GEM NAATI I

.LGEN,
Gemi naat ve Gemi Makineleri Y.Mh.,
T Denizcilik Fakltesi
Gverte Blm
Tuzla/stanbul

S.CAN,
Gemi naat ve Deniz Y.Mh.,
T Denizcilik Fakltesi
Gverte Blm
Tuzla/stanbul

Austos 2003
i

NSZ

Gemi naat I kitab, gerek gemi ina mhendisleri gerekse kaptan ve makinistler iin, gemi
ve yapsn tanmada kullanlabilecek bir kaynaktr.
Bu alma, tm niversitelerin gemi ina ve denizcilik alanlarnda, Gemi Mhendisliine
Giri veya Gemi naderslerinde kaynak olarak kullanlabilecek ekilde hazrlanmtr.
Ayrca gemi adamlar snavlar iin iyi bir kaynak tekil etmektedir.
Bu almann devam olacak olan Gemi naat II kitab ile noksan blmler de ele alnarak,
gemi inaatna ait tm konular incelenmi olacaktr.
Mevcut bir ok kaynak kullanmakla beraber, gnmz teknolojisine bal olarak internet
kaynaklarndan da yararlanlm ve konular zenginletirilmeye allmtr.Bununla beraber,
zaman ilerledike , btn almalarda olduu gibi, bu almann da yenilenmesi, en son
teknolojik gelimeleri sunar duruma getirilmesi gerekmektedir.
Gemi naat I kitabnn, tm retim yeleri ve rencilerimiz tarafndan her ekilde
kullanlabilmesi, yazarlarn amacn oluturmaktadr.
Bu kitabn hazrlanmas esnasnda bizlerden yardmlarn esirgemeyen Sayn Prof.Dr.Sreyya
NEYe teekkr ederiz.
Bizlerin yetimesinde emei geen tm hocalarmza minnet duygularmz dile getirirken, yeni
yetien nesile yararl bir kaynak sunmann gururunu tayor ve kitabmz tm merhum gemi
ina mhendislerine ve hayata glerek vefat eden Ali Rza LGENe ithaf ediyoruz.
Sevgi ve saygyla...

Austos, 2003, stanbul

Sevilay CAN & mit LGEN

ii

NDEKLER
NSZ

ii

ZGEM
EKL LSTES
BLM I

GEM NAATINA GR
1.1
1.2

1.3

1.4

1.5

1.6

BLM II

Gemi Tanm
Gemilerin Snflandrlmas
1.2.1 Sevk ekillerine Gre Gemiler
1.2.2 naatlarnda Kullanlan Malzemeye Gre
1.2.3 Kullanm Amalarna Gre Gemiler
1.2.4 altklar Denizlere Gre Gemiler
1.2.5 alma Prensiplerine Gre Gemiler
Gemi Geometrisi ve Tanmlar
1.3.1 Temel Boyutlar ve Kavramlar
1.3.2 Form Katsaylar
Gemi Resmi
1.4.1 Gemi Endazesindeki Tarifler
1.4.1.1 Endaze Plan
1.4.1.2 Endaze Plannn izilmesi
Tonajlar
1.5.1 Gemilerin Tonaj Hesab
1.5.2 zel Tonajlar
Fribord
1.6.1 Gemilerde Fribord
1.6.2 Fribord Hesab

1
2
2
3
3
15
16
21
24
27
28
29
36
40
40
42

GEM ELEMANLARI
2.1
2.2
2.3

2.4

Yap Elemanlarnn Tantlmas

Omurga
Dip Yaps
2.3.1 Tek Dipli Gemiler
2.3.2 ift Dipli Gemiler
Dekler
2.4.1 Dolu Dek
2.4.2 Bo Dek

50
57
60
61
62
64
64
65
iii

2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
2.10
2.11
2.12
2.13
2.14
2.15
2.16
2.17
2.18

2.19

BLM III
3.1

BLM IV
4.1

2.4.3 Su Geirmez Dek

Postalar
Tekne Kaplamas
2.6.1 Tekne Kaplama Saclarnn Yerletirilmesi
Borda Stringerleri
Gverteler
Kemereler
Sehim ve iyer
Perdeler
Punteller
Menholler
Hava Firar ve Iskandil Borular
Lavra Tapalar
Deniz Sandklar
Sintine Kuyular
Gemi Ba Formu
2.18.1 Maier Form
2.18.2 Yumru Bal (Babl) Gemiler
2.18.3 Kayici Bal Gemiler
Gemi K Formu
2.19.1 Puro Biimli K Formu
2.19.2 Tek Pervaneli Gemilerde K Bodoslama
2.19.3 ift Pervaneli Gemilerde K Bodoslama

65
66
71
72
75
75
78
80
81
88
91
92
92
92
93
95
96
96
96
96
97
97
98

SEVK SSTEMLER
Pervaneler
3.1.1
3.1.2
3.1.3
3.1.4
3.1.5
3.1.6
3.1.7
3.1.8
3.1.9
3.1.10
3.1.11
3.1.12
3.1.13
3.1.14
3.1.15

Pi Kontroll Pervaneler
Nozullu Pervaneler
Sper Kavitasyonlu Pervaneler
Tandem Pervaneler
Grim Tekerlek Pervaneleri
Zt Dnl Pervaneler
st ste Bindirilmi Pervaneler
Pervane Stator Sevk Sistemi
Yzey Yarc Pervaneler
TVF (Tip Vortex Free) Pervaneler
Z Srl Sevk Sistemi
z Dzenleyici Nozul
Asimetrik K
Pervane Gbek Finleri
Grothues Datclar

99
100
101
102
102
103
104
104
105
106
106
106
106
108
108
109

DMENLER
Dmenler
4.1.1

Dmen Tipleri

110
111

iv

ZGEM

mit LGEN
24.05.1956 ylnda Malatyada dodu. Ailesinin memur olmas sebebiyle ilkokulu ve ortaokulu
anakkale Bozcaadada; liseyi Uakda bitirdi. Annesinin Bozcaadada retmen olmas
sebebiyle adada bymesi meslek seiminde byk etken olmutur. 1973 ylnda T Gemi
naat Fakltesine girip 1978 ylnda Gemi na mhendisi olarak mezun olan lgen, 19781980 yllar arasnda ayn Fakltenin Gemi naat Blmnde master eitimini tamamlad. Bu
sre ierisinde Sayn. Prof. Dr. Kemal KAFALInn yannda T model havuzunda 2 yl alt.
Aralk 1980 dneminde askerlik hizmetini Deniz Harp Okulunda (retmen) yedek subay olarak
yapt. 1982 Nisan aynda Tuzla Gemak Tersanesinde iba yapan lgen, bir yl sonra STFA
bnyesindeki Sedef Tersanesine geip Libyaya romorkr, Ingiltereye konteyner, Botaa,
DLHya Barge, Split Barce, ta dubas, Sovyetler Birliine kereste-konteyner gemileri yapm ve
proje aamalarnda alt. 1987 ylnda proje efi oldu.
1990 ylnda alt iyeriden , serbest almak zere ayrld.
1990-1999 yllar arasnda;
4 adet kereste gemisi Rusyaya 4500 DWT,
2 adet konteyner gemisi Almanyaya 5000 DWT,
1 adet Motor yacht,
2 adet Kuvveyte palamar botu,
2 adet Kuvveyte romorkr,
1 adet Suudi Arabistana Supply Vessel (ak deniz romorkr),
1 adet Katara romorkr,
2 adet Kuvveyte pilot bot,
2 adet 500 DWT tanker (IMO III),
2000 ton Galata Kprsnn Pendikten Karakye tanmas, stabilite hesaplar, yklenmesi ve
yerine balanmas iini (Tyhseen-Hollanda-STFA),
2 adet 12500 DWT konteyner gemisinin boru devrelerisi projelerini yapt.,
Bilgi birikimini, denizcilik alannda eitim gren renci kardelerine aktarmay bir vazife
bilen lgen, 1999 ylndan beri T Denizcilik Fakltesi Gverte Blmnde retim
grevlisi olarak almaktadr.
Denizcilik Fakltesi
stanbul Teknik niversitesi
Tuzla ,Istanbul 81716 TRKYE
Tel:+90 216 395 1064 -228
Fax:+90 216 395 4500

ZGEM

Sevilay CAN
02.12.1963 ylnda Manisada dodu. 1988 ylnda T Gemi naat ve Deniz Bilimleri
Fakltesinden Gemi naat ve Deniz Mhendisi unvanyla mezun oldu.
1989 - 1993 yllar arasnda Trkiye Gemi Sanayii A, Pendik Tersanesi Dizayn Blmnde,
tekne donatm mhendisi olarak alt.
1993 - 1999 yllar arasnda T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi, Deniz Teknolojisi
Mhendislii Blmmde aratrma grevlisi olarak alt. Bu sre ierisinde yksek lisansn
tamamlayarak T Fen Bilimleri Enstits, Deniz Teknolojisi Mhendislii programndan
1999 senesinde mezun olarak Yksek Mhendis unvann ald.
1999 ylndan itibaren T Denizcilik Fakltesi, Gverte Blmnde aratrma grevlisi olarak
almaktadr. T Fen Bilimleri Enstits, Deniz Teknolojisi Mhendislii programnda
doktora rencisi olan CANn uzmanlk alanlar CAD/CAM , gemi inaat ve gemi stabilitesi
olup , halen JICA projeleri kapsamnda stanbul Boazndaki yakt kirlilii simlasyonu
zerine almaktadr.

T Denizcilik Fakltesi
stanbul Teknik niversitesi
Tuzla ,Istanbul 81716 TRKYE
Tel:+90 216 446 4710
+90 216 395 1064 -228
Fax:+90 216 395 4500
e-mail: sevcan@itu.edu.tr
http://atlas.cc.itu.edu.tr/~sevcan

vi

EKL LSTES
ekil 1.2.3.1
ekil 1.2.3.2
ekil 1.2.3.3
ekil 1.2.3.4
ekil 1.2.3.5
ekil 1.2.3.6
ekil 1.2.3.7
ekil 1.2.3.8
ekil 1.2.3.9
ekil 1.2.3.10
ekil 1.2.3.11
ekil 1.2.3.12
ekil 1.2.3.13
ekil 1.2.3.14
ekil 1.2.3.15
ekil 1.2.3.16
ekil 1.2.3.17
ekil 1.2.3.18
ekil 1.2.3.19
ekil 1.2.3.20
ekil 1.2.3.21
ekil 1.2.5.1
ekil 1.2.5.2
ekil 1.2.5.3
ekil 1.2.5.4
ekil 1.2.5.5
ekil 1.2.5.6
ekil 1.2.5.7
ekil 1.3.1.1
ekil 1.3.1.2
ekil 1.3.1.3
ekil 1.3.1.4
ekil 1.3.1.5
ekil 1.3.2.1
ekil 1.3.2.2
ekil 1.3.2.3
ekil 1.4.1.1
ekil 1.4.1.2
ekil 1.4.1.3
ekil 1.6.1.1.1
ekil 1.6.1.1.2

Uak gemisi
Muhrip
Korvet
Hcumbot
Denizalt
Deiik yk tayabilen yk gemileri
Konteyner gemisi
Dey hcreli konteyner gemileri
Ro-Ro gemisi
Ro-Ro gemileri
LASH tipi gemi
SEABEE tipi gemi
Dkme yk gemilerinde deiik kesitler
OBO
OBOlarda ykleme koullar
Tanker
Deiik boyutlarda tankerler
LNG tankeri
LNG tankeri iin deiik kesitler
Balk gemisi
Feribot
ki tekneli katamaran (Kingcat)
SWATH katamaran
SES tekneler
Hava yastkl tekne
WIG tipi tekneler
WIG tipi tekneler
WIG tipi tekneler
Temel boyutlar
Temel boyutlar
En kesit alan erisi
iyer erisi
Sehim erisi
Blok katsays CB
Orta kesit katsays CM
Su hatt alan katsays
En kesit, su hatt ve batoklar.
Endaze
Dkme Yk Gemileri iin genel yerletirme plan
Fribord derinlii
Gemilerin fribord markas
vii

ekil 1.6.1.1.3
ekil 2.1.1
ekil 2.1.2
ekil 2.2.1
ekil 2.2.2
ekil 2.2.3
ekil 2.2.4
ekil 2.3.1 1
ekil 2.3.2.1
ekil 2.4.1.1
ekil 2.4.1.2
ekil 2.5.1
ekil 2.5.2
ekil 2.5.3
ekil 2.5.4
ekil 2.5.5
ekil 2.6.1
ekil 2.6.1.1
ekil 2.6.1.2
ekil 2.8.1
ekil 2.8.2
ekil 2.9.1
ekil 2.11.1
ekil 2.11.2
ekil 2.11.3
ekil 2.11.4
ekil 2.11.5
ekil 2.12.1
ekil 2.12.2
ekil 2.16.1
ekil 2.16.2

Gvertesinde kereste yk tayan gemilerin fribord markas

Geminin temel blmleri.
Gemi yaps elemanlar
Lama Omurga
Levha Omurga
Kutu Omurga
Yalpa Omurga
Tek Dipli Gemiler
Enine ve boyuna sistemde ift dipli gemiler
Enine sistemde dolu ve bo dek
Boyuna sistemde dolu ve bo dek
Borda yaps
Tankerlerde enine ve boyuna sistemde borda ve sintine yaps
Enine ve boyuna sistemde en kesit rnekleri.
Dkme yk ve konteyner orta kesitleri
Genel yk gemilerinde orta kesit yaps
Tekne kaplamas ve destek elemanlar
Farkl kalnlktaki saclarn kaynak ekli
Gemi kaplamas alm
Enine ve boyuna sistemde gverte yaps
Enine sistemde ana ve ara gverte
Gverte alt takviyeleri
Klasik tip dkme yk gemisinde perde ve dip yaps
Perde erisi (yaral blme erisi)
Su gemez perde
Tankerlerde enine ve boyuna perde
Corrugate (baklaval) perde
Puntel balants
Puntel kesitleri
Deniz Sandklar veya kinistin sandklar (Sea Chests)
Deniz Sandklar (Sea Chests) ve deniz suyu soutma devre

viii

TABLO LSTES

Tablo 1
Tablo 2
Tablo 3
Tablo 4

Ofset Tablosu
K ve V deerleri
A Tipi Gemiler
B Tipi Gemiler

ix

BLM

GEM NAATINA GR

1.1 Gemi Tanm

Geminin tanmn teknik ve yasal olmak zere iki farkl ekilde yapmak mmkndr.
Bunlardan birincisi, teknik tanm olarak gemi, suda yk, yolcuyu ve personeli mmkn
olduu kadar emniyetli, hzl ve ekonomik olarak tamak amacyla yaplm yzen
vastadr.
Yasal tanm olarak gemi ise, krekten baka alet ile yola kabilen, ad, tonaj ve ilevi ne
olursa olsun, her trl deniz aracdr.
Genel olarak bir armatr veya gemi sahibi olacak bir otorite aada sralanan ama veya
sebeplere benzer aadaki koullar altnda gemi tasarm yaptrmay dnr:

Yalanm veya teknolojik olarak an doldurmu gemilerin yenilenmesi veya

tadilat,

Mevcut bir ticari rotada filo bytme veya gemi tadilat ile ticari kazan arttrma,

Mevcut bir ticari rotada yeni servis veya deiik yk tayarak pazar payn
bytmek,

Deien jeopolitik ve ekonomik artlarda yeni bir rotada veya tama tr sunarak
yeni pazarlar amak,

Ak denizde mevcut veya endstriyel faaliyetleri gerekletirmek,

Ticari veya endstriyel faaliyet gsteren gemileri ve yaplar desteklemek

gereksinimini karlamak,

lke deniz savunma ihtiyalarna cevap vermektir.

1.2 Gemilerin Snflandrlmas

Deniz tatlar daha byk ve daha denizci olduklar srece gemi, daha kk ve daha basit
olduklar srece mavna, at, bot veya motorbot olarak adlandrlrlar. Bu tatlar genellikle
kendi arlklarn ve tadklar ykn arlklarn suyun kaldrma gcnden
yararlanarak tarlar. Suyun tayclndan yararlanma dnda yzen veya su
stnde ykselen tekneler vardr ki bu tekneler bugnk teknolojide bile belirli bir
byklkten yukarda deildir.
Gemileri kesin olarak belirli snflara ayrmak mmkn deildir. Bununla beraber gemileri,
ortak zelliklerine ve baz kriterlere gre gruplandrmak mmkndr. Bunlar aadaki
gibi sralayabiliriz:
1.2.1 SEVK EKLLERNE GRE GEMLER
1. Kendi Kendilerini Sevk Edemeyen Gemiler
Kendi kendilerini sevk edemeyen gemilerin ounu, zerlerinde sevk eleman
bulunmayan mavnalar kapsar. Fener gemileri de bu snfa girerler. Bu tip
gemiler,kendi kendini sevk eden gemilere gre ok az bir orandadrlar.
2. Kendi Kendilerini Sevk Edebilen Gemiler

a) Doal Enerji ile Sevk Edilen Gemiler

Rzgar kuvveti ile hareket eden gemiler ve gne enerjisi ile sevk edilen gemiler bu gruba
girmektedir.Yelkenli gemiler,rzgar gc ile sevk edilen gemiler olup,bugn iin
bunlar daha ok spor tekneleri olarak kullanlmaktadrlar. Baz okul gemilerinde
motor gc yannda rencilerin eitilmesi gr ile yelken de kullanlmaktadr.
Gnmzde Japonya ve Amerikada yk gemilerine yelken taklarak sevk
sistemlerine art bir g ilavesi verilmektedir.
b) Makinal Gemiler
Makineli gemilerde buhar gcnden,motordan veya atom enerjisinden yararlanlarak
sevk salanr. tme,pervane veya ok az olarak da ark tarafndan yaplmaktadr.
Buhar gc ile sevk edilen gemilerde buhar makinesi veya trbini kullanmakta ve
buhar salayan kazanlar iin gemide bir kazan dairesi bulunmaktadr. Motor ile
sevk edilen teknelerde ise zellikle Diesel Motorlar kullanlmakta olup,kk ve
yksek hzl teknelerde benzin motoru da kullanlmaktadr. Tek Diesel motorunda
bugn iin salanabilen en yksek g 90.000 BHP kadardr. Daha yksek gler
gerektiinde trbin kullanlmaktadr. Nkleer enerji ile sevk edilen gemilerde ise,
zellikle reaktr iin zel bir blme bulunmaktadr.
Yeni olan nkleer enerji ile sevk ekli, radyoaktiviteye kar gereken gvenlilik
ynnden tartlmaktadr. Ekonomik nedenler ynnden ise bugn iin uygulanabilir
deildir. Ancak denizaltlarda tercih edilebilir enerji kaynadr.

1.2.2 NAATLARINDA KULLANILAN MALZEMEYE GRE GEMLER

1. Aa Gemiler
lk gemi yapm malzemesi olan aa, bugn kk gemi yapmnda kullanlmaktadr.
Mayn tarama ve avlama gemileri, baz hcumbotlar, karakol ve sahil gvenlik gemileri
aa malzemeden ina edilmektedir. Ayrca spor ve gezi tekneleri ile kk balk
gemilerinin yapmnda da aa malzeme kullanlmaktadr.
2. elik Gemiler
Bugn gemi ina sektrnde eitli kalitede elik alamlardan yaplan gemiler, gemi
inaatnn %98den fazlasn oluturmaktadr.
3. Beton Gemiler
Beton gemilerin inaatna II. Dnya sava srasnda, elik malzeme retimindeki eitli
zorluklar nedeniyle balanmtr. Daha sonralar elik ile takviye edilerek ina edilmeye
balanan beton gemiler (ferrocement), arlk nedeniyle 5-6 metreden daha kk,
mukavemet nedeniyle 30-35 metreden daha byk ina edilmemitir.
4. Maden Alaml Gemiler
Manevra kabiliyeti yksek, sratli ve hafif gemiler elde edebilmek iin alminyum
alamlar gibi baz zel maden alaml malzemeler gemi inaatnda kullanlmaktadr.
Hcumbot, korvet gibi sava gemileri, kk yolcu motorlar ve motorbotlar alminyum
alaml malzemelerden ina edilmektedir.
5. Cam Takviyeli Plastik (CTP) Malzemeden na Edilen Gemiler
zellikle son yllarda cam takviyeli plastik malzeme ile zel boya karm kullanlarak
elde edilen malzemeden, mayn tarama ve avlanma gemileri, kk spor tekneleri, yatlar
ve balk gemileri ina edilmektedir. Paslanmaz ve hafif olma zellii ile mukavemet
asndan yeterli olmasna karn, yorulma ve entik etkisine kar dayanksz bir
malzemedir. Ancak, seri imalat avantajna sahiptir.
6. Kompozit Malzemeden na Edilen Gemiler
Deiik tipte birden fazla malzemeden ina edilen gemilerdir. rnek olarak; alminyum
alaml, st yaps CTP malzemeden ina edilen gemiler ile gvdesi aa st yaps elik
olan gemiler verilebilir.
1.2.3 KULLANIM AMALARINA GRE GEMLER
1. Sava Gemileri
Sava gemileri genel olarak muharip ve yardmc snf olarak iki snfa ayrlr. Modern bir
sava gemisi, kendisine verilebilecek olan herhangi bir grevi gerektii her zaman ve en
iyi ekilde yerine getirmesi beklenen bir silah sistemidir. Ana harekat zelliklerine gre

karakteristikleri farkl da olsa sava gemileri duru (yzebilme), vuru (savaabilme) ve

manevra fonksiyonlarn her artta yerine getirebilmelidir. Sava gemilerinin dier silah
sistemlerinde bulunmayan nemli bir zellii de geminin bir btn olarak, personeli iin
hem ev hem de kta niteliini birlikte tamasdr. Bu nedenle sava gemilerinin tam kadro
ile uzun bir sre denizde kalmas gereklilii bal bana bir mhendislik problemi
oluturur.
a) Uak/Helikopter Gemileri
Bu gemilere, birlikte harekata katldklar dier deniz unsurlarna hava ve denizalt
savunma destei salayan yzer havaalanlar diyebiliriz. Hzlar 40-50 knota ulaabilen
uak gemileri Amerika, Rusya, ngiltere, Fransa gibi lkelerin deniz kuvvetlerinde ana
komuta ve kontrol gemisi olarak grev yapmaktadrlar.

ekil 1.2.3.1

Uak gemisi

b) Kruvazrler
Kruvazrler, 10 000 ton ve zerindeki sava gemileridir. Bilinen en byk kruvazr 28 000
tonluk Kirov snfdr. Hem su st hem su alt harbi iin tasarlanmtr.
c) Muhripler
Muhripler, 5 000 ile 10 000 ton arasndaki su st sava gemileridir.NATO ve bal deniz
kuvvetlerindeki muhripler genellikle su st ve denizalt harbi maksatl gemilerdir. Hzlar
ortalama 22 knot dolaylarndadr.

ekil 1.2.3.2

Muhrip

d) Frkateynler
Frkateynler, genellikle 3000-4000 ton arasnda tasarlanan edilen , hava, su st, su alt
harbi silah ve tehizleri ile donatlm G/M platformu olarak kullanlabilen yksek srat ve
manevra kabiliyeti olan gemilerdir.Genellikle gaz trbini, dizel veya dizel-gaz trbini
kombine sevk sistemleri ile sevk edilirler.
e) Korvetler
Korvetler, hcumbot ile frkateyn arasnda, 1000-2000 tonluk, 70-80 metre boyunda
yksek srat ve manevra kabiliyetine sahip su st sava gemileridir. Hzlar 30 knot
civarndadr. Frkateynler gibi sevk edilirler.

ekil 1.2.3.3

Korvet

f) Hcumbotlar
Hcumbotlar, 200-800 ton arlnda, 40-50 metre boyunda olan bu kk ve sratli sava
gemileridir. Yuvarlak karinal olabilecekleri gibi V veya eneli ba formuna da sahiptirler.
G/M platformu ve torpido bot olarak grev yapabilirler.

ekil 1.2.3.4

Hcumbot

g) Karakol Gemileri
Karakol gemileri, 150-200 ton arlnda, 30-50 metre boyunda, orta ve yksek sratli
kk su st sava gemileridir.Karasularn kontrol ve gvenlii amacyla kullanlrlar.

h) Mayn Harbi Gemileri

Bu gemiler mayn dkc ve mayna kar tedbir gemileri olarak iki grupta incelenebilir.
Mayn dkc gemiler, savunma ve imha amal olarak her trl mayn dkme zelliine
sahiptirler. 1000-2000 ton deplasmana sahiptirler.Bu tip gemiler ahap yap olup
mukavemet elemanlar non-manyetik (manyetik olmayan) elik malzemeden ina edilirler.
i) karma Gemileri
karma harekatnda kullanlan bu gemiler, belirlenen sahil eridine denizden insan ve
malzeme karmak ve tamak amacyla tasarlanmlardr.
j) Sahil Gvenlik Gemileri
Bu gemiler, kylar itibariyle denizlerden faydalanma ve gvenlii salama
zorunluluunda bulunan lkelerde, balklk, ulatrma, petrol, doalgaz, maden vb. deniz
dibi kaynaklar ve turizm aralarnn kontroln salamak amacyla kurulmu olan sahil
gvenlik komutanlna bal gemilerdir. Arlklar 50-250 ton arasnda olup hcumbot ve
avc botlar formlarna benzer tekne formuna sahiptirler.
k) Lojistik Destek Gemileri
Bu tip gemiler, sava gemilerinin ihtiyac olan cephane, yedek para, akaryakt, yiyecek ve
ime suyu gibi nemli ihtiyalar karlamak amacyla ina edilmi gemilerdir.
l) Kurtarma, A ve Yangn Sndrme Gemileri
Bu gemiler, byklklerine gre ak denizde ve liman hizmetlerinde kullanlmak zere
gemi ve denizalt kurtarma, enkaz karma, gemi yedekleme, a deme gibi grevlerinin
yannda romorkr ve yangn sndrme hizmetlerinde kullanlmak zere ina edilen
yardmc snf sava gemileridir.
m) Denizaltlar
Denizaltlar, su yzeyinde ve su iinde hareket edebilen gemilerdir.Denizalt teknesi, i ve
d olmak zere iki kabuktan oluur. tekne, denizaltnn alaca maksimum
derinlikteki su basncna emniyetle dayanabilir. Su geirmez kapal bir bnyedir.
teknenin iinde olan hacimde, denizaltnn sevkinde kullanlan makineler, mrettebat,
komuta merkezi bulunur. Bu kabua mukavemet teknesi denir. D tekne ise denizaltnn
yaps itibaryla basnca maruz kalmayan d kabuktur ve esas olarak denizaltnn suya
dalmasna veya sudan kmasna yarayan sarnlar ierir. Geminin hareketi, k tarafta
bulunan dey ve kta ve/veya bata bulunan yatay dmenler ile kontrol edilir.
Denizaltlar, su yzeyinde dizel motorlar ile, dalm halde ise akmlatrlerle beslenen
elektrik motorlaryla sevk edilirler. Bunun yan sra uzun sre deniz altnda kalabilen ve
nkleer enerji ile sevk edilen denizaltlar da mevcuttur.

