllarda dorudan grme duyusuna ynelik aygtlar gelitirilmitir. Optik Oyuncaklar ya da Felsefi
Oyuncaklar olarak adlandrlan bu aygtlar, duraan resimlerden grntler reten bir tr oyuncaklard. Bu aygtlarn
altnda yatan dnce, belirli ksa aralklarda alglanan grsel duyumlarn, grme sistemi iinde yorulmas sonucunda, grlen nesnenin bulunduu durumlarn farkllaarak
alglanmaldr.
Bu aygtlarn ilki John Ayrton Paris tarafndan, 1825te
thomtrop gelitirilmitir. Bu aygt, daire biiminde kk
bir karton disketten oluur. Bu disketin her iki yznde
birbiriyle ilikili olan izim resimler yer alr. rnein, bir
yznde bir ku, dier yznde ise bo bir kafes ya da bir
yznde yukarya doru srayan kpek, dier yznde
havada uan kular yer alr. ki yznde izilmi resimler
yer alan bu yuvarlak disket, yanlarndan, iki kenarndan
iple tutturulmutur. Disketin iki tarafndaki ipler, sa ve
sol elle tutularak evrilerek disketin kendi ekseni etrafnda
burulmas salanr. Bylece yavaa burulmu olan ipin
zlmesi ve geri sarlmas eklinde, diskin dnmesi
gerekleir. Dnme sonucunda disketin iki yz bir eksen
etrafnda ayn anda grlr. Bu dn srasnda diskin iki
yzndeki resimler birbiri stne bindirilmi (bindirme)
olarak grlr. Bylece ku kafesin iinde
ve kpek uan kular yakalamaya ynelik
olarak grlr.
Bir nesne grldnde, bu nesnenin
gzn atabakas (retina) zerindeki grnts, nesne grme alanndan ktktan
sonra atabaka zerinde yaklak 1/20 saniye
kalr. Nesne grme alanndan ktktan
sonra onun grnts atabakada kalr ve
grme devam eder. Bu olguya grmenin sreklilii ya da grmenin devam kural ad
verilir. Bu kurala gre disketin iki yznde
yer alan resimler, disket evrildiinde ok
Resim: 4.19
1825, Thomtrop. Y.; ki yznde farkl izim resimlerin yer ald disk, kendi ekseni etrafnda
dnerek duraan izimlerin st ste binerek hareket alglamasn salar
ksa aralklarla birbiri ard sra ve tek tek grlr. Bylece,

diskin zerindeki iki resimle ilgili olarak hareket algs
ortaya kar.
Duraan resimlerin hareketlendirilmesine ynelik
Faraday Tekerlei, Stobskop, Zoetrop gibi aygtlar yoluyla
yzey zerinde gerekte olmayan, yanlsama olarak hareket
izlenimi oluturulmutur. Bu aygtlar grmenin sreklilii
kuralna gre alr.
1830, Fenekitikop. Aygt ve zerinde izillerin yer ald diskler.
Resim: 4.20
1834
S. R. Von Stampfer.
Stobskop adl aygt
gelitirdi.
William G. Homer.
Zoetrop adl aygt
gelitirdi.
1833, L.J. Mande

Daguerre. Gm iyot
levha zerinde gizli grnt
elde etti.
1830
1830, J.A. Fredinand Platea.
Yanlsama olarak yzey zerinde
hareket yaratan Fenakitiskop adl
aygt yapt.
1830, L.J. Mande Daguerre.
Gm ve iyot maddelerini birlikte
levha zerine kaplad.
1831
1831, Michael Faraday.
Hareket algsn teknik bir
aygtla ynlendiren Faraday
Tekerlei adl aygt buldu.
1833
1833, W. H. Fox Talbot.
Ia duyarl yzey zerinde
negatif silet grnt elde etti.
1834
1835
1837
L.J. Mande Daguerre.
Dagerreyotip adn
verdii yeni bir fotoraf
elde etme yntemi
buldu.
1837
1835, W. H. Fox Talbot.
Lacock Abbeydeki Demir
Pencere adl fotoraf ekti.
117
Dagerreyotip ve Kalotip Yntemler
L. J. Mand Daguerre (1787-1851), Nipce ile birlikte

fotorafn buluunu gerekletiren kiidir. Bu iki kiinin
neredeyse fotoraf birlikte bulduklar sylenebilir. Daguerre, 1837 ylnda gm iyot kapl levha zerine kaydetmeyi
baard grntnn yzey zerinde kalc olmasn da,
bilinen tuz zeltisini kullanarak gerekletirdi. Kulland
yntem (Dagerreyotip) ok etkin olmamasna ramen, yine
Daguerre grntnn kalc olmasn salad.
Bu yllarda Daguerre, grnt kalitesi ok iyi olan fotoraflar
elde etti. Pozlama sresini de ok azaltmt. Nipcein saatler sren pozlama sresini Daguerre, ortamn k durumuna
gre on dakikann katlarna drd. Sonu alacak derecede iyi idi. Bu fotoraflarda en ince detaylar, kl ve karanlk
alanlardaki ton deerleri grlebiliyordu. Nesnelerin dokusu, ton deeri ve konturlar belirleme asndan fotoraflarda
ortaya kan baarl gereklik hemen anlalyordu.
Bu yllarda, fotorafn buluu konusunda aratrma yapan
bir dier kii de William Henry Fox Talbot (1800-1877) adl
bilim adamdr. Talbot a duyarl yzey olarak, gm tuzlar ve gallic asitle kapl kat yzeyi kulland. Gm tuzlar
zerine den n gcne bal olarak grinin farkl tonlarnda kararr ve gizli grnt oluur. Kimyasal ilemler sonucunda gizli grnt, negatif olarak gerek grntye dnr. Tablot yeni bir fotoraf yntemi bulmutur, buna da
Kalotip adn vermitir. Kalotip ynteminde negatif grnt
vardr, bu negatiften pozitif fotoraf elde edilir.
Nipcenin helyofrafisi ve Daguerrein dageurreyotip
yntemlerinde tek fotoraf sz konusudur. Talbotun kalotip
ynteminde ise bir negatif grntden istenildii kadar
fotoraf oaltmak mmkndr. Talbotun yntemiyle
birlikte fotoraf artk bir mekanik oaltma teknii haline
gelmitir.
1839, L. J. Mand
Daguerre. Daguerreyotip ve
Diyorama Ynteminin Tarihesi,
adl kitap yaynlad.
Hippalyte Bayart. Duyarl kat
zerinde dorudan pozitif
grnt elde etti.
1839
1840
Resim: 4.21
1837, Dagerreyotip. Daguerre, gerekletirdii buluuna Dagerreyotip adn verdi.

Daguerre bylece fotoraflkla ilgili iki nemli
konuyu belirlemitir. Birincisi; a duyarl
yzey zerinde ok az bir pozlama sonucunda
grnt oluumunu salayarak levha zerinde

gzle grlmeyen gizli grnt (latent image)
oluturmutur. kincisi; ise levha zerindeki bu
gizli grnty, kimyasal ilemler sonucunda
gelitirerek ortaya karmaktr.
Resim: 4.22
1835, W.H. Foxtalbot; Demir Pencere. Bu

fotoraf, ok kk, neredeyse bir pul byklnde ve teknik olarak mkemmeldir. Kat
zerindeki bu negatif grntde, ngilterenin
Gney Gallery Blgesinde kendisinin de yaad Lacock Abbeydeki demirli bir pencere resmedilmitir. Talbot, kat zerindeki bu negatif
grntnn yanna kendi el yazsyla; Demir
Pencere (Camera Obscurala) Austos 1835.

lk defa gerekletirirken, objektifin verdii
grnty iimden iki yz sayarak pozladm,
anlamna gelen bir bilgi notu dmtr. Bu
ekim iin Talbotun kulland kk fotoraf
makinesine ei Constance, kk fare kapan
adn vermitir.
1845,
D. Octavius Hill ve
Robert Adamson.
Newhavenli Balk Kadnlar,
adl toplumsal belgeci
fotoraf ektiler.
1843, Anna Atkins;

inde fotorafn yer ald
ilk kitab yaynlad.
1843
1840, Fox Talbot;
Kalotip yntemini buldu.
1844
1845
1844, Fox Talbo;
Doann Kalemi adl
kitabn yaynlad.
1848
1848, Negatif grnt
elde etmek iin albminde
duyarl hale getirilmi cam
yzey kullanld.
118
Grsel Kltr
Fotoraf Yaygnlayor
Fotoraflar 1800l yllarn ikinci yarsnda, hayatn her

alanna girmilerdir. Her olayn her nesnenin fotorafn ekmilerdir. Bir taraftan gnlk hayat resmedilirken te yanda
fotoraf makinesi bir gz gibi sava alanlarna girmitir. Ayrca fotorafn resmetme tekniinin kendine zg ifadesini
yaratc fotoraflar sanatn ortamna tamlardr.
1853 Nadar; Fotorafnn Ei.
Kolodyum negatiften gmjelatin
bask. Ik-glge karm (chiaroscuro)
klandrmasyla aydnlatlan kadnn
yzndeki aydnlk ve glgeli alanlar
onun belirgin olmayan bakna anlam
katmakta. Bir bel ekimi leindeki
bu fotorafta, kadnn giysileri
tamamen karanlkta, bu karanln
iinden kenarl dantelli bir giysiden
kan el, eneye dayanm durumda.
eneye dayal ele ve elin iinden kt
dantelli giysiye den k, k-glge
karm aydnlatmasnn tipik yk
anlatma zelliini sergiler nitelikte.
Btn bunlar fotorafn hakim olan
etkisini, kadnn belirsiz bir gelecee
bakn destekleyen elerdir. i
Resim: 4.23
Resim: 4.25
1865 Julia Margaret Cameran; Esin
Perisinin Fslday. Platinum bask.
.Dini bir yknn dzenlendii izlenimi
uyandran bu fotorafta, yal adamn
elinde bir keman da grlmektedir.
Yal adam, kulana bir ey fsldayacak
olan ocuu dinlemek iin bekler durumda

resmedilmitir. Cameron, geleneksel
sanatlara ilgi duyan bir kii olarak dramatik
aydnlatma, mekan dzenlemesi ve optiin
olanaklarndan yararlanarak fotoraf
ekmitir. e
Resim: 4.24
Resim: 4.26
1855 Robert Fenton; lmn Vadideki Glgesi. Klorr kapl kat bask. Roger Fenton tarafndan
Krm Savanda (1853-1856) ekilen fotoraflar, fotorafn belgeci ynn ortaya karma asndan
nemlidir. Fentonun bu fotorafnda tek bir insan yok, ama hemen lm akla geliyor. Bu fotoraf, bilgi
ve duygu ykl bir belge. e
1860, Gaspard F. T. Nadar;

Bir balonun iinden Parisin
havadan fotoraflar ekti.
Ressam Daumiernin konuyla
ilgili resimlemesi f
1856, Roger Fenton;

Krm Savanda fotoraf
ekti. Bu ekilde, basn
fotorafl balad.
1851, Talbot. 1/1000

rtc deeriyle
fotoraf ekti.
1851
1900 Yldz Albmleri;

Sultan Abdlaziz ve Sultan Reat dnemlerinde balayan, ounluu ise Sultan II.
Abdlhamid dneminde tamamlanan Osmanl gnlk yaamn gsteren albmler. 370
fotorafnn, 36 bin 535 fotorafn kaplayan 911 albmden oluur. e
1852
1852, Gaspard F. T. Nadar;
Fotorafnn Ei adl
fotoraf ekti.
1856
1857
1857, Oscar Rejlander;
Hayatn ki Yolu adl,
birletirilmi negatiflerden
oluan allegrolik
fotorafn ekti.
1860
1865
1865, Julia Margaret
Cameron, ilk kadn
fotoraf olarak Esin
Perisinin Fslday adl
fotorafn ekti.
119

Resim: 4.27
Resim: 2. 2
Fotoraf Sanatn Ortamnda
Fotoraf, ilk bakta hep doaya yknen bir resmetme teknii olarak dnlmtr. Oysa fotoraf bir ifade etme eklidir. Fotorafn sanatn ortamna girmeye balad dnemde,
fotorafn resmetme tekniiyle ilgili olarak yeni yaklamlar
da olmutur. Bu yaklamlarn ilki resimselcilik (pictorialism) yaklamdr. Oskar Gustave Rejlander (1813-1875),
Henry Peach Robinson (1830-1901), Julia Margaret Cameron (1815-1879) gibi sanat ruhlu kiiler, duygularn
fotoraf tekniini kullanarak yzey zerine yanstrken, dnemin yaygn sanat olan resim sanatna ykndler.
Fotoraf, 1850lerden itibaren mekanik oaltma teknolojisi
olarak ilgi grmtr. Sanayi Devriminin etkilerinin yaand bu dnemde, fotoraf resim sanatna dman olarak
grenler de olmutur. Fotorafn tarihsel sre iindeki geliimi, olumsuz bir dnem oluturmamtr. Belgeleme ve oaltma zellii olumlu etkiler yaratarak yaylmtr.
1857 Oskar G. Rejlander; Hayatn ki Yolu.

Birletirilmi albmn bask.Rejlanderin bu
fotoraf (78.7 x 40.6 cm.) otuz ayr negatiften
oluur. st ste bask tekniiyle oluturulan
bu fotoraf, gen bir insann hayatta karsna
kacak olan iki farkl gelecei gstermektedir.
Fotoraf tekniini, zanaakr olarak ok yetkin
bir ekilde kullanmtr. Bu zanaakrln
tuval zerine bir resim yapyormu gibi

kullanmtr. Hayatn ki Yolu almasnda
fotorafn yardmc bir ara olarak kullanld
ak olarak grlr. Rejlander, fotorafn kendi
bana yaratc bir ortam oluturmasndan
ok, gerei olduu gibi kaydetme ynn
belirginletirmitir. e
Resim: 4. 28
1870, tienne Jules Marey;

Fotoraf teknolojisini kullanarak, uan
kular hareketlerini belirlemeye ynelik
almalar yapt.
1869
1869, Louis Ducos du Hauron,
renkli fotoraf gelitirdi.
1870
1871
1871, Richard Leach Maddox; Jelatin
gm bromr kullanarak kuru kollodyum
yntemini gelitirdi.
120
Grsel Kltr
Hareketli Grnt
Fotorafn yeni bir resmetme teknii olarak sadece nesneleri

yzey zerinde ok ksa bir srede, yani saniyenin kk zaman aralklar iinde resmetmesi yannda, resmedilen eyin
donuk bir grnt olarak yzey zerine karmas da nemli
bir olgudur.
Bir nesnenin hareketini, balangcndan sonuna kadar
yzey zerinde ortaya karmak iin yani sreklilik iinde
bir hareket olarak alglanabilmesi iin, bu hareket srecinin
belli durumlarnn fotorafn ekmek yeterli olacaktr.
Grmenin sreklilii kuralna gre; grme sistemimiz, bir
hareket srecinin belli durumlarndan oluan duraan resimleri, belli aralklarla ard ardna grdnde, yanlsama
olarak hareket olgusu yaratabilir. Bu noktada fotoraf makinesine den grev, hareket halindeki bir nesnenin belli
durumlarn (anlarn) yzey zerine kaydetmesidir
Eadweard Muybridge (1830-1904), 1877-1878de bir

kou pistinin karsna, 24 fotoraf makinesi yerletirdi.
Her fotoraf makinesinin ekim dmesinden kou pistine
bir ip ekti. Kouya balayan at, bu ipleri birbiri ard sra
kopararak ve fotoraf makinesinin ekim dmeleri de
birbiri ard sra baslarak pozlama gerekleiyordu. Bylece
1/1000 rtc hznda pozlama elde eden Muybridge, atn
yirmi drt ayr fotorafn elde etmitir. Fotoraflarda trs
koan bir atn kou srasndaki btn hareketleri, ok net ve
belirgin olarak grlr. Ayrca Muybridge, yanlsama olarak
hareketli grntnn yzey zerinde ortaya kmasna
ynelik bir aygt da gelitirmitir (1879). Zoepraksinoskop
adn verdii bu aygt, hareketli grnt projektr olarak
tasarlanmtr.
1877 Eadweard Muybridge; Atlayan At. y. 1877. Muybridge bir izgi zerine yerletirdii
yirmi ayr fotoraf makinesiyle bu fotoraflar, yksek rtc deeriyle birbiri ard sra ekti.
Resim: 4.29
1877, George
Eastman;
Ya kollodyum
yntemini
basitletirdi.
1873; Eadweard
Muybridge; hareketin
aamalarn, trs giden bir atn
fotorafn ekerek belirledi.
1873
1877
1878
1878; Muybridge, birden ok
fotoraf makinesiyle, 1/1000
rtc hzyla uan kuun
hareketinin aamalarn belirleyen
fotoraflar ekti.
1879, Muybridge;
hareketli grnt
projektr olan
zoepraksinoskop adl
aygt gelitirdi.
1879
1879, George Eastman,
fotorafn kitlesel
retimini salayacak
olan duyarkat retme
makinesini gelitirdi.
1882
1882, tenne-Jules
Marey; Fotoraf
tfei adl, birden ok
fotoraf makinesinin
bir arada yer ald,
aygt gelitirdi.
121

Resim: 4. 31
Sinemann Bulunuu
Muybridgenin fotoraf kullanarak elde ettii sonular, saniyenin 1/1000 sresinde hareketin dondurulmasyla birlikte, duraan resimlerin yaratt yanlsama olarak hareket
olgusuna da ynelmeyi salamtr. Dnemin mucit iadam
Thomas Alva Edison (1847-1931) kinetograf adl hareketli
grnt kaydetmeyi salayan aygt (1890) ve hemen ardndan hareketli grnt gsterimi iin kinetoskop (Resim 4.30)
adl aygt gelitirmitir (1891).
Edisonun tek kii taResim: 4.30
rafndan izlenen kinetoskop
aygtnn yerine birden ok
insann
izleyebilecei
bir
aygtn gelitirilmesine ynelik
abalar Lumire Kardeler,
Sinematograf adl bulularyla
ortaya koymulardr. Auguste
et Louis Lumire (1862-1954)
ve Louis Jean Lumire (18641948), Sinematograf hem film
ekimi hem gsterim hem de
negatif filmin pozitife basmn
yapabilen bir aygtt. (Resim
Kinetoskop; 1891. Thomas A.
4.31) Aygt, kamera olarak
Edison tarafndan gelitirilen bu aygt,
saniyede 16 kare ekim yapyor
hareketli grntnn kiiye zel olarak
izlenmesine yneliktir. Yaklak 20 m.
ve gsterici olarak da saniyede
uzunluundaki filmini izleyen kii,
16 kare olarak gsterimi
tam anlamyla hareketi grdn
gerekletiriyordu. Bu ekilde,
sylemek mmkn deildir. Hareket
diye grnen dzensiz bir ekilde duran
Lumireler hem ekimde hem
ve hareket eden nesnelerdir. e
de gsterimde film ak hzn,
saniyede 16 kare olarak belirlemi oldular. Lumirelerin
ncesinde hareketli grnt (ngilizce, motion pictures
karl) ve kullanlan yzeyden yola karak film
adlar kullanlmtr. Lumirelerin buluuyla birlikte,
cinmatographe szcnn ksaltmas olarak sinema
(cinema) denilmi; ancak yine de hareketli grnt, film
ve sinema szcklerinin de kullanlmtr.
1888, Kodak adyla fotoraf malzemeleri
reten bir irket kuruldu.
Kodak firmas, Siz ekim dmesine
basn, gerisini biz yaparz. tantmyla, 25
Dolara satlan, iinde 100 kare film ykl
fotoraf makinesini piyasaya sundu.
George Eastman, a duyarl taban
malzemesi olarak selloit tabanl bir
yzey gelitirdi.
1885
1855, Eastman
American Film
irketi, ilk effaf
tabanl negatif
fotoraf filmini
tantt.
1888
1889
1889, Charles mile Reynaud,
Optik Tiyatro adl gsteriyi gerekletirdi.
lk roll film piyasaya kt.
Resim: 4. 32
.Lumire Kardeler, Pariste

Capucines Bulvarnda Grand Cafede
(28 Aralk) Trenin Ciotat Garna
Girii adl 50 saniyelik filmi, izleyici
topluluuna gsterdiler. e
Resim: 4. 33
1890, Edison, film

yzeyine hareketli
grnt kaydetmeyi
salayan Kinetograf adl
aygt gelitirdi.
1890
Sinematograf; 1895.
Lumire Kardeler
tarafndan gelitirilen bu
aygt; kamera, gsterim
ve negatif filmin pozitife
basm iin kullanlabiliyordu.
Aygt, 7 kg. arlnda
20 cm. uzunluunda ve
12 cm. geniliinde kutu
biimindeydi. Lumirelerin
buluu kinetoskop gibi
elektrikle almyor, elle
altrlyor ve kalsiyum
aydnlatma kayna olarak
kullanlmt. e
1891
1891, Edison,
hareketli grnt
gsterimi salayan
Kinetoskop adl aygt
gelitirdi.
1894, Edison, Kara Maria adl

gne ndan yararlanan
hareketli grnt ekimi
yaplan stdyosunu yapt.
lk Kinetoskop salonu New
Yorkta ald. Edisonun ektii
filmler New Yorkta gsterime
balad.
1894
1895
1895, Auguste ve Louis Lumire
Kardeler, Sinematograf buluunu belgelediler
(13 ubat). Lumire Kardeler, Lumire
Fabrikalarndan k adl filmi ektiler (19 Mart)
Thomas Armat, Vitaskop adl aygt gelitirdi. Bu
aygt zerinde, hareket dzenleyen dur-ilerle
dzeneini gelitirerek uygulad. Kodak, cep
fotoraf makinesini duyurdu.
122
Grsel Kltr
stabulda lk Sinematograf
Sinema, Anadolu topraklarna doal olarak stanbuldan balayarak girmitir. stanbul iinde de byle bir etkinliin yeri
Beyolu (Pera) olmutur. Bu konudaki en ayrntl almalar aratrmac Giovanni Scognamillo yapmtr. Onun bu
konuda Trk Sinema Tarihi 1896-1986 adl kitabndaki
bilgiler yledir:
stanbul, Perada gerekletirilen bu ilk sinema gsterisiyle ilgili olarak gazeteci, yazar Ercment Ekrem Tal
(1886-1956) tarafndan anlatlmtr. Bir dnemin nl
Perde-Sahne Dergisi kaleme ald stanbulda lk Sinema
ve lk Gromofon yazsndan bu olay yle anlatr:
ocuktum, sekiz - dokuz yalarnda vardm.

Tam tarihini syleyemeyeceim ama, sanrm
1896 - 97 yllaryd. Bir cumartesi gn, rahmetli
aabeyim Nejat la birlikte okuldan ktk.
Cihangir deki evimize gidecektik. Yatl olmayan
arkadalarmzdan birisi, Duydunuz mu?
dedi. urada Sponek in salonunda bugn sinematograf (sinema szcnn ksaltlmam)
gstereceklermi. lgin bir eymi diyorlar, yeni
bulunmu. Fotorafn canls gibi bir ey imi.
Aabeyimle ben, ocuk, bizimle alay ediyor
sandk, ama o itenlikle konuuyordu. Saat
4 te balyormu, ben gideceim diye szn
tamamlad. Btn gsteri, yarm saat srd.
Seans, geceye de birka kez yinelenecekti. ktk.
Fennin bu buluunu birbirimize anlatmaya,
zmlemeye alyorduk. Aklmz bir trl
ermiyordu. stanbul halknn ounluu da bu
konuyu konuuyordu Kimi, bu
sihirli buluu gnah sayyor; kimi,
gidip grdnden tr tvbe
edip, Tanr ya balanmasn
yakaryordu. te ilk sinema,
sinematograf adyla stanbul a
byle geldi byle geldi.
Weinberg demek, Perada, Concordiada ilk

sinematograf gsterileri, Sponeckteki halka ak, ok
bilinen, defalarca anlatlan ilk gsteri demektir (ayet
gerekten ilk gsteri ise!). Gsterinin afiini, Franszca
metninden tekrar okuduumuzda olay u ekilde
zetlenmi oluyor:
SPONECK SALONU
GALATASARAY KARISI
BRNC KAT
YAAYAN RESM
CANLI PROJEKSYONLAR
DOAL BYKLKTE
TM PARS AYAA KALDIRAN
GRKEML VE AIRTICI GSTER
LK KEZ STANBULDA
GSTERLER HER GN
5,30; 6,30; 8,30 ve 9,30
PAZAR VE CUMA MATNE
The Oriental Advertisern Ocak 1897 ilanlarna
bir gz attmzda ek bilgiler elde etmekteyiz. rnein,
16.1.1897 tarihli ilan metninden seyircinin, byk
bir ilgi ile, Sinevitograf n kl projeksiyonlarn,
canl fotoraflarn izlemekte olduunu reniyoruz.
22.1.1897 tarihli ilan-haberden de programn sk
sk deitiini, halkn bu garip canl fotoraf
gsterisine iyice sndn, arn Parise
Var, Seine Nehrindeki Gemiler, Deniz
Banyosu vb. grntlerini ok tuttuunu
da renmi oluyoruz.
Resim: 2. 2
1900, lk kez, bir fotoraf

makinesi Brownie, 1 Dolar
fiyatla piyasaya kt.
1903, Alfred Stieglitzin
editr ve yayncs olduu
Camera Work yayn
hayatna balad.
1896
1896, Edison, vitaskop
aygtnn bulu belgesini
ald. Oscar Messers,
Malta Ha olarak
adlandrlan rtc
sistemini buldu.
ABDde New Orleansta
vitaskop salonu ald.
1897
1879, stanbulda
sinematograf gsterisi
balad.
1898
1898, George Mlis;
Belal Drt Kafa adl filmi
ekti.
1900
1901
1902
1901, ngiltere Kraliesi 1902, George Mlis;

Victoriann cenaze
Aya Yolculuk adl
treni hareket grnt gerekst filmi ekti.
kamerasyla kaydedildi.
1903
123
Sinema Geliiyor
Sinemann ilk filmleri; Edison, Lumire Kardeler ve Mlis

tarafndan retilen filmlerdir. Lumirelerin yaklak bir dakika sren filmleri, insanlarn gnlk yaamlarnda grdkleri eylerin beyazperdeye yansmasndan te eyler deildir.
Yaklak on yl Lumirelerin filmleri izleyici toplamtr.
Edwin S. Porter (1869-1941), film yapm sreciyle ilgili
olarak birok yeni eyi ilk kez gerekletirmitir. Amerikal
Bir tfaiyecinin Hayat (1903) adl filmi hem ele ald konu
hem konuyu ileyi biimi hem de sinema teknolojisini uygulamas asndan sinema tarihinin klasikleri arasnda yer
alr. Bu filmde Porter, belgesel nitelikteki bir anlatmla, ykl anlatm ilk kez bir arada kullanmtr. Gerek bir yangn
ortamnda itfaiyecilerin kahramanca almalar grlr.
tfaiyeciler aresiz bir durumda kalm olan bir anne ve ocuunu kurtarrlar. Porter, ekimlerin ard ardna sralamasyla
bir anlatmn ortaya kacan fark etmitir.
Portern Byk Tren Soygunu (1903) filmi, kovboy
filmi trnn ilk rnei olmakla birlikte, ereveleme ve
Resim: 4.34
kurguya ynelik ilk dzenlemelerin grld bir filmdir.

Porter bu filminde kameray; sabit bir yerde durarak genel
ayla izleyen durumda konumlandrmamtr. Kamera,
saa-sola evrinme yapt gibi nesnelere yaklaarak
ereveleme yapmtr. Gerilimi artrmak iin ate eden bir
soyguncuyu, tek bana ereveyi dolduracak ekilde, yakn
ekim olarak gstermitir.
XX. yzyln balad 1900l yllarda, sinema geni
kitlelerin ilgisini eken bir elence arac olmaya balamtr.
Geni kitlelerin ilgisini eken sinema doal olarak yeni bir
para kazanma alan olarak grlmtr. Sinema bal bana
bir endstri olarak rgtlenmeye balamtr. Sinemann
ticari bir alan olarak gelimesi sonucunda, sinemaya zg
bir ekonomik dzenin kurulmas kanlmaz olmutur.
1908de on byk yapmcdan oluan uluslararas dzeyde
ekonomik ve mali yapy dzenleyen Motion Pictures
Patents Company (MPPC) kurulmutur. Ortaya kan
bu byk iletme, tek bir ynetim altnda toplanm on
bamsz iletmeden oluur. Bylesi bir rgtlenmeye trst
ad verilir.
Resim: 4.35
1903, Byk Ten Soygunu; Edwin S. Porter tarafndan ekilmi olan ilk
kovboy filmi. Kout kurgu, kamera hareketleri, yakn ekim gibi sinema dilini
oluturan elerin kullanld bu film Porter, ak havada ekmitir. j
1908, ABDde on byk

yapmcdan Motion Pictures
Patents Company (MPPC)
kuruldu. Gabriel Lippmann, renkli
fotorafn oaltm yntemi
konusundaki almalaryla Nobel
dln kazand.
1903
1903, Sinemada 35 mm.
lik film yaygn olarak
kullanlmaya balad.
Edwin S. Porter,
Amerikal Bir tfaiyecinin
Hayat ve Byk Tren
Soygunu filmlerini ekti.
1905
1905, Nicelodeon adl
yerleik film gsterim
mekanlar ortaya kt.
Warwick Trading adl irket
Rus-Japon Savann belge
filmini gsterime sundu.
1908
1910, Cep fotoraf makinesi

piyasaya sunuldu. Fuat Uzkray ile
akir Seden stanbul Sultaniyesinde
film gsterileri dzenlediler.
1909
1909, ABDde New Yorkta
Ulusal Film Sansr Kurulu
oluturuldu.zmirde Path
Frres Sinematografhanesi
ald. stanbulda clair
Sinemas ald.
1910
124
Grsel Kltr
Grnrde Hareket
Rzgarl bir havada gkyznde hareket eden bir bulutun arkasndaki ay, ters yne doru hzla hareket ediyor gibi grlr.
Trenle hzla ileriye doru yol alrken, demiryolu kenarndaki
sabit aalarn ya da telgraf direklerinin geriye doru hzla
hareket ettii grlr. Bu iki durumda; hareket eden ay, aalar ya da direkler deildir. Birinci rnekte hareket eden bulutlar ikinci rnekte ise trendir. Ay, aalar ve direkler duraan
olmasna karn hareket ediyormu gibi grnr. Bu durum,
alg yanlsamas olarak ortaya kan bir hareket alglamas,
baka bir deyile yanlsama yani grnrde hareket alglamasyla ilgili bir olgudur. Max Wertheimer (1880-1943)
1912de yapt bir deneyle bu olguyu belirlemitir. Yine Muzaffer Sherif (1906-1988) tarafnadn yaplan otokinetik etki
(tepki) adyla bilinen nl karanlk oda deneyi de bu konuyla
ilgilidir (1932). Defter sayfasnn kenarna izilen duraan
resimlerin sayfalar belli bir hzla evrildiinde, hareketli
gibi alglanmas grntnn srmesi olgusudur.
Bu durumda insan gz, birinci resmi grr ve
ardndan grme alanna ikinci resim gelir. Bu srada
beyinde oluan udur: Birinci resmin uyars beyne
gelir ve beyin onu alglar; hemen ardndan ikinci resim
uyars gelir. Beyinde
ilk resmin uyars
sona erdiinde beyin
bu grnty bir
sre daha tutmay
srdrr; ite bu ksa
srede, ikinci resmin
uyars beyne gelir.
lk resmin beyindeki
grntsyle ikinci 1915, D. W. Griffith, Bir Ulusun
resmin
grnts Douu; Griffith hareketli grntnn
kendine zg bir dili olduunu ortaya
bir sre akr. G- koymutur. Kameray, oyuncular ve
rntnn srmesi, ereveyi yeni bir anlatm biimi oluturacak
fi (phi) olgusu ve biimde kullanmtr. Bu ekilde sinemann
sanatn ortamnda neler yapabileceini
stroboskopik hareket gstermitir.
Resim: 2. 2j
olarak da ortaya kar. Bu olgu insann grme sistemiyle

ilgili bir kusur sonucundan ortaya kan yanlsama
yani grnrde hareket alglamasdr. Bu olgu hareketli
grntnn bilimsel olarak aklamasdr. Bu ekilde
fotorafn duraan grntsnn hareketli grntye dnmesinin bilimsel aklamas da ortaya kmtr.
Resim: 4.36
(1917), lk Kadn Fotorafmz
Naciye Suman (1881-1973);
gal stanbulunda 1917 ylnda
evinin bir blmn fotorafhane
haline getirerek, fotorafla balar.
Hanmlar Fotorafs-Naciye
adyla bir tabela asar. 1930 ylna
kadar bu meslei srdrr. Dnemin
kadnlarnn yzleri ve kollar ak
fotoraflarn eker.
Resim: 4.37
1912, Max Wertheimer;

fi (phi) olgusunu aklayan
deneyini yapt.
1914, Charles Chaplinin
ilk filmi olan Ekmek Paras
gsterime girdi.
1912
1914
1914, lk 35 mm.; fotoraf
makinesi gelitirildi.
1914
1914, Fuat Uzkray,
Ayastefonostaki Rus
Akademisinin Ykln filme
ekti (14 Kasm).
1915
1915,
David Wark Griffith,
Bir Ulusun Douu adl
filmini ekti.
1916
1916, Agfa; ilk renkli
plake filmi retti. Grifith,
Hogrszlk adl filmi
ekti. Trkiyede Kemal Film
irketi kuruldu.
125
Trkiyede Sinema
Resim: 4.40
Sinemann bulunuunu izleyen gnlerde, stanbulda da baz

salonlarda gsteriler yaplmaya balanmtr. lk film gsterimi 1897 ylnda yaplmtr. Osmanl Dneminde ilk ekilen
filmler belgesellerdi. lk uzun metrajl filmi Fuat Uzkray,
Merkez Ordu Sinema Dairesi adna Himmet Aann zdivac adl filmi ekti (1918). Sedat Simavi (1896-1953) 1917
ylnda Pene ve Casus adl filmlerini ekmitir. lk sinema
almalarn tiyatrocu Muhsin Erturul (1892-1979) yapmtr. 1922 ylnda stanbulda Bir Facia-i Ak adl ilk filmini ekti.Ardndan gelen dier filmleri de tiyatro etkisindedir.
1941 ylna kadar Erturul tiyatro sanatnn etkisinde olan
birok film ekti. Sinema filmi ekimi amacna ynelik olarak ilk yapm irketi olan Kemal Film 1916 ylnda kuruldu.
Resim: 2. 2
1897, Trk sinemasnda tiyatrocular dnemi

Resim: 4.39
Resim: 4.41
= znt
Resim: 4.38
= Alk
Resim: 2. 2
= ehvet
1920, Kuleshov Atlyesi

Sinemann sanat ortamndaki yerini fark eden
yaratc kiiler, bu yeni alanla ilgili nemli
almalar yaplmtr. Lev Vladimirovi
Kuleshov (1899-1970) bunlarn en tannm
olanlarndan birisidir. Kuleshov, kuramc ve
ynetmen olarak sinemada kurgu kavramn
teknik ve ierik anlamnda ilk kullanan kiidir.
Kurgu kavramn temel alan denemeler

yapmtr. almalarn Kuleshov Atlyesi
olarak bilinen bir laboratuvar ortamnda
gerekletirmitir (1910larn sonu 1920lerin
ba). Bu deneme laboratuvarnda, yeni bir
teknoloji olan sinemay yeni bir sanat alan
olarak deneysel almalarla irdelemitir.
1922, Lszl Moholy-Nagy; (1885-1946)

Fotoraf makinesi bata olmak zere birok
teknolojiyi karmak bir ekilde kullanmtr.
Sanatta mekanik ve teknik gereklilikleri ok
nem vermitir. Fotoraflkta biimsel
araylar iinde olmutur. Fotoraf yeni bir
ortam olarak ele almtr. Onun iin fotorafn
resmetme teknii hem tek bana hem de
1919, Sovyetler Birliinde

dnyann ilk sinema okulu
olan Devlet Sinema Okulu
kuruldu. Robert Wiene, Dr.
Caligarinin Muayenehanesi
adl filmini ekti.
1918
1918, Fuat Uzknay; Merkez
Ordu Sinema Dairesi (MOSD)
adna Himmet Aann zdivac
adl filmi ekti.
1919
1920
1920, Lev Kuleshov,
Sovyet Sinema Okulunda
Kuleshov Etkisi olarak bilinen
deneysel film almalar
yapt.
stanbulda Beyolunda
Elektra Sinemas ald.
baka tekniklerle birletirilecek bir ortam

sunmaktadr. Fotorafn makine yoluyla
yaplmasnn olumsuzluunun tartld
yllarda Moholy-Nagy, fotoraf makinesi
gibi mekanik aygtlarn insan zihnini
ksrlatrmadn, hatta sanat ve sanaty
talandrdn belirtmitir.
1921, Sovyetler Birliinde, St.

