1905

Leon Troki

indekiler
nszler
BRNC BASKIYA NSZ
KNC BASKIYA NSZ
ALMANCA BASKIYA NSZ
Rusya'nn Toplumsal Geliimi ve arlk
Rus Kapitalizmi
Kyllk ve Tarm Sorunu
Rus Devriminin tici Gleri
Modern Kent
Kapitalist Byk Burjuvazi
Burjuva Entelijensiya
Proletarya
Soyluluk ve Toprak Sahipleri
Kyllk ve ehirler
Rus Devriminin Doas
Bahar
I
II
III
IV
V
VI
Dokuz Ocak
I
II
III
IV
V
Ekim Grevi
I

II
III
IV
V
VI
VII
VIII
i Temsilcileri Sovyetinin Oluumu
On Sekiz Ekim
"zgrlkler"in lk Gnleri
arn Adamlar Banda
Bastil Sansrne Hcum
Muhalefet ve Devrim
Kasm Grevi
Sekiz Saat ve Bir Silah
Kyl Ayaklanmalar
Kzl Filo
Kar-devrimin Eiinde
Sovyetin Son Gnleri
Aralk
zet
EKLER
Devrimde Proletaryann Partisi ve Burjuva Partileri[1]
PROLETARYA VE RUS DEVRM
Rus Devrimine likin Menevik Teori zerine[3]
I
II
III
IV
FARKLILIKLARIMIZ[10]
1905 Yl, Gericilik ve Devrimci Olaslklar
I
II
III
IV
V
VI
VII
KTDAR MCADELES[16]
RUSYANIN TARHSEL GELMNN ZGL NTELKLER ZERNE
M. N. Pokrovskiye Yant
I

II
kinci Ksma nsz Yerine
i Temsilcileri Sovyeti Durumas
Sovyet ve ddia Makam
Mahkeme nndeki Konumam
4 (17) Ekim 1907 Toplants
Oraya ...
Mektuplardan
... ve Geri

nszler
BRNC BASKIYA NSZ

1905 olaylar 1917nin devrimci dramna grkemli bir balang

oluturuyordu. Gericiliin zafer kazand yllar boyunca, 1905 yl bize
tamamlanm bir btn olarak, Rus Devrimi olarak grnyordu. Bugn
ise, tarihsel neminden hibir ey kaybetmeksizin, bu bamsz niteliini
yitirmi durumdadr. 1905 Devrimi, tpk 1917 Devriminin byk
emperyalist katliamn dorudan bir sonucu olmas gibi, Rus-Japon
savann dorudan sonucu olmutu. Bu anlamda, hem balangcnda hem
de geliimi iinde, bu giri, bugn bizim katlmcs ve tan olduumuz
tarihsel dramn tm unsurlarn iinde tayordu. Fakat balangta bu
unsurlar henz tmyle gelimi bir biimde deil, sktrlm bir
biimde ortaya kmt. 1905 mcadelesinde belirli bir yer tutan btn
gler, bugn, 1917 olaylarnn aydnlatc altnda, ncekinden daha
net olarak aa kmaktadr. O zaman bile, onu adlandrrken
kullandmz ekliyle Kzl Ekim, on iki yl sonra gelierek,
karlatrlamayacak lde daha gl ve gerek anlamyla muzaffer bir
baka Ekime dnt.
1905teki byk avantajmz, bu devrimci balang aamasnda bile biz
Marksistlerin, tarihsel sreleri kavramann bilimsel yntemiyle zaten
silahlanm olmasyd. Bu, tarihin maddi srecinin yalnzca bir dizi ipucu
olarak aa vurduu bu ilikileri anlamamz mmkn kld. Rusyann
gneyindeki 1903 kaotik Temmuz grevleri bize, proletaryann genel
grevinin ileride bir silahl ayaklanmaya dnmesiyle Rus devriminin
temel biimi olaca sonucunu kartabilmemiz iin gerekli materyali
salyordu. Bu tahminin canl bir kant olan 9 Haziran olaylar, devrimci
iktidar sorununun somut bir biimde ortaya atlmasn gerektirmiti. Bu
andan itibaren, Rus devriminin karakteri ve i snfsal dinamikleri sorunu,
zamann Rus sosyal demokratlar arasnda en yakc sorun haline gelmiti.
Srekli devrim teorisi olarak adlandrlagelen grler, yazarn
kafasnda tam da 9 Ocak ile 1905 Ekim grevi arasndaki srede
ekillenmiti. Bu olduka iddial ifade, Rus devriminin dorudan burjuva
hedeflerle ilgili olmasna ramen, bu hedeflerde aklp kalamayaca;
devrimin proletaryay iktidara yerletirmeksizin kendi acil burjuva
grevlerini zemeyecei dncesini anlatr. Ve proletarya, iktidar bir
kez eline aldnda, devrimin burjuva erevesine hapsolma konumunda
kalamazd. Tersine, proletaryann ncs, tam da zaferini garantilemek
iin, egemenliinin ok erken aamalarnda yalnzca feodal deil, ayn

zamanda burjuva mlkiyet ilikilerinin iinde de son derece derin gedikler

amak zorunda kalacakt. Byle yapmakla proletarya, yalnzca, devrimci
mcadelesinin ilk aamalar boyunca kendisini destekleyen tm burjuva
gruplarla deil, kendisiyle ibirlii yaparak iktidara geldii kylln
geni kitleleriyle de dmanca bir atmaya girecekti.
Geri bir lkede, bir ii hkmeti ile kylln ezici ounluu
arasndaki elikiler yalnzca uluslararas bir lekte, bir dnya proleter
devrimi arenasnda zlebilirler. Tarihsel zorunluluk nedeniyle Rus
devriminin dar burjuva demokratik snrlarn paralayp atan muzaffer
proletarya, kendi ulusal ve devlet snrlarn da paralamaya zorlanacaktr,
yani Rus devrimini dnya devrimine bir balang haline getirmek iin
bilinli bir aba harcamak zorunda kalacaktr.
On iki yllk bir kesintiye ramen, bu analiz tmyle dorulanmtr. Rus
devrimi burjuva demokratik bir rejimle noktalanamazd. ktidar ii
snfna teslim etmeliydi. 1905te ii snf iktidar ele geirmek iin
henz ok gszd; fakat sonraki olaylar onu, bir burjuva demokratik
cumhuriyet ortamnda deil, aksine 3 Haziran arlnn yeralt dnyasnda
olgunluk ve g kazanmaya zorlad. Proletaryann 1917de iktidara gelii,
1905teki eski kuan biriktirdii deneyimin yardmyla oldu. Dolaysyla
bugn gen iiler bu deneyimden tam olarak yararlanmak ve bu nedenle
1905 tarihini incelemek zorundadrlar.
*

Bu kitabn birinci ksmna ek olarak iki makaleyi basmaya karar verdim;

bunlardan biri (erevaninin kitabyla ilgili olan) 1908de Kautskynin
gazetesi Neue Zeitda yaynlanmt, dieri srekli devrim teorisini
aklamaya ve o sralar Rus sosyal demokrasisi iinde bu konuda egemen
olan grlere kar bir polemie ayrlmt ve manevi klavuzlar Rosa
Luxemburg ve Leo Jogiches olan Polonyal bir parti gazetesinde (sanrm
1909da) yaynlanmt. Bana yle geliyor ki, bu makaleler yalnzca
okuyucunun dorudan birinci devrimi izleyen dnem boyunca Rus sosyal
demokratlar arasndaki tartmalara uyum salamasn kolaylatrmakla
kalmayacak, ayn zamanda bugnn son derece nemli belli sorunlarna da
bir k tutacaktr. 1917 Ekiminde iktidarn ele geirilmesi hibir ekilde,
sradan vatandan inanma eiliminde olduu gibi bir doalama deildi;
topraklarn ve fabrikalarn muzaffer ii snf tarafndan ulusallatrlmas
hibir biimde, sylendii gibi Meneviklerin uyarc seslerine tam
zamannda kulak vermekte baarsz olan ii hkmetinin bir hatas
deildi. Bu konular, on be yldan uzun bir dnem boyunca tartld ve
genel olarak zld.

Rus devriminin nitelii hakkndaki tartma, o dnemde bile, Rus sosyal

demokrasisinin snrlarn am ve dnya sosyalizminin nde gelen
unsurlarnn dikkatini ekmiti. Burjuva devrimin Menevik kavray, en
doru ekliyle, yani en berbat ve en saf ekliyle erevaninin kitabnda
aklanmt. Kitap ortaya kar kmaz, Alman oportnistleri ona byk
bir sevinle sarldlar. Kautskynin nerisiyle, Neue Zeitda erevaninin
kitabnn zmsel bir eletirisini yazdm. O dnemde Kautsky kendisini
tmyle benim grlerim ile tanmlyordu. (Bugn lm olan) Mehring
gibi o da srekli devrim bak asn benimsemiti. Bugn, Kautsky geri
adm atarak Meneviklerin saflarna katld. Gemiini bugnk dzeyine
indirgemek istiyor. Fakat net olmayan bir teorik vicdann taleplerini
karlayan bu tahrifat, basl dokmanlarn oluturduu engellere arpyor.
Kautskynin bilimsel ve yaznsal faaliyetinin daha erken daha iyi!
dneminde yazdklar (Polonyal sosyalist Ljusniaya yant, Rus ve
Amerikan iileri zerine almalar, Plehanovun Rus devriminin
karakteriyle ilgili sorularna yant, vb.), Menevizmin acmasz bir
reddiyesi ve bugn balarnda Kautskynin bulunduu kaln kafal
dneklerin, maceraclk, demagoji ve Bakunincilikle suladklar
Boleviklerin sonraki politik taktiklerinin tam bir teorik savunusu olmutu
ve olmaya devam ediyor.
nc ek blm olarak, Paris gazetesi Nae Slovoda 1915te
yaynlanm olanktidar Mcadelesi adl makaleyi basyorum. Bu makale,
birinci devrimde aka tasla izilmi olan bu politik ilikilerin, en son
noktasna erimesini ve tamamlann ikinci devrimde bulmas gerektii
dncesinin bir sunumudur.
*

Bu kitap, tanmlad btn hareket gibi, biimsel demokrasi sorunu

zerinde netlie ihtiya duyuyor. Ve bu artc deil: on yl sonra bile,
1917de, partimiz kendi kafasnda bu soruna ilikin olarak henz tamamen
net deildi. Fakat bu mulakln ya da mutabakat eksikliinin, ilkesel
konularla hibir ilikisi yoktur. 1917de demokrasi efsanesinden sonsuz
derecede uzaklamtk; devrimin ilerleyiini, belirli mutlak demokratik
normlarn ileyiinin devreye sokulmas olarak deil, snflarn geici
ihtiyalar iin demokrasinin kurumlar ve sloganlarndan yararlanmak
zorunda kalan bir snflar sava olarak zihnimizde canlandrdk. O
dnemde biz, iktidarn dorudan ii snf tarafndan ele geirilmesi
slogann ileri srdk ve bu ele geirmenin kanlmazl sonucunu
demokratik seim istatistiklerinin sunduu olaslklardan deil, snf
gleri arasndaki ilikilerden kardk.

1905te bile Petersburg iileri, Sovyetlerini bir proleter hkmet

olarak adlandryorlard. Bu ad giderek genelleiyordu ve iktidarn ii
snf tarafndan ele geirilmesi mcadelesinin programna tmyle
uygundu. Ayn zamanda arln karsna gelimi bir politik demokrasi
program (genel oy hakk, cumhuriyet, milis, vb.) koyuyorduk. Ve gerekten
de baka trl yapamazdk. Politik demokrasi alan kitlelerin
geliiminde zorunlu bir evredir; u nemli artla ki, baz durumlarda
alan kitleler bu evrede birka on yl boyunca kalabilirlerken, baka bir
durumda devrimci durum, politik demokrasinin kurumlarnn olumasndan
nce bile, kitlelerin kendilerini bu politik demokrasinin nyarglarndan
kurtarmalarn salayabilir.
Sosyalist devrimcilerin ve Meneviklerin devlet rejimi (Mart-Ekim
1917), salam bir burjuva-cumhuriyeti kalba dklmesi iin gerekli
zamana kavumasndan nce bile, demokrasiyi tmyle ve dpedz
tehlikeye atmt. Ve o dnem boyunca, pankartlarmzda Tm ktidar
Sovyetlere yazlm da olsa, halen biimsel olarak demokrasi sloganlarn
destekliyorduk, biimsel demokrasi tekerleklerinin arklar Sovyet
sisteminin arklaryla birbirine gemeseydi neler olabileceine ilikin
kesin yantlar kitlelere (veya kendimize bile) verme konusunda henz
yetersizdik. Bu kitabn yazld dnem boyunca ve hatta ok daha sonra,
Kerenski ynetimi dnemi boyunca, grevimizin z, iktidarn ii snf
tarafndan ele geirilmesini ieriyordu. Bu srecin biimsel, yasal
grnmleri ikinci veya nc planda kald ve maddi engelleri hedef alan
iddetli fiziksel saldrnn hl gndemde olduu bir srada biimsel
elikileri zme zahmetine hi mi hi girmedik.
Kurucu Meclisin lavedilmesi, ister seimlerin ertelemesi vastasyla,
ister seim hazrlyla olsun ulalabilecek bir hedefin, kabaca bir
devrimci yoldan yerine getirilmesiydi. Ancak, devrimci iktidar sorununu
kanlmaz bir ekilde keskinletiren, tam da mcadele aralarnn yasal
grnmne dnk bu otoriter tutumdu; ve sras geldiinde, Kurucu
Meclisin proletaryann silahl kuvvetleri tarafndan datlmas, demokrasi
ve diktatrlk arasndaki karlkl ilikilerin bir btn olarak yeniden
dnlmesini gerekli kld. Son tahlilde bu, i Enternasyonali iin hem
teorik hem de pratik bir kazanc ifade ediyordu.
*

Bu kitabn tarihi ksaca yledir. Kitap, Dresdende kacak olan bir

Almanca bask iin 1908-1909da Viyanada yazld. Almanca
bask, Devrimimiz (1907) adl Rusa kitabmn, Rus olmayan okuyucu iin
nemli lde deitirilmi ve uyarlanm olan belli blmlerini ieriyor.

Kitabn nemli bir blm Almanca bask iin zel olarak yazld. Ksmen
halen varolan Rusa el yazmasnn blmleri temelinde ve ksmen de
Almancadan yeniden evirerek, metni imdi yeniden oluturmak zorunda
kaldm. Bunu yaparken, iini ar bir titizlik ve dikkatle yapan Yolda
Ruhmerin byk yardmn grdm. Btn metni yeniden gzden geirdim
ve umarm okuyucu, bugn yaynlarmzn deimez zellii olan saysz
yanllar, kaymalar, bask hatalar ve her trden hatalardan sklmaz.
L. Troki
Moskova
12 Ocak 1922
KNC BASKIYA NSZ

Bu bask birinci Rusa baskdan iki bakmdan farkldr. 1) Devrime

bulaan burjuva partilerle sosyal demokrasinin (o gnk ekliyle) ilikileri
hakknda yazarn Londra parti kongresinde (1907) yapt konumay
ekledim. 2) Kitap imdi, yazarn, Rusyann tarihsel geliiminin zel
ynleri konusunda Yolda Pokrovskiye yantn da ieriyor.
10 Temmuz 1922
ALMANCA BASKIYA NSZ

Rus devriminin tam tekmil bir tarihsel deerlendirmesinin zaman henz

gelmedi; ilikiler henz yeterince tanmlanmam durumda; devrim her an
yeni sonular ortaya kararak devam ediyor ve onun tm nemi yle bir
gz atmakla kavranamaz. Okuyucuya sunulan bu kitap, tarihsel bir alma
olma iddiasnda deildir; o bir tann ve bir katlmcnn ifadesini temsil
etmektedir, olaylarn izleri yazarn kafasnda halen canlyken yazlmtr ve
ona politikada bir sosyal demokrat,[1]bilimde bir Marksist olan yazarn
parti gr k tutmutur. Hereyden nce, yazar, son noktasn ve ayn
zamanda trajik sonunu Petersburg i Temsilcileri Sovyetinin
faaliyetlerinde bulmu olan Rus proletaryasnn devrimci mcadelesini,
okuyucu iin netletirmeye girimitir. Eer bunu yapmakta baarl
olduysa, temel grevinin yerine getirildiini dnecektir.
*

Giri, Rus devriminin ekonomik temelinin bir analizidir. Bu blm,

arl, Rus kapitalizmini, tarmsal yapy, retim biimini ve ilikilerini,
ve toplumsal snflar kapsamaktadr: birbirleriyle ve devletle olan
ilikileri iinde, toprak soyluluu, kyllk, byk sermaye, kk
burjuvazi, entelijensiya, proletarya. Amac, daha sonra devrimci

dinamikleri iinde okuyucunun nne kacak olan bu toplumsal gleri,

duraan biimleri ierisinde okuyucuya gstermek olan giriin konular
bunlardr.
*

Kitap, olgusal materyalin eksiksizlii konusunda hibir iddiada

bulunmuyor. Bir btn olarak lkedeki devrimin ayrntl bir tasvirini
vermekten bilinli bir ekilde kandk; almamzn snrl erevesi
iinde, olsa olsa bavuru amacyla yararl olabilecek olaylarn bir listesini
hazrlayabilirdik, fakat ne olaylarn i mant ne de yaam iinde aldklar
gerek biim hakknda bir ey syleyemezdik. Farkl bir yntemi yeledik:
adeta devrimin tam anlamn zetleyen olay ve kurumlar seerek, hareketin
merkezini Petersburg ykmzn merkezine yerletirdik. Kuzey
bakentini ancak belirli bir lde, devrimin bizzat merkez arenasn
Karadeniz kylarna (Kzl Donanma), kylere (Kyl Ayaklanmalar) ve
Moskovaya (Aralk) kaydrmas lsnde terk ettik.
*

Bylelikle kendimizi mekansal olarak snrlarken, ayn zamanda

zamansal olarak da snrlamak zorunda kaldk.
Yerimizin byk bir ksmn, 1905in son ayna Ekim, Kasm ve
Aralk Rus genel grevi ile balayan ve Moskovadaki Aralk
ayaklanmasnn ezilmesi ile noktalanan devrimin en yksek evresine
ayrdk.
Bunu nceleyen hazrlk dnemine gelince, ondan, bir btn olarak
olaylarn geliiminin kavranmas asndan gerekli olan iki an setik. lk
olarak, gvenin genel parola olduu ve hkmet bildirileri ile nde gelen
liberal makalelerin, anilin ve melasn[2] tiksindirici karmna batrlm
kalemlerle yazld, Prens Sviyatopolk-Mirskinin ksa dnemini,
hkmetle halk arasndaki bu yaknlama balayn tartmay setik.
kinci olarak, karlkl gven duygusuyla o derece ykl olan bu
atmosferin bir anda muhafz tfeklerinden atelenen kurunlarn cayrtsyla
delik deik edildii ve proleter kitlelerin lnetiyle ilelebet tuzla buz
edildii, dramatik deheti bakmndan emsalsiz olan 9 Oca, Kanl Pazar
tarttk. Liberal bahar komedisi sonuna gelmiti. Devrim trajedisi
balyordu.
Ocak ile Ekim arasndaki sekiz ay neredeyse tam bir suskunlukla
atladk. Bu dnem kendi iinde ilgin olmasna ramen, 1905in belirleyici
aynn tarihinin anlalmasna, esasta yeni hibir ey katmaz. Ekim
grevinin, Klk Saraya doru yaplan Ocak yrynn dorudan bir

sonucu olmas kadar, Aralk ayaklanmas da Ekim grevinin bir sonucuydu.

Tarihsel ksmn son blm, devrimci yln olaylarn zetlemekte,
devrimci mcadele yntemlerini analiz etmekte ve takip eden yln
politik gelimelerinin ksa bir tasvirini sunmaktadr. Bu blmn temel
sonucu u ekilde ifade edilebilir:La rvolution est morte, vive la
rvolution![3]
*

Ekim grevine ayrlan blm Kasm 1905 tarihlidir. Bu blm, egemen

klii bir kmaz sokaa srkleyen ve II. Nikolay titrek ellerle 17 Ekim
bildirgesini imzalamaya zorlayan byk grevin son saatlerinde yazlmtr.
O gnlerde bu blm, Petersburg sosyal demokrat gazetesi Naalonun iki
saysnda bir makale olarak yaynlanmt; bu yaz sadece, bugnk
amacmz asndan yeterli bir dzeyde grevin genel erevesini izdii
iin deil, ayn zamanda anlatm biimi ve ruhu bir dereceye kadar o
dnemde baslan politik metinlerin zelliini de yanstt iin, neredeyse
hibir deiiklik yaplmadan burada yeniden yaynlanmtr.
*

Kitabn ikinci ksm bamsz bir btn ifade ediyor. Bu ksm, i

Temsilcileri Sovyetinin mahkeme durumalarnn ve bunun sonucu olarak
da yazarn Sibiryaya srgn edilmesi ve oradan kann tarihidir.
Bununla birlikte, yalnzca 1905in sonunda Petersburg i Temsilcileri
Sovyeti devrimci olaylarn tam merkezinde bulunduu iin deil, ayn
zamanda ve hereyden nce, Sovyetin topluca tutuklanmas kar-devrim
ann balangcn aka gsterdii iin de kitabn iki ksm arasnda
isel bir balant bulunmaktadr. Birbirinin pei sra lkedeki tm
devrimci rgtler kar-devrime kurban gittiler. Galipler byk bir azimle
ve kana susam bir intikam hrsyla bu muazzam hareketin tm izlerinin
kkn, sistematik olarak, adm adm kazdlar. Ve acil bir tehlike
dncesinden ne denli uzak iseler, kana susamlklar o denli aalk bir
intikam duygusuna dnyordu. Petersburg i Temsilcileri Sovyeti
1906da mahkeme nne karld. Verilen en byk ceza, tm kamu
haklarndan mahrum braklmak ve sresiz olarak Sibiryaya srgnd.
Yekaterinoslav i Temsilcileri Sovyeti 1909a kadar yarglanmad, fakat
sonular ok farklyd: birka dzine idam mahkmunun alma kampna
gnderilmesine karar verildi ve sekizi gerekten yerine getirilen otuz iki
lm karar verildi.
Muazzam bir mcadele dneminin ve devrimin geici zaferinin ardndan
tasfiye dnemi geldi: tutuklamalar, srgnler, kama giriimleri, tm
dnyaya dalma. Kitabmn iki ksm arasndaki balant da nitekim

burada yatmaktadr.
Bu nsz, i Temsilcileri Sovyetinin mahkeme oturumu boyunca
yaplan karakalem resimleri ve elle tutulan notlar bizlere sunan nl
Petersburglu sanat bayan Zarudnaya-Kavosa en scak minnettarlk
duygularmz belirterek bitiriyoruz.
Viyana, Ekim 1909

[1] Bu nsz yazld srada biz henz sosyal demokratlar adn tayorduk.
[2] Melas: pancar ve eker kamndan elde edilen sv haldeki eker tortusu. (.n.)
[3] Devrim ld, yaasn devrim! (.n.)

Rusya'nn Toplumsal Geliimi ve arlk

Devrimimiz[1] Rusyann esizlii efsanesini ykt. Rusya iin tarihin

zel yasalar olmadn gsterdi. Ama beri yandan Rus devrimi, btn
toplumsal ve tarihsel geliimimize zg ynlerin sonucu olan ve sras
geldiinde nmzde btnyle yeni tarihsel perspektifler aan, tmyle
kendine zg bir nitelii de barndryordu.
Rusya ile Bat Avrupa arasndaki farkn niteliksel mi yoksa
niceliksel mi olduuna dair metafizik bir soru zerinde durmaya hi
gerek yok. Fakat Rusyann tarihsel geliiminin balca ayrc
zelliklerinin, yavalk ve ilkellik olduundan kuku duyulamaz. Aslna
baklrsa, Rus devleti, Avrupa devletlerinden o kadar da gen deildir; bir
devlet olarak Rusyann mr 862 ylnda balar. Bugne kadar, elverisiz
doal koullar ve seyrek bir nfus tarafndan belirlenen son derece yava
ekonomik geliim hz, toplumsal billurlama srecini geciktirmi ve tm
tarihimizi ar geriliin zellikleriyle damgalamtr.
Eer yaltk kalm ve yalnz i eilimlerden etkilenmi olsayd, Rus
devletinin nasl bir hayat sreceini sylemek zordur. Durumun bu
olmadn sylemekle yetinelim. Rusyann toplumsal varl, her
dnemde Bat Avrupann daha gelimi toplumsal ve devlet ilikilerinin
srekli basnc altndayd ve zaman getike bu basn ok daha gl bir
hale geldi. Uluslararas ticaretin grece zayf geliimi yznden, devletler
arasndaki askeri ilikiler tayin edici bir rol oynad. Avrupann toplumsal
etkisi, hereyden nce askeri teknoloji biiminde ifadesini buldu.
lkel bir ekonomik temel zerinde ekillenen Rus devleti, daha yksek
bir ekonomik temel zerinde ekillenen devlet rgtleriyle yz yze
geliyordu. ki olaslk sz konusuydu: Ya Rus devleti, Altn Ordunun
Moskova arl ile savaa girdii gibi bu devlet rgtleriyle savaa
girmeliydi, ya da d bask altnda ulusun hayati kaynaklarnn anormal
derecede byk bir ksmn yutarak kendi ekonomik ilikilerinin geliimini
amalyd. Rus ulusal ekonomisi ilk zme izin verecek kadar ilkel
deildi artk. Devlet kmedi; ulusun ekonomik glerinin zerinde
muazzam bir bask pahasna gelimeye balad.
Yukardakilerin tm, bir noktaya kadar, baka herhangi bir Avrupa
devletine de uyar kukusuz. Farkllk udur ki, karlkl varolu
mcadelelerinde bu devletler, devlet olarak geliimleri bylesine gl ve
ekonomik olarak dayanlmaz d basklara maruz kalmayacak ekilde,
hemen hemen eit trden ekonomik temellerden istifade ediyorlard.
Krm ve Nogay Tatarlarna kar yrtlen sava muazzam bir aba

gerektirmiti; fakat bu aba phesiz Fransa ile ngiltere arasndaki Yz

Yl Savalarnda gerekenden daha byk deildi. Ruslar ateli silahlarla
tanmaya ve keskin nianclardan oluan dzenli birlikler (streltsi)
kurmaya zorlayanlar Tatarlar deildi; daha sonralar Ruslar bir piyade ve
svari snf oluturmaya zorlayanlar da Tatarlar deildi. Bunu gndeme
getiren bask Litvanya, Polonya ve sveten gelmiti. Daha iyi silahlanm
bir dmana kar ayakta kalabilmek iin Rus devleti, yurt iinde bir
sanayi ve teknoloji oluturmak; askeri uzmanlar, resmi kalpazanlar ve barut
yapmclar altrmak; istihkm teknikleriyle ilgili ders kitaplar ithal
etmek; deniz okullar kurmak; fabrikalar ina etmek; zel ve yetkili
danma meclisi yeleri atamak zorunda kald. Ve askeri eitmenleri ve
zel danma meclisi yelerini yurtdndan getirtmek mmknken, maddi
kaynak her ne pahasna olursa olsun bizzat lke iinden szdrlmak
zorundayd.
Rusyann devlet ekonomisinin tarihi, varln srdrmek iin askeri
rgtlenmeye gerekli kaynaklar salamay amalayan kesintisiz bir
abalar bir anlamda kahramanca abalar zinciridir. Tm hkmet aygt,
hazinenin karlar dorultusunda ina edilmiti ve srekli olarak yeniden
ina ediliyordu. levi, halkn birikmi emeinin her parasn kapmak ve
bunu kendi amalar dorultusunda kullanmaktan ibaretti.
Hkmet maddi kaynak araynda, hibir eyde duraksamad.
Kylle, her zaman iin dayanlmaz arlkta ve halkn ok az ayak
uydurabildii keyfi vergiler ykledi. Kylere karlkl teminatlar sistemini
getirdi. Ricalarla ve tehditlerle, tlerle ve zorbalkla tccarlardan ve
manastrlardan para ald. Kyller blgelerinden katlar, tccarlar g
ettiler. On yedinci yzyl nfus saymlar, nfusun srekli olarak azaldn
gsteriyor. O dnemde, toplam devlet btesi 1,5 milyon rubleye
varmaktayd ki, bunun yzde 85i orduya harcanmt. On sekizinci yzyln
banda, dardan gelen dayanlmaz darbelerden dolay Petro, piyade
birliklerini yeni tarzda rgtlemek ve bir filo oluturmak zorunda kalmt.
On sekizinci yzyln ikinci yarsnda, bte oktan 16 il 20 milyon
rubleye ulam ve bu btenin yzde 60 il 70i ordu ve donanmaya
harcanmt. Bu rakam, I. Nikola dneminde de yzde 50nin altna
dmedi. On dokuzuncu yzyln ortasndaki Krm Sava, arlk
otokrasisini, ekonomik olarak Avrupann en gl iki lkesiyle ngiltere
ve Fransa silahl atmaya srklemiti ve bunun sonucu olarak genel
askerlik grevi temelinde orduyu yeniden rgtlemek zorunlu hale geldi.
Mali ve askeri gereksinimler 1861de kyllerin yar-zgrle
kavumasnda tayin edici bir rol oynad.

Fakat lke iinden elde edilebilen kaynaklar yetersizdi. II. Katerina

devrinden beri, hkmet yabanc lkelerden bor almaya yetkiliydi. O
andan itibaren Avrupa borsas giderek arln kendi finansn salad
bir kaynak haline geldi. O zamandan beri, Bat Avrupa para
piyasalarndaki ok byk miktarlardaki sermaye birikimi, Rusyann
politik geliimi zerinde hayati bir etkiye sahip olageldi. Devlet rgtnn
giderek daha da bymesi, sadece dolayl vergilendirmenin ar artnda
deil, ayn zamanda ulusal borcun hummal bymesinde de ifadesini
buldu. 1898 ve 1908 arasndaki on yllk dnemde bu, yzde 19a ykseldi
ve bu dnemin sonunda 9 milyar rubleye ulat. Otokrasinin
Rothschildlere ve Mendelssohnlara bamllnn derecesi, imdi
sadece faizlerin, devlet hazinesinin net yllk gelirinin yaklak te birini
yutmas gereince gzler nne serilmektedir. 1908 iin yaplan ilk
btede, ulusal bor demelerinin faizleri ve (Rus-Japon) savan sona
ermesiyle balantl masraflarla birlikte, ordu ve donanma harcamalar
1.018.000.000 rubleye, yani tm devlet btesinin yzde 40,5ine varmt.
Bat Avrupadan kaynaklanan bu basknn bir sonucu olarak, otokratik
devlet, art-rnn anormal derecede byk bir ksmn yutuyordu, bu da
onun o zaman olumakta olan ayrcalkl snflarn srtndan geindii ve
bylece onlarn her durumda yava ilerleyen geliimlerini snrlad
anlamna geliyordu. Fakat hepsi bu kadar deildi. Devlet, tarm iisinin
esas rnne el koydu, tm geim kaynaklarn kapp ald ve bunu
yapmakla, onu zerinde gvenle yerleecek zaman glkle bulduu
topraktan kard; bu da srasyla nfus artn engelledi ve retici
glerin geliimini snrlad. Bu nedenle, devlet art-rnn anormal
derecede byk bir ksmn yuttuka, her durumda yava olan snf ya da
zmre[2] farkllamas srecini dizginledi ve temel rnn nemli bir
blmne el koyduka, tek destei olan bu ilkel retici temelleri bile
tahrip etti.
Fakat devlet bizzat varolmak ve ynetebilmek iin zmrelerin hiyerarik
bir rgtne gereksinim duyuyordu. Ve bylesi bir rgtn gelimesinin
ekonomik temellerini oyarken ve tm dier devletler gibi bu sreci kendi
lehine evirmeye urarken, ayn zamanda devletin dayatt nlemlerle bu
rgtn gelimesini zorlamaya almasnn nedeni budur.
Toplumsal gler oyununda sarka, Bat Avrupa tarihindeki duruma gre
devlet iktidar ynne daha fazla sarkmaktayd. Rusyada, hak ve
ykmllklerin, grev ve ayrcalklarn datmnda ifadesini bulan
devlet ile st toplumsal gruplar arasndaki alan insanlarn zararna
grev deiimi, Bat Avrupann ortaa zmre rgtlerindekine nazaran,

ruhbann ve soyluluun daha az lehine oldu. te yandan, Milyukovun Rus

kltr tarihinde syledii gibi, Batda zmreler devletleri yaratrken,
Rusyada devlet iktidarnn zmreleri kendi karlar dorultusunda
oluturduunu sylemek, korkun bir abartma ve tm grnmlerin
arptlmasdr.
Zmreler, idari ya da hukuksal yollardan yaratlamazlar. Devlet
iktidarnn yardm ettii belli bir toplumsal grup, tmyle olgunlam
ayrcalkl bir zmre haline gelmeden nce, kendisini tm toplumsal
ayrcalklaryla ekonomik olarak oluturmak zorundadr. Daha nceden
hazrlanm paye tablolarna ya da Lgion dhonneurberatna gre
zmreler yaratamazsnz.
Bir ey kesin: ayrcalkl Rus zmreleriyle ilikisinde arlk, zmre
monarisinden yetimi olan Avrupa mutlakyetinden ok daha geni bir
bamszla sahipti.
Burjuvazi, kendisini nc zmrenin omuzlarnda ykselterek feodal
toplumun glerine kar yeterli bir denge unsuru salayacak kadar gl
bir hale geldiinde, mutlakyet gcnn zirvesine ulamt. Ayrcalkl ve
mlk sahibi snflarn birbirleriyle savaarak birbirlerini dengeledikleri bu
durum, devlet rgt iin maksimum bir bamszlk salad. XIV.Louis,
Ltat, cest moi[3] diyebiliyordu. Prusya mutlak monarisi, Hegele,
kendinde bir son olarak, devlet dncesinin olabildiince maddilemesi
olarak grnd.
Merkezilemi bir devlet aygt yaratmaya uraan arlk, ayr blgeleri
birbirinden tmyle bamsz ekonomilere sahip olan lkedeki barbarlk,
yoksulluk ve genel danklkla mcadele edilmesini isteyen ayrcalkl
zmrelerle pek fazla ztlamak zorunda kalmad. Rus brokratik
otokrasisini kendine yeter bir rgt yapan, Batda olduu gibi ekonomik
olarak egemen snflarn dengesi deil, onlarn zayfldr. Bu bakmdan
arlk, Avrupa mutlakyetiyle Asyatik despotizm arasnda, muhtemelen
ikincisine daha yakn olmak zere, bir ara biim arzetmektedir.
Fakat, yar-Asyatik toplumsal koullar arl otokratik bir rgte
dntrrken, Avrupa teknolojisi ve Avrupa sermayesi bu rgt byk
bir Avrupal gcn aralaryla donatt. Bu da, arla, ar yumruuyla
zerinde tayin edici bir etken rol oynamaya balad Avrupann tm
politik ilikilerine mdahale etme olanan salad. 1815te I. Aleksandr
Parise ulat, Buorbonlar ihya etti ve bizzat Kutsal ttifak dncesini
cisimletirdi. 1848de I. Nikola Avrupa devrimini bastrmak iin muazzam
bir bor salad ve Macar isyanclara kar Rus askerlerini gnderdi.

Avrupa burjuvazisi, arn askerlerinin daha nce burjuvaziye kar Avrupa

despotizmine hizmet ettii gibi, gelecekte de sosyalist proletaryaya kar
bir silah olarak tekrar hizmet edeceini umdu.
Ancak tarihsel gelime farkl bir yol izledi. Mutlakyet, byk gayretle
beslemi olduu kapitalizm tarafndan parampara edildi.
Kapitalizm ncesi dnem boyunca, Avrupann Rus ekonomisi
zerindeki etkisi ister istemez snrlyd. Rus ulusal ekonomisinin doal,
yani kendine yeter nitelii, onu daha yksek retim biimlerinin etkisinden
korudu. Daha nce de sylediimiz gibi, zmrelerimizin yaps, son
aamada dahi tam olarak gelimemiti. Fakat, ne zaman ki kapitalist
ilikiler eninde sonunda Avrupada baskn kt, ne zaman ki mali sermaye
yeni ekonominin somutlann ifade etti, ne zaman ki mutlakyet kendi can
iin savarken Avrupa kapitalizminin su orta haline geldi, durum
tamamen deiti.
Bir sosyalist devrim iin devlet iktidarnn nemini kavramay
beceremeyen eletirel sosyalistler, genel olarak sylersek tarihsel
gelimeyle ayn ynde ilediinde, devlet iktidarnn srf ekonomik alanda
oynayabilecei ok nemli rol kavrayabilmek iin, en azndan Rus
otokrasisinin sistemsiz ve barbarca etkinlii rneini incelemelidirler.
arlk, Rusyann ekonomik ilikilerini kapitalistletirmede kendisini
tarihsel bir araca dntrrken, hereyden nce kendi konumunu
pekitiriyordu.
Gelien burjuva toplumumuzun, Batnn politik kurumlarna gereksinim
duymaya balamasyla birlikte, Avrupa teknolojisi ve Avrupa sermayesi
tarafndan yardm edilen otokrasi, kendisini hemen en byk kapitalist
giriimciye, en byk bankere, demiryollar ve iki sat maazalarnn
tekelci sahibine dntrd. Otokrasi, bu konuda, yeni ilikileri
dzenlemeye hibir ekilde uygun olmayan, ama kayda deer bir enerjiyle
sistematik bask uygulamaya son derece yetenekli olan merkezi brokratik
aygt tarafndan desteklendi. Demiryollar, askeri kuvvetlerin lkenin bir
ucundan dierine ksa srede aktarlmasna olanak salarken, lkenin
devasa boyutlar, idareye bir gven duygusu, belli bir homojenlik ve byk
bir hz kazandran telgraf araclyla fethedilmitir. Avrupann devrim
ncesi hkmetlerinin emrinde, pratikte ne demiryollar, ne de telgraflar
vard. Mutlakyetin emrindeki ordu muazzamdr ve her ne kadar ciddi bir
deneme olan Rus-Japon sava denemesinde yetersizliini kantlamsa da,
hl i ynetimde olduka baarldr. Ne eski gnlerin Fransz
hkmetinin, ne de 1848 ncesi Avrupa hkmetlerinin, 1908-1909 Rus

ordusuyla mukayese edilebilir bir yanlar vard.

Mutlakyetin mali ve askeri gc, sadece Avrupa burjuvazisini deil,
ak bir g denemesi yoluyla mutlakyete kar savamann olabilirliine
inanmaktan onu yoksun klarak, Rus liberalizmini de bunaltp krletirdi.
yle ki, mutlakyetin askeri ve mali gcnn, Rusyada olas her devrimi
olanaksz kld sanld.
Gerekleense tam tersi oldu.
Bir devlet ne kadar merkezilemi ve egemen snflardan ne kadar
bamszlamsa, toplumun zerinde kendinden menkul bir rgt haline
dnmesi o kadar hzl olur. Byle bir rgtn askeri ve mali gc ne
kadar byk olursa, varolu mcadelesi de o kadar uzun sreli ve baarl
olur. ki milyar rublelik btesi, sekiz milyarlk ulusal borcu ve silah
altnda bir milyon insan olan merkezi bir devlet, balangta kendi
selameti iin oluturulmu olan askeri gvenlik gereksinimi de dahil,
toplumsal gelimenin en temel gereksinimlerini karlamaktan yoksun hale
geldikten uzun bir sre sonra bile kendini koruyup, devam ettirebilmiti.
Bylece, mutlakyetin toplumsal gelimeye ramen ve toplumsal
gelimeye kar varln srdrebilmesini salayan idari, askeri ve mali
gc, yalnzca devrimin olabilirliini liberallerin dnd gibi
dlamamakla kalmam, tersine, devrimi gelimenin tek olas yolu
yapmtr; dahas, mutlakyetin artan gcnn, kendisiyle, yeni ekonomik
gelimeye angaje olmu halk kitleleri arasndaki uurumu srekli
geniletmesi olgusu, devrimin son derece radikal bir nitelik tayacan
garantilemitir.
Rus liberalizmi en topik cinsten bir gerekilik perhiziyle
beslenirken ve Rusyann devrimci poplistleri kendilerini fantezilerle ve
mucizelere inanla beslerlerken, Rus Marksizmi, olaylarn nasl
geliebileceini gstermekte tek oluuyla ve bu gelimenin[4] genel
biimlerini nceden haber vermesiyle gerekten gurur duyabilir.
[1] 1905 devriminden ve onun Rusyann toplumsal ve politik yaamnda yaratt
deiimlerden sz ediyorum: partilerin olumas, Dumada temsil edilme, ak politik mcadele,
vs.
[2] Zmre (estate): Esasen ortaaa zg olan, toplumun resmi olarak blnd
kesimden her biri. Feodal toplumsal hiyeraride savaanlar, dua edenler ve alanlar olarak
da nitelenen bu zmreler, srasyla, soylulardan (birinci zmre), din adamlarndan (ikinci zmre)
ve gelimekte olan burjuvaziyi de ieren dier halk kesimlerinden (nc zmre) oluuyordu.
(.n.)
[3] Devlet, ite o benim (.n.)
[4] Profesr Mendeleyev gibi gerici bir brokrat bile, bu gerei yadsyamamtr. Sanayideki
gelimeden sz ederken unlar sylemitir: Sosyalistler, bunda baz eyler grdler ve hatta
bir noktaya kadar bundan baz eyler kavradlar, ama dogmalarna ar bal olduklarndan,
iddeti salk verdiklerinden, ayaktakmnn hayvans igdlerini tevik ettiklerinden ve devrim

ve iktidar iin uratklarndan, yanl yola saptlar.

Rus Kapitalizmi

retici glerin dk gelime dzeyi, devletin yamac etkinlikleri de

gz nnde tutulursa, art-rnn birikimine, toplumsal iblmnn
yaygn geliimine ya da kentsel gelimeye hibir ak kap brakmad.
Zanaatlar ne tarmdan koptular ne de kentlerde younlaabildiler; bunun
yerine krsal kesimin tamamna yaylm ev sanayileri biiminde, kyl
nfusun elinde kaldlar. Zanaatsal iin dank doas nedeniyle, ev
zanaatkrlar, Avrupa kentlerindeki zanaatkrlar gibi sipari zerine deil,
tesadfi sat olanayla almaya mecburdular. Tccar ya da gezgin,
dank retici ile dank tketici arasnda arac konumundayd. Nfusun
seyreklii ve yoksulluu ve kentlerin belirleyici kkl, bylece ticari
sermayenin eski Moskova Rusyasnn ulusal ekonomik rgtleniindeki
muazzam roln belirledi. Fakat, ticari sermaye de dank kald ve byk
ticari merkezler yaratmakta baarsz oldu.
Sonunda byk lekli bir sanayi yaratma zorunluluuyla yz yze gelen,
ky zanaatkr ya da zengin tccar deil, devletin kendisi oldu. sveliler,
Petroyu, yeni bir donanma ve yeni tipte bir ordu yaratmaya zorladlar.
Fakat Petrocu devlet askeri rgtlenmesini daha da karmak klmakla
Hansa[1] kentlerin sanayilerine ve Hollanda ve ngiltereye dorudan
baml duruma geldi. Bylece, ordu ve donanmann ihtiyacn karlamak
zere Rus manfaktrlerinin yaratlmas, ulusal savunmann temel grevi
haline geldi. Petrodan nce hibir zaman fabrika retimi nerisi
olmamt. Petro ldnde, 233 tane byk lekli devlet iletmesi ve
zel iletme vard: maden ocaklar, silah fabrikalar, giyim, keten ve
yelken bezi fabrikalar vb.. Bu yeni sanayilerin ekonomik temeli, bir
yandan devlet fonlaryla, te yandan da ticari sermayeyle salanmt.
Dahas, yeni sanayi dallar, yllarca benzer ayrcalklara sahip olan Avrupa
sermayesiyle birlikte, genellikle dardan ithal ediliyordu.
Ticari sermaye Bat Avrupada byk sanayinin oluumunda nemli bir
rol oynamt. Fakat orada retim, eski bamsz zanaatkr cretli sanayi
iisine dntrerek, ken zanaatsal i temelinde gelimiti.
Moskovada, Batdan ithal edilen manfak- trler orackta hibir zgr
zanaatkr bulamad ve dolaysyla kyl serflerin emeinden yararlanmak
zorunda kald.
On sekizinci yzyl Rus atlyesinin, daha bandan itibaren kentsel
zanaatsal iten kaynaklanan herhangi bir rekabetle karlamamasnn
nedeni budur. Ev zanaatkr da ona rakip olmad: o tketici halk iin
alyordu, oysa batan aa sk disiplin altna alnm olan imalt

atlyeleri, ncelikle devlet iin ve bir dereceye kadar da toplumun st

snflar iin alyordu.
On dokuzuncu yzyln ilk yars boyunca tekstil sanayisi, serf emeinin
ve devlet denetiminin emberini krd. zgr cretli emee dayanan
fabrikalar, phesiz, I. Nikola Rusyasnn toplumsal ilikilerine radikal
bir ekilde dman olacakt. Bu nedenle serf sahibi soylularn bak as,
zgr tccarlarn bak asnn aynsyd. Nikolaya gelince, o da bu
bak asn tamamen paylayordu. Yine de, devletin gereksinimleri, mali
gereksinmeler de dahil olmak zere, onu fabrika sahipleri iin fahi
vergiler ve mali sbvansiyonlar politikas benimsemeye zorluyordu.
ngiltereden makine ithalat zerindeki ambargonun kalkmasndan sonra,
Rus tekstil sanayisi tmyle hazr ngiliz modelleri temelinde geliti.
1840lar ve 1850ler boyunca Alman Knopp 122 eirme fabrikasn, son
ivisine kadar, ngiltereden Rusyaya tad. Hatta tekstil sahasnda bir
atasz yer etmiti: Nerede bir sorun varsa, orada bir polis vardr; nerede
bir fabrika varsa, orada Knopp vardr. Tekstil sanayisi bir pazara
altndan, kronik vasfl ii ktlna ramen ve serfliin bile henz
kaldrlmad dnemde, Rusyay i says bakmndan (dnya leinde)
beinci sraya yerletirdi.
Fakat, sanayinin dier dallar, zellikle demir yapm, Petronun
lmnden sonra zar zor geliti. Bu durgunluun ana nedeni, yeni
teknolojinin uygulanmasn tamamen olanaksz hale getiren kle emeiydi.
Ucuz pamuk, bizzat kyl serflerin kullanm iin ileniyordu; fakat demir,
gelimi bir sanayiyi, ehirleri, demiryollarn, lokomotifleri art
kouyordu. Bunlarn hibirisi serflikle uyumlu deildi. Serflik ayn
zamanda, gn getike giderek daha ok d pazar iin alan tarmn
geliimini de engelliyordu. Bu nedenle, serfliin kaldrlmas ekonomik
gelimenin zorlayc bir talebi haline geldi. Ancak, bunu kim uygulamaya
koyabilirdi? Soyluluk bunun dncesini bile reddediyordu. Kapitalist
snf uygulayabilecei herhangi bir basnla byle byk boyutlu bir
reformu yapmak iin henz ok clzd. Hibir ekilde Almanyadaki kyl
savayla ya da Fransadaki Jacquerie[2] ile karlatrlamayacak olan sk
kyl ayaklanmalar, ancak dank patlamalar olarak kaldlar ve
ehirlerde nderlik bulamadklarndan, tek balarna toprak sahiplerinin
iktidarn ykmaya g yetiremediler. Devlet tayin edici sz sylemek
zorundayd. arlk, 1861 yar-zgrlk reformu araclyla kendi karlar
iin kapitalist gelimenin yolunu temizleyemeden nce, Krm seferinde
acmasz bir askeri yenilgiye katlanmak zorunda kald.
Bu nokta lkede yeni bir ekonomik gelime dneminin balangc

anlamna geldi; bir zgr emek havuzunun hzla olumas, demiryolu

anda hummal bir gelime, limanlarn ortaya kmas, Avrupa
sermayesinin kesintisiz girii, snai tekniklerin Avrupallamas, daha ucuz
ve daha kolay bulunabilir kredi, limited irketlerin saysnda bir art, altn
kuruna gei, ar korumaclk ve gibi byyen bir ulusal borla
karakterize olan bir dnem. Rusyann esizlii ideolojisinin, devrimci
komplocularn gizli snaklarndan (narodnik hareket), bizzat
Majestelerinin zel yksek makamna kadar (resmi narodnost ya da
Rusluk), halkn bilincinin tamamna egemen olduu III. Aleksandrn
saltanat dnemi (1881-1894), ayn zamanda, retim ilikilerinde amansz
bir devrim dnemiydi. Byk sanayiler kuran ve mujii proleterletiren
Avrupa sermayesi, Asyal-Moskoval esizliinin en kkl temellerini
kendiliinden oyuyordu.
Demiryollar lkenin sanayilemesinde gl bir kaldra rol oynad.
Bunlar kurma inisiyatifi, phesiz devletindi. lk demiryolu (Moskova ile
Petersburg arasnda) 1851de ald. Krm felketinden sonra, devlet,
demiryolu yapmnda ilk sray zel giriimcilere verdi. Ancak yine de,
ylmaz bir koruyucu melek gibi, her zaman bu giriimcilerin arkasnda
durdu: hisse senetli ve tahvile dayal sermayenin oluumuna yardm etti,
sermaye krlarn garantileme ykmlln stlendi, hissedarlara her
trden ayrcalk ve destei yadrd. Kyl reformundan sonraki ilk on
ylda 7 binverst[3], ikinci on ylda 12 bin, ncde 6 bin ve drdncde
yalnzca Avrupa Rusyasnda 20 bin verstten fazla, tm imparatorlukta da
yaklak 30 bin verstdemiryolu dendi.
Wittenin, otokratik polis kapitalizmi anlaynn habercisi olarak ortaya
kt 1880ler ve zellikle 1890lar boyunca, demiryollarnn devlet
hazinesinin elinde yeniden younlamas sz konusuydu. Witte, nasl
kredinin geliimine, ulusal sanayiye u ya da bu dorultuda rehberlik
etmek iin maliye bakannn elindeki bir silah olarak bakyorsa, devlet
denetimindeki demiryollar da onun brokratik kafasnda lkenin
ekonomik geliimini denetlemenin gl bir arac olarak canlanyordu.
Bir borsa simsar ve politik kara cahil olarak, gerekte devrimin glerini
bir araya topladn ve silahlarn da keskinletirdiini anlamyordu.
1894e kadar, devlete ait 17.000 verstlik hat da dahil, demiryollarnn
toplam uzunluu 31.800 verste ulamt. 1905te, yani devrim ylnda,
ylesine byk nemde bir politik rol oynayan demiryolu personelinin
says 667.000 kiiydi.
Mali agzlln, kr bir korumacla sk skya bal olduu Rus
hkmetinin gmrk politikas, Avrupa mallarna giri yolunu neredeyse

tmyle kapyordu. Rusyada rnleri damping olanandan yoksun

braklan Avrupa sermayesi, Dou snrn en kar konulmaz ve ekici
niteliiyle geti: para biiminde. Rus mali pazarnn her canlan, daima
dardan yeni borlarn alnyla belirleniyordu. Bununla paralel olarak,
Avrupal giriimciler, Rus sanayisinin en nemli dallarnn dorudan
sahibiydiler. Avrupa mali sermayesi, Rus devlet btesinin aslan payn
yutarak, Rus topraklarna, ksmen sanayi sermayesi biiminde dnd. Bu,
ona, arlk mali sistemi araclyla, yalnzca Rus mujiinin retici
glerini tketmeyi deil, ayn zamanda Rus proletaryasnn alma
enerjisini dorudan smrme olanan da tand. Yalnzca on dokuzuncu
yzyln son on ylnda ve zellikle 1897de altn kuruna geile, en az 1,5
milyar rublelik yabanc sanayi sermayesi Rusyaya akt. Oysa 1892yi
nceleyen krk yl boyunca limited irketlerin esas sermayesi yalnzca 919
milyon ruble artarken, bunu izleyen on ylda 2,1 milyar ruble artt.
Batdan gelen bu altn selinin Rus sanayisi iin nemi, 1890da tm
fabrika ve tesislerimizin toplam retimi 1,5 milyar ruble ederken, 1900le
birlikte 2,5 il 3 milyara ulamas gereinden grlebilir. Buna paralel
olarak, fabrika ve tesis iilerinin says, ayn zaman diliminde 1,4
milyondan 2,4 milyona ykseldi.
Rus ekonomisi Rus politikas gibi her zaman Avrupa politikas ve
ekonomisinin dorudan etkisi ya da daha ok basks altnda geliirken,
bu etkinin biim ve derinlii, grdmz gibi, srekli deiti.
Avrupadaki el zanaat ve manfaktr retimi dnemi srasnda, Rusya,
Batl teknisyenleri, mimarlar, zanaatkrlar, her trden vasfl iiyi
dn ald. Fabrika retimi manfaktrn yerini alrken, makineler montaj
ve ithalatn temel nesneleri oldular. Ve sonunda serflik, yerini szde
zgr emee brakarak, devlet ihtiyalarnn dorudan basks altnda
yklnca, Rusya kendini, yolu d devlet borlaryla temizlenen sanayi
sermayesinin dorudan etkisine am oldu.
Tarihiler bize, dokuzuncu yzylda, gelip bir devlet kurmamza yardm
etmeleri iin deniz ar Varanglar[4] ardmz anlatrlar. Daha sonra
sveliler bize Avrupann askeri yeteneklerini retmek iin geldiler.
Thomas ve Knopp bize tekstil ticaretini rettiler. ngiliz Hughes,
Rusyann gney blmnde bir metalrji sanayisi kurdu, Nobel ve
Rothschild Transkafkasyay petrol fskiyesine evirdiler. Ve ayn zamanda
vikinglerin vikingi, byk, uluslararas Mendelssohn, Rusyay borsa
alanna ekti.
Avrupayla ekonomik ilikiler, henz zanaatkrlarn ve makinelerin

ithalatyla ya da retim amacna ynelik olarak alnan borlarla

snrlyken, sorun, son tahlilde, Rus ulusal ekonomisinin Avrupal retimin
belli unsurlarn zmlemesini salama sorunuydu. Ama zgr yabanc
sermaye, yksek dzeyli kr yarnda, kendisini, byk in Seddine
benzeyen gmrk duvarlaryla korunan Rus topraklarna attnda, sorun
artk, Avrupann kapitalist sanayi organizmasnn Rus ulusal ekonomisini
sindirmesi sorunu haline geldi. te Rusyann ekonomik tarihinin son on
yln igal eden program budur.
Mevcut Rus sanayi giriimlerinin toplam saysnn yalnzca yzde 15i
1861den nce yaratld. 1861 ile 1880 arasnda yzde 23,5u, 1881 ve
1900 arasnda yzde 61den fazlas ve on dokuzuncu yzyln son on
ylnda tek bana varolan tm giriimlerin yzde 40 yaratld.
1767de Rusyada 10 milyon pud[5] kle demir eritildi. 1866da
(yzyl sonra!) eritme zar zor 19 milyon puda ykseldi. 1896ya kadar, 98
milyon puda ve 1904te 180 milyon puda ykselmiti; stelik, 1890da
gney, eritilen toplam miktarn yalnzca bete birini eritirken, on yl sonra
yarsn eritir oldu. Petrol sanayisinin Kafkaslardaki geliimi de benzer
oranda ilerledi. 1860larda bir milyon puddan daha az petrol retiliyordu;
1870te ise rakam 21,5 milyon puddu. Seksenlerin ortalarnda ortaya kan
yabanc sermaye, Bakden Batuma kadar Transkafkasyann tasarrufunu
eline ald ve dnya pazarna ynelik operasyonlara giriti. 1890la birlikte
petrol retimi 242,9 milyon puda ve 1896yla birlikte 429,9 milyon puda
ykselmiti.
Bylece, ekonomik ekim merkezinin byk bir hzla bu blgeye kayd
lkenin gney kesimindeki demiryolu, kmr ve petrol sanayilerinin
yalnzca yirmi ya da otuz yanda olduunu gryoruz. Rusyann bu
blgesindeki gelime, ta en bandan katksz bir Amerikan karakterine
brnd ve birka yl iinde, Fransz-Belika sermayesi, bozkr
blgelerini, neredeyse Bat Avrupada bile grlmeyen byklkte dev
iletmelerle donatarak, bu blgelerin grnmn kknden deitirdi.
Bunun iin iki koul gerekliydi: Avrupa/Amerika teknolojisi ve Rus
devlet btesi. Gneyin btn metalrji tesislerinin ki ou, son cvata ve
vidasna kadar Amerikadan satn alnm ve okyanusun bir ucundan br
ucuna tanmt daha iletilmeye balamadan nce, birka yl iin garanti
edilmi hkmet siparileri vard. Urallar, ataerkil, yar-feodal
gelenekleriyle ve ulusal sermayesiyle, hayli geride kald ve ngiliz
sermayesinin lkenin bu ksmndaki barbar Rusluun kkn kazmaya
balamas da henz yenidir.

Grece genliine ramen, Rus sanayisinin geliiminin tarihsel

koullar, Rusyada ne kk lekli ne de orta lekli retimin nemli bir
rol oynamamas olgusunu yeterince aklar. Byk lekli fabrika ve
tesislerdeki retim, Rusyada doal ya da organik bir tarzda gelimedi.
Bizzat zanaatsal i ev sanayisinden kp gelimeye zaman bulamadndan
ve daha domadan yabanc sermaye ve yabanc teknoloji tarafndan
ekonomik adan lme mahkm edildiinden, byk lekli retim de
aamal olarak zanaatsal i ve manfaktrden kp gelimedi. Pamuk
fabrikas, zanaatkr tezgahyla savamak zorunda kalmad; tersine,
kylerde pamuk reten ev sanayisinin douuna neden olan pamuk
fabrikasnn kendisiydi. Ayn ekilde, gneyin demir ileme sanayisiyle,
Kafkaslarn petrol sanayisi de kk iletmeleri yutmak zorunda kalmad;
tersine, bu iletmeler ekonominin bir dizi ikincil ve yardmc dallar olarak
yaama geirildi.
Snai istatistiklerin acnacak durumda olmalar nedeniyle, Rusyada
kk ve byk retimin birbiriyle ilikisini aklamak tmyle
olanakszdr. 50 kiiye kadar ii altran ilk iki kategorideki iletmelere
ilikin bilgiler ok eksik ya da daha doru sylersek rastlantsal
materyallere dayandrld iin, aada oluturulan tablo, gerek durumun
ancak yaklak bir grnmn vermektedir.
Maden ve fabrika iletmeleri

letme
says

i says
x 1.000

10 kiiden az

17.436

65,0

2,5

10-49 ii

10.586

236,5

9,2

50-99 ii

2.551

175,2

6,8

100-499 ii

2.779

608,0

23,8

500-999 ii

556

381,1

14,9

1.000 ii ve yukars

453

1.097,0

42,8

Ayn sorun, Rusya'da farkl kategorilerdeki ticari ve snai iletmelerden

elde edilen karlarn karlatrlmasyla parlak bir ekilde
aydnlatlmaktadr.
Krlar

letme says

Milyon ruble
olarak toplam kar

1.000-2.000
ruble

37.000 ya da
%44,5

56 ya da %8,6

50.000 rubleden
fazla

1.400 ya da %1,7

201 ya da %45

Baka deyile, tm iletmelerin yaklak yars (yzde 44,5) tm krn

onda birinden daha azn alrken, iletmelerin altmta biri (yzde 1,7)
btn art deerin neredeyse yarsn (yzde 45) alyordu. stelik
yukardaki tabloda verilen byk iletme krlarnn epeyce az hesapland
phesizdir. Rus sanayisindeki bu istisnai younlama dzeyini gstermek
iin, biraz aada Almanya ve Belika iin karlatrmal veriler
oluturduk.
lk tablo tm eksikliine ramen az nce bahsedilen verilerle aadaki
ak sonular karmamza olanak tanmaktadr: (1) homojen gruplar
iinde, ortalama Rus iletmesi bir Alman iletmesinden olduka fazla
sayda ii istihdam etmektedir; (2) Rusyadaki iilerin Almanyadakine
gre olduka byk bir yzdesi, byk (51-1.000 ii) ve ok byk
(1.000 iiden ok) iletmelerde younlamtr. Son grupta bu fark sadece
greceli deil ayn zamanda mutlaktr da. kinci tablo, Rusya ile Belika
arasnda yaplacak bir karlatrmadan ayn sonularn daha arpc bir
biimde karlabileceini gstermektedir.
Rus sanayisinin bu yksek derecede younlam karakterinin Rus
devriminin geliimi ve gerekte Rusyann tm politik geliimi zerindeki
etkisini daha sonra greceiz.
Yine ayn zamanda hi de daha az nemde olmayan dier bir durumu da
hesaba katmak zorunda kalacaz: kyl ounluk snfsal kleleme ve
yoksulluk tuza altnda mcadele etmeye devam ederken, bu yksek
dzeyde kapitalist tipte modernlemi sanayi nfusun yalnzca bir
aznln ieriyordu. Bu olgu, lkemizde kapitalist sanayinin geliiminin
nne dar snrlar ekmektedir.
ALMANYA
FABRKA
ve TESS
GRUPLARI

6-50 ii

(1895 NFUS SAYIMI)

(1902 STATS

i says

letme
says

x 1.000

191.101

2.454,3

44

Ortalama

letme
says

13

14.189

51-1.000
ii
1.000 ve
zeri ii
Toplam

18.698

2.595,5

46

139

4.722

296

562,6

10

1.900

302

210.095

5.612,4

100

----

19.213

BELKA
FABRKA
ve TESS
GRUPLARI

(1895 NFUS SAYIMI)

letme
says

(1902 STATSTK

i says
x
1.000

Ortalama

letme
says

x 1.000

5-49 ii

13.000

162

28,3

12,5

14.189

234,5

50-499
ii

1.446

250

43,7

170

4.298

628,9

184

160

28

869

726

999,8

14.650

572

100

----

19.213

1.863,2

500 veya
zeri ii
Toplam

Rusya ve Amerika Birleik Devletlerindeki snai aktif nfusun, tarm ve

tarm
d ilere ayrmas, aadaki tabloda verilmitir.

RUSYA

ABD

(1897 NFUS
SAYIMI)

(1900 NFUS
SAYIMI)

x
1.000
Tarm, ormanclk, vb.

x
1.000

18.653

60,8

10.450

35,9

12.040

39,2

18.623

64,1

Madencilik ve imalt
sanayileri, ticaret, ulam,
serbest

meslek sahipleri,
hizmetliler
Toplam

30.963

100,0

29.073

100,0

128 milyon nfuslu Rusyada sanayide istihdam edilen insanlarn says

(30,6 milyon), 76 milyon nfuslu Birleik Devletlerde olduundan (29
milyon) biraz daha fazladr. Bu, lkenin genel ekonomik geriliinin ve
bunun sonucu tarm nfusunun tarm d nfusa olan korkun stnlnn
(%39,2ye karn %60,8) bir sonucudur; bu durum, ulusal ekonominin tm
dallarna kanlmaz olarak damgasn vurmaktadr.
1900de Birleik Devletlerdeki fabrikalar, tesisler ve byk lekli
imalt iletmeleri, 25 milyar ruble deerinde mal retmilerdi, buna karn
Rusyadaki tablo, yalnzca 2,5 milyar gsteriyordu, yani yzde 10; ki bu
baka herey bir yana, emek retkenliinin son derece dk olduuna
tanklk eder. Ayn yl boyunca karlan kmr miktar yleydi: 1
milyar pud Rusyada, 1 milyar pud Fransada, 5 milyar pud Almanyada
ve 13 milyar pud ngilterede. Demir retimi deerleri ise yleydi: ii
bana 1,4 pud Rusyada, 4,3 pud Fransada, 9 pud Almanyada ve
13,5pud ngilterede. Yine de diyor Mendeleyev, biz ok ucuz kle
demir, demir ve eliimizle btn dnyann ihtiyacn giderebiliriz. Petrol,
kmr ve dier mineral rezervlerimiz neredeyse hi karlmam
durumda.
Ama bu zenginlie karlk gelen snai geliim, i pazarda bir genileme
ve nfusun satn alma gcnde ya da baka bir deyile, kyl kitlelerin
yaantsnda ekonomik bir gelime olmakszn dnlemez.
Kapitalist bir lke olarak Rusyann gelecei iin tarm sorununun tayin
edici nemi burada yatmaktadr.
[1] Hanse ya da hansa: Ortaada tccarlar loncas. (.n.)
[2] Jacquerie: (Soylularn kyllere alayl bir biimde verdikleri Jacques adndan gelir.) Kral
Jeann esareti srasnda Fransz kyllerinin soylulara kar kardklar isyan. (.n.)
[3] 1,067 kmlik Rus uzunluk l birimi. (.n.)
[4] Varang: Bizans imparatorlarnn zel muhafz birliine mensup vareg. Byk bir baltayla
silahlanan dev gibi adamlar olan Varanglar, imparator geerken yan yana dizilirlerdi. Sarayda
ve Kk Asyadaki bir garnizonda hizmet gryorlard. (.n.)
[5] Pud: Rusyada kullanlan 16,38 kgye eit ktle birimi. (.n.)

Kyllk ve Tarm Sorunu

Hesaplamalara gre (sras gelmiken, yanlsz olmaktan uzaktrlar),

Rusyann hammadde ileme ve imalt sanayilerinden kaynaklanan geliri
ylda 6 il 7 milyar rubleye varmaktadr. Bunun 1,5 milyar, yani
denebilirse bete birinden fazlas devlet tarafndan yutulmaktadr. Bu,
Rusyann Avrupa devletlerinden drt kez daha yoksul olduu anlamna
gelir. Grdmz gibi ekonomik bakmdan faal kiilerin says nfusun
ok kk bir yzdesini temsil etmektedir, ve dahas bu ekonomik
bakmdan faal unsurlarn retici kapasitesi olduka dktr. Bu, yllk
rn, alan insan saysyla orantl olmaktan uzak olan sanayinin
gereidir; fakat lkenin emek-gcnn yaklak yzde 61ini yutan ve
buna ramen ancak 2,8 milyar ruble yani ulusal retimin yarsndan az
gelir elde edilen tarmn retici kapasitesi karlatrlamayacak kadar
dk bir dzeydedir.
Rus tarmnn (ezici ounluu kyl tarmndan oluur) koullar,
znde, 1861 szde zgrlk reformunun nitelii tarafndan nceden
tayin edilmiti. Devletin karlar iin gerekletirilen bu reform,
btnyle soyluluun bencil karlarna uyarland. Mujik yalnzca toprak
datmnda aldatlmakla kalmad, vergilendirmenin kleletirici
boyunduruu altna da sokuldu.
Aada oluturulan tablo, serfliin kaldrlmas zerine kylle
devredilen toprak paylarn ana kategoride gstermektedir.
Kyl
kategorileri

1860taki
insan says

Verilen
desiyatin[1]

Kii ba
desiyatin

Toprak beyine
ait

11.907.000

37.758.000

3,17

Devlete ait

10.347.000

69.712.000

6,74

Bamsz

870.000

4.260.000

4,9

Toplam

23.124.000

111.730.000

4,83 (ort.)

Devlete ait kyllerin aldklar toprak paylarnn (kii bana

6,7 desiyatin), verili ekonomik koullarda bir kyl ailesinin emek-gcn
tamamen megul etmeye yeterli olduunu kabul edersek ki gerek kaba
hatlaryla byledir toprak beyine ait ve bamsz kyllerin, gerekli
olandan yaklak 44 milyon desiyatin eksik aldklar sonucuna varrz.
Serflik altnda, kendi gereksinimleri iin kyller tarafndan ilenen bu
topraklar, onlarn emek glerinin yarsn yutuyordu, nk haftann

gn toprak sahibi iin almak zorundaydlar. Ne var ki, zaten yetersiz

olan bu toprak paylarnn (genel olarak sylemek gerekirse, lkenin bir
blgesinden dierine olduka byk farkllklar gsteriyordu) en iyi yzde
2lik ksm toprak sahiplerinin yararna kesildi. Bylece, serfliin temel
koullarndan birini oluturan tarmsal nfus fazlal, soylularn kyl
topran kendilerine maletmeleriyle daha da artt.
Reformdan bu yana geen yarm yzyl, toprak sahipliinde nemli bir
deiime yol at. 750 milyon ruble deerinde toprak, soylularn ellerinden
tccar ve ky burjuvazisine geti. Ama kyl kitlesi bundan hibir yarar
salamad.
1905te, Avrupa Rusyasndaki elli blgenin toprak alanlarnn dalm
aadaki gibidir:
1. Sahip olunan pay topraklar[2]

112 milyon
desiyatin

nceki devlet serflerinin

66,3

nceki toprak beylerine ait serflerin

38,4

2. Sahip olunan zel mlkiyet topraklar

irketler ve birlikler
(kyl birliklerinin 11,4'lk pay dahil)

101,7
15,7

ahs topraklar:
20 desiyatine kadar
(kyller tarafndan sahip olunan
2,3'lk ksm dahil)

3,2

20-50 desiyatin arasnda

3,3

50 desiyatinden fazla

79,4

3. Hkmdarla ait ve bamsz topraklar

145,0

orman d ve ekilebilir toprak

dahil (yaklak olarak)
4. Kilise, manastrlar ve belediye
kurulularna vs. ait topraklar

4,6

8,8

Daha nce grdmz gibi, toprak reformundan sonra erkek kyl

bana den ortalama pay 4,83 desiyatindi. Krk be yl sonra 1905te,
yeni kazanlan topraklar da dahil olmak zere ortalama ancak
3,1 desiyatin etmektedir. Baka bir deyile, kyllere ait toplam toprak
alan yzde 36 azalmtr.
Kyl nfusundaki yllk artn te birinden de azn ancak emen ticari
ve snai faaliyetlerdeki gelime; merkezdeki kyl nfusun belli lde
azalmasna yol aan evre alanlara doru g hareketi; ve son olarak, orta
ve st dzey refah grubundan kyllerin 1882den 1905e kadarki
dnemde 7,3 milyon desiyatin toprak almalarn mmkn klan Kyl
Bankasnn faaliyetleri tm bu faktrlerin doal nfus artnn etkisini
telfi etmekte ve bu toprak ktlnn iddetlenmesini nlemekte bile
yetersiz kald kantlanmtr.
Yaklak hesaplamalara gre, Rusyada 5 milyon kadar yetikin erkek
kendi emek-gleri iin uygun bir pazar bulamamaktadr. Bunlarn sadece
kk bir aznl profesyonel serseriler, dilenciler vsden olumaktadr.
Bu 5 milyon gereksiz erkein ezici
ounluu karatoprak[3] kyllne aittir. Bunlar, emek-glerini, pekl onlarsz da
ilenebilecek olan topraklarda kullanmak suretiyle kyl emeinin
verimliliini yzde 30 dryorlar ve bir btn olarak kyl kitlesinin
iine emilerek, daha da geni kyl kitlelerinin yoksullama yoluyla
proleterlemesinin nne geiyorlar.
Teorik olarak, tarmn younlatrlmas olanakl bir zm olabilirdi.
Ancak bunun iin kyllerin daha iyi eitime, daha yksek inisiyatif
gcne, vesayetten ve duraan bir hukuki dzenden kurtulmaya ihtiyalar
var ki bunlar, otokratik Rusyada mevcut olmam ve olamayacak
koullardr. Ne var ki, bizim tarmmzn gelimesinin nndeki temel
engel, mali kaynak eksiklii olmutur ve hl yledir. Ve kyl
ekonomisindeki krizin bu yan, gerilere, tpk toprakszlk gibi, 1861
reformuna uzanmaktadr.
Kyller kendi yetersiz toprak paylarn bedavaya almadlar. Serflikten

nce ve serflik altndayken geimlerini saladklar, yani kendilerinin olan

ve stelik reform tarafndan daha da kltlen toprak paralar iin,
devletin arac olmasyla, toprak beylerine bir kurtulma bedeli demeye
zorlandlar. Bu bedeller toprak sahipleriyle elele alan hkmet
ajanlarnca saptand; ve topran sermaye asndan krllna dayanan bir
rakam olan 648 milyon ruble yerine, kylln omuzlarna 867 milyon
rublelik bir bor ykld. Bylece kendi topraklar iin yaptklar demeye
ilveten, kyller toprak beylerine serflikten kurtulma bedeli olarak
gerekte fazladan bir 219 milyon ruble daha demek zorundaydlar. Buna,
toprakszln bir sonucu olarak, fahi toprak kiralar ve arlk mali
rgtnn korkun ileyii de eklendi. rnein, bltrlm
topraklarn desiyatin bana dorudan toprak vergisi 1,56 ruble ederken,
zel mlk topraklar iin 23 kopek (0,23 ruble) alnmaktayd. Bylece
devlet btesinin neredeyse btn arl kyllk tarafndan stlenildi.
Kyllerin tarm krlarnn aslan payn yutan devlet, karlnda gerekte
kyllere kltrel dzeylerini ykseltmeleri ve retici kapasitelerini
gelitirmeleri iin hibir ey vermiyordu.
1902de hkmet tarafndan kurulan yerel tarm komiteleri, kyl
ailelerinin net tarmsal krlarnn yzde 50den yzde 100ne ve hatta
bazen daha fazla bir blmnn, dorudan ya da dolayl vergilendirmeyle
yutulduunu saptadlar. Bu, bir taraftan umutsuz bir bor birikimine, dier
taraftan da tarmsal faaliyet dzeyinin durgunlamasna ve hatta
gerilemesine yol amaktadr. Hem teknoloji hem de rnler, bugn, orta
Rusyann geni alanlar boyunca bin yl ncesiyle ayndr. Bir hektar
topraktan kan ortalama buday ngilterede 26,9 hektolitre, Almanyada
17 hektolitreyken, Rusyada 6,7 hektolitredir. Buna, kyl topraklarndaki
rnn toprak sahiplerininkinden %46 daha az olduunu ve hasat
ktletike bu farkn daha da arttn da eklemek gerekir. Bizim
kylmz kara gnler iin tahl ihtiyat yapmann nasl hayal edileceini
dahi unutal ok uzun zaman oldu. Yeni meta ilikileri ve mali ilikiler bir
yandan, mali ykmllkler dier yandan onu, elindeki doal ihtiyatlar ve
ekonomik art hazr nakite evirmeye zorlamakta, bu da kira ve vergi
demeleri tarafndan annda yutulmaktadr. Hazr para iin yaplan bu
hummal yar, kyly topran gbrelemekten ve aklc bir nadastan
mahrum brakarak onu srekli olarak hor kullanmaya zorlamaktadr. Her
kt hasat, ki kt kullanlna kar topran ald intikamdr,
grdmz gibi hibir ihtiyat stou olmayan kyler zerinde temel ve
ykc bir felket etkisi yapmaktadr.
Ama gya normal yllarda bile kyl kitleleri yar alk durumundan

kurtulamazlar. te arla kredi veren Avrupal bankerlerin alnlarna

kaznmas gereken kyl btesi: kyl ailesinin her bir yesi ylda 19,5
ruble yiyecek iin, 3,8 ruble barnma iin, 5,5 ruble giyinme iin, 1,4 ruble
dier maddi gereksinmeleri iin ve 2,5 ruble de manevi ve entelektel
gereksinimleri iin harcar! Tek bir kalifiye Amerikan iisi, dorudan ya
da dolayl olarak, her biri alt fertten oluan iki Rus ailesi kadar harcama
yapar. Oysa kylln tarmdan yllk kazanc, hibir devlet ahlksnn
ar diyemedii bu tip bir harcamay karlamak iin bile bir milyar
rubleden fazla ak verir. Ev sanayileri kylere yaklak 200 milyon ruble
kr getirmektedir. Eer bu mebla karlacak olursa, kyl tarmnda ylda
850 milyon rublelik bir ak grlr ki, bu tam da devletin mali rgtnn
her yl kylln elinden kapt miktardr.
Kyl tarmna ilikin betimlememizde, gerekte ok byk neme sahip
olan ve tarmsal hareketin (Kyl Ayaklanmalar balkl blme baknz)
biimlerinde gl ifadeler bulan, blgeler aras ekonomik farkllklar
imdiye kadar ihmal ettik. Eer Avrupa Rusyasnn elli blgesi zerine
younlarsak ve kuzey orman eridini bir kenara brakrsak, geri kalan
alan kyl tarm ve ekonomik geliim asndan genelde byk blgeye
ayrlabilir:
1.
Kuzeyde Petersburg ve gneyde Moskova blgesini ieren sanayi
blgesi. Petersburg ve Moskovann baskn olduu bu kuzey kapitalist alan,
fabrikalar (zellikle tekstil), ev sanayileri, keten yetitirmecilii ve ticari tarm
zellikle bostanclk ile karakterize olur. Dier tm sanayi blgelerinde olduu gibi
bu blge de ihtiyalarna yetecek kadar tahl yetitirememekte ve gneyden ithal
etmek zorunda kalmaktadr.
2.
Karadeniz ve Volgann alt ularn birletiren gneydou blgesi: Rus
Amerikas. Serfliin neredeyse hi olmad bu alan, Rusyann orta kesimine oranla
bir koloni rol oynamtr. Modern tarmsal makineler kullanan ve tahllarn
kuzeydeki sanayi blgesine ve batdaki yabanc lkelere ihra eden buday
fabrikalar, ok byk sayda gmen ekerek, bozkrn zgr alanlarnda ok hzl
bir ekilde tremitir. Buna paralel olarak imalt sanayilerine, ar sanayinin
geliimine ve hummal kentsel bymeye bir emek-gc aktarm gereklemitir.
Bu blgede, kyl topluluu iindeki farkllama ok derinlemitir; terazinin bir
kefesinde kyl ifti, dierindeyse ou durumda kara-toprak blgelerinden gelmi
bir gmen olan tarm proleteri.
3.
Eski sanayilemi kuzey ile yeni sanayilemi gney arasnda geni bir
kara-toprak eridi, Rus Hindistan, uzanr. Serflik srasnda dahi greceli youn ve
btnyle tarmla uraan nfus, 1861 reformunun bir sonucu olarak toprak
alanlarnn %24n kaybetmi ve kyllere tahsis edilen alanlarn en iyi ve en
nemli ksmlar toprak sahiplerine devredilmitir. Arazi fiyatlar hzla ykselmi,
toprak beyleri ksmen kyllerin hayvanlaryla kendi topraklarn ileyerek ve
ksmen de bu topraklar, kanlmaz olarak klece kira koullarn kabul etmek
zorunda kalan kyllere kiralayarak tmyle asalak bir ekonomiye angaje
olmulardr. Y z binlerce kyl kuzeydeki sanayi blgesine ve gneye gitmek zere,

buralardaki emek koullarnn dzeyini drerek, bu blgeyi terk ediyor. Karatoprak eridinde ne byk lekli sanayi, ne de kapitalist tarm vardr. Burada
kapitalist ifti, yoksul kirac ifti ile ak atamaz ve buharl pulluk, yalnzca
sermayesindeki tm kr deil cretinin byk bir blmn de kira olarak
deyip, yaamn odun talayla kartrlm un yiyerek ya da aa kabuklar
kemirerek srdren mujiin fiziksel esnekliiyle mcadelede bozguna urar. Baz
yerlerde kyllerin yoksulluu yle boyutlara varmaktadr ki, bir izbede
tahtakurusu ve hamam bceklerinin varl bile grece bir zenginliin anlaml bir
iareti saylmaktadr. Bugn Dumada liberal bir temsilci olan krsal blge doktoru
ingarovun, Varonej blgesinin baz yerlerinde inceledii topraksz kyllerin
evlerinde hi tahtakurusuna rastlanmazken, ky nfusunun dier kategorileri
arasnda karlalan tahtakurusu saysnn ailenin zenginliiyle byk lde
orantl olduuna hkmetmesi bir gerektir. yle grnyor ki, hamambcei bir
aristokrat deildir ama Varonejli yoksuldan daha yksek bir konfor standardna
ihtiya duyar: kyl ailelerinin %9,3nde, hkm sren alk ve souk yznden
hamambcei bulunamamtr.

Bu koullar altnda tarmsal teknolojide bir gelimeden sz etmek

yersizdir. Kyllerin hayvanlar, i hayvanlar da dahil olmak zere, kira
ve vergileri deyebilmek iin satlr ya da yenir. Ama retici glerin
gelimedii yerde toplumsal farkllama da olmaz. Kara-toprak
topluluunda yoksulluun eitlii hkm srer. Kuzey ve gneyle
karlatrldnda kyllk iindeki katmanlama ok yzeyseldir.
Embriyonik snf farkllklarnn stnde, yoksullam kyllk ile asalak
soyluluk arasndaki keskin ve uzlamaz zmresel eliki durur.
Betimlenen blge phesiz bu alanlarn corafi snrlarna tam olarak
karlk gelmez. Devletin birlii ve i gmrk engellerinin yokluu, ayr
ekonomik organizmalarn oluumuna olanak tanmamaktadr. 1880ler
boyunca orta kara-toprak alannn on iki blgesinde baskn olan tarmdaki
yar-serflik ilikileri, ayn zamanda bu kara-toprak eridinin dndaki be
blgede de hkm sryordu. Dier yandan kapitalist tarm ilikileri karatoprak d on blgede olduu gibi dokuz kara-toprak blgesinde de ar
basmt; ve son olarak, yedi blgede de iki sistem kabaca birbirine denkti.
Kirac iftilik ile kapitalist tarm arasndaki mcadele yle bir
mcadele ki, kan dkmeyi iermemesine ramen, saysz kurban
istemektedir hep srd ve durmakszn da sryor; kapitalist tarm henz
zafer vnc duyacak bir konumdan uzaktr. Kendi toprak paynn fare
kapanna skm ve para kazanma aracndan yoksun kyl, grdmz
gibi ne fiyata olursa olsun toprak beyinin topran kiralamak zorunda
kalmaktadr. Kyl yalnzca tm krndan vazgemekle ve kendi tketimini
en aza indirmekle kalmamakta, ayn zamanda tarm hayvann da satmakta
ve bylelikle ekonominin zaten ok dk olan teknolojik dzeyini daha da
drmektedir. Byk sermaye kk lekli iftiliin bu yaamsal

avantajlar karsnda gszdr: toprak beyi aklc ekim yntemleriyle

hi ilgilenmemekte ve topran kyllere vermek zere kk paralara
ayrmaktadr. lkenin orta ksmndaki fazla nfus, toprak kiralarn ve
fiyatlarn ykseltmekle, ayn zamanda, bir btn olarak lkenin her
yannda cretleri de drmektedir. Bylelikle, makinelerin ve modern
tekniklerin yalnzca tarma deil retimin dier dallarna da girmesini
krsz klmaktadr. On dokuzuncu yzyln son on yl boyunca, derin
ekonomik rme, toprak kiralarndaki arta paralel olarak kyllerin i
hayvanlarnn saysnda giderek artan bir dn olduu gney blgesinin
nemli bir blmne oktan yaylmt. Tarmdaki kriz ve kylln
giderek artan yoksullamas, esas olarak i pazar iin almak zorunda
olan Rus sanayi kapitalizminin temelini daha da daraltmaktadr. Ar
sanayi devlet siparileriyle beslendii lde, mujiin giderek artan
yoksullamas ar sanayinin nnde ciddi bir tehdit haline gelmitir,
nk bu yoksullama devlet btesinin gerek temellerinin altn
oymaktadr.
Bu koullar, kendi balarna, tarm sorununun neden Rusyann politik
yaantsnn temel ekseni haline geldiini aklamaya yeterlidir. lkenin
tm muhalif ve devrimci partileri tarm sorununun keskin kelerinden
derin yaralar aldlar: 1905 Aralnda, birinci Dumada ve ikinci Dumada
durum buydu. Bugn nc Duma tarm sorununun etrafnda tekerlee
konmu sincap gibi aceleyle dnp duruyor. arlk da ayn sorun
karsnda, sulu bann ezilmesi tehlikesiyle kar karya bulunuyor.
Soylularn ve brokrasinin hkmeti, geici nlemlerin uzun zamandan
beri anlamn yitirdii bir alanda, en iyi niyetlerle bile bir reform
uygulamaya giritiinde gsz kalmaktadr. Bugn hkmetin
kullanmnda olan 6-7 milyon desiyatinlik iyi toprak, lkede 5 milyon
erkek ii fazlasnn olduu gz nnde bulundurulduunda, tamamen
yetersizdir. Ama devlet bu topra kyllere satacak olsa bile, bunu toprak
sahiplerine demek zorunda olduu fiyatlardan yapmak zorunda olurdu: bu
da, eer milyonlarca desiyatinlik toprak hzla ve tmyle kylln eline
gese bile, her mujik rublesinin, ekonomide retici bir kullanm yerine
soylularn ve hkmetin dipsiz cebine gidecei anlamna gelmektedir.
Kyllk, yoksulluk ve alktan youn ve aklc tarm cennetine srama
yapamamaktadr; byle bir geii olanakl klmak iin, kyllk, kendi
ekonomisinin mevcut koullar altnda, kendi emek-gcn kullanaca
yeterli topraa derhal sahip olmaldr. Tm byk ve orta lekli
topraklarn kyllere devredilmesi, esasl bir tarm reformunun ilk ve en
nemli nkouludur. Toprak sahiplerinin elinde yalnzca kyllerden zorla

tefeci
kiralar
almann bir
arac
olarak i
gren on
milyonlarcadesiyatinlik toprak ile karlatrldnda, zerinde grece
olarak aklc, byk lekli tarm yrtlen ve 7 milyon desiyatine yaylan
1.840 para toprak hemen hemen nemsizdir. Bununla birlikte bu zel mlk
topraklarnn mujiklere satlmas, durumu yalnzca bir para deitirirdi:
mujik u anda kira diye dediini, o zaman satn alma fiyat biiminde
demek zorunda kalrd. Geriye msadere kalyor.
Fakat, tek bana byk topraklarn msaderesinin bile kyll
kurtarmayacan gstermek hi de zor deildir. Tarmdan salanan tm kr
2,8 milyar ruble etmektedir, bunun 2,3 milyar kyllerden ve tarm
emekilerinden ve yaklak olarak 450 milyonu da toprak sahiplerinden
elde edilmektedir. Kylln yllk ann 850 milyon ruble olduundan
az nce sz etmitik. Grlmektedir ki, toprak sahiplerinin topraklarnn
msaderesinden elde edilecek gelir bu a bile kapayamamaktadr.
Toprak sahiplerinin topraklarnn mlkszletirilmesine kar kanlar,
ounlukla argmanlarn bu tr hesaplara dayandrmaktadrlar. Fakat
sorunun temel yann gzard etmektedirler: mlkszletirmenin gerek
nemi, topraktan elde edilen tm geliri katlayacak olan yksek teknolojik
dzeydeki serbest bir ifti ekonomisinin, bugn onlara sahip olan aylak
ellerden koparlp alnan malikaneler zerinde gelitirilebilmesi olurdu.
Ama byle Amerikan tipi iftilik Rusyada, ancak, mali istemleriyle,
brokratik himayesiyle, agzl militarizmiyle, Avrupa menkul kymetler
borsasna olan borlaryla birlikte arlk mutlakyeti tamamen tasfiye
edilirse anlalabilir bir eydir. Tarm sorunu iin tam forml udur:
soyluluun mlkszletirilmesi, arln tasfiyesi, demokrasi.
Tarmmzn, retici glerini arttrarak ve ayn zamanda sanayi rnleri
talebini ykselterek imdiki durgunluundan kurtulabilmesinin tek yolu
budur. Sanayi daha da gelimek iin gl bir itki alacak ve krsal nfus
fazlasnn kayda deer bir ksmn emecektir.
phesiz bunlarn hibiri tarm sorununa nihai bir zm salayamaz;
kapitalizm altnda hibir zm bulunamaz. Ama otokrasi ve feodalizmin
devrimci tasfiyesi, her durumda, gelecek zmden nce yer almak
zorundadr.
Rusyada tarm sorunu kapitalizm iin ar bir klfettir: bu, devrimci
partiye bir yardm olduu gibi ayn zamanda onun en byk engelidir; bu
liberalizm iin bir takoz, kar-devrim iinse bir memento moridir.[4]
[1] Desiyatin: Rusyada 15. yzyln sonundan itibaren kullanlan, 1,092 hektara eit tarm
alanlar l birimi. 1927de kullanmdan kaldrld. (.n.)

[2] Pay topra: Rusyada obinalarn (mirlerin) tasarrufunda olan ve kullanmalar iin
kyllere tahsis edilen toprak ve araziler. (.n.)
[3] Rusya topraklar doal bitki rts bakmndan e ayrlmaktadr: Kuzeyde tundra,
buradan Kieve dek uzanan ve Rusyann merkezini oluturan dnyann en byk orman ve
buradan Kafkas dalar ve Karadenize uzanan bozkrlar. Bozkrlardaki otlaklarn yaratt
doal gbre, burann nl kara-topran (ernozem) ok verimli klmtr. 19. yzyln banda
tarmsal faaliyetin merkezi, kuzeyin verimsiz ormanlk topraklarndan gneyin bereketli siyah
toprana kaymtr. (.n.)
[4] lm hatrlatan, lmn simgesi olan kurukafa. (.n.)

Rus Devriminin tici Gleri

150 milyonluk bir nfus, Avrupada 5,4 milyon kilometre kare, Asyada
17,5 milyon kilometre karelik bir toprak. Bu geni alanda insan kltrnn
her dnemi bulunabilir: i balk yiyen ve aa ktklerine tapan
insanlarn yaad kuzey ormanlarndaki ilkel barbarlktan, bilinli olarak
kendilerini dnya politikasnn bir paras olarak gren ve gzlerini Alman
Reichstagndaki tartmalara ve Balkanlardaki olaylara eviren sosyalist
iilerin yaad kapitalist kentin modern toplumsal ilikilerine kadar.
Avrupadaki en youn sanayi, Avrupadaki en geri tarm zerinde ina
edilmiti. Dnyadaki en muazzam devlet aygt, modern teknolojik
ilerlemenin her baarsn kendi lkesinin tarihsel ilerlemesini engellemek
iin kullanyor.
nceki blmlerde, btn ayrntlar bir kenara brakarak, Rusyadaki
ekonomik ilikilerin ve toplumsal elikilerin genel bir tablosunu vermeye
altk. Toplumsal snflarmzn gelitii, yaad ve mcadele ettii
toprak budur. Devrim bize bu snflar ok youn bir mcadele dneminde
gsterecektir. Ama bir lkenin politik yaamna dorudan mdahalede
bulunan bilinli olarak oluturulmu kurumlar vardr: Partiler, birlikler,
ordu, brokrasi, basn ve bunlarn tesinde devlet bakanlar, politik
nderler, demagoglar ve celltlar. Snflar ilk bakta grlemezler;
genellikle perdenin arkasnda kalrlar. Yine de bu, devlet bakanlarn ve
onlarn celltlarn olduu kadar, politik partileri ve bunlarn nderlerini
de yalnz kendi snflarnn organlar olmaktan alkoymaz. Bu organlarn iyi
ya da kt olmas, olaylarn ilerlemesi ve nihai sonucuyla asla ilikisiz
deildir. Eer bakanlar sadece devletin nesnel aklnn cretli
hizmetlileriyse, bu kesinlikle onlar kendi kafataslar iinde kck bir
beyine sahip olma zorunluluundan kurtarmaz, bu kendilerinin bile ou
kez gzden karmaya yatkn olduklar bir gerektir. Dier yandan, snf
mcadelesinin mant bizi kendi mantmz kullanma zorunluluundan
muaf klmaz. Her kim, tarihsel zorunluluk erevesine inisiyatifi, yetenei,
enerjiyi ve kahramanl dahil etmeyi kabul etmiyorsa, o Marksizmin
felsefi srrn kavramamtr. Ama tersine eer politik bir sreci bu
durumda devrimi bir btn olarak kavramak istersek, partilerin ve
programlarn eitliliinin ardnda, kimilerinin hainlik ve agzllnn,
kimilerininse idealizmi ve cesaretinin ardnda, retim ilikileri ierisinde
derinlere kk salm ve iekleri ideolojinin en yksek alanlarnda aan
sosyal snflarn gerek ana hatlarn grebilmeliyiz.
Modern Kent

Kapitalist snflarn doas, sanayinin ve kentin tarihsel geliimine

yakndan baldr. Rusyada sanayi nfusunun, baka herhangi bir yere gre
kentsel nfusla daha az rtt dorudur. Tamamen resmi nedenlerle
ehir snrlar iinde bulunmayan fabrika varolar dnda, tarada birka
dzine nemli sanayi merkezi bulunmaktadr. Toplam ii saysnn
%58ini istihdam eden mevcut yatrmlarn %57si ehirlerin dnda
bulunmaktadr. Bununla birlikte kapitalist ehir yeni toplumun en tam
ifadesidir.
Gnmzn kentsel Rusyas son birka on yln rndr. 18. yzyln
ilk eyrei boyunca Rusyann kentsel nfusu 328.000, yani yaklak olarak
lkenin toplam nfusunun %3 idi. 1812de toplam nfusun %4,4n
temsil eden 1,6 milyon kii ehirlerde yayordu. 19. yzyln ortasnda
kentsel nfus 3,5 milyona ya da %7,8e ulat. Nihayet 1897 nfus
saymna gre, o zamana kadar oktan 16,3 milyona ya da yaklak olarak
toplam nfusun %13ne ulamt. 1885 ve 1897 arasnda kentsel nfus
%33,8 artarken, krsal nfus sadece %12,7 artmt. Bu dnem boyunca tek
tek ehirlerin bymesi daha da arpcyd. Moskovann nfusu
604.000den 1.359.000e ykselmiti, yani %123 artmt. Gney ehirleri
Odesa, Rostov, Yekaterinoslav, Bak daha da hzl bir oranda gelimiti.
ehirlerin saysndaki ve byklndeki arta paralel olarak, 19.
yzyln ikinci yars, lkenin snfsal yaps iinde ehrin ekonomik
rolnn tam bir dnmne tank oldu.
Tm imalt sanayilerinin kendi surlar iinde toplanmas iin gayretle ve
ou kez baaryla mcadele eden Avrupann zanaatkr ve lonca
ehirlerinden ziyade, Asyann despotik sistemlerindeki ehirlere olduka
benzeyen eski Rus ehirleri, fiilen bir retici fonksiyon yerine
getirmiyordu. Bunlar askeri ve idari merkezler, istihkm alanlar ya da baz
durumlarda, zgl doalar ne olursa olsun kendi erzaklarn tmyle
dardan alan ticari merkezlerdi. Nfuslar, hazinenin srtndan geinen
memurlardan, tccarlardan ve kent surlar iinde gvenlikli bir snak
arayan toprak sahiplerinden oluuyordu. Eski Rus kentlerinin en by
Moskova bile, arn zel topraklarna bal ok geni bir kyden baka bir
ey deildi.
Bildiimiz gibi, dnemin imalt sanayileri ev sanayisi biimini
aldndan ve krlara yayldndan, zanaatlar ehirlerde nemsiz bir yer
igal etti. 1897 nfus saymnda saylan drt milyon ev zanaatkrnn
atalar, Avrupal ehir zanaatsnn retici ilevlerini yerine getiriyordu,
ancak ondan farkl olarak, Rusyada imalt atlyelerinin ve fabrikalarnn

yaratlmasyla herhangi bir ilikileri yoktu. Bu atlyeler ve fabrikalar

sahneye ktklarnda, ev zanaatkrlarnn byk blm proleterletirdi ve
geri kalanlar da dorudan ya da dolayl olarak kendi egemenlii altna
ald.
Rus sanayisi asla ortaaa zg zanaatkrlk dnemini grmedii gibi,
Rus ehirleri de atlyelerde, loncalarda, komnlerde ve belediyelerde
nc zmrenin aamal olarak bymesine tank olmad. Avrupa
sermayesi Rus sanayisini birka on ylda yaratt ve sras geldiinde Rus
sanayisi, retici ilevlerin proletarya tarafndan yerine getirildii modern
kentleri yaratt.
Kapitalist Byk Burjuvazi

Bylece byk lekli sermaye ekonomik egemenliini bir mcadele

olmakszn salam oldu. Ama bu srete yabanc sermayenin oynad
byk roln, Rus burjuvazisinin politik nfuz gc zerinde hayati bir
etkisi vard. Devlet borlarnn bir sonucu olarak, ulusal gelirin hatr
saylr bir ksm yldan yla yurt dna gitti ve Avrupa burjuvazisini
zenginletirip glendirdi. Ama, Avrupa lkelerinde hegemonyay elinde
tutan ve aba harcamakszn arlk hkmetini kendi mali vasalna
dntren borsa aristokrasisi, Rusyada ne burjuva muhalefetin paras
olmak istedi ne de olabildi, nk baka hibir ulusal hkmet biimi,
arlk altnda elde edilen tefeci faiz oranlarn garanti edemezdi.
Rusyann doal kaynaklarn ve emek-gcn smrrken, mali sermaye
gibi yabanc sanayi sermayesinin de Rusya snrlar dnda politik temeli
vard; yani Fransz, ngiliz ve Belika parlamentolar.
Proletaryay dorudan smren ve kyly devlet araclyla dolayl
olarak soyan yerli sermayemiz daha batan halk kitleleriyle uzlamaz bir
eliki iinde olduundan, arla kar ulusal mcadelenin banda yer
alamazd. Bu, gnmzde her yerde devlet faaliyetlerine ve ncelikle de
militarizme tbi olan ar sanayi iin zellikle dorudur. Elbette, o salam
bir sivil hukuk stnlne dkndr, ama yine de merkezi devlet
gcne, bu byk nimet datcsna daha fazla ihtiya duymaktadr.
Metalrji iletmelerinin sahipleri, kendi tesislerinde, ii snfnn en ileri
ve en aktif kesimiyle kar karya gelmektedir ve bu kesim iin arln
zayfladna dair her iaret kapitalizme ynelik daha ileri bir saldrnn
iaretidir.
Tekstil sanayisi devlete daha az baldr ve stelik karlar dorudan
kitlelerin satn alma gcnn ykseltilmesinde yatmaktadr, ama bu geni
lde bir toprak reformu olmakszn yaplamaz. Bu nedenle 1905te,

mkemmel bir tekstil kenti olan Moskova, otokratik brokrasiye kar,

metal iilerinin Petersburguna gre, daha kuvvetli olmasa bile daha
iddetli bir muhalefet sergiledi. Moskova belediye dumas ayaklanmaya
tartlmaz bir iyi niyetle yaklat. Ama devrim tm toplumsal ieriini
aa vurduu ve byle yaparak tekstil iilerini metal iilerinin daha
nce tuttuu yolu tutmaya zorlad zaman, Moskova dumas, kararl bir
ekilde bir ilke meselesi olarak, salam bir devlet iktidar dorultusuna
kayd. Kar-devrimci toprak sahipleriyle g birlii yapan kar-devrimci
bakent, nderini, nc Dumada ounluun nderi olan Moskoval
tccar Gukovda buldu.
Burjuva Entelijensiya

Avrupa sermayesi, Rus zanaatsal iinin gelimesini engellemekle, Rus

burjuva demokrasisinin ayaklar altndaki zemini ekip almtr. Gnmz
Petersburgu ya da Moskovas, henz demiryollarnn ya da telgrafn
hayalini bile grmeye balamam ve 300 kiinin alt bir atlyeyi
dnebildii en byk atlye olarak gren 1848 Viyanas, Berlini ya da
1789 Parisi ile kyaslanabilir mi? nce kendi kendini ynetme ve politik
mcadele iinde yzyllarca eitim grm ve sonra da gen ve henz
ekillenmemi bir proletaryayla el ele feodalizmin Bastilini yerle bir eden
bu gl orta snfn bir zerresine bile asla sahip olmadk. Byle bir orta
snfn yerine Rusya neye sahip oldu? Yeni orta snf, profesyonel
entelijensiya: avukatlar, gazeteciler, doktorlar, mhendisler, niversite
profesrleri, retmenler. Toplumsal retimde bamsz bir nem arz
etmeyen, sayca kk, ekonomik olarak baml bu toplumsal tabaka,
kendi gszlnn bilincinde olarak, zerine yaslanabilecei etkili bir
toplumsal snf arayn srdrr. Tuhaftr ki, bu destek ilk nce
kapitalistlerden deil toprak sahiplerinden gelmitir.
lk iki Dumaya hakim olan Anayasal Demokrat Parti (Kadet), Kurtulu
Birliine katlan Toprak Sahibi Anayasaclar Birliinin bir rn olarak
1905te kuruldu. Toprak Sahibi Anayasaclarn liberal cephesi ya
da zemtsi,[1] bir yandan toprak sahiplerinin kskanlnn ve devletin
muazzam snai korumaclndan honutsuzluunun, dier yandan da, Rus
tarmsal ilikilerindeki barbarl kendi toprak ekonomilerini kapitalist bir
temele oturtmalarnn nnde bir engel olarak gren daha ilerici toprak
sahiplerinin muhalefetinin ifadesiydi. Kurtulu Birlii, kendi saygdeer
toplumsal statleri ve bundan kaynaklanan refah dzeyleri nedeniyle
devrimci yolu tutmaktan al konulan entelijensiya unsurlarn bir araya
getirdi. Toprak sahiplerinin muhalefeti, her zaman psrk bir gszlkle
damgaland ve bizim En Yce ahmak 1894te kendi politik zlemlerini

anlamsz hayaller olarak tanmlarken, yalnzca ac bir gerei dile

getiriyordu. Entelijensiyann dorudan ya da dolayl olarak devlete,
devletin koruduu byk sermayeye veya liberal toprak sahiplerine bal
ayrcalkl unsurlar, lml dzeyde dahi iz brakan bir politik muhalefet
oluturma yeteneinde deildiler.
Sonu olarak, Kadet Partisi, gerek kkenleri itibaryla, zemtsinin
muhalif gszlyle diplomal entelijensiyay epeevre saran
iktidarszln bir birliiydi. 1905in sonunda, krsal karklklardan rken
toprak sahipleri keskin bir ekilde eski rejimi destekleme noktasna
savrulunca, tarmsal liberalizmin gerek yz btnyle ortaya kt.
Liberal entelijensiya, herey olup bittiinde, hibir zaman evltlktan daha
fazla bir ey olmad tara maliknesini gz yalar iinde terk etmek ve
kendi tarihsel yurdunda, ehirlerde kabul grmeye almak zorunda kald.
Peki ehirde kendisi dnda ne buldu? Muhafazakr kapitalist burjuvaziyi,
devrimci proletaryay ve bunlar arasndaki uzlamaz snfsal kartl.
Ayn uzlamaz kartlk, kk sanayilerimizi de, hl nem tayan tm
dallarnda, ta temellerine dek blmtr. Zanaat proletaryas byk lekli
sanayi ikliminde gelimekte ve fabrika proletaryasndan yalnzca az bir
farkllk gstermektedir. Byk lekli sanayinin ve ii snf hareketinin
basnc altnda kalan dier Rus zanaatkrlar, lmpen proletaryayla
birlikte Kara Yzlerin gsterilerine ve pogromlarna sava lejyonlar
salayan, cahil, a, acnacak bir snf temsil etmektedirler.
Sonu olarak, sosyalist beddualar eliinde domu, bugn snf
elikilerinin uurumunda sallanan, feodal geleneklerle ezilmi, akademik
nyarglar ana taklm, inisiyatiften yoksun, kitleler zerinde etki
kurmaktan yoksun ve gelecee duyulan gvenden btnyle mahrum,
mitsizce gecikmi bir burjuva entelijensiyaya sahibiz
Proletarya

Rus burjuva demokrasisini vcutsuz bir baa (ve ahmaklam kk bir

baa) dntrm olan dnya-tarihsel nitelikteki ayn etkenler, gen Rus
proletaryasnn gz alc roln de belirlemiti. Ama baka eyleri
incelemeden nce, bu proletaryann byklnn ne kadar olduuna bir
bakalm.
1897 ylna ait son derece eksik rakamlar aadaki yant vermektedir:
SAYISI
A. Maden ve imalt sanayileri, ulam, inaat ve
ticari yatrmlar

3.322.000

B. Tarm, ormanclk, balklk, avclk

2.725.000

C. Gnlk iiler ve raklar

1.195.000

D. Hizmetiler, hamallar, kapclar vs.

2.132.000

Toplam (erkek ve kadn)

9.272.000

1897de, proletarya, aile fertleriyle birlikte toplam nfusun %27,6sn

oluturuyordu, yani eyrein biraz fazlas. Bu ii kitlesi iindeki ayr
katmanlarn politik etkinlik dzeyi, adamakll deiiklik gstermektedir,
devrimde nder rol elinde tutanlar neredeyse sadece yukardaki tabloda A
grubundaki iilerdir. Bu arada, Rus proletaryasnn gerek ve potansiyel
nemini, bir btn olarak nfus iersindeki nispi oranyla lmek ok
byk bir hata olurdu. Byle yapmak, saylarn arkasna gizlenmi
toplumsal ilikileri grmeyi becerememek olurdu.
Proletaryann etkisi modern ekonomi iindeki rol ile belirlenir. Ulusun
en gl retim aralar dorudan iilere baldr. Yllk ulusal gelirinin
yardan fazlas 3,3 milyon ii (grup A) tarafndan retilir. En nemli
ulam aralarmz olan, tek bana lkemizi ekonomik bir btne
dntrebilen demiryollar, proletaryann elinde son derece nemli bir
politik ve ekonomik faktr olaylarn gsterdii gibi temsil etmektedir.
Buna posta hizmetlerini ve telgraf da eklemeliyiz, bunlarn proletaryaya
bamll daha dolayl ama bununla beraber tmyle gerektir.
Kyllk lkenin her yanna dalm durumdayken, proletarya fabrika
ve sanayi merkezlerinde byk kitleler halinde younlamtr. O,
ekonomik ya da politik neme sahip her ehrin nfusunun ekirdeini
oluturur ve kapitalist bir lkede ehrin tm avantajlar retici glerin,
retim aralarnn, nfusun en aktif unsurlarnn ve en byk kltrel
yararlarn younlamas doal olarak proletaryann snfsal avantajlarna
dnr. Onun bir snf olarak kendi kaderini tayin etmesi, nceki
dnemlere gre esiz bir hzla oldu. Daha yeni beikten kan Rus
proletaryas, kendisini en merkezi devlet iktidaryla ve sermayenin ayn
derecede merkezi gcyle kar karya buldu. Zanaatkr nyarglarn ve
lonca geleneklerinin, onun bilinci zerinde hibir hkm yoktu. lk
admlarndan itibaren, uzlamaz snf mcadelesinin yoluna girdi.
Bu bakmdan Rusyada zanaatsal hnerlerin ve genel olarak kk
sanayinin nemsiz rol ve bunun yannda Rusyann byk lekli
sanayisinin son derece gelimi durumu, politikada proletarya

demokrasisinin burjuva demokrasisinin yerini almasna yol at. retici

ilevleriyle birlikte proletarya, kk burjuvazinin nceki devrimlerde
oynad tarihsel rol ve onun, bir zmre olarak, soyluluun ve devletin
mali rgtnn boyunduruundan kurtulular dnemi boyunca kyl
kitlelere tarihsel nderlik iddialarn da stlendi.
Tarm sorunu, tarihin kentli politik partileri teste tbi tuttuu politik
mihenk ta olduunu kantlad.
Soyluluk ve Toprak Sahipleri

Geni ve orta lekli arazilerin adil kymetlendirmeler temelinde

zorla kamulatrlmasna dair Kadet (ya da daha dorusu eski Kadet)
program, Kadetlerin gznde, yaratc yasal abalar araclyla
baarlabilecek olann azamisidir. Ama gerekte liberallerin yasal
aralarla byk toprak sahiplerinin mlklerini kamulatrma giriimi,
yalnzca, hkmetin seme ve seilme hakkn reddetmesine ve 3 Haziran
1907 darbesine yol at. nsafl davranarak kendi adil
kymetlendirmelerini toprak sahipleri iin olabildiince kabul edilebilir
klmaya alan Kadetler, toprak soyluluunun tasfiyesini tamamen mali bir
ilem olarak gryorlard. Ama soyluluk soruna ok farkl bir adan
yaklat. amaz igdsyle o, sz konusu olann, yalnzca yksek fiyatla
bile olsa 50 milyondesiyatinin sat deil, egemen bir zmre olarak tm
toplumsal rolnn tasfiyesi olduunu derhal kavrad; ve bu nedenle bizzat
byle hara mezat satlmasna raz olmay kesinlikle reddetti. Kont
Saltikov birinci Dumada toprak sahiplerine hitap ederek, yle barmt:
Parolan ve slogann u olsun: topraklarmzn bir santimetre karesi,
tarlalarmzdan bir avu toprak, ayrlarmzdan bir ot paras,
ormanlarmzdaki tek bir aatan en kk bir yaprak paras alnamaz!
Ve bu lde baran bir ses deildi: devrim yllar Rus soyluluu iin tam
bir mlk younlamas ve politik salamlama dnemiydi.
III. Aleksandr dneminin en karanlk gericilik dnemi boyunca, soyluluk,
en nde geleni de olsa, zmrelerimizden yalnzca bir tanesiydi. Kendi
bamszln pr dikkat koruyan otokrasi, soyluluun doal
agzlln devlet kontrolyle gemleyerek, polis denetiminin
penesinden kamasna bir an iin olsun izin vermedi. Dier yandan
gnmzde soyluluk, szcn tam anlamyla ynetici zmredir: tara
valilerini kendi nameleriyle dans ettirir, bakanlar tehdit eder ve onlar
aka iten kovar, hkmete ltimatomlar verir ve bu ltimatomlara
uyulmasn salama balar. Onun slogan udur: topramzn bir santimetre
karesi, ayrcalklarmzn zerresi alnamaz!

Yaklak olarak 75 milyon desiyatin, yllk geliri 1.000 rubleden fazla

olan 60.000 zel toprak sahibinin elinde toplanmtr; 56 milyar rublelik
bir piyasa deeri olan bu toprak, sahiplerine ylda 450 milyon rubleden
fazla net kr getirmektedir. Bu meblan en az te ikisi soyluluun paydr.
Brokrasi toprak sahipleriyle yakndan balantldr. Neredeyse yllk 200
milyon ruble, 1.000 rubleden fazla yllk geliri olan 30.000 memuru
geindirmek iin harcanr. Ve bu orta ve yksek dereceli memurlar iinde,
soyluluk kesin olarak baskndr. Son olarak, krdaki yerel hkmet
organlarnn ve oradan gelen gelirlerin kontroln elinde tutan bir kez daha
soyluluktur.
Oysa devrimden nce krsal ynetimlerin yardan fazlasnn ban,
krsal alandaki ilerici etkinlikleri temelinde ne kan liberal toprak
sahipleri ekerken, devrim yllar bu durumu tmyle tersine evirdi,
sonu olarak, ynetici mevkiler imdi artk gerici toprak sahiplerinin en
uzlamaz temsilcileri tarafndan igal edilmektedir. Her istediini
yapabilecek gteki Birleik Soyluluk Meclisi, kapitalist sanayinin
karlarn stlenen hkmetin, krsal ynetimleri demokratikletirme ya
da kyllmzn elini kolunu balayan zmre kleliinin zincirlerini
zayflatma dorultusundaki tm giriimlerinin nn daha batan kesiyor.
Bu gerekler karsnda Kadetlerin tarm program, bir yasal
mutabakat zemini olarak, mitsiz derecede topik olduunu kantlamtr
ve bizzat Kadetlerin st kapal biimde bu programdan vazgemeleri pek
de hayret verici deildir.
Sosyal demokratlar Kadet programn en bata adil kymetlendirme
temelinde eletirdiler ve byle yapmakta da haklydlar. Yalnzca mali
adan bile, ylda 1.000 rublenin zerinde kr getiren tm toprak
mlklerinin satn alnmas, halihazrda 9 milyar rubleye varan ulusal
borcumuza toplam 5-6 milyar ruble civarnda bir mebla daha ekleyecekti;
yani yalnz faizler ylda eyrek milyar ruble yutmaya balayacakt.
Bununla birlikte asl mesele sorunun mali deil politik yndr.
1861 szde zgrlk reformunun koullar, kyllerin topraklar iin
dedikleri ar kurtarma bedellerin yardmyla, aslnda toprak sahipleri
iin kayp kyl canlarn telfisi oldu (aa yukar eyrek milyar ruble,
yani toplam kurtulma bedelinin yzde 25i). Adil kymetlendirme
temelinde, soyluluun nemli tarihsel haklar ve ayrcalklar gerekten
tasfiye edilmi olacakt; bu yzden soyluluk kendini yar-zgrlk
reformuna uyarlamay tercih etti ve onunla abucak uzlat. Soyluluk tpk
bugn, kymetlendirme ne kadar adil olursa olsun, bir zmre olarak

intihar etmeyi srarla reddettii gibi, o gn de doru igdsyle hareket

etmiti. Topramzn bir santimetre karesi, ayrcalklarmzn zerresi
alnamaz! Bu bayrak altnda soyluluk devrim tarafndan fena halde sarslan
hkmet aygt zerinde sonunda hakimiyet kazand; ve bu da gsterdi ki, o,
bir ynetici snfn bir lm kalm sorununda sahip olabilecei olanca
gaddarlkla mcadele etmeye kararldr.
Tarm sorunu toprak sahibi zmre ile parlamenter bir antlamayla deil,
ancak kitlelerin devrimci bir saldrsyla zlebilir.
Kyllk ve ehirler

Rusyann toplumsal ve politik barbarlnn dm kra balanmtr;

ama bu, krn bu dm kendi gleriyle zme yeteneinde bir snf
rettii anlamna gelmez. 500 bin kye ve Avrupa Rusyasnn 5
milyon verst karelik bir alanna dalm olan kyllk, kendi gemiinden
herhangi bir ortaklaa politik mcadele gelenei ya da alkanl
devralmamt. 1905 ve 1906 tarm ayaklanmalar srasnda, isyanc
kyllerin amac toprak sahiplerini kendi kylerinin, kendi krsal
alanlarnn ve nihayet kendi ynetimlerindeki alanlarn snrlar dna
srmeye indirgendi. Kyl devrimine kar merkezi devlet aygtnn hazr
silah, toprak soyluluunun elindeydi. Kyllk bu engeli yalnzca hem
zaman hem de aba asndan birleik bir kararl ayaklanmayla aabilirdi.
Ama kendi varlk koullar yznden kyllk, byle bir ayaklanma iin
olduka yeteneksiz olduunu kantlamtr. Yerel kretenizm,[2]tarihin tm
kyl ayaklanmalarna bedduasdr. Onlar kendilerini bu bedduadan ancak,
saf kyl hareketleri olmaya son verdikleri ve yeni toplumsal snflarn
devrimci hareketleriyle birletikleri lde kurtarabilirler.
On altnc yzyln ilk eyreindeki Alman kyl devrimine dek
gidersek, zamann Alman kentlerinin ekonomik zayflna ve politik
nemsizliine ramen, kylln, gayet doal olarak kentli partilerin
dorudan nderlii altnda yer aldn grrz. Kendi nesnel karlar
gerei toplumsal olarak devrimci, ama yine de politik olarak paralanm
ve gsz olan kyllk, kendisine ait bir parti oluturma yeteneinde
deildi ve bu yzden yerel koullara bal olarak ya muhalif kentli
partilerin ya da ehirlerin devrimci plebyen partilerinin peine takld. Ne
var ki, kyl devriminin zaferini temin edebilecek tek g olan bu
sonuncular, (o dnemin toplumunun en radikal snfna, yani modern
proletaryann embriyonuna dayansa da) ulusun geri kalanyla kurulmu
balardan ya da devrimci hedeflere dair ak bir bilinten btnyle
yoksundu. Bu yoksunluun nedeni, lkenin ekonomik gelime eksiklii,
ilkel ulam aralar ve devlet partiklarizmiydi. Bylece isyanc kr ile

kentli plebler arasndaki devrimci ibirlii sorunu o dnemde zlmedi,

nk zlemezdi; ve kyl hareketi ezildi.
yz yldan uzun bir sre sonra, benzer trden ilikiler 1848
devriminde tekrar grld. Liberal burjuvazi kyll uyandrmay ve
kendi etrafnda birletirmeyi istememekle kalmad, gerekte hereyden ok
kyl hareketinin bymesinden korktu, nk tam da bu byme bizzat
liberal burjuvaziye kar plebyen, radikal kentli unsurlarn konumunu
pekitiren ve glendiren esasl bir etkiye sahip olabilirdi. Bu unsurlar
toplumsal ve politik adan henz amorf ve paralanm durumdaydlar ve
sonu olarak liberal burjuvaziyi yerinden etme ve kyl ynlarnn bana
geme yeteneinde deillerdi. 1848 devrimi bozguna urad.
Yine de altm yl nce, tam da kyllkle kentli pleblerin, yani
proletarya, yar-proletarya ve o gnlerin lmpen proletaryasnn ibirlii
sayesinde, devrimin sorunlar Fransada muzaffer bir ekilde zld. Bu
ibirlii Konvansiyon biimini, yani kentin kr, Parisin tara ve baldr
plaklarn Paris zerindeki diktatrl biimini ald.
ada Rusya koullarnda, sanayi nfusunun krsal nfus zerindeki
toplumsal stnl eski Avrupa devrimleri dneminde olduundan
kyaslanamaz lde daha byktr ve ayrca karmakark pleblerin yerini
ak biimde belirlenmi sanayi proletaryas almtr. Ama bir ey
deimemitir: ancak arkasnda kentli devrimci kitleler olan ve burjuva
zel mlkiyete sofuca saygsndan dolay feodal mlkiyeti kkten
deitirmekten korkmayan bir parti devrim annda kylle gvenebilir.
Gnmzde yalnzca Sosyal demokratlar byle bir partidir.
Rus Devriminin Doas

Dorudan ve dolayl grevleri sz konusu olduu srece, Rus devrimi

bir burjuva devrimdir, nk burjuva toplumu mutlakyetin ve feodal
mlkiyetin zincirlerinden ve prangalarndan kurtarmaya koyulur. Ama Rus
devriminin temel itici gc proletaryadr ve yntemi sz konusu olduu
srece o bir proleter devrimdir. Proletaryann tarihsel roln aritmetik
veya istatistiksel hesaplamalar araclyla belirlemekte ya da bu rol
biimsel tarihsel analojiler araclyla saptamakta ayak direyen ou
ukal, bu elikiyi hazmetme yeteneinde olmadklarn gstermitir.
Bunlar burjuvaziyi Rus devriminin tanr tarafndan gnderilmi nderi
olarak grrler. Aslnda devrimci ayaklanmann btn evrelerinde
olaylarn banda yryen proletaryay, kendi teorik hamlklarnn kundak
bezlerine sarp saklamaya alrlar. Byle ukallar iin, bir kapitalist
ulusun tarihi, phesiz az ya da ok farkllklarla, bir dierinin tarihini

tekrar eder. Gnmzde byleleri, dnya kapitalist geliiminin birleik

srecini anlamay beceremiyorlar. Bu sre, yolu zerindeki tm lkeleri
yiyip yutuyor ve kapitalizmin ulusal ve genel zorunluluklarndan bir
karm yaratyor. Bu yle bir karmdr ki, doas tarihsel klielerin
uygulanmasyla deil, ancak materyalist bir zmlemeyle anlalabilir.
Yzyllardr yeni toplumsal biimler yaratmakta olan ve bu yeni
biimlerin ifadesi olarak da gl bir burjuvazi yaratan kapitalizmin
ncs ngiltere bir yanda, Avrupa sermayesinin smrge ynetimlerinin
kullanm iin hazr sava gemileri iinde raylar, traversler, cvatalar ve
somunlar verdii ve ardndan da tfek ve sngyle yerlileri kendi ilkel
evrelerinden dorudan kapitalist uygarla srd gnmz smrgeleri
dier yanda. Bu ikisi arasnda tarihsel geliim asndan hibir benzerlik
olamaz: bu phe gtrmez, ama aralarnda ok derin bir isel balant
vardr.
Yeni Rusya tmyle kendine zg bir nitelik kazanmtr, nk
kapitalist vaftizini, on dokuzuncu yzyln son yarsnda, o sralar en youn
ve soyut biimini yani mali sermaye biimini alm olan Avrupa
sermayesinden almtr. Avrupa sermayesinin gemi tarihi, Rusyann
gemi tarihiyle hibir ekilde balantl deildir. Kendi yerli topranda
modern borsann doruklarna ulamak iin, Avrupa sermayesi ncelikle
emeklemeyi ve yrmeyi rendii zanaat kentlerinin dar sokak ve
patikalarndan kurtulmak zorundayd; bugn mahvettii inli zanaatlar
afyonla zehirleyerek, yarn Rus denizlerini yeni sava gemileriyle
zenginletirerek, ertesi gn Gney Afrikadaki elmas yataklarn ele
geirerek, son olarak da tm doymak bilmez ihtiamyla dnya zerinde
ykseklerden szlerek umak iin, ulusal gbek ban kesmi ve
atalarnn tozlarndan silkinip kurtulmu, kendisini politik nyarg, rksal
sempatiler, corafi enlem ve boylamlardan arndrm olarak, kilise ile
kesintisiz mcadele iinde, bilimi ve teknolojiyi gelitirmek, tm ulusu
kendi etrafnda toparlamak, feodal ve hanedan ayrcalklarna kar
ayaklanmalar yoluyla iktidar ele geirmek, kendisine serbest bir alan
amak, iinden kt bamsz kk sanayilerin kkn kazmak
mecburiyetindeydi.
Fakat yzyllarn tarihsel younlamas olan ngiliz ya da Fransz
sermayesi Donets havzasnn bozkrlarnda grnd zaman, bir zamanlar
kendi oluumunda yeri olan ayn toplumsal gleri, ilikileri ve tutkular
serbest brakamaz. oktan tamamlad gelimeyi yeni topraklarda
tekrarlamaz, kendi topranda ulam bulunduu noktadan hareket eder.
Denizlerin ve gmrk duvarlarnn stnden tad makinelerin etrafnda,

herhangi bir ara evre olmakszn, derhal yeni bir proletarya kitlesi toplar
ve bu snfa burjuvazinin tm gemi kuaklarnn devrimci enerjisini,
Avrupada imdilerde durgunlaan bu enerjiyi alar.
Fransz tarihinin kahramanlk dnemi boyunca, kendi konumunun
elikilerini henz kavramam bir burjuvaziyi grrz. Bu burjuvazi
sadece Fransann gn gemi kurumlarna kar deil, bir btn olarak
Avrupadaki gerici glere kar da, tarihin tarafndan yeni bir dzen
mcadelesinin nderliine oturtulan bir burjuvazidir. Srasyla tm
hiziplerinde kiileen burjuvazi, yava yava kendi bilincine varr ve
ulusun nderi olur; kitleleri mcadeleye srkler, onlara uruna mcadele
edecekleri sloganlar verir ve mcadele taktiklerini dikte eder. Demokrasi,
politik bir ideoloji sunarak ulusu birletirir. Halk kk burjuvazi,
kyller ve iiler burjuvaziyi kendi temsilcileri olarak tayin eder ve
komnler tarafndan bu temsilcilere iletilen emirler kendi Mesihlik rolnn
bilincine varan bir burjuvazinin diliyle kaleme alnr. Devrim boyunca,
snfsal antagonizmalar aikr hale gelmesine ramen, devrimci
mcadelenin gl itkisi, srekli olarak burjuvazinin en statik unsurlarn
politik yoldan bertaraf eder. Hibir katman, enerjisini kendinden sonra
gelen katmanlara devretmeden nce soyulup atlamaz. Bir btn olarak
ulus, tm bu sre boyunca, giderek daha radikal ve daha kesin aralar
kullanarak, kendi amalar iin mcadele etmeyi srdrr. Mlk sahibi
burjuvazinin en st katmanlar kendilerini harekete gemi olan ulusal
ekirdekten ayrp XVI. Louis ile ittifaka girdiklerinde, artk burjuvaziye
kar da yneltilen ulusun demokratik istemleri, genel oy hakkna ve
demokrasinin mantksal olarak kanlmaz biimi olan cumhuriyete yol
at.
Byk Fransz Devrimi gerekten ulusal bir devrimdi. Ama daha da
tesi, burjuva dzeninin dnya leindeki egemenlik, iktidar ve galibiyet
mcadelesi, kendi klasik ifadesini, ulusal bir ereve iinde burada
bulmutu.
1848e gelindiinde burjuvazi zaten benzer bir rol oynayamayacak
durumdayd. Burjuvazi kendi egemenlii yolunda engel oluturan toplumsal
dzenin devrimci tasfiyesinin sorumluluunu almak istemiyordu ve
isteyemezdi de. Onun grevi ve bu tamamen gereklemitir kendi
politik egemenliinin deil, sadece gemiin gleriyle ortak egemenliin
belli temel teminatlarn eski dzene eklemekten ibaretti. O yalnzca eski
dzene saldran kitlelere nderlik etmeyi baaramamakla kalmad;
kendisini ileri itmeye alan kitlelere kar eski dzeni bir kalkan olarak
kulland. Onun bilinci, kendi egemenliinin nesnel koullarna kar

bakaldrd. Demokratik kurumlar, onun zihnine, mcadelesinin hedefi ve

amac olarak deil, refahna kar bir tehdit olarak yansd. Devrim
burjuvazi tarafndan deil, ancak ona kar yaplabilirdi. 1848de baarl
bir devrimin, burjuvaziye aldrmakszn ve ona ramen olaylarn banda
yrme yeteneinde olan bir snf, sadece kendi basn kuvvetiyle
burjuvaziyi ileriye itmeye deil, belirleyici anda burjuvazinin politik
cesedini yolundan tekmelemeye de hazr bir snf gerektirmesinin nedeni
budur.
Ne kk burjuvazi ne de kyllk bu yetenekteydi. Kk
burjuvazi, sadece yakn gemie deil, muhtemel gelecee, yarna da
dmand. Hl ortaaa zg ilikiler tarafndan zincirlenen, ama
halihazrda zgr sanayiye direnecek yetenekte de olmayan; kendisini
hl ehirlerde toplayan, ama oktan nfuzunu orta ve st burjuvaziye
teslim eden; kendi nyarglarna saplanp kalan, olaylarn grltsyle
sar olan, smren ve smrlen, agzl ve kendi agzll iinde
iktidarsz olan taral kk burjuvazi, dnya olaylarn ynlendirme
yeteneinde deildi.
Kyllk, bamsz bir inisiyatiften henz byk lde yoksundu.
Dank, politika ve kltrn sinir merkezleri olan ehirlerden kopuk, kaln
kafal, entelektel ufku otlaklar ve tarlalar gibi snrl, ehirlerin icat ve
dnceyle yaratt hereye kar ilgisiz olan kyllk, yol gsterici bir
nem kazanamazd. Feodal aar vergilerinin yk omuzlarndan kaldrlr
kaldrlmaz yatan kyllk, onun haklar iin mcadele vermi olan
ehirlere, bunun karln akl almaz bir nankrlkle dedi: zgrleen
kyller dzenin fanatikleri haline geldiler.
Snfsal gten yoksun olan demokrat entelektel, yal bir kz kardein
peinden koar gibi liberal burjuvazinin peinden kotu. Yalnzca onun
politik kuyruu gibi hareket etti. Kriz anlarnda onu terk etti. O yalnzca
kendi iktidarszln aa vurdu. Henz tamamen olgunlamamken kendi
elikileriyle kafas karmt ve bu karkl gittii her yere kendisiyle
birlikte tad.
Proletarya ok zayft ve rgtll, deneyimi ve bilgisi ok azd.
Kapitalist gelime eski feodal ilikilerin ykmn zorunlu klacak kadar
ilerlemiti, ama ii snfn, yeni retim ilikilerinin rnn, tayin edici
politik g konumuna ykseltecek kadar deil. Proletaryayla burjuvazi
arasndaki uzlamaz kartlk, burjuvazinin ulusal nderlik roln
korkusuzca stlenmesini olanakl klacak kadar gelimiti, ama
proletaryann bu rol kavramasn olanakl klacak kadar deil.