ekil 1.2.3.5

Denizalt

2. Ticaret Gemileri
kar salamak amac ile denizde kullanlan her gemiye ticaret gemisi denir.Ticaret
gemilerini drt farkl grupta deerlendirebiliriz:
a) Yolcu Gemileri
Yolcu gemileri, 12den fazla yolcu ve yolcu beraberindeki eyay ve postay tayan
yksek hzl ve konforlu gemilerdir. En byk Transatlantikten kapal denizlerde iki
sahil arasnda yalnz yolcu tayan kk gemilere kadar btn yolcu gemilerini bu
snfta ele almak gerekir. Makine, ok zaman geminin ortasnda bulunur.Dier alanlar
yolcunun ve personelin yerletirilmesine ayrlmtr.
zellikle son yllarda byk yolcu gemileri, uak tamacl ile rekabet
edemedikleri iin nemlerini kaybetmilerdir. Bugnn yolcu gemileri, daha ok
turistik gezi seferleri iin uygun konforlu ve ok byk olmayan gemilerdir. Yakn
sahil yolcu tamaclnda son yllarda yksek hzl,ayakl tekneler ve Hava Yastkl
Tekneler (Hovercaft) de gelitirilmitir. Ancak bunlara zel tekne olarak baklr.
b) Yk Gemileri
Yk gemileri , 12 veya daha az yolcu ve her trl yk tayan ticaret gemileridir. Deiik
yklerin tanmas iin kullanlan ve yolcu gemilerine oranla daha az hzl olan
gemilerdir. Bir yk gemisi uluslararas kurallara gre on ikiden daha az yolcu tad
srece yk gemisi niteliini kaybetmez. Bu bakmdan,yk gemilerinde genel olarak
geminin yerletirme alanlar ierisinde on iki yolcuyu yerletirecek kamaralar bulunur.
Ak denizlerde alan byk yk gemileri yannda yakn sahillerde alan kk
yk gemilerini de birer yk gemisi olarak dnmek gerekir.
I. Deiik Yk Tayabilen Yk Gemileri (General Cargo Ships)
Bu gemiler balyalanm (uval) , kutulanm, paletli veya konteyner denilen paket
tayclar ile eitli ykleri tayabilen gemilerdir. Bunun yan sra ayn anda tahl ve zel
sarnlarnda da petrol trevi yk tayabilen gemiler de yk gemileridir. Bu gemiler
tadklar eitli ykleri, ilgili limanlarda boaltma yaptktan sonra baka bir yk alarak
dier limanlara tarlar. Bu gemilere, dilimizde ilep olarak bilinen, Tramp Ship de
denilmektedir.

ekil 1.2.3.6

Deiik yk tayabilen yk gemileri

II. zel Yk Tayan Gemiler

zellikle son yllarda yk gemileri tipinde byk deimeler ve gelimeler
grlmektedir. Ykn en ksa zamanda boaltlmas ve yklenmesi, ykleme-boaltma
cretlerinde ekonomi salad gibi liman cretlerinde de ekonomi salamaktadr.
Gemi hzlarnn arttrlmas da yllk sefer saylarn ve gemi rantabilitesine pozitif
katkda bulunmaktadr. Bu bakmdan ykleme-boaltma metodlar, yk ekilleri
modernletirilmi ve gemi hzlar ok arttrlmtr. Tek tip yk tayan gemilerin
dn seferlerini bo yapmalar veya deiik ykler bulunduu takdirde zel yk
gemilerinden yararlanma areleri de bir problem olmaktan kurtarlm, Konteyner,
Lash ,OBO, Ro-Ro ve ok maksatl kullanlabilen tipte gemiler gelitirilmitir. Gnmzn
yk gemilerinin artk bu ynde geliecei ve Tramp (ilep) gemilerinin
yerlerini,yava yava bu gemilere brakaca anlalmaktadr.
i.

Konteyner Gemileri

Standartlatrlm boyutlarda byk kutular eklinde olan ve konteyner (contanier) paket

tayclarla yk tayan genel maksatl yk gemileridir. Konteynerler tr kamyonlarnda
veya demiryolu ile tanabilecek boyuttadrlar. Bu tip gemiler, konteynerleri konteyner
ambarlarnda veya gvertede tayabilecek ekilde tasarlanmtr.

ekil 1.2.3.7 Konteyner gemisi

ekil 1.2.3.8 Dey hcreli konteyner gemileri

ii.

Ro-Ro (Roll on Roll off) Gemileri

Tr, kamyon, vagon gibi tekerlekli tayclarla yk tayan gemilerdir.Tr ve kamyon

tayan gemilere treyler gemisi (triler ship) de denilmektedir.

ekil 1.2.3.9 Ro-Ro gemisi

ekil 1.2.3.10 Ro-Ro gemileri

iii.

LASH, SEABEE Gemileri

Bu gemiler aslnda konteyner gemileridir. Ancak tadklar konteynerler standart

konteynerlerden daha byk olup yzebilme zelliine sahiptirler.Bylece limana
balanmadan denize ykleme ve boaltma yapabilirler. rnein; standart 20 ftlik
konteynerlerin hacimsel kapasiteleri 1200 ft3 olmasna karn, yzebilen standart LASH
kapasitesi 20 000 ft3 , SEABEEninki ise 40 000 ft3 dr. Bu tip gemilere barge carrying
ships de denilmektedir.

ekil 1.2.3.11 LASH tipi gemi

10

ekil 1.2.3.12 SEABEE tipi gemi

iv.

Kuru Dkme Yk Tayc Gemiler ve OBOlar

Herhangi bir paketleme veya kutulamaya gerek kalmadan, direkt olarak zel ambarlara
yklenebilen demir cevheri (10 ft3 / ton), hububat (100 ft3 / ton) gibi deiik zgl arlkl
ykler tayabilen gemilerdir. Bu yklerden sadece birini tayan kuru dkme yk
gemilerinin yansra hepsini beraber tayan gemiler de ina edilmektedir. Bu gemiler
cevher ve tahl gibi iki eit kuru dkme yk tayabildikleri gibi kuru ve sv ykleri de
(kmr ve petrol) ayr ayr tanklarda olmak zere bir arada tayabilmektedir. Bu gemilere
Oil/Bulk/Ore kelimelerinin ( Petrol/ Dkme yk/ Cevher ) ba harflerinden oluan OBO
gemileri denilmektedir.

ekil 1.2.3.13 Dkme yk gemilerinde deiik kesitler

11

ekil 1.2.3.14 OBO

ekil 1.2.3.15 OBOlarda ykleme koullar

v.

Tankerler

Parlayabilen dkme sv yk tamak iin ina edilmi veya sonradan bu hale getirilmi yk
gemilerine tanker denir. II Dnya savanda gelitirilmeye balanm, 1940larda 25 000
DWTdan 50 000 DWTa kadar tankerler ina edilmitir. Daha sonraki yllarda 500 000
DWTluk sper tankerler ina edilmitir.

12

ekil 1.2.3.16 Tanker

ekil 1.2.3.17 Deiik boyutlarda tankerler

vi.

LNG ve LPG Tankerleri

Parlayc zellii olan doal gaz yaklak -162 0C de svlatrlm olarak zel basnl
depolarda tanr. Bu gemiler ayn zelliklere sahip olup svlatrlm olarak petrol trevi
gazlar tarlar. LNG/LPG tankerler ile tanan ykler, basnlama ,soutma veya her iki
yntemin birlikte uygulanmasyla svlatrlrlar.

13

ekil 1.2.3.18 LNG tankeri

ekil 1.2.3.19 LNG tankeri iin deiik kesitler

vii.

Balk Gemileri

Balk, balina ve denizde yaayan dier faydal canllarn avlanlmasnda kullanlan

gemilerdir. Ak deniz balk gemileri sahil balk gemilerinden daha byk ve daha
uzun sre denizde kalabilecek ekilde tasarlanrlar. Avlanan deniz rnlerinin limana
14

dne kadar depolanabilmesi iin buz odas blmesi mevcuttur. Ayrca; avlanan rnlerin
ilenmesini salayacak olanaklarla da donatlm okyanus tipi balk gemileri de vardr.
Balk gemilerine endstriyel gemiler de denilmektedir.

ekil 1.2.3.20 Balk gemisi

viii.

Feribotlar

Ferry, nehirde, ksa mesafelerde , limanlar veya adalar aras yk ve yolcu tayan ara
anlamna gelir.Ancak gnmzde uzun mesafelerde de iki liman aras yolcu ve/veya ara
tayan feribotlar mevcuttur.

ekil 1.2.3.21 Feribot

1.2.4 ALITIKLARI DENZLERE GRE GEMLER
Gemilerin amalarna gre snflandrlmasna yakn olmakla beraber,altklar
denizlere gre de bir snflandrlmasn yapmak faydaldr:
1. Ak Deniz Gemileri
Ak denizlerde uzakyol alan byk tonajl gemiler bu guruba girmektedir. rnein;
tankerler, byk yolcu gemileri (transatlantikler).
2. Kapal Deniz Gemileri
Grev ve tonajna gre genellikle kapal denizlerde, yaknyol alan gemiler bu guruba
girmektedir (rnein kosterler).
3. Ak ve Kapal Deniz Gemileri

15

Grev ve tonajna gre hem ak hem kapal denizlerde alabilen gemiler bu guruba
girmektedir (rnein; kuru yk gemileri ve konteyner gemileri).
4. Gl ve Nehir Gemileri
Genellikle denizlere gre s sularda alabilen gemiler bu guruba girmektedir (rnein
romorkrler).
1.2.5 ALIMA PRENSPLERNE GRE GEMLER
Gemiler, su altnda, su yzeyinde ve su dnda (su yzeyinin yukarsnda) hareket edecek
ekilde tasarlanrlar. Bu deiik fiziksel ortamda alacak gemilerin fiziksel zellikleri
de farkl olmaktadr. Bu nedenle gemiler, farkl prensibe gre deiik ortamda kuvvetler
(hidrostatik kuvvet, hidrodinamik kuvvet, aerostatik kuvvet) yardm ile yzebilirler.
1. Hidrostatik Kuvvetler Yardm ile Yzen Gemiler
Yalnz suyun kaldrma kuvvetinden yararlanlarak (Arshimedes prensibi) yzebilen
gemilerdir. Bu gemiler arlklarna eit bir kuvvet yardm ile yukar doru itilirler. Bu
alma prensibine gre yzen gemilere Deplasman Gemileri de denmektedir.
Deplasman gemileri; Klasik deplasman gemileri ve zel deplasman gemileri olmak zere
iki temel guruba ayrlrlar.
a) Klasik Deplasman Gemileri
Klasik deplasman gemileri, kk ve orta byklkte, su ekimleri 4-5 metreye kadar olan
gemilerdir. Muhripler, frkateynler, mayn tarama gemileri, lojistik destek gemileri ve yk
gemileri klasik deplasman gemileridir.
b) zel Deplasman Gemileri
zel deplasman gemileri, derin deplasman gemileri ve ok tekneli gemiler olmak zere iki
gruba ayrlrlar:
I. Derin Deplasman Gemileri
Su ekimleri ok fazla olan ve genellikle duvar bordal gemilerdir. Bu gemilere rnek
olarak 250.000 750.000 DWTluk sper tankerler ve uak gemileri verilebilir.
II. ok Tekneli Gemiler
Gvdesi deiik karakterde olan gemilerdir.
i. ki tekneli gemiler (katamaran) : Gemi gverte alan, yksek denge ve manevra
kabiliyetinin yansra dk dalga direnci zelliklerine sahip olan bu gemiler tek tekneli
deplasman gemilerinin boyuna simetri eksenleri boyunca ikiye ayrlarak aralarn ap
gverteden bir platformla birletirilmeleri sonucu elde edilen ikiz teknelerdir. Yksek
sratli yolcu ve yk tamaclnn yansra sahil gvenlik gemisi olarak da
kullanlmaktadrlar.

16

ekil 1.2.5.1 ki tekneli katamaran (Kingcat)

ii. SWATH katamaranlar : Kk su hatt alanl ikiz tekne olarak bilinen bu gemilerde,
orta sratli, geni gverte platformlu, dengeli ve denizcilik performans olduka yksek
olan gemilerdir.

ekil 1.2.5.2

SWATH katamaran

iii. Dalga yarc katamaranlar : Bu gemilerin tayc gvdesi su stnde olup, dey
desteklerle, su stnde giden dar ve uzun teknelere balanmtr. Su yzeyini kolayca
yararak ilerleyebilme zelliklerinden dolay benzer gemilere nazaran daha denizci
gemilerdir. Yksek sratli yolcu tamaclnda kullanlabilirler.
2. Hidrodinamik Kuvvet Yardm ile Yzen Gemiler
Bu gemiler zel su alt tekne formlar ve zel olarak tasarlanm hidrodinamik ayaklardan
yararlanarak Bernoulli Prensibi ile hareket eden gemilerdir.

17

a) Ayakl Gemiler (Hydrofoil)

Ayakl tekneler, bir tekne ve buna taklm hidrodinamik formlu kanat profillerden oluan
gemilerdir. Su altndaki kanatlar gemi hz artka belli bir limite kadar bir kaldrma
kuvveti olutururlar. Ba ve ktaki kanatlarn toplam kaldrma kuvveti tekne arlna eit
olduunda tekne sudan ykselir ve gemi sadece ayaklar su iinde kalacak ekilde, ayaklar
zerinde hareket eder. Yksek sratli yolcu tamaclnn yan sra gdml mermi
hcumbotu olarak da askeri amal kullanlmaktadr. Bunlarn yan sra katamaran hidrofil
tekneler (HYCAT) de deniz tamacl ve askeri amalar iin ina edilmektedirler. V
kesitli iki teknenin gverteden birletirilmesi ile oluan katamaran teknelerin altna iki
veya daha fazla hidrodinamik formlu kanatlar yerletirilmitir. Normal seyirlerde
arlnn % 80-90lk ksm hidrofil ayaklar tarafndan salanan kaldrma kuvveti ile, geri
kalan ksm ise kl eklinde sivri formlu ikiz teknelerin deplasman ile tanr.
b) Kayc Tekneler
Kayc tekneler, yksek sratli, tek gvdeli (monohull), kayc veya yar kayc zellikte
olan bu gemilerin arlnn bir ksm dinamik kaldrma kuvveti ile tanr. Bu teknelerin
alt ksmlar dz ve gemi ortasndan ba tarafa doru en kesitleri V eklindedir. Dk
hzlarda normal deplasman teknesi gibi yzen bu gemiler hzlar artka hidrodinamik su
alt tekne formu nedeni ile geminin ba taraf bir miktar kalkar ve gemi k taraf zerinde
kayar gibi sratli ileri hareketi salanr. Bu nedenle bu tip gemilere yar deplasman
gemileri de denir. Yksek sratli motoryatlar ve sportif teknelerin yan sra gdml
mermi (GM) hcumbotlar, torpidobotlar ve baz sahil gvenlik gemileri bu tip gemilere
rnek olarak verilebilir.
3. Aerostatik Kuvvet Yardm ile Yzen Gemiler
a) Hava Yastkl Katamaran Tekneler (SES)
Hava Yastkl Katamaran Tekneler (Surface Effect Ship - SES), prensip olarak hava
yastkl teknelerdir. Hava yastkl bir teknenin yan duvarlar uzatlp, su iine batan rijit bir
yap haline dntrlmesi ile SES tipi tekne elde edilir. Bu tip tekneler, yksek sratli
yolcu ferry tamacl ile hcumbot ve sahil gvenlik gemisi olarak kullanlmaktadrlar.

ekil 1.2.5.3 SES tekneler

18

b) Hava Yastkl Tekneler

Hava yastkl tekneler, sakin ve hareketli halde iken tm arl, srekli oluturulan hava
yast tarafndan tanan deniz aracdr. Hafif olduklar iin ok yksek hzlara
ulaabilirler. Bir bakma gemi ile uak arasndaki byk hz fark aralnda bir
kprdrler. Bir hava tabakas zerinde hareket ederler. Hava direnci, su direncine gre
ok az olduundan daha dk diren gsterirler. ACV (Air Cushion Vehicle) ve CAB
(Caputured Air Bubble Vehicle) diye adlandrlan iki eidi vardr. ACVlerin hava
yastklar tamamen elastik bir etek ile evrelenmitir.

ekil 1.2.5.4 Hava yastkl tekne

c) Su Yzeyinde Kanat Etkili Gemiler (WIG, Ram Wing)
Temel ilke olarak deniz yzeyine ok yakn bir yerde uacak ekilde tasarlanm, geni bir
kanat alanna sahip olan bu aralar 200-250 knot srate kadar hz potansiyeline sahiptir.
WIG (Wing in Ground Effect Craft) etkisi, kaldrma kuvvetini salayan kanatlar deniz
yzeyine yaklatka kayplarn azalmas ve kanadn toplam kaldrma katsaysnn
ykselmesi ilkesine dayanr. Aracn tm arl geni bir kanat tarafndan kaldrlabilir.
Ram Wing ise, hzla hareket eden kanat ile deniz yzeyi arasnda yk basn alan
oluturarak, WIG etkisine ek olarak kanat altnda bir hava yast olumasdr. Bu gemiler
1960l yllarda eski SSCB tarafndan Hazar Denizinde denenmi ve amfibik amal
olarak kullanlmtr. Okyanus ar tamacln yansra kk boyutlarda sportif aralar
olarak kullanlabilmektedirler.

19

ekil 1.2.5.5 WIG tipi tekneler

ekil 1.2.5.6 WIG tipi tekneler

ekil 1.2.5.7 WIG tipi tekneler

20

1.3 Gemi Geometrisi ve Tanmlar

1.3.1 TEMEL BOYULAR VE KAVRAMLAR
Ba Dikey Ba kaime Fore Peak (FP) : Gemi ba bodoslamas ile dizayn su hattnn
kesitikleri noktadan dizayn su hattna dik olarak geen dey doru (bkz.ekil 1.3.1.1).
K Dikey K kaime Aft Peak (AP) : Dmen rodu ekseni ile dizayn su hattnn
kesitii noktadan dizayn su hattna dik olarak geen dey doru(bkz.ekil 1.3.1.1).
Mastori Midships () : Ba ve k dikeyler aras uzakln ortas (bkz.ekil 1.3.1.1).
Orta Simetri Dzlemi Centreplane (CL) : Gemiyi boyuna ynde sancak ve iskele
olarak iki simetrik paraya blen dzlem (bkz.ekil 1.3.1.2).
Temel Hatt Kaide Hatt Baseline (BL) : Gemi boyunca dip kaplamas ile simetri
dzleminin kesitii hat. Bu genellikle yatay bir doru olmakla birlikte balk gemisi veya
romorkr gibi kta byk bir pervane yuvasna sahip olmas gereken gemi tiplerinde ka
eimli olabilir (bkz.ekil 1.3.1.1).
Orta Kesit - Midship Section : Gemi boyunca en byk alana sahip kesittir. Genellikle
bu kesit gemi ortasnda yani mastoride yer alr ancak baz hallerde daha ka veya ok daha
nadir olarak baa kaym olabilir (bkz.ekil 1.3.1.2).
Tam Boy Length Overall (LOA): Geminin XOZ dzleminde ba bodoslamadaki en
d nokta ile k bodoslamadaki en d noktadan geen dikeyler arasndaki mesafedir
(bkz.ekil 1.3.1.1).
Dikeyler Aras Boy Length Between Perpendiculars (LBP): Ba ve k dikeyler
arasndaki yatay uzaklktr (bkz.ekil 1.3.1.1).
Su Hatt Boyu Length of Waterline (LWL): Geminin dizayn su hattnda yzerken bata
ve kta su ile temas eden en u noktalar arasndaki yatay uzaklktr (bkz.ekil 1.3.1.1).

LCB

ekil 1.3.1.1 Temel boyutlar

21

Paralel Gvde Boyu Paralel Body (LP): Geminin en kesitlerinin srekli

olarak,deimeyen ve sabit kalan blmne paralel gemi gvdesi denilmektedir. Bu
ksmdaki her kesit, birbirinin geometrik bakmdan edeeridir. Paralel gvde iin
deplasman katsays CB=CM dir. Ve bundan dolay da CP=1 dir. En kesit alanlar
erisinde bu blmdeki kesit alanlarn eit olmasndan dolay bu ksm dz bir doru
olarak grlecektir (katsaylar daha sonraki blmlerde anlatlacaktr) (bkz.ekil 1.3.1.2).

ekil 1.3.1.2 Paralel gvde boyu

Genilik Breadth (B) : Geminin en geni kesitinde sancak ve iskele bordalar arasndaki
yatay uzaklktr (bkz.ekil 1.3.1.3).
Derinlik Depth (D) :Geminin orta kesitinde,orta eksen alt noktas ile geminin
gverte yan hattnn arasndaki dey mesafedir (bkz.ekil 1.3.1.3).
Su ekimi, Draft Draught (d) : Draft, geminin taban hatt ile ykl su dzlemi
arasndaki dey mesafedir (bkz.ekil 1.3.1.3).
Fribord Freeboard (f) : Gemi ortasnda dizayn su hatt ile ana gverte arasndaki dey
uzaklktr. Fribord derinlik ile su ekimi arasndaki farka eittir (bkz.ekil 1.3.1.3).
Z

0
Y

ekil 1.3.1.3 Temel boyutlar

Deplasman hacmi (): Geminin yzd su hatt altnda kalan gvdesinin hacmidir.
Deplasman (): Deplasman, gemi gvdesinin su iinde igal ettii hacimdeki su
arlna eittir. Yani:
=
dir. Burada: suyun younluudur. Yaklak hesaplamalarda =1.025 t/m3 alnr.
Hassas hesaplamalarda (gemilerin meyil deneyi gibi) dansimetre aparat ile suyun

22

younluu tespit edilmelidir. deeri denizlerimizde ortalama olarak aadaki

gibidir.
Karadeniz
Marmara
Akdeniz

: = 1.014 t/m3
: = 1.020 t/m3
: = 1.030 t/m3

Giri As : Geminin ykl su hattndaki yaklak olarak boyun %5indeki noktadan

izilen teet dorusunun gemi boy ekseni ile yapt yarm aya giri as
denilir. zellikle diren ve gemilerin denizcilii ynnden bu ann nemi vardr.
Ba taraf yumru ba (bulb) olan gemilerde yukardaki tarif sz konusu deildir.
En Kesit Alanlar Erisi (Bon Jean Erileri) : Geminin ZY dzlemindeki kesitlerin
su hatlarna kadar olan alanlar A ile gsterilmi olsun. Alan deerlerinin, her bir kesit
ve su hatt iin uygun lekle izilmesi sonucu kesit alanlar erisi (Bon Jean) elde edilir
(bkz.ekil 1.3.1.4).

ekil 1.3.1.4 En kesit alan erisi

iyer Hatt Sheer Line : Gemi ana gverte profilinin orta simetri dzlemi zerindeki
izdmdr. iyerin en dk noktas genellikle mastoridedir ve zellikle baa doru
iyer profili artar. Modern gemilerde iyer hatt daha nadir olarak kullanlmaktadr
(bkz.ekil 1.3.1.5).
Gverte Sehimi Deck Camber : Gemi ana gvertesi zerinde bordadan orta simetri
dzlemine doru llen ykseklik farkdr. Standard bir deer olarak gemi geniliinin
1/50si alnabilir (bkz.ekil 1.3.1.6).

23

ekil 1.3.1.5 iyer erisi

ekil 1.3.1.6 Sehim erisi

Gemi Hacim Merkezinin Boyuna Konumu (L.C.B ) : Geminin boy dorultusunda su
alt hacim merkezi veya Archimedes kuvvetlerinin uygulama merkezi olan B
noktas, geminin diren ve sevk ynnden nemli olduu kadar geminin trim halinin
incelenmesinde de bilinmesi gerekli bir deerdir. Bu deer,en kesit alanlarnn
herhangi bir kesite gre alnacak momentinin deplasman hacmine blm ile
bulunur (bkz.ekil 1.3.1.1).
Gemi Hacim Merkezinin Dey Konumu (KB) : Geminin su alt hacim merkezinin
tabandan yksekliidir. Gemiyi yzdren Archimedes kuvvetlerinin bileke deeri bu
noktada etkiler (bkz.ekil 1.3.1.6).

