You are on page 1of 4

Platon erken dnem diyaloglarndan biri olan Ionda(1) Sokratesin azndan

Rapsodlara

(2)

meydan okur. Hatta meydan okumakla da kalmaz adna Rapsod denileni

yerden yere vurur. Platona gre herhangi bir Rapsod, Muselar tarafndan (3) kendisine
hibir ey bahedilmedii halde, kendisine iir bahedilmi ozann ki burada ozan ya
Homerostur ya da Hesiodos- iirini bir kayt cihaz gibi tekrarlayandr. Bu adan
bakldnda, Rapsodun tekrarlama halinin Euripidesin znesi Iondan ok da bir fark
yoktur. Platon ve Euripidesin, yani bir tragedya yazar ile hem tragedyay hem de komedyay
kurgusal devletinin dnda brakm olann, bilmeden ya da bilerek yaptklar kutsal ittifakn
kayna da budur.
ttifakn Euripides tarafndaki Ionnun,

Atinay temsil eden zne olarak kendisini

bilmeme durumunda sz etmitim. (4) ttifakn Platon tarafna bakldnda ise; Ionnun, air
zne rolne brnp, bu kez kendisine bahedilmemi bir iiri -bir bakasnn iirini-,
olaanst bir hafzayla ancak imitasyon ya da taklit yoluyla okuyan, btn bir destan
ezberinde tutabilirken, ezberledii destan hakknda herhangi bir soruturmaya gitmemi
dolaysyla hafzasndaki epik iirden hibir ey anlamam sonuta yine kendini bilemeyen
zne - bir baka ama ayn- Ion- olarak belirdiini grrz.
Platonun Ionla dalga geii de bu noktada balar. nk Ion, Homerosu ezberden
okuyabildii halde,

Homeros hakknda herhangi bir sorgulamaya gitmemi olandr. Bu

adan bakldnda, Platonun hretiyle nam salm ezberci bir Rapsod un sl ile dalga
geiyor olmas ok da anlalmaz deildir. Ancak, iirden kopamamak ile iire kar olmak
arasndaki gidip gelmeleri tarih boyunca Platonun bana dert aacaktr. Hem Platonun
hem de onu okuyann bana gelen bu dert nedeniyle, Platonla Ion arasnda gidip gelenleri
paranteze almak ve

Platonun aklndaki

gerek airin nasllna bakmakta fayda var.

Yunan mitlerinin- yunan airlerinin ve iirlerinin- kkeni, Platonun u ya da bu ekilde


fakat kesinlikle iinde olduu Orpheus ve Dionysos tapnmlarndan gelir. Her iki tapnmda
da bilgi

hymmler (ilahi olan) aracl ile aire geer. iir yani hermetik olan, kadime

ilikin bilginin maddelemi formudur. Bir Hymmin szcs ya da taycs olmak, karanlk
ve tekinsiz olan ve bu nedenle biricik olan gze almaktr (Orpheusun len karsnn
peinden Hadese inmesi gibi).(5) Oysa Tragedya ve Komedya yazarlarnn elinden kanlar;
biricik olann yerine- hymmin yerine-, onun

tekrarn (imitasyonunu), politize ya da

karikatrize edilmiini retmekten baka bir ileve sahip deillerdir. Platona gre yrekten

gelmeyen ama yrekten geliyormu gibi sylenen iir budur . Ksacas Rapsodluun ilevi
bununla snrldr. imdi Rapsodluk noktasnda biraz durup air zne Ionun kim liini
amak gerekecek.
lk soru u olmal: Ion kimdir?
Platon Ion diyalou boyunca iki durumla yzleir. lki; ne kadar kaarsa kasn peinden
glge gibi gelen kendi airlii, ikincisi; eer bu airlie devam edecek olursa, kendisinin de
Rapsodlaaca endiesi.
Zorlu bir ekime
Sokratesin inanl rencisi Platon, kendisine den vefa borcunu, iirini ldren air
olarak der. Rapsodlamamak iin iiri kurban eder. Diyaloa tanan kiisel rtk bilgi
budur.
Ionun ikinci temsilinde ise Platon, Iona bellek roln verir. Bu rtk olmayan zahiri de
denilebilir - temsil ile Ion,

iki mit yaratcsnn yani Homeros ve Hesiodosun (iir

bahedilenler) iirlerini ezberleyen

ve yorumlayan bo bir bellek haline gelir.

Burada yeni bir soru belirir:


Bellek roln oynayan Ionun rol sadece iyi yorumlamaksa peki

air kimdir ? Ya da

mitlerin bahedildii airler kimlerdir?


Yunan geleneine gre, mit yaratclar ya da iirin bahedildii airler Homeros ve
Hesiodostur. Bu iki aire

tm ilham verenler ise Zeusun kzlar olan

Muselardr.

Muselar, Zeusun Mnemosyne (bellek) ile geirdii dokuz gece Zeusun Mnemosyne ile
birlikte olmak iin onu uyutmas ile Apollonun Kruesay kandrm olmasn da ayn kefeye
koymak gerekecek- sonunda bu birliktelikten olan dokuz kzdr. Zeus, Muselar hamiliini
yapmas iin Apollona emanet eder. Bu dokuz kz, mzik, iir, adalet geometri ve tarmn
mucitleridirler. Baba

Zeusun,bu yumuak kurguda oynad rol,

gklerin hain tanrs

olmaktan ziyade, isminin bir dier anlam olan uzaktan gelen ses ya da grlty stlenerek
Mitosu temsil etmektir..(6) Bylelikle Muselar mitostan ve bellekten doarlar. Mitostan ve
bellekten doan dokuz kzn hamisi ve yneticisi Apollondur. Homerosa ve Hesiodosa
bahedilen bu ilhamn kayna da doal olarak anne baba ve vasi olacaktr.

