Bi̇na Ve Yapim Bi̇lgi̇si̇

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 1942

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1023
BNA VE YAPIM BLGS
Yazarlar
Yrd.Do.Dr. Berna STN (nite 1, 2)
Yrd.Do.Dr. Emrah GKALTUN (nite 3, 4)
r.Gr. Birol AKORAL (nite 5, 6)
Editr
Yrd.Do.Dr. Emrah GKALTUN
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2009 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs
Do.Dr. Erol Nezih Orhon
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Dil ve Yazm Danflmanlar
Okt. Nilay Giriflen
lme Deerlendirme Sorumlular
r.Gr. Blent Atmacan
Kitap Koordinasyon Birimi
Yrd.Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Bina ve Yapm Bilgisi

ISBN
978-975-06-0629-8
2. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 800 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Austos 2011
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
Kullanm Klavuzu........................................................................................
ix
x
Bina ve Tasarm ile lgili Temel lkeler.......................................1

BNA BLGSNN AMACI VE ER ........................................................
PLANLAMA VE TASARIM..............................................................................
Planlama ........................................................................................................
Programlama..................................................................................................
Tasarlama.......................................................................................................
KULLANICI GEREKSNMELER.....................................................................
Gereksinme Kavram.....................................................................................
Kullanc Gereksinmeleri...............................................................................
Fiziksel Kullanc Gereksinmeleri...........................................................
Psiko-Sosyal Kullanc Gereksinmeleri...................................................
TASARIMA ETK EDEN FZKSEL EVRE ZELLKLER............................
Arsann Toporafik Durumu ve Zemin Yaps............................................
Arsann klim Koflullar .................................................................................
klim .........................................................................................................
Ynlenme ve Gnefllenme Koflullar .....................................................
Bitki rts .............................................................................................
Ulaflm-evredeki Yol ve Trafik Durumu ....................................................
evrenin Doal zellikleri ve Manzaras ....................................................
evrede Yer Alan Mimari Yaplar ve zellikleri.........................................
evrenin Altyap Donatm Durumu ............................................................
evrenin mar Durumu, Yasal Koflullar ve Ynetmelikler........................
BNALARDA KALTE VE KONTROL ............................................................
Mimarlkta Kalite Kavram ............................................................................
Mimarlkta Kontrol Kavram .........................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
Yararlanlan nternet Adresleri.................................................................. ...
3
3
3
4
5
6
6
7
7
9
10
11
12
13
14
16
16
17
17
18
18
19
19
20
21
22
23
23
24
24
Bina Tipleri..................................................................................25
BARINMA VE KONUT KAVRAMI.................................................................
Konutun Barndrd fllevler .......................................................................
Konutta Meknlarn fllevsel Alm ve Eylem Alanlar..............................
Konut Trleri .................................................................................................
Apartman .................................................................................................
Az Katl Evler...........................................................................................
Byk Konutlar .......................................................................................
Krsal Kesimde.........................................................................................
SALIK YAPILARI ........................................................................................
1. NTE
27
27
29
30
30
32
35
38
39
2. NTE
iv
indekiler
Salk Ocaklar...............................................................................................
Dispanserler...................................................................................................
Hastaneler ......................................................................................................
KONAKLAMA YAPILARI...............................................................................
Oteller ............................................................................................................
Butik Oteller ..................................................................................................
Moteller ..........................................................................................................
Tatil Kyleri ...................................................................................................
Pansiyonlar ....................................................................................................
Kampingler ....................................................................................................
Yardmc Konaklama Tesisleri ......................................................................
SOSYO-KLTREL YAPILAR .......................................................................
Ktphaneler .................................................................................................
Tiyatrolar........................................................................................................
Mzeler ..........................................................................................................
ETM YAPILARI .........................................................................................
BROLAR.......................................................................................................
SPOR YAPILARI.............................................................................................
ULAfiIM YAPILARI.........................................................................................
ENDSTR YAPILARI ....................................................................................
zet ...............................................................................................................
Yararlanlan nternet Adresleri .....................................................................
3. NTE
39
39
39
40
40
41
41
41
41
42
42
43
43
43
44
45
46
47
47
48
49
51
52
52
53
54
Binay Oluflturan Yap Elemanlar ......................................... 55

YAPI LE LGL TEMEL KAVRAMLAR .........................................................
Yap................................................................................................................
Yap Malzemeleri...........................................................................................
Yap Bileflenleri .............................................................................................
Yap Elemanlar .............................................................................................
Yapm Sistemi................................................................................................
Taflyc Sistem ...............................................................................................
TEMELLER......................................................................................................
Yzeysel Temeller.........................................................................................
Derin Temeller ..............................................................................................
DfiEMELER ..................................................................................................
ve Dfl Dflemeler .....................................................................................
Zemine Oturan ve Oturmayan Dflemeler ..................................................
Altlar Ak veya Istlmayan Dflemeler......................................................
Dflk Dflemeler..........................................................................................
Ykseltilmifl Dflemeler ................................................................................
DUVARLAR ....................................................................................................
Taflyclk zelliklerine Gre Duvarlar .......................................................
Taflyc Duvarlar .....................................................................................
Taflyc Olmayan (Blc) Duvarlar .....................................................
57
57
57
57
58
59
59
59
59
60
60
61
61
61
62
62
62
62
62
62
indekiler
Konumlarna Gre Duvarlar .........................................................................

ATILAR.........................................................................................................
BACALAR .......................................................................................................
Atefl Bacalar ..................................................................................................
Havalandrma Bacalar ..................................................................................
p Bacalar ..................................................................................................
Tesisat Bacalar..............................................................................................
MERDVENLER, RAMPALAR VE ASANSRLER ...........................................
Merdivenler....................................................................................................
Rampalar ........................................................................................................
Asansrler ......................................................................................................
DORAMALAR ..............................................................................................
Pencereler ......................................................................................................
Kaplar............................................................................................................
zet ...............................................................................................................
63
63
64
64
65
65
67
67
67
69
69
70
70
71
72
73
74
74
75
75
Bina Yapmnda Kullanlan Yap Malzemeleri ...................... 77

YAPI MALZEMELER .....................................................................................
retim Yntemine Gre Yap Malzemeleri .................................................
Kkenine (yapsna) Gre Yap Malzemeleri ...........................................
DOAL TAfi YAPI MALZEMELER ...............................................................
Meydana Gelifllerine Gre Doal Tafl Yap Malzemeleri............................
Elde Edilifllerine Gre Doal Tafl Yap Malzemeleri...................................
fllenifl fiekillerine Gre Doal Tafl Yap Malzemeleri.................................
Yapdaki Kullanlma fiekli ve Yeri ...............................................................
AHfiAP YAPI MALZEMELER ........................................................................
KERP YAPI MALZEMELER .......................................................................
SERAMK YAPI MALZEMELER ....................................................................
Duvar Malzemeleri ........................................................................................
Dfleme Malzemeleri.....................................................................................
Kaplama Malzemeleri....................................................................................
at Kaplama Malzemeleri ............................................................................
Shhi Tesisat Malzemeleri..............................................................................
HAFF BLOK YAPI MALZEMELER ..............................................................
Gazbeton Blok Yap Malzemeleri ................................................................
Beton Briket Blok Yap Malzemeleri ...........................................................
Bims Blok Yap Malzemeleri ........................................................................
AGREGALAR (KUM VE AKILLAR) .............................................................
BALAYICI YAPI MALZEMELER (ALI, KRE VE MENTO) ...............
Al .................................................................................................................
79
79
79
79
79
80
80
80
81
81
83
84
84
84
85
85
85
86
86
86
87
88
88
89
89
89
4. NTE
vi
indekiler

Kire ...............................................................................................................
imento..........................................................................................................
YAPAY TAfi YAPI MALZEMELER (HAR VE BETON)..............................
Har................................................................................................................
Beton..............................................................................................................
CAM YAPI MALZEMELER ............................................................................
Levha Camlar.................................................................................................
Cam Duvar Tulalar .....................................................................................
Cam Dfleme Bloklar ...................................................................................
Cam Mozaikler...............................................................................................
Cam Lifleri......................................................................................................
METAL YAPI MALZEMELER ........................................................................
Taflyc Elemanlar .........................................................................................
Kaplama Elemanlar ......................................................................................
Tesisat Malzemeleri .......................................................................................
PLASTK YAPI MALZEMELER......................................................................
YALITIM MALZEMELER ...............................................................................
Su ve Nem Yaltm Malzemeleri...................................................................
Is Yaltm Malzemeleri .................................................................................
zet ...............................................................................................................
5. NTE
89
90
90
90
91
91
91
92
92
92
93
93
93
94
94
94
94
95
95
95
95
96
96
97
97
98
100
102
103
103
105
105
YaplardaTaflyc Sistemler....................................... ............. 107

TAfiIYICI SSTEMLER ....................................................................................
Ykler ...........................................................................................................
Taflyc Sistemlere Yklerin Etkisi ...............................................................
Taflyc Sistemler in Temel Koflullar .........................................................
Taflyc Sistemde Malzeme ...........................................................................
TAfiIYICI SSTEMLERN SINIFLANDIRILMASI .............................................
OYMA STRKTRLER ..................................................................................
YIMA STRKTRDE YAPILAR ..................................................................
Tafl Yma Yaplar.........................................................................................
Tula Yma Yaplar ....................................................................................
Kerpi Yma Yaplar....................................................................................
Ahflap Yma Yaplar ...................................................................................
KARKAS (SKELET) STRKTRLER .............................................................
Betonarme Karkas Sistemler.........................................................................
109
109
109
110
112
113
113
115
117
118
119
120
120
122
vii
indekiler
Ahflap Karkas Sistemler.................................................................................

elik Karkas Sistemler ..................................................................................
KARMA STRKTRLER ................................................................................
UZAY KAFES STRKTRLER.......................................................................
YZEYSEL STRKTRLER ...........................................................................
Plaklar ............................................................................................................
Katlanmfl Plaklar...........................................................................................
Kabuk Strktrler ..........................................................................................
ASMA GERME STRKTRLER......................................................................
Kablolu Sistemler ..........................................................................................
adr (Membran) Sistemler ...........................................................................
fifiRME STRKTRLER................................................................................
zet ...............................................................................................................
124
126
129
130
132
132
132
134
135
135
136
136
139
140
141
141
142
142
Yapm Yntemleri ve Uygulama ........................................... 143

YAPIM YNTEMLER ...................................................................................
Yap retimi Kavram ...................................................................................
Yapm Yntemleri ve retim ......................................................................
GELENEKSEL YAPIM YNTEMLER ............................................................
RASYONALZE EDLMfi YAPIM YNTEMLER..........................................
Modler Kalp Sistemleri...............................................................................
Tnel Kalp Sistemleri ...................................................................................
Kayar Kalp Sistemleri ...................................................................................
Trmanr Kalp Sistemleri ..............................................................................
Kalc Kalplar ...............................................................................................
Zeminde Dklp Kaldrlan Dflemeler (Lift-Slab) ...................................
Duvar Kaldrma Sistemleri (Tilt-Up) ............................................................
ENDSTRLEfiMfi YAPIM YNTEMLER ....................................................
Endstrileflme ................................................................................................
Endstrileflmifl Yapm ..................................................................................
Prefabrike Yaplar .........................................................................................
Prefabrikasyon ...............................................................................................
Prefabrike Yapm Yntemleri .......................................................................
Prefabrike skelet Sistemler ....................................................................
Prefabrike Panel Sistemler ......................................................................
Prefabrike Hcre Sistemler .....................................................................
Prefabrike Karma Sistemler ....................................................................
zet ...............................................................................................................
145
145
145
146
148
149
149
151
151
152
153
154
154
154
155
155
155
156
156
156
157
159
160
161
162
162
163
163
6. NTE
viii
indekiler
Szlk ................................................................................... 165

Dizin ...................................................................................... 167
nsz
nsz
nsanlarn yeme, ime, yatma, uyuma ve korunma gibi birok gereksinimini
ieren barnma ihtiyacnn fiziksel bir biime dnflm olan yap yapma eylemi, dnyann en eski urafllarndan birisidir. Bafllangta sadece barnmaya ynelik temel ihtiyalarn karfllanmas amac ile infla edilen yaplar, kurgusal bir planlamadan te, spontone olarak geliflen bir planlamaya sahipti. Yapnn bulunduu blgenin iklimsel, corafik ve toporafik zellikleri ile birlikte yerel malzeme,
yapnn temel karakteristiklerini belirliyordu. Malzemenin toprak, tafl ya da ahflap
olufluna gre, yapnn taflyc elemanlarnn zellii ve boyutu deifliyor ve her
malzemenin taflyclk zelliklerine gre de farkl yapm sistemleri ile zm
gerekiyordu. Yapnn tasarm ve inflas zerinde belirleyici olan bu temel karakteristikler, sonralar farkl plan tipolojileri ve yap sistemlerinin gelifliminin kaynan oluflturdu. Zaman ierisinde yap tasarm ve inflas, temel verilerini sadece
kkeni gemifle dayanan yap yapma gelenei ve alflkanlklarndan alan bir urafl olmaktan kurtulup, bilimsel ve sanatsal verileri de dayanak alan bir meslek
ve sanat urafls haline geldi. Mimarlar, mhendisler, hatta heykeltrafllar ve ressamlar, binlerce yl boyunca bu meslek ve sanat uraflsnn deiflmez elemanlar oldular. Gnmzde her meslek grubunun doru bir ifl tanm olduu iin, yap tasarlama eylemi mimarlk mesleinin, tasarlanan yapnn infla edilebilecek
zelliklere kavuflturulmas eylemi de inflaat mhendislii mesleinin esas urafl
alandr. Disiplinler aras iliflkinin ve iflbirliinin vazgeilemez olduu gnmzde, yap tasarm ve inflasnda da birok meslek, sanat ve bilim alanndan insann katks sz konusu olmaktadr.
Emlak ve Emlak Ynetimi program mezunlar, yapnn tasarm ve retim srelerinde grev almasa da, emlak olarak nitelendirilen yapnn ya da binann pazarlanmas, ynetilmesi ve hizmet danflmanlnn yaplmas eylemlerinde grev
almaktadrlar. Dolaysyla bu meslek grubunda yer alacak insanlarn, yap ile bir
tanflklnn da olmas gerekmektedir. Bu balamda hazrlanan ders kitabnn
amac da, siz Emlak ve Emlak Ynetimi program rencilerine, yapnn tasarm
srecinden bafllayp retim sreci ile sona eren hikayesini ve hikayenin temel karakterlerini sunarak, yap ile sanal bir yaknlk ve iletiflim kurmasn salamaktr.
Kitabn yazlmasna ve baslmasna karar veren Anadolu niversitesi ynetimine ve dzenleme ve basmnda emei geen herkese teflekkr ederiz.
Editr
Yrd.Do.Dr. Emrah GKALTUN
ix
Kullanm Klavuzu
endi kendine renme

ilkelerine gre
hazrlanmfl olan bu kitabn
ifllevlerini renmek iin
hazrlanan Kullanm
Klavuzu, konular
anlamanzda ve snavlara
hazrlanmanzda sizlere
fayda salayacaktr.
Girifl: nitede ifllenen konulara iliflkin bilgi veren,

konuya bafllamadan nce
sizi dflnmeye iten, gerektiinde konular daha iyi
kavrayabilmeniz iin yapmanz gerekenleri belirten
ksa aklamalardr.
Amalarmz: niteN
yi tamamladnzda kazanacanz bilgi ve becerilerdir.
rnek Olay: nitede ifllenen konularn gnlk

yaflama yansmalarn ieren, kuramsal aklamalarla evrenizde yaflanan olaylar arasnda
ba kurmanza yardmc olmay hedefleyen rnek olaylar, anektodlar, alntlar ya da gazete
haberleridir.
Anahtar Kavramlar: nitede

amlanan temel kavramlardr. nitedeki nemli noktalara iliflkin ipular verir.
Ama Sorusu: Amalarmz blmnde sralanan sorularn yantlanmas

iin gerekli bilgi ve becerilerin
ifllendii blmleri gsterir.
A M A
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
indekiler: nite iinde hangi

konularn iflleneceini gsterir.
Ana konularn bafllklarn ierir.
Yana kma: Metin iinde yer alan

nemli kavram ve ifadelere iliflkin tanm ya da aklamalardr. nemsemeniz gereken noktalar gsterir. Metin
iinde yaplan aklamalarn bir tr
ok ksa zeti gibi dflnlebilir.
Dikkat: Hatrlatmak, baz noktalaDKKAT

ra dikkatinizi ekmek, farkl bir
niteye, kaynaa ya da nite iindeki bir koSIRA
SZDE
nu bafllna ynlendirmek iin
gerekli
uyarlar ierir.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
DKKAT
DKKAT
DKKAT
DKKAT
N
NN
N
SIRA SZDE
SIRA SZDE
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
Kitap:
Konu ile
ilgili dier kitaplara ynlendirir.
K T A P
K T A P
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
NTERNET
nternet: fllenen
NTERNET
konularla ilgili
internet adreslerini ierir.
Sra Sizde: fllenen konular

SIRA SZDE
kavrayp kavramadnz kendi
kendinize lmenize yardmc olmaya
D fi N E L M amalayan, dflnmeye veD uygulamaya
fi N E L M
ynlendiren sorulardr.
SIRA SZDE
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Kullanm Klavuzu
N N
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Yaflamn inden: nitede aktarlan kuramsal aklamalar ile gnlk yaflammzda karfllafltmz olaylar arasnda iliflki kurmanz salamak iin verilmifl haber ve
alntlardr.
Okuma Paras: Bu blmde, baz dorudan iliflkili bilimsel bir

alflmadan alnan okuma paralarna yer verilmektedir.
SIRA SZDE
K T A P
zet: nitede ayrntl ifllenen konularn nemli noktalar tekrar vurgulanr.
Sra Sizde Yant Anahtar: Sra Sizdelerde yer alan sorularn cevaplarn
ierir. Her hangi bir Sra Sizde sorusuna
verdiiniz cevap ile bu blmdeki cevab
karfllafltrarak, ilgili konuyu ne lde rendiinizi belirleyebilirsiniz.
Kendimizi Snayalm: nitede ifllenen konular renip renmediinizi kendi kendinize lmenizi
salayacak, bir tr snava hazrlk
testidir. Snavlarda kabilecek
trde sorular ierir.
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar: Kendimizi Snayalm blmndeki sorularn cevaplarn ve ilgili olduklar konular ierir. Yanlfl
cevapladnz sorularla ilgili konular tekrar etmeniz snavdaki
baflarnz artrabilir.
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar: fllenen konulara iliflkin
daha genifl bilgi edinmek isteseniz
bu blmde yer alan kaynaklar inceleyebilirsiniz.
xi
Bina ve Tasarm le
lgili Temel lkeler
Mimarln var olmasnn ve hemen her alanla bilgi alflverifli yapmasnn nedeni,
yaflamla olan iliflkisidir. Yaflamla mimarlk arasndaki yadsnamaz iliflkiyi nesnel
boyutun stnde bir kavrayflla ve en yaln biimde aklayan Frank Lloyd Wright,
Yaflamn yorumunu yapmak, mimarn gerek fonksiyonudur, nk binalar
yaflam iin yaplmfllardr; iinde yaflanlsn, mutlu olarak yaflanlsn diye
demifltir. (Onat, E., 2006:14)
Amalarmz
N
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

bina bilgisi dersi amac ve ieriini tanmlayabilecektir.
planlama, programlama, tasarlama kavramlarn tanmlayabilecektir.
kullanc gereksinimlerini aklayabilecektir.
tasarma etki eden faktrlerin almn yaparak bu faktrlerin tasarmdaki
nemini aklayabilecektir.
binalarda kalite ve kontrol aralarn aklayabilecek
bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz.
rnek Olay
....kinci rnek Columbia-Venezuela snrndaki Amazon ormanlarnda bir grup
Motilone yerlisi ile ilgili. Bunlarn konutlar ve yerleflimi tek ve ayn; iinde 10 ila
30 aile barndran yerleflmeler Amazonlarda ok yaygndr, baflka yerlerde de grlr). Bohio, zeri neredeyse yere deecek lde sazlarla rtl, dairesel bir yapdr; bu yzden yerleflmenin ii yar karanlktr, dfla yakn bir yapdr; bu yzden yerleflmenin ii yar karanlk mekn vardr, hamaklar bu alana aslr. Her
ailenin kendi meknnn nnde, toprak zeminin zerinde bir de kendi oca
vardr, bylece btn piflirme ateflleri merkezi, genifl ortak alana bakar; bu, bir ailenin tekini grmesini etkin bir flekilde engeller. Bylece, bir leden sonra avdan
dnmfl olan babann, kadn ocakta yemek piflirirken, hamana uzanmfl, yavafl
yavafl sallanarak ocuuyla oynadn grebilirsiniz.
Toprak zemin, srekli bir alacakaranlk, ak bir atefl ve dumandan oluflan bu
yaflama tarzn barbarca bulan baz iyi niyetli insanlar, bunlarn yerine aydnlk,
ak, havadar ve rzgr alan, metal rtl, zemini beton, elektrik flyla donatlmfl barnaklar koydular. Bu elbette ki aflikar bir geliflmeydi, fakat bu kadar basit
olmad ksa zamanda grld.
Motilone yerlilerinin bohiolarnda ise sazdan yaplmfl barnak hem grece
olarak serindi, hem de insanlar sivrisinekten (ve blgedeki vahfli hayatn pek bol
olan teki yaratklarndan) koruyordu. Aileleri ayrlan blmlerde kadnlar yn
eirip rebiliyor, dinlenebiliyor, ocuklarna bakabiliyorlard. Bir araya gelindiinde bohionun fleklinden ve kamuya ak tarafta bulunan ateflten dolay mahremiyetleri vard. Yeni yaplan dikdrtgen barnaklarda ise aydnln iyilii, karanln ise ktl temsil ettii ilkesinden yola klarak konutlar ok aydnlatlmflt, ortadaki piflirme alan da yok olmufltu. Bu durum sosyal yaflam, sorumluluklarn paylaflmn allak bullak etmifl ve aile yaflamnn mahremiyetini kertmiflti.
Srekli ve dinlendirici bir yar aydnlk halinin yerini blgenin scak, gz kamafltran, keskin gnefl fl almflt. Bu yar aydnlk durum mahremiyeti ve yaknlaflmay salayan asl mekanizmayd, yand yer bakmndan atefl de aileye ayrlan
blm bloke ederek bu mekanizmaya yardmc oluyordu. Ne gevfleyip dinlenmek
mmknd, ne de yaknlaflmak; sosyal ve aile ii iliflkiler fena halde kmflt.
Kaynak: Rapoport, A., 2004: 10-13
Anahtar Kavramlar
Mimarlk
Bina bilgisi
Tasarm
Fiziksel evre
indekiler
BNA BLGSNN AMACI VE ER

PLANLAMA VE TASARIM
KULLANICI GEREKSNMELER
TASARIMA ETK EDEN FZKSEL EVRE ZELLKLER
BNALARDA KALTE VE KONTROL
1. nite - Bina ve Tasarm le lgili Temel lkeler
BNA BLGSNN AMACI VE ER

Bina bilgisi; tasarm eitimi veren mimarlk, i mimarlk gibi meslekler ile inflaat
mhendislii gibi mhendislik dallarnda nemli bir disiplindir. Bina bilgisi, tasarmn temel gelerinden biri olan ifllev kavramn, kifli ve toplum yaflamnn bir
paras olarak eflitli ynleri, iliflkileri ve genifl kapsam ile inceleyen bir disiplindir. nsann antropometrik llerinden bafllayarak mimaride uygulama programlarnn analiz ve deerlendirmesini yapar. eflitli iflleve sahip binalarda program
iliflkileri, ifllev balar ve plan flemalar asndan karfllafltrmal alflmalar ierir.
Yn, manzara, ulaflm, iklim ve topografya gibi fiziki evre verileri dorultusunda
mimari tasarm yaklaflmlarn kapsar.
Bina Bilgisi dersi hangi mesleklere katk salar?
PLANLAMA VE TASARIM
SIRA SZDE
Mimar: Yaplarn tasarmn

yapp bunlarn uygulamasn
yneten sanat ve fen
adamdr.
D fi N E L M
Toplumda, insanlarn iinde barnp yaflad, alflt, elendii yaplara ihtiya

vardr. Bunlarn yaplmas bir inflaat iflidir. nflaatn eflitli dnemlerinde, ifli, tekO R Upek ok kimnisyen, mhendis, mimar, idareci olarak yapnn byklne Sgre,
se grev alr. Hepsi kendine dflen grevi yaparak yapnn tamamlanmasna gayret eder. Meydana gelen yaplar ile de flehirler karakterini alrlarD(Uran,
K K A T F., 1980: 4).
Tasarlama ve tasarm farkl ifllevdeki binalarn tasarm ncesi ve sonrasnda
planlamas ve programlanmas sonucunda var olurlar. Bu sre olduka karmaflk
SIRA SZDE
olmasna ramen bir sisteme oturtulmufltur. Bu bafllk kapsamnda planlama, programlama ve tasarm kavramlarnn almlar yaplacak ve tasarlama ile programlama ve planlama iliflkileri aktarlacaktr.
AMALARIMIZ
Planlama
Mimarlk: nsanlarn
yaflamasn kolaylafltrmak
ve barnma, elenme,
dinlenme, alflma gibi
eylemlerini
srdrebilmelerini salamak
iin meknlar dzenleme
sanatdr.
SIRA SZDE
D veya
fi Niflleyifl
ELM
fllev: Kullanlfl
bakmndan amaca
uygunluktur.
fllev=fonksiyonS O R U
fllevsel: Kullanfl veya
iflleyifl bakmndan amaca
D evin,
K K A bir
T
uygun olandr. Bir
okulun, bir hastanenin i
blmleri gerek kendi
aralarnda gerekse
SIRA birbirleri
SZDE
ile olan iliflkileri
bakmndan, ilerinde
yaflayan insanlarn btn
eylemlerini kusursuz
ve
AMALARIMIZ
kolayca yapabilecekleri
tarzda dzenlenmifllerse
yapnn fonksiyonel olduu
sylenebilir. K T A P
N N
K elveriflli
T A P ve metotPlanlama, belli bir ama veya kullanm gz nnde tutularak,
lu bir biimde dzenlemek eylemi dir. Planlama, gelecekte yer alacak etkinliklerle ilgili olan ve istenilen amalara, en olumlu aralarla varmaya ynelmifl olan bir
T Eamalanan
L E V Z Y O N hedeflekararlar dizisinin hazrlanmas srecidir. Planlama kararlar ise
re varmak iin ileriye ynelik tahminlerin yapld ve olas her yeni durumda verilen kararlarn tekrar dzenlenerek uyguland oluflumdur. Grlecei gibi planlama, gelecek iin karar verme olarak da tanmlanabilir. Planlama
tanm N T E R temelde
NET
layc olmaktan ok dzen kurucu bir etkinlik srecidir. Planlama dflnce dzeyinden bafllayarak geliflme gsteren ve amaca ulaflmada yer alan eylemlere, verilen kararlar dorultusunda nclk ederek istenen dzenlemelerin gereklefltirilmesi ile rnn veren bir oluflum-sretir (Arcan,E.,1992:43-45).
Genel olarak, binann tasarm ncesi (yapm dahil) ve sonras alnan kararlarn
tmn bina planlama veya mimari planlama olarak nitelemek mmkndr. Mimari planlama, bina programlama tasarm ve yapm srelerini ierir. Planlama objektif kriterlere dayanan, ak saylarla ifade edilebilen ve aklc, rasyonel bir sretir. Kuflkusuz mimarlkta planlama kavram, gnlk dilde kullandmzdan daha
kapsaml bir anlam ierir. Planlama, nceden saptanmfl olan amalara eriflmek
iin aralarn dzenlenmesi ve eylemlerin ynlendirilmesine iliflkin kararlarn btndr diyebiliriz (nceolu, N., 1990:7).
Antropometrik ller:
nsann iskelet-kas sistemi
yapsndan kaynaklanan
T E Ldenir.
EVZYON
vcut llerine
Statik Atropometrik
ller: nsan vcudunun
hareketsiz haldeki
lleridir. Ayakta
N T Eduran
RNET
insan, oturan insan gibi.
Dinamik Antropometrik
ller: nsann beli bir
eylem halindeki llerine
denir. Yrme, melme,
uzanma gibi.
Tasar: Bir yapnn veya bir
fleyin ayr ayr blmlerini
kat zerinde gsteren
izgilerin tm.
Tasar: Kaleme alnan ilk
flekil, bir tasarmn izime
dklrken ald ilk flekil.
Tasarm: Tasarmlamak ifli
veya tasarmlanan biim,
tasavvur, dizayn.
Tasarmlamak: Bir fleyin
biimini zihinde canlandrp
tasarn veya modelini
hazrlamak.
Programlama
Rasyonel: Akla uygun, akln
kurallarna dayanan, hesapl
htiya program:
Tasarlama iflini yapan
kiflilerce hazrlanan, bina
trne gre kullancnn
istekleri dorultusunda
hazrlanan mekn ve eylem
almlardr.
Belli bir alflmann amacn, blmlerini, yntemini ve sresini gsteren plandr.

Belirli flartlar ve dzene gre yaplmas ngrlen ifllemlerin btn, izlencedir.
(http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=veritbn&kelimesec=262420, 12.10.2008).
Programlama evresi; bir meknn, evrenin veya elamanlarn tasarlanmas iin
gerekli olan ihtiya programlarnn, gereksinim listeleri olarak dzenlendii bir
evredir. Mimari programlama, tasarlanacak zm iin gerekli verilerin hazrland, problemi tanmaya ynelik bir planlama sreci evresidir. Dier bir deyiflle
programlama, mimari amalarn ve isteklerin anlafllabilir ve anlatlabilir bir biimde ifade edilmesidir.
Tasarlanacak olan yapda yer alan tm eylemlerin sralanmas, organize edilmesi ve iflleve bal etkinliklerin belirledii meknlarn, mekn listeleri halinde dzenlenmesi bina ihtiya programdr. Bina programlar, tasarlanacak binalara ait
tm blm ve meknlarn ifllevleri, boyutlar, donatm zellikleri ve mekn kullanacak olan kiflilerin-kullanclarn nitelikleri konusunda ayrntl bilgileri ierir (Arcan, E. 1992:50).
Programlama, planlama n alflmalar ile tasarlama arasnda bir ara evredir ve
neye ihtiya olduunu belirler. Bir konut program dediimizde ncelikle, bu konuttaki meknsal ihtiyalar dflnrz (oturma, yatak odas, banyo ve bunlarn
meknsal byklkleri gibi).
Programlarn iki temel zelliini belirtmek gerekir:
1. Programlama znel kullanc istekleri ile bafllar ve nesnel kullanc ihtiyalar program ihtiyalar olarak sonulanr.
2. Programlama, planlama gibi rasyonel ve saylarla anlatlabilen, ak ve kolayca tanmlanabilir bir sretir. Bu ynden tasarlamadan ayrlr, planlamaya yaklaflr. Sonular da nesneldir, bir kiflinin anlk isteklerini deil, denenmifl, baflar flans yksek nesnel deerlere yer verir.
Tasarlanmas sz konusu olan basit bir kr lokantas veya kk bir ev ise kapsaml bir programlama alflmas yapmaya gerek yoktur. Mimar ve kullanc bunu
deneyimleri ile bilirler, yanlma pay fazla deildir. Fakat gnmzde ihtiyalar
ok byk ve fonksiyonlar eskiye gre ok karmaflktr. Bunlarn programlarn deneme-yanlma yntemi ile olgunlafltrmak mmkn deildir. Bu nedenle programlama gnmzde bir uzmanlk daldr.
Btn bunlarn yannda eskiden farkl olarak gnmzde binalar belirli olmayan ANONM bir kullanc iin programlanr. Bir spor merkezini kullanacak kiflileri tek tek tanma flansmz yoktur. Ancak onlar hakknda yafl, cins gibi standart bilgilere sahip olabiliriz. Bu nedenlerle, yanlma maliyetini azaltmak, binalarn iflleyifllerini gvence altna almak ve belirli alt st limitlerin, standartlarn dflna kmamak iin ihtiya programlar nesnel olarak hazrlanrlar.
Kullanc isteklerinin zellii, bunlarn kiflisel grfl ve istekleri yanstmasndandr. Nesnel programlar deiflebilir; ancak bu kiflisel deil, toplumdan topluma
ve uzun zamanda ortaya kar. Programcnn grevi bu anlamda znel kullanc
isteklerini bir nesnellefltirme sreci ile ihtiya programlar haline getirmektir. (nceolu, N., 1990:7-8)
Planlama, programlama ile olduu gibi, tasarlama ile de bantldr. Her iki sre ou kez birlikte ele alnr. Planlama ile tasarlama arasndaki bu yaknl Blumenfeld flyle aklamaktadr:
Bir amaca veya amalar btnne ulaflmak iin gerekli aralarn kombinasyonunun dflnsel olarak nceden belirlenmesi planlama ile tasarlamann ortak
yndr.
Tasarm kavramnn ieriklerinin aklanmas ile konu daha net kavranacaktr
(nceolu, N., 1982:14).
Tasarlama
Tasarm szc ngilizcedeki design ve Franszcadaki projeter szckleri karfll olarak kullanlmaktadr. Design szc Latinceden gelip de-sinnare kklerinden oluflur. Signare-iflaret etmek demek olup signum-iflaret kknden tretilmifltir.
Szlk anlam, Bir plan ya da eskizi yapmak zere zihinde canlandrmak; biim
verme ya da retilmek zere zihinde canlandrlan bir plan ya da bir fleydir (Bayazt, N., 2004:13).
Uraza gre; tasarm, szlk karfll olarak Bir rn ortaya koymaya ynelik dflnsel ya da maddi alflmalar sreci, Bir fleyin biimini zihinde oluflturma
ifli, ya da bu yolla dflnlmfl biim, tasarlama ise Yaplan ve srekli olarak gelifltirilen plan veya taslak, bir fleyin tasavvur edilen flekli olarak tanmlanr (Uraz,
U.T., 1993:1). Bu kapsamda almn yaptmzda tasarlama iflinin bir Biim verme eylemi olduunu syleyebiliriz. Tasarm planlama sreci iinde programlama
evresinden sonra gelen ve programlama bilgilerinin arafltrlp analiz edildii bir
sentez evresidir.
fientrer mimari tasarm, algsal, kavramsal, kuramsal, kurgusal bir olgu olarak deneyimsel-dflnsel-elefltirel bir karar verme sreci olarak tanmlamaktadr.
Bu tanm mimari tasarmn karar vermeye ynelik felsefi bir sre olduunu, bu
nedenle de bilgi edinmeyi, alglamay, kavramay, kavramsallafltrmay, kuramsal
bir temele dayanmay, yapsal kurgu iin bir yaklaflm semeyi veya gelifltirmeyi
gerektirdiini ve bu srecin deneyime, dflnmeye ve elefltiriye dayal bir olgu olduunu ifade etmektedir (Onat, E., 2006:104).
Bu balamda mimari tasarm evresinin:
Bilgi toplama
Analiz
Sentez
Deerlendirme
Karar
Aflamalarndan olufltuu sylenebilir. fiematik olarak ifade edersek bu srecin
flyle bir alm olduu grlebilir:
Plan: Bir cismin yatay bir