Avusturya, devrimci dnemdeki bu politik adan hazr olmama

durumunun bilhassa keskin ve trajik bir rneini sunmutu. 1848de Viyana
proletaryas, zverili bir kahramanlk ve byk bir devrimci enerji
gstermiti. Tekrar tekrar kavgann ateiyle kar karya gelmi, ancak,
mcadelenin amacna ynelik hibir genel fikri olmadan, bir slogandan bir
dierine yolunu el yordamyla bularak, silik bir snfsal igdyle hareket
etmiti. artc bir ekilde, proletaryann nderlii, hareketli doas
nedeniyle kitleler zerinde ve dolaysyla olaylar zerinde hatr saylr bir
etkiye sahip tek demokrat grup olan rencilerin eline gemiti.
Ama renciler, barikatlarda cesaretle mcadele edebilmelerine ve
iilerle itenlikle kardeleebilmelerine ramen, onlara sokaklarn
diktatrln sunan devrimin genel ilerleyiine yn vermekten tamamen
acizdiler. 26 Maysta, Viyanann btn alanlar rencilerin arsna
uyarak akademik lejyonun silahszlandrlmasna kar mcadele etmek
iin ayaa kalktnda, Viyana halk ehri fiilen zapt ettiinde, bozguna
urayan monari tm anlamn yitirdiinde, halkn basks altnda son
askeri birlikler de ehirden atldnda, Avusturya devlet iktidarnn
istenilse ele geirilebilecei grldnde, bu iktidar ele alacak hibir
politik g mevcut deildi. Liberal burjuvazi iktidar yle valyece bir
tarzda ele geirmeyi bilinli bir ekilde istememiti. O ancak, ksz kalan
Viyanadan Tyrola kam olan imparatorun geri dnnn hayalini
kurabildi. iler gericilii parampara etmek iin yeterince cesurdular,
ama onun yerini almak iin ne yeterince rgtlydler ne de yeterince
bilinli. Proletarya ynetimi ele geiremedii gibi, en can alc anda her
zamanki gibi srra kadem basan demokratik burjuvaziyi de bu tarihsel ve
kahramanca eyleme zorlayamad. Ortaya kan durum ada bir yazar
tarafndan olduka doru bir ekilde tarif edilmiti: Viyanada fiili bir
cumhuriyet kuruldu, ama maalesef bunu hi kimse grmedi Lassalle,
1848-49 olaylarndan u sarslmaz kanya vard: Daha batan tmyle
sosyalist olduunu iln etmedike Avrupada hibir mcadele baarl
olamaz; toplumsal sorunlarn sadece silik bir unsur olarak dahil olduu ve
yalnzca arka planda durduu hibir mcadele; yine, grnte ulusal
uyan ya da burjuva cumhuriyetilii bayra altnda yryen hibir
mcadele asla baarl olamaz.
Balang tarihi olan 1905 ylyla tannacak devrimde, proletarya ilk kez
kendi bayra altnda kendi amalar uruna ileriye atld. Bununla birlikte
hi kuku yok ki, gemiteki hibir devrim, bir yandan Rus devriminin u
ana dek verdii kadar asgari dzeyde olumlu sonu verirken, dier yandan
bylesi kitlesel bir halk enerjisini sourmamt. nmzdeki hafta ya da

aylarn olaylarn kahince bildirmeye hevesli deiliz. Ama bir ey bizce

ok aktr: Zafer yalnzca 1849da Lassallen izdii yoldan olanakldr.
Snf mcadelesinden bir burjuva ulusun birliine dn olamaz. Rus
devriminin sonularnn yetersizlii sadece kendi derin toplumsal
karakterinin geici yansmasdr. Bu devrimci burjuvazisiz burjuva
devriminde, proletarya, olaylarn isel ilerleyii tarafndan kyllk
zerinde hegemonya kurmaya ve devlet iktidar iin mcadeleye itilir. Rus
devriminin ilk dalgas, kyndeki evinde bir para toprak ele geirmeyi
mit ederek beyle mcadele eden, ama srtna bir asker niformasn
geirdiinde iilere ate aan mujiin kaln kafall tarafndan ezilmitir.
1905 devriminin tm olaylar bir dizi acmasz ders olarak grlebilir. Bu
dersler araclyla tarih adeta kylnn kafasna vura vura bir yerel
toprak al bilincini ve devlet iktidar merkezi sorununu sokmutur.
Devrimci zaferin nkoullar, tarihin sert atmalar ve acmasz bozgunlar
okulunda ar ar ilerler.
Marx 1852de yle yazmt;
Burjuva devrimleri hzla baardan baarya koarlar; bunlarn dramatik etkileri
birbirini aar; insanlar ve eyler adeta l l parlarlar; vecd hali gndelik ruh halidir; ama
bu devrimler ksa mrldrler; ksa srede kendi doruklarna vardlar ve toplum frtna
ve buhran dneminin sonularn soukkanllkla sindirmeyi renmeden, uzun bir mide
fesadna yakaland. Dier taraftan, proletarya devrimleri durmadan kendilerini
eletirirler, srekli olarak kendi aklarn kesintiye uratrlar, grnte ii bitirilmi olana
tekrar balamak zere geri dnerler, ilk giriimlerinin yetersizlikleri, zayflklklar ve
kklkleriyle zalimce bir itinayla alay ederler, hasmlarn, salt, yerden yeniden g
alabilsin ve yeniden dev gibi ayaa kalkarak nne kabilsin diye yere sermi grnrler,
kendi amalarnn belirsiz muazzaml karsnda zaman zaman irkilip geri ekilirler, ta ki
btn geri dnlerin olanaksz olduu bir durum yaratlncaya, ve bizzat koullar
barncaya kadar:
Hic Rhodus, Hic Salta!
(Luois Bonaparten 18 Brumairei)
[1] Zemstvo yesi. (.n.)
[2] Tiroit hormonu salglanmasndaki yetersizlik nedeniyle bedensel ve zihinsel gelime
eksiklii. (.n.)

Bahar
I

Bugn artk yaamayan General Dragomirov, bir zamanlar dnemin

ileri Bakan olan Sipyagin hakknda zel bir mektupta unlar yazmt:
Onun ne tr i politikalar olabilir ki? O yalnzca bir svari avuu ve bir
ahmaktr. Bu tanmlama yle dorudur ki, olduka belirgin kaba saba
asker tonuna gz yumabiliriz. Sipyaginden sonra ayn mevkiin nce
Plehve, sonra Prens Svyatopolk-Mirski, sonra Buligin, daha sonra da
Witte-Durnovo tarafndan doldurulduunu grdk. Bunlardan bazlar
Sipyaginden svari avuu olmamalaryla ayrlrken, dierleri ise kendi
tarzlarnda zeki insanlard. Ama hepsi de, birbiri ard sra, arkalarndan
yukarda tel ve aknlk, altta nefret ve tiksinti brakarak sahneyi terk
ettiler. Kk beyinli svari avuu, profesyonel dedektif, iyiliksever ama
aptal beyefendi, vicdan ve onurdan yoksun borsa simsar, bunlarn hepsi,
birbiri ard sra, kargaaya son vermek, otoritenin kaybolan prestijini
yeniden salamak, devletin temellerini korumak gibi ok kararl niyetlerle
geldi, ve her biri yine kendi tarznda devrimin kapaklarn at ve bizzat
devrimin akntsyla savrulup gitti.
Kargaa, sanki muhteem bir plana uyarmasna, etki alann srekli
byterek, konumunu glendirerek ve engelleri birbiri pei sra ykp
geerek byd; kendi isel ritmi ve bilinsiz dehasyla birlikte bu
muazzam abann karsnda, devlet iktidarnn kk kuklalar grnd;
yeni kanunlar yaynlayan, yeni borlanma mukaveleleri imzalayan, iilere
ate aan, kyllerin canna okuyan ve sonu olarak, korumay
amaladklar hkmet otoritesini lgn bir iktidarszlk batann daha da
derinine batran kuklalar.
Kstah bir cehaletin arsz bir hainlikle yart, kabine komplolar ve
bakanlk entrikalar ortamnda yetien, ada tarihin anlam ya da akna,
kitlelerin hareketine, devrimin yasalarna dair en kk bir anlaya sahip
olmayan, Parisli borsa simsarlar bilgilensin diye iki ya da dokunakl
programatik fikirle donanm olan bu adamlar, on sekizinci yzyl paral
askerlerinin yntemleriyle parlamenter Batnn devlet adamlarnn
tarzlarn gn getike daha da zorlanarak birletirmeye alyorlar.
Sefil bir biimde kendilerini sevdirmeyi umarak, Avrupa borsalarndan
gazete muhabirleriyle sohbet ediyorlar, onlara planlarn, tahminlerini,
programlarn aklyorlar ve her biri, seleflerinin abalarnn boa
gittii problemin zmnde, nihayet kendisinin baarl olaca umudunu
ifade ediyor. Hereyden nce u kargaay bir durdurabilseler! Hepsi farkl

ekilde ie balar, ama hepsi de derhal kargaaya ate ama emrini

yaynlayarak bitirir. Ancak, onlarn dehetine ramen, kargaa
bastrlamadan kalr. Utan iinde baarszla urayan onlardr. Eer bir
terristin nazik kurunu onlar rezil mevcudiyetlerinden azadetmezse,
planladklar ya da tahmin ettikleri hereyi, kendine zg dehasyla kendi
zaferinin lehine dntren kargaay grmek iin hayatta kalrlar.
Sipyagin bir devrimcinin kurununa hedef oldu. Plehve bir bombayla
parampara oldu. Svyatopolk-Mirski, 9 Ocakta politik bir cesede dnt.
Buligin, Ekim grevleriyle eskimi bir pabu gibi sokaa atld. i ve
asker ayaklanmalaryla bsbtn bitkin duruma den Kont Witte, kendi
yaratt Devlet Dumasnn eiinde tkezleyerek debdebesiz bir ekilde
ld.
Muhalefetin belirli evrelerinde, zellikle de liberal toprak sahipleri ve
demokratik entelijensiya evresinde, mulak umutlar, beklentiler ve
planlar, deimezcesine bir bakann yerine dierinin gemesine balyd.
Ve gerekten, iktidarn dizginlerini elinde tutann eski polis kurdu Plehve
mi yoksa Gvenlik Bakan Prens Svyatopolk-Mirski mi olduu, liberal
gazetecilerin propagandas ya da anayasac toprak sahiplerinin
politikalaryla hi ilgisiz deildi.
Elbette Plehve de kargaa karsnda halefi kadar gszd, ama o,
liberal gazetecilerin ve taral komplocularn saltanat karsnda korkun
bir belyd. Devrimden, her ke banda bir bombayla tehdit edilen,
mesleinde eskimi bir polis dedektifinin vahi nefretiyle nefret etti; kanl
gzlerle kargaann peine dt, ama bouna. Ve bylece, devrimin yasal
kkrtclar olarak grd profesrlerin, tara anayasaclarnn ve
gazetecilerin ahsnda, hncn alabilecei uygun bir hedef buldu. Liberal
basn alalmann en u snrlarna srkledi. Gazetecileri yalnzca srgn
etmekle ya da hapsetmekle kalmayp, onlara sanki okul ocuu imiler gibi
parman sallayarak, en canaille[1] muamelesi yapt. Wittenin
giriimiyle rgtlenen tarmsal komitelerin lml yelerine, saygn tara
beyefendileri deil de asi rencilermi gibi davrand. Ve istediini elde
etti: Liberal toplum onun nnde titredi ve acizliinin dilsiz kiniyle ondan
nefret etti. Bkp usanmak bilmeden sadan gelen iddet kadar soldan
gelen iddeti de knayan ou liberal riyakr, 15 Temmuz bombasn,
sanki Mesihten gelen bir mesajm gibi karlad.
Plehve, liberallere kalrsa korkun ve iren birisiydi, ama kargaa
karsnda dierlerinden daha iyi ya da daha kt deildi. Doas gerei
kitle hareketi, izin verilen snrlar ve yasaklanan eyleri bir kenara att:

durum bu olunca, bu snrlar birazck daha geni ya da dar olmu ne nemi

vard?
II

Resmi gerici methiye yazarlar, Plehvenin vekillik dnemini, genel bir

mutluluk dnemi olmasa bile, en azndan genel bir sknet dnemi olarak
gsterebilmek iin ok uratlar. Ama gerekte arn bu gzdesi, polis
denetiminde bir sknet bile kuramad. ktidara geer gemez ve iki kere
din deitirmenin Ortodoks cokusuyla Lavra Manastrnn kutsal
emanetlerini ziyaret etme fikrine varr varmaz, Harkov ve Poltava
eyaletlerinde patlak veren ok byk bir kyl hareketi yznden, gneye
koturmak zorunda kald. Daha kk ldeki kyl kargaalar bundan
sonra da asla son bulmad. 1902 Kasmndaki nl Rostov grevi ve
sanayilemi gneyin tmne yaylan 1903n Temmuz gnleri,
proletaryann gelecekteki btn eylemliliklerinin n canlanyd. Sokak
gsterileri hi durmakszn birbirini izledi. Komitelerin, tarmn
gereksinimlerine ilikin tartma ve kararlar, bunu izleyecek olan tarm
kampanyasna bir giri ilevi grd. niversiteler Plehveden nce de
ar politik alkantlarn merkezleri haline gelmilerdi ve onun ynetimi
altnda da yle kalmaya devam ettiler. 1904 Ocanda Petersburgda
dzenlenen iki kongre teknik kongre ve Pirogov kongresi demokratik
entelijensiya iin bir nc grev rol oynad.
Bylece toplumsal bahara giri, Plehve ynetimi srasnda oldu. Vahi
misillemeler, tutuklamalar, gzaltlar, ev aramalar, srgn kararlar,
terrizmi provoke etti, ama liberal cemaatin seferberliini bile btnyle
felce uratmaktan uzakt.
Plehve ynetiminin son alt ay, Rus-Japon savann balangcyla
akt. Halkn honutsuzluu yatt ya da daha dorusu kuluka dnemine
girdi. Viyanal gazeteci Hugo Ganzn Von der Katastrophe (Felketten
nce) isimli kitab, savan ilk aylarnda, brokratik evrelerde ve
Petersburgun liberal cemaatinin st mevkilerinde egemen olan ruh hali
hakknda bir fikir veriyor. Baskn ruh hali, umutsuzlua varan bir
aknlkt. ler byle gidemez! Peki k yolu neredeydi? Yant kimse
bilmiyordu: ne emekliye ayrlm st dzey memurlar, ne nl liberal
avukatlar, ne de nl liberal gazeteciler. Toplum btnyle gszdr,
halkn devrimci bir hareketi tasavvur bile edilemez; ve halk harekete gese
bile, otoriteye kar deil, bir btn olarak orta snfa kar harekete
gemi olurdu. O zaman, kurtulu midi nerede yatyordu? Mali iflsta ve
askeri bozgunda.

Savan ilk ayn Petersburgda geiren Hugo Ganz, yalnzca lml

liberallerin deil, birok muhafazakrn da ortak duasnn Gott, hilf uns
damit wir geschlagen werden (Tanrm, ltfen bizi malup et) olduunu
aktarr. Elbette ki bu, liberal cemaati resmi bir yurtseverlik tavr
taknmaktan alkoymad. Btn nutuklarda,zemstvolar[2] ve dumalar,
birbiri ardna, istisnasz, tahtta sadakatlerine dair yemin ettiler ve arn ve
Rusyann onuru ve gc iin yaamlarn ve mlklerini feda edeceklerini
bunu yapmak zorunda kalmayacaklarn ok iyi bildiklerinden garanti
ettiler.
Zemstvolar ve dumalar, profesrlerin oluturduu utan verici
kuyruklar izledi. Birbirlerinin pei sra, sava ilnna, slptaki papaz
konferanslarndaki bildik slup sslln ierikteki Bizans ahmaklyla
uyutuu nutuklarla karlk verdiler. Bu bir dikkatsizlik ya da yanl
anlalma deildi. Bir tek ilkeye dayanan bir taktikti: ne pahasna olursa
olsun yaknlama! Bundan dolay, barmann duygusal dramn mutlakyet
asndan biraz daha kolay klma abalar. rgtlenmek, ama otokrasiyle
mcadele etmek iin deil, ona hizmet iin. Hkmeti bozguna uratmak
deil, onu batan karmak. Onun gvenine ve minnettarlna layk olmak.
Onun iin vazgeilmez olmak. Rus liberalizmi kadar eski olan ve yllar
gemesine ramen daha akll ya da daha ar bal hale gelmemi bir
taktik. Savan en bandan itibaren, liberal muhalefet, durumu berbat
etmek iin elinden geleni yapt. Ama olaylarn devrimci mant dur durak
bilmiyordu. Port Arthur[3] filosu harap olmutu, Amiral Makarov
ldrlmt, sava karaya kaymt; Yalu, Kin-jou, Daiao, Wafangou,
Liaoyan, akhe tm bunlar yalnzca bir tek eyin farkl isimleriydi,
otokrasinin alaltc bozgununun. Hkmetin konumu daha nce hi
olmad kadar zorlayordu. Hkmet saflarndaki demoralizasyon, i
sorunlarda tutarll ve kararll olanaksz klyordu. Tereddt, dn,
uzlama kanlmaz hale geliyordu. Plehvenin lm, politika deiiklii
iin iyi bir bahane oldu.
III

Hkmet baharn[4] kurmas iin jandarma birliklerinin eski efi olan

Prens Svyatopolk-Mirski arlmt. Niin? Kendi atamasn
aklayabilecek en son kii o olurdu.
Bu devlet adamnn politik kiilii, en ak olarak, yabanc gazete
muhabirlerine kendi programna ilikin verdii mlkatlarda ortaya kar.
Rusyann halka kar sorumlu bakanlara ihtiyac olduu yolunda halk
tarafndan savunulan gre ilikin olarak diye soruyor Echo de Parisin

muhabiri, Prensin fikri nedir?

Prens glmsyor.
Bylesi bir sorumluluk zoraki olurdu ve lafta kalrd.
Dinsel zgrlk meseleleri zerine, sayn Prens, dnceleriniz
nelerdir?
Dinsel zulmlerin dmanym, ama belirli ihtiyatlarla.
Yahudilere daha fazla zgrlk verilmesini istediiniz doru mu?
Mutlu sonular ancak hogryle elde edilebilir.
Genel olarak, sayn Bakan, kendinizi ilerleme yanls olarak
tanmlayabilir misiniz?
Yant: Bakan, en azndan varolan dzenle atmad srece,
yapacaklarn gerek ve byk bir ilerleme ruhuyla planladn sylyor.
Bunlar tamamen onun szleri.
Ama prensin kendisi bile programn ciddiye almad. Hkmetin en
acil hedefinin bakmmza emanet edilmi halkn iyilii olduu doru,
ama Amerikal bir muhabir olan bay Thomsona, esasen glerini nasl
kullanacan henz kendisinin de bilmediini itiraf etmiti.
Eer halihazrda belirli bir programm olduunu syleseydim dedi
Bakan, yanl yapm olurdum. Tarm sorunu mu? Evet, evet bu soruna
ilikin ok fazla materyale sahibiz, ama imdiye kadar bu sorundan
yalnzca gazeteler vastasyla haberdar oldum.
Prens, ar Peterhofta ho szlerle kandrd, liberalleri rahatlatt ve
yreinin efkatine tanklk eden, ama devlet adamnda olmas gereken
yeteneklerden yoksun olduunu mitsizce sergiledii yabanc muhabirlere
de gvenceler verdi.
Ve bu aresiz, jandarma apoletleri takm kibar ahsiyet, yalnzca II.
Nikolann gznde deil, liberallerin imgeleminde de kaderi, byk
milletimizin bedenine ileyen yzyllk zincirleri ortadan kaldrmak olan
bir adam olarak grld!
IV

yle anlalyor ki, herkes Svyatopolk-Mirskii cokunlukla karlad.

GericiGrajdaninin (Yurtta) editr Prens Meerski, Rusyadaki geni
saygdeer insanlar ailesi iin bir bayram gnnn geldiini, nk
sonunda ideal bir saygdeer adamn bakanlk grevine atanm olduunu
yazyordu. Bamsz bir adam, stn zekl bir adam diye yazyordu
yal Suvorin, ve bizim stn zekl adamlara ok ihtiyacmz

var. Peterburgskie Vedomostiden (Petersburg Gazetesi) Prens Uhtomski,

yeni bakann Monomahtan Ryurike kadar uzanan eski bir prens
ailesinin soyundan geldiine dikkat ekiyordu. Viyanal Neue Freie
Presse, honutlukla, prensin gze arpan zelliklerinin unlar olduunu not
dyordu: insancllk, adalet, nesnellik, aydnlanmaya kar sempatik bir
tutum. Birjevye Vedomosti (Borsa Gazetesi), Prensin yalnzca 47 yanda
olduuna ve bu nedenle imdiye kadar brokratik mekanizmada piecek
zamannn olmadna iaret ediyordu.
Nasl uyumu olduumuzu, zel jandarma birlikleri eski komutannn,
liberal bir el hareketiyle, bizi nasl uykudan uyandrm olduunu ve
otorite ile halk arasnda bir yaknlama iin yol gsterdiini anlatan
nazm ve nesirler yaynlanyordu. Bu dkntleri okuduunuzda, 20
atmosfer basncnda bir aptallk gazn soluduunuz izlenimine kaplrdnz.
Yalnzca ar sa, byle bir liberal haz dolu Baks[5] enliinde
akln yitirmemeyi baard. Moskovskie Vedomosti (Moskova Gazetesi),
Plehvenin evrak antasyla birlikte, problemlerini de devraldn Prense
acmaszca hatrlatyordu. Eer, yeralt basm atlyelerindeki, eitli halk
rgtlerindeki, okullardaki, basndaki ve sokaklardaki i dmanlarmz,
ellerinde bombalarla Port Arthurumuza saldr hazrlamak iin
bakaldrmlarsa, bunun mmkn olmasnn nedeni yalnzca, belli egemen
evrelerin olduu gibi, toplumun aklnn da, Rus Devletinin en salam
temellerinin arlarnn otokrasisini, Kilisesinin Ortodoksluunu ve
halknn ulusal bilincini ortadan kaldrlmas gerektiini savunan tmyle
yanl teorilerle kartrlmasdr.
Prens Svyatopolk, bir orta yol izlemeye alt: otokrasi, ama yasallkla
hayli yumuatlm bir otokrasi; brokrasi, ama halk destekli bir brokrasi.
ktidarda olduu iin Prensi destekleyen Novoye Vremya, yar-resmi bir
politik pezevenklik grevi stlendi. Besbelli ki, buna elverili bir frsat
vard.
ar Nikolay yneten kamarillada hayrseverlii uygun bir yant
bulamayan Bakan,zemtsi arasndan destek elde etmek iin rkek bir
giriimde bulundu: krsal konseylerin temsilcilerine nerilen konferansn
amac buydu. Ama toplumda ykselen heyecan ve basnn artan sesi,
konferansn sonucunun giderek daha tehlikeli grnmesine yol at. 30
Ekimle birlikte, Novoye Vremya belirgin biimde az deitirmiti bile;
Her ne kadar konferansn yelerinin vard kararlar ilgin ve gretici
olsa da, unutulmamaldr ki, oluumu ve arlar yaynlama biimi
nedeniyle, bu konferans, resmi evrelerce, olduka doru bir biimde,

gayri resmi bir buluma olarak grld ve bu konferansn kararlar

yalnzca akademik adan bir neme sahip ve yalnzca ahlki bir
ykmllk tayor.
Sonunda,
ilerici
bakana
destek
salayaca
dnlen zemtsi konferans, yine bu ayn bakan tarafndan yasakland ve
yar-legal olarak zel bir apartman dairesinde yapld.
V

6-8 Kasm 1904te, zemstvolar iinde nde gelen yz kii, 30a kar 70
oyluk bir ounlukla, kamu zgrl, kiisel dokunulmazlk ve yasama
gcne katlml halk temsili talebini formle etti, tabii ki anayasa denen
kutsal szc telffuz etmeksizin.
Liberal Avrupa basn, bu incelikli ihmalden saygyla sz etti:
Liberaller, deklarasyonlarnn kabuln Prens Svyatopolk asndan
olanaksz klabilecek szckten kanrken, ayn zamanda istedikleri
eyleri sylemenin de bir yolunu bulmulard.
Zemstvo deklarasyonundaki anlaml ihmalin mkemmel dorulukta bir
aklandr bu. Taleplerini formle ederken zemtsinin kafasnda yalnzca
uzlamak zorunda olduklar hkmet vard, arda bulunabilecekleri halk
kitleleri deil.
Politik bir uzlama pazarlnn eitli ynlerini hallettiler, ama politik
ajitasyon iin hibir sloganlar yoktu. Bu konuda, kendilerine sadk
kalmaktan daha fazla bir ey yapmadlar.
Halk kendi iini yapmtr, imdi sra hkmette! diye haykryordu
basn, dalkavuklukla kark bir delloya davet havas iinde. Prens
Svyatopolk-Mirskinin hkmeti dello davetini kabul etti ve yukarda
aktarlan dalkavuk arda bulunduu iin, liberal gazete Pravoya
(Gerek) hemen bir uyar verdi. Gazetelerinzemtvo konferansnn
nergelerini
tartmalar
ve
yaymlamalar
yasaklanmt.
ernigov zemstvosundan gelen lml bir dileke, kstah ve nezaketsiz
iln edildi. Hkmet bahar kendi sonuna yaklayordu; liberalizmin bahar
ise daha yeni balyordu.
Zemstvo konferans, eitimli halkn muhalif ruh hali iin gvenli bir
supapt. Teslim etmeliyiz ki, konferans, btn zemstvolarn resmi
temsilcilerinden ibaret deildi, ehir meclislerinin bakanlarn ve pek ok
yetkili kiiyi de (bunlarn grlerine anlam ve nem kazandran ey
yalnzca kara cahillikleriydi) kapsyordu. Teslim etmeliyiz ki, konferans
brokrasi tarafndan yasal hale getirilmemiti, ama brokrasinin bilgisi

dahilinde gereklemiti ve bu yzden, ar ekingen hale gelen

entelijensiya, imdi en derinlerdeki anayasal isteklerinin, uykusuz
gecelerinin gizli ryalarnn yar-resmi kabul grdne inanyordu. Ve
hibir ey liberal cemaati, taleplerinin yasal bir zeminde kk salmas
dncesi kadar bu bir illzyon bile olsa cesaretlendirmemiti.
Resmi ziyafetler, kararlar, deklarasyonlar, protestolar, raporlar ve
dilekeler mevsimi balamt. Her trden kurum ve dernek, mesleki ve
yerel olaylarla ve yldnm trenleriyle yola kt ve, zemstvo konferans
kararndaki nl 11 noktada ortaya kan ayn anayasal talepler
formlasyonuyla bitirdi. Demokratlar, zemstvokararlarnn nemini
vurgulamak ve brokrasi zerindeki etkilerini arttrmak iin,zemstvo koro
eflerinin etrafnda bir koro oluturmak zere acele ettiler. Liberal cemaat
iin ann tm politik grevi, zemtsinin srtndan hkmete bask
uygulamaya indirgenmiti. nceleri, tek bana bu kararlar sanki
brokrasiyi Whitehead mayn gibi havaya uurabilirmi gibi grnd.
Ama bu olmad. Kararlar, yneltildikleri kiilere olduu gibi, onlar
yazanlara da fazla aina gelmeye balad. Gvenlik Bakanl tarafndan
boaz giderek daha ok sklan basn, belirli bir nedeni olmakszn gittike
daha ok asabi hale geldi.
Ayn zamanda muhalefet de blnmeye balad. Sabrsz, nezaketsiz,
hogrsz insanlar, resmi yemeklerde giderek daha sk boy gsterir
oldular bir gn bir entelektel, bir baka gn bir ii ve
acmaszca zemtsiye saldrp, entelijensiyann sloganlarnn daha ak
ifadeli ve taktiklerinin daha belirli olmasn talep ettiler. nsanlar, bu
kiileri sakinletirmeye, yattrmaya, pohpohlamaya, azarlamaya,
susturmaya, yumuatmaya, tatl szlerle kandrmaya altlar; sonunda da
dar attlar; ama bu sabrsz insanlar, entelijensiyann sol-kanat
unsurlarn devrim yoluna iterek, ilerini yapmaya devam ettiler.
Halkn maddi ve ideolojik olarak liberalizme bal sa
kesimi zemtsi konferansnn lmlln ve sadakatini kantlamaya
abalarken ve Prens Svyatopolkun devlet adamna yakr aklna
bavururken, arlkl olarak gen rencilerden oluan radikal entelijensiya, daha militan bir nitelik kazandrmak ve kentli iilerin devrimci
hareketiyle birletirmek, acnas rotasndan karmak amacyla Kasm
kampanyasna katld. Bu, iki sokak gsterisine neden oldu: biri 28
Kasmda Petersburgda, dieri 5 ve 6 Aralkta Moskovada. Radikal
oullarn bu gsterileri, liberal babalar tarafndan ileri srlen
sloganlarn dorudan ve kanlmaz bir sonucuydu: anayasal bir dzen
talep etme karar bir kez alnmt, artk mcadeleye atlmak gerekliydi.

Ama babalar bylesi tutarl bir politik dnceyi kabul etmeye hi mi

hi rabet etmediler. Aksine, ar aceleciliin ve dncesizce
davranlarn, gvenliin incecik an paralayaca endiesiyle, hemen
korkuya kapldlar. Babalar oullarn desteklemediler; onlar liberal
Prensin Kazaklarna ve atl jandarmalarna teslim ettiler.
Bununla birlikte, renciler, iilerden de hi destek grmediler. Bu,
1904 Kasm ve Aralndaki ziyafet kampanyasnn gerekte ne kadar
snrl olduunu apak gsterdi. Yalnzca proletarya aristokrasisinin en
st, en ince tabakas buna katld ve bu kampanyaya katlmlar dmanca
korku ve merakla kark duygular uyandran gerek iiler, bu
dnemdeki resmi ziyafetlerde, tek ya da olsa olsa ift haneli saylarla ifade
edilebilecek kadard. Gerek kitlelerin bilincinde gerekleen derin i
sre, phesiz hibir ekilde devrimci rencilerin aceleyle tasarlanm
eylemleriyle balantl deildi. Ve bylelikle son tahlilde, renciler
neredeyse btnyle kendi olanaklaryla babaa braklmlard.
Yine de, askeri bozgunun yaratt tehlikeli i durum dolaysyla keskin
bir politik nitelik tayan ve tm dnyann telgraf hzyla ayrntl olarak
haberdar olduu bu gsteriler, savan neden olduu uzun bir politik aradan
sonra, hkmet zerinde, yalnzca bir emare olarak, liberal basnn bilgelik
dolu uyarlarndan ok daha gl bir etki brakt. Hkmet kendine
ekidzen verdi ve kendini gstermek iin acele etti.
VI

Korsakovun k apartman dairesinde birka dzine zemtsinin

toplantsyla balayan ve birka dzine rencinin Petersburg ve
Moskovadaki polis merkezlerinde hapsedilmesiyle sona eren anayasal
kampanya, hkmetten iki misli bir tepkiyle karlat: bir reformist
ferman ve bir polis bildirisi. Geride szde baharn gven
politikasnn en iyi meyvesini brakan 12 Aralk 1904 ferman,
imparatorluun temel kanunlarnn korunmasn, daha ilerideki bir
reformist etkinlik iin gerekli koul haline getirildi. Genel olarak
konuursak, ferman, Prens Svyatopolkun iyi niyetler ve ihtiyat kaytlaryla
dolu gazete rportajlarnda zaten ierilen eyleri formle etti.
Bu onun nemi hakknda yeterince ak bir fikir verir. ki gn sonra
yaymlanan hkmet bildirisi, politik adan kyaslanmaz lde daha
akt. Zemtsinin Kasm konferansn, Rus halkyla badamayan daha
sonra gelecek bir hareketin asl kayna olarak tanmlyor ve dumalara
ve zemstvolara, Kasm Konferansndaki nergeleri tartmakla kanuna
kar geldiklerini hatrlatyordu. Hkmet, ayrca, kanuni grevinin devlet

dzenini ve toplum barn korumak olduuna iaret ediyordu; bu nedenle,

hkmet kart nitelik tayan btn toplantlar, otoritelerin emrindeki tm
yasal aralar kullanlarak durdurulacakt. Eer Prens, lkenin barl
yeniden inas dorultusundaki abalarnda bir para baarl olsayd, daha
genel bir grevi yerine getirmekte olduka gz alc bir baarya sahip
olurdu. Bu grev, aslnda tarihin onu bir sreliine hkmetin bana
getirmesinin nedeniydi: ortalama bir yurttan politik yanlsamalarn ve
nyarglarn ykma grevi.
Uzlama borularnn fanfaryla[6] balayan ve Kazaklarn havada uuan
kamlaryla son bulan Svyatopolk-Mirski dnemi, bir nebze politik
bilince sahip olan tm halk kesimlerinde, mutlakyete duyulan nefretin
emsalsiz boyutlara kmasna yol at. Politik karlar ok daha kesin
tanmlanm bir biim ald; honutsuzluk daha esasl ve daha ilkesel bir
sorun haline geldi. Daha dn ilkel bir dnceden baka bir ey olmayan
ey, bugn kendini hararetle politik analiz iine kaptrd. Kt ve keyfi
idarenin btn belirtileri, hzla bunlarn temellerine indirgendi. Devrimci
sloganlar imdi kimseyi rktmyordu: aksine binlerce yank bulmu ve
popler deyilere dnmt. Bir sngerin suyu emmesi gibi, toplumun
bilinci de mutlakyeti reddeden ya da mahkm eden her sz emiyordu.
Mutlakyet artk cezasn ekmeksizin hibir ey yapamazd. Her
uygunsuz adm, onun hesabna yazlyordu. Onun kendini sevdirme
giriimleri hor gryle karlanyordu. Tehditleri nefreti krklyordu.
Prens Svyatopolkun bakanlnn basna hatr saylr dnler verdii
doru olsa da, basnn ilgi alanlar, Yaz leri Merkez Mdrlnn
lml toleransndan ok daha hzl bir ekilde bymt. Ayns dier
btn alanlar iin de geerliydi: bir sadaka gibi bahedilen yar-zgrlk
tam klelikten daha az kzgnlk yaratmad. Devrimci bir adaki dnlerin
kaderi genel olarak budur: tatmin edici olmaktan uzaktrlar, sadece daha
zorlu taleplerin ykselmesine neden olurlar. Basnda, toplantlarda ve
kongrelerde daha srarl talepler dile getirildi ve sras geldiinde bunlar,
gvenlerini hzla yitiren ve bask yapmak iin yardm arayan otoriteleri
kzdrd. Toplantlar ve kongreler kapatld, basn zerine bir darbeler
yamuru boaltld, gsteriler acmasz bir zalimlikle datld. Sonunda,
sanki ortalama yurttan 12 Aralk fermannn anlamn doru
deerlendirmesine yardmc olacakm gibi, 31 Aralkta, Prens
Svyatopolk, liberal fermanda bildirilmi olan kylle ilikin nlemlerin
incelenmesinin, artk Plehvenin plan temelinde gerekletirileceini
aklayan bir genelge yaynlad. Bu, hkmetin 1904teki son eylemiydi.
1905 yl, gemi ve bugn arasnda lmcl bir snr izen olaylarla

balad. Kanl bir izgiyle, bahara, Rusyann politik bilincinin

ocukluuna son verdiler. Prens Svyatopolk, sevecenlii, planlar,
gvenilirlii, genelgeleri; hepsi reddediliyor ve unutuluyordu.
[1] Orijinalinde Franszca. [en canaille: ayaktakm .n.]
[2] Zemstvo: arln 1853-1856 Krm savandaki yenilginin ardndan yapmak zorunda
kald reformlar erevesinde oluturulan yerel ynetim organlar (tara meclisleri). (.n.)
[3] Port Arthur: inde Bohai Krfezi giriinde bir liman. Japonlar 1894te ele geirdikleri
liman 1894te ine geri vermek zorunda kaldlar. 1898de yaplan bir anlamayla Port Arthur
kiralk toprak olarak Ruslara brakld. 8 ubat 1904te Port Arthurda Japonlarn Rus
gemisini torpillemesi Rus-Japon savan balatt. Ruslar sava kaybedince, liman 1905te
Japonlara vermek zorunda kaldlar. (.n.)
[4] Byk rabet gren bu isim, hkmet yetkilileriyle halkn yaknlama dnemine, New
Timesn (Novoye Vremya) editr Suvorin tarafndan verildi.
[5] Baks eski Yunanda arap tanrsdr; Baks enlii ise iki alemlerini anlatan bir terim
olarak kullanlmaktadr. (.n.)
[6] Fanfar: nefesli alglarn hep birlikte aldklar cokulu para. (.n.)

Dokuz Ocak
Streltsinin Bakan
Yce Efendimiz,
nsanlar zaptedemiyoruzeri frlyorlar, alayarak:
ar Borisin nnde eilmek istiyoruz
ar grmek istiyoruz
Boris
Kaplar ardna kadar an:
Rusya halk ve ar arasnda
Hibir engel yoktur.

A. Tolstoy, ar Boris
I
Efendimiz! Biz iiler, ocuklarmz ve karlarmz, aciz yal ebeveynlerimiz size
geldik Efendimiz, adalet ve himaye aramak iin. Byk bir yoksulluk iindeyiz, bask
altndayz ve gcmzn tesinde ilere kouluyoruz; hakarete uruyor, insan olarak
kabul grmyoruz, bize kaderine sessizce katlanmas gereken kleler olarak davranlyor.
Ve biz buna katlandk, ama hi olmad kadar derin bir sefalet, kanunsuzluk ve cehalet
iine srlyoruz. Despotluk ve keyfi ynetim bizi bouyor ve biz nefes alamyoruz.
Efendimiz, gcmz sonuna geldi! Sabrmzn son snrna geldik; bizim iin, lmenin
dayanlmaz ikenceye katlanmay srdrmekten daha iyi olduu korkun an geldi.

Petersburg iilerinin nl dilekesi byle balyordu. Bu szlerde

sadk tebaann yalvarmasndan ok proleter tehlike nlamaktadr. Dileke,
halkn katlanmak zorunda kald btn basklar ve hakaretleri
tanmlayarak devam ediyordu. Istlmayan fabrikalardan lkedeki politik
kanunsuzlua kadar herey sralanmt. Genel af, halka zgrlk, kilisenin
devletten ayrlmas, sekiz saatlik ign , adil bir cret, topran aamal
olarak halka devri talep ediyordu. Ama hereyin bana, genel ve eit oy
hakkyla bir Kurucu Meclis in toplanmasn yerletirmiti.
Dileke yle son buluyordu:
Bunlar, Efendimiz, nnze getirdiimiz en byk ihtiyalarmzdr. Bunlarn yerine
getirileceine yemin edin ve yetkinizi kullann, bylece Rusyay byk ve erefli klacak
ve bizim ve gelecek kuaklarn yreklerine adnz ebediyen kazyacaksnz. Ama bunlar
bahetmezseniz, ricalarmz duymazsanz, biz burada, saraynzn nndeki alanda
leceiz. Gidecek baka bir yerimiz yok ve hizmet etmek iin nedenimiz de. nmzde
yalnzca iki yol uzanyor: ya zgrlk ve mutlulua ya da mezara. Efendimiz, bize bu
yollardan birini iaret edin, bu yol lme bile gitse onu izleyeceiz. Yaamlarmz cefakar
Rusya uruna feda olsun. Bu fedakrl yapmaktan zgn deiliz, bunu seve seve
yaparz.

Ve bu fedakrl yaptlar.
ilerin dilekesi, yalnzca liberal nergelerin, dokunakl politik

demokrasi sloganlaryla dolu bulank anlatmnn yerini almakla kalmad,

grev hakkn ve sekiz saatlik ign n talep ederek ayn zamanda bu
sloganlar snfsal bir ierikle de doldurdu. Bununla birlikte, dilekenin
tarihsel nemi, metinde deil gerekte yatyordu. Dileke, ii kitlelerini
birletiren bir eylemin balangcyd yalnzca. i kitleleri nce
idealletirilmi bir monariye bavurmakta, ardndan da proletarya
vegerek monarinin lmcl dmanlar olduunu anlamakta bir anlna
birletiler.
Olaylarn seyri, herkesin belleinde hl canldr. Bu yalnzca birka
gn srd ve bir plan dahilindeymiesine, allmadk bir tarzda geliti. 3
Ocakta Putilov fabrikasnda bir grev patlad. 7 Ocakta grevcilerin says
140.000e ulamt. Grevin doruk noktas 10 Ocaktayd. 13nde ise
yeniden almaya balanmt. Bylece arzi nedenlerle, ilkin ekonomik
bir grev kvlcmland. On binlerce iiye yayld ve bu nedenle politik bir
olaya dnm oldu. Grev, kkenleri polise uzanan bir rgt olan
Fabrika ve Tarm ileri Dernei tarafndan rgtlenmiti. Ziyafet
politikalar l bir sona ulaan radikaller, sabrszlkla yanp
tutuuyorlard. Grevin salt ekonomik karakterinden memnun olmayp,
grevin nderi Gapon u daha politik bir konuma doru ittiler; ama Gapon,
iiler arasnda yle bir honutsuzluk, fke ve devrimci enerjiyle karlat
ki, arkasndaki liberallerin miskin planlar btnyle bataa sapland.
Sosyal demokratlar ne ktlar. lk nce husumetle karlanp, ardndan
kendilerini dinleyicilere abucak adapte ettiler ve kontrol ellerine aldlar.
Sloganlar kitleler tarafndan benimsendi ve dilekeye dahil edildi.
Hkmet tam bir eylemsizlik iine ekildi. Neden? Kurnaz bir
provokasyon mu? Dokunakl bir aknlk m? kisi de. Prens Svyatopolk
tipi brokratlar, aptalca akllarn yitirdiler. Bahara son vermeye can
atan ve bu yzden bir katliam bilinli bir ekilde arzu eden Trepov un
etesi, olaylar kendi mantksal sonucu iinde gelimeye brakt. Telgraf,
tm dnyay Ocak grevinin her aamasndan haberdar etmek iin btnyle
zgr braklmt. Paristeki her kapc, 9 Ocak pazar gn Petersburgda
bir devrim olacan gn nceden biliyordu. Ve Rusya hkmeti,
katliam nlemek iin parman bile kprdatmad.
ilerin Derneinin on bir ubesinde toplantlar kesintisiz devam etti.
Dileke kaleme alnd ve saraya yry planlar tartld. Gapon ubeden
ubeye kouturuyordu; sosyal demokrat ajitatrlerin sesleri kslmt ve
bitkinlikten olduklar yere ylyorlard. Polis, mdahale etmek iin hibir
ey yapmad. Polis yoktu.

Kararlatrld gibi, saraya yry barl bir gsteriydi, arksz,

pankartsz ve konumasz. nsanlar pazar gnne zel elbiselerini
giymilerdi. Kentin baz yerlerinde ikonlar ve kilise pankartlar
tayorlard. Dilekeciler her yerde askerlerle karlatlar. Gemelerine
izin verilmesi iin yalvardlar. Aladlar, engelin etrafn dolamay
denediler, onu yarmaya altlar. Askerler btn gn boyunca ate atlar.
ller yzlerle, yarallar binlerle saylyordu. Polis lleri baka yere
tayp geceleyin gizlice gmd iin, tam bir saym olanakszd.
9 Ocak gece yars, Georgiy Gapon unlar yazd:
Benim papaz olarak bedduam, masum kardelerini ve bunlarn
karlaryla ocuklarn ldren askerlere ve subaylara, halka
zulmedenleredir. Hayr dualarm, halkn zgrlk iin ura vermesine
yardmc olan askerleredir. Masum kan dkme emrini veren hain ara
olan askeri yeminlerinden dolay onlar balyorum.
Tarih, Gapon un inanlmaz plann kendi amalar iin kulland; ve
Gapona yapacak tek ey kalyordu, bunun devrimci sonucunu bir papazn
otoritesiyle tasvip etmek.
Bakanlar Komitesinin 11 Ocaktaki bir toplantsnda, o srada iktidarda
olmayan Kont Witte , ayn dokuzunda vuku bulan olaylarn ve bylesi
utan dolu olaylardan gelecekte korunmak iin alnmas gereken
tedbirlerin tartlmasn nerdi. Witte nin nerisi, Komitenin yetkisi
dahilinde olmad ve mevcut toplantnn gndeminde bulunmad iin
reddedildi. Bakanlar Komitesi, farknda olmadan Rus devriminin
balamasna izin vermiti, nk Rus devrimi onun gndeminde deildi.
II

9 Ocaktaki tarihsel olaylarn ald biim, phesiz hi kimse tarafndan

nceden grlemezdi. Tarihin byle umulmadk bir biimde, birka
gnlne ii kitlelerinin bana geirdii papaz, kendi kiiliinin,
grlerinin ve papaz olarak statsnn izlerini olaylar zerinde
brakmt. Bu olaylarn gerek ierii, kendi biimleriyle pek ok gzden
gizlenmiti. Ama 9 Ocan isel anlam, Klk Saraya yry
sembolizminin ok tesine geer. Gapon un papaz cbbesi bu dramda
yalnzca bir dekordu; asl kahraman proletaryayd. Proletarya bir grevle
balad, birleti, politik talepler ileri srd, sokaklara kt, tm halkn
cokun sevgisini kendi zerine ekti, askerlerle arpt ve Rus devrimini
balatt. Gapon, St. Petersburg iilerinin devrimci enerjisini yaratmad; o
yalnzca bu enerjiyi, hi beklemedii bir biimde aa kard. Bir
papazn olu, daha sonra bir papaz okulu rencisi ve Aeligious

Akademisinde renci olan bu ajitatr, polis tarafndan yle ak biimde

yreklendirildi ki, kendini birden bire yz bin kadn ve erkekten oluan bir
kalabaln banda buldu. Politik durum, papaz cbbesi, henz ok az
politik bilince sahip olan kitlelerin ilkel heyecan ve olaylarn muazzam
hzl ak, Gaponu bir ndere dntrd.
Macerac bir psikolojik altyapyla fanteziler uyduran, zerine bir para
dolandrclk sinmi iyimser mizal bir gneyli ve toplumsal sorunlarda
tam bir kara cahil olan Gapon , olaylara klavuzluk etmekte, onlar nceden
grmekte olduu kadar yeteneksizdi. Olaylar onu btnyle hazrlksz
yakalad.
Liberaller, 9 Ocak olaylarnn btn srrnn Gapon un ahsiyetinde
yatt kansnda uzun sre srar ettiler. Onu aradaki fark gstermek zere
sosyal demokratlarla kyasladlar, sanki o kitleleri ynetmenin srrn bilen
politik bir ndermi, dierleriyse doktriner bir sektmi gibi. Byle
yaparak, ayet Gapon sosyalizm okulundan gemi birka bin politik
bilinli iiyle karlamam olsayd, 9 Ocan gereklemeyeceini
unuttular. Bu insanlar onun evresinde hemen demirden bir halka
oluturdular, istese de ondan kurtulamayaca bir halka. Ama o kurtulmak
iin hibir giriimde bulunmad. Kendi baarsyla bylenerek, dalgalarn
kendisini tamasna izin verdi.
Kanl Pazar n hemen ertesi gn, Gapon a btnyle ikincil bir politik
rol bimi olsak da, hi kukusuz hepimiz, onun ahsiyetini olduundan
fazla nemsedik. Kutsal fke halesiyle, dudaklarnda bir papazn
beddualaryla, uzaktan adeta bir ncilden km bir kii gibi grnyordu.
Petersburg transit cezaevinde grevlendirilen bu gen papazn gnlnde
sanki gl devrimci duygular uyanm gibi grnyordu. Peki ne oldu?
Iklar snmeye baladnda, Gaponun gerekte su katlmadk bir politik
ve ahlki hilik olduu herkes tarafndan grld. Sosyalist Avrupa nnde
taknd tutum, yurtdndan yazd kaba ve naif, ackl devrimci
yazlar, Rusyaya dn, hkmetle el altndan ilikileri, Kont Witte
tarafndan datlan gm paralar, Gaponun muhafazakr basnn
temsilcileriyle yapt ukal ve sama rportajlar, ve nihayet, onun sonuna
neden olan alaka ihanet; sonunda tm bunlar 9 Ocan Gaponuna ilikin
btn illzyonlar ykt.
Avusturya sosyal demokratlarnn nderi olan Viktor Adler in, Gapon
un Rusyadan ayrln bildiren ilk telgraf okuduunda syledii zekice
szleri anmsamadan geemeyeceiz: Yazk. Ortaya kt kadar
esrarengiz bir ekilde sahneden kaybolmu olsayd, tarihteki n asndan

daha iyi olacakt. Rus devriminin kapaklarn aan papaz hakknda gzel
bir romantik efsaneyle babaa kalm olacaktk. Kendine zg ince
ironiyle yle ekliyor Adler, ehit rolnn partili yolda rolnden daha
ok yakt insanlar vardr.
III

Rusyada henz devrimci halk diye bir ey yoktur. Byle yazyordu

Peter Struve, darda baslan gazetesi Osvobojdeniyede (Kurtulu), 7
Ocak 1905te; yani muhafz alaylarnn, Petersburg iilerinin gsterisini
bastrmasndan tam tamna iki gn nce.
Rusyada devrimci halk diye bir ey yoktur, aylk ziyafet cmb
boyunca, politik sahnenin ba aktr olduuna kendini kandrmay baaran
Rus liberalizmi, dnek bir sosyalistin azndan bunlar sylyordu. Telgraf
tellerinin, Rus devriminin baladn duyuran byk haberi dnyann drt
bir yanna tamasndan nce, bu beyanatn Rusyaya erimesine vakit
kalmad.
Biz bunu beklemitik; ondan asla phe etmedik. Uzun yllar boyunca,
bizim iin bu, her eit politik renkten cieri be para etmez adamlarca
alaya alnan doktrinimizin tek mantksal sonucu olmutu. Onlar
proletaryann
devrimci
rolne
inanmadlar;
bunun
yerine zemtsi dilekelerinin gcne, Witte ye, Svyatopolk-Mirskie,
dinamit lokumlarna inandlar. nanmadklar bir tek politik nyarg bile
yoktu. Bizim proletaryaya olan inancmz ise nyarg saydklar tek eydi.
Yalnzca Struve deil, ama onun son gnlerde hizmetine girdii o
eitimli insanlar da hayrete dtler. Dehet ve acz iinde alm
gzlerle, pencerelerinden tarihsel dramn geliimini izlediler.
Entelijensiyann olaylara mdahalesi, gerekten acnas ve ihmal edilebilir
durumdayd. eitli yazn adamlar ve profesrlerden oluan bir heyet,
liberal basnn ifade ettii zere, sorunu, askeri g kullanmndan
kanabilecek bir tarzda halletmek umuduyla, Prens Svyatopolk-Mirskii
ve Kont Witte yi ziyaret etti. Da daa kar harekete geiyordu ve bu
arada, bu bir avu demokrat insan, iki bakanlk odasna yaptklar
ziyaretin, kanlmazn nne gemeye yeteceini sanyorlard. Svyatopolk
heyeti kabul etmeyi reddetti. Witte yalnzca umutsuzca jest yapt. Ve sonra,
sanki Shakespearein en byk trajediye bir komedi esini katma
serbestliini kullanyormu gibi, polis, bu dokunakl heyetin geici
hkmet olduunu deklare etti ve onu Peter ve Paul Kalesine gnderdi.
Yine de Ocak gnleri, entelijensiyann politik bilincinin ekilsiz, bulank
dnyasn keskin bir ekilde blen bir izgi izdi. Entelijensiya,

hkmetteki kiilerin mutlu baarsna olan gveniyle, geici olarak,

geleneksel liberalizmimizin arivine kaldrld. Svyatopolk-Mirskinin
aklsz saltanat devri, byle bir liberalizmin en iyi iek verdii dnem
oldu, 12 Aralktaki reformist ferman da bu dnemin en olgun meyvesi. Ama
9 Ocak, bahar sprd, onun yerine askeri bir diktatrlk getirdi ve
liberal muhalefetin Moskova polis eflii grevinden daha yeni
uzaklatrd unutulmu general Trepov a snrsz yetkiler verdi. Bu
arada, demokratlarla resmi muhalefet arasndaki ayrm, liberal cemaat
iinde giderek aa kyordu. ilerin eylemi, entelijensiya iindeki
radikal
unsurlarn
pozisyonunu
glendirdi,
tpk
daha
nce zemtsi konferansnn oportnist unsurlarnn eline bir koz vermesi
gibi. Politik zgrlk sorunu, muhalefetin sol kanadnn bilincinde ilk kez
somut bir biim alyordu. Onlar bunu mcadele dnemlerinde, gler
dengesinde, gl halk kitlelerinin lgnca saldrsnda grdler. Ve
imdi, devrimci proletarya daha dn Marksistlerin politik
uydurmasyd gl bir gereklik olarak grnyordu.
imdi, diye yazyordu etkin liberal haftalk gazete Pravo , kanl Ocak
gnlerinden sonra, Rus kent proletaryasnn tarihsel misyonuna kuku
drme zaman m? Bu sorunun, en azndan tarihin mevcut an iin
zld apaktr; bizim tarafmzdan deil, unutulmaz Ocak gnlerinde,
korkun ve kanl olaylarn gcyle, isimlerini Rusyadaki toplumsal
hareketin kutsal kitabna yazan iiler tarafndan. Struvenin makalesinin
baslmasyla bu satrlarn yazlmas arasnda yalnzca bir hafta gemiti;
oysa bu arada btn bir tarihsel dnem uzanyordu.
IV

9 Ocak, kapitalist burjuvazinin politik bilincinde bir dnm noktasyd.

Devrimi ve sermayenin byk honutsuzluunu hemen nceleyen
yllarda, btn bir hkmet demagojisi okulu (Zubatov okulu) ortaya
kmt. Amac, iileri, imaltlarla ekonomik atmalara kkrtmak ve
bylece onlar devletle atmaktan saptrmakt. Ama artk, Kanl Pazar
dan sonra, snai yaamn normal ak bsbtn sekteye uramt. ancak
ksa dnemlerde, kargaa anlar arasnda kalan zamanlarda yaplyordu.
Silhl kuvvetlere teslimatlardan elde edilen muazzam krlar, kriz
durumundaki sanayiye deil, kk bir ayrcalkl ve yamac tekelciler
grubuna gidiyordu. Byyen kaos durumuyla sanayiyi uzlatracak hibir
ey yoktu. Sanayi kollar birbiri ardna muhalefete geiyordu. Borsa
kurumlar, sanayi kongreleri, szde danma brolar yani kamufle
edilmi sendikalar ve daha dn politik olarak el dememi dier sermaye
rgtleri, imdi otokratik polis-devleti sistemine gvensizliklerini ifade

ediyor ve liberalizmin diliyle konumaya balyorlard. Kentli tccar,

muhalefet davasnda aydn toprak sahibine brakacak hibir eyi
olmadn gsterdi. Dumalar, yalnzca, zemstvolara katlmakla kalmad,
baz durumlarda bizzat onlarn bana geti. Ve bir tccarlar rgt olan
Moskova dumas, n sraya yerleti.
Maliye Bakanlnn ltuf ve nimetleri iin sermayenin eitli dallarnn
kendi aralarnda verdii mcadele, kamu ve devlet dzeninin yenilenmesi
genel talebi yznden geici olarak geriledi. Ayrcalklar ve devlet
yardmlarna ilikin basit grler yerine, ya da bunlarla yan yana, retici
gler in gelimesi ve i pazarn genilemesine dair daha karmak
dnceler ortaya kt. Bu egemen fikirlerle yan yana, ii ve kyl
kitlelerinin yattrlmasna gsterilen bariz ilgi, iveren rgtlerinin tm
dileke, rapor ve nergelerinde kendini gsterdi. Bir ucuyla iilerin canl
bedenlerini kamlayan, dier ucuyla da sanayicilerin ceplerine vuran her
derde deva polis basksyla sermayenin gz ald; ve bylece kapitalist
smrnn barl seyrinin liberal bir rejimi gerektirdii sonucuna vard.
Gerici basn, antik gelenein direkleri olan Moskovann Eski Mmin
tccarlarnn anayasal platformlar desteklediini grdke, Et tu,
Brute![1] diye feryat ediyordu. Ama bu feryat, tekstil sanayisinin
Brutsn durdurmad. O, proleter hareketin kendi zirvesine ulat yl
sonunda, polisin kutsal, biricik ve blnmez kamsnn korumasn bir kez
daha istemek iin politik paraboln izmek zorundayd.
V

Ancak Ocak katliamnn en iddetli ve nemli etkisi, Rus proletaryas

zerinde oldu. Mthi bir grevler dalgas, ulusun genelini iddetle
sarsarak, lkeyi batan sona kasp kavurdu. Yaklak hesaplamalara gre,
grev, 122 kent ve yerleim yerine, Donets havzasndaki birok madene ve
10 demiryoluna yayld. Proleter kitleler, varlklarnn en derinlerinden
harekete gemilerdi. Grev bir milyon kadn ve erkei kapsyordu. Grev
neredeyse iki ay boyunca, hi plansz, ou kez hibir talep ileri
srmeksizin, durup durup balayarak, yalnzca dayanma igdsne itaat
ederek, lkeye hkmetti.
Grev frtnasnn doruunda, ubat 1905te yle yazmtk:
9 Ocaktan sonra devrim dur durak bilmiyor. O artk halkn srekli olarak harekete
geen yeni katmanlarnn gizli yeralt almasyla tatmin olmuyor; imdi mcadele
blklerine, alaylarna, taburlarna ve tmenlerine aleni ve acil bir yoklama ars
yapyor. Proletarya, bu ordunun temel gcdr; ve devrimin, grevi, bu yoklama arsn
yerine getirme arac haline getirmesinin nedeni budur.
Sektr stne sektr, fabrika stne fabrika, kent stne kent i durduruyor.
Demiryolu personeli, grevin ateleyicileri gibi davranyor; demiryolu hatlar, grev

salgnnn yayld kanallardr. Ekonomik talepler ileri srlyor ve bunlar bir btn olarak
ya da ksmen neredeyse annda karlanyor. Ama grevin ne balangc, ne de sonu, tam
olarak, taleplerin doas ya da karlatklar biim tarafndan belirlenir. Grev, ekonomik
mcadele iyi tanmlanm belli taleplerde ifade bulduu iin ortaya kmaz; tam tersine,
talepler, bir grev zorunlu olduu iin seilir ve formle edilirler. iler, kendilerine, lkenin
dier yerlerindeki proletaryaya ve nihayetinde btn ulusa, birikmi glerini, snfsal
hevesliliklerini ve kavgaya hazr olularn gstermek zorundadrlar. Herey genel
devrimci hkme boyun emek zorundadr. Bizzat grevciler ve onlar destekleyen,
onlardan korkan ve onlardan nefret eden herkes, oradan oraya srayan, sonra tekrar
harekete geen ve bir hortum gibi ne atlan bu azgn grevin, yalnzca kendi bana bir
ey olmadn, onu lkeye musallat eden devrimin iradesine boyun ediini kavrar ya da
belli belirsiz hisseder. Grevin etkin olduu alan zerinde ve bu etkin alan genellikle
lkenin tmdr tehdit edici, uursuz ve meydan okuyan bir ey vardr.
9 Ocaktan sonra devrim dur durak bilmiyor. Askeri gizlilik kaygs olmakszn, ak
ak, tantanayla, yaamn rutinini alaya alarak, onun can skc uyuukluunu datarak,
devrim, bizi kendi doruk noktasna gtryor.
[1] Sen de mi Brts! (.n.)

Ekim Grevi

Demek devrimin yaklatn dnyorsunuz?

Yaklayor!
Novoye Vremya, 5 Mays 1905
te geldi!
Novoye Vremya, 14 Ekim 1905
I

Sokaklarda Trepovun snrsz terr hkm srerken, niversite

duvarlarnn iinde tam anlamyla zgr halk toplantlarnn gereklemesi,
1905 gz aylarnn en artc politik paradokslarndan biriydi.
Bilinmeyen bir nedenle kendini Eitim Bakan grevinde bulan, yal ve
cahil General Glazov, kendisini bile artacak biimde bu zgr
konuma adacklarn yaratmt. Liberal profesrler, niversitelerin
renim iin olduklarn ve sokaklarn akademik alanda yeri olmadn
iddia ettiler. Prens Sergey Trubetskoy bu gerei sayklayarak ld. Ama
birka hafta boyunca niversite kaplar ardna kadar ak kald. Halk,
koridorlar, derslikleri ve salonlar doldurdu. iler fabrikadan doruca
niversiteye gidiyorlard. Yetkililer armlard. Sokaklarda ya da
evlerindeyken, iileri bastrabilir, tutuklayabilir, ezebilir ve
vurabilirlerdi. Fakat ii niversite eiini geer gemez, bir anda
dokunulmaz oluyordu. Yetkililere, bylece, anayasal hukukun otokrasi
hukuku stndeki avantajlar konusunda tatbiki bir ders verilmiti.
lk zgr halk toplantlar 30 Eyllde Petersburg ve Kiev
niversitelerinde gerekleti. Vladimir niversitesinin konferans
salonunda toplanan dinleyiciler karsnda dehete kaplan resmi telgraf
kurumu, kalabaln rencilerin yan sra her iki cinsiyeti de ieren
yabanc bir halk ynndan, lise rencilerinden, kentin zel okullarndan
gelen genlerden, iilerden ve ayaktakmndan olutuunu rapor
ediyordu.
Devrimci sz, yeraltndan kurtulmu ve niversite salonlarn,
dersliklerini, koridorlarn ve avlularn doldurmutu. Kitleler, yaln
olduklar kadar gzel de olan devrim sloganlarna byk bir hevesle
sarldlar. Brokrasinin ahmaklarna ve gerici basnn satlm yazarlarna
ayaktakm gibi grnen bu rgtsz, tesadfi kalabalk, burjuva
gazetecilerini bile hayrete dren bir ahlki disiplin ve politik duyarllk

gstermiti.
Bir ke yazar Rusta syle yazyordu:
Bir niversite toplantsnda beni en ok artan ey neydi biliyor musunuz?
Grlmemi, ibret verici bir dzen. Oraya vardktan hemen sonra, toplant salonunda ara
verildii anonsu yapld ve yle bir dolamak iin koridora ktm. niversite koridoru
daha ok bir soka andryordu. Koridordaki tm derslikler insanlarla doluydu ve
buralarda bamsz blm toplantlar gerekletiriliyordu. Bizzat koridor tklm tklmd;
kalabalk bir aa bir yukar hareket ediyordu. Baz insanlar pencere eiklerine, banklara,
dolaplarn zerine oturmulard. Sigara iiyorlar; alak sesle konuuyorlard. Kii, bir
resepsiyona, ama genelde olduundan epeyce daha ciddi bir resepsiyona katldn
dnebilirdi. Ama yine de bu, halkt; yorucu el ilerinin kabalatrd elleriyle, salksz,
havasz ortamlarda geirilmi gnlerden edinilen toprak rengi teniyle gerek, hakiki halk.
Ve hepsi, gz ukurlarnn derinliklerine gmlm parldayan gzlere sahipti. Buraya
fabrikadan ya da atlyeden, eliin eritildii ya da demirin dkld, scan ve dumann
insan boduu bir iyerinden gelmi bu clz, zayf ve kt beslenmi insanlar iin
niversite, yce, engin, gz kamatrc parlaklktaki bir mabet gibiydi. Ve burada
sylenen her sz sanki bir dua niteliindeydi. Yeni uyanm bu bilgi edinme arzusu, her
ama her teoriyi bir snger gibi emiyordu.

Hayr, bu cokun kitle her ama her teoriyi emmedi. Ar partilerle

kitleler arasnda hibir dayanma olmadn iddia eden bu gerici
gevezeler, bu kalabala hitap etmeye giriselerdi ya; ama hayr, buna
kalkmadlar. Yerin dibindeki deliklerine ekildiler ve gemie ynelik
iftira dolu saldrlarn yineleyebilecekleri bir teneffs beklediler. Fakat
sadece onlar deil; politikaclar ve liberalizmin szcleri bile, bu
muazzam, daima deiken dinleyiciler topluluuna hitap etmeyi
baaramadlar. Burada en stn saltanat, devrimin szcleri srdler.
Burada sosyal demokratlar, saysz insan bir araya getiren kopmaz, canl
politik balar kurdular. Burada onlar, kitlelerin devasa toplumsal
fkelerini, formle edilmi devrimci sloganlarn diline evirdiler.
niversiteden kan kalabalk, artk oraya giren kalabalk deildi.
Toplantlar her gn yaplyordu. ilerin ruh halleri giderek daha da
ykseliyordu, fakat parti bunu nemsemedi. Kitlesel bir hareketin ok daha
sonra gerekleecei tahmin ediliyordu; 9 Ocan yldnm ile Devlet
Dumasnn toplanmas akarak 10 Ocaa denk geldi. Demiryolcular
sendikas, Buligin dumas temsilcilerinin Petersburga girmelerine izin
vermeyi reddetme tehdidinde bulundu. Fakat olaylar kimsenin
ngremedii kadar hzl geliti.
Moskovada Sytin basm ilerinde alan dizgiciler 19 Eyllde greve
ktlar. Daha ksa bir ign ve noktalama iaretleri de dahil her 1.000
harflik dizgi iin daha yksek bir para ba cret talep ediyorlard. Bu
kk olay tm Rusya apnda bir politik grevi ateledi; bu, noktalama
iaretleri zerinden balayan ve mutlakyeti devirmekle noktalanan bir

grevdi.
Polis departman kederli bir ekilde, hkmet tarafndan yasaklanm
olan Moskova Matbaaclar ve Litograflar Birlii olarak bilinen bir
dernein Sytindeki grevi ktye kullandn rapor ediyordu. 24 Eyll
akam elli basm iisi grevdeydiler. 25inde, ehir valisi tarafndan izin
verilen bir toplantda, bir talepler program kaleme alnd. Bu program
vali tarafndan basmevi temsilcileri Sovyetinin keyfi eylemi olarak
yorumland ve bylesi bir keyfi proleter eylemce tehdit edilen iilerin
bireysel bamszl adna, bu polis satrap,[1] basm iileri grevini o
hantal yumruuyla bastrmay denedi.
Fakat noktalama iaretleri zerinde ykselen bu grev, dier dallara
yaylmak iin gereken zaman oktan bulmutu. Moskoval frnclar greve
ktlar ve yle sk bir ekilde greve ktlar ki, Birinci Don
Kazak Alaynn iki bl, ar kuvvetlerinden oluan bu zel ordunun
kahramanca cesaretiyle, Filippov frnn frtnadan kurtarmak zorunda
kald. 1 Ekimde Moskovadan, fabrikalar ve iletmelerdeki grevlerin
snmlenmeye baladn bildiren telgraf mesajlar alnd. Fakat grevler
sadece soluklanyorlard.
II

2 Ekimde Petersburg dizgicileri, gnlk bir grevle Moskoval

yoldalaryla dayanmalarn gstermeye karar verdiler. Moskova,
ehirdeki snai merkezlerin greve devam ettiini telgrafla bildirdi.
Hibir sokak hadisesi yoktu; iddetli yamur yasa ve dzenin en gvenilir
mttefiki gibiydi.
Ekim mcadelesinde muazzam bir rol oynayan demiryollar, bir ilk uyar
yapt. 30 Eyllde Moskova-Kursk ve Moskova-Kazan demiryollarnn
atlyelerinde huzursuzluk balad. Bu iki demiryolu, mcadeleyi 1 Ekimde
balatmaya hazrlklydlar. Demiryolcular sendikas tarafndan
alkoyuldular. Kendisini, eitli tekil hatlardaki ubat, Nisan ve Haziran
grevlerinin deneyimine dayandran sendika, Devlet Dumasnn
toplanmasyla ayn zamana rastlayacak genel bir demiryolu grevi
hazrlyordu; u an iin yaplacak ksmi bir eyleme karyd. Fakat
huzursuzluk azalmadan devam ediyordu. 20 Eyllde demiryolcularn
temsilcilerinin resmi bir konferans, emekli fonlar sorununu tartmaya
amt. Bu konferans, sresini kendiliinden geniletti ve bir btn olarak
demiryolu dnyasnn beenisini kazanarak kendisini bamsz bir
sendikaya ve politik kongreye dntrd. Kongreye her yerden tebrikler
yad. Huzursuzluk artt. Demiryollarnda acil bir genel grev dncesi

Moskova blgesinde destek grmeye balad.

3 Ekimde Moskovadan, fabrika ve tesislerdeki grevlerin aamal olarak
azalmaya baladn ifade eden bir telefon mesaj aldk. yerlerinin
grevde olduu Moskova-Brest Demiryolunda, ie yeniden balama
ynnde gze arpan bir hareketlilik vard.
Grev henz bir karara varmamt. Halen dnp tanyor ve
duraksyordu.
Basm, makinistlik, marangozluk, ttn ve dier meslek dallarndan
gelen ii temsilcilerinin yapt bir toplant, tm Moskova iilerinin
genel bir konseyini (Sovyet) oluturma kararn benimsedi.
Takip eden birka gn boyunca herey bir uzlamaya iaret eder gibiydi.
Rigadaki grev sona erdi. 4 ve 5 Ekimde, Moskovadaki basmevlerinin
ounda i yeniden balad. Gazeteler yeniden kt. Bir gn sonra, bir
haftalk arann ardndan Saratov basklar kt; hibir ey yaklamakta
olan olaylarn alameti gibi grnmyordu.
Ayn beinde Petersburgdaki bir niversite toplantsnda, destek
grevlerinin belirli bir tarihte bitirileceini aklayan bir karar benimsendi.
Petersburg dizgicileri gnlk dayanma grevinden sonra ie dndler.
Ayn gn Petersburg valisi Schlsselburg anayolunda tam dzenin
salandn ve iin yeniden baladn bildiriyordu. Ayn yedisinde Neva
tersane iletmesindeki iilerin yars yeniden iba yapt. 10 Ekime kadar
politik grev iln etmi olan Obuhov iletmesi hari, Nevski kapsnn
ardndaki tm iletmeler alyordu.
Gndelik yaam phesiz devrimci gndelik yaam neredeyse yeniden
balam gibi grnyordu. Grev birka rgtsz giriimde bulunmu,
bunlardan umudunu kesmi ve vazgemi gibi grnyordu. Fakat bu
yalnzca grnte byleydi.
III

Gerekte grev btn hzyla harekete gemeye hazrlanyordu. ini

mmkn olan en ksa zamanda yapmak istiyordu; ve derhal demiryollarna
el att.
zellikle Moskovaya balanan tm hatlarda hkm sren gerginliin
etkisi altndaki demiryolcular sendikas merkez brosu, genel grev iln
etmeye karar verdi. Bunu yaparken yalnzca her yerdeki mcadele
glerini seferber etmeyi dnyordu; asl muharebenin Ocakta olmas
planlanyordu hl.
Tayin edici gn 7 Ekimdi. Kalp spazmlar balad diye yazd Novoye

Vremya; Moskova demiryollar birbiri ardna lyordu. Moskova lkeden

yaltk hale geliyordu. Telgraf tellerinde, endie dolu mesajlar birbirini
kovalad: Nijni Novgorod, Arzamas, Kaira, Ryazan, Venev, hepsi
demiryollarnn gtnden yaknyordu.
7 Ekimde Moskova-Kazan Demiryolu greve gitti. Romodanov kolu
Nijnide greve gitti. Ertesi gn grev Moskova-Yaroslav, MoskovaNijegorod ve Moskova-Kursk hatlarna yayld. Bununla birlikte dier
merkezi noktalar hemen tepki vermediler.
8 Ekimde Petersburg Demiryolu alanlarnn bir toplantsnda, bir
sonraki aamada hkmete bir ltimatom vermek ve taleplerini tm
demiryolu an kapsayan bir grev vastasyla desteklemek iin, tm Rusya
demiryolcular birliinin rgtlenmesine etkin bir ekilde devam etme
karar (bu ilk kez Moskovadaki Nisan kongresinde nerilmiti) alnd.
Yine burada da grev belirsiz bir tarihe ertelenmiti.
Moskova-Kiev-Voronej, Moskova-Brest ve dier hatlar 9 Ekimde greve
ktlar. Grev, durumun kontroln ele geirdi ve ayaklarnn altndaki
salam zemini yoklayarak, kendisine dman olan tm lml, ertelemeci
kararlar altst etti.
9 Ekimde, Petersburg demiryolu personeli temsilcileri kongresinin
olaanst toplantsnda, demiryollar grevinin sloganlar formle ediliyor
ve telgrafla annda tm hatlara yaylyordu. Bu talepler unlard: sekiz
saatlik ign, sivil zgrlkler, genel af, Kurucu Meclis.
Grev tereddt etmeden lke ynetimini ele almaya balamt. Nihayet
kararszla veda ediliyordu. Greve katlanlarn zgvenleri, saylaryla
birlikte artyordu. Devrimci snf talepleri, farkl mesleklerin ekonomik
taleplerinin nne gemiti. Grev, yerel ve mesleki snrlarn krarak,
bunun bir devrim olduunu hissetmeye balad; ve bylece esiz bir cesaret
kazand.
Grev raylar boyunca hzla akt ve tm hareketi kendi dmen suyuna
soktu. Demiryollar adeta onun geliini bildiren telgraf tellerine
dnmt. Grev! yurdun her kesinde gndemi oluturuyordu. 9
Ekimde gazeteler tm Rusyaya, Kazan Demiryolunda Bednov adl bir
elektrikinin zerinde bildirilerle yakalandn bildirdiler. Hl, bir tomar
bildiriye el koymakla grevi durdurabileceklerini umuyorlard. Aptallar!
Grev nnde ne varsa silip sprd.
lkenin snai ve ticari yaamn byk lde fel edecek muhteem bir
plan izliyordu ve bu plan izlerken tek bir detay bile gzden karmad.

Telgrafn ona hizmet etmeyi reddettii yerlerde, telleri kesti ya da telgraf

direklerini yerle bir etti. Lokomotifleri durdurdu ve buharlarn kesti.
Santralleri sekteye uratt ve bunun zor olduu yerlerde elektrik
kablolarna zarar verdi ve demiryolu istasyonlarn karanla gmd. nat
bir direnile karlat yerlerde, hatlar datmakta, sinyalleri bozmakta,
lokomotifleri yerle bir edip, ray hatlarna bariyerler koymakta ya da
kprleri vagonlarla tkamakta tereddt etmedi. Kaldrma sistemlerine
girerek, vinleri durdurdu. Yolcu trenlerinin en yakn balant noktasna ya
da gidecekleri yere gitmesine izin verirken, yk trenlerini bulduu yerde
durdurdu.
Grev, hareketsizlik yeminine aykr davranlmasna sadece kendi
hedefleri iin izin veriyordu. Devrimden haber verecek bltenlere ihtiya
duyduunda, basmevi ayor; grev talimatlarmz iletmek iin telgraf
kullanyor; grevcilerin temsilcilerini tayan trenlerin gemesine izin
veriyordu.
Hibir ey grevden muaf deildi; grev, snai iletmeleri, eczaneleri,
bakkal dkknlarn, mahkemeleri, hereyi kapatt.
Zaman zaman dikkati dald ve kh urda kh burda ihtiyat elden
brakr gibi oldu. Bazen pervasz bir tren, grev bariyerini ayordu: daha
sonra grev onun ardndan koturuyordu. Bu sulu tren, bozguna uram bir
sulu gibi geldiinden haberi olmayan karanlk ve bo istasyonlarn
iinden sanki yaryormuasna geerek, arkasnda korku ve belirsizlik
izleri brakyordu. Fakat sonunda grev treni yakalyor, motorunu
durduruyor, srcsn etkisiz hale getiriyor, buharn boaltyordu.
Grev mmkn olan her arac kulland. Rica etti, ikna etti, yalvarp
yakard; dizlerinin zerinde yalvard Moskovadaki Kurski stasyonunda
bir kadn konumacnn yaptn yapt yani korkuttu, terrize etti, taa
tuttu, ve sonunda Browninglerini ateledi. Ne pahasna olursa olsun
hedeflerine ulamak istiyordu. Hereyini ortaya koydu: babalarn kann,
ocuklarn ekmeini, kendi gcnn nn. Snfn tm ona itaat etti; ve
snfn savat gler tarafndan rvet verilen ihmal edilebilir bir
kesimi kendi yoluna ktnda, grevin bu engelleri hoyrata bir kenara
tekmelemesi, hi de artc deildi.
IV

lkenin motor sinirleri lyordu. Ekonomik bnye uyuuyordu.

Smolensk, Kirsanov, Tula, Lukoyanov, aresiz bir ekilde
demiryollarndaki mutlak hareketsizlikten ikayet ediyordu. Ayn onunda,
Tver gibi Nikolayev demiryolu da dahil Moskovada birleen hatlarn

neredeyse tamam isiz kalmt; ve Moskova engin bir ovann merkezinde

tamamen yitip gitmiti. Moskovada birleen bu hatlarn sonuncusu olan
Savelovsk Demiryolu ayn on altsnda greve gitti.
Onunun akam, grevci demiryolu alanlar Moskova niversitesinin
koridorlarnda toplandlar ve tm talepleri yerine getirilene kadar grevi
srdrme karar aldlar.
Demiryolu grevi merkezden periferiye yayld. Ryazan-Ural hatt
sekizinde, Polesski Demiryolundaki Bryansk hatt ve Smolensk-Dankov
hatt dokuzunda, Kursk-Harkov-Sivastopol ve Yekaterininsk demiryollar
ve Harkovda birleen tm hatlar onunda greve gittiler. Besin maddelerinin
fiyatlar her yerde aniden ykseldi. On biriyle birlikte, Moskova st
ktlndan ikayet ediyordu.
Ayn gn demiryolu grevi daha da yayld. Samara-Zlatoust Demiryolundaki trafik, durma noktasna gelmeye balad. Orel merkezi
hareketsizleti. Harkov-Nikolayev Demiryolundaki Kremenug gibi,
Gney-Bat demiryollarnn en byk istasyonlar Kazatin, Birzula ve
Odesa da greve katld. Saratova gn boyunca yalnzca tren geliyordu
ve bu trenler grevcilerin seilmi temsilcilerinden baka hibir yolcuyu
tamyorlard. Telgraflar, bu temsilci trenlerinin her yerde cokuyla
karlandn rapor ediyorlard.
Demiryolu grevi her geen gn daha fazla hatt ve daha fazla treni
kapsayarak amansz bir biimde yaylyordu. 11 Ekimde, Kurland genel
valisi, demiryollarnda ii durdurmann ay hapisle cezalandrlacan
bildiren bir acil kararname yaynlad. Bu meydan okumaya annda yant
geldi. Ayn on ikisiyle birlikte artk Moskova ile Kreizburg arasnda hibir
tren almyordu; hat greve gitmiti; Vindava treni yerine ulamad.
11-12 Ekim gecesi Vistula blgesinin tm kollarnda trafik durma
noktasna geldi. Sabah, Petersburg trenleri Varovadan ayrlamadlar.
Ayn gn on ikisinde grev bizzat Petersburgu kuatmt. Devrimci
igd onu doru taktikleri uygulamaya sevketmiti: ilkin tm taradaki
iileri harekete geirdi, daha sonra Petersburgu binlerce dehet dolu
telgrafla bombardmana tuttu ve bylece bir psikolojik hareket oluturdu;
merkezi yetkilileri yldrd; ve ancak ondan sonra coup de
gracei[2]indirmek iin sahneye bizzat kt. On ikisi sabah,
Petersburgda birleen tm demiryollarnda, oybirliiyle i durdurma
karar alnd. Sadece Finlandiya hatt, Finlandiyann tmnde devrimci
seferberlii bekleyerek, hl alyordu; bu hat drt gn sonrasna, on
altsna kadar durmad. 13 Ekimde grev, Revel, Libava, Riga ve Breste

ulat. Perm istasyonunda i durduruldu. Takent Demiryolunun bir

blmnde trafik kesildi. On drdnde, Brest merkezi, Trans-Kafkasya
Demiryolu ve Orta Asya Demiryolundaki Akabat ve Novaya Buhara
istasyonlar srayla greve kt. Ayn gn grev Sibirya demiryollarna
yayld; ita ve rkutsktan balayarak ve doudan batya doru hareket
ederek, on yedisinde elyabinsk ve Kurgana ulat. Bak stasyonu on
beinde, Odesa on yedisinde greve gittiler.
Motor sinirlerin bu felcine, bir sreliine duyumsal sinirlerin felci de
elik etti; on birinde Harkovda, on nde elyabinsk ve rkutskta, on
drdnde Moskovada ve on beinde Petersburgda telgraf grmeleri
kesildi.
Demiryolu grevi nedeniyle, posta sistemi, ehirleraras mektuplar
neredeyse tamamen reddetmek zorunda kalyordu.
Modas gemi bir atl ekici olan troyka, eski Moskova anayolunda boy
gsteriyordu.
Sadece tm Rus ve Polonya demiryollar deil, Vladikavkaz, TransKafkasya ve Sibirya demiryollar da sekteye uram durumdayd. Tm bir
demiryollar ordusu yedi yz elli bin insan grevdeydi.
V

Ekmek, mal, et, sebze, balk piyasalar ve dier piyasalar kaygl

bildiriler yaynlamaya balad. Gda mallarnn, zellikle etin fiyat hzla
ykseldi. Para borsas sarsld. Devrim onun lmcl dman olmutu
zaten. imdi birbirleriyle yz yze gelmilerdi, borsa eytan grme
dnd. Telgrafa kotu, ama telgraf dmanca sessizliini srdryordu.
Postaneler de hizmet vermeyi reddettiler. Borsa Devlet Bankasnn
kapsn ald, fakat kendisine Bankann transferleri belirli bir tarihte
garanti edemeyecei sylendi. Demiryolu ve snai yatrmlarn hisse
senetleri adeta bir rkek ku srs gibi tneklerinden bir anda
havalandlar ve sadece yukar deil aa doru da uuup durdular.
Gcrdayan dilerle birleen panik, menkul kymetler borsasnn
speklsyonlarnn glgeli dnyasna egemen oldu. Para dolam tkand,
taradan iki bakente akan demeler kesildi. Nakit parayla alan firmalar
demelerini durdurdular. Protesto edilen senetlerin says hzla ykselmeye
balad. Tm ek ve polie verenler, tm kefiller, alacakllar ve borlular
sinirlenmeye, telalanmaya ve yasalarn onlarn iine yarayacak ekilde
deitirilmesini talep etmeye baladlar, nk o grev, devrim tm
ekonomik mbadele yasalarn ihll etmiti.
Fakat grev demiryollaryla yetinmedi. Evrensel hale gelmeye abalad.

Lokomotiflerin buharn salarak ve istasyonlarn klarn keserek,

demiryolu iilerinden oluan kalabal ehre giden yollarnda bir araya
getiriyor. Tramvaylar ilevsizletiriyor, atlarla yaplan tamacl
durduruyor ve yolcular inmeye zorluyor, dkknlar, lokantalar, kahve ve
meyhaneleri kapatyor ve kendine duyduu gvenle fabrika kaplarna
dayanyor. eride zaten bekliyorlar. Alarm ddkleri balyor, i duruyor,
caddelerdeki kalabalklar artyor. Grev artk kzl bir bayrak tayarak
marlarla ilerliyor. Bu bayrak, bir Kurucu Meclis ve cumhuriyet istediini,
sosyalizm iin savatn iln ediyor. Gerici bir gazetenin yaz ileri
brolarn geiyor. Bu hastalanm ideolojik kaynaa kinle bakyor ve eer
eline bir ta geirebilirse onu bir pencereye frlatveriyor. Halka hizmet
ettiini dnen liberal basn, greve, uzlatrma iin alacan vaat
eden ve aman dileyen bir heyet gnderiyor. Yalvarlar karlksz kalyor.
Harf kutular kapanyor, dizgiciler sokaa kyor. Brolar ve bankalar
kapanyor. Grev hereye egemen oluyor.
Ekimin onunda Moskova, Harkov ve Revelde; on birinde Smolensk,
Kozlov, Yekaterinoslav ve Lodzda; on ikisinde Kusk, Byelgorod, Samara,
Saratov ve Poltavada; on nde Petersburg, Ora, Minsk, Kremenug ve
Simferepolda; on drdnde Gomel, Kali, Don Rostovu, Tiflis ve
rkutskta; on beinde Vilna, Odesa ve Batumda; on altsnda Orenburgda;
on yedisinde Yuriev, Vitebsk ve Tomskta bir politik genel grev iln
ediliyordu. Riga, Libava, Varova, Plotsk, Byelostock, Kovna, Dvinsk,
Pskov, Poltava, Nikolayev, Mariupol, Kazan, enstohovo, Zlatoust ve
dierleri de greve gittiler. Snai yaam her yerde kt, ve birok blgede
ticari yaam da kt. Okul ve niversiteler kapand. Entelijensiya
birlikleri proletaryann grevine katld. Birok yerde, jriler oturumlar,
avukatlar savunma yapmay, doktorlar hastalara bakmay reddetti. Sulh
yarglar celselerini kapatt.
VI

Grev muazzam toplantlar rgtledi. Kitlelerin gerilimi ve yetkililerin

korkusu, birbirini besleyerek, ezamanl bir ekilde geliti. Sokaklar ve
meydanlar atl ve yaya devriyelerle doldu. Kazaklar diren gstermesi iin
grevi provoke etti; kamlarla kamlayarak, kllarla keserek, arka
kelerden uyar yapmakszn ate aarak kalabala saldrdlar.
Ardndan grev, yapabildii her yerde, bunun sadece geici bir i
durdurma, elleri kavuturarak yaplan pasif bir protesto olmadn
gsterdi. Kendisini savundu ve savunurken saldrya geti.
Gneydeki birka ehirde barikatlar oluturdu, silah maazalarn ele

geirdi, kendini silahlandrd ve eer muzaffer deilse bile kahramanca bir

direnile saldrd.
10 Ekimde Harkovda, bir toplant sonrasnda, kalabalk, bir silah
maazasn ele geirdi. On birinde, niversite yaknndaki iiler ve
renciler tarafndan barikatlar oluturuldu. Telgraf direkleri skld ve
caddelere yatrld; demir kaplar, kepenkler, zgaralar, ambalaj kutular,
kalaslar ve ktkler st ste yld ve bu yn telgraf telleriyle sarld.
Baz barikatlar ta temeller zerine ina edildi. Kaldrmlardan sklen
kaln bloklar, ktkler zerine yld. Saat 13:00a kadar, bu basit fakat
soylu mimariye gre on barikat oluturulmutu. niversitedeki pencere ve
koridorlar da barikata dntrld. niversite blgesinin bir kuatma
altnda olduu akland ve blgenin ynetimi, cesareti phe gtrmeyen
Korgeneral Mauya emanet edildi. Bununla birlikte, vali uzlamac bir
zm benimsedi ve onurlu bir teslimiyetin koullar hazrland, liberal
burjuvazi arabulucu olarak davranyordu. Bir milis organize edildi ve bu,
yurttalar tarafndan cokuyla karland. Milis dzeni yeniden salad.
Ardndan Petersburg bu dzenin zorla yklmasn istedi. Milis, neredeyse
oluur olumaz datld ve ehir bir kez daha atl ve yaya haydutlarn
hakimiyetine girdi.
11 Ekimde Yekaterinoslavda, Kazaklar alaka bir ekilde bar
kalabaln zerine ate atktan sonra, barikatlar ilk kez sokaklarda ortaya
kt. Alt taneydiler. En byk olan Bryanski Meydanna kuruldu.
Arabalar, raylar, direkler, dzinelerce kk nesne Victor Hugonun
deyiiyle, devrimin eski dzenin kafasna frlatmak iin bulabildii
herey bu barikat kurmak iin kullanlmt. Barikatn iskeleti kaln bir
toprak tabakasyla kaplanm, dier tarafna hendekler kazlm, ve
hendeklerin n tarafna tellerden engeller kurulmutu. Sabah her bir
barikatta yzlerce insan vard. Silhl kuvvetlerin ilk saldrs baarszla
uramt; ancak saat 15:30da askerler birinci barikat ele geirdiler.
Saldr boyunca, atlardan birbiri arkasna iki bomba frlatld; askerler
arasnda len ve yaralananlar vard. Akam olduunda askerler tm
barikatlar ele geirmilerdi. On ikisinde, ehirde bir mezar sessizlii
hkm sryordu. Devrim llerini gmerken, ordu silahlarn
temizliyordu.
16 Ekim Odesadaki barikatlarn gnyd. Sabah Preobrajenskaya ve
Rielieu caddelerindeki tramvaylar devrildi, dkknlarn tabelalar
skld, aalar skld ve caddedeki banklar bir yn haline getirildi.
Tm caddeyi kaplayacak ekilde dikenli tellerle evrili drt barikat
oluturuldu. Bu barikatlar bir mcadele ardndan askerler tarafndan

alndlar ve kapclarn yardmyla ykldlar.

Grevcilerle askerler arasndaki sokak atmalar ve barikat oluturma
giriimleri baka birok kentte daha meydana geldi. Fakat Ekim gnleri
genellikle, bir politik grev, bir devrim giriimi, devrimin tm sava
glerinin ezamanl bir gzden geirilmesi olarak kalmt, bir silahl
ayaklanma olarak deil.
VII

Ve mutlakyet sonunda teslim oldu. Tm lkeyi sarp sarmalayan

muazzam gerginlik, taradan gelen ok sayda akna dnm rapor,
yarnn ne getireceine ilikin tam bir belirsizlik; bunlarn tm hkmetin
saflarnda inanlmaz bir panik yaratt. Orduda tam ve koulsuz gven
kalmamt; askerler toplantlarda grlyordu; toplantlarda sz alan
subaylar, ordunun te birinin halkla birlikte olduunu aklyordu.
Dahas, demiryolu grevi, askeri bask tedbirleri nnde almaz engeller
oluturdu. Ve nihayet Avrupa menkul deerler borsas vard. Devrimle
uratn anlad, ve bylesi bir duruma daha fazla msamaha gstermeye
hazrlkl olmadn bildirdi. Dzen ve anayasal gvenceler istiyordu.
Mutlakyet, iinde bulunduu belirsizlik durumunda, dnler vermeye
balad. 17 Ekimde bir bildirge yaynland. Kont Witte, devrimci grevin
zaferi sayesinde ya da daha kesin olarak, bu zaferin eksiklii sayesinde
(yapabiliyorsa bunu yalanlasn) babakan oldu. 17-18 Ekim akam
boyunca, insanlar sokaklarda kzl bayraklarla yrdler, bir genel
af ars yaptlar, Ocak katliamlarnn yapld yerlerde Sonsuz
Hatray sylediler ve Pobedonostsevin evi ile New Times brolarnn
nnde Aforoz! diye bardlar. On sekizi sabahnda, anayasal dnem
boyunca gerekleen ilk cinayetler yaand.
Dman, bastrlmamt. Sadece beklenmeyen iddetli saldrnn nnde
geici olarak geri ekilmiti. Ekim grevi, devrimin, kentli Rusyann
tmn artk ayn zamanda kendi ayaklarna kadar getirme yeteneinde
olduunu gsterdi. Bu ileriye doru muazzam bir admd ve gerici egemen
klik, Ekim g denemesine, bir yandan 17 Ekim bildirgesini yaynlayarak,
dier yandan da tm sava kadrolarn Kara Terr iin seferber ederek
karlk verdiinde, bu gerei ok iyi kavradn gsterdi.
VIII

On yl nce[3], Londra sosyalist kongresinde Plehanov, Rus devrimci

hareketi ya bir ii hareketi olarak zafer kazanacaktr ya da hi diyordu.
7 Ocak 1905te Struve, Rusyada devrimci halk diye bir ey yoktur

diye yazyordu.
17 Ekimde otokratik hkmet, devrimin ilk ciddi zaferine imzasn att;
ve bu zafer proletarya tarafndan kazanlmt. Plehanov hakl kmt:
devrimci hareket, bir ii hareketi olarak zafer kazanmt.
Doru, Ekim grevi sadece burjuvazinin maddi yardmyla deil, serbest
meslek sahiplerinin grev biimini alan dorudan desteiyle de gerekleti.
Ancak, bu durumu deitirmez. Mhendislerin, avukatlarn ve doktorlarn
grevi herhangi bir bamsz neme sahip olamazd ve ii grevinin politik
nemini ancak ok kk bir lde arttrmt. Onun yapt ey,
proletaryann devrimci mcadeledeki tartlmaz ve snrsz hegemonyasn
vurgulamaktan ibaretti. 9 Ocaktan sonra Petersburg iilerinin temel
demokratik sloganlarn benimsemi olan serbest meslek sahipleri, Ekimde
proletaryaya zg gerek mcadele biimini benimsedi: grev. Entelijensiyann en devrimci kanadn oluturan renciler, uzun zaman nce grevi
fabrikalardan niversitelere tamaya balamlard, buna tm liberal
niversite profesrlerinin ciddi protestolar elik etmiti. Proletaryann
devrimci hegemonyasnn giderek gelimesi, grevi, mahkemelere,
eczanelere, krsal ynetim brolarna ve ehir dumalarna yayd.
Ekim grevi, proletaryann burjuva devrimindeki hegemonyasnn ve ayn
zamanda bir tarm lkesinde kentlerin hegemonyasnn kantyd.
Narodnik hareket tarafndan tanrlatrlan topran eski iktidar,
yerini kapitalist kentin despotizmine brakt.
Kent duruma hakim oldu. Muazzam serveti kendi iinde younlatrd,
raylarn demirden balaryla kyleri kendine balad; bu raylar boyunca
yaamn her alanndaki yaratc g ve inisiyatifin en zinde kuvvetlerini
kendi iinde toplad; hem madden hem de manen, tm lkeyi kendi
egemenlii altna ald. Gericiler, Rusyann halen bir tarm lkesi olduu
dncesiyle kendilerini avutarak, kentsel nfusun kk yzdesini bouna
hesaplyorlard. Modern kentin politik rol, kentte oturanlarn saysndan
ok, onun ekonomik rolyle llr. Grevdeki kentler karsnda
gericiliin geri ekilmesi kr daima sessiz kalyordu kentlerin
diktatrlnn en iyi kantdr.
Ekim gnleri gsterdi ki, devrimde hegemonya kentlere ve kentler de
proletaryaya aittir. Ama ayn zamanda, bilinle donanm devrimci
kentlerin, kendiliinden uyanan krdan ayrldn da aa vurdu.
Ekim gnleri, pratikte ve muazzam bir lekte u sorunu ortaya kard:
Ordu kimin tarafndadr? Bu gnler, Rus zgrlnn kaderinin bu soruya

verilecek yanta bal olduunu gsterdi.

Devrimin Ekim gnleri, gericiliin Ekim cmbne yol at. Kara
gler, kanl bir saldr balatmak iin, bir devrimci geri ekilme annn
avantajndan yararlandlar. Bu saldr, baarsn, ekileri elinden brakan
grevin henz kllar eline almamasna borluydu. Ekim gnleri dehet
veren bir mantkla, devrime, silahlara gereksinimi olduunu gsterdi.
Kr rgtlemek ve onu kendine balamak; orduyla sk balar kurmak;
silahlanmak: tm bunlar, Ekim mcadelesinin ve Ekim zaferinin
proletaryaya dayatt byk ve basit sonulard.
Devrimin dayand sonular ite bunlardr.
***

Liberal rzgrlarn estii bir dnemde kaleme aldmz 9 Ocak

ncesi adl denememizde, devrimci ilikilerin gelecekteki gelime rotasn
izmeye giritik. Bunu yaparken, Rus devriminin kanlmaz yntemi olarak
politik kitle grevine byk bir vurgu yaptk. Bazlar eklenmelidir ki
bunlar her bakmdan ok saygdeer kiilerdir bizleri bir devrim reetesi
elde etmeye almakla suladlar. Bu eletirmenler bize, proleter snf
mcadelesinin zel bir biimi olan grevin, bir ulusal burjuva
devrimi koullar altnda ona yklediimiz rol oynayamayacan
akladlar. Olaylar, byk bir dnrn ou kliesine nispet verircesine
sonulandka, beni bu saygdeer eletirmenlere[4] yant verme
zorunluluundan uzun zaman nce kurtarm oldular. 9 Ocak dramnn
gerekletii Petersburg genel grevi, yukarda ad geen deneme henz
baslmadan olmutu: aktr ki, bizim reetemiz, gncel devrimci
gelimeden basit bir armayd.
1905 ubatnda, Petersburgdaki Kanl Pazar tarafndan dorudan
kkrtlan birbiriyle balantsz kaotik grevler dneminde unlar
yazmtk:
9 Ocaktan sonra devrim dur durak bilmiyor. O, artk, halkn srekli olarak harekete
geen yeni katmanlarnn gizli yeralt almasyla tatmin olmuyor; imdi mcadele
blklerine, alaylarna, taburlarna ve tmenlerine aleni ve acil bir yoklama ars
yapyor. Proletarya, bu ordunun temel gcdr; ve devrimin, grevi, bu yoklama arsn
yerine getirme arac haline getirmesinin nedeni budur.
Sektr etne sektr, fabrika stne fabrika, kent stne kent i durduruyor.
Demiryolu personeli, grevin ateleyicileri gibi davranyor; demiryolu hatlar, grev
salgnnn yayld kanallardr. Ekonomik talepler ileri srlyor ve bunlar bir btn olarak
ya da ksmen neredeyse annda karlanyor. Ama grevin ne balangc, ne de sonu, tam
olarak, taleplerin doas ya da karlatklar biim tarafndan belirlenir. Grev, ekonomik
mcadele iyi tanmlanm belli taleplerde ifade bulduu iin ortaya kmaz; tam tersine,
talepler, bir grev zorunlu olduu iin seilir ve formle edilirler. iler, kendilerine, lkenin

dier yerlerindeki proletaryaya ve nihayetinde btn ulusa, birikmi glerini, snfsal

hevesliliklerini ve kavgaya hazr olularn gstermek zorundadrlar. Herey genel
devrimci hkme boyun emek zorundadr. Bizzat grevciler ve onlar destekleyen,
onlardan korkan ve onlardan nefret eden herkes, oradan oraya srayan, sonra tekrar
harekete geen ve bir hortum gibi ne atlan bu azgn grevin, yalnzca kendi bana bir
ey olmadn, onu lkeye musallat eden devrimin iradesine boyun ediini kavrar ya da
belli belirsiz hisseder.

Yanlmadk. Byk Ekim grevi, dokuz aylk grev kampanyas tarafndan

hazrlanan toprak zerinde yeerdi.
Islah olmaz derecede yzeysel bir bak asna sahip liberaller iin,
Ekim grevi dokuz Ocak kadar beklenmeyen bir eydi. Bu olaylar onlarn
nyargl tarih emalarna girmedi; onu bir kama gibi kesip attlar. Fakat
herey olup bittikten sonra, liberal dnce bu olaylar benimsedi. Daha
fazlasn da yapt: liberalizm Ekim grevinden nce, zemstvo kongrelerine
bel balad ve bir genel grev dncesini hor grerek ona aldrmad; 17
Ekimden sonra ayn liberalizm sol kanadnn sergiledii gibi tm
umudunu muzaffer greve balad ve devrimci mcadelenin btn dier
biimlerini reddetti.
Bu barl grev diye yazyordu bay Prokopovi Pravoda, Ocak
hareketinden ok daha az sayda kurbana yol aan ve esasl hkmet
deiikliinde son noktasna ulaan bu grev, Rusyann devlet yapsn
radikal bir biimde deitiren bir devrimdi.
Tarih diye devam ediyor, insan haklar mcadelesinin aralarndan
birinden sokak ayaklanmas ve barikatlar proletaryay yoksun
brakmakla ona ok daha gl bir ara vermi oldu: politik genel
grev.[5]
Takip eden alntlar, radikal Prokopoviler halen zemstvo muhalefetine
bel balarken, bizim Rus devriminin kanlmaz yntemi olarak politik
kitle grevine atfettiimiz byk nemi gsteriyor. Ama biz, genel grevin
nceki devrim yntemlerini devre d braktn ya da onlarn yerini
aldn pek kabul edemeyiz. Genel grev yntemi sadece onlar deiiklie
uratm ve tamamlamtr. Ve benzer ekilde, Ekim grevinin nemini bu
kadar yceltmemize ramen, onun Rusyann devlet yapsn radikal bir
biimde deitirdiini de pek kabul edemeyiz. Tersine: tm son politik
gelimeler ancak, Ekim grevinin devlet yapsn eskisi gibi brakmasyla
aklanabilir. Bundan da te, grev esasl hkmet deiikliini bile
baaramad. Muhalifleri kar karya getirerek, politik grev sfatyla
misyonunu tamamlad.
Demiryolu ve telgraf grevi, hkmet mekanizmasn tartmasz altst etti

ve bu altstlk grev srdke daha da byd. Ancak, uzam bir grev

ekonomik ve toplumsal hayatn bir btn olarak dalmasna yol aar ve
kanlmaz olarak bizzat iileri de zayflatr. Sonunda grevin bitmekten
baka yapabilecei bir ey yoktu. Fakat ilk lokomotif buhar vermeye ve ilk
Mors aleti tekrar tkrdamaya balar balamaz (halen varolan) devlet
iktidar tm krk kaldralar deitirebildi ve genel olarak sylemek
gerekirse, eski devlet aygtnn tm anm paralarn yenisiyle
deitirebildi.
Mcadelede dman zayflatmak son derece nemlidir. Grevin yapt
ey de budur. Grev ayn zamanda devrimin ordusunu ayaa kaldrr. Fakat
ne biri ne de dieri, kendi bana, bir devlet devrimi yaratamaz.
ktidar, hl eski egemenlerin ellerinden alnmak ve devrime teslim
edilmek zorundadr. Temel grev budur. Bir genel grev ancak gerekli
nkoullar yaratr; grevi baarma konusunda tmyle yetersizdir.
Eski devlet iktidar, kendi maddi glerine ve hereyden nce orduya
dayanr. Ordu kt stndeki devrimi deil gerek devrimi engeller.
Devrimin belli bir annda, nihai sorun ortaya kar: askerler; onlarn
sempatileri ve sngleri kimin tarafndadr?
Bu soru, bir anket yardmyla yantlayabileceiniz trden deildir.
Modern ehirlerdeki caddelerin genilii ve dzgnlne, modern
silahlarn zelliklerine, vs., vs. ilikin ok yararl ve yerinde yorumlar
yaplabilir, ama bu teknik deerlendirmelerin hibiri devlet iktidarnn
devrimci devraln sorununun yerini alamaz. Ordunun eylemsizliinin
stesinden gelinmek zorundadr. Devrim bunu, orduyu halk kitleleriyle
kaptrarak baarr. Bir genel grev, bu tip bir atma iin elverili
koullar yaratr. Kulaa pek ho gelmeyen bir yntem, ancak tarih baka bir
yntem sunmuyor bize.
[1] Satrap: Antik Pers imparatorluunda tara valisi. Bulunan pek ok Pers mumyas bu
valilere aittir, ve bu nedenle bu kelime, devlet byklerinin mumyalar anlamnda da
kullanlmaktadr. (.n.)
[2] ldrc darbe. (.n.)
[3] 1905te yazld.
[4] Burada sz edilen kiiler, Martov, Dan ve benzeri Menevik yazarlardr.
[5] Pravo, 1905, No.41.

i Temsilcileri Sovyetinin Oluumu

Ekim, Kasm, Aralk 1905, devrimin dorukta olduu dnemdi. Bu

dnem, Moskova dizgicilerinin lml bir greviyle balad ve Rus
arlarnn eski bakentini ezen hkmet birlikleriyle sona erdi. Ama son an
hari Moskova ayaklanmas, Moskova, bu dnemin olaylarnda ilk
sray tutmad.
Rus devriminde Petersburgun rol, hibir biimde Fransz Devriminin
Parisiyle karlatrlamaz.
Bir yandan Fransann ekonomik adan ilkel yaps (ve zellikle
haberleme aralar) ve te yandan idari merkezilemesi, Fransz
Devriminin Paris duvarlaryla snrlanmasn her bakmdan mmkn
klmt. Rusyadaki durum btnyle farklyd. Rusyadaki kapitalist
gelime, byk sanayi merkezleri gibi, pek ok bamsz devrim
merkezlerini de bamsz, ama ayn zamanda birbirine yakndan bal
yaratmt. Demiryollar ve telgraf, devletin merkezi niteliine ramen,
devrimi merkezsizletirdi; ama ayn zamanda onun tm dankln da
giderdi. Tm bunlarn sonucu olarak, Petersburgun devrimde en nde
gelen sese sahip olduunu kabul ediyorsak, bu, devrimin Nevski
Bulvarnda ya da Klk Sarayn dnda younlat anlamna deil,
yalnzca Petersburgun mcadele yntemleri ve sloganlarnn, lkenin her
yannda gl bir devrimci yansma bulduu anlamna gelir. Petersburgda
uygulanan rgtlenme tipi, Petersburg basnnn tavr, hemen tara iin
model oldu. Yerel tara olaylarnn, donanma ve kalelerdeki ayaklanmalar
dnda, kendi bana bir anlam yoktu.
Eer, bundan sonra, Nevadaki bakenti 1905in son aylarndaki
olaylarn merkezi olarak tanmak zorundaysak, bizzat Petersburgdaki i
Temsilcileri Konseyini (Sovyet) de bal bana tm bu olaylarn ke ta
olarak tanmalyz. Yalnzca Rusyada o zamana kadar grlen en byk
ii rgtlenmesi olduundan deil. Yalnzca Petersburg Sovyeti Moskova,
Odesa ve dier kentlere bir model tekil ettiinden de deil. Ama,
hereyden nce, tamamen snf-kaynakl bu proleter rgtlenmenin, aslnda
devrimin rgt olmasndan. Sovyet btn olaylarn ekseniydi, her fikir
akm ona yneldi; her eylem ars ondan fkrd.
i Temsilcileri Sovyeti neydi?
Sovyet, olaylarn seyrinden doan nesnel bir gereksinmeye yant olarak
ortaya kt. Otorite sahibi olan ama hibir gelenee dayanmayan Sovyet,
gerekte hibir rgtsel mekanizmaya sahip deilken, dank durumdaki
yz binlerce insan hemen iine alabilen; proletarya iindeki devrimci

akmlar birletiren, inisiyatif ve kendiliinden bir z-denetim yeteneine

sahip olan; ve hepsinden nemlisi, yirmi drt saat iinde yeraltndan
karlabilen bir rgtlenmeydi. Birka yz Petersburg iisini birletiren
ve birka bininin daha ideolojik olarak bal bulunduu sosyal demokrat
rgtlenme, kitlelerin dorudan deneyimlerini politik dncenin yla
aydnlatarak, onlar temsil edebilirdi; ama almasnn balca ksmn her
zaman gizlilik iinde yapt, kitlelerin gzlerinden gizlendii iin,
kitlelerle canl bir rgtsel ba yaratamazd. Sosyalist devrimcilerin
rgt, kararszlk ve iktidarszlkla daha da iddetlenen ayn gizlilik
mesleki hastalna tutuldu. Bir yandan sosyal demokratlarn eit gteki
iki hizibi arasndaki i srtme, dier yandan iki hizbin de sosyalistdevrimcilerle mcadelesi, parti-d bir rgtlenmenin yaratlmasn
mutlak biimde gerekli kld. Bylesi bir rgtlenme, ortaya kt gn
kitlelerin gznde otorite sahibi olmak iin, en geni temsile dayanmak
zorundayd. Bu nasl baarlrd? Yant kendiliinden geldi. retim sreci,
rgtsel anlamda henz olduka deneyimsiz olan proleter kitleler arasnda
tek ba olduundan, temsil fabrika ve tesislere uygulanmak zorundayd.
Senatr idlovskinin komisyonu, rgtsel bir emsal grevi grd.[1]
10 Ekimde, grevlerin en bynn kopmak zere olduu bir anda,
Petersburgdaki iki sosyal demokrat rgtlenmeden biri, z-ynetimli bir
devrimci ii konseyinin yaratlmas grevini stlendi. Sovyet ne olmal
konulu ilk toplant, on akam, Teknoloji Enstitsnde yapld. Katlan
temsilciler otuz-krk kiiden fazla deildi. Politik bir genel grev iln etmek
ve temsilciler semek iin bakent proletaryasna acilen ar yaplmas
kararlatrld. lk toplantda tasarlanan bildiri yle diyordu: i snf,
dnya ii hareketinin son, gl silahna, genel greve bavurmutur.
... nmzdeki birka gn iinde Rusyada sonucu tayin edici olaylar
ortaya kacaktr. Bunlar, yllar boyunca ii snfnn kaderini tayin
edecektir; bu olaylar, btnyle hazrlkl ve ortak Sovyetimiz vastasyla
birlemi olarak karlamalyz...
Muazzam nemi olan bu karar, oybirliiyle onayland, stelik, bu
sorunlarn bundan ksa bir sre sonra Almanyadaki partimizin saflarnda
iddetli bir ideolojik mcadeleye yol amasna ramen, genel greve ve
onun yntemlerine, amalarna ve olanaklarna ilikin herhangi bir ilke
tartmas olmakszn. Bu gerei ulusal psikolojik farkllklarla
aklamaya gerek yoktur; aksine biz Ruslar, neredeyse patolojik olarak,
taktiksel safsatalara ve en ayrntl olay tahminlerine eilimliyizdir. Neden,
ann devrimci karakterinde yatmaktadr. Ortaya kt andan, yok olduu
saate kadar, Sovyet, devrimin muazzam basnc altnda kald, bu basn en

nezaketsiz biimde politik bilincin ileyiinin nne geti.

i temsilciliklerinin her adm, nceden belirlenmiti. Taktikleri
apakt. Mcadelenin yntemleri tartlmad; onlar formle etmeye
hemen hemen hi zaman yoktu.
*

Ekim Grevi, kendinden emin bir ekilde doruk noktasna ulat. Banda
metal iileri ve basm iileri yrdler. Kavgaya ilk atlan onlar
olmulard ve 13 Ekimde politik sloganlarn aka ve kesin bir dille
formle etmilerdi.
Politik bir grev iln ediyoruz diyordu devrimin kalesi olan
Obuhov fabrikas, ve Rusyaya demokratik bir cumhuriyet getirmek zere,
genel, eit, dorudan ve gizli oy temelinde bir Kurucu Meclisin toplanmas
iin sonuna kadar savaacaz.
Elektrik santrallerindeki iiler ayn sloganlar ileri srdler ve unu
bildirdiler: Sosyal demokratlarla birlikte, taleplerimiz iin sonuna kadar
savaacaz ve biz, btn ii snfnn nnde, halkn tam kurtuluu iin
elimizde silahlar, savamaya hazr olduumuzu iln ediyoruz.
Basm iileri, temsilcilerini Sovyete gnderirlerken, gnn grevlerini
ok daha kararl bir dille formle ettiler:
Pasif mcadelenin ve sadece ii durdurmann yetersizliini grerek,
grevdeki ii snf ordusunu devrimci bir orduya dntrmeye, yani
derhal silahl ii mfrezeleri rgtlemeye karar verdik. Bu mfrezeler,
gerekirse silah maazalarn basarak ve mmkn olan her yerde polisin ve
askerlerin silahlarna el koyarak, ii kitlelerinin geri kalann
silahlandrmakla sorumlu olsun. Bu karar hi de bo szlerden ibaret
deildi. Basm iilerinin silahl mfrezeleri, zvestia Sovieta Raboih
Deputatovun (i Temsilcileri Konseyi Haberleri) baslmas iin kentin
en byk basmevlerine el koyarken olaanst derecede baarl oldular
ve posta ve telgraf grevinin rgtlenmesinde paha biilemez hizmetlerde
bulundular.
15 Ekimde, tekstil fabrikalarnn ounluu halen i bandayd. Sovyet,
greve katlmayanlar greve katmak iin, szl ardan, fiziki baskya
kadar bir dizi yntem gelitirdi. Ama, ar yntemlere bavurmann
gereksiz olduu ortaya kt. Basl bir arnn etkili olmad yerde,
grevcilerden oluan bir kalabaln bazen yalnzca birka kii olay
yerinde grnmesi yeterliydi ve i derhal durduruluyordu.
Temsilcilerden biri, Sovyete, Pecliet Fabrikasnn nnden

geiyordum diye bildirdi. Hl altklarn grdm. Zili aldm ve i

Sovyetinden bir temsilcisi olarak geldiimin bildirilmesini istedim. Ne
istiyorsun? diye sordu mdr bana.Sovyet adna, fabrikanzn hemen
kapanmasn istiyorum. ok iyi, saat 15:00da almay durduracaz.
16 Ekime kadar btn tekstil fabrikalar grevdeydi. Ticaret yalnz kent
merkezinde sryordu; ii snf blgelerinde btn atlyeler kapalyd.
Grevin yaylmasyla Sovyet geniledi ve kendini pekitirdi. Grevdeki her
fabrika bir temsilci seti ve onu gerekli belgelerle donatarak Sovyete
gnderdi. kinci toplantya, 40 byk atlyeden, 2 fabrikadan ve 3
sendikadan basm iilerinin, tezghtarlarn ve ktiplerin sendikalar
temsilciler gitti. Teknoloji Enstitsnn fizik konferans salonunda
gerekleen bu toplantda, bu satrlarn yazar ilk kez bulunuyordu.
Bu, bir yandan grevin, te yandan hkmetteki atlan amanszca kriz
anna yaklat 14 Ekim gnyd. Trepov nl talimatn o gn vermiti:
Karavana yok, hi mermi esirgeme. Hemen ertesi gn, 15 Ekimde, ayn
Trepov aniden, halkta bir toplant ihtiyacnn olgunlatnn farkna
vard ve yksek renim kurumlarnn duvarlar iinde toplantlar
yasaklarken, belediye binasn toplant amacyla ayrma sz verdi. 24
saatte ne byk deiim diye yazdk zvestiada. Dn yalnzca kurunlar
iin olgunduk, bugn halk toplantlar iin yeterince olgunuz. Eli kanl
alak hakl, bu byk mcadele gnlerinde Rusya halk saat be saat
olgunlayor.
Yasaa karn, ayn on drd akam, yksek eitim kurumlar insanlarla
dolup tayordu. Her yerde toplantlar yaplyordu. Biz burada
toplananlar, iln ediyoruz ki hkmete yantmz byleydi General
Trepovun bizim iin kurduu fare kapanlar bizi tutmaya yetecek kadar
byk deildir. ln ediyoruz ki, niversitelerde, fabrikalarda, sokaklarda,
uygun grdmz her yerde toplanmay srdreceiz. Kent dumasnn bir
ii milisini silahlandrmasn talep etme gereinin tartld Teknoloji
Enstitsnn toplant salonundan, fizik konferans salonuna getik.
Burada, ilk nce, daha dn oluturulmu olan Temsilciler Sovyetini
grdk. Yaklak yz ii temsilcisi ve devrimci partilerin yeleri amfi
sralarna oturmulard. Bakan ve sekreterler masaya yerlemilerdi.
Toplant bir parlamentodan ok, sava konseyini andryordu. Tantanal
szlerden, temsili kurumlarn bu lserinden eser yoktu. Tartmadaki
sorunlar grevin yaylmas ve dumaya yneltilecek talepler btnyle
pratik bir nitelik tayordu ve ksaca, gayretli ve dzenli bir tarzda
tartlmt. Zamann her zerresinin hesapland hissediliyordu. Abartl

bir syleme ynelik en kk eilim, tm toplantnn sert onayyla, bakan

tarafndan sebatla engelleniyordu.
zel bir temsilci heyetine, aadaki talepleri kent dumasna sunma
talimat verildi: 1) gda kaynaklarnn iilere akn dzenlemek iin
acilen nlemler alnmas, 2) toplantlar iin bina ayrlmas, 3) polise,
jandarmaya, vb. ayrlan btn besin kaynaklarnn, konut tahsisatlarnn ve
fonlarn derhal kesilmesi, 4) fonlarn, zgrlk mcadelesindeki
Petersburg proletaryasnn silahlandrlmas iin kullanlmas.
Dumann devlet memurlarndan ve ev sahiplerinden olutuu gz nnde
bulundurulursa, ona bylesi radikal taleplerle gitmek, tmyle kkrtc bir
admd. Sylemeye gerek yok ki, Sovyet bu konuda hibir yanlsama
beslemedi. Herhangi bir pratik sonucu ne umdu, ne de elde etti.
16 Ekimde, tutuklama giriimleri ve benzeri bir dizi olayn ardndan
okuyucuya hatrlatalm ki, btn bunlar anayasal bildirgenin
yaymlanmasndan nce oldu Sovyet heyeti, Petersburg dumas tarafndan
zel bir konferansta konuk edildi. Baka hibir ey yaplmadan nce, bir
grup duma yesi tarafndan gayretle desteklenen heyet, ii temsilcilerinin
tutuklanmas olayna ilikin, dumann, belediye bakann, byle bir
tutuklamay dumann kendisine hakaret sayacan ifade eden bir bildiriyle
ehir valisine gnderme karar almasn talep etti. Ancak ondan sonra
temsilci heyeti taleplerini sundu.
Heyet szcs Yolda Radin (Knuniants, imdi merhum) konumasn
yle sonulandrd:
Rusyada gerekleen devrim bir burjuva devrimidir; bunda mlk sahibi snflarn da
bir kar var. Devrimin olabildiince abuk tamamlanmas baylar, sizin karnzadr. Eer
biraz uzak grl olabiliyorsanz, eer neyin kendi snfnzn yararna olduunu ak bir
ekilde kavryorsanz, mutlakyet zerinde olanakl en hzl zafer dorultusunda, gcnz
dahilindeki hereyi, halka yardm etmek iin seferber etmelisiniz. Bizler ne efkat
kararlar ne de taleplerimize platonik destek istiyoruz. Bizler sizin bir dizi pratik eylemle
ibirliinizi gstermenizi talep ediyoruz.
Baskc seim sistemimiz nedeniyle, bir buuk milyon nfuslu bir kentin mlkiyeti,
birka bin mlk sahibinin temsilcilerinin elindedir. i Temsilcileri Sovyeti, ihtiyalarnn
karlanmas iin kentin mlkiyetinin tm kent sakinlerinin emrine verilmesini talep eder;
ve siz yalnzca bir avu semeni temsil ederken, o yz binlerce iiyi ve kent sakinini
temsil ettii iin, rica deil talep etme hakk vardr. Ve bugn en nemli kamu grevi
mutlakyete kar mcadele olduundan ve bu mcadele iin toplanabileceimiz yerlere
ihtiyacmz olduundan, belediye binalarn bize an.
Grevi srdrmek iin fonlara ihtiyacmz var: belediye fonlarn bu ama iin ayrn,
polisi ve jandarmay desteklemek iin deil!
zgrlmz kazanmak ve onu korumak iin silahlara ihtiyacmz var. Bir proleter
milisin rgtlenmesi iin fon ayrn!

Heyet, baz Duma yelerinin korumas altnda toplantdan ayrld. Duma,

Sovyetin btn temel taleplerini reddetti ve dzenin ve kanunun koruyucusu
olarak polise gvenini ifade etti.
*

Ekim grevi gelitike, Sovyet, politik olarak daha da ne kt. nemi,

gerek anlamyla, her saat daha da byd. lk olarak sanayi proletaryas,
onun etrafnda topland. Demiryolcular sendikas, onunla yakn iliki
kurdu. On drt Ekimden itibaren greve katlan Birlikler Konfederasyonu,
neredeyse balangtan itibaren, Sovyet otoritesi altna girmek zorundayd.
Saysz grev komitesi mhendislerin, avukatlarn ve hkmet
grevlilerinin eylemlerini Sovyetin kararlarna uyarlad. Sovyet, birok
bamsz rgtlenmeyi kontrol altna alarak, devrimi kendi etrafnda
birletirdi.
Ayn anda hkmet saflarndaki atlak da byyordu.
Trepov, parma tetikte, hibir eyden geri durmuyordu. 12 Ekimde
Petersburg garnizonundaki btn askerlerin bana kendisini getirmesi iin,
Nikolay zorlad. Ayn on drdnde, hi mermi esirgeme emrini oktan
yaynlamt. Bakenti, her birinin banda bir general bulunan drt askeri
blgeye ayrd. Bir genel vali sfatyla, btn yiyecek satclarn,
dkknlarn kapatmalar halinde, yirmi drt saat iinde kentten srmekle
tehdit etti. On altsnda Petersburgun btn yksek renim kurumlarn
kapatt ve onlar askerlere igal ettirtti. Hibir resmi skynetim iln
olmakszn bunlar aslnda zorla dayatt. Atl devriyeler sokaklar terrize
etti. Askerler her yerdeydi; hkmet kurumlar iinde, kamu binalarnda,
evlerin avlularnda. mparatorluk balesi sanatlarnn bile greve
katldklar bir zamanda, Trepov bo tiyatrolar askerlerle doldurmakta
srarlyd. yi bir kavga umarak, fkeyle dilerini skt ve ellerini
ovuturdu.
Ama hesaplarnda yanlmt. Zafer, kendisine muhalefet eden ve tarihle
kurnaz bir pazarlk yapmay uman brokratik hizip tarafndan kazanld. Bu
amala, Witte greve arld.
17 Ekimde, Trepovun sadk adamlar, i Temsilcileri Sovyetinin
toplantsn datt. Ama Sovyet yeniden toplanmann bir yolunu buldu,
ikiye katlanm bir enerjiyle greve devam karar ald, iilere, yeniden ie
balayncaya kadar ne kira ne de krediyle alnan mallar iin para
dememelerini tavsiye etti ve toprak sahipleriyle tccarlar, iilerden,
kira ya da nakit deme istememeye ard. Ayn gn, 17
Ekimde, zvestia Sovieta Raboih Deputatovun ilk says kt.

Ve ayn gn, ar, anayasal bildirgeyi imzalad.

[1] Her 500 ii iin bir temsilci seildi. Kk sanayi iletmeleri seim iin gruplar halinde
birleti. Gen sendikalar da temsil hakk ald. Buna ramen, saysal normlara pek harfi harfine
riayet edilmedii; baz durumlarda temsilcilerin yalnzca yz veya iki yz ya da hatta daha az
iiyi temsil ettii sylenmelidir.