Petersburgda bir grup gen tiyatrocu
Egsantrik Oyuncu Fabrikas (FEKS)
adl grubu kurdular. Man Ray, ilk
rayogramlarn Pariste ekti.
Tiyatro sanats, Sadi Fikret
Karagzolu, Bican Efendi Vekilhar
adl ilk gldr filmini ekti.
1921
1922
1922, Robert Flaherty, Kuzeyli Nanook adl
belgesel filmini ekti. Lszl Moholy-Nagy ilk
deneysel fotoraf ekti. Dziga Vertov, haber
filmi Kino-pravdann ekimine balad.Muhsin
Erturul, stanbulda Bir Facia-i Ak adl filmini
ekti.
stanbulda Kemal Film stdyosu kuruldu.
stanbulda Beyolunda Elhamra Sinemas ald.
126
Grsel Kltr
Sergei M. Eisenstein
Hareketli grnt, 1920li yllara gelindiinde sessiz sinema

eklinde, hem ticari olarak hem de sanatn ortamnda baarl rnekler ortaya karmtr. Bu yllarda birok yetenekli sanat bu alana ynelmilerdir. Sergei Mikhailovich Eisenstein (1898-1948) bu yaratc kiilerden biridir. Eisenstein,
Potemkin Zrhls, Aleksandr Nevski, Korkun van gibi
filmleriyle sinemann yedinci sanat olarak neleri baarabileceini gstermitir. Bu yeni sanat ortamnn kendine zg
anlatm elerini tek tek belirleyerek bunlar filmlerinde
kullanmtr. Kamera kullanm ve grntlerin oluturduu dili belirleme asndan hem filmlerinde hem de yazd
kitaplarnda yedinci sanatn ilkelerini belirlemitir. Beyaz
perdede bir yk anlatrken, zellikle kurgunun belirleyici
etkisini vurgulamtr. Bir filmin tasarm sonucunda ortaya
k, almalarnda ak bir ekilde grlr. Eisenstein, btn filmlerini ekim ncesinde tek tek kareler halinde grselletirmitir. Beyazperdenin grsel adan estetik bir alan
olduunu kantlamtr.
Resim: 4. 42
Eisensteinn ba yapt olan Potemkin Zrhls (Resim

4.42) sinema alannda kkl ve nitelikli deiimler yapan
bir filmdir. Bu nedenle Potemkin Zrhls filmi, sinema
sanatndaki devrimci nitelii ne kan bir eser olarak
grlr. Bu filmle, yepyeni bir ierikle izleyici karsna
karken bu ierii Eisentein, yine sinemann kendine
zg zelliklerinden yola kan yepyeni bir biimle desteklemitir. Bu filmde ierik ve biimle ilgili konular abartdan
uzak bir ekilde yourmutur. Kukusuz, bu nedenle,
Potemkin Zrhls her tr izleyici iin anlalmas kolay bir
film olmutur.
Resim: 4. 44
Resim: 2. 2
1925, Potemkin Zrhlsndan bir yakn ekim.
1925, Potemkin Zrhls

filminden nl Odessa
Merdivenleri Sahnesi.
Resim: 4. 43
1923, 16 mm. Film Kameras

Bulunuundan beri hareketli grnt kamerasyla film
ekebilmek iin bir endstri iinde yer almak gerekiyordu.
Bu film kamerasyla birlikte artk film ekmek, sradan
insanlarn da yapabilecei bir duruma gelmitir. zellikle
de bu 16 mm. film kameras belgesel film yapmn
ynlerdirmitir. i
1924, 35 mm. Fotoraf Makinesi;

Leica firmas 36 adet 24x36 mm film karesin
oluan ve bir kaset iinde yer alan filmin
kullanld fotoraf makinesini piyasaya kard.
35 mm ya da retici firmasnn adyla Leica
diye anlacak olan bu fotoraf makinesi, ok
tutuldu. Bu fotoraf makinesiyle birlikte fotoraf
ve fotoraflarn dnyas deimitir. Kullanm
ve tamas kolaydr. Bir kaset film ile 36 kare
fotoraf ekilebilir ve film kasetleri kolaylkla
deitirilebilmektedir. Bu ekilde insann
yaad her ortam fotorafn konusu haline
gelmitir. j
1926, Fritz Lang, Metropolis
filmini ekti. Vsevolod .
Pudovkin, Sinemann Temel
lkeleri adl kitabn yazd.
1923
1923, Amatr kullanclara
ynelik olarak 16 mm.
sinema filmi retildi.
Muhsin Erturul, Ateten
Gmlek, Leblebici Horhor ve
Kz Kulesinde Facia filmlerini
ekti.
1924
1923, Ernst Leitz, 35 mm.
Leica fotoraf makinesini
piyasaya sundu. Charles
Chaplin, Altna Hcum
filmini ekti.
1925
1925, S. M. Einstein,
Sinema sanatnn ba yaptlar
arasnda yer alan Potemkin
Zrhls adl filmini ekti.
1926
1927, lk sesli film Caz

arkcs New Yorkta
gsterildi.
1927
127
Orson Welles: Yurtta Kane
Orson Welles (1915-1985), tiyatro ve radyonun haar ocuu olarak henz 24 yanda iken Hollwywooda kendini
hem de ok zel artlarla kabul ettirmitir. Yurtta Kane
adl sinema tarihinin nl filmini 1941 ylnda ekmitir.
anlatmlarResim:
baarmtr.
Yurtta Kane, sinema dilini zengin2. 2
letiren bir filmdir. Bu filmde ynetmenin btn yaratcl
kolaylkla grlr. Konusu, karakterleri ele al, anlatm dili,
sinema dilini kullanmas ynyle bir bayapt olduu kabul
edilmektedir.
Resim: 4.46
Resim: 4. 45
1944,Robert Capa, (1913-1954);Bir sava fotorafs olarak Normandiya karmasna

mttefik ordularyla birlikte katlarak,, karmann her ann fotoraflamtr. Bu ekilde fotorafn
resmetme teknii bir insan gz gibi yaamn korkun anlarn da sergilemeye balamtr
ABDdeki dnemin nl bir basn devinin zel hayatnn

anlatld bu film, bir tr toplumsal eletiridir. Welles 1938
ylnda Dnyalar Sava adl bir radyo piyesiyle lkesindeki
insanlar sokaklara dkmtr. Yurtta Kane filmiyle de, bir
insan incelemesi yapyormu gibi, yaam tarznn ve uygarlk anlaynn eletirisini btn toplumun yzne yapmtr.
Btn bunlar sinemann kendine zg diliyle ve yenilikler
getirerek yapmtr. Optik yani objektif kullanmn konunun
anlatmyla btnletirmeye ynelmitir. Geni al objektiflerle beyazperdede derinlik oluturmaya ynelik dzenlemeler yapmtr. ekim uzunluklarnn belirlenmesi ve bu
paralarn birbirine eklenmesiyle oluan anlam yeniden tanmlamtr. Bu ekilde, seyirciyle grnt arasndaki ilikiyi
belirlemitir. Kamera nnde bir dzenleme yaparken; n,
orta ve arka alan uygulamasn baarl bir ekilde uygulamtr. Sinemann kendine zg elerini kullanarak, kestirme
1941, Orson Wellesin Yurtta Kane

filmi gsterime girdi.
Eastman Kodak, popler Kodacolor
renkli negatif filmini tantt.
S. M. Eisenstein, sinemann kuramsal
boyutuyla ilgili grlerini aklad
Film Duyumu adl kitabn yaynlad.
1941
Resim: 4. 47
1946, Ansel Adams (1902-1984),
Dorudan fotoraf anlayyla, siyah-beyaz fotorafn tekniini gelitirmeye ynelik almalar
yapt. Bu almalarn Grup F/64 iinde srdrd. zellikle Zone Sistem adyla anlan kendi
gelitirdii bir yntemi, ok baarl bir ekilde doa fotoraflarna uygulad. Siyah-beyaz
fotorafla uzun pozlama ve derinlikli grntler ieren fotoraflar ekti. Fotorafn resmetme
tekniinin sanatn ortamndaki yerini belirleme asndan etkin fotoraflar retmitir.
1945
Roberto Rosselini,
Yeni-Gerekcilikin nemli
filmlerinden Roma Ak
ehrii ekti. Semiha Es, foto
muhabiri oldu.
1944
1944, S. M. Eisenstein,
Korkun van-I adl filmini
ekti. Fotoraf Robert
Capa, ilk Amerikal
askerlerle birlikte
Normandiya karmasna
katld
1945
1948, Vittori de Sica, Bisiklet

Hrszlar filmini ekti.
Ansel Adams, kendi gelitirdii
Zone Sistemiyle ilgili detayl
bilgileri iiren yayn yapt.
Nikon, ilk 35 mm. fotoraf
makinesini tantt.
1948
1948, S. M.
Eisenstein, Korkun
van II filmini ekti.
Hasselblad, kare
format fotoraf
makinesini tantt.
Polaroid fotoraf
makinesi tantld.
1949
1949, S. M. Eisenstein,
sinemann kuramsal
ynyle ilgili grlerini
aklad kitab Film
Biimini yaynlad.
Ltfi . Akad, Vurun
Kahpeye filmini ekti.
1950, Kodak,
ok katmanl
duyarkatl filmi
tantt.
1950
128
Grsel Kltr
Ylmaz Gney: Umut
Trkiyede 1950li yllarda Ltf . Akad (1916- ) dier sinemac ynetmenlerle birlikte yeni filmler ekilmitir. Atf
Ylmaz (1925-2006), Metin Erksan (1929- ), Halit Refi,
(1934-2009), Osman Seden (1924-1998), Memduh n
(1920- ) Trkiyede sinema dnemini balatan ynetmenlerdir. Bu gelimeler nda 1960lardan balayarak bir ulusal
sinema aray balamtr.
lkenin 1970 ve 1980lerde yaad alkantl dnemle
birlikte yaanlan ekonomik skntlar sinemay olumsuz
etkilemitir. Btn bu koullara ramen 1960-70 arasnda
birok baarl film gerekletirilmitir. Hem bu dnemin
hem de lke sinemasnn dnm noktasn oluturan
Ylmaz Gneyin (1937-1984) Umut (1970) filmi olmutur.
Umut filmi, lke sinemasnn en yetenekli ynetmeninin
teknik ve sanatsal ynetmenine zg bir anlatm ortaya
koyan bir filmdir. Bu zengin yk, en ilkel olanaklarla,
en iirsel ynleriyle bizi heyecanlandryor.. Dkmanter
mi?.. Hayal gc m?.. ylesine gerek bir izlenim veriyor
ki, film, hangisi olduu konusunda tereddt(!) ediliyor,
Bu gzel film, neo-realist eserlerde grlen kkrtc
Resim: 4. 49
basitlii ve srekli iddeti beraberinde getiriyor, Bu szler

Umut filminin gsteriminden sonra Avrupadaki sinema
eletirmenlerinin grleridir. Bu film, gen sinemaclara
rnek olutururken ayn zamanda da ardndan gelecek olan
sinema hareketinin de habercisi olmutur.
1970, Umut, Ynetmen
Ylmaz Gney.
Resim: 4. 48
lk Ynetmenlerin Unutulmayan Filmleri
Ltf . Akad,
Kanun Namna (1952),
Hudutlarn Kanunu
(1966).
Atf Ylmaz, Ala Geyik

(1958-59), Topran
Kan (1966).
Metin Erksan,
Ylanlarn c
(1962), Susuz Yaz
(1963).
1955, Fotoraf
sanats Edward
Steichen, nsan Ailesi
adl sergisini at.
1953
1954
1953, Yldz
Moran,
Cambridgete ilk
fotoraf sergisini
at.
1954, Alfred
Hitchcock,
Arka Pencere adl
filmini ekti.
1955
Halit Refi, Gurbet

Kular (1964),
Haremde Drt
Kadn (1965).
1957, Russel Kirsch

bilgisayar zerinde
saysal grnt retti.
1959
Osman Seden,
alkuu (1966),
Sefiller (1967).
1963, lk renkli Polaroid

retildi. Alfred Hitchcock,
Kular adl filmini ekti.
Metin Erksan, Susuz Yaz
adl filmiyle Berlin Film
Festivalinde Altn Ay
dl kazand.
1959, Nikon F
pisaya kt.
1957
Memduh n, Ayecik
(1960), Yaprak
Dkm (1967).
1960
1960, NASA saysal
sinyaller yoluyla Ay
yzeyinde bilgi ald.
1963
1968,
Stanley Kubrick,
2001: Uzay Maceras adl
filmini ekti.
1965
1965, Amatrler
iin 8 mm. film
kameras retildi.
1968
129
Deien Fotoraf Deien Sinema
Berlin Duvarnn Yklmas (1989) btn dnya asndan,

hem toplumsal yaam ve hem de insanlar deitirdi. Bir tarafta deolojilerin Sonu olgususu gnlk hayatta yaanrken
siyasi snrlar deiti, dier yandan da btn dnya giderek
Kresel Ky haline geldi.
Bu yeni dnya yaps iinde fotoraf ve hareketli
grntnn teknolojik temeli de saysal ve bilgisayar
teknolojileriyle birleerek yeni bir duruma geldi. Fotoraf
ve sinemann retim, datm ve gsterim kalplar deiti.
Doal olarak bu yeni dnya dzeni iinde ele alnan konular
da ortaya kt.
Fotoraf ve sinema tek bir ortam (medium) olarak tarih
iinde geliti; ancak 2000li yllara gelindiinde ortamlar birbirleriyle birletirilmeye balad. Bu ekilde melez olarak
adlandrlan yeni ortamlar ortaya kt. rnein bilgisayar
btn bu ortamlar kuatan bir yeni ortam dzenleyicisi
haline geldi. Uydu teknolojileri yoluyla bilgisayar verileri
corafi snr engelini ortadan kaldrd.
Bir fotoraf karesi ya da bir sinema filmi, ekilmesiyle
birlikte btn dnyaya yaylabilir bir konuma geldi. Bu yap
iinde byk kurululara gerek duymakszn film retmek
ve fotoraf sergilemek olanaklar ortaya kt.
2000li yllar fotoraf ve sinema iin, retim sreci
asndan, geni kitlelere yaylma dnemini balatmtr.
Yazl kltrn hatta btn insanlk tarihinin girerek
bilgisayar ortamna aktarld bir dneme doru gidilmektedir. Bu sre iinde belli ki grsel olgular tarihteki
yerini koruyacaktr. Melezleen yeni ortam dzeni, fotorafn ve hareketli grntnn nemini azaltmyor; hatta
tarihsel nemini yeni teknolojilerle pekitiriyor.
2000li yllar. Gelien ve
yaygnlaan saysal teknolojiler
giderek insan yaamnn her
alann kapsyor. nceki alarn
tek tek ilev gren ortamlar
bu sre iinde bileik ve
btnleik yaplara dnyor.
1975, Steve Sasson

saysal fotoraf
makinelerinde
kullanlan CCD alglayc
teknolojisini yapt.
1975
1990, Kodak
tarafndan Photo CD
sistemi gelitirildi. lk
saysal refleks fotoraf
makinesi retildi. 1.3
mega piksel alglaycl.
1980, Elektronik
fotoraf
makinelerinin
retimi balad.
1977
1977, George Lucas,
Yldz Savalar adl
filmini ekti.
1980
Resim: 4. 50
1988
1988, erif Gren,
Yol adl filmiyle
1982, Cannesda Altn
Palmiye dln
kazand.
1990
1999, Nikon D1
saysal refleks fotoraf
makinesini piyasa
kard. 2.0 megapiksel.
Nuri Bilge Ceylan,
Kasaba adl filmini ekti.
1996
1996, Yavuz Turgul,
Ekya adl filmini ekti.
1999
2000
2000, Fuji FinePixS1
fotoraf makinesini
piyasaya sundu. Ridley
Scott, Glatyatr adl
filmini ekti.
130
zet
nsanolu tarihin ilk gnlerinden beri k ve n oluturduunu etkilerle ilgilenmitir. M 3000 2000 yllarna
tarihlenen mercek benzeri camlar nemli bulgulardr. M
1000 yllarnda ortaya kt kabul edilen Glge Oyunu da
k yoluyla yzey zerinde nesnelerin hareketli glgelerinin
oluturulmasdr. Ayrca Eski Msrda gerek hareketin belirli aamalar, sanki dondurulmu gibi resmedilmitir.
Ik yoluyla yzey zerinde resim elde etmeyi salayan ilk
aygt, Karanlk Kutu (Camera Obscura) adl iine k szdrmayan drt taraf kapal bir kutudan oluur. Bu kutunun bir
yzndeki ince delikten giren k yoluyla kutu iinde elde
edilen resme, grnt denir. Karanlk kutudan ilk kez, inli
filozof Mo Ti M 500lerde sz etmitir. Yine bu dnemde,
inde a duyarl levhalar bulunmutur. Ayrca M 113 ylnda, zerinde bir resimli yknn yer ald Traianus Stunu dikilmitir.
Antikan Romal bilgini Plinius-Yal- MS I yzylda, ktan etkilenerek rengi deien maddelerden sz etmitir. Ayn
dnemde, Arap simyac Cbir bn Hayan a duyarl gm
nitrat maddesini elde etmitir. MS I yy.da karanlk kutu in ve
Arap dnyasnda yaygn olarak kullanlmtr. Bu dnemde,
Arap bilim adam bnl-Heysem, karanlk kutunun bilimsel
olarak ilk aklamasn yapmtr. Filippo Brunelleschi, boyutlu nesnelerin yzey zerinde ikiboyutlu olarak grlmesini salayan nemli bir deney yapmtr (1425). Karanlk
kutu 1400lu yllarda yaygnlamaya balamtr. Leonardo
da Vinci, karanlk kutuyu kullanarak birok bilimsel alma yapmtr. Onun yapt nemli katk, karanlk kutunun
verdii grntnn sa-sol olarak tersliini ortadan kaldrm olmasdr. 1500lu yllarda ise karanlk kutunun verdii
grnt, kat zerinden izilmeye balanmtr. Bu ekilde,
k ve optik yoluyla resmetme dncesi ortaya kmtr.
Karartlm bir ortamda, fener benzeri bir aygt iine yerletirilen camn zerindeki resim, defalarca bytlerek beyaz
bir perde zerinde gsterimi 1700lerde balamtr. Bu aygtn ad Byl Fenerdir. Karanlk kutunun tersi bir sisteme
gre alan bu aygt, insan eli olmadan izdm yoluyla yzey zerinde grnt retmenin yolunu amtr. Bu aygt
kullanarak yaplan gsteriler yaygnlamtr. Ayn yllarda, J.
Heinrich Schulze, pozlama yoluyla yzey zerine lekeleri ve
ekilleri resmetmitir.
Karanlk kutunun verdii grnt ve a duyarl maddeleri
kullanarak yzey zerine grnt kaydedilmesiyle ilgili buluu, 1827 ylnda Nipcehore Nipce, gerekletirmitir. Le
Grasda Pencereredn Grnm adl helyografiyi, 1827 ylnda, karanlk kutu yoluyla a duyarl levha zerinde, sekiz
saat pozlama ile elde etmitir.
nsann grme sisteminin nasl altyla ilgili bilgiler nda, 1800l yllarda eitli aygtlar gelitirilmitir. Bir nesne grldnde, atabaka zerindeki bu nesnenin grn-
Grsel Kltr
ts bir sre kalr. Yani atabaka zerindeki grme bir sre

daha devam eder. Buna Grmenin Sreklilii kural denir. Bu
ekilde duraan resimler belli bir sreyle arka arkaya gsterildiinde, gerek olmayan bir hareket ortaya kar. Thomtop, Stobskop, Faraday Tekerlei ve Zoetop duraan resimleri
hareketlendirmeye ynelik aygtlardr.
Fotorafn bulunuunu izleyen gnlerde (1827) bu amaca ynelik olarak Dagerreyotip ve Kalotip bulular gerekletirilmitir. Bunlar, fotorafn resmetme tekniinin yeni yntemleridir. Kalotip yntemiyle fotoraf, negatif bir grntden
mekanik olarak oaltlabilir olmutur. 1850li yllarn ikinci
yarsndan itibaren, bu yeni resmetme tekniinin kendine
zg zellikleriyle fotorafn sanatn ortamndaki rnleri
ortaya kmtr. Bu anlamda; Nadar, Julia M. Cameron, Oskar G. Rejlanderin almalar belirleyici olmutur.
Bir hareketin aamalar 1877 ylnda fotoraf yoluyla tek tek
kareler olarak tespit edildi. Yine bu yllarda fotorafn durgun
karelerinden yanlsama olarak hareket oluturmaya ynelik
almalar sonunda, Lumire Kardeler (1895) sinematograf
adl bir bulu gerekletirildi. Bu ekilde byl fenerin bir
devam niteliinde, beyaz perde zerinde hareketli grntler gsterilmeye baland. Anadolu topraklarnda ilk sinema
gsterisi stanbulda 1897 ylnda yaplmtr. George Mlis
ve Edwin S. Porter tarafndan retilen filmler sinemann gelimesini salamtr. Portern 1903 ylnda gerekletirdii
Byk Tren Soygunu sinemann kendine zg dilini ortaya
koyma asndan nemlidir.
1900l yllarn banda D.W. Griffith sinemann kendine
zg anlatm dilini ortaya koyan filmler ekmitir. Bunlarn
en nemlisi Bir Ulusun Douu (1915) adl filmidir. Ayn yllarda 1917 Devrimi sonras Sovyetler Birliinde sinemann
sanatn ortamndaki yerini belirleyen almalar gerekletirilmitir. Lev V. Kuleshov, sinemada kurgu kavramn teknik,
ierik ve sanatsal olarak tanmlayan almalar yapmtr. Bu
ekilde sinemann kurgu ynyle yk anlatma biiminin
temelleri belirlenmitir. Bu dnemde Trkiyede ilk uzun
metrajl film ekimleri balamtr. lkemizdeki ilk sinema
almalar ise tiyatrocu Muhsin Erturul tarafndan yrtlmtr. Bu yllarda fotoraf alannda da sanatsal almalar ve yeni araylar yaygnlamaya balamtr. Osmanl
topraklarnda da dnemin padiahlar fotoraflara lkenin
sosyal yaamn yanstan fotoraflar ektirmilerdir.
Sinemann sanatn ortamndaki yerini ektikleri filmlerle
belirleyen usta ynetmenler; Sergei Mikhailovich Eisenstein ve Orson Welles olmutur. Eisensteinin Potemkin Zrhls
(1925) ve Wellesin Yurtta Kane (1941) filmleri sinemann
bata optik olmak zere kendine zg anlatm dilini ortaya
koyan iki bayapttr.
1900l yllarn bandan itibaren, hem siyah-beyaz hem de
renkli fotoraf alannda nemli gelimeler olmutur. Fotoraf toplumsal yaamn her alanna girmitir. Bu dnemde
131
bir taraftan da fotoraflk nce elektronik daha sonra ise

saysal teknolojilerle birleerek gelimitir. Yirmi birinci yzylda, fotoraf ve film, saysal ve bilgisayar teknolojileriyle
birleerek yeni bir dneme doru evrilmitir. Artk fotoraf
ve film tek ortamlar olarak deil melezlemi ortamlarn bir
paras olarak gelimektedir.
Bajac, Quentin. (2004). Karanlk Odann Srlar: Fotorafn
cad. (ev. Ali Berktay). stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Ceram, C. W. (2007). Sinemann Arkeolojisi. (ev. Hasan Aydn), stanbul: Agora Kitapl.
Gianetti, Louis ve Eyman, Scott. (2004). Flashback: Brief History of Film. kinci basm. New Jersey: Prentice Hall.
Hammond, H. John. (1981). The Camera Obscura: A Chronicle. Bristol: Adam Hilger Ltd.
Herbert, Stephen (ed.). (2000). A History of Pre Cinema. London: Routledge.
Lemagny, Jean-Claude ve Rouill, Andr-(ed.). (1987). A History of Photography: Social and Cultural Perspectives. (ev.
Janet Lloyd). Cambridge: Cambridge University Press.

Kl, Levend (2008). Fotoraf ve Sinemann Toplumsal Tarihi. Ankara: Dost Kitapevi Yaynlar.
Newhall, Beaumont. (1994). The History of Photography. Beinci basm. New York: The Museum of Modern Art.
zn, Nijat. (1964). Sinema El Kitab. stanbul: Elif Kitabevi
Sklar, Robert. (2002). A World History of Film. New York:
Harry N. Abrams.
Topdemir, Hseyin Ezgi. (2002). Modern Optiin Kurgusu:
bnl Heysem: Hayat ve Teorileri. Ankara: Atatrk Kltr Merkezi Bakanl Yaynlar.
nternet Kaynaklar
http://precinemahistory.net/1650.htm
http://arianesphotos.blogspot.com
http://elitechoice.org
http://www.trendus.com
http://www.posta.com.tr
Ansel Adams (1902-1984 )

ABDli fotoraf, piyano renimi gren
Ansel Adams, Paul Stradn yaptlarndan
etkilenerek tmyle fotoraflk stnde
younlamaya karar verdii 1930a kadar,
mzik ve fotorafl bir arada yrtt.
Imogen Cunningham, Edward Weston, vb.
fotoraflarla Group F/64 kurup, bu aknm
kurallarn klkrk yararcasna uygulad. 1937de
Kaliforniyada Yosemeteye yerleip, 1940tan
sonra lkenin ulusal parklarnda ok sayda
fotoraf ekerek, kesin izgili, ama duyarll da
yanstan fotoraflaryla, modern fotorafln
nde gelen adlar arasnda yer ald: Kesin
izgili fotoraflar, daha nceki fotoraflarn
arma dayal yaptlaryla belirgin bir kartlk
iindedir; hatta XIX. yzyl peyzaj fotoraflarnn
gereki ayrntlarn bile geride brakr. Yalnzca
siyah/beyaz alp, youn grntler yaratmak
iin parlak ktan yararlanmtr.
132
Grsel Kltr
Kendimizi Snayalm
1. Eski Msra ait olan Greci Resmi ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
5. Anadolu topraklarndaki ilk sinema gsterisi aadaki

tarihlerden hangisinde gereklemitir?
2. I. kiboyutlu yzey zerinde boyutlu bir resmi yanlsama olarak ortaya karmtr.
6. Aadakilerden filmlerden hangisinde, tarihsel olarak

ilk kez , gerilimi arttrmak iin ate eden bir soyguncu, tek
bana ereveyi dolduracak ekilde, yakn ekim olarak
gsterilmitir?
a. Yzey zerine resmedilmitir.

b. Hareketin aamalarn gsteren
ilk resim olarak kabul edilir.
c. Yzey zerinde kalc deildir.
d. M dnemine aittir.
e. nsan elinin rndr.
II. Yansma yoluyla bir resmin grlmesini salamtr.