dzlemle kesildii
varsaylarak izilen lekli
arakesit resmi,yatay kesit.
Eskiz: Tasarmn kada

dklen ilk flekli, ntasarm.
Biim: Bir nesnenin grme
ya da dokunma organlaryla
alglanabilmesini salayan
kendine zg somut
grnm, form.
Tasavvur etme: Zihinde

canlandrmak, gz nne
getirmek.
Analiz: zmleme, tahlil

Sentez: Yalndan karmaflk
olana, zorunludan olasya,
ilkeden onun
uygulanmasna, genel
yasadan bireysel duruma,
nedenden etkiye, nclden
varlan sonuca giden
dflnme biimi.
Alglamak: Bir olay veya bir
nesnenin varln duyu
organlaryla alglamak,
idrak etmek.
fiekil 1.1
ANALZ
SENTEZ
DEERLENDRME
KARAR
NER TASARIM
ANALZ
SENTEZ
DEERLENDRME
KARAR
SENTEZ
DEERLENDRME
KARAR
GELfiMfi TASARIM
ANALZ
DETAYLI TASARIM
Markus ve Maverin
Tasarm Sreci
fiemas
Kaynak: (Uraz,
U.T., 1993:4-5).
Mekn: nsan evreden belli

lde ayran ve iinde
eylemlerini srdrmesine
elveriflli olan boflluk.
Mimari Mekn: Mimari bir
mekn yaratmak, genifl
anlamdaki doadan veya
peyzaj meknndan insann
kavrayabilecei bir blm
snrlandrmaktr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Analiz, iliflkilerin keflfi ile ilgilidir, tasarm iin gerekli bilgiler toplanr ve tasarmn amalar saptanr. Sentez, analizin flnda probleme nerilen zmdr. Deerlendirme analiz safhasnda tanmlanan amalar dorultusunda nerilen zmn irdelenmesidir. zm amalar ynnden baflarl deilse bu tasarmcnn
senteze geri dnmesi, yeni bir zm retmesi gerektiini gsterir. Bu flema mimarn alflma program gibi alglanmaldr. (Uraz, U.T., 1993:4-5).
Uygulama ve kullanm aflamalar mimari tasarm aflamasn takip eden dier evrelerdir. Uygulama evresi, mimari projelerin infla edilerek binalara dnfltrlmesine, binalarn inflasnn bitiminden sonra binalar kullanacak olan kiflilerin o
meknlara yerleflmeleriyle yaflantlarn srdrmelerine de kullanm evresi adn
vermekteyiz.
Bir sonraki bafllkta tasarmn kim iin ve hangi amalar iin yapldn saptamamza yarayan kullanc gereksinmelerinin alm yaplacaktr.
Tasarm srecinde
planlama ve programlama evrelerinin nemi nedir?
SIRA SZDE
KULLANICI GEREKSNMELER
D fi N E L M
Gereksinme Kavram
Abraham H.Maslow,
toplum iindeki insann gereksinmelerini, belirli bir sralama
S O R U
dzeni iinde, en temel gereksinmeden en karmaflk olanlara kadar dzenlemifltir.
Bunlar; fizyolojik, gvenlik, toplumsal, benlik, gereklefltirme gereksinmeleridir
DKKAT
(Maslow, A., 1954:80-106).
S O R U
DKKAT
N N
SIRA fiekil
SZDE 1.2
SIRA SZDE
nsan
Gereksinmeleri
AMALARIMIZ
Aflamalar
AMALARIMIZ
Kaynak: Maslow,
KA.,
T1954:80-106
A P
Gereklefltirme Gereksinmeleri
Benlik Gereksinmesi
T E L EGvenlik
V Z Y O N Gereksinmesi
Fizyolojik Gereksinmeler
NTERNET
K T A P
Toplumsal Gereksinmeler
TELEVZYON
3
2
NTERNET
Fizyolojik gereksinmeler; beslenme, dinlenme, barnma, hareket, su, hava

gereksinmeleri gibi insan yaflants ile ilgili en temel gerekliliklerdir.
Gvenlik gereksinmeleri; korku, bask, tehlikelerden uzak olma, gven duyma ve yarnndan emin olma gereksinmeleridir.
Toplumsal gereksinmeler; ait olma, beraberlik, arkadafllk, grup iine girebilme gibi toplumsal etkileflim ile ilgili gerekliliklerdir.
Benlik gereksinmeleri; z sayg ve z beeni ile kazanlmfl bilgi ve yeteneklerin tantlmas gibi beenilme ve sayg grme ile ilgili gerekliliklerdir.
Gereklefltirme gereksinmeleri; nemli bir ifli baflarma gibi, bireysel potansiyelin gerekleflmesi ve yaratc yeteneklerin kullanm ile kiflisel doygunlua eriflme-tatmin gereksinmeleridir (Maslow, A., 1954:80-106).
nsanlar yaflam gerei, en ncelikli olandan en az nemlisine kadar, bu gereksinmelerini karfllamak istek ve amacndadr. nsann fizyolojik gereksinmeleri yaflamnn devam iin ncelikle gereklidir. Gerekte insan gereksinmeleri eflitli fizyolojik, psikolojik, toplumsal ve kltrel adan gereklilii belirten ve bunlarn
hepsini birden karfllayan zelliklerin btndr. Gereksinmeler insann yaflam
evresinde olmas gereken en az nitelikleri belirler. Bu niteliklerde olabilecek bir
eksiklik insan iin bir rahatszlk nedeni olacaktr.
stekler; yafl, moda, cinsiyet, ekonomi, gelenek gibi deiflken verilerin etkisi altndadr. Sosyal evreye bamldr ve teknoloji gelifltike ihtiyalardaki farkllaflma
belirginleflmeye bafllar (ngr, M., 1986:2-10).
fiekil 2.3
STEK
(znel)
SAPTAMA
DEERLENDRME
GEREKSNMELER
(Nesnel)
Kullanc Gereksinmeleri
Kullanc gereksinmeleri, birey veya topluluklarn eylemlerini en etkin biimde yerine getirebilmeleri iin gerekli olan evresel koflullardr.
Kullanc veya kullanclarn belli bir eylem veya eylemleri yerine getirebilmeleri iin evrenin sahip olmas gerekli dn verilemez koflullardr.
Kullanc ihtiyalar; kullanc iin tatmin edici olmak zorunda olan teklif
edilmifl bir binann amalarna, zel flartlarna, iinde yer alan eylemlerine
ve kullanmlarna iliflkin olan ve tasarlamadan nce tanmlanmfl kriterlerdir
(fiener, H., 1977:25).
Gereksinme bir gerei, bir zorunluluu belirtir, bir meknn taflyaca en az nitelikleri tanmlar. Bu niteliklerden verilecek her dn bir rahatszlk nedeni olacaktr. Bir yaflama meknnda, bu meknda yer alan dinlenme, misafir kabul etme vb.
eylemler sz konusu ise bunlarn yerine getirilmesi iin gerekli olan koflullarn her
biri bir gereksinmedir. Ayn flekilde bir derslikteki gerekli alan, bir laboratuvardaki alflma bankosu yzeyi veya bir retim yapsnda salanmas gerekli aydnlk
dzeyi birer gereksinmedir. Kullanc gereksinmeleri Kullancnn bir mekn iinde yaflamn toplumsal, psikolojik ve fizyolojik rahatszlklara uramadan srdrebilecei ve yapt ifllerde verimli olmasna yardm edecek olanaklar veren evre
koflullar diye tanmlanabilir. Bu anlamda gereksinme daha nesnel ve niteliksel ve
niceliksel ynden denetimli, program alt amalardr (nceolu, N., 1982:35). Kullanc gereksinmeleri fiziksel ve psiko-sosyal kullanc gereksinmeleri olarak iki
ana bafllkta incelenebilir:
Fiziksel Kullanc Gereksinmeleri

Meknsal Gereksinmeler
Mekn iindeki insann statik ve dinamik antropometrik boyutlar, eylemleri ve eylemlerinin yaplfl biimleri ve davranfllardr. nsan boyutuna iliflkin gereksinimler,
yapnn kullanclarnn nitelii ile balantldr. Herhangi bir yapnn youn kullanclar, ocuk veya yetiflkinler olabilir. Buna bal olarak meknlarn boyutlandrlmas, kullanclarn boyutlarna uygun ekipman kullanm ve bunun ortaya karaca mekn byklkleri tasarm aflamasnda ele alnacak konular arasndadr.
Gereksinmelerin
znelden nesnele
olan deiflimi
Kaynak: (ngr,
M., 1986:2-10).
Ana okulu yaplar, bu yaplardaki slak hacimler ve burada yer alan ekipman boyutlar bu balamda rnek olarak verilebilir (Soygenifl, S., 2006:108).
nsanlar yafladklar, alfltklar yaplarn iinde gvenli bir flekilde hareket olanana sahip olmaldr. Bu nedenle yapnn ifllevine, onu kullanan kifli saysna
bal olarak gerekli say ve boyutta merdiven, asansr veya rampa ve uygun koridor sistemleri ile donatlmfl binalar tasarlanmaldr. Genel dolaflm srasnda ve yapnn acil boflaltlmas srasnda yap iindeki hareketin kesintisiz ve rahat olmas
birincil kofluldur.
Issal Gereksinmeler
Mekndaki uygun scaklk, nem, radyasyon ve hava hareketidir. Mekn ierisindeki uygun scaklk 22 C dir. Scakln 22C derece altna dflmesi ya da stne kmas insan konforu asndan uygun deildir. zellikle kalabalk ortamlarda scakln ideal snrlarda tutulmas iin mekn ierisinde uygun havalandrma koflullarnn salanmas gerekmektedir. Meknn farkl ifllevlere sahip olmas gerekli ssal
ve havalandrma koflullarn da etkiler. rnein spor salonlar ya da konferans salonlarnn ya da dersliklerin zmnde olduu gibi mekn kullanan kifli saysna
gre yaplacak hesaplamalar ile uygun koflullar salanmaldr.
Yine insan konfor snrlarna gre nemin mekn ierisinde %45 civarnda olmas istenir. Nemin az olduu durumlarda mekndaki nem oran doal yntemlerle
ya da yapay yntemlerle uygun seviyeye getirilmelidir. Scak iklim blgelerinde az
olan nemi artrmak iin havuz gibi su elamanlarna ihtiya duyulmufltur. Fazla olan
nemin mekndan uzaklafltrlmasnn en uygun yolu karfllkl alan pencere ya da
aklklarla hava sirklasyonunu salamaktr.
flitsel Gereksinmeleri
Akustik: Sesin titreflim
skl, sresi ve duyulma
gc bakmndan tafld
nitelik; ses dalm, ses
dzenlemesi
Mekndaki sesin uygun fliddette olmas ve ses yansma, dalma zellikleridir. Meknn ifllevine gre farkllklar gsterir. Baz meknlarda sesin i mekna girmesinin engellenmesi istenebilir. Konutlarda yatak odalar, hastanelerde hasta odalar
ya da otellerde yatak katlar gibi meknlarda sesi uzak tutmak gerekir. Baz durumlarda da retim yaplan bir atlyede olduu gibi, dflarya kan sesin minimuma indirilmesi gerekir. Ancak binann bir konser salonu olmas durumunda, meknda sesin her yere eflit oranda ve yank yapmadan yaylmas nem kazanr. Bu
tr meknlarn tasarmnda akustik byk nem taflr ve meknn tasarm, akustik
tasarmla dorudan balantldr.
Grsel Gereksinmeler
Mekndaki uygun flk fliddeti, aydnlk deerleridir. Grme ile ilgili istekler; kullanclarn mekn iinde yaptklar eylemlerin gerektirdii aydnlk seviyesini salamak konusundadr. Bu gereksinim doal ve/veya yapay aydnlatma ile salanabilir. Bir sergi salonunda, mzede, bir ktphanede ya da bir restoranda gereken flk
miktar ve nitelii farkldr. Bu konu tasarm aflamasnda ncelikle doal flk balamnda ve buna ek olarak da yapay aydnlatma tasarmda dikkate alnmaldr.
Salk Gereksinmeleri
Mekn iine temiz su getirilmesi, p ve artklarn yok edilmesi, mikrop ve zararllardan korunmasdr. Bina tipi ve kullanc saysna bal olarak salkla ilgili gereksinimler deiflkenlik gsterir. Binalarda yer alan tuvalet says ve nitelii,
kullanc says ve iflleve gre farkllklar gsterir. Gerek servis meknlarnda gerekse tm bina iinde kullanlan materyaller hijyen asndan dikkat edilmesi gerekli bir konudur. Hastane gibi binalarda bakteri barndrmayan materyallerin seimi gibi. Yine hastane tr yaplarda tbbi atklarn bina dflna atlmas ve binadan evreye zarar vermeden uzaklafltrlmas nemlidir. zellikle retim yaplan
otel, restoran gibi p ve atklarn youn olduu binalarda, bu atklarn binadan
uzaklafltrlmas nemlidir.
Emniyet Gereksinmeleri
Meknn yapsal salamlnn uygun olmas, yangn tabi afetlere, hrsza ve eylem
anndaki kazalara karfl korunmasdr. Konu ile ilgili sistemlerin bina tasarmna entegre edilmesi gereklidir. Bu konuda gvenlik sistemleri ve elemanlarnn salanmasnn yan sra bina tasarmnda girifl, kfl says, nitelii ve konumu da nem
taflmaktadr. Bununla ilgili ynetmeliklere uygun binalar tasarlanmaldr (yangn
ynetmelii vb.).
Kullancnn emniyeti asndan binada uygun materyal seimi de nemlidir.
ok yafl alan blgelerde zellikle dfl meknlarda kaygan malzemelerin kullanlmamas gibi materyal seimlerine de dikkat edilmelidir.
Psiko-Sosyal Kullanc Gereksinmeleri

Mahremiyet Gereksinmeleri
Meknn iflitsel, grsel, kiflisel ve toplumsal gizlilie uygun olmasdr. Toplumdan
topluma, kltrden kltre deiflim gsteren gereksinmelerdir. Mahremiyet gerektiren meknlarn mahremiyetini salanmas gereklidir, aksi taktirde kiflilerde rahatszlk oluflturacaktr.
Davranflsal Gereksinmeler
Mekndaki kiflilerin eylemleri annda gereksinim duyduklar mesafeler, bireysel snr 45 cm, bireyler aras uzaklk 45-120 cm, toplum ii uzakl 120-360 cm, kamusal uzaklk 360 cm den byk olan grsel iliflkiye bal uzaklklardr.
Estetik Gereksinmeler
Meknn uygun biim, renk ve dokusal zellikleridir. Mekndaki renkler insan psikolojisi zerinde nemli etkilere sahiptir. rnein sar ve turuncu tonlarndaki
renkler, ifltah ac renklerdir, bu nedenle restoran tr yeme-ime meknlarnda
daha youn olarak kullanlr. Meknlarda kullanlan malzemelerin yzey etkileri
de nemlidir. Tafln daha sert ve souk bir malzeme olmas, ahflabn daha scak bir
malzeme olmas gibi.
Toplumsal Gereksinmeler
Mekndaki toplumsal (sosyal) iliflkiler, toplumsal yap-kurulufl ve gereklerdir. Sosyal bir varlk olan insann, i ve dfl meknlarda sosyalleflmesine olanak salayacak
meknlarn dfllmesi gerekmektedir. ocuk oyun alanlar, apartmanlarda sakinlerin bir araya gelebilecekleri ortak meknlar vb. olanaklar salanmaldr.
Kullanc gereksinmelerinin tasarmdaki nemi nedir?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
10
TASARIMA ETK EDEN FZKSEL EVRE ZELLKLER
Kltr: Tarihsel, toplumsal

geliflme sreci iinde
yaratlan btn maddi ve
manevi deerler ile bunlar
yaratmada, sonraki nesillere
iletmede kullanlan, insann
doal ve toplumsal
evresine egemenliinin
lsn gsteren aralarn
btn.
rnt: Olay veya nesnelerin
dzenli bir biimde birbirini
takip ederek geliflmesi,
eflitli alt gelerin
rgtlenmesiyle oluflan
ifllevsel birlik.
Ortam: Bir olayn iinde

olufltuu ve gelifltii
durumsal koflullar btn.
Ekoloji: En genifl erevede

insan-doa arasndaki
iliflkiyi inceleyen bilim dal
olarak tanmlanmaktadr.
Ekoloji bir rnn
retiminden yok olufluna
kadar geen srete evre
sistemlerinin olumsuz
etkilenmesini en aza
indirgeyecek sistemlerin
bilimsel olarak arafltrlp
uygulanmasnn yollarn
aramaktadr. Kfllalolu, M.,
Berkes, F., 1994, Ekoloji ve
evre Bilimleri, Remzi
Kitabevi, stanbul, sf.32-40.
evre szc, Franszca environ teriminden kaynaklanmakta, herhangi bir kiflinin etkilendii ya da iinde bulunduu, yaflad koflullar ya da etkenler olarak tanmlanmaktadr.
Erkmana gre evre bir organizmay dflardan etkileyen tm koflul ve faktrlerdir. (Erkman, U.,1982:40). akna gre ise; evre, herhangi bir organizma
ya da ekolojik topluluu etkileyen ve yaflam belirleyici tm iklimsel ve biyolojik
faktrleri iermektedir (akn, fi., 1988:2) .
Dolaysyla, insan ve evre iliflkisinde, evreyi oluflturan kabuun bileflenlerinin
kimlii, davranfl ve zelliklerinin de biimlendirici etkisi olduu kuflkusuzdur. Bu
bakfl asna gre bir tanmda ise; evre, yaflayan varln duyarl olduu ve tepkide bulunabildii tm nesnelerden, koflullardan, glerden ve ayrca uyarclarn
younluk ve ynlerindeki deiflimlerden oluflur (Erkman, U., 1982:41).
Wells, insan ve evre iliflkilerinin gerek anlamda iki ynl bir etkileflme nitelii tafldna dikkat eker (Wells, C.,1984:57). Her kltr topluluunun iinde yaflad fiziksel evre ile btnleflme gsterecei, uzun belirlemeleri gerektirmeyecek kadar ak bir olgudur. Buna gre; herhangi bir topluluk ancak fiziksel evre
koflullaryla uyum iinde olan kltr rntlerini benimseyebilir. Baflka bir deyiflle, evre koflullar, belli bir yrede yaflayan insanlarn nasl bir toplum ve nasl bir
kltr oluflturacaklarn nemli lde belirleyecektir. Ancak, evrenin kendisi de
oluflan etkiyle deiflime urar.
nsan ve evre iliflkisi, ilk alarda insann evre koflullarna uyma, yaflamna
uygun evre aramas lsnde pasif bir uyumluluktan, sonralar doa zerinde
egemenlik kurma, ynlendirme, biimlendirme boyutlarna bir egemenlik iliflkisine dnflmfltr.
nsann btn giriflimleri nce evrede yararlk salamay amalayan deiflimler
gereklefltirmek, sonra da daha uygun koflullar ieren yapay evreler oluflturmaktr.
evre koflullarn kabullenme yerine, aktif giriflimleri ile o koflullar denetlemeyi, kendi yapt geleri ve emeini de katarak evresini deifltirmeyi, dzenlemeyi, yeni ve yapay evreler oluflturmay amalayan davranfl biimi btn canllar
iinde yalnzca insana zgdr (zgi, U.,1999:26).
Yaflamn olufltuu iliflkiler ortamn kapsayan evre, maddi fiziksel tm iliflkileri olduu gibi, toplumsal ve retim iliflkilerini de ierir. Fiziksel evre, uzun sreden beri karfllkl etkileflimler ve insan eylemleri dolaysyla birbirinden kesin izgilerle ayrlmayacak olan doal ve yapay ortamlar, toplumsal evre ile yine gl
neden-sonu iliflkileriyle birbirine bal altyap ile (retim iliflkileri), st yapdan
(rf, adet, kltr, ahlak, hukuk, politika, rgtler....) oluflur (Karabey, H.,1978:11).
Ekolojik bakfl asna gre de yaflad evreyi insan kadar etkileyen, deifltiren baflka canl tr yoktur (Berkes, F., Kfllalolu, M., 1990:16). Wells, bat uygarlnn ortaya koyduu bulufl ve olanaklardan sonra, amz topluluklarnn yapay
evreler yaratarak fiziksel evre koflullarnn kstlamasndan kurtulma imkan kazandklarna dikkat ekmektedir (Wells, C., 1984:57).
nsann gelifltirdii teknoloji, doaya egemen olma, biimlendirmede en nemli aracdr. Yaflanabilir bir evre yaratma, doay biimlendirme, denetim altna alma mimarlk eyleminin ilk aflamas olarak yorumlanabilir. evre ve insan arasndaki bu etkileflme, evrenin deiflmesi asndan her zaman olumlu sonular vermeyebilir. evresel dzene mdahale edilmesi, doal dzenin de deiflmesine
neden olacaktr.
11
Braudele gre, llerin zorluklarn aflmak, Akdenizin ani fkelerini yenmek,

Hind Okyanusunun dzenli rzgrlarndan yararlanmak, bir nehire setler ekmek;
insan abalar ile kazanlmfl avantajlardr (Braudel, F., 1996:35). nsan doa iinde, onun bir paras olarak etkir; evresi zerinde alflp onu deifltirirken, kendi
doal yapsn da deifltirir.
Bylelikle insan ve doa-evre iliflkisine iki farkl ynden bakmak gerekmektedir. Bu da evrenin;
1. doal rntsnn kullanlmas,
2. ihtiya ve isteklere bal olarak deifltirilmesi,
Olarak deerlendirilebilir.
Karabey, doal ortam ile insan yerleflmeleri ve etkinlikleri incelendiinde ortaya kan baz nemli ltlere dikkat ekmektedir (Karabey, H.,1978:26).
Doal ortam, deiflken ve devingendir,
Doal ortamn, esneklii ve direnci vardr,
Tek baflna belirleyici deildir, tarihsel geliflme iinde deiflime urar,
nsan, belirleyici ve znel bir etken olarak ortama ve olaylara katlr.
Doal ortam insann var olmasyla kltrel deiflime uramfl ve fiziksel, biyolojik, toplumsal, ekonomik, politik etkilerle devinerek corafyasal ortam oluflturmufltur. Bu kapsamda; insan-evre iliflkilerinde tasarmclarn doaya olan mdahaleleri nem kazanr. Doaya en az zarar ile doal verilerden yararlanmak zerine kurulu olmas gereken tasarmcnn hedefleri alt bafllklarda irdelenecektir.
Arsann Toporafik Durumu ve Zemin Yaps

Yaplar dnya zerinde belli bir corafi konumda, belirlenmifl snrlar olan bir
toprak paras zerinde infla edilirler. Bina tasarmnda yapnn yer ald toprak
parasnn nitelii, katmanlar, topran toporafik zellikleri, eimli veya dz oluflu tasarm etkileyen, ynlendiren nemli kriterlerdir. rnein salam zeminin derinlerde olduu veya zemin suyunun yzeye yakn olduu durumlarda yapnn temel sisteminin ve taflyc sistem tasarmnda farkl kriterlerin etkisi gzlenir. Dz
arazide yer alan bir yapnn kesit tasarmnn eimli arazideki yapnn kesit tasarmndan farkllklar gsterecei veya gstermesi gereklilii ok aktr. Eimli arazide yer alacak bir yapy dz arazideymifl gibi tasarlamak ou kez yksek istinat
duvarlar, buna bal olarak da yksek maliyetlere yol aabilir. Bunun yan sra istinat duvarlarnn okluu, buna ynelecek meknlarn, mekn kalitesi asndan
irdelenmesi, karfllafllan ve zmlenmesi gereken bir problemdir.
Bu balamda tasarm aflamasnda bafllangta tasarmc, arsaya ait toporafik
bilgileri toplamal ve deerlendirmeli, tasarm srecinde bu verileri tasarma entegre edebilmelidir. Benzer flekilde zemin analizleri ile topran katmanlarnn tespiti,
deerlendirilmesi, yap temel ve taflyc sistem projesinin ilgili uzmanlar tarafndan
belirlenen analizler dorultusunda yaplmas gerekmektedir (Soygenifl,S.,2006:126).
Bina tasarlanrken arsann (plan ve kesitindeki) verilerini oluflturan eimi, engebeleri, ve diklikleri gibi zellikler bina tasarmn etkileyecektir. fiekil 4te de grlecei gibi arazinin toporafyas deifltike, eim arttka daha az hafriyat ve dolgu yapmak ana ama olmaldr. Eimin ok olduu arazilerde meknlar arasndaki iliflkiler dikeyde kurulmaya bafllanr. Eimli arazilerde yaplacak tasarmlarda
eim bir avantaj olabilir. Manzaraya ynelme ve dikeyde tm meknlarn manzaradan ya da olumlu gnefl ynnden faydalanmas salanabilir. Ayrca arsann zemin yaps, deprem, kayma ve erozyon gibi zelliklerinin bilinmesi binann yaplaca yerin ve taflyc zelliklerinin saptanmasnda, hatta binann biimleniflinde
Hafriyat: Bina yapm

ncesinde yaplan kaz.
12
etkin bir rol oynayacaktr. lkemiz 1., 2., ve 3. derece deprem kuflaklarn oluflturan bir blgede olduundan bina tasarmnda biimlenifl ynnden bu faktrler de
gz nnde bulundurulmaldr.
fiekil 1.4
Dz, az eimli ve
eimli arazide
binann topografya
ile iliflkisi
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
B.stn)
Gnefl Iflnm: Gnefl'in

yayd flk, s ve her trl
elektromagnetik dalgalar.
Dz Arazi
Az Eimli Arazi
Eimli Arazi
Arazinin eimli ya da dz olmas yzeye gelen gnefl flnmlarn da etkileyecektir.

Gneye doru arazi eimi olan bir yerleflim yeriyle kuzeye doru eimli olan
bir yerleflimdeki tasarmlar farkllaflmak zorundadr. klim tasarm iliflkisini aktaracamz bir sonraki bafllkta bu konu daha kapsaml olarak ele alnacaktr.
fiekil 1.5
Dz, az eimli ve eimli arazide bina
rnekleri
a
http://freshome.com/2007/07/05/beautiful-pool-of-a-modern-house-aatrialhouse/, 24.11.2008
b
Robert Venturi, 1930,
architecture.about.com/.../housestylesin
dex.htm, 24.11.2008
c
Tadoa Ando, Rokko Housing, Kobe,
1983 www.skyscrapercity.com,
10.12.2008
d
ABD Pennsylvaniadaki fielale Evini
(Falling Water House) ABDnin gelmifl
gemifl en iyi mimarlarndan Frank
Lloyd Wright tasarlad. 1939 ylnda
Edgar J. Kaufmann iin infla edilen yap 1964 ylnda halka almfltr.
http://www.greatbuildings.com/buildings/Fallingwater.html,
10.12.2008
Arsann klim Koflullar

klim koflullar, insanlar ruhsal ve fiziksel ynden etkiledii kadar, uyku, dinlenme ve elencelerini de etkiler. nsan yapsna uygun olmayan bir iklim yalnz bi-
13
reyleri deil btn bir toplumda halsizlik, yorgunluk ve tembellik gibi durumlarn
oluflmasna neden olabilir. klim koflullarnn insan fizyolojisi zerinde byk zorlamalara yol at, tropik kuflak ve kutuplardaki lkelerin bir ksmnn ekonomik
ve teknolojik bakmdan yavafl ilerleme gsterdii sylenebilir. nsanlarn ideal deiflmeyen iklimlerde rahat ve mutlu olabileceklerini de sylemek doru olmaz.
Hatta deiflmelerin insan zerinde uyarc etki yapt ve salk bakmdan da yararl olduu kabul edilmektedir (stn, B., 2005:23).
klim
klim; atmosferde oluflan ve birbiri ile ilgili birtakm olaylar dizisi olarak tanmlanr
(Demir, A., 1986:3). Meteorolojideki kullanmyla iklim; dnya zerindeki bir blge veya yerin, o yerin zelliklerini belirtir flekilde, uzun bir dnemde, atmosferik
koflullarn ve meteorolojik elemanlarn ekstrem ve ortalamalarnn tamamdr, toplamdr. Bu elemanlar: radyasyonu da ieren scaklk, yafl ile bulutluluu da ieren nem, frtnalar da ieren rzgr, basn, buharlaflma ve atmosferde gerekleflen kimyasal, optik ve elektriksel olaylardr. Bu elemanlarn her birine de iklim
eleman ad verilir (stn, B., 2005:23-28).
klimin etkileri:
a) Is
b) Nem
c) Rzgr
d) Yamur
e) Radyasyon ve flk
a) Is (scaklk) Etkisi: Scaklk, iklim etmeninin en nemli bileflenlerinden biridir. Scakl scak-kuru, scak-nemli, souk olarak ele alp incelemek uygun olacaktr. Scak-kurak iklimlerde gece gndz arasnda byk s fark grlr. Bu deiflimin i hacimlere mmkn olduunca ge girmesi istenir. Bu amala yaplarda
yksek s kapasiteli malzeme kullanmak, pencerelerin l ve saylarn dflrmek, s toplanmasn nlemek iin mutfan ayrlmas, dfl sathlarn sy yanstacak ak renklere boyanmas, havalandrmann minimuma indirilmesi alnacak belirgin nlemlerdir. Ayrca; duvarlarn, pencere ve kaplarn iyi glgelendirilmesi
faydal olacaktr. Kompakt bir biim kullanlarak maksimum hacim, minimum dfl
yzey elde edilmesi, karfllkl bina sralar yaplarak hem glge salanmas hem de
minimum ak yzey braklmas iyi sonu verir.
Scak-nemli iklimin zellikleri youn yafl; yksek nem, yksek radyasyondur.
Genellikle ak ve dflk s kapasiteli, maksimum havalandrmas olan, uzun ve
dar, duvarlar minimuma indirilmifl yaplar bu iklim iin elveriflli olacaktr. Yap ii
konforu, hava akmnn ve yansyarak gelen snn kontrol ile ilgilidir.
Souk iklimlerde ama stma sorununun zlmesidir. Is kaybna engel olmak
iin kompakt plan, minimum dfl yzey, maksimum yaltm salayan malzeme kullanm ve hava akmndan kanmak gerekir.
b) Nem Etkisi: Dflk ve yksek olarak deerlendirilen iklimin nem zellii
sya bal olarak konfora etkili olur. Nem oran yksek olan yerlerde konforu salamak iin doal havalandrma yoluyla vcuda s kaybettirmek faydal olur. Nemin dflk olduu yerlerde su ve bitkiler havann nemini arttrc rol oynar.
c) Rzgr Etkisi: Rzgrn direkt olarak estii ynde kuvvetli bir basn blgesi domas kanlmazdr. Binalar arasnda oluflturulan koridorlar sayesinde bu
basn miktarn azaltmak veya arttrmak mmkndr. Yap iindeki snn dflrlmesi, iklim blgesinin niteliklerine bal olarak, deiflik tedbirleri gerektirir. r-
Ekstrem: Aflr, sra dfl
Radyasyon: Bir kaynaktan

elektromanyetik dalga veya
hzl paracklar demetinin
yaylmas, flnm.
14
nein scak-nemli blgelerde hava akm ncelik kazanrken scak-kurak blgelerde glgeleme tedbirine nem vermek gerekir. Baz yrelerde ise yaz aylarnda
esen hkim rzgr ynlerine gre tedbir almak baflarl olabilir. (Demir, A., 1986:9).
Yer seiminde hkim rzgr ynne yerleflmemeye ya da etkin rzgr krc ve yneltici nlemlerle rzgrn etkisini hafifletmeye zen gstermek gerekmektedir.
Bylece, blgenin iklim verilerine gre yapnn kendisinde ve evresinde alnacak
tedbirlerle, i iklim koflullarnn istenilen dzeylere getirilmesi byk lde imkan dahiline girer.
d) Yamur Etkisi: Yamurun etkisi malzeme seimi ve bu malzemenin konstrksiyonda kullanlmas stndedir. Planlamadan ok detaylandrmaya etkili olan
bu ge binann grnflnde farkllaflma salayabilir. Yafln yksek olduu yerlerde dflemenin ykseltilmesi, yoldan binaya kadar olan ksmn ve binann yan
elemanlarnn saakla korunmas gibi. Ayrca yafln youn olduu blgelerde dik
ve eimli at yapmak da uygun bir zmdr.
e) Radyasyon ve Iflk Etkisi: Radyasyon ve flk zellikle scak iklimlerde istenmeyen bir unsurdur. Hava scaklnn deiflmesine etkili gelerden biri olarak
gsterilebilir. Souk iklimlerde, flk ve radyasyon istenir saaklar kfln yatk gelen
gnefl, flnn yazn dik gelen gnefl flndan korumak iin kullanlan nemli bir
zmdr. Scak kuru iklimlerde parlama ve radyasyon yoluyla topraktan gelen s
istenmeyen bir durumdur. Bu etkiye karfl pencerelerin yksee konmas evrede
su ve bitkilerin kullanlmas iyi sonular verir.
fiekil 1.6
Souk, lman,
scak-kuru ve nemli
iklim blgelerinde
bina form ve
ynlenmeleri
Kuzey
souk
Kaynak: (stn,
B., 2005:23)
lman
scak-kuru
nemli
Gney
Ynlenme ve Gnefllenme Koflullar