Mitos-Bellek ve Logos.
Homeros ve Hesiodosa bahedilenler bunlardr.
Kendilerne mitos, bellek ve logos verilmi birer poitis (7) dir onlar.
imdi Iona geri dnelim. Ionun kimlii, Sokratesin yar alayl biimde yapt vgye
verdii cevapla kendini ak eder. Sokratesin vgs karsnda yle der Ion:
What you say is true, Socrates: I at any rate have found this the most laborious part of
my art; and I consider I speak about Homer better than anybody, for neither (8)
Bu cmle u anlama gelir; Evet Sokrates! Benim sanatm bu. Mitos-bellek ve logostan
doan

yorumlamakla nlym ben (bu kabullenite yine Platonun airliine geri dnmek

gerekebilir), Rapsod olarak grevim budur. Sonrasnda Sokrates Ionu, stlenmi olduu bu
misyon nedeniyle eek ars gibi sokar. Onu komikletirir ve bilinsizliini ayan beyan
haline getirir. Diyalogun devamnda Sokrates u soruyu sorar: Homeros konusunda ne kadar
iyisin? Ion yle cevap verir.
Socrates, how well I have embellished Homer; And indeed it is worth hearing(9)
(1) Ion, Platonun Devleti yazmadan nce Rapsodluk ve Mitler hakkndaki alttan alta da sofistlerkanaatlerinin olumaya balad ilk diyaloglardan biridir. Ionda gelenei tayann, tad gelenei sorgusuz
sualsiz kabulu eletirilir. Ion, mitlerin eletirilmesinden daha ok miti aktarann eletirisidir.
Konstan, D., Thom C. Johan, Proclus the Successor On Poetics And The Homeric Poem, Society Of Biblical
Literature, 2012, Essay No:5
(2) Rapsod: Szel performansla epik iir okuyan, hikaye anlatcs. Bknz Blackwell Online Dictionary
http://www.blackwellreference.com/public/tocnode?query=rhapsode&widen=1&result_number=5&from
=search&id=g9781405105248_chunk_g97814051052489&type=std&fuzzy=0&slop=1
(3)(a)Smith, W., Dictionary Of Greek and Roman Biography And Mythology, Boston Little Brown And
Company, 1870-Sf.1125-1126
(b)Erhat, Azra, Mitoloji Szl, Remzi Kitapevi, 1996 , Sf.208
(4)Atf: http://izlekler.com/ionun-atinalastirilmasi-%C2%AD%C2%ADya-da-kendini-bilmeyen-ozne/
(5) W.K.Guthrie, M.A., Orpheus and Greek Religion, Princedon University Press, 1993
(6)Erhat, Azra, Mitoloji Szl, Remzi Kitapevi, 1996, Sf.296
(7)Poitis (): Yapc, yaratc ve air-Plat. Sym. 205 B.C., Plat. Sym. 190f.
(8) Plato. Plato in Twelve Volumes, Vol. 9 translated by W.R.M. Lamb. Cambridge, MA, Harvard
University Press; London, William Heinemann Ltd. 1925. Fragman Numaras: 530/c
(9) Plato. Plato in Twelve Volumes, Vol. 9 translated by W.R.M. Lamb. Cambridge, MA, Harvard
University Press; London, William Heinemann Ltd. 1925. Fragman Numaras: 530/d

Rapsodun Homerosu bezemeleri (elbette taktik olarak) meyvasn verir ve sonunda airznenin de tpk Euripidesin Ionu gibi kendini bilmeyen olduu grlr. nk Ion,
Mitosun taycs olarak Homerosu koulsuzca ezberden okuyandr. Sokratesin de ortaya
kartt gibi, ezberden bildii mitosun gerekte nelii hakknda herhangi bir bilgisi
yoktur. Kendisine Mneymosineden geen ve mitosu tamasna yarayan hafzaya sahip
olmakla birlikte, logostan yoksun bir Rapsoddur sadece. Daha sonra Devlette poitis
olarak sz edilecek olan Rapsodun ya da sadece belleine gvenerek iir yazabileceini
sanan znenin, Platon tarafndan devletten kovulmasnn nedeni de budur (Poitis kelimesinin
ionik ve mitos anlamna geldiini de unutmadan elbette).
Bu kovulu biimine ise; Platon, ncelikle kendi airliini kendinden ve sonrasnda
Atinal zneyi Atinadan kovmutur ad verilebilir.
Platonun devleti eer hayata gemi olabilseydi ve Rapsod Ion Atinadan gerek anlamda
kovulabilseydi, bize aktarlan mitoslarn logos ierdiini sylemek mmkn olurdu. Hatta
Platon felsefesinden nce Platon iiri ile de karlaabilirdik. Ancak gnmzn air
znelerine bakldnda, mkemmel bir bellek yetisiyle tekrarlayp durduklar mitos/larn,
tayclk rol stlenip stlenmediklerine ilikin sorunun cevabn, Platonun, logos uruna
ve yine logosla vard ngrde arayp bulmak, bunu yaparken de Platonun hakkn da
Platona vermek gerekir. nk Rapsodluu Atinadan kovalamayacak olursak, ezbere
mitoslarn ve ezbere airlerin giderek artacan, bilinen tm geleneklerin bir ezber nedeniyle
kendi ilerine kapanacan ve kalnlaan sylemin gzmze daha da ok batacan
sylemek mmkn.
Belki de yaplmas gereken, ehirden rapsodu kovalarken iiri ldrmemek, mitos ve
logos ve bellekten doan byy geri armaktr kimbilir?

Bir dipnot olarak: Bu yaz Sn. skender Savarn Platonun Ionuna da baklmal nerisiyle
hazrland. neri iin kendisine teekkr ediyorum.

You might also like