III. Brunelleschinin deneyindeki kii
bir aygt yoluyla izleyen konumundadr.
IV. Bu deneyin yzey zerindeki perspektifle dorudan ilgisi
yoktur.
V. Brunelleschi bu deneyi sonucunda odak uzakl olgusu
belirlenmitir.
Yukardaki ifadelerden hangisi, Filippo Brunelleschinin

1425 ylnda resim ve ayna kullanarak yapt deneyin ortaya
kard sonulardan biri deildir?
a.
b.
c.
d.
e.
Yalnz I
II ve III
I ve II
Yalnz II
IV ve V
3. Ia duyarl bir yzeyin ktan etkilenerek renk deitirmesine ne ad verilir?

a.
b.
c.
d.
e.
Pozlama
In yansmas
Grnt oluturma
Byl Fener
Ik resmi
4. Aadakilerden hangisj, durgun resimlerin yaratt yanlsama olarak hareket olgusunu Sinematograf bulula gerekletiren kiidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Thomas A. Edison
Eadwear Muybridge
Lumire Kardeler
N. Nipce
Louis Daguerre
a.
b.
c.
d.
e.
1890
1897
1901
1895
1908
a. Aya Yolculuk, George Mlis

b. Hareket, Eadwear Muybridge
c. Lumire Fabrikalarndan k,
Lumire Kardeler
d. Amerikal Bir tfaiyecinin Hayat,
Edwin S. Porter
e. Byk Tren Soygunu, Edwin S.
Porter
7. Aadaki sinemaclardan hangisi,

1920li yllarda sinemada kurgu kavramn temel alan deneysel almalar
yapmtr ?
a.
b.
c.
d.
e.
George Mlis.
D.W. Griffith
Lev V. Kuleshov
Edwin S. Porter
Robert Flaherty
8. Naciye Suman ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. lk kadn fotorafmzdr.
b. lk kadn sinema ynetmenimizdir.
c. gal stanbulnun nemli kiilerindendir.
d. Roman kahramandr.
e. Kadn haklar savunucusudur.
133
9. Aadakilerden hangisi Eisensteinin Potemkin Zrhls

filminin her tr izleyici iin anlalmas kolay bir film olmasn salayan zelliklerden biridir?
a.
erik ve biimle ilgili konularn

abartdan uzak bir ekilde ilenmi olmas
b. Oyuncularn doru eilmi olmas
c. Tiyatroya zenerek ekilmi olmas
d. Ele ald konunun gerek olmas
e. Filmin sessiz olmas
10. Aadakilerden hangisi, Orson Wellesin Yurtta Kane

(1941) filminin belirleyici zelliklerinden biri deildir?
a. Dnemin yaam tarzn eletirmesi
b. Geni al objektif kullanm
c. Beyazperde de derinlikli grntler yaratmas
d. Kestirme anlatmlar baarmas
e. Toplumsal bir konuyu ele
almamas
YANIT ANAHTARI, Sayfa 180 j
Dnyann En Pahal Fotoraf Makinesi

88 Yanda...
lk Daguerreotypelerin antika deerine sahip bir rnei WestLicht

Fotoraf Mzayedesinde 615 000 ngiliz Sterlinine alc buldu. e
http://www.bjp-online.com/british-journal-of-photography/news
Viyanada getiimiz gn yaplan mzayedede Alman

fotoraf makinesi Leicann 1923 model ilk makinalarndan biri ak artrmada 1,32 milyon euroya satld. Alman fotoraf makinesi Leicann 1923 model ilk makinalarndan biri ak artrmada 1,32 milyon euroya satld.
Mzayede yneticileri Leicann en fazla 350-450 bin
euro deer edeceini tahmin ettik ama yanldk dediler.
Bugne kadar en pahal 1839 model fotoraf
makinesi yine Viyanada ak artrmada geen yl 732
bin Euroya satlmt. Leicann dnya piyasasna kan
ilk 25 test kameralarndan birini satn alan kiinin
Asyal olduu renildi.Bylelikle dnyann en pahal
fotoraf makinesi nvan Leicann oldu.
Fotoraf makinalarnn Rolls- Royceu olarak
bilinen dnyaca nl Leitz-Leicann yeni modelleri de
fotoraf tutkunlarnn hayallerini sslyor. f
22 Austos, 2011 Posta.com.tr
Grsel Kltr
5
Amalarmz

nsanlk serveninde ilk grsel kodlarn nerelerde olutuunu aklayabilecek,
XVI, XVII ve XVIII. yzyllarda eitli rneklerle grsel iaretleri takip edebilecek,
Grsel an dier alardan ayrlan zelliklerini saptayabilecek,
Grsel iletiimin etkiledii alanlar tartabilecek,
Grsel okur yazarlk kavramn, temellerini aklayarak kapsad alanlar hakknda
bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Okuryazarlk
Grsel letiim
Grsel a
Sosyal Medya
Mesaj
Gzlem
erik Haritas
GRSEL KLTR
Grsel Okuryazarlk
Grdmz Anlamlandrma
lk Kalc letiim abalar
Douda Neler Oluyor?
letiime Gizemler Yklemek
Haraketli Harflerin Devrimi
Anlatmayn, Gsterin
Grnenden Fazlas
Grsel a
Grsel letiim
Grsel Okuryazarlk
Gnlk Hayatta Grsel Okuryazarlk
Gzlemle Yaamak
Grsel Okuryazarlk
Grdmz Anlamlandrma
Grsel okuryazarlk ile ilgili tartmalarn insann kendini

ifade etmeye almas ve kendi hikayesini anlatmaya abalamasnn tarihi ile paralel olduunu syleyebiliriz. nsan,
gnlk hayat ierisindeki deneyimlerini, korkularn, heyecanlarn, mutluluklarn ve daha birounu belli bir anlatm
ierisinde gerekletirmeye almtr.
Resim: 5. 1
nsanolu kendini ifade etmeye ilikin
abasn srdrdke bir yandan da bu
ifadelerin karl olan anlamlar zebilmek, anlayabilmek ve tartabilmek
de onun iin nemli hale gelmi. te bu
yzden grsel okuryazarln temelinin
ve srecinin insann tarihiyle beraber
baladn ve ekillendiini syleyebiliriz.
nsana ilikin ve insanlk tarihinin
balang noktalarndan biri saylabilecek yontma ta devrinde insann
barnmak ve korunmak iin snd
geni maaralarn duvarlarnda hayvan
srlerine ilikin resimlere tanklk
ediyoruz. O halde, bu resimleri grdmz zaman dnebileceimiz
tek eyin o dnemlerde de resim
yapabiliyorlarm olduklarn hatrlamamz gerekir. Bu resimlerde genelde
avlanmaya ilikin faaliyetlerin, ava konu
olan hayvanlarn korkulan ya da sadece
evrelerinde grdkleri hayvanlarn yer
aldn syleyebiliriz. Grsel mesajn
dnda grsel malzemelere ilikin de
tartmamz derinletirebiliriz. Kullanlan renkler ve resmetme teknikleri
gibi sorular da yantlamaya alabiliriz.
Tartmalar daha da derinletirebilmek
mmkndr. Grdmz maara
resminin bize nasl bir hikaye anlattn,
hikayenin derinliini, vurgu noktasn,
kullanlan aralar ile teknikleri ve resmi yapanlar ile ilgili

ne tr bilgiler verebileceini de dnebiliriz. Ksacas, o
dneme ve o dnemin insan ile yaay hakknda daha
derinlemesine tartmalarda bulunabiliriz. nsanln ilk
grsel almalar da olsa grsel okuryazarlktan da yararlanabilmi oluyoruz.
llstrasyon Gus Gordonun Josh and Phil tiplemesinden yararlanlarak retilmitir.
136
Grsel Kltr
lk Kalc letiim abalar
nsann yaantsndaki ilerleyii sresince ve yaanan

kltrel gelimeler sonucunda bir baka nemli noktann
yaz olduunu gryoruz. Yazya ilikin ilk almalar
kk kil tabletler zerinde yer alyor. Ticari kayt iin ilk
yazlar, M II. yzyl) sadan nce ikinci yzylda ticarete
ilikin kaytlarn tutulmaya baland ve bunun iin kil
tabletlerden yararlanldn anlyoruz. Smerlerin ivi
Yazs ile ticarete ilikin bu kaytlar tutmalarnn yannda,
Msrda hiyerogliflere tanklk ediyoruz (Resim: 5.
2).Harf yerine geen kk resimler ile belli anlatmlarda
bulunmaya alyorlar. Olduka karmak bir sistem
olduu iin de zmnn zor olduu anlalyor. Peki,
zellikle Msrdaki hiyeroglifleri ele alacak olursak ve grsel
okuryazarlk ile ilikilendirecek olursak ne tr sonulara
varabiliriz? Resmedilenler ierisinde yer alan ekillerin,
M 5000-2000;
Mezopotamya UR
ehrinden ilk civi
yazs rnekleri
Resim: 5. 3
M 5000-2000; Msr uygarl hiyeroglif ad verilen bir yaz sistemi gelitirmiti . Bu sistem
resimsel imgeler dizgesi olarak iletiim salyordu.
Zaman srecinde grsel okuryazarlk asndan

karmza farkl rnekler kyor. Deerlendirilebilecek bir
baka rnek ise Atina, Akropoldeki Parthenon Tapna.
(Resim: 5. 4). Bu grkemli tapna incelerken akla gelebilecek birok soru olabilir. ncelikle, bu kadar merkezi
Resim: 5. 2
izimlerin, resimlerin tek tek ne anlam ifade ettiini, ne

tr seslerin yerine gemeye altn ve bir btn anlatm
ierisinde nasl bir dil ve anlatm sisteminden yararlanmaya
altn tartabiliriz. Bu ynde dnmenin yan sra
hiyerogliflerin olduka karmak ve derin bir yaz teknii
olmas nedeniyle Msrda yaz yazabilen ve okuyabilenlerin
saysnn da son derece snrl olduu ve okur-yazarln
sadece zel ve ayrcalkl bir kesime ait bir durum olduu
sonucuna da varabiliriz. Genellikle yaznn antlarda ve
dini metinlerde yer aldklarn gryoruz. Bu sonularn da
doru olduunu yaplan aratrmalar ortaya koyuyor.
Resim: 5. 4
M 438; Atina, Akropoldeki Parthenon Tapna.
M 15.000-10.000
Gnlk etkinliklerini, heyecanlarn,
korkularn, besin kaynaklarn ve
daha birounu belli bir dil ile ifade
etmeye alan insan maaralarn
duvarlarna iledii resimler ile yaamn
betimlemitir.
M 15 000-10 000
M 3000-2500
Erken Smer dneminde
Galgam Destan.
M 7000-5000
M 3000-2500
M 7000-5000
Topraktan retilen vazolarn
zerindeki izimler ve sslemeler
sembolik ifade ediin ilk rnekleridir.
M 1345-1335
M 1345-1335
Msrda ta zerine ilenen resimler
ile gemi yaama ve gndelik
faaliyetlere ilikin ifadelere yer
verilmitir. arap yapmn anlatan
ta zeri grsel anlatmnda zm
toplayan insan gryoruz.
137
5. nite - Grsel Okuryazarlk
ve grkemli bir yap oluu onun bir kamu binas olduunu

bizlere dndrebilir. Milattan nce beinci yzylda ina
edilmi bu tapnak bize farkl sonular kartmamza da
yardmc olabilir. rnein, bir tapnak dediimizde temelde
grsel olarak inceleyebileceimiz balca paralarndan
birinin kolonlar olduunu biliyoruz. Kolonlar ile ilgili bir
aratrma ve deerlendirme bize eserin yapl tarihi ve
dnemi hakknda fikir verebilir. Tapnak kolonlar ierisinde
farkl biimlerden bahsedebiliyoruz. Bunlar Dor, on ve
Korint biimlerdir. Dor kolonlar daha balang stilini ifade
ederken, on stilin daha estetiklemi olduunu ve Korint
kolon ve balklarnn ise ileri estetik dzenlerde olduunu
dnebiliriz. Bu anlamda, Parthenon Tapnanda Dor
kolonlarn ve stilin yer almasnn yerleik gc temsil
ettii yorumunda bulunabiliriz.
Douda Neler Oluyor?
Yazya ilikin gelimeleri eitli rneklerle aklayabiliriz.

rnein, inde kadn bulunmas ve anlatm, ifade edi
biimlerinin farkl harfler ile grselletirilmeye ve yaylmaya
allmas vurgulanabilir. Ayn amalar ile Msrda bitkiden
retilip kullanlan ve bir eit kat olan Papirs ile hayvan
derisinden elde edilen ve Bergama Krallnda kullanlm
Resim: 5. 5
olan Parmen kad da bunlar ierisinde saylabilecek

rneklerdendir. Belirttiimiz gibi gerek dini metinlerin kullanlmas, gerek ticari faaliyetlerin kaytlarnn tutulmas gibi
farkl amalar ile belli bir yzey zerine sabit grsel kaytlardan yararlandklar sonucuna varyoruz.
Papirs, Cyperaceae ailesinden bir su bitkisi
ve eski alarda bu bitkinin gvdesinden
hazrlanan yaz kadnn addr. Eski Msrllarn yelken, bez, hasr ve yaz kad olarak
kullandklar papirs onlardan Yunanllara
daha sonra Romallara intikal etti ve M.S. 3.
yzylda yerini parmen alncaya dek kullanm srdrld.
nsann serveni ierisinde grsel okuryazarlk asndan

deerlendirilebilecek ok fazla rnek olduunu biliyoruz.
Bir baka rnei ise harita iin verebiliriz. Harita, tam
anlamyla grsel bir zmleme ve bir tr anahtar kullanma
yntemi olarak grlebilir. Byk bir corafyann belli
bir lek ve yntemle kltlm modelidir. Haritalar
sayesinde grsel yorumlamalarda bulunabiliyoruz. Belli
bir corafyann fiziksel zelliklerinden eitli grsel kodlar
M 6000; inde bulunan

Jiahu iaretleri kaplumbaa
kabuu zerine kaznm
harf benzeri ekiller
iermektedir. i
M 500
Gnmzde yeri Bat
Afrika, Nijeryaya
denk gelen blgede
antik krallklara ait
topraktan yaplm
bir ba.
M 540
M 540
Korintteki Apollo Tapna mimari adan
yatay ve dikey perspektif dzenlemelerin
belki de ilk defa uyguland bir ilk olma
zelliini tamaktadr.
M 500
M 100
inde ilk defa kadn endstriyel
retimi gerekledi.
M 100
M 73
M 73
Spartaks
liderliindeki
kleler Roma
hkmetine
kar ayakland.
138
Grsel Kltr
ve iaretler aracl ile haberdar olmann yan sra yaam

alanlar hakknda da temel bilgiler edinebiliyoruz. Haritacln ilk alara kadar gittii dnlmekle beraber ok
daha tandk gelecek nemli bir rnekten yararlanabiliriz.
Osmanlda Amiral Piri Reisin Kitab- Bahriye eserini harita
ve grsel okuryazarlk asndan son derece nemli bir eser
olduunu vurgulamamz gerekir. 1528de ortaya koyduu ve
denizcilik iin rehber olan eserinde farkl birok haritaya
yer vermi ve o dnemde zlememi olan corafyalara
grsel bir rehber olarak haritalar sunmutur (Resim: 5. 6).
Resim: 5. 7
1498, Son Akam Yemei, Leonardo da Vinci, St.Maria

della Grazie Manastr, Milano, talya
Resim: 5. 6
Piri Reisin eserlerini ortaya koyduu XVI. yzyldan

biraz daha devam eder ve XVIII. yzyla kadar uzanrsak
erken modern dnemin izlerine ve eserlerine tanklk
etmeye balyoruz. Rnesans ile insan ve insan yaam
merkezli bir dnya grnden bahsediyoruz. Rnesansn
en nemli ressamlarndan Leonardo da Vinci 1490da
ortaya koyduu izimi ile insan anlamaya ynelik zmler
retmeye alr (Resim: 5. 8). Leonado da Vincinin aratrmalar, insan anatomisine ilikin almalar yapanlar iin
o dnemlerde temel grsel klavuzlar olarak kullanlmtr.
Leonardo da Vinci ile ilgili grsel okuryazarlk ile ilikilendirilebilecek rnekleri oaltabiliriz. rnein, 1495-1497
yllar arasnda tamamlad Son Akam Yemei adl
freski zerine sylenebilecek ok ey vardr (Resim: 5. 7).
letiime Gizemler Yklemek
Da vincinin Son Akam Yemei, sadece grsel biim ve tasarm asndan dnlecek olursa, son derece kayda deer
bir alma olduu sonucuna varabiliriz. Yer ald yzeyin
iki boyutlu olduunu aklmzdan kartmayalm. Da Vinci,
iki boyutlu bir yzey zerinde boyutlu bir etki retebilmek ve eserindeki grsel eler arasnda gerek hayat deneyimine benzer etkiler uyandrabilmek iin derinlik ve
perspektiften yararlanyor. Arkada grdmz pencereler
sayesinde vadiye uzanan bir derinlik elde etmi, iki boyutlu
yzey zerinde nc boyut deneyimine ulam oluyoruz.
Ayn ekilde, sa ve havarileri ile iinde bulunduklar odann
1528, Piri Reis Rodos ve Marmaris Haritas; Piri Reis, Kitab- Bahriye adl eserinden.
MS 14
Roma mparatoru
Augustus ld.
MS 14
MS 80
MS 932
inde ahap-kalp bask balar.
MS 225
inde ay imek
yaygnlamaya
balad.
MS 225
MS 537
MS 80
Romada Colosseum
ald.
MS 537
Ayasofyann inaat tamamlanr.
O dnemde ad Constantinople
olan stanbulda alr.
932
139

Resim: 5. 8
Resim: 5. 2
1450, Gutenberg; Haraketli metal

harflerle matbaann icad grsel
okuryazarlmza yeni boyutlar katt.
Haraketli Harflerin Devrimi
1490, Vitruvius Adam, Leonardo da Vinci, Venedik, talya
tavan, kolon ve kiri dzenlemeleri hem grsel eler arasnda belli dzendeki dalmlara, pespektife, hem de derinliin
retilmesine hizmet etmektedir. Leonardo da Vincinin btn eserlerinde ykledii gizemlerdir ve eserlerinde bilinir.
nl eseri Mona Lisann sanatnn istedii gibi alglanabilmesi iin resmin detaylarnda gizli nemli resimsel hnzrlklar mevcuttur. Bu rnekler vastas ile dndmzde
belli bir resmi veya grsel almay incelerken sorabileceimiz sorularn ve tartmalarn da ne kadar derin ve boyutlu
olabileceini aklmzdan kartmamalyz.
XVI. yzyla ilikin rneklerden yararlanmken son

derece nemli bir gelimeyi de vurgulamakta fayda var.
1450 ylnda Johannes Gutenberg hareketli paralar ile yaz
basksn ilk defa gerekletiren kii olmutur. Bir anlamda
ilk matbaann da kurucusu diyebiliriz. Bu gelimeyi tekil
mekanik bir gelime olarak deerlendirmek son derece
snrl olur. Oluturduu sistem sayesinde grsel bir malzemenin birok basks yaplabilir hale gelmitir. Grsel
anlatmn ve ifade ediin bylesine teknik bir imkanla oaltlabilir hale gelmesi elbette baka sonular da douruyor.
lk basklarn dini kitaplar olduunu dnecek olursak
dinin yaygnlamas, daha uzak corafyalara tanabilmesi,
okur-yazarln artmas, zgr dncenin yaygnlamas,
bilimsel almalarn gelierek daha geni kitlelere ulamas
gibi daha birok toplumsal deiim ve gelimeye de araclk
ettii sonucuna da varabiliyoruz.
Devam eden yzyllardan da arpc rneklere rastlamak
mmkn. 1830 ylnda Eugene Delacroixnn resmettii
ve Temmuz Devrimini konu edindii Liberty Leading the
People adl almasn sadece ho bir resim olarak deerlendiremeyiz (Resim: 5. 9). zgrl temsilen yer verdii
kadn zgrlk yolunda kaybedilenler boyunca devam
etmektedir. Delacroix, lkesi Fransa- iin savaamam
olsa da resmi ile destek vermektedir. Kardei ile yazmalarnda resmi ile lkesine hizmet ettiini vurgulamaktadr.
1215
ngilterede Magna Carta
el yazma olarak parmen
kopyalar zerine imzaland.
Bu belge demokrasi ile
ilgili en nemli tarihi
belgelerden biridir.
1215
1653
Hindistanda Ta
Mahalin inaat
tamamland.
1453
1653
1719
1453
Bizans
mparatorluunun
yenilgiye uratld
ve stanbul
fethedildi.
1719
Daniel Defore Robinson Crusoe adl
romann yazd.
140
Grsel Kltr
1830, Eugene
Delacroix, Liberty
Leading the People,
Fransa).
Resim: 5. 9
Warholun hi okumam, sadece resimlere bakarm sz

dnmeye deerdir. zellikle iinde bulunduumuz yzyl
ve son birka yllk srete grsellie ilikin ne kadar yaygn
hale geldiini hep beraber takip ediyoruz. Tartmaya gnmzden rnekler ile devam edelim.
Anlatmayn, Gsterin
Resmin biimsel zelliklerinin yannda, dnemin toplumsal

gelimelerine paralel belli bir tarihi kaytta da bulunduunu
hatrlamamz gerekiyor.
Yirminci yzyln hemen ilk yarsndan arpc bir
rnekten daha yararlanabiliriz. Alman sava uaklarnn
General Frankonun emriyle yakp ykt yerlerden biri
de kk bir Bask ehri olan Guernicadr. Tarih ise Nisan
1937dir. Picasso da bu tarihi olaylara ve ykmlara tanklk
etmektedir. Kendi isel tartmalar ierisinde sz konusu
olan bu bombalamalarn ve askeri harekatn insan hayat
iin bedeline yer vermektedir. Kasabann ismiyle Guernica
olarak adlandrd tablosuyla gerekleen olaylara ilikin
duygusal bir tepki ortaya koymaktadr (Resim: 5. 10).
sterseniz iinde bulunduumuz XXI. yzyl ve hemen
ncesinde XX. yzyldan dikkati eken rnekleri deerlendirmeye balayalm. Biliyorsunuz, yirminci yzyln baskn
popler kltr rnleriyle dolu ve grsellie dayanan zgn
bir durumu var. 1928-1987 yllar arasnda yaam popler
kltrn ve Pop Art akmnn en nemli isimlerinden
Resim: 5. 10
XVII. yzyldan rneklerden de yararlanabiliriz. Hollandal

ressam Rembrandtn 1632de tamamlad Anatomi Dersi adl resmi ve dier benzer almalar gnmzde farkl
aydnlatma biimlerinin temelini oluturmutur. (Resim: 5.
11) Gnmzde Rembrandt aydnlatma olarak geen In
ve glgenin bir arada kullanmnn ve ortaya koyduu dramatik etkinin temellerini o dneme ait resimlerinde buluyoruz. Daha derinlemesine incelemeler sonucunda resmin
tesinde deerlendirme ve tartmalara da varabiliyoruz.
rnein, Dr. Nicolaes Tulpun Anatomi Dersi, adl resminde Rembrandtn anatomik aratrmalar konu aldn
gryoruz. nk, o dnemde yer alan anatomik almalarn sonuta Avrupada yaam sresi beklentilerini artrdn gryoruz. O dnemlere ait kesin istatiksel veriler elde
olmamakla beraber Rembrandtn eseri ve benzer almalar
dnemin gelimelerini ortaya koyan grsel belgeler olarak da
deerlendiriliyor.
Eskilerin nl bir deyii vardr Bilen retir, yapan
gsterir diye. Bu sz aka bizim bilgimizi nasl paylatmzla ilgili nemli ipularna sahip, gerekten de
yapabilmek bilmenin bir sonraki aamasdr. Bir bilginin
aktarm gerekli olduunda uygulamal bir gsterim ou
kez sayfalar dolusu metinden daha etkin ve kalc bir iletiim
salayabilir.
Bir gn karnzda yazlarn olmadn dnn. Size
rehberlik edecek aklamalarn, farkl anlatm tarzlarnn
ve vurgularn olmadn ve elinizdeki tek malzemenin bir
takm grseller ile snrl olduunu dnn. Sadece grsel
iaretleri takip etmek zorunda olduunuz bir dnyadan
bahsediyor olurduk. Grsel olarak nitelendirebileceklerimiz;
fotoraf, izim, yaz, grafik, resim, grnt ve daha birou
olabilir.
1937, Guernica, Pablo Picasso, New York, Amerika Birleik Devletleri.

1807
Fulton isimli buharla alan
gemi Amerika Birleik
Devletlerinde kullanlmaya
balad.
1801
1801
Volta mucidi olduu pili
Napolyana sundu. Tanabilir
enerjinin geliimi insanlar
iin nemli bir gelime oldu.
1807
1817
1826
Liverpool ile Mancester
arasnda yolcu treni
tamacl balad.
1826
1817
Fransz Laennec tarafndan ilk
modern stetescope icad edildi.
1840
ngilterede
kendinden zamkl pul
kullanlmaya baland.
1840
141
1632, Dr. Nicolaes Tulpun Anatomi Dersi, Rembrandt
Resim: 5. 11
Ayn ekilde, cep telefonlarmzda uzun uzun yazlar

yer almamaktadr. Kullanc iini kolaylatrmak iin kon
adn verdiimiz belli bir anlam veya vurgu tadna
inandmz grsel paralardan yararlanr. Bu kk
gstergeler, cep telefonundan, televizyonumuzun uzaktan
kumandasna kadar her anmzda bizlerledir. konlar,
hzla renebildiimiz, bazen bilmesek de akl yrterek
sonu almamza yardmc kk faydal imgelerdir.
1844
Friedrich Nietzsche
dodu.
1844
kon; Hayatmzn her annda bizlere yardmc, bir bilgi

veya mesaj ieren kk imgelerdir.
1849
1848
1848
Karl Marx ve Friedrich
Engels Komnist
Manifestoyu Londrada
yaymlarlar.
1855
1849
Kancal ine Amerikal Hunt
tarafndan retildi.
1855
Alman Fischer tarafndan
pedall bisiklet retildi.
142
Grsel Kltr
Grnenden Fazlas
Bir mektup grdmz zaman bunun

mesajlama iin olduunu tahmin edebiliyoruz. Grsel bir ada yayoruz.
Bize belli bir konuyu, olay, gelimeyi,
tarihi hatrlatan grsel imgelerden yararlanyoruz. kiz kuleler dediimiz
zaman hangi olaydan bahsettiimizi
herkes anlayabiliyor. Sadece o tarihi an hatrlatan, ikiz kuleler fotorafn veya grntlerini gsterdiimizde tarihin
Resim: 5. 12
9/11, 11 Eyll 2001 Terrist Saldrs;
Yerel saatle 08:46:30da Amerikan Hava
Yollarna ait karlan bir yolcu ua Dnya
Ticaret Merkezi Kuzey Kulesi 94.-98. katlar
arasna kulenin kuzey tarafndan arpt. Bina
arpmadan 102 dakika sonra ykld. Yerel
ve olan olaylarn neler olduunu biroumuz kolaylkla hatrlayabiliyoruz. Bu grnt artk grnenin tesinde bir anlam
ykldr. Bir saldr fotoraf olmasnn
yan sra yeni bir dnemin kafamzdaki
imgesi olarak kalmtr (Resim: 5. 12). 11
Resim: 5. 13
Eylln ardndan havalanlarndaki sisGvenlik nlemlerinin arttrlmas
temlerde yeni dzenlemeler oldu.
Tarihi olaylar hatrlamada, haf- zerine grntleme sistemlerinden
yararlanlmaya baland.
zalarda anahtar grevi gren grsellere
neredeyse hayatmzn her annda rastlyoruz. Bir rnek
daha verelim. Bir havaalannda terminallerin yerlerini
belli balklar ile anlatmann yan sra bu klavuzlardan
yararlanacaklarn ilerini ok daha kolaylatrabilmek iin
hazrlanm grsel rehberlerden de bahsedebiliriz. Yerinizi
tespit ettiiniz andan itibaren ulamak istediiniz yere varabilmeniz iin grsel bir harita size yardmc olabilmektedir.
Resim: 5. 14
saatle 09:02:59 da ikinci bir uak Dnya
Ticaret Merkezi gney Kulesi 77.-85. katlar
arasna kulenin gney tarafndan arpt. Bina
arpmadan 56 dakika sonra ykld. nsanln
en byk terrist saldrlarndan olan bu
olaydan sonra, dnya eskisi gibi olmad.
21 Temmuz, Apollo 11; Ay yzeyine insanl

ini yaplan ilk uzay uuu. Apollo Tasarsnn
beinci uuu, Aya yaplan nc uu (ilk iki
uuta insanlar Ay yzeyine inmedi). Apollo
11, 16 Temmuz 1969da frlatld. Mrettebat;
Komutan Neil Armstrong, Komuta Modl
Pilotu Michael Collins ve Ay modl Pilotu

Edwin Buzz Aldrinden oluuyordu. 20
Temmuzda Armstrong ve Aldrin Aya inen ilk
insanlar oldular. ABD, bu uula Uzay Yarnn
balca hedefini ,rakibi Sovyetlerden nce
gerekletirmi oldu.
1866
Pasterizasyon yntemi Fransz
Louis Pasteur tarafndan
gelitirildi.
1865
1865
Amerika Birleik Devletleri bakan
Abraham Lincoln suikast sonucu
ldrld.
1866
1869
1869
Dinamit ad verilen patlayc
Alfred Nobel tarafndan
icad edildi.
143
Haritalar; Havaalanlarnda Yerimizi ve

ynmz grafik bir dille hazrlanm
haritalarla bulabiliriz.
Yer alan rneklerde dikkatinizi iki nokta ekmi olabilir.

Bunlardan birincisi grsellerin anlalabilmesi zerine
bir yaklam gelitirmi olmamzdr. Bu konuyu grsel
okuryazarlk ile ilgili tanm yaparken tartacaz. kincisi
ise grsellerin belli bir yzey zerinde yer alyor olmasdr.
Kendinize yle bir sorun; az nce vurgulanan grsel bir
ada yayoruz ifadesinde grsellerin yer ald yzeyleri
aklnza getirmeye aln. Sokakta yrrken ellerinden cep
telefonlarn brakamayan genleri grmsnzdr. (Foto
Grsel bir ada yayoruz derken grseller iin farkl
yzeyleri kullandmz unutmamamz gerekiyor. zellikle,
Sosyal Medyay, nternetteki YouTube veya Dailymotion

gibi grntl ierik salayc ortamlar kullandmz
dndmzde, Facebook veya Twitter gibi ortamlardan
haberletiimizi hatrladmzda ve cep telefonlarmzdan
mesaj okuyup, fotoraflar ektiimizi ve grntler
paylatmz dnecek olduumuzda ekran anda
yaadmz sylememiz yanl olmayacaktr. Ekranlardan
yararlanyor, ekranlarda yer alan grselleri anlamaya ve
zmlemeye alyoruz. Gazeteler, dergiler, kitaplar,
panolar veya duvar ilanlar gibi daha geleneksel kullanmlar
dndmzde ise gncel rnekleri de kapsayan yzey
kullanmndan bahsetmi oluyoruz. Sonuta, ister ekranda
olsun, ister dier yzeylerde olsun, yer alan grsel ifadeleri
zmlemeye alyoruz.
Resim: 5. 16
Grsel Dnya; Grerek yorumladmz ve algladmz bir dnyada yayoruz.
Grsel a
Yirminci yzyldan itibaren balayan tarihsel sreci grsel

a olarak adlandrabiliriz. nceki konularda bunlara deinilmitir. Aratrmalar beynimize yerleen bilginin yzde
75inden fazlasnn grsel sreler sonunda olutuunu ortaya koyuyor. Gzlerimiz ile grdmzde grsel olarak
iletiime gemi oluyoruz. XX. yzyl kltr ierisinde yer
alan grme, bakma, izleme, gzetleme gibi eylemler oku-
Resim: 5.15
Sosyal Medya; nternet kullanclar artk sadece
genler deil. lkemizde 26 milyona yaklaan
kullanc saysyla kadn, erkek, gen, yal, ocuk,
Ksacas herkes artk internet kullanyor. Artk
hayatmzda Sosyal Medya var.
1880
lk ampul Thomas Edison
tarafndan icad edildi.
Aydnlatma ve kla ilgili
tm kavramlar yeniden
yapland.
1875
lk Kot Pantalon Amerikal Levi Strauss tarafndan retildi.
Bu giysi toplum tarafndan benimsendi ve zellikle gen
neslin simge giysilerinden biri oldu.
1875
1880
1881
1881
Amerika Birleik
Devletlerinde postanelere
bozuk parayla alan
telefonlar konmaya baland.
144
Grsel Kltr
mayla ilgili eylemlerin ve kltrn bir devam olarak ortaya

kt. XXI. yzyln ilk on yl ierisindeyken iinde bulunduumuz dnem, temelde kelimelere ve saylara dayananan
bilgi andan ok daha kapsaml grseller, grntler ve
semboller ieren bir grsel a ifade etmektedir. Gemi
dnemlerde farkl lkelere ve topluluklara ait dilleri anlamak gerekirken iinde bulunduumuz dnemde grselleri
zmlememiz, anlamamz gerekmektedir. Diller arasnda
eviriye dayanan bir sre gerekirken, iinde bulunduumuz
dnemin grselleri iin ortak bir anlama ve anlama noktas
bulabilmemiz gerekiyor.
Grsel letiim
Anaokuluna veya ilkokula yeni baladnz yllar hatrlamaya aln. Alfabeyi renirken sylediimiz arklar olmutur. Bu arklar sylerken esas ama, ocuklarn grmeye
baladklar harfleri hatrlamaya almalarna yardmc olmaktr. Ayn ekilde, her harfi hatrlamamza yardmc olacak eyalardan veya meyvelerden yararlanmaya altmz
da hatrlamsnzdr. E dediimiz zaman Elma fotoraf
veya izimi kullandnz hemen hatrlayabilirsiniz.
G R SE L AIN ZELLKLER
inde bulunduumuz grsel a tanmlayan belli bal
zelliklerden bahsetmemizde fayda var:
1. Hayat her zamankinden ok daha fazla grsel. ada
hayatn ou blm ekranlar zerinde gerekleiyor. Bu
dorultuda, insan deneyimi her zamankinden ok daha fazla
grsel ve grselletirilmi durumda.
2. Alglarmz ve zellikle grsel alglarmz kltrel
temellere bal hareket ediyor. Hayatmzda yer alan grseller
ve grsellere ilitirilmi olanlar sosyal, politik ve kltrel hayatmzdan yararlanyor. Grme biimimiz ve grdklerimize
bal olarak verdiimiz tepkiler temellerini kltrmzden
alyor. Bu balamda, grseller de sosyal olarak ina edilmi
oluyor.
3. Grme, renilen bir etkinlik halini ald. Alglama
kltrel etkenlere ve gemi grsel deneyimlere bal olarak
gerekleiyor.
4. Yazl ve grsel iletiim arasnda fark var. Yer alan
aratrmalar grsel iletiimin farkl bir durum zerinden
hareket ederken yazl iletiimin daha farkl anlama biimleri
zerinde hareket ettiini ortaya koyuyor.
Resim: 5. 17
Harfleri ve kavramlar hatrlamada grselletirmelerden yararlanmak ilkretimde sk

kullanlan bir yntemdir.
1889
Makara film kullanan
fotoraf makinas Amerika
Birleik Devletlerinde
Eastman Kodak tarafndan
retildi.
1889
1894
1894
Fermuar Amerikal Judson
tarafndan bulundu.
145
Bunun nedeni ocukluumuzun ilk yllarnda izimler

ile harfler arasnda iliki kurma becerimizin tam gelimemi
olmasdr. Zaman ierisinde izim becerimiz gelitike
E harfinin yanna dier harfleri de eklemeye balayarak
ELMA yazmaya balarz. Harf grntleri ile kelime grntleri bizler iin daha anlaml hale gelmeye balamtr.
Televizyonun ve beraberinde televizyon kltrnn gl
hale gelmesiyle de ocuk hikayelerinin yerini televizyonda
yer alan ocuk filmleri almaya balamtr. Grntleri
olmad iin kendisine ocuk roman okunmasn istemeyen ocuklar ile de karlam olabilirsiniz.
Grntler o kadar etkili hale gelmitir ki, sinemada da
kullanmlar bakmndan farkl zellikleri ortaya kmtr.
rnein, arln yklmasyla birlikte Sovyet sistemini
desteklemeye ynelik propaganda filmlerinin yapld bir
dnemi zellikle filmseverler hatrlayacaklardr. Eisenstein
ve Pudovkin (Resim: 5. 18, 19, 20) gibi ynetmenler, kitleleri
etkileyebilmek ve dncelerine yn verebilmek iin
sinemadan ve sinemada yer alan filmlerden yararlanmaya
almlardr.
Sinemada grsellerin politik ve siyasal amalar ile