On Sekiz Ekim

18 Ekim byk aknlk yaanan bir gnd. Muazzam kalabalklar

dzensiz bir halde Petersburg sokaklarnda hareket ediyorlard. Bir
anayasa iln edilmiti. Ya sonra? Nelere izin veriliyor, nelere
verilmiyordu?
Bu skntl gnlerde hkmet hizmetinde alan bir arkadamn evinde
kaldm[1]. On sekizi sabah, zeki yzndeki alldk kukuculukla eliik
bir mutlu heyecan glmseyiiyle, elinde Pravitelstvenny Vestnikle
(Hkmet Haberleri) beni selmlad.
Bir anayasal bildirge yaymlamlar!
Bu imknsz!
unu okusana.
Sesli biimde okumaya baladk. nce huzursuzluk karsnda baba
yreinin kederi, ardndan halkn acs, bizim de acmzdr teminat,
sonunda btn zgrlklere, Dumann yasama haklarna ve seim
kanunlarn geniletmeye ilikin kesin vaatler.
Sessizce baktk. Bildirgenin uyandrd eliik duygu ve dnceleri
ifade etmek gt. Meclisin zgrl, kiisel dokunulmazlk, ynetim
zerinde denetim. Bunlar, elbette, yalnzca laftan ibaretti. Ama bunlar
liberal bir kararn szleri deil, arn bildirgesinin szleriydi. Bu szlerin
yazar, Nikola Romanovdu, pogromcularn en saygdeer patronu,
Trepovun Telemakhosu.[2] Ve bu mucize, genel grev tarafndan
gerekletirilmiti. On bir yl nce, liberaller, otokratik hkmdarla halk
arasnda daha yakn ilikiler isteyen mtevaz bir dileke sunduklarnda,
tepedeki Junker, bylesi akla aykr dlerden dolay kulaklarn
ekmiti. Bunlar onun kendi szleriydi! imdi grevci proletaryann nnde
hazrol vaziyetinde duruyordu.
Gzel, ne diyorsun buna? diye sordum arkadama.
Korktular, aptallar! diye yantlad.
Kendi trnde klasik bir anlatmd bu. Wittenin arn kararn ileten en
sadk raporunu okumaya devam ettik: Prensipte kabul edilmitir.
Haklsn dedim, aptallar gerekten korktular.
Be dakika sonra sokaktaydm. Karlatm ilk insan, nefessiz kalan ve
elinde kasketini tutan bir renciydi. Bu, beni tanyan partili bir yoldat.
[3]

Dn gece askerler Teknoloji Enstitsne ate atlar. nsanlar, ierden

zerlerine bomba atldn sylyorlar ak bir provokasyon. Daha
imdi bir devriye, Zabalkanski Bulvarnda kk bir toplanty datt.
Konumac olan profesr Tarle klla ar yaraland. ldn
sylyorlar.
Gzel, gzel. Bir balang iin fena deil.
nsan kalabalklar etrafta geziniyor ve konumaclar bekliyorlar. Parti
ajitatrleri toplantsna gidiyorum. Siz ne dnyorsunuz? Hangi
konularda konumalyz? En nemli konu genel af m?
Herkes, genel af konusunda biz olmakszn da konuacaktr. Askerlerin
Petersburgdan ekilmesini talep edin. 25 verstlik bir yarap iinde tek
bir asker kalmasn.
renci apkasn havada sallayarak kotu. Caddeden bir atl devriye
geti. Trepov hl ibandayd. Enstitdeki saldr onun bildirgeyi
yorumlayyd. yi adam, insanlarn besledikleri anayasal yanlsamalar
ykmakta hi zaman kaybetmemiti.
Teknoloji Enstitsne kadar yrdm. Hl kilitliydi ve kapsnda
askerler bekliyordu. Trepovun mermi esirgenmeyeceine dair eski sz
duvarda aslyd. Birisi onun yanna, arn bildirgesini ast. Kaldrmlarda
kk insan gruplar toplanyordu.
niversiteye gidelim dedi birisi, orada konumalar olacak.
Onlarla gittim. Hzl ve sessizce yryordum. Kalabalk her dakika
byyordu. Herhangi bir sevin duygusundan ok, belirsizlik ve sessizlik
egemendi. Artk devriyeler grnmyordu. Yaltk kalan polisler, rkek bir
ekilde, kalabaln izledii yolun dnda kaldlar. Sokaklar renkli
bayraklarla donatlmt.
Herod, kuyruunu bacaklar arasna kstrd dedi kalabalktan bir ii
yksek sesle.
Bu sz, sevimli bir kahkaha karlad. Ruh hali gze arpan bir ekilde
ykseliyordu. Bir ocuk, bir evin bahe kaps zerinden renkli bayra
sopasyla birlikte kapt, mavi ve beyaz eritleri yrtt ve ulusal bayran
geri kalan krmz ksmn kalabaln zerine doru kaldrd. Dzinelerce
insan bu rnei izledi. Birka dakika sonra, bir yn kzl bayrak, halk
kitlesinin zerinde dalgalanyordu. Beyaz ve mavi bez paralar yerlerde
srnd ve kalabalk bunlar ayaklaryla inedi. Vasilyevski Adasna
uzanan kprden getik. Rhtmda, saylamayacak bir kitlenin akt, dev
bir insan kalabal olumutu. Herkes, hatiplerin konuaca balkona

doru ilerlemeye alyordu. Balkon, pencereler, niversite kulesinin

tepesi kzl bayraklarla donatlmt. Glkle ieriye girdim. Konumam
nc ya da drdnc sradayd. Balkondan gzlerimin nne alan
manzara olaanstyd. Cadde insanlarla dolup tamt. rencilerin
mavi kasketleri ve kzl pankartlar, yz binlerce kiilik kalabalk arasnda
parlayan noktalard. Tam bir sessizlik vard, herkes konumaclar duymak
istiyordu.
Yurtalar! imdi egemen kliin srtn yere getirmi bulunuyoruz ve bize zgrlk vaat
ediyorlar. Bize semen haklar ve yasama gc vaat ediyorlar. Bunlar kim vaat ediyor?
kinci Nikola. Btn bunlar kendi iyi niyetinden mi vaat ediyor? Yoksa temiz
kalpliliinden mi? Hi kimse onun iin bunlar syleyemez. Yaroslav iilerinin katleden
muhteem Fanagoriytsisini[4] kutlayarak saltanatna balad ve ceset stne ceset
ineyerek 9 Ocaktaki Kanl Pazara kadar geldi. Bize zgrlk vaat etmek zorunda
braktmz adam, tahttaki bu yorulmak bilmez cellttr. Ne muazzam bir zafer! Ama
zaferi kutlamak iin ok acele etmeyin, zafer henz tamamlanmad. cret vaadi, gerek
altnla ayn ey midir? zgrlk vaadi, zgrln kendisiyle ayn mdr? Eer iinizden
herhangi biri arn vaatlerine inanyorsa, brakn bunu yksek sesle sylesin; bylesine
ender bulunur bir adamla karlamaktan hepimiz memnun oluruz. evrenize bakn
yurttalar; dnden beri deien bir ey var m? Cezaevlerimizin kaplar ald m? Peter
ve Paul Kalesi hl kente nazr duruyor, deil mi? Lanetli duvarlar arkasndan gelen
iniltileri ve di gcrtlarn hl duymuyor musunuz? Kardelerimiz Sibirya llerinden
evlerine dndler mi?

Genel af! Genel af! Genel af! diye geliyor lklar aadan.
Eer hkmet, halkla kavgasn bitirmeye itenlikle karar verseydi, yapaca ilk ey,
bir genel af iln etmek olurdu. Ama yurttalar, genel af herey midir? Bugn yzlerce
politik mcadeleciyi brakacaklar, yarn binlercesini tutuklayacaklar. zgrlklerimiz
hakkndaki bildirgenin yannda, hibir kurunu boa harcama diyen buyruk asl deil mi?
Kllarn daha bu sabah sknet iinde bir konumacy dinleyen insanlara kar
kullanmadlar m? Cellt Trepov, Petersburgun efendisi deil mi?

Trepov istifa! lklar ykseliyor.

Evet, Trepov istifa! Ama yalnzca o mu? Brokrasinin elinin altnda onun yerini
alacak baka caniler yok mu? Trepov ordunun yardmyla bize hkmediyor. 9 Ocan
kana bulanm muhafzlar onun dayana ve gcdr. Onun gvdelerinize ve kafalarnza
kar hibir kurunun esirgenmemesi emrini verdii kiiler, bunlardr. Biz lm tehdidi
altnda yaayamayz, yaamak istemiyoruz, yaamamalyz. Yurttalar! Talebimiz
askerlerin Petersburgdan ekilmesi olmaldr. Bakentten 25 verstlik bir yarap iinde
tek bir asker kalmamal. zgr yurttalar dzeni bizzat salayacaklar. Zorbalk ve keyfi
ynetimden kimse zarar grmeyecek. Halk, herkesi koruma altna alacaktr.

Askerler geri ekilsin! Btn askerler Petersburgu terk etsin!

Yurttalar! Gcmz kendi ellerimizde. Elimizde klla zgrlklerimizin bekiliini
yapmalyz. arn bildirgesine gelince, bakn, o yalnzca bir kat paras. te nnzde;
ite avcumun iinde buruturulmu duruyor. Bugn bunu yaynladlar, yarn geri alacaklar
ve paralayacaklar, tpk benim imdi bu zgrlk kadn gzlerinizin nnde
paraladm gibi.

ki ya da konumac daha vard ve hepsi de konumalarn, saat drtte

Nevskide toplanma ve oradan genel af talebiyle cezaevlerine yrme

arsyla bitirdiler.
[1] A. A. Litkens, Konstantinovsk Topu Okulunda kdemli tbbi grevli.
[2] Telemakhos: Yunan Mitolojisinde Odysseus ile Penelopeiann olu. Dmanlar yok
etmesi ve devleti yeniden ele geirmesi iin babasna yardm eder. (.n.)
[3] A. A. Litkens, Doktorun olu, gen bir Bolevik, ar bir oku takiben ksa bir sre sonra
ld.
[4] Bir Kazak alay.

Witte Hkmeti
17 Ekimde, yzyllarn kan ve nefretine bulanm arlk hkmeti, ii
kitlelerin devrimci grevi nnde teslim oldu. Hibir restorasyon abas bu
olguyu tarih kitaplarndan skp atamaz. ar mutlakyetinin kutsal tac,
sonsuza kadar proletaryann izmesinin izini tayacak.
Kont Witte, hem i hem de d mcadelede, arln teslimiyetinin
terifatsyd. st dzey brokrasinin asil saflar arasnda plebyen bir
tredi olan, tm brokratlar gibi herhangi bir genel fikrin veya politik ve
ahlki ilkenin etkisine kapal bulunan Witte, bir tredi olarak, sarayn,
soyluluun ya da svari klalarnn geleneklerine bal olmad iin,
rakipleri karsnda kesin olarak avantajlyd. Bu olgu onun yalnz ulus,
din, vicdan ve onurdan deil, ayn zamanda kast nyarglarndan da
kurtulmu ideal brokrat mertebesine ykselmesine yardm etti. Ayn olgu
onu kapitalist geliimin temel talepleri karsnda daha duyarl kld.
Svari alaylarnn kaltsal ahmaklar arasnda, deha sahibi bir devlet
adam olarak ortaya kt.
Kont Wittenin anayasal kariyeri btnyle devrim zerine ina edildi.
On yl boyunca otokrasinin denetlenmeyen muhasebecisi ve veznedar olan
Witte, 1902de hasm Plevhe tarafndan, devrim ncesi Bakanlar Kurulu
bakanl gibi gsz bir greve indirildi. Terrist bir bomba Plevhenin
kendisini emekliye ayrnca, Witte, nazik gazetecilerin de yardmyla,
kendini gayet baarl bir ekilde Rusyann kurtarcs olarak ne
karmaya balad. Gayet uygun arbal edasyla, onun SvyatopolkMirskinin tm liberal admlarn destekledii sylenirdi. Doudaki
bozgunlarla kar karya kalnca anlayl bir ekilde kafasn sallamt. 9
Ocan arifesinde dehete den liberallere yle demiti: ktidarn bende
olmadn biliyorsunuz. Terrist saldrlar, Japon zaferleri, ve devrimci

olaylar, bu ekilde onun nndeki yolu temizledi. Dnya borsasnn ve bu

borsann politik ajanlarnn dikte ettii bir bar imzalad Portsmouthtan
zaferle dnd. Herkes Dou Asyadaki tm zaferleri Marshal Oyamann
deil de Wittenin kazandn dnebilirdi. Tm burjuva dnyasnn
dikkati Tanrnn gnderdii bu adamda toplanmt. Paris Matin, vitrininde
Wittenin Portsmouthta imzasn kurutmak iin kulland bir para
kurutma kadn sergiledi. Bundan sonra da herey kamuoyunun merakn
cezbetti: onun heybetli boyu, biimsiz pantolonlar, hatta yar kk burnu.
stelik mparator Wilhelmle grmesi de, en st dzeyli devlet adam
halesini teyit ediyordu.
Bir yandan da, gmen Struve ile yapt gizli sohbetler, fitneci
liberalleri dizginlemekteki baarsna tanklk ediyordu. Bankerler
heyecanlanmt: faizlerin gnnde deneceini garantileyecek adam ite
buradayd. Witte, Rusyaya dnnde, gsz grevine gzle grnr bir
gvenle yeniden balad, komitede liberal konumalar yapt, ve devrim
zerine aka kumar oynayarak grevdeki bir demiryolu ii heyetine
lkenin en sekin gleri diye hitap etti. Hesaplarnda yanlmad: Ekim
grevi onu Anayasal Rusyann otokratik babakanlk grevine ykseltti.
Programatik En Sadk Raporunda Witte, en liberal ifadesini taknd.
Bu rapor, bir saray dalkavuunun ve bir maliye brokratnn bak asn
amaya ve politik genellemenin yksekliklerine ulamaya almaktadr.
lkeyi saran huzursuzluun basite bir tahrikin sonucu olmadn,
Rusyann dnen halknn ideolojik beklentileriyle yaamnn d
biimleri arasndaki bozuk dengeden kaynaklandn grmektedir. Eer
raporun, iinden redii ve kendisi iin yazld evrenin entelektel
dzeyi bir an iin unutulur ve rapor bir devlet adamnn program olarak
ele alnrsa, dncesinin bayal, biiminin korkak kaamakll ve
dilinin acnas brokratik sl karsnda etkilenmekten baka bir ey
yaplamaz. Kamu zgrlne ilikin ifadelerin belirsizlii, kstlayc
aklamalarn enerjisiyle katmerlenmitir.
Anayasal reformun inisiyatifini alma cesaretini toplayan Witte,
anayasa szcn telffuz etmemektedir. Onu, kimse farkna varmadan
pratikte gerekletirmeyi ummaktadr, nk kendi gc onun adn bile
duymaya tahamml edemeyenlerin desteine dayanmaktadr. Ancak bunu
yapmak iin bir durgunluk dnemine ihtiyac vardr. Tutuklamalar,
msadereler ve infazlar halen eski yasalar temelinde gerekletirilmesine
ramen, bundan byle bunlarn 17 Ekim bildirgesinin ruhu ile
gerekletirileceini iln ediyor. Dzenbaz aptallyla sanyordu ki, nasl
dn otokrasi devrim nnde teslim olduysa, devrim de onun liberalizmi

nnde derhal teslim olacak. Bunda ciddi biimde yanlmt.

Witte, Ekim grevinin zaferinin, ya da daha dorusu zaferin eksik
niteliinin bir sonucu olarak iktidara geldi. Ancak ayn koullar daha en
batan onu mutlak olarak umutsuz bir konuma soktu. Devrim eski devlet
aygtn paralamak ve kendi rgtnn unsurlarndan yeni bir aygt ina
etmek iin yeterince gl olmadn ispatlad. Ordu ayn ellerde kalmaya
devam etti. Balangta otokrasinin ihtiyalarna hizmet etmek iin seilmi
olan, valisinden kasaba polisine kadar tm eski yneticiler grevlerinde
kaldlar. Benzer ekilde tm eski yasalar yenilerinin yaynlanmasn
beklerken bozulmadan kaldlar. Bylece mutlakyet maddi bir olgu olarak
btnyle muhafaza edildi. Samoderjets otokrat szc arn
nvanndan kaldrlmad iin, bir isim olarak dahi korundu. Yetkililere
mutlakyet kanunlarn 17 Ekim ruhuyla uygulama emrinin verildii
dorudur. Ancak bu, Falstaffa ahlksz yaamn iffet ruhuyla
srdrmesini sylemekle ayn eydi.
Sonu olarak, Rusyann altm satraplnn yerel otokratlar tamamen
akllarn yitirdiler. Devrimci gsterilerin arkasndan srklendiler ve kzl
bayra selmladlar, Gessleri parodiletirdiler ve Majestelerinin kutsal
kiiliini temsil ettikleri iin halkn kendi nlerinde apka karmas
gerektiinde srar ettiler, yemin etmeye giden askerlerin banda
yrmeleri iin sosyal demokratlara izin verdiler, aka kar-devrimci
darbeler rgtlediler. Anarinin ls hkm srd. Hibir yasal otorite
mevcut deildi ve bylesi bir otoritenin ne zaman ve nasl oluturulaca
dahi bilinmiyordu.
Dumann toplanp toplanmayacana dair pheler artt. Ve tm bu
kaosun stnde, hem Peterhofu hem de devrimi aldatmaya alan ve belki
en ok kendini aldatmakta baarl olan Kont Witte asl duruyordu. Hem
radikal hem de gerici sonsuz sayda heyet kabul etti, her iki tarafa kar da
eit lde nazikti, planlarn anlalmaz bir ekilde Batl muhabirlerin
nnde gelitirdi, gz yal bir ekilde, liseli ocuklar hkmet kart
gsterilere katlmamalar iin uyaran ve tm rencilere ve toplumun tm
snflarna elbirlii yapmalarn ve ie dnmelerini tavsiye eden gnlk
hkmet bildirileri yazd. Ksaca, o da tamamen akln yitirdi.
te yandan brokrasinin kar-devrimci unsurlar canla bala
alyordu. Halk glerinin desteine deer vermeyi renmilerdi, her
yerde pogrom rgtleri yaratyor ve resmi brokratik hiyerariyi hie
sayyor, kendilerini, bizzat kabinenin iinde kendi adamlar Durnovo
olan tek bir vcut halinde rgtlyorlard. Rus brokrasisinin bu en iren

numunesi, bizzat unutulmaz III. Aleksandrn bile ekin bu domuzu

szleriyle kap dar etmek zorunda kald bu hrsz memur, bu Durnovo,
liberal Babakana kar-arlk salamak zere ileri Bakan sfatyla
imdi p tenekesinden karld.
Witte bu ibirliini onun gibi birisine bile bir hakaretti kabul etti ve
hemen kendi roln brokrasinin gncel pratiinin 17 Ekim bildirgesini
indirgedii dzeyle ayn sahte dzeye indirgedi. Liberal-brokratik bir
sr bktrc beylik sz yaynlayan Witte, Rus toplumunun temel politik
duyudan, manevi gten ve toplumsal igdlerden yoksun brakld
sonucuna vard. Kendisinin ifls ettiine inanr oldu ve yeni bir rejime
gemek iin bir hazrlk olarak kanl bir misilleme politikasnn
kanlmazln ngrd. Ancak gerekli yeteneklerden yoksun
olduundan, kendisini byle bir politikay yerine getirmeye yazgl
grmyordu ve yerini bir bakasna terk edeceine dair sz verdi. Burada
da bir yalanc olduunu kantlad. Tm Aralk ve Ocak dnemi boyunca
durumun hakimi Durnuvo kollarn svar ve kar-devrimin kasab olarak
kanl iine devam ederken, o, herkes tarafndan hor grlen gsz
bakanlk grevini elinden brakmad.

"zgrlkler"in lk Gnleri

Sovyetin bildirgeye ynelik tutumu, bildirgenin yaynland gn aka

ve kesin olarak ifade edilmiti. Proletaryann temsilcileri genel aff, her
dzeydeki polisin iten atlmasn, askerlerin ehirden ekilmesini ve halk
milisinin oluturulmasn talep etti. zvestiadaki bir bamakalede bu
karar yorumlayarak unlar yazmtk: Ve bylece bize bir anayasa
verildi. Bize toplant zgrl verildi, ancak toplantlarmz askerler
tarafndan kuatlmakta. Bize konuma zgrl verildi, ancak
sansr bozulmadan duruyor. Bize retim zgrl verildi, ancak
niversiteler askerler tarafndan igal edilmi durumda. Bize kiisel
dokunulmazlk verildi, ancak cezaevleri tutsaklarla dolup tayor. Bize
Witteyi verdiler, ancak halen Trepov var. Bize bir anayasa verdiler, ancak
otokrasi duruyor. Herey verildi ve hibir ey verilmedi. Bir sknet
dnemi istediler. Ama alamayacaklard. Proletarya ne istediini biliyor
ve istediini yapyor. Ne polis fanatii Trepovu ne de liberal
borsa simsar Witteyi istemiyor, ne kurdun dileri ne de tilkinin kuyruu.
Anayasann parmen kadna sarlm bir krba istemiyor. Sovyet karar
verdi: Genel grev sryor.
i kitleler bu kararn yerine getirilmesini olaanst bir oybirliiyle
karladlar. Duman ttmeyen fabrika bacalar, anayasal yanlsamann ii
snf blgelerinde hi ilerleyememesinin sessiz tanklarydlar. Yine de
hereye ramen 18 Ekimden sonra grev dorudan militan niteliini yitirdi.
Muazzam bir gvensizlik gsterisine dnt. Ama bakentten nce ii
brakm olan tara, imdi ie geri dnmeye balamt. Moskova grevi On
dokuzunda sona erdi. Petersburg Sovyeti 21 Ekim le vakti grevi
bitirmeye karar verdi. Sonunda, alan terk etmeden nce, yz binlerce
iiyi ayn saatte tezghlarna geri dnmeye ararak, proleter disiplinin
artc bir gsterisini rgtledi.
Ekim grevinin bitiinden nce bile Sovyet bir tek hafta iinde elde ettii
muazzam etkiyi snayabildi. Bu, saysz kitlelerin talebi zerine onlarn
bana getii ve Petersburg sokaklarnda onlarla birlikte yrd
zamand.
On sekizinde saat 16:00da yz binlerce insan Kazan Katedrali yannda
topland. Sloganlar genel af idi. Cezaevlerine yrmek istediler.
nderleri istiyorlard ve Sovyetin topland yere doru yneldiler. Saat
18:00da Sovyet gsteriye nderlik etmek zere temsilci seti.
Kafalarna ve kollarna beyaz bantlar takarak ikinci kat penceresinde
grndler. Aada bir insan okyanusu kpryordu. Kzl bayraklar

devrimin yelkenleri gibi dalgalanyordu. Muazzam barlarla seilen

l selmland. Btn Sovyet aa indi ve kalabala katld.
Konumac! Dzinelerce kol konumacya doru uzanyor; ok ksa
zaman sonra konumacnn ayaklar birilerinin omuzlarna basyor. Genel
af! Cezaevlerine! Devrimci marlar, barlar Kazanski Meydannda
ve Aleksandrovski Meydan yannda apkalarn karyorlar; burada geit
trenine 9 Ocak kurbanlarnn hayaletleri de katlyor. Kalabalk Sonsuz
Hatra ve Kurban Dtnz sylyor. Pobedonostsevin evinin dnda
kzl bayraklar. Islklar, kfrler. Yal akbaba onlar duyuyor mu?
Brakalm korkmadan camdan dar baksn; ona imdi dokunmayacaklar.
Brakn yal, sulu gzlerini devrimci kitlelere, Petersburg sokaklarnn
efendilerine diksin. leri!
ki ya da sokak sonra, kalabalk lk Tutukevinin dna ulayor.
Gl bir ordu pususunun orada bekledii haberi geliyor. Gsterinin
nderleri bir kefe klmasna karar veriyorlar. Ayn anda, Mhendisler
Birliinden bir temsilci heyeti sonradan ortaya kt zere, byk
lde kendi kendilerini atamlard geliyor ve genel af fermannn
imzalanm olduunu duyuruyor. Tm tutukevleri askerlerce igal edilmiti
ve Birlik, kitlelerin cezaevlerine yaklamas durumunda Trepova tam
yetki verildii; bylece kan dklmesinin kanlmaz olduu konusunda
gvenilir kanallarca bilgilendirildi. Ksa bir deerlendirmeden sonra
nderler kalabal datyor. Gstericiler, ferman yaynlanmazsa Sovyetin
arsyla tekrar toplanmay ve cezaevlerine yrmeyi taahht ediyorlar.
Genel af mcadelesi her yerde devam etti. 18 Ekimde Moskovada
binlerce kiilik bir kalabalk, genel valiyi tm politik tutsaklar derhal
serbest brakmaya zorlad; onlarn cezaevlerinden tahliyelerine nezaret
eden bir grev komitesi[1] heyetine isimlerinin bir listesi verildi. Ayn gn
Simferopoldeki bir kalabalk, cezaevi kaplarn krd ve politik tutsaklar
arabalarla gtrd. Odesa ve Revelde gstericilerin srar zerine
tutsaklar serbest brakld. Bakde tutsaklarn serbest braklmasn
baarmak iin yaplan bir giriim, askerlerle l ve sekiz yaralyla
sonulanan bir atmaya yol at. Saratov, Vindava, Takent, Poltava,
Kovnoda; her yerde cezaevlerine yryen byk gsteriler. Genel af!
Sadece kaldrm talar deil, bizzat Petersburg ehir dumas da bu lkla
yankland.
Eh, Tanrya kr! Kutlarm baylar! dedi Witte, elindeki telefonu
brakarak, Sovyet temsilcisi olan iiye hitaben. ar genel aff
imzalad.

Af herkesi mi kapsyor, yoksa ksmi mi Kont?

Af, tm gerekli ihtiyat kaytlaryla bahedildi, ancak yine de yeterince
geni.
Sonunda hkmet, 22 Ekimde, bildirgenin yaynlanmasndan nce
devlete kar su tekil eden faaliyetlerde bulunmu kiilerin gnahlarnn
affedilmesine ilikin ar fermann yaynlad; zenli merhamet
derecelendirmesiyle, dokunakl, hasis, karc bir belge; tam, Trepovun
devlet otoritesini temsil ettii, Wittenin ise liberalizmden yana olduu
iktidara yarar bir mahsl.
Ancak bu fermann etki etmedii ve edemeyecei bir de devlet sular
kategorisi vard. Bunlar, ikence edilerek, svarilerce kltan geirilerek,
boularak, sngden geirilerek, kurunlanarak yaamlarn yitirenlerdi,
tm bu insanlar halk davasnda ldrldler. Devrimci kitlelerin
Petersburgun kana bulanm caddelerinde 9 Ocakta ldrlenlerin ansna
derin bir sayg gsterisinde bulunduu Ekim gsterileri srasnda, anayasal
dnemin ilk kurbanlarnn henz soumam cesetleri halen polis
morglarnda yatyordu. Devrim yeni ehitlerine hayat geri veremezdi; yas
tutmaya ve onlarn bedenlerini trenle defnetmeye karar verdi. Sovyet 23
Ekim iin genel bir cenaze treni duyurusu yapyor.
Hkmetin nceden haberdar edilmesi neriliyor ve gemi rnekler
veriliyor: bir keresinde bir Sovyet heyetinin talebi zerine Kont Witte, bir
sokak gsterisinde tutuklanan iki nderin serbest braklmasn salam,
bir bakasnda da Ekim grevine misilleme olarak kapatlan devlete ait
Baltiyski tesisinin almasn emretmi. Sosyal demokratlarn resmi
temsilcilerinin tm uyarlarna ramen Sovyet, kendisinin gsteri srasnda
asayi sorumluluunu zerine alaca hususunda Kont Witteyi zel bir
heyet vastasyla bilgilendirmeye karar veriyor ve polisin ve askerlerin
geri ekilmesini talep ediyor.
Kont Witte ok meguld ve biraz nce iki generali kabul etmeyi
reddetmti, ancak Sovyet heyetini itirazsz kabul ediyor. Bir geit treni
mi? Kiisel olarak buna hibir itiraz yoktu: Bylesi geit trenlerine
Batda izin veriliyor. Ancak bu konu onun yetki alan iinde deildi. ehir
bay Trepovun korumas altnda olduundan, Sovyet ona bavurmalyd.
Trepova bavuramayz, bunu yapmaya yetkili deiliz.
Yazk. Onun hi de halkn syledii gibi bir canavar olmadn kendi
gzlerinizle grebilirdiniz.
Ya u mehur mermi esirgeme emri Kont?

Ee, bu tmyle o ann scakl iinde azdan kat.

Witte Trepova telefon aar, kan dklmemesi dileini saygyla iletir,
ve karar bekler. Trepov onu kibirle ehir valisine havale eder. Kont,
valiye aceleyle birka kelime yazar ve mektubu heyete verir.
Mektubunuzu alacaz Kont, ancak eylem zgrlmz sakl
tutuyoruz. Onu kullanmak zorunda kalmayacamzdan emin deiliz.
Elbette, elbette, Buna hibir itirazm yok.[2]
te Ekimdeki yaamn canl bir rnei. Kont Witte, genel affn
imzalanmas zerine devrimci iileri kutluyor. Kont Witte ilerin tam da
Avrupadaki gibi kansz halledilmesini istiyor. Trepovu tneinden
indirmeyi baarp baaramayacandan emin olmadan, gider ayak
proletaryay Trepov ile bartrmaya alyor. ktidarn en yksek
temsilcisi, anayasay koruma altna almas iin ehir valisine yalvarrken,
bir ii heyetinden de kendisine arabuluculuk yapmasn rica ediyor!
Korkaklk, dzenbazlk ve aptallk anayasal kabinenin parolasyd.
te yandan Trepov tereddt iinde deildi. Bu kt gnlerde, halkn bir
kesimi dier kesimin eylemlerine kar ayaklandnda, bizzat
gstericilerin karlar iin, hibir politik gsteriye izin verilemeyeceini
duyurdu ve gsteri rgtleyenleri, polis yetkililerinin bavurmak zorunda
kalabilecei ok sert nlemlerin son derece ar olas sonularndan dolay
projelerinden vazgemeye davet etti. Bu, bir kl darbesi ya da tfek
sesi kadar keskin ve akt. Polis karakollarnda ehrin ayak takmn
silahlandr, onlar gstericilerin zerine sal, karklk yarat, sonra da polis
ve askerlere mdahale emri vermek iin kavgadan yararlan; arkanda kan,
ate ve ykm brakarak ehirde frtna gibi es. Ta sahibi ahman
lkesinin kaderini teslim ettii polis kpeinin deimez program buydu.
O anda, iktidar terazisi sallanmaya balad: Witte mi, Trepov mu?
Anayasal deneyimi geniletmek mi, yoksa onu bir pogromda bomak m?
Yeni politikann bu balay gnlerinde dzinelerce ehir kanl olaylara
sahne oldu ve bu olaylarn ipleri Trepovun elindeydi. Ancak Mendelssohn
ve Rothschild anayasadan yanaydlar; Musannkiler gibi, borsa kanunlar
da taze kan tketimini yasaklyordu. Wittenin gc burada yatmaktadr.
Trepovun resmi konumu sallanmaya balad; ve Petersburg onun son zar
atyd.
Bu mthi sorumluluk gerektiren ok nemli bir and. Birka gn sonra
aka grlebilecei gibi, Temsilciler Sovyetinin Witteyi desteklemekte
ne kar vard, ne de bunu yapmaya niyeti. Ama Trepovu desteklemeye
daha da az niyetliydi ve sokaklara kmak onun planlarn kabullenmek

demekti. Politik durum, elbette yalnzca borsa ile polis zorbalar

arasndaki bir atma konusu deildi. Witte ve Trepovun planlarnn
stesinden gelmek ve ikisinden de kurtulmak iin onlar bilinli olarak
uyumazla drmek mmknd. Sovyet politikasnn genel eilimi
buydu; o, gzlerini aarak kanlmaz atma ynnde hareket etti. Ancak
kendisini atmay trmandrmak iin kullanlm gibi hissetmedi. Ge
olsun, g olmasn. Ekim grevinin muazzam geriliminin halihazrda
gevemeye ve bezginliin geici psikolojik tepkisine teslim olmaya
balad bir anda, bir cenaze treni ile tayin edici mcadeleyi st ste
getirmek byk bir hata ilemek olurdu.
Bu kitabn yazar sonradan bu nedenle sk sk sitem iittii iin bu
gerei vurgulamay gerekli grmektedir cenaze trenini iptal etme
nerisi getirdi. Sovyetin olaanst bir toplantsnda, 22 Ekim sabaha
kar saat 1:00 geerken, ateli bir tartmadan sonra, bizim tarafmzdan
sunulan karar ezici bir oy ounluu ile kabul edildi. te metin:
i Temsilcileri Sovyeti, hkmetin hainliklerinin kurbanlar iin 23 Ekim pazar gn,
bir cenaze treni dzenlemek istemiti. Ancak Petersburg iilerinin barl istemi,
lmekte olan sistemin tm kanl temsilcilerini kendine getirdi. 9 Ocan cesetleri zerinde
iktidara ykselen ve devrim karsnda kaybedecek daha fazla eyi olmayan General
Trepov, bugn Petersburg proletaryasn nihai delloya ard. Trepov, bildirgesinde, polis
tarafndan silahlandrlan Kara Yzler etesini barl tren alaynn karsna dikmek ve
sonra da, huzuru salama bahanesiyle sokaklar bir kez daha kana bulamak niyetinde
olduunu kstaha ima ediyor. Bu eytanca plann karsnda, Temsilciler Sovyeti unu
aklar: Petersburg proletaryas arlk hkmetine kar son savan Trepovun setii
gnde deil, rgtl ve silahl proletaryann kendisini hazr hissettii zaman verecektir. Bu
nedenle, Temsilciler Sovyeti; lmleriyle bize, kendimizi silahlandrma ve Trepovun, tm
polis etesi ile birlikte monari kalntlarnn p ynna atlaca gn daha yakn klma
abalarmz on kat arttrmak gibi bir kutsal grev ykleyen ehit dm kardelerimizi
hatrlayarak, kitlesel cenaze treni yerine, kurbanlarn onuruna byk ve yaygn mitingler
yapma karar almtr.
[1] Komite hemen sonra Moskova i Temsilcileri Sovyetine dnecekti.
[2] Kont Wittedeyken, heyetin bir yesi olan P. A. Zlydniev tarafndan yazlm belgesel
bir inceleme; 1906 tarihli Petersburg i Temsilcileri Sovyetinin Tarihi adl ortak bir almann
iinde. Heyetin raporunu duyan Yrtme Komitesi, i Temsilcileri Sovyetinin bakanna
mektubu Bakanlar Kurulu bakanna iade etme talimat verme karar almt.

arn Adamlar Banda

Katledilen ocuklarn lklarnn, annelerin lgnca beddualarnn,

yal insanlarn son nefeslerinin ve acmasz umutsuzluk feryatlarnn
lkenin her kesinden gklere ykseldii bu korkun kara gnler
srasnda, Sovyet greve son verdi. Yz kadar Rus ehir ve kasabas
cehenneme dnmt. Gnein zeri bir duman perdesiyle kaplanmt.
Alevler, evleri ve sakinleriyle birlikte tm sokaklar yuttu. Aalanm
eski dzenin intikamyd bu.
Dzen, her yerden, her ara sokaktan, her kenar mahalleden sava
mfrezelerini toplad. Kk dkkn sahibi ve dilenci, meyhaneci ve onun
daimi mterileri, kapc ve polis ajan, profesyonel ve amatr hrsz,
kk zanaatkr ve genelev kapcs, a, sessiz mujik ve makinenin
grltsnden sar olan dnn kylleri; hepsi oradayd. Canndan
bezdiren sefalet, mitsiz cehalet ve batan karan rme, kendisini
ayrcalkl kiisel kar ve egemen snf anarisinin emrine verdi.
Bu insanlar, ilk kitlesel sokak eylemleri deneyimini, Rus-Japon
savann bandaki szde yurtsever gsteriler srasnda kazandlar.
Ondan sonradr ki, temel dekorlar, arn portresi, bir ie votka ve
renkli bir bayrak olarak bilinegeldi. O zamandan beri, toplumdan
dlananlarn planl olarak rgtlenmesi, muazzam lekte gelitirilmiti.
Pogromcular kitlesi (eer kitle doru szckse) az ok geliigzel bir
durumda kalrken, sloganlarn ve parolalarn yukardan alan ve her
cinayet operasyonunun yerine ve zamanna karar veren ekirdek daima
disiplinliydi ve paramiliter tarzda rgtlyd. Polis departmanndan bir
memur, Komissarov, yle diyordu: Her eit pogromu dzenlemek
mmkndr, isterseniz on kiiyi kapsar, isterseniz on bin.[1]
Herkes yaklaan bir pogromu nceden biliyor. Katliam bildirileri
datlyor, resmi yerel gazetelerde kana susam makaleler yaynlanyor,
bazen de ortalkta zel bir gazete dolamaya balyor. Odesa valisi kendi
adna provokatif bir bildiri yaynlyor. Uygun zemin hazrlandnda,
gezgin bir uzmanlar grubu ortaya kveriyor. Bunlar, cahil kitleler
arasnda uursuz sylentiler yayyorlar: Yahudiler Rusyaya saldrmay
planlyorlar, baz sosyalistler kutsal ikonu kirlettiler, baz renciler arn
portresini yrttlar. niversitenin olmad yerlerde sylenti liberal krsal
konseye ya da hatta liseye uyarlanarak yaplyor. En vahi haberler, bazen
resmi bir damga tayarak, telgraf telleri boyunca geziyor. Derken teknik
hazrlk almas tamamlanyor: isim listeleri hazrlanyor, zel dikkat
gsterilecek evler iaretleniyor, genel bir stratejik plan hazrlanyor,

belirlenen gnde a kalabalk varolardan arlyor. O gn katedralde

zel bir grev yerine getiriliyor. Piskopos kutsal bir nutuk veriyor.
nde rahiplerle, polis eflerinden alnm bir ar portresiyle, pek ok
ulusal bayrakla, yurtsever bir tren balyor. Bir askeri bando durmakszn
alyor. Polis, kenarlarda ve trenin arkasnda yryordu. Kara Yzlerin
nde gelen yelerini, vali selmlyor, polis efi herkesin nnde
kucaklyor. Kiliseler tren yolu boyunca anlarn alyor. apkalar
karn! Gezi rehberleri ve sivil elbiseler iindeki yerel polisler,
deitirmeye zaman bulamadklar srekli giydikleri niforma pantolonlar
hl zerlerinde, kalabaln arasna dalyorlar. Gelimeleri dikkatle
gzlyor, kalabal tahrik ediyor ve hereyin izinli olduu izlenimini
vererek ve ak eylem iin srekli bir bahane arayarak onu tevik
ediyorlar. Birka camn krlmas, yoldan geen birka kiinin dvlmesi
ile ie balamak iin, ba ekenler yollar zerindeki her meyhaneye
giriyor ve iiyor, iiyor, iiyorlar. Bando, hi durmakszn, katliam ilahisi
Tanr ar Korusunu alyor.
Eer elde hibir bahane yoksa onlar bir tane yaratyor: birileri bir at
katna trmanyor ve genellikle kalabaln zerine kurusk ate ediyor.
Polis revolverleriyle silahlanm devriyeler, kalabaln fkesinin korku
yznden felce uramamasn gvenceye alyorlar. Provokatrn ateine,
nceden seilmi apartmanlarn camlarndan yaylm ateiyle yant
veriyorlar. Baz dkknlar yamalanyor, alnan kuma ve ipek, yurtsever
trenin inedii zemine salyor. Herhangi bir direnme olursa dzenli
birlikler imdada yetiiyor. ki- yaylm ateiyle, direnenleri vuruyor ya da
onlar menzil iine sokmayarak gsz klyor. nden ve arkadan ordu
devriyeleriyle korunan, keif iin bir Kazak mfrezesiyle, nderleri olarak
polisler ve profesyonel provokatrlerle, figran rolndeki paral
askerlerle, bedava kazan gnlllerinden oluan votka sarhou ve kan
kokulu ete, ehre yor.[2]
Ucuz pansiyon serserisi kraldr. Bir saat nce polis ve alk tarafndan
kovalanp titreyen kle, imdi kendisini snrsz bir despot gibi hissediyor.
Ona herey serbest, hereyi yapabilir; o, onurun ve mlkiyetin, yaamn ve
lmn efendisidir. Eer isterse, yal bir kadn byk bir piyanoyla
birlikte nc katn camndan atabilir, bir bebein kafasnda sandalye
krabilir, btn kalabaln gzleri nnde kk bir kza tecavz edebilir,
canl bir insan vcuduna ivi akabilir. Btn aileleri yok ediyor, bir
evin zerine petrol dkyor, onu bir alev ynna dntryor ve eer
biri kamaya kalkarsa bir sopayla onun iini bitiriyor. Vahi bir sr, bir
Ermeni yoksullarevini paralyor, yal insanlar, hasta insanlar, kadnlar,

ocuklar baklyor. Vicdan yok, alkol ve fkeden ldrm hummal

bir beynin yanlsamalar var. O hereyi yapabilir, hereye cret eder.
Tanr ar korusun!
te lmn yzn grm gen bir adam: bir anda salar aard. te
anne ve babasnn paralanm cesetleri zerinde akln karm on
yalarnda bir ocuk. te Port Arthur kuatmasnn btn dehetini
yaayan, fakat Odesadaki birka saatlik katliama dayanamayarak
lgnln ebedi karanlna gmlen bir ordu doktoru. Tanr ar korusun!
Kana bulanm, kavrulmu, lgna dnm kurbanlar, bu kbusun iinde
hl bir kurtulu yolu aryorlar. Bazlar len insanlarn kana bulanm
elbiselerini giyiyor, bir ller ynnn iinde yatyor, ve iki, gn
boyunca orada kalyor. Dierleri, subaylarn, polislerin, komandolarn
nnde diz kyor, ellerini uzatyor, tozun iinde emekliyor, askerlerin
botlarn pyor, merhamet dileniyorlar. Yant olarak yalnzca sarho
kahkahalar geliyor. zgrlk m istemitin? te, bak, zgrlk bu.
Katliam politikasnn tm iren ahlk bu szlerde gizli. Ucuz pansiyon
serserisi, boaz kanla dolmu, daha ileri saldryor. O hereyi yapabilir,
hereye cret eder, o bir kral. Beyaz ar ona herey iin izin verdi: ok
yaa Beyaz ar![3] Ve serseri yanlmyordu. Resmi brokrasinin iinde ve
dnda kurulan, bizzat yzden fazla byk yerel yneticiye seslenebilen ve
komuta merkezleri saray danmanlar grubu arasnda bulunan bu yar-resmi
pogromcular ve hrszlar etesinin en yce koruyucusu, tm Rusyann
otokratndan bakas deil. Kaln kafal ve korkak, hereye kadir bir hilik,
bir Eskimoya lyk nyarglarn kurban, damarlarndaki kraliyet kan pek
ok kuan tm ktlkleriyle zehirlenmi Nikola Romanov, dier birok
meslekta gibi, iren ehvet dknln duygusuz gaddarlkla
birletiriyor. Devrim, 9 Ocakta zerindeki tm kutsal rtleri yrtarak,
sonunda onu yoldan kard. Pogrom ilerinde[4] Trepovu kendi gizli
servis ajan olarak kullanp, glgede kalmakla yetindii gnler geride
kalmt.
imdi, meyhanelerin vahi crufuyla balantlarn ve tutsak edilmi ii
etelerini caka satarak sergiliyor. Btn partilerin stnde duran monark
masaln ineyerek, mehur haydutlarla dosta telgraflayor, herkesin hor
grd yurtseverleri huzuruna kabul ediyor ve Rus Halknn Birlii
adna kendi mahkemelerinin mahkm ettii tm katil ve hrszlardan
istisnasz zr diliyor. Herhangi bir lkedeki herhangi bir mahkeme bu
monarkn davrann elbette akl saln yerinde kabul etmesi artyla
mr boyu zorunlu alma cezasna mahkm etmek zorunda kalrd.
Monarinin kutsal gizem halesinin ondan daha hayaszca bir maskaraln

hayal etmek zordur.

Aziz Bartholome gecesiyle kyaslandnda, bu gecenin en masumundan
bir tiyatro oyunu gibi kalaca, Ekimdeki bu kara Baks enlii srasnda,
3.500-4.000 insan katledildi ve 100 ehirde 10.000 kadar sakat kald. Eer
yzlerce deilse onlarca milyon ruble tutan maddi kayp, toprak
sahiplerinin kyl ayaklanmalar sonucunda kaybettiklerinden katlarca
fazlayd. Eski dzen aalanmasnn intikamn ite byle ald!
Bu tahripkr olaylarda iilerin rol neydi?
Ekim sonunda, Kuzey Amerika Sendikalar Federasyonu bakan, Kont
Witteye, Rus iilerini yeni kazanlan zgrlkleri iin bir tehdit oluturan
pogromlar karsnda tavr almaya enerjik bir biimde aran bir telgraf
gnderdi. Telgraf, yalnzca 3 milyon rgtl ii adna deil, tm Birleik
Devletler iileri adna da, bu mesaj vatandalarnza, ii kardelerimize
iletmenizi rica ediyorum Kont diye sona eriyordu. Ama daha geenlerde,
kalemin kltan daha gl olduunu aklayarak, Birleik
Devletlerdeki gerek bir demokratn tavrn taknan Kont Witte, imdi,
mesaj sessizce masasnn gizli bir ekmecesine koymaya yetecek bir
utanmazlk rezervini kendisinde buluyordu. Kasma kadar, Sovyet, bu
mesajn varlndan dolambal yollarla da olsa haberdar olmad. Bununla
birlikte, Rus iilerinin onuru iin u da sylenmelidir ki, onlar kanl
olaylara etkin bir biimde mdahale etmek iin okyanus tesindeki
dostlarnn uyarsn beklemek zorunda kalmadlar. Birok ehirde
haydutlara kar etkin bir biimde ve baz yerlerde de kahramanca direnen
silahl mfrezeler rgtlediler; ve askeri birliklerin az ok tarafsz
davrandklar yerlerde, ii milisleri serserilerin arlklarna son
vermekte hi zorlanmad.
Sosyalizmden ya da proletaryadan ok uzak yal bir yazar olan
Nemirovi-Danenko, o gnlerde yle yazyordu:
Bu kbusla, len bir canavarn bu Walpurgis Gecesiyle[5] yan yana, iilerin
hareketinin ne kadar artc cesaret, dzen ve disiplinle, nasl da grkemli bir biimde
gelitiini grn. Onlar kendilerini cinayet ve yama ile kirletmediler; tam tersine her
yerde halkn yardmna kotular ve sylemeye gerek yok ki, halk, kanl katillerin ykc
taknlndan, polisten, Kazaklardan ya da jandarmalardan daha iyi korudular.
Serserilerin iren ilere giritikleri her yerde silahl ii mfrezeleri ortaya kt. Tarih
sahnesine ilk kez kan bu yeni g, hakllnn bilincinde sakin, zgrlk ve iyilik
ideallerinin zaferinde lml, zaferinin, insanln uruna yaad, dnd ve sevindii,
savat ve ac ektii hereyin zaferi olduunu bilen gerek bir ordu gibi rgtl ve
itaatkr olduunu gsterdi.
*

Petersburgda hi pogrom olmad. Ancak bir pogrom iin hazrlklar var

gcyle srd. Bakentin Yahudi nfusu srekli korku iindeydi. On

sekizinden sonra, ehrin farkl kesimlerinde her gn renciler, ii
ajitatrler ve Yahudiler dvlyordu. Ayr ayr eteler, yalnzca varolara
deil, bizzat Nevskiye de, bararak ve slk alarak, demir mutalar,
sustal baklar ve krbalarla saldrdlar. Birok kez, silahlanmakta hi
vakit kaybetmeyen Sovyet temsilcilerinin yaamlarna kastedildi. Polis
ajanlar, 23 Ekim iin planlanm cenaze trenine saldrmalar iin esnaf
ve tezghtarlar zorladlar. Buna ramen gerilla hareketiyle yetinmek
zorunda kalmalar, Kara Yzlerin suu deildi.
iler ehri savunmak iin etkin hazrlklar yaptlar. Baz durumlarda,
herhangi bir tehlike tehdidinde tm fabrikalar sokaklara kmaya giritiler.
Silh maazalar, polis kstlamalarna aldrmakszn, Browningler zerine
hararetli bir al-veri srdrdler. Fakat revolverler ok pahalyd ve
geni kitlelerin onlar alabilecek gc yoktu; devrimci partiler ve Sovyet,
kendi sava mfrezelerini silahlandrmakta zorluk ekiyorlard. stelik
pogrom sylentileri byyordu. Demir ya da elik kullanan tm fabrika ve
iyerleri, kendi z inisiyatifleriyle, el yapm silahlar imal etmeye
baladlar. Binlerce eki, kamalar, mzraklar, tel krbalar ve demir
mutalar dvyordu. Akam, bir Sovyet toplantsnda, temsilciler birbiri
ardna krsye kyor, silahlarn yukar kaldryor ve semenlerinin
pogrom patlak verir vermez onu bastrmaya girieceklerini aklyorlard.
Tek bana bu gsteri bile pogromcu saflardaki btn inisiyatifi
felletirmeye yetiyordu. Ancak iiler bununla yetinmediler. Fabrika
blgelerinde, Nevski Kapsnn arkasnda dzenli gece nbetleri olan
gerek bir milis rgtlediler. Buna ek olarak, gazete yazarlarnn ve
dizgicilerin ceplerinde revolverle alt bu endieli gnlerde, gerekli
bir adm atarak, devrimci basnn binalarnn zel olarak korunmasn
saladlar.
Proletarya, Kara Yzlere kar silahlanarak, otomatik olarak arlk
iktidarna kar da silahlanm oluyordu. Hkmet bunu anlamamazlk
edemezdi ve alarma bast. 8 Kasmda, Pravitelstvenny Vestnik (Hkmet
Gazetesi) zaten herkesin bildii gerekleri halka bildirdi; iiler son
zamanlarda kendilerini revolverlerle, av silahlaryla, kamalarla, baklarla
ve mzraklarla silahlandrmaya baladlar. Bu silahl iilerin dnda
diye devam ediyor hkmet bildirisi, eldeki bilgilere gre, saylar 6.000
kiiye varan szde z-savunma gc ve milisi oluturuldu, yaklak 300
kii savunma bahanesiyle onarl gruplar halinde geceleri sokaklarda
dolayorlar; ama bunlarn gerek amalar polisin ve askerlerin
tutuklamalarna kar devrimcileri korumaktr.

Petersburgda milislere kar dzenli bir silahl kampanya ald. i

mfrezeleri datld, silahlarna el koyuldu. Ama o srada pogrom
tehlikesi zaten gemiti, ancak ok daha byk bir baka tehlike onun
yerini ald. Hkmet dzensiz birliklerini geici olarak terhis etti ve
dzenlileri devreye soktu; Kazaklar ve muhafz alaylar. Geni bir cephede
savaa hazrlanyordu.
[1] Bu gerek Birinci Dumada, ilk ileri Bakan Yardmcs Prens Urusov tarafndan
aklanmt.
[2] Birok durumda bizzat polisler, serseriler srsn, Yahudilerin evlerini, apartmanlarn
ve dkknlarn ykp soymalar iin ynlendirdiler, serserileri kesilen aalardan yaplan
sopalarla donattlar, mlklerin tahrip edilmesine, hrszlklara, cinayetlere katldlar ve
kalabaln hareketlerini bizzat kontrol ettiler. (Odesa katliamna dair senatr Kuzminski
tarafndan yazlan En Sadk Rapor) Vali Neidgart, ykm ve soygunlara katlan serseriler
srsnn, onu coku iinde, yaa lklaryla karladn itiraf ediyor. Yerel birliklerin
komutan olan Baron Kaulbars, polise aadaki szlerle balayan bir konumayla hitap
ediyordu: Sznz esirgemeyin. Kabul edin ki, hepimiz iten bir ekilde bu katliamdan
yanayz!
[3] Bu trenlerin birinde, renkli bayrak nde tanyor, hemen arkasnda arn portresi
ve portrenin tam arkasnda bir gm tabak ve alnt mallarla dolu bir uval. (Senatr
Turaunun raporu.)
[4] Yaygn kanya gre, Trepov ilerin durumu zerine majestesine rapor vermekte ve
politik izgiyi etkilemektedir. Saray komutan grevine atanrken, General Trepov, gizli servis
harcamalar iin zel fon tahsis edilmesini talep etti ve ald.
[5] Bir Maystan nceki gece (Alman folklorunda byc kadnlarn toplandklar gece). (.n.)

Bastil Sansrne Hcum

Petersburg Sovyeti, basn zgrln savunan muhteem bir kampanya

iyi rgtlenmi, politik bakmdan mkemmel ve muzaffer bir kampanya
dzenledi. Bu mcadeledeki sadk yolda, gen ama birleik bir politik ve
mesleki rgt olan Matbaa ileri Sendikasyd.
Ekim grevi ncesinde yaplan byk bir sendika toplantsnda, bir ii
snf szcs, basn zgrl bize yalnzca politik bir hak olarak
gerekmiyor. Bu bir ekonomik taleptir. Sansr kskacndan kurtulan yazn,
matbaa iine ve sanayinin dier ilgili kollarna yaylacaktr diyordu. O
andan itibaren matbaa iileri, sansr snrlamalarna kar sistemli bir
kampanya balattlar. Daha nceleri de, 1905 boyunca, illegal yazn yasal
matbaalarda baslmt; fakat bu gizlice, kk lekte ve ok byk bir
ihtiyatla yaplmt. Ekimden itibaren, tabandaki dizgiciler kitlesi illegal
yazn yaynlama iine ekildi. Matbaalardaki konspiratif yntemler
neredeyse tamamen yok oldu. ilerin yaymclar zerindeki basks da
artt. Dizgiciler, basky durdurma tehditleriyle, gazetelerin sansr
koullarna aldrlmadan yaynlanmas konusunda srar ediyorlard.
Periyodik yayn temsilcilerinin 13 Ekimde bir toplants oldu. Bu
toplantda, Novoye Vremyann srngenleri ar radikallerle yan yana
oturuyorlard. Ve Petersburg basnndan oluan bu Nuhun Gemisi,
hkmetten basn zgrl iin herhangi bir talepte bulunmamaya, bu
zgrl izin almakszn tesis etmeye karar verdi. Karar yurttalk
cesaretini fsldyordu! Bereket versin ki genel grev, cesaretlerinin
snanmasn gereksiz klarak, yaymclarn imdadna yetiti; ve ardndan da
anayasa yardmlarna kotu. Politik ahadetin Golgotas[1] byk bir
sevinle, ok daha cazip olan, yeni bakanlkla uzlama olanann nnde
geri ekildi.
17 Ekim bildirgesi basn zgrl konusunda sessizdi. Bununla
birlikte, Kont Witte, liberal temsilciler heyetine, bu sessizliin bir
muvafakat iareti olduunu ve iln edilen konuma zgrlnn basna da
uzandn aklyordu. Fakat Babakan, kendisi ne kadar gszse
sansrn de o kadar gsz olduunun ortaya ktn ekliyordu. Sansrn
kaderi yaynclar tarafndan deil, iiler tarafndan belirlendi.
Sovyet 19 Ekimde yle diyordu,
Yaz leri Merkez Mdrl hl duruyorken, sansrn mavi kalemi hl
yrrlkteyken, arn bildirgesi Rusyada konuma zgrln iln ediyor. Basn
zgrl hl iiler tarafndan kazanlmak zorunda. Temsilciler Sovyeti, sadece, sansr
komitesine aldrmayan, sansr yasalarna boyun emeyi reddeden ve kendi gazetesini
yaynlarken genel olarak Sovyetle ayn tarzda hareket eden editrlerin gazetelerinin

yaynlanabilecei kararna varmtr. Bu yzden, dizgiciler ve dier basn iileri, ancak

editrler basn zgrln uygulamaya hazr olduklarn bildirdikten sonra alacaklar.
O zamana kadar gazete iileri grevde kalacaklar ve Temsilciler Sovyeti grevdeki
yoldalara gereken creti demek iin gerekli tm nlemleri alacak. Mevcut karara
uymayan gazeteler satclarndan toplanacak ve Temsilciler Sovyetinin kararna uymayan
iiler boykot edileceklerdir.

Birka gn sonra btn gazete, bror ve kitaplar kapsayacak ekilde

geniletilen bu karar, basn yasas haline geldi. Dizgicilerin grevi, genel
grevle birlikte 21 Ekime kadar srd. Matbaa ileri Sendikas, anayasal
bildirgeyi basmak iin bile olsa grevi kesmemeye karar verdi ve bu karara
harfiyen uyuldu. Bildirge yalnzca askerler tarafndan baslan Hkmet
Gazetesinde kt; bunun dnda sadece gerici Svet(Ik), arn 17 Ekim
yeralt beyann kendi dizgicilerinin haberleri olmakszn yaynlad. Svet,
bu hareketinin bedelini ok pahalya demek zorunda kald: matbaas
fabrika iileri tarafndan ykld.
Klk Saraya yaplan Ocak ziyaretinin zerinden sadece dokuz ay
gemi olmas mmkn m? Ayn insanlar basn zgrl bahetmesi iin
ara daha geen k yalvarmamlar myd? Hayr, eskimi takvimimiz
yalan sylyor! Devrimin kendine has bir kronoloji sistemi vardr, orada
aylar onlarca yldr, yllarsa asrlar.
Yirmi bin ii arasnda, arn bildirgesini basacak tek bir vefal
matbaac bulanamyordu. Ama bildirge hakknda haberler ieren ve onun
zerine yorum yapan sosyal demokrat beyanlar, 18 Ekim gibi erken bir
tarihte bile inanlmaz saylarda yaylmt; Sovyete ait zvestiann ayn
gn yaynlanan ikinci says her sokak kesinde datlyordu.
Grevden sonra btn gazeteler, bundan byle sansrsz
yaynlanacaklarn duyurdular. Bununla birlikte ou, bu karar almalarna
neden olan gerek nedenler hakknda tek bir sz etmediler. Sadece Novoye
Vremya, Stolipinin gelecein babakannn kardei kaleminden, fkesini
rkeke ifade ediyordu: biz zgr bir basna dnmekle bu zveride
bulunmaya tmyle hazrdk, ama bize geldiler, bizden talep ettiler, bizi
zorladlar ve zveri hevesimizi krdlar. Bunun dnda yalnzca,
gerici Narodni Golosun (Halkn Sesi) ve Franszca yaynlanan diplomatik
gazete Journal de St. Petersbourgun editr olan Bamakov vard. O,
liberaller gibi bu durumu glmseyip sineye ekmeye hazr olmadn
gstedi; bakanlktan, gazetelerinin bitmi nshalarnn kopyalarn sansre
teslim etmeme izni ald ve aadaki hiddetli demeci Narodni Golosta
yaynlad:
Tehdit altnda, bir yasay ihll ederek, diye yazyordu polis

yasallnn bu valyesi, bir yasaya, kt bir yasa da olsa, yasal

yetkililer tarafndan feshedilinceye kadar uyulmak zorunda olduu
eklindeki kesin inancma ramen, bunu yapmay hakkm olmasa da, ben bu
sayy, istemeyerek, sansr kstlamas olmakszn yaynlyorum. Bana
uygulanan manevi basky btn kalbimle protesto ediyorum ve en kk
bir fiziksel olanak doduu anda yasaya uymaya kararl olduumu, bu
frtnal dnemde admn grevciler arasnda gemesini bir utan olarak
karladm aklyorum. Aleksandr Bamakov.
Bu deme, resmi yasallk ile bu srete kendini kabul ettirmi devrimci
yasa arasndaki gerek gler ilikisini kusursuzca gstermektedir.
Hakszlk etmemek iin unu da eklememiz gerektiini dnyoruz; bay
Bamakovun davran, kendi saylarn sansre gndermemek iin
Sovyete yazl bir talimat iin bavuran ve byle bir talimat da alan yarOktobrist Slovonun davranyla ziyadesiyle kyaslanabilir. Byle insanlar
eski rejimin otoritesine kar gelmeye kalkmadan nce yeni efendinin
iznine ihtiya duyarlar.
Matbaa ileri Sendikas her an nbetteydi. Bugn bir yaymcnn atl
durumdaki sansr brosuyla temasa geerek Sovyetin kararn ineme
giriimine son veriyordu. Ertesi gn bir pogrom ilnn bastrmak iin atl
bir bask makinesini kullanma plann engelliyordu. Bu tr durumlar
giderek sklayordu. Pogrom yaznyla mcadele, bir grup ii imzasn
tayan ve yeni arlar dedikleri sosyal demokratlara kar isyan ars
yapan bir bildirinin 100.000 nshalk sipariine el konulmasyla balad.
Bu pogrom bildirisinin orijinal metni Kont Orlov-Davidov ve Kontes
Musin-Pukin imzalarn tayordu. Dizgiciler Sovyetten talimat istediler;
Yrtme Komitesi yant verdi: basm durdurun, stereotipleri yok edin,
bitmi btn nshalara el koyun. Ve Yrtme Komitesi, doutan soylu
serserilerin orijinal bildirisini, kendi yorumlar eliinde sosyal
demokratlarn gazetesinde yaynlad.
Hem Yrtme Komitesi hem de Matbaa ileri Sendikas tarafndan
kabul edilen genel prensip, iddete ve pogromlara dorudan arda
bulunmayan metinlerin basmna izin vermekti. Dizgicilerin birleik
abalar sayesinde btn pogrom yazn zel matbaalardan uzak tutuldu, bu
tr metinler yalnzca kaplar ve kepenkleri skca kapal polis ubesinde
ve jandarma mdrlnde, daha nce devrimcilerden ele geirilen ve elle
alan matbaa makineleriyle baslyordu.
Genel olarak sylersek, gerici basn hibir engelle karlamadan
yaynlanyordu. lk gnlerde az sayda istisna olduu dorudur. Dizgicilerin

gerici bir makale zerine kendi yorumlarn basma giriiminden ve katksz

kar-devrimci demelere kar birka protestodan haberdarz.
Moskovada, baz dizgiciler, o gnlerde ortaya kan Oktobrist grubun
programn basmay reddetmilerdi.
17 Ekim Birliinin gelecekteki bakan olan Gukov, krsal bir
kongrede, sizin iin basn zgrl var! diyerek yaknyordu. Ne diye
baka bir yol izleyelim, bu eski rejim ite. Bize kalan tek ey, eski rejimde
kullanlan yntemleri kullanmaktr: baslmalar iin materyalleri yurtdna
gndermek ya da bir yeralt matbaasna girimek.
Sylemeye gerek yok, kapitalist zgrln ikiyzllerinin fkesi snr
tanmyordu. Kendilerini hakl gryorlard, nk dizgicinin bast
metinden sorumlu olmadn savunuyorlard. Fakat bu olaanst
gnlerde, politik tutkular yle bir noktaya ulamt ki, bir ii, grev
banda dahi olsa, devrimci sorumluluk duygusunu bir an iin olsun
kaybetmezdi. Baz gerici basmevlerindeki dizgiciler ilerini brakmaya
kadar gittiler, bylece kendi iradeleriyle kendilerini yoksullua mahkm
ettiler. phesiz kendi snflarna kar gerici ya da liberal iftiralar
dizmeyi reddederken, hibir ekilde basn zgrln ihll etmiyorlard.
En kt durumda, kendi kontratlarn ihll ediyorlard.
Fakat sermaye, iileri en iren ilere (cezaevleri ve sava gemileri
ina etmek, prangalar yapmak, burjuva yalanlarla dolu yazlar basmak)
zorlayan vahi zgr i metafiziiyle yle ok doymutur ki, byle ileri
yapmay ahlki nedenlerle reddetmeyi, hem emek zgrlnn hem de
basn zgrlnn fiziksel bir ihlli olarak damgalamaktan asla
usanmaz.
*

22 Ekim, uzun zaman sren bir esaretten kurtulan Rus gazetelerinin ilk
kez sahneye kna tank oldu. Eski ve yeni burjuva gazetelerinin
istedikleri hereyi syleme olana, onlar iin bir nimet deil bedduayd,
nk bu nemli gnlerde syleyebilecekleri hibir eyleri yoktu; szck
daarcklar yeni okuyucuya syleyebilecekleri veya sylemeleri gereken
szckleri kapsamyordu; nk sansrn kalkmas onlarn i sansr
memurlarna, daima omuzlar zerinden otoriteye bakma alkanlklarna
dokunmamt; imdi politik kekemeliklerini yce devlet adaml
togasyla[2] rten ve onu panayr radikalizminin soytar kukuletasyla
ssleyen bu kardeliin ortasnda, sosyalist basnn temiz ve gl sesi
birdenbire ortaya kt.
Gazetemiz devrimci proletaryann organdr diye iln ediyordu sosyal

demokratNaalo. Rus proletaryas, fedakr mcadelesiyle nmzde

ifade zgrlnn yolunu at. Bu ifade zgrln Rus proletaryasnn
hizmetine adyoruz. Bizler, devrimin yeralt hayatna kstebekler gibi
yllarca nderlik etmi sosyalizmin Rus gazetecileri, bulutsuz semalarn,
taze havann ve ifade zgrlnn deerini biliyorduk. raklmz
gericiliin karanlk gecelerinde, sert rzgrlar eserken ve baykular
terken geirdik. Korkun kyamet canavar karsnda, sayca kk,
gsz, dank, tecrbeden yoksun, neredeyse ocuk olan bizler. Batan
aa uluslararas militarizm zrhyla donanm gl dman karsnda,
yalnzca uluslararas sosyalizm hakikatine snrsz gvenle silahlanan
bizler. Yasal toplumun kuytu kelerine ve yarklarna saklanarak,
otokrasiye sava iln etmitik, bir lm kalm mcadelesine girimitik.
Silhmz neydi? Sz. Eer hapiste geen saatler ve partimizin her
devrimci szck iin dedii srgn hesaplanacak olsayd, karmza kan
saylar dehet verici olurdu; yaamsal enerji ve kanla dolu tyler rpertici
bir istatistik!
Kapan ve tuzaklarla dolu uzun yolda, illegal yazar ile illegal okuyucu
arasnda illegal araclar bulunur: dizgici, nakliyeci, datc. Ne byk bir
aba ve tehlikeler zinciri! Yanl bir admda btn i heba olur. Ka
matbaa makinesine, daha almaya balayamadan el konuldu! Ka yazn
eseri daha okuyucuya ulaamadan jandarma avlularnda yakld! Ne kadar
emek heba edildi, ne kadar enerji fel edildi, ka yaam harap edildi!
Yalanc memur snfnn ve tescilli liberalizmin rotatiflerine, acnacak
durumdaki gizli hektograflarmz ve el yapm gizli el bask
makinelerimizle kar koyuyorduk. Bu, Kruppun tfeklerine kar bir Ta
Devri baltasyla savamak deil de nedir? Bize glmlerdi. Ve imdi,
Ekim gnlerinde, Ta Devri baltas kazanmt. Devrimci ifade akta
yaynlanyordu, kendi gc karsnda hayrete dm ve sarho olmutu.
Devrimci basn muazzam bir baar elde etmiti. Petersburgda iki
byk sosyal demokrat gazete yaynlanyordu, her ikisi de, iki- haftada
tiraj 100.000e kan ucuz bir gazete gibi, daha yaynlandklar ilk
gnlerden itibaren 50.000den fazla aboneye sahiptiler. Sosyaldevrimcilerin gazetesinin de tiraj fazlayd. Ayn zamanda, ksa bir srede
kendi sosyalist basnn kuran tara da, bakentin byk ve srekli artan
saylardaki devrimci yaynlarn hararetle talep ediyordu.
Dier tm politik koullar gibi basnn durumu da, lke iinde blgeden
blgeye deiim gsteriyordu. Herey, o blgede gericiliin mi yoksa
devrimin mi daha gl oluuna balyd. Sansrn bakentteki varl

neredeyse son bulmutu. Tarada hl devam ediyordu ama bakent

gazetelerinin sesinden etkileniyordu, dizginleri iyice gevetmiti. Polisin
devrimci basna kar mcadelesi, birletirici bir fikirden yoksundu.
Bireysel yaynlara el koyulmas iin emirler karld, fakat hi kimse
ciddiyetle bu emirleri yerine getirmeye almad. El koyuldu sanlan
sosyal demokrat gazeteler, yalnzca ii blgelerinde deil, Nevski
Bulvarnda da ak ak satlyordu. Tara, bakent basnn cennetten gelen
mucizevi bir yiyecek gibi yiyip yutuyordu. Gazete almay bekleyenlerin
oluturduklar uzun kuyruklar, tren istasyonunda posta trenlerinin gelmesini
bekliyorlard. Satclar talebe yetimek iin gerekten yrtnyorlard.
nsanlar Russkaya Gazetann yeni saysn ayor ve ana makaleleri sesli
sesli okumaya balyordu. Tren istasyonu tklm tklm doluyor ve grltl
bir toplant salonuna dnyordu. Bu, iki- gn devam etti ve sonra
sistemin paras haline geldi.
Ama bazen polisin btn pasiflii azgn bir iddetle yer deitiriyordu.
Jandarma avular, daha tren vagonlarndan kmasna frsat kalmadan
isyana tevik eden Petersburg basnna el koyuyor ve hemen orackta
imha ediyordu. Hiciv dergileri, kudurmu polis iin zel bir hedef tekil
ediyordu. Bunlara kar kampanyada ba eken kii, daha sonra basndaki
izimlere yeniden n sansr uygulamay neren, ileri Bakan
Durnovoydu. Onlardan nefret etmek iin iyi bir nedeni vard:
karikatrcler, bir zamanlar III. Aleksandr tarafndan yaplan bir tanmdan
esinlenerek, ileri Bakannn bir domuz bedenine ilitirilen aptal kafasn
resmetmekten asla vazgemiyorlard. Fakat hiciv dergilerinden nefret eden
yalnz Durnovo deildi; arn btn yaverleri, refakatlar, mabeyinciler,
emir subaylar ve dierleri, intikam hrsyla dolu bir fke iinde
Durnovoyla birleiyorlard.
Ve bu ete, sonunda, bakanln Devlet Dumasnn yasal onayndan
nce, basn zgrlnn derhal uygulamaya koyulmasn kararlatrm
olduu basn yasasnda deiiklik yapmay baard. Bir baka deyile,
Petersburg proletaryas sayesinde halihazrda kazanlm olan basn
zgrln kstlamakta fiilen baarl oldular. Basn yine idarenin
ellerine brakan 24 Kasm geici kurallar, grev ya da gsteriye tevii,
silahl kuvvetlere hakareti, hkmet etkinlikleriyle ilgili yalan beyan
yaymay, ve nihayet, genel olarak yalan sylentiler karmay ceza
kapsamndaki sular haline getirdi. Rusyada her trden geici kurallar,
genellikle yrrlkteki yasalarn en uzun sreli biimidir. Bunun
doruluu, basn dzenleyen geici kurallarla da kantlanmtr. Devlet
Dumasnn toplanmasnn askya alnd aklannca, bu kurallar genel bir

boykota uradlar ve Wittenin bakanl gibi havada asl kaldlar. Fakat

kar-devrimin Aralktaki zaferi, bunlarn uygulanmasna zemin hazrlad.
Geici kurallar yrrle girdi ve bunlara bir yandan sularn
vlmesini cezalandran, dier yandan tara ve ehir valilerine ihtiyari
yetkiler veren bir madde eklendi. Bu sert kurallar birinci Dumada da,
ikinci Dumada da ayaktaydlar ve phesiz ncsnde de sa salim
duracaklardr.
*

Basn zgrl mcadelesinin tarihiyle balantl olarak, i

Temsilcileri Sovyetinin zvestiasnn yaynlan hikyesini anlatmak yine
bize dyor. Bu devrim bltenlerinin yaynlanmasnn tarihi, Rus
proletaryasnn konuma zgrl mcadelesinde ilgin bir sayfa
oluturur.
Anayasa yaynlanmadan nce baslan ilk saynn, hem boyutlar hem
de nsha adedi ok kkt. zel bir matbaada, para karl, gizlice
baslmt. kinci say 18 Ekimde basld.[3] Bir grup gnll, bir sre
sonra sosyalist devrimcilerin eline geecek olan radikal Sin
Otyeestvann (Vatann Olu) basld atlyeye gitti. Mdriyet tereddt
iindeydi. Durum hl karkt ve hi kimse devrimci bir yaynn
baslmasnn ne gibi sonular dourabileceini syleyemiyordu.
imdi bizi tutukluyor musunuz yani demeye cret ediyor mdriyetten
biri.
Tutuklusunuz oluyor yant.
Silh zoruyla diye ekliyor cebinden revolver karan dier gnll.
Tutuklusunuz! Hepiniz tutuklusunuz!
Herkes ieri, kimse dar kmasn!
Telefonunuz nerede? Telefonu al!
alma balyor. Boyuna yeni insanlar geliyor; gazeteciler, dizgiciler.
Dizgicilerden matbaalara gitmeleri ve ie balamalar, gazetecilerden yeni
haberler yazmalar isteniyor. Bu yer adeta bir ar kovan gibi alyor.
Obestvennaya Polza (Halkn Refah) matbaas igal ediliyor. Giriler
tutuluyor. Nbetiler yerletiriliyor.
Ustaba stereotip atlyesine giriyor. Matrisler[4] vuruluyor, ocak
yaklyor. Etrafta yabanc yzler.
Kimsiniz? Bunu yapmanza kim izin verdi? yeni gelen, heyecanlanarak
ve oca sndrmeye alarak soruyor. Uzak durmasn, aksi takdirde onu

tuvalete kilitleyeceklerini sylyorlar.

Neler oluyor burada?
Ona Sovyetin zvestiasnn nc saysnn basld syleniyor.
Niin daha nce sylemediniz? Sakncas yok Ben her zaman
hazrm ve tecrbeli zanaatkr ie koyuluyor.
Basky nasl yapmay dnyorsunuz? Elektrik kesik diyor tutuklu
mdr.
Hangi santralden elektrik alyorsunuz? Balanty yarm saat iinde
onartacaz.
Mdr elektrik santralinin ismini sylyor, ama pheci. Hi deilse
zel binalara biraz k salanabilir mi diye, gnlerdir bo yere balanty
onartmay deniyor; denizcilerin grevcilerin yerine getii santral, yalnz
devlet kurumlarna elektrik veriyor.
Tam yarm saat sonra elektrik geliyor, makineler almaya balayabilir.
Yneticilerin yznden sayg dolu bir aknlk okunuyor. Birka dakika
sonra, santrale gnderilen ii elinde grevli memurdan bir notla geri
dnyor. i Temsilcileri Sovyetinin ricas zerine, Bolaya
Podyaeskaya, 39a verilen elektrik,Obestvennaya Polza matbaas iin
onarlmtr. Sonunda bir imza.
Uyum iinde ve hatta sevinle, basknclar ve tutuklular hep birlikte
nc saynn ok sayda kopyasn karyorlar.
Sonunda polis zvestiann nerede basldn buluyor. Matbaaya
geliyorlar, ama ok ge: btn kopyalar gtrlm ve galeler[5] ortadan
kaldrlm. kinci grev srasnda, 3-4 Aralk akamna kadar, polis,
hareket halindeki uan ekip Izvsetiay yakalamay baaramad.
Yakalanma ii, ikinci gn almaya devam ederken, Naa Jizn (Bizim
Hayatmz) matbaasnda oldu. Kaplarn almas reddedilince, polis
onlar krarak at. Simanovski yle yazar: Tfeklerle donanm silahl
bir bln korumas altndaki polis, elde revolverlerle matbaaya zorla
girdi, fakat sngleri grmelerine ramen rahat rahat ilerine devam eden
matbaa iilerinin sergiledikleri manzara onlar utandrmt.
Biz hepimiz i Temsilcileri Sovyetinin emriyle buradayz diye
aklad iiler, ve polisin geri ekilmesini istiyoruz, aksi taktirde
makinelerin gvenliinden sorumlu olamayz.
Polisle grmeler srerken ve polis orijinalleri ve provalar toplayp
bunlar tablalara mhrlerken ve kalplar dizerken, tutuklanm iiler de

hi vakit kaybetmiyorlard; askerler ve polisler arasnda derhal ajitasyona

baladlar, yavaa Sovyetin onlara ynelik konumasn okuyor
ve zvestiay datyorlard. Dizgiciler isimleri alndktan sonra serbest
brakldlar, matbaann kaplar mhrlenip nne bir polis muhafz
dikildi. Fakat ertesi gn gelen mfettiler hibir ey bulamadlar! Kaplar
kilitliydi, mhrlere dokunulmamt, ama ne dizgiler, ne provalar, ne de
orijinaller ortalkta grnmyordu. Herey Birjevye Vedomostinin (Borsa
Gazetesi) matbaasna transfer edilmiti. zvestiann altnc says orada
hibir engel olmadan basld.
6 Kasm akam da yine bu trden daha byk bir olaya tank
olundu: Novoye Vremyann devasa yaz ilerinin ynetimine el koyuldu.
Bir gn sonra, bu nfuzlu aalk gazete olaya iki makaleyle yer ayrd,
bunlardan birinin bal yleydi:Resmi proleter gazete nasl baslr.
Hikye kurbana yle grnyordu:
Saat 18:00 sularnda yaz ilerine gen adam urad. Mdr de tesadfen ayn
srada geldi. Ona ziyaretiler olduu bildirildi ve o da onlar yaz ileri brosuna ard.
Herkesi darya yollayn dedi ilerinden biri mdre. Sizinle yalnz konumalyz.
Siz kiisiniz bense yalnz dedi mdr; sizinle tanklar nnde konumay tercih
ederim.
Sizden herkese yan odada beklemelerini sylemenizi rica ediyoruz, sadece birka
ey syleyeceiz size.
Mdr kabul etti. Sonra ziyaretiler, Yrtme Komitesinin emriyle geldiklerini,
kendilerine Novoye Vremyann yaz ilerine el koyma ve zvestiann yedinci saysn
orada basma talimat verildiini sylediler.
Bunu sizinle tartamam dedi mdr. Buras benim deil; sahibine danmalym.
Binay terk edemezsiniz, eer sahibine ihtiyacnz varsa, ona buraya gelmesini
syleyin diye yantladlar temsilciler.
Ona telefonda syleyebilirim.
Hayr, telefonda yapabileceiniz tek ey ona buraya gelmesini sylemeniz.
Tamam.

Mdr vekillerin refakatinde telefona gitti ve Suvorinden (Jr.) oraya

uramasn rica etti. Suvorin iyi olmadn syleyerek bunu reddetti ve
yerine yaz kurulunun bir yesi olan Goldsteini gnderdi. Goldstein,
birka noktay kendi cesaretini gstermek niyetiyle ar vurgulamas
dnda, olaylarn gidiatn olduka doru bir ekilde anlatr.
Yaz ilerine geldiimde gaz lambas snk ve cadde tamamen karanlkt. Yaz ileri
binasnn dnda ve yan tarafnda birka kk insan topluluu gzme iliti. Kapnn
nndeki kaldrmda sekiz-on kii vard. Bahenin i tarafnda, itin tam yannda ise drt kii daha vard. Bir ustaba beni karlad ve broya gtrd. Orada yaz ileri
mdr ve byk ihtimalle ii olan tanmadm gen adam vard. eri girdiimde
ayaa kalktlar.

Ne syleyeceksiniz beyler? diye sordum.

Yant yerine, adamlardan biri bana, i Temsilcileri Sovyetinin zvestiann gelecek
saysnn Novoye Vremya matbaasnda baslmasna ynelik talimatlarn ieren bir kat
verdi. Emir, bir kat parasna yazlm ve lastik mhrle damgalanmt.
Sra sizin yaz ilerine geldi dedi habercilerden biri bana. Bununla ne demek
istiyorsunuz? diye sordum.
Gazetemizi daha nce Rus, Naa Jizn, Sin Otyeestva ve Birj evye Vedomostide
bastk ve imdi de burada basacaz. Suvorin adna, iimizi bitirene kadar bizi ihbar
etmeyeceinize dair eref sz vermelisiniz.
Suvorin adna konuamam ve kendi adma eref sz vermeye de niyetim yok.
Bu durumda sizi buradan karmayacaz.
Zor kullanacam, sizi uyaryorum silahlym.
Biz de sizin kadar silahlyz diye yantlad temsilciler revolverlerini kararak.
Bekiyi ve ustaban ar dediler mdre.
Mdr yzme bakt ne yapaym derecesine. Omuzlarm silktim. Bekiyi ardlar
ve pstekisini karmasn istediler. Ustaba da broya arld. Hepimiz tutuklandk. Bir
dakika sonra bir kalabaln merdivenlerden ktn duydum. Bronun kapsnda ve
bekleme odasnda insanlar vard.
gal gereklemiti.
temsilci, ar hareketli bir ekilde bir ieri bir dar gidiyorlard.
Bakar msnz, sorabilir miyim dedim temsilcilerden birine, hangi makineyi
kullanmay dnyorsunuz?
Rotatif makinas.
Ya zarar verirseniz?
Onu altracak ok iyi bir adammz var.
Ya katlar?
Sizinkileri alacaz.
Ama bu hrszlk!
Baka aremiz yok

Sonunda bay Goldstein boyun edi, sessiz kalmaya sz verdi ve

gitmesine izin verildi:
Aaya indim. Bahe yolu tamamen karanlkt. Bahe kapsnn hemen yannda,
bekiden alnan pstekiyi giymi revolverli bir proleter nbet tutuyordu. Dieri bir kibrit
yakt, ncs de anahtar kilide soktu. Kilit dnd, kap ald ve dar ktm.
Gece sakin geti. Kendisine, hibir ey sylemeyeceine dair yemin ederse
gidebilecei sylenen yaz ileri mdr, gitmeyi reddetti. Proleterler kalmasna izin
verdiler. Dizgi ii ok yava ilerliyordu ve kopya ok seyrek aralklarla kyordu. Bask
iin son malzemeler henz gelmemiti. Mdr ii hzlandrmak iin neride bulunduunda,
yant yle oldu: Aceleye gerek yok, daha ok zamanmz var! Her ikisi de ok
tecrbeli olan mizanpajc ve tashihi, sabah 5:00a kadar altlar.
Dizgi 6:00da bitti. Daha sonra matris kalplarn vurmaya ve stereotipleri dkmeye
baladlar. Grev yznden stereotip iin oca stacak gaz yoktu. ki ii bir yere
gnderildi ve gaz geldi. Btn dkknlar kapalyd, ama btn gece boyunca hi
zorlanmadan yemek saland. Dkknlar proleterler iin ald. Saat 7:00da resmi

proleter gazete baslmaya baland. Rotatifi kullanyorlar ve verimli bir ekilde

alyorlard. Bask 11:00a kadar devam etti. Sonra matbaa temizlendi, gazete tomarlar
tand ve darda yeterli sayda toplanm olan at arabalarna yklendi. Polis btn
bunlar ertesi gn rendi ve ok ard.

bittikten yalnzca bir saat sonra, bir blk piyade, birka Kazak ve
birka niformal kapc eliindeki bir polis birlii, zvestiann yedinci
saysna el koymak iin Matbaa ileri Sendikasnn binalarn bast.
Gl bir direnile karlatlar. Onlara eldeki nshalarn (baslan
35.000den yalnz 153) gnll olarak teslim edilmeyecei sylendi.
Sendika binalarnn polis basknna uradn duyan birok matbaadan
ii, sonraki gelimeleri gzlemlemek iin, Kasm grevinden sonra daha
yeni baladklar ilerini tekrar durdurdular. Polis bir anlama nerdi:
orada olanlar balarn evireceklerdi, polis de zvestia nshalarn
kapacakt ve resmi kaytlarda ele geirmenin zorla olduu ifade edilecekti.
Fakat bu anlama fkeli bir ekilde reddedildi. Polis zor kullanmay gze
almad ve tek bir zvestia nshas alamadan tam bir sava dzeni iinde
geri ekildi.
Novoye Vremya yaz ilerinin ele geirilmesinden sonra, ehir valisi
polis ynetimine, ileride blgelerinde benzer bir ele geirme olduunda
btn polis memurlarnn sert bir biimde cezalandrlacan bildirdi.
Yrtme Komitesi, sadece genel grevler srasnda ortaya
kan zvestiann, gerektiinde ayn ekilde baslmaya devam edileceini
iln ederek yant verdi. Ve gerekten de, Aralk grevi srasnda, kinci i
Temsilcileri
Sovyeti
(birincinin
tutuklanmasndan
sonra)
drt zvestia says daha yaynlad.
Novoye Vremyann yaynlad yaz ilerine yaplan basknn ayrntl
raporu, hi beklenmeyen bir sonu dourmutu. Taradaki devrimciler bu
modelden yararlandlar ve ondan sonra devrimci yazn yaynlamak iin
matbaa igalleri tm Rusyaya geni lde yayld. Bununla birlikte ele
geirme szc sadece belli kaytlar koyarak kullanlmaldr.
Mdrlerin sadece bir ey sorumluluktan kamak istedii ve bu yzden
tutuklanmaya tamamen hazr olduklarn ifade ettikleri liberal gazetelerin
yaz ilerinden sz etmiyoruz. Fakat Novoye Vremya da dahil, en ok
reklm yaplan olayda bile, btn personelin aktif ya da pasif sempatisi
olmasayd ele geirme olanaksz olurdu. Bir defasnda igal nderi
sorumluluu yaz ileri personelinden alarak bir kuatma durumu iln
etmiti, kuatlanlarla kuatanlar arasndaki ayrm ortadan kalkmt,
tutuklu dizgiciler devrimci metinleri dizmek iin can atyorlard, makine
operatr baskda yerini almt ve mdr hem kendi adamlarn hem de

dierlerini daha hzl almalar iin tevik ediyordu. Baar, dikkatle

hazrlanm bir ele geirme planyla ve fiziksel gle deil, onsuz Sovyetin
hibir faaliyetinin anlalamayaca o devrimci birlik atmosferiyle
gvenceye alnd.
lk bakta, Sovyetin gazetesini basmak iin niin riskli bir yntem olan
gece basknlarn setiini anlamak zor olabilir. Sosyal demokrat basn o
srada olduka ak bir ekilde kyordu. Onun nitelii zvestiadan biraz
farklyd. O, Sovyetin kararlarn yaynlyor ve toplantlarn tam olarak
haber yapyordu. Doru, zvestianeredeyse yalnz genel grev
dnemlerinde, dier basn sessizken ortaya kyordu. Fakat Sovyetin yasal
sosyal demokrat gazeteleri grevden muaf tutmas ve bylece burjuva
basnn yaz ilerine baskn dzenleme mecburiyetinden kendini kurtarmas
mmkn olmaz myd? Yine de bunu yapmad. Neden?
Eer soru yaltk olarak ele alnrsa yantlanamaz. Ama Sovyeti,
kkenleri ve btn taktikleriyle bir btn olarak, kendini dmana
uyarlayamad ve uyarlamak istemedii, alann kahramanca genileterek
ve yolu zerindeki btn engelleri silip sprerek dosdoru ilerledii o
devrimin en yksek gerilim anndaki en yce haklarnn rgtl
cisimlemesi olarak grrsek herey netleir. Tm yaamn durma
noktasna geldii genel grevler srasnda, eski rejim Hkmet Gazetesini
kesintisiz basmay srdrmeyi bir onur meselesi sayd ve bunu askeri
birliklerinin korumas altnda yapt. Sovyet bunun karsna, devrimin
kendi gazetesini yaynlanmasn gvence altna alan silahl ii
mfrezeleriyle kt.
[1] sann armha gerildii yer. (.n.)
[2] Eski Romada hr erkek yurttalarn zellikle resmi yerlere giderken giydikleri uzun ve
dikisiz beyaz giysi. (.n.)
[3] Aktaracamz dier tm olaylar, Sovyetin uan matbaasnn ba rgtleyicisi Yolda
Simanovski tarafndan Sovyetin zvestiasn Nasl Yaynladk bal altnda yaynlanan notlara
dayandrlmtr.
[4] Matris: Zmba vuruu ya da kazma yoluyla bir harfin ya da bir tipo iaretinin kalbn
ukur olarak alm paralelkenar. Matrisler el dizgisi hurufatlarnn dkmnde ve mekanik
dizgide kullanlrlar. (.n.)
[5] Gale: Matbaaclkta, kenarlarndan ikisi zerinde bir gnye bulunan ve zerine elle ya da
mekanik olarak tipografi dizgi satrlar yerletirilen madeni levha. (.n.)

Muhalefet ve Devrim

Dzeni salamaktan uzak olan arn bildirgesi, Rus toplumunun iki kutbu
arasndaki elikinin tm byklyle ortaya kmasna yardmc oldu:
soyluluk ve brokrasinin gerici pogrom mant, ve ii devrimi. lk gnler,
daha dorusu ilk saatler srasnda, bildirge muhalefetin en lml
unsurlarnn ruh halinde hibir deiiklik yapmam gibi grnd. Ancak,
bu sadece grnteydi. 18 Ekimde sermayenin en gl rgtlerinden biri
olan Dkmcler Danma Brosu Kont Witteye yle yazyordu: unu
aka sylemeliyiz: Rusya yalnzca gereklere inanr; onun kan ve
sefaleti laflara inanmasna daha fazla izin vermeyecektir. Bro, tam bir
genel af talebini ileri srerek, devrimci kitleler tarafndan uygulanan ak
iddetin byk lde snrlandrlm olmasndan ve duyulmadk bir
disiplinle ilerlemelerinden zel bir memnunlukla sz etmektedir. Kendi
bildirimine gre teoride genel oy hakknn bir savunucusu olmakszn,
Bro, politik bilincini ve parti disiplinini bylesi bir gle ortaya koyan
ii snfnn, yaygn z-ynetime katlmas gerektii kanaatine vard.
Tm bunlar yce gnll ve hogrl fikirlerdi, ama yazk ki ok ksa
mrlydler. Bunun tmyle kt niyetli bir hareketten ibaret olduunu
sylemek ok kaba olurdu. phesiz ki, yanlsama bu sorunda nemli bir
rol oynad: sermaye, hl, uzun erimli politik reformlarn, sanayinin uu
takmlarnn nndeki engellerin kalkmasn derhal mmkn klaca
umuduna sahipti. Bu, giriimcilerin ounluu deilse bile nemli bir
kesiminin, bizzat Ekim grevine kar dosta bir tarafsz tutum almas
gereini aklar. Fabrikalarn neredeyse hibiri kapatlmad. Moskova
blgesindeki mhendislik ilerinin sahipleri, Kazaklarn hizmetlerini geri
evirmeye karar verdi. Ancak mcadelenin politik hedeflerine kar
duyulan sempatinin en olaan ifadesi Ekim grevi dnemi boyunca
cretlerin denmesiydi. Sanayinin kanun egemenlii altnda gelimesini
beklerken, liberal giriimciler, bu gideri zel retim maliyetleri bal
altna kaydetmeye tamamen hazrdlar. Bununla birlikte, sermaye iilere
bu grev gnleri iin deme yaparken, bunu son kez yaptn da ok aka
gsterdi. ilerin hareket gc, onlara uyank olma zorunluluunu
gstermiti. Sermayenin en dkn olduu umutlar gereklemeden kald:
kitlelerin hareketi bildirgeden sonra durulmad, tam tersine her geen gn
gcn, bamszln, toplumsal devrimci karakterini daha aka
sergiledi. eker sanayisinin plantasyon sahipleri, topraklarnn msadere
edilmesiyle tehdit edilirken, kapitalist burjuvazi de, cretleri ykselterek
ve alma gnn ksaltarak, iilerin nnde adm adm geri ekilmek
zorunda kald.

1905in son iki aynda en yksek noktasna ulaan devrimci proletarya

korkusunun yan sra, sermayeyi hkmetle acil bir ittifaka iten daha dar,
fakat hi de daha az yakc olmayan karlar sz konusuydu. lk srada,
alelade ama kar konulmaz para ihtiyac ve giriimcilerin saldrlarnn
olduu kadar arzularnn da konusu olan Devlet Bankas geliyordu. Bu
kurum, Wittenin mali ynetiminin on yl boyunca byk ustas olduu
otokrasinin ekonomi politikasnn hidrolik presi olarak hizmet etti.
Byk sanayi iletmelerinin yaam ve lm, banka ilemlerine ve
bunlarla birlikte de babakann grlerine ve sempatilerine balyd.
Anayasaya aykr borlanmalar, hayali senetlerin iskonto ettirilmesi,
ekonomi politikas alanndaki yaygn kayrmaclk, bu ve dier etkenler,
sermayenin muhalif bir gce dnmesine byk lde katkda bulundu.
Ancak banka, savan, devrimin ve ekonomik krizin misli etkisi altnda
ilemlerini minimuma indirince, pek ok kapitalist gerekten ok mkl
durumda kald. Bundan byle genel politik perspektifleriyle ilgilenmediler;
ne pahasna olursa olsun paraya ihtiyalar vard. 19 Ekim saat 14:00da
Kont Witteye laflara inanmyoruz dediler, bize gerekleri ver. Kont
Witte elini Devlet Bankasnn kasasna att ve onlara gerekleri verdi.
Bol bol gerekler.
skonto hacmi birdenbire frlad; 1904te ayn dnemde 83,1 milyon
rubleyken, Kasm ve Aralk 1905te 138,5 milyon ruble oldu. zel
bankalara verilen krediler ise daha fazla ykseldi; 1904te 39 milyon
olmasna karn, 1 Aralk 1905te 148,2 milyon ruble. Tm dier ilemler
benzer bir arta maruz kald. Rusyann kan ve sefaleti, kapitalist bir
sendikann att bu slogan, grdmz gibi, Witte hkmeti tarafndan
lykyla hesaba katlmt. Sonu, 17 Ekim Birliinin kurulmasyd. Bu
parti, politik bir manevradan ziyade, sradan bir rvetten domutu. i
Temsilcileri Sovyeti, kendi mesleki ya da politik birliklerinde rgtlenmi
giriimciler ahsnda ilk kez kararl ve bilinli bir dmanla yz yze
geldi.
Ancak Oktobristler ak bir kar-devrimci konumu daha batan
benimserken, o gnlerde en dokunakl politik rol, alt orta snfn ve
entelektel radikallerin partisi oynad. Bu parti alt ay sonra, Tauride
Saray sahnesinde tm sahteliiyle allmadk bir klasik strap gsterisi
sergileyecekti. Kadet Partisini kastediyoruz.
Anayasal-Demokratik Partinin (Kadetler) kurulu kongresi, Ekim
grevinin tam zirvesinde yaplyordu. Temsilcilerin yardan az kongreye
ulat; geri kalanlar demiryolu grevi nedeniyle bulunduklar yerde akl
kalmlard. 14 Ekimde yeni parti olaylar karsndaki tutumunu u ekilde

tanmlad: Savunulan taleplerde tmyle mutabk oluumuz dolaysyla

parti, grev hareketi ile tam bir dayanma iinde olduunu iln etmeyi
grevi sayar. Parti, amalarna iktidar temsilcileriyle mzakereler yaparak
ulama fikrini koulsuz biimde (koulsuz biimde!) reddeder. Parti, bir
atmay engellemek iin elinden gelen hereyi yapacaktr, ancak bunun
baarsz olmas ihtimaline kar, sempati ve desteinin halkn yannda
olduunu nceden iln eder. gn sonra arn bildirgesi imzaland.
Devrimci partiler sonunda gizlilik belsndan kurtulmulard ve,
alnlarndaki kan ve teri silmeye vakit bulamadan, kitlelere seslenerek ve
kitleleri mcadele iin birletirerek, halk kitleleri arasna balklama
daldlar. Halkn yreinin devrim ekiciyle yeniden dvld byk bir
and bu.
Kadetler, bu frakl politikaclar, tara meclislerinin bu temsilcileri,
byle bir durumda ne yapabilirdi ki? Pasif bir ekilde anayasal sularn
akmaya balamasn beklediler. Bir bildirge vard, fakat parlamento yoktu.
Ve onun ne zaman ve nasl geleceini ya da gelip gelmeyeceini
bilmiyorlard. Gizli hayalleri devrimi bizzat kendisinden korumakt, ancak
bunu gerekletirmenin hibir yolunu gremiyorlard. Halk mitinglerinde
tehlikeye atlmaya cesaret edemiyorlard. Basnlar, yumuaklklarn ve
dlekliklerini aa vuruyordu. Yaygn bir ekilde okunmuyorlard.
Bylece Rus devriminin bu en snayc dneminde, Kadetler kendilerini
aktif politik yaamn dnda buldular. Bir yl sonra bunu tmyle kabul
eden Milyukov kendi partisini hakl karmaya alt; arln devrimden
yana koymad iin deil, fakat devrimi durdurmaya kalkmad iin.
Anayasal-Demokratik Parti gibi bir parti tarafndan dzenleniyor olsa
dahi herhangi bir protesto diye yazyordu ikinci Duma seimleri
dneminde, 1905in son aylarnda tmyle imknszd. Partiyi, zamannda
Trokizmin devrimci hayallerine, mitingler dzenleyerek kar kmay
baaramamakla knayanlar halk mitinglerine katlan demokrat
izleyicilerin ruh halini anlamyorlar ya da unuttular. Halkn partisinin
savunmas ite bu: irkin suratyla halk tiksindireceinden, onun karsna
kmaya cesaret edemedi.
Birlikler Konfederasyonu, bu dnemde daha az alaka bir rol oynad.
Radikal entelijensiya Ekim grevininin genellemesine aktif biimde
yardmc oldu. Grev komiteleri rgtleyerek ve kendi namna heyetler
gndererek, iilerin dorudan etki alan dnda kalan kurumlarn
faaliyetlerini durdurdular. Kr ve ehir konseylerinde, bankalarda,
brolarda, mahkemelerde, okullarda ve hatta Senatoda bu yolla i
durduruldu. Entelijensiyann sol kanad tarafndan i Temsilcileri

Sovyetine sunulan maddi yardmn rol hi de nemsiz olmad. Buna

ramen, Birlikler Konfederasyonunun muazzam rol oynad yolunda,
Rusyada ve Batda burjuva basn tarafndan yaratlan tablo, halk iindeki
faaliyetlerine bakacak olursak sama grnr. Birlikler Konfederasyonu
devrimin lojistiiyle megul oldu ve en iyi durumda bir yardmc sava
birimi olarak hareket etti. nder bir konum iddias hi olmad.
Peki gerekte bunu yapabilir miydi? Birliin tipik yesi, kanatlar tarih
tarafndan krplm eski usul tahsilli bir dar kafalyd ve aynen de yle
kald. Devrim onu ayaa kaldrd ve kendisinden daha yukarlara kard.
Onu gnlk gazetesinden mahrum etti, elektrik n sndrd ve kararm
duvara ateten harflerle, mulak olmasna ramen, yeni ve byk ideallerin
adlarn yazd. nanl olmak istiyordu, ancak cesaret edemiyordu. Ona
radikal bir karar kaleme alrken deil de, kendi ay masasnda otururken
bakarsak, belki ruhunun dram hakknda daha iyi bir fikir edinebiliriz.
*

Grev sona erdikten bir gn sonra, alt orta snf radikalizminin normal
kentli atmosferinde yaayan, tandm bir aileyi grmeye gittim. Byk
boy gazete sayfalarna henz baslm olan parti programmz yemek
odasnn duvarna aslyd: grevden sonra yaynlanan sosyal demokrat
gazetenin ilk nshasna ilve gibi duruyordu. Tm aile heyecan iindeydi.
yi, iyi hi fena deil!
Nedir fena olmayan?
Bunu nasl sorabilirsin? Bu sizin kendi programnz! Okusana urada
yazan.
Onu okumak iin pek ok kereler frsatm olmutu.
Beni dinle o zaman. Harfi harfine yle diyor: Parti, ar otokrasisini
ykmay acil politik hedefi olarak koyar beni duyuyor musun, ykmay!
ve onun yerine demokratik bir cumhuriyet koymay bir cumhuriyet!
Bunun ne anlama geldiini anlyor musun?
Anladm sanyorum.
Fakat bu yasal olarak basld, polisin gzleri nnde aktan satlyor,
Klk Sarayn nnde bunu be kopee alabilirsin! ar otokrasisinin
yklmas, sat fiyat be kopek! Hadi dene de kendin gr!
Peki houna gitti mi?
Benim houma gidip gitmemesi ne fark eder, benden bahsetmiyoruz ki.
Onunla yzlemek zorunda olanlar onlar, Peterhoftakiler. Ben sana

soraym: onlarn houna gider mi?

pheliyim.
Hepsinin iinde en heyecanl olan aile reisi idi. Daha iki hafta nce,
ok gen yalardan itibaren poplist nyarglarn iine iledii kk
burjuvazinin kr nefretiyle sosyal demokrasiden nefret etmiti; bugn ona
kar, saygyla korku arasnda, tmyle farkl duygular besliyordu.
Bu sabah bu program mparatorluk Halk Ktphanesinin brosunda
okuyorduk. Biliyorsun, gazetenin ayn basks oraya da verildi. O beyleri
bir grecektin! Mdr iki muavinini ve beni odasna ard, kapy
kilitledi ve program bize yksek sesle Adan Zye okudu. erefim zerine
yemin ederim ki hepimizin nefesi kesildi. Mdr bana buna ne diyorsun?
dedi.
Siz buna ne diyorsunuz efendim? diye yant verdim.
Biliyorsunuz dedi dilim tutuldu. Ksa bir sre nce bir polisi
gazetede eletirmek sutu. Bugn majeste mparatora aka defol diyorlar.
Bu insanlar etik deerlere falan aldrmyorlar, hayr kesinlikle
aldrmyorlar. Ne dnyorlarsa sylyorlar.Sonra muavinlerden
biri yaz biraz ar olmu, yle deil mi, daha hafif bir tarz
gerekli. Mdr ona gzlklerinin zerinden bakt ve yle dedi, bu pazar
magazini deil, sevgili beyim, bu bir parti program. Ve Halk
Ktphanesindeki bu beylerin son syledikleri neydi biliyor musun?
Birbirlerine unu sordular: Sosyal demokrat partiye nasl katlnr? Buna
ne dersin?
Houma gitti.
ey sahi nasl katlnr? diye sordu ev sahibim ufak bir tereddtle.
Bundan daha kolay bir ey olamaz. Temel art program destekliyor
olmandr. Sonra yerel rgtne girersin ve dzenli aidatlarn dersin.
Program beendin, deil mi?
Lanet olsun, hi de fena deil, bunu kimse inkr edemez. Fakat ya
mevcut durum hakknda ne dnyorsun? Sosyal demokrat bir gazetenin
yazar olarak konuma, yalnzca kendin olarak, dobra dobra yant ver.
Elbette demokratik bir cumhuriyete giden yol uzun, ancak anayasannki
urackta, yle deil mi?
Hayr, bana gre cumhuriyet daha yakn, anayasa da sana
grndnden ok daha uzak.
Fakat, lanet olsun imdi bir anayasamz yok mu? Bu bir anayasa deil

mi?
Hayr, bu sadece skynetime bir gei.
Ne? Sama. Bu sizin gazeteci jargonunuz. Sylediin eye inanyor
olamazsn. Bu lgnca bir laf.
Hayr, bu su katlmadk gereklik. Devrimin gc ve creti byyor.
Fabrikalarda, sokaklarda olanlara bak. Duvarna inelediin gazete
sayfasna bak. On be gn nce onu oraya koymazdn. Az nce bana
sorduun soruyu imdi ben sana soraym: onlar, Peterhoftakiler, tm
bunlar hakknda ne dnyorlar? Biliyorsun, hl hayattalar ve hayatta
kalmak istiyorlar. Ve ordu hl ellerinde. Savamadan teslim olacaklarna
dair ufak bir umudun var m? Hayr, inan bana gitmeden nce ellerinden
geleni yapacaklar, son snglerine kadar.
Ya bildirge? Genel af? Bunlar gerek, yle deil mi?
Bildirge sadece geici bir atekes iln, bir soluklanma molas. Ya Af?
Pencereden Peter ve Paul Kalesinin siluetini grebilirsin, sapasalam
duruyor. Kresti Cezaevi de yle. Ve Gizli Siyasi Polis Departman da.
Benim samimiyetimden phe ediyorsun, peki ama sana unu syleyeyim:
Kiisel olarak ben genel aftan tmyle yararlanabilir durumdaym, fakat
yasal statye kavumak iin hibir acelem yok. Tm i bitene kadar sahte
pasaportumla yaamay srdreceim. Bildirge benim yasal statm de
taktiklerimi de deitirmedi.
Ama sen ve yoldalarn belki de bu durumda daha ihtiyatl bir politika
izlemelisiniz.
Ne gibi?
Otokrasinin yklmasndan bahsetmekten saknmak gibi.
Yani daha nazik bir dil kullanrsak, Peterhofun cumhuriyeti ve
topraklarn msaderesini onaylayacan dndn m sylyorsun?
Hmm Sanrm hereye ramen abartyorsun.
Greceiz. Hoa kal. Sovyet toplantsna gidiyorum. Ama partiye
katlma meselesine ne diyorsun? Sylemen yeterli, seni hemen
kaydederiz.
Saol saol Vakit bol Durum ok belirsiz Sonra konuuruz
Gle gle, umarm iler yolunda gider!

Kasm Grevi

Ekim hkmeti sualtndaki binlerce kayann ortasnda, bir tehlikeden

dierine yolunu el yordamyla aryordu. Nereye gidecekti? Bunu kendisi de
bilmiyordu.
26 ve 27 Ekimde Petersburgdan tfek menzili uzaklktaki
Krontadda aniden bir ayaklanma patlak verdi. Askerler arasnda politik
bakmdan bilinli olanlar kitleyi zaptetmeye alt, fakat fke
kendiliinden patlad. Ordu iindeki en iyi unsurlar, bu hareketi
durduramayacaklarn anlaynca onun bana getiler. Ancak yetkililer
tarafndan kkrtlan birtakm serserilerin pogromlarna engel olmay
baaramadlar. Bunda en byk rol, denizcilerin en cahillerini de
kendileriyle birlikte srkleyen Krontadn nl mucizevi iisi Ioannn
eteleri oynad. 28 Ekimde Krontadda skynetim iln edildi ve talihsiz
ayaklanma ezildi. Askerlerin ve denizcilerin en iyileri idam tehdidiyle yz
yze geldiler.
Krontad kalesinin zapt edildii gn, hkmet Polonyann btnn
skynetim altna alarak, lkeye sert bir uyar verdi; varlnn on birinci
gnnde bildirge hkmetinin Peterhof kamarillasnn[1] nne att ilk
byk kemik buydu. Kont Witte, bu admn tm sorumluluunu zerine ald;
bir hkmet bildirisinde Polonyallarn ayrlmak iin kstah (!) bir
giriimde bulunduklar yalann syledi ve tehlikeli bir yola girmemeleri
iin onlar uyard, bu ilk kez olmuyordu. Ertesi gn, kendisini Trepovun
tutsa olarak bulmamak iin, ark ediin yollarn demek zorunda kald;
Polonyallarn ar duyarl olduklar mevcut durumda, hkmetin,
gncel olaylardaki gelimelerin olas sonularn nceden tahmin edip bu
olaylar deerlendirmediini itiraf etti. Bylece, skynetim bir bakma
anayasann Polonya halknn politik mizacna vgsyd.
ernigov, Saratov ve Tambov eyaletlerinde, toprak sorunu patlak veren
baz blgeler 29 Ekimde skynetim altna alnd. yle grnyor ki,
Tambovlu mujikler de ar duyarllktan mustaribdiler.
Liberal cemaatin dileri korkudan takrdamaya balad. Liberaller
Witteyi ne kadar hor grerek yzlerini buruturmularsa da, yine de ona
iten inanyorlard. Ancak imdi, Durnovo kendinden emin bir ekilde
Wittenin srtna basarak ykselmiti; ve Durnovo, Cavourun zdeyiini
aptallar ynetmenin yntemi ablukadr kendi klavuzluunun teorisi
haline getirecek kadar da akllyd.
Devrimci igdleri iilere, kar-devrimin bu ak saldrsnn cezasz
kalmasna izin vermenin, onun kstahln tevik edeceini sylyordu.

29-30 Ekimde ve 1 Kasmda, Sovyet tarafndan, Petersburg sanayi

tesislerinin ounu kapsayan ve iddetli protesto arlar yaplan kitle
mitingleri dzenlendi.
1 Kasmdaki kalabalk ve patrtl bir mitingde, Sovyet yelerinin ezici
ounluu, hararetli bir tartmadan sonra aadaki karar kabul etti:
Hkmet cesetler zerinde yrmeye devam ediyor. Kendi haklarn ve halkn
zgrln savunmak iin ayaa kalkan Krontadn cesur asker ve denizcilerini askeri
mahkemelerde yarglyor. Ezilen Polonyann boynuna skynetim kemendini geirdi.
i Temsilcileri Sovyeti, Petersburgun devrimci proletaryasn, yenilmez gcn
oktan gstermi bir politik genel grev ve kitlesel protesto mitingleri araclyla,
Krontadn devrimci askerleri ve Polonyal devrimci iilerle kardee dayanma
gstermeye aryor.
Yarn, 2 Kasmda, len 12:00da, Petrsburg iileri aadaki sloganlar altnda i
brakacaklardr: Kahrolsun askeri mahkeme! Kahrolsun lm cezas! Kahrolsun Polonya
ve Rusyann her tarafndaki skynetim!

arnn baars tm beklentilerin zerindeydi. Pek ok fedakrlk

gerektiren Ekim grevinin durmasnn zerinden yaklak iki hafta gemi
olmasna ramen, Petersburg iileri olaanst bir oybirliiyle i
durdurdular. Sovyette temsil edilen btn byk tesisler ve fabrikalar saat
12:00dan bir saniye nce grevdeydiler. O gne kadar politik mcadeleye
katlmayan birok orta ve kk sanayi iletmesi greve katld, temsilciler
seti ve onlar Sovyete gnderdi. Petersburg demiryolu merkezinin blge
komitesi Sovyetin kararn onaylad ve Finlandiya demiryolu hari btn
demiryollar almay kesti. Kasm grevine katlan tm ii snf
grevcilerinin toplam says, sadece Ocak grevini deil Ekim grevini de
geti. Posta ve telgraf servisleri, atl araba srcleri, atl tramvaylar ve
tezghtarlarn ounluu grev yapmadlar. Gazeteler arasnda,
sadece
Hkmet
Haberleri,
Petersburg
ehir
Valilii
Gazetesi ve zvestia yaynland, ilk ikisi askeri birliklerin, ncs ise
silahl ii mfrezelerinin korumas altndayd.
Kont Witte tmyle gafil avlanmt. ki hafta nce iktidar kendi eline
getiinden beri, tm yapmas gerekenin yol gstermek, tevik etmek, engel
olmak, tehdit etmek ve ynetmek olduunu dnyordu. Kasm grevi,
hkmetin riyakrlna kar proletaryann bu fkeli protestosu, byk
devlet adamn akna evirmiti. Hibir ey, onun devrimci olaylar
anlamaktaki mutlak baarszln, bu olaylar karsndaki ocuka
aknln ve ayn zamanda inat kibrini gsteren, proletaryay
yattracan umduu u telgraftan daha tipik deildir. Metnin tamam
yle:
i kardeler, ie geri dnn, ayaklanmadan vazgein, karlarnz ve ocuklarnz

dnn. Kt tavsiyelere kulak vermeyin. ar bize iilerin sorunlarna zel bir ilgi
gstermemizi emretti. Bu amala mparator Hazretleri iilerle iverenler arasnda
hakkaniyetli ilikiler kurmak zere bir Ticaret ve Sanayi Bakanl kurdu. Bize zaman
verin, sizin iin mmkn olan herey yaplacaktr. Sizin tarafnzda olan ve sizin iyiliinizi
isteyen bir adamn tlerini dinleyin. Kont Witte.

Korkaka bir nefretin, cebindeki ba sakl tutarak, dosta bir

alakgnlllk pozuna girdii bu utanmaz telgraf alnp 3 Kasmdaki
Sovyet toplantsnda herkese aklandnda, bir fke frtnasna yol at.
Tarafmzca nerilen yant ateli bir kararllkla derhal onayland ve ertesi
gn zvestiada yaynland. te metin:
Kont Wittenin karde iilere gnderdii telgraftaki notu alm olan i
Temsilcileri Sovyeti, hereyden nce arn gzdesinin Petersburg iilerine kendi
kardeleri olarak hitap etmeye kalkmasndaki fevkalde laubalilie mthi ardn
ifade etmek istemektedir. Proleterler ve Kont Witte arasnda hibir akrabalk yoktur.
Sovyet, sorunun zne ilikin olarak unu iln eder:
1. Kont Witte bizi karlarmz ve ocuklarmz dnmeye aryor. Yant olarak, i
Temsilcileri Sovyeti, btn iileri, Kont Witte iktidara geldiinden beri ii snf saflarna
ka tane dul ve yetimin eklendiini saymaya aryor.
2. Kont Witte, arn alan insanlara kar nazik ilgisine dikkat ekiyor. i
Temsilcileri Sovyeti Petersburg proletaryasna 9 Ocaktaki Kanl Pazar hatrlatr.
3. Kont Witte zaman istiyor ve iiler iin mmkn olan hereyi yapmaya sz
veriyor. i Temsilcileri Sovyeti Wittenin Polonyay askeri celltlara teslim etmek iin
zaman bulduunu biliyor ve i Temsilcileri Sovyetinin Kont Wittenin devrimci
proletaryay bomak iin mmkn olan hereyi yapacana dair en ufak bir phesi yok.
4. Kont Witte kendisine, bizim tarafmzda ve bizim iyiliimizi isteyen bir adam diyor.
i Temsilcileri Sovyeti, arn gzdelerinin ltuflarna ihtiyac olmadn iln eder. Genel,
eit, dorudan ve gizli oy hakk temelinde bir halk hkmeti talep eder.

Malmat sahibi olanlar, grev yapan kardelerinin mektubunu aldnda

Kontun astm krizine tutulduunu anlatyorlard.
5 Kasmda Petersburg telgraf brosu unu bildiriyordu: Askeri
mahkemenin kullanlmas ve Krontad kargaasnda yer alan erlerin
idamna ilikin taraya yaylan sylentiler (!) nedeniyle, bylesi
sylentilerin ham (?) ve temelsiz olduunu bildirmek iin yetkilendirildik.
Krontad olaylarnda yer alanlar askeri mahkemede yarglanmadlar ve
yarglanmayacaklar. Bu kesin ifade hkmetin grev karsnda teslim
olduu anlamna geliyordu. Protestolara katlan Petersburg proletaryasnn
sermayenin ticari ve snai hayatn geici bir duraklamaya uratt srada,
taradaki sylentilere ocuka atfta bulunmak, phesiz bu gerei
gizleyemezdi. Hkmet, Polonya sorununda, oradaki kargaa diner
dinmez, Polonya Krall eyaletlerindeki skynetimi kaldracan vaat
ederek taviz vermeye ise daha nce balamt.[2]
5 Kasm akam, Yrtme Komitesi, en uygun psikolojik ann geldiine

karar vererek, Sovyete grevi sona erdirmeyi teklif etti. O anki politik
durumun bir tasviri olarak, Yrtme Kurulu raportr tarafndan yaplan
konumay aktaryoruz:
Krontad denizcilerinin askeri mahkeme tarafndan deil, fakat bir askeri blge
mahkemesi tarafndan yarglandklarn bildiren bir hkmet telgraf halka imdi akland.
Bu telgraf, bizim gcmzn, ar hkmetininse gszlnn bir gstergesinden
baka bir ey deildir. Bir kez daha Petersburg proletaryasn bu byk manevi
zaferinden dolay kutlayabiliriz. Ancak unu da aka syleyelim: bu hkmet telgraf
ortada olmasayd bile, Petersburg iilerine grevi durdurma ars yapmak zorunda
olacaktk. Bugnk haberler gsteriyor ki, btn Rusyadaki politik gsteriler giderek
azalmakta. Grevimiz, gerekte, bir gsteri mahiyetindedir. Onun baarsn ya da
baarszln yalnzca bu bak asndan yarglayabiliriz. Dorudan ve asli amacmz,
uyanmakta olan orduya, ii snfnn onun yannda olduunu, orduyu savunacan
gstermekti. Bu amac baarmadk m? Her drst askerin kalbini kazanmadk m? Kim
bunu inkr edebilir? Ve eer byleyse, bir ey elde etmediimiz iddia edilebilir mi? Grevin
sona ermesi yenilgimiz olarak grlebilir mi? Byk Ekim mcadelesinin sona
ermesinden sadece birka gn sonra, iiler kanlarn temizlemek ve yaralarn sarmak
iin henz zaman bulamamken, kitlelerin Sovyetin tek bir szyle tek bir vcut halinde
yeniden greve gidecek kadar muhteem bir disipline sahip olduunu btn Rusyaya
gstermedik mi?
Bakn! Bu kez, daha nce hi greve gitmemi en geri fabrikalar bile greve katld ve
onlarn temsilcileri imdi Sovyette bizimle oturuyor. Ordunun ba eken unsurlar
protesto mitingleri rgtlediler ve bu sayede de gsterilerimize katldlar. Bu zafer deil
mi? Bu grkemli bir baar deil mi? Yoldalar, yapmamz gereken hereyi yaptk. Bir
kez daha Avrupa borsas gcmz selmlad. Sovyetin bir grevin gerekli olduuna karar
vermesi, hemen yurtd dviz kurumuzda hatr saylr bir dte yansmasn buldu.
Bylece, ister Kont Witteye isterse bir btn olarak hkmete yant vermek iin
yapalm, eylemlerimizin her biri mutlakyete kesin bir darbe vurdu.
Baz yoldalar, Krontad denizcileri jri tarafndan yarglanana ve Polonyada
skynetim kaldrlana kadar grevin devam etmesini talep ediyorlar. Baka bir deyile,
mevcut hkmet dene kadar, nk arlk btn glerini grevimize kar harekete
geirecektir, bu gerekle yz yze gelmek zorundayz yoldalar. Eer hareketimizin
amacnn otokrasiyi devirmek olduunu varsayarsak, o zaman, hi phe yok ki bu
amaca ulamadk. Bu bakmdan, kzgnlmz gizlemeli ve bir protesto gsterisi
yapmaktan kanmalydk. Ancak taktiklerimiz, yoldalar, hi de bu modele dayanmyor.
Eylemlerimiz ardarda gelen bir dizi muharebedir. Amalar dman altst etmek ve yeni
dostlar kazanmaktr. Ve bizim iin kimin sempatisi ordununkinden daha deerlidir? Bunu
anlayn: grevin devam etmesinin gerekip gerekmedii zerine tartrken, znde, grevin
cokun niteliini muhafaza edip etmeyeceimizi ya da onu tayin edici bir mcadeleye
dntrp dntrmeyeceimizi, yani onu toplam bir zafer veya yenilgi noktasna kadar
devam ettirip ettirmeyeceimizi tartyoruz. arpmalardan ya da yenilgilerden
korkmuyoruz. Yenilgilerimiz sadece zaferimize giden admlardr. Ama biz her arpma
iin en elverili koullar ararz. Olaylar bizim lehimize iliyor ve onlarn akn zorlamann
bizim amzdan hibir avantaj yok. Soruyorum size: tayin edici arpmay ertelemek
kimin yararnadr, bizim mi, hkmetin mi? Bizim yararmzadr, yoldalar! Yarn bugn
olduumuzdan daha gl ve ertesi gn de yarn olduumuzdan daha gl olacaz.
Unutmayn yoldalar, binlerce insann katld mitingler dzenleyebildiimiz,
proletaryann geni kitlelerini rgtleyebildiimiz ve devrimci basnmz vastasyla tm

halka seslenebildiimiz bu koullar, bizim iin ancak bu son gnlerde olutu. Bu koullar
proletarya saflar arasndaki mmkn olan en geni ajitasyon ve rgtlenme iin en iyi
ekilde kullanmalyz. Tayin edici eylem iin kitlelerin hazrlk dnemini uzatmalyz, daha
sonra mmkn olduu kadar birleik ve rgtl bir ordu olarak hareket etmek iin,
uzatabildiimiz kadar, belki bir ya da iki ay uzatmalyz. Hkmet, phesiz, nihai
arpma iin daha hazrlksz olduumuz bir anda, yani imdi, bizi parampara etmeyi
tercih ederdi.
Baz yoldalar, cenaze treni gsterisinin iptal edildii gn olduu gibi, bugn de u
phelere sahipler: bugn geri ekilirsek, kitleleri baka bir anda harekete geirebilir
miyiz? Kitleler uykularna geri dnmeyecekler mi? Benim yantm u; bugnk rejimin
kitlelerin huzur iinde uyuyabilecei koullar yaratabileceini gerekten dnyor
musunuz? Gelecekte onlar tekrar harekete geirecek hibir olay olmayaca konusunda
gerekten endielenmemiz gerekiyor mu? nann bana, bunun gibi pek ok olay olacaktr;
arlk bunu halleder. unu da unutmayn, nmzde, tm devrimci proletaryay ayaa
kaldrmas gereken bir seim kampanyas uzanyor. Bu seim kampanyasnn mevcut
rejimi silip sprerek sona ermeyeceini kim bilebilir? Sakin olalm, olaylar hakknda
vaktinden nce konumayalm. Devrimci proletaryaya daha ok gvenelim. Proletarya 9
Ocaktan sonra uykuya dald m? idlovski komisyonundan[3] sonra? Karadeniz
olaylarndan sonra? Hayr, devrimci dalga giderek ykseliyor ve onun tm otokratik rejimi
paralayp boaca an ok uzak deil.
nmzde tayin edici ve acmasz bir mcadele uzanyor. Grevi imdi durduralm,
onun muazzam manevi zaferiyle yetinelim. Hereyden daha ok ihtiya duyduumuz eyi
yaratmak ve salamlatrmak iin her abay gsterelim: rgtlenme, rgtlenme ve
rgtlenme. Bu alanda her gnn bize yeni fetihler getirdiini grmek iin sadece
etrafmza bakmamz yeterli.
Demiryollar alanlar ile posta ve telgraf memurlar rgtleniyor. Onlar, raylarnn
demiriyle ve telgraflarnn telleriyle, lkemizin btn devrimci merkezlerini bir btn
olarak tek bir vcut halinde birletirecekler. Zaman geldiinde yirmi drt saat iinde
Rusyann tmn ayaa kaldrmamz mmkn olacak. O an iin hazrlanmal, disiplin ve
rgtlenmeyi en yksek noktasna tamalyz. Yoldalar, almaya!
Derhal iileri arpma iin rgtlemeye ve silahlandrmaya balamalyz. Her tesiste
seilmi nderlerle sava onlar, dier nderlerle yzleri oluturmal ve yzlerin
zerinde de bir komutan semelisiniz. Bu hcrelerdeki disiplini yle yksek bir noktaya
karmalsnz ki, her an tm fabrika ilk arda ileriye doru yrye gesin. Karar
annda sadece kendimize gvenebileceimizi unutmayn. Liberal burjuvazi imdiden
bizimle kuku ve dmanlk iinde grmeye balyor. Demokrat entelijensiya bocalyor.
lk grevde bizi seve seve bir araya getiren Birlikler Konfederasyonu, ikinciye gelince
buna ok daha az taraftar oldu. Geen gn yelerinden biri bana unlar syledi:
Grevlerinizle halk aleyhinize dndryorsunuz. Yardm olmakszn kazanmay gerekten
umuyor musunuz? Ona Fransz Devriminden, Konvansiyonun Fransz ulusu kendi
toprandaki dmanla herhangi bir anlama imzalamayacaktr kararn ald bir an
hatrlattm. Konvansiyon yelerinden biri yle haykrmt: Yoksa zaferle bir anlama m
yaptnz? Yant: Hayr, biz lmle anlama yaptk.
Yoldalar, liberal burjuvazi, adeta ihanetiyle vnrcesine, bize yardmmz olmadan
tek banza mcadele etmeyi mi umuyorsunuz? Yoksa zaferle bir anlama m yaptnz?
diye sorduunda, yzne u cevab arpmalyz: Hayr, biz lmle anlama yaptk.

Sovyet ezici bir oy ounluuyla 7 Kasm pazartesi len 12:00da grevi

durdurma kararn benimsedi. Sovyet kararnn basl afileri tesislere ve

fabrikalara datld ve kente yaptrld. Kararlatrlan gn ve saatte,
grev ayn birlik iinde balad gibi bitti. Grev, Polonyadaki
skynetimden kat daha az, 120 saat srmt.
Kasm grevinin nemi, phesiz birka dzine denizcinin boynundaki
kemendi kaldrmasnda yatmyordu; on binlercesini yutan bir devrimde
birka hayatn ne nemi vard? Hkmeti aceleyle Polonyadaki
skynetimi kaldrmaya zorlamas gereinde de yatmyordu; uzun sredir
ac eken bir lkenin tarihinde olaanst ynetimle fazladan geen bir
ayn ne nemi olabilirdi? Kasm grevi lke geneline seslenen bir uyar
lyd. Eer Polonyadaki deneme baarl olsayd, eer proletarya
hayatta, zinde ve yumrua yumrukla karlk vermeye hazr olduunu
gstermemi olsayd, lkenin her yerinde vahi bir gericilik leninin
balamayacan kim bilebilirdi?[4]
Halkn pek ok rk arasndaki tam dayanmann, 1848
Avusturyasndaki olaylarla grkemli bir tezat oluturduu bir devrimde,
Petersburg proletaryas, bizzat devrim adna, Polonyal kardelerini kar
kmakszn gericiliin hogrsz ellerine teslim edemezdi ve etmeye de
kalkmad. Ve kendi gelecei ile ilgili olmasna ramen, Krontad
ayaklanmasn suskunlukla geitiremezdi ve geitirmeye de kalkmad.
Kasm grevi, proletaryann, kladaki tutsaklar iin, hkmetin
bandakilere ve burjuva muhalefete savurduu bir dayanma lyd.
Ve lk iitildi.
Kasm grevi zerine bir haber yazan London Times muhabiri aadaki
yorumu yapan bir muhafz albaynn szlerini aktaryordu: Ne yazk ki,
iilerin Krontadl asi askerler lehine mdahalesinin askerlerimiz
zerinde messif bir moral etki yaratt inkr edilemez. Kasm grevinin
asl neminin aranmas gerektii yer, ite bu messif moral etkidir. Bu
grev, basit bir darbeyle ordu iindeki pek ok evrenin bilincini
uyandrm ve birka gn iinde Petersburg garnizonunun klasnda
birtakm politik mitinglere yol amt. Sadece tek tek askerler deil, asker
temsilcileri de Yrtme Komitesinde ve hatta bizzat Sovyet mitinglerinde
konumalar yaparak, destek isteyerek boy gstermeye balamlard; askeri
birlikler arasndaki devrimci irtibat pekitirilmiti; bildiriler yaygn bir
biimde okunuyordu.
O gnlerde, ordu saflar iindeki ajitasyon onun aristokrat nderliine
bile ulamt. Kasm grevi srasnda, yazar, kendi tr iinde esiz olan
bir askeri toplantya iilerin szcs olarak katlma frsat bulmutu.

Hikyeyi burada anlatmak, harcanan zamana deecektir.