1.3.2 FORM KATSAYILARI

Gemi geometrisinin tam olarak tanmlanabilmesi iin baz boyutsuz katsaylar kullanlr.
Bunlar bir geminin gerek boyutlarndan sz etmeksizin formlarnn, narin gemi, dolgun
gemi gibi genel geometrik zelliklere sahip gruplara ayrlabilmesini salarlar.
Ayrca gemilerin denge, g ve mukavemet hesaplarnda kullanlan katsaylar, bilimsel
almalardaki sistematik analizlerde ve mukayeseli hesaplamalarda da yol gsterici
nitelikte deerlerdir.
Blok Katsays (CB veya ): Blok katsays, geminin sualt formunun dolgun yada narin
oluunu tanmlayabilmek iin geminin sualt hacminin, gemi ile ayn boy, genilik, ve
24

drafta sahip olan bir dikdrtgen prizmann hacmine orandr. Fikir vermesi asndan baz
gemilerin blok katsaylar aada verilmitir (bkz. ekil 1.3.2.1).
CB = L.B.d
Tankerler
Yk gemileri
Konteyner gemileri
Yolcu gemileri
Balk gemileri

: 0.75~0.80
: 0.72~0.78
: 0.70~0.74
: 0.55~0.60
: 0.50~0.55

ekil 1.3.2.1 Blok katsays CB

Orta Kesit Katsays (CM veya ): Gemi orta kesitinin dolgunluu tanmlayan orta
kesit katsays, gemi orta kesit alannn (A); genilii, geminin o kesitteki geniliine;
ykseklii o kesitteki draftna eit bir dikdrtgenin alanna oran olarak ifade edilir (bkz.
ekil 1.3.2.2).
CM =A B.d
Ticaret gemilerinde orta kesit katsays yaklak 0.95~0.98 arasndadr.
Prizmatik Katsay (CP veya ): Prizmatik katsay, gemi deplasman hacminin, gemi
boyunda ve kesiti geminin orta kesit alanna sahip (A) olan prizmatik bir cismin
hacmine orandr.
CP = A.L. =L.B.d.CB B.d.CM.L
CP = CB CM

25

ekil 1.3.2.2 Orta kesit katsays CM

Su Hatt Alan Katsays (CWP veya ): Su hatt alan katsays, geminin ykl su hatt
alannn (AWP), gemi boyu ve geniliine eit kenarl bir dikdrtgenin alanna
orandr (bkz. ekil 1.3.2.3).
CWP = AWP L.B
Form katsaylar kadar nemli olan ve sistematik analizlerde kullanlmasna ihtiya
duyulan baka boyutsuz oranlar da vardr. Bunlar :
Boy-genilik oran: L/B
Boy-derinlik oran: L/D
Genilik-draft oran: B/d
Deplasman-boy oran, L/1/3 veya /(L/100)3 dr.

ekil 1.3.2.3 Su hatt alan katsays

26

1.4 Gemi Resmi

Bir gemi gvdesinin geometrisinin resmedilmesi ve gsterilmesi boyutlu bir
cismin ifade yolu olan tasar geometri-teknik resim metotlarn uygulamak yoluyla
mmkndr. Bu gstermede genellikle birbirine dikey izdmler temel alnr. zel
ekil ve yerler iin deiik izdm dzlemleri kullanlabilir.
Temel izdm dzlemlerine (referans dzlemleri)ve paralel,eit aralkl dzlemlerle
gemi gvdesi kesildiinde,temel izdm dzlemlerinde elde olacak izdmlerin
meydana getirdii izgiler topluluuna geminin endaze resmi denilir. Geminin lleri
gz nnde tutularak uygun lek deerleri kullanlarak (rnek:1/25,1/50,1/100, v.s.)
endaze resimleri amaca uygun ekilde izilmelidir. Bir endazenin iyi tantlmas
bakmndan genellikle aada belirtilmi geometrik tariflerin kullanlmas btn gemi
inaatlar tarafndan kabul edilmitir.
1.4.1 GEM ENDAZESNDEK TARFLER
1. Batoklar: XOZ dzlemine paralel ve eit aralkl dzlemlerin gemi gvdesi ile
ara kesitleridir (bkz. ekil 1.4.1.1).

ekil 1.4.1.1 En kesit, su hatt ve batoklar.

27

2. Su hatlar: XOY dzlemine paralel ve eit

gvdesinin ara kesitleridir (bkz. ekil 1.4.1.1).

aralkl

dzlemler ile

gemi

3. Enine kesitler: YOZ dzlemine paralel ve eit aralkl dzlemler ile gemi
gvdesinin ara kesitleridir. Bazen bu kesitlere posta kesitleri de denilmektedir
(bkz. ekil 1.4.1.1).
4. Diyagonal erileri: Geminin boy ekseni OXe paralel herhangi bir dzlemle,
gemi gvdesinin ara kesitleridir (bkz. ekil 1.4.1.1).
elik gemilerin konstrksiyon resimlerinde bu ara kesitlerin hepsi posta d
kenarlarn veya levha i yzn gstermektedir. Postalar dna gelecek olan levha
kaplamalarn incelikleri sebebiyle endazede herhangi bir gsterme yaplamaz. Buna
karlk ahap gemilerde endaze posta kesitleri d kaplamann d yzn
gstermektedir. Her iki inaat tipi arasndaki bu fark gz nnde tutulmaldr.

1.4.1.1 ENDAZE PLANI

Sistematik Ana Dzlemler :
Bir gemi tekne formunun kat zerinde gsterilebilmesi iin geminin aadaki ana
dzlemler ve bunlara paralel dzlemler arakesitinin sistematik olarak izilmesi
gereklidir.
a) Taban dzlemi,(base plane) : Omurgann stnden getii varsaylan ve su
yzeyine paralel bir dzlemdir. Geminin btn dey lleri bu dzlemden
itibaren verilir. Bu dzleme paralel dzlemlere su hatt dzlemleri denir.
b) Simetri dzlemi,(centerline plane) : Taban dzlemine dik ve tekneyi boyuna
iki eit paraya blen bir dzlemdir. Yani gemi teknesi bu dzleme gre
simetrik bir cisimdir. Bu paralel dzleme Batok dzlemi denir.
c) Orta kesit,(Mastory kesit) dzlemi: Dikmeler aras boyun tam ortasnda,gemi
enine,su hatt ve simetri dzlemlerine dik olarak geirilen dzlemdir. Buna
paralel dzlemlere konstrksiyon postalar dzlemleri denir. Bunlarn en
bandaki, ba dikme dzlemi olup dizayn ykl su hattnn ba bodoslamann n
yzn kestii noktadan geer. En gerideki ise k dikme dzlemi olup dmen
bodoslamasnn arka yznden veya dmen bodoslamas yoksa dmen rodunun
ekseninden geen dzlemdir. Bu dzlemlerin hepsinin kat dzlemi ile
arakesitleri birer dorudur.
Tekneye ait herhangi bir noktadan bu sisteme ait birer dzlem geirilebilir veya
baka bir deyimle teknenin herhangi bir noktas bu sisteme ait birer dzlemin ara
kesiti olarak tanmlanabilir. Bylece boyutlu bir cisim olan herhangi bir gemi
teknesi yukarda tanmlanan sistem dzlemlerle kesilerek arakesitleri izilmek
suretiyle iki boyutlu bir dzlem ierisinde gsterilmek imkan elde edilmi olur.
Bunu gsteren plana geminin ENDAZE plan (Lines Plan veya Line Drawing) denir.
Endaze plan geminin kalp yzeyini gsterir.

28

1.4.1.2 ENDAZE PLANININ ZLMES

Gemi inaatlnn en ilgi ekici ve nemli uralarndan biri geminin endazesini
izmektir. Bundan evvel grdmz gibi geminin boyutlar gemi hakknda birinci
derecede bilgi verir. kinci olarak geminin formunu belirten katsaylar gemi hakknda
bir fikir verir. Fakat formunu belirtmek ancak geminin endazesini izmekle
mmkndr. Bu planda geminin boyutlar ve birbirlerine oranlar aka grld
gibi formu belirten katsaylar da hesaplanabilir. Ayrca geminin herhangi bir
noktasnn konumu dierleriyle mukayeseli olarak kolayca fark edilebilir. Bu
bakmdan endaze plan geminin ana planlarndandr.
lk zamanlar gemi ina edenler gemlerini ya bir kzakta ya da sahilde bir yerde
kurarlar,ekil ve biimini ya tecrbesine veya mantna dayandrrlard. Sonralar,
nce yaplm gemileri rnek almak veya yapaca geminin nce modelini yapmak
yolunu tuttular. Bu model zerinden ller alnarak kalplar veya plan hazrlanarak
gemiye biim vermek ekline gidilmitir. Bugn ise ilim ve fen yeterli miktarda
ilerlediinden yaplacak bir geminin nce plan yaplmakta,bu plana gre model
hazrlanmakta,model tecrbe havuzlarnda dzeltilmekte sonra da modele gre
yeniden plan dzeltildikten sonra gemi yaplmaktadr.
Endazeyi izmeye balamadan nce geminin ana lleri,form karakteristikleri iyi bir
eklide hazrlanm olmaldr. Bunlar ise ya;
1. Gemi sahibi tarafndan arzu edilen gemi tipine, tonajna, hzna vs. isteklerine
gre tasarlanm, hesaplanm olacaktr ya da,
2. Baar kazanm eski tasarmlardan yararlanlarak bulunacaktr. Deneyimi ve
bilgisi az olan bir tasarmc zorluk ekecektir. nceki senelerin inaatl veya
gemi iletmeciliindeki birikimler tasarmc iin ok gerekli olup gemi ana
llerini tayinde ok faydal olur. Yeni bir gemi tasarm nce yaplmlarn
tecrbesine dayanr. Yaplacak olan deiiklikler ncekilerin zerine ilave edilir.
Bazen deiiklikler geni lde de olabilir veya,
3. Model havuzlarnda aratrmalar ile elde edilir. Dnyann muhtelif yerlerinde
snrl sayda ki model havuzlarna gnderilen gemi endaze planlar tetkik edilir ve
dzeltilerek geri gnderilir. Deneylerin sonular yaynlanarak tasarmclarn
bilgisine sunulur ve bunlardan istifade edilir. Bununla beraber yeni bir tip
yaparken muhakkak model deneyi yaplmaldr.
Endaze izilmeye balamadan nce, yukardaki maddeden biriyle, aadaki bilgiler
deneysel olarak bulunmu olmaldr.
a. Ana ller : Uzunluk, genilik, derinlik, fribord, draft ve kemere sehimi, iyer,
sintine kalkm ve tumble home`dur. Bu ller geminin fribord, mukavemet, denge
ve su direnci hesaplar sonucunda elde edilmi deerlerdir.
b. Form katsaylar : Blok, prizmatik, orta kesit ve su hatt katsaylar olup bunlar
tecrbe ile elde edilmitir. Hz-boy deplasman-boy oranlar yaklak olarak
hesabedilmi olmaldr. V/L,L/1/3,(/L/100)3

29

c. Kesit alanlar erisi : Tasarmc iin en nemli erilerden birisi de budur. Bu

eri her konstrksiyon postasnn alannn ne olmas gerektiini gsteren bir eridir.
I. ENDAZENN TEORS
Boylu boyuna taban ve simetri dzlemlerine dik,eit aralkl dzlemlerle blnm
bir gemi modeli gz nne alalm. imdi bu modelin blm noktalarndan gayet ince
dilimler kesildiini ve bu dilimlerin taban ve simetri hatlar akacak ekilde st
ste konduunu farz edelim. Bylece meydana gelen ekle baknca batan ortaya ve
ortadan ka kadar gemi formunun nasl deitiini aka grebiliriz. Ayn ilemi
gemiyi su hattna paralel veya simetri dzlemine paralel dzlemlerle keserek de
yapabiliriz. lk enine dzlemlere posta dzlemleri,yatay dzlemlere su hatt
dzlemleri,dey dzlemlere de batok dzlemleri denildiini sylemitik. Eer bu
tip dzlemlerle geminin ara kesitlerini sistematik olarak izip bir dzen dahilinde
sralarsak geminin endaze plann izmi oluruz. Gemiye ait dier herhangi bir kesit
bu sistem kesitler araclyla elde edilebilir. Posta kesitleri grnn iine alan
plana gvde plan veya enine kesitler plan denir. Su hatt dzlemlerinin kesitlerini
gsteren plana yar genilik plan veya su hatlar plan denir. Batok dzlemleriyle
arakesitleri gsteren plana profil veya ir plan denir. Gemi, boy istikametindeki bir
dzleme gre simetrik olduundan en kesitleri plan izilirken simetri ekseninin sa
tarafna geminin iskele taraf ortasndan bana kadar olan kesitler,sol tarafna da yine
iskele taraf ortadan ka kadar olan kesitler izilmekle yetinilir. Bunun gibi su
hatlar plannda da simetri ekseninin bir tarafndaki erileri izmek yeterlidir.
Yukarda szedilen tip kesit sistemlerini ayr ayr izmi olduumuzu farz edelim
ve birbirleriyle karlatrlm olmasnlar. Bu izilen plana gre geminin formu tayin
edilemez veya bu plana gre gemi yaplsa przl ve hatal olur. Aslnda bu
sistem plan bir cismi gsterdiinden birbirleriyle ilgili olacaklar phesizdir. Mesela
herhangi bir plandaki herhangi bir nokta her planda da ayn genilik (veya yar
genilik) ve ayn ykseklikte veya ayn ykseklik ve ba ve k dikme postalarna
ayn uzaklkta veya ayn genilik ve belirli bir postaya ayn uzaklkta olmaldr.
plan bu ekilde kontroll olarak dzeltmek gerekir.
Yukar paragrafta szedilen herhangi bir noktaya ait genilik (veya yar genilik)
ykseklik ve herhangi bir posta kesitinden uzakla o noktann koordinatlar denir.
Gemi inaiyeciliinde buna ofset denir. Bir plann ofsetini karmak demek, plann
en nemli noktalarnn koordinatlarn ana dzlemlere gre vermek demektir. Bu ana
dzlemler kaide dzlemi, simetri dzlemi, orta veya k dikme dzlemlerinden birisi
olur.
II. PLANIN ZLMES
Bir gemi endazesinin izilmesi aadaki gibidir.
1. Plan Sistemlerinin Koordinat izgilerini Hazrlamak
a) Profil plan : nce istenilen bir lekle taban izgisi izilir. Daha sonra su
hatlar taban izgisine paralel olarak eit aralklarla izilir. (Mesela her 50 cm. de

30

bir). Sonra eit aralklarla ve su hatlarna dik olarak postalar (konstrksiyon

postalar) izilir. Bunlar k dikmeden itibaren numaralandrlrlar. Bu postalarn
adedi, gemi boyuna veya endazeden istenen duyarlla baldr ve ne kadar sk
olursa o kadar iyidir. Fakat hibir zaman 10 adetten daha az olmaz. Posta
aralklar dikmelere yakn yerlerde, yarya veya drtte bir aralklara da ayrlarak
endazenin doruluu arttrlr. Bu hazrlk yapldktan sonra geminin st
gvertesine kadar olan kalp derinliini mastori postasndan iaret edip gverte
iyerini izelebilir. iyerin standart deeri olduu gibi tasarmc amacna uygun
istenilen iyer verilebilir. Daha sonra tasarlanan gemi tipi ve ana boyutlarna gre
fribord tayin edilip gemi ortasnda kalp derinliinin st noktasndan aa doru
konarak ykl su hatt hesabedilip izilir. Sonra ayarlanm ba ve k dikme
yerlerine gre geminin ba ve k ekilleri izilir. Bunlar yle izilmelidir ki, ba
bodoslamann ykl su hattn kestii yer tam ba postasna isabet etmelidir.
Ayn ekilde k formu da bu elilde ayarlanmaldr.
b) Su hatt plan : nce simetri ekseni izilir. Bu plan genellikle profil plannn
altna izilir. izilecek simetri hattnn uzunluu profil plann taban izgisi
uzunluunda olur. Simetri izgisinden eit uzaklklarda ve buna paralel olarak
batok izgileri izilir (rnein birer metre aralkla). Sonra tam profil
planndakilerin ayn dey hizasna gelmek zere konstrksiyon (Simetri eksenine
dik olarak) posta izgileri izilir. Bundan sonra geminin bilinen geniliinin yars
mastori postasna konmak,uzunluu profilde izilen gverte uzunluuna eit
olmak ve ba-k taraflara mantki ve amacna uygun ekil vermek suretiyle st
gverte izilebilir.
c) En kesitleri Plan : Bu plan , profil plann stne izilebilir. Bu halde mastori
postasn gsteren hat simetri ekseni olarak kabul edilir. En kesitleri kullanlarak su
hatlar da izilir.En kesitleri, profil plannn sa veya sol tarafna da ayrca
izilebilir. Sonra batok hatlar dikkatle izilir. En son olarak, su hatt planndaki
genilik, profil plannda ykseklik ve uygun olarak tasarlanm bulunan sintine
kalkm ve mastori kesit katsaysna gre hesaplanm sintine dnm yarap
ile geminin orta kesiti izilir. Daha sonra , orta kesit ile dier kesitlerin ke
noktalar, yani gverte ile bordonun birletii noktalar, su hatt planndan ait
olduu kesitin eni ve profil planndan ait olduu kesitin ykseklii alnarak
konan noktalar birletirmek suretiyle bir eri izilir. Bu eri dzgn kmamsa
profil planndaki iyer hatt ve su hatlar planndaki gverte hatt, birbirinden
yararlanmak suretiyle, her nde de dzgn hatlar elde edilinceye kadar
dzeltilirler.
2.

Posta Kesitleri Plann izmek

Birinci admda geminin ekli kabataslak tayin edilmi olmaktadr. imdi sra posta
kesitlerine gelmitir. Posta kesitleri geminin en kesitleri erisinden yararlanarak
izilir. Bu kesitleri ise daha nce de sylendii gibi benzer veya yakn bir gemiden
istenilen gemi hacmini temin edecek ekilde hazrlanmtr. Bu en kesitleri erisi
geminin boy dorultusunda herhangi bir yerinde posta kesiti alannn ne olmas icap
ettiini gsteren bir eridir. Bir posta kesitinin st ve alt noktalar ile ke noktalar
profil ve su hatlar planndan karlarak yerlerine konur. izilecek posta kesitinin
alan da en kesitleri erisinden alnr. Tasarmc,bu bilgilerden yararlanarak en
kesitinin su alt ve su st ksmlarnn formunu tayin eder ve izer. Bir ok ticaret

31

gemilerinin ortaya yakn kesitleri birbirinin ayn olup geminin paralel orta gvdesini
(parallel middle body) tekil eder. Her posta kesiti ayn ekilde,iskele taraf ortadan
baa kesitler simetri ekseninin sana,iskele taraf ortadan ka olan kesitler simetri
ekseninin sana,iskele taraf ortadan ka olan kesitler simetri ekseninin sol tarafna
olmak zere kada geilir.
3. Su Hatlarn izme ve Dzeltme
imdi su hatt planlarn izmek mmkndr. Kesitler planndaki bir su hattna ait
eitli kesitlerin yar genilikleri su hatlar planna tanarak bulunan noktalardan bir
eri geirmek suretiyle su hatt izilir. Bu izilen su hattnn da dzgn olmas
gerekir. Dzgn deilse kesitler planndaki kart noktalarla karlatrlarak dzeltilir
ve karlkl dzeltmeler yaplr. Bu kez izilen su hatlarndan yararlanlarak yeni bir
en kesitleri plan hazrlanp alan bakmndan da kontrol edilir. Hem alanlar hem de
iki plandaki karlkl noktalar dzgn eriler verinceye kadar dzeltme ilemine
devam edilir.
4. Batoklarn izilmesi ve Dzeltilmesi
Gvde plannda her kesitte batoklarn ykseklii iaretlenip alnr. Bu deerler profil
alanna tanarak batok erisi kar. Bu da genellikle ilk seferinde dzgn bir eri
deildir. Bu eri hem kesitler planndan hem de su hatlar planndan yararlanlarak
dzeltilir. Kesit planndaki kesitlere ait eriler, su hatt planndaki batok hatlar
dzgn birer eri oluncaya kadar karlkl dzeltmeler yaplr.
5. Hatlarn Dzeltilmesinde Diyagonallerin Kullanlmas
Yukarda dzgn eriler elde etmenin ne kadar almaya bal olduu
anlalmaktadr. Baka dzeltmeler yaparak ii uzatmak arzu edilmezse de ok ince ve
hatasz bir endaze plan elde etmek iin yukardaki kesitlere ilaveten sadece erileri
dzeltmek amacyla diyagonaller de izilerek bir kerede sistemin erileri buna
gre dzeltilirler. Dier ayarlamalar da iyi yaplmsa bu diyagonaller ilk izite
dzgn kabilir. Diyagonaller ykl su hatt ile simetri ekseninin kesitii noktay
sintine dnm ortasna birletiren veya bunun iki tarafnda kalan apraz
dzlemlerle geminin ara kesitidir. Diyagonaller ya tam genilikte olmak zere su
hatlar plannda veya izdm olarak profil plannda gsterilirler.
III. OFSET TABLOSU
Geminin endaze plan yukarda detayl olarak anlatld gibi tamamlandktan sonra
bu endazeyi yeniden meydana getirebilecek olan ana ve nemli noktalarn
koordinatlar llerek bir tablo hazrlanr. Buna ofset tablosu denir. Bu ofset tablosu
yardmyla herhangi bir su hattnn geniliklerini veya bir posta kesitinin
geniliklerini veya batok hatlarnn ykseklikleri anlalabildii gibi yeniden bu
deerler araclyla endaze plan izilebilir. Hazrlanan bu tabloya tasarmc ofseti
veya balang ofseti denir. Ofset tablolarnn kullan bakmndan iki nemli faydas
vardr:

32

a) Gemi hesaplarnn yaplmasnda bir temel tekil eder. leride grlebilecei

gibi ofset tablosundaki deerler gemi deplasmannn,arlk merkezinin,bir birim
batma tonunun vs. hesabnda elde hazr bir temel olmu olur.
b) Gemi inaatnda bavurulacak bir temel tekil etmesi. Bilindii gibi bir gemi
ina edilirken tasarmclarn hazrlad endaze plan, 1/1 leinde bir atlyede
izilerek geminin eitli ksmlar iin burada kalplar hazrlanr. Gerek bu
byk endazenin hazrlanmasnda gerekse kalplarn hazrlanmasnda ofset
tablosunun nemi ok fazladr.
Tablo 1- Ofset Tablosu

33

ekil 1.4.1.2 Endaze

34

ekil 1.4.1.3 Dkme Yk Gemileri iin genel yerleim plan

35

1.5 Tonajlar
1.5.1 Gemilerin Tonaj Hesab
Gemilerde tonaj, gemilerin i ksmnn hacimsel deerini ifade eder. Tonaj ok kere
arlk ls olan ton ile kartrlmaktadr. Zaman ierisinde uluslararas alanda kabul
edilebilir ve niform bir sisteme ihtiya olduu kabul edilmi ve IMO (Intergovermental
Maritime Organisation Uluslararas Denizcilik rgt) tarafndan 1969 ylnda organize
edilen International Conference on Tonnage Measurement of Ships (ICTM 69)
(Uluslararas Tonaj lm Konferans) adl toplantda bugn de uygulanmakta olan Gros
ve Net Tonaj tanmlar kabul edilmitir.
1. Gros tonaj: Geminin hacimsel kapasitesinin bir ls olup, tekne, styap ve tm
kapal alanlarn hacimlerinin toplamndan oluur. Bu tonaj havuzlama, pilot hizmetleri
ve srvey ilemlerinde esas alnr. Gros tonaj aadaki formle gre hesaplanr:
GT=K1V
Burada;
V, gemideki btn kapal mahallerin m3 olarak toplam hacmini gstermektedir. n
dizayn aamasnda toplam hacmin, gverte alt hacmi ( VU) ve st yap hacmi (VH) toplam
olduu varsaylarak ,
V = VU + VH
kabul edilebilir ve VU yaklak olarak ,
D

VU 1.25 0.115
d

alnabilir. K1 deerleri ise , aadaki gibi hesaplanr veya Tablo 2den bulunabilir.
K1=0.2+0.02 log10V
2. Net tonaj: Geminin para kazanma kapasitesinin bir ls olup kargo blmlerinin
toplam hacmi ile yolcu saysna bal olarak hesaplanr. Liman ve kargo vergilerinde
bu tonaj esas alnr. Net tonaj aadaki formle gre hesaplanr:
2

4d
NT K 2Vc
K 3 N1 2
10
3D

Burada,
Vc

Kargo tanan alanlarn m3 olarak hacmi,

36

Geminin m olarak ortalama su ekimi

Geminin m olarak ortalama derinlii

K2

= 0.2 + 0.02 log10 Vc (Tablo 2)

K3

GT

= 1.25 1

10000

N1

8 yataa kadar kapasiteli kabinlerde kalan yolcu says

N2

N1in dnda kalan yolcu says

Ayrca aadaki koullar salanmaldr:

2

4T

1
3D

4T
K2 Vc
0.25 GT
3D

NT 0.30GT

N1 + N2 12 ise N1 = 0 ve N2 = 0 alnr.

Bu tonaj hesaplar, nceki kurallara gre byk deimeler getirmekte ve ii

basitletirmektedir. Tonaj hesaplarnda geminin endaze erileri kullanld takdirde
deiik tonaj hilelerine byk lde engel olunmu ve gemilerin net tonajlarnn
eski kurallardaki, bazen sfra eit olma gibi, pheli hesaplar nlenmitir.
st gverte : Deniz ve havaya maruz en st gvertelerdir. Bunda btn aklklar
st ve alt bordalarda yeterli su gemez vastalarla kapatlm olacaktr. Eer gemi
gvertesi basamak eklinde ise bu takdirde, alt devaml ksm ile basamaktan
sonraki st devaml ksm, st gverte saylacaktr.
Kalp derinlii (D) : Omurga levhas stnden st gverte levhas alt kenarna kadar
dey mesafedir.
Genilik (B) : Gemi ortasndaki levha dahil en dtaki yatay mesafedir.
Kapal sahalar : Gemi teknesi ile,sabit veya perdelerle,gvertelerle kapal btn
hacimlerdir.
Yolcular : Gemi mrettebat dndakilerdir.
Yk sahalar : Yk tamaya mahsus btn kapal sahalardr.

37

rnek 1) Bir LPG geminin gros tonaj ve net tonaj hesab.

