Radyo Ve TV de Program Yapımı

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2854

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1811
RADYO VE TELEVZYONDA
PROGRAM YAPIMI
Yazarlar
Prof. Yaln DEMR (nite 4, 5, 7, 8)
Prof.Dr. Aydn Ziya ZGR (nite 4, 5, 7, 8)
Prof.Dr. Feridun AKYREK (nite 6)
Yrd.Do.Dr. Berrin ZKANAL (nite 1, 3)
Yrd.Do.Dr. E. zlem ATAMAN (nite 2)
Editrler
Prof. Yaln DEMR - Prof.Dr. Aydn Ziya ZGR
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2013 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs
Arfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn
retim Tasarmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
lme Deerlendirme Sorumlusu
r.Gr. Necdet Karada
Grafikerler
Nihal Src
Ayflegl Dibek
Ufuk nce
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Radyo ve Televizyonda Program Yapm
ISBN
978-975-06-1519-1
1. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 15.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Ocak 2013
iii
indekiler
indekiler
Sunufl ............................................................................................................
ix
Radyo ve Televizyonda letiflim Sreci .................................
GRfi ..............................................................................................................
KTLE LETfiM ARACI OLARAK RADYO VE TELEVZYONUN
fiLEVLER .....................................................................................................
RADYO VE TELEVZYONUN ZELLKLER ...............................................
RADYO VE TELEVZYON LETfiM SREC .............................................
Kaynak ...........................................................................................................
Mesaj ..............................................................................................................
Televizyon Program Trleri....................................................................
Kanal ..............................................................................................................
Alc ................................................................................................................
zleyici Kategorileri ................................................................................
Geri Besleme .................................................................................................
RADYO VE TELEVZYONDA YAYINCILIK TRLER .................................
Kamu Hizmeti Yayncl .............................................................................
zel Yaynclk ..............................................................................................
RADYO VE TELEVZYON YAYINCILIINDA DENETM, YAYIN
STANDARTLARI VE YASAL ZORUNLULUKLAR..........................................
Doruluk ......................................................................................................
Tarafszlk .....................................................................................................
Uygun Dil ve Anlatm ..................................................................................
Deiflik Kesimlerin Yadrgamayaca Yayn Yapma Zorunluluu ............
Sknt ve znt Verebilecek Unsurlar zenle flleme ............................
Kt Alflkanlklarn Yaynnda Duyarl Yaklaflm .......................................
Yapmda fiiddete Yer Vermemeye Dikkat Etme .........................................
6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yayn Hizmetleri
Kapsamnda Kanun .......................................................................................
Avrupa Snrtesi Yaynclk Szleflmesi lkeleri ...................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
nternet Kaynaklar........................................................................................
3
4
6
9
9
10
10
14
15
16
16
17
17
18
19
20
20
20
20
21
21
21
22
29
31
33
34
34
35
35
Radyo Program Yaratm ve Yapm Sreci, Yapm

Yaklaflmlar ve Unsurlar........................................................ 36
GRfi ..............................................................................................................
RADYO DNLEYCSN TANI(MLA)MAK....................................................
RADYO PROGRAMI HAZIRLIK AfiAMALARI ..............................................
Programn Konusu ........................................................................................
Programn Biimi...........................................................................................
Programn Dili ...............................................................................................
Programn Sresi ...........................................................................................
1. NTE
37
37
38
39
39
42
42
2. NTE
iv
indekiler
Programn Yayn Zaman .............................................................................

Programn Parasal Yn ...............................................................................
RADYO PROGRAM YAPIMINDA TEMEL UNSURLAR ...............................
nsan Sesi .......................................................................................................
Mzik .............................................................................................................
Efekt ...............................................................................................................
RADYO PROGRAM YAPIM VE YARATIM SREC ...................................
Arafltrma Aflamas .........................................................................................
neri Aflamas ...............................................................................................
Planlama Aflamas..........................................................................................
Metin Yazma Aflamas ...................................................................................
Prova Aflamas ...............................................................................................
Seslendirme Aflamas.....................................................................................
Kurgu Aflamas...............................................................................................
Zamanlama ve Denetim Aflamas .................................................................
Yayn Aflamas ve Yayn Sonras Deerlendirme ........................................
zet................................................................................................................
Ek .................................................................................................................
3. NTE
43
44
44
44
44
45
46
47
47
48
48
49
49
50
50
50
52
53
54
54
55
55
55
Televizyonun Anlat Yaps ve Yapm Unsurlar................... 58

GRfi ..............................................................................................................
TELEVZYONUN ANLATI YAPISI (FORMAT) .............................................
YAPIM VE ZLERKTLE BEKLENT YAKLAfiIMLARI ..................................
erik Yaklaflm.............................................................................................
Etkiden-Nedene Yaklaflm ..........................................................................
Kullanmlar ve Doyumlar Yaklaflm ...........................................................
TELEVZYON PROGRAMLARINDA KULLANILAN YAPIM UNSURLARI ....
Gerilim ...........................................................................................................
Aksiyon (Hareket) ........................................................................................
Cinsellik .........................................................................................................
Gldr ........................................................................................................
Enformasyon ................................................................................................
nem ............................................................................................................
Deer ............................................................................................................
Kiflisellik ........................................................................................................
Merak ............................................................................................................
Gerekilik ...................................................................................................
Yenilik ..........................................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
59
60
63
63
64
65
68
68
69
70
70
71
71
71
72
72
72
73
74
76
77
78
79
indekiler
Yapm ncesi................................................................. .......... 80

GRfi ..............................................................................................................
YAPIM NCES SRE.................................................................................
SENARYO .....................................................................................................
Senaryonun Yaps ........................................................................................
Senaryonun Biim ve erik Yaps..............................................................
Senaryonun Yazm Evreleri ..........................................................................
Senaryo Yazarnn zellikleri .......................................................................
YAPIM DOSYASI...........................................................................................
Senaryonun Dkm ....................................................................................
Mekan Listesi .................................................................................................
ekim Ekibi Listesi ........................................................................................
Oyuncu Listesi ...............................................................................................
Kostm ve Aksesuar Listesi ..........................................................................
Teknik Malzeme ve zel Ara Gere Listesi...............................................
Oyuncularn ve Ekibin Adlar ve letiflim Bilgileri .....................................
ekim Zaman Plan.......................................................................................
Storyboard Oluflturma ...................................................................................
Konaklama, Yemek ve Lojistik Plan ...........................................................
Mekn Anlaflmalar, Szleflmeler ve Sigortalar ...........................................
Bte ..............................................................................................................
YAPIM NCES TOPLANTI .........................................................................
zet................................................................................................................
Ek-1 ................................................................................................................
Grsel ve flitsel Anlatm eleri .......................................... 104

GRfi ..............................................................................................................
AYDINLATMA................................................................................................
Aydnlatmann fllevleri .................................................................................
Nokta Aydnlatmas ................................................................................
Ifln zellikleri ............................................................................................
KAMERA (EKM LEKLER, KAMERA HAREKETLER,
KAMERA KONUMLARI, KAMERANIN BAKIfi AISI VE MERCEKLER) ....
ekim lekleri.............................................................................................
Kamera Hareketleri .......................................................................................
Kamerann Konumlar...................................................................................
Mercekler .......................................................................................................
RENK..............................................................................................................
MEKN...........................................................................................................
AKSESUAR ....................................................................................................
KOSTM VE MAKYAJ .................................................................................
GRAFK ..........................................................................................................
GRSEL GEfi TRLER..............................................................................
4. NTE
81
81
83
83
84
85
87
88
89
90
90
91
92
92
93
93
93
94
94
95
97
98
99
100
100
101
101
102
105
105
106
107
108
112
112
114
117
120
122
123
124
124
124
124
5. NTE
vi
indekiler
SES .................................................................................................................
Mikrofonlar ve zellikleri.............................................................................
Tasarmlarna Gre Mikrofonlar.........................................................
Ses Alma Yntemlerine Gre Mikrofon Trleri .........................................
Tek Ynl ya da Cardioid Mikrofonlar .................................................
ift Ynl Mikrofonlar............................................................................
ok Ynl Mikrofonlar...........................................................................
Dier Mikrofonlar ..................................................................................
Kablolu Mikrofonlar ................................................................................
Kablosuz Mikrofonlar..............................................................................
PZM Mikrofonlar .....................................................................................
Parabolik Mikrofon Sistemi ...................................................................
KOMPOZSYON ............................................................................................
zleyicinin Dikkatini Ynlendirmek .............................................................
Derinlik Duygusu Yaratmak ........................................................................
Yn Duygusu ve Sreklilik Yaratmak .........................................................
zet................................................................................................................
6. NTE
125
127
127
129
129
129
130
131
131
131
132
132
133
133
134
135
137
138
139
139
140
140
Televizyona Dizi ve Film Senaryosu Yazm ........................ 142

GRfi ..............................................................................................................
TELEVZYON DZLERNN YAPISAL ZELLKLER ..................................
DZ SENARYOSU VE EVRELER .................................................................
SENARYODA SEL YAPIYI OLUfiTURAN ELER ..................................
Tema ..............................................................................................................
yk ve ykleme (Dramatik Yap) ..........................................................
yk Trleri ............................................................................................
yk Kaynaklar .....................................................................................
ykleme (Dramatik Yap) ....................................................................
yklemede Olaylar rgsn Gelifltiren Temel eler ...................
Kiflilefltirme ....................................................................................................
Kifliliin Boyutu .................................................................................
Dizilerde Kiflilik/Karakter Ayrm ...........................................................
Senaryoda Kiflilii Ortaya Koyma Yntemleri.......................................
Olay/Olgularn Hareketi .........................................................................
Zaman ve Mekan...........................................................................................
Durumsal (Dflsel) Zaman......................................................................
Mekn Kullanm .....................................................................................
Zaman-Mekn Vurgulamalar .................................................................
Konuflma rgs (Diyalog) ve Dier Sesler ...............................................
Konuflma rgsnn fllevleri................................................................
Konuflma rgs Yazmnda zel Durumlar .......................................
SENARYONUN DIfiSAL YAPISI (BM)......................................................
erik ve Biim Birliktelii ............................................................................
Dizi ya da Filmin Ad..............................................................................
Ayrmlama Senaryosunun Sayfa zerinde Biimsel Grnm .........
143
143
144
147
147
147
147
148
150
150
153
153
154
155
156
157
158
158
159
160
160
161
163
163
164
164
vii
indekiler
Sahne Bafll ...........................................................................................

Sahne Bafll Altndaki Bilgiler ..............................................................
zet................................................................................................................
165
166
168
169
170
170
171
171
Televizyon Program Yapm Aflamas....................................172

GRfi ..............................................................................................................
EKM SREC ..............................................................................................
EKM SRECNDE GREV ALAN KfiLERN GREVLER......................
Yapm ve Ynetim Ekibi .............................................................................
Yapmc....................................................................................................
Ynetmen ................................................................................................
Grnt Ynetmeni ................................................................................
Ynetmen Yardmcs..............................................................................
Yapm Yardmcs ....................................................................................
Yazm Ekibi ...................................................................................................
Senaryo Yazar.........................................................................................
Grsel Ekip....................................................................................................
Kameraman..............................................................................................
Kamera Asistan.......................................................................................
Iflk Ynetmeni ........................................................................................
Iflk Asistan ............................................................................................
Ses Ekibi ........................................................................................................
Ses Ynetmeni .......................................................................................
Ses Asistan .............................................................................................
Boom Operatr .....................................................................................
Sanat Ynetim Ekibi ....................................................................................
Sanat Ynetmeni .....................................................................................
Sanat Ynetmeni Asistan ......................................................................
Set Amiri .................................................................................................
Aksesuar Sorumlusu................................................................................
Makyajc ..................................................................................................
Kostm Tasarmcs ve Sorumlusu .........................................................
Stdyo Ekibi ..................................................................................................
Teknik Ynetmen ...................................................................................
Stdyo fiefi...............................................................................................
Kamera Kontrol .......................................................................................
Resim Seici.............................................................................................
Altyaz, Elektronik Grafik ......................................................................
Kayt .....................................................................................................
AYDINLATMA fiLEM...................................................................................
STDYO EKM ..........................................................................................
Kontrol Odas ................................................................................................
Resim Seme Masas ...............................................................................
Grnt Kontrol Masas ........................................................................
Ses Masas................................................................................................
173
173
174
174
174
174
175
176
176
176
176
177
177
177
177
178
178
178
178
179
179
179
179
179
179
179
180
180
180
180
180
180
181
181
181
182
183
183
186
186
7. NTE
viii
indekiler
Karakter Jeneratrleri ..............................................................................

Iflk Kontrol Masas (Dimmer) ................................................................
Stdyo ekimi ...............................................................................................
Provalar....................................................................................................
ekim Srasnda Stdyo fiefinin Grevleri ve flaretleri ........................
ekime Bafllamadan nce Ynetmenin Yapaca fllemler .................
Stdyo ekiminde Ynetmenin Komutlar............................................
DIfi EKM.....................................................................................................
Tek Kameral ekimler .................................................................................
Master ekim Teknii .............................................................................
l ekim Teknii ................................................................................
Tek Kamera ekimlerinde Ynetim ......................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
8. NTE
186
186
187
187
187
188
189
190
190
191
192
192
193
194
195
195
196
197
Yapm Sonras .......................................................................... 198

GRfi ..............................................................................................................
YAPIMCI VE YNETMENN ROL .............................................................
KURGUCU VE SES YNETMENNN GREVLER .....................................
Kurgucunun Grevleri ..................................................................................
Ses Ynetmeninin Grevleri.........................................................................
TEKNK OLARAK KURGU SREC ..............................................................
Analog Kurgu ................................................................................................
Saysal Kurgu .................................................................................................
Saysal Kurgunun Basamaklar .....................................................................
KURGU TRLER .........................................................................................
KURGUDA ZAMANIN KULLANIMI VE GRSEL GEfiLER.......................
Kurguda Zamann Kullanm ........................................................................
Kurguda Grsel Geifller .............................................................................
SES KURGUSU...............................................................................................
Ses Kurgusunun Tasarm .............................................................................
Ses Kurgusunun Basamaklar .......................................................................
zet................................................................................................................
199
199
201
201
201
202
202
204
204
208
209
209
209
211
211
213
214
215
216
217
217
217
Szlk ................................................................................... 219
Sunufl
Sunufl
Kitle iletiflim arac olarak radyo ve televizyon, ortaya kt andan itibaren bireylerin duygu, dflnce ve davranfllarn etkilemekte, onlarn iletiflim, satn alma,
haber ve bilgi edinme, elenme, eitim alma ve bofl zamanlarn geirmede ve yaflam biimlerinin deiflmesinde ok etkili olmaktadr. Bu nedenle insanlarn sosyal, kltrel, psikolojik ve ekonomik adan etkileyen ve gnlk yaflamda tiryakilie varan bamllkta izlenen radyo televizyon programlarnn yaratm ve yapm
srelerinin tm ynleri ile bilinmesi ok nemli bir olgu haline gelmifltir. Belirlenmifl izleyici gruplarna ynelik olarak, belirli amalarla, belirli srelerde hazrlanan ve belli saatlerde yaynlanan radyo ve televizyon programlarnn yaratm ve
yapm sinema ve televizyonun, grsel ve iflitsel anlatm dili ve tekniklerine gre
gereklefltirilmektedir. Radyo ve televizyon iin program yaratm ve yapm, yaratclk, teknik ve bilimsel bilgi, sanatsal beceri ve ekip alflmas gerektiren uygulamal iletiflim alandr. Radyo ve televizyonda program yaratm ve yapm, gereklefltirilirken programn ierii, izleyicilerin zellikleri, lkenin medya yaps ve
o program iin harcanacak btenin ok iyi bilmesi gerekir.
Radyo ve Televizyonda Program Yapm adl bu kitap, okuyucularn kendi
kendilerine renmelerini salayacak flekilde, radyo ve televizyonda program yaratm ve yapmnn teknik, estetik ve sanatsal zelliklerine iliflkin kuramsal bilgileri gncel ve sistematik bir flekilde sunmaktadr. 8 niteden oluflan kitap, sizin
daha etkin ve katlmc renmenizi salayacak flekilde hazrlanmfltr. Kitabnzda yer alan her nite, sizi kendi kendinize alflmaya hazrlayacak ve ynlendirecek eflitli elerden oluflmaktadr. nitenin baflndaki girifl blm sizi konuya hazrlamakta ve nitede ele alnacak konularla ilgili bilgiler vermekte; amalar blm niteyi kolay ve sistematik bir flekilde okumanza ve anlamanza
yardmc olmakta, anahtar kavramlar o nitede reneceiniz temel kavramlar betimlemekte; sra sizde sorular ise, edindiiniz bilgilerin kavranmasn salamaktadr. Kendimizi snayalm blm konuyu ne kadar rendiinizi test etmekte; kitabn sonunda yer alan szlk blm ise, anahtar kavramlar topluca grmenize yardmc olmaktadr. Ayrca yararlanlan kaynaklar blm ise,
ele alnan konularla ilgili yararlanacanz kitap ve makaleleri belirli bir sra ile
sunmaktadr.
Bu kitap, alannda uzman editrler ve yazarlar, lme-deerlendirme uzman,
retim ve grafik tasarmclar tarafndan oluflan genifl bir ekibin zverili alflmas sonucunda hazrlanmfltr. nite ierikleri alannda uzman retim yeleri ve
ayn zamanda da kitabn editrleri de olan Prof.Dr. Aydn Ziya zgr, Prof. Yaln Demir ile birlikte Yrd.Do.Dr. Berrin zkanal, Prof. Feridun Akyrek ve
Yrd.Do.Dr. zlem Ataman tarafndan hazrlanmfl; kitapta kullanlan grseller ve
gerekli dzeltmeler Arfl.Gr. Mehmet Frat, kitap arkasnda kendimizi snayalm
blmnde yer alan sorular r.Gr. Necdet Karada tarafndan dzenlenmifltir.
Hazrlanan metinlerin bilgisayar ortamna aktarlmas Dilek ztrk ve Nesli Elin,
kitabn dizgi ve tasarm Mehmet Emin Yksel ve ekibi; basm ise, Yrd.Do.Dr.
Feyyaz Bodur ve ekibi tarafndan gereklefltirilmifltir. Emei geen herkese ok teflekkr ederiz. Salk, mutluluk ve baflar dileklerimizle
Editrler
Prof.Dr. Aydn Ziya ZGR
Prof. Yaln DEMR
ix
RADYO VE TELEVZYONDA PROGRAM YAPIMI
Amalarmz
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Kitle iletiflim arac olan radyo ve televizyonun ifllevlerini aklayabilecek,
Kitle iletiflim arac olarak radyo ve televizyonun zelliklerinin neler olduunu sralayabilecek,
Radyo ve televizyon iletiflim srecinin unsurlarn tanmlayabilecek,
Radyo ve televizyon yayncl, yayn standartlarn, denetimini ve yasal zorunluluklarn aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Radyo ve Televizyonun fllevleri

letiflim Sreci
Kitle letiflimi
Mesaj
Denetim
Yayn Trleri
zleme Oranlar
erik Haritas
Radyo ve Televizyonda Radyo ve

Televizyonda
Program Yapm
letiflim Sreci
GRfi
KTLE LETfiM ARACI OLARAK RADYO
VE TELEVZYONUN fiLEVLER
RADYO VE TELEVZYONUN
ZELLKLER
RADYO VE TELEVZYON LETfiM
SREC
RADYO VE TELEVZYONDA
YAYINCILIK TRLER
RADYO-TELEVZYON
YAYINCILIINDA DENETM, YAYIN
STANDARTLARI VE YASAL
ZORUNLULUKLAR
Radyo ve Televizyonda
letiflim Sreci
GRfi
Tarihsel sre ierisinde bireylerin iletiflim kurma sreci ses ve konuflma ile bafllamfl,
resim ve izgi ile yazl bir nitelik kazanmfl, 1456-1450li yllarda matbaann Gutenberg tarafndan bulunmasyla gazete ortaya kmfl, daha sonra fotoraf, telgraf, telefon, ses plaklar ve sinema ile farkl bir boyut kazanmfl, 1920li yllardan sonra radyo,
1940l yllardan sonra televizyon ve 1980li yllardan sonra da internet, cep telefonu,
mobil internet ile ok farkl bir boyut kazanmfltr. Gnmzdeki iletiflim aralar,
hava durumunu renmeden, ulusal ve uluslararas anlamda dnyada olup biten
herfleyi hzl, kitlesel ve ucuz bir biimde bireylere ulafltrr hale gelmifltir. Kitle iletiflim aralar haber, kltr, sosyal, salk, spor gibi ok farkl alanlarda bilgi verse
de arlkl olarak elence sunmaktadr. Gnmzde iletiflim ve bilgi teknolojilerinde yaflanan bu kkl deiflim ve geliflmeler yaflamn her alannda dorudan etkili olmufl, bilginin patlama saylacak kadar youn retilmesini salamfl, kreselleflmeyi hzlandrmfl, toplumdaki rgtsel yaplar ve sreleri deifltirmifl, toplumu bilgi donanm asndan gelifltirmifl, bilgiye herkesin hzl, gvenilir ve ucuz
bir flekilde ulaflabilmesine ve kullanabilmesine yol amfltr.
letiflim teknolojilerindeki geliflmelere paralel olarak ortaya kan bilgisayar, internet, mobil internet, web, cep telefonu, mp3 alar, uydu teknolojisi, kablolu yayn, fiber optik, teleteks, videokonferans, saysal radyo ve televizyon yayn gibi yeni iletiflim aralar ve ortamlar, ieriin retimini ve yayn farkllafltrmfl, teknolojinin salad etkileflim olanaklar insanlarn, sadece dflnce ve davranfl biimlerini etkilemekle kalmamfl, iletiflim, satn alma, bilgi edinme, eitim, renme, elenme, rgtlenme ve alflma biimini deifltirmifl, kitlesellik kstlarn aflarak yayncl bireysellefltirmifl, yaynclk denetimi ve etik gnmzde en ok tartfllan konular haline gelmifltir.
Gnmzde ayn anda milyonlarca kifliye hitap eden en nemli kitle iletiflim
aralarndan olan radyo ve televizyonun 1990l yllara kadar temel ifllevi mesajlarn byk saydaki izleyici topluluklarna tek ynl iletmesiydi. Ancak, radyo ve
televizyon bu yllardan itibaren teknolojik geliflmelerle birlikte mesajlar efl zamanl (senkron) ve efl zamansz (asenkron) etkileflimi salayacak flekilde izleyicilere
ulafltrmaktadr.
Ancak gnmzde radyo ve televizyonun oklu iletiflim ortamlar ile (bilgisayar, cep telefonu, uydu ve saysal yayn teknolojisi, web, internet vb.) btnleflik
bir flekilde eflzamanl ve eflzamansz etkileflimli olarak kullanlmaya bafllamas, bu
aralara yeni anlamlar ve sorumluluklar yklemifl, radyo ve televizyon programlarnn ieriinin yapm ve yayn biimi, yapm ve yayn sektr asndan sorgulanmasn, yeni tartflma, sorun ve uygulama alanlarn gndeme getirmifltir.
Gnmzde bilgi ve iletiflim teknolojilerinde yaflanan geliflme ve deiflimlerle
birlikte radyo ve televizyonun rol de deiflip geliflmektedir. Bu nedenle, radyo ve
televizyon programlarnn yaratm, yapm ve yayn srelerinin tm ynleriyle incelenerek, gelecekte alaca deiflim ve dnflm asndan yeniden bir deerlendirmeye tabi tutulmas zorunlu hale gelmektedir.
Kitle iletifliminde kitle

szc, iletilerin farkl
sosyo-ekonomik statlerdeki
birok insana ayn anda
ynelmesini ve sayca ok
fazla insan ifade eder.
KTLE LETfiM ARACI OLARAK RADYO VE

TELEVZYONUN fiLEVLER
Toplum yaflamn etkileyen en nemli kitle iletiflim aralarndan birisi olan ve gnmzde yeni iletiflim teknolojileri ile btnleflik bir biimde kullanlarak izleyicilere farkl olanaklar sunan radyo ve televizyonun ifllevleri; bireylerin sosyal, psikolojik, kltrel ve ekonomik davranfllarn etkileyip deifltirmek, elendirmek, bilgi vermek, rn ve hizmetleri tantmak ve eitmek olarak sralanabilir.
Kitle iletiflim aralar (gazete, radyo, sinema, televizyon, internet vb.), topluma haber ve bilgi sunarak eflitli konu ve olaylar hakknda toplumu bilgilendiren toplumda
belirli kanaatlerin yaylmasn salayarak, eflitli grfllerin ifade edilebilmesini ve kamuoyuna aklanmasn olanakl klan aralar olarak tanmlanmaktadr. Bu nedenle
de kitle iletiflim aralarn toplumda baz ifllevleri yerine getirir.
Kitle iletiflim aralarnn ifllevleri ilk kez Laswell (1960) tarafndan bilgi verme,
ikna etme ve toplumsallafltrma olarak ortaya konmufl ve Charles Wright (1961) bu
ifllevlere elendirme ifllevini eklemifltir. Kenneth Boulding (1962) ise, rn ve hizmetleri tantma fonksiyonunun da bu ifllevlerden biri olduunu belirtmifltir. Daha
sonraki dnemlerde iletiflim arafltrmalar kitle iletiflim aralarnn bu temel ifllevlerine yeni ifllevleri de etkilemifltir. Bunlar;
Toplumsal deiflikliklerin getirdii gerilimlerden uzaklaflmak iin eflitli
programlarla ve dizilerle dfl dnyas yaratmak,
Yenilikler konusunda haber ve bilgi vermek,
Toplumsal yaflamda ynetenler ve ynetilenler asndan denetim ve elefltiri yapmak,
Toplumun eitilmesini salamak,
Kltrleraras ve kuflaklararas etkileflimi salamak,
Politik ve siyasi olaylar yorumlayarak kamuoyu oluflturmak olarak sralanabilir.
Kitle iletiflim aralarnn belirlenen bu ifllevleri iletiflim srecinde yer alan kaynak asndan incelendiinde; bilgilendirmek, retmek, elendirmek, nermek ya
da ikna etmek olarak ifade edilirken, hedef kitle asndan incelendiinde; anlamak, renmek, elenmek, karar vermek olarak belirtilmektedir.
Kitle iletiflim aralar, toplumsal yaflamn hemen her alannda arln hissettiren aralardr. Bu nedenle de, ifllev szc kitle iletiflim aracnn toplumda ne
yapmas gerektii, gerekte ne yapt ve amalarnn neler olduunu aklamaktadr. Ancak gnmz toplumlarnn deiflen koflullar ve ihtiyalarnn artmas ile
kitle iletiflim aralarna ifllevleri daha da eflitlenmifltir.
Radyo ve televizyonun ifllevleri de, genel olarak dier kitle iletiflim aralarnn
ifllevleriyle ayndr. Ancak radyo ve televizyonun teknolojisinden kaynaklanan
zelliklerle bu ifllevlerin bazlar daha fazla n plana kmaktadr. Bu ifllevler aflada ksaca aklanmfltr.
1. nite - Radyo ve Televizyonda letiflim Sreci
Haber Verme fllevi: Radyo ve televizyonun ifllevleri arasnda en nemlilerinden biri haber verme ifllevidir. Haber verme ifllevi, tm kitle iletiflim aralar (sinema, internet, gazete v.b) iin de geerlidir. Kitle iletiflim aralarnn douflundan
bugne kadar olan srece bakldnda, insann temelinde evreden haberdar olma istei ile bilgi alma ve bilgi verme ihtiyac bulunmaktadr.
Gnmzde temel bilgi verici bir yayn arac haline gelen radyo ve televizyon
bu ifllevini haber ve haber programlaryla izleyiciye aktarmaktadr.
Radyo ve televizyonun dnyann herhangi bir blgesindeki geliflmeyi ok uzaklardaki bir blgeye annda gnderebilme zellii, bu aralarn nemini ve arasal
stnln gstermektedir. Radyo ve televizyon sayesinde dnyadaki siyasi,
ekonomik, kltrel, sosyal ve askeri geliflmeler annda izleyicilere ulaflmaktadr.
Radyo ve televizyon, hangi mzik trnn popler olduundan dnyadaki salk
sorunlarna, modadan, spor karfllaflmalarna kadar ok genifl bir alan zerinde hedef kitlesine bilgi ve haber vermektedir.
Eitme fllevi: Kitle iletiflim arac olan radyo ve televizyonun bir dier ifllevi ise
eitmektir. zellikle az geliflmifl ve kalknmamfl lkelerde n plana kan bu ifllev
ile kitlelerin eitilmesi salanmaktadr. Radyo ve televizyonla eitim, rgn eitim
programlarndan ok farkl olarak, byk kitleleri hedef alan, olduka genifl kapsaml bir program olan ak ve uzaktan eitimi kapsamaktadr. Radyo ve televizyonun eitme ifllevi, her yafltaki bireyin srekli olarak yaflam boyu eitim kapsamnda sadece konusu ders olan programlar aracl ile deil, farkl program trleri ile
de yerine getirilmektedir.
Radyo ve televizyon ak ve uzaktan eitimde; retimi destekleme ve zenginlefltirme, bilgi verme ve aklama, anlatlan konuyu zetleme, gdleme ve anlafllmas g olay ve olgular sunma amacyla kullanlr.
Elendirme fllevi: Radyo ve televizyonun elendirme ifllevi; kiflileri gndelik
yaflamn tekdzeliinden ve skntlarndan uzaklafltrmada nemli bir zellik olarak karflmza kmaktadr. Radyo ve televizyonun bu ifllevi ile izleyenler modern
yaflamn skntlarndan ve sradanlktan bir anlamda kurtulmaktadr. Radyo ve televizyon, retici, benimsetici ve birlefltirici zellikleriyle elenceyi de kitlelere tantabilmektedir. Elenmenin bir gereksinim olduu, ancak radyo ve televizyonun
elendirirken, toplumsal deerlerin aflalanmasna, kltrn bozulmasna yol amamas gerekmektedir. Elendirme ifllevi, her ne kadar dier ifllevlerin yerine getirilmesinde yardmc bir unsur olarak grlse de, dinleyici/izleyiciyi skntlarndan alkoymak, hofl zaman geirmesini salamak gnmz yayn ilkeleri iinde ilk
hedef olmaktadr. Bu nedenle son yllarda birok lkede, yalnzca elendirme
amacna ynelik olarak yayna bafllayan radyo ve televizyon kanallarnn daha da
artt gzlenmektedir.
Mal ve Hizmetlerin Tantmn Salama fllevi: Radyo ve televizyonun bir
baflka ifllevi ise mal ve hizmetlerin tantmn yapmaktr. Bu ifllev fikir, mal ve hizmetlerin reklam yaynlar araclyla dinleyici /izleyicilere tantlmasn ya da satn
almaya ikna edilmesini temel alr.
Radyonun dinlenmesi ya da televizyonun izlenmesinde gerek haber, eitim,
kltr yaynlarnn gerekse elence tr yaynlarn bir amac da mal ve hizmetlerin tantmn salayan reklam yaynlarnn izlenmesini salamaktr. Bu nedenle
reklam televizyon yaynlarn cretsiz izlemenin bir bedelidir. stisnalar hari tm
dnyada ister zel olsun isterse kamu yayncl olsun reklam yayn televizyon
kurulufllarnn en temel gelirlerinden birisidir. zellikle zel (ticari) kanallarda ve
kamu yayncl yapan kanallarda yaygn olan mal ve hizmetlerin tantmnn sa-
Radyo ve televizyonda
yaynlanan programlar temel
olarak; haber verme, eitme,
elendirme, mal ve
hizmetlerin tantmn
salama, inandrma ve
harekete geirme ifllevlerini
yerine getirirler.
Ak ve uzaktan eitim:
Farkl mekanlardaki renci,
retici ve gretim
materyallerinin iletiflim
teknolojileri araclyla bir
araya getirildii kurumsal
bir eitim ynetimidir.
Reklam: Bir maln, hizmetin

veya fikrin bedeli denerek
ve bedelin kimin dedii
anlafllacak biimde yaplan
yzyze satfln dflnda
kalan ve radyo televizyon
gibi kitle iletiflim aralar ile
yaplan tantm
faaliyetleridir.
lanmasnn, bir baflka deiflle reklam verilmesinin nedeni, reklamdan elde edilen
gelirlere bal olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu durum, radyo ve televizyon kanalarnn devlet, hkmet ya da zel (ticari) bir kurum ya da kurulufl tarafndan
desteklenmesi anlamna gelmektedir. Ancak ynetimi devlet ya da hkmetin
elinde bulunan TRT gibi radyo ve televizyonlar da reklama yer verebilmekte ve
burada ama yayn iin yaplan harcamalarn bir blmnn reklam araclyla
karfllanabilmesini salamaktr.
nandrma ve Harekete Geirme fllevi: Radyo ve televizyon bir kitle iletiflim
arac olarak ortaya kflndan bu yana; izler kitleleri ikna ederek, kazan artrma
ve satn almaya ynelterek yaflam biimlerinin deiflmesinde rol oynayan nemli
aralar haline gelmifltir. rnein, izleyici, televizyonun elendirme ifllevini yerine
getiren ve vizyona giren yeni filmleri tantan bir televizyon program izliyorsa ve
bu program sonucunda vizyondaki filmlerden birine gitmeye ikna olmuflsa, televizyon programndaki mesaj etkili olmufl ve bunun sonucunda izleyici sinemaya
giderek, film izleme edimini gereklefltirmifltir.
Radyo ve televizyonun inandrma ve harekete geirme ifllevi, tantm ve reklam
tr yapmlarda daha fazla n plana kmaktadr. Bunun nedeni, program trnn
temel amacnn reklam yaplan rn ya da hizmettin satn alnmasn salamaktr.
SIRA SZDE
Televizyonun
eflitli
kanallarnda yaynlanan Magazin Programlar televizyonun hangi
SIRA
SZDE
ifllevlerini yerine getirmektedir?
D fi N E L M
D fi N E L M
RADYO VE TELEVZYONUN ZELLKLER

S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
letiflim aracS olan

O R U radyo, 1920li yllardan itibaren farkl sosyo-ekonomik yapdaki
dinleyici kitlelerine ulaflmaya bafllamfl ve aracn en nemli stnl ikna edici
olmasndan kaynaklanmfltr. Radyo, teknik zelliklerinden dolay hzl bir haber
DKKAT
akfl salayabilme, etkili bir flekilde dinleyicilerine ulaflabilme ve baflka ifllerle uraflrken de dinlenebilme zelliine sahiptir.
SZDEarac olarak 1940l yllardan itibaren ayn anda milyonlarca geBir kitleSIRA
iletiflim
nifl izleyici kitlelerine (farkl sosyo-ekonomik yapda) ulaflmaya bafllayan televizyon ise, kulaa seslenmesinin yan sra gze de hitap etmesi ve hareket esi ierAMALARIMIZ
mesi nedeniyle bireylerin eitilmesi, elenme, bilgi alma, rn ve hizmetlerin tantlmas gibi amalar iin kullanlmaktadr. Gnmzde gnlk hayatn bir paras
haline gelen,
hatta aile bireyleri arasnda tiryakilie varan bir ballkla izlenen
K T A P
televizyon, duraan ve hareketli grnty kullanarak, yzyze iletiflimde olduundan daha farkl bir iletiflim biimini ortaya karmfl, iki boyutlu grnt ve ses
ile anlatlan
mesajn kavranabilmesi yeni ve farkl bir iletiflim biimini gndeme geTELEVZYON
tirmifltir. Televizyon grme duyusunun gcnden tr, kulaktan ok gze hitap
eden bir ara durumundadr. Ses ise televizyonda grnty destekleyen bir yan
bir unsur olarak kullanlmaktadr.
N Ttelevizyon
ERNET
Radyo ve
kitle iletiflim arac olarak ortaya kfllarndan bu yana, sosyal, psikolojik, kltrel, siyasal, ekonomik ve teknolojik etkilerine ramen,
dinleyici/izleyicileri ikna ederek, eiterek, elendirerek, bilgilendirerek, haber vererek ve satn almaya ynelterek yaflam biimlerinin deiflmesinde rol oynamfltr.
Ayrca radyo ve televizyon bireylerin toplumsal yaflamda birbirleriyle olan iliflkilerini ve dnyay alglama biimlerini de deifltirip gelifltirmektedir. Ancak gnmzde dinleyici/ izleyicilerin sahip olduu yayn teknolojisi gz nne alndnda,
radyo ve televizyon kanallarnn fazlal, kablolu ve saysal yayn olanaklar ile
N N
farkl radyo ve televizyon kanallarn izleme flansna sahip olunmas, uzaktan kumanda aletinin varl ve rahatl, bireyleri radyo ve televizyon programlarndan
uzaklafltrmakta ve etkinliini azaltmaktadr. Bu durum gnmz dinleyici/izleyicilerinin izleme/dinleme alflkanlklarnda ilgin bir fley arama (flipping), ok abuk
hzl tarama yapma (zipping) ve kanaldan kanala geme (zapping) gibi yeni alflkanlklarn ortaya kmasna neden olmufltur.
Gnmzde ok etkili bir kitle iletiflim arac olan radyo ve televizyon, teknikten en fazla yararlanan aralardandr. Programlarn yaratm ve yapm sreci byk
paralarn harcanmasn gerektirmektedir.
Radyo ve televizyonda yer alan ticari zorunluluu aklaynz.
SIRA SZDE
Radyo ve televizyon programlarnn yaratm, retimi, datm, yayn ve deneD fi N E L M

timinin ok iyi planlanmas yaratlmas ve uygulanmasn gerekir.
Ayrca radyo ve
televizyon programlarnn yayn haricinde programlar, eflitli materyaller ve orS O R U vb) kaydeditamlara (nternet, VCD, DVD, MP3 cep telefonu, tablet bilgisayarlar,
lerek dinleyici/izleyiciye sunulmakta, tekrar tekrar izlenme flans bulunmakta, durdurup yeniden dinleme/izleme ve hzl sarma gibi farkl olanaklarla izleyicilere suDKKAT
nulmaktadr.
Gnmzde internet ve saysal televizyon yayncl izleyicilere indir izle,
SIRA SZDE
de, kaydet izle gibi seenekler yaratmaktadr.
Bu teknolojik zelliklerle radyo ve televizyonun eflitli avantaj ve dezavantajlar bulunmaktadr. Bunlar flu flekilde sralanabilir: Hedef kitle seme olana, hareAMALARIMIZ
ket etkisi ile mesaj taflma veya mesaja ballk, gllk imaj, abukluk, taflnan
mesajn kalcl ve etkisi, maliyet, hatrlatc zellik, faydalarnn gsterimi, zaman kullanm, duygularn sunumu, imaj yaratma, ekrann Kboyutu
T A Pve etkisi, yayn kalitesi ve denetimdir. Bu zellikler aflada ksaca aklanmfltr.
Hedef kitle seme olana: Hedef kitle radyo ve televizyon program trlerine
gre belirlenmektedir. Ancak radyo ve televizyon programlar
T E Lbir
E V Zyayn
Y O N akflnda
yapm amalar ve teknikleri asndan dier kanal ve programlarla rekabet ettii
iin radyo ve televizyon programlarnn hedef kitlesi, bilinli ve istekli dinleyici/ izleyicilerdir.
NTERNET
Hareket etkisi ile mesaj taflma veya mesaja ballk: Televizyon
ses, grnt ve hareket elerini birlefltirdiinden, gnlk yaflamda mesajlarn daha etkili bir biimde genifl izleyici kitlelerine ulafltran en nemli kitle iletiflim aracdr.
Televizyonda hareket, sz ve grnt elerin bir arada kullanlmas, bir sreklilik izleniminin salanmas ve animasyon gibi farkl grnt tekniklerinin kullanlmas ile televizyon ekran aracl ile srekli bir bilgi akfl salanmaktadr.
Gllk imaj: Televizyonda yapm ve yayn maliyetlerinin yksek olmas,
teknik altyap ve elaman iin srekli yatrm yaplmas gibi nedenlerden dolay finansal olarak yayncnn gl olduu imaj yaratlmaktadr.
abukluk: Radyo ve televizyon programlarnn yaratm, yapm ve yayn sreleri ok uzun sren ve ok emek isteyen srelerdir. Bu sreler dikkate alndnda yaratm, yapm ve yayn aflamalarnn yavafl olduu sylenebilir. Bu nedenle de
radyo ve televizyon programlar yaplrken tasarm ve yapm srelerinin uzun zaman alaca gz ard edilmemelidir.
Taflnan mesajn kalcl ve etkisi: Yayn akfl ierisinde gereklefltirilen
yayn planlamas kurumdan kuruma farkllklar gsterdii ve programlar dileyici/
izleyicilerin beklentilerine gre ve yayn kuruluflunun verdii zaman diliminde ya-
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
ynlanr. Radyo ve televizyon programlarnn sresinin ne kadar olaca ne kadar

sklkta tekrar yaynlanaca yayn kuruluflunun rgtsel yapsna, yayn ilkelerine
ve lkelere gre farkllklar gsterebilir.
Maliyet: Dier iletiflim aralarna gre radyo ve televizyon programlarnn kifli
baflna yapm maliyeti yksek, ancak yayn maliyeti olduka dflktr. Radyo ve
televizyon kanallar baz programlar kendi olanaklar ile gereklefltirdiinden
program yapmnda dflk bteler kullanlr. Radyo ve televizyon kanallar ayrca
farkl yapm flirketlerine program yaptrdklar gibi, daha nceden yaplmfl programlarn yayn iznini satn alarak program yaynn gereklefltirebilir. Bu da maliyet
artrc bir durumdur.
Hatrlatc zellik: Televizyon, grnt, ses ve hareket elerine sahip olduu
iin dinamik bir iletiflim aracdr. Bu nedenle kiflilerin daha nce edindii deneyimleri akla getirdiinden elence ve dier ifllevler asndan hatrlatc bir zellie sahiptir.
Faydalarnn gsterimi: Televizyon bir konunun, olayn ve olgunun olduu
gibi ya da dramatize edilerek gsteriminde kullanlan en gl aratr. Gstermek
anlatmaktan veya sylemekten daha ikna edicidir grfl dorultusunda televizyonunun iletiflim ve eitim arac olarak bir konunun gsterimi amac ile icat edildii de sylenebilir. Bu nedenle de televizyon faydalarn gsterimine olanak salayan bir ara olarak deerlendirilebilir.
Zaman kullanm: Radyo ve televizyon zamann farkl kullanmna olanak yaratmaktadr. Bir radyo ve televizyon programnda kullanlan farkl teknik anlatm
biimleri ile zamann kimi zaman skfltrlmas, kimi zaman da uzatlmasn mmkndr. Ayrca radyo ve televizyon programlarnda sre snr olduundan, programda yer alacak konularn da snrl ve az sayda olmas gerekir.
Duygularn sunumu: Radyo ve televizyon programlarnda izleyicilerin ilgilerini, beklentilerini, dflncelerini ve duygularn yanstmak iin eflitli duygu durumlarnn sunumu kullanlmaktadr. Radyo ve televizyon programlarnda duygularn ifller hale getirilebilmesi iin nostalji, znt, flefkat, sevgi, aflk, ait
olma, prestij, sayg vb. gibi eflitli duygusal durumlar grnt ses, mzik, efekt
ve hareket esi ile yanstlmaktadr.
maj yaratma: Radyo ve televizyon programlar izleyicilerin hayat tarz, zellikleri ve kifliliklerini gstererek gl imajlar yanstmaktadr.
Ekrann boyutu ve etkisi: Televizyon programlarnn etkisi, izleyicilerin izledii televizyonun ekran boyutuna da baldr. zleyiciler zerinde, 102 ekran bir
televizyonda daha etkili olan bir programn, 31 ekran bir televizyon ile izlenmesindeki etki daha azdr. Bu nedenle tm televizyon programlarnn daha etkili olmas iin, genel, orta ve yakn ekim leklerinin kullanlmas gerekir.
Yayn kalitesi: Dinleyici/izleyicilerin programlar kaliteli bir yayndan dinlenmesi/izlemesi nemli bir etkendir. Radyo ve televizyon program yapmnda teknik adan ne kadar dikkat edilirse edilsin, ne kadar titizlik gsterilirse gsterilsin,
radyo programlarnn yayn kalitasinin iyi olmas, televizyonun da renk ayar ve yayndan kaynaklanan olumsuzluklar taflmamas gerekir.
Denetim: Radyo ve televizyon kanallarnda yaynlanan programlarda ne sylendii ve nasl sylendii yayn kuruluflunun yayn ilkeleri ve lkedeki yayn
dzeni ile meslek ilkeleri, telif haklar ve etik adan eflitli yasal mevzuat ve kurulufllar tarafndan kontrol edilip denetlenmektedir.
RADYO VE TELEVZYON LETfiM SREC

Radyo ve televizyon yayncl ncelikle bir kitle iletiflim etkinliidir. letiflim en
temel biimiyle kaynak, mesaj (ileti) ve alc elerinin yer ald bir sreten oluflmaktadr. letiflim srecinde bir gnderici (kaynak) mesaj dflnp, tasarlar. Mesaj
daha sonra sinyal ya da sinyaller dizisine evrilir. Bir baflka deyiflle kodlanr ve belli bir ara ya da kanal araclyla bir alcya (hedef kitleye) iletilir; alc da sinyaller dizisiyle iletilen mesaj yorumlar ve mesajn anlafllp anlafllmadn belirten bir
sinyali kaynaa geri gnderir (geribesleme).
Radyo ve televizyonla iletiflim sz konusu olduunda ise, mesaj oluflturan bir
kaynak (kanal sahibi, yapmc, sunucu) televizyon mesajnn oluflturulduu bir
radyo ve televizyon gsterisi (program), bu gsterinin dinlenebilmesi izlenebilmesi iin teknik bir alt yap (kablo, anten, saysal teknolojiler v.b), mesajn hedefi
olan alclar (dinleyiciler/izleyiciler) ve dinleyiciler/ izleyiciler zerinde bir etki ve
bu etkinin sonucu olan ve ksa ya da uzun dnemde ortaya kan tepki (geribesleme) olmas gerekir. Radyo ve televizyonun mesajn oluflturan programlar izleyicilere ulaflmak ve onlar programn amacna uygun olarak etkilemek iin yaplr.
Radyo ve televizyonda mesaj planlayan yapmc, mesaj bir ama dorultusunda kurmak ve yrtmekle sorumludur. Mesajn etkililii radyo ve televizyon yapmlarnda temel kayg olduu iin, izleyicilere ulaflmada iletiflimin ifllevsel yann
ortaya karan bir yaklaflm benimsemek zorundadr. Bu nedenle de radyo ve televizyon iletiflim srecinin etkili olarak gerekleflebilmesi iin dinleyici/izleyicilerin
kendi aralarnda konuflmalarn zendirecek programlar yapmann yani geri beslemenin sz konusu olduu bir yaklaflmla program yapmann etkili bir iletiflimi gereklefltirebilecei sylenebilir. Radyo ve televizyon iletiflim srecinde yer alan unsurlar aflada ayrntl olarak aklanmfltr.
Kitle letiflim: Mesajlarn

radyo ve televizyon gibi
iletiflim aralar araclyla
kamusal, dolayl, tek ynl
olarak dank bir
dinleyici/izleyici kitlesine
iletildii bir sretir.
fiekil 1.1
Radyo ve
Televizyonla
letiflim Modeli
GER BESLEME
KAYNAK
MESAJ
Radyo-TV Kuruluflu
Yapmc
Programda yer alan
kifliler (sunucu)
Radyo-Televizyon
Programlar
KANAL
ALICI
Karasal, Uydu,
Radyo ve Televizyon
Kablolu,
Dinleyici/zleyicileri
nternet vb. yaynlar.
GER BESLEME
Kaynak
Radyo ve televizyon programlarnda hangi mesajn, hangi ama ve formatlarla,
hangi zamanda, hangi younlukta ve nasl verileceinin kararn iletiflimde bulunan kaynak yani programc, programda yer alan kifliler ya da yayn kuruluflu vermektedir. Radyo ve televizyon programlarnn kaynanda bireysel iletiflimci ya da
bir baflka deyiflle yapmc bulunur. Radyo ve televizyon iletifliminin kaynandaki
asl kifli olan yapmc, program fikrini tasarlayp, gelifltiren, bu fikri radyo ve televizyon programna dnfltren kiflidir. Burada sz edilmesi gereken bir dier kay-
Tematik Kanal: Haber,

belgesel, spor, mzik ve
benzeri trlerde olmak zere
yalnzca belli bir konuda
yayn yapan televizyon
kanaldr.
10
nak ise televizyon kurulufludur (TRT, ATV, STAR, NTV, CNN vb.). Radyo ve televizyon iletiflimi srecini dier iletiflim trlerinden ayran en nemli zelliklerin baflnda kaynan kurumsal bir yapda olmas gelmektedir. Bir radyo ve televizyon
program hazrlanrken, o programn mesajnn ve ieriinin belirlenmesini, programn ne zaman, hangi aralarla, hangi zamanda, hangi younlukta ve nasl yaynlanacann kararn kaynak durumunda olan yapmc/yaync kurulufl vermektedir.
Yayn kurulufllarnn ifllevleri, iinde bulunduklar toplumlarn radyo ve televizyon sistemlerine gre farkllklar gsterir. Bunu lkemizden bir rnekle aklayacak olursak; 1990l yllara kadar lkemizde radyo ve televizyon yayncl devlet
tekeli olarak TRT tarafndan gereklefltiriliyordu. TRT, program yapm iin mali ve
teknik kaynaklar salamak, yasa ve ynetmeliklerle tanmlanan yayn politikasn
uygulamakla grevliydi. 1990l yllarla birlikte lkemizde zel radyo ve televizyon
kurulufllarnn yayna bafllamasyla, bu kurumsal yap nemli deifliklie urad ve
TRT kurumu tekel olmaktan kt. zel radyo ve televizyon kurulufllarnn kar
amac gtmesi ve yayn politikalarnn ticari olmas radyo ve televizyonculuun da
yapsn deifltirerek izleyicilerin (alc) farkllaflmasna ve rnein sadece mzik,
sadece spor programlar yapan ve karma programlar da yapabilen Tematik Kanallarn domasna neden olmufltur.
Mesaj
Mesaj, iletiflim srecinin tm evrelerinde var olan bir unsurdur. Radyo ve televizyon iletifliminde mesaj oluflturan yapmcnn grevi, izleyicilere belirlenen amalar dorultusunda bilgi aktarmaktr. Yapmc bilgiyi toplamak, bu bilginin ilgili blmlerini semek ve bu bilgiyi dinleyici/izleyiciye onun ilgisini ekecek, radyoda
o kanala televizyonda ise ekrana balayacak flekilde ifade ederse, radyo ve televizyonun mesajn oluflturan programn izlenmesini salayacaktr.
Bu nitenin baflnda sz edilen radyo ve televizyonun haber verme, eitme,
elendirme, ikna etme, mal ve hizmetlerinin tantlmasn salama gibi ifllevleri,
radyo ve televizyonun mesajn oluflturan program trlerine temel oluflturmakta ve
radyo ve televizyonda yaynlanan bir programn amac, hedefledii kitle ve yaynlarn kapsama alan bu ifllevler dorultusunda hazrlanmaktadr.
Radyo ve televizyonun mesajn oluflturan programlar; yayn ierii, saati, konusu, ifllevleri, izleyici kitlesinin durumu ve zellikleri, yap ve ierik biimleri bakmndan trlere ayrlmaktadr. Radyo ve televizyon program trlerinin ama, ifllev
ve izler kitle gz nne alnarak yapld bu dorultuda trlere ayrld sylenebilir. Radyo ve televizyon programlarnn snflandrlmasnda hem konular, hem
konular ele alnrken kullanlan gereler hem de yapm unsurlarnn kullanm biimlerindeki ortak zellikler gz nne alnmaktadr.
Televizyon Program Trleri

Televizyon iletiflim srecinde mesaj olarak tanmlayabileceimiz anlat yaps programlardan oluflmaktadr. Bu nitenin konusu olan televizyon program trleri, temel olarak daha nce sz edilen ifllevler erevesinde oluflturulmufl ve televizyonun doasna ve anlatm diline uygun olarak kendine zg farkl program trlerinin ortaya kmasn salamfltr.
Radyo ve televizyon program; belli izleyici grubu olan, belirlenmifl amalara gre
hazrlanan, belli yayn kuflaklarnda belli saatlerde yaynlanan radyo ve televizyon tekniklerine ve diline uygun olarak yasal, drst ve etik ilkelerle retilen programlardr.
11
Franszca kkenli bir szck olan ve tm sanatsal faaliyetler iin kullanlan tr

kavram, kitle iletiflim aralarnn genel kategorilerini adlandrmak iin kullanlmaktadr. Televizyonda tr kavram Nejat zn programlarn belirli bir konuyu
ifllerken kulland gerece, eflitli elerin kullanfl biimine, belli bir konuyu kullanfl asna gre ortak ynleri bulunarak yaplan kmelendirmeler sonunda ortaya kan blmler fleklinde tanmlamaktadr. Bu tanma gre; dramalar, durum
komedileri, polisiye diziler, haber programlar ve belgeseller televizyon iin retilen trlerinden bazlardr.
lkemizde ise Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) zleme ve Deerlendirme Merkezi Baflkanl program trlerine iliflkin snflandrmay flu flekilde yapmaktadr:
Haber programlar
Spor programlar
Kltr programlar
Dini ve moral programlar
Eitim programlar
Bilgilendiren/Elendiren programlar
Gerek insan yaflamnda yola klarak hazrlanan programlar ve Belgeseller
Dramatik programlar
Mzik programlar
Elence programlar
Program tantmlar
Reklamlar
Dier tr programlardr.
Aflada lkemizde Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) zleme ve Deerlendirme Merkezi Baflkanl tarafndan belirlenen program trleri ayrntl olarak
aklanmaktadr.
Televizyonda yayn kufla denildiinde ne anlyorsunuz?
SIRA SZDE
Haber ve Haber Programlar
D fi N E L M
Haber, kamuoyunun bilgilendirme ihtiyacn karfllamak amacyla
ve nesnel bir bakfl asyla izleyici ve dinleyicilere iletilen gncel, toplumsal, siyasal, kltrel, ekonomik olay, konu ve geliflmeler olarak tanmlanmaktadr. Radyo
S O ve
R Utelevizyonun
en nemli ifllevlerinden birisi haber ve bilgi vermektir. Haber ve haber programlarnn asl amacnn bilgi ve haberin grsel ve iflitsel sunum zellikleriyle izler kitleDKKAT
ye aktarlmasdr. Haber ve haber programlar, dier program trlerine oranla daha
fazla sayda izleyiciye seslenerek, halk gnlk olaylara ve bu olaylar yaratan kifliSIRA SZDE
lere hibir aracn yapamayaca biimde yaklafltrrlar.
Haber ve haber programlar genellikle konuflma biiminde sunulmakta, geliflen
iletiflim teknolojileri sayesinde haber bltenleri canl ya da banttan yaynlanmakta,
AMALARIMIZ
pek ok konu snrl bir sreye sdrlmaktadr. Ayrca bu tr
programlarda tarafsz olma zorunluluu da bulunmaktadr.
Haber program trleri; Haber Blteni, Hava ve Yol Durumu, Ekonomi Blteni,
K T A P
Haber Programlar, Yorum Programlar ve Gncel Programlar dan oluflmaktadr.
N N
Spor Programlar
L E V Z Y Oolaylar
N
Spor programlar; kamuoyuna, sporun eflitli alanlar ile ilgiliT Enemli
duyuran, spor ile ilgili haberler ve olaylarn derinlemesine ele alnp ifllendii programlar ile her trl sportif faaliyetin naklen yaynndan oluflan program trdr.
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
12
Televizyonda spor programlarn sunanlar, genelde yazl basndan televizyona

geen ya da futbol sporu ile daha nce uraflan (futbolcu, hakem gibi) kiflilerdir.
Bu nedenle spor programlarnda ierii belirleyen ve etkileyici bir unsur olan bu
kifliler, bu program trnn izlenmesini de salamaktadr.
Bu tr programlar genellikle gncel spor etkinliklerini aktarrlar, izler kitlesini
ounluu sporla ilgilenen kiflilerden oluflur. Spor programlar kategorisinde; Spor
Blteni, Spor Karfllaflmalar, Spor Haber Programlar, Spor Belgeselleri, Spor Magazin Programlar ve Spor Eitim Programlar yer almaktadr.
Kltr Programlar
Toplumun dflnce ve hayat flekline konu teflkil eden ve nesilden nesle aktarlan
inan, bilgi ve uygulamalarn korunmas, gelifltirilmesi, yaylmas ve zenginlefltirilmesi amacyla milli kltr politikasnn ilkeleri dorultusunda hazrlanan programlardr.
Kltr programlar kltrel yapnn gemiflten gelecek kuflaklara aktarlmasn
saladn, titiz ve ciddi bir arafltrma aflamas gerektirdiini, malzeme snrllnn
olmadn ve toplumsal birliin ve uzlaflmann salanmas asndan nemli olduu sylenebilir. Kltr programlar kategorisinde; belgeseller, bilgi-kltr yarflmalar, sanat programlar, sohbet programlar ve gsteri sanat ile ilgili programlar
yer almaktadr.
Dini ve Moral Programlar

Avrupa Yayn Birlii
(European Broadcasting
Union -EBU) dini
programlar tek ve ayr bir
program tr olarak kabul
etmifl ve bu programlar
izleyici ve dinleyiciyi manen
ykseltmeyi amalayan,
ilahi programlar olarak
tanmlamfltr.
Kiflilerin inan gereksinimlerini karfllamaya ynelik olan dini ierikli programlardr. Din ve moral programlarnda ifllenen konular, bireylerin inan konusundaki
duyarllk ve nemine gre titizlikle ele alnmaldr. Programlar dinin gerektirdii
ciddiyete sahip olmal ve ilgili alanda bilgi ve deneyim sahibi kifliler tarafndan hazrlanmaldr. Ayrca bu tr programlarda tarafsz olunmal, hibir inanca taraf ya da
karfl olunmamal ve inanlar aflalamamaldr.
Bu program tr gerek devlet gerekse zel kanallarda Dini Tren Yaynlar,
Dini ve Moral Sohbet Programlar, Dini Eitim Programlar gibi alt trlerle izleyicilere ulaflmaktadr.
Eitim Pogramlar
Televizyonun temel ifllevlerinden birini yerine getiren eitim programlarnda izleyiciyi herhangi bir konuda dorudan eitmek amalanmaktadr. Bu tr programlarn hazrlanmasndaki temel hedef, toplumun eitilmesi, bilgi ve kltr dzeyinin
arttrlmasdr.
Bu program trnn zelliklerine baktmzda; eitim programlar sadece bilgi vermeyi deil, izleyicileri bir konuda dorudan eitmeyi amalarlar. Toplumsal,
politik, ekonomik ve eitsel sorunlarn sergilenmesinde ve zmnde yol gsterici olurlar. zleyicilerde davranfl deiflikliine yol amas amaland somut olarak ortaya konulur. Programn konusu konu uzmanlarnn programda yer almasn gerektirir.
Televizyonda yaynlanan eitim program trleri flyledir: ocuk Programlar,
rgn Eitim Programlar, Yaygn Eitim Programlar, Eitim Spotlar, Bilgi-Beceri Programlar, Salk Programlar ve Genlik Programlar dr.
Bilgilendiren/Elendiren Programlar
ncelikle bilgilendirmeyi amalamakla birlikte ieriinde elenceye de yer verilen
yapmlardr. Bu program tr; Kuflak Programlar, Yaflam Tarz ve Eilimleri ile lgili Programlar ve Yar Belgesel Programlardan oluflmaktadr.
Gerek nsan Yaflamndan Yola klarak Oluflturulan Programlar ve

Belgeseller
Bir anlatc araclyla ekrana gelen ve gerek yaflam hikyelerinden yola klarak
oluflturulan program trdr. Bu program trnde Reality Show Programlar, Diren
Yarflmalar ve Gerek Yaflam Hikyelerinden Oluflan Programlar yer almaktadr.
Dramatik Programlar
Televizyon iin zel olarak hazrlanmfl ve oyunlafltrlmfl hikyelerden oluflturulan program trne drama programlar denilmektedir. Bu program tr, karfllkl
konuflmalara dayal, radyo ve televizyon diline uygun bir dzende veya tiyatro ve
sinema olarak, orijinal bir metne veya bir edebi esere dayal olarak hazrlanmfl diziler, izgi filmler dramatik belgesel veya biimleriyle oluflturulmufltur.
Drama programlarnn zellikleri flu flekilde sralanabilir; baflarl bir metin yazm gerektiririler, oyuncularn ustalklarn gsterme olana bulunan bir program
trdr. Youn ve dikkatli bir hazrlk dnemi ve prova gerektirirler. Her zaman
banda kaydedilerek kurgulanrlar. ekim mekanlarnn eflitli olmas, bu mekanlara eflitli donanmn kurulmas, dekor kullanlmas gerekli olduu iin dramatik yapmlar dier trlere oranla daha ok denetim gerektiren ve nceden planlanmas
gereken ve televizyonun en pahal gereklefltirilen yapmlardr. Bu program tr
ierisinde; Dramatik Diziler, izgi Filmler, Dramatik Belgeseller ve Sinema ve Televizyon Filmleri yer almaktadr.
Mzik Programlar
Hakim unsuru mzik olan program trdr. Ancak bu program trnn amac sadece mzik dinletmek deil, mzik ile ilgili bilin oluflturmak ve mzii kaynakland kltr ile birlikte aktarmaktr.
Bu program trnn temel zellikleri flu flekilde belirtilebilir: Mzik dinletmekle birlikte, mutlaka o mzik trn tantmay amalamaldrlar. Programn grsel
unsurlarnn ekicilii, mziin kalitesi ve niteliinden daha n planda olmamaldr. Bu trdeki programlar mutlaka mzik konusunda uzman olan eitimli kifliler
hazrlamaldr. Programlarda izleyicilerin tercihlerinin yan sra toplumsal yapnn
gerektirdii tarz ve formlar dikkate alnmaldr. Programlarda mzikal elerin arasna hem elendiren hem de bilgilendiren unsurlar katlmal, ancak bu unsurlar
mziin arln hissettirmeyi engellememelidir. Televizyonda yaynlanan mzik
program kategorileri; Trk Halk Mzii Programlar, Trk Sanat Mzii Programlar, Popler Mzik Programlar, Video-Klip Yayn Arlkl Programlar, oksesli
Mzik Programlar, Konser Yaynlar ve Mzik Sohbetlerinden oluflmaktadr.
Elence Programlar
zleyici kitlesinin elenme gereksinimini karfllamak iin hazrlanan ve asl amac
elendirme olan; mzik, yarflma, ske, parodi, pandomim, mzikli tiyatro, halk
danslar ve folklorumuz iinde yer alan elence unsurlar ve modern danslar, mizah, izgi film, sirk gsterileri, illzyon gibi trlerin bir veya birkandan oluflan
program trdr.
13
14
Bu tr kapsamnda; Magazin Programlar, Blok Elence Programlar, Dramatik eler eren Elence Programlar, Yarflmalar, Gsteriler ve Talk Showlar yer
almaktadr.
Program Tantmlar
Yayncnn izlenmesini teflvik etmek amacyla, kendi programlarnn konusunu ve
zelliklerini tantmak, yayn gn ve saatini duyurmak ve hatrlatmak zere yaplan yayn trdr.
Reklamlar
Kamu veya zel televizyon kanallarnda bir rn veya hizmetin, alnmas, satlmas veya kiralanmasn salamak, bir ama veya dflnceyi yaymak ya da reklamcnn istedii baflka etkileri oluflturmak amacyla cret veya benzer bir karfllk ile yayn zaman tahsisi edilen duyurulardr. Televizyonda yaynlanan reklam trleri: Kuflak reklamlar, zel tantc reklam programlar ve spot reklamlar, dorudan satfl
reklamlar, ereve, logo, altyaz, bant reklamlar, sanal reklam ve program desteklemesinden oluflmaktadr.
Reklam Kuflaklar: Her program tr arasnda hatta programlar arasnda yaynlanan reklamlardan oluflmaktadr.
zel Tantc Reklam Programlar ve Spot Reklamlar: ki bamsz program arasnda yaynlanan, bir rn, hizmet veya kuruluflun tantld, sz, grnt ve mzik ieren tek bir reklamdr.
Dorudan Satfl Reklamlar: Reklam yaplan rn ve hizmetlerin almn, satmn ve kiralanmasn, reklama cevap veren kiflinin adresinde gereklefltirecei veya salayaca mesajn veren reklamlardr.
ereve, Logo, Altyaz Bant Reklamlar: Program yayn esnasnda ekrandaki grnt zerine, programn btnln bozmamak kaydyla, tantm yaplan rn,
hizmet veya kuruluflun reklamnn alt yaz gemek, logosunu gstermek veya grnty erevelemek suretiyle yaplan reklamlar.
Sanal Reklam: Yayn sinyalini deifltiren elektronik grnt sistemlerinin kullanlmas yoluyla televizyondaki grntye, gerek mekanla balantl olmayan
reklam yerlefltirilmesidir.
Program Desteklemesi: Yayna konu olan programlarn veya bu programlarda
kullanlan grsel ve iflitsel eserlerin retimi dflnda faaliyette bulunulan gerek veya tzel kiflilerin, kendi adn, markasn, logosunu veya faaliyetlerini tantmak
amacyla bir programn finansmanna dorudan veya dolayl olarak destek olmalardr.
Dier Tr Programlar
Dier tr programlar arasnda ve yukarda yer alanlar dflnda, srekli olarak bir tre dahil edilmesi beklenmeyen, nemli Olaylarn Naklen Yaynlar, Yayn Bir
Defaya Mahsus Mnferit Programlar gibi yapmlar yer almaktadr.
Kanal
letiflim mesajn taflyan her sinyal, gndericiden alcya aktarlaca bir kanal gerektirir. Radyo ve televizyon elektronik iletiflim aralar olduu iin mesajlar taflyan ses ve grnt sinyalleri elektronik aralarla iletilmektedir. Televizyon yaynlar bu sinyalleri; anten, kablo, uydu, internet mobil televizyon, cep telefonu ve saysal teknolojiler (Digitrk-D-Smart vb.) aracl ile izleyenlere ulafltrmaktadr.
zellikle lkemizde 1990l yllarla birlikte radyo ve televizyon kanal saysnn artmas genel izler kitleyi hedef alan radyo ve televizyonculuk anlayfl yerine daha
zgl kitleleri hedef alan bir radyo ve televizyonculuk anlayflna brakmfltr. Bu,
farkl demografik yapya sahip (yafl, cinsiyet, sosyo-ekonomik durum v.b) hedef
kitlelerin farkl kanallardan yaynlar almasn salamaktadr. Bu nedenle radyo ve
televizyon yapmcsnn iletifliminde kanallara iliflkin teknolojik geliflmeleri gz
nnde bulundurmas ve bu geliflmeleri deerlendirmesi gerekmektedir.
Radyo ve televizyon yayn trleri: Son yllarda teknolojinin hzla ilerlemesiyle birlikte farkl yayn trleri de radyo ve televizyon yaynlar arasnda yerini almfltr. Gnmzde zellikle de 20. yy sonlarnda iletiflim alannda kullanlan tekniklerde nemli geliflmeler yaflanmaktadr. Bunlardan biri olan saysal yayn; analog
televizyon yaynclnn teknolojik olarak yenilenmifl ve geliflmifl trdr. Saysal
platformlar, analog yayn sistemlerine gre radyo ve televizyon yaynclnda ses
ve resim kalitesininde stnlk yaratmakta ve eflitli bilgilerin efl zamanl ve programlarn daha ekonomik olarak iletilmesi, yayncla avantaj salamaktadr. Ayrca saysal radyo ve televizyon yaynclnda, kaynak olarak bilgisayarn kullanlmas ile ayn anda binlerce izleyiciye ulafllabilmektedir. Etkileflimin bilgisayar araclyla salanmas, etkileflim dzeyini snrl tutsa da, etkileflim ve program trlerini, dolaysyla da izleyici saysn arttrmaktadr. Saysal radyo ve televizyon yaynlar, karasal ve uydudan yayn yapan yerel, blgesel, ulusal ve uluslararas kanallar, kodlu ya da flifreli yayn yapan paral kanallar ile yaplabilmektedir. Saysal yaynclk gerekte geleneksel radyo ve televizyon yaynclnn yeni bir teknolojiyle izleyicilere ulafltrlmasdr. Etkileflimli televizyonlar, program baflna demeli kanallar, istee bal video kaytlar, web uyumlu ierikler, elektronik programlama
klavuzlar ve kiflisel video kayt cihazlar ile kuflatlmfl durumdadr.
Saysal teknolojilerin kullanlmasyla uygulamaya bafllayan bu yayn metodunda karasal, uydu, kablolu yaynlar yer almaktadr.
Uydu yayn: Radyo ve televizyon programlarnn yetkili yaync veya hizmeti
temin edecek kifli veya kurulufl tarafndan flifreli veya flifresiz olarak uzayda sinyal
iletebilen herhangi bir ara vastasyla yaplan yayn trdr.
Kablolu yayn: Radyo, televizyon ve veri yaynlarnn kablo, cam iletken ve
benzeri bir fiziki ortam zerinden abonelere ulafltrlmasn salayan yayn tr
olarak ifade edilmektedir.
nternet yayn: Web TV olarak adlandrlan ve cretsiz uydu yayn gibi bir
noktadan belirsiz birok noktaya datlan sistemin yannda IPTV olarak adlandrlan ve daha ok sistem itibariyle kablolu yayncla benzeyen bir yaynclk
sistemidir.
Karasal Saysal Yayn: at anteniyle alnan televizyon yaynnn saysal teknolojiye uyarlanmfl halidir.
Alc
Radyo iletiflim srecinde alc terimi dinleyiciler, televizyon iletiflim srecinde alc
ise izlerkitleyi tanmlamaktadr. Radyo ve televizyon iletiflim srecindeki dinleyici/izleyici dier kitle iletiflim aralarnn hedef kitlelerinden farkl olarak toplumun
tm katmanlarn iermektedir. Radyo ve televizyonda dinleyici/izleyici, televizyon
iletifliminin biim ve ieriini belirleyen en nemli etkendir. nk radyo ve televizyon ticari bir aratr ve ama genifl izleyici kitlelerine ulaflmaktr. Radyo ve televizyon programlarnda mesajn ana fikrinin dinleyici/izleyiciyi etkilemesi, benimsenmesi ve beklentilerini karfllamas o programn dinlenmesi/izlenmesini salaya-
15
Saysal Yayn: Analog

televizyon yaynclnn
teknolojik olarak yenilenmifl
ve geliflmifl trdr.
Pay TV: Aylk-yllk abonelik

sistem; pay per view: izlenen
program baflna demeli
sistem olarak
tanmlanmaktadr.
Karasal/Saysal yayn: at
anteniyle alnan televizyon
yaynnn saysal teknolojiye
uyarlanmfl halidir.
16
cak nemli bir faktrdr. Bu nedenle de bir radyo ve televizyon kanalnn baflars dinleyici/izleyici beklentilerini karfllama derecesiyle balantldr
Dinleyici/izleyicinin tepkisi, programn srdrlmesi ya da kaldrlmas asndan en nemli veriyi oluflturur. zel radyo ve televizyon kanallar olarak adlandrdmz ticari kanallar asndan en ok sayda dinleyici/izleyiciye ulaflan yani ok
sayda dinleyici/izleyicinin takip ettii program baflarl varsaylmaktadr. Daha ok
dinleyici/izleyici daha ok reklam geliri yani daha ok kar anlamna gelir. Yayncln bir kamu hizmeti olarak deerlendirildii sistemlerde ise dinleyici/izleyicinin boyutu nemli olmakla birlikte, onlarn eitim, kltr, propaganda gibi belli
bir ynde etkilenmesi de ayn oranda nem taflmaktadr.
zleyici Kategorileri
Hedef dinleyici/ izleyici:

Bir radyo ve televizyon
programcsnn, radyo ve
televizyon kuruluflunun ya
da reklam ya da program
sponsorunun mesajlarnn
amacna ulaflabilmesi iin
en nemli grd dinleyici/
izleyici kmesidir.
Radyo ve televizyon yayn kurulufllar belli bir gurup dinleyici/ izleyiciyi hedef olarak semektedir. Hedef kitle kavram, radyo ve televizyon yapmcsnn ya da radyo ve televizyon kuruluflunun mesajlarnn amacna ulaflmas iin en nemli grd dinleyici/izleyici kmelerini ifade eder. Ayrca hedef kitlesinin zevkleri ve
amalar dorultusunda yayn yapan eflitli kanallar da bulunmaktadr (haber kanal, mzik kanal, film kanal v.b). Radyo ve televizyon yayn kurulufllarnn izleyenlerinin yafl, cinsiyet, renim, gelir, kltr, yaflam biimi gibi demografik ve
psikografik zelliklerine gre programlar hazrlamas ve hedef kitlelesini zenle
tanmlanmas, o yayn kuruluflunun hazrlad programn amacna ulaflmasn salayacak ve yapmcnn baflarl olmasnda temel etken olacaktr. Radyo ve televizyonda dinleyicileri/izleyicileri flu flekilde snflandrmak mmkndr; potansiyel
dinleyici/ izleyici, fiili dinleyici/izleyici ve hedef dinleyici/ izleyici. fiimdi bu kategorileri ksaca aklayalm.
Potansiyel Dinleyici/zleyici: Potansiyel dinleyici/izleyici kavram radyo ve televizyon istasyonunun sinyallerini alabilen izleyicilerden oluflan kme olarak tanmlanabilir. rnein lkemizin Gney Dou Anadolu Blgesinde yayn yapan TRT
6nn potansiyel izleyicisi bu blgede oturan ve televizyon alcs olan kiflilerdir.
Blgesel ve yerel radyo ve televizyon kanallar asndan yayn sinyallerini alabilen izleyiciler potansiyel dinleyici/izleyicilerdir.
Fiili Dinleyici/zleyici: Fiili dinleyici/izleyici kavram ise, belli bir anda belli bir
radyo/televizyon kanaln izleyen kiflilerdir. Fiili izleyici kitlesi, potansiyel kitle iinde ok kk gruplar yani belli bir anda belli bir radyo kanaln dinleyen televizyon kanaln izleyen kiflilerin toplamn ifade etmektedir. rnein akflam saatlerinde haberleri CNN ya da NTV kanalndan izlemeyi tercih edenler bu kanaln fiili izleyicisidirler. Yine ayn flekilde sabah satlerinde TRT FM den haberleri dinleyenlerden radyo kanallar fiili dinleyicisidir.Fiili dinleyiciler/izleyiciler dinamik bir nitelie
sahiptir ve dinamizm kanallar, istasyonlar arasndaki rekabeti arttrmaktadr.
Hedef dinleyici/ zleyici: Bir radyo/televizyon programcsnn, televizyon kuruluflunun ya da reklam ya da program sponsorunun mesajlarnn amacna ulaflabilmesi iin en nemli grd dinleyici/izleyici kmesidir.
Geri Besleme
Hedef kitlenin programn dinleyici/izleyici olup olmadnn anlafllmasnn en
nemli gstergesi programla ilgili tepkilerin kaynaa geri dnmesine baldr. Radyo ve televizyon iletifliminin genel yapsnda dinleyici/izleyicilerin annda katks
olmad yani etkileflimli bir iletiflim ortam sz konusu olmad iin geri besleme
genellikle gecikmeli olarak uygulanr. Geri besleme aralarndan mektup, telefon,
17
e posta, gazete ve dergi gibi iletiflim aralar da dinleyici/izleyici tepkilerini kaynaa gecikmeli de olsa ileten aralardandr.
Radyo ve televizyon iletifliminin geleneksel yapsnda, dinleyici/izleyicilerin
annda katks bulunmad iin, yani etkileflimli bir iletiflim ortam sz konusu
olmad iin, geri besleme gecikmeli olarak uygulanr. Yayn annda, ya da yayndan sonra dorudan televizyon kuruluflu veya eflitli arafltrma kurulufllarnn
yaptklar izleyici lmleri yani izlenme oran (rating) ve izlenme pay (share) lmleri ve etki arafltrmalar, radyo/televizyon sistemlerinin bafllca geri
besleme aralardr.
Geribesleme aralarndan olan dinleyici/izleyici lmleri, genellikle radyo
dinleyicileri ve televizyon izleyicileri iin dflnlse de, gazete ve dergi okuyucular ve web sitesi kullanclar iin de yaplmakta ve bu lmlerde ama, yaymclar ve reklamclar tarafndan ka kifliye ve kimlere ulaflldn belirlemektedir.
rettii maln reklamn radyo, televizyon, basl aralar ve web aracl ile yapmak isteyen kurulufllar, rn reklamlarn satn alnaca dflnlen hedef kitlenin
dinleyici/ izledii saatlerde ve kanallarda yaynlanmasn istediinden, program yapmclar reklam alabilmek iin programlarnn dinlenildii izlenirliini artrmak
veya belirli seviyede tutmak zorundadr.
RADYO VE TELEVZYONDA YAYINCILIK TRLER
zlenme Oran: Bir lkedeki

televizyon sahibi tm
hanelerin program izleyen
haneleri orandr.
zlenme Pay: Bir programn

yaynland saatte
televizyon izleyen hanelerin o
program izleyen hanelere
orandr.
Radyo ve televizyon kurulufllar tm dnyada kamu (halk iin yaplan) ya da zel

(ticari ama iin yaplan) yayncl yapmaktadr. Daha ok Avrupada geliflen kamu hizmeti uygulamalarnda, iinde bulunulan toplumun yapsna gre radyo ve
televizyon yaynlarnda ya sorumlu kamu kurumunun siyasi iktidarn etki alannn
dflnda tutulduu tarafsz bir yayn anlayfl ya da siyasal iktidara bal olan radyo
ve televizyon yayncl uygulanmaktadr.
Kamu Hizmeti Yayncl

Kamu Hizmeti Yayncl, halk iin yaplan, halk tarafndan finanse edilen ve
halk tarafndan kontrol edilen yaynclktr. Kamu yayn kurumunun hedef kitlesi
btn lke nfusudur. Bu nedenle de bu yayn; o lkenin nfusunu, teknik olarak
eriflimi ve toplumdaki btn grup ve katmanlar kapsar ve toplumdaki tm gruplarn farkl gereksinimlerini karfllayacak biimde yayn yapmay hedefler.
Kamu hizmeti yaynclnn gelir kayna temelde radyo ve televizyon alcs
sahiplerinden alnan ruhsat cretlerinden oluflmakta, bu cretlerin yetersiz olduu
durumlarda ise yaynlar devlet ve zel kiflilerin yardmlaryla desteklenebilmektedir. Kamu hizmeti yaynclnn temel amac, hedef kitleleri bilgilendirmek, haber
vermek, eitmek ve elendirmektir. Kamu yayn kurumlar hkmet, siyasi parti
ya da dier g odaklar ve kar gruplar iin deil, halka hizmet iin vardr. Ayrca kamu yayn kurumlar, kltrel ortamn geliflmesinde ve kuflaktan kuflaa aktarlmasnda nemli bir iflleve sahiptir.
Kamu hizmeti yaynclnda nitelik olarak belirtilen fley; yksek izlenme oranlar deil, hedeflenen kitlenin gereksinimlerinin karfllanp karfllanmaddr. Kamu hizmeti yayncl kavramnn gemifli ngiliz Yayn Kurumu BBC (British
Brodcasting Corparation)nin kurulufl yllarna dayanmaktadr. Dier Avrupa lkeleri ise kendi toplumsal yaplarna yani znel koflullarna gre deifliklikler yaparak kamu yayn kurumlarn oluflturmufllardr. Trkiyede ise TRT kamu yayncl
yapan bir yayn kurulufludur.
Primetime: En ok kiflinin
televizyon izledii zaman
araddr.
18
ok sayda ulusal ve blgesel televizyon kanalnn bulunduu yayn ortamnda,

Trkiye ve dnyaya doru ve tarafsz haber veren TRT, eitim, kltr, belgesel,
drama, spor, mzik ve elence yaynlaryla, Anadolunun % 99 ve snr tesine ulaflarak, her yafl grubundan izleyiciye ynelik yaynlaryla hizmet vermektedir.
TRT yaynlar; eflitli yafl, meslek, eitim ve kltr seviyesindeki seyircilere doru, tarafsz, anlafllr ve annda haber vermeyi, eitim ve kltr geliflimlerine katkda bulunmay, elendirirken eitmeyi ve en yaygn flekliyle mill kltr btnleflmesini salamay amalamaktadr.
zel Yaynclk
zellikle, Amerika Birleflik Devletlerinde ortaya kan ve geliflen zel yani ticari
radyo ve televizyon yaynclnn amac ise, reklam verenlerin ilgisini eken potansiyel tketici olan dinleyici/izleyici gruplarna yayn gtrmektir. Bir baflka deyiflle ama daha ok kar salamaktr. Bu yaynclk trnde verici-alc aralar, istasyonlar ve yayn zaman bir tketim maldr ve bu nedenle de bu tr yaynclk
yapan kurulufllar reklam geliri olmadan var olamazlar.
Trkiyede Trkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) kurulurken yasa ve organizasyon modeli olarak British Brodcasting Corparation (BBC) rnek alnmfltr.
Ancak her konuda olduu gibi BBC modeli lkemizin toplumsal koflullarna uydurulmak iin farkl bir yapya brnmfltr. Daha nce de belirtildii gibi, yayn kurulufllarnn konumlar, ifllevleri iinde bulunduklar toplumlarn radyo ve televizyon sistemlerine gre farkllklar gstermektedir. 1990l yllara kadar radyo ve televizyon yaynclnn devlet tekeli olarak uyguland lkemizde, radyo ve televizyon yayn kuruluflu olan TRT, program yapm iin mali ve teknik kaynaklar
salamak; yasa ve ynetmeliklerle tanmlanan yayn politikasn uygulamak, televizyon mesajlarndan oluflan genel yayn programlamak ve bu yaynn izleyicilere
iletilmesini salamakla grevliydi. Trkiyede 1990l yllarla birlikte zel radyo ve
televizyon kurulufllarnn yayna bafllamasyla radyo ve televizyonculuun kurumsal yaps ve iliflkileri de nemli deifliklere uramfltr.
zel radyo ve televizyon kurulufllarnn varl ve faaliyetleriyle yayn yapan ticari sistemlerde, yayn politikalar genellikle en son kazan elde etmek amac esas
alnarak belirlenmekte, ancak ou kez bu kurulufllarn stnde genel yayn esaslarn ve radyo ve televizyon yaynclna iliflkin dier ilkeleri belirleyen bir politika uygulayc ve denetleyici bir kurul da bulunmaktadr. Trkiyede bu grev Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) tarafndan yrtlmektedir.
Kamu ve zel yaynclk arasndaki temel farklar:
Kamu hizmeti veren radyo ve televizyon kuruluflu, bulunduu lke snrlar
iinde hemen her yerde izlenebilme zelliine sahip olduundan lkenin
tm nfusuna yayn yapmay amalamaktadr. Oysa zel yaynclk yapan
bir kurulufl kar amac gtt ve yaynlarn srdrebilmesi iin reklam alacandan, reklam verenlerin talepleri dorultusunda potansiyel tketicilerinin youn olduu yerlerde yayn yapmay amalamaktadr.
Kamu yayn kurulufllar genifl bir izleyici yelpazesinde yayn yapmay hedefler. Bunun nedeni farkl izleyici gruplarnn farkl gereksinimlerini karfllamak zorunluluudur. Kamu kuruluflu eitim spotlarndan belgesellere, sosyal sorumluluk kampanyalarndan haberlere kadar olan bir yelpazede, snrl sayda izleyicilerin izledii programlar yapmakla grevlidir. Oysa zel televizyon kurulufllar, izleyicilerinin ncelikle elenme, hoflca vakit geirme
19
gibi ncelikli gereksinimlerini karfllamay hedeflediinden ama izleyicilerin en kk ortak paydasn bulmaktr. Kamu yayn kurulufllarnn ilkesi,
bilgilendir, eit ve elendir iken ticari yayn kurulufllarnn ilkesi sadece elendirmek, nadiren de bilgilendirmektir.
Kamu yayn kurulufllar izleyicinin ulusal kimlii ve yaflad toplumun paras olduunu temel ama olarak benimserken, zel yayn kurulufllar izleyici kitlesini artrmay ve dolaysyla reklam gelirini artrmay hedeflerler.
Kamu yayn kurumlar programlarn nitelikli olmasn amalayarak, izleyicilere farkl program seeneklerini kaliteli olarak sunmay hedeflemektedir.
zel yayn kurufllarnn amac ise tersine izlenme oran ve izlenme payn en
st seviyede tutarak reklam gelirleriyle kar elde etmeyi hedeflemektedirler.
lkemizde yaynclk asndan uygulanan sistemi tartflnz?
SIRA SZDE
RADYO VE TELEVZYON YAYINCILIINDA

DENETM,
D fi N E L M
YAYIN STANDARTLARI VE YASAL ZORUNLULUKLAR
Radyo ve televizyon yaynclnda uyulmas gereken ya da karfl klmas zorunS O R U
lu olan kural ve ilkeler koymak ve bunlar uygulamak zor bir yaklaflmdr.
Radyo
ve televizyon yaynlarn demokrasinin bir gerei olarak oulculuk ilkesine dayandran Amerika ve Avrupada, yaynlarda hem kitle iletiflim aralarnn
ifllevleri
DKKAT
hem de yayn standartlar ilkeleri belirlenerek, yayn denetimlerinde baz ltler
temel alnmakta ve bu ltleri uygulamak yayncya, yasalara ve halkn kendisine
SIRA SZDE
braklmaktadr.
Radyo ve televizyon kurulufllar yaynlarnda haber verme, eitme, elendirme
ve mal ve hizmetleri tantma ifllevlerini yerine getirirken, yayn
amalarn gerekAMALARIMIZ
lefltirmek iin de yayn standartlar olarak adlandrlan kamu yararna uygunluk,
tarafszlk, doruluk, yeterli bilgi verme, anlafllrlk, yasalara ve ahlaki deerlere
K denetim
T A P
uygunluk ve toplumsal beenilere uygunluk gibi ilkeleri yayn
ltleri
olarak temel almaktadr.
Toplumsal bir sorumluluu olan yaync, radyo ve televizyon programlarnn
T E L Etoplama
V Z Y O N srecinyapmnda yukarda szn ettiimiz ilkeler erevesinde bilgi
den bafllayarak, bu bilgiyi mesaj biimine dnfltrene kadar yaynlar denetlemektedir. Ancak baz durumlarda yaync duygu ve dflncelerinin etkisinde kalarak yayn ilkelerinden dn de verebilmektedir. Bu durumda yayncy
uyarma aNTERNET
sndan halk da denetim ifllevini yerine getirmekte, yayndan memnun olup olmadn dile getirerek yayncy denetlemektedir. Yayncnn yasa dfl davranfllar
gstermesi durumunda ise o lkedeki yarg sistemi devreye girerek, yaynlar denetleme hakkna sahip olmaktadr.
lkemizdeki duruma bakldnda ise yapmclarn (prodktr, muhabir, spiker) radyo ve televizyon yapm ve yaynlarnda ortak olarak uygulamas gereken
baz ilke, kural ya da esaslar flyle belirtilmektedir:
Doruluk
Tarafszlk
Uygun Dil ve Anlatm
Deiflik Kesimlerin Yadrgamayaca Yayn Yapma Zorunluluu
Sknt ve znt Verebilecek Unsurlar zenle flleme
Kt Alflkanlklarn Yaynnda Duyarl Yaklaflm
Yapmda fiiddete Yer Vermenin Zararn Deerlendirme
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
20
fiimdi radyo ve televizyon yapm ve yaynlarnda uygulanmas gereken ilke, kural

ve esaslar tek tek ele alalm.
Doruluk
Saygn bir yapm, doru bilgi ve doru haberden oluflmaktadr. Bu unsurlar taflyan bir yayn anlayfl doal olarak doru mesajn da izleyiciye ulaflmasn salayacaktr. Doru bilgi aktaran, doru haber veren ve doru mesaj ileten kurum ve yapmc da bu nedenle saygn bir kaynak olarak saylacaktr. Doruluu salamada
yapmcya dflen iki temel grev vardr. Bunlardan biri doruyu iletme dieri ise
yanlfl dzeltmedir. Yapmc doruyu ve doruluu arafltrmak, bunu gereklefltirmeye alflmak ve bunu yapmna aktarmak zorundadr. Yaynda yaplan bir yanlfl hemen dzeltilmelidir. Yaynlandktan sonra da ya da yaynlanmadan arflive alnan yapmlarda doruluk ilkesi olmak zorundadr.
Yapmc programn sadece yayn srecinde deil, retim srecinde de doru
kaynaa ulaflmaldr. Doru bilgi, doru haber ve doru mesaj vermek ancak doru kayna belirleyip deerlendirmekle mmkndr. zleyiciye ulafltrlacak bilgi,
haber ve mesajlarda gvenilir kaynaklarn ad verilerek aktarlmas nemlidir.
Tarafszlk
Tarafszlk yapmlarda kullanlan temel elerden biridir. Tarafszlk konu seiminde, program hazrlnda, haberin oluflturulup yaynlanmasnda ve eflitli sunufllarda yapmc iin snrlandrc bir unsurdur. Ancak sorumlu yayn yapma ve grfllen, tartfllan ve yaflanan sorunlar yaynla ilgilenen her kesime iletme grevi, uygulamada byle bir sorumluluu ortaya kartmaktadr.
Ayrca yapmc yayna yansyacak grntlerin dflnda grflt ya da grntsn aktaraca kiflilere karfl da tarafsz olmal ve rahatsz edici ya da kuflku
uyandrc vurgulamalara yer vermemelidir.
Uygun Dil ve Anlatm

Radyo ve televizyon programlarnda yayn yaplan dili kendi kurallarna uygun
olarak kullanmann ve yaynda kolay, rahat anlafllr bir dil kullanmann nemi byktr. Yayn akfl iinde yapmlarn hibirinde hoflgr snrn zorlayan, kifli ya
da kurumlar incitici, horlayc sz ve deyifllere yer vermemek gerekir.
Radyo ve televizyon programlarnda dili eflitli arflmlara ve yanlfl anlamalara yol aacak bir anlayflla kullanmamak gerekmektedir. Yapmc baz sz ve deyifllerin szlkteki tanm ve erevesi dflnda alglanabileceini, byle bir anlatmn izleyici kesiminde etkili olabileceini dflnmelidir.
Radyo ve televizyon programlarnda szlerin kullanmnda da zenli olunmaldr. Yapmc, yapmlarda yer verecei sz ve deyifllerin farkl din ve kltrlerde
farkl karfllklarla deerlendirilebileceini de dflnmelidir. Ayn durum cinsiyet
konusuyla ilgili belirlemelerde de sz konusudur. Cinsel arflmlar yapabilecek
deyimlerin de programlarda zenli olarak kullanlmas gerekmektedir.
Deiflik Kesimlerin Yadrgamayaca Yayn Yapma

Zorunluluu
Radyo ve televizyon yaynclnda hedef alnan izler kitleye uygun dille yayn yaplmas buna uygun anlatmn salanmas gerekir. Bu anlayflla oluflturulan yapmlar ilgi toplayacak, byle bir arayfl iinde hazrlanan bilgi, haber ve mesaj dinleyici/izleyici kesiminde etkili olacaktr.
zellikle ocuk dinleyici/izleyicilere ynelik olarak hazrlanan yapmlarda baz

deyifl ve grntlerin bu yafl grubunu olumsuz ynde etkileyecei ve bu yzden
baz yapmlarn ocuklarn zihin geliflimini ve tavrlarn zorlayaca belirtilmektedir. ocuklar yaynn konusu olan olay ve kiflileri taklit edebilecek; idam ve intihar
sahnelerinden, iki, sigara ve uyuflturucu alflkanl yaratacak grntlerden etkilenebilecektir. Ayn flekilde byk fiziksel g isteyen tehlikeli sporlar da ocuklar
iin taklit rnekleri olabilecektir. Ayrca deiflik yafllardaki izleyici gruplar da yayn dilinde yer alan baz deyifl ve tanmlamalar, eflitli yakfltrmalar farkl yarglarla deerlendirebileceinden bu konuda dikkat edilmesi gerekmektedir.
Sknt ve znt Verebilecek Unsurlar zenle flleme

Radyo ve televizyon yapmlarnda hayatn sevindirici yanlarnn yan sra sknt ve
ac veren ynleri de gsterilmektedir. Bu nedenle, yapmlarda trafik kazalar, eflitli doal afetlerin yaratt ykm, lmle sonulanan geliflmeler de gsterilmekte ve
yapmlarn ierisinde bunlarla ilgili ses ve grntlere yer verilmektedir. Bu tr yaynlarda konuyla ilgili bilgi, haber ve mesaj izleyicide panik yaratmayacak bir anlatmla iletilmeli; can kayb ve ykm gibi tehlikelerle ilgili sunufllar ise yatfltrc ve
yeni geliflmelere karfl uyarc bir dzende hazrlanmaldr.
Kt Alflkanlklarn Yaynnda Duyarl Yaklaflm

Kt alflkanlklar ile ilgili yaynlar zellikle ocuklar ve genler zerinde etkili olduundan, bu yafl gruplar yaynda ifllenen kt alflkanlklarla ilgili aklama ve grntlerden de etkilenebilmektedir. Sigara alflkanl, iki ve uyuflturucu tutkusu,
intihar sahneleri ve silahl mcadele grntlerinin yer ald yapmlar izleyenlere
rnek olabilecektir. Bu nedenle yapmc ya da yayn planlamacs yapm srecinde
izleyicilere rnek olabilecek bu tr uygulamalar dikkatlice deerlendirmelidir.
Yapmda fiiddete Yer Vermemeye Dikkat Etme