Barones Xten[5] aldm bir davetiyeyle kuanm vaziyette,
Petersburgun en varlkl evlerinden birine saat 21:00da vardm. Bu
gnlerde hibir eye armamaya karar vermi bir adam gibi bakan kapc
paltomu ald ve subay paltolarnn olduu uzun srann ortasna ast. Bir
uak kartvizitimi ona vermem iin beni bekleyerek duruyordu. Eyvah, bir
illegal insann ne tr bir kartviziti olabilir? Bu zorluktan kurtulmasna
yardmc olmak iin, ona ev sahibesinin davetiye kartn uzattm. Radikal
bir niversite okutmann takiben bir renci ve son olarak da bizzat
Barones salona geldi. Besbelli ki iilerin szcsnn korkun bir insan
olmasn bekliyorlard. smimi syledim. tenlikle ieri girmemi
sylediler. Giriteki perdeyi kaldrdmda, altm yetmi kiilik bir
topluluk grdm. Koridorun bir tarafnda, aralarnda birka k muhafzn
da bulunduu otuz krk subay sandalye sralarnda oturuyorlard, dier
tarafta bayanlar vard. ndeki kede, siyah paltolu bir grup gazeteci ve
radikal avukat vard. Daha nce grmediim yal bir bay kk bir
masann arkasna oturuyor ve bakanlk yapyordu. Yannda Kadetlerin
gelecekteki temsilcisi Rodievi grdm. Polonyada skynetiminin
tesis edilmesinden, liberal halkn ve ordudaki dnen unsurlarn Polonya
sorununa kar tutumunun ne olmas gerektiinden bahsediyordu; konuma
yavan ve snkt, ifade edilen dnceler ksa ve snkt, ve sondaki
alklar da snkt.
Ondan sonra, Rusyaya dnn Ocak grevine borlu olan ve
hemen zemstvoliberalizminin ar sa kanadnda konumlanmas, bu
konumla sosyal demokratlara kar iddetli bir kampanya yrtmesi iin
kendisine teklif edilen frsat kullanan dnn Stuttgart srgn Peter
Struve konutu. Kekeleyen, glkle nefes alan ve mitsiz derecede zavall
bir konumac olan Struve, ordunun 17 Ocak bildirgesinden vazgememesi
ve hem sa hem de soldan gelecek saldrlara kar onu savunmas
gerektiini kantlamaya alt. Bu zehir saan tutucu dnce, eski bir
sosyal demokratn azndan knca iyice garip geliyordu. Konumasn
dinlerken yedi yl nce bu adamn Avrupann dousuna gidildike,
burjuvazi daha zayf, daha korkak ve daha alak olur diye yazdn,
ardndan tarihsel genellemesinin doruluunu kendi rneiyle kantlayarak
Alman revizyonizminin koltuk deneklerine yaslanp liberal burjuvazinin
kampna getiini hatrladm.
Struveden
sonra
radikal
gazeteci
Prokopovi
Krontad
ayaklanmasndan sz etti; sonrasnda, gzden dm, liberalizmi ya da
sosyal demokrasiyi seme konusunda bocalayan ve bu arada hereyden

konuup da hibir ey sylemeyen bir profesr vard; ondan sonra

subaylar kladaki politik ajitasyona kar kmamaya davet eden nl bir
avukat (Sokolov) konutu. Konumalar gitgide daha kararl, atmosfer daha
scak ve alklar daha kuvvetli oldu. Sram geldiinde, iilerin silahsz
olduuna, onlarla birlikte zgrln de silahsz olduuna, ulusun silah
depolarnn anahtarlarnn subaylarn elinde olduuna, tayin edici an
geldiinde bu anahtarlarn halka, ait olduklar insanlara verilmesi
gerektiine dikkat ektim. Hayatmda ilk ve belki de son kez bu tr bir
izleyici kitlesine hitap etmek zorunda kalyordum.
Proletaryann askerler zerindeki messif moral etkisi, hkmetin baz
baskc nlemler almasna yol at. Muhafz alaylarndan birinde
tutuklamalar oldu; baz denizciler muhafz eliinde Petersburgdan
Krontada transfer edildi. Drt bir yandan askerler, Sovyete ne yapmalar
gerektiini soruyordu. Bu sorulara Askerlere Bildirge olarak bilinen bir
bildiriyle yant verdik. Metin yleydi:
i Temsilcileri Sovyeti askerlere yant veriyor:
Ordunun ve donanmann karde askerleri!
Sk sk tavsiye ve destek almak iin bize, i Temsilcileri Sovyetine geldiniz.
Preobrajenski alaynn askerleri tutuklandnda, yardm iin bize geldiniz. Ordunun
elektro-teknik rencileri tutuklandnda, destek iin bize geldiniz. Donanma tayfalar,
muhafz eliinde Petersburgdan Krontada gnderilirken, bizim korumamz istediler.
Birok alay bize temsilcilerini gnderiyor.
Karde askerler, haklsnz. ilerden baka koruyucunuz yok. iler sizi
savunmadka, sizin iin kurtulu yok. Lanetli klalar sizi boacak.
iler her zaman drst askerlerin yanndadr. Krontad ve Sivastopolda iiler
denizcilerle birlikte savatlar ve ldler. Hkmet Krontaddaki denizcileri ve askerleri
yarglamak iin bir askeri mahkeme oluturdu ve Petersburg iileri derhal her yerde
greve gittiler.
A kalmaya raz oluyorlar, ancak askerlere kt davranlrken sessizce seyretmeye
raz olmuyorlar.
Biz, i Temsilcileri Sovyeti, size Petersburg ileri adna sesleniyoruz:
Sizin skntlarnz bizim skntlarmzdr, sizin ihtiyalarnz bizim ihtiyalarmzdr, sizin
mcadeleniz bizim mcadelemizdir. Bizim zaferimiz sizin zaferiniz olacaktr. Ayn
zincirlerle balyz. Bu zincirleri yalnzca halkn ve ordunun birleik abalar kracaktr.
Preobrajenski alayndakiler zgrlklerine
Sivastopoldakiler nasl kurtarlr?

nasl kavuturulur?

Krontad ve

Bunun iin lkeyi arn cezaevlerinden ve askeri mahkemelerinden temizlemek

gerek. Ne Preobrajenski alayndakileri ne de Krontad ve Sivastopoldakileri basit bir
vurula zgrletiremeyeceiz. Birleik ve kuvvetli bir hamleyle, keyfi ynetimi ve
mutlakyeti anayurdumuzdan sprp atmalyz.
Bu byk ii kim yapabilir?
Ancak, silahl kuvvetler iindeki kardeleri ile birlikte iiler.

Karde askerler! Uyann! Ayaa kalkn! Bizim tarafmza gein! Drst ve cesur
askerler, birliklerinizi oluturun!
Uyuklayanlar uyandrn! Babo dolaanlara yardm edin! ilerle anlan! i
Temsilcileri Sovyeti ile balant kurun!
Hak iin, halk iin, zgrlk iin, elerimiz ve ocuklarmz iin ileri!
i Temsilcileri Sovyeti kardelik elini size uzatyor.

Bu bildirge Sovyetin varlnn son gnlerinde kabul edilmi ve

yaynlanmt.
[1] Kamarilla: spanya krallarnn ya da devlet bakanlarnn evresindeki insanlara taklan
kltc ad. Ayn zamanda geni bir anlamda, bir hkmetin ilerini entrika ve hileyle
yneten insan grubu. (.n.)
[2] Skynetim 12 Kasmda yaynlanan bir fermanla kaldrld.
[3] Senatr idlovski komisyonu, 9 Ocak (Kanl Pazar) sonrasnda, karkl bastrmak
zere ar tarafndan kurdurulmutu. (.n.)
[4] Metindeki alnt bir Sovyet kararndandr.
[5] imdi ad sylenebilir: Uexkll von Hildebrandt

Sekiz Saat ve Bir Silah

Bu mcadelede proletarya yalnz kald. Hi kimse yardm etmek

istemedi ya da edemedi. Bu kez sz konusu olan ey ne basn zgrl ne
niformal haydutlarn keyfi ynetimi ne de genel oy hakkyd. i,
kaslarnn, sinirlerinin, beyninin korunmasnn gvence altna alnmasn
talep ediyordu. Kendi yaamnn bir ksmn kendisi iin geri kazanmaya
karar vermiti. Artk bekleyemezdi; ve beklemek de istemiyordu. Devrim
olaylarnda ilk kez kendi gcn hissediyor ve ayn olaylar sayesinde ilk
kez, farkl, daha yksek bir yaam biiminin farkna varyordu. Sanki ruhu
yeniden domu gibiydi. Btn duyular bir mzik aletinin telleri gibi
gerilmiti. nnde yeni, snrsz, prl prl dnyalar almt. i
kitlelerinin devrimci diriliini bizim iin yeniden yaratacak byk air
yaknda doacak myd acaba?
s iindeki bacalaryla fabrikalar, devrimci nutuk tapnaklarna
dntren Ekim grevinden sonra, yorgun yrekleri gururla dolduran bir
zaferden sonra, ii kendisini bir kez daha makinenin lanet penesine
yakalanm bulmutu. Gri bir afakta, yar uykulu bir vaziyette, sanayi
cehenneminin esneyen azndan ieri dalyordu; akamn ge saatlerinde,
sakinleen makine ddn aldktan sonra, yine yar uykulu olarak,
bitkin vcudunu, evi olan karanlk, iren delie doru srklyordu.
Henz parlak klar her tarafta yanyordu, ylesine yakn ve bir o kadar da
uzak; bunlar onun kendisinin yakt klar. Sosyalist basn, politik
toplantlar, parti mcadelesi; kar ve tutkularn muazzam ve harikulde bir
leni. zm neredeydi? Sekiz saatlik ignnde. Bu programlarn
program, talimatlarn talimatyd. Sadece sekiz saatlik ign, zamann
devrimci politikas iin proletaryann snf gcn zgr klabilirdi.
Petersburg proleterleri, silah bana! Amansz mcadele defterinde yeni
bir sayfa alyor.
Daha byk grev srasnda temsilciler, ie yeniden balandnda
kitlelerin eski koullar altnda almay hibir ekilde kabul
etmeyeceklerini sk sk sylyorlard. 26 Ekimde, Petersburg
blgelerinden birinin temsilcileri, Sovyetin bilgisi olmakszn sekiz saatlik
ignn kendi fabrikalarnda devrimci tarzda balatma karar aldlar.
Temsilcilerin nerisi, yirmi yedisinde pek ok ii toplantsnda oy
birliiyle kabul edildi. Aleksandrovski mekanik mhendislik fabrikasnda,
basky engellemek iin soruna gizli oylamayla karar verildi. Sonular
14e kar 1668di. Yirmi sekizinden itibaren belli bal metal tesislerinin
pek ou gnde sekiz saat almaya balad. Benzer bir hareket
Petersburgun dier ucunda da ezamanl olarak patlak verdi. Yirmi

dokuzunda, kampanyann ncleri, Sovyete byk fabrikada sekiz

saatlik ignne kontrol ele alma suretiyle geildiini rapor etti. Alk
tufan. Tereddde ve duraksamaya yer yok. Bize toplant ve basn
zgrln getiren ey kontrol ele alma deil miydi? Anayasal
bildirgeyi devrimci inisiyatif sayesinde elde etmemi miydik? Bizim iin
sermayenin ayrcalklar monarinin ayrcalklarndan daha m kutsald?
phe duyanlarn rkek sesleri, genel coku dalgas iinde bouluyordu.
Sovyet ok nemli bir karar ald: tm fabrika ve imalathaneleri, kontrol
ele almak suretiyle kendi inisiyatiflerinde sekiz saatlik ignne gemeye
ard. Bu karar, sanki tamamen doal bir admmasna neredeyse hi
tartmasz alnmt. Sovyet, Petersburg iilerine hazrlk nlemleri iin
yirmi drt saat verdi. Ve iiler de bu sreyi yeterli buldular. Sovyetin
nerisi iilerimiz tarafndan coku ile karland diye yazyordu, bir
metal fabrikasndan temsilci olan arkadam Nemtsov.
Ekimde, tm lkenin talepleri iin savatk, fakat imdi, snfmzn taleplerini bir an iin
bile olsa asla unutmayacamz burjuva patronlarmza aka gstererek, kendi proleter
talebimizi ileri sryoruz. Mzakereden sonra, iyeri komitesi (iyeri temsilcilerinden
oluan bir meclis; iyeri komitelerinde nder rol Sovyetten gelen temsilciler oynuyordu)
1 Kasmdan itibaren sekiz saatlik ignne gemeye oy birlii ile karar verdi. Ayn gn,
temsilciler, iilere alldk le arasn vermek zorunda kalmamalar iin yanlarnda
yiyecek getirmelerini neren iyeri komitesi kararn tm iyerlerinde duyurdular. 1
Kasmda iiler, her zamanki gibi sabah 6:45te iyerindeydiler. Gn ortasnda, len tatili
iin ddk ald; bu, le yemei iin ngrlen bir saat krk be dakika yerine sadece
yarm saat mola vermeye karar vermi olan iiler arasnda alaylara neden oldu.
leden sonra 3:30da fabrikann tm personeli tam tamna sekiz saat alm olarak
almay durdurdu.

zvesitann 5 nolu saysnda, 31 Ekim pazar gn diye yazyor,

blgemizdeki tm fabrikalar, Sovyetin kararna uygun olarak sekiz saatlik
almay tamamladktan sonra iyerlerini terk ettiler ve kzl bayraklar
tayp, Marseillaise syleyerek sokaklara ktlar. Gstericiler, yollar
zerinde halen almay srdren birok kk iletmeyi temizlediler.
Sovyetin karar, dier blgelerde de ayn devrimci birlikle uygulanmt. 1
Kasmda, hareket hemen hemen tm metal iletmelerine ve byk tekstil
fabrikalarna yayld. Schlsselburg fabrikalarndaki iiler Sovyete
telgrafla u soruyu soruyorlard: Bugnden itibaren ka saat alacaz?
Kampanya nne geilemez bir oybirliiyle geniledi. Ancak be gnlk
Kasm grevi kampanyay henz banda bir bak gibi kesti. Durum giderek
zorlat. Hkmet iindeki gerici unsurlar, ayaklar zerine kalkmak iin
hi de baarsz olmayan gz dnm bir aba iine girdiler.
Kapitalistler, Wittenin korumasndaki bir kar-darbe iin etkin bir ekilde
birleiyorlard. Grevlerin ypratt burjuva demokratlar, bar ve sknet

iin yanp tutuuyorlard.

Kasm grevine kadar, kapitalistler ignnn sresini ksaltan iilere
deiik ekillerde tepki vermilerdi: bazlar fabrikalarn derhal
kapatmakla tehdit etmi, dierleri sadece karlk gelen miktar cretlerden
dmt. Birka tesis ve fabrikada, ynetim ignn dokuz buuk, hatta
dokuz saate indirmeyi onaylayarak taviz vermiti. rnein matbaa iileri
sendikas byle bir teklifi kabul etti. verenlerin ruh hali genelde
kararszd. Ancak Kasm grevinin sonu ile birlikte, birleen sermaye,
glerini toparlamak iin vakit buldu ve uzlamaz bir konum ald: bir genel
lokavt olacakt. verenler iin yolu temizleyerek devlet fabrikalarn ilk
kapatan hkmet oldu. ileri demoralize etmek iin mitingler silahl
kuvvetler tarafndan giderek daha sk datlr oldu. Durum gittike
arlayordu. Devletin ilettii iletmelerin ardndan bir dizi zel iletme
de kapatld. On binlerce ii sokaa atlmt. Proletarya bir duvarla kar
karyayd. Geri ekilme kanlmaz hale geldi. Ancak alan kitleler, eski
koullar altnda almaya dnmenin lafn dahi duymay reddederek
taleplerinde diretiyordu.
6 Kasmda Sovyet, talebin artk genel olmadn iln ederek ve yalnzca
baar midi olan iletmelerde mcadelenin srdrlmesi arsnda
bulunarak bir uzlama zmn kabul etti. zmn tatmin edici olmad
akt, nk ak seik bir slogan sunmakta baarszd ve hareketi bir dizi
ayrk mcadeleye blme tehdidi tayordu. Bu arada durum ktye gitmeye
devam etti. Devletin ilettii fabrikalar eski koullar altnda almak
zere temsilcilerin srar zerine yeniden alrken, on fabrika ve tesisin
daha kaplar zel iverenler tarafndan kapatld. 19.000 insan daha isiz
brakld. Fabrikalarn eski koullar altnda dahi olsa yeniden almas
kaygs, sekiz saatlik ignne zorla gei sorununu giderek daha geri plana
itti.
Sert admlar gerekiyordu ve 12 Kasmda Sovyet geri ekilii duyurmaya
karar verdi. Bu, ii parlamentosunun en dramatik toplantsyd. Oylar
blnd. nde gelen iki metal fabrikas mcadeleyi srdrmekte srar etti.
Bunlar, pek ok tekstil, cam ve ttn fabrikas tarafndan desteklendi.
Putilov fabrikalar kesinlikle kart fikirdeydi. Maxwell fabrikasndan orta
yal dokumac bir kadn konumak iin ayaa kalkt. Gzel, ak bir yz
vard; sonbaharn sonlar olmasna ramen soluk pamuklu bir elbise
giyiyordu. Parmaklaryla yakasn tutan elleri heyecandan titriyordu.
nlayan sesi unutulmaz bir etkiye sahipti. Karlarnz rahat yataklarda
uyumaya ve gzel yiyecekler yemeye altrdnz diye bard Putilov
temsilcilerine. lerinizi kaybetmekten korkmanzn sebebi bu. Ancak biz

korkmuyoruz. lmeye hazrz, ama sekiz saatlik ignn alacaz. Sonuna

kadar savaacaz. Zafer ya da lm! Yaasn sekiz saatlik ign!
Otuz ay sonra bugn bile, umudun, aresizliin ve hiddetin bu sesi
kulaklarmda nlyor, bitmeyen bir serzeni, ba emez bir eylem
arsyd bu. Soluk pamuklu elbiseli kahraman yolda, imdi neredesin?
Ah, sizler yumuak yataklarda yatmaya ve gzel yiyecekler yemeye
almtnz
nlayan ses duraklad. Bir an ac bir sessizlik oldu. Ardndan iddetli
bir alk frtnas koptu. Kapitalist boyunduruun altnda zalim bir
mitsizlik duygusuyla boyun emi temsilciler, o anda tm gnlk kayglar
amlard. Zulm ve gaddarlk karsnda mstakbel zaferlerini
alklyorlard.
Drt saat sren bir tartmadan sonra, Sovyet, ezici bir ounlukla geri
ekilme karar ald. Birleen sermaye ile hkmet arasndaki koalisyonun
Petersburgda sekiz saatlik ign sorununu bir devlet sorununa
dntrdne ve Petersburg iilerinin lkenin geri kalan geni
kesimlerinden yaltk olarak bunu baaramayacana dikkat ektikten sonra,
karar, durumu yle saptyordu: Bu nedenle, i Temsilcileri Sovyeti,
kontrol ele geirmek suretiyle sekiz saatlik ignne her yerde ve derhal
geii geici olarak durdurmay gerekli grmtr. Geri ekilmenin
rgtl bir tarzda yrtlmesi iin byk bir gayret gerekiyordu. Pek ok
ii Maxwellden gelen dokumac kadnn gsterdii yolu tercih etti. Tm
dier fabrika ve tesislerdeki yolda iiler diye yazyorlard sekiz saatlik
ign mcadelesini srdrmeye karar veren byk bir fabrikann iileri,
bunun iin bizi balayn, fakat bizlerin bu gn be gn tkenie
dayanacak ne moral ne de fiziki gcmz kald. Kanmzn son damlasna
kadar savaacaz.
*

Sekiz saatlik ign kampanyas balatldnda, kapitalist basn doal

olarak Sovyetin lke sanayisini mahvetmeyi tasarlad yaygarasn
kopard. Bu dnem boyunca soldaki ustasndan titreyerek korkan liberaldemokrat basn, dilini yutmu gibi sessizdi. Ancak devrimin Aralk
bozgunu onu balarndan kurtardktan sonra, gericilerin Sovyet kart tm
talimatlarn kendi liberal jargonuna evirmeye balayabildi. Sekiz saatlik
ign mcadelesi, liberal demokratlarn gemie bakldnda en ok
knandklar eylem oldu. Ancak, ignnn kontrol ele geirme yntemleri
ile ksaltlmasnn yani, iverenle ncesinde anlama olmakszn iin bir
oldu bitti ile durdurulmasnn ne Ekimde ne de Sovyet iinde domad
aklda tutulmaldr. 1905 grevleri srecinde bylesi giriimler pek ok kez

gereklemiti; ve her zaman baarsz da deillerdi. Politik gdlerin

ekonomik gdlerden daha gl olduu devlet iletmelerinde, iiler
bunun gibi eylemler sayesinde dokuz saatlik bir ignn elde etmilerdi
bylece. Bununla birlikte, yalnz Petersburgda, normal bir ignne
devrimci aralarla yirmi drt saatlik bir hazrlk sonucunda geme fikri
ar fantastik grnebilir. rnein saygn bir sendikann saygn
muhasebecisi, bunu tamamen lgnca bulabilir. Ve gerekten de normal
mantkl dnemlerle karlatrldnda lgncayd. Ancak devrimci
lgnlk koullar altnda bunun kendine zg bir mant vard.
phesiz, yalnz Petersburgdaki normal bir ign hibir ey ifade
etmezdi. Ama Sovyet, Petersburg kampanyasnn tm lke iilerini ayaa
kaldracana inanmt. phesiz sekiz saatlik ignne ancak devlet
iktidarnn ibirliiyle geilebilirdi. Ama devlet iktidar tam da
proletaryann o anda uruna savat eydi. Bir politik zafer kazansayd,
sekiz saatlik ignne gei, fantastik deneyin doal bir sonucundan
baka bir ey olmayacakt. Ancak kazanamad; ve onun en ciddi suu,
elbette burada yatmaktadr.
Halen bugn bile, Sovyetin, hakk olduu gibi ve yapmas gerektii gibi
davrandna inanyoruz. Aslnda hibir seenei yoktu. Tedbiri elden
brakmayan gereki dnceyi rehber edinip kitleleri geri dnmeye
armaya balasayd, kitleler buna basite uymazlard. Mcadele, ayn
ekilde alevlenirdi, ama nderlikten yoksun olarak. Grevler meydana
gelirdi, ama yaltk bir tarzda. Bu koullarda bir bozgun tam bir
demoralizasyona yol aard. Sovyet, grevini farkl bir adan ele ald.
nder unsurlar, kampanyann derhal ve tmden baarya ulamasn hibir
ekilde ummadlar; ama gl, kendiliinden hareketi bir olgu olarak
grdler ve sekiz saatlik ign sayesinde, onu hibir sosyalist hareketin
henz gremedii heybetteki bir gsteriye dntrmeye karar verdiler.
Bu kampanyann pratik meyveleri, yani alma saatlerinin bir dizi
iletmede hatr saylr lde drlmesi, iverenler tarafndan hemen
geri alnd. Ancak politik sonular kitlelerin bilincinde silinmez bir iz
brakt. Bundan byle sekiz saatlik ign fikri, ii snfnn en geri
tabakas iinde bile, yllarca srecek gayretli bir propaganda almasnn
salayamayaca bir poplarite kazand. Ayn zamanda bu istek, temel
politik demokrasi sloganlaryla organik olarak birlemi oldu. Sermayenin
rgtl direnii ile karlaan alan kitleler, yine devrimin temel
meselesine, bir ayaklanmann kanlmazlna, silahlara olan temel
ihtiyaca dndler.
Yrtme Komitesinin raportr, Sovyette kampanyay brakma kararn

savunurken kampanyay u szlerle zetledi: Sekiz saatlik ignn

kitlelere kazandramam olabiliriz, ancak kitleleri sekiz saatlik ignne
kazandrdmz kesin. Bundan byle sava lmz: Sekiz saatlik
ign ve bir silah! her Petersburg iisinin kalbinde yaayacaktr.

Kyl Ayaklanmalar

Devrimin tayin edici olaylar kentlerde meydana geldi. Ama kr da

sessiz deildi. Uzun bir uykudan uyanm gibi tkezleyerek, grltyle,
beceriksizce kmldanmaya balamt; ancak ilk kararsz hareketleri bile
egemen snfn salarn diken diken etmeye yetmiti.
Devrimden nceki iki yl boyunca, kyllerle toprak sahipleri
arasndaki ilikiler son derece iddetlenmiti. Orada burada, srekli
anlamazlklar alevleniyordu. 1905 ilkbaharndan itibaren krdaki
kaynama, lkenin farkl blmlerinde farkl ekillere brnerek tehdit
edici boyutlara ulat. Kabataslak olarak, kyl devriminin balca
blgesi vard: 1) imalt sanayiinin hatr saylr lde geliimiyle gze
arpan kuzey, 2) toprak asndan nispeten zengin gneydou 3) acnacak
durumdaki sanayinin toprak yoksulluunu daha da iddetlendirdii orta
blge. Kyl hareketi, srayla drt temel mcadele biimi gelitirmiti:
toprak sahiplerinin topraklarndan atlmas eliinde topraklarnn ele
geirilmesi ve kendi kullanmlar iin kyllerin eriebilecei topraklar
geniletmek amacyla bunlarn malikanelerinin tahrip edilmesi; alk
felaketine urayan kylerin acil ihtiyalarnn karlanmas iin tahla,
srlara ve samana el konulmas ve ormanlarn kesilmesi; toprak
kiralarnda indirimi ya da cret artn hedefleyen bir grev ve boykot
hareketi, ve son olarak da askere alnmalarn veya vergi ve bor
demelerinin reddi. Bu mcadele biimleri, farkl bileimlerde, her bir
blgenin ekonomik koullarna uyarlanarak tm lkeye yaylmt. En
iddetli kyl hareketi temel sosyal haklardan mahrum olan orta
blgedeydi; burada toprak sahiplerinin evlerine ve mlklerine verilen
zarar tahripkrd. Grevler ve boykotlar zellikle gneyde uyguland;
hareketin en zayf olduu kuzeyde, ormanlarn kesilmesi en yaygn ifade
biimiydi. Ekonomik honutsuzluun radikal politik taleplerle i ie
gemeye balad her yerde, kyl idari otoriteyi tanmay ve vergi
demeyi reddediyordu. Kyllerin devrim yapma tarzna daha yakndan
bakalm.
Samara eyaletinde karklk drt blgeye yaylmt. Balangta,
kyller toprak sahiplerinin iftliklerine gelirler ve sr yemi dnda
hibir ey almazlard, her bir iftlikte bulunan srlarn kesin bir saymn
yapp onlar beslemek iin gerekli miktar brakr ve geri kalann
arabalarna yklerlerdi. Kyller anlamaya alarak, hibir
honutsuzluk olmayacak ekilde sessizce, iddet kullanmakszn hareket
ediyorlard. Toprak sahiplerine artk devrin deitiini, insanlarn yeni bir
tarzda, daha hakkaniyetli yaamalar gerektiini aklyorlard; ok eye

sahip olanlar hibir eye sahip olmayanlarla paylamalyd, vs.

Daha sonra, toprak sahiplerinin byk miktarlardaki tahllarnn
depoland tren istasyonlarnda, temsilci gruplar grnmeye balad.
Bunlar, tahllarn kime ait olduunu aratryor ve ortak karar uyarnca
tahllar beraberlerinde gtreceklerini iln ediyorlard. bunlar
gtrmeyi nasl dnrsnz kardeler? diyerek gar mdr itiraz
ediyor ve sonra yle devam ediyordu: Bundan benim sorumlu
tutulacam biliyorsunuz bana acyn Korkun kamulatrclar,
bu doru diyerek raz oldular, ban belaya sokmak gibi bir niyetimiz
yok. Esas mesele u, tren istasyonu daha yakn, iftlie gitmek istemedik,
nk ok uzak. Ancak buna hi gerek yok, biz bizzat iftlik sahibinin
kendisine gitmeli ve zahire ambarndaki tahl dorudan almalyz.
stasyondaki tahl dokunulmadan kalacakt, kyller iftlie gidecek ve
depolanm tahl eit bir biimde paylaacaklard. Ancak ksa sre sonra
yeni devir hakkndaki argmanlar toprak sahipleri zerindeki etkisini
yitirmeye balad; cesaretlerini topladlar ve kylleri sepetlemeye
altlar. Ardndan iyi huylu kyller ahland; ve efendilerin mlkleri
zerinde ta stnde ta brakmadlar.
Herson eyaletinde, geni kyl kalabalklar paylalm mallar
gtrmek iin arabalarla bir malikneden dierine kouturuyorlard. Hi
iddet ve cinayet yoktu, nk korkan toprak sahipleri ve kahylar
kyllerin ilk talebinde btn kilitleri ve kepenkleri aarak kayorlard.
Ayn eyalette, toprak kiralarnn indirilmesi iin gl bir sava verildi.
Fiyatlar kyl birlii tarafndan hakkaniyet temelinde sabitlendi. Srf
Bezyukov Manastrndan, rahipler tanrya dua etmelidirler, kr amal
toprak alp satmak onlara yakmaz denilerek, 15.000 desiyatin toprak
alnd.
Bununla birlikte, en frtnal olaylar, 1905 sonunda Saratov eyaletinde
meydana geldi. Kylerde hareketin iine ekilmeyen tek bir pasif kyl
bile yoktu; hepsi ayaklanmaya karmt. Toprak sahipleri ve aileleri
evlerinden kovuldular, btn tanabilir mallar paylald, srlar
gtrld, iilere ve hizmetilere cretleri denip yol verildi ve sonunda
binalarn zerine kzl horoz dikildi (yani bunlar atee verildi). Bu
basknlar gerekletiren kyl kollarna silahl mfrezeler nderlik
ediyordu. Ky polisleri ve bekiler svyorlar ve baz yerlerde silahl
kyller tarafndan yakalanyorlard. Toprak sahiplerinin binalar, bir sre
sonra arazilerine geri dnme olasln ortadan kaldrmak iin atee
veriliyordu; fakat hi iddet yoktu.

Tm mlkiyeti yok eden kyller, gelecek ilkbahardan itibaren

topraklarn kyl komnne geeceini bildiren bir karar kaleme
alacaklard. iftlik brolarndan, devletin iki dkknlarndan ve iki
demelerini toplayanlardan ele geirilen paralar, hemen komnal
mlkiyete geirildi; kamulatrlan mallarn paylam, yerel kyl
komitelerinin ya da topluluklarnn sorumluluu altndayd. Kyllerle
tek tek arazi sahipleri arasndaki mevcut ilikilere neredeyse hi
baklmakszn, malikneler yamaland: gerici toprak sahiplerinin
malikneleri nasl tahrip edildiyse, liberallere de ayns yapld; politik
nanslar snf dmanl dalgas tarafndan silindi. Yerel liberal zemtsinin
evleri yerle bir edildi, zengin ktphanelere ve resim galerilerine sahip
eski sayfiye evleri geriye hibir iz kalmayacak ekilde yakld. Toprak
sahiplerinin ayakta kalan evleri, belli blgelerde parmakla saylabilecek
kadar azd. Kyllerin bu hal seferine ait hikye her yerde aynyd.
Bir gazete yle yazyordu: Balyor, ve gkyz btn gece boyunca
atelerle aydnlanyor. Korkun bir manzara. Sabahleyin maliknelerden
kaan insanlarla dolu uzun at arabalar konvoylarn gryorsunuz; gece
olur olmaz, ufuk ateten bir kolye takm gibi oluyor. Baz geceler on alt
yangna kadar sayabilirsiniz. Toprak sahipleri panik iinde kayorlar ve
panik, yollar zerindeki her yere yaylyor.
Ksa bir sre iinde tm lkede, 272si sadece Saratov eyaletinde olmak
zere, 2.000den fazla malikne tahrip edildi ve yakld. En kt darbeyi
alan on eyaletin resmi verilerine gre, toprak sahiplerinin kayplar,
Saratov eyaletinin yaklak 10 milyon rublesi de dahil olmak zere, 29
milyon rubleye ulamt.
*

Eer snf mcadelesinin rotasnn politik ideoloji tarafndan tayin

edilmedii genel olarak doruysa, bu gerek, kyllk iin kat daha
fazla geerlidir. Saratov mujiinin, toprak sahiplerinin atlarna yanan bir
demet saman atmak iin ciddi nedenleri kendi iftlii, harman yeri ve
ky iindeki somut nedenler olmalyd elbette. Yine de politik
ajitasyonun etkisini hepten gzard etmek bir hata olurdu. Kyl
ayaklanmas, karmak ve kaotik halinin yan sra, politik genellemeye
dnk bir abann amaz unsurlarn da ieriyordu; ve bu unsurlar da
partilerin almas tarafndan sunulmutu. 1905te liberal zemtsi bile,
muhalefet n kyllere tamaya almt. Yar-resmi kyl
temsilcilii birka krsal meclise girdi ve genel duruma dair sorunlar
tartmaya ald. Krsal meclislerde alanlar istatistikiler,
retmenler, ziraatlar, hemireler toprak sahibi liberallerle

kyaslanamayacak kadar daha aktiftiler. Bu insanlarn ou sosyal

demokratlara veya sosyal devrimcilere mensuptu; ounluk, zel toprak
sahipliini hibir suretle kutsal bir kurum olarak kabul etmeyen partisiz
radikallerdeydi.
Sosyalist partiler, kr alanlar araclyla 1905ten nceki yllar
boyunca kyller arasnda devrimci gruplar rgtlemiler ve illegal politik
yazn yaymlard. 1905te politik ajitasyon kitlesel boyutlara ulat ve
yeraltndan kt. 18 ubat ferman, dileke hakkn andran bir eyi
kurumlatran bu samalk, bu gelimede nemli bir rol oynad. Politik
ajitatrler, bu hakkn avantajndan ya da daha ok, fermann yerel yetkililer
arasnda yaratt karklktan yararlanarak, ky mitingleri dzenlediler ve
topraktaki zel mlkiyetin kaldrlmas ve halk temsilciliine geilmesi
dorultusunda kararlar almak zere kylleri cesaretlendirdiler. Pek ok
yerde, bu nergeyi imzalam olan kyller kendilerini kyl birliinin
yeleri olarak grdler ve kendi saflar arasndan, ou durumda yasal ky
yetkililerini btnyle bir kenara iten komiteler setiler.
rnein Don blgesindeki Kazak nfus iinde olan ey buydu. Kazak
kylerinde 600-700 kiilik toplantlar dzenlendi. Ajitatrlerden biri,
merakl bir topluluk diye yazyordu. Masann arkasnda tam tekmil
silahl Kazak ataman (bakan) oturmakta. Her yerde kll klsz
adamlar oturuyor ya da ayakta duruyor. Miting ve toplantlarmzn
tepesinde bu tr naho adamlar grmeye alkndk; imdi, bunlarn toprak
sahiplerine ve memurlara kar yava yava fkeyle tutuan gzlerine
bakmak ok garip geliyor. Askerlik hizmetini yapan bir Kazakla, ift sren
bir Kazak arasnda ne inanlmaz bir fark var! Ajitatrler cokuyla
karlanyorlard, Kazak takmlar onlar dzinelerce mil uzaklktan alp
getirmek iin at biniyorlar ve onlar zenle polisten koruyorlard. Ama
daha cra alanlardaki birok kyl bunlarn rolleri hakknda mulak bir
fikre sahipti. nergenin altna imza atan birok mujik yle diyecekti:
Bunlar kibar centilmenler, kendi topramzn bir parasn bize
verecekler.
lk kyl kongresi 1905 Austosunda Moskova yaknlarnda bir yerde
yapld. 22 eyaletten gelen 100den fazla temsilci iki gn boyunca yola
bakan geni bir eski tahl ambarnda toplandlar. Partili ve partisiz birok
kyly ve entelekteli birletiren Tm Rusya Kyl Birlii fikri, ilk kez
bu kongrede ortaya kt.
Bununla birlikte, 17 Ekim Bildirgesi krdaki politik ajitasyon iin daha
geni ufuklar at. Pskov eyaleti zemstvosunun son derece lml

yelerinden biri olan merhum Kont Hezden bile yeni sistemi aklamak
iin yerel toplantlar rgtlemeye balamt. Balangta kyller pek ilgi
gstermediler, fakat en sonunda uyandrldlar ve laf brakp harekete
geme zamannn geldiine karar verdiler; balang olarak zel mlkiyete
ait bir ormanda greve gideceklerdi.[1] Liberal Kont, byle bir eyi hi
hesaba katmamt. Bylece toprak sahibi liberaller, arn bildirgesi
temelinde snf uyumunu kurma giriimlerinde, yalnzca kendi ellerini
atete yakm oldular; ama devrimci entelijensiya muazzam bir baar
salad.
Her eyalette kyl kongreleri dzenlendi, politik ajitasyon alevlendi,
kylerde devrimci yazn dalar olutu, kyl birliinin gc ve ap
byd. cra bir eyalette, Vyatkada, 200 kyl temsilcisinin katld bir
kongre dzenlendi; yerel ordu alaylarndan blk sempatilerini ifade
ederek ve destek sz vererek temsilcilerini gnderdi. Yerel ii
temsilcileri de benzer bir duyuru yapt. Gafil avlanan yetkililer kent ve
kylerde miting rgtlemek iin kongreye sz verdiler. Mitingler on be
gn boyunca srekli devam etti ve bunu da vergi demeyi reddeden bir
kongre karar izledi.
Biimlerindeki tm eitlilie ramen, kyl hareketi lke apnda bir
kitle olgusu meydana getirdi. Snr boylarnda aka tanmlanm devrimci
bir karaktere brnd derhal. Vilnoda 2.000den fazla temsilcinin
katld bir kongre tarafndan alnm karara uygun olarak hareket eden
Litvanyal kyller, ky katiplerini, ky ileri gelenlerini ve ilkokul
retmenlerini deitirmek iin devrimci aralar kullandlar, jandarmalar
ve krsal blge komutanlarn ilerinden kovdular, seimle gelen
mahkemeler kurdular ve blge yrtme komitelerini yrrlle koydular.
Kafkaslardaki Grc kyller daha da sert biimdeki eylemlerde
bulundular.
Kyl birliinin ikinci kongresi herhangi bir gizlilik giriimi olmakszn
6 Kasmda Moskovada ald. Kongreye yirmi yedi eyaletten 187 temsilci
katld, bunlarn 105i ky ve blge topluluklar tarafndan, geri kalan
tara ve blge komiteleri ve birliin yerel gruplar tarafndan
gnderilmiti. Temsilcilerden 145ini kyller oluturuyordu, geriye
kalanlar ise retmenler, krsal meclis alanlar, doktorlar ve bunun gibi
kylle sk skya kenetlenmi erkek ya da kadn entelektellerdi.
Folklorik anlamda bu, devrimin en ilgin toplamlarndan biriydi; pek ok
renkli karakteri, taral doutan yetenekli insanlar, hereyi kendi
kendine dnen kendiliinden devrimcileri, ihtirasl mizalar ve hatta
daha da ihtirasl umutlar olan, fakat dnceleri karmakark olan ky

politikaclarn grmek mmknd.

te, kongreye katlanlardan birince izilen birka kaba kesit:
Anton erbak, uzun gri sal, ksa
bykl ve
keskin gzl,
Repinin Zaporojtsitablolarndan frlam gibi grnen bir Kazak babas; kendisini her
iki yarkreden bir ifti, Amerikada yirmi yl geirmi ve Californiyadaki Rus Ailesiyle
birlikte iyi donanml bir iftliin sahibi olarak tantt. Voronej eyaletinden bir temsilci
olan rahip Miretski, blge topluluklar tarafndan onaylanan be karar sundu. Papaz
Miretski, konumalarndan birinde say ilk sosyalist olarak tanmlad. Eer bugn sa
yayor olsayd o da bizim tarafmzda olurdu. Pamuklu bluzlar, yn allar ve kei
derisinden ayakkablar giyen iki kyl kadn, yine Voronej eyaletindeki bir kyn
kadnlarn temsilen katlmlard. Yzba Perelein ayn eyaletin inaat ustalarn
temsil ediyordu. Belinde bir kl, zerinde niformasyla ieri dald ve tam bir telaa yol
at. Salondan birisi bard: Polisi dar atn! Daha sonra Yzba ayaa kalkt ve
genel alk iinde unlar syledi: Ben, Voronej eyaletinden Yzba Perelein,
inanlarm hibir zaman saklamadm ve hep ak davrandm, niformam giymemim
sebebi de budur.

Ana tartma taktikler zerineydi. Baz temsilciler barl mcadeleden

yanayd; mitingler, kararlar, yetkililerin barl biimde boykot
edilmesi, devrimci z-ynetimin yaratlmas, ekilebilir topraklarn
barl biimde ele geirilmesi, askere alnmalarn ve vergi
demelerinin barl reddi. Dierleri, zellikle Saratov eyaletinden
gelenler, silahl mcadele ve patlak verdii her yerde her ayaklanmaya acil
destek arsnda bulundular. Sonunda bir uzlama karar kabul edildi.
Karar unlar grlyor: halkn toprak yokluu yznden ektii byk
skntlara, ancak btn topraklarn tm halkn komnal mlkiyetine
dntrlmesiyle, topran sadece ailelerin veya iinde yer aldklar
zgr birliklerin yardmyla bizzat topra ileyenlerce kullanlmas
kouluyla son verilebilir. Adaletli bir tarm sisteminin kurulmas grevi,
gelecek ubattan nce (!) en halis demokratik ilkeler temelinde
toplanacak Kurucu Meclise emanet edildi. Bu sonuca ulamak iin, kyl
birlii, karde iilerle, belediyeyle, fabrika, atlye ve demiryolu
birlikleri vs. ile, ve alanlarn karlarn savunan btn dier rgtlerle
anlaacaklardr. Halkn taleplerinin giderilmemesi durumunda, kyl
birlii genel bir tarm (!) grevine bavuracak, bylece emeini tarm
iletmelerinin sahiplerine vermeyecek ve bylece bu iletmeleri
kapatacaktr. Bir genel grevin rgtlenmesine gelince, bu ii snf ile
anlaarak karara balanacaktr.
Daha sonra karar, iki tketiminin durdurulmasn hkme balyor ve son
olarak, Rus krnn her bir kesinden gelen bilgiler temelinde, halkn
taleplerinin giderilememesinin, lkede byk sorunlar douracan ve
kanlmaz olarak genel bir kyl ayaklanmasna yol aacan, nk

kyllerin sabrnn artk tatn duyuruyordu. Baz pasajlarndaki safla

ramen, bu nerge ilerici kylln devrimci bir yol benimsediini
gsteriyordu. Bu kyl parlamentosunun toplantlar sayesinde, topran
kamulatrlmas hayaleti, tm zalim gerekliiyle hkmetin ve soyluluun
gzleri nne dikildi. Gericilik alarm zilini ald bunun iin fazlasyla
nedeni vard.
3 Kasmda, kongreden sadece birka gn nce, hkmet toprak denei
iin geri demelerin aamal olarak yrrlkten kaldrlacan ve
kyllerin banka fonlarnn arttrlacan iln eden bir bildirge yaynlad.
Bu bildirge, hkmetin, Dumayla ittifak halinde, kyllerin zorunlu
ihtiyalarn karlamakta baka hibir toprak sahibine zarar
vermeksizin baarl olaca umudunu dile getiriyordu. Kyl
kongresinin karar ise bu umutlarla pek rtecee benzemiyordu. Ama
kalbimizde ok nemli bir yeri olan kyl halkmzn gnlk yerel
pratii daha da az tatmin ediciydi. Ykmlar ve kundaklamalar, ekilebilir
zel arazilerin barl biimde ele geirilmesi, cret tarifelerinin ve
toprak kiralarnn tek yanl belirlenmesi, toprak sahiplerinin hkmete
iddetle bask yapmasna neden oldu. lkenin her kesinden asker
gnderilmesi talep ediliyordu. Hkmet sarslarak kendine geldi ve
duygusal szlanmalarn vaktinin getiinin, i zamannn geldiinin
farkna vard.
Kyl kongreleri 12 Kasmda kapatld; on drdnde, birliin Moskova
memurlar tutuklanm durumdayd. Bu sadece balangt. ki hafta
sonra, ileride meydana gelecek kyl huzursuzluklar ile ilgili
soruturmalara yant olarak ileri Bakan u talimatlar yaynlad, harfi
harfine aktaryoruz: Kargaalk karanlar silahl kuvvetlerce derhal yok
edileceklerdir, herhangi bir direnile karlaldnda evleri yaklacaktr.
Keyfi z-ynetimin kk artk kaznmaldr. Tutuklamalar u anda hibir
ie yaramaz ve yz binlerce insan tutuklamaya almak da imknszdr.
Askerlerin yukardaki talimat tam olarak anlamalar hayati nemdedir.
P.Durnovo.
Bu
yamyamca
emir,
kar-devrimin
cehennemvari
Saturnalyasnda[2] yeni bir dnemi ayordu. Bu yeni dnem nce
ehirlerde geliti ve ancak ondan sonra tm kra yayld.
[1] Kyller ve geni halk ynlar arasnda grevci szc devrimci szcyle e anlaml
hale geliyordu. Grev yapmak herhangi bir devrimci eylemde bulunmak anlamndayd. Blge
polis memuruna grev yapmak, onu tutuklamak veya ldrmek demekti. Szcn bu acayip
kullanm iilerin muazzam devrimci etkisine ve mcadele yntemlerine tanklk eder.
[2] Saturnalia: eski Romallarn Aralk aynda Satrn tanrs adna kutladklar, ar elence
ve sefahat bayram. (.n.)

Kzl Filo

Kasm aynn sonunda, Rus brokrasisinin en aalk adam olan yal

Suvorin devrim diye yazyordu, insanlara olaanst bir coku verir ve
yaamlarn vermeye hazr ok sayda sadk, fanatik taraftar kazanr. Baa
klamayacak kadar byk bir tutku, cesaret, gerek belgat ve ateli bir
mcadele cokusuna sahip olduu iin, devrime kar mcadele etmek
kesinlikle ok zordur. Dman glendike, devrim daha kararl ve daha
cesur bir hale gelir ve her zaferde bir hayran ynn kendisine eker. Bunu
bilmeyen biri, devrimin, kollarn am, size scak, ateli dudaklaryla
arzulu pckler gnderen tutkulu gen bir kadn kadar ekici olduunu
bilmeyen biri, hibir zaman gen olmam demektir.
syan ruhu memleketi kasp kavuruyordu. Yreklerde muazzam, gizemli
bir sre yaanyordu: korku zincirleri krlyor, kendi bilincine varmaya
vakit bulamayan bireysel kiilik kitle iinde eriyor, kitlenin kendisi de
devrimci coku iinde eriyordu. Kendisine miras kalan korkulardan ve
hayali engellerden kurtulan kitle, yolunun zerindeki gerek engelleri
grmek istemiyordu ve gremezdi de. te onun gc de, gszl de
burada yatyordu. Frtnann kamlad okyanus aknts gibi ileri
atlyordu. Her geen gn halkn yeni bir katmann ayaa kaldryor ve
yeni olanaklar douruyordu. Sanki birileri dev bir kepeyi toplumsal
kazann dibine daldrp kartryordu. Liberal memurlar, Buligin Dumasnn henz hi giyilmemi elbisesini yeniden ve yeniden kesip bierlerken,
lke bir an bile huzurlu geirmiyordu. i grevleri, ard arkas kesilmeyen
mitingler, sokak gsterileri, devlet mallarnn talan, polis ve bekilerin
grevleri, ve son olarak da, askerler ve denizciler arasndaki huzursuzluk ve
ayaklanmalar. Herey darmadan olmu, kaos her yan sarmt.
Bu kaosla e zamanl olarak yeni bir dzen gereksinimi douyordu ve bu
dzenin eleri billurlamaya balamt. Dzenli tekrarlanan mitingler,
rgtlenmenin ilkelerini gndeme getiriyordu. Mitinglerde temsilci
heyetleri seiliyor, temsilci heyetleri de bir temsilciler meclisine doru
geniliyordu. Ancak kendiliinden patlayan fke, politik bilinlenme
almasn geride brakyordu, bylece hummal rgtlenme giriimleri
eyleme duyulan arzunun gerisinde kalyordu.
Devrimin her devrimin zayfl ite burada yatmaktadr, ama gc de
burada yatar. Devrimde etkin bir rol almak isteyen herkes, bunu tam olarak
kavramaldr. Devrime bir kukonmaz gibi davranlabileceini, yenebilir
ksmnn dilendii gibi yararsz ksmdan ayrlabileceini dnen o bilge
taktikiler, salt mantklara has ksr bir rol oynamaya

mahkmdurlar. Hibir devrimci olay, onlarn aklc taktiklerinin

uygulanaca aklc durumlar yaratmayacandan, btn olaylarn
dnda ve arkasnda kalmak bylesi mantklarn kaderidir. Sonuta
onlara Figaronun szlerini tekrarlamaktan baka bir ey kalmaz: Yazk,
ilkindeki yetersizlikleri unutmak iin size gereke temin edebilecek ikinci
bir oyun olmayacak.
Bizim amacmz, ne 1905teki tm olaylar tasvir etmek, ne de onlarn
dkmn yapmak. Biz devrimin geliiminin ok genel bir taslan
iziyoruz, stelik bunu, her ne kadar bir btn olarak ulusun bak
asndan olsa da, Petersburg leinde yapyoruz. Ancak setiimiz
ereve dahilinde bile, bu nemli yln, Ekim greviyle Aralk barikatlar
arasnda gerekleen en nemli olaylarndan birini atlayamayz:
Sivastopoldaki askeri ayaklanma. Bu ayaklanma 11 Kasmda balamt
ve on yedisinde uhnin ara u raporu veriyordu: Askeri frtna dindi,
ama devrim frtnas deil.
Potemkin gelenekleri Sevastopolda hl yayordu. uhnin zrhl Kzl
Sava Gemisinin denizcilerine ok acmasz davranmt: drd vurulmu,
ikisi aslm, dzinelercesi ar i cezasna arptrlm ve son olarak
da Potemkinin ismiPanteleimon olarak deitirilmiti. Ancak kimseye
korku salamad, yapt ey yalnzca donanmadaki isyanc duygular
iddetlendirmek oldu. Ekim grevi, denizcilerin ve piyade erlerinin sadece
katlmc olarak deil, konumac olarak da rol oynadklar, devasa sokak
mitinglerinin gerekletii bir dnemi balatmt. Devrimci bir gsterinin
banda bir denizci orkestras Marseillaisei alyordu: ksaca, tam bir
demoralizasyon hkm sryordu. Askeri personelin halk mitinglerine
katlmasn yasaklayan bir emir, donanma ve ordu klalarnn avlularnda
zel askeri mitinglerin dzenlenmesine yol amt. Subaylar buna kar
koymaya kalkmyorlard ve kla kaplar partimizin Sivastopol
komitesinin temsilcilerine gece-gndz akt. Komite, srekli olarak,
eylem isteyen denizcilerin sabrszlyla uramak zorundayd.
Ar-i cezas hapishanesine dntrlen Prout gemisi, civarda
dolaarak, Haziran ayaklanmasnn kurbanlarnn Potemkin olayndaki
rollerinden dolay halen ac ekmekte olduklarn hatrlatyordu srekli
olarak. Potemkinin yeni mrettebat, Kafkas ayaklanmasn desteklemek
iin sava gemisini Batuma gtrmeye hazr olduklarn bildiriyordu. Yeni
ina edilen Oakov adl kruvazr de mcadele etmek iin ayn derecede
hazrd. Ancak sosyal demokrat rgt, bekle-gr taktiklerinde srar etti ve
iilerin rgtyle yakn irtibat halinde bir askerler ve denizciler Sovyeti

yaratlmasn ve proletaryann eli kulandaki politik grevinin desteinde

bir donanma ayaklanmas gerekletirilmesini nerdi. Denizcilerin
devrimci rgt bunu kabul etti. Ama devrim bu plan at.
Srekli olarak byyen ve sklaan mitingler, donanma klasyla Brest
piyade alay klas arasndaki meydanda gereklemeye balamt.
Askeriyenin ii mitinglerine katlmasna izin verilmediinden, binlerce
ii askerlerin mitinglerine gelmeye balamt. Mitingler on binlerce
insanla yaplyordu. Ortaklaa eylem fikri cokuyla kabul edilmiti. En
ileri blkler, temsilciler seiyordu. Askeri yetkililer nlemler almaya
karar verdiler. Subaylarn mitinglerde yurtsever konumalar yapma
giriimleri, ackl sonular verdi. Tartma sanatnda tecrbeli denizciler,
amirlerini utan iinde kamak zorunda braktlar.
Daha sonra btn politik mitinglerin yasaklanmasna karar verildi. 11
Kasmda donanma klasnn kapsna silahl bir blk dikildi. Tuamiral
Pisarevski, herkesin duyaca ekilde u emri yaynlad: Hi kimsenin
kladan kamasna izin verilmeyecektir; emre uymama durumunda ate
edilecektir. Bu emrin daha yeni ulat bir blkte, Petrov adnda bir
denizci, ileri kt, tfeini herkesin gz nnde doldurdu, bir atta Brest
alayndan Binba Steini ldrd, ikinci atta Pisarevskiyi yaralad.
Subaylardan biri tutuklayn onu! diye emretti hemen. Hi kimse
kprdamyordu. Petrov tfeini yere att. Niye bekliyorsunuz? Aln beni.
Petrov tutukland. Drt bir yandan akp gelen denizciler, onun serbest
braklmasn istiyor ve ona kefil olmay neriyorlard. Heyecan zirveye
ulamt.
Bir subay, zm bulmaya alarak Petrova sordu: Petrov, kazara m
ate ettin?
Nasl kazara? leri ktm, tfeimi doldurup nian aldm. Bunun neresi
kaza?
Ama onlar senin serbest braklman istiyorlar
Ve Petrov serbest brakld. Denizciler bir an nce eyleme gemek iin
sabrszlanyorlard. Grevdeki btn subaylar tutukland, silahlar alnd
ve broya kilitlendi. Sonunda, sosyal demokrat bir konumacdan etkilenen
denizciler, temsilcilerin ertesi sabah gerekleecek mitingini beklemeye
karar verdiler. Yaklak krk denizci temsilcisi tm gece boyunca toplant
yaptlar. Tutukladklar subaylar serbest brakmaya karar verdiler, ancak
bunlarn klaya girmelerine izin verilmeyecekti. Gerekli grdkleri
grevleri yerine getirmeyi srdrmeye de karar verdiler. Bandolar
eliindeki bir enlik alay, askerleri harekete katmak iin piyade klasna

gitmeliydi. Sabah, mzakere iin bir ii heyeti geldi. Birka saat sonra
tm limanlarda i durmutu; tren istasyonlar da almay kesmiti. Durum
hzl geliiyordu. Yar-resmi telgraflar yle haber veriyordu: Donanma
klasnda mkemmel bir dzen hkm sryor. Denizcilerin davranlar
kesinlikle kurallara uygun. Sarholuk yok. Btn denizciler silahsz olarak
blklere ayrldlar. Beklenmedik bir saldrya kar klay korumak iin
geriye sadece bir silahl blk brakld. Bunun komutanlna da Petrov
seildi.
ki sosyal demokrat konumacnn klavuzluk ettii birka denizci, Brest
alaynn komu klasna gitti. Askerlerin ruh hali bir hayli belirsizdi.
Ancak denizcilerin ar basnc altnda, subaylar silahszlandrma ve
onlar kladan uzaklatrma karar aldlar. Mukdenin subaylar kllarn
ve revolverlerini direnmeden teslim ettiler ve bize dokunmayn,
silahszz diyerek asker saflarnn arasndan getiler. Ama askerler bu
hareketten dolay tereddt iindeydiler ve onlarn srar zerine birka
grevli subayn klada kalmasna izin verildi. Sonraki olaylarn
geliiminde bunun muazzam bir etkisi oldu.
Askerler, denizcilerle birlikte ehirden Belostok alay klasna kadar
yrmek zere, saflar oluturmaya baladlar. Saflar olutururken, tm
zgr adamlarn (sivillerin) ayr yrmeleri ve onlara katlmamalarn
garantiye aldlar. Bu hazrlklar doruk noktasna ulatnda, kale komutan
Neplyuev, tmen komutan General Sedelnikovla birlikte, arabayla
geliyordu. Ondan, bu sabahtan itibaren storieski Bulvarna yerletirilmi
olan makineli tfeklerin kaldrlmas istendi. Neplyvev de bunun kendisine
deil uhnine bal olduunu syledi. Sonra ondan kale komutan olarak,
makineli tfeklerin kullanlmayacana dair eref sz vermesi istendi.
General bunu reddetme cesaretini gsterdi. Bunun zerine silahnn
alnmasna ve tutuklanmasna karar verildi. Kollarn uzatmay reddetti,
askerler zor kullanmak konusunda kararsz kaldlar. Sonunda birka
denizci, arabaya atlayp generalleri kendi donanmalarnn klasna
gtrmek zorunda kald. Orada derhal silahszlandrldlar, sans phrases,
[1] ve gz altna alndlar. Ama daha sonra serbest brakldlar.
Askerler bandolarla klalarndan kp yrye getiler. Denizciler de,
kat bir yry dzeni iinde, kendi klalarndan ktlar. i ynlar
zaten meydanda bekliyordu. Ne and! Karlama ok cokuluydu. El
skmalar, kucaklamalar. Kardee selamlamalar ve birbirlerini sonuna
kadar destekleyeceklerine dair ciddi szlerle dolu bir hava hakimdi. Saflar
yeniden oluturulduktan sonra, kafile, ehrin sa tarafndan Belestok alay
klasna doru yola kt. Askerler ve denizciler St.Georgenun

bayraklarn tayorlard, iiler ise sosyal demokrat partinin. Yar-resmi

ajans yle rapor ediyor: Gstericiler, ibret verici bir dzen iinde ehre
doru yryorlard, kafilenin banda bir bando ve kzl bayraklar vard.
Yol, makineli tfeklerin olduu storievski Bulvar boyunca uzanyordu.
Denizciler, makineli tfeklerin kaldrlmas iin makineli tfekiler
blne bavurdular. Onlar da bunu yaptlar. (Bununla birlikte, makineli
tfekler daha sonra tekrar ortaya kt.)
Ajans raporlarna gre, Belostok alaynn silahl blkleri, subaylarn
nnde silahlar teslim ettiler ve gstericilerin gemelerine izin verdiler.
Belostok alay klasnn dnda, muhteem bir miting dzenlendi. Bununla
birlikte baar tam deildi; askerler bocalyordu; bazlar denizcilerle
dayanma iinde olduklarn ifade ediyorlar, dierleri sadece ate
etmeyeceklerine dair sz veriyorlard. Sonunda subaylar Belostok alayn
klann dna kartmay gerekten baardlar. Kafile akama kadar
donanma klasna dnmedi.
Bu
srada
Potemkinde
sosyal
demokratlarn
bayra
dalgalanyordu. Rostislav arka taraf iaret etti: Sizi gryorum. Dier
sava gemileri yant vermeyi baaramad. Denizciler arasndaki gerici
unsurlar, devrimci bayran St.Andrewin flamas zerine yerletirilmi
olmasn protesto ettiler. Kzl bayrak indirilmek zorundayd. Durum hl
belirsizdi. Ama artk geri dn de yoktu.
Yedi sava gemisi de dahil, farkl birliklerden gelen denizci ve asker
temsilcilerden ve denizciler tarafndan davet edilen sosyal demokrat rgt
temsilcilerinden oluturulan bir komisyon, donanma klasnn brolarnda
srekli toplant halindeydi. Daimi bakanla bir sosyal demokrat
seilmiti. Btn bilgiler burada toplanyor ve tm kararlar buras
veriyordu. Denizcilerin ve askerlerin zel talepleri de burada formle
ediliyor ve genel politik taleplerle birletiriliyordu. Geni ynlar iin ilk
sray bu zel talepler tutuyordu. Cephane sknts komisyon bakann
kayglandryordu; tfek says yeterliydi ama fiek ok ktt. Askeri
konularda ok tecrbeli bir nderin eksiklii iddetle ortadayd diye
yazyor olaylarda aktif olarak yer alm biri.
Temsilciler komisyonu, donanma birliklerinin subaylar silahszlandrp,
kla ve gemilerden uzaklatrmalar konusunda ivedilikle srar ediyordu.
Bu zorunlu bir nlemdi. Brest alaynn klada kalan subaylarnn, askerler
stnde ok ykc bir etkisi vard. Bunlar, denizciler, zgr adamlar ve
Yahudiler aleyhine aktif propaganda yapyorlard ve alkol istihkakna
gereinden fazla denek ayryorlard. Gece olduunda, bu subaylarn

emrindeki askerler, kampn ana kapsndan deil, duvarndaki bir delikten

utan verici bir ekilde katlar. Ertesi sabah yine klaya dndler, ancak
bundan sonra mcadelede aktif rol almadlar. Brest alaynn kararszl,
denizcileri ruh halini etkilemeye balamt.
Ama ertesi gn, baar gne misali geri dnd: istihkm erleri
ayaklanmaya katlmlard. Yry dzeni iinde ve elde silah, donanma
klasna geldiler. Heyecanla karlanarak klaya alndlar. Ruh hali yine
dzelmiti. Drt bir yandan heyetler geliyordu: kale topular, Belostok
alay ve snr muhafzlar, ate etmeyeceklerine dair sz verdiler. Yetkililer
artk yerel alaylara gvenmiyordu, komu ehirlerden askeri birlikler
getirmeye baladlar: Simferopol, Odesa, Feodosia. Bu yeni gelenler
arasnda, etkin ve baarl bir devrimci ajitasyon yrtlyordu.
Komisyon, donanma gemileriyle haberleirken pek ok zorlukla
karlayordu, zellikle de denizciler mesajlar okumay beceremedikleri
iin.
yle
olsa
bile,Oakov kruvazrnden, Potemkin zrhlsndan, Volni ve Zavetni torpido
gemilerinden ve daha sonra dier birok torpido gemisinden, tam
dayanma gvencesi alnd. Dier gemiler tereddtlydler ve sras
geldiinde ate etmeyeceklerine dair sz verdiler yalnzca.
Ayn on nde, bir donanma subay, bir telgrafla klaya geldi: ar
isyanclarn 24 saat iinde silah brakmalarn istiyordu. Subayla dalga
geildi ve kap dar edildi. Denizciler ehri olas bir pogroma kar
korumak iin devriyeler oluturdular. Bu nlem derhal halkn iini
rahatlatt ve onlarn sempatisini kazand. Sarholuu nlemek iin iki
dkknlarna bizzat denizciler muhafzlk yapt. Ayaklanma boyunca
ehirde rnek bir dzen hkm srd.
On Kasm akam, karar anyd: temsilciler komisyonu, Ekim
mitingleri srecinde byk poplerlik kazanm olan emekli donanma
subay Temen Schmidti, operasyonlarn askeri komutasn ele almaya
davet etti. O da bu daveti cesurca kabul etti ve o gnden sonra hareketin
banda kald. Ertesi akam Schmidt,Oakov kruvazrndeki kararghta
kalmaya balamt ve sonuna kadar da orada kalacakt. Oakova amiral
sanca ektirdi ve btn filoyu ayaklanmaya katma umuduyla darya u
mesaj gnderdi: Filoya ben komuta ediyorum, Schmidt. Daha sonra,
Potemkinin adamlarn serbest brakmak iin kruvazr ile Prouta
doru denize ald. Hibir diren gsterilmedi. Oakov tutuklular
bordaya kard ve btn filonun etrafnda onlarla birlikte dolat. Her
gemiden Hurra lklar ykseliyordu. Potemkin ve Rostislav sava
gemileri de dahil olmak zere baz gemiler kzl bayrak ektiler; fakat

bayrak sadece birka dakika asl kald.

Ayaklanmann nderliini ele geiren Schmidt, eylem plann u
bildiriyle aklad:
Sivastopol Belediye Bakanna.
Bugn mparator ara u telgraf ektim:
anl Karadeniz Filosu, halka sadk kalarak, sizi, efendim, acilen bir Kurucu
Meclis toplamaya armakta ve bakanlarnza itaat etmeye son vermektedir.
Yurtta Schmidt
Filo Komutan.

Petersburgdan telgrafla ayaklanmay bastrma emri geldi. uhninin

yerine, ksa sre iinde o uursuz nn elde edecek olan cellt Meller
Zakomelski geti. ehirde ve kalede sk ynetim iln edildi ve btn
sokaklar askeri birliklerce igal edildi. Karar an gelmiti. syanclar,
askeri birliklerin ate etmeyi reddeceklerini ve filonun geri kalan
gemilerinin de onlara katlacan hesap ediyorlard. Gerekten de birok
gemide subaylar tutuklanp Oakovda Schmidtin emrine verildiler; en
ok bu nlemin sancak kruvazrn dman ateinden koruyaca
umuluyordu. Karadaki geni bir kalabalk, filonun harekete katldn iln
edecek top atn bekliyordu. Fakat bu umut gereklemedi.
Yattrclar Oakovun filo etrafnda ikinci bir tur atmasna izin
vermediler; ate atlar. Kalabalk, ilk salvoyu, bekledikleri top at
sand, fakat sonra ne olduunu anlad ve dehet iinde limandan kat. Her
taraftan ate almaya balanmt: gemilerden, kale ve sahra
topularndan, storieski Bulvarndaki makineli tfeklerden. lk toplardan
biri Oakovun elektrik motorunu harap etti. Daha altnc
atete Oakov sessizlie gmlp teslim bayra ekmek zorunda kalmt.
Buna ramen, kruvazre alan ate bordada yangn kana kadar
srd. Potemkinin akbeti daha da ktyd. Burada topular ateleme
inesi ve ateleyicileri yerletirmeye vakit bulamadlar ve bu yzden atee
maruz kaldklarnda tmyle aciz kaldlar. Potemkin tek bir at
yapamadan teslim bayran ekti. Denizcilerin ky birimi, ok uzun bir
sre dayand ve ancak tek bir fiei kalmadnda teslim oldu. Kzl
bayrak, isyanc klada sonuna kadar dalgaland. Nihayet sabah 6:00
sularnda, kla hkmet birlikleri tarafndan igal edildi.
Atein yol at ilk korku getiinde, kalabaln bir ksm limana geri
dnd. Gzmzn nndeki manzara gerekten korkuntu diye yazar
daha nce alntladmz, ayaklanmaya katlan biri. Pek ok torpido
gemisi ve yelkenli, alan apraz top ateiyle derhal batrld.

Ardndan Oakovda alevler grnmeye balad. Denizciler yaamak iin

yzmeyi deniyorlar ve yardm istiyorlard. Suyun iinde vurulup
ldrldler. Onlar kurtarmaya giden botlara da ate ald. Kyya
yzmeyi baaran denizciler, orada bulunan birlikler tarafndan hemen
ldrldler. Yalnzca onlardan yana bir kalabaln bulunduu karaya
yzebilenler kurtarldlar. Schmidt sradan bir denizci kyafetiyle
kamaya teebbs etti, fakat yakaland.
Yattrma celltlarnn kanl mesaisi sabah 3:00da bitmiti. Artk
kendilerini adaletin celltlarna dntrmeleri gerekiyordu.
Galipler yle bildiriyordu: 2.000 den fazla kii yakalanp tutukland
devrimciler tarafndan tutuklanm 19 subay ve sivil serbest brakld,
12 makineli tfee ilveten 4 bayrak, para kasas ve byk miktarda devlet
mal fiek, silah ve malzeme ele geirildi. Amiral uhnin Tsarskoye
Seloya[2] u telgraf gnderiyordu: Askeri frtna dindi, ama devrim
frtnas deil.
Krontad ayaklanmasyla kyaslandnda ne kadar ileri bir adm! Orada
vahi taknlklarla son bulan kendiliinden bir patlama vard. Burada ise,
plan uyarnca gelien ve bilinli olarak dzen ve eylem birliini salamaya
alan bir ayaklanma. Sosyal demokrat gazete Naalo, Sivastopol
olaylarnn doruunda yle yazyordu: Bakaldran ehirde serseriler ya
da yamaclar hakknda hibir ey duyulmad ve basit bir nedenden dolay
sradan hrszlk olaylarnn says normalden daha azd, nk ordu ve
donanma niformas iinde devlet mlkn zimmetlerine geirenler bu
talihli yeri terk etmilerdi. Yurttalar, silahl bir halka dayanan
demokrasinin ne olduunu bilmek ister misiniz? Sivastopola bakn.
Yetkililerin ancak seilmi ve gvenilir kiilerden olutuu cumhuriyeti
Sivastopola bakn.
Ve yine de bu devrimci Sivastopol, sadece 4-5 gn dayand ve askeri
kuvvet yedei tmyle tkenmeden uzun sre nce teslim oldu. Stratejik
hatalar m? nderlerin kararszl m? Ne ilki, ne de ikincisi inkr
edilebilir. Ama nihai sonu daha derin nedenlerden kaynaklanmaktayd.
Ayaklanmaya denizciler nderlik ediyordu. Faaliyetlerinin doas,
denizcilerden byk lde bamszlk ve beceriklilik ister, onlar kara
askerlerinden daha zgvenli klar. Sradan denizciler ile donanma
subaylarnn kapal st snf kast arasndaki kartlk, subaylarn yarsnn
halk tabakasndan geldii ordudakinden daha derindi. En son, Rus-Japon
sava utanc, donanmann bunda tad sorumluluk, denizcilerin, agzl
ve dlek kaptan ve amirallere duyduu son sayg krntlarn da yok

etmiti.
Grdmz gibi, denizcilere katlmakta en kararl olanlar istihkm
erleriydi; bunlar silahlandlar ve donanma klasna yerletiler. Ayn durum
ordumuzdaki btn devrimci hareketlerde gzlenebilir: en devrimci
olanlar, istihkm erleri, makinistler, topular, ksaca, piyade snfnn kara
cahilleri deil, vasfl, hayli okumu, teknik eitimli askerlerdir.
Entelektel dzeydeki bu farkllamaya toplumsal bir kken tekabl
etmektedir: piyade erlerinin byk bir ounluu gen kyllerdir,
makinistler ve topular ise balca sanayi iileri arasndan askere
alnmaktadr.
Ayaklanma gnleri boyunca, Brest ve Belostok alaylarnn kararszlk
sergilediini grdk. Btn subaylar uzaklatrmaya karar verdiler. nce
denizcilere katldlar, sonra terk ettiler. Ate etmeyeceklerine sz verdiler,
ve sonra, en sonunda tmyle stlerine boyun eip, utanmazca donanma
klasna ate etmeye raz oldular. Daha sonra ayn devrimci kararszl
kyl kkenli piyadelerde gzledik, hem Sibirya Demiryolunda, hem de
Sveaborg Kalesinde.
Ancak teknik eitimli, yani proleter unsurlarn esas devrimci rol
oynadklar yer sadece ordu deildi. Donanmada da ayn ey oldu.
Denizcilerin isyanlarn ynetenler kimdi? Kzl bayra sava gemisine
kim ekti? Teknisyenler, makineciler. Mrettebatn kk bir aznln
oluturan denizci niformalar iindeki bu sanayi iileri, yine de
mrettebata egemen oldular, nk makine, sava gemisinin kalbi onlarn
kontrolndeydi.
Ordu gleri iindeki proleter aznlk ile kyl ounluk arasndaki
srtme, btn askeri ayaklanmalarmzn temel bir zelliidir ve onlar
felce uratp, gten drr. iler snfsal avantajlarn beraberlerinde
klaya tarlar: zek, teknik eitim, kararllk, birlikte hareket edebilme
yetenei. Kyller ezici saysal glerini katarlar. Ordu, genel askere alma
yoluyla, mujiin retici egdmden yoksunluunun mekanik bir tarzda
stesinden gelir ve onun balca politik hatas olan pasiflii, yeri
doldurulmaz bir erdeme dntrlr. Kyl alaylar acil ihtiyalar
temelinde devrimci harekete ekildiklerinde bile, her zaman bekle ve gr
taktiklerini benimsemeye eilimlidirler, dmann ilk kararl saldrsnda
isyanclar yzst brakrlar ve kendilerinin bir kez daha disiplin
boyunduruu altna alnmalarna bizzat izin verirler. Bundan, saldrnn
askeri ayaklanmalar iin tek uygun yntem olduu sonucu kar: tereddt ve
dzensizlie yol aabilecek hibir duraksama olmakszn saldr. Ama

bundan, devrimci saldr taktiklerinin karlat en byk engelin, mujik

askerlerin gerilikleri ve gvenilmez pasiflikleri olduu sonucu da kar.
Bu eliki, ksa bir sre sonra, Rus devriminin birinci blmn kapatan
Aralk ayaklanmasnn bastrlmasnda kendisini tm gcyle aa
vuracakt.
[1] Orjinalinde Franszca. (szsz .n.)
[2] Tsarskoye Selo: St. Petersburg blgesindeki Pukinin eski ad. 18. yzyln ikinci
yarsnda, buradaki saray Rusya imparatorluk ailesinin kent yresindeki konutu haline geldi.
(.n.)

Kar-devrimin Eiinde

Kurnaz muhafazakr de Tocqueville, kt bir ynetim iin en tehlikeli

an genellikle deiimin balad andr diye yazar. Olaylar Kont Witteye
bu gerei her geen gn daha kesin bir ekilde kantlyordu. Devrim
azimle ve acmaszca ona karyd. Liberal muhalefet onu aktan
desteklemeye cesaret edemiyordu. Saray kamarillas ona karyd.
Hkmet aygt ellerinde paralanyordu. Ve nihayet o, olaylardan hibir
ey anlamayarak, herhangi bir plandan yoksun olarak, bir eylem program
yerine entrikaya gvenerek kendi kendisinin dmanyd. Witte gereksiz
yere telalanp huzursuzlanrken, devrim ve gericilik amanszca birbirine
kar harekete geiyordu.
Kont Wittenin talimat zerine 1905 Kasmnda Trepovun
adamlarna kar yazlan gizli bir raporda unlar okuyoruz:
Polis Departmanna ait dosyalardan alnanlar da dahil tm olgular, bildirgeyi takip
eden gnlerde halk tarafndan hkmete yneltilen ciddi ithamlarn nemli bir blmnn
salam temellere dayandn aka gstermektedir. Baz yksek dzeyli devlet
grevlileri tarafndan ar unsurlara kar rgtl direni gstermek iin partiler
oluturuldu; dier gsteriler datlrken hkmet tarafndan yurtsever gsteriler
rgtlendi; bar gstericilere ate ald, insanlar dvld ve polisin ve askeri birliklerin
gz nnde bir tara krsal meclisinin brolar yakld; kendilerini onlara kar
savunmaya alan insanlara yaylm ateleri alrken pogromculara dokunulmad; byk
bir ehirde devlet gcnn en yksek temsilcisi tarafndan onaylanan resmi bildiriler
araclyla, kitleler bilinli ya da bilinsiz olarak (?) iddete tevik edildiler ve bunu
takiben karklklar ktnda bunlar bastrmak iin hibir nlem alnmad. Tm bu
olaylar, Rusyann byk lde birbirinden ayrlm blgelerinde drt gn ierisinde
gerekleti ve 17 Ekim bildirgesine balangta gsterdii cokulu honutluu tamamen
terk etmi olan halk arasnda bir infial frtnasn kkrtt.
Halk, anszn ve ezamanl olarak tm Rusyaya yaylan bu pogromlarn provokasyon
olduuna ve ok gl bir el tarafndan ynlendirildiine kesin bir biimde kanaat getirdi.
Ve ne yazk ki, halkn buna inanmak iin ok geerli nedenleri vard.

Kurlandia genel valisi yirmi bin kiilik bir mitingle skynetimin

kaldrlmas talebini destekleyen ve skynetimin yeni koullarla uyumlu
olmad grn ifade eden bir telgraf gnderdii zaman, Tperov
kendinden emin bir ekilde u telgraf metnini gnderdi: 20 Ekimdeki
telgrafnza dair. Skynetimin yeni duruma uymadn belirten kararnza
katlmyorum. Witte, astnn skynetimin 17 Ekim bildirgesine hibir
ekilde ters dmedii eklindeki hayaszca ifadesini sessizce kabul etti ve
hatta bir ii heyetini Trepovun sylendii gibi bir canavar olmadna
ikna etmeye alt. Trepovun, genel infialin basnc altnda grevinden
ekilmek zorunda kald dorudur. Ama ileri Bakan olarak yerine
geen Durnovo, ondan daha iyi deildi. stelik saray komutanlna atanan
Trepov, olaylarn gidiat zerindeki tm etkisini koruyordu. Tara

brokrasisi, ona Witteye olduundan ok daha fazla balyd.

Ayn Kasm raporu, ar partiler g kazandlar, nk tm hkmet
eylemlerini sert bir ekilde eletirirken hakl olduklarn ounlukla
kantladlar. Kitleler bildirgenin yaymlanmasndan hemen sonra,
hkmetin bildirgede alt izilen yeni yolu izlemeye cidden karar verdiini
ve gerekten bu yolu izlediini grm olsalard, bu partiler prestijlerinin
byk blmn kaybederlerdi. Ne yazk ki tam tersi oldu ve ar partiler,
hkmetin verdii szlerin kymetini sadece kendilerinin doru bir
biimde deerlendirdikleri olgusuyla vnme ansna nemi hi de
gzard edilemeyecek sahip oldular diyordu. Raporun gsterdii gibi,
Witte bunu Kasmda anlamaya balad. Ama bu anlayn pratikte
uygulama olanandan yoksun brakld. ara onun talimatlaryla yazlan
rapor, l bir mektup olarak kald.[1]
mitsizce abalayan Witte, bundan byle sadece kar-devrim tarafna
ekildi.
Liberal muhalefetin hkmete kar tutumunu belirlemek iin, 6 Kasmda
Moskovada bir zemtsi kongresi topland. Kongrenin bocalayan bir ruh
hali vard, ama su gtrmez bir biimde saa meyilliydi. Evet, baz radikal
sesler duyuluyordu. Brokrasi yaratc eylem yeteneinden yoksundur, o
yalnzca ykmaya yeteneklidir; yaratc g 17 Ekim bildirgesine yol
aan muazzam ii hareketi iinde aranmaldr; bize ltuf olarak
bahedilmi bir anayasa istemiyoruz, onu yalnzca Rus halknn ellerinden
kabul edeceiz deniliyordu. Sahte klasik tarza dayanlmaz bir dknl
olan Rodiev haykryordu: Ya dorudan genel oy hakk olacak ya da
Duma olmayacak! Fakat ayn kongrede unlar da ifade ediliyordu:
Toprak igalleri ve grevler korku yaratyor; sermayenin yrei aznda ve
paralarn bankalardan ekip yurtdna giden mlk sahiplerinin de yle.
htiyatl toprak sahipleri soruyordu: Tarmsal karklklarla savamann
bir arac olarak satraplklar[2] kurumu kmsendi, ama onlarla
savamann daha anayasal bir aracn kim nerebilir? Mcadeleyi daha
iddetli hale getirmektense hibir maddeyi kabul etmemek daha iyidir.
Bir mola ars yapma zaman geldi diye haykryordu politik arenaya
ilk kez burada kan Gukov, hepimizi yok edecek bir atee benzin
dkyoruz yalnzca.
Sivastopol filosundaki ayaklanmann ilk haberleri, zemtsinin muhalif
cesaretini geilmesi imknsz bir snava tbi tutuyordu. Burada olan ey
diyorduzemstvo liberalizminin Nestoru[3] Petrunkevi, bir devrim deil,
anari. Sivastopol olaylarnn dorudan etkisi altnda, Wittenin

bakanlyla derhal anlama seenei stn geldi. Milyukov kongreyi

atlabilecek her tavizkr admdan alkoyma giriiminde bulundu.
Sivastopoldaki ayaklanma son buluyor, isyanclarn balar tutukland,
herhangi bir korkuya kaplmak yersiz diyerek zemtsiyi rahatlatyordu.
Bouna! Kongre, muhalif-demokratik cmlelerle ifade edilmi bir artl
gven kararyla birlikte bir heyeti Witteye gndermeye karar verdi.
Bu arada Bakanlar Kurulu, liberal sa kanattan birok halktan simann
da katlmyla, Devlet Dumas seim sistemini tartyordu. Bu szde
halktan simalar genel oy hakkn messif bir zorunluluk olarak
savundular. Witte Buliginin muhteem sistemini aamal olarak
mkemmelletirmenin faydalarn kantlamaya alt. Hibir sonuca
ulalamad ve Bakanlar Kurulu 21 Kasmdan itibaren halktan simalarn
yardm olmakszn devam etti. 22 Kasmda Petrunkevi, Muromtsev ve
Kokokinden oluan zemtsi heyeti, zemstvo kararn Kont Witteye verdi
ve yedinci gnn sonunda hibir yant alamadan mahcup bir ekilde
Moskovaya geri dnd.
Hemen onlarn ardndan, Kontun yksek rtbeli brokratik kibir dolu
bir azla ifade edilen yant geldi. Yanta gre, Bakanlar Kurulunun
grevi, ilk olarak ve ncelikle mparator Majestelerinin isteklerini yerine
getirmekti; 17 Ekim bildirgesinin snrlarnn tesine geen herey bir
kenara atlmalyd; genel kargaa bildirgenin kstlayc maddelerinin terk
edilmesini olanaksz klyordu; hkmeti desteklemeye isteksiz olan
toplumsal gruplara gelince, hkmetin tek ilgilendii ey bu gruplarn
kendi davranlarnn sonularnn farkna varmasyd.
Psrkl yznden zemstvolardaki ve eyalet dumalarndaki sol kanadn
gerek havasna phesiz hl uzak duran zemstvo kongresini dengelemek
zere, Tula eyaletzemstvosundan bir heyet 24 Kasmda Tsarskoye Seloya
gitti. Heyetin ba olan Kont Bobrinski, Bizans kleliinin esiz bir
rneini oluturan konumasnda, baka eylerin yan sra unlar
sylyordu: Biz fazla hak istemiyoruz, nk bizim menfaatimiz arn
iktidarnn byk ve etkili olmasn gerektirir Efendim, insanlarn
ihtiyalar hakkndaki hakikati, grltl bir ekilde ykselen tekil
seslerden deil, yalnzca kanunen sizin tarafnzdan toplanan Devlet
Dumasndan renebilirsiniz. Onu toplamakta gecikmemeniz iin size
yalvaryoruz. Millet zaten 6 Austosta seimlerin yaplmasna ynelik
ferman barna bast
Olaylar, mlk sahibi snflar dzen kampna itmek iin adeta elbirlii
yapyor gibiydi. Kasm ortalarnda kendiliinden ve beklenmedik ekilde

bir posta ve telgraf grevi patlak verdi. Bu, Durnovo tarafndan yaynlanan
ve memurlara sendika kurmay yasaklayan bir genelgeye, uyanan posta
idaresi klelerinin yantyd. Posta ve telgraf sendikas, Kont Witteye
Durnovonun genelgesinin geri ekilmesini ve birlie ye olduklar iin
iten atlan memurlarn geri alnmasn isteyen bir ltimatom yollad. 15
Kasmda Moskovada toplanan 73 sendika temsilcisinin katld bir
kongre, aadaki telgrafn tm hatlardan gnderilmesine oybirliiyle karar
verdi: Witteden hibir yant gelmedi. Grev. Tansiyon o kadar yksekti
ki, grev Sibiryada ltimatomda belirtilen sre dolmadan nce balamt.
Geni ilerici memur evreleri tarafndan alklarla karlanan grev, ertesi
gn Rusyann tamamna yaylmt. Witte dirayetle deiik heyetlere,
hkmetin olaylarn bu boyuta geleceini ummadn aklad. Posta
haberlemesindeki kesilmeden dolay kltre gelecek zarardan
kayglanan liberaller, atk kalarla Almanya ve Fransadaki mesleki
birliklerin zgrlk snrlarn aratrmaya baladlar.
Petersburg i Temsilcileri Sovyeti bir an bile tereddt etmedi. Her ne
kadar posta ve telgraf grevi Sovyetin inisiyatifinde patlak vermese de,
Petersburgda onun aktif desteiyle srd. Sovyetin kasasndan grevcilere
toplam 2.000 ruble verildi. Yrtme Komitesi bunlarn toplantlarna
konumaclar gnderdi, duyurularn yaynlad, grev gzcleri rgtledi.
Bu taktilerin kltr zerindeki etkisine deer bimek zordu; ancak posta
memurlarnn proletaryaya sempati duymasn saladna da hi phe
yoktu. Posta ve telgraf kongresi, grevin hemen banda Sovyete be
temsilci gnderdi.
Posta haberlemesindeki kesinti, kltre olmasa da, ticarete kesinlikle
byk zarar verdi. Tccarlar ve borsa simsarlar kh posta memurlarna
greve son vermeleri iin yalvararak, kh grevcilere kar etkin nlemler
alnmasn isteyerek, grev komitesiyle bakanlk arasnda mekik dokudular.
Kapitalist snflar, ceplerine ynelik her yeni tehdidin bir sonucu olarak,
her geen gn daha da gericiletiler. Tsarskoye Selonun komplocularnn
gerici kstahl da srekli artyordu. Eer gericiliin saldrsn hereye
ramen nleyen bir ey varsa, bu yalnzca devrimin kanlmaz yantnn
yaratt korkuydu. Orta Asyadaki Kuka kalesinde bir askeri mahkemenin
baz demiryolu memurlar hakknda verdii bir hkmle balantl olarak
ortaya kan olay, bunu canl olarak gsteriyordu. Bu olay ylesine
arpcdr ki, buna ksaca deinmeden geemeyiz.
23 Kasmda, posta ve telgraf grevinin doruunda, Petersburg demiryolu
merkezinin komitesi, Kukadan, mhendis Sokolov ve dier birka
memurun, devrimci ajitasyon sulamasyla askeri mahkemede

yarglandklarn ve lme mahkm edildiklerini, kararn ayn yirmi

gecesi infaz edileceini bildiren bir telgraf mesaj aldlar. Greve ramen
tm demiryolu merkezleri birbirleri ile birka saat iinde telgraf balants
kurdu. Demiryolu ordusu hkmete acil bir ltimatom gnderilmesini
istiyordu. Ve bir ltimatom gnderildi. Temsilciler Sovyeti Yrtme
Komitesi ile uyum iinde hareket eden demiryolcular sendikas, bakanla,
lm karar eer akam 8:00a kadar yrrlkten kaldrlmazsa tm
demiryolu trafiinin durdurulaca bildirdi.
Yazarn, hkmetin yant beklenirken bir eylem plannn tasarland
Yrtme Komitesinin unutulmaz toplantsna ilikin canl bir ans
bulunuyor. Herkesin gz saatteydi. Farkl demiryolu hatlarndan
temsilciler, ltimatomla birlikte giderek daha fazla hattn kendileriyle
birlik olduklarn belirten telgraf mesajlar gnderdiklerini rapor etmek
iin birbiri ardna skn ediyorlard. uras ak ki, eer hkmet boyun
emeseydi mitsiz bir mcadele balayacakt. Ne oldu? Sekizi be gee
arlk hkmeti zevahiri kurtarmak iin yalnzca yz saniye
oyalanmt Haberleme Bakan, demiryolcular komitesini kararn
infaznn durdurulacana dair acil telgrafla bilgilendirdi.
Ertesi gn bakanlk, kararn yrrlkten kaldrlmas dorultusunda bir
rica (?) aldn, buna byle bir admn atlmamas durumunda bir grev
iln etme niyeti (!) ifadesinin de elik ettiini syleyerek, bir hkmet
bildirisiyle bu tavizi bizzat duyurdu. Hkmet yerel askeri yetkililerden,
belki de devlet telgrafnn grevde olmas yznden herhangi bir rapor
almad. Tm olaylarda Sava Bakan, bu telgraf mesajlarn alr almaz,
eer hkm verilmise, davaya ilikin gerekler aydnlatlncaya kadar
infazn derhal ertelenmesi eklinde emirler gndermiti. Resmi bildiri,
grevdeki telgrafn devlet kurumlarna kapal olmasndan dolay, Sava
Bakannn emirlerini demiryolcular sendikas araclyla gndermek
zorunda kaldndan sz etmiyordu.
Bu gzel zafer, yine de devrimin sonuydu. Bundan sonra yalnzca
bozgunlara urad. ncelikle devrimin rgtleri birbiri ardna gelen
saldrlar altndayd. Acmasz bir saldrnn hazrland aa kt. 14
Kasm gibi erken bir tarihte, kyl birliinin memurlar, arttrlm
gvenlik nlemlerini balatan bir hkmet kararna dayanarak Moskovada
tutukland. Aa yukar ayn zamanda, Tsarskoye Seloda, Petersburg
Sovyeti bakannn tutuklanmas kararlatrld. Fakat ynetim bu kararn
uygulanmasn erteledi. Ynetim yine de tmyle emin grnmyordu;
zemini yoklam ve tereddtte kalmt.

Adalet Bakan, Sovyetin gizli bir birlik olarak grlemeyeceini, nk

tamamen ak hareket ettiini, toplantlarn bildirdiini, toplant
tutanaklarnn raporlarn
gazetelerde
yaynladn
ve
hatta
ynetimdekilerle balant kurduunu ileri srerek Tsarskoye Selo planna
kar kt. Kaynaklar salam basn, Bakann bak asn zetleyerek
yle yazyordu: Ne hkmetin ne de ynetimin, mevcut dzeni ykmak
iin tezghlanan eylemleri durdurmak iin hibir nlem almamas;
ynetimin
aslnda,
birok
durumda
dzeni
korumak
iin
Sovyet toplantlarna devriyeler gndermesi; ve bizzat Petersburg ehir
valisinin, kim olduunu ve ne sfatla ortaya ktn bilerek, Sovyet
bakan Hrustalevi kabul etmesi; tm bunlar i Temsilcileri
Sovyeti yelerine, eylemlerini hkmet evrelerinde izlenen politikalarla
hibir ekilde eliik grmeme ve dolaysyla da sulu saylmama hakkn
veriyor.
Bununla birlikte, sonunda Adalet Bakan kendi yasal endielerinin
stesinden gelme yollarn buldu ve 26 Kasmda Hrustalev Yrtme
Komitesi binasnda tutukland.
Bu tutuklamann nemine dair bir ey daha. Sovyetin 14 Ekimdeki ikinci
toplantsnda, daha sonra Hrustalev adyla byk poplarite kazanacak
olan gen avukat Georgiy Nosar, sosyal demokrat rgtn temsilcisinin
teklifi zerine bakan seildi. 26 Kasmdaki tutuklanna kadar Sovyetin
bakan olarak kald ve Sovyetin pratik faaliyetlerinin tm rgtsel ipleri
onun elinde topland. Birka hafta iersinde, bir yandan ucuz radikal basn,
dier yandan gerici polis basn, Hrustalevin kiilii etrafnda tarihsel bir
efsane yarattlar. Tpk daha nce, 9 Ocak onlara nasl Georgiy Gaponun
ilham veren dncesinin ve demagojik dehasnn bir meyvesi gibi
grnyorsa, i Temsilcileri Sovyeti de onlara ite yle Georgiy
Hrustalev-Nosarn heybetli ellerindeki bir kukla gibi geliyordu.
kinci olaydaki hata ilkinden ok daha bariz ve samayd. Hrustalevin
bakan olarak yapt i, zde Gaponun macerac etkinliklerinden
llemeyecek kadar zengin olmasna ramen, Sovyet bakannn olaylarn
gidiatna ve sonucuna yapt kiisel etki, Polis Departmannda asi papaza
atfedilen etkiden karlatrlamayacak kadar azd. Bu Hrustalevin hatas
deildir: devrimin erdemidir. Ocak ile Ekim arasnda, devrim proletaryay
youn bir politik eitime tbi tuttu. Kahraman ve kalabalk kavramlar
ii kitlelerin devrimci pratiine uygulanamazd artk. nderlerin kiilii
rgt iinde son buldu; ve ayn zamanda, birleik kitle bizzat politik bir
varlk oldu.

Hrustalev, pratik yetenei ve becerikliliiyle, yalnzca vasat bir hatip

olmasna ramen enerjik ve mahir bir ynetici oluuyla, politik bir gemii
ya da net tanml bir politik ehresi olmayan, fevri karakteriyle, 1905
sonunda oynayaca rol iin biilmi kaftand. i kitleler, devrimci bir
ruh hali iinde bulunmalarna ve gl bir snfsal sezgiye sahip
olmalarna ramen, genellikle belirli bir partiye bal deildiler.
Sovyet hakknda sylediimiz herey Hrustaleve uygulanabilir. Politik bir
gemii olan tm sosyalistler partiliydiler ve bir partilinin adayl, varlk
kazand andan itibaren Sovyet iinde srtme doururdu. stelik
Hrustalevin politik bamszl, Sovyetin, proleter olmayan dnyayla,
zellikle de hatr saylr bir maddi yardm ald entelijensiya rgtleriyle
ilikilerini kolaylatrd. Sosyal demokratlar, bakanl partili olmayan
birine emanet ederek Sovyetin politik kontrolne sahip olmay umdular.
Yanlmadlar. Yalnzca drt hafta sonra, baka eylerin yan sra
Hrustalevin sosyal demokratlara (Menevikler) katldn aka iln
etmesiyle, onlarn etkileri ve glerinin muazzam ekilde gelitiine
hkmedilebildi.
Hkmet Hrustalevi tutuklayarak ne baaracan umuyordu? Bakan
ortadan kaldrarak rgt ykacan m dnyordu? Elbette bu ok
aptalca gelebilir, hatta Durnovo iin bile. Ama i gdlere gelince kesin
bir yant vermek zordur, belki de yalnzca, Tsarskoye Seloda devrimin
kaderini tartmak iin bir araya gelen ve hl polisiye nleme
bavurmaktan fazla bir ey yapamayan gerici komploculara kendi gdleri
bulank geldii iin. Ne olursa olsun, bakann o koullar altnda
tutuklanmas, Sovyet iin muazzam bir nem kazanmt. Daha bir gn
nce, taraflardan hibirinin geri ekilemeyecei, nihai arpmann
kanlmaz olduu ve bu arpmann nnde aylar veya haftalar deil,
yalnzca gnler olduundan phesi olan herkes iin, bu tamamen berrak
hale gelmiti.
[1] Bu ilgin rapor, Rus Kar-Devrim Tarihi in Materyaller (St. Petersburg: 1908) balkl bir
belgeler koleksiyonu (bunlara el koyulduunu sylememize gerek bile yok) iinde yaynland.
[2] Satraplk: Bir satrapn ynetim blgesi, eyalet. (.n.)
[3] Nestor: Tanrlarn ok uzun mrl olma ayrcaln tand Yunan mitolojisinin efsanevi
kral. (.n.)

Sovyetin Son Gnleri

Hrustalevin tutuklanmasndan sonra halk arenasn terk etmek Sovyetin

yapamayaca bir eydi: ii snfnn zgrce seilmi parlamentosu,
gcn tmyle faaliyetlerinin halktan yana niteliine borluydu. Bu rgt
datmak, dmana kasten frsat vermek anlamna gelirdi. Geriye yalnzca
bir zm kalyordu: eskisi gibi ayn yolda mcadeleye devam etmek. 26
Kasmdaki Yrtme Komitesi toplantsnda, sosyalist-devrimci partinin
temsilcisi (bizzat ernov), hkmetin her baskc nlemine Sovyetin
terrist bir darbeyle karlk vereceini ifade eden bir deklarasyon
yaynlamasn nerdi. Biz bu neriye kar ktk. Askeri operasyonlarn
balamasndan nceki ksa sre boyunca, Sovyet, dier ehirlerle, kyl
birliiyle, demiryolcular birliiyle, Posta ve Telgraf Sendikasyla ve
orduyla (Kasm ortalarnda, bu amala biri Volgaya, dieri gneye iki
temsilci gnderilmiti) mmkn olan en sk irtibat kurmak zorundayd; tek
tek bakanlara ynelik terrist saldrlar Yrtme Komitesinin tm enerji ve
dikkatini kesinlikle datrd.
Bunun yerine biz Sovyetin gelecek toplantsna u zmn sunulmasn
nerdik: 26 Kasmda arlk Hkmeti, i Temsilcileri Sovyeti bakan
yolda Hrustalev-Nosar tutuklad. Sovyet geici bir prezidyum seiyor
ve silahl bir ayaklanma iin hazrlklara devam ediyor. Prezidyuma aday
olarak kii seildi: Yrtme Komitesi raportr Yanovski (bu kitabn
yazar Sovyette bu adla faaliyet yrtyordu), veznedar Vvedenski
(Sverkov) ve Obuhov fabrikasndan bir ii temsilcisi olan Zlydnev.
Sovyet genel toplants ertesi gn 302 temsilcinin katlmyla gerekleti
ve her zaman olduu gibi ak bir ekilde yapld. Hava ok elektrikliydi;
Sovyetin birok yesi Bakanln gerilla basknlarna derhal ve dorudan
bir yant istiyordu. Fakat ksa bir tartmadan sonra toplant Yrtme
Komitesinin zmn oy birliiyle kabul etti ve gizli oyla, nerilen
adaylar prezidyuma seti.
Toplantya katlan kyl birlii Ana Komitesi bakan, birliin Kasm
kongresinde alnan, hkmete asker vermeme, vergi dememe, devlet
bankalar ve yatrm bankalarndaki mevduatlar ekme kararndan sz etti.
Yrtme Komitesi, 23 Kasmda zaten, hkmetin eli kulanda iflsn
gz nnde tutarak, iileri cretlerini yalnzca altn olarak almaya ve
yatrm bankalarndaki mevduatlarn ekmeye aran bir nergeyi
onaylam olduundan, bu mali boykot nlemlerini birletirme ve Sovyet,
kyl birlii ve sosyalist partiler adna bunlar halka hitap eden bir
bildirgeyle duyurma karar alnd.

Proletarya parlamentosunun bundan sonra genel toplantlar dzenlemesi

mmkn olacak myd? Bu konuda hibir kesinlik olamazd. Toplantda,
Sovyeti toplamak olanaksz olduu taktirde, grevlerinin geniletilmi
Yrtme Kuruluna aktarlmas kararlatrld. Bu karar temelinde, 3
Aralktaki tutuklamann ardndan Sovyetin tm yetkileri ikinci
Sovyet Yrtme Kurulunun eline geti.
Daha sonra toplantya, Finlandiya taburlarndaki politik bilinli
askerlerden, Polonya Sosyalist Partisinden ve Tm-Rusya Kyl
Birliinden tebrikler yad. Devrimci kyllk adna gelen temsilci, en
zorlu anlarda kardee destek sz verdi. Temsilcilerin ve konuklarn
inanlmaz cokusu ve grleyen alk sesleri arasnda, kyl birliinin
temsilcisi ile Sovyet bakan el sktlar. Toplant gece ge vakitte dald.
En son terk edenler, her zaman olduu gibi, valinin emriyle toplantya
girite muhafzlk eden grevli polis devriyeleriydi. Duruma dolayl olarak
k tutan en ilgin olay, ayn gece kk rtbeli bir polis memurunun, ayn
valinin talimatlar dorultusunda hareket ederek, bakanln Milyukovun
yapt yasal ve barl bir burjuva semenler toplantsn engellemesiydi.
Petersburgdaki birok fabrika Sovyetin kararna katld. Bu, Moskova
ve Samara Sovyetleri, demiryolcular sendikas, posta ve telgraf sendikas
ve pek ok yerel rgt tarafndan alnan kararlarda da ortak bir yank
buldu. Birlikler Konfederasyonu Merkez Brosu bile Sovyetin kararn
destekledi ve kendilerini yaknda gerekleecek bir politik greve ve
halkn zgrlnn dmanlaryla son silahl atmaya etkin bir
ekilde hazrlamalar iin lkenin hayati unsurlarna bir ar yaynlad.
Bununla birlikte, liberal ve radikal burjuvalarn Ekimde proletaryaya
kar duyduklar sempati artk souyordu. Durum daha da arlayor ve
kendi hareketsizlii tarafndan engellenen liberalizm Sovyete kar giderek
hrnlayordu. Politikadan biraz anlayan sokaktaki adam, Sovyete kar
yar-yardmsever, yar-boyun een bir tutum iindeydi. Yolculuk yaparken
bir demiryolu grevinin patlak vermesinden korktuysa, bilgi almak iin
Sovyet brosuna urard. Oraya, posta ve telgraf grevi srasnda
telgraflarn gnderme umuduyla da gelirdi; ve eer telgrafn yeterince
nemli olduuna karar verilirse, telgraf zamannda gnderilirdi. (rnein,
Senatr B.nin dul kars, eitli bakanlklara yapt birok yararsz
ziyaretten sonra, nemli bir ailesel sorunda bir telgraf gndermesini
salamalar iin en sonunda Sovyete bavurmutur.) Sovyetin yazl
emirleri, kent halkn yasalara uymaktan muaf tutuyordu; rnein, bir
oymac atlyesi, Sovyetten yazl izin alnca, yasa d Posta ve Telgraf
Sendikas iin bir mhr yapmay kabul etti. Kuzey Bankas, sresi gemi

bir ek iin Sovyete deme yapt. Donanma bakanl matbaas greve gidip
gitmeme konusunda Sovyetin talimatlarn istedi.
Bireylere, memurlara ve bizzat hkmete kar yardma ihtiyac olan her
trden kii ve rgt, tehlike annda Sovyete bavuruyordu. Liftland
eyaletinde skynetim iln edildiinde, Petersburg halknn Letonyal
kesimi, keyfi arlk egemenliinin bu son rneine kar koymak iin
Sovyete bavurdu. 30 Kasmda sedye-tayclar birlii, Rus-Japon
savana katlmalar iin Kzl Ha tarafndan sahte vaatlerle kandrlm
ve daha sonra bu vaatler gerekletirilmeksizin evlerine geri gnderilmi
olan yeleri adna Sovyete bavurdu; Sovyetin tutuklanmas, bu konuda
Kzl Ha Merkez Mdrl ile kurulan canl balantlar sona erdirdi.
Sovyet binalar dileke sahipleri ve davaclarla doluydu daima; bunlarn
ou iiler, ev hizmetileri, tezghtarlar, kyller, askerler ve
denizcilerdi. Bazlar Sovyetin gc ve yntemlerine ilikin tmyle hayali
bir dnceye sahipti. Bunlardan biri, korkun yoksulluktan yaknan ve
Sovyete Bir Numaraya (yani ara) bir para bask yapmalar iin
yalvaran, Rus-Trk savanda bulunmu, halarla ve nianlarla donanm
kr bir eski askerdi. Bavurular ve dilekeler lkenin en cra kelerinden
geliyordu. Kasm grevinin ardndan, Polonya eyaletlerinden birindeki bir
blgenin sakinleri, Sovyete bir teekkr telgraf gndermiti. Poltava
eyaletinden yal bir Kazak, kendisini yirmi sekiz yl boyunca ktip olarak
smren ve sonra hibir neden gstermeden iten kovan Prenses Repninin
haksz muamelesinden yaknyordu; yal adam Sovyetten Prensesle kendi
adna grmesini istiyordu. Bu tuhaf dilekeyi tayan zarf yalnzca i
Hkmeti, Petersburg adresini tayordu, yine de devrimci posta servisi
tarafndan abucak yerine ulatrlmt.
Minsk eyaletindeki bir kanal iileri takmndan zel bir temsilci
Sovyete geldi; bir toprak sahibi takma olan 3.000 rublelik borcunu hisse
senetleri halinde demek istiyordu. Temsilci ne yapmalyz? diye
soruyordu, biz hisse senetlerini almay istemitik, ama yine de
korkuyoruz: hkmetinizin, biz iilerin cretlerini yalnzca altn ya da
gm olarak almalarn istediinize dair bir sylenti duyduk Durum
aratrld ve toprak sahibinin hisse senetlerinin neredeyse hibir deer
tamad anlald.
Sovyetten haberler, krsal blgelere ancak faaliyetinin sonuna doru
ulamaya balamt ve kyllerin istekleri giderek sklayordu. ernigov
eyaletinden kyller, yerel sosyalist rgtle temasa gemek istiyorlard;
Mogilev eyaletinden kyller, eitli kylerden gelen ve kent iileriyle ve

Sovyetle birlikte hareket etmeyi taahht eden kararlar ileten haberciler

gnderiyorlard.
Sovyetin nnde muazzam bir hareket alan alyordu. Muazzam bir
genilii olan yeni politik toprak, her yerde devrimin sabanlaryla
srlmeyi bekliyordu. Fakat zaman azd. Gericilik, hararetle silahlarn
hazrlyordu ve saat be saat saldr bekleniyordu. Youn gnlk iler
arasnda, Yrtme Komitesi, Sovyetin 27 Kasm tarihli kararn yrrle
koymak iin acele ediyordu. Askeri birliklere hitabeden bir bildiri
yaynlad (Kasm Grevine baknz) ve devrimci partilerin temsilcileriyle
yaplan ortak bir toplantda, Parvus tarafndan sunulan bir mali bildirge
metni kabul edildi. Bildirge 2 Aralkta drd sosyalist, drd de liberal
olan sekiz Petersburg gazetesinde yaynland. te bu tarihi belgenin metni:
BLDRGE
Hkmet iflsn eiinde. lkeyi harabeye evirip cesetlerle doldurdu. Alk ve
straptan bitkin den kyller vergileri deyemez durumda. Hkmet toprak sahiplerine
halkn parasndan krediler verdi. imdi, toprak sahiplerinin ipotekli mlkleriyle ne
yapacan bilemiyor. Fabrikalar ve tesisler durma noktasnda. sizlik ve ticarette genel
bir durgunluk var. Hkmet d borla elde ettii sermayeyi, demiryollar, sava gemileri
ve kaleler ina etmekte ve silah depolamakta kulland. Artk d kaynaklar tkendi ve
devlet siparilerinin sonu geldi. Kendilerini hazine harcamalaryla zenginletirmeye
alm olan tccar, satc, mteahhit, fabrika sahibi, yeni krlar elde edemez duruma
dp, brolarn ve iyerlerini kapatyor. flslar birbirini izliyor. Bankalar batyor. Btn
ticari mbadele en alt dzeye drld. Hkmetin devrime kar mcadelesi gnlk
kargaalara neden oluyor. Artk hi kimse yarnn ne getireceinden emin olamaz.
Yabanc sermaye lkeyi terk ediyor. Saf Rus sermayesi de yabanc bankalara
kayyor. Zenginler mlklerini satyor ve gvenlik aray iinde yurt dna gidiyorlar.
Yrtc kular lkeyi terk ediyorlar ve halkn maln da beraberlerinde gtryorlar.
Uzun yllar boyunca hkmet, tm devlet gelirlerini orduya ve donanmaya harcad.
Okul sknts ekiliyor. Yollar ihmal edilmi. Buna ramen, askeri birliklerin yiyeceini
salamak iin bile yeterli para yok. Sava biraz da askeri deneklerin yetersiz oluu
nedeniyle yitirildi. Yoksul, a birliklerin isyanlar lkenin her yerinde patlak veriyor.
Demiryollar, hkmetin hatas yznden ekonomik sknt iinde. Demiryolu
ekonomisini dzeltmek iin milyonlarca ruble gerekiyor.
Hkmet, yatrm bankalarn soydu ve mevduatlar, zel bankalar ve snai
giriimcileri genellikle btnyle hayali olanlar desteklemek iin datt. Kk
yatrmclarn sermayesini, bu sermayenin gnlk risklere maruz kald menkul kymetler
borsasnda oynamak iin kullanyor.
Devlet bankasnn altn rezervleri, hkmet borlarnn mevcut istihkaklaryla ve ticari
ilem talepleriyle karlatrldnda ihmal edilebilir miktardadr. Eer her ticari ilem iin
altn para talep edilirse, rezervler tkenecektir.
Devletin mali durumunun hibir kontrolnn olmamas avantajn kullanan hkmet,
lkenin deme snrlarn aan borlanmalar yapt. Bu yeni borlarla hkmet, ancak eski
borlarn faizini karlyor.
Hkmet her yl, her ikisini de gerekte olduundan daha az gstererek ve yllk ak
yerine fazla gstermek iin hazineyi geliigzel soyarak, gelir-gider hesaplarn yanl

karmaktadr. Resmi grevliler, zaten tamamen boaltlm olan hazineyi soymakta

zgrdrler.
Ancak Kurucu Meclis, otokrasinin kaldrlmasndan sonra bu mali ykm durdurabilir.
Kurucu Meclis, devletin mali durumu hakknda sk bir aratrma yapacak ve ayrntl,
ak, tam ve dorulanm bir gelir-gider bilnosu (bte) gerekletirecektir.
Hkmetin mali iflsn tm dnyaya ifa edecek olan halk kontrol korkusu, onu halk
temsilcileri meclisinin toplanmasn ertelemek zorunda brakyor.
Hkmet, gz doymak bilmez faaliyetlerini gvence altna almak iin, halk lene
kadar savamaya zorluyor. Yz binlerce yurtta bu savata can verdi ve ykma urad,
haberleme aralar, sanayi ve ticaret temellerinden harap edildi.
Tek bir k yolu var: hkmeti ykmak, onu son gcnden yoksun brakmak.
Hkmeti son varolu kaynandan, mali gelirden kesmek gerekli. Bu yalnzca lkenin
politik ve ekonomik kurtuluu iin deil, zellikle de devletin mali dengesini yeniden
kurmak iin gerekli.
Bu yzden unlar kararlatrdk:
Hazineye toprak kurtarma demelerini ve btn dier demeleri yapmay reddetmek.
Btn ticari ilemlerde, cretlerin ve aylklarn denmesinde altn, tutar be rubleden az
olan durumlarda ise tam karl olan nakit para (madeni para) talep etmek.
Tm meblan altn olarak denmesini talep ederek, mevduatlar yatrm ve devlet
bankalarndan ekmek.
Otokrasi hibir zaman halkn gvenine sahip olmam ve halktan asla hibir yetki
almamtr.
u anda hkmet, kendi lkesinin snrlar iinde sanki zapt ettii topraklara
hkmediyormuasna hareket ediyor.
Bu yzden biz, hkmet tm halka kar aka ve alenen bir sava yrtrken, ona
olan borlarn geri denmesini kabul etmeme karar aldk.
mza: i Temsilcileri Sovyeti
Tm-Rusya Kyl Birlii Ana Komitesi
Rus Sosyal demokrat i Partisi Merkez Komitesi ve rgtlenme Komitesi
Sosyalist Devrimci Parti Merkez Komitesi
Polonya Sosyalist Partisi Merkez Komitesi

Sylemeye gerek yok ki, bu bildirge aslnda arl ve onun mali

durumunu ykamazd. Alt ay sonra, birinci Devlet Dumas, halk barl
biimde, ngiliz tarznda vergi demeyi reddetmeye aran Vyborg
bildirisi sayesinde byle bir mucizenin gerekleeceini umuyordu.
Sovyetin mali bildirgesi, Aralk ayaklanmasnn giriinden baka bir ey
deildi. Bir grevle ve barikatlardaki mcadeleyle glendirilen Aralk
ayaklanmas lke apnda gl bir yank yaratt. Geen yln Aralk
aynda yatrm bankalarndaki mevduatlar, demeleri 4 milyon ruble
amt, 1905 Aralnda ise mevduatlar zerindeki demeler fazlal 90
milyona eitti: tek bir ay zarfnda bildirge hkmet fonlarndan 94 milyon
ruble ekip almt! Ayaklanma arlk srleri tarafndan bastrldnda,

yatrm bankalarndaki denge bir kez daha yeniden kurulmutu.

*

Kasmn son on gnnde, Kievde, ona bal idari blgede ve krsal

karklklarn en nemli merkezleri olan Lifland, ernigov, Saratov, Penza
ve Simbirsk eyaletlerinde skynetim iln edildi.
Geici bask kararnamesinin uygulanmaya balad 24 Kasmda,
eyalet valilerinin ve ehir valilerinin yetkileri iyice geniletildi.
Ayn yirmi sekizinde, Baltk Topraklar geici genel valilii
oluturuldu. Yirmi dokuzunda, yerel satraplara, demiryolu ya da posta ve
telgraf grevlerinde, merkezi yetkililere danmakszn eyaletlerinde
olaanst ynetimi balatma yetkisi verildi.
1 Aralkta II. Nikola, korkan toprak sahipleri, rahipler ve ehirli
pogromcularn alelacele oluturulmu, alacal bulacal heyetini huzuruna
kabul etti. Bu heyet, devrimci canilerin ve ayn zamanda devrimi kkrtan
st dzeydeki insanlarn acmaszca cezalandrlmasn istedi; Witteyi ima
eden bu szle tatmin olmayan heyet unlar ekledi: otokratik emirle,
monarik iradenizin mutlak bendelerini ltfen geri arn. Nikola, bu
rezil serf tacirleri ve para delisi haydutlar etesini sizi kesinlikle
anlyorum diyerek yantlad, nmde tm kalpleriyle bana ve anavatana
adanm gerek Rus evldn gryorum. Petersburgdan gelen sinyal
zerine, tara ynetimleri mparator ara, alt orta snftan ve kyllkten
geldii iddia olunan ok sayda minnettarlk mesaj gnderdi. Anladmz
kadaryla ilk byk devlet yardmn o zaman alm olan Rus Halknn
Birlii bir dizi miting dzenledi ve pogromcu-yurtsever yaynlar datt.
2 Aralkta, Sovyetin Mali Bildirgesini yaynlam olan sekiz gazeteye el
koyuldu ve yaynlar durduruldu. Ayn gn, demiryolu ve posta, telgraf ve
telefon servislerinde alanlarn grev yapmalarn ya da sendika
oluturmalarn, drt yla kadar hapis cezas tehdidi altnda yasad klan,
ok sert yeni kararnameler yaynland. Devrimci gazeteler, Voronej eyaleti
valisinin, Durnovo tarafndan yaynlanan gizli bir genelgeye dayanarak
verdii aadaki emrini yaynlad: ok gizli. Hemen hkmet
kartlarnn ve tarm hareketinin tm elebalarn belirleyin ve onlar
ileri Bakanlnn talimatlar dorultusunda ikinci bir emre kadar yerel
cezaevlerinde hapsedin. Hkmet ilk tehdit edici beyanatn yaynlamt.
Ar partiler, diyordu, lkenin ekonomik, toplumsal ve politik yapsnn
paralanmasn amalar olarak benimsemilerdi; sosyal demokratlar ve
sosyalist devrimciler aslnda anaristtiler: onlar hkmete sava atlar,
muhaliflerini ktlediler, toplumun yeni rejimin nimetlerinden

yararlanmasn nlediler: iileri devrimin hammaddesine dntrmek

iin grevleri kkrtlar. ilerin kannn aktlmas (hkmet tarafndan!),
onlarn (devrimcilerin!) vicdan azab duymalarna yetmiyordu. Eer
sradan nlemlerin bu olaylar karsnda hibir ie yaramad kantlanrsa,
o zaman tmyle olaanst nitelikteki nlemlerin benimsenme
zorunluluu doacakt phesiz.
Ayrcalkllarn ve korkaklarn kast karlar, brokratlarn kinci
kudurganlklar, satlmn uakl, aptallatrlann kr dmanl, tm
bunlar, tek bir iren, kana susam, rezil gericilik blou oluturmak iin
bir araya geldiler. Tsarskoye Selo altn denei kard, Durnovonun
bakanl gizli bir komplo rgt kurdu, kiralk katiller baklarn
biliyordu.
Bu arada, devrim kar konulmaz bir ekilde byyordu. Devrimin ana
ordusuna, sanayi proletaryasna yeni kuvvetler katlmaya devam ediyordu.
ehirlerde, odaclarn, kapclarn, alarn, hizmetilerin, yer
cilclarnn, garsonlarn, tellaklarn, amarclarn toplantlar
gerekleiyordu. Halk toplantlarnda artc tipler ortaya kyor ve
devrimci basnn brolarna geliyorlard: politik olarak bilinli sava
Kazaklar, demiryolu polisleri, sradan polisler ve polis memurlar, hatta
pimanlk duyan baz polis hafiyeleri. Toplumsal deprem, baz gizemli,
bilinmeyen derinliklerden, bar zamanlarnda varl akla gelmeyen yeni
katmanlar pskrtmeyi srdryordu. Kk memurlar, gardiyanlar, ordu
katipleri devrimci gazetelerin brolarnda haber almak iin sralarn
bekliyorlard.
Kasm grevinin ordu zerinde muazzam bir etkisi oldu. Bir ordu
toplantlar dalgas tm lkeyi kaplad. Klalar isyan ruhuyla dolmutu.
Burada honutsuzluk genellikle askerlerin acil ihtiyalar temelinde ortaya
kyor, sonra sratle yaylyor ve politik bir nitelik kazanyordu. Kasmn
son gnnde, Petersburgda (denizciler arasnda), Kievde,
Yekaterinodarda, Yelisavetpolda, Proskurovoda, Kurskda ve Lomzada
son derece nemli askeri karklklar meydana geldi. Varovada
muhafzlar, tutuklanan subaylarnn serbest braklmasn istediler. Her
taraftan, btn Manurya ordusunun devrim ateiyle tututuunu gsteren
mesajlar geliyordu. 28 Kasmda rkutskda tm garnizonun yaklak 4.000
kii katld bir miting gerekleti. Bir avuun bakanlndaki miting,
Kurucu Meclis talebini desteklemeyi kararlatrd. Birok ehirde askerler,
mitinglerde iilerle kardee bir aradaydlar. 2 ve 3 Aralkta, Moskova
garnizonun birlikleri arasnda karklklar balad. Kazaklarn bile
katld mitingler vard, sokak gsterilerini Marseillaise nameleri

dolduruyordu,
baz
alaylarn
subaylar
zorla
grevlerinden
uzaklatrlyordu
Ve nihayet, kazan gibi kaynayan ehirlere devrimci bir fon olarak,
krdaki kyl ayaklanmalarnn alevleri geldi. Kasmn sonunda ve
Araln banda tarmsal kargaa ok sayda krsal blgeye yayld:
Moskova yaknndaki merkezde, Volgada, Donda ve Polonya Krallnda
ard arkas kesilmeyen kyl grevleri, devlete ait iki dkknlarnn tahrip
edilmesi, kr maliknelerinin kundaklanmas, mlklere ve topraa el
koyulmas. Kovno eyaletinin tm Litvanyal kyllerin ayaklanmasnn
penesindeydi. Liflanddan srekli artan uyar mesajlar ulayordu.
Toprak sahipleri maliknelerinden kayorlard, tara yneticileri
grevlerini terk ediyorlard.
Aralk atmasnn ne kadar kanlmaz olduu, Rusyann o anki berrak
grnmyle iyice aa kyordu. Son noktay koymaktan
kanlmalyd diyorlar, herey olup bittikten sonra konumay seven baz
bilgiler (Plehanov). Sanki bu, milyonlarn doal hareketi deilmi de bir
satran oyunuymu gibi!
*

i Temsilcileri Sovyetinin, diye yazyordu Novoye Vremya, cesareti

krlmamtr. Enerjik olarak hareket etmeye devam ediyor ve kararlarn
temiz, Spartal[1] diliyle, ksa, ak ve herkes iin anlalabilir ekilde
yaynlyor. Ayn ey, melankolik bir gen kzn laf uzatan ve skc dilini
tercih eden Kont Witte Hkmeti iin hibir ekilde sylenemez. 3
Aralkta, Witte hkmeti sras gelince ksa, ak ve herkes iin
anlalabilir bir dil benimsedi. Tm hizmet dallarndan ekilen askeri
birliklerle, Hr Ekonomik Birlik binasn kuatt ve Sovyeti tutuklad.
Yrtme Komitesi leden sonra 4:00da topland. Toplantnn
gndemi, sekiz gazeteye el koyulmas, grevlere ilikin ok sert yeni yasalar
ve Durnovonun fesat dolu telgrafyla nceden belirlenmiti. Sosyal
demokrat Partinin (Bolevikler) Merkez Komite temsilcisi, partisinin,
lkedeki tm devrimci rgtlerle derhal iliki kurma davetinin kabul
edilmesi, politik bir genel grevin balangc iin tarih belirlemek, tm
kuvvetleri ve yedekleri harekete geirmek, tarm hareketleri ve asker
ayaklanmalaryla desteklenen tayin edici bir zme ilerlemek
dorultusundaki nerisini sundu.
Demiryolcular sendikasnn temsilcisi, 6 Aralkta toplanacak olan
demiryolcular kongresinin de grev lehinde karar alacann kesin olduunu
syledi.

Posta ve Telgraf Sendikas temsilcisi, partinin nerisi lehine konutu ve

bir genel grev hareketinin hz azalmaya balayan posta ve telgraf grevini
canlandraca midini dile getirdi. Tartma, Sovyetin o gn tutuklanaca
haberi ile yarda kesildi. Teyit yarm saat sonra geldi. Bu ana kadar, zemin
kattaki byk meclis salonu, temsilciler, parti temsilcileri, basn
muhabirleri ve konuklarla dolmutu. st katta toplantda olan Yrtme
Komitesi, bir tutuklama halinde sreklilii salamak iin baz yelerinin
geri ekilmesini kararlatrd. Fakat artk ok geti. Bina, smailovski
muhafz alay askerleri, atl Kazaklar, polisler ve jandarmalar tarafndan
kuatlmt. Her yer, ezip geen ayaklarn sesleri, mahmuz nlamalar ve
silah grltleriyle dolmutu. Alt katta grltl bir ekilde olay protesto
eden temsilciler iitiliyordu. Bakan birinci katta bir pencere at, darya
sarkt ve bard: Yoldalar, direni gstermeyin! nceden aklyoruz,
eer
mermiler
patlarsa,
bunlar
polisten
veya
birajan
provokatrden gelecektir. Birka dakika sonra askerler birinci kata
ktlar ve Yrtme Kurulunun toplant yapt oda nnde mevzilendiler.
Bakan (bir subaya dnerek): Size kapy kapatmanz ve iimizi
engellememenizi neririm.
Askerler girite kaldlar fakat kapy kapatmadlar.
Bakan: Toplant devam ediyor. Krsye kim gelmek istiyor?
Bro ileri Sendikas Temsilcisi: Hkmet, bugnk kaba kuvvet
gsterisiyle, tartmalar bir genel grev lehine glendirdi. Grevi peinen
belirledi. Proleterlerin bu yeni ve tayin edici eyleminin sonucu askeri
birliklere baldr. Brakalm onlar anavatann savunusundan yana
ksnlar! (Subay sert bir ekilde kapy kapatt. Konumac sesini
ykseltti.) ilerin kardee arlar, azap iindeki lkelerinin sesi,
askerlere kapal kaplardan dahi ulaacaktr!
Kap ald ve temsilci sralarnn arkasna yerleen iki dzine kadar
polisin takip ettii bir jandarma blk komutan, l gibi solgun, ieriye
szld (bir mermiden korkuyordu).
Bakan: Yrtme Komitesi toplantsnn sona erdiini iln ediyorum.
Alt kattan yksek metalik arpma sesleri geliyordu. Sanki bir dzine
nalbant rslerinde alyordu. Temsilciler polisin eline gememesi iin
Browninglerini krp paralyorlard!
Arama balad. Herkes ismini vermeyi reddetti. Arandlar, ekalleri not
edildi ve her birine bir numara verildi, Yrtme Komitesi yeleri yar
sarho muhafzlarn eliinde uzaklatrldlar.

Petersburg i Temsilcileri Sovyeti, artk Tsarskoye Selonun

komplocularnn ellerindeydi.
[1] Spartal: Spartal gibi, glklere dayanan, ylmaz. (.n.)

Aralk

4 Aralkta, Moskova Sovyeti mali bildirgeyi onaylad. 6 Aralkta,

Moskova garnizonundaki byk karklktan dorudan etkilenen Sovyet, ki
o gnlerde 100.000 iiyi temsil ediyordu, devrimci partilerin de
katlmyla Moskovada ertesi gn, yani 7 Aralkta politik bir genel grev
iln etmeye ve grevi silahl ayaklanmaya dntrmek iin elinden geleni
yapmaya karar verdi. Yirmi dokuz demiryolundan gelen temsilciler, 5-6
Aralkta Moskovada bir konferans dzenlediler ve bu plan
gerekletirmek iin Sovyete katlma karar aldlar. Posta ve telgraf
komitesi de benzer bir karar onaylad.
Petersburgdaki grev ayn sekizinde balad, ertesi gn en yksek
noktasna ulat ve on ikisinden sonra gcn yitirmeye balad. Grev
Kasm grevindeki birlikten ok uzakt ve iilerin ancak te ikisini
kapsyordu. Bu kararszlk, Petersburg iilerinin bu kez bunun yalnzca bir
grev deil, bir lm kalm sava olduunu ok ak bir ekilde kavram
olmalaryla aklanabilir. 9 Ocak, kitlelerin bilincinde silinmez bir iz
brakmt. Belkemiini muhafz alaylarnn oluturduu azman boyuttaki
garnizonla kar karya kalan Petersburg iileri, kendi balarna devrimci
bir ayaklanmann inisiyatifini alamadlar; Kasm grevinin gsterdii gibi
onlarn grevi, lkenin geri kalan ksmndaki ayaklanmalarla zaten
zayflatlm olan mutlakyete son darbeyi vurmakt. Taradaki byk zafer,
Petersburgdaki tayin edici eylem iin nemli bir psikolojik nkouldu.
Fakat zafer gelmedi ve kararszl geri ekilme izledi.
Petersburgun pasifliinin yan sra, Nikolayevskaya Demiryolunun
(Petersburg-Moskova) da almaya devam etmesi, olaylarn ilerleyii
zerinde lmcl bir etki yapt. Bakentte hkm sren genel bekle-gr
havas, Petersburg demiryolcular sendikas komitesini etkiledi. Btn
dikkatini tmyle Nikolayevskaya hatt zerinde younlatran hkmet, bu
gecikmeden yararland ve hatt ele geirmek iin birlikler gnderdi. Baz
iyerleri greve ktlar, fakat demiryolu telgraf yetkililer tarafndan, bizzat
hat da demiryolu taburu tarafndan altrlyordu. Defalarca trafii
durdurma giriimlerinde bulunuldu fakat baarl olunamad. 16 Aralkta,
Tverli iiler, birliklerin Petersburgdan Moskovaya nakledilmesini
nlemek iin raylarn bir ksmn tahrip ettiler, ama artk ok geti. Trenler
oktan Semyonovski muhafz alayn Moskovaya gtrmlerdi. Yine de
genel olarak demiryolu grevi birlik iinde balad. Ayn onuna kadar pek
ok hat greve kmt ve geri kalanlar da sonraki gnlerde onlara katld
Demiryolcular sendikas konferans grevi balatrken u aklamay

yapt: Biz Manuryadaki askerleri hkmetten daha ksa srede geri

getirmeyi zerimize alyoruz. Tahl stoklarn alk eken kyllere ve
erzaklar demiryolu hatlarndaki yoldalarmza ulatrmak iin her trl
nlemi alacaz. Hl dnme yeteneine sahip olan anaristler
tarafndan anlam dnlmesi gereken bir olguyla bu ilk karlamamz
deil: bir genel grev, devlet gcn etkisiz hale getirerek, ok nemli
devlet fonksiyonlarn kendi rgtne ykler. Ve eklemeliyiz ki, demiryolu
iileri sendikas grevini tmyle yerine getirdi. Erzaklar, devrimci
silahl mfrezeleri ve devrimci rgtlerin yelerini tayan trenler,
hkmet birliklerinin ou blgede yaknlarda olmasna ramen, dikkate
deer bir dzenlilik ve hz iinde seyahat ediyordu. ou istasyon seilmi
komutanlarca ynetiliyordu. Demiryolu binalarnn zerinde kzl bayraklar
dalgalanyordu. Greve giren ilk kent Moskovayd (ayn yedisinde). Ertesi
gn Petersburg, Minsk ve Taganrog greve katld, ayn onunda Tiflis, on
birinde Vilna, on ikisinde Karkov, Kiev ve Nijni Novgorod, on nde
Odesa ve Riga, on drdnde Lodz, on beinde Varova, bunlar ancak en
byk merkezlerdi. Ekimdeki otuz dokuz ehre karlk toplam otuz
ehir greve katlmt.
Moskova, Aralk hareketinin tam merkezinde duruyordu.
Araln ilk gnlerinden itibaren, Moskova garnizonundaki baz alaylar,
bir devrimci ykseli durumundaydlar. Sosyal demokratlarn yaltk
klar nleme abalarna karn, karklk yaylmaya devam etti. iler
arasnda askerlerden acil destek salanmasn isteyen sesler ykseliyordu;
uygun ann karlmasna izin vermenin yanl olacan ileri sryorlard.
Fabrikalar bekleyen askerler tmyle iilerin etkisi altna girmilerdi;
ou yle diyordu: Siz ayaklanr ayaklanmaz, biz de ayaklanacaz;
cephaneliklerin kapsn sizler iin aacaz. Askerlerin ve subaylarn
toplantlarda konumalar ender grlen bir olay deildi. 4 Aralkta, ordu
iinde Asker Temsilcileri Sovyeti oluturuldu ve askerlerin temsilcileri
iilerin Sovyetine katld. Dier ehirlerden ordunun iilere katldna
dair pheli ama srarl sylentiler geliyordu. Moskova grevi byle bir
atmosferde balyordu.
lk gn yaklak 100.000 kii i brakt. stasyonlarn birinde trenleri
srmek isteyen iki makinist ldrld. ehrin birka blgesinde kk
atmalar yaand. Bir ii mfrezesi baskn yaparak bir silah maazasn
boaltt. O gnden itibaren, Moskova sokaklarnda devriye gezen sradan
polisler gzden kayboldu; polis artk yalnzca gruplar halinde ortaya
kyordu. kinci gn, grevcilerin says 150.000e ykseldi; Moskovadaki
grev genel bir hal ald ve Moskova yaknlarndaki tara fabrikalarna

srad. Her yerde byk mitingler dzenlendi. Uzak Doudan trenlerin

geldii demiryolu terminalinde, kalabalk, Manuryadan dnen subaylarn
silahlarn ald. iler bir tren vagonundan dzinelerce pud fiek aldlar,
sonra dierleri silah ykl bir baka vagonu ele geirdiler.
8 Aralkta, yani grevin ikinci gnnde Yrtme Kurulu u karar ald:
Askeri birliklerle her karlatnz yerde, askerlerle sohbet etmeye ve
onlar yoldaa szlerle etkilemeye aln. imdilik ak atmalardan
kann; sadece askerler olaanst meydan okuyucu bir tarzda
davranrlarsa silahl direnie bavurun. Herkes tayin edici sz ordunun
syleyeceini anlyordu. Garnizonun havasna ilikin en kk bir cesaret
verici sylenti azdan aza dolayordu. Devrimci kitle, ordu zerinde
Moskoval yetkililerle hep kesintisiz bir atma halinde oldu.
rnein, piyadelerin Marseillaise nameleriyle sokaklarda yrye
getiini duyan baz matbaa iileri, onlar karlamak zere bir heyet
gnderdiler. Fakat ok ge kalmlard. Askeri yetkililer heyecanl
askerleri, Kazaklar ve ar svari birlikleriyle kuattlar, onlar klalarna
geri gtrdler, daha sonra da onlarn isteklerini kabul ettiler. Ayn gn, bir
polis memurunun komutas altndaki 500 Kazak, gstericilere ate amak
zere emirler ald. Kazaklar emre uymay reddettiler, halkla sohbet ettiler
ve sonra avulardan birinin verdii emirle atlarn evirdiler ve halkn
dosta barlar arasnda yavaa uzaklatlar.
Baka bir olayda, 10.000 kiilik gl bir ii gsterisi, bir
Kazak mfrezesi ile kar karya geldi. Kzl bayraklar tayan iki ii
kadn kalabalktan ayrlp kendilerini Kazaklarn nne attlar. Devam
edin, bize ate edin diye bardlar, yaadmz srece bayraklar teslim
etmeyeceiz. Kazaklar ardlar ve utandlar. Belirleyici bir and.
Onlarn tereddtlerini hisseden kalabalk, hemen Kazaklara meydan okudu:
Bizim ellerimiz bo, gerekten bize ate edecek misiniz? Siz bize ate
etmezseniz biz de etmeyiz diyerek yant verdi Kazaklar. Korkan ve
fkelenen subay hakaret yamuruna balad. Ama ok geti. Sesi
kalabaln kzgn barlar iinde bouldu. Biri ksa bir konuma yapt,
kalabalk alklad. Bir sre sonra Kazaklar atlarn evirip drtnala
uzaklatlar, silahlar omuzlarndan sarkyordu.
Sonunda, birlikler bir halk mitingini dattktan ve kalabala
saldrdktan sonra, kentin ruh hali daha da gerginleti. Sokaklardaki
kalabalk artt, her an, her trl sylenti kveriyor ve sonra tekrar
kayboluyordu. Her yz, korkuyla kark mutlu bir heyecann izlerini
tayordu. O srada Moskovada olan Gorki yle yazmt:

Biroklar barikatlar yapmaya balayanlarn devrimciler olduuna inanr; bu phesiz

ok gurur okayc, ama tam doru deil. Barikatlar yapmaya balayanlar sokaktaki
insanlard, partisiz insanlard ve durumun zel nitelii de burada yatmaktadr. Tverskayadaki ilk barikatlar neeli bir ekilde, akalar ve kahkahalarla yapld ve her
kesimden insan bu neeli ie katld, pahal paltolar iindeki saygdeer beyefendilerden,
yakn zamana kadar istikrarl ynetimin geleneksel bir ua olan abalara ve kapclara kadar. Svariler barikat yaylm ateine tuttular, birok kii yaraland, iki ya da
ld; fkeli bir inilti ve bir intikam l duyuldu ve sonra aniden herey deiti. Bu
yaylm ateinden sonra, sokaktaki adam, barikatlar elenerek deil, hayatn bay
Dubasov ve svarilerine kar savunmay dnerek ciddiyetle yapt.