kullanmnn zerinden henz yzyl gememiken 1989da
inde Tiananmen Meydanndaki renci gsterilerini
ve zellikle tank nnde duran genci biroumuz hemen
hatrlayabileceiz. (Resim: 5. 2)
Resim: 5. 20
POTEMPKN ZIRHLISI
Resim: 5. 21
Resim: 5. 18
1925, Potemkin Zrhls; Rusyann
ve Avrupann en eski ve byk film
stdyosu olan Mosfilm tarafndan yaplan
filmin ynetmeni Sergei Eisensteindr.
Ynetmenin ikinci filmi olan Potemkin
Zrhls konusunu Potemkin Zrhls
Ayaklanmas olarak bilinen gerek bir
olaydan almt. Filmde, 1905 ylnda
Rusyann Karadeniz filosuna bal Sava
Gemisi Potemkinde dayanlmaz yaama
artlarndan bezmi mrettebatn ar
rejimine bal subaylara kar balattklar
bir ayaklanmann sonunda gemiyi ele
geirmeleri ve sonrasnda gelien olaylar
dramatize edilerek anlatlmtr.
Resim: 5. 19
1898
1898
Aspirin Alman Eichengrn
Hoffmann tarafndan
bulundu.
146
Grsel Kltr
MEDIUM IS THE MESSAGE
ARA MESA JDIR
Resim: 5. 22
Marshall McLuhan; Kendisi kyya
vurmadklar srece balklar suyun farknda
deildirler diyerek insan ve teknoloji ilikisini
metaforik biimde tanmlamtr. Teknolojik
determinist olmakla sulanan McLuhan bu
szyle nemli mesajlar vermitir aslnda.
insanlar Teknolojiyi ancak sonularn
grdkten sonra anlayabilirler. Ancak
teknolojiyi anlamak iin acele etmekte fayda
vardr...Demek istemektedir ki Mcluhan;

teknolojinin esiri olmamak iin onu zaptetmeli
ve nce onu kefetmeli, nimetlerinden
yararlanmalyz. Mcluhan ayn zamanda
postmodern kurama esin kayna olmu,
Baudrillard etkilemitir. Ayrca Woody Allenn
Annie Hall filminin bir sahnesinde yer alm
popler bir medya kuramcsdr.
letiim teknolojilerinin hzla gelimesi ile bilgisayarlarn ve internetin hayatmza girmesi, grsel iletiim
asndan Big Bang (Byk Patlama) olmutur. Kanadal
Marshall McLuhan da ite bu yzden ara mesajdr diye
tanmlamtr (Resim: 5. 22).
Mesaj veya ierik olarak tanmlayabileceklerimiz,
iinde yer aldklar aralar sayesinde ekillenmeye balam,
yeni anlamlar kazanmaya balamtr. Cep telefonunuzdan
veya bilgisayarnzdan yolladnz mesajlarnz hatrlayn.
Glme eylemi iin
yolladnz, zgn olduunuzu
vurgulamak iin veya arm olduunuzu vurgulamak
iin :-/ kullandnz veya kullananlar grdnz
hemen hatrlayacaksnz. Bir de mesajlarnza fotoraflar,
resimler veya izimler eklediinizi de hatrlayacaksnz.
Belki de farkl bir internet sitesine ilikin bir balant da
yollam olabilirsiniz.
Grsel Okuryazarlk
Grsel iletiimin grseller kullanarak mesaj yollama

ve alma sreci olduunu sylemitik. Bu balamda, grsel
okuryazarlk da grsel elerden anlam retme veya anlam
ina etme becerisi olarak tanmlanabilir. Grseller ve grntler aracl ile kii anlam ortaya kartma, eletirme
ve yanstma dorultusunda yorumlayc becerilerden
yararlanm olur. Sk duyduunuz multi-media (ok
ortaml) dnyay dnn. Hareketli grntler, fotoraflar,
bilgisayarlar, internet, yazlar ve daha birounun bir arada,
i ie olduu bir dnyadan bahsediyoruz. inde olduumuz
bu dnyada bilginin grselletirilmesi, grselletirilmi
bilginin iletiim iinde yer almas ve elbette anlalp
yorumlanabilmesi gerekmekte. Grsel okuryazarlk,
ite bu gnmze, gemie ait yorumlayc grseller ile
etkileimde olanlar arasnda etkili iletiimi salayan ortaya
kan grseller hakkndadr.
Grsel okuryazarlk, bakalar ile iletiimdeyken
zellikle grsellerin kullanlmas ve anlalmas konusunda
belli becerileri kullanmada kiiyi etkinletiren bir anlay
da ierir. Grsel okuryazarlk, gzler ile grnen ile aklmz
ile alglanandr. Bu ilikiyi kuran kiiler grsel dili okuyup
yazabilirler. Bu, grsel mesajlarn zmlenebilmesi ve
yorumlanabilmesi ile anlaml grsel iletiim kurabilme ile
dzenleyebilmeyi de ierir.
1905
Amerikal Wright
kardelerler yaptklar
uak ile uma
denemelerinde baarl
oldular.
1901
1905
1901
Hava arac Zeplin Alman
Zeppelin tarafndan
gelitirildi.
1916
1916
Ford retiminde ilk kez
montaj band sistemini
gelitirdi ve fabrikasnda
kullanmaya balad.
147
Grsel okuryazarlk, grsellere ait ieriklerin yorumlanmas olduu kadar bu ieriklerin sosyal etkisinin
incelenebilmesi ile amacnn, hedef kitlesinin ve sahiplik
ilikilerinin tartlabilmesi anlamna da gelir. O yzden,
izgi filmlerin veya bilgisayar oyunlarnn incelenmesinden
balayarak, bu film ve oyunlardaki karakterlerin incelenmesi,
sosyal medyann grsel elerinin ne amala kullanld
gibi geni bir yelpazede ok eitli bir sorgulama alann
iermektedir.
Resim: 5. 23
Bilgsayar Oyunlar; Grsel alg ve okuryazarlk yeteneklerimize yenilerini ekledi.
Resim: 5. 24
Bu sorgulamalar sayesinde eitli grntlerin ve saysz

grsel tasarmn ynlendirici kullanm ile ideolojik etkisi
zerine tartmalara yer vermi oluruz. Grsel okuryazarlk
sadece inceleme ve yorumlama gibi sreler ile snrl
deil, daha da tesinde retim faaliyetlerinin iinde de
bulunarak geerlilik, doruluk, anlam retme ve retimin
ynlendirilmesi gibi eitli srelerin farknda olunabilmesi
anlamna da gelir. rnein, televizyon haberleri ile ilgili
almalar yapan veya
merak eden birinin
haberin retim sreleri
iersinde
bulunmas
habere ait grntlerin
oluturulmasnda ne tr
etkenlerin rol oynadn
daha farkl boyutlaryla
anlamasna, iselletirebilmesine ve tartabilmesine de yardmc
olacaktr.
Grsel okuryazarlk ok geni bir yelpazede kimi zaman

aklmza gelmeyecek kadar ok alan ve konuyu iine
alabilir. Baktmzda karlatmz yz ifadeleri, nesneler,
iaretler, semboller, dans, moda, sa modelleri, sergiler,
kamu alanlarndaki heykeller, i mimari, aydnlatma,
bilgisayar oyunlar, reklamlar, fotoraflk, mimari ve
daha birou, grsel okuryazarlk iersinde deerlendirme
konusu olarak yer alabilir. Grsel alg ile srekli iliki
iinde bir anlamlandrma disiplinidir. Baarl politikaclar,
iadamlar, sanat ve toplum nderlerinin iyi bir grsel
okuryazar olduunu syleyebiliriz.
GRSEL OK URYA Z ARL IIN TEMEL L ER

Bireyin tanklk ettiklerine kar grsel okuryazar
olabilmesi iin en azndan u temel deerlendirmeleri
yapabilmesi gerekir:
Grsel para veya btnlerin konusunu anlayabilmeli,
Grsel para veya btnlerin iinde bulunduklar
kltrel yapda kazandklar ve sahip olduklar anlam anlayp
yorumlayabilmeli,
Grsel para veya btnlerin stil ve dzenini grsel yap
asndan deerlendirebilmeli,
Grsel para veya btnlerin retilmesinde kullanlan
teknikleri inceleyebilmeli,
Grsel almann estetik deerini deerlendirebilmeli,
Grsel almann deerini, amac ve hedef kitlesi
asndan deerlendirebilmeli,
Grsel e veya btnn ortaya koyduu topyekn
sinerjiyi, etkileimi, yenilii, etkin yann ve hissettirdiklerini
de tartabilmeli.
1923
Bamszlk
mcadelesi
sonucunda Trkiye
Cumhuriyeti, Mustafa
Kemal Atatrk
tarafndan kuruldu.
1919
Amerikal bilim adam
Shapley tarafndan
Samanyolu galaksisinin
geniledii fikri ortaya
atld.
1919
1920
1920
Dnya zaman
uygulamas
tantld.
1923
148
Grsel Kltr
Bu noktada, grsel ifadelerin dnda nelerin grnmedii de ortaya konulabilmeli ve tartlabilmelidir.

rnein, az nceki rnekte olduu gibi, televizyon haberlerini inceleyen birinin grntlerde varolan erkekleri
incelemesinin yan sra, olmayan da incelemesi beklenebilir.
Bu durumda, kadnn haberlerde snrl ekilde yer ald
veya neredeyse hi yer almad gibi sonulara varmas da
sz konusu olabilir. Bu tr farkl dnme biimlerinin
de gelitirilmesi ok boyutlu sonular retme bakmndan
yararl olacaktr.
Bu noktada, grsel okuryazarln yaklam iersinde

ayrmlara gitmekte fayda var. Bir filmin, haber grntsnn veya dier grsel para/btnlerin biimsel kurulumundan bahsetmek ve inceleme altna almak bir yntem
iken ayn ekilde saylanlarn ieriine, yani anlamna
ilikin bir incelemede bulunmak da sz konusudur. Grsel
okuryazarlk ikisini de bir arada ele almaktadr.
Grsel biime ilikin u konular deerlendirme ierisinde tutulabilir: lekler, boyutlar, hareket, dzenlemeler,
ereveleme, derinlik, renk, k, glge, hareketin ak,
grntlerin kesimesi, perspektif, grntlerdeki elerin
boyutlar, biimler, ynelim, ton, denge, uyum, kontrastlk,
vurgu, ynlendirme, ritim, kurgu, kesme, sembolizm,
mekan, aydnlatma, grnt-metin ilikisi, n plan arka
plan ve daha birou.
Grsel ierie ilikin temelde sorgulanmak istenen
anlamdr. Biimle de yer alan ba dikkate alnarak ortaya
kan anlam sorgulamada u ilikilerden yararlanlabilir:
Biim ve yap; grsel elerin, sembollerin ve temsiliyetlerin
yorumlanmasn biimlendiren ve kltrel temeller ile
ekillenmi fikirler; grseller ile sosyal etkileim.
Resim: 5. 25
Bir baka rnek ile daha grsel okuryazarla ilikin

tanm zenginletirebiliriz. rnein, anlama ve yapya
ilikin dzenlemeleri sorgularken bir filmde kamerann
konumunu, kurgu biimini, filmde oluturulan bak asn,
karakterlerin sergileni biimini, mekan kullanmlarn ve
dier birok maddeyi deerlendirmemiz ierisine alabiliriz.
Resim: 5. 26
1927
Jazz Singer adl film sessiz
sinema dnemine son verdi
ve konumalarn olduu ilk
sesli film ekildi.
1927
1940
Bir tkenmez
kalemi icad etti.
1928
1928
lk durmakszn Atlantik
uuu Lindenberg tarafndan
gerekletirildi.
1940
149
Gnlk Hayatta Grsel Okuryazarlk

Grsel okuryazarlk, alglama, kavramlatrma, grsel
ve dilsel dizinde daha derinlemesine bir seviyeyi kazanma
srecidir. Bu sre iersinde gnlk hayatmz ierisinde
grsel okuryazarlktan yararlanabileceimiz ve grsel
okuryazarl uyarlayabileceimiz belli alanlar ortaya kar.
Bunlar u ekilde tarif edebiliriz:
Tm bu deerlendirmeleri yaparken bilgi ana

ilikin bir deerlendirmeden daha yararlanabiliriz. Bir
resim binlerce szce e deerdir szn duymu olanlar
vardr. Bu yzden, televizyonu atmzda, bilgisayarn
ekrannn bana getiimizde veya bir DVDden film izlediimizde, grsellere dayal bir dnyann iinde olduumuzu
hatrlamamzda yarar var.
Resim: 5. 27
GNDELK HAYATTA GRSEL OKURYAZARLIK

Grsel imgeler ile ilikilendirerek eletirel dnmeyi
gelitirebiliriz,
Grsel para ve btnler hakknda yazabilmek ve
konuabilmek iin szl ve yazl okuryazarlk becerilerimizi ve
szck daarcmz glendirebiliriz,
Grsellerin retimi, ynlendirme teknikleri ve farkl
yazlmlar hakknda tanklmz artrabiliriz,
Grsel okuryazarl farkl yaam deneyimleri ile
birletirebiliriz,
Grsel ve metinlere bal anlatmlarn biim ve ierik
ilikileri hakknda farkndalmz artrabiliriz,
Gnlk hayatmzda yer alabilecek tasarmlarda grsel
anlatm ilkeleri hakknda fikir sahibi olabilir, nesneleri daha
derinlemesine tanyabiliriz,
Grsel elere ilikin daha fazla soru sorarak eletirel
dnmeyi gelitirebiliriz,
Grsel para ve btnlerin ierisinde yerleik varsaymlar ve vurgulamalar ortaya koyabiliriz,
Grsel para ve btnlerini iersinde yerleik deerleri
inceleyebiliriz ve deerlendirebiliriz.
Gzlemle Yaamak
Sonu olarak, grsel okuryazarln tarihsel sre ierisinde

farkl birok alan ile etkileimde bulunduunu grmekteyiz.
Grsel sanatlar ve estetik, dil bilimi, okur-yazarlk, psikoloji, kltrel almalar, medya almalar, retim tasarm,
anlambilim, iletiim almalar ve eitim teknolojileri gibi
farkl birok alan ve tarihsel sre ierisinde yer alm yaklamlar ile ortak zmlemelere kaynak olmu.
Grsel okuryazarlk ile ilgili olarak en temel yaklamn
sunulan ve paylalan grsel tasarmlar, yaplar, biimler ve
ierikler ile ortaya konulan iletiim sreci olduunu ve bunu
anlayabilmeye almamz gerektiini hatrlamalyz. Sre
dediimizde, grsel biim ve ieriin ilevlerini, elerin
birbirleri ile ilikisini, tad mesaj nasl snrlandrdn
veya glendirdiini sorgulamamz gerektiini bir kere
daha aklmzda tutmalyz.
Grsel okuryazarlk konusunda bilgi ve deneyim sahibi
bireyler, meydana gelen bu paylam ve iletiim srecinde
dnmn neden ve nasl olduunu anlayabilmesi
gerekir.
1959
Hula Hoop Amerikal
Knerr ve Merlin tarafndan
retildi. Ksa zamanda
yaygnlat ve bir
elenceye dnt.
1943
1943
Amerikal bilim adam Enrico
Fermi tarafndan ilk nkleer
reaktr kuruldu.
1959
150
Grsel Kltr
Resim: 5. 28
Her grsel sunumun ve tasarmn belli bir ierie sahip

olduunu biliyoruz. Alc kitle veya tketiciler iin sz
edilen ierii hazrlayanlarn farkl yntemlerden yararlandklarn tartmtk. Bunlarn, geleneksel olarak takip
edegeldiimiz sinema filmleri, dergiler, gazeteler, televizyon
programlar olabilecei gibi iinde bulunduumuz internet
anda srekli gncellenen bloglar, Facebook ve MySpace
gibi sosyal alar veya YouTube gibi video film ortamlar
olabileceini de unutmamalyz. Saylanlarn tmnn
ieriklerinin bir ierik reticisi tarafndan hazrlandn
ve bunun belli bir amaca bal olarak gerekletiini de belirtmitik. Bir kere daha, rnein, televizyonda izlediimiz
sava grntlerindeki iyiler ve ktler gibi mesajlarn
belli bir inann sonucu olduunu unutmamalyz.
Grsel tasarmlarn gnmzdeki hedef kitlesinin veya
bir baka deyile tketicisinin durumunun da farkllatn
bir kere daha anmsayalm. CNN veya TRT gibi haber yayn
yapan kanallarda yer alan ve gn getike artan kiisel grntleri hatrlayalm. inde bulunduumuz ada artk en
sradan insann bile bir film ynetmeni gibi davranabildiini
ve ektiklerini YouTubea ykleyebildiini veya nemli

ise haber kanallarnda yaynlatabildiini vurgulamtk.
Bugn geldii nokta bakmndan grsel okuryazar olmak
demek ayn zamanda grsel tasarmlarn ve retimlerin de
iersinde bulunabilmek, bu srelerden haberdar olmak
Resim: 5. 29
40.000den fazla politikac, sanat, sporcu ve gndemde yer alan kii ile rportaj
yapm CNNde yaynlanan Larry King Showun kahraman Larry King.
1961
Laser Amerikal Maiman
tarafndan gelitirildi.
1961
1965
Hollandal Philips ilk kaset
ses Alcsn retti.
1962
1965
1962
Gagarin uzayda
ilk yry
gerekletirdi.
1971
1971
lk e-posta sistemi, Ray Tomlinson isimli bir
uzman kendi bilgisayarn kullanan dier
kiilere elektronik mesajlar gndermek amacyla
kk bir program hazrlamasyla ortaya kt.
Ray Tomlinson o srada icadnn bu kadar
yaygn olarak kullanlabileceini aklndan bile
geirmemiti.
151

Resim: 5. 2
demek. nternete dayal gelien yeni medya ve sosyal

medyay aklmza getirecek olursak, bugnn kitleleri ama
reterek ama tketerek etkileimli ve katlmc bir grsel
iletiim srecinin paras durumundadrlar.
ivi yazlar ile balayarak, hiyeroglifler, parmen ve
papirs gibi rneklerle devam eden sonunda kendini gnmzde kullanageldiimiz kat zerinde bulan grsel tasarmlarn klasik anlamda tek ynl bir iletiim sunduunu
unutmamalyz. Yazl eserlerin gelimesi ve oalmas ile
ortaya konan iletiim kaynaktan alcya doru tek ynl
bir iletiimi ortaya koymaktadr. Yukarda da belirttiimiz
gibi bugn iinde bulunduumuz ada grsel tasarmlar ve
ortaya konulu biimleri bakmndan ok ynl bir iletiim
sreci dourduklarn unutmamalyz. Bu kitap yazld
sre iersinde hayatn kaybeden ngiliz arkc Amy
Winehouseu rnek verebiliriz. Facebook, Twitter ve dier
etkileim, katlm ve paylam sunan tm ortamlarda haber
balantlarndan, grntl mzik kliplerine, haber metinlerine ve daha farkl birok grsel ieriin paylaldn,
karlkl yorumlarda bulunulduunu ve grnt ile tanan
olayn ieriinin nasl bambaka bir boyuta tanp tartldn da unutmayalm.
O halde, yaanan tm gelimeler dorultusunda ortaya

kan yeni teknolojilerin de grsel okuryazarlk adna
farkl felsefi ve ideolojik sonular dourduunu da syleyebilmeliyiz. Saysal teknolojiler ile grsel ifade etme, ortaya
koyma ve paylama biimlerinin ve anlamlarnn da deiim
ierisinde olduunu hep beraber grdk. 2000lerin
banda 36 adet kareden oluan film rulolar belli
bir maliyeti stelenerek ektiimiz fotoraflar
hemen ardndan sonular grebilmek iin
banyo ettirip kartlara bastryorduk. Bugn ise
saysal teknolojiler ile snrsz sayda fotoraf
ekip, istediklerimizi saklyor ve istediklerimizi
silebiliyoruz. Ltfen iimizde ka kiinin artk
kartlara bask yaptrdn kendinize sorun.
Kartlara basknn yerini internet ortamlarnda
paylalan saysal fotoraflar almad m? O halde, saysal
teknolojilerin fotoraf demokratikletirdiini syleyemez
miyiz? Elbette syleyebiliriz. En azndan bunu tartabiliriz.
Bu konularn ve sorularn da grsel okuryazarln temel
tartma alanlar iersinde olduunu unutmamalyz.
Kitaplar, dergiler, gazeteler ve hatta televizyon eskiden
bildiimiz gibiler mi? Yoksa, bilgisayar oyunlar, internette
paylalan filmler ve programlar ile sosyal paylam siteleri
mi daha fazla ilgimizi ekenler? Sadece 2006 yl ierisinde
gnde YouTubea 80.000 video filmi ykleniyor ve yine
Resim: 5. 30
23 Temmuz 2011 tarihinde hayatn kaybeden dnyaca nl arkc Amy Winehouse. lm
zerine sosyal medyada adna zel paylam ve anma platformlar dzenlendi.
1974
Amerikal Cooper ilk
tanabilir telefonu retti.
1974
1978
1978
Kiisel bilgisayar
Apple IIWozniak
ve Jobs tarafndan
Kaliforniyada bir
garajda retildi.
152
Grsel Kltr
Resim: 5. 31
Irak Sava ve igale ilikin grntler hala biroumuzun belleklerinde sakl duruyor.
gnde 100 milyondan fazla video filmi izleniyorsa bunun

sebeplerini, bu grntlerin, grntler ile kendimizi
ifade edi tarzlarmz, nedenlerini, yntemlerini ve daha
birounu da tartabilmemiz gerekir. ok uzaa gitmeye de
gerek yok. Trkiyede politikada yer alan liderlerin Twitter
ve Facebook gibi metinlerin, filmlerin, anlk mesajlarn,
ok ynl paylamlarn ve daha birounun yer ald
ortamlarda neden kendilerini ifade etmeye baladn da
dnebilmemiz ve tartabilmemiz gerekir. Trkiye ve
dnyadaki liderlerin artk televizyonlarda grndkleri
kadar veya daha fazlas paylamlarn, zellikle de grsel
olarak, gncel sosyal ortamlarda gerekletirdiklerini
hepimiz biliyoruz. Bunun nedenlerini tartmak da grsel
okuryazarln amalar iersindedir.
Irakta veya Afganistanda yer alan savalara ilikin
farkl haber kanallarndaki grntleri hepimiz takip
ediyoruz. Ayn olaya ilikin haberlerin TRTde, CNNde
veya Al Jazeerada farkl biimlerde, farkl vurgularla veya
farkl grsel dzenlemeler ile retildiini anlayabiliyoruz.
Grsel okuryazarlk iersinde alt balklarn da olabileceini
dnebilmemiz gerekiyor. Haberlere ilikin rnekte
haber okuryazarlnn grsel okuryazarlk ile ilikilendirilebilecek bir alt balk veya bamsz bir yaklam biimi
olabileceini yine hatrlamamz gerekiyor.
Sonu olarak, grsel okuryazarln gnlk hayatn
neredeyse tm faaliyetleri ierisinde yer alabileceini

unutmamamz gerekiyor. Satn aldmz bir rnn
ambalajndan, televizyonda yer alan reklamlara ve video
oyunlarnda yer alan grsel karakterlerin tasarmna kadar
snrlarnn ok zor izildii bir alanda tartmalar ve incelemeler ile dolu bir yaklam sunduunu hatrlayalm. Grsel
okuryazarlk bir baka deyile ayn zamanda grme biimi
sunma, gelitirme, kullanma, tartma ve deerlendirme
yntemi olarak da deerlendirilmeli. Gnnn her annda
evresi grsel iletiler ile dolu bizlerin bu grme biimlerini
gelitirmesi de grsel okuryazar saylabilmemizde temel
admlardan olacaktr. Martin Luther King, Jr.n vurgulad
gibi grmek her zaman inanmak demek deildir. Grdklerimiz kadar gremediklerimizi de sorgulamak bizim
sorumluluumuz. Unutmayalm, bilim de merakla balyor
ve sorular ile ilerliyor. Grdklerimizi sorgulamaya devam
edelim.
1983
Uzay mekii Colombia ilk
seferini gerekletirdi.
1983
1997
Koyun Dolly klonland. Bu
olay genetik dnyasna
yeni bir ivme kazandrd.
nsandan kopyalanp
kopyalanamayaca
tartlmaya baland.
1994
1994
lk Web taraycs yazlm
(Browser) retildi.
1997
153
inde bulunduumuz yirmibirinci yzyl grntlerin

nemli araclk rol oynad bir durumu ortaya koyuyor.
Farkl tartmalarda ve yorumlardan da hatrlayabileceiniz
gibi iinde bulunduumuz yirmibirinci yzyl ayn zamanda
a toplumu a olarak da adlandrlyor. Metinlerin,
fotoraflarn, filmlerin ve daha birounun oluturduu
grsel dzenlemelerin yer ald sosyal ve yeni medyann
yaygnlamas ve yeni rgler sunmas a toplumu tanmn
da beraberinde getirmektedir.
A toplumunun en nemli esinin insan olduunu
unutmayalm. Belirttiimiz gibi metinleri, fotoraflar ve
filmleri reten, paylaan, zmleyen, paylama sokan da
a kuran bireylerden oluuyor. O halde, grsel ierikleri farkl
ortamlarda iletiim srecine katmak isteyen bireylerin ilk
grevinin aa katlm olduunu vurgulayalm. Katlm ile
birlikte istedikleri mesaj ve iletiimi paylama sokabilmek
iin belli tasarmlarda bulunmalar gerekiyor. A iersinde
grsel tasarmlara dayal ierikleri paylatklar dier
bireyler ile farkl boyutlarda tartmalarda yer aldklarn
da sylememiz gerekiyor. Karlkl verdiimiz yantlar, bir
fotoraf beenmek, sergilenen bir filme aktarlan yorum
gibi eitli rnekler verilebilir. Elbette, an olumas ile
birlikte genileme, bir baka deyile yaygnlamann da
ortaya ktn gryoruz. A iersinde iletiime dayal
paylamda tm tasarmlarn farkl a yelerine doru
yaygnlatn anlyoruz. rnein, Facebookta
bize ait bir fotorafa hi tanmadmz
birinin sadece bizim arkdamz
tanyor olmas nedeniyle yorumda
Fotoraf
bulunabildiini, farkl baPaylam
lantlar ile yklediimiz filmi
kendi internet sitesinde de
Video
Paylam
gsterebildiine tanklk
ediyoruz. Belli bir sisteme
dayal olarak byyen
bir ada sz edilen
Podcast
tm paylamlarn da
(Oynatc Yayn
Abonelii)
farkl ticari, ideolojik,
Resim: 5. 32
KATIL
TARTI
RSS
(Zengin Site
zeti)
RSS
Widgets
(Zengin
Site
(Becerikli
zeti)
Aralar)
Mesaj Panolar
Sohbet Odalar
TANIT
DEERLENDR
sosyal ve benzeri amalar ile lmlendiini gryoruz.

Grdnz gibi basit bir grsel paylam iinde bulunduumuz gnmz a toplumu ok farkl boyutlara ve
tartmalara tam oluyor.
A toplumunu ortaya koyan en nemli gelimelerden
birisi sosyal paylam platformlarnn ortaya kmasdr.
Az nce de vurguladmz gibi bu ortamlarn en nemli
paylam ve ortak zmleme arac grsel tasarmlardr.
Sosyal paylam platformlarnda fotoraflarmz paylaabiliyoruz, eitli anlatm ve tartmalara yer verdiimiz
bloglar dzenleyebiliyoruz, gnlk gelimeleri kk
metinler olarak yayabiliyoruz, dzenli datmlarda
bulunabiliyoruz, farkl aralar iersinde
takip edebiliyoruz, sosyal paylam
alarnda databiliyoruz, sohBlog
betlerde bulunabiliyoruz, farkl
(Web Gncesi)
ilan panolar dzenleyebiliyoruz, ksa film paralar
Micro Blog
(Anlk Web
oluturabiliyor ve bu
Gncesi)
filmleri paylaabiliyoruz.
(Resim 5. 33).
SOSYAL PAYLAIM
PLATFORMLARI
Resim: 5. 33
YARAT
Sosyal Alar
154
zet
Grsel okuryazarlk ile ilgili tartmalarn insann kendini

ifade etmeye almas ve kendi hikayesini anlatmaya abalamasnn tarihi ile paralel olduunu syleyebiliriz. nsan,
gnlk hayat ierisindeki deneyimlerini, korkularn, heyecanlarn, mutluluklarn ve daha birounu belli bir anlatm
ierisinde gerekletirmeye almtr. nsanolu kendini
ifade etmeye ilikin abasn srdrdke bir yandan da bu
ifadelerin karl olan anlamlar zebilmek, anlayabilmek ve tartabilmek de onun iin nemli hale gelmi. te bu
yzden grsel okuryazarln temelinin ve srecinin insann
tarihiyle beraber baladn ve ekillendiini syleyebiliriz.
nsann yaantsndaki ilerleyii sresince ve yaanan kltrel gelimeler sonucunda en nemli aamalardan birinin
yaz olduunu gryoruz. Yazya ilikin ilk almalar kk
kil tabletler zerinde yer alyor. Ticari kayt iin ilk yazlarn
sadan nce ikinci yzylda kullanldn ve bunun iin kil
tabletlerden yararlanldn anlyoruz. Zaman srecinde
grsel okuryazarlk asndan karmza farkl rnekler kyor. Farkl malzemelerden yararlanlarak hazrlanan katlar,
grsel yol gstericiler olarak haritalar ve farkl yzeylerde tasarlanm izimler ile resimler tarih iindeki yolculukta yerlerini alyor. rnein, XV. yzyla geldiimizde Gutenberg
matbaasnn varlna tanklk ediyoruz. Hareketli paralar
ile yaz basksn ilk defa gerekletirmesini sade bir teknik
ilerleme olarak deerlendirmemiz bu gelimenin dourduu sonular deerlendirmemiz asndan son derece basit
kalacaktr. te bu yzden grsel okuryazarlk olarak tanmlamaya baladmz bir deerlendirme yaklamndan yararlanyoruz. Gutenberg rneine zgn olarak ifade edecek
olursak Gutenbergin oluturduu sistem sayesinde grsel
bir malzemenin birok basksnn yaplabilmesinin imkan
ortaya kmtr. Teknik deerlendirmenin tesinde inceleyip tarttmzda ise anlatmn ve ifade ediin teknik bir
imkan le oaltlabilir hale geldiini, ilk basklarn da dini kitaplar olduunu dnecek olunca dinin yaygnlamasnda
matbaann nemini anlamaya balyoruz. Daha da tesinde,
okuryazarln artmas, zgr dncenin yaygnlamas,
bilimsel almalarn gelierek daha geni kitlelere ulamas
gibi daha birok toplumsal deiim ve gelimeye de araclk
ettii sonucuna da varabiliyoruz.
Elbette, grsel okuryazarlk asndan yaznn ve oaltlabilmesinin tesinde deerlendirilmesi gereken baka elerden de sz etmek gerekir. Bir an iin yazlarn olmadn
dnelim. Rehberlik edecek aklamalarn, farkl anlatm
tarzlarnn ve vurgularn olmadn ve elimizdeki tek malzemenin bir takm grseller ile snrl olduunu dnelim.
Sadece grsel iaretleri takip etmek zorunda olduumuz bir
dnyadan bahsediyor olurduk. Grsel olarak nitelendirebileceklerimiz; fotoraf, izim, yaz, grafik, resim, grnt ve
daha birok farkl e olabilir.
Grsel Kltr
Tarihi olaylar hatrlamada, hafzalarda anahtar grevi gren grsellere neredeyse hayatmzn her annda rastlyoruz.
Grsellerin anlalabilmesi zerine yaklam gelitirmeye alyoruz. Bu yaklam abamz da grsel okuryazarlk kavram iersinde deerlendiriyoruz. Ayn zamanda, grsellerin
belli bir yzey zerinde yer alyor olmas nedeniyle de aralar ve ortamlar da deerlendirmelerimizin iine alyoruz. Bu
tartma ve deerlendirmeler iersinde grsel bir ada veya
ekran anda yaadmz deerlendirmesinde bulunabiliyoruz.
Grsel eler ile bir ada yaadmz ifade ederken grsel
iletiimin de grsel eler kullanarak mesaj yollama ve alma
sreci olduunu hatrlatmamz gerekir. Bu sre iersinde
hareketli grntler, fotoraflar, bilgisayarlar, internet, yazlar ve daha birounun bir arada, i ie olduu bir dnyadan
bahsediyoruz. inde olduumuz bu dnyada bilginin grselletirilmesi, grselletirilmi bilginin iletiim iinde yer
almas ve elbette anlalp yorumlanabilmesi de gerekmekte.
Grsel okuryazarlk da bu tr ihtiyalara ve deerlendirmelere ynelik olarak ortaya kyor. Sonuta, grsel okuryazarl, alglama, kavramlatrma, grsel ve dilsel dizinde daha
derinlemesine bir boyut ve lek kazanma sreci olarak belirginleiyor.
Arnheim, Rudolf. (2007). Grsel Dnme. Metis Yaynlar.
Baran, S. J. (2009). Introduction to Mass Communication:
Media Literacy and Culture (6th edition). New York:
McGraw-Hill.
Brinkley, D. G. (2005). National Geographic: Visual History of
the World. Washington, D.C. : National Geographic.
Orhon, E. N. (2011). ocuklar iin medya okuryazarl.,
ocuk Haklar ve Medya (Editr: Mustafa Ruhi irin),
stanbul: ocuk Vakf Yaynlar.
Roberts, J. M. (2007). Modern History: From the European
Age to the New Global Era. London: Duncan Baird Publishers.
nternet Kaynaklar
http://en.wikipedia.org/. (Austos 2011)

http://www.mozilla.com/en-US/firefox/central/
155
Kendimizi Snayalm
1. Yazya ilikin ilk almalar nasl
bir yzeyin zerinde yaplmtr?
a.
b.
c.
d.
e.
Kat yzey
Parmen yzey
Beton blok yzeyler
Piramit yzeylerinde
Kil tablet yzeyinde
2. Hiyerogliflerin olduka derin ve karmak bir yaz tekniini yanstmas grsel okuryazarlk balamnda aadaki
sonulardan hangisine ulaabilmemizi salar?
a.
Tarihin en gzel yaz tekniini

yansttn anlamamza
b. Son derece yaygn okur-yazar
kitlesinin varln anlamamza
c. Yaznn son derece hzl bir ekilde yaylabildiini anlamamza
d. Okur-yazar saysnn snrl olduunu anlamamza
e. O dneme ait yaygn kitle iletiim
aralarnn varln anlamamza
3. Leonardo da Vincinin Son Akam Yemei adl freskinde

gerek yaam deneyimlerine benzer bir alg ortaya koyabilmek iin yararland iki temel grsel e aadakilerden
hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Yank ve renk
Renk ve s
Derinlik ve perspektif
Yaz ve derinlik
Yaz ve renkler
4. Aadakilerden hangisi, Matbaa ile yaz ve benzeri almalarn oaltlabilmesi ile ulalabilecek temel toplumsal
sonulardan biridir?
a.
Yaz geni kitleler tarafndan

sevilmitir.
b. zgr dncenin yaygnlamas
mmkn olmutur.
c. Dinin yaygnlamas ciddi bir duraklamaya girmitir.
d. Kitleler iersinde yaznn kabul edilmesi zerine tartmalar
balamtr.
e. Yeni an en nemli icad gereklemi olur.
5. Pablo Picasso, Guernica adl tablosuyla nasl bir dnsel vurgulamada bulunmak istemitir?
a.
Ayn isimli kasabadaki gerekleen olaylara ilikin bir

tepki ortaya koymaktadr.
b. Ayn isimli kasabadaki gnlk
insan ilikilerini ifade etmeye
almtr.
c. Ayn isimli kasabadaki komuluk ilikileri zerine bir
yorumda bulunmaktadr.
d. Her atmadan kartlabilecek olumlu sonularn olduunu vurgulamaya almaktadr.
e. Her atmada kazanan bir tarafn olduunu vurgulamaya almaktadr.
6.Fotoraf, izim, yaz ve resim gibi

bizlere rehberlik eden elere verilen
genel ad aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
Grafik
Ynlendirici
Bilgilendirici
Grnt
Grsel
7. Farkl alanlarda kullanclarn iini

kolaylatrmak iin belli bir anlam ve
vurgu tadna inanarak kullandmz grsel paralara ne ad verilir?
a.
b.
c.
d.
e.
e
Grafik
Yn
kon
Grnt
8.nternette farkl grntl ierik salayclarndan youn

bir ekilde yararlanmamz, televizyon karsnda uzun saatler geirmemiz, telefonlarmzda mesaj yazmamz veya farkl
uygulamalarda bulunmamz ve dijital teknoloji fotoraflar
ekip paylamamz gibi farkl gndelik rnekler iinde yaadmz a nasl adlandrabiliriz ?
a.
b.
c.
d.
e.
Sosyalleme a
Kitle iletiim a
Grsel a
Televizyon a
Yenileme a
156
Grsel Kltr
9. Grsel an zellikleri ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?