Gemi tam boyu
Gemi dikeyler aras boyu
Gemi genilii
Gemi draft
Gemi ykseklii
Blok katsays
Deplasman

: 95.5m
: 87 m
: 14.05m
: 5.63m
: 7.15m
: 0.7
: 4672 ton

Kapal sahalarn hacimleri:

Tekne
Tank kaportas
Ba kasara
K-stbina (gmme)
st binalar
Toplam kapal hacimler

6710 m3
1155 m3
251 m3
205 m3
630 m3
8951 m3
G.T=K1V
K1=0.2+0.02 log10 V
log10 V = log10 8951=3.95187
K1=0.2+0.07904=0.27904
GT=0.279048951
GT=2497.69

Geminin net tonaj hesab:

2

4d
NT K 2Vc
K 3 N1 2
10
3D

Gemi yolcu tamadndan N1=N2=0 dr. Bu durumda,

4d
NT K 2Vc

3D

olacaktr.
Geminin yk mahalleri 3000 m3 kapasiteli, yar soutmal LPG tanklardr. Bu durumda
Vc=3000 m3 alnmaldr.
K2=0.2+0.02 log10 Vc
K2=0.2695
38

 4 x5.63
NT 0.295 x3000

3x7.15

4 x5.63

1.1 olduundan kurallar gereince 1 den byk alnamaz.Bu durumda:

3x7.15
NT=0.26953000
NT=808.5
bulunur.Kurallara gre NT deeri 0.3GT (0.32598=779.4) daha az olamaz. Burada
bulunan deer, sonuta kural bakmndan bir deiim gerektirmemektedir.
Tablo 2 - K ve V deerleri

1.5.2 ZEL TONAJLAR

a) Panama Kanal Tonaj
PKT(GT) = GT + %10GT
PKT(NT) = NT + %25NT
b) Svey Kanal Tonaj
SKT(GT) = GT + %5GT
SKT(NT) = NT + %30NT

39

1.6 Fribord
1.6.1 GEMLERDE FRBORD
Bir geminin gemi ortasnda (mastoride) en st devaml gvertesi ile msaade edilen ykl
su hatt arasndaki ykseklik fark fribord (freeboard) olarak tanmlanr. Gemilerin yzme
ve yaralanma gvenlii ynnden byk nemi olan fribord, btn lkelerin kabul ettii
bir yntemle hesaplanmaktadr. IMO tarafndan 1966 ylnda organize edilen International
Convention on Load Lines (ICLL 66, Uluslararas Ykleme Hatt Konvansiyonu)
sonular bugn de kullanlmakta olan yntem, iaretleme ve belgeleme esaslarn belirler.
Gemilerde fribordun yararlar aadaki alt balklar kapsamnda vurgulanabilir:

Geminin kesit mukavemetini arttrr.

Yaralanma halinde yedek deplasman salar.
Byk alarda devrilme asnn artmasn ve bylece stabilitesinin artmasn
salar.
Gverte slanmas halinde tehizat ve kargoyu korur.
Yolcu ve mrettebat iin gvenli bir ortam salar.

Fribord, yaz ykleme snr hattnda (dizayn su hatt) mastoriye konulan markadr (ekil
1.6.1.1.2). Bu markann her iki tarafna bal olduu klasn iaretleri konulur.Belli baz
klas kurulularnn isimleri aada belirtilmitir:

Trk Loydu (TL)

Fransz Loydu (BV)
Alman Loydu (GL)
ngiliz Loydu (LR)
Amerikan Loydu (ABS)
talyan Loydu (RINA)

Fribord deerine, aadaki iki ana sebepten ihtiya duyulmaktadr:

1. Yzebilme ve stabilite
2. Geminin enine ve boyuna mukavemeti
a)Gemi, dalgalar arasnda hareket ettii zaman gverteye dolacak olan dalgalarn
geminin yzmesini salayacak yedek bir kaldrc hacme ihtiyac olacaktr. Bu
yedek hacim, geminin deiik etkilerle kaybedecei deplasman hacimdeki
kayplar da nleyecektir.
b) Geminin gvertesi, mrettebat, yolcu vs., iin alabilme ve konforu
bakmndan, emniyet salayacak deniz yzeyinden uygun bir ykseklikte
olmaldr.
c) Geminin yeterli bir stabilite araln tamas iin gverte ucunun su hattndan
yeterli bir ykseklikte bulunmas ve dolaysyla geminin devrilme asn
bytmesi bakmndan gereklidir.

40

d) Gemiyi LxBxD llerinde bir kiri gibi dnecek olursak, bnye mukavemet
momentinin D yksekliine , dolaysyla f = D-d bantsndan geminin fribord
deerine bal olduu grlecektir.
e) Fribord deeri, zellikle gemi stabilitesinde dalga etkisini azaltacak nemli bir
unsurdur.
Fribordun tayininde aadaki gemi boyutlar kullanlr.
Gemi Boyu: Kalp derinliinin 0.85deki, su hattndaki boyun %96s veya daha
byk olduu takdirde ayn su hattndaki ba bodoslama n kenar ile dmen boaz
ekseni arasndaki mesafedir.
Fribord Derinlii (D):Kalp derinliine,fribord gvertesi stringer levhas kalnl
ilave ederek elde edilir (ekil 1.6.1.1.1).

ekil 1.6.1.1.1 Fribord derinlii

1.6.2 FRBORD HESABI
1966 szlemesi gemileri A ve B tipi olmak zere iki ana gruba ayrmaktadr. A tipi
gemiler yalnzca sv yk tayan (bkz. Tablo.1), B tipi gemiler ise bunun dnda kalan
gemilerdir (bkz. Tablo.2).
A tipi ve B tipi gemiler iin standart fribord deerleri gemi boyuna bal olarak standart bir
gemi iin verilmitir. Standart gemide st yap bulunmad varsaylm olup bu geminin
zellikleri yledir:
CB = 0.68
L / D = 15
Gverte sehimi : B/50
Standart bir iyer hatt tanm

41

Standart iyer iin deerler:

K dikey
Ktan L/6 da
Ktan L/3 de
Ortada
Batan L/3 de
Batan L/6 da
Batan dikeyde

25(L/3+10) mm.
11.1(L/3+10) mm.
2.8(L/3+10) mm.
0
5.6(L/3+10) mm.
22.2(L/3+10) mm.
50(L/3+10) mm.

Gemi boyu L, metre olarak alnmaldr. Geminin yukardaki standartlardan farkl

olmas halinde yaplacak dzeltme ve hesaplama yolu aada gsterilmitir.
a) Blok Katsays Dzeltmesi:
Standart CB=0.68den byk blok katsaylarnda Tablo.3 veya Tablo.4den bulunacak
deerler [(CB+0.68)/1.36] deeri ile arplmaldr. CB=0.68 den kk katsaylar iin
tablo deerlerinde herhangi bir dzeltme yaplmayacaktr.
b) Derinlik Dzeltmesi:
i. Geminin derinlii L/15 den byk ise yukarda bulunmu fribord deeri
aadaki miktar kadar arttrlr:
fD=(D-L/15)R
120 metreden kk gemiler iin R=L/0.48 ,120 metreden byk gemiler iin R=250
alnmaldr.
ii. DL/15 ise ve gvertesinde herhangi bir kapal st bina ve trank yok ise
geminin derinlii (D), L/15 gibi kabul edilir ve herhangi bir dzeltme yaplmaz.
ayet gemi gvertesi zerinde ve ortada en az 0.6 L boyunda bir st bina veya
geminin tam boyuca uzanan bir trank varsa veyahut ksmen trank ve ksmen st
bina bileimi kapal bir ksm gemi boyunca mevcutsa bu takdirde bulunmu olan
fribord deeri aadaki kadar azaltlr (R yukarda tarif edilen deerlerdir) :
fD=(L/15-D)R
c) st Bina Dzeltmesi:
Gemi zerinde bordalara kadar yayl st binalarn boyunun gemi boyuna oranna
gre dzeltme yaplr. Bu dzeltme azaltma eklindedir. st bina fribord dzeltmesi
fE ile gsterilirse, bu deerler yle bulunacaktr. st bina gemi boyunun %100 ise
gemi boylarna gre fE deerleri aadaki tabloda gsterilmitir.
Gemi boyu (m)
24
85
122 ve fazlas iin

%100 st binal gemiler iin fE (mm)

350
860
1070

42

Gemi stbina boyu %100den farkl deerlerde ise, fE deeri Tablo 5deli faktrlerle
arplarak bulunur.Bununla beraber aadaki maddeler de dikkate alnmaldr.
a) B tipi gemilerde, bir geminin mstakil kpr binasnn efektif boyu %20den az ise
dzeltme yzdesi I ve II deerleri arasnda enterpolasyonla bulunur.
b) Ba kasara etkin boyu %40 dan daha fazla ise yzdeler IIden bulunacaktr.
c) Bir ba kasarann boyu %7 den az ise yukardaki yzdeler , 5[(0.07L-l)/0.07L]
kadar azaltlacaktr. Buradaki l ba kasarann boyunu gstermektedir.
Tablo 3

Tablo 4

43

Tablo.5
A tipi gemiler iin azaltma yzdesi st binalarn ve
tanklarn toplam efektif boyu
Btn tipler
iin

0.1L

0.2L

0.3L

0.4L

0.5L

0.6L

0.7L

0.8L

0.9L

1.0L

14

21

31

41

52

63

75,3

87,7

100

B tipi gemiler iin azaltma yzdeleri

Ba kasaral
ve orta
kasarasz
gemiler I
Ba kasaral
ve orta
kasaral
gemiler II

0.1L

0.2L

0.3L

0.4L

0.5L

0.6L

0.7L

0.8L

0.9L

1.0L

10

15

23,5

32

46

63

75,3

87.7

100

6.3

12.7

19

22.5

36

46

63

75.3

87.7

100

d) Gverte iyer Dzeltmesi:

Geminin iyer erisi, standart iyer erisinden farkl olduu takdirde Tablo 6da
gsterilen standart iyer ordinatlarnn kart katsaylar ile arpmlar toplam,
geminin kart ordinatlarnn ayn saylarla arpmlar toplam arasndaki fark ba ve
k iin 8e blnr,buna fark miktar denilir.
Az veya ok oluuna gre iyer dzeltmesi:
fs=(0.75-S/2L)(fark miktar)
Burada,
S st binalarn ortalama kapal boyudur.
Buna gre;
1. ayet mevcut iyer,standarttan az ise,dzeltme miktar friborda ilave edilecektir.
2. Fazla iyer iin msaade edilebilir maksimum azaltma her 100 metre gemi
boyu iin 125 mm. dir.
3. K taraf iyer profili standarttan fazla , ba taraf az ise,herhangi bir deime
sz konusu deildir.
4. Ba taraf iyer profili,standarttan byk ve k taraf standardn %75 inden az
deilse,fazlalk ksm iin fark art kabul edilecektir. ayet k iyer,standardn
%50 sinden az ise bu takdirde ba taraf iin de bir art sz konusu olmayacaktr.
Eer k iyer deerleri standardn %50 ve %75i arasnda ise ortalama bir oran
art kabul edilecektir.

44

5. Yaln gverteli kapal st bina boyu ortadan ka 0.1L ve baa 0.1L olan
gemilerde iyer iin dzeltme fribord deerinden karlarak yaplacaktr. Bundan
az deerler iin karma deeri,enterpolasyonla bulunur. Mstakil,fakat kapal
olmayan gemi ortas st binas iin herhangi bir deitirme sz konusu deildir.
Hibir ekilde, hesaplanm fribord deeri 50 mm. den daha az alnamaz.
rnek 2) Bir yk gemisinin fribordunun hesab aadaki gibidir :
L=45m, B=8m, D=3.20m,
0.85D=2.72=ddeki Deplasman = 705 m3
Derinlik Dzeltmesi:
L/15 = 45/15 = 3,

DL/15

olduuna gre friborddaki arttrma miktar:

fD=(D-L/15)R
L120 m olduundan, R=L/0.48=45/0.48 = 93.8 olarak alnabilir.
fD = (3.20-3)93.8
fD =18.7619 mm.
st Bina in Dzeltme:
%100 bina iin dzeltme deeri:
85 metre iin 860 mm.
24 metre iin 350 mm.
64 m. fark "" 510 mm.
1 metre fark 510/61
(45-24)=21m fark iin 21510/61176 mm bu durumda, 45 metre iin dzeltme deeri
350+176 = 526 mm
olarak bulunur. B tipi II. (Tablo.5) sradaki gemiler iin st bina yzdesine gre:
%80 iin azaltma yzdesi 75.3
%70 iin azaltma yzdesi 63.0
%75 iin azaltma yzdesi 69.15
bulunur.st bina dzeltmesi,
0.6915(350+176) = 364 mm.
olur.

45

iyer Dzeltmesi:
Geminin iyer durumu:
Tablo 6
Ord. Yeri

Standart iyer

K P.
Ktan
Ktan
Orta
Orta
Batan
Batan
Batan

25(L/3+10)=625
11.1(L/3+10)=278
2.8(L/3+10)=70
0
0
5.6(L/3+10)=140
22.2(L/3+10)=555
50(L/3+10)=1250

L/6
L/3

L/3
L/6
P

Katsay arpm

1
3
3
1
1
3
3
1

Mevcut iyer

625
834
210
0
0
420
1665
1250

625
278
70
0
0
100
400
900

4804

Katsay

1
3
3
1
1
3
3
1

arpm

62
834
210
0
0
300
1200
900
4069
fark = 735

Ortalama k iyer / Ortalama k standart 1.0

Ba taraf iin deer 1.0
Dzeltme

= 735/8(0.75-S/2L) = 735/8(0.75-0.383)
= 17 mm. (art) bulunur.

Sonu:
Tablo.7
karma
Cetvelden Boy
Dzeltmesi
Deplasman Katsays
Dzeltmesi ile Tablo
Deeri 1.0294385
Derinlik Dzeltmesi
st Bina iin Dzeltme
iyer Dzeltmesi
Dier Dzeltmeler
K st gverte
Toplam

lave
+

Tablo.4`den
385
396

19
364
17
950
986

364

46

396

Geminin fribordu 396 + 986 - 364 = 1018 mm. (yaz fribordu)

K fribordu = Yaz fribordu + d/48
d = set gverte derinlii - f
d = 4158 1018 = 3140 mm.
d/48 = 3140/48 = 65.5 66 mm.
K fribordu = 1018 + 66 = 1084 mm. (set gverteden)

47

ekil 1.6.1.1.2 Gemilerin fribord markas

48

ekil 1.6.1.1.3 Gvertesinde kereste yk tayan gemilerin fribord markas

49

50

BLM

GEM ELEMANLARI

2.1 Yap Elemanlarnn Tantlmas

Geminin yap elemanlarn tantmaya gemeden nce, geminin temel blmlerini
tantmakta fayda vardr. ekil 2.1.1 de bu blmler tantlmtr.

ekil 2.1.1

Geminin temel blmleri.

Tekne (Hull), Ba (Bow), K (Stern), Ba Kasara (Forcastle), Ba Pik (Forepeak), Ambar

(Hold), ift Dip Tanklar (Double Bottom Tanks), Pervane (Propeller), Dmen ( Rudder
Blade), Dmen Dairesi (Steering Gear Compartment), Baca (Funnel), st Bina
(Superstructure)
Gemi bnyesi zerindeki gerilmeleri karlayan deiik konstrksiyon elemanlar
vardr. Bunlar srasyla aagdaki gibidir:

50

Gemi bnyesi bir d kabuk ve bu d kabuu iten destekleyen elemanlardan

oluur. ok bilinen bir gemi tipi olan, ift dipli bir yk gemisinin ambar kesiti ele
alnrsa, geminin d kaplamasnn, dip kaplama, borda kaplamas ve gverte
kaplamasndan olutuu grlr.
Dip kaplamasnn orta levhas Levha Omurga adn alr. Levha omurgadan sintine
dnmnn stne kadar ki kaplamalar dip kaplama, sintine dnmnn stnden
gverteye kadar ki kaplama levhalar borda kaplamas adn alr. Borda kaplamasnn
en st sras ise, az kua veya halen trkelemi ngilizce bir deyim olan iyer
sac sras adn alr. Omurga sac dnda, bu sacn yanndaki sac srasndan
balayarak her sra, A sras, B sras vs olmak zere adlandrlr ve bu sralamaya
bordada en st sra olan iyer sac sras da katlr. Gvertede, bordaya komu olan
iyer sac srasna balanan sac gverte stringer sac sras adn alr.
Gverteyi kaplayan dier saclarn, zel durumlar dnda, ayr ayr verilmi isimleri
yoktur. Bunlara yalnz gverte kaplamas denir.
Geminin dars ile ierisini ayran ve geminin yzmesini salayan bu d kabuk,
her zaman ieriden, bir gvdenin kaburgalarn andrr ekilde, birbirine balanan
dier konstrksiyon elemanlar ile desteklenir.
Bu destekler gemi boyunca sk sk korunur. Geminin dip kaplamas ierisine gelen
desteklerden en ynnde uzananlara dek denir. Eer dek, bir sac levha ise, bu
dolu dek adn alr ve bu levha gemi dibine kaynak edilir. Eer dek birisi dibe
bal iki profil veya lamadan oluan ekilde ise, buna bo veya braketli dek denir.
Dibe bal olan destee, dek postas veya gemi ift dipli ise ift dip postas,
stteki destee ise ters (maks) posta ad verilir.
Gemi ortasnda ve dibin i tarafnda boy ynnde giden destek, ift dipli gemilerde
orta i tulani, tek dipli gemilerde orta i omurga adn alr. Gemide ayrca, says
gemi geniliine bal olan ve boy ynnde giden, yan i tulaniler veya yan i
omurgalar vardr. Bo deklerin sonlar dek braketleri ile desteklenir.
Eer deklerin st bir su geirmez sac kaplama ile rtlyorsa buna ift-dip
(double bottom) kaplamas ad verilir ve dipte meydana gelen sistem ile ift dipli
gemi ortaya kar.
ift dip kaplamas zerinde tam ortada bulunan ve orta i tulani zerine gelen saca
ift dip kaplamas orta sac denir. ift dip sisteminin yan kenarn kaplayan ve
yine su gemez olup bazen sintine dnmne dik olarak konan saca marcin
(margin) sac denir. Bu sac yatay olarak da konulabilir ve her iki durumda da
sintine dnm sacna kaynakla balanr.
Tek dipli gemilerde, ift dip kaplamas yoktur, ancak ok zaman destek olarak, boy
ynnde giden ve yatay konan bir orta sac ve baz durumlarda da yan ba saclar
bulunur. ift dipli gemilerde ift dip kaplamasnn st, tek dipli gemilerde ise
dorudan doruya deklerin st (makine daireleri ve baz zel yk ambar dnda),
aa kaplama ile kaplanr .
Borda kaplamasn iten destekleyen elemana posta denir. Posta gverteden sintine
dnmne kadar uzanr ve borda kaplamasna kaynakla balanr. Eer gemi ift

51

dipli ise, posta, marcin levhasna, marcin braketi adn alan byk sac levha ile
balanr. Bu braket, sintine dnm levhasna ve gaset sac adn alan kk sac
paralar ile de ift dip kaplamasna balanr.
Borday ieriden destekleyen ve boy ynnde uzanan desteklere borda stringerleri
ad verilir. Ancak bu destekler her zaman kullanlmaz.
Gverte kaplamasn destekleyen ve gverteyi tayan elemana kemere denir. Kemere
gverteye kaynakla balanr. Gvertede aklk olmayan yerlerde kemere bir
bordadan br bordaya kadar uzanr. Kemere ucu bordada, postaya, kemere braketi
adn alan bir levha paras ile balanr.
Gverteyi destekleyen dier eleman, gverte altndan boy ynnde uzanan ve dey
duran gverte alt tulanisidir. Bu tulaniler ok zaman ambar az gibi gverte
zerindeki aklklarn iki yanna getirilir. Ana gverteden baka alt gvertelerin ve
st yap gvertelerinin de kemereleri bulunur. Ayn ekilde st yapnn yan kenarlar
postalar tarafndan desteklenir.
Gemiyi en ve boy ynnde ayran en perdeleri ve boy perdeleri vardr. Bu
perdeler, ok zaman su geirmez olup, sac sralardan oluur. Perdenin zerinde
destek olarak dey ynde uzanan perde stifnerleri ve yatay ynde uzanan perde
stringerleri bulunur.
Gvertelerin altnda gverte alt tulanisi tayarak, gverte destei olarak kullanlan,
birka kemerede bir konulan ve bir gverteden dier gverteye kadar uzanan dey
desteklere puntel ad verilir.
Bu gemi elemanlarn tablo olarak zetlemek gerekirse:
D kaplama

: Geminin dip, sintine, borda ve gvertesini evreleyen levhalardan

oluan ksmdr.

dip kaplamas

: Geminin zellikle yk tayan blmlerin dibindeki levhalardan

oluan ksmdr.

Enine halka

: Gverte kemeresi, posta ve dekten oluan ve gverte braketi ve

sintine braketi ile birbirine balanan mukavemet elemanlar
ksmdr.

Dekler

: dip ve dip kaplama arasnda enine halkann alt ksmn

oluturur. Grevi, boy istikametine giden merkez omurga ve yan
tlaniler arasn mukavemet ynnden takviye eden ve ambar
(veya tank) yklerinin dalmn temin eden elemanlardr.

Perdeler

: Gemiyi en veya boy istikametinde blmeleyen takviyeli

panellerdir. Bazen ondle veya baklaval (= corrugated) biimde
olabilirler.

Stringerler

: Gemi bordas, boyuna perdeler ve gvertelerde kullanlan ve boy

istikametinde giden derin elemanlardr.

52

Derin posta ve
Kemereler

: Geminin en istikametinde borda ve gverte takviyesi iin

kullanlan derin elemanlardr.

Mezarnalar

: Ambar azlarnda gerekli mukavemeti salamak iin kullanlan

elemanlardr.

Makine ve Tehizat : Geminin bata ana makinas olmak zere kullanld makine ve
Temelleri
tehizatn yarataca statik ve dinamik ykleri karlayan
mukavemet elemanlardr.
Punteller (veya
Dikmeler)

: Gemilerde grev dolaysyla perde konulmas mmkn olmayan

yerlerde kullanlan ve genel olarak boru profillerden oluan dikey
mukavemet elemandr.

Ara gverteler

: Geminin en st devaml gvertesi altnda kalan gvertelerdir.

Grevine, gre gladora, platform gibi isimler alabilir.

Ba kasara

: Geminin ba tarafnda fribordu ykselten bir st binadr. Kasara

gvertede geminin demirleme ve balama/ekme donanm
ekipmanlar bulunur.

K kasara

: Kta ayn grevi gren bir st yapdr. Ancak modern ticaret

gemilerinde st yaplar kta olduundan ayr bir k kasara
mevcut deildir.

Gverte binalar

: Personel ve yolcularn yaam mahallerini oluturan bu binalarn en

st gvertesi seyir gvertesi veya kpr olarak bilinir ve geminin
seyir sistemleri burada konulandrlr. Bu binalarda personel can
ve yangn gvenlik sistemleri bulunur.

Baca

: Gemi makinalarnn eksoz borularnn atmosfere kn

destekleyen, geminin ait olduu firmay tanmlayan (amblem) bir
yapdr. Makine hava girii ve baca kazan, susturucu, ya ve pis
su tanklarnn hava girileri de burada bulunur.

Parampet

Geminin havaya ak gvertelerinde denize dmeyi nlemek iin

kullanlan elik yapdr. ayet bu grev borulardan yaplm bir
konstrksiyon ile salanyorsa, buna vardevela denir.

53

ekil 2.1.2 Gemi yaps elemanlar

1-Derin tlani; 2-st gverte kaplamas; 3-Gvertealt tlanileri; 4-Derin kemere; 5-Gverte
braketi; 6-Posta; 7-Ara gverte kaplamas; 8-Kemere; 9-Borda kaplamas; 10-Sintine
braketi; 11-Merkez omurga; 12-Yan tlani; 13-Dip ve idip tlanileri; 14-Dolu dek; 15-
dip kaplamas; 16-Dip kaplamas; 17-Enine perde; 18-Perde stifneri; 19-Puntel

54

(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
(29)

Merkez Tlani (Grder)

Yan Tlani (Grder)
Boyuna Dip Tlani
Boyuna Dip Tulani
Dolu Dek
Levha Omurga
A sac sras
Dip Kaplama
Sintine Sac
Borda Kaplama
Borda st Sac
iyer Sac
Dip Sac
Sintine Braketi
Gasset Sac
Ambar Postas
Ara Gverte Postas
2. Gverte Kemeresi
Kemere Braketi
2. Gverte
st Gverte
Stringer Sac
Tripping Braketi
Gverte Derin Kemere
GverteTlanisi
Gverte Grderi
Ambar Mezarnas
ksz Kemere
Web Posta
ekil 2.1.3 a) Genel olarak orta kesit elemanlar

55

(30)
(31)
(32)
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)

Ambar Punteli
Ara Gverte Punteli
Parampet
Parampet Ttama
Parampet Mezarnas
Yatay Stifner
Yalpa Omurga
Omurga Braketi
Marjin Sac Braketi
Su Geirmez Dek
Braket
ekil 2.1.3 b) Genel olarak orta kesit elemanlar

(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
(48)
(49)

Dikey Stifner
Stifner
Dreyn Delii
Hafifletme Delii
Marjin Sac
Menhol
Su Geirmez Perde
Perde Stifneri
Dablin Sac

ekil 2.1.3 c) Genel olarak orta kesit elemanlar

56

2.2 Omurga
Konstrksiyon ekillerinin gelitii bugn de bile omurgann olduka nemli bir yeri
vardr. nk omurga geminin dibindeki en takviyelerini birbirine balamakta ve
dipteki yerel yklemelerden kaynaklanan gerilmeleri, uygun bir ekilde geni bir alana
yaymaktadr. ok geni gemilerin birden fazla omurga ile takviye edildii
grlmektedir. Omurgann havuzlamadaki yeri ok nemlidir.
Drt deiik tip omurga mevcuttur. Bunlar:
1.
2.
3.
4.

Lama Omurga
Levha Omurga
Kutu Omurga
Yalpa Omurga

Gemi inaatnn ilk zamanlarnda btn gemiler lama omurgal olarak ina edilirlerdi.
Bugn ise baz zel tipte olanlarn dnda, gemiler levha omurga olarak ina
edilmektedir. Lama omurga eski yelkenli gemileri karaya oturmadan koruduu gibi,
ayn zamanda boyuna mukavemete de byk fayda salamaktayd.
Levha omurgal olan bugnk gemilerde boyuna mukavemet eleman gerekli
grldnden, geminin iine ina edilmektedir. Bu eleman tek dipli gemilerde orta i
omurga, ift dipli gemilerde ise orta i tulani adn alr.
Lama omurga levha omurga ile karlatrldnda lama omurgann levha omurgaya
oranla, ayn ykleme durumunda daha fazla su ektii ve yaralanma olaslnn fazla
olmas gibi zararlar da grlr;fakat bunun yannda karaya oturmada gemi dibinin
dier levhalarnn yaralanmasn nler ve gemi yalpasn azaltmakta da fayda salar.
Lama omurga deiik ekillerde olabilir: Bunlar, tek lama omurga veya deiik
elemanlardan kurulmu lama omurga eklindedir. Levha omurga ise, sac levha omurga
eklinde olur.
Lama omurga bugn bile zel gemi tipi olan baz yelkenli gemilerde baz
romorkrlerde baz balk gemilerinde ve yatlarda kullanlmaktadr. Su basnc ile,
havuzlama sresinde doan havuzlama basncn uzun bir boyda deklerle ve i
omurgalara datarak deiik gerilmeleri datma grevini grr. Bu nedenle lama
omurga, nemli bir boyuna mukavemet elemandr (ekil 2.2.1).
Levha omurga, orta i tulani veya orta i omurga ile birlikte, geminin boyuna
mukavemetine katlan ok nemli bir elemandr. Sancak ve iskeleden iki yarm postann
birlemesini ve posta halkasnn birlemesini salar.