Mimari planlamada, arsann yn durumu; iklim ve eim durumu ile birlikte ele alnarak bina programnda birbiriyle iliflkili mekn ve blmlerin arsa zerindeki dzenlenifl ve biimlenifli ynnden nemlidir. Binann deiflik blmlerinin hangi
ynlere bakmasnn olumlu olacana karar vermek iin farkl ynlere bakan bina
yzeylerinin gnefllenme asndan dflnlmesi gerekmektedir. Deiflik ynlere
bakan meknlarn etd iin konutta yer alan meknlarn ncelik srasnn (g-
15
nefllenme asndan) mimar tarafndan saptanmas gerekir. Afladaki ideal flema

genel bir aklama olduundan buradaki gibi bir ynlendirme yapmak, blgelerde evresel veriler deifleceinden dolay, her tasarm mimar tarafndan ele alnp
zmlenmelidir.
Burada iklim koflullar da gz nne alnarak oturma, gnlk yaflamda en uzun
sre kullanlan meknlarn gneye bakmas, daha az kullanlan ve slak mekn
adn verdiimiz, tuvalet, banyo, kiler gibi depolama meknlar ile garaj gibi ifllevi
gerei daha az gnefl gren ynlere bakmas nemlidir. Tasarmda gneye bakan
meknlarn yaz aylarnda gnefl ssn mekna girmesini aza indirmek, kfl aylarnda da gnefl ssnn en fazla mekna girmesini salamak kullancnn konfor asndan en olumlu zm verecektir. Bu da binann tasarmnda gnefl kontrol
kavramna gre biimlendirmeyi ve ayrntlarnn tasarmn etkileyecektir. Burada
gneflin yararlar yannda fazla s dolaysyla rahatszlklar ve zararlarn da gz
nne getirerek tasarm zmn gelifltirmek gerektiini belirtmek gerekir.
fiekil 1.7
Bir konut plan iin
uygun ynlenme
garaj
servis
Kaynak: (stn,
B., 2005:28)
mutfak
banyo-wc
kiler
merdiven
dolaplar
girifl
hol
wc-lavabo
balkon
amaflrlk
glgelik
yatak o
teras
yemek o
amaflrlk
oturma o
ocuk
oyun o
teras
kitaplk
oyun
mzik
Ynlendirme ile ilgili veriler dorultusunda iklimle dengeli bir yaklaflm biimi
iin mimarn tasarma bafllamadan nce mevsimsel nitelikleri bilmesi gerekir. Bunun iin arsann flu verilerinin bilinmesi nemlidir:
Ynler
Arsa yzeyinin eim, biim ve doal rts ve boyutlar
klim zellikleri ve gnefllenme durumlar
Tasarmn dzenlenmesi, tasarmdaki dolu-bofl oranlarnn saptanmas (kappencerelerin sar yzeylere oran yani dolu-bofl oranlar) duvar kalnlklar ya da
yaltm gereleri, at eimi, ya da at kaplama malzemesi, duvar kaplama malzemesi, dfleme eimi ya da kaplamas byk bir ounlukla iklim zelliklerinin ve
karakteristiklerinin ynlendirecei dorultuda zlecektir (Srmal, F., 1975:9).
zetlersek;
Ynlenme; bir binann, gneflin ykselifline gre planlanmasdr diyebiliriz.
(oriyantasyon). Binalarn ynlendirilmesi bakmndan kuzey yarkrede gney,
gney yarkrede ise kuzey en elveriflli ynlerdir. Kuzey yarkrede konutlarda yaflama meknlarn, hastanelerde hasta odalarnn, okullarda dersliklerinin gney-
16
den flk almalarna alfllr. Buna karfllk deiflmez flk almas istenilen mzeler,
sanat galerileri, resim ve heykel atlyeleri, fabrikalarn kuzeye bakmalar yararldr
diyebiliriz (Hasol; D., 1979:545).
Bitki rts
Bitki rts blgedeki scaklk ortalamasn dflrr, rzgrn fliddetini azaltarak
blgede s dflmesine engel olurlar, yafllar artrrlar, gnefl flnmnn dorudan
doruya topraa gelmesine engel olduklarndan, toprak zerindeki gnlk s farkllklarn azaltrlar, yerkrenin yayd flnm tutarak, blgenin s kaybna engel
olurlar ve olduka nemli miktarda nem yayarlar. Bu da evrenin, s nem dengesine etki eder. Bitki rts ayn zamanda gnefl flnmn emme yoluyla da blgelerdeki sy dflrr, buharlaflma yoluyla da serinletir. rnein, genellikle imle
kapl yzeylerin ss gneflli bir yaz gnnde ayn koflullardaki toprak yzeyden
5-8 derece daha serindir. Yaprakl aalar, yaprakl allar, bitkilerden oluflan pergolalar, sarmaflk direkleri, yazn glge yapmaya yarar ve kfln yapraksz iken gnefl fln tamamen geirirler. Ayn elemanlar, konutun yakn evresinin iklimini
etkiler. Bina evresinde yer alacak bitkisel gelerin rzgrn etkisini artrmasnn
ve azaltlmasnn yan sra rzgrn bina ierisine girmesini ve girmemesini salamas asndan ykseklikleri ve binadan uzakl nem kazanmaktadr.
Binann yakn evresindeki bitki rtsnn bilinli bir flekilde kullanmyla rzgr kontrol, grlt kirliliinin azaltlmas, havadaki toz paracklarnn filtrelenerek temizlenmesi salanabilmektedir. Aalar glge yaratmalar yan sra gnefl flnmn emmeleri ve buharlaflma neticesi evre scakln dflrc, nemi artrc etkiye sahiptirler (Anon, 2000:200).
Doal bitki rtsnden faydalanabilmek iin farkl iklim tiplerinde farkl flekillerde uygulamalar yaplmaldr. Souk iklim blgelerinde baflta hkim rzgr yn
olmak zere kuzeydou ve gneybat ynlerinde rzgr krc nitelikte yaz kfl yeflil kalan aalandrma yararldr. Ilman iklim blgelerinde doal rzgr krclarn
kuzey bat ynnde konumlandrlmas gerekmektedir. Aalarn yaz aylarnda serinletme etkisinden yararlanmak amacyla gney, gneybat rzgrlarn kesmemesi gereklidir. Glgeleme gerektiren dnemlerde bat ynnde kfln gnefl flnmn kesmeyecek kfllar yaprak dken aalar tercih edilmelidir.
Ulaflm-evredeki Yol ve Trafik Durumu

Kentlerde yaya ve ara trafii belli bir dzen ierisinde ifller. Bina tasarm srecinde, yap ve yakn evresi birlikte dflnlmelidir. Yaplarn zerinde yer ald araziyi evreleyen yollarn ana yol, tali yol olmalar, bu yollar zerindeki trafik akfl,
nitelii, younluu tasarmla ilgili ipular verir. Yapnn ana girifli, evresiyle balantl olarak dflnlr. Benzer flekilde servis giriflleri de evrenin fiziksel koflullar, yol durumu ile yakn balantldr. Arsay ve tasarlanacak binay dfl dnyaya
balayan ara ve yaya yollarnn durumunun etd nemlidir. Tasarladmz binaya ulaflm, girifl kfl, servis ve ana girifl yerlerinin belirlenmesine olanak salayan analizlerin yaplmas gerekmektedir.
Yaplacak binann trne gre yaya ve taflt ulaflm yerleflmeyi farkl flekillerde
etkiler. Baz durumlarda taflt trafiinin grltsnden binay uzak tutmak gerekebilir. rnein otel yatak katlarnda olduu gibi. Konutlarda yatak odalarnn bulunduu meknlarn ana yollardan uzak daha sakin blgelerde konumlandrlmas da
bu duruma rnektir.
17
evrenin Doal zellikleri ve Manzaras

Kentsel ya da krsal evrede evrenin doal gzelliklerinin alm manzara faktrn oluflturmaktadr. Manzara bir aa topluluu, genifl bir yeflil, gl, akarsu, deniz ya
da kayalk olabilir. Bazen doal evre koflullar manzara asndan nemli olduu gibi baz durumlarda da yapay evre koflullar da manzara olarak kabul edilmektedir.
Youn olarak kullanlan meknlarn kullancnn talepleri dorultusunda manzaraya ynlendirilmesi yine manzaraya ynlenen meknlarn optimum dzeyde manzaray ieriye almas tasarmn nemli kriterlerindendir. Doann sahip olduu bu
zenginlikler sadece grsel anlamda bir tatmin salamaz ayn zamanda kiflinin psikolojik durumunu da olumlu olarak etkiler. Sadece bina ierisinde deil, dflnda da
bahe, teras, ya da balkon gibi meknlarn manzaraya ynlenmesi buna uygun bir
konumda arsada yer almas nerilir. rnein eimli arazilerde binann arsann yksek blmnde konumlanmas ile manzara olumlu flekilde tasarma katlabilir.
fiekil 1.8
Kr Evi, Mississippi,
Mimar:Waggonner
& Ball , Gl
manzarasnn
kullanm
Kaynak:
www.mimdap.org/
w/?p=502,
10.12.2008
fiekil 1.9
Mies van der
Rohenin
tasarmyla 19461951 yllar
arasnda Illinoisde
infla edilen
Farnsworth Evi,
Kaynak:
http://www.greatbui
ldings.com/buildin
gs/Farnsworth_Hou
se.html, 10.12.2008
evrede Yer Alan Mimari Yaplar ve zellikleri

Tasarm aflamasnda tasarmc toporafya ile ilgili verilerin yannda yapnn evresi, konumu ile ilgili saptamalar yapmal ve bunlar deerlendirmelidir. Sz konusu
18
evrede bulunacak doa ve peyzaj deerleriyle ant eski eser, kalnt gibi tarihsel
deerler alflmalarmz byk lde etkileyecektir. Bu deerlerin korunmas gerekir, yklmas, eksilmesi ya da yok edilmesi nlenmelidir. Ayrca arsann evresindeki binalar, arsa iindeki yerleflmemizi etkiler. evredeki binalarn arsa iinde
oluflturduklar glge, baz durumlarda gnefli, manzaray engelleyebilir. Bunun yannda nemli dier bir husus da komflu binalarn arsamzn grsel mahremiyetini
bozmasdr. Arsa verileri arasnda arsann biiminin (geometri) de yerleflmeyi etkileyebileceini unutmamak gerekir (nceolu,N.,1990:18).
evrenin Altyap Donatm Durumu

Yaplacak binann konfor dzeyi, arsann su, elektrik, kanalizasyon, doalgaz vb.
donatm durumlarnn iyi bir flekilde analizi ile salanabilir. Mevcut altyap durumunun bina yapmndan nce arafltrlmas gerekmektedir. Eksikliklerin nceden
tespit edilmesi bina maliyeti asndan nemlidir. Altyap eksiklii tasarmda, ek tesis ve yerlerinin belirlenmesinde nem kazanacaktr. Bu da arsada binann yerinin
seimini ve kullanmn etkileyebilecektir. Altyapdan en ekonomik bir flekilde yararlanma da yerleflme ynnden nemlidir.
evrenin mar Durumu, Yasal Koflullar ve Ynetmelikler

Herhangi bir konu ele alnp etd edilmeden ve projelendirilmeden nce imar mevzuat asndan gz nnde bulunduracamz baz n koflullar vardr. Bunlara mar
durumu ad verilir. mar durumlar genellikle kentlerde, kentsel yap dokusunu en
salkl ve en fonksiyonel (kullanfll=ifllevsel) bir yntemle ve belirli snrlar aflmakszn tasarm ve yapmn amalar ve bu dorultuda baz snrlar koyar. Bu snrlandrmalara bir adan kentin dzeni ya da dzen altna alnmas dr da diyebiliriz.
Blgeye ait yap ve imar ynetmelikleri yaplacak binann planlanmasnda gereken esaslar saptayacandan tasarm etkileyecektir. Bitiflik-ayrk durumlu, blok
vb. bina yaplfl nizamlarn imar durumundan reniriz. Arsada binay tasarlarken
en az braklabilecek n arka ve yan uzaklklar, arsann yzde kana inflaat yaplabileceini, binann en fazla ka katl olabileceini bylece renmifl olmaktayz.
Bu ynetmeliklerle bina tasarmn etkileyen minimum mekn standartlarn (boyutlarn) ve en fazla arsa kullanm snrlarn renebilmekteyiz ve tasarmlarmz
buna gre yapmaktayz. meknla ilgili merdiven, koridor genifllikleri, flklk lleri ve binayla ilgili saak ykseklikleri, at meyilleri gibi o yre iin uyulmas
gereken yap standartlarn belirlemektedir (Arcan, E., 1992:175).
Ynetmelikler mimari tasarmda ynlendiriciliin tesinde uyulmas gerekli minimum kurallar ortaya koyar. Bu kurallar binalarn ifllevlerine gre deiflkenlikler
gsterebilir. Bu kurallar kullanclarn, yaplarda ve yap evresinde daha salkl
ve gvenli koflullarda yaflamlarn srdrmelerini olanakl klar. rnein insanlarn
toplu olarak kullandklar meknlardaki gvenlik koflullarnn salanmas, belli boyut ve sayda kafl yollarn gerekli klar. Meknlarn flk almas, minimum boyutlarda alan ve hacimde meknlar, bina kat alanlar ve ykseklikleri ynetmeliklerce uyulmas gereken kurallar olarak ortaya konmufltur. Bu anlamda herhangi bir
bina tasarmnda, ifllevle balantl olarak ve binann yer alaca konumla ilgili olarak ynetmelik esaslar da tasarm etkileyen faktrler arasnda yer alr (Soygenifl,
S.,2006:108).
SIRA SZDE
Tasarm etkileyen
fiziksel evre koflullarndan arsa ile toporofik iliflkisini ksaca akSIRA SZDE
laynz.
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
BNALARDA KALTE VE KONTROL

Kalite szc dilimize Franszcadan girmifltir. Trk Dil Kurumunun Trke szlnde kalite szcnn iki anlam verilmektedir (TDK.,1988:549-769).
1. Bir fleyin iyi veya kt olma zellii, nitelik,
2. stn nitelikli
Kalite iin kullanlan en yaygn tanmlardan iki tanesi ise kullanma uygunluk
ve flartnamelere uygunluk tur. Birincisi, kullanc esasl bir tanm olmakla birlikte bir rnn amalanan ifllevini nasl yerine getirdiine iliflkindir. kincisi ise kalitenin retim uygulamalarnn bir sonucu olduu yerde retim esasl bir tanmdr
(Halcolu, 2005:28-31).
Garvin stratejik analiz iin ereve grevi grecek kalitenin sekiz nemli boyutunu ya da kategorisini nerir:
1. Performans: Binann temel fonksiyonlar son kullancnn ihtiyacn ve niyetini karfllamaktadr.
2. zellikler: Binann temel ifllevlerini destekleyen zelliklerdir.
3. Gvenilirlik: Son kullancnn binay herhangi bir aksama olmakszn tasarm mrnn sonuna kadar kullanmas konusundaki gven dzeyi.
4. Uygunluk: Yapm (inflaat) operasyonlarnn tasarm standartlar ve flartnamelerini karfllama derecesidir.
5. Dayankllk: Deifltirme veya srekli bakma tercih edilmeden nce son
kullancnn binadan yararlanaca miktardr.
6. Hizmet Verebilme: Binann bakmnn yaplabildii hz, incelik ve yetkinlik
7. Estetik: Mal sahibinin son kullancnn binann grnm ve hissedilmesine
iliflkin olarak deneyimledii tatmin olma dzeyidir.
8. Alglanan Kalite: Mal sahibinin son kullancnn binann imajna iliflkin olarak deneyimledii tatmin olma dzeyidir (Garvin, D.A., 1996:15-23).
Mimarlkta Kalite Kavram

Weebere gre bir bina mimari olarak yetersiz olsa bile, mkemmel bir flekilde
salam olabilir. Bir binann mimari kalitesi onun yapld profesyonellik (tasarm
ve inflas) ile belirlenemez. Weeber bir binann profesyonel olarak iyi dflnlmesinin onu mimari bir eser yapmaya yeterli olmadn da belirtmifltir.
Mimarlkta kaliteyi kullanclarn ihtiyalarnn tatminine bal bir kavram olarak
aklayabiliriz. rnein iklimsel olarak tatmin edici olmayan bir bina kullanc iin
uygun deildir. Yksek kltrel bir deer bir yapnn yararllk derecesini ykseltebilir. nfla edilen bir meknda infla srecinde kaynaklar (yer, yap ve materyal)
etkili bir flekilde kullanld zaman, bina etkili ve verimli bir flekilde dzenlendii
zaman, sadece ifllevseldir. Daha genifl anlamda, bir binann ifllevsel kalitesi onun
istenen aktivitelere ne kadar uygun dzeyde destek sunduu, hofl bir isel iklim
yaratt, pozitif, sembolik ya da kltrel anlam tafld ve sonucunda uygun ekonomik katk ve uygun fiyat (performans oran) salad ile tanmlanabilir.
Van der Voort, T.J.M., Van Wegen, H.B.R., (2005) mimarlkta kaliteyi
drt ana bafllk altnda incelemektedir. Bunlar:
1. fllevsel kalite
2. Estetik kalite
3. Teknik kalite
4. Ekonomik kalite
19
20
1. fllevsel kalite ya da yararllk deeri:

Pratik bir meknn, yerin kullanlabilirlii: meknn ierisinde olmas gereken
aktiviteler iin yerin ne kadar uygun olduudur.
2. Estetik kalite:
Binann veya yerin ne dereceye kadar gzel, teflvik edici ya da orijinal olarak
algland, nasl deneyim edildii ile ilgilidir. Hofl, scak, genifl ev gibi ya da sadece ticari olup olmad ne dereceye kadar kltrn bir paras olarak grldyle de iliflkilidir. Bu belirli bir tarzn veya yap dneminin bir temsilcisi olup olmad ya da ne dereceye kadar binann farkl anlamlar uyandrdyla ilgilidir.
3. Teknik kalite:
zerine kurulan yaplar, yk taflyan strktr, kabuk, i malzeme/olmas gereken aralar ve teknik servislerin g, sklk/salamlk, durgunluk/sabitlik/duraanlk, srdrlebilirlik ve bakm iin snrl ihtiya meseleler ile ilgili gereksinimleri ne dereceye kadar salad/onlar ne dereceye kadar tatmin ettii, nemli bir
bilefleni tarifleyen fiziksel kalitedir. Binann veya bir yerin ne dereceye kadar ekici, gvenli, salkl, i iklim, scaklk bakmndan llen, nem, aydnlanma, doal
flk ve akustik geleri elde edebildii/bu geleri ne kadar eriflebildii, evre dostu ve enerji tasarrufu yaparak bunlarn ne kadarna eriflebildiiyle ilgilidir.
4. Ekonomik kalite:
Finansal kaynaklarn ne kadarnn etkili ve verimli bir flekilde kullanlabildii
(performansa dayal cret oran gibi). Eer bina bir yatrm objesi gibi grnyorsa onun ekonomik deeri, elde edilen getirinin dzeyine baldr (Voordt,V.,T.J.M.,
Wegen, H.B.R., 2005: 10).
Kltrel deer orijinallik, aklamaclk, evre ile iliflki, kltrel tarih olarak deer, tasarm kalitesi ve deneyimsel kaliteye denk gelir. Gelecek deeri binann ve
evresindekilerin srdrlebilirliine ve ayn zamanda dier amalara uygunluk
(esneklik) ve zaman iinde deer (kltrel tarihin bir paras olarak deer) gibi konulara denk gelir.
Mimarlkta Kontrol Kavram

Kontrol kavram; bir fleyin geree ve aslna uygunluuna bakma ve denetleme olarak tanmlanabilir. Bina infla srecinde, yap denetim flirketleri tarafndan projenin tasarmcnn nerileri dorultusunda yaplp yaplmad kontrol edilmektedir. Ayrca bina yapm srecinde tasarmcnn da tm inflaat evrelerini takip etmesi gerekmektedir.
Binann, projeye, yasa ve ynetmeliklere uygun yaplp yaplmadn kontrol
eden bir baflka birim Mimarlar Odasdr. Bu denetim belediyeden alnan ve inflaata bafllamak iin gerekli olan inflaat ruhsat ncesinde yaplr. Yasa ve ynetmeliklere uygun olmayan projeler yeniden tasarmc tarafndan gzden geirilir.
Yap Denetim fiirketleri Proje yapmazlar, proje yapmalar kanunla yasaklanmfltr. Yap Denetim fiirketleri, projesi izilmifl yapnn, nce projelerinin kontrolnden ve daha sonrada inflasna bafllanmasndan bitiminde kadar, inflaat denetlemekle ve projeye uygun inflasyla sorumludur. nflaatn yapm aflamasnda projeye aykr olduu grlen bir nokta olursa yaptrm vardr nk bu hatadan yap
denetim flirketi sorumlu olur. Bina kontrol sreci, binann oturma ruhsat alnp
kullanclarna teslim edildii tarihe kadar devam eden bir sretir.
SIRA SZDE
Van der Voortun

snflamasna gre mimarlkta kaliteyi ka ana bafllk altnda incelebiliriz?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
21
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
Bina bilgisi dersi amac ve ieriini tanmlayabilecektir.

Bina Bilgisi; insann antropometrik llerinden
bafllayarak, mimaride uygulama programlarnn
analiz ve deerlendirmesini yapan, eflitli iflleve
sahip binalarda program iliflkileri, ifllev balar
ve plan flemalar asndan karfllafltrmal alflmalar ile yn, manzara, ulaflm, iklim ve toporofik gibi fiziki evre verileri dorultusunda mimari tasarm yaklaflmlarn vermektedir.
Planlama, programlama, tasarlama kavramlarn tanmlayabilecektir.
Binann tasarm ncesi (yapm dahil) ve sonras
alnan kararlarn tmn bina planlama veya mimari planlama olarak nitelemek mmkndr. Mimari planlama, bina programlama tasarm ve yapm srelerini ierir. Programlama evresi; bir
meknn, evrenin veya elamanlarn tasarlanmas iin gerekli olan ihtiya programlarnn, gereksinim listeleri olarak dzenlendii bir evredir.
Mimari programlama, tasarlanacak zm iin
gerekli verilerin hazrland, tanmaya ynelik
bir planlama sreci evresidir. Dier bir deyiflle
programlama, mimari amalarn ve isteklerin anlafllabilir ve anlatlabilir bir biimde ifade edilmesidir. Tasarlanacak bina ile ilgili planlama ve
programlama evreleri tamamlandktan sonra tasarm aflamasna geilebilir.
Kullanc gereksinimlerini aklayabilecektir.
Kullanc gereksinmeleri bir binada bulunmas
gereken en az niteliklerdir. Tasarm ncesinde
binann kullanm amacna gre ve kullanc istekleri dorultusunda karlmas gereken bir
mekn ve eylem listesidir. Bir baflka deyiflle hazrlanan mimari programn alt almlardr.
N
A M A
N
A M A
Tasarma etki eden faktrlerin almn yaparak bu faktrlerin tasarmdaki nemini aklayabilecektir.
Binalar fiziksel bir ortamn paras olarak varolurlar ve fiziksel evreden bamsz dflnlemezler. Bu nedenle tasarm srecine bafllamadan
nce fiziksel evre koflullarnn tespiti gerekir.
Toporofik, iklimsel koflullar, arazinin evresindeki mevcut yaplaflmalar, imar durumu vb. koflullarn analizi ile tasarma bafllanmaldr.
Binalarda kalite ve kontrol aralarn aklayabilecektir.
Binalarn infla srecinden sonra kullanclarn
memnuniyetinin salanmas iin belirli kriterleri
salamas gerekir. fllevsel olmas, estetik olmas,
ekonomik olmas ve teknik adan yeterli olmas
snanmaldr. Sraladmz deerlerin herhangi
birindeki eksiklik binann kalitesinden dn verildiini gsterir.
22
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi Bina Bilgisi disiplininin kapsamnda yer almaz?
a. fllev balar
b. nsann antropometrik boyutlar
c. Strktr zmleri
d. Programlarn analizi
e. Fiziksel evre verileri
2. I. Deerlendirme
II. Karar
III. Analiz
IV. Sentez
V. Bilgi toplama
Mimari tasarm srecini oluflturan aflamalarn doru sralamas afladakilerden hangisidir?
a. II-IV-I-III-V
b. I-II-III-IV-V
c. III-I-II-V-IV
d. V-III-IV-I-II
e. IV-V-I-II-III
3. Afladakilerden hangisi mimari Programlama evresi
iinde yer almaz?
a. Malzeme analizleri
b. htiya program
c. Mekn listeleri
d. Mimari amalar
e. Kullanc gereksinimleri listesi
4. Afladakilerden hangisi Maslowun insan gereksinimleri sralamasnda yer alr?
a. Fizyolojik gereksinmeler
b. Gvenlik gereksinmesi
c. Toplumsal gereksinmeler
d. Benlik ve gereklefltirme gereksinmeleri
e. Hepsi
5. Kullanc gereksinmelerinin znelden nesnele
deiflim srecindeki aflamalar afladakilerden hangisinde doru flekilde sralanmfltr?
a. saptama gereksinme deerlendirme istek
b. istek saptama gereksinme deerlendirme
c. istek saptama deerlendirme gereksinme
d. saptama deerlendirme istek gereksinme
e. istek gereksinme saptama deerlendirme
6 I. Arsann toporafik durumu ve zemin yaps

II. Arsann iklim koflullar
III. Ulaflm ve evredeki yol ve trafik durumu
IV. evrenin doal zellikleri ve manzaras
Bina tasarmda yukardaki fiziksel evre zelliklerinden
hangilerine dikkat edilmelidir?
a. Yalnz I
b. Yalnz II
c. I ve II
d. II ve III
e. I, II, III ve IV
7. Bina tasarmnda bitki rtsnn olumlu kullanlmasyla afladakilerden hangisi salanamaz?
a. Rzgr kontrol salar.
b. Grlt kirliliini nler.
c. Havay filtreleyerek toz vs. temizler.
d. Nemi azaltr.
e. Glgeleme salar.
8. Afladakilerden hangisi scak-kurak iklim blgesinde
bina tasarlanrken alnacak nlemlerden biri deildir?
a. atlar dik ve eimli yapmak
b. Binada gnefl alan yzeyleri azaltmak
c. Aklklar (pencere-kap vb.) azaltmak
d. Bina iinde su gesi kullanmak
e. Bina evresinde glgeleme salayan bitkiler kullanmak
9. Afladakilerden hangisi mimarlkta kalite sralamasnda yer almaz?
a. fllevsel kalite
b. Estetik kalite
c. Bitki rts kalitesi
d. Ekonomik kalite
e. Teknik kalite
10. Afladakilerden hangisi teknik kalite ile ilgilidir?
a. Binann esneklii
b. Finansal kaynaklarn ne kadarnn etkili kullanlabildii
c. Yerin kullanlabilirlii
d. Binada kullanlan malzemelerin salaml
e. Meknn aktivitelere uygunluu
23
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
Sra Sizde Yant Anahtar
1. c
Sra Sizde 1
Tasarm eitimi veren, mimarlk, i mimarlk meslekleri ile inflaat mhendislii ve emlak ifli ile uraflan kiflileri bilgilendiren bir derstir.
2. d
3. a
4. e
5. c
6. e
7. d
8. a
9. c
10. d
Yantnz yanlfl ise Bina Bilgisi-Amac,

eriikonusunu yeniden gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Tasarlama konusunu
yeniden gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Programlama konusunu
Yantnz yanlfl ise Gereksinme Kavram
konusunu yeniden gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Gereksinme Kavram
Yantnz yanlfl ise Tasarma Etki eden fiziksel
evre zellikleri konusunu yeniden gzden
geiriniz
Yantnz yanlfl ise Bitki rts konusunu
Yantnz yanlfl ise klim konusunu yeniden
gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Binalarda Kalite ve Kontrol
Yantnz yanlfl ise Mimarlkta Kalite Kavram
Sra Sizde 2
Mimari planlama, bina programlama tasarm ve yapm
srelerini ierir. Programlama evresi; bir meknn, evrenin veya elamanlarn tasarlanmas iin gerekli olan
ihtiya programlarnn, gereksinim listeleri olarak dzenlendii bir evredir. Mimari programlama, tasarlanacak zm iin gerekli verilerin hazrland, tanmaya
ynelik bir planlama sreci evresidir. Dier bir deyiflle
programlama, mimari amalarn ve isteklerin anlafllabilir ve anlatlabilir bir biimde ifade edilmesidir. Ancak
bu iki aflama tamamlandktan sonra tasarm aflamasna
geilebilir.
Sra Sizde 3
Kullanclarn yafladklar meknlarda mutlu olmalar
kullanc isteklerinin doru olarak belirlenip tasarma
katlmas ile ilgilidir. Zira kullanc gereksinmeleri bir
meknda bulunmas gereken ve dn verilemez koflullardr.
Sra Sizde 4
Bina tasarlanrken arsann (plan ve kesitindeki) verilerini oluflturan eimi, engebeleri, ve diklikleri gibi zellikler bina tasarmn etkileyecektir. Arazinin toporafyas deifltike, eim arttka daha az hafriyat ve dolgu
yapmak ana ama olmaldr. Eimin ok olduu arazilerde meknlar arasndaki iliflkiler dikeyde kurulmaya
bafllanr. Eimli arazilerde yaplacak tasarmlarda eim
bir avantaj olabilir. Manzaraya ynelme ve dikeyde tm
meknlarn manzaradan ya da olumlu gnefl ynnden
faydalanmas salanabilir. Ayrca arsann zemin yaps,
deprem, kayma ve erozyon gibi zelliklerinin bilinmesi binann yaplaca yerin ve taflyc zelliklerinin saptanmasnda, hatta binann biimleniflinde etkin bir rol
oynayacaktr.
Sra Sizde 5
1. fllevsel kalite
2. Estetik kalite
3. Teknik kalite
4. Ekonomik kalite
24
Kaynaklar
Anon; 2000, Developing a new generation of sustainable energy technologies long term R&D needs, A report on a workshop of renewable energy
working party (REWP) of the international energy
egengy (IEA), Paris
Arcan, E.F.-Evci, F. (1992). Mimari Tasarma Yaklaflm 1, Bina Bilgisi alflmalar ki K Yaynevi,
stanbul
Bayazt, N. ( 2004), Tasarlama Kuramlar ve Metotlar, Birsen Yaynevi
Braudel, F. (1996), Uygarlklarn Grameri, eviren
M.A. Klbay, mge Kitabevi
akn, fi. (1988), Mimari Tasarm, nsan ve evre,
zel Matbaas, stanbul
Demir, A.(1986), Gnefl Iflnmndan Korunmak ve
Yararlanmak Amacyla Mimaride Alnan Tedbirler zerine Bir Arafltrma, Mimar Sinan niversitesi Yayn, No:12
Erkman, U. (1982), Mimari Tasarm in Bir Veri
retim Yntemi Olarak evre Analizi, stanbul
Teknik niversitesi Yayn
Garvin, D.A. (1996), Competing On The Eight Dimensions Of Quality, IEEE Engineering Management Review, Spring
Halcolu, (2005), Bina Tasarm ve Yapm Alannda Kalite Olgusunun Tanmlanmas ve Kalite
Gelifltirme Yaklaflmlar: http://www.izmimod.org.tr/egemim/55/28-31.pdf, 04.12.2008
Hasol, D. (1979), Mimarlk Szl, Yap Endstri
Merkezi Yaynlar
http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=veritbn&kelimesec=262420, 10.12.2008
nceolu,N. (1982).Mimarlkta Bina Programlama
Olgusu, stanbul Teknik niversitesi Yaynlar
nceolu,N.(1990). Mimarlk Bilgisi Ders Notlar,
Yldz Teknik niversitesi Yayn
zgi, U. (1999), Mimarlkta Sre: Kavramlar-liflkiler, stanbul, Yem Yaynlar
Karabey, H. (1978), Ky Meknn Tanm, lkesel
Ky Meknnn Dzenlenmesi in Bir Yntem
nerisi, Mimar Sinan niversitesi Yayn, Yayn
No:2
Maslow, A. (1954), Motivation and Personality,
New York:Harper and Row Publishers
Onat, E. (2006), Mimarla Yolculuk, Yem Yaynlar
Rapoport, A.(2004), Kltr Mimarlk Tasarm, Yap Endstri Merkezi Yaynlar, Yap yayn 105
Srmal, F. (1975), Adm Adm Mimarlk, Arpaz Yaynevi
Soygenifl, S. (2006), Mimarlk Dflnmek Dfllemek, Yem yaynlar, yayn no. 126
fiener, H. (1977), Geleneksel Konutlarn Onarm
Yenileme alflmalarna htiyasal Deerlendirme Yolu le Bir Yaklaflm, T Doktora Tezi
TDK.(1988), s.549-769)
Uran, F. (1980). Mimarlk Bilgisi, stanbul Teknik
niversitesi Yayn
Uraz, U.T. (1993), Tasarlama Dflnme Biimlendirme, stanbul Teknik niversitesi yaynlar, stanbul
ngr, M. (1986), Bina Bilgisi Ders Notlar, stanbul Teknik niversitesi Yaynlar
stn,B., (2005), klimsel Verilerin Tasarma Etkisi, Bina Bilgisi Yaynlanmamfl Ders Notlar
Voordt, V.,T.J.M.,Wegen, H.B.R., (2005), Architecture
in use; an Introduction to the Programming,
Design and Evaluation of Buildings, Amsterdam:Architectural Press
Wells, C. (1984), Sosyal Antropoloji Asndan nsan ve Dnyas, eviren: Bozkurt Gven, Remzi
Kitabevi, Byk Fikir Kitaplar Dizisi: 17
Yararlanlan nternet Adresleri

http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=veritbn&kelimesec=262420, 12.10.2008
http://freshome.com/2007/07/05/beautiful-pool-of-amodern-house-aatrial-house/, 24.11.2008
www.skyscrapercity.com, 10.12.2008
architecture.about.com/.../housestylesindex.htm,
24.11.2008
http://www.greatbuildings.com/buildings/Fallingwater.html,
www.mimdap.org/w/?p=502, 10.12.2008
http://www.greatbuildings.com/buildings/Farnsworth_House.html, 10.12.2008
Bina Tipleri
2
Robert Venturi
Mimarlk biim haline gelmifl yaflamdr.
F.L.Wright (1867-1959)
Bu blmde Emlak ve Emlak Ynetimi n Lisans Program, blmndeki rencilerin daha sk karfllaflaca dflnlen bina tiplerinden, konut tiplerine arlk verilmifltir. Temel gereksinmelerimizden olan barnma, konut ve ev kavramlarnn tanmlamas yaplarak, konutu oluflturan blmler, meknlar, eylemler ve eylem alanlar ile konut tipolojisinde yaygn olarak ad geen tiplerin almlar yaplmfltr.
Dier bina tiplerinin ise bilgilendirme amacyla genel tanmlamalar yaplmfl,
detayl olarak irdelenmemifltir.
Amalarmz
N
N
N
N
N
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

barnma ve konut kavram ile konut trlerini tanmlayabilecek,
salk yaplar ve trlerini tanmlayabilecek,
konaklama yaplar ve trlerini tanmlayabilecek,
sosyo-kltrel yaplar ve trlerini tanmlayabilecek,
eitim yaplarn ve trlerini tanmlayabilecek,
bro yaplarn tanmlayabilecek,
spor yaplar ve trlerini tanmlayabilecek,
ulaflm yaplar ve trlerini tanmlayabilecek,
endstri yaplar ve trlerini tanmlayabilecek,
25
26
rnek Olay
Evlerden Sz Amak
Rykwertin Kitab
Grhan Tmer
nce ev vard dersek yanlfl olmaz; nk insanolunun yapt ilk yap, hi
kuflkusuz katl bir otopark deildi; bir dokuma atlyesi, bir konser salonu da deildi. O bir evdi.
Aslnda o, bir evden ok, bir kulbeydi, bir ardakt.
Ama tam olarak nasl bir fleydi?
Bu soruyu tam olarak yantlamak hi kolay deil, daha dorusu olanaksz. Ancak birtakm varsaymlar gelifltirilebilir. Joseph Rykwert, On Adams House In Paradise adl kitabnda bunu denemifltir.
Rykwert, o kitabnda Vitruviustan da sz aar, nasl yaplmas gerektii, Tevratta uzun uzun anlatlan ve Yahudiler iin ok nemli olan Ahit Sandndan
da. On Adams House In Paradiseda nl bir mimarn, Viollet- le- Ducn de,
mimarla merakl bir din adamnn, Laugiernin de ilk kulbe nerileri yer alr.
Rykwertin o kitab, ilgin mi ilgin bir kitaptr. Okunmas gerekir.
Vitruvius, Atefl ve Ev
Eskiler, atefli, Doay oluflturan drt temel eden biri sayarlard. Efesli Herakleitosa gre ise, atefl, ilk e, temel edir. Atefl, tanrlarla yakndan iliflkilidir, bir
archedir........
Vitruvius Mimarlk zerine On Kitap adl nl yaptnda, ateflle, bu yaznn
konusu ev arasnda flyle bir iliflki kurar:
Eski insanlar, yabani hayvanlar gibi, ormanlarda, maaralarda ve koruluklarda doarlar ve avladklar ile beslenirlerdi. Zaman getike, baz yerlerdeki sk
aalarn rzgr ve frtnalarda savrulup birbirine srtnen dallar tutufltu; korkun alevlerden dehflete dflen insanlar, kamak zorunda kaldlar. Alevler sndkten sonra yaklafltklarnda, scak ateflin nnde dururken ok rahat olduklarn fark ettiler; daha odun atarak atefli canl tutarlarken, baflka insanlar da geldiler. [...] Bylece, insanlarn birbirleriyle sohbeti bafllamfl oldu.
[...] nsanlarn ilk kez bir araya gelerek, bilinli toplantlar yapmasnn ve sosyal iliflkiler gelifltirmesinin kayna ateflin keflfidir [...]nsanlar bylece doal yeteneklerinin dier hayvanlardan stn olduunu fark ettiler ve kendilerine barnaklar yapmaya girifltiler.
Anahtar Kavramlar
Konut
Konut Trleri
indekiler
BARINMA VE KONUT KAVRAMI