a.
Hayatn ou blm ekranlar ile

dolu bir srete geiyor ve insan
deneyimi her zamankinden ok
daha fazla grsel ve grselletirilmi durumda.
b. Alglarmz ve zellikle grsel
alglarmz kltrel temellerden
ayr hareket ediyor. Grme biimimiz ve grdklerimize bal olarak verdiimiz tepkiler temellerini
kltrmzden kopuk olarak gerekletiriyor.
c. Hayatmzda yer alan grseller ve grsellere ilitirilmi olanlar sosyal, politik ve kltrel hayatmzdan
yararlanyor.
d. Grme, renilen bir etkinlik halini ald. Alglama kltrel etkenlere ve gemi grsel deneyimlere bal olarak
gerekleiyor.
e. Grsel iletiim farkl bir durum zerinden hareket ederken yazl iletiim daha farkl anlama biimleri zerinden hareket ediyor.
10. Bireyin tanklk ettiklerine kar grsel okuryazar olabilmesinde aadaki deerlendirmelerden hangisi geerli
deildir?
a.
Grsel para ve btnler deerlendirmeye alnmaz.

b. Grsel para ve btnlerin konusunu anlayabilmelidir.
c. Grsel para ve btnlerin iinde
bulunduklar anlam anlayp yorumlayabilmelidir.
d. Grsel para ve btnlerin stil ve
dzenini grsel yap asndan deerlendirebilmelidir.
e. Grsel almann estetik deerini deerlendirebilmelidir.
YANIT ANAHTARI, Sayfa 180 j
nce aralar
ekillendiririz,
sonra da aralar bizi
ekillendirir.
Marshall McLuhan
157
...Akl yrtme, diyor Schopenhauer, diil bir doaya sahiptir:

Ancak, aldktan sonra verebilir. Beyin, zaman ve uzam iinde srp
giden eyler hakknda en formasyon olmadan alamaz. Ne var ki,
d dnyann eyleri ve olaylarna dair saf duyusal dnceler, zihni
ham, ilenmemi halleriyle igal etmi olsalard, enformasyonun
pek de yardm dokunmazd. Srekli yinelenen tikellerin bitimsiz
gsterisi bizi uyarabilirdi uyarmasna, fakat bize yol gsteremezdi.
Biz tikel iinde genellii bulmadka tek bir ey hakknda, bireysel
bir ey hakknda renebildiimiz hibir eyin yarar olmaz.
Demek ki zihnin, dnya ile baedebilmek iin iki ilevi yerine
getirmesi gerektii ak. Enformasyon toplamal ve bu
enformasyonu ilemelidir. Bu iki ilev teoride dzgn ekilde
birbirinden ayrlmtr. Fakat pratikte de ayrlar m? acaba. Tpk,
aac kesen kiiye, kereste deposuna ve marangoza, ya da ipek
bceine, dokumacya ve terziye ayr ayr iler dmesinde olduu
gibi, bu ilevler de ilem dizilerini, birbirini dlayan alanlara m
ayryorlar? Bu tr makul bir i blm, zihnin ileyiinin kolayca
anlalmasn salard. En azndan yle grnyor.
Benim iddiam u: Tam da alglama, ey tiplerini, yani kavramlar
toplad iindir ki, alg malzemesi dnce asndan kullanlabilir
hale gelir; Tersinden sylersek, duyu malzemesi olmasayd zihnin
dncesini salayacak bir ey olmazd....
Ruldolf Arnheim
Arnheim, Rudolf. (2007). Grsel Dnme. Metis Yaynlar. syf. 15.
Grsel Kltr
6
Amalarmz

Yaznn bulunmasndan Endstri Devrimine kadar geen sreteki gelimeleri
ve etkilerini yorumlayabilecek,
Saysallaan dnyaya bilgisayar ann getirdii yenilikleri aklayabilecek,
nternetin insan yaamnda farkllatrd alanlar yorumlayabilecek bilgi ve
becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
letiim
Dijital a
nternet
Bilgi Tama Aralar
Sanal Gereklik
Matbaa
Radyo-Televizyon
nternet
Veri alverii
Grsel okuma
erik Haritas
GRSEL KLTR
Saysal-Grsel Yaam
Saysallaan Dnyamz
Yaz, Alfabe ve letiim
Kat, Bask ve Matbaa
Mekaniin Elektrikle Bulumas
Radyo ve Televizyonun Hayatmza Girii
Bilgisayar a
Masast Yaynclk
Dijital an lk Admlar
Sanal Gereklik
Evrensel Bilgi ve Kablosuz Hayat
Eitim, Hayat ve Gelecek
Saysal-Grsel Yaam
Saysallaan Dnyamz
Okumak Trk Dil Kurumu Szlnde Bir yazy meydana getiren harf ve iaretlere bakp bunlar seslendirmek veya
dnceyi anlamak olarak tanmlanr. Dier bir yandan
okumak, yaznn dnda kalan grsel malzemeyi de alglamak ve anlamlandrmaktr.
McLuhan, 1961 ylnda kaleme ald Gutenberg Galaksisi: Tipografik nsann Oluumu adl eserinde iletiim
teknolojilerinin algy nasl deitirdiinden ve bunun
sosyal oluumlara etkilerinden sz eder. Bunu XV. yzyldan
itibaren bask teknolojilerindeki geliim ile kitabn ve okur
yazarln yaylmas, XX. yzylda televizyon ile grsel bombardman bamllnn artmas ve XXI. yzylda bilgisayar
ve internetin yaygn kullanm ile klavyenin adeta doal bir
uzuv haline gelmesi ile rnekleyebiliriz.
Leonard Shlain, McLuhann Medium is the Messageda
(Yaradanmz Medya) sylemek istediini daha da aar ve
resim ve metni okumadaki psikolojik farkllklar ortaya
koyar. Bir metnin satrlarn okurken beynin sol tarafn
kullanrz. Resimlere bakarken ise okumay beynin
sa tarafyla yaparz; nk sa beyin ile geneli grmek
mmkndr.
Yazl metin, yllar boyu iletiimin ve fikir alveriinin
temel arac olmutur. Detaylara hakimiyeti ve dilin estetiine
kar olan haz, yllar boyu da devamlln srdrecektir.
XX. yzyldan itibaren balayan grsel arlk yaznn
yannda yeni okuma biimlerini de getirmitir. Televizyon,
grntlerin gcn nemli biimde artrm ve bunun
sonucu olarak yazl bilginin nne gemeye balamtr.
Gnmzde dijitalleen (saysallaan) yaz, ounlukla
hzl okunan ksa bilgiler halinde sk sk karmza kmaktadr. Bunun yannda karlalan binlerce mesaj grsel,
szel ve yaznsal olarak hayatmzn bir paras halindedir.
Saysal devrim ile mesaj retimi de yaygnlam, hemen
herkesin elinin altnda bulunan ara ve gereler dier bir
deyile yazlm ve donanmlar nceki dnemlerde belirli
kii ve kurumlara mahsus olan mesaj retimini demokratikletirmi ve zgrletirmitir.

letiim, kitleleri yeni sosyal oluumlara iter. Bu nitede
kitle iletiim teknolojilerini kronolojik olarak incelerken,
bir yandan insan hayatnn bunlara bal olarak nasl deitiini ve dijitalleen dnyada sosyal hayatn nasl yeniden
tanmlandn inceleyeceiz. Dini amalarla gelien kitap
basmnn dnyay nasl farkl bir yer haline getirdiine,
televizyonun hayata girmesi ile deien aile dzenine, sanal
gereklik teknolojileriyle hayattan kaa, gndemin hzna
yetiemeyen metinlerin kattan ayrlp elektronik ortama
geiine, ve artk 140 karakterlik ksa cmlelerin ve hatta
kelime ksaltmalarnn hayatmzn bir paras haline geldii
gnmze doru sren yolculua birlikte tank olacaz.
160
Grsel Kltr
Yaz, Alfabe ve letiim
Yaz bilgidir, bilgiyi tayan kodlardr. Yazy tayan nesneler ise asrlar boyunca deimi, dnemin elverili malzeme
ve teknolojileri bilgiyi kodlar araclyla iletmeye ve yaymaya farkl bedenlerde devam etmilerdir. Yazy tayan
ilk malzemeler kil tabletler ve talar olmulardr. Bunlardan daha dayanksz malzemeler zerine yazlm yazlar
gnmze ulaamamr. lk kitap rnekleri Mezopotamya
kil tabletleri ve Msr papirs tomarlardr. ki rnek de M
3000 ylna dayanr. Yaznn kullanm yaygnlatka, ta,
bronz, kil tulalar, aa tabletler ve aa kabuklar, yerlerini
M 1700, Hammurabi Kanunlar

Bu dikili ta Babil gnlk hayatna dair
kanunlarn yazld deifre edilebilen en eski
yaztlardandr. Neredeyse bir insan boyutlarnda
olan bu tata 282 kanuna yer verilir. 42 yl
hkum sren 6. Babil Kral Hammurabi
tarafndan yazdrlan bu kanunlarda evlilikten
klelie, kadn haklarndan mal varl
konularna kadar pek ok kanun kaleme
alnmtr.
i
M 555-539 Nabonidus Silindiri

Silindir eklindeki bu yazt ay tanrs Sinin
Urdaki tapnann onarmn anlatan bir
metin iermektedir ve Yeni Babilin son kral
Nabonidus tarafndan yazdrlmtr. Yaznn
yazld yzey tek boyutlu dz bir yzeyden
elle kullanlabilir, evrilebilir hale getirilmi,
okuma ve yaz ile iliki gzden ele de
gemitir. Tanabilir olmas ve yaz yazmn
da kolaylatran malzeme olan kilden yaplm
olmas pratiklik salamaktadr.e
papirs, parmen ve kat gibi daha kolay tanabilir ve

daha kullanl malzemelere brakmtr.
Ses temelli yaznn geliimi olduka karmaktr. iviyazs olsun, hiyeroglifler ya da in yazs olsun, tmnn
ortak zellii, szleri ya da heceleri kaydetmeleridir.
Dolaysyla bu sistemlerde okuma yazma bilmek, ok sayda
gstergeyi ve harfi tanmak demektir. Alfabenin ileyii ise
bambakadr. lkece otuz kadar gstergeyle her eyi yazmay
salar. Bu nedenle Fenikelilerin M 1500lerde yaptklar
tam bir devrimdir. O zamana kadarki tm rneklerden farkl
olarak Fenikeliler, kavramlar resimselletirerek bunlardan
yaz oluturmak yerine, seslere iaretler yaratp, bunlarn
dizinleri ile szckleri yazarak imlemeye baladlar. Bu
gelime o zamana kadar ayr bir snfn egemenliinde olan
yazma eylemini, tm insanln ortak hizmetine sunma
adna en nemli gelime ve insanln en nemli bulularndan biri haline gelmitir.
M 3 100 ivi yazs Smerler tarafndan

kullanld.
M 3100
M 1050
M 1050
Fenikeliler bugn kullandmz
alfabenin temeli olan seslere iaretler
oluturarak kullanlan Alfabeyi
buldular ve kullanmaya baladlar.
Binyllardr semboller, kavramyaz
ve resimyazlarla iletiim kuran
insanln nnde yeni bir kap ald.
161
6. nite - Saysal Grsel Yaam

868 Diamond Sutra
inlilerin kat kadar nem tayan bir
nemli buluu da baskdr. inin geleneksel
sanatlarndan biri olan mhr oymacl,
bask tekniklerinin bulunmasnda nemli
bir rol oynamtr. Bask ile retilen ilk kitap
inde basld. Aa bask teknii, inde
zellikle Budizm adna retilen kitaplarda
kullanld ve dini metinleri yaymak amac
ile gelitirildi. Dini kitaplarn yan sra
oyun kartlar, banknotlar ve dualar gibi
gnlk nesneler de basknn Avrupaya
geliinden ok daha ncelerinde Asyada
retilebilmekteydi.
lka kitabnn geleneksel biimi olan papirs tomarnn yerini M II. ve IV. yzyllar arasnda, gitgide, i
ie konan ve krlarak birbirini izleyen formalar oluturan
kodeks almtr. O dnemden bu yana kitap hep bu formda
karmza kmtr. Bu, kitabn tarihindeki birinci derecede
nemli deiimdir, ve belki de tarihe Gutenbergin kataca
deiiklikten daha nemlidir; nk bu deiiklik kitabn
biimi zerinde etkili olmu ve okuru fiziksel durumunu
tmyle deitirmek zorunda brakmtr.
VI. yzyldan XII. yzyla kadar, Bat Avrupada, manastrlar, kitap kullanm ve retiminin yapld neredeyse
tek merkez konumundadrlar. Bu dnemde Yunan ve
Roma Uygarlnn klasik retileri bir tarafa atlm,
Hristiyan manastr eitim ve kltrn merkezi konumuna
getirilmi, bilgi saklama gereksinimi, manuscript
ad verilen elyazmalarnn kmasna neden olmutur.
Kat, Bask ve Matbaa
Tarihte kitabn yaylmas adna en nemli gelimelerden biri

1450de Gutenbergin, inlilerin daha nceden gelitirmi
olduu bir teknik olan rlyef baskdan esinlenerek tipografi
tekniini gelitirmesi olmutur.
105
inde
kadn bulunmas
MS 105
1456, Jean Mielot, almakta

olan Rahip
Matbaann bulunmasndan nce
kitaplar elle retilirdi. Kitaplarn merkezi
konumundaki kilise ve manastrlar
ayn zamanda kitap retim merkezi
konumundayd. Manuscriptyani
el yazmas olarak adlandrlan bu
kitaplar manastrdaki yazmanlar
tarafndan dikkatle ve zenle tek tek
kopyalanmaktayd. Bu resimde de
868 ylnda inde bask ile retilen

Diamond Sutra, ilk basl kitap olarak tarihte
yerini alr. Kitap tamamen aa kalplarla
retilmi, kalplar byk bir titizlikle
oyularak baskya hazrlanmtr. Diamond
Sutra, zellikle resim ve metin arasndaki
ilikiyi ustaca kurabilmi olmasyla ve
satrlarn dzgnl, yaznn ileniindeki
mkemmelikle ne kar. Yaklak 5 metre
uzunluunda tomar formunda olan Diamond
Sutra, inlilerin bask konusundaki ustaln
gzler nne serer.
XV. yzyl, Hmanizmin ykselii ve halk edebiyatnn

gelimesi sonucunda kitaba kar duyulan ilginin artmas,
kitap ticareti iin byk bir k dnemi olmutur. Kadn
inden Avrupaya Arap lkeleri zerinden gelii olduka
ge de olsa bu sosyal ve kltrel geliim dneminde
kitap ihtiyacnn karlanabilmesine olanak vermitir. 1400
ylnda Avrupaya gelen kat, tipografi teknii ile baskya
elverili bir malzeme olmas nedeniyle hzla parmenin
yerini alm ve ok sayda kitap ok daha pratik ve ekonomik
ekilde retilir hale gelmitir.
Yaz, insanoluna zaman ve meknn ald bir
saklama, bulma ve belgeleme arac vermi; tipografik bask
ise yazl iletiimin, oaltm ve ekonomisine byk katkda
bulunmutur. Bu nemli icat sonucunda, bilgi hzla yaylm
ve okur yazarlk artmtr.
1450 ve 1455 yllar arasnda yaplan, hem tasarm hem
de iilik ynlerinden bir sanat eseri saylan Gutenberg
ncili, Avrupada oynar metal harflerle baslan ilk kitap olma
zelliini de tar.
XVI ve XVII. yzyllarda kitaplarn basm ve datmnn geliimi ile kltrel patlama da kendini gsterdi.
Politik, dini, felsefi dnceler daha da byk bir hzla ve
grebileceimiz gibi kitap yazmna

zel olarak retilmi, mrekkep ve
boyalar iin zel ekmecesi olan bir
masa, kitap yapmnda kullanlan ara
gere kutusu kitap yapmna verilen
zeni yanstmaktadr. Bu dnemde
kitap sayfalarnn tasarm da kodeks
formuna uygun olarak ekil alm,
tek stun ve ift stun olarak, kimi
zaman sslemelere de yer vererek
ekillenmitir.
MS 300
300 lk kodeks formunda
kitap ortaya kt ve zamanla
tomar formunun yerini ald.
162
Grsel Kltr
daha geni bir evreye yayld. Merkez talyadan Fransaya

ve daha sonra dier lkelere de yayld. Basknn ulalabilir
oluu, aile basmevlerinin kurulmasna da olanak verdi.
XVIII. yzyln sonlarna doru, kitaplar ile ne kan
bir isim de William Blaketi. Blake kendi gelitirdii metal
plakalarla bask yntemi sayesinde kitaplarn istedii
sayda oaltabiliyordu. Kitaplarnda iir ve resimlerini
kullanan Blake, kitab kendi evren-bilimsel inanlarn
aktarabilecei bir ara olarak ele ald. Blakein almalar
bamsz dncenin ekillenmesinde kitap formu ve
yapsn kullanmasyla sanat kitabna balang tekil eden
almalarndan bazlar Songs of Innocence (1789), The
Marriage of Heaven and Hell (1790-1793) ve Jerusalemdir
(1804-1820).
Mekaniin Elektrikle Bulumas
1455, Gutenberg ncili,

Johannes Gutenberg (1398-1468);
nl Gutenberg ncili, oynar metal
harflerle baslan ilk kitap olarak 1455
ylnda tamamland. Tasarmda rnesans
ve teknolojik yenilie dair nemli bir
baar olan bu kitabn yksek estetik ve
sanatsal deeri vardr. 42-Satrlk ncil
olarak da adlandrlan bu eser iki stundan
oluan bir tasarma sahiptir. Basmnn
ardndan eklenen ilk harfler okunurluu
kolaylatrrken, eski el yazmalarna olduu
gibi bask sonrasnda elle eklenen dekoratif
elemanlar sayfann estetiine katkda
bulunur. Basl versiyonunun yaklak 180
kopya olarak retildii tahmin edilmektedir
ve bu rakam el yazmalarnn retimindeki
emek ve zorluklarla karlatrldnda
olduka yksek bir rakamdr. Bu basmlarn

135i kat zerine, 45 tanesi de kaliteli
parmene baslmtr. lk sayfalarda nce
siyah, sonra krmz olmak zere iki renk
bask yaplm, ancak muhtemelen teknik
zorluklardan tr ilerleyen sayfalarda
krmz renk sslemeler elle uygulanmtr.
Yine ilk sayfalarda 40 satr yaz bulunurken,
sonraki sayfalar 42 satrlk metin ierir, bunun
sebebinin sayfa saysn azaltmak olduu
tahmin edilmektedir. Almanyada Mainzde
baslm olan Gutenberg ncilinin bugne
yaklak yalnzca 21 kopyasnn kald
dnlmektedir. Gelitirdii teknoloji, basl
kitap estetiine katks ve kltrel deiimin
temelini oluturmas bakmndan Johannes
Gutenbergin 42-Satrlk ncilinin tarihte
nemli bir yeri vardr.
1455
XIX. yzylda basl malzemelerin saysnda grlen nemli

art endstriyel geliimler sayesinde oldu. Yksek hzdaki
retim otomatik makinelerle yaplmaya baland. Seri retim yaygnlat ve seri retim sayesinde hem farkl yaynlar,
hem de ayn yaynn daha fazla basks yaplabilmeye baland. Grafik tasarm ve basm-yayn yeni iletiim sisteminin nemli bir paras haline geldi. lanlar, afiler, reklamlar
basl olarak sokaklarda yerlerini aldlar.
Endstriyelleme yalnzca basl malzemelerde deil
kltrel deerlerde de deiimi getirdi. Basl medya hayatn
bir paras haline geldi. Elence, haber ve bilgilendirme grafikleri her an herkesin karsna kmaya balad. Bu dorultuda bu konuda eitim veren kurumlar da ortaya kt ve
grafik tasarm eitiminin temelleri daha da salamlatrld.
Mizanpaj, dizgi, illstrasyon, rtu gibi konular uzmanlk
alanlarna dnt.
Endstri devrimi ile gelien bask makineleri, 1 saatte
yaplan bask saysnn, 1850lerde 24.000 adede kmasna
olanak salad. 1884 ylnda Ottmar Mergenthalerin
bulduu Linotype makinesi Gutenbergden 400 yl sonra
dizgi ve bask adna en nemli gelimelerden biri oldu. Bir
klavye araclyla yaznn adnda dizilip kalbnn hazrXVIII.yy Sanayi Devrimi.
1800
1455 Johannes Gutenberg
hurufat bask tekniini
kullanarak 42 satrlk ncili
retti.
163
land bu teknoloji bask alannda bir devrim yaratt.

Linotype ve Monotype dizgi sistemlerinin gelitirilmesi,
kadn elle retimden mekanik retime geisi, retimi
adna pamuk ve kuma yerine aacn kullanlmas gibi daha
ucuz ve seri yntemler bulunmas, kitap ciltlemede kuma
kullanlmaya balanmas kitap retiminin hzlanmasna
yarayan faktrlerdir. Sonrasnda ise fotorafn gelimesi ile
foto-dizgi kullanlmaya balanm ve bu yaynclk adna
olduka nemli bir gelime olmutur.
1891, Kelmscott Basmevi ve

William Morris (1834-1896);
Endstri Devriminin sanat ve tasarm
zerindeki ticari belirleyicilii, ngilterede bir
tepki olarak Arts and Crafts akmnn ortaya
kmasna neden olmutur. 1891de William
Morrisin Hammersmith-Londrada kitaplar
geleneksel XV. yzyl bask teknikleri ve
tipografik gelenekleri ile retmek amacyla
kurduu Kelmscott Basmevi (Kelmscott
Press) bask sanat ve tipografiye yeni bir
boyut getirmitir. Ayn zamanda yazar
olan, tekstil, duvar kad desenleri ve harf
1891 William Morris

Kelmscott Basmevini kurdu.
1884 Ottmar Mergenthaler

ilk Linotype makinesini
gelitirdi.
1835
1835 The New York Herald
gazetesi 20.000 kopya
baslmaya baland.
1884
karakterleri de tasarlayan Morrisin en nemli

ileri arasnda The Story of Glittering Pain
(1894) ve Works of Geoffrey Chaucer (1896)
yer almaktadr. Bu kitaplar kitap tasarm
adna bir bayapt niteliindedir. Morris,
kaliteli ve zenli basklar ile grafik tasarm
ve zellikle kitap tasarm ve sanat adna
nemli admlar atm, ancak bu yolla sanat
halka ama almalar, zahmetli sreler
sonucunda ve kaliteli malzemelerle retilen
bu kitaplarnn maliyetinin yksek olmas
nedeniyle gerekleememitir.
1891
164
Grsel Kltr
Radyo ve Televizyonun
Hayatmza Girii
Ev hayat ve aile dzenini neredeyse tamamen deitirecek

kadar nemli bir gelime, radyo ve televizyonun hayatmza girmesi ile gerekleti. Elektromanyetik dalgalar sese
eviren radyonun 1920lerden itibaren evlere girmesi ile
birlikte haberler, mzik ve edebiyat programlar dinleyenlerle bulutu. Yarmalar, mzikaller ve radyo tiyatrolarnn
yan sra reklamlarn da hayata girmesi radyonun geliimi
ile balad.
1930larn banda televizyonun elektronik eya olarak
satlmaya balamas ile radyoyu arka plana atan nemli bir
rakip ortaya km oldu. Grntlerin kar konulamaz
gc, bu teknolojik devrim ile dev bir kltr haline dnt.
Kitaplarn ve radyonun yerini filmler, diziler, yarmalar ve
elence programlar ald. Renkli televizyonun da 1960larda
yaylmas ile birlikte evlerin yerleim dzeni televizyon
odakl oldu. nceden masa banda yemekte oturan ve
tartan aileler, televizyonu merkez alarak birbirleri ile
konumak ya da kitap okumak yerine televizyona odaklandlar. Toplumsal dzeni deitiren bu teknolojik eya,
zamanla bir oyalaycya, ocuk bakcsna, edilgen elence
aracna dnt ve daha da nemlisi milyonlarca insan
baml hale getirdi. Bu kitle iletiim silahnn reklamlar ile
birlemesi ise yepyeni bir dnemin kaplarn at.
Radyo olarak adlandrlan bu klasiklemi
ev eyas adn elektromanyetik dalgalardan
alr. Elektromanyetik radyo dalgalarn sese
dntren bu cihaz ilk dnemlerde neredeyse
bir soba byklndeyken, gnmzde
yerini bir kalemtra byklnde ve ok daha
iyi alclar olan radyolara brakmtr.
i
Reklamlar radyo ve televizyonun hayata

girmesi ile birlikte hayatmzn bir paras
olmutur. Televizyon ncesi dnemde metin
arlkl olan reklamlar, televizyon sonrasnda
grsel arlkl, itah aan ve zendiren
mesajlar haline gelmitir. e
Tketim Kltr
Televizyon ve popler medya aralar, kitaplarn yapamad

biimde insanlar bir araya getirdi. Bir haberin ya da bir hikayenin dz yaznsal anlatmn etkili grsellerle birletirerek ve sesle destekleyerek sunulmasna olanak verdi.
1920 lk radyo program
yapld.
1903
1920
1903 Ofset litografi
teknii Ira Rubel tarafndan
bulundu.
165
Televizyonun icad insan alkanlklarn

deitiren en nemli gelimelerden biri olarak
tarihte yerini almtr. Televizyon sesleri ve
grntleri belirli vericilerden elektromanyetik
dalgalar halinde alan elektromanyetik alclardr.
Bu efsanevi iletiim arac yllar boyunca insanlarn
haberlemesini, elenmesini, renmesini, merak
etmesini salamtr. Uzaktan grmek anlamna
gelen televizyon szc, insanlarn bulunduklar
yerden uzaktaki olaylardan haberdar olmalarnn
yan sra, bir anlamda, bulunduklar ortamdan
uzaklamalarn da salamtr. Ses ve grntnn
birleimi radyonun yapabildiinden daha etkili
bir biimde insanlar cezbederek adeta hipnotize
etmeyi baarmtr. Televizyon bamll bir
hastalk haline gelmi ve televizyon hemen her
evin olmazsa olmaz mobilyas haline gelmitir.
Hareketli grntler her evin iine girmi, kitleleri
hem elendirmi, hem oyalam, hem birletirmi,
hem ayrmtr.
Televizyonun, reklamlarn ve tketim kltrnn

nemli bir avantaj, karlatrmalarn ve seeneklerin art
olmutur. Bir rn almadan nce veya farkl reticiler
tarafndan sunulan versiyonlarn tanmak veya ok kanall
televizyon yaynnn hayata gemesi ile ilgi duyulan programlara ynelebilmeyle kiisel seimler yapmak mmkn
olmutur.
Elencenin yan sra eitime ve sala ynelik yaynlar
da iermeye balayan televizyon programlar, zaman
getike farkl seenekler sunarak hitap ettii evreleri geniletmitir. lgi ve meraklarn kitlelere sunulmas ortak ilgi
gruplarnn ve farkl seeneklerin artmasna yol amtr.
Reklamlar, televizyon programlarnn arasnda kimi
zaman fark ettiimiz, kimi zaman farknda olmakszn etkilendiimiz, kimi zaman ise izlemek istediimiz program
bld iin holanmadmz ksa soluklu mesajlar olarak
hayatmza girmesi ile tketimdeki lgnln en nemli

silah olarak hayatmza girmilerdir.
Televizyon kltrnn yaygnlamasnn ardndan dergi
ve gazetelerdeki ilanlarda da grsel arlk gze arpmaya
balad. nceleri metin arlkl olan reklamlar illstrasyon
ve fotoraf arlkl olarak tasarlanmaya balad. Bilgi ve
mesajlar daha ksa sre iinde ve daha etkili olarak hedef
kitlelerine ulat. Tketim kltrnn dnm noktas ise
tam burada gerekleti. rn tantan ve alnmasna ikna
eden mantkl metin aklamalar yerine, rn arzulatan ve
zendiren grseller televizyon ve basl yaynlar araclyla
tketicinin karsna ktlar. Bu dnemde reklamcln
bu baarl ykselii ile sava sonras ekonomi canland ve
tketim alkanl XX. yzyl insannn vazgeilmez bir
paras oldu.
1955 ABDde 10 evden

7sinde en az 1 televizyon
bulunuyodu.
1955
1956 Mikroip icat edildi.
1956
166
Grsel Kltr
Masast yazclarn da gelitirilmesi, yaplan almalarn ktlarnn alnarak tek elden sonulandrlmasna
olanak vermitir. Tasarm yazlmlarnn, yazclarn ve
tarayclarn herkes tarafndan ulalabilir olmas hemen
herkesin tasarm yapabilmesine neden olmu ve ortaya
kan rnlerde tasarm kalitesi sorgulanmaya balamtr.
Dot Matrix Yazc 1970lerde kullanlan

ilk masast yazclar daktiloya benzer bir
teknolojiyle almaktayd.j
Bilgisayar a
Tm saysal dosyalar aslnda 0 ve 1lerden oluan bilgi tomarlardr. Punch Kartlardan masast bilgisayarlara kadar
temel teknoloji ayndr. 1960larda ortaya kan bilgisayarlar ile mhendisler, aratrmaclar ve bilim adamlar eitli
karmak hesaplar ve ilemler yapmaya balamlardr. Bu
bilgisayarlar byk irketlerde ve bilimsel almalarda kullanlm, masast bilgisayarlar yaygnlaana dek yalnzca
belirli bir kitleye hitap etmitir.
Masast Yaynclk
WYSIWYG (What You See Is What You Get) yani grdn alacandr terimi masast yaynclk iin nemli bir
admdr. Bu teknoloji ncesine eitli kodlarla ve yazlm
dilleriyle oluturulan sonular, gelitirilen grsel arayzler
sayesinde ekranda gzkerek dorudan ilem yaplabilmesine olanak salamtr.
1980lerden itibaren yaz yazmada arlkl olarak
kullanlan daktilo, yerini bilgisayara brakmaya balamtr.
Daktilo kadar kolay ulalabilen ve metin ile grselleri ok
daha detayl olarak ilemeye olanak veren masast bilgisayarlar zellikle tasarmclarn vazgeilmez arac haline
gelmitir. Yazlmlarn da geliimi ile hemen herkesin kendi
metnini, kitabn, yaynn hazrlayabilecei bir ortamn
temelleri bu dnemde atlmtr.
Delikli Kart, yani zerindeki belirli noktalara alan (veya almayan) delikler sayesinde
saysal bilgi tayabilen karton paralar, XX. yyda hesap makinalarnda ve bilgisayarlarda
kullanld. Bilgiler ekranda yazldktan sonra kart zel bir makineye yerletirilir, makine
bunlara ekrandaki bilgileri ileyecek ekilde kk delikler aard. Ayn kartlar okuyan
(deliklere uygun kntlar olan) makinelere taklarak okunur, ekrana aktarlrd. rnein
bir sayfa yaz yazmak iin yaklak 65 - 100 adet delikli kart kullanlrd (vikipedi.tr)
1963 Mzik kasetleri ilk kez

retilmeye baland.
1968 Andy Warhol
Gelecekte herkes 15
dakikalna nl olacak
szn syledi.
1963
1967
1967 Floppy disk
gelitirildi.
1968
1968 nsan evrimi, teknoloji
ve yapay zeka unsurlarn
ileyen, Stanley Kubrick
tarafndan ynetilen bilim
kurgu filmi 2001: Bir Uzay
Destan adl film gsterime
girdi. .
167