Drujinniki, yani devrimci rgtlerden gelen rgtl askeri silahl

mfrezeler, daha aktif oldular. Karlatklar her polis memurunu
muntazaman silahszlandrdlar. Eller yukar emri, saldrganlarn
gvenliini salama amacyla, ilk kez o zaman kullanlmaya baland.
Emre uymayan herkes ldrlyordu. Uzaklarlar korkusuyla askerlere
dokunulmuyordu. Hatta bir toplantda, mfreze komutanndan emir almadan
ate aanlarn idam edilmesi karar alnacak kadar ileri gidildi. Fabrika
kaplarndaki iiler, askerler arasnda ajitasyon almas yapyorlard.
Fakat grevin nc gnnden itibaren orduyla kanl atmalar
meydana gelmeye balad. rnein, bir svari birlii, grevle karanla
gmlen bir ehir meydanndaki akam toplantsn datyor. Kardeler,
bize dokunmayn, biz sizinle birlikteyiz! Askerler uzaklamt. Fakat on
be dakika sonra daha kalabalk olarak geri dnm ve kalabala
saldrmlard. Karanlk, panik, bartlar, lanetler; kalabaln bir ksm
gvenlik iin bir demiryolu kulbesine snmt. Svariler teslim
olmalarn istiyorlard. Kalabalk reddediyordu. Birka kez yaylm atei
ald, bir renci ldrld, kalabalktan bazlar yaraland. Belki
vicdani nedenlerden, belki de intikam korkusundan, svariler drtnala
uzaklatlar. Katiller! Kalabalk, ilk kurbanlarn bedenlerinin yannda
bekliyorlard, yumruklar iddetle sklmt. Katiller! Biraz sonra, kan
iinde kalan kulbe alevler iindeydi. Katiller! Heyecanl kalabalk, bir
k noktas aryordu. Karanlkta tehlikeyle kuatlan halk ileriye doru
hareket ediyor, engellerle karlayor, ezip geiyordu. Ate yeniden
balamt. Katiller! Kalabalk, barikatlar kuruyordu. Beceriksizce ve
sistemsiz alyorlard, nk deneyimsizlerdi. Karanlkta otuz krk kiilik
bir grup, devrimci cenaze marn sylyordu. ehit dtn Daha
fazla yaylm atei, daha fazla yaral ve l. Bitiik avlular ilkyardm
yerlerine dntrlyor, komu evlerde yaayan halk sedye-tayclar
olarak grev yapyor ve kaplarda nbet tutuyordu.
Askeri operasyonlar balar balamaz, Sosyal Demokrat Sava rgt,
isyanclara aadaki teknik talimatlar veren bir iln ast Moskova

duvarlarna:
1. lk kural: kalabalklar halinde hareket etmeyin. drt kiiyi amayan kk
gruplar olarak hareket edin. Ama bu tr gruplarn saysnn mmkn olduunca ok
olmasna aln ve her bir grubun hzla saldrmay ve hzla gzden kaybolmay
renmelerini salayn. Polis, yz kiilik Kazak birliklerini binlerce kiiye ate amalar
iin kullanmaya alyor. Sizin yapmanz gereken ey; bir veya iki niancy yzlerce
Kazaa kar kullanmak. Yz adam vurmak, bir tek adam vurmaktan daha kolaydr,
zellikle bu tek adam uyarmadan ate eder ve gzden kaybolursa, kimse nerede
olduunu bilemez.
2. Bu arada, yoldalar, tahkim edilmi binalar igal etmeyin. Birlikler o evleri daima
yeniden zaptedecek ya da top ateine tutarak kolayca ykacaklardr. Varsn bizim
kalelerimiz, n ve arka girileri olan avlular ve ate etmesi ve geri ekilmesi kolay olan
tm yerler olsun. Byle bir yeri ele geirseler bile, iinde kimseyi bulamazlar, bu onlara
pahalya mal olur.

Devrimcilerin taktiklerini bizzat mevcut durum belirliyordu. Buna karn

be gn boyunca hkmet birlikleri, kana susam barbarlklar aknlk
ve kargaayla birleince, muhaliflerinin taktiklerine uyum salama
konusunda tmyle beceriksiz kaldlar.
te tipik bir atma rnei: yirmi drt kiilik ok gzpek, cesur bir
Grcdrujinas,[1] yola yaylm ikili sralar halinde yryordu.
Kalabalk, subaylaryla birlikte on alt svarinin kendilerine doru
geldiini syleyerek onlar uyard.Drujina durdu, saflar oluturdu,
Mavzerlerini kard ve ate etmeye hazrland. Atl birlik grnr
grnmez, drujina atee balad. Subay yaraland, n saflardaki atlar
yaralanp ahlandlar, svariler hazrlksz yakalandlar ve atee karlk
veremediler. Bu, drujinann yze yakn at yapmasn salad ve svariler
l ve yarallar arkalarnda brakarak dzensiz bir ekilde gzden
kayboldular. Hemen kan diye srar ediyordu halk, topu birlikleri
geliyor. Haklydlar; topu birlii aniden ortaya kt, ate edilmesini asla
beklemeyen silahsz kalabalk arasndan dzinelerce insann lmne ve
yaralanmasna yol at. Bu srada Grcler, baka bir yerde birliklerle
atmaya balad. Drujina neredeyse kurun ilemez bir nitelie
brnmt, nk halkn sempati zrhyla kaplanmt.
te pek ok olaydan bir bakas daha. Bir binay igal eden on kiilik
birdrujinniki grubu, ellerinde 3 tfek ve 2 makineli tfek bulunan 500-600
askerin at atee drt saat boyunca direndi. Btn cephanelerini
birirdikten ve birliklere byk kayplar verdirdikten sonra, drujinniki tek
bir yara almadan geri ekildi; bu arada askerler kentteki birok binay top
ateine tutarak harap ettiler, pek ok ahap evi yaktlar ve dehete kaplan
birok yurtta ldrdler, btn bunlar bir dzine devrimciyi kartmak
iindi.

Barikatlar savunulmad. Yalnzca birliklerin, zellikle de svarilerin

hareket etmesini engellemeye yaryorlard. Barikat alanlarnn iindeki
evler, topu ateinin ulaamayaca evlerdi. Ar bir engelleme ateinden
sonra birlikler, arkasnda hi kimsenin olmadndan emin olmak iin
barikatlar ele geirirlerdi; fakat askerler gider gitmez barikatlar yeniden
kurulurdu. On Aralkta, Dubasovun topu birlikleri ciddi bir ekilde
almaya baladlar. Tfekler ve makineli tfekler aralksz ate
ediyorlar, caddeleri birbiri ardna temizliyorlard. Artk kurbanlar tek tek
deil, dzineler halinde saylyordu. Kzgn ve akn olan halk oradan
oraya kouyor, gzleri nnde cereyan eden olaylarn gerek olduuna
inanamyordu. Askerler tek tek devrimcilere deil, Moskova denen belirsiz
dmana ate ediyorlard: iindeki ocuklar ve yallarla birlikte
Moskovann evlerine, Moskovann sokaklarndaki silahsz halka.
Katiller! Korkaklar! Sizin Manurya zaferini canlandrma umudunuz bu
mu?
lk engelleme ateinin ardndan, barikatlar hummal bir biimde ina
edildi. in ritmi hzland, yntemler daha cretkar oldu. Halk byk bir
meyve tezghn ve bir gazete bfesini devirdi, dkkn levhalarn
paralad, demir parmaklklar krd, tramvay tellerini yere indirdi.
Polisin btn kaplarn snglenmesi emrine ramen diye yazyordu
gerici gazeteler, birok evin kaps menteelerinden karld ve barikat
yapmnda kullanld. 11 Arala kadar ehirdeki en nemli noktalar bir
barikat ayla kuatlmt. Tm sokaklar dikenli telle evrilmiti.
Dubasov, kiiden daha fazla olan gruplara ate edileceini
aklad. Ama svariler tek tek gezenlere dahi ate ettiler. nce insanlar
aryorlard; hi silah bulamayp gitmelerine izin veriyorlard ve sonra da
arkalarndan ate ediyorlard. Hatta Dubasovun bildirisini okuyanlara bile
ate ettiler. Bir pencereden atlacak tek bir mermi ounlukla bariz
biimde bir ajan provokatr tarafndan atlan topularn silahlarn
derhal o eve evirmeleri iin yeterliydi. arapnellerin getii yerlerde kan
glleri ve dkknlarn tabelalarnda beyin ve sa paralar grlyordu.
Birok evde byk delikler almt. Hasar grm bir binann dnda
ayaklanmann korkun aleniyeti! zerinde insan eti paralar bulunan bir
levha ve bir yaz: Yarallar iin para verin.
ki ya da gn sonra Moskova garnizonunun isyanclara kar tavr
tmyle olumsuz bir hal ald. Karkln balad ilk gnden itibaren,
askeri yetkililer klalarda baz nlemler almlard: yedek askerleri,
gnllleri ve gvenilmez olarak dndklerini uzaklatrm, geri

kalanlar iin daha iyi yemekler salamlard. Ayaklanmay bastrmak iin

ilk bata sadece en gvenilir birimler kullanld. Daha pheli alaylar, bu
alaylardaki politik bilince sahip unsurlar uzaklatrld, klalara
hapsedildi ve onlara sadece ikinci aamada grev verildi. nceleri bu
birlikler isteksiz ve gvensiz bir ekilde grev yaptlar. Fakat bir serseri
kurun ya da bir subayn askerlerin yorgunluu ya da aln istismar eden
szleri, onlar daha fazla acmasz olmaya zorluyordu. Dubasov bol bol
bedava votka datarak tm bu faktrleri glendirdi; svariler her zaman
yar sarhotular.
Bununla birlikte, gerilla saldrlar yalnzca fkeye deil, yorgunlua da
neden olur; halkn genel dmanl, askerler zerinde moral bozucu bir
etkendi. 13 ve 14 Aralk kriz gnleriydi. ok yorgun olan birlikler,
gremedikleri ve gleri sylentilerle mthi bir ekilde abartlm olan
bir dmana kar savamay reddettiler. O gnlerde, subaylar arasnda
birok intihar olay yaand.
Dubasov, Petersburga, Moskova garnizonundaki 15.000 kiiden
5.000ini kullanabildiini, nk geri kalanlarn gvenilemez kiiler
olduunu ve yedek taburlar olarak ayrldn rapor etti. Ona, Petersburg
garnizonunun bir ksmnn Baltk lkelerine gnderildii, dier bir ksmnn
gvenilmez olduu ve geri kalanna da blgede ihtiya duyulduu sylendi.
Bu haberlemeler ordu kararghndan alnan belgeler sayesinde tm ehir
tarafndan renildi ve byk bir cesaret ve umut kayna oldu. Fakat
Dubasov kazand. Tsarskoye Selo ile telefon grmesi yapmakta srar etti
ve otokrasinin zarar grmeyeceini garanti edemediini syledi.
Semyonovski muhafz alaynn Moskovaya sevk edilmesi iin derhal emir
verildi.
15 Aralkta durum birdenbire deiti. Muhafzlarn gelecei umudu
Moskovadaki gerici gruplar abucak canlandrd. Rus Halknn Birlii
tarafndan kenar mahallelerdeki insanlardan oluturulan silahl bir milis
sokaklarda grnyordu. Yakn ehirlerden gnderilen birliklerle
hkmetin aktif gleri arttrld.Drujinniki yorulmutu. Sokaktaki adama
belirsizlik ve korku yeterince hakim durumdayd. i ynlarnn morali
kmt, zafer umutlar gzden kaybolmutu. Dkknlar, bankalar, brolar
ve borsa yeniden ald. Sokaklardaki trafik giderek canland.
Gazetelerden biri tekrar kmaya balad. Herkes barikatlarn mrnn
bittiini dnyordu. ehrin birok kesiminde ate kesildi. Ayn on
altsnda,
Petersburg ve
Varovadan birliklerin gelmesiyle
Dubasov durumun tek hakimi oldu. Saldrya geti ve ehir merkezini
barikatlardan tmyle temizledi. Durumun mitsiz olduunun farkna varan

Sovyet ve parti, 19 Aralkta greve son verme karar ald.

Ayaklanma srasnda, Moskovann Montmartre olan Presnya
mahallesi, kendi hayatn yayordu. 10 Aralkta silah sesleri ehrin
merkezinde duyulurken bile, Presnya sakindi. Politik mitingler
dzenleniyordu, ama bunlar artk ynlar iin tatmin edici deildi. Halk
hareket istiyordu ve isteklerini aka temsilcilere ilettiler. En sonunda
leden sonra saat 4:00da merkezden barikat yapma emri geldi. Presnya
canlanmt. Burada, ehrin dier kesimlerinde hakim olan rgtszlk
hibir ekilde mevcut deildi. iler onlu gruplar oluturuyor, nderlerini
seiyor, krek, kazma ve baltalarla silahlanyor ve adeta yol yapm
ekipleri gibi sokaklarda yryorlard. Hi kimse isiz braklmamt.
Kadnlar kzaklar, kaplar, odun ktklerini sokaklara tayorlard. iler
telgraf ve elektrik direklerini kesip biiyorlard. Btn Presnyada balta
sesleri duyuluyordu: bu, bir ormann olduu gibi yere yklmasna
benziyordu.
Birlikler tarafndan ehirle ilikisi kesilen, srekli olarak bir barikat
ayla evrilen Presnya, bir proletarya ordugh olmutu. Drujinniki her
yerde grev bandayd; geceleri silahl nbetiler barikatlar arasnda
nbet tutuyor ve gelen geene parolay soruyorlard. En byk cokuyu
gsterenler ii kzlard. Kefe kyorlar, polis memurlaryla konuarak
nemli bilgiler elde ediyorlard.
Presnyada ka aktif drujinniki vard? 200 civarnda, daha fazla deil.
Yanlarnda 80 kadar Mavzer revolver ve tfek vard. Bu kk saylara
ramen birliklerle arpmalar aralksz sryordu. Askerlerin silahlar
alnd, direnenler ldrld. iler hasar grm barikatlar
onardlar. Drujinniki tam anlamyla gerilla taktikleri uyguluyordu: iki ya
da kiilik gruplar oluturuyor, Kazaklara ve topu birliklerine evlerden,
kereste depolarndan, bo vagonlardan ate ediyordu ve hzl bir ekilde
yer deitiriyor, dman yeniden mermi yamuruna tutuyordu. 12
Aralkta, drujinnikibir top ele geirdi. On be dakika kadar, onu ne
yapacaklarn bilmeden evresinde dnp durdular. Topu geri alan svari
birlii ve Kazaklarn gelmesi ile ikilem zld.
On Aralk akam, Presnya drujinnikisi alt topuyu yakalad ve bir
fabrikaya gtrd. Onlara ortaklaa kullanlan masada yemek verildi.
Yemek srasnda, politik nitelik tayan konumalar yapld. Askerler
dikkatle ve sempatiyle dinlediler. Yemekten sonra, aranmadan ya da
silahlar alnmadan geri dnmelerine izin verildi; iiler dost kalmaya can
atyorlard.

On be Aralk gecesi, drujinniki, gizli polis efi olan Voylonikovu

sokakta tutuklad, evinde arama yapt ve polis gzetimindeki insanlarn
fotoraflarna ve 600 rublelik kamu parasna el koydu. Voylonikov hemen
lme mahkm edildi ve Prohorov fabrikasnn avlusunda vuruldu. Karar
sakince dinledi ve lm cesurca karlad, yaadndan daha soylu bir
ekilde lmt.
Ayn on altsnda Presnya bombalanmaya baland. Drujinniki gl bir
atele karlk verdi ve topu birliklerini geri ekilmeye zorlad. Fakat
ayn gn, Dubasovun Petersburg ve Varovadan byk takviyeler ald
renildi ve moraller kmeye balad. Dokumaclar krsal blgeye g
etmeye balad. Yollar, beyaz srt antalar tayan yaya mltecilerle doldu.
On alts gecesi, Presnya hkmet birliklerinin demir emberiyle
evrelenmiti. On yedisinde, saat 6:00dan hemen sonra, bu birlikler
acmasz bir top atei atlar. Toplar dakikada yaklak yedi kez
ateleniyordu. Bu bir saat ara verilerek saat 16:00a kadar srd. Birok
fabrika ve ev hasar grm ve yanmt. ki taraftan apraz ate devam
ediyordu. Evler ve barikatlar alevler iindeydi, kadnlar ve ocuklar siyah
duman bulutlar iindeki sokaklara frlamlard, hava grltyle ve silah
sesleri ile dolmutu. Etraf o kadar aydnlkt ki, gecenin ilerleyen
saatlerinde sokakta gndzmesine kitap okumak mmknd. leye
kadar, drujina, birliklere kar baarl operasyonlar dzenledi, ama
devam eden dman atei onlar durmak zorunda brakt. Sadece kk
bir drujinniki grubu, kendi inisiyatifleriyle ve olabileceklerin
sorumluluunu zerine alarak silahl kald.
On sekizi sabahna kadar Presnya barikatlardan temizlenmiti.
Barl halka Presnyay terk etmeleri iin izin verildi, birlikler arama
yapmadan onlarn gitmelerine izin verecek kadar dikkatsizdiler; ilk terk
eden drujinniki oldu, bazlar hl silahlyd. Daha sonra askerler silah
kullandlar ve baka zorbalklar yaptlar, ama o zamana kadar blgede tek
bir drujinniki kalmamt.
Demiryolunda bar salamak zere gnderilen Semyonovski alaynn
bar birliklerine, tutuklama yapmamalar ve acmaszca hareket etmeleri
emredilmiti. Hibir yerde direnile karlamadlar. Onlara kar tek bir
ate bile edilmedi, buna karn demiryolu hatt zerinde yaklak 150 kiiyi
ldrdler. Atlar hibir soruturma ya da mahkeme olmakszn
gerekletiriliyordu. Yaral insanlar ambulans vagonlarndan alnyor ve
ldrlyorlard. Cesetler etrafa yaylmt ve hi kimse onlar kaldrmaya
cesaret edemiyordu. Petersburg muhafzlar tarafndan vurulanlardan biri

de, bir drujinniki grubunu lokomotifine alarak muazzam bir hzla makineli
tfek ateinden karan ve hayatlarn kurtaran makinist Uktomski idi. Onu
ldrmelerinden nce, celltlara yaptklarn anlatmt: Hepsi gvenlik
iinde, imdi onlar asla bulamayacaksnz diye bitiriyordu szlerini sakin
ve gururlu bir tavrla.
Moskovadaki ayaklanma, Araln dokuzundan on yedisine kadar dokuz
gn srd. Ayaklanmann savaan gleri gerekte ne kadard? ok
azd. Drujina taraf 700-800 civarnda insandan oluuyordu; 500 sosyal
demokrat ve 250 il 300 sosyalist devrimci. stasyonlarda ve demiryolu
hatt boyunca, ateli silahlarla donatlm yaklak 500 demiryolu iisi
grev yapyordu. Matbaa iileri ve tezghtarlardan oluan yaklak 400
silahl adam, yardmc birlikleri oluturuyorlard. Bamsz keskin
nianclardan oluan gruplar da vard. Bunlardan sz ederken, Karadal
drt gnll de anlmaldr. Korkusuz ve yorulmak bilmeyen mkemmel
nianclar olan bu drt insan, grup halinde alyor, sadece polisleri ve
subaylar ldryordu. ki tanesi ldrld, ncs yaraland,
drdncsnn Winchester tfei haraboldu. Ona baka bir tfek verildi
ve tehlikeli grevine devam etti. Kendisine her sabah 50 fiek veriliyordu,
ama o bu miktarn ok az olduundan yaknyordu. Sersemlemi bir
haldeydi, kaybettii yoldalar iin alyor ve korkun bir ekilde
almaya alyordu.
O halde, bu kadar az saydaki drujinniki garnizondaki binlerce adama
kar bir buuk hafta nasl mcadele edebildi? Devrimin bu srrnn yant,
halk ynlarnn genel tavrnda yatmaktadr. Sokaklaryla, evleriyle,
duvarlaryla ve kaplaryla btn ehir, hkmet birliklerine kar bir gizli
komplo iine girmiti. Milyona varan insan, gerillalarla hkmet birlikleri
arasnda canl bir duvar oluturuyordu. Sadece birka yz drujinniki vard.
Ama barikatlarn yapm ve onarm kitleler tarafndan yaplyordu. Silhl
devrimcileri aktif bir sempati atmosferiyle evirmi olan insanlar,
yapabildikleri her yerde hkmetin planlarn bozuyorlard. Sempati duyan
bu yz binlerce insan kimdi? Entelijensiya, kk burjuvazi ve zellikle de
iiler. anak yalayclarn dnda, yalnzca en st kapitalist tabaka
hkmetin yanndayd. Ayaklanmadan daha iki ay nce gururla
radikalizmini sergileyen Moskova ehir dumas, imdi aceleyle
Dubasovun arkasna snmt. Sadece Oktobrist Gukov deil, ikinci
Dumann gelecekteki Kadet bakan olan Golovin de, genel valiler
konseyine katlmt.
Moskova ayaklanmasndaki kurbanlarn says neydi? Kesin say belli
deildi ve daha sonra da aratrlmad. 47 hastane ve klinikten elde edilen

veriler, 885 yaral, 174 ar yaral ya da l olduunu gsteriyordu. Ama

ldrlenler genelde hastanelere gtrlmyorlard; ou durumda polis
karakollarnda bekletiliyor ve gizlice mezarla gtrlyorlard. Bu
gnler boyunca, 454 ar yaral ya da l insan mezarla gmlmt.
Bununla birlikte birok ceset de vagonlarla ehir dna tanmt.
Moskova ayaklanmas sonucunda l saysnn yaklak 1.000 olduunu ve
yaklak ayn sayda da yaral olduunu sylemek yanl olmaz. Bu
rakamlar 86 ocuu kapsyordu ve bunlardan bazlar daha bebekti. Eer,
Prusya mutlakyetine onarlamaz bir darbe indiren Mart 1848
Berlin ayaklanmasnda l saysnn sadece 183 olduunu anmsarsak, bu
rakamlarn nemi ortaya kar. Hkmet her iki taraftaki kayplarn saysn
asla tam olarak aklamad; bir resmi rapor sadece onlarca l ve yaral
askerden sz etmektedir. Aslnda yzlerce l ve yaral asker vard. Bedel
ok yksek deildi, nk sz konusu olan Moskovayd, yani Rusyann
kalbi.
Snr blgelerini (Kafkas ve Baltk blgeleri) bir yana brakrsak, Aralk
ayaklanmas dalgas en yksek dzeyine Moskovada ulat. Bununla
birlikte, Harkov, Aleksandrosk, Nijni Novgorod, Rostov ve Tverde
barikatlar ve askerlerle silahl atmalar vard.
Bir kez ayaklanma her yerde bastrlnca, gezici cezalandrma heyetleri
dnemi balad. Resmi sfatlarndan da grld zere, bunlarn amalar
bir dmanla savamak deil, yenilginin intikamn almakt. Ayaklanmann
Moskovadan on be gn nce patlak verdii Baltk blgesinde, gezici
cezalandrma heyetleri kk mfrezelere ayrlmt, bunlar Rus
brokrasisinin en vahi temsilcileri olan Baltk baronlar kastnn kanl
emirlerini yerine getiriyorlard. Letonyal iiler ve kyller vuruldular,
asldlar, sopalarla ve ktklerle lnceye kadar dvldler, ikence
grdler, arln kran ve sevin ilahisiyle idam edildiler. Byk
lde yetersiz bilgilere gre, 749 kii idam edildi, 100den fazla iftlik
yakld ve iki aylk sre iinde Baltk blgesinde birok insan dvlerek
ldrld.
Bylece Tanrnn ltfu olan mutlakyet varln srdrmek iin
mcadele etti. 9 Ocak ile ilk Devlet Dumasnn topland 27 Nisan 1906
tarihleri arasnda, yaklak fakat kesinlikle abartsz rakamlara gre, arlk
hkmeti 14.000den fazla insan ldrd, 1.000den fazlasn idam etti,
20.000den fazlasn yaralad (bunlarn birou yaralar yznden ld),
birok insan tutukland ve srgne gnderildi, 70.000 insan hapsedildi.
Bedel ok fazla deildi, nk arln varl tehlikedeydi.

[1] Drujina: Rusyada milis taburu. Bu szck Rusa arkada anlamna gelmektedir. (.n.)

zet

Petersburg i Temsilcileri Sovyeti nin tarihi, elli gnn tarihidir.

Sovyetin kurucu toplants 13 Ekimde dzenlenmiti. Sovyet toplants 3
Aralkta hkmet birlikleri tarafndan kapatld.
lk toplantya birka dzine insan katlmt; Kasmn ikinci yarsnda
temsilci says, 6s kadn olmak zere 562ye ykselmiti. Bunlardan
147si fabrikalar ve iyerlerini, 34 dkknlar, 16s da sendikalar
temsil ediyordu. Temsilcilerin esas kitlesini 351 kii metal iileri
oluturuyordu; Sovyette belirleyici rol bunlar oynuyordu. Tekstil
sanayisinden 57, basn ve kat sanayisinden 32, dkkn iilerinden 12,
bro iilerinden ve eczaclk sektrnden ise 7 temsilci bulunuyordu.
Yrtme Kurulu, Sovyetin bakanl olarak hareket ediyordu. Bu kurul 17
Ekimde oluturdu ve 31 kiiyi ieriyordu; 22 temsilci ve partilerden 9
temsilci (6s iki sosyal demokrat fraksiyondan ve 3 devrimci
sosyalistlerden).
Peki ksa bir sre iinde devrimde byle nemli bir yer tutan ve
devrimin en byk gce ulat dneme damgasn vuran bu kurumun z
nitelii neydi?
Sovyet ii kitleleri rgtledi, politik grev leri ve gsterileri ynetti,
iileri silahlandrd ve halk pogromlardan korudu. Benzer almalar,
Sovyet varolmadan nce, varl srasnda ve sonrasnda dier devrimci
rgtler tarafndan da yapld. Ama yine de bu onlara Sovyetin elinde
toplanan nfuzu bahetmedi. Bu nfuzun srr, Sovyetin, olaylarn gerek
ak tarafndan belirlenen proletaryann dolaysz iktidar mcadelesinin
doal organ olarak belirmesinde yatmaktadr. Bir yandan bizzat iilerin
dier yandan gerici basnn Sovyete ii hkmeti adn vermesi,
Sovyetin gerekten de embriyo halindeki bir ii hkmeti olmas
olgusunun bir ifadesiydi. i snf blgelerindeki devrimci g tarafndan
gvence altna alnd lde, Sovyet iktidar temsil ediyor, iktidar hl
askeri-politik monarinin elinde kald srece de, iktidar iin mcadele
ediyordu.
Sovyetten nce, sanayi iileri arasnda, esas olarak sosyal demokrat
parti tarafndan ynlendirilen bir devrimci rgtler yn grrz. Ama
bunlar proletarya iindekirgtlerdi ve ivedi amalar kitleler zerinde
nfuz kurmay baarmakt. Sovyet daha batan proletaryann rgtyd ve
onun amac devrimci iktidar iin mcadeleydi.
Sovyet , lkedeki btn devrimci glerin oda olduu iin, kendi snf
doasnn devrimci demokrasi ierisinde erimesine izin vermedi: o

proletaryann snfsal iradesinin rgtl ifadesiydi ve yle de kalmt.

ktidar mcadelesinde, proletaryann snfsal doasnca belirlenen
yntemler uygulad: proletaryann retimdeki rol, muazzam says,
toplumsal homojenlii. Bundan da tesi, Sovyet, ii kitlelerin bamsz
snfsal etkinliini pek ok farkl yoldan ynlendirerek, btn devrimci
glerin banda iktidar mcadelesini birletirdi; o yalnzca sendikalarn
rgtlenmesini cesaretlendirmedi, tek tek iilerle iverenleri arasndaki
anlamazlklara da gerekten mdahale etti. Devrim dnemindeki
proletaryann temsili demokratik oluumu olan Sovyet, proletaryann tm
snf karlarnn topland noktada durduu iindir ki, derhal sosyal
demokrat partinin tam belirleyici etkisi altna girdi. Parti imdi, Marksist
eitiminin muazzam olanaklarn kullanma ansna sahipti ve byk kaos
iinde kendi politik yolunu ak grebildii iin, Sovyeti resmen partili
olmayan bir rgt kendi nfuzunun rgtsel aygtna dntrmeyi
neredeyse aba harcamakszn baarmt.
Sovyet tarafndan kullanlan balca mcadele yntemi, genel politik
grev di. Bu tr grevlerin devrimci gc, sermayenin kellesi zerinde i
grerek devlet iktidarn rgtszletirmelerinden oluur. Bir grevin yol
at anari ne kadar byk ve tam olursa, grev zafere o kadar yaklar.
Fakat yalnzca bir koulla: anari, anarik aralarla yaratlmamal. in e
zamanl durmasyla retim aralarn fel eden ve bunu yapmakla merkezi
iktidar aygtn ilemez hale getiren, lkenin paralarn birbirinden yaltan
ve genel kargaa tohumlarn eken snf, yaratlan anarinin ilk kurban
olmamak iin kendisini yeterince rgtlemelidir. Bir grev devlet rgtn
ne kadar eksiksiz biimde kullanlmaz hale getirirse, bizzat grevin rgt
devlet fonksiyonlarn o kadar zerine almak zorunda kalr. Bir proleter
mcadele yntemi olan genel grev iin bu koullar, ayn zamanda i
Temsilcileri Sovyeti nin muazzam nemini gsteren koullardr.
Sovyet grevlerin basncyla basn zgrln kazand. Yurttalarn
gvenliini salamak iin dzenli sokak devriyeleri rgtledi. u ya da bu
lde demir yollarn, telgraf ve posta servislerini ele geirdi. iler ve
kapitalistler arasndaki ekonomik anlamazlklara yetkili olarak mdahale
etti. Dorudan devrimci basnla, sekiz saatlik ign n hayata geirmeye
alt. syanvari grev araclyla otokratik devletin etkinliini fel
ederek, ehirli emeki ynlarn yaamna kendi zgr demokratik
dzenini soktu.
9 Ocaktan sonra devrim, ii kitlelerinin bilincini kontrol ettiini
gsterdi. 14 Haziranda, Potemkin Tavrieski gemisindeki isyan sayesinde,
devrim, kendisinin maddi bir g olabileceini gsterdi. Ekim grevi

sayesinde, dman rgtszletirebileceini, onun iradesini fel

edebileceini ve onu kk drebileceini gsterdi. Son olarak, ii
Sovyetlerini lke apnda rgtlemekle devrim, iktidar organlarn yaratma
gcnde olduunu gstermiti. Devrimci iktidar ancak etkin devrimci gce
dayal olabilir. Rus devriminin daha ileriki gelimesine ilikin grler ne
olursa olsun, gerek u ki, proletarya dndaki hibir toplumsal snf
imdiye kadar devrimci iktidar desteklemeye yetenekli ve hazr olduunu
gstermedi.
Devrimin ilk eylemi, ehir sokaklarnda proletarya ile monari
arasndaki diyalog giriimiydi; devrimin ilk nemli zaferi proletaryann saf
bir snf silah olan politik grev le baarlmt; sonunda proletaryann
temsili oluumu, devrimci iktidarn ilk embriyonik organ roln
stlenmiti. Sovyetle birlikte, modern Rus tarihinde demokratik iktidarn
ilk kez sahneye kna tank olduk. Sovyet , bizzat kitlenin, kendi ayr
paralar zerindeki rgtl iktidardr. O, daha alt ve daha st bir yasama
meclisi olmakszn, profesyonel bir brokrasiye sahip olmakszn, ama
semenlerin temsilcilerini her an geri arma hakkna sahip bulunduklar
gerek demokrasi yi tekil etmektedir. yeleri araclyla iiler
tarafndan dorudan seilmi temsilciler Sovyet, bir btn olarak
proletaryann ve onun tekil gruplarnn tm toplumsal tezahrlerine
dorudan nderlik eder, onun eylemlerini rgtler ve onlara bir slogan ve
bir bayrak salar.
1897 saymlarna gre, Petersburgda 433.000i ii ve ev hizmetisi
olmak zere yaklak 820.000 aktif alan bulunuyordu. Baka bir
deyile, bakentin proleter nfusu yzde 53e varyordu. Eer almayan
nfusu hesaba katarsak, proleter ailelerin grece kkl nedeniyle daha
dk bir say (yzde 50,8) elde ederiz. Ama her durumda, proletarya
Petersburg nfusunun yardan fazlasn temsil etmekteydi.
i Temsilcileri Sovyeti , bakentin tm yarm milyonluk proleter
nfusunun resmi temsilcisi deildi; rgtsel olarak sylersek, yaklak
200.000 kiiyi, zellikle de fabrika ve imalthane iilerini temsil
ediyordu ve politik nfuzu hem dorudan hem de dolayl olarak daha geni
bir halkaya yaylm olmasna ramen, proletaryann ok nemli katmanlar
(inaat iileri, ev hizmetileri, vasfsz iiler, taksi srcleri) hemen
hemen ya da hi temsil edilmiyordu. Kukusuz bununla birlikte Sovyet
btn proleter kitlenin karlarn temsil ediyordu. Kara Yzler olarak
bilinen gruplarn varolduu fabrikalarda bile, bunlarn says saat be saat,
gn be gn azalyordu. Proleter kitleler arasnda, Sovyetin Petersburgdaki
politik hakimiyeti, muhalifler deil yalnzca destekiler bulmutur. Sadece

ayrcalkl ev hizmetileri arasnda istisnalar olabiliyordu; brokrasinin,

bakanlarn yksek dzeyli uaklarnn uaklar, borsa speklatrleri,
yksek snf fahieler, muhafazakrln ve monari yanllnn bir meslek
hastal haline geldii insanlar.
Sovyet , Petersburgda sayca ok olan aydnlar arasnda, dmandan
ok dosta sahipti. Binlerce renci Sovyetin politik nderliini kabul
ediyor ve onun nlemlerini hararetle savunuyordu. Masalarnda umutsuz
biimde semirenler dnda, profesyonel ve devlet hizmetindeki aydnlar
Sovyetin tarafndaydlar en azndan geici olarak. Sovyetin posta ve
telgraf grevine enerjik destei, devlet hizmetindeki daha alt katmann
dikkatini ekmi ve sempatisini kazanmt. Kentte, ezilmi, mlksz,
drst, hayat canll olan herkes, bilinli ya da igdsel olarak Sovyetin
yanna ekilmiti.
Kimler ona karyd? Yamac kapitalizmin temsilcileri, ykselen
fiyatlar zerine speklsyon yapan borsa speklatrleri, mteahhitler,
tccarlar ve grevlerle birlikte ifls eden ihracatlar, altn kle satclar,
Petersburg dumasna (bu evsahipleri sendikasna) yerleen gruh, yksek
brokrasi , harcamalar devlet btesinin bir parasn oluturan poules de
luxe, yksek cret alan, son derece ssl tannm zevat, gizli polis;
bunlarn hepsi kaba, sefih ve lme yazglydlar.
Sovyeti destekleyenlerle onun dmanlar arasndaysa, politik olarak
belirsiz, kararsz ya da gvenilmez unsurlar yer alyordu. Kk
burjuvazinin henz politikaya ekilmemi en geri gruplarnn Sovyetin
roln ve nemini kavrayacak zamanlar olmamt. Emek-altran
zanaatkrlar korku ve panik iindeydiler: bunlarn i dnyasnda, kk
mlk sahibinin grev nefretiyle, daha iyi bir gelecee dair mulak
beklentiler atyordu.
Aydn evrelerden gelen kararsz profesyonel politikaclar, ne
istediklerini bilmeyen radikal gazeteciler, her eye ar kukuyla yaklaan
demokratlar, hrn bir ekilde Sovyete byklk taslyor, onun hatalarn
bir bir sayyor ve eer Sovyetin banda sadece kendileri olsalard
proletaryann mutluluunun sonsuza kadar gvence altna alnacan
savunuyorlard. Byle beyefendilerin mazereti kendi iktidarszlklardr.
Her durumda Sovyet , halkn byk ounluunu gerekten ya da
potansiyel olarak temsil eden organd. Onun halk iindeki dmanlar,
ayet hl canl olan ve sras geldiinde mujik ordusunun en geri
unsurlarnca desteklenen mutlakiyet tarafndan desteklenmeselerdi,
Sovyetin egemenliine tehdit oluturmayacaklard. Sovyetin zayfl, kendi

zayfl deil, fakat saf ehir devriminin zayflyd.

Elli gnlk dnem devrimin en gl dnemiydi. Sovyet , devrimin
iktidar mcadelesi organyd. Sovyetin snfsal karakterini, ehir
nfusundaki keskin snfsal blnme ve mutlakyete kar mcadelenin
tarihsel olarak snrl erevesi iinde bile proletarya ile kapitalist
burjuvazi arasndaki derin politik eliki belirliyordu. Ekim grevi nden
sonra kapitalist burjuvazi bilinli olarak devrimi yavalatmaya giriti;
kk burjuvazi bamsz bir rol oynama konusunda ok zayf olduunu
kantlad; proletaryann ehir devrimi zerinde tartlmaz hegemonyas
vard ve snf rgt onun iktidar mcadelesindeki silahyd.
Hkmetin morali giderek bozulurken, Sovyetin gc byyordu. Eski
devlet iktidar aciz ve akn durumda olduunu gsterdike, proleter
olmayan halkalar Sovyete giderek daha sempatik bakmaya balyorlard.
Politik kitle grevi Sovyetin balca silahyd. O proletaryann tm
gruplar arasnda dorudan devrimci balar kurduu ve tm iletmelerin
iilerini ii snfnn btnnn otoritesi ve gcyle destekledii iin,
lkenin ekonomik yaamn durdurma gcn kazand. retim aralarnn
mlkiyeti kapitalistlerin ve devletin elinde kalmaya devam etmesine ve
devlet iktidar brokrasinin elinde kalmay srdrmesine ramen, ulusal
retim ve iletiim aralarnn gerek idaresi en azndan ekonomik
yaamn ve devlet yaamnn dzenli ilemesini kesintiye uratma imkan
lsnde Sovyetin elindeydi. te Sovyetin, pratikte kantlanm olan,
ekonomiyi felce uratma ve anariyi devlet yaamna sokma yeteneidir ki
onu bildiimiz Sovyet yapyordu. Bu olgular gz nne alndnda,
Sovyetin ve eski rejimin barl ekilde bir arada varolmasn temin
etmenin yollarn aramak umutsuz bir topya olurdu. Yine de Sovyetin
taktiklerine yneltilen eletiriler, bunlarn gerek ieriini plak ekilde
ortaya koyarsak, yalnzca u hayalci fikirden hareket ediyordu: Ekim
sonrasnda Sovyet btn saldrgan eylemlerden saknmalyd ve
mutlakyetten kazanlan alanda kitleleri rgtlemeye younlamalyd.
Peki Ekim zaferinin doas neydi?
Ekim kampanyasnn sonucu olarak, mutlakyetin prensipte kendisini
reddettii tartlamaz. Ama o muharebeyi gerekten kaybetmi deildi;
yalnzca muharebeye girmeyi reddediyordu. Krsal ordusunu isyana ve
grevdeki ehirlere kar kullanmak iin ciddi bir giriimde bulunmuyordu.
Onu byle bir giriimde bulunmaktan alkoyan ey, doal olarak insancl
nedenler deildi; ok basit, cesareti derinden krlm ve soukkanlln
yitirmiti. Brokrasi iindeki liberal unsurlar, kendi frsatlarn beklerken,

grevin zaten etkisini yitirmekte olduu bir anda stnl ele geirdiler ve
mutlakyetin prensipte tahttan ekildii 17 Ekim bildirgesini
yaynladlar. Ama devletin tm maddi rgtlenmesi devlet hiyerarisi,
polis, hukuk mahkemeleri, ordu hl monarinin blnmemi mlkiyeti
olarak duruyordu. Bu koullar altnda Sovyetin taktikleri ne olabilirdi, ne
olmalyd? retken proletarya tarafndan desteklenen Sovyet , mutlakyeti
kendi maddi iktidar aygtn iletme olanandan yoksun brakabilirdi
(brakabildii lde) ve onun gc buna balyd. Bu bak asndan,
Sovyetin etkinlii anarinin rgtlenmesi anlamna geliyordu. Onun
devam eden varl ve geliimi, anarinin pekimesi anlamna geliyordu.
Uzatmal bir arada varolu olanakszd. Daha balangtan itibaren,
gelecek atma Ekimin yar-zaferinin maddi ekirdeiydi.
Sovyete yapacak ne kalmt? atma kanlmaz deilmi gibi mi
yapmak? Kitleleri, anayasal bir rejimin gelecekteki mutluluklar iin
rgtlediine mi inandrmak? Buna kim inanrd? Elbette ne mutlakyet , ne
de ii snf.
Sonraki iki Duma rnei, bize, grnteki doru davranlarn bo
sadakat biimleri mutlakyete kar mcadelede ne kadar yararsz
olduunu gsterecekti. Otokratik bir lkede anayasal ikiyzlln
taktiklerini nce davranp uygulamas iin Sovyetin farkl bir cevherden
yaplm olmas gerekecekti. Ama bu nereye gtrrd? ki Dumannkiyle
ayn sona: iflsa.
Sovyete, yakn gelecekteki bir arpmann kanlmaz olduunu kabul
etmekten baka yapacak hibir ey kalmamt; ayaklanma hazrl dnda
hibir taktik seemezdi.
Bu hazrlklarn doas, Sovyetin, devletin hayatn fel etmesini
mmkn klan ve gcn oluturan niteliklerinin kesin olarak gelitirilip
pekitirilmesinden baka ne olabilirdi? Ama Sovyetin bu nitelikleri
glendirmeye ve gelitirmeye ynelik doal abalar, atmay
kanlmaz ekilde daha da yaknlatrd.
Sovyet , ordu ve kyllk zerindeki nfuzunu geniletmekle giderek
daha fazla megul oldu. Kasmda Sovyet, iileri, Krontad denizcileri
ahsnda uyanan orduyla kardee dayanmalarn etkin bir ekilde ifade
etmeye ard. Bunu yapmamak Sovyetin gcn geniletmeyi reddetmek
olurdu. Yapmak ise yaklaan atmaya doru bir admd.
Veya belki de nc bir yol vard? Belki Sovyet , liberallerle birlikte,
yetkililerin szde devlet adamlna bavurabilirdi? Belki de halkn
haklarn monarinin ayrcalklarndan ayran izgiyi bulabilirdi ve

bulmalyd, ve o kutsal snrn bu kenarnda durmalyd? Fakat monarinin

de snr izgisinin kendi tarafnda duracan kim garanti edebilirdi? ki
taraf arasnda bar ya da hatta geici bir atekesi rgtlemeye kim
giriecekti? Liberalizm mi? 18 Ekimde Sovyet heyetlerinden biri, Kont
Witte ye, halkla barmann bir iareti olarak birliklerin bakentten
ekilmesini nerdi. Bakan, susuz ve elektriksiz kalmak, birliksiz
kalmaktan daha iyidir diye yant verdi. Belli ki hkmetin silahszlanmaya
niyeti yoktu.
Sovyet ne yapacakt? Ya liberallerin gerekten istedii gibi, sorunu
uzlatrma meclisinin, yani gelecein Devlet Dumasnn eline brakarak
ekilecekti; ya da Ekimde kazanlm olan hereyi silah gcyle elde
tutmaya hazrlanacak ve eer olanaklysa, daha ileri bir saldr
balatacakt. Uzlatrma meclisinin yeni bir devrimci atma alanna
dntn imdi ok iyi biliyoruz. Bu nedenle ilk iki Duma tarafndan
oynanan nesnel rol, proletaryann kendi taktiklerini zerine ina ettii
politik ngrnn doruluunu teyit etti yalnzca. Ama o kadar uzaa
bakmamza gerek yok. unu sorabiliriz: hi kimseyi asla uzlatramamaya
yazgl olan bu uzlatrma meclisinin sahiden hayata geirilmesini kim ya
da ne garanti edecekti? Monarinin ayn devlet adaml m? Onun kutsal
vaatleri mi? Kont Witte nin eref sz m? Zemtsinin, arka kapdan kabul
edildikleri Peterhofa ziyareti mi? Bay Mendelssohnun uyarc sesi mi?
Ya da, son olarak, liberallerin, tarihin bizzat liberalizmin inisiyatifine,
zeksna ve gcne ykleyecei btn grevleri omuzlarna yd szde
olaylarn doal ak m?
Ama eer Aralk atmas kanlmaz idiyse, Aralk bozgununun nedeni
Sovyetin bileiminde yatmyor muydu? Sovyetin temel kusurunun onun
snfsal doas olduu syleniyordu. Sovyet , ulusal devrimin organ
olmak iin, tm halk katmanlarnn temsilcileri onun iinde yerlerini
bulacak ekilde kendi yapsn geniletmeliydi. O zaman bu, Sovyetin
otoritesine istikrar kazandrr ve onun gcn arttrrd. Peki gerekten
yle mi?
Sovyetin gcn, proletaryann kapitalist toplumdaki rol belirledi.
Sovyetin grevi, kendini bir parlamento parodisine dntrmek, farkl
toplumsal gruplarn karlarnn eit ekilde temsilini rgtlemek deil,
proletaryann devrimci mcadelesinin btnln salamakt. Sovyetin
elindeki balca silah, proletaryaya, cretli emek snfna zg bir yntem
olan politik grev di. Proletaryann snfsal bileimindeki homojenlik,
Sovyet iindeki isel srtmeyi bertaraf ediyor ve onu devrimci inisiyatif
asndan yetenekli klyordu.

Sovyetin bileimi hangi aralarla geniletilebilirdi? Liberal birliklerin

temsilcileri davet edilebilirdi; bu, Sovyeti topu topu yirmi ya da daha fazla
aydnn varlyla zenginletirmi olurdu. Bunlarn Sovyet iindeki etkileri,
Birlikler Konfederasyonu nun devrimde oynad rolle orantl, yani sonsuz
lde kk olurdu.
Baka hangi sosyal gruplar Sovyette temsil edilebilirdi? Zemstvo kongresi mi? Ticaret ve sanayi rgtleri mi?
Zemstvo kongresi Kasmda Moskovada topland; Witte nin bakanl
ile ilikiler konusunu tartt, ama ii Sovyetiyle ilikiler konusunu aklna
bile getirmedi.
Zemstvo kongresi oturumdayken Sivastopol ayaklanmas meydana geldi.
Grdmz gibi bu olay zemtsinin hemen saa sapmasna yol at, yle ki
bay Milyukov , ana hatlaryla, ayaklanmann Tanrya kr bastrld
anlamna gelen bir konuma yaparak onlar rahatlatmak zorunda kald. Bu
kar-devrimci beylerle Sivastopolda isyanclar selamlayan ve
destekleyen ii temsilcileri arasnda ne gibi bir ibirlii oluturulabilirdi?
Henz hi kimse bu soruya bir yant vermi deildir. Liberalizmin yarsamimi, yar-ikiyzl prensiplerinden birisi, ordunun politikann dnda
kalmas istemidir. Tersine, Sovyet de orduyu devrimci politika ierisine
ekmeye alarak muazzam enerji harcyordu. Ya da belki de Sovyet, ar
bildirgesine yle sonsuz bir gven duymalyd ki, orduyu tmyle Trepov
un eline brakmalyd? Ve, eer yle deilse, hayati nem tayan bu
alanda liberallerle ibirliinin temeli olarak dnlebilecek program
neredeydi? Bu beylerin Sovyetin etkinliklerine katks, sistemli muhalefet,
sonu gelmez tartma ve isel demoralizasyon dnda ne olabilirdi? Bunlar
bize, liberal basn okuyarak bildiimiz tlerden baka ne
verebilirlerdi? Devlet adaml gerekten de Kadetlerin ve
Oktobristlerin ayrcal olabilirdi; bununla birlikte Sovyet kendisini bir
politik polemikler ve karlkl telkinler kulbne dntremezdi. Bir
mcadele organ olmak ve ylece kalmak zorundayd.
Burjuva liberalizminin ve burjuva demokrasisinin temsilcileri, Sovyetin
gcne ne katabilirdi? Onun mcadele yntemlerini nasl
zenginletirebilirdi? Bunlarn Ekim, Kasm ve Aralkta oynadklar rol
hatrlamak, bu unsurlarn kendi Dumalarnn feshedilmesine ne kadar az
direni gsterdiklerini bilmek, Sovyetin bir snf rgt, yani bir mcadele
organ olarak kalma hakkna sahip olduunu, bunun onun vazifesi olduunu
anlamak yeterlidir. Burjuva temsilciler Sovyeti daha kalabalk hale
getirebilirlerdi, ama onlar kesinlikle Sovyeti daha gl yapma

yeteneinde deildiler.
Ayn nedenle, Sovyetin uzlamaz snf taktikleriyle burjuvaziyi dzen
kampna geri frlattn savunan tmyle rasyonalist, tarihsel olmayan
sulamalar reddediyoruz. Devrimin muazzam bir silah olduunu gsteren
ii grevi, sanayiye anariyi de sokuyordu. Tek bana bu, muhalif
sermayenin kamu dzeni slogann ve liberalizmin tm sloganlarnn
zerinde kapitalist smrnn bekas slogann ileri srmesi iin
yeterliydi.
verenler, grkemli (bunu onlar sylyorlar) Ekim grevi nin sona
ermesi gerektiine karar vermiler ve kar-devrimci 17 Ekim Birliini
rgtlemilerdi. Byle yapmak iin yeterli nedenleri vard. Her birinin,
kendi fabrikasnda, devrimin politik kazanmlaryla iilerin sermaye
karsndaki konumlarnn glenmesinin el ele gittiini kefetmeye yetecek
frsat olmutu. Baz politikaclar, sekiz saatlik ign mcadelesinin
yaratt temel skntnn, muhalefette nihai bir atlaa yol atn ve
sermayeyi kar-devrimci bir gce dntrdn dnmektedirler. Bu
eletirmenler proletaryann snfsal enerjisini, snf mcadelesinin
sonularn kabul etmeksizin tarihin emrine vermek istiyorlard. Sylemeye
gerek yok ki, sekiz saatlik ignne tek yanl gei, iverenler arasnda
iddetli bir tepki oluturmaya balamt. Ama bu zel kampanya
olmasayd kapitalistlerin Witte nin kapitalist borsa hkmetiyle
yaknlamasnn gereklemeyeceine inanmak ocukadr. Proletaryann,
halk kitlelerinin bana geerek ve kamu dzenine kar srekli bir tehdit
oluturarak bamsz bir devrimci g halinde birlemesi, sermayeyle
yetkililer arasnda oluan koalisyonun elinde yeterli bir kant
oluturuyordu.
Doru, devrimin ilk evresinde, yani devrim kendisini kendiliinden
salan patlamalarla ortaya koyduunda, liberaller ona msamaha
gsterdiler. Devrimci hareketin mutlakyetin temellerini sarstn ve onu
egemen snflarla anayasal bir anlamaya zorladn aka grdler.
Grevlere ve gsterilere msamaah gsterdiler, devrimcilere kar dosta
bir tutum takndlar ve onlar yalnzca yumuak ve dikkatli bir biimde
eletirdiler. Devrimin, anayasal anlamann koullarnn oktan yazld
ve geriye kalan hereyin de bunlar yrrle koyacak gibi grnd 17
Ekim sonrasnda da ilemeye devam etmesi, aka, liberallerle yetkililer
arasnda byle bir anlamann yaplma olanan baltalyordu. Ekim grevi
yle birleen ve kendi ilerinde rgtlenen proleter kitleler, o andan
itibaren, kendi gerek varolularyla liberalleri devrimin karsna
koydular. Liberaller, Moorun kendine deni yaptn,[1] artk sakince

torna tezghna dnmesi gerektiini hissettiler. Oysa Sovyet , tam tersine,

asl mcadelenin nnde uzandna inanyordu. Bu koullar altnda,
kapitalist burjuvaziyle proletarya arasnda devrimci bir ibirlii sz
konusu olamazd.
ncln sonucu dourmas gibi, Ekim de Aral dourdu. Aralk
atmasnn akbeti, mnferit taktik hatalarla deil, gericiliin mekanik
glerinin devrim glerinden daha byk olduunu ortaya koymas
olgusuyla aklanmaldr. Proletarya, Aralk ve Ocak ayaklanmalarnda
kendi hatalar yznden deil, ok daha gerek bir nicelik yznden
yenilgiye urad: kyl ordusunun sngleri.
Liberalizm hakikaten de, ate gc eksikse bunu her koulda bacak
gcnn hzyla kapamak gerektii dncesindedir: o, karar annda geri
ekilmeyi, gerekten en cesur, olgun, zerinde uzun uzun dnlm ve
etkili taktik olarak grr. Bu liberal ka felsefesi, bizzat sosyal
demokrasi saflarndaki baz yazarlar[2] zerinde bir etki yaratt, bunlar
gemii deerlendirirken u soruyu soruyorlard: eer proletaryann
Aralktaki yenilgisi kendi glerinin yetersizlii yznden olsayd, onun
hatas tmyle, zafer iin yeterince gl olmad halde arpmay kabul
etmesinden ibaret olmaz myd? Bunu yle yantlayabiliriz: eer
arpmalar sadece zaferin kesinlii durumunda yaplsayd, bu dnyada
giriilen hibir arpma olmazd. Balangtaki bir g hesab, devrimci
atmalarn akbetini nceden belirleyemez. Eer belirleseydi, snf
mcadelesi uzun sreden beri yerini muhasebecilie brakm olurdu. Ksa
bir sre nce, baz sendikalarn haznedarlar bunu hayal ediyorlard. Ama
en modern hesap sistemiyle bile, bir defterden elde edilen kantla
kapitalistleri ikna etmenin olanaksz olduu ve saylara dayandrlan
kantlarn, sonunda, bir grev kantyla desteklenmesi gerektii anlald.
Ve herey nceden ne kadar iyi hesaplanrsa hesaplansn, her grev
nceden tahmin edilemeyen ve sonunda mcadelenin akbetini belirleyen
bir dizi yeni maddi ve manevi olguya yol aar. imdi, sahip olduu kesin
hesap yntemleriyle birlikte bertaraf edilmi byle bir sendikay hayal
edin; grevi tm lkeye yayn ve ona byk bir politik hedef verin; devlet
iktidar ile proletaryay dorudan dmanlar olarak kar karya getirin;
her ikisini de gerek, potansiyel ya da hayali ittifaklarla evreleyin; her iki
tarafn kazanmak iin acmaszca mcadele ettii tarafsz katmanlar
ekleyin; devrimci unsurlar ancak olaylarn hengamesi iinde ortaya kan
orduyu ekleyin; her ikisi de ok gerek faktrler olarak, bir yandan abartl
umutlar, dier yandan abartl korkular ekleyin; borsann ani kriz
nbetlerini ve uluslararas ilikilerin btn karmak etkilerini ekleyin

devrim iklimini elde edersiniz. Bu koullar altnda bir partinin znel

iradesi, baat bir parti bile olsa, yalnzca etkenlerden bir tanesidir, ama
hibir surette en nemlisi deil.
Bir devrimde, arpma an, her iki tarafn hesaplarndan ok, muhalif
ordularn karlkl konumlar tarafndan belirlenir, hatta bir savatakinden
bile daha fazla. Savata, ordularn mekanik disiplini sayesinde, herhangi
bir atma olmakszn btn bir orduyu arpma alanndan
uzaklatrmann bazen olanakl olduu dorudur; ama yine de, byle
durumlarda askeri komutan, geri ekilme stratejisinin birliklerinin moralini
bozup bozmayacan ve bugnk arpmadan kanmakla yarn daha
felket getirici bir arpmaya zemin hazrlayp hazrlamadn kendisine
sormaldr. General Kuropatkinin bu noktada syleyecek pek ok eyi
olabilirdi. Ama gelien bir devrimci durumda, planl bir geri ekilme
batan dnlemez. Bir parti saldrya geerken kitleleri arkasna alabilir,
ama bu, onlar saldrnn ortasnda diledii gibi uzaklatrlabilecei
anlamna gelmez. Kitlelere nderlik eden sadece parti deildir: sras
geldiinde kitleler partiyi ilerletir. rgt ne kadar gl olursa olsun, bu
durum her devrimde meydana gelecektir. Bu koullar gz nne
alndnda, arpma olmakszn geri ekilmek, partinin kitleleri dman
atei altnda yzst brakmas anlamna gelebilir.
Baat parti olarak sosyal demokratlar, phesiz, Aralkta gericiliin
meydan okumasn kabul etmeye raz olmayabilirler ve, Kuropatkinin
mutlu ifadesini kullanmak gerekirse, nceden hazrlanm konumlara,
yani gizlilie geri ekilebilirlerdi. Ama bir genel direniin olmad
durumda byle yapmakla, hkmetin yasal ve yar-yasal ii rgtlerini
(yaratlmasna bizzat partinin yardmc olduu) birer birer parampara
etmesini mmkn klm olurlard yalnzca. Bu, sosyal demokrasinin,
devrimden uzak durabileceine, kendi hatalarnn felsefesini
yapabileceine ve tek dezavantaj, artk kimsenin istemedii bir anda
retilmek olan kusursuz planlar hazrlayabileceine dair phe gtrr
ayrcal iin dedii bedel olurdu. Bunun, partiyle kitleler arasndaki
balarn pekitirilmesine nasl yardm edeceini tasavvur etmek kolaydr!
Hi kimse sosyal demokratlarn atmay trmandrdn iddia edemez.
Aksine Petersburg Sovyetinin, 22 Ekimde, kitleler arasnda yaygn
ajitasyonel ve rgtsel alma yapma adna yeni rejimin aknlndan
ve tereddnden yararlanmaya kalkmayarak, bir atmay kkrtmamak
iin cenaze trenini ertelemesi, sosyal demokratlarn inisiyatifiyle oldu.
Hkmet, ilk adm olarak Polonyada skynetim iln edip, lke apnda
alelacele yeniden kontrol kurma giriiminde bulunduunda, Sovyet tmyle

savunma taktiklerini savundu ve Kasm grevi ni ak atma aamasna

tayacak hibir ey yapmad; bunun yerine grevi bir protesto hareketine
dntrd ve bunun ordu ve Polonyal iiler zerindeki muazzam moral
etkisiyle yetindi.
Parti, rgtsel hazrlk gereksiniminin farknda olduu iin, Ekim ve
Kasmdaki arpmadan kandysa da, Aralkta bu dnce artk uygun
deildi. Sylemeye gerek yok ki, bu hazrlk zaten baarld iin deil,
hkmet baka seenei de yoktu Ekim ve Kasmda yaratlan btn
devrimci rgtllkleri parampara ederek arpmay balatt iin. Bu
koullar altnda, parti bir kez daha savamay reddetmeye karar vermi
olsayd ve hatta devrimci kitleleri ak alandan ekebilseydi, sadece ok
daha uygunsuz koullar altnda ayaklanma zeminini hazrlyor olurdu: yani
sempatiyle yaklaan bir basnn ve kitle rgtlerinin bulunmad ve bir
geri ekilmeyi kanlmaz olarak izleyen moral bozukluunun hkm
srd bir atmosferin hakim olduu koullarda.
Marx yle yazyordu[3]:
Savata olduu gibi devrimde de, mcadelenin baar ans ne olursa olsun, karar
annda hereyi gze almak kesinlikle gereklidir. Tarihte, bu nermeyi dorulamayan tek
bir baarl devrim yoktur. Israrl bir mcadele sonrasndaki yenilgi, kolayca kazanlm
bir zaferden daha az devrimci neme sahip deildir. Her mcadelede, eldiveni yere
atan[4] kiinin yenilme riskini gze almas kesinlikle kanlmazdr; ama bu, yenilgiyi daha
batan iln etmek ve kl ekmeksizin teslim olmak iin bir neden midir?
Devrimde nemli bir mevzinin komutasn elinde tutan ve saldrya girien dmana
kar koyacak yerde onu teslim eden kii, her zaman bir hain gz ile baklmay hak eder.
(Karl Marx , Almanyada Devrim ve Kar-Devrim)[5]

Engels , Marx n Fransada Snf Mcadeleleri adl kitabna yazd

nl nszde, ayaklanmann askeri-teknolojik zorluklar (birliklerin
demiryoluyla hzla tanmas, modern toplarn ykc gc, modern
ehirlerin geni sokaklar) karsnda ordunun snfsal bileiminin
evriminden hareket ederek, yeni zafer olanaklarn hesap ederken, ciddi
yanl anlalmalara ak kap brakyordu. Engels, bir taraftan, devrimci
ayaklanmalarda modern tekniin nemini ok tek yanl deerlendiriyor,
dier taraftan, ordunun snfsal yapsnn evriminin ancak orduyla halk
arasnda dorudan bir kar karya geli sz konusu olduu zaman politik
olarak nemli olabileceini aklamay gerekli ya da uygun grmyordu.
Sorunun her iki yan zerine bir ey daha.[6] Devrimin ademi-merkezi
doas, birliklerin srekli olarak nakledilmesini zorunlu klar. Engels ,
demiryollar sayesinde, garnizonlarn yirmi drt saat ierisinde iki
katndan daha fazla olabileceini syler. Ama gerek bir kitle
ayaklanmasnn bir demiryolu grevini kanlmaz olarak art koacan

gzden karr. Hkmet daha silahl kuvvetlerini nakletmeye

balayamadan, o amansz kavgadaki grevci alanlarla birlikte
demiryolu hatlarn, lokomotifleri ve vagonlar ele geirmek, trafii
dzenlemek, tahrip olan raylar ve havaya uurulan kprleri onarmak
zorundadr. En iyi tfekler ve en keskin sngler btn bunlar iin yeterli
deildir; ve Rus devriminin deneyimi, en kk baarnn bile bu ynde
yirmi drt saatten ok daha fazlasn gerektirdiini gsterir.
Ayrca hkmet, silahl kuvvetlerin nakline girimeden nce, lkedeki
durumu bilmelidir. Telgraf, haber akn, demiryollarnn tamay
hzlandrmasndan ok daha geni lde hzlandrr. Ama yine buradaki
bir ayaklanma, posta ve telgraf grevini n varsayar ve dourur. Eer
ayaklanma, posta ve telgraf alanlarn kendi tarafna ekemezse bu
devrimci hareketin zayflna tanklk eder! yine de telgraf direklerini
devirebilir ve telleri kesebilir. Bu her iki taraf iin de zararl olsa da, asl
gcn kesinlikle otomatik olarak ileyen bir rgtten almayan devrimin
kayb devletten ok daha az olmaya devam eder.
Kuku yok ki, telgraf ve demiryollar, modern merkezi devletin elindeki
gl silahlardr. Ama bu silahlarn her iki taraf da keskindir. Ve,
toplumun ve bir btn olarak devletin varl, proleter emein
devamllna balyken, demiryollar ve posta ve telgraf servisi sz
konusu olduunda bu bamllk ok daha aikrdr. Raylar ve teller hizmet
vermeyi reddeder etmez, hkmet aygt, aralarnda hibir nakliye ya da
iletiim arac (hatta en ilkel olanlar bile) olmayan ayr paralara blnr.
yle olur ki, daha yetkililer yerel bir garnizonu iki katna karmay
baarmadan, iler epeyce yol kateder.
Bir ayaklanma, hkmeti, birliklerin naklinin yan sra, askeri tehizatn
nakli sorunuyla da yz yze brakr. Bir genel grevin bu konuda yaratt
zorluklar zaten biliyoruz; ama buna ayrca, askeri malzemelerin
isyanclarca ele geirilmesi riski de eklenmelidir. Devrimin nitelii ne
kadar ademi-merkezi olur ve kitleler devrime ne kadar fazla ekilirse bu
risk o kadar gerek hale gelir. Moskova istasyonlarndaki iilerin, baz
uzak harekt alanlarna tanan silahlar ele geirdiklerini grdk. Benzer
eylemler pek ok yerde meydana geldi. Kuban blgesindeki isyanc
Kazaklar, bir tfek sevkiyatn engellediler. Devrimci askerler mhimmat
isyanclara teslim ettiler, vs.
Elbette, herey sylenip yapldnda, isyanclarn hkmet birlikleri
zerinde katksz bir askeri zaferi sorunu sz konusu olamaz. syanclar
fiziksel olarak daha gl olmak zorundadr ve sorun daima birliklerin ruh

haline ve tavrna indirgenmelidir. Barikatlarn her iki tarafndaki gler

arasnda snfsal akrabalk olmakszn, devrimin zaferi, gnmzn askeri
teknolojisi dnldnde gerekten olanaksz olurdu. Fakat dier
taraftan, ordunun halkn yanna gemesinin barl, kendiliinden bir
gsteri biimini alabileceine inanmak, ok tehlikeli bir yanlsama olurdu.
lm-kalm sorunuyla kar karya kalan egemen snflar, ordunun snfsal
bileimine ilikin kuramsal dnceler yznden kendi konumlarndan asla
isteyerek feragat etmezler.
Her devrimin en byk bilinmezi olan ordunun politik ruh hali, ancak
askerlerle halk arasndaki bir atma srecinde belirlenebilir. Ordunun
devrim kampna gemesi manevi bir sretir; ama bu srecin yolu yalnz
manevi aralarla alamaz. Ordu iinde farkl gdler ve davranlar bir
araya gelir ve kesiir; ounluk tereddt eder ve dardan gelen bir etkiyi
beklerken, yalnzca bir aznlk bilinli olarak devrimcidir. Bu ounluk,
ancak halkn zaferinin olabilirliine inanmaya balarsa, silahlarn
brakabilir ya da sonunda snglerini gericilie dorultabilir. Byle bir
inan tek bana politik bir ajitasyonla yaratlamaz. Ancak askerler, halkn
bir lm-kalm mcadelesi iin sokaklara ktna hkmete kar
gsteri yapma amacyla deil, onu ykma amacyla ikna olduklar zaman,
halkn yanna gemek onlar iin psikolojik olarak olanakl hale gelir.
Bu yzden bir ayaklanma, znde orduya kar bir mcadeleden ok
ordu iin bir mcadeledir. Ayaklanma ne kadar inat, uzun erimli ve
baarlysa, birliklerin tutumundaki temel deiiklik o kadar olas
gerekte kanlmaz olur. Devrimci grev temelinde gerilla mcadelesi,
Moskovada grdmz gibi, aslnda zafere ulaamaz. Ama ordunun ruh
halini yoklama olanan yaratr ve ilk nemli zaferden sonra yani
garnizonun bir blm bir kez ayaklanmaya katldnda gerilla
mcadelesi, birliklerin silahl ve silahsz halk tarafndan desteklenen bir
kesiminin, kendisini evrensel bir nefret emberi iinde bulacak olan dier
kesimle savaaca bir kitle mcadelesine dntrlebilir. Karadeniz
Filosunda, Krontad da, Sibiryada, Kuban blgesinde, daha sonra
Sveaborgda ve dier birok yerde grdk ki, ordunun snfsal, moral ve
politik heterojenlii, birliklerin halkn yanna gemesine neden olduunda,
bunun ilk nce ordu iinde iki kart kamp arasnda bir mcadele anlamna
gelmesi zorunludur. Btn bu durumlarda, militarizmin en modern silahlar
tfekler, makineli tfekler, kale ve sahra toplar, sava gemileri sadece
hkmetin elinde deil, devrimin hizmetinde de bulunur.
Bir ngiliz gazeteci olan Bay Arnold White, 9 Ocak 1905 Kanl Pazar
deneyimi temelinde parlak bir sonuca vard, ona gre eer XVI. Louisnin

elinde birka Maxim tfei[7] bataryas olsayd, Fransz devrimi

gereklemeyecekti. Devrimlerin tarihsel anslarnn tfeklerin
kalibresiyle ya da tabancalarn apyla llebileceine inanmak, ne ackl
bir bo inan! Rus devrimi bir kez daha gsterdi ki, insanlar tfekler,
tabancalar ve sava gemileri tarafndan ynetilemez: son tahlilde, tfekler,
tabancalar ve sava gemileri insanlar tarafndan kontrol edilir.
11 Kasmda, imdi Durnova-Witte bakanl olan Witte-Durnova
bakanl, bir seim yasas yaynlad. Kara amirali Dubasov un Presnya
sokaklarnda St. Andrew bayrann onurunu yeniden tesis ettii bir
dnemde, hkmet, bir yandan mlk sahipleri, dier yandan monariyle
brokrasi arasnda uzlama salamak zere yasal bir yol amak iin acele
ediyordu. Bu andan itibaren iktidar mcadelesi, znde devrimci olsa bile,
anayasalclk kl altnda geliti.
lk Dumada Kadetler , kendilerine halkn nderleri ssn verdiler.
ehir proletaryas haricindeki halk kitleleri hl karmakark bir muhalif
ruh hali iinde olduklar ve seimler ar sol partiler tarafndan boykot
edildii iin, Kadetler kendilerini Dumada durumun hakimi olarak
buldular. Onlar tm Rusyay temsil ediyorlard: Liberal toprak sahipleri
, liberal tccarlar, avukatlar, doktorlar, devlet memurlar, dkknclar,
tezghtarlar, hatta ksmen kyller. Kadet nderlii, eskisi gibi toprak
sahiplerinin, profesrlerin ve avukatlarn elinde kalsa da, parti, dier
btn sorunlar geri plana iten krn karlarnn ve ihtiyalarnn basnc
altnda, sola dnyordu. Bylece Dumann feshedilmesine ve daha sonra
liberal gevezeler iin uykusuz gecelerin yolunu aan Vyborg bildirgesine
geldik.
Kadetler ikinci Dumaya daha kk saylarla dndler, ama Milyukov
un da kabul ettii gibi, onlar imdi sadece sokaktaki honutsuz adam
tarafndan deil, kendisini soldan ayrmak, yani oyunu daha bilinli olarak
kar-devrimci platforma vermek isteyen semen tarafndan desteklenme
avantajna sahiptiler. ehir kk burjuvazisi, ticaret proletaryas, ve
sradan aydnlar imdi sol kanat partilere oy veriyordu, oysa toprak
sahipleri nin ana ounluu ve byk sermayenin temsilcileri aktif gericilik
kampna gemiti. Toprak sahiplerinin bir blm ve ehir nfusunun orta
katmanlar Kadetleri izliyordu. Kyl ve ii temsilcileri onlarn solunda
bulunuyorlard.
Kadetler , hkmetin orduya asker alma planna oy verdiler ve bteye
oy verme sz verdiler. Ayn ekilde, devletin bte an kapatmak iin
yeni borlanmalara oy vereceklerdi ve tereddt etmeksizin, otokrasinin

eski borlarnn sorumluluunu stleneceklerdi. Konumac krssnde

liberalizmin tm iktidarszln ve deersizliini cisimletiren o acnas
Golovin , Duma feshedildikten sonra, hkmetin, Kadetlerin tavrn,
kendisinin muhalefet zerindeki zaferi olarak yorumlamas gerektiini
sylyordu. Tamamen haklyd. Bu koullar altnda, Dumann feshedilmesi
iin hibir nedenin olmad dnlebilirdi: yine de Duma feshedildi. Bu,
liberalizmin politik argmanlarndan daha gl bir kuvvetin varolduunu
kantlar. Bu kuvvet devrimin i mantdr.
Hkmet, Kadetlerin ar bast Duma ile mcadele ederken kendi
gcnn hissiyle giderek daha fazla doldu. O bu sahte parlamentoyu,
zm talebinde bulunan tarihsel bir meydan okuma olarak deil, zararsz
klnmas gereken politik hasmlarn meclisi olarak gryordu. Politikay
daha ok yksek mahkeme ncesi grlecek bir davaym gibi
deerlendiren bir avu avukat, hkmetin rakipleri ve iktidar taliplileri
olarak sahneye kmlard. Bunlarn politik belgat, hukuki uslamlamalar
ile sahte-klasik lafebelii arasnda salnyordu. Askeri mahkemeler zerine
tartmada iki parti kar karya geldiler. Liberallerin gelecein adam
olarak grdkleri Moskoval avukat Maklakov, hukuki eletiriyi, askeri
adalete ve onunla birlikte hkmetin politikasnn btnne ykc biimde
uygulad. Stolipin , fakat askeri mahkemeler yasal bir kurum deildirler
diye karlk verdi. Bunlar bir mcadele silahdr. Siz bu silahn yasaya
uygun olmadn kantlamak istiyorsunuz. Pekl, o ksa vadeli karlara
uygundur. Yasa kendinde bir ama deildir. Devletin varl tehdit
edildiinde, hkmet, yasal dnceleri bir kenara brakma ve kendi
iktidarnn maddi silahlarn kullanma hakkna sahip olmakla kalmaz, buna
ykmldr de.
Yalnzca hkmet darbesinin deil halk ayaklanmasnn da felsefesini
ifade eden bu yant, liberaller arasnda son derece byk bir skntya yol
at. Hakkn gten daha kuvvetli olduuna bin bir yemin eden liberal
gazeteciler ne iitilmedik bir itiraf! diye lk attlar.
imdiye kadar bunlarn tm politikas, hkmeti bunun tersine ikna
etmeye tasarlanmt. Defalarca geri ekildiler. Dumay feshedilmekten
kurtarmak iin btn haklarndan feragat ettiler, ve bylece, tartmann
tesinde, gcn haktan daha kuvvetli olduunu kantladlar. Bu koullar
altnda hkmetin iktidar silahlarn sonuna kadar kullanmay srdrmek
iin tevik edildiini hissetmesi muhakkakt.
kinci Duma feshedilmiti. imdi 17 Ekim Birliinde kiileen
muhafazakr ulusal liberalizm , devrimin halefi olarak ortaya kmaktadr.

Kadetler kendilerini
devrimin grevlerinin mirass
olarak
grmektedirler. Oktobristler gerekte Kadetlerin yattrma taktiklerinin
mirassyd. Bununla birlikte Kadetler Oktobristleri gizliden gizliye
kmsyorlard, Oktobristler Kadetlerin vaatlerinden yalnzca mantksal
sonular karyorlard: desteini devrimden almyorsan, Stolipin in
anayasalclndan almak zorundasn.
Kuropatkinin ve Stesselin Savunma Departmanna ilikin reform
vaatleri, yeni apoletlerden, yaka eritlerinden ve apkalardan te bir anlam
tamad halde, nc Duma , arlk hkmetine ordu iin 456.535
acemi er verdi. lkenin yzde yetmiini, olaanst yasalar bir celldn
ilmii gibi kullanan satraplara teslim eden ve geriye kalan yzde 30nun da
normal yasalar temelinde aslmasn ve boazlanmasn serbest brakan
ileri Bakanlnn btesini onaylad. Hkmetin 87. Fkraya dayanarak
yaynlad nl 9 Kasm 1906 fermannn btn temel hkmlerini kabul
etti. Amac, mlkiyet sahiplerinin gvenilir kaymak tabakasn kyllkten
ayrmak ve geri kalanlarn tmn terimin biyolojik anlamnda doal
ayklanma srecine terk etmekti. Gericilik, kylln kar iin toprak
sahipleri nin topraklarna el koymak yerine, kulaklarn kar iin toplulukmlkiyetindeki kyl topraklarna el koydu. 9 Kasm yasas, diyordu
nc Dumadaki ar gericilerden biri, btn Rusyay havaya
uurmaya yetecek kadar patlayc gaz iermektedir.
Bir kez daha durumun snrsz hakimleri olarak ortaya kan soyluluk ve
brokrasinin uzlamaz tutumlaryla tarihsel bir kmaza srklenen burjuva
partiler, kendi konumlarnn ekonomik ve politik elikilerinden bir k
yolu aryorlar emperyalizmde. teki yenilgilerini, dilerinde telfi
etmeye alyorlar; Uzak Douda (Amur demiryolu ), randa ve
Balkanlarda. Bosna-Hersekin szde ilhak, Moskova ve Petersburgda,
yurtseverliin btn eski dkntlerinin sar edici akrtlaryla
karland. Eski dzene tm burjuva partilerden daha muhalif olduklarn
iddia eden Kadet partisi, imdi militan neo-Slavizmin ban ekiyor;
Kadetler , devrimin zmeden brakt sorunlar kapitalist emperyalizmin
zeceini umuyorlar. Toprak sahiplerinin topraklarna el konulmas ve
toplumsal sistemin demokratikletirilmesi dncesini ifti kyllk
araclyla kapitalist gelime iin istikrarl bir i pazarn oluturulmas
umudunun terk edilmesi anlamna gelen bu dnceyi fiilen terk etmek
zorunda kalan Kadetler, umutlarn d pazarlara balamaktadrlar. Bu
dorultuda baar elde edilmesi iin, gl bir devlet iktidar zorunludur;
ve liberaller bu iktidarn gerek sahibi olan arla aktif destek vermek
zorunda kalmaktadrlar. Milyukovlarn muhalif renklere boyanm

emperyalizmi, nc Dumann tam gbeinde bulunan otokratik

brokrasinin, vahi toprak sahipliinin ve asalak kapitalizmin bu iren
karm iin bir tr ideolojik kozmetik olarak hizmet eder yalnzca.
Btn bunlarn bir sonucu olarak ortaya kan durum, u anda en
umulmadk sonulara yol aabilir. Gcnn nn Tsuima sularna ve
Mukden sava alanlarna gmen bu hkmet; macerac politikalarnn
korkun sonucuna katlanan bu ayn hkmet, imdi anszn, ulusun
temsilcileri tarafndan yurtseverce desteklendiini gryor. Hi
zorlanmakszn, yarm milyon yeni asker ve kendi genel askeri harcamalar
iin yarm milyar ruble elde ediyor; ve stne stlk, Uzak Doudaki yeni
maceralar iin Dumann desteini alyor. Bundan da te: d politikada
yeterince etkin olmad iin, sa ve sol tarafndan, Kara Yzler ve
Kadetler tarafndan ciddi biimde eletiriliyor. Olaylarn mant bylece,
hkmeti, uluslararas prestijinin onarlmas iin savan tehlikeli yoluna
srklyor. Kim bilir? Belki de, otokrasinin kaderi Petersburg ve Varova
sokaklarnda nihai ve geriye dnsz bir ekilde belirlenmeden nce,
Amur kylarnda ya da Karadeniz sahilinde bir kez daha teste tbi tutulur.
[1] Schillerin The Conspiracy of Fiesco in Genoa oyunundaki bir satra gnderme: Moor
kendi iini yapt, Moor gidebilir. (ngilizceye evirenin notu)
[2] Orijinalinde littrateur olarak kullanlm (.n.)
[3] Bu metin gerekte Marxn adyla Engels tarafndan yazlmtr.
[4] Delloyu kabul eden anlamnda. (.n.)
[5] Bkz. Marx-Engels, Almanyada Devrim ve Kar-Devrim, Seme Yaptlar iinde, Sol Y., 1.
Bask, c.1, s.433-434
[6] Bununla birlikte, aka ifade edilmelidir ki, Engels nsznde yalnzca Alman olaylarn
gznnde bulundurmutur, oysa bizim dncelerimiz Rus devrimine dayanmaktadr. (kna
edici olmayan bu not, tamamen sansr nedenleri yznden Almanca metne koyulmamtr.
Yazar)
[7] Hiram Stevens tarafndan 1884te yaplan ilk otomatik tfek. (.n.)

EKLER
Devrimde Proletaryann Partisi ve Burjuva Partileri[1]

Yoldalar, biliyorsunuz ki, partimizin imdi sona eren devrimimiz

esnasndaki resmi gryle ve bu devrimde burjuva partiler tarafndan
oynanan rolle radikal bir biimde tarttm.
Menevik yoldalara kendi grleri olaanst karmak grnyor.
Beni sk sk, Rus devrimi hakknda fazla basitletirilmi bir dnceye
sahip olmakla suladlar. Ama yine de, karmaklk olarak klk deitiren
ar ekilsizlie ramen ya da belki de zellikle bu ekilsizlik yznden
Meneviklerin gr, Bay Milyukovun bile anlayabildii ok basit bir
formle indirgenir. Kadet partisinin ideolojik nderi, geenlerde kinci
Devlet Dumas Seimleri adyla yaynlanan kitabna ekledii notunda
yle yazyor:
Dar anlamda sol-kanat gruplara, yani sosyalist ve devrimci gruplara gelince, onlarla
bir anlamaya varmak daha zor olacaktr. Fakat burada yine, kesin olarak hibir olumlu
faktr olmayabilirse de, aramzdaki yaknlamaya bir dereceye kadar yardm edecek ok
gl olumsuz faktrler bulunmaktadr. Onlarn amac bizi eletirmek ve gzden
drmektir, ve dier nedenlerle deilse bile bu nedenle, varolmak ve etkin olmak
zorundayz. Biliyoruz ki, tm sosyalistler iin, yalnzca Rusyada deil, dnyann her
tarafnda, imdi meydana gelen devrim, bir sosyalist devrim deil burjuva devrimdir ve
demokratik burjuvazi tarafndan gerekletirilmek zorundadr. Dnyann hibir yerinde
sosyalistler byle bir demokrasi iin aday olmaya hazr deildirler, ve eer halk onlar
byk bir kalabalk halinde Dumaya gnderseydi, bu elbette bugn sosyalizmi kurmak
iin deil, onlarn hazrlayc burjuva reformlar baaryla gerekletirmeleri iin olurdu.
Bu yzden, parlamenter roln oynayarak kendilerini tehlikeye atmaktansa bu rol
bize brakmalar, onlar iin ok daha yararl olacaktr.

Grdnz gibi, Milyukov dorudan meselenin zne giriyor. Biraz

nce aktardm pasaj, Meneviklerin, devrime ve burjuvaziyle sosyal
demokrasi arasndaki ilikilere dair grlerinin tm temel unsurlarn
kapsamaktadr. imdi meydana gelen devrim, bir sosyalist devrim deil
burjuva devrimdir. Bu ilk nokta. Burjuva devrim demokratik burjuvazi
tarafndan yaplmaldr. Bu da ikinci nokta. Sosyal demokrasi burjuva
reformlar kendi eliyle gerekletiremez; onun rol yalnzca muhalefettir
ve eletirmek ve gzden drmekten ibarettir. Drdnc ve son olarak,
sosyalistlerin muhalefette kalabilmelerini mmkn klmak iin, biz (yani,
demokratik burjuvazi) varolmak ve etkin olmak zorundayz.
Peki ya biz mevcut deilsek? Ya burjuva devriminin ban ekmeye
yetenekli bir burjuva demokrasisi yoksa? O zaman o icat edilmek
zorundadr. Ve Meneviklerin yapt ey de kesinlikle budur. Onlar, zengin
hayal gleriyle, bir burjuva demokrasisini, onun niteliklerini ve tarihini

ina ediyorlar.
Materyalistler olarak bizler, hereyden nce kendimize burjuva
demokrasisinin toplumsal temelleri sorusunu sormalyz. Bu, hangi snflar,
nfusun hangi katmanlar iinde destek bulabilir?
Hepimiz hem fikiriz ki, kapitalist burjuvazi tmyle bir devrimci g
olarak sz konusu deildir. Kelimenin en geni anlamnda ulusal bir
devrim olan byk Fransz Devrimi srasnda bile, baz sanayiciler
Lyonda kar-devrimci bir rol oynadlar. Ama bize, burjuva devrimin yol
gsterici gc olarak hep orta ve zellikle kk burjuvaziden sz
ediliyor. Bu kk burjuvazi tam olarak neyi temsil etmektedir?
Jakobenler, zanaat atlyelerinden kan kent burjuvazisi tarafndan
desteklenmiti. Kk zanaatkrlar, raklar, btn kk kent nfusu sk
skya onlarla birlemi, devrimci baldr plaklarn ordusunu,
Montagnardlarn nder partisinin temel desteini oluturmutu. Zanaatsal
iin uzun tarihsel okulundan gemi olan kent nfusunun bu salam kitlesi,
devrimi ileri tamt. Devrimin nesnel sonucu, kapitalist smr iin
normal koullarn yaratlmasyd. Fakat tarihsel srecin toplumsal
mekanizmas, burjuvazinin bu egemenlik koullarnn, ayaktakm,
sokaklarn demokrasisi ve baldr plaklar tarafndan yaratlmasn
emretti. Burjuva toplumu tm ie yaramaz sprntlerinden temizleyen
onlarn terr diktatrlyd, sonra burjuvazi, kk burjuva
demokrasisinin diktatrln alaa ederek egemenlik kurdu,
Ne yazk ki ilk kez olmamakla beraber, soruyorum: Rusyada, bir
devrimci burjuvaziyi kendi omuzlar zerinde ykseltebilecek, onu iktidara
yerletirebilecek ve proletaryaya muhalefet ederek byle olaanst bir
grevi yerine getirme olanan verebilecek toplumsal snf nerededir?
Asl soru budur ve bir kez daha bunu Meneviklere havale ediyorum.
Dorudur, muazzam bir devrimci kyllk kitlesine sahibiz. Fakat
Aznlktan yoldalar da benim kadar bilirler ki, kyllk yine de devrimci
olabilir bamsz, az da olsa nderlik edici, politik bir rol oynama
yeteneine sahip deildir. phesiz kyllk devrimin hizmetindeki
olaanst bir g olduunu ispatlayabilir, fakat bir mujik partisinin
burjuva devriminin banda yer alabileceine ve kendi inisiyatifiyle ulusun
retici glerini eski prangalarndan kurtarabileceine inanmak bir
Marksiste yakmaz. Modern toplumda nderlik eden ehirdir ve yalnz o
bir burjuva devrime nderlik etmeye yeteneklidir. Peki bizim ulusa
nderlik etme yeteneine sahip olabilecek kent burjuvazimiz nerededir?
Yolda Martinov, elde byte onu pek ok kez arad. Saratovda

retmenleri, Petersburgda avukatlar ve Moskovada istatistikileri

buldu. O ve onun gibi dnenler, bir zamanlar on sekizinci yzyln
sonundaki baldr plaklarn yar-proleter zanaat burjuvazisinin
doldurduu yeri, Rus devriminde sanayi proletaryasnn doldurduunu
kabul etmeyi reddediyorlar. Yoldalar, bu temel geree dikkatinizi ekmek
isterim.
Bizim byk sanayimiz, doal olarak zanaatsal iten gelimedi.
ehirlerimizin ekonomik tarihi asla bir zanaat dneminden gemedi.
Rusyada kapitalist sanayi, Avrupa sermayesinin dorudan ve acil basnc
altnda olutu. O, aslnda, hi zanaatsal kltrn direnciyle
karlamakszn, ilkel bakir topra ele geirdi. Yabanc sermaye, devlet
borlar kanalndan ve zel teebbsn boru hatlarndan geerek Rusyaya
akt. Zanaatsal iin gelimesine ya da hatta oluumuna bile izin
vermeksizin, kendi etrafnda bir sanayi proletaryas ordusu toplad. Bu
srecin bir sonucu olarak, burjuva devrimi srasnda ehirlerimizdeki
temel g, toplumsal olarak son derece gelimi trden bir sanayi
proletaryasndan ibaretti. Bu, rtlmesi mmkn olmayan ve devrimin
taktiklerine ilikin tm kararlarmzn tam temelinde yer almas gereken bir
gerektir.
Aznlktan yoldalar eer devrimin zaferine inanyorlarsa ya da hatta
yalnz byle bir zaferin olabilirliini kabul ediyorlarsa, proletarya
haricinde, devrimci iktidar talep etme hakkmzn olamayacan inkr
edemeyeceklerdir. Tpk Fransz Devrimindeki kk-burjuva ehir
demokrasisinin devrimci ulusun banda yer almas gibi, ehirlerimizin tek
devrimci demokrasisi olan proletarya da yle kyl kitlelerin desteini
almaya almal ve devrim muzaffer olursa iktidar almaldr. Dorudan
proletarya tarafndan ve onun araclyla da devrimci kyllk tarafndan
desteklenen bir hkmet, henz sosyalist bir diktatrlk anlamna gelmez.
Bir proleter hkmet beklentilerine u an daha fazla deinmiyorum. Belki
de Jakoben demokrasisinin dmesi gibi, proletarya da, burjuvazinin
egemenlii iin yer aarak dmeye yazgldr. Sadece bir eyi saptamak
istiyorum: Plehanovun tahmin ettii gibi, Rusyadaki devrimci hareket bir
ii hareketi olarak zafer kazanrsa, o zaman proletaryann Rusyadaki
zaferi ancak proletaryann devrimci zaferi olarak mmkndr, ya da baka
hibir ekilde mmkn deildir.
Bu sonu zerinde inatla srar ediyorum. Eer proletaryayla kyl
kitleler arasndaki toplumsal elikilerin, proletaryann kylln nderi
olmasna izin vermeyeceini, ve bizzat proletaryann zafer iin yeterince
gl olmadn kabul etmek zorundaysak, o zaman devrimimizin hibir

ekilde kazanmaya yazgl olmad sonucuna varmalyz. Eer yleyse, o

taktirde devrimin doal sonucu, liberal burjuvaziyle eski iktidar arasnda
bir anlama olmaldr. Bu tr bir sonucun olabilirliiyle kesinlikle
yzlemeliyiz. Ama bu yol devrimin yenilgisine gider, isel zayflktan
dolay bir yenilgiye.
Esasen Meneviklerin analizi ve en bata da, onlarn proletaryay ve
onun kyllkle olas ilikilerini deerlendirmeleri onlar kanlmaz
olarak devrimci karamsarla doru srkler. Yine de onlar bu mant
grmezlikten gelmekte srar ediyorlar ve bunun yerine, kendi devrimci
iyimserliklerini burjuva demokrasisine dayandryorlar. Bu nedenle
onlarn tavr Kadetlere yakndr. Onlar iin Kadetler burjuva
demokrasisinin simgesidir ve burjuva demokrasisi de devrimci iktidarn
doal talibidir.
Yolda Martinov, anayasal demokratik partinin tarihinin tm felsefesini
bu bak asyla ina etmitir. Ona gre, Kadetler devrimci sknet
dnemlerinde saa, devrimci ykseli dnemlerinde ise sola salnrlar; ve
bu nedenle de devrimci gelecei onlar miras alacaklardr. Ne var ki burada
Kadetlerin tarihinin maksatl olarak nyargl bir tasavvura uydurulduuna
dikkat ekmeliyim. Martinov bize, 1905 Ekiminde Kadetlerin grevlere
sempatiyle yaklatklarn hatrlatr. Bu inkar edilemez bir olgu. Fakat
onlarn platonik sempatilerinin gerisinde ne yatmaktadr? Sokak terrnden
en kaba burjuva korku. Devrimci hareket daha da glendike, Kadetler
politik arenadan tmyle kaybolmulardr. Milyukov bu kayboluun
nedenlerini, alntladm brorde tam bir ak yreklilikle izah eder:
17 Ekimden sonra, zgr politik toplantlar Rusyada ilk kez grnmeye baladnda,
bunlar phesiz sol-kanat bir ruh hali tayorlard. 1905in son aylar boyunca, bu
eilime direnmek tmyle olanakszd, hatta o srada mevcudiyetinin ilk aylarnda olan ve
parlamenter mcadeleye hazrlanan Kadetler gibi bir parti iin bile. imdi Kadetleri o
srada toplantlar dzenleyerek Trokizmin devrimci yanlsamalarna ve Blanquizme
sapmaya kar kmay baaramamakla sulayanlar, bu dnem boyunca toplantlara
katlan demokratik halkn ruh halini ya hi anlamyorlar ya da unuttular. (kinci Devlet
Dumas Seimleri, s. 91-92)

Grdmz gibi, Bay Milyukov, benim adm devrimin en yksek

noktasna ulat dnemle ilikilendirerek beni fazlasyla onurlandryor.
Ama alntnn ilginlii bundan kaynaklanmyor. Bizim iin nemli olan
nokta udur ki, Ekim ve Kasmda Kadetlerin yapabildii tek i, devrimci
yanlsamalarla mcadele etmekten, yani aslnda devrimci kitle
hareketine muhalefet etmekten ibaretti, ve bu ii yapmay
baaramamalarnn tek nedeni de, o srada halk toplantlarna katlan
demokratik halktan korkmalaryd. Ve mevcudiyetlerinin tam da balaynda!

Devrimimizin doruunda!
Yolda Martinov, Kadetlerin grevcileri platonik olarak selamladn
hatrlyor. Ama tek yanl bir tarihi olarak o, Kadetlerin ban
ektii zemtsi Kasm kongresinden bahsetmeyi unutuyor. Kongre halk
hareketine katlm sorununu tartm myd? Hayr, Wittenin bakanlyla
anlamann koullarn tartmt. Sivastopol ayaklanmasnn haberleri
geldiinde, Kongre acilen ve kararl bir ekilde saa kaymt saa, sola
deil. Ve yalnzca Milyukovun, zet olarak, Tanrya kr ayaklanma
oktan bastrlmt anlamna gelen konumas, yalnzca bu konuma,
Kadetlerin zemtsini anayasal dmen suyuna sokmay baarmt.
Gryorsunuz ki, Martinovun genel tezi ok ciddi kaytlara aktr.
Sonra ilk Dumadaki Kadetlere geliyoruz. phesiz bu, liberal partinin
tarihindeki en parlak sayfadr. Peki bu geici baar neyi aklyordu?
Boykot taktiine ilikin deerlendirmelerimiz farkl olabilir. Ama hepimiz
kabul etmeliyiz ki, bu taktik, yapay olarak ve bu nedenle de ancak geici
olarak, geni demokratik katmanlar Kadetlere yneltmi, birok radikali
kendilerini Kadet partinin temsil ettiini dnmeye zorlam ve bylece
Kadetleri ulusal muhalefet organna dntrmt; bu istisnai durum,
Kadetleri, yolda Martinovun da szn ettii Vyborg bildirisini
yaynlamaya sevk etmiti. kinci Duma seimleri srasnda, Kadetler,
devrimci yanlsamalarla mcadele etme noktasndaki daha doal
konumlarna oktan geri dnmlerdi. Kadet partinin tarihisi Bay Aleksey
Smirnov, Kadetlerin nfuzunun ok byk olduu ehirlerde yaanan seim
kampanyas hakknda unlar sylyor: Kentli semenler arasnda
hkmeti destekleyen hi kimse yoktu. Bu nedenle, seim toplantlarnda
mcadelenin odak noktas Halkn zgrl partisiyle sol sosyalist
partiler arasndaki tartmaya kaymt. (kinci Devlet Dumas Seimleri,
s. 90)
lk seimdeki muhalefet kaosu, ikinci kampanyada yerini devrimci
demokrasi sorunu zerine bir mcadeleye brakmt. Kadetler kendi
semenlerini, demokrasinin, devrimin ve proletaryann sloganlarna kar
harekete geirmiti. Temel gerek budur. Kadetlerin toplumsal taban
giderek daha dar ve daha az demokratik oluyordu. Ve bu geici, arzi,
sreksiz bir durum deildi. Liberalizmle devrimci demokrasi arasndaki
gerekten ciddi bir blnmeye iaret ediyordu. kinci seimin bu sonucu
hakknda Milyukovun hibir yanlsamas yoktu. lk Dumada Kadetlerin
ounlua sahip olduklarna belki hibir rakiplerinin olmamas
yznden ve ikinci seimde ounluu kaybettiklerine dikkat ektikten
sonra, Kadet partisinin nderi yle diyor: Ama bunun yerine, lkenin,

devrim taktiklerine kar bizim taktiklerimizden yana olan nemli bir

blmnn desteine sahibiz. (age., s.286)
Aznl oluturan yoldalarmzn olaylar deerlendirirken eit ekilde
ak grl ve kesin olmalarn istemekten baka bir ey yapamayz.
Gelecekte ilerin farkl olacan m sanyorsunuz? Kadetler bayraklar
zerinde bir kez daha demokrasi yazacak ve daha devrimci mi olacaklar?
Ya da tersine, devrimin daha ileri gitmesinin demokratlarla
liberaller arasnda nihai bir ayrmaya yol aacan ve sonuncular
gericilik kampna frlatacan m dnyorsunuz? Kadetlerin ikinci
Dumadaki taktikleri buna yol amyor mu? Sizin taktikleriniz buna yol
amaz m? Dumadaki konumalarnz? Halk toplantlarndaki ve basndaki
sulamalarnz? O zaman Kadetlerin dorular greceklerine ve yollarn
deitireceklerine olan inancnz neye dayanyor? Politik gelimedeki
olgulara m? Hayr, kendi emalarnza. Devrimi sonuna kadar gtrmek
iin ehir burjuvazisine ihtiya duyuyorsunuz. Onu her yerde aryor ve
Kadetlerden baka bir ey bulamyorsunuz. Ve bu yzden, onlar hakknda
giderek daha artc biimde iyimserleiyor, onlar ssleyip pslyor,
onlar oynayamadklar, oynayamayacaklar, oynamak da istemedikleri bir
tarihsel rol oynamaya zorlamak istiyorsunuz.
Pek ok kez sormu olmama ramen, hl asl soruma bir yant alm
deilim. Devrime ilikin hibir tahmininiz yok. Politikanz perspektiften
yoksun.
Ve bu yzden, burjuva partilere kar tutumunuz, hatrlamann kongre
asndan iyi olaca u szcklerle formle ediliyor: Duruma gre. Size
gre, proletarya halk kitleleri zerinde nfuz kurmak iin sistemli bir
mcadele yrtmez; taktik admlarnn her birini, tek bir yol gsterici
fikrin, ezilen emekileri bir araya getirme, onlarn gz kula ve nderi
olma fikrinin bak asndan gzden geirmez; hayr, o politikasn
duruma gre yrtr. ok byk zaferler uruna geici kazanmlardan
vazgeme olanan yitirir; hereyi ampirik olarak lp tartar, tm politik
eylemlerini duruma gre planlar. Yolda Plehanov, neden sarnlar
esmerlere tercih etmek zorunda olaym diye sormutu. Gzel, eer
sarnlar
ve
esmerlerden
bahsediyorsak,
bunun,
Almanlarn Privatsache dedikleri zgr kiisel tercih meselesi olduunu
kabul etmeliyim. Yksek ilkeleriyle bilinen Aleksinskinin bile, eylem
birliinin bir nkoulu olarak, kongrenin onlarn sa rengine dair bir
dnce birliine varmas gerektiini srarla savunacan sanmyorum.
(Alklar)[2]

PROLETARYA VE RUS DEVRM

Rus Devrimine likin Menevik Teori zerine[3]

Her iyi Avrupal ve daha az olmamak zere her Avrupal sosyalist,

Rusyann beklenmedik bir lke olduunu dnr. ok basit, nk
nedenlerini bilmediinizde sonular daima beklenmedik grnr. On
sekizinci yzyldaki Fransz gezginler, Ruslarn ateler yakarak sokaklarn
sttklarn anlatyorlard. Yirminci yzyln Avrupal sosyalistleri doal
olarak buna inanmyorlard, ama yine de Rus ikliminin sosyal
demokrasinin gelimesine olanak verme asndan ok sert olduunu
dnyorlard. Tersi de dorudur. Hangisi olduunu unuttuum bir Fransz
romanc, Eugne Sue ya da Dumas pre, kahramanna Rusyada, sous
lombre dune kljukwa, bir kliukvann[4] glgesinde, ay iirtir. phesiz,
bugn eitim grm her Avrupal, bir kliukva bitkisi altnda bir insanla
bir semaver iin yer bulmann, bir devenin ine deliinden gemesi kadar
zor olduunu bilir. Ama Rus devriminin muazzam olaylar, tm
beklenmedikliiyle birlikte, pek ok Batl sosyalisti, yakn zamana kadar
sokak stma ihtiyac duyan Rus tabiatnn, aniden narin kutup bitkilerini
dev baobap aalarna dntrme yetenei kazandna inanmaya sevk
etti. Bu nedenledir ki, devrimin ilk gl etkisi arln askeri kuvvetleri
tarafndan ezildiinde, biroklar alelacele kliukvann glgesinden hayal
krklnn glgesine getiler.
Bereket versin ki, Rus devrimi sosyalist Batda Rus toplumunu anlamaya
dnk hakiki bir arzu dourdu. Ne var ki hangisinin daha deerli olduunu
sylemekte zorlanyorum bu entelektel ilgi mi, yoksa, hereye ramen, en
azndan dalgayla kumsala vuran bir kpek lsnn okyanusun bir
armaan olmas anlamnda, devrimin bir armaan olan nc devlet
Dumas m?
Devrimin uyandrd ilgiyi karlamak iin kitap yaynlayan
Stuttgartdaki Dietz yaynevi teekkr kesinlikle hak etmektedir.
[5] Bununla birlikte dikkat ekmeliyiz ki, bu kitap katiyen eit deerde
deildir. Maslowun almas Rusyadaki tarm ilikileri zerine byk
bir incelemedir. Onun bilimsel deeri yle byktr ki, yalnzca kitabn
ar biimsel zayfln deil, yazarn Marxn toprak rant teorisinin
makul bir versiyonundan uzak olmasn bile affetmek mmkndr. Hibir
bakmdan bamsz bir inceleme olmayan Pasitnowun kitab, Rus
iisinin konumuna ilikin bir miktar yararl malzeme sunmaktadr;
fabrikada ya da madende, evde, hastanede, bir dereceye kadar

sendikasnda, ama lkenin toplumsal organizmas iinde deil. Yazar bunu

yapmaya asla kalkmamaktadr. Sonu olarak, onun almas, Rus
proletaryasnn devrimci roln anlamaya ok az yardmc olmaktadr.
te Tscherewaninin son gnlerde Almanca bir evirisi baslan
brornn aydnlatmaya alt nemli sorun budur; ve izleyen
sayfalarda bizim tartmak istediimiz de bu brordr.
I

Tscherewanin, devrimin genel nedenlerini analiz ederek balyor ie.

Devrimi, lkenin kapitalist geliiminin kar konulmaz talepleriyle Rus
devletinin ve kanunlarnn feodal biimleri arasndaki atmann bir rn
olarak gryor. Ekonomik gelimenin acmasz mant, diyor, feodal
soyluluk dnda kalan tm halk katmanlarnn, sonunda hkmete kar
dmanca bir tutum benimsemek zorunda kald bir durum yaratt. (s.10)
Muhalif ve devrimci glerin bu mevzileniinde, proletarya kukusuz,
merkezi bir rol oynad. (age) Ama proletaryann yalnzca muhalif btnn
paras olarak bir nemi vard. Proletarya, yeni burjuva toplumun
yaratlmas mcadelesinin tarihsel erevesi iinde, yalnzca burjuva
muhalefet tarafndan desteklendii lde ya da daha dorusu bizzat
proletarya devrimci eylemleriyle burjuva muhalefeti destekledii lde
etkili olabilirdi. Ve tersi: proletarya, ar eylemlerle (ya da isterseniz
tarihsel olarak olgunlamam eylemleriyle) kendisini burjuva
demokrasisinden yaltt her durumda yenilgiye uram ve devrimin
geliimini yavalatmtr. Tscherewaninin tarih teorisinin z budur.[6]
Tm bror boyunca, Rus proletaryasnn devrimci gcnn ya da
politik rolnn her abartlna bkmadan usanmadan kar kyor.
9 Ocaktaki byk dramatik olay analiz ederek u sonuca varyor:
Troki, iilerin 9 Ocakta Klk Saraya mtevaz ricalarla deil, bir
taleple yrdklerini yazarken yanlyor. (s.27) O, parti rgtn,
Petersburg proletaryasnn 1905 ubatnda o srada kitlelerin setii
temsilciler kendileri iin genel ve yasal garantiler talep etmiler,
reddedilmeleri zerine oray terk etmiler ve iiler temsilcilerinin
tutuklanmasna
greve
giderek
yant
vermilerdi
Senatr
idlovski komisyonu konusunda gsterdii olgunluu abartmakla suluyor.
Byk Ekim grevinin ksa bir tarihsel taslan veriyor ve kard
sonular yle formle ediyor: Ekim grevini yapmaya girien unsurlar
ve bunda burjuvazinin ve aydnlarn oynad rol grdk. unu aka
tespit ettik ki, proletarya mutlakyete bu ciddi ve muhtemelen lmcl
darbeyi kendi kendine ya da salt kendi gleriyle indirmedi. (s.56) 17

Ekim bildirgesinin yaymlanmasnn ardndan, tm burjuva toplum,

sknetin yeniden kurulmasn istiyordu. Bu yzden devrimci ayaklanma
yolunu semek, proletarya asndan lgnlkt. Proletaryann enerjisi,
Duma seimlerine kanalize edilmeliydi.
Tscherewanin, o sralarda Dumann yalnzca bir vaat olduuna, kimsenin
seimlerin ne zaman ve nasl gerekleeceini ya da gerekleip
gereklemeyeceini bilmediine iaret edenlere ate pskryor.
Bildirgenin yaynland gn yazdm bir makaleden alnt yaparak,
unlar sylyor: u anda kazanlan zafer, i Temsilcileri Sovyetinin
gazetesi olan zvestiada, bildirgenin hemen ardndan olduka yanl bir
biimde kmsendi: Bir anayasa verildi, ama otokrasi yerinde duruyor.
Herey verildi, ve hibir ey verilmedi.
Bundan sonra Tscherewanine gre iler giderek daha da ktye gitti.
Proletarya, Duma seimleri iin genel oy hakk talep eden zemtsi
kongresini desteklemek yerine, iki yeni ve pheli mttefik (kyllk ve
ordu) seerek, liberalizm ve burjuva demokrasisiyle ok sert bir kopuu
tahrik etti. Devrimci aralarla sekiz saatlik ignne gei, Polonyadaki
skynetime bir yant olarak Kasm grevi yanl yanl izledi ve gidilen
yol, sosyal demokratlar tarafndan yaplan daha byk hatalarla birlikte,
ilk Dumann kne ve kar-devrimin zaferine zemin hazrlayan
lmcl Aralk bozgunuyla son buldu.
Tscherewaninin tarihe bak byledir. Alman evirmen, yazarn
ithamlarn ve acmasz eletirilerini yumuatmak iin elinden gelen
hereyi yapyor, ama Tscherewaninin almasnn bu yumuatlm biimi
bile, proletaryann devrimci rolnn gerek anlamda bir tanmndan ok,
proletaryann devrimci sularnn iddianamesi gibi grnyor.
Tscherewanin aadaki satrlar boyunca, toplumsal ilikilerin
materyalist analizinin yerine biimsel bir karm koyuyor: devrimimiz bir
burjuva devrimdir; muzaffer bir burjuva devrim, iktidar burjuvaziye
geirmelidir; proletarya burjuva devrimde ibirlii yapmaldr; sonu
olarak proletarya, iktidar burjuvazinin eline geirerek ibirlii
yapmaldr; bu nedenle, iktidarn proletarya tarafndan ele geirilmesi
dncesi, proletaryann bir burjuva devrim dnemindeki doru
taktikleriyle taban tabana zttr; proletaryann bugn izledii taktikler, onu
bir devlet iktidar mcadelesine srkledi ve bu yzden kt oldu.
Sanyorum Skolastiklerin sorites [zincirleme tasm .n.] dedikleri bu
gzel mantksal kurgu, en nemli sorunu bir kenara brakyor: bir burjuva
devrimin gerek i toplumsal gleri ve snfsal mekanizmas sorununu.

Klasik rnei biliyoruz. Fransz Devriminde, kapitalist burjuvazinin

hegemonyas iin gereken koullar, muzaffer baldr plaklarn terrist
diktatrl tarafndan hazrlanmt. Bu, kentli nfusun ana kitlesini
zanaatkr ve dkknc kk-burjuvazinin oluturduu bir dnemde
olmutu. Bu kitleye Jakobenler nderlik ediyordu. Bugn Rusyada kentli
nfusun ana kitlesini sanayi proletaryas oluturmaktadr. Bu analoji,
burjuva devrimin zaferini, yalnzca devrimci iktidar ele geiren
proletaryann olanakl kld potansiyel bir tarihsel durumu ileri srmek
iin yeterli midir? Ya da devrim bu yzden bir burjuva devrim olmaktan
kar m? Evet ya da hayr. Yant biimsel tanmlara deil olaylarn daha
sonraki gidiatna baldr. Eer proletarya, kendisi tarafndan
zgrletirilen kyllk de dahil burjuva snflarn oluturduu bir
koalisyon tarafndan alt edilirse, o zaman devrim snrl burjuva karakterini
yitirmeyecektir. Ama eer proletarya kendi politik hegemonyasn kurmak
iin btn aralar kullanmakta baarl olursa ve bylece Rus devriminin
ulusal snrlarn krarsa, bu devrim dnya sosyalist devrimine bir giri
olabilirdi.
Rus devriminin hangi aamaya ulaaca sorusu, hi kukusuz yalnzca
koullara bal olarak yantlanabilir. Ama bir ey mutlak ve kesindir: Rus
devriminin yalnzca bir burjuva devrim olarak tanmlanmas, onun isel
geliimi hakknda hibir ey sylemez ve kesinlikle proletaryann kendi
taktiklerini, devlet iktidarnn tek yasal talibi burjuva demokrasisi olduu
iin ona uyarlamas gerektii anlamna gelmez.
II

Hereyden nce: bu burjuva demokratlar ne tr bir politik

toplulukturlar? Liberallerden sz edersek, insanlar onlar genellikle halk
ynlaryla, zellikle de kyllkle zde tutuyorlar. Ama gerekte,
sorunun kk tam da burada yatyor, byle bir zdeleme olmad ve
olamaz.
Kadetler son iki ylda, liberal evrelerdeki genel havay belirleyen
partizemstvo anayasalclaryla Kurtulu Birliinin birlemesiyle
1905te kuruldu.Zemtsideki liberal fronde, bir yandan toprak sahiplerinin
devletin inanlmaz snai himayeciliinden kaynaklanan kskanlklar ve
honutsuzluklarnn; te yandan Rusyann tarmsal ilikilerindeki barbarca
geriliin ekonomiyi kapitalist bir temele oturtma nnde engel olduunu
gren daha ilerici toprak sahiplerinin muhalefetinin ifadesiydi. Kurtulu
Birlii, saygn toplumsal mevkisi ve bundan kaynaklanan refah
nedeniyle devrimci bir yol tutmaktan alkonan aydn kesimi kendi bayra
altnda birletiriyordu. Bu beylerin pek ou daha nce legal Marksizm

okulundan gemilerdi. Zemstvo

muhalefeti her zaman korkaka
iktidarszlyla ayrt edilmiti ve bizim En Yce ahmak 1894te bunlarn
politik zlemlerini anlamsz hayaller diye nitelerken, yalnzca ac bir
gereklie iaret ediyordu. Ama te yandan, kendi toplumsal arlklar
olmayan ve dolayl ya da dolaysz olarak devlete, devlet himayeli byk
sermayeye ya da liberal toprak sahiplerine baml bulunan ayrcalkl
aydnlar, lml lde etkin bir politik muhalefeti bile oluturacak
yetkinlikte deildi.
Bu yzden Kadet partisi, zemtsinin muhalif iktidarszl ile diplomal
aydnlarn iktidarszlnn bir bileimiydi. Zemtsi liberalizminin gerek
yz, 1905 sonunda, tarmsal kargaalardan dolay akna dnen toprak
sahiplerinin eski rejimi desteklemek ynnde keskin bir dn
yaptklarnda aa kt. Liberal aydn kesim, herey olup biterken bir
evlatlktan baka bir ey olmad kr malikanesini gzlerinde yalarla terk
etmek ve tarihsel yuvas olan kentte kabul grmeye almak zorunda kald.
Eer seim kampanyasnn sonularn toplayacak olursak, Petersburg
ve Moskovann, onun zel nfus tasnifleriyle, Kadetlerin kaleleri
olduunu grrz. Yine de Rus liberalizmi, btn ackl davranlarndan
grebildiimiz kadaryla, topyekn nemsizliinin stesinden gelmeyi asla
baaramamtr. Niin? Bunun aklamas, proletaryann devrimci
arlnda deil, daha derinlerdeki tarihsel nedenlerde aranmaldr.
Burjuva demokrasisinin toplumsal taban ve Avrupa devriminin itici
gc, ekirdeini kent kk burjuvazisinin zanaatkrlar, tccarlar ve
aydnlar oluturduu nc zmre idi. On dokuzuncu yzyln ikinci
yars, onun zl sreciydi. Kapitalist gelime yalnzca Batdaki
zanaatsal demokrasiyi ezmekle kalmayp, onun Douda olumasn da her
zaman engelledi.
Avrupa sermayesi, ev zanaatkrlarnn Rusyasna geldiinde, onlara
kylden ayrlmalar ya da kent zanaatkr olmalar iin hi zaman
tanmad, onlar dorudan fabrikann esareti altna soktu. Bu arada,
Rusyann eski, arkaik ehirlerini de Moskova da dahil byk ky
modern sanayi merkezlerine dntrd. Proletarya, hibir zanaatkr
gemii, hibir zanaat gelenei ya da nyargs olmakszn, daha batan
kendisini geni ynlar halinde bir araya getirilmi halde buldu. Byk
sermaye, sanayinin btn temel dallarnda, orta ve kk sermayenin
ayann altndaki zemini zahmetsizce koparp ald. Petersburg ve
Moskovay, demiryollarn ya da telgraf hayalinde bile grmemi olan ve
300 ii altran bir iyerini, tasavvur edilebilecek en byk iletme
olarak gren 1848in Viyanas ya da Berliniyle, hele hele 1789un

Parisiyle mukayese etmek mmkn deildir. Ama uras ok aktr ki,

Rus sanayisi, sra younluk derecesine geldiinde, yalnzca dier Avrupa
devletleriyle mukayese kabul etmemekle kalmaz, onlar ok geride brakr.
Aadaki kk tablo, bunu aklamaya hizmet etmektedir:
Alman
mparatorluu[7]
(1895 Nfus saym)

Avusturya
mparatorluu[8]
(1902 Nfus Saym)

(1902 Nfus Saym

letme
says

i says

letme
says

i
says

letme
says

51-1.000
aras ii
altran
iletmeler

18.698

2.595.536

6.334

993.000

6.334

1.000'den
fazla ii
altran
iletmeler

255

448.731

115

179.876

458

Elliden az ii altran iletmeleri buraya almadk, nk Rusyada

bunlara ilikin mevcut veriler ok eksiktir. Ama bu tablodaki iki satr bile,
Rusyann, retim younlamas asndan Avusturya sanayisi karsndaki
muazzam stnln gsteriyor. Oysa orta ya da byk lekli
iletmelerin toplam says tamamen rastlantsal olarak ayn (6.334) iken,
Rusyadaki dev lekteki iletmelerin (1.000 iiden fazla) says
Avusturyadakinin drt katdr. Eer karlatrmay, geri kalm Avusturya
yerine Almanya ve Belika gibi daha ileri kapitalist lkeler temelinde
yapacak olursak, yine benzer bir sonuca varrz. Almanya, ii says
toplam olarak 1 milyonun olduka altnda olan 255 dev iletmeye sahipken,
Rusya, ii says toplam olarak 1 milyonun zerinde olan 458 iletmeye
sahiptir. Ayn nokta, Rusyada farkl kategorilerdeki ticari ve snai
iletmelerin elde ettikleri krlar karlatrnca, ok daha arpc biimde
aydnlanyor.
Karlar

letme Says

Milyon ruble olarak

karlar

1.000-2.000 ruble

37.000 ya da
%44,5

56 ya da %8,6

50.000 rubleden
fazla

1.400 ya da %1,7

291 ya da %45,0

Baka bir deyile, btn iletmelerin yaklak olarak yars toplam

krlarn onda birinden daha azn alyor, oysa btn iletmelerin altmta
biri, tm art deerin neredeyse yarsn alyor.
Bu rakamlar, kapitalizmin Rusyaya ge ulamasnn, kapitalistlerle
iiler burjuva toplumunun bu ikiz kutuplar arasndaki elikiyi son
derece keskinletirdii gereine anlaml bir ekilde tanklk etmektedir.
Rusyadaki iiler, derneklerden ve loncalardan doan zanaatsal ve ticari
demokrasinin Bat Avrupada buna denk den srete igal ettii yeri
yalnzca genel ekonomide ya da kent nfusunun bileiminde deil, ayn
zamanda devrimci mcadelenin ekonomisinde de igal etmektedir. Henz
kendisini bir snf olarak ekillendirmeye zaman bulamam olan gen
proletaryayla elele feodalizmin Bastilleini zapteden gl kk
burjuvazinin izine Rusyada rastlanmamaktadr.
Kk burjuvazinin her zaman ve her yerde politik olarak biraz amorf
bir yapya sahip olduu dorudur; hatta muazzam politik etkinlik gsterdii
en iyi tarihsel gnlerinde bile. Ama, Rusyadaki gibi, snf elikileri
uurumunda asl duran, feodal geleneklerin ve akademik nyarglarn
ana taklan, sosyalist beddualar eliinde doan, iileri etkilemeyi
dnmeye bile cesaret edemeyen ve toprak sahiplerinin karlaryla
savaarak, proletarya yerine kylln bana gemekten aciz olan,
mitsizce gecikmi bir burjuva-demokratik entelijensiya varsa, o zaman,
belkemii olmayan bu acnas demokrasi, Kadet Partisi halini alr.
Gerekten, ulusal onur duygularna kaplmakszn iddia edebiliriz ki,
Rus liberalizminin ksa tarihi, doutan gelme pespayelii ve younlam
ahmakl yznden, burjuva lkelerin tarihi ile hibir paralellik tamaz.
Fakat phesiz u da inkr edilemez ki, daha nceki hibir devrim, bu
kadar kitlesel enerjiyi sourup, bylesi nemsiz nesnel sonular
dourmad. Olaylara hangi adan bakarsak bakalm, burjuva
demokratlarn mutlak nemsizlii ile devrimin sonularnn yetersizlii
arasndaki yakn balant gze batmaktadr. Bu balant inkr edilemez,
ama bu, sonularmzn negatif olmas gerektii anlamna da gelmez. Rus
devriminin sonularnn gdkl yalnzca onun esasl ve kalc
niteliinin nyzdr.
Devrimimiz, ona neden olan acil sorunlar balamnda bir burjuva
devrimidir; ama ticari ve snai nfusumuzdaki ar snfsal farkllama

nedeniyle, halk ynlarnn bana geebilecek ve kendi toplumsal

arln ve politik deneyimini onlarn devrimci enerjisiyle
birletirebilecek bir burjuva snf mevcut deildir. Ezilen ii ve kyl
ynlar, amansz ekililerin ve dayanlmaz yenilgilerin kat okulunda,
kendi zaferleri iin gereken politik ve rgtsel koullar yaratmay, kendi
kendilerine renmelidirler. Onlar iin baka hibir yol yoktur.
III

Rus proletaryas, zanaatsal bir demokrasinin snai ilevlerini

devraldnda, onun grevlerini de devralmak zorundayd, fakat
yntemlerini ve aralarn deil.
Resmi kamu kurumlarnn btn aygtlar okullar ve niversiteler,
belediye kurumlar, basn, tiyatro burjuva demokrasisinin hizmetindeydi.
Altndan kalkabileceini ispatlad eylemlerin (yani nergeler, dilekeler,
seim propagandalar) vakti geldiinde, bizim clz liberalizmimizin bile
kendisini otomatikman rgtl ve donanml bulmas, bunun muazzam bir
avantaj olduunu gstermiti.
Proletarya, bizzat retim srecinden doan isel btnl dnda,
burjuva toplumdan hibir kltrel ya da politik miras devralmamt. Bu
temelde, kendi politik rgtn, top ateleri ve devrimci arpmalarn
duman iinde yaratmas gerekmiti. Bu gln stesinden byk bir
baaryla geldi: devrimci enerjisinin maksimum gerildii sre olan 1905
sonu, ayn zamanda olaanst bir snfsal rgtn, i Temsilcileri
Sovyetinin yaratlma sreciydi. Ama bu sorunun yalnzca kk bir
ksmyd. iler yalnzca kendi rgtszlklerini deil, dmann rgtl
gcn de yenmek zorundaydlar.
Genel grev, proletaryaya en uygun devrimci mcadele yntemi olarak
dodu. Grece kk saysna karn, Rus proletaryas, devlet iktidarnn
merkezi aygtn ve lkenin younlam muazzam retici gler ktlesini
kontrol etmektedir. Grevci proletaryay, mutlakyeti 1905 Ekiminde onun
nnde hazrolda durmak zorunda brakacak kadar gl klan ey budur.
Bununla birlikte, hemen sonra, bir genel grevin devrim sorununu yalnzca
ortaya koyduu, ama onu zmedii grld.
Devrim, hereyden nce bir devlet iktidar mcadelesidir. Ama bir grev,
analizin nerdii ve olaylarn gsterdii gibi, mevcut iktidar zerine bask
uygulamann devrimci bir aracdr. Yeri gelmiken, talepleri bir anayasa
bahedilmesinin tesine hibir zaman gemeyen Kadet liberallerin, genel
grevi bir mcadele arac olarak onaylamalarnn nedeni kesinlikle budur;
fakat onlar bunu, proletaryann zaten grevin snrlarnn grd ve bu

snrlarn mutlaka almas gerektiini fark ettii bir anda, yalnzca anlk ve
geriye dnk olarak yaptlar.
Kentin kr, sanayinin tarm zerindeki hegemonyas, ve ayn zamanda
Rus sanayisinin modern yaps, iilerin yardmc birlikler olarak rol
oynayabilecekleri gl bir kk-burjuvazinin olmay, btn bu
etkenler, Rusya proletaryasn en nemli devrimci g haline dntrd
ve onu devlet iktidarn ele geirme sorunuyla kar karya brakt.
Kendilerini Marksist sayan skolastikler, dnyaya yalnzca Marxn
eserlerinin basl olduu ktlardan baktklarndan, proletaryann politik
hegemonyasnn zamanszln kantlamak iin istedikleri kadar ok
metin alntlayabilirler: 1905 sonunda, byk sermaye ve aydnlar her
tarafta ikincil bir rol oynarken, Rus ii snf, tmyle snfsal bir rgtn
nderlii altnda mutlakyetle bir dello mcadelesine girdi ve Rus
proletaryas, devrimci geliimi nedeniyle, devlet iktidarn ele geirme
sorunuyla yz yze geldi. Proletaryayla ordu arasnda bir karlama
kanlmaz oldu. Bu karlamann sonucu ordunun tavrna balyd ve
ordunun tavr da bileimine.
Rusyadaki iilerin politik rol, saylaryla llemeyecek kadar
snrszdr. Bu, olaylarla ve daha sonra ikinci Duma seimleriyle
gsterildi. iler snfsal avantajlarn teknik uzmanlk, zek, birlikte i
yapabilme yetenei kendileriyle birlikte klalara tadlar.
Ordu iindeki btn devrimci hareketlerde en nemli rol, evleri
ehirler ve fabrika varolar olan vasfl askerler topular ve istihkm
erleri oynad. Donanma ayaklanmalarnda makine mrettebat daima
ndeydi; bu proleterler, bir btn olarak gemi mrettebat iinde bir
aznl temsil etseler de, gemiyi kontrol edebilecek yetkinlikteydiler,
nk sava gemisinin kalbi olan makineyi kontrol ediyorlard. Ama
kylln muazzam saysal stnl, genel zorunlu askerlie dayanan
ordu iinde etkisini gsterecekti. Ordu, mujiin retken koordinasyon
eksikliinin mekanik olarak stesinden gelir ve onun ba politik kusurunu,
pasifliini, kendisi iin ok byk bir avantaja dntrr. Proletarya,
1905teki eylemlerinin ounda, krn pasifliini gzard etmekle onun
igdsel honutsuzluuna bel balamak arasnda gidip geldi. Ama devlet
iktidar iin mcadele yakc bir sorun haline geldiinde, zmn Rus
piyadesinin ekirdei olan silahl mujiin elinde olduu grld. Rus
proletaryas, 1905 Aralnda, kendi hatalar nedeniyle deil, daha gerek
bir g olan kyl ordusunun sngleri nedeniyle baarszla urad.
IV

Bu ksa analiz, Tscherewaninin iddianamesini satr satr yantlama

zorunluluundan bizi kurtarm oluyor. Ayr eylemler, ifadeler ve

yanllar yn arkasnda, Tscherewanin, bizzat proletaryay, onun
toplumsal ilikilerini ve devrimci geliimini grmeyi baaramyor. Eer o,
9 Ocakta iilerin rica etmek iin deil, talep etmek iin geldikleri
nermesini reddediyorsa, bu onun, olayn d grnnn arkasndaki z
grememesindendir. O, aydnlarn Ekim grevindeki roln vurgulamakta bu
kadar srarl olduu halde, bu hibir biimde, devrimci eylemlilii
araclyla, sol demokratlar zemtsinin kuyruu olmaktan karp devrimin
ada bir yardmc birimi haline dntren, onlara saf bir proleter
mcadele yntemini genel grevi dayatan ve onlar tmyle proleter bir
rgte, Temsilciler Sovyetine baml klann proletarya olduu gereini
deitirmez.
Tscherewanine gre, bildirgeden sonra, proletarya btn enerjisini
Duma seimlerine younlatrmalyd. Ama, hatrlayn, o tarihlerde
seimler yoktu; ne zaman ve nasl yaplacan kimse bilmiyordu ve
seimlerin yaplp yaplmayacana dair hibir garanti verilmemiti.
1905 Ekim bildirgesiyle yan yana varolan ey, byk Rus pogromuydu.
Duma yerine hemen baka bir pogromun olup olmayacandan nasl emin
olunabilirdi? Polis devletinin eski bariyerlerini bir kez krm olan
proletarya, bu koullar altnda ne yapabilirdi? Ancak gerekte yapt eyi.
Olduka doal bir ekilde, yeni mevziler ele geirdi ve oralara
mevzilendi: sansr kaldrd, devrimci bir basn yaratt, toplant
zgrln kazand, halk serserilere (niformal ya da paavralar
iindeki) kar korudu, militan sendikalar kurdu, kendi temsili snf rgt
etrafnda toparland, devrimci kyllkle ve orduyla balar kurdu. Liberal
kamuoyu, ordunun politika dnda kalmasna ilikin ipe sapa gelmez
laflar ederken, sosyal demokratlar yorulmakszn klalarda ajitasyona
devam ettiler. Hakl mydlar, deil miydiler?
Zemtsi Kasm kongresinin (Tscherewaninin gemie bakarak bizim
desteklediimize inand kongre) Sivastopol ayaklanmasnn ilk haberleri
geldiinde apar topar saa doru seirttii ve ancak ayaklanmann
bastrldn haber almas zerine yeniden sknete kavutuu bir srada,
Temsilciler Sovyeti, aksine, isyanclar cokuyla selamlyordu. Hakl
myd, deil miydi? Nerede, hangi yolda, zaferin garantileri
aranyordu? Zemtsinin i huzurunda m, yoksa proletaryann silahl
kuvvetlerle kardee birliinde mi?
Elbette ki, iiler tarafndan nerilen topraklarn msaderesi program,
toprak sahiplerini saa itiyordu. Fakat kylleri de sola itiyordu. Elbette

ki, amansz snai mcadele, kapitalistleri gerisingeri dzen kampna

itiyordu. Fakat iiler arasnda en cahil ve en rkek olanlarn da politik
bilincini uyandryordu. Elbette silahl kuvvetler iindeki ajitasyon,
kanlmaz atmay yaknlatryordu. Fakat yaplacak baka ne vard?
Trepov, askerlerin o askerler ki, yeni zgrlklerin balaynda bile,
pogromculara su ortakl yapmlar ve iilere ate amlard biricik
komutan olarak braklmal myd? Tscherewaninin kendisi de gerekte
yaplandan baka hibir eyin yaplamayacan sezmektedir.
Taktikler batan sona yanlt diyor analizlerinden birini
sonulandrrken ve hemen ekliyor: Hatta varsayalm ki, bunlar
kanlmazd ve o anda baka hibir taktik mmkn deildi. Ama bunun
hemen hibir hkm yoktur ve sosyal demokratlarn taktiklerinin batan
sona yanl olduu nihai nesnel sonucunu deitirmemektedir. (s.92)
Tscherewanin, taktiklerini, Spinozann kendi etiini yapt gibi, yani
geometrik olarak ina ediyor. Mevcut koullar altnda kendi taktiklerinin
hibir uygulama alan olmadn, ve elbette, kendisi gibi dnenlerin
devrimde hi mi hi rol oynamamalarnn nedeninin kesinlikle bu olduunu
kabul ediyor. Ama, tek kusuru uygulanamamak olan gereki taktikler
iin ne denebilir ki? Lutherin szleriyle syleyelim: Teoloji yaama
ilikindir ve akln yasalar uyarnca salt Tanr ileri zerine ie kapanma
ve dnmeden ibaret olamaz.
ster i kullanm iin, isterse de dnya iin olsun, her sanat eer salt
kurgu halini alr ve pratikte uygulanamazsa, nemsiz ve deersiz olur (ist
verloren und taught nichts).