SALIK YAPILARI
KONAKLAMA YAPILARI
SOSYO-KLTREL YAPILAR
ETM YAPILARI
BROLAR
ULAfiIM YAPILARI
ENDSTR YAPILARI
Bina Tipleri
27
2. nite - Bina Tipleri
BARINMA VE KONUT KAVRAMI

Barnma gereksinmesiyle ortaya kan konut tarihsel sre iinde hep varln
srdrmfltr. Gemiflten gnmze, konutu incelediimizde, konutun mimarln
temel sorunlarndan birisini oluflturduunu ve mimarlktaki geliflmelere paralel
olarak deiflim ve geliflim gsterdiini grmekteyiz (Ibit, 1996:4).
Konut insann mutluluu iin eylemlerini rahatlkla srdrebilecei yaflam ortamn salayan meknlar btndr (Eruzun, C., 1988: 49). Bu meknlar btn; aile tipleri, aile strktr, kltr gruplar, gelir dilimleri, aile bireylerinin yafl ve cinsiyetleri ve onlarn hayat biimlerine gre deifliklikler gsteren bir btndr. Bu
faktrlerin herhangi birindeki deifliklik konut yaflam biimini deifltirebilecektir
(Dlgerolu, Y., 1995:80).
Bu nedenledir ki temel ifllevi barnma gereksinimini karfllamak olmasna ramen, kltrden kltre, lkeden lkeye hatta ayn lke iindeki farkl sosyal gruplara gre byk farkllklar gzlenir (Rapoport, A., 1969: 12-15).
nsan iin ev, sadece barnlacak bir yer deil, hayat boyunca dnyaya bakt
bir pencere; evren(ler)i izledii bir kfle, sahiplendii, kendini yanstt bir yuvadr. Yaflamn sosyal, psikolojik ve kltrel boyutlarnn temelleri ounlukla evlerde atlr, evlerde kurulur.
Lawrencea gre ev; bireysel ve sosyal ifllevleri olan; toplumdan kap, snlacak bir yer, bireyin toplum iindeki konum ve saygnlnn bir gstergesidir (Lawrance, R.J., 1987, 117).
Daha genelde konut, insann doal, fiziksel ve toplumsal evresi ile iliflkilerinin
aracdr. Gnefl fl, manzara, temiz hava gibi doann ve fiziksel evrenin olumlu,
insan iin gerekli etkilerinden yararlanmay salarken, souk, yafl, grlt gibi insann fizyolojik ve psikolojik salna zararl olumsuz etkilerinden korumaktadr.
Konut birey ve aile iin temel gereksinimlerinden birini karfllayan bir barnak
iken, toplum iin sosyal, ekonomik ve meknsal ierii olan bir olgu olmakta, toplumsal sistem iinde en kk lekteki mekn planlama birimi olarak yorumlanmaktadr. Konut kavram sadece konutlarn oluflturduu bir stoku anlatmak iin
kullanldnda yetersiz kalmakta, konutu sadece bir mal olarak snrlamaktadr.
Oysa konut, gerek ve beklenen sonular elde etmek amacyla birok kifli ve rgt bir araya getiren karmaflk bir sretir.
Tarihsel geliflim iinde konut, doann yapsna ve etkilerine, barndrd toplumun retim biim ve iliflkilerine ve bunlarn sonucu olarak ortaya kan kalknma dzeyi, kaynak kullanm, gelir dalm, nfus artfl, nfusun meknda dalm, kentleflme tipi ve hz, aile yaps, toplumsal yaflamn gereklerine gre oluflmufl,
deiflmifl ve geliflmifltir (Gr. fi.., 1993:5).
Konutun hangi faktrlere gre deiflim gsterdiini ksaca aklaynz.
SIRA SZDE
Konutun Barndrd fllevler
D fi farkllk
N E L M gsterir.
Konutun barndrd ifllevler konutun byklne bal olarak
Konut ekirdek ailenin gereksinimlerine cevap verecek lekte ise barnmann gerektirdii ana meknlar(yaflama mekan, yatak odas, mutfak, banyo
S O R Uwc) ierir. Bu
meknlar arasndaki iliflkiler konut kullanclarnn istekleri dorultusunda belirlenir. Kullanclarn istekleri dorultusunda belirlenen ve bir nceki blmde aktarDKKAT
lan program dorultusunda meknlarn almlar yaplr.
Konutlar kullanclarnn temel gereksinmelerini gidermek iin yapt belirli bir
dizi eyleme gre tasarlanarak donatlr. Temel gereksinmeler SIRA
amaSZDE
asndan ayn
olmasna ramen byklk ve kapsam asndan deiflmektedir. Bu gereksinmele-
AMALARIMIZ
K T A P
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
28
rin karfll olan eylemler insana dayal olduundan ve insan boyutlar da lt

olarak alndndan, tek eylemler deiflmemektedir. Eylem alanlar bu tek tek eylemlerden olufltuu iin kifli saysna gre eylem alanlarnn bykl deiflmektedir. rnein baz konutlarda kullancnn isteklerine gre ok zel meknlar olabilir. amaflr odas, hizmetli odas, mahzen, kiler, hobi odas gibi. Baz konutlar
hem ifl yeri hem de konut olarak kullanlabilir. Bu zelleflmeler aflada almn
yapacamz mekn almlarn etkileyecektir.
Konutlarn planlanmasnda aile byklkleri veya kullanc says-nitelii ile
sosyo-kltrel ve sosyo-ekonomik koflullar nemli kriterlerden bazlarn oluflturmaktadr. (stn, B, 2005, Yaynlanmamfl Bina Bilgisi Ders Notlar). Kk lekli bir konutta bulunmas gereken meknlar ve bu meknlar arasndaki iliflkileri
gsteren ifllev flemas afladaki gibidir:
fiekil 2.1
Konutta
Bulunmas
Gereken Meknlar
Kaynak: stn, B,
2005,
Yaynlanmamfl
Bina Bilgisi Ders
Notlar
YAfiAMA MEKNI
YEMEK HAZIRLAMA MEKNI
(MUTFAK)
YAfiAMA BLM
YEMEK YEME MEKNI

GRfi HOL
ORTAK BLMLER
WC-LAVABO
DEPOLAMA MEKNLARI
YATMA BLM
YATMA MEKNI
BANYO MEKNI
fiekil 2.2
Konut Girifli
Meknlar
Arasndaki
liflkileri Gsteren
Tek Katl Bir
Konuta Ait
Fonksiyon fiemas
Kaynak: stn, B,
2005,
Yaynlanmamfl
Bina Bilgisi Ders
Notlar
SIRA SZDE
Konutun barndrd
SIRA SZDEmeknlarn almn flematik olarak yapnz.
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
29
Konutta Meknlarn fllevsel Alm ve Eylem Alanlar

Konutta bulunan meknlarn almlar kullanclarn istekleri dorultusunda yaplmaktadr. Afladaki tabloda standart bir konutta bulunmas gereken meknlar bu meknlarn ifllevsel alm ve eylem alanlarnn bir listesi yaplmfltr. Eylem alanlar, eylemin yaplaca donat eleman ile birlikte eylemi yaparken gerekli olan insann boyutlarnn, birlikte dflnlmesi ile elde edilen boyutlar ierir. Eylem alanlar toplamfiekil 2.3
MEKANLAR
fiLEVSEL AILIM
YAfiAMA
MEKNI
YAfiAMA BLM
MUTFAK
YEMEK YEME
MEKNI
fiLEVSEL AILIM
Oturma
Dinlenme
Misafir kabul etme
alflma
Bofl vakit eylemleri (kitap okuma, tv izleme vs)
Yemek Hazrlama
Yemek Yeme
Konutta Meknfllevsel Alm ve

Eylem Alan
liflkisi
Kaynak: stn, B,
2005,
Yaynlanmamfl
Bina Bilgisi Ders
Notlar
GRfi HOL
ORTAK BLMLER
WC-LAVABO
Wc- lavabo
Depolama eylemleri
DEPOLAMA
YATMA BLM
YATMA
MEKNI
BANYO
Kiflisel Temizlik
Bakm
Tuvalet
Giyinme-depolama
Yatma-uyuma
Dinlenme
alflma
fiekil 2.4
Eylem- Donat
Eleman-Eylem
Alan+
Sirklasyon
Alan-Mekan
Sralamas
Kaynak: De Chira,
J., Panero, J.,
Zelnik, M.,
2001:60-61)
30
na sirklasyon alanlarnn eklenmesi ile de mekanlarn minimum boyutlarna ulafllr.

Aflada bir yaflama mekn iin gerekli olan bykln eylem-donat elemaneylem alan+sirklasyon alan mekn sralamas ile elde edilifli verilmifltir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Yatma blmnn,
ifllevsel almn yaparak eylem alanlarn tanmlaynz.
SIRA SZDE
Konut Trleri
D kentsel
fi N E L M ve krsal kesimde yer alan konut trleri hakknda ayrntl olaBu blmde
rak bilgi verilecektir.
S O R U
S O R U
fiekil 2.5
Konut
D K K ATrleri
T
Kaynak: stn, B,
2005,
SIRA
SZDE
Yaynlanmamfl
Bina Bilgisi Ders
Notlar
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Konut Trleri:
DKKAT
Kentsel Kesimde;
Apartman
SIRA SZDE
Az katl evler
Baheli Evler
AMALARIMIZ
Sra
Evler
kiz Evler
Teras Evler
K T A P
Avlulu Evler
Byk konutlar
Villa
TELEVZYON
Konak
Kasr
Kflk
Saraylar
NTERNET
Stdyo tipi evler
Loft
Rezidans
Sosyal Konut
Toplu Konut
Bekar evi ve yurtlar
Lojmanlar
Gecekondular
N N
Krsal Kesimde;
Ky evi
Hafta sonu evi
Apartman
ok aile konutu olan apartman, bir ekirdek etrafnda mmkn olduu kadar ok
konut birimini toplamak amacyla gelifltirilmifl bir konut trdr. Apartman tipi konutun ortaya kfl nedeni, orta gelir grubunun konut gereksinimini ok pahalya
mal etmeden zme abas olmufltur.
Apartmanlar, tek blokta birok kat bir araya getirerek ok katl siteler, kule
bloklar oluflturabilirler. Genifl alanlarda, kk-byk toplu konut yerleflimleri
iinde yer alrlar. Kent iinde dar alanlarda yapldklarnda tek parsel zerindeki
imar ynetmeliklerine uymak zorundayken kent dflnda elde edilen mevzi imar
kurallar, yapmlarn denetler. Apartmann douflu ile ilk kez kat zerinde mlkiyet hakk domufltur ve bunu altmfll yllarda kan 634 sayl yasa belirlemifltir.
31
Apartman, dairelerinin bir araya geliflleri asndan 3 grupta incelenebilir.

a. Nokta Blok: Dfley prizma grnmnde olan nokta blokda ykseklik, dar
tabana oranla olduka fazladr. Genellikle 6 kattan yksek, asansrl ve p
bacaldr. Bir katta birden ok daire bulunsa da duvar/paral bloklarla karfllafltrldnda bu say ok azdr. Konut yerleflimlerinde ktle dalmlar
iinde monotonluu krmak, bir referans noktas yaratmak zere nokta blok
tasarmna gidilir. Bunun dflnda nokta blok, flehir merkezinde ocuksuz ailelerin ya da bekrlarn oturabilecei ve ayn zamanda merkezin eflitli sosyal olanaklarndan da yararlanabilecekleri bir ortam yaratma amacyla da
kullanlrlar. st katlarn baheye uzak olmas nedeniyle ocuklu ailelerin
tercihi deildir.
b. Duvar Blok: ok aileyi barndran duvar blok konutlar, mimari adan uzun
ve dz ktleler olufltururlar. Alak ya da yksek yaplabilirler. Bloklarda birden fazla merdiven, asansr evi olabilir. Tm konut birimlerini iki yne baktrmak suretiyle her birinin i meknlarna benzer flk, ynlenme ve girifl ve
yeflil alan koflullarn salama, bir dier deyiflle iklimi ve evreyi kontrol altna alma olana, duvar blok trnde mevcuttur.
Yerleflme nfusunun az sayda bloa yerlefltirilmek istenmesi durumunda
inflaatta, malzeme ve iflilikte ekonomi salamak zere yaplan duvar bloklar basit bir yerleflim gruplamasna yol aarlar. Duvar blok tipinde konutlarn baz meknlar, yatak odalar ve slak meknlar aydnla bakmak durumunda kalmaktadr.
c. Paral Blok: Uzun duvar bloklarn monotonluk ve byk lek sakncalarn ortadan kaldrp onlar hareketlendirmek ve blok leini insanilefltirmek amacyla paral blok tasarm ortaya kmfltr. Dz bloklarn krlmas
ve boylarnn ksalmas, ya da yer yer ktlesel boflaltmalarn yaplmas ayla bklp kvrlmas ile geometrisini kazanan paral bloklar flk alan cephe yzeyi fazlalaflmfltr. Bu bloklarda blok boylarnn ve ynlerinin deiflebilmesi nedeniyle duvar blok dizmekten farkl kompozisyonlara gitmek ve
zellikle de yeflili, deiflik biimlerde binalarn arasna alma olasl bulunmaktadr (Dlgerolu, Y., 1995:56).
fiekil 2.6
Nokta blok
Duvar blok
Paral blok
Dairelerin Bir
Araya Gelifllerine
Gre Apartman
Tipleri
Kaynak: stn, B,
2005,
Yaynlanmamfl
Bina Bilgisi Ders
Notlar
32
Az Katl Evler
Tek aile iin bamsz yaflam istei, bu evlerin kfl noktas olmufltur. deal oturma, yemek yeme ve oyun oynama olanaklar salamak zere yaplan mstakil/az
katl evler, bir yerleflme oluflturduklarnda kullanclara insani ve rahat bir yaflam
sunarken bir yandan da oturma bahesi kprs ile i ve dfl mekn balantsn
kurmufl olurlar (Dlgerolu, Y., 1995: 28).
fiekil 2.7
Az Katl Bir Konut
rnei
Kaynak: Peters, P.,
Henn, U., 1988:56
Bahelievler
Bir bahe iinde infla edilmifl tek aile evleri, genellikle maliyeti yksek olan evlerdir. Baheli olmas nedeniyle ocuklu
ailelerin tercih ettikleri bir tiptir. Tesisat
giderlerini dflrmek amacyla slak meknlarn bir arada toplanmasna alfllr.
Tm cepheler dflarya ak olduu iin
gneflten ve flktan maksimum oranda
yararlanmak mmkndr. Baz sakncalarna ve birok lkenin arsa politikasna
uygun dflmemesine karfllk baheli evlere ilgi fazladr. (Peters, P., Henn, U.,
1988).
fiekil 2.8
Baheli Bir Konut
rnei
Kaynak: Peters, P.,
Henn, U., 1988:92
Sra Evler
Sra ev iki taraf kapal, tek veya iki aile
iin infla edilmifl ev tipidir. Her iki konutun ortak bir girifli, rzgrl ve bamsz
giriflleri vardr. Sra konutun her durumda uygulanan ana ilkesi, oturma meknlarnn cadde ynnde olmas, bahe tarafnda ise yatak odalar gibi daha zel meknlar bulunmasdr. Uzun sar yan duvarlar boyunca fla daha az gereksinimi olan slak mekanlar ve merdiven gibi sirklasyon elemanlar ile servis mekanlar yer alrlar.
Sra konutun cadde cephesinin mmkn olduu kadar dar tutulmas ve yan duvarlarn ortak zlmesi maliyetini azaltaca iin ekonomiktir (Peters/Henn,
1988:12).
SIRA SZDE
Sra evlerin olumlu

ve olumsuz ynlerini ksaca yaznz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
33
fiekil 2.9
Sra Ev rnekleri
Kaynak:
Peters/Henn, 1988:
18
fiekil 2.10
kiz Evler
kiz Ev rnei
Yan duvarlarndan birini komflu

bina ile paylaflma, bu konutun
en belirgin zelliidir. Ortak duvarn tesisat duvar olarak tasarlanmas sonucunda bina maliyeti asndan tek eve gre ok daha ekonomiktir. Yine tek ev ile
karfllafltrldnda ikiz evin s
kaybnn daha az olduu anlafllr. Yap alan ierisinde duvarn
iki bina tarafndan ortak kullanlmas bahe alannn daha genifl tutulmasna olanak salar.
Bahe iinde ikiz evin konumlandrlmasna bal olarak farkl rntler ortaya kabilmektedir. (Dlgerolu, Y., 1995:36).
Teras Evler
Teras evler iki farkl tipte incelenebilir. Bunlardan birincisi,
baflka tr bir plan zmne izin
vermeyen yamalarda arazi eimine uygun olarak birbiri zerinde kademelenen konut zmleridir. Buna doal teras yaplar ad verilir. kinci tr yaplar ise dz bir yap
arsas zerinde, yap katlarnn st ste yapay olarak kaydrlmalar ile elde edilen
formasyonlardr. Bu tr flekillenmelere de serbest teras yaplar ad verilir.
Formasyon: Biimlenme,
yetiflim
34
Doal Teras Yaplar

Doal teras yaplar, eimli yap arsasnn dflmne uyarak, birbiri zerinde dfley
olarak kademelenen yap birimlerinden oluflur. Teras ev prensibi, yap katlarnn
kesitle birbiri zerine taflmas, birinin terasnn yaklaflk olarak dierinin damn
teflkil etmesi anlamn taflr. Bu arada oluflan teraslarn derinlii, yama ya da flev
eimine bal olarak deiflkendir.
fiekil 2.11
Doal Teras
Konut rnei
Kaynak:
Riccabona, C.,
Wachberger, M.,
1978:39
fiekil 2.12
Serbest Teras
Konut rnei
Kaynak:
Riccabona, C.,
Wachberger,
M., 1978: 64)
Serbest Teras Yaplar

Serbest teras tipi yaplar, dz yap arsas zerinde, fonksiyonel gereksinmelere gre, konut katlarnn birbiri stnde yapay olarak
kaydrlmalar sonucu ortaya kar. Genel olarak, yap ktleleri
birbirine yakn olsalar bile, doal
flktan yararlanma olanaklarnn
fazlal nedeni ile teras evlerin
youn toplu yerleflmeler iin daha elveriflli olduklar bugn kabul edilmektedir. Ynlendirme ve
yap ekonomisi asndan teras ev
dizileri ile dikdrtgen apartman
ktleleri arasnda pek bir fark
yoktur.
35
Gerek ie, gerekse dfla doru ngrlen teraslamalar dfl dnyann istenmeyen
akustik etkileri ile -bir lde- hava kirliliinden koruyucu nitelik taflrlar. Bu bakmdan flehir ii yerleflmelerde de gittike daha ok kullanlmaktadrlar. stelik
bahe gibi bir kullanma olanak veren ak meknlar (teras) nedeni ile daha yksek bir yaflam konforu salarlar (Riccabona, C., Wachberger, M., 1978:7).
Avlulu Evler
Avlu, yaplarn orta ksmnda bulunan, tercihe gre st ak ya da kapal olan genifl blmdr. Mimarlkta atriyum olarak da adlandrlr. lk rneklerini Geleneksel
Trk Evinde grlebilen avlular genelde st ak flekilde braklr. Eve girifl kaps avluya alr. zellikle Anadolu ve Gneydou Anadoluda grlen avlu gelenei genellikle nemli kiflilerin evlerinde grlr. Birok avluda ss havuzu bulunur. Avlular ocuklarn oyunlar oynad, yaz gnlerinde yemeklerin yendii, elencelerin dzenledii yerlerdir (http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Avlu).
Avlulu konut tipinde iten dfla doru byyen bir konut flemas vardr ve bu
flemann ekirdeinde bir bahe bulunur. Tipik bir dikdrtgen form oluflturur ve
avlu etrafndaki bina cephelerinin pencerelerinin lek, boyut ve biimi genellikle, arsadaki orantlar yanstr.
Byk Konutlar
Konak, kflk, kasr, villa gibi byk konutlar bu grupta incelenebilir. Bu konutlar
genellikle byk ve gsterifllidir. Fonksiyon olarak bir konutun barndrmas gereken meknlar bnyesinde barndrr bunlara ilave olarak hizmetlilerin alflt ve
barnd meknlar ile ilave servis meknlarn da ierir. Konak, kflk, kasr gibi konutlarda yapld dnemde daha ok gelir dzeyi yksek olan kifliler yaflard, gnmzde kentlerin korumaya alnmfl sit alanlarnda bu konut rneklerine rastlanabilir. Gnmzde villa iki ya da katl mstakil konutlarn genel tanmlamas
iin kullanlmaktadr. Bu nedenle dier byk konutlar kadar zel olmadklar
sylenebilir.
fiekil 2.13
Byk Konut
rnekleri
Altn Kflk,
Kk Su Kasr,
Yakupaa Kona,
http://www.tmresimler.com/img http://www.tmresimler.com/img www.gerze.gov.tr/gerze/index.p
2520.htm
64.htm
hp?option=com_c...
Stdyo Tipi Evler

Bykl 30 ila 65 m2 arasnda deiflen kk konutlar bu grup ierisinde yer
alrlar. Genellikle bekrlara ve rencilere hitap eden ve 1+1 olarak infla edilen konutlarn maliyet asndan apartman olarak infla edilmesi tercih edilir. Konutlar olabildiince kk tutulduu iin kayp alann minimum tutulmasna zen gsterilir.
ounda ak mutfak kullanlr ve yatak odas gibi meknlar duvar blntleri ile
deil donat elemanlar(gardrop gibi) ile yaflama, yemek yeme ve mutfak gibi meknlardan ayrlr.
36
Loft
Loft yaflam, endstriyel kullanm iin infla edilmifl alanlar evcil alanlara dnfltrmek amal ykc bir faaliyet olarak ilk olarak 1970lerde New Yorkta baz sanatlarn daha nceden endstriyel amal kullanlan binalara yerleflmeleriyle bafllamfltr. Bu yerleflmeyi ekici klan kiralarnn ucuz olmas ve hem yaflam hem de
ofis ortamnn ayn alanda yaratlabilmesidir.
Hibir loftun tek bir zm yoktur. Loftlarn cazip yanlarndan birisi de her birinin farkl olmasdr. Toplu konutlarn ounluunun sunduu benzer tasarmlarn
iinde yaflayana pek fazla esneklik tanmamas durumuna karfllk olarak loft farkl
yaflam biimini arayanlar iin, farkllaflmak iin bir frsat olarak grlmektedir.
Trkiyede loft yerleflim rneklerine stanbulda Levent Sanayi Blgesi, Hasanpafla Sanayi Blgesi ve Beyolunda bu yerleflime uygun yaplarda rastlanr (Maralcan, M., 2004: 143).
fiekil 2.14
Bir Loft Konutun
Mekanndan
Grnfl
Kaynak: Mostaedi,
A., 2004:81)
Rezidans
Residencein ngilizcedeki szlk anlam; oturma, ikamet, ev, mesken gibi kavramlarla karfllanabilir. Trke de ise; yksek devlet grevlileri, eliler vb.nin oturmalarna ayrlan konut, saray konut anlamlarna gelir.
Gnmzde rezidans 5 yldzl bir otelin kullanclarna sunduu olanaklar sunan lks konutlar olarak tanmlanr. Byk bir ounluunda mobilyalarna kadar
her fleyin inflaat yapan firma ve mimarlar tarafndan belirlenmifl olmas nedeniyle
ve konutta yaflayanlara tercih hakk tannmamas nedeniyle elefltirilir.
Ekonomik durumu iyi olan ve otel yaflants gibi bir yaflanty tercih eden, gvenlii n planda tutan kullanclar tarafndan tercih edilir.
Sosyal Konut
Sosyal konutun ortaya kfl nedeni, devletin, gecekonduya alternatif zm retmek yoluyla gecekondunun dourduu olumsuz sonular ortadan kaldrmak abasdr. kincil neden ise konutsuz ailelere ucuz konut salamaktr.
Sosyal konutlar; apartman gibi tasarlanmfl, asansr snrnda olan ve 6 kattan
az ykseklikte bitmifl konutlardr. Sosyal konutlar kendi ilerinde birka tipe ayrlrlar. Ancak blok tipleri iklim, arazi, v.b. gibi koflullardan bamsz olarak gelifltirildiklerinden birbirine ok benzemektedir. Plan ve blok tipleri snrldr. Alt gelir
grubuna hitap ettikleri iin maliyeti minimumda tutmak hedeflenir (Yurdanur Dlgerolu, 1995:49-50).
Toplu Konut
nceden planlanmfl belli bir yerleflim blgesinde vatandafla devletin at kredi
yardmlar ve katklaryla oluflturulan yaplar btndr. Konut yerleflkesi, konut
yapm ortakl ya da konut bankalar gibi kamusal ya da zel kurulufllarca gereklefltirilen ve ok sayda ailenin barnma gereksinmesini karfllayan byk aptaki
konutlandrma ve yerlefltirim giriflimidir (http://toplukonut-nedir.cix1.com/). Batda endstri devrimi sonrasnda retim alanlarna yakn blgede toplu yaflam alanlarna gereksinim duyulmas nedeniyle ortaya kmfltr. Cumhuriyet dnemi sonrasnda da lkemizde yaygnlk kazanmfltr. Konutlar ile birlikte toplu yaflamn gereklerini yerine getirmek kaygsyla sosyal meknlar da bnyesinde barndrr.
Bekr Evi ve Yurtlar

Bekr evleri ve yurtlar, konaklama tesisleri grubunda ele alnan bir barnma mekn trdr. Genellikle bugn stdyo tipi ev olarak adlandrdmz konutlardan oluflan bu gruptaki barnma meknlar zellikle bat lkelerinde yaygndr. lkemizde
bekarlara ynelik barnma mekanlar apart olarak tabir edilen ve 90 l yllardan
sonra yaygnlk kazanan bir konut tipi iin kullanlr. ounda slak meknlar her
bir konutun iinde tasarlanr, bir ksmnda ise slak mekn adn verdiimiz, banyo,
wc, mutfak gibi meknlar katlarda oda says ile orantl olarak ortak kullanlr.
Yurtlardaki kullanm da benzerdir. Bir blmnde yeme ime, temizlik olana yurt idaresi tarafndan karfllanr. Ortak alflma, dinlenme, amaflr ykama, t
meknlar ve banyo-wc dflnlr.
Dier bir tipte ise apart ya da stdyo tipi dairede olduu gibi kifliye zel tm
temel gereksinmelerini karfllayabilecei kk konutlar fleklinde zlr.
Lojmanlar
Bir alflma yerinde grevlilere, iflilere parasz ya da az bir kira karfllnda verilen
konut olarak tanmlanabilir. Ama kiradan gelir elde etmek deildir, ounda sadece elektrik su, doalgaz gibi giderler konutta ikamet eden kifli tarafndan karfllanr.
Gecekondular
1947den bu yana Trk konut tiplerine eklenen gecekondu, bir dar gelirli konutudur ve krdan kente g olgusunun 1950li yllarda younluk kazanmasyla ortaya
kmfltr. Kentlerdeki sanayileflme gen iflgcn yeterince istihdam edemeyince
iflsiz ve barnaksz halkn yaratt bir konut tr olmufltur.
Dier konut tiplerinin tersine gecekondu trnde kullanc oturmaya baflladnda konut tamamlanmamfltr. Bu nedenle konut i meknlarnn ynlenmesi,
birbirleriyle iliflkisi her zaman iyi zlmemifl olabilir. Zamansal ve parasal kstlamalarn basks altnda yapldndan ifllevsel aksamalara sk sk rastlanr. Plan fle-
37
38
masnda dikkat ekici zellik, hollerdir. Bunlar en az 1 oda byklndedir. nk dier konut tiplerinde sadece sirklasyon amacyla kullanlan hol, gecekonduda oturma amacyla da kullanlr. Bu ynyle geleneksel sofal evleri arfltran bir
zellik taflr (nceolu, N., 1990:45).
Krsal Kesimde
Ky evi; Krsal blgede ounlukla yap ustalar tarafndan infla edilir. Tarm ve
hayvanclk yaflayanlarn temel gelir kayna olduu iin evler ounlukla bahelidir ve bahede retimin yapld bir mekndr. Kyde evlerin ou tek katldr.
Evlerde bir veya iki oturma odas, mutfak, banyo, salon, baz evlerde ise kiler bulunmaktadr. Yap ustalar evrelerinde en ok bulduklar yap malzemelerinden
konutlar infla etmifllerdir.
Genellikle odalarn zemini duvarlar beyaz toprak, zemin krmz toprakla svanr. Eski ky evlerinin odalarnn birinde yataklar, yastklar ve yorganlarn konulmas amacyla Yklk veya Gmme Yataklk ad verilen mefle veya kayndan
yaplan ahflap dolap mevcuttur. lk rneklerinde ev iinde wc gibi slak meknlar
bulunmazken gnmzde, doal gereksinmelerin giderilmesini salayan bu tr
meknlar ev iinde yer almaktadrlar.
Hafta sonu evi; Srekli oturmak amacyla dflnlmeyip tatil gnlerini geirmek zere yaplmfl evlerdir. Genellikle av, yzme, yelken, kayak vb. gibi sporlarn yaplabilmesinde yararl olmak zere su kenarnda, krlarda veya uygun da
blgelerinde yaplrlar. Bu blgeler flehir merkezlerinden uzak olduklar gibi, flehir
snrlar dflnda belediye hizmetlerinden yararlanmakszn oturmay gerektirecek
blgelerde olabilir. fiehir hayatndan farkl olarak, tabiat ile daha sk kaynaflmay
salarlar. Srekli oturulan evler olmadklar iin yaplfllar ok basittir.
Ucuz ve civarn karakterine uygun malzemeler kullanlr. htiya programlar
ok ufaktr. Oda alanlar da minimum snrlar iinde kalr. Genellikle, ayr yatak
odalar yerine, gndz oturma yeri gece yatak olan kanepe tiplerinden yararlanlarak, bir esas oturma odas ile yetinilir. Daha byk tiplerinde de kumafl perde gibi hafif ve basit blmelerle, gerektii zaman ayrlabilen yatak niflleri dflnlr. Bu
arada eflitli adrlar, ya da karavanlar da hafta sonu evleri arasna katlabilir (Uran,
F., 1980:100).
fiekil 2.15
Hafta Sonu Evi
rnei
Kaynak: Hauser,
K., 2006: 13-15
SALIK YAPILARI
Halkn saln korumak ve tedavi etmek amac iin yaplan yaplardr. Salk yaplar, kullanm amacna ve ifllevlerine gre gruplandrlr. Kk apta poliklinik
gibi ayakta tedavi esasna gre iflleyen kurumlara dispanser denir. l, ile, kylerde hizmet veren kk lekli salk birimlerine salk oca ad verilir. Uzun sreli tedaviler iin kullanlan yaplar hastane olarak adlandrlr.
Salk Ocaklar
Geliflmemifl, geliflmekte, kalknmakta olan blgelerde veya nfus bakmndan ok
fazla kalabalk olmayan blgelerde kurulan ve birinci basamak salk hizmetleri
veren kurulufllardr. Salk ocaklar; hastaneler kadar personel, ekipman ve kaynaa sahip olmayan hizmetlerini blgesel olarak veren salk hizmet kurumlardr.
Salk ocaklar her trl koruyucu hekimlik hizmetleri, hastalarn muayene ve
tedavisi, salk ocana kaytl flahslarn salk sicillerini tutmak ile mkelleftir.
Salk oca hekimleri tedavi edemedikleri vakalar, hastaneye sevki gereken acil
vakalar vb. durumlarda hastalar hastaneye sevk edebilirler. (http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Sa%C4%9Fl%C4%B1k_Oca%C4%9F%C4%B1)
Dispanserler
Dispanserler ilk mdahale ve ayakta tedavi esasna gre dflnlmfl, eflitli niteleri bulunan kk apta salk yaplardr. Tedavide, dhiliye ve rntgen niteleri bulunan bir poliklinik uygulamasdr. Programlar ve tedavi etkinlii, hastanelere gre kk aptadr. Dispanserler, hastanelerin ykn hafifletmek amac ile
kurulan tesislerdir. Fonksiyonlar flunlardr; erken teflhis, hastaln nlenmesi, tedavi ve bakm, salk eitimidir (Ergen, Y.B., 1986:.199-200).
Hastaneler
Hastaneler bafllca iki gruba ayrlmaktadr. Bunlardan her tr hastann muayenesini ve tedavisini yapanlara genel hastaneler, belirli bir uzmanlk grubuna giren
hastalklarn teflhis ve tedavisine ynelik olanlara zel hastaneler denir. Genel
hastanelere rnek olarak devlet hastaneleri, niversite hastaneleri, zel hastanelere rnek olarak da ocuk-doum, gz hastanesi, difl hastanesi vb. hastaneleri
gsterilebilir.
Hastanelerin byklkleri hasta yata says ile belirtilir. 100 yatakl hastaneler
kk, 200-300 yatakl olanlar orta, 400, 600, 800, 1000, 1200 vb. byk hastaneler olarak gruplanmaktadr.
Hastanelerdeki temel fonksiyonlar:
Teflhis ile ilgili olanlar (Poliklinikler)
Tedavi ile ilgili olanlar (Klinik)
Hizmet ve servis ile ilgili olanlar
olarak gruplamak mmkndr. Poliklinikteki hastay gnlk hasta, klinikteki hastay ise daha uzun sreli yatan hasta olarak dflnmek gerekir. Yatan hastann bulunduu blm, yatak odalarnn birbirine benzerliinden dolay tekrarlanan fonksiyonlar niteliindedir ve binalarda katl olarak zlr. Bu ok katl blm dfley
sirklasyon elemanlar ile zemin katlarda yer alan gnlk hasta teflhis blmlerine
baldr. Teflhis blmlerinin zeminde zlmesinin nedeni buradaki hastann
gnlk olmas ve dfla baml olmasdr. Her ikisi de hasta ile direkt iliflkili olan
meknlardr. Mutfak, amaflrhane, s merkezi, teknik ve ynetim merkezleri gibi
mekanlar ise hasta ile dolayl iliflkili olan meknlardr (nceolu, N., 1990:33).
39
40
SIRA SZDE
D fi N E L M
KONAKLAMA YAPILARI
fi N E L M
Sadece bir Dyer
deifltirme hareketi olarak bafllayan turizm, gnmzde bafll baflna bir sektr haline gelmifltir. Konaklama tesislerinin baflnda gelen oteller, hanlar
S O R U ile bafllayan geliflim srecinin sonunda, bugn adafl yaflamn
ve kervansaraylar
vazgeilmez eleri olarak yerini almfltr. zellikle son yzylda, dnyada haberleflme ve ulaflm
geliflmesiyle artan yolcu ve turist says, konaklama
D K K olanaklarnn
AT
ihtiyacn ve dolaysyla konaklama yaplarna olan talebi arttrmfl, tm dnyada
konaklama endstrisinin bu hzl geliflimi sonucu saysz bina infla edilmifltir.
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Salk Yaplarndan
dispanserlerin ksaca tanmn yapnz.
SIRA SZDE
N N
SIRA SZDE
Oteller
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Rekreasyon: nsanlarn bofl