Gn ierisinde ya da ayn kanalda izlenen fliddet sahnelerinin birikimsel etkilerinin her kesimden izler kitleyi olumsuz etkiledii uzun ve kalc izler oluflturduu
unutulmamaldr. Yapmclar fliddet sahnesi, fliddet eleri gsterilecekse, konunun sresi ve zamanlamas zerinde iyice dflnlmelidir. rnein yaynlarda insanlar intihara ynlendirici ya da intihar girifliminde bulunmaya teflvik edici unsurlara yer verilemez (haber, haber program ya da gncel programlarda fliddet unsuru taflyan ses ve grntler aflrya kamadan kullanlmaldr).
Bu bafllklarn tm yapmlarda (radyo ve televizyon programlar, yayn iindeki
tm sunufllar, tantm anonslar, altyazlar, haber programlar, haberler) olduu gibi
yayna kan her sz ve grnt iin de geerli olduunu sylemek mmkndr.
lkemizde ulusal bir yayn sistemine sahip olan TRT ve ticari bir yayn sisteminde yer alan Bamsz zel Radyo ve Televizyon Kurulufllar haber, bilim, sanat, elence gibi trlerde eitici, bilgilendirici ve elendirici dzeyde yayn yapmakla sorumlu tutulmufllardr.
Hem TRT hem de Bamsz zel Radyo ve Televizyon Kurulufllarnn tm programlarnda ne sylendii ve nasl sylendii yayn kuruluflunun yayn ilkeleri
ve lkedeki yayn dzeni; meslek ilkeleri, telif haklar ve etik asndan eflitli kurumlar tarafndan kontrol edilip denetlenmektedir. Bu denetlemeler, lkemizde
1990l yllarla birlikte zel radyo ve televizyon yaynclnn bafllamas, bu zamana kadar tekel olarak devam eden kamu yaynclna bir alternatif oluflturmufl, an-
21
22
cak bir ok radyo ve televizyonun yayn hayatna bafllamasyla birlikte yaynlara

farkl yasal dzenlemelerin getirilmesi de bir zorunluluk halini almfltr. Yasal dzenlemenin olmad bir ortamda saylar gittike artan radyo ve televizyonlar yaynlarn denetlemek zere 1994 ylnda Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK)
kurulmufltur. 3984 Sayl Radyo ve Televizyon Kurulufl ve Yaynlar Hakknda Kanunla kurulmufl olan RTKn temel grevi; radyo ve televizyon yaynlarn teknik
ve ierik olarak dzenlemek ve yaynlarn kanunla belirlenen yayn ilkelerine uygun olarak kamu hizmeti anlayflyla yaplmasn salamaktr.
RTK kurulduu yldan bugne lkemizde yayn yapan radyo ve televizyon
kurulufllarnn yaynlarnn kanunlara uygunluunu denetlemekte ve kanunlara uymayan kurulufllara da yaptrm uygulamaktadr. Gnmzre RTK 15.02.2011 tarihinde kan 6112 sayl Radyo ve Televizyon Kurulufl ve Yayn Hizmetleri Hakknda kanun kapsamnda yayn ilke ve esaslarna gre kamu ve zel yaynclk kurulufllarnn uymasn salamakla ve denetlemekle ykmldr. RTK, bu grevini
yayn izni ve lisans verme, iptal etme, uyarma, program durdurma veya para cezas gibi bir takm yaptrmlarda bulunarak gereklefltirmektedir.
lkemizde Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK)n 6112 Sayl Kanun kapsamnda uygulad yayn ilkeleri flu flekilde aklanabilir.
6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yayn

Hizmetleri Kapsamnda Kanun
6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yayn Hizmetleri kapsamnda Kanun, radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmetlerinin dzenlenmesi ve denetlenmesi, ifade ve haber alma zgrlnn salanmas, medya hizmet salayclarnn idar, mal ve teknik yaplar ve ykmllkleri ile Radyo ve Televizyon st
Kurulunun kuruluflu, teflkilt, grev, yetki ve sorumluluklarn belirlemektedir. Bu
kanunun eflitli maddeleri aflada sizlere ksaca aklanmfltr.
Bu kanununun 2. maddesine gre, kanunun kapsam, Trkiye Cumhuriyeti
Devletinin yarg yetkisi altnda, her trl teknik, usul ve aralarla ve her ne isim altnda olursa olsun elektromanyetik dalgalar veya dier yollarla yaplan radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmetleridir. Trkiye Cumhuriyeti Devletinin yarg
yetkisi altndaki medya hizmetinin yerine getirilmesi gerekir. Medya hizmet salayc, flirket merkezinin Trkiyede bulunmas ve yayn hizmetlerine iliflkin editoryal
kararlarn Trkiye snrlar iinde alnmas gerekir.
Bu kanunun MADDE 3 de yaynclkla ilgili eflitli tanmlar aklamaktadr.
Buna gre yaynclkla ilgili tanmlar flu flekilde sralanabilir.
Altyap iflletmecisi: Yayn hizmeti iletim altyapsn iflleten kuruluflu,
Analog yayn: Analog modlasyon teknii kullanlarak kablo, uydu, karasal
ve benzeri ortamlardan yaplan yayn hizmetlerini,
Avrupa eserleri: Yapm veya ortak yapm Avrupa Snr tesi Televizyon
Szleflmesine taraf devletler ve Avrupa Birliine ye devletlerde yerleflik
gerek veya tzel kifliler tarafndan gereklefltirilen grsel-iflitsel eserleri,
Bamsz yapmc: Serbeste program retme ve bu programlar datma
hakk bulunan, medya hizmet salayc kuruluflun kaytl alflan olmayan
ve rettii programlar zerinde, medya hizmet salayc kurulufla devrettii
snrl sre dflnda, 5/12/1951 tarihli ve 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamnda belirtilen haklara sahip gerek veya tzel kiflileri,
Baflkan: Radyo ve Televizyon st Kurulu Baflkann,
Blgesel yayn: Bir corafi blge iindeki illerin toplam nfusunun asgari
yzde yetmifline ve st Kurulca corafi blge iinde belirlenen illere ulafltrlan yayn hizmetini,
Editoryal sorumluluk: Programlarn ierii ve seimi ile radyo ve televizyon
yayn hizmetlerinde bir yayn akfl izelgesi, istee bal yayn hizmetlerinde
ise bir katalog iinde sunulmasna iliflkin dzenleme ve kontrol yetkisine sahip olmay,
Gizli ticar iletiflim: Medya hizmet salayc tarafndan reklam yapmak maksadyla veya kamuyu ynlendirebilecek flekilde; mal veya hizmet reticisinin faaliyetinin, ticar markasnn, adnn, hizmetinin ve rnnn reklam
kuflaklar dflnda ve reklam yapldna iliflkin aklayc bir ses veya grnt bulunmakszn programlarda szckler veya resimler ile tantlmasn,
letim: Yayn hizmetlerinin ilk olarak salanmasn,
stee bal yayn hizmeti: Programlarn kullancnn setii bir zamanda ve
mnferit istei zerine medya hizmet salayc tarafndan dzenlenmifl bir
program katalouna bal olarak izlendii veya dinlendii yayn hizmetini,
Kablo ortam: Yayn hizmetinin her trl kablo altyaps zerinden abonelere iletildii ortam,
Karasal ortam: Yayn hizmetinin karasal verici sistemleri vastasyla alclara
iletildii ortam,
Koruyucu sembol: Yayn hizmetinin ierii hakknda izleyicilerin bilgilendirilmesi amacyla medya hizmet salayclar tarafndan kullanlan ortak sembolleri,
Logo/ar iflareti: Medya hizmet salayclarnn st Kurul ve ilgili kurumlara tescil ettirmek zorunda olduklar hizmet adnn veya bu adn harf veya
szcklerinin blok hlinde grafik tasvirini veya sesli duyurusunu,
Medya hizmet salayc: Radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmeti ieriinin seiminde editoryal sorumluluu bulunan ve bu hizmetin dzenlenme ve yaynlanma biimine karar veren tzel kifliyi,
Multipleks: ok sayda karasal yayn hizmetinin bir veya birden ok sinyal
hline gelecek flekilde birlefltirilmesi yntemini,
Multipleks iflletmecisi: Karasal ortamdan sunulacak birden fazla yayn hizmetinin, bir veya birden ok sinyal hline gelecek flekilde birlefltirilerek, medya hizmet salayc kurulufllar ile altyap iflletmecisi veya verici tesis ve iflletim flirketi arasnda iletimini salayan kuruluflu,
Multipleks kapasitesi: VHF, UHF veya FM radyo frekans bantlarnda, karasal
televizyon veya radyo yaynlar iin kullanlan multipleksin iinden bir saysal yaynn iletimi iin ayrlan kapasiteyi,
nemli olaylar: Toplum iin byk nem tafld kabul edilen ve lkenin
geneline cretsiz ve flifresiz yayn yapan televizyonlardan canl olarak veya
nesnel nedenlere bal olmak kaydyla banttan yaynlanan, mnhasr haklara konu olan spor ve kltr olaylarn,
Platform iflletmecisi: ok sayda yayn hizmetini bir veya birden fazla sinyal
hline getirerek uydu, kablo ve benzeri ortamlardan flifreli ve/veya flifresiz
olarak izleyicinin dorudan alaca flekilde iletimini salayan kuruluflu,
Program: Bir medya hizmet salayc tarafndan hazrlanan bir yayn akfl izelgesi veya katalog iinde yer alan bir dizi grsel ve/veya iflitsel unsurun
oluflturduu tek bir btn,
23
24
Program destekleme: Yayn hizmetinin salanmasyla veya grsel-iflitsel eserlerin retimiyle balantl olmayan gerek veya tzel kiflilerin adn, markasn, logosunu, imajn, faaliyetlerini veya rnlerini tantmak amacyla programlara ynelik yapt her trl katky,
Radyo ve televizyon reklam: Taflnmazlar, hak ve ykmllkler dhil olmak zere mal veya hizmetlerin teminini teflvik etmek, bir ama veya dflnceyi yaymak veya baflka etkileri oluflturmak amacyla ticaret, ifl, zanaat
veya bir meslekle balantl gerek ve tzel kifli tarafndan, bir cret veya
benzeri bir karfllkla yaplan her trl duyuru veya z tantm yaynn,
Radyo yayn hizmeti: Karasal, kablo, uydu ve dier yayn ortamlar zerinden
yaplan ve bireysel iletiflim hizmetlerini kapsamayan ses ve veri yaynn,
Saysal yayn: Saysal kodlama ve modlasyon teknii kullanlarak kablo,
uydu, karasal ve benzeri ortamlardan yaplan yayn hizmetini,
Tele-alflverifl: Taflnmazlar, hak ve ykmllkler dhil olmak zere, mal
veya hizmetlerin bir cret karfllnda temini amacyla kamuya ynelik dorudan arz yaynn,
Televizyon yayn hizmeti: Programlarn bir yayn akfl izelgesine dayal olarak efl zamanl izlenebilmesi amacyla bir medya hizmet salayc tarafndan
sunulan flifreli veya flifresiz grsel-iflitsel yayn hizmetini,
Tematik yayn: Gnlk yayn sresinin en az yzde yetmiflini haber, belgesel,
eitim, ekonomi, kltr, tarih, spor, mzik, sinema, dizi film, pazarlama veya
benzeri konularda olmak zere sadece belli bir tre veya genel izleyici kitlesi dflnda belli bir izleyici kesimini hedef alan programlara ayran yayn,
Ticar iletiflim: Radyo ve televizyon reklamlar, program desteklemesi, telealflverifl ve rn yerlefltirmeyi de kapsamak zere, ekonomik bir faaliyette
bulunan gerek veya tzel kiflinin, rn, hizmet veya imajn, dorudan veya dolayl olarak tantmak amacyla tasarlanmfl sesli veya sessiz grntlerin bir cret veya benzeri bir karfllkla ya da z tantm amacyla bir programla birlikte ya da bir program iine yerlefltirilerek verilmesini,
Ulusal yayn: lke nfusunun asgar yzde yetmifline ve st Kurulca belirlenen yerleflim yerlerine karasal ortamdan ulafltrlan yayn hizmetini,
Uydu ortam: Yayn hizmetinin uydu kapasitesi vastasyla alclara iletildii
ortam,
rn yerlefltirme: Bir rn, hizmet veya ticar markann, cret veya benzeri
bir karfllkla program iine dhil edilerek veya bunlara atf yaplarak, program iinde gsterildii her tr ticar iletiflimi,
st Kurul: Radyo ve Televizyon st Kurulunu,
Verici tesis ve iflletim flirketi: Karasal ortamdan yayn yapmak zere lisans
alan medya hizmet salayclarnn yaynlarnn karasal verici istasyonlarndan iletimini salamak iin gerekli tesisleri kuran ve iflleten kuruluflu,
Yaync: Televizyon ve/veya radyo yayn hizmeti veren medya hizmet salaycy,
Yayn hizmeti: Medya hizmet salaycnn editoryal sorumluluu altnda ve
temel amac kamuoyunu bilgilendirmek, elendirmek veya eitmek zere
elektronik iletiflim flebekeleri yoluyla program sunmak olan, bireysel iletiflim
hari olmak zere, televizyon yayn hizmeti, istee bal yayn hizmeti ve ticar iletiflim ile radyo yayn hizmetini,
Yayn hizmeti iletim altyaps: Karasal, uydu, kablo ve benzeri ortamlardan
yayn hizmetlerinin iletiminde kullanlan sistem ve tesisleri,
Yayn iletim yetkisi: Multipleks, platform ve altyap iflletmecisi kurulufllar ile

verici tesis ve iflletim flirketine radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmetlerini iletebilmeleri iin st Kurulca verilen yetkilendirme belgesini,
Yayn lisans: Medya hizmet salayc kurulufllara, bu Kanun ve bu Kanuna
dayanlarak karlan ynetmelik ve dier dzenlemelerde belirtilen flartlar
haiz olduklar takdirde kablo, uydu, karasal ve benzeri ortamlardan her trl teknoloji ile yayn yapabilmeleri iin her bir yayn tr, teknii ve ortamna iliflkin olarak ayr ayr olmak zere st Kurulca verilen izin belgesini,
Yayn ortam: Kablo, uydu, karasal ve benzeri iletim ortamlardr.
Yeniden iletim: Bir medya hizmet salayc tarafndan sunulan yayn hizmetinin btnnn veya byk bir blmnn, kullanlan teknik ara ne olursa olsun alnmasn ve efl zamanl olarak deifliklik yaplmadan iletilmesini,
Yerel yayn: En fazla bir ilin snrlar iine karasal ortamdan ulafltrlan yayn
hizmetidir.
Kanunun 5. Maddesine gre lkemizde Yayn dili Trkedir. Ancak Trke
dflndaki dil ve lehelerde de yayn yaplabilir. Yaynlar seilen dilin kurallarna
uygun olarak yaplmak zorundadr.
Yine bu kanunun MADDE 6s Medya hizmet salaycnn bamszl ve sorumluluunu aklar ve yayn hizmetlerinin ieriine ve yaynlanmasna nceden
mdahale edilemez ve yaynlarn ierii nceden denetlenemez. Medya hizmet
salayclar, yayn hizmetlerinin kendileri, hisse sahipleri ve nc derece dhil
olmak zere nc dereceye kadar kan ve kayn hsmlar ile bir baflka gerek ve
tzel kiflinin haksz karlar dorultusunda kullanlmamasn salamak zorundadr.
Medya hizmet salayclar, ticar iletiflim ile nc flahslar tarafndan retilenler
de dhil olmak zere, yaynlanan tm yayn hizmetlerinin ieriinden ve sunumundan sorumludur. Medya hizmet salayclar, sinematografik eserleri hak sahibiyle anlafllan sre dflnda yaynlayamaz.
Yayn hizmeti ilkeleri de MADDE 8de dzenlenmifltir. Medya hizmet salayclar, yayn hizmetlerini kamusal sorumluluk anlayflyla aflada yer yer alan ilkelere uygun olarak sunarlar. Yayn hizmetleri;
Trkiye Cumhuriyeti Devletinin varlk ve bamszlna, Devletin lkesi ve
milletiyle blnmez btnlne, Atatrk ilke ve inklplarna aykr olamaz.
Irk, dil, din, cinsiyet, snf, blge ve mezhep fark gzeterek toplumu kin ve
dflmanla tahrik edemez veya toplumda nefret duygular oluflturamaz.
Hukukun stnl, adalet ve tarafszlk esasna aykr olamaz.
nsan onuruna ve zel hayatn gizliliine saygl olma ilkesine aykr olamaz,
kifli ya da kurulufllar elefltiri snrlar tesinde kk dflrc, aflalayc
veya iftira niteliinde ifadeler ieremez.
Terr vemez ve teflvik edemez, terr rgtlerini gl veya hakl gsteremez, terr rgtlerinin korkutucu ve yldrc zelliklerini yanstc nitelikte
olamaz. Terr eylemini, faillerini ve madurlarn terrn amalarna hizmet
eder flekilde sunamaz.
Irk, renk, dil, din, tabiiyet, cinsiyet, zrllk, siyas ve felsef dflnce,
mezhep ve benzeri nedenlerle ayrmclk yapan ve bireyleri aflalayan yaynlar ieremez ve teflvik edemez.
Toplumun mill ve manev deerlerine, genel ahlaka ve ailenin korunmas
ilkesine aykr olamaz.
Su ifllemeyi, suluyu ve su rgtlerini vc, su tekniklerini retici nitelikte olamaz.
25
26
ocuklara, gszlere ve zrllere karfl istismar ieremez ve fliddeti teflvik

edemez.
Alkol, ttn rnleri ve uyuflturucu gibi bamllk yapc madde kullanm
ile kumar oynamay zendirici nitelikte olamaz.
Tarafszlk, gereklik ve doruluk ilkelerini esas almak ve toplumda zgrce kanaat oluflumuna engel olmamak zorundadr; soruflturulmas basn meslek ilkeleri erevesinde mmkn olan haberler, soruflturulmakszn veya
doruluundan emin olunmakszn yaynlanamaz; haberin veriliflinde abartl ses ve grntye, doal sesin dflnda efekt ve mzie yer verilemez; grntlerin arfliv veya canlandrma nitelii ile ajanslardan veya baflka bir
medya kaynandan alnan haberlerin kaynann belirtilmesi zorunludur.
Sulu olduu yarg karar ile kesinleflmedike hi kimse sulu iln edilemez
veya suluymufl gibi gsterilemez; yargya intikal eden konularda yarglama
sresince, haber nitelii dflnda yarglama srecini ve tarafszln etkiler nitelikte olamaz.
Haksz karlara hizmet eden ve haksz rekabete yol aan unsurlar ieremez.
Siyas partiler ve demokratik gruplar ile ilgili tek ynl veya taraf tutar nitelikte olamaz.
Genel sala, evrenin ve hayvanlarn korunmasna zarar verecek davranfllar teflvik edemez.
Trkenin, zellikleri ve kurallar bozulmadan doru, gzel ve anlafllr flekilde kullanlmasn salamak zorundadr; dilin dzeysiz, kaba ve argo kullanmna yer verilemez.
Mstehcen olamaz.
Kifli veya kurulufllarn cevap ve dzeltme hakkna saygl olmak zorundadr.
Bilgi iletiflim aralar yoluyla yarflma veya lotarya ieremez, dinleyici ve seyircilere ikramiye verilemez veya ikramiye verilmesine araclk edemez.
Medya hizmet salayc tarafndan yaplan veya yaptrlan anket ve kamuoyu yoklamalarnn, hazrlk aflamasndan sonularn ilnna kadar noter nezaretinde gereklefltirilmesi zorunludur.
Kiflileri fal veya batl inanlar yoluyla istismar edemez.
Toplumsal cinsiyet eflitliine ters dflen, kadnlara ynelik basklar teflvik
eden ve kadn istismar eden programlar ieremez.
fiiddeti zendirici veya kanksatc olamaz.
Radyo ve televizyon yayn hizmetlerinde, ocuk ve genlerin fiziksel, zihinsel veya ahlak geliflimine zarar verebilecek trde ierik taflyan programlar
bunlarn izleyebilecei zaman dilimlerinde ve koruyucu sembol kullanlmadan yaynlanamaz.
stee bal yayn hizmeti salayclar, ocuk ve genlerin fiziksel, zihinsel
veya ahlak geliflimini olumsuz etkileyebilecek nitelikteki yayn hizmetlerinin, bunlarn bu tr hizmetleri normal flartlar altnda duymayacaklar ve grmeyecekleri flekilde sunulmasn salamakla ykmldr.
Kanunun madde 9u da Yayn Hizmetlerinde Ticar letiflimi dzenlemektedir.
Ticar iletiflimde bilinalt ve gizli ticari iletiflim teknikleri kullanlamaz.Haber blteni ve haber programlarn dzenli olarak sunan kiflilerin grnt veya seslerine
ticar iletiflimlerde yer verilemez.Ticar iletiflim, 8 inci maddede belirlenen esas ve
ilkeler sakl kalmak kaydyla;
Adalet, hakkaniyet ve drstlk ilkelerine uygun olmak,
Cinsiyet, rk, renk veya etnik kken, tabiiyet, din, felsef inan veya siyas
dflnce, zrllk, yafl ve herhangi bir ayrmcl iermemek veya teflvik
etmemek,
Yanltc olmamak ve tketicinin karlarna zarar vermemek,
ocuklarn fiziksel, zihinsel veya ahlak geliflimine zarar vermemek, deneyimsizliklerini veya saflklarn istismar ederek, ocuklar bir rn veya hizmeti satn almaya veya kiralamaya dorudan ynlendirmemek; ocuklar
reklam yaplmakta olan rn veya hizmetleri satn almak iin ebeveynlerini veya baflkalarn ikna etmeye dorudan teflvik etmemek; ocuklarn ebeveynlerine, retmenlerine veya dier kiflilere duyduu gveni istismar etmemek veya sebepsiz olarak ocuklar tehlikeli durumlarda gstermemek,
Kadnlarn istismarna ynelik olmamak,
Salk, evre ve gvenlie zarar verecek davranfla teflvik etmemek, zorundadr.
Genel beslenme diyetlerinde aflr tketimi tavsiye edilmeyen gda ve maddeler
ieren yiyecek ve ieceklerin ticar iletiflimine, ocuk programlaryla birlikte veya
bu programlarn iinde yer verilemez.
Ticar iletiflim yaynlarnn ses seviyesi dier yayn blmleri ile ayn seviyede
olmak zorundadr.
Televizyon ve radyo yayn hizmetlerinde reklam ve tele-alflverifl de MADDE
10da dzenlenmifltir. Bu maddeye gre, Televizyon ve radyo yayn hizmetlerinde
reklamlar ile tele-alflverifl, sesli ve/veya grntl bir uyaryla aka fark edilebilecek ve program hizmetinin dier unsurlarndan kolaylkla ayrt edilebilecek biimde dzenlenir.
- Tele-alflverifl yaynlar hari her trl reklam yaynlarnn oran, bir saat baflndan bir sonraki saat baflna kadarki yayn iinde yzde yirmiyi aflamaz.
- kinci fkrada belirtilen orana, program desteklemesi ve yayncnn kendi
programlarnn tantmlarna ayrlan sre ile rn yerlefltirme dhil deildir.
Program tantmlarnn oran, bir saat baflndan bir sonraki saat baflna kadarki yayn iinde yzde befli aflamaz.
- kinci fkrada belirtilen sreden bamsz olarak, sesli ve grntl bir uyar ile aka belirtilerek, kesintisiz en az onbefl dakika sreyle tele-alflverifl
yayn yaplabilir. Bu yaynn sresi bir gn iinde toplam bir saati aflamaz.
- cretsiz yaynlanan ve st Kurul tarafndan tavsiye edilen kamu hizmeti duyurular reklam srelerine dhil edilmez.
- Reklam ve tele-alflverifl yaynlar, programlarn arasna veya programn btnl, deeri ve hak sahiplerinin haklar zedelenmeyecek biimde bir
program iine yerlefltirilebilir. Bamsz blmlerden oluflan programlarda
veya devre aralar ieren spor programlar ve benzer yapdaki olay ve gsteri programlarnda, reklam ve tele-alflverifl yaynlar blm veya devre aralarna yerlefltirilir.
- Sinema ve televizyon iin yaplmfl filmler ile haber bltenleri ve ocuk
programlar, planlanan yayn sreleri otuz dakikadan fazla olmas hlinde,
her otuz dakikalk yayn sresi iin bir kez olmak zere reklam ve tele-alflveriflle kesilebilir.
- Din tren yayn iine hibir flekilde reklam ve tele-alflverifl yayn yerlefltirilemez.
- Mnhasran reklam, tele-alflverifl ve z tantm yaynlarna ayrlmfl televizyon ve radyo yayn hizmetlerine bu madde hkmleri uygulanmaz.
27
28
Bu maddenin uygulanmasna iliflkin dier hususlar st Kurulca ynetmelikle dzenlenir.

MADDE 11 ise; Alkol ve ttn rnleri, reeteye tabi ilalar ve tedaviler hakknda ticar iletiflim yaplamayacan dzenlemektedir.
Program desteklemesi MADDE 12 de dzenlenmifltir. Bir program tamamen veya ksmen destek grmflse, bu husus programn baflnda, program iindeki reklam kuflaklarna girifl ve kflta ve programn sonunda uygun ibarelerle belirtilir.
Program tantmlarnda program destekleyene atfta bulunulamaz.
- Desteklenen programlarda, destek verene veya nc bir kifliye ait mal ve
hizmetlere atfta bulunulamaz ve bunlarn alnmas, satlmas ve kiralanmas
teflvik edilemez.
- Programlar, ticar iletiflimi yasaklanmfl olan mal ve hizmetlerin retimi veya
satflyla ifltigal eden gerek ve tzel kiflilerce desteklenemez. Tbbi rnleri
reten, pazarlayan veya satan ya da tbbi tedavileri pazarlayan veya sunan
gerek ve tzel kiflilerin program desteklemesinde bulunmas hlinde, gerek ve tzel kiflilerin ismi, markas, logosu veya imaj program desteklemesinde kullanlabilir; ancak gerek ve tzel kiflilerin retim veya satfln yapt reeteye tabi tbbi rnler veya tbbi tedaviler kullanlamaz.
- Haber blteni ve din tren yaynlarnda program desteklemesine izin verilemez.
- Program desteklemesinin, medya hizmet salaycnn editoryal bamszln ve sorumluluunu etkilemesine izin verilmez. Programn baflnda, program iindeki reklam kuflaklarna girifl ve kflta ve programn sonunda program desteklemesi yapld belirtilirken, program destekleyenin rn veya
hizmetlerinin kiralanmas veya satn alnmas dorudan teflvik edilemez ve
rn veya hizmetlere aflr vurgu yaplamaz.
rn yerlefltirme ise MADDE 13de dzenlenmifltir. Sinema ve televizyon iin
yaplmfl filmler, diziler ile spor ve genel elence programlar haricinde, yaynlarda rn yerlefltirmeye ynelik uygulamalara yer verilemez. rn yerlefltirme uygulamalar ticar iletiflimle ilgili dzenlemelere tabidir. st Kurul tarafndan belirlenecek flartlarda, belirli mal ve hizmetlerin cretsiz olarak program iine dhil edildii durumlarda da rn yerlefltirmeye izin verilebilir.rn yerlefltirmenin, medya
hizmet salaycnn editoryal bamszln ve sorumluluunu etkilemesine izin
verilmez. rn yerlefltirmede, rn veya hizmetlerin kiralanmas veya satn alnmas dorudan teflvik edilemez ve rne aflr vurgu yaplamaz. zleyiciler, programn baflnda, sonunda ve reklam aras sonrasnda program baflladnda, rn yerlefltirmenin varl hakknda aka bilgilendirilir.Haber bltenlerinde, ocuk programlarnda ve din programlarda rn yerlefltirmeye izin verilmez.Ticar iletiflimi
yasaklanmfl rnlerin rn yerlefltirmede kullanlmasna izin verilmez.
Genel ve tematik yayn kavramlar da MADDE 14de dzenlenmifltir. Yayn hizmetlerinde, genel veya tematik ierikli yayn yaplabilir. Medya hizmet salayc
kurulufllar yayn lisans baflvurusu srasnda yaynlarnn trn st Kurula yazl
olarak bildirir. st Kurul tarafndan bu kurulufllara verilecek yayn lisans belgesinde yaynn tr aka belirtilir.Yayn hizmetlerinin st Kurula bildirilen trde ve
seilen dilde yaplmas zorunludur. Yayn tr talep zerine st Kurulun izniyle
deifltirilebilir. Yayn trnn deifltirilmesine iliflkin flartlar st Kurulca belirlenir.
Lisans belgesinde belirtilen tre uygun yayn yapmayan kurulufl yayn lisans flartlarn ihll etmifl saylr. Genel ve tematik ierikli yayn yapan televizyon kurulufllarnn, ocuk yaynlarnda izgi filmlere yer vermeleri hlinde, izgi filmlerin en az
29
yzde yirmisinin, dier ocuk programlarnn en az yzde krknn Trke dilinde

retilmifl yapm olmas ve Trk kltrn yanstmas zorunludur. ocuk yaynlarnn yaynlanma saatleri ve srelerine ynelik istatistiksel veriler ile retim yerine
iliflkin bilgiler aylk dkmler hlinde st Kurula bildirilir. Radyo ve televizyon kurulufllar, yaynlarnda belirli oran ve saatlerde Trk halk ve Trk sanat mzii
programlarna yer vermek zorundadr. Bu programlarn oran ve yaynlanma zaman ile ilgili esaslar st Kurulca belirlenir.
MADDE 15 gre de; Ulusal karasal yayn lisansna sahip televizyon yaynclarnn;
SIRA SZDE
- Avrupa eserlerine,
- Haberler, spor olaylar, yarflmalar, reklamlar, tele-alflverifl ve balantl veri
fi N Eprogram
LM
yaynlar iin ayrlan sre dflnda kalan yayn sresininD veya
btesinin yzde onunu bamsz yapmclarn rettii Avrupa eserlerine, ayrmalar zorunludur.
S O R U
- stee bal yayn hizmeti salayc kurulufllarn Avrupa eserlerinin yapmna ve eriflimine destek vermelerini teflvik edecek usul ve esaslar st KurulDKKAT
ca belirlenir.
Yaynlarda Dzeltme ve cevap hakk da MADDE 18de dzenlenmifltir.
SIRA SZDE
Gerek ve tzel kifliler, kendileri hakknda fleref ve haysiyetlerini
ihll edici veya
geree aykr yayn yaplmas hlinde, yayn tarihinden itibaren altmfl gn iinde,
nc kiflilerin hukuken korunan menfaatlerine aykr olmamak ve su unsuru
AMALARIMIZ
iermemek kaydyla, dzeltme ve cevap yazsn ilgili medya hizmet salaycya
gnderir. Medya hizmet salayclar, hibir dzeltme ve ekleme yapmakszn, yazy ald tarihten itibaren en ge yedi gn iinde, cevap ve dzeltmeye konu yaK T A P
ynn yapld saatte ve programda, izleyiciler tarafndan kolaylkla takip edilebilecek ve aka anlafllabilecek biimde dzeltme ve cevab yaynlar. Dzeltme ve
cevap hakk douran programn yayndan kaldrld veya yaynna ara verildii
TELEVZYON
durumlarda, dzeltme ve cevap hakk, yedi gnlk sre iinde anlan programn
yayn saatinde kullandrlr.
N N
Trkiyede radyo ve televizyon yaynclnda Frekans Planlamas ve

N TYayn
E R N E TLisans, zel
Medya Hizmet Salayc Kurulufllar, Yaynlarn letimi ve Yetkilendirme, Seim Dnemi,
dar yaptrmlar, Adl Yaptrmlar, Radyo ve Televizyon st Kurulunun Grevleri ve Yasaklar ve Denetim gibi konularnda ayrntl bilgiyi ve 6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn
Kurulufl ve Yayn Hizmetleri kapsamnda Kanunun ayrntlarn grmek iin
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=5a3cac1e-b6d9-4b23-bc7a8dcd671fceba adresinden renebilirsiniz.
Avrupa Snrtesi Yaynclk Szleflmesi lkeleri

Uluslararas bir szleflme olan Avrupa Snrtesi Televizyon Szleflmesinin amac;
ifade ve haber alma zgrlnn gereklefltirilmesinin bir boyutu olan televizyon
yaynclnn Avrupa lkeleri arasnda ilke/esas ve uygulamalarda birlik ve beraberliini salamak, snrtesi televizyon yaynlarnn szleflmede belirlenen ortak
kurallar erevesinde gereklefltirilerek taraf lkeler arasnda serbeste dolaflabilmesine olanak tanmak olarak belirtilmektedir. Trkiye Avrupa Snrtesi Televizyon Szleflmesini 7 Eyll 1992 tarihinde imzalamfl ve szleflme 1 Mays 1994de
yrrle konulmufltur. Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yaynlar Hakknda
Kanunda Avrupa Snrtesi Televizyon Szleflmesinde yer alan ana ilkelerin hepsi bulunmaktadr
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
30
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Avrupa nsan Haklar Szleflmesinin 10ncu maddesinde yer alan bilgi alma ve
ifade zgrl prensibi erevesinde hazrlanan Avrupa Snrtesi Televizyon
Szleflmesine taraf olan lkeler Avusturya, Bulgaristan, Kbrs, Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Macaristan, talya, Letonya, Liechnstein, Malta, Norve, Polonya, San Marino, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, spanya, svire, Trkiye, ngiltere, Vatikandr. Bu szleflmeye gzlemci sfatyla katlan lkeler ise Arnavutluk,
Andora, Ermenistan, Azerbeycan, Beyaz Rusya, Belika, Bosna-Hersek, Hrvatistan, ek Cumhuriyeti, Danimarka, Grcistan, Yunanistan, zlanda, rlanda, Letonya, Litvanya, Lksemburg, Moldova, Monako, Hollanda, Portekiz, Romanya, Rus
SIRA SZDE
Federasyonu, sve, Makedonya Cumhuriyeti, Ukrayna ve Avrupa Birliidir.
Avrupa Snrtesi Televizyon Szleflmesi, demokratik toplumun temel ilkelerinden birini Dve
ilerlemesi, kiflinin geliflmesi iin temel koflullardan birini
fi toplumun
NELM
oluflturduunu dikkate alarak, zgr bilgi ve dflnce akfl ile yaynclarn bamszl ilkelerine ballklarn teyid ederek, tm demokratik gruplar ve siyasi partiS O R U
ler arasnda oulculuun ve frsat eflitliinin korunmas kofluluyla, kltrn geliflmesi ve zgrce kanaat oluflumunda yayncln nemini vurgulayarak, bilgi ve
DKKAT
iletiflim teknolojisindeki
srekli geliflimin, lke snrlarna baklmakszn, ifade zgrlnn ve kayna ne olursa olsun, bilgi ve dflnceleri ifade etmek, aramak,
almak ve paylaflmak
SIRA SZDE hakknn daha ileri gtrlmesine hizmet etmesi gereine
inanarak, topluma, program hizmetleri arasnda daha genifl bir seme alan sunmak ve bylece Avrupa mirasn ve mirasn grsel-iflitsel eserlerinin yaratlmasn
gelifltirmekAMALARIMIZ
isteiyle ve bu kltrel amaca ulaflabilmek iin stn nitelikte programlarn retimi ve datmn arttrmak suretiyle toplumun siyasal, eitim ve kltrel alanlardaki beklentilerine cevap vermeye kararl olarak, hukuki dzenlemeK T A P
nin ortak genel
erevesini dikkate alarak, Kitle Haberleflme Alannda Avrupa Birinci Bakanlar Konferans Bildirisi ve 2 Nolu Kararn gznnde bulundurarak,
televizyon reklamlar, haberleflme alannda kadn-erkek eflitlii, radyo ve televizT E L Euydu
V Z Y Okapasitesini
N
yon alannda
kullanm ve Avrupada grsel-iflitsel yaptlarn geliflimi yer almaktadr.
N N
Avrupa Snrtesi
N T E R N E T Televizyon Szleflmesinin ilkelerini ayrntl grmek iin
http://www.rtuk.org.tr adresinden yararlanabilirsiniz.
31
zet
N
A M A
N
A M A
N
AM A
Kitle iletiflim arac olan radyo ve televizyonnun

ifllevlerini aklayabilmek.
Radyo ve televizyon, toplumsal yaflamn hemen
her alannda arln hissettiren bir ara konumundadr. Radyo ve televizyonun ifllevleri genel
olarak kitle iletiflim aralarnn ifllevleriyle ayndr. Ancak radyo ve televizyonun teknolojisinden
kaynaklanan zelliklerle bu ifllevlerin bazlar daha fazla n plana kmaktadr. Radyo ve televizyonda yaynlanan programlar temel olarak; haber
verme, eitme, elendirme, mal ve hizmetlerin
tantmn salama ve inandrma ve harekete geirme ifllevlerini yerine getirmektedir.
Kitle iletiflim arac olarak radyo ve televizyonun
zelliklerinin neler olduunu sralayabilmek.
1920li yllardan itibaren radyo, 1940l yllardan
itibaren televizyon ayn anda genifl dinleyici /izleyici ayn anda ulaflan nemli kitle iletiflim aralar olarak gnlk toplumda eflitli ifllevleri yerine getirmektedir.
Radyonun iflitsel, televizyonun ise hem iflitsel
hemde grsel bir iletiflim arac olmas bireylerin
eitilme, elenme, bilgi alma, rn ve hizmetleri
tantma gibi ifllevleri yerine getirmekte kullanlmaktadr.
Radyo ve televizyon iletiflim srecinin unsurlarn
tanmlayabilmek.
Radyo ve televizyon yayncl ncelikle bir iletiflim etkinliidir. letiflim en temel biimiyle kaynak, mesaj (ileti) ve alc elerinin yer ald bir
sreten oluflmaktadr. letiflim srecinde bir gnderici (kaynak) bir mesaj dflnp, tasarlar. Mesaj daha sonra sinyal ya da sinyaller dizisine evrilir. Bir baflka deyiflle kodlanr ve belli bir ara
ya da kanal araclyla bir alcya (hedef kitleye)
iletilir; alc da sinyaller dizisiyle iletilen mesaj
yorumlar ve mesajn anlafllp anlafllmadn belirten bir sinyali kaynaa geri gnderir.
Radyo ve televizyonla iletiflim sz konusu olduunda mesaj oluflturan bir kaynak (kanal sahibi,
yapmc, sunucu), radyo ve televizyon mesajnn
oluflturulduu bir radyo dinletis/televizyon gsterisi (program), bu gsterinin izlenebilmesi iin
teknik bir alt yap (kablo, anten, saysal teknoloji-
ler v.b), mesajn hedefi olan alclar (dinleyiciler/izleyiciler) ve dinleyci/izleyiciler zerinde bir etki
ve bu etkinin sonucu olan ve ksa ya da uzun dnemde ortaya kan tepki (geribesleme) olmas
gerekir.
N
A M A
Radyo ve televizyon yayncl, yayn standartlarn, denetimini ve yasal zorunluluklarn aklayabilmek.

Radyo ve televizyon kurulufllar tm dnyada ya
kamu (halk iin yaplan) ya da zel (ticari ama
iin yaplan) radyo ve televizyon yayncl yapmaktadr. Kamu Hizmeti Yayncl, halk iin
yaplan, halk tarafndan finanse edilen ve halk
tarafndan kontrol edilen yaynclktr. Kamu yayn kurumunun hedef kitlesi btn lke nfusudur. Bu nedenle de bu yayn; o lkenin nfusunu, teknik olarak eriflimi ve toplumdaki btn
grup ve katmanlar kapsar ve toplumdaki tm
gruplarn farkl gereksinimlerini karfllayacak biimde yayn yapmay hedefler. Ticari radyo ve
televizyon yaynclnda ise ama reklam verenlerin ilgisini eken potansiyel tketici olan izleyici gruplarna yayn gtrmektir. Bir baflka deyiflle ama daha ok kar salamaktr. Bu yaynclk
trnde verici-alc aralar, istasyonlar ve yayn
zaman bir tketim maldr ve bu nedenle de bu
tr yaynclk yapan kurulufllar reklam geliri olmadan var olamazlar.
Radyo ve televizyon yaynlarn demokrasinin bir
gerei olarak oulculuk ilkesine dayandran
Amerika ve Avrupada, yaynlarda hem kitle iletiflim aralarnn ifllevleri hem de yayn standartlar ilkeleri belirlenerek, yayn denetimlerinde
baz ltler temel alnmakta ve bu ltleri uygulamak yayncya, yasalara ve halkn kendisine
braklmaktadr. Radyo ve televizyon kurulufllar
yaynlarnda haber verme, eitme, elendirme
ve mal ve hizmetleri tantma ifllevlerini yerine
getirirken, yayn amalarn gereklefltirmek iin
de yayn standartlar olarak adlandrlan kamu
yararna uygunluk, tarafszlk, doruluk, yeterli
bilgi verme, anlafllrlk, yasalara ve ahlaki deerlere uygunluk ve toplumsal beenilere uygunluk gibi ilkeleri yayn denetim ltleri olarak
temel almaktadr.
32
lkemizde 1990l yllarla birlikte zel radyo ve

televizyon yaynclnn bafllamas, bu zamana
kadar tekel olarak devam eden kamu yaynclna bir alternatif oluflturmufl ancak birok radyo
ve televizyonun yayn hayatna bafllamasyla birlikte yaynlara farkl yasal dzenlemelerin de getirilmesi bir zorunluluk halini almfltr. Yasal dzenlemenin olmad bir ortamda saylar gittike
artan radyo ve televizyon yaynlarn denetlemek
zere 1994 ylnda Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) kurulmufltur. 3984 Sayl Radyo ve
Televizyon Kurulufl ve Yaynlar Hakknda Kanunla kurulmufl olan ve gnmzde 6122 Sayl
Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yayn Hizmetleri Kapsamndaki kanuna gre hareket eden
RTKn temel grevi radyo ve televizyon yaynlarn teknik ve ierik olarak dzenlemek ve yaynlarn kanunla belirlenen yayn ilkelerine uygun olarak kamu hizmeti anlayflyla yaplmasn
salamaktr.
33
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi radyo ve televizyonun ifllevleri arasnda yer almaz?
a. Haber vermek
b. Eitmek,
c. Toplumsal evreyi gzlemlemek
d. Elendirmek
e. Mal ve hizmetlerin tantmn salamak
6. Afladakilerden hangisi kamu hizmeti yaynclnn

temel amalarndan birisi deildir?
a. Hedef kitleleri bilgilendirmek
b. Haber vermek
c. Eitmek
d. Elendirmek
e. rn ve hizmetlerin reklamn yapmak
2. Afladakilerden hangisi televizyonun zelliklerinden deildir?

a. Grsel bir aratr
b. flitsel bir aratr
c. Hareket esini ierir
d. Etkileflim salar
e. Tek ynldr
7. Radyo ve Televizyon st Kurulu (RTK) hangi yl

kurulmufltur?
a. 1989
b. 1990
c. 1991
d. 1992
e. 1994
3. Afladakilerden hangisi radyo ve televizyonun iletiflim srecinde yer alan unsurlardan bir deildir?
a. Verici
b. Kaynak
c. Mesaj
d. Alc
e. Geribesleme
8. Afladakilerden hangisi radyo ve televizyon yapm

ve yaynlarnda ortak olarak uygulamas gereken ilkeler
arasnda yer almaz?
a. Doruluk
b. Tarafszlk
c. Bamszlk
d. Uygun dil ve anlatm
e. Yapmda fliddete yer vermenin zararn deerlendirme
4. Afladakilerden hangisi radyo ve televizyon iletifliminde kayna oluflturan unsurlar arasnda yer almaz?
a. Yapmc
b. Radyo ve televizyon kanallar
c. zleyici
d. Sunucu
e. Oyuncu
5. Afladaki hangisi potansiyel izleyiciyi tanmlamaktadr?
a. Bir radyo ve televizyon istasyonunun sinyallerini alabilen izleyicilerden oluflan kme
b. Belli bir anda belli bir radyo ve televizyon kanaln izleyen kifliler
c. Bir radyo ve televizyon programcsnn, televizyon kuruluflunun reklam ya da program sponsorunun mesajlarnn amacna ulaflabilmesi iin
en nemli grd izleyici kmesi
d. Radyo ve televizyon programlarnn belirlenen
amalar dorultusunda bilgi aktarlan genel kitle
e. Hibiri
9. Afladakilerden hangisi geribesleme aralar ierisinde yer almaz?

a. Gazete
b. Telefon
c. Dergi
d. Kitap
e. Mektup
10. Afladakilerden hangisi radyo ve televizyonun eitme ifllevini yerine getiren programlar arasnda yer alr?
a. Belgesel
b. Haber programlar
c. Yorum programlar
d. Ekonomi blteni
e. Reklamlar
34
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. c
2. e
3. a
4. c
5. a
6. b
7. e
8. c
9. d
10. e
Yantnz yanlfl ise Radyo ve Televizyonun fllevleri blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Radyo ve Televizyonun
zellikleri blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Radyo ve Televizyon letiflim Sreci blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Radyo ve Televizyonda
Yaynclk Trleri blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Radyo ve Televizyon Yaynclnda Denetim ve Yayn Standartlar blmn tekrar gzden geiriniz.
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
Televizyonun elendirme ifllevini gereklefltirmek amacyla hazrlanan magazin programlar, izleyici kitlesinin
elenme gereksinimini karfllamak iin hazrlanan ve asl
amac elendirme olan programlardr.
Televizyonun elendirme ifllevi; kiflileri gndelik yaflamn tekdzeliinden ve skntlarndan uzaklafltrmada
nemli bir zellik olarak karflmza kmaktadr. Televizyonun bu ifllevi ile izleyenler modern yaflamn arlndan kurtulmakta, yaflam sradanlktan bir anlamda kurtulmaktadr. Televizyon, retici, benimsetici ve birlefltirici zellikleriyle, elenceyi de kitlelere tantabilmektedir. Elenme bir gereksinimdir, ancak televizyon elendirirken, toplumsal deerlerin aflalanmasna, kltrn
bozulmasna yol amamaldr.
Elendirme ifllevi her ne kadar dier ifllevlerin yerine getirilmesinde yardmc bir unsur olarak grlse de, izleyiciyi skntlarndan alkoymak, hofl zaman geirmesini
salamak gnmz yayn ilkeleri iinde ilk hedef olmaktadr. Bu nedenle son yllarda birok lkede, yalnzca
elendirme amacna ynelik olarak yayna bafllayan televizyon kanallarnn saylarnn artt gzlenmektedir.
Sra Sizde 2
Radyo ve Televizyonda ticari zorunluluk bu iki aracn
srdrlebilirliini salamak amacyla zellikle ve zel
yaynclkta n plana kmaktadr.
Yayn kurulufllarnn var olabilmesinin gerei reklam
programlardr. Bu nedenle yayn kurulufllar ticari bir
zorunluluk olarak reklam programlar yaynlamaktadr.
Sra Sizde 3
Yayn kufla: zellikle reklam destekli ticari yayn sistemlerinde radyo ve televizyon programlarnn akfl,
potansiyel radyo dinleyicilerinin ve televizyon izleyicilenrinin ifl ve ifl dfl saatlerine gre ayarlanmaktadr.
Bylece gnn belli saatlerine gre belli yayn kuflaklarn oluflturulmaktadr. Televizyon kanallar iin en
nemli yayn saatleri prime-time olarak adlandrlan,
mmkn olduunca, ok izleyicinin izledii saatler olarak kabul edilen 20:00-23:00 saatleri arasndaki kuflaktr.
Sra Sizde 4
lkemizde uygulanan yaynclk modeli hem zel hem
de kamu yaynclnn uyguland bir modeldir. lkemizin ilk televizyonu olan Trkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT) kurulurken, yasa ve organizasyon
modeli olarak ngiliz televizyonu BBC (British Brodcasting Corparation) rnek alnmfltr. Ancak bununla birlikte BBC modeli, lkemizin toplumsal koflullarna uydurulmak iin farkl bir yapya brnmfltr. 1990l yllara kadar radyo ve televizyon yaynclnn devlet tekeli olarak uyguland lkemizde, radyo ve televizyon
yayn kuruluflu olan TRT, program yapm iin mali ve
teknik kaynaklar salamak; yasa ve ynetmeliklerle tanmlanan yayn politikasn uygulamak, radyo ve televizyon mesajlarndan oluflan genel yayn programlamak ve bu yaynn izleyicilere iletilmesini salamakla
grevliydi. Ancak 1990l yllarla birlikte zel radyo ve
televizyon kurulufllarnn yayna bafllamasyla radyo ve
televizyonculuun kurumsal yaps ve iliflkileri de nemli deifliklere uramfltr.
zel radyo ve televizyon kurulufllarnn varl ve faaliyetleriyle yayn yapan ticari sistemlerde, yayn politikalar genellikle en son kazan elde etmek amac esas alnarak belirlenmekte, ancak ou kez bu kurulufllarn
stnde genel yayn esaslarn ve radyo televizyon yaynclna iliflkin dier ilkeleri belirleyen bir politika
uygulayc ve denetleyici bir kurul da bulunmaktadr.
Trkiyede bu grev Radyo Televizyon st Kurulu
(RTK) tarafndan yrtlmektedir.
Yararlanlan Kaynaklar
nternet Kaynaklar
Akpnar, S (2008). Kadn reality programlarnn izlenme

nedenleri zerine kullanm ve doyumlar yaklaflm
erevesinde deerlendirilmesi.Yaymlanmamfl
Yksek Lisans Tezi. Eskiflehir, Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
Altheide, D. (1985). Media Power. Beverly Hills Sage.
Avflar, Z ve G ngren (2003). Radyo ve Televizyon
Hukuku. Ankara.
Aziz, A. (1982).Toplumsallaflma ve Kitlesel letiflim.
Ankara, A..B.Y.Y.O. Yaynlar, No:2.
_______.(1981).Radyo ve Televizyona Girifl. Ankara,
Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar.
Burton, G.(1995). Grnenden Fazlas: Medya Analizlerine Girifl. stanbul; Alan Yaynclk.
Cereci, S. (1992).Byl Kutu Bylenmifl Toplum.
stanbul, fiule Yaynlar.
_______. (2001).Televizyonda Program Yapm.
stanbul, Metropol Yaynlar.
Glbu, E. (2006) Reklam ve Medya Planlamas.
stanbul: Beta Yaynlar.
lal, E. (1989) letiflim, Ynsal letiflim Aralar ve
Toplum: Kavramlar, Kurumlar, Kuramlar. stanbul, Der Yaynlar.
Kars, N. (2003). Televizyon Program Yapalm Herkes zlesin. stanbul; Derin Yaynlar.
Mcquail, D (1994). Mass Communicaion Theory: An
Introduction. London, Sage Publications.
Mehmet M.(1999). Televizyon Yaynlarnn Trk
Toplumu zerindeki Etkisi. Ankara, Atatrk Kltr Merkezi Yayn.
Monaco, J. (2001). Bir Film Nasl Okunur, (ev. Ertan
Ylmaz). stanbul; Olak Yaynlar.
Mutlu, E (1995). Televizyonda Program Yapm. Ankara, Ankara niversitesi letiflim Fakltesi Yaynlar, No: 4.
zgr, A. (2005). Trkiyede Uzaktan Eitimde Televizyonun Etkileflimli Kullanm:Olanaklar, Snrllklar
Ve zm nerileri. Seluk letiflim, Konya.
Parsa, S. (1993). Televizyon Habercilii ve Kuramlar. zmir.
Vural, S. (1994). Kitle letifliminde Denetim Stratejileri, Ankara Yaynevi
Yazc,A.N (1999). Kamu Yayn Kurumlar ve Yeniden
Yaplanma. Ankara, TRT Genel Sekleterlik Basm ve
Yaym Mdrl.
Timisi, N (2003). Yeni letiflim Teknolojileri ve Demokrasi. Ankara; Dost Yaynlar.
http://www. rtk.org.tr 24.05.2010
35
Amalarmz
N
N
N
N

Radyo yaynlarnn ulaflt dinleyiciyi tanmlayabilecek,
Radyo program hazrlk aflamalarn tanmlayabilecek,
Bir radyo program yapmn gereklefltirmede temel unsurlar ifade edebilecek,
Bir radyo program yapm ve yaratm srecini aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Sponsor
Meletron
Programlama
Playlist
Drive Time
Cngl
Programlama
Podcast
erik Haritas
Radyo ve
Televizyonda
Program Yapm
Radyo Program
Yaratm ve Yapm
Sreci, Yapm
Yaklaflmlar ve
Unsurlar
GRfi
RADYO DNLEYCSN
TANI(MLA)MAK
RADYO PROGRAMI HAZIRLIK
AfiAMALARI
RADYO PROGRAM YAPIMINDA
TEMEL UNSURLAR
RADYO PROGRAM YAPIM VE
YARATIM SREC
Radyo Program Yaratm ve

Yapm Sreci, Yapm
Yaklaflmlar ve Unsurlar
GRfi
En eski kitle iletiflim aralarndan birisi olan radyo, televizyonun ortaya kmas ile
etkisi biraz azalsa da, gnmzde bilgi ve iletiflim teknolojilerindeki geliflmeleri,
mobil aralarn ve internetin ortaya kmas ile ve onlarla btnleflik olarak kullanlmaya bafllamas ile nemi giderek artmaktadr. Taflnabilir ve ucuz olmas, yaygn ve genifl kullanma sahip olmas nedeniyle, insanlar gnn farkl zamanlarnda, dinlenirken, yrrken, ara kullanrken radyoyu dinlemektedirler. Bir radyo istasyonu, ierii ile bir baflka deyiflle, yaynlarn oluflturan radyo programlar ile
dinleyicilerine ulaflmaktadr. Radyo programlar dinleyiciye ulaflmadan nce, ister
canl ister banttan yaynlanacak olsun pek ok aflamadan gemektedir. Radyo
programlarnn yaratm ve yapm sreci; program ad ve ieriinin belirlenmesinden, o programda kullanlacak olan mzik, efekt, insan sesi gibi unsurlarn tanmlanmas ve bunlarn bir araya getirildii yapm aflamasndan yayn aflamasna kadar
olan btn sreci kapsamaktadr.
RADYO DNLEYCSN TANI(MLA)MAK

Bir radyo istasyonunun ulaflmak istedii dinleyicilerinin beklentilerini karfllayan
programlar retebilmesi dinleyicisini baflka bir tanmla hedef kitlesini tan(mla)mas ile bafllamaktadr. Kuflkusuz bir radyo istasyonu dinleyicilerinin demografik, psikografik zellikleri bilmek, niceliksel olarak bykln belirlemek, dinleyicilerini tanmak ve dinleyicilerin beklentileri ile dinleme tercihlerini belirlemek durumundadr. Dinleyicileri tanmann en nemli yollarndan biri dinleyici hakknda
arafltrma yapmaktr. Dinleyici, radyo yaynlarnn biim ve ieriinin belirlenmesinde en nemli etkendir.
Radyo yaynlarnn ana amac, en genifl dinleyiciye ulaflmaktr. Bir radyo programnn baflars dinleyicilerin beklentisini karfllama derecesine baldr. Radyo
dinleme, dinleyicilerin zgr iradesi ile karar verdikleri bir etkinlik olduu iin,
programclarn dinleyicileri beklentileri ile birlikte ok iyi tanmas gerekir. Hedef
dinleyici demografik olarak yafl, cinsiyet, eitim, gelir dzeyi, yaflanan yer, meslek
ve benzeri karakteristik zelliklerle tanmlanr.
Radyo istasyonlar dinleyicilerine daha etkin bir flekilde ulaflmak iin radyo veri
sistemini (RDS-Radyo Data System) kullanarak, radyo istasyonunun ad, program tr bilgisi, trafik bilgileri gibi baz bilgileri dinleyicilerine sunarlar. Bu bilgiler radyo
alcsnn ekrannda akar, dinleyiciler de bu bilgilere gre kanallar bulur ve dinler.
38
Dinleyici davranfln ngrmek her zaman yaynclar iin en nemli konulardan biri olmufltur. Dinleyiciler, birbirine benzer formatlarda yayn yapan radyo istasyonlar arasnda rekabetin olmas, dier medya aralarn kullanmas ve gnlk
yaflam aktiviteleri gibi nedenler dolaysyla paralara blnmektedir. Yaynclarn
hedef kitle ve hedef kitlenin dflndaki kitleyi elde etmek ve arttrmak iin ncelikli olarak onlar tanmlamalar gerektirmektedir. Dinleyiciler ve yayn ieriklerinin
birbirine sk skya bal olmas, dinleyicilerin bir radyo istasyonu ile ilgili beklentilerinin karfllanmasn gerektirmektedir. Radyo dinleyicilerini dzenli ve rastgele
dinleyenler olmak zere ikiye ayrmak mmkndr. Dzenli dinleyiciler, radyo istasyonunun srekli, bir baflka ifadeyle sadk dinleyicileridir. Rastgele dinleyiciler
ise, daha ok dier radyolar dinleyen ve dier medyay daha fazla tercih eden dinleyicilerdir. Tm bu dinleyici tanmlarnda deiflen alflkanlklar ve dinleme eilimleri byk bir neme sahiptirler.
Radyo programlarnn oluflturulmasnda stratejik bir plan gereklefltirmeyi salayacak en nemli admlardan biri olan dinleyicileri tanma, yaplacak bir arafltrma ile
nemli veriler salayabilir. Dinleyiciler hakknda yaplacak arafltrmada, dinleyicinin
bykl, ne tr insanlardan olufltuu, yafl, cinsiyet ve meslek durumlar, hangi gn
ve saatlerde radyo dinledii, zamann nasl geirdii, ne tr ieriin onlar az ya da
ok ilgilendirdii, ne tr sunumlardan hoflland ya da hofllanmad, ne tr programlara olumlu ya da olumsuz tepki verdii gibi sorular bir arafltrmann sorular olabilir. Elde edilen arafltrmalarn sonucu bunlarn bir program ieriinin oluflturulmasnda kullanlabilmesine olanak tanmaktadr. Dinleyicilerin zelliklerini bilmek, radyo yapmclarna, dinleyiciyi elendirme, bilgi verme ve eitim materyalleri salamann yan sra, onlara uygun programlar yapmak konusunda yaratc olma flansn da
beraberinde getirmektedir. zetle bir dinleyici arafltrmas yapmak, dinleyiciyi anlamak, programlar iin materyalleri salamak ve ne tr programlar yaplaca hakknda karar vermeyi kolaylafltrmaktadr.
Bir radyo istasyonu kurulurken ncelikle, bu istasyonla ne yaplaca, ne tr insanlara ne tr bir ierikle ulafllaca istasyonun amalar, hedef kitlenin belirlenmesi gerekir. Radyo istasyonunda ne yaynlanacann seilmesi, bu yaynlar kimin dinleyecei, kimin dinlemeyeceinin de seilmifl olmasn belirlemektedir. Ayrca dinleyicinin dikkati ve sadakati salanmas amacyla ihtiyalarnn belirlenmesi, deer, tutum ve yaflam biimlerini de yanstacak, bir baflka deyiflle hedef kitlenin daha iyi tannmasn salayacaktr. Bu arafltrmalardan elde edilecek sonular,
programlarn ana hatlarn oluflturmann yan sra ieriinin de net bir biimde belirlenmesini salayacaktr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Radyo programlarn
dinleyicilere ulafltrmada dinleyici arafltrmalarnn nemini tartflnz.
SIRA SZDE
RADYO PROGRAMI HAZIRLIK AfiAMALARI
D fi N E L M hazrlamak iin farkl unsurlardan yararlanlmaktadr. Aziz

Bir radyo program
(2002), hedef kitleye ulaflmada dikkate alnmas gereken bu unsurlar;
Programn
S O R Ukonusu
Programn biimi
Programn dili
DKKAT
Programn sresi
Programn yayn zaman
SIRA SZDE
Programn
parasal yn olmak zere alt bafllk altnda toplamaktadr.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
39
2. nite - Radyo Program Yaratm ve Yapm Sreci, Yapm Yaklaflmlar ve Unsurlar
Programn Konusu
Radyo iin hazrlanacak bir programn konusunu belirlemek, bir anlamda programn amacn da belirlemek demektir. Program aracl ile dinleyiciye ulafltrlacak
mesajlar ama erevesinde belirlenmektedir. Bir program, haber vermek, elendirmek, eitmek gibi amalar taflyabilmektedir. Kimi durumlarda hem elendirmek
hem de eitmek amal hazrlanan programlar ikili amalara da hizmet edebilmektedir. Bafllang aflamas iin programn konusunu belirlerken, sadece bir bafllk deil, o konunun nasl ifllenecei, konunun kapsam, nelerden ve nasl sz edilecei
ile ilgili tm bilgilerin de detayl bir biimde oluflturulmas gerekmektedir. rnein
belirlenen program konusu, bir uzman grflne baflvurmay gerektiriyorsa ya da
bu kifli ile bir rportaj gereklefltirilecekse, bu uzmanlarn kimler olduu, bu tr bir
programda yer alp almak istemeyecei, yaplmas dflnlen rportajn stdyo ortamnda m ya da farkl bir ortamda m olaca, bunlarla ilgili teknik iflleyiflin ne olaca gibi tm n bilgilerin detayl bir fleklide belirlenmesi gerekmektedir.
Bir radyo programnn konusu; program yapmcsnn nerisi, kanal yneticisi
ile radyo istasyonun hedef ve amalar ile dinleyici beklentileri ve nerileri dorultusunda belirlenebilmektedir. Ticari radyo istasyonlarnda da, bunlara ek olarak
program sponsorlar bir radyo programnn belirlenmesinde etken unsurlar arasnda yer almaktadr.
Programn Biimi
Bir radyo programndaki biimi belirleyen farkl sunufl biimleri vardr. Radyo
programlarnda, konu ve amalarna bal olarak sunufl biimleri;
Dz Programlar
ok Sesli Programlar
Oyunlafltrlmfl ya da Dramatik Programlar
Mzik Format
Karma Programlar olarak sralanmaktadr.
Dz Programlar, haber ve sohbet, konuflma programlar, sylefli, rportaj,
soru-yant tr program tr iinde yer almaktadr. Dz programlarda efektlere
yer verilmezken, sadece bir ya da iki insan sesinden yararlanlmaktadr. nsan sesinin kullanlma biimine gre, tek sesli veya iki sesli program olarak tanmlanmaktadr. Dz programlarn bir ksm benzerlik gstermekle birlikte, programn zellii ve sunufl biimi ile farkllklar bulunmaktadr.
ok Sesli Programlar, ikiden fazla sesin kullanld, ak oturum, forum, panel, yuvarlak masa gibi bir konunun derinlemesine ele alnp 30-60 dakikalk sre iinde tartflld, gerek hazrlkl gerekse hazrlksz olarak katlmclarn yer ald programlar olarak tanmlanmaktadr. ok sesli programlar iinde yarflma,
bulmaca gibi program biimlerini de saymak mmkndr.
Oyunlafltrlmfl ya da Dramatik Programlar, oyun olarak da adlandrlan drama tekniine dayanlarak hazrlanmfl program biimleridir. Bir programn dz bir
anlatm yerine oyunlafltrarak oluflturulmasn, tiyatro eserleri, yk ve romanlardan uyarlanarak programlarda konularn ele alnmasn salamaktadr. Bu tr programlara haber dflndaki her tr programda yer verilebilmektedir. Dramatik programlarda bir konu aksiyon ve diyalog yoluyla aktarlmaktadr. Dz programlardan
farkl olarak mzik ve efektten bolca yararlanlmaktadr. Dramatik programlar, kk bir dramatik sahne ile pek ok dflncenin aktarlmasnda zamann elveriflli
kullanmasna ve dinleyicinin dikkatinin ekilmesine yardmc olabilmektedir. Dra-
Sponsor: Sanat, spor,

eitim, evre, kltr ve
salk gibi ok farkl
alanlarda yaplan her trl
etkinlie (radyo program
yapm ve yayn dahil) para
vererek ya da gerekli ara,
gere ve materyal destei
salayan kifli ya da kurum.
Sylefli: Radyo muhabirinin
bir konuyu, bir uzman ya da
bilgi sahibi bir kifli ile
grflmesi.
Rportaj: Muhabirin olay
yerinden bir haberi, bir
geliflmeyi ayrntl olarak
evre koflullaryla,
izlenimleriyle birlikte
aktarmas.
Ak Oturum: Konusunda
uzman kiflilerin toplumun
tmn ya da bir blmn
ilgilendiren gncel, siyasal,
sosyal ve bilimsel konular
veya sorunlar zerinde
tartflmalardr.
Forum: Ak oturum,
dinleyici sorularnn
alnmas ve cevaplanmas
durumunda "forum" haline
dnflmektedir. Radyodan
tartflmay izleyen
dinleyiciler, ak oturuma
telefon sorularyla
katlabilmektedir.
Panel: Panel uzman kiflilerin
ak oturum tanmnda
olduu gibi toplumun
tmn ya da bir blmn
ilgilendiren gncel, siyasal,
sosyal ve bilimsel konular
veya sorunlar zerinde
tartflmalardr. Panelin ak
oturumdan fark, tartfllan
konu zerinde karara
varmaktan ok sorunu
eflitli ynleriyle
aydnlatmak, farkl
grflleri, farkl anlayfllar
ortaya koymaktr.
40
matik programlarda nemli olan mekan ve hareket duygusunun yaratlmas, inanrllk iin bir ortam temeli oluflturmasdr. Bu nedenle, bu tr programlarda seslendirmeyi gereklefltirecek kifliler de byk nem taflmaktadr.
Dinleyicilerin grntleri zihninde oluflturmas, her birinde farkl duygu ve dflncelerin meydana gelmesini salamaktadr. Oyunun getii ortam ve baz ayrntlarn daha detaylandrlabilmesi iin eflitli ipularna baflvurulabilmektedir. Oyun
iinde yer alan karakterler ya da bir anlatc bu ipularn dinleyiciye aktarabilmektedir. Karakterlerin dflnceleri, iinde bulunduklar zaman ve mekan farkllklar,
karakterlerin birbirleriyle olan diyaloglarnda ortaya konabilmektedir. Bu nedenle
karakterlerin iyi oluflturulmas, her bir karakterin eflitli zellikleri (yafl, cinsiyet,
ruh hali, kiflilik zellikleri vb.) somut olarak ok iyi tanmlanmaldr. Ksa cmlelerle, karflk ayrntlara baflvurmadan basit bir olay rgs gelifltirilerek oluflturulan bu program biiminde nemli olaylar baz anahtar kelimelerin tekrarlanmas,
ok fazla karakterin yer almamas gibi temel prensipler dorultusunda hareket
ederek gereklefltirilmektedir. Hikaye kurulumu, karakterler ve diyaloglar temel
yapsal bileflenleri oluflturmaktadr. Bu bileflenlerin tam anlamyla yerine getirilmesi oyun yazar, dramaturg, ynetmen, efektr, oyuncular, program yapmcs ve
teknik elemanlarn ekip alflmas ile ortaya kmaktadr.
Oyunlafltrlmfl ya da dramatik program biimlerinde oyun yazarlar bu konuda uzmanlaflmfl kiflilerdir. Dramaturg ise, bir baflka uzman olarak oyunlar kayttan nce deerlendirip arafltrmasn yapan, ayn zamanda drama tekniine ve radyo tekniine uygun yazlp yazlmadn denetleyerek oyun yazar, ynetmen ve
program yapmcs arasnda balant kuran kiflidir. Oyuncularn, mzik ve efektlerin seimi ile kullanlmasndan sorumlu olan, ksaca oyunu yneten kifli de ynetmen olarak tanmlanmaktadr. Efektr de, programn iinde mzik ve efektlerin
nerede ve ne zaman kullanlacan ynetmene bal olarak seen, programn kayd srasnda kullanlmasndan sorumlu kifli olarak bu ekip alflmasnda yer almaktadr. Oyuncular da bu biimdeki programlar seslendiren kiflilerdir ve olaylar
oyuncular araclyla dinleyicilere aktarlmaktadr. Teknik elemanlar; banttan yaynlanan bu programlarn kaydedilmesinden kurgu aflamasna geen tm srete
sorumlu olan kiflilerken, program yapmcs ad geen tm ekiple birebir iletiflim
iinde olan ve onlarla birlikte alflarak bu tr program biimlerini ortaya karan
kiflilerdir.
Mzik Format, mzik programlar hem tr hem de bir biim olarak tanmlanabilir. Gerek dnyada gerek lkemizdeki haber, spor vb. yayn formatlarnn dflnda kalan ou radyo istasyonunun yayn akfllarnda mzik yaynlar nceliklidir.
Sz arlkl programlarn tesinde mzik yap tafllarndan biridir ve hem radyo istasyonu hem de dinleyici asndan ne tr mzik yaynland ok byk nem taflmaktadr. Bir radyo istasyonu asndan nemi, hedef kitlenin mzik beklentisine uygun mzik yaynlarnn gereklefltirilmesi ve sadk dinleyici kitlesinin srekliliini salamaktr. Dinleyici asndan nemi ise, hoflland veya tercih ettii mzii radyodan duymak istemesidir.
Mziin kiflisel beeniye ynelik olmas, herkesin beendii mzik tarzlarnn
farkllk gstermesi, radyo istasyonlarnn belli trde mzik yaynlayarak hitap ettii dinleyici kitlesinin snrlarn daha net izmesini salamaktadr. Bu nedenle radyo istasyonlarnn mzik formatlar birbirinden farkllk gsterebilmektedir. En ok
rastlanan mzik formatlar; liste bafl olan flarklarn daha ok yer ald Top 40,
caz, klasik, R&B (Rthym and Blues), Golden Oldies (en sevilen eski flarklar) vb.
gibi mzik kategorileridir. lkemiz bu adan deerlendirildiinde ise, yine baz
radyo istasyonlarnn belli trde mzii yaynlayarak belirledikleri hedef kitleye

ulaflmaya alfltklar grlmektedir. Kamusal yaynclk gereklefltiren TRTnin
farkl radyo kanallarnda farkl mzik trlerine yer verilmektedir. rnein Radyo2 (TRT FM) pop mzie arlk verirken, Radyo-4te ise Trk halk mzii ve Trk
sanat mziine arlk verilmektedir. Mzik formatlar asndan ticari radyo istasyonlarna bakldnda Power FM, Virgin Radio ve Metro FM gibi radyolarn popler yabanc mzik, Powerturk, Show Radyo gibi radyolarn Trke Pop; Slowturk
ve Joy FM gibi radyolarn Trke slow, Turkuvaz ve Kral FM gibi radyo istasyonlarnn da mzik formatlarn fantezi mzik olarak belirledii grlmektedir.
Farkl mzik kategorilerine gre mzik formatnn belirlendii ticari radyo istasyonlarnda mzik birinci, sz ise ikinci planda yer almaktadr. Bu nedenle Disc
Jockeyin (DJ-kaydedilmifl mzik sunucusu) anonslar, ald flark hakknda dinleyicilere bir fleyler anlatmak, reklamlar ve tantmlarn anonslarn yapmak, saat ve
hava durumundan szetmek ve dinleyiciye elenceli geleceini dflnd konular veya gncel konulardan meydana gelir. Format DJ i olarak tanmlanan DJlerin
anonslarn oluflturan snrl konuflmalar genellikle flarklarn intro srelerinde gereklefltirilmektedir. Her flarknn intro sresi deiflmektedir; befl saniyelik intro
sreleri olaca gibi, yirmi saniyelik intro sresi de vardr. DJ anonsu iin yeterli olmad dflnlen intro sreleri yerine kimi zaman ayr bir mzik parasn kullanabilmektedir. Fakat kimi radyo istasyonlarnda format DJlerinin intro sresini aflmas yayn kurallarnn ihlal edilmesi anlamn taflmaktadr. Bu tamamen o radyo
istasyonunun oluflturduu yayn kurallar erevesinde belirlenmektedir. DJin
anonslar dflnda kalan zamanlarn ou playlistte yer alan flarklarn alnmas ile
arada varolan reklam, haber gibi dier program unsurlarnn yaynlanmasndan
oluflmaktadr. Bir DJin ne zaman playlistte yer alan flarky alaca, ne zaman konuflaca, ne zaman reklamlar ya da onun gibi daha nceden kaydedilmifl program materyallerini yaynlayaca saat format ad verilen bir saatlik yayn akfln
gsteren bir dzende planlanmaktadr.
Karma Programlar, yukarda ad geen program biimlerinin ounun kullanld yapm biimleri olarak karflmza kmaktadr. Karma programlara, blok ya
da kuflak ad verilen ve bir saatten fazla sre iinde yaynlanan programlarda rastlamak sz konusudur. Bu programlar, hem kamusal yayn yapan radyolarda hem
de ticari radyo istasyonlarnda yaynlanmaktadr. Ticari radyo istasyonlarndaki elence programlarnda mzikten, sylefliye ve rportajlara uzanan karma program
biimleri hazrlanmaktadr. Ayn flekilde TRT radyolarnda 2009 yayn plan iinde
yer alan blok elence programlarndan Geceden Sabaha(Ayfl) bu tr karma
programlara rnek olarak verilebilir.
Karma Program:
Karma programlara rnek teflkil eden Geceden Sabaha (Ayfl)isimli radyo programnn program knyesi ve ierii afladaki gibidir:
Geceden Sabaha (Ayfl)
Sre: 420'
Yapm Yl: 2009
Yapmc: Arzu KANTAR-Serap DUBAZ
E-Posta: aysg@trt.net.tr
Canl olarak yaynlanan programmzda kflelerimiz:
41
Intro Sresi: fiarknn

bafllad andan flark
szne kadar geen sredir.
Genellikle ticari radyo
istasyonlarnda radyo
programcs bu intro
sresinde anonsunu yapar.
Playlist: Stratejik olarak
planlanmfl ve yayn akfl
iinde alnacak flarklarn
listesi iinde kategori, tr,
intro sresi, flark ve flarkc
ad bilgileri yer alr.
Saat Format: Hot clock ya
da format wheel olarak da
tanmlanmaktadr. Bir
saatlik yayn iinde yer
alacak farkl unsurlarn
birbiri ardna dizildii
ieriin, program formatnn
grsellefltirilmesidir. Mzik,
haberler, spor, hava
durumu, reklamlar, kamu
spotlar vb. btn program
unsurlarnn uzunluklarn ve
belirlenmifl dzenini
gstermek iin
kullanlmaktadr.
Kuflak: Ksa sz ve/veya
mzik blmlerinden oluflan,
kesintisiz bir canl yayn
akflyla en yksek sayda
hedef dinleyiciye ulaflmak
istenen, bir saatten daha
uzun sreli radyo program
biimidir.
RNEK
42
GECENN KONUSU: Bu gece Tesadfleri konuflacaz. Tesadfe inanrmsnz?

Unutamadnz bir tesadf ansn bizimle paylaflrmsnz?
AYIfiIINDA MZK
YEN YEPYEN: Yeni kan albmlerin, kitaplarn ve vizyondaki filmlerin tantm. Bu hafta Ayfle zylmazel konuumuz olacak.
GEVEZE TEYZE [SKE] SESLENDREN: Seda OKSAL
MZK YOLCULUU: Mzik elefltirmeni Murat Meri ile mzikte yolculua
kacaz.
YARIfiMA (HAYD SYLE): Kelimemiz kader.
fiMD SIRA SENDE: Dinleyici isteklerinin deerlendirilecei blm.
fiTE KLP fiTE fiARKI: Gnmzde popler olan ya da klasikleflmifl bir flark
mizahi bir dille senaryolafltrlp canlandrlacak ve alnacaktr.
YARIfiMA: (DKKAT DKKAT)
SABAH OLA HAYROLA: Gnn ksa haberleri paylafllacak. Hava durumu ve yol
durumu verilecektir. http://www.trt.net.tr/Radyo/RDDetay.aspx?kimlikid=497&tur
=Radyo&Kanal=TRTFM (Eriflim Tarihi:23/12/2009).
Programn Dili
Bir radyo programn meydana getiren en nemli unsurlardan biri de programn
dili ve anlatmdr. Radyo programlarnn hedef kitleye ulaflabilir ve anlafllabilir olmas iin program oluflturan metin ok byk nem taflmaktadr. Radyonun iflitsel bir kitle iletiflim arac olmas, kullanlan metnin dier aralara gre farkl olmasn gerektirmektedir. Grsel kitle iletiflim aralarnda, metnin anlafllamamas durumunda mesajn iletilmesinde grsel eler devreye girmektedir. Oysa radyonun
sadece iflitsel zellik taflmas, bu aralardan farkl bir dile ve anlatm biimine ihtiya duyulduunu gstermektedir. Bu nedenle, bir radyo program hazrlanrken
kullanlacak olan dilin ve anlatm biiminin radyoya zg olmas gerekmektedir.
Radyoda kullanlacak metni iflitsel metin olarak tanmlamak mmkndr. Dolaysyla, oluflturulacak program metinlerinin konuflma diline yakn, basit, anlafllabilir,
ksa cmlelerden oluflan bir zen iinde oluflturulmas ve seslendirilmesi bir zorunluluk olarak ortaya kmaktadr.
Programn Sresi
Her radyo program, konusu, amac ve biimi dorultusunda belli bir sreye gre
gereklefltirilmektedir. Bir programn sresini belirleyen kriterleri, programda ele
alnacak olan konunun kapsam, program yapm biimi, programn tek ya da birka programdan oluflan dizi program m olaca belirlemektedir. Programn konusu, farkl farkl srelerde ifllenebilir. Kapsaml bir konunun sre snrn ok ksa
srelerle izmek mmkn deildir. Ayn biimde kapsaml bir konuyu anlatrken
yararlanlan program biimleri (dramatik elerden yararlanma, tek sesli program
biimi yerine ok sesli program biimi halinde sunma vb.) nem taflmaktadr. Yine kapsaml bir konunun tek bir radyo programnda tm ynleriyle ele alnmas
mmkn deildir. Bu nedenle, genifl kapsaml konular birka programdan oluflan
diziler halinde ele alnabilir, karma program trne baflvurularak hazrlanabilir.
RNEK
Genifl kapsaml bir konu olan Hellenistik Dnem, TRT 2009 yayn akfl plan iinde yer alan Gemiflin zinde adl programla dizi program halinde gereklefltirilmektedir. Dizi programlara rnek teflkil eden Gemiflin zinde isimli radyo programnn program knyesi ve ierii afladaki gibidir:
43
Gemiflin zinde
Sre: 25
Yapm Yl: 2009
Sunucular: Misket DKMEN
Yapmc: Hatice BLBL
Hellen Birliinin lideri, Pers seferinin komutan Byk skender, Anadoluya, eski Frygia Krallnn baflkenti Gordiona gelir. Efsaneye gre, burada, Frygia Kral Gordios dneminden kalma bir krdm bulunmaktadr. Bir bilici Gordiondaki dm zen, dnyaya hakim olur der. skender, bir kl darbesiyle
dm zer ve dnyann hakimi olmak iin yoluna devam eder. Gemiflin zinde, geen hafta baflladmz Hellenistik Dnem yolculuumuz bugn de sryor.
Bu dnem krallklarnn ekonomisi, inan sistemleri ve Dnemin sona erme nedenleri bugnk yolculuumuzun konular.
Anadoluda iz brakmfl uygarlklar konu edindiimiz program dizimizde buluflmay diliyoruz. http://www.trt.net.tr/Radyo/RDDetay.aspx?tanitimid=23530&tur=
Radyo&Kanal=RADYO1 (Eriflim Tarihi:23/12/2009).
Programn Yayn Zaman

Radyo programlar belli yayn dnemlerinde yaynlanmak zere planlanmaktadr.
Bu plan iinde programlarn ieriinden baflka, sresi ve yayn zamanlar da belirlenmektedir. Radyo programlarnn ne zaman yaynlanaca, hedef kitle ve amalar dorultusunda gereklefltirilmektedir. Kuflkusuz programlarn yayn zamanlarnn belirlenmesinde yaplan programlamalar nem kazanmaktadr. Radyo dinleyicisini tan(mla)mak blmnde de sz edildii gibi, hedef kitlenin zelliklerini,
kendilerini ilgilendiren hangi ieriklerin olduu, hangi gn ve saatlerde radyo dinlediini bilmek, dinleyicilerin beklentilerine uygun programlar yapmak ve hangi
zamanlarda yaynlanmak gerektii konusunda da ipular salamaktadr. Bu tr
bilgiler benzer formatlarda yayn yapan radyo istasyonlar ile sadece program ieriklerinde deil, ayn zamanda yayn saatlerinde de farkllaflmay gerektirmektedir.
Yaplan arafltrmalar, en ok radyo dinlenen zamanlar belli hedef kitle asndan
drive time olduunu gstermektedir. rnein, bu saatlerde yaynlanan programlarda, birbirinden farkl istasyonlarda ierik anlamnda farkllklar yer alsa da, hava
ve yol durumu gibi bilgiler bu saatlerde yaynlanan programlarda ortak zellikler
olarak ne kmaktadr. Farkl bir hedef kitlesi olan programlarn da, bu kitlenin
radyo programlarn dinleyebilecei saatlerde yaynlanmas planlama aflamasnda
zamannn belirlenmesi asndan nem taflmaktadr. rnein, ocuklara ynelik
bir programn okul saatleri dflnda yaynlanmas gibi.
Programlarn dinleyiciye uygun zamanlarda yaynlanmasnn tesinde, hazrlanan programlarn dier programlarla uyum iinde olmas, bir btnlk iinde yayn akflnda yer almas gerekmektedir. rnein arka arkaya daha ok sz arlkl programlarn yaynlanmas, radyo dinleyicisinin uzaklaflmasna neden olabilecek
sonulardan bir tanesidir. Bu nedenle, sz ve mzik arlkl programlarn akfl
iinde dzenlenmesi, benzer formatta yayn yapan radyo istasyonlarndaki benzer
programlarn ayn saatte yaynlanmamas dikkat edilmesi gereken bafllklar olarak
program zamanlarnn belirlenmesi konusunda ne kmaktadr.
Programlama: Bir radyo

istasyonunu dinleyicileri
asndan cazip hale
getirecek mzik, konuflma,
reklam veya dier program
elerinin seimi ve
dzenlemesi.
Drive Time: Bir radyo

istasyonunun zaman
izelgesindeki programlama
dilimidir. Bu zaman dilimi
en ok dinleyiciye ulafllan,
sabah ifle gidifl ve akflam
eve dnfl saatlerinde yolda
geirilen zamanda dinlenen
saatleri tanmlamaktadr.
44
Programn Parasal Yn
Programn btesi, program maliyeti olarak tanmlanabilir ve kurumun yatrm ve
cari harcamalar (kullanlan ara gere, yapmc maafl vb.) dflnda kalan ve kurum
dfl yararlanlan kaynaklar iin yaplan harcamalardr. Bu harcamalar, program iin
dflardan yararlanlan sanatlar, uzman kifliler, mzik, ses efektleri, seslendirme
cretleri, program metinlerini yazan uzmanlar vb. olabilmektedir.
RADYO PROGRAM YAPIMINDA TEMEL UNSURLAR

Bir radyo programnn oluflturulmasnda farkl unsurlardan yararlanlmaktadr. Bu
unsurlarn kullanlmas ya da belli oranlarda yararlanlmas her programn amacna,
hedef kitlesine ve biimine gre deiflmektedir. Tm bunlarn tesinde, program
yapmnda ne kan fley, dinleyici zerinde bir etki yaratmaktr. Dolaysyla bir
program yapmcsnn temel becerilerinin dflnda, genifl bir hayal gc ve deneyiminin olmas gerekmektedir. Teknolojiye hakim olmal ve teknik ustalk yaratclkla birlefltirilmelidir. Dinleyicilere mesaj yoluyla ulaflmak, coflkulu, heyecanl bir ruh
hali ya da zdeflleflme duygusu yaratmak gibi bir takm duygusal flartlar da oluflturmak anlamna gelmektedir. Bu duygusal etkinlefltiricileri, ounlukla radyo yapm
teknikleri ile meydana getirmek mmkn olmaktadr. Dinleyici zerinde bir etki yaratmay baflarmak, mesajlarn belirlenmifl bir hedef kitleye ulaflmas demektir.
Bir radyo program yapmnda kullanlan temel unsurlar;
nsan Sesi
Mzik
Efektler olmak zere flekilde snflandrlmaktadr.
nsan Sesi
nsan sesi, bir radyo programnn en temel materyallerinden biridir. Szckler, dilin kullanm, seslendirme, programn ana hatlarn oluflturan metinde nasl yer alaca ve mikrofon kullanm tm programlarda ne kmakta ve belirleyici olmaktadr. Bir program yapmnda kullanlacak olan insan sesinin maksimum etki yaratmak zere kullanlmas gerekmektedir. rnein iki insan sesinin yer ald bir
programda kullanlacak mikrofon tr ile bir mzik parasn kaydetmek zere
kullanlacak mikrofon trnn birbirinden farkl olmas gerekmektedir. Yine bir
elence program ile eitim programnda kullanlacak insan seslerinin sunum biimlerinden, kadn ya da erkek sesi olmasna, temposuna ve hzna kadar farkllk
gsterecek detaylardan oluflmas gerekmektedir.
Mzik
Programlarn oluflturulmasnda dinleyici zerinde etki yaratmak iin kullanlan bir
baflka unsur mziktir ve bunun program iinde yer almasdr. Programlar iinde
mzik kullanm, dinleyicide iyi bir ruh hali yaratmak ve konuyu pekifltirmek iin
uygun bir aratr. rnein bir elence programnda kullanlan hareketli mzik,
dinleyicinin ruh haline olumlu katklar salarken, can skc bir olayn paylafllmasnda ise bir olumsuzluk yaratabilmektedir. Programlar iinde yer alacak mzik seiminin doru yaplmas gerekmektedir. Konuya uygunluu, szn nne kmamas doru seimler arasnda yer almaktadr. zellikle, konuflmann yer ald blmlerde szl mzik kullanm ya da mzik sesinin baskn olmas aktarlan konunun anlafllmamasna neden olabilmektedir. zetle program iinde mzik kullanm, gerektii kadar ve gerektii zaman baflvurulacak bir unsur olmaldr.
Radyoda mzik kullanlrken telif haklarna dikkat edilmesi gerekir. Mzii kullanmak iin her lkede farkl eflitli radyoda bir mziin alnabilmesi iin yayn
hakk (copyright)nn telifini yaratcsna demek gerekir.
Radyo programnda mziin uygun yerde kullanlmas gerekir. Her boflluu
mzik konmamal, iyi seilmifl, zamanlamas uygun bir mzik programa ok fley
katar. Mzik dinleyicinin ruh halini dzenler. Radyo programlarnda mzik seerken; program konusunun zaman, konunun getii mekan, ele alnan konunun temas, mzik ile yaratlmak istenen duygusal anlam, anlatmn ritmi, mziin tannmfl olmas, vokal ierip iermemesi, hedef kitlenin zellikleri, mziin aklda kalcl ve kullanm haklar ok nemlidir.
Radyo programlarnda mzie iki amala yer verilmektedir. Bunlardan ilki; ana
e olarak mziin kullanld mzik programlarndan oluflan Dorudan Mzik
letisi; ikinci olarak da, ana mesajn sz ile iletildii, fakat sze vurgu yapmak ve
glendirmek durumunda program iindeki geiflleri salamak amacyla kullanlan
Dolayl Mzik letisi olarak tanmlanabilir. Mziin dolayl kullanm befl biimde
snflandrlmaktadr. Bunlar: Tantm (sinyal) mzii, geifl mzii, fon mzii, ses
efekti olarak mzik ve dinleti mzii olarak sralanabilir.
Tantm (Sinyal) Mzii, program yayn akfl iinde bulunan dier programlardan ayrmak iin kullanlan mziktir. Programn baflnda ve sonunda yer alr,
program adnn sylendii bir anons bulunur ve genellikle szsz mzik kullanlr. Sinyal mzii, cngl (jingle) olarak da tanmlanmaktadr.
Geifl mzii, bir sz program iinde yer alan farkl blmleri birbirinden ayrmak iin veya tek konulu programlarn girifl, geliflme ve sonu blmlerini ayrc
olarak kullanlan mziktir.
Fon mzii, programda kullanlan sz daha da belirgin hale getirmek veya
vurgulamak iin kullanlmaktadr. Fon mziinde genellikle szsz mzik kullanlr. Fon mzii kullanlrken dikkat edilmesi gereken en nemli konu, mziin szleri arka plana atmamasn salamaktr. Szn etkisini azaltan yksek sesli fon mzii verilmek istenen mesaj engelledii gibi, dinleyicinin szleri anlamak yerine
mzie dikkatini vermesine neden olabilir.
Ses Efekti Olarak Mzik, yine vurgulanan bir konuyu glendirmek veya etkisini arttrmak amacyla kullanlan mziktir. zellikle oyunlafltrlmfl sz programlarnda yer verilir.
Dinleti Mzii, zellikle uzun sreli programlarda dinleyicinin dikkatini toplamas amacyla uzun konuflmalar arasnda kullanlan mzik paralardr.
45
Cngl: Programn
baflladn bildirmek zere
baflnda ve bittiini
bildirmek zere de sonunda
yer alan, program tantan
ksmdr. Sz ve mzikten
oluflur.
Efekt
Programlarda ifllenen konulara canllk, derinlik ve gereklik kazandrmak zere
kullanlan yardmc program unsuru olarak ses efektleri kullanlmaktadr. Ses efektleri, radyoda konunun getii yeri belirleme, szn etkisini glendirme, olayn
getii zaman belirtme, olayn getii atmosferi belirleme, program girifl ve kfllarn sunma ve konu, zaman ve yerin deifltiini belirtmek iin kullanlr. Daha ok
dramatik yapm ve oyunlafltrlmfl programlarda kullanlan efektler doal ve yapay
efektler olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Doal efektler, daha nceden birebir ses
kaynandan kaydedilmifl efektlerdir. Yapay efektler ise, i efektler olarak da tanmlanr ve seslendirme srasnda bir efektin mekanik olarak zel aralarla yaplmas
veya yaratlmasdr. rnein, bir kap arpma sesi, uygun mikrofon kullanm ile
patlayan bir silah sesi haline gelebilmektedir. Efektlerin kullanm iin Meletron ad
verilen aralardan ya da gnmzde her trl sesin yayn kalitesinde CD veya hard
disk gibi ortamlara kaydedildii efekt ktphanelerinden yararlanlmaktadr.
Meletron: Piyano biiminde

tufllarla ynetilen ve doal
seslerin, efektlerin
topland aralara verilen
isim.
46
Ses efektleri mzik gibi konuflma bafllklarnn baflarsnda nemli yer tutmaktadr. Bir eski arabann restorasyonu ile ilgili bir rportajda motor sesi buna efllik
edebilir. Eitimle ilgili bir tartflmada oyun bahesi ya da bir snf grlts efektleri verilebilir. Bunlar programn aklda kalc olmasn salamaktadr. Efektlerin
programlar iinde uygun kullanm, verilen mesajn daha etkili olmasn salayabilmektedir. Ses efektlerini kullanmak hem kelimelerin hem de zamann tasarruf edilmesini salamaktadr. Efektlerin bir program iinde varl ayn zamanda, mesajn
kavranmas iin hedef kitlenin dikkatinin ekilmesine yardmc olmaktadr. Efektlere sadece var olduklar iin deil, kesinlikle ihtiya duyulduunda ve bu efektleri kullanmann bir amac olduunda baflvurulmaldr.
RNEK
Efektimizi Kendimiz Yarattk