FARKLILIKLARIMIZ[10]
1905 Yl, Gericilik ve Devrimci Olaslklar

Lassalle 1854te Marxa unlar yazyordu; u anki ilgisizliin

stesinden teorik aralarla gelinemez derken tmyle haklsnz. Bu
dnceyi genelletirerek daha ileri gtrrdm, ilgisizliin stesinden
teorik aralarla asla gelinmedi, yani politik ilgisizliin teorik olarak
stesinden gelme, mritler, sektler ya da baarsz pratik hareketler yaratt,
ama imdiye kadar asla gerek bir dnya hareketi ya da evrensel bir kitle
hareketi yaratmad. Kitleler, sadece gerek olaylarn dinamik kuvvetiyle,
bir hareketin aknts iinde srkleniyorlar, yalnzca pratik olarak deil,
entelektel olarak da.
Oportnizm bunu anlayamaz. Oportnizmin balca psikolojik
zelliinin bekleme yeteneksizlii olduunu sylemek paradoksal
grnebilir. Ama bu, pheye yer brakmayacak ekilde dorudur. Dost ve
dman toplumsal glerin, aralarndaki uzlamaz eliki ve karlkl
etkileim yznden, tam bir politik kesinti yaratt; ekonomik gelimenin
molekler srecinin, elikileri iddetlendirerek, yalnzca politik dengeyi
bozmay baard ama aslnda onu glendirdii ve bunu yaparak onu
srekli kld dnemlerde, sabrszla kaplan oportnizm, tarihin
pratikte henz hazr olmad eyi yrrle koymann yeni yollarn ve
aralarn arar. Kendi yetersizliinden ve gvenilmezliinden bkp,
mttefikler arayna girer. Liberal gbreliin zerine can havliyle atlar.
Ona yalvarr, sarlr, onu etkileyebilmek iin zgl formller icat eder.
Liberalizm ona, yant olarak yalnzca kendi politik kokumuluunu
bulatrr. O zaman oportnizm, gbrelikten mnferit demokrasi incileri
semeye balar. Onun mttefiklere ihtiyac vardr. Olas mttefiklerin
eteklerine yaparak oradan oraya koturur. Kendi taraftarlarna, tm
potansiyel mttefiklere kar saygl olmalarn tleyen uzun sylevler
eker. Zerafet, daha fazla zerafet, ok daha fazla zerafet! zel bir
hastalktan mustaribdir, liberalizm konusunda ihtiyat manyakl, zerafet
hastal; ve hastal nedeniyle lgna dnp, kendi partisine saldrr ve
onu yaralar.
Oportnizm henz olgunlamam ilikiler zerine bina ina eder. Derhal
baar ister. Muhalif mttefikler yardm etmedikleri zaman, yalvararak,
tartarak, tehdit ederek hkmete koar. Sonunda hkmetin iinde
kendine bir yer bulur (buna kabinecilik denir), bu suretle, teorinin olduu
kadar idari aralarn da tarihin yerini alamayacan gstermekten baka
hibir ey baarmam olur.

Oportnizm nasl bekleneceini bilmez. Byk olaylarn onu her zaman

gafil avlamasnn nedeni kesinlikle budur. Bu olaylar ayaklarn yerden
keser, bir tahta paras gibi onu girdabn iine eker ve ban bir oraya bir
buraya vurarak nnde srkler. Direnmeye kalkr, ama bouna. O zaman
kaderine boyun eer, mutluymu gibi yapar, yzdn gstermek iin
kollarn sallar ve herkesten daha ok barr. Ve kasrga sona erdiinde,
karada srnr, stn ban silkeler, ba arsndan ve aryan
uzuvlarndan yaknr ve ar hareketliliini takip eden perian
mahmurluuyla, devrimci hayalciler iin hibir ac sz esirgemez.
I

Geenlerde imdiki Durum ve Olas Gelecek balyla yaynlanan bir

kitapta, nl Moskoval Menevik erevanin yle yazyor: Kasm ve
Aralkta (1905) zafer kazanan, Boleviklerin taktikleri de deildi,
Parvusun ve Trokininkilerdi. (s.200)Golos Sozial-Demokratann son
saysnda (no 4-5, s.17) yer alan Menevik taktiklerin yar-resmi filozofu
Martinov, Ekim gnlerinde, i temsilcileri Sovyeti dneminde, aramzda
anlk baar yakalayan Parvusun ve Trokinin fantastik teorisinden
sz ediyor. Aylardaki tutarszlk, Martinovun olaylarn kronolojisinden
ok emin olmamas ve Ekim gnleri ile Ekim, Kasm ve Aralk aylarn
ifade etmesi nedeniyledir yalnzca. Byk tarihsel dnemleri ele alan
filozoflar, tarihlere dikkat etmemekle nldrler. Ama fantastik
teori neydi?
erevanin, Parvus ve Trokinin, Rusyann yar-vahi bir devletten
sosyalizme geebilecei eklindeki apak mantksz grnden sz eder
(s.177). erevanin, birka sayfada bu grn mantkszln sergilemekte
hi zorlanmaz. Rus proletaryas nedir? En cmert tahminle, nfusun yzde
27,6sn temsil etmektedir. Ama tarm emekileri devrimci bilnoya
dahil edilemez, nk onlar ok cahil ve geridirler, hizmetiler ve
gnbirlik emekiler de yle, nk onlar dank ve rgtszdrler; ve
bylece bize sadece 3,2 milyonluk ticaret ve sanayi proletaryas kalr.
Bylece, Troki ve Parvusun zerine sosyalist bir sistem ina etmeyi
dndkleri temel, nfusun yzde 5 il 11idir! Ve onlar saf saf
Marksizmi gereklie uyguladklarna inandlar. (s.179) erevanin gayet
kolayca galip gelmektedir, yle ki bundan hi phe edilemez. Tek sorun u
ki, erevanin, kar kt adamlarn imajn, srekli devrim eytann
olabildiince korkun ve kaba bir biimde resmetmekte srar eden,
ounlukla Marksizm dnei gazete asparagaslarndan dn almtr.
Bizim iin sorun, kesinlikle, Rusyann sosyalizme geebilecei ya da
geemeyecei deildir. Sorunu bu tarzda ortaya koymak bile ok zel tipte

bir beyin gerektirir.

Bizim sorunumuz Rus devriminin snfsal dinamiklerine ilikindir,
srekli devrime deil, sosyalist devrime deil, u anda Rusyada
srmekte olan devrime.
Bu alntlar, oportnistlerin, tarihi devrim mahmurluu durumunda nasl
yazdklarn gstermek iin kendi balarna yeterlidir. Ama belki de
onlarn tarihi naslyaptklarn gstermek ok daha ilgin olur. Yazk,
devrim olaylarnda oynad rol hakknda en ufak bir fikrimiz olmad
iin, bu balamda erevanin hakkndan hibir ey syleyemeyeceiz. Fakat
mttefiklerinden bazlarnn grlerinin (etkinliklerinin olmasa da)
belgesel kantna sahibiz. Soruyorsunuz diye yazyor bunlardan biri,
Kurucu Mecliste taleplerimiz neler olacak? Ak ve kesin yantmz
udur: bizler sosyalizasyonu deil sosyalizmi, topran eit
paylatrlmasn deiltm (italik orijinalinde) retim aralarnda kamu
mlkiyetini talep edeceiz. Doru, Rusyada yakn gelecekte sosyalist
bir devrim teknik olarak olanakszdr diye itiraz edebilir vulger
Marksistler. Ama yazar onlarn itirazlarn muzafferane bir edayla ykar
ve sonuca varr: Zamannda sadece sosyal demokratlar srekli
devrim slogann ak ve net biimde ykselttiler, son ve kesin zafer iin
sadece onlar kitlelere nderlik edecekler. Bunu kim yazmt? Sekin bir
Menevik.
Martinovun Ekim gnlerinde Parvus ve Trokinin grlerinin
anlk baarsndan bahsettii dorudur. Ama sonra o ayn Martinov,
ba o kadar (?) abuk dnmeyen ve Rus sosyal demokrasisinin mirasn
korumak iin bazen olaylarn akna kar sebatla (sebatla!) devam eden
Meneviklerin ikaz sesinden de sz etmektedir (Golos Sozial-Demokrata,
no 4-5, s.16). Byle cesaret ne kadar vlse azdr, kim inkr edebilir?
Ama yine de, srekli devrim fikrini kabalatran bu aktardmz makale,
bir Menevik tarafndan yazlmt (Naalo, no 7 ve 11, ba makaleler).
Belki de, byle iddetli bir devrimci ba dnmesi krizi geiren bu
Menevik, gvenilir biri deildi, gerek bir Menevik deildi? Ama
hayr. O, Menevizmin St.Peteri, gerek bir ke tayd. O Yolda
Martinovdu.
Oportnizmin politik fizyolojisi elkitabndan bir sayfa var burada.
Tarihimizin en nemli ve sorumluluk gerektiren bir annda temel
ncllerinin tm mevhumunu kaybedenler, bugn tvbe etmeyenlerin
aklszlna kar ve bizzat devrim lgnlna kar fkeden
kuduruyorlarsa, buna amal m?

II

Sosyal demokrasi devrimden dodu ve devrime doru yol alyor. Onun,

szde barl gelime dnemlerindeki tm taktikleri, eninde sonunda,
ancak ak devrimci atma dnemlerinde tam olarak hayata
geirilebilecek olan gleri biriktirme politikasna indirgenebilir.
Normal, barl dnemlerde, egemen snflar proletaryaya kendi
yasallklarn ve politik direni biimlerini (mahkemeler, polis
nezaretindeki politik toplantlar, parlamentarizm) dayatrlar. Devrimci
dnemlerde ise, proletarya politik fkesini, devrimci doasnn
davurumu iin en uygun kalplara dker (zgr toplantlar, zgr basn,
genel grevler, ayaklanma). Ama devrimci amalarn gereklemesinin ok
yakn grnd devrim atei iinde (!), hassas Menevik taktiklerin doru
yolu bulmas ok gtr. (erevanin, s.209.) Devrim atei yznden
uygulanamayan sosyal demokrat taktikler? Devrim atei, ne terminoloji
ama! Sonunda hassas Menevik taktiklerin, Kadet partisiyle geici bir
ortak alma zorunluluundan ibaret olduu ortaya kar; ve elbette
devrimi kurtaracak olan bu politika, devrim lgnl tarafndan
engellendi.
Marksizmin byk kurucularnn, devrimin yaklatn gsterebilecek
her olguya dikkat kesilerek, kendi gzetleme kulelerinde en genleri
Berlinde, ve en gl olan dier ikisi dnya kapitalizminin merkezi
Londrada tetikte nbet tutarken ve politik ufku pr dikkat tararken
yaptklar yazmalar yeniden okuduunuzda; bu mektuplarda, patlama
noktasndaki devrim lavnn kard fokurtuyu duyduunuzda; o sabrsz
ve yorulmak bilmez devrim beklentisi atmosferini soluduunuzda; o zaman,
tarihin kendi anlk amac iin, teorik ve politik sezgiden yoksun ve kendi
taktik bilgeliklerini devrimin atei karsna diken ksr aklselimcileri,
tutup Marksizmle birletiren o zalim diyalektiinden nefret etmeye
balarsnz!
Lassalle 1859da Marxa unlar yazar:
Devrimde, kitlelerin igds genel olarak aydnlarn saduyularndan ok daha
amazdr. Kitleleri sualtndaki makul davran kayalarndan koruyan ey, kesinlikle
onlarn eitimsizliidir. Son tahlilde, devrim ancak kitlelerin yardmyla ve tutkulu
zverileriyle yaplabilir. Ama kitleler, tam da gri olduklar iin, eitimsiz olduklar iin,
ihtimalcilii pek anlamazlar ve gelimemi bir kafa yalnz en ular tand ve yalnz
evet ve hayr bildii, bunlar arasnda baka bir ey bilmedii iin bu yzden sadece en
ularla, acil ve tam olan eylerle ilgilenirler. Nihayet bu (makul ve akll) devrim
muhasebecileri, nlerinde alt edilmi dman, arkalarnda da dostlara sahip olmak yerine,
yalnzca dmanlarla yz yze gelirler ve arkalarnda da hi kimse olmaz. Bylece, daha
yksek bir aklm gibi grnen eyin, had safhadaki budalalk olduu ortaya kar.

Lassalle,

eitimsiz

kitlelerin

devrimci

igdsn

devrim

muhasebecilerinin makul ve akll taktiklerinin karsna koyarken

tmyle hakldr. Ancak phesiz ham igdy en yksek kriter olarak
almaz. Daha yksek bir kriter vardr: tarihin ve insanlarn hareket
yasalarnn kusursuz bilgisi. Yalnzca gereki akl der, doal olarak
gereki saduyuyu aabilir ve onun stne kabilir. Lassalleda hereye
ramen idealizm rts giydirilen gereki akl, Marxta materyalist
diyalektik olarak ortaya kar. Materyalist diyalektiin tm gc, kendi
makul taktiklerini kitlelerin gerek hareketinin karsna koymamasndan,
sadece bu hareketi formle edip, artmasndan ve genelletirmesinden
ibarettir. Devrim, tam da toplumsal yapnn gerek yznden giz perdesini
yrtp att iin, tam da snflar geni politik arenada atmaya sevk ettii
iin, Marksist politikac onun kendisinin doal paras olduunu hisseder.
O halde, uygulanmas mmkn olmayan, ya da daha kts, kendi
baarszln devrim ateine ykleyen ve hi acele etmeden bu atein
gemesini, yani kitlelerin devrimci enerjisinin tkenmesini ya da mekanik
olarak ezilmesini bekleyen bu makul Menevik taktikler nelerdir?
III

Plehanov, ilk bata, devrim olaylarn bir dizi hata olarak grme
melankolik cesaretine sahipti. O bize, bir insann materyalist diyalektii,
salt kendisinin gerek devrimci politikada su katlmadk bir dogmatiktopyac olduunu kantlamak iin, nasl da yirmi be yl boyunca yorulmak
bilmeden dogmac muhakemenin ve rasyonalist topyacln tm
biimlerine kar savunabildiinin olaanst canl bir rneini sundu.
Onun devrimci dneme ilikin yazlarnda, snf ilikilerinin i
mekanizmas, kitlelerin devrimci geliiminin i mant gibi en can alc
konular bouna ararsnz.
Bunun yerine Plehanov, ba ncl devrimimiz bir burjuva demokratik
devrim ve sonucu da Kadetlerle ilikilerimizde incelik gstermeliyiz olan
o bo tasm zerine sonsuz eitlemelere verir kendini. Bize teorik analiz
ya da devrimci politika deil, yalnzca skc bir aklcnn byk olaylar
kitabna dt kenar notlarn sunar. Eletirisinin en yksek noktas
pedagojik bir derstir: eer Rus sosyal demokratlar metafizikilerden
ziyade Marksist olsalard, o zaman bizim 1905 sonundaki taktiklerimiz
tmyle farkl olurdu.
Hayret vericidir ki, Plehanov kendisine, nasl olup da yirmi be yl
boyunca en katksz Marksizm vaaz verdii halde ancak bir devrimci
metafizikiler partisi yaratmay baardn; ya da daha nemlisi,
gerek Marksistler kendilerini mnzevi aklclar konumunda bulurken,
bu metafizikilerin nasl olup da ii kitleleri kendileriyle birlikte

hatalarnn peinden srklemeyi baardklarn sormay kesinlikle

beceremez. ki eyden biri doru olabilir: ya Plehanov bir reti olan
Marksizmden devrimci eyleme geme srrna sahip deil, ya da
metafizikiler, gncel devrim koullarnda, gerek Marksistlerden
birtakm esrarengiz stnlklere sahipler. Ancak eer durum ikincisiyse,
Plehanovun taktikleri Marksist kkenli olmayan metafizikiler
tarafndan her halkrda glgede braklacaklar iin, tm Rus sosyal
demokratlarnn bu taktikleri benimsemesi ie yaramayacakt. Plehanov bu
lmcl ikilemden saknmak iin dikkat harcamaktadr. Ama Plehanovun
teorizasyonunun drst Sancho Panzas erevanin, boay boynuzlarndan
yakalar ya da Cervantese daha yakn durmak gerekirse, eei
kulaklarndan tutar ve unu merte iln eder: devrim atei doru Marksist
taktiklere yer tanmaz!
erevanin bu sonuca varmak zorundayd, nk ustasnn byk bir
dikkatle kand sorunla yz yze gelmiti: devrimin genel bir ilerleyi
tablosunu verme ve proletaryann bu tablodaki rol sorunu.
Plehanov dikkatli bir ekilde zel eylemler ve durumlarn tek yanl
eletirileriyle yetinirken ve olaylarn i dinamiklerini tmyle ihmal
ederken, erevanin kendi kendine sorar: eer doru Menevik taktiklere
gre geliseydi, tarihimiz bugn nasl bir ey olurdu? Soruyu, snrl bir
zeknn gsterebilecei ender bir cesaret rnei sunan Devrimde
Proletarya (Moskova, 1907) adl bir brorde yantlar. Daha sonra,
mantksal olarak proletaryay zafere gtrecek ekilde her hatay
dzelterek ve tm olaylar Menevik usulde yeniden dzenleyerek, kendi
kendine sorar: o halde neden tarih yanl yolu tuttu? Ve bir kez daha, snrl
bir zeknn yorulmak bilmez cesaretinin, her zaman olmasa da, bazen
hakikatin yolunu gsterebileceini kantlayan Mevcut Durum ve Olas
Gelecek kitabnda bu soruyu yantlar.
Devrimin yenilgisi o kadar esasldr ki der erevanin, bunun
nedenlerini proletaryann yapt hatalara indirgemek bnyle
olanakszdr. Besbelli ki, bu bir hatalar sorunu deildi ve sonu karr
baka, daha derin nedenler sorunuydu. (s.174) Devrimde lmcl rol,
byk burjuvazinin arlk ve soylulukla ittifakna geri dnmesi oynad. Bu
glerin tek bir kar-devrimci btn halinde birlemesi srecinde,
proletarya byk, tayin edici bir rol oynad. Ve bugnden geriye bakarak
syleyebiliriz ki, bu onun kanlmaz rolyd. (s.175, tm italikler bana
ait. L.T.) Daha nceki brornde o, Plehanovun izgisini izliyor ve tm
sorunlarmz sosyal demokratlarn Balnquizmine yklyordu. imdi onun
drst, batan sona snrl zekas, buna isyan ediyor ve yle diyor:

Proletaryann bu sre zarfnda doru Meneviklerin nderlii altnda

olduunu ve Menevik ilkelere uygun hareket ettiini tasavvur edelim.
[11] Proletaryann taktikleri o zaman daha iyi olurdu, ama onun temel
zlemleri deiirdi ve bunlar kanlmaz olarak yenilgiye yol aard
(s.176). Baka bir deyile, proletarya bir snf olarak, kendisini Menevik
zveri nizamna sokamamt. Proletarya, snf mcadelesini srdrerek,
burjuvaziyi kanlmaz olarak gericilik kampna itti. Taktik hatalar sadece
proletaryann devrimdeki melankolik (!) roln glendirdi, ama tayin
edici bir rol oynamad. Bu bakmdan proletaryann melankolik rol
onun snfsal karlarnn doas tarafndan tayin edildi.
Liberal kretenizmin proletaryann snf partisine ynelttii tm
sulamalar karsnda tamamen boyun eme anlamna gelen, utan verici
bir sonu! Ve bu utan verici sonu bir parack tarihsel gereklik bile
iermemektedir: sosyal demokratlarn dncesinin hatal olmas
nedeniyle deil, burjuva ulusun ok derinden paralanmas nedeniyle
proletaryayla burjuvazi arasndaki ibirliinin olanaksz olduu meydana
kt. Aka tanmlanm toplumsal tipi ve politik bilin dzeyi veriliyken,
Rus proletaryas yalnz kendi karlarnn bayra altnda devrimci
enerjisini zgr brakabilirdi. Ama onun karlarnn radikalizmi, en
dolaysz olannn bile, kanlmaz olarak burjuvaziyi saa itiyordu.
erevanin bunu anlamyor. Ama yenilgimizin nedeninin kesinlikle bu
olduunu sylyor. ok gzel. Peki karlan sonu ne? Sosyal
demokratlara yapacak ne kalyor? Burjuvaziyi Plehanov usul cebirsel
formllerle aldatmaya almak m? Kollarn kavuturmak ve proletaryay
kanlmaz yazgsna terk etmek mi? Ya da aksine burjuvaziyle kalc bir
ittifak midinin beyhude olduunu kabul etmek, taktiklerini proletaryann
tm snf gcn kyl kitlelerin en derin toplumsal karlarn
uyandrmaya aktmaya dayandrmak, proletarya ve kyl ordusuna
bavurmak ve zaferi bu yolda aramak m? Hereyden nce, hi kimse
zaferin olanakl olup olmadn syleyemezdi, ikinci olarak da, zaferin
olanakl olup olmadna bakmakszn, devrimin partisinin, sadece yenilgi
ihtimali yznden hemen intihar etmeyi tercih etmek dnda, girebilecei
tek yol buydu.
erevaninin ancak imdi, geriye dnerek, kavramaya balad
devrimin bu i mant, tayin edici devrimci olaylar balamadan nce bile
onun mantksz diyerek reddettii kimseler iin akt.
1905 Temmuzunda yle yazmtk:
Bugn burjuvaziden, 1848de olduundan ok daha az inisiyatif ve kararllk
beklenebilir. Bir yandan engeller ok daha byk, ve te yandan ulusun toplumsal ve

politik paralanml alabildiine ilerlemitir. Burjuvazinin ulusal ve evrensel suskunluu,

zorlu kurtulu srecinin yoluna korkun engeller koyuyor, onun mlk sahibi snflarla eski
dzenin temsilcileri arasndaki bir anlamadan halk ynlarn zapt-u rabt altnda tutmay
amalayan bir anlama daha teye gitmesini nlemeye alyor. Bu koullar altnda,
demokratik taktikler ancak liberal burjuvaziye kar mcadele srecinde geliebilir. Bunu
aka bilmeliyiz. Ulusun, dmanlarna (arlk) kar hayali birlii deil, ulus iinde
snf mcadelesinin adamakll gelimesi: yolumuz budur. phesiz sadece snf
mcadelesi bunu yapabilir. Ve dier taraftan, hi phe yok ki, yaratt basnla
burjuvaziyi durgunluktan kurtaran proletarya, buna ramen, olaylarn ilerleyii ne kadar
dzenli ve mantksal olursa olsun, belirli bir anda dorudan bir engel olarak onunla
atmaya girmelidir.
Eer Rusya demokratik bir devlet olarak gerekten yeniden domak zorundaysa, bu
arpmay kazanma yeteneinde olan snf, mcadele etmek ve o zaman nder snf
roln stlenmek zorunda olacaktr. O taktirde bu koullar, drdnc zmrein
hegemonyasna yol aacaktr. Sylemeye gerek yok ki, proletarya, tpk zamannda
burjuvazinin yapt gibi, kyllk ve kk burjuvazinin yardmyla grevini yerine
getirmelidir. Kra nderlik etmeli, onu hareketin iine ekmeli, onu kendi planlarnn
baarsna esasl surette ilgili klmaldr. Ama proletarya kanlmaz olarak nder kalr. Bu
proletarya ve kylln diktatrl deildir, kyllk tarafndan desteklenen
proletarya diktatrldr. Ve kukusuz proletaryann ii tek bir devletin snrlar iine
hapsolmayacaktr. Konumunun temel mant onu derhal dnya arenasna frlatacaktr.
[12]
IV

Partideki eitli hizipler, farkllklarna ramen, bir konuda ayn

fikirdeydiler: herkes tam zafere, yani devlet iktidarn ele geirecek bir
devrime bel balyordu. erevanin imdi, devrimin ve gericiliin glerini
hesaplamak iin abaksn karyor ve genel toplam aldktan sonra,
devrimin btn baarlar, yaklaan kanlmaz yenilgiyi embriyo halinde
ieriyordu sonucuna varyor. (s.198) Hesaplarn neye dayandryor?
Muhtelif grevlerin byklne, kyl kargaalarnn yapsna ve
biimlerine, Duma seiminin saylarna. Dier bir deyile, arpmann
geliimini ve sonucunu ekonomik ilikilerden deil, devrimci mcadelenin
biimleri ve olaylarndan karr. Onun Rus devriminin daha batan
baarszla yazgl olduu eklindeki sonucu, snflarn ekonomik
nitelikleri ve istatistiklerine deil, bu snflar arasndaki aktif mcadelenin,
onlarn arpmalarnn, aktan karlkl g snamalarnn incelenmesine
dayandrlmaktadr.
Kukusuz erevaninin yntemi cahilne bir yntemdir. Ama bu cahilne
yntem bile ancak grevin tm lkeye yaylmas, ayaklanmann patlak
vermesi, mujiklerin eitli eyaletleri yakp ykmas ve sonunda Devlet
Dumas seimlerinin yaplmas sayesinde olanakl olmutur. Baka trl
nasl olabilirdi? rnein, randa bir devrim durumunda, vatandalarna
arlkla (i olaylarla glendirilen bir arlk) liberal ngiliz hkmeti
arasndaki bir ittifakn lmcl etkisi zerine kehanette bulunan ranl bir

erevanin tasavvur edemezsiniz. Byle bir kahin bulunsa ve kendi

hesaplar temelinde halk kitlelerini eninde sonunda yenilgi ile
sonulanacak ayaklanmalardan alkoymaya alsa bile, ranl devrimciler
bu bilgenin geici olarak bir tmarhaneye kapatlmasn tavsiye etmekte
olduka hakl olurlard.
Rus devrimi, erevaninin bor-alacak hesabn yapma ans olmadan
nce gerekleti. Devrim, iinde hareket etmek zorunda olduumuz hazr
bir arenayd. Olaylar biz yaratmadk, ne var ki taktiklerimizi ona
uyarlamak zorunda kaldk. Bir kere mcadeleye girmitik ve tam da bu
nedenle zafere bel balamak zorundaydk. Ancak devrim, devlet iktidar
iin mcadeledir. Devrimin partisi olarak grevimiz, devlet iktidarn ele
geirme gereklilii konusunda kitleleri bilinlendirmektir.
V

Meneviklerin Rus devrimi hakkndaki gr, hibir zaman ak ve net

olmad. Boleviklerle birlikte onlar da, devrimi sonuna kadar
gtrmekten sz ediyorlard, ama her iki taraf da buna tmyle biimsel
anlamda, yani ardndan demokratik bir ortamda normal bir kapitalizm
dneminin gelecei asgari programmz baarmak zorundayz anlamnda
yorumluyordu. Bununla birlikte devrimi sonuna kadar gtrmek arln
devrilmesini ve devlet iktidarnn devrimci bir halk gcnn eline
gemesini nvarsayyordu. Hangi g? Menevikler yle diyorlard:
burjuva demokrasisi. Boleviklerse: proletarya ve kyllk.
Peki Meneviklerin burjuva demokrasisi nedir? Bu belirli, somut varl
olan elle tutulabilir bir toplumsal g deildir, gazetecilere zg bir
benzetme ve karsamayla yaratlan tarih st bir kategoridir. Devrim
sonuna kadar gtrlmek zorunda olduu, bir burjuva demokratik devrim
olduu, Fransada demokratik devrimciler Jakobenler tarafndan sonuna
kadar gtrld iin, Rus devrimi iktidar ancak devrimci burjuva
demokrasisinin eline geirebilir.
Bylece sarslmaz bir cebirsel devrim forml ina eden Menevikler,
sonra da buna gerekte varolmayan aritmetik deerler sokmaya alrlar.
Dierlerini proletaryann gcn abartmakla eletirirken, kendileri
Birlikler Konfederasyonuna ve Kadet partisine sonsuz umutlar baladlar.
Martinov Kurskun Halk retmenlerine satarken, Martov halkn
sosyalizmi grubunun oluumunu byk bir cokuyla selamlyordu.
Menevikler, zenginliin, nfusun, enerjinin, bilginin, halkn yaamnn ve
politik deneyimin giderek ehirlerde younlat kapitalist bir lkede,
kylln nder bir devrimci rol oynayamayacann farkndaydlar.
Tarih, mujie, bir burjuva ulusu balarndan kurtarma grevini ykleyemez.

Dankl, politik gerilii ve zellikle de kapitalist sistem erevesinde

zlemeyecek derin i elikileri nedeniyle, kyllk, bir taraftan krdaki
kendiliinden ayaklanmalarla, dier taraftan ordu iinde honutsuzluk
yaratarak, eski dzene arkadan baz gl darbeler indirebilir ancak.
Oysa kapitalist ehirlerde, modern tarihin bu merkezlerinde, devrimci
kentli kitlelere dayanan, kyl ayaklanmalarndan ve ordudaki
honutsuzluktan dmana son acmasz darbeyi indirmek zere
yararlanabilecek, dman tm mevzilerinden atacak ve devlet iktidarn
ele geirebilecek belirleyici bir parti olmaldr. Menevikler byle bir
partiyi grmekten acizdiler. lerinden en mantkls, daha nce
grdmz gibi, devrim ikliminin Menevizmin egzotik taktikleri iin her
durumda ok sert olduu sonucuna ularken, onlarn devrimi sonuna
kadar gtrme soyut dncesinin pratikte Kadetleri quand
mme[13] desteklemeye dnmesinin nedeni budur.
Menevizmin elikileri bizzat tarihin elikilerinin karikatrlemi bir
yansmasdr; tarih lkemize muazzam bir devrimci grev ykledi, ama ilk
nce dnyann her yerinde politik ve ekonomik bir g olan burjuva
demokrasisini, byk lekli sanayinin demir sprgesiyle sprp att.
Poplistlerin tersine, bizim Marksistlerimiz Rusyann zgl doasn
tanmay o kadar uzun sre reddettiler ki, sonunda Rusyann politik ve
ekonomik geliimini Bat Avrupannkiyle eit tutma noktasna vardlar. Bu
noktayla en sama sonular arasnda yalnzca bir adm vardr.
Martinov rneini izleyen Dan, kentli burjuva demokrasisinin
zayflnn bizim en byk talihsizliimiz olmasndan yakndnda,
acyarak omuz silkmekten daha fazlasn gerekten yapamayz. Bu insanlar
neye hayflandklarn gerekten biliyorlar m? Onlara aklamaya
alalm. zlyorlar, nk byk sermaye u anda ekonomik alanda
uluslararas apta saltanat sryor ve Rusyada gl bir zanaat ve ticaret
kk burjuvazisinin olumasna izin vermedi. zlyorlar, nk kk
burjuvazinin politik ve ekonomik yaamdaki nder rol modern
proletaryaya geti. Menevikler, burjuva demokrasisinin zayflnn
toplumsal nedenlerinin ayn zamanda sosyal demokrasinin gcnn ve
etkisinin kayna olduunu anlayamyorlar. Ve o zaman da devrimin
zayflnn balca nedeninin bu olduuna inanyorlar. Bu tutumun, dnya
sosyalist devriminin partisi olarak uluslararas sosyal demokrasinin bak
asndan ne kadar ackl bir tutum olduuna iaret etmeyeceiz.
Devrimimizin koullarnn varolduklar gibi olmas bizim iin yeterli.
nc zmre alayp szlanarak hayata geri getirilemez. Sonu ylece

durmaktadr: yalnzca proletarya kendi snf mcadelesinde kyl kitleleri

devrimci nderlii altna alarak devrimi sonuna kadar gtrebilir.
VI

Ayn fikirdeyiz diyor Bolevikler. Devrimimizin muzaffer olmas iin,

proletarya ve kyllk yan yana savamaldr. Ama Lenin, Przegladn
ikinci saysnda, bir burjuva devrimde zafer kazanan proletaryayla
kylln koalisyonu, proletarya ve kylln devrimci-demokratik
diktatrlnden baka bir ey olamazdiye yazmaktadr. Onun amac,
ekonomik ve politik ilikileri retim aralarnn zel mlkiyeti snrlar
iinde demokratikletirmek olacaktr. Lenin proletaryann sosyalist
diktatrlyle proletarya ve kylln demokratik (yani burjuvademokratik) diktatrl arasnda esasl bir ayrm koymaktadr. Bu
mantksal ve tmyle biimsel ilemin, retici glerin dk dzeyiyle
ii snfnn hegemonyas arasndaki elikiye kar mkemmel bir
koruyucu ilevi grebileceine inanmaktadr. Eer biz sosyalist devrimi
baarabileceimizi syleseydik, tam bir politik bozgunun yolunu am
olurduk demektedir. Ama kyllkle birlikte iktidar ele geiren
proletarya, diktatrlnn sadece demokratik olduunun kesin bir
biimde farknda olursa, bunun nne geilir. Lenin 1904ten beri bu
dnceyi srekli tekrarlamaktan asla yorulmad. Fakat bu, bu dnceyi
daha doru klmyor.
Rusyann toplumsal koullar sosyalist devrim iin olgun olmadndan,
politik iktidar proletarya iin en byk talihsizlik olurdu. Byle diyorlar
Menevikler. Eer proletarya sz konusu olann yalnzca demokratik bir
devrim olduunun farknda olmasayd, hakl olurlard diyor Lenin. Dier
bir deyile, Lenin, proletaryann snfsal karlaryla nesnel koullar
arasndaki elikinin proletaryann kendine politik bir snrlama
koymasyla zleceine ve bu snrlamann proletaryann nder bir rol
oynayaca devrimin bir burjuva devrim olduunun teorik olarak bilincinde
oluunun sonucu olacana inanyor. Lenin nesnel elikiyi proletaryann
bilincine havale etmekte ve bunu, dinsel inantan deil de, bilimsel bir
emadan kklenen snfsal bir ilecilik araclyla zmektedir. Umutsuz
idealizmini kavramak iin, bu entelektel yapya dikkatlice bakmak
yeterlidir.
Demokratik diktatrlkn kuruluundan yirmi drt saat sonra bu yarMarksist ilecilik idilinin tmyle kmeye mecbur olduunu, baka bir
yerde[14]ayrntlaryla gstermitim. ktidar hangi teorinin yardmyla ele
geirmi olursa olsun, proletarya daha ilk gnden isizlik sorunuyla yz
yze gelmek zorundadr. Sosyalist ve demokratik diktatrlk arasndaki

farkn izah burada pek ie yaramayacaa benzer. u ya da bu biimde

(kamu ileri, vs.), iktidardaki proletarya isizlerin geimini devlet
hesabna derhal stlenmek zorunda olacaktr. Bu, sras geldiinde, derhal
ekonomik mcadelenin glenmesine ve bir dizi greve neden olacaktr.
Tm bunlar, 1905 sonunda kk lekte yaadk. Ve kapitalistlerin
yant sekiz saatlik ign talebine verdikleri yantn ayns olacaktr:
fabrikalar ve atlyeleri kapatmak. Kaplara kilit vurup kendi kendilerine
unu syleyeceklerdir: Proletarya u anda sosyalist deil demokratik bir
diktatrlk pozisyonunda olduu iin, mlkiyetimize ilikin herhangi bir
tehlike sz konusu deil. i hkmeti kapatlan fabrika ve tesislerle
kar karya geldiinde ne yapabilir? Onlar yeniden amal ve retimi
hkmet hesabna yeniden balatmaldr. Peki bu sosyalizme giden yol
deil midir? phesiz yle. Siz hangi yolu neriyorsunuz?
Gerekte szn ettiimiz eyin proletaryayla kyllk arasndaki bir
koalisyon diktatrlyken, benim iilerin diktatrlnn snrsz olduu
bir durumu hayal ettiim eklinde itirazda bulunulabilir. ok gzel, bu
itiraz dikkate alalm. Proletaryann, teorisyenlerinin iyi niyetlerine
ramen, onu demokratik bir diktatrle hapseden mantksal snr izgisini
pratikte nasl gzard etmek zorunda olduunu biraz nce grdk.
Lenin imdi, proletaryann kendisini politik olarak snrlamasnn,
ibirliki ya da diktatrlk orta mujik biiminde bir nesnel anti-sosyalist
koruyucuyla tamamlanacan ileri sryor. Eer bu, iktidar sosyal
demokratlarla paylaan kyl partisinin, isizlere ve grevcilerin
geimlerinin devlet kasasndan karlanmasna izin vermeyecei ve
kapitalistler tarafndan kapatlan fabrikalar devletin amasna kar
kaca anlamna geliyorsa, o zaman bu, koalisyonun daha ilk gnnden,
yani grevlerini yerine getirmesinden ok nce, proletaryann devrimci
hkmetle atmaya girecei anlamna da gelir. Bu atma, ya iilerin
kyl partisi tarafndan bastrlmasyla, ya da bu partinin iktidardan
uzaklatrlmasyla sona erebilir. ki zmn de bir koalisyonun
demokratik diktatrlyle pek iliii yoktur.
Zorluk, Boleviklerin proletaryann snf mcadelesini yalnzca
devrimin zafer anna kadar tasavvur etmeleri, bunun demokratik
koalisyon iinde geici olarak bozulacan, ancak cumhuriyeti bir
sistemin kesin kuruluunun ardndan saf biiminde bu kez dorudan
sosyalizm mcadelesi olarak tekrar ortaya kacan dnmeleridir.
Menevikler, devrimimiz bir burjuva devrimdir soyut grnden
hareketle, proletaryann, devlet iktidarnn liberal burjuvaziye gemesini
salamak zere tm taktiklerini bu burjuvazinin tutumuna uyarlamas

gerektii fikrine varyorlar, Bolevikler ise ayn soyut grten sosyalist

diktatrlk deil, demokratik diktatrlk hareket ediyorlar ve kendine
burjuva-demokratik bir snrlama koyan, devlet iktidarna sahip bir
proletarya fikrine varyorlar. uras doru ki, bu konuda aralarndaki fark
hayli nemli: Menevizmin devrim kart grleri zaten tam olarak
ortadayken, Bolevizminkiler ancak zafere ulald taktirde ciddi bir
tehlike halini alacaa benzer.[15] Kukusuz, hem Meneviklerin hem de
Boleviklerin her zaman proletaryann bamsz politikasndan (birincisi
liberal burjuvaziye ilikin, ikincisi kylle) sz etmeleri, olaylarn farkl
geliim aamalarnda her ikisinin de snf mcadelesinin sonularndan
korktuklar ve onu metafizik kurgularyla snrlamay umduklar olgusunu
hibir ekilde deitirmez.
VII

Devrimin zaferi, iktidar ancak silahl kent halknn, yani proleter milisin
desteini alan bir partinin eline geirebilir. Bir kez iktidara ulatnda,
sosyal demokrat parti, demokratik diktatrlke bnce referanslarla
zlemeyecek ok derin bir elikiyle yz yze gelecektir. Bir ii
hkmetinin kendini snrlamas, cumhuriyet kurma adna isizlerin ve
grevcilerin dahas tm proletaryann karlarna ihanetten baka bir
anlama gelmez. Devrimci hkmet sosyalizmin nesnel sorunlaryla kar
karya gelecek, ancak bu sorunlarn zm belli bir aamada lkenin
ekonomik gerilii tarafndan engellenecektir. Ulusal bir devrim erevesi
iinde, bu elikiden hibir k yolu yoktur.
i hkmeti, daha batan, glerini Bat Avrupann sosyalist
proletaryasnn gleriyle birletirme greviyle yz yze gelecektir. Ancak
bu yolla onun geici devrimci hegemonyas sosyalist bir diktatrle
balang olacaktr. Bylece srekli devrim, Rus proletaryas iin, bir snf
olarak kendini koruma sorunu olacaktr. Eer ii partisi saldrgan
devrimci taktikler iin yeterli inisiyatif gsteremezse, eer kendini sadece
ulusal ve sadece demokratik olan tutumlu bir diktatrlk perhiziyle
snrlarsa, Avrupann birleik gerici gleri unu akla kavuturmak
iin hi boa vakit harcamayacaktr: bir ii snf eer iktidara gelecek
olursa tm gcn sosyalist devrim mcadelesine vermelidir.

KTDAR MCADELES[16]

nmzde, bir program ve taktik bir eylem plan ieren bir bror
duruyor. Bal,Rus Proletaryasnn Grevleri. Rusyadaki Yoldalara
Bir Mektup. P. Akseldrod, Astrov, A. Martinov, L. Martov ve S.
Semkovskinin imzalarn tayor.
Mektup, devrim sorununu ok genel bir tarzda ortaya koyuyor. Yazarlar,
savan yol at durumun tasvirine son verip, politik olaslklar ve
taktiksel sonular tartmaya altka, analizleri kesinliini ve akln
yitiriyor; hatta kullanlan terminoloji mulaklayor ve toplumsal
tanmlamalar belirsizleiyor.
Dardan grld kadaryla, bugn Rusyada, ilk bakta, iki temel
ruh hali ya da manzara hakim: bir yandan ulusal savunma (Romanovdan
Plehanova kadar herkes tarafndan aka paylalan) kaygs, te yandan,
yine muhalif brokratikfrondeden, kendiliinden sokak atmalarna
katlanlara kadar hemen herkes tarafndan sergilenen genel bir
honutsuzluk. Bu iki egemen ruh hali, yaklaan halk devriminin, dorudan
ulusal savunma amacyla geliecei eklinde bir yanlsamaya yol
amaktadr. Ama bu ayn iki ruh hali, Martov ve dierlerinde olduu gibi,
biimsel olarak ulusal savunma davasnn karsna konulduu durumda
bile, halk devrimi sorununun ortaya konulmasndaki mulakl byk
lde belirlemektedir.
Sava ve yenilgiler, ne devrim sorununu ne de bunu zecek devrimci
gleri yaratmtr. Tarih, bizim iin, Varovann Bavyera prensine teslim
olmasyla balamaz. Bugn hem devrimci ekikiler, hem de toplumsal
gler, aradan geen on yln getirdii ok nemli deiimlerin yan sra,
1905te yzyze geldiklerimizin aynsdr. Savan tm yapt ey, rejimin
yaama yeteneini nesnel olarak yitirdiini byk bir aklkla ortaya
karmak olmutur. Ayn zamanda halkn kafasnda byk bir karkla da
yol amtr, yle ki, herkes Hindenburga direnme arzusuyla dolu
olduu kadar, 3 Haziran[17] rejimine kar da nefretle dolu gibidir. Ama
nasl bir halk savan rgtlemeye doru ilk admlar, derhal arlk
polisi ile kar karya gelmi ve 3 Haziran Rusyasnn gerek, halk
savannsa masal olduunu aka gstermise, halk devrimi giriimi
de, daha eiinde, Plehanovun tutumu sayesinde engellenmiti. O
Plehanov ki, arkasnda Kerenski, Milyukov, Gukov ve genel olarak
devrimci olmayan ve kar-devrimci ulusal demokrasi ve ulusal
liberalizm durmasayd, btn mritleriyle birlikte kendisi de bir masal
saylabilirdi.

Mektup, elbette, kendisini savan ve mevcut rejimin sonularndan

devrim araclyla kurtarmas beklenen ulusumuzun iindeki snfsal
ayrmay grmemezlikten gelemiyor. Milliyetiler, Oktobristler,
ilericiler, Kadetler, sanayiciler ve hatta radikal aydnlarn bir blm (!),
hep birlikte, brokrasinin lkeyi savunamayacan haykrarak, halk
glerinin ulusal savunma amacyla seferber edilmesini talep
ediyorlar. Mektup, tamamen doru bir biimde, ulusal savunma hedefi
etrafnda, Rusyann mevcut egemenleriyle, brokratlaryla, soylular ve
generalleriyle bir ittifak nvarsayan bu tutumun kar-devrimci olduu
sonucuna varyor. Ve yine olduka hakl bir biimde, kar-devrimci
tutumlarn, her renkten burjuva yurtseverlerin ve Mektubun deinmeden
getii sosyal-yurtseverlerin nitelii olduuna iaret ediyor.
Bundan u sonu kar; sosyal demokrat parti yalnzca en tutarl
devrimci parti olmayp, aslnda lkedeki tek devrimci partidir de; ve dier
btn partiler, sadece devrimci yntemleri daha az kullanmamakla
kalmayp, esasnda devrimci de deildirler. Dier bir deyile, sosyal
demokrat parti, sorunu bir devrim sorunu olarak grdnden, genel
honutsuzluka ramen, ak politik arenada tmyle yalnz kalmtr.
Btnyle ak olmamz gereken ilk sonu budur.
Fakat phesiz, partiler snflarla zde deillerdir. Politik bir partinin
tutumu ve temsil ettii toplumsal tabakann karlar, btnyle
rtmeyebilir ve bu sonunda derin bir elikiye dnebilir. Yine,
partilerin tavr, halk ynlarnn ruh halinden etkilenebilir. Bu kesinlikle
dorudur. Ama hesaplarmz yaparken, parti sloganlar ve parti taktikleri
gibi daha az srekli ve daha az gvenilir etkenleri daha az hesaba katmak
ve ulusun toplumsal yaps, snfsal glerin ilikisi ve gelime eilimleri
gibi daha srekli tarihsel etkenler zerinde younlamak, bizim iin ok
daha fazla gereklidir.
Ama yine de Mektubun yazarlar bu sorunlardan tmyle kanyorlar.
Yazarlarn 1915 Rusyasnda halk devriminin nitelii hakknda tm
syledikleri, onun proletarya ve demokrasi tarafndan yaplmas
gerektiidir. Proletaryann ne olduunu biliyoruz, peki demokrasi
nedir? Bir politik parti mi? yukardaki szlerden anlalyor ki, yle deil.
O halde halk kitleleri mi? Hangi kitleler? Kukusuz ki sz edilen ey,
sanayi ve ticaret kk burjuvazisi, aydnlar ve kyllktr.
Askeri Kriz ve Politik Olaslklar balkl bir dizi makalede, bu
toplumsal glerin potansiyel devrimci nemine ilikin genel bir
deerlendirme yapmtk. 1905 devrimi deneyiminden hareket ederek,

geen on yln, gler ilikisini nasl deitirdiini incelemi ve kendimize,

bu deiimlerin demokrasinin (burjuva) lehinde mi, aleyhinde mi olduu
sorusunu sormutuk. Devrimci perspektifleri ve proletaryann taktiklerini
tarttmz zaman, bu soru merkezi bir sorudur. 1905ten bu yana
Rusyada burjuva demokrasisi glenmi midir, yoksa nce olduundan
daha zayf hale mi gelmitir? Burjuva demokrasisinin durumu defalarca
tartlmtr ve bunun yantn hl bilmeyen biri karanlkta kalmaya
mahkmdur. Yant vermitik.Rusyada ulusal burjuva devrim
olanakszdr, nk gerekten devrimci bir burjuva demokrasisi yoktur.
Tpk ulusal savalar dnemi gibi, ulusal devrimler dnemi de gemitir
hele hele Avrupada. Bu ikisi arasnda derin bir i balant vardr.
Emperyalizm anda yayoruz, bu yalnzca bir smrgesel yaylma
sistemini deil, dierlerinden ok farkl bir lke ii rejimi de ifade eder.
Bu artk, bir burjuva ulusun eski rejimi karsna alma sorunu deil,
proletaryann burjuva ulusu karsna alma sorunudur.
Zanaat ve ticaret kk burjuvazisi, 1905 devriminde bile nemsiz bir
rol oynamt. Geen on ylda, bu snfn toplumsal nemi tartlmaz bir
biimde azald. Rusyada kapitalizm, orta snflara ilikin olarak, eski
ekonomik kltrn hakim olduu lkelerle mukayese edilemeyecek
derecede daha zalim ve daha sert bir tarza sahiptir.
Aydn kesim phesiz saysal olarak genilemi ve ekonomik rol daha
nemli hale gelmitir. Ama ayn zamanda, nceki hayali bamszl da
sonunda tarihe karmtr. Aydnlarn toplumsal nemi, btnyle,
kapitalist ekonominin ve burjuva kamuoyunun rgtlenmesindeki rolleriyle
belirlenir. Kapitalizmle maddi balar nedeniyle, ilerine katksz
emperyalist eilimler sinmitir. Mektupta, hatta radikal aydnlarn bir
blm halk glerinin ulusal savunma amacyla seferber edilmesini
talep ediyorlar dendiini aktarmtk. Bu tmyle yanltr. Radikal
aydnlarn bir blm deil, tm byle bir seferberlii talep
etmektedir; ve yalnzca radikal aydnlarn tm deil, ounluu olmasa
bile sosyalist aydnlarn geni bir blm de yle. Aydnlar gerekte
olduundan daha iyiymi gibi gstererek, demokrasi saflarn hi
iirmemeliyiz.
O halde, sanayi ve ticaret kk burjuvazisi her zaman olduundan daha
zayftr ve aydnlar devrimci tutumlarn terk etmitir. Devrimci bir etken
olarak kentsel demokrasiden sz edilmeye bile demez. Geriye kyllk
kalyor. Ama bildiimiz kadaryla, ne Akselrod ne de Martov, hi de
kylln bamsz devrimci rolne ilikin abartl umutlar beslemiyor.
Acaba onlar, son on yl boyunca kyl snf iinde srekli artan ayrma

yznden, bu roln daha da glendii sonucuna m ulatlar? Byle bir

varsaym, hem teorik grlere hem de tm tarihsel deneyimimize ak bir
biimde aykrdr.
Peki o halde Mektup, kafasnda nasl bir demokrasiyi tasarlyor? Ve
halk devrimiyle neyi kastediyor?
Kurucu Meclis slogan, devrimci bir durumu nvarsayar. Byle bir
durum var m? Evet var. Ama Rusyann, arlkla hesaplaabilecek ve
bunu isteyecek bir burjuva demokrasisini sonunda yaratp yaratmad
sorununun bununla hibir ilgisi yoktur. Aksine, savan tamamen aa
kard bir ey varsa, o da Rusyada devrimci demokrasinin olmaddr.
3 Haziran Rusyasnn, ierdeki devrimci sorunu dardaki emperyalist
eylemler araclyla zme giriimi, ifls etmitir. Ama bu, 3 Haziran
rejiminden sorumlu ya da yar-sorumlu partilerin, imdi devrimci yolu
izleyecekleri anlamna deil, askeri felaketin, lkenin egemenlerini
emperyalizm yoluna itmeye bir yandan devam ederken, dier yandan aa
vurduu devrimci problemin, lkedeki tek devrimci snfn nemini iki
katna kard anlamna gelir.
3 Haziran blou paralanmtr. inde srtme ve mcadeleler
yaanmaktadr. Bu, Oktobristlerin ve Kadetlerin devrimci bir iktidar fikrini
kabul etmeye ya da brokrasinin ve birleik soyluluun kalelerine
saldrmaya hazr olduklar anlamna gelmiyor. Ama rejimin devrimci bir
saldrya direnme gcnn bir sre iin kukusuz zayflam olduu
anlamna geliyor.
Monari ve brokrasi uzlat. Bu onlarn, iktidar hi kavgasz teslim
edecekleri anlamna gelmez. Dumann datlmas ve son kabine
deiiklikleriyle, teslim olmaktan ne kadar uzak olduklarn aka
gsterdiler. Ama artaca kesin olan brokratik istikrarszlk, proletaryann
devrimci seferberlii iin alan sosyal demokratlara byk lde
yardmc olacaktr.
Kent ve kr nfusunun en alt katmanlar giderek yoksullaacak, istismar
edilecek, honutsuz olacak, hrnlaacaktr. Bu, devrimci demokrasinin
bamsz bir g olarak proletaryayla birlikte yan yana savaaca
anlamna gelmiyor. Byle bir g iin ne toplumsal malzeme ne de nder
kadro vardr. Ama, nfusun en alt katmanlarndaki iddetli honutsuzluk
ikliminin, ii snfnn devrimci saldrsna yardmc olaca anlamna
geliyor. Proletarya, burjuva demokrasisinin ortaya kmasna ne kadar az
bel balarsa, kendisini kk burjuvazinin ve kylln pasifliine ve
dar grllne ne kadar az uyarlamaya alrsa, o kadar kararl ve

uzlamaz olur, sonuna kadar yani iktidar ele geirinceye kadar

mcadele etme azmini o kadar ak ekilde gsterir, karar annda proleter
olmayan halk kitlelerini peinden srkleme ans o kadar artar.
Topraklarn msadere edilmesi, vs. gibi sloganlar, kendi balarna bir ie
yaramaz. Ve bu, devlet iktidarn ayakta tutan ya da deviren ordu iin daha
da dorudur. Ordu kitlesi, ancak, devrimci snfn yalnzca gsteri ya da
protesto yapmakla kalmayp, aslnda iktidar mcadelesi verdiine ve
kazanma ansnn da olduuna ikna olduu zaman bu snfa meyledecektir.
Rusyada savan ve yenilgilerin her zamankinden daha keskin bir
biimde aa kard bir nesnel devrimci sorun vardr; devlet iktidar
sorunu. Egemenlerin rgtszl giderek artmaktadr. Kentsel ve krsal
kitlelerin honutsuzluu bymektedir. Fakat proletarya tek bana ve
1905tekiyle kyaslanamayacak kadar byk lde, bu durumu kendi
kar iin kullanabilecek tek devrimci etkendir.
Mektupta sorunun bu can alc noktasna deinir gibi grnen bir cmle
var. Rusyann sosyal demokrat iileri, diyor, 3 Haziran monarisinin
devrilmesi iin verilen ulusal mcadelenin bana gemelidir. Ulusaln
ne anlama geldiini aklamtk. Ama bana szc, politik olarak
bilinli iilerin, byle yaparak tam olarak ne kazanacaklarn
anlamakszn, kanlarn herkesten daha serbeste dkmeleri anlamna deil
de, hereyden te bizzat proletaryann mcadelesi olacak bir mcadelede
politik nderlii stlenmesi gerektii anlamna geliyorsa, o zaman u
aktr ki, bu mcadelede ulalacak zafer, iktidar kendisine nderlik
edene, yani sosyal demokrat proletaryaya geirmek zorundadr.
Bu nedenle, geici bir devrimci hkmetten deil (tarihin, iini nasl
dolduraca henz bilinmeyen bo bir forml), devrimci bir ii
hkmetinden, iktidarn Rus proletaryas tarafndan ele geirilmesinden
sz ediyoruz.
Ulusal Kurucu Meclis, cumhuriyet, sekiz saatlik ign, toprak
sahiplerinin topraklarnn msaderesi sloganlaryla birlikte, savan hemen
kesilmesi, uluslarn kendi kaderini tayin hakk ve Avrupa Birleik
Devletleri sloganlar, sosyal demokrat partinin ajitasyon almasnda ok
byk bir rol oynayacaktr. Ama devrim, hereyden nce bir iktidar
sorunudur politik biim deil (Kurucu Meclis, cumhuriyet, Avrupa
federasyonu) iktidarn toplumsal ierii sorunu. Mevcut koullar altnda,
Kurucu Meclis slogan ya da toprak sahiplerinin topraklarnn msaderesi
slogan, eer proletaryann iktidar ele geirme mcadelesine dolaysz
hazrlyla desteklenmezse, btn dorudan anlamn yitirir. nk

proletarya iktidar monarinin elinden almadka, baka hi kimse bunu

yapmayacaktr.
Devrimci srecin geliim temposu, baka konudur. Bu, askeri, politik,
ulusal ve uluslararas pek ok etkene baldr. Bu etkenler gelimeyi
hzlandrabilir ya da yavalatabilir, devrimin zaferini salayabilir ya da
baka bir yenilgiye yol aabilir. Ama koullar ne olursa olsun, proletarya
yolunu aka grmeli ve bu yolda bilinle ilerlemelidir. Her eyden te,
yanlsamalardan kurtulmaldr. Ve tarihi boyunca proletaryann en byk
yanlsamas, her zaman bakalarna gvenmek olmutur.

RUSYANIN TARHSEL GELMNN ZGL NTELKLER ZERNE

M. N. Pokrovskiye Yant
I

Krasnaya Novun nc saysnda (Mays-Haziran 1922), Yolda

Pokrovski benim1905 kitabma atfen bir makale yaynlad. Bu makale,
tarihsel materyalizmin yntemlerini, yaayan insan tarihine uygulamaya
almann ne kadar karmak bir i olduunu, yolda Pokrovski gibi son
derecede bilgili insanlarn bile tarihi zaman zaman nasl klielere
indirgediklerini ne yazk ki, olumsuz bir ekilde! gstermektedir.
Yolda Pokrovskinin yazsnn dourduu kukular daha yaznn
balyla balamaktadr: Rusyada Mutlakyetin Toplumsal Gelimeye
Ramen Varolduu Doru Mudur? Toplumsal gelimeye ramen
varolduu ifadesi, sanki ben Rus mutlakyetinin her zaman toplumsal
gelimeye ramen varolduunu ileri srmm gibi grnecek ekilde
trnak iine alnmtr. Byle bir ifadenin saduyuya kar olduuna iaret
etme grevini telfi edici ve pek de zor olmayan bir grev yolda
Pokrovskiye brakyorum. Ama, bu ekilde yanl aktarlan dncem,
gerekte, Rusyann toplumsal geliiminin talepleriyle tamamen eliki
iine den arln, kendi rgt, Rus burjuvazisinin politik hilii ve
byyen proletarya korkusu sayesinde varolmaya devam ettiiydi. Ama
ayn tarihsel diyalektiin espirisi ve anlam iinde, kapitalizmin
gnmzde yalnzca tarihsel gelimenin taleplerine ramen deil, insan
yaamnn temel taleplerine ramen de varolduunu sylemek Komnist
Enternasyonal Manifestosunda sylediimiz gibi olduka dorudur.
Ayrca Yolda Pokrovski, kitabmn bir btn olarak yaynlanmasnn
yararlln kabul ederken, kitabn Rusyann Toplumsal Geliimi ve
arlk adl giri blmnn yeniden baslmasna iddetle itiraz ediyor.
Rusyann gemiinden adamakll habersiz olan yabanc bir halk iin
1908-09da yararl ve hatta zorunlu olan eyin, u anda bir iki ey
renmi gen insanlarmz iin hibir yarar olmadn sylemektedir.
Yolda Pokrovski, benim bu giri blmnde arlk hakknda liberal,
Milyukovcu (aynen alnmtr) grler ileri srdm, onu smrc
snflarla ba olmayan tmyle kendine yeter bir devlet rgt olarak
deerlendirdiimi syleyerek devam eder. Bu ema (Trokininki)
hereyden nce bizim bak tarzmzla badamaz, ve ikinci olarak, nesnel
bakmdan yanltr. Ve bu yanl ve badamaz emayla dinsel
nyarglarla mcadele ettiimiz kadar iddetli mcadele etmek zorunludur
(!!!) Ne eksik, ne fazla.

Peki eer Almanca kitabmda, byle inanlmaz anti-Marksist grler

zamannda kitabn btn Alman Marksist eletirmenlerinin gznden kaan
grler akladm doruysa, bu grler 1908-09da, ne kadar bilgisiz
olursa olsun yabanc bir halk iin, nasl yararl ve hatta zorunlu
olabiliyordu? u nl Rus iin iyi olan Alman iin lmdr ataszne
inanmyorsak, Yolda Pokrovskinin ok nazik bir biimde bana atfettii
liberal ahmaklklarn niin on iki yl nce Alman iileri iin iyi olacan
anlamak olduka olanakszdr. Rusyann tarihsel geliiminin ok zgl ve
zel doasnn bilincinde olan ben bile bu ataszn kabul edemezken;
byle zgl niteliklerin varln makalesinde aka yadsyan Yolda
Pokrovski onu ok daha az kabul etmeliydi.
Yolda Pokrovski, benim yanl teorimin gemiteki bir baka isimle,
ayn yolu izleyen (ve ayn yolda daha ileri giden) Plehanovla ilikisinin
olduunu (s.146) ileri srerken, daha iren bir karklk yaratmaktadr.
Buna ne anlam vermeliyiz? Doru, makale yolumun beni nereye
gtrdn kesin olarak belirtmiyor, ama Plehanov ayn yolda daha ileri
gittii (liberalizmin yolu) iin, bu, okuyucuyu, bizim iin zaten tandk
olan u sonuca, benim Rus tarihine ilikin grlerimle dinsel
nyarglarla mcadele ettiimiz kadar iddetli mcadele edilmesi
gerektii sonucuna hazrlamak iin olduka yeterli oluyor. Ne korkun bir
d! Fakat burada teorik ve hatta kronolojik hayal gc alanna girdiimiz
iin, bunun bir d olduuna iyice dikkat edin. Hikye yle grnyor: ilk
nce Plehanov zgl tarihsel geliim liberal teorisini benimsedi
(Kadetlerle ortak bir blou savunarak); sonra ben 1908 ve 1909da ayn
liberal teoriyi gelitirdim (Almanlar yararlansn diye); bu aslnda zararl
deil, hatta yararlyd bile (Almanlar buna mstahakt); fakat ben imdi
Plehanovun grlerini, Yolda Pokrovskinin kiisel olarak sorumlu
olduu gen iilerimize sunmaya kalktm iin, o imdi beni pratik
olarak Piskopos Tihon ile eitliyor ve benimle tpk onunla olduu gibi
iddetle mcadele edilmesini neriyor.
Btn bunlar, hereyden nce kronolojik olarak byk bir aknlktr.
Rusyann tarihsel geliiminin zgl nitelikleri konulu giri blmm,
hibir ekilde Alman halk iin yazlmad, nce 1907de (s.224),
Petersburgda baslan Devrimimiz adl kitabmn iinde Rusa yaynland.
Bu blm iin, 1905te ve sonra da 1906da (cezaevinde) hazrlk
almas yapmtm. Bu kitabn yazmn dorudan gdleyen ey, hem
burjuva-demokratik cumhuriyet sloganna hem de proletarya ve kylln
demokratik hkmeti sloganna kar karak, iktidarn proletarya
tarafndan ele geirilmesi slogan iin tarihsel ve teorik gereke salama

arzusuydu. Grdmz gibi, Plehanovun Kadetseverliinin bununla ilgisi

yoktur. Marxn Paris Komnne yazdm nszde (1906), Komn
deneyiminin Rus ii snf iin dorudan nemi olduu, nk, bundan
nceki btn tarihsel geliimin sonucu olarak, onun dorudan iktidar ele
geirme sorunuyla yzyze geldii grn formle etmitim.[18] Bu
dnce izgisi, pek ok yolda arasnda, aslnda ezici ounluk arasnda,
son derece byk bir teorik infiali tahrik etmiti. Bu infial yalnzca
Menevikler tarafndan deil, Yolda Kamenev ve Yolda Rojkov (o
srada Bolevikti) tarafndan da ifade edilmiti. Onlarn gr as yle
zetlenebilirdi: burjuvazinin politik hegemonyas proletaryann politik
hegemonyasndan nce gelmelidir; burjuva-demokratik cumhuriyet
proletarya iin uzun bir tarihsel okul grevi grmelidir; bu aamay
atlamaya girimek maceraclktr; Batdaki ii snf iktidar ele
geirmemise, Rus proletaryas byle bir grevi nasl stlenebilir, vs. vs..
Tarihsel klielerden ve biimsel analojilerden beslenen ve tarihsel
dnemleri, esnek olmayan toplumsal kategorilerin (feodalizm, kapitalizm,
sosyalizm, otokrasi, burjuva cumhuriyeti, proletarya diktatrl)
mantksal dizisine dntren bu sahte Marksizmin bak asndan,
iktidarn Rus ii snf tarafndan ele geirilmesi slogan Marksizmin
korkun bir inkr gibi grnmek zorundadr. Oysa toplumsal glerin her
ciddi deneysel deerlendirilmesi, 1903 ve 1905 yllarnda ortaya
koyulduu gibi, Rus ii snfnn iktidar ele geirme mcadelesinin
dipdiri olduunu gstermek zorunda kalyordu.
Bu Rusyadaki durumun zgl bir nitelii midir, deil midir? Bu,
Rusyann geliimiyle dier Avrupa lkelerinin geliimi arasndaki derin
farkllklar nvarsayar m, varsaymaz m? Rus proletaryas, yani
Avrupadaki en geri lkenin (Yolda Pokrovskinin izniyle) proletaryas,
nasl olup da byle bir grevle yz yze geldi? Ve Rusyann gerilii neye
baldr? Yalnzca Rusyann Bat Avrupa lkelerinin tarihini ge olarak
tekrarlyor olmasna m? Peki eer yleyse, bizim Rus proletaryasnn
devlet iktidarn ele geirmesinden sz etmeye hakkmz var m? imdiye
kadar (eletirilerimizi anmsatma cretinde bulunuyoruz) Rus
proletaryasnn yapt tam da budur. O halde sorunun gerek z nedir?
Rusyann su gtrmez ve inkr edilemez geri gelimesi, Batnn daha
yksek kltrnn etkisi ve basnc altnda, Bat Avrupadaki tarihsel
srecin basit bir tekrarna deil, bamsz bir incelemeyi gerektiren, temel
olarak yeni birtakm niteliklere yol aar. Sorun byle konulmutur ve
Yolda Pokrovski ne derse desin, bu bizim bak tarzmzla tmyle
badamaktadr.

Birka yl sonra (1914te), Plehanovun, Rusyann tarihsel geliiminin

zel niteliklerine ilikin olarak, Devrimimiz adl kitabn yukarda sz
edilen blmnde ileri srlen gre ok yakn bir gr formle ettii
kesinlikle dorudur. Plehanov, hem doktriner Batclarn hem de
Slavsever Narodniklerin bu konuya ilikin ematik teorilerini gayet hakl
olarak reddetmekte ve bunun yerine, Rusyann zgl doasn, onun
tarihsel geliiminin somut, maddi olarak belirlenmi zelliklerine
indirgemektedir. Plehanovun bundan uzlamac sonular kardn
(Kadetlerle bir blok oluturma vs. anlamnda) ya da benzer bir mantkla
byle davranm olabileceini iddia etmek kkten yanltr.
Rus burjuvazisinin zayfl ve Rus burjuva demokrasisinin aldatc
yaps, kukusuz, Rusyann tarihsel geliiminin ok nemli niteliklerini
temsil etmektedir. Fakat, varolan btn dier koullar gz nne
alndnda, proletaryann iktidar ele geirme olana ve tarihsel
zorunluluu tam da buradan kaynaklanmaktadr. Doru, Plehanov asla bu
sonuca varmamt. Ama o, kendisinin bir baka tartmasz doru
nermesi olan u nermeden de herhangi bir sonu karmamt: Rus
devrimci hareketi ya bir ii snf hareketi olarak zafere ulaacaktr ya da
hibir zaman ulaamayacaktr. Eer, Plehanovun Narodniklere ve kaba
Marksistlere kar syledii hereyi, onun Kadetseverlii ve yurtseverlii
ile kartrrsak, Plehanovdan geriye hibir ey kalmayacaktr. imdiye
kadar Plehanovdan geriye gerekten bir ok ey kald ve ondan arada
srada bir eyler renmenin hibir zarar yoktur.
Btn toplumlarn tarihsel yaamlar retim zerine kurulmutur; bu
retim snflara ve snfsal gruplamalara yol amaktadr; devlet snf
mcadelesinin temelleri zerinde ekillenir ve devlet bir snfsal bask
organdr bu fikirler 1905te benim iin ya da muhaliflerim iin bir
muamma deildi. Bu snrlar iinde, Rusyann tarihi de, Fransa, ngiltere
ya da bir baka lkenin tarihiyle ayn yasalara tabidir. Bu, Rusyann
tarihsel geliiminin zelliklerine deinmez. arlk mlk sahipliinin,
smrc snflarn silahyd ve bu anlamda dier herhangi bir devlet
rgtnden fark yoktu. Fakat bu, bir taraftan otokratik iktidar (monari,
brokrasi, ordu, ve dier btn bask organlar), ve dier taraftan
soyluluk ve burjuvazi arasndaki karlkl gler ilikisinin, Rusyada,
Fransa, Almanya ve ngilteredekiyle ayn olduu anlamna gelmez.
Avrupada proleter devrim daha balamadan nce, sonunda Ekim
devriminin zaferine yol aan politik durumumuzun esiz doas, eitli
snflarla devlet iktidar arasndaki zgl g ilikilerine balyd. Yolda
Pokrovski ya da Rojkov, arln rgtlenmesi ve politikalarnn

ekonomik gelime ve mlk sahibi snflarn karlar tarafndan

belirlendiini syleyerek, Narodnikler veya liberallerle tarttklar zaman
esas itibaryla haklydlar. Fakat Yolda Pokrovski ayn tartmay bana
kar tekrarlamay denerken, hedefi tamamen skalamaktadr.
Yolda Pokrovskinin dncesi, yaayan tarihsel glerin yerine
koyduu kat toplumsal kategoriler mengenesine skp kalmtr.
Otokrasinin egemen snflardan greli, yani tarihsel olarak koullu ve
toplumsal olarak snrl bamszl yerine, bir eit mutlak bamszlk
koyar ve bylece arl ierikten yoksun bir biime dntrr. Ve
ardndan arla ilikin bu gr bana atfederek yle yazar: Peki bu
nasl olur da proletaryay burjuvaziye kar iktidar mcadelesine
armamzla ayn izgiye konabilir? Burjuvazinin asla sahip olmad bir
eyi burjuvaziden nasl alabiliriz, vs.. Yolda Pokrovski iin sorun
basittir: burjuvazi iktidara ya btnyle sahipti ya da hibir ekilde sahip
deildi. Eer iktidara hi sahip deildiyse, o halde burjuvaziden iktidar
almakla neyi kastediyorduk? Ve eer burjuvaziden iktidar aldysak, o
halde onun iktidara sahip olmadn nasl syleyebiliriz? Sorunu bu
biimde aklamak ne tarihsel, ne materyalist, ne de diyalektiktir. Hatta saf
biimsel mantk bakmndan bile ie yaramaz. Rusyada burjuvazi iktidara
hibir ekilde sahip olmasayd bile, tam da iktidarn onun eline gemesine
izin vermemek iin, proletarya iktidar mcadelesi verebilirdi.
Ancak kukusuz sorun bu kadar biimsel deildi. Burjuvazi iktidarn
tmne sahip deildi, ama yava yava iktidarla birleiyordu. Bu birleme
tamamlanmad. Olaylarn ak, yani her eyden nce, askeri yenilgi ve
alttan gelen basn, otokrasiyle burjuvazi arasndaki gediin genilemesine
yol amt. Monari bu gediin iine dmt. Mart 1917de burjuvazi
iktidar tmyle ve ivedilikle almay denedi. Ama, kyl ordusu tarafndan
desteklenen ii snf, Ekim 1917de iktidar onun elinden kapt. Bu
bakmdan, Avrupadaki gl emperyalizmin arka plan karsnda, bizim
gecikmi tarihsel gelimemiz, burjuvazimizin tam arl temellerinden
sarsmaya yetecek kadar glendii srada, proletaryann oktan bamsz
devrimci bir g haline gelmi olmas olgusuyla sonulanmt.
Bizim iin merkezi aratrma konusu olan gerek sorun, Yolda
Pokrovski iin yoktur. Vipper tarafndan yazlm bir kitab deerlendiren
Yolda Pokrovski (Krasnaya Novun ayn saysnda) yle yazar: On
altnc yzyl Moskova Rusyasn zamann genel Avrupa ilikilerinin arka
planyla karlatrmak, olduka cazip bir itir. Bugn Marksist evrelerde
bile yaygn olan, Rus otokrasisinin byyp gelitii ekonomik temelin
varsaylan ilkelliine dair nyargy rtmenin daha iyi bir yolu yoktur.

Ve yine: Otokrasiyi, ticari ve kapitalist Avrupann bir vehesi olarak

doru bir tarihsel balama oturtmak yalnzca tarihileri ilgilendiren bir
i deildir, bu ayn zamanda okuyan halk iin de pedagojik olarak ok
nemlidir; Rusyann tarihsel srecinin esizlii efsanesine son vermenin
daha radikal aralar yoktur. Buradaki her szck bize bir kinayedir.
Gryoruz ki, Yolda Pokrovski ekonomik gelimemizin geri ve ilkel
doasn aka inkr ediyor ve Rusyann tarihsel ilerleyiinin esizliini
bir efsane olarak reddediyor. Sorun, Yolda Pokrovskinin on altnc
yzyldaki Rus ticaretinin grece canl geliimiyle bu hem onun hem de
Rojkovun zikrettii bir olgudur tamamen bylenmi olmasdr.
Yolda Pokrovskinin byle bir hataya nasl debildiini anlamak zor
dorusu. Ticaretin ekonomik yaamn temeli ve amaz lt olduunu
herkes dnebilir. Alman ekonomist Karl Bcher, yirmi yl nce, ticareti
(reticiden tketiciye giden yol) btn ekonomik gelimenin lt olarak
kabul ettirmeye almt. Struve, bu kefi Rus ekonomi bilimine
nakletmek iin doal olarak acele etti. Bcherin teorisi, gayet doal
olarak, zamannda Marksistler tarafndan gl bir ekilde rtlmt.
Biz ekonomik gelime ltn retimde teknolojide ve emein toplumsal
rgtlenmesinde ararz ve reticiden tketiciye rn araclyla giden
yolu, kkleri yine retimde bulunan ikincil bir olgu olarak deerlendiririz.
Bu, Bcherlerin ve Struvelerin bak asndan manta aykr
grnebilirse de, on altnc yzylda Rus ticaretindeki byk (en azndan
uzamsal anlamda) ani art, kesinlikle Rus ekonomisinin son derece ilkel
ve geri doasndan kaynaklanyordu. Bat Avrupa ehirleri, zanaat
korporasyonlarnn ve meslek loncalarnn egemenliindeydi. Bizim
ehirlerimiz ise, aksine, idari ve askeri merkezler, yani retimden ok
tketim merkezleriydi. Btn temel imalt sanayileri kendilerini tarmdan
ayrdklar, kendilerini bamsz mesleklere dntkleri, kendi
rgtllklerini, kendi merkezlerini (ehirler) ve kendilerine ait,
balangta snrl (blgesel, yerel) ama bununla birlikte kalc pazarlar
yarattklar zaman, Batdaki zanaatsal lonca yaam, grece daha yksek
bir ekonomik gelime dzeyinde biimlenmiti. Bylece ortaa Avrupa
ehri, ehir (merkez) ile onun tarmsal periferisi arasnda uygun ilikilere
yol aan ekonomideki grece ilerlemi farkllamaya dayanyordu. Dier
taraftan, Rusyann ekonomik gerilii hereyden nce zanaatsal iin
kendisini tarmdan ayrmay baaramamas ve bir ev sanayisinin
zelliklerini muhafaza etmesi olgusunda ifadesini buluyordu. Bu bakmdan,
tpk ortaa ehirlerimizin Avrupadan ok Asyaya yakn olmas ve
Avrupa mutlakyetiyle Asyatik despotizm arasnda yer alan otokrasimizin,

sonuncusuna benzeyen pek ok zellik tamas gibi, biz de Avrupadan ok

Hindistana yaknz.
Topraklarmzn muazzam genilii ve nfusun seyreklii (kukusuz
geriliin bir baka nesnel lt?) dikkate alndnda, mal deiimi, ok
yksek bir younluk dzeyindeki ticari sermayenin arac roln
nvarsayyordu. Byle bir younluk kesinlikle olanaklyd, nk Bat
bizden ok daha fazla gelimiti, geni bir karmak ihtiya eitliliine
sahipti, tccarlarn ve mallarn bize gnderiyordu ve byle yaparak,
Rusyann son derece ilkel ve birok bakmdan barbar ekonomik ilikileri
temelinde, bizzat Rusyada mal deiimini ilerletmiti. Tarihsel
gelimemizin bu en byk zglln anlamamak aslnda tarihimizi
anlayamamaktr.
Sibiryal iverenim (iki ay sresinde bro defterine pudlar ve arnlar
ilediim) Yakov Andreyevi ernik bu yirminci yzyln banda
olmutu, on altnc yzylda deil ticari ileri yznden, Kirensk
blgesindeki ekonomik yaamn snrsz kontrolne fiilen sahipti. Tunguz
yerlilerden krk alyor, cra blgelerdeki rahiplerden kilise topraklar
alyor ve onlara pamuk, zellikle votka (o zaman votka tekeli rkutsk
eyaletine henz sokulmamt) satyordu. Okumas yazmas yoktu ama
milyonerdi (o zamann parasyla). Ticari sermayenin temsilcisi olarak
diktatrl tartmaszd; hatta yerel yerli nfustan benim kk Tunguz
halkm diye sz ederdi. Kirensk ehri, Verholensk ve Nijne-limsk gibi,
eitli rtbelerdeki polis memurlar, birbirlerine hiyerarik olarak bal
durumda olan kulaklar, eitli kk devlet memurlar ve bir avu zavall
zanaatkr iin ikamet yeriydi. Orada asla, kentli ekonomik hayatn temeli
olan herhangi bir rgtl zanaatsal ie rastlamadm; Yakov Andreyevi
resmi olarak ikinci loncann tccar diye kaydedilmi olsa da, ortada ne
bir korporasyon ne de lonca vard.
nann bana, gerek Sibirya yaamna ilikin bu kesit, Rusyann
geliiminin tarihsel zelliklerini anlama dorultusunda, Yolda
Pokrovskinin konu zerine sylediklerinden ok daha daha ileri gtrr
bizi. Bu gerekten dorudur. Yakov Andreyeviin ticari ileri, Lenann
orta alanlarndan ve dou kollarndan Nijni Novgorod ve hatta
Moskovaya yaylyordu. ok az Bat Avrupa firmas, kendi i
haritalarnda benzer uzaklklar iaretleyebilir. Yine de bu tccar diktatr,
bizim ekonomik geriliimizin, barbarlmzn ve ilkelliimizin,
cehaletimizin, nfusumuzun seyrekliinin, kylerimizin dalmnn ve her
ilkbahar ve sonbaharda iki ay boyunca daha cra blgelerimize geit
vermez bataklk ablukalar oluturan pis yollarmzn, vs., en mkemmel ve

inandrc ifadesiydi. Bu Sibirya, orta-Lena gerilii temelinde, ernik nasl

oldu da bu kadar ekonomik g kazand? nk Bat Rusya Ana,
Moskova Sibiryay tuhaf bir evlilie doru srklyordu: ilkel gebe
bir ekonomiyle parlak yepyeni bir Varova yapm alar saat arasnda bir
evlilik.
II

Krsal blgelere de yaylm olan ortaa kent kltrnn temellerini

zanaat loncalar oluturmutu. Ortaa bilimi, skolastizm, Reformasyon,
hepsi zanaatsal ilerin sonucuydu. Rusyada buna benzer bir ey yoktu.
Bunun iaretleri ve embriyonik izleri elbette bulunabilir, ama Batda
varolan gl ekonomik ve kltrel oluumla kyaslandnda, bunlar
olduka nemsiz grnr. Ortaa Avrupa ehri, bu temel zerinde
meydana km, gelimi ve Kiliseyle mcadeleye girimiti; ayn ehirler
yznden monari feodal lordlara meydan okumutu. Ateli silahlar imal
ederek srekli ordularn varlnn teknik nkoullarn yaratan, ehirdi.
ehirler gelitike ve bunlarn feodal lordlarla elikileri arttka Bat
Avrupadaki monarinin birinci zmreden giderek bamszlat ama
belki de bu devletin snfsal teorisine aykrdr? sylenebilir mi?
Son tahlilde, kraliyet iktidar elbette alan ynlarn ve zellikle de
kyl serflerin bask altnda tutulmas iin bir rgt olarak kalmaktadr.
Ama toprak sahibi snfla kaynaan bir devlet iktidaryla; kendisini bu
snftan ayran, kendi brokratik aygtn yaratan ve kendi muazzam
iktidarn elde eden bir devlet iktidar, yani smrlenlere kar
smrenlerin karlarn savunurken, dier egemen gler arasnda grece
bamsz bir g ve balca g haline gelen bir devlet iktidar arasnda,
kesinlikle bir fark vardr.
Bat Avrupadakileri uzaktan da olsa andran Rus zanaatsal korporasyon
ehirleri neredeydi? Bunlarn feodal iktidarla mcadelesi neredeydi?
ehirle feodal toprak sahibi arasnda herhangi bir mcadele, Rus
otokrasisinin gelimesi iin temel salad m? ehirlerimizin gerek
doasndan tr, dinsel bir reformasyondan te byle bir mcadele hi
gereklemedi. Bu, tarihsel gelimemizin zel bir nitelii midir, deil
midir? Bizim zanaatlarmz ev ekonomisi aamasnda kalmt, yani kyl
tarmndan asla ayrmamt. ehirlerden hibir nderlik grmeyen bizim
reformasyonumuz, kyl tarikatlar aamasnda kalmt. te ilkellik, ite
yce ge yakaran gerilik, yine de Yolda Pokrovski bunlara hi ilimek
istemez. Ve arlk da, ehirlerimizin snai kanszl ve feodal toprak
sahiplerimizin kanszl yznden, gl ehirlerin gl feodal lordlara
kar mcadelesinin bir sonucu olarak deil, bamsz bir devlet rgt

olarak ortaya kar (tekrar, gerek tarihsel ekonomik gler arasndaki bir
atmann snrlar iinde, grece bamsz).
Tpk Rusyann Avrupa ile Asya arasnda kalmas gibi, Polonya da,
toplumsal yaps itibaryla, Rusya ile Bat arasnda kalmt. Polonya
ehirleri, birleik zanaatsal ii Rus ehirlerinden ok daha fazla tanyordu.
Ama kraliyet iktidarna yardmc olacak kadar yeterli bir gelimeyi asla
gsteremediler. Devlet iktidar dorudan soyluluun elinde kald. Sonu,
tam bir iktidarszlk ve devletin nihai kyd. zgl niteliklerin
olmad yerde tarih de yoktur, yalnzca bir tr sahte-materyalist geometri
mevcuttur. Yaayan ve deien ekonomik gelime sorununu incelemek
yerine, birka d belirtiye deinmek ve bunlar birka hazr klieye
uyarlamak yeterlidir. Bu ilkel tarihsel aratrma yntemi, liberal ya da
Narodnik nyarglarla savamak iin yeterlidir, duygusal Slavseverlikten
bahsetmeye bile demez, ama Rusyann tarihsel gelimesinin gerek
yollarn anlamak iin olduka yetersizdir.
arlk hakknda sylediklerim, kapitalizme ve proletaryaya da aynen
uygulanabilir ve ilk blmde Yolda Pokrovskinin fkesinin neden
yalnzca arlktan bahseden ilk blme yneldiini anlamak gerekten g.
Pek ok Rus zanaatnn henz kendisini tarmdan ayrmad bir dnemde,
Avrupa kapitalizminin, ilkin ticaret sermayesi ve sonra mali ve snai
sermaye eklinde lkeyi istil etmesi nedeniyle, Rus kapitalizmi zanaatsal
iten manfaktr atlyesine, oradan da fabrikaya geerek gelimedi.
Rusyada modern kapitalist sanayinin tmyle ilkel bir ekonomik ortamda
ortaya kmas bu nedenledir: rnein her yl yanan, tahta ve samanlardan
ina edilmi kylerle ve kirli yollarla kuatlm kocaman bir Belika ya
da Amerikan sanayi iletmesi vs.. En ilkel balanglar ve en modern
Avrupai sonlar. Bat Avrupa sermayesinin Rus ekonomisindeki muazzam
rol bu nedenledir. Rus burjuvazisinin politik zayfl bu nedenledir. Rus
burjuvazisini rahatlkla yenebilmemiz bu nedenledir. Avrupa burjuvazisi
ie kartnda ve fabrika ve iletmelerin eski sahipleri, Lloyd George ve
Barthou vastasyla Cenovada ve Hagueda bizimle konumay
denediklerinde ortaya kan zorluklar bu nedenledir.
Ya proletaryamz? Hi ortaan rak dayanmas okulundan geti mi?
Eski lonca geleneklerine sahip oldu mu? Hibiri. Sabanndan tutulduu gibi
doruca fabrika frnna frlatld. Nikolayevli marangoz bir eski dost
Korotkovu hatrlyorum, 1897de bir ark yazmt. Ad Proletarya
Mar idi ve u szlerle balyordu: Biz alfa ve omegayz, biz balang
ve sonuz Yaln gerek budur. lk harf oradadr, sonuncusu da yle, ama
alfabenin geri kalan tm orta ksm gzden kayor. Proletarya ierisinde

tutucu geleneklerin bulunmay, kastlarn bulunmay bu nedenledir, onun

devrimci tazelii bu nedenledir, Ekim devrimi ve dnyadaki ilk ii
hkmeti, baka nedenler yznden olduu kadar bu nedenledir de. Ama
cehalet, rgtsel teknik yntem bilgisinden yoksunluk, sistemsizlik, kltrel
ve teknik eitimsizlik de bu nedenledir. Btn bunlar, ekonomik ve kltrel
ina abalarmzn her admnda hissettiimiz eksikliklerdir.
Avrupa komnizmi, hem harici, devlet iinde, hem de dahili, bizzat
proletarya iinde, snrsz derecede daha tutucu bir ortamn stesinden
gelmek zorundadr. Ama zaferi kazand zaman, yeni bir toplum ina etmek
iin snrsz derecede daha gl nesnel ve znel olanaklara sahip
olacaktr. Bu, zel bir nitelik midir, deil midir? 1922 yaznda byle bir
soru sorma zorunluluu, dorusu bana haddinden fazla tuhaflk gibi
grnyor, ama bu bile kukusuz tarihsel gelimemizin bir sonucudur:
iktidar ele geiren ilk biz olduk, grevlerimiz devasa, kltrel glerimiz
kt, her insan kendisini yz paraya blmek zorunda, dnmek iin zaman
yok. Ve Yolda Pokrovskinin, yeni ve son derece karmak sorunlardan
sz ederek, bir baka balamda ve bir baka mantksal dzeyde deerli
olan ama evrensel olarak uygulanabilir bir klie niteliine
brndrldnde tam da Marksizm kart olan eski tartmalar
retmesinin nedeni budur.
Bat snrlarmzda srekli olarak, bizden ok daha gelimi, daha iyi
rgtlenmi ve teknik olarak daha iyi silahlanm devletlerle iliki iine
girmemizin, btn gelimemizi ne kadar etkilediine iaret ettim. Bu basn
altnda otokrasi, nce nianc alaylar, daha sonra da bir svari ve bir
piyade alay oluturarak kendisini yeniden yaplandrd. Yolda
Pokrovski bu balamda unu demektedir: Temel karlarn politik deil
ekonomik olduunun sylenmesi gereken nokta, buras gibi grnmektedir:
Moskova otokrasisi birilerinin snfsal karlarna tekabl ediyordu.
Pokrovskinin askeri ve politik karlar ekonomik karlarn karsna
koyarak ne demek istediini anlamak g. Ekonomik karlar devlet
tarafndan savunulduu zaman, bunlar daima politik amalar ve grevler
ekline brnrler; ve bunlar, diplomatik aralarla deil silah gcyle
savunulmak zorunda kalndnda, askeri grevler haline gelirler.
Yolda Pokrovski, otokrasinin on altnc yzyldaki politikalarna
egemen olan karlarn, ticari sermayenin karlar olduunu kantlamaya
alyor. Onun sorunu bu ekilde ifade etmesi, bana sorunu
karikatrletirmek gibi grnyor. Ama daha sonra frsat olursa, bu daha
dar ve daha zel konuya geri dnmeyi umuyorum. Burada, Yolda
Pokrovskinin, on altnc yzylda ticari-kapitalist bir Rusya ina ederek,

antik Yunan ve Romada kapitalizm kefeden Alman profesr Eduard

Meyerin hatasna dtn sylemek yeterlidir. Meyer, Yunan ve
Romann ekonomik yapsn kendine yeter bir dizi doal ekonomik hcre
(oikos) olarak deerlendiren daha nceki grlerin (Rodbertus ve
dierlerinin grleri) ematik ve ar basitletirilmi olduuna dikkat
ekerken, phesiz haklyd. O, bu temel hcrelerin, birbirleriyle ve
olduka iyi gelimi bir mal deiimi sistemi araclyla dier lkelerle
iliki iinde olduunu gstermiti. Ayn zamanda, baz yerlerde ve dallarda
byk lekli retim de mevcuttu. Meyer, modern ekonomik ilikileri ve
kavramlar kullanarak, geriye dnk olarak, bir Greko-Romen kapitalizmi
ina ediyordu. Onun hatas, deiik ekonomi biimleri oikos, basit meta
ekonomisi ve kapitalist ekonomi arasndaki niceliksel, ve yzden de
niteliksel
farkllklar
deerlendirmeyi
baaramamasndan
kaynaklanyordu.
Tekrarlyoruz, Yolda Pokrovskinin hatas temelde ayndr. Ama u
anda bizim iin sorunun kritik noktas baka yerdedir. Varsayalm ki, ticari
sermayenin karlar gerekten de otokrasinin on altnc yzyldaki
politikalarna hakimdi ve bizzat otokrasi ticari sermayenin
diktatrlyd. Ama otokrasi, randa, Trkiyede, Baltk topraklarnda,
Polonyada ve Batnn daha uzak lkelerinde, ticari amalara sahipti ve
bunlar phesiz ekonomik karlara tekabl ediyordu. Bu amalar iin
mcadele, askeri atmalara yol amt. Kimin saldrgan, kimin
savunmada olduunun (Yolda Pokrovskinin bana otokrasinin sadece
Rusyay d saldrlara kar savunduu grn atfederken, iyi bir
neden sunmad
bir
sorun)
konuyla
bir
ilgisi
yoktur.
phesiz ekonomik karlardan kaynaklanan politik grevlerin yerine
getirilmesi anlamna gelen bu askeri atmalar iinde, Rus devleti daha
yksek bir ekonomik, politik ve kltrel temele dayanan Batl uluslarn
askeri rgtleriyle ilikiye girmiti.
Bylece Rus sermayesi, doduktan hemen sonra, Batnn daha gelimi
ve gl sermayesiyle ilikiye geiyor ve onun egemenlii altna giriyordu.
Bylece Rus ii snf da daha doar domaz kendisini Bat Avrupa
proletaryasnn deneyimi sayesinde yaratlan hazr silahlarla donanm
buldu: Marksist teori, sendikalar, politik partiler. Otokrasimizin doasn
ve politikasn yalnzca Rus mlk sahibi snflarn karlaryla
aklayanlar, daha geri, daha yoksul ve daha cahil Rus smrclerdan
baka, daha zengin ve daha gl Avrupal smrclerin de varolduunu
unuturlar. Rusyann mlk sahibi snflar, dman ya da ksmen dman
Avrupann mlk sahibi snflarna kar kyorlard. Bu temas, devlet

rgt araclyla gerekleiyordu. Bu devlet rgt, otokrasiydi. Eer,

Avrupa ehirleri, barutu ve borsas hi olmasayd, Rus otokrasisinin btn
yaps ve tarihi farkl olurdu.
Otokrasi, varlnn son dneminde, yalnzca Rusyadaki mlk sahibi
snflarn organ deil, Rusyann smrlmesi iin rgtlenen Avrupa
borsasnn da organyd. Bu ikili rol, sras geldiinde, ona nemli lde
bir bamszlk salad. Bu bamszln etkili bir rnei, Fransz
borsasnn, Rus otokrasisini desteklemek iin 1905te Rus burjuva
partilerinin istei hilfna ona bor vermesidir.
Gerekte, Yolda Pokrovskinin tarihsel fikrini tmyle ykan kck
bir olgu vardr. Bu olgu, son emperyalist sava ve bu savata arln
oynad roldr.
Yolda Pokrovskinin bak asndan herey ok basittir. arlk,
emperyalist gelime aamasna girmi olan egemen burjuvazinin devlet
biimiydi. Bu anlamda arlk, Fransadaki cumhuriyeti-parlamenter
rejimden, ngilteredeki emperyalist-parlamenter monariden, vs. farkl
deildi. Bu olduka dorudur. Ama, soruna en genel yaklam snrlar
ierisinde sosyal-yurtsever ve pasifist nyarglarla, savunma ve saldr
kriteriyle, vs. mcadele snrlar ierisinde dorudur. , Rusyann,
ngilterenin, Almanyann ve dier tekil lkelerin savataki rollerini; her
birinin savata uradklar i deiimi; her birinin nnde alan devrimci
perspektifleri ve sonu olarak bizim uyarlanmamz gereken taktikleri
deerlendirmeye geldiinde, bu tmyle yetersizdir (ve bu yzden doru
deildir).
arlk, ta 1904-05te, Rus-Japon savanda, canlln yitirdiini aa
vurduu halde, burjuvazi proletaryadan korktuu iin arlkla pazarlk
yaparak uzlat.
Rasputin dnemi gibi kstahln doruklarna eritii bir dnemde bile,
arln bamszl, hibir ekilde devlete ilikin snfsal teoriyle
elimez, ancak onunla aklanabilir. Bununla birlikte, teori mekanik
olarak uygulanmamaldr; diyalektik olarak uygulanmaldr. Ama bu onun
sonu deildir; arlk emperyalist savata fiilen param para olmutu.
Neden? nk onun retici temeli ok geriydi (Rus ilkellii). Askeri
teknoloji konusunda, arlk en ileri modellere erimeye alm ve bunda
daha zengin ve daha aydn mttefiklerinden her biimde yardm grmt.
Onlar sayesinde, arln emrinde en mkemmel sava aralar
bulunuyordu. Ama bu aralar yeniden retecek aralara sahip deildi ve
olamazd, keza bunlar demiryolu ya da suyolu araclyla yeterli hzda

(birliklere) tayacak aralara da sahip deildi. Baka bir deyile arlk,

uluslararas mcadelede Rus mlk sahibi snflarn karlarn savunurken,
kendi dmanlar ya da mttefiklerinden ok daha ilkel bir temelden
hareket ediyordu.
Sava boyunca arlk bu temeli acmaszca smrd, yani gl
dmanlarna ve mttefiklerine nazaran ulusal retimin ok daha yksek
bir yzdesini yuttu. Bu gerek, ilk olarak sava borlar sistemiyle ve
ikinci olarak da Rusyann tam ekonomik ykmyla dorulanmtr. Yoksa
Yolda Pokrovski bu gereklerin herhangi birinden phe ediyor mu?
Ekim Devrimini, proletaryann zaferini ve daha sonra karlat
zorluklar dorudan doruya nceden tayin eden koullar, Yolda
Pokrovskinin snflar-st devlet diye bir ey olmad, smrc
snflarn iradelerini devlet iktidar sayesinde ifade ettikleri ve her zaman
da yle yaptklar anlamna gelen beylik szleriyle aklanamaz. Bu
Marksizm deildir; Marksizmin ancak ilk harfidir. Ve Yolda
Pokrovskinin bizi durdurduu nokta burasdr.
Tarihsel gelimemizin zgl yanlarndan doan ey, ki Yolda
Pokrovski bunu kabul etmeye yanamaz, snf savann inkr (geriye
dnk olarak?) deil, devlet iktidarnn proletarya tarafndan ele
geirilmesi ve elde tutulmas mcadelesiydi. Ayn zgl yanlar, devlet
iktidarnn ele geirilmesinden sonra muazzam uluslararas ve ulusal
ekonomik zorluklara da yol at. Bu zgl yanlarn anlalmas, gen kuak
iiler iin, zorluklar karsnda ylgnlk, ktmserlik ve phecilie kar
en iyi sigortadr. Bu arada, tarihsel gelimeye ilikin klieler kimseye bir
ey retemez.
28 Haziran 1922
[1] Rus Sosyal Demokrat Devrimci Partisinin, 12-25 Mays 1907de Londra kongresinde
yaplan bir konumadan.
[2] Rus Sosyal demokrat Devrimci Partisinin Londra Kongresi. Tartmalarn tam metni.
Merkez Komite tarafndan yaynland, 1909, s.295.
[3] A. Tscherewanin. Das Proletariat und die russiche Revolution. [Stuttgart: Verlag Dietz,
1908.]
[4] Kliukva, bataklklarda yetien, krmz bir meyvas olan vaccinium macrocarpumun Rusa
karldr (ng. cranberry).
[5] Peter Maslov. Die Agrarfrage in Russland. A. Tscherewanin. Das Proletariat und die
russische Revolution.
[6] F. Dan, Neue Zeitn ikinci saysndaki son makalesinde ayn dnceyi gelitirir. Ama
onun sonular, her halukarda gemie ilikin olanlar, Tscherewanininkilere gre daha az
cretlidir.
[7] Remeslo i torgovlya v Germanskoy imperii, s.42.
[8] Avusturya istatistik yll, 1907, s.229.

[9] A. V. Polezayev. Uchyot chislennisti i sostava rabochikh v Rossii. (Petersburg), s.46.

[10] Bu makale, Rusyada ii snf hareketinin neredeyse tamamen kesintiye urad ve
Meneviklerin devrimi ve devrimci yntemleri dneke reddettikleri en koyu gericilik
dneminde, Polonya dergisi Przeglad social-demokratycznyde yaynland.
Makale, devrimin nitelii ve proletaryann bu devrimdeki grevleri sorununda, Bolevizmin o
dnemde ald resmi tutumu da eletirmektedir.
Menevizme yneltilen eletiriler bugn iin de geerlidir: Rus Menevizmi 1903-1905, yani
oluum yllarndaki lmcl hatalarnn meyvelerini topluyor; dnya Menevizmi bugn Rus
Menevizminin hatalarn yineliyor.
Zamann Bolevik tutumuna (proletarya ve kylln demokratik diktatrl) ynelik
eletiri, bugn yalnzca tarihsel ilgi konusudur. Gemi farkllklar zleli ok oldu.
Bu kitabn ilk basksnda, blm eksik bir biimde baslmt, nk o dnemde ne tam
Rusa elyazmas ne de makalenin basld Polonya dergisi elde edilebiliyordu. Mevcut baskda,
Polonya metni takip edilerek tm eksikler giderilmitir.
[11] Ltfen dnme yntemine dikkat edin. Menevikler proletaryann snf mcadelesini
ifade etmezler, ama proletarya Menevik ilkelere uygun olarak hareket eder. yle demek ok
daha iyi olabilir: tarihin erevaninin ilkelerine uygun olarak ilediini vs. varsayalm.
[12] Lassallen Jri nnde Konumasna nsz.
[13] Quand mme: hereye ramen. Orijinali Franszca. (.n.)
[14] Devrimimiz, s.249-259.
[15] Mevcut baskya not. Bu tehlike bildiimiz gibi asla gereklemedi, nk Yolda Leninin
nderlii altnda Bolevikler bu nemli konudaki politik izgilerini (elbette bir i mcadele
olmakszn deil) 1917 baharnda, yani iktidar ele geirmeden nce deitirdiler.
[16] Nae Slavo gazetesinden (Paris), 17 Ekim 1915. Daha ge bir dnemde yazlan bu
makaleyi, 1905 devriminden 1917 devrimine gei dnemine ilikin koullarn zl bir
betimlemesini yapt iin yeniden yaynlyoruz.
[17] 3 Haziran 1907de Stolipinin babakanlnda kurulan rejim. (.n.)
[18] Sosyal Demokrasi, demektedir nsz, nesnel gelimenin bilinli ifadesi olmaldr ve
olmak istemektedir. Fakat devrimin belirli bir annda, snf mcadelesinin nesnel geliimi, (Rus)
proletaryay devlet iktidarnn hak ve ykmllkleri stlenme ya da snfsal konumunu terk
etme seenekleriyle kar karya getirirdii iin, sosyal demokrat parti devlet iktidarnn ele
geirilmesini acil grevi sayar. Bunu yaparken, retimin gelime ve younlama sreleri gibi
daha derin bir nitelie sahip nesnel sreleri hibir ekilde ihmal etmez; fakat unu syler, son
tahlilde ekonomik gelimenin ilerlemesine dayanan snf mcadelesinin mant, burjuvazi
ekonomik misyonunu tamamlamadan nce (ki tarihsel misyonuna bile neredeyse
balamad) proletarya diktatrln dayattt iin, bu yalnzca, tarihin, proletaryann
omuzlarna muazzam zor grevler ykledii anlamna gelir. Belki de proletarya mcadelede
yenilecek ve grevlerinin arl altnda yklacaktr; bu olabilir. Fakat o, snfn dalmas ve tm
lkenin barbarln batana dme tehlikesi nedeniyle, bu grevleri reddedemez. (Marx, Paris
Komn. 1906 Basks. nsz, s.X-X1.)
Rusyann tarihsel geliiminin zgl niteliklerinden, 16 yl nce karttmz sonular
bunlard. Ve ite, onbe yllk bir gecikmenin ardndan, bizim grlerimizin snf mcadelesinin
inkr anlamna geldiinden endie ederek ka gelen Pokrovski. Ne fazla, ne eksik.

kinci Ksma nsz Yerine

Sosyal demokrat partinin Stockholmde dzenlenen kongresinde,

Rusyadaki proletarya partisinin alma koullaryla ilgili ilgin istatistiki
veriler yaynland.
Kongredeki 140 ye, toplam olarak 138 yl 3,5 ay hapis yatm.
148 yl 6,5 ay srgnde geirmi.
18 ye bir kez, 4 ye ise iki kez hapisten kam.
23 ye bir kez, 5 ye iki kez, 1 ye ise kez srgnden kam.
Eer 140 yenin sosyal demokrat hareket iinde toplam olarak 942 yl
geirdiini hesaba katarsak, hapiste ve srgnde geen srenin, aktif
olarak partide geen srenin yaklak te birini oluturduunu grrz.
Ama bu saylar, en azndan ar-iyimserdir. 140 kongre yesinin toplam
942 yl boyunca parti almalarnda yer aldn sylemek, sadece kongre
yelerinin politik faaliyetlerinin o kadarlk bir dneme yayld anlamna
gelir; asla 942 insan-yln tmyle politik almaya ayrld anlamna
gelmez. Gizlilik koullar gznne alndnda, gerek dorudan politik
faaliyetlerin, sz konusu srenin ancak bete birini veya onda birini
kapsamas pekl mmkndr. te yandan, hapiste veya srgnde geirilen
sreler tam da saylarn iaret ettii kadardr: kongre yeleri 50.000den
fazla gn ve geceyi demir parmaklklarn ardnda, bundan daha fazlasn da
lkenin cra ve barbar blgelerinde geirmilerdir.
Belki kiisel gemiimizden de baz istatistikler eklememiz yerinde olur.
Bu satrlarn yazar, Nikolayev kentinin ii evrelerinde yrtt on
aylk faaliyetin ardndan, ilk olarak 1898 Ocanda tutuklanm, iki yl
hapis yatm ve drt yllna srgne gnderildii Sibiryadan iki yl
sonra kamt.
Yazar ikinci kez 3 Aralk 1905te i Temsilcileri Sovyetinin yesi
olarak tutuklanmt. Sovyet yedi haftadan fazla yaad. Sovyet yeliiyle
sulananlar elli yedi hafta hapiste tutulduktan sonra, srekli ikamet iin
Obdorska nakledildiler. Partide on yl kadar alm herhangi bir Rus
sosyal demokrat, kendisiyle ilgili aa yukar ayn bilgileri verebilir.
Rusyada 17 Ekim 1905ten sonra ortaya kan ve Gotha Yllnn
bilinsiz bir hukuki ukallk nktesiyle otokratik bir ara sahip anayasal
bir monari diye tanmlad son derece karmak rejim, hibir ekilde
bizim politik alma koullarmz deitirmemiti. Elli gnlk bir
zgrlmz oldu; o sreyi dolu dolu yaadk. Bu grkemli gnler
boyunca arlk bizim uzun sredir bildiimiz bir gerei grd: ikimiz bir

arada varolamazdk. Ardndan korkun hesaplama aylar geldi. arlk, 17

Ekimden sonra, bir boa ylannn derisini deitirmesi gibi, Dumay
deitirdi; ama derisi ne olursa olsun boa ylanl deimeden kald.
Geen iki yl boyunca durmadan yasall benimsememizi isteyen budala
ve liberal ikiyzller, a kyllere pasta yemelerini neren MarieAntoinettee benziyorlar. Sanki bizim pastaya kar alerjimiz vard. Sanki
cierlerimize, Petro ve Paul Kalesinde hcre hapsi iin tkldmz
zindanlarn havasn solumak iin dayanlmaz bir zlem bulamt! Sanki
gardiyanlarn yaammzdan ald o bitmez tkenmez saatler iin farkl
bir megale bulamyorduk ya da bulmay istemiyorduk.
Biz, boulan birinin deniz dibine tutkun olmas kadar az tutkunuz
yeraltna. Ama dorusunu sylemek gerekirse dmanmz muklakiyet,
bu konuda bize hibir seenek brakmyor. Bu gerein farknda olmamz,
yeralt boazmza geirdii halkay acmaszca skarken bile iyimser
kalmamz mmkn klyor. O bizi boamayacak, bundan hi kukumuz yok.
Herkesten ok yaayacaz. Yeryznn u anki prenslerinin, bunlarn
hizmetkrlarnn ve hizmetkrlarn hizmetkrlarnn kemikleri topraa
dntnde, bugnk pek ok partinin ve bunlarn faaliyetlerinin gml
olduu mezarlar bulunamadnda, ite o zaman bizim hizmet ettimiz dava
tm dnyaya egemen olacak, o zaman bugn yeraltnda yaam mcadelesi
veren partimiz, tarihte ilk defa kendi kaderinin efendisi olan insanln
iine hibir iz brakmakszn emilmi olacak.
Tm tarih, ideallerimizin hizmetindeki muazzam bir makinedir. O,
barbarca bir yavalkla, duyarsz bir zalimlikle iliyor; ama iliyor.
Bundan hi kukumuz yok. Ama onun hereyi yutan mekanizmas yakt
olarak bizim kanmz emince, var gcmzle yle barmak geliyor
iimizden:
Daha hzl! Daha hzl yap!
Oglbi (Helsingfors yaknlar)
8-21 Nisan 1907

i Temsilcileri Sovyeti Durumas

Kar-devrimci komplo dnemi 3 Aralk 1905te i Temsilcileri

Sovyeti tutuklamasyla balad. Petersburgdaki Aralk grevi ve lkenin
eitli yerlerindeki Aralk ayaklanmalar, devrimin Ekimde elde ettii
mevziyi korumak iin gsterdii kahramanca bir abayd. Bu srete
Petersburgdaki ii kitlelerin nderlii, ilkinden kalanlarla birlikte baz
yeni seilmi temsilcilerden oluan ikinci Sovyete geti. lk Sovyetin
yaklak yz yesi, Petersburg cezaevine kapatlmt. Bunlarn
kaderi, yalnz kendileri iin deil egemen brokrasi iin de uzun sre bir
sr olarak kald. Salam haber kaynaklarna sahip basn, Adalet Bakannn
ii temsilcilerinin mahkeme tarafndan yarglanmas olasln kesinlikle
reddettiini bildirdi. Eer bunlarn tamamen ak olan faaliyetleri su
idiyse, o halde bu faaliyetlere gz yummakla kalmayp, Sovyetle dorudan
temasa geen st idarenin oynad rol de Bakana gre sutu. Bakanlar
kendi aralarnda tarttlar, jandarmalar sorgular yrttler ve temsilciler
tek kiilik hcrelerinde kaldlar. Aralk ve Ocaktaki cezai sevkler
dneminde, Sovyetin sonunda askeri mahkemenin eline deceini
dnmek iin her trl neden mevcuttu. Nisan sonunda, birinci Dumann
ilk gnlerinde tm lke gibi ii temsilcileri de bir genel af bekliyordu. Bu
yzden, bekleyileri lm cezasyla serbest kalmak arasnda salnyordu.
Sonunda sarkacn hareketi bir kar-kuvvetle karlat. Goremikinin
Duma (veya anti-Duma) hkmeti, Sovyet davasn, incelenmek zere,
zmre temsilcilerinin yardmclndaki Adalet Divanna[1] gnderdi.
Jandarmalarla savclarn hazrladklar dokunakl bir karm olan
iddianame, bu olaanst dnemin bir belgesi olarak nemlidir. Bu belge,
tpk polis karakolunun bahesindeki kirli su birikintisinin gnei
yanstmas gibi yanstr devrimi. Sovyet yeleri, birisi en fazla sekiz yl
dieriyse iki yl zorunlu almay gerektiren iki ayr maddeden
sulanyordu. Bu satrlarn yazar, kk bir deneme yazsnda[2]bu
sulamann hukuksal temelini daha dorusu byle bir temelin kesinlikle
varolmadn incelemitir. Sz konusu yazy, parlamentoda Sovyet
davasna ilikin bir soru nergesi vermeleri amacyla, n Tutukevinden
birinci Dumadaki sosyal demokrat kanada gndermitir. Birinci Dumann
datlmas ve sosyal demokrat kanadn mahkemeye karlmas nedeniyle,
bu nerge hibir zaman verilmemitir.
Halka ak olmas planlanan durumann tarihi 20 Haziran olarak
belirlenmiti. Btn Petersburg fabrikalarn ve atlyelerini bir protesto
mitingleri dalgas kasp kavuruyordu. ddia makamnn, Sovyet Yrtme

Komitesinin kendi kararlarn kitlelere empoze etmeye alan bir grup

komplocu olduunu iddia etmesine ramen; liberal basnn, Aralk
olaylarndan sonra her gn, Sovyetin safdil devrimci yntemlerinin yeni
anayasal dzen altnda yalnzca sakin bir yaam srmek isteyen kitleler
iin oktan ekiciliini yitirdiini tekrarlamasna ramen; fabrikalarnda,
hapisteki temsilcileriyle dayanmalarn iln eden, devrimci olaylara aktif
katlmc olmaktan yarglanmay talep eden, Sovyetin yalnzca onlarn ortak
iradelerinin icracs olduunu iddia eden ve Sovyetin almasn baaryla
sonulandracaklarna dair ant ien Petersburglu iilerin kararllklar ve
Haziran mitingleri, bu polis iftiralarnn ve liberal ahmaklklarn muhteem
bir rtlmesi oldu.
Mahkeme binasnn avlusu ve evredeki sokaklar askeri bir kampa
dntrlmt. Petersburgdaki btn polisler seferber edilmiti. Bu
muazzam hazrlklara ramen duruma gereklemedi. Hem iddia hem de
savunma makamlarnn daha sonra rendiimize gre bakanln da
talebinin aksine, Adalet Divan bakan biimsel bir bahaneyle oturumu 19
Eylle ay sonraya erteledi. Bu ok ince bir politik manevrayd.
Haziran sonunda, durum snrsz olanaklarla doluydu: bir Kadet kabinesi
de mutlakyetin restorasyonu kadar mmkn grnyordu. Yine de
Sovyet durumas, mahkeme bakannn kendinden tamamen emin bir
politika gtmesini gerektiriyordu. Bu yzden sz konusu beyefendi tarihe
aylk bir dnme sresi daha vermeye karar verdi. Ne yazk ki, bu
diplomatik mtereddit, yalnzca birka gn sonra grevini brakmak
zorunda brakld. zlenmesi gereken yol tamamen Peterhofta
belirleniyordu. ar ve sadk uaklar mutlak bir merhametsizlik iin
bastryordu.
Duruma 19 Eyllde yeni bir bakanla balad ve Dumalar aras ilk
dnemin en kritik evresinde, askeri mahkemeler dneminin balaynda bir
ay srd. Buna ramen yine de, sorgulamann tamam deilse de byk bir
ksm akl almaz bir zgrlk iinde yrtld. Bu artc gerein
ardnda brokratik bir hile yatyordu: anlalan bu, Stolipin kabinesinin
Kont Wittenin saldrlarn savuturmak iin setii yoldu. Stolipinin
hesab kusursuz doruydu: durumada gerekler ifa edildike, hkmetin
1905 sonunda dt kltc durum iyice aa kyordu. Wittenin
su ortakl, ikiyzl entrikalar, Peterhofa verdii sahte gvenceler,
devrime yaranmak iin yapt i giriimler; tm bunlar,
Sovyet durumasndan yksek brokratik karlar elde edildiinin birer
kantyd. Sanklara den tek ey, bu uygun durumdan politik amalar iin
yararlanp, durumann erevesini olabildiince geniletmekti.

Yaklak 400 tank arlmt; 200den fazlas geldi ve mahkeme

huzurunda ifade verdi.[3] iler, fabrika sahipleri, jandarmalar,
mhendisler, hizmetiler, sradan vatandalar, gazeteciler, posta memurlar,
renciler, duma yeleri, kapclar, senatrler, sokak serserileri,
temsilciler, profesrler ve askerler bir bir tank sandalyesinden geerek
hakimlerin, savclarn, avukatlarn zellikle de sanklarn sorularn
yantladlar ve ii Sovyetinin faaliyetlerinin olaylarla dolu resminin nokta
nokta yeniden izilmesini saladlar.
Buligin Dumasnn sonunu getiren Rusya apndaki Ekim grevi;
Krontad denizcilerinin askeri mahkemeye verilmesi ve Polonyann
yamalanmasna kar proletaryann o soylu ve muhteem protestosuna
sahne olan Petersburgdaki Kasm grevi gsterisi; Petersburg iilerinin
sekiz saatlik ign iin verdikleri kahramanca mcadele; son olarak da
posta ve telgraf idaresinin cefakar klelerinin Sovyet nderliinde
ayaklanmas; btn bunlar mahkemenin gzleri nnden teker teker geti.
Sovyetin ve Yrtme Komitesinin ilk defa mahkeme nnde aa kan
toplant tutanaklar, tm lkeye, proletaryann temsili organnn, isizlere
yardm rgtleme, iilerle iverenler arasndaki anlamazlklar zme ve
ekonomik grev eylemlerini ynetme dorultusunda gsterdii muhteem
abay gn gnne anlatt.
Tamam birka cilt tutan stenografik duruma kaytlar, bugne dek
yaynlanmad. Ancak Rusyann politik koullarndaki bir deiim bu paha
biilmez tarihsel belgeyi gn na karabilir. Eer duruma srasnda
salonda bulunsalard, bir Alman yarg ve bir Alman demokrat ayn lde
arrlard. Abartl sertlik ve snrsz yetki burada garip bir btn halinde
birlemiti, her ikisi de farkl alardan, Ekim grevinin miras olarak
hkmet katmanlarna egemen olan kafa karkln yanstyordu.
Mahkeme binas skynetim altna alnmt ve gerekte askeri bir
kampa dnmt. Avluda, girite ve yan sokaklarda birka blk asker
ve Kazak bulunuyordu. Cezaeviyle mahkemeyi balayan koridor, mahkeme
binasnn her odas, sanklarn arka sras, her keba, muhtemelen
bacalarn ileri bile kllarn ekmi jandarmalarla doluydu: bunlar,
sanklarla d dnya mahkemeye alnan yaklak 100-120 kiilik halk da
dahil arasnda etten bir duvar oluturmulard. Ama otuz krk avukatn
cppesi, mavi niformallarn duvarn srekli olarak delip gemekteydi.
Sank blmne gazeteler, mektuplar, ekerlemeler ve iekler sonsuz
sayda iek getirilmekteydi. Yakalarda iekler vard, ellerde ve
kucaklarda iekler tutuluyordu, nihayet sralarn stnde de iekler
duruyordu. Mahkeme bakan bu gzel kokulu davetsiz misafirlere

mdahale etmeye cesaret edemedi. Sonunda, hkm sren atmosferden

dolay moralleri bozulan jandarmalar ve mahkeme grevlileri iekleri
sanklara iletmeye balad.
Ve sonra tank olarak iiler arld. Tank odasnda dzineler halinde
toplanmlard ve mahkeme grevlisinin kapy amasyla bir devrimci
ark dalgas bakann krssne dek ulat. Bu ii tanklar ok arpc bir
grnt oluturuyorlard. Beraberlerinde fabrika varolarnn devrimci
havasn getirmilerdi ve mahkeme rfnn gizemli ciddiyetini yle
olaanst bir saygszlkla gzard etmilerdi ki, toplumun saygn
kesiminden gelen tanklar ve liberal gazeteciler onlara, gszlerin her
zaman gllere bakt gibi, gpta ve saygyla bakarken, sapsar kesilen
mahkeme bakan ancak mitsizce ellerini aabiliyordu.
Durumann daha ilk gn olaanst bir gsteriye sahne oldu. Mahkeme
bakan elli iki sanktan sadece elli birini ard. Ter-Mkrtiantsn ismini
atlad.
Sank Ter-Mkrtiants nerede? diye sordu savunma avukatlarndan
Sokolov.
Onun ismi sank listesinden karld
Neden?
E eyy o idam edildi.
Evet, 20 Haziranla 19 Eyll tarihleri arasnda kefaletle serbest braklan
Ter-Mkrtiants, askeri ayaklanmaya itirak etmekten Krontad kalesinin
surlarnda idam edilmiti.
Sanklar, tanklar, savunma konseyi, halktan insanlar, herkes len
kurbann ansna sayg duruuna geti. Akl karan polis ve jandarma
memurlar da dierleriyle birlikte ayaa kalktlar.
Tanklar yemin etmek zere yirmierli otuzarl gruplar halinde
getiriliyorlard. Pek ou i kyafetleriyle gelmiti, elleri iten dolay
kirliydi ve apkalarn tutuyorlard. Yarglara yle bir gz ucuyla bakp
baklarn sanklara yneltiyor, bizim sralarmza doru enerjik bir
ekilde eiliyor ve yksek sesle, yi gnler, yoldalar! diyorlard. Sanki
bir Yrtme Komitesi toplantsna bilgi almaya gelmi gibiydiler. Bakan
aceleyle yoklama yapt ve tanklara yemin etmelerini syledi. Yal bir
rahip portatif bir mihrabn ardna geti ve kendi meslek aralarn uzatt.
Ama tanklar hi oral olmad. Bakan arsn yineledi.
Hayr, yemin etmeyeceiz diye yant verdiler birka azdan, Biz
byle eylere inanmayz.

Ama sizler Ortodoks inancna bal deil misiniz?

Polis kitaplarnda sylenen bu, ama biz bu tr eylere inanmayz.
Bu durumda siz gidebilirsiniz Peder, bugn hizmetlerinize ihtiya
olmayacak.
Polislerin dnda, Ortodoks rahiple birlikte yemin edenler sadece
Lutherci ve Katolik iilerdi. Ortodoks olanlar yemin etmeyi reddedip
doruyu syleyeceklerine ant imekle yetindiler.
Bu ileyi, her yeni grup iin monoton bir ekilde tekrarlanyordu. Ancak
bazen heterojen bileimli bir grup tank, yeni ve beklenmedik bir unsur
getiriyordu.
Yemin edecekler diye seslendi bakan yeni bir grup tana, ilerleyin
ve rahibin karsna gidin. Yemin etmeyecekler, geride dursun.
Ufak tefek, yal bir jandarma gruptan ayrlp gsterili bir ekilde
portatif mihraba doru ilerledi. Birbirine bakan ve ayaklarn yere vuran
iiler, geri durdular. Onlarla yal jandarma arasnda nl bir
Petersburglu avukat, aile babas, liberal ve Duma yesi olan tank O.
ylece kalakald.
Yemin ediyor musunuz, tank O.? diye sordu bakan.
Ben ben ey, evet
O halde, ltfen ne kn ve rahibin karsna gidin.
Tank yzn buruturarak tereddtle portatif mihraba doru ilerledi:
Omzunun zerinden geriye bakt; arkasnda kimse yoktu. nnde ise
jandarma niformas iinde kk bir adam duruyordu.
Elinizi kaldrn.
Yal jandarma parman bann zerine kaldrd. Avukat O., elini
hafife kaldrd, etrafna bakt ve durdu.
Tank O. dedi bakan kzgn bir sesle, yemin edecek misiniz,
etmeyecek misiniz?
Ne, evet, evet, tabii.
Ve teredddnn stesinden gelen liberal tank, elini neredeyse
jandarma kadar yksee kalrd. Jandarmayla birlikte rahibin ardndan
yeminin ocuka szlerini tekrarlad. Eer bir ressam byle bir sahneyi
resmetseydi, ona kimse inanmazd! Bu kk mahkeme salonu olaynn
derin toplumsal sembolizmini herkes hissetmiti. i snfndan olan
tanklar davallarla bakyor, saygn kimselerden gelenler ise utan

iinde balarn eiyordu. Dzenbaz bakan ise olay zevkle izliyordu.