zamanlarnda, elence ve
spor amac ile gnll
olarak katldklar
etkinlikler.
SIRA SZDE
Oteller, asl
fonksiyonlar mflterilerin geceleme ihtiyalarn salamak olan, bu
AMALARIMIZ
hizmetin yannda, yeme-ime, elence ihtiyalar iin yardmc ve tamamlayc birimleri de bnyelerinde bulundurabilen tesislerdir.
Tyldzl
A P oteller, drt yldzl oteller, yldzl oteller, iki yldzl otelOteller, Kbefl
ler ve bir yldzl oteller olarak snflandrlrlar.
Geici Yolcular in Oteller; genellikle, flehrin iinde istasyon, otogar, havaE L E V Zyaplardr.
YON
alanlarna Tyakn
Amalar eflitli sebeplerle seyahat eden ve geici olarak konaklayacak kiflileri en ksa zamanda misafir edebilmektir.
Kk flehir otelleri; ifl adamlarnn geici olarak konaklayabilecekleri ucuz
lokanta vb. Nolanaklar
olan otellerdir.
TERNET
Byk flehir otelleri; her ihtiyaca cevap verebilecek otellerdir.
Bir otel ynetim, yatak katlar, ortak meknlar ve servis meknlar olmak zere 3 ana blmden meydana gelir.
Ynetim: Ynetim blm otelin byklne, yldzna, verdii hizmetin
eflidine gre deiflim gsterir. Baz kaynaklar bu blm, n bro ve ofisler olarak iki ksmda incelemifllerdir. n broda resepsiyon grevlisi, vezne grevlisi bulunur. Ofisler ise eflitli departmanlardan oluflur.
Yatak kat: Bir otelin yatak katnda, yatak odalar, sitler, konuklar ve servis
iin ayrlmfl dfley sirklasyon elemanlar, yangn merdiveni, amaflr deposu ve baz durumlarda servis mekn bulunur.
Ortak meknlar: Otele genel yaklaflm, lobi, yemek ve iki servisi verilen
mekanlar, balo, toplant salonlar gibi meknlar ile rekreasyon aktiviteleri,
otopark alan bu kategoride ele alnr.
Servis meknlar: Mal kabul, yiyecek hazrlama ve depolama, personel blm, amaflrhane, kat hizmetleri, mhendislik ve mekanik blmleridir.
(nder, D., 1995: 38-42)
(http://www.turkmmo.com/halkla-iliskiler-turizm-ve-insan-kaynaklari/20876otellerde-b304na-304ht304yac-programi-ara350tirmasi-forumtr.html)
Otelleri oluflturan
drt blm maddeler halinde yaznz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Butik Oteller
Yapsal zellii, mimari tasarm, tefrifl, dekorasyon ve kullanlan malzemesi ynnden zgnlk arz eden, iflletme ve servis ynnden stn standart ve yksek
kalitede, deneyimli veya konusunda eitimli personel ile kifliye zel hizmet verilen ve en az on odal otellerdir (Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine liflkin Ynetmelik Resmi Gazete Tarihi: 21.06.2005 Resmi Gazete Says:
25852).
Moteller
Moteller, yerleflim merkezleri dflnda, karayollar gzergh, mola noktalar veya
yakn evrelerinde infla edilen, motorlu aralaryla yolculuk yapanlarn konaklama,
yeme ime ve aralarnn park ihtiyalarn karfllayan en az 10 odal konaklama tesisleridir. Uzun sreli konaklama, tatil ve dinlenme tesisleri motel olarak belgelendirilemezler.
Moteller, trafik grltsnn en az olaca bir konumda kurulur, evresi iyi dzenlenir, tesisin kolayca bulunmasn ve grlmesini salayan yol ve yn iflaretleriyle, otopark ile dier hizmet tesislerini gsteren iflaretler ve yeterli aydnlatma
salanr.
Yap, tesisat, donatm, dekorasyon ve servis ynlerinden stn zellikler gsteren, zorunlu olmayan ek hizmetler salayan ayrca lokanta veya kafeteryas bulunan tesisler birinci snf motel, dierleri ise ikinci snf motel olarak snflandrlr.
Tatil Kyleri
Tatil kyleri; doal gzellikler ierisinde veya arkeolojik deerler civarnda kurulmufl, rahat bir konaklama yannda eflitli spor, elence ve satfl hizmetlerinin de
saland dank yerleflme dzeninde ki en fazla katl yaplardan oluflan, en
az 60 odal konaklama tesisleridir.
Tatil ky tesislerinde, doal karakterin ve yresel deerlerin korunmasna
zen gsterilir. Serbest zamanlarn deerlendirilmesinde, yardmc tesislerin salanmasna arlk verilir.
Ynetim tesisleri, geceleme birimleri, yeme ime meknlar, servis meknlar,
spor, elence, dinlenme tesisleri gibi birimlerden meydana gelmektedir.
Yerleflme zellikleri, yap, tesisat, donatm, dekorasyon ve servis ynlerinden
stn zellikler gsteren, ek olarak; elence, spor imknlar, alakart servis veren
lokanta, hamam, sauna ve ocuk yuvas bulunan tatil kyleri birinci snf tatil ky, dierleri ise ikinci snf tatil ky olarak snflandrlr.
Pansiyonlar
Konaklama tesisi olarak, planlanp infla edilmifl olan, ynetimi basit, mflteriye yeme-ime hizmeti veren veya mflterilerin kendi yemeklerini bizzat hazrlayabilme
imkn olan en az 5 odal konaklama tesisleridir.
Pansiyonlar, girifl hol, idare nitesi ve emanet hizmeti, oturma, yemek ve kahvalt ihtiyacn karfllayabilecek yeterli kapasitede bir salon (yazlk tesislerde glgelikli ve ksmen ak olabilir), amaflr ykama, kurutma ve tleme olana salanan meknlardan oluflur.
41
42
Kampingler
Karayollar gzerghlar ve yakn evrelerinde kent girifllerinde deniz, gl gibi doal gzellii olan yerlerde kurulan ve genellikle turistlerin kendi imknlaryla geceleme, yeme, ime, dinlenme, elence ve spor ihtiyalarn karflladklar, en az 30
nitelik tesislerdir.
Yardmc Konaklama Tesisleri
Karavan: Bir otomobilin

arkasna taklan, hem taflt
hem konut olarak kullanlan
st kapal ara
Apart Oteller: Belgeli bir otel veya tatil ky yatrm ve/veya iflletmesi btn
iinde yer alan veya bamsz apartman ya da villa tipinde konut olarak infla ve tefrifl edilen, mflterinin kendi yeme ve ime ihtiyacn karfllayabilmesi iin gerekli
tehizat ile donatlan, otel olarak iflletilen konaklama tesisleridir.
Mstakil apart oteller; imar planlarnda konut ya da ticaret kullanmna ayrlmfl
yerlerde, imar plan ve plan hkmlerine uygun olarak inflaat tamamlanan, en az
on nite apartman dairesi ve/veya villalardan oluflan tesislerdir.
Turizm kompleksleri bnyesinde yer alanlar hari, mstakil apart otellere yatrm belgesi verilemez, sadece turizm iflletmesi belgesi verilebilir. Apart nitelerin
ksmen veya tamamen nc flahslarn mlkiyetinde olmas mmkndr.
Oberj (Da Evi), Spor ve Avclk Tesisleri: Spor ve avclk turizmine cevap
verebilecek en az bir yldzl otel niteliklerini taflyan konaklama tesisleridir.
Hosteller: Genlik turizmine cevap verebilecek en az 10 odal konaklama ve
yeme ime hizmeti veren veya mflterinin kendi yemeklerini bizzat hazrlayabilme
imkn olan konaklama tesisleridir.
Oto Karavanlar: Asl fonksiyonlar mflterilerin karayollarnda seyahat ve geceleme ihtiyalarn salamak olan, bu hizmetin yannda yeme-ime iin yardmc
ve tamamlayc niteleri de bnyesinde bulunduran en az (2) yatak kapasiteli aralardan oluflan gezici konaklama tesisleridir.
Krsal Turizm Tesisleri: Bakanlka snrlar ve mevkii tespit edilen ve gelifltirilmeleri planlanan yaylalarda mstakil veya toplu olarak hizmet verecek tesislerdir.
Bu tesislerde en az pansiyonlarda verilen hizmetlerin benzeri hizmetler ve nitelikler aranr. Bu tesisler mevcut yayla evlerinin i dzenlenmesi esas alnarak veya Bakanlka belirlenecek rnek yap tiplerine gre infla edilecek nitelerden oluflur. Her odada banyo flart aranmaz. Kadn ve erkek iin ayr ayr olmak flart ile
ortak banyo ve tuvalet yaplabilir.
Salk ve Termal Turizmi Tesisleri: Mineralize termal sular, ime suyu, amur gibi maddeler veya solunum yolu ile mekanik ve elektrikli aralarla masaj ve
beden eitimi gibi yntemlerle insan saln koruma ve tedavi amac taflyan uygulamalardan birinin veya birkann, hekim gzetiminde yapld tesislerdir. Ynetmelie uygun bir asli konaklama tesisi ile iliflkili olarak yaplabilir, iflletilebilir ve
birlikte belgelendirilebilir.
Gnbirlik Tesisleri: Tarihi ve doal gzellii olan yerler ile yayla ve krsal
kesimlerin turizm potansiyeli yksek olan yrelerinde; yeme-ime, dinlenme, elence ve spor imknlarndan birkan gnbirlik olarak salayan, konaklama yaplmayan tesislerdir.
Mola Noktalar: Karayollarnda seyahat edenlerin dinlenme, yeme-ime ihtiyalarn 24 saat sreyle karfllayan karayollar gzergh ve yakn evresinde bulunan, aslen konaklamaya dnk olmayan tesislerdir. (http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/mev/mev_yon/ty_ve_is_nit_nakli.pdf)
43
SOSYO-KLTREL YAPILAR
Sosyo-kltrel yaplar insanlarn vakitlerini geirdikleri, elenmek ya da yeni birfleyler renip kendilerini gelifltirdikleri, eflitli sanat faaliyetlerini takip ettikleri
sosyal hayata dair aktivitelere katldklar yaplardr. Sosyal yaplar genellikle byk lekli yaplardr, ak ya da kapal biimde tasarlanabilirler.
Sosyal yaplarn tasarm kriterlerinde katlm destekleyecek flartlara ncelik verilmelidir. evreyle uyumu salanmal, insanlarn ulaflm dflnlmeli, mimari tasarmda yaratlacak etkilerle farkllafltrlmaldr. Sosyo-kltrel yaplar; ktphaneler, tiyatrolar, mzeler, sinemalar, kltr merkezleri, sanat galerileri bafllklar altnda gruplanabilir. Tiyatrolar ile kltr merkezlerinin ve sinemalarn, mzeler ile sanat galerinin tasarm kriterleri benzerdir.
Ktphaneler
Milli ktphaneler, niversite ktphaneleri, halk ktphaneleri, okul ktphaneleri ve zel konulu ktphaneler olmak zere befl bafllkta toplanabilir.
Ktphaneler ak ve kapal sistem olarak iki grupta dflnlebilir. Ak sistem
ktphanelerde okuyucu dorudan kitaba ulaflabilir ve seebilir. Kapal sistemlerde ise okuyucunun kitap ile temas dolayldr, bankodaki grevlilerin denetimi altnda olur. Genellikle kk semt ktphaneleri, okul ktphaneleri ak, byk
ktphaneler ve zellikle Milli Ktphaneler kapal ktphanelerdir.
Bu bina trnde zel alan, genel alan ayrm ok kesin ve belirgindir. Okuma
salonlar ve dier genel meknlar, depo, bakm, cilt vb. servis alanlarndan ayrlmfltr. Aralarndaki iliflki kitaplk bankosunda denetimli olarak gerekleflir (nceolu, N., 1990:38).
Kitap depolama meknlar flk ve nemden uzak olmaldr. Okuma meknlar
ise doal ve/veya yapay olarak uygun flk almaldr.
fiekil 2.16
Exeter Ktphanesi
- Louis Kahn, 19671972
Tiyatrolar
Tiyatro, insanolunun var olmasyla domufl olan bir sanattr. Bir yky, sahne
olarak ayrlmfl belirli bir yerde, oyuncularn sz ve hareketleriyle canlandrma sanatna tiyatro denir. Tiyatro szc Yunancada seyirlik yeri anlamna gelen
theatrondan tremifl, dilimize talyancadaki teatro szcnden gemifltir. Modern bir tiyatro binas gnmzde bafllca blmden oluflur:
44
Girifl, gifle hol, fuaye, vestiyer vs.

Seyirci salonu.
Sahne blm, ana, yan ve arka sahne, kulis odalar, sanat soyunma odalar, bale salonu vs.
Bu meknlar tiyatronun tipine gre (Opera, Dram, Rev, Sinema) byklk
olarak farkldr.
Tasarmdan nce uygulama flartlar ve yerel iliflkiler kontrol edilmelidir. Akustiin nemli olduu bina tiplerindendir. Bu konuda uzmanlaflmfl kiflilerin mimarlar ile ortak alflmas gerekir. Toplu kullanm meknlar olduu iin yangn ya da
panik annda salonlarn ksa srede ve zarar vermeden boflaltlmas gereklidir. Baz durumlarda salonun farkl kullanmlara olanak salamas dfllr. Opera ve bale iin kullanlacak olan salonlarda orkestra ukuru gerekirken, tiyatro iin kullanlan salonlarda sahnede sofita kulesi gereklidir.
fiekil 2.17
National Grand
Theater, Beijing,
Paul Andreu and
ADP, 2008
Mzeler
Sanatsal ve bilimsel yaptlarn sergilendii meknlar mzelerdir. Mzeler arkeoloji, etnografya, tarih, gzel sanatlar, ak hava, bilim, askeri ve zel mzeler olmak
zere sekiz blmde incelenebilir
Mzeler, ynetim, sergileme meknlar, depolama meknlar, tamir atlyeleri
ve servis meknlarndan meydana gelir. Sergilenen eserler,
Tahrip olmaktan, alnmaktan, yangndan, nemden, kuruluktan, gneflten,
tozdan korunmaldr,
En iyi flkta sergilenmelidirler,
Sergilenen yapt, insanlar tarafndan tam olarak ve yorulmadan incelenebilmelidir,
Gn fl en iyi flk kaynadr, olabildiince doal flk kullanlmaldr.
45
fiekil 2.18
Guggenheim
Mzesi, Bilbao,
Mimar-Frank
Gehry
Mzelerde saklanan ve sergilenen eserler dier tm nesneler gibi oluflumlaryla bafllayan ve yok olmalar ile sona erecek bir bozulma srecinde varlklarn srdrrler. Onlara yklenen kltrel deerler gerei bozulmay yavafllatarak mrlerini uzatmak kltr varlklarn korumann temelini oluflturur.
Mzelerin ncelikli sorumluluu varlk nedenleri olan eserleri korumak, onlar
iin en uygun evre koflullarn salamaktr. Bu amaca ulaflmak iin mzeciler ve
koruma-onarm uzmanlar ile mimarlarn birlikte alflmas gerekir (Anon; 1987: 7).
Sosyo-kltrel yaplarn trlerini maddeler halinde yaznz.
SIRA SZDE
ETM YAPILARI
D fi N E L M
Eitim; bireyleri ve toplumu gelecee hazrlar. Toplumun genel deerleri ve amalar eitimi ynlendirir; demokrasi, eflitlik, zgrlk, bireysellik veya toplumsallk
S O R Uve dolaysyla
konusundaki genel yaklaflmlar ve ahlaki deerleri eitim sistemine
okul binalar planlamasna yansr (nceolu, M., Pulat, G., 1993: 92).
Eitim ve retim amal yap tipleri: Krefller ve anaokullar,Dilkretim
okullaKKAT
r, orta dereceli okullar (liseler ve meslek liseleri), yksek retim tesisleri olarak
gruplandrlabilir. Eitim yaplar pedagojik grfllere gre planlanp programlanSIRA SZDE
mas gereken bina trleridir.
Eitim yaplarnn, konut, konut blgelerinden kolay ulafllan, ana trafik akslarn kesmeyen, yeterli gnefl alan ve fazla eimli olmayan arsalarda
yer almas geAMALARIMIZ
rekir. Okulun arsa iinde yerleflmesinde, ak alanlarn fonksiyonlarna uygun olarak dengeli dalmna dikkat edilmelidir.
K ve
T Atren
P
Bu ak alanlar; oyun alanlar, spor alanlar, uygulama alan
alandr.
Tren alan bunlar iinde dflarya dorudan bal olandr. Tren dfl saatlerde
oyun ve spor amacyla da kullanlabilir. Oyun alannn ve uygulama alanlarnn gneflli gney bahesinde, rzgrdan korunmufl bir konumdaT Eolmalar
L E V Z Y O N yararldr.
Spor alanlar iinde rzgrdan korunmuflluk istenen bir zelliktir. lkretim arsas evresindeki yaplarn ve mevcut aalarn arsa zerindeki glge vb. etkileri de
yerleflmede dikkate alnr.
N N
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
46
Yerleflke: fiehir dflnda

kurulmufl bir niversitenin
alan ve yaplar, kamps
Dersliklerin gneflli bir yne ynlendirilmesi istei bunlarn belirli bir dzen
iinde zlmesini gerektirir. Bu nedenle derslik dzenine bal baz planlama sistemleri oluflmufltur (evik, S. ve dierleri., 1993:129 -130).
Yksekokullar ile niversitelerin tasarm kriterleri daha farkldr. niversiteler
genellikle bir yerleflke ierisinde yer alan farkl fakltelerden meydana gelir.
Kamps planlamas da farkl bir deneyim ve bilgi gerektirir. Faklte eitim binalarnn yan sra renci iin gerekli sosyo-kltrel meknlar da yerleflke ierisinde
yer almaldr. lkretim ve orta retim okullar iin belirlenmifl olan tasarm kriterleri niversite binalar iinde nemlidir.
BROLAR
Donanm: Bir alan gzlemi
ya da deneylemede
gereksinme duyulan her
trl ara-gere
Modl: Bir yapnn eflitli
blmleri arasnda oranty
salamak iin kullanlan
l birimi
Bro; yaz masalarnn ve birok donanm ekipmannn iinde bulunduu alflma eyleminin gereklefltirildii meknlara verilen isimdir. fl ve alflverifl merkezleri, arfllar, brolar youn gndz kullanmna karfln konutlarla karma bir dzende deilse geceleri sessiz ve tenhadr. Bro planlamasnn temelinde modl
anlayfl bulunur. Bu da bir alflma birimine, taflyc sistem de bu planlama modlne baldr.
Brolarda da iki tr birbirinden ayrmak mmkndr. Kapal kk alflma
birimlerinden ve bunlarn ald koridorlardan oluflan brolara kapal sistem denilmektedir. ok sayda kiflinin alflt, doal fln yetersizlii nedeniyle yapay
flktan yararlanlan alak blmeler vb. ile ayrlan alflma gruplarndan oluflan brolarda ak bro olarak nitelenmektedir. Bu tr brolarda esneklik ve deiflebilirlik byk nem taflr.
Gnmzde ifl merkezleri ekonominin gcn simgeleyerek kent siluetlerinde
nemli yer tutmaktadrlar. Bir yandan ifl alanlarndaki bro alanlarnn deeri bunlarn ykselmesini desteklemektedir. Bunun yannda ykselmenin bir dier nedeni prestij olmakta ou yatrmc grkemli bir yapy temel istekleri arasnda belirtmektedir. Ayn flekilde brolarn giriflleri de giderek byyen birka kata yaylmfl prestij alanlarna dnflmektedir.
Klasik bro anlayflna gre bir bro binasnn i meknlar katlara gre farkllaflma gsterir. Bylece, bir bro binasna dflardan bakldnda, mimari adan
dier binalardan, tekrarlanan pencere dzenleri, bazen de glgeleme elemanlar
vb. zellikleri ile ayrt edilirler.
Tipik bir bro binasnn programnda bulunmas gereken ifllevler; bro meknlar, yatay ve dfley sirklsyon elemanlar (merdivenler, asansrler vb.), sosyal
hizmetler, servisler ve dkknlardr. Bu ifllevlerin katlara dalm genellikle flyledir: Zemin katlarda daha ok kamusal meknlar; 1. ve 2. katlarda idari brolar, st
katlarda ise kiralk odalar bulunur. Biraz daha ayrntlandrlrsa, zemin katta banka, maaza, kafeterya, lokanta, vestiyer ve fuaye; normal katlarda ofis mekanlar,
toplant odas, mdrlk, idare odas, vestiyer, danflma, arfliv, wc, depo; bodrum
katta ise depolar, kantin ve shhi tesisat yer alr.
Bro tasarmnda dikkate alnmas gereken tasarm kriteri vardr. Bunlar;
Bro binasnn kullanmnn zaman iinde deiflmesi halinde, bu dnflm
iin meknlarda esneklik salanmas,
Bro binas tasarmnn, binann kullanm srasnda blm ii ve blmler
aras bilgi akfln kolaylafltrmas,
Bro ifl meknlarnn her birinin boyutsal ve dier kullanfl ynlerinden yeterliliinin salanmas (Dkmeci, V., Dlgerolu, Y., Berkz, L., 1993:60).
SPOR YAPILARI
Spor, beden eitimi faaliyetlerini zellefltirerek eflitli branfllarda somutlaflmfl, st
dzeyde yapldnda fizyolojik, psikolojik, estetik, teknik kurallarla evrili bir etkinliktir. Spor yaplar spor yaplan alanlar iin tasarlanan yaplardr. Ak ya da kapal flekilde yaplabilmektedir. eflitli spor dallarnn niteliklerine ve ihtiyalarna
gre uygun spor yaplar tasarlanr. Kapal spor yaplar her mevsim o sporun yaplabilmesine olanak salayacaktr. Birden fazla spor eflidinin yaplmasna olanak
salayan spor yaplar da mevcuttur.
Spor yaplarnda yaplacak spora uygun saha, sporcular iin gerekli meknlar,
depolama meknlar, izleyiciler iin izleme yerleri ve sosyal alanlar tasarlanmaldr.
Spor yapsnn konumu, ulafllabilirlii, evresi tasarmda etkili evresel faktrlerdir.
Stadyumlar, tenis kortlar, golf sahalar, at yarfl sahalar, kayakla atlama tesisleri, buz sporlar sahalar, tekerlekli paten sahalar, atfl poligonlar, kapal spor salonlar, jimnastik salonlar, badminton, masa tenisi, bilardo, bowling, kapal yzme
havuzlar, saunalar, ak yzme havuzlar spor tesislerinin alt bafllklarn ierir. Her
bir spor trne gre belirlenmifl kriterler dorultusunda zel tasarmlar gereklidir.
ULAfiIM YAPILARI
Her flehirde, kentte, kyde bir ulaflm yaps vardr. Ulaflm yaplar bir yerleflim yerine ulaflan insanlarn o yere ait ilk izlenimlerini elde edecekleri meknlardr. stasyonun bulunduu yerleflim ile ilgili ilk izlenimler sosyal bir yaflam iin olduu kadar turizm ve blge prestiji iin de nemlidir. Bu meknlardaki grsel etki ve verilmek istenen mesaj yerleflim yeri ile ilgili ilk ifadeler olacaktr. Ulaflm yaplar bu
nitelikleri ile yerleflim blgelerinin ilk girifl kaplardr.
Demiryolu ulaflm yaplar (gar), deniz ulaflm yaplar, kara ulaflm yaplar (otogar), hava ulaflm yaplar(havalan), metro istasyonu ve otoparklar bu grup ierisinde yer alan dier bina tipleridir.
Ulafltrma hizmetlerinin genel zelliklerini flu flekilde sralayabiliriz:
Tm ulafltrma hizmetleri byk altyap yatrmlarn gerektirir.
Ekonomik faaliyetlerini kolaylafltrmas ve maliyetlerinde dflfle neden olmas asndan hem tketiciler hem de zel firmalar, ulafltrma hizmetlerinden fayda salarlar.
Ulafltrma hizmetleri kreselleflmeyle birlikte mal ve hizmetlerin uluslar aras mobilitesi arttndan, gnmzde daha ok nem kazanmfltr. Ulafltrma
hizmetleri yksek sabit maliyetleri gerektirir (Bulutolu, K., 1988: 56-58).
Ulafltrma hizmetlerinde retim nemli lde ok boyutlu olabilir. rnein
demiryolu hizmetlerinde bu durum sz konusudur. Demiryollarnda ayn
ara-gere ve ayn ifl gc ile farkl hizmetler sunulmaktadr. Ayn raylar
zerinde hem yolcu hem de yk taflnabilmektedir (Kessides, I.N., 2004: 18).
Bu durum liman hizmetleri iin de sz konusudur.
Tren garlar, otobs terminalleri, hava alanlar bu grup ierisinde yer alan dier
ulaflm yaplardr. Ulaflm yaplar yerleflim blgesindeki yolcularn kolay bir flekilde ad geen binalara ulaflmn salayacak, ayn zamanda da kent iindeki ulaflm
aksatmayacak yerlerde infla edilmelidir. Kent planlar yaplrken bu kriterlere dikkat edilir. Zamanla kentin plansz bymesiyle ieride kalan ulaflm yaplar kentin
trafik dzeninde aksaklklara neden olabilir.
47
48
ENDSTR YAPILARI
Endstri yaplar belirli bir rnn gereklefltirilmesi iin belirli bir ulaflm sistemi
ierisinde anapara, alflan, makine, donatm, tesisat, ara, gere vb. unsurlarn
bal olduklar sistemin bir paras olarak organize edilmesi, kolay, ekonomik ve
baflarl bir biimde iflletilmesi amacyla oluflturulan bir ifl yeri yapsdr fleklinde tanmlanabilir. Atlye, basmevi, depo, enerji retim tesisleri, fabrika, sanayi sitesi gibi yaplar bu grup ierisinde yer alan bina tipleridir.
flletmenin cinsine gre, ham madde kayna veya meslekli iflilerin yaknnda,
demiryolu, kara yolu ve enerji hatlarna balantl olarak infla edilen retim yaplan bina tipleridir.
Endstri yaplarnn tiplerinin oluflumunda iki nemli faktrden sz edilebilir.
Bunlar fonksiyon ve teknolojidir. Fonksiyona bal olarak biimlenen endstri yaps zaman ierisinde teknolojik geliflimin etkisinde deiflim gsterir ve yeni biimlere brnr. Fonksiyonun sabit olmasna ramen teknolojinin deiflken olmas
endstri yaplarnn da biimsel anlamda byk deifliklikler geirmesine neden
olmufltur.
Fonksiyona Bal Oluflan Tipler: Endstri yaplarnda retim fonksiyonunun
ok eflitli olmas nedeniyle, yap tipleri de olduka fazladr. Her yapnn ait olduu grup ierisinde tipolojik analizi yaplmal ve endstri yaplarna ait genel snflama da yerine yerlefltirilmelidir. Endstri yaplarnn retim eflitlerine gre ortaya
kan en belirgin tipleri; dokuma endstrisi, gda endstrisi ve ocaklar-frnlardr.
Yaplfl amacna gre ise 3 grupta toplanabilir:
Hafif lekli endstri yaplar; retim yapt konuya hakim ve laboratuar tekniini kullanarak retim yapan iflletmeler, kk apta zanaat ve hnere dayal retim yapan atlyeleri kapsamaktadr.
Orta lekli endstri yaplar; orta lekli sanayi yaplar, retim ve alflma alanlar dokuma, iplik, boya, otomotiv, yan sanayi ve eflitli montaj iflleri olan iflletmeleri kapsamaktadr. Orta lekli sanayi yaplar, lkemizdeki
sanayi retiminin byk bir ksmn kapsamaktadr.
Ar lekli endstri yaplar; ar lekli sanayi yaplar, retim ve alflma alanlar ok byk ve ok ar rnler (gemi retimi, demir-elik sanayi, vb.) olan byk sanayi iflletmelerinden oluflmaktadr. Ar lekli sanayi
yaplarnda, ifllenecek olan ham maddeler ok byk ve ok ar olduu
iin, retimi gereklefltirecek olan makine ve donanmlar ham maddenin yanna taflnmak suretiyle retim gereklefltirilir. Bunun sonucunda, hafif ve
orta lekli sanayi yaplarndan farkl bir retim anlayfl ortaya kar (Sar,
K., 2007:5-8).
Biime Bal Oluflan Tipler: Birbirleriyle gl bir etkileflim ierisinde olan
teknolojik geliflme, retim hz ve organizasyonundaki deiflim biimlerin oluflumunda nemli bir etken olarak grlebilir. Endstri yaplarnda biimsel anlamda
ortaya kan tipler flunlardr:
ok katl retim yaplar ve depolar,
Gn fl alan fabrikalar,
Byk aklkl yaplar,
Tek katl fled atl fabrikalar,
Bina olmayan endstri yaplar (Stratton, M., 2000: 34).
SIRA SZDE
Endstri yaplarndan
SIRA SZDEbiime bal oluflan tipleri maddeler halinde yaznz.
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
49
zet
N
A M A
N
A M A
Barnma ve konut kavram ile konut trlerini tanmlayabilecektir

Konut insann mutluluu iin eylemlerini rahatlkla srdrebilecei yaflam ortamn salayan
meknlar btndr. Bu meknlar btn; aile
tipleri, aile strktr, kltr gruplar, gelir dilimleri, aile bireylerinin yafl ve cinsiyetleri ve onlarn hayat biimlerine gre deifliklikler gsteren
bir btndr. Bu faktrlerin herhangi birindeki
deifliklik konut yaflam biimini deifltirebilecektir. Konut tasarlamas en g olan bina tiplerinden birisidir. Kifliye zel olmas bunun en nemli nedenidir.
Bir konutun ierdii meknlarn listesi ihtiya
programn belirlerken, meknlar arasndaki iliflkileri belirttiimiz flemaya da fonksiyon flemas
diyebiliriz. Konutu oluflturan her bir mekn iin
gerekli olan bykl belirlemek iin;
Eylem tanmlamas-donat alan-eylem alan-eylem alanlar toplam+sirklasyon alan sralamasnn izlenmesi ile gerekli olan alann minimumda boyutlarna ulaflmak mmkndr.
Konut trleri, Kentsel ve Krsal kesimde olan konutlar olmak zere ikiye ayrlr. Kentsel kesimdeki konutlar; apartmanlar, az katl evler (baheli, sra, ikiz, teras, avlulu evler), byk konutlar
(villa, konak, kflk, kasr, saray), stdyo tipi evler, loft, rezidans, sosyal konut, toplu konut, bekar evi ve yurtlar, lojmanlar ve gecekondular bafllklar altnda toplanabilir. Krsal kesimdeki konutlar ise, ky evleri ve haftasonu evleri olmak
zere iki grupta incelenebilir.
Salk yaplar ve trlerini tanmlayabilecektir
Salk Oca
Dispanser
Hastane ve Poliklinik bafllklar altnda toplanabilir.
Halkn saln korumak ve tedavi etmek amac
iin yaplan yaplardr. Salk yaplar, kullanm
amacna ve ifllevlerine gre gruplandrlr. Kk
apta poliklinik gibi ayakta tedavi esasna gre
iflleyen kurumlara dispanser denir. l, ile, kylerde hizmet veren kk lekli salk birimlerine salk oca ad verilir. Uzun sreli tedaviler
iin kullanlan yaplar hastane olarak adlandrlr.
N
A M A
Konaklama yaplar ve trlerini tanmlayabilecektir

Yer deifltirme hareketi olarak bafllayan turizm,
gnmzde bafll baflna bir sektr haline gelmifltir. Konaklama tesislerinin baflnda gelen
oteller, hanlar ve kervansaraylar ile bafllayan geliflim srecinin sonunda, bugn adafl yaflamn
vazgeilmez eleri olarak yerini almfltr. Konaklama yaplar; oteller, moteller, tatil kyleri,
pansiyonlar, kampingler ve yardmc konaklama
tesisleri (apart oteller, oberj, hostel, oto karavan, krsal turizm tesisleri, salk ve termal turizmi tesisleri, gn birlik tesisler) olarak 6 bafllkta toplanabilir.
N
AM A
N
AM A
Sosyo-kltrel yaplar ve trlerini tanmlayabilecektir

Sosyo-kltrel yaplar insanlarn vakitlerini geirdikleri, elenmek ya da yeni birfleyler renip kendilerini gelifltirdikleri, eflitli sanat faaliyetlerini takip ettikleri sosyal hayata dair aktivitelere katldklar yaplardr. Sosyal yaplar genellikle byk lekli yaplardr, ak ya da kapal biimde tasarlanabilirler. Sosyo-kltrel yaplar; ktphaneler, tiyatrolar, mzeler, sinemalar, kltr merkezleri, sanat galerileri bafllklar
altnda gruplanabilir.
Eitim yaplarn ve trlerini tanmlayabilecektir
Eitim; bireyleri ve toplumu gelecee hazrlar.
Toplumun genel deerleri ve amalar eitimi
ynlendirir; demokrasi, eflitlik, zgrlk, bireysellik veya toplumsallk konusundaki genel yaklaflmlar ve ahlaki deerleri eitim sistemine ve
dolaysyla okul binalar planlamasna yansr. Eitim ve retim amal yap tipleri: Krefller ve anaokullar, ilkretim okullar, orta dereceli okullar
(liseler ve meslek liseleri), yksek retim tesisleri olarak gruplandrlabilir. Eitim yaplar pedagojik grfllere gre planlanp programlanmas gereken bina trleridir.
50
N
AM A
N
AM A
Bro yaplarn tanmlayabilecektir.