Haftann spor olaylarn ieren hafta aras programmz hazrlyorduk. Bir gn
nce dnya boks flampiyonluu ma yaplmfl, herkesin ilgisini ekmiflti. Onunla
ilgili blm canl olsun istedik, gerekli boks ma efekti bulamadk. Baflarl teknik
ynetmenlerimizden Sadettin Kadolu arkadaflm hemen areyi buldu. Ben konuflurken o da gya ringden ses geliyormufl gibi, oturduumuz koltuklardan birini yumruklamaya bafllad. O kadar gzel olmufltu ki, kimse doal efektten ayrt
edememiflti.
Halit Kvan
Programlarda yardmc unsur olarak kullanlan efektlerin alt farkl amac bulunmaktadr. Konunun nerede getiini belirlemek amacyla yer belirleme ; dinleyicinin dikkatini belli szlere ekmek amacyla, szn etkisini glendirme, olayn
getii zaman gn ve mevsim olarak belirlemek amacyla zaman belirleme ; olayn iinde bulunduu atmosferi belirlemek amacyla atmosferi belirleme; programn bafllang ve bitiflinde daha arpc olmas amacyla program girifl ve kfllarn belirleme; sz programnda mzik gibi geifl salama amacyla geiflleri belirleme efektleri kullanlabilmektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
nsan sesi, mzik

ve efekt gibi temel unsurlar radyo programlar iinde nasl kullanlSIRA SZDE
maldr?
fi N E L M
RADYOD PROGRAM
YAPIM VE YARATIM SREC
Bir radyo programnn yaynlanabilir hale gelmesi iin pek ok aflamadan gemesi gerekmektedir.
S O R UBu aflamalar dokuz bafllk altnda toplanmaktadr:
Arafltrma Aflamas
neri Aflamas
DKKAT
Planlama Aflamas
Metin Yazma Aflamas
SIRA
SZDE
Prova
Aflamas
Seslendirme Aflamas
Kurgu Aflamas
AMALARIMIZ
Zamanlama Aflamas
Denetim Aflamas
Yayn
K Aflamas
T A P
N N
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Arafltrma Aflamas
Bir programn yapm srecinin bafllangc olan arafltrma aflamas iki basamaktan
oluflmaktadr. Bunlarda ilki; program konu ve trne bakmakszn ele alnacak
program konusu hakknda genel bir arafltrma yapmaktr. Genel arafltrmada, program erevesini belirlemeye yardmc olacak genel bilgiler toplanmaktadr. Arafltrma aflamasnn ikinci basama, zel arafltrmadr. Bu zel arafltrmada ise, program konusu ile ilgili materyaller toplanmaktadr.
Arafltrma aflamasndaki en nemli sre, dinleyici kitlesini tanmaktan gemektedir. Dinleyicinin ihtiyalar, beklentileri dorultusunda belirlenen program konularnn yaynlanabilir hale gelmesi iin, arafltrma aflamas ok byk nem taflmaktadr. Program konusunu belirlemek, ncelikli bir adm olmakla birlikte; konuyu
dinleyici beklentileri ve ihtiyalarn karfllayacak biimde ele alarak arafltrmak, gerekli materyalleri toplamak yayn amalarn birebir gereklefltirmeyi salamaktadr.
neri Aflamas
neri aflamas, program yapm aflamasnn aslnda programn tm bilgilerini oluflturacak aflama olduu sylenebilir. Bu aflamada, yaplan arafltrmalar sonucunda
konu veya konularn belirlenmesinden, dinleyici kitlenin belirlenmesine, sresine,
hangi zamanda yaynlanacana kadar tm detaylar belirlenmektedir. neri aflamas adn almasnn bir sebebi de programn ynetim tarafndan onaylanp onaylanmayaca ile de dorudan ilintili olmasdr. Programn neri aflamasndan sonra kabul grp grmeyeceine iliflkin karar o radyo istasyonunun ynetimi, hedef
kitle ve radyo istasyonunun yayn politikasna gre vermektedir. neri aflamasnn
kabulnde, programn btesi, ierii, biimi ve yaynlanaca dnem ve sresi gibi kriterler gz nne alnmaktadr. Bu tr kriterler kamusal yayn yapan radyo istasyonlarnda (rnein TRT radyolar) farkl aflamalardan ve onay makamlarndan
geerek deerlendirilirken, ticari yayn yapan radyo istasyonlarnda daha ksa aflamal ve daha az onay makamna baflvurularak yaplmaktadr. Ekte bir program
nerisi yer almaktadr. Bir program nerisi yaplrken, program kimliini oluflturan
bilgilere yer verilmektedir:
Programn Ad, dinleyiciler iin bir ipucu salamal, program ieriinde ne olduuna dair dinleyici asndan aklamal olmaldr. Bugn, Haftalk Spor, Kadn
Saati gibi program bafllklar ya da adlar dinleyiciler iin olduka ak bafllklardr. Kontak, Horizon gibi bafllklar ise ierik hakknda dinleyiciye az bilgi veren program adlardr. Baz programlar da sunucularn isimleriyle de tanmlanabilmektedir. Smer Ezg ile Trk Saati gibi. Bir radyo programnn ad, programn
amalad ve ulaflmak istedii kitlesine hitap etmelidir. Alt Bafll ise, dizi program nerilerinde baflvurulan bir yntemdir. rnein tarihi bir olay ile ilgili hazrlanacak program dizisinde farkl program alt bafllklarna baflvurulabilir. O programda ele alnacak konu ile ilgili olarak ayr bir alt bafllk oluflturulabilir.
Programn Konusu, her fleyden nce belirlenen admdr. Radyo istasyonunun
amalar ve yayn politikasna gre belirlenmektedir. Programn Amac, programn
konusu ile birlikte ortaya kmaktadr; kimi durumlarda program amac belirlendikten sonra konu bu ama dorultusunda gelifltirilmektedir.
Programn Hedef Kitlesi, programn konusu ile birlikte saptanmaktadr. Kuflkusuz hedef kitle, radyo istasyonunun hedef kitlesinden farkl deildir, sadece o
program konusunun ulaflmay dflnd genel hedef kitle iinde yer alan ve zel
olarak amalanmfl daha dar kitle olarak tanmlanmaktadr.
47
48
Format: Bir programn genel

biimi.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Programn Tr, program iinde hedef kitleye ynelik mesajlarn dorudan

ulafltrlabilmesine olanak tanyan, bilgi, eitim, kltr, elence ya da bunlarn bir
karflmndan oluflup oluflmayaca, sz ya da mzik arlkl m olacana dair
program zelliklerinin belirlenmesi ile ilgilidir. Program Format, programn nasl
sunulaca ile ilgili neriler iinde yer almaktadr.
Programn Yayn Sresi, programn ka dakika olacan; Programn Periyodu
ve Says ile Programn Dnemi, Yayn Gn ve Saati, programn tek veya dizi halinde olup olmayacan ve ne kadar zaman aral ile hangi gn ve saatte yaymlanacann planlama aflamasnda saptanmasdr. Yayn Kanal ve Yapmc nite,
daha ok byk lekli radyo kanallarnda birden fazla yayn kanal olduunda
belirlenmektedir. Yapm zellikleri, uzun sreli program dizilerinde yapmc dflnda alflacak kifli veya yapm malzemelerine ihtiya duyulmas halinde belirlenmektedir. Konu Dkm, birden fazla programdan oluflan ve her programn iinde yer alaca dflnlen birbirinden farkl konularn aklanmas ve bunlarla ilgili bilgilere ksaca deinilmesidir. Yararlanlacak Kaynaklar, programn oluflturulmasna temel oluflturacak tm kaynaklarn belirlenmesi aflamasdr. Tahmini Btesi ise, programn ortaya karlmasnda gereken bte, bir sponsorun olup olmayaca gibi detaylarn oluflturulmasdr.
Bir programn
neri
aflamasnda yer almas gereken program kimlik bilgilerinin neler olSIRA
SZDE
duunu tartflnz.
D fi Aflamas
NELM
Planlama
Bir programn oluflmasn salayan aflamalardan biri olarak planlama aflamasnda,

elde edilen tm
dzenlenmekte ve program metninin oluflturulma aflaS O Rmateryaller
U
masna hazr hale getirilmesini salanmaktadr. Bu aflamada program iinde kullanlacak efekt, mzik, drama gibi unsurlar belirlenmekte ve sz ya da mzik progDKKAT
ram olmasna gre farkl planlama aflamalarndan geirilmektedir.
N N
SIRA SZDEAflamas
Metin Yazma
Programn belirlenen ama ve konusu dorultusunda program metninin oluflturulma aflamasdr. Bu aflamada program iinde yer alacak sz, mzik, efekt gibi yarAMALARIMIZ
dmc unsurlar, rportaj vb. kullanlacak dier unsurlar belirlenerek dzenlenmektedir. Tm bu unsurlarn programn hangi blmlerinde, ne kadar sre ile yer alaca da metin
iinde oluflturulmaktadr. Metin yazma aflamasn program yapmcK T A P
larnn yan sra, uzmanlk isteyen konularda uzman kiflilere baflvurularak oluflturulmas istenebilmektedir. Uzman kiflilerin oluflturduu dz metinler daha sonra yapmc tarafndan radyo metni haline dnfltrlebilmektedir.
TELEVZYON
Radyo sadece kulaa ve dinleyicinin hayal gcne hitap eden bir kitle iletiflim
aracdr. Bu nedenle program metni yazlrken program yapmclarnn en ok dikkat etmesi gereken konularn baflnda iflitsel bir metin oluflturmak gelmektedir.
N T E bafllnda
RNET
Programn dili
da deinildii gibi, radyoya zg dil ve anlatm biimini
salayan metinler, iflitsel metin zelliklerine sahip olan program metinleridir.
Radyonun bir baflka zellii de, dilinin konuflma dili olmasdr. Radyonun yaratt samimiyet duygusu ve dorudan kifliye seslenme biimi dinleyiciyle karfllkl konufluyormufl hissini vermektedir, bu nedenle de yazlan program metinleri konuflma dilini yanstmaldr. Konuflma dilini oluflturmak iin metni seslendirmede
ortaya kabilecek sakncalar metin yazma aflamasnda elemek gerekmektedir.
Radyo metninin ksa ve basit cmlelerden oluflmas dinleyicinin anlatlanlar

kavramasn daha ok kolaylafltrmaktadr. Zor kelimeler yerine basit kelimelere
baflvurma, dolayl anlatm yerine dorudan anlatm seme, dflk cmlelerden kanma, ne sylenecei ile ilgili olarak doru kelimeleri kullanma dinleyicilerin rahatlkla anlatlanlar takip etmesini kolaylafltracak iflitsel metin zelliklerdir. Uzun
ve karmaflk cmleleri basl metinlerden (roman, yk, gazete vb.) anlamak daha
kolaydr, nk karmaflk cmleleri tekrar bafla dnerek, okuyarak kavramak
mmkndr. Radyoda ise szckler, cmleler yaynlandktan sonra bu durum sz
konusu deildir. Ksa ve basit cmlelere yer vermek metinlerin seslendirilmesini
kolaylafltrmas asndan da ikinci bir nem taflmaktadr. rnein gemifl zaman
yerine flimdiki ya da genifl zaman kullanmak, ksaltmalardan kanmak (TBMM
yerine Trkiye Byk Millet Meclisi, TDK yerine Trk Dil Kurumu yazmak), yazm
kurallarna uyarak doru yerlerde noktalama iflaretlerini kullanmak, yabanc kelimelerin okunufllarna metin iinde yer vermek, eflitli sembol ve matematiksel ifllemleri ak olarak yazmak (rnein %, & gibi sembolleri yzde, ve gibi ak
olarak yazmak) metin seslendirilmesinin daha doru yaplabilmesini ve konuflma
dilini salamaktadr. Tm bu nemli detaylar metin iinde ak bir biimde grsellefltirilerek yazlmaldr. Bu detaylar seslendirme aflamasnda metini okuyacak kiflilere de kolaylk salayacak eflitli zel talimatlar da salamaktadr. Sonu olarak
bir program metnini yazarken dikkat edilmesi gereken baz noktalar flu flekilde
zetlenebilir:
Program metnini dinleyicilerin zihninde canlandrabilecei flekilde oluflturmak,
Radyo diline zg iflitsel metin yazmak,
Hedef kitleye ksa ve basit cmlelerle ulaflmak,
Konuflma dilini ve slubunu kullanmak,
Yazm kurallarna uymak,
Biimi, bir baflka deyiflle metni seslendirmeye uygun bir grsellikte kada
dkmek,
Rakam bilgilerini gerekmedike sadelefltirerek kullanmak,
zel sembollerden saknmak,
Yabanc kelimelerin nasl seslendirileceini belirlemek,
Ksaltmalardan kanmak,
fiimdiki zaman veya genifl zaman kullanmak.
Prova Aflamas
Deneme aflamas olarak da tanmlanan bu aflama, zellikle oyunlafltrlmfl biimlerdeki sz programlar ve dramatik trdeki programlar iin nem taflmaktadr.
Seslendirme hatalarnn olmamas, karakter rollerinin en iyi biimde performansnn salanmas iin gerek duyulmaktadr. Prova aflamas, yayna girmeden nce, stdyoda ya da baflka bir mekanda program metnini okuyarak gzden geirme, sre, efekt ve kullanlacak mzii belirleme gibi iflleyiflin gereklefltirilmesini salamaktadr.
Seslendirme Aflamas
Programlarn canl yaynlanmas sz konusu olduunda bu aflamaya gerek duyulmamaktadr. Daha sonra yaymlamak zere hazrlanan programlarda ise, nemli
bir aflamadr. Radyo metni spiker veya yapmcnn kendisi tarafndan seslendirilmektedir. Zaman zaman uygun niteliklere sahip olduunda, program metnini ya-
49
50
zan uzman tarafndan da seslendirilebilmektedir. Her iki durumda da, program

metninin konusuna uygun seslendirme yapmalar, birden fazla seslendirecek kifli
olduunda da bunlarn birbirine uyumuna dikkat edilmesi gerekmektedir. Seslendirme aflamasnda radyo stdyolarnn ses geirmezlik, akustik ve teknik adan iyi
kalitede olmas gerekir.
Kurgu Aflamas
Bant yayn (yazmlanmfl-nceden kaydedilmifl) olan her tr program kurgu aflamasndan gemektedir. Bunun nedenlerinden biri yaplan seslendirmelerde yaplan hatalarn, duraklamalarn, kaytta yer almfl istenmeyen seslerin dzenlenmesine; efekt, cngl, rportaj, mzik gibi unsurlarn da program akfl iinde eklenmesine gerek duyulmasdr. Aslnda kurgu aflamas, bir programn yaynlanmaya hazr hale getirilmesi demektir. Kurgu aflamasnda eer o program iinde
yer alacak herhangi bir rportaj varsa, daha nceden gereklefltirilmifl bu rportajn istenmeyen kaytlardan arndrlmas, program iinde belirlenen sreye uygun hale getirilmesi veya belli yerlerinin ksaltlmasna ihtiya duyulabilir. Rportaj dflnda yaplmfl seslendirmelerin ayklanmas, birden fazla seslendiren olduunda da bu seslerin bir mantk srasna gre yerlefltirilmesi yine kurgu aflamasnda gereklefltirilmektedir. Kuflkusuz kurgu aflamas sadece istenmeyen seslerden ayklama yapmak deil, ayn zamanda programda yer almas istenen dier seslerin de eklenmesi demektir. Kurgu aflamasnda, efekt, herhangi bir dramatik blm, cngl, mzik ve program iindeki dier unsurlar yer alaca blmlere ve zamana yerlefltirilerek yaynlanmaya hazr hale getirilmektedir. Gnmzde kurgu ifllemi artk saysal teknoloji sayesinde daha kolay, daha ksa srede gereklefltirilebilmektedir. Bu gerek kurgu ifllemini yapan teknik elemanlara
gerekse yapmclara pek ok kolayl ve zaman kazanmn beraberinde getirmektedir ve artk tm radyo istasyonlarnda kurgu aflamas saysal olarak gereklefltirilmektedir.
Zamanlama ve Denetim Aflamas

Yazmlanmfl programlar iin kurgu aflamasndan sonra sresinin kontrol edilerek
program sresine ve yayn akfl iinde yer almas dflnlen sreye uygun olup
olmad kontrol edilmekte ve bu aflama zamanlama aflamas olarak tanmlanmaktadr. Saysal kurgu aflamasnda zamanlama srecini gzlemlemek ok daha kolaydr. Zamanlamann nemi, bir sonraki program sresine sarkmamak veya tam zamannda bafllamas gereken bir yaynn gecikmesini engellemek asndan ortaya
kmaktadr.
Denetim aflamas ise, daha ok TRT gibi kamu yayncl yapan radyo istasyonlarnda halen bulunmakla birlikte, ticari yayn yapan radyo istasyonlarnda ok karfllafllmamaktadr. Kamu yaynclnda denetim aflamas, hem programc hem de
program denetileri tarafndan yaplmaktadr. Denetim aflamas program yayn ilkelerine uygunluk, teknik, ierik, biim ve metin asndan deerlendirilmektedir.
Yayn Aflamas ve Yayn Sonras Deerlendirme

Bir program yukarda tanmlanan tm aflamalar getikten sonra yaynlanma aflamasna gelmektedir. Bir radyo programn bundan birka yl ncesine kadar yayn
aflamasndan sonra tekrar yayn olmad mddete dinlemek mmkn olmamaktayd. Gnmzde ise, ou radyo istasyonu yayn aflamasndan gemifl olan pek
ok program kendi web sayfalarndan tekrar dinlenebilme hizmetini dinleyicileri-
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
AMALARIMIZ
ne sunmaktadr. Podcast ad verilen bu hizmet sayesinde dinleyicilere, radyo

programlarnn ses dosyalar haline getirilerek internetten istenilen herhangi bir zaK T A P
manda ve yerde dinleyebilme imkan salamaktadr. Yayn sonras
deerlendirme
aflamas da, dinleyici zerinde programn ne tr bir etkisi ve faydas olup olmadn saptanmas; bu tr programlarn tekrarlanmas veya bir takm deiflikliklerin
L E V deerlendirmeZYON
yaplp yaplmamas konusunda eflitli ipular salamaktadr.T EBu
nin yaplabilmesi iin de, dinleyici arafltrmalarna baflvurulmaktadr.
TRT radyolarnn podcast yaynclk hizmetlerine http://www.trt.net.tr/Radyo/RadyoAnaNTERNET
sayfa.aspx adresinde Medya bafll altnda yer alan Podcast blmnden ulaflarak pek ok
radyo programn dinleyebilirsiniz. Ayn flekilde niversitemiz radyosu Radyo Ann eflitli
programlarnn podcast yaynlarna http://www.radyoa.anadolu.edu.tr/ adresinde yer alan
Podcast blmnden ulaflabilirsiniz.
SIRA SZDE
51
AMALARIMIZ
Podcast: Saysal medya

dosyalarnn taflnabilir
medya oynatclarda veya
K T A P
bilgisayarlarda oynatlmak
zere internet zerinden
beslemeler yoluyla datlma
tekniidir.
TELEVZYON
NTERNET
52
zet
N
AM A
N
A M A
Radyo yaynlarnn ulaflt dinleyicinin nemini aklayabilmek

Radyo programlar belli bir hedef kitleye ulafltrmak iin hazrlanmaktadr. Bu programlarda hazrlanan ve iletilmek istenen mesajlarn tam olarak hedef kitleye ulafltrlabilmesi iin, bu hedef
kitlenin tannmas gerekmektedir. Dinleyici hakknda yaplan arafltrmalar, dinleyiciyi tanmann
ve tanmlayabilmenin en nemli admlarndan
biridir. Yaplan dinleyici arafltrmalar, bir yandan
hedef kitleyi tanma imkan salarken, dier yandan da, programlar iin materyallerin toplanmasna ve yaplacak programlarn ana hatlarnn belirlenmesine yardmc olmaktadr.
Radyo program hazrlk aflamalarn tanmlayabilmek
Bir radyo programnn oluflturulmasnda eflitli
basamaklar bulunmaktadr. Bu basamaklar;
programn konusu, biimi, dili, sresi, yayn zaman ve parasal ynn belirlemek fleklinde alt
basamakta tanmlamak mmkndr. Birbirinden
bamsz olmayan bu basamaklar, hedef kitleye
ulaflacak olan program fikrinin oluflmasndan
sonra, detaylar ile birlikte oluflturulmaktadr.
Programn konusu belirlendiinde, ok sesli veya karma bir program olup olmayaca, kullanlaca dil, yeterli olduu dflnlen sre ve yayn zamanlar da belirlenmifl olmaktadr.
N
AM A
N
A M A
Bir radyo program yapmn gereklefltirmede temel unsurlar ifade edebilmek

Radyo program yapmlarn oluflturan fley iflitsel
elerdir. Radyo doas gerei, sadece ses ve sesin farkl kullanmlarndan yararlanmaktadr. Bu
nedenle bir program yapmnda kullanlan temel
eleri insan sesi, mzik ve efektler olmak zere snflandrmak mmkndr. Programn baflarya ulaflmas, hedef kitleye istenilen mesajlar iletmesi iin bu temel unsurlarn program iinde uygun bir biimde kullanlmas gerekmektedir.
Bir radyo program yapm ve yaratm srecini
zetleyebilmek
Bir radyo program hedef kitleye uygun bir yapm gereklefltirmek amacyla ncelikle Arafltrma Aflamas ve bu arafltrmann sonucunda da
neri aflamasnn oluflturulmas gerekmektedir.
planlama aflamasnda ise, program iinde kullanlacak tm materyaller toplanarak metin yazma
Aflamasna hazrlanmaktadr. Programla ilgili bu
basamaklardan sonra program bant yayn olacaksa bir prova ve seslendirme aflamasndan gemektedir. En son aflamalarda ise, kurgu ve zamanlama aflamalar yaplmakta, denetim aflamasndan hemen sonra da program yayn aflamasna gelerek dinleyicilere ulafltrlmaktadr.
53
Kendimizi Snayalm
1. Radyo programlarnn hedef kitleye ulaflabilmesi iin
ncelikli olarak gereklefltirilmesi gereken adm nedir?
a. Dinleyici hakknda arafltrma yapmak
b. Dinleyicilerin tam olarak saysn bulmak
c. Rastgele dinleyicilere seslenmek
d. Stratejik plan oluflturmak
e. Program ieriini belirleyip hedef kitleyi buna
gre tanmlamak
6. Afladaki seeneklerden hangisi Karma Programlar

tanmlamaz?
a. Blok programlar olarak tanmlanr
b. Kuflak programlar olarak tanmlanr
c. Yayn sresi bir saatten fazladr
d. Elence, mzik, sylefli, rportaj gibi tm biimler bu programlar iinde yer alr
e. Arlkl olarak mzie yer verilir
2. Bir radyo programn oluflturmak iin birinci basama hangisi tanmlamaktadr?

a. Programn biimi
b. Programn dili
c. Programn konusu
d. Programn sresi ve yayn zaman
e. Programn parasal yn
7. Afladakilerden hangisi mziin dolayl kullanmlarndan biri deildir?

a. Cngl
b. Geifl mzii
c. Playlist
d. Fon mzii
e. Ses efekti olarak mzik
3. Afladakilerden hangisi sunufl tekniine gre Dz

Program tr iinde yer almaz?
a. Haber programlar
b. Sylefli programlar
c. Rportajlar
d. Sohbet programlar
e. Radyo tiyatrosu
8. Afladakilerden hangisi programlarda kullanlan

efektlerin amalarndan biri deildir?
a. Ses ktphanesi oluflturma
b. Yer belirleme
c. Szn etkisini glendirme
d. Zaman belirleme
e. Atmosferi belirleme
9. Meletron nedir?
a. Yayn akflnda yer alacak flarklarn listesi
b. Dinleyici arafltrmas
c. En ok radyo dinlenen saatler
d. Doal seslerin, efektlerin topland ara
e. Yapay efekt
4. Afladakilerden hangisi ok Sesli Programlar tanmlamaz?

a. kiden fazla ses kullanlr
b. Drama tekniine dayandrlarak hazrlanr
c. Bir konu derinlemesine ele alnp tartfllr
d. Katlmclar hazrlksz veya hazrlkl olabilir
e. Ak oturum, panel olarak da tanmlanan programlardr
5. I. n planda mzik yer alr
II. Konu aksiyon ve diyaloglar araclyla aktarlr
III. Tiyatro, roman ve yk gibi eserlerden uyarlanr
IV. Mzik ve efekten bolca yararlanlr
V. Tek sesli sunufl biimi kullanlr
Yukarda verilen cmlelerin hangileri Dramatik ya da
Oyunlafltrlmfl program biimini tanmlar?
a. I, II, V
b. II, III, IV
c. III, IV, V
d. II, III, IV
e. I, IV, V
10. Afladakilerden hangisi bir programn neri aflamasnda yer almaz?

a. Program ad ve alt bafllklarn oluflturma
b. Program metnini yazma
c. Hedef kitlesini belirleme
d. Ama ve konusunu belirleme
e. Yayn tr ve formatn belirleme
54
1. a
Sra Sizde 1
Radyo yaynclnda asla dinleyici kaybetmemek anahtar bir konudur ve varolan dinleyicinin korunmas ile birlikte daha fazla dinleyiciyi elde etmek ve bu dinleyicilerin daha uzun sreli radyo dinlemelerini olanakl hale
getirmek pek ok abay da beraberinde getirmektedir.
Tm radyo istasyonlarnn baflarlarn lmek iin kulland bir ara olan arafltrma, dinleyicinin bykl
ve dinleyici beklentileri hakknda birtakm ipular salamaktadr. Yaplan arafltrmalarda en nemli fley hedef
kitle iinde yer alan bireylerin radyo dinleme alflkanlklarn belirlemek olmaktadr. Radyoda programlama akfl dinleyiciyi 24 saat boyunca bir konudan dierine taflmaktadr. Bu tr bir yap, dinleyicinin gnn herhangi
bir yerinde ihtiyac ya da seimi dolaysyla, karar vermesini ve isteine bal olarak radyoyu dinlemesini salamaktadr. Sonu olarak, radyo istasyonlar hedefledikleri
yaynclk baflarsna ulaflabilmek iin, dinleyicilerinin
kim olduunu, dinleme alflkanlklarn, mzik tercihlerini vb. zellikleri ile bunlar dorultusunda nasl bir programlama yapacaklarn ve programlama iinde yer alacak programlar arafltrma ile belirlemelidirler.
2. c
3. e
4. b
5. d
6. e
7. c
8. a
9. d
10. b
Yantnz yanlfl ise Radyo Dinleyicisini Tan(mla)mak blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Radyo Program Hazrlk
Aflamalar blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Radyo Program Hazrlk
Yantnz yanlfl ise Radyo Program Yapmnda
Temel Unsurlar blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Radyo Program Yapm ve
Yaratm Sreci blmn tekrar gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
Bir radyo program henz hazrlk aflamasndayken hangi blmlerinde insan sesine yer verilecei, nerelerde
mzik ve efekt kullanlaca planlanmaktadr. Kuflkusuz
tm bu unsurlarn bir arada kullanlaca program trleri
olmakla birlikte, her programda kullanlmas gerekmemektedir. Bu unsurlarn yersiz kullanmlar hem dinleyiciye ulafltrlacak mesajlarn yitip gitmesine hem de dinleyicinin ilgisinin kaybolmasna neden olabilecektir. Bu nedenle temel unsurlarn ihtiya duyulduu yer ve zamanda kullanlmalarna zen gsterilmesi gerekmektedir.
Sra Sizde 3
Bir radyo programnn kimliinde dinleyicilere ierii
hakknda bilgi verici bir program ad ve dizi programdan
olufluyorsa alt bafllklar bulunmaktadr. Programn konusu ve amac, hedef kitlesi, ne tr bir program olduu,
format, yayn sresi, gn ve saati gibi bilgiler de yer almaldr. Konularn dkm, yararlanlacak kaynaklar ve
yapm zellikleri ile btesi ve ok byk lekli bir radyo kanal ise, yayn kanal ve yapmc nite bilgileri de
program kimliini oluflturan dier detaylardr.
55
Ek
Abelman, R. (2005). Tuning In to Radio: Promoting

Audience Tranference During Frequency Shifts.
Journal of Radio Studies. New Jersey London:
Lawrence Erlbaum Associates Publishers; 12, 1,
ss.14-31.
Adams, M. H. ve Massey, K. K. (1995). Introduction to
Radio Production and Programming. USA:
McGraw-Hill.
Aziz, A. (2002). Radyo Yayncl. Ankara: Nobel.
Din, A., Cankaya, . ve Ekici, N. (2000). stanbul
Radyosu Anlar, Yaflantlar. stanbul: Yap Kredi
Yaynlar.
Eastman, S. T. ve Ferguson, D. A. (2006). Media
Programming Strategies and Practises (7th
Edition). Australia: Thomson/Wadsworth.
Hausman, C, Benoit, P, ODonnell, L.B. (2000). Radio
Production Production, Programming, and
Performance. 5th Edition. USA:Wadsworth.
Keith, M. C. ve Krause, J. M. (1989). The Radio Station
(Second Edition). London: Focal Press.
McLeish, R. (1999). Radio Production. 4th Edition.
Oxford: Focal Press.
Perebinossoff, P, Gross B. ve Gross S. L. (2005).
Programming for TV, Radio, and the Internet.
USA: Focal Press.
RADYO PROGRAM NER FORMU

TRT Radyolarnda ylda er aylk drt yayn dnemi
bulunmaktadr. 1.Dnem Ocak-Mart, 2.Dnem NisanHaziran, 3.Dnem Temmuz-Eyll, 4.Dnem Ekim-Aralk'tr. Program nerileri bir ya da birka dnemi kapsayacak biimde verilebildii gibi, tm yl iin de verilebilmektedir. Bu, yapmcnn ka program tasarlad
ile ilgili bir durumdur. Her yeni yayn dnemi yeni yln ilk gnyle birlikte bafllamaktadr. Bir sonraki yl
iin neri verme dnemi Eyll aydr. Hazrlanan neriler dosya halinde, NER FORMU ve TAHMN
MALYET FORMU ayr ayr dzenlenerek sunulmaktadr. Maliyetler o yl iin geerli olan Radyo Yapmlar
Bedel Tarifesine gre belirlenmektedir. neriler nce
teslim edildikleri birimlerde n deerlendirmeye tabi
tutulmaktadr. Ekim ay sonlarnda tm radyo yetkililerinin katlmyla Radyo Dairesi Baflkanl tarafndan
Koordinasyon Toplants dzenlenmektedir. Beenilen
neriler kanal plasmanlarna (yatrm) yerlefltirilmektedir. Kasm ve Aralk aylar yapmclarn en youn alflma dnemidir. nk eer nerileri kabul edilmifl ise
bir yandan devam etmekte olan programlar yaparken
dier yandan yeni bafllayacak yapmn hazrlklar devreye girmektedir.
Aflada TRT Radyo-1 kanal iin Prodktr fiule Yalner tarafndan 2009 yl boyunca haftada bir program
olarak nerilen ve kabul edilen KAMPS isimli programn neri formunu ve tahmini maliyet formunu bulacaksnz. KAMPS isimli program her Sal akflam
21.00-21.30 saatleri arasnda yaynlanmfltr.
nternet Kaynaklar
http://www.trt.net.tr
http://www.radyoa.anadolu.edu.tr
PROGRAM NER FORMU

KMLK FORMU NO:
PROGRAMIN ADI : KAMPS
TR
: KLTR
ALT TR
: GENEL KLTR-YAfiAM
HEDEF KTLES
: GENEL DNLEYC
KONUSU: Trkiyedeki niversitelerin ve niversite
yaflamnn ayrntl tantm. Hangi flehirlerde hangi niversiteler yer almaktadr, bunlarn faklteleri, yksekokullar ve arafltrma birimlerinin alflmalar nelerdir?
Eitimde, blmlere gre nceliklerini neler olarak belirlemifllerdir? Blmlerin farkl niversitelerdeki eitim sisteminde birbirine gre farkllklar var mdr? Fiziki koflullar nasldr, yurt olanaklar ne durumdadr?
56
Baflka flehirlerden gelen renciler orada nasl yaflamakta, hangi sosyal ve kltrel hizmetleri alabilmektedir? renciler kendilerini gelifltirmek iin neler yapmaktadr? Kampste yaflam nasldr, renci kulpleri
hangi alflmalar gereklefltirmekte, bu onlarn hayatn nasl ynlendirmektedir? Mezun olduklarnda ifl yaflamnda ne flekilde istihdam edilmektedirler? Genlerin kafasn kurcalayan, Buray bitirdiimde ne olacam, hangi iflte alflabileceim trndeki sorularn cevaplar nelerdir? Yurt iindeki ve yurt dflndaki dier
niversitelerle nasl bir iletiflim ve paylaflm iinde bulunulmaktadr. niversite deiflim programlarndan yararlananlar neler yaflamfltr?
AMACI: niversiteye hazrlanan genlerin, ailelerinin
ve konuya ilgi duyabilecek toplum kesimlerinin, lkemizdeki niversiteleri tanmasn salamak. Seecekleri blmleri belirlerken, bilgi ve fikir sahibi olmalarna
destek vermek. Tercihlerini bilinli yapabilmelerine
katkda bulunmak. niversite eitimine devam etmekte olan genlerin, farkl yerlerde okuyan yafltlarn duymalarn, tanmalarn kolaylafltrarak, mesleki ve sosyal ynden kendilerini gelifltirme anlamnda motivasyonlarn ykseltmek. Genler arasnda niversite eitimi alma isteini arttrmak. niversite eitiminin nemine ve gerekliliine vurgu yapmak.
LKELER: Doru ve gzel Trke kullanm esastr.
Modern, aa yakflan, geliflmeye ve yeniliklere ak
bir slup hakim olacaktr. Bilim reten kurumlarn, aydnlk dflncenin, bir lkenin geliflimindeki hayati rol ve bu bakflla onlara verilecek deer nemsenecektir. Konuya daima, niversitelerin toplumdan uzak deil, toplumla kaynaflabilen ve rettiklerini paylaflabilen
eitim kurumlar olduu bilinciyle yaklafllacaktr.
YAYIN DNEM
: BTN YIL
YAPIM TR
: BAND (KAYDEDLMfi)
PERYODU
: HAFTADA BR (52 PROGRAM)
SRES
: 30 DAKKA
YAYINLANACAI RADYO : RADYO-1
YAPIMCI NTE
: ANKARA RADYOSU
Mzik, efekt ve stdyo dfl ses kullanm arlkl olacaktr. Farkl ve ok sayda ksa konuflmayla geifllerin
birbirine baland, hzl, dinamik, ilgi ekici bir tarz
benimsenecektir. Serbest bir sunum teknii uygulanacaktr. Yetkililerle yaplan rportajlarda da bu doallk
srdrlecektir.
Kaydedilmifl yayn gereklefltirilmekle beraber, zaman
zaman (zellikle niversitelerin festival dnemlerinde)
gerek grlrse canl yayn da yaplabilecektir.
niversitelere gidildiinde renciler arasnda esprili
(rnein; iinde kamps kelimesi geen en uzun ve
en anlaml tekerlemeyi kim syleyecek yarflmas gibi) mini yarflmalar dzenlenerek, kazananlara kitap,
mzik cdsi gibi dller verilebilecektir.
YAPIMCININ NOTU: Bu program planlanrken, amacna tam olarak ulaflabilmesi bakmndan, yalnzca 2009
yl dflnlerek hareket edilmemifltir. 2010 ylnda da
srdrlmesi mmkndr. Elli iki program lkemizdeki niversitelerin tantlmas iin yeterli bir say deildir. Elbette zaman zaman niversitelerin benzer blmleri mukayeseli biimde gndeme getirilebilir ancak dinleyiciden gelecek talep dorultusunda da deerlendirmeler yaplabilmelidir. Toplumsal yarar asndan dflnldnde, yapmcnn nndeki iki yl
buna gre planlama noktasnda ekimserlii yoktur.
Yapmn yayn gn ve saati konusunda bir belirleme
yapma gerei duyulmamfltr. Ancak band programn
nceden youn emek verilerek hazrlanmas ve konu
planlamasnn bozulmamas dflncesiyle, Radyo-1de
ma yaynlarnn yer ald arflamba gn olmamas
arzu edilmektedir.
PROGRAMI NEREN : fiULE YALINER
(ADI SOYADI-MZA) : PRODKTR
LGL fiUBE MDRNN GRfi:
(ADI-SOYADI-MZA)
PROGRAM MDRNN GRfi:
(ADI-SOYADI-MZA)
a. narafltrma btesi : T3.000

b. Yapm btesi
: T42.000
TOPLAM
BTE
TAHMN MALYET FORMU

YAPIM ZELLKLER: Program, lkemizde saylar
yaklaflk 125 adet olan niversitelerimizden seilenlere
gidilerek, yerinde ses kaytlar yaplmak suretiyle gereklefltirilecektir.
T45.000
Amalarmz
N
N
N
N

Televizyon programlarnn anlat zelliklerini ayrt edebilecek,
Televizyon programlarnda kullanlan yapm yaklaflmlar ve izleyici beklentilerini neler olduunu ayrt edebilecek,
Televizyon programlarndaki yapm unsurlarn snflandrabilecek,
Televizyon programlarnda kullanlan farkl yapm unsurlarn rneklendirecek bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Format
Yayn Planlamas
Yayn Akfl
Program Yaps
erik Yaklaflm
Etkiden Nedene Yaklaflm
Kullanmlar ve Doyumlar
Yaklaflm
erik Haritas
Radyo ve
Televizyonda
Program Yapm
Televizyonun
Anlat Yaps ve
Yapm Unsurlar
GRfi
TELEVZYONUN ANLATI YAPISI
YAPIM VE ZLERKTLE BEKLENT
YAKLAfiIMLARI
TELEVZYON PROGRAMLARINDA
KULLANILAN YAPIM UNSURLARI
Televizyonun Anlat Yaps

ve Yapm Unsurlar
GRfi
Gnmzde bilgi ve iletiflim teknolojilerinde yaflanan deiflme ve geliflmeler sermayenin serbest dolaflm, medyann deiflip eflitlenmesi, televizyon kanallarnn artmas ve kreselleflmesini, yaynclk alanndaki dzenlemeler televizyon sektrn
de etkilemifl, ticarilefltirmifl, rekabeti arttrmfl, ieriklerin yeni televizyon programlarnn yaratm ve yapmnda izleyicilerin talep ve beklentilerini nemli hale getirmifltir. Bir kitle iletiflim arac olarak televizyon, sunduu ierikleri (programlar) kendi
dili ve biimsel zelliklerine uyacak flekilde izleyicilerine aktarmaktadr. Bu nedenle televizyonun sunduu anlat yaps yani format nceden belirlenmesi gereken
bir unsur olarak gz nne alnmaktadr. Televizyonun anlatsn oluflturan programlar, bir btnn paras olarak ifade edilmekte ve televizyonda yaynlanan farkl televizyon programlar (haberler, diziler, reklamlar vb.) gnlk, haftalk, aylk ve
bir yayn dnemi olarak belli bir btnlk ierisinde planlanmaktadr. Televizyonda kanallarn yayn planlamasnda yayn akfl ok nemli bir olgudur. Yayn akfl,
daha genifl bir izleyiciyi yakalamak ve etkin bir geri besleme alabilmek amacyla hedef kitlenin zelliklerine gre programlarn haftann belli gnlerinde ve gnn belli saatlerinde belirli bir sistematik ierisinde ard ardna sralanmasdr. Televizyonda yer alan programlarn hem kendi ierisinde bir btnl olmas, hem de yayn
akfllarnn bir btnlnn olmas gerekir.
Televizyon programlar izleyici kitlelerine sunulmak iin retilir ve bu nedenle
televizyon yapmclarnn amac, rettikleri programlarla izler kitlelerde amaladklar etkiyi yaratmaktr. Televizyon programlar retilirken programlarn ierikleri,
yapm ve yayn biimleri ne olursa olsun benimsenen yaklaflm; izleyici unsurunu
temel e olarak gz nne almak ve mesajlarn, duygu ve dflncelerin izler kitle de ilgi ekip izlenmesini salamak iin program izleyiciye ilgi ekici gelecek
flekilde sunmaktr. zler kitle ise izledii televizyon programlar aracl ile elenme, bilgi edinme, hofla vakit geirme gibi baz beklentilerini gidermeyi amalamaktadr. Yapmcnn amac ile izleyicilerin televizyon programndan beklentisinin
ve gereksinimlerinin karfllanmas ile doyum salamas yapmc ile izleyicinin amacnn rtflmesi anlamna gelir. rnein izleyici bir televizyon programn elenmek amac ile izliyorsa ve program izleyicinin bu gereksinimini karfllyorsa, iki tarafn amac da gerekleflmifl olacaktr.
Format: Bir televizyon

programnn biimi ya da
rneksel yaps.
Televizyonun akflam
kuflanda yaynlanan haber
programlar veya yarflma
programlar ya da gndz
kuflanda yaynlanan kadn
ve ocuk programlar, ilk
blmlerinden itibaren belli
bir formata gre
tasarlanmakta ve zaman
ierisinde ok az deifliklie
urayan kat bir yapya
sahip olmaktadr.
60
TELEVZYONUN ANLATI YAPISI (FORMAT)

Sanatsal ekonomik ve ideolojik yaplar ile kltr endstrisinin en nemli elerinden birisi olan televizyonun anlat yaps genel olarak retilen programlar kapsamaktadr. Her televizyon program ticari bir kayg ve izlenme oranlar hesaplanarak
gereklefltirilmektedir. Bir televizyon kanalnn reklam geliri ne kadar oksa, izlenme
oran da o kadar yksektir. Ayrca yksek reyting alan programlar taklit edilmektedir.
Bu kapsamda televizyon programlarnn yaplar ve yayn planlar ok nemli hale
gelmektedir. Her lkenin televizyon programlarnn anlat yaplar sosyal, kltrel,
ekonomik ve politik yaplaryla ve gndelik yaflamlar ile dorudan ilintilidir. Daha
ak sylemek gerekirse televizyon programlarnn anlat yaplar hem iinde bulunduu toplumun zelliklerini yanstmakta, hem de izleyicilere yeni kltrel zellikler
sunmaktadr.
Televizyon programlarnn ilgi ekici olabilmesi ve izlenebilmesi iin izler kitle
zerinde etki yaratmas beklenmekte ve bu nedenle televizyon yapmclar; belli
bir trde, belli bir ierikte ve hedef izler kitlenin ilgisini ekecek bir televizyon
program nasl oluflturulmaldr? sorusuna yant aramaktadr. Program yapmcsnn ilk amac; programnn ilgi ekip izlenebilmesi iin izler kitleye ekici bir program sunmaktr.
Televizyon gerek teknolojik zellikleri gerekse kltrel ve sosyal ynleriyle kendisinden nce varolan gazete, sinema, tiyatro ve radyo gibi anlatm biimlerinden
yararlanmfl ve onlardan ok da bamsz olmayan bir anlat formu gelifltirmifltir. Televizyonda format olarak adlandrlan bu anlat yaps, programn yapsn ve biimini, yapm yaklaflmn anlatan bir kavramdr. Format, aracnn enformasyon ve
ierikleri sunma stratejileri olarak kabul edilmekte ve televizyonda herhangi bir
programn sunum biimi format olarak adlandrlmaktadr. Televizyonda izlenen
bir programn rneksel bir yaps olmas gerektiinden, televizyon programclnda format oluflturmak iin uzun ve youn bir arafltrmaya gereksinim vardr. Format olufltururken izler kitlenin beklentilerini gz nne almak ve gnderilen mesajn izler kitle zerinde yaratmas gereken olas etkinin belirlenmesi ve kontrol
edilmesi gerekmektedir. rnein lkemizde en ok izlenen birok farkl trdeki
programlar farkl lkelerde farkl adlarla yaynlanmakta, programn dekorundan
sunucusuna, renk kullanmndan, flk ve kamera kullanmna ve izleyicilerin oturufl biimlerine kadar bu formata uyulmas gerekmektedir. Tm bu zellikler program yaynlanmadan nce bir grup izler kitle zerinde yaratlan etkiler asndan snanmakta ve program baflarl olduktan sonra program yaynlanmaktadr.
Televizyon programlar yaynlandklar kanalda kendilerine sadk izleyiciler
oluflturur, bu sadk izleyicilere rn ve hizmet satmak isteyen reklamclar da
program reklamla destekler, kanal da o program sayesinde reklam geliri elde
eder. zleyiciler tarafndan en ok izlenen televizyon programlarnn anlat
zellikleri standartlaflr ve format haline gelir. Televizyonda format gelifltirmek bir
anlamda ticari bir rn ortaya kartmaktr.
Program formatlar tm lkelerde ortak olarak kullanlan standartlara sahiptir.
Bunlar; haber ve yorumlar, mzik, drama, dizi, eitim, elence ve spor gibi eflitli
program trlerinden oluflmaktadr. Burada belirtilmesi gereken bir nokta da tm
iletiflim aralarnn birbirinden ayrt edilmesini salayan bir formatnn olduudur.
rnein televizyondaki bir spor program, sahnede sergilenen bir mzikal veya
radyoda dinlenen bir mzik paras aracn sunum biimine gre farkllk gstermektedir. Televizyon ekrannda grlen ierikler de bu aracn formatna uyum
salayacak flekilde sunulmakta; rnein bir futbol program, izleyicilerde elence
3. nite - Televizyonun Anlat Yaps ve Yapm Unsurlar
deerini artrmak ve izleyicileri etkileyebilmek iin daha hzl bir tempoda, daha
gerilimli hale getirilerek, televizyonun formatna uygun hale getirilebilmektedir.
Televizyon kanallar yayn saatini doldurmak iin kendi olanaklar ile yapm gereklefltiremedikleri durumda, yurt dflnda ithal yolu ile dfl kaynak yapmlar ya da
televizyon programlarn yaynlamaktadrlar. Ancak ithal edilen yabanc programlara izleyiciler dil sorunu, altyazl ya da dublajl yaynlamas kltrel farkllklar nedeni ile pek ilgi gstermemektedir. Ancak televizyon kanallar zellikle elence
amal eflitli programlarn telifini deyerek formatn satn almakta ve programlara yerel zellikler katarak uyarlama yoluyla yapmlar gereklefltirmektedir.
Tek tek televizyon programlar bir btnn dier bir deyiflle televizyon yaynlarnn akflnn bir paras olarak ifade edilmekte ve televizyonda yaynlanan farkl televizyon programlar (haberler, diziler, reklamlar vb.) gnlk, haftalk, aylk ve
bir yayn dnemi olarak belli bir btnlk ierisinde planlanmaktadr. Televizyon
programlarnn yayn planlamas genellikle alt aylk dnemler olarak (yaz ve gz
dnemi) yaplmaktadr. Yayn akfllar, gndz ve ana yayn kufla olmak zere
farkl iki yayn kuflana ayrlmakta, her yayn kuflann iinde de farkl kategoriler
bulunmaktadr. Her kuflak ve kategori farkl izleyici gruplarna hitap eder ve btn
aile bireylerinin izledii ana yayn kufla yani prime time kufla en pahal
yapmlarn yaynland kuflaktr. Ana kuflak genellikle her gn akflam 20:00de
bafllayp saat 23:00te biter. Yayn akfl dzenlenirken izleyicilerin alflma, yemek,
dinlenme ve elenme gibi gnlk yaflamda gereklefltirdii faaliyetler, mevsimler,
dnyadaki ve lkedeki nemli olaylar ve gnler, medya sahiplii, alflkanlklar ve
rekabet koflullar gznne alnmaktadr. Bununla birlikte yayn plan ierisinde
her televizyon programnn belli bir sresi bulunmaktadr. rnein bilgi aktaran
programlarn yayn sresi olduundan daha ksa olursa, bu programn izleyiciler
zerinde bilgi verici ifllevi gerekleflmeyecek, bunun tersi durumunda ise bir programn ok fazla uzun olmas izleyicilerin dikkatinin dalmasna neden olacandan programn izlenilirlii azalacaktr. Yayn akfllar televizyon kanallarnn zel
(ticari) yaynclk ya da kamu hizmeti yaynclna gre de farkllaflr. Reklama ve
sponsorlua dayal olarak yrtlen zel yaynclkta yayn akfllar ana yayn
kuflan izleyici ne isterse anlayfl ile olufltururken ruhsat cretlerine dayal
olarak yrtlen kamu hizmeti yayncl ise, izleyicinin ihtiyac neyse anlayflna
gre oluflturmaktadr. Televizyon kanallar daha fazla izleyiciye ulaflmak ve mevcut izleyicilerini koruyabilmek iin yayn akfllarnda eflitli stratejiler uygulamaktadrlar. Bu stratejiler flu flekilde sralanabilir.
Bloklamak: Yeni bir program benzer tarzdaki bir dizi eski programn arasna
yerlefltirerek, bir program blou oluflturmaktr. Bu yayn akfl planlamasnda btn bir akflam bu flekilde doldurarak yayn gereklefltirilmektedir.
Kpr Kurmak: Uzun bir programla akflamn ilk eriflim saatlerinden bafllayarak
ara yayn kufla boyunca bu program devam ettirmek ya da programn bafllayfl
ve bitifl saatlerini ksuratl saatlere yerlefltirerek dier kanallardaki programlarn
bafllama ve bitifl saatlerine yaylarak dier kanallarla rekabet etmek.
apraz Programlamak: Ana yayn kuflann o gnk akflandan tamamen
farkl ve yeni bir program sunmak.
ncelemek: Gl bir diziyi, daha zayf ya da yeni olan bir dizinin nne yerlefltirerek izleyiciyi bu programdan dierine sratmak.
Bafl ekmek: Bir yayn akflna, zellikle ok gl olan bir programla bafllamak.
Paralamak: Programlar Pazartesinden Cumaya ve her gnk haber bltenleri gibi, gndelik akfla gre paralayarak planlamak.
61
62
Akrobatik Planlama: zel programlar yaynlamak, bir seriyal iinde ok nl bir

konuk oyuncuya yer vermek, farkl tantm stratejileri kullanmak, ksa bir diziden
uzun bir diziye gemek, son dakika dzenli yayn akflnda bir deifliklik yapmak.
Yayn akfl iinde her programn kendi ierisinde bir btnl vardr. flte bu
btnlk ierisinde her televizyon program ayn zamanda ayr yapdan oluflmaktadr. Bunlar; programn alfl (tantm), programn temel gvdesi ve programn kapanfldr. fiimdi bu temel yapy genel hatlaryla inceleyelim.
Program Alfl: Televizyon programlarnda tantm yani dier bir deyiflle alfl blm izleyicilerin dikkatini ve ilgisini o programa ekmek programa katlmn
salamak, heyecan ve merak oluflturmak, karakterlerle tanfltrmak, programn
tarzn ve niteliini vermek ve programn tantmn yapmak amacyla gereklefltirilmektedir. Programn alfl yani tantmnn izleyicilerin ilgisini ekecek biimde hazrlanmas, izleyicilere o programn izlenmeye deer olacan dflndreceinden, izleyiciler kendilerine hissettirilen bu deer karflsnda baflka kanallardaki program izlemeyi tercih etmeyeceklerdir. Bu nedenle programn alflnda
yaplan ilgin bir anons, programda yer alacak nl ya da ilgin kifliler, ilgin bir
konu, programn yaynlanaca kanalda yaplan tantm anonslar veya gazete ve
radyo gibi dier iletiflim aralarnda yaplan tantc bilgiler ve yorumlar izleyicilerin o program izlemeye karar vermesi salanabilecektir. Bu nedenle izleyicileri
programa ekmenin en nemli yollarndan biri programa gl bir girifl yani alfl yapmaktr.
Programda yaplan alfl izleyicinin ilgisini ekmekle birlikte ayn zamanda
programn havasn izleyiciye hissettirmeyi de salamaktadr. rnein nemli bir
toplumsal olayn ayrntlaryla ifllenecei bir haber programnda yaplan ciddi ve
izleyiciye konunun nemini hissettiren bir alfl ya da bir komedi programnn giriflinde yaplan canl ve hareketli bir alfl, izleyenleri o programn ieriine ekebilecek ve programn izlenmesini salayabilecektir. rnein, son yllarda lkemizde ok fazla izlenme oranna sahip olan dramatik diziler, tantmlarn arpc ve ilgi ekici hale getirerek, programlarn izlenmesini salamaya alflmaktadrlar.
Programn Gvdesi: Televizyon programlarnn gvdesi olarak tanmlanan ve
alfl izleyen bu blmde ise televizyon programlarnn izleyicilere aktaraca mesajn rgtlenmesi salanmaktadr. Her televizyon program tpk bir ykde olduu gibi girifl, geliflme ve sonu blmlerinden oluflmaktadr. rnein bir drama
programnda girifl bir atflmayla bafllamakta, geliflme bu atflmann farkl ynlerinin ortaya konulmasyla geliflmekte ve sonu ise bu atflmann zmlenmesiyle
son bulmaktadr. zleyicinin programa olan ilgisini ayakta tutmak amacyla programlarn gvdesini oluflturan anlat unsurlarnda eflitli sklkta deifliklikler yaparak izleyiciyi programdan koparmamak gerekmektedir. Bu nedenle program gvdesinde kullanlacak anlat unsurlar, hem izleyicilerin ilgisini devam ettirmeyi hem
de izleyicilere mesajn etkin olarak aktarlmasn salayacaktr. Bu unsurlar; birlik,
eflitlilik, akclk ve doruk noktadan oluflmaktadr.
Televizyon programnn gvdesinin bir unsuru olan birlik; programn btnl ierisinde yeri olmayan yani gereksiz olan unsurlara yer verilmemesini ifade etmektedir. Televizyon programlarnda birlik duygusunu salamak ve glendirmek
iin; programda tek bir fikir ele alnmal, programn btnnde belli bir tema kullanlmal, programda kullanlan kifliler deiflmemeli (rnein ana haber bltenlerinde en fazla bir ya da iki haber spikeri kullanlmas gibi), programn btnlnn salanmasna zen gsterilmeli ve ele alnan konular datlmamaldr.
63
Televizyon programlarnn gvdesinde kullanlan eflitlilik unsuru, televizyon

programnn skc hale getirilmemesi gerekliliini ifade etmektedir. Programlarda
kullanlan malzemenin eflitli olmas; rnein haber bltenlerinde eflitli toplumsal
olaylarn yan sra magazin deeri taflyan haberlere de yer verilmesi, programlarn
farkl sunum yntemleri ile (arfliv grntleri, grafik eler vb.) gereklefltirilmesi
programlarda eflitlilik salanmasna yardmc olan unsurlardr.
Programlarda salanacak akclk unsuru ile ise izleyicinin dikkati ve ilgisinin
srekli hale getirilmesi salanmaktadr. Programn temposunu srekli ayakta tutmak iin; rnein bir tartflma programnda uzun aklamalarda bulunmaktan kanmak gerekmekte, programn grnmnde eflitli deiflikliklere ve yeniliklere
yer verilerek programn akclnn salanmas gerekmektedir.
Sadece dramatik programlarn deil, hemen hemen tm program trlerinin yaps, izleyicilerin ilgisini ekmek amacyla doruk nokta ile ilerleyecek flekilde kurulmaldr. Her program tr, izleyicinin o programa ilgisini younlafltrmak iin
zenli bir kurgulamaya nem vermek zorundadr. rnein bir spor programnda
haftann en gzel gollerinin programn doruk noktasnda verilmesi, bir elence
programnda sanatnn en popler flarksn programn doruk noktasnda sylemesi izleyenlerin program ilgiyle izlemesine neden olacaktr.
Program Kapanfllar: Program anlat yapsnn sonuncu unsuru program kapanfllardr. Programlarn kapanflnda programn sona erdii izleyicilere aka
ifade edilmelidir. Bu dorultuda programn kapanflnda kullanlacak olan tantma
yazlar hem programn kimliini hem de programn sona erdiini izleyicilere aktaracaktr. Eer bir programn sonunda programn bittiine iliflkin hibir belirti olmazsa, program izleyicilerde mutlaka bir rahatszlk duygusu yaratacaktr. Her
program yayn akflnda planland gibi zamannda bitmek durumundadr. Bunun iin programlarn kapanflnda da yayn akflnda planlanan sreye mutlaka
uyulmas gerekmektedir.
Bir yarflma programnn anlat yapsnn hangi unsurlardan olufltuunu
rneklerle
SIRA
SZDE tartflnz.
YAPIM VE ZLERKTLE BEKLENT YAKLAfiIMLARI
D fi N E L M
Yapm yaklaflm, bir yapmda orijinal bir fikrin bulunmasndan
yapmn olabildiince etkili bir biimde bitirilmesine kadar olan yapm srecinde yapmcya yarS O R U temel oladmc olan nemli bir unsurdur. Televizyon programlarnn yapmnda
rak iki yaklaflmdan sz etmek mmkndr. Bunlardan biri, erik Yaklaflm, dieri ise Etkiden-Nedene Yaklaflmdr.
DKKAT
erik Yaklaflm
N N
SIRA SZDEprogramn
erik yaklaflm modeli, programn retilecei malzemenin televizyon
gereklefltiren kifliye yani yapmcya bir dfl kaynaktan salanmasn ya da televizyon meslei dflndan bir kifliyle yani ierik uzmanlaryla alfllmasn temel alr.
AMALARIMIZ
rnein televizyonda bir haber program yaplaca zaman, yapmcnn o haber
programnda yer alan konu ile ilgili ya dflardan bir konu uzman ile birlikte alflmas ya da kendisinin bu konuyu bizzat arafltrmas gerekebilir.K Bu
ie T yaklaflmda
A P
rik televizyon dflndan biri tarafndan seilmekte, seilen malzeme televizyon uzman olan programcya verilmekte ve programc da bu ierii televizyonun anlatm zellikleri ve yapm sreleri dorultusunda hazrlayarak,T uygun
E L E V Z Ybir
O N kanal araclyla izler kitleye ulafllmaktadr.
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
64
erik yaklaflmn benimseyen bir yapm sreci kolay olmakla birlikte, baz dezavantajlar da beraberinde getirmektedir. Programn ierii yani program malzemesi televizyonun iflleyifli ile ilgili bilgisi olmayan kifliler tarafndan seilebilecei
iin ierik uzman, kullanaca malzemeyi yani izler kitleye neyin iletileceini semekte, ancak bu ieriin televizyonda nasl grneceini ya da izleyicide nasl bir
alg yaratacan bilememektedir. Bu durumda televizyon program ierik uzman
tarafndan belirlendiinden, programcnn ierik zerindeki etkisi azalmakta ve bu
yaklaflm televizyonun bir yapm unsuru olarak deil, bir datm arac olarak grlmesine neden olmaktadr. Bu nedenle de yapmlarda televizyon programlarnn
en temel unsuru olan izler kitlenin beklentileri gz nne alnmamaktadr.
fiekil 3.1
erik Yaklaflm
Kaynak: Mutlu,
1995.
ERK
erik uzman
program fikrini
ve ieriini
belirler
ALICI
PROGRAM
Yapmc ieriini
televizyonun teknik ve
anlatsal olanak ve
zelliklerine
aslna olabildiince
bal kalarak uygular
eriin datm
erik uzman
program metnini
aracn uzmanna
(programcya)
verir
Etkiden-Nedene Yaklaflm
Etkiden-Nedene Yaklaflm, baflarl bir televizyon iletiflimi iin salam ve gvenilir
bir yaklaflmdr. Bunun nedeni, bu yaklaflmda televizyon programlarna iliflkin izleyici gereksinimleri ve beklentileri belirlenerek, programlarn bu ltlere gre tasarlanp gereklefltirilmesi salanmaktadr. Bu yaklaflmda yapm sreci ierikle deil, izler kitlenin program nasl alglayabilecei, mesajn etkisinin ne olacann tanmlanmasyla bafllamaktadr. Bir sonraki aflamada izler kitlenin bu deneyimi yaflamasn salamak iin program yapmcs gerekli olan yapm unsurlarn (ierik ve
gerekli personel gibi) bulmaya alflmakta ve ierik unsurlar olarak flklar, kamera ve ses gibi teknik unsurlardan sz edilmektedir.
fiekil 3.2
erik
Yapm
Unsurlar Unsurlar
Etkiden Nedene
Yaklaflm
Kaynak: Zettle,
2009.
TANIMLANAN
ETK
NEDEN
AMA
Program srasnda
izleyiciden yaratlmak
istenen etkinin
tanmlanmas
GEREKSNM
DEERLENDRMES
MESAJ
Srekli deerlendirme ve
etkinin kestirilmesi iin
planl ve plansz geribesleme
ZLERKTLE
nsan
Unsuru
65
erik yaklaflm ile etkiden-nedene yaklaflmnn temel farklarn tartflnz.

SIRA SZDE
Bu nitede incelenecek yaklaflmlardan biri de izler kitlenin televizyondan ne

D fi N E L M
beklediini ve beklentilerini ne lde karflladna iliflkin alflmalar iermektedir.
zler kitle beklenti yaklaflm, izleyicilerin medya tercihlerinin ardnda, bu tercihlerS O Bu
R U yaklaflm, alle elde ettikleri doyum ve yararlarn neler olduunu iermektedir.
c konumunda olan izleyiciler setikleri herhangi bir program niin izledikleri
(kullanm yaklaflm) ve izlenen programdan alnan veya alnmayan
D K K A T hazzn (doyumlar yaklaflm) ne lde olduunu aklamaktadr. Aflada izler kitle beklentilerini ayrntlaryla ele alan kullanmlar ve doyumlar yaklaflm ele alnmfltr.
SIRA SZDE
Kullanmlar ve Doyumlar Yaklaflm
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
Televizyon yaygn bir biimde kullanlmas, beraberinde baz

iletiflim arafltrmalaAMALARIMIZ
rna konu olan sorular da getirmifltir. Bunlarn arasnda yer alan Kullanm ve Doyumlar Yaklaflm medyann tketicileri konumundaki gazete okuru, radyo dinleyicisi ya da televizyon seyircisinin neden o gazeteyi, o radyo
ya da tv
K kanaln
T A P
programn setii sorusuna yant aramaktadr. Alc konumunda olan izleyici veya
dinleyicilerin setikleri herhangi bir program neden izledikleri (kullanm yaklaflm), programn kendilerine katklar, izlenen programdan alnan
T E L E V hazzn
Z Y O N (doyumlar yaklaflm) ne lde olduu, iletinin hedefle rtflp rtflmedii gibi konular,
iletiflim arafltrmaclarnn dikkatini eken konular arasnda yer almfltr.
Kullanmlar ve Doyumlar konusundaki ilk alflmalar, 1950li yllarda Elihu Katz
T E R N E T kullanma
ile bafllamfltr. Katz yapt alflmalarda, izleyicilerin iletiflim Naralarn
nedenlerini ortaya koymaya alflarak, her kullanmn bir gereksinimi giderme
amac tafldn savunmufltur. 1960l yllara gelindiinde, Kullanm ve Doyumlar
Yaklaflmna Paul Lazarfeld, Elihu Katz, Denis McQuil, Herbert Blumer ve Joseph
Klapper gibi arafltrmaclar da katkda bulunmufllardr. Kullanm ve Doyumlar Yaklaflmnda izleyicilere kitle iletiflim aralarn kullanmalarn temel alarak ne dflndkleri, duyumsadklar ve takdir ettikleri sorularak, kitle iletiflim aralarnn ilgi
ekmesinin nedenleri aranmfltr. letiflim alannda pek ok alflmas bulunan Denis McQuail ve arkadafllarnn izler kitle zerinde yaptklar bir arafltrmada kitle
iletiflim aralarnn izler kitlenin gereksinimlerini drt flekilde karflladn belirlemifltir. Bunlar;
Gndelik yaflamn skntlarndan, gerginliklerinden ve sorunlarndan kamak ve duygusal rahatlama salamak,
Kiflisel iliflkiler, dostluk ve arkadafllk kurarak toplumsal yarar gereksinimini
karfllamak,
Kiflisel deerlerin pekiflmesini, gerekliin arafltrmasn ve kiflilie iliflkin referans noktalarnn bulunmasn salayarak, kiflisel kimlik gereksinimini karfllamak,
evreyi gzetim altnda tutarak, yaflanlan dnyaya iliflkin bilgi sahibi
olmak.
McQuail, kitle iletiflim aralarnn kullanmlar ile ilgili genel nedenleri;
bilgilenme, kiflisel kimlik, btnleflme ve sosyal etkileflim ve elence olarak
aklamaktadr.
Bilgilenme, izler kitlenin yerel evre, topluluk ve dnya hakknda bilgi edinmesi, pratik konu veya dflnce ve karar tercihleri hakknda tavsiye edinme, me-
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Televizyon izleme srecinde

izleyicinin edilgen bir alc
olduu dflncesi 1960l
yllardan sonra deiflmeye
bafllamfl, izleyicilerin
televizyonu etkin bir flekilde
kendi gereksinimleri
dorultusunda izlediine
iliflkin grfller
yaygnlaflmaya bafllamfltr.
66
rak edilen fleyler ve genel ilgiler hakknda tatmin edilmesi, renme; bireysel geliflim, bilgiler hakknda gvenilirlik salamasn iermektedir.
Kiflisel Kimlik/zdefllik, izler kitlenin kiflisel deerler iin destek grmesi, davranfl modelleri bulmasn, medyada dier deerler ile ilgili zdefllik salamasn,
kiflinin kendisini anlamasn salamaktadr.
Btnleflme ve Sosyal Etkileflim, dierlerinin durumlarn kavrama, sosyal empati,
dierlerini tanma ve ait olma hissini salama, sosyal etkileflim ve iletiflim iin temel
oluflturma, gerek yaflam arkadafllklar iin temsilci bulma, sosyal rolleri baflarmada
yardmc olma, kiflinin aile, arkadafllar ve toplulukla iletiflimini salamaktr. Bu yaklaflm izleyiciyi aktif hale getirmekte ve izleyicinin ne tr bir gereksinimini, nasl bir
doyumla karfllyaca konusunda etkin olduunu savunmaktadr. Birey kitle iletiflim aralarn aktif olarak kullanarak, kendi sosyal gerekliinde kendisi oluflturmaktadr. Bylece bireylerin sosyal dnyaya balanmalar, yaflamla i ie olmalar
ve btnleflmelerine bireysel gereksinimlerin giderilmesi iin iliflkilerin kurulmasnda, bu yolla da aile ve toplumla birleflmelerine yeni deerler yaratlmfl olmaktadr.
Elence ise kiflilerin problemlerden kama, dikkatini datma, rahatlama, gerek kltrel ve estetik elenceyi salama, zaman geirme, duygular serbest brakma, cinsellii uyandrma gibi duygusal katlmlarn ifade etmektedir.
Her ne kadar McQuail bu grfller zerinde younlaflsa da, son zamanlarda arafltrmaclar bu konu ile ilgili flu aklamalarda bulunmufllardr: Kiflilerin sosyal durumlar ve psikolojik yaplar, medya kullanmndaki genel alflkanlklarn oluflturmaktadr.
zler kitlenin televizyonu neden kullandna ve nasl doyum saladna iliflkin
arafltrmalar yapan Jay Blumler ve Elihu Katz ise izler kitlenin televizyon programlarnn ieriine ynelik temel beklentisinin olduunu ifade etmektedir. Bu beklentilerin ilki biliflseldir. Televizyon programlarn izleyen kitle, iinde yaflad toplum
hakknda bilgilenme ihtiyac duymaktadr. zlerkitlenin bilgi edinme istei; haber
bltenlerinden haber programlarna, gnlk politikalardan belgesellere kadar birok program tr araclyla karfllanmaktadr. Ayrca kurmaca olarak adlandrlan
birok televizyon dizisinde de izleyici gerekliin arafltrlmasn temel almaktadr.
zlerkitlenin televizyon aracn neden kullandna iliflkin dier bir beklenti; insanlarn gndelik yaflamlarnn sknt ve gerginliklerinden kafl salama ve bofl
vakitlerini deerlendirme gereksiniminden kaynaklanmaktadr. zlenen bir mzik
program, komedi ya da elence programlar ile izleyici gndelik yaflamn skntlarndan uzaklaflarak, yarflma veya spor programlarnn heyecanyla gndelik yaflamdaki tek dzelikten kafl salanmaktadr.
Televizyonun izlenme ve bu nedenle de izleyicilerin gereksinimlerini karfllamadaki bir baflka nedeni ise kiflisel kimlik gereksinimidir. Kitle iletiflim aralarndan televizyonun ierii, izler kitle tarafndan kendi yaflamlarnda nemli bir fleyi
n plana kard ya da vurgulad iin kullanlmaktadr.
Televizyon aracnn karfllad tm bu gereksinimler bize, televizyon programlar karflsnda farkl beklentisi ve gereksinimi olmayan bir kitle bulunduunu ve
bu nedenle de izleyicilerin doyum beklentilerinin zmlenebilir ve snflandrlabilir olduunu gstermektedir.
Kullanm ve doyumlar yaklaflmnn temel noktas televizyonun kullanmnn
ama odakl olduu yani izler kitlenin televizyon programn ne amala izlediini ortaya koymaktr. Buna gre, insann yaflad sosyal evreye gre farkllklar
gsterebilen kiflisel gereksinimler, insanlar belirli programlar izlemeye ve o prog-
67
ramlarda belli doyumlar salamaya zorlamaktadr. Kullanclarn gereksinimleri

karfllamak iin, televizyonda izleyicinin etkin durumda olduu ifade edilmektedir.
Kiflilerin aile ve arkadafl evresi gibi farkl gereksinim giderme kaynaklar vardr ve
televizyon bu kaynaklarla rekabet etmek durumundadr. Kullanm ve doyumlar
yaklaflmna gre, iletiflim aracn kullananlarn, o arac neden kullandklarn ve
bu kullanmdan ne tr doyum elde ettiklerini ok ak olarak bildiklerini belirtmekte ve televizyonun, sunduu ieriklerle izleyicilerin duygu dnyasna dorudan mdahale ettii dflnlmektedir. Trkiyede zellikle kamusal televizyon yayncl yapan TRTden sonra, 90l yllarla birlikte yayn hayatna bafllayan zel
kanallar, ayakta kalabilmek ve izleyici saysn arttrabilmek adna farkl yapmlar
retmeye bafllamfllar ve bu nedenle televizyon yapmclar izleyiciler zerinde, etki dozunu artrmak iin, lm, seks, fliddet, elence, oyun gibi temalarn da da
sklkla kullanmfllardr.
letiflim modelleri arasnda, kullanmlar ve doyumlar yaklaflmSIRA
dflnda
kitle iletiflim
SZDE
aralaryla izleyici etkilerini ortaya koymaya alflan bir model ya da yaklaflm var mdr?
Tartflnz.
D fi N E L M
Kullanmlar ve doyumlar yaklaflm asndan bakldnda, izler kitlenin bekS O R U

lentileri hem psikolojik hem de toplumsal gereksinimlerin karfllanmas
asndan
televizyonun ifllevlerinden daha karflktr. Televizyonla iletiflimin ifllevleri bir
program fikrini gelifltirme ya da metin yazm aflamasnda izleyicilerin
D K K A T gereksinimleri asndan deerlendirildiinde, televizyon programlarnn ierik ve biiminde
ok farkl unsurlar bulunmas gerektii grlmfltr. Bu alanda arafltrmalar yapan
SIRA SZDE
Artur Asa Berger (1993), izleyicinin genel olarak televizyon programlarnda flu
zellikleri aradn belirtmektedir:
AMALARIMIZ
Elendirme
Otorite figrlerini yceltilmifl ya da kltlmfl grme
Gzelin denenmesi
K T A P
Deneyimlerin baflkalar ile paylafllmas
Merakn tatmini ve bilgilendirme
Tanr ile zdeflleflmek
TELEVZYON
Dalgnlk ve oyalanma
Duygu katlm deneyimi
Aflk, nefret, korku ve znt gibi u duygularn kontroll durumlardaki deneyimi
NTERNET
Taklit edecek modeller bulma
zdefllik kazanma
Dnya hakknda bilgi edinme
Adalet inancnn pekiflmesi
Aflka inanma
Sihire, fevkaladelie ve mucizelere inanma
Baflkalarnn hatasn grmek
Dzenin dnyaya verdii rahatszl grme
Tarihe katlma
Hofla gitmeyen duygulardan arnma
Cezalandrlmakszn tabular arafltrmak
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
68
Ahlaki, ruhsal ve kltrel deerleri onaylamak

Ktleri eylemde grmek
Bir televizyon program yaratlrken, programn mesajnn izler kitle zerindeki
etkilerini bu gereksinimlerle birlikte dflnmek ve programlar televizyonun kendine zg anlatm zelliklerinden yaralanarak oluflturmak nemli grlmektedir.
Bu nedenle televizyon programlarnda izler kitlenin beklentilerini temel alan yapm unsurlarn ve anlatm olanaklarn uygun olarak kullanmak gerekmektedir.
TELEVZYON PROGRAMLARINDA KULLANILAN

YAPIM UNSURLARI
zleyicinin yukarda sz edilen gereksinimleri, onlarn hangi yapm unsurlar kullanarak karfllanabilecei sorusunu akla getirir. Televizyon programlarn ierik ya
da biiminde veya izleyiciyi ikna etme srecinde bulunmas gereken temel yapm
unsurlar bu alanda bir ok arafltrmay zmleyen Roger Walters tarafndan belirlenerek snflandrlmfltr. Bu snflamaya gre; bir televizyon programnda bu
zelliklerden birinin dahi bulunmas o programn baz izleyici kmeleri iin cazip
olmas anlamna gelmektedir. Walters tarafndan belirlenen televizyon programlarnn yapm unsurlarn flu bafllklar altnda toplamaktadr.
Gerilim
Aksiyon
Cinsellik
Gldr
Enformasyon
nem
Deer
Kiflisellik
Merak
Gereklik
Yenilik
Bu snflandrmadaki ilk drt zellik yani gerilim, aksiyon, cinsel ekicilik
ve gldr televizyon programlarnda izler kitleye en fazla kafl olana salayan zellik olarak belirlenmifltir. Bununla birlikte biliflsel gereksinimi karfllayan televizyon programlarnda grlen zellikler ise enformasyon, nem ve deer olarak belirtilmektedir. Ancak televizyon programlarn deerlendirirken, bu
snflamann kesin snrlarna bal kalmamak gerekir. rnein; biliflsel gereksinimi karfllamaya ynelik bir program olan haber programlarnn gerilim, aksiyon
veya gereklik gibi zelliklerden de yoksun olmamas gerekmekte, bununla
birlikte kafl amacn taflyan bir gldr dizisinin de dier zellikleri salad
grlmekte bunlarn birbirleriyle karfllkl etkileflim ve iliflki ierisinde olduu
gzlenmektedir. Aflada televizyon programlarnda kullanlan yapm unsurlar
aklanmfltr.
Gerilim unsuru pek ok
program trnde
kullanlmaktadr.
Dramalardan, belgesellere,
yarflma programlarndan
spor karfllaflmalarna kadar
izleyicileri ekran baflnda
tutmaya ynelik gerilim
yaratc unsurlar
kullanlmaktadr.
Gerilim
Televizyon programlarnda kullanlan yapm unsurlarndan ilki gerilimdir. Televizyon programnda kullanlan gerilim unsuru, o programda ne olacana ve olaylarn insanlar nasl etkileyeceine iliflkin belirsizlik ve beklenti duygusu yaratmaktadr. rnein dramatik programlarda gerilim; olay rgs (olaylar arasndaki neden sonu iliflkisi bir baflka ifadeyle olaylarn bir sonraki aflamada ne olacann
69
beklentisidir. rnein bir ykde Kral lr, sonra da Kralie lr. Bu bir ykdr.
Kral lr, sonra da Kralie zntsnden lr. Bu bir olayn rgsdr) ya da rglerinin nasl zme balanacann belirsizliinden kaynaklanr. Bu belirsizlik
programn doruk noktasnda zmlenir. zmn belirsizlii dizilerde blm
sonlarnda doruk noktaya ulaflr ve zm gelecek blme braklr. Bunun nedeni bir sonraki blmn izlenmesini salamaktr. Gerilime sadece korku yaratan yklerde baflvurulmamaktadr. zleyicilerin dikkatlerini uyank tutmann en nemli
yollarndan biri de televizyon programlarnda gerilim yaratmaktr.
Fiziksel tehlikelerden kaynaklanan gerilim de televizyon programlarnda kullanlan gl bir gerilim biimidir. Dramatik programlarda kullanlan kifliliklerin fiziksel tehlike/tehlikeler iinde bulunmalar izler kitlede nemli bir gerilim yaratmaktadr. Fiziksel tehlikeler; doal afet, vahfli hayvan, ldrme gibi tehlikelerden
oluflabilir. Bunun yannda programlarda yer alan etkili bir tehlike biimi de, bir
fleyleri yitirme korkusudur. rnein, kiflinin iflini yitirmesi, ocuunu yitirmesi gibi yaflanan olaylardan doan tehlikeler de gerilim unsuru yaratan zelliklerdir.
Televizyon programlarda kullanlan bir dier gerilim unsuru ise, problem
zme olarak karflmza kmaktadr. zellikle dramatik programlarda kiflinin
kendi vicdanyla baflbafla kalarak savaflmas bir problem zme gerilimidir. Bu
gerilim biimi sadece dramatik programlarda deil, yarflma programlarnda da
bulunmaktadr. Bir yarflma programnda hangi kiflinin ya da grubunun yarflmay kazanaca izler kitle de bir gerilim unsuru yaratmakta ve bu tr programlar
izler kitleye ekici gelmektedir. Tartflma ya da panel programlar gibi farkl ve
atflan grfllerin olduu programlarda da izleyici hangi fikrin stn geldiini
renmek istemekte ve bu atflan grfller izler kitlede gerilim unsuru yaratabilmektedir. Yine haber programlarnda bir soygun ile ilgili canl grntlerin sunulmas izleyicilerde gerilim yaratabilmektedir. Spor programlarnda oynanan
karfllaflmalarn belirsizlii ve karfllaflma bitene kadar sren belirsizlik de
izleyicilerde gerilim yaratmaktadr.
Bununla birlikte televizyon programlarnda gerilim unsuru, televizyonun anlatm zellikleriyle de izler kitlelere aktarlmaktadr. Gerilim, mzik, ses efektleri kamera alar gibi televizyonun anlatm diliyle izleyiciye yanstlmakta ve televizyon
anlatsnn gerilim yaratmas teknik desteklerle de salanmaktadr.
Aksiyon (Hareket)
Televizyonda kullanlan bir dier yapm unsuru aksiyondur. Aksiyon, bir programdaki hareket veya etkinlik duygusu olarak tanmlanabilir. Aksiyon, televizyon
programlarnda programn i akflnn hz ya da programa konu olan nesnenin hareketli olmasn ifade etmektedir. Aksiyon ayrca grsel dzenlemede nem verilen temel konulardan birisidir.
Macera dizileri aksiyon unsurunun younlukla kullanld programlardr. Araba yarfllar, kavga ve atflmalar bir programdaki aksiyon unsurlardr. Ancak bununla birlikte aksiyon; bir elence programnda yer alan dans gruplaryla ya da
gerek yaflamdan etkinlikleri aktaran belgesel ya da haber programlarnda da
nemli bir yapm unsuru olarak kullanlmaktadr. rnein bir spor karfllaflmasnn
yapsnda zaten aksiyon unsuru bulunmaktadr. Bununla birlikte, programn hedef
kitlesinin zelliine gre, izleyicinin ilgisinin program zerinde tutulabilmesi,
programda belli bir hzn tutturulmufl olmasna da baldr. rnein ocuklarn il-
Amerikan televizyon
kanallarnda bir ekimin
uzunluu aksiyon
yaratabilmek iin 3,5
saniyeyi gememektedir.
70
gisini bir konu zerinde younlafltrmak zor olduu iin ocuk programlarnda bir
plandan dierine geifl ok ksa srelerde yaplmaktadr.
Televizyon programlarnda aksiyon; programn hz, ekimlerin, sahnelerin ve
paracklarn uzunluklar gibi televizyonun anlatm diliyle izler kitleye sunulmaktadr.
Cinsellik
Televizyon programlarnn yapm unsurlarndan biri olan cinsellik, programlarda
ak biimde olmasa da ska yer alan bir zellik olarak kullanlmaktadr. Televizyon programlarnda cinselliin kullanm biimi, daha ok programda grlen kiflilerin fiziksel adan ekici olmasna zen gsterilmesi ile gereklefltirilmektedir. Fiziksel ekiciliin yan sra televizyon yapmclarnn tercih ettikleri bir baflka cinsellik unsuru da programlarda izler kitleye sunulan kifliliin scak olmas, dosta tavrlar sergilemesi ve ses tonlarnn ikna edici olmas gibi zelliklerin kullanlmasdr.
Bununla birlikte, televizyon programlarnda cinsel ekiciliin ak bir biimde
kullanlmas genellikle iinde yafladmz toplumun tepkisini ekebilmektedir. Ayrca kamusal yayn yapan Trkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT) eflitli yasa
ve ynetmeliklerle kstlanmfl olduundan, zel televizyonlar ise toplumun tepkilerini toplamak istemeyeceklerinden programlarda cinselliin kullanlmasn ok
fazla tercih etmezler. Son yllarda televizyon programlarnn bafllangcnda belirtilen akll iflaretler uygulamasyla ocuklarn cinsellik ve fliddet ieren sahnelerden korunmas salanmaktadr.
Televizyonda mzik ve elence programlar ile eflitli dramalar cinselliin daha
fazla kullanld programlar olarak grlmekte, zellikle reklamlarda cinsellik unsurlardan ska yararlanlmaktadr. Ayrca haber bltenlerini sunan spikerlerin daha ok kadn olmas da programlarn izlenilirliinin cinsel ekicilik sayesinde
artmasndan kaynaklanmaktadr.
Gldr
Standup komedileri dier
komedi trlerine gre daha
az aksiyon ve hareket ieren,
durum ya da mekanlarn
kullanlmad bir komedi
trdr.
zleyiciyi ekranda tutmann en nemli ve etkili yollarndan birisi de programlarda

gldr unsurunun kullanlmasdr. Durum komedileri gibi baz programlar tamamen gldrye dayanrken, (rnein, Avrupa Yakas ve Benim Annem Bir Melek vb.), drama programlar (glme efektleriyle desteklenerek) kimi programlarda
ise gldr yan unsur olarak kullanlmaktadr. Gldrnn temelinde abart ya da
aflalanma vardr ve bu da izler kitlenin beklentilerini karfllamaktadr.
letiflim arafltrmas Arthur Asa Berger kiflileri gldrme tekniklerini drt genel
bafllk altnda toplamaktadr. Bunlar; dil glmecesi, kimlik glmecesi, mantk glmecesi ve fiziksel glmecedir.
Dil Glmecesi: Konuflma ve sz tekniklerinin kullanmyla yaratlan dil glmecesi; abart, ocuksuluk, hiciv, yanlfl anlama ve szck oyunlardr.
Kimlik, Kiflilik Glmecesi: Kiflilii dfla vuran tip ve davranfl zelliklerinden
kaynaklanr. Matrak tipler, basmakalp kifliler, kaba saba karakterler, taklit
ve parodi karakterleri, kimlik, kiflilik glmecesine rnek oluflturabilir.
Mantk Glmecesi: Mantksal iliflkilendirme srelerindeki tersliklere ve balantlandrmalara dayanr. Bu glmece trnn ierisinde; samalk, tesadf
karfllafltrma, hatalar gibi teknikler bulunur.
Fiziksel, Grsel Glmece: Bu tr kapsamnda ise daha ok aksiyona dayal
kovalamaca ve hz teknikleri kullanlmaktadr.
71
Enformasyon
Televizyon programlarnda tercih edilen bir yapm unsuru olan enformasyon,
ayn zamanda televizyonun bilgilendirme ve eitme ifllevinin bir paras olarak
nemli grlmektedir. Enformasyon unsuru, zellikle eitim-kltr programlar,
belgeseller ve haber bltenleri ile haber programlarnn temelini olufltursalar da,
tartflma programlar ya da dramalarda da enformasyon unsurundan yararlanlmaktadr.
nsann doasnda bulunan evreden haberdar olma istei, bilgi alma ve bilgi verme, dnyay tanma, bilme ve yeni fleyler renme gereksinimi casus
dizilerinden durum gldrlerine, arkas yarnlardan yarflma programlarna kadar
birok program trnde grlebilir. rnein bir drama programnda aile ii fliddet
ya da sokak ocuklarnn yaflamlar ile ilgili bilgiler verilerek, bu konularda izleyicilerin gerekli nlemleri alabilmesi salanabilmekte ya da izleyenlere bu sorunlara
iliflkin baflvurabilecei kurumlar hakknda bilgi aktarlabilmektedir.
nem
Televizyonda izleyicinin herhangi bir programn ieriine nem vermesi, o programn izleyici iin doyum unsuru tafld anlamna gelmekte, izleyici iin nemli
bir konunun ifllendii ya da nemli bir kiflinin katld program izlenmeye deer
olarak grlmektedir. rnein bir haber programnda ifllenen konu izleyici iin
nemliyse, o program izleyiciyi ekrana balamfl demektir. Yine izleyicinin bir drama ya da elence programnda sevdii bir oyuncuyu grmesi, o programa nem
vererek izlemesini salamaktadr. Ayrca televizyon programlarnda ifllenen konunun nem unsuru taflmas enformasyon unsuruyla balantldr. rnein Avrupa
Birlii konusunda yaplan bir haber program bilgi verici ve gndemde olduu iin
ou izleyici tarafndan nemli grlp, o haber programnn ilgi ekmesi salanmaktadr.
Televizyon programlarnda nem unsurunun bir baflka kullanm biimi ise bir
televizyon programnda isim deeri bulunan bir yetkilinin bulunmasdr. Programlarda yldz kifliliklerin bulunmas izleyicileri ekrana ekmenin nemli bir yoludur. rnein Siyaset Meydannda nl kiflilerin ekrana kmas bu programn
nem unsuru tafldnn bir gstergesidir.
Bununla birlikte, televizyon programlarnn yapm zellikleri asndan da, grkemli dekorlar, kalabalk oyuncular, farkl kamera veya kurgu kullanmlar bir
programn izleyicinin gznde nem taflmasn salayacaktr. rnein Ateflten
Gnler Kurtulufl ve Kurulufl gibi byk yapmlar; kullanlan aksesuarlar dekorlar asndan ve kalabalk oyuncu ekibinden dolay basnda ska yer almfl ve
izleyicinin gznde nem unsurunun artmasna neden olmufltur.
Deer
Televizyon programlarnda kullanlan bir baflka yapm unsuru deerdir. Deer;
izleyicilerin bir programa ve o programn ieriine ykledii zellikle geleneksel
ve dflnsel deerliliktir. Deer unsuru, enformasyon ve nem unsurlaryla da
balantldr. Ancak deer unsuru, enformasyon ve nemde olmayan duygusal bir
yn de iermektedir. Deer unsurunu izleyicinin kahramanlk ykleri, dini konular veya yurtseverlik kavramlar gibi manevi deerlerine iliflkin gereklefltirilen
programlarda grmek mmkndr. rnein Atatrk ile ilgi bir programda, program izleyen kitle kendilerini gururlandrd iin programn salad duygusal
uyaryla bu programn bir deere dnfltn grebilmektedir.
Enformasyon unsurunu
yerine getiren nemli bir
program tr de eitim
spotlardr. (Televizyonda
yaynlanan ve toplumsal
sorunlara yer veren
sigarann zararlarn,
anlatan ya da kz
ocuklarnn eitilmesi
konusunda izleyicileri
uyaran spotlar). Bu spotlar
enformasyon unsurunu da
ilerinde
barndrmaktadrlar.
72
Kahramanlk ykleri, din konular gibi manevi deerlerin yan sra program
iin harcanan maddi olanaklarn da (para ve zaman gibi) byklnn vurgulanarak izleyicinin programla duygusal bir ba kurmas ve programa deer vermesi
beklenmektedir.
Kiflisellik
Televizyon programlarnda izleyicinin zdefllik kurabilecei kiflilerin yaflamlarnn
konu edilmesi bir televizyon program iin nemlidir. zdefllik; izleyicinin kendisini programdaki kiflinin yerine koyarak, onun duygu ve dflncelerini paylaflmas anlamna gelmektedir. zleyiciler, programda izledii kifli/kiflilerle ya da topluluklarla da zdefllik kurabilir. zleyici; sevimli, sevecen, ekici veya hayranlk
uyandran nitelikler taflyan bir kiflilikle zdefllik kurabildii gibi, olumsuz nitelikler taflyan bir kiflilikle de zdefllik kurulabilir.
zleyicilerin psikolojik gereksinimlerini karfllamann en uygun yolu programlarda zdefllik kurabilecei kifli ya da yaflamlara yer vermektir. zleyiciler baflkalarnn yafladklarna inandklar zaman programla ilgilenecektir. Bu nedenle
izleyiciler gerek yaflam yklerinin yer ald programlar daha ok sevmekte ve
tercih etmektedir. Televizyonun nemli bir program tr olan haber bltenlerinde
de bu nedenle kiflisel yaflam yklerine yer verilerek, kiflilerin bafllarna gelenler
izleyenlere aktarlmakta ve izleyicinin doyum salamasna alfllmaktadr. Bir kurmaca tr olan drama programlarnda ise karakterlerinin toplumsal yaflamda var
olabilecek kiflileri canlandrmas ya da karakterlerden birka ile izleyicinin zdefllik kurabilecei kiflilikte yaplandrlmas, o dramann izlenmesini salamaktadr.
Merak
zel ya da kamu
televizyonlarnda yaynlanan
belgesel ve bilimsel
programlar ve eflitli eitim
programlar, izleyicilerin
entelektel meraklarn
gidermeye ynelik olarak
hazrlanmaktadr.
Televizyon programlarnda
gereklikten kastedilen
gerein olduu gibi
yanstlmas deil, izleyicide
ekranda seyrettiklerinin
gerek olduu duygusunu
yaratmaktr.
Televizyon programlarnda kullanlan bir baflka unsur ise meraktr. Merak insanlarn doasnda bulunan bir izleyici gereksinimidir. Bu nedenle merak unsuru hemen her televizyon programnda yer alr. nsanlar olup bitenleri merak ettikleri
iin haber izler, baflka insanlarn sorunlarn, davranfllarn, yaflam biimlerini ya
da baz hayvanlarn nasl yafladn merak ederler. Belgesellerden magazin programlarna kadar ok genifl yelpazedeki program trleri merak unsuru tafld iin
genifl bir kitleye seslenir.
Televizyon dilinde merak unsuruna ngilizce olarak teaser denilmektedir.
Merak uyandrmak iin izleyicinin dikkatini ekmek amacyla ilk sahnede gsterilen ksa ve ani hareket anlamna gelmekte ve bir olay duyuran, bilmeceli ve karmaflk nitelii ile izleyicide flaflknlk ve merak uyandran bir senaryo teknii olarak kullanlmaktadr. Televizyon dizilerinde kullanlan bu teknik ile izleyicilerde
bir sonraki sahnenin merak edilmesi salanmaktadr. Merak unsuru ayrca, izleyicinin bilmek istediini geciktirerek kolaylkla yaratlmakta ve bu nedenle dizi filmlerin son sahnesi, bir sonraki blmn merakla beklenmesi iin doruk noktayla bitirilmektedir.
Gerekilik
Gereklik, bireyin yaflam boyunca evresinden edindii bilgi ve deneyimleri kapsamakta ve bu bilgi ve deneyimler de yaz, dil, izgi ve grnt gibi eflitli anlatm
aralaryla yanstlmaktadr. Teknolojinin iletiflim aralarna sunduu olanaklar gerekliinin dorudan yanstlmasn olanak salamfl ve dflmzdaki dnyay kendimizin grp alglamamz yerine, bu gereklii bizi anlatan aralarla olanakl hale
gelmifltir. Bu gereklii anlatan aralardan en nemlisi de televizyondur. Televiz-
73
yonun dflmzdaki bu gereklii yanstmas ve izleyicilerin izlediklerinin gerek olduunu bilmesi onlarda gven duygusu yaratmaktadr. Haberlerden gerek yaflam
yklerine, belgesellerden magazine dek izleyiciler anlatlann gerek olduuna
inanmak isterler. En gerek dfl dizilerde bile gereklik duygusunun yaflanmas izleyici iin nemlidir.
Televizyon izleyicisi iin tek gerek ekranda grdklerinden kaynaklanmaktadr. Bu duyguyu zellikle drama programlarnda yaratmann yolu; karakterler, durum, meknlar ve zaman bakmndan belli bir uyumu gereklefltirmektir. Bylelikle bilimkurgu dizilerinde bile gereklik duygusu yaratlabilmektedir. zellikle ocuk izleyicilere Spermen gibi gerek dfl bir kahramann var olduuna inandrlmas, televizyonun gereklik duygusu yarattnn nemli bir gstergesidir.
Yenilik
Televizyon programlarnda kullanlan bir dier unsur yeniliktir. Televizyonda
yaynlanan bir programn etkisi o programn yenilik ve zgnlk derecesiyle
balantldr. Televizyon programlar eskidiinde izleyici asndan o programn
ekiciliinin de azald sylenebilir. Ancak bunun aksine televizyonda yllarca
yaynlanan baflarl programlar da vardr. Bu nedenle baflarl programlar ierik
ve yap asndan izler kitlenin ilgisini eken ve ayakta tutan bir yapya sahip
olan programlardr.
Televizyon programlarnn bir baflka zellii de zahmetli ve maliyetli bir alflmayla retilmesine ramen, ok abuk tketilen rnler olmasdr. Bu nedenle, bir
televizyon programnn baflars yeni ve zgn olmasna da baldr. Ekranda ska grlen kifliler bir sre sonra izleyicilerde bkknlk duygusu yaratabilir ve yz
eskimesi ile karfllaflabilirler. Bu nedenle de televizyon nllerine bir sre sonra
rastlanmaz ve yeni nllerle tanflrz. Uzun yllar srdrlen programlar bile, zaman iinde biim ve ierik asndan deifliklik yaplmasn gerektirmektedir.
Televizyon program trleri arasnda yer alan reality show pogramlar
izleyicilerin hanSIRA SZDE
gi beklentilerini karfllayabilir? Tartflnz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
74
zet
N
AM A
N
AM A
Televizyon programlarnn anlat zelliklerini

ayrt edebilmek
Bir kitle iletiflim arac olarak televizyon, sunduu
ierikleri (programlar) kendi dili ve biimsel zelliklerine uyacak flekilde izleyicilerine aktarmakta
ve bu nedenle televizyonun sunduu anlat yaps yani format nceden belirlenmesi gereken bir
unsur olarak gz nne alnmaktadr. Program
formatlar tm lkelerde ortak olarak kullanlan
standartlara sahiptir. Bunlar; haber ve yorumlar,
mzik, drama, dizi, eitim, elence ve spor gibi
eflitli program trlerinden oluflmaktadr.
Tek tek televizyon programlar bir btnn dier bir deyiflle televizyon yaynlarnn akflnn
bir paras olarak ifade edilmekte ve televizyonda yaynlanan farkl televizyon programlar (haberler, diziler, reklamlar vb.) gnlk, haftalk,
aylk ve bir yayn dnemi olarak belli bir btnlk ierisinde planlanmaktadr.
Yayn akfl ierisinde her programn kendi ierisinde bir btnl olduundan, bu btnlk
ierisinde her televizyon program ayn zamanda
ayr yapdan oluflmaktadr. Bunlar; programn
alfl (tantm), programn temel gvdesi ve
programn kapanfldr.
Televizyon programlarnda kullanlan yapm
yaklaflmlar ve izler kitle beklentilerinin neler olduunu ayrt edebilmek
Televizyon programlarn yapmnda temel olarak
iki yaklaflmdan sz etmek mmkndr. Bunlardan biri erik Yaklaflm dieri ise Etkiden-Nedene yaklaflmdr. erik Yaklaflmnda, programn
retilecei malzemenin televizyon programn
gereklefltiren kifliye yani yapmcya bir dfl kaynaktan salanmas ya da televizyon meslei dflndan bir kifliyle yani ierik uzmanlaryla alfllmas temel alnr. Etkiden-Nedene Yaklaflmnda
ise televizyon programlarna iliflkin izleyici gereksinimleri ve beklentileri belirlenerek, programlarn bu ltlere gre tasarlanp gereklefltirilmesi salanmaktadr.
Televizyon izleyicilerinin televizyon programlarn neden izlediine iliflkin yaplan birok arafltrmada ne kan zellik izleyicilerin izleme tercihlerinin ardnda, bu tercihlerle elde ettikleri
doyum ve yararlarn neler olduudur. Alc konumunda olan izleyiciler setikleri her hangi bir
program niin izledikleri (kullanm yaklaflm)
ve izlenen programdan alnan veya alnmayan
hazzn (doyumlar yaklaflm) ne lde olduu
kullanmlar ve doyumlar yaklaflmnn temelini
oluflturmaktadr.
Televizyon kitlesel bir iletiflim arac olduu iin
televizyon programlarnn gereklefltirilmesinde
temel retim mekanizmas izleyicilerdir. Bu nedenle televizyon programlar retilirken programlarn ierikleri, yapm ve yayn biimleri ne
olursa olsun benimsenen yaklaflm; izleyici unsurunu temel e olarak gz nne almak ve mesajlarn, duygu ve dflncelerin izler kitle de ilgi ekip izlenmesini salamak iin program izleyiciye ekici gelecek flekilde sunmaktr. zleyiciler televizyondaki programlar genellikle flu
amalarla izlemektedirler:
Gndelik yaflamn skntlarndan, gerginliklerinden ve sorunlarndan kamak ve duygusal
rahatlama salamak,
Kiflisel iliflkiler, dostluk ve arkadafllk kurarak
toplumsal yarar gereksinimini karfllamak,
Kiflisel deerlerin pekiflmesini, gerekliin
arafltrmasn ve kiflilie iliflkin referans noktalarnn bulunmasn salayarak, kiflisel kimlik
gereksinimini karfllamak,
evreyi gzetim altnda tutarak, yaflanlan
dnyaya iliflkin bilgi sahibi olmak.
N
A M A
N
AM A
Televizyon programlarndaki yapm unsurlarn

snflandrabilmek
Televizyon programlarnn ierik ya da biiminde veya izleyiciyi ikna etme srecinde bulunmas gereken temel yapm unsurlar Gerilim, Aksiyon, Cinsellik, Gldr, Enformasyon, nem,
Deer, Kiflisellik, Merak, Gereklik, Yenilik olarak snflandrlmfltr.
Bu snflandrmadaki ilk drt zellik yani gerilim, aksiyon, cinsel ekicilik ve gldr televizyon programlarnda izler kitleye en fazla kafl olana salayan zellik olarak belirlenmifltir. Bununla birlikte biliflsel gereksinimi karfllayan televizyon programlarnda grlen zellikler
ise enformasyon, nem ve deer olarak belirtilmektedir. Ancak televizyon programlarn deerlendirirken, bu snflamann kesin snrlarna
bal kalmamak gerekir. rnein; biliflsel gereksinimi karfllamaya ynelik bir program olan haber programlarnn gerilim, aksiyon, gereklik
gibi zelliklerden de yoksun olmamas gerekmektedir. Kafl amacn taflyan bir gldr dizisinin de dier zellikleri salad grlmekte ve
bunlarn birbirleriyle karfllkl etkileflim ve iliflki
ierisinde olduu gzlenmektedir.
Televizyon programlarnda kullanlan farkl yapm unsurlarn rneklendirecek bilgi ve becerileri kazanabilmek
Televizyon programlarnda kullanlan yapm unsurlarndan biri gerilimdir. zleyicilerin dikkatlerini uyank tutmann en nemli yollarndan biri televizyon programlarnda gerilim yaratmaktr. Fiziksel tehlikelerden kaynaklanan gerilim rnein
doal afet, vahfli hayvan, ldrme gibi tehlikelerden oluflurken, bir fleyleri yitirme korkusu da baflka bir gerilim biimini oluflturabilir. rnein, kiflinin iflini yitirmesi, eflini yitirmesi gibi yaflanan
olaylardan doan tehlikeler de gerilim unsuru yaratan zelliklerdir. Gerilim unsuru pek ok program trnde kullanlmaktadr. Dramalardan, belgesellere, yarflma programlarndan spor karfllaflmalarna kadar izleyicileri ekran baflnda tutmaya
ynelik gerilim yaratc unsurlar bulunmaktadr.
Televizyonda kullanlan bir dier yapm unsuru
aksiyondur. Aksiyon, televizyon programlarnda
programn i akflnn hz ya da programa konu
olan nesnenin hareketli olmasn ifade etmektedir. Macera dizileri aksiyon unsurunun youn-
75
lukla kullanld programlardr. Araba yarfllar,

kavga ve atflmalar bir programdaki aksiyon unsurlardr. Ancak bununla birlikte aksiyon; bir elence programnda yer alan dans gruplaryla ya
da gerek yaflamdan etkinlikleri aktaran belgesel
ya da haber programlarnda da nemli bir yapm
unsuru olarak kullanlmaktadr. rnein bir spor
karfllaflmas doas gerei hareketlidir yani bu
programn yapsnda zaten aksiyon unsuru bulunmaktadr.
zleyiciyi ekranda tutmann en nemli ve etkili
yollarndan birisi de programlarda gldr unsurunun kullanlmasdr. Durum komedileri gibi
baz programlar tamamen gldrye dayanrken
(rnein, Avrupa Yakas ve Benim Annem Bir
Melek), drama programlar (glme efektleriyle
desteklenerek) gibi kimi programlarda ise gldr yan unsur olarak kullanlmaktadr.
76
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi televizyonun anlat yapsn
oluflturan unsurlardan deildir?
a. Alfl
b. Birlik
c. Akclk
d. Merak
e. Kapanfl
2. Afladakilerden hangisi televizyonun yapm yaklaflmlar arasnda yer almaktadr?
a. erik Yaklaflm
b. Biim Yaklaflm
c. Gerilim Yaklaflm
d. Gldr Yaklaflm
e. Enformasyon Yaklaflm
3. Afladakilerden hangisi etkiden-nedene yaklaflmna iliflkin srelerinden biri deildir?
a. Ama
b. Mesaj
c. zler kitle
d. Gereksinim deerlendirmesi
e. Geri bildirim
4. Kullanmlar ve Doyumlar Yaklaflm hangi bilim
adamlarnn arafltrmalarnda yer almaz?
a. Elihu Katz
b. Jay Blumer
c. Roger Walters
d. Denis McQuail
e. Joseph Klopper
5. Afladakilerden hangisi televizyon programlarnn
ierik ve biiminde yer alan unsurlardan deildir?
a. Elendirme
b. Merakn tatmini ve bilgilendirme
c. Duygu katlm
d. zdefllik kazanmak
e. fiiddet
6. Afladakilerden hangisi Denis McQuail ve arkadafllarnn izler kitle zerinde yaptklar bir arafltrmada kitle iletiflim aralarnn izler kitlenin gereksinimlerini nasl karflladna iliflkin snflandrmalarndan deildir?
a. Gndelik yaflamn skntlarndan, gerginliklerinden ve sorunlarndan kamak ve duygusal rahatlama salamak.
b. Kiflisel iliflkiler, dostluk ve arkadafllk kurarak
toplumsal yarar gereksinimini karfllamak.
c. Kiflisel deerlerin pekiflmesini, gerekliin arafltrmasn ve kiflilie iliflkin referans noktalarnn
bulunmasn salayarak, kiflisel kimlik gereksinimini karfllamak.
d. evreyi gzetim altnda tutarak, yaflanlan dnyaya iliflkin bilgi sahibi olmak.
e. Baflkalarnn yaflamlarn izleyerek, deerlerini
bu yaflamlara gre oluflturmak.
7. Televizyon programlarnda kullanlan Yapm Unsurlarn afladaki bilim adamlarndan hangisi snflandrmfltr?
a. Denis McQuail
b. Rogers Walters
c. Elihu Katz
d. Jay Blumer
e. Artur Asa Berger
8. Afladakilerden hangisi televizyon programlarndaki Yapm Unsurlarndan biri deildir?
a. Cinsellik
b. Gldr
c. Yenilik
d. Tek dzelik
e. Aksiyon
77