Salonuna gergin bir sessizlik kmt.
Baka bir sahne: Petersburg Dumas yesi olan Kont Tiesenhausenn
ifadesi. Bu zat, Sovyet heyetinin bir dizi talepte bulunduu
Duma toplantsnda bulunmutu.
Sayn tank dedi savunma avukat, silahl bir milis oluturulmas
talebi karsnda sizin kiisel tavrnz ne oldu?
Bu sorunun konuyla ilgisi yok diye yant verdi Kont.
Avukatn sorusu benim durumay yrtme ereveme gre yerindedir
diye araya girdi bakan.
Bu durumda, unu sylemek isterim ki, o zamanlar silahl milise scak
bakyordum, ama o gnden bu yana fikrimi tmyle deitirdim.
Ah, u son bir yl boyunca, ka tanesi o konuda, ka tanesi dier
konularda fikrini deitirdi! Liberal basn bir yandan davallara ahsen
tam bir yaknlk duyduunu ifade etmekle birlikte, taktiklerini yerin
dibine batrmak iin ne syleyeceini aryordu. Radikal gazeteler
kederli bir glmseyile Sovyetin yanlsamalarndan bahsediyordu.
Sadece iiler kaytsz artsz bir sadakat gsteriyorlard.
Pek ok sanayi tesisi, mahkemeye arlan tanklar aracyla kolektif
ahitliklerini ifade ediyordu. Sanklar bu ifadelerin mahkeme dosyasna
geirilmesi ve durumalarda okunmas konusunda srar ettiler.
Rasgele seilmi bir belgeye bakalm:
Biz aada imzas bulunan Obuhov fabrikas iileri, hkmetin i Temsilcileri
Sovyeti durumasn bir hukuk cinayetine dntrme eiliminde olduunu dnyoruz;
hkmetin Sovyeti ii snfna yabanc amalar gden bir avu komplocu gibi
gstermeye almasna ok ardk; burada iln ediyoruz ki, Sovyet bir avu
komplocudan deil tm Petersburg proletaryasnn gerek temsilcilerinden olumaktadr.
Hkmetin Sovyete adaletsiz yaklamn ve zellikle de yoldalarmza yneltilen
sulamalar protesto ediyor ve hkmete bildiriyoruz ki, eer hepimizin byk sayg
duyduu yolda P.A.Zlidnev suluysa biz hepimiz de suluyuz ve bunu imzalarmzla
kabulleniyoruz.

Bu karara, zerinde 2.000 den fazla imza bulunan birka sayfa elik
ediyordu. Ktlar kirli ve buruuktu; fabrikann her blmnde elden ele
dolatrlmlard. Obuhov karar hi de en sert ifadeleri kullanmamt.
Bakan, bazlarn, hkmet ve mahkemeye kar ar uygunsuz
dillerinden dolay okumay reddetti.
Bu kararlara ilitirilen imzalarn says on binlerle llyordu. ou
mahkeme salonundan kar kmaz polisin eline den tanklarn ahitlii

de, bu belgelere mkemmel bir yorum salyordu. Savclarn byk bir

kararllkla bulmaya alt komplocular, isimsiz kahramanlar ynnn
iinde tamamen erimiti. Sonunda, dtan bakldnda doru davran
llerini srdrrken, bir yandan da utan verici roln yerine getiren
savc, sulama konumasnda iki gerei kabullenmek zorunda kald: ilki,
belli bir politik gelime dzeyinde, proletaryann sosyalizme doru
ekilme eiliminde olduu ve ikincisi, Sovyetin faaliyet gsterdii
dnemde ii kitlelerinin ruh halinin devrimci olduuydu.
Savcnn teslim etmesi gereken nemli bir nokta daha vard. Silhl
ayaklanma hazrlamak, phesiz tm durumann kalbiydi.
Sovyet silahl ayaklanma ars yapt m?
Aslna bakarsanz, yapmad diye yantlad bir tank, Sovyetin tm
yapt silahl bir ayaklanmann kanlmazl yolundaki ortak kany
formle etmekti.
Sovyet bir Kurucu Meclis ars yapt. Onu kim kuracakt?
Halk!
Nasl?
Tabii ki, zorla. Her yere ikna yoluyla varamazsnz.
yleyse, Sovyet iileri ayaklanma iin silahlandrd?
Hayr, kendilerini savunmalar iin.
Bakan alayc bir ekilde omuzlarn silkti. Ama sonunda tanklarn ve
sanklarn ifadeleri, mahkemeyi bu elikiyi kabul etmek zorunda brakt.
iler kendilerini savunmak iin silahlanmlard. Ama onlarn eylemleri
ayn zamanda devlet iktidar pogromlarn ba kkrtcs olduu lde
ayaklanma amac tayordu. te yazar da mahkeme nndeki konumasn
bu soruna ayrmt.[4]
Savunmann mahkemeye sonradan ok nl olan Lopuhin Mektubunu
sunmasyla, duruma doruk noktasna ulat.
Sank ve onun savunma avukat unlar sylyordu:
Mahkemenin sayn baylar! Bizim pogromlar hazrlamada ve rgtlemede devlet
iktidar organlarnn nder bir rol stlendii iddiamza inanmam grnyorsunuz. Belki bu
davadaki tanklarn sunduu kantlar sizi ikna etmek iin yeterli deil. Belki eskiden
Devlet Dumasnda ileri Bakan olan Prens Urusovun ifaatlarn oktan unuttunuz.
Belki yeminli ifadesinde, pogromlardan sz etmenin kitleleri silahlandrmak iin sadece
bir bahane olduunu syleyen jandarma General vanova inandnz. Belki de yine
yeminli ifadesinde Petersburgda bir tek pogrom bildirisi bile grmediini syleyen gizli
polis memuru tank Statkovskiye inandnz. O halde buna bir bakn! Bu grdnz polis
mdrlnn eski bakan Lopuhinin ileri Bakan Stolipine gnderdii bir mektubun

onayl bir kopyasdr.[5] Kont Wittenin zel direktifiyle ahsen yrtt aratrmalara
dayanan bay Lopuhin, pogrom bildirilerinin tank Statkovskinin grevli olduu gizli polis
matbaalarnda basldn; bu bildirilerin gizli polis ajanlar ve monarist partilerin yeleri
tarafndan tm Rusyaya datldn; polis departmanyla Kara Yzler arasnda sk
rgtsel balar bulunduunu; Sovyetin faaliyet gsterdii dnemde bu su rgtnn
banda bulunan ve saray komutan sfatyla muazzam bir gce sahip olan General
Trepovun, polisin faaliyetlerini ara rapor ettiini ve pogromlar rgtlemek iin
bakanln denetimi dnda devasa devlet fonlarna hkmettiini ifade ediyor.
Ve baka bir gerek, sayn baylar! ok sayda Kara Yzler bror bunlar n
soruturma dosyasnda elinizin altnda bulunuyor Sovyet yelerini iilere ait paralarn
stne oturmakla suluyordu. Jandarma generali vanov, bu brorlerdeki bilgiye
gvenerek, Petersburgdaki birok fabrika ve tesiste zel bir aratrma (kukusuz hibir
sonu vermeyen) yrtt. Biz devrimciler yetkililerin byle yntemler kullanmasna
alz. Ama jandarma kuvvetini idealize etmekten uzak olan bizler bile, bu servisin ne
kadar ileri gidebileceinin farkna varmadk. Bugn ortaya kmtr ki, Sovyeti iilerin
fonlarna el koymakla sulayan bildiriler bizzat General vanovun jandarmalar
tarafndan hazrlanm ve baslm. Bu gerek de bay Lopuhin tarafndan dorulanmtr.
Sayn baylar! Yazarnn imzasn tayan mektubun bir kopyas ite burada. Bu deerli
belgenin tmnn mahkeme nnde okunmasn talep ediyoruz. Ayrca, Dantay yesi
Lopuhinin bu durumaya tank olarak arlmasn istiyoruz.

Bu ifade, yldrm etkisi yaratt. Duruma sona eriyordu ve bakan,

frtnal bir yolculuun ardndan adeta sakin bir limana ulatn
hissetmeye balyordu ki, aniden azgn denize geri frlatld.
Lopuhinin mektubu, Trepovun ara verdii gizemli raporlarn
niteliine iaret ediyordu. imdi gemiine srt evirmi olan bu eski polis
efinin, sanklarn apraz sorgusu altnda bu imalar nasl gelitireceini
kim syleyebilirdi? Dehete kaplan mahkeme, daha fazla ifaat korkusuyla
geri ekildi. Uzun tartmalardan sonra, mektubu dikkate almay ve
Lopuhini tank olarak armay reddetti.
Bunun zerine sanklar artk mahkeme salonunda ileri kalmadn
bildirdiler ve hcrelerine geri gtrlmeyi istediler.
Bizler mahkeme salonundan karldk ve ayn zamanda savunma
avukatmz da geri ekildi. Sanklarn, savunmann ve halkn yokluunda,
savc kuru ve doru sulama konumasn yapt. Neredeyse bombo bir
salonda Divan kararn verdi. Sovyet, iilere ayaklanma amacyla silah
temin etmekten susuz bulundu. Buna ramen bu satrlarn yazarnn da
iinde bulunduu on be sank, tm kamu haklarndan menedildi ve mr
boyu Sibiryaya srgne mahkm edildi. ki kii ksa hapis cezas ald.
Geri kalanlar beraat etti.
Temsilciler Sovyeti durumas, lke zerine byk bir etki yaratt.
Rahatlkla denebilir ki, sosyal demokrat parti ikinci Duma seimlerindeki
muazzam baarsnn byk bir ksmn Petersburg proletaryasnn

devrimci parlamentosunun yargland bu durumann ajitatif etkilerine

borludur.
Duruma, burada anlmay hak eden bir olaya da neden oldu.
Kararn son haliyle halka duyurulduu 2 Kasmda, Novoye Vremyada,
yurtdndan yeni dnm olan Kont Wittenin bir mektubu yaynland. Bu
mektupta Kont, sa kanat brokrasinin saldrlarna kar kendini
savunarak, Rus devriminin ba kkrtcs olma onurunu reddetmekle
bunda haksz da deildi kalmad, Sovyet ile herhangi bir kiisel ilikisi
olduunu da reddetti. Durumada tanklarn ve sanklarn ortaya koyduu
kantlar savunma amacyla uydurulmu diyerek kendinden emin bir
ekilde kabul etmezken, herhalde cezaevi duvarlarnn ardndan herhangi
bir yalanlama geleceini pek beklemiyordu. Ama yanlmt.
te 5 Kasmda Tovari gazetesinde yaynlanan sanklarn ortak yant
metni:
Bizler, kendi politik fizyonomimizle Kont Witteninki arasndaki farklln, biz
proletarya temsilcilerini politik faaliyetimizin her aamasnda gerei sylemeye iten
gdleri eski Babakana aklayacak kadar net biimde farkndayz. Ama savcnn
konumasndan alnt yapmann yersiz olmadn dnyoruz. Bize kkten dman bir
hkmetin maal eleman olan bu profesyonel sulayc, bizim ifadelerimizin ve
konumalarmzn kendisine iddia makam iddia makam, savunma deil! iin gerek
duyduu tm malzemeyi verdiini kabul etti ve bizim mahkeme nndeki ifademizi drst
ve iten diye tanmlad
Drstlk ve itenlik, yalnz politik dmanlarnn deil, profesyonel hayranlarnn bile
Kont Witteye asla yaktrmadklar niteliklerdir.

Ortak yant daha sonra Kont Wittenin inkrlarnn[6] cretkrln

gstermek iin belgesel delil gsteriyor ve durumann bir zetiyle son
buluyordu:
Kont Wittenin inkrnn amalar ve gdleri ne olursa olsun ve ne kadar acemice
yaplm olursa olsun, yaynlanmas tam zamannda oldu. Sovyetin kar karya kald bu
devlet iktidarnn resmini tamamlamak iin son fra darbesiydi bu. Birka satrla bu
resim hakknda tartma zgrlmz kullanmak istiyoruz.
Kont Witte bizi adaletin ellerine teslim edenin kendisi olduunu vurguluyor. Bu tarihsel
yiitliin tarihi, yukarda belirtildii gibi 3 Aralk 1905ti. Bizler, gizli polisin, daha sonra da
jandarmann elinden getik ve sonunda mahkemeye karldk. Gizli polis departmanndan
iki memur durumada tank olarak ortaya ktlar. Geen yln sonbaharnda
Petersburgda bir pogrom hazrlanp hazrlanmad sorusuna ok kesin bir Hayr!la
yant verdikten sonra, pogrom ars yapan bir tek bror dahi grmediklerini eklediler.
Ama polis departmannn eski mdr olan Dantay yesi Lopuhin, pogrom bildirilerinin
o dnemde bizzat gizli polis idaresince basldn syledi. Kont Wittenin bizi ellerine
teslim ettii adaletin ilk aamas bu kadard.
Ayrca, Sovyet davasyla ilgili aratrmay yrten jandarmalar da mahkemeye ktlar.
Kendi ifadelerine gre, Sovyetin baz paralara szde el koymasyla ilgili aratrmalarn
savcnn yalanc ve dzenbaz diye niteledii Kara Yzlerin brorlerine

dayandrmlard. Peki burada ne reniyoruz? Dantay yesi Lopuhin bu yalanc ve

dzenbaz bildirilerin bizzat Sovyet davasn aratran jandarma karakolunda basldn
sylyor. te adaletin ikinci aamas.
Ve ardndan on ay sonra kendimizi mahkemede bulduk, duruma balamadan nce de
ana hatlaryla bilinen eyleri sylememize izin verildi; ama biz, Sovyetin faaliyet
gsterdii dnemde ciddi anlamda bir devlet otoritesi bulunmadn; en aktif organlarnn
yalnz yazl yasalar deil tm insani yasalar da ineyen kar-devrimci yaplar haline
geldiini; en nemli makamlardaki devlet grevlilerinin Rusya apnda pogromlar
gerekletirecek bir rgt kurduklarn; Temsilciler Sovyetinin znde ulusal savunu
grevini yerine getirdiini gstermek ve kantlamak iin derhal bir giriimde bulunduk; bu
gerekleri gstermek ve kantlamak iin, durumamz sayesinde ortaya kan Lopuhinin
mektubunun dava dosyasna yerletirilmesini ve Lopuhinin tank olarak dinlenmesini
talep edince, mahkeme, adalet taleplerine ramen, gl elini uzatt ve azmz kapatt.
te adaletin nc aamas da byle gerekleti.
Ve en nihayetinde, i bitip, karar aklandnda, Kont Witte sahneye kyor ve artk
alt edildiklerini dnd politik hasmlarn karalamaya giriiyor. Tpk asla bir
pogrom bror grmedik diyen gizli polis memurlar kadar kesin bir ekilde, Kont
Witte de, asla i Temsilcileri Sovyeti ile ilikisi olmadn sylyor. Tpk onlar kadar
kesin ve tpk onlar kadar drst bir ekilde!
inden getiimiz resmi adaletin bu drt aamasna soukkanllkla yeniden
bakyoruz. ktidarn temsilcileri bizi her haktan mahrum braktlar ve srgne
gnderiyorlar. Ama bizi proletaryaya ve onurlu yurttalara gven duyma hakkndan
mahrum brakamazlar. Ulusal yaamn tm dier sorunlarnda olduu gibi, bizim
davamzda da son sz halk syleyecek. Tm gvenimizle halkn bilincine ba vuruyoruz.

4 Kasm 1906
n Tutukevi
[1] Yedi kii: drt ba yarg; Petersburg blgesindeki soylular temsilen Kont Gudovi;
Petersburg dumasnn temsilcisi, zimmetine para geirmekten grevden alnm eski bir eyalet
valisi ve Kara Yzler yesi Troynitski; ve son olarak da Petersburg eyaletine bal alt
blgelerden birinin temsilcisi, yanlmyorsam bir ilerici.
[2] Sovyet ve ddia Makam balkl bir sonraki blme baknz.
[3] Duruma srasnda pek ok ahit ya adresi belirsiz durumdayd ya da Sibiryadayd.
[4] Rusyada henz baslmam olan steno kaydndan kopya edilen konuma metni,
aada yeniden baslmtr.
[5] Stolipin, Goremikin kabinesinde ileri Bakanyd.
[6] Witte sonunda Sovyetle temas kurduunu itiraf etmek zorunda kald, ama
Sovyet eyetlerini sadece ii temsilcileri olarak grmeyi tercih ettiini aklad.

Sovyet ve ddia Makam

i Temsilcileri Sovyeti durumas, devrimle Peterhoftaki komplocular

hkmeti arasndaki mcadelenin sadece bir blmdr. Hi kimse, hatta
iddia makamndaki polis temsilcileri bile, Sovyet yeleri durumasnn
hukuksal bir eylem olduuna, yasalarn i mant gereince hukuksal
yetkililerin bamsz inisiyatifinde balatldna ve yrtldne,
gerekten inanamaz. Herkes biliyor ki, Sovyetin tutuklanmas hukuksal
deil askeri-politik bir eylemdi ve halkn reddettii ve tanmad bir
iktidar tarafndan yrtlen kanl kampanyadaki pek ok hadiseden biriydi.
Burada ii temsilcileriyle uramann baka yollar da varken,
yetkililerin neden onlar zmre temsilcilerinin destekledii Adalet
Divannn karsna karmak gibi grece karmak bir yol setiklerini
irdeleyecek deiliz. Pekl en az ayn etkiye sahip ama ok daha basit bir
yol tutabilirlerdi. ok zengin idari nlemlerin yan sra, rnein askeri
mahkeme ya da hibir hukuk kitabnda yazmayan ama pek ok kez baaryla
kullanlm olan bir baka yarglama biimi vard. Bu yntemde sanklarn
yarglardan birka adm uzaklamas ve arkalarn dnmeleri istenir.
Sank bu ileyie uyar uymaz, itiraz mmkn olmayan nihai karar
bildirmek iin sana kurun yadrlr.
Ama gerek u ki, hkmet, elli iki kiinin her biriyle ikence odalarnda
tek tek uramak yerine, elli iki kiiyi deil i Temsilcileri Sovyetini
yarglayaca, hukuka uygun bir duruma dzenlemeyi tercih etti. Byle
yaparak, bizi hukuksal tutumu eletirmeye zorlamak istiyor.
ddianame, sz konusu elli iki kiiyi, bilgileri dahilinde, Rusyada
temel yasalara dayanarak kurulmu olan hkmet sistemini deitirip,
yerine demokratik cumhuriyet kurmay amalayan bir teekkle katlmakla
suluyor. Sulama, Ceza Yasasnn 101. ve 102. maddelerine
dayandrlyor.
Bu nedenle, iddianame, i Temsilcileri Sovyetini, nceden formle
edilmi politik bir amaca dayanarak oluturulan devrimci bir teekkl
olarak tm yelerinin, ona katlmakla, nceden izilmi belirli bir politik
programa imza att bir rgt olarak betimliyor. Sovyetin bu ekilde
tanmlanmas, bizzat iddianamenin teekkln ortaya kt koullar
resmettii tabloyla derin bir eliki iindedir. lk sayfada, mstakbel
Sovyetin nclerinin, ii snf hareketine rgtllk, birlik ve g
katacak ve toplumun geri kalan nezdinde Petersburg iilerinin
szcln yapacak bir i Komitesi seilmesini istediklerini okuyoruz.
Temsilci seimleri bir dizi fabrikada derhal yapld diye devam ediyor

iddianame. yleyse daha oluma aamasnda Sovyetin politik program

neydi? Byle bir program yoktu; aslnda olamazd da, zira
Sovyet grdmz gibi ortak politik grlere sahip insanlar temelinde
(bir politik parti ya da gizli rgt gibi) deil, seime dayal temsil
temelinde (duma ve zemstvo gibi) kurulmutu. ddianamede ad geen elli
iki kii, tm dier Sovyet yeleri gibi bilgileri dahilinde var olan hkmet
sistemini zorla devirip demokratik cumhuriyet kurmay hedefleyen bir
komplo teekklne deil, faaliyetleri yelerinin birlikte alaca kararlar
erevesinde belirlenecek temsili bir organa ye olmulardr. Sovyetin
kurulu koullar bu konuda hibir pheye yer brakmaz.
Eer Sovyet 101. ve 102. maddelerde belirtildii gibi bir teekklse, bu
teekkln snrlar nerededir? Temsilciler kendi tercihleri sonucu deil,
semenler onlar gnderdii iin Sovyette yer alrlar. Dahas seime dayal
oluum asla dalmaz, iyerindeki varln daima srdrr, temsilci att
her admdan ona kar sorumludur. Bu oluum, temsilcisi araclyla,
Sovyetin faaliyetlerine kesin olarak mdahale edebilir. En nemli
konularda grevler, sekiz saatlik ign mcadelesi, iilerin
silahlanmas inisiyatif Sovyette deil, en ileri iyerlerindeydi. iler,
yani semenler, toplant dzenleyip kararlar alyorlar ve temsilcileri
araclyla Sovyete bildiriyorlard. Bu nedenle, Sovyet rgtlenmesi, hem
gerekte hem de biimsel olarak, Petersburg iilerinin byk
ounluunun rgtlenmesiydi. Sovyet, Yrtme Komitesinin bizzat
Sovyete ilikin olarak oynad roln benzerini, belirli bir anlamda
kendisinin de oynad, seime dayal organlarn bir toplamyd. ddianame
bir yerde bunu aka itiraf etmektedir. i Komitesinin[1] tm yurttalar
silahlandrma emeli, denmektedir, i Komitesini oluturan rgtlerin
tartmalarnda ve kararlarnda ifade buluyordu; iddianame, matbaa
iilerinin bir toplantsnda konuyla ilgili benimsenen bir karar
alntlayarak devam etmektedir. Ama eer Matbaa ileri Sendikas, iddia
makamnn gznde, Sovyetin (daha dorusu Sovyet rgtlenmesinin) bir
paras ise, o halde ayn mantkla, Sendika yelerinin varolan sistemi
zorla devirmeyi amalayan bir teekkln yeleri olduu aikrdr. Sadece
Matbaa ileri Sendikas deil, tm fabrika ve tesislerdeki iiler de,
temsilcilerini Sovyete gndermek suretiyle, seime dayal bir oluum olan
Petersburg proletaryasnn bu rgtne katlyordu. Yani iddia makam
101. ve 102. maddeleri harfi harfine uygulayacak olsa, sank yerinde
200.000den fazla Petersburg iisinin oturmas gerekiyordu: Haziranda,
tank olarak katldklar davaya dahil olmay talep ederek, bu ynde sert
kararlar alan iilerin gr de buydu. Ve bu talep yalnzca politik bir

gsteri deildir; iddia makamna temel yasal ykmllklerinin

hatrlatlmasdr.
Ama yasal ykmllkler, iddia makamn ilgilendiren en son eydir. O,
yetkililerin, zaferini tamamlamak iin birka dzine kurban istediini
bilmektedir ve bu yzden bir dizi tutarszlk ve kaba safsata sayesinde
sanklarn saysn snrlamaktadr.
1.
ddia makam, Sovyetin seime dayal yapsna gzlerini
kapatmakta ve onu ayn kafa yapsna sahip devrimcilerin birlii
saymakta srar etmektedir.
2. Sovyet yelerinin toplam says 500, 600 kii ii snf
kitlesini manipule eden ve komplocular durumasna dnen tarafl bir
dava iin ok yksek olduundan, iddia makam, tamamen yapay bir
biimde Yrtme Komitesini semektedir. Yrtme Komitesinin
seime dayal yapsn ve bileiminin deiken ve akkan olduunu
kasten grmezden gelmekte ve belgesel kantlar dikkate almadan
aslnda genel oturumlarda Sovyet tarafndan alnan kararlar Yrtme
Komitesine atfetmektedir.
3.
ddia makam, Yrtme Komitesine ek olarak,
Sovyet yelerinden, yalnzca Sovyetin faaliyetlerinde aktif ve (?)
kiisel rol oynam temsilcileri dava etmektedir. Bu tamamen keyfi
bir seimdir. Ceza Yasas, bir su teekklne sadece aktif ve
kiisel katlm deil, her trl katlm su sayar.
Katlmnnitelii yalnzca ceza derecesini belirler.
Peki iddia makamnn kriteri nedir? Onun gznde, giri biletlerini
kontrol etmek, grev gzcl yapmak ya da hatta sadece Sovyete ye
olduunu kabul etmek gibi olgular, hkmeti zorla devirmeyi amalayan bir
teekkle aktif ve kiisel katlmn kantdr. rnein, sank Krasin,
Lukanin, vanov, ve Marlotova ilikin olarak, iddia makam sadece
Sovyete ye olduklarna dair itiraflarn aktaryor ve bu itiraflardan her
naslsa onlarn katlmnn aktif ve kiisel olduu sonucunu karyor.
4. Eer bunlara, tmyle tesadfen Sovyetin konuu olduu iin 3
Aralkta tutuklanan ve Sovyetle hibir ilikisi olmayan, hibir
toplantda asla azn amam bir avu yabancy da eklersek,
sank seiminde gsterilen ahlkszca keyfi tutumun ok daha ak bir
resmini elde ederiz.
5. Ama hepsi bu kadar deil. 3 Aralktan sonra Sovyetten arta
kalanlara yeni yeler katld. Yrtme Komitesi yeniden

oluturuldu, zvestia yaynlanmaya devam etti (8. Say

Sovyet tutuklamasnn ertesi gnnde kt) ve yeniden oluturulan
Sovyet Aralk grevi arsn yapt. Bir sre sonra yeni Sovyetin
Yrtme Komitesi de tutukland. Peki ne oldu? Yalnzca eski
Sovyetin iini srdrmesine ve mcadele amalar ve yntemleri
asndan ondan hibir fark bulunmamasna ramen, yeni Sovyet
davas, baz nedenlerle hukuksal olarak yrtlmyor, idari
nlemlerle ele alnyor.
Sovyet yasal zemine mi dayanyordu? Hayr, nk byle bir temel
yoktu.
Sovyet, basit bir nedenden tr, isteseydi de 17 Ekim bildirgesi
temelinde oluturulamazd, nk bildirgeden nce kurulmutu: aslnda o,
bildirgeye de yol aan devrimci hareket tarafndan yaratlmt.
Tm iddianame, geen yl boyunca Rusyada yasalln hkm srd
kaba yalan zerine ina edilmektedir. ddia makam Ceza Yasasnn tm
maddelerinin yl boyunca iletildii ve ne yasal ne de fiili olarak asla
ortadan kalkmad gibi sama bir varsaymdan yola kmaktadr.
Gerekte olan ey ise, ok sayda maddenin, devrim eliyle, yetkililerin
zmni rzasyla Yasadan karlmasyd.
Zemstvo kongreleri yasal zeminde mi gerekleti? Tm lenler ve
gsteriler Ceza Yasasna uygun muydu? Basn sansr kurallarn dikkate
ald m? eitli aydn dernekleri ceza grmeksizin ve yasada tabir edildii
gibi nceden izin almakszn ortaya kmad m?
Yine de biz Sovyetin kaderine dnelim. Ceza Yasasnn 101. ve 102.
maddelerinin kesintisiz yrrlkte kaldn varsayarak, iddia makam
Sovyeti doduu gnden itibaren bilinli bir su rgt olarak
deerlendiriyor ve bu nedenle de Sovyete katlmay bir su olarak gryor.
Peki, bu grten hareketle, iktidarn yce temsilcilerinin devrimci
yntemlerle cumhuriyet kurmay amalayan bir su teekklyle
mzakerelere girmesi nasl aklanabilir? Yasal sreklilik grnden
hareketle, Kont Wittenin Sovyetle grmesi bir su eylemidir.
Kont Witte olay, iddia makamnn Rusyada 1905 boyunca yasalln
hkm srdnde srar etmekle nasl samalklara dtn
gstermektedir.
Kazanski Katedrali dndaki bir sokak mitinginde tutuklanan
Sovyet yesinin serbest braklmas iin Witteye heyet gnderilmesine
ilikin vuku bulan tartmay aktaran iddianame, bu bavurudan tutuklu

insanlarn serbest braklmasna ynelik meru bir giriim olarak sz

ediyor. (s.6)
Yani iddia makam, Kont Wittenin, devlet yrtmesinin bu yce
temsilcisinin, bizzat savunmas dnlen devlet sistemini ykmay
hedefleyen devrimci bir teekklle grmesini meru sayyor.
Bu meru giriimin sonucu neydi?
ddianame, olduka doru bir ekilde, Bakanlar Kurulu bakannn il
valisiyle tarttktan sonra, tutuklularn salverilmesini emrettiini
kaydediyor. (s.6) Baka bir deyile devlet iktidar, 101. ve 102. maddelere
gre yelerinin yerleri Babakann odas deil alma kamp olan bir su
teekklnn talebini kabul ediyordu.
O halde meruluk neredeydi? 18 Ekimde Kazanski Katedralinin
dnda dzenlenen sokak mitingi meru muydu? phesiz deildi, zira
mitingi dzenleyen Sovyet yeleri tutuklanmlard. Hkmet kart bir
teekkln hkmete heyet gndermesi meru muydu? ddia makam yle
olduunu sylyor. Aslnda meruluk tutuklananlarn braklmasn deil,
bunlarn serbest olan ibirlikilerinin de tutuklanmasn gerektirirdi. Yoksa
Kont Witte sululara genel af m bahetmiti? Peki ona genel af bahetme
hakkn kim vermiti?
i Temsilcileri Sovyeti yasal zemine dayanmyordu. Hkmet de yle.
Yasal zemin yoktu.
Ekim ve Kasm gnleri, geni halk ynlarn harekete geirdi, bir yn
yce kar aa kard, birok yeni rgt ve yeni politik yaam biimi
yaratt. Eski sistem 17 Ekim bildirgesiyle kendini resmen tasfiye etti. Ama
henz hibir yeni bir sistem varolmad. Bildirgeyle aka elien eski
yasalar kaldrlmamt; ama aslnda bunlar her admda ihll ediliyorlard.
Yetkililer bu trden binlerce ihlli srf grmezden gelmekle yetinmiyor, bir
dereceye kadar, aktan tevik ediyordu. 17 Ekim bildirgesi, varolan bir
dizi yasay mantksal olarak deersiz ve hkmsz klmakla kalmyor,
mutlakyetin mevcut yasama organn da tasfiye ediyordu.
Her trl hukuksal tanmn dnda, yeni kamusal yaam biimleri
douyor ve varln srdryordu. Sovyet de bu biimlerden biriydi.
101. maddedeki tanm ile Sovyetin gerek fizyonomisi arasndaki
karikatrsel tutarszlk, Sovyetin eski Rusya yasalar erevesinin tamamen
dnda bir kurum olmasndan kaynaklanyordu. Sovyet, eski, rm
legalite elbisesinin tm dikilerinin patlad ve lime lime olmu
paralarnn devrimci ulus tarafndan inenmek zere yerlere dkld

bir dnemde domutu. O, hukuksal olarak savunulabilir olduu iin deil,

nesnel olarak gerekli olduu iin domutu.
lk arpmalardan sonra, egemen gerici gler yeniden kuvvetlenmeye
balaynca, tpk bir sokak kavgasna katlanlarn ellerine gelen ilk ta
kullanmalar gibi, onlar da gerekte kaldrlm olan yasalara sarlmaya
baladrlar. Eilip yerden aldklar ta Ceza Yasasnn 101. maddesiydi
ve cahil bir jandarma ve aalk bir iddia makam tarafndan sunulan
insanlara belirli bir ceza vererek, Adalet Divan bir mancnk rol
oynamak zorunda kald.
Resmi parti temsilcilerinin Sovyetin kararlarna katlmas sorunu, iddia
makamnn hukuksal konumunun mitsizliini hereyden ok daha ak bir
ekilde ortaya koymaktadr.
Sovyetle uzaktan yakndan ilgili herkes bilir ki, Parti temsilcilerinin ne
Sovyette ne de Yrtme Komitesinde oy haklar yoktu; tartmaya
katlyorlard ama oylamaya katlmyorlard. Bu, Sovyetin iilerin parti
gruplar araclyla deil, iletmeler ve meslekler araclyla temsili
ilkesine gre rgtlenmesinden kaynaklanyordu. Parti temsilcileri, politik
deneyimlerini ve bilgilerini Sovyete aktarma hakkna sahiptiler ve bunu
yapyorlard da; ama ii kitlelerinin temsili ilkesini inemeksizin oy
kullanma hakkna sahip olamazlard. Tabiri caizse onlar, Sovyet yeleri
iindeki politik uzmanlar idiler.
Bu basit olgu hibir zorluk olmakszn kantlanabilirdi, yine de bu,
aratran ve soruturan yetkililer iin ok byk zorluklar oluturdu
lk zorluk tamamen hukuksal bir nitelik tayordu. Eer Sovyet nceden
belirli amalar olan bir su teekkl ise, eer sanklar bu su
teekklnn yeleri iseler ve mahkemeye de byle kmak zorundaysalar,
Sovyete sadece danman sfatyla ye olan ve yalnzca fikirlerini syleme
hakkna sahip olan, ama oylamaya, yani su teekklnn kolektif
iradesinin dorudan ve derhal belirlenmesine katlma hakk bulunmayan
sanklara ne yaplacakt? Tpk mahkemede bir uzmann ifadelerinin karara
nemli bir etki yapabilmesi, ama uzmann bu karardan sorumlu
klnmamas gibi, parti temsilcilerinin ifadeleri de, Sovyetin eylemlerine
etkileri ne kadar byk olursa olsun, onlar hukuken bu eylemlerden
sorumlu klamaz. Onlar Sovyete yle diyorlard: ite bizim fikrimiz, ite
partimizin fikri, ama karar size bal olmal. Sylemeye gerek yok ki, parti
temsilcileri, iddia makamndan tr bu argmann ardna saklanma
niyetinde deildiler. Nihayetinde, iddia makam, herhangi bir madde,
herhangi bir yasallk ya da yasay deil, belli bir kastn karlarn

savunuyordu. Ve parti temsilcileri yaptklaryla bu kasta Sovyetin dier

yeleri kadar darbe indirdiinden, ok doaldr ki, hkmetin Adalet
Divannn karar ekline brnm olan intikam onlara da fabrika ve tesis
temsilcilerine olduu kadar ynelecekti.
Ama bir ey kesindir: gerekleri ve bunlarn hukuksal anlamlarn kaba
bir biimde arptarak temsilcileri bir su teekklnn yesi gibi
gstermek mmknse de, 101. maddeyi Sovyet iindeki politik parti
temsilcilerine uygulamak hukuksal samaln ta kendisidir. En azndan
insan mant bize bunu syler; ve hukuksal mantk da evrensel insan
mantnn zgl bir alana uygulanmasndan baka bir ey deildir.
ddia makamnn, Sovyet iindeki parti temsilcilerinin konumuna ilikin
karlat ikinci zorluk, politik bir nitelik tayordu. Jandarma Generali
vanovun ve daha sonra Savc Yardmcs Baltzn ya da onun ardnda kim
gizleniyorsa onun nnde duran grev gerekten basitti: Sovyeti, bir grup
etkin devrimcinin basks altnda, terrize olmu kitleleri kontrol eden
komplocu bir rgt gibi gstermek zorundaydlar. Herey polisin
kafasndaki bu Jakoben Sovyet parodisinin aleyhindeydi: Sovyet yelii,
faaliyetlerinin akl, sorunlar tartma ve zmleme yntemi ve son
olarak parti temsilcilerine oy hakk verilmemesi. O halde sorgu makam ne
yapar? Eer gerekler onun aleyhindeyse, gereklere yazk olur: bunlardan
idari nlemler sayesinde kurtuluverir. Jandarma, tutanaklardan ve oy
saymlarndan, ajanlarnn verdii bilgilerden, parti temsilcilerinin
Sovyette yalnzca istiari haklara sahip olduklarn kolayca bulabilirdi.
Jandarma bunu biliyordu; ama bu gerek onun yce ama ve planlarn
bozduu iin, bu konuda mahkemeyi aldatmak iin elinden gelen hereyi
yapt. Parti temsilcilerinin Sovyet iindeki hukuksal statleri sorununun
nemine ramen, jandarma bu sorunu sorgulamada kasten ve sistematik
olarak es geti. Jandarma, Yrtme Komitesi yelerinin nerede
oturduuyla ve komite odasna nasl girip ktklaryla ilgileniyordu, ama
70 sosyal demokrat ve 35 sosyalist devrimciden oluan toplam 105 parti
temsilcisinin genel grev, sekiz saatlik i gn, vs. konularda oy haklarnn
bulunup bulunmad zerrece umurunda deildi. Srf baz gereklerin
ortaya kmasn nlemek iin, sank ve tanklara belli sorular
yneltmekten kanyordu.[2] Bu gn gibi ortadadr ve kimse buna itiraz
edemez.
Sorgu makamnn bylece iddia makamn aldattn syledik. Ama yle
midir? ddia makamnn bir temsilcisi her zaman sorguda hazr bulunur ya
da en azndan sorgu tutanaklarn imzalarlar. Bu yzden gerekle ilgilenme
ansndan hibir zaman yoksun deildir; yeter ki ilgilenmek istesin.

Kukusuz byle bir ilgiden eser yoktur. ddia makam sadece n

soruturmann gaflarn gizlemekle kalmam, bunlar yanl olduunu
bildii sonular karmak iin kullanmtr.
Bu en bariz biimde, iddianamenin, Sovyetin iileri silahlandrma
faaliyetine ilikin ksmnda grlebilir.
Burada silahl bir ayaklanma ve Sovyetin buna kar tutumu konusunu
tartacak deiliz. Bu konu baka makalelerde ilenmitir. Yalnzca unu
sylemekle yetineceiz: i Temsilcileri Sovyeti 101. maddede tanmlanan
teekklden ne kadar farklysa, kitlelere ilham veren ve onlarn seime
dayal rgtlerine klavuzluk eden devrimci bir fikir olarak silahl
ayaklanma da, iddia makam ve polisin kafasndaki ayaklanma fikrinden
o kadar farkldr. Ama yetkililerin Sovyetin anlamn ve ruhunu
anlamaktaki baarszlklar, onun politik fikirleriyle ilgili kafa
karklklar, sulamalarn son derece mekanik bir nesne, bir Browning
revolver etrafnda ekillendirme arzularyla doru orantldr.
Greceimiz gibi, polis soruturmasnn bu konuda ok kt malzemeler
sunmasna ramen, iddianamenin yazar, Yrtme Komitesinin iileri
silahl ayaklanma amacyla kitlesel olarak silahlandrdn ispatlamak iin
son derece kstah bir giriimde bulunmutu. ddianamenin ilgili pasajn
alntlamak ve ayr ayr incelemek zorundayz.
Aa kacaktr ki, diye akl yrtyor iddianame, Yrtme
Komitesinin Petersburg iilerini silahlandrma ynnde yukarda ad
geen tm niyetleri ayn dnemde (yani Kasmn ikinci yars) hayata
geirilmitir; zira Bogdanovun ttn fabrikasndan bir temsilci olan
Grigori Levkinin ifadesine gre, Kasm ortalarnda gerekleen bir
toplantda, gsterileri desteklemek zere onlarca ve yzlerce insann
silahlandrlmasna karar verilmitir (kim tarafndan?) ve ayn dnemde
Nikolay Nemtsovun iaret ettii gibi iilerin silah yoktu ve yelerden bu
amala para balar toplanmtr (nerede?). Buradan reniyoruz ki,
Kasmn ortalarnda Yrtme Komitesi proletaryay silahlandrma
ynndeki tm niyetlerini hayata geirmi. Bunu nasl ispatlayacaz? ki
kar konulmaz delil var elimizde. Birincisi, Grigori Levkinin o dnemde
(herhalde Sovyet tarafndan) onlarca ve yzlerce insann
silahlandrlmasna karar verildii eklindeki ifadesi. Bylece Sovyet,
Kasm ortalarnda, ii snfnn silahlandrma niyetini dile getirerek
(ya da bu konuda bir karar alarak), tam da o dnemde ii snfn
silahlandrma ynndeki niyetini hayata geiriyordu. Peki Sovyetin byle
bir karar ald doru mudur? Hibir biimde. Bu konuda iddianame, asla

varolmam bir Sovyet karar yerine Sovyet yelerinden birinin (benim)

yapt ve ayn iddianamenin 17. sayfasnda yer alan konumaya bakmay
her nedense tercih etmiyor.
Bylece iddia makam, niyetlerin hayata geirilmesinin kant olarak,
gerekten alnm olsa bile ancak byle bir niyetin ifadesi olan bir karar
ortaya koyuyor.
Petersburg iilerinin Kasm ortalarnda silahlandrlmasna ilikin
ikinci kant, tam da o dnemde (!) iilerin hi silah olmadna dikkat
eken Nikolay Nemtsov sunuyor. Nemtsovun silahlarn olmadna ilikin
ifadesinin, niin silahlarnvarlnn delili olduunu anlamak kolay
deildir. Ama bunun ardndan orada toplanan insanlar arasnda silahlar
iin para topland deniliyor. iler arasnda silahlar iin para topland
phe gtrmez. ddia makamnn sz ettii toplantda da bu amala para
toplandn varsayalm. Ama bu, neden Yrtme Komitesinin Petersburg
iilerini silahlandrma ynnde yukarda ad geen tm niyetleri ayn
dnemde hayata geirilmitir anlamna gelsin? Dahas: Nikolay Nemtsov
silahlarn olmadn kime belirtti? Belli ki, bir Sovyet veya Yrtme
Komitesi toplantsna. Bu yzden, iileri silahlandrmak iin parann
birka dzine ya da ta atlasa yz temsilci arasndan toplandn
varsaymalyz; ve kendi iinde pek olas olmayan bu olgu, o dnemde
kitlelerin zaten silahlanm olduunun kantdr!
Bylece iilerin silahlanmas kantlanm oldu; bu eylemin amacn
aa karmaya gelince. ddianame bu konuda unlar sylyor: Temsilci
Aleksey ikinin ifadesine gre, bu silahlanmann bahanesi olas
pogromlard, ama ikin bunun sadece iin bahanesi olduunu, gerekte 9
Ocak iin bir silahl ayaklanma hazrlandn sylyor. Gerekte, diye
devam ediyor iddianame, Odner iletmesi temsilcisi Mihail Hahareve
gre silahlarn datm daha Ekimde Hrustalev-Nosar tarafndan
balatlm ve bizzat Haharev Hrustalevden Kara Yzlerden korunmak
iin bir Browning almtr. Bununla birlikte silahlarn savunma amacyla
datld iddias, Sovyetin yukarda bahsedilen kararlarnn dnda,
Georgiy Nosarn evraklar arasnda bulunan baz belgeler tarafndan da
rtlmtr. rnein, bu evraklar arasnda, bir Sovyet kararnn
zerinde tarih bulunmayan orijinal bir nshas bulunmaktadr. Bu karar,
silaha bavurmay, silahl birlikler oluturulmasn veRusya topran
yamalayan Kara Yzler hkmetini defetmek iin hazrlkyapacak bir
ii ordusu kurulmasn iermektedir.
Burada biraz duralm. Kara Yzlere direnmek yalnzca bir bahanedir;

Sovyetin Kasm ortasnda gerekletirilen halkn silahlandrlmasndaki

gerek hedefi, 9 Ocakta silahl bir ayaklanmadr. Bu gerek hedef yalnzca
silahlandrlanlarca deil silahlandranlarca da bilinmiyordu, yle ki,
Aleksey ikinin ifadesi olmasa, ii kitleleri rgtnn silahl ayaklanma
iin kesin bir tarih kararlatrd hibir ekilde szmayacakt. Yrtme
Komitesinin Kasm ortasnda kitleleri Ocak aynda bir ayaklanma iin
silahlandrdnn bir dier kant da, Haharevin Hrustalevden Kara
Yzlere kar savunma amacyla bir Browning alm olmasdr.
Ama iddia makamna gre silahlanmann savunma amal olduu
iddiasn rten bir dier nokta daha var: Nosarn evraklar arasnda
bulunan baz belgeler, rnein iileri Rusya topran yamalayan Kara
Yzler hkmetini defetmek iin silahlanmaya aran bir kararn orijinal
nshas (?). Sovyetin kitlelerin silahlanmas gerektiini ve bir
ayaklanmann kanlmaz olduunu saptad pek ok karardan bellidir;
bunu kimse inkr edemez; iddia makamnn bununla ilgili delil toplamas
gereksizdir. Asl kantlamak istedii Yrtme Komitesinin Kasm ortasnda
kitleleri silahlandrma ynnde tm niyetlerini hayata geirdii ve bu
silahlandrmann aslnda dorudan silahl bir ayaklanmay hedeflediidir;
ve bu noktay kantlamak iin iddia makam dierlerinden farkl olarak
tarihi belirsiz ve Sovyet tarafndan benimsenip benimsenmedii bile belli
olmayan baka bir karar kard ortaya. Ve nihayet silahlanmann
savunmaya ynelik olduunu reddetmek iin ortaya konan bu karar da, ok
ak ve anlalr bir ekilde, lkeyi yamalayan Kara yzleridefetmekten
bahsediyordu.
Ama iddia makamnn Browninglerle olan maceras burada bitmiyor.
Operasyonun savunmaya ynelik olduunu yalanlamaya alan iddia
makam, dahas diye devam ediyor, Nosarn evraklar arasnda,
Hrustalevin maliyetine birka Browning ve Smith Wesson marka revolver
temin etme sz verdiine iaret eden, bilinmeyen birinin yazd bir not
bulunmutur ve Kolpinoda ikamet eden notun yazar sz verilen silahlarn
kendisine elden verilmesini istemektedir.
Kalpinoda ikamet eden bu zatn revolverleri maliyetine almasnn
neden silahl
bir
ayaklanma amal
deil
de
savunma
amal olamayacan anlamak gtr. Revolver isteyen bir not durumaya
yeni hibir ey eklemez.
Sonuta iddia makamnn Petersburg iilerinin silahlanmas sorunuyla
ilgili olarak mahkemeye sunduu veriler son derecede yetersizdir.
Nosarn belgelerinde silah almyla ilgili ok nemsiz harcama kaytlar

bulundu diye yaknyor iddianame, nk (!) onun evraklar bir defterden

ve farkl model revolverlerle arjrlerin iilere datlmas hakknda
notlar ieren bir kt parasndan ibaretti ve bu notlara gre, yalnzca
altm drt revolver datlmt.
Bu altm drt tabancay Yrtme Komitesinin Ocaktaki silahl
ayaklanmayla ilgili tm niyetlerinin hayata geirilmesinin delili olarak
gstermek, iddia makam iin bir utan kaynadr. Bu yzden gzpek bir
adm atmaktadr: eer revolverlerinsatn alnd kantlanamyorsa, satn
alnm olabilecei kantlanmaldr. Bu amala iddia makam, altm drt
revolveri sunarken beraberinde arpc mali tahminler eklemeyi ihmal
etmemektedir. Silh iin para toplanmasnn Compagnie des WagonsLits iletmesinde gerekletirildiini belirttikten sonra, iddianame yle
devam ediyor. Bu tip balar silah edinme frsat sunuyordu; i
Temsilcileri Sovyeti ihtiya duyduunda byk miktarda silah edinebilirdi,
nk tasarrufunda byk miktarda paralar vard. Yrtme Komitesinin
toplam geliri 30.063 ruble 52 kopekti.
Burada, delille en ufak ilgisi bulunmayan eyleri yazan bir gazeteci
edas ve tavryla kar karyayz. nce baz notlardan ve kararlarn
orijinal nshasndan bahsediyorsunuz, sonra da onlar bir kenara itip
basit bir varsaym ileri sryorsunuz: Yrtme Komitesinin ok paras
vard, bu yzden ok silah vard.
Eer iddia makamnn yntemi doruysa yle diyebiliriz: gizli polis
departmanlarnn ok paras vardr, dolaysyla pogromcularn ok silah
vardr. Ama byle bir sonu iddianamedekine ancak ksmen benzeyebilir;
nk Sovyetin elindeki her kopein hesab ortadayken ki bu iddia
makamnn cesur tahmininin samaln gstermeye yeter gizli polisin
elinden geen parann miktar uzun sredir soruturulmas gereken gizemli
bir olgudur.
ddianamenin halkn silahlanmasyla ilgili argmanlarn ve sonularn
son olarak deerlendirmek iin, bunlar tam anlamyla mantksal biimde
sunmaya alalm.
DDA
Kasm ortalarnda Yrtme Komitesi Petersburg proletaryasn silahl
bir ayaklanma iin silahlandrmtr.
KANITLAR

a) 6 Kasmdaki toplantda Sovyet yelerinden biri iilerin 10 il

100 kiilik silahl birimler eklinde rgtlenmesini savundu.
b)
Kasm ortalarnda Nikolay Nemtsov silah eksikliini
vurgulad.
c) Aleksey ikin 9 Ocak iin bir ayaklanma kararlatrldn
biliyordu.
d)
Ekim gibi erken bir tarihte, Haharev, Kara Yzlerden
korunmak iin bir revolver edinmiti.
e) Tarihsiz bir karar silah gereksiniminden bahsediyor.
f)
Kolpinoda ikamet eden ve kimlii belirsiz bir ahs
maliyetine revolver istemiti.
g) Sadece altm drt revolverin datm kantlanm olmasna
ramen, Sovyetin paras vard ve para genel edeer olduundan
pekl silah karl kullanlabilirdi.
Bu sonular ortaokul mantk kitaplarnda mantk hatasna rnek olarak
verilemeyecek kadar ktdrler. O kadar kabadrlar ki, kabalklar normal
bir zek iin bir hakarettir.
te Adalet Divan kararn bu malzemelere ve bu hukuksal yapya
dayanarak vermek zorunda kalacaktr.
[1] Sovyet ilk balarda bazen bu isimle anlyordu.
[2] ddianame sadece bir paragrafta Rastorguyeve gre parti temsilcilerinin, szde,
seimlerde oy haklarnn bulunmadn (s.39) ifade ediyor. Ama iddia makam bu konunun
zerine gitme zahmetinde bulunmad ya da daha dorusu bunu yapmaktan kasten uzak
durdu.

Mahkeme nndeki Konumam

4 (17) Ekim 1907 Toplants

Sayn yarglar, zmre temsilcileri!

Silhl ayaklanma konusu, hazrlk soruturmasnn olduu kadar bu
mahkeme soruturmasnn da en temel konusudur. Mahkemeye tuhaf
gelebilir ama, bu konu, elli gnlk varl sresince i Temsilcileri
Sovyeti toplantlarnn gndeminde hibir ekilde yer almamtr. Aslnda
silahl ayaklanma sorunu, hibir toplantmzda ortaya atlmad ya da
tartlmad. Dahas, Kurucu Meclis, demokratik cumhuriyet ya da hatta
genel grev ve bunun bir devrimci mcadele yntemi olarak temel nemi
konusu hibir toplantda tartlmad. Yllardr ncelikle devrimci basnda,
sonra da eitli toplant ve meclislerde tartlm olan bu temel konular,
Sovyet tarafndan hi ele alnmad. Niin byle olduunu daha sonra izah
edecek ve Sovyetin silahl ayaklanma karsndaki tutumunu aklayacam.
Ama mahkeme asndan temel olan bu konuya gemeden nce, Divann
dikkatini bir baka konuya, birincisine kyasla daha genel ama daha az
keskin olan Sovyetin genel olarak zor kullanmas sorununa ekeceim.
Sovyet, belli durumlarda, u ya da bu organ araclyla zor ya da bask
nlemleri kullanma hakkn kendisinde grd m? Bu genel ifadelerle
sorulan bir soruya benim yantm: Evet! ddia makam temsilcisi kadar ben
de biliyorum ki, biimi ne olursa olsun, normal olarak ileyen her
devlette, kaba kuvvet ve bask tekeli devlet iktidarna aittir. Bu onun
dokunulamaz hakkdr ve bu hak karsnda en kskan zeni gsterir,
herhangi bir kiisel oluum onun iddet tekeline tecavz edecek korkusuyla
her an tetiktedir. Bylelikle devlet rgtlenmesi hayatta kalmak iin
mcadele verir. Mevcut toplumsal yap tm uzlamaz elikileriyle gz
nne alnrsa, basknn tmyle kanlmaz olduu hemen aa kacaktr.
Bunun iin, modern toplumun somut bir resmine, bu karmak ve elikili
sisteme rnein Rusya gibi usuz bucaksz bir lkede bakmak yeterlidir.
Bizler anarist deil sosyalistiz. Anaristler bize devleti derler,
nk biz devletin tarihsel zorunluluunu ve bu nedenle de devlet
basksnn tarihsel zorunluluunu kabul ederiz. Ama devlet makinesini fel
eden bir politik genel grevin yaratt koullar altnda, politik grevin hedef
ald mrn tamamlam yal iktidar, kendisini sonunda hareket edemez,
kamu dzenini emrindeki tek ara olan barbarca aralarla dahi denetim
altna alamaz ve koruyamaz halde bulmutu. Bu arada grev yz binlerce
iiyi fabrikalardan sokaklara dkmt ve bu iileri toplumsal- politik
yaam asndan zgr klmt. Kim onlar ynlendirebilir ve saflarna

disiplini sokabilirdi? Eski devlet iktidarnn hangi organ? Polis mi?

Jandarma m? Gizli polis mi? Kendime soruyorum: kim? Ve hibir yant
bulamyorum. i Temsilcileri Sovyeti dnda hi kimse. Baka hi
kimse!
Bu muazzam temel gc ynlendiren Sovyet, i srtmeyi en aza
indirmeyi, taknlklar engellemeyi ve kanlmaz mcadele kurbanlarnn
saysn mmkn olduunca azaltmay kendi ivedi grevi olarak gryordu.
Ve durum bu olunca, kendisini yaratan politik grevin bir sonucu olarak
Sovyet, devrimci kitlelerin z-ynetim organndan baka hibir ey
deildi: bir iktidar organ. O btnn iradesiyle btnn paralar
zerinde egemenlik kurdu. O, gnll olarak tbi olunan demokratik bir
iktidard. Ama Sovyet ezici ounluun rgtl iktidar olduu iin,
kitlelerin birleik saflarna anari sokan unsurlara kar kanlmaz olarak
baskc nlemler kullanmak zorunda kald. Yeni bir tarihsel iktidar olarak,
eski aygtn ahlki, politik ve teknik olarak tmyle ifls ettii bir dnemde
biricik iktidar olarak, kiisel dokunulmazln ve terimin iyi anlamnda
kamu dzeninin biricik garantisi olarak Sovyet, bu unsurlarn karsna
kendi gcn koyma hakkn kendisinde buluyordu. Tmyle kanl
basklara dayal eski iktidarn temsilcilerinin, Sovyetin iddet
yntemlerinden ahlki bir fkeye kaplarak sz etme haklar yoktur. Bu
mahkemede adna davac denen tarihsel iktidar, aznln ounluk
zerindeki rgtl iddetidir. Sovyetin mjdecisi olduu yeni iktidar,
aznl dzene aran ounluun rgtl iradesidir. Bu ayrm nedeniyle,
Sovyetin devrimci varolma hakk her trl hukuksal ya da ahlki
speklsyonun zerindedir.
Sovyet, bask nlemleri kullanmay kendi hakk saymaktayd. Ama hangi
durumlarda ve ne lde? Bu konuda yz tank dinledik. Bask nlemlerine
gemeden nce, Sovyet, ikna szleri kullanmt. Onun gerek yntemi
buydu ve bunu uygularken kolay kolay yorulmazd. Devrimci ajitasyonla,
sz silahyla, Sovyet, srekli olarak yeni kitleleri kendine ekiyor ve
onlar kendi otoritesine tbi klyordu. Eer proletarya iindeki cahil ya da
ahlken bozuk gruplarn direnciyle karlarsa, onlar fiziksel kuvvet
yardmyla zararsz klmak iin daima yeterli zamann bulunduunu
sylyordu. Tanklarn ifadelerinden de grdnz gibi, ncelikle dier
yollara gidiyordu. Onlar i durdurmaya arrken fabrika ynetiminin
saduyusuna bavuruyordu; genel greve sempatiyle yaklaan teknisyenler
ve mhendisler araclyla cahil iiler zerinde nfuz kuruyordu. i
brakmalar iin iilere temsilciler gnderiyor ve yalnzca ok istisnai
durumlarda grev krclar kuvvet kullanmakla tehdit ediyordu. Peki

gerekten hi kuvvet kullanm myd? Sayn yarglar, n soruturma

materyalleri arasnda bunun hibir rneine rastlamadnz ve tm abalara
ramen, mahkeme soruturmas srasnda bu trden rnekler tesis etmenin
olanaksz olduu kantland. Eer mahkemeye sunulan trajik olmaktan te
komik iddet rneklerini (falanca kii filancann dairesine kasketini
karmadan girmi, falanca kii filancay onun da rzasyla tutuklam )
ciddiye alacak olsak dahi, Sovyetin iddet eylemlerinin gerek boyutlarn
gzmzde canlandrmak iin, ancak filancann karmay unuttuu bu
kasketi eski iktidarn her gn yanllkla uurduu yzlerce kelle ile
karlatrmamz gerekir. Ve btn istediimiz budur. Zamann olaylarn
doru biimde yeniden kurmak bizim grevimizdir ve bunun uruna biz
sanklar bu durumada aktif bir rol aldk.
Bu mahkeme iin nemli olan ve bana yneltilen bir baka soruya
geelim. i Temsilcileri Sovyetinin eylemleri ve beyanatlarnn 17 (30)
Ekim bildirgesinde yasal bir temeli var myd? Sovyetin Kurucu Meclis ve
demokratik bir cumhuriyetin yaratlmasna ilikin kararlar ile Ekim
bildirgesi arasnda ne gibi bir iliki vard? Aka ifade edeyim ki, bu
sorun o zaman hi aklmza gelmemiti, ama bugn bu mahkeme iin
kukusuz byk bir nem tayor. Mahkemenin sayn yeleri, burada tank
Luininin ifadesini dinledik. Ben kiisel olarak bu ifadeyi son derece
ilgin buldum ve baz sonularnn da hem yerinde hem de derin olduunu
dnyorum. Baka birtakm eylerin yan sra Luinin, sloganlar,
ilkeleri ve politik fikirleri asndan cumhuriyeti bir oluum olan i
Temsilcileri Sovyetinin, esas itibaryla arn 17 Ekim bildirgesiyle iln
edilen ve bildirgenin yazarlarnn olanca gleriyle mcadele ettikleri
zgrlkleri, gerekten, dorudan ve somut olarak hayata geirdiini
sylyordu. Evet, sayn yarglar ve zmre temsilcileri! Devrimci proleter
Sovyetle biz, ifade zgrln, toplant ve kiisel dokunulmazlk
zgrln, Ekim grevinin basnc altnda Rus halkna vadedilmi olan
tm bu eyleri gerekten de hayata geirmeyi baardk. Oysa eski iktidar
aygtnn yapabildii tek ey, insanlarn bu yasal kazanmlarn parampara
etmekti. Sayn yarglar, bu, halihazrda tarihin bir paras olan, inkr
edilemez, nesnel bir olgudur. Bunu reddetmek olanakszdr.
Bununla birlikte bana ya da yoldalarma, eylemlerimizi ve
beyanatlarmz znel olarak 17 Ekim bildirgesine dayandrp
dayandrmadmz sorulacak olsayd, kesinlikle hayr yantn verirdik.
Neden? nk bizler, 17 Ekim bildirgesinin yeni bir yasal temel
yaratmadna, manifestolar araclyla deil tm devlet aygtnn
gerekten yeniden rgtlenmesiyle yeni bir yasal sistem yaratlmad iin

bizim kanmza gre yeni bir yasallk temeli kurmadna derinden

inanyorduk ve bunda yanlmadk. nk biz, tek doru gr olan bu
materyalist gr benimsiyorduk, 17 Ekim bildirgesinin mevcut gcne
hi gvenimiz yoktu. Ve bunu aka iln ediyorduk. Ama partililer,
devrimciler olarak, manifestoya gre devletin zgr yurttalar olarak
bizim znel tutumumuzun, mahkeme iin tayin edici olduuna inanmyorum:
Zira mahkeme, bir mahkeme olduu iin, ya bildirgeye yeni bir yasal temel
gzyle bakmaldr ya da kendi varlna son vermelidir. talyada, lkenin
monarik anayasas temelinde alan burjuva parlamenter cumhuriyeti bir
parti olduunu biliyoruz. Devrimci olan sosyalist partiler, btn uygar
lkelerde kendi doal yasallklaryla mevcutlar ve mcadele ediyorlar.
Sorun udur: 17 Ekim bildirgesi, biz Rus cumhuriyeti sosyalistlerine
yer tanyor mu? Mahkemenin yantlamas gereken soru budur. Mahkeme,
biz sosyal demokratlarn, anayasal bildirgenin sadece asla gnll olarak
yerine getirilmeyecek bir vaatler listesi olduunu ileri srerken; kat
zerindeki bu garantilerin devrimci eletirisini yaparken; halk gerek ve
tam bir zgrlk iin ak mcadeleye arrken hakl olup olmadmz
sylemelidir. Hakl mydk, deil miydik? 17 Ekim bildirgesinin,
grlerimize ve niyetlerimize ramen, yasalar dahilinde hareket eden
insanlar olarak biz cumhuriyetilerin zerine dayand gerek bir yasal
temel olduunu sylesin bize mahkeme. 17 Ekim bildirgesi bu mahkemenin
karar araclyla bize unu sylesin burada: Siz benim gerekliimi
reddettiniz, ama ben lkenin geri kalan kadar sizin iin de varm.
i Temsilcileri Sovyetinin, toplantlarnda hibir zaman Kurucu
Meclis ve demokratik cumhuriyet sorununu ileri srmediini syledim.
Bununla birlikte, ii tanklarn ifadelerinden de grdnz gibi, onun bu
sloganlara ynelik tutumu aka belirtilmiti. Nasl baka trl olabilirdi?
Hereyden nce, Sovyet bir bolua domad. O ortaya ktnda, Rus
proletaryas 9 (22) Ocak olaylarn, Senatr idlovski komisyonunu
yaam, uzun, ok uzun Rus mutlakyet okulundan gemiti. Sovyet
varolmadan uzun sre nce, anayasal Meclis, genel oy hakk, demokratik
cumhuriyet, sekiz saatlik ign talepleri, devrimci proletaryann temel
sloganlar olmutu. Sovyetin bu konular hibir zaman ilkesel sorunlar
olarak ortaya atmaya gerek duymamasnn nedeni budur: o bunlar karara
balanm sorunlar olarak yalnzca kararlarna sokmutu. Ayn ey, zde,
bir ayaklanma fikrine ilikin olarak da doruydu.
Bu temel konuya silahl ayaklanma gemeden nce, bizi sulayan
iktidarn ve ksmen de mahkeme yetkililerinin tutumunu anlayabildiim
kadaryla uyarmalym ki, bu tutum bizim tutumumuzdan fakldr bununla

mcadele etmek bouna olurdu; yalnzca politik ya da parti anlamnda

deil, yalnzca onu deerlendirme anlamnda da deil, hayr biz tam da
silahl ayaklanma anlay konusunda farklyz. ddia makamnn anlay,
Sovyetin anlayndan ve inanyorum ki Sovyetle birlikte tm Rus
proletaryas tarafndan da paylalan anlaytan, esasl, ok derin ve
uzlamaz farkllklar tamaktadr.
Sayn mahkeme yeleri, ayaklanma nedir? Bir saray darbesi deil, bir
askeri komplo deil, bir ii snf ayaklanmas! Mahkeme bakan
tanklardan birine, politik greve ayaklanma gzyle bakp bakmad
sorusunu yneltti. Tann verdii yant unuttum, ama inanyorum ve iddia
ediyorum ki, politik grev, bakann phelerine ramen, gerekte, znde,
bir ayaklanmadr. ddianamenin bak asndan yle grnse de, bu bir
paradoks deildir. Tekrarlyorum: benim ayaklanma kavramm bunu
birazdan sergileyeceim polisin ve iddia makamnn terime ykledii
anlamla, isim benzerlii dnda hibir benzerlik tamamaktadr. Politik
grev, bir ayaklanmadr demitim. in dorusu, politik genel grev nedir?
Onun ekonomik grevle bir tek benzerlii vardr; her iki durumda da iiler
ii durdururlar. Bu ikisi baka hibir bakmdan birbirine benzemez.
Ekonomik grev, belli, dar bir hedefe sahiptir; iverene bask uygulamak ve
bu amala onu geici olarak rekabet alannn dna karmak. Bir
fabrikann snrlar iinde belli deiiklikleri baarmak iin bu fabrikada
retim durdurulur.
Politik grevin doas ise derinden farkldr. O, tek tek iverenlere hibir
bask uygulamaz; bir kural olarak zgl ekonomik talepler ileri srmez;
onun talepleri, ok sert vurduu iverenlerin balarndan ok, bizzat devlet
iktidarna ynelir. O halde politik grev devlet iktidarn nasl
etkilemektedir? Onun yaamsal faaliyetlerini fel ederek. Modern bir
devlet, Rusya gibi geri bir lkede bile, iskeleti demiryollar ve sinir
sistemi telgraf olan tek bir btne dnen merkezilemi ekonomik
organizmaya dayanr. Ve eer, telgraf, demiryolu ve modern teknolojinin
dier tm kazanmlar, kltrel ve ekonomik amalar iin Rus
mutlakyetinin hizmetinde olmasa da, bunlar bask amacyla onun iin haydi
haydi vazgeilmezdir. Demiryolu ve telgraf, askeri birlikleri lkenin bir
ucundan dier ucuna nakletmek ve karklklar nleme dorultusunda
idari etkinlikleri birletirmek ve ynlendirmek iin yeri doldurulamaz
silahlardr. Politik grev ne yapar? O devletin ekonomik aygtn fel eder,
idari mekanizmann eitli dallar arasndaki iletiimi bozar, hkmeti
yaltr ve gsz klar. te yandan, fabrika ve tesislerdeki ii kitlelerini
politik olarak birletirir ve bu ii ordusuyla devlet iktidarn kar karya

getirir.
Sayn mahkeme yeleri, bir ayaklanmann z burada yatmaktadr.
Proleter kitleleri tek bir devrimci protesto eylemi iinde birletirmek, bu
kitlelerle rgtl devlet gcn, birbirlerine dman gler olarak kar
karya getirmektir; sayn mahkeme yeleri, Sovyetin de benim de
ayaklanmadan anladmz budur. Sovyet henz ortada yokken ezamanl
olarak patlak veren ve gerekte Sovyeti bizzat yaratan Ekim
grevi srasnda, iki dman taraf arasnda byle bir devrimci atmaya
tank olduk. Ekim grevi anariyi dourdu ve bu anarinin bir sonucu
olarak 17 Ekim bildirgesi ortaya kt. Umarm, en tutucu politikaclarn ve
yar-resmi Novoye Vremyannkiler de dahil bu gazetenin editrleri,
benzer ya da kart yapdaki dier bildirgelerle birlikte devrimden doan
17 Ekim bildirgesini de hafzalardan silmeyi ok isterlerdi gazetecilerin
inkr etmemeleri gibi, iddia makam da bunu inkr etmez. Daha birka gn
nce, Novoye Vremya, 17 Ekim bildirgesinin, politik grevin yaratt
hkmetpaniinin sonucu olduunu yazyordu. Ama eer bu bildirge
yrrlkteki yeni sistemin temeliyse, itiraf etmeliyiz ki, sayn mahkeme
yeleri, mevcut devlet sistemimiz panie, bu panik de proletaryann politik
grevine dayanyor. yleyse gryorsunuz ki, bir genel grev i durmasndan
te bir eydir.
Politik grevin, bir gsteri olmaktan kt lde, z olarak bir
ayaklanma olduunu sylemitim. Onun proleter ayaklanmann temel ve en
genel yntemi olduunu sylemek daha doru olurdu: temel ama tek yntem
deil. Politik grev ynteminin kendi doal snrlar vardr. ilerin 21
Ekim (3 Kasm) le saatlerinde Sovyetin arsna uyarak ie balamalar
bunu apak gstermektedir.
17 Ekim bildirgesi gven oyuyla karlanmad; kitleler hakl olarak
hkmetin
vadedilen
zgrlkleri
hayata
geirmeyeceinden
korkuyorlard. Proletarya tayin edici bir mcadelenin kanlmazln
gryordu ve igdsel olarak, kendi devrimci g odaklar olan Sovyete
yneliyordu. te yandan mutlakyet, panikten kurtularak, yars yklan
aygtn yeniden ina etmeye balyor ve alaylarn dzene koyuyordu.
Sonu olarak, Ekim atmasnn ardndan ortada iki iktidar vard: kitlelere
dayanan yeni bir halk iktidar, ki i Temsilcileri Sovyeti byle bir
iktidard, ve orduya dayanan eski, resmi iktidar. Bu iki g yan yana
varolamazd: birinin glenmesi dierinin yok olmas demekti.
Otokrasi, snglere dayanarak, doal olarak, halk glerinin
Sovyet etrafnda muazzam birleme srecine, karklk, kaos ve blnme

sokmay denedi. te yandan, Sovyet, gven, disiplin, aktif aba ve ii

kitlelerinin oybirliine dayanarak, iktidarn tm maddi silahlarnn ve
ordunun 17 Ekim ncesindeki ayn kanl ellerde kald gereinin bir
gstergesi olan, genel zgrle, sivil haklara ve kii dokunulmazlna
ynelik korkun tehdidi grebildi. Ve bu iki iktidar organ arasnda, ordu
zerinde nfuz kurmak iin devasa bir mcadele balad; bu, byyen halk
ayaklanmasnn ikinci aamasdr.
Proletaryay otokrasiyle kar karya getiren kitle grevi temelinde,
orduyu iilerin yanna ekme, askerlerle dost olma, onlarn kalplerini
fethetme dorultusunda gl bir hareket ortaya kt. Bundan dolay,
hareket, doal olarak mutlakyetin dayand askerlere devrimci bir ar
yapt. kinci Kasm grevi, fabrikayla kla arasndaki gl ve grkemli bir
dayanma gsterisiydi. Kukusuz ordu halkn yanna geseydi, ayaklanma
gereksiz olurdu. Ama ordunun devrim saflarna byle bir barl geii
dnlebilir mi? Hayr, dnlemez. Mutlakyet, ordunun onun bozucu
etkisinden kurtulup halkn dostu olmasn kollarn kavuturup
beklemeyecektir. Herey kaybedilmeden nce, mutlakyet, inisiyatifi alacak
ve saldrya geecektir. Petersburg iileri bunun farkna varm myd?
Evet. Proletarya iki taraf arasnda atmann kanlmaz olduuna inanyor
muydu, Sovyet inanyor muydu? Evet, bu konuda hi phesi yoktu,
lmcl saatin er ya da ge alacan kesinlikle biliyordu.
Kukusuz halk glerinin rgt, silahl kar-devrimin saldrlar
tarafndan duraklatlmakszn, i Temsilcileri Sovyetinin nderlii altnda
girilen yolda ilerlemeye devam etseydi, eski sistem herhangi bir g
kullanlmakszn yklrd. Zira neye tank olduk? ilerin Sovyet etrafnda
nasl toplandklarn, kyl birliinin srekli daha byk kyl kitlelerini
kucaklayarak nasl Sovyete delegeler gnderdiini; demiryolu sendikasnn
ve posta ve telgraf sendikasnn nasl Sovyetle birletiini; serbest
mesleklerin, Birlikler Konfederasyonunun nasl Sovyete doru ekildiini;
fabrika ynetiminin Sovyete ynelik tutumunun bile ne kadar hogrl ve
dosta olduunu grdk. Sanki tm ulus kahramanca bir aba iindeymi,
rahminden, bir Kurucu Meclis toplanana kadar yeni bir toplumsal sistemin
temellerini gerekten ve tartmasz deyecek olan bir iktidar organ
karmaya alyormu gibiydi. Eer eski devlet iktidar bu organik
abaya girmeseydi, ulusun hayatna gerek anariyi sokmasayd, glerin
rgtlenme sreci tam bir zgrlk iinde geliebilseydi, o zaman sonu,
kuvvet kullanlmakszn ve kan dklmeksizin yeniden domu, yeni bir
Rusya olurdu.
Ama uras kesindir ki, zgrleme srecinin yumuak bir rota

izleyeceine bir an olsun inanmadk. Eski iktidarn gerek doasn ok iyi

biliyorduk. Biz sosyal demokratlar, gemiten kesin bir kopu gibi grnen
manifestoya ramen, eski devlet aygtnn kendi zgr iradesiyle geri
ekilmeyeceine, iktidar halka teslim etmeyeceine ya da asl
mevzilerinin bir tekinden bile vazgemeyeceine inanyorduk.
Mutlakyetin, iktidar elinden karmamak ve hatta vakarla bahettiklerini
tekrar geri almak iin daha ok rpnma giriimlerinde bulunacan
nceden gryor ve halk uyaryorduk. Ayaklanmann, silahl bir
ayaklanmann beyler, bizim amzdan kanlmaz oluunun nedeni budur.
Bu, halkn asker-polis devletine kar mcadele srecindeki bir tarihsel
zorunluluktu ve yle olmaya da devam ediyor. Ekim ve Kasm boyunca, bu
dnce tm miting ve toplantlara hakimdi; tm devrimci basna
egemendi; btn politik atmosferi o dolduruyordu; ve u ya da bu ekilde,
Sovyetin her yesinin bilincinde billurlamt. Bu nedenle o, ok doal
olarak, Sovyetin kararlarna girdi ve onu tartma ihtiyac asla duymadk.
Ekim grevinden miras aldmz ey, gergin bir politik durumdu: bir
yanda, varolma mcadelesi veren ve yasallk olmad iin yasalara deil,
varolan gce dayanan kitlelerin devrimci rgt; dier yanda, intikam ann
bekleyen silahl kar-devrim. Bu durum, deyim yerindeyse, ayaklanmann
cebirsel formlyd. Yeni olaylar formle sadece yeni saysal deerler
sokuyordu. ddia makamnn yzeysel sonularna ramen, silahl
ayaklanma fikrine yalnzca Sovyetin 27 Kasm tarihli, yani
tutuklanmamzdan bir hafta nce gayet ak ve anlalr ekilde ifade ettii
kararnda rastlanmaz. Hayr, silahl ayaklanma fikri, farkl ama znde ayn
biimlerde, Sovyetin varlnn ta balangcndan itibaren, tm
Sovyet kararlarnda kzl bir erit gibi akmaktadr; cenaze trenini iptal
eden kararnda, Kasm grevine son verildiini iln eden kararnda ve
hkmetle silahl bir atmadan ve mcadelede kanlmaz bir aama
olarak nihai saldr ya da arpmadan sz eden daha pek ok kararda.
Peki bu kararlara ilikin Sovyetin kendi yorumu nasld? O silahl
ayaklanmann, yeraltnda hazrlanan ve ardndan hazr bir ekilde sokaa
tanan bir giriim olduuna m inanyordu? Ayaklanmann belli bir plan
gereince yerine getirilebileceini mi dnyordu? Yrtme Komitesi,
sokak mcadelesinin tekniini zenle hazrlam myd?
Kukusuz hayr. Ve bu, onun gznde bir silahl ayaklanmann yalnzca
sahne dekorlar olan birka dzine revolveri grd zaman az bir kar
ak kalan iddianamenin yazarn artabilir. Ama onun gr sadece,
komplocu teekkller hakknda hereyi bilen ama kitle rgtlerinden
bihaber olan, suikast ve isyanlardan haberi olan ama devrimden anlamayan

ve anlayamayan ceza yasasnn grdr.

Bu davann dayandrld hukuki anlay, devrimci hareketin
geliiminin onlarca yl gerisindedir. Rusyada modern ii snf hareketi,
Carbonari[1] dneminde yaam olan Speranskiden[2] beri esas
itibaryla deimemi olan ceza yasamzn tanmlad komplo kavramyla
hibir benzerlik tamaz. Sovyetin faaliyetlerini 101 ve 102. maddelerin
dar erevesine sktrma giriiminin hukuksal mantk asndan tmyle
mitsiz oluunun nedeni budur.
Yine de bizim faaliyetlerimiz devrimci idi. Yine de gerekten biz silahl
ayaklanma iin hazrlanyor idik.
Kitlelerin ayaklanmas, sayn yarglar, insan-yapm bir ey deildir,
tarihsel bir olaydr. Toplumsal ilikilerin bir sonucudur, bir plann rn
deil. O yaratlamaz; ngrlebilir. arla olduu kadar bize de pek az
bal olan nedenlerle, ak bir atma kanlmaz oldu. Her geen gn onu
bize biraz daha yaklatrd. Bizim iin, ona hazrlanmak, bu kanlmaz
atmann zayiatn en aza indirmek iin hereyi yapmak anlamna
geliyordu. Bu amala, hereyden nce, silah stoklar oluturmamz, askeri
operasyonlar iin bir plan hazrlamamz, zel yerler iin ayaklanmaya
katlacak kiiler saptamamz, ehri zel blgelere ayrmamz, dier bir
deyile kargaa bekleyii iindeki askeri yetkililerin, Petersburgu
blgelere ayrdklar, her blgenin bana bir albay atadklar ve bunlar
makineli tfeklerle ve gerekli tehizatla donattklar zaman yaptklar
hereyi yapmamz gerektirdiini dndk m? Hayr, bizim rolmzden
anladmz bu deildir. Kanlmaz bir ayaklanmaya hazrlanmak ve
iddia makamnn dnd ve sylediinin aksine, biz asla bir
ayaklanma hazrlamadk; ayaklanmaya hazrlandk bizim iin hereyden
nce, halk aydnlatmak, ona bu ak atmann kanlmaz olduunu, ona
verilenlerin geri alnacan, haklarn ancak g kullanarak
savunabileceini, ii kitlelerin gl bir rgtnn zorunlu olduunu,
dmann cepheden karlanmas gerektiini, mcadelenin sonuna kadar
devam ettirilmesi gerektiini, baka bir yolun bulunmadn aklamak
anlamna geliyordu. Silhl ayaklanmaya hazrlanmann bizim iin anlam
budur.
Hangi koullar altnda silahl ayaklann bize zaferin yolunu aabileceini
dnyorduk? Ordunun sempatisi koulu. Zorunlu olan ilk ey, ordunun
bizim tarafmza gemesiydi. Askerleri oynadklar utan verici roln
farkna varmalar iin zorlamak, onlar halkla birlikte ve halk iin
almaya ikna etmek; nmze koyduumuz ilk grev buydu. lm cezas

tehdidi altndaki denizcilerle dorudan kardee dayanma hareketi olarak

patlak veren Kasm grevinin de muazzam bir politik neme sahip olduunu
sylemitim. Bu, ordunun devrimci proletaryaya kar ilgisini ve
sempatisini getirmiti beraberinde. ddia makamnn, silahl ayaklanmann
hazrlklar iin bakmas gereken yer burasdr. Ama kukusuz bir tek
sempati ve protesto gsterisi sorunu zemezdi. O halde hangi koullar
altnda, ordunun devrimin yanna gemesinin beklenebileceini
dnyorduk ve imdi dnyoruz? Bunun iin gereken ey nedir?
Makineli ve dier tfekler? Kukusuz, eer ii kitleler makineli tfekler
ve tfeklere sahip olsalard, ellerinde muazzam bir g bulundurmu
olurlard. Bu g bile bir ayaklanmann kanlmazln byk lde
ortadan kaldrrd. Kararsz ordu, silahlarn silahl halka teslim ederdi.
Ancak kitleler byk saylarda silahlara sahip deillerdi, deillerdir ve
olamazlar. Bu, kitlelerin yenilmeye yazgl olduklar anlamna m gelir?
Hayr. Silhlar nemli olsa da, temel g silahlarda yatmaz. Hayr
silahlarda deil. Kitlelerin ldrme yetenekleri deil, lmeye hazr
olular; bize gre halk ayaklanmasnn zaferini garantileyen ey, son
tahlilde budur sayn mahkeme yeleri.
Kitleleri bastrmak iin sokaklara gnderilen askerler, kendilerini
kitlelerle yz yze bulduklar ve bu kalabaln, bu halkn, istedii eyleri
elde edene kadar sokaklardan ayrlmayacan, cesetleri st ste ymaya
hazr olduunu anladklar zaman; halkn cidden, sonuna kadar mcadele
etmek iin geldiini grdkleri ve inandklar zaman; ite o zaman,
askerlerin yrei her devrimde olduu gibi duraksar, nk askerler hizmet
ettikleri rejimin istikrarndan phelenmeye, halkn zaferine inanmaya
balarlar.
Ayaklanma fikrini barikatlarla birletirmek adettendir. Barikatlarn bizim
halk ayaklanmas anlaymzda ok nemli olabilecei gereini bir
kenara braksak bile, unutmamalyz ki, ayaklanmada aka mekanik bir
unsur olan barikat, hereyden nce ahlki bir rol oynar. Barikatlarn
devrimlerdeki nemi, hibir zaman istihkmlarn savataki nemiyle ayn
olmamtr. Barikat yalnzca fiziksel bir engel deildir. Barikat ayaklanma
davasna hizmet eder, nk askerlerin hareketine geici bir engel
oluturarak, onlar halkla yakn temasa geirir. Burada, barikatlarda, asker,
belki de yaamnda ilk kez, sradan drst halkn konumalarn, kardee
arsn, halkn vicdannn sesini iitir; ve yurttalarla askerler arasndaki
bu temasn sonucu olarak, askeri disiplin paralanr ve yok olur. Bu,
sadece bu, bir halk ayaklanmasnn zaferini temin eder. Ve bize gre, bir
halk ayaklanmasnn, halk toplarla tfeklerle silahland zaman bu

durumda hibir zaman hazr olmazd deil de, ak bir sokak

arpmasnda lmeye hazr olmakla silahland zaman hazr olmasnn
nedeni budur.
Ama kukusuz, lkenin karlar uruna lmeye, gelecek kuaklarn
mutluluu iin yaamn vermeye hazr olma duygusunun bykln
gren, kendisine ok yabanc, tuhaf ve dmanca gelen byle bir cokunun
kitlelere bulatn gren eski iktidar, gzlerinin nnde gerekleen
halkn ahlken yeniden douunu sessizlikle izleyemezdi. Edilgen bir
ekilde izlemek, arlk hkmeti iin, kendi paralanna izin vermek
anlamna gelirdi. Bu ok akt. O halde ne yapabilirdi? Halkn kendi
kaderini politik olarak belirlemesi karsnda, son gleriyle ve emrindeki
her arala mcadele etmek zorundayd. Cahil ordu, Kara Yzler, gizli
polis, yiyici basn, hepsi harekete geirilmeliydi. Halk birbirine kar
kkrtmak, sokaklar kana bulamak, yamalamak, rza gemek, yakmak,
panik yaratmak, yalanlar yaymak, aldatmak, iftira etmek; eski sulu
iktidarn yapmak zorunda olduu ey buydu. O bunlarn hepsini yapt ve
bugn de hl yapmakta. Ak bir atma kanlmaz idiyse, belliydi ki,
onu daha da yaklatrmaya alanlar biz deil can dmanlarmzd.
ilerin Ekim ve Kasmda Kara Yzlere ka silahlandklarn burada
pek ok kez duydunuz. Eer bu mahkeme salonu dnda nelerin olduu
bilinmeseydi, halkn byk ounluunun zgrlk fikirleri destekledii,
halk kitlelerinin aka sonuna kadar mcadele etme kararlln
gsterdii devrimci bir lkede, nfusun ok kk ve nemsiz bir ksmn
temsil eden Kara Yzlerle mcadele etmek iin yz binlerce iinin nasl
silahlanabildii tamamen aklalmaz bir ey olarak grlrd. O halde,
toplumun her tabakasndan dlanm bu ayaktakm gerekten bu kadar
tehlikeli midir? Kukusuz hayr. Eer sorun yalnzca halkn yolunda duran
acnacak haldeki Kara Yzler eteleri olsayd, ne kadar kolay olurdu.
Ancak biz yalnzca tank olarak yarg karsna kan avukat Bramsondan
deil, burada tanklk eden yzlerce iiden de duyduk ki, Kara Yzlere,
ok sayda (eer hepsi deilse) hkmet yetkilisi tarafndan arka
klmaktadr; kaybedecek hibir eyleri olmayan ve hibir eyin
durduramad ne yal bir insann aklaan salar, ne kimsesiz bir kadn,
ne de bir ocuk bu katil etelerinin arkasnda, hibir kuku olmakszn
Kara Yzleri devlet btesinden rgtleyen ve silahlandran hkmet
ajanlar bulunmaktadr.
Ve son olarak, bu durumadan nce bunu bilmiyor muyduk? Gazeteleri
okumadk m? Grg tanklarnn raporlarn duymadk m, mektuplar
almadk m, kendi gzlerimizle hibir ey grmedik mi? Kont

Urusovun[3] korkun ifaatlarndan bihaber miydik? Ama iddia makam

bunlarn hibirine inanmyor. nanamaz. nk bunu yapsayd,
sulamalarn bugn savunduu kiilere yneltmek zorunda kalacakt;
polise kar bir revolverle silahlanan Rus yurttann kendini savunmak
iin gerekli nlemleri almasn kabul etmesi gerekecekti. Ama iddia
makamnn yetkililerinin pogrom faaliyetlerine inanp inanmamasnn
sonuta hibir nemi yoktur. Bu mahkeme iin, bizim buna inanmamz,
bizim armzla silahlanan yz binlerce iinin bunlara inanmas
yeterlidir. Btn phelerden uzak olarak inanyoruz ki, Kara Yzlerin
faaliyetlerine yol gsteren, egemen kliin gl eliydi. Sayn mahkeme
yeleri, bu uursuz eli imdi bile grebiliyoruz.
ddia makam bizden, Sovyetin varolan hkmet biimine kar
mcadele etmek iin iileri silahlandrdn kabul etmemizi istiyor. Eer
bunun doru olup olmad aka sorulsayd, evet diye yantlardm. Evet,
bu sulamay kabul etmek istiyorum, ancak bir koulla. ddia makamnn ve
mahkemenin koulumu kabul edip etmeyeceini bilmiyorum.
Soruyorum: iddia makam hkmet biimi ile ne kastediyor?
Gerekten bir hkmet biimimiz var m? Uzun sredir hkmet ulus
tarafndan deil, yalnzca kendi asker-polis-Kara Yzler aygtnca
desteklenmekte. Sahip olduumuz ey ulusal bir hkmet deil, kitleleri
katleden otomatik bir makinedir. lkemizin canl bedenini parampara
eden bu hkmet makinesi iin baka bir isim bulamyorum. Eer bana
pogromlar, cinayetleri, yangnlar, rza gemeleri sylerseniz eer bana
Tverde, Rostovda, Kurskta, Siedlcede olanlar sylerseniz eer
bana Kiinevin, Odesann, Bialistokun Rus mparatorluunun hkmet
biimi olduunu sylerseniz; o zaman iddia makamyla birlikte ben de,
Ekim ve Kasmda dorudan ve ivedilikle Rus mparatorluunun hkmet
biimine kar silahlandmz kabul edeceim.
[1] Carbonari: talyada Carbonaralar tarafndan kurulan gizli bir dernek. 1807-1812
arasnda kurulduu sanlan ve kk masonlua dayanan bu dernek, Napoli Krallnda
Napolon egemenliine kar rgtlendi. Cumhuriyeti bir tavr taknd ve 1830larda kurulan
cumhuriyeti dernekler iinde eridi. (.n.)
[2] 1772-1839 yllar arasnda yaam Rus devlet adam. 1809da yeni yasama, hukuk ve
ynetim kurumlar oluturulmasna ilikin bir tasar hazrlad ve bu tasar ksmen uygulamaya
kondu. (.n.)
[3] Kont Urusov, polisin pogromlarn rgtlenmesindeki roln aa karan eski ileri
Bakan Yardmcsyd.

Oraya ...

[1] Semeler

Mektuplardan

3 Ocak 1907. ki, saattir transit cezaevindeyiz. n Tutukevindeki

hcremden endieli bir ekilde ayrldm itiraf etmeliyim. alma
frsatna sahip olduum bu kk gemi kamarasna yle almtm ki!
Transit cezaevinde ortak bir hcrede kalmak zorunda olduumuzu
biliyoruz; bundan daha yorucu ne olabilir? Ardndan, ok iyi bildiim
srgn yolculuunun pislii, dankl, karmaas gelecekti. Gideceimiz
yere ulamamz kim bilir ne kadar srecek? Ne zaman geri dneceimizi
kim syleyebilir? 462 numaral hcrede kalmak, okumak, yazmak,
beklemek daha iyi olmaz myd? Bildiin gibi, bir evden dierine tanmak
benim iin moral bir cesaret eylemidir. Bir cezaevinden dierine
tanmaksa yz kat beter. Yeni bir cezaevi ynetimi, yeni zorluklar,
katlanlabilir ilikiler kurmak iin yeni abalar. nmzde, buradaki, yani
Petersburgdaki transit cezaevi yneticisiyle balayan ve srgn yerimiz
olacak Sibirya kyndeki yerel polisle son bulan srekli bir yetkililer
deiimi uzanyor. Bu seyahati daha nce de yaptm ve yinelemenin ok
tatsz olacan tahmin ediyorum.
Bugn, nceden haber vermeksizin birdenbire buraya getirildik.
Bekleme salonunda bizlere mahkm giysileri giydirildi. Bunu okul
ocuklarna zg bir merakla yaptk. Birbirimizi bu gri pantolonlar, gri
ceketler ve gri kasketler iinde grmek ok garipti. Ama ceketlerin
arkasndaki ok bildik karo as yoktu. Kendi i amarlarmz ve
ayakkablarmz kullanmamza izin verdiler. Ardndan yeni elbiseler
iindeki byk, heyecanl bir kalabalk oluturan bizler hcrelerimize
tkldk
Transit cezaevine ilikin ters sylentilere ramen, ynetim olduka
nazik, belli ynlerden de gerekten saygl bir tutum iinde grnyor. Tm
bunlar, yakndan izleneceimize, ama atmalardan kanlacana dair
zel talimatlarn yaynlandna inanmak iin bir neden tekil ediyor.
Gerek hareket tarihi, hl byk bir giz olarak tutuluyor; belli ki
gsterilerden ve yolda bizi kurtarma giriimlerinden korkuyorlar.
Korkularndan gerekli nlemleri alyorlar; yine de mevcut koullar altnda
byle bir giriim aklszca olurdu.
10 Ocak. Trende yazyorum. Bu yzden yazmn ktlnn kusuruna
bakma. Saat sabah 9:00.

Gecenin ortasnda, buukta ba muhafz tarafndan uyandrldk

(satran oynamaya yle dalmtk ki, oumuz daha yeni yatmtk) ve bize
sabah 6:00da hareket edeceimiz sylendi. Bu an o kadar uzun sre
beklemitik ki, hareket saati bize ani gibi geldi.
Sonra herey alldk ekilde oldu. Eyalarmz abucak ve dzensiz
bir biimde valizlere doldurduk. Daha sonra kadnlarn ve ocuklarn bize
katld bekleme salonuna indik. Eskortumuza teslim edildik ve
valizlerimiz hzl bir ekilde arand. Uykulu bir muhafz paralarmz bir
subaya teslim etti. Ardndan cezaevinin at arabasna yerletirildik ve
askerlerin desteindeki bir konvoyla Nikolayevski stasyonuna gtrldk.
Nereye gittiimizi henz bilmiyorduk. Eskortumuzun bugn zellikle
Moskovadan getirildiini not etmek ilgintir: herhalde Petersburg
birliklerine gvenemediler. Subay yol boyunca ok cana yaknd, ama tm
sorularmza yant olarak, grevli kiinin tm talimatlar yaynlayan bir
jandarma albay olduunu, kendisinin bizi istasyona gtrme emri aldn
ve hepsinin bu olduunu syleyip, tmyle bilgisiz olduunu iddia etti.
Kukusuz hkmetin ihtiyat bu noktaya kadar uzatmas mmkn, ama te
yandan bunun subayn payna basit bir diplomasi olmas da olduka
mmkn.
Yaklak bir saattir yoldayz ve hl trenin Moskovaya m yoksa
Vologdaya m gideceini bilmiyoruz. Askerler de bunu bilmiyor; ve onlara
kalrsa bu gerekten doru.
Olduka rahat, herkes iin bir uyuma kuetinin bulunduu nc snf
bir vagonda yolculuk yapyoruz. Bagajlarmz iin baka bir vagon verildi,
ve eskortun askerleri bize, bu vagonun bize elik eden on jandarma ve bir
albay da tadn sylyor.
Sakinletik ve hangi yoldan gittiimiz ok da umurumuzda deil: sonuta
bizi oraya gtrecekler, o ya da bu ekilde
yle grnyor ki, Vologda zerinden gidiyoruz: iimizden biri
istasyonlarn adn bildiini sylyor. Tyumene drt gnde varacamz
anlamna geliyor bu.
Herkes ok neeli; hapishanedeki on aydan sonra, yolculuk bir
elence ve heyecan kayna. Pencereler parmaklk olduu doru; ama
demirlerin hemen arkas, zgrlk, hayat, hareket. Bu raylardan ne
zaman geri dneceiz? Elveda sevgili dostum.
11 Ocak. Eskort subay saygl ve nazik, askerler daha da yle:

neredeyse hepsi dava raporlarmz okudular ve bize kar son derece

sempatikler. lgin bir ayrnt: askerler son ana kadar kime elik ettiklerini
ve nereye gtrdklerini bilmiyorlard. Moskovadan apar topar
Petersburga getirilirlerken alnan nlemler, onlara bizi idam iin
Schlsselburga gtreceklerini dndrtm. Transit cezaevinin bekleme
salonunda, bir sululuk duygusuyla, ok huzursuz ve nedense allmadk
bir ekilde nazik grndkleri dikkatimden kamamt. Trene kadar bunun
nedenini anlamamtm. Bizlerin lme deil yalnzca srgne
gnderilen ii temsilcileri olduumuzu kefettiklerinde nasl da
sevindiler!
Eskorttaki jandarmalar bizim vagonumuza asla uramadlar. Onlar d
muhafz grevleriyle ykmller; istasyonlarda vagonun etrafn kuatmak,
vagon kapsnn dnda nbet tutmak, ama zellikle de eskorttaki askerleri
izlemek. En azndan askerlerin dndkleri bu.
Bize yiyecek ile ykanmak ve imek iin su salama talimatlar, telgrafla
nceden gnderiliyor. Buna kalrsa, mkemmel bir konfor iinde yolculuk
yapyoruz. Tevekkeli deil, getiimiz istasyonlarn birindeki bfe
yneticisi bizi yle grm ki, eskorta gidip otuz istiridye isteyip
istemediimizi sormu! Bunu hatrladka gldk, ama istiridyeleri yine de
reddettik.
12 Ocak. Seni giderek daha fazla arkada brakyoruz.
lk gnden eitli aile gruplarna ayrldk ve vagon kalabalk olduu
iin gruplar birbirlerinden ayr yaamak zorunda kald. Yalnzca
doktorumuz (Feit, bir sosyalist devrimci) herhangi bir gruba dahil deil.
Hareketli, yorulmak bilmez, svanm kollaryla o, hepimize komuta
ediyormu gibi grnyor.
Bildiin gibi bu vagonda bizimle birlikte drt ocuk yolculuk ediyor.
Ama davranlar ideal, yle ki, varlklar unutuluyor. Onlarla eskortun
askerleri arasnda ok sevecen bir arkadalk var. Sska askerler onlara
son derece nazik davranyorlar
Onlar bize nasl muhafzlk yapyorlar! Her istasyonda vagon
jandarmalar ve daha ok da polisler tarafndan kuatlyor. Tfeklerine ek
olarak, jandarmalar, kazara ya da meraktan vagona yaklaan herkesi tehdit
ettikleri revolver tayorlar. Bu tr koruma bu gnlerde iki kategorideki
insanlara uygulanyor: balca nemli sululara ve balca tannm
bakanlara.

Bize ynelik taktikleri dikkatle hazrlanm. Bunun farkna transit

cezaevinde vardk. Bir taraftan ar ihtiyatllk, te taraftan yasal snrlar
iinde kibar tutum. Bu, Stolipinin anayasal dehasn yanstyor. Ama hi
phe yok ki, bu kurnaz sistem paralanacak. Tek sorun ilkin hangisinin
paralanaca; ihtiyatllk m, kibar tutum mu?
Vyatkaya geldik. Tren duruyor. Vyatka brokrasisinden nasl da kabul
grdk! Grebilmeni isterdim. Yarm blk asker vagonun her iki yanna
dizildi, bunlarn arkasnda ikinci bir sra tfekli yerel polis bulunuyordu.
Subaylar, polis mfettileri, avular, vs. Vagonun hemen yannda her
zaman olduu gibi jandarmalar. Ksacas, tam bir askeri gsteri. yle
grnyor ki, Prens Gorakov, bu yerel pompadour, Petersburgdan gelen
talimatlara kendi zel slubunu eklemi. imizden bazlar, topular
olmad iin gcendiklerini sylediler. Dorusu daha anlamsz ya da daha
alaka bir ey dnmek g. Gerek bir gl iktidar karikatr.
Gurur duymamz iin neden var: belli ki l bir Sovyet bile onlar hl
korkutuyor.
Korkaklk ve aptallk; bunlar sk sk nasl da ihtiyatllk ve kibarln
dier yz oluyorlar! Gittiimiz gzerghn bilinmesini engellemek iin
sebebin bu olduuna eminiz, baka bir ey olamaz yolda mektup
yazmamza izin verilmiyor. Grnmez albayn Petersburgdan gelen
talimatlara dayanarak verdii emirler byle. Ama biz, postalamann bir
yolunu bulma umudu iinde daha ilk gnden mektup yazmaya baladk.
Talimatlar, yetkililerin hibir sadk hizmetkrlarnn olmad, oysa
bizim her yanmzdan dostlarla kuatlm oluumuz gereini hesaba
katmadlar.
16 Ocak. u koullarda yazyorum: Tyumenden yirmi verst uzaklktaki
bir kyde mola verdik. Gece. Bir kyl kulbesi. Bask tavanl pis bir oda.
Giri kat, hi boluk kalmakszn, i Temsilcileri Sovyetinin yelerinin
bedenleriyle kapl.
Hi kimse henz uyumuyor, konumalar ve glmeler var. mz
geni bir bank (divan gibi bir ey) iin kura ektik ve ben kazandm.
Hayatta hep anslym. Tyumende gnlne durduk. Atl ve yayan ok
sayda askerle karlandk (imdiye kadar alk olduumuz gibi). Atl
olanlar sokak ocuklarn rktp karmak iin atlarn aha
kaldryorlard. stasyondan cezaevine yrmek zorundaydk.
Bize kar son derece saygl davranlar, adeta arya vararak devam
ediyor, ama ayn zamanda ihtiyati nlemler, adeta batl inan noktasna

vararak srekli daha da sertleiyor.

rnein bize tm yerel maazalardan telefonla mal getirtme olana
sunuldu, ama cezaevi avlusunda idman yapmamza izin verilmedi. lki
istisnai bir ayrcalk, sonuncusu bir yasa ihlli. Tyumenden atl kzaklarla
devam ettik, bizden 14 mahkma 52 (elli iki) eskort askeri elik ediyordu,
yzbay, bir polis mfettiini ve bir avuu saymyorum. Bu itilmemi
bir ey. Askerler, yzba, mfetti ve avu da dahil herkes hayretler
iinde. Ama talimatlar byle. u anda Tobulska doru yol alyoruz ve
son derece yava ilerliyoruz. Sz gelii, bugn buraya leden sonra
1:00da ulaarak, ancak yirmi verst katettik. Neden devam etmiyoruz?
Olanaksz. Neden? Talimatlar! Firarlardan saknmak iin gece yolculuk
yapmamz istemiyorlar, bir para akla yatkn. Ama Petersburgdaki
aileler, her gn katedilecek verst saysn nceden syleyen yerel
yetkililerin inisiyatifine ok az gveniyorlar. Polis Departman adna ne
verim ama! Bu nedenle imdi gnde , drt saat yolculuk yapyoruz ve
yirmi saat mola veriyoruz. Bu gidile Tobolska (250 verst) yaklak on
gnde, bir ihtimal 25 ya da 26 Ocakta varrz. Orada ne kadar duracamz
ve daha sonra nereye gideceimiz bilinmiyor, ya da daha dorusu bize
sylenmiyor.
Konvoy yaklak krk kzaktan oluuyor. ndekiler bagajlar tamak iin
kullanlyor. Daha sonra iftler halinde biz temsilcilerinkiler geliyor.
Her kza bir at ekiyor. Bizim arkamzda sadece askerleri tayan bir
kzak sras var. Subaylar ve polis mfettii, gizli bir kzak iinde
konvoyun nnden gidiyorlar. Yry admlaryla ilerliyoruz.
Tyumenden sonra birka verstliine bize yirmi ya da otuz svari elik
etti. Ksacas, bu daha nce iitilmemi ve grlmemi trden nlemlerin
Petersburgdan gelen emirlerin sonucu olduu gereini hesaba katarsak,
bunlarn bizi ne pahasna olursa olsun mmkn olan en cra yere
gndermeyi akllarna koyduklar sonucuna varlyor. Hereyden nce, bu
kadar byk eskortlu bir sefer sadece baz ktiplerin kaprislerinin sonucu
olamaz. Bu, ciddi glklerin yatt anlamna gelebilir
u anda herkes uyuyor. Bitiik mutfaktaki (kap aralk) askerler nbette.
Nbetiler pencerelerin dnda bir aa bir yukar dolayorlar. Bu gece
muhteem, mehtapl, karl, gk mavisi. Ne ilgin bir manzara; yere serilmi
derin uykuda bedenler, kaplarda ve pencerelerde askerler. Ama ben tm
bunlar ikinci kez grdm iin, izlenimlerim artk pek taze deil ve
tpk ayn tarzda ina edilen Kresti cezaevinin bana Odesa cezaevinin bir
kopyasn andrmas gibi, bu yolculuk da, rkutsk eyaletine eskort
eliindeki o ilk seyahatin geici olarak ara verilmi bir devam gibi

grnyor.
Tyumendeki cezaevinde pek ok politik mahkm, zellikle de idari
srgnler vard. Egzersiz srasnda bunlar pencerelerimizin dnda
toplandlar, arklar sylediler ve hatta Yaasn Devrim yazl bir kzl
bayrak kardlar. Koro hi de fena deildi; belli ki uzun sredir
birlikteydiler ve bol bol pratik yapma frsatlar olmutu. Manzara
olduka etkileyici, hatta dokunaklyd bile denebilir. Biz de kck bir
havalandrma penceresinden birka selam szcyle yant verdik. Ayn
cezaevindeki adli mahkmlar, baz ynlerden kendilerine yardmc
olmamz iin bize, yani Petersburgdan gelen sekin devrimcilere
yalvaran ok uzun bir dileke verdiler elimize. Siyasiler arasnda en
yoksul olanlara biraz para verebileceimizi dndk, bunlarn bazlarnn
i amarlar ve kaln giysileri yoktu. Ancak cezaevi ynetimi bunu
kesinlikle reddetti. Talimatlar, temsilcilerle dier siyasiler arasnda
herhangi bir temas yasaklamaktayd. Kiisel olmayan kat paralar
araclyla temas bile mi? Evet. Ne basiret!
Hi kimsenin ne zaman nerede olduumuzu bilmemesi iin, Tyumenden
telgraf gndermemize izin verilmedi. Ne aptallk! Sanki tm gzergh
boyunca yaplan askeri gsteriler, bunu yolculuk yaptmz yoldan gelip
geen herkese mkemmelen ak etmiyormu gibi!
18 Ocak. Pokrovkoye. nc molamzdan yazyorum. Saatte
alt verstten fazla olmayan bir hzla yolculuk ediyoruz ve gnde drt ya da
be saatten fazla yol almyoruz. Bereket versin scaklk sfrn altnda 20,
25 ya da 30 dereceden (Raumur[2]) daha kt deil. hafta nce
scaklk sfrn altnda 52 dereceye dmt. Bu koullar altnda kk
ocuklarla yolculuk yaptmz dn!
Tobolska daha bir hafta var. Ne gazete, ne mektup, ne de herhangi bir
haber. Mektuplarmzn gidecei yerlere ulaaca hi de kesin olmakszn
yazyoruz: yolda mektuplar postalamamz hl yasak ve bu nedenle her
zaman ok da gvenilir olmayan frsatlardan yararlanmak zorundayz. Ama
aslnda tm bunlarn bir nemi yok. Hepimiz kaln giyinmi durumdayz ve
tek kiilik hcrelerin pis kokulu havasndan sonra harika souk havay
solumak houmuza gidiyor. Ne dersen de, insan organizmas tek bana
hapsedilme koullar iin tasarlanmam.
Heine, 1843te, Paris Mektuplarnda unlar yazyor:
Bu toplumcul lkede, tek bana hapsedilmek Pennsylvania yntemi iitilmemi bir
gaddarlk olurdu ve Fransz halk kamu gvenliini bu fiyata satn almaya raz olmak iin

ok yce gnll. Sonu olarak inanyorum ki, mahkemeler izin verseler bile, korkun,
insanlk d, evet, gaddarca tek bana hapsedilme sistemi yrrle koyulamazd ve
gerekli binalar ina etmek iin harcanan milyonlar, Tanrya kr, boa giden paralardr.
Halk, soyluluun Bastilleini parampara ettii gibi, yeni burjuva valyelerin bu atolarn
da ayn fkeyle paralayacaktr. Bastillein amansz ve korkutucu yzne ramen, ancak
kaln kafal bir dindarn icat edebilecei ve ancak mlk iin titreyen kalpsiz bir
dkkncnn onaylayabilecei bu kk, sessiz Amerikan maaralarna kyasla o, aydnlk
bir kulbe, neeli bir barakayd.

Tm bunlar ok doru ve gzel. Ama ben yine de tek bana kalmay

tercih ederim.
Sibiryada herey aynen be-alt yl nce olduu gibi durmakta, ama yine
de herey deimi: yalnzca Sibiryal askerler deil (hem de ne biim!),
Sibiryal kyller yani eldoni de. Herkes politika konuuyor, herkes
bunun ne zaman sona ereceini bilmek istiyor. Atl kzak srcs
yaklak on yanda (on be yanda olduuna dair yemin ediyor) bir
olan, yksek sesle ark sylyor: Ayaa kalk, ayaa kalk sen alan
halk! Mcadeleye gir, alktan len halk! Askerler, subaya rapor etmekle
tehdit ederek ona taklyorlar, belli ki ark syleyenlere kar iyi
niyetliler. Ama delikanl ok iyi biliyor ki, herkes onun tarafnda ve ceza
grmeksizin alanlar ayaa kalkmaya arabilir
Sana yazdm ilk molamz, perian haldeki bir kyl kulbesindeydi.
Dier iki mola ise devlet binalarnda oldu, bunlar daha az pis deiller ama
daha rahatlar. Erkekler ve kadnlar iin ayr binalar var, mutfaklar var.
Sralar halindeki uzun sedirlerde uyuyoruz. Temizlik ltmz, ister
istemez, son derece greli. Zannediyorum bu, yolculuun en tatsz taraf.
Kyl kadnlar ve erkekler buraya, bu devlet transit binalarna gelerek,
bize st, lor, st domuzu, gzleme (angi) ve baka yiyecekler
getiriyorlar. Aslnda yasaya aykr ama girmelerine izin veriliyor.
Talimatlar d dnya ile her trden temas yasaklyor. Ancak yiyecek
kaynamz baka bir yoldan organize etmek, eskort iin ok zor olurdu.
Aramzdaki dzen, herkesin biz mahkmlar, subay, askerler, polis,
yiyecek satan kyl kadnlar ksaca Doktor dedii bakanmz F.
tarafndan salanyor. Kendisi, valizlerin hazrlanmas, alveri yaplmas,
piirme, besleme, ark sylemeyi retme, vs., vs. konularnda tkenmez
enerji kaynaklarna sahipmi gibi grnyor. Dierleri srayla ona yardm
ediyor ve hepsi pratik olarak hibir ey yapmyora benziyorlar. u anda
akam yemei piiriliyor ve bu da bol nee ve grlt demek. Doktor bir
bak istiyor Doktorun biraz tereyana ihtiyac var Baksana,
arkada, ltfen yemek artklarn tar msn? Doktorun sesi: Hey,
bal yemeyin? Benim iin fark etmez, balk yerine tavada sizi kzartrm.

 Akam yemeinden sonra yataklara ay servisi yaplyor. aydan

kadnlarmz sorumlu: Doktor Feit yle emretti.
23 Ocak. Tobolsktan nceki son mola yerinden yazyorum. Buradaki
transit ev mkemmel, yeni yaplm, geni ve temiz. Dier mola yerlerinin
pisliinden sonra, buras bedene ve ruha iyi geliyor. Tobolska varmamza
altm verstten fazla var. u son gnlerde, sonunda adamakll
ykanabileceimiz ve dinlenebileceimiz gerek bir cezaevini nasl
zlediimizi bir bilsen! Burada sadece bir politik srgn var, eskiden
Odesada bir iki dkkn sahibiymi ve askerler arasnda propaganda
yapmaktan mahkm olmu. Bize yiyecek getirmek iin geliyor ve Tobolsk
eyaletindeki yaam koullarndan sz ediyor. Srgnlerin ou, Tobolska
100 il 150 verst mesafedeki kylerde yayor, Berezov blgesinde de
birka srgn var. Oradaki yaam son derece zor ve yoksulluk ok byk.
Firarlar her yerden daha sk. Kaan mahkmlar ounlukla Tyumende (en
yakn tren istasyonu) ve genellikle tren yolu boyunca yakalanyorlar. Ama
yakalananlarn oran dk.
Dn tesadfen eski bir Tyumen gazetesinde Tyumen transit cezaevindeki
S.ye ve bana gnderilen ama hibir zaman teslim edilmeyen iki telgraf
okuduk. Bu telgraflar tam da biz oradayken gelmi olmal, fakat cezaevi
yetkilileri, yine ne onlarn ne de bizim anlayabileceimiz u garip gizlilik
nedenleri yznden bunlar almay reddetmiler. Btn yol boyunca ok
yakn korumaya alndk. Yzba, yalnzca bizim kapatldmz binalarn
dnda deil kydeki her yerde ok uzun nbet saatleriyle adamlarnn
cann kard. Yine de biz kuzeye yolculuk ettike rejimin yava yava
zlmesi dikkate deer: yava yava eskort eliinde buradaki dkknlara
gitmemize izin veriliyor, kyde kk gruplar halinde dolayoruz, bazen
blgedeki srgnleri ziyaret ediyoruz. Askerler bize ellerinden geldiince
yardmc oluyorlar; yzbaya ortak muhalefetimiz sayesinde bizi mttefik
gibi gryorlar. En zor konumda olan kii, subayla insanlar arasndaki
balanty salayan avu.
Beyler, biliyorsunuz diyordu ilk kez askerlerin nnde bize, bugnn
avuu eskiden bu deildi.
Burada tam da eski gnlerde olduu gibi olmay isteyen bazlar var
diye yaptrd cevab bir asker, ama kuyruklarn kvrdmz zaman
fikirlerini deitirirler.
Herkes kahkahay patlatt. avu da gld, ama pek de mutlu olarak
deil.

26 Ocak. Tobolsk cezaevi. Tobolsktan nceki iki molada, bir yandan

daha fazla gvenlik salamak, te yandan bize nezaketle davranldn
vurgulamak iin, grevli bir polis mfettii bizi karlad. Muhafz takviye
edildi. Artk dkknlara gitmemize izin verilmiyordu. Aramzdaki aileler,
st kapal kzaklara yerletirildiler. htiyat ve centilmenlik! ehirden
yaklak on verst uzaklkta iki srgn bizi karlamaya geldi. Subay onlar
grr grmez derhal nlemler ald: tm konvoyumuzu atla geti ve
askerlere inme emri (o zamana kadar kzaklara biniyorlard) verdi. Ve geri
kalan onversti byle katettik. Askerler, subaya srekli kfrederek, yolun iki
yannda omuzlarnda tfekleriyle yrdler.
Ancak tasvirimi burada kesmeliyim: broya arlm olan doktor bize,
hepimizin Obdorskoye kyne gnderildiimizi sylyor; askeri eskort
eliinde gnde krk-elli verst yolculuk yapmak zorundayz.
Obdorskoyeye 1.200 verstten fazla karl bir yol var. Eer her aktarma
aamasnda at varsa ve hastalk nedeniyle hi zaman kaybedilmezse, en iyi
koullarda bir aydan fazla yolda olacamz anlamna geliyor bu.
Ulatmzda ayda 1 ruble 80 kopeklik bir devlet yardm alacaz.
Kk ocuklarla bir aylk yolculuk zellikle imdi daha da zor.
Berezovla Obdorsk arasnda ren geyii kullanlmas gerekeceini
sylyorlar. Aileleriyle yolculuk yapanlarmz iin, bu zellikle endie
vericiydi. Yerel ynetim, yolculuumuzun dier tm ayrntlar gibi,
Petersburg tarafndan gnde 100 yerine krk verstlik anlamsz programn
emredilmi olmasna da kfrediyor. ok bilmiler brolarnda oturup
kamamz engellemek iin hereyi dnmler; ve haklarn yemeyelim,
buyurduklar on nlemden dokuzu anlamsz. Srgndeki kocalarnn
peinden gnll olarak gelen kadnlar, Tobolskta mola verdiimiz gn
boyunca cezaevinden salverilmek istediler. Vali bunu kesinlikle reddetti
ve bu reddedi sadece anlamsz deil tmyle yasad da. Yerel kamuoyu
bir para rahatsz ve bir protesto kaleme alnyor. Ama her durumda yant
aynyken protesto etmenin ne yarar var: zgnz, Petersburgdan gelen
talimatlar.
Bylece en uursuz gazete sylentileri hakl kt: srgn yerimiz
eyaletin en kuzey noktas. Kararda ifade bulan eitlikin srgn yerinin
seimini de etkilediinin farkna varmak tuhaf: hepimiz ayn yere
gidiyoruz.
Tobolsktaki halkn Obdorsk hakkndaki dncesi, tpk Petersburgda
bulunan sizler kadar belirsiz. Bildikleri tek ey, onun Kuzey Kutup

dairesinde bir yerlerde bir ky olduu. nsann aklna u soru geliyor:

bunlar, srf bize muhafzlk etmeleri iin askerleri de Obdorska m
yerletirecekler? Bu son derece mantkl olurdu. Peki, bir ka
rgtlemek hibir ekilde mmkn olmayacak m, ya da devrimin daha
ileri gitmesini ve genel politik durumda deiiklikleri beklerken Kuzey
Kutbu ile Kuzey Kutup dairesi arasnda oturmak zorunda m kalacaz?
Salverilmemizin teknik bir sorundan politik bir soruna dnmesinden
korkmak iin nedenler var. O zaman da, Obdorskta oturup bekleyeceiz.
Ve alacaz. Kitap ve gazeteleri gndermeye aynen devam et. Olaylarn
gelecekte nasl gelieceini kim bilebilir? Hesaplarmzn ne kadar ksa
zamanda doru kacan kim bilebilir? Belki de Obdorskda geirmek
zorunda kalacamz yl, bilgi eksiklerimizi gidermek ve silahlarmz daha
da bilemek iin tarihin bize bahedecei son devrimci soluklanma zaman
olacak. bu dncelerin ok kaderci olduunu mu dnyorsun? Sevgili
dostum, eskort eliinde Obdorska yolculuk yaparken bir para
kadercilikten hi zarar gelmez.
29 Ocak. Tobolsktan ayrlal iki gn oluyor: eskortumuz bir avuun
komutas altndaki otuz askerden oluuyor. Pazartesi sabah byk
troykalarla[3] hareket ettik, ama ikinci moladan sonra her bir kza eken
at says ten ikiye indi. Harika bir sabaht, ak, aydnlk ve souk. Her
taraf orman, sessiz ve beyaz, ak gkyzne ramen souk. Bir peri masal
dekoru. Atlar lgn bir hzla drt nala gidiyorlard; alldk Sibirya ritmi.
Biz ehri terk ederken(cezaevi ehrin dnda), oradaki srgnlerden
oluan krk-elli kiilik bir kalabalk ayakta bizi bekliyordu; selamlar, el
sallamalar, birka szcklk karlkl konuma giriimleri. Ama byk
bir hzla uzaklatk. Oradaki halk bizim hakkmzda oktan efsaneler
uydurmu: bazlar be general ve iki eyalet valisinin srgne
gtrldn, bazlar bunun ailesiyle birlikte bir kont olduunu,
bazlarysa bizim Devlet Dumasnn yeleri olduumuzu sylyor. Son
gece evinde kaldmz kadn, doktora unu sordu: Sizler de mi
siyasisiniz? Evet siyasiyiz. O halde siz kesin tm siyasilerin
eflerisiniz!
Bu gece, geni, temiz, duvarlar kt kapl, masasnn zerinde
Amerikan bezi bulunan, yerleri boyal, geni pencereleri, iki lambas olan
bir odada kalyoruz. teki pis yerlerden sonra tm bunlar ok ho. Ama
yerde uyumak zorundayz, nk odada dokuz kiiyiz. Eskortumuz
Tobolskta deitirildi ve Tyumen eskortu bize kar ne kadar nazik ve iyi
niyetli ise yeni eskortun o kadar kaba ve baya olduu anlald. Bu, bir

subayn bulunmamasndan ileri geliyor; askerler kendilerini yanl gidecek

hereyden sorumlu hissediyorlar. Ama eklemeliyim ki, topu topu iki gn
sonra epeyce kaynatk ve ouyla ok iyi ilikiler kurduk. Byle uzun bir
yolculukta bu yalnzca bir ayrnt olmaktan te bir anlam tayor.
Tobolsktan beri neredeyse her kyde politik srgnler bulunuyor,
bunlarn ou toprak yasas taraftarlar (ayaklanma yznden srgn
edilen kyller), askerler, iiler ve bazen de entelekteller. Bazlar
idari, birka yerleimci, yani burada yerlemeye mahkm edilen
srgnler. Getiimiz kylerden ikisinde, siyasiler, kk bir gelir
getiren kooperatif iler rgtlemiler. imdiye kadar srgnler arasnda
gerekten ar yoksullua rastlamadk. nk bu blgelerde yaam son
derece ucuz; siyasiler yemek ve pansiyon creti olarak kyllere ayda alt
ruble dyorlar, asgari miktar buradaki srgnlerin rgt tarafndan
kararlatrm. Zira ayda on rubleyle olduka iyi yaanabilir. Kuzeye
gidildike hayat pahalanyor ve i bulmak gleiyor. Obdorskta
yaamaya alm baz yoldalarla karlatk. Hepsi de ora hakknda iyi
eylerden sz ediyorlar. Ky byk, bin kiiden fazla insan yayor ve on
iki dkkn bulunuyor. Evler ehir tarznda ina edilmi ve iyi pansiyonlar
bulmak kolay. Krlar dalk ve ok gzel, iklim salkl. Aramzdaki iiler
i bulacaklar. Ders vererek biraz para kazanmak mmkn. Doru, hayat
olduka pahal, ama kazanlar da daha yksek. Bu esiz yerin tek
dezavantaj var: dnyadan neredeyse tamamen kopuk olmak. Tren yolundan
bin be yz verst, en yakn telgraf brosu sekiz yz verst uzaklkta. Posta
iki haftada bir geliyor, ama ilkbaharda ve sonbaharda yollar kt olunca,
bir buuk iki ay boyunca hi gelmiyor. Bugn Petersburgda geici bir
hkmet kurulacak olsa, yerel polis Obdorskta daha uzun bir sre kral
olmaya devam eder: Obdorskun Tobolsk anayolundan ok uzak olmas
gerei onun grece canlln aklyor, zira muazzam bir alann bamsz
merkezi olarak ilev gryor.
Srgnler uzun sre bir yerde kalmyorlar. Eyaletin her tarafn srekli
olarak dolayorlar. Obi Nehri zerinde dzenli alan vapurlar siyasileri
bedelsiz tayor. Siyasiler btn gemiyi igal ederlerken, bedelli yolcular
kelere toplanmak zorundalar. Bu senin iin artc olabilir sevgili
dostum, ama kaskat yerlemi gelenek byle. Herkes Obdorska gittiimizi
duyan kyl kzak srclerimizin, bize unu sylemesine alm
durumda: Bo verin, uzun srmez, gelecek bahar gemilerle tekrar geri
dnersiniz. Ama biz Sovyet yeleri kim bilir hangi koullar altnda
Obdorska yerletirileceiz? imdilik en iyi kzaklar ve yoldaki en iyi
konaklama yerlerinin bize verilmesi iin talimatlar yaynland.