Renkli televizyon 1940larda renkli televizyon almalar hz kazand. 1950lerde
ABDde ilk renkli televizyon sata kt ve 1960larda geni kitlelerce kullanlmaya baland.
Trkiyede renkli televizyona gei 1980lerde ksmen gerekleti. 1980'lerde yayn
saati sona erdiinde grmeye alkn olduumuz bu grnt test kart yerini 1990l
yllarn banda zel televizyon kanallar yayna balamas ile zamanla 24 saatlik aralksz
televizyon programlarna ve onlarca kanaln farkl seeneklerine brakt. j
1979, TeX ve Metafont,

Donald Knuth;
Saysal yaz karakteri tasarm felsefi sorularn
yan sra estetik zorluklar da beraberinde
getirdi. Donald Knuth, TeX ve Metafont adl
ilk yaz karakteri tasarm denemelerinde
her bir harfi matematiksel olarak tanmlad.
Karlat nemli bir sorun harflerin basit
formlar olmad ve aralarndaki ilikilerin
algoritmik zmlemelerinin karmaklyd.
Harfler arasndaki iliki matematie ya da

manta deil, gze, forma, lye, estetie
dayanyordu. Bu giriim tasarmclara
harflerin bamsz iaretler olmadn,
birbiriyle sonsuz kombinasyonlarda ve
birbirleriyle tamamen ayr kimliklerde var
olduklarn bir kez daha hatrlatt. Harf
nedir? sorusu bylece saysal aa geite
tekrar sorgulanmaya balad.
Ceyar (JR) 1978-1991 yllar arasnda

Dallas adl pembe dizinin yaynlanmas
ile dizideki kt niyetli karakter John Ross
(ksaca JR) herkesin neredeyse yakndan
tand biri gibi evindeydi.
j
1970 Elektronik hesap

makineleri yaygn olarak
kullanlmaya baland.
1970
1972
1972 Barkod ilk kez
kullanld.
1979 Sony tanabilir

kasetalar teknolojisini
Walkman adyla piyasaya
sundu.
1973
1979
1973 VHS (Video Home
System) teknolojisi
gelitirildi. Televizyonda
izlenenleri kaydetme ve film
kiralama dnemi balad. .
168
Grsel Kltr
Apple Macintosh;
Apple irketi, 1980lerden itibaren
kullanlmaya balanan masast
bilgisayarlara nemli bir katkda bulunarak
1984te piyasaya srd Macintosh
128Kda, gelitirdii grsel arayz tasarmlar
ile kullanc dostu bir ortam salad. Bylece
herhangi bir bilgisayar dili bilmeye gerek

kalmadan grsel olarak ilem yapabilmek
mmkn oldu. zellikle grnt ilem
amal tasarlanan ve eitli ikonlarla ilem
yapmay kolaylatran bu bilgisayarlar
arlkl olarak tasarmclar ve sanatlar
tarafndan kullanlmaya baland.
Pac-Man 1980 ylnda piyasaya srlen ve oyuncunun Pac-Man karakteri ile labirentteki
noktalar yemeye alt bu oyunun dijital oyun tarihinde ve popler kltr adna nemli
bir yeri vardr. i
Commodore 64 1982de 8-bitlik

ev bilgisayar olarak piyasaya srlen
Commodore 64, zamann bilgisayarlarna
kyasla ses ve grnt kalitesi ile ve
bilgisayarn marketlerde satlarak seri ve
ucuz retilerek orta snfa hitap edebildii
ilk rnek olmas adna nemli bir rnektir.
i
1982
Commodore 64
piyasaya srld.
Adobe Photoshop 1.0 Grnt ilem

program olarak piyasaya srlen Adobe
Photoshop, 1990 ylnda piyasaya kt. j
1981 CD-ROM teknolojisi

piyasaya srld.
1981
1985 Microsoft, Windows

1.0 piyasaya srd.
1985
1981 MTV yayna balad.
1987
1987 QuarkXPressin
piyasaya kmas ile birlikte
masast yaynclkta yeni
bir dnem balad.
169

nternetin ilk kez hayatmza girdii
dnemde balant iin basit bir telefon
hatt ve bir modem yeterli olmaktayd.
evirmeli A, yani Dial-Up balant
ile sanal veya gerek bir telefon
numaras evrilerek internet balants
kurulmaktayd. Bu balant yava ve
kesintiliydi ancak internetin temel
mant aynyd. i
ATM (Automatic Teller Machine)
1972den itibaren kullanlmaya
balayan Otomatik Banka
Makineleri bilgisayar teknolojisi ile
mterilerin bankaya girmeden ilem
yapabilmelerine olanak verdi. j
Dnyay Klten A: nternet
Inter (karlkl, arasnda) ve Net (a) kelimelerinin birleiminden oluan Internet, 1960l yllarda balayan aratrmalarn nda 1980lerden itibaren dnyay dijital olarak birbirine balayan bir a ile teknolojik bir devrim yaratmtr.
Bilgisayarlar ve bilgisayar alar arasnda balant salayan
bir yazlm ve donanm altyaps olan nternet iletiim adna
dnya tarihindeki en arpc gelimelerden biri oldu.
Bilgisayarn bir telefon hatt ile sunucu bilgisayarlara
balanmas yoluyla ileyen bu elektronik iletiim a
elektronik posta, elektronik sohbet, kurumsal ve kiisel
internet siteleri ve sanal alveri gibi pek ok yeniliin
hayatmza girmesini salad.
Elektronik postann arlkl olarak kullanlmas ile
balayan internet serveni, 1990larda web sitelerinin hzla
oalmasyla boyut deitirdi. Telefon, mzik, elence, film,
alveri, sohbet kavramlarnn yeniden tanmlanmasna
neden olan bu kresel veri iletiim sistemi ksa bir sre
iinde milyonlarca insan tarafndan vazgeilmez bir hayat
biimi haline geldi.
Metin ve grsellerin saysal veri olarak akt kablolar

dnyann her bir yerinden insanlar birbirine balad. Farkl
ktalardaki akrabalarla iletiimden uluslararas i ortaklklarna kadar pek ok konuda vazgeilmez iletiim alar
kurulmasna n ayak oldu. Ofis kavramn drt duvarn
tesine tayan internet, dnyann dier ucundan insanlarn
bir arada ve sadece bir bilgisayar araclyla alabilmesini
salad; bylece sanal ofisler olumaya, ortak projeler veri
alaryla temellenmeye balad.
Fikirlerin ve yeniliklerin paylalmas akademik ve
teknolojik dnyalarn yoluna daha hzl devam etmesini
salad. Sorularn cevapland forumlar, bir eyin nasl
yapldn gsteren videolar, hemen her konuda bilgi veren
ansiklopedik web siteleri bilgiye kolay ulamay saladlar.
Tm bu iletiim yeniliklerinin kolay satn alnabilir bir
bilgisayar ve bir telefon balants ile yaplabiliyor olmas da
her gn milyonlarca insann bu teknolojiye rahat eriimini
salad. Kitlelerin bu yeni iletiim ayla tanmas pek
ok sosyolojik, politik, psikolojik deiimi de beraberinde
getirdi.
38 yl
13 yl
5 yl
Radyo, televizyon ve nternetin bulunuundan 50 milyon kullancya ulamak iin

geen sre incelendiinde bu sre, radyo iin 38 yl, televizyon iin 13 yl iken,
nternet iin sadece 5 yldr.
50.000.000 kullanc
1990
1990 Kresel a internet
kullanlmaya baland.
1991
1991 Nintendo Game Boyu
piyasaya srd. Bylece
bilgisayar oyunlar avuca
sabilir, tanabilir ve iki kii
ile oynanabilir oldu.
170
Grsel Kltr
1995, Electronic
Superhighway, Nam
June Paik (1932-2006)
nl video enstalasyon
sanats Nam June Paik,
ABDdeki karayollarndan
esinlenerek bulduu
Superhighway terimi
ile yaratt eserlerde
arabayla gezmek yerine
336 ekran ve neon
klar ile oluturduu
bu dzenlemede
benzer bir deneyimi
galeriye tam, film ve
televizyonun hayattaki
yerini sorgulamtr. i
Mac is not a typewriter adl kitabn yazar Robin Williamsn da syledii gibi,
bilgisayar ve klavyenin hayatmza girmesiyle daktilo alkanlklar deiti. e
Saysal an lk Admlar
nceleri kat zerine elle yazlan, zarflanan, posta kutusuna

atlan ve alcsna gnler sonra ulaan mektuplarn, klavyede baslan tularla elde edilen saysal veriye dnmelerinin
ve alcsnn @ iaretiyle tanmlanan adresine gnder
butonu ile postacya gerek kalmakszn birka saniyede
iletildii dnemde iletiim yntemleri ve bilgi alverii yeniden tanmlanmaktayd. Analog posta ve telefon pahal, internet ucuzdu; bu nedenle zellikle uluslararas yazma ve
grmelerin dijital veri olarak aktarm tercih edilir oldu.
Bilgisayarda retilen veri yine bilgisayar ve internet aracl
ile aktarlr hale geldi. Mesafeler daha da ksald, dnya daha
da kld, hz daha da artt.
Dijital Ofset Gelien lazer yazclar
matbaaya gerek kalmadan bask
yaplabilmesine olanak vermitir.
f
retimin Demokratiklemesi
1980lerden itibaren kullanlan masast yaynclk yazlm

ve donanmlarnn hzla gelimesinin yan sra, artan bilgisayar kullanclar says ve kresel iletiim ann glenmesi beraberinde nemli deiimler getirdi.
Saysal fotoraf makineleri geliti ve hemen herkesin alabilecei fiyatlarda alveri merkezlerinde veya marketlerde
piyasaya sunuldu. ektii fotoraflar bilgisayarlarna
aktaran kullanclar kimi zaman fotoraflar rtulamaya,
kesmeye, yaptrmaya ve yeni grseller elde edebilmeye
baladlar. Saysal dnem ncesinde olduka masrafl ve
yksek teknik bilgi gerektiren bu ilemler artk kolaylkla
yaplabilmekteydi. Kiisel ve genel almalar basl veya
dijital olarak hzla paylalmaya baland. retim hzland.
Matbaaya, dizgiciye gerek kalmadan hemen herkes kendi
belgelerini ou zaman kelime ilem yazlmlarnn
hazr kalplarn kullanarak yaynlanabilir hale getirmeye
baladlar.
Gelitirilen saysal bask makineleri de az sayda baskya
olanak verdi. Bylece kiisel ya da kk apl kurumsal
iletiim gereksinimleri matbaaya oranla ok daha ksa
srede ve ok daha ucuz basklarla veya internet araclyla
yaynlama yntemleri ile zmlenebilmeye baland.
1993 PDF Adobe Systems

PDF (Portable Document
Format) dosya formatn
piyasaya srd.
1993
1994 Dijital fotoraf

makineleri tketiciye
sunuldu.
1994
1994 lk alveri web
siteleri ve bannerlar ortaya
kt.
1995
1995 DVD teknolojisi
gelitirildi ve kullanlmaya
baland.
171
Sanal Gereklik
Gerekte varolmayan anlamnda kullanlan sanal

kelimesi bilgisayarlar araclyla simle edilen
ortamlar tanmlamak adna kullanlmaktadr. Bilgisayar
teknolojilerinin duyulara hitap ediini grselliin de
tesine tayan bu teknolojiler insanda, grsel, dokunsal
ve iitsel olarak uyararak baka bir ortamdaym hissi
yaratmaktadr.
Askeri eitim
Second Life;
1999da Linden Lab adl irkette Phillip
Rosedalein gelitirdi, insanlar sanal bir
dnyaya girmelerini salayan bilgisayar
teknolojisi, 2003 ylnda bir yazlm olarak
piyasaya srld. Kullanclarn sanal bir
dnyann vatanda olarak Avatarlar
ile varolduklar, dier Avatarlar ile
tanp sosyalletikleri, bireysel ve grup
etkinliklerinde bulunduklar ve ticari
giriimler balatp ilerletebildikleri bir
ortam sunan Second Life, insanlara normal

hayatlarndan kap alternatif ve zgr bir
sanal yaam kurmay vaadetti. 3-Boyutlu
modellemeler ile grselletirilen bu dnyada
2011 yl itibariyle 20 Milyon kullanc
yaamaktadr. Second Life dnyasnda
Linden ad verilen para birimiyle yaplan
ticari giriimler ile para kazanlabilmekte ve
bu Lindenlar gerek hayattaki para birimine
dntrerek bu yolla para kazanabilmekte
olan pek ok kullanc vardr.
Bahvan (The Lawnmover Man) 1992

Stephen Kingin ayn adl hikayesinden
esinlenerek Brett Leonard ve Gimel Everett
tarafndan yazlan bilim-kurgu filmi bir
bilim adamnn bahvan zerinde yapt
deneyleri konu alr. Filmde Sanal Gereklik
Endstrisinde almakta olan Dr. Lawrence
Angelo (Pierce Brosnan) insann sanal

gereklik ortamnda ve beyini aktive eden
ilalarla nasl tepkiler vereceini ler.
Filmde bilgisayar ile oluturulmu grntler
adna nemli yeni teknolojiler kullanlm,
sanal gereklik grsel olarak yeniden
tanmlanmtr. i
iin kullanlan simlatrlerden pornografik elencelere

kadar pek ok alanda sanal gereklik teknolojileri
kullanlagelmitir. Bu gibi simulatrlerin yan sra internet
ile birlikte ortaya kan baz oyunlar, kullanclarn
gerek hayatta olmadklar ancak hayallerinde olmak
istedikleri karakterlere brnebilecekleri ve sanal bir
hayat yaabilecekleri ortamlar sundu. Bunun sonucunda
ise fiziksel olarak bilgisayar banda oturan ancak hayal
gcnn snrlarn sanal olarak zgrletiren bir kitle
ortaya kt.
1997 Gnderilen e-posta

says ilk kez normal postann
zerindeydi
1997
1998
1998 Google ortaya kt.
172
Grsel Kltr
Evrensel Bilgi ve Kablosuz Hayat
Kitaplarla balayan, radyo ve televizyonla devam eden kitle

iletiim serveni, bilgisayar ve internetin eklenmesi ile post
modern an teknolojik resmi grlmeye baland.
Kitaplar hl yok olmu deil, radyo ve televizyon da
hl hayatn iinde; ancak alkanlklar deiti ve yenilendi.
Bilgi ararken ansiklopedi yerine Wikipedia, eski arkadalar
ararken telefon rehberi yerine Facebook, kalacak otel
ararken turizm acentas yerine Booking.com adreslerine
bavurmak artk gnlk hayatn bir paras haline geldi.
Gazeteler internet zerinden okunmaya baland. Her
sabah yaynlanan gazeteler, her dakika gncellenmekte
olan haberleri yakalayamaz hale geldi ve internet desteini
kullanmak zorunda kald.
Kablosuz internetin ve akll cep telefonlarnn
(smart-phone) da yaygnlamasyla evde ya da ofiste
bilgisayar banda olmaya gerek kalmadan, her yerde bu
bilgi ana ulalabilir hale gelindi. Bu da pek ok insan
iin yannda cep telefonu bulunmasn, e-postalara 1-2
saat iinde cevap verilmesini, eitli sitelerde dzenli giri
yaplmasn neredeyse zorunlu hale getirdi.
Bilgiye ulamann her zamankinden daha da kolay
olduu bu yeni dnyada bilgi kirliliinden de sz etmek
mmkn oldu. Editrler tarafndan hazrlanp pek
ok bilginin titizlikle elenerek oluturulduu
kitaplar yerini Googledan arama yapnca
ortaya kan karmak bilgi ynlarna
brakt. Kullanc editr haline geldi.
Girdii linkler, ye olduu web oluumlar, sosyal paylam iin tercih ettii
sitelerdeki seimleri ile birey artk bir
a editr haline geldi. Televizyonun ve
radyonun hazr kalplar yerine ok daha
zgr ama ok daha kalabalk bir dnyada
kablolu ya da kablosuz olarak dolaan bireyler
ii, elenceyi ve hayat kresel ada buldular.
zon.com
Saysal Yaz Karakterlerinin nlenemez art Yazlm ve donanmlarn binlerce insana

ulaabilir olmasnn ardndan 2005 yl itibariyle yaklak 10000 farkl Opentype yaz karakteri
bulunuyordu. Bu yaz karakterleri ou zaman klie, hatal ya da bozuk zelliklere sahipti. Bu
nedenle seim yapmak zorlat ve doruya ulamak daha ok zaman ve bilgi gerektirdi. e
Amazon Kindle Kitaplarn dijital hale geldii dnemde neredeyse bir

kitap byklnde olan e-kitap okuyucu Amazon Kindle 2007 ylnda
piyasaya srld. e
Wikipedia nternet tabanl, cretsiz, katlmcl ve kar amac olmayan uluslararas dilleri
de barndran evrimii ansiklopedi projesi olan Wikipedia 2001 ylnda hayatmza girdi.
Ansiklopedi almak yerine bilgi Wikipediadan aratrlmaya baland. g
2005 YouTube online oldu.
2001 11 Eyll saldrlarn

tm dnya canl olarak
izledi.
2001
2004
2005
2004 Facebook sosyal
paylam sitesi ald.
173
iMaclerin ardndan iPod, iPad

ve iPhone.
lk iPhone 2007 ylnda Apple
irketinin yneticisi Steve Jobs
tarafndan dnyaya tantld.
Smartphone olarak da bilinen akll
telefonlarda yeni bir dnem bylece
balam oldu. Video kamera, fotoraf
makinesi, sesli mesaj, GPS, kablosuz
internet balants, multimedya
oynatcs, mp3 alar gibi pek
ok zellii bir arada bulunduran
iPhonelar dokunmatik ekranla
alyor ve pek ok ekstra zellii
yklemeye imkan veriyordu. iPad ile
birlikte de dizst bilgisayar yeniden
tanmland ve internet kullanm,
kitap ve gazete okumak, fotoraflar
ekmek ve dzenlemek ve oyun
oynamak iin sadece bir ekran
yeterli oldu. i
Teknolojik oyuncaklar inanlmaz bir hzla gelimeye

ve yaylmaya balad. Internet zerinden bask-kitap sat
yapan amazon.comun elektronik kitap okumak iin gelitirdii Kindle piyasaya srld ve milyonlarca insan gazete,
kitap ve dergi okuma alkanlklarn deitirdi. evreyle
dost olan bu teknolojiler hzla benimsendi ve desteklendi.
Applein piyasaya srd iPad ve iPhone, bilgisayarn
tanmn ve grnmn yeniden dndrd. Diz st
bilgisayar akll telefonlar ile pek ok kiinin gereksinim bile
duymayaca hale geldi. Elektonik postalar ve ilgilendikleri
web sitelerini ekranlar giderek byyen telefonlar ile kontrol
USB veri tayclar

yaygnlat ve bir bilgi tama
aksesuarna dnt.
2000'ler
eden i adamlar, i kadnlar, renciler ve teknoloji merakllar her an, her saniye yazl ve grsel iletiim ierisinde
olmaya baladlar. Oyun, mzik, i, elence, eitim, bilgi
alverii, yn bulma, fotoraf ekme gibi pek ok zellii
bir araya toplayan akll telefonlar ve mini bilgisayarlar
herkesin cebinde ve antasnda vazgeilmez bir aksesuar
haline geldi. Ksa mesajlar ile cmleler daha da ksald,
diller deiti, yeni diller geliti. Twitter ile birlikte fikirler
ve yorumlar 140 karaktere sd. Bilgi ksald ama oald,
hz artt, ve her an her yerde her eyden haberi olan bir kitle
daha fazlas, daha hzls ve daha iyisi iin yarr hale geldi.
2009 Virgin ABDdeki mzik

marketlerini kapatacan
duyurdu.
2009
2009 James Cameronun

ynettii avatar filmi vizyona
girdi.
174
Grsel Kltr
Eitim, Hayat ve Gelecek
Dijital teknolojiler, hayat ve insan adna vazgeilmez olanaklar sunmaya devam ediyor. Gelecek o kadar hzl ilerliyor
ki tahminde bulunmak bile gleiyor. Tptaki gelimeler
salk problemlerinde erken tehis ve tedavi adna hayat
kurtaran sonular sunuyor. Bir yandan tm bu elektronik
dnyann yaratt stres ve radyasyon insan hayatn tehdit
eden ve ypratan etkenlerden biri olarak karmza kyor.
Bu paradoks insan doaldan uzaklatrarak yapay mkemmellie gtrmekte belki de. Daha gzel grnmek, daha
ok ey bilmek, daha ok para kazanmak, daha iyi olmak,

daha da hzlanmak iin yarn devam ettii dijital dnyada
verilerin akyla birlikte insan hayat da karmaklat ve
hzland. Elektronik eyalar hayat kolaylatran, kolaylatrrken abuk eskiyen, yeni versiyonu kan ve eskisi bozulsa bile tamir etmeye demeyen ve atlan gelip geici
tketim nesneleri haline geldi. Gvenlik kameralar gvenlii salamakla birlikte zel hayatn iine giren gzler olarak
tehditkar bir hava estirdiler. Politikaclar bu ara ve gereleri
kitleleri kendine ekmede kulland. nsanlar yalan haberlerSaysal Botox;
Grnt ilem yazlmlarnn geliimi ile
fotoraf zerine yaplabilecek mdahaleler
eitlendi ve geliti. Fotoraf rtleme
uzmanlk alan haline geldi. Vesikalk
fotoraf eken herhangi bir fotoraf
stdyosundan profesyonel fotoraf
ekimlerine kadar hemen her fotoraf,
ounlukla Adobe Photoshop yazlm
kullanarak rtlama yapmaya balad. te
yandan says artan estetik operasyonlar
2010 Jullian Assange TIMEa

kapak oldu.
2010 Facebook been

butonu milyonlarca kez
tklanmaya balad ve
beeni dijitalleti.
2010
2010 iTunes 10 srm
piyasaya kt.
gzelliin daha da mkemmele ulamak

istediinin habercisiydi. zellikle dergilerde
ve konfeksiyon ve kozmetik ilanlarnda
yer alan fotoraflar, uzun uralar sonucu
mkemmelletirilerek yaynland. Tm bu
gelimeler kitlesel psikolojik bozukluklar da
beraberinde getirdi. Daha zayf, daha uzun,
daha przsz tene sahip olmak isteyen
insanlar, zellikle kadnlar, kozmetik ve
estetik rnlere ve hizmetlere bavurarak
fotooplanm gzellie ulamaya altlar.
2010
2010 Twittern 140
karakterlik kstlamas ile
birlikte cmleler ksald ama
oald.
175
le, dolandrc gizli reklamlarla kandrld.

Dijital iletiim, insann organik doasyla birlikte
filizlendi ve geliti. Tpk insan gibi hem en iyiyi hem en
kty bir arada barndrarak ama hayatta ok nemli
etkileriyle iz brakarak ve bir sonraki adm sorgulayarak
yoluna devam etmekte...
140 karakterlik yorumlar ve gndem takibi

Twitter kullanclarnn 140 karakterlik yorumlar
kimi zaman bo ve gereksiz olsa da haberlerin
yaylmasndaki inanlmaz hz ve merakllar bir
araya toplayan sistemi ile trend olan konular
gndemi belirlemeye balad.
i
Augmented Reality (AR)

Gerek dnyaya ait grntleri alarak belirli
sensrlerle bilgisayar tarafndan gelitirilmi
grntlerle birletiren bu teknoloji ile
mekanlarn planlarn karmak, bir ehirde
dolarken bulunulan yerdeki bilgileri grsel
olarak almak, spor karlamalarnda kural
izgilerini belirlemek gibi pek ok uygulama
mmkn oldu. Bunun yan sra mekanlarda
nceden kodlanan reklamlar, mzelerde,
sergilerde ve elence parklarnda
ynlendirmelerde kullanld gibi, tbbi
alanda kullanlan x-n, tomografi gibi
alanlanda nemli gelimeler salad.
2010 Gvenlik kameralar

maazalarda, bankalarda
ve sokaklarda gvenlii
salad gibi zel hayat da
takip eden gzler olarak
artk hep aramzda.
2010
2010 Kablosuz internet
noktalar artk hemen her
yerde.
Oyunda yeni boyutlar

PlayStation 3, Wii, and Xbox 360 Kinect gibi
yeni jenerasyon oyun konsollar elenceye
yeni boyutlar katt. 2006da Nintendo
tarafndan piyasaya srlen Wiinin kablosuz
kumandas ile tenis oynamak, mzik
yapmak, dans etmek, sandvi hazrlamak
gibi elence aktiviteleri vcudu da kullanarak
gerekletirilmeye baland.
e
2010 Elektronik plk

giderek bymekte
2010
176
zet
Kitle iletiim aralarnn geliimi, toplumlar yeni bilgi edinme biimleriye tantrmtr. Kitabn geliimi okur yazarln artmasna, televizyonun hayata girmesi grsel algnn
glenmesine sebep olmutur.
Yaz bilgiyi tayan bir kodlama sistemidir. Yaznn tand malzemeler ise tarih boyunca deiiklikler gstermilerdir. Dikili ta ve kil tabletlerde hayat bulan yaz, papirs
ve parmende varln srdrm, sonrasnda kadn
geliimi ile kitap biiminde yaylmaya ve bilgiyi yaymaya
devam etmitir.
Kitabn yaygnlamas adna nemli gelimelerden biri
1450de Gutenbergin inlilierin daha nceden gelitirmi
olduu bir tekink olan tipografik bask tekniini gelitirmesi olmutur. Bundan yaklak 400 sene sonra Ottmar
Mergenthalerin gelitirdii Linotype makinesi ise dizgi ve
basky kolaylatrm ve nemli gelime salamtr. Bu
gelimeler ile birlikte kadn daha ucuz ve seri olarak retilmesi kitap retimine de yansm ve kitap bilgiyi yaymak
adna en nemli ara haline gelmitir.
1920li yllarda elektromanyetik dalgalar sese eviren radyonun hayata girmesi ve 1930larda televizyonun elektronik eya olarak satlmaya balamas ile yaz ses ve grnt
ile birlemitir. Televizyon, grntlerin kar konulamaz
gc ile bir kltr haline dnm, insan hayatn yeniden
tanmlamtr. Televizyon kltrnn yaygnlamasnn
ardndan basl yaynlarda da grsel arlkl allmaya
balanm, yaz azalm, grseller oalmtr. Tketime
ynelik reklamlar da grntnn gcnden faydalanmaya
balamtr.
1970lerden itibaren yaygn olarak kullanlmaya balayan
bilgisayarlar ile dijital a balam, masast yayncln
geliimi hzlanmtr. Gelitirilen yazlmlar ve donanmlar
yaynlama gcn herkesin ulaabilecei noktaya doru tamaya balamtr.
1980lerde kullanlmaya balayan internet ile dnyay dijital
olarak birbirine balayan dev bir a olumu, haberleme ve
bilgi alverii daha da hzlanmtr.
Kitapla balayan, radyo ve televizyonla devam eden kitle iletiim servenine bilgisayar ve internetin eklenmesi ile alkanlklar deimi ve yenilenmitir. Kablosuz internet, akll
telefonlar, e-kitap okuyucular, sanal alveri gibi kavramlar hayatn bir paras olmutur. letiimde dijital a, bilgi
alveriinin daha da hzlanmasna n ayak olmutur.
Grsel Kltr
177
Kendimizi Snayalm
1. Manuscriptin (El Yazmasnn) tanm aadakilerden
hangisidir?
5.
a.
Matbaann bulunmasndan nceki dnemde elle kopyalanan

kitaplara verilen addr.
b. Gelitirilen ilk aa bask tekniine verilen addr.
c. Johannes Gutenbergin 1450de
gelitirdii bask tekniidir.
d. lk televizyon yaynnn balamasyla ortaya kan teknik bir
zorundur.
e. Matbaadaki harflere verilen addr.
2. inde 868 ylnda aa bask ile retilen ilk kitap aadakilerden hangisidir?
a.
b.
c.
d.
e.
6. Delikli kartn tanm aadakilerden hangisinde doru

olarak verilmitir?
a.
Radyo ve televizyonu kumanda

eden bir geretir.
b. Bir eit mikroiptir.
c. XX. yzylda hesap makinesi ve
bilgisayarlarda kullanlan zerinde belirli noktalara alan delikler
sayesinde bilgi tayabilen karton
paralardr.
d. Televizyon yayn sona erdiinde
grlen test kartdr.
e. Bir dijital yaz karakteridir.
Gutenberg ncili
Hammurabi Kanunlar
The Story of The Glittering Plain
Diamond Sutra
e-kitap
3. Johannes Gutenberg Gutenberg ncili adl eserini ka

yllarnda basmtr?
a.
b.
c.
d.
e.
M 300lerde
1450lerde
1950lerde
1960larda
2000lerde
4. 1884 ylnda ilk Linotype makinesini gelitirerek dizgi ve

bask adna nemli katklarda bulunan kii kimdir?
a. Hammurabi
b. Steve Jobs
c. Ottmar Mergenthaler
d. Johannes Guterberg
e. Andy Warhol
Televizyon ile ilgili, aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
a. Televizyon ilk olarak 1660 ylnda icad edilmitir.

b. Televizyon, sesleri ve grntleri
belirli vericilerden elektromanyetik dalgalar halinde alan elektromanyetik alclardr.
c. lk renkli televizyon yayn 1661de
yaplmtr.
d. Televizyon sadece sesleri aktaran
bir iletiim aracdr.
e. Televizyon teknolojisi Johannes
Gutenberg tarafndan gelitirilmitir.
7.
WYSIWYG (Grdn alacandr) ne anlama gelir?
a. Televizyonun dier bir adlandrmasdr.

b. eitli kodlamalar yerine grsel arayzlerle bilgisayar
ekrannda grerek ilem yaplabilmesine olanak veren
teknolojilere verilen genel addr.
c. Bir eit masast yazcdr.
d. 1972den itibaren kullanlmaya balayan Otomatik BAnka Makinelerine verilen dier addr.
e. Fontlar dzenleyen bir eit yazlm addr.
8.
Aadakilerden hangisi doru bir eletirmedir?
a.
1970Elektronik hesap makineleri yaygn olarak kullanlmaya

baland.
b. 1770Floppy Disk gelitirildi.
c. 1256lk televizyon yayn gerekletirildi.
d. 2010lk radyo yayn yapld.
e. 2010Aa bask teknii ilk kez
kullanld.
178
Radyo-Televizyonda Program Yapm
9. 50 milyon kullancya ulamak iin srasyla radyo, televizyon ve internet iin ka yl

gemesi gerekmitir?
a.
b.
c.
d.
e.
38-13-5
150-2-100
1000-1500-2000
42-62-72
2000-1000-10
10. Aadakilerden hangisi dorudur?

a.
1500 yl itibariyle yaklak 10000 farkl

Opentype yaz karakteri bulunmaktayd.
b. E-kitap okuyucular 1800l yllardan itibaren yaygnlat.
c. Multimedya zellikleri tayan telefonlara akll telefonlar (smartphone)
denilmektedir.
d. ATM (Otomatik Banka Makineleri) bankaya girmeden ilem yapabilmeye yarayan ofset bask
makineleridir.
e. Delikli Kart 868 ylnda ilk kez inde uygulanmtr.
Andreas Gursky, 99 Cent II Diptychon (2001)