9. Afladakilerden hangisi Televizyonun anlatm diliyle gerilim unsurunun yaratlmasn salayan bir zellik deildir?
a. Ses efektleri
b. yk
c. Kamera alar
d. Kamera hareketleri
e. Mzik
1. d
2. a
3. e
4. c
5. e
10. Afladakilerden hangisi televizyon programlarndaki kiflisellik unsurunu tanmlamaktadr.

a. Televizyonda izleyicinin herhangi bir programn
ieriine nem vererek, programn izleyici iin
doyum unsuru taflmas
b. Televizyonun bilgilendirme ve eitme ifllevi
c. Bir programdaki hareket veya etkinlik duygusu.
d. zleyicinin kendisini programdaki kiflinin yerine koyarak, onun duygu ve dflncelerini paylaflmas
e. Programda ne olacana ve olaylarn insanlar
nasl etkileyeceine iliflkin belirsizlik ve beklenti duygusu
6. e
7. b
8. d
9. b
10. d
Yantnz yanlfl ise Televizyonun Anlat Yaps blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yapm Yaklaflmlar blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yapm Yaklaflmlar blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise zlerkitle Beklenti Yaklaflm blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yapm Unsurlar blmn tekrar gzden geiriniz.
78

Sra Sizde 1
Her televizyon programnda olduu gibi yarflma programlarnn anlat yaps da programn alfl (tantm),
programn temel gvdesi ve programn kapanflndan
oluflmaktadr. rnein getiimiz yllarda televizyonlarda yaynlanan Kim Beflyz Milyar ster adl yarflma
program da izleyicilerin ilgisini eken ve onlarda merak uyandran bir program alflyla bafllamaktayd. Hatta bu yarflma programnn tantmlar pek ok kitle iletiflim aracnda (gazete, dergi gibi) yaplmakta ve izleyicilerin program izlemeleri salanmaktayd. Programn
temel gvdesinde ise birlik unsurunun; Kenan Iflk gibi
tek bir sunucu ile gereklefltirilmesi, eflitliliin; sunucunun farkl yarflmaclarla farkl farkl konular ele almas hatta gndemdeki olaylar konuflmas, akcln;
yarflmann izleyiciyi skmayacak uzunlukta yaynlanmas ve son olarak da doruk noktann; programda eflitli grsel ve ses efektleri ile salanmasn rnek verebiliriz. Bu yarflma programnn kapanfl blm ise yine sunucunun programnn sonunun geldiini ve bir
sonraki programda bir baflka yarflmac ile yarflmann
sreceini ifade etmesiyle bitirilmesi, izleyicilere programnn bittiini hissettirmekteydi.
Sra Sizde 2
erik yaklaflmn benimseyen bir yapm srecinde;
programn ierii yani program malzemesi televizyonun iflleyifli ile ilgili bilgisi olmayan kifliler tarafndan
seilebilecei iin, ierik uzman kullanaca malzemeyi yani izler kitleye neyin iletileceini semekte, ancak
bu ieriin televizyonda nasl grneceini ya da izleyicide nasl bir alg yaratacan bilememektedir. Bu
durumda televizyon program ierik uzman tarafndan
belirlendiinden programcnn ierik zerindeki etkisi
azalmakta ve bu yaklaflm televizyonun bir yapm unsuru olarak deil, bir datm arac olarak grlmesine
neden olmaktadr. Bu nedenle de yapmlarda televizyonun programlarnn en temel unsuru olan izler kitlenin beklentileri gz nne alnmamaktadr.
Etkiden-nedene yaklaflm ise televizyon programlarna
iliflkin izleyici gereksinimleri ve beklentileri belirlenerek, programlarn bu ltlere gre tasarlanp gereklefltirilmesi salanmaktadr. Bu yaklaflmda yapm sreci ierikle deil, izler kitlenin program nasl deneyimleyecei, mesajn ne etkisinin tanmlanmasyla bafllamaktadr. Bir sonraki aflamada izler kitlenin bu deneyimi yaflamasn salamak iin program yapmcs gerekli
olan yapm unsurlarn (ierik ve gerekli personel) bulmaya alflr. erik unsurlar olarak flklar, kamera ve
ses gibi teknik unsurlardan sz edilmektedir.
Sra Sizde 3
letiflim arafltrmalar kapsamnda kitle iletiflim aralar
ve izleyicileri arasndaki etkileflimi ortaya koymaya alflan pek ok iletiflim kuram gelifltirilmifltir. McCombs
ve Shawn gelifltirdii Gndem Belirleme Modeli Noelle-Neumannn Sessizlik Sarmal Kuram ve Kullanmlar ve Doyumlar Teorisi (Uses and Gratifications
Theory) sz konusu kuramlar ierisinde en etkili kuramlar olarak grlmektedir. Bu kuramlar ierisinde
kullanmlar ve doyumlar yaklaflm, aktif izleyici anlayfl nedeniyle dierlerinden ayrlmaktadr.
Sra Sizde 4
Reality show programlarnn izlenmesine iliflkin olarak
tek bir neden belirlemek mmkn grlmemektedir.
Yaplan arafltrmalar sonucunda, reality programlarnn
izlenme nedenleri, kullanm ve doyumlar yaklaflm ierisindeki yarglar ile flu flekilde gruplara ayrlmfltr: Merakn tatmini ve bilgilendirme, duygu katlm deneyimi, taklit edecek maddeler bulma, zdefllik kazanma,
adalet inancmz pekifltirme, baflkasnn hatasn grme, hofla gitmeyen duygulardan arnmak, ktleri eylemde grmek.
Berger, A. (1993) Kitle letiflimde zmleme
Yntemleri. (Ed: Nazmi Ulutak ve Asl Tun).
Eskiflehir, Anadolu niversitesi Eitim, Salk ve
Bilimsel Arafltrma alflmalar Yaynlar, No: 91.
Blumler, J.G. & McQuail, D. (1968). Television in Politics: Its Uses And Influence, London, Faber and
Faber. Chandler, D. Why The People Watch Television,
http://www.ober.ac.uk/media/Documents/Short/usegrat.html, 1994.
Chion, M. (1992). Bir Senaryo Yazmak. (ev: Necdet
Tanyola). stanbul, Afa Yaynlar.
elenk, S. (2005). Televizyon, Temsil, Kltr: 90l
Yllarda Sosyokltrel klim ve Televizyon
erikleri, Ankara, topya Yaynevi.
Kars, N. (2003). Televizyon Program Yapalm
Herkes zlesin. stanbul, Derin Yaynlar.
Kelsey, G.(2001). Televizyon Yazarl. (ev: Bahar
Lull (1990) Lull, James (1990). Inside Family
Viewing: Etnographic Research on Televisions
Audiences, London: Routledge. cal Dzgren).
stanbul, Yap ve Kredi Yaynlar.
McQuail, D. (1987). Mass Communication Theory:
An Introduction. London ,Sage Publication.
Millerson, G. (1995). The Technique of Television
Production. Twelfth Edition London, Focal Press.
Mutlu, E. (1995). Televizyonda Program Yapm.
Ankara, Ankara niversitesi letiflim Fakltesi
Yaynlar, No: 4.
Sarolu, G. (1976). Televizyon: Program Yapm ve
Ynetim. Ankara, Ankara niversitesi Siyasal
Bilgiler Fakltesi Yaynlar.
Severin, J. ve Tankard J.W. (1991). letiflim Kuramlar:
Kkenleri, Yntemleri ve Kitle letiflim
Aralarnda Kullanmlar. (ev.:Ali Atf Bir,
Serdar Sever). Eskiflehir, Kibele Kitapevi.
Soydan, A: (2011), Televizyonlarda erik Planlamas,
RTK, Ankara.
Zettle H.(2009). Television Production Handbook.
Tenth Edition. USA, Wadsworth Cengage Learning.
Tan, A. (1985). Mass Communication Theories and
Research, New York, MacMillan Publishing
Company.
Williams, R. (2003). Televizyon, Teknoloji ve
Kltrel Biim. (ev.: Ahmet Ulvi Trkba)
Ankara, Dost Yaynlar.
Walters R. (1988). Broadcast Writing: Principles and
Practice. New York, Random House.
79
4
Amalarmz
N
N
N
N
N

Televizyon program yapm ncesi sreci aflamalaryla birlikte aklayabilecek,
Senaryonun zelliklerini sralayabilecek,
Senaryo yazm evrelerini aklayabilecek,
Yapm dosyasn gereklefltirebilecek,
Yapm ncesi toplantnn amacn aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Televizyon Program
Senaryo
ekim
Sahne
Storyboard
Yapm Dosyas
Bte
erik Haritas
Program Yapm
Yapm ncesi
GRfi
YAPIM NCES SRE
SENARYO
YAPIM DOSYASI
YAPIM NCES TOPLANTI
Yapm ncesi
GRfi
Elendirmek, bilgilendirmek, eitmek, haber vermek, rn, hizmet ya da fikirlerin
tantmn yapmak amacyla retilen film ve televizyon yapmlar, grnt, ses ve
hareket eleri kullanlarak gereklefltirilir. Film ve televizyon program yapm sreci, dflnce aflamasndan bafllayarak senaryonun ve ekim senaryosunun yazlmasna, sinematografik aralar yardmyla senaryonun grsel bir yapya dnfltrlp yaynlanmasna kadar yaplan her fleyi kapsar. Her gn milyonlarca kiflinin
izledii televizyon programlarnn ve filmlerin yapm srecinin ve bu srecin iinde grev alacak kiflilerce bilinmesi ve renilmesi olduka nemlidir. Film ve televizyon yapmlar belirli bir yapm btesi ile ok sayda insann emei, arafltrmas, fikri, becerisi ve uzmanl ile gereklefltirilir.
Birbirinden olduka farkl film ve televizyon program trleri vardr. Film ve televizyon programlar eflitlilik gsterseler de yapm sreleri temelde hep ayndr.
Ancak, yapm biimleri lkelere, televizyon istasyonlarna, yapmevlerine, yapmclara ve kullanlan teknolojilere gre farkllklar gsterir. Bir film ve televizyon
program yapm zorlu, uzmanlk gerektiren, youn emek isteyen, zaman alan ve
kimi zaman byk bteler gerektiren bir sretir. Film ve televizyon yapmlarnda uygulanacak kurallar ve izlenecek yntemler yapmdan yapma farkllklar gstermesine karfln, yapmn glk ve karmaflklk derecesi ne olursa olsun yapm
sreci genel olarak; yapm ncesi, yapm ve yapm sonras aflamalardan oluflur.
YAPIM NCES SRE

Yapm ncesi, senaryo yazmn, yapm ncesi planlamalar ve yapm hazrlklarn kapsar. Bu aflamada yapmn ana dflncesi ve format belirlenir. Senaryo yazar ana dflnceden ya da bir ykden yola karak filmin veya televizyon programnn senaryosunu hazrlar. Yapmc ve ynetmen senaryoyu blmlere ayrarak
senaryonun dkmn yapar, yapmn btesini, alflma izelgelerini hazrlar.
Teknik ekibi, ara ve gereleri, mekanlar belirler.
Yapm aflamas ise, senaryonun grsellefltirilme srecidir. Ynetmen ekim senaryosuna gre ve nceden planlanan alflma izelgelerine gre ekimleri ve ses
kaytlarn gereklefltirir. ekimleri senaryodaki sraya bal kalmadan gereklefltirir. Yapm aflamas, yapmn trne, kullanlan teknik ara gerelere, btesine, zamana, canl ve banttan yayn olmasna gre farkllaflabilir. Yapm aflamas 7. nitede ayrntl olarak aklanmfltr.
82
Yapm sonras ise, ekilen grntlerin, kaydedilen seslerin (doal sesler, diyaloglar, grnt st sesler, efektler ve mzik) senaryoya bal olarak kurgulanmasdr. Yayn kopyasnn karlmas ve programn yaynlanp deerlendirilmesi
de bu aflamada gerekleflir. Yapm sonras aflamas 8. nitede ayrntl olarak aklanmfltr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
TV programlarnn
yapm biimlerini belirleyen deiflkenler nelerdir?
D fi Nfiekil
E L M 4.1
D fi N E L M
TV Program Yapm
SSreci
O R U
S O R U
Senaryo Yazm
DKKAT
DKKAT
Yapm ncesi
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
K T A P
SIRA SZDE
Yapm
AMALARIMIZ
Yapm Sonras
K T A P
Yayn ve Deerleme
TELEVZYON
Yapm ncesi, film ya da

N T E R Nprogram
ET
televizyon
yapmnda, ekim bafllayana
kadar yaplan tm ifllemleri
kapsar.
TELEVZYON
Yapm sreci televizyon programlarnda kimi zaman farkllklar gsterebilir.

NTERNET
Canl yaynlarda
senaryo yazm ve yapm sonras aflamalarna ihtiya duyulmaz ve
ekim nceden hazrlanan bir akfl planna gre yaplr. Dramatik yap ieren programlarda ise, yapm srecinin her aflamas gereklefltirir.
Programn trne bal olarak yapm ile ilgili alflmalar genellikle deiflir. Yapm ncesi sre, daha sonra senaryoya dnflecek bir ana dflnce ile bafllar. Konulu, elendirme amac gden film ve televizyon programlar iin genellikle ya bir
yk ya da bir sinopsisle ifle bafllanr. Belgesel yapmlar iin gerek yaflamdan bir
kesit seilir. Eitici bir program iin ise, bilgi verici bir konudan yola klr. Seilen ana dflnce ya da konu, daha sonra yapmn omurgasn oluflturacak bir senaryoya, senaryoda ynetmen tarafndan bir ekim senaryosuna dnfltrlr. ekime bafllamadan nce ynetmen, senaryonun dkmn yaparak ekim iin gerekli her kifliyi, gerekli ara gereleri, malzemeleri, dekor ve aksesuarlar, programda kullanlacak zel efektleri belirler. Ynetmen ayrca senaryonun birer kopyasn yapmda alflacak uzmanlara (grnt ynetmeni, sanat ynetmeni gibi uzmanlar) vererek, onlardan kendi uzmanlk alanlar ile ilgili alflmalar yapmalarn ve
gerekli ihtiya listelerini hazrlamalarn ister. Uzmanlardan gelen bilgilerin flnda ynetmen, yapmn btesini ve ekim planlamasn hazrlar.
Ynetmen ve ekibi, senaryonun ekimi iin gerekli olan her fleyi ve ekim srasnda ortaya kabilecek tm sorunlar nceden grebilmeli ve ona gre hazrlklarn yapp nlemlerini almaldr. Bir film ve televizyon yapmnda yapm ncesi
ifller, ne kadar iyi planlanr ve yaplrsa, yapm sreci de o kadar kolay ve sorun-
4. nite - Yapm ncesi
83
suz gerekleflir. Yapmda bteyi doru hazrlayabilmek iin, ekim ekibindeki uzman kiflilerin kendi uzmanlk alanlar ile ilgili alflmalar iyi yapp, gerekli bilgileri eksiksiz olarak ynetmene iletmesi gerekir. Tm bu bilgiler dorultusunda da
ynetmen, ekim planlamalarn gnlk ekim izelgelerine kadar ayrntl bir flekilde hazrlar. Film ve televizyon yapmlarnda kullanlan her fleyin gnlk bir maliyeti vardr. Bu nedenle yapmda zaman kaybetmemek iin, zaman eflittir para
kuraln ok iyi uygulamak gerekir.
Yapm ncesi alflmada, ekim ekibinde yer alacak kiflilerin belirlenmesinde seilecek kiflinin yaratcl, yetenei, uzmanl ve uyum iinde alflma becerisi ok
nemlidir. Ynetmen ekim ekibini belirlerken amac, senaryodaki yaratc dflnceyi gereklefltirebilecek zel yetenekli kiflileri bulmak ve bunlar programn amac dorultusunda etkin bir flekilde alfltrmak olmaldr. Yapmda kullanlacak ara gerelerin seimi de, ekim ekibinin belirlenmesi kadar nemlidir. ekimde kullanlacak
ara gerelerin teknik, estetik ve anlatm zelliklerinin kullanlacak kifliler tarafndan
bilinmesi ve etkin bir flekilde kullanlmas programn baflarsnda ok nemlidir.
ok pahal bir organizasyon olan film ve televizyon programlarnn yapm, zamann, btenin, ekim ekibinin ve teknik olanaklarn iyi planlanarak minimum
zamanda maksimum fayday salayacak flekilde iyi bir n hazrlk yaplmasn gerektirir. Ancak, yapmn trne gre yapm ncesi alflmalar farkllaflabilir. Yapm
ncesi alflmalar genel olarak; senaryo yazm, yapm dosyasnn hazrlanmas,
btenin karlmas ve onaylanmas, oyuncularn seimi, ekim ekibinin belirlenmesi, teknik ara ve gerelerin seimi ve ekim planlamasnn yaplmas aflamalarndan oluflur.
SENARYO
Yapm ncesi srete ilk aflama, senaryonun yazlmasdr. Senaryo zgn bir dflnceden yola klarak yazlr. Ancak senaryo yazar iin her zaman zgn bir dflnce bulmak ok kolay deildir, bunun iin ok eflitli kaynaklardan yararlanr.
Senaryo yazar, zgn bir dflnceyi gelifltirirken, zaman zaman eflitli uyarlamalardan, daha nce yaplmfl televizyon ve sinema eserlerinden, gazete haberlerinden, tiyatrodan, edebiyattan ve ok farkl alanlardan yararlanabilir. Senaryo yazar, yk, roman ya da tiyatro oyunundan da uyarlama yaparak senaryo yazabilir.
Ancak uyarlama yapt zaman telif haklarnn ok nemli olduunu akldan karmamaldr.
Senaryo; ekimlerden, sahnelerden ve sekanslardan oluflur. Senaryoyu oluflturan her sahne ve sekans ekimlerle tanmlanr, her ekim grsel olarak aksiyonun
nerede, nasl ve hangi ekim leinde grntleneceini belirler. Senaryoda aksiyonun grsel olarak tanmlanmas yannda, grnty tamamlayc tm ses unsurlar da yer alr. Bu ses unsurlar, oyuncularn konuflmalar, ses efektleri, doal
sesler ve mziklerdir. Televizyon programlarna gre senaryo yazmnn biim ve
ierii farkllklar taflyabilir. 6. nitede televizyona dizi senaryosu yazm ayrntl
olarak aklanmaktadr.
Senaryo, yky grnt ve

ses ile anlatan yazl bir
metindir.
Senaryonun Yaps
Film ve televizyon program senaryolar genel olarak; ekim, sahne ve sekanslardan oluflur.
ekim: Film ve televizyon yapmlar genellikle ok saydaki ekimlerin bir araya gelmesinden oluflur. Senaryodaki tm grsel ve iflitsel elerin ayrntl analizi
ve planlamas ekimler incelenerek yaplr. ekimler planlanrken; oyuncularn
ekim: Kamerann bir kez

alfltrlmasyla elde edilen
grntdr.
84
Sahne: Sahne, genellikle

birbiriyle iliflkili ekimler
dizisidir.
Sekans: Kendi iinde bir

btnle sahip ve
birbirleriyle yakn iliflkisi
olan sahnelerin bir araya
gelmesiyle sekanslar oluflur.
Tema: Her senaryonun bir

temas ya da sylemek
istedii bir mesaj vardr. Bu
tema, programn trne
gre, esinlendii yk,
roman ya da tiyatro eserine
ve yazarn zgn fikrine gre
deiflebilir.
Onu Nasl Syleyeceksiniz?

Senaryonun temas, amac
ve hedef izleyicisi
belirlendikten sonra
programn tarz yani
biimsel yaps belirlenir.
konumlar, hareketleri, davranfllar, kamera hareketleri, ekim lekleri, kamerann grfl as, kamerann bakfl as, kurgu, mekan, sahne donanmlar, kostmler, renk, aydnlatma, makyaj, zaman ve senaryonun diyalog/ ses/ mzik blm
gz nnde bulundurulur.
Sahne: Sahne tek ekimden ya da birok ekimden oluflabilir ve tek bir zaman
dilimini kapsar. Sahne, filmin ya da programn biimsel yaps iinde her zaman
yer alr. Senaryo yazar, senaryonun btnl iinde sahnenin amacn ve ifllevlerini belirleyerek, sahneyi nasl yaplandracana karar verir. Her sahnenin kendine ait bir bafllangc, geliflimi ve sonu vardr. Her sahne kendine zg bir yapya
ve atmosfere sahiptir. Bir sahnenin senaryo iindeki ifllevi, yazarn o sahneden
bekledii amacn belirlenmesinde yatar. Sahne yazlrken, senaryo yazar ncelikle sahnenin ana amacn belirler. Onunla yaplmak istenen nedir? Seyirci o sahneden neyi alglayacaktr? Sorularna yant arar. Sahne geifllerinde eflitli teknikler
kullanlr. Kesme, zincirleme, kararma, alma ve zel efektler olarak bilinen bu
geifller, sahneler arasnda zaman ve mekan geifllerini tanmlar.
Sekans: Sekansta gerekleflen olaylar, farkl zaman ve mekanlarda gemesine
ramen, birbirleriyle iliflkilidir.
Senaryonun Biim ve erik Yaps

Senaryolar; metne dayal programlar iin blnmfl senaryo format ve diyaloga
dayal programlar iin tam sayfa senaryo formatnda yazlr. Televizyon senaryolar, ounlukla ses ve grntnn dikkatlice hazrland ve ayrntl aklamalarn
verildii metne dayal blnmfl senaryo formatnda yazlr.
Senaryo yazmnda belirli bir kural yoktur, her senaryo yazar, kendi gelifltirdii tarza gre senaryosunu yazar. Senaryo yazar senaryosunu yazarken afladaki
drt soruya yant arar. Bu sorular; Ne sylemek istiyorsunuz? ya da senaryonun
temas nedir?, Onu niin sylemek istiyorsunuz? ya da senaryonun amac nedir?, Onu kime sylemek istiyorsunuz? ya da senaryonun hedefledii izleyici
kimdir? ve Onu nasl syleyeceksiniz?. Bir senaryo yazlrken, senaryonun temas, amac, hedefledii izleyici ve temann nasl sylenecei nemlidir
Tema: Ne Sylemek stiyorsunuz? Her senaryonun bir temas ya da sylemek istedii bir mesaj vardr. Bu tema, programn trne gre, esinlendii yk, roman
ya da tiyatro eserine ve yazarn zgn fikrine gre deiflebilir. Senaryo bir eitim
program senaryosu ise, senaryonun temel dflncesi retilecek konu olmaldr.
Tema ne olursa olsun, senaryo yazar, programn konusunu ksa, basit ve yaln olarak anlatmal, temay bir ya da iki cmle iinde ifade etmelidir. Bu her zaman kolay olmayabilir. Eer tema aka ifade edilemiyorsa, senaryo byk lde baflarszla mahkum olur.
Ama: Onu niin sylemek istiyorsunuz? Bir televizyon programn yapmak istemenin eflitli nedenleri vardr. Bunlar; izleyicileri eitmek, bilgi vermek, elendirmek, haber vermek, para kazanmak, ynetmenin kendisini kantlamas ve n
kazanmas fleklinde ksaca sralanabilir. Bu amalarn listesi daha da uzatlabilir.
nemli olan nceden niin program yaplmak istendii ve onun baflarlmasndan
ne beklendii iyi belirlenirse etkili bir program retilebilir.
zleyici: Onu kime sylemek istiyorsunuz? Senaryonun ya da programn baflarl olmasnda programn hedef izleyicisinin iyi belirlenmesi her zaman nemlidir.
Baflarl bir senaryonun yazlabilmesi iin, hedef izleyicinin, demografik ve psikografik zellikleri, kiflilik yaplar, ait olduu toplumsal gruba iliflkin bilgiler, nyarglar ve inanlar iyi arafltrlp belirlenmelidir. Birbirinden farkl ancak, ortak zel-
liklere sahip izleyici gruplar vardr. zleyiciler elenmek, bilgilenmek, bofl zamanlarn iyi geirmek gibi eflitli istekleri vardr ve her izleyicinin beklentisi tmyle
farkldr. zleyiciler genellikle kendi nyarg ve inanlarn destekleyen programlar beenir. Eer izleyicinin tepkide bulunmas isteniyorsa, neye tepki gstereceklerini bilmek gerekir, pek ok yapmc izleyiciyi memnun etmek ve ayn anda yeni dflnceler gstermek ister.
Senaryo yazmnda en nemli alflmalardan birisi temann ve yknn gelifltirilmesi iin yaplacak arafltrmadr. Arafltrma sernaryo yazmnda ok nemlidir,
nk senaryonun inanlr ve gvenilirliini salamada sigorta ifllevi grr. rnein senaryo deiflik tarihsel dnemleri kapsyorsa, programn inanlr olabilmesi
iin titiz bir arafltrma yaplarak ayrntlara dikkat etmeli ve doruluu salanmaldr. Arafltrma konu ile ilgili her fleyin renilmesini ierir ve birincil ve ikincil elden verilerin toplanmas ile gereklefltirilir.
Birincil elden verilerin elde edilmesinde; konu ile ilgili olarak senaryo yazar ya
da arafltrmac tarafndan veriler niceliksel ve niteliksel yntemlerle elde edilir. Bu
aflamada, deney, anket, gzlem ve derinlemesine grflme gibi tekniklerle programn amalar dorultusunda bilgiler toplanr.
kincil elden verilerin toplanmas ise, senaryonun amac dorultusunda gazete,
kitap, internet, grsel arfliv gibi eflitli bilgi kaynaklardan, arafltrma flirketlerinin,
medyann ve resmi kaynaklarn daha nceden yapmfl olduklar veya derledikleri
bilgilerden yararlanlmasdr.
Ayrca yazar, temann ve yknn gelifltirilmesi iin, ok okumal, seyahat etmeli, arafltrma ve incelemeler yapmaldr. rnein bir olay ele alndnda o olay ile
ilgili tm kiflilerle ayrntl grflmeler yapmal, teknik bir konu ele alnyorsa teknik
uzmanlarla zellikle ifli yapan kiflilerle konuflup grflmeli, konunun bir zetini ya
da aklamasn yazmak iin teknik bir uzmandan destek almaldr. ekim yaplacak tm yerleri senaryo yazm aflamasnda grmeli ve ilgili kiflilerle konuflmal, grsel durumlar ve olanaklar konusunda zihinsel ve yazl notlar almaldr.
Sonu olarak senaryo, programda grleceklerin yazl bir metnidir. Senaryo
yazmnda genel olarak senaryo yazar;
Sahnenin gereklefltii ekim mekann,
Aksiyonun gereklefltii gn ve zaman,
Mekan iindeki oyuncular,
ekim numarasn,
ekimin grsel olarak tanmn( kamera hareketleri, ekim lekleri, bakfl
alar vb.)
Diyalog, mzik ve ses efektlerini
zel efektler ve grsel geifller gibi eleri gz nnde bulundurur.
Bu eler bir senaryo yazm iin ok nemlidir. Senaryodaki bu bilgiler sadece ynetmen iin deil, yapmda grev alan herkesin yapaca ifller iin ok nemlidir. Senaryo yapmdaki tm grevlilere ihtiya duyduklar bilgileri ak ve net bir
flekilde gsteren ayrntl yazl bir formdur. Ksaca, senaryo programda ne grleceini ve ne syleneceini aka ifade eder.
Senaryonun Yazm Evreleri

Senaryo, ekim aflamasna gelinceye kadar pek ok yazm evresinden geer. Bu
yazm evreleri; zgn dflnce (taslak), ksa yk (snopsis), gelifltirilmifl yk
(treatment), aksiyon ve diyalog senaryosu ve ekim senaryosu olarak sralanr.
85
86
zgn dflnce (Taslak): zgn dflnce, senaryonun yaratc fikridir ve programda o fikrin neden yer alacann ksa aklamasdr. zgn dflnce, yeterli
arafltrma yapldktan sonra toplanan bilgilerin mantksal dzen iinde birlefltirilmesi ile yazlr.
Ksa yk (Synopsis): Ksa yk, programn temasnn dz yaz trnde ilk gelifltirimidir ve programn aksiyonu ile ilgili ksa bir aklamay ierir. Oyuncularla
ilgili aklamalar, diyalog ya da teknik ayrntlar bu alflmada bulunmaz. Ksa yk olas oyuncular ve teknik ekibe bir fikir verebilmek amacyla programn, temel
dflncesini ve aksiyonunu ierir. Ksa yk, ounlukla yazarn fikrini satmaya
alflmak istediinde nem kazanr. Bazen yapmclar senaryoyu okumadan sadece ksa yky okuyarak karar verirler. Ayrca ksa yk, yazara fazlalklar, zayf
noktalar ve tutarszlklar gstererek yknn yaln bir yapsn ortaya koymas
asndan yarar salar.
Gelifltirilmifl yk (Treatment): Gelifltirilmifl yk ise, programn konusunun
yksel bir anlatmdr. Ancak ksa ykye gre daha ayrntldr. Gelifltirilmifl yknn avantaj, senaryo dilini bilen herhangi bir kifli tarafndan anlafllr bir flekilde okunabilmesidir. Senaryonun yapmcya ya da program finanse eden kifliye
onaylatlmas aflamasnda, gelifltirilmifl yk hem okunmas hem de programn konusunun kolay anlafllmas asndan ok nemlidir. Gelifltirilmifl yk tamamlanmfl bir program iindeki her bir sekansn anlatmn ierir. Buradan yknn tm
ayrntlar ve aksiyonun geliflimi grlr. Gelifltirilmifl yk flu ifllevleri ierir:
Okuyan herkese, programn temel dflncesi, olaylar ve oyuncular ile ilgili bilgiler verir.
Mekanlarn belirlenmesinde ve oyuncularn bulunmasnda kabilecek herhangi bir sorunu ynetmenin nceden grebilmesine olanak salar.
Aksiyonun gelifltirilmesinde ve dzenlenmesinde senaryonun yazmn kolaylafltrr.
Gelifltirilmifl yk ile ilgili form olduka basittir. Kronolojik bir geliflme ierir ve
programdaki tm aksiyonun dz yaz formunda bir aklamasdr. Gelifltirilmifl yk flunlar kapsar:
Programn ad ve amac,
Programn teknik zellikleri (saysal ya da analog),
Programn tr,
Tm sahneler, aksiyon ve olaylar,
Tm mekanlar,
Tm karakterler ve karakterlerin tantm,
Programda kullanlacak ses eleri (senkronlu ses kullanp kullanlmayaca, mzik tr ve efektler vb.),
Programn yapmnda karfllafllacak olas sorunlar ve bu sorunlarn stesinden nasl gelinecei.
Programn anlafllmasna katkda bulunmalar gerekli olmadka diyaloglar
ya da st ses ile ilgili aklamalar gelifltirilmifl yk iinde yer almaz. Ayrca
zel efektler de ayn gereke dflnda hibir zaman gelifltirilmifl yknn iinde
bulunmazlar. Gelifltirilmifl yk, ksa, iyi dzenlenmifl, ak ve kolaylkla okunabilir olmaldr. Betimlemeler gelifltirilmifl ykde yer almaz. Pek ok 45 dakikalk televizyon dizisinde dizi gelifltirilmifl yk 30-50 sayfa uzunluundadr.
Televizyon program iin yk gelifltirilirken, programn ad, programn sresi
(rnein 15 dakika), ekim mekanlar, bte ve olas yapm zorluklar hi akldan karlmamaldr.
Aksiyon ve diyalog senaryosu: Aksiyon ve diyalog senaryosu programdaki meknlar, aksiyon ve karakterlerin konuflmalarn sergileyen bir senaryo formudur.
Senaryo sahnelere blnr, ancak ekimleri gstermek gerekli deildir. Kamera
yerleri, hareketleri ya da zel efektler (kararma, alma, zincirleme) gibi baz teknik ayrntlar da bu senaryoda yer alan, dier elerdir. Aksiyon ve diyalog senaryosunun ana ifllevi, programn ana aksiyonunun kabaca sahne sahne ya da mekan
mekan blnmesini salamaktadr.
ekim Senaryosu: ekim senaryosu, yapmda grev alacak kiflilere ynetmenin
ne dflndnn bir aklamasdr. Bu nedenle ekim senaryosunda, her sahne
ve iindeki aksiyon grsel terimlerle tanmlanr. ekim senaryosu yapm ncesi
evrenin bir baflka aflamasdr. Bu senaryo, programdaki ekimlerin meknlarn,
oyuncularn, aksiyonlarn ses ve teknik ayrntlarn sergilendii bir metindir. ekim
senaryosunun ifllevleri;
ekimlerin bir dkmdr. Herhangi bir ekimin unutulma olasln en
aza indirir.
ekim yaplacak mekanlarn dkmn yapar. Bu nedenle, tm meknlar
nceden gidilip grlebilir ve bu meknlarn dourabilecei olas ekim sorunlar nceden belirlenebilir. Ayrca mekan dkmleri, her mekan iin en
uygun teknik ekipmann ve ekibin belirlenmesine de yardmc olur.
Kamera konumlarn, hareketlerini ve tm zel efektleri ierir. Bu nedenle
ekim senaryosu zor ekimlerin, zel efektlerin vs. planlamasnda ve gereklefltirilmesinde nemli iflleve sahiptir.
Programn sresinin belirlenmesinde yol gsterici olabilir. Her bir ekimin
sresinin tahmin edilmesiyle programn sresi geree yakn bir oranda bulunabilir.
Programn btesinin belirlemesinde yol gstericidir.
Yapm ekibine ekilecek programla ilgili yeterli bilgiyi sunar.
Oyuncularn hangi sahne ve ekimde grevli olduklarn, ekim srasnda
onlara ne zaman gerek duyulacan gsterecek bir izelge hazrlanmasna
yardmc olur.
Sahnelerin ve ekimlerin, ekim srasna gre dizilmelerine yardm edecek
bir izelgenin yaplabilmesine olanak salar. ekiminin eksiksiz olarak planlanmas ve programlanmas iin yeterli bilgiyi salar.
Ynetmene program ekerken izleyecei bir klavuz ya da plan gibi hizmet
yapar.
Senaryo Yazarnn zellikleri

Yapmcnn bir televizyon program yapmaya karar verdiinde yapmas gereken
ncelikli ifllerden biri de senaryo yazarnn kim olacana karar vermesidir. Karar
verme srecinde yapmcnn senaryo yazarnn sahip olmas gereken zelliklerini
bilmesi yol gsterici olacaktr.
yi bir senaryo yazar, hayal gc genifl, iyi bir gzlemci, dflncelerini yazl
olarak iyi ifade edebilen, sinema-televizyonun grsel iflitsel dilini ve TV nin iletiflim arac olarak zelliklerini ok iyi bilen bir kifli olmaldr. Ayrca senaryo yazar,
senaryoyu grsel ve iflitsel yaps gl bir dflnce haline getirebilecek bilgi birikimine, deneyime ve yaratcla sahip bir kifli olmaldr. Ayrca senaryo yazarlarnn belli bir zek dzeyine, dflnceleri, karakterleri ve yky ilgin ve anlaml
bir biimde sunabilecek bir yetenee, insanlar ve dfl dnyay alglarken gl bir
hayal gcne, szckleri doru ve mantkl bir srada ve ilgin bir tarzda yazacak
87
88
TV program yaratm
srecinde senaryo, istisnalar
hari senaryo yazarlar
tarafndan yazlr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
kadar deneyime, arafltrmac ve gzlem yeteneine, eitime, grsel dflnme yeteneine ve dzgn, tutarl ve kurall yazma becerisine sahip olmas gerekir. Ksacas ana dilini ok iyi bilmelidir.
Yapmn trne bal olarak farkllklar gsteren senaryo yazarlnda, senarist
programn amacna, hedef kitlesine, sresine ve btesine dikkat ederek senaryosunu yazar. Heyecanl, zverili, zendirici ve elendirici ifl olan senaryo yazarl,
milyonlarca izleyici tarafndan izlenecek bir program oluflturulmas asndan son
derece nemlidir. Bu nedenle senaryo yazarl retilemez, ancak yazarlk uygun
teknikleri ve yntemleri olan, renilebilir ve uzmanlafllabilir bir beceri olarak kabul edilmektedir.
Dier sektrlerle karfllafltrldnda ok dinamik bir yaps olan TV sektrnde, izleme oranlar, izleyici analizleri, teknoloji, yayn kurallar, hkmet politikalar ve yapm ve yayn bteleri gibi her fley srekli deiflim ve geliflme ierisindedir. Bu nedenle yaratc kifliler, medya sektrn, pazar, tketicileri, medya yapsn ve gnlk yaflam, kltr,ekonomiyi ve siyasi hayat ok iyi tanyarak senaryolarn yazmaldr. Senaryo yazar senaryo yazabilmek iin ok film ve
televizyon program izlemeli, ok okumal, srekli yazmal, yazarak hatalar yaparak deneyim kazanmaldr. Bir senaryonun en nemli zellii ortaya koyduu
yaratc dflncenin btnlne, uyumuna, tutarllna ve izleyicilerde empati
kurma zelliine sahip olmasdr. Bu nedenle senaryo yazar, izleyicilerin ykdeki karakterlerle btnleflmesini salayacak flekilde ve programda ritm, hareket
ve merak duygusunu oluflturacak flekilde yazmaldr. Dahas gnlk yaflamn
iinden ilgin karakterler yaratabilmelidir. Karakterler, televizyon programlarnda ilgiyi ekerek program izlenir, ekici, katlm salayc ve yky taflyan
gl bir etki salamaktadr.
SIRAsrecinin
SZDE hangi aflamasnda yazlr?
Senaryo yapm
YAPIM DOSYASI
D fi N E L M
Her televizyon program yapm ok karmaflk bir sretir ve yzlerce ayrntnn eflgdml bir flekilde planlanmasn gerektirir. Etkili bir televizyon yapm senaryoS O ayrntl
R U
dan karlmfl
bir planla bafllar. Yapmc ya da ynetmenin ayrntl bir
plan yapabilmesi iin, senaryoyu tmyle bilmesi ve onu yorumlayacak dzeye
gelmesi gerekir.
zihninde her sahneyi tasarlamal ve ynetmelidir. kinci
D K K AAyrca,
T
aflamada kendisine bir klavuz olabilecek flekilde tm ayrntlar listelemelidir. Bu
nedenle ayrntlarn planlanmas, dzenlenmesi ve organize edilmesi iin yapmc
SIRA SZDE
ve ynetmen yapm dosyas hazrlar. ok iyi hazrlanmfl bir yapm dosyas, yapmcnn dzenli ve planl alflabilmesine olanak salar. Yapmclar genellikle her
proje iin AMALARIMIZ
ayr bir yapm dosyas hazrlarlar. Yapm dosyasn hazrlamak iin, yapmc ve ynetmen zaman, bte ve teknik olanaklara bal olarak senaryoyu sahne ve ekimlere gre ayrntl bir flekilde analiz eder, mekan, oyuncular, kostm,
dekor, gibiKtm
ayrntl bir liste hazrlar. Bu iyi bir planlama yapabil T konularda
A P
mek ve etkili bir liste hazrlayabilmek iin ynetmen ve yapmcnn word, excel gibi ok farkl bilgisayar yazm programlarn bilmesi ve kullanmas gerekir. Yapm
dosyas; T E L E V Z Y O N
Senaryonun dkm
Mekan listesi (i-dfl)
ekim ekibi listesi
N T E Rlistesi
NET
Oyuncu
N N
Kostm ve aksesuar listesi

Teknik malzeme ve zel ara gere listesi
Oyuncularn ve ekibin adlar ve iletiflim bilgileri
ekim zaman plan
Storyboard oluflturma
Konaklama, yemek ve lojistik plan
Mekan anlaflmalar, szleflmeler ve sigortalar ile
Bteden oluflur.
Yapm dosyasnda tm ekimlerin, hangi mekanlarda olaca, mekanlarda ne
kadar sre ile ekim yaplaca, gndz ya da gece mi ekilecei, oyuncularn
kimler olduu ve ne giyecekleri, ekibin ve oyuncularn ka mekanda ka gn alflaca, ekipmann ne olduu ve ne kadar sre ile kiralanaca, oyuncularn diyaloglar, uzunluklar ve arlnn ne olduu, dublr kullanlp kullanlmayaca,
oyuncularn kullanaca ya da mekanda yer alacak aksesuarlar, figranlar, ekim
ekibinin kimlerden olufltuu ve iletiflim bilgileri kullanlacak sahne ve gne gre
her trl teknik malzeme listesi yaplr. Yapm dosyasnda yer alan bilgiler ayrntl olarak aklanmfltr.
Senaryonun Dkm
Televizyon program yapmnn istenilen zamanda ve belirlenen bte ile gereklefltirilebilmesi iin ok iyi bir planlama yaplmas gerekir. Yapm ncesi alflmalarda, iyi bir planlama yaplabilmesi iin ncelikle yaplmas gereken ifl, senaryonun dkmnn karlmasdr. Bir senaryo dkm yapm elemanlarnn her sahnede neye ihtiya duyulduunu anlamasna yardmc olur. Senaryonun dkmnn karlmasnda ama, programda grev alacak ekim ekibinin ve ekim mekanlarnn belirlenmesi, dekor, aksesuar ve kostmlerin hazrlanmas, oyuncularn
bulunmas ve organize edilmesi gibi yapmda ihtiya duyulacak her fleyin belirlenmesidir. Senaryonun dkm yaplrken bir izelge hazrlanr. Senaryo dkm izelgesinde flunlar yer alr:
Sahne numaras ve ad
Dkm kad numaras ve tarihi
Program ad
Senaryonun sayfa says ve sahne numaras
Mekan, dekor, gerek mekan, dfl ya da i mekan
Gece ya da gndz
Sahnenin ksa tanm
Oyuncularn rol dalm ve ilgili diyaloglar
Figranlar
zel Efektler
Sahnede oyuncunun kullanaca aksesuarlar
Dekor paralar ya da mobilyalar
Kostm
Makyaj ve sa
Dublrler
Sahnede oyuncunun kulland ya da arka planda bulunan aralar
Hayvanlar
Ses efektleri ve mzik
Dier yapm notlar
89
90
Mekan Listesi
Yapm ncesi srete yaplacak en nemli alflmalardan birisi de senaryoda
yer alan mekanlarn belirlenmesidir. Ynetmen tm dekor ve ekim yerlerini
belirledikten sonra, mekan ve ekimlerle ilgili plan taslaklarn yapmaldr. Bu,
ynetmenin kifliliine bal olarak ya ayrntl ve lekli ya da kaba taslak olabilir. Her birinde, aksiyonun akfl rnein A brodan girer, buradan geer, B
ile bu noktada karfllaflr biimde gsterilir. Eer ynetmen gerek mekanlarda ekim yapmak niyetinde ise, oraya giderek aksiyonun provasn yapmaldr.
stedii ekim srasna gre mekanlarn ksa aklamalar ile birlikte ekim lekleri ve kamera alarnn listesini yapar. Bu liste, ekimin hzl ve salkl
yrmesinde bir baflvuru kayna ve klavuzu olarak hizmet grr. Ynetmen,
mekanlardaki her ekimin ya da kamera asnn bir taslan ieren resimli bir
yk hazrlar.
Ynetmen her sahneyi zihninde kurgulamaldr. Sahneyi tamamlanmfl olarak
gznde canlandrmal ve istedii sonucu elde edebilmek iin mekanlarda ne kadar ekim ve a gerektiini belirlemelidir. Mekanlarn belirlenmesi iin ncelikle
senaryoda yer alan tm mekanlarn listelenmesi gerekir. Mekanlar listelendikten
sonra, mekanlarn bulunmas, gerekli izinlerin alnp ekime hazr hale getirilmesi
gerekir. Mekanlarn bulunmasnda kimi arac flirketlerden yararlanlabilecei gibi,
yapmcnn kendisi de mekan arafltrmas yapabilir. Yapmc arafltrmay yaparken,
bulduu mekanlarn video ve fotoraflarn eker ve daha sonra bunlar arasndan
senaryoya en uygun olanna ynetmenle birlikte karar verir. Karar verme srecinde mekanlarn ekim yaplabilmesine ne lde olanak ve kolaylk (aydnlatma,
kamera konumlar ve hareketleri, oyuncu trafii, vb.) salad da nemlidir. Ayrca ekimin sresi, ulaflm olanaklar, malzeme taflmadaki durumu, elektrik donanm, asansr olup olmad, sesli ekime uygun olup olmad, park yeri zellikleri, ekibin ve oyuncularn bekleme, dinlenme, yemek yeme, kostm deifltirme
ve makyaj yapma olanaklar gibi zelliklere sahip olup olmad da dikkate alnr.
Karar verildikten sonra gerekli izinler alnr, szleflmeler yaplarak mekan listesi
hazrlanr.
ekim Ekibi Listesi

Programda grev alacak ekibin seimi ve listesinin hazrlanmasnda, her bir grevlinin uzmanl, deneyimi ve ekip ruhu iinde eflgdml alflma becerisi ve iletiflim yetenei ok nemlidir. Televizyon programlar yapmnda programn trne,
yapmn zelliine, btesine, senaryonun yapsna gre ok sayda alannda uzman teknik eleman grev yapmaktadr. Yapmc ve ynetmenin grevi, bu ekibin
senaryonun amalarna gre uyumlu bir flekilde alflmasn salayacak flekilde
motive edilmesini salamaktr. Bir program yapmnn baflarl olabilmesi iin, tm
yapm ekibinin program tamamlanana ve yaynlanncaya kadar hep birlikte uyumlu bir flekilde alflmas gerekir. Televizyon programlarnda grev alan kifliler genel
olarak;
Yapm ve ynetim ekibi (Ynetmen, yapmc, grnt ynetmeni, ynetmen ve
yapm yardmclar, ses tasarmcs, yapm sekreteri, mekan sorumlusu, yiyecek iecek sorumlusu, ulaflm sorumlusu,), yazm ekibi ( Senaryo yazar, arafltrmac, diyalog yazar, dil uzmanlar), grsel ekip (Storyboard yapmcs, flk ynetmeni, kameraman, kamera asistan, fotoraf, elektriki vb ), ses ekibi (sesi, ses asistan, boom operatr), sanat ynetim ekibi (set tasarmcs, aksesuar sorumlusu, stilist,
makyaj, kostmc, kuafr, vb), stdyo ekibi (teknik ynetmen, stdyo flefi, kamera
kontrol, resim seici, yayn sorumlusu, altyaz, grafik vb., kayt,vb.) ve dier grevliler ( muhasebe, sekretarya, ulafltrma sorumlular, avukat vb.) olarak sralanabilir.
Oyuncu Listesi
Televizyon yapmlarnda programlarn izlenirlii ve baflars iin senaryodaki
rollere uygun oyuncu semek nemlidir. Oyuncu, grnfl, davranfl, oyunu
ve sesiyle senaryoda rolnn gerektirdii amac gereklefltirir. Oyuncunun bafllca grevi, senaryodaki roln izleyiciye btn zellikleri ve en kk ayrntlar ile vermek, roln gerekliini izleyicinin benimseyecei flekilde canlandrmaktr.
Televizyon programlarnda oyuncunun baflarl olabilmesi iin, ekici, gzel,
doal, inandrc olmas, dzgn konuflma yeteneine ve iyi bir ses rengine sahip
olmas, canlandraca tipe uygun niteliklerinin yan sra rol yapma yeteneinin de
gl olmas gerekir.
Ynetmen senaryodaki rollere en uygun oyuncular semek zorundadr.
Bunun iin senaryodaki her roln ya da karakterin ynetmen tarafndan fiziksel, toplumsal ve psikolojik zellikler asndan yorumlanmas gerekir. Bu zellikler yorumunu yapt role ya da karaktere en uygun oyuncuyu seme konusunda ynetmene klavuzluk yapar. Bu zellikler genel olarak ksaca aflada
aklanmfltr.
Ynetmen oyuncularn ok farkl kaynaklardan bulabilir. Bu kaynaklar, oyuncu (casting) ajanslar, tiyatro ve sinema oyuncular ya da sradan insanlar olabilir. Oyuncu seiminde, oyuncunun senaryodaki role ya da karaktere uygun olup
olmadn belirleyebilmek iin ynetmenin deneme ekimleri yapmas gerekir.
Ayrca oyuncularn daha nce oynadklar roller ve oyunculuk deneyimi de ynetmenin yapaca seimde nemlidir. Ynetmen her rol iin birden fazla aday
belirler. Seimini o adaylar arasndan yapar. Ynetmenin oyuncu seiminde yapaca bir yanlfllk, programn baflarsn olumsuz olarak etkileyen nemli bir
unsurdur. Bu nedenle oyuncu seimi ciddiyetten uzak ya da aceleyle yaplmamaldr. Oyuncu seiminde ynetmen her adaya yeteneklerini gstermeleri iin
yeterli frsat vermelidir. Oyuncu seiminden ama, rol ya da karakteri en iyi
yorumlayacak oyuncuyu bulmaktr. Oyuncu seiminde grflme ve deneme filmi ekmek ideal bir yntemdir.
91
92
fiekil 4.2
Senaryodaki
karakterlerin
zellikleri
Karakterlerin Fiziksel zellikleri

Cinsiyeti
Yafl
Vcut yaps (ince, uzun, fliflman,
atletik, vb.) ve duruflu
ekici ya da itici fiziksel zellikleri
Sann rengi ve tarz
Giyim tarz
Hareketleri ve yz ifadesi
Konuflma tarz ve
Fiziksel bozukluklar
Karakterlerin Toplumsal zellikleri

Etnik kkeni ve milliyeti
Toplumsal snf
Eitimi
Meslei ve gelir durumu
Yaflam biimi
Ailevi durumu (evli/bekr, ocuk, ailenin
teki yeleri ile iliflkiler)
Arkadafllar (iflte ve dflarda)
Hobileri ve ilgileri
Siyasi ve
Dini grfl
Karakterlerin Psikolojik zellikleri

e yada dfla dnk olmas
Hedefleri (uzun ve ksa sreli amalar)
Dfl krklklar (kifliyi amalarna ulaflma
asndan engelleyen herfley)
Dflleri (elde edilemeyeceini dflnd
fleyler)
Kiflisel zayflklar
Huyu ve zeks
Yaflama karfl tavr (iyimser-ktmser, asi
nefleli, mutlu, fedakr, bencil)
Temel deerleri (kutsal sayd, deer verdii
fleyler)
Kompleksleri (utangal, korkular,
saplantlar)
zel yetenekleri
SIRA SZDE
D fi N E L M
Senaryoya rol
veya
karakter seilirken hangi zelliklerine dikkat edilir?
SIRA
SZDE
Kostm ve Aksesuar Listesi
fi N E L M
Ynetmen Dkostm
ve aksesuar listesini, senaryonun dkmne ve ekim listesine
gre bakarak hazrlar.
S O R U
S O R U
Teknik Malzeme ve zel Ara Gere Listesi

DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Yapm ncesi
aflamada program iin gerekli teknik hazrlklarn tamamlanmas geDKKAT
rekir. Bu hazrlk, programn tr, ekim sresi ve bte olanaklar gz nne al-
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
93
narak yaplr. Bu aflamada, kamera, kamera aksesuarlar, grnt kayt ara gereleri, aydnlatma malzemeleri ve aksesuarlar, ses donanmlar, elektrik malzemeleri ve senaryoda ihtiya duyulan dier zel ara gereler hazr hale getirilir. Televizyon programlarnn yapm ncesi aflamasnda ekimlerde kullanlacak teknik ekipmann, kamera ve aksesuarlarnn programn amacna uygunluu konusunda nceden test edilerek ekim aflamasnda bir sorun yaflanmamas gerekir.
Oyuncularn ve Ekibin Adlar ve letiflim Bilgileri

Yapmda grev alacak tm ekibin ve oyuncularn telefon numaralar, e-posta adresleri ve dier adres bilgilerinin bir liste halinde hazrlanmas gerekir. Bu liste,
oyuncularn ve ekibin ne zaman ve nerede grev yapacaklarnn bildirilmesinde
nemli bir rol oynar.
fiekil 4.3
ekim
Ekibi
Listesi
ekim Ekibi letiflim bilgileri

Eitsel video ekim
Program 4
sim
e-mail
Ev adresi
fl adresi
Ev Fax
Cep telefonu
fl fax
(0222) 335-0560 (532) 684-8897
(0222) 337-0570
Aydn Ziya zgr

ozgur@anadolu.edu.tr Ynetmen
Ev telefonu
fl telefonu
Anadolu niversitesi,
(222) 335-0580
Yunusemre Kam. 26700, Eskiflehir (222) 452-1234
Hakan al
hcmnk@gmail.com
Yapmc
Gayrettepe, Semt Sok. No:54

stanbul
(0212) 877-9889 (0212) 870-9889 (0592) 877-9889

(0212) 897-9888 (0212) 897-9324
Ferhat Ezgi elik

fhc13@yahoo.com
Kameraman
Perflembe, Tepe Sok. No:67

Sakarya
(0218) 777-9989 (0212) 877-9889 (0712) 857-9215

(0218) 897-9867 (0212) 897-9888
Soner Arkan
soner1@mynet.com
Iflk
Arifiye, Ksmet Sok. Derelet Cad.

No:40/89 Ankara
(0212) 877-9889 (0212) 877-9889 (0505) 857-9215

(0212) 897-9888 (0212) 897-9888
Pozisyon
Islahiye, fiirintepe Mah. Balar Sok.

Cem Kvrak
ckivrak84@gmail.com Sanat Ynetmeni No:098/78 zmir
ekim Zaman Plan

Her program yapm, belli bir zaman diliminde ve belli bir takvime gre gereklefltirilir. yi bir ekim zaman plan ya da takvimi, oyuncularn ve ekibin yapaca ifllerin gereklefltirilme zaman ve sresini gsterir.
Storyboard Oluflturma
Her yapm iin storyboard gerekli deildir, ancak para ve zaman tasarrufu asndan yararldr. Storyboard da her sahne oyuncularn konumlarn, ekim alarn,
ekim leklerini gsterecek flekilde grsel iflitsel elerle tanmlanr. Storyboard,
ynetmen, yapmc, grnt ynetmeni ve sanat ynetmenine iflleri ile ilgili n bilgiler verir. Bu n bilgiler dorultusunda yapmda grev alan her kifli kendilerine
ait ifllerin planlamasn, hazrln ve uygulamasn yapar. Ayn zamanda storyboard yapmc ya da ynetmenin bte hazrlamasnda da nemli rol oynar. Storyboardlar ounlukla bir proje fikrini sunmak amacyla da hazrlanrlar. Siyah beyaz,
renkli, resimli ya da izgi olarak yaplabilecei gibi, bilgisayar ortamlarnda iki ya
da boyutlu olarak hazrlanabilir.
Storyboard, senaryodaki
sahnelerin basit izimlerle
resimlendirilmesi ve
sahnenin kabataslak bir
portresidir.
94
fiekil 4.4
Storyboard rnei
Kaynak: Millerson
ve Uwens S. 63-88.
Konaklama, Yemek ve Lojistik Plan

Yapm ncesi aflamada, oyuncularn ve ekibin konaklama yerlerinin ve ekim sresi boyunca yiyecekleri yemek ve ieceklerin belirlenmesi, ekim meknna ulaflmlarnn salanmas ve teknik ekipmann ekim meknna taflnmas ve hazr bulundurulmas ancak iyi bir planlama ile gereklefltirilir. Bu planlanmada yaplacak
en ufak bir hata ekimin gereklefltirilmesini zora sokabilecei gibi, yapm iin belirlenen btenin afllmasna ve yapmn planlanan zamanda bitirilmemesine yol
aar. ekim ekibinin ve oyuncularn ekim mekanna ulaflm, ekim srasnda yemek-ime ve konaklama ihtiyalarnn en iyi flekilde karfllanmas ekimlerin salkl yrmesi iin vazgeilmez unsurlardan biridir.
Mekn Anlaflmalar, Szleflmeler ve Sigortalar

Yapm ncesi aflamada yapmc, yapmda grev alan her kifli, kullanlacak her malzeme ve her mekn iin anlaflma ve szleflmeler yapar. Yapmc bu anlaflma ve
szleflmelerle, ilgili kiflilerin yasal haklarn gvence altna alr. Yapmc anlaflma ve
szleflmeleri senaryo yazar, ynetmen, mzik bestecisi, oyuncu, teknik ekip, teknik ekipman ve sponsorlarla ayr ayr yapar. Szleflmeler karfllkl olarak yapmcnn ve ilgili kiflilerin haklarn koruyacak flekilde dzenlenip imzalanmaldr.
Senaryo yazar ile yaplan szleflme, senaryonun ne kadar srede yazlacan,
ne kadar para deneceini ve deme biiminin nasl olacan belirler.
Ynetmen ile yaplan szleflme ise, ynetmenin program ne kadar srede ekeceini, gnlk alflma saatlerini, ekim programn, oyuncu, ekip ve malzeme
seimindeki roln ve ne kadar cret alacan aklar.
Mzik bestecisi ile yaplan szleflmede ise, beste yapacak kifli ya da mzik grubuna ne kadar cret denecei ve bestenin teslim tarihi yer alr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
95
D fi N E L M
D fi N E L M
Oyuncu szleflmesi, oyuncunun oynayaca rol, alflma sre ve saatlerini, ne

kadar cret alacan, cretin nasl deneceini aklar. OyuncuS seimleri
oyuncu
O R U
ajanslar ile yapldnda, szleflmeler oyuncunun kendisi ile deil, ajansyla yaplr. Teknik ekip ile yaplan szleflmede, bu kiflilerin alflma sreleri, alflma saatDKKAT
leri, denecek cret miktar, deme biimi, yemek, ulaflm ve konaklama
flartlar
gibi unsurlar yer alr.
SIRA SZDE
Programlarn ekimde kullanlacak kamera, ses, flk gibi teknik
malzemelerin
listesi ve kiralama koflullar ve bedelleri teknik malzeme kira szleflmesinde yer
alr. Szleflme, kiralayan flirket ile yaplr. Kiralanan malzemelerin arzal kmas
AMALARIMIZ
durumunda ne gibi bir ifllem yaplaca szleflmede mutlaka yer almaldr. Ayrca
programn yapmna katkda bulunacak sponsorlar varsa her biriyle ayr ayr szleflme yaplmas gerekir. Szleflmede alnacak destein ne olduu, nasl alnaca
K T A P
ve karfllnda neler verilecei ak olarak belirtilmelidir.
Maliyetli bir ifl olan televizyon yapmlarnda, hava koflullarnn, teknik malzemenin ve ekibin neden olaca zararlar karfllamak iin sigorta yapmak bir zorunlulukTELEVZYON
tur. Ayrca alflanlarn kaza, hastalk ve lm durumlarnda, kullanlan ara ve gerelerin alnma, hasar grme ve bozulma risklerine karfl da sigorta yaplabilir.
N N
Reklamlar Dernei tarafndan hazrlanan Oyunculuk Fotomodellik szleflmesi

N T E R N E T ve Reklam
Filmi Yapm ve Eser sahipliinden Doan mali Haklarn devri Szleflmesi iin ve dier
szleflmeler iin htpp://www.rd.org.tr adresini ziyaret edebilirsiniz.
Bte
Televizyon program yapmlarnda yapm btesi ok nemlidir. Bte, programn
tasarm ve yapm iin denen bedeldir. Televizyonda program retmek ok pahal bir ifltir. Bir program ok sayda insann emei, dikkati, arafltrmas, fikri, becerisi ve uzmanlnn bir araya gelmesi sonucunda gerekleflir. Televizyon programlar iin saptanan bte hibir zaman rahat harcama yapmaya olanak verecek
genifllikte deildir. Dolaysyla bte kstlamalarnn ayrntl olarak ele alnmas ve
harcamalarn planl olarak yaplmas, her bir ekip elemannn da kullanabilecei
para miktarn bilmesi nemlidir.
Bir televizyon yapmnn btesinin hazrlanmas, yapmla ilgili tm detaylarn
bilinmesini, yaplacak ifllerin belirlenmesini salar. Gereki bir bte olmakszn,
yapm baflarya ulaflamaz. Bteleme deneyim gerektiren bir urafltr. Bir bte hazrlamak yapmcnn senaryoyu paraya dnfltrd bir sretir. nk senaryo,
yapm btesinin temelini oluflturur. Yapmn btesinin hazrlanmasnda senaryonun iyi deerlendirilmesi gerekir. Farkl yapmclar ayn senaryo iin ok farkl bteler hazrlayabilirler. Senaryoda yer alan her sahnenin bir maliyeti vardr. Bir sahnenin maliyeti; o sahnedeki oyuncu saysna, grevli teknik elemanlarn saysna
ve niteliine, teknik ara gerelerin zelliklerine ve miktarna, dekora, mekana,
aksesuarlara vb. zelliklere bal olarak deifliklikler gsterir. Her maliyet unsurunun bte ve ekim takvimi ile dorudan iliflkisi vardr. ekimlerin zaman planlamas btenin hazrlanmasnda temel unsurlardan birisidir. Yapmc, bteyi hazrlarken her gn iin yaplacak ifllere ve o ifllerde grev alacak kifli, ekipman ve
oyunculara, mekana ve dier bte kalemlerine bal olarak bir maliyet karr.
Eer ekimler planlanan gn saysnda bitirilemezse bu durum bteye ek maliyetler getirir. Byle bir durumla karfllaflmamak iin yapmc belirlenen ekim zaman
planlamasna sk skya uymaldr. Sonu olarak, gereki bte, yapmcnn arafltrmasna, maliyet karfllafltrmalarna, farkl yapmclardan grfl almasna ve dene-
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
96
Yapm btesi, ekim sresi

boyunca yaplan tm
harcamalar kapsar.
yimine bal olarak ortaya kar. Genellikle televizyon yapmlarnda ekibe ve ekipmana cretler gnlk olarak denir. Her yapmcnn bte hazrlama yaklaflmlar
farkldr. Kimi yapmclar bteyi; yapm ncesi, yapm ve yapm sonras bte olmak zere ana kategoride hazrlarlar.
Yapm ncesi Bte: Yapm ncesi btesini oluflturan bte kalemleri; yapmcnn kendi yapt ifller, senaryo yazmnn maliyeti ve dier yapm ncesi alflmalar kapsar. Yapmcnn kendi yapt ifller genel olarak, toplantlar dzenleme,
ekipleri ifle alma, oyuncular bulma, mekanlar belirleme, ekim zaman planlanmas yapma, otel rezervasyonlarn, yemekler, seyahatler ve projenin genel geliflimini
planlama olarak sralanabilir.
Yapm ncesi btesinin bir dier bte kalemi ise, senaryo yazar ile ilgilidir.
Senaryo yazar ile ilgili bteleme birok flekilde yaplabilir. Senaryo yazarna sabit bir cret verilebilecei gibi, senaryonun her aflamas ayr ayr maliyetlendirilerek de bteleme yaplabilir.
Yapm ncesindeki dier bte kalemleri ise, storyboard tasarm, danflman
cretleri, rol dalm cretleri, oyuncularn deneme ekimleri, dekor tasarm, kostm tasarm, yapm asistanlar, ofis kiralama, mekan anlaflmalar, yapm ncesi
ekibin ulaflm, iletiflim, konaklama ve yemek harcamalar olarak sralanabilir.
Yapm Sonras Btesi: Yapm sonras bte ise, genel olarak programn kurgulanma sreci boyunca, kiflilere, ara gerelere, stdyolara, mzik, seslendirme,
grafik gibi ifllere yaplan harcamalardan oluflur.
Bir yapm btesi genellikle tahmini maliyet ve gerek maliyetten oluflur. Tahmini maliyet, yapm ncesinde senaryo zerinden kartlan maliyeti kapsar. Yapmc, programn tahmini maliyetini, gerekleflme maliyetine yakn belirleyebilme
deneyimine sahip olmaldr. Gerek maliyet ise, yapm tamamlandktan sonra, harcanan tm paralarn toplamn kapsar. nemli olan tahmini maliyetle gerekleflen
maliyet arasnda ok byk bir farkn olmamasdr.
Yapmc bteyi hazrken afladaki faktrleri gznne alr.
Yapmc, ynetmen, senaryo yazar ve hikaye telif haklar,
Yapm ncesi gn says,
Mekan arafltrmas ve grflmeler,
Ekibin ve oyuncularn ifle alnmas,
Stdyo ya da sette ve belirlenen yerdeki ekim gnlerinin says
Dekor tasarm ve uygulamas,
Ynetmenin ekim oran, ynetmenin her bir ekimi ka kez tekrarlayacan
belirtir.
Hangi gnlerde hangi oyuncu ve ekibin alflt, bunlarn maliyeti ve cihaz
kira cretleri,
Sa ve makyaj,
Yapm sonras gnlerin says,
ekilmifl grntlerin aktarlmas,
Animasyon ve grafikler tasarmlar,
zel efektler,
Mzik, ses efektleri ve ses tasarm,
Kurgu ve yayn kopyas.
Televizyon yapmlarnn maliyetlerinin planlanmas ve yapm sresi boyunca yapmn kontrol edilebilmesi bir bteye ihtiya duyulur. Bteyi hazrlamak iin yapmcnn kullanabilecei eflitli bte formlar vardr. Btn yapmclar tarafndan
kullanlan standart bir bte formu yoktur. Projeye bal olarak, bte, tek bir say-
fadan oluflabilecei gibi birka sayfa uzunluunda da olabilir. Bte formu genellikle, yapm maliyetlerinin ksa bir zetini sunarak bafllar. Bu zet, yapmcnn bir
bakflta bteye iliflkin bir fikir edinmesini salar. Daha sonra form, bteye iliflkin
detaylar sunan blmlerden oluflur. Senaryo ya da yapmdaki her detay ana btenin paras olan bir maliyete ya da hesaba dnflr. Bteler yapmc tarafndan hazrlanr ve bte bilgileri ilgili kiflilerle paylafllr. Detayl bir btenin uzunluu projeye bal olarak deiflir. Ek 1de bir yapm zet btesi rnei sunulmaktadr.
YAPIM NCES TOPLANTI

Yapmc, yapm ncesi aflamada, dzenli ve gndemli olarak, gnlk ya da haftalk yapm toplantlar dzenler. Yapm ncesi planlanan bu toplantlara, yapm ekibinin temel grevlileri olan yapmc, senaryo yazar, ynetmen ve yardmclar ile
grnt ynetmeni, sanat ynetmeni, teknik ynetmen ve ses tasarmcs katlr.
Bu toplantlarda, tm katlmclar yapm ncesi yapmalar gereken hazrlklarla ilgili bilgiler verirler. Bu bilgiler karfllkl olarak paylafllr, eksik ve tamamlanmas
gereken noktalar karara balanr. Tm hazrlklar bittikten sonra ekime bafllamadan en az 4-5 gn nce ise ekim ncesi toplant yaplarak zaman geldiinde ekime bafllanr.
97
98
zet
N
A M A
N
AM A
N
A M A
Televizyon program yapm srecini aflamalaryla aklayabilmek.

Film ve televizyon yapmlarnda uygulanacak kurallar ve izlenecek yntemler yapmdan yapma
farkllklar gstermesine karfln, televizyon program yapm sreci genel olarak; yapm ncesi,
yapm ve yapm sonras aflamalardan oluflur. Yapm ncesi, senaryo yazmn, yapm ncesi planlamalar ve yapm hazrlklarn kapsarken yapm
aflamas, senaryonun grsellefltirilmesi srecini
kapsar. Yapm sonras ise, ekilen grntlerin,
kaydedilen seslerin (doal sesler, diyaloglar, grnt st sesler, efektler ve mzik) senaryoya
bal olarak kurgulanmasdr.
Senaryonun zelliklerini sralayabilmek.
Senaryo genel olarak ekimlerden, sahnelerden
ve sekanslardan oluflur. Senaryoyu oluflturan her
sahne ve sekans ekimlerle tanmlanr, her ekim grsel olarak aksiyonun nerede, nasl ve
hangi ekim leinde grntleneceini belirler. Senaryoda aksiyonun grsel olarak tanmlanmas yannda, grnty tamamlayc tm ses
unsurlar da yer alr. Bu ses unsurlar, oyuncularn konuflmalar, ses efektleri, doal sesler ve mziklerdir.
Senaryo yazm evrelerini sralayabilmek.
Senaryo ekim aflamasna gelinceye kadar pek
ok yazm evresinden geer. Bu yazm evreleri;
zgn dflnce (taslak), ksa yk (snopsis), gelifltirilmifl yk ( treatment), aksiyon ve diyalog
senaryosu ve ekim senaryosudur.
N
A M A
N
A M A
Yapm dosyasnn kapsamn aklayabilmek.

Etkili bir televizyon yapm senaryodan karlmfl ayrntl bir planla bafllar. Ayrntlarn planlanmas, dzenlenmesi ve organize edilmesi iin
yapmc ve ynetmen yapm dosyas hazrlar. yi
bir planlama yapabilmek ve etkili bir liste hazrlayabilmek iin ynetmen ve yapmcnn word,
excel gibi ok farkl bilgisayar yazm programlarn bilmesi ve kullanmas gerekir. Yapm dosyas; senaryonun dkm, mekan listesi (i-dfl),
ekim ekibi listesi, oyuncu listesi, kostm ve aksesuar listesi, teknik malzeme ve zel ara gere
listesi, oyuncularn ve ekibin adlar ve iletiflim
bilgileri, ekim zaman plan, storyboard oluflturma, konaklama, yemek ve lojistik plan, mekan
anlaflmalar, szleflmeler ve sigortalar ile bteden oluflur.
Yapm ncesi toplantnn amacn aklayabilmek.
Yapm ncesi toplantlara, yapm ekibinin temel
grevlileri olan yapmc, senaryo yazar, ynetmen ve yardmclar ile grnt ynetmeni, sanat ynetmeni, teknik ynetmen ve ses tasarmcs katlr. Bu toplantlarda, tm katlmclar yapm ncesi yapmalar gereken hazrlklarla ilgili
bilgiler verirler. Tm hazrlklar bittikten sonra
ekime bafllamadan en az 4-5 gn nce ise ekim ncesi toplant yaplr.
99
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi yapm ncesi gereklefltirilen alflmalar arasnda yer almaz?
a. Btenin hazrlanmas
b. ekim ekibinin belirlenmesi
c. Oyuncularn seimi
d. Senaryonun grsellefltirilmesi
e. Teknik ara ve gerelerin seimi
2. Kendi iinde bir btnle sahip ve birbirleriyle yakn iliflkisi olan sahnelerin bir araya gelmesiyle oluflan
btne ne ad verilir?
a. Sekans
b. ekim
c. Senaryo
d. Sahne
e. Tema
3. Televizyon program yapmnda programn temasnn dz yaz trnde ilk gelifltirimi olarak tanmlanan
ve programn aksiyonu ile ilgili ksa bir aklamay ieren senaryo yazm evresi afladakilerden hangisidir?
a. Taslak
b. Ksa yk
c. Gelifltirilmifl yk
d. Aksiyon ve diyalog senaryosu
e. ekim senaryosu
4. yky grnt ve ses ile anlatan yazl metin esine ne ad verilir?
a. Senaryo
b. Gelifltirilmifl yk
c. ekim
d. Yapm dosyas
e. Storyboard
5. ekim senaryosunun ifllevlerine iliflkin afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. ekimlerin unutulma olasln en aza indirir.
b. Program btesinin belirlenmesinde yol gstericidir.
c. ekim yaplacak meknlarn dkmn yapar.
d. Program sresinin belirlenmesinde yol gstericidir.
e. Programdaki meknlar, aksiyon ve karakterlerin konuflmalarn sergileyen bir senaryo formudur.
6. Canl yaynlarda yer almayan yapm srecinin iki

aflamas afladakilerin hangisinde birlikte ve doru olarak verilmifltir?
a. Yapm ncesi-yapm
b. Senaryo yazm-yapm
c. Senaryo yazm-yapm sonras
d. Yapm-yapm sonras
e. Yapm-yayn ve deerlendirme
7. Senaryo dkm izelgesinde afladakilerden hangisi yer almaz?
a. Sahne numaras ve ad
b. Program ad
c. Figranlar
d. Dekor paralar
e. Sahnenin detayl tantm
8. Televizyon programlar yapm ve ynetim ekibinde
afladakilerden hangisi yer almaz?
a. Avukat
b. Ynetmen
c. Yapmc
d. Ses tasarmcs
e. Mekan sorumlusu
9. Afladakilerden hangisi bir senaryo karakterinin toplumsal zellikleri kapsamnda ele alnr?
a. Yafl
b. Konuflma tarz
c. zel yetenekleri
d. Hedefleri
e. Meslei
10. Yapm ncesi toplantya normal koflullarda afladakilerden hangisinin katlmas beklenmez?
a. Resim seici
b. Yapmc
c. Teknik ynetmen
d. Ses tasarmcs
e. Senaryo yazar
100
1. d
Sra Sizde 1
Film ve TV program eflitleri farkllk gstersede yapm
sreleri byk lde ayndr. Ancak yapm biimi lkelere, televizyon istasyonlarna, yapm evlerine yapmclara ve kullanlan teknolojilere gre farkllk gsterir.
2. a
3. b
4. a
5. e
6. c
7. e
8. a
9. e
10. a
Yantnz yanlfl ise Girifl konusunu yeniden

gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Senaryo konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Girifl konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yapm Dosyas konusunu
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yapmncesi Toplant konusunu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
Senaryo: Senaryo yapm ncesi srecin ilk aflamasnda
yazlr. Senorya ekimlerden sahnelerden ve seanslardan oluflur. Senaryoyu oluflturan her sahne ve sekans
ekimlerle tanmlanr, her ekim grsel olarak aksiyonun nerede, nasl ve hangi ekim leinde grntleneceini belirler. Bu balamda yapm ncesi srecin ilk
aflamasnda yazlmas gerekmektedir.
Sra Sizde 3
Senaryoya rol veya karakter seilirken fiziksel, toplumsal ve psikolojik zelliklerine dikkat edilir. Fiziksel zellikler kapsamnda karakterin cinsiyeti, yafl, vcut yaps ve duruflu, ekici ya da itici fiziksel zellikleri, sann rengi ve tarz, giyim tarz, hareketleri ve yz ifadesi, konuflma tarz ve fiziksel bozukluklar gz nnde
bulundurulur. Toplumsal zellikler asndan karakterin etnik kkeni ve milliyetine, toplumsal snfna, eitimine, meslei ve gelir durumuna, yaflam biimine, ailevi durumuna, arkadafllarna, hobileri ve ilgilerine, siyasi ve dini grflne dikkat edilir. Psikolojik zellikler
balamnda ise, karakterin ie ya da dfla dnk olmas, hedefleri, dfl krklklar, kiflisel zayflklar, huyu ve
zekas, temel deerleri, kompleksleri ve zel yetenekleri gz nnde bulundurulur.
101
Adams, William B. (1977). Handbook of Motion
Picture Production,
New York: A Wileynterscience Publication.
Arijon,Daniel, (1993). Film Dilinin Grameri, Anadolu
ni., letiflim Bilimleri Fak. Yay.
apl, Blent (2002). Medya ve Etik, Ankara: mge
Kitabevi Yaynlar.
elenk, Sevilay (2005). Televizyon Temsil Kltr,
Ankara: topya.
Durmaz, Ahmet (1999). Profesyonel Televizyon
Yapm ve Yayn Teknolojileri, Eskiflehir: Anadolu
ni., Esbav Yay.
Ergl, Reha Recep (2001). Ses, Eskiflehir: Anadolu ni.,
Esbav Yay.
Gke, Grol (1997). Televizyon Program
Yapmcl ve Ynetmenlii, stanbul: Der
Yaynevi.
Hodgdon, Dana H. ve Stuart M Kaminsky (1981). Basic
Filmmaking. New York: Arco Pablishing Inc.
Kellison, Catherine (2006). Production for TV and
Video, Burlington, Oxford.
Lyver, des ve Swainson, Graham (1999). Basics of
Video Production, Oxford; Focal Pres.
Millerson, Gerald (2007). Sinema ve Televizyon in
aydnlatma Teknii, (ev: S.Taylaner) stanbul: Es
Yaynlar.
Millerson, Gerald (1977). Lighting for Television and
Motion Pictures, London: Focal Pres.
Millerson, Gerold ve Owens, Jim (2009). Television
Production, (14th Edition). Oxford: Focal Pres
Mutlu, Erol (1995). Televizyonda Program Yapm,
Ankara: Ankara niversitesi letiflim Fakltesi.
zgr, Aydn Ziya (1994). Televizyon Reklamcl,
stanbul: Der Yaynevi.
Shaner, P., Jones Gerald, (2005). Make Your Digital
Movies Look Like Hollywood. Toronto, Thamson
Course Technology.
Sharff, Stefan (1982). The Elements of Cinema, New
York, Columbia University Pres.
Terlemez, Mediha Salk (2004). Radyo ve
Televizyonda Program Yapm, stanbul: Derin
Yaynlar.
Thompson, Roy (1998). Gramer of the Shot, Oxford:
Focal Pres.
Utterback, Andrew h. (2007). Studio Television
Prduction and Directing, Oxford, Focal Pres.
nler, Ayhan Ouz (2005). Ekrann te Yz: Radyo

Televizyon Yaynclnn Dn, Bugn ve
Yarnlara liflkin Bir Perspektif, Konya: Tablet
Yaynlar.
Wood, Norton (2003). Televizyonda Kamera,
Aydnlatma ve Ses Teknii, (ev:V.ztopu),
Ankara:TRT Yaynlar.
Williams, Raymond (2003). Televizyon, Teknoloji ve
Kltrel Biim, (ev. A.U. Trkba), Ankara: Dost.
Yazc, Ali Nihat (1999). Kamu Yayn Kurumlar ve
Yeniden Yaplanma, Ankara: TRT Eitim Dairesi
Baflkanl.
Zettl, Herbert (2009). TV Production Handbook, (10th
ed.). Belmont, CA: Wadsworth.
nternet Kaynaklar
http://www.cybercollege.com, 25.09.2010
http://www.rd.org.tr, 4.10.2010
102
Ek-1
TV PROGRAM BTE ZET

Program Kimlii
Yapmn Ad:
Yapmc:
Yapm Tr:
Yapm fiirketi:
Yapmn Yayn Kanal:
Grnt Ynetmeni:
Yapmn Blm Says:
Yapm Numaras:
Yapm Sresi:
Yapm Peryodu:
n Hazrlk
T0
Mekan ekimi ve Mekan Hazrlk
T0
Oyuncu Seimi ve Oyuncu
T0
Yapm Ekibi
T0
ekim Ekibi
T0
Iflk/elektrik Ekipman
T0
Kamera Ekipman
T0
Sanat Ynetmenlii/Ekipman
T0
Stdyo Giderleri
T0
Mekan Giderleri
T0
Yolculuk, Taflma ve Yemek
T0
ekim Sonras
T0
Dier (Telif, Stok Gnl)
T0
Toplam Yapm Gideri
T0
Yapm Evi Ser. (20%)
T0
GENEL TOPLAM
T0
Amalarmz
N
N
N
N
N
N
N