57

ekil 2.2.1 Lama Omurga

Levha omurgay bamsz bir boyuna mukavemet eleman gibi dnmemek gerekir.
Orta i tulani ve ift dip kaplamas orta sacnn omurga ile kurduu I kirii, bir tek
eleman gibi dnlmelidir (ekil 2.2.2).
Boyuna eilme momentlerinin gemi sonlarna doru azalmas nedeniyle bu I kiriinin
boyutlar sonlara doru azaltlabilir. Enine perdeler bu kirii ve dibini zellikle su
basncna kar korurlar ve I kiriini uzun ve esneyen bir kiri olmaktan kurtarp daha
rijid ksa kirilerden kurulan bir seri kiri ekline sokarlar.
Levha omurga bir d kaplama srasdr. Orta i tulani ile beraber bir boyuna
mukavemet eleman olduu gibi, kalnlnn arttrlmas ile karaya oturmada ve deniz
darbelerinde gemi dibinin mukavemetini arttrr.
Levha omurgal gemilerde, bu omurgann yanndaki saca lama omurgal gemilerde
olduu gibi burma kaplamas ad verilmez. A sras ad verilir.
Oturma olasl olan s sularda alan ve dibinin ok mukavemetli olmas istenen
baz gemilerde levha omurga, pratikte d levha omurga adn alan ve ite kalan levha
omurgadan daha salam olan, bir ikinci omurga sac sras ile kuvvetlendirilir. Bu sra
ite kalan sraya kaynakla balanr.

ekil 2.2.2 Levha Omurga

58

Kutu omurga, makine dairesi perdesinden ba atma perdesine kadar uzanr ve ift dip boru
devrelerinin tanmas amal yaplrlar. Bu ekilde, boru devrelerinin et kalnlklar daha ince
alnabilir. boru ve valf kaaklarna daha kolay eriilebilir. K tarafta borular aft tnelinden
getigi iin kutu omurgaya gerek yoktur.Kutu omurgann genilii 1.83 mye kadar alnabilir
(ekil 2.2.3).

ekil 2.2.3 Kutu Omurga

Yalpa Omurgalar: Denizli havalarda gemi yalpasn azaltmak ynnden bugn,
omurgalar sintine dnm zerinde gemi kaplamasna aa yukar dik konumda
balanan saclardan yaplmakta olup, geminin orta blmnde ve belirli bir boyda
olurlar. nk yalpa sresinde gemi karinas zerindeki suyun en fazla hareket ettii
blm geminin orta gvdesidir. Bu omurgalar yalpay azaltsa da gemi boy mukavemeti
zerinde belirli etkileri yoktur.

59

Yalpa omurgas ve omurgann baland lama ani ve keskin olarak son bulmaz.
Yalpa omurgas sonlarda gittike kltlmeli ve iten takviyeli olmaldr. Yalpa
omurgas ile kaynak armuzlar birbirinden uzak olmaldr. Yalpa omurgasnn lamaya
balants bir lde zayf olacak, buna kar lama d kaplama sacna devaml
kaynatlacaktr (ekil 2.2.4). Burada, H=B/50 deerindedirve B, gemi genilii; H, profil
derinliini gstermektedir.

ekil 2.2.4 Yalpa Omurga

Yalpa omurga gemi boyunca sintine sac zerinde ve gemi ortasndan itibaren simetrik bir
ekilde uzanr ve boyu %30 LBP ~%35 LBP olarak alnr.

2.3 Dip Yaps

Geminin dip yaps, karlad yklere bakldnda mukavemet asndan nemli bir ksmn
oluturduu grlmektedir. Geminin byklune ve alma koullarna gre farkllklar
gsteren dip yapsnn etki altnda kald zorlamalar unlardr:

Dalga tepesindeyken su basnc zorlamas

Dalga ukurundayken su basnc zorlamas
Tank i basnc
Havuzlamada (domuz damla) ve denize indirme srasnda oluan zorlamalar
Gemi ba ksmnda dvnmeden(ba-k vurma) oluan zorlanmalar
K ksmnda pervane titreiminden dolay oluan zorlanmalar

Gemi dip yaps tek dipli ve ift dipli olarak iki blmde incelenebilir.

60

2.3.1 TEK DPL GEMLER

Boyut olarak daha kk gemilerde tek dip kullanlmaktadr. Tek dipli gemilerde i
omurgalar grevi, gemi dibine etki yapan kuvvetleri geni bir alana yaymak, dip
dzleminin mukavemetini arttrmak ve dekleri eilme veya katlanmaya kar
korumaktr.
Orta i omurga gemi boy ekseni zerinde olan, yan i omurgalarda orta i omurgann
her iki yannda bulunan elemanlardr. Bunlarmmkn olduu kadar baa ve ka
uzatlrlar.
ok kk gemilerde yalnz orta i omurga bulunur. zellikle genilii fazla olan
gemilerde yan i omurgalar da istenir. Genilii 5m. B 9m arasnda olan gemilerde,
her iki tarafa birer i omurga konur. Genilii 9mden byk olan gemilerde her iki
tarafta da ikier yan i omurga konulmas gerekir. Makine dairesinde yan i tulaniler
arttrlabilir.

ekil 2.3.1 1 Tek Dipli Gemiler

Tekne kiriinin alt kenar olan dekler gemi dibi mukavemeti ynnden ok nemli
bir elemandr. Deklerin grevi gemi dibinin mukavemetini arttrmaktadr. Bunlar
enine mukavemetin artmasna, nemli lde etki yaparlar. Ayrca omurga kadar
olmasa da deklerin havuzlamada veya karaya oturmada gerilmeleri karlamak
ynnden grevleri vardr. Dekler hem tek dipli hem de ift dipli gemilerde
bulunurlar.
Ak deniz gemilerinde, her postada bir dek bulunur. Nehir teknelerinde ise ou
zaman iki postada bir dek bulunur.
ekilen suyun artmas ile gemi dibinin karlamak zorunluluunda olduu su basnc
arttndan, dip daha mukavemetli yaplmaldr ki, bu deklerin, buna bal olarak daha
mukavemetli yaplmas demektir.
Fazla olarak, geminin geniliinin artmas ile dip alan arttndan dibinin daha
mukavemetli yaplmas gerekir. Ayn zamanda bu genilik artmas, dek boyunun
61

uzanmas demektir ki dein bir kiri durumunda olduu dnlrse kiri boyunun
artmas ile daha mukavemetli olmas gereklidir.
Su basnc yannda geminin yalpa ve ba k vurmasndan ve makina titreiminden
doan gerilmeleri bir lde gemi dibi karlamak zorundadr. Buna dayanarak
makina dairesindeki deklerin, titreimleri karlayabilmesi iin, dier deklerden
daha salam olarak ina edilirler
Bu nedenle klas kurulular, dek levhalarnn kalnlklarnn makine daireleri iin daha
da arttrlmasn isterler.
Gemi eklinin deitii ba ve k taraflarda dekler daha derin yaplmaldr. Geminin
geniliinin kalp geniliinin yarsna eit olduu yerlerde, dek derinlikleri bir buuk
kat arttrlmaldr.
Su gemezlik dnlmeyen yerlerde her postada, dipte toplanan sularn kolaylkla
akabilmesi iin, dek zerinde bir su delii alr. ap 50-100 mm arasnda deien
bu deliklerin minimum ap, sintine pompasnn emi apna eit olmaldr.
Byk gemilerde arl azaltmak iin, eer dek ykseklii yeterli ise, dekler
zerinde ou zaman 300-400 mm apnda hafifletme delikleri alr.
2.3.2 FT DPL GEMLER
Eski zamanlarda, bir yk gemisi bo olarak sefer yaparken, o kadar az su ekerdi ki bir
yandan pervanesi hemen hemen suyun dnda alrken, tekne de rzgara kar byk
bir projeksiyon alan gsterirdi. Bu nedenle tekneye, dmen yolu ile kumanda etmek
gleirdi. Ayrca arlk merkezi yerinin ykselmesi nedeniyle denge durumu
kritikleir ve dalgal havalarda gemi devrilme tehlikesi ile kar karya bulunurdu. Bu
olumsuz durumun ters etkisini azaltabilmek iin tekne, kum veya ta ile
safralandrlrd. Daha iyi bir denge iin, zellikle yksek gemilerde, safra gerekli olurdu.
Uzun yllar gemiler, yklerini boalttklar limanlarda kum, akl, ta gibi safralar alarak
stabilite gvenini salamlard. Ancak bu ekil safralandrma, yolculuun sonlarnda
glkler dourmutur. rnek olarak yk,tm ile boaltlmadan safra alnamyor ve
safra tm ile boaltlmadan dier limanlardan yk alnamyordu. Bunun yannda
safrann yklenmesi, boaltlmas ve tanmas yaplyordu. Ayrca, bu iler iin yaplan
masraf, gemi ileten kimseden alamyordu. Bu zorluklar gemiye yklenmesi ve
boaltlmas daha kolay olan deiik bir safra kullanma dncesinin domasna neden
olmu ve sv safra gr belirerek, ift-dip konstrksiyonun ilk ekli domutur.
1880 ylndan sonra bu gr gelimi ve tekneleri sv ile safralandrmak yoluna
gidilmitir. Zamanla safra suyu, geminin dip tarafnda ift-dip adn alan ksma
konulmaya balanmtr. Bu konstrksiyon ekli dekler zerine sancak ve iskele
tarafta tulani boy takviyeleri koymak ve bunlarn stlerini sac levhalarla kaplamak, her
iki tarafa da birer levha (marcin levhas) koymakla ve dek sistemini ykseltmekle
ortaya kmtr. ift dipli gemilerin ilki olan Mac-Intire sistemi 1880 ylnda
uygulanmaya balanmtr.

62

Bu konstrksiyon ekli zamanla gelierek ve basitleerek bugnk hcre sistemi

olumutur. Bu sistemde dekler i dibe kadar ykseltilmi ve bazlar tank blmesi
olarak su gemez yaplmtr.

ekil 2.3.2.1 Enine ve boyuna sistemde ift dipli gemiler

63

Byle bir ift-dip in kapasitesi, geminin tama kapasitesinin %15-20 sini bulmakta ve
derin yan tanklarn eklenmesiyle %40a erimektedir ki bu durumda ekilen su, ykl
su hattnda ekilen suyun yaklak olarak % 55-60 olmaktadr.
ift-dip in uygulanmas ile, denizciliin artmas yannda, geminin boy ve en mukavemeti
de nemli derecede artmtr. ift dibin bulunmas zellikle yolcu gemilerinde denizde
can gvenliini sorununu da zmlemitir.
Bugn iin ift-dip yalnz safra suyu iin kullanlmamaktadr. Kazan suyu, tatl su,
makinalar iin yakt, kazanlar iin yakt ve yalama yalar da ift- dibin ierisine
yerine gre alnmaktadr. Bir ok dekler su gemez veya ya gemez olarak ina
edilerek orta ve yan i tulanilerle beraber, ift dip tanklarn olutururlar.
Balast suyu tutar yaklak olarak geminin tama kapasitesinin kk gemilerde %20si,
byk gemilerde ise % 5i kadardr. Ba ve k kuruzu da doldurarak bu yzde
arttrlr ve arlk merkezinin yeri de ykseltilir. Deiik durumlarda bu artma az veya
ok gereklidir.
Teknenin, ba-k vurma nedeni ile doacak gerilmeleri karlayabilmek iin geminin
mukavemetini arttrmak amacyla bu ksmlarda her postaya dolu dek koyulur.
Maden cevheri tayan gemilerin ambarlar, ok deiik gerilmelerle karlar. Bu
gemilerde de her bir postaya bir dolu dek koymak gerekir.
Orta i tulani veya dey orta levha, ok nemli bir boyuna konstrksiyon eleman
olup ift dip boyunca uzanr.

2.4 Dekler
Geminin enine mukavemetinde en nemli elemanlarndan biri de deklerdir. Kalnlklar,
snflandrma kurulular tarafndan saptanm olan bu deklerin her biri ayr ayr
postalara balanr ve orta i tulanide kesilirler. 120 mnin zerindeki gemiler iin boy
mukavemeti daha nemli olduu iin boyuna sistemde inaa edilirler.
Enine konstrksiyon sisteminde tip dek vardr:
1) Dolu Dek,
2) Bo Dek (Braketli Dek),
3) Su Geirmez Dek.
2.4.1 DOLU DEK
Bunlar, makine dairesinde, kazan yataklarnn perdelerin altnda, geminin ba ve k
gvdesinde batan balayarak L uzunlukta ve aft yataklar altnda her postada bir
olmak zere konulurlar , ancak aralarndaki uzaklk 3.0 metreyi gememelidir. Bu
durumda dolu deklerin arasna braketli dekler gelir.

64

Maden cevheri tayan gemilerde btn ift-dip boyunca, her postada bir olmak zere
yalnz dolu dekler kullanlr.
Dolu deklerde hafifletme delikleri,su delikleri ve hava delikleri alr. Hafifletme
deliklerinin ykseklii dek yksekliinin yarsndan fazla olamaz. Dolu deklere
flen baslmaz.
2.4.2 BO DEK
Dolu deklerin istenmedii yerlerde braketli (bo) dekler kullanlr. Bir braketli
dek, gemi dibinin ii zerindeki posta ve ift-dip kaplamas altndaki ters posta ile
gemi ortasnda, posta, ters posta ve orta i tlani arasndaki bir braket levha ve yanda,
posta, ters posta ve marcin levhas arasndaki bir braket levhadan meydana gelir. Her
iki braketin de kalnl dolu dek sann kalnlna eittir. Byk gemilerde flen
75 mm , L 50 m boyunda gemilerde ise flen 50 mm olur. Braket zerine alacak
hafifletme deliklerinin ap, braket geniliinin 1/3nden fazla olmaz. Posta ve ters
postalarn tanmayan aralk boylarn azaltmak dncesiyle aralarna konan dik
takviyeler dek konstrksiyonunun bir paras saylr. Dier ynden geni gemilerde
bu takviyelerin grevi yan i tlaniler tarafndan grldnden bu araya dier
braketler kalnlnda bir kk braket veya dikme konur.
2.4.3 SU GERMEZ DEK
Su geirmez deklerin fonksiyonu, ift-dip ierisindeki tanklar snrlandrmakta olup su
geirmez perdelerin altna konurlar. Bu dek levhalarn kalnlklar, normal dek
levhalarnn kalnlklarndan 2 mm daha kaln olmaldr. Ancak kalnlk 13.5 mm. yi
gemez. Eer i tulaninin ykseklii 900 mmden daha fazla ise, bu dekler, boyutlar
snflandrma kurulular tarafndan verilen 900 mm aralkl stifnerlerle takviye
edilmelidir.

ekil 2.4.1.1 Enine sistemde dolu ve bo dek

65

ekil 2.4.1.2 Boyuna sistemde dolu ve bo dek

2.5 Postalar
Postalarn grevi, gemi bordasnn, bir baka deyile gemi kiriinin iki yan yznn
mukavemetini arttrmaktadr. Postalar ina edilmez ise tekne kaplamas ieriye veya
darya doru bklr.
Genel olarak gemi ortasnda posta uzakl 500-1000 mm. arasnda deiir. Sonlarda
kuruzlarda (610 mm.) yi gememeli ve ba gvdede batan 0,2 L mesafe ile ba
atma perdesi arasnda (700 mm.) den fazla olmamaldr.
Dier ynden, zellikle harp gemilerinde, tankerlerde ve baz maden cevheri
gemilerinde, boyuna posta sistemleri de kullanlr. Bu sistemin faydas daha az bir
arlk ile daha fazla boyuna mukavemetin gereklemesidir.
Kaynakl konstrksiyonun ilk balangcnda eit kenarl kebentler, eit kenarl olmayan
kebentler, balbl lamalar, dz lamalar (kk gemilerde), bir ularndan bordaya kaynak
edilerek posta olarak kullanlmlardr. Bugn bile yap eleman bulunmad
durumlarda bu profillerin posta olarak kullanld grlmektedir. Ancak en yeterli
posta profili Hollanda Profilidir
Postalarn durumunu belirtmek iin, bunlar, k bodoslamadan ba bodoslamaya doru
sra ile numaralandrlr. Harp gemileri inaatnda bu numaralandrma batan ka doru
yaplr.
Kullanlacak postalarn gemi formuna uygun olarak eri olmas gerekiyorsa atlyede
ileme tabi tutulurlar. Eme, presler yardm ile yaplr bu arada stma frn gerekirse
kullanlr. Postalar genel olarak souk ekil verilir.

66

ekil 2.5.1

Borda yaps

1-Borda kaplamas; 2-Gverte kaplamas; 3-Borda stringeri; 4-Derin posta; 5- dip

kaplama; 6-Sintine braketi
Normal postalar yannda, baz zel posta tipleri de vardr. Ara postalar, derin postalar,
ba gvde postalar, ara gverte postalar gibi.
Ara postalar teknede ilave mukavemetin gerekli olduu yelerde kullanlr. rnein buz
kranlarda buz krma blgelerinde bunlar normal postalarn aralarna konur.
Derin postalara sac postalar veya belirli aralklarla konan postalarda denebilir. Makine
ve kazan dairelerinde, kuruzlarda ve tulani posta sistemi zerine ina edilen gemilerde
kullanlr. Bunlarn, derin kemereler ile beraber boyutlar snflandrma kurulular
tarafndan verilir.
Makine dairesinde derin postalar zellikle titreimler de dnlerek daha sk konur

67

ekil 2.5.2

Tankerlerde enine ve boyuna sistemde borda ve sintine yaps

ekil 2.5.3

Enine ve boyuna sistemde en kesit rnekleri

68

ekil 2.5.4

Dkme yk ve konteyner orta kesitleri

69

ekil 2.5.5

Genel yk gemilerinde orta kesit yaps

70

2.6 Tekne Kaplamas

Tekne kaplamas, teknenin su geirmez d klf olup en nemli elemandr. Postalar
ve dekler bu klf tarlar ve takviye ederler. Kaplama, mukavemet gvertesi ile
beraber gemi kiriinin d yzn oluturur. Kaplamann grevleri unlardr:
Suyun ieriye gemesini engeller ve geminin yzmesini salar.
Su basnc ile oluan gerilmeleri karlar.
Denizli havada oluan eme gerilmelerini karlar.
Denizli havada oluan gerilmeler boyuna basma ve ekme gerilmeleridir ki en fazla
omurgada ve mukavemet gvertesinde kendisini gsterir. Kesme gerilmeleri ise borda
kaplamas zerinde ve tarafsz eksen yaknnda kendisini gsterir.
Geminin teknesi bir kutu kiri gibi dnlebilir. Bu nedenle bu kiriin Boy-Ykseklik
oran, yani teknenin Boy-ykseklik oran artar ise, tekne kaplamas ve gverte kalnlnn
artmas gerektii anlalr. Boy-Ykseklik oran kirite olduu gibi gemide de ok nemli
rol oynar. Ykseklik deimedii halde boy artar ise, tekne kaplamas kalnl, zellikle
dipte ve gvertede orantl olarak artmaldr.
Su basnc ile ilgili olarak, ekilen su ayn zamanda tekne kaplamas kalnlna etki eden
faktrlerdir. Burada posta aras uzakl da artarsa, kaplama salar kalnl da bununla dz
orantl olarak artar.
Genel olarak baz zel salar ele alnmazsa bir ticaret gemisinin tekne kaplamas
kalnl, ayn byklkteki bir harp gemisinin tekne kaplamas kalnlndan daha
fazladr.
Tekne kaplama salarndan gemi orta ekseni zerinde olan levha omurga, mukavemet
gvertesi yannda olan ise, iyer sac adn alr. Gemide en fazla gerilmelere maruz kalan
salar iyer ve gverte stringer salardr.
Levha omurgadan iyer sacna doru sac sralar,sra ile AB, v.s. sras adn alrlar.
Bu sralamaya levha omurga katlmaz, iyer sac katlr. Fazla olarak her sra
zerindeki levhalar da ktan baa doru boy ynnde sralanrlar.
Kaplama saclar olanak salad kadar geni alnr. Doal olarak bu genilik
tersanenin levha ileme tezgahlarnn boyutlarna baldr. Genel olarak bir levhada
2000-3000 mm genilii kullanlmaktadr . Sac geniliinin fazla olmas armuz saysndan
kar edilmesini salar.
Tekne kaplamasn, levhalarn eilme ve ieri gme durumlarna kar, ieriden, dey
ve yatay postalarla (enine ve boyuna postalar), en perdeleri, dekler ve borda
stringerleri ile takviye etmek gerekir.
Gemi boyunun artmas ile orantl olarak,ba ve k kaplamalarn kalnlklar ile gemi
ortas kaplamas kalnl arasndaki fark artar. Bunun nedeni;gemi boyunun artmas ile
meydana gelen boy gerilmelerinin, su basnc ile meydana gelen basn gerilmelerinden,
daha nemli bir rol oynamaya balamasdr.

71

Genel olarak tekne kaplamasnda ayr tipte levhaya rastlanr. Bunlarn birincisi dz
levhalardr. Hibir erilik verilmeden dorudan doruya tekne zerine getirilirler. Daha
ok geminin orta gvdesinde bordada ve geminin dz dibinde kullanlrlar. kinci tip
tek dorultuda erilii olan levhalardr. Bunlar daha ok souk olarak haddeden
geirilirler ve yerine gre yuvarlaklk alrlar. Sintine dnm sac bir dip kaplama sac
olarak kabul edilir ve kalnlk ynnden ayr bir zellii yoktur. nc tipte olan
saclar ise daha ok geminin ba ve k taraflarnda omuzluk yaknnda bulunan ve ift
ynde erilii bulunan saclardr. Bunlar souk ilemek zor olduundan, stlarak
ilenirler ve ileme kolayl ynnden kk paralardan yaplmalar istenir. Bu
levhalarn ilendikten sonra alacaklar kalnlk, snflandrma kurulularnn bu yerler iin
istedikleri kalnlktan aa olmamaldr.

ekil 2.6.1

Tekne kaplamas ve destek elemanlar

2.6.1 TEKNE KAPLAMA SACLARININ YERLETRLMES

Levhalarn yerletirilmesi resim zerinde yaplrken geminin orta kesiti zerinde nce
levha omurga ile iyer sac yerletirildikten sonra sintine dnm sac yerletirilir. Her
ne kadar sintine dnm sacnn genilii iin bir kural yok ve kalnl genel olarak
dip kaplama saclarndan farkl deilse de btn dnmn tek bir sac plakadan
kaplanmas faydaldr. Sintine dnm sac d kaplama zerinde nc nemli sac

72

olarak yerletirildikten sonra, dip ve bordann dier kaplama saclar iin belirli
genilikler alnarak yerletirme yaplr. Ancak geminin orta ksmnn evre boyu, ba ve
k gvdenin evre boyundan daha fazladr. Bu nedenle gemi ortasndaki sac sralarn
ba ve ka ayn genilikte devam ettirecek olursak sonlarda elimizde fazla sac
kalacaktr. Bu nedenle levha omurga ve iyer sac dnda dier saclar sonlara doru
daraltlr ve daralan iki komu sra sac bir yerde kesildikten sonra tek bir sra eklinde
devam eder. Buna bir srann kesilmesi denir.
Kaln saclarda kaynak veya kaln bir sacn ince bir saca balanmas da nemlidir.
Kaynak balarla ilgili bu gibi rnekler ekil 2.6.1.1de gsterilmektedir.

ekil 2.6.1.1

Farkl kalnlktaki saclarn kaynak ekli

Geminin bana ve kna doru sralarn darald grlr ki baz yerlerde sra
durmakta ve iki sra sac tek sra olarak devam etmektedir.
Tekne kaplama saclar aa yukar kesin olarak izildikten sonra levhalarn harf ve
numaralandrlmas yaplr.
lenmesi zor olan levhalar ksa alnr. Bunlar arasnda zellikle erilikleri olan saclar
vardr. Byle levhalarn iki ynde erilikleri vardr.
Byle zorluk karabilecek levhalarn konstrksiyonda iki para sac kullanlmas ekli,
tek byk para sac kullanma ekline oranla daha ok istenir. nk tam llendirme
yaplmazsa fazla sacn ziyan olmas olasl doar.
rnek olarak;bosa levhas olanak verdii kadar ksa alnr ve bazen ayr bir kaplama
levhas eklinde deitirilir.
Sokralarn ve armuzlarn durumu da kesinletikten sonra, kaplamann kalnl belirtilir.
Bu kalnlk gemi orta gvdesi boyunca deimez ve baa, ka doru azalr. Her
srann ktaki en son levhasnn kalnl, bu srann orta gvdedeki kalnlna
genellikle eit olur. Ancak bosa levhas k yapda doan titreimler nedeniyle bu bosa
levhalar zerinde ve bunlarn evresinde kalnlk arttrlr.
ekil 2.6.1.2de tekne kaplamas alm resmi zerinde d kaplama saclarnn
yerletirilmesini gstermektedir.