Sanatnn dijital mdahale ile spermarketin dolup taan raflarn daha da
abartarak ortaya koyduu bu eser dijital bask ile retilmitir.f
Becer, Emre. (2002). letiim ve Grafik Tasarm. Ankara, Dost
Yaynevi.
(2010). Bilgi Kp: XXI. Yzyla Ayak Uydurmak in Bilmeniz Gereken Her ey. stanbul, NTV Yaynlar.
Cotton, Bob ve Richard Oliver. (1997). Siberuzay Szl.
Resimli Terimler Szl: Multimedyadan Sanal Gereklie. stanbul, Yap Kredi Yaynlar.
Crow, David. (2006). Left to Right: The Cultural Shift from
Words to Pictures. svire, AVA Publishing.
Drucker, Johanna ve Emily McVarish (2009). Graphic Design
History: A Critical Guide.New Wersey, ABD, Pearson
Prentice Hall.
Febvre, Lucien ve Henri-Jean Martin. (2002). Kitabn Douu. Avcol Basm Yayn.
Labarre, Albert. (1994). Kitabn Tarihi. stanbul, letiim
Yaynlar.
McLuhan, Marshall. (1999). Gutenberg Galaksisi Tipografik nsann Oluumu. Yap Kredi Yaynlar. syf 47-48.
Meggs, B.Philips. (1998). A History of Graphic Design. New
York, John Wiley & Sons.
Uar, T. Fikret. (2004). Grsel letiim ve Grafik Tasarm. stanbul, letiim Yaynlar.
nternet Kaynaklar
http://www.wikipedia.org
Gutenberg Galaksisi...
179
...nsan nesneleriyle esas olarak aslna baklrsa,

duygulanm ve eylemi alglamasna bal olduuna gre,
yalnzca da denebilirdi dilin onlar kendisine sunduu
biimiyle yaar. Dili kendi varlndan eirdii srecin ayns
araclyla, kendisini onun iinde tuzaa da drr; ve her
dil, ona mensup olan insanlarn evresine byl bir ember
izer baka bir dile gemek dnda hibir ka olmayan
bir emberdir bu.
Bu tr bilin, amzda, kendi varsaymlarmzn
snrlarn eletirerek amamz salayan, ertelenmi bir
yarglama teknii yaratm durumdadr. u anda yalnz
blnm ve klk deitirmi dnyalarda amfibik olarak
yaamakla kalmayp, ayn anda birok dnya ve kltrde
oulcu olarak yaayabilmemiz de mmkn. Artk tek bir
kltre insan duygular arasndaki tek bir orana tek bir
kitap, tek bir dil ya da tek bir teknolojiye olduumuzdan
daha ok baml deiliz. Kltrel adan, bugn ihtiyacmz
olan ey, aratrma ara gerelerinin taraflln dzeltmek
iin bu taraflln bilincinde olmaya alan bilim insannki
ile ayn. nsan potansiyelini tek tek kltrlerle blmelere
ayrmak, ok gemeden, bir konuda uzmanlama ya da
disiplin kadar sama bir hale gelecektir. amzn, teki
alardan daha saplantl olduu sylenemez; ne ki, bizim
amz, saplant koullarnn ve olgusunun, dier alarn
hepsinden daha byk bir hassasiyetle farkndadr. Gelgelelim, bilindnn kiisel ve kolektif btn evrelerinin
yansra, ilkel bilincin btn eitleriyle bylenmemiz
olgusu, basl kltre ve mekanik sanayiye kar ilk iddetli
nefretle birlikte, on sekizinci yzylda balamt. Organik
btnsellie kar Romantik bir tepki olarak balayan bu
hareket, elektromanyetik dalgalarn kefini hazrlandrm
olabilir de, olmayabilir de. Ama kesin olan bir ey var ki,
o da, elektromanyetik keiflerin, btn insani ilikilerde
ezamanl alan yeniden yaratm olduudur; yle ki, insan
ailesi artk kresel bir ky koullar altnda yaamaktadr.
u anda biz kabile davullaryla nlayan tek bir bzm
uzayda yayoruz. Bylece bugn ilkele ynelik ilgi, on
dokuzuncu yzyln ilerlemeye ynelik ilgisi kadar sradan
hale gelmitir ve ele aldmz sorunlarla ilgisi yoktur.
Yeni elektronik karlkl bamllk, dnyay kresel bir
ky imgesinde yeniden yaratr...
McLuhan, Marshall. (1999). Gutenberg Galaksisi Tipografik nsann
Oluumu. Yap Kredi Yaynlar. syf 47-48.
180
Grsel Kltr
1. NTE YANIT ANAHTARI
1.c
Yantnz yanl ise, nsann Doada Varolma Serveni

konusunu gzden geiriniz.
1.c
Yantnz yanl ise, Barok Sanat konusunu gzden

geiriniz.
2.e
Yantnz yanl ise, lk Uygarlklar ve Mimarlk konusunu gzden geiriniz.
2.c
Yantnz yanl ise, Chiaroscuro Aydnlatmas konusunu

gzden geiriniz.
3.c
Yantnz yanl ise, Yunan Mimarisi konusunu gzden

geiriniz.
3e
Yantnz yanl ise, Vermeer konusunu gzden geiriniz.
4.a
Yantnz yanl ise, Yunan Mimarisi konusunu gzden

geiriniz.
4.c
Yantnz yanl ise, Ondokuzuncu Yzyl ve Deien

Dnya konusunu gzden geiriniz.
5.d
Yantnz yanl ise, Roma Mimarl konusunu gzden

geiriniz.
5.a
Yantnz yanl ise, Duygularn Hkmdarl konusunu

gzden geiriniz.
6.a
Yantnz yanl ise, Gotik Mimarlk konusunu gzden

geiriniz.
6.a
Yantnz yanl ise, Gerekcilik konusunu gzden

geiriniz.
7.a
Yantnz yanl ise, Mimar Sinan konusunu gzden

geiriniz.
7.d
Yantnz yanl ise, lgnlkla Coku Arasnda konusunu gzden geiriniz.
8.b
Yantnz yanl ise, Endstriyel Mimari konusunu

gzden geiriniz.
8.e
Yantnz yanl ise, Kbizm konusunu gzden geiriniz.
9.c
Yantnz yanl ise, Frank Llyod Wright konusunu

gzden geiriniz.
9.d
Yantnz yanl ise, Davurumculuk (Expresyonizm)

10.d
Yantnz yanl ise, Dekonstrktivizm konusunu gzden

geiriniz.
10.a
Yantnz yanl ise, Deneyler Bahesinde Sanat konusunu gzden geiriniz.
1.b
Yantnz yanl ise, Sanatla Anlamak konusunu gzden

geiriniz.
1.c
Yantnz yanl ise, Ik, Glge ve Hareket konusunu

gzden geiriniz.
2.a
Yantnz yanl ise, Antik ada Sanata konusunu

gzden geiriniz.
2.e
Yantnz yanl ise, Yzey zerinde Grnt konusunu

gzden geiriniz.
3.c
Yantnz yanl ise, Yunan Sanat konusunu gzden

geiriniz.
3.a
Yantnz yanl ise, Pozlama konusunu gzden geiriniz.
4.d
Yantnz yanl ise, Bir Dnya Harikas-Zeus Suna

4.c
Yantnz yanl ise, Sinemann Bulunuu konusunu

gzden geiriniz.
5.e
Yantnz yanl ise, Bizans Sanat konusunu gzden

geiriniz.
5.b
Yantnz yanl ise, stanbulda lk Sinematograf konusunu gzden geiriniz.
6.a
Yantnz yanl ise, Traianus Stunu konusunu gzden

geiriniz.
6.e
Yantnz yanl ise, Sinema Geliiyor konusunu gzden

geiriniz.
7.d
Yantnz yanl ise, Bizans Sanat konusunu gzden

geiriniz.
7.c
Yantnz yanl ise, Kuleshov Atlyesi konusunu gzden

geiriniz.
8.a
Yantnz yanl ise, Gotik Sanat konusunu gzden

geiriniz.
8.a
Yantnz yanl ise, lk Kadn Fotorafmz Naciye

Suman konusunu gzden geiriniz.
9.c
Yantnz yanl ise, Bir Ruh Nesnesi-Mona Lisa konusunu gzden geiriniz.
9.a
Yantnz yanl ise, Sergei M. Eisenstein konusunu

gzden geiriniz.
10.a
Yantnz yanl ise, Maniyerizm konusunu gzden

geiriniz.
10.e
Yantnz yanl ise, Orson Welles: Yurtta Kane konusunu gzden geiriniz.
181
1.e
Yantnz yanl ise, lk Kalc letiim abalar konusunu

gzden geiriniz.
1.a
Yantnz yanl ise, Kat, Bask ve Matbaa konusunu

gzden geiriniz.
2.d
Yantnz yanl ise, lk Kalc letiim abalar konusunu

gzden geiriniz.
2.d

gzden geiriniz.
3.c
Yantnz yanl ise, letiime Gizemler Yklemek konusunu gzden geiriniz.
3.b

gzden geiriniz.
4.b
Yantnz yanl ise, Hareketli Harflerin Devrimi konusunu gzden geiriniz.
4.c

gzden geiriniz.
5.a
Yantnz yanl ise, Anlatmayn Gsterin konusunu

gzden geiriniz.
5.e
Yantnz yanl ise, Radyo ve Televizyonun Hayatmza

Girii konusunu gzden geiriniz.
6.e

gzden geiriniz.
6.c
Yantnz yanl ise, Bilgisayar a konusunu gzden

geiriniz.
7.d

gzden geiriniz.
7.b
Yantnz yanl ise, Masast Yaynclk konusunu

gzden geiriniz.
8.c
Yantnz yanl ise, Grsel a konusunu gzden

geiriniz.
8.a
Yantnz yanl ise, Bilgisayar a konusunu gzden

geiriniz.
9.b
Yantnz yanl ise, Grsel an zellikleri konusunu

gzden geiriniz.
9.a
Yantnz yanl ise, Dnyay Klten A: nternet

10.a
Yantnz yanl ise, Grsel Okuryazarlk konusunu

gzden geiriniz.
10.e
Yantnz yanl ise, zet blmn gzden geiriniz.
182
Grsel Kltr
DZN
A
Abbasiler 13
Ademin Yaratl 58
Adobe Photoshop 168
Adolf Loos 24
Agora 8
Akll cep telefonlar 172
Akropol 8
Alberti 17
Albmin 117
Alp Arslan 52
Altn oran 29
Amazon 173
Amfitiyatro 11
Ana Tanra 42
Andr Le Ntre 20
Andy Warhol 166
Anthemios 12
Antik a 44
Antikyheral Gen Adam Heykeli 45
Antoni Gaudi 24
Apollon tapna 8
Apple Macintosh 168
Arayz 168
Art Deco 2
Art Nouveau 36, 86
Arts and Crafts akm 163
Athena 9
Atina 8
ATM 169
Augmented Reality 175
Avatar 171
Ayasofya 12
Ayasofya 51
Aydnlk Kutu 114
Azize Theresa 71
B
Bach 21
Bak as 107
Barbizon Okulu 79
Barcelona Pavyonu 30
Barkod 167
Barok 20
Barok sanat 68
Baak Toplayan Kadnlar 79
Bask 170
Bauhaus 27
Bazilika 11
Been butonu 174

Bernini 20, 71
5. Mhrn Almas 62
Beyaz Tapnak 6
Bilgisayar 175
Bilgisayar teknolojileri 32
Bizans Mimarl 12
Bizans Sanat 50
Borromini 20
Bosch 61
Boticelli 58
Bouleuterion 8
Brugel 61
Brunelleschi 16
Brtalizm 31
Byk skender 46
Buzul a 4
Dijital Ofset 170

Discobolus 44
Disk Atan Atlet 44
Divrii Ulu Camii 13
Dizgi 176
9. Senfoni 75
Dolmen 5
Donanm 169
Donetello 56
Dor dzeni 8
Drt Irmak emesi 71
Dot Matrix 166
Duomo di Milano 15
Drer 60
DVD 170
Ebu Simbel 7
Efes Celsus Ktphanesi 11
Eiffel Kulesi 22
Ekspresyonizm 91
Elektronik posta 169
El Greco 64
El yazmas 161
Emeviler 13
Empresyonizm 80
Endls 13
Endstri Devrimi 163
Erken slam Mimarl 13
Erken Rnesans 56
Escher 93
Etrsk 8
Caravaggio 63
Carcala Hamamlar 11
Casa Milla 24
Caspar David Friedrich 77
atalhyk 4
Chiaroscuro 71
Chiaroscuro 118
Christo 95
ini Teknii 52
iviyazs 160
Close 95
Collesseum 11
Commodore 64 168
Constable 100
Constantin 11
Constantine Kemeri 48
D
Dagerreyotip 117
Daktilo 170
Dali 92
Dante Alighieri 53
Davud 58
Degas 82
Dekonstrktivizm 2
Delacroix 100
Delikli kart 177
De Stijl 24
Deuscher Werkbund 26
Diamond Sutra 161
Dijital 169
F
Facebook 172
Figratif Davurumculuk 91
Firavun 6
Floppy disk 166
Floransa 16
Forma 167
Foto-dizgi 163
Frank Gehry 32
Frank Lloyd Wright 39
Fresco 57
G
Game Boy 169
Gargoyle 14
Gaugin 98
183
Gece Devriyesi 71
Gerekilik 78
Gerekstclk 92
Giotto Di Bondone 53
Giza Piramitleri 7
Gizli grnt 117
Google 172
Grsel letiim 144
Gotik 14
Gotik Sanat 52
Goya 74
Gl pencere 36
Gustav Eiffel 22
Gutenberg 61
Gutenberg 162
Gutenberg ncili 162
Gvenlik kameralar 174
H
Haepsut Tapna 7
Hadrianusun Villas 11
Harita 137
Hedef kitle 165
Helenistik dnem 8
Helyografi 115
Herakleitos 44
Hippodamos 8
Hi-Tech Mimari 31
Hiyeroglif 160
Hz. Muhammed Cami 13
I-
kon 51
kon 141
llstrasyon 162
mhotep 7
nci Kpeli Kz 73
nternet 169
iPad 173
iPhone 173
sfahan Camii 13
Isidoros 12
sthar Kaps 43
iTunes 174
zlenimcilik 80
Ik-glge 63
J
Jan Van Eyck 54
Jaquees-Luis David 73
Joseph Paxton 38
Judasn p 53
K
Kablosuz internet 175
Kaburgal tonoz 36
Kat 162
Kalotip 130
Kanuni Sultan Sleyman 18
Karanlk Kutu 130
Kariye Mzesi 51
Karlskirche 21
Kelmscott Basmevi 163
Kemer 10
Kervansaray 13
Kilise 36
Kil tabletler 176
Kindle 173
Klasik dzenler 8
Klavye 170
Klimt 86
Kodeks 161
Kln Katadreli 15
Konstantinapolis 12
Kore 45
Korent 9
Kouros 45
Kristal Saray 23
Kubbe 10
Kubbets Sahra 13
Kuran- Kerim 12
Kurtuba Camii 13
Kuzey Rnesans 54
L
Laocoon 49
Lascaux Maaras 4
Lascaux Maaras 42
La Tour 70
Lautrec 81
Le Corbusier 26, 29
Leonardo 56
Leonardo Da Vinci 15
Lichtenstein 94
Louis Kahn 31
Louis Le Vau 20
Louvre mzesi 97
Luksor Tapna 7
M
Magritte 100
Malazgirt Meydan Muharebesi 13
Manastr 12
Manierizm 20, 41, 55,
Mastaba 7
Megalit 5
Megaron 8
Melankoli 60
Melikah 52
Mescid-i Aksa 13
Mescid-i Cuma 13
Mezapotamya 6
Michelangelo 17
Microsoft, Windows 168
Mies van der Rohe 26
Miken Uygarl 7
Milet 8
Millet 100
Milo Vens 47
Mimar Sinan 17
Minare 19
Minos Uygarl 7
Mizanpaj 162
Msr 6
Msr Sanat 44
Modernizm 25
Mona Lisa 56
Mondrian 90
Monet 81
Moore 92
Mueck 95
Mzik kasetleri 166
N
Nannarn Zigurat 6
Nedimeler 72
Neoklasisizm (Yeni Klasikilik) 21
Nipce 75
Nintendo 169
Noktaclk 83
Notre Dame de Paris Katedrali 14
O
Ofset litografi 164
Olbrich 25
Opentype 172
Op Sanat 93
Oryantalizm 75
Ottmar Mergenthaler 176
Otto Wagner 25
P
Pac-Man 168
Palazzo 16
Paleotik dnem 4
Palladio 17
184
Panteon 11, 48
Papirs 151, 176
Park Guell 24
Paromen 47, 137, 176
Parthenon Tapna 8
PDF 170
Peter Behrens 26
Phidias 8
Piramit 7
Pisa Katedrali 13
PlayStation 175
Pollock 91
Pop Sanat 94
Postmodern 31
Pozlama 130
Priene 8
Puantilizm 83
Pythogaras 43
Q
QuarkXPress 168
R
Radyo 172
Rembrant 71
Rennie Machintosh 25
Renoir 82
Rietveld 24
Roden 83
Rokoko 21, 69
Rlyef bask 161
Roma Forumu 11
Roma Mimarl 2
Romanesk 36, 50
Romantizm 75
Roma Sanat 47
Ronchamp apeli 29
Rnesans 36
Rothko 91
Rtu 162
Rubens 76
Grsel Kltr
Saysal 172
Saysal fotoraf makineleri 170
Saysal yaz karakteri 167
ehzade Camii 18
elale Ev 28
Selimiye Camii 18
Seurat 83
Sezession Grubu 86
Sfumato 63
Sidney Opera Binas 30
Simulatr 171
Sosyal Medya 143
Soyut Davurumculuk 91
Stonhenge 5
St. Peter bazilikas 12
Sleymaniye Camii 18
Sullivan 24
Smerliler 6
Srrealizm 92
T
Ta Mahal 20
Televizyon 167
Terra Amata 4
Terra Cotta Askerler 9
Tipografi 161
Toledo Manzaras 62
Tomar 160
Tomografi 175
Tonoz 10
Traianus Stunu 48
Tketim Kltr 164
Turner 100
Tutankamon 7
Twitter 174
U
Uan payanda 36
l portal 38
Ulu Camii 13
meyye Cami 13
Sagrada Familia 24
Sainte-Genevieve Ktphanesi 23
Saman Arabas 77
Samarra Ulu Camii 13
Sanal 169
Sanal Gereklik 171
Sanat-Sanat 41
San Pietro Bazilikas 16
Santa Maria del Fiore Katedrali 17
Van Gogh 84
Vasarely 93
Velasquez 72
Vensn Douu 55
Veri 158
Vermeer 73
Versay Saray 20
VHS 167
Victor Horta 25
Villa Savoye 29
Vitrivius 10
W
Walter Gropius 26
Warhol 94
Web 169
Wii 175
Wikipedia 172
Willendorf Vens 42
William Blake 74
William Morris 163
WYSIWYG 166
X
Xbox 175
X-n 175
Y
Yal boya teknii 67
Yazlm 171
Yeni Gerekilik 96
Yeni izlenimcilik 84
Yeni Sanat 86
YouTube 172
Yksek Rnesans 40
Yunan Mimarisi 2
Yunan Sanat 45
Z
Zaha Hadid 33
Zeus Suna 47
Zigurat 6
Zoser Basamakl Piramidi 7
Grsel Kltr
185
SZLK
A
Adobe Photoshop: zellikle rtulama ve foto-montaj
gibi alanlarda yaygn olarak kullanlmakta olan grnt ilem yazlm.
Agora: Yun. Eski Yunan kentlerinde, ou bir forumdaki
gibi portiklerle evrilmi ar ya da toplant alan.
Akll Cep Telefonu (smart-phone): Video kamera, fotoraf makinesi, sesli mesaj, GPS, kablosuz internet balants, mp3 alar gibi pek ok zellii bir arada bulunduran
yeni nesil cep telefonu.
Akropol: Eski Yunan kentlerinde kentin yksek noktasna
kurulan, nemli yerleri ve tapnaklar barndran i kale.
Albmin: Fotorafla ilgili duyarkatlarda ok nadir kullanlan kimyasal madde. Gm bileiminin yumurta akyla
kartrlarak yzey zerine srld duyarkat eriyii.
Altn Oran: ok gzel olduu dnlen matematiksel bir
orant. Bu oransal yaklam doadaki pek ok biimde de
karmza kar.
Amazon.com: nternet zerinden kitap sat yaparak,
daha sonra rn yelpazesini genileterek yaygnlaan ve
Kindle isimli elektronik kitap okuyucuyu da rnleri arasna koyan firma.
Andy Warhol: Asl ad Andrew Warhola olan 1928-1987
yllar arasnda yaam pop art hareketinin nclerinden.
Anfitiyatro: Yun. 1) Bir gsteri veya toplant yerinde seyirci veya dinleyicilerin oturaca sralar arkaya doru
basamak basamak ykselen blm. 2) Romallarda iinde
halk elencelerinin dzenlendii basamakl oturma yerleri
bulunan yuvarlak veya oval yksek duvarl yap.
Avrupa lkesinde de blgesel olarak deiik adlarla anlm,

adlara uygun olarak da uygulamalarn niteliklerinde deiiklikler grlmtr. Modern Style, Yellow Book Style,
Fin de Siecle Style, Jugendstil, Secession Stil blgesel olarak
kullanlan adlara rnektir. Akmn ilk aamalarnda mimarlktaki gelimeler daha belirgindir. Kullanlan abartl barok
stili benzeri dekoratif bezeme ve sslemeler sebebiyle Floral
Style (Doal Stil), Style Coup De Fouet (Kam Vuruu Stili)
ve Style Anguille (Ylanbal Stili) olarak da anlmtr.
Arts And Crafts Akm: Sanatlar ve El Sanatlar anlamna
gelen Arts and Crafts hareketi , 19. yzyln sonuna doru
ngilterede ortaya kan byk bir sanat akmdr.
ATM: (ngilizce Automatic Teller Machine), Bankamatik
olarak da bilinen otomatik vezne makinesi.
Augmented Reality (AR): Fiziksel, gerkek dnyann
grntsn alarak zerine bilgisayarda gelitirilmi grselleri, videolar veya sesleri ekleme teknolojisine verilen
genel isim.
Avatar: Bilgisayar terimi olarak avatar, kullancy temsil
eden grafik grntye denir.
Aydnlk Kutu: Mekanik olarak kt zerine resim yapmay salayan, bir sehpa ve sehpaya taklan prizmadan oluan aygt. Latince ad camera lucida.
B
Bak As: Objektifin bir konuyu grd a. Bak asnn derecesi objektifin odak uzaklna ve kullanlan filmin
boyutuna gre deiir. Snrlar kesin olarak belli bir a.
Apple Macintosh: Apple irketi tarafndan retilen kullanc dostu olarak nlenen kiisel bilgisayar serileri.
Barbizon Okulu: 19.yy ortasnda, Paris yaknlarndaki

Fontainebleau orman iinde Barbizon adl bir kyde ve civarnda alm bir grup ilerici Fransz manzara ressamlarnn oluturduu grup.
Arayz: Bilgisayarlarda iletilen komutlar ve bunlarn ktlar yerine simgeler, pencereler, butonlar ve panellerin tmn ifade etmek iin kullanlan genel addr.
Barkod: Barkod, ubuk kod ya da izgili verilerin grsel

zellikli makinelerin okuyabilmesi iin eitli kodlama yntemleriyle sunulmasdr.
Art Deco (Ardeko): 1920 ve 30larn popler ve moda

olan sslemeci slubu. Sinema tasarmclar bu slubu ok
sevmiti, rnein New Yorktaki Radio City Mzikhol.
Barok: 17.yyn baskn slubu. lzyon, hareket, drama,

zengin renklere ve malzemelere dknlk, arlk, ciddiyet, gsteri dikkat eken zellikleridir.
Art Nouveau (Arnuvo): (Trke: Yeni Sanat), zarif dekoratif sslemelerin n plana kt, kvrmlarn ve bitkisel
desenlerin sklkla kullanld bir sanat akmdr. Kklerinin Londra merkezli Arts & Crafts Hareketine dek gittii
sylenebilir. Avrupa ve Amerikay etkilemitir. 19. yzyl
sonu ve 20. yzyl banda etkili olmu bu akm Trkiyede
Yeni Sanat ya da 1900 Sanat olarak adlandrld gibi birok
Bask: Genelllikle kat zerine, hazrlanan/tasarlanan bir

grselin baslma ilemidir.
Bauhaus: Almanyada 1919da alan, 1933te Naziler tarafndan kapatlan, nl modern sanat okulu. Mimari ve tasarm alanlarnda ok etkili olmutur.
Bazilika: Yun. (Basilike Krallk yaps veya saray). lkin
186
Atina Pazar yerinde ba yarg Basilein iinde adaleti uygulad yap; Romallarda adaletin uyguland dikdrtgen
planl yap.
Been butonu: Facebook sosyal paylam sitesinde paylalan bir gnderiyi beenmeye yarayan dijital butondur.
Bilgisayar: belirli komutlara gre veri ileyen ve depolayan
bir makinedir.
Bitm: Ia kar duyarl bir asfalt tr. Asfalt bitm kt blgenin adyla Yahudiye olarak da bilinir.
Bizans Sanat: Dou Roma mparatorluunun bakenti
Byzantiumda (Constantinople-stanbul) yaklak MS 330
ile 15.yy ortalarna kadar gelimi sanatsal gelenek. Mozaik,
fresk ve rlyeflerdeki stilize Hristiyanlk ve Emperyal Roma
betimlemeleri dikkat ekicidir.
Grsel Kltr
znrllk: Saysal grntnn her bir 2.54 cm2

(inch)deki piksel says ve buna bal olarak grntnn
ortaya kard renk ve k deeri.
D
Dada: Modern anti-sanat hareketlerin ilki. Absrt, banal,
itici ve kalitesiz olan, oke etmek, sanat, hayat ve toplum
hakkndaki genel geer grlerle mcadele etmek zere
kullanmlardr. 1915te New Yorkta, 1916da Zrihte ortaya kmtr.
Dagerreyotip: lk fotoraf yntemlerinden biri. yot buharnda duyarl hale getirilmi gm levha, fotoraf makinesinde yaklak yirmi dakika pozlandktan sonra cva buharnda gelitirme salanr. Elde edilen grnt pozitiftir.
Boya: Bir balayc iinde dalm renklendirici maddeden

ibarettir. Suluboyadan yalboyaya eitli boyalar retmek
iin farkl renklendirici madde ve balayc eitleri vardr.
Daktilo: Bir klavye araclyla harekete getirilen harfleri

mrekkepli bir sistem yardmyla kada basarak yaz yazan
makine.
Brtalizm: Fr. (Burutalisme). Le Corbuiserin Marsilyadaki

ikamet birimi ve Cihandigarhdaki yaplar tarzndaki yaplar ile bunlardan esinlenerek yaplan yaplar nitelemek zere 1954de ylnda ngilterede ortaya atlan terim.
De Stijl: Hollandaca stil anlamnda kelime. Bir grup

Hollandal sanat tarafndan kurulmu ve desteklenmi,
1920lerin en etkili avangard sanat dergisi (ayrca akmlarnn da ismi). Geometrik bir soyut sanat anlayn, yalnlatrmay, sosyal ve ruhsal formu savunmulardr.
Dekonstrktivist Mimarlk: 1988 ylnda New Yorkta

dzenlenen bir sergi ile gndeme gelen mimarlk akm.
Dekonstrktivist Mimarlar, Modern Mimarinin allagelmi kalplarn zorlayan yaptlar retmilerdir.
Camera Lucida: Bkz., Aydnlk kutu.

Chiaroscuro: talyanca bir szck. Chiaro: Aydnlk, k;
Oscuro: Karanlk anlamna gelmektedir. Barok dnem
(1530-1650) ressamlarnn kullanarak yksek kontrastl salad teknik. Trke karl, Ik-glge karm. Chiaroscuro aydnlatmas Aydnlk-karanlk ztln
amalayan aydnlatma
Commodore 64: Commodore 64, tm zamanlarn en ok
satan Austos 1982de Commodore Business Machines tarafndan piyasaya srlen kiisel bilgisayar (Home Computer)
modeli.
ada Sanat: Genellikle 1960tan bu yana retilen sanat
eserlerini tanmlamak iin kullanlr.
atalhyk: Gnmz Konya ehrinin gneydousunda, Hasandann yaklak olarak 136 kilometre uzanda,
Konya Ovasna hakim budaylk arazide bulunmaktadir.
Dou yerleimini, en son Cilal Ta Devri srasnda ovadan 20 metre ykseklie kadar ulaan bir yerleim birimi
oluturmaktadr. Ayrca, batya doru da ufak bir yerleim
birimi ve birka yz metre douya doru da bir Bizans yerleimi bulunmaktadr.
iviyazs: Mezopotamyada yaam Smerler tarafndan
bulunan, kil zerine uygulanan yaznn ekli iviye benzediinden yaz ivi yazs olarak adlandrlan eski yaz.
Delikli Kart: zerindeki belirli noktalara alan (veya almayan) delikler sayesinde saysal bilgi tayabilen karton
paralar.
Diamond Sutra (Elmas Sutra): Dnyada bilinen en eski
kalp bask kitaptr; IX. yzyl, Tang Hanedan Xiantong dnemi, M.S. 868.
Dijital Fotoraf Makinesi: Fotoraflar elektronik olarak
eken ve saklayan elektronik bir cihazdr. Geleneksel fotoraf makinelerinde olduu gibi fotoraf filmleri kullanlmaz.
Dijital Ofset: Gelien lazer yazclar matbaaya gerek kalmadan bask yaplabilmesine olanak vermitir. Dijital ofset,
matbaa mrekkebi kullanmadan bilgisayar balantl bir
dzenekle kuru-sistemden yararlanlarak kat zerine bask yapabilen ada bir bask tekniidir.
Dijital veri: Saysal veri, dijital veri veya dijital sinyal, saysallatrlm sinyal. Bir analog sinyalden belirli rnekler
alnr ve analog sinyalin tam karl olmayan dijital sinyal
oluturulur. Giriteki verinin saklanma veya aktarlma eklinin deitirilmesiyle elde edilir.
187
Disket (Floppy disk): Bilgisayardaki bilgiyi tamak iin
kullanlan, zerine demir oksit kaplanm bir plastik diskin
yine plastik bir kap ierisine yerletirilmesiyle oluturulmu
manyetik veri saklama ortam.
Diyorama: Ik oyunlaryla gerekletirilen, gerek ve hareket izlenimi uyandran panoramik gsteri. Fotorafn nclerinden Daguerrein gerekletirdii sahne gsterisi.
Dizgi: Metin malzemesinin, matbaada baslmak zere,
harfler (Ar. hurufat) ve boluk (espas) gibi zel iaretleri
temsil eden ayrk birimlerin (karakter) kullanlmasyla, dzenlenmesidir.
Dolmen: Kelteden. ki tanesi dikili, ncs de bunlarn
zerine kapak gibi yatrlm byk tatan meydana getirilmi ta a mezar.
Donanm: Bir i ya da grevin yaplmas iin sahip olunan
alet-edevat, (eski dilde tehizat) demektir. Gnlk kullanmda bu szck genellikle bilgisayar donanm kavramn
artrr.
Donat: 1) Donatmaya yarayan eyler, tehizat. Servis
eyas, mobilyalar binann donatlardr. 2) Genelde, bir
malzemeyle birlikte uygulanarak ekme ya da eilme gerilmelerini karlamak (betonarmede, betonla birlikte almak ve ekmek ya da eilme gerilmelerini karlamak
zere kullanlan elik ubuklar, tehizat.), i gerilmeleri
ve deformasyonlar datarak atlamalar engellemek (sva
donatlar), levha, varak, rulo halindeki malzemelerde yrtlmalar nlemek (CDP, asbest-imento vb.), krlma durumunda paralarn dalmasn nlemek (telli cam), bir
elektrik iletkeninde, yaltkan kesilmeye, mekanik etkilere,
kopmalara kar korumak (zrhl kablolar) zere kullanlan
zel nitelikli gere.
Dor Dzeni: Eski Yunan Mimarlnda, alt geni, st
dar, ortas ikince, yivli stunlarn belirledii bir tapnak
dzenidir. Eski Yunan Mimarlnn ilk slubu olup, Dor
Kavimlerine baland iin bu ad almtr.
Dot-Matrix: 1970lerde kullanlan, daktiloya benzer bir
teknolojiyle alan ilk masast yazclardr.
Duyarkat: Film ve fotoraf kdnn bir yzeyine srlm gm tuzlarndan oluan, a kar duyarl katman.
DVD: CD-ROM grnmnde elektronik kayt ortamdr.
ngilizce Digital Versatile Disc (ok Amal Saysal Disk)
szcklerinin anagramdr. CDye gre, ok daha yksek kayt kapasitesine sahiptir.
E
El Yazmas (Manuscript): zellikle matbaa ncesi dnemde yaygn olan, elle yazlan kitaptr.
Elektronik Posta: Ksaca e-posta (ngilizce: e-mail) ya

da elektronik ileti, internet zerinden gnderilen dijital
mektup.
Empresyonizm (zlenimcilik): Akademik Sanatn tahtndan indiriliini balatan, nl ilerici akm. Empresyonistler, sadece gzn grebildiklerini resmetme niyetiyle
doaya dnmler, darda, ak havada serbeste ve dorudan boyanm, kk boyutlu, gncel sahneler ve manzara resimleri yapmlardr.
Endstri Devrimi: Sanayi Devrimi ya da Endstri Devrimi, Avrupada 18. ve 19. yzyllarda yeni bulularn retime
olan etkisi ve buhar gcyle alan makinalarn makinalam endstriyi dourmas, bu gelimelerin de Avrupadaki
sermaye birikimini arttrmasna denir.
Eskiz: Franszca taslak kelimesimnden. Herhangi bir malzemeyle hzlca yaplm eser. Bir resim (veya heykel) iin
genel fikirlerini dzenlemek veya temel zelliklerini kaydetmek iin sanatlar tarafndan kullanlr.
Etrsk: talyann Tiber ile Arno nehirleri arasnda yeralan
Etruria blgesinde yaam ve M 6. yzyla dek varln
srdm bir halkn ad olup Antik Romallar tarafndan
Etrusci veya Tusci adlaryla tanmlanmlardr. Etrsk halknn bir ksm ve kltr zamanla Roma mparatorluu
iinde erimitir. Etrskler talyadaki dier kavimlerden ok
daha ileri bir uygarlk dzeyindeydiler. Roma uygarlnn,
mitolojisindeki ilahlardan, hukukundan yol yapm tekniklerine kadar, kkn hemen hemen tmyle Etrsk uygarlndan alm olduu gnmzde saptanm durumdadr.
F
Facebook Inc.: nsanlarn arkadalaryla iletiim kurmasn ve bilgi alverii yapmasn amalayan bir sosyal paylam web sitesidir.
Form: Bir nesnenin ekli, boyutu, hareketi, dokusu, rengi
ve tonu.
Foto-dizgi: Bilgisayarlarn matbaaclk sektrnde kullanlmaya balanmasndan nceki yllarda kullanlan ve compugrafic adyla da anlan fotografik temelli dizgi makinalarnda yaplan dizgi sistemi
Fotoraf : Yunanca Photos: Ik ve Grouphos: izmek szcklerinin birlemesinden oluan terim. Optik ve kimyasal
sreleri kullanarak yzey zerinde kalc grnt elde
etme.
Fovlar: 1905te ortaya km Fransz avangard akm. Modern sanattaki ilk nemli akmlardandr. Parlak renk ve dz
ekillerle dolu, dekoratif ve davurumcu, serbeste boyanm resimler. Franszca vahi hayvan anlamndaki Fawe
kelimesinden tremitir.
188
Fransz Devrimi: 1789 kilit bir tarih. 18. yyn en nemli
politik olay ve Avrupa tarihindeki baka herey gibi sanat
iin de bir dnm noktas olmutur.
Ftrizm (Gelecekilik): En nemli erken dnem avangard akmlardan biridir. 1909-15 yllarnda talyada ortaya
km ve geni biimde etkili olmutur. Makinelere, hza,
moderniteye ve devrimci deiime, Kbizm gibi en son
avangard sluplar kullanarak, tapnmay grltl biimde
savunmulardr.
G
Game Boy: Nintendo tarafndan piyasaya karlm
8-bitlik el video oyun aleti.
Gerekilik (Realizm): 1) Her neslin gerekilii kendine gre tanmlad grlmektedir. rnein, Rnesans sanatlar, boyutlu mekn ve insani duygular daha nce
grlmemi biimde youn ve doru biimde gstermek
zere dnyaya pencere atklar iin sanatlarnn gerek
olduunu dnmlerdir. te yandan, kimi modern soyut
ressamlar, resmin sadece dz bir yzeydeki boyadan ibaret
olduunu gsterdiklerinden daha gereki olduklarn iddia
etmitir. Gnmzde, baz ada sanatlar, gncel toplum, evre veya cinsiyet vb. meselelerine deindiklerinden,
kendilerini gereki olarak gstermektedirler. 2) Byk R
ile yazlan Realizm terimi ise 19. yy ortalarnda, zellikle
Fransada, egemen olan, sosyal gerekliklere ilgi duyan ve
idealler ya da estetik yerine olgular gstermeyi tercih eden,
ilerici sanat ve edebiyat akmn belirtir. Zolann erken dnem romanlar iyi rneklerdir.
Gerekstclk (Srrealizm): 1930larn nc avangard akm. Mant alt ederek ve bilinaltna ulamaya alarak (Freudun teorilerinden fazlasyla etkilenmitir) yeni
bir sper gereklik yaratma peine dmtr. Soyutlamadan realizme kadar her tr sanatsal slubu kullanmtr.
Magritte, normal deneyimleri kartrarak, gereklii, oke
edici olmaktan ok iirsel bir ekilde tepe taklak etmitir.
Gizli Grnt: Fotorafik duyarkatta, pozlama sonunda
oluan ancak gzle grlemeyen grnt. Duyarkat zerindeki gizli grnt, gelitirme banyosunda gerek grntye
dnr.
Grsel Kltr
Grnt: boyutlu nesnelerin, k kullanlarak, yzey

zerinde elde edilen ikiboyutlu sureti.
Gr As: nsann, evresinde net olarak grebildii a.
Bu snrlar kesin olarak belirlenmemi bir adr.
Grotesk: Hayal rn insan, hayvan ve bitki ayrntlar ieren dekoratif tasarm. 16. yy. Balarnda Romada kazlarda
ortaya karlan yer alt odalarndaki, zellikle Neronun
Altn Evi, tasarmlardan esinlenilmitir. 18. yy.da kelime,
sama ve doal olmayan eyleri tanmlamak zere kullanlr
olmutur.
Gutenberg ncili: nl Gutenberg ncili, hareketli metal
harflerle baslan ilk kitap olarak 1455 ylnda tamamlanan,
42-Satrlk ncil, Krk ki Satrl Kutsal Kitap, Mazarin Kutsal
Kitab olarak da adlandrlan bu eser iki stundan oluan bir
tasarma sahiptir.
Gvenlik kameralar: Kurum, zel mlk veya kent caddelerinde gvenlii salamak zere kullanlan video kayt
kameralar.
H
Harita: Bir alann nesneler, blgeler ve temalar gibi farkl
elerinin karlkl bantsn semboller ile ortaya koyan
grsel sunumdur.
Hedef Kitle: Mesajn gnderildii ve harekete geirilmeye
allan insan veya insan topluluu
Helenistik Dnem: Byk skender Dneminden sonraki tarihsel dnemi niteleyen terim.
Helenistik: M 4. yyla 1. yy arasndaki dnemin Yunan ve Yunan etkisi altndaki sanat. (Kimi zaman Byk skenderin M 323deki lmnden, Antony ve
Kleopatrann M 31deki Actium yenilgisine kadar olan
dnemle zdeletirilir.)
Helyografi: Nipcein a duyarl yzey zerinde grnt
elde etmek iin kulland yntem. Kurun ya da kalay karmndan oluan levha, lavanta yayla kartrlm yahuda
bitm maddesiyle duyarl hale getirilerek pozlandrlyor.
Google: Internet arama motoru, reklam teknolojileri, bilgisayar yazlm gelitirme irketi.
Heykel: Yontma, modelleme (biimlendirme), birletirme