Televizyon programnda aydnlatma ve fln zelliklerini sralayabilecek,
ekim leklerini, kamera hareket ve konumlarn tanyabilecek,
Televizyon programlarnda rengin ifllevlerini aklayabilecek,
Televizyon programlarnda mekan, aksesuar, kostm ve makyaj bileflenlerini ayrt edebilecek,
Televizyon programlarnda grafik ve grsel geifl trlerini aklayabilecek,
Televizyon programlarnda sesin etkili kullanmn aklayabilecek,
Etkili bir kompozisyon yaratmak iin gerekli ilkeleri ayrt edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Aydnlatma
ekim lei
Kamera hareketi
Kamerann bakfl as
Mercek
Mekn
Aksesuar
Kostm
Makyaj
Grsel geifl
Ses
Kompozisyon
erik Haritas
Radyo ve
Televizyonda
Program Yapm
Grsel ve flitsel
Anlatm eleri
GRfi
AYDINLATMA
KAMERA (EKM LEKLER,
KAMERA HAREKETLER, KAMERA
KONUMLARI, KAMERANIN BAKIfi
AISI VE MERCEKLER)
RENK
MEKN
AKSESUAR
KOSTM VE MAKYAJ
GRAFK
GRSEL GEfi TRLER
SES
KOMPOZSYON
Grsel ve flitsel
Anlatm eleri
GRfi
Film ve televizyon yapmlarnda senaryonun grsellefltirilmesinde eflitli grsel ve
iflitsel anlatm eleri kullanlmaktadr. Bu nedenle bir yapmn yaratm ve yapmnda grsel ve iflitsel anlatm elerini ve ifllevlerini bilmek yapm sreci esnasnda alflanlara byk kolaylklar salar. Bir program yapmnda bilinmesi gereken
grsel iflitsel eleri;
Aydnlatma
Kamera (ekim lekleri, kamera hareketleri, kamera alar, mercekler, kamerann bakfl as)
Renk
Mekan (Doal mekn, kurma mekn, i mekan, dfl mekan, sonsuz mekan)
Aksesuarlar
Grafik-animasyon
zel efektler
Makyaj
Kostm
Ses ve
Kurgu fleklinde sralamak mmkndr.
AYDINLATMA
Televizyon program yapmlarnn en nemli ve en zor ynlerinden birisi de aydnlatmadr. yi bir aydnlatma iin ok sayda aydnlatma aralarna ve aksesuarlarna
sahip olmak ve kullanmay bilmek gerekir. Televizyon programlarnda kamerann
nndeki nesnelerin, grlebilmesi ve kaydedilebilmesi iin teknik, estetik ve psikolojik amalar asndan aydnlatlmas gerekir.
Teknik Adan Aydnlatma: Kamera ve kameraya bal teknik donanmn, teknik
adan doru bir grnt retebilmesi iin fln younluunun yeterli ve nesnelerin renklerini bozmayacak nitelikte olmas gerekir.
Estetik Adan Aydnlatma: ki boyutlu televizyon ekrannda derinlik etkisinin
oluflturulmas ve nc boyutun yaratlmas televizyon aydnlatmasnn estetik
zellikleri ile ilgilidir. Estetik adan aydnlatma, bir televizyon yapmnda flk ve
glgenin dzenlenmesidir. Iflk ve glgenin doru kullanm, boyutlu nesnelerin flekil ve biimlerini, zaman ve uzaydaki durumlarn, birbirleri ve evreleri ile
iliflkilerini ortaya karr.
106
Psikolojik Adan Aydnlatma: Grntnn izleyici zerinde oluflturduu psikolojik etki, grntde anlam yaratmay salayan birok enin (ereveleme, kamera as, ekim lei, renk, kurgu, vs.) birlikteliinden oluflur. Psikolojik etki
yaratmada etkin elerden birisi de aydnlatmadr. Televizyon programnda sevin, znt ya da heyecan gibi duygusal etkilerin yaratlmasnda aydnlatmann
nemi byktr. Aydnlk ve parlak olan nesneler coflkulu duygular uyandrrken,
koyu ve karanlk nesnelerin daha ok karamsar bir atmosfer oluflturduu kabul
edilir. Etkili bir aydnlatmada temel unsur, flk ve glgenin birleflmesidir. Ifln as ve yaylma alan dikkatle seilip dzenlenerek grntye istenilen etki verilebilir. Uzun glgeler akflamst etkisini verir, ayn zamanda rahatszl, znty,
lm, anlatmak iin kullanlr. Sert aydnlatma, scak gnefl fl etkisi verir, hareketi ve yaflam bize tantr. Genellikle ok aydnlatlmfl nesneler, az aydnlatlmfl
nesnelerden daha ok dikkat eker.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Aydnlatmada
fln
ifllevleri nelerdir?
SIRA
SZDE
Aydnlatmann fllevleri
D fi N E L M
Nesneleri
grnr hale getirir, boyutlarn, biimini, fleklini ve dokularn ortaya karr. Iflk, nesnenin zelliklerini ortaya kartmak iin kullanlr. Bu
S O Rfln
U
nedenle,
denetlenmesi gerekir. Aydnlatma ile nesne tmyle grnr
hale getirilebilecei gibi, boyutunun, biiminin ve dokularnn ortaya karlmasD iin
K K A Taydnlatma yaplrken nesne zerinde karanlk ve aydnlk blgelerin oluflturulmas gerekir.
Nesnelerin aydnlk ve karanlk alanlarn dengeli bir biimde ortaya koyar
SIRA SZDE
ve nesneleri vurgular.
Kamerann alflabilecei yeterli flk seviyesini salar ve renkleri bozmayacak AMALARIMIZ
fl elde eder.
Atmosfer yaratr ve zaman belirtir.
Nesneyi, evresini, mekansal iliflkileri ve perspektifi ortaya koyar, mekana
K Tkazandrr.
A P
derinlik
Iflk nesnenin evresini tantrken, onun boyutunu, derinliini ve hacmini ortaya koyar. rnein, iyi aydnlatlmfl dar bir oda olduundan daha genifl grlebilecei gibi, genifl ancak karanlk bir mekan
TELEVZYON
daha
dar grnebilir. n ve arka plan arasnda yaratlan aydnlatma farkllklar ise mekana derinlik kazandrr.
Mekann yapsn ve kiflilerin psikolojik durumunu ortaya koyar. Iflk ve glgenin
mekanda deiflik atmosfer yaratr. rnein uzun glgeler
N Tbirleflimi
ERNET
akflamzeri bir zaman tanmlarken, sessizlii ve dingin bir atmosferi sunar.
Sert aydnlatma ise, gndz aydnlatmasn belirler ve grntye dinamik ve
canl bir nitelik kazandrr.
Dikkati ynlendirir. Belirli bir nesne ya da mekann belirli bir blm zerine dikkatin ynlendirilmesi, ancak, nokta flk kaynaklar kullanlarak gereklefltirilir. Belirli bir alan aydnlatlrken evresi karanlkta braklarak ifllem gereklefltirilir.
Grsel sreklilii salar. Arka arkaya gelen grntlerde mekan aydnlatmasnn birbirine yakn olmas gerekir. Ayn mekanda ekilen grntler arasnda aydnlatma farkllklar grsel srekliliin bozulmasna neden olur.
N N
5. nite - Grsel ve flitsel Anlatm eleri
Nokta Aydnlatmas
Aydnlatma yaplrken kullanlan teknoloji ne olursa olsun, gnmze kadar kullanlan yntem nokta aydnlatmas olarak bilinir. nokta aydnlatmas; ana
flk, dolgu flk ve arka flktan oluflur.
Ana flk: Stdyo aydnlatmasndaki en gl ve en sert flk kaynadr. Ana fln amac, nesnenin biimini, yapsn, yzeyini ve boyutunu ortaya koymaktr.
Ana flk, aydnlatmada glgeler oluflturur ve ynlendirilebilir bir zellie sahiptir.
Kamerann sa ya da sol st tarafna yerlefltirilir, gz dzeyinden 45 yukarya yerlefltirilmesi en iyi konumlandrmadr. Tek baflna kullanldnda ana flk, sahnede
ok sert aydnlk ve karanlk alanlar yaratr. Bu zellii ile dramatik bir etki yaratr. Nesnenin aydnlatlmasnda ilk nce anahtar flk yani ana flk ayarlanr, dier
flk kaynaklar anahtar fla gre dzenlenerek ayarlanr. Bu konum oyuncunun
bakfl asndan daha yukarda olmas nedeniyle, flk direkt olarak oyuncunun gzne gelmeyeceinden oyuncu hem rahat eder, hem de yznde iyi bir glge dalm oluflur.
Dfl ekimlerde, gnefl fl anahtar flk olarak kullanlr. ki temel doal flk
kayna vardr: Gnefl ve Gkyz. Bu iki flk kayna olduka deifliktir ve iyi bir
kameraman bu farkll bilmelidir. Gneflli, bulutsuz bir gnde gnefl sert flk kaynadr. Dier taraftan gkyz yumuflak flk kaynadr. Gkyz fl, gkyznden gelen flk, atmosfer tarafndan evreye yaylan gnefl fldr. Eer nesnenin grntlenmesi glgede yaplmyorsa, nesne gnefl fl ve gkyz flnn
birleflmesi ile aydnlanr. Eer nesne glgede ise salt gkyz fl ile aydnlanr.
Gkyz flnda bir kiflinin ekimi yaplyorsa, kamera ve kiflinin durumu, gnefl
ana flk kayna olarak kullanlarak saptanr. Gnefl kamerann arka tarafndadr.
Anahtar flk olarak kullanlan gnefl, kiflinin yznn bir tarafn aydnlatr. Kiflinin
yznn dier taraf gkyz fl ile aydnlanr. Gkyz fl genel olarak dolgu fl olarak pek kuvvetli deildir. Eer bu sorun iin bir zm bulunmazsa, aydnlk ve karanlk yzeyler arasndaki kontrastlk oran fazla olacaktr. Bu sorun
genel olarak yapay flk kaynaklar kullanlarak giderilir. Ayrca flk yanstclar da
kullanlr.
Dolgu Iflk: Ana flktan sonra ikinci gl flk olan dolgu flk, yumuflak flk
kaynadr. Ksacas, dolgu fln fliddeti anahtar fln fliddetinden daha azdr. Ana
flk kaynann tam karfl ynne yerlefltirilir. Dolgu fln amac, ana flk kaynann neden olduu sert glgeleri yumuflatmaktr. Dolgu flk kaynaklar televizyon
programlarnda dz aydnlatma yaratmak amacyla olduka youn kullanlrlar. Dz
aydnlatma glgesiz bir aydnlatma trdr. Sahnede bulunan her fley eflit aydnlatlmfl olarak grnrler. Bu flk kayna ile yaplan aydnlatma iki boyutlu derinlii olmayan bir karaktere sahiptir. Dolgu fln kullanlmad durumda, glgeli blmler sert ve karanlk olur, o blgelerde ayrnt elde etmek olanakszdr. Dank
karakterli bir flk kayna olmas nedeniyle denetlenemez bir zellie sahiptir.
Arka flk: Aydnlatmada kullanlan nc flk kayna olan arka flk, sert flk
kaynadar ve nesnenin ya da oyuncunun hatlarn ortaya kartmak amacyla kullanlr. Arka flk aydnlatmada derinlik salayarak nesne ya da oyuncuyu arka
plandan ayrr. Arka fln kullanlmad durumda mekan derinlii yok olur. Arka
flk, oyuncunun arkasnda yukarda bir yere konumlandrlr. Oyuncunun salarna ve omuzlarna dflecek flekilde ynlendirilir. Bylece, grntde derinlik duygusu yaratlarak konunun fondan ayrlmas salanr. ok gl arka flk ok yapay
bir grnme neden olur.
107
108
Fon fl: Ana, dolgu ve arka flk nesnenin zerine dfler. Fonu aydnlatmak
iin ise fon fl kullanlr. Fon fl ana ve dolgu fln neden olduu glgeleri yok
etmekte kullanlr. Fon aydnlatmas mekana derinlik duygusu yaratr.
Ana, dolgu ve arka fln fliddetinin ne olmas gerektii konusunda genel ilkeler vardr. Genellikle ana fln dolgu ve arka flktan iki kez daha fliddetli olmas
gerekir. rnein ana flk 1000 W olduunda, dolgu ve arka fln her biri 500 W
olmaldr. Bunu salayabilmek iin her flk kaynann da konudan ayn uzaklkta olmas gerekir.
fiekil 5.1
nokta
aydnlatmas
Arka Iflk
Ana Iflk
Dolgu Ifl
Ifln zellikleri
Aydnlatma srecini kavrayabilmek iin, fln niteliini, ynn, fliddetini ve rengini bilmek gerekir.
Ifln nitelii: Ifln nitelii, sert ve yumuflak flk olarak iki bafllk altnda incelenebilir.
Sert flk: Sert flk, gl, keskin hatl sert glgeler yaratr. Bu zellii nedeniyle, nesnenin yapsn, nesne yzeyinin dokusunu ve fleklini ortaya kartr. Ynlendirilebilir ve snrlandrlabilir olmas nedeniyle aydnlatt alan kontrol edilebilir.
Gnefl ve stdyodaki nokta aydnlatmas yapan flk kaynaklar sert flk kayna
zelliine sahiptir. Sahne ya da mekan sert flk ile aydnlatlrsa kabaca aydnlatlmfl bir nitelik sergiler. Sert flkla yaplan yz aydnlatmalarnda yzde sert glgeler oluflur. Bu da yksek bir kontrastn gerekleflmesine neden olur.
Yumuflak flk: Yumuflak flk, dank karakterli bir zellie sahiptir. Yumuflak
flk, yumuflak karakterli flk kaynaklarndan elde edildii gibi, sert flk kaynann
tavana yanstlmas ya da fln nne yumuflatc malzemeler konularak da elde
edilebilir. Bulutlu bir gkyz de, yumuflak karakterli bir yapya sahiptir. Yumuflak flk, sert fln neden olduu sert glgeleri yumuflatmada ve o blgelerin belirli bir dzeyde grnr hale gelmesini salamada etkin rol oynar. Yumuflak flk,
iki boyutlu dz bir aydnlatma zellii taflr. Her fley eflit derecede grnr olduundan bafllangta bu tr bir aydnlatma ideal grlebilir. Oysa, iki boyutlu derinlii olmayan aydnlatma tercih edilen bir durum deildir.
Ifln fliddeti: Ifln parlakln tanmlar. Aydnlatma aralarnda fln fliddeti watt olarak ifade edilir. Amatr alflmalarda 1000 Wlk flk ok gl bir flk
kaynadr. Profesyonel yapmlarda ve televizyon stdyolarnda ise 5000 ya da 10.
000 W gcnde aydnlatma aralarn bulmak olduka olaandr. Aydnlatmann
fliddetine iliflkin olarak temelde dflnlmesi gereken nokta ekime olanak salayacak dzeyde yeterli parlakl verebilecek aydnlatma ara ya da aralarnn kullanlmas olmaldr. Aydnlatmann fliddeti kamerann konuya olan uzaklnn deiflmesiyle deil, fln konuya yaklafltrlmas ya da konudan uzaklafltrlmasyla
deiflir.
Ifln yn: Ifln yn, fln konuya bal olarak konu ile yapt adr. Mekan ya da oyuncular aydnlatlrken, fln yn yatay ya da dikey dzlemde belirlenir. Ifln temel ynleri; nden, yandan ve arkadan yaplan aydnlatmadr.
n taraftan yaplan aydnlatma: nden yaplan aydnlatmada, oyuncunun yznde glge oluflmayacandan iki boyutlu bir grnm elde edilir. Bu aydnlatmada glge nesnenin arkasna dfleceinden glge grlmez. nc boyutun elde edilmesi iin nesnenin bir yerinde bir miktar glgenin oluflturulmas gereklidir.
Bu aydnlatma, yzlerin gen grnmesini, yzdeki krflklklarn ya da dier bozukluklarn yok olmasn salar. Bu aydnlatmada, flk kayna kameraya olduka
yakn yerlefltirilmelidir. Bu tr aydnlatmada yumuflak flk kayna kullanlmamaldr. Nesneyi nden aydnlatan flk kayna kamerann izgisine gre yana doru
hareket ettirildiinde nesnenin grnts deiflmeye bafllar. Nesnenin en uzak kenarndaki flk azalr. Iflk kayna, nesne ile a oluflturacak biimde yerlefltirildiinde glgeler yzeydeki ayrntlar rter. Nesnenin kendi glgesi, yan tarafta byr.
Iflk kaynann gerek fliddeti de yan tarafa hareket ettirildiinde azalr.
Yandan Aydnlatma: Nesne yandan aydnlatldnda, glgeler oalr, sert
flkla, hatta yumuflak flkla yaplacak bir aydnlatmada nesnenin yzeyindeki ayrntlar ve kenar izgiler daha belirgin hale gelir. Yandan aydnlatma, gneflin batma zamannda oluflan aydnla benzer. Yandan yaplan aydnlatmann glgeli olmas, nesne yzeyindeki ayrntlarn belirgin hale gelmesi nesneye derinlik kazandrarak boyutlu bir grnm salar.
Arkadan Aydnlatma: Iflk kaynann nesnenin tam arkasna yerlefltirilerek yaplan aydnlatmadr. Bu durumda flk etkin olmaktan uzaktr. Arkadan yaplan aydnlatma, nesnenin kenarlarnn aydnlatlmasn salayacandan nesneyi fondan
ayrmaya ve derinlik salanmasna neden olur. Siluet aydnlatma bu tr aydnlatmaya rnektir.
Ifln rengi: Ifln rengi, renk ss ile aklanr, renk ss ile fln gc
arasnda bir iliflki yoktur. Renk ss arttnda fln rengi krmzdan maviye doru
bir deiflim gsterir. Renk ssnn birimi Kelvindir. Lambalar renk slar ya da
Kelvin deerlerine gre snflandrlr. Dfl ekimlerde kullanlan lambalar gn fl
ya da 6000-6500 Kelvin ssna sahip iken, stdyolarda kullanlan lambalar Tungsten
ya da 3200 Kelvin renk ssna sahiptir.
Iflk kaynaklar ve zellikleri: Bir televizyon programnda istenilen grnt
kalitesine doru aydnlatma ile ulafllabilir. Doru aydnlatma iin de flk malzemesinin seimi ve nitelii ok nemlidir. Bu nedenle televizyon program yapmlarnda kullanlan flk malzemelerinin seiminde, gleri, nitelikleri, renk slar, yaydklar s miktar, harcadklar enerji miktar ve kapladklar yer belirleyicidir.
Aydnlatma aralar, genellikle glerine, niteliklerine ve renk slarna gre snflandrlrlar.
109
110
Iflk kaynaklar glerine gre watt, niteliklerine gre sert ya da yumuflak, renk
slarna gre ise daylight ve tungsten diye snflandrlr.
Glerine gre lambalar; 250 w, 500 w, 800 w. 1000 w (1Kw.), 1250 w, 1.5 Kw.,
2 Kw, 2.5 Kw, 6 Kw, 10 Kw. olarak tanmlanr.
Niteliklerine gre flk kaynaklar, sert ya da yumuflak flk olarak snflandrlr.
Sert flk kayna nokta flk, yumuflak flk kayna ise dank flk diye adlandrlr.
Sert flk, odaklama zellii ile nokta flktan, yumuflak fla doru deiflkenlik gsterebilir. Sert flk kayna; ayna, ampul, mercek ve odaklama ifllemini yapacak bir
mekanizmadan oluflur. Bu lambalarda ampulden kan flk, i bkey aynadan yansr, ndeki mercekten geerek konunun zerine dfler. Lambadaki odaklama mekanizmas fln dank ya da nokta olarak nesnenin zerine dflmesini salar.
Lambann nndeki kepenkler ise, fln istenilmeyen yerlere dflmesini engelleyecek bir ifllev grrler.
1,2,5 ve 10 kWlk trleri vardr; en by 20 kWtr ve bu gteki lambalar
genellikle stdyolarda kullanlr. Stdyolarda kullanlan ve tasarmcs Fresnelin
adyla anlan bu lambalarn renk slar tungstendir ve sarya yakn bir flk retirler.
Bu lambalar nlerine konulan dzeltici filtreler yardmyla, renk slar gn fl
renk ssna evrilerek gndz dfl ekimlerde de kullanlabilir.
fiekil 5.2
Fresnel Spotun
fiematik Yaps
Ayna
fiekil 5.3
Sert Iflk Kayna
Dikey evrinme anahtar

Yatay evrinme anahtar
Odaklanma anahtar
Lamba
Mercek
111
Yumuflak flk, sert flk kaynann nne yumuflatc malzemeler konularak elde edilebildii gibi, yumuflak flk niteliine sahip aydnlatma aralarndan da elde
edilebilir. Bu flk kaynaklarnda amplden kan flk, lambann karflsnda bulunan
bir yanstcdan yansyarak nesne zerine dfler. Yumuflak flk kaynandan gelen
flklar belli bir noktaya odaklanamaz ve sertlefltirilemez. Yumuflak flk kaynaklar,
dolgu fl, arka fon fl, bazen de arka flk olarak kullanlr. Bu flk kaynaklar
da, tungsten flk kaynaklardr.
fiekil 5.4
Yumuflak Iflk
kaynaklarnn
alflma prensibi
Yanstc
Ampul
Filitre erevesi
Bir dier yumuflak flk kayna olan fluoresan lambalar, ayn gteki tungsten
lambann misli flk verir. Uzun mrldr ve az enerji harcarlar. Gn flnn
renk ssna sahip olmalar nedeniyle, souk flk diye de adlandrlan bu flk kaynaklar genifl bir alan aydnlatabilecek gte flk verirler.
fiekil 5.5
Fluoresan
lamba
Yapay flk kaynaklarnn bir dier tr de, gn flna dengelenmifl lambalardr. Bunlarn en bilineni, HMI lambalardr. Bu lambalar, ayn enerjiyle tungsten
lambalardan daha fazla flk retirler. Bu lambalar hem daha az elektrik enerjisi
harcarlar hem de daha az s yayarlar. Gn flnn renk ssna en yakn fl reten HMI lambalarn gc 575 Wtan bafllar. Bu tr flk kaynaklar 1,2, 2.5, 6, 8, 12,
18 kW gibi byklklerde olabilirler. 2,5 kWlk HMI lamba 5-10 kWlk tungsten
lambalarn fln verir. Bu flk kaynaklar stdyolarda kullanlmaz. Dfl ekimlerde
kullanlan bu flk kaynaklar, gneflin neden olduu sert glgeleri yumuflatmak
iin kullanlr.
112
Watt, g birimidir. Bir

lambann yanarken
harcad gc ifade eder.
Lambalar dflnda, bunlar taflyan ykseklikleri ayarlanabilir ayaklar, g kaynana balandklar kablolar, flk scakln ve rengini deifltiren filtreler, fln yansmasn ya da baz yerlere dflmesini engellemek iin kullanlan ereveler, tller,
bayraklar, flk yanstmak iin kullanlan reflektrler gibi birok ek malzeme vardr.
Televizyon program yapmlarnda dfl ekimlerde elektriin olmad mekanlarda flk yaparken g kayna olarak jeneratr kullanlr. Jeneratrler de glerine
gre 60-70 kWtan 200-300 kWa kadar deifliklik gsterirler. Kullanlan lambalarn
toplamn yakabilecek gte bir de jenaratr kiralanmas, sesli ekim yapld zaman da jenaratrlerin sessiz alflanlarnn bulunmas gerekir. Ne kadar sessiz alflsa da yine de bir ses duyulabilecei iin genellikle jeneratrler ekim meknndan mmkn olduunca uzaa yerlefltirilirler.
Lambalar, renk slarna ya da Kelvin deerlerine gre nitelendirilirler. Stdyolarda kullanlan lambalar, Tungsten ya da 3200 Kelvin renk ssna sahip lambalar
olarak nitelendirilirken, dfl ekimlerde kullanlan lambalar gn fl ya da 60006500 Kelvin renk ssna sahip lambalar olarak nitelendirilir.
fiekil 5.6
eflitli Iflk
kaynaklarnn
Kelvin Deerleri
5200K
5000K
4300K
4150K
3800K
3200K
2600K
1000 K: Kandil, ya lambas

2000 K: Gn batm, gn doumu. Yksek basnl sodyum lambalar.
2700 K: Scak beyaz floransanlar.
2850 K: Klasik telli ev amplleri.
3000 K: Stdyo lambalar.
3500 K: Kuartz halojen lambalar.
4000 K: Flafl ampller.
4100 K: Souk beyaz florasanlar.
5000 K: Mavi flafl lambalar, elektronik flafl, ortalama gn fl.
6000 K: Ak len gnefli, standart Metal Halide (HID) lamba.
7000 K: Biraz kapal gkyz.
8000 K: Bulutlu, sisli gkyz.
10,000 K: Tam kapal gkyz.
11,000 K: Gneflsiz, mavi gkyz.
20,000 K: Ak havada, dadaki glgeler.
KAMERA (EKM LEKLER, KAMERA HAREKETLER,

KAMERA KONUMLARI, KAMERANIN BAKIfi AISI VE
MERCEKLER)
ekim lekleri
Kamerann bir kez alfltrlp durduruluncaya kadar elde edilen grnt dizisi ekim olarak adlandrlr. Her ekim deiflik kamera konumlarndan ve alarndan
yaplr. Bu nedenle kaydedilen nesne ya da mekann ereve alan iinde kaplad alan farkllk gsterir. Nesnelerin ekranda kaplad alan da basit bir deyiflle bize ekim leini tanmlar. ekim lekleri, doru ve anlaml bir sreklilii salamann yannda, doru ve anlaml bir grsel dzenleme elde etmek, dramatik etki
yaratmak ve boyutlu bir izlenim salamak amacyla kullanlr.
ekim leini kamera ile nesne arasndaki uzaklk belirler. Kamera ile nesne
arasndaki uzaklk deifltiinde nesnenin ereve iinde kaplad alan deifleceinden ekim lei de bir anlamda deiflmifl olur. Nesne kameraya ya da kamera nesneye yaklafltka nesnenin ereve iinde kaplad alan byyeceinden bu
durum bize yakn ekim leklerini verir.
Nesne kameradan ya da kamera nesneden uzaklafltka, nesnenin ereve alan iinde kaplad alan kleceinden nesne evresindeki mekanla birlikte grneceinden bu durumda daha genel ekim lekleri elde edilir.
113
ekim lekleri merceklerin deiflimi ile de deifliklik gsterir. Sabit odakl dar
al merceklerle genellikle yakn ekim lekleri elde edilirken, sabit odakl genifl
al merceklerle ise, genel ekimler elde edilir. Zoom mercekler gibi deiflir odakl merceklerle nesneye yaklafllarak ya da uzaklafllarak ekim leklerini deifltirmek mmkndr.
ekim leklerini snflandrrken farkl snflandrmalar yaplmaktadr. Genellikle ekim leklerinin snflandrlmasnda insan temel alnarak yaplr. Ancak, bu
snflandrma insan dflndaki nesnelere uygulandnda yetersiz kalmaktadr. Bu
nedenle, ekim leklerini nesnelerin ekranda kaplad alan ltnden hareket ederek daha genifl bir snflandrma yapmak mmkndr. ekim lekleri; genel olarak yakn ekim, orta ekim ve genel ekim diye grupta toplanabilir. Yakn ekim, ayrnt ekim, yz ekim, bafl ekim, omuz ekim, gs ekim gibi ekim leklerini kapsar. Orta ekim ise, oyuncunun bel ve diz ekimini kapsar. Genel ekimler ise, boy, genel ve ok genel ekim olarak snflandrlr.
fiekil 5.7
ekim lekleri
Kaynak: zgr,
s. 121
Ayrntl ekim
Yz ekim
Bafl ekim
Omuz ekim
Gs ekim
Bel ekim
Diz ekim
Boy ekim
Genel ekim
ok Genel ekim
Yakn ekim: Yakn ekimler, izleyicinin dikkatinin belli bir noktaya odaklanmas istendiinde kullanlr. Oyuncunun yz tepkilerinin vurgulanmasnda, psikolojik durumunun anlatlmasnda ya da oyuncu nemli bir sz sylediinde bu ekim lekleri kullanlr. Ynetmenin seyircinin dikkatini kontrol etmede kulland en etkili yntem yakn ekimler kullanmaktr. Bu ekim leklerini kullanarak
ynetmen, seyircinin bakfln mekanda bulunan nemli bir nesne zerine (rnein oyuncunun yz ya da bir nesnenin ayrnts gibi) ynlendirir. Televizyon ekrannn boyutu nedeniyle, en etkin ekim lei yakn ekimlerdir. nk yakn
ekimdeki nesneler ekranda ok byk grnmektedirler. Yakn ekimlerde aksiyon olduka dinamik grnr. Yakn ekimler sahnenin duygusal atmosferini vurgularken, sahnedeki gerilimi de arttrc bir rol stlenir. Sahnenin bu zellii orta
ve genel ekimlere klarak azaltlr ve sahne sonlandrlr. Televizyon programlarnda genel ekimler sk kullanlmazlar. nk bu ekimlerdeki ayrntlar televizyon ekrannda kaybolma riski ile karfl karflyadr.
Orta ekim: Konunun btnnn deil, sadece bir parasnn erevede yer ald ekim leidir. Orta ekimler, televizyon iin mkemmeldir. nk bu ekimlerde n ve arka plan net olarak grlmekte, belli bir oranda mekan bilgisi seyirciye verilmekte, oyuncularn mekandaki konumlar ve iliflkileri seyirciye gsterilebilmektedir. Televizyon programlarnda mesajn izleyicilere daha hzl ve doru olarak ulaflmasn salamak amacyla genellikle orta ekimler kullanlabilir. Bu
ekim leklerinde de dikkat evreden ok, oyuncularn zerinde toplanr. nk
114
oyuncunun yz, hala ereve iinde etkin bir durumdadr. Oyuncunun yz izleyici tarafndan grlebildii iin, oyuncunun gzleri seyircinin dikkatini kendi
zerinde toplayabilecek gtedir. Gvde hareketleri bu tr ekim leklerinde genel ekim leklerine gre daha azdr. Orta ekimde, birden fazla oyuncu grlebilmekte (kili ya da l ekim gibi) bu da oyuncular arasndaki iliflkilerin (rnein fiziksel ve duygusal iliflkiler) izleyiciye iletilmesi asndan kolaylk salar.
Genel ekim: Aksiyonun geecei alann tamamn gstermekte kullanlan genel ekim, oyuncularn mekan iindeki konumlarn birbirlerine gre durumlarn,
hareketlerini mekanla birlikte gsteren bir ekim leidir. Nesnenin (konunun)
tmnn, iinde bulunduu meknla birlikte grld ekim leidir. Oyuncular ve mekan birlikte gsterildiinden mekan, oyunculardan daha ok alan kaplar. Genel ekimin en nemli amac ise, mekan tantmaktr. Genel ekimler alfl
ekimi olarak yaygn biimde kullanlr. zellikle ok genel ekimlerde alan derinlii sonsuza kadar uzanr. Bu tm grntnn net olarak grnmesi demektir. En
yakn nesneden en uzaktaki nesneye kadar her fley net grlr.
Kamera Hareketleri
Kamera da tpk insan gz gibi hareket eder. Ekranda gsterilenler de onun grdkleridir. nsan nasl sabit bir gzle srekli bakamayaca gibi, kamera da hibir zaman sabit kalamaz, tpk gz gibi nemli bir noktay iyi grebilmek iin oraya sabitlenebildii gibi, evrede olup bitenleri grebilmek iin de hareket edebilir. Nesneleri ve hareketleri grmenin sonsuz sayda yntemi vardr. Ynetmenin grevi de, daha nce gremedikleri ya da alflk olmadklar bir yntemde seyircinin grmesini
salamaktr. Bir programda kamera hareketlerinin says, programn sresine ve kurgu slubuna gre deiflir. Kurguda kesmeler arasndaki sre ne kadar ksa ise, o kadar az kamera hareketine gereksinim vardr. Kamera hareketlerinin (zellikle fizik
olarak yer deifltirmesinin), olayn iinde olma duygusu vermede ve atmosferin yaratlmasnda byk gc vardr. Kamera belirli bir meknda hareket ettii zaman doal dnyaya iliflkin sreklilii ve gereklik izlenimini yaratmaktadr.
Televizyon yapmlarnda kamera, konumuna, asna, nesneye olan uzaklna
ve ekim leine bal olarak eflitli hareketler yapar. Genel olarak kamera hareketleri iki grupta toplanabilir. Bunlar;
Kamerann sabit bir noktadan yapt hareketler,
Kamerann hareketli bir ara zerinde yapt hareketlerdir.
Kamerann sabit bir noktadan yapt hareketler: Kamerann sabit bir noktadan yapt hareketler; evrinme, dikey ykselme ve alalma ile optik kaydrma
(zoom hareketi) hareketlerinden oluflur.
evrinme hareketi: evrinme hareketi grupta incelenebilir. Bunlar; yatay evrinme, dikey evrinme ve diyagonal evrinmedir. Kamera, bu hareketleri yaparken,
her iki ynde de hareket edebilir. rnein sadan sola yatay evrinirken, soldan saa da evrinir. Bu durum dier evrinme hareketleri iinde geerlidir. Afladan yukar dikey evrinme, yukardan afla evrinme gibi. evrinme hareketi, nesnelerin
hareketlerini ve sahneye girifl kfllarn izlemek, genifl mekanlar tantmak iin kullanlr. Farkl mekanlar arasndaki iliflkileri gstermek iin, evrinme hareketinden
yararlanlr. Oyuncunun tepkisini ve nedenini gstermek amacyla da evrinme hareketi yaplabilir. Kimi zaman bilinmeyen bir durumu gstermek, daha nce gsterilmemifl olan olay ve olgular aa kartmak iin de evrinmeden yararlanlabilir.
evrinme yavafl yaplabildii gibi, hzl da yaplabilir. Bir hareketi izliyorsa, evrinmenin hz hareketin hzna baldr. Mekan tantmak iin yaplyorsa evrinmenin
hz, mekann seyirci tarafndan alglanmasn salayabilecek hzda olmaldr. Bu da
genellikle yavafl karakterlidir. evrinme hareketi, mekann tantm, o mekanda bulunan nesne ve oyuncularn konum ve hareketlerinin gsterilmesi ve izlenmesi iin
yaplr. evrinme hareketinin en yaygn olan, yatay dzlemde gerekleflen hareketlerin izlenmesidir. Bir kifli ya da nesnenin sadan sola veya soldan saa yapt hareketlerin izlenmesi gibi. evrinme hareketinin bir baflka tr de kifliler ve mekanlar arasnda balant kurmak, bir konudan bir baflka konuya geifl yapmak amacyla yaplr. Doal olarak gz bir ilgi noktasndan dierine ani geerken hzl sramalar yapar. Oysa evrinme dramatik bir ama iermeli ya da dikkat ekici ve doallktan uzak grnmemelidir. evrinme hareketi iki kifli ya da nesne arasnda yapldnda arada bofl ve l bir alan bulunduu durumda ilgi ekici olmaktan uzaktr.
Bu durumda balant bir hareketle salanmaldr. Baz durumlarda 360 derecelik bir
evrinmenin de dramatik etkisi youn olabilir.
Dikey ykselme ve dfley alalma: Dikey ykselme-dfley alalma hareketi, kamerann hidrolik bir sehpa yardm ile yapt bir harekettir. Bu harekette, kamera
yatay dzlemde sabit kalr, hareket kamera sehpasnn hidrolik gvdesinin aflaya
ve yukarya hareket ettirilmesi ile gereklefltirilir. Bu kamera hareketi de, mekan
tantmlarnda, mekanlar aras balant kurmada, evrinme hareketine gre daha
farkl bir etki yaratmak amacyla kullanlr.
Optik Kaydrma (Zoom) hareketi: Optik kaydrma hareketi, zoom merceinin
optik olarak ileri ve geri hareketi ile gerekleflir. Zoom mercek, deiflebilir odak
uzaklna sahip bir mercek trdr. Optik hareket mercein odak uzaklnn deiflimi ile gerekleflir. Optik hareket ile, nesne kameraya yaklafltrlr ya da uzaklafltrlr. rnein, 12mm-120mm odak uzaklna sahip bir mercek ile ileriye doru
bir optik kaydrma hareketi yapldnda mercek, 12mm odak uzaklndan 120mm
odak uzaklna doru hareket edecektir. Bir baflka deyiflle, mercek en genifl adan en dar aya doru hareket edecektir. Mercek bu hareketi yaptnda nesneyi
kendisine doru yaklafltracaktr. Tersi durumda ise, 120mmden 12mm odak uzaklna doru optik kayma yapldnda dar adan genifl aya doru bir geifl olacandan nesne uzaklaflyormufl gibi bir izlenim yaratlacaktr. Zoom hareketi ile
kamerann yeri deifltirilmeden ekimin grfl alan srekli deifltirilebilir. Bylece, uzaktaki bir nesneye yaklafllmas ve genel ekimden ok yakn ekimlere geilmesi mmkndr. Optik kaydrma hareketi ok hzl olabilecei gibi, ok yavafl
da olabilir. leri optik kayma hareketi ile seyircinin dikkati o nokta ya da nesne
zerine ekilebilir. Bir nesneden bafllanarak yaplacak geriye optik kaydrma hareketi ile nesne seyirciye tantlmfl olur, yakn ekimden genel ekime doru geildike nesne bu kez mekan ile birlikte seyirciye tantlmfl olur. Ayrca kamerann
yaklaflmas mmkn olmayan durumlarda zoom mercek ile yaplacak optik kayma
hareketi ile yaplmas zor ekimler gereklefltirilebilir. rnein kalabalk bir caddenin karfl tarafnda bulunan bir kiflinin yakn ekimi ya da derin bir vadinin karfl
tarafndaki bir grup hayvann grnts ya da onuncu katta pencereden bakan bir
ocuun yakn ekimi zoom mercek hareketi ile kolaylkla gereklefltirilebilir.
Kamerann hareketli bir ara zerinde yapt hareketler; Kamerann hareketli
bir ara zerinde yapt hareketler; genellikle zerinde bulunduu aracn adyla
tanmlanr. Bunlar; kaydrma hareketi, dolly hareketi, vin hareketi ile Steadycam
ile yaplan hareketlerden oluflur.
Kaydrma Hareketi: Kamerann herhangi bir ara zerinde gvdesi ile birlikte
ileriye, geriye, saa, sola doru srekli hareket ettirilmesidir. evrinme ile kaydrma arasndaki fark, evrinmede kamerann olduu yerde durmas ve saa, sola,
afla ve yukar evrinmesi, kaydrma da ise kamerann daha hareketli kullanlmasdr. Kaydrma hareketi, aydnlatma ve grnt dzenlemesi bakmndan son de-
115
116
rece g yaplmaktadrlar. Kaydrma hareketi, dramatik etki yaratmak, oyuncular

vurgulamak, zaman ve mekanda sreklilii salamak, nesnelerin hareketini izlemek ve ereveye giriflini-kfln gstermek ve mekn tantmak amacyla kullanlr. Kaydrma hareketi ile, bir sahnenin bakfl as ve ritmi deiflir.
Dolly hareketi: Dolly hareketi, kamerann Dolly ad verilen tekerlekli ve ynlendirilebilen bir ara yardm ile yapt harekettir. Kamera, bu ara yardm ile
kaydrma, izleme, konuya yaklaflma ya da uzaklaflma gibi istenilen her trl hareketi yapar. Konuya yaklaflma ya da uzaklaflma hareketi, tpk insann bir nesneye
yaklaflmas ya da ondan uzaklaflmasna benzer bir karakter sergiler. Bu harekette,
grntnn perspektifinde herhangi bir deifliklik sz konusu deildir. Kamerann
nnde hangi tr mercek kullanlyorsa, o mercein grnt zerinde yaratt etki ve perspektif ekim boyunca korunur. nsan gz de ayn karakteri sergiler. zleme hareketinde de grntnn karakteri benzer zellikler sergiler. Oysa, zoom
mercekle yaplan optik kayma hareketinde mercein odak uzaklnn srekli deiflmesi nedeniyle grntde o merceklerin etkisi srekli hissedilir. rnein genifl
adan dar aya doru bir optik kaymada ya da tersi durumda perspektif ve grnt boyutu srekli deiflir.
Vin ekimi: Vin ekimi, vin kolunun ucuna yerlefltirilmifl kamerann hareketi ile elde edilir. Bu durum, kameraya vin kolunun ulaflabildii alan iinde boyutlu bir hareket olana salar. ekim srasnda vin, yatay, dikey, diyagonal, afladan yukar, yukardan afla, ileri- geri hareket ederek konuyu her adan grntleyebilecek bir zgrlk sunar. Vin ekimleri, genellikle uzun ya da aflr uzun
ekimlerdir, kameraya bir hareketlilik duygusu kazandrr ve ounlukla izleyiciye
oyuncularn stnde her fleyi bilme duygusu verir.
Steadycam hareketi: Kamerann kameramann vcuduna balanan Steadycam
arac ile yapt hareketlerdir. Steadycam zerindeki kamera ile kameraman zgrce hareket etme yeteneine sahiptir. Konuya yaklaflmak, uzaklaflmak, izlemek, koflarak takip etmek, engellerden atlamak gibi ok eflitli hareketleri Steadycam ile
sarsntsz ve sorunsuzca gereklefltirmek mmkndr.
fiekil 5.8
Dikey Ykselme
saa
Kamera hareketleri
Kaynak: zgr,
s. 126
evirme
evrinme
sola
Dfley Alalma
afla
saa kaydrma
ileri kaydrma
geri kaydrma
sola kaydrma
117
Kamerann Konumlar
Stdyo ya da dfl ekim mekannda en nemli ve ncelikli konu, aksiyona bal
olarak kamerann yerlefltirilecei yeri belirlemektir. Kamera konumunun belirlenmesi ok nemlidir ve bunun ok iyi dflnlerek yaplmas gerekir. Mekan iinde ynetmenin kameray yerlefltirebilecei sonsuz sayda yer vardr. Bu yerin belirlenmesinde senaryonun yorumlanmas nemli bir rol oynarken, kimi zaman da
pratik nedenler kamerann konumunun seilmesinde rol oynar. rnein, bir ekim kk bir salonda yaplacaksa senaryoda da ekim lei genel ya da orta genel olarak belirlenmiflse, istenilen erevenin yaplabilmesi ve tm aksiyonun kaydedilebilmesi iin kamerann odadan dflarya taflnarak kap aralndan ekim yaplmas gerekebilir. Ayrca bir baflka odada kamera ve oyuncular iin yer aabilmek amacyla eflyalarn yeniden dzenlenmesi zorunlu olabilir. Ancak bunlar temelde kamerann konumlandrlmasnda gz nnde tutulmas gereken pratik koflullardr ve ekimde tanm yaplan aksiyon ile ilgilidir.
Kamerann konumlandrlmasnda gz nnde bulundurulmas gereken temel
dflnce, kamerann aksiyon ile olan iliflkisi ve bu iliflkinin doasnda var olan karfllkl etkileflimdir. Kamerann aksiyon ile iliflkisini ortaya koyan temel kamera
konumu vardr. Bunlar nesnel kamera konumu, znel kamera konumu ve bakfl
as konumudur.
Nesnel Kamera Konumu: Nesnel, kamera konumu tarafsz bir konumdur, bir
baflka deyiflle objektif bir zellik sergiler. Bu zellii nedeniyle bu konumdan yaplan ekim znel ekim diye de adlandrlr. Nesnel kamera konumundan aksiyon, tarafsz ve grnmeyen bir kiflinin gzyle izlenir. Bu konum film ve televizyon program yapmnda en ok kullanlan kamera konumudur.
znel Kamera Konumu: znel kamera konumunda, kamera sahnede bulunan
oyunculardan birinin yerine geer ve aksiyonu o oyuncunun gznden izliyormufl
gibi kaydeder. Bylece, znel ekimde kamera oyuncu gibi davranr ve onun davranfllarn sergiler. Bu kamera konumunda, kamera, oyuncunun yerine getiinden
ve onun bakfl as ile olaylar gzlemlediinden bu konumdan yaplan ekimler
znel ekim olarak adlandrlr. znel ekim seyirciyi dorudan aksiyonun iine sokar. Seyirci oyuncunun yerini alarak, aksiyonun bir paras olur ve oyuncunun gznden aksiyonu izler. Kamera oyuncunun yerini aldndan oyuncunun yapaca
tm hareketler, kamera tarafndan taklit edilir. rnein sahnede koflan bir oyuncunun yerini alan kamera oyuncu gibi koflarak ilerler ya da oyuncu sarhofl rol oynuyorsa, kamera sallanr ve bulank grntler kaydeder. znel ekim, film ve televizyon yapmlarnda gerekli olduu durumlarn dflnda sk kullanlmazlar. Kamera
konuflan iki kifliden birinin yerini aldnda dier oyuncu, kamerann objektifine
doru bakacandan gereklik duygusunda bozulma grlr. znel ekimler seyirciyi aksiyonun iine soktuundan hareketli sahnelerde olduka etkilidir.
Bakfl As Konumu: Bakfl as konumu, genellikle sahnede iki ya da daha
fazla oyuncu bulunduunda kullanlr ve bu konumdan alnan ekimler de bakfl
as ekimi diye adlandrlr. Bu konum oyuncunun hemen yan baflnda ve bakfl
asna yakn bir konumdur. Ancak, oyuncunun yerini ve bakfl asn kullanmaz.
Bu nitelendirmeler, bakfl as konumunu znel ve nesnel konumlarn zelliklerini sergileyen bir konuma sokar. Ancak doas gerei, nesnel ekime daha ok
benzer. Bu konumdan alnan ekimler genellikle yakn ekim leindedir. Bakfl
as ekimindeki bir oyuncu kamerann merceine doru bakmaz. Mercein sa
ya da sol tarafnda bir yere doru bakar. Bakfl as ekiminde kamera daha ok
Nesnel kamera konumunda,

kamera sadece aksiyonu bir
gzlemci gibi kaydeder,
araya girmez. Bu konumdan
yaplan ekimler genellikle
genel ve orta ekimlerdir.
Yakn ekimler iin de
kullanld durumlar vardr.
118
aksiyon ile ilgilendiinden ekimin karakteri nesnel ekimi andrr. Bakfl as ekimi yaplrken kamerann konumlandrlmasnda belirleyici faktr, bakfl asndan ekimi yaplacak oyuncunun konumudur. Bu kamerann oyuncuyla ayn ykseklikte ve hemen onun yan baflnda olmas demektir. Bakfl as ekimleri ounlukla iki oyuncu arasnda var olan bir iliflkinin iine seyircinin de katlmn
salamak iin kullanlr. Buna karfln baz durumlarda bakfl as ekimi tek bir
oyuncuyla ilgili olarak da yaplabilmektedir.
fiekil 5.9
Bakfl as ekimi
Kaynak: Hodgdan
ve Kaminsky, 1981
Kamerann Dikey Dzlemdeki Konumlar: Kamerann dikey dzlemdeki konumlar, kamerann konuya gre, yksekliini belirler. Dikey dzlemde belirlenen
kamera konumlar, gz dzeyi, st ve alt a konumlardr.
Gz dzeyi konumu, bir baflka deyiflle gz dzeyi as, kamerann oyuncunun
gz ile ayn ykseklikte olduu adr. Gz dzeyi, doal bir adr, bu adan yaplan ekimlerde kifliler arasndaki iliflki samimi ve doal bir grnm sergiler. Oyuncular arasndaki g dengesi ayndr ve birbirlerine karfl bir stnlkleri yoktur.
Gz dzeyinin zerindeki kamera konumlarndan yaplan ekimler st a olarak adlandrlr. Bu alardan yaplan ekimlerde, grntlenen kifli, zayf, aresiz,
evresindeki glerin etkisi altnda kalan ve olaylar denetleyemeyen bir zellik
sergiler.
st adan yaplacak genel ekimler aksiyonun izlenmesinde ok gl bir bakfl noktas sunmas nedeniyle genellikle tercih edilir. Byle bir ekim sahnenin
baflnda mekan, kiflileri tantmas nedeniyle sklkla alfl ekimi olarak kullanlr.
Gz dzeyinin altndaki kamera konumlarndan yaplan ekimler ise, alt a
olarak adlandrlr. Bu alardan yaplan ekimlerde grntlenen kifli, gl, etkili ve evresindeki durumu kontrol altnda tutan bir zellik sergiler.
Alt adan yaplan ekim, sahnedeki hareketin daha hzl grnmesini salar.
Bu nedenle hareketli fleylerin ekiminin alt adan yaplmas hareketin hzn artracandan tavsiye edilebilir.
119
fiekil 5.10
Kamerann Dikey
Dzlemdeki
Konumlar
ok st a
Kaynak: Hodgdan
ve Kaminsky, 1981
st a
Gz Dzeyi
Alt a
ok alt a
Kamerann Yatay Dzlemdeki Konumlar: Kamerann yatay dzlemdeki konumlar, kamerann konuya gre yatay dzlemdeki alarn belirler. Yatay dzlemde kamerann, befl temel as vardr. Bunlar; n, n yan, yan, arka yan ve arka a olarak sralanr.
n a: Bu ada kamera oyuncunun tam karflsna yerlefltirilir, oyuncunun yz ve gvdesi kameraya dnktr. Bu adan alnan ekimde oyuncu ile ilgili tm
bilgiler gizlenmeden tm akl ile seyirciye sunulur. Yz ifadeleri, psikolojik ve
fiziksel durumu sergilenir. Bu adan yaplan ekim bu bilgileri sergilemesi nedeniyle gl bir anlam taflr. Ancak, grnt iki boyutlu derinlii olmayan bir karakter sergiler.
n yan a: n yan ada kamera, oyuncunun bakfl asna gre 45 derecelik
bir a ile konumlandrlr. Bu adan yaplan ekimde oyuncu, n ada olduu gibi, tm zellikleri ile seyirciye sunulur. n adan fark, kamerann oyuncuya gre
alandrlmas nedeniyle, yaratlan perspektif sonucu oluflan derinlik duygusudur.
Grntdeki derinlik duygusu ve boyutlu karakter ekimin en gl yandr.
Yan a: Yan ada kamera oyuncuyu tam profilden grntleyecek bir konuma yerlefltirilir. Oyuncunun yandan grnmesi, oyuncu ile ilgili kimi bilgilerin seyirciden gizlenmesi nedeniyle bu adan yaplan ekim dier ekim alarna gre
daha gsz bir yap sergiler. Grnt iki boyutludur. Ancak arka yan ve arka alara gre daha gldr. nk, oyuncunun yznn bir blm, seyirci tarafndan grlebilmektedir.
Arka yan a: Bu ada kamera yan ile arka a arasnda bir yere yerlefltirilir.
Grsel olarak, en zayf ikinci konumdur. Bu konumdan oyuncunun yz ile ilgili
herhangi bir bilgi seyirciye sunulmaz.
Arka a: Kamerann oyuncunun tam arkasna yerlefltirildii bir adr. Bu ada oyuncunun srt ve baflnn arkas grnr. Bu konum, zayf bir kamera konumu olmakla birlikte oyuncu ile ilgili bilgileri saklamas ve gizem yaratmas nedeniyle kimi ortamlarda gl bir yan sergileyebilir.
Yatay ve dikey kamera alar nelerdir?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
120
fiekil 5.11
Kamerann Yatay
Dzlemdeki
Konumlar
Arka
Kaynak: Hodgdan
ve Kaminsky, 1981
Arka Yan
n Yan
Yan
Mercekler
Odak uzakl: Mercein

odak merkezi ile grntnn
olufltuu dzlem arasndaki
uzaklktr. Bu uzaklk
milimetre olarak mercekler
zerinde bulunur.
Diyafram: Grntnn
oluflmas iin gereken fln
ne kadarnn mercekten
geeceini denetleyen araca
diyafram denir.
Mercekler de insan gz gibi bir iflleve sahiptir. Gz grebilmek iin nasl fla ihtiya duyuyorsa, merceklerin de grnt oluflturabilmesi iin fla ihtiya duyar.
Grntnn boyutu, netlii, mekann perspektifi ve grntnn oluflmas iin gereken flk miktarnn denetimi merceklerle salanr. Mercekler, kamerann boyutu
zerinde etkilidir. Farkl odak uzaklna sahip merceklerle, farkl grnt boyutu elde edilir. Grnt boyutundaki deiflim kamerann odak uzaklna bal olmakla birlikte, kamerann ya da konunun birbirlerine yaklaflmas ya da uzaklaflmas ile deiflebilir. Farkl odak uzaklklarna sahip mercekler, farkl perspektifler de
yaratr. Perspektifteki deiflim, grntnn boyutunu, derinliini ve hareketin hzn etkiler. Netlik ise, farkl merceklerde farkl zellikler sergiler. Genifl al merceklerde net grlen alan sonsuza uzanrken, dar al merceklerde ise, net alan
derinlii olduka s bir grnm sergiler. Grntnn netlii, fln miktarna
bal olarak da deiflir. Ifln mercekten geifli ise diyafram akl ile denetlenir.
Net alan derinlii, kameraya en yakn ve en uzak net grlen iki nesne arasnda kalan blmdr. Net grlen alan derinlii; mercein odak uzaklna ve fln
fliddetine bal olarak deiflir.
Mercekler odak uzaklklarna ya da alarna gre; genifl al mercekler (ksa
odak uzunluu), normal al mercekler (orta odak uzunluu), dar al mercekler
(uzun odak uzunluu) ve zoom mercekler (deiflir odak uzaklkl mercekler) olarak snflandrlr.
Genifl Al Mercekler: Genifl al mercek, kamerann konudan uzaklafltrlmadan sahnenin byk bir blmn grntleyebilir. Genifl al mercek, dar mekanlarda ve kk stdyolarda genel ekim yapabilmek iin tercih edilirler. Genifl
al merceklerde perspektif olduka abartldr. Uzaktaki nesneler gerekte olduundan daha uzakta ve kk grnrken, kameraya yakn nesneler olduundan
daha byk ve yaln grnrler. Genifl al mercein, mesafeyi, derinlii ve mekan bytme zellii, kk bir oday doal olmayan bir biimde byk veya genifl gstermesine neden olabilir. Bu merceklerle yaplan ekimlerde, kameraya
yaklaflan ya da kameradan uzaklaflan hareketler olduundan daha hzl grlrler.
fiaflrtc bir flekilde, olduka uzak bir mesafeyi ok ksa bir zamanda kat etmifl ya
da uzaklaflmfl grlrler. Genifl al merceklerle yaplan kamera hareketleri, ol-
duka dzgn ve sorunsuz gereklefltirilir. Bu merceklerde net alan derinlii sonsuza uzand iin oyuncularn izlenmesi srasnda netlik deiflimine ihtiya duyulmaz. Bu da kameramana ekim srasnda byk kolaylk salar.
Genifl al merceklerle ekim yaparken, sahnenin byk bir blm grnt
alan iinde olacandan aydnlatma aralar, mikrofonlar ve sette bulunan ara gereler gibi istenmeyen malzemelerin grntye girme olasl olduka fazladr. Bu
nedenle, ekimin tekrar edilmemesi iin olduka dikkatli olmak gerekir. Bu merceklerle, yaplacak yakn ekimlerde kamera konuya ok yaklaflaca iin yaplacak ekim, eer yz ekimi ise, perspektifte oluflacak bozulma yzn genifllemesine ve bklmesine neden olur. Genifl al mercekler, mekanda geometrik bozulmalara da neden olur.
Normal Al Mercekler: Normal al mercekler insan gznn grd aya
ve perspektife en yakn merceklerdir. Bu merceklerle yaplan ekimlerde grntde dier merceklerde grlen perspektif ve grnt bozukluklarna rastlanmaz.
Grntde dramatik, psikolojik ve fiziksel bir etki sz konusu olmad durumlarda yani her fleyin normal ve gerilimsiz yafland bir ortamda bu tr merceklerin
kullanm tercih edilir.
Dar Al Mercek: Dar al mercek, uzaktaki nesnelerin yakn ekimlerinin yaplmasnda olduka etkilidir. Kamerann konuya yaklafltrlamad durumlarda,
normal merceklere gre daha yakn grntler elde etmede bu merceklerden yararlanlr. Bu merceklerle, yaplan ekimlerde perspektif olduka skflmfl grlr.
Perspektif skflmas grnt boyutunda da nemli deiflikliklere neden olur. Arka
plan olduundan daha fazla byyerek, n plandaki nesnelerin zerine ylmfl
gibi grlr. Bunun nedeni, perspektifteki skflmann sonucunda, derinliin azalmas ile mesafelerin gerekte olduundan daha ksa grnmesidir. Bu merceklerle yaplan ekimlerde, kameraya hzla yaklaflan bir aracn ya da koflan bir oyuncunun hareketi olduundan daha yavafl grnecektir. Oyuncu ok byk aba sarf
ederek kameraya doru kofltuu halde, sanki yerinde sayyormufl ve hibir zaman
kameraya yaklaflamayacakmfl gibi bir grnm sergiler. Bu merceklerde net alan
derinlii olduka sdr. Bu nedenle dar al mercekler, mekanla ilgili ok da fazla bilgi vermezler. Oyuncunun mekandan soyutlanmas ve dikkatin oyuncunun
zerinde toplanmas istendiinde dar al mercekler tercih edilmelidir.
Dar al merceklerle kamera hareketi yapmak olduka zordur. Bu merceklerle
kamerann sarsntsz kullanlmas olduka gleflir. Hatta ok ufak bir sarsnt bile, grntde olduundan byk grnr.
ok scak bir havada dar al mercek kullanldnda, scak havann neden olduu s dalgalanmalar ok belirgin olarak grlecektir. Bunaltc bir yaz atmosferi yaratlmak istendiinde ya da bir l grnmn daha fazla vurgulamak arzu
edildiinde dar al mercein bu zelliinden yararlanlabilinir.
Zoom Mercekler: Zoom mercekler, deiflir odak uzaklna sahip merceklerdir.
zerlerinde belirtilen odak uzaklklarnca anlrlar. 12-120 mm, 9,5-95 mm, 24240mm gibi. Kk rakamlar, mercein en ksa odak uzakln tanmlarken, byk rakamlar mercein en byk odak uzakln tanmlar. Zoom mercekler, genifl, normal ve dar al merceklerin zelliklerini yanstrlar. Zoom mercek, dar adan en genifl aya doru hareket ettirildiinde hareketin bafllangcnda grnt
zerinde dar al mercein etkileri, hareketin ortasnda normal al mercein, sonuna doru da genifl al mercein etkileri grlr. Bu perspektifte, grnt boyutunda ve konunun hareketi zerinde ok byk deiflimlerin olmas demektir.
121
Dar al merceklerde net

alan derinliinin s olmas
izleme ekimlerinde netliin
srekli kontrol edilmesini
gerektirir.
122
Sabit odakl mercekler,

snrl mercek alar
sunarlar. Eer o anki mercek
asna gre a daraltlmak
ya da geniflletilmek
istenirse, kameray konuya,
ya da konuyu kameraya
doru yaklafltrmak
gerekecektir. Zoom
mercekler ise istenilen
ann salanmasna olanak
salar.
Mercek asnn deifltirilmesi, optik kayma diye adlandrlan bir hareketin oluflmasna neden olur. Optik kayma hareketinde eer hareket ileriye doru yaplyorsa, yani genifl adan dar aya doru bir hareket gereklefltiriliyorsa, grntlenen
nesne kameraya doru yaklaflyor gibi grnecektir. Eer hareket ters ynde olursa nesne kameradan uzaklaflyormufl gibi grnr. Bu hareket srasnda perspektif
ve grnt boyutu deiflir. Bu hareket, kamera hareketinin yaplmasna olanak tanmayan ortamlarda gereklefltirilir. Kamera ile nesneye yaklaflma ya da uzaklaflma hareketinde perspektifte ve grnt boyutunda hibir deiflme grlmez. Oysa, burada etki yapay bir flekilde mekan skfltrmak ve geniflletmektir.
Buna karfln, ayrntlar gstermek amacyla (harita gibi) dz yzeylere hibir
sorunla karfllaflmadan zoom yaplabilir. Gerekte, kamerann grafiklere zoom hareketi ile yaklaflp uzaklaflmas, kamerann kendi hareketi ile yaklaflp uzaklaflmasna gre daha yumuflak, hatasz ve en doru olandr.
Zoom merceklerin kameraman asndan nemli bir snrll vardr. Mercek
as daraldka, net alan derinlii de greli olarak azalacandan, hareketli nesneyi net alann iinde tutmak gleflecektir. Bu nedenle srekli olarak netliin izlenmesi gerekecektir. Oysa genifl al ekimlerde, net alan derinlii fazla olacandan
dar adan genifl aya doru zoom yapldnda netlik takibinde bir sorunla karfllaflmak olduka azalr.
Doru kullanldnda zoom mercek, zgrlk ve esneklik salar. zellikle kamerann hareket edemedii ya da ettirilemedii durumlarda zoom mercekle iyi bir
ereveleme ve kompozisyon yaratmak olduka kolaydr. Oysa sabit odak uzaklkl mercekler kullanldnda zoom mercekle yaplan erevelemeyi elde etmek
iin kamerann konuya ya da konunun kameraya yaklaflmas gerekir. Tek kamera
kullanldnda zoom hareketi ekimde eflitlilik salar.
Sahnenin genel grntsnden, o sahnenin kk bir blmn gsteren yakn ekime kesme yapldnda seyirci flaflrabilir ve o blmn sahnenin neresinde olduunu alglayamaz. Bu geifl, genel ekimden yakn ekime yaplacak bir
zoom hareketi ile kolaylkla baflarlabilir. Bu durumda seyirci, hibir flaflknla uramadan o nesnenin sahnenin neresinde olduunu kolaylkla alglayacaktr.
Zoom hareketinde olduka dikkatli olmak gerekir. Zoom her zaman dzgn ve
yumuflak olmaldr. Sarsntl ve bktrc derecedeki ileri geri zoom hareketlerinden
saknmak gerekir. Ayrntlara yaplacak zoom, dikkatleri ynlendirmede, gerilimi
artrmada, bakfl asn snrlamada ya da bir noktay ok gl olarak vurgulamada olduka etkindir. leriye hzl bir zoom hareketi, ayrntlar seyirciye doru frlatr gibidir.
RENK
Renkli film ya da televizyon ortaya kmadan nce, filmler ya da programlar siyah beyazd. Oysa siyah beyaz yapaydr. nk dnya renklidir ve herkes dnyay renkli olarak grr. Bu nedenle siyah beyaz rengin sahneden kartlmas
sonucu gerekleflen bir soyutlamadr. Bunun sonucunda sahne renksiz yani siyah beyaz olur. Bu soyutlama anlamsz deildir. Aksine kimi filmler anlamn,
gcn, anlatm yapsn siyah beyaz olarak daha gl bir flekilde verebilir. Bu
tr filmler, renkli olduunda gcnden ok fley yitirebilir. Renkli bir grntye
bakldnda iki tr kontrast gze arpar. Bunlardan biri siyah beyaz filmde grlen kontrast yani flkla karanlk arasndaki kontrasttr. Dieri ise, renkli filmlerde grlen kontrasttr.
Renkli filmlerde nesneler eflit dzeyde aydnlatldnda bile, her zaman renklerin yaratt bir kontrast vardr. rnein, ak yeflil renkli bir nesne ile, ak portakal renkli bir nesne arasnda, ya da yeflil renkli bir nesne ile, mor renkli bir nesne arasnda her zaman bir kontrast sz konusudur. Aydnlatma, kontrast yaratmasa bile, renkli filmlerde ya da televizyonda her zaman renklerin oluflturduu bir
kontrast vardr. Renkler, seilmifl olduklar gruplara gre, mekanda monotonluk,
hareket ya da canllk katar. rnein, renkler ayn renk grubundan (rnein krmz, pembe, mor gibi) seilirse monotonluk, farkl renk gruplarndan seilirlerse hareket ve canllk yaratrlar. Renkler arasndaki kontrast, heyecan, endifle gibi duygularn yaratlmasnda rol oynayabilir. Renkler arasndaki ton farkllklar da derinlik yaratrlar. Ak renk tonlar, koyu renk tonlarna gre daha fazla ne kma eilimindedir. Bir baflka deyiflle, ak renkler bize doru yaklaflrken, koyu renkler
bizden uzaklaflr gibi bir grnm sergilerler. Renk tonlarnn bu zellii mekana
derinlik ve boyutlu bir grnm katar.
Renkler zellikleri bakmndan iki gruba ayrlrlar. Bunlar; souk ve scak renklerdir. Krmz, pembe ve sar renkler scak, mavi, yeflil gibi renkler de souk renklerdir. Renklerin anlamlar kltrlerden kltre deifliklik gsterir. Ancak uyandraca etkiler genel olarak flu flekilde sralanabilir:
Krmz: Tehlike, aflk, hareket, canllk, sevgi duygusu uyandrr.
Sar: Olgunluk, sevin, rahatlk etkisi verir.
Yeflil: Huzur, tazelik, genlik, ferahlk, aklk, dinlendiricilik ve bymeyle
ilgilidir. Ayrca yeflil mistik bir renktir.
Mavi: Gkyz, sonsuzluk, zgrlk, rahatlk sunar.
Turuncu: Gnefli, gn batfln, sonbahar ve hzn yanstr.
Mor: Aflk, hiddet, fke, depresyon, gizem, ie kapanfl, keder, melankoli etkisi yaratr.
Renklerin psikolojik etkileri de zel bir anlam taflmaktadr ve kltre gre belirlenir. rnein, inde lm rengi beyaz iken, Batda siyahtr. Renk efektleri,
renkli filtreler ya da renkli flklarla da yaratlmaktadr. Renk efektleri belirli sahnelere belirli tonlar verilmesi iin kullanlr. Mavi geceyi, krmz akflam, pembe aflk
simgelemektedir. Renk efektleri ounlukla tematik bir anlam deil, duygusal bir
etki iin kullanlmaktadr.
Televizyon programlarnda rengin ifllevsel bir nemi vardr. Renklerle canl ve
arpc programlar yaplabilir. nk mekn ve nesnelerin ok renkli olmas programn izlenirliini arttrabilir. Renk televizyon programlarnda, dikkati ekmek, etki yaratmak, sahne ve nesneleri gereine uygun olarak gstermek, prestij salamak ve programn aklda kalmasn salamak iin kullanlr.
MEKN
Her film ve televizyon yapmlar, doal ve kurma meknlarda (dekor) ekilir. Doal mekn, doada var olan meknlardr. Yapma mekn ise, doada var olan meknlarn stdyoda yeniden kurulmasyla gereklefltirilir. Film ve televizyon yapmlarnda mekn kullanmann bafllca amac, senaryoda sahnenin ieriine uygun bir
atmosferi yaratmaktr. Yapma meknlar, genellikle sonsuz mekn, geree uygun
mekn ve gerek dfl mekn olmak zere e ayrlr. Sonsuz mekn, genellikle
dz, yaln ve gri bir fondan oluflur. Geree uygun mekn, izleyicide eksiklik ya
da fazlalk duygusunu uyandrmayacak nitelikte hazrlanr. Gerek dfl mekn ise,
bir duyguyu anlatmak iin kullanlan biim ve dokunun dzenlenmesi ya da gerein isteyerek bozulmasyla elde edilir.
123
124
AKSESUAR
Bir film ve televizyon yapmnda, mekanda, oyuncularn evrelerinde bulunan fleyler, aksesuar olarak adlandrlr. Aksesuarlar, sahnede aktif ya da pasif rol oynayabilirler. Pasif anlamda, oyuncularn yaflam tarzlarn, kifliliklerini, sosyal statlerini,
psikolojik durumlarn ve sahip olduklar deerleri anlatmak iin kullanlrlar.
Oyuncu mekan iindeki aksesuar kullandnda aksesuar, aktif bir nitelik kazanr.
Aksesuarlar genellikle sahnede ifllevsel bir grevi yerine getirmek ve simgesel bir
anlatm desteklemek iin kullanlrlar.
KOSTM VE MAKYAJ
Film ve televizyon yapmlarnda kostm, oyuncunun roln oluflturmada etkili
aralardan biridir. Bir kiflinin giyim biimi kiflilii hakknda bilgi verir.
Makyaj, oyuncunun teknik ve estetik adan iyi grnt vermesi ve baflka bir
grnme girmesini salamak amacyla kullanlr.
GRAFK
Grafik, film ve televizyon yapmlarnda izleyicilere doru ve net bilgiyi iletmek ve
karmaflk bilgilerin grsellefltirilerek sunulmas amacyla kullanlr. Grafiin teknik
ve estetik olmak zere iki farkl yn vardr. Teknik ynden grafik, kullanlacak
ara gerecin ve malzemenin sunduu olanaklarnn bilinmesini gerektirir. Estetik
adan grafik ise, gze hofl gelecek flekilde tasarmn gereklefltirilmesidir. Yapmlarda grafik malzemeler ekrann 3/4 oranna gre yaplmal, okunmaya elveriflli olmal ve renkli olarak dzenlenmelidir. Televizyonda grafik malzemeler ounlukla bilgisayar teknolojisi ile gereklefltirilmektedir. Bu grafik eler ise;
fiema, diyagram ve izelgeler,
Logo, amblem, yaz ve rakamlar,
Harita ve duraan resimler,
Karikatrler,
Posterler ve
Elektronik grafikler olarak sralanabilir.
GRSEL GEfi TRLER

Film ya da televizyon yapmlar ekimlerden, ekimlerin oluflturduu sahnelerden
ve sekanslardan oluflur. ekim, film ya da televizyon yapmlarnn en kk birimidir. ekim, aksiyonun kesintisiz olarak kaydedildii bir film parasdr. Televizyonda ise, kamerann yaynda olduu sre iindeki grnt birimidir. Sahne ise,
ayn kifliler arasnda ayn mekan iinde geen birden fazla ekimden oluflan grnt dizisidir. Sahnelerin bir araya gelmesiyle de sekanslar oluflur. Sekans, yknn bir blmnn geliflip sonuland sahneler dizisidir.
ekim tek baflna grnt birimidir. ekimler, bir araya geldiinde bir anlam
ifade etmeye bafllarlar. ekimlerin bir araya getirilmesi ile de, kurgu oluflmaya bafllar. Kurgu, bir ekimden dier bir ekime biim ve ierik ynnden anlaml bir flekilde gemeyi ierir ve nceden ekilmifl grntlerin eflitli kurallara uygun olarak arka arkaya sralanmas ile gerekleflir. Kurgu, izleyicinin dikkatini yknn
geliflimine eker, dramatik bir etki yaratr, aksiyonda sreklilii salayarak filme ya
da televizyon yapmna zg zaman ve mekan yaratr.
ekimler arasnda anlaml bir geliflimin ve srekliliin salanabilmesi iin ekimlerin biim ve ierik ynnden anlaml bir flekilde birlefltirilmesi gerekir. Bu da,
125
grsel geifl yntemleri ile gerekleflir. Bunlardan bafllcalar; kesme, zincirleme,

alma-kararma, silme ve bindirmedir.
SES
Gnlk yaflamda dikkatin deiflimi, yeni ilgi merkezlerinin oluflmasna, bir baflka
deyiflle dikkatin younlaflt yerdeki nesnelerin farkna varlmasna, seslerin de alglanmasna etki eder. Gz grfl alan iinde bulunan her fleyi nasl ayn seicilikte grmyor, sadece konsantre olunan nesneyi gryorsa, benzer flekilde kulak
da, sadece duymak istenilen seslere karfl bir ynelim iindedir. Ani bir hareket nasl dikkati ekiyorsa, farkl bir ses de ilgiyi kendisine eker. Ses dzeyindeki ve niteliindeki ani deiflimler dikkati kendisinde toplar. Dikkatin evredeki seslerden
sadece bazlarna ynelip, dierlerine karfl bilinci kapatma ifllemi, ynetmenin
filmde ya da televizyon programnda sesi kullanma tarzna benzer bir karakter sergiler. Ynetmen, sahneye en etkili dramatik anlatm verebilmek iin seste seme
yapar, anlatm asndan nemli sesi ya da sesleri glendirirken dierlerini ok
dflk dzeyde tutar. Ynetmen sesi gereki bir tarzda iflleyebilmek iin, ses ile
grnty birbiri ile efller. Ses grnt ile efllendiinde, ses kayna grldnde ses de iflitilir. Bu efl zamanl sestir. Oyuncular arasndaki konuflmalar buna rnek olarak gsterilebilir. Oyuncu konuflmaya baflladnda konuflma sesi de duyulur. Sesin grntye bamll onun zgrce ifllenemeyecei anlamna gelmez.
Grntdeki anlatm glendirmek, dramatik etki yaratmak amacyla efektler ve
mzik gibi eflzamanl olmayan sesler ynetmenin istedii ama dorultusunda zgrce kullanlr. Ses, grntden farkl olarak, izleyicinin hayal gcn etkileyerek, izleyici de gl duygular ve tepkiler uyandrma zelliine sahiptir. Sesin bu
zellii, en ok efl zamanl olmayan ve kayna grlmeyen seslerde ortaya kar.
zleyici, kayna belli olmayan ve grnt dflndan gelen bir ses duyduunda, dfl
gc bu sesleri gemiflte edinilen deneyimlerle iliflkilendirerek grsellefltirmeye
bafllar. rnein, bir ambulans sesi duyduunda bir hastann acil olarak hastaneye
yetifltirilmeye alflldn, bir kap sesi duyulduunda ise, ieriye birisinin girdiini anlayabilir. Bu zellii ile ses, grnt arfltrc bir karakter sergiler. Ses, yzeysel anlamndan farkl olarak grntlerin dramatik etkilerini glendirmeye
katkda bulunur. rnein, kayna grlen efl zamanl bir ses, kayna grnmeyen ereve alan dflndan duyulan bir sese gre daha gszdr. Karfldan gelen
ve grlen bir arabann korna sesi bizi etkilemezken, ayn korna sesi arkadan geldiinde korkmamza ve hzla yana kamamza neden olur.
Ses tek baflna (fonda duyulan bir ses, mzik ya da kestirilemeyen bir ynden
gelen bir ses gibi) ereve dflndaki tm mekan olayn iine sokar. Seyirci grd mekann hemen yan baflndaki ya da uzandaki mekanlarla ilgili bilgiyi ereve alan dflndan gelen sesler yardm ile alr. Sesin fliddetinin dzeyindeki deiflimlerde sesin uzakl ve nereden geldii konusunda seyirciye bilgi verir. Gnmzdeki ses sistemleri buna kolaylkla baflarabilir.
Programlarda ses bilinli olarak kullanldnda seyirciyi etkileyerek, mesajn
iletilmesinde grnty destekler ve anlatm glendirir. Sesin grntye yapt
katknn anlafllabilmesi iin, izlenilen programn ya da filmin sesinin kapatlmas
yeterli olur.
Eflzamanl ve eflzamansz sesi aklaynz?
SIRA SZDE
Ses, seyircinin dfl gcnde,

ekrandaki grntleri
glendirmek iin uyarc
etkilerde bulunur. Sesin bu
psikolojik nitelii ok iyi
bilinmelidir. Sesin bu
zellii, korku, gerilim,
bilim-kurgu ve felaket
filmlerinde gl etkiler
yaratmak amacyla
kullanlr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
126
Ynetmen bir sahneyi

planlarken hemen ona efllik
edecek mzik trn
dflnmek zorundadr.
Seyirci o sahneye uygun
atmosferi yaratan bir
mziin efllik ettii her trl
aksiyonun dramatik etkisini
kolaylkla kabul edecektir.
Film yapmlarnda ve televizyon program yapmlarnda etkin olarak kullanlan

efl zamanl ve efl zamansz sesler ana bafllk altnda toplanr. Bunlar;
Sz (grnt st ses ve diyaloglar)
Doal Sesler/Ses Efektleri ve
Mziktir.
Sz: Sz oluflturan grnt st ses ve diyaloglar, filmde ve televizyon programlarnda olaylarn geliflimini salarken, izleyiciye olaylar hakknda bilgiler verir,
olaylar arasndaki iliflkileri kurmaya ve yorumlamaya katkda bulunur. Kifliler arasndaki atflmalar ve kiflilerin psikolojik durumlarn ortaya koyar. Grnt st
ses ve diyaloglar, yknn geliflimine katkda bulunmal, inanlr olmal, kiflileri tantmal ve yanstmaldr.
Grnt st ses ya da anlatm: Grnt st ses ya da anlatm, grnt ile
birlikte gl bir etki yaratr. Szckler ve grntler ayr ayr ok az fley anlatmalarna karfln, tam bir etkiye ulaflabilmek iin grntlerle beraber bir anlatm oluflturmak zorundadr. Bir szck ya da bir cmle, kesinlikle doru bir grnty
arfltrdnda anlatm ok etkilidir. Anlatm ya da grnt st ses, grntler
gl ve etkili olduunda filmde mkemmel denilebilecek bir sonuca ulaflr. Grsel anlatmn zayf olduu filmlerde anlatm, filmin bu zayfln giderebilmek iin
daha gl bir yap iinde olmaldr. Anlatm, ereve dflnda herhangi bir yerden
gelen bir insan sesidir. Grnt st ses, eitim, reklam ve televizyon belgesellerinde duyulmaya alflk olunan bir sestir ve otoriteyi simgeler.
Diyaloglar: Sz oluflturan dier bir e, diyaloglardr. Diyaloglar, filmde ya da
televizyon programnda yknn gelifliminde itici gtr. Diyaloglar, yknn geliflimine katkda bulunur, konuflan kifliyi tanmlar, duygusal halini yanstarak izleyiciye bilgi verir. Diyalog, anlaml ve kullanld yer asndan gereki ve inanlr
olmaldr. Diyaloglar, kifliye zg ve inandrc olmaldr. Seyirci o kiflinin yalnzca
bu tarzda konuflabileceine inandrlmaldr.
Doal Sesler/Ses Efektleri: nsan sesinin ve mziin dflnda yer alan btn doa seslerini, grltlerini kapsar. Doal sesler, doada hangi koflullar altnda ortaya karlarsa, programlarda da ayn koflullarda ortaya karlar. Ses efektleri, konuflmay, grnty ve mekn tanmlar ve destekler, izleyicinin dikkatini bir yerde
younlafltrr, dramatik bir atmosfer yaratr ve zaman belirtmek amacyla kullanlr. Ayrca programn inanlrlna ve gerekliine katkda bulunur. Efektler izleyicinin ayrt edebilecei belirli seslerdir: Silah, telefon zili, saat, hayvan vb sesler gibi. Ses efektleri sadece ekim srasnda kaydedilen sesler deildir. ekim srasnda
kimi doal sesler, kullanlabilir olmaktan ok uzak olabilir. Bu nedenle stdyo ortamnda yeniden yaratlrlar.
Atmosfer sesleri de, doal sesler arasnda yer alr. Bu sesler, mekan gereki
bir biimde tanmlamak amacyla kullanlr. rnein, bir otomobil tamirhanesindeki konuflmalar, eki sesleri vb. sesler atmosfer sesidir.
Mzik: Mzik, sze grntye, harekete destek olur, mesaj ne kartr.
Filmde ya da televizyon programnda, nemli noktalar vurgulayarak dramatik
yapy glendirir, izleyicinin dikkatini nemli noktalar zerine eker, mesajn
aklda kalmasn salar, psikolojik bir atmosfer yaratr, grntleri destekleyerek
duygusal atmosferin glendirilmesine katkda bulunur. Mzik, kendisini fark ettirmeden duygularn anlatmna katkda bulunmal, doal ve tamamlayc bir rol
oynamaldr.
127
Mikrofonlar ve zellikleri
Televizyon program yapmnda grntnn yannda en nemli elerden birisi
de sestir. Stdyo ii ve stdyo dfl ekimlerde grntlerle birlikte ses de kayt edilir. Ses; diyaloglar, mzik, ses efektleri ve doal seslerden oluflur. Bir televizyon
program yapmnda nasl grnty kaydetmek iin kameraya ihtiya duyuluyorsa, seslerin kayd iin de mikrofonlara ve ses kayt cihazlarna ihtiya duyulur.
Program iinde yer alan sesleri kaydedebilmek iin de ses kaydedici eflitli aralar,
stne kayt yaplan CD, DVD, bellek gibi kayt materyalleri, mikser ve mikrofonlar, kaydedilen sesi dinlemek iin kulaklklar, mikrofon balant kablolar, yedek
piller, mikrofon oltas, rzgar filtreleri gibi malzemeler kullanlr. Televizyon programlarnn sesi kaliteli ve eflzamanl olarak analog ve saysal eflitli kayt formatlarnda kaydedilir.
Mikrofonlar i tasarmlarna ve ses alma yntemlerine gre eflitli flekillerde snflandrlrlar. tasarmlarna gre; dinamik, flerit ve kondenser mikrofonlar olmak
zere grupta toplanr. Ses alma yntemlerine gre ise mikrofonlar, tek ynl, ift
ynl ve ok ynl mikrofonlar olmak zere flekilde snflandrlrlar.
Tasarmlarna Gre Mikrofonlar

Dinamik mikrofonlar: Bu mikrofonlarn iinde bulunan bir koni mercek gibi hareket ederek ses dalgalarn toplar. Ses dalgalarnn oluflturduu younlaflmfl enerji koniyi ve ona bal bobini mknatsl bir alan iinde ileri geri hareket ettirir. Mknatsl alann rettii elektrik bobinden geerken mikrofonun kts olan elektriksel bir sinyale dnflr. Bu sinyal orijinal ses dalgalarna benzer. Bu mikrofonlar
ok eflitli ve dayankl olmalarna karfln dflk ve yksek frekanslar iin iyi bir seim deildir. Dinamik mikrofonlar bobinin hareketi iin yeterli dzeyde elektrie
ihtiya duyduundan u noktalardaki ses tanmlarnda yetersiz kalr.
Dinamik mikrofonlarn seiminde; eer ok ynl bir mikrofon kullanlmak isteniyorsa, bteniz snrl ise, salam bir mikrofon isteniyorsa, canl mzik program ve onun kayd yaplacaksa, ses fliddeti yksek ses kaynaklar bulunuyorsa tercih edilir.
fiekil 5.12
Dinamik Mikrofon
Dinamik
Mikrofon
Mknats
Diyafram
Ses Dalgalar
Bobin
Koni
Sinyal kfl
fierit mikrofonlar: Bu tr mikrofonlarn iinde mknatsl bir plakann nnde ince metalik bir flerit bulunmaktadr. Ses dalgalar fleridi hareket ettirerek elektrik akmnda dalgalanmaya neden olur bu da ses dalgalarna dnflr. Olduka
duyarl bir yapya sahip olan bu mikrofonlar genifl frekans alanna sahip olmalar
nedeniyle gerek ses kalitesini yakalamada iyidir.
128
fiekil 5.13
fierit Mikrofon
Mknats
Ses Dalgalar
fierit
fierit mikrofonlar, ok genifl frekans aralklarnda, orijinal sesin eksiksiz ve mkemmel bir kaydnn yaplmas, en ince detaylarna kadar sesin duyulmas ve przsz bir kayt ile kayt stdyosunda ince nanslarn yakalanmas ve hassas bir
ses elde edilmesi istendiinde durumlarda tercih edilir.
Kondenser mikrofonlar: Bu mikrofonlar ince bir diyafram ve onun arkasndaki metal plaka ile kondansatr diye adlandrlan elektronik bir para oluflturur.
Kondenser mikrofonlarn ok genifl uygulama alan vardr. Bu mikrofonlar flerit
mikrofonlarn ses retimi kalitesine ve dinamik mikrofonlarn dayankllk zelliklerine sahiptir. ok genifl uygulama alanlarnn bir sonucu olarak kondenser mikrofonlarn yaygn alt kategorileri vardr. Bunlar kondansatr, kardioit kondenser ve
dinamik kondansatr mikrofonlardr.
fiekil 5.14
Kondenser
Mikrofon
Ses Sinyal
kfl
Ses Dalgalar
Diyafram
Metal plaka
Ak
Kondenser mikrofonlar, seiminde; mzik ve konuflma gibi ayn anda ok eflitli ses kaynaklarnn kaytlarnn yaplmas istendiinde, doru ve temiz ses kay-
129
dnn gereklefltirilmesi istendiinde, sesin doal, temiz, ak ve en ince detaylarna kadar duyulmas istendiinde tercih edilir.
Ses Alma Yntemlerine Gre Mikrofon Trleri

Mikrofonlar ses alma yntemleri ses kaynaklar ve evre seslerine bal olarak
boyutlu bir zellik sergilerler. Genel olarak ses alma yntemleri kategoride deerlendirilir. Bunlar; tek ynl, ift ynl ve ok ynl olarak sralanabilir.
Tek Ynl ya da Cardioid Mikrofonlar

Tek ynl ses alma yntemi mikrofonlarda en ok kullanlan zelliktir. Bu yntemde ses tek ynden dorudan mikrofonun kapsulne doru gelir. Bu zellik
sesiye, dier ynlerden ve arka plandan gelen istenmeyen sesleri ve grltleri
engellemesine olanak salar. Tek ynl mikrofonlar zel bir biime sahiptir, flekilde de grld gibi biim olarak insan kalbine benzer. Bu nedenle Cardioid
mikrofonlar diye adlandrlr. Bu mikrofonlar genellikle haber peflinde koflan ya
da sylefli yapan bir habercinin vazgeilmez aracdr. Bu mikrofonlardan bazlar
normal tek ynl mikrofonlara gre daha dar bir adan sesleri ok hassas olarak
kaydetme zelliine sahiptir.
Tek ynl mikrofonlar ses kaynandan gelen sesin kontrolnn salanmas istendii, oda akustii, yansma gibi istenmeyen seslerin nlenmesinin istendii,
programda sunucu, DJ ve konuklarn olduu bir konserin kaydedilmesinin istendii durumlarda tercih edilir. Tek ynl mikrofon, profesyonel ekimlerde en ok
kullanlan mikrofon trdr. Mikrofonun n ksmndan gelen seslere karfl duyarldr. Konuflan kifliye ynlendirildiinde, sadece o kiflinin sesleri kayt edilir. Mikrofon evresinden ve arkasndan gelen seslere karfl daha az duyarldr. Bu nedenle birden fazla kiflinin konufltuu ekimler yapldnda, tek ynl mikrofonlar, konuflan kifliye ynlendirilmelidir.
fiekil 5.15
Sese
duyarl
blm
Sese
duyarsz
blm
ift Ynl Mikrofonlar

ift ynl mikrofonlar, n ve arka tarafndan gelen seslere karfl ayn derecede
hassastr. Yanlardan gelen seslere karfl ise duyarszdr. ift ynl mikrofonlar flarkclarn yapt detlerde, yzyze grflmelerde olduka etkin olarak kullanlr.
ift ynl mikrofonlarn seiminde programda flarkc ya da enstrmantel bir det
Tek ynl Mikrofon
130
yaplyorsa, yzyze grflme ya da tartflma programlarnn ekimi yaplacaksa

tercih edilir. Bu ekimin bir rportaj olduu dflnldnde mikrofonu tutan kifli, mikrofonu konuflan kifliye ynlendirmeden sabit bir flekilde tutarak ses kaydn
gereklefltirir.
fiekil 5.16
ift ynl Mikrofon
Sese
duyarl
blm
Sese
duyarl
blm
ok Ynl Mikrofonlar
Adndan da anlafllaca gibi, ok ynl mikrofonlar evreden gelen tm seslere
karfl ayn derecede hassastr.
ok ynl mikrofonlar, evreden gelen tm seslerin kaydnn yaplmasnda,
birden fazla kiflinin bulunduu bir akoturum programnn ekiminde, akustik
mzik aletlerinin kullanld bir programn ekiminde, birden fazla flarkcnn flark syledii mzik gruplarnn kaydnn yaplmasnda tercih edilir.
ok ynl mikrofonlar, mikrofonun evresinden gelen btn seslere karfl duyarldr. Video programlarnn ekimleri srasnda bu tr mikrofonlar genellikle
kullanlmaz. Bunun nedeni sesini kaydetmek istediimiz nesnenin dflnda oluflan
dier seslerinde kaydedilecek olmasdr. Bu nedenle ok ynl mikrofonlar akustik adan mkemmel olan dier seslerden yaltlmfl yerlerde, rnein konser salonlarnda ya da mzik kayd yaplan stdyolarda kullanlr.
fiekil 5.17
ok ynl
Mikrofonlar
evreden gelen
her sese
duyarldr.
131
Dier Mikrofonlar
Ayrca kablolu, elde tutulan kablosuz, bafla ve yakaya taklan kablosuz mikrofon
trleri de vardr.
fiekil 5.18
Dier Mikrofon
Trleri
Kablolu mikrofonlar
Telsiz mikrofonlar
Bafl ve yaka mikrofonlar
Kablolu Mikrofonlar
Kablolu mikrofonlar geleneksel olarak ok yaygn kullanlan mikrofonlardr. Bir
kablo yardm ile elektrik akmn hoparlre taflyan bir sisteme sahiptir. Kablolu
bir mikrofon; dayankl ve ok ynl kullanm olan bir mikrofon isteniyorsa, beklenmedik bir durumun stesinden gelinmek isteniyorsa, bte imkanlar snrl ise,
mikrofon iin ek ara gerelere ihtiya duyuluyorsa tercih edilir.
fiekil 5.19
Klasik kablolu
mikrafon sistemi
Kablosuz Mikrofonlar
Kablosuz mikrofonlarn en belirgin avantaj kullanan kifliye hareketlerinde zgrlk salamasdr. Kablosuz mikrofonlarla bir flarkc ya da sunucu sahne zerinde
ya da seyirciler arasnda zgrce hareket edebilir. En byk dezavantaj dier mikrofonlara gre daha pahal olmasdr. Kablosuz mikrofonlar verici ve alcya ihtiya
duyar. Verici mikrofonun iine yerlefltirilecei gibi, ksa bir kablo ile kullanann
zerine de balanabilir. Tm kablosuz vericiler bir ak ve yayn antenine ihtiya
duyar. Kablosuz alc ile verici ayn elekromanyetik dalga boyuna ayarlanr. rnein VHF ya UHF gibi.
Kablosuz mikrofonlar, rahat hareket etme imkan salamas (lavaliere ya da bafla taklan telsiz mikrofon tercih edilmelidir), kablosuz olmas, kurumu ve kullan-
132
m kolay olmas nedeniyle tercih edilir. Yaka mikrofonlar, ok ynl ya da tek

ynl olma zelliine de sahiptir. ekim ortamnn durumuna gre, bu iki zellikten biri tercih edilir. ok ynl yaka mikrofonlar, kullanana bafln rahata hareket etme imkan salarken tek ynl yaka mikrofonlar konuflmacnn hareketini
kstlar. Konuflmac bafln mikrofonun takl olmad tarafa ynelterek konufltuunda ses az duyulur.
Shotgun mikrofonlar
Dar al tek ynl mikrofonlardr. Yanlardan ve arkadan gelen seslere karfl
ok az duyarldr. Bu zellikleri nedeniyle grltl ortamlarda istenilen sesin salkl alnabilmesinde olduka etkilidir. Bu tr mikrofonlar televizyon ve film setlerinde, stadyumlarda, doa belgesellerinde yaygn olarak kulanlr.
PZM Mikrofonlar
PZM mikrofonlar, dorudan ya da yansyarak gelen sesleri hi bir bozulmaya yol
amadan ayn dzeyde alabilme zelliine sahiptir. Bu zellii ile gl ve hassas
mikrofonlardr. PZM mikrofonlar tek ve ok ynl olma zelliine sahiptir.
fiekil 5.20
PZM Mikrofonlar
Kaynak:
Ergl, s.75
Dorudan
PZM
Yansyan
Seviye
(dB)
Sonutaki Frekans Erisi
Frekans
Parabolik Mikrofon Sistemi

Parabolik Mikrofon sistemi ok yaygn kullanlmayan bir sistemdir. zellikle dfl
ekimlerde ok uzak mesafelerden ses kayd yapabilmek iin kullanlr. Bir mikrofondan ve parabolik bir yanstcdan oluflur. Mikrofon yanstcnn merkezine doru ynlendirilmifltir. Parabolik yzeye dflen ses dalgalar yansyarak merkezdeki
mikrofon tarafndan toplanr.
133
fiekil 5.21
Parabolik Mikrofon
Sistemi
Kaynak: Ergl, s. 80
Mikrofon
Netlik
Ses
Kaynandan
Gelen Sesler
KOMPOZSYON
Film ve televizyon hareketli grntlerden oluflur. Hareket ise, film ve televizyonda her fleyin temelini oluflturur. Film ve televizyonda hareketin kesintisiz olmas,
kompozisyonun tek bir karede kurulamayaca gereini ortaya koyar. Her kare
kompozisyonun bir parasdr. Ynetmen tek bir karede hareket, renk, flk, izgi,
perspektif, bakfl as, denge gibi elerle kurduu kompozisyonu kamera hareketleri, ekim lekleri ve mercekler yardmyla glendirerek srdrmek durumundadr. Etkili bir kompozisyon yaratmak byk lde ynetmenin yaratclna, kiflisel kararlarna, deneyimine ve tercih nedenine baldr. Ynetmen uygulayaca
kompozisyon kurallar ile, izleyicinin dikkatini istedii yere ynlendirmenin yannda grntye derinlik duygusu, yn ve sreklilik duygusu kazandrmaya alflr.
zleyicinin Dikkatini Ynlendirmek

ekimde programn dramatik yapsnn izleyiciye aktarlmasnda dikkatin doru
noktaya ve nesneye ynlendirilmesi nemlidir. Dikkatin ynlendirilmesinde ynetmenin kullanabilecei yntemler flunlardr:
Nesnenin boyutu ve yaknl: ereve alan iinde gz doal olarak kendisine en yakn oyuncu ve nesnelere ynelir. Bu nedenle ynetmen kompozisyonunu olufltururken nemli nesne ve oyuncular kameraya yakn yerlefltirir. Yz kameraya dnk ereve alannn te ikilik bir blmn kaplayan iyi aydnlatlmfl
ve net grnen bir oyuncu seyircinin hemen dikkatini eker. Gz doal olarak bu
oyuncuya ynelir. Bu nedenle n plandaki nesne ve oyuncular arka plandaki nesne ve oyunculara gre daha dikkat ekicidir ve ilgi odan oluflturur. Normal koflullarda nesnenin boyutu ve uzakl ilgi odann belirlenmesinde nemli etkenlerden biridir.
Netlik: Doal olarak gz, dorudan en iyi grlen yere ynelir. Bu nedenle,
bir programda net grlen eler en dikkat ekici olanlardr. n plandaki nesne
134
Ynetmen ekimleri
dzenlerken bu kompozisyon
elerini tek tek ya da
beraberce kullanarak dikkati
nemli nesne ya da kifli
zerine ekmeye alflr.
Bylece izleyicilerin duygu ve
dflncelerini istedii gibi
ynlendirebilir.
ve oyuncular arka plandakilere gre daha dikkat ekicidirler. Ancak n plandaki

oyuncu ya da nesneler netsiz olduklarnda, arka planda kk ama net grnen
oyuncu ve nesnelere gre daha az dikkat ekici duruma gelirler. Yani net grnen
bir nesne arka planda bile olsa, yakn ancak netsiz grnen bir nesneye gre dikkati hemen yakalama zelliine sahiptir.
Hareket: Bir televizyon programnda hareketli bir nesne ya da oyuncu dikkatleri hemen zerinde toplar. Kural olarak, hareketli bir nesne ya da oyuncu her zaman duraan bir nesne ya da oyuncuya gre dikkatleri zerinde toplama zelliine sahiptir.
Yakn ekim: Ynetmenin izleyicinin dikkatini kontrol etmede en nemli aralarndan biri de yakn ekimler kullanmaktr. Yakn ekimler dier ekim leklerine gre, izleyicinin dikkatini yakalamada ok nemli bir rol stlenir. Yakn ekimler doas gerei bir oyuncunun yz ya da bir nesnenin ayrntsn erevelediklerinden izleyicinin o nesne ya da ayrntnn dflnda bir yere ynelmesini imkansz klarlar. Bu nedenle sahne iinde en nemli nesne ya da oyuncular yakn
ekimlerle grntlenir.
Oyuncu ya da nesnelerin dzenlenmesi: Ynetmen oyuncu ya da nesneleri
izleyicinin dikkatini nereye ynlendirmek istiyorsa, sahneyi ona gre dzenler. Sahne oyuncu ve nesnelerin konumlandrlmasnda nemine gre ana blme ayrlr. Bu blmler; sahnenin n, ortas ve arka plandr. Sahnenin n, orta ve arka
blmlere gre daha nemlidir. Bu nedenle ynetmen, oyuncu ve nesnelerin nemine gre bunlar n plandan arka plana doru yerlefltirir. Yani nemli eler n
plana yerlefltirilirken, daha az nemliler sahnenin ortasna ve arka plana yerlefltirilir.
Aydnlatma ve renk: Bir sahnede aydnlk alanlar karanlk alanlara gre daha
dikkat ekicidir. Doas gerei bir sahnede iyi aydnlatlmfl bir nesne ya da oyuncu bize daha yaknmfl gibi bir duygu yaratrken, karanlk ya da az aydnlatlmfl
nesne ya da oyuncular bizden uzaktaymfl gibi grnrler. Bu kural renkler iin de
geerlidir. Parlak ve canl renkler pastel ya da donuk renklere gre daha ilgi ekicidirler.
Derinlik Duygusu Yaratmak

Kamera nndeki mekan, boyutlu bir mekandr. Bu mekan iindeki derinlii ya
da boyutluluu o mekanda bulunan nesneler ve hareketler belirler. Mekandaki
bu derinlik, hareketli nesneler yardmyla sreklilik kazanr. Film ve televizyonun
temel amac, boyutlu bu mekann ya da dnyann boyutlu bir grntsn
yaratabilmektir. Oysa grntnn yanstld yzey, perde ya da TV ekran iki boyutludur. ki boyutlu bu yzey zerinde ynetmen boyutlu bir izlenim yaratmak durumundadr. Ynetmen bunu her ekimde kamerann konumunu yani bakfl asn, deifltirerek gereklefltirebilir. Eer, kamera tek bir konumdan aksiyonu baflndan sonuna kadar grntlerse byle bir bakfl asndan kaydedilen grntde derinlik duygusu yoktur. Grnt iki boyutludur. nc boyutu yaratabilmek iin kamerann aksiyonu farkl bakfl noktalarndan (gz dzeyi, alt a, st
a, nden, yandan, arkadan) farkl ekim leklerinden ve kamera hareketlerinden yararlanarak grntlemesi gerekir. Byle yapmakla ynetmen, boyutlu
mekan iinde kameray hareket ettirerek aksiyonun boyutlu bir grnmn
yaratr.
Derinlik duygusu baflka yollarla da yaratlabilir. Nesnelerin diyagonal adan
grntlenmesi, tam nden yaplan bir grntlemeye gre kompozisyona daha
fazla derinlik duygusu katar.
135
n ve arka plandaki nesnelerin konumlar da derinlik duygusu yaratr. ereve iinde oyuncular ya da nesnelerin konumlandrld yerler asndan iki ya da
daha fazla aksiyon dzlemi varsa, bu durum grntye derinlik katar. Bir baflka
deyiflle, oyuncular derinlemesine olarak sahnenin nne, ortasna ve arkasna konumlandrlacak flekilde yerlefltirildiinde derinlik duygusu yaratlmfl olur. Oyuncularn ya da nesnelerin sahnenin nnden arkaya ya da arkadan ne doru yapt hareketler de, derinlik duygusunun yaratlmasna neden olur. Sahne iinde diyagonal ya da kvrlarak geriye doru uzayan izgi ya da hareketler de derinlik
duygusuna katkda bulunur.
Yn Duygusu ve Sreklilik Yaratmak

Film ve televizyon yapmlarnda yn duygusunun yaratlmas ve korunmas nemlidir. Yn duygusu ereve iindeki hareketin yn ile ilgilidir. Yn duygusunda
sreklilik, ardarda gelen ekimlerde bu duygunun korunmas ile yaratlr.
Film ve televizyon yapmlarnda yn duygusu ile ilgili temel ilke, bir ekimde
belirli bir yne doru hareket eden kifli ya da nesnelerin izleyen ekimde de ayn
yne doru hareketlerini srdrmelerdir. Bu durumda, genel ekimde soldan saa doru giden bir arabann, izleyen ekimde de (orta ya da yakn ekimde) soldan saa doru hareket etmesi beklenir. Byle yapldnda, hareketin yn ile ilgili sreklilik korunmufl olur.
Araba eer ilk ekimde soldan saa, ikinci ekimde sadan sola yani ters ynde hareket ederse izleyici yn duygusu deifleceinden buna bir anlam vermekte
glk ekecektir.
Yn duygusu, aksiyon izgisi ilkesi ile (180 ilkesi) kolaylkla yaratlr ve korunur. Aksiyon izgisi hareketin ve oyuncunun bakfl yn ile yaratlr. Yn duygusunun korunmas iin, kamera konumlarnn var olduu dflnlen bu izginin bir
tarafnda belirlenmesi gerekir.
Nesnelerin hareketli olduu durumlarda yn duygusunun deifltirilmesinde eflitli yntemler uygulanr. Bunun iin genellikle ekimden yararlanlr. lk ekim, hareketi belirli bir ynde gsterir. kinci ekim, hareketin ynnn deifltiini gsteren bir geifl ekimi olur. nc ekimde ise, hareket zt ynde grlr.
Duraan oyuncularda da
yani karfllkl konuflan iki
oyuncu arasnda da yn
duygusu aksiyon izgisi
ilkesine sadk kalnarak
srdrlr.
fiekil 5.22
5
Aksiyon izgisi
Kaynak: Arijon,
s. 40
136
Geleneksel olarak hareketli nesne ya da kifliler iin erevede yn duygusunun

deifltirilmesi, konunun tam nnden ya da arkasndan yaplan bir ekim kullanlarak, bir oyuncunun yakn ekimi yaplarak ve ekim srasnda kamerann hareket ederek aksiyon izgisinin dier tarafna geirilmesi ile yn duygusu deifltirilir.
Sonu olarak, film ve televizyon yapmlarnda yn duygusunun yaratlmas ve
korunmas, akcl salayarak izleyicinin ilgisini korumay amalar. Ayrca srekliliin salanmas, uyumlu kesmelerin yaplmasna, aksesuarlarda, kostmlerde,
oyuncularn konumlarnda ve aydnlatmada tutarl olunmasna dayanr.
e blme ilkesi: Grntnn dzenlenmesinde temel bir ilkedir. Bu ilke erevenin yatay ve dikey olarak e blnmesine dayanr. Grnt yatay olarak dzenlendiinde, ufuk izgisi yatay olarak e blnen erevenin ya en alt ya da en
st te birlik blmne yerlefltirilmelidir. erevenin orta blm, dierlerine gre daha az gldr. Ufuk izgisi erevenin alt blmne yerlefltirildiinde byle
bir kompozisyon, grntye zgrlk ve ferahlk duygusu katar. Ufuk izgisi st
blme yerlefltirildiinde ise, grnt kuflatlmfl ve snrlandrlmfl bir evreyi ifade eder. Bu ilke, erevenin dikey olarak e blnmesinde de uygulanabilir.
Oyuncu erevenin sa ya da sol tarafnda erevenin te ikilik blmn
kaplayacak flekilde yerlefltirilmelidir. Oyuncunun gzleri ise yatay dzlemde erevenin orta blmne yerleflmelidir. Eer oyuncu erevenin merkezine yerlefltirilirse, byle bir kompozisyonun dengesiz olduu dflnlr.
SIRA SZDE
TV ve film yapmlarnda
SIRA SZDE aksiyon izgisi ne amala kullanlr?
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
137
zet
N
A M A
N
AM A
N
AM A
N
A M A
Televizyon programnda aydnlatma ve fln

zelliklerini sralayabilmek.
Televizyon programlarnda kamerann nndeki
nesnelerin, grlebilmesi ve kaydedilebilmesi
iin teknik, estetik ve psikolojik amalar asndan aydnlatlmas gerekir. Aydnlatma yaplrken kullanlan teknoloji ne olursa olsun, gnmze kadar kullanlan yntem nokta aydnlatmas olarak bilinir. nokta aydnlatmas; ana
flk, dolgu flk ve arka flktan oluflur. Aydnlatma
srecini kavrayabilmek iin, fln niteliini, ynn, fliddetini ve rengini bilmek gerekir.
ekim leklerini, kamera hareket ve konumlarn tanyabilmek.
ekim lekleri; genel olarak yakn ekim, orta
ekim ve genel ekim diye grupta toplanabilir. Yakn ekim, ayrnt ekim, yz ekim, bafl
ekim, omuz ekim, gs ekim gibi ekim leklerini kapsar. Orta ekim ise, oyuncunun bel
ve diz ekimini kapsar. Genel ekimler ise, boy,
genel ve ok genel ekim olarak snflandrlr.
Televizyon yapmlarnda kamera, konumuna,
asna, nesneye olan uzaklna ve ekim leine bal olarak eflitli hareketler yapar. Genel
olarak kamera hareketleri iki grupta toplanabilir.
Bunlar; kamerann sabit bir noktadan yapt hareketler ve kamerann hareketli bir ara zerinde
yapt hareketlerdir. Kamerann aksiyon ile iliflkisini ortaya koyan temel kamera konumu
vardr. Bunlar nesnel kamera konumu, znel kamera konumu ve bakfl as konumudur.
Televizyon programlarnda rengin ifllevlerini
aklayabilmek.
Televizyon programlarnda rengin ifllevsel bir
nemi vardr. Renklerle canl ve arpc programlar yaplabilir. nk mekn ve nesnelerin ok
renkli olmas programn izlenirliini arttrabilir.
Renk televizyon programlarnda, dikkati ekmek,
etki yaratmak, sahne ve nesneleri gereine uygun olarak gstermek, prestij salamak ve programn aklda kalmasn salamak iin kullanlr.
Televizyon programlarnda mekan, aksesuar,
kostm ve makyaj bileflenlerini ayrt edebilmek.
Film ve televizyon yapmlarnda mekn kullanmann bafllca amac, senaryoda sahnenin ieriine uygun bir atmosferi yaratmaktr. Bir film ve televizyon yapmnda, mekanda, oyuncularn evrelerinde bulunan fleyler, aksesuar olarak adlandrlr. Film ve televizyon yapmlarnda kostm,
oyuncunun roln oluflturmada etkili aralardan
biridir. Bir kiflinin giyim biimi kiflilii hakknda
N
A M A
N
A M A
N
A M A
bilgi verir. Makyaj, oyuncunun teknik ve estetik

adan iyi grnt vermesi ve baflka bir grnme girmesini salamak amacyla kullanlr.
Televizyon programlarnda grafik ve grsel geifl
trlerini aklayabilmek.
Televizyonda grafik malzemeler ounlukla bilgisayar teknoloji ile gereklefltirilmektedir. Bu
grafik eler ise; fiema, diyagram ve izelgeler,
logo, amblem, yaz ve rakamlar, harita ve duraan resimler, karikatrler, posterler ve elektronik
grafikler olarak sralanabilir. ekimler arasnda
anlaml bir geliflimin ve srekliliin salanabilmesi iin ekimlerin biim ve ierik ynnden
anlaml bir flekilde birlefltirilmesi gerekir. Bu da,
grsel geifl yntemleri ile gerekleflir. Bunlardan bafllcalar; kesme, zincirleme, alma-kararma, silme ve bindirmedir.
Televizyon programlarnda sesin etkili kullanmn aklayabilmek.
Ses, seyircinin dfl gcnde, ekrandaki grntleri glendirmek iin uyarc etkilerde bulunur.
Sesin bu psikolojik nitelii ok iyi bilinmelidir.
Sesin bu zellii, korku, gerilim, bilim-kurgu ve
felaket filmlerinde gl etkiler yaratmak amacyla kullanlr. Film yapmlarnda ve televizyon
program yapmlarnda etkin olarak kullanlan efl
zamanl ve efl zamansz sesler ana bafllk altnda toplanr. Bunlar; sz (grnt st ses ve diyaloglar), doal sesler/ses efektleri ve mziktir.
Etkili bir kompozisyon yaratmak iin gerekli ilkeleri ayrt edebilmek.
Etkili bir kompozisyon yaratmak byk lde
ynetmenin yaratclna, kiflisel kararlarna, deneyimine ve tercih nedenine baldr. Ynetmen
uygulayaca kompozisyon kurallar ile izleyicinin dikkatini istedii yere ynlendirmenin yannda grntye derinlik duygusu, yn ve sreklilik duygusu kazandrmaya alflr. Dikkatin
ynlendirilmesinde ynetmenin kullanabilecei
yntemler flunlardr: nesnenin boyutu ve yaknl, netlik, hareket, yakn ekim, oyuncu ya da
nesnelerin dzenlenmesi, aydnlatma ve renk.
Film ve televizyon yapmlarnda yn duygusunun yaratlmas ve korunmas, akcl salayarak izleyicinin ilgisini korumay amalar. Bununla birlikte, yn duygusunun yaratlmas srekliliin salanmas, uyumlu kesmelerin yaplmasna,
aksesuarlarda, kostmlerde, oyuncularn konumlarnda ve aydnlatmada tutarl olunmasna
dayanr.
138
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi grntde anlam yaratmay
salayan eler arasnda yer almaz?
a. ereveleme
b. Kamera as
c. ekim lei
d. Renk
e. Tema
2. Etkili bir aydnlatmada temel unsur afladakilerden
hangisidir?
a. Iflk ve glgenin birleflmesi
b. Gl aydnlatma aralarnn kullanlmas
c. Sert aydnlatmann tercih edilmesi
d. Parlak olan nesnelerin kullanlmas
e. boyutlu alflmaya ncelik tannmas
3.
I. Tek baflna kullanldnda sahnede ok sert aydnlk ve karanlk alanlar yaratr.