Bro; yaz masalarnn ve birok donanm ekipmannn iinde bulunduu alflma eyleminin
gereklefltirildii meknlara verilen isimdir. fl ve
alflverifl merkezleri, arfllar, brolar youn gndz kullanmna karfln konutlarla karma bir dzende deilse geceleri sessiz ve tenhadr. Bro
planlamasnn temelinde modl anlayfl bulunur.
Bu da bir alflma birimine, taflyc sistem de bu
planlama modlne baldr.
Kapal ve ak bro sistemleri olmak zere iki tr vardr. Geliflen ve deiflen ihtiyalara gre deiflim gerektiren meknlar olduu iin esnek tasarlanmas istenilen bina tipleridir.
Spor yaplar ve trlerini tanmlayabilecektir
Spor yaplarnda yaplacak spora uygun saha, sporcular iin gerekli meknlar, depolama meknlar,
izleyiciler iin izleme yerleri ve sosyal alanlar tasarlanmaldr. Spor yapsnn konumu, ulafllabilirlii, evresi tasarmda etkili faktrlerdir.
Stadyumlar, tenis kortlar, golf sahalar, at yarfl
sahalar, kayakla atlama tesisleri, buz sporlar sahalar, tekerlekli paten sahalar, atfl poligonlar,
kapal spor salonlar, jimnastik salonlar, badminton, masa tenisi, bilardo, bowling, kapal yzme
havuzlar, saunalar, ak yzme havuzlar spor
tesislerinin alt bafllklarn ierir. Her bir spor trne gre belirlenmifl kriterler dorultusunda
zel tasarmlar gereklidir.
N
A M A
N
AM A
Ulaflm yaplar ve trlerini tanmlayabilecektir

Tren garlar, otobs terminalleri, hava alanlar bu
grup ierisinde yer alan ulaflm yaplardr. Ulaflm yaplar yerleflim blgesindeki yolcularn kolay bir flekilde ad geen binalara ulaflmn salayacak ayn zamanda da kent iindeki ulaflm
aksatmayacak yerlerde infla edilmelidir. Kent
planlar yaplrken bu kriterlere dikkat edilir. Zamanla kentin plansz bymesiyle ieride kalan
ulaflm yaplar kentin trafik dzeninde aksaklklara neden olabilir.
Endstri yaplar ve trlerini tanmlayabilecektir
Endstri yaplar belirli bir rnn gereklefltirilmesi iin belirli bir ulaflm sistemi ierisinde anapara, alflan, makine, donatm, tesisat, ara, gere vb. unsurlarn bal olduklar sistemin bir paras olarak organize edilmesi, kolay, ekonomik
ve baflarl bir biimde iflletilmesi amacyla oluflturulan bir ifl yeri yapsdr fleklinde tanmlanabilir. Atlye, basmevi, depo, enerji retim tesisleri, fabrika, sanayi sitesi gibi yaplar bu grup ierisinde yer alan bina tipleridir.
51
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi az katl konut tiplerinden
biri deildir?
a. Baheli evler
b. Sra Evler
c. Avlulu Evler
d. Apartman
e. kiz Evler
6. Afladakilerden hangisi geici konaklama tesislerinden biri deildir?

a. Motel
b. Hostel
c. Oto Karavan
d. Gn Birlik Tesisler
e. Mola Noktalar
2. Afladakilerden hangisi konutta bulunmas gereken

meknlardan yaflama blmnde yer alrlar?
a. Mutfak
b. Girifl hol
c. Lavabo
d. Depolama meknlar
e. Yatma mekn
7. Doal ve yapay fln kullanmnn byk nem tafld bina tr afladakilerden hangisidir?
a. Hastaneler
b. arfllar
c. Mzeler
d. Oteller
e. Stadyumlar
3. Aflalardakilerden hangi Byk Konut tipleri

arasnda yer almaz?
a. Kflk
b. Stdyo tipi ev
c. Kasr
d. Villa
e. Saray
8. Eitim yaplar ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?

a. Eitim yaplar pedagojik grfllere gre planlanp programlanmas gereken bina trleridir.
b. Eitim yaplar, konut, konut blgelerinden kolay ulafllan, ana trafik akslarn kesmeyen, yeterli gnefli alan ve fazla eimli olmayan arsalarda yer almas gerekir.
c. Yksek renim yaplarnda faklte eitim binalarnn yan sra renci iin gerekli sosyo-kltrel meknlar da yerleflke ierisinde yer almaldr
d. Oyun alannn ve uygulama alanlarnn kuzey
bahesinde, rzgrdan korunmufl bir konumda
olmalar yararldr.
e. lkokul arsas evresindeki yaplarn ve mevcut
aalarn arsa zerindeki glge vb. etkileri de
yerleflme de dikkate alnr.
4.
I. Sosyal konutlar yksek gelir grubundaki kiflilere ynelik infla edilirler

II. Toplu konutlar devlet tarafndan kredi araclyla desteklenen konutlardr
III. Sosyal konutun ortaya kfl nedeni devletin gecekonduya alternatif zm bulmasdr
IV. Toplu konutlar bnyelerinde sosyal meknlar
iermezler
V. Toplu konutlar Cumhuriyet dnemi sonrasnda
lkemizde yaygnlk kazanmfltr.
Sosyal konut ve toplu konut ile ilgili yukardaki ifadelerden hangileri dorudur?
a. Yalnz III
b. I, II ve III
c. I, II ve IV
d. II, III ve IV
e. II, III ve V
5. Afladakilerden hangisi zel hastane snflandrmasnda yer almaz?

a. Difl Hastanesi
b. Gz hastanesi
c. Devlet Hastanesi
d. ocuk Hastanesi
e. Doum Hastanesi
9. Afladaki bina tiplerinden hangisinde deiflen ihtiyalara gre deifliklik yaplabilmesine olanak tanyan
esnek tasarm yaplmas istenir?
a. Konaklama Yaplar
b. Mzeler
c. Ulaflm Yaplar
d. Spor Yaplar
e. Brolar
10. Afladakilerden hangisi ar lekli endstri yapsdr?
a. Dokuma Fabrikas
b. Tula fabrikas
c. Demir-elik fabrikas
d. Otomobil fabrikas
e. Tekstil Atlyesi
52
1. d
Sra Sizde 1
Konut insann mutluluu iin eylemlerini rahatlkla srdrebilecei yaflam ortamn salayan meknlar btndr. Bu meknlar btn; aile tipleri, aile strktr,
kltr gruplar, gelir dilimleri, aile bireylerinin yafl ve
cinsiyetleri ve onlarn hayat biimlerine gre deifliklikler gsteren bir btndr. Bu faktrlerin herhangi birindeki deifliklik konut yaflam biimini deifltirebilecektir. Tarihsel geliflim iinde konut, doann yapsna
ve etkilerine, barndrd toplumun retim biim ve
iliflkilerine ve bunlarn sonucu olarak ortaya kan kalknma dzeyi, kaynak kullanm, gelir dalm, nfus
artfl, nfusun meknda dalm, kentleflme tipi ve hz, aile yaps, toplumsal yaflamn gereklerine gre oluflmufl, deiflmifl ve geliflmifltir.
2. a
3. b
4. e
5. c
6. a
7. c
8. d
9. e
10. c
Yantnz yanlfl ise; Konut Trleri- Az Katl

Konutlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise; Konut Trleri-Apartmanlar
konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise; Konut Trleri- Byk
Konutlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise; Konut Trleri- Sosyal Konut
ve Toplu Konut konularn yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise; Salk Yaplarndan Hastaneler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise; Konaklama Yaplar
Yantnz yanlfl ise; Sosyo-Kltrel Yaplardan
Mzeler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise; Eitim Yaplar konusunu
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise; Brolar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise; Endstri Yaplar
Sra Sizde 2
Yaflama Blm:
Ortak Blmler:
Yatma Blm:
Yaflama mekn
Yemek hazrlama mekn(mutfak)
Yemek yeme mekn
Girifl Hol
Depolama meknlar
Wc-lavabo
Yatma meknlar
Banyo-wc
Sra Sizde 3
YATMA BLM YATMA MEKNI Kiflisel Temizlik
BANYO
Bakm
Tuvalet
Giyinme-depolama
Yatma-uyuma
Dinlenme
alflma
Sra Sizde 4
Uzun sar yan duvarlar boyunca fla daha az gereksinimi olan slak mekanlar ve gibi sirklasyon elemanlar ile servis mekanlar yer alr. Sadece iki cephenin flk
almas olumsuz yndr. Sra konutun cadde cephesinin mmkn olduu kadar dar tutulmas ve yan duvarlarn ortak zlmesi nedeniyle, maliyet azalaca iin
ekonomiktir.
53
Kaynaklar
Sra Sizde 5
Dispanserler ilk mdahale ve ayakta tedavi esasna gre dflnlmfl, eflitli niteleri bulunan kk apta
salk yaplardr. Tedavide, dhiliye ve rntgen niteleri bulunan bir poliklinik uygulamasdr. Programlar
ve tedavi etkinlii, hastanelere gre kk aptadr.
Dispanserler, hastanelerin ykn hafifletmek amac
ile kurulan tesislerdir. Fonksiyonlar flunlardr; erken
teflhis, hastaln nlenmesi, tedavi ve bakm, salk
eitimi veren yaplardr.
Sra Sizde 6
Ynetim: Ynetim blm otelin byklne, yldzna, verdii hizmetin eflidine gre deiflim gsterir.
Yatak Kat: Bir otelin yatak katnda, yatak odalar,
sitler, konuklar ve servis iin ayrlmfl dfley sirklasyon elemanlar, yangn merdiveni, amaflr deposu ve baz durumlarda servis mekn bulunur.
Ortak Mekanlar: Otele genel yaklaflm, lobi, yemek
ve iki servisi verilen mekanlar, balo, toplant salonlar gibi mekanlar ile rekreasyon aktiviteleri, otopark
alan bu kategoride ele alnr.
Servis Meknlar: Mal kabul, yiyecek hazrlama ve
depolama, personel blm, amaflrhane, kat hizmetleri, mhendislik ve mekanik blmleridir.
Sra Sizde 7
Ktphaneler, Tiyatrolar, Mzeler, Sanat Galerileri,
Kltr Merkezleri, Sinemalar.
Sra Sizde 8
ok katl retim yaplar ve depolar, gn fl alan
fabrikalar, byk aklkl yaplar, tek katl fled atl
fabrikalar, bina olmayan endstri yaplar.
Anon; 1987, Mzelerde Koruma: evresel Koflullarn Denetimi, TC. Kltr ve Turizm Bakanl Eski
Eserler ve Mzeler Genel Mdrl, stanbul.
Bulutoglu, K., 1988, Kamu Ekonomisine Giris -Devletin Ekonomik Bir Kuram, Competition, The
World Bank, Oxford University Press, Washington
DC.
evik, S. ve dierleri., 1993, 21. Yzyla Doru Eitim
Yaplar Sempozyumu, Eitim Yaplarnn Yakn
evre ve Kent Kimliindeki Yeri ve Bu Kimlie
Olumlu Katklar Saplayabilecek Tasarm-Uygulama Kullanma Kararlar, stanbul, Yldz Teknik nv.Yaynlar.
De Chira, J., Panero, J., Zelnik, M., 2001, Time-Saver
Standards for Interior Design and Space,
Planning.
Dkmeci, V., Dlgerolu, Y., Berkz, L., 1993, stanbul fiehir Merkezi Transformasyonu ve Bro Binalar, Literatr Yaynlar, stanbul.
Dlgerolu, Y., 1995, Konut Mekan kavramnn Tipolojik Temelleri, T, Bask Atlyesi.
Ergen, Y.B., 1986, Bina Bilgisi, Milli Eitim basmevi,
stanbul.
Eruzun, C., 1988, Konut retiminde Nitelik Sorunu, Mimarlk Dergisi, Say 1.
Gr. fi.., 1993, Konut Sorunu Ders Notlar, Trabzon.
Hauser, K., 2006, Small Houses, Taschen, Kln.
Ibit, 1996, Home Making, The Architectural Rewiev
nceolu, M., Pulat, G., 1993, 21. Yzyla Doru Eitim
Yaplar Sempozyumu, Temel Eitim Okullarnda Planlama ve Programlama Kararlarnn rdelenmesi, stanbul, Yldz Teknik nv.Yaynlar
nceolu, N., 1990, Mimarlk Bilgisi Ders Notlar, Yldz niversitesi Matbaas.
Kessides, I.N., 2004, Reforming Infrastructure Privatization, Regulation, and Competition,
Washington, DC : World Bank: [New York]: Oxford
University Press.
Lawrance, R.J., 1987, Housing Dwelling and Homes,
Design theory and practice, Chichester, John Wiley
& Sons.
Maralcan, M., 2004, Loftta Yaflam, Tasarm dergisi,
Say: 2004/12, Tasarm Yayn Grubu, stanbul.
Mostaedi, A., 2004, Small Living Spaces, Spain.
54

nder, Deniz Erinsel, Kent Otellerinde Mekansal Kademelenmenin Deerlendirilmesi in Bir Yntem, Doktora Tezi, 1995.
Peters, P., Henn, U., 1988, Bahelievler, e+p Konut,
Yaprak Kitabevi, Ankara, eviren. Fahrettin Tolun.
Peters/Henn, 1988, Sra Konutlar, e+p Konut, Yaprak
Kitabevi, Ankara, eviren. Selahaddin Akn.
Peters/Henn, 1988, Sra Konutlar, e+p Konut, Yaprak
Kitabevi, Ankara, eviren. Selahaddin Akn.
Rapoport, A., 1969, House Form and Culture,
Foundations of Cultural Geography Series.
Riccabona, C., Wachberger, M., 1978, Terasevler, Yaprak Kitabevi, Ankara, eviren, Yaln Ouz.
SARI, K., 2007, Ydz Teknik nv., Sanayi Yaplarnda
Planlama Tasarm / Yapm / Kullanm lkeleri
ve Ktahya Blgesinin rdelenmesi, Yldz Teknik nv. Fen Bil.Ens.
Stratton, M., 2000, Understanding the potential:
location, configuration and conservation
options, Industrial Buildings Conservation and
Regeneration, London and New York.
Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine
liflkin Ynetmelik Resmi Gazete Tarihi: 21.06.2005
Resmi Gazete Says: 25852.
Uran, F., 1980, nflaat Fakltesi rencileri Mimarlk
Bilgisi, Cilt 1, T Yaynlar.
stn, B, 2005, Yaynlanmamfl Bina Bilgisi Ders Notlar.
http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Avlu
http://www.tmresimler.com/img2520.htm
http://www.tmresimler.com/img64.htm
www.gerze.gov.tr/gerze/index.php?option=com_c...
http://toplukonut-nedir.cix1.com/
http://www.turkmmo.com/halkla-iliskiler-turizm-ve-insan-kaynaklari/20876-otellerde-b304na-304ht304yacprogrami-ara350tirmasi-forumtr.html
http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/mev/mev_yon/ty_
ve_is_nit_nakli.pdf
http://www.howstuffworks.com/guggenheim-museum-bilbao-landmark.htm
http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/%C4%9Fl%C4%B1k
_Oca%C4%9F%C4%B1
images.businessweek.com/.../source/11.htm
flickr.com/photos/29914559@N00/2805034353/
Binay Oluflturan
Yap Elemanlar
Kaynak: (Roth L.M., 2006:204)
Dnyann erken alarnda barnma gereiyle, daha sonra konfor ve mallar korumak iin yaplar yapld. Msr hkmdarlar hazinelerini saklamak iin yaplar
yaptrrken, dierleri, Asurlular ve Yunanllarn ounluu gsterifl iin, Romallar ise zevk duyduklar ve gelecee vnecek bir an brakmak iin inflaat yaptlar.
(Kuban, D., 1990:20)
Amalarmz
N
N
N
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra,

yap ile ilgili temel kavramlar aklayabilecek,
yap temellerinin genel zelliklerini aklayabilecek,
duvar ve dflemelerin oluflumuna etki eden faktrleri tanmlayabilecek,
atlarn biimlenmesindeki temel faktrleri aklayabilecek,
farkl baca tiplerinin genel kullanm ilkelerini tanmlayabilecek,
bina iinde sirklasyonu salayan elemanlarn kullanm yerlerini ve zelliklerini aklayabilecek,
doramalarn genel oluflum ilkelerini ve tiplerini tanmlayabilecek bilgi ve
becerileri kazanabileceksiniz.
55
56
rnek Olay
Denizli / Babada Evleri-Yap Oluflumu ve Yapm Yntemi
...Kasabadaki tek yap ustas belediyenin bir anlamda danflmanln da yapyor.
flveren ustaya baflvurduunda evin yerini birlikte gryorlar. flveren istediini
sylyor, plan dlger (marangoz) tasarlyor, kesinlefltiriyor. Burada ilgin olan
yn, plan, yapcnn ya da duvarcnn deil de dlgerin belirlemesi. Yaplar inceleyince bunun nedeni anlafllyor. Yaplar, ahflap iskelete gre biimleniyorlar ve
ahflabn zelliklerine gre dzgn bir aks dzenine oturuyorlar.
Dlger evin plann kesinlefltirdikten sonra, temel duvar yeri alyor. 80-100
cm derinlikte alan bu yere nce kayrak ya da kapak tafl dfleniyor, sonra da duvar rlyor. Duvarlar genel olarak 80 cm kalnlkta... Yer kat taban, ahflap mertekler zerine am kaplama yaplarak oluflturuluyor. Yoksul evlerinde dorudan
toprak braklyormufl. Tafl duvar, kara amurla rlyor. Sva, samanl kara amurla yaplyor. Tafl duvar kendisi ren dlgerler de var. Giderek, bunlar tavan
ifllemelerini, ahflap zerine boya sslemelerini de kendileri yapyorlarmfl. Boyay,
yumurta sarsyla mavi, sar, krmz topra karfltrarak elde ediyorlar.
Bir evin kuruluflunda nce rt (at) bitiriliyor. Sonra tezgah (dokuma tezgah) odas oluflturuluyor. Buras hemen hemen en bakml yer olurmufl. Bir evi 4-5
usta bir, bir buuk ayda kurarlarmfl. ifller yavafl yavafl yaplrmfl.
Kaynak: Bektafl, C., 1991: 28, 60
Anahtar Kavramlar
Yap
Bina
Yap elemanlar
indekiler
YAPI LE LGL TEMEL KAVRAMLAR

TEMELLER
DfiEMELER
DUVARLAR
ATILAR
BACALAR
MERDVENLER, RAMPALAR VE ASANSRLER
DORAMALAR
57
3. nite - Binay Oluflturan Yap Elemanlar
YAPI LE LGL TEMEL KAVRAMLAR

Konu ile ilgili baz nemli kavramlarn, burada genel olarak tanmlamalar ve
rneklemeleri yaplacaktr.
Yap
Binay oluflturan elemanlar tanmlayabilmek iin, bu elemanlarn bir araya gelmesi ile ortaya kan yap kavramn ayrntl olarak aklamakta yarar vardr. znde
ok farkl ifadeler ve anlamlar taflyan yap kelimesini ya da kavramn sadece mimari adan ele alacak olursak, barnmak veya baflka amalarla kullanlmak iin
yaplmfl her trl mimarlk eseri (http://tdkterim.gov.tr, 15.01.2009) olarak ifade
edebiliriz. nsann kendi fiziksel evresini meydana getirirken doal verilere eklediklerinin ancak bir blm mimarln ilgi alan iinde yer alr. Oysa ok genifl bir
anlama sahip olan yap, herhangi bir anda, herhangi bir yerde, grfl alanmz
iindeki herhangi bir fleyin ayrlmaz bir paras, o fleyi btn durumuna getiren bir
kavramdr (Eser, L., 1979:1). Doada, etrafmzda grdmz canl, cansz her
nesnenin bir yaps vardr. nsann retmifl olduu kalemin, masann, otomobilin,
uan, hayvanlarn retmifl olduu bir kufl yuvasnn, bir ar kovannn ya da
rmcek ann, doada var olan bir bitkinin, bir aacn da yaps vardr. Bu yap,
masann ya da aacn ayakta durmasn salar. Mimari bir eserin de ayakta durmas, yine yapsnn varl ile ilgilidir.
Yap, ou zaman bina kelimesi ile ska karfltrlan bir kavramdr. nsan tarafndan infla edilmifl her fley bir yapdr, ancak bina deildir. O yapnn bina olabilmesi ya da o yap iin bina kelimesinin kullanlabilmesi iin, insanlarn yeme, ime, oturma ve uyuma gibi gnlk temel gereksinimlerini salamas, insanlar her
trl atmosferik dfl etkenden (yamur, kar, rzgar, souk, scak), vahfli hayvanlardan ve hatta dier insanlardan korumas gerekir. Ev, okul, hastane, otel, alflverifl
merkezi ve sinema hepsi birer yapdr ve bu temel faktrlerin tamamn ya da bir
ksmn saladklar iin, ayn zamanda hepsi birer binadr. Ancak kpr, baraj ve
su kulesi ise sadece birer yapdrlar. Sz konusu ifllevleri ksmen de olsa karfllamadklar iin bu rnekler ile ilgili olarak bina kelimesini kullanmak ok doru olmaz
ve bir kavram kargaflasna yol aabilir.
Yap: Yaplmakta olan konut,

yol, kpr vb. inflaat.
Yapma, oluflturma, ortaya
konulma, meydana getirme.
Btnn bir araya
getiriliflinde uyulan dizge.
Bina: inde yaflamak veya

eflitli eylem ve ifllevleri
gereklefltirmek zere infla
edilmifl yapdr.
Yap Malzemeleri
Yap malzemeleri, bir tasarmn bnyesine giren, o tasarmn oluflum ve kullanma
sreci iindeki biimleniflini salayan ve tasarm kullanan insann salk ve konforunu dzenleyen her trl ifllenmemifl, yar ifllenmifl veya tam ifllenmifl maddelerdir (Eri, M., 1994:11). Daha ksa bir tanmla, yap malzemeleri, bir yapnn inflasnda kullanlan her trl malzemedir. nite 4n ana baflln oluflturan yap malzemeleri, sz konusu blmde ayrntl olarak anlatlacaktr (bkz. nite 4).
Yap Bileflenleri
Yap bileflenleri, flekillendirilmifl yap malzemeleridir. Birimsel yap bilefleni, profil
yap bilefleni ve birleflik yap bilefleni olmak zere gruba ayrlr.
Birimsel Yap Bileflenleri; her boyutu da flantiye
dflnda belirlenerek retilmifl
olan yap bileflenleridir. Tula, kiremit, seramik, fayans vb.
gibi (fiekil 3.1.).
fiantiye: nfla durumundaki

ev, fabrika, baraj gibi her
trl yap. Yap gerelerinin
ylp sakland veya
ifllendii yer.
fiekil 3.1
Birimsel Yap
Bileflenleri
Kaynak: Gkaltun,
E., 2008)
58
Betonarme: Yapda gc ve
esneklii artrmak iin metal
ve imentodan yararlanma
yntemi.
Profil Yap Bileflenleri; iki boyutu sabit, nc boyutu deiflken olan yap bileflenleridir. betonarme demiri, kereste, elik boru, kutu profil vb. gibi
(fiekil 3.2.).
fiekil 3.2
Profil Yap
Bileflenleri
Kaynak: Gkaltun,
E., 2008)
Kereste: Yap ifllerinde ve

marangozlukta kullanlan
drt kfle biilmifl aa.
Kutu profil: Dikdrtgen
kesitli ii bofl elik boru.
Birleflik Yap Bileflenleri; iinde farkl yap malzemeleri bulunan ve boyutu da belirlenmifl (sabit) olan yap bileflenleridir. Birimsel ve profil yap bileflenlerine gre genel olarak daha byk boyuta sahiptirler. Pencere ve kap doramas,
mutfak tezgah ve dolab vb. gibi (fiekil 3.3.).
fiekil 3.3
Birleflik Yap
Bileflenleri
Kaynak: Gkaltun,
E., 2008)
Kolon: Katlardaki dflemeleri

birbirine balayan, dfleme
ve kiriflleri taflyan, dfleme
ve kirifllerden gelen ykleri
(arlklar) yapnn temeline
aktaran dfley eleman.
Kirifl: Dfleme ve duvarlar
taflyan ve zerine gelen
ykleri (arlklar) kolona
aktaran yatay eleman.
Yap Elemanlar
eflitli yap malzemelerinin veya bileflenlerinin eflitli yntemlerle bir araya getirilmesi ile oluflan, mekan tanmlayan, en azndan belirli bir ifllevi (taflyclk gibi) stlenmifl olan byk yap paralardr (Trk, ., 1997:17). Temel, duvar, dfleme,
kolon, kirifl, at vb. gibi (fiekil 3.4.).
fiekil 3.4
Yap Elemanlar
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
BETONARME KRfi
BETONARME DfiEME
BETONARME KOLON
59
Yapm Sistemi
nfla: Yap kurma, yap yapma.
Yap malzemelerinin, yap bileflenlerinin, yap elemanlarnn ve tm bunlarn bir

araya getirilmesi ile ortaya kan yapnn retiminde ve inflasnda kullanlan sistem
ya da yntemdir. Geleneksel yapm sistemi, endstrileflmifl yapm sistemi vb.
gibi.
Geleneksel yapm sistemi:

Uzun yllardan beri denenmifl
ve alfllagelmifl yntemlerle,
yresel malzeme kullanlarak
gereklefltirilen ve insan
gcnn youn olarak
kullanld yapm sistemidir.
Taflyc Sistem
Endstrileflmifl yapm
sistemi: Yapy meydana
getiren yap malzemelerinin,
yap bileflenlerinin ve yap
elemanlarnn fabrikada
retildii ve montajnn
flantiyede gereklefltirildii
yapm sistemidir.
Yapy ayakta tutan taflyc elemanlarn bir araya gelmesi ile oluflan btn, taflyc sistem olarak tanmlanr. rnein, betonarme bir binada, taflyc eleman
olan temel, kolon, kirifl ve dflemelerin tamam, o binann taflyc sistemini oluflturur.
Yap ile bina arasnda ayrflmaya neden olan fark nedir?
TEMELLER
SIRA SZDE
D fi N E L M
Temel, yapnn zemin yzeyinin altnda infla edilmifl olan en alt blmdr. Temelin ifllevi, topran (zeminin) zerinde yer alan st yapy taflmak ve st yapdan
S O R U nedenlerden
gelen yap yklerini gvenli bir flekilde zemine aktarmaktr. eflitli
dolay deiflik temel tipleri ortaya kmfltr. Temel tiplerinin farkllaflmasndaki en
nemli faktrler:
DKKAT
Taflyc sistemler:
Binalarn zelliklerine bal olarak, binalarn ayakta durmasn salayan ok
SIRA SZDE
farkl taflyc sistemler vardr (bkz. nite 5).
Zeminin yaps ve cinsi:
AMALARIMIZ
Bir binann zerinde yer ald zemin, taflyclk asndan
salam ya da ok
yetersiz olabilir. Bu farkllaflma zemin cinsinin, rnein; kayalk, killi, balk
ya da dolgu bir yapya sahip olmasndan kaynaklanr.
K T A P
Zemin suyu ve nemi:
Bir binann dorudan veya dolayl flekilde zemin suyu ve nemi ile temas
etmesi.
TELEVZYON
Deprem:
Topraklarnn % 90ndan fazlas deprem blgesi zerinde yer alan lkemiz
asndan ok nemli bir faktrdr.
Temel tipleri, yzeysel temeller ve derin temeller olmak zere
N T E R Niki
E T ana gruba
ayrlr:
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Yzeysel Temeller
Yzeysel temeller, zemin seviyesine daha yakn derinlikte ve yeterli taflma kapasitesine sahip salam zemin zerine uygulanrlar. st yapnn en alt parasnn hemen altna yerlefltirilir ve yap yklerini temel altndaki zemine dorudan dfley
olarak aktarrlar (Ching, F. D. K., Adams, C., 2006:3.05). Bu gruba giren temellere,
radye (plak) temelleri rnek olarak vermek mmkndr (fiekil 3.5.).
Radye (plak) temeller:

Zemin taflma kapasitesinin
ok dflk olduu
durumlarda yaplan ve
yapnn zemine oturduu
yzeyi bir dfleme gibi
boydan boya kaplayan
betonarme yzeysel temeller.
60
fiekil 3.5
Yapda Yzeysel
Temel ve Derin
Temelin Biimlenifli
BETONARME
KOLON
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
RADYE (PLAK)
TEMEL
KAZIK TEMEL
Derin Temeller
Kazk temeller: Yzeydeki
zemin taflma kapasitesinin
ok dflk olduu
durumlarda ya da sulu veya
balk zeminlerde uygulanr.
Yzeyden, zayf zeminin
altnda yer alan salam
zemine kadar kazklar aklr
ve bina bu kazklar zerine
infla edilir. Bu kazklar
ounlukla betonarmeden
imal edilir.
Rper noktas: Belli bir yeri,
bir noktay yeniden bulmak
iin konulan sabit iflaret,
bafllama noktas.
SIRA SZDE
D fi N E L M
lkemizde son
SIRAyllarda
SZDE radye temel uygulamasnn artmasndaki en nemli etken sizce ne
olabilir?
D fi N E L M
DfiEMELER
S O R U
DKKAT
Prekast: Hazr para halinde
SIRA SZDE
yerine konulmak zere
fabrikada retilmifl yap
bilefleni.
AMALARIMIZ
Derin temeller, temelin altndaki zeminin (rnein topran) salam olmad veya taflma kapasitesinin gerekenden dflk olduu durumlarda uygulanrlar. st
yapnn altndaki elveriflli olmayan toprak tabakasnn iinden afla blgelere uzanarak, yap yklerini daha uygun bir kaya veya youn kum ve akl tabakasna aktarrlar (Ching, F. D. K., Adams, C., 2006:3.05). rnein; Kazk temeller, bu grupta yer alan en nemli temel tiplerinden birisidir (fiekil 3.5.).
Temellerin infla edilebilmesi iin, zerine oturaca zemin toprann kazlp kartlmas gerekir. Yaplan bu iflleme hafriyat ad verilir. Temellerin dolaysyla
yapnn oturaca ukur; yap alannn byklne, toprak ve temellerin cinsine
gre insan gc veya makinalarla alr. Temellerin yeri, evrede daha nce Tapu
ve Kadastro Dairelerince belirlenmifl rper noktalar esas alnarak yap ukurunun iinde belirlenir. Bu iflleme aplikasyon veya yapy aplike etmek denir
(Ycesoy, L., 1998:14-15).
Dflemeler, birden fazla iflleve sahip nemli yap elemanlardr. Dflemelerin ana
ifllevlerindenS biri,
O R Ustne gelen ykleri oturduu taflyc elemanlara salkl olarak
iletmek, dieri ise zerinde yer alan ifllevlere uygun bir zemin oluflturmaktr. (Ycesoy, L., 1998:75). Dfleme tmyle bir sistem olarak ele alndnda genel olarak
DKKAT
yukardan aflaya doru drt alt sistemden oluflur (fiekil 3.6.):
Dfleme kaplamas (mermer, seramik, ahflap parke vb gibi),
SZDE
AltlkSIRA
(yapfltrma
harc, dzeltme betonu vb gibi),
Taflyc sistem (betonarme, elik, ahflap veya prekast dfleme),
Tavan (sva, boya vb gibi) (Toydemir, N. ve di., 2000:209),
AMALARIMIZ
Dflemeler ifllev ve konumlarna gre befl gruba ayrlr:
N N
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
61
fiekil 3.6
DfiEME KAPLAMASI
ALTLIK
TAfiIYICI SSTEM (DfiEME)
TAVAN
Dfleme Sistemini
Oluflturan
Katmanlar
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
ve Dfl Dflemeler
Adndan da anlaflld gibi, binann iinde yer alan dflemeler Dfleme, binann dflnda yer alan dflemeler de, Dfl Dfleme olarak nitelenir.
Zemine Oturan ve Oturmayan Dflemeler

Zemine oturan dflemeler, binann iinde yer alan ve dorudan topran zerine
oturan dflemelerdir. Bunun dflnda yer alan ara kat dflemeleri ve atnn hemen
altnda bulunan tavan dflemesi ise zemine oturmayan dflemelerdir (fiekil 3.7.).
fiekil 3.7
fllev ve
Konumlarna Gre
Dfleme Tipleri
TAVAN DfiEMES
DfiK
DfiEME
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
ARA KAT DfiEMES
ZEMNE OTURAN
DfiEME
ALTI AIK
DfiEME
Altlar Ak veya Istlmayan Dflemeler

fllevi nedeniyle dfl ortamdaki hava ile temas halinde olan dflemelerdir. rnein;
iki ya da daha fazla katl bir binann dflarya doru kmas olan blmndeki dflemenin alt aktr (fiekil 3.7.). Istlma gerei olmayan mekanlarn dflemeleri ise,
stlmayan dflemeler olarak adlandrlr. rnein; bodrum kat, binann stlmas
gerekli olmayan bir blmdr. Bu nedenle bodrum katn zemin ve tavan dflemeleri de, stlmayan dflemelerdir.
62
Dflk Dflemeler
Banyo ve wc gibi mekanlarda, alaturka hela tafl ve klozet gibi vitrifiye elemanlarna ait pis su giderlerinin ve tesisat balantlarnn dfleme iine gizlenmesi gerektii iin, bu gibi mekanlarda dflemelerin yatay dzlemdeki konumu, dier mekanlardaki dflemelere gre daha dflk bir seviyede yaplr (fiekil 3.7.).
Ykseltilmifl Dflemeler
Bir mekann zemini zerinde serbest flekilde bulunan bilgisayar, modem, faks ve
dier tesisat kablolarnn gizlenmesi amacyla mevcut dfleme zerinde oluflturulan sklp, taklabilir yatay katmanlardr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Zemine oturan
SIRAdfleme
SZDE ile ara kat dflemesi arasndaki yapm asndan en nemli fark
sizce ne olabilir?
D fi N E L M
DUVARLAR
Bir yapnn blc veya taflyc dfley yap elemanlardr. Duvarlarn mekanlar
birbirinden blme,
S O R U ayrma ve mekan dfley dorultuda snrlama gibi zellikleri
yannda, bulunduu konuma ve yapdaki ifllevine gre;
Statik (taflyclk) grevleri,
DKKAT
Ses yaltm,
Is yaltm,
SZDE (kar, yamur, nem) dayanm,
HavaSIRA
etkilerine
Yangna karfl dayanm,
Estetik grnm (Trk, ., 1997:106),
AMALARIMIZ
gibi ifllevlerin bir ksmn ya da tamamn da karfllamas gerekir.
Duvarlarn inflasnda tafl, tula, kerpi, briket (imento blok), betonarme, gazbeton, al,K ahflap,
cam, plastik ve alminyum gibi birok malzeme kullanlr.
T A P
Duvarlar, taflyclk zelliklerine gre ve konumlarna gre iki ana bafllk altnda incelemek mmkndr:
N N
TELEVZYON
Taflyclk zelliklerine Gre Duvarlar