73

ekil 2.6.1.2 Gemi kaplamas alm

74

2.7 Borda Stringerleri

Ticaret gemilerinde borda stringerleri veya dier adyla borda tulanileri, gemi postasnn
tanmayan aralk boyunu azaltmak iin kullanlrlar eer postalar daha mukavemetli
olarak ina edilebilir ise, stringerler kaldrlabilir. Bunlar ayn zamanda, belirli bir
ksmda,tekne kaplamasnn ieri gmesine veya eilmesine kar yardmc eleman
durumundadr.
Borda stringerlerinin ana grevi postalar eilmeden korumalardr. Bunlar genel olarak
yatay durumda ve tarafsz eksene yakn olduklarndan, geminin tm boyuna
mukavemetine katklar az olur. Bunlarn takviye ettikleri mesafe ok zaman bir
perdeden dier bir perdeye kadardr.
Geminin ba ve k tarafnda darbe ve titreime kar olan yerler iin takviyeler
yaplr. Bu takviyeler, gemi ban byk dalgalara kar mukavemetini arttrr. Dier
taraftan, buz takviyeleri, yalnz buzlu denizlerde seyir eden gemiler iin snflandrma
kurulular tarafndan yaplmas istenilen takviyelerdir. Bununla beraber gemi sahipleri,
bu takviyelerin gemilerine devaml olarak konmasn isterler.
Darbe takviyeleri sancaktan iskeleye kadar uzanan ilave kemereler, ara postalar ve fazla
borda stringerlerinden yaplr.

2.8 Gverteler
Bir geminin gvertesi, ift-dip in i kaplamasndan sonra geminin geniliine ve boyuna
devam eden ikinci bir yatay yzeydir. Konstrksiyon ynnden bir evin katna benzer.
Gverte tekne kaplamas ile snrlanr. Minimum bir tane olmak zere geminin
byklne ve grevine gre says artar. Gemide bir veya daha fazla sayda
gverte,yalnz st ksmn su gemezlii iin yaplmaz, ayn zamanda ykn korunmas
ve yolcu ile personelin yerletirilmesi iin de gvertelere gerek vardr. Ayrca gverte
geminin boyuna mukavemetine tam olarak, en mukavemetine ksmen yarar salar.
Geminin yzmesi ile ilgili gverteler su gemez olmal ve en nemli konstrksiyon
elemanlarndan biri olarak kabul edilmelidirler. Gemi kiriinin st yzn oluturan
gvertelerin yerlerine gre faydalar deiiktir. Gvertenin denizcilii arttrma,
yerletirme ve zellikle mukavemet ynnden ok byk faydalar yannda, gverte
zerindeki elik kaplamann zerine ok zaman kaplanan aacnda faydas vardr. Aa
bir izolasyon maddesi grevini grr ve aadaki alan, s ynnden korur. Yolcunun
gverte zerinde dolamasn kolaylatrr ve estetik grne katk salar.
Tam boyutlu geminin en st devaml gvertesi Ana Gverte adn alr. Devaml st
yapl elter gverteli gemide ise en yukardaki gverte st gverte adn alr.
Mukavemet gvertelerinin altnda baka gverteler bulunabilir. Bunlara ara gverteler
gibi isimler verilir.

75

Alt gverteler her zaman devaml olmazlar, bazen makine ve kazan dairelerinin
bulunduu yerlerde kesilirler. O zaman bata ve kta kalan gvertenin iki paras
arasndaki mukavemet devamll borda stringerleri yardm ile salanr. Byk yolcu
gemilerinde normal gverte aras uzakl (2400 mm.) dir. Salonlarda ykseklik (3350
mm.) ye kadar kar ve hatta bazen daha fazla olur. Kk yolcu gemilerinde,normal
yk gemilerinde ve byk yolcu gemilerinin ba kasaralarnda ykseklik (2250-2400
mm.) kadardr. Bu uzaklk, bordada, kemerenin stnden, br gvertenin kemeresinin
stne kadar olan ykseklik esas alnarak llr.

ekil 2.8.1

Enine ve boyuna sistemde gverte yaps

76

Gverteler geminin orta ekseni zerinde ok zaman birbirlerine paralel olmak zere
yaplrlar. Sehimli iki gverte arasndaki uzaklk hangi noktada olursa olsun ayn
olmak zere gvertelere sehim verilir. Bu ekilde markalama olana kolaylar.
Yk gemilerinde, gverte aras uzakl, bu uzaklk altndaki gvertenin takviye
derecesini etkiler.
Eer gverte aras uzakl (2600 mm.) den byk ise ve gverte zerine yk
konuyorsa bu gverte takviye edilmelidir. Soutma ambarlarnda olduu gibi yk
aslyorsa, asl ykn zerindeki gverte takviye edilmelidir.

ekil 2.8.2

Enine sistemde ana ve ara gverte

1-st gverte kaplamas; 2-Kemere; 3-Parampet; 4- Borda kaplamas; 5-Posta; 6-Enine

perde; 7-Puntel; 8-Derin gverte alt tulanisi; 9-Mazerna; 10-Gladora gverte kaplamas
Gverte, orta kesit tarafsz ekseninden uzak bir eleman olmas nedeni ile byk
gerilmelere maruzdur. Bunun yannda,zellikle ambar azlar gibi byk aklklar,
gerilme hatlarnn ekillerine nemli oranda etki yaparlar. Ambar azlar kelerinde
alnan btn nlemlerin yetmedii de zaman zaman grlmtr.
Bu noktalardan balayan atlamalar, kaynak konstrksiyon nedeni ile kolayca bordaya
kadar gelir. Gverte elik malzeme ynnden ne kadar yeter olursa olsun eer gverte
aklklar hatal alm ise gerilme sklamalar nedeni ile oluacak atlamalar
nlemek zor olur. Ambar az kenarlarnda meydana gelen atlamalarn gverteden
bordaya geiini nlemek iin baz konstrksiyon nlemleri alnr.
Gemiler zerinde atlamalar en fazla gemi orta yapsnda gvertelerde ve st yap
sonlarnda olmaktadr. Genellikle ambar az kenar veya benzer bir aklkta ve st
yap sonlarndan balayan atlaklk bordaya doru kayarak, borda salarna geer ve
gemi yrtlr. Gverte borda birlemesinde alnan nlem ekilde gsterilmektedir.

77

Ak gverte zeri aa kapl ise, aa bordaya kadar uzatlmaz, burada bir su kanal
braklr, biriken su kanaldan akarak, kpete zerinde yer yer alan borda deliklerinden
darya akar.
Tankerlerde ve harp gemilerinde zellikle yangn olasl ynnden elik gvertelerin
zeri aa ile kaplanmaz ve maliyete fazla nem verilmedii zaman kaymay nlemek
iin baz yerlerde zeri oluklu veya kabartmal salar kullanlr.
Gemi yapsnn en nemli eleman olan gverteler, hibir zaman yalnz bir kaplama
sa olarak dnlmemelidir. Bu sa takviye eden ve tayan kemereler, kemere
yklerini postalara geiren kemere braketleri ve kemereleri tayan gverte alt
tulanileri ile gverte bir btndr. elik gverte zerindeki aa kaplamann bile bir
fonksiyonunun bulunduu unutulmamaldr.

2.9 Kemereler
Bordadan bordaya gverteyi tayan konstrksiyon elemandr.Gverte kemereleri
konstrksiyonu iin deiik kebentler kullanlabilir. Geminin byklne gre, eit
kenarl kebent, eit kenarl olmayan kebent, dz lama, balbl lama kemere olarak
kullanld gibi en fazla Hollanda profilleri kullanlmaktadr. Kemerenin bir faydas da
iki borda arasnda balanty kurmaktr.
Snflandrma kurulular kemere boyutlarn kurallarla belirtirler. Boyutlarn seiminde
gz nne alnmas gereken faktrler vardr. Bu faktrlerin en nemlileri unlardr:
a) Gvertenin tipi (yolcu gvertesi, yk gvertesi, en st gverte veya ara gverte
gibi)
b) Gemi ortasnda kemerelerin uzunluklar, (gemi genilii)
c) Puntel sra says, (kemerelerin tanmayan aralk boyu)
d) Kemere aras uzakl.
e) Gemide baka bir elik gvertenin bulunup bulunmamas.
f) Gverte zerindeki veya gverte altndaki ykn varl (asma yk tayan
gemiler)
Gverte zerindeki yk arttka, bununla orantl olarak kemerelerin mukavemetini
arttrmak gerekir. Puntel sras says ok nemlidir.
yle ki sra says artar ise kemerenin tanmayan ksmnn boyu azalr ve bunun
sonucunda kemere boyutlar klr.
Baz st gvertelerde olduu gibi kemereler, her iki postada bir konuyorsa, kullanlacak
profillerin boyutlar her postada bir kemere konduunda kullanlacak kebentlerin
boyutlarna oranla daha byk olmaldr. nk kemerenin tayaca gverte alan bu
durumda iki kat artmaktadr. Ayrca, iki postada bir kemere kullanld zaman gverte
kaplamas da ayrca takviye edilmesi istenir.
Genel olarak her postada bir kemere kullanlr.

78

Ayr bir gverte geminin mukavemetini arttrr. Byle bir gvertenin bulunmamas da
kemere boyutlarnn artmasn gerektirir.
Baa ve ka doru kemere boylar ksaldndan kemereler daha hafif yaplabilir. Bu
durum ambar az kenarlarndaki yarm kemereler iin de geerlidir. Dier ynden,
ambar az kenarlarna sonarda balanan, ambar az son kemereleri daha fazla yke
kar bulunduklarndan daha mukavemetli yaplmaldrlar.
Ambar az son kemereleri bir veya iki sra puntelli olarak dnlrler. Eer ambar
az akl, ambar az yan ile borda arasndaki kemere boyundan fazla ise orta
eksen zerine bir hafif boy takviyesi daha koymak gerekir. Burada kullanlacak bir
ksa boyuna perde paras gverte alt tulanisi gibi kullanlabilir.

ekil 2.9.1

Gverte alt takviyeleri

Kemereleri postalara balamak ekli ve ii, teknenin inaatnda nemli bir yer tutar. Bu
i iin kemere braketleri kullanlr.
Btn gemilerde elik gvertelerin stnde yaama alanlarnda aa kaplama kaplanr.
Byk gemilerin filika gverteleri gibi st gverteleri de ksmen aa olabilir. Bunun
yannda alminyum ve alamlar gibi hafif malzemeden st yap ve gverte yaplar da
vardr.
Aa gvertelerin kalnlklar ok zaman (5-7,5 cm.) arasnda deiir. Bunlarn
konstrksiyonu elik konstrksiyona oranla daha pahaldr. Bakmlar da daha pahalya
gelir, ayrca daha abuk rrler ve ypranmaya da fazla dayankl deildirler.
Aa gvertelerin balan ekli ve konstrksiyonda istenen aacn zellikleri gemi
tehizat ile ilgili bir konudur. Kaplama aac olarak tik, maun, mee veya am
kullanlr.

79

Yalnz elik gverte, geminin mukavemetini arttrmak iin yaplmaktadr elik gverte
zerine aa kaplama ekli en fazla uygulanan ekildir. Bu gverte aa gvertenin
izolasyon ve rahatlk zelliklerini de kapsar ki bu, konstrksiyon ve bakm iin gereken
fazla masraflara karn istenir. Baz zel durumlarda elik gvertelerin aala
kaplanmas koulu snflandrma kurulularnca istenir. rnein yk gemilerinin
personel yerletirme alanlarnn gverte st yangn gemezlii salayacak ekilde
anagverte/makine dairesi st ve navigasyon mahali olan kaptan kk zemini floating floor
(yanmaz zemin kaplamas) ile kaplanr.
Daha ok eski inaatlarda ve kk gemilerde uygulanm olan aa gvertelerde,
boyuna mukavemet iin istenen elik takviye levhalardan en nemlisi btn borda
boyunca devam eder ve gverte stringer levhas adn alr. Ayrca ba levhalar ve
diyagonaller de devamldr.
elik gverte ok zaman gemi boyunca devam eden levha sralarndan oluur.
Gvertelerde kullanlan elik levhalarn yzeyleri ok zaman dzdr. Romorkrler, nehir
gemileri v.s. gibi kk gemilerin gverte levhalar zeri ayrca aa
kaplanmayacandan kaymamas iin kabartmal satan yaplr. Ancak bu tip salar
pahaldr.
Gverte kaplamasnn daha uygun ekilde dzenlenebilmesi iin fazla geni levhalar
kullanlmaz. Ambar azlar gibi byk gverte aklklarnn bulunduu yerlerde
herhangi bir sokra bulunmamaldr. Bu kelere byk yarapl bir yuvarlaklk verilir
ve yrtlmay nlemek iin ift levhalar kullanlr. Konstrksiyonda en yeterli ekil,
dablin sa koyacak yerde keye oradaki san iki misli kalnlkta bir sa koymaktr.
Dablin levhasnn genilii ve durumu snflandrma kurulular tarafndan saptanr,
kalnl ise en az ambar az kenarndaki etek sa kalnlnda olmaldr.
Stringer levhasnn borda ucuna bir yuvarlaklk verip, bunu borda da iyer sacna
kaynak etmek de uygulanmaktadr.

2.10 Sehim ve iyer

Gverteler ok zaman sehimlidir. Sehim derecesi sehim ykseklii adn alr.
Kemereler sehimlendirilir. Gemi ortasnda sehim ls geniliinin 1/50 si kadardr.
Sehimin izilmesi iin daha deiik yollarda vardr. Sehim ls baz gemilerde daha
fazla olur. rnein en fazla romrkrlerdedir ki bu deer B/30 a kadar yaplr.
Gvertenin boy ynnde giden bata ve kta ykselen eriye iyer ad verilir.
Bordada gverte zerinde herhangi bir noktann, gvertenin gemi ortasndaki en alak
noktasndan yksekliine, o noktann iyer ykseklii denir. Geminin ba tarafnda bu
iyer ykseklii, k taraf yksekliinin 2-4 kat kadardr.

80

iyer ve sehimin fonksiyonu, gvertenin mukavemetini arttrmak ve gverte zerine

gelmi sularn bordaya akarak, su deliklerinden darya gitmesini salamaktr. Ayrca
iyer geminin d etkilere kar gcn ve buna bal olarak yedek sephiyeyi arttrr.
Buna dayanarak ak deniz gemilerine nehir teknelerine verilenden daha fazla iyer
verilir.
Ana gverteleri sehimsiz iyersiz olan gemiler de vardr. Bunlar oto, tren ferileri,
konteyner vs. gibi.
Alt gverteleri genel olarak st gvertenin ayn lsnde sehim ve iyer verilir.
Bazen bir alt gvertenin daha az sehimi olduu da grlmtr. Hatta zellikle son
yllarda alt gverteler tamamyla sehimsiz olarak da yaplmaktadr.
Gemi genilii esas alnarak gemi ortas iin verilen sehim kalb gemi ba ve k
gvdesi iin de aynen kullanlr. Ba ve k gvdede geniliin azalmas sehim ekline
ve yksekliine etki yapmaz. Orta kesitten alnan kalp bata ve kta aynen kullanlr

2.11 Perdeler
Gemilerin deiik yerlerinde bulunan ve gemiyi blmelere ayran dey elik levhalar,
gemi konstrksiyonunda ok nemli birer eleman olup, bunlara perde ad verilir.
Perdeler, su gemez perdeler, tank perdeleri ve gemi blmelerini kompartmanlara
ayrabilmek iin kullanlan adi blme perdeleri olmak zere e ayrlrlar. Tankerler
dnda, bunlardan ilki ok nem tar. Kaynak konstrksiyonunda kaynak devaml
yaplmakta olduundan su geirmez normal perde ile tank perdeleri arasnda
konstrksiyon ynnden fark, stifner takviyeleridir.
Su gemez perdelerin esas grevi vardr:
1- Gemiyi su gemez blmelere ayrrlar, yzme gvenliini salarlar.
2- Geminin enine mukavemetini arttrrlar.
3- Oluabilecek bir yangnn yaylmasn engeller ve yangn gvenliini salar.
Bir gemide bulunmas gereken su gemez perde saysn saptayan kurallar snflandrma
kurulular tarafndan verilmitir. Denizde mal ve can gvenlii kurallarnn yk ve
yolcu gvenlii iin istedii perdelerin dnda kalan ve her gemi iin zorunlu olarak
istenen perdeler en az 3-4 tane olur. Bunlar geminin ba tarafndaki ba atma
perdesi, k kuruzdaki k kuruz perdesi ve makine dairelerini ambarlardan ayran
perdelerdir.
Kk gemilerde, az sayda su gemez perde yeterlidir. Gemi bydke perde says
da artar. Makine daireleri ortada olan normal gemiler iin genel olarak aada
verilmi olan tabloya uyularak, yaklak olarak yirmi metrede bir perde ina edilir.
65 m. L 85 m. 4 perde
85 m. L 100 m. 5 perde

81

100 m
120 m.
140 m.
163 m.

L
L
L
L

120 m. 6
140 m. 7
163 m. 8
183 m. 9

perde
perde
perde
perde

Ba atma perdesinin yeri ba dikmeden en az %5 LBP en fazla %8 LBP uzaklkta olur.

Eer tanacak ykn boyu, perde aras uzaklndan fazla ise, snflandrma
kurulularndan izin alnarak ve gerekli takviyeler yaplarak, bir perde kaldrlabilir.
Mukavemet grlerinin dnda, denizde can ve mal gvenliini salamak dncesi ile
uluslar aras konferanslar tarafndan yolcu gemileri iin blmeleme kurallar konmutur.
Bu blmeleme kurallarnn esasnda genel olarak istenilen, geminin bir veya daha fazla
kompartman su ile dolduunda batmadan yzebilmesidir. Bu koul da perde saysn
saptar. Perde aras uzakln gsteren bir perde erisi de bu arada izilebilir. Bir yolcu
gemisinde en perdelerinin uzandsu gemez gverte, perde gvertesidir. Ama, geminin
bir yara veya baka bir nedenle ierisi su ile dolarsa, girecek suyun miktarn
ayarlamaktr. Uzun hesap ve kurallarla perde aralar saptanr. Geminin su dolan ksm
gemi ortasnda olmayabilir. Buna gre gemiye girecek su hem sephiye kayb nedeniyle
gemiyi bir lde batrr hem de yeri nedeniyle gemiye trim verdirir. Batma ve trim
sonundaki su hatt perde gvertesinin 76 mm altnda kalmaldr.

ekil 2.11.1

Klasik tip dkme yk gemisinde perde ve dip yaps

1-Borda stringeri; 2-Boyuna perde; 3-Merkez hatt ift tarafl stifner; 4-Enine perde;
5- Perde stifnerleri; 6-Perde stringeri; 7-Merkez omurga
Bu esasa gre geminin su girebilecek boy uzunluu hesap edilir dier taraftan gemi,
iindeki yolcu saysna, alt denizlere, makinesinin gcne v.s. baz faktrlere bal
olarak ve uluslar aras kurallara dayanan formllere uyarak bir blme standardna

82

balanr. Blme standartlar 1den balar, 4e kadar gider. Bir blme standartl gemi, su
girebilecek boy uzakl iki perde ile snrlanan gemi demektir. Bir ynden geminin su
girebilecek boy uzakl, dier ynden blme standard saptanr ve buna dayanlarak
teorik hesaplarda ve dizayn hesaplarnda uygulanmas ok grlecek perde erileri
izilir. Ayrca su giren blmenin su alabilme kapasitesini saptamak da gerekir.
Blmenin permabilite faktr deiiktir. Tamamen bo bir ambarn permabilite faktr
0.98 ; makine dairesinin 0.85 ; dolu bir ambarn ise 0.60 civarndadr. i su dolu bir
tankn permabilitesi sfrdr.

ekil 2.11.2

Yaral blme boyu erisi

Perde erisi gemide yaplmas gereken perde saysn verir. Yaralanma durumunda
stabilite de nemli bir faktrdr. Daha ok teorik konularla ilgili olan bu ksm perde
erisi ile saptanm perde saysnda bir deiiklik yaplmasna neden olabilir. Yara alan
gemi perde says ynnden batmasa da stabilite bozulmas nedeniyle devrilirse problem
nemini kaybeder.
Yk gemilerinin bu perdeleme kurallarnn tmne uymas, yolcu gemileri kadar gerekli
deildir. Ancak gemi sahibi gemisinde baz gvenlik nlemlerinin alnmasn faydal
grr. Daha nce de sylediimiz gibi snflandrma kurulularnn kurallar bu tip
gemilerde de minimum perde saysn saptamtr.
Gemi ne tip olursa olsun, gemi elemanlarnn konusu olan perde konstrksiyonu hemen
hemen her zaman ayndr. zel tipte gemilerin zel perdeleri konstrksiyon ynnden
deiik olabilir.
Perde aralarn ok yakn yaparak yzme gvenlii ve mukavemet ynnden problem
zmlenebilir. Ancak, fazla malzeme gitmesi ve rantabl olmayan kk ambarlar, pek
doal olarak mhendislik ynnden yetersiz bir durum gsterir. Ama gvenlik ve
ekonomiyi beraber yrtmektir.
atma perdesi, isminden de anlalaca gibi, gemi arpt vakit batan ald yaraya
kar gemiyi korumak ve batmamasn salamakla grevlidir. Bu perdeye baz
durumlarda ba kuruz perdesi de denir. ok mukavemetli olarak ina edilir. Ba
bodoslamadan en az %5 LBP en fazla %8 LBP uzakla konur. Bu uzaklk ok byk
olmayaca gibi ok kk de olmaz nk, baz durumlarda batan byk bir yara
alnabilir ve bu yara perdeye etki yaparak arkasndaki ambara da su girmesine neden
olabilir.

83

Dier yandan ok geriye konmu byle bir perdenin ambar hacminden byk bir
kayba neden olaca kesindir.
Ba ve k kuruz geminin trimini ayarlamakta ok nemli rol oynar. Bu nedenle
buradaki tanklarn boyutlarnn belirli byklkte olmalar gerekir. Bu koul da ba
atma perdesi ile k kuruz perdesinin yerlerinin seiminde rol oynar.
K kuruz perdesi ayn zamanda, k taraf, k bodoslama tarafndan tanmakta olan
aft kovannn, ba tarafn balar ve tar.
Ba atma perdesi her zaman en st devaml gverteye kadar uzanr. K kuruz
perdesi ise, su hattnn stnde kalan ilk gvertenin bir stndeki gverteye kadar
uzanr ki bu gvertenin bu perde ile k bodoslama arasnda kalan ksm su gemez
olmaldr.
Yukardaki basit kurallar, yolcu gemileri iin uygulanmaz. Yolcu gemileri iin denizde
can ve mal gvenlii konferansnn uluslar aras kurallar esas alnr ve bir perde erisi
izimi gereklidir.

ekil 2.11.3 Enine konstrksiyonda dip ve perde yaps

1-Enine perde; 2-Merkez omurga; 3-Su gemez dek; 4-Dolu dek; 5-Bo dek;
6- dip kaplamas; 7-Posta geme slotu; 8-Dikey lama
Bir su gemez perde, levhalardan oluur ve stifner adn alan dey profillerle takviye
edilir. Levhalar ok zaman yatay ynde konur. Ancak iki gverte arasnda kalan perde
levhalarnn dey konulduu da grlr. Baz durumlarda perdeler yatay stringerlerle de
takviye edilirler. Az olmakla beraber dey derin stifnerlerin yatay stringerlerle takviye
edildii grlmtr. Baz gemilerde ise, zellikle ba ve k perdelerde havalandrma
donanmna bal olan manika alt borular tarafndan yaplm takviyeler grlr.

84

Bir perde ina edildikten sonra bunun su gemezlii deneylerle saptanmaktadr. Bu

ilem, ambarlar arasndaki perdelerde su jeti, tank perdelerinde ise, hidrolik basn
uygulamas ile yaplr. Eer bir gverte ile bir perde kesiecek olursa, gverte devaml
alnr ve perde kesilir.
Bir perdenin tekne kaplamasna, gverteye, ift-dip kaplamasna veya geminin dibine
balanmas, dorudan doruya kaynak yaplarak oluur.

ekil 2.11.4

Su gemez perde

Stifnerler arasndaki uzaklk genellikle 500-900 mm. arasnda deiir. Bununla beraber
kuruz tanklarnda bu uzaklk 600 mm. ye kadar indirilir. Bu stifnerlerin boyutlar,
yukarda da sylediimiz gibi kendi aralarndaki mesafeye, tanmayan aralklar boyuna,
st kenarlarndan perde gvertesine kadar olan uzakla ve sonlarnn gemi yapsna
balan ekillerine bal olarak deiir.

85

Stifner aras uzakl, stifnerin tanmayan aral veya perde gvertesinden uzaklk
arttka, stifnerler iin istenilen boyutlar artar. Stifner nihayetlerindeki balar, braketlerle
veya dorudan doruya kaynak edilerek yaplr. Stifnerlerin gemi dibine braketlerle
balan ekilde de braketsiz balan veya serbest brakl ekilde gsterilmektedir.

ekil 2.11.5

Tankerlerde enine ve boyuna perde

Boy perdelerinin genel olarak konstrksiyon ynnden en perdelerinden fark yoktur.

Bu perdeler tankerlerde tank byklklerini snrlamak, boyuna mukavemeti arttrmak,
serbest su alann azaltmak dncesiyle yaplrlar. Normal yk gemilerinde boy
perdeleri daha ok geminin bir tankn snrlamak iin kullanlrlar. Boy perdesi hangi
tip gemide bulunursa bulunsun belirli bir boydan fazla devam ettii zaman nemli bir
boy mukavemeti eleman olarak ortaya kar. Bu tip perdenin bir grevi de, zerindeki
gverteyi, yani baka bir konstrksiyon elemann tamadr. zellikle normal yk

86

gemilerinde grlen bu ekildeki bir perde boyunun, boyuna mukavemet ynnden

nemi yoktur. Ksa boy perdesi, puntellerin kaldrlmas ile gverte alt tulanilerini
tayan derin kemereleri tama ilemini yklenir. Bu ekil, yk yerletirmesi ynnden
de faydal grlmektedir. Daha ok flambaja alan bu tip perdede stifnerlerin yerine
keli perde ekli seilmektedir.
Tankerlerin boy perdelerinin konstrksiyon ekline zel tipte gemilerin konstrksiyonu
olup corrugate (baklaval) perde denilmektedir.

ekil 2.11.6

Corrugate (baklaval) perde

1-Perde; 2-Dip kaplamas; 3- dip kaplamas; 4-Merkez omurga; 5-Dolu dek

Koferdam perdesi ise, zellikle ierisinde yakt bulunan blgeleri, makine dairesi gibi
yangn olaslnn bulunduu bir blgeden, yangn gemez perde ile ayrmak iin
kullanlr. Konstrksiyon ynnden normal bir perdeden ok farkl olmayan iki perde,
yaklak olarak 1.5-2 metre ara ile (2-4 posta aras) arka arkaya konur ki istenilen
gven salanm olur. Daha ok tankerlerde kullanlan bu tip perde konstrksiyonunda
iki perde arasnda yatay ve diyagonal takviyeler bulunur.
Bir mukavemet eleman olan perde ayn zamanda geminin her trl gvenliini
salayan bir eleman olup, geminin gerekli bir parasdr.
Gerek adi blme perdeleri, gerek su gemez perdeler bundan nce de sylediimiz gibi
deiik tulaniler tarafndan kesilirler. Su gemezlik istendii zaman, su gemez
gverteleri delip geen postalarda olduu gibi, iilie ok nem verilmelidir.