II. Nesnenin biimini, yapsn, yzeyini ve boyutunu ortaya koyar.
III. Televizyon programlarnda dz aydnlatma yaratmak amacyla sklkla kullanlr.
Yukardakilerden hangileri ana flk aydnlatmasnn
zelliklerindendir?
a. Yalnz I
b. Yalnz II
c. Yalnz III
d. I ve II
e. II ve III
4. Afladakilerden hangisi nitelik asndan fln trlerinden biridir?

a. Ana flk
b. Dolgu flk
c. Sert flk
d. Arka flk
e. Fon fl
5. Afladakilerden hangisi yumuflak fln zelliklerinden biri deildir?
a. Dank bir zellik sergilemesi
b. Nokta aydnlatmada kullanlmas
c. Sert flk kaynandan elde edilebilmesi
d. ki boyutlu dz bir aydnlatma zellii taflmas
e. Bulutlu bir gkyzyle ayn yapya sahip olmas
6. Orta ekim ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi

yanlfltr?
a. Oyuncularn psikolojik durumunun anlatlmasnda baflvurulur.
b. erevede konunun bir blmne yer verilir.
c. n ve arka plan net olarak gstermek iin kullanlr.
d. Oyuncularn mekandaki konumlar ve iliflkilerini yanstmada kullanlr.
e. Dikkatin evreden ok oyuncularn zerinde olmas istendii durumlarda baflvurulur.
7. Afladakilerden hangisi kamerann, kameramann vcuduna balanan bir arala hareket ettirilmesine dayanr?
a. Kaydrma hareketi
b. Dolly hareketi
c. Vin ekimi
d. Steadycam hareketi
e. Dikey ykselme ve alalma hareketi
8. Kamerann sahnedeki oyunculardan birinin yerine
geerek aksiyonu o oyuncunun gznden izliyormufl
gibi kaydettii konuma ne ad verilir?
a. Nesnel konum
b. Bakfl as konumu
c. znel konum
d. st a konumu
e. Alt a konumu
9. Oyuncunun bakfl asna gre 45 derecelik bir ayla, boyutlu ve derinlik duygusu verilerek yaplan kamera konumlandrmas afladakilerden hangisidir?
a. Arka a konumlandrma
b. n yan a konumlandrma
c. Gz dzeyi konumlandrma
d. Yan a konumlandrma
e. n a konumlandrma
10. lk ekimin yavafl yavafl kaybolurken dierinin yine
yavafl yavafl belirdii, belirli bir noktada her iki grntnn st ste bindii grsel geifl tr afladakilerden
hangisidir?
a. Kesme
b. Alma/Kararma
c. Silme
d. Bindirme
e. Zincirleme
139
1. e
Sra Sizde 1
Televizyon programlarnda aydnlatma flk ve glgenin
dzenlenmesidir. Ifln ve glgenin uygun kontrol
nesnelerin flekillerini, uzay-zamandaki konumlarn ve
evreyle iliflkilerini ortaya karr.
2. a
3. d
4. c
5. b
6. a
7. d
8. c
9. b
10. e
Yantnz yanlfl ise Aydnlatma blmn

tekrar gzden geiriniz.
tekrar tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kamera (ekim lekleri,
Kamera Hareketleri, Kamera Konumlar, Kamerann Bakfl As ve Mercekler) blmn
Yantnz yanlfl ise Grsel Geifl Trleri blmn tekrar gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
Kamerann yatay dzlemde n, n yan, yan, arka yan,
ve arka a olmak zere 5 temel as vardr. Kamerann
dikey dzlemde ise ok st a, st a, gz dzeyi, alt
a ve ok alt a olmak zere 5 temel as bulunur.
Sra Sizde 3
Ses grnt ile efllendiinden, dier bir ifadeyle sesin
kayna grndnde buna efl zamanl ses denir. Ses
grntden bamsz olarak geldiinde, dier bir ifadeyle grntyle efllenmeyip kayna belli olmadanda bu sese eflzamansz ses denir.
Sra Sizde 4
TV ve film ekimlerinde yn duygusunun korunmas
iin kamera konumlarnn belirlenmesi gerekir. Yan
duyguyu aksiyon izgisi ilkesi (180C) ile yaratlr. Bu
ilkeye uygun olarak kameralar aksiyon izgisinin bir tarafnda konumlandrlarak yn duygusu ve sreklilik
yaratlmaya alfllr.
140
Picture Production,
Kitabevi Yaynlar.
Ankara: topya.
ni, Esbav Yay.
Ergl, Reha Recep (2001). Ses, Eskiflehir: Anadolu ni,
Esbav Yay.
Gke, Grol (1997). Televizyon Program Yapmcl ve Ynetmenlii, stanbul: Der Yaynevi.
Video Production, Oxford, Focal Pres.
Yaynlar.
Motion Pictures, London: Focal Pres.
Course Technology.
Terlemez, Mediha Salk (2004). Radyo ve Televizyonda Program Yapm, stanbul: Derin yaynlar.
Focal Pres.
Utterback, Andrew H. (2007). Studio Television
Production and Directing, Oxford, Focal Pres.

Yaynlar.
Aydnlatma ve Ses Teknii, (ev:V.Oztopu),
Ankara:TRT Yaynlar.
Baflkanl.
nternet Kaynaklar
Amalarmz
N
N
N
N
N

Televizyon dizilerinin yapsal zelliklerini aklayabilecek,
Senaryo ve senaryo evrelerini sralayabilecek,
Senaryoda isel yapy oluflturan eleri ayrt edebilecek,
Senaryoda yklemeyi aklayabilecek,
Senaryonun dflsal yapsn tanyabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Senaryo
Tema
yk
ekim
Sahne
ekim Senaryosu
Kiflilefltirme
erik Haritas
Program Yapm
Televizyona Dizi
ve Film Senaryosu
Yazm
GRfi
TELEVZYON DZLERNN YAPISAL
ZELLKLER
SENARYO VE EVRELER
SENARYODA SEL YAPIYI
OLUfiTURAN ELER
SENARYODA YKLEME
(DRAMATK YAPI)
SENARYONUN DIfiSAL YAPISI
(BM)
Televizyona Dizi ve Film

Senaryosu Yazm
GRfi
Televizyonda program trleri, konularna, izleyici gruplarna, retim kaynaklarna,
dillerine, biim ve biemine ve retim kaynana gre farkllaflmaktadr. Televizyon
program trleri ierisinde periyodik olarak yaynlanan diziler en nemli program
tr olarak kendini gsterir. Diziler, en az blm halinde yaynlanan, belirli bir
tema erevesinde bir yky iflleyen, kifliliklerin her blmde ortak olduu, ayn
bafllk altnda yaynlanan drama yapmlardr. Diziler trlerine gre, blkl ve
uzun soluklu olmak zere iki ana bafllk altnda snflandrrlr. Blkl diziler;
durum gldrs, eylem gldrs, aile kiflilik gldrs ve dramatik gldr
olmak zere ayrm gsterir. Uzun soluklu diziler ise; gndz ve gece kuflanda
yaynlanan pembe dizilerdir.
Bu nitede, televizyon yapmlar iinde nemli bir yeri olan ve dramatik yaplar
nedeniyle senaryo yazm dikkat gerektiren dizi senaryosu yazm zerinde
durulacaktr.
TELEVZYON DZLERNN YAPISAL ZELLKLER

Televizyon dizilerinin yapsal zellikleri dier program trlerine gre ayrmlar
gsterir. Bunlar genel olarak flyle sralanmfltr:
Televizyon yayn kuflanda izlenme oran yksektir ve ounlukla prime-time kuflanda yaynlanr.
Televizyon dizilerinin zaman kstldr ve reklamlar nedeniyle zorlanan dflsal bir yaps vardr.
Haftada bir kez belirlenen gn ve saatte gsterilir. Her serven bir blme
sdrlr, sonraki blme taflnmaz.
Dizilerin her bir blmnn, ortalama yarm saati kapsayan ve kalplaflan bir
sresi vardr. Reklam yaynlar da bu srenin iindedir. Genellikle 30-45-60
dakika olup girifl, geliflme ve sonu olmak zere blmden oluflur.
Her blm, toplumun ilgisini eken grnt ve flarkyla, kiflilikleri, zaman,
evreyi ve temel durumu saptayan bir alflla bafllar.
Diziler her blmde ayn ana kiflilik/kifliliklere yer verir. Her bir blm
srekli ana ve yan kiflilikler ve o gnk konuya katlan geici kifliliklerle
srer.
Durum gldrsnn dier dizilerden ayrml klan, izleyiciyi gldrmek
olan komik bir kifliliin olmasdr.
144
Genellikle her bir blmn konusu dizinin dier konularndan ayrdr. Olayn getii evre, format deifltirilmedii srece ayndr.
Diziler, ana yk ve yan ykcklerle srekli (ana ve yan) ayn kifliliklerle
srdrlr. Ana yknn olaylar ok sayda blme yaylr. Kifliliklerin iliflkileri, format deifltirilmedii srece, dizi boyunca ayndr.
DZ SENARYOSU VE EVRELER
Senaryo: Yapm sreci

iinde, yapmn zn,
temelini oluflturan, 40
sayfadan bafllayp 100 ya da
-ender olarak- daha ok
sayfadan oluflacak biimde
dflnlerek hazrlanan
yazl, bir metindir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Yapm sreci iinde, yazl bir metne -senaryoya- dayanmayan bir televizyon program dflnmek olas deildir. Belirlenen genel ve alt amalarna, yapm olanaklarna,
gre oluflturulan senaryo grnt ve sese dnflecek bir dflncenin, bir olayn yazya dklmfldr. Dier yandan senaryo, arafltrma, gzlem, genel kltr, yaratc
hayal gc ve yazma yeteneiyle de dorudan ilgili bir alflmadr.
Kendine zg bir yazm teknii olan senaryonun isel ve dflsal olmak zere
iki temel yaps vardr.
sel yap televizyonun kurallar ve koflullar dikkate alnarak, zgn ya da
baflka sanat dallarndan uyarlanarak, ele alnan konudan, ykden dramatik
bir yapnn (ykleme) kurulmasdr. Bu yap iinde dflnceler, atflmalar,
dolantlar verilerek, olay yaratan kifliler arasndaki iliflkiler dzenlenerek,
sonuca ulafltrlan bir olay anlatlr.
Dflsal yap ise, senaryonun teknik bir alflma olma zelliini aklar.
Dflsal yap, senaryonun grnt (oyuncu, kamera hareketleri, ekim lekleri, zel efektleri); ses (konuflma rgs diyalog, ses efektleri, mzik) ve
sahneleme yntemleri gibi elerin ayrntlarn kapsar, yapmn ieriini,
biimini, nemli bilgilerini ierir. Senaryo yazmnda uygulanan kimi kurallar, ncelikle, senaryonun dflsal yanyla ilgilidir.
Senaryonun SIRA
iselSZDE
ve dflsal yap zellikleri nelerdir?
Genel olarak dizi senaryosu yazm befl evrede tamamlanr:
D fi N ETemann
LM
lk evre:
saptanmas. Gidilecek yolu yitirmemek iin temann
iyice belirlenmesi gerekir.
kinciS Oevre:
R U Temaya uygun konunun tasarlanmas ve taslak yk (synopsis)nn yazlmasdr. Taslak yk, yazlmas dflnlen senaryonun ana hatlarn, yknn akfln salayacak kiflileri aklayan ve dizinin her blm iin
DKKAT
uzunluuna bal olarak yazlan 1-3 sayfalk, yaptn konusu zerinde ilgilileri (yapmc/ynetmen) aydnlatan metindir. Televizyonda bir dizinin yapSIRA SZDE
lp yaplmamasna
ou kez, taslak yk okunduktan sonra karar verilir.
Taslak yk, ifllenecek konunun, aksayan noktalarn ortaya kmas durumunda alflmay fazla ilerletmeden dzeltme, ynlendirme, gelifltirme; olaylar aras
AMALARIMIZ
denge kurulmasnda yazara bir rehber grevi yapar. Dizi iin uygun olmayan bir
yk iin yazarn bofla emek harcamasn ilk admda nler.
Taslak yk
K T flu
A Pbilgileri ierir:
fllenecek tema kesin olarak ortaya kar.
Olaylar dizisinin getii zaman ve evre (mekanlar) belirlenir.
Olaylar
oluflturan ana ve dier nemli kifliler ortaya konulur.
T E L E V Z Ydizisini
ON
Ana ve dier kiflilerin tanmlamasnda yafl ve kifliye iliflkin bilgileri yazlr. rnein, 30 yaflnda, kendi halinde bir memur olan Ahmet Bey...
Kifli ya da kiflilerin atflmaya nasl bulafltn belirten bilgiler sunar.
N N
NTERNET
6. nite - Televizyona Dizi ve Film Senaryosu Yazm
yknn girifl-geliflme-sonu ya da atflma-geliflme-zm yaps; olaylar rgsndeki, olay bafllatan atflma ayrntya girilmeden ksa ksa
aklanr, doruk nokta ve zm belirtilir.
Taslak yk, flimdiki zamanda, genifl zaman kipiyle yazlr.
Dramatik taslak yk yazma becerisini gelifltirmeye yol gsterici bir rnek: Erkek kzla tanflr, evre basksyla kzdan ayrlr, sonra kz bulur, tmcesi ok genel izgilerle bir yk dflncesini tanmlar. Bu dflnceyi dramatik yaps olan
Taslak yk biimine sokmaya alflalm. Olay gnmzde, Eskiflehirde geer. Orta yafl gekin, yalnz ve evcimen bir erkek, kendisinden yafla kk, bir kzla tanflr ve arkadafl olurlar. Ancak arkadafllarnn dalga gemesi sonucu ne yapacan bilmez duruma gelince, kzdan ayrlr. Sonunda erkek, yaflamnda kzn yerinin ok nemli olduunu anlar ve kz arar... Elde edilen metin, yapmcya ya
da ynetmene verilecek Taslak ykdr...
nc evre: Gelifltirim/treatment yazmdr. Taslak ykde nerilen ksa
konunun daha ayrntl olarak -krk, elli sayfa- geniflletilip, ifllenmesiyle elde
edilir. Gelifltirimin her fleyden nce televizyonun koflullarna uygun olarak
hazrlanmas gerekir. Gelifltirim ierii somutlafltran, tm ayrntlar ieren,
genifl zaman kipiyle yazlan dizi yksdr. Dizi yksnn ats olan ykleme (dramatik yap) gelifltirimde tamamen kurulur. yk gelifltirilirken,
sonuta ekilecek programn akfl, her grnts bu evrede tasarlanr.
Hareket, zaman, mekan, kiflilerin fiziksel, evresel ve ruhsal grnmleri, kimi nemli konuflmalar (diyalog), hareketleri oluflturan tm sahneler ayrntlar ile ortaya konulur ve alt metinler, ikincil derecedeki olaylar da gelifltirilir.
Gelifltirimde dramatik yap belirlenir. Olgular sralanr. Olaylarn balantlar salanr. Konunun geliflme ve atflma noktalar belli olur.
Kifliler zellikleriyle tantlr, kifliler ve onlarn ortaya koyduu olaylar
irdelenir.
Konuflma rgs ve diyaloglarn en nemlileri yazlr.
Gelifltirimdeki her anlatm, her tmce, programdaki grntlere uygun
olacak biimde yazlr.
Genifl zaman kipiyle yazlr. Yaznsal sslemeler yaplmaz.
Gelifltirimin etkin bir flekilde yazm iin yazar kendine flu sorular sormaldr.
- Her kiflilik zgn ve btnsel bir kifli olarak oluflturulmufl mu? Kalplardan uzak kalnmfl m? Kiflilikler, izleyici tarafndan ayrt edilebilecek bir
geliflim gsteriyor mu?
- Eylemler iin geerli ve iyi bir gd/neden var m?
- Hazrlk iyi yaplmfl m? zleyici olabilecek fleylere hazrlanmfl m?
- Eylemler bir nedensellie bal olarak birbirlerinden kaynaklanarak ilerliyor mu?
- Kifliliklerin davranfllar ve grnflleri bunlara uygun mu? Her sahne
dramatik kurguyu ve atflmay gelifltiriyor, eylem izgilerini doruk noktaya doru taflyor mu?
- Her sahnenin mekan yeterince ayrntl biimde tanmlanmfl m?
- Dramann yaps, program formatna uygun mu ve onu destekliyor mu?
zleyicinin, birlik, eflitlilik, gl bafllang ve doruk noktaya iliflkin
beklentilerini yerine getiriyor mu?
Drdnc evre: yknn blmlere, ayrmlara, sahnelere ayrld ayrmlama evresidir. Ayrmlama senaryosu, yknn akfln, biimini ve biemini oluflturur. Ayrmlama senaryosu, televizyon/sinema tekniine ve gereklerine gre, senaryonun dfl yapsnn (biim) oluflturularak, ekim senaryosu aflamasnda alflma kolayl salamak amacyla bir mantk ereve-
145
146
ekim Senaryosu: Henz

ekilmeyen filmin, ekimlere
blnen, evrim iin gerekli
tm uygulaym
aklamalarn taflyan,
konuflmalar ve sesle ilgili
tm bilgileri veren senaryo.
Senaryonun evirime hazr
durumdaki en son aflamas
ve biimi.
SIRA SZDE
sinde paralanarak dzenlenir. Gelifltirimde ayrntl ifllenen yk bu evrede

blmlere, blmler ayrmlara (sequence), ayrmlar da sahnelere, sahneler
de eflitli alardan, eflitli leklerden, eflitli kamera hareketleri ile alnacak
bir dizi ekimden oluflan birimlere blnr.
Blm (Part) : Blm, yknn dramatik gelifliminin bafl ve sonu olan
bir parasnn geliflip sonuland grntler dizisidir. Blmlerin birleflmesiyle yknn tm ortaya kar.
Ayrm (Sequence) : Blmler iinde yer alan ayrm, yklemeyi (dramatik yap) oluflturan her bir olayn iinde geliflip sonuland kendi
iinde bir btnl olan sahneler dizisidir. Ayrm bir ya da deiflik yerlerde geebilir. rnein, dfl sahne ile bafllayp, i sahne ile srebilir. Ayrmlar, devinimleri ileri taflr.
Sahne (Scene) : Sahne, ayn kifliler ve ayn dekor(mekan) iinde geen,
srekli bir olay gsteren bir ya da birbirini izleyen birbiriyle uyumlu daha ok ekimden oluflan grntler dizisidir. Sahnedeki olay, gerek yaflamdaki dorusal bir zaman akfl iinde anlatlr.
Blm, ayrm, sahne ve ekim gibi anlam ieren biimsel paralar, senaryo yazarnn iflledii konunun ieriine, biemine gre deiflir. Senaryo alflmasnda genel olarak nce ayrmlar (sequence) ele alnr. Sonra her ayrm kendi iinde sahnelere blnr. Yazlacak sahnenin nce amac belirlenir. Ama saptandktan sonraki aflamada
nasl sorusu sorulur. Nasl bir kavga, nasl bir atflma, nasl bir sevgi... vb. Kiflilerin
kltrel ve evresel zellikleri dikkate alnarak eilimleri ve tavrlar zerinde durulur.
Beflinci evre: ekim senaryosunun (shoting script) yazm evresidir. Bu
aflamada sahneler yazar ve ynetmen iflbirlii ile ekimlere ayrlr ve ayrntlar
yazlr. ekim senaryosunun deiflik sunum biimleri vardr, ancak hepsinde ortak olan filme dnflecek metnin ekilmesine temel olacak tm bilgiler bu evrede, ekim senaryosunda yer alr. Sahnelerin nerede, ne zaman
nasl ekileceini, hareketlerini, ekimler ve sahneler aras geifl yntemlerini, kiflilerin tm hareketlerini, ekim leklerini, tm konuflmalarn, ierii anlamsal ynden ortaya koyan teknik bir alflmadr. ekim senaryosu,
ynetmeni ilgilendiren tm bilgileri, ayn zamanda ekimde grevli olanlarn, ekim annda yapacaklar her fleyi ierir.
Dizi senaryosunun zellikleri flu flekilde sralanabilir:
Biimsel olarak tmceleri ksa, yaln ve z olmaldr. nk yaln izlemek,
karmaflk olan izlemekten daha kolaydr.
Her dizi senaryosu, kendi zellikleri nedeniyle deiflik biemi gerektirir.
Kiflilerin ve olaylarn konudan kopukluu, anlatmda sreksizlik, ksaltmalar, geriye dnfller, ileri gidifller, eylemin aflr hzll ve yavafll gibi biimsel zorlamalar, ruhsal durumlarn anlatm ya da atflmalarn yerini almamas; szcklerin grnt ve konuflma rgsnde gelifli gzel kullanlmas ya da ar, gereksiz yaznsal ve biimsel dil iletinin ortaya konulmasn glefltirir. Bu nedenle dizi senaryosu, ilgiyi diri tutarak, verilmek istenen iletinin izleyici tarafndan anlafllmasn salamaldr.
Dizi senaryosu zerinde alfllabilir, deifltirilebilir esneklikte olmaldr.
yi bir senaryodan kt bir dizi yaplabilir ama kt bir senaryodan iyi bir
dizi/film yaplamaz. Bu nedenle dizinin/filmin baflarl olmasnn ilk koflulu,
ieriiyle, biimiyle, biemiyle senaryosunun iyi olmas, hedeflenen izleyiciye iletisini etkin bir flekilde sunmaldr.
Dizi senaryosunun
zellikleri nelerdir?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
147
SENARYODA SEL YAPIYI OLUfiTURAN ELER

Senaryo yazar ilgiyi younlafltrarak, yksnn dflncesini/iletisi ile seslenecei izleyicilerin yaflam alanna girmeye alflr. eriin anlafllmas iin grsel szel zellikler ieren, teknoloji ile balantl yaln ve somut bir anlatm dili kullanr. Bu anlatm dili, grnt ve tamamlayc seslerle birlikte izleyici zerinde
dramatik etkiyi salar.
Senaryonun isel yapsn tema, yk/ykleme, kiflilefltirme, zaman ve mekan ve
konuflturma rgs (diyalog) oluflturmaktadr.
Tema
Hangi tr program olursa olsun, her senaryonun kesinlikle iyi belirlenmifl, anlatlan
yknn temelini oluflturan bir temas olmaldr. Tema ilgi ekici, dinamik, son derece yaln ve salam, belirgin, ifllenmeye elveriflli olmaldr. Hibir dflnce, hibir durum kesinlikle belirlenen bir tema olmadan, yazar mantkl bir sonuca ulafltramaz.
Bir dizi yksnde ana tema yannda, kesinlikle ana temann nne gemeyen
yan temalar da bulunur. Bir dizinin ierik yaps, tema ve dramatik konudan oluflur. Tema ile konu birbirine bal, ama ayn fley deildir. Konu televizyon dizilerinde canlandrlan somut olaydr. Ksaca konu, temann somutlafltrlmasdr. Tema
ve konu konusunda Lajos Egri, Piyes Yazma Sanat adl kitabnda, Romeo ile Julietin temasn : Byk aflk lm bile alt eder olarak belirler. yknn dramatik
konusu ise aflktr.
Her tema, etkin bir eylemi anlatr. Dramatik etki asndan, grnr hibir amaca hizmet etmeyen, etkin bir eylemi belirtmeyen, belirgin bir temadan yoksun bir
yk, tpk kiflilerin bofl konuflmas gibidir. Ayn tema istenirse, birbirinden ok deiflik ykler iinde de ifllenebilir. Tema seiminde, yazarn kendi eilimlerinin, isteklerinin yan sra, yapmevi ya da kurumun basks, denetleme (sansr), toplumsal ve ekonomik etkenler, izleyicilerin koflullandrlmfll nemli rol oynar.
Senaryo yapmnda tema neden nemlidir?
yk ve ykleme (Dramatik Yap)
SIRA SZDE
D fi N E L M
Senaryo yazmak her fleyden nce bir yknn anlatmdr . yk yazmak, belirlenen bir tema erevesinde, szckleri ve grntleri dzenleyip, olaylarn ve kifliS O doyuran
R U
lerin yaflama uygun olarak yeniden yaratan, zmyle izleyeni
ekici,
ou yaflamdan daha gl, daha arpc, younlafltrma yoluyla yaflamdan daha
gerek bir ya da birka olaya anlam ve biim kazandrma ifllemidir.
DKKAT
ykler, izleyicilere anlaml yaflam deneyimi sunduklarndan, insanlarn temel
gereksinimlerinden birini -yaflamn anlaml olmasn- karfllar. yk sayesinde kiSIRA SZDE
fliler kendisini dnyann bir paras olarak grr ve yenidnyalar
keflfetme zgrl duyumsar.
yk Trleri
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
fiyaygn
NELM
yk: yknnDen
tanmlar, olmufl ya da
olabilmesi olanakl olaylar
anlatan ksa yaz.;
S Onsan
R U
yaflamnda geree uygun
kesitler sunan, bunu yere
(mekana), zamana
DKKAT
balayarak yapan yaz tr.
Olaylar ve kiflileri tek ynyle
ele alp anlatan, romandan
SIRA SZDE
daha ksa, ayrntl
sergilemeden kanan yaz.
N N
Olay yks: ykde ar basan bafl e olaydr. yk serim, geliflim (atflma,

dm, gerilim...) zm balamnda geliflir. Yazar, anlatt olay,
kopK T izleyicinin
A P
madan ilgiyle izlemesi iin merak esi ekler; merak artrmak iin de, kimi zaman
olayn akfln younlafltran kimi atflmalar, engeller, karmaflk durumlar koyar;
gerilimi doruk noktasna kardktan sonra, aflamal bir biimde
T E Ldflrerek
E V Z Y O N zmlemeye ulaflr. Bu yk trnde kifliliin karflt kiflilie ya da evresine eylemi an-
NTERNET
Tema: Bir filmin ilk

grntsnden son
grntsne dek anlatlmak
istenen, ilk ve son
grntleri arasnda enine
boyuna ifllenen, gelifltirilen,
filmin zn yaratan,
ieriini oluflturan, bir
ykye bal olarak anlatlan
ana dflnceye, egemen
olan grfle, iletiye, retiye
tema (nerme) denilir.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
148
latlr. yk iinde ana kiflilik engelleri aflar. Ama her durumda kahramann, karfltn yenmek iin dorudan etkilenmesi gerekir.
Durum ve Kesit yks : Deiflik durumlar ve kesitleri ya da bir insanlk durumunu belli bir ortam iinde, kaln bir izgiyle, konularn gnlk yaflamn sradanlndan karan, sradan insanlar kendi ortamlar iinde veren, belirli bir olay anlatma amacna dayanmayan; olaysz, dm-zm olmayan gerilimsiz bir
yk biimidir. Bu tr yklere belirleyici zelliine bal olarak, durum ve kesit
yks ya da atmosfer ve ortam yks denilir. Televizyon dizilerinde bu tr yklere ska rastlanr.
Gnmzde yk : Gnmzde yk, karflk bir yap gsterir. Olaylar ve durumlar dengeli bir biimde, yknn yaps iinde birlikte yer alr. Denge hangi tarafta arsa yknn adlandrlma ona gre yaplr. yknn yasland her olay ve
durum, gerekte insann eyleme dnflen tutkular, zlemleri, dflleri ya da istekleridir. Bu ynden her olay ya da durum bir sorunu da birlikte getirir. nsann insanla, insann doal ve toplumsal evresiyle ya da insann kendisiyle olan atflmas sorunu, yknn bir ynn ortaya koyar. yknn olaylar, grfl ve dflnceleri,
izleyicinin ilgisini tutacak, gerilimini aflamal bir dzen iinde zmleyecek biimde ele alan dflsal ve isel odaklara sahip, yk senaryo yazar araclyla tanmlanr ve dzenlenir. Yazar yaflamdan gzlemleyip ald gerek olaylar, dizi/film
gereine dnfltrr. Ama onlar aynen yanstmaz. yknn nasl ve niini olan
dflsal odaklarla olay ve kifliler izleyicinin ilgi ve merakn eker. sel odaklar yknn zm ynnde sralanp etki yaratan anlaml elerini, devinimlerini dzenler. Merak insanlarn kimi gereksinimlerine ynelik kararllndaki gibi verilir ve
desteklenir: almann yanlfll, engellerin afllmas, yaflamn anlamnn ve amalarnn aranmas gibi... Olay ve durum ykde uyumlu bir btnlk iinde yer alr.
Yazarlar senaryolarnda bir btnlk duygusu ve uyumu salayacak tutarll
kurmak zorundadr. Gerek yaflama benzer dank sre, bir dizide kesinlikle kullanlmaz. yk akfl her senaryoda deiflik bir yapdadr.
ykde tutarllk, yalnzca sahneler, sekanslar ve blmler arasnda bir balant kurmak deildir. Bafllangcndan sonuna dek, tutarlln salanmas gerekir. Organik bir geliflimle kurulmayan iliflkiler/balantlar, rastlantsal olarak ortaya kar. Polisiye dizilerdeki zorlama iliflkileri, melodramlarda korkun olaylara yol aan aile iliflkileri, duygusal dramlarn hayal rn olan aflk iliflkileri, gldrlerin deiflmez efendi-uflak iliflkileri bunlara rnek olarak verilebilir. Hepsi
deilse de ou, toplumun ve insann genel gereine, gerein asal mantna
uymayan iliflkilerdir. zleyicinin merak duygusu ya da coflkular saduyusunu
bastrd iin, bu iliflkileri denetlemeden kabul eder. Dzenlemede ve ayrntda yaflam gibi yazmak, bir olayn yaflam benzeri bir biimde, aynen yinelenmesi etkili olmasn salamaz.
yk Kaynaklar
Senaryo yazar, yklerini, zgn ya da kimi romanlardan, sahne oyunlarndan,
mzikallerden ya da dier kaynaklardan uygulayarak gelifltirir.
zgn yk: zgn yk, yazn sanatnn gereine deil, televizyonun program doasna uygun olarak yazlan yklerdir. zgn yk, gncel yaflamda karfllafllan bir olaydan, anlardan, gazete haberlerinden, izlenimlerden, yaflam deneyimlerinden karlabilir. Ama ele alnan gerek olay, ana hatlaryla deil, araya atflmalar, dmler konularak merak/gerilim salanarak, olaylar deiflik biimlerde ancak yazarn katklaryla bir senaryoya dnfltrlr. Gerek olaya
saplanp kalma durumunda, bu olay bir dizi yks olarak geliflmeyeceinden

tm aba bofla gitmifl olur.
zgn yk formatnda yer alan televizyon dizilerinin en nemlilerinden
birisi de durum gldrsdr. Bu gldr tr tm dnya televizyonlarnda
uzun sredir kullanlan bir formattr. Yazara verilen sre 30-60 dakikadr ve bu
sre iinde ve kentli orta snftan -ounlukla- ayn kifliliklerle, tek bir mekanda ifllenecek durumlar/konularla snrldr. Durum gldrsnde ifllenen durum
ya da konular 100 gemez. Bu nedenle, benzer ekonomik ve kltrel snflar ele alan durum gldrlerinin, eninde sonunda benzer durumlar/ konular
ifllemesi kanlmaz olur.
erii ve kifli hareketleri ve ok iyi saptanan bir yknn olaylar dizisi, sonuta bir zme ulaflan, dramatik etkiyi younlafltrc engeller ve atflmalarla yrr.
Bu da yknn akfl sresince, izleyici de, yk ve yky yaratan her kiflilik iin
-doal olarak- her bir durumda yaptklarna ilgi ve ne olacaklarna iliflkin renme
istei duyumsatmay gerektirir. yk akfl, belirgin bir temel zerinde oturtulmamflsa, ykde meraklandrc durumlar yoksa, yky isellefltirmede glk eken izleyicinin o diziyi izlemesi iin bir neden de yoktur.
Hemen hemen her dizide, kahramann nndeki engeller ne olursa olsun devinime gemekten baflka seenei yoktur. Engeller aflk, yreklilik, yenilenme, kurtulufl gibi insan gereksinimlerine iliflkin konular evresinde kmelenir ve kahramann konulan engeli yenme yolculuu izleyenlere yanstlr.
Senaryoda etkileyici olaylar rgsn ortaya koymada dayanak noktalarna gereksinim vardr. Bu dayanak sze dklebilir bir fleyler olmaldr. Aflkn doas lme bile kafa tutar. Bu, Romeo ile Juliet yksnn dayanak noktas ve sonucudur.
yknn ikinci dayanak noktas, yk akflnn betimlenmesidir. nc dayanak noktas, yknn sunduu gerekliktir.
yk eleri, yknn zelliini belirleyen eflitli yap kalplar iersinde
dzenlenir. rnein, polisiye dizilerin baflnda -genellikle- bir su ifllenir ve yk sorgulamayla bafllar. yk kiflilerinin rolleri ve amalar, eylemlerinin ykdeki sorunu nasl zeceklerinin belli olmas belirgin bir biimde ortaya konulur. Korku dizi ve filmlerinde kifliler, ya karfl gelmek ya da lmek durumundadr. Dizilerde kahramann nndeki engeller ne olursa olsun devinime gemekten baflka seenei yoktur.
Uyarlama yk: Televizyonlar, izleyiciyi elde tutmak iin srekli program retmek zorundadr. zgn senaryolarla, bu tketimi karfllamak yeterli olmadndan,
zellikle romanlar, ykler, tiyatro oyunlar, vb. her zaman senaryo yazmna kaynaklk grevi yaparlar. Uyarlama senaryo yazm, zgn ykye oranla daha zordur.
Kuramc Bla Balzs, roman uyarlamasnda yntem ileri srer:
Aktarma. Olay akflnda en alt dzeyde deifliklikler yaplarak romann dorudan doruya senaryoya aktarlmas. Bu yntemde olaylar dizisi, devinim,
kiflilikler ve ileti aynen korunur.
Yorumlama. Roman yeniden kurma ve yeniden vurgulama yntemi olarak
adlandrlan yorumlama da, roman senaryoya dnfltrlrken, kimi yerler
ve belki zellikle sonu amal olarak deifltirilir.
Benzerlik, Koflutluk Kurma. yk temel olarak alnr ama olayn getii zaman dilimi, getii lke, kahramanlarn milliyeti vb. fleyler deifltirilir.
149
Uyarlama yk: Uyarlama,

bir dier sanat dalndan,
rnein roman, yk, tiyatro
oyunu vb. rnn alp,
onun filme aktarlmasdr.
150
Her uyarlama ynteminde, genel olarak alflma roman ya da yknn belli

bafll devinimlerinin, bafllca kiflilerinin ve evresinin korunmasyla bafllar. Sonra yaplacak ifl, elde edilen malzemeyi yaz dilinden dizi/televizyon filmi diline evirmektir.
Bir tiyatro oyunu kifliler arasndaki konuflma rgsn (diyalog) ieren bir
metinden oluflur. Televizyon film senaryosu ile tiyatro oyunu metni arasnda byk bir aykrlk gze arpmaz, ama anlatm arac olarak aralarndaki ayrm olduka byktr. Tiyatro oyun metninin televizyon film senaryosuna dnfltrlmesi srasnda dikkat edilmesi gereken olumsuzluk vardr:
Sunufl Asndan: Tiyatro, dorudan youn sze dayanr; televizyon ise,
szle birlikte grsellie arlk verir.
Mekn Kullanm Asndan: Tiyatroda mekn kstl olduundan, uyarlamada, oyunu zgrce anlatma ad verilen bir alflma ile sahne dflna taflnr.
Zaman Kullanm Asndan: Televizyon dizi ve filmlerinde zamansal devinimin ve dzenlemenin yasalar, tiyatronun yasalarndan deifliktir.
Uyarlama iin seilen roman, yk, tiyatro oyunu senaryo olmaya ne denli uygunsa, uyarlama konusunda ortaya kan sorunlar da o lde azalr. Uyarlama,
yaptn yazarndan / sahibinden izin alndktan sonra yaplabilir.
ykleme (Dramatik Yap)

Her yk senaryo olmaz, senaryo olabilmesi iin kesinlikle yklemenin (dramatik yap) olmas gerekir. Dizi ya da filmde, bafl ve sonu saptanan, bafltan sona neden - sonu balants iinde gelifltirilen, olaylar zincirleme bir geliflimi iinde anlatan btne, dier bir anlatmla, yknn dzenlendii dokuya ykleme denilir.
Kurgulandndan, gerek yaflamn olaan olmayan davranfllarna benzemeyen bu
dzenleme, yknn temelini oluflturur. Olup biten her fleyi kronolojik sraya gre anlatan yk ile ykleme arasnda bir ayrm vardr. yklemede, yk, yazarn gerek ya da hayal dnyasnda oluflturarak yaratt bir olguya bal olarak,
olup bitenle ile ilgili eflitli olaylar kapsayarak, ama dorultusunda anlatmn
geniflletildii ve yerlefltirildii belli bir sraya gre dizilen olaylarn belirlenen zaman srasna gre dzenlenerek anlatlmasdr (Froster 1982: 26).
Diziler, izleyicinin ilgisini ekecek, kifliler arasndaki iliflkinin dengesizliinden
oluflan apraflk bir durum ile bafllar. Dengesiz iliflkiler, ou kez karflt istek ve
davranfllar ortaya karr. Dengesizliin, atflma ve geliflmelere elveriflli olmasndan ykleme (dramatik yap) doar. Karflt istek ve davranfllar da atflmalara yol
aar. flte olaylar dizisinin geliflmesine etken olan itici gler bu atflma ve onlarn
yaratt dmlerdir. Dier bir anlatmla, atflmalar ve dmler yklemeyi
(dramatik yap) oluflturur. yk bu ynyle fiimdi ne olacak?, Bundan sonra ne
yapacak? gibi sorularla izleyicinin merak duygusunu kamlar.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
yk ve ykleme
arasndaki ayrm nedir?
SIRA SZDE
yklemede Olaylar rgsn Gelifltiren Temel eler
D fi N E L M
yklemenin
temel yapsn, girifl-geliflme-zm oluflturur. Olaylar rgsnn
devinime yerlefltirilmesinde temel biim: girifl (serim, sergileme), geliflme - ykselR U
me noktalarS -O atflma,
dm, devinimin ykselmesi, doruk nokta (climax), azalan devinim ve sonutan (zm) oluflur.
Girifl (Serim):
Serim, yky anlafllr klmak iin, izleyiciye duyumsatlmadan ve yDKKAT
knn geliflimi iinde, konu ve kiflileri canl tutmak amacyla verilen ek bilgilerdir. Bu
ek bilgiler ya yknn baflnda abuk, en ekonomik biimde verilir ya da yknn
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
akfl sreci iine yaylr. Girifl, olay ve kifli tantmnn en youn ilk kesimdir.9-10 dakika srer. ou kez bir-iki dakika sren bu blm, blmde ifllenecek soruna iliflkin bir soruyla bafllar. Bu sre iinde, yknn akfl iin gerekli byk ve kk sorunlar geici kifliliklerin katlmyla, dizinin trne uygun bir karmaflklkta sergilenir.
zleyiciye, bylelikle ilk reklam arasndan sonra neler olacan merak ettirilir.
Serimde, nemli bir e olan ana atflma yer alr ve yky bafllatr. atflma, ifllenmeyen bir su, stesinden gelinmesi gereken bir felaket ya da i atflmalar olan ilgin bir kifliliin sunumu olabilir. atflma yalnzca ana yk iin
deil ikincil yk iin de geerlidir. atflma iin, kahramann bir hedef olmaldr. Olay zmek, yitik birini bulmak, karsna evlilik yldnm armaan almak, yarflmay kazanmak... vb. rnek olarak verilebilir. yk kahramann hedefine ulaflmasn olabildiince zorlafltrarak akar. lt, dikkati ekmek ve merak
uyandrmaktr. Girifl gidilecek yolun bafllangcdr. Genellikle girifl blmnn
sonunda reklam verilir.
Geliflim: yknn nemli anlarnn sergilendii, durumun daha karmaflklaflt,
gittike artan merak ieren orta blmdr. Karflkln yaratld, atflmann
belli-belirsiz bir zme doru srklendii -olmazsa ilginin azalaca- bunalmlar, engeller, tehditler, deiflik ynelimler, geliflimin eleridir. Gerek glk
bundan sonra bafllar. Birlik ve tutarlln gz nne alnarak yknn geliflimini
salayan uygun ierik yazlmas, yky istenen doruk noktasna dek gelifltirilmesi ve zmlenmesi gerekir. Bu kesimde, kahraman rakibini alt etmek iin ilk
atakta bulunur ama bunu baflaramaz. Ya da kahraman ilk saldry geifltirir, ama
saldranlarn kim olduunu belirleyemez. Senaryoyu gelifltirmek iin yaplacak
fley, kahraman iin yaflam zorlafltrmaktr. Kahraman deiflik seimlerle karfl
karflya braklr. Kahraman, tehlikeli durumlara dflmesine neden olacak ipularn kovalar. Karmafla ve devinimle olaylar atallafltrlr. yk bylelikle doruk noktasna ve zme doru trmanr. Birok dizi, blmnde bu genellikle
nc reklam arasndan nce olur.
atflma: atflma olay dizisinin temel zelliklerinden biri olan drama, en genel
anlam ile karfltlarn dourduu atflma dizinin devinimini oluflturur, yknn
geliflimini salar. Kifli, bir fleyler ister ve karflsna engel karsa, yazlmas dflnlen senaryonun ana atflmas oluflur. Burada ncelikle aklanmas gereken
kavram atflmadr. atflma, dizi yksnde nemli bir e olan kiflinin, dier
bir kifliyle, kendisiyle, doa ve toplumsal evresiyle ya da deer yarglarna karfl savaflma girmesidir. Yalnzca salt fiziksel devinimler deil, engeller, geciktirmeler, tartflmalar da atflma kapsamndadr. atflmada, kifliler karflt gleri,
karflt deerleri simgeler. Tm atflmalar olay ve durum balam iinde dflnlr. Bir dizi yksnde atflma:
Olay dizisini gelifltiren herhangi maddi ve manevi karfltlk, kifliler arasnda
sz ve davranfllarndan doan, olaylar dizisini devinime geiren dfl/fiziksel
atflmalardr.
Kiflinin kendi iindeki bunalm ve dflnsel eliflkilerinin atflmas yani
isel/psikolojik atflmadr.
Kimi atflmalar kiflisel, kimileri ise kltrel ve toplumsaldr. atflma, yk akfln bafllatr. atflma, evrensel ya da toplumsal gler kavgas, kahraman ile karflt
kahramann istek ve iradelerinin savaflmdr. Bu savaflmn, izleyicinin kendi yaflam ile koflutluk kurabilecei bir anlam taflmas, nemsenmesi isteniyorsa, karflt
glerin dengelenmesi gerekir. Ancak, efl gte olan ve birbirini dengeleyen karfltlar atflmay yknn sonuna dek srdrr.
151
152
Her yknn bafllangcnda zm bekleyen bir durum vardr (Miller 1993: 43).
Durum yk iinde zmlenir. Bunlara rnek olarak; dzelmesi gereken bir eksiklik, zlmesi gereken bir sorun, afllmas gereken bir engel, ele alnmas gereken bir tehdit, verilmesi gereken bir karar, rahatlamas gereken bir bask, dindirilmesi gereken bir heyecan, karfllk verilmesi gereken bir meydan okuma, dengelenmesi gereken bir dengesizlik, uzlafltrlmas gereken bir aykr deer yarglar,
zlmesi gereken bir atflma, uyumsuzluk ya da anlaflamazlk verilebilir.
ykleme (dramatik yap) atlrken, tema ile uyuflum salayan bir ana atflma
yannda, birok yan atflmann bulunmas senaryoyu srkleyici bir duruma getirir.
atflmalarn sonucu olumlu ya da olumsuz olabilir ama nemli olan atflmann yky ileri gtrmesidir. Ksaca, atflmalar; kiflilikle ilgili ise kiflisel; durumla
ilgiliyse, ekonomik ve toplumsal bir olay irdeler. zleyici her iki durumda da kendi yaflamndan izler bulur.
Girifl (serim) sahnesinde bafllayan atflma, geliflim sahnesinde gereince vermiflse, zme engelsiz gidilemediinden, bu kez izleyicinin karflsna bekledii
dm durumu ortaya kar.
Dm: Bir ykde, olaylar dizisinin geliflimi srasnda, gerilimin ve merakn
artt, ifllerin karflt, apraflt yerlerde bir takm duygusal odak noktalar ortaya
kar. Bunlara bunalm ya da dm noktalar denilir. Dm esi, atflmalardan,
evrilen dolaplardan, gizlerden ya da kiflilerin kiflilik zellikleriyle yaratlr. Dmlerin younluu kahramana, duruma ve devinime gre deiflir.
Gerilim ve fiaflrtmaca: Durumun kendisinden ve merak esinden kaynaklanan
gerilim, eflitli yollara baflvurularak, yknn anlatmnda yaratlan skntl, gergin hava olarak tanmlanr. zleyicinin, Acaba biraz sonra ne olacak? sorusuna neden olur.
Kuflku: yknn sona dek, ilgiyi yitirmemesi iin olay rgsnde kimi ipularn izleyiciye hemen verilmez. zleyici srekli olarak eflitli kuflkular iinde braklr. Kahramann izlemesi, garip telefonlar almas, kt adamlar tarafndan sk sk
rahatsz edilmesi vb. kuflkuyu yaratan durumlardr. Kuflku uyandran durum, sonuta kesinlikle aa kavuflturulur.
zleme Sahneleri: zleme sahneleri biimsel adan yklemeyi (dramatik yap)
glendirir, izleyicide coflku uyandrr. rnein, polislerin araba, helikopter ile
suluyu izlemesi gibi.
Beklenmeyen Noktalar ve Beklenmeyen Son: zleyiciye, kimi kk ipular nceden nemsiz ayrnt gibi verilir. Sonra bu ayrntlar beklenmeyen noktay oluflturur. Bir sahnenin beklenmeyen bir sonla bitifli, izleyiciyi flaflrtr ve sarsar. Byle
durumlarla dramatik etki glenir.
Karflt / Koflut kincil Olay rgs: Karflt/koflut ikincil bir olay rgs tekdzelii krar, hem birincil -ana olay- glendirir, hem de senaryonun ilgin olmasn salar.
Zorunlu Sahne: Kifli ve karflt arasndaki atflma gerei gibi verilmiflse, youn
atflmann sergilenecei zorunlu sahne izleyicinin beklentisi olur. Zorunlu sahne
geciktike, izleyicinin ilgisi daha da artar.
Doruk Nokta: Doruk nokta, genellikle atflmalarn son bulduu zm denilen son blmdedir. Doruk nokta, deiflim ya da coflkunun dorua ulaflt noktadr. Doruk noktas, dizi blmnn bitmesine yakn bir yerde, Olaylarn zme
ulaflt yerde yerini alr.
zm: yknn tamamlanp, olaylar dizisinde sergilenen sorunlar ve atflmalarn belirgin anlafllr, ilgin bir biimde zme ulafltrld blmdr. Bozulan dzen eski durumuna getirilir. Olay / yk inandrc, mantksal bir yolda ve
genel izgileri iinde, tm izleyiciyi doyuracak bir biimde, Bu nasl oldu? gibi
bir soru sormasna frsat verilmeden zme ulafltrlr. Bu kesim, ou kez olaya
iliflkin bir espri ile biter. Dizinin gelecek haftadaki yeni blmn izlemeleri iin
izleyiciler etkilenmeye alfllr.
zm sahnesi ok abartl ya da etkisiz olmamaldr. Doruk noktasyla birlikte, alflmann zmne iliflkin hibir kuflku kalmaz ve ykye ynelik ilgi
son bulur.
ster zgn olsun, ister uyarlama, yklemeyi (dramatik yap) olufltururken,
taslak yk (synopsis), gelifltirim (treatment) ve ayrmlama evrelerinde bile,
boflluk olmamas ve sorunlarla karfllaflmamak iin, yazlanlar sk sk geriye dnlerek denetlenir.
Kiflilefltirme
Televizyon dizilerinde, dflnsel, duygusal ve kiflileraras iliflkileri karmaflk
gnlk yaflamdan szlerek alnan, yaptn trne bal olarak- eylem ya da dflnceleri tanmlayan- iki tr kifli ile karfllafllr: Bunlar; tip ya da kukla kifliler ve
kiflilik/Karakterdir.
Tip ya da kukla kifliler: Grnflleri, davranfllar, devinimleri, konuflmalar, alflkanlklar, alg ve tepkileri, gdleri, eilimleri, insansal deerleri, vb. zellikleriyle
oluflan kiflilik yaplar ve toplumsal kimlikleriyle senaryo yazarnn ngrd amalar gereklefltirir. zleyici tarafndan kendilerinden belirli davranfllar beklenen, tek
boyutlu, ruhsal geliflimi, derinlii olmayan; yazarn grfllerini ya da bir iletiyi iletmekten baflka bir ifllevleri bulunmayan, insan ycelten ya da aflalayan eilim, zellik, huy ve davranfllar donuk ve kalp kifliliklerdir. rnein, grevine delicesine
ballk... Eli sklk... Psikolojik rahatszlk... vb. o tipin kifliliini biimlendirir.
Kiflilik/karakter, tipik ve inandrc zelliklere sahip olduundan genel, bu zelliklerin yazarca yaratlan yeni bir bireflimini gsterdiinden zel olan kiflidir. Genel
yan ile geree yaklaflr, inandrc olur, zel yanyla hayranlk uyandrr. Kiflilikte,
dfl grnflnn tesinde anlam salayan i yaflam vardr. nsann kiflilik yapsna iliflkin ok deerli ipular, gzlem, arafltrma, inceleme ve hayal gc bir araya getirildiinde elde edilir.
Dizide izleyiciler tutarl kiflilikler grmek ister. Bu nedenle, asal kiflilikler iin,
kiflilie iliflkin bilgilerde tanmlar daha ayrntl ele alnr. Senaryo yazmaya bafllamadan nce, kifli hakknda, izleyicinin bildiinden ok daha fazlasn bilmek isteyen yazar, tm kiflileri iin tpk bir annenin gnl gibi, boyutlu olarak ayrntl zyaflam yks yazabilir. Ama, tm kiflilerin ayrntl zgemifllerine iliflkin
bilgilerin dizi yksnn gelifliminde, kiflilerin yaflamnn sergilemesinde bir baflvuru kayna olarak kullanlmasdr.
Kifliliin Boyutu
nsan grme, duyma, dflnme ve yaratclk (uygulama) gibi drt yetisi ile, kendisini ve evresini etkileyebilme gcne sahiptir. Senaryoda kiflilik; bedensel yaps
(fizyolojik), toplumsal yaps (sosyolojik), ruhsal yaps (psikolojik) olmak zere 3
boyutta incelenir. boyutu dikkate almadan kifliliini tanmlamak, iyi bir senaryo kiflilefltirmesi yapmak olanakszdr.
Fizyolojik Boyut: Her ne kadar izleyici ekranda somut olarak gryorsa da, kiflinin bedensel yapsnn davranfllar zerindeki etkisi yk asndan nem taflr.
Salksz grnfll kiflinin, bir bedensel zrlnn, bir ccenin ya da bedence
salkl birinin dnyay, olaylar yorumlayfllar genellikle farkllklar gsterir.
153
154
Sosyolojik Boyut: Kifli toplumsal bir varlk olduundan, kifliliinin, oluflumu ve

biimleniflinde toplumsal yapnn da byk pay var. Kiflinin yaflad a ve toplum, iinde bulunduu evre koflullar, onun bilgi edinme evresini ve buna bal olarak bilincini olumlu ya da olumsuz ynde etkiler, bu etkilenme kanlmaz
ve doaldr.
Dier kiflilerle iliflkiler, yalnzca bu iliflkilerin toplumsal anlamn belirtmek, deerlendirmek iin deil, kiflinin deiflmeyen kiflilik zelliklerini gstermek, ruh sorunlarn aklamak iin de gereklidir. Senaryoda iliflkiler karflt kiflilerle -rnein
yafll/gen, varsl/yoksul, patron/ifli... vb. kurulduunda etki artar.
Psikolojik Boyut: yk, kahramann ya da kahramanlarn psikolojik durumu ile
ilgili deiflimleri ifllediinden kifliliklerin ruhsal durumu, senaryoda olmas gereken
bir olgudur. Senaryoda asal kifliler oluflturulurken, insan davranflnn yalnzca yzeysel grnmn deil, altnda yatan anlam da gz nne almak gerekir, bu
nedenle kiflilik yaratmnda zerinde en ok durulmas gereken boyut, psikolojik
boyuttur. Kifliyi psikolojik adan gereki yapacam anlayflyla ok derin zmlere ve gerekelendirmelere girmek de gerekmez. Kifliliklere kimi psikolojik sorunlar vermek ve bunlar ayrntya girmeden ksaca aklamak yeterlidir.
Dizilerde Kiflilik/Karakter Ayrm

Dizideki kiflilikler asal kifliler, yardmc kifliler ve yan kifliler olarak flekilde
sralanr.
Asal Kifliler (Kahraman ve Karflt Kahraman): Asal kifliler, dizilerde/filmlerde fiziksel, toplumsal ve psikolojik olmak zere boyutuyla, derinlemesine ele
alnan; kendine zg zellikleri olan kiflilerdir ve bunlar yk iinde kiflilik olarak
kabul edilir.
Kahraman (Hero/Pratagonist): Ekranda en ok grlen eksen/ana kifli
kahramandr. Kahraman yknn odandaki sorunla ve bu sorunu ateflleyen karflt kahraman ile karfl karflyadr. Kahraman ncelikle- i gds ile sorunu zme
giriflim ve abalar atflmay yaratr, yknn ilerli akfln salar, yky bir sonuca doru gtrr. Tm iliflkiler, bu asal atflma evresinde geliflir.
Karflt Kahraman (Dflman/Kt Adam): Karflt kahraman, yknn sorunun ateflleyen, kahramann amacna/hedefine ulaflmasn engellemeye alflan,
dramatik durumu yaratan, kahraman ile gerekleflecek atflmann zelliini belirleyen kifli/ler/dir. Kt ya da iyi bir kifli olan karflt kahraman ne kadar gl ifllenmiflse, yknn atflmas da o kadar etkileyici olur. Dizi senaryosu yazmnda
kahramandan sonra ilk dflnlecek kifli, kt karflt kahraman yaratmaktr. Baflarl dizilerde karflt kahraman tam anlamyla kt, kahramana yaflam haram edecek kadar gl ve yetenekli olmasyla n plana kar.
Karflt kahraman dost grnp aslnda kahramann dflman olan kiflidir. ykde byle bir kiflilik yknn ilginliini salar.
Yardmc Kifliler: Yardmc kifliler kahramanla ayn deerleri paylaflan, ayn
amac taflyan, asal kifliler kadar etken olmayan, kahraman yardm eden, srlarn
paylaflan yandafl bir arkadafl, bir ifl arkadafl, efl ya da sevgilidir. Yardmc kifli/lerin
nemli ifllevi vardr:
Dizilerde yardmc kifliler; yknn inanlrln arttrrmak, kahramandan yana
ald tavrlarda grlen git-gellerle srprizleri yaratarak yknn baflar dzeyini
ykseltmek ve kendi kendine konuflma inandrc olmadndan, kendisi, sevgilisi,
dfl gds, duygu ve dflncelerini vb. hakknda bu kifliyle konuflarak kahramana aklama olana salamak amacyla kullanlr.
Yan Kifliler: Yan kifliler, genellikle tiptir. Her ekonomik snftan, her kltrden
olabilir. Yan kiflilikler, dizilerde grndnden daha byk ifllevler yklenir. Dizinin ana kiflilikleri olabildiince aklc davranrken, yan kiflilikler, asal kifliliklerin
yapamayaca sama, ama ifle yarar fleyleri yapar.
Senaryoda Kiflilii Ortaya Koyma Yntemleri

Yazar kiflilerin kifliliklerini olufltururken dorudan izim, dolayl izim olmak
zere iki ana yntem kullanlr.
Dorudan izim: Yazarn kiflilerini dorudan tantmnda, yalnz birini ya da
ikisini deil, n ayn anda karmaflk olarak kulland iletim yolu var. Betimleme, konuflma rgs (diyalog) ve davranfllarla iletim.
Betimleme ile letme: Senaryo yazarnn betimleme ile iletecei bilgiler, kiflinin
fiziksel ve ruhsal grnmnn yan sra giyim kuflamlarn, jest ve mimiklerini,
olaylara ve durumlara karfl davranfl ve tutumlarn sergiler. Yazar bu aklamalaryla ynetmene ve oyuncuya i ular verir.
Konuflma rgs (Diyalog) ile letme: Konuflmalar kiflinin toplumsal, kiflisel
ve ruhsal durumunu belirler. Kifli monologla ve kendi kendine konuflma ile kendine ya da karflsndakine iliflkin bilgi verir. Kifli, karfllkl konuflmalarda flu
yolla belirtilir:
Kendi hakknda syledii szler ve kendine iliflkin aklamalar: Kiflinin kendi hakknda aklama yapmas ve bunun izleyici tarafndan kiflinin tartfllmaz gerei olarak kabul edilmesi, insan doasna ve sanatn dolayl anlatm ilkesine aykrdr.
Kiflinin baflkas hakknda syledii szler ve aklamalar: Bu szlerin de kesin nesnel dorular olarak kabul edilmeleri gerekmez. Kiflinin baflkas hakknda yapt aklama, karfldakinin gereklerinden ok kiflinin kendi eilimlerini yanstr.
Kiflinin deiflik konular zerindeki genel szleri ile kiflilii zerine flk tutmas: eflitli durumlar karflsnda tavrn belirleyen kifli, eilimlerini, zelliklerini -dolayl da olsa- aklamfl saylr.
Davranfllar, kiflinin ahlak boyutuna, inanlarna, ideallerine, deerlerine flk
tutar. zleyici kifliyi ya fiziksel grnfl ve hareketleri ile dfltan, ya da yazarn belirttii, ynetmenin ve oyuncunun gereklefltirdii duygu ve dflnceleriyle iten
tanr. Kiflinin, olay ve durumlara karfl taknd tavr, gsterdii tepki, yapt ifller
kifliliine flk tutar. zleyici yk gelifltike, kifliyi atflmalar, karfltlklar, atflmalar
ve davranfllaryla tanr.
Dolayl izim: Dolayl kiflilik iziminde, kifli ya olay iinde, olaylara karfl tepkisini gstermesi ya da ykdeki dier kiflilerin, onun hakkndaki grfllerini belirtmesiyle tantlr. Dier bir kifli, kiflinin davranfl ve edimlerini somutlayan konuflmasyla bunu dolayl olarak yapar.
Saklama ya da Maskeleme
Kimi senaryolarda, belli bir sreye dek kiflinin kiflilii ve gemifli nceleri ortaya konulmaz. Bu duruma saklama ya da maskeleme denilir. Senaryo gerei, kiflilik hakknda bilinli olarak belirsizlik yaratlmak isteniyorsa, bu belirsizlik zenle kurulmaldr.
Burada, kifli hakknda izleyici merakta braklr, o ana dek saklanan/maskelenen kiflinin kiflilii ve gemifli, olayn akfl iinde belirlenen bir olayla ortaya konulur.
155
156
Karfltlk
Kiflileri ortaya kartmak iin senaryoda sk sk baflvurulan yntemlerden biri karfltlklar yaratmaktr. Deiflik kiflilerin, kiflilikleri arasnda karfltlklar, ayn durum
karflsnda bu kifliliklerin deiflik tepkileri ile gsterdiinde, kiflilikler daha iyi vurgulanr. Kiflilerin davranfllar, durumlar arasnda karfltlklar yaratlarak izleyicinin
bunlar daha iyi deerlendirmesi salanr. Doann temelinde aydnlk ve karanlk,
kfl ve yaz, doum ve lm gibi karfltlklar var olduka, insan iliflkilerinde de karfltlk hep olacak; kifli ise kanlmaz bir biimde kendini atflmalar dizisi iinde
bulacaktr. Kahramann, karfl gle atflmasn umutsuzluu lszlnde srarla srdrmesi dramatik olan yaratr.
kincil Kifliler (Yardmc Kifliler): Kahramann kifliliini ortaya koymak
iin dier bir yntem, ikincil kiflilerin varldr. Arkadafl, akraba, yannda alflanlar, karfltlar, rakipleri vb. kifliler karfllafltrma yoluyla, kahraman izleyiciye
daha iyi tantr.
Baflarl ykleri, ktlerden ayran bafllca zellik, ikincil kiflilerinin kifliliklerinin iyi ifllenmesidir. kincil kifliler yazlrken onlara bir takm ayrc zellikler verilmelidir. Kiflinin bu ayrc zellii, ykyle ilgili olmas ve yknn iinde ve izleyici iin hibir zaman yapay bir e gibi kalmamas ve doal olmas gerekir.
Olay/Olgularn Hareketi
Yaln anlam iinde, zorunlu bir takm nedenler, gerekeler, itici glere dayanarak
geliflen, dizi yksnn akflna bir deifliklik getiren, etki uyandran dflnce ya da
izleyicinin ilgisini uyank tutan, gldren/coflturan olay ve olgularn hareketidir.
Herhangi bir dizi irdelendiinde drt temel devinim gze arpar :
Oyuncularn hareketi, varlklarn, nesnelerin yer deifltirmesi.
Hareket eden kifli ya da nesneleri ya duraan ya da hareketli kamera ile saptanmas.
Diziye/filme ou kez dinamik bir anlam katan oyuncu ve kamerann bir
arada devinmesi.
Deiflik leklerdeki ve uzunluktaki ekimlerin senaryonun verilerine gre
sralanfl (kurgu).
Hareketle dizinin genel havas verilir, dramatik etki yaratlr. Konu ak-seik
gsterilir. yk akfln hzlandrlr, yavafllatlr. Bylelikle dizinin tmnn ya da
kimi sahnelerinin tartmn (ritmini) salanr. Kiflilerin fizyolojik, sosyolojik ve psikolojik boyutlarn daha etkili verilir. zleyicinin iletiyi alglamasna yardmc gzel
ve ilgin grnt dzenlemesi elde edilir.
Senaryoda, kifli ya da varlklarn fiziksel davranfllarla grsel yanstlan eylemler
btn dfl hareket ve izleyicinin dflncelerine, duygularna, duyarllna ynelen devinim, i hareket olarak tanmlanr. ve dfl hareketin uyumu, birliktelii
dramatik akfl salar.
Dfl Hareket: Televizyonda ekranda grlen dfl hareket, jest - mimik diye adlandrlr.
Dfl hareket, gvdeyle yaplan eylemlerin tmdr. Dfl hareketi yazlrken, edilgen tmceler kullanlmaz. Anlatmlar genifl zaman kipiyle yazlr. rnein, Remzi parmaklaryla kirli salarn svazlayarak, hcresinde amaszca gezinir gibi.
Dfl hareket ynelimlerini aklayan paragraf, ksa tmcelere blnerek yazlr.
Bu tr bir yazm ekim senaryosu aflamasnda kolaylk salar. Aydn gvenle yrr, izlenmediine emin olmak iin evresine baknrgibi.
Hareket: Hemen her ykde i atflmayla iletilen bir i hareket vardr.

hareket, kifliler arasndaki karmaflk iliflkinin deiflik ve yeni yanlarnn ortaya
kmas, bylelikle kiflilere iliflkin bilginin artmas ve yknn vermek istedii
dflncenin gelifltirilip aklanmasyla elde edilir. hareket, kiflinin kendi isel
drtleriyle, karfltlarn tutkular ya da eflitli kayglarnn kifliyi etkilemesiyle oluflur. Kifli, bu gleri dikkate almadan, dflnmeden verdii karar ve hatal davranfllaryla ykma; bilinli karar ve davranfllaryla zafere ya da mutlulua ynelir.
hareket, yknn duygu yannn etkisi ile geliflir ve kiflilerin birbiriyle olan
iliflki ve atflmalaryla ilerler.
Zaman ve Mekan
yk anlatmndaki zaman esi, bir sreklilik gsteren gerek zamann srekli/kesiksiz dorusal akfl iinde deil, yazarn ngrd mantksal bir dzen iinde, srekli geliflim ierecek boyutta yazlmasdr. Dizi yklerinde olayn bafllangc ve geliflimi, her zaman gerek yaflamda olduu gibi dorusal izgide bir geliflme
gstermez. Olay arada bir yerden, sondan, ortadan ya da kiflinin iinde bulunduu sorunun tam ortasndan bafllatlabilir. Dizideki zaman, gerek zaman ksaltlarak/uzatlarak/ durdurulularak/hzlandrlarak, geriye dnfller, ileriye gidifllerle ve
flimdiyle zamansal btnleflme salanarak oluflturulur.
Senaryoda zaman ve mekann doru kullanm, iyi dzenlenmesi yknn geliflimini, grnt ve ses deerlerini glendirir.
Filmsel zaman drt temel sreklilik boyutunda ortaya konulur : fiimdiki, Gemifl, Gelecek ve Durumsal (Dflsel) Zaman.
fiimdiki Zaman Sreklilii: yknn dizide -sanki- flimdi oluyormuflasna gerek zamana benzer sreklilikle sergilenmesi, flimdiki zaman srekliliini gsterir.
fiimdiki zaman sreklilii dizilerde en yaygn kullanlan ve fazla karmaflk olmayan
bir sunum biimidir. Olaylar dizisi yazarn ngrd erevede ileriye doru geliflir. Ne oyuncu, ne de izleyici bir sonraki anda ne olacan bilmez. Bu zellik, filmin sonuna dek izleyicinin ilgisini yk zerinde uyank tutmaya yardm eder.
Gemifl Zaman Sreklilii: Dizilerde gemifl zaman sreklilii iki biimde ele
alnr:
yknn tm gemifl zaman iinde, flimdiki zaman srekliliine benzer bir
biimde yazlr.
yk, flimdiki zamandan gemifl zamana uzun ya da ksa geriye dnfllerle
anlatlr.
Geri dnfllerin yerinde ve doru kullanlmas yklemeyi zenginlefltirir.
Geri dnfller uzun geri zaman ve ksa geri zaman olarak ikiye ayrlr.
Uzun geri zamanda, birka dakikadan daha uzun geriye gtrlr. Kimi zaman
kullanmnda flimdiden gemifle, gemiflten gemifle ve flimdiye yaplacak karmafla
rastgele deil, izleyicinin olaylar birbirine balayaca bir dzende yazlr.
Ksa Geri Zaman (Flash Back), Zamann olaan akfl iinde, ok ksa bir an geriye gidilmesidir. Ksa geri zamanlar, zaman atlamalar gibi kk llerde anlam
grnt sreklilii salamak adna kullanr. Grnt asndan srekli olmayan bir
hareketin alnp, z asndan iindeki sreklilii srdrmek iin yaplr.
Uzun/ksa geri zamanlar;
Zaman iinde geri gidilerek, yknn geliflimine katkda bulunacak nemli
olaylarn aklanmasnda,
157
158
yknn bafllad andan nce, gerekleflen herhangi bir olayn gemiflte,

neler olduunun gsterilmesinde, yknn gemifline iliflkin bilgiler verilmesinde,
yknn daha nce gsterilmeyen bir blmnn sunulmasnda,
Daha nce gsterilen bir olayn anmsatlmas amacndaki vurgu yinelenmesinde,
yk iinde gizli kalmfl bir noktann aklanmasnda,
yknn akflna katk getirecek, zlenen, olay / durum, yiten zamann bilgi ya da anmsatma olarak verilmesinde (Nostaljik geriye dnfl),
Daha ok psikolojik filmlerde kullanlan bellek yitimine urayan kiflinin
gemifli anmsamasnda kullanlr.
Gelecek zaman sreklilii de; gelecek zaman iinde olabilecek olaylarn ve flimdiki
zamandan bafllayp gelecek zamana yaplan atlayfllarla olaylarn anlatmnda kullanlr.
Gelecek zaman iinde olabilecek olaylarn anlatmda, izleyici gelecek zaman
iine gtrlr. Olay sanki flimdi oluyormuflasna, flimdiki zaman srekliliinde
sunulur. zleyici diziyi, Olay byle olacak ya da olabilir dflncesiyle izler.
leriye doru atlama, geriye dnfln tam tersidir. Zaman iinde ileriye gidilmesi, olaylarn nasl olaca ya da olabilecei, bir dflncenin ya da bir tasarn nceden grsel-szel dramatik yap iinde anlatlmasdr. Daha sonra flimdiki zamana
dnlr. Bu tr anlatmda, izleyicinin olay izlemede bir karmafla iine dflmemesi iin zaman konusunda bilgilendirmek gerekir.
Durumsal (Dflsel) Zaman

Dizilerde gerek zaman dflnda kiflilerin eflitli durumlarda yafladklar durumsal
zaman da (dflsel ya da psikolojik) kullanlr. Durumsal zaman, saatle llemediinden gerek zaman deildir. Durumsal zaman, bir olay gzleyen bir kiflinin davranfllarn, anmsamalarn, dflncelerini ya da gzledii olayn arptlan biimde
alglamasn kapsar. Durumsal zaman sreklilii bir karabasan, sayklamay, sarhoflluu ya da dier arptlan dflnceleri anlatmakta kullanr. Bu kullanmda, zaman, gerek yaflamda olmayacak biimde paralanarak, ksaltlarak, uzatllarak,
arptlarak ya da birka olay birbiri iine karfltrlarak, sreklilik yntemi gzetilmeden sunulur. Durumsal zaman kullanmnda, birbiriyle iliflkisi olmayan gerek
ya da dflsel olaylar, ak ya da arpk dflnceler ya da flimdiki zaman/gemifl zaman/gelecek zaman birbiriyle karfltrlr. Durumsal zamana geifl, uygun ses efektleri ve grsel geifllerle doru biimde ele alnmal ve aklanmaldr. Senaryo yazar, deiflen zamanlar vurgulamal ve kullanlfln izleyiciye, kolaylkla kavrayabilecei bir biimde vermelidir.
Mekn Kullanm
zleyiciler hareketin gereklefltii mekn asndan her an bilgilendirilmesi gerekir.
Dizilerde iki tr mekn kullanlr:
Corafi Mekn, yknn geecei meknn corafik anlatmdr, yk dnyann herhangi bir yerinde geebilir, belirlenen yer ykye uygun bir biimde kullanlr. Corafik mekan yalnz dizilerin baflnda deil, tmnde kullanlarak olayn geecei yerlerin atmosferini hazrlamaya yardmc olur.
Dramatik Mekan. Kiflilerin ve durumlarn psikolojisini saptamak ve evrelemek amacyla kullanlr. Blgesel topografik yapdan her zaman salt dekor olarak deil, dramatik bir e olarak da yararlanlr. Boulma sahnelerinde gllerden, kiflilerin uuruma dflme sahneleri iin dalardan yararlanlr.
Zaman-Mekn Vurgulamalar
ykde anlatlan olaylar, ekim, sahne ya da ayrm atlamakszn geree uygun ya
da yazarn ngrd akfla gre sreklilik ieren bir yntemle, belirli bir zaman
diliminde, belirlenen bir yerde geer. Zaman, mekn/evre ile kifli arasndaki iliflki, izleyicinin filmin sunduu yaflam daha iyi kavramasna olanak salar. yk,
hangi zamanda, nasl bir fiziksel, doal, toplumsal evrede gemekte? Yer ve zaman esi olmakszn hibir olay, hibir durum dflnlemez. Bu ynden, yklenen olay ve duruma bal olarak yer ve zaman deiflir. Dizilerde olay ve durum
deifltike yer ve zaman da deiflir.
Filmsel zaman ve meknn, iki ekim arasnda kesinlikle ayrt edilebilen iki kullanm vardr. ki ekim / iki sahne birlefltirirken, gerek yaflamdaki zaman sreklilii aynen filme yanstlr. Dier bir anlatmla, gerek zaman = filmsel zamandr.
Yine burada iki ekim/ iki sahne arasndaki meknsal iliflki, aynen gerek zaman
sreklilii gibi korunur. Gerek zaman, filmsel zamanla ayn dorultuda gemekteyse sreklilik de sz konusudur.
Younluk, Zamanda Atlama

Yazar, herhangi bir olay / olguyu gerek yaflamdaki doal sresinde deil, arada
seme-ayklama ve atlamalar yaparak daha sonra da verebilir.. Bu atlamalar iki nedene dayanr. Yazmda tutumlu olma ve dizinin belirlenen sresi ya da televizyonda ise o yapma ayrlan sredir.
Yazar, gerek zaman senaryosunda gereklefltirmek iin, ele ald olayn, dramatik geliflmeye katks olmayan kesimlerini izleyicinin kopmayaca bir biimde
ayklar. rnein, nc kattaki brosundan kan kifli, izleyen ekimde sokak kapsndan karken gsterilebilir. Kiflinin bro kapsndan kfl, koridorda asansre/merdivene yryfl, alt kata dek inifli, binann kfl kapsna doru yryfl ve
kfl gibi evreler atlanr.
Film yapmnda zaman daraltma ve geniflletme yeteneine gereksinim var.
Saptanan izlenme sresini tutturabilmek iin, senaryo yazmnda eksiltmeye, ekim sonras kurguyla salanan daraltma ifllemine dizilerde ok sk rastlanr. Bu
yntemle, dizide yllar ve aylar, dakikalara sdrlarak az zamanda ok olguya yer
verilir. Eksiltmeler ve daraltmalarla filmdeki gereksiz uzatmalar, devinimler skfltrlr, sarkmalar nlenir.
yk anlatmnda yaplan kimi zamansal atlamalar, gerek zamanla kyaslanarak
llemez. rnein, Bir ka gn sonra buluflalm denildiinde, buluflmann ka
gn sonra olduunu anlamak olanakszdr. Zamann byle kullanmna, llemeyen zaman atlamas denilir. Bu zaman kullanm, ancak dflsal bir olay, yaz, konuflma, giysi biiminin deiflmesi gibi yk akflnda kullanlan zaman bantlaryla anlafllr.
yk Akflnda Zaman Dramatik Etki Olarak Kullanlr: Dizinin tr, gerilim
ise, kuflku ve merak artrmak iin grntnn uygun yerine saat konulur. Saat, zamanla yarflan kahramana karfl bir snrlamadr. rnein dizide polis belirlenen sre iinde kt adam yakalamaldr.
Zaman kullanm kahramann grevini younlafltrr ve zamann azalmas coflkuyu artrr.
Zaman iinde ileri/geri hareket eden, mekn iinde atlamalar yapan bir yk,
izleyicinin usunu karfltrmamal, olayn nerede gelifltiini ve neler olduu konusunda kesinlikle kuflkuya dflrmemelidir. Ancak gizemli ykler izleyiciyi flaflrtmak, beleini zorlamak amacn gdecek biimde tasarlanabilir. Bu tr yklerde
gizemli noktann aklanmas genellikle yknn sonuna braklr.
159
160
Konuflma rgs (Diyalog) ve Dier Sesler

Konuflma rgs: Yaln
olarak, kat zerinde
kifli/kiflilerin syledikleri,
ekim olarak
gereklefltirildiinde
izleyicinin duyaca her
szck, her tmcedir.
nsan, azndan kan ses ve szlerle, jest ve mimikleriyle iletiflim kurar. Tm grsel/iflitsel rnlerde de, kiflilerin ne dediklerini anlamak, ancak ses, sz, jest ve mimik btnl iinde deerlendirilir. zakman durumu flyle aklar: Dramatik
sanatlarda kullanlan dil, konuflma dili ile yaz dilinden farkl bir dildir. Bu yzden diyalog yazmann bir hner olduunu syleyebilirim.
Televizyon dizi senaryolar, genellikle konuflma rgsne arlk verilerek yazlr, bylece yapmclar onun araclyla yky okuyup anlayabilir. Dizi grlmekten ok zellikle iflitilmek iin yazlr. Bu dizilerde dramatik nedenlere sahip
olmadka grsel anlatm ok geri planda kalr. Ayn yaklaflm durum gldrleri
(sitcom) iin de geerli. Pembe dizi ve durum gldrs dizilerde konuflma rgs dorudan doruya izleyicinin iflitme duyusuyla iliflkili
Dizilerde, konuflma rgs, izleyicinin bireysel bellei ile yz yze olduundan, dorudan gnlk konuflma ile yaknlk gsterir. Ama gerek yaflamdaki konuflma rgs, ou kez yerinde sayan, ayn fleyleri yineleyen ve konudan konuya atlayan bir akfl gsterir. Senaryo yazar, konuflma rgsn yknn gerektirdii anlatm ve tanmlamalarn iinde kalarak, gnlk konuflma iinden en uygun
tmceleri seip ve ayklayarak, bayalktan, yapaylktan kanarak, anlaml ve
ekonomik bir biimde yazar.
Hangi tr dizi olursa olsun, konuflma rgs yazarken bilinmesi gereken fley,
yazn dilinden ok ayr bir fley olduunu unutmamaktr. Okunmak iin yazlmfl
szlerle, sylenmek iin yazlmfl szler ayr ayr seilmelidir. Romanda / ykde
rahatlkla yazlan her bilgi, dflnce senaryoda -romandaki ya da ykdeki gibiverilemez. te yandan senaryoda iyi bir konuflma rgs yazl dil ya da yazn
biemlerine gre yazlmaz.
Konuflma rgs bir amaca ynelik olarak kiflilerden ve atflmalardan domal; kiflilikleri aklamal, eylemi yrtmelidir.
Konuflma rgsnn fllevleri

Senaryo konuflma rgsnn ifllevi ana bafllk altnda aklanabilir: Bilgi verir,
duygusal bir anlam taflr ve yknn geliflimine katkda bulunur.
Konuflma rgs, yknn iletisini, olaylar ve gerekli bilgileri aktarmada, bunlar arasndaki iliflkileri kurma ve yorumlamada gereklidir. Bu anlamda, iki oyuncu
arasndaki konuflma birbirine deil, izleyici iindir. Konuflma rgs, eflitli nedenlerle grntye gelmeyecek nceki olaylar, olaylarn getii zaman ve mekan, ykde grnmeyen eflitli kifli/ler durum ve davranfllar, dolayl konuflma rgsyle izleyiciye aktarlabilir.
Konuflma rs kiflilii aklayc bilgi verir. Konuflma rgs, yalnzca dzenlenmifl durumlar deil, ayn zamanda kiflilii de belirtir. zleyiciye, kiflinin kim olduunu
syleyen ve ileride ne olabileceini duyumsatan -bir szck olsa bile- her konuflma,
temann gereklerine, konuflann fizyolojik, toplumsal ve psikolojik boyutlu kifliliine bal uygun biemle yazlr. Doallk, inandrclk, eflitlilik, renklilik bylelikle
salanr. Biem eflitlilii, tmce uzunluu/ksal, tmce yaps, konuflma hz, konuflma zellikleri (pepemelik, kesik kesik konuflma, ocuksu konuflma, dik sesle konuflma, mahalle kars edas, klhanbeyi edas vb.), kullanlan deyim, terim ve szckler, nlemler, susmalar, yinelenen szler, yanslamalar, konuflmaya efllik eden bakfl,
mimik, jest, devinimler, slk alma, dili flaklatma, homurdanma vb. seslerle salanr.
ok bilmifller uzun tmcelerle, kararl olanlar kesin dille, yaflllar ar ar konuflur.
Kifli kendi dnyasnn diliyle konuflturulur. rnein orta snftan bir kiflilik, eitimi olmayan alflan snftan birine karfl konuflacaksa, kullanlan kalp szck ya
da szckler, snfsal olarak iki kifliyi kolaylkla birbirinden ayrr. Benzer zellikler taflyan kiflilikler, zel konuflma tavrlaryla birbirinden ayrt edilebilir.
Konuflma rgs ou kez kiflinin dflnsel ve siyasal dflnceleri de ortaya koyar.
Kimi kifliler, kendini dierinden ayran kalp (klifle) ya da ayrt edici konuflma biemine sahip olabilir. Ama gldrme amac yoksa, kalp szck aflr kullanlmaz.
Kiflilerin kimliklerini, mesleklerini ortaya koymak, izleyiciye bilgi vermek iin
ayrt edici szckler kullanlr. Bylece gerek yaflama yaklafllmfl olunur. Ama her
izleyicinin bilemeyecei mesleksel terimler ve szckleri yazmaktan kanlmaldr.
Konuflma rgs, aklc olmaktan ok, kifliler arasndaki atflmalar ve ruh durumlarn ortaya koyar, yazlan duruma iliflkin duyguyu yanstr. Konuflma rgsndeki bir tmce ile, ierdii ruh durumunun sresi uyumlu olmaldr. nk
gnlk konuflmada da, sylenen szler, konuflan kiflilerin syleyifl biimlerine ve
duygusal durumlarna gre eflitlilik gsterir. rnein uzun bir tmce, sinirli sylenemez. nk sinirli olma durumu anlktr. fiok, uzun bir tmceyle yanstlamaz.
Kifliler duygu ve dflncelerini, ou kez zellikle saklar, aka belirtmez.
Bu nedenle, dolayl anlatmn, dorudan anlatmda daha etkili olduunu unutmayarak tm duygu ve dflnceleri sze dklmez. Jest, mimik gibi anlatm
aralarndan yararlanlr.
Konuflma rgs yknn geliflmesine katkda bulunur. Kifliler konuflturulmak
iin konuflturulmamal, konuflma bir amaca ynelik olmal; yky, gnlk yaflamdaki konuflmalar gibi yerinde saydrmayp ileri gtrmelidir.
Konuflma rgs;
ok daha ksa ve ok daha zl olmaldr.
Dier elerle birlikte, yknn temasn ortaya koymaldr.
Kiflilikleri ortaya karabilmeli, onlar betimleyebilmelidir.
Duygu ve anlam yaratmal ve yknn geliflimine katklar bulunmaldr.
Konuflma rgs Yazmnda zel Durumlar

Uzun konuflmalar, daha ok olaylar ve durumlar, duygusal ortam, kiflilerin dflncelerini ve grntyle verilemeyecek fleyleri anlatmak gerektiinde kullanlr.
Ama uzun konuflmay izlemek, olaylar arasndaki balanty kurmak izleyici asndan olduka zordur. Konuflma uzadka izleyici sklr.
Yerinde kullanlan ksa konuflmalar, genelde konuflma rgsnde belirli vurgular glendirir. ou kez ekonomik konuflma televizyon dizi ve filmlerinin konuflma rgsnn anahtardr.
S konuflma, oyuncuyu/izleyiciyi bir yere ulafltrmayan bir konuflma rgsdr. Konuflma rgs dural deil, devingen olmal; soru ve yantlar birbirini mekanik bir biimde izlememelidir.
Gemifl bir olay anmsatmak, bir dflnceyi belirtmek, i atflmay ya da bilinaltn yanstmak iin dfl ses kullanlr. Kiflinin grnts zerinde dflrlen, izleyicinin duyduu bu sese, i ses ya da kafa sesi denilir.
ses (kafa sesi) ya da anmsatc szn yinelenmesiyle merak esi younlafltrlp, izleyicinin ilgisinin oaltlmas amalanr. rnein, Sen bu ifli yapamazsn... gibisinden anmsatc bir sz, szn sylenmesine neden olan kiflinin ya da
sz destekleyen bir grnt zerine verilir, Acaba baflarabilecek mi? sorusu yaratlarak izleyicinin olay daha dikkatli izlemesi salanr.
Grnt zeri konuflmann bir dier biimi, yknn anlatmyla ilgilidir. Grnt st anlatm yapan duruma gre, ya yknn iinden biri ya da yknn
kahramannn sesidir. Grnt zeri konuflma kimi dizilerde oka kullanr, kiflilere bir derinlik kazandrlr, ekici bir zellii olmasdr. Edinilen bilgiyi aklayp
olay dizisinde belirli devinimleri eyleme geirmede ya da anlatmda belirli srayfllar (atlamalar) salayp yky hzla ilerletmede uygun / yaln bir yoldur.
161
162
yk, izleyiciler iin ok karmaflk olduunda ve aklamalar gerektiinde grnt zeri konuflma, uygun, yerinde kullanldnda senaryo yazarnn kurtarc
elerinden biridir.
Konuflma rgs Yazarken Dikkat Edilecek Noktalar
Konuflma rgs tamamen kiflilerin geliflimine baldr.
Kiflinin kiflilii skc olsa bile, o kifliye skc konuflma rgs yazmak risklidir.
Konuflma rgs, doal konuflma dilini yeleyerek, yumuflatlan, resmi olmayan, doala yakn bir yaklaflmla yazlr. Ama bu, her senaryoda iflin kolayna kap, yersiz argo, kfr ve gnlk konuflma dili kullanlmas demek
deildir. Kfr kullanm, yalnzca kendine zg bir etki, youn fkeli bir an
yaratma ya da gldrme gerekesiyle olmal.
fiive (Az/Aksan) Kullanm: yk gerektiriyorsa elbette flive ve aksan de
kullanlr. Yalnz gereki olmak amacyla senaryo bafltan sona yerel szck
ve deyimlerle yazmak fliveyi yalnzca gldr esi olarak kullanmak, onaylanacak bir durum deildir. Ama, arafltrma yaparak, uzmanlara danflarak,
kiflilerin havas ve tavrna uygun yresel/blgesel flive, birka yerel szck
ve deyimle yalnzca ilk konuflmalarda belirtilir. Konuflma rgsnn tmn yazm klavuzuna uygun szcklerle yazlr.
Bir tmce iine, bir sr olay, dflnce, ad, gereksiz szler tka basa doldurulmaz.
lke olarak ksa, bir solukta sylenebilir tmceler kurulur. Tersi durumda,
yetenekli de olsa, oyuncunun uzun tmceyi kavramas ve sylemesi gtr.
Bir duygu, bir dflnce ya da bir olay, karmaflk bir tmce yapsndan kanlarak, en ekonomik / zl ve kvrak bir biimde yazlr. Kulaa yapay gelecek, uzun, ssl, ayrntl, dolambal sesleri ieren biimsel yazma bieminden kanlr.
Uzun konuflmalar, ksaltarak en ekonomik duruma getirilmelidir. Ksaltma
yaplamyorsa, izleyicinin ilgisini datmayacak biimde, araya konacak sorularla, uzun konuflma paralanp tekdzelikten kurtarlr.
Oyuncular dflnerek, pefl pefle gelen szcklerin, birlikte sylenmesi zor
harflerden oluflmamasna byk zen gsterilir.
Yinelemeyi nleme amacyla nce hakikat, sonraki tmcede gerek szcn kullanlmaz. Yinelenme bu yolla nlenmez, dil aflureye evrilir.
Duraksamaya, yanlfl anlamaya, anlafllmamaya yol amamas iin tmcelerin ak, anlafllr olmasna nem verilir.
Dilin akc olmasna nem verilir. Tmcelerin birbirinden kopuk olmamas iin zamir, bala gibi szcklerle balanr, anlamn birinden tekine
akmas salanr.
fiairanelikten, edebiyat yapmaktan kanlr, yazn sanatna zg sz oyunlarndan uzak durulur, syleyifl gzelliine kaplp sz uzatlmaz.
Rastlant sonucu uyakl duruma gelmifl tmceler ilgiyi dattndan, bunlar deifltirilir.
Konuflmalar, olay diri tutmayp, canszlafltryorsa, bunlar yeniden yazlarak
daha enerjik yaplr. Gerekmiyorsa kartlr.
Yazarken bir yol varsa, konuflma rgsne baflvurulmayp gsterme yoluna
baflvurulur. Herhangi birisinin konuflmasn iflitmekten ok anlatlan fleyleri
grmek izleyicinin hofluna gider.
Unutulmamas gereken fley konuflma rgsndeki tmcelerin oynanarak syleneceidir. Ayrca, anlatmdaki fazla tmce ve szckler, katkda bulunmayan tmceler, yanlfl kullanlan szckler, yinelenen szler, akfl kesen yinelemeler, sk sk
yinelenen adlar metinden karlr.
163
Senaryoda, konuflma rgsnde kullanlan noktalama imleri olduka nemlidir. nk bu imler, oyuncuya, canlandrd kiflinin o andaki psikolojik durumunu vermede yardmc olur.
Nokta: konuflmann kesin bitiflini gsterir. Virgl: oyuncuya soluk alma / verme yerini belirtir. Tmce iinde nokta yan yana (...) ya da (-) imi: daha uzun
susufl ve soluk alp / verme yerlerini gsterir. nokta yan yana ya da (-) iminin
tmce sonuna gelmesi havada kalan dflnceleri, konuflmalar vermede kullanlr.
Bu durumda bu imler, nlem imi yerine geer. Soru imi sorularda kullanlr.
Noktal virgl, iki nokta st ste, nlem gibi imler konuflma rgsnde pek kullanlmaz. Konuflma rgsnde, zerinde durulmas istenen szcklerin altn izilir.
Senaryo isel elerinden konuflma rgsnn temel ifllevleri nelerdir?
SIRA SZDE
Konuflma rgs,
senaryodaki yerini
zorlamasz ve eliflkisiz bir
biimde almaldr.
Mzik ve fiark Kullanm
D fi N E L M
Mzik, anlatm arac olarak, sonradan eklenir. Mzik ve flark
aflada sralanan
amalar iin kullanlr:
S O R U yaratm sa n planda ya da altta kullanlarak ruhsal ve duygusal atmosfer
lanr. Gsz bir sahneyi renklendirir. Destekleyici olarak merak, srpriz ve
flok duygularn yaratr. Karfltlklar vurgulanr.
DKKAT
Kiflinin flen, durgun, zntl, sinirli gibi psikolojik durumlarn belirtmek
iin uygun mzikler kullanlr.
SIRA SZDE
Kiflinin dflnd ya da anmsad bir ses yerine kullanlr.
Ayn kifli grld anlarda, ykde bir ilerleme salandka ayn mzik temas yinelenir.
AMALARIMIZ
Herhangi gerek bir ses yerine kullanlr.
evre sesleri ve grltler ile evre oluflturulur ve yerinde kullanmla sahneye
gereklik salar.
K T A P
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
SENARYONUN DIfiSAL YAPISI (BM)

erik ve Biim Birliktelii
TELEVZYON
Senaryonun yaps, karmaflk bir yaratcln rn olan ierik ve biimden oluflur.

erie de sanatsal zellik veren biimdir. ncelikle biimin eleriyle dizinin kav N T Ebir
R N Eincelemeden
T
ranmas salanr. Ayn dizinin ierii ise, ancak derinlemesine
sonra ortaya konulur.
Senaryonun Kapak Biimi
DZ YA DA FLMN ADI
(Kaln ya da italik olmayan, 12 punto ile yazlr)
(Senaryo uyarlama ise)
ZGN YAPITIN ADI
YAZARININ ADI
Senaryo
YAZARIN ADI
Yazarn adresi:
Telefon numaras:
Not: Senaryo A 4 boyutundaki kada yazlmaldr.
TELEVZYON
NTERNET
164
Dizi ya da Filmin Ad
Senaryoda, en nemli zel szckler dizinin addr. Doru adlar gl ileti gnderir. Ustaca konulmufl bir ad, okunmadan, senaryo hakknda olumlu dflnmeyi
salar. yi bir ad, senaryonun, yapmc ya da kurumca okunma, deerlendirme,
hatta yapm flansn salar.
Ayrmlama Senaryosunun Sayfa zerinde Biimsel Grnm

Senaryolarn deiflik tipleri ve deiflik biimleri var. rnein, sitcom, televizyon
oyunu, TV eitim program senaryolar, bir film senaryosundan biim olarak ayrm
gsterir. Aflada tek kameral ekime dzenlenen senaryo rnei tm trlere iliflkin ortak bilgileri ve biimi kapsar.
Aflada A4 kat boyutuna gre dzenlenen senaryo sayfa rnei verilmifltir.
Tm senaryo aflamalar, bilgisayarla yazlr. Senaryonun -olmazsa olmaz- biimsel elerini flu flekilde sralanabilir.
19
2 SATIR
BOfiLUK
<5 Cm->AILMA
<4 Cm->15. ..MAHMUT UN EV, MUTFAK. GN
<5 Cm->Mahmut ekmeceden
bir bak alr
<- 5 Cm>
n kapya ynelir.
2 SATIR
BOfiLUK
16. DIfi.MAHMUTUN EV, N KAPI. GN
Mahmut bir elinde futbol topu,
dierinde bak, kap giriflinde
durur, homurdanr
<8 Cm>MAHMUT
<7.5 Cm>(kzgnlkla)
<6.5 Cm->Neredesin be...<6 Cm >
Bahe duvarnda oturan Tamer
ak ile dal yontar...
MAHMUT (.D)
Sinirlendiriyorsun beni...
Tamer bafln eer...
TAMER
(Mrldanarak)
ocuk deilim ben...
Kalkar, ar, kararl admlarla
Mahmuta doru yrr.
19
Sahne Bafll
Senaryo sayfasnda bir satr olarak gsterilen, Sahne Bafll, sahnenin nerede, ne
zaman ekileceini belirtir. Sahne bafllklar, her zaman byk harflerle tek satr
olarak yazlr.
Sahne Bafllndaki Bilgiler:
- Sahne Numaras (Dizinin kanc sahnesi olduunu gsterir.)
- Sahne Numarasdan sonraki bilgi ekimin, de ya da DIfita olduunun
belirtilir. in anlam ekimin kapal meknda; DIfin anlam ekimin
kapal mekn dflnda -rnein, akhavada- yaplacan belirtir. Kimi
zaman ayn bafllkta DIfi / birlikte kullanlabilir.
- Sahne Bafllndaki ikinci aklama, ekimin nerede (hangi meknda)
yaplacan belirtir. Buradaki kural, mekn belirten bir anahtarn olmas: ev, banka, park, bahe, kahvehane, hastahane... vb.).
- Sahne bafllklarnn yarar yapm aflamasnda grlr. Meknlarn uyumlu aklamas, tm sahnelerin ekim yerlerini programlamada kolaylk
salar.
- ok gerekliyse, ekimin belirtilen meknn neresinde olduunun gsterir. Evde ise, evin neresinde? Fabrikada ise, fabrikann hangi blmnde?.. Gerekten kendine zg yerler olduunda, bunlar mekn tanmnn yanna eklenir. Ama pek gerekli deilse, kullanlmaz.
- ekim zamann gsterir. GN ve GECE kullanlan genel tanmlar. ekimin zel bir zamanda yaplmas isteniyorsa, rnein GN DOUfiU,
GN BATIMI, LE... vb., bunlar aka yazlr. Sahnenin, gnefl batm
srasnda ekilmesini isteniyorsa, GN BATIMI yazlr. Akflam ekilmesi
isteniyorsa, AKfiAM KARANLII yazlabilir.
- Sahne Bafll bir izgiyle metinden ayrlr.
Biimsel olarak iki bofl satr senaryonun iyi grlmesini, hzl okunmasn ve
araya notlar yazlmasn salar.
Grsel Anlatm (ekranda greceimiz oyuncu hareketleri ksa ama aklayc, grsellii belirten genifl zaman anlatml tmceler kullanlr.)
Kifli Ad (Byk harflerle yazlr. Konuflann kimi olduunu gsterir. Konuflmann stnde yer alr.)
Ayra (oyuncunun szlerini nasl syleyeceini gsterir. Kifli adnn altnda,
sylenen szlerin stndedir)
Konuflma rgs (Diyalog); kiflinin syledii szler.
Geniflleme. Kifli konuflmasnn ereve dfl ya da grnt zeri olduunu
gsteren teknik bir bildirimdir. Geniflletme bildirimi, kiflinin adnn sanda
alan bir ayracn iinde yer alr. (G.D. = grnt dfl ya da .D. = ereve
dfl konuflan kifliyi belirtir).
ekim
Geifller (Byk harflerle yazlr. Sonraki sahneye nasl geildiini belirtir,
dier geifl trleri yazlr, ama kural olarak Kesme szc yazlmaz)
KESME: Bir devinimin sreklilik gsterdii durumlarda, bir ekimden ya da bir
sahneden dierine gemekte yararlanlan -ok kullanlan- olaan geifl yntemidir.
Bir grntden dier grntye geilmesidir.
AILMA (Fade in) - KARARMA (Fade out, Fade to black) : Her senaryoda kesinlikle kullanlan iki geifl var. Her senaryo AILMA ile bafllar ve KARARMA ile
biter. Alma: Tamamen siyah olan erevenin yavafl yavafl grntyle birlikte ay-
165
166
dnlanmasdr. Kararma: Grntnn yavafl yavafl kararak yok olmasdr. Dizilerdeki bir blmn bitimi de bu yntemle gsterilir. Televizyon izlencelerinde reklam konulmas dflnlen yerleri belli etmekte de kararma/alma yntemi kullanlr. Kararma ve alma, daha uzun zaman geiflini anlatr.
PARLAMA (match cut): Grntnn bir flafl gibi parlayarak kaybolmas ve yeni grntnn bafllamasdr.
GEME - ZNCRLEME (Mix - Dissolve): Grntdeki resmin yavafl yavafl belirginsizleflmesi, sonraki resmin belirginleflmesidir. Grntden alnan ve grntye
verilen resimler bir an birbirlerinin zerine biner. Zincirleme olaan olarak bir zaman geifli belirtilmek istendiinde ya da iki sahne arasnda bir zaman ayrmnn
bulunduu verilmek istendiinde kullanlr.
BNDRME (Superimpose): Bir grntnn zerine bir baflka grntnn bindirilmesidir. Senaryo da grntnn zerine hangi grntnn bindirilecei aka lei ile yazlr.
SLME (Wipe): erevenin nceden belirlenen bir kalba gre blnmesi ya da
belirlenen kalba gre bir grntden dierine geilmesidir. Silme ile geilecek resimler senaryoda aka belirtilir.
NETLK BOZMA (De-Focus): Kamerann ald grntnn yavafla bulanp
netsiz duruma gelmesidir. Senaryoda, NETLK BOZ biiminde yazlr.
NETLEfiME (Focus-up): Bulank, netlii bozuk bir grntnn giderek seikleflmesi. Senaryoda, NETLEfi biiminde yazlr.
Deiflik zaman gstermek amacyla saat ekimleri arka arkaya kurgulanr bylelikle saniye, dakika ve saatin getii vurgulanr. Geifller, senaryoda BYK
HARFLERLE yazlarak belirtilir.
Sahne Bafll Altndaki Bilgiler

ekim Senaryosu sahne bafll:
1
DIfi/.
BAHE/ODA
GN/GECE
SAHNEDE BULUNAN KfiLERN ADLARI
Alt izilen Sahne Bafllnn altna sonra sahnedeki kiflilerin adlar byk harflerle yazlr ve bir izgiyle metinden ayrlr.
RNEK
ekim (Shot): Dramatik

yapnn en kk birimi olan
ekim, kamerann hi ara
vermeksizin, durduruluncaya
dein, srekli olarak bir
grnty kaydetmesidir.
ekimlerin, kurguyla bir
araya getirilmesiyle sahne
oluflur.
DIfi.
MAHMUTUN EV, N KAPI.