(yaplandrma) veya dkm yoluyla retilen boyutlu
sanat eseri. Resim gibi, kendi iinde yararl bir fonksiyonu
yoktur.
Gotik: Gotlara ait anlamnda olup, temel zellii sivrilik

olan ve 12. yydan sonra Avrupada gelien sanat dnemini
anlatmak iin kullanlan terim.
Hiyeroglif: Yunanca Hieros (Kutsal) + Glypho (Yazt)

kelimelerinden oluur ve Kutsal Yazt demektir. Hiyeroglif
yazs altnda ematik ekillerden oluan bir yaz anlalr
Grsel iletiim: Dncelerin ve bilginin farkl biimlerde

aktarlmasnda grsel yardmclara bal olarak gerekleen iletiim.
189
I-
ne Delii Fotoraf Makinesi: Drt taraf kapal iine

k szdrmayan, objektif yerine ine delii olan fotoraf
makinesi. ne deliinden giren k kutu iinde deliin
tam karsnda grnt oluturur. Grntnn olutuu
yere duyarl malzeme konularak fotoraf ekilir. Kalotip
Talbotun gelitirdii, kt negatif olarak fotoraf elde etme
yntemi. Talbottype olarak da adlandrlr.
Kablosuz Balant: Wi-Fi olarak da bilinen, herhangi bir

kabloya bal olmakszn, kablosuz modem araclyla internet eriimini salayan teknoloji.
kon, kona: 1) Kutsal bir imge zellikle sa, Meryem

ve azizlerin Yunan ve Rus Ortodoks kiliseleri iin retilmi
imgeleri. 2) ok etkili ve geni hayranlk toplayan kltrel
figr.
kon (Sembol olarak): Bir grnt, resim, sunum veya
benzeri iin temsilen kullanlan temsil eden iaretler veya
semboller.
llstrasyon: Balk, slogan yada metin gibi szel unsurlar
grsel olarak betimleyen yada yorumlayan btn unsurlara
genel olarak llstrasyon ad verilir. llstrasyonlarn hazrlanmasnda geleneksel izim ve boyama malzemelerinin
yan sra, fotoraf, kolaj ve bilgisayar tekniklerinden de yararlanlmaktadr
nternet: Dnya genelindeki bilgisayar alarn ve kurumsal bilgisayar sistemlerini birbirine balayan elektronik iletiim adr. TDK, nternet szcne karlk olarak genel
a szc de kullanlr.
iPad: Apple irketi tarafndan gelitirilen bir tablet
bilgisayar.
iPhone: Apple irketi tarafndan gelitirilen bir akll cep
telefonu.
Ik-Glge Karm: Bkz. Chiaroscuro.
In: Hareket halindeki k. Hareket eden yani ilerleyerek
yaylan k dalgalar.
iTunes: Apple irketi tarafndan gelitirilen bir mzik
yazlm.
yon Dzeni: Eski Yunan Mimarlnda stunlarnn biimi ve stun balklarnn ss eleriyle zellik kazanan
mimarlk dzenidir.
J
Johannes Gutenberg: (1398 1468) 1447 ylnda hareketli harfler ile yaz basksn Avrupada balatan, kuyumcu,
matbaac ve yayncdr.
Kat: Hamur haline getirilmi, eitli nebati maddelerden

yaplan, zerine yaz yazlan, ince, kuru yapraktr. nce bitki
liflerinin keelemesi ile meydana gelen bugnk kadn
ilk olarak M.S. 1. yzylda inde yapld sanlmaktadr.
Kalotip Talbotun gelitirdii, kt negatif olarak fotoraf
elde etme yntemi. Talbottype olarak da adlandrlr.
Karanlk Kutu: Latince Camera Obscura. Fotoraf makinesinin ok eskilere uzanan bir tr. Drt taraf kapal
bir karanlk odann, bir duvarnn tam ortasna bir delik
aldnda; delikten giren gne , deliin karsndaki
duvara yansr bylece deliin nndeki nesnelerin grnts, sa-sol ve alt-st ters olarak duvara yansr. Karanlk
kutu diye adlandrlan bu basit aygt, onuncu yzylda Arap
astronomi bilginlerince, gne ve ay tutulmas izlemek iin
kullanlmtr.
Karanlk Oda: Film ve fotoraf kd banyo ilemlerinin
yaplmasn salayan, zel aralar ve gerelerle dzenlenmi, k szdrmayan oda.
Kelmscott Basmevi: Grafik tasarma ve zellikle kitap
tasarmna katklarda bulunarak byk bir hizmet vermi,
William Morrisin kurucusu ve sahibi olduu basmevi.
Kemer: Far. ki stun veya iki ayak arasndaki bir amann
stn rtmek iin, ular bu stun veya ayaklara oturmak
zere yay eklinde yaplan ahap, maden ya da kgir yap
paras. Kemerde basn gerilemesi oluur, ekme olumaz.
Kervansaray: Far. Eskiden anayollarda kervanlarn konaklamas iin yaplan byk han, Sultan Han.
Kil Tabletler: iviyazsn yazmada kullanlan, parmen
ve kat ncesinde yazy tayan ve kilden yaplan tabletler.
Kilise: Yun. (ekklesia). Hristiyan tapna.
Kindle: Amazon.comun piyasaya srd elektronik kitap
okuyucuyu.
Klavye: Bilgisayarda yaz yazmada kullanlan gere.
Kodeks: Katlarn st ste sayfalar halinde bir araya getirilerek bir kenarndan birletirilmesiyle ve bir kapak yardmyla korunmas ile retilen bilinen en yaygn kitap formu.
Konstrktivizm (Oluturmaclk): Soyutlama, uzam,
yeni malzemeler; boyutlu form ve sosyal reformla ilgilenmi ok nemli bir avangard akm.
190
Korent Dzeni: Yunan Mimarlnda iyon dzeninden
yalnzca stun bal biimiyle ayrlan dzendir. Korent
Dzeninde balk iki sra kenger yapra zerindeki balk
tablasnn drt kesine doru ykselen ince uzun kvrmlarndan ibarettir.
Kubbe: Arp. Kre takkesi, yarm kre veya toparlaka kmbet biimi verilen yap rts.
L
Linotype makinesi: Matris diye adlandrlan metal harf
kalplar kullanarak erimi metal alamlar halinde dkm
yapan scak dizgi makinesi.
M-N
Manastr: Yun. (monasterion inziva yeri). Hristiyan din
adamlarnn kent yaamndan uzakta yaayp, tapnmalar
iin krlk veya dalk yerlere kurulmu dinsel yap.
Maniyerizm: Yaklak 1520-1600 arasnda baskn slup.
Uzatlm figrler, doal olmayan pozlar, karmak veya ak
olmayan konu, canl renkler, gerekd dokular, kastl bir
uyum ve orant eksiklii. En iyi rnekleri talya ve Fransada
grlmtr.
Manzara Resmi (Peyzaj): Doal grnmn ana konusunu ve harekete geiren fikrini oluturduu resim eidi.
17. yyda nem kazanmaya balam. 19. yy sonlarnda hrsl
bir gen sanatnn balc hedefi olma konusunda tarih resminin yerini almtr.
Mastaba: Ar. (Mastaba krs). Eski Msrda kaya veya toprak iine oyulmu mezarlarn zerine kurulan, st yatay
olarak kesilmi, drt yzl piramit biiminde ta yap. Her
piramitin evresinde mastabalardan meydana gelen bir ller kenti bulunmaktadr.
Matbaa: Metin ve grntlerin genellikle kt gibi yzeyler zerine baslarak oaltlma yapld basmevi.
Megalit: Yun. (Megas, Alos, Byk, Lithos, ta). Tarih ncesi alarda dikilmi antsal ta.
Megaron: 1.Miken ve Girit saray ya da evlerinde byk,
dikdrtgen hol veya erkeklere ayrlm blm. Megaronlar,
dorik tapnaklarn kkeni saylrlar. 2.nnde bir giri blm, iinde bir odas, odann ortasnda bir ocak bulunan ve
btn Yunan mimarlna rnek olan, tatan yaplm Eski
Yunan konutu. Ocan drt kesinde bulunan drt stun
hem dumann kmasn, hem de n girmesini salayan
kademeli bir aty tutarlar.
Microsoft Windows: (Trke: pencereler) kullancya
grafik arabirimler ve grsel iletilerle yaklaarak, yazlmlar
Grsel Kltr
altrmak, komut vermek gibi klavyeden yazma zorunluluunu ortadan kaldran, Microsoft irketinin gelitirdii
dnyada en ok kullanlan bir iletim sistemi ailesidir.
Minyatr: Fildii, vellum veya kart zerine incelikle boyanm, ok kk resimler. Terim Latince minium Ortaa sslemeli elyazmalarnda ba harfleri vurgulamak
iin kullanlan krmz mrekkebin elde edildii krmz
kurun kelimesinden tremitir. Latince minutus kk
kelimesiyle ilgisi yoktur.
Mizanpaj: Sayfa dzeni anlamna gelen mizanpaj, resim ve
metinlerin sayfa zerinde kompoze edilmesine denir.
Modern Sanat: Modern sanatn en canl dnemi 1880
ile 1960 yllar arasnda olmutur ve bu tarihler arasnda retilmi btn avangard eserleri kapsar. Manet ve
Empresyonistlerle balar ve Newyork Okuluna kadar devam eder. zelliinden sz etmek gerekir: 1) Gemiten
kopu iddias daha nceki tm dier akmlar gemiin
sanatndan miras aldklarn veya onu canlandrdklarn
vurgulmamlardr. 2) Var olan sanat kurumlarnn reddi ve
hibir kuruma bal olmayan anlamnda, evsiz sanat eserleri yaratm. 3) slup ve fikir bolluu. Modern sanatlar,
ifade ve fikir zgrlnn en fazla tehlikede hatta tehdit
altnda olduu yerlerde en aktif durumlarnda olmulardr.
Modernizm: Son zamanlarda Modern Mimarlka
verilen ad.
Mozaik: Kk ta, renkli cam veya baka malzeme paralarndan yaplm tasarm veya resim. Yunanllar ve Romallar tarafndan yaygnca kullanlm, Bizans Sanatnn gzde
teknii olmutur.
Mzik Kasedi: 1960lardan 1990larn sonuna kadar yaygn olarak kullanlan manyetik bir ses kayt ortamdr.
Natrmort: Franszca l doa anlamndaki natre morte teriminden. Meyva, iek, srahi, tabak, ie veya l hayvanlar gibi cansz nesnelerin tasviri. 17. yy Hollandasnda
zengin natrmortlar tercih ediliyordu (Jan Davidsz de Heem
bunlarda mkemmellie ulamt.) Aydnlanma dneminde daha basit olanlar revatayd. Modern sanatn ncleri,
grme biimlerinde yeni bir r amak iin natrmortlar
kullanmt. Sanat tarafndan nerdeyse tamamen kontrol
edilebilen ve nceden hazrlanabilen tek Algsal sanat konusu.
Negatif: Ters tonlar olan fotorafik grnt. Pozitif fotoraf elde etmek iin kullanlr.
Neo-Ekspresyonizm: 1970lerde moda olan, agresif biimde ham ve Davurumcu bir tavrda yaplm, kaln boya
veya bazen krk tabak anaklar gibi nesneler kapl ar yzeyleri olan, bir eit byk boyutlu resim. Felaket habercisi
veya uursuz konular iledii iddias yaygndr.
191
Neo-Empresyonizm (zlenimcilik): Empresyonist konular, Divizyonizmin bilimsel renk ve teorilerini sk skya
uygulayarak resmeden akm.
dnlr. Dnyann en byk kltrel abidelerinden biri

olarak Parthenon, Antik Yunan`n ve Atina demokrasisinin
de semboldr. Tapnak Dor slubu ile inaa edilmitir.
Neo-Klasisizm: Yaklak 1770 ile 1830 arasnda hkim,

Klasik Yunan ile Roma ruhunu ve grnmn vurgulayan
slup. Sert, retici, iyi yaplm ve mimari ynelimlidir
(dz izgileri tercih eder.) En fazla mimari, mobilya tasarm ve heykelde baar gsterir. ngilterede (Adam slubu) ve
Fransada (XVI. Louis slubu) en iyi rnekleri grlr.
Pastel: Reine veya sakzla kartrlm toz pigment. Dorudan kat zerine uygulanr ve daha sonra genellikle parmakla yaylp yumuatlarak, tebeirimsi tonlar elde edilir.
Krlgandr ve kolay hasar grr.
Nintendo: 1889da Japonyada kurulan, dnyann en byk

oyun konsolu ve oyun gelitiricisi firmalarndan biridir.
O-
Ofset Litografi: Matbaalarda kullanlan bir bask teknii
olan ofset litografi, ya bazl bask mrekkebi ile suyun birbirine karmamas prensibine dayanr.
Opentype: lmlendirilebilir bir bilgisayar yaz karakteri
formatdr.
Optik Bak: Bir konuya, plak gzle deil optik araclyla bakmak, rnein; fotoraf makinesinin objektifinden
bakmak.
Ortam: Bilgi ya da dnceyi tayan ara. Radyo, televizyon, sinema gibi. ngilizece media karl kullanlr.
Ottmar Mergenthaler: (1854-1899) Linotype makinesini
gelitirilen ve bylece bask sanat ve teknolojisinde bir devrim yaratan mucit.
P
Pac-Man: Namco tarafndan yaplm bir arcade oyunudur. 1980 ylnda km ve ksa srede popler bir oyun
olmutur.
Papirs: Bir su bitkisinin gvdesinden hazrlanan yaz kad addr. Eski Msrdan sonra Yunanllar ve ardndan da
Romallar kullanmtr.
Papirs: Eski Msrllarn yelken, bez, hasr ve yaz kad
olarak kullandklar Papirs, bir su bitkisi ve eski alarda
bu bitkinin gvdesinden hazrlanan yaz kadnn addr.
Parmen: Hayvan derisinden elde edilen ve zellikle Bergama Krallnda kullanlm kat tr.
Parmen: zerine yaz yazmak veya resim yapmak iin
kullanlan zel hazrlanm hayvan derisidir.
Parthenon Tapna: Antik Yunandan gnmze kalan
yaplar arasnda en iyi bilinenidir ve Yunan mimarisinin en
byk eseri olarak kabul edilir. D cephesinde kullanlan
heykeltraln Yunan sanatnn en yksek noktas olduu
PDF (Portable Document Format; Tanabilir Belge Biimi): Platformlar aras tanabilir ve yazdrlabilir belgeler
oluturmak amacyla retilmi saysal bir dosya biimidir.
Performans Sanat: 1960larn happeninglerinin takipisi olarak 1970lerde ortaya kmtr; ayn trden olsa da,
daha planl, teatral ve hatta bazen metne dayaldr. Halen
de bu alanda birok eser retilmektedir.
Perspektif: Rnesans dneminde ortaya konan ve gelitirilen geometrik veya izgisel perspektifin temel kurallarna
gre, sabit, tek bir gr asyla, ufukta bir ka noktasnda birleen izgiler, dz bir yzeyde boyutlu mekn yanlsamas yaratr.
Peyzaj: Bkz. Manzara Resmi
Piramit: Yun. Eski Msrda firavun mezar olarak yaptrlm kare tabanl piramit biiminde ok byk antlara
verilen ad.
Plastik Sanatlar: Dar anlamda, biimlendirme ve modle
etmeyi (kilden yaplan heykel gibi) ieren sanatlardr. Pratikte, ou zaman tm grsel sanatlar ifade eder.
PlayStation (PS, PS1, PS one), Sony firmasnn PlayStation ad verdii oyun konsollarnn ilkidir.
Pop Sanat: 1950 ve 190larn, zellikle ABD ve ngilterede
hakim olan akm. Tketim toplumunun popler fetileriyle
(reklamlar, izgi romanlar ve Coca-Cola gibi ok tannm
marka imgeleri gibi) oynamtr. ou kez pahal olmayan
ve hzl ticari sanat tekniklerini kullanmtr. Amerika versiyonu zellikle ada imgelere yer vermitir; ngiliz versiyonuysa ar bir nostalji ve mizah yaklam tar.
Post-Modernizm: slubun anlam karsndaki galibiyeti.
Gerek anlam veya z hakknda sylenebilecek fazla bir
ey olmayan (tersi iddia edilse de), ok serinkanl, kendisiyle ilgili ve k bir tavrda sunulan 1980, 1990 ve gnmzn
sanat ve mimarl (aslnda tam anlamyla moda, siyaset,
mzik, edebiyat vb. iindeki herkes ve herey). Sanat iin
sanat deil ancak slup iin slup. markalama ve tasarmc giysileri gibi bir ok .com irketleri ve nternet siteleri de
ok post-moderndir.
Pozitif: Konunun asl gibi ayn ton deerinde olan
grnt.
192
Pozlama: Ia kar duyarl malzemenin ktan etkilenmesi. Fotoraf makinesinde film, agrandisrde fotoraf
kdna k verilerek grnt oluturma.
Puantilizm (Noktaclk): Divizyonizmin, Seurat, Signac
ve Camille Pisarro tarafndan uygulanan biimi.
Q
QuarkXPress: WYSIWYG (What You See Is What You Get:
Trke: Grdnz ey Aldnz eydir) ortamnda
karmak sayfa yaplar oluturma ve dzenleme iin tasarlanm bir bilgisayar yazlmdr.
R
Radyo: Elektromanyetik radyo dalgalarndaki ses modlasyonunu nce elektronik ortama sonra da sese eviren
elektronik alet.
Rokoko: Fr. (Rococo). XV. Louis dnemi ile XVI. Louis
dnemi ba. Fransada Barok ve Palladyenden sonra moda
olan eri izgileri bol gsterili bir bezeme slubu.
Grsel Kltr
eseri mekn, k, insan figr veya manzaraya bakyor

olma yanlsamas. 2) Her eyin lt olarak insan sanatn
merkezi temas ve lme arac olarak insan boyutu, orants,
duygusu, idealleri veya maneviyat. 3) Hristiyanlk, ncil ve
Klasik antikiteye sayg ve hayranlk Eski ve Yeni Ahitten
tasvirlerle Hristiyanlk mesajnn yorumlanmas, Klasik
(Yunan ve Roma) fikirlerin, edebiyatn ve imgelerin kullanm, adaptasyonu.
Rtu: Bir grsel zerinde bulunan izik, toz ve benzeri
kusurlar kapatmak iin yaplan ileme denir. Gnmzde
rtu elektronik ortamda bilgisayarlar araclyla gereklestirilmektedir. Bilgisayar ortamnda rtu yapmak iin
kullanlan en yaygn programlardan birisi Adobe firmasnn
bir rn olan Adobe Photoshoptur.
S-
Sanal Gereklik (Virtual reality), bilgisayarlar tarafndan
simle edilen ortamlara denir. ou sanal gereklik ortam
bir bilgisayar ekran yoluyla edinilen grsel tecrbelerden
ibarettir. Bunun yannda baz ortamlar duyma, hareket gibi
baka duyulardan da yararlanr.
Roma Mimarl: M 78. yyde Latinler sonradan Roma

adn alacak blgeye yerletiler. Daha nce Etrsklerin egemenlii altnda kalm olan Latin halk komu kabilelerle
savaarak btn talyay ve Akdeniz Havzasn ele geirerek
1. yy.de snrlar Rene, Tunaya, Msra, Kuzey Afrikaya ve
spanyaya ulaan byk bir imparatorluk kurdu. 4. yy.da
imparator Konstantin Hristiyanl devlet dini yaparak Bat
uygarlnn temelini atm oldu. Soyut gzellik ve uyum
arayan Yunan Mimarisine karlk Roma Mimarisinin en
nemli nitelii faydac oluudur.
Sanal: Hayali, gerek olmayan, farazi, zihinde tasarlanm.
Romanesk: (ngilizce: Romanesque), szck anlamyla

Roma soyundan gelen, Romallardan gelen anlamlarnda bir naddr. Genellikle Roma tarzndan gelen anlamnda kullanlr.
Sosyal Medya: Internet ve tanabilir teknolojilere sayesinde etkileimli paylama dntrlm olan iletiim
biimi.
Romantizm: Tm zamanlarn baz en sevilen ve en byk

eserlerinin retildii, 18. yy sonlar ve 19. yy balar sanat,
mzik ve edebiyat akm. Romantikler, yeni deneyimlere,
bireysellie, yenilie, risk almaya, kahramanla, hayal gcnn zgrlne, ak ve hayat dolu dolu yaamaya inanmlardr.
Rlyef Bask: Bask kalb zerine yaplan ykseltme ya da

kertmelerle elde edilen grselin kada ya da baka bir yzeye aktarld bask tekniidir.
Tipografi (Etimoloji: Yunancada typos (form) ve graphia (yazmak) szcklerinden tremi olan) typographia
szcnn Trke halidir. Yaz tipi, punto bykl, satr
uzunluu, satr aras boluk ve benzer etkenlerin kombinasyonlar ile yaplr.
Rnesans: Tam anlam yeniden dou olan Franszca kelimeden. Tm Bat Sanatnn daha sonraki geliimini etkileyen, talyan sanatnda 1300 ve 1550 arasnda yeni fikirlerin
filizlenmesi, Rnesansta ortaya kan ve gelien nemli
fikir unlardr: 1) Dnyaya alan bir pencere olarak sanat
Saysal Grnt: Saysallatrlm elektronik sinyallerden oluan grnt. En tipik rnei bilgisayar ekranndaki
grnt.
Sezession Grubu: 1890larda akademilerin fikir ve otoritesini sorgulayan, Alman ve Avusturyal ilerici sanat gruplar. Viyanada Sezession grubunun nc yesi Gustav Klimt,
hem muhafazakrlarn hem de radikal modernlemecilerin
taknts olan ak ve cinsellik temalarn incelemitir.
Televizyon veya ksaca TV, bir vericiden elektromanyetik dalga hlinde yaynlanan grnt ve seslerin, ekranl ve
hoparlrl elektronik alclar sayesinde yeniden grnt ve
sese evrilmesini salayan haberleme sistemidirtipo bask
Tomar: Kodeks formu yaygnlamadan nce kullanlan,

kadn rulo biiminde uzun bir erit halinde olduu kitap
formudur.
193
Tomografi: Radyolojik tehis yntemidir. 1915 ylnda
fransz hekim Boccage tarafndan icat edilmitir. Fakat kullanma geilmesi 1930lar bulur.
Tonoz: Yun. Biimi alttan ibkey olmak zere ta ya da
tula harla rlm, yarm silindir biimde tavan.
Twitter: Bir sosyal a ve mikroblog sitesidir. Kullanclarna tvt (tweet, ng. cvldama) ad verilen 140 karakterlik
metinler yazma imkn veren Twitter, eitli aralarla daha
etkin kullanlabilen bir yeni nesil iletiim aracdr.
V
Veri: Saysal veri, dijital veri veya dijital sinyal, saysallatrlm sinyal. Bir analog sinyalden belirli rnekler alnr ve
analog sinyalin tam karl olmayan dijital sinyal oluturulur. Giriteki verinin saklanma veya aktarlma eklinin
deitirilmesiyle elde edilir.
VHS: Video Home System, ya da ksa adyla VHS, JVC tarafndan gelitirilip Eyll 1976 tarihinde Asya ve Avrupada
piyasaya srlen video kayt formatdr.
W
Web Sitesi: Web zerindeki sayfa ve hizmet btndr.
Web siteleri, ounlukla bir alan ad (Domain name) zerinden hizmet verir.
Web: Dnya apnda A (ngilizce: World Wide Web, ksaca WWW veya web), rmcek alar gibi birbiriyle balantl sayfalardan, nternet zerinde alan ve www ile
balayan adreslerdeki sayfalarn grntlenmesini salayan
servisi.
Wii: Nintendo firmasnn gelitirdii ve 17 Kasm 2006da
piyasaya srm olduu bir Oyun konsoludur. Wiinin en
nemi paras olan oyun kumandas (Wii Remote) harekete duyarl sensrler iermekte ve bambaka bir deneyim
sunmaktadr.
Wikipedia: Kullanclar tarafndan ortaklaa olarak birok dilde hazrlanan, zgr, bamsz, cretsiz, reklamsz,
kr amac gtmeyen bir nternet ansiklopedisi. Trke olarak vikipedi ad altnda yaynlanmaktadr.
William Morris: 1834-1896 yllar arasnda yaam ngiliz air, desinatr, roman ve sanat yazar, ressam. Morris
ayn zamanda mobilya, kuma, vitray, duvar kad tasarmlaryla Sanatlar ve Zanaatkarlar (Arts and Crafts hareketi) akmna nc olmu bir endstri tasarmcs, el sanats, desinatrdr. Kelmscott Basmevinin kurucusu ve
sahibidir.
WYSIWYG: ngilizcede What You See Is What You

Get teriminin baharflerinden oluan bir bilgisayar terimidir. Trkesi grdn alacandr . Yani ekranda grlene
ok benzer bir kt alabileceiniz ortamlar tanmlar.
X
X-nlar (ya da Rntgen nlar): 0.125 ile 125 keV
enerji aralnda veya buna karlk, dalgaboyu 10 ile 0,01
nm aralnda olan elektromanyetik dalgalar veya foton demetidr. X nlar zellikle tpta tansal amalarla kullanlmaktadrlar
Xbox: Microsoft firmasnn oyun konsolu piyasasnda pay
sahibi olmak amac ile rettii ve piyasaya srd bir
konsoldur.
Y
Yazlm: Elektronik aygtlarn belirli bir ii yapmasn salayan programlarn tmne verilen isimdir.
Yeni Gerekilik: 1960larda, rtl ama belli belirsiz simgesel ya da mistik anlamlar olan, srad grnl eserler
retmek zere, gndelik kullanma ait malzemelerle alan
Avrupal sanatlar grubudur.
YouTube: Bir video barndrma web sitesidir.
Z
Zigurat: Asur. Birbirine rampalarla balana katlardan
meydana gelen, tepesi kesik piramit biiminde olan Asur
veya Babil kule tapna.
194
Notlar
Grsel Kltr

Görsel Kültür

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Görsel Kültür

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO:

Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Bir Yaam Kltr Mimarlk

Sanat Penceresinden mgeler

Traianus Stunu ........................................................................................................................ 48

Sanatta Yeni Ufuklar

Yeni Ufuklara Doru........................................................................................................................ 69

Duraan ve Hareketli Grntnn yks

Grntnn yks ..................................................................................................................... 103

Fotorafn Bulunuu ...................................................................................................................... 115

Saysal Grsel Yaam

1849 Gustave Courbet; Ta Kranlar

Ana Metin Alan:

Gerekcilik; XIX. Yzyln ortalarnda

M y.1355 Kralie Nefertitinin bst.

Antik ada Sanat

Antik a olarak adlandrlan dnem Msr, Yunan ve Roma

toplumsal yozlamay, yoksulluu,

M y.2520 Menkaura ve Kralie

M 447 Partheon (Atina)

S-ankh eski Msrda Canl Tutan anlamna gelen ve heyhey

kavram olarak kalmayp insann tutkular,

M 340 Yunan Vazosu, Fotoraf: Marie-Lan Nguyen

biimiyle gzle grlen varlklar olarak

M 110 ve 100 yllar arasnda belirgin

ok katmanl grnt yaps,

Barok dnemin bir dier nemli ressam da spanyol

yanstmtr. Salt saray ve soylularn ressam gibi grnse

naturalizm ve idealizm anlaylarnn kaynaarak zengin,

Eser: M. inasi Acar Kolleksiyonu.

1642, Gece Devriyesi, Rembrandt; (Detay) Amsterdam muhafz birliinin devriyeye k

3. nite - Sanatta Yeni Ufuklar

yapsna son derece uyuyordu. Rubensin byk boyutlu,

Bat resmi, sanatsal duygularn, renk, figr ve biimlerle

Chiaroscuro Aydnlatmas: Notan aydnlatmann

Harflerin Sanatsal Boyutu

Detayl Grsel Bilgileri:

Courbet Doadan baka kimsenin rencisi olmak

3. nite - Sanatta Yeni Ufuklar

yapsna son derece uyuyordu. Rubensin byk boyutlu,

1848 Karl Marks

Yunan Mozayii, Pella, Yunanistan.

1656, Nedimeler, (Las Meminas)

Fransann Barbizon kasabasnda bir araya

M 460-450 Disk Atan Atlet (Discobolus),

Sosyal konulara eilimli, ada Courbete nazaran daha az

2. nite - Sanat Penceresinden mgeler

birletirilir. Figrlerin elinde tuttuklar,

3. nite - Sanatta Yeni Ufuklar

lardr sregelen alanlar ve ynetenler arasndaki iliki,

naturalizm ve idealizm anlaylarnn kaynaarak zengin,

Chiaroscuro Aydnlatmas: Notan aydnlatmann

Barbizon Okulu-Courbet, Millet, Corot

Bauhaus Okulu- Grapius, Picasso, Klimt

Sezession Grubu- Dali, Vermeer, Picasso

Fovizm- Warhol, Klimt, Rubens

2 Notan aydnlatmann tersine kontrastn nem kazand

Noktaclk- Cezanne, Van Gogh, Degas

alkantl yaamyla nl yanda zportresi grlen Yeni

3 Yanda nl bir eseri grlen ve k kullanm ile sanat

8 Kbizm akmnn temsilcilerinden XX. yy sanatnn en

4 Dou Kltrne youn ilgi duyan Fransz sanat Eugne