Obdorsk! Dnya zerinde kck bir nokta belki de Obdorsk

koullarna yllarca uyum salamak zorunda olacaz. Kaderci ruh halim
huzurlu olmama yetmiyor yine de. Dilerimi skyorum ve sokak
lambalarn, tramvaylarn grltsn, dnyadaki en iyi eyi, yani yeni
baslm gazete kokusunu zlyorum.
1 ubat. Yurovskoye. Bugn dnle tpatp aynyd. Elli verstten fazla yol
katetttik. Kzaktaki arkadam beni Manuryadaki sava hikyeleriyle
elendiren bir askerdi. Bize, savan ardndan neredeyse tmyle yeniden
oluturulan Sibirski alaynn adamlar elik ediyor. Bu alay dierlerinden
daha fazla kayp verdi. alayn bir blm Tyumene, dier blm ise
Tobolska yerletirildi. Tyumen askerleri, sana daha nce sylediim gibi
bize kar ok iyi niyetliydi, Tobolsktakiler ise daha kabalar; bunlar
arasnda bycek bir grup bilinli Kara Yzler destekisi var. Alay,
Kutuplardan, Ukraynallardan ve Sibiryallardan oluuyor. En cahil
unsurlar yerli Sibiryallar. Ama bunlar arasnda ok iyi birka adam da
var. Yeni eskortumuz ancak iki gn sonra bize kar yumuamaya
balad. Bu nemsiz bir ayrnt deil, nk u anda bizim yaamamza ve
lmmze hkmedenler bu savalar.
Arkadam inli kadnlara ok hevesliydi. ok tatl eyler onlar.
Erkekleri normalden daha kktr, gerek erkeklerle kyaslanamazlar,
ama kadnlar ok gzel, beyaz ve dolgun
Peki diye sordu eski bir asker olan kzak srcmz, bizim ocuklar
inli kzlarla arkadalk kurdular m? Hayr kurmalarna izin
verilmedi, anlatabildim mi. nce inli kadnlar gtrdler, birlikleri daha
sonra ieri aldlar. Yine de aramzdan bazlar msr tarlasnda inli bir
kz yakalad ve tadna bakt. Ve bunlardan biri, anlatabildim mi, kepini
orada brakt. inli erkekler bu kepi getirdiler ve subaymza gsterdiler.
O da tm alay sraya soktu ve sordu: Bu kimin kepi? Hi kimseden ses
kmad, kepini kaybetmek bu tr bir beldan daha iyidir, anlatabildim mi?
Sonunda hibir ey kmad. Ama inli kzlar ok tatllar
Tobolsktan troykalarla hareket ettik, ama ikinci moladan beri kzaklar
iki at tarafndan ekiliyor, nk yol giderek daralyor.
Atlar deitirdiimiz kylerde evvelce arabaya koulmu halde
bekleyen kzaklar var. Deiim kylerin dnda, tarlalarn ortasnda
yaplyor. ou zaman tm nfus bizi grmeye geliyor. Baz neeli sahneler
yaanyor. Kadnlar atlar yularlarndan tutarken, doktorun talimatlar
altndaki erkekler bagajlarmza gz kulak oluyorlar ve ocuklar grltyle

ve neeyle etrafmzda kouuyorlar. Dn, atlarmz deitirilirken

resmimizin ekilmesini isteyen baz siyasiler kydeki idari binann
dnda bizi beklediler, ancak biz drt nala sevk edildik ve onlarn bir ey
yapma anslar olmad. Bugn, imdi geceyi geirdiimiz kye gelince,
bizi kzl bir bayrak tayan yerli siyasiler karlad. On tanesi ya da
daha fazlas Grc olan bu srgnler toplam on drt kiiydiler. Askerler
kzl bayra grnce alarma getiler, snglerini ektiler ve vurmakla
tehdit ettiler. Sonunda kzl bayra ele geirmeyi baardlar ve
gstericileri geri ittiler.
Eskortumuzda, Eski nanan bir onba etrafnda toplanan kk bir grup
asker var. Bu adam son derece adi ve zalim bir hayvan. Hibir ey ona,
gen bir srcye gzda vermekten, bir Tatar kadn korkutmaktan ya da
tfeinin dipiiyle bir ata vurmaktan daha byk zevk veremez. Tula
krmzs bir yz, srekli yar ak bir az, kansz dietleri ve
kprdamayan gzler, ona aptal bir grnm veriyor. Bu onba eskorttan
sorumlu avula iddetli bir atma halinde. avuun bize yeterince kaba
davranmadn dnyor. Kzl bayra alma ya da kzaklarmza biraz
yaklaan bir siyasiyi geri itme sorunu olduunda, onba ve kk etesi
daima oradadr. Keskin bir atmadan kanmak iin hepimiz kendimizi
kontrol etmek zorundayz, nk bir bel durumunda, bu onbadan
lmne korkan avua bel balayamayz.
2 ubat, akam. Demyanskoye. Dn bizi Yurovskoyede karlayan kzl
bayran birlikler tarafndan ele geirilmesine ramen, bu sabah kye
ulatmzda, kar yn iindeki uzun bir diree tutturulmu yeni bir tane
daha vard. Bu kez ona kimse dokunmad; askerler kzaklarna daha yeni
yerlemilerdi ve hibiri tekrar kmak istemiyordu. Ve bylece onun
nnden getik. Kyden birka yz metre tedeki nehre inen yolda, karl
yamata kocaman harfli bir yaz grdk: Yaasn Devrim! On sekiz
yalarnda bir ocuk olan srcm, yazy okuyunca kahkahay patlatt.
Yaasn devrimin ne anlama geldiini biliyor musun? diye sordum ona.
Hayr bilmiyorum dedi biraz dndkten sonra, btn bildiim, halkn
bu Yaasn Devrim! szcklerini haykrarak syledii. Ama sylemeye
hazrlandndan daha fazlasn bildiini yznden anlayabilirdin. Yerli
kyller, zellikle de gen olanlar, siyasilere kar son derece iyi
niyetliler.
Gecelemek iin durduumuz byk bir ky olan Demyanskoyeye
leden sonra 1:00da ulatk. Byk bir srgn kalabal (burada

altmtan fazlalar) bizi karlamaya geldi. Bu, eskortumuzdan bazlar

arasnda byk bir aknla neden oldu. Onba kendisine sadk olanlar,
ihtiya doabilecei dncesiyle derhal etrafna toplad. Bereket versin,
bel kmad. Belli ki, uzun sre ve bir hayli gergin bir biimde burada
bizi beklemilerdi. Yerel komnde muhteem bir akam yemei ve rahat
yatacak yerler hazrlanmt. Ama oraya gitmemize izin verilmedi ve bir
kyl evinde durmak zorunda kaldk; akam yemei buraya getirildi.
Siyasilerle grmek son derece g; bizi ancak birka dakikalna
grmek iin, akam yemeinin muhtelif ksmlarn tayarak, tek tek veya
ikier ya da er kii halinde ieri girebiliyorlard. Bunun dnda yerel
dkkna askerler eliinde srayla gidiyorduk ve yolda btn gn sokakta
bekleyen yoldalarla birka sz edebiliyorduk.
Kyl gibi giyinmi kadn srgnlerden biri bize st satmaya geliyordu;
roln ok iyi oynuyordu, ama ev sahibi onu askerlere ihbar etti ve onlar
da onu derhal uzaklamaya zorladlar. Aksilik bu ya, onba zamannda
grevi bandayd. Ust-Kottaki (Lenada) kk kolonimizin yeni gelen
srgnlerin
geilerine
hazrlanmay
nasl
adet
edindiini
hatrlyorum: ii piirmeyi, pelmeni yapmay alkanlk haline getirdik,
ksacas Demyanskoyedeki insanlarn bugn bizim iin yaptklarn yaptk
aynen. Byk bir srgn alaynn geii, gzerghta yer alan ve tm yeleri
evden gelecek haberler iin sabrszlanan her kk koloni iin mthi bir
olaydr.
4 ubat, akam 8:00. Tsingalinsk Yurts. Bize elik eden polis memuru,
isteimiz zerine, Tobolsktaki yetkililere yolculuk tempomuzun arttrlp
arttrlamayacan sordu. Grne gre Tobolsk Petersburgdan izin
istedi ve sonu olarak polis memuru ona bu konuda hareket zgrl
tanyan bir telgraf ald. u andan itibaren gnde yetmi verst yapacamz
varsayarsak, Obdorska 18 veya 20 ubatta ularz. Kukusuz bu sadece
bir tahmin.
Tsingalinsk Yurts denilen kk bir kyde duruyoruz. Ama aslnda
buradaki evler yurt (gebe adr) deil kyl kulbeleri. Nfusun ounu
Ostyaklar oluturuyor, Asyatik tip ok belirgin. Bununla birlikte
konumalar ve yaam ekilleri tamamen kylvari; tek fark Sibiryal
kyllerden daha fazla imeleri. Her gn sabahn erken saatlerinden
itibaren iiyorlar, leye doruysa oktan sarho olmu oluyorlar.
Yerli bir srgn olan retmen N., bize baz tuhaf eyler syledi. yle
grnyor ki, yabanc insanlarn kylerinden geeceini ve bu insanlarn

her yerde byk bir tantanayla karlandn duyan Ostyaklar, ok

korkuyorlar, imekten kanyorlar ve hatta iki stoklarn gizliyorlar.
ounun bugn ayk olmasnn nedeni bu. Ama akama doru Ostyak ev
sahibimiz yanlmyorsam eve sarho dnd.
imdi balk diyarndayz ve et bulmak g. Ayn retmen srgnlerden
ve yerli kyllerden bir balk takm rgtledi. Alar ald, almalar
bizzat ynetiyor ve tutulanlar satmak iin Tobolska gtryor. Geen yaz
takmn her yesi 100 rubleden fazla kazanm. Herkes kendisini bu
koullara olabildiinde uyarlamaya alyor. Ama N. balklk
giriimleri sonucu ftk olmu.
6 ubat. Samarova. Dn altm be, bugnse yetmi verst yol
katettik. Yarn da yaklak olarak ayn mesafeyi katedeceiz. u anda
arkamzda bir tarm arazisi uzanyor; buradaki kyller, Ruslar gibi
Ostyaklar da, yalnz balklkla urayorlar.
Tobolsk eyaletine siyasilerin yerletirilmesi alacak boyutta.
Kelimenin tam anlamyla bir tek cra ky yok ki evinde srgn olmasn.
gecelemek iin kaldmz evin sahibi bize burada yakn zamana kadar
hibir srgnn bulunmadn syledi; 17 Ekim bildirgesinin ardndan ok
byk saylar halinde gelmeye balamlar. O zamandan beri sel gibi
buraya akyorlar. Anayasal dnemin bu blgelere etkisi byle oldu! Pek
ok yerde siyasiler yerli halkla ayn ii srdryor: sedir kozalaklarn
topluyor, balk tutuyor, ilek topluyor, avlanyor. ou giriimci
kooperatifler, balk ekipleri, ihtiya maddeleri satan dkknlar rgtledi.
Kyllerin srgnlere kar tutumu son derece dosta. rnein burada,
Samarovoda byk bir ticaret ky kyller siyasilere bedava bir ev,
ilk gelen kiiye de hediye olarak bir dana ve iki torba un verdiler. Yerleik
bir gelenek nedeniyle dkknlar srgnlere kyllere olduundan daha
ucuz fiyata sat yapyorlar. Baz srgnler, atsnda her zaman bir kzl
bayrak dalgalanan kendi evlerinde komn halinde yayorlar burada.
Pariste, Berlinde ya da Cenovada kzl bayrak sallamay bir dene
bakalm!
Geerken sana u andaki srgn kouluna ilikin yaptm iki-
gzlemimden sz etmek istiyorum.
Sibiryada cezaevlerindeki politik nfusun toplumsal bileiminin tedrici
olarak demokratiklemesi olgusuna, 90lardan beri yzlerce deilse bile
onlarca kez dikkat ekildi. iler, bir zamanlar Peter ve Paul Kalesini ve
Kolimski kendi zel ve kaltsal tekeli, ya da adeta zorunlu malikanesi gibi

grmeye alm olan devrimci entelektellere nihayet sayca stn

gelerek, siyasilerin giderek artan bir yzdesini temsil etmeye baladlar.
Yzyln banda, son mahkm partisiyle birlikte gelen Vilnal baca
temizleyicilerini ya da Minskli yem tacirlerini grdkleri zaman adeta
gcenmi bir tarzda omuz silken Halkn radesi ve Halkn Hakk
partilerinin yelerini hala gryordum. Ama o zamann srgn iisi, ou
durumda, devrimci bir rgtn yesiydi ve politik ve ahlki dzeyi
yksekti. Hemen hemen tm srgnler, belki Yahudi Paleden gelen iiler
hari, jandarma sorgusunun eleinden gemiti ve bu elek ne kadar kaba
olursa olsun, genel olarak en ileri iileri alkoyuyordu. Bu, srgn nfus
iinde belirli bir dzeyi muhafaza ediyordu.
Tarihimizin anayasal dneminde, srgn tmyle farkl bir nitelik
tamaktadr. imdi srgn bir rgt sorunu deil, bal bana bir kitle
hareketi sorunudur. Artk jandarma sorgusu deil, geni sokak toplamalar
var. En gze batmayan kii imdi srgn iin ya da hatta celldn kurunu
iin seilebilir. Bir dizi halk hareketinin bastrlmasnn ardndan,
devrimci amalar iin ya da sadece devrimci bahanelerle yaplan
mlkszletirmeler, ar solcu maceralar ve alelade ekyalklarla dolu
bir gerilla eylemleri dnemi balad. Aslamayan herkes ynetim
tarafndan Sibiryaya gnderildi. Byle muazzam boyutlarda bir kavgann,
byk ehirlerimizin yeralt dnyasndan gelen maceraclar bir yana,
devrime yalnzca bir parmayla dokunmu olan ya da masum seyirciler
olan pek ok insan iine almasn anlamak kolay. Bunun srgnlerin genel
dzeyi zerine nasl bir etki yaptn tasavvur edebilirsin.
Ayn ynde etki eden bir baka faktr daha var: firarlar. Ne tr
insanlarn kat gn gibi ortada: partilerinin ve ilerinin kendilerini
beklediini bilen en aktif, en bilinli kiiler. Tobolsk eyaletinin belli bir
blgesindeki 450 srgnden sadece yaklak 100 tanesinin kalmas, baar
yzdesi hakknda bir fikir verebilir. Ancak tembeller kalyor. Sonu olarak,
kalan srgnlerin ou, oraya kazara gelmi olan, kiiliksiz, politik olarak
belirsiz tipler. Baz nedenlerle kamay beceremeyen birka aktif insan,
bazen zor durumda kalyor, nk tm siyasiler karlkl teminat
sistemiyle manen birbirlerine ballar.
8 ubat. Karimkrinsk Yurts. Dn yetmi be, bugn doksan verst yaptk.
Mola yerlerine bitkin halde varyor ve erkenden yatyoruz.
Bu gece bir Ostyak kynde, kk, kirli bir kulbede bulunuyoruz.
liklerine kadar donan eskorttaki askerler, baz sarho Ostyaklarla birlikte

pis mutfaa doluuyorlar. Duvarn teki tarafnda bir kuzu meliyor.

Kyde bir dn var u anda dn sezonu ve tm Otsyaklar iiyor ve
bir sarho kulbemize girmeye alyor.
Saratovdan gelen kk, yal bir adam olan bir idari srgn, hem de
sarho, bizi grmeye gelmi. Sonunda, o ve dier adamn Berezovdan
buraya et almak iin geldikleri ve daha sonra aldklarn tekrar sattklar
anlalyor. Her ikisi de siyasi.
Ulammz salamak iin burada yaplmak zorunda olunan hazrlk ii
olaanst. Konvoyumuz, sana sylediim gibi, yaklak elli atla ekilen
yirmi iki st rtl kzaktan oluuyor. ok az ky bu kadar at veriyor, bu
yzden atlar krn her tarafndan toplanyor. Durakladmz baz yerlerde,
oraya 100 verst teden getirilen atlar verildi bize. Ancak burada araba
konaklar arasndaki mesafe ok ksa, genellikle 10-15 verst. Bylece bir
Otsyak, i Temsilcileri Sovyetinin iki yesini 10verst tamak iin atn
100 verst srmek zorunda. stelik tam olarak ne zaman varacamz
bilinmedii iin, baz srcler atlarna ihtiya duyulmadan nce on be
gn beklemek zorundaym. Onlar byle bir durumu nceden ancak bizzat
eyalet valisi bu blgelere gezi yapt zaman hatrlayabilirler
Yerli kyllerin genel olarak siyasilere ve zel olarak da bize ne kadar
dosta davrandklarndan pek ok kez bahsettim. Berezov blgesinde
kk bir ky olan Belegoryede bamza olaanst bir ey geldi. Bir
grup kyl bizim iin kolektif olarak ayl ve souk yiyecekli bir karlama
treni rgtlediler ve bize vermek iin alt ruble topladlar. Doal olarak
paray kabul etmedik, ama ay davetini kabul ettik. Ama eskortumuz itiraz
etti ve parti sona erdi. Yani avu raz oldu, ama onba, kydeki herkesin
duyaca kadar yksek sesle bararak ve avuu ihbar etmekle tehdit
ederek korkun bir yaygara kopard. Bu nedenle aymz almakszn bir
kez daha ayrldk. Neredeyse tm ky bizi izledi; bu ok gzel bir
gsteriydi.
9 ubat. Kandinskoye. 100 verst daha yaptk. ki gn daha ve
Berezovoya varacaz (ayn on birinde). Bugn ok yoruldum; dokuz-on
saatlik srekli yolculuk boyunca yiyecek hibir eyimiz yoktu. Srekli Obi
Nehrini takip ediyoruz. Sa kenar dalk ve aalk, sol kenar bask. Nehir
geni, hava sakin ve grece scak. Kk kknar aalar iaret grevi
grmek iin yolun her iki tarafnda da kara saplanm. Srclerimizin
ou Ostyaklar. Kzaklar birbiri ardna koulmu iki ya da atla
ekiliyor, nk yol biz ilerledike darlayor. Srclerin uzun sapl,

uzun ipli krbalar var. Konvoy ok byk bir mesafeye yayld. Zaman
zaman srclerden biri, atlar karl-tozlu youn bulutlar kaldrarak
drtnala koturan ok tiz bir lk atyor. Hz insann nefesini kesiyor.
Kzaklar neredeyse birbiri zerine ylyorlar, omuzlarmzn arkasnda
anszn bir atn az beliriveriyor ve yzmzde nefesler. Daha sonra
kzaklardan biri alabora oluyor ya da koum takmlarndan bazlar
kopuyor veya zlyor. Tm konvoy duruyor. Birka saatlik srten
sonra kendini hipnotize olmu gibi hissediyorsun. Hava ok durgun.
Srcler birbirlerine kulak trmalayc sesleriyle sesleniyorlar. Sonra
atlar tekrar hareket ediyor ve ok gemeden yine drtnala gidiyoruz. Sk
molalar bizi byk lde yavalatyor ve srcleri maksimum hza
ulamaktan alkoyuyor. Saatte yaklak on be verstyapyoruz, oysa burada
normal hz on sekiz, yirmi, hatta yirmi be verst.
Muazzam mesafeler gz nnde bulundurulunca, Sibiryada hzl
yolculuk normal ve bir anlamda da gerekli bir ey. Ama ben hibir zaman
Lenada bile byle bir sr grmedim.
Deiim istasyonuna ulatk. Kyn dnda, kouma hazr kzaklar ve
yeni atlar bekliyor; sadece, ocuklu aileler iin ayrlm olan iki kzak
Berezova ekspres vasta olarak gidiyor. Atlar hzla deitiriyoruz ve
yolumuzda ilerliyoruz. Buradaki srcler garip bir tarzda oturuyorlar.
Kzan n ucuna enlemesine uzun bir tahta ivilenmi; bu yere dingil
deniyor ve src dingile, yani plak tahtaya oturuyor, ayaklar kzan
kenarndan sarkyor. Atlar drtnala gittiklerinde ve kzak bir o yana bir bu
yana yattnda, src, bir yelkenci gibi kenarlardan sarkarak ve bazen de
ayaklaryla yerden iterek bedeniyle onu dengeliyor.
12 ubat. Berezov. Cezaevi. Be, alt gn nce seni gereksiz yere
zmemek iin bunu o zaman yazmamtm tifs salgnnn olduu bir
blgeden getik. imdi bu blgeler ok geride kald. Sana szn ettiim
ingalinsk Yurtsta, altm evden otuzunda tifs vard. Dier kylerde de
durum ayn. Pek ok l. Akrabalarndan birini kaybetmeyen src
neredeyse yoktu. Yolculuumuzun hzlanmas ve orijinal programdaki
deiiklik, dorudan tifsle balantl: polis memuru, gnderdii telgrafla
yetkililere tehlikeli blgeyi olabildiince abuk geme zorunluluunu
gerekelendirdi.
Son iki gn, gnde 90 ya da 100 verstlik bir hzla kuzeye doru yol
aldk, yani neredeyse tam bir derece. Sonu olarak, uygarlk belirtileri
eer burada uygarlktan sz edilebilirse ok ak bir ekilde siliniyor.

Vahetin ve souun alemine her gn bir derece daha iniyoruz. Bir dac
da, bir ykseklik kuandan dierine geerek yksek bir daa karken
benzer bir izlenime sahip olsa gerek. nce zengin Rus kylleri vard.
Ardndan kark evlilikler sonucunda Mool grnmlerini neredeyse
kaybetmi olan Ruslam Ostyaklar. Daha sonra tarm blgesini terk ettik
ve Ostyak avclarnn ve balklarnn, Rusay glkle konuan ksa,
psteki gibi kabark bal yaratklarn topraklarna girdik. Atlar daha ender
bulunur oldu ve daha kt durumdalar; atl tama burada nemli bir rol
oynamyor ve av kpekleri atlardan ok daha deerli. Yol giderek daha
kt, dar ve tmyle engebeli hale geldi. Yine de polis avuu bize
buradaki anayol Ostyaklarnn Obinin kollar boyunca yaayanlara
kyasla uygarlk numuneleri olduunu sylyor.
Bunlarn bize kar tutumlar mulak ve anlalmaz; galiba bizi geici
olarak gzden dm kodamanlar olarak tasavvur ediyorlar. Bir Ostyak
bugn srekli unu sordu: Generaliniz nerede? Generalinizi gsterin bana
keke onu grebilsem hi general grmedim.
Bugn bir Ostyak kzaklarmzdan birine bitkin bir at koarken bir
bakas da ona sesleniyordu: Onlara bundan daha iyi bir tanesini ver,
onlarn kim olduklarn dnyorsun, polis memurlar m? Ama, sadece
bir kez olsa da, bir Ostyakn bizden pek nemli olmayan yolcular, yle
deil mi? diye sz ettii bunun tersi bir durum da olmad deil.
Berezova geen gece ulatk. ehrin bir tasvirini isteyeceini
sanmyorum. Buras, 1.000 sakini, bir polis karakolu ve bir maliye binas
bulunan Verholensk, Kirensk ve dier birok ehire benziyor. Bununla
birlikte Ostermann mezarn ve Menikovun gmld yeri de
(doruluk garantisi olmakszn) gsteriyorlar. Yerli nkteciler Menikovun
iinde yemeklerini yedii yal hanma ait evi de gsteriyorlar.
Dorudan cezaevine gtrldk. Elli kiilik yerel garnizon, girite
sralanmt. yle grnyor ki, bizim varmzdan nce cezaevi on be
gn ykanp temizlenmi, tm mahkmlar nceden nakledilmi.
Hcrelerden birinde, zerinde masa rts bulunan byk bir masa, yemek
sandalyeleri, bir iskambil masas, mumlu iki amdan ve byk bir lamba
bulduk. Bu kadar dncelilik neredeyse dokunaklyd
Birka gn burada dinleneceiz ve sonra yola devam edeceiz.
Devam edeceiz, evet ama ben henz hangi yne olacana karar
veremedim.
[1] Trokinin karsna yazd mektuplar. (.n.)

[2] Raumur, 1730da alkoll bir termometre icat eden Fransz bilgindir. cat ettii
termometre de kendi adyla anlmaktadr. (.n)
[3] Rusyada atla ekilen kzak ya da araba. (.n.)

... ve Geri

Yolculuumuzun atl kzaklar iindeki ilk ksmnda, her molada sknt

iinde geri bakyor ve bizi tren yolundan ayran mesafenin giderek daha da
bydn gryordum. Obdorsk hibirimiz iin nihai hedef olmayacakt,
elbette benim iin de. Ka fikri bizi bir an olsun terk etmedi. Botlarmn
tabanna ustaca gizlenmi bir pasaportum ve dn yolculuu iin param
vard. Ama eskortun bykl ve srekli yakn gzetim, yolda kamay
son derece zor klyordu. Bununla birlikte sylemeliyim ki, hep beraber
olmasa da tek tek ka olana vard. Uygulanmas pekala mmkn birka
plan yapld ama kan geride kalanlar zerindeki sonularn dnerek
erteledik. Eskortun askerleri, ve zellikle de avu, bizi srgn yerimize
sa salim teslim etmekle sorumluydular. Evvelsi yl Tobolsklu bir avu,
bir renci mahkmun kana izin verdii iin ceza taburuna srld.
Bunun ardndan Tobolsk birliklerinin gz alm ve yolda srgnlere
kar davranlar ok daha az dosta olmutu. Bu sanki onlarla mahkmlar
arsnda varlan bir taktik anlama gibiydi: yolda hi ka olmazd.
Hibirimiz bu anlamaya mutlak olarak bal kalmay dnmedik. Ama
yine de bu azmimizi krd ve hibir ey olmakszn molalar birer birer
geti. Sona doru, birka yz verst yolculuun ardndan belli bir atalet
olutu ve ben artk geri deil ileri bakmaya baladm; oraya varmak iin
sabrszlanyordum, kitaplara ve gazetelere ulama kaygsna dtm.
Ksacas uzun bir kala hazrdm. Berezovda bu ruh hali derhal dald.
Buradan kurtulma ans var m?
Baharda kolay.
Ya imdi?
O kadar kolay deil, ama olabilir. Dikkat et, imdiye kadar bunu
deneyen olmad.
Herkes, istisnasz herkes bize, ok fazla sayda srgn kontrol etmenin
az sayda polis iin fiziksel olarak olanaksz olmas nedeniyle, baharda
kamann basit ve kolay olduunu sylyordu. Bununla birlikte, bir yere
yerletirilmi on be srgnn kontrol edilmesi ve zel bir dikkat
gsterilmesi olanaksz deildir. Hemen kamam ok daha iyi olurdu.
lk art Berezovda geride kalmakt. Obdorska devam etmek, geri dn
yolculuuna 480 verst daha eklemek demekti. Yorgun ve hasta olduumu ve
beni hemen yolculua devam etmeye zorlama giriimlerine kar
koyacam bildirdim. Polis efi yerel doktora dant ve birka gn
Berezovda kalmama izin vermeye karar verdi. Hastaneye kaldrldm. O

srada belli hibir planm yoktu.

Hastanede grece zgrdm. Doktor olabildiince ok yrmemi
tavsiye etti ve ben de bundan durumu tartmak iin yararlandm.
Grne gre en kolay yol geldiimiz yoldan, yani byk Tobolsk
anayolundan dnmekti. Ama bunun ok tehlikeli olduuna karar verdim.
Doru, yol boyunca beni kyden kye nakledecek birok gvenilir kyl
vard. Ancak yine de bir talihsizlik olma olasl ok bykt. Tm
yneticiler ya anayolda yayor ya da orada yolculuk yapyordu. ki gn
iinde, ya da daha erken, birisi Berezovdan en yakn telgraf brosuna
ulaabilir ve Tobolska kadar tm polis grevlilerini uyarabilirdi. Bu
zm elemeye karar verdim.
Dier yol Urallar zerinden ren geyiiyle seyahat etmek ve sonra
Arangel yolundan zmaya ulamak ve baharda deniz seferinin
balamasn bekleyip, yurtdna giden bir gemiye binmekti. cra yerlerden
geen Arangel yolu gvenliydi. Ama Arangelde kalmak ne kadar
gvenli olurdu? Oradaki artlar hi bilmiyordum ve hibir bilgi
edinememitim.
nc plan en cazip gibi grneniydi. Ren geyiiyle Ural maden
ocaklarna gitmek, Bogoslovsk madenindeki dekovili[1] kullanmak ve
orada Perm hattna gemek. Ardndan Perm, Vyatka, Volodga, Petersburg,
Helsingfors
Brezovdan, Sosva ya da Vogulka nehirleri boyunca ren geyiiyle
dosdoru maden ocaklarna gitmek olanakl. Berezovdan tesi tamamen
vahi yerler. Bin verstboyunca ne polis, ne de bir tek Rus ky, sadece
orada burada seyrek Ostyak yurtlar, doal olarak ne telgraf sorunu, ne de
herhangi bir yerde bir at; yol yalnzca ren geyiine elverili. htiya
duyduum tek ey biraz ilerlemekti ve doru ynde yola kacaklarn
varsaysak bile Berezov polisi beni asla yakalayamazd.
Yolculuun zorluklarla ve fiziksel tehlikelerle dolu olaca konusunda
uyarlmtm. Baz yerlerde yz verst boyunca hi insan yerleimi yoktu.
Blgenin tek sakinleri olan Ostyaklar eitli blgesel hastalklardan
mustariptiler; frengi yaygnd, tifse ok sk rastlanyordu. Hi kimseden
herhangi bir yardm bekleyemezdim. Dobrovolski adnda Berezovlu gen
bir tccar, bu k Sosva Nehri boyunca uzanan Ourvi yurtlarnda iddetli
ateten iki hafta iinde lmt. Peki ya ren geyii lrse ve yerine
yenisi bulunamazsa? Ya kar frtnas olursa? Frtna birka gn srebilir ve
ona yolda yakalanan herkes lmeye mahkmdur. Ve ubat, kar frtnas
aydr. Ayrca yol u anda gerekten ak myd? ok az insan bu yolu

kullanyordu ve eer buradan birka gn geilmezse kar ylrd ve birinin

yolunu kaybetmesi kolayd. Aldm uyarlar bunlard.
Tehlike yadsnamazd. Kukusuz Tobolsk anayolu fiziksel gvenlik ve
rahatlk asndan byk avantajlar sunuyordu. Fakat yakalanma
asndan sonsuz kez daha az gvenli olmasnn nedeni de tam da buydu.
Sosra nehri boyunca yolculuk yapmaya karar verdim; ve seimimden
piman olmak iin hibir neden yok.
*

Geriye beni Ural maden ocaklarna gtrmeye raz olacak birini bulmak
kald ve iin en riskli ksm bu.[2]
Kendisiyle sorunumu tarttm gen bir serbest tccar olan Nikita
Serapioni, uzun sre dndkten sonra, bekle biraz, sanrm sana
yardm edebilirim dedi. Buradan yaklak krk verst tede yaayan
Nikifor adnda Ziryan[3] bir arkada var gerek bir yal tilkidir bir
yerine iki akl var, bu ii yapsa yapsa o yapabilir.
mez deil mi? diye sordum ihtiyatl bir ekilde.
mez demekle ne kastediyorsun? Elbette ier, burada kim imez ki?
stelik iki onu perian etti; pek ok samur ldrp ok para kazanan iyi
bir avcyd. Ama bover. Bunu yapmaya raz olursa, belki maddeden de
uzak durur. Gidip onu senin iin greyim. O gerek bir yal tilkidir bunu
o yapamazsa kimse yapamaz.
Nikita Serapionile birlikte Nikifora teklif edeceim szlemenin tm
ayrntlarn hallettik. ren geyii iin deme yapacaktm, o da
mevcutlarn en iyilerini seecekti. Kzak da bana ait olacakt. Eer Nikifor
beni gideceim yere sa salim gtrrse, ren geyikleri ve kzak onun
olacakt; ve ayrca ona nakit olarak elli ruble deyecektim.
O akam yant almtm. Nikifor teklifi kabul etmiti. Evinden yaklak
elli verstuzaktaki bir adr kyne doru oktan yola kmt ve ertesi gn
lene doru birinci snf ren geyiiyle birlikte geri dnecekti. Ertesi
gece buradan ayrlabilecektik. O zamana kadar iyi bir
ift kisi ve iji[4] ile, bir malitsa ya da birgus[5] ve on gnlk erzakla
donatlm olacaktm. Nikita Serapioni tm bunlar bulmay vadetmiti.
Sana sylyorum diyordu habire beni temin ederek, Nikifor seni
oraya kesinlikle gtrecek. Bunu yapsa yapsa o yapabilir.
Evet, imeye balamazsa diye ekliyordum tereddtl bir ekilde.
Dert etme, Tanr byktr, balamaz. Korktuu tek ey, da yolunu

seersen, yolu kaybedebilecei, nk sekiz yldr bu yoldan gitmiyor.

ominsk Yurtsa kadar nehri takip etmek zorunda olacaksnz ve bu ok
daha uzun bir yol.
Berezovdan ominsk Yurtsa iki yol var. lki, yani da yolu eitli
yerlerde Volga Nehrini ve Vijnepurtim Yurtsu geen direkt yol. kinci
yolsa Soska Nehrini izliyor ve gzergh zerinde aytansk ve Maleyevsk
Yurts ve dier kyler bulunuyor. Da yolu yar mesafede, ama sk
kullanlmyor ve tmyle karl olmas ok muhtemel.
Yazk ki, ertesi gece ayrlamadk; Nikifor ren geyikleriyle gelmeyi
baaramamt, ve kimse nerede olduunu bilmiyordu. Nikita Serapioni
ok zgnd.
Ona ren geyii almas iin hi para vermedin mi kazara? diye sordum.
Sen beni ne sandn, ocuk mu? Onu topu topu be ruble verdim ve bunu
yaparken karsnn grdnden de emin oldum. Bekle, bugn tekrar gidip
Nikiforu greceim.
Hareket saatim en az yirmi drt saat ertelendi. Polis efi beni Obdorska
gndermek iin srar edebilirdi. Kt bir balang!
nc gn geride braktm, 18 ubat.
Bu sabah Nikita Serapioni hastanede beni grmeye geldi ve odada hi
kimsenin bulunmad uygun an bekleyerek, kararl bir ekilde unu
bildirdi:
Bu gece 11:00da fark edilmeden svmal ve evime gelmelisin. Gece
yars gidiyorsunuz. Tm ailem bu gece temsile gidecek, evde yalnz
olacam. zerini evde deitirirsin ve yemek yersin, sonra seni
Nikiforun bekleyecei ormana gtreceim. Hereye ramen sonunda da
yolundan gitmeye karar verdi; dn bu yoldan iki Ostyak kzann getiini
duymu.
Bu kesin mi? diye sordum pheyle.
Evet kesin.
Akama kadar odamda bir aa bir yukar dolandm durdum. Saat
8:00da temsilin verildii ordu klasna gittim; en iyi yolun bu olacan
dnyordum. Klann toplant salonu tklm tklm doluydu. Tavandan
byk lamba sarkyordu, taklan mumlar duvarlar aydnlatyordu.
mzisyen sahnenin nnde oturuyordu. n sra yneticilerce igal
edilmiti, bunlarn arkasnda tccarlar ve siyasiler oturuyordu ve daha
sradan aileler arka sralarda bulunuyorlard; tezghtarlar, kk tccarlar

ve genler. Askerler duvar diplerinde oturuyorlard. ehovun Ay adl bir

oyunu oynanmaktayd halihazrda. Uzun, iman, iyi tabiatl bir adam olan
doktor yardmcs Anton vanovi, ayy oynuyordu. Doktorun kars,
alml komuydu. Doktorsa suflrd ve sahnenin ortasndaki kk
kutusunda bir kaz gibi tslyordu. Daha sonra tuhaf bir ekilde boyanm
perde indi ve herkes alklad.
Ara verildiinde, siyasiler bir grup halinde toplandlar ve en yeni
haberlerden sz ettiler. Polis efinin iki ailenin Berezovda kalmasna izin
verilmesine ok zldn sylyorlar. Aklmdayken, polis efi
buradan hi kimsenin kaamayacan syledi. Gzel de, tmyle hakl
olamaz diye itiraz etti biri, eer insanlar geliyorlarsa bu onlarn
gidebilecekleri anlamna da gelir.
mzisyen oturdu ve perde kalkt. Sonraki oyun, tatildeki bir kocay
anlatan bir drama olan Kendine Ramen Trajedi idi. Eski bir ordu doktor
yardmcs olan hastane mfettii, ipek ceket ve hasr apka giymi koca
roln oynuyordu; ubatta Kuzey Kutup dairesinde! Perde bir kez daha
indiinde, sinirsel arlardan yakndm ve oradan ayrldm.
Nikita Serapioni bekliyordu.
Yemek yemek ve zerini deitirecek kadar zamann var. Nikifora
ehir saati gece yarsn vurduunda randevu iin yola kmasn
syledim.
*

Gece yarsndan hemen nce darya ktk. Parlak bir ekilde

aydnlanm odann ardndan, karanlk zifiri geliyordu, ama ok gemeden
tek atl bir kzan siluetini seebildim. Gusm aceleyle altma serip,
kzan zeminine yattm. Nikita Serapioni byk bir saman balyasyla beni
rtt ve tm balyay iple balad, sanki teslim edilecek mallar tayorduk.
Saman donmutu ve karlyd. Nefesim kar eritiyor ve slak kar tanecikleri
yzm kaplyordu. Ellerim de samann iinde buz kesmiti; eldivenlerimi
giymeyi unutmutum ve imdi hareket etmek zor geliyordu. ehir saati on
ikiyi vurdu. Kzak yola kt, tccarn evinin kapsndan getik ve at sokak
boyunca hzla ilerledi.
Hele kr! dedim. ktk! Souk ellerim ve yzm bile bana
mutluluk veriyordu, nk olayn gerekliini teyit ediyorlard. Yirmi
dakika kadar hzl yol gittik ve sonra durduk. Bir slk sesi duydum,
Nikitann sinyali. Ksa bir aradan sonra, alak bir sesi tekiben bir baka
bir slk geldi. Konuan kim? Tetikte bekliyordum. Nikita aka kaygm
paylayordu, nk beni zmedi, yalnzca alak sesle bir eyler

mrldand.
Kim bu? diye sordum samann iinden sessizce.
Burada ne aradn eytan bilir diye yantlad Nikita.
Sarho mu?
ey, ayk deil.
Derken iinde birka adamn bulunduu bir kzak grnd yolda.
Dert etme, endielenme Nikita Serapioni, ve tipe syle o da
endielenmesin, dediini duydum birinin. Bu benim arkadam ve bu
da yal babamAsla ak vermezler...
Nikita sylenerek beni zd. Malitsa giymi ama apkasz uzun bir
mujik nmde durdu. Parlak kzl salar vard ve sarhotu, ama yine de
kurnaz yzlyd ve daha ok bir Ukraynal gibi bakyordu. Birka metre
tede gen bir ocuk sessizce oturuyordu ve yal bir adam kzaa tutunmu
iki yana sallanyordu, belli ki ok imiti.
Dert etme, baym, dert etme dedi Nikifor olduunu tahmin ettiim kzl
sal adam, bunlar benim adamlarm, onlardan sorumluyum. Nikifor ier,
ama tetiktedir. sen endielenme. u hayvanlara bak (ren geyiklerini
iaret ediyordu), yaa, seni bunlarla her yere gtrebilirim. Amcam
Mihail Yegori, bana, git ve da yolunu izle daha dn iki Ostyak kza
bu yolu geti diyor Da yolundan gitmeyi tercih ederim nehir
boyunca herkes beni tanr. Bu yzden benimle biraz pelmeniyapmas iin
Mihail Yegorii ardm o iyi bir mujiktir, o
Biraz bekle Nikifor vanovi, bagaj hazrlamayacak msn?diye sesini
ykseltti Nikita Serapioni.
Nikifor ie koyuldu. Be dakika sonra yeni kzak hazrd ve ben de onun
iinde oturuyordum.
Bu ok kt Nikifor vanovi dedi Nikita sitem edercesine, bu
adamlar yannda getirmemen gerekirdi, sana sylememi miydim? Beni
dinleyin diye dier ikisine hitap ediyordu sizden tek bir kelime
kmayacak, tamam m?
Hibir kelime dedi gen mujik.
Yal adam belli belirsiz parman kprdatt havada. Nikita
Serapionile vedalatm.
Yolunuz ak olsun!
Nikifor sert bir ekilde geyiklere bard ve yola ktk.

Geyikler iyi kouyorlard, dilleri dar kmt ve hzla soluyorlard,

u-u-u-u. Yol dard, hayvanlar sk sktlar ve birbirlerinin yoluna
girmeksizin nasl bu kadar hzl kotuklarna ayordum.
Sana doru sylyorum dedi Nikifor bana dnerek, bunlardan daha
iyi geyikler bulamazsn. Bunlar seme hayvanlar, srde yedi yz hayvan
vard ve bunlar en iyileri. u yal adam, Mihey, bu hayvanlar asla sana
vermeyeceim, dnyada olmaz dedi nce. Bir ie atktan sonra, tamam al
dedi. Ve onlar alnca birden alamaya balad. Buraya bak dedi, bu nder
(Nikifor ndeki geyii iaret ediyordu) ok deerlidir; eer onu sa salim
geri getirirsen, ayn fiyattan geri alrm. Bunlar cins hayvanlardr. Onlara
iyi para dedim, ama buna deer, bu doru. Sadece lider yirmi be ruble
eder. Tek mesele, amcam Mihail Osipoviin onlar bize bedavaya dn
verecek olmasyd. Bana dosdoru yle dedi: Nikifor sen bir aptalsn.
Byle dedi. Nikifor sen bir aptalsn, niin bana bu tipi gtrdn
sylemedin, ha?
Ne tipi? diye szn kestim.
Yahu, siz diyelim.
Sonradan, tip szcnn srcmn kelime daarcnn gzdesi
olduunu anladm.
Nikifor anszn geyikleri mola vermek zere durdurduunda, olsa olsa
on verst yol almtk.
Burada sapmamz gerekiyor, be verst ya da daha fazla tede. Benim
iin gussakladklar bir adr ky var. Sadece bir malitsa ile nasl
seyahat edebilirim? Eminim souktan donup lrm. Nikita Serapioni
beni gus konusunda uyard.
Berezovdan on verst uzaktaki bir adr kyne gitmek iin yolumuzdan
kma anlamsz dncesi akna evirdi beni. Nikiforun kaamakl
yantlarndan, gusu evvelsi gn almaya gitmesi gerektiini, ama son krk
sekiz saat iinde imekten baka hibir ey yapmam olduunu anladm.
stediini yapabilirsin dedim, ama ben seninle gus almaya
gelmeyeceim. Bunu daha nce dnmeliydin. Eer yorsan, malitsann
zerine benim paltomu giyebilirsin; ben onu yalnzca zerine yatmak iin
kullanyorum. Gideceimiz yere geldiimizde, giydiim koyun pstekisini
sana veririm, gustan daha iyidir.
yi o halde dedi Nikifor seve seve kabul ederek, Niin gus isteyelim?
Souktan lmeyeceiz, hayr efendim. Ho ho! geyiklere baryordu. Bu

hayvanlarn drtmeye ihtiyalar yok, iyiler. Ho ho!

Ama Nikiforun neeli hali uzun srmedi. Tamamen ikinin etkisindeydi.
Gevemeye balamt, dik duramyordu ve giderek daha derin uykuya
dalyordu. Pek ok kez uyandrdm onu; silkeleniyor, uzun bir sopayla
geyikleri drtyor ve mrldanyordu: endielenme, bu hayvanlar birinci
snf ardndan yine uykuya dalyordu. Geyikler neredeyse yrr gibi
yavalamlard ve sadece benim arasra seslenmem onlar bir sreliine
hzlandryordu. Bylece birka saat geti. Sonra ben de daldm ve birka
dakika sonra geyiklerin durduunu fark ederek uyandm. nce herey bitti
gibi geldi bana Nikifor! Onu omuzlarndan ekerek lgnca bardm.
Yant olarak yalnzca anlalmaz szler mrldand: Ne yapmam
istiyorsun? Hibir ey yapamam uyumak istiyorum
Bu gerekten zc bir durumdu. Berezovdan ta atlasa otuzkrk verst uzaktaydk ve burada mola vermek planmda yoktu. Bunun
akaya gelir yannn olmadn grdm ve nlemler almaya karar
verdim.
Nikifor diye bardm sarho kafasndan baln ekerek ve onu
dondurucu havada plak brakarak, eer hemen kalkmazsan ve u
geyikleri srmeye balamazsan, seni kzaktan atp tek bama gideceim
dedim.
Souktan m, szlerimin etkisiyle mi bilmiyorum ama Nikifor biraz
doruldu. Uyurken geyikleri drtmek iin kulland sopay drmt;
sendeleyerek ve kanarak, kzan altnda bir balta buldu, yol kenarndaki
gen bir am aacn kesti ve dallarn budad. Sopa hazrd, bir kez daha
yola koyulduk.
Nikifora sert davranmak gerektiini anlyordum.
Ne yaptnn farknda msn? Olabildiince sert bir ekilde sordum.
Bunu bir aka m sanyorsun? Eer bizi yakalarlarsa glecek bir eyin
olmayacak.
Anlyorum, efendim, merak etmeyin yapmam diye yantlad Nikifor
gittike aylarak. Bundan emin olun. Tek dert, u nc hayvann pek ie
yaramamas. Birincisi de ikincisi de ok iyiler, sadece ncs
doruyu sylemek gerekirse hibir ie yaramyor lanet olasca.
Gece ilerlemiti ve scaklk kaydadeer bir ekilde dmt. Gusumu
pstekimin zerine giydim ve tamamen rahatladm. Ama Nikiforun durumu
giderek daha zc hale geliyordu. Alkoln verdii s gitmi,
souk malitsasnn altna ilemiti ve zavall adam souktan tirtir

titriyordu.
Neden krk paltomu giymiyorsun zerine diye teklif ettim.
Hayr, bunun iin artk ok ge; kendi kendimi stmalym, ve nce
paltoyu stmalym.
Bir saat sonra yolun kenarnda baz yurtlar -drt sefil ktk kulbe
grdk. Be dakikalna ieri girip, yolu soracam ve biraz snacam.
Be dakika geti, derken on, on be, yirmi. Krke sarnm bir ekil
yaklat, ksa bir sre kzamn yannda durdu ve tekrar uzaklat. Ay
ykselmeye balyordu ve bu sefil kulbelerle birlikte orman bana uursuz
bir kzllk alyor gibi grnyordu.
Bu yolculuk nasl sona erecek acaba? diye sordum kendi kendime. Bu
sarhola daha ne kadar uzaa gidebilirim? Bu gidile bizi yakalamakta hi
zorlanmayacaklar. Sarho haldeyken Nikifor yolda karlatmz ilk
insana hereyi syleyebilir; Berezova haber verirler ve benim iin herey
sona erer. Bizi orada yakalamasalar bile, daha sonra dekovil civarndaki
btn istasyonlara telgraf ekerler. Devam etmeye deer mi? acaba diye
dnyordum.
Yaklak yarm saat gemiti ve Nikifor ortalkta grnmyordu. Onu
bulmak lazmd, ama girdii kulbenin hangisi olduuna bile dikkat
etmemitim. lk kulbeye geldim ve pencereden ieriye baktm. Kedeki
ocak yanyordu. Yerde zerinden buharlar kan bir tencere duruyordu.
Nikiforun ortalarnda bulunduu bir grup adam, yksek tahta sedirde
oturuyordu; Nikiforun elinde bir ie vard. Pencereye ve bitiik duvara
vurmaya baladm. Bir dakika sonra Nikifor grnd.Malitsasnn altndan
be santim kadar grnen Krk paltomu giymiti.
abuk u kzaa bin! diye bardm olabildiince kzgn bir ekilde.
Hemen, hemen diye yantlad ok uysal bir ekilde. Merak etmeyin,
birazck snmtm, imdi devam edeceiz yola. Geceye kadar
baaracaz, eytan bile bizi yakalayamaz. Tek dert u nc hayvann ie
yaramazl, onu hi almayabilirdik de.
Yola ktk.
*

Saat yaklak sabah 5:00. Ay biraz nce ykselmiti ve prl prl

parlyordu, souk sertlemiti, havada sabah kokusu vard. Pstekimin
zerine ren geyii derisi krkl paltomu giydim ve snp rahatladm;
src koltuundaki Nikifor kendinden emin ve uyank grnyordu;
geyikler koar adm gidiyorlard ve ben olduka sessiz bir ekilde uykuya

daldm. Arada bir uyanyor ve ayn deimeyen manzaray gryordum.

inden getiimiz alan neredeyse aasz, bataklk bir toprak; birka clz,
bodur am ve kayn aac kar blyordu, yol dar ve neredeyse grlmeyen
ylanvari virajlardan oluuyordu. Geyikler yorulmak bilmezcesine ve
otomatik makinelerin dzenliliiyle kouyorlard. Grltl solumalar
kk bir lokomotifin sesini andryordu. Nikifor beyaz baln geriye
atmt ve ba plak oturuyordu. Balktan dolay beyaz ren geyii
krknn tyleri bana yapmt ve karla kaplanm gibi grnyordu.
Yolumuzdayz diye dnyordum, iimde ykselen bir sevin dalgas,
onlar yokluumu fark edene kadar bir, hatta iki gn geebilir
yolumuzdayz Ve tekrar daldm.
Saat 9:00 civar. Nikifor geyikleri durdurdu. Ren geyii derisinden
yaplm, tepesi kesik bir koniyi andran bir oum ya da gebe adr,
neredeyse dorudan yolun yannda duruyordu. adrn yannda geyik
koulmu bir Ostyak kza bulunuyordu; bir odun yn vard, taze geyik
derileri kurutulmak zere aslyd, derisi yzlm bir geyik ba kocaman
boynuzlaryla karn zerinde yatyordu, malitsa ve kisagiymi iki ocuk
kpeklerle oynuyordu.
Bu adr burada ne aryor? diye ararak sordu Nikifor yksek sesle.
Vijnepurtim Yurtsa kadar bir ey greceimizi dnmyordum.
Soruturdu ve bunlarn 200verst uzaklktaki Harumpalovsktan gelen ve bu
blgelerde sincap avlayan Ostyaklar olduunu rendi. Yiyecek
kaplarmz ve erzamz topladm; trmanarak deri bir kapakla rtl
kk bir aklktan ouma girdik ve kahvaltya hazrlandk
Paisi diyerek Nikifor ev sahiplerimizi selmlad.
Paisi, paisi, paisi! cevab geldi her taraftan.
Zeminde krkler ylyd ve zerlerinde insanlar ekilleri kaynayordu.
nceki gece burada imilerdi ve herkes bunun etkisindeydi. adrn
ortasnda bir ate yanyordu ve duman adrn stndeki byk delikten
serbeste kyordu. aydanlmz atein zerine astk ve atee birka
ktk attk. Nikifor zgrce Ostyak dilinde konuuyordu. Bir kadn, daha
yeni emzirdii bebeiyle birlikte ayaa kalkt, plak gsn
gizlemeksizin atee yaklat. lm kadar irkindi. Ona bir tatl verdim. ki
kii birden kalkt ve bize yneldi. Biraz votka istiyorlar diye tercme etti
Nikifor. Onlara biraz ispirto verdim, 95 derecelik korkun bir ispirto.
Yzlerini buruturarak itiler ve azlarndakini yere pskrttler. plak
gsl kadn da kendi payn iti. Yal adam biraz daha istiyor diye
aklad Nikifor, kel, yal krmz yanakl ihtiyar bir Ostyaa ikinci

barda vererek. Sonra ekledi: Bu yal adam, ominsk Yurtsa kadar

bizimle gelmesi iin drt rubleye tuttum. Bizim nmzde kendi troykasn
srecek ve yolu aacak, geyiklerimiz onun arkasndan ok daha hzl bir
ekilde koacak.
aymz itik ve yemeimizi yedik. Ev sahiplerimize veda armaan
olarak biraz sigara verdim. Sonra hereyimizi yal adamn kzana
ydk, bizimkine bindik ve yola ktk. Gne tepede parlyordu, yol imdi
ormandan geerek ilerliyordu, hava aydnlk ve parlakt. Yal adam, hepsi
daha yavru olan beyaz vajenkisini (dii geyik) sryordu nmzde.
Bir ucunda kk bir boynuz topuz, dierinde ise keskin bir metal knt
bulunan ok uzun bir sopa tayordu; Nikifor da yeni bir sopa
almt. Vajenski yal adamn hafif kzan byk bir hzla ekiyordu ve
bizim hayvanlarmz da evik bir ekilde onlara ayak uyduruyorlard.
Yal adam niin ban rtmyor? diye sordum Nikifora, Ostyan
kel ban souk havaya maruz braktn grp ararak.
ki dumanndan kurtulmak iin en hzl yol budur diye aklad
Nikifor.
Yarm saat sonra yal adam vajenskisini durdurdu ve biraz daha ispirto
istemeye geldi.
Biraz versek iyi olur diye karar verdi Nikifor, ayn zamanda kendisi
de bir yudum alarak. Vajenskisi zaten arabaya koulmutu, grmediniz
mi?
yi de ne olmu?
Tam da iki almak iin Berezova gidiyordu. Ya enesini kapal
tutmasayd? Bu yzden onu tuttum. Bu yol bizim iin daha gvenli olur.
imdi en azndan birka gn ehre inmeyecek. Kendim iin korkmuyorum,
anlyorsunuz. Niye korkaym ki? Tamam, diyelim ki bana, bu tipin
srcln yaptn m diye sordular. Gzel, kimi tadm nereden
bileyim ki? Onlar polis, ben bir srcym. Onlar kendi cretlerini alrlar,
ben de kendiminkini. Onlarn ii insanlar izlemek, benimki tamak. Hakl
mym, deil miyim?
Haklsn!
Bugn 19 ubat. Yarn Devlet Dumasnn al. Genel af! Genel af
Devlet Dumasnn ilk grevi olacaktr. Belki ama genel aff birka on
derece daha batda beklemek daha iyi. Nikiforun dedii gibi, bylesi daha
gvenli olur.
*

Vijnepurtim Yurtsu getikten sonra, yolda bir torba dolusu ekmee

rastladk. Arl bir puddan fazlayd. Tm itirazlarma ramen, Nikifor
onu kzamza koymakta srarlyd. Onun yine sarho uykusuna
dalmasndan yararlandm ve uval tekrar sessizce dar attm; arlk
geyiklerimizi yavalatabilirdi.
Uyandnda, Nikifor ne ekmek uvaln buldu ne de yal adamn
adrndan ald sopay.
Bu geyikler olaanst mahlklar. Asla a ya da yorgunmu gibi
grnmyorlar. Yola kmadan nce yirmi drt saat boyunca hibir ey
yememiler ve biz yola kal da neredeyse yirmi drt saat olacak. Nikifor
onlarn sadece kotuklarn sylyor. Saatte sekiz-on verst civarnda
sabit bir hzla, dur durak bilmeden kouyorlar. Her on ya da on be verstte
bir, onlar ierlerken iki- dakikalna duruyoruz, sonra devam ediyoruz.
Bu, bir geyik kousu olarak biliniyor ve dnyann bu kesinde
kimseverstleri saymad iin, mesafeler kou cinsinden llyor. Be
kou, yaklak olarak altm-yetmi verste tekabl ediyor.
Yal adamla vejenskisinden ayrlacamz ominsk Yurtsa ulatmz
zaman, en az on kou yapm olacaz. Hi de fena bir mesafe deil.
Akam 9:00 civar, gece bastryorken, ilk kazamz kar istikametten
gelen birka kzakla yaptk. Nikifor onlar durmakszn gemeye alt,
ama baaramad; yol yle dard ki, azck yoldan karak gitsen geyikler
gvdelerine kadar kara gmlyorlard. Kzaklar durdu. Srclerden biri
bize doru geldi, Nikifora yakndan bakt ve ona ismiyle seslendi: Kimi
tayorsun? Uzaa m gidiyorsunuz?
Yok, uzak deil diye yant verdi Nikifor Obdorsklu bir tccar.
Karlama onu olduka sarst.
Bu eytann iiydi. Bu herifi tam be yldr grmemitim ve buna
ramen beni tand, Tanr onu lanetlesin. Bunlar, buradan yz verst tedeki
Lipinskten gelen Ziryanlar, yiyecek ve votka iin Berezova gidiyorlar.
Yarn akam oraya varrlar.
Aldrmyorum dedim. u anda bizi yakalayamazlar. Sadece senin
oraya dndnde herhangi bir sknt ile karlamayacan umarm.
Ne sknt olabilir ki? Onlara yle derim: ben bir srcym, benim
iim srclk, insanlarn ismini bilmekse sizin iiniz. Bir tipin tccar m
yoksa siyasi mi olduunu nasl bilebilirim? Siz polissiniz, bense bir
src. Doru mu?

Doru!
Gece bastrd, karanlk ve ar. Ay ancak sabaha doru ykseliyor.
Geyikler karanla ramen iyi yol alyorlar. Daha hi kimseyle
karlamadk. Saat 1:00da aniden parlak bir k emberine girdik ve
durduk. Yolun kenarnda parlak bir ate yanyordu; biri byk dieri kk
iki kii atein etrafnda oturuyordu. Bir kapta su kaynyordu ve bir
Ostyak olan ay kalbndan[6] dildii ay yongalarn kaynayan suya
atyordu.
Ik emberine girdik ve kzamz kuatc karanlk iinde derhal
kayboldu. Konuulan dilin bir tek szcn dahi anlamyordum. Nikifor
olandan bir kupa ald, iine bir avu kar koydu ve bir dakikalna
kaynayan suya batrd; sonra bir avu daha koydu ve kupay tekrar suya
batrd. Bu karanlk kuzey ssznn derinliklerinde, sanki atete esrarengiz
bir ila hazrlyor gibiydi. Ardndan byk bir evk ve istekle iti.
Geyiklerimiz yorulmu grnyorlar. Her durduumuzda yan yana
uzanyor ve kar yiyorlar.
*

leden sonra 2:00 civarnda ominsk Yurtsa vardk. Burada

dinlenmeye ve geyiklerimizi beslemeye karar verdik. Buradaki yurtlar
gebe konutlar deil, yerleik ktk kulbeler. Ama bunlarla Tobolsk
anayolunda kaldklarmz arasnda muazzam bir fark var. Bu yurtlar
aslnda, Rus tipi bir tula sobas, semaveri ve sandalyeleri olan, sradan
Sibirya mujik evlerinden biraz daha kirli ve daha yoksul, iki odal
kyl izbeleri. Burada yalnzca bir oda var, soba yerine ilkel bir ocak
bulunuyor, herhangi bir mobilya yok, alak bir giri kaps ve pencere cam
yerine kaln bir buz dilimi var. Buna ramen, gusumu, pstekimi ve kisimi
karr karmaz, yal bir Ostyak kadnn kurutmak iin hemen ocaa
asmasna ardm. Neredeyse yirmi drt saattir hibir ey yememitim.
Ren geyii postu rtlm sedirde oturmak, Nikitann souk kzarm
dana etini yemek ve aym beklemek ho bir duyguydu. Bir bardak brendi
itim, hafiften bam dnd ve sanki yolculuumuz oktan sona ermi gibi
hissettim. Krmz kordell uzun rgl sal gen bir Ostyak yataktan indi
ve geyiklerimizi beslemek iin dar kt.
Onlara ne verecek?
Yosun. Onlar yosun yetien bir yere salacak ve hayvanlar da yosunu
karn altndan bulup karacaklar, merak etme. Bir ukur kazarlar ve iine
uzanp doyasya tknrlar. Bir geyik daha fazlasn istemez.

Ekmek yemezler mi?

Daha kkken onlar ekmee altrmazsan yosun dnda bir ey
yemezler, bu da genellikle yaplmaz.
Yal kadn atee biraz daha odun att ve daha sonra gen bir
Ostyak kadn uyandrd. Kadn kendisini grmemem iin yzn
bartsyle rterek, Nikiforun Ourviye kadar bize elik etmesi iin iki
rubleye tuttuu gen bir adam olan kocasna yardm etmek iin dar kt.
Ostyaklar korkun tembel tipler, tm ileri kadnlar yapyor. Bu yalnzca ev
ileri iin geerli deil; pek ok Ostyak kadn tfek tayor ve sincap ve
samur avlamaya gidiyor. Tobolsktaki bir orman memuru bana Ostyaklarn
avareliklerine ve karlarna kar tutumlarna dair olaanst hikyeler
anlatmt. Kendisi Tobolsk blgesinin tumani denen en cra kelerini
dolamak zorundaym. Gen Ostyaklar gnl rubleden rehber olarak
kiralamay adet edinmi. Ve bu gen Ostyaklarn her biri, tumanide
karsyla ya da eer bekrsa annesi veya kz kardeiyle elik etmeye
alknm. Btn bagaj kadn tarm; bir balta, tencere, erzakla dolu bir
anta. Adam sadece kemerine takt ban tarm. Dinlenmek iin
durduklarnda kadn bir yer aar, onu rahat ettirmek iin kocasnn kemerini
alr, ate yakar ve ay hazrlarm. Adam piposunu imekten ve
beklemekten baka hibir ey yapmazm.
ay hazrd ve ben itahla fincan dudaklarma gtryordum. Ama su
dayanlmaz bir ekilde balk kokuyordu. Fincana iki kak dolusu kliukva
z koydum ve ancak o zaman iebildim.
Bundan rahatsz olmuyor musun? diye sordum Nikifora.
Hayr, biz balktan rahatsz olmayz, onu adan alp daha elimizde
srarken i i yeriz. Daha lezzetli bir ey olamaz.
Gen Ostyak kadn tekrar odaya girdi, yine yzn yar-rterek ve
ocan yannda oturarak, gayri ihtiyari bir biimde elbisesine ekidzen
verdi. Ardndan kocas geldi ve Nikiforu geerek bana elli sincap krk
satmay teklif etti.
Ona Obdorsklu bir tccar olduunuzu syledim, bu yzden almanz
istiyor diye aklad Nikifor.
Ona dnte urayacam, imdi almamn anlam olmadn syle.
aymz ve sigaramz itik. Nikifor geyikler beslenirken uyumak iin
sedire uzand. Ben de uzanp uyumak iin yanp tutuuyordum ama sabaha
kadar uyumaktan korkuyordum; bunun yerine, defterimi ve kalemimi
kardm ve yolculuun ilk yirmi drt saatine dair izlenimlerimi yazmak

zere ocan yanna yerletim. Herey ne kadar kolay, ne kadar gzel

gidiyordu! ok gzel, belki. Saat drtte iki srcy uyandrdm ve
oradan ayrldk.
Gryorum ki, Ostyak erkeklerin de kadnlar gibi kurdell salar ve
yzkleri var; galiba ylda bir kereden daha fazla rmyorlar onlar?
Sa rglerini mi? dedi Nikifor. Yo hayr, onlar sk sk rerler.
Sarho olduklarnda, hep birbirlerinin rglerine yaprlar. erler,
ierler, sonra aniden, hop!, birisini rglerinden yakalarlar. Daha zayf
olan brak beni der. teki de brakr. Sonra yine birlikte ierler.
Birbirlerine asla kzmazlar, buna elleri varmaz.
ominsk Yurtstan sonra Sosva Nehrine ulatk. Yol bazen nehri izliyor,
bazen de ormann iinden geiyor. Keskin, insann iine ileyen bir rzgar
esiyor ve ben bu notlar glkle yazyorum. Kayn korusuyla nehir yata
arasndaki ak krsal alandan ilerliyoruz. Yol ldrc. Geriye
baktmda, kzamzn brakt izlerin nasl hemen karla kaplandn
gryorum. nc geyik tkezleyerek, karnna kadar kara gmlerek,
umutsuz bir dizi sramayla yola geri dnerek, ortadaki geyii iterek ve
ndekini yoldan kararak ilerliyor. Buz tutmu nehirde ya da donmu
bataklkta giderken, yry hzyla ilerlemek zorundayz. Hepsinden
kts, nderimiz hibir yerde emsali olmayan o ayn hayvan
sakatland. Bu korkun yolda arka ayan sryerek sadk bir ekilde
devam ediyor ve yalnz ne eik ba ve koarken biraz kar yalamaya
alt sarkm dili ne zor anlar geirdiini gsteriyor.
Yol anszn aa dt ve kendimizi bir buuk arn yksekliindeki iki
kardan duvar arasnda bulduk. Geyikler birbirlerine girdiler, kenardaki
ikisi yanlar zerinde ortadakini tayormu gibi grnyordu. nderin n
ayann kana buland gzme iliti.
Ben bir eit veterinerimdir, bilirsiniz diye aklad Nikifor. Siz
uyurken onun biraz kan dkebileceini dndm.
Geyikleri durdurdu, kemerinden byk bir sustal bak kard, onu
dileri arasnda smsk yuttu ve geyiin kt durumdaki bacana
yoklamaya balad. Anlayamyorum, hi anlayamyorum diye mrldand
ve ayan biraz st ksmn bakla kazmaya balad. Operasyon ilerlerken
hayvan, bacaklarn yukar ekip, hi ses karmadan yatyordu. Bittiinde,
yaral baca zerindeki kan zgn zgn yalad. Kan lekesi kar zerinde
belirgin bir iz brakt ve durduumuz yeri aka belli etti. Ostyan
geyiklerinin bizim kzamza koulmasnda, bizim hayvanlarmznsa onun
hafif kzan ekmesinde srarc oldum. Zavall sakat nder arkaya

baland.
ominsk Yurtstan ayrldktan sonra yaklak be saat yolculuk yaptk ve
Ourviye gitmek iin bir be saat daha var; Semyon Pantiuty adnda zengin
bir geyik yetitiricisinin evinde geyiklerimizi deitirebileceiz ancak.
Peki hayvanlarn byle uzun bir yolculuk iin bize kiralamay kabul
edecek mi? Konuyu Nikiforla tartyorum. Belki de Semyondan er
geyikli iki takm hayvan satn almak zorunda kalacaz? yi, ne var
bunda? diyor Nikifor meydan okurcasna yleyse alrz! Benim yolculuk
yntemim onu tpk Phineas Fogg yolculuklarnn beni bir zamanlar
etkiledii gibi etkilemi grnyor. Hatrlarsan, Phineas Fogg filler ve
buharl gemiler alyordu ve yakt azaldnda treninin tm tahta ksmlarn
lokomotif kazanna atyordu. (s.447) Yeni glkler ve harcamalara
endielenen Nikifor, ikinin etkisindeyken, yani hemen her zaman,
zaptedilemez oluyor. Bana tmyle katlyor, kurnazca gz yumuyor ve
yle diyor: Eveet, bu bize epey paraya mal olacak ama bize vz gelir,
bize. Parann bizim iin nemi yok. Hayvanlar? lrlerse lsnler,
yenilerini alrz. Bir hayvan kaybetmeyi niin dert edeyim ki? Koabildii
halde, diyebilirim, asla onu koturmam. Ho ho! stediimiz tek ey
oraya ulamak. Hakl mym?
Haklsn!
Eer Nikifor sizi oraya gtrmezse, kimse gtrmez. Amcam Mihail
Osipovi (o iyi bir mujiktir) bana yle dedi: Nikifor, bu tipi mi
gtreceksin? Gtr o zaman. stersen benim srmden alt hayvan al.
Bedava. Suslikov ise, kendisi orduda onbadr, unu dedi: Onu sen mi
gtryorsun? u be rubleyi al o zaman dedi.
Niye sana be ruble verdi?
Sizi gtrmem iin.
Bu yzden olduuna emin misin? Niye umursasn?
Yemin ederim ki bu yzdendi. O kardeleri sever, Suslikov yani, onlar
iin hereyi yapar. nk, ak olalm, siz kimin tarafndasnz? Toplumun,
yoksul halkn, siz bunlar iin varsnz. u be rubleyi al dedi onu gtr,
dualarm senin iin. Bu ie bam koyarm dedi.
Yol ormana giriyor ve derhal dzeliyor; aalar onu karn birikmesinden
koruyor. Gne gkyznn tepesinde, orman sakin ve ben yle sndm
ki, gusumu karp sadece pstekimle duruyorum. ominskli Ostyak
devaml arkada kalyor ve onu beklemek zorunda kalyoruz. am aalar
her yanmz kuatyor. Dalsz muazzam uzunluktaki gvdeleri ta tepeye

kadar uzanyor, parlak yeil ve mum gibi dmdzler. Eski, gzel bir
parktan geiyormu izlenimine kaplyorsun. Tam bir sessizlik hakim; ancak
nadiren, kardan seilemeyen bir ift beyaz bataklk tavuu[7] havalanyor
ve ormann derinliklerine uuyor. Sonra am orman aniden bitiyor, yol
nehre doru ar derecede dik bir biimde iniyor, birden alabora oluyoruz,
toparlanyoruz, Sosvay geiyoruz ve ak alandan devam ediyoruz.
Birka clz kayn aac kardan ban karm. Batakln karsna
gemeliyiz.
Ka verst yaptk? diye soruyorum Nikifora.
Yaklak 300 sanrm. Ama kim bilir? Bu civarda verstleri kim lm
ki? Bamelek Mikailden baka hi kimse. Yal bir kadn koltuk
deneiyle lmeye balam, ama ok gemeden vazgemi derler. Bo
verin, baym, bir gn daha, sonra maden ocaklarndayz, tabii hava izin
verirse. Bazen buralarda hava berbat olur. Bir keresinde Lyapin
yaknlarnda kar frtnasna yakalandm, gnde verstten fazla
gidemedim, Tanr bizi korusun.
u anda Malye Ourvideyiz. -drt perian yurt, sadece birinde insan
yayor. Yirmi yl nce belki de tamamen insanlarla doluydular. Ostyaklar
korkun bir hzla ortadan kayboluyorlar. On verst sonra Bolie Ourvide
olacaz. Semyon Pantiuy orada olacak m? Geyiklerimizi deitirecek mi?
Bizimkiler tamamen kullanlamaz hale geldiler.
*

Bamz dertte! Ourvide hi mujik yok, adrlarda yoklar, iki geyik

kayor; birkaverst geri gitmemiz ve sonra sapmamz gerekiyor. Malye
Ourvide durup sormu olsaydk, birka saat kazanacaktk. Birka kadn
sakat liderimizi deitirmek iin bize bir geyik bulmaya alrken,
umutsuzlua alan bir ruh hali iinde bekledim. Her yerde ve her zaman
olduu gibi, Ourvi kadnlar bir iki nbetinden aylyorlar ve ben
erzamz amaya baladmda votka istiyorlard. Rusay, Ziryan dilini
ve aa ve yukar denen birbirinden tmyle farkl olan iki
Ostyak lehesini ayn derecede akc konuan Nikifor araclyla onlarla
sohbet ediyorum. Yerli Ostyaklar tek kelime Rusa bilmiyorlar; buna
ramen Rusa kfrler Ostyak dilinin temel ksmn oluturuyor. Bu
kfrler ve devlet tekelindeki votka, yerlilere Rus kltrnn en aikr
armaan. Anlalmaz seslerin ortasnda, hi kimsenin Rusa merhaba
bile diyemedii bir lkede, mkemmelen ve en ufak bir aksan olmakszn
telffuz edilen bildik edepsizce szler aniden bir gkta gibi geiveriyor.
Ara sra Ostyaklara ve kadnlarna sigara sunuyorum. Sayg dolu bir

horgryle iiyorlar bunlar. Neredeyse saf ispirtonun ateiyle tavlanm

damaklar, benim yoksul armaanlarma olduka duyarsz. Uygarln tm
rnlerini takdir eden Nikifor bile, sigaralarm ilgiye demez bulduunu
itiraf etti. Dncesini, bu ata daha sert yulaf gerek diyerek aklad.
adrlara doru ilerliyoruz. Buras ne kadar da vahi! Geyiklerimiz
yoldan kp kar ynna sapyorlar, bu eski alardan kalma ormann
aalar arasnda tkezliyorlar ve ben srcmn doru yolu nasl
bulabileceini bilemiyorum. Tpk geyiklerin boynuzlarn am ve kknar
dallar arasndan hayret verici bir ekilde geirmeleri gibi, onun da bu
konuda zel bir duyusu var. Ourvide bize verdikleri yeni nderin kocaman
boynuzlar var, en az be-alt kar uzunluunda. Yol pek iyi olmamann
yan sra, adm ba dallarla da kapanm. Bunu gren birisi boynuzlarn
bunlara kesin taklacan dnr. Ama son anda, hayvan, bayla hayret
verici bir hareket yapyor ve bir tek am inesine bile zarar vermeden
dallardan kamay baaryor. Uzun sre bu manevralar izledim ve bunlar
bana sonsuz derecede esrarengiz grnd, tpk saf igdnn tm
gstergelerinin bizim muhakeme yrten beynimize grnd gibi.
*

Sorunlar artyor! Yal adam, alanlarndan biriyle, geyiklerinden bir

ksmn brakm olduu bir yaz kampna gitti. Her an geri dnmesi
bekleniyor, ama tam olarak ne zaman dneceini kimse bilmiyor. st
duda ortasndan yark gen bir ocuk olan olu, onun yokluunda bizimle
grmeye cesaret edemiyor. Beklemek zorundayz. Nikifor geyiklerimizi
otlamalar, daha dorusu yosun yemeleri iin dar sald ve oradaki
sryle karmamalarndan emin olmak iin, hayvanlarn geri ksmndaki
krklerine bayla adnn ba harflerini kazd. Sonra, uzun yolculuk
yznden ok kt sarslm olan kzamz onard. Bense umutsuzluk
iinde ak alanda yrdm, sonra da adra girdim. -drt yalarndaki
tamamen plak bir kk olan, gen bir Ostyak kadnn kucanda
oturuyordu; annesi onu giydiriyordu. Sfrn altnda krk-elli derecedeki bu
kulbelerde ocuklarla birlikte nasl yayorlar? Gece olduunda ok da
kt deil diye aklyor Nikifor, bir krk ynnn iine gmlrler ve
uyurlar. adrlarda ok kladm, bilirsin. Bir Ostyak gece iin soyunur,
sonra krklerin arasna kar. Uyumak tamam da, kalkmak ok kt.
Nefesin elbiselerini baltayla kesilecek kadar sertletirir. Kalkmak kt.
Gen kadn kk olan malitsasnn eteine sard ve onu memesine
yaptrd. Burada ocuklar be-alt yana kadar emziriyorlar.
Ocakta biraz su kaynattm. Bir ey demeye kalmadan, Nikifor kutumdan
avcuna (Tanrm, ne avu ama!) biraz ay dkm ve bunlar aydanla

atmt bile. Kar kmak istemedim ve imdi, pek ok ey grm ama

uzun sredir hi sabun grmemi bir elle temas etmi bu ay imek
zorundaydm.
Ostyak kadn olunu doyurmay bitirdi, onu ykad, ince odun talayla
kurulad, giydirdi ve adrn dna brakt. Onun ocua efkatle
davranndan ok etkilendim. u anda geyik postlarndan
bir malitsa dikiyor, iplik olarak ise geyik damarlarn kullanyor. sadece
salam deil, hi tartmasz k da. Paltonun btn kenarlar beyaz ve
koyu renk geyik krk paralarndan yaplm desenlerle ssl. Tm diki
yerlerine krmz bezden bir erit geirilmi. Btn aile yeleri, ev
kadnlarnn yapt pimi, malitsi ve gusiyi giyiyor. Btn bunlara ne
muazzam bir emek gidiyor!
En byk erkek ocuk, iki yldan fazla bir sredir, adrn kesinde
hasta halde yatyor. Bulabildii yerden ok miktarda ila alyor ve k
burada, ats delinmi adrda geiriyor. Hasta adam allmadk derecede
zeki bir yze sahip; hastalk bu yzde dnce izlerine benzer izgiler
kazm. Krk almak iin gelmi olan Berezovlu gen tccar
Dobrovolskinin bir ay nce burada, Ourvi Ostyaklar arasnda ldn
anmsyorum. lmeden nce hibir yardm olmakszn, gnlerce ateler
iinde kvranm
Kendisini beklediimiz yal Pantiuyun yaklak 500 geyii var. Btn
bu krsal blgede servetiyle tannyor. Burada geyik herey demek;
yiyecek, elbise, ulam. Birka yl nce bir geyiin fiyat alt il sekiz
ruble arasndayd, imdi on il on be ruble civarnda. Nikifor bunu
yzlerce hayvann lmne neden olan aralksz salgnlara balyor.
*

Hava hzla kararyor. Hi kimsenin akam karanlndan nce bizim iin

geyikleri yakalamayaca benim iin aikr, ama umudumu kesmek
istemiyorum ve yal adam, belki de uzun hayat boyunca hi kimsenin
beklemedii kadar byk bir sabrszlkla bekliyorum. ileriyle birlikte
sonunda geldiinde, hava oktan kararmt. Hi acele etmeksizin adra
girdi, bizi selmlad ve ocan yanna oturdu. Zeki ve etkileyici yz, beni
alabildiine artt. Belli ki, sahip olduu be yz geyik onun batan ayaa
bir kral gibi grnmesine neden oluyordu.
Ona sylemeyecek misin? diye hafife drttm Nikiforu. Boa
harcanan zaman neye yarar!
Daha erken, nce yemek yesinler.

Uzun, geni omuzlu bir mujik olan ii ieri girdi, genizden kard bir
sesle bizi selmlad, slak giysilerini bir kede deitirdi ve atee doru
yrd. Ne korkun bir yz! Burun tamamen yok olmu, st dudak yukar
frlam, az her zaman yar-ak, beyaz, gl diler grnyor. Bu
talihsiz adamdan korkup teki tarafa dndm.
Belki de onlara biraz ispirto sunma zaman geldi? diye sordum, bu
konularda otoritesine sayg duyduum Nikifora.
Bunun iin daha iyi bir zaman olamazd diyerek ayn fikirde olduunu
ifade etti.
ieyi kardm. Yal adam geri dndnden beri yzn gizlemeye
balayan gelin, bir para aa kabuunu meale gibi kullanarak atete
tututurdu ve bir sandn iinden metal bir iki barda bulup kard.
Nikifor gmleinin ucuyla iki bardan sildi ve onu azna kadar
doldurdu. lk kadeh yal adama sunuldu. Nikifor ona bunun 95 derecelik
ispirto olduunu syledi; yal adam ciddi bir tavrla ban sallad ve
byk barda bir yudumda boaltt; yzndeki hibir kas oynamad. Sonra
daha gen olan olan, yark dudakl olan, bir dolu bardak ald; kendisini
imek iin zorlad, saf yzn buruturdu ve ardndan uzun sre atee
tkrp durdu. Daha sonra ii iti ve ban kontrol d bir o yana bir bu
yana sallamaya balad. Daha sonra bardak hasta adama sunuldu; o imeyi
baaramad ve barda geri verdi. Nikifor, rnn kalitesini gstermek
iin, geri kalan atee dkt: alkol parlak bir alevle yand.
Taak[8] dedi yal adam sakin bir ekilde.
Taak diye onaylad olu, azndan uzun bir tkrk fskiyesi kararak.
Saka taak[9] diye ekledi ii.
Sonra Nikifor bir iki ald ve bunun ok sert olduuna karar verdi.
spirto ayla seyreltildi. Nikifor ienin azn parmayla kapad ve onu
alkalad. Herkes dier ikiden iti. Sonra onu bir kez daha seyrelttiler ve
bir daha itiler. Sonunda Nikifor iimizi aklamaya balad.
Saka hosa dedi yal adam.
Hosa, saka kosa diye sze kart dierleri.
Ne diyorlar? diye sordum sabrszlkla.
ok uzak diyorlar. Maden ocaklarna otuz ruble istiyor.
Niyaksimvole kadar gitmek iin ne istiyor?
Nikifor bir ey mrldand, belli ki houna gitmemiti (bunun nedenini
daha sonra renecektim), ama sorumu yal adama tercme etti ve

yantlad: Niyaksimvole on ruble, maden ocaklarna otuz ruble.

yi, bizim iin geyikleri ne zaman toplayacaklar?
Gn aarr aarmaz.
Niye imdi deil?
Nikifor alayl bir bakla sorumu tercme etti. Herkes gld ve olumsuz
bir ekilde ban sallad. Gece molasnn kanlmaz olduunu anladm ve
temiz havaya ktm. Hava sakin ve lkt. Ak alanda yarm saat yrdm
ve sonra uyumak iin kzamza uzandm.
Pstekimi ve gusumu giyerek, tpk krkten yaplm bir hayvan
inindeymi gibi yattm. adrn stndeki dairesel bir gkyz paras,
snmekte olan atein yla aydnlanmt.
Her yerde tam bir sknet. Yldzlar yksekte asl duruyor ve
gkyzn aydnlatyor. Aalar hareketsiz duruyor. Nefesimden hafife
slanan geyik krklerinin kokusu biraz boucu, ama scaklk tatl, gecenin
sessizliinin hipnotize edici bir etkisi var ve ben mujikleri gn aardnda
uyandrma ve olabildiince erken yola kma kesin kararyla uyuya kaldm.
yle ok zaman kaybettik ki! Bir felket!
*

eitli defalar bir sramayla uyandm. 4:00dan hemen sonra, gkyz

aydnlanmaya baladnda adra girdim, el yordamyla Nikifora doru
gittim ve onu uyandrmak iin drttm. O da dierlerini uyandrd. Souk
klarn orman hayatnn bu insanlar zerinde iz brakt ak: kalktktan
sonra ksrdler ve uzun sre yere tkrdler, manzaray seyretmeye daha
fazla devam edemedim ve temiz havaya ktm. adrn giriinde on
yalarnda bir olan kirli ellerine azndan su dkyor ve ardndan ellerini
kirli yzne sryordu; bu ilemi tamamladktan sonra, bir avu odun
talayla kendisini zenle kurulad.
Hemen sonra, burunsuz ii ve yark dudakl olan, geyikleri toplamak
zere, kpekler eliindeki kayaklar zerinde harekete getiler. lk hayvan
grubu adra yaklamadan nce adamakll yarm saat geti.
Tamam o halde dedi Nikifor, btn sr bir dakika iinde burada
olur.
Fakat hal byle deildi. Alanda yeterli sayda geyik toplanana dek iki
saat geti. adrn etrafnda rahat rahat dolayorlar, azlaryla kar
eeliyorlar, guruplar halinde toplanyorlar ve yatyorlard. Gne ormann
zerinde oktan ykselmiti ve karla kapl alann zerinde parlyordu. rili
ufakl, akl koyulu, boynuzlu boynuzsuz geyik siluetleri, karda arpc bir

ekilde duruyordu. Gerekd grnen ve asla unutmayacam olaanst

bir grntyd bu. Geyikler kpeklerle kontrol ediliyor. Bu kk, kabark
tyl yaratklar, geyikler adrdan uzaklatka, elli ya da daha kalabalk
geyik gruplarnn zerine hzla atlyorlar ve panie kaplan kocaman
hayvanlar hemen geri dnyorlar.
Ama bu bile zaman kayb dncesini uzaklatrmaya yetmiyordu.
Bugnn, yani Devlet Dumasnn al gnnn benim iin talihsiz bir gn
olduu anlalyor. Srnn toplanmasnn tamamlanmasn telal bir
sabrszlkla bekledim. Saat oktan 9:00u gemiti, fakat srnn tamam
henz orada deildi. Yirmi drt saat kaybetmitik; belli ki 11:00dan ya da
le vaktinden nce buradan ayrlamayacaktk, ve sonrasnda, neredeyse
olmayan bir yoldan yirmi il otuz verstlik bir Ourviye geri dn
yolculuu vard. ler kt giderse, beni gece bastrmadan
yakalayabilirlerdi. Polis benim oradan ayrldm bir gn sonra fark
etmise ve izlediimiz yolu aa karmak zere Nikiforun saysz iki
arkadalarndan birine ulamsa, on dokuzu gecesi bir arama ekibi yola
kabilirdi. 300 verstten fazla yol almamtk. Bu fark yirmi drt il otuz
alt saatte kapanabilirdi. Baka bir deyile, dmana bizi yakalamas iin
yeterli zaman neredeyse vermitik. imdiki gecikme lmcl olabilirdi.
Nikiforu azarlamaya baladm. nceki gece ona gitmemiz ve yal
adam beklemek yerine aramamz gerektiini sylememi miydim? Btn
geceyi harcamaktansa birka ruble fazla demeliydik. Kendim
Ostyak dilini konuabilseydim, bunu hallederdim ama bunu Nikiforun
yapmas gerekiyordu, bu onun iiydi vs. vs.
Nikifor nme geip ask suratla bana bakt.
Sabahtan nce ie balamak istemediklerinde onlara kim ne
yapabilirdi? Ayrca geyikleri de berbat durumda ve ar beslenmiler,
gecenin yarsnda onlar toplamak mitsizdi. Ama hi korkmayn diye
ekledi birden, gzn bana dikerek, oraya ulaacaz!
Emin misin?
Oraya ulaacaz!
Birden ben de hereyin iyi gideceine, oraya ulaacamza ikna oldum.
ok gemeden alan geyiklerle doldu ve kayaklar zerindeki iki
Ostyak aalar arasndan grnd.
*

Bakn, imdi geyikleri yakalayacaklar dedi Nikifor.

Ostaklardan birinin bir kement tutuunu grdm. Yal adam yavaa sol

kolu zerinde ilmik hazrlad. Sonra grltl seslerle birbirleriyle

konutular, anlalan bir plan hazrlam ve ilk kurban semilerdi. Nikifor
da plana dahil edildi. Onun grevi, drtnala giden baka bir geyik grubunu
yal adamla olu arasndaki geni bolua yneltmekti. i biraz daha
ileride duruyordu. rken hayvanlar, bir ba ve boynuz seli halinde, kitlesel
olarak kouyorlard. Yal adam seldeki ufack bir noktay izliyormu gibi
grnyordu. imdi! Yal adam kemendini frlatt ve d krkl iinde
ban sallad. imdi! Gen Ostyak da isabet ettiremedi. Ama geyik selinin
ortasndaki aklkta duran burunsuz adam, ben onun el hareketlerini
izlerken yle kendine gvenli, yle gl bakyordu ki, onun
baaracandan emindim. Btn geyikler ipten kurtuldu, ama byk, beyaz
bir hayvan, iki- sray yaptktan sonra durdu ve debelenip orackta
dnmeye balad: kement onu boynundan ve boynuzlarndan yakalamt.
Nikifor bana yakalanan hayvann geyiklerin en kurnaz olduunu, en
gerekli olduu anda btn sry alp gtrerek srekli sknt yarattn
syledi. imdi beyaz asi balanmt ve iler daha dzgn gidecekti.
Ostyaklar tekrar kementlerini kavradlar, sol kollarna doladlar ve yeni bir
hareket plan hazrlayarak, grltl bir ekilde karlkl iaretletiler.
Ben de avn kar konulmaz tutkusuna kaplmtm. Nikifor, onlarn imdi
oradaki ksa boynuzlu byk vajenkay yakalayacaklarn syledi ve ben
de askeri operasyonlara katldm. Bir grup geyii adamn kementleriyle
bekledikleri yere doru srmeye baladk. Ama vejenka onu neyin
beklediini biliyor gibiydi. Yana doru frlad, eer kpekler peinden
gitmeselerdi, ormanda gzden kaybolacakt. Kuatma harekt
tamamlanmt. Doru hareketi yapmay vevajenkann boynuna ilmii
frlatmay baaran bu kez yine burunsuz adamd.
Bu geyik ksrdr, hi yavrusu olmad diye aklad Nikifor, bu i iin
zellikle iyi olmasnn nedeni bu.
Av, uzun srmesine ramen heyecan vericiydi. Gerek bir hayvan
grnmndeki bu kocaman vajenka, iki kementle hemen yakaland. Sonra,
ormana kamak isteyen geyik grubu yznden geici bir ara verildi. i ve
gen olan bir kez daha kayaklaryla harekete getiler ve yarm saat kadar
beklemek zorunda kaldk. Sonuna doru iler daha iyi gitti ve ortak
abayla, yedisi Nikifor ve benim iin, alts ev sahiplerimiz iin olmak
zere on geyik yakalamay becerdik. Sonunda, yaklak 11:00 sularnda,
her biri geyik tarafndan ekilen drt kzakla Ourviye doru yola ktk.
Ostyak ii maden ocaklarna kadar bize elik edecekti. Yedinci, yani
yedek geyik, onun kzann arkasna balyd.
*

adr kyne giderken Ourvide arkada braktmz sakat hayvan asla

iyilemedi. Karda geveke yatyor ve kementsiz yakalanmasna ses
karmyordu. Nikifor bir kez daha kann ald, ama bouna. Ostyaklar ona
baca yerinden karmas gerektiini sylediler. Nikifor bir mddet ne
yapacan bilmeden geyiin yannda durdu ve sonra, yemeleri iin onu
yerlilerden birine sekiz rubleye satt. Adam zavall hayvan bir iple
srkleyerek gtrd. Dnyann hibir yerinde ei benzeri olmayan bu
hayvann hznl sonu byleydi. Nikifor, garip bir ekilde, hayvan benim
rzam almakszn satt; oysa anlamamz, ancak beni gideceim yere sa
salim teslim ettikten sonra geyiklerin onun olaca eklindeydi. Bir kasabn
bana byle iyi hizmet etmi bir hayvan alp gtrmesine izin vermeyi hi
istemiyordum, ama itiraz etme cesaretim yoktu. lemi tamamlayan Nikifor
bana dnd, paray kendi para kesesine koydu ve yle dedi: On iki ruble
zarardayz. Ne komik bir adam bu! Geyiklerin parasn deyenin ben
olduumu, tm yol boyunca beni tayacaklarna dair garanti vereninse o
olduunu unuttu. imdi, yalnzca 300 verstsonra yeni bir tane kiralamak
zorundaym.
Bugn hava yle lk ki, buzlar hafiften erimeye balad. Kar yumuad
ve geyiklerin ayaklar slak topaklar her yne sratyor. Bu geyiin
komasn gletiriyor. nderimiz tek boynuzlu ve olduka vasat
grnml bir hayvan. Harl harl alan ksr vajenka, sada. Onlarn
arasndaki, iman, ok byk olmayan, daha nce hi arabaya koulmam
gen bir hayvan. Saa ve sola elik ederek grevini dikkatle yerine
getiriyor. Ostyak, nde, benim bagajmla ykl bir kza
sryor.Malitsasnn stne, beyaz kar, gri orman, gri geyikler ve gri
gkyznden oluan fon karsnda sama ve de apak srtan bir renk
yamas oluturan parlak krmz bir nlk giyiyor.
Yol yle zorlu ki, ndeki kzan koum kaylar iki kez koptu:
kzaklarn ayaklar her molada donup yola yapyor ve kzaklar hareket
ettirmek ok g. Sadece iki kounun ardndan, geyikler aka grnr
ekilde yoruluyorlar.
Bir ay imek iin Nildinsk Yurtsta durur muyuz? diye sordu Nikifor.
Sonraki yurtlar ok uzakta.
Her iki srcnn de ay istediini anladm ama Ourvide kaybettiimiz
yirmi drt saatten sonra daha fazla zaman kaybetmek istemiyordum.
Duramayacamz syledim.
Patron sizsiniz dedi Nikifor ve ksr vajenkay kzgn bir ekilde
drtt.

Sessizlik iinde krk verst daha yol aldk. Nikifor aykken ask suratl ve
suskun. Hava soumaya balad, yol buzland ve serleti. Sangi-tur-poulde
durmaya karar verdik. Buradaki yurt harika, banklar ve Amerikan beziyle
rtl bir masa var. Akam yemeinde Nikifor, bana, bize hizmet eden
kadnla burunsuz adamn konumasndan paralar tercme etti ve ben pek
ok ilgin ey rendim. Yaklak ay nce bu Ostyan kars kendisini
asm. Ve ne kullanm? Bir daln ucuna balad, ypranm, eski bir
kenevir ip. Adam dier Ostyaklarla birlikte sincap avlamak iin ormanda
bulunuyormu. Kydeki Ostyak polis, onu bulmaya gelmi ve karsnn ok
hasta olduunu sylemi (aklmdan bir anda, yleyse onlar da sana doruyu
hemen sylemezler diye geti). Ostyak demi ki: Annesi ne ie yaryor
orada? Ocakta ate yaksn, bu yzden onu yanmza aldk. Ama polis
gelmesi gerektiinde srar etmi. Koca adra gelmi, ama kars zaten
gidici imi. Bu kaybettii ikinci kars diyerek bitirdi Nikifor.
Dierinin de kendini ldrdn syleme bana!
Hayr o doal ekilde, hastalktan ld.
Bizim Ostyan Ourviden ayrlrken, beni ok korkutarak, azdan hoa
kal pc verdii iki tatl ocuun ilk karsndan olan ocuklar olduu
anlald. kinciyle yaklak iki yl yaam.
Belki de kadn onunla zorla evlendirdiler? Senin sadece adama gz
atman gerekir dedim.
Nikifor sorup soruturdu.
Hayr, kadnn ona kendi zgr iradesiyle geldiini sylyor. Sonra
kadnn yal ailesine otuz ruble demi ve ardndan hep birlikte yaamaya
balamlar. Kimse kadnn niin kendini astn bilmiyor.
Bunun genelde byle olduunu sanmyorum, yoksa yle mi?
Ostyaklar doal bir lmle lmyorlar m demek istiyorsunuz? Niye
yle olsun, hep byle lrler. Geen yaz, evimin yaknnda, bir Ostyak
kendini tfekle vurdu.
Ne, kasten mi?
Hayr, kazara. Ve bir seferinde de, bizim blgemizdeki bir polis ktibi
kendini vurdu. Nerede olduunu asla tahmin edemezsiniz; polis kulesinin
zerinde! Ta tepeye trmand ve aln ite, sizi orospu ocuklar dedi; sonra
da kendini vurdu.
Ostyak myd?

Hayr, bir Rus tip, Nikita Mitrofanovi Molodsovatov.

***

Sangi-tur-poulden ayrldmzda, gece yeni bastrmt. Buzlarn

erimesi sona ereli epey olmutu, ama hava daha da snmaya devam
ediyordu. Yol mkemmeldi, yumuak ama kuru; iyi i gren bir yol dedi
Nikifor. Geyikler yere sessizce basyor ve kzaklar hi aba
harcamakszn ekiyora benziyorlard. Sonunda ncnn koumlar
karlmak ve arkaya balanmak zorunda kalnd; geyiklere yeterince
yapacak i olmadnda, bir oraya bir buraya sapmaya balarlar ve
sonunda kza paralayabilirler. Kzak sarsntsz ve sessiz bir ekilde, bir
glcn camvari yzeyindeki bir kayk gibi yana kayd. Artan karanlkta,
orman ncekinden ok daha devasa grnyordu. Yolu gremiyordum ve
kzamn hareketini glkle hissediyordum. Sanki aalar bylyd ve
koarak bize doru geliyorlard, allar kayp gidiyordu, yal aa
ktkleri daha nce uuan karla kaplyd; herey esrarl gibiydi. Varolan
tek ses, geyiklerin hzl, dzenli u-u-u-u nefes alp vermeleriydi. Uzun
zamandr unutulmu binlerce ses, sessizliin ortasnda kafama doluuyordu.
Aniden, karanlk ormann derinliklerinden keskin bir slk sesi iittim.
Esrarl ve sonsuz derecede uzaktan geliyor gibiydi. Ama bu yalnzca, bizim
Ostyan geyiine verdii iaretti. Sonra yine sessizlik, yine uzaktan slk
sesi, yine karanlktan karanla sessizce koturan aalar.
Uyku bastrm halde, endieli bir dnce geldi aklma. Ostyaklar
benim zengin bir
tccar
olduumu sanyorlard. Ormann
derinliklerindeyiz, gece karanlk, elli verstboyunca ne bir adam ne bir
kpek. Onlar durduran ne? Bereket, bir revolverim var. Ama Ostyan
kzana balanm olan bavulumda kilitli; u anda bana tuhaf bir biimde
pheli grnen u burunsuz Ostyan. Gelecek molada revolverimi almam
ve onu yanmda tutmam gerektiine karar verdim.
Bizim krmz pelerin iindeki srcmz olaand bir yaratk.
Burnunun olmay, koklama duyusunu hi etkilemiyormu gibi grnyor;
sanki yolun kokusunu alabiliyor. Her aac, her aly tanyor ve ayn
efendisinin adrnda olduu gibi ormanda da evindeki kadar rahat. u
anda Nikifora bir ey sylyor. yle grnyor ki, tam burada karn
altnda biraz yosun olmal; durup geyiklerimizi besleyebiliriz. Durduk ve
koumlar kardk. Saat gece 3:00.
Nikifor, Ziryan geyiklerinin, bu Ostyak geyiklerinden farkl olarak,
kurnaz olduunu ve onlar molada asla serbest brakmayacan, bal
olarak besleyeceini sylyor. Bir geyii serbest brakmak dert deil

diyor, ama ya onu istediin zaman tekrar yakalayamazsan? Bununla birlikte

Ostyak farkl dnyor ve eref sz verip hayvanlarn serbest brakmak
istiyor. Yce dncelilii beni etkiledi, ama yine de biraz endieyle
hayvanlarn azlarna gz attm. Ya Ourvi adr ky etrafnda yetien
yosun onlar cezbederse? Bu gerekten de can skc olurdu. Fakat, bir
beyefendinin anlamas temelinde hareket etmek iin geyikleri serbest
brakmadan nce, iki srcm iki uzun am kestiler ve bunlar yaklak bir
buuk arnuzunluunda yedi paraya bldler. Engelleyici bir etki
yapaca dnlen bu ktkler, her bir geyiin boynuna asld. Bunlarn
ok hafif kmayacaklarn umuyoruz
Geyikleri salverdikten sonra, Nikifor biraz yakacak odun kesti, karl bir
blge dairesel olarak ayayla ezdi ve oturmamz iin atein etrafna bir
kme kknar dal yerletirerek, ate yakaca bir ukur kazd. ki yemek
kab, kara saplanm iki yeil dala taklp atein zerine asld ve ilerine
bir avu kar koyduk. ubatta bir ate etrafndaki bu ay partisi, sanrm
sfrn altnda krk-elli derece bir souk olsayd ok daha az cazip
grnecekti. Ama son derece anslydk, hava lk ve sakindi.
Uyuya kalmaktan korkuyordum ve bu yzden uzanmamaya karar verdim,
atei besleyerek ve titrek nda yolculuk izlenimlerimi yazarak iki saat
kadar oturdum.
*

Gn aardnda srcleri kaldrdm. Hi zorlanmadan geyikleri

yakaladlar. Arabaya koulurlarken, hava tamamen aydnland ve
evremizdeki herey alelade bir grnme brnd. amlar kld,
allar kayboldu. Ostyak uykulu uykulu bakyordu ve geen akamki
pheler duman gibi gzden kayboluyordu. Ayn zamanda, ayrlmadan nce
edinmi olduum nuh nebiden kalma revolverimde yalnzca iki fiek
olduunu ve onu bana satan kiinin, bir kaza olabilir diyerek,
kullanmamam tavsiye ettiini hatrladm. Bu yzden bavulda kald. Youn
ormandan geerek yola devam ettik; amlar, kknarlar, allar, gl kara
amlar, sedirler ve nehir kysndaki stler. Yol gzel. Geyikler iyi ama
neesiz kouyorlar. n kzaktaki Ostyak, ban ne edi ve sadece drt
notadan ibaret hznl bir ark sylyor. Bekli de, ikinci karsnn kendini
asarken kulland ypranm eski kenevir ipi hatrlyor.
Orman, orman dnda hibir ey yok geni bir alan zerinde tekdze,
yine de i bileimi sonsuz derecede eitli. Burada bir am rm ve st
ksm bir tr kemer oluturarak yola dm. Aa kocaman ve kar
bamza doladmz rt gibi rtm onu. Ve burada nceki sonbaharda

bir orman yangn olmu gibi grnyor. Kuru, dmdz, kabuksuz veya
yapraksz gvdeler, yere dikilen telgraf direkleri ya da donmu bir
limandaki plak gemi direkleri gibi anlamsz duruyor. Yangn alan
birka versti kaplyor. Daha sonra getiimiz yerlerde, ok dall, karanlk
ve youn kknarlar dnda hibir ey yok. Yal devasa aalar
birbirlerini itip kakyorlar, tepeleri birleiyor ve gn nn ieri
girmesini engelliyor. Dallar yeil bir lif ayla kapl, tpk kaba bir
rmcek a gibi. nsanlar ve geyikler bu yzyllk kknarlar arasnda
kck kalyor. Sonra aniden aalar daha da klyor, sanki yzlerce
gen kknar karl ovaya yaylm ve dzenli aralklarla sralar oluturmu.
Yolun bir virajnda, kpekle ekilen ve kk bir Ostyak kz tarafndan
srlen bir kzakla arpyorduk neredeyse. Be yalarnda bir olan
kenarda yryordu. ocuklar ok tatlyd; Ostyak ocuklarn genellikle
gzel yzl olduklar dikkatimi ekti. Ama o zaman niin yetikinler bu
kadar irkinler?
Orman, orman. pek yakn zamanda deilse bile, burada da yine bir
orman yangn olmu; yanm gvdeler arasndan gen srgnler boy
veriyor. Bu yangnlar nasl balyor? diye sordum. nsanlarn yakt
atelerle mi? Asla dedi Nikifor, yazn buraya tek bir can gelmez, btn
yolculuklar nehirden yaplr. Hayr, yangnlara bir bulut yol aar; bir bulut
gelir ve orman alevler iinde brakr. Ya da rzgrda aalar birbirlerine
kvlcmlar karana kadar srtnr; yazn aalar kurudur. Yangn
karmak? Burada bunu kim yapar? Yangn rzgr karr, rzgr sndrr.
Reine ve aa kabuklar yanar, ineler yanar, gvdeler ayakta kalr.
Birka ylda kkler kurur ve o zaman gvde de devrilir.
Burada devrilmeye hazr pek ok gvde var. Bazlarn sadece komu
aalarn ince dallar tutuyor. Burada bir tanesi neredeyse boylu boyunca
yola dyordu, ama bir ey, ki ne olduunu tanr bilir, yerden arn ya
da daha yukarda onu stten tutuyor. imdi, birka dakika uzaklkta, yine
byk bir kknar blgesi var, sonra aniden nehre inen bir geitteyiz.
Bu tip geitler baharda rdek yakalamaya elverilidir. Baharda aaya
doru uarlar, bilirsin. Gnbatmndan nce, geidi kardan karya
geecek ekilde, aalar arasna stten bir a germelisin. Byk bir a, bir
sava a gibi, anladn m? sonra bir aacn altna yat. rdekler uarak
geide gelir ve karanlk bastrdnda a gremezler, bylece ona
yakalanrlar. Sadece bir ipi ekersin, a der ve zerlerine kapanr. Bu
yntemle, bir kerede elli rdek yakalayabilirsin. Yapman gereken tek ey,
onlar tutup t diye srp koparman.

Nasl yani t diye srp koparmak?

Uup gitme frsat bulmadan nce onlar ldrmek zorundasn, yle
deil mi? Boyunlarn dilerinin arasna alr ve t diye srp koparrsn!
Bu en hzl yoldur, kan dudaklarndan aaya akar. Kukusuz balarn bir
sopayla da ezebilirsin, ama koparmak daha gvenli.
Balangta btn geyikler, tpk btn Ostyaklar gibi, birbirlerinin ayn
gibi grnyordu bana. Ama ok gemeden, yedi geyiimizin de kendine
zg fizyonomileri olduunu kefettim ve onlar birbirlerinden ayrt etmeyi
rendim. Bazen, beni demiryolu hattnn be yz verst yaknna getiren bu
muhteem hayvanlara efkat duyuyorum.
Alkol kaynamz tkendi. Nikifor ayk ve ask suratl. Ostyak, ypranm
ip hakkndaki arksn sylemeye devam ediyor. Bu sonu gelmez ssz
arazinin ortasnda kaybolann, bakas deil, ben, ta kendim, olduunun
farkna varmay tarifsiz lde g bulduum anlar oluyor. ki kzak, yedi
geyik ve iki adam, hepsi bu yolculuu benim yzmden yapyor. Yetikin,
aile babas iki adam evlerini braktlar ve yolun btn cefasna
katlanyorlar, nk benim her ikisine de tamamen yabanc nc bir
kii buna ihtiyacm var.
Byle ilikiler her yerde, dnyann her tarafnda mevcut. Ama ben, bu
ilikilerin tm kabalklar ile aa kt bu ilkel taygadan baka bir
yerde, hayal gcnn bunlardan bu denli canl biimde
etkilenebileceinden pheliyim.
*

Akta geceledikten sonra, sadece Kanglazda durarak, Saradeisk ve

Menk-i-poul yurtlarn getik ve yol boyunca ilerledik. Burann
insanlarnn bir fark varsa, o da grdmz dier yerlerdekilerden daha
vahi olmalar. Onlar iin herey yenilik. Yemek kaplarm, makasm,
oraplarm, kzamda bulunan battaniye, hepsi hayranlk ve aknlk
uyandryor. Ne zaman yeni bir ey gstersem, hepsi onaylayan sesler
karyor. Bir yere Tobolsk eyaletinin haritasn yaydm ve yksek sesle
btn komu yurtlarn ve nehirlerin adlarn okudum. Herkes az bir kar
ak dinledi ve bitirdiimde hep birlikte sylediim hereyin tmyle
doru olduunu sylediler. Kk bozukluklar bitirdikten sonra,
konukseverliklerine teekkr ederek, btn erkek ve kadnlara sigara ve
bir ekerleme verdim. Herkes son derece memnun oldu. Neeli ve
dierlerinden daha az iren grnen yal bir Ostyak kadn, bana, daha
dorusu eyalarma tam anlamyla ak oldu. Duygularnn, baka bir

dnyaya ait bu olgulara ynelik tmyle safiyane bir hayranlk olduunu

glnden anlamak mmkn. Kadn, bacaklarm battaniyeye sarmama
yardm etti. Her birine sevgiyle el salladk ve her biri kendi dillerinde
birka tatl sz syledi.
Pekl, Duma yaknda toplanacak m? diye sordu Nikifor anszn bana.
Evvelsi gn topland.
Acaba ne yapacak. Umarm bu onlarn akllarn balarna
getirir. Onlar bizi adamakll aa yuvarladlar gerekten de. Unu al;
eskiden bir elli rubleydi, imdi bir Ostyak bana bir seksene ktn
sylyor. Bu fiyatlarla nasl yaarz sanyorsun? zellikle biz Ziryanlar.
Onlar bizim iin oraya girdiler. Bir araba dolusu saman satyorsun ve
deme yapmak zorunda kalyorsun. Bir balya odunu sat karyorsun, sen
deme yapmka zorunda kalyorsun. Ruslar ve Ostyaklar her ikisi de
topran kendilerinin olduunu sylyorlar, biliyorsun. Duma bu konuda
bir ey yapmal. Bizim polis avuu hi kt bir tip deil, ama mfetti
btnyle farkl bir mesele.
Dumann syleyecek ok eyi olmayacak, onu feshedecekler, grrsn.
Stolipini kskandrabilecek kuvvette birka gl szc de ekleyerek,
doru, feshedecekler diye katld Nikifor.
Niyaksimvoli yurtlarna gece ulatk. Burada geyikleri deitirmemiz
mmknd ve Nikiforun tm itirazlarna ramen byle yapmaya karar
verdim. Nikifor, en sama argmanlar kullanarak ve bu grmelerime
mdahale ederek, Ourvi geyikleriyle yola devam etmeliyiz diye
tutturuyordu. Dn yolculuunu dndn anlayncaya kadar, onun bu
tutumuna bir anlam veremedim: eer Ourvi geyiklerini tutarsak, daha fazla
harcama yapmakszn kendi hayvanlarn brakt yere geri dnebilirdi.
Ama boyun emeye raz olmadm ve Ural dalar yaknnda byk bir altn
madeni ky olan Nikito-vdelskoyeye kadar on sekiz rubleye yeni
hayvanlar kiraladk. Bu, geyik yolundaki son nokta; demiryolu hattna
ulancaya kadar atl kzaklarla daha yz elli verst yolculuk yapmalydk.
Niyaksimvoliyle vdelskoye aras yaklak 250 verst; yani yirmi drt
saatlik hzl bir yolculuk.
Burada Ourvide yaptmz ii yineledik: geyikler gece
yakalanamyordu, bu yzden sabaha kadar beklemek zorundaydk.
Yoksul bir Ziryan evinde durduk. Ev sahibimiz eskiden bir tccar
katibiymi, ama ivereniyle kapm ve imdi isiz. Zerrece kylvari
olmayan edebi konumasyla beni artt. Sohbete koyulduk. Mkemmel

bir kavrayla, Dumann feshedilme olaslndan, hkmetin yeni bor

bulma ansndan sz etti. Baka sorularn yan sra, bana, Herzenin tm
eserlerinin henz baslp baslmadn sordu. Yine de bu eitimli insan
tam bir barbard. Tm aileyi geindiren karsna yardm etmek iin
parman kprdatmyordu. Kadn, Ostyaklara gnde iki frn dolusu ekmek
piiriyor. Odun ve su alp getiriyor; stelik ocuklara da bakyor. Onun
evinde geirdiimiz gece boyunca, hi yatmad. Blme arkasnda kk bir
lamba yanyordu ve onun ekmek hamurunu yourup biimlendirirken
kard sesleri duyabiliyorduk. Sabah olduunda hl dizlerinin
zerindeydi; semaveri kaynatt, ocuklarn zerlerini deitirdi ve daha
yeni uyanan kocasna, gece boyunca kuruttuu geyik derisi botlarn verdi.
Niin erkein sana yardm etmiyor? diye sordum yalnz kaldmzda.
Onun yapaca herhangi bir i yok, anlatabildim mi. Burada balklk
yok ve o da avlanmaya alk deil. Bu civarlarda toprak sabanla
srlmyor, geen yl ilk kez biri bunu yapmay denedi. Ee, ne yapsn?
Bizim erkeklerimiz asla evde almazlar. Tembeldirler, anlatabildim mi,
bu konuda Ostyaklar hi aratmazlar. Rus kzlarn asla bir Ziryanla
evlenmemelerinin nedeni bu, bana ilmei geirmenin ne gerei var der
onlar. Yalnz biz Ziryan kadnlar bunu yaparz. Bu bir alkanlk
meselesi.
Ya Ziryan kzlar Ruslarla evlenirler mi?
Oh evet, ok. Rus mujikler bizim kzlarmzla evlenmek ister, nk bir
Ziryan kadnndan daha iyi bir ii olamaz. Ama dieri hi grlmez. Bir
Rus kzn bir Ziryanla evlenmesi durumunun olduunu hi sanmyorum.
Bu kyde birinin geen yl topra sabanla srmeyi denediini
sylyordun. Sonu ne oldu?
Gerekten ok iyiydi. Adamn biri bir buuk pud avdar ekti ve
otuz pud rn ald. Baka biri bir pud ekti ve yirmi pud ald. Buradan
yaklak krk verst uzakta oldu bunlar.
Niyaksimvoli, yol boyunca tarmsal bir giriime tank olduum ilk
yerleim yeri.
*

leden sonraya kadar buradan ayrlmadk; yeni srcmz de, genelde

tm srcler gibi, afak sktnde geyiklerini getireceine sz verdi,
ama lene kadar dnmedi. Kendisi seyahat etmiyor, ama gen bir
delikanly bizimle gnderdi.
Gne gz kamatryordu; gzlerimi glkle aabildim ve

gzkapaklar kapal olsa bile, kar ve gne, erimi metal gibi parlyordu.
Bu arada, sabit, souk bir rzgr karn erimesinin nne geiyordu.
Ormana girene dek, gzlerimi biraz olsun dinlendiremedim. Orman
ncekinin ayn ve Nikiforun bana ayrt etmeyi rettii ok sayda hayvan
izi var. Bir yabani tavann anlamsz yere yapt budalaca yuvarlaklar.
Yabani tavanlar zellikle bol, nk kimse onlar avlamyor. te yabani
tavanlarn peneleriyle inenmi, iinden her yne uzanan izleriyle tam
bir daire. Tavanlarn gece toplants yapt ve bir polis devriyesi
tarafndan baslp, panik halinde daldklarn sanrsn. Keklikler de ok
bol, bunlarn sivri ayak izleri karda ok belirgin bir biimde gze arpyor.
Bir tilkinin izi, ihtiyatl, yol kenarna otuz adm mesafede sanki cetvelle
izilmi gibi dzgn bir hat oluturuyor. Her yerde orman farelerinin
glkle fark edilen izleri bulunuyor. Pek ok yerde kakm izleri var, tpk
smsk gerilmi, birbirlerine dzenli aralklarla balanm dml ip
paralar gibiler. Yol burada, ar ayakl, iri boynuzlu bir geyik tarafndan
alan bir dizi byk delikle ukurlam.
Gece bir kez daha durduk, geyiklerimizi serbest braktk, bir ate yaktk
ve ay itik. Sabah olduunda yine hararetli bir sabrszlkla geyiklerin
geri dnmesini bekledim. Nikifor odun parasnn bunlardan birinin
boynundan km olduunu syledi.
Bu onun gittii anlamna m geliyor?
Hayr, hayvan btn gecedir burada dedi Nikifor ve hemen yoldaki
zorunlu durumlar iin bize ne kement ne de sradan bir ip paras
vermedii iin geyiklerin sahibine kfretmeye koyuldu. Anladm ki, iler
ok iyi gitmiyordu.
lk yakalanacak olan erkek hayvand. Nikifor, snamak ve hayvann
gvenini kazanmak maksadyla geyiin grtlaktan kard tkrt seslerini
karmaya balad. Geyik pek ok kez olduka yakna geldi, ama Nikifor
hareket eder etmez ormana geri kat. Bu manzara iki kez tekrarland.
Sonunda Nikifor kzan altnda bulduu bir para ipe dmler att, bunu
yere uzatt ve zerini karla rtt. Sonra hayvana ho grnmek iin yine
tkrt ve lkrt sesleri karmaya balad. Hayvan ihtiyatla yaklatnda,
Nikifor aniden ipe asld ve hayvann boynundan aslan odun paras
dmlerden birine yakaland. Ele geirilen hayvan dier geyikler iin bir
tuzak grevi grmesi iin ormana ekildi. Bundan sonra tam bir saat geti
ve orman tmyle aydnland. Ara sra uzaktan insan sesleri duyuyordum,
ardndan yine sessizlik bastryordu. Odun parasndan kurtulan geyie ne
yapacaklarn merak ediyordum. Kaan bir geyii yakalamann bazen

gn aldn duymutum.
Hayr, geliyorlard.
nce, aylak aylak yaknlarda dolaan ve daha fazla yakna gelmeyi
reddeden serbest geyik hari btn geyikleri yakalamlard. Sonra
aniden o da yakalanan geyiklere katld ve onlarla birlikte kar yemeye
balad. Nikifor serbest hayvann yaknna sokuldu ve ayandan kapt.
Hayvan kurtuldu, yere dt ve Nikifora arpt; ama sonunda adam
kazand.
*

Akam 10:00 sularnda Sou-vadaya ulatk. Buradaki yurt tahta

aklp kapatlmt, sadece birinde insan yayor. Kocaman, iri boynuzlu
bir dii geyik lei bir odun kmesinin zerine atlm, biraz daha ileride,
yerde, bir baka ren geyii lei yatyor. Dumandan kararm atnn
zerinde morarm et topaklar grlyordu, bunlar arasnda, anne geyiin
karnndan alnm iki l geyik buzas da vard. Yurt sakinlerinin hepsi
sarhotu ve uyuyordu. Selmmza kimse yant vermedi. Ev olduka byk
ama inanlmaz derecede kirliydi ve hi mobilya yoktu. Sopalarla
desteklenen atlak bir buz paras pencere cam grevini gryordu.
Duvarlarda on iki havari, eitli monarklarn portreleri ve bir kauuk
fabrikasnn renkli bir iln vard.
Nikifor ocakta ate yakt. Sonra bir Ostyak kadn, sallanp tkezleyerek
ayaa kalkt. Kadnn yannda, biri kucak bebei ocuk uyuyordu. Son
birka gndr aile byk baaryla avlanmt: dii geyik dnda, yedi
tane de ren geyii ldrmlerdi; alt le hl ormandayd.
Bu civarlarda neden bu kadar ok bo yurt var? diye sordum Nikifora
tekrar yola ktktan sonra.
Sebebi ok. Bir Ostyak, lmn olduu bir evde yaamaz. Ya evi satar,
ya tahta akarak kapatr, ya da onu baka bir yere tar. Pis bir kadn eve
girdiinde de ayn ey olur. O zaman da evin tanmas gerekir. Onlarn
kadnlar, byle zamanlarda dallardan yaplm kulbelerde ayr yaarlar.
Baka bir sebep de, Ostyaklar olduka abuk lmeleridir. Bu yzden
yurtlar bo kalr.
Dinle Nikifor vanovi, bakalarna benim tccar olduumu syleme.
Maden ocaklarna ular ulamaz, benim Gte keif heyetinden bir
mhendis olduumu syle. Bunu duymu muydun daha nce?
Hayr, duymadm.
Obdorsktan Kuzey Kutup Denizine bir demiryolu ina etme plan var;

onlar Orta Rusyadan gemeksizin Sibirya mallarn yurtdna ihra etmek

istiyorlar, anlarsn. Bu yzden, i nedeniyle Obdorska gittiimi sylemeyi
unutma.
Gn bitiyordu. vdele elli vesrtten az kalmt. Oika-pouln Vogul
yerleim yerine geldik. Nikifordan keifte bulunmak zere evlerden birine
gitmesini istedim. On dakika sonra geri dnd. Evin sarho insanlarla dolu
olduunu syledi. Yerli Voguller, Niyaksimvoliye mal gtren baz
Ostyak
arabaclarla parti yapyorlarm. Yolculuumuzun bu son
aamasnda Nikiforun sarho olmasndan korktuum iin eve girmeye raz
olmadm. meyeceim diye temin etti beni, sadece yol iin bir ie
alacam.
Uzun bir mujik kzamza geldi ve Nikifora Ostyak dilinde sorular
sormaya balad. Birbirlerine en ar Rusayla kfretmeye balayncaya
kadar konumalarn takip edemedim. Adam tam ayk deildi. Nikifor da
evden ieri girdikten birka dakika sonra artk pek kendinde deildi.
Konumaya katldm. Ne istiyor? diye sordum Nikifora, Ostyak yerine
onu muhatap alarak. Ama adam Rusa yant verdi. Nikifora yalnzca
alldk sorular sormu kimi, nereye tadn ve Nikifor da ona
cehenneme gitmesini sylemi. Daha sonraki gr alveriinin vesilesi
olmutu bu.
Sen Ostyak msn, Rus mu? diye sordum sra bana geldiinde.
Neden, Rusum elbette. Adm iropanov, Niyaksimvoliliyim. Peki siz,
siz Gte kalabalndan deilsinizdir herhalde, ans bu ya?
Hayretler iinde kaldm.
Evet, yleyim. Peki bunu nereden biliyorsun?
Onlara katlmam isteyerek bana Tobolsktan yazdlar; bu, ilk kez keif
iin dar gittiklerinde oldu. O zaman yanlarnda bir ngiliz vard, adn
hatrlayamyorum Charles Williamovich.
Putman m? diye attm rastgele.
Hayr, baka bir ey, Putmann karsyla ilgili bir ey yok muydu?
Hayr onun ad Cruse idi, imdi hatrladm.
Ya imdi ne yapyorsun?
Niyaksimvolideki ulgins firmasnda ktibim; tadklarmz onlarn
mallar. Tm vcudumu saran arlar bama bel oldu, gndr
iyileemedim.
Ona baz ilalar verdim ve eve girmek zorunda kaldm.

Ocaktaki ate snyordu; hi kimse onu canlandrmaya zahmet etmiyordu

ve oda neredeyse tamamen karanlkt. erisi, tahta sedirde ve yerde oturan
insanlarla doluydu; bazlar da ayaktayd. Her zaman olduu gibi, kadnlar,
bir yolcu grdklerinde, yzlerinin yarsn bartleriyle kapatyorlard.
Bir mum yaktm ve iropanova biraz sodyum salisilat verdim, bunun
zerine sarho ve yar sarho Ostyaklar ve Voguller tarafndan etrafm
hemen kuatld, hepsi eitli hastalklardan ikayetiydiler. iropanov
tercmanlk iine soyundu ve ayrm yapmakszn herkese kinin ve sodyum
salisilat verdim.
arn yaad yerde yaadnz doru mu? diye sordu bana biraz
yal, prsm bir Vogul.
Evet, Petersburgda diye yantladm.
Ben de orada, gsteride bulundum. Herkesi grdm, ar, Polis efini,
Grand Dk, herkesi.
Oh, heyete Vogul ulusal kyafetleri iinde mi gittiniz?
Evet, evet herkes dorular biimde ban sallamaya balad.
O zamanlar daha gen ve daha glydm. imdi yal bir adamm ve
srekli hastaym.
Ona da biraz ila verdim. Ostyaklar benden ok memnundular, elimi
sktlar, beni on kez biraz votka imeye davet ettiler ve kabul etmememe
ok zldler. Nikifor bir kupaya ay ve votka koyarak ocan yanna
oturdu. Ona anlaml anlaml baktm, ama o beni grmyormu gibi yaparak
gzlerini kupaya dikip duruyordu. Nikiforun ayn bitirmesini
beklemekten baka yapacak bir ey yoktu.
vdelden krk be verst yol katetmek gnmz ald, Ostyaklar
srekli iiyorlard. vdelde, Mitri Mitri Liyalinde konakladk, ok iyi
bir adam. Maden ocaklarna bir geziden dnerken baz yeni kitaplar
getiriyordu; Halkn Takvimi ve baz yeni gazeteler. Takvim, herkesin ald
maa, bazlarnn 200 bin, bilirsiniz, bazlarnnsa 150 aldn sylyor.
Tm bu paray ne iin alyorlar, sorarm size? Bunlarn hibiriyle ayn
fikirde deilim, sizi daha nce hi grmedim baym, ama size doruyu
syleyeceim: hibirini sevmiyorum, beni ilgilendirmiyor. Onlar Dumann
yirmisinde toplandn sylyorlar: bunun, sonuncusu kadar, hatta daha da
kt olduuna bahse girerim. Bakalm o sosyalistler ne yapabilecekler.
Dumada yaklak elli sosyalist, art yz elli Narodnik, art yz civarnda
Kadet olacak Karalarn olmas zayf ihtimal.

Hangi partiye sempati duyduunu sormamn sakncas var m?

Ben mi? Ben bir sosyal demokratm inan olarak nk sosyal
demokrat parti hereyi bilimsel bir temele oturtur.
Gzlerimi ovuyormuum gibi geldi. Taygann derinleri, kirli bir yerli
kulbesi, sarho Voguller, ve burada bir kk tccar ktibi bana bilimsel
temeli yznden sosyal demokrasiye inandn sylyor. tiraf etmeliyim
ki parti gururumun aniden kabardn hissettim.
Yazk ki, kendini bu karanla ve sarho blgesine gmyorsun dedim
ona gerekten zlerek.
Yaplacak ne var? Barnualde ie bavurdum, sonra kovuldum. Bir
ailem var, buraya gelmekten baka ansm yoktu. Ve, bilirsiniz,
Romadayken Romallarn yaptn yap derler; ya da bizim daha yerinde
sylediimiz gibi, kurtlar arasnda yaamak iin bir kurt gibi ulumalsn.
Gtenin keif heyetiyle kuzeye gitme teklifini reddettiime pimanm
imdi. Yine ihtiya duyulursa, bana bir haber gnder.
Mahcup oldum ve ona mhendis olmadm, herhangi bir keif heyetinin
yesi olmadm, kaan bir sosyalist olduumu sylemek istedim
ama bunu dnp tandm ve vazgetim.
Kzaklarmza geri dnme zaman gelmiti. Voguller, veda armaan
olarak verdiim yanan mumu ellerinde tutarak avluda etrafmzda
toplandlar. Hava yle durgundu ki, mum snmyordu. Tekrar tekrar
hoakaln dedik; gen bir Ostyak elimi pmeye alyordu. iropanov,
vahi bir ren geyii postunu armaan olarak paketleyip kzama koydu.
Parasn almay kesinlikle reddetti ve sonunda ona yanmda kutu iinde
tadm bir ie romu verdim. Ardndan hareket ettik.
*

Nikifor tekrar konukan olmutu. Belki yz kez, bana, nasl erkek

kardeinin evinde oturduunu, Nikita Serapionoviin nasl geldiini o
kurnaz bir mujiktir! nce onu nasl reddettiini, onba Suslikovun
kendisine be ruble verip kabul etmesini sylediini ve amcas Mihail
Yegoriin iyi bir mujiktir kendisine seni aptal, niye bu tipi
tayacan tereddt etmeden sylemiyorsun dediini anlatt. Bitirir
bitirmez, Nikifor hereye yeniden balad: imdi size tm hikyenin tam
olarak nasl olduunu anlataym. Kardeim Pantaleyin evinde
oturuyordum, sarho deildim, aklm bamdayd, ama elbette biraz
ikiliydim. sonra Nikita Serapionovi geldi ve bana dedi ki
Buraya bak Nikifor vanovi, birazdan oraya ulam olacaz. Sana

teekkr etmek ve benim iin yaptklarn asla unutmayacam sylemek

istiyorum. Eer mmkn olsayd gazetelerde unu yaynlatrdm: Nikifor
vanovi Hrenova iten minnettarlm ifade etmek istiyorum, onun
yardm olmasayd kaamazdm.
Bunu neden yaynlatmyorsunuz?
Polisten ne haber?
Doru, onlar unutmutum. Ama ok gzel olurdu hi kukusuz. Daha
nce bir kez gazetelere kmtm, bilirsin.
Nasl oldu bu?
Nasl yle. Obdorsklu bir tccar vard, ey, kz kardeinin parasn
ald ve ben de, gerei syleyeyim, ona bir para yardm ettim. ey, tam
olarak yardm deil, bir tr arka kmak. Eer para elinizdeyse, dedim,
Tanr sizin yannzda demektir. Doru mu?
ey pek yle deil.
nemli deil o zaman. Her neyse, ona bir tr arka ktm. Hi kimsenin
bundan haberi yoktu. Derken, gerekten kurnaz bir ahsiyet olan Pyotr
Petrovi Vahlakov gitti ve bunlarn hepsini gazetede yaynlatt: Bir hrsz
olan tccar Adrianov para ald ve bir baka hrsz olan Nikita Hrenov
eylemi gizlemeye yardm etti. Btn bunlar beyaz zerine siyah basld ve
her kelimesi doru!
ftira att iin onu dava etmeliydin dedim. Eskiden Gurko adnda
bir bakan vard, bir ey mi almt, yoksa yalnzca bir ey almas iin
birine mi yardm etmiti hatrlayamyorum, her neyse, farkna varldnda,
iftira yznden dava at. Sen de ayn eyi yapabilirdin.
Bunu yapmak aklma geldi! Ama yapamazdm, nk bu Vahlakov
benim en iyi arkadamdr, anlatabildim mi. O bunu zarar vermek iin
deil, aka olsun diye yapt tamamen. O zeki bir mujiktir, elinden her trl
i gelir. Bir insan deil, dzenli bir fiyat listesidir.
Akam 4:00 sularnda vdele ulatk ve iropanovun bana bir
Narodnik olarak salk verdii Dmitri Dmitriyevi Liyalinin evinde
durduk. ok cana yakn ve scak kalpli bir kii olduu ortaya kt ve ona
en iten teekkrlerimi ifade etme frsatna sahip olduum iin ok
mutluyum.
Burada sakin bir hayatm var dedi bana semaverle urarken.
Devrim bile bize zar zor ulat. Kukusuz olup bitenlerle ilgiliyiz, gazete
okuyoruz, ilerici harekete sempatiyle bakyoruz, Duma temsilcilerimiz sol-

kanatlar, ama ben devrimin buraya kadar ulap bizi doru drst
harekete geireceini sanmyorum. Maden ocaklarnda birtakm grevler ve
gsteriler oldu, ama burada hibir ey olduu yok, sakin bir hayat
sryoruz, polisimiz, madenlere bakmak iin doru drst bir memurumuz
bile yok. Buradan yz elli verst uzaklktaki Bogoslovski madenine kadar
telgraf almyor, demiryolu hatt da orada balyor. Srgnler? Evet
birka tane var; Liflandiyadan , bir erkek retmen, bir sirk artisti.
Bunlarn hepsi deniz tarama makinesinde alyor, buradakilerin hibiri
yoksul deil. Hepimiz gibi sakin bir yaam sryorlar. Bizler altn
aryoruz, akam olduunda birbirimizin evlerine uruyoruz. Buradan
Rudnikiye hi korkmadan devam edebilirsiniz, sizi kimse durdurmaz:
posta arabasna binebilirsiniz ya da isterseniz araba kiralayabilirsiniz; size
bir src bulurum.
Nikifora hoa kal dediimde glkle ayaa kalkabildi.
Dikkat et Nikifor vanovi dedim dn yolunda ikinin bana dert
amayacandan emin ol.
Endielenme mide gvenilirse omurga emniyettedir diye karlk
verdi.
*

Hikyemin kahramanlk dnemi, ren geyikleriyle yedi-sekiz

yz verstlik tayga ve tundra yolculuu burada sona erdi. En tehlikeli
anlarnda bile, kam, planlama aamasnda bana grnenden ya da baz
gazete raporlarna baklrsa dier insanlardan ok daha kolay ve alelade
ansn yaver gitmesiyle oldu. Yolculuun geri kalan hibir bakmdan bir
kaa benzemiyor. Rudniki yolunun byk bir ksmnda bana elik eden
yol arkadam, hkmetin blgedeki iki dkknlarn gezen bir vergi
memuru.
Rudnikide, demiryoluyla gitmenin gvenli olup olmayacan sormak
iin birtakm insanlar grmeye gittim. Yerel komplocular beni yerel
casusluk eylemleriyle korkutmak iin ellerinden geleni yaptlar ve bana,
Rudnikide bir hafta bekledikten sonra, hereyin daha kolay olacan
temin ettikleri Soliamska gitmemi tlediler. tlerine uymadm ve
bundan piman olmam iin hibir neden olmad. 25 ubat gecesi en ufak
bir terslik olmakszn Rudnikiden dekovile bindim ve yirmi drt saatlik
yava yolculuun ardndan, Kuva istasyonunda, Perm demiryolundaki bir
trene getim. Sonra Perm, Vyatka ve Vologda yolu zerinden devam ederek,
2 Mart akam Petersburga ulatm. Bylece, on iki gnlk yolculuktan
sonra, Nevski Bulvarndan aa bir taksiyle gidiyordum. Bu hi de uzun

deil; Berezova yolculuk bir hafta almt.

Ural dekovilinde yolculuk yaparken, henz gvende deildim; yerel bir
hattaki her yabanc dikkat ekiyordu ve ayet Tobolsktan telgrafla uygun
bilgiler alnm olsayd ben de pekl herhangi bir istasyonda
tutuklanabilirdim. Ama treni deitirdiim ve Perm demiryolunun rahat bir
vagonunda yolculuk yapmaya baladm zaman biliyordum ki
kazanmtm. Tren, daha geenlerde, pek ok jandarma, polis ve askeri
birlikle karlandmz ayn istasyonlardan geti. Fakat imdi ters ynde
gidiyordum ve duygularm da tamamen farklyd. nce geni, neredeyse
bo vagon bana havasz ve boucu geldi. ki vagon arasndaki ak
sahanla ktm; karanlkt, sert bir rzgr esiyordu, gsmden bir sevin
l koptu; mutluluk ve zgrlk l!
Bu arada, Perm-Kotlass demiryolu treni, beni ileri, ileri, hep ileri
tayordu.
[1] Dekovil: kolayca sklp tanabilen ve bu zelliinden dolay maden ocaklarnda, ta
ocaklarnda vs. kullanlan dar (40-60 cm) demiryolu. (.n.)
[2] Takip eden satrlarda, kan anlatm epeyce deitirildi ve bana yardm edenlerin
gvenliini salamak iin kullanlan tm isimler uyduruldu.
[3] Rusyann tundra blgesinde yaayan, hayvanclkla uraan bir halk. (.n.)
[4] iji: ren geyii postundan yaplan, ii krkl orap; kisi: ren geyii postundan yaplan ii
krkl izme.
[5] Malitsa, ren geyii postundan yaplan ii krkl bir palto; zellikle souk
havalarda gus (d krkl) giyilir.
[6] ay yapraklarnn ya da retim art kuru aylarn sktrlmasyla elde edilen kalp
biiminde ay (komprime ay). (.n.)
[7] Kuzey yarkreye zg bir ku tr (zool. Lagopus albus). (.n.)
[8] Sert.
[9] ok sert.