MAHMUT, TAMER
GN
ekim senaryosunda flu bilgiler yer alr:

ekim Numaras. ekim senaryosu en kk birim olan ekimlere ayrlr.
Bu ekimler (1)den bafllayarak numaralanr. Buna ekim numaras denilir.
Numaralama dizinin sresince srdrlr.
ekim numarasnn hemen karflsnda byk harflerle ekim lekleri yazlr: GENEL, BOY, DZ, BEL, GGS, OMUZ, BAfi AYRINTI,.... gibi.
Kamerann alaca grntler ve grntlere iliflkin bilgiler, byk harflerle SAA / SOLA, YUKARI / AfiAI, ZOOM... gibi.) ve Kamera konumlar
GZ DZEY dflndakiler ALT AI, ST AI, TEPE AI yazlr.
Oyuncu hareketleri. (Kk harflerle yazlr.)
ekimler, sahneler, sekanslar ve blmler arasnda birbirine nasl geilecei de belirtilir: KESME dflndaki ZNCRLEME, AILMA, KARARMA, SLNME yazlr.
Birka ekim rnei:

BAHRNN BURNUNA YAKIN EKM
MUSTAFAIN OMUZ STNDEN AYfiEGL
ekim lei yazm rnei:
ADAMIN SES (G.D.)
Bu teyp befl saniye iinde
kendini yok edecektir.
SES KAYIT AYGITINA YAKIN EKM
Teyp CIZIRDAMAYA bafllar,
dumanlar kartarak yavafla yanar.
Bir ekimin uzunluu ile o ekimin ierii arasnda da sk bir ba bulunur.
yky, etkili yolda anlatmaya yardm eden ekim lekleri, yknn biemine, sinemann gereklerine, estetik grnt dzenlemeye bal olarak
yazlr, kullanlr.
167
168
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
Dizi trlerini sralayabilmek.

Diziler trlerine gre ncelikle blkl diziler ve
uzun soluklu diziler olmak zere ikiye ayrlrlar.
Blk diziler de kendi ierisinde durum gldrs ve seri diziler olmak zere ikiye ayrlrlar.
Uzun soluklu diziler ise pembe diziler ve pembe
dizi kuflaklar olarak incelenebilirler.
Televizyon dizilerinin yapsal zelliklerini aklayabilmek.
Televizyon dizilerinin zaman ve reklamlar nedeniyle zorlanan dflsal bir yaps vardr. Haftada bir
kez belirlenen gn ve saatte gsterilir. Her serven bir blme sdrlr, sonraki blme taflnmaz. Genellikle her bir blmn konusu dizinin
dier konularndan ayrdr. Olayn getii evre,
format deifltirilmedii srece ayndr.
Senaryo ve senaryo evrelerini aklayabilmek.
Senaryo, yapm sreci iinde, yapmn zn, temelini oluflturan, 40 sayfadan bafllayp 100 ya da
-ender olarak- daha ok sayfadan oluflacak biimde dflnlerek hazrlanan yazl metnidir.
Genel olarak dizi ve film senaryo alflmas befl
evrede tamamlanr. Bunlar; Temann saptanmas, Temaya uygun konunun tasarlanmas ve Taslak yk (synopsis)nn yazlmas, Gelifltirim/treatment yazm, ayrmlama ve son evre
ise ekim Senaryosudur.
N
AM A
N
AM A
N
AM A
Senaryoda isel yapy oluflturan eleri ayrt edebilmek.

Senaryo yazar ilgiyi younlafltrarak, yksnn
iletisi ile seslenecei izleyicilerin yaflam alanna
girmeye alflr. eriin anlafllmas iin grsel szel zellikler ieren, teknoloji ile balantl yaln ve somut bir anlatm dili kullanr. Bu anlatm
dili, grnt ve tamamlayc seslerle birlikte izleyici zerinde dramatik etkiyi salar. Senaryoda
isel yapy oluflturan eler tema, yk/ykleme, kiflilefltirme, zaman ve mekan, konuflturma
rgs (diyalog) olarak sralanabilir.
Senaryoda yklemeyi aklayabilmek.
Dramatik anlatmda izleyici, yapay olarak iine
girdii gerilimden kurtulduktan sonra, yaflamn
brakt yerden srdrr. Dramatik anlatmn temeli zdeflleflme ve arnma/korku duymaya (katharsise) dayanr. Arnma/korku duyma, izleyicinin duygularna ynelerek yapay gerilimlerle salanr. Hatta korku ve acma (katharsis) duygularndan arndndan, iinde yaflad topluma daha fazla uyum salar. Dier bir anlatmla, toplumsallaflr.
Senaryonun dflsal yapsn aklayabilmek.
Senaryonun yaps bir btnn iki paras olan
ierik ve biimden oluflur. erie de sanatsal
zellik veren biimdir. Dizinin/filmin kavranmas biimin eleriyle olur. Dizinin/filmin ierii
ise ancak derinlemesine bir incelemeden sonra
ortaya konulur.
169
Kendimizi Snayalm
1. Televizyon dizilerinin yapsal zelliklerine iliflkin
afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Genelde haftada bir kez belirlenen gn ve saatte gsterilir.
b. Her serven bir blme sdrlr.
c. Genellikle girifl, geliflme ve sonu ekseninde yaplandrlr.
d. Kifliliklerin iliflkileri her blmde deifliklik gsterir.
e. Uzun soluklu olanlar ana yk ve yan ykcklerle srekli ayn kifliliklerle srdrlr.
2. Dramatik yapnn belirlendii, olgularn sraland
ve olaylar aras balantlarn saland dizi ve film senaryo alflmas evresi afladakilerden hangisidir?
a. Temann saptanmas
b. Taslak yknn yazlmas
c. Gelifltirim
d. Ayrmlama
e. ekim senaryosu
3. yknn dramatik gelifliminin bafl ve sonu olan bir
parasnn geliflip sonuland grntler dizisine ne
ad verilir?
a. Blm
b. Ayrm
c. Sahne
d. ekim
e. Senaryo
4. Afladakilerden hangisi yk uyarlamasnda baflvurulan yntemlerden biri deildir?
a. Aktarma
b. Yorumlama
c. Benzerlik kurma
d. Koflutluk kurma
e. Karfllk arama
5. Daha ok simgesel yaptlarda, simge gcyle ilerleyen, eflitli atflma ve iliflkilerin simgelerle gsterildii
devinim tr afladakilerden hangisidir?
a. Duygusal devinim
b. Anlamsal devinim
c. Konuflma devinimi
d. liflkilerle geliflen devinim
e. Fiziksel devinim
6. Birbirleriyle iliflkili iki ya da daha ok olgunun ayrmlarnn ayn anda ktklarn belirtecek flekilde anlatlmas yntemine ne ad verilir?
a. Zamandafllk
b. Uzun geri zaman
c. Ksa geri zaman
d. Durumsal zaman
e. Gerilme
7. Gemifl bir olay anmsatmak, bir dflnceyi belirtmek, i atflmay ya da bilinaltn yanstmak iin baflvurulan ve izleyicilerin duyaca biimde kiflinin grnts zerine dflrme yoluyla gereklefltirilen anmsatma tekniine ne ad verilir?
a. Monolog
b. Grnt zerine konuflma
c. ses
d. Dolayl konuflma
e. Konuflma rgs
8. Dizi ya da filmde kiflilerin iflittii sese ne ad verilir?
a. Dfl ses
b. Nesnel ses
c. ses
d. Monolog
e. Anlatmsal ses
9. Bir devinimin sreklilik gsterdii durumlarda bir
ekimden ya da bir sahneden dierine gemekte yararlanlan olaan geifl yntemine ne ad verilir?
a. Alma
b. Parlama
c. Bindirme
d. Geme-Zincirleme
e. Kesme
10. Bir ekim senaryosunda afladaki bilgilerden hangisi yer almaz?
a. ekim numaras
b. ekim lekleri
c. Kamera konumlar
d. Sahne bafll
e. Oyuncu devinimleri
170
1. d
Sra Sizde 1
Kendine zg bir yazm teknii olan senaryonun isel
ve dflsal olmak zere iki temel yaps vardr. sel yap,
televizyonun kurallar ve koflullar dikkate alnarak, zgn ya da baflka sanat dallarndan uyarlanarak ele alnan konunun dramatik bir yapda kurulmasn ifade
eder. Dflsal yap ise, senaryonun teknik alflma zelliklerine karfllk gelir. Grnt, ses ve sahneleme yntemleri gibi senaryo elerinin ayrntlarn kapsar; yapmn ieriini, biimini ve nemli bilgilerini ierir.
2. c
3. a
4. e
5. b
6. a
7. c
8.b
9. e
10. d
Yantnz doru deilse Televizyon Dizilerinin

Yapsal zellikleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse Senaryo ve Evreleri
blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse Senaryo ve Evreleri
blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse Senaryoda sel Yapy
Oluflturan eler blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse Senaryonun Dflsal Yaps (Biim) blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse Senaryonun Dflsal Yaps (Biim) blmn gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
Dizi senaryosunun biimsel olarak cmleleri ksa, yaln
ve z olmaldr. Senaryo ilgiyi diri tutacak, verilmek istenen mesajn izleyici tarafndan kolaylkla alglanmasn salayacak flekilde dzenlenmelidir. Ayrca senaryonun zerinde alfllabilir ve deifltirilebilir esneklikte
olmas gerekmektedir. eriiyle ve biimiyle senaryonun iyi olmas ve mesajn hedef kitlesine etkin bir flekilde sunmas gerekmektedir.
Sra Sizde 3
Hangi tr program olursa olsun, her senaryonun kesinlikle iyi belirlenmifl ve anlatlan yknn temelini oluflturan bir temas olmaldr. Hibir dflnce hibir durum
belirlenen bir tema olmadan yazar bir sonuca ulafltrmaz. Belirgin bir temadan yoksun bir yk, kiflilerin
bofl konuflmasna benzetilebilir.
Sra Sizde 4
yk, olmufl ya da olabilmesi olanakl olaylar anlatan,
yaflamdan mekana ve zamana balanmfl kesitler sunan
ksa yazdr. Belirlenen bir tema erevesinde, szckleri
ve grntleri dzenleyerek olaylar gerek hayattan kesitler ile yeniden yaratan metindir. Ancak ykler dorudan senaryo olarak kullanlamaz ve her yk senaryo
olamaz. yknn senaryo olabilmesi yklemenin (dramatik yap) olmas gerekir. Bafltan sona neden-sonu
rnts iinde gelifltirilen, olaylar zincirleme bir geliflim iinde anlatan btne, dier bir anlatmla, yknn
dzenlendii dokuya ykleme denilmektedir.
Sra Sizde 5
Senaryo konuflma rgsnn ifllevleri ana bafllk altnda aklanmaktadr. Birinci ifllevi bilgi vermedir. yknn mesaj, olaylar ve ykdeki kiflilikler hakknda
izleyicilere bilgi verir. kinci olarak, aklc olmaktan
ok kifliler arasndaki atflmalar ve ruh durumlarn
ortaya koyar, yazlan duruma iliflkin duyguyu yanstr.
Konuflma rgsnn nc ifllevi ise, yknn geliflimine katk salamasdr
Picture Production,
ni, Esbav Yay.
Yaynevi.
Yaynlar.
Motion Pictures, London: Focal pres.
yaynlar.
Focal Pres.
Yaynlar.
Ankara:TRT Yaynlar.
nternet Kaynaklar
171
Amalarmz
N
N
N
N
N

ekim Srecinin aflamalarn sralayabilecek,
ekim srecinde grev alan kiflileri ve grevlerini tanyabilecek,
ekim srecinde aydnlatma ifllemlerini aklayabilecek,
Stdyo ekiminin zelliklerini aklayabilecek,
Tek kamera ekimlerinde kullanlan tekniklerini tanyabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
ekim
Stdyo
Prova
Yapmc
ntercom
Iflkler
erik Haritas
Program Yapm
Televizyon
Program
Yapm Aflamas
EKM SREC
EKM SRECNDE GREV
ALAN KfiLERN GREVLER
AYDINLATMA fiLEM
STDYO EKM
DIfi EKM
Televizyon Program
Yapm Aflamas
GRfi
Bir televizyon programnn ekim aflamas yapmdr. Bu aflama oyunculuk, ynetim, kamera, flk, ses, zel efektler vb.gibi pek ok uzmanlklar ve teknikleri kapsar. Bir televizyon programnn yapm aflamas programn senaryoya bal olarak
ekilmesidir. Yapm ekibi senaryoyu televizyon programna dnfltrme yetkisinde olan teknik bir gruptur.
Televizyon program yapm, belirli saydaki grevlerin tamamlanma ifllemidir.
ekim, stdyo iinde ya da stdyo dfl mekanlarda olabilecei gibi canl ya da
bant kayt fleklinde de yaplabilir. Canl yaynlar daha nceden hazrlanmfl bir senaryoya gre deil bir akfl planna gre yaplr. Ynetmen ve ekibi, senaryonun
gerektirdii tm sahne ve ekimleri, belirlenen mekanlarda istenilen grnt formatnda sesli ve sessiz olarak kaydeder. Baflarl bir ekim, byk lde ekim
ncesi yaplan planlamann yrtlmesinde gsterilen dikkate, alflanlarn ve
aralarn belirlenen mekana tam zamannda ulaflmasna baldr. Bu nitede yapm
sreci, bu srete grev alan kifliler ve grevleri, aydnlatma sreci ile stdyo ve
dfl ekim gibi konular ele alnacaktr.
EKM SREC
ekim sreci, televizyon programnn senaryoya gre ekiminin yapld gn ya
da gnlerdeki ifllemleri kapsar. Bu aflamada ynetmen ekimlerini senaryodaki sraya gre yapmaz, yapm ncesinde belirlenen ekim takvimine gre, oyuncu,
bte, mekn ve teknik olanaklar dorultusunda gereklefltirir. Daha sonra ektii
grntleri ve kaydettii sesleri kurgu aflamasnda birlefltirir. Yapm srecinin aflamalar genel olarak flu flekilde sralanr:
Teknik ekip ve ekipman, oyuncular, dekor, kostm, ekim saatinden nce
hazr duruma getirilir.
Iflklar ilk ekilecek sahne ve ekimlere uygun olarak kurulur.
Kamera ve dier yardmc malzemelerin hazrl yaplr.
Oyuncu kostmleri, makyajlar ve salar hazrlanr.
Ses ekibi hazrln yapar.
Sahnenin ekim provas yaplr. Sonra ekim gerekleflitirilir.
174
EKM SRECNDE GREV ALAN KfiLERN

GREVLER
Bir televizyon programnn yapmnda programn tr, teknii ve btesine gre
ok sayda kifli grev almaktadr. Bu kifllerin grev alanlar ve yetenekleri ok farkldr. Televizyon programlarnda grev alan kifliler genel olarak; yapm ve ynetim,
yazm, grsel, ses, sanat ynetimi ve stdyo ekibi olarak snflandrlabilir;
Yapm ve ynetim ekibi (Yapmc, ynetmen, grnt ynetmeni, ynetmen ve
yapm yardmclar, devamllk yazman, mekan sorumlusu, yiyecek iecek sorumlusu, ulaflm sorumlusu),
Yazm ekibi ( Senaryo yazar, arafltrmac, diyalog yazar, dil uzmanlar), grsel
ekip (Storyboard yapmcs, flk ynetmeni, kameraman, kamera asistan, fotoraf, elektriki vb.),
Ses ekibi (ses ynetmeni, ses asistan, boom operatr, ), sanat ynetim ekibi
(set tasarmcs, aksesuar sorumlusu, stilist, makyaj, kostmc, Kuafr, vb), stdyo
ekibi (teknik ynetmen, stdyo flefi, kamera kontrol, resim seici, yayn sorumlusu, altyaz, grafik, kayt,vb.) ve
Dier grevliler ( Muhasebe, sekretarya, ulafltrma sorumlular, avukat vb.) olarak sralanabilir.
Yapm ve Ynetim Ekibi

Yapmc
Yapmc doru ifl iin doru

kifliyi seme yeteneine
sahip olmaldr. Baflarl
yapmc, doru kiflileri
bulan, kiralayan ve onlarn
iyi bir program yapma
kararn veren, paray bulan
ya da koyan, bir yk ya da
senaryoyu seen, ilgili tm
kiflileri kiralayan, yapmn
her aflamas ile ilgilenen ve
her fley iyi giderse, dl,
flhret, stat, tatmin ve kar
elde eden kiflidir.
Programn yapmndan sorumlu olan yapmc, programn tasarm aflamasndan yapm ve yayn aflamasna kadar olan tm srelerde idari ve mali sorumluluu stlenen, bu sorumluluu ile, yapmn sanatsal ynne katkda bulunan, yapmn maliyetini belirleyen, yapmda grev alacak kiflileri seen, ynetmen, yayn ve yapm
ekibi ile iletiflimi salayan ve koordine eden kiflidir. Yapmc, senaryo yazarn ve
ynetmeni belirler, ynetmenle birlikte oyuncular, sunucular, program konuklarn ve tm ekim ekibini seer. Ayrca;
Yapmn genel planlamasn ve btesini yapar.
Her ekim iin mekn ve oyuncu planlamasn hazrlar.
ekimlerde kimin, ne zaman ve nerede grev alacan belirler.
Paray denetler.
Yapmc teknik donanm (kamera kullanma, flk ayarlar vb.) bilmese de bu
donanm hakknda bilgi sahibi olmaldr. nk teknolojinin olanaklarnn yapamayaca fleyleri isteyen yapmc, ekibin saygsn kazanamayacaktr. Yapmc temel olarak insanlarla uraflmak zorunda olduu iin nderlik niteliine sahip olmaldr. Baflarl yapmclar; insanlar ynetme yetisine sahip olan, tek bir ama
dorultusunda insanlar harekete geirebilen, stlendikleri ifli zamannda ve ayrlan bte snrlar iinde bitirebilen kiflilerdir. yi bir yapmc ayn zamanda iyi bir
iletiflimci olmaldr. rgtleme yetenei ve becerisi olmayan bir yapmcnn yaratc bir fikri baflarl bir TV programna dnfltrme flans yoktur. Ayrca baflarl bir
yapmc karar alma yeteneine sahip bir kifli olmaldr. Ald kararlarn sorumluluunu taflmay bilmelidir.
Ynetmen
Televizyon program yapm srecinin en nemli kiflisi ynetmendir. Grsel dflnme yetenei olan ynetmen, senaryoyu televizyon programna dnfltren, yapm tm ynleri ile denetleyen, yapmn istenilen amalar dorultusunda yaratc bir
7. nite - Televizyon Program Yapm Aflamas
flekilde gereklefltirilmesini salayan kiflidir. Bu nedenle ynetmenin rol ve sorumluluklarnn neler olduunun bilinmesi nemlidir. Ynetmenin, estetik olarak
grnt dilini, televizyon yayn ve yapm tekniini, teknik aralarn olanaklarn,
snrllklarn ve anlatm olanaklarn ok iyi bilmesi gerekir. Ynetmen, yapm ncesi tm hazrlklardan, programn ekiminden ve yapm sonras alflmalardan,
programn teknik ve estetik adan mkemmel bir flekilde gereklefltirilmesinden,
ksacas yapmn her aflamasndan sorumludur.
Ynetmen senaryo zerinde alflarak yapmn formatn belirler, ekimleri ayrntl olarak planlar, ekim ekibini belirler, oyuncu seimini gereklefltirir, kamera, flk, ses, dekor ve kostm ile ilgili isteklerini ilgili ekiplerle paylaflr, tamamlanmasn salar, sahnelerin ekime hazr hale getirilebilmesi iin en kk ayrntya
kadar her fleyi kendi alflma yntemine gre planlar ve dzenler. ekim srasnda
oyuncular ynetir, kamera konumlarn, alarn, mikrofonlarn yerlerini belirler,
kameral ve kamerasz prova yapar. Her ekimi, aksiyon, sreklilik, yn, ritm, zamanlama ve sre asndan denetleyerek eflitli alardan alternatifli olarak eker.
Programn kurgusunu gereklefltirir ve yayn kopyalarn kontrol eder.
Bir ekip alflmas olan televizyon program yapmnda ekibin eflgdml ve iyi
ynetilebilmesi iin ynetmenin iyi bir iletiflimci olmas, planl, programl ve disiplinli alflma zelliine sahip olmas gerekir. Ynetmen yapmn baflars iin, neyi,
kimden istediini ak ve basit bir dille anlatabilmelidir. Ynetmen, ekimde grev
alacak ekibi ve oyuncular bir ekip ruhu iinde bir araya getirerek, programn amac dorultusunda onlarn yeteneklerinden en st seviyede yararlanmaldr. Bu nedenle ekipteki her kifli yetenekleri dorultusunda ynetmene yardmc olmal, yapmla ilgili nerilerini ak bir dille ifade etmelidir. ekimde en son sz ynetmene aittir. Ne zaman yemek molas verilecei, sresinin ne kadar olaca, ekimin
kabul edilebilir olup olmad, aydnlatmann istedii etkiyi yaratp yaratmad gibi her konudaki karar onun tasarrufundadr. Sorumluluk alan iindeki en basit sorundan en karmaflna kadar, sorunlar zmede usta ve becerikli olmaldr. Ynetmen sette hibir fley sylemezse kimse bir fley yapamaz. Yorumlama ve grsellefltirme ifllevlerine ek olarak ynetmenin bir dier grevi de kiflilere ne yapacaklarn sylemektir. Ynetmenin yapt iflin kalitesi programn btesine, teknik
ekibe ve teknik ekipmana bal olarak deiflir.
Grnt Ynetmeni
Grnt ynetmeni, senaryonun grnt diliyle anlatlmas ve yorumlanmas aflamasnda ynetmenin en byk yardmcsdr. yi bir grnt ynetmeni, ynetmen ile iyi iletiflim kurabilen, ynetmenin kurmak istedii grsel dnyay kavrayabilen, flk, renk, kamera alar, kamera hareketleri, objektif kullanm gibi konularda teknik ve estetik bigi ve becerilerini programa katabilen kiflidir.
yi bir grnt ynetmeni yapm ncesi toplantda program iin zorunlu klnan zel istekleri ayrntl bir flekilde tartflr. ekim mekanlarnn saptanmasnda,
n arafltrma gezilerinde grnt ynetmeni mutlaka programn ynetmeni ile birlikte olmaldr. ekim mekanlarn tanyan grnt ynetmeni, kullanaca ara ve
gerelerin neler olacana, bu gzlemleri sonucunda karar verir.
yi bir grnt ynetmeni alanndaki tm teknik geliflmeleri yakndan izlemeli, kamera ve kamera aksesurlar ile aydnlatma aralarn iyi bilmeli, tm bu bilgilerini yerinde ve doru olarak ynetmenin istekleri dorultusunda kullanmaya alflmaldr. Grnt ynetmeni, aydnlatma ekibinin de sorumlusudur. Birlikte alflaca flklara her
sahne iin nasl bir aydnlatma istediini ak ve seik bir flekilde anlatabilmelidir.
175
Prova; ynetmene, grnt

ynetmenine, ses ekibine,
flk ekibine ve teknik ekibe
her fleyin doru ve dzenli
olarak yryp yrmediini
grme frsat salar.
Senaryo programn yazl bir

plan ya da tasladr.
176
Grnt ynetmeni, grntnn niteliinden ve ekiminin yaplmasndan, kamera ve aydnlatma ile ilgili tm kararlar almaktan sorumludur. Grev ald yapmn trne bal olarak gerekirse kameray kullanabilir. Kullanmad durumlarda,
ayr bir kamera operatr ile alflr. Baz ekimler birden fazla kamerayla yaplabilir, o zaman doal olarak grnt ynetmenine bal olarak alflan bir ya da birka kamera operatr bulunur.
Ynetmen Yardmcs
Kk bteli yapmlarda
yapmcnn sorumluluklarn
ynetmen stlenir. Bu
durumda iflin tanm
yapmc-ynetmen olarak
belirlenir.
Ynetmen yardmcs, ekimde ynetmenin sa koludur. ekim iin tm hazrlklarn yaplmasn salar, denetimini yapar, sahneyi provaya hazrlar, zaman planna gre ekimin gereklefltirilmesini salar. Ynetmen yardmcs, senaryo dkmn karr, gnlk ekim programn hazrlar, alflma programn tm oyunculara ve ekim ekibine bildirir, hazrlad bu programa gre ilgili kiflilerin, oyuncularn, teknik ara ve gerelerin ekim mekannda bulunmasn salar.
Sette ekim ekibinin sorumluluunu da stlenen ynetmen yardmcs, sette
sessizliin salanmasndan, gereksiz konuflmalarn yaplmasn nlemekten sorumludur. Gnlk ekim raporlarn hazrlar, sette ne olup bittiini izler ve beklenmedik olaylar karflsnda hazrlkl olur, sette bulunmas gereken aksesuarlarn sahnede olup olmadklarn kontrol eder. Klaket zerine yazlacak sahne numaralarn
belirler. Bu grntlenecek ve kaydedilecek sahnenin numarasdr ve ekim ncesi kameraya gsterilir ya da ses kayd iin okur.
Her ekimle ilgili bir plan hazrlar. Bu planda kamera asn, oyuncularn pozisyonlarn, hareketin ynn, oyuncularn girifl-kfllarn gsterir. Ayrca, ekimde
oyuncularn giydikleri kostmleri, kullandklar aksesuarlar, el ve vcut pozisyonlarn, sa flekillerini, makyajlarn, flifle ve bardaklardaki svlarn seviyelerini ve tketilen
yiyeceklerin miktarlarn not eder, gerektiinde fotorafn eker ya da video kaydn
yapar. Bu alflmalar ynetmen yardmcsnn yannda grevlendirilen bir devamllk
yazman da yapabilir. Ynetmen yardmcs, sahnenin ekimi srasnda diyaloglarn
doruluunu kontrol eder, hatalar ve deifliklikleri kaydeder ve ynetmene bildirir.
Yapm Yardmcs
Yapm yardmcs yapmcya bal olarak alflr. ekim ncesi hazrlklar ve ekim
aflamas, en youn alflma dnemidir. ekim mekanlarn belirlemek, izinlerini almak, onaylanan mekanlar kiralamak ve szleflmelerini yapmak, ekim ekibini
oluflturmak, teknik ara ve gereleri kiralamak, dekor ve kostmleri hazrlamak,
retimini salamak ve gerekli tm hazrlklar ve harcamalar bteye gre planlamak ve gereklefltirmekte yapmcya yardm etmek yapm yardmcsnn grevleridir. Ayrca, ekim srasnda tm ekibin, ulaflm, iletiflim, yemek ve konaklama ihtiyalarn bte olanaklarna gre planlar ve gereklefltirir.
Televizyon program yapmlarnda mekanlarn bulunmasnda, ekim ekibinin yiyecek ve ieceklerinin temininde ve ekim mekanna ulaflmlarnn salanmasnda yapm
yardmcsna yardm eden mekan, yiyecek iecek ve ulaflm sorumlular da vardr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Yapm ve ynetim
ekibinde grev alan kifliler ve temel sorumluluklar nelerdir?
SIRA SZDE
Yazm Ekibi
D fi N E L M
Senaryo Yazar
S O R U
TV program Syaratm
O R U srecinde senaryo, istisnalar hari senaryo yazarlar tarafndan
yazlr. Senaryo yazl bir metindir. Senaryo yazar, bilgi birikimi, deneyimi ve ya-
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
ratcl ile senaryoyu grsel ve iflitsel yaps gl bir metin haline getiren bir kiflidir. Senaryo yazarnn ncelikli grevi, programn ana temasn, amacn ve hedef kitlesini belirlemektir. Bunun iin arafltrmalar yapar. Daha nce yaplan nitel
ve nicel arafltrmalardan, uzmanlardan,kaynak kiflilerden,ktphanelerden,internetten yararlanr.Tm bu arafltrmalarnn sonucunda,bir zgn dflnce (taslak)
hazrlar, bunu ksa bir ykye daha sonra da gelifltirilmifl bir yk haline dnfltrr. Senaryo yazar alflmalarnn her evresini yapmcya onaylatmak zorundadr.
Yapmc tarafndan onaylanan gelifltirilmifl ky bir senaryo haline dnfltrmek
senaryo yazarnn temel grevidir.
Grsel Ekip
Grsel ekip, kamerann alfltrlmasndan ve ynetmenin istei dorultusunda aksiyonu kusursuzca ve mkemmel bir grnt dzenlemesine gre grntlemekten
sorumludur. Bunun baflarlmas teknik ara gerelerin zelliklerinin ve kullanmnn
bilinmesini gerektirir. Yapm trne bal olarak grsel ekip bir ya da birden fazla kifliden oluflabilir. Yapmn tr deifltike grsel ekipte bulunanlarn says da deiflir.
Kameraman
Kameraman, ekimlerde kameray kullanmaktan, grnt ynetmeninin nerdii
ve ynetmenin uygulamak istedii ekimleri gereklefltirmekten sorumludur. Kameraman sadece kameray kullanmakla kalmaz, ayn zamanda kamerann konumlandrlmasndan, teknik denetimini yapmaktan, ynetmen, flk ynetmeni ve ses
teknisyeni ile birlikte alflmaktan ve sahnelerin ekimini yapmaktan sorumludur.
Kameramann ekimdeki grevleri flu flekilde sralanabilir:
Kamera ve kamerann aksesuarlarndan (filtreler, kamera sehpas, objektifler, bant vs) sorumludur.
Provalar srasnda aksiyonu izler, ekim srasnda iyi bir grnt elde edebilmek iin tm hazrlklar yapar.( Ak balants, kablolar, g kayna,
doru objektif kullanm, doru diyafram ve netlik, doru filtre taklmas,
gibi)
Kamerann konumunu belirler, sette uygun yere yerlefltirir, kamerann dengesini yapar ve ekim iin hazr tutar.
Ynetmen tarafndan istendiinde kameray dolly, vin, gibi zel aralar
zerine yerlefltirir.
Kamera ve donanmlarnn gvenliinden sorumludur.
Kamera Asistan
Kameramann ekim srasnda kamerann sette hazr hale getirilmesinden, ekim srasnda netliin kontrol edilmesinden ve ekim sonras tm aksesuarlar ile birlikte
kamerann toplanmasndan sorumlu yardmclar vardr. Bu asistanlar kameray ekime hazrlamaktan, objektiflerin ve filtrelerin taklp karlmasndan, kamerann
temizliinden ve ekim sonras kontrollerinin yaplmasndan sorumludur. Kamera
asistanlarnn en nemli grevi ise, ekim srasnda kamera ve oyuncu hareketleri
nedeniyle deiflen netliin takibini yapmak ve doru bir netlii salamaktr.
Iflk Ynetmeni
Iflk ynetmeni, ynetmenin isteine gre sahnenin aydnlatma plann yapmaktan, aydnlatma aralarn bulmaktan, aydnlatmann yaplmasndan ve aydnlatmann kontrolnden sorumludur. Iflk ynetmeni, flk ve flk kaynaklar-
177
178
n ok iyi bilir, sette flk ve elektrik teknisyenleri ile birlikte alflr. Televizyon iin flk, grntnn yaratlmasnda, kaydedilmesinde ve gsterilmesinde
en temel unsurdur. Iflk ynetmeni, ekim ncesi teknik toplantlara katlarak
ynetmenin filmin grsel dnyasyla ilgili dflncelerini ve isteklerini dinler,
grnt ynetmeniyle sahnelerin flk dzeni stnde alflr, gerekli flk malzemelerini belirler, flk kaynaklarnn yerlerini belirler, glerini dzenler ve
programn amacna ynelik atmosferi yaratacak aydnlatmay gereklefltirir. ekimler srasnda, grsel srekliliin devamn salamak temel grevlerinden biridir. Yapmn gereklefltirildii yer, stdyo dfl bir mekan ise, ekim ncesi bu
mekana giderek o mekanda kullanlan elektrik donanmn ve kullanabilecek
elektrik gcn saptar.
Setlerde en ok flk hazrl iin beklenir. Bu nedenle, flk ynetmeni ve ekibi
zaman basks altnda alflr. Bu yzden iyi bir flk ynetmeni pratik olmak, hzl alflmak ve ekibini iyi ynetip, alflmalarn kontrol altnda tutmak zorundadr. Iflk
ynetmeni, sahnenin aydnlatmasn tamamladktan sonra, ekibi ile birlikte provalar izleyerek varsa gerekli dzeltmeleri yapar ve sahneyi ekime hazr hale getirir.
Iflk Asistan
Iflk asistanlar flk ynetmenine bal olarak alflan flk teknisyenleridir. Sette kullanlacak flk miktarna bal olarak saylar deiflir. ekimlerde kullanlacak flk
kaynaklarn ve aksersuarlarn ekim mekanna taflmak, kurmak, flk ynetmeninin syledii yerlere yerlefltirmek, gerekiyorsa filtrelerini takmak, oyunculara ve
mekanlara gre ayarlarn yapmak asistanlarn grevleridir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Grsel ekibin
ekim
srecindeki rol nedir?
SIRA
SZDE
Ses Ekibi
fibir
N Edfl
L M ekim ortamnda ses kayd iin ses ekipmanlarnn salanmaStdyo ya Dda
s, mikrofonun yerlefltirilmesi, sesin dzeyini ve niteliinin kontrol edilmesi ve sesin kaydedilmesi
S O R Uses ekibinin grevleri arasndadr.
Ses Ynetmeni
DKKAT
Ses ynetmeni, programn ekim srasnda ve kurgu aflamasnda sesle ilgili tm ifllemlerden sorumludur. Ses ynetmeni, ekimde kullanlacak ses cihazlarn ve eSIRAveSZDE
kimin asna
konusuna gre kullanlacak mikrofonlar seer, yerlerini belirler,
yerlefltirir, ses tasarmn yapar, gerekli ses dzeyini belirler, seslerin kaliteli bir flekilde kaydedilmesini salar, kaydedilen sesin niteliine ve kullanlabilirliine karar
AMALARIMIZ
verir ve ses raporunu hazrlar. Ses ekibinin ynetilmesi de ses ynetmeninin grevidir. Ses ynetmeni, kurgu aflamasnda konuflma, doal ses, mzik gibi ses kanallarnn oluflturulmasndan
ve ses miksinin yaplmasndan da sorumludur.
K T A P
N N
Ses Asistan
TELEVZYON
NTERNET
Ses asistan,
ekimlerde ses kaydn yapan ses ynetmenine yardm eden kiflidir.
TELEVZYON
Ses asistan, provalar srasnda provalar izler, ses ynetmeninin direktifleri dorultusunda her sahne iin mikrofonlar sahnede belirlenen yerlere yerlefltirir. Ayrca,
kalabalk sahnelerde kullanlan telsiz mikrofonlarn oyunculara taklmas ve baT E R N E T ses kayt malzemelerinin kurulup toplanmas, bakmlarnn
lantlarnn Nyaplmas,
yaplmas, sette yer deifltirirken taflnmas ve ses kayt raporlarnn tutulmas gibi
grevleri de yerine getirir.
Boom Operatr
Boom operatr, boom denilen olta benzeri uzun madeni bir sopa kol ucuna yerlefltirilmifl mikrofon sisteminin kullanmndan ve sesi en iyi alabilecek yerlere yerlefltirmekten sorumludur. Boom operatr, diyaloglar izleyerek, ekim srasnda
boomu konuflma sras gelen oyuncuya mmkn olan en yakn mesafeden ynlendirerek sesinin kaydedilmesini salar. Mikrofonun mesafesinin her oyuncuyla
olabildiince eflit olmas, iyi bir ses kayd iin ok nemlidir, bu yzden boom
operatrnn ok gl kollar olmas gerekir. Boom operatr, mikrofonun, kendisinin ve glgelerinin grntye girmemesi konusunda ok dikkatli olmaldr. Boom operatr, ses ynetmeninin belirledii tarzda mikrofonu uygun olan yerde tutar ya da hareket ettirtir.
Sanat Ynetim Ekibi

Sanat Ynetmeni
Sanat ynetmeni, senaryoya uygun olarak, kullanlacak meknlar tasarlayan, dekorun yapmn yneten, kurulmasn salayan, aksesuar ve kostmleri tasarlayan,
bulan ve kulland malzemeleri programn amacna gre dzenleyen kiflidir. Sanat ynetmeni ynetmen ve grnt ynetmeni ile birlikte alflarak, dekorlarn
kurulmasn, kostm ve aksesuarlarn hazrlanmasn ve setin ekim iin hazr hale getirilmesini salar. yi bir sanat ynetmeni seti, kamera alarn ve kullanlan
objektiflerin zelliklerini dikkate alarak oluflturur, her ekimde kamerann vizrnden bakarak mekan kamera asna gre dzenler.
Sanat Ynetmeni Asistan

Sanat ynetmeninin ekim ncesinde ve ekim srecinde yaplmasn istedii her
fleyin doru ve zamannda yaplmasndan sorumludur.
Set Amiri
Sanat ynetmenine bal olarak alflan set amiri, setin kurulmas, kullanm, setin
genel dzeni, aksesuar trafii, aksesuarlarn ve dekorun yerlerinin korunmas, sete girifl kfllarn kontrol edilmesi, oyuncu hareket yerlerinin iflaretlenmesi, evre
dzeninin korunmas, gvenliinin salanmas, eflitli zel efektlerin hazrlanmas
gibi ifllerden sorumludur.
Aksesuar Sorumlusu
Aksesuar sorumlusu, mekann ya da rollerin gerektirdii zel eflyalar bulan ve ekimler srasnda sette kullanlmasn ve saklanmasn salayan kiflidir.
Makyajc
Makyaj, televizyonda gzel grnmek iin deil, oyuncunun teknik adan iyi grnmesini salamak iin yaplr. Makyajc, ekilecek programdaki tm oyuncularn
yzlerine gereken makyaj yapan kiflidir. Proje byklne gre farkl sayda asistanla alflabilir. Makyajc, elindeki makyaj malzemeleri ile senaryonun ngrd
flekilde kamera nndeki kiflilerin iyi grnmelerini salar, ekimleri izleyerek oyuncularn yzlerinde oluflabilecek parlamalar ya da makyajdaki bozulmalar engellemek iin srekli sette hazr bulunur. Oyuncular iin zel makyaj alflmalar gerektiinde, bu makyaj ya kendisi yapar ya da zel efekt makyajcsndan destek alabilir.
179
180
Kostm Tasarmcs ve Sorumlusu

Kostm tasarmcs ve sorumlusu, oyuncularn giymeleri gereken kostmleri tasarlayp uygulayan kiflidir. Kostm tasarmcs ve sorumlusu yardmclaryla birlikte
ekim sresince oyuncularn sahne devamllklarna gre bu kostmlerin kullanmn salar. Kostmler bazen zel olarak diktirilir, bazen de satn alnr ya da kiralanr. Her durumda kostmleri seen, oyuncular giydirip ynetmene sunan kifli
kostm tasarmcsdr. Ayrca sette, kostmlerin temizlii, ts, tamiri, dzgn bir
biimde saklanmas ve nakledilmesi gibi ifllerle uraflan terzi ve gardropu grevlerini stlenen bir ya da birka kifli vardr.
Stdyo Ekibi
Teknik Ynetmen
Teknik ynetmen, ekim srasnda, grnt ve sesin teknik adan denetiminden,
teknik standartlara gre kaydedilmesinden ve teknik ekipten sorumlu kiflidir. Stdyo ekimlerinde kontrol odasnda bulunur, yayna ya da kayda gnderilen ses ve
grntlerin teknik adan denetimini yapar, onun teknik adan onay vermedii
hi bir ekim kabul edilemez. Programn teknik gerelerinin salanmas ve iflletilmesi de teknik ynetmenin sorumluluundadr.
Stdyo fiefi
Stdyo flefi, stdyo iindeki alflmalarn dzenli bir flekilde yrtlmesinden sorumludur. ekim ncesi stdyodaki tm hazrlklarn yaplmasndan, dekorun gvenli bir flekilde kurulmasndan, tm mobilyalarn dekor iinde doru yerlerine
yerlefltirilmesinden sorumludur. Provalar ve kayt srasnda stdyo kaplarnn kapatlmas, ikaz flklarnn yanmas, havalandrma sisteminin kapatlmas grevleri
arasndadr. ekim ya da prova bafllarken, tm ekibin stdyoda olmasn salamak
ve ekim ve prova iin hazr durumda olmalarn salamak sorumluluklarndan bir
dieridir. ekim srasnda ise, ynetmenin isteklerini oyunculara ve stdyo iindeki teknik ekibe iletmek grevleri arasndadr.
Kamera Kontrol
Kameralarn teknik adan ekime hazr hale getirilmesinden sorumludur. ekim
srasnda kameralarn flk, renk ve diyafram ayarlarn srekli kontrol eder, kameralarn birbirleri ile teknik adan uyumlu olmasn salar.
Resim Seici
Resim seici, resim seme masasnn kullanmndan sorumludur. Grev yeri, stdyonun kontrol odasndadr. Resim seici, eflitli grnt kaynaklarndan gelen grntleri ynetmenin direktifleri dorultusunda hazrlayan, kayda ya da yayna
gnderen kiflidir. Resim seici, yayn dilini iyi bilmeli, szl iletiflim yeteneine, takm alflmasna ve sorun zme becerisine sahip olmaldr. Resim seicinin iyi bir
kulaa, gze, mkemmel bir zamanlamaya, koordinasyon ve yksek dzeyde bir
konsantrasyon yeteneine sahip olmas gerekir. Yeteneklerini gelifltirici olmal,
grsel ve iflitsel yetenee sahip olmal, sanatsal ve estetik yeteneklere sahip olmal, mzikten anlamal, doru ve hassas geifller yapmak iin iyi bir ritm duygusuna
sahip olmaldr.
181
Altyaz, Elektronik Grafik

Kayt ve canl yayn stdyo programlarnda programn ad, alt yazlar ve krediler
gibi eflitli yazlarn bilgisayarda retilmesinden, ekim ve yayn srasnda grnt
stne bindirilmesinden sorumludur.
Kayt
Kayt cihazlarnn ve aksesuarlarnn dzenlenmesinden, yerlefltirilmesinden, kaydn kontrolnden ve grntnn kalitesinden sorumludur.
AYDINLATMA fiLEM
Nesnenin aydnlatlmasnda ilk adm ana flk kaynann yerlefltirilmesidir. Aydnlatma yaplrken ana flk, dolgu fl ve arka flk kaynaklarnn fliddetleri arasnda belirli bir orann salanmas gerekir. Genellikle bafllang noktas olarak ana flk %50,
dolgu flk %30 ve arka flk ise %20 orannda kullanlr. Bu flk kaynaklarnn fliddeti flkler diye adlandrlan bir lm cihaz ile belirlenir. lm yaplrken flkler nesnenin ya da oyuncunun bulunduu yerden flk kaynana doru ynlendirilir. Bunun nedeni flklerin nesne ya da oyuncu zerine dflen fl lmesidir.
Aydnlatma yaplrken nce, ana flk kayna ile bafllanr. Iflk kayna kamerann sa ya da sol yanndan biri tercih edilerek 45 derecelik bir a oluflturulacak flekilde yerlefltirilir. Iflk kayna, aydnlatlacak nesne ya da oyuncu zerine ynlendirilir. Ifln sahnede istenilmeyen yerlere dflmesini nlemek iin flk kaynann
zerindeki kapakklar yardm ile fln denetimi yaplarak yaylmas nlenir. Ifln nesne ya da oyuncu zerine dflen fliddetini ayarlamak iin ya flk kayna
zerindeki anahtardan yararlanlr ya da nesne ile olan mesafesi istee gre arttrlr ya da azaltlr. Iflk kaynann fliddeti nesneye yaklafltrldka artar, uzaklafltrldka azalr. Daha sonra flk kaynann fliddetinin istenilen dzeye gelip gelmedii flkler yardm ile belirlenir.
Daha sonra, dolgu flk kullanlr. Dolgu flk, ana flk kaynann karfl tarafna
yerlefltirilir. Dolgu fln fliddeti de yine flkler yardm ile ayarlanr. Ifln fliddetinin ayarlanmasnda yumuflatc filtrelerden yararlanlabilecei gibi, flk kaynann nesneye olan mesafesinin deifltirilmesi de bir yntem olarak kullanlabilir.
Dolgu flk kaynann fliddetinin ayarlanmas srasnda ana flk kaynann kapatlmas gerekir. Dolgu flk, glge yaratmayan yumuflak bir flktr. Hem ana flk
kaynann neden olduu glgenin sertliini azaltr, hem de glgede kalan ayrntlar belirginlefltirir. Dolgu flk pozlama deerini ya da sahnede var olan fln fliddetini deifltirmemelidir. Yalnz olarak kullanldklarnda istenmeyen glgeler oluflturmazlar. Dolgu fln fliddeti hibir zaman ana fln fliddetini gememelidir. ok
nadir olarak ana flk ile fliddeti ayn olur. Dolgu fln fliddeti ana fln fliddeti ile
ayn olduunda nesnenin formu ortaya kmaz. Bir baflka deyiflle nc boyut ya
da derinlik elde edilmez.
Ana flk ve dolgu flk dengelendiinde bunlara arka flk eklenir. Arka flk, nesnenin sa ya da sol arka tarafna yerlefltirilir. Arka flk, grsel etkide ok nemli bir
rol oynar. Nesnenin ya da oyuncunun dfl kenar izgilerinin ortaya karlmas iin
kullanlr. Arka flk kaynann fliddetinin lm srasnda dier flk kaynaklar
kapatlr. Etkili bir arka flk iin en iyi lm, btn flklar yakmak ve sonra da arka fl ap kapatmaktr. Eer arka fln nesnenin dfl kenarlar zerindeki etkisi
ok yksek ise, yani flk oyuncunun salar ya da omuzlar zerinde ok parlak
grnyorsa yumuflatc filtreler kullanlarak etki doal bir grnme kavuflturu-
Iflkler: Doru diyafram

akl ve rtc hzn
belirleyebilmek iin varolan
fln miktarn ler.
182
lur. Arka flk, nesneyi fondan ayrarak formunun ortaya kartlmasna yardmc
olur, arka plan ile n plandaki nesnelerin birbirlerinden ayrlmasna ve sahneye
derinlik kazandrlmasna katkda bulunur.
Dfl ekimlerde gnefl, ana flk kaynadr. Gnefl genellikle ok sert ve istenmeyen glgeler yaratr. Dfl mekanlarda yaplan ekimler, gneflin sert niteliinin
az olduu sabah ya da akflam saatlerinde yaplmaldr. len saatlerinde yaplacak
ekimlerde gnefl, tam tepede olacandan, gnefl flnlar oyuncularn zerine dik
dfler ve yzlerin glgede kalmasna neden olur. Dfl ekimlerde kamera, gnefl
referans alnarak konumlandrlmaldr. Tercih edilen konum gnefl flnlarnn kamerann arka sa ya da sol tarafndan sahneye dflecek flekilde olmasdr. Bu genel bir kuraldr. Ancak istenilen etkiye bal olarak gnefl flnlar yandan yada tam
karfldan gelecek flekilde de kamera konumlandrlabilir.Gnefl ana flk kayna
olarak kullanrken eflitli malzemelerden oluflturulan yanstclar yardm ile gneflin sert flklarnn neden olduu glgeler yumuflatlabilir.
Dfl ekimlerde gneflin neden olduu sert glgelerin yannda bir dier sorun da
ayn ekim iinde aydnlk ve glgeli alanlarn birlikte olduu durumlardr. Bu durumdan kanlmaldr. Bu iki sorun, yani direk gnefl flnn yaratt sorun ile glgeli ve aydnlk alanlarn birlikte olmasnn neden olduu sorun, ekim bulutlu ve kapal bir gnde yapldnda ortadan kalkar. Bu nedenle grsel adan iyi sonularn
bulutlu bir gnde yaplan ekimlerde de elde edilmesi ou kez mmkndr. Ancak,
bulutlu gkyznn yumuflak flk karakterine sahip olduu unutulmamaldr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Aydnlatma SIRA
iflleminde
SZDE izlenen aflamalar aklaynz.
STDYO EKM
D fi N E Lbirden
M
Stdyo ekimleri
fazla kamerann kullanld, canl yayn ya da bant kayt
fleklindedir. Stdyoda yaplan ekimlerde ynetmen, kurguya ihtiya duymayacak
tamamlanmflS ObirR programn
yaratlmasna alflr. Eer ekim canl yaynsa, program
U
stdyoda bitirilmifl olur, ynetmenin yapt tam anlamyla kurgusal bir alflmadr.
ok kameral program ekimi pek ok teknik srecin ve oyuncularn aksiyonlarDKKAT
nn koordineli bir flekilde ynetilmesini gerektirir. Ynetmen, kamera, ses, grafik,
grnt kayt cihazlar ile dier grnt kaynaklarndan gelen ses ve grntleri seSIRA SZDE
naryonun akflna
gre, ynetmek ve dzenlemek durumundadr. Ynetmen yapm
srecini ynetirken, bu ara ve gerelerin yannda onlar kullanan kiflilerle ve stdyodaki oyuncularla dzenli bir iletiflim iinde bulunur. oklu kamera ekimlerinde
AMALARIMIZ
ynetmen, sadece her ekimin kompozisyonu ile deil, ayn zamanda ekimlerin
hangi srada olmas gerektii ile de ilgilenir. Stdyo ekimlerinde ynetmen kontrol
odasndadrK ve
Tekimi
A P buradan ynetir. Kontrol odas, oklu kamera ekimleri iin
tasarlanmfltr. Kameralardan gelen grntlerin yan sra, ses, grafik ve nceden
hazrlanmfl dier grnt malzemelerinin dzenli bir koordinasyon iinde yayna
veya kayda
salayacak flekilde tasarlanmfltr. Bu nedenle, oklu kaT Egnderilmesini
LEVZYON
mera ekimleri genellikle kontrol odas ynetimi olarak adlandrlr.
ekim ncesi yaplan kamera ve oyuncu provalar srasnda veya canl yayn ya
da kayt srasnda alflmalarn gvenli ve sorunsuzca yrtlebilmesinde stdyo N T E Rsistemi
NET
nun i iletiflim
(intercom) nemli bir rol oynar. Ynetmen bu i iletiflim
sistemi araclyla kontrol odasnn dflndaki stdyo alflanlar ile gerekirse oyuncu ya da sunucu ile iletiflim kurarak ynetsel isteklerini bildirir.
Kontrol odasndaki i iletiflim sistemi tm yapm ve teknik personel arasnda
hzl bir iletiflimin olmasn salar. Stdyodaki tm yapm ve teknik personel birbir-
N N
K T A P
TELEVZYON
N T E R NTm
E T reji grubu,
ntercom:
kameramanlar, stdyo
flef(ler)i ve sunucu(lar)
arasndaki iletiflimi
salayan bir tr telsiz
sistemidir.
183
leri ile iletiflim kurmak istediklerinde zerinde kk bir kulakln ve mikrofonun

bulunduu konuflma ve dinleme cihazn bafllarna takarlar. Stdyolarn ounluunda telsiz kulaklk ve konuflma cihaznn kullanlmasna karfln, kablolu sistemler de kullanlmaktadr. Pekok stdyoda stdyo flefi, stdyo ekibi ve boom operatr iin kulaklklarn takabilecekleri intercom kfllar vardr. Stdyodaki her
kamerada da biri kameramann dieri de kamera yardmcsnn kullanaca en az
iki intercom kfl vardr.
Stdyo ii ekimlerde i iletiflim sisteminin (intercom) kullanm amac
SIRAnedir?
SZDE
Kontrol Odas
D fi NKontrol
ELM
Stdyo ekimlerinde en nemli mekanlardan birisi kontrol odasdr.
odasnda, resim seme masas, kamera kontrol nitesi, flk ve ses masas, kayt nitesi, karakter jeneratr, monitrler gibi teknik cihazlarn yannda ynetmen,
S O R U resim seici,
teknik ynetmen, ses teknisyeni ve flk teknisyeni gibi teknik personel bulunur.
Resim Seme Masas
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
Resim seici stdyoda ya da stdyo dflnda ister canl ister kaydedilen olsun tm
SZDE
program trlerinde alflr. Bu programlar haber, spor, elenceSIRA
programlar,
kk
stdyo dramalar, ocuk programlar, durum komedileri, operalar, dizi dramalarn
kapsar. Stdyoda ekilen programlarda resim seici kontrol odasnda stdyo dfl
AMALARIMIZ
ekimlerde yayn arabasnda alflr. Resim seici canl programlarda
pek ok geifl
yntemi (kesme, mix, silme, zel efektler) kullanr. Deiflik kaynaklardan gelen
grntleri ( kameralarla kayt cihazlarndan grafik ve saysal grnt efekt cihazK T A P
larndan) birlefltirir. Ynetmenin ikinci gz gibidir. Resim seme zevkli ancak titizlik, sabr, dayanma gc ve esneklik isteyen bir ifltir. Haber, elence programlarnda resim seici yapmc tarafndan program taslana ya da ayrntl ekim senarT E L E V Daha
Z Y O N sonra yyosunu bal olarak hazrlanan program akflna bal olarak alflr.
netmenle birlikte senaryo zerinde alflarak geifller, grsel efektler, grafikler hakknda bilgi alr. Ynetmenin gereklefltirilmesi zor istekleri konusunda zm nerilerinde bulunur. Resim seici deiflik resim seme masalarnn
ve s N Tolanaklarn
ERNET
nrllklarn bilmek durumundadr. Bu bilgiye sahip olmas ynetmenin isteklerini
yerine getirmede kolaylk salar.
N N
Resim seicinin grevleri nelerdir?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Kayt ya da yayn srasnda resim seici ynetmenle birlikte programn grsel

D bir
fi N Eflekilde
LM
olarak yaratlmasnda alflr. Resim seici pekok grevi etkin
yerine
getirmek durumundadr. Canl bir sylefli programnda bir kameradan dierine
kesme yaparken yayna verilecek izleyen grnty ynetmenin
doS O direktifleri
R U
rultusunda hazrlarken efekt blmnden geifli programlar. Bu srada ynetmen
yardmcsnn grntnn ne zaman yayna verileceine iliflkin komutlarn dinler.
DKKAT
Haber programlarnda yayn akfl hzla deiflebilir. Bu nedenle isteklere hzl ve
doru yant vermek durumundadr. ounlukla birden fazla grsel kaynak kullaSZDE
nr, rnein grntnn stne isim, yer ve tarih gibi grafiklerSIRA
bindirebilir.
Bu tr
yapmlarda resim seici planl ve proval yapmlara gre daha zgrdr.
Baz elence programlarnda durum komedilerinde ve dramalarda resim seici
AMALARIMIZ
kullanaca grsel geiflleri, efektleri prova etme imkan bulur.
Kimi zaman ynetmene alternatif nerilerde bulunur. Resim seici ekim senaryosu zerine grnt
kaynaklarnn, geifl trlerinin, grafik ve teknik efektlerin ayrntl notlarn alr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
184
Senaryo zerinden alflt halde, kayt srasnda ynetmenin o anki isteklerini

de yapmak durumundadr. Mzik programlarnda resim seici mziin ritmine,
mzikal ezgiye gre kesmeler ve grsel geifller yapmada daha zgr olabilir. Canl programlarda problemler karflsnda hzl davranarak bir baflka kaynaa uygun
bir geifli salayarak ilgili kamerann pozisyonunu ya da netliinin deifltirilmesine
olanak salayabilir.
Resim seme masas yap ve iflleyifl asndan ses mikserlerine benzer. eflitli
kaynaklardan gelen grntleri alr, ifller ve yayna gnderir. Resim seme masalar kabaca, n izleme ve program (kfl) olmak zere iki blmden oluflur. Her
biri iin izleme monitr vardr.
Program blm, ana kfl blmdr. Grntler dorudan yayna ya da kayt cihazna bu blmden gnderilir.
n izleme blm ise, grnt kayna seildi, hazrland ve zaman geldiinde yayna gnderildii blmdr.
fiekil 7.1
Resim seme masas
Ama Kapama Kolu (Fader)
Siyah Siyah Kam.1 Kam.2 Kam.3

nizleme
blm
Siyah
ETP
kfl
Kam.1 Kam.2 Kam.3
Efektler
Siyah
ETP
Kam.1 Kam.2 Kam.3
Efekt
Kamera 3
Program Blm
fiekil 7.1 de grld gibi, resim seme masasndaki her dme bir grnt
kaynan temsil eder. Siyah dmesi, teknik olarak siyah sinyalin retilmesini salar. Alt sradaki program ya da kfl dmeleri, seilen grnt kaynan dorudan yayna ya da kayt cihazna gnderir. Bir grnt kaynandan bir dierine
gemek iin en kolay yol, program blmndeki dmeleri kullanmaktr. ekim
srasnda en cok kullanlan blmdr. ekimde %90 orannda bu blmdeki dmeler kullanlr. Eer grntler arasnda kesmenin dflnda bir geifl yapmak istenirse n izleme blmndeki efekt ksmndan yararlanlr. Buradaki dmeler ve
ama-kapama kolu kullanlarak istenilen zel efekt yardmyla bir grntden dierine geifl yaplr. n izleme blmnde hazrlanan efekt yayna gnderilmeden
nce n izleme monitrnden kontrol edilir. Grnt kayna, teknik ayarlar ve
n izlemesi yaplmadan yayna gnderilirse istenmeyen sonularla karfllafllabilinir.
rnein, geifl iin silme efekti kullanlacaksa, efekt blmnde o silme flablonu seilerek iki grnt kayna arasnda geifl salanr.
185
fiekil 7.2
Resim seme masas
efektleri
Monitrler: Son zamanalara kadar kontrol odasnda her grnt kayna iin
bir monitr bulunurdu. Bu kontrol odasnda dzinelerce televizyon monitrnn
bulunmas demekti. Bu kadar fazla monitrn bulunmas gereksiz mekan kaybna,
fazla enerji tketimine ve fazladan havalandrma cihazlarnn kullanmna neden oluyordu. 1990larda genifl dz ekran monitrlerin retilmesi ile bu durum deiflmeye
bafllad. Gnmzdeki resim seme masalarnn tek ekrana ok kaynakl grnt kfl salayabilmesi ile de deiflim hzland. Kontrol odasnda alflanlar iin ok kaynakl olduka byk dz ekran bir monitr olmasna karfln teknik ynetmen ve ses
teknisyeni iin de birer monitr bulunmaktayd. Bu monitrler byk monitrn
zelliklerine sahiptir, ancak olduka kktr. zel retim isteklerine bal olarak
deiflik dzenlemelere olanak salayacak bilgisayar programlarnn resim seme masasna yklenmesi de szkonusudur. Bu programlar yardm ile istenildiinde ok
kaynakl ekranda istenilen dzenlemeler yaplabilir. (Grnt kaynaklarnn yerinin
deifltirilmesi gibi) Grnt kaynaklarnn ekrandaki yerleri bir bilgisayar Mouse (fare)su yardmyla kolayca deifltirilebilir. Grnt kaynaklarnn yerleri standart dmelerle deifltirilebildii gibi ayrca ekran dokunmatik ise, bu ifllem grnt kayna zerine dokunmakla da baflarlabilir. Gnmzdeki pek ok resim seme masasnda ok karmaflk efektler ve bilgisayar grafikleri yapmaya olanak salayan bilgisayar
ifllemcileri bulunmaktadr. Baz grnt seme maslarnn hafzalarnda istenildii
zaman program iine yerlefltirilecek hazr efektler de bulunmaktadr.
Renk anahtar (Chroma key): Renk anahtarnda seilen bir renk elektronik
olarak yok edilir, yok edilen bu rengin yerine bir grnt kaynandan gelen grnt yerlefltirilir. Bu tr bir anahtarlama hava durumunun verildii programlarda
olduka sk kullanlr. Hava durumu sunucusunun arkasnda bulunan renk zerine hava durumu grafii bindirilir. Sanki sunucu bu grafiin zerinde hava durumunu gstererek anlatr gibidir.
Kuramsal olarak renk

anahtar iin herhangi bir
renk kullanlabilir. Ancak
doygun mavi ya da doygun
yeflil ok yaygn kullanlan
renklerdir.
186
Grnt Kontrol Masas

Teknik ynetmen ve ekibinin, alflt blmdr. Teknik ynetmen bu masadaki
olanaklar yardmyla kameralarn diyaframlarn, renk ayar ve dengelerini, siyah beyaz dzeylerini, kontrol ederek tm grntlerin teknik adan ayn dzeyde olmasn salar. Teknik ynetmen, kameralarn dflnda dier kaynaklardan gelen grntlerin de yayna gnderilmeden nce kalite kontrollarn bu masa yardm ile
yapmak durumundadr. Kontrol odasndaki tm monitrlerin renk, parlaklk,
kontrast ayarlarnn da yaplmas, birbirleri ile uyumlu hale getirilmesi de teknik
ynetmenin sorumluluklarndan biridir.
Ses Masas
Ses masas, ses sisteminin kalbidir ve mikrofonlardan, ses kayt cihazlarndan,
kompakt disklerden ya da deiflik kaynaklardan gelen ses sinyallerinin ifllenerek
yayna gnderildii masadr. Bu masalar yardm ile seslerin dzeyleri ayarlanrken
seslerin karfltrlmas, frekanslarnn ayarlanmas, zel efektler yaplmas, sese derinlik verilmesi gibi ifllemler gereklefltirilir. Ses masalar yayn amal ya da yapm
amal olmak zere iki grupta toplanabilir. Bu gruplama, kesin olmamakla birlikte
farkl zellikler gstermesi, nedeniyle bilinmek durumundadr. rnein yayn masalarnda, ses snrlayc (limiter) ya da skfltrc(compression) blm, yapm amal masalarda ise, ses efekti blmnn bulunmas gerekir. Ses masalar, girifl, kfl
ve dinleme gibi temel sistemden oluflur. Ses masasna gelen tm ses sinyalleri,
girifl blmnde toplanr, denetimleri yapldktan sonra kayt ya da yayn iin kfl
blmne gnderilir. Dinleme sistemi ise, sesin kontrol odas ya da stdyo iinde
iflitilmesine olanak verir.
Karakter Jeneratrleri
Karakter jeneratrleri, her boyda ve farkl yaz tiplerinde(font) yaz yazabilen, yazlara hareket verebilen, canl grnt zerine yaz bindirebilen, basit grafikler izebilen, bunlar hareketlendirebilen, yapt ifllemleri hafzaya alabilen gerektiinde yayna gnderebilen cihazlardr.
Iflk Kontrol Masas (Dimmer)

Dimmer: Elektrik
devrelerinde gerilimi belirli
snrlar iinde ayarlamaya
yarayan diren elemanlarna
dimmer denir.
Stdyo ekimlerinde, flk ynetmeni, flk asistan ve flk teknisyenleri grev alr.
Kk stdyolarda genellikle bu grev tek kifli tarafndan yaplr. Iflk ynetmeni
fln tasarmndan, onun uygulanmasndan sorumludur. Program srasnda, fln
denetimini yapmak da onun sorumluluundadr. Iflk ekibi, flk kontrol masas bir
baflka deyiflle dimmer yardmyla her bir fln ya da flk grubunun fliddetini ( kapal durumdan en yksek duruma kadar) denetleme imkanna sahiptir. Iflk masalar, manuel ya da bilgisayar kontrollu olabilirler. Ancak her iki masa da, benzer
alflma prensibine sahiptir. Lambaya giden voltajn dzeyini manuel ya da bilgisayar aracl ile azaltabilir ya da oaltabilirler. Bu ifllem yaplrken, flk masasndaki monitrden ifllem deerleri kontrol edilebilir. Lambann, tam kapasite ile yanmas istendiinde dimmer aracl ile o lambaya giden voltaj akflnn tam kapasite ile lambaya gnderilmesinin salanmas gerekir. Lambann daha az fliddetle yanmas istendiinde ise, dimmerdan voltajnn dflrlmesi gerekir. Iflk ekibi, stdyoda aydnlatmay yaparken dimmer aracl her bir lambann flk fliddetinin denetimini yapabilme, aydnlatma tamamlandnda ise, bu flk deerlerini programlayp hafzaya alma imkanna sahiptir.
Stdyo ekimi
Provalar
Yapmn tr ve niteliine gre prova yaplr. nk yapm srecinin sorunsuz
gerekleflmesi, zamann, mekann, teknik olanaklarn ve btenin etkin kullanlmas iin prova her televizyon program yapm iin kanlmaz bir ifllemdir. Prova, souk ve scak prova olarak iki flekilde gereklefltirilir. Souk prova; stdyo dflnda yaplan provadr. Scak prova; kamera konumlarnn belirlenmesi, tm ekipmanlarn kullanmyla yaplan ve ortaya kan sorunlarn zld, oyuncularn
giyimli bir flekilde rol ald bir provadr.
ekim Srasnda Stdyo fiefinin Grevleri ve flaretleri

Stdyo ekimlerinde stdyo iindeki ifllerin ynetilmesinde ynetmene yardmc
olan kifli stdyo flefidir. Stdyo flefi, stdyonun yapm ncesi ekime hazrlanmasnda ve yapm srasnda ekimin sorunsuz ve etkili bir flekilde gereklefltirilmesinde kilit rol oynar. Stdyo flefinin grevi iki kategoride deerlendirilir. Birincisi,
stdyoda ekim ncesi tm hazrlklarn gereklefltirilmesinden ve denetiminden
sorumlu olmak, ikincisi ise, provalarda ve ekim srasnda kontrol odasnda bulunan ynetmen ile oyuncular ya da sunucu arasndaki iletiflimi salamaktr. ekim
srecinin aksamadan yrtlebilmesi iin stdyo flefi, ara gere, ekip ve oyuncular iin gnlk planlamalar yapmak ve iflleyiflini kontrol etmekle ykmldr. ekim srasnda ynetmen ekim ekibi ile kulaklklar aracl ile iletiflim kurarken
kamera nndeki oyuncularla iletiflim stdyo ynetmeni aracl ile gerekleflir.
ekim srasnda tamamen sessiz olunmas gerektiinden stdyo flefi ynetmenin
isteklerini el iflaretleri ile iletmeye alflr. Bu el iflaretleri evrenseldir ve tm televizyon stdyolarnda ayn anlama gelir ve yaygnca kullanlr.
Stdyo ynetmeni genel kabul grmfl bu el iflaretlerini kullanr. Oyuncularn
bu iflaretleri kolaylkla ve hemen grebilmesi iin stdyo ynetmeni oyuncunun
bakt taraftaki kamerann hemen yanbaflnda durur. Bylece oyuncunun iflareti
alabilmesi iin farkl ynlere bakmas ve onu aramas nlenmifl olur.
187
188
fiekil 7.3
El iflaretleri
Kaynak: Millerson
ve Owens, s. 333
Hazr
Hzlandr
Tamam
Uzat-yavaflla
Konuflmaya devam
Tam zaman
Kes
Yakna gel
Geriye git
Dur, hareket etme
30 saniye
15 saniye
Bu kameraya bak
4 dakika var
ekime Bafllamadan nce Ynetmenin Yapaca fllemler

Stdyo ekimlerinde izleyicinin grmedii, ancak ynetmen tarafndan yaplmas
gereken drt ifllem vardr. Bunlar;
-ekim bafllamadan nce 30 saniye ingilizce color bar olarak adlandrlan bir
renk skalasnn kayd yaplr. Bu kayt srasnda grntye 1 desibel (dB)lik ses
kayd da yaplr. Bunun amac, kayd yaplan ekimin doru renk ve ses dzeyine
sahip olup olmadn kontrol edebilmek iin oynatc cihazn ses ve renk ayarlarnn bu referanslar dorultusunda yaplmas iindir.
-Renk skalasnn kayd yapldktan sonra elektronik olarak retilen ya da kamera tarafndan grntlenen ve zerinde program bilgilerinin bulunduu klaket
189
ad verilen bir kartn kayd yaplr. Kayt srasnda stdyo ynetmeni klaketin zerinde yazl bilgileri okur. Bu bilgiler; programn ad, sahnenin ad ve says, ekim
tarihi, gibi. Bu bilgiler yapma ve yapmn sahip olduu olanaklara bal olarak deiflir. Bundan sonra elektronik bir saat on saniyeden bafllayarak son iki saniyeye
kadar geriye doru saymaya bafllar.
-Son iki saniyeye gelindiinde iki saniyelik siyah ve sessizlik kaydedilir. ki saniye tamamlandnda programn kaydna bafllanr. Zamanlama konusundaki bu
titizlik ekimin kaydna tam zamannda bafllanmasn salamak iindir. Hard disk
kaydediciler ve baz grnt kayt cihazlar birden kayda girme zelliine sahip
olduklarndan grntnn ilk saniyesini ekranda donmufl halde tutarak istenildii
anda kaydn bafllatlmas salanabilir.
-Programn sonunda, (genellikle kredilerden sonra) birka dakika siyah ve sessizliin kaydedilmesi gerekir. Ynetmen bunu yaparken time codeun da akmasn salar.
Stdyo ekiminde Ynetmenin Komutlar

Yapmda grev alan ekipteki kiflilerin says ister az isterse ok olsun ynetmenin
komutlar ekimin salkl yrtlmesinde olduka nemlidir. Bu komutlarn ak,
anlafllr ve kesin olmas gerekir. Ynetmen ekipteki kiflilere komutlarn dorudan
yneltmelidir. rnein, ekim srasnda kameramanlardan birine komut verecekse
kamera 1 ekimden ktnda yakn ekime hazr ol gibi kesin ve net ifadeler
kullanmaldr. Ynetmenin ekime bafllarken stdyoyu ekime hazrlama ve ekim
srasnda kullanaca kimi komutlar iin aflada bir rnek sunulmufltur.
Stdyo hazr ol.

Kayt iin hazr ol
Kayda gir
Color bar ve test sesi hazr
Bar ve sesi al
Kamera 1 klaketi al klaketi okumak iin
hazr ol
Kes Kamera 1
Klaketi oku
Siyah iin hazr ol
Siyaha kes
Kamera 2 Ann yz ekimine hazr ol Ses
hazr; iflaret hazr
Kamera 2ye kes, sesi a, baflla
Kamera 1 hazr ol, konuk
Kamera 1e kes!
Siyah hazr kayt cihaz tantm
grntleri iin hazr
Tantm filmini oynat, siyaha ge,
grnty al
Kamera 1 sola kay ve genel ekim al
Stdyo iir son 15 saniye
Kamera 1 genel ekim. Kamera 2
konuun yakn ekimi
Alfl anonsu ve programn tantm iin
hazr ol
Program adnn bindirilmesi iin hazr ol
Kamera 1e kes. Mzii ykselt. smi
Bindir
Mzii al, sunucu bafllasn
Kamera 2 hazr ol. Konuun yakn
ekimi. Kamera 2ye kes.
Aklama
Ynetmenin Komutlar
fiekil 7.4
Bu komutla stdyoda sessizliin
salanmas ve ekime hazr olunmas
istenir. Bu komut kayda baflalamadan 1530 saniye ncesinden verilir.
Programn kayd iin kaytnn hazr
olmas istenir.
Bu komutla kayt cihaz alflmaya bafllar.
Color bar ve ses sinyali 15 ile 60 saniye
arasnda kaydedilir.
Klaketin kamera 1 tarafndan
erevelenmesi istenir. Bu komutla
beraber stdyo flefi klaket zerindeki
program ile ilgili aklayc yazlar
okumaya hazr olur ve okur.
Teknik ynetmen siyaha keser.
Kamera kesilir, ekim bafllar.
A Konuu tantrken kamera yakn
ekimde konuu grntler.
Tantm filmi oynar.
Tantm filmi srasnda kamera sola
kayarak genel ekimi hazrlar. Bu ekim
program adnnn bindirmesi iin
kullanlacak.
Tantm filmi bittiinde kamera 1in genel
ekimine kesilir. Program ad
bindirilirken mzik te ykseltilir.
Mzik alnr, sunucu programn giriflini
yapar, programn sreci ile ilgili
aklamalar yapar.
Kamera konuun yakn ekimini alr,
sunucunun sorusunu konul cevaplandrr.
Ynetmenin
stdyoyu ekime
hazrlama ve ekim
srasnda
kulland
komutlar
190
Stdyo ekimi canl yayn ise, ekime bafllanr ve kesintisizce program bitirilir.
ekim banda ya da farkl bir formata kaydedilecekse, ynetmen ekimi birka parada gereklefltirip daha sonra da kurguda kaydedilen grntleri birlefltirerek
program tamamlar.
DIfi EKM
Tek Kameral ekimler
Yapmcya yaratclk bakmndan en fazla denetim olana salayan yapm tarz
tek kamerayla yaplan ekimlerdir. Burada program tek bir kamerayla ve her bir
sahne ok sayda ekimlere blnmfl olarak gereklefltirilir. ster stdyo, ister dfl
mekan olsun tek kameral yapmlarda ekimler, ayr ayr planlanp gereklefltirilir.
oklu kamera stdyo yapmlarndan fark, srecin kesintili olmasdr. oklu kamera yapmlarnda ekim, baflladktan sonra kesintisizce devam eder ve program kurguya gerek duyulmadan tamamlanr. Oysa tek kamera yapmlarnda her ekim tek
tek planlanr ve gereklefltirilir. Programn tamamlanmas, kaydedilen ekimlerin
senaryodaki sraya gre kurgulanmas ile gerekleflir.
Tek kamera yapmlarnda ekimlerin senaryodaki sraya gre yaplmamas
nedeniyle, ekimler ister ayn mekanda, ister birbirinden farkl zaman ve mekanlarda yaplyor olsun, ekimler arasnda kurguda sorun yaratmayacak bir srekliliin salanmas gerekir. ekimler arasnda srekliliin salanabilmesi iin,
ynetmen aksiyon izgisi diye adlandrlan hayali bir izgiden yararlanr. Aksiyon izgisine 180 derece kural da denir. Bu izgi oyuncularn bakfl ve hareket
ynleri tarafndan belirlenir. Ynetmen, ekimler arasnda oyuncularn, konum,
bakfl ve hareketlerinde doru bir sreklilii salayabilmek iin bu hayali izginin bir tarafn seerek kamera konumlarn belirler. Aksiyon izgisinin bir tarafnda ynetmenin kullanabilecei temel kamera konumu vardr. Kamera konumlarndan ikisi aksiyon izgisine yakn, oyuncular cepheden grrken, dier
kamera konumu, oyuncular uzaktan tarafsz bir gzle grecek flekilde yerlefltirilir. Aksiyon izgisine bal olarak belirlenen kamera konumlar gen bir form
oluflturur. Bu form kullanlarak, yaplan alflmalarda kamera konumlarnn ve
alarnn belirlenmesi daha hzl ve daha kolay olur. Aksiyon izgisi dflnlerek yaplan ekimlerde sreklilik hatasz bir flekilde gerekleflir. Aksiyon izgisi
dflnlerek bir sahnenin ekimi yapldnda sahnenin ortam ve oyuncularn
konumlar seyirciye tantldktan sonra seyirci bu referansla izleyen ekimlerde
oyuncularn konumlar ve bakfl ynleri konusunda bir rahatszlk duymaz. Aksiyon izgisi duraan sahnelerin ekiminde olduka kullanflldr ancak deifltirilmesi de gerekir. Eer oyuncu hareket ederse aksiyon izgisi de deiflir. Eer
sahneye yeni bir oyuncu girerse aksiyon izgisi yine deiflir. Bu deiflme anlarnda bir nesnenin yakn ekimini kullanmak yararl olur. Daha sonra yeni bir
aksiyon izgisi ile alflmaya devam edilir.
191
fiekil 7.5
180 derece kural
Aksiyon izgisi
Master ekim Teknii

Tek kamera stdyo ya da dfl yapmlarda ynetmen, deiflik ekim teknikleri kullanabilir. Bunlardan birincisi, master ekim tekniidir. Bu ekim tekniinde sahnenin ya da aksiyon alannn tamam genel ekimle grntlenir. Bu ekim, sahnenin genelini seyirciye tantmas asndan ve kurgu srasnda srekliliin korunmasnda nemlidir. Master ekim, sahnenin genel atmosferini vermek ve oyuncularn
sahnede bulunduklar yerleri, sahne iindeki hareketlerini, sahneye girifl kfllarn seyirciye gstermek amacyla yaplr. Bu ekim, genellikle kamera konumlarnn
oluflturduu gen formun tepe noktasndaki kamera konumundan yaplr. Pek
ok ynetmen, alflmaya sahnenin bafltan sona master ekimini yaparak bafllar.
Master ekim yapldktan sonra ynetmen sahnedeki oyuncularn yakn ve bel ekimlerini gereklefltirir. Bu ekimler gen formun dier iki kamera konumundan
yaplr. Bu kamera konumlarndan oyuncularn yakn ekimleri yaplrken oyuncular tm diyaloglarn tekrar etmek durumundadrlar. Bu ekimler iin kamera her
yer deifltiriflinde fln yeniden yaplmas, mikrofonlarn yerlerinin yeniden belirlenmesi, hatta makyajn tazelenmesi gerekir. Bu deifliklikler ekimler kurguda arka arkaya sralandnda seyirci tarafndan fark edilmeyecek flekilde yaplr. Kimi
ynetmenler de, nce yakn ve orta ekimleri, daha sonra da master ekimleri yapmay tercih ederler.
Tek kamera yapmlarnda her ekim ve her kamera as, ynetmen tatmin
oluncaya kadar prova edilir. Oyuncular, flk ynetmeni, makyajclar, sesiler ve
tm alflanlar tm dikkatlerini ekilecek sahneye younlafltrrlar. Bu ifllem zaman
alc ve yorucu bir sre olmasna karfln, teknik ve sanatsal adan mkemmel sonulara ulafllmasn salar.
oklu kamera stdyo yapmlarnda sre, kesintisiz olmas nedeniyle ses, flk ve
oyuncu hareketleri, deiflik kamera alar dflnlerek tasarlanr. Oysa tek kamera
yapmlarnda her ekim iin ayr flk, ayr ses ve ayr kamera konumlar belirlenir.
Tek kamera yapmlarnda ynetmen en iyi ekimi elde edene kadar ekimi tekrar
etme imkanna sahiptir. ekimleri deiflik alardan, deiflik uzaklklardan, farkl
kamera konumlarndan yapabilir. Bu kurguda kurgucuya seme imkan verir.
Tek kamera yapmlarnn avantaj, sahnelerin senaryodaki sraya gre ekilmemesidir. ok nadir durumlarda ekimler senaryodaki sraya gre gereklefltirilir.
Sahnelerin senaryodaki sraya gre dizilmesi kurgu aflamasnda olur.
Tek kamera yapmlarnda ynetmen, zaman, bteyi ve olanaklar etkin kullanmak asndan ayn oyuncularn olduu sahnelerin ekimlerini senaryodaki sraya bakmakszn mmkn olduunca belirli bir zaman diliminde ekmeye alflr.
zel teknik ekip gerektiren tm ekimler ile kamera, mercek, mikrofon gibi zel
teknik ara gere gerektiren tm ekimleri de ayn anda yapmaya zen gsterir.
192
l ekim Teknii
Tek kamera yapmlarnda kullanlan bir dier ekim teknii de l ekim tekniidir. Birbirini izleyen ekimlerde aksiyonun srekliliinin salanmasnda kullanlan basit bir yntemdir. Bu teknikte, birbirini izleyen ekimlerde aksiyonun sonu
ve bafllangc tekrarlanarak ekime bafllanr. Bu ekim teknii genellikle, kamerada kurgu diye tanmlanr. Kameraman, ekimi yaparken arka arkaya gelen ekimi dflnmek durumundadr. lk ekimdeki aksiyonun sonu onu izleyen ekimin baflnda tekrarlanr, ikinci ekimdeki aksiyonun sonu ise, nc ekimde
tekrarlanr. Bu l ekim teknii, uygulamas en kolay olan tekniktir. Kameraman, nceki ekimdeki aksiyonun sonunun kk bir blmn izleyen ekimde
tekrarlayarak yeni ekime bafllar. Bylece tekrarlanan ksmlardaki fazlalklar kurguda atlarak oyuncunun hareketinde kesintisiz bir sreklilik salanmfl olur. Bu
ekim teknii, aksiyonun kesintisizce, hi atlama yaplmadan ekiminin yaplmas
istenildiinde uygulanr.
Tek Kamera ekimlerinde Ynetim

Tek kamera ekimlerinde ynetim stdyo yapmlarndaki ynetimden olduka
farkldr. Tek kamera ekimlerinde ynetmen her ekimden nce, kamerann konumuna gre sahne fln yaptrmak, sahneyi oyuncu, kamera ve ses provas iin
hazrlatmak durumundadr. Sahne ekim iin hazr duruma getirildikten sonra ynetmen kayda bafllamadan nce, her ekimin oyuncu, kamera ve ses provasn yapar. Provalar srasnda ynetmen, oyuncu, kameraman ve sesiye isteklerini, ak
olarak anlatmak, yaplmasn istemedii fleyleri belirtmek durumundadr. Provalarda istenilen dzeye ulaflldktan sonra, ynetmen sahnenin kaydnn yaplmasn
salar. Ynetmen provalar ve kayd kameraya bal bir monitrden izleme imkanna sahiptir. Her ekim ncesinde kamerann nne klaket tutularak ekim ile ilgili bilgilerin grsel ve iflitsel olarak kaydnn yaplmas salanr. Klaketin ekiminden sonra, hi kesinti verilmeden sahnenin kaydna bafllanr ve bitirilir. Ynetmen,
kimi sahnelerin ekiminde birden fazla kamera ve kayt cihaz kullanarak sahnenin ayn anda farkl kamera konumlarndan ekimini yapmak isteyebilir.
SIRA SZDE
Tek kameraSIRA
ekimlerinde
ynetmen her ekimden nce neler yapmaldr?
SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
193
zet
N
A M A
N
AM A
ekim Srecinin aflamalarn sralayabilmek.