87

2.12 Punteller
Her gemi, punteller ve gverte alt tulanileriyle takviye edilir. Bunlarn grevi
zerindeki gverteyi tamak ve takviye etmektir. Bir puntel kendisini katlayacak
dorultuda etki yapan bir kuvvet altndadr (Flambaj). Bu kuvvet, geminin ald ykn
arl ve puntelin gemi alt gvertelerinde bulunmasyla artar. Bu yk ayrca puntel
sras saysna ve gemi geniliine de baldr. Genilik deimedii durumda puntel
sras says arttka doal olarak her puntele den yk azalacaktr veya puntel sras
deimedike geniliin artmas ile her puntele binecek ykn artaca doaldr.
Puntellerin boylar veya bir sra zerindekilerin ara uzaklklar arttka bununla orantl
olarak tayacaklar yk artacaktr.
Bunlara dayanarak, bir puntelin boyutlarnn seiminde etki yapacak faktrler yle
sralanabilir:
12345-

Gvertenin tipi,
Puntel zerindeki toplam ykn arl,
Puntel sralarnn says ve gemi genilii,
Bir sra zerindeki puntel aras uzakl,
Puntellerin boyu.

Punteller ile gverte kemereleri arasndaki balant, kemerelerin alt kenarlarnn altndan
geen tulani takviyeler aracl ile salanr. Bunlara gverte tulanileri denir. Eer
kemerenin altnda bir gverte alt tulanisi bulunmazsa puntel zerindeki kemere tek
tayc olur. Dier kemereler ise, yalnz gverte kaplamsn yetersiz bir tayc olarak
kalr. Bu tulanilerin boyutlar, her tulaninin tayaca yk gsteren, aadaki 3
faktre baldr;
1- Puntel sras ve gemi genilii,
2- Punteller aras uzaklk (tulaninin tanmayan aralk boyu),
3- Tulaninin zerine gelen ksmdaki gvertenin zerinde bulunan ykn
arl.
Doal olarak bir gverte-alt tulanisi hibir puntel tarafndan desteklenmeden bir
perdeden dier perdeye kadar uzayabilir. Bu tulaninin tanmayan aralk boyunun
artmas demektir. Dier ynden bir gverte alt tulanisi ile tulani kemerelerini birbirine
kartrmamak gerekir.
Puntel ile gverte tulanisi tadklar yk ynnden farkldr.
Gemi genilii genellikle gereken puntel sras saysn saptar. Kesin olmamakla
beraber normal yk gemilerinde B genilik olduuna gre:
B= 7-17 m. arasnda bir sra
B= 15-20 m. arasnda iki sra
B= 19-25 m. arasnda sra puntel bulunabilecei sylenebilir.

88

Eer gemi ortasnda bir sradan fazla puntel var ise daralma nedeniyle, ba ve k
ambarlarda daha az sayda puntel sras olabilir.
Geminin orta gvdesinde iki puntel var ise, gemi genilii tam geniliinin 2/3ne
indiinde bu adet, tek sra puntele indirilebilir. sra puntel bulunduu durumda ise,
geniliinin 3/4ne inilince iki sraya ve yarsna inilince tek sra puntele inilir.
Bir srann azaltlmasna, bata ve kta, bir su gemez perdeden sonra balanr.
Bir kemerenin veya gverte-alt tulanisinin altna konan puntel yalnz kemerenin
eilmesini karlamakla kalmaz ayn zamanda kemere braketlerinin ve bordadaki
postalarn mukavemetine de yardm eder. Eer kemerelerin altnda tayc olmasa
kesitte bir deformasyon olurdu. Yk kemereyi emektedir. Kemere braketlerinin rigid
balar nedeniyle postann zerinde bir dnme olur. Gerekte kemere braketinin
rigididesi byk bir dnme yapacak kuvvette deildir. Ancak basit bir deformasyon
yapacak bir rigidite vardr. zeri dnen postann zerindeki gerilme, posta aracl ile
sintine dnmne kadar tanr. Gemi dibindeki su basncnn oluturduu kuvvet de
dip ve dekler aracl ile sintine dnmne gelir ve bylece burada bu kuvvet ile
yukardan gelen kuvvet karlaarak sintine dnmnde bir gerilme yaparlar.
Punteller, gverteleri ayr tutmak iin basn altnda birer eleman olduklar gibi,
gverteleri birbirine balayarak, ara sra ekmeye de alrlar. yle ki alttaki gverte
zeri yklenmi ise, stteki gverteler bu ykn bir ksmn punteller yardmyla
tarlar. Ve bylece bu aradaki puntellerde bir ekme gerilmesi olur. Bir puntel sras
btn gvertelerin bir btn olarak almasn salar. Ancak puntellerin ana grevi
basn gerilmesine almaktadr.
Punteller, gverte zerindeki ar yklerin bulunduu ksmlar altna yerletirilirler.
Kreynler, vinler, rgatlar ve dier ar gverte yardmclar altnda puntellerin veya
baka takviyelerin bulunmas ok nemli bir konudur. nk bu punteller zerlerindeki
bu ykleri aaya geirerek aadaki gvertelerin de bu ykleri tamasna yardm
ederler. Bu tayclarn rigiditesinden fazla olmas makine ve yardmclar tarafndan
oluturulan iddetli titreimlerin azalmasn da salar. Ak denizlerde sefer yapan
yksek hzl gemilerin, zerinde dalgalarn patlad gvertelerin altnda puntellerin
bulunmas, kemerelerin mukavemeti ynnden byk bir nem tar.
Tanacak yk fazla ise, puntellerin yerini ksa perdeler alr. Ksa bir perde birbirine
deecek ekilde yan yana konulmu srekli bir puntel sras gibidir. Ksa perdeler
puntellere oranla daha yeterli bir taycdrlar. Fakat geitlere engel olduklar iin
uygun bir ekil saylmazlar.
Puntellerin dey bir sra zerinde ve tamamen alt alta gelecek ekilde yerletirilmesine
ok dikkat edilmelidir. Eer bu i yaplmaz ise punteller zerinde eme momentleri
meydana gelir, bir sistem halinde alma azalr, gemideki titreim azalmaz hatta yaylr.
Ama, kemer, puntel ve gverte alt tulanileri boyutlar arasnda yerleirme koullarn
da gz nnde tutarak en uygun oranty kurmak ve ayn zamanda yeterli olan en
hafif yapy oluturmaktr.

89

ekil 2.12.1

Puntel balants

Kk teknelerde ok zaman solid ve yuvarlak punteller kullanlr. Byk teknelerde

ise genel olarak boru punteller vardr. Bunlar ya eksiz mannesman borular veya
bugn ok kullanlmakta olan yuvarlak evrilmi ve tek taraftan kaynak edilmi elik
levhalar olurlar.
Bundan nce grld gibi tulanilerin boyutlar, puntel sras saysna, gemi
geniliine, bir sra zerindeki puntel aras uzaklna ve gvertede tulani zerine gelen
yerde bulunan yke baldr. Ancak bu yk ele alndnda puntel ve tulani arasnda
90

belirli bir fark vardr. Bir puntel btn stteki gverteler zerinde bulunan ykler
etkisi ile zorlanr fakat bir tulani ancak kendi gvertesi zerindeki kendi zerine gelen
yk tamak iin zorlanr. Sonu olarak bir puntel bir gverte alt tulanisine oranla
ok zaman daha fazla gerilme kuvvetlerine kardr. Gverte alt tulanisi ile tulani
kemerelerin kartrlmamas gerektiini burada bir kez daha hatrlatmak yararldr.

ekil 2.12.2 Puntel kesitleri

Gverte alt tulanilerini, boy mukavemeti nemli olan baz gemilerde ina edilen tulani
kemerelerle kartrmamak gerekir. Tulani kemereler geminin toplam boyuna
mukavemetine katlrlar. Halbuki gverte alt tulanisinin fonksiyonu daha ok lokal
mukavemetle ilgilidir.

2.13 Menholler
Adam geme delikleri: ift-dip kontrol ve havalandrma iin kolay giri ve geilere
uygun olmaldr. Bunlar, ift-dip kaplamasndaki adam geme, deklerde ve yan
tulanilerdeki hafifletme delikleri ile salanr. Bu deliklerin minimum boyutlar (380*550
mm.) olmaldr. Fakat bunlar gei olanan arttrmak iin genellikle daha byk
yaplrlar (400*600 mm). Bykl saptayan faktr bir iinin, ii elbisesi ile ve
kullanaca basit aletlerle beraber normal olarak geebilmesidir. Ancak zerinde delik
alm olan parann mukavemetinin bozulmamas iin deliklerin etrafnda yeterli
derecede malzeme braklmasna da dikkat edilmelidir. rnek olarak kurallara gre,
bunlarn ykseklikleri dek yksekliklerinin yarsndan fazla olamaz.

91

2.14 Hava firar ve iskandil borular

Bir hava borusu tankn hem ba tarafna hem de k tarafna konulabilir. Bylece gemi
ister baa ister ka trimli olsun havann kolaylkla kmas salanm olur. Hava firar
borularnn ap, ilgili tanka basan borularn apnn %25 fazlasdr.
skandil borular mmkn olduu kadar dibe yakn bir uzakla kadar uzatlr ve
ularnn altnda dibe levha takviyesi yaplr. Bu borular, yukarda gverteye kadar
uzanr ve zerlerine bir pirin kapak konur. Galvaniz veya siyah borudan yaplan bu
borularn aplar 50~65 mm. arasnda deiir.
Tanklar doldurulurken, hava, hava borularndan kaar. Dekler arasnda hava
skmamasn salamak iin de, dolu dek zerinde hava delikleri alr. Her bir dek
zerindeki hava deliklerinin toplam alan, en az, tanktaki hava borusunun kesit alanna
eit olmaldr.

2.15 Lavra tapalar

Tanklarn tm olarak boaltlmas ve temizlenebilmesi iin gemi dibine dip tpalar
konur. Bunlar tekne kaplamasna di alarak iyi bir ekilde sklmlardr. Bunlarn
levha omurga zerinde konmalarna izin verilmez. Fakat levha omurgaya mmkn
olduu kadar yakn konulurlar.
Byk tanklarn bulunduu yerlerde ve geni koferdamlarda dip tpalar her iki tank
sonuna da konmaldr.

2.16 Deniz Sandklar

Gemilerde deniz sandklarna (Sea Chests) kinistin sandklar da denilir. Bu sandklar
gemilerde sandk ve iskele olmak zere en az iki adet bulunur. Geminin emniyeti iin bu
sandklarndan bir adedi derin bir adedi ssu sand olarak yerletirilir. Deniz sandklarnn
her biri geminin ihtiyac olan deniz suyunun kapasitesinin en az % 50 fazlasn karlamaldr.
Gemi s sularda giderken derin, derin sularda giderken s su sandndan su almaldr. Bir
geminin deniz suyu ihtiyac ana makine, jeneratr soutma sular, hidrofor, balast, yangn
dier kompresr, souk odalarnn kompresorunun vs dr. Deniz sandklarn iinde ana alc
dnda, ii midye, yosun tutmasn diye stim pskrtme, naylon, pislik vs. girmesin diye
basnl hava devreleri vardr. Ayrca hava skmasna mani olmak iin hava firar devresi de
mevcuttur. ekilde grld gibi iki deniz sand ana alc valfden sonra filtre ve gate
vanalarla birbirine balanmlardr. Gate valfler arasndaki devreye Main Line, ana devre
denir. Geminin btn alc sistemleri deniz suyunu ana devreden eker.

92

ekil 2.16.1

Deniz Sandklar veya kinistin sandklar (Sea Chests)

ekilde grld deniz sandklarnn borda ksmlarnda galvenizli sacdan zgaras vardr.
Deniz sandklar oluturan salarn et kalnl yaknndaki sa kalnlnn asgari 1.5 katdr.
Her deniz sandnn iinde katodik koruma olarak tutyalar konur. Kuzey denizlerinde
alan gemilerde deniz sandklarnn iersinde buzlanmaya mani olmak iin serpantin
devreleri de ekilir. Tankerlerde makine dairesi dnda ayrca pompa odalarnda da deniz
sandklar bulunur.

2.17 Sintine Kuyular

Sintine kuyular (Bilge Well), bir geminin makine dairesinde, ambarlarnda oluan sznt ve
pisliklerin topland kuyulardr. Genellikle ambarlarda ba ve k perdelerin nihayetlerinde
sancak iskele olarak bulunup her biri asgari 0.150 m3 olmaldr. Ambarlarn ykanp,
temizlenmesi, yangn durumunda su, kpk baslmas veya ambarn dip/bordadan
yaralanmas durumunda suyun darya atlmasn sintine kuyularna bal sintinine devresi ile
salanr. Bu devreler geri dnlmez valf ile sintine kuyularna baldr, yani makine
dairesindeki sintine pompas sintine kuyularndan su ekip darya tahliye eder. Yanllkla
da olsa ambarlar ek valf (geri dndrmez) sayesinde su baslamaz. Sintine kuyularnn iine
byk, krnt paralarn girmesine mani olmak iin ambar stlerinde gzenekli, delikli
zgaralar vardr. Ayrca sintine devresinin tkanmamas iin sintine alclarnda da iki paral
filtreler mevcuttur. Gemilerin yaralanmas esnasnda gemiyi kurtaracak olan sintine kuyular
ve sintine devrelerinin sk sk bakm yaplmaldr.

93

ekil 2.16.2

Deniz Sandklar (Sea Chests) ve deniz suyu soutma devre

94

2.18 Gemi Ba formu

Gemi tekne kaplamasnn sonlar ba tarafta ba bodoslama, k tarafta ise k bodoslamayla
son bulur. Ba taraf birletiren ba bodoslama eleman dipte omurgaya kuvvetli balar ile
balanr.Modern yaplarda deiik form ve boyutlardaki levha veya lamalarn kaynakl ba ile
bir araya getirilmesiyle oluturulur.
Yap eleman olarak olarak ba bodoslama , lama ve levha bodoslama olarak ikiye ayrlr.
Lama bodoslamann boyutlandrlmas, kesit alan olarak gemi boyuna baldr. Levha
bodoslamada ise levha kalnl gemi boyuna bal olarak tespit edilir. Levhann kalnl,
gemi hzndan dolay oluacak ek basn zorlamas asndan nemlidir.

ekil 2.18.1 Ba taraf konstrksiyonu

1-Borda stingeri; 2-Ba atma perdesi; 3- dip kaplama; 4-Merkez tulani; 5-Ba kuruz i
platform; 6-Ba bodoslama; 7-st gverte; 8-Ba kasara gvertesi; 9-Zincirlik perdesi;10Merkez ak perde; 11-Ana posta; 12-Ara posta; 13-Gverte kemeresi; 14-Ara kemereler;
15-Stringe braketi
Ba bodoslama gemi formuna bal olup deiik biimlerde bulunur. Babl ve Kayc balar
sayabiliriz.
Gemi direncini azaltmak iin deneysel ve teorik yollar kullanlarak yaplm incelemelerde
genellikle gemi ba formu deitirilerek baz olumlu sonular elde edilmitir. Deiik
formlar arasnda Maier, kayc ve balbl balar sayabiliriz.

95

2.18.1 MAER FORM

Maier form, F.Maier tarafndan geminin ba tarafndaki su alt ksmnn byk lde
alk yaplmas suretiyle gelitirilmitir.
Bu formda akm hatlar muntazam bir gidi gstermesinden dolay direncin azalmasna
sebep olduu belirtilmektedir. Ba tarafn kesikliinin dalga direnci ynnden de uygun
olduu ileri srlmekle beraber, model deneyleri bunun aksini kantlamtr. Srtnme
direncindeki azalma ise, slak alann azalmasna balanabilir. Son zamanlarda Maier
formdaki yeni deiimler, diren bakmndan nemli gelimeler salamtr.
2.18.2 YUMRU BALI (BABLI) GEMLER
Gemilerin ba bodoslamasnn ykl su altnda kalan ksmnn iirilerek adeta bir
yumru, soan ba ekline getirilmesine yumru ba (balb) denilmektedir. Ba formu bu
ekilde olan gemiler, babl gemiler olarak adlandrlr.
Normal bodoslamay tayan gemilerde ba bodoslama civarnda meydana gelen ba
dalgasn sndrecek veya ksmen azaltacak bir negatif basn meydana getirme
imkan, bodoslama nne konulacak balb ekilleri kullanmak suretiyle mmkn
olmaktadr. Bu sonu, gerek teorik yoldan ve gerekse olarak kantlanmtr.
Balbl gemiler iin ileri srlen,dalgal denizlerdeki hz kayplar ile batp-kma
hareketinde ve zellikle ba tarafn arpma (slamming) olayndaki yetersizlikleri bu
tipten beklenilen kazanlarn nemini azaltmamaktadr. Buna karlk ba-k vurma
hareketinde iyi bir sndrc olduu grlmtr..
Balbn,geminin ykl veya bo olmasna gre diren ynnden olduu kadar dalgal
denizlerdeki ve bunlarn meydana getirdii deiik kuvvet ve etkileri de farkldr. Bu
sebeple, balbn uygulanmasnda problemin yalnz diren ynnden ele alnmas sakncaldr.
2.18.3 KAYICI BALI GEMLER
Yksek hzl pilot, hcumbot, yolcu, gemisi gibi gemilerde grlen bir ba eklidir.Teknenin
yksek hz sebebiyle ba, su stne kmakta ve tekne su stnde kaymaktadr.

2.19 Gemi K formu

Gemi k bodoslamasnn formu sevk,diren ve manevra ynnden nemlidir. Bu
formun, su hatlarnn krklk gstermeyecek ekilde olmas, pervaneyi muhafaza etmesi ve
sevk verimini arttrc nitelikte olmas istenilir.
Gemi klaslama kurulular iin k formu, sevk ve k titreimini azaltmas asndan
nemlidir. Genel grnleri itibariyle k bodoslamalar aadaki ekilde olabilirler:

96

Dz-skegli
ift skegli
Kruzer ve kruzer skegli
Ayna k,
Puro

Dz bodoslama tipi artk kullanlmamaktadr. Bunun yerine k bodoslama ekli tek

pervaneli gemilerde geminin hzna uyularak,ayna k veya kruzer k olarak
yaplmaktadr. ift pervaneli gemilerde,k eklini kruzer skegli yapmak suretiyle
pervanelerin birbirine etkisi kaldrld gibi geminin dnme hareketi-manevrasnda ve
rota stabilitesinde skeg yararl bir unsur olmaktadr.
Kruzer kl teknelerde,kruzer uzunluu,tek pervaneli ve orta hzlarda alan gemiler
V
iin (mesela
=0.70-0.80) %2,5L alnmaldr. ift pervaneli ve olduka yksek
L
V
hzlarda (mesela 0.85-0.90=
) bu deerin,gemi boyunun %3-4 inde olmas Lindblad
L
tarafndan tavsiye edilmektedir.
ster tek skeg-tek pervane,ister ift skeg-ift pervane olsun;uzunca ve ince olmak zere
yapld takdirde skeg,tekne verimini makul bir yeterlilikte arttrmaktadr. Bylece evri
direncinde bir azalmas grlmekte, bu da geminin toplam direncinde bir azalma
salamaktadr. Eer iki skeg aras kemereli bir kesit olarak yaplrsa tek pervaneli gemi
iin daha byk apl bir pervanenin yerletirilmesi mmkn olur.
2.19.1 PURO BMLKI BODOSLAMA
Muntazam ve radyal bir iz yayl temin etmek ve dolaysyla sirklasyon yayl
bakmndan hesaplamalarda kolaylk ve verimi ykseltici bir imkan kazandran bu
ekildeki k bodoslamalar son zamanlarda byk lde byk tonajl gemilerde
kullanlmaktadr. Bunun kullanlmas ile seperasyonun (evri direncinin) azald veya
ortadan kalkt grlmektedir. Bu da diren bakmndan ayrca yarar salamaktadr.
2.19.2 TEK PERVANEL GEMLERDE KI BODOSLAMA
Dkme elikten veya kaynakl balanm kaln levha ve lama paralarndan oluan
konstrksiyon, kullanlan dmenin ekline gre deiir. Eer dmen, balansl olmayan
dmen ise, k bodoslama ile dmen bodoslamas tek bir para olarak hazrlanr.
Bodoslamann zerinde her zaman aft tayan bir gbek (Bosa) bulunur. Tek pervaneli
gemilerin balansl dmenlerinde, dmen bodoslamas hibir zaman bulunmaz. Dmen
bodoslamasna ok zaman sa paralarndan yaplma bir aerodinamik form verilir.
Dmen bodoslamasnn bulunmad durumlarda dmen yalnz topuk tarafndan ve
yukardan aslarak tanr .

97

2.19.3 FT PERVANEL GEMLERDE KI BODOSLAMA

Bu tip gemilerde en fazla kullanlan yar balansl dmen ekli iin uygun gelen
bodoslama eklidir. K bodoslama ayn zamanda dmen bodoslamas grevini grmekte
ve aft iin gbee gerek kalmamaktadr.
pervaneli gemi ile tek pervaneli gemi bodoslamalar benzerdir.
Kk gemilerde gerektii ekilde biimlendirilmi bir kaln lama k bodoslama
grevini grr. Gemi belirli bykl getikten sonra elik dkm veya levha
paralarnn kaynatlmas ile oluturulan bir konstrksiyon gerekli olur. Bu durumda
omurgann devam olan topuun kesit konstrksiyon ekli ii takviyeli bir dikdrtgendir.
Ba bodoslamada olduu gibi k bodoslamay da k gvdenin bir devam olarak
dnmek gerekir.
Pervane aftnn deldii bodoslamalarda bugn iin gbek paras ok zaman ayr bir
para olarak dklr ve sonradan bodoslamaya kaynak edilir.
Uygun aknt izgileri verebilmek iin ok zaman dar yaplan k bodoslama, kendi
arl yannda dmen ve pervane arlklarn ve deiik titreimleri karlamak
zorunluluundadr. Buna gre k bodoslamann yaknnda konstrksiyon kuvvetli
yaplmal ve zellikle dekler yksek tutulmaldr. K bodoslamann st ksm ayrca
posta adn alan ve dier postalara oranla daha mukavemetli yaplan bir dek-posta
sistemi ile son bulur. Burada tekne kaplamas da kalndr.

ekil 2.191

Ba ve k formlar

98

99

BLM

PERVANELER

3.1 Pervaneler
Pervane, bir silindir etrafna eit aralklarla yerletirilmi helisel yzeylerden oluan ve su
iinde bir vida gibi alan gemi elemandr. Pervanenin dnmesi sonucu, akkann
pervane zerinde oluturduu etki-tepki nedeni ile pervanenin bal olduu gemi bir
teleme hareketi yapmaktadr.

ekil 3.1.1

Pervanenin dn hareketi.

Pervaneler baz parametrelere ve gemi arkasndaki ak artlarna gre dizayn edilir.

Buna ramen yinede baz dzensizlikler ile karlalabilir. te itme kuvvetini, manevra
kabiliyetini ve verimini artrmak, kavitasyonu azaltmak vs. iin deiik pervane ve
sistemleri gelitirilmitir. Bunlar yle sralayabiliriz:
1.
2.
3.
4.

Pi kontroll pervaneler (CPP)

Nozullu pervaneler
Sper kavitasyonlu pervaneler
Tandem pervaneler
99

5. Zt dnl pervaneler
6. Grim tekerlekli pervaneler
7. st ste bindirilmi pervaneler
8. Pervane/Stator sistemi
9. Yzey yarc pervaneler
10. TVP pervaneler
11. Z-Srl pervaneler
12. z dzenleyici Nozul
13. Asimetrik K
14. Levha Ulu Pervane
15. Pervane Gbek Finleri
16. Grothues Datclar
3.1.1 P KONTROLL PERVANELER
Pi kontroll pervanelerde kanatlarn gbee nazaran konumlar istee gre
deitirilebilir. Sistemin esas pervane gbeinde bulunan hidrolik pistonlara
dayanmaktadr ve bu sayede pervane kanadnn pii istenildiinde deitirilebilmektedir.
Bu sistemin ilk uygulamalar 1934 l yllara kadar dayanmaktadr.
Sabit kanatl bir pervane, ana makinann salad gc belirli bir ykte en iyi verimle
kullanabilmesine karn, pi kontroll bir pervanede bu hususun deien yklerde de
salanmasna imkan verir. Bu tip pervanelerde tornistan yapma imkan da mevcuttur.

ekil 3.1.1.1 Pi Kontroll Pervaneler

100

Bu pervane tipi, yksek hz ve iyi manevra gerektiren romrkor, buz krclar, balk
gemileri, tarak gemileri, harp gemileri, konteyner gemileri vs. ile ters evrilmez ana
kuvvete sahip gaz trbinli gemilerde kullanlr. Pi kontroll gemilerde makinann yk
durumu devaml olarak kontrol altnda bulundurularak ar yklemeye maruz kalmas
nlenerek makinann mrn uzatlr. Bu kontrol basnl hava ile ya da elektronik
olarak yaplr.
Kontrol edilebilir pili pervanelerin avantajlar ve dezavantajlar ksaca yle
sralanabilir:
ok iyi hzlanma, ivmelenme, duru ve manevra kabiliyeti
Sabit iti kabiliyetinin her ykleme art altnda elde edilebilmesi
Pervane pilerinin deiimi ile gemi hz, dnme hz deitirilmeksizin ayarlanabilir.
ok komplikedirler
malat masraflarnn yksek olmaktadr
Daha fazla bakm ve onarm istemektedir

3.1.2 NOZULLU PERVANELER

Sabit kanatl veya pi kontroll pervanelerin etrafna bir kort tanburu konulmas ile sevk
verimi daha iyi sonu vermektedir. Yksek itili yklemelerde dk verimlilik, dk
itme gc gereken hallerde ise yksek verimlilik deerleri ile karlalr. Bu sebeple iti
yklemelerini drerek pervane verimliliini artrmak mmkndr.
ti yklemesini deitirmenin bir dier yntemi de pervanenin etrafna bir halka
koyarak, pervaneyi nozul ierisinde alan bir pervane haline dntrmektir. Bu
niteye KORT-NOZZLE da denilmektedir. Bu iin ilk defa Ludwing Kort tarafndan
gelitirilmi olmasndan dolay bu ad verilmitir. Bu sistemlerde kullanlabilecek nozul
bykl ise genelde teknenin k yaps ile dorudan ilgilidir. st ksmdan nozul
gemi arkasna, nozul boazndan kenar tabakalar yardm ile tekne kaplama salarna
tutturulmaktadr. Optimum nozul uygulamas iin gerekli olan en nemli art gemi k
formunun nozul sistemi ile uyumlu olmasdr.
Nozul pervane sisteminin tam bir tulumba impeler eklinde alabilmesi iin nozul
duvar ile pervane ucu arasndaki mesafenin mmkn olabildii lde kk alnmas
tavsiye olunur. Bu arada ularda kavitasyon tarafndan oluturulacak erozyonu nlemek
iin nozul ierisinde pervanenin alt blgeler paslanmaz elikten yaplmaldr.
Nozullu pervanelerde su ak genelde nozulun ekline baldr. Nozul emberinin kesiti
bir hidrofil kesiti olup bu kesitler akm hzlandrc veya yavalatc ekilde rol
oynayabilir. oka kullanlan tipi akm hzlandrc olandr
Kort nozullu pervaneler ya sabit olarak ya da dikey bir eksen etrafnda belirli bir aya
kadar dnecek tarzda yaplr. Dner tip nozullar sabit tiplere gre baz stnlklere
sahiptirler. Pervane etrafnda asn deitirebilen nozul suyu istenilen yne yayarak
hem uniform bir ak salamakta hem de dnte nozulun salad ek kuvveti tekne
bnyesine dndrlen ada iletmektedir.
Yksek ykleme katsaylarnda nozullu pervane verimi nozulsuzdan daha fazladr. Bu
fazlalk %8-15 mertebelerinde g kazanc olarak geri dnmekte veya gemi hznda art
gzlenmektedir.