Taflyc duvarlar ve taflyc olmayan duvarlar olmak zere ikiye ayrlr.
NTERNET
NTERNET
Taflyc Duvarlar
Binaya ait ykleri zemine aktaran duvarlardr. Yma yap sistemine (bkz. nite 5)
gre infla edilmifl binalarn duvarlarnn byk ounluu taflyc nitelikteki duvarlardr. Btn ykler taflyc i ve dfl duvarlar araclyla temele iletilir. Duvar kalnlklar kat saysna ve deprem blgesine gre farkllk gsterir. Betonarme karkas sistemine (bkz. nite 5) gre infla edilmifl ok katl binalarda bulunan perde duvarlar da,
taflyclk zelliine sahip duvarlardr. Genel olarak betonarme karkas sistemde infla
edilmifl binalarda duvarlarn taflyc zellii yoktur. Ancak perde duvarlar, deprem
yklerine karfl taflyc sistemin ve dolaysyla yapnn direnli olmasn salarlar.
Taflyc Olmayan (Blc) Duvarlar

Bu tip duvarlar sadece kendi yklerini taflrlar. Karkas (iskelet) sistemde (bkz. nite 5) infla edilmifl binalarn duvarlarnn taflyclk zellii yoktur. Daha farkl bir
ifade ile karkas sistemde infla edilmifl btn binalarn duvarlar blcdr. ki dfl
mekan birbirinden ayran bahe duvarlar da, sadece kendi yklerini tafld iin
bir anlamda blc duvarlardr.
63
Konumlarna Gre Duvarlar

duvarlar ve dfl duvarlar olmak zere ikiye ayrlr. duvarlar, iki i mekan birbirinden ayran duvarlardr. Dfl duvarlar da, dfl mekan ile i mekan birbirinden
ayrr. Ancak dfl duvarlar, kar, yamur, nem, rzgar, gnefl, scak, souk ve grlt gibi faktrlerle karfl karflya olduu iin, i duvarlara gre daha nitelikli olmak
durumundadr. duvarlarn karfl karflya kald en nemli sorun ise, ses ve grltdr. Bir i mekandan baflka bir i mekana ses ve grlt iletiminin olmamas ya da snrl olmas gerektii durumlarda, i duvarn yaps bu zellii salamak
zorundadr.
SZDE
Yma yap sisteminde infla edilmifl binalarn btn duvarlar taflyc SIRA
olmak
zorunda mdr?
ATILAR
D fi N E L M
at bir yapnn son katta bitiflini salayan yap elemandr. atnn ana grevi yapy kar, yamur ve rzgardan korumaktr. Bu grevine ek olarak at, bir dfl duO R U
var gibi, yapnn son st blmn gnefl flnlar, s farklar ve Sgrlt
gibi etkenlere karfl da korur (zdeniz M. ve di., 1996:59).
atnn, kaplama malzemesi altnda kalan taflDKKAT
ycsnn ana malzemesi ounlukla ahflaptr. Ancak atlarn biimleri ve kaplama malzemeleri,
SIRA SZDE
iklimsel ve corafi zelliklere gre deifliklik gsterir. atlar, farkl eimlerde yaplaca gibi, az
DZ (TERAS) ATI
AMALARIMIZ
eimli olarak da yaplabilir. Yafln az olduu iklim blgelerinde, bina atlar hemen hemen dz
ve toprak dam fleklindedir. lkemizin zellikle
K T A P
Gneydou blgesinde (rnein; Mardin ve
fianlurfa) bu flekilde toprak damlara sklkla rastlanmaktadr. klimsel zelliklerin dflnda, zel neTELEVZYON
denlerle (zerinde yrnme, zerini teras olarak
NORMAL EML ATI
kullanma gibi...) binalarn stleri de, dz (teras)
at fleklinde yaplabilir (fiekil 3.8.). Dz ya da teras atlarda eimi gz ile ya da zerinde yrrNTERNET
ken fark etmek mmkn deildir.
Yafln ounlukla yamur biiminde olduu
iklim blgelerinde atlardan suyun hemen uzaklafltrlmas amac ile atlar belirli bir eimde (normal eim) yaplmaktadr (fiekil 3.8.). Kullanlan
DK EML ATI
rt malzemesinin niteliine bal olarak eimler
(rnein; marsilya tipi kiremitte % 33) belediye
ynetmeliklerine dahi girmifltir.
zellikle kar yaflnn fazla olduu lkemizin Dou Anadolu blgesi (rnein;
Erzurum ve Kars) ile Avrupann kuzey blgesinde, kar arlnn aty zorlamasn
nlemek zere at eimi fazla yaplmakta (fiekil 3.8.), ilave olarak rt malzemelerinin kar kaydrma zellii olan trleri (dalgal galvanize sac) tercih edilmektedir. Ancak, belirli kalnlkta bir kar tabakasnn s yaltm asndan yararl olduu da gz ard edilmemelidir. rnein; Eskimolarn iglolarnda 20-25 cm kalnlktaki kar bloklar
ile dflardaki -15 / -25 oC scaklktan nemli bir korunma salanmaktadr (Toydemir,
N., Bulut, ., 2004:11).
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
fiekil 3.8
DKKAT
Eimlerine Gre
at Tipleri
N N
SIRA SZDE
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
64
Eimli yaplan btn atlarda, at yzeyindeki suyun ya da eriyen karn yapya zarar vermeden uzaklafltrlmas iin at, bina yzeyinden dflar doru en az 50
cm kadar dflarya taflrlr. Saak ad verilen bu at paras ile, atnn hemen altnda yer alan binann dfl yzeyinin (cephesinin) slanmas nlenir (fiekil 3.9.).
Ykseklii bir iki kat gemeyen binalarda saak, tek baflna bina yzeyini koruma
imkanna sahiptir. Ancak kat ykseklii arttka, saan tek baflna koruyuculuu
kalmaz ve saaktan akan sularn hemen saan ucunda yamur suyu oluu
ad verilen yatay elemann iinde toplanmas gerekir. Yamur oluu iinde toplanan sular, kontroll flekilde binann cephesindeki yamur suyu inifl borusu
olarak adlandrlan dfley elemanlar yardmyla toprak ya da zemin yzeyine indirilerek, binaya zarar vermeden uzaklafltrlr.
fiekil 3.9
N
at Saa Detay
IE
AT
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
SAAK
YAMUR SUYU
OLUU
DIfi DUVAR
YAMUR SUYU
Nfi BORUSU
Eimli olarak yaplan atlarn iinde, eime bal olarak olduka byk alanlar elde edilebilir. Ancak bu gibi at arasnda kalan boflluklar, hibir zaman konut
ya da baflka bir ama iin bamsz olarak kullanlamazlar. at arasnn deerlendirilmesi amacyla rnein bir apartmanda, at katnn; alt kattaki daire ile bir merdiven araclyla balanarak kullanlabilmesi mmkndr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
at aralarnSIRA
srekli
SZDEyaflanlr bir mekan haline getirmenin ne gibi avantajlar vardr?
BACALAR
D fi N Egaz,
L M duman ve dier baz gereksinimleri gidermek amacyla yapYaplarda hava,
lan yatay, eik ve dfley boflluklara baca denir. Bacalar, atefl (duman), hava, p
ve tesisat bacas
zere drde ayrlr.
S O R olmak
U
Atefl Bacalar
DKKAT
Bina ii blmleri stmak amacyla yaklan (kalorifer, soba ve flmine gibi) atefl
kaynaklarndan kan gaz ve dumanlar dflar atmak iin yaplan kanallardr. Atefl
SZDE genellikle tula, tafl ve beton bloklar kullanlr. Bu bacalara
bacalarnnSIRA
yapmnda
ayn zamanda duman bacas da denilir. Atefl (duman) bacalar, hazr baca tulalar kullanlarak infla edilir (fiekil 3.10.).
N N
AMALARIMIZ
K T A P
65
fiekil 3.10
Hazr Baca Tulas
le Yaplmfl Atefl
(Duman)
Bacasnn Bina
indeki Konumu
DUVAR
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
ATEfi (DUMAN) BACASI
Havalandrma Bacalar
Planlama gerei bina cephesinde yer almayan banyo ve wc gibi penceresiz mekanlarn havalandrlmas iin yaplan bacalardr (fiekil 3.11.).
fiekil 3.11
HAVALANDIRMA
BACASI
PENCERE
WC
p Bacalar
ok katl yaplarda plerin bodrum ya da zemin kata ulafltrlmas iin p bacalar yaplr. pler naylon torba iinde her katta bulunan, p bacas kapandan,
bodrum ya da zemin katta bulunan tekerlekli p kabnn iine atlr (zdeniz M.
ve di., 1996:34). Bacalar zellikle ileri ykanabilir ve temizlenebilir olmal ve at zerinden havalandrlmaldr (fiekil 3.12.).
Havalandrma
Bacasnn Bina
indeki Konumu
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
66
fiekil 3.12
p Bacasnn
Bina indeki
Konumuna Ait
fiematik Kesit
Kaynak: Kkal,
R. ve di., 1999:335
TEMZLEME
KAPAI
2. KAT
P ATMA
KAPAI
1. KAT
P BACASI
HAVALANDIRMA
BACASI
ZEMN KAT
BODRUM KAT
P
KOVASI
P TOPLAMA
ODASI
67
Tesisat Bacalar
Tesisat bacalar, otel, hastane, bro gibi ok katl ve byk binalarda dfley dorultuda yaplan ve iinden stma ve havalandrma, temiz ve pis su borular ile
elektrik, bilgisayar ve haberleflme ile ilgili kablolarn topluca geirildii, bina ortak
alanlarna (koridor) alan ve gerektiinde kolaylkla mdahale etme imkan olan
bacalardr (fiekil 3.13.).
fiekil 3.13
Tesisat Bacasnn
Bina indeki
Konumu
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
HAVALANDIRMA
BACASI
BANYO
TESSAT
BACASI
KAPAK
K
Hangi durumlarda havalandrma bacasnn yaplmasna gerek yoktur?

SIRA SZDE
MERDVENLER, RAMPALAR VE ASANSRLER
D fi N E L M
Merdivenler ile rampalar bina iindeki sirklasyonu salayan yatay
ya da eik elemanlar, asansrler ise dfley elemanlardr.
S O R U
D fi N E L M
S O R U
Merdivenler
Farkl seviyeler arasndaki balanty salayan ve dzenli aralklarla kademelendiDKKAT
rilen eimli yollara merdiven denir. Merdivenler iki duvar arasndan ykselebilecekleri gibi, bir kenarlarndan duvarlarla snrl ya da duvarlardan bsbtn bamSIRA iin
SZDE
sz olabilirler. Eer duvarlarn snrlad mekan sadece merdiven
kullanlyorsa Merdiven Evi adn alr (fiekil 3.14.). Yangn ve deprem gibi afetlerde kafl
yollar olarak da kullanlan merdivenlerin bir merdiven evi iermeleri
zorunludur
AMALARIMIZ
(Sar, A., 2000 :11).
Merdivende her admda baslan ve art arda gelen birbirinden yksek yzeylerden her birisi Basamak, iki basamak arasnda kalan blm Kise Rht
T A P olarak adlandrlr. Basamak genifllikleri ve rht ykseklikleri, merdiveni kullanan insanlara
inifl kfl rahatl salamaldr. Merdiven basamaklarnn saysnn fazla olduu durumlarda insanlarn ksa bir sre iin de olsa dinlenmesi olanakl
Bu
T E L E V klnmaldr.
ZYON
N N
NTERNET
SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
68
amala basamaklar arasnda, genifllii basamak geniflliinden fazla olan Sahanlk

ad verilen yatay platformlar yaplr. Merdivenden kan ya da inen insanlarn dflmesini engellemek amacyla, merdivenlerin kenar ahflap, metal, elik ve cam gibi
malzemelerden Korkuluk ad verilen elemanlarla kapatlr. Korkuluun zerine
de insanlarn inerken ya da karken tutunmalar amacyla Kpeflte ad verilen
eleman konulur (fiekil 3.15.).
fiekil 3.14
DARE
GRfi
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
DARE
GRfi
Merdiven Evi
MERDVEN
EV
fiekil 3.15
Merdiveni
Oluflturan
Elemanlar
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
KPEfiTE
KORKULUK
SAHANLIK
RIHT
BASAMAK
69
Betonarme, ahflap, elik veya karma (rnein; ahflap ve elik) olarak infla edilebilen merdivenler, dfl ve i merdivenler olmak zere ikiye ayrlr. Dfl merdivenler tmyle dfl hava koflullarna aktr. Bunlar daha ok farkl ykseklikteki yollar, baheleri ve parklar birbirine ve tretuvarlarla binalarn zemin katlarn balarlar. merdivenler normal olarak dfl hava koflullarna kapaldr. Bunlar ifllevlerinin zelliklerine gre esas, yan, servis ve yangn merdiveni adn alrlar.
Esas merdivenler bina girifllerine yakn noktalarda dzenlenirler ve normal katlar arasnda sirklasyonu salarlar. Girifllerden uzak noktalarda veya ifllevsel iliflkileri youn veya zel olan blmler arasnda esas merdivenlere ek olarak yan merdivenler dzenlenir. Servis merdivenleri, sadece hizmet personeli tarafndan kullanlr ve servis girifllerinin yaknnda dzenlenir. Genellikle dfl cephelerde dzenlenen yangn merdivenleri ise yangn, deprem ve benzeri afetlerde zel kafl yollarn olufltururlar (Sar, A., 2000 :11).
Yryen merdivenler ise, ok fazla sayda insann ksa srede dfley dolaflmn salayan bir aratr. Ayn sayda ve srede insann dfley dolaflm iin asansr
kullanldnda, ok daha fazla yer kaplayacaktr. Yryen merdivenler her iki
ynde de alfltrlabilirler. Daha ok byk alflverifl merkezlerinde, metro, tren istasyonu ve hava alan gibi insan sirklasyonunun ok youn olduu binalarda kullanlmaktadr (zdeniz M. ve di., 1996:112).
Tretuvar: Bina evresini

dolaflan ve zerinde yrme
imkan olan dar kaldrm.
Rampalar
Bina dflnda ya da iinde merdivenin alternatifi olarak yaplan bir sirklasyon
elemandr. Farkl ykseklikteki mekanlara ulaflmak iin merdiven kullanmas
ok zor olan ya da hi olmayan insanlar iin bina girifllerinde ve katlar aras ulaflmda rampalar bulunmaldr. zellikle bedensel engelli insanlarn aralaryla
yardm almadan rahatlkla kabilmeleri iin rampa eimleri dik olmamaldr. Ayrca rampalar, kapal otoparklarn girifl ve kfllarnda aralarn inifl ve kfllar
iin de kullanlmaktadr.
Asansrler
Asansrler, insanlar ve ykleri binalarn farkl seviyeleri arasnda taflyan ve dfleyde hareket eden sirklasyon elemanlardr. Halatl ve hidrolik asansrler, en
yaygn olarak kullanlan iki farkl asansr tipidir.
Halatl asansrler, raylara monte edilen ve halatlarla taflnan bir kabinin at katndaki bir elektrikli kaldrma dzenei araclyla hareket ettirilen asansrlerdir.
Her ykseklikteki binada kullanlabilirler.
Hidrolik asansrler ise, asansr kabininin basnl svyla alflan bir piston yardmyla taflnd asansrlerdir. Halatl asansrlerin aksine, hidrolik asansrlerde
makine dairesine ihtiya yoktur. Piston uzunluu en fazla alt katl bir bina ile snrl olduu iin daha yksek katl binalarda kullanlamazlar (Ching, F. D. K.,
Adams, C., 2006:9.14-15).
Kullanm zelliklerine gre ise asansrler, insan asansrleri, hasta asansrleri
ve yk asansrleri olmak zere gruba ayrlr. nsan asansrlerinin bykleri, binadaki kat ve binay kullanan insan saysna gre belirlenir.
Rampalar, merdivenlere gre daha rahat kullanm imkan olan sirklasyon
elemanlar olSIRA SZDE
masna ramen, binalarda sklkla kullanlmamalarnn nedeni sizce ne olabilir?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
70
DORAMALAR
Yapnn pencere ve kap gibi ksmlar ksaca Dorama olarak adlandrlr. Pencere ve kap doramalar, ahflap, metal veya plastik malzemelerden yaplr. Yapld malzemeye gre de, plastik dorama, metal dorama (demir dorama, alminyum dorama) ve ahflap dorama gibi isimler alr.
Pencereler
fiekil 3.16
Pencereyi
Oluflturan
Elemanlar
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
Derz: ki yap gereci veya

elemannn arasnda kalan
aralk, boflluk.
Pencere, binalarda en ok grevi olan yap elemanlarndan biri olmas nedeni ile,
binann kullanfl olanaklarn ve iindekilerin salk ve yaflamn byk lde etkiler. mekanlarla dfl dnyann balantsn kurar, hacimlere gn fl, gnefl ve
temiz hava salar. Kfln yamur, kar, rzgar ve souktan, yazn yksek s ve gnefl flnlarndan korur. Sokak grltsnn nlenmesi de pencerelerin grevidir.
eriden dflarnn grnmesini salad gibi, dflardan grnmeyi de nler. Btn
bu grevlerin yannda pencere, bina dfl yzeyinde ve i hacimlerde dzenlenifli,
biimi ve boyutlar ile estetik adan da byk katkda bulunur (Binan, M., 1985:2).
Bir pencerenin yerine getirmesi gereken grevler flyle zetlenebilir:
mekanlarn yeterli lde aydnlatlmas,
Etkili bir havalandrma,
mekanlarn dfl mekanla balantsn kurmak,
Mekanlarn yerleflme dzenine katkda bulunmak,
Scak, souk, yamur, rzgar ve grltye karfl korumak,
Iflk ve gnefle karfl korunum salamak,
Kolay kullanfl ve rahat temizlik yapmay salamak,
Ekonomik bir yapm ve kullanm maliyeti olmak ((Binan, M., 1985:2).
Pencere erevesi, bir pencerede
cam levhalarn iine yerlefltirildii sabit
SABT EREVE (KASA)
veya hareketli ereveye denir. Pencerenin duvarla balantsn salayan hareketsiz blm Sabit ereve (Kasa),
KANAT
hareketli blmleri ise Kanatlardr (fiekil 3.16.). Pencere erevesinin kesit boyutlar, kullanlan malzemeye, retici firmaya ve alfl trne gre deiflir.
CAM
Pencere cam, bir pencerenin erevelerine yerlefltirilen cam levhalara
denir. Tek cam, s geifline fazla diren
gsteremez. Bu nedenle tek caml bir
pencereden s kayb ok fazla olur. Bunu engellemek amacyla pencere doramalarnda arada hava boflluu olan ift camlar kullanlr. ki cam arasndaki hareketsiz hava sayesinde hem ieriden dflarya doru, hem de dflardan ieriye doru
snn iletilmesi byk lde engellenir.
Pencerenin s kayplarn engellemesi kadar, hava geirimsizlii de ok nemlidir. Alan kanatlar (hareketli ereveler), rzgar etkisindeki yamur ve hava szntlarna karfl fitillenmelidir. Pencere kasas (sabit ereve) ve onu evreleyen
duvar arasndaki derzin hava szdrmazl salanmal ve detaylara rzgar kesici
eklenmelidir (Ching, F. D. K., Adams, C., 2006:8.22).
71
Kaplar
Kaplarn grevi, i mekanlardan birbirine gemeyi, dflardan i mekanlara girmeyi ve mekanlarn birbirine karfl kapanmasn salamaktr. Bu kapanfl salanrken,
binaya girifl emniyeti de olanakl klnmaldr. Dfl kap olmas durumunda, her eflit dfl etkene karfl koruyucu olmas, binann dfla karfl da gvenliini salamas
gerekir (Binan, M., 1981:1).
Kapnn ifllevi ve yer ald mekan tr, kapnn yerini ve boyutunu belirlemede ynlendirici etki yapar. Tek veya gruplar halinde insann, eflyann veya aracn
(araba, uak vb.) geiflini salamak iin dzenlenen kaplarn boyutlar da birbirinden ok farkldr. ok sayda insann bir arada bulunduu, kamusal etkinlie ynelik yaplarda (konser salonu, alflverifl merkezi, bro, hastane, okul vb.) kap says, kap lleri (genifllik-ykseklik) ve alfl yn (mekann iine veya dflna)
ynetmeliklerle belirlenmifltir. Bu tr yaplarn hem dfl kaplar, hem de ana mekann i kaplar dfla doru alr. zel durumlarda dorama nitelik asndan
(yangna diren, gvenlik salama) koflullandrld gibi alfl flekli de karmaflk
veya karma olarak dzenlenir (bankann kasa daireleri, snak kaplar vb gibi).
Konutlarda oda, banyo ve mutfak kaplar genelde kfleye yakn olarak dzenlenir
ve ie doru alr. Bu yntem hem kanadn ak durumda yer kaplamamasn,
hem de giriflin, mekan boflluunun egemen olduu blme doru ynlendirilmesini salar (zgi, U., Aysel, B. B., 2003:55).
Kap, kaba (duvar) boflluu iine otuSABT EREVE (KASA)
ran sabit ereve (kasa) ile kasann iinde
yer alan hareketli ereve (kap kanad)
olmak zere iki blmden oluflur (fiekil
3.17.). Dfl kaplar, tasarm ve zellikle uygulama asndan, kapandklarnda hava
KANAT
geirimsizlik salamal ve yaklaflk olarak
iinde bulunduklar dfl duvarlarn s yaltm deerlerine sahip olmaldrlar. kaplar da, istenen derecede grsel ve akustik mahremiyeti salamaldr.
Kaplar, ahflap, metal (demir, alminyum) ve plastik gibi malzemelerden retilebilecei gibi, tamamyla camdan da imal
edilebilir. Ahflap, doal bir malzeme olmas ve estetik grnm nedeniyle genellikle kaplarda daha ok tercih edilen
bir malzemedir.
Kaplar, boflluklu ya da masif olarak retilebilir. Boflluklu kaplar, bir ereveden ve onun iini dolduran, oluklu lif levhadan yaplmfl bir dolgudan veya birbiri iine geen yatay ve dikey ahflap fleritlerden yaplmfl bir kafesten oluflurlar. Olduka hafiftirler. Is veya ses yaltm deerleri ok dflktr. Genellikle i mekanlarda kullanlmalarna ramen, su geirimsiz yapfltrclarla birlefltirildiklerinde dfl
kap olarak da kullanlabilirler. Masif kaplar ise, birbirine yapfltrlmfl ahflap bloklardan oluflan bir dolguya sahiptirler. Genellikle dfl kap olarak kullanlrlar fakat
yksek yangna dayankllk ve ses yaltmnn arand yerlerde de kullanlmalar
mmkndr (Ching, F. D. K., Adams, C., 2006:8.08).
Pencere doramalarnda s yaltm salamak iin kullanlan aras hava
ift camSIRA boflluklu
SZDE
lar, kaplarda da kullanlabilir mi?
fiekil 3.17
Kapy Oluflturan
Elemanlar
Kaynak: (Yeniden
yorumlayan
E. Gkaltun)
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
72
zet
N
A M A
N
AM A
N
A M A
N
A M A
Yap ile ilgili temel kavramlar aklayabilecektir.

Bir yapy oluflturan en kk para olan yap
malzemesinden en byk paras olan yap elemanna doru hiyerarflik bir dzen vardr. Bu sralamann tanm, hem yap detay tasarm ve
yap yapma (infla) aflamasnn belirli bir dzen
ierisinde yaplmasna, hem de yap-bina kavramlar tartflmas balamnda teknik bir konunun anlafllabilirliini daha kolay klar.
Yap temellerinin genel zelliklerini aklayabilecektir.
Bir yapnn toprak alt blm olan temeller, binadan gelen btn yklerin, zemine (topraa)
aktarld blmdr. Bir ok etken, farkl temel
tiplerinin oluflmasna neden olmaktadr. lkemizin bir deprem kuflanda yer almas, bina temellerinin zelliini ve niteliini ok daha nemli
hale getirmektedir.
Duvar ve dfleme oluflumuna etki eden faktrleri
tanmlayabilecektir.
Duvar ve dflemeler, insan evreden ayran ve
ieride yaflamsal eylemlerin srdrlmesine elveriflli olan boflluu yani mekan olufltururlar. Dfl
ortamdan ayran duvar ve dflemeler, dfl ortamn gerektirdii niteliklere cevap verecek flekilde tasarlanmaldr. ki farkl i ortam (mekan)
birbirinden ayran duvar ve dflemelerin malzeme ve duvar kesitleri, dorudan dfl ortam ile temas eden duvar ve dflemelerden farkl olup, yap konforu ve kullanm ile ilgili fazla bir sorun
iermezler.
atlarn biimlenmesinde rol oynayan temel
faktrler ile atnn dfl yzeyinde yer alan elemanlarn zelliklerini aklayabilecektir.
Yapnn en st rts olan ve yapy dfl etkenlerden koruyan atnn biimlenmesindeki temel
faktrler, binann iinde bulunduu iklim ve corafyadr. atnn formu bu faktrlere gre eimli
ya da dz olabilir, yafl tipine (yamur, kar) ve
miktarna gre atnn eimi azalabilir ya da artabilir. Kullanlan malzeme yresel olabilir ya da
yafl zelliklerine direnli bir malzeme olabilir.
Eimli atlarn yzeyindeki sularn atlmas
nemli bir konudur ve atnn bitiflinde, bununla ilgili nlemlerin alnmas ve yardmc elemanlarn kullanlmas gerekir.
N
AM A
N
A M A
N
A M A
Farkl baca tiplerinin genel kullanm ilkelerini

tanmlayabilecektir.
Binalarda farkl amalara hizmet eden farkl baca tipleri vardr. Atefl (duman) bacalar ve havalandrma bacalar daha yaygn nitelikte kullanlan bacalar olup, p bacalar ve tesisat bacalar
ise daha zellii olan ifllerde ve binalarda kullanlan bacalardr.
Bina iindeki farkl katlar arasnda sirklasyonu
salayan merdiven, rampa ve asansrlerin kullanm yerlerini ve zelliklerini aklayabilecektir.
Bina iindeki sirklasyonu salayan merdiven ve
rampalar sabit, yryen merdivenler ve asansrler hareketli elemanlardr. Merdiven ve rampalarn yapmnda ok farkl malzemeler kullanlrken, imalat yapnn dier blmlerinin inflasndan farkl olmayp, ounlukla geleneksel inflaat
tekniklerini ierir. Merdivenler ve rampalar ifllevlerine gre flekillenir ve yerleri belirlenir. Yryen merdivenler ve asansrlerin flekli ise ounlukla belirlidir. Binadaki kat ve kullanc saysna
gre boyutlar belirlenir. Mekanik paralardan
oluflan yryen merdivenler ve asansrlerin alflmas, elektrikle gerekleflir.
Doramalarn genel oluflum ilkelerini ve tiplerini
tanmlayabilecektir.
Ksaca dorama olarak nitelendirilen pencere ve
kaplar, binadaki konumlarna ve ifllevlerine gre malzeme ve tasarm ynnden farkllaflrlar.
Pencereler, dorudan dfl ortamla temas iinde
bulunan yap elemanlar olduklar iin, yerine
getirmesi gereken asl ifllevlerini birok olumsuz
etkene karfl srdrebilmelidir. Kaplar ise yapdaki konumlarna gre, dfl mekan kaps (dfl
kap) ve i mekan kaps (i kap) olmak zere
iki gruba ayrlr. Her iki kap tipinin de ifllevleri
olduka farkldr. Kaplar, yapdaki farkl konumlar ve ifllevleri nedeniyle, malzeme, tasarm
ve yapm zellikleri asndan byk farkllklar
gsterirler.
73
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi bina olarak nitelendirilemez?
a. Hastane
b. Apartman
c. Kpr
d. Sinema
e. Okul
2. Afladaki yap malzemelerinden hangisi profil yap
bilefleni olarak deerlendirilemez?
a. Tula
b. Kereste
c. elik boru
d. Betonarme demiri
e. Kutu profil
3. Afladakilerden hangisi temel tiplerinin farkllaflmasna etki eden faktrlerden biri deildir?
a. Zemin yaps ve cinsi
b. Zemin suyu ve nemi
c. Taflyc sistemler
d. Deprem
e. klim ve bitki rts
4. I. Taflyc dfleme,
II. Altlk,
III. Tavan,
IV. Dfleme kaplamas
Dfleme sistemini oluflturan temel katmanlarn yukardan aflaya doru sralamas afladakilerden hangisidir?
a. II-I-III-IV
b. III-IV-I-II
c. IV-I-II-III
d. IV-I-III-II
e. IV-II-I-III
5. Afladaki mekanlardan hangisi iin dflk dfleme
yaplmas uygun olur?
a. Mutfak
b. Banyo
c. Koridor
d. Balkon
e. Salon
6. Afladakilerden hangisi duvarn yerine getirmesi gereken ana ifllevlerden biri deildir?
a. Statik (taflyclk) grevi
b. Yangna karfl dayanm
c. Ses yaltm
d. Havalandrma
e. Is yaltm
7. klimsel ve corafi zellikler gz nnde bulundurulduunda, geleneksel toprak dam (dz at) uygulamas afladaki flehirlerden hangisi iin uygundur?
a. Mula
b. Ktahya
c. fianl Urfa
d. Kars
e. Rize
8. Afladaki bina tiplerinden hangisi iin p bacasnn yaplmas gerekli deildir?
a. Otel
b. Fabrika
c. Hastane
d. Bro Binas
e. Apartman
9. Afladakilerden hangisi merdiveni oluflturan elemanlardan biri deildir?
a. Derz
b. Rht
c. Kpeflte
d. Korkuluk
e. Sahanlk
10. I. Ahflap
II. Demir
III. Alminyum
IV. Plastik
Dfl kap doramalarnn imal edildii malzemeler afladakilerden hangisinde doru olarak verilmifltir?
a. Yalnz I
b. Yalnz II
c. I ve II
d. I, II ve III
e. I, II, III ve IV
74
1. c
Sra Sizde 1
Yap (kpr, baraj, su kulesi...), insanlarn yeme, ime,
oturma ve uyuma gibi gnlk temel gereksinimlerini
salamaz. Ancak bina (konut, otel, okul...) sz konusu
bu gereksinmelerin tamamn ya da ounu karfllar.
2. a
3. e
4. e
5. b
6. d
7. c
8. b
9. a
10. e
Yantnz yanlfl ise, Yap konusunu yeniden

gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Yap Bileflenleri konusunu
Yantnz yanlfl ise, Temeller konusunu
Yantnz yanlfl ise, Dflemeler konusunu
Yantnz yanlfl ise, Dflk Dflemeler
Yantnz yanlfl ise, Duvarlar konusunu
Yantnz yanlfl ise, atlar konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, p Bacalar konusunu
Yantnz yanlfl ise, Merdivenler konusunu
Yantnz yanlfl ise, Kaplar konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
lkemizin topraklarnn neredeyse tamamnn deprem
blgesi ierisinde yer almasndan dolay ve zellikle
1999 ile 2000 yllarnda yaflanan byk deprem felaketlerinden sonra, deprem srasnda temelin yapsndan ve
biiminden kaynaklanan dezavantajlar minimize etmek
iin, radye (plak) temel uygulamasna geilmifltir. Deprem srasnda dier temel tiplerinde, temellerin her bir
paras farkl davranfl gsterirken, radye temeller, zemin ierisinde tek bir eleman gibi davranfl gstermekte ve deprem yklerinin st yapy etkileme gcn
azaltmaktadr.
Sra Sizde 3
Zemine oturan dfleme, skfltrlarak salamlafltrlmfl
olan toprak tabakas zerine dorudan uygulanr. Dfleme, toprak zemin tarafndan taflnd iin dflemenin
yapmnda sadece beton kullanlr. Dfleme betonunun
iine inflaat demirinin konulmasna gerek yoktur. Ara
kat dflemesinde ise, bofllukta (havada) duran dflemenin kendi kendini taflyabilmesi iin, betonun iine inflaat demiri konulmas gerekir. Beton, inflaat demirinin
btn yzeylerine sk bir flekilde yapflt iin, dfleme, bofllukta durabilir ve kendi kendini taflyabilir. inde inflaat demiri olmadan sadece betondan infla edilmifl
bir ara kat dflemesinin bofllukta durmas ve kendi yk (arl) ile birlikte zerindeki ykleri de taflmas
teknik olarak mmkn deildir.
Sra Sizde 4
Yma yap sisteminde infla edilmifl binalarn btn duvarlar taflyc olmak zorunda deildir. Bu sistemde yaplmfl binalarn btn dfl duvarlar ve i duvarlarnn
byk ounluu taflycdr. Eer planlama imkan veriyorsa, wc ve banyo gibi bina ierisinde az alan kaplayan
mekanlarn duvarlar, taflyc olmayan (blc) duvar
fleklinde dzenlenebilir.
75
Kaynaklar
Sra Sizde 5
at arasndaki mekanlar, binann kaplad alan ile karfllafltrldnda azmsanmayacak bir bykle sahiptir. zellikle dar bir cepheye sahip konut binalarnda,
at arasn kullanarak, tek bir kat iinde planlamann
meydana getirdii zorluklar ortadan kaldrmak mmkndr. Bu amala gn boyu kullanlmayan yatak odas gibi mekanlarn, alt kat ile balantl olacak flekilde
at arasnda tasarlanmas, konutun kullanlrln arttraca gibi, dar cepheli bir yap parselinde daha byk
bir konut elde etme imkann da verecektir.
Sra Sizde 6
Banyo ve wc gibi mekanlarn planlama asndan en az
bir duvarlarnn binann cephesinde yer almas imkannn olduu durumlarda, havalandrma bacasnn yaplmasna gerek yoktur. nk cephedeki duvarda alacak pencereler ile wc ve banyolar havalandrma imkan salanmfl olur.
Sra Sizde 7
Rampalar, dflk eime sahip olmalarndan dolay merdivenlere gre ok byk alan kaplarlar. Her binada
rampa iin ayrlacak yeterli alan olmayaca ya da kullanlabilir mekanlarn orann azaltaca iin, ok zel
durumlar ve zellikle bina giriflleri dflnda fazla uygulama alan bulmazlar.
Sra Sizde 8
Kap, dfl mekana alan bir kap (dfl kap) ise ve kap
arkasndaki mekann doal flk ile aydnlatlmas isteniyorsa, dfl kap doramasnn bir ksm ya da tamam
caml olarak yaplabilir. Ancak byle bir durumda kap
iinde bulunan cam araclyla s kayplarnn ortaya
kmas sz konusu olaca iin, camn, arasnda hava
boflluu olan ift camdan yaplmas tercih edilir. kaplarda ise, mekanlar arasnda nemli bir s fark olmayaca ve s kayplar yaflanmayaca iin, genellikle
tek cam kullanlmas yeterlidir.
Bektafl, C. (1991), Babada Evleri, Yap Endstri

Merkezi Yayn, stanbul
Binan, M. (1981), Ahflap Kaplar, Teknik Kitaplar
Yaynlar, stanbul
Binan, M. (1985), Ahflap Pencere, Kipafl Datmclk,
stanbul
Ching, F. D. K., Adams, C. (2006), Bina Yapm Rehberi, Yap Yayn, stanbul
Eri, M. (1994), Yap Fizii ve Malzemesi, Literatr
Yaynclk, stanbul
Eser, L. (1979), Geleneksel ve Geliflmifl Yap, stanbul Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi Yayn,
stanbul
Gkaltun, E. (2008), Yap Bilgisine Girifl Ders Notlar,
(Yaynlanmamfl), Eskiflehir
Hasol, D. (1990), Ansiklopedik Mimarlk Szl,
YEM Yayn, stanbul
zgi, U., Aysel, B. B. (2003), Kaplar, (1. Cilt), Yap
Endstri Merkezi Yaynlar, stanbul
Kuban, D. (1990), Mimarlk Kavramlar, Yap Endstri
Merkezi Yayn, stanbul
Kkal, R. ve di. (1999), Mimarn Tesisat El Kitab, Issan alflmalar No: 238, stanbul
zdeniz, M. ve di. (1996), Yap Bilgisi, Karadeniz
Teknik niversitesi Yaynlar, Trabzon
Roth, L.M. (2006), Mimarln yks, Kabalc
Yaynevi, stanbul.
Sar, A. (2000), Merdivenler, Yap Endstri Merkezi
Yaynlar, stanbul
Toydemir, N. ve di.(2000), Yap Eleman Tasarmnda Malzeme, Literatr Yaynclk, stanbul
Toydemir, N., Bulut, ., (2004), atlar, Yap Yayn,
stanbul
Trk, . (1997), Yapm, Mimarlar Odas zmir
fiubesi Yaynlar, zmir
Ycesoy, L. (1998), Temeller, Duvarlar, Dflemeler, Yap Endstri Merkezi Yaynlar, stanbul

http://tdkterim.gov.tr/bts/, 15.01.2009
4. nite - Bina Yapmnda Kullanlan Yap Malzemeleri
79
YAPI MALZEMELER
Tarih ncesi dnemden itibaren insanolunun yar ak ya da st ve etraf kapal mekanlar ile barnma eylemini salamasna yardmc olan yap malzemeleri, bir
tasarmn bnyesine giren, o tasarmn oluflum ve kullanma sreci iindeki biimleniflini salayan ve tasarm kullanan insann salk ve konforunu dzenleyen her
trl ifllenmemifl, yar ifllenmifl veya tam ifllenmifl maddeler olarak tanmlanabilir.
Daha ksa bir tanmla, yap malzemeleri, bir yapnn inflasnda kullanlan her trl
malzemedir. nceleri uygulama tecrbesine dayanan pratik ve teorik kavramlardan oluflan malzeme bilgisi, gnmzde, arafltrma ve ihtisaslaflma alanlar genifllemifl ve deneylere dayanan bir bilimsel yne ulaflmfltr. Yapda malzeme, projeyi
flekillendirerek onun gelecek alara kendi zellikleri orannda iletilmesini salayan, retim teknolojisi, yap ekonomisi, yap fizii ve insan konforu ile yakndan
iliflkili olmufltur (Eri, M., 1994:11-12).
Yap malzemeleri, retim Yntemine ve Kkenine (yapsna) gre olmak
zere, iki ana bafllk altnda snflandrlabilir.
retim Yntemine Gre Yap Malzemeleri

retim yntemine gre yap malzemeleri, Doal ve Yapay malzemeler olmak
zere ikiye ayrlr. Doal yap malzemeleri, doadan karldktan sonra hi ifllemden geirilmeden ya da ok az bir ifllemden geirilerek yapda kullanlan (tafl ve
ahflap gibi) malzemelerdir. Yapay yap malzemeleri ise, atlye ve fabrika gibi ortamlarda birtakm endstriyel yntemler kullanlarak retilen, bir veya birka malzemenin bilefliminden oluflan (beton, elik, cam ve plastik gibi) malzemelerdir.
Kkenine (yapsna) Gre Yap Malzemeleri

Kkenine (iyapsna) gre yap malzemeleri, norganik (Cansz olan maddelerden elde edilmifl) ve Organik (Canl olan maddelerden elde edilmifl) malzemeler olmak zere ikiye ayrlr. Doal tafl, kum, akl, al, kire, imento, tula, seramik, cam ve metaller, inorganik malzemelere, ahflap, kauuk ve plastik de, organik malzemelere rnek olarak verilebilir.
DOAL TAfi YAPI MALZEMELER
Pskrk Tafllar: Yer

kabuunun derinliklerindeki
mamann, eflitli yer
katmanlar arasnda
meydana gelen hareketler ve
olaylar sonucu yeryzne
karak soumas ile
meydana gelen, homojen
yapl tafllardr.
Binlerce yldan beri insanolu tarafndan yap malzemesi olarak kullanlan ve yapya olduka fazla arlk getirmeleri ve mekan iinde yer kaybna neden olmalarnn yan sra, malzeme teknolojisindeki ilerlemeler nedeniyle, gnmzde, daha
ok zel amalar iin kullanlan doal tafllar, yer kabuunu meydana getiren kayalarn, eflitli etkenler ile oluflturduu, doal ve inorganik esasl yap malzemeleridir.
Yapda kullanlan doal tafllar, meydana gelifllerine, elde edilifllerine ve ifllenifl
flekillerine gre gruba ayrmak mmkndr.
Tortul Tafllar: Pskrk ve

baflkalaflmfl tafllarn, eflitli
atmosferik ve yer katmanlar
arasnda meydana gelen
hareketler ve olaylar sonucu
paralanarak, tabakalar
halinde tortullaflmas ile
meydana gelmifl, heterojen
boflluklu ve fosil yapl
tafllardr.
Meydana Gelifllerine Gre Doal Tafl Yap Malzemeleri
Baflkalaflmfl Tafllar:
Pskrk ve tortul
tafllardan, yer kabuu iinde
uzun srede, basn, s ve
eflitli kimyasal olaylar
sonucu meydana gelmifl ve
orijinlerine gre, pskrk
veya tortul tafllarn
zelliklerini gsteren
tafllardr.
Doal tafllar, yer kabuu iinde meydana gelifllerine gre, Pskrk, Tortul
ve Baflkalaflmfl tafllar olmak zere gruba ayrlrlar. Yap ifllerinde ska kullanlan granit; pskrk tafllara, traverten, kum ve akl; tortul tafllara, mermer ise
baflkalaflmfl tafllara rnek olarak verilebilir.
80
Elde Edilifllerine Gre Doal Tafl Yap Malzemeleri
Moloz Tafl: Ocaktan

karldktan sonra yapda
kullanlmak amacyla
zerinde fazla bir dzeltme
yaplmayan kaba ve przl
tafl
Kaba Yonu Tafl: Yapnn
cephesinde grnecek yz
ekile kabaca ifllenmifl tafl
nce Yonu Tafl: Yapnn
cephesinde grnecek yz
tarak ya da dz kalemle
ifllenmifl tafl
Kesme Tafl: Prizmatik
biimli ve btn yzeyleri
dzgn ve przsz flekilde
ifllenmifl tafl
Toplama tafllar ve ocak tafllar olmak zere ikiye ayrlr. Toplama tafllar, zaman ierisinde, kayalarn paralanmasyla oluflan tafllardr. Da yamalarnda ve dere yataklarnda bulunan bu tafllar, yapclkta kullanlabilecek nitelikte olmadndan,
yap tafl olarak ok fazla tercih edilmezler.
Ocak tafllar ise, zemin altndaki kitlelerden elde edilen tafllardr. Tafllar, ocaklardan el aletleri ile, elektrikli matkaplarla, dinamit veya barut ile paralanarak karlr. Bu tafllar, ocaktan yeni karldklar zaman kolay ifllenir. Yapclkta, genellikle bu ocak tafllar kullanlmaktadr (Noay, S., 1984:16-17). Vitruviusa gre de,
tafl, ocaktan, inflaatn bafllangcndan iki yl nce, yaz mevsiminde karlmal ve
dfl ortamda braklmaldr. ki yl dfl ortamda bekleyen tafllarn, atmosferik etkenlerden zarar grmfl olanlar temellerde, geriye kalan zarar grmemifl olanlar ise,
doann snavndan getiklerinden dolay, yaplarn toprak stndeki blmlerinde kullanlmaldr (Vitrivius, 1993:34).
fllenifl fiekillerine Gre Doal Tafl Yap Malzemeleri

fllenifl flekillerine gre de, Moloz, Kaba Yonu, nce Yonu ve Kesme tafllar olmak zere drt gruba ayrlrlar (fiekil 4.1.).
fiekil 4.1
fllenifl flekillerine
gre tafl duvarlar
Kaynak: Gkaltun,
E.:2008
SIRA SZDE
Yapdaki Kullanlma fiekli ve

Yeri
Doal tafllar, gnmzdeki yaplarda;
har, sva ve beton yapmnda kullanlacak kum ve akl retiminde, temel ve duvar rglerinde, duvar (dfl cephe), dfleme ve yol kaplamalar ile s ve yangn yaltmnda olmak zere ok farkl flekillerde kullanlmaktadr. Ayrca doal tafllar,
heykel ve ant yapmnda da kullanlan ve
aranlan bir malzemedir.
Yaplarda, homojen yapl, gzeneksiz
(fazla su emmeye karfl), atmosfer etkilerine dayankl, basn dayanm ve fiziksel
zellikleri yksek olan tafllar kullanlr. Dfleme kaplamas olarak kullanlacak tafllar yzeye imento harc ile, duvar kaplamas olarak kullanlacak tafllar ise, yap yzeyine iki flekilde; al ve imento harc
gibi yapfltrclarla ya da metal kenetlerle uygulanr.
Dfleme ve cephe kaplamalarnda mermer, traverten ve granit en ok kullanlan doal tafl malzemelerin baflnda gelir. Yangna dayanm aranan bina blmlerinde bazalt gibi doal tafllar, aflnma etkisinin fazla olduu kaldrm ve sokak kaplamalarnda ise, granit ve andezit tr tafllar tercih edilir. Mutfak tezgahlarnn kaplamalarnda ounlukla doal tafl olarak mermer ya da granit kullanlr. Ancak
mermer cinsi doal tafllar, asit, ya ve pas etkilerinden zarar grebilecekleri iin,
bu tr tafllarn seiminde ve kullanmnda dikkat edilmelidir.
Doal tafllarn
gnmz
SIRA
SZDE yaplarnda da sklkla kullanlan bir malzeme olmasnn nedeni
sizce ne olabilir?
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
AHfiAP YAPI MALZEMELER

Ahflap, doada devaml yetiflmekte olan aalardan elde ettiimiz nemli bir yap
malzemesidir. Yine de bir aacn kereste verecek kadar bymesi iin geen sre
az deildir. Ormanlarn yanmas, tarm arazisi kazanmak iin kesilmesi ve ayrca
ok kullanlan bir yap malzemesi olmas, ahflabn tketimini artrmaktadr (Gnay,
R., 2002:1). Yeryznde yaklaflk 120000 eflit bitki mevcuttur. Bunlardan ancak
20000 kadar, kullanlacak cinste odun ham maddesi retmektedir (rs, Y., Keskin, H., 2001:1). Yap malzemesi olarak kullanlacak odun ham maddesinin says
ise olduka snrldr.
Ahflabn elde edilmesi, ifllenmesi ve taflnmas kolaydr. Fakat, atmosferik etkilere, tafl malzeme gibi dayanamad iin ak havada ok uzun mrl deildir.
Aacn tafla gre ksa mrl bir yap malzemesi olmas, ahflab, ancak orman bol
olan blgelerin konut malzemesi haline getirmifltir (Kuban, D., 1990: s.33).
Gnmzde orman kaynaklarnn giderek azalmas ve buna bal ekonomik
nedenler, ahflabn yapda kullanlma orann dflrmfltr. Ahflabn yaplarda tekrar kullanlrln artrmak iin, doal ahflap, yksek teknoloji imkanlar ile homojen bir malzeme olarak gelifltirilmifl ve yapay ahflap elde edilmifltir. Bu amala zellikle yapda kullanlmaya elveriflli olmayan ahflaplardan da yararlanlmaktadr.
Ahflap, hava boflluklu dokusu ve bnyesindeki selloz nedeniyle scak ve soua karfl geirimsiz ve ayrca ses tutucu bir malzemedir. Lifli ve boflluklu dokusu nedeniyle de, hafif ve yk taflma deeri yksek bir yap malzemesidir.
Ahflap, iindeki rutubet miktar ile mukavemetine ve kalitesine gre olmak zere iki snfa ayrlr:
A) Ahflabn indeki Rutubet Miktarna Gre;
Taze yap ahflab (rutubet miktar snflandrlmamfltr.)
Yar kuru yap ahflab (rutubet miktar < % 35)
Kuru yap ahflab (rutubet miktar < % 20)
B) Ahflabn Mukavemetine ve Kalitesine Gre;
Birinci snf (kalite) ahflap (yksek mukavemetli ahflap)
kinci snf (kalite) ahflap (normal mukavemetli ahflap)
nc snf (kalite) ahflap (az mukavemetli ahflap) (obanolu M. ve di.,
1997:137-138).
Yapdaki Kullanlma fiekli ve Yeri

Ahflap malzemeler yapda ok farkl ifllevlerde (taflyc, kaplama, dekoratif...) grev alr ve ok farkl flekillerde yapdaki yerine uygulanr. Ahflap zellii nedeniyle, byk mekanlarn zerinde taflyc kirifl olarak tek baflna grev yapabilecek
yeterlilikte bir malzeme deildir. Ancak gnmzde lamine (tabakal) ahflap (fiekil
4.2.) olarak isimlendirilen st ste yapfltrlp, yksek basn altnda preslenmifl
doal ahflap elemanlarla ok byk akla sahip; spor salonu, konser salonu ve
yzme havuzu gibi yaplarn zerini gemek mmkndr. Ahflap ayrca taflyc
eleman olarak, karkas (iskelet) sistemde infla edilen yaplar ile binalarn atlarnda da eflitli boyutlarda kullanlmaktadr.
81
82
fiekil 4.2
Lamine ahflaplar ile
yaplan bir bina inflaat
Kaynak:
http://www.oranmimarlik.com.tr/images/proje_holzbau/sosyal/02_01.jpg,
01.04.2009
Kr dfleme: Ahflap parke

kaplamann altna, dflk
kalitedeki tahtalarla yaplan
ve kadronlara aklan
dfleme.
fiekil 4.3
Bina cephesinde
ahflap yal basks
kaplama
Kaynak:
http://www.bodrumdahayat.com/Portals/0/firmalar/images/foto/218/Agora11.jpg, 01.04.2009
Dfleme, at rts, tavan, i ve dfl duvar kaplamas olarak yapya giren doal ahflap yannda, gnmzde ince kaplama levhalar, kontrplak, lif ve yonga levhalar (sunta, mdf vb.) gibi yapay ahflap eflitlerinin de genifl bir kullanm alan vardr. Doal ve yapay ahflap kaplamalar, kaplama amacyla yapdaki yerlerine yan
yana getirilerek, birbirine gemeli olarak ya da st ste bindirilerek uygulanr. Yapnn dfl cephesinde ahflaplarn st ste bindirilmesi ile oluflturulan cephe kaplamasna Yal Basks ad verilir (fiekil 4.3.). cephe kaplamasnda ise ahflap kaplama birbirine gemeli flekilde yaplr. Bu flekildeki kaplama Lambri Kaplama
olarak isimlendirilir (fiekil 4.4.). Dflemelerdeki uygulamas ise ounlukla parke
kaplama fleklindedir. Doal ve yapay ahflap dfleme kaplamalar, genellikle, kr
dflemeye ve kadronlara (kare kesitli aa) aklmak veya flap (dzeltme betonu)
zerine yapfltrlmak suretiyle yapdaki yerine uygulanr.
Pencere ve kap kurulufllarnda da yer alan ahflap, pencerelerin ve zellikle kaplarn kasa ve kanat gibi elemanlarnn yapmnda gnmzde genifl bir uygulama alanna sahiptir.
Hazr duvar, dfleme
ve at panolar fleklinde yapya giren elemanlarda ise, ounlukla,
yapay ahflap kullanlmaktadr. Dolu, boflluklu veya petek sistem
fleklinde bulunan ahflap
pano elemanlar, kalite
kontrol, esneklik, hz
ve ekonomi salayc nitelikleri ile, zellikle,
konut retiminde, elik,
beton veya ahflap karkas
(iskelet) sistem elemanlar arasnda youn bir
biimde kullanlmakta-
83
dr. Bunlarn dflnda, yapay ahflap malzemelerden talafl ve lif levhalar, s ve ses
yaltmlarnda da tercih edilmektedir (Eri, M., 1994: 321-322).
fiekil 4.4
Ahflap lambri
kaplama
Kaynak:
http://deska.com.tr/i
mages/ah%FEap%2
0lambri.jpg,
01.04.2009
SIRAyal
SZDE
Yapnn dfl cephesinde ahflaplarn st ste bindirilmesi ile oluflturulan
basks, sizce hangi yaplarda daha ok kullanlan bir ahflap cephe kaplama teknii olmufltur?
KERP YAPI MALZEMELER
D fi N E L M
D fi N E L M
Gneflte kurutularak retilen kerpi uygarlk tarihinin nemli yap malzemelerinden

S O Rkerpi
U
birisidir. Bundan yaklaflk 6000 yl nce Mezopotamyada Asurlular
kullanarak yma yaplar infla etmifllerdir. Aa varlnn az olduu, tafln kolay bulunmad yre ve lkelerde kerpi yaygn biimde uygulanmfltr. Gnmzde
ise kerDKKAT
pi, tekrardan gncel bir yap malzemesi olarak grlmeye bafllanmfltr (Trk,
., 1997:128). Bugn toprak yap, en az geliflmifl lkelerden en geliflmifl ileri endsSIRA SZDE
tri lkelerine kadar, dnyann her yerinde, zerinde en ok alflma ve arafltrma
yaplan konularn baflnda yer almaktadr. Kerpi yap, konut, iflyeri ve hizmet binalarnn yapm iin lkede bol bulunan kaynaklardan en kolay
ve en ileri dzeyAMALARIMIZ
de yararlanmay, yre halknn gelenek ve greneklerini deerlendirme olana, etkin lde enerji tasarrufu, kalknma iin gerekli kaynaklarn yap sektrndeki
kullanmn en az dzeye indirmeyi, her mevsimde bina iinde
en uyK kullancya
T A P
gun yaflam koflullarn, gnmzde uygarln gerei olan her trl donatmn yapda uygulanmas olanan salar. Bu nedenle kerpi yap, gnmzde adafl
Yap niteliini de kazanmfltr. (http://www.kerpicev.com/uretimstandarti.htm,
TELEVZYON
27.03.2009).
Birok olumlu zelliine ramen topran yap malzemesi olarak kullanlmasnn sakncal ynleri de vardr. Toprak yap, genellikle yafllardan korumay ge N Tkarfl
E R N E dayanm
T
rektirir. nk kerpi, yap malzemeleri ierisinde neme ve suya
en
zayf olan malzemedir. Devaml bakm gerektirir. Toprak yapda duvar i yzeyleri toz ve kir tutar. Uygun bir kaplama yaplmas gerekir (Grdal, E., 19...:2). Bu
olumsuz ynlerini ortadan kaldrmak iin, kerpicin iine imento, kire, al, eflitli endstriyel atklar ve lifsel bitki atklar gibi eflitli maddeler katlarak kerpicin
zellii ve nitelii artrlmakta ve gnmz yaflamnda adafl bir malzeme olarak
kullanma sunulmaktadr.
S O R U
DKKAT
N N
Kerpi lkemizde en ok hangi blgelerde kullanlmaktadr?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
84
SERAMK YAPI MALZEMELER

Seramik, en ksa flekliyle, kkeni kil olan piflmifl malzeme olarak tanmlanabilir.
Belirli bir retim srecini geirdikten sonra, kil, sert ve deforme olmayan ve baz
zel etkenler dflnda hibir dfl etkiden kolayca etkilenmeyen bir malzeme haline
gelir. Bu nitelii kazanabilmesi iin, kilin mutlaka piflirilmesi gerekir. Dier bir ifadeyle, piflmemifl kile seramik denilemeyecei gibi, yeterince piflmemifl kile de, seramik denilmemesi gerekir. nk, bu tr bir malzemeden, gerek bir seramikten
beklenen dayanmlar beklemek sz konusu deildir (Toydemir, N. 1991:1).
Seramikler, piflme derecesine de bal olarak, homojen, sert ve geirimsiz zellikte yap malzemeleridir. Genelde donmaya karfl dayankldrlar. eflitli kimyasallara ve mikroorganizma etkilerine karfl olduka dayankldrlar. Seramik malzemeler grubunda yer alan tulalarn boflluklu (gzenekli) yaps ve iindeki deliklerden (delikli tulalarda) dolay, s tutuculuk (sy iletmeme) zellikleri vardr. Seramik dfleme ve duvar kaplamalar, kiremitler ve shhi tesisat malzemeleri ise, su
geirmeme zelliine sahiptirler.

Seramik yap malzemeleri, yapda kullanldklar yere gre:
Duvar Malzemeleri
Dfleme Malzemeleri
Kaplama Malzemeleri
at Kaplama Malzemeleri
Shhi Tesisat Malzemeleri
olmak zere, befl farkl bafllk altnda snflandrlabilir.
Duvar Malzemeleri
Seramik duvar malzemeleri tulalardr. Taflyc ve Taflyc Olmayan tulalar
olarak iki farkl flekilde retilir. Taflyc duvar malzemesi olarak retilen tulalar,
yma yap sisteminde kullanlmakta olup, zerine gelen yap yklerini taflma
zellii vardr. Dfley delikli ya da dolu (deliksiz) olarak retilirler (fiekil 4.5.).
Taflyc olmayan tulalar ise, karkas (iskelet) yap sisteminde kullanlr. Bu tulalarn, sadece kendi yklerini taflma zellii vardr. Karkas yap sistemi iinde,
dolgu eleman veya mekanlar birbirinden ayran blc eleman olarak kullanlrlar. Genelde yatay delikli olarak retilirler (fiekil 4.5.). Yatay delikli tulalar, taflyclk zellii bulunmayan tulalar olduklar iin kesinlikle yma yaplarda kullanlmamaldr.
fiekil 4.5
Taflyc ve taflyc
olmayan tula
trleri
Kaynak: Gkaltun,
E.:2008
85
Dfleme Malzemeleri
Seramik dfleme malzemeleri de, Taflyc ve Taflyc Olmayan dfleme malzemesi olarak iki farkl flekilde retilir. Taflyc olmayan dfleme malzemesi ile yaplanlarna, Asmolen Dflemeler denir (fiekil 4.6.). Yaplarda dfleme kaplama malzemesi olarak yaygn kullanm daha ok asmolen dfleme fleklindedir. Asmolen
dfleme bloklar, taflyc betonarme dflemede dolgu malzemesi olarak kullanlr.
Betonarme kiriflleri asmolen dfleme tulalar arasnda gizleyip, dz bir tavan elde
etmek amacyla uygulanr. Boflluklu yaps nedeni ile katlar arasnda ses ve s yaltmnn salanmasnda da olduka etkilidir.
fiekil 4.6
Asmolen dfleme
tulalar ve
asmolen dfleme
kesitleri
Kaynak: Ycesoy, L.:
1998:82
Kaplama Malzemeleri
Seramik kaplama malzemeleri, Dfleme Kaplama Malzemesi ve Duvar Kaplama
Malzemesi olarak ikiye ayrlr.
Seramik dfleme kaplama malzemeleri, yatay veya az eimli yzeylere bitirme
malzemesi olarak kaplanan yap malzemeleridir. Deiflik flekil ve boyutlarda dfleme tulalar, piflmifl toprak karolar ve gre seramik karolar olarak retilirler. Dfleme kaplama malzemeleri, yrme emniyetini salamak iin kaygan yzeyli olarak
retilmezler. Bu amala yzeyleri srlanmaz. Dfleme kaplama malzemelerinin su
emme zellii hemen hemen yzde sfrdr. Aflnmaya da olduka dayankldrlar.
Duvar kaplama malzemeleri, dfley veya dfleye yakn eimdeki duvar ve eimli yzeylere kaplanan bitirme malzemesidir. Srl veya srsz prese kaplama tulalar, piflmifl toprak plaket kaplamalar (biskvi tulalar), gre seramik karolar ve inileri ierir. Duvar kaplamalarnda aflnma sz konusu olmad iin, dfleme kaplamalarna gre kalnlklar daha az olacak flekilde ve srlanarak retilirler. Duvar
kaplamalar dfley yzeyde uygulanan malzemeler olduklar iin, har ile ya da seramik yapfltrcs ile duvara daha iyi yapflabilmeleri amacyla, arka yzeylerine girinti ve kntlar yaplr.
at Kaplama Malzemeleri
Kiremit, bir seramik at rt malzemesidir. lk defa yaklaflk befl bin yl nce
inde piflmifl topraktan retilmifl ve kullanlmfltr. Marsilya tipi kiremit ve alaturka
kiremit gnmzde en ok kullanlan trleridir (fiekil 4.7.). Kiremitler, her trl atmosferik etkiye ve kimyasallara karfl son derece dayankldrlar. Hemen hemen
her iklim blgesinde kullanlmaya uygundur. Su emme zellikleri yoktur. zellikle dfl lkelerde, kiremitlerin ok deiflik flekilleri olduu gibi, havalandrma ve baca kenar kiremitleri gibi ok deiflik tipte ve boyda retimleri de yaplmaktadr.
86
fiekil 4.7
Kiremit trleri
Kaynak: http://dempayapi.com/index.php?sayfagoster=kiremitler,
01.04.2009,
http://firma.balikesir.gen.tr/selaleyapi/?magaza=urun&ra=7612,
01.04.2009)
Marsilya Kiremiti
Alaturka Kiremit
Shhi Tesisat Malzemeleri

Seramik yap malzemeleri, yapda, lavabo, hela tafl, klozet, dufl teknesi ve kvet
gibi shhi tesisat malzemeleri fleklinde de kullanlmaktadr. Kir tutmamas, kolay temizlenebilmesi, grnfl ynnden istenilen nitelikte elde edilebilmesi, suya, kimyasal etkilere ve sya dayankl oluflu, uzun mrl bir malzeme olmas gibi nedenlerle seramik, shhi tesisat malzemesi retiminde tercih edilmektedir. Ayrca,
hela tafl ve klozet gibi flekillendirilmesi g shhi tesisat malzemelerinin, seramik
dflndaki malzemelerden retiminde teknolojik adan byk zorluklar getirmesi,
seramiin shhi tesisat malzemesinde tercih edilmesinin bir baflka nemli nedenidir (Toydemir, N. 1991:168).
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
Taflyc ve taflyc
olmayan delikli tulalar arasndaki en nemli fark nedir?
HAFF BLOK YAPI MALZEMELER

D fi N E L M
S O R U
Yaplar zerine fazla yk getirmemek amacyla ok farkl malzemelerden retilen

hafif blok yap malzemeleri vardr. Bunlarn en ok bilinenleri ve kullanlanlar;
S O R briket
U
gazbeton, beton
ve bims blok yap malzemeleridir.
DKKAT
Gazbeton
Yap Malzemeleri
D KBlok
KAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Betonun bulunmasndan bu yana insanlar daha hafif beton elemanlar retebilmek

iin karflma tf, snger tafl ve perlit gibi doal hafif agregalar katma, kimyasal veSIRA SZDE
ya inorganik katk maddeleriyle hacmi artrarak arl hafifletme gibi eflitli yntemler denemifllerdir (Trk, ., 1997:187). Bu rnlerden birisi olan gazbeton da
(fiekil 4.8.),AMALARIMIZ
hafif beton grubuna giren bir yap malzemesidir. Silis kumu, balayc
olarak kullanlan imento ve kire ile birlikte suyla karfltrlr. Bu karflma gaz
oluflturucu alminyum ilave edilerek bir hamur elde edilir. Bu hamur elik kalplara dklr.
toleransla istenilen boyutlarda kesilir ve sertlefltirmek amaK Milimetrik
T A P
cyla da buhar krne tabi tutulur. (http://www.insaatmuhendisligi.net/index.php?topic=70.msg278, 26.03.2009).
N N
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
87
fiekil 4.8
eflitli boyutlardaki
gazbeton blok yap
malzemeleri
Kaynak:
http://www.kaptanticaret.com/images/gazbeton.jpg,
01.04.2009
Yapsnn %84 durgun hava ieren gzeneklerden oluflur. Gazbetona yksek

s yaltm ve en hafif yap malzemesi olma zelliini salayan, bu kk gzenekler iine skflmfl kuru havadr (http://www.tgub.org.tr/Default.asp?L=TR&mid=232,
26.03.2009).
Hafif yap malzemesi olduundan byk boyutlarda retilebilir. Bu boyutlardaki dzgn yzeyli bloklarla duvar rlmesinde byk kolaylklar salar. Gazbeton
bloklar, zel testeresi sayesinde, ahflap keser gibi istenilen llerde ve rahatlkla
kesilebilir. Duvar ifliliini basitlefltirir ve kolaylafltrr. Buna bal olarak da duvar
rme hzn ve verimini artrr. Hafif, gzenekli ama ayn zamanda yksek basnca
dayankl bu yap malzemesi; ahflap gibi ifllenebilir olduundan, istenilen her trl geometrik flekil verilebilir.
Gazbeton, betondan 10, delikli tuladan 3 kat daha fazla s yaltmna imkan
verir. Gzenekli yaps sayesinde dflardaki souu ieriye, ierideki scakl da
dflarya iletmez. Her trl iklim flartlarna ve zellikle de donmaya karfl dayankldr. Gzeneklerinin kapal bir yapya sahip olmas zelliinden dolay, su ve nemi daha az emer. norganik yaps sayesinde yangna karfl da dayankldr. Masif
bir yap malzemesi olduundan ok iyi ses yaltm salar.
Betondan 6, blok tuladan 3 kat daha hafiftir. Bu hafiflii sayesinde nakliye ve
iflilik masraflarnda nemli tasarruf salar. Basnca dayanm yksektir. Binaya
ok az yk getirdiinden depremin bina zerindeki etkisini azaltr. (http://www.insaatmuhendisligi.net/index.php?topic=70.msg278, 26.03.2009).
Beton Briket Blok Yap Malzemeleri

Briket; imento, snger tafl, tf, perlit, kmr crufu ve katran tortusu gibi eflitli
agregalar ve suyun karfltrlp, basnla skfltrlmas ile elde edilen bir yap malzemesidir (fiekil 4.9.).
Dolu veya boflluklu retilebilirler. Boyutu tuladan daha byk olmasna ramen hafiftir. Kolayca taflnabilir. Hem yma yaplarn taflyc duvarlarnda, hem de
taflyc olmayan duvarlarda kullanlr. Taflyc duvarlarda dolu olan beton briket
bloklar kullanlmaldr. Beton briketlerin, betonarme dflemelerde asmolen tulas
olarak kullanlmak zere retilen trleri de bulunmaktadr.
88
Bims Blok Yap

Malzemeleri
fiekil 4.9
Beton briket
Kaynak:
http://www.aydinkirec.com/betonmamulleri/briketler.jpg, 01.04.2009
fiekil 4.10
Bims blok
Kaynak:
http://www.evimshop.com/images_buyuk/260503061020
76376.jpg,
01.04.2009
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Bims blok, zellik ve grnm olarak beton brikete benzeyen bir yap
malzemesidir
(fiekil
4.10.). En nemli fark,
agrega malzemesi olarak
bims (pomza) ad verilen
volkanizma sonucu oluflan, kristalize, birbirinden bamsz gzenekli,
sngerimsi, fiziksel ve
kimyasal etkilere karfl
dayankl, doal ve volkanik bir kayacn kullanlmasdr
(http://www.blokbims.com.tr/, 26.03.2009).
Bims bloklar, yksek elastikiyet zellii nedeniyle depreme dayankldr. Hafiflii sayesinde binalarn arln, betonarme binalarda da kolon ve kirifllere gelecek yk azaltr. Duvar rmek iin zel bir iflilie gerek yoktur. Zaman, iflgc ve
malzemeden tasarruf salanr. Malzemenin boyutlar ok dzgn olduundan zerine ince bir sva tabakas yeterlidir. Svalarda kabarma ve atlama olmaz
(http://www.aybims.com/beton.htm, 26.03.2009).
Ayrca duvarlarnda bims bloklarn kullanld yaplarda, kapal mekanlarn i scaklklarn
istenilen dzeyde tutabilmek, dfl iklim koflullarna karfl yaplan stma soutma ifllemlerinde
ve en nemlisi iyi bir s yaltm elde etmek
mmkndr. Ayrca bims blok, duvarlarda ve
dolaysyla binada, yap fizii flartlarn yerine
getirdii iin yap konforunu artrr ve duvarlarda nem ve kflenme sorununu ortadan kaldrr.
Bims bloklarn, beton briketlerde olduu gibi
betonarme dflemelerde asmolen tulas olarak
kullanlan trleri de vardr.
Hafif blok tulalar
yapda kullanmakla depreme karfl bir avantaj salanabilir mi?
SIRA SZDE
AGREGALAR (KUM VE AKILLAR)
D fiyapay
N E L Molarak retilen agregalar, har, sva ve beton gibi yap malzeDoal ya da
melerinin retilmesinde kullanlan kum ve akllar kapsar.
S O R olarak
U
Kumlar doal
nehir, deniz ve ocaklardan elde edilir. nflaat iin kullanlacak en iyi kumlar nehir ve ocaktan elde edilen kumlardr. Deniz kumlarnn yapda
kullanlmas iyi ykanmadklar srece ok sakncaldr. l kumlar ok ince taneli
DKKAT
olduu iin inflaatta kesinlikle kullanlamaz. Kumlar ayrca yapay olarak tafl ve akllarn eflitli endstriyel ifllemlerden geirilerek paralanmasyla da elde edilir.
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
89
akllarda kumlar gibi doal ya da yapay yntemler ile elde edilir. Kumlara gre daha iri taneli yap malzemeleridir. Yapay olarak retilen akllar, doal olarak
retilen akllara gre ok