Yapm srecinin aflamalar genel olarak teknik
ekip ve ekipman, oyuncular, dekor, kostm, ekim saatinden nce hazr duruma getirilmesi, flklarn ilk ekilecek sahne ve ekimlere uygun olarak kurulmas, kamera ve dier yardmc malzemelerin hazrlanmas, oyuncu kostmleri, makyajlar ve salarnn hazrlanmas, ses ekibi hazrl, sahnenin ekim provas yaplmas ve sonra
ekimin gerekleflitirilmesi fleklinde sralanabilir.
ekim srecinde grev alan kiflileri ve grevlerini
tanyabilmek.
Televizyon programlarnda grev alan kifliler genel olarak Yapm ve ynetim ekibi (ynetmen,
yapmc, grnt ynetmeni, ynetmen ve yapm yardmclar, devamllk yazman, mekan sorumlusu, yiyecek iecek sorumlusu, ulaflm sorumlusu), Yazm ekibi (senaryo yazar, arafltrmac, diyalog yazar, dil uzmanlar), grsel ekip
(storyboard yapmcs, flk ynetmeni, kameraman, kamera asistan, fotoraf, elektriki vb.),
Ses ekibi (ses ynetmeni, ses asistan, boom operatr), sanat ynetim ekibi (set tasarmcs, aksesuar sorumlusu, stilist, makyaj, kostmc, Kuafr, vb), stdyo ekibi (teknik ynetmen, stdyo
flefi, kamera kontrol, resim seici, yayn sorumlusu, altyaz, grafik, kayt, vb.) ve dier grevliler (muhasebe, sekretarya, ulafltrma sorumlular, avukat vb.) olarak sralanabilir.
N
A M A
N
A M A
N
AM A
ekim srecinde aydnlatma ifllemlerini aklayabilmek.

Aydnlatmaya ana flk kayna ile bafllanr. Iflk
kayna kamerann sa ya da sol yanndan biri
tercih edilerek 45 derecelik bir a oluflturulacak
flekilde yerlefltirilir. Iflk kayna, aydnlatlacak
nesne ya da oyuncu zerine ynlendirilir. Ifln
sahnede istenilmeyen yerlere dflmesini nlemek iin flk kaynann zerindeki kapakklar
yardm ile fln denetimi yaplarak yaylmas
nlenir. Daha sonra, dolgu flk kullanlr. Dolgu
flk, ana flk kaynann karfl tarafna yerlefltirilir. Dolgu fln fliddeti de yine flkler yardm
ile ayarlanr. Ana flk ve dolgu flk dengelendiinde bunlara arka flk eklenir. Arka flk, nesnenin sa ya da sol arka tarafna yerlefltirilir.
Stdyo ekiminin zelliklerini aklayabilmek.
Stdyo ekimleri birden fazla kamerann kullanld, canl yayn ya da bant kayt fleklindedir.
Stdyoda yaplan ekimlerde ynetmen, kurguya ihtiya duymayacak tamamlanmfl bir programn yaratlmasna alflr. Eer ekim canl yaynsa, program stdyoda bitirilmifl olur, ynetmenin
yapt tam anlamyla kurgusal bir alflmadr.
ok kameral program ekimi pek ok teknik srecin ve oyuncularn aksiyonlarnn koordineli
bir flekilde ynetilmesini gerektirir.
Tek kamera ekimlerinde kullanlan tekniklerini
tanyabilmek.
Tek kamera stdyo ya da dfl yapmlarda ynetmen, deiflik ekim teknikleri kullanabilir. Bunlardan birincisi, master ekim tekniidir. Bu ekim tekniinde sahnenin ya da aksiyon alannn
tamam genel ekimle grntlenir. Tek kamera
yapmlarnda kullanlan bir dier ekim teknii
de l ekim tekniidir. Birbirini izleyen ekimlerde aksiyonun srekliliinin salanmasnda
kullanlan basit bir yntemdir. Bu teknikte, birbirini izleyen ekimlerde aksiyonun sonu ve bafllangc tekrarlanarak ekime bafllanr.
194
Kendimizi Snayalm
1. Bir televizyon program yapm ve ynetim ekibinde
afladakilerden hangisi yer almaz?
a. Ulaflm sorumlusu
b. Grnt ynetmeni
c. Yapmc
d. Aksesuar sorumlusu
e. Mekan sorumlusu
6. Set amiri afladakilerden hangisine bal olarak

alflr?
a. Iflk ynetmeni
b. Grnt ynetmeni
c. Ses ynetmeni
d. Teknik ynetmen
e. Sanat ynetmeni
2. Televizyon program yapm srecinde ynetmenin

grevlerine iliflkin afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Senaryo yazarn belirler.
b. ekim srasnda oyuncular ynetir.
c. Senaryo zerinde alflarak yapmn formatn
belirler.
d. Oyuncu seimini gereklefltirir.
e. Programn kurgusunu gereklefltirir.
7. Dolgu flk ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi dorudur?

a. Oyuncu ya da nesnenin sa ya da sol arka tarafna yerlefltirilir.
b. Oyuncu ya da nesnenin dfl kenar izgilerinin
ortaya karlmas amacyla kullanlr.
c. Aydnlatlacak oyuncu ya da nesne zerine ynlendirilir.
d. Ana flk ve arka flk dengelendiinde kullanlr.
e. Ana flk kaynann karfl tarafna yerlefltirilir.
3. Senaryonun televizyon programna dnflmesinde

ynetmenin afladaki yeterliklerinden hangisinin rol
daha yksektir?
a. Teknik aralarn snrllklarn tanma
b. Estetik olarak grnt dilini tanma
c. Grsel dflnme yeteneine sahip olma
d. Elefltiriye ak olma
e. Amalar dorultusunda hareket edebilme
8. ekim srecinde rol gerei ynetmenin ikinci

gz olarak adlandrlan personel afladakilerden
hangisidir?
a. Ses teknisyeni
b. Iflk teknisyeni
c. Teknik ynetmen
d. Resim seici
e. Kayt
4. Televizyon program yapm srecinde idari ve mali sorumluluk afladakilerden hangisi tarafndan stlenilir?
a. Ynetmen
b. Yapmc
c. Mekan sorumlusu
d. Yayn sorumlusu
e. Sekreterya
9. Dimmer nedir?
a. Renk skalas kayddr.
b. Iflk kontrol masasdr.
c. Prova eflididir.
d. Program sonunda siyah ve sessizliin kaydedilmesidir.
e. Ses snrlaycdr.
5. Senaryo dkmnn karlmas, gnlk ekim plannn hazrlanmas ve alflma programnn tm oyunculara bildirilip onlarn zamannda ilgili mekanda bulunmalarnn salanmas kimin grevidir?
a. Ynetmen
b. Yapmc
c. Ynetmen yardmcs
d. Yapm yardmcs
e. Grnt ynetmeni
10. Afladakilerden hangisi tek kameral ekimlerin

zelliklerinden biri deildir?
a. Kurgu gerektirmemesi
b. Srecin kesintili olmas
c. Aksiyon izgisinden yararlanlmas
d. Sahnelerin senaryodaki sradan bamsz ekilmesi
e. Her ekim iin ayr flk, ses ve kamera konumunun belirlenmesi
195
1. d
Sra Sizde 1
Yapm ve Ynetim ekibinde grev alan kifliler yapmc, ynetmen, grnt ynetmeni, ynetmen yardmcs ve yapm yardmcsdr. Bu srete yapmc
programn tasarm aflamasndan, yapm ve yaym aflamasna kadar olan tm srelerde idari ve mali sorumluluu stlenen, yapmn sanatsal ynne katkda bulunan, yapmn maliyetini belirleyen, yapmda
grev alan kiflileri belirleyen, yapm ve ynetim ekibi arasnda iletiflimi salayan ve koordine eden kiflidir. Ynetmen, senaryoyu programa dnfltren, yapm denetleyen ve amalar dorultusunda yapm
gereklefltiren kiflidir. Grnt ynetmeni ise, senaryonun grnt dili ile anlatlmasnda ynetmenin en
byk yardmcsdr. ekim iin tm hazrlklarn yaplmasndan ve ekim ekibinden sorumlu yardmc
ynetmen, ekim srecinde ynetmenin sa koludur. Son olarak yapmc yardmcs ise, yapmcya
bal olarak alflmakta ve ekim mekanlarnn belirlenmesinden dekor ve kostmlerin hazrlanmasna
kadar tm hazrlklarn bteye uygun planlanmasndan sorumludur.
2. a
3. c
4. b
5. c
6. e
7. e
8. d
9. b
10. a
Yantnz yanlfl ise, ekim Sreci konusunu

Yantnz yanlfl ise, ekim Srecinin Grev
Alan Kiflilerin Grevleri konusunu yeniden
gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Aydanlatma fllemi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Stdyo ekimi konusunu
Yantnz yanlfl ise, Stdyo ekimi konusunu
Yantnz yanlfl ise, Dfl ekim konusunu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
Grsel ekip, kamerann alfltrlmasndan ve ynetmenin istei dorultusunda aksiyonu grntlemekten sorumludur. Yapm trne bal olarak grsel ekip bir ya
da birden fazla kifliden oluflabilir. Yapm tr deifltike grsel ekipte bulunanlarn says da deiflebilir.
Sra Sizde 3
Aydnlatma yaplrken ncelikle ana flk kayna yerlefltirilir ve fln nesne ya da oyuncu zerine dflen
fliddeti ayarlanr. Daha sonra dolgu flk kullanm iin
gerekli dzenlemeler yaplr. Ana flk ve dolgu flk dengelendiinde bunlara arka flk eklenir. ekimin i yada dfl ekim olmas aydnlatma sreci zerinde etkili
olmaktadr. Dfl ekimlerde ana flk kayna gnefltir ve
kamera gnefl referans alnarak konumlandrlr. Bu durumda eflitli malzemelerden oluflturulan yanstclarn
kullanlmas gerekebilir.
196
Sra Sizde 4
iletiflim sistemi, ekim ncesi yaplan kamera ve
oyuncu provalar srasnda veya canl yayn ya da kayt
srasnda alflmalarn gvenli ve sorunsuzca yrtlebilmesi amacyla kullanlmaktadr. Ynetmen i iletiflim
sistemi aracl ile kontrol odasnn dflndaki stdyo
alflanlar ve gerekirse oyuncu ya da sunucu ile iletiflim
kurarak ynetsel isteklerini bildirir.
Sra Sizde 5
Resim seici stdyoda ya da stdyo dflnda ister canl
ister kayt edilen olsun tm program trlerinde alflr.
Stdyoda ekilen programlarda resim seici kontrol
odasnda, stdyo dfl ekimlerde yayn arabasnda alflr. Resim seici canl programlarda pek ok geifl yntemi kullanr. Deiflik kaynaklardan gelen grntleri
birlefltirir. Ynetmenin ikinci gz gibidir.
Sra Sizde 6
Tek kamera ekimlerinde ynetmen her ekimden nce, kamerann konumuna gre sahne fln yaptrmak,
sahneyi oyuncu, kamera ve ses provas iin hazrlatmak
durumundadr. Sahne ekim iin hazr duruma getirildikten sonra ynetmen kayda bafllamadan nce, her
ekimin oyuncu, kamera ve ses provasn yapar.

Picture Production, New York: A Wileynterscience publication.
Kitabevi Yaynlar.
Ankara: topya.
ni, Esbav Yay.
Esbav Yay.
Yaynevi.
Video Production, Oxford: Focal Pres.
aydnlatma Teknii, (ev.: S.Taylaner) stanbul:
Es Yaynlar.
Motion Pictures, London: Focal pres.
Course Technology.
York: Columbia University Pres.
Yaynlar.
Focal Pres.

Yaynlar.
Ankara:TRT Yaynlar.
Baflkanl.
nternet Kaynaklar
197
Amalarmz
N
N
N
N
N
N

Yapmc ve ynetmenin rollerini sralayabilecek,
Kurgucu ve ses ynetmeninin grevlerini tanyabilecek,
Teknik olarak kurgu srecini aklayabilecek,
Kurgu trlerini sralayabilecek,
Kurguda zaman ve grsel geifllerin kullanmn aklayabilecek,
Ses kurgusu srecini tanyabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Kurgu
Analog Kurgu
Saysal Kurgu
Ses Kurgusu
nsert Kurgu
Assemble Kurgu
erik Haritas
Program Yapm
Yapm Sonras
GRfi
YAPIMCI VE YNETMENN ROL
KURGUCU VE SES
YNETMENNN GREVLER
TEKNK OLARAK KURGU SREC
KURGU TRLER
KURGUDA ZAMANIN
KULLANIMI VE GRSEL GEfiLER
SES KURGUSU
Yapm Sonras
GRfi
Bir programn ekimi tmyle bittikten sonra, programn yaklaflk te ikilik blm tamamlanmfl olur. Televizyon program yapm srecinin son aflamas yapm
sonras sretir. Bir baflka deyiflle kurgu aflamasdr. Yapm sonras sre, farkl zaman ve meknlarda ekilen analog ya da saysal olarak kaydedilen ses ve grntlerin, senaryodaki sraya gre dizilerek, ynetmenin anlatm dili ve tarzn gereklefltirmek iin yaplmas gereken tm ifllemleri kapsar. Bu srete ncelikle grntlerin ve seslerin ekim notlarna gre arka arkaya dizilerek kaba kurgusu yaplr, daha sonra ince kurgu denilen aflamada grsel anlatma son flekli verilir, grntlerin ses ile efllenmesi yaplarak program yayna hazr hale getirilir. Yapm
sonras srete, ifllemlerin hzl, kolay, nitelikli olmas ve ksa srede tamamlamas iin ynetmenin, ncelikle senaryoda ngrlen her trl grnt (animasyon,
grafik, fotoraf, yaz, arfliv grntleri vb.) ve ses esini (mzikler, efektler, doal ses, dfl ses) nceden hazrlamas gerekir. Bunu yaparken program gereksinimlerini, sresini, yayn zamann ve bu sre iin ayrlan bteyi gz nnde bulundurmas gerekir.
YAPIMCI VE YNETMENN ROL

TV yapmlarnda yapmc ve ynetmen tm yapm srecini bafllangcndan sonuna
kadar, yapm sonras alflmalar da gz nne alarak dflnmek zorundadr. Bu
srete, ynetmen ya da yapmc birlikte alflaca kurgu ekibini belirlemelidir.
Bunun iin alflaca kiflilerin, bilgi dzeylerini, alflma yntemlerini, kulland
aralar, cretlerini ve yaratclk dzeylerini bilmek durumundadr. Yapm sonras
srete, para ve zaman kaybna neden olmamak iin yapmc doru ve yetenekli
kiflilerle ve profesyonel kurgu sistemleri ile alflmak durumundadr. Bu nedenle,
yayn standardndaki programlarn kurgusunda alflmfl kurgu sistemlerini en ince
ayrntsna kadar bilen ve olanaklarn kullanabilen deneyimli bir kurgucuyu bulmak zorundadr. Yapmcnn, daha ekime bafllamadan kurgucuyu belirlemesi ve
anlaflmas bu aflamada ondan alaca neriler yapm sonras srecin daha kolay ve
rahat gemesine neden olabilir.
Yapm sonras alflmalara bafllamadan nce iyi bir hazrlk alflmas srecin
hzl ve sorunsuz yrmesine yardmc olur. Hazrlk alflmasn yapmc ya da ynetmen yrtr. Bu srete onlara yardmclar da yardm eder. Yapmc ya da ynetmen hazrlk aflamasnda tm ekimlerin kasetlerini, ekim kaytlarn, stok g-
200
rntleri, arfliv grntlerini, animasyon ve grafikleri, kaydedilmifl tm sesleri,

zel efektleri, zgn ve/veya stok mzikleri, gzden geirir, ekimleri izler, listeler, bir kurgu tasla oluflturarak kurguya hazr hale getirir.
Hazrlk aflamasnda yapmc ya da ynetmenin grevleri ayrntl olarak incelendiinde yapt ifller flu flekilde sralanabilir:
Grnt Kasetlerini Kurguya Hazrlamak: Ynetmen ekim aflamasnda bir saatlik bir program iin drt saatlik ya da daha fazla ekim yapar. Bu nedenle ekim srasnda, hangi kasette hangi ekimlerin bulunduunun belirlenmesi gerekir.
Bunun iin yapmc ya da ynetmenin kasetleri etiketlemesi gerekir. Etiketlerde,
bant numaras (bant 1, bant 2), ekim mekn (stdyo, park v.s), ekim tarihi, ses
kanallar (kanal 1 diyalog, kanal 2 doal ses v.s gibi) ve hangi kamera tarafndan
ekildiini gsteren bilgiler yer alr.
Bant Kayt Formlarn Toplamak: Yapmc ya da ynetmen ekim srasnda grnt ieriklerinin yazld bant kayt formlarn almak ve korumak zorundadr.
Kurgu aflamasna gelindiinde kayt kasetleri ve kayt formlar arflivlenmifl olmaldr. Kayt formlar, kurgu srasnda ekimlerin kolayca bulunmasn ve kurgunun
hzl yrmesini salar.
Grntleri zlemek ve Dkmn Yapmak: Kurguda saysal kurgu sistemlerinin kullanlmasyla yapm sonras srete nemli deifliklikler olmufltur. Saysal
kurgu sistemi grntlerin kurgudan nce izlenerek saysal ortama aktarma olana salar. Ancak bu ifllemin zaman alc ve pahal bir srece dnflmemesi iin, grntler izlenirken kurgulanacak grntlerin belirlenmesi ve listelerinin hazrlanmas gerekir. Bu liste bir anlamda kurgu karar listesidir. Bu liste yapmc ya da ynetmen iin kt zerinde yaplmfl kurgu tasla ifllevi grr. Bu taslak, kurgu iin
bir tr ekim senaryosu niteliindedir ve kurgucuya ekimlerin sralanfl konusunda ak bir fikir verir. Ayrca hangi ekimin hangi kasette olduunun bilinmesinde
de yol gstericidir. Kurgu karar listesinde, seilen grntlerin zaman kodlar, (time-code) ve ekimin tanm yaplr. Ayrca ses ve grafiklere iliflkin notlar da bulunur. rnek olarak vermek gerekirse, eer bir numaral kaset izleniyorsa; kasetin
numaras, grntnn bafllang zaman kodu, sahnenin tanm ve kfl zaman kodu not edilir.
Tablo 8.1
Kurgu karar listesi
Kaset No
Girifl zaman kodu
Sahne Tanm
kfl zaman kodu
Kaset1
01 03 16
Oyuncu masadan notu

alr, okur, frlatr
01.03.26
ekimlerle ilgili kurgu karar listesinin yannda ses, animasyon ve grafikler iin
de bir dkm listesi hazrlanr. Hazrlanan bu liste, yapmc ya da ynetmen tarafndan yapm sonras srete grev alacak kiflilere gnderilir. Bu dkm listesinde
flu unsurlara yer verilir:
Stdyo ya da stdyo dfl ekimler (bant numaralar, gn mekn v.s)
Stok grntler (satlmak iin profesyonel ekilmifl grntler)
Arfliv grntler (tarihi filmler ya da fotoraflar)
Grafikler (Program ad, oyuncu listesi, krediler alt yazlar v.s)
Animasyon ( iki ya da boyutlu animasyonlar)
Ses kaytlar (ekimden ayr kaydedilen sesler)
Doal ses eleri (mzik, zel efekt v.s)
201
8. nite - Yapm Sonras
Ayrca, yapmn yasal ynlerden koruma altna alnmas iin yapm sonras alflmalarda kullanlacak tm stok materyallerin ve mziklerin haklarnn alnp alnmad kontrol edilir, gerekirse anlaflmalar yaplr.
Yapmc ya da ynetmen hazrlk aflamasnda yapmas gerekenler nelerdir?
SIRA SZDE
KURGUCU VE SES YNETMENNN GREVLER
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Kurgucunun Grevleri
Kurgucu, ekimlerin tamamlanmasndan sonra ynetmenle birlikte
S O R U programn
amacna ve sresine gre senaryoya bal kalarak grntleri ve sesleri seen, teknik ve sanatsal adan onlar birbirine ekleyerek kurgulayan kiflidir. Bu nedenle
DKKAT
kurgucu televizyonun ve kulland kurgu teknolojisinin tm teknik zelliklerini
ok iyi bilmeli, teknik olarak ortaya kabilecek sorunlar zme becerisine sahip
SIRA SZDEayrr, daha
olmaldr. Usta bir kurgucu, ekimleri ve dier tm eleri paralara
sonra onlar mkemmel bir akfl oluflturacak flekilde bir araya getirir. Yaratc bir
sanat olarak ekimlerin akfl hz, ritmi ile birlikte aksiyonun iindeki atflma ve
AMALARIMIZ
gerilimlerle bir atmosfer oluflturmaya alflr. Teknik olarak kurgucu, zel efektleri
ya da sahneler aras geifl yntemlerini, renk dzeltmelerini ve programn yayn
standartlarna uygun hale getirilmesini de salar. Kurgucu alflrken
iyi konK T A ifline
P
santre olmaldr. Kurgu odasnda gereksiz kiflilerin bulunmas, aralarndaki konuflmalar, telefon grflmeleri kurgucunun dikkatinin dalmasna neden olur. Ynetmenin yeni fikirlere, yaratc dflncelere ak ve yeterli zamana
kurT E L sahip
E V Z Y Oolmas,
N
gucuyu yeni fikirleri denemek iin cesaretlendirir. Bu da yaplacak programn estetik ve teknik olarak iyi bir dzeye ulaflmasn salar.
S O R U
D K KiyiAbir
T
Ynetmen kurgucuya
alflma ortam
salamaldr.
N N
Ses Ynetmeninin Grevleri
NTERNET
Kk ya da basit yapmlarda, kurgucu kurgu srasnda ses kurgusu ile de uraflabilir. Oysa byk bteli yapmlar daha karmaflk ses tasarmlar gerektirdiinden
yksek teknik zelliklere sahip nitelikli ses ara ve gerelerine ihtiya duyulur. Bu
durumda ses miksini her zaman ses ynetmeni stlenir. Kurgucu nasl grntleri
anlaml bir flekilde bir araya getirerek programn etkisini arttrmaya alflyorsa, ses
ynetmeni de, ses elerini kullanarak programn daha etkili bir hale gelmesini
salar. Ses ynetmeni diyaloglar, doal sesleri, mzii ve ses efektlerini bir anlatm arac gibi kullanarak bunu gereklefltirmeye alflr. Ses ynetmeninin ustal,
programn niteliinin arttrlmasnda en nemli unsurdur. Bunun gereklefltirilebilmesi iin ynetmenin, ses ynetmeni ile yakn bir iflbirlii iinde alflmas ve kurgunun her aflamasnda bu yakn iflbirliini srdrmesi gerekir. Grnt ve ses kurgusu tamamlandktan sonra ynetmen, ses ynetmenine ses kaytlar ile dkmlerini vermeli, son kurgu ile ilgili olarak yapaca bir toplantda kendisini bilgilendirerek ses miksi konusundaki dflncelerini onunla aka paylaflmal ve nerilerini almaldr. Ynetmen, ses miksinden nce programn kaba kurgusunu ses ynetmeni ile beraberce izlemeli, ses dzeylerindeki farkllklar, vnlamalar, uultular ve
dip grltleri gibi kaba kurguda yakalanmayan ya da fark edilmeyen ses hatalarn belirlemeye alflmaldrlar. Bu ortak alflmada mzik ile ilgili kararlar, grntdeki vurgu noktalar ve seslerin girifl kfl yerleri belirlenmeye alfllr. Ynetmen ses miksine gelirken, ses ile ilgili tm ayrntlar ieren bir listeyi hazrlamal-
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
202
dr. Ses ynetmeninin grevi, ses miksini yaparken diyaloglar ile dier seslerin dzey ve fliddetlerini eflitlemeye, mzik ve efektler gibi programa zenginlik ve derinlik salayacak eleri eklemeye alflmaktr.
TEKNK OLARAK KURGU SREC

Genellikle ynetmen ekilmifl olan grntleri nceden izleyerek eflitli notlar alr.
Bu notlar kurgu srasnda onun ok zaman kaybetmeden alflabilmesini olanakl
klar. Ayrca ekim meknlarnda kayt edilmesi mmkn olmayan grafik, 2 veya 3
boyutlu canlandrma ya da animasyon, grnt zerine konacak yazlar gibi grntlerin retilmesi kurgu alflmasna bafllamadan nce hazrlanmaya alfllr.
Kurgu ncesi yaplan bu n alflmalarn tamamlanmas, kurgu srecinin daha kolay ve ksa srede gereklefltirilmesini salar. Hangi teknik kullanlrsa kullanlsn
genel olarak televizyon programlarnda kurgu iflleminin basamaklar flu admlardan oluflur.
Grntlerin izlenmesi, ktklenmesi ve aktarlmas

Senaryodaki sraya gre ekimlerin arka arkaya eklenmesi
Kaba kurgunun yaplmas
Ses kurgusu ve efllemesinin yaplmas
nce kurgunun yaplmas
Yayn kopyasnn karlmas
Televizyon programlarnn kurgu sreci kullanlan teknolojiye bal olarak analog (dorusal) ya da saysal (dorusal olmayan) olarak gereklefltirilir.
Analog Kurgu
Analog kurgu, bir oynatc
(playback) ile kayt
cihazndan (recorder) oluflan
bir sistemdir.
Analog kurgu, banttan banda yaplan kurgudur. Analog kurgu ekimlerin ardflk
ifllendii, bir ekimden sonra onu dier ekimin izledii bir sretir. Hatay sonradan telafi edecek herhangi bir kolaylafltrc ifllem yoktur. Her ekim, kurgulanmfl
son ekimi izlediinden, nceki blmlerde yaplmak istenecek bir dzeltme, o
ana kadar kurgulanmfl grntler bozulmadan gereklefltirilemez. Analog kurgunun geriye dnlmez yaps, kurgucuya hata yapma orann aza indirirken, yksek
dzeyde kaygya da neden olur. Analog kurgu, nceden kayt edilmifl ekimlerin
oynatcdan kayt yapan cihaza kopyalanarak aktarlmasna dayanr. Okuma cihaz ve kayt cihaz arasnda, kurgu yerlerinin kesin bir biimde belirlenmesini ve
kurgu iflleminin yaplmasn salayan kurgu kontrol cihaz bulunur. Bu cihaz kurgu ifllemini farkl grsel geifl trleri kullanarak yaplmasn salar. Analog kurgu
srecinde, oynatc cihazda bulunan ham grnt band izlenerek istenilen ekim
bulunur, bafllang noktas iflaretlenir. Sonra kayt cihaznda bu ekimin kayda girifl noktas iflaretlenir, grsel geifl tr belirlenir, daha sonra kurgu kontrol cihaznda n izleme dmesine baslarak yaplan ifllem izlenir. Kesme geifl trnn
dflnda bir geifl tr isteniliyorsa birden fazla oynatc cihazn kullanlmas gerekir. Her fley istenildii gibiyse, kurgu kontrol cihaznda kayt dmesine baslr.
Oynatc ve kayt cihaz ayn anda alflmaya bafllar ve kurgu ifllemi gerekleflir. Bu
kurgu ynteminde bant zerindeki grntlerin seilmesi, aranp bulunmas, kurgu iin belirlenmifl iflaretlerin verilmesi zaman almaktadr.
203
fiekil 8.1
Monitr
Monitr
Oynatc
cihaz
Kayt
cihaz
Analog Kurgu
Sistemi (Banttan
banda).
Kurgu kontrol
cihaz
Video band zerinde yaplan analog kurgu iki flekilde gereklefltirilir. Birincisi,
grnt ve seslerin arka arkaya eklenerek yapld assemble kurgudur. kincisi
ise, grntlerin ve seslerin arasna yeni ses ve grntlerin eklenmesi ile yaplan
insert kurgudur.
Assemble Kurgu: Assemble kurgu, grnt ve seslerin oynatcdan kayt cihazna istenilen srada kopyalanmas ifllemine dayanr. Kurgu kontrol cihaz yardm
ile, oynatcda kurgulanacak grnt seilir, grnt zerinde kurguya girifl noktas belirlenir, ayn ifllem kayt cihaznda da gereklefltirildikten sonra kurgu ifllemi
tamamlanr. Teknik olarak bu tr kurguda, geriye dnlerek kurgusu tamamlanmfl grnt ve sesler zerinde yeni kurgu yaplamaz.
fiekil 8.2
Assemble kurgu
ekim 2
Kaynak Band
ekim 1
Kaynak Bandn
kurgu kontrol paras
Kontrol parasnn efl zamanl darbeleri kurgu noktasna hizalanmaldr
nsert Kurgu: Bu kurgu tekniinde, kurguya bafllamadan nce, kayt band zerine siyah video sinyalinin kesintisiz olarak kaydedilmesi gerekir. Assemble kurguda oynatcdan kayt cihazna grnt ve ses kayd yaplrken sync sinyali de kaydedilir. Oysa insert kurgu yaplrken oynatc cihazdan gnderilen sync sinyali kurgulanan bant zerine kaydedilmez. Bu nedenle insert kurguda, kurguya bafllamadan nce kurgu band zerine sync sinyalinin de olduu siyah sinyalin kaydnn
yaplmas gerekir. nsert kurgu grnt ve ses zerine yeni grnt ve sesin kurgulanmas ifllemidir. Bu nedenle kurgu band zerine kaydedilen siyah sinyalin
bozulmamas iin oynatcda seilen grntnn kurguya girifl ve kfl noktalarnn kayt kontrol cihaz tarafndan belirlenmesi, n izlemesinin yaplmas, daha
sonra da kayt iflleminin gerekleflmesi gerekir. nsert kurguda, kurgulanmfl bant
zerinde hofla gitmeyen grnt ve seslerin kartlp yerlerine yeni grnt ve
204
seslerin yerlefltirilmesi mmkndr. Siyah video sinyali kurgulanan blmlerde

bozulmaya imkan vermeden bu ifllemin yaplmasna olanak verir. Oysa assemble
kurgu daha nceki blmlerde bir dzeltmeye imkan vermez.
fiekil 8.3
nsert kurgu
ekim 2
ekim 1
Kurgu kaynak bandnn n kayd yaplmfl kontrol paralar
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Assemble kurgu
nsert Kurgu arasndaki fark nedir?
SIRA ile
SZDE
Saysal Kurgu
D figeliflen
N E L M teknoloji ile birlikte grnt ve sesler farkl formatlarda sayGnmzde
sal ortamlara kayt edilebilmektedir. Saysal okuma cihazlar kullanarak bu grnt ve sesler, Sgerekli
O R U donanmlara sahip bir bilgisayarn hard diskine kayt edilir. Bilgisayara yklenmifl kurgu programlar kullanlarak, grnt ve seslerin senaryoda
belirlenen sralamaya gre kurgusu gereklefltirilir. Kurgu ifllemi tamamlandktan
DKKAT
sonra, bilgisayara balanan bir kayt cihazna programn btn kayt edilir. Bilgisayarla saysal kurgu yapmak alflma zamann azaltr, kurgu maliyetini dflrr,
SZDE olanaklarla yaratcln snrlar zorlanr.
teknolojininSIRA
salad
Profesyonel bir bilgisayar kullanarak yaplacak ve maliyeti yksek bir kurgu alflmas ncesinde, ynetmenler kendi kiflisel bilgisayarlarn kullanarak programAMALARIMIZ
larnn kaba kurgusunu gereklefltirebilirler. Bu alflma, yayn kalitesini taflyan
profesyonel bilgisayarlarla alflma zamann azaltr ve programn kurgu maliyetini
dflrr. K T A P
N N
Saysal Kurgunun Basamaklar

TELEVZYON
NTERNET
Grntlerin
ve Depolanmas: Kurguya bafllamadan nce grntleT E L EAktarlmas
VZYON
rin saysal kurgu sistemine aktarlmas ve depolanmas gerekir. Transfer edilen grntler gerek zamanda saysallafltrlr. Sekiz saatlik saysallafltrma, sekiz saatlik
grnt demektir. Kurgucu grntleri transfer etmeye baflladnda grntleri
T E Retiketlendirir.
NET
snflandrr Nve
Saysal grntlerin bilgisayar ortamna aktarlmasnda oynatc ya da kamera
kullanlr. Grntlerin saysal olarak kamera ya da oynatcdan bilgisayara aktarlmas FireWire diye adlandrlan bir program araclyla olur. FireWire, istenilen ekimin bulunabilmesi iin bandn hzla ileri geri sarlmasnn salar. Video oynatclar band bir hataya neden olmadan hzla ileri geri sarabilir. Kamera bunu yapamaz. Kameradaki bant srekli olarak hzl ileri geri sarmalarda zarar grebilir ya da
kamerann alflma sisteminde arzaya neden olabilir.
FireWire yksek hzl, ksa sreli standart bilgi transfer programdr. Bu ifllemde veriler kendi doal skfltrlma ve zlme zelliine (codec) sahip olarak depolanr. FireWire kuramsal olarak grntleri saysal ortama kaypsz aktaran bir
sistemdir. Bu nedenle kurgulanacak grnt ve seslerin saysal ortama depolan-
205
masnda etkilidir. FireWire yapmcya ya da ynetmene yksek maliyetli JPEG skfltrmaya baflvurmadan yksek kapasiteli saysal kurgu yazlm ya da harici bellekler satn almadan video transferi yapmaya izin verir.
Aktarma sistemi kurulurken depolama sisteminin dflnlmesi de yerinde olur.
nk aktarma ve depolama sistemleri ayn anda kullanlr. Son yllarda depolama
sistemleri olduka ucuzlamfltr. Bilgisayara ve kurgunun zelliine bal olarak kurgucu ya bilgisayarn iine yerlefltirilebilecek ikinci bir src ya da FireWire araclyla sisteme balanabilecek harici src kullanabilir. Birden fazla src ile alflmak bilgisayarn depolama kapasitesini arttrrken alflma verimini de arttrr.
Dahili srcler, harici srclerden daha ucuzdur. Bilgisayarn iine yerlefltirilirler ve sessiz alflrlar. Dahili srcler FireWire araclyla alflan harici srclere gre daha hzl bilgi transferi yaparlar. Bu, srcden bilgisayarn ifllemcisine hzl bilgi transferi demektir. Video uygulamalarnn ounluunda, iyi FireWire harici src yeterince hzl depolama yapabilir. Ancak bilginini DVDye yazlmasnda ya da DVD yapmlarda materyalin kopyalanmasnda, dahili src daha
iyi sonular vermektedir.
Harici srcler, genellikle, bilgisayarn dflnda olmalar nedeniyle snma sorunu yaratmazlar. FireWire harici src dizst bilgisayarlarla yaplacak bir alflma iin iyi bir tercihtir Dahili srclere gre genellikle daha byk olmalar nedeniyle taflnabilir bilgisayarlarn iine yerlefltirmek iin uygun deildirler. Harici
srclerin kolay deifltirilebilir zellii, bilgisayar yeniden alfltrlmadan bilgisayara balanma ve kartlma imkan salar. Harici srcler, potansiyel olarak, ok
miktarda grnty dzenleyebilir ya da farkl projelere ait grntleri ayrfltrabilir. Kurgucu byk bir projeye ait grntleri eflitli srclere blp aktarabilir.
htiya olduunda ilgili srcy bilgisayara balayp kullanabilir. Ayrca ayn srcy birden fazla bilgisayarla kullanabilir. Bu durum kurguya taflnabilir bir zellik salar.
Kaba Kurgu: Tm grntler, ses ve grafik eleri saysal ortama aktarldktan
sonra, kurgucu kaba kurguya bafllar. Kaba kurgu bitmifl alflmann zn ya da
ekirdeini oluflturur. Zaman iinde geliflir ve deiflir. Ancak bu ilk kurgu projeye
fleklini verir.
Saysal kurgu sistemi, kurgucuya, ekimleri zaman hatt (time line) zerinde
dzenleme imkn sunar. Sekansa zaman hattnn sol ucuna ilk ekimin yerlefltirilmesi ile bafllar. zleyen ekimler ise zaman hattnn sana ardflk olarak yerlefltirilir. Zaman hattndaki aralklar kare (frame) ile llendirilir. llendirme ekilen
materyalin ekilme oranna bal olarak yaylr. rnein NTSC sisteminde kayt saniyede 30 kare, PAL sisteminde ise saniyede 25 karedir.
fiekil 8.4
Saysal Kurgu
Sistemi
IEEE 1394b
USB2.0
P2 card
AG-HPX500
P2 drive
AJ-PCD20
HD-SDI
digital HD VTR
Tape system editors
206
Eer kurgucu bir ekimin erken ya da ge grnmesini istiyorsa o ekimi zaman hattnda ileri geri kaydrarak bu isteini gereklefltirir. Bu kurgucuya genifl bir
zgrlk alan ile kurguda sorunsuz ve snrsz deiflikler yapma imkn salar.
Eer kurgucu yapt deifliklikten hoflnut kalmazsa, yapaca tek fley deifliklikleri geriye alma (undo) dmesine basmaktr.
Zaman hatt (time line) dikey olarak dzenlenmifl katmanlardan oluflur. Bu kurgucuya katmanlardan yararlanarak zaman hattnn ayn blmne birden fazla, grnt ya da ses birimi (clip) yerlefltirme olana salar. Kurgucular birden fazla ses
kullanarak bir kompozisyon yaratmak istediklerinde sesleri zaman hattndaki farkl katmanlara dfleyerek bunu gereklefltirmeye alflrlar. rnein filmin kahramannn sesi, evre sesi ve mzik st ste farkl katmanlara dflenerek ifllem baflarlr.
Usta bir kurgucu karmaflk oluflumlar ve kompleks girifl sekanslar yaratabilmek
iin ekimleri de benzer flekilde dfleyebilirler.
fiekil 8.5
Saysal Kurgu.
n zleme
Kaynak: Millerson
ve Owens, s.282
Video Kanal
Program
kts
VU Metre
Ses Kanal
Film yapmclar kurguyu bir kesme ifllemi olarak grrler. Saysal kurgu sistemi ile alflan bir kifli iin bu anlamsz deildir. Geleneksel film kurgusunda fiziksel olarak kesme ve yapfltrma ifllemi vardr. Film kurgucusu ham grntlerden
istenilen ekimi bulur keser ve kurgulanmfl en son ekimin ucuna yapfltrr. Birka kesme ve yapfltrma iflleminden sonra kurgucu nemli bir sorunla karfl karflya kalabilir. Kurgu srasnda kimi ekimler ksa kimi ekimlerde uzun tutulmufl
olabilir. Bunlarn dzeltilmesi yeni bir alflmay gerektirir ve zaman alr. Eer ekimden iki kare kartlacaksa, bu iki kare kartldktan sonra saklanmas gerekir.
nk daha sonra bu iki kareye ihtiya duyulabilir. Bu nedenle fiziksel olarak filmi kesen kurgucu hibir fleyin atlmayacan bilir. Kurgucu kestii ekimden artakalan hibir paray yere atmaz. Film fleritlerinin asld engellere paray tanmlayarak (etiketlendirerek) asar.
Elle kurgu yapmak titiz bir kurgucu iin bile olduka zor olan ve organizasyonel beceri isteyen youn fiziksel bir sretir. Gnmzde bu ifllem olduka farkldr. Saysal kurgu sistemlerinde kurgu yapmak istenildiinde bilgisayarn belleine
aktarlmfl depolanmfl gerek grntler kurgulanmaz. Yaplan ifllem tanmlanmfl
grntlerin hangi srada, hangi uzunlukta ard ardna dizileceini bilgisayara syleyen bir dizi direktifin yaratlmas ve verilmesidir.
Sonu olarak saysal kurgu iin iki tr dosya hazrlanr. Bunlar medya ve proje
dosyasdr. Medya dosyasnda, kamera tarafndan kaydedilen gerek grnt ve
sesler depolanr. Proje dosyasnda ise, kurgucunun direktifleri dorultusunda zaman hattnda (timeline) dzenlenen ve kurgulanan grntler bulunur. Medya ve
proje dosyalarnn ayr olmas ana grntlere zarar verilmeden kurgunun yaplabilmesini salar. Yaplan kurgunun beenilmedii durumlarda, ana grntlerde
herhangi bir deifliklik olmad iin farkl kurgu seenekleri rahatlkla denenebilir. Kurgucu bir sekansn farkl versiyonlarn hazrlayarak hangisinin daha iyi olduunu belirlemek iin arlarnda kyaslamalar yapabilir.
Zaman Kodu(Time Code)
Zaman kodu, kurguda kaydedilen ses ve grntnn kesin yerini belirleyen ve
ses ile grntnn senkronlanmasn salayan sistemdir. Zaman kodu, grntnn yerini saat, dakika, saniye ve kare olarak belirtir ve bir anlamda, ekimin her
bir karesini zaman asndan damgalar. Eer ekim saniyede 30 karede yaplyorsa, kaydedilen materyal saniyenin 30 da 1i orannda kodlanr. Zaman kodunun
standart formatnda zaman saat, dakika, saniye ve kare olarak gsterilir. rnein
01:15:20:05 olarak gsterilen zaman kodu zamann bandn bafllangcndan 1 saat,15 dakika, 20 saniye, 5 kare getiini gsterir.
Zaman kodu, kayt ve kurgu srasnda ses ile grntnn efllenmesine yardm
eder. Zaman kodunun rasgele girifle olanak tanmas, saysal kurgunun yaplabilmesine olanak salamfltr. Zaman kodu ekimlerin her karesinin tanmlad iin,
bilgisayara aktarlan materyale ulaflmak, istenilen ekimin zaman kodunu yazmakla mmkndr. Yirmi saniyelik bir ekimi saatlerce aramak yerine kurgucu zaman
kodu ile ekimin ilk karesine ksa srede ulaflr.
Zaman kodu bilgisi asla deiflmez. Kayt srasnda kamerann grnt zerine
kaydettii zaman kodu, grnt, bilgisayarn belleine aktarlrken de ayn kalr.
Bu zellik kurguda alflma kolayl salarken, proje dosyasnda kurgusu tamamlanmfl program kurgu karar listesinin hazrlanmasna da olanak tanr.
Kaba Ses Miksi: Kurgu srasnda kurgucu, ses kurgusu ile de ilgilenir. Diyaloglar, senkronsuz sesler, mzik ve ses efekleri iin ayr ayr ses kuflaklar belirler ve
grntye bal olarak zaman hattnda bu sesleri ilgili yerlerine yerlefltirir. Yerlefltirdii seslerin, ses dzeylerini ayarlar ve mikse hazr hale getirir. Kurgucu kimi zaman bu seslerin kaba misklerini, gerektiinde de asl miksini yapar. Genellikle seslerin son miksi grnt ve ses kurgusu tamamlandktan sonra ses ynetmeni tarafndan gereklefltirilir.
Son Kurgu: Kurgu zaman alc bir sretir. Kurgu sreci, kimi zaman kurgu tamamlanana kadar, birka kez kaba kurgu yaplmasn gerektirir. Kurgu son halini
aldnda, kurgucu kurgu karar listesini hazrlar. Bu listede, kaset numaralar, ekimlerin zaman kodlar, ve kullanlan grsel geifl yntemleri vardr. Kurgucu bu
listeden yararlanarak yksek kalitedeki orijinal grntlerden son kurguyu yapar.
Son kurgu karar listesinin bir sonucudur. Son kurgu yaplrken, kurguda ince ayarlar gereklefltirilir. ekimler, ksaltlr, uzatlr, deifltirilir, grafikler eklenir, renk dzeltmeleri yaplr, ses dzeyleri ayarlanr. Tm bu ince ayarlar tamamlandktan
sonra proje, saysal olarak skfltrlarak kaydedilecek ortama aktarlr. Televizyon
programnda yer alan eflitli bafllk, yazlar ve krediler de son kurgu aflamasnda
yerlerine yerlefltirilir.
Kamerada ekilen grnt, orijinal grntdr. Bu grnt, ekim srasnda
kaydedilenleri ieren tek materyal olmas nedeniyle ok deerlidir. Eer kaybolur,
izilir, yrtlr ya da krlrsa, dzeltilmesi asla mmkn olamaz. Bu nedenle, orijinal grntnn saklanmasnda ve korunmasnda ok zenli davranlmaldr.
207
Kaba kurgu, yapmcya,
programn akfln, ekimler
aras uyumu ve programn
sresini gsterir.
208
Televizyon stdyolarnda birden ok kamera kullanlarak yaplan video programlarn retimini, kurgu ekimler srasnda gereklefltirilir. Kameralardan gelen
grntler, senaryoda belirtilen sraya gre, resim seme masas araclyla seilerek kayt edilir. Bu da bir tr kurgu ifllemidir. ekim srasnda, resim seme masas kullanlarak yaplan bu kurguya, scak kurgu denir. ekim ve kayt srasnda her
hangi bir nedenle hata oluflabilir. Bu hatay dzeltmek iin kayt durdurulur ve hatann bafllangcndan nceki ekimden bafllanarak kayda devam edilir. Canl televizyon yaynlarnda, oluflacak hatalar dzeltmek mmkn deildir.
KURGU TRLER
Kurguda ekimler ve sahneler, dier ekim ve sahnelerle bir araya getirildiinde
anlam kazanr. Bu bir araya getirilme ifllemi kurgudur. Kurguda ynetmen zaman
kullanarak, duygusal atflmalar, gerilim, aksiyon, merak, korku, heyecan, mutluluk gibi duygularn yaratlmasn salar. Programn tr ve ekilen grntler kurgunun akfln ve ritmini etkiler. Kurgu olmadan, ekimlerin anlam kazanmas
mmkn deildir. Yapm aflamasnda, yapmc ya da ynetmen, yky anlatmak
iin eflitli bakfl noktalarndan deiflik kamera alar, kamera hareketleri kullanarak ekimlerini gereklefltirir. Daha sonra kurguda bu ekimler, ynetmenin danflmanlnda ekimlerin nasl bir araya getirileceine iliflkin sanatsal kararlar verir.
Baz kurgu teknikleri flunlardr:
Paralel Kurgu: ki ayr ancak birbiriyle iliflkili olaylarn ayn zamanda gerekleflmesidir. Kurgucu olaylar arasnda apraz kesmeler yaparak aksiyonun geliflmesini salar.
Montaj Kurgu: Bu kurgu iflleminde ekimler hzl kesmelerle bir araya getirilerek bir sekans yaratlr. Bunun sonucunda bir aksiyon, bir dflnce ya da younlafltrlmfl olaylar dizisi sunulur. Bu kurgu tekniinde genellikle, yakn ekimler,
bindirmeler, sk kesmeler kullanlr. Bu kurgu teknii ile az bir sre iinde seyirciye birok bilgi vermek mmkndr.
Akc Kurgu: ekimler arasnda srekliliin saland bir kurgu tekniidir. Bu
kurgu teknii, dizilerde, durum komedilerinde ve sinema filmlerinde kullanlr. Bu
kurgu tekniinde ekimler arasndaki geifller ylesine yaplr ki, seyirci kurgunun
varln hissetmez, bunun iin ekimler arasndaki kesme noktalar hareketin bafllangcnda ya da sonunda yaplr. Bu kurgu teknii ile gereklik duygusu yaratlr,
geleneksel olarak uzun ekimler ve geifl tr olarak kesmeler kullanlr.
Ritmik Kurgu: Bu kurgu teknii mzik kliplerinin, reklmlarn, kurgulanmasnda olduka etkilidir. Bu kurgu tekniinde ksa ekimler, geifl tr olarak kesmeler ve zel efektler kullanlr. Grntlerin mziin ritmine gre kurguland bir
tekniktir.
apraz Kurgu: apraz kurgu, farkl olaylar, karakterler ya da mekanlar arasnda yaplan ve kesmelerle gelifltirilen bir anlatm tarzdr. apraz kurgu, kovalama
sahnesi gibi aksiyonun youn olduu sahnelerde kullanlr.
Atlamal Kurgu: Atlamal kurgu, belirgin bir flekilde zamanda ileri atlanarak yaplan bir kurgu tekniidir. Atlamal kurgu ok etkili bir anlatm dili oluflturur.Bu
kurgu, programdaki gereklik illzyonunu bozarak ilgiyi kendisine ve yaratlan zaman aralna eker. Atlamal kurgu genellikle iki ekim arasnda ayn kamera as ancak farkl ekim lei kullanldnda ok iyi sonu verir.
KURGUDA ZAMANIN KULLANIMI VE GRSEL

GEfiLER
Kurguda Zamann Kullanm
ok az televizyon program canl yaynlanr. Seyircinin izledii program gerek zaman sresi iinde gerekleflir ve bu sre ekran zaman olarak bilinir. Bir saat, bir
gn v.s Kurgucunun zamann getiini hissettirecek eflitli aralar vardr.
Skfltrlmfl Zaman: Uzun bir zaman diliminin getiini ifade etmek iin geleneksel olarak, uzun gemeler, alma ve kararmalar, kurgu ile ve paralel geliflen
olaylarla baflarlabilir. Seyirci atlanlan bu zaman dilimini deneyimiyle doldurabilir.
Eflzamanl Durumlar: Seyircinin dikkatini ayn anda oluflan iki ya da daha fazla olay zerinde younlafltrr. Bunu baflarabilmek iin kurgucu ya ekran birka
blme ayrr ya da paralel geliflen olaylar srayla kurgular. Paralel geliflen olaylar
kesifltiinde, zaman geiflleri sona erer.
Uzun Sreli ekim: Kesintisiz uzun ekim, kurguya baflvurulmamas nedeniyle
zaman geiflinin ok yavafl olduu duygusunu yaratr.
Yavafllatlmfl Hareket: Normal hzda ekilen bir ekimin yavafllatlmas sonucu
oluflur. Dramatik anlarn vurgulanmasnda kullanlr.
Hzlandrlmfl Hareket: Normal hzda ekilen grntnn kurguda hzlandrlmas sonucu elde edilir.
Tersine Hareket: Aksiyonun tersine oynatlmas ile elde edilir.
Grntnn Tekrar: Spor ya da haber programlarnda, nemli anlarn yeniden gsterilmesi iin baflvurulan bir uygulamadr
Donmufl Kare: Aksiyonun zel bir annn ya da br grntnn, bir anlatm etkisi yaratlabilmek iin aniden durdurulmasdr.
Geriye Dnfl: ykde bir krlma andr. zleyici zamanda geriye dndrlr.
Geriye dnfller bindirme ile ya da netlikte bir bozulmayla gereklefltirilir.
Kurguda Grsel Geifller

Kurgu iflleminde senaryoya gre ekilen grntlerin pefl pefle eklenmesi srasnda, bir grntden dier grntye geerken eflitli geifl trleri kullanlr. Bu geifl trleri en genel anlamda, kesme, zincirleme, silme, bindirme ve alma-kararma olarak sralanabilinir.
Kesme: Kesme, program yapmnda yaygn olarak kullanlan bir geifl trdr
ve bir grntden dier bir grntye yaplan ani bir geifli salar. Kurguda en
ok kullanlan grsel geifl trdr. Doru olarak yapldnda farkedilmez. nsan
gznn bakfl yn ve a deiflimlerine benzer doal bir etki yaratr. Fiziksel olarak, bir ekimin sonunun dier ekimin baflna eklenmesiyle yaplr. Geleneksel
olarak kesme, ayn anda gereklefltii dflnlen olaylar arasnda kullanlr. ekimler arasnda kesme yaplacaksa, senaryoda kesme hibir zaman yazlmaz.
nk baflka bir geifl yntemi gsterilmedike evrensel olarak bir sahneden dierine kesme ile geilecei bilinir. Kesme ile, farkl zaman ve mekan dilimleri birbirleri
ile birlefltirilerek yapma zg bir zaman ve mekan sreklilii yaratlrken kimi
zaman da kesme ile gerek zaman ve mekan sreklilii korunacak flekilde kurgu
yaplabilir. Ayn mekanda ya da birbirini izleyen mekanlarda gerekleflen aksiyonun
sreklilii kesmeler yardm ile korunarak kurgulanabilir. Bu durumda aksiyon
kesintisizce gereklefltirilir. Aksiyon gerek zamanda ne kadar sre iinde oluyorsa
televizyon yapmnda da ayn sre iinde gerekleflir. Baflka bir adan bakldnda
209
210
ise kesme, aksiyonun geliflimine katkda bulunmayan olgularn atlmasnda,

dolaysyla zamanda ve mekanda ksaltma ya da atlama yaplmasnda kullanlr.
Basit anlamda ele alndnda ekimler arasnda zamanda ve mekanda sreklilik
salar, yknn geliflimine katkda bulunur, sreklilii ve akcl salar. Kesme
zamann ksaltlmasnda, sahnenin ya da bakfl noktasnn deifltirilmesinde ve sahnede bulunan bir nesnenin vurgulanmasnda etkin rol oynar. eflitli kesme yntemleri vardr. Bunlar; efllenmifl kesme, sramal kesme, dfla kesme, tepki ekimi
ve ie kesme olarak sralanabilinir.
Efllenmifl Kesme: Ayn hareketin ya da aksiyonun farkl alardan alnmfl grntleri arasnda sreklilii bozmadan yaplan bir kesme trdr. ekimler
birbirleri ile kesme ile balanrken hareketler arasnda uyumun salanmas
gerekir. Sonu olarak farkl alardan alnan ekimlerde hareket gerekte olduu gibi kesintisiz akar. Bu durum kurguda sreklilik diye adlandrlr.
Sramal Kesme: Ayn adan alnan farkl lekteki iki ekim arasnda yaplan bir kesme trdr. Ayn oyuncunun iki yakn ekiminin (bel ekimden yz ekime) arka arkaya kurgulanmas ile gerekleflir. Bu tr bir kurgu
dramatik adan konuyu vurgularken srekliliin bozulmasna neden olur.
Dfla Kesme: Ayn aksiyona ait iki ekim arasnda kpr ifllevi grebilecek,
farkl mekandaki bir ekime yaplan kesme trdr. rnein; oyuncu erevenin dflnda bir yere bakar, sonra dfla kesme ile oyuncunun bakt yer
gsterilir, sonra tekrar oyuncuya dnlr. Dfla kesme, ekimin zamanda,
mekanda ya da bakfl noktasnda olabilecek bir sramay nlemeye yardmc olurken zamanda ksaltmaya da neden olur.
Tepki ekim: Oyuncunun bir fley karflsnda gsterdii tepkiyi gsterebilmek
iin yaplan kesme trdr.
e Kesme: Genel ekimin arasna sokulan bir yakn ekim ie kesmeye rnektir. e kesme sahnede bulunan nemli bir ayrntya dikkat eker. rnein; oyuncu kapnn zerindeki iflarete bakar. flaretin yakn ekimi araya girer, sonra tekrar ilk ekime dnlr.
Zincirleme: Zincirleme, bir ekimden dierine yaplan yumuflak bir geifl trdr. Zincirlemede ekrandaki grnt giderek kararrken, ayn anda dier grnt
belirginleflmeye bafllar. Bylece ok ksa bir an her iki grnt st ste grnr.
Zincirleme, hareket, mekan ve zaman deifliminde youn olarak kullanlr.
Zincirleme ayn zamanda farkl mekanlarda gerekleflen olaylar birbirleri ile
iliflkilendirerek gstermek amacyla da kullanlr. Ayn mekanda gerekleflen bir
olayn o mekan iindeki farkl zamanlarnn gsterilmesi istenildiinde ise,
zincirleme iyi bir geifl tr olarak ortaya kar. Zincirleme geifl, kesme gibi hzl
bir geis yntemi deildir.
Silme: Silme, genellikle elektronik olarak gereklefltirilen eflitli geifl yntemlerinden biridir. Silme arkadan gelen grntnn ndeki grnty iterek onun
yerini almasdr. Silme geometrik flekillerin kullanld bir geifl yntemidir. Gelen
grnt, dier grnty ekrann dflna iter ya da grnt ekranda paralanarak
arkadaki grnty aa karr. Silme, genellikle dikkatleri kendi zerine eken
bir geifl trdr. Grntler arasnda yeni teknolojileri sunduu saysz flekildeki
silme efektleri ile grntler arasnda ilgin geifller yaplabilir. Silme, her yne
olabilir. Soldan saa, sadan sola, yukardan aflaya, afladan yukarya, kflelerden
merkeze, merkezden kflelere, dairesel, silindirik, kubik vb. flekillerde olabilir.
Bindirme: ki grntnn st ste ayn anda akfltrlmas ve birinin dierinden daha belirgin hale getirilmesidir. ok kullanlan bir geifl tr deildir. ki
grntnn ayn anda ekranda verilmesi, grntlerin anlamn tam olarak

vermeyebilir ve izleyicide alg eksiklii ortaya kabilir. Televizyon programlarnda bindirme en ok tantm yazlarnn grnt stne bindirilmesi fleklinde kullanlr. Ayrca grnt zerine flekil, resim ve grafik de bindirilebilir.
Alma-Kararma, Grntnn siyahtan bafllayarak giderek belirginleflmesi
alma diye adlandrlr. Bu geifl trnde ekrandaki grnt karararak yok olur,
ayn anda izleyen grnt siyahtan alarak ekranda belirginleflir. Alma, bir olayn, sahnenin bafllangcn simgeler. Sresi belli olmayan zaman atlamalarnda ve
mekan deiflimlerinde de bu yntem kullanlabilir. Grntnn giderek siyaha
doru dnflerek yok olmas ise kararma diye adlandrlr. Kararma, programn blmleri arasndaki ayrmlar ve bir olayn, sahnenin sonucunu simgeler. Alma-kararma uzunca bir zaman geiflini ve mekan deiflimini vurgular. Alma-kararma
genellikle program bafllatr ve sonlandrr. Sekanslar arasndaki balant kararma
ve alma ile gereklefltirilir.
SES KURGUSU
Ses Kurgusunun Tasarm
Tpk grnt kurgusunda olduu gibi ses kanallarnn miksi iin de yeni bir ses
kanalnn yaratlmas gerekir. Ses kurgusu yaplrken ncelikle ses eleri, ses miksi iin farkl ses kanallarna yerlefltirilir. Daha sonra farkl kanallardaki bu sesler grntye bal olarak miks aflamasnda tek bir ses kanalna kaydedilir. Programn
farkl bir dilde yaynlanmas dflnlyorsa farkl kanallara yerlefltirilen sesler istenilen dilde seslendirilme yaplabilmesi iin ayr bir proje dosyasnda tutulur. Ses
kurgusu yaplrken kullanlan ses eleri;
Senkronlu sesler (Diyaloglar),
Senkronsuz sesler (Ses efektleri, doal sesler),
Dublaj,
Grnt st ses ya da anlatm ve
Mzikten oluflur.
Senkronlu sesler: Senkronlu sesler oyuncular arasndaki konuflmalardr. Grnt kayd yaplrken ayn anda oyuncularn konuflmalar da senkronlu olarak kaydedilir. Grntde oyuncu konuflmak iin dudan oynatmaya bafllad anda konuflma sesi de duyulur. Senkronlu sesler kimi zaman evre sesleri ile birlikte kaydedilirken kimi zaman da dier seslerden soyutlanarak kaydedilir. Diyalog ana ses
esidir.
Senkronsuz sesler: Senkronsuz sesler, ekim srasnda kaydedilmeyen ses eleridir. Bunlar doal sesler, ses efektleri, mzik ve ses stdyosunda retilen seslerdir. Ses stdyosunda retilen sesler, Foley teknii ile gereklefltirilir.
Senkronsuz sesler, stdyoda ya da dfl mekanda diyaloglarn altna yerlefltirmek
amacyla kaydedilirler. Bunlara rnek olarak rzgar sesi, kufllarn tflleri, bceklerin sesleri, aalarn gcrtlar, dalgalarn rpnfllar, trafik grlts, oynayan
ocuklarn sesleri v.s. olarak sralanabilir. Bu sesler, doal sesler olarak da tanmlanr, programdaki gereklik ve doallk izleniminin yaratlmasn salar.
Senkronsuz sesler kaydedildikten sonra kurgu aflamasnda grnt ile efllenerek ses kuflaklarndaki ilgili yerlerine yerlefltirilirler. Eer ortamda bu sesler yoksa,
ses ynetmeni senkronsuz sesleri ya kendisi yeniden retir ya da daha nce kaydedilmifl ses efekt arflivinden telif creti deyerek temin etmeye alflr.
211
212
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Ses kurgusuSIRA
yaplrken
SZDE kullanlan ses eleri nelerdir? Aklaynz.
Ses efektlerinin retilmesinde uygulanan Foley teknii adn, Universal stdyoD fi N E L M
larndaki bir
ses kurgucusu olan Jack Foleyden alr. Foley teknii ile ses ynetmeni grnt ekranda ya da perdede oynatlrken tpk dublaj yapar gibi canl olarak
S O R U
rettii ses efektlerini
aksiyonla efllefltirmeye alflr. Foley teknii, ekim srasnda
kaydedilemeyen seslerin(giysi hflrts, alkfl sesleri, pck sesi, ayak sesi, yumruk sesi gibi)D yaratlmasnda
mkemmel bir yntemdir. Foley teknii ile ses ynetKKAT
meni bu sesleri eflitli aksesuarlarla birlikte el ve ayaklarn da kullanarak yaratr.
Sesleri retirken tpk bir oyuncu gibi hareket ederek seslerin, grnt ile tam uyuSIRA SZDE
munu salamaya
alflr. Sesleri ylesine efller ki, senkronlu sesler kadar gerek ve
inandrc olur. Foley tekniinin uyguland stdyo, istenmeyen eflyalarnn atld bir hurdalk
ya da depo gibidir. nk burada var olan tm eflyalardan (Metal
AMALARIMIZ
borular, metal tepsiler, tenekeden pasta kalplar, bofl teneke kutular, baklar, atallar, kap srgleri, araba jantlar v.s.) ses efektleri yaratmak iin yararlanlr.
Stdyo tabanna
eflitli dflemeler de farkl trde ayak seslerinin retilmeK T yaplmfl
A P
sinde kullanlr.
Televizyon programlarnda ses efektleri sadece gereklik izleniminin yaratlmas amacylaT Ekullanlmamaldr.
yi planlanmfl ve kurallara uygun dzenlenmifl ses
LEVZYON
efektleri programda mziin ulaflt baflarya rahatlkla ulaflr. Baz mzik trleri
de atmosfer yaratmaktan ok ses efektlerinin ifllevlerini stlenebilirler.
Dublaj: Tm ekimler bittikten sonra, sokak grlts, kamera sesi gibi eflitli
N T E mekanlarda
RNET
nedenlerle dfl
kaydedilen ancak kullanlmayacak durumda olan diyaloglarn yerine oyuncular tarafndan grntler eflliinde dudak senkronu salanarak yeniden kaydedilme srecidir. Oyuncular, farkl bir dilde de senaryodaki diyaloglar okuyarak dublaj yapabilirler. Arka plandaki konuflmalar, glmeler, homurdanmalar ya da barmalar, kalabalk sesleri iin de ses stdyosuna bir grup insan
getirilir. Bu sesler kaydedildikten sonra, diyaloglarla mikslenir. Dublaj srasnda
sahneler paralara ayrlarak bir lup oluflturulur. Oluflturulan bu lup oynatlrken
oyuncular sanki o sahneyi oynuyormuflasna, istenilen duyguyu diyaloglarna
yanstarak kaydedilmesine olanak salar. stenilen performans elde edilene kadar
iflleme devam edilir.
Grnt st ses: Bir anlatc tarafndan okunan metindir. Grnt st ses, bir
ya da birden fazla sesin grntler zerinde kullanlmasdr. Grnt st ses bir
anlatcnn, sesi olabilecei gibi, oyunculardan birinin sesi, iki ya da daha fazla kifli arasnda geen bir konuflmann ya da bir rportajn bir blm de olabilir. Anlatc genellikle belgesel tr programlarda kullanlr. Belgesellerin ounluunda
anlatc yerine doal ses, diyalog ve grnt st ses olarak verilen rportajlar da
kullanlr. Anlatc tarafndan okunan program metni, ses kanallarndan birine dflenir. Seslendirilen metin, programn ieriini tantr, grntnn eksik brakt
bilgileri tamamlar ve balantlar salar. eflitli grnt st ses uygulamalar vardr. Bunlardan birincisi, kamerann nndeki anlatcdr. Anlatc konuflmasn grntlerin zerinde de srdrr. Seyirciye bakarak konuflur. Konuflurken birinci
tekil flahs kipi kullanr. Daha nemsiz bir karakter, yky nc tekil flahs kipi kullanarak anlatr ya da kamerann nnde hi grlmeyen bir anlatc, izleyiciyi grntden uzaklafltrarak anlatma nesnel bir sesle katkda bulunur. Anlatcnn
sesi, genellikle ayr bir ses kayt ortamnda kaydedilir, daha sonra ses grntnn
zerine yerlefltirilir.
N N
Mzik: Mzik, televizyon programnda grntlerin yaratt atmosferi glendirir, ritmini ve oluflunu vurgular ve destekler. Televizyon programlarnda genellikle ya zgn olarak bestelenmifl ya da nceden kaydedilmifl stok mzikler kullanlr. Eer programda zgn bir mzik kullanlacaksa, besteci kurgulanmfl alflma
kopyasn izler, programn ve her sahnenin sresini kaydeder ve gerekli olabilecek
zel efektleri not eder. Daha sonra mzik bestelenir, kaydedilir, kurgu srasnda ilgili ses kanalna yerlefltirilir. Program iin retilen zgn mzik, alfl, kapanfl temalarnn yannda programn duygusal ynn ortaya koyan, aksiyonu, karakterleri ve iliflkilerini vurgulayan bir nitelie sahiptir.
Eer programda zgn bir mzik kullanlmayacaksa program iin mzik arflivinde arafltrma yaplarak programa uygun stok mzikler bulunmaya alfllr. Ses
ynetmeni mzik danflman ile birlikte seilen mzikleri grnt ile efllefltirerek
mzik iin ayrlan ses kuflana yerlefltirir. Stok mzikler, ok amal kullanmlar
iin zel olarak bestelenmifl ve kaydedilmifl mziklerdir. ok amal kullanma
olanak salayan stok mzikler, tantmlardan, belgesellere, haberlere, reklamlara,
durum komedilerine, hatta dramalara kadar birok programda kullanlmaktadr.
Televizyon programlarnda popler mzikten, klasik mzie kadar pek ok
mzik trnden de yararlanlabilinir. Ancak mzik kullanmnda mziin telif haklarnn mutlaka satn alnmas gerekir.
Ses Kurgusunun Basamaklar

Grnt kurgusu yaplrken, kurgucu diyaloglar, mzikleri, efektleri ve dier ses
elerini ayr ayr ses kanallarna dfler. Sesleri grnt ile efllefltirirken kurgucu,
her ses kanal iin bir uyar izelgesi hazrlar. Bu izelgede her sesin nerede girip
nerede kaca, kesin sreleri, ses kprs yaplacak yerler, hangi seslerin baskn
ya da seici olaca ve st ste bindirilecek diyaloglarn yerleri gsterilir.
Ses kprs, ses elerinin ekimler arasnda balant ve geifl salamak iin
kullanld durumlardr.
Baskn ya da seici ses, seyircinin dikkatini programda belli bir yere ekmek
iin kullanlr. Sahnedeki baz seslerin dzeyi dflrlrken dier seslerin dzeyi
ykseltilerek gereklefltirilir. Bylelikle seyircinin dikkati o sesi karan nesneye
ynelir.
Diyaloglarn st ste bindirilmesi ise, doal konuflma rgs yaratmak amacyla gereklefltirilir. nk doal konuflmalar birbirinin zerine binerek geliflir ve biter. Oysa diyaloglar, bu bindirmelere olanak vermeden ayr ses kanallarna kaydedilirler. Ses kurgucusu, bu gereki ses efektini, ses miksini yaparken gereklefltirir. ki farkl grup gibi birok kifli arasnda geen konuflmalar da genellikle farkl
ses kanallarna kaydedilir daha sonra doal bir ses etkisi yaratabilmek iin miks esnasnda bir biriyle efllefltirilir.
Programn yapsna bal olarak, ses miskini ya kurgucu yapar ya da ifllem, zel
ses olanaklarnn bulunduu bir ses stdyosunda tamamlanr. Miks srasnda tm
ses eleri karfltrlarak ayr bir ses kanalna grnt ile senkronlu bir flekilde kaydedilir. Program yaynlanacaksa yapmn yayn standartlarnda olmasna dikkat etmek gerekir.
213
214
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
Yapmc ve ynetmenin rollerini sralayabilmek.

Yapmc ya da ynetmenin grevleri ayrntl olarak incelendiinde yapt ifller flu flekilde sralanabilir: Grnt kasetlerini kurguya hazrlamak,
bant kayt formlarn toplamak, grntleri izlemek ve dkmn yapmak. Yapmcnn, daha
ekime bafllamadan kurgucuyu belirlemesi ve anlaflmas bu aflamada ondan alaca neriler yapm sonras srecin daha kolay ve rahat gemesine neden olabilir. Yapmc ya da ynetmen hazrlk aflamasnda tm ekimlerin kasetlerini, ekim
kaytlarn, stok grntleri, arfliv grntlerini,
animasyon ve grafikleri, kaydedilmifl tm sesleri,
zel efektleri, zgn ve/veya stok mzikleri, gzden geirir, ekimleri izler, listeler, bir kurgu tasla oluflturarak kurguya hazr hale getirir.
Kurgucu ve ses ynetmeninin grevlerini tanyabilmek.
yi bir kurgucu, ekimleri ve dier tm eleri
paralara ayrr, daha sonra onlar anlaml bir akfl
oluflturacak flekilde bir araya getirir. Ayrca ekimlerin akfl hz, ritmi ile birlikte aksiyonun iindeki atflma ve gerilimlerle bir atmosfer oluflturmaya alflr. Teknik olarak kurgucu, zel efektleri ya da sahneler aras geifl yntemlerini, renk
dzeltmelerini ve programn yayn standartlarna
uygun hale getirilmesini de salar.
Teknik olarak kurgu srecini aklayabilmek.
Hangi teknik kullanlrsa kullanlsn genel olarak
televizyon programlarnda kurgu srecinin aflamalar flu admlardan oluflur: grntlerin izlenmesi, ktklenmesi ve aktarlmas, senaryodaki
sraya gre ekimlerin arka arkaya eklenmesi,
kaba kurgunun yaplmas, ses kurgusu ve efllemesinin yaplmas, ince kurgunun yaplmas, yayn kopyasnn karlmas.
N
A M A
N
AM A
N
A M A
Kurgu trlerini sralayabilmek.

Yaygn olarak kullanlan baz kurgu trleri flunlardr: Paralel kurgu, montaj kurgu, akc kurgu,
ritmik kurgu, apraz kurgu, atlamal kurgu.
Kurguda zaman ve grsel geifllerin kullanmn
aklayabilmek.
Zamann getiini hissettirecek baz aralar flunlardr: Skfltrlmfl zaman, eflzamanl durumlar,
uzun sreli ekim, yavafllatlmfl hareket, hzlandrlmfl hareket, tersine hareket, grntnn tekrar, donmufl kare, geriye dnfl. Kurgu iflleminde senaryoya gre ekilen grntlerin pefl pefle
eklenmesi srasnda, bir grntden dier grntye geerken eflitli geifl trleri kullanlr. Bu
geifl trleri en genel anlamda, kesme, zincirleme, silme, bindirme ve alma-kararma olarak sralanabilinir.
Ses kurgusu srecini tanyabilmek.
Kurgucu, grnt kurgusu yaplrken diyaloglar, mzikleri, efektleri ve dier ses elerini ayr
ayr ses kanallarna dfler. Sesleri grnt ile efllefltirirken kurgucu, her ses kanal iin bir uyar
izelgesi hazrlar. Bu izelgede her sesin nerede
girip nerede kaca, kesin sreleri, ses kprs
yaplacak yerler, hangi seslerin baskn ya da seici olaca ve st ste bindirilecek diyaloglarn
yerleri gsterilir.
215
Kendimizi Snayalm
1. Hazrlk aflamasnda yapmc ya da ynetmenin hazr hale getirmesi gerekenlerden biri deildir?
a. ekimlerin kasetleri
b. ekim kaytlarn
c. Arfliv grntleri
d. Animasyon ve grafikler
e. Bte formu
2. Afladakilerden hangisi hazrlk aflamasnda yapmc
ya da ynetmenin grevlerinden biri deildir?
a. Grnt kasetlerini kurguya hazrlamak
b. ekim ekibi listesini hazrlamak
c. Bant kayt formlarn toplamak
d. Grntleri izlemek
e. Grntlerin dkmn yapmak
3. Afladakilerden hangisi kurgucunun grevlerinden
biri deildir?
a. Programn amacna ve sresine gre grntleri ve sesleri seer.
b. ekimleri ve dier tm eleri paralara ayrr,
daha sonra onlar mkemmel bir akfl oluflturacak flekilde bir araya getirir.
c. Yapmn yasal ynlerden koruma altna alnp
alnmad kontrol eder.
d. zel efektleri ya da sahneler aras geifl yntemlerini dzenler .
e. Renk dzeltmelerini programn yayn standartlarna uygun hale getirilmesini salar.
4. Afladakilerden hangisi televizyon programlarnda
kurgu iflleminin basamaklarndan biri deildir?
a. Grntlerin izlenmesi, ktklenmesi ve aktarlmas
b. Senaryodaki sraya gre ekimlerin arka arkaya
eklenmesi
c. Kaba kurgunun yaplmas
d. Gelir-gider tablosunun hazrlanmas
e. Ses kurgusu ve efllemesinin yaplmas
5. Televizyon programlarnn kurgu sreci kullanlan

teknolojiye bal olarak analog ya da saysal olarak gereklefltirilir. Analog ve saysal kurguyla ilgili afladaki
ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Analog kurgunun geriye dnlmez bir yaps
vardr.
b. Analog kurgu, kurgucuya hata yapma orann
aza indirirken, kayg dzeyini azaltr.
c. Analog Kurgu, nceden kayt edilmifl ekimlerin
oynatcdan kayt yapan cihaza kopyalanarak
aktarlmasna dayanr.
d. Bilgisayarla saysal kurgu yapmak alflma zamann azaltr, kurgu maliyetini dflrr.
e. Saysal kurguda teknolojinin salad olanaklarla yaratcln snrlar zorlanr.
6. Zaman kodu ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi
doru deildir?
a. Zaman kodu aflamal sistematik bir yapda verilir.
b. Kurguda kaydedilen ses ve grntnn kesin
yerini belirleyen sistemdir.
c. Zaman kodu ekimin her bir karesini zaman asndan damgalar.
d. Zaman kodunun standart formatnda zaman saat, dakika, saniye ve kare olarak gsterilir.
e. Zaman kodu rastgele girifle olanak tanr.
7. Afladakilerden hangisi yaygn kurgu tekniklerinden biri deildir?
a. apraz kurgu
b. Atlamal kurgu
c. Dorusal kurgu
d. Paralel kurgu
e. Montaj kurgu
8. Afladakilerden hangisi kurgucunun zamann getiini hissettiren aralarndan deildir?
a. Skfltrlmfl zaman
b. Eflzamanl durumlar
c. Uzun sreli ekim
d. Kesilmifl zaman
e. Yavafllatlmfl hareket
216

9. Kurgu iflleminde senaryoya gre ekilen grntlerin pefl pefle eklenmesi srasnda, bir grntden dier
grntye geerken eflitli geifl trleri kullanlr. Afladakilerden hangisi bu geifl trlerinden biri deildir?
a. Kesme
b. Zincirleme
c. Temizleme
d. Bindirme
e. Alma-kararma
10. Afladakilerden hangisi ses kurgusu yaplrken kullanlan ses elerinden biri deildir?
a. Diyaloglar
b. Ses efektleri
c. Dublaj
d. Grnt st ses
e. Ses kprs
1. e
2. b
3. c
4. d
5. b
6. a
7. c
8. d
9. c
10. e
Yantnz yanlfl ise Yapmc ve Ynetmenin

Rol blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yapmc ve Ynetmenin
Rol blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kurgucu ve Ses Ynetmeninin Grevleri blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Teknik Olarak Kurgu Sreci blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kurgu Trleri blmn
Yantnz yanlfl ise Kurguda Zamann Kullanm ve Grsel Geifller blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kurguda Zamann Kullanm ve Grsel Geifller blmn tekrar gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ses Kurgusu blmn
217

Sra Sizde 1
Hazrlk alflmasn yapmc ya da ynetmen yrtr.
Bu srete onlara yardmclar da yardm eder. Yapmc ya da ynetmen hazrlk aflamasnda tm ekimlerin
kasetlerini, ekim kaytlarn, stok grntleri, arfliv grntlerini, animasyon ve grafikleri, kaydedilmifl tm
sesleri, zel efektleri, zgn ve/veya stok mzikleri,
gzden geirir, ekimleri izler, listeler, bir kurgu tasla
oluflturarak kurguya hazr hale getirir.
Sra Sizde 2
Assemble kurguda oynatcdan kayt cihazna grnt
ve ses kayd yaplrken sync sinyali de kaydedilir. Oysa
insert kurgu yaplrken oynatc cihazdan gnderilen
sync sinyali kurgulanan bant zerine kaydedilmez. Bu
nedenle insert kurguda, kurguya bafllamadan nce kurgu band zerine sync sinyalinin de olduu siyah sinyalin kaydnn yaplmas gerekir.
Sra Sizde 3
Ses kurgusu yaplrken kullanlan ses eleri: senkronlu sesler, senkronsuz sesler, dublaj, grnt st ses ve
mziktir. Senkronlu sesler oyuncular arasndaki konuflmalardr. Senkronsuz szler, ekim srasnda kaydedilmeyen seslerdir. Dublaj tm ekimler bittikten sonra
dfl mekanlarda kaydedilen ancak kullanlmayacak durumda olan diyaloglarn yerine oyuncular tarafndan
grntler eflliinde dudak senkronu salayarak yeniden kaydedilme srecidir. Grnt st ses, bir anlatc tarafndan okunan metindir. Mzik ise, televizyon
programnda grntlerin yaratt atmosferi glendirmek amacyla kullanlmaktadr.
Picture Production,New York: A Wiley-nterscience
publication.
Kitabevi Yaynlar.
elenk, Sevilay (2005). Televizyon temsil klt,
Ankara: topya.
ni, Esbav Yay.
Esbav Yay.

Yaynevi.
Video. Burlington, Oxford.
Millerson, Gerald (2007).Sinema ve Televizyon in
Aydnlatma Teknii, (ev: S.Taylaner) stanbul:
Es Yaynlar.
Motion Pictures. London: Focal Pres.
Mutlu, Erol (1995). Televizyonda Program Yapm.
Movies Look Like Hollywood. Toronto: Thamson
Course Technology.
Televizyonda Program Yapm. stanbul: Derin
Yaynlar.
Thompson, Roy (1998). Gramer of the shot,
Oxford:Focal pres.
Utterback, Andrew h.(2007). Studio television
Yarnlara liflkin Bir Perspektif. Konya: Tablet
Yaynlar.
Wood, Norton (2003). Televizyonda Kamera, Aydnlatma ve Ses Teknii, (ev:V.Oztopu), Ankara:
TRT yaynlar.
Yeniden Yaplanma. Ankara: TRT Eitim Dairesi
Baflkanl.
Zettl, Herbert (2009). TV production Handbook, (10th
nternet Kaynaklar
Szlk
219
Szlk
A
Ak Oturum: Konusunda uzman kiflilerin toplumun tmn
Haber Yaynlar: Trkiyede radyo istasyonlar 3984 sayl
ya da bir blmn ilgilendiren gncel, siyasal, sosyal ve
kanunun (Radyo ve Televizyon Kurulufllar Hakknda
bilimsel konular veya sorunlar zerinde tartflmalar.
Kanun) yayn ilkeleri adn taflyan ikinci blm l ben-
Analog Kurgu: bir oynatc (playback) ile kayt cihazndan
dinde (Madde 4 - (Deiflik: 15/5/2002-4756/2 md.), Ha-
(recorder) oluflan bir sistem.
berlerin yaynlanmasnda tarafszlk, gereklik ve doruluk ilkelerine bal? olunmas; zgrce kanaat olu?umu-
C-
nun engellenmemesi; haber kaynaklarnn kamuoyunun

yanltlmasnn amaland haller dflnda gizliliinin ko-
Cngl: Programn baflladn bildirmek zere baflnda ve bit-
runmas maddesi bulunmaktadr.
tiini bildirmek zere de sonunda yer alan, program tantan ksm. Sz ve mzikten oluflur.
ekim (Shot): Dramatik yapnn en kk birimi olan e-
I-
kim, kamerann hi ara vermeksizin, durduruluncaya
Intro Sresi: fiarknn bafllad andan flark szne kadar ge-
dein, srekli olarak bir grnty kaydetmesidir. e-
en sredir. Genellikle ticari radyo istasyonlarnda rad-
kimlerin, kurguyla bir araya getirilmesiyle sahne oluflur.

ekim Senaryosu: Henz ekilmeyen filmin, ekimlere b-
yo programcs bu intro sresinde anonsunu.

Iflkler: Doru diyafram akl ve rtc hzn belirleye-
lnen, evrim iin gerekli tm uygulaym aklamalarn
bilmek iin varolan fln miktarn ler.
taflyan, konuflmalar ve sesle ilgili tm bilgileri veren se-
ntercom: tm reji grubu, kameramanlar, stdyo flef(ler)i ve su-
naryo. Senaryonun evirime hazr durumdaki en son
nucu(lar) arasndaki iletiflimi salayan bir tr telsiz sistemi.
aflamas ve biimi.
ekim: Kamerann bir kez alfltrlmasyla elde edilen grnt.
K
Kaba Kurgu: Yapmcya, programn akfln, ekimler aras
uyumu ve programn sresi.
Dimmer: Elektrik devrelerinde gerilimi belirli snrlar iinde
Konuflma rgs: Yaln olarak, kat zerinde kifli / kiflile-
ayarlamaya yarayan diren elemanlarna dimmer denir.
rin syledikleri, ekim olarak gereklefltirildiinde izleyicinin duyaca her szck, her tmcedir.
Din ve Ahlak: Din, ahlak ve moral, Kuran- Kerim ve Trke aklamas. Program slam Dininin inan, ibadet ve
Kuflak: Ksa sz ve/veya mzik blmlerinden oluflan, kesin-
ahlak esaslarn aklayc ve benimsetici rneklerle su-
tisiz bir canl yayn akflyla en yksek sayda hedef din-
nuyor. TRT Kurumu Radyo 1de 2009 yayn plan iinde
leyiciye ulaflmak istenen, bir saatten daha uzun sreli
yer alan program podcastten dinlenebilir.
radyo program biimi.
Diyafram: Grntnn oluflmas iin gereken fln ne kadarnn mercekten geeceini denetleyen araca diyafram
denir.
Meletron: Piyano biiminde tufllarla ynetilen ve doal ses-
Diyafram: Mercekten geen flk miktarnn denetimini salayan bir sistem.

Drive Time: Bir radyo istasyonunun zaman izelgesindeki
programlama dilimidir. Bu zaman dilimi en ok dinleyiciye ulafllan, sabah i?e gidifl ve akflam eve dnfl saatlerinde yolda geirilen zamanda dinlenen saatleri
lerin, efektlerin topland aralara verilen isim.
N
Naklen Yayn: Bir progremn gerek zamanda ve gereklefltii srada yaynlanmas.
O-
Odak Uzakl: Mercein odak merkezi ile grntnn olufl-
Format: Bir radyo programnn biimi ya da rneksel yapsdr.

Format: Bir televizyon programnn biimi ya da rneksel
yaps.
tuu dzlem arasndaki uzaklk Bu uzaklk milimetre

olarak mercekler zerinde bulunur.
yk: yknn en yaygn tanmlar, olmufl ya da olabilmesi
Forum: Ak oturum, dinleyici sorularnn alnmas ve cevap-
olanakl olaylar anlatan ksa yaz.; nsan yaflamnda ger-
lanmas durumunda forum haline dnflmektedir. Rad-
ee uygun kesitler sunan, bunu yere (mekana), zama-
yodan tartflmay izleyen dinleyiciler, ak oturuma tele-
na balayarak yapan yaz tr. Olaylar ve kiflileri tek y-
fon sorularyla katlabilmektedir.
nyle ele alp anlatan, romandan daha ksa, ayrntl sergilemeden kanan yaz.
220

surlarnn uzunluklarn ve belirlenmifl dzenini gster-
P
Panel: Panel uzman kiflilerin ak oturum tanmnda olduu
gibi toplumun tmn ya da bir blmn ilgilendiren
gncel, siyasal, sosyal ve bilimsel konular veya sorunlar
mek iin kullanlmaktadr.

Sahne: Sahne, genellikle birbiriyle iliflkili ekimler dizisi.
Sekans: Kendi iinde bir btnle sahip ve birbirleriyle yakn iliflkisi olan sahnelerin bir araya gelmesiyle sekanslar
zerinde tartflmalardr. Panelin ak oturumdan fark,

tartfllan konu zerinde karara varmaktan ok sorunu
eflitli ynleriyle aydnlatmak, farkl grflleri, farkl an-
oluflur.
Senaryo: Yapm sreci iinde, yapmn zn, temelini oluflturan, 40 sayfadan bafllayp 100 ya da -ender olarak- da-
layfllar ortaya koymaktr.
ha ok sayfadan oluflacak biimde dflnlerek hazrla-
Parantez: Parantez adl programdan rnekleri Radyo Ann

web sayfasnda yer alan Podcast blmnden dinleyebilirsiniz.
nan yazl, bir metin.

Ske: Genellikle gnlk yaflamdan alnmfl bir konuyu en can
alc izgileriyle, dikkat ekici tiplerle, olduka abartlmfl
Playlist: Stratejik olarak planlanmfl ve yayn akfl iinde al-
olarak ksa bir sre iinde sunan ve bir nkte ile biten
nacak flarklarn listesi iinde kategori, tr, intro sresi,

flark ve flarkc ad bilgileri yer alr.
Podcast: Radyo programlarnn internetten zerinden indiri-
gldr niteliinde ksa oyun.

Sponsor: Sanat, spor, eitim, evre, kltr ve salk gibi ok
farkl alanlarda yaplan her trl etkinlie (radyo program
lebilen ses dosyalar haline getirilerek dinlenebilir hale
yapm ve yayn dahil) para vererek ya da gerekli ara,
gelmesini salayan saysal kaytlar. Podcast sayesinde,

daha nce radyoda yaynlanmfl bir program istenilen
zamanda ve tekrar tekrar dinlenebilir.
gere ve materyal destei salayan kifli ya da kurum.

Storyboard: Senaryodaki sahnelerin basit izimlerle resimlendirilmesi ve sahnenin kabataslak bir portresi.
Programlama: Bir radyo istasyonunu dinleyicileri asndan

cazip hale getirecek mzik, konuflma, reklam veya dier
program elerinin seimi ve dzenlemesi.
Programlama: Bir radyo istasyonunu dinleyicileri asndan
T
Tema: Her senaryonun bir temas ya da sylemek istedii bir
mesaj vardr. Bu tema, programn trne gre, esinlen-
cazip hale getirecek mzik, konuflma, reklam veya dier
dii yk, roman ya da tiyatro eserine ve yazarn zgn
program elerinin seimi ve dzenlemesi
fikrine gre deiflebilir.
Propaganda fllevi: Radyo, 1.Dnya ve 2.Dnya Savafllarnda

elendirme ve bilgilendirmenin dflnda propaganda arac olarak kullanlmfltr. Radyo, bir dnemin en byk
savafl aralarndan biri olarak, gerek askerlerin motivas-
U
Uyarlama yk: Uyarlama, bir dier sanat dalndan, rnein
roman, yk, tiyatro oyunu vb. rnn alp, onu filme
yonunu arttrmak gerekse siyasi partiler iin propaganda
aktarlmas.
arac olarak uzun yllar bafl tac olmufltur. Trkiyede ise

radyo yaynlarnn siyasal amal olarak kullanlmas
1936da PTTye getikten sonra bafllamfltr.
R
Radyo Reklamlar: lkemizde radyolarn gelirleri kamusal yaynclk yapan TRT kurumu dflnda, zel radyolarda dorudan reklam yoluyla gerekleflmektedir. lkemizde radyo yaynlarnda dzenli reklam uygulamalar 1951 ylndaki Bakanlar Kurulu kararnamesi ile gerekleflmifltir. zel
radyo yaynclnn bafllamasyla birlikte radyo reklamnn
pazarlanmas konusu da ayr bir ifl alan oluflturmufltur.
S
Saat Format: Hot clock ya da format wheel olarak da tanmlanmaktadr. Bir saatlik yayn iinde yer alacak farkl unsurlarn birbiri ardna dizildii ieriin, program formatnn grsellefltirilmesidir. Mzik, haberler, spor, hava durumu, reklamlar, kamu spotlar vb. btn program un-
W
Watt: G birimi. Bir lambann yanarken harcad g
Y
Yapm Btesi: ekim sresi boyunca yaplan tm harcamalar.

Radyo Ve TV de Program Yapımı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Radyo Ve TV de Program Yapımı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2854

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Radyo ve Televizyonda letiflim Sreci .................................

Radyo Program Yaratm ve Yapm Sreci, Yapm

Programn Yayn Zaman .............................................................................

Televizyonun Anlat Yaps ve Yapm Unsurlar................... 58

Yapm ncesi................................................................. .......... 80

Grsel ve flitsel Anlatm eleri .......................................... 104

Televizyona Dizi ve Film Senaryosu Yazm ........................ 142

Sahne Bafll ...........................................................................................

Televizyon Program Yapm Aflamas....................................172

Karakter Jeneratrleri ..............................................................................

Yapm Sonras .......................................................................... 198

Szlk ................................................................................... 219

RADYO VE TELEVZYONDA PROGRAM YAPIMI

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Radyo ve Televizyonun fllevleri

Radyo ve Televizyonda Radyo ve

Radyo ve Televizyonda Program Yapm

Kitle iletifliminde kitle

KTLE LETfiM ARACI OLARAK RADYO VE

1. nite - Radyo ve Televizyonda letiflim Sreci

Reklam: Bir maln, hizmetin

Radyo ve Televizyonda Program Yapm

RADYO VE TELEVZYONUN ZELLKLER

letiflim aracS olan

1. nite - Radyo ve Televizyonda letiflim Sreci

Radyo ve televizyon programlarnn yaratm, retimi, datm, yayn ve deneD fi N E L M

Radyo ve Televizyonda Program Yapm

ynlanr. Radyo ve televizyon programlarnn sresinin ne kadar olaca ne kadar

1. nite - Radyo ve Televizyonda letiflim Sreci

RADYO VE TELEVZYON LETfiM SREC

Kitle letiflim: Mesajlarn

Tematik Kanal: Haber,

Radyo ve Televizyonda Program Yapm

Televizyon Program Trleri

1. nite - Radyo ve Televizyonda letiflim Sreci

Franszca kkenli bir szck olan ve tm sanatsal faaliyetler iin kullanlan tr

Haber ve Haber Programlar

Radyo ve Televizyonda Program Yapm

Televizyonda spor programlarn sunanlar, genelde yazl basndan televizyona

Dini ve Moral Programlar

1. nite - Radyo ve Televizyonda letiflim Sreci

Gerek nsan Yaflamndan Yola klarak Oluflturulan Programlar ve

Radyo ve Televizyonda Program Yapm

1. nite - Radyo ve Televizyonda letiflim Sreci

Saysal Yayn: Analog

Pay TV: Aylk-yllk abonelik

Radyo ve Televizyonda Program Yapm

Hedef dinleyici/ izleyici:

1. nite - Radyo ve Televizyonda letiflim Sreci

RADYO VE TELEVZYONDA YAYINCILIK TRLER

zlenme Oran: Bir lkedeki

zlenme Pay: Bir programn

Radyo ve televizyon kurulufllar tm dnyada kamu (halk iin yaplan) ya da zel

Kamu Hizmeti Yayncl

Radyo ve Televizyonda Program Yapm

ok sayda ulusal ve blgesel televizyon kanalnn bulunduu yayn ortamnda,

1. nite - Radyo ve Televizyonda letiflim Sreci

RADYO VE TELEVZYON YAYINCILIINDA

Radyo ve Televizyonda Program Yapm

fiimdi radyo ve televizyon yapm ve yaynlarnda uygulanmas gereken ilke, kural