101

ekil 3.1.2.1 Nozullu pervaneler

3.1.3 SPER KAVTASYONLU PERVANELER
Kavitasyon olay pervane kanatlarnda, gbekte ve ularda grlebilir. Kavitasyon ile
birlikte erozyon ve grlt meydana gelmekte ayn zamanda pervane hidrodinamik
karakteristikleri bozulmaktadr. Baz durumlarda kavitasyon byyerek pervane kanadn
sarar ve yklemenin artmas ile itmede bir art meydana gelmez. Bu andan itibaren
pervane zerindeki kavitasyon kabarcklar muhafaza edilir ve bu kabarcklarn
byklkleri tam gelime halinde bulunduu grlr. te bu tipik haldeki bir pervanenin
tamamen kavitasyon ierisinde bulunmasna Sper Kavitasyon hali denir. Sper
kavitasyon durumu ok yksek sratli tekneler ile ayakl teknelerdeki pervanelerde
meydana gelmektedir.
u halde ilerleme ve dnme hz yksek olan ayn zamanda s su derinliinde almak
zorunda bulunan pervanelerde sperkavitasyon pervaneler tercih edilebilir. Sper
kavitasyon durumunda pervane kanatlarnn srt dk kavitasyon basncna maruz kalr.
Bu durumda pervane srt yzeyi su ile temas halinde deildir. Bundan dolay titreim ve
erozyon olmaz. Keskin giri ucuna sahip pervaneler , eer dk hzda daha iyi
performans alnyorsa k ucu kaln veya ince olabilir. Kanadn srt taraf hava tutar ve
dbkey olan srt basn yz gibi hareket edip az veya belki de hi kaldrma kuvveti
retmez. Dnmeye balar balamaz kt olan kanat n ucunun her iki yannda hava eperi
oluur. Normal bir pervane sper kavitasyon artlarnda altrlrsa, bu artlarda dizayn
edilmi bir sperkavitasyon pervane ile karlatrldnda, pervane veriminde normal
pervaneye kyasla %20-25lik bir azalma grlr. Ayn pervaneler kavitasyon d
blgede altrld takdirde, sperkavitasyon yapan pervane veriminde %15lik bir
azalma grlecektir.

3.1.4 TANDEM PERVANELER

Herhangi bir sebeple pervanenin apnn snrlanmas sz konusu olursa (draft vb.), bu
durumda ykleme faktrnde art gze arpar. Ayn zamanda yk iki veya daha ok

102

pervane arasnda paylatrmak yoluyla hafifletilir. Eer pervaneler ayn ynde dnyorsa
bu sisteme tandem pervane sistemi ad verilir.

ekil 3.1.4.1 Tandem pervaneler

Aslnda bu tip pervane sistemi yeni bir teknoloji gibi grnmesine ramen kullanm
eski tarihlere dayanmaktadr. Yllar nce Charles Parsons tarafndan Trbina adl buhar
trbinli bir gemide de kullanlmtr. Tandem pervane sistemi, buzkran, LNG tayan
gemiler, ekiciler ve ufak tekne gibi baz zel amal gemilerde de kullanlabilir. Zor
artlar altnda alabilmeleri tandem pervanelere bir stnlk kazandrmtr. Genelde
tandem pervaneler, zt dnl pervaneler ile karlatrldnda; tandem pervanelerin
performanslar ayn kanat yzeyi alanna sahip olan zt dnl pervaneye gre daha iyi
durumdadr. Zt dnl pervanelerde ise verimlilik g katsaysnn ve apnn art ile
doru orantl olarak artmaktadr.
3.1.5 GRM TEKERLEK PERVANELER
lk defa Grim tarafndan ortaya karlmas sebebiyle Grim Vane Wheel pervanesi ad
verilir. Pervane arkasnda serbest olarak dnebilen ve pervane apndan byk olan bir
kanat seti yada tekerlei olarak tarif edilebilir. Bu sevk sisteminin u avantajlar vardr:
Pervane arkasnda su ak ile braklan enerjiyi itme kuvvetine evirir. Yani
rotasyonel enerji kaybn azaltr.
Tekerlek arkasnda buluna dmen daha az diren gsterir.
Gemiye daha iyi durma kabiliyeti salar.
Pervane gerisine taklan bu teker genel olarak pervane apndan %20 kadar daha
byktr. Bu sistemin en nemli kullanma alanlarn kargo gemileri oluturmaktadr.

ekil 3.1.5.1 Grim tekerlii

103

3.1.6 ZIT DNL PERVANELER

Zt dnl pervane sisteminde farkl ynlerde dnen iki adet pervane ayn aft ekseni
zerinde bulunmaktadr. Makina gcnn bir ksm pervanelerden bir tanesine dier
ksm ise dier pervaneye verilmektedir. Zt dnl pervanede ama suya braklan
rotasyonel enerjinin yok edilmesidir. Yani birinci pervanenin izinde alan ikinci
pervane rotasyonel hz yok etmelidir. lk pervane izinde alan pervanenin apda iz
iinde bulunmas gerektirdiinden daha kk apl olmaktadr. Bu ayrca kavitasyon
riskide azaltmaktadr. Zt dnl pervaneler torpido gibi ynsel dengenin nemli
olduu yerlerde ayrca tercih edilmektedir.

ekil 3.1.6.1 Zt dnml pervaneler

3.1.7 ST STE BNDRLM PERVANELER
ki aft ve bunlara bal bulunan ve st ste gelen iki pervaneden oluan sevk
sistemidir. Bu sistem ok yaygn olarak kullanlmaz. Teorisi daha ok deneyler
yaplarak incelenmitir. Aadaki belirgin farkllklar ierir:
1. Toplam jet alan daha kktr. Bu ideal verimde d demektir.
2. Pervaneler younlam iz iinde alrlar ve bu tekne veriminin artmasna sebep
verir.
3.Aralarndaki mesafesi kk olan aftlar pervaneye yeterli destei salayamaz.
4. Ayn ynde dnen pervaneler sayesinde rotasyonel enerji kayplar nlenir.
5. Pervaneler birbirlerini etkileyebilmekteler.
Bu tip pervanelerde genel sevk verimi normal pervaneden daha yksek olmasna karn
titreim ve kavitasyona sebep olmaktadr. Bu olumsuz etkiler kanat says deitirilerek
giderilebilir. Sancak ve iskele tarafnda bulunan pervanelerin kanat saylar farkl

104

yaplarak bu etkilerin azaltlmas nerilmektedir. aftlar arasndaki optimum mesafe

pervane apnn %60-80'i kadardr. Pervaneler arasndaki boyuna mesafenin verim
zerine ok az etkisi olmasna ramen titreim zerinde nemli etki yapar. st ste
bindirilmi pervaneler dolgun gemi knda daha ok verim salar. nk iz enerjisini
kazanmada daha ok etkisi bulunmaktadr.

ekil 3.1.7.1 st ste bindirilmi pervaneler

3.1.8 PERVANE-STATOR SEVK SSTEM
Potansiyel enerji kaybn azaltmak ve pervane torkunu dengelemek iin genelde stator
veya benzeri sevk aralar kullanlarak gerekletirilir. Statorun kullanlmas, ayn
vazifeyi gren zt dnl pervanelere gre daha ucuz ve mekanik olarak daha kolay
olduu iin tercih edilebilir. Eer stator bir pervanenin nne yerletiriyorsa buna n
stator, arkasna yerletiriliyorsa buna da arka stator denir. Her iki tip statorda pervane
arkasndaki pervaneden dolay meydana gelmi ortalama indklenmi teetsel hzlar
yok edecek ekilde dizayn edilirler. Pervane arkasna yerletirilen stator pozitif bir itme
salayarak toplam sevk verimini artrr. n stator ise aksine negatif bir itme meydana
getirir, fakat pervane, gelen akkan akmnda deiiklik yapt iin pervanenin
veriminin artna sebep verir. Sonu olarak, statorun verdii kazan kendi direncinden
fazla olduu durumlarda bu sevk sistemi normal pervaneye gre daha verimli
olmaktadr. Arka statorun dizayn ekte verilen pervane programnda mevcuttur.

ekil 3.1.8.1 Pervane-Stator sevk sistemi

105

3.1.9 YZEY YARICI PERVANELER:

Bu pervanelerin dier ad da ksmi batm pervanelerdir (surface piercing). zellikle
srat amal teknelerde kullanld gibi daha yava gemiler ile klasik formlu
teknelerde de kullanlabilir.
Kavitasyon nedeni ile erozyon ve verim kayplarn azaltmak iin profilleri genellikle
sper kavitatif yaplr. Bu tip pervaneler tam batm pervanelere gre daha fazla stres
deiimine urarlar.

3.1.10 TVF (Tip Vortex Free) PERVANELER

Pervane kanad sonuna levha eklenerek pervane kanad zerindeki sirklasyon dalm
istenilen ekilde ayarlanabilir. Kanat ular ar yk ekebilmek iin bu levhalarn
yerletirilmesi ile verim art %5e kadar kartlabilmektedir.

ekil 3.1.10.1 TVF pervane

3.1.11 Z-SRL SEVK SSTEM
Kort nozullarn pervane ile birlikte bir blok tekil edecek tarzda birletirmek suretiyle elde
edilir. Makinalar teknenin ortasnda, pervane sistemi k tarafta olduu iin, aft yolunun
oluturduu izgi Z harfine benzediinden Z srl sevk sistemi adn alr.
3.1.12 Z DZENLEYC NOZUL
z dengeleyici nozul ilk defa Schneekluth tarafndan gemi arkasndaki akm ayrmasn ve
teetsel hz bileenlerini azaltarak, pervanenin st ksmna gelen akm dzenlemek ve
hzlandrmakla verim artn salamak amacyla teklif edilmitir. lk defa 1982de gemiye
taklan cihaz, bu zamana kadar bir ok gemiye uygulanmtr. Halen matematiksel olarak
dizayn edilemeyip daha ok model deneyleri yardm ile test ve dizayn yaplmaktadr

106

ekil 3.1.11.1 Z-Srl pervaneler

ekil 3.1.12.1 z dzenleyici nozul

107

3.1.13 ASMETRK KI
Asimetrik k, pervane hareketlerinden kaynaklanan akm etkilerini azaltmak maksad ile
dnlmtr. 1965-1968 yllar arasnda yaplan model testlerinde %5 ile %7 arasnda
bir g azaltlmas llmtr. Asimetrik k uygulamas blok katsays byk olan
gemilerde daha iyi sonular vermektedir. 1982 ile 1987 yllar arasnda 30 gemiye
uygulanmtr. Blok katsays 0.55-0.84 aras olan gemilerde yaplan uygulamalar
sonucunda %5-%9 aras iyileme gzlenmitir

ekil 3.1.13.1 Asimetrik k

3.1.14 PERVANE GBEK FNLER
Gbek finleri pervane gbeinin zerine ve kanat gerisine ufak dz levhalar eklinde
yerletirilirler. Bu finlerin says pervane kanat saysna eit olup belli bir pi asna
sahiptirler. Bunlar yerletirmekteki ama, gbek etrafndaki girdab ve kinetik enerji
kayplarn azaltarak pervane verimini artrmaktr.

ekil 3.1.14.1 Pervane gbek finleri

108

3.1.15 GROTHUES DAITICILARI

Bunlar, genellikle tek gvdeli gemilerin arka ksmna yerletirilen hidrodinamik fin
sistemleridir . Datclarn amac, pervaneye gelen akm hatlarn dzenlemek ve
dolaysyla pervane verimini artrmaktr. Bu finler eriseldirler ve giri ular gelen
akm hatlarna paralel olacak ekilde yerletirilirler. Pervane verimini artrmakla
beraber ayn zamanda gemi direncini azaltmakta da etkilidirler.

ekil 3.1.15.1 Grothues datclar

109

110

BLM

DMENLER

4.1 Dmenler
Gemilerde kullanm zelliklerine gre farkl dmen tiplerine rastlanmaktadr.
1. Tek pervaneli gemilerde tek dmen : Tek pervaneli bir gemide tek dmen en ideal
bir tertip eklidir. Gerekten pervane huzmesi iine konmu bir dmende, dmenden
geen su hznn artmas nedeniyle kaldrma kuvveti ve tekne kontrol momenti byr.
Ayrca boy-simetri dzlemi iinde bulunan dmen sayesinde geminin dorusal hareket
dengesi arttrlm olur. Tek dmenli bir gemide, daha fazla dmenli tertiplere nazaran
dmen imali ve donanm daha basit olup, dmen makinesi daha kk gte ve ucuzdur.
2. Tek pervaneli gemilerde ift dmen : Eer gemide dnme dairesi apnn
kltlmesi ve dnme manevras kabiliyetinin daha da arttrlmas gerekiyorsa, bu halde
tek pervaneli gemilerin ift dmenle tehiz edilmeleri gerekir. Ancak bu tip gemilerin
yapm gemi inaatlar tarafndan pek benimsenmediinden bu tarzda yaplm gemilere
nadiren rastlanmaktadr.
Tek pervane ve ift dmenli dzenlere ait avantajlar ve dezavantajlar aadaki gibi
zetlenebilir;
Avantajlar:
a) Geminin dnme dairesi ap klr.
b) Dnme manevra kabiliyeti artar.
c) ift dmenli tertiplerde toplam kaldrma kuvveti ve momenti tek dmenlidekinin en
az ayn olmaldr. Dolaysyla ift dmene ait toplam alan tek dmene ait alandan daha
kk deildir.

110

Dezavantajlar:
a) ift dmenli gemilerde dmenlere ait srtnme ve anafor direnleri toplam daha
fazla olduundan genellikle bu dmenler gemi direncini arttrc ynde etkide
bulunurlar. Ancak anafor direncini ksmen azaltabilmek iin dmenleri gemi formunun
bir devam olarak yaplm olan skeglerin arkasna tehiz etmek uygun olur. Skeg ve
dmen birlikte srtnme direncini arttrc ynde rol oynarlarsa da geminin dorusal
rota dengesinin artmasna yardmc olurlar.
b) Paralel iki dmen birbirlerine fazla yaklak olduklar takdirde zellikle iki dmen
arasndaki basn alanlar birbirlerini olumsuz ynde etkileyeceklerdir.
3. ift pervane tek dmen : Bu halde dmen gemi dey simetri dzleminde olmak
suretiyle gemi kna dorudan doruya taklr. Bu tip dmenler genellikle yar balansl
olarak yaplrlar. Dmen kesit formu gemi su hatlarnn devam eklinde damla formunda
bitirilir. Dmen, pervane su huzmesi iin bulunmamaktadr.Dolaysyla dmenin byle bir
suda oluturduu kaldrma kuvveti ile gemi kontrol momentinin pervane arkasndaki tek
dmene nazaran daha az olaca doaldr. Byle gemilerde kontrol momentinin % 15-20
orannda azald bilinen bir gerektir. Dolaysyla bu eksiklii gidermek iin dmen
alannn arttrlmas yoluna gidilir.
4. ift pervane ve ift dmen : Bu tip gemiler fazla manevra kabiliyetine ve kk
dnme dairesi apna sahiptirler. Dmenler pervane gerisinde, pervane huzmesi iinde ve
pervane aft merkezi ile ayn hat zerinde olacak ekilde kaydrlmak suretiyle
tertiplenirler.
Akntl boaz iskelelerine sk sk yanamak zorunluluunda olan ehir hatt gemileri, ayn
zamanda youn deniz trafiinin bulunduu stanbul liman sularnda seyrederler.
Dolaysyla bu gemilerin fazla manevra kabiliyetine sahip olmalar gerekir. Bu nedenle
ehir hatt gemilerinin ou ift pervane ve ift dmenli olarak ina edilmitir. Eer plan
grnnde pervane aft eksenleri birbirlerini mastori hizasnda kesecek ekilde meyilli
olarak gemi ina edilmise bu halde gemiyi bordas ynnde teleyebilen manevraya
yardmc yan bir kuvvet kolaylkla elde edilebilir. ekil 1.9.dan grld gibi, rnein
sancak pervane ileriye ve iskele pervane geriye altrlmak suretiyle gemiyi iskelesi
ynnde teleyebilen yan bir kuvvet oluturulmu olur.
4.1.1 DMEN TPLER
Dmenler yapl ve gemiye takl ekillerine, tam hareketli olduklarna veya hareketli ve
sabit ksmlardan olutuklarna, ayrca balansl olup olmadklarna gre eitli tiplere
ayrlmak suretiyle adlandrlrlar.
ekil 4.1.1.1de, inecikli levha dmen gsterilmitir. Bu tip en basit dmen ekli olup
bunlara daha ziyade eski tip gemilerde rastlanmaktadr. Bugn bunlar ancak mavna,
rmorkr ve ufak tipteki motorbotlarda uygulanmaktadrlar. Bu tip dmenler etraflarnda
fazla anafor oluturduklarndan geminin direncini arttrrken ayn zamanda balanssz bir
dmene de rnektirler. Zira dmen alannn tm dmen aft ekseninin gerisinde
kalmtr. Balanssz dmenlerde su basn kuvvetlerinin bilekesi yaklak olarak dmeni,

111

dmen alan merkezinden etkilemesi nedeniyle, aft ekseni etrafndaki su kuvvetlerinin

momenti en byk deerini alr. Bu halde dmen makinesinin gcnn byk olaca
aikardr.

ekil 4.1.1.1. necikli levha dmen

ekil 4.1.1.2, tek pervaneli bir gemide tam hareketli bir dmeni gstermektedir. Dmen
kesiti damla formundadr. Ayrca dmen, dmen topuundan yataklanmak suretiyle
desteklenmitir. Bu dmen de balanssz tipe dier bir rnektir.

ekil 4.1.1.2.

Tam hareketli dmen (tek pervaneli gemi)

ekil 4.1.1.3, ift pervaneli bir gemiye taklm tam hareketli tek dmeni gstermektedir.
Bu dmen ayn zamanda damla kesit formuna sahip balansl bir dmendir. Burada, dmene
ait alann bir ksm aft ekseni nnde kalacak ekilde tertiplenmi olduundan dmen alan
merkezinin aft ekseninden olan uzakl daha azalm ve dmen momenti daha klm
olur.

112

ekil 4.1.1.3 Tam hareketli tek dmen (ift pervaneli gemi)

ekil 4.1.1.4,. ift pervaneli bir geminin arkasna aslm yar balansl tek dmeni
gstermektedir.

ekil 4.1.1.4 Yar balansl tek dmen (ift pervaneli gemi)

ekil 4.1.1.5, hareketli ve sabit paralardan oluan bir dmeni gstermektedir. Bu dmen
de topuktan yataklanmak suretiyle desteklenmitir. Dmen kesitine uyacak ekilde
biimlendirilmi olan sabit para ayn zamanda geminin dmen postasdr.
ekil 4.1.1.6, bir boynuz dmeni gstermektedir. Bu dmen sabit ksmdan oluan yar
balansl ve yar asma bir dmendir.

113

ekil 4.1.1.5. Hareketli ve sabit paralardan oluan dmen

ekil 4.1.1.6.

Boynuz dmeni (yar balansl)

ekil 4.1.1.7de balansl bir asma dmen gsterilmitir.

ekil 4.1.1.8, tek pervaneli bir gemideki kontra-dmeni gstermektedir. Dmenin sabit
ksmn oluturan dmen postas pervane huzmesine ait cereyan izgilerini hareket
dorultusunda dzeltecek ekilde biimlendirilmitir. Bylece huzmedeki dnme
kayplarnn bir ksm tekrar, geminin sevk randmann artracak ekilde, kazanlm
olmaktadr.

114

ekil 4.1.1.7. Balansl asma dmen

ekil 4.1.1.8. Kontra dmen (tek pervaneli gemi)

ekil 4.1.1.9, aktif dmeni gstermektedir. Bu tip dmenler, pervane aft ekseni hizasna
gelecek ekilde dmen kirii uzunluunca konmu bir sevk yumrusu ile bunun arkasnda
dmenin izler kenar zerinde tertiplenmi nozul iinde alabilen ufak bir pervaneden
oluur. Aktif dmendeki pervane, ana pervane alrken onun vastasyla dnerken
manevralarda yardmc makineden beslenir. Pervane devri, azami 600 dev./dak. olup esas
pervanenin aksi ynnde dner. Yardmc pervaneye verilen g yardmc makine
gcnn % 8 ile % 11i civarndadr. Dmen zerine konmu bulunan bu tertip, gemi sevk
randmann iyiletirdii gibi, dmen zerindeki pervanenin altrlmas suretiyle geminin
ok alak hzlarda dahi manevra yapabilme kabiliyeti ok arttrlm olur. ok dk
hzlarda ana pervane ok dk devirlerde altrlmak suretiyle dmen zerindeki
115

pervaneyle gemi sevk edilebilir. rnein alak hzlarda kablo deyen bir kablo gemisi
iin bu ok uygun bir tertiptir.
ekil 4.1.1.10da dey eksen etrafnda dnebilen bir nozullu dmen sistemi gemi kna
taklm olarak gsterilmitir. Bugn pervanesi nozul iersinde alan ok sayda gemi
ina edilmitir. Nozullar genellikle gemiyle sabit bir btn oluturacak ekilde gemi
formunun devam olarak yaplrlar. Dmen nozul arkasna bir ksm alan nozul iinde
kalacak biimde balansl olarak tertiplenir. Nozul, gemi alma artlarna uygun olarak
dizayn edildii takdirde tm sevk randmann arttrd gibi, rnein rmorkrlerde ufak
hzlarda yedek ekme kuvvetini de fazlalatrr. Nozulun dier deiik bir tr de nozulludmen olup bu tertip, nozulun yukarda saylm olan iyi niteliklerine ek olarak, ayn
zamanda geminin manevra yapabilme kabiliyetini de ok arttrr. Bu tertipte, nozul ve
arkasndaki dmen yekpare olarak yaplmak suretiyle sistem, pervane dzlemi iindeki
dey bir eksen etrafnda alabandalara dnebilecek tarzda gemiye monte edilir. Bylece
ba-k dorultusunda itme gc salayan su huzmesi, sistemin alabandaya dndrlmesi
suretiyle gemide kontrol kuvvet ve momentleri ekline dntrlr. Nozullu-dmen fazla
manevra kabiliyeti istenen rmorkrlerle dar kanallardan gemek zorunluluunda bulunan
gemilere uygulanr.

ekil 4.1.1.9. Aktif dmen

116

ekil 4.1.1.10. Nozullu dmen

117

KAYNAKLAR

Teoman ZALP, zel Gemilerin Yaps, T,1978

Teoman ZALP, Gemi Yaps ve Elemanlar , Ders Notlar, T,1976

Kemal KAFALI, Gemi Formunun Statik ve Dinamik Esaslar I- II- III, ITU,1971

M. GNER, A. KKNER, M.A. BAYKAL, "Marine Propellers and Propulsion

System", T, 1999, (In Turkish)

Mesut GNER, Gemi Mhendisliine Giri Ders Notlar, Yldz Teknik

niversitesi Makine Fak. Gemi naa Blm,2002

Ycel ODABAI & Kadir SARIZ, Gemi Mhendisliine Giri Ders Notlar, T
Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fak., 2003

D.J.EYRES, Ship Construction , Plymouth Polytechnic, London, 1984

H.J.PURSEY, Merchant Ship Construction , University of Southampton,

Glasgow,1983

Robert TAGGART , Ship Design and Construction , SNAME , New York, 1980

Masaru IKEDA, Figures and Names of Hull Parts, KAIBUN DO, Japan, 1979

Ahmet ERDEM, Gemi Teorisi, T.C.Dz.K.K. Denizcilik Yk.Okulu.,1982

K.KUZAY & K.Y.DNMEZ, Dictionary of English-Turkish Shipping Terms with

Illustrations, stanbul, 1998

Christopher MAYNARD, Her Ynyle Tekneler, TBTAK, 1999

Umit LGEN, Ariv Resimleri, Doruk Gemi Ltd., 1999

http://web.nps.navy.mil/~me/tsse/NavArchWeb/

http://www.ship-technology.com/

http://www.fas.org/man/dod-101/sys/ship/index.html

http://www.dzkk.tsk.mil.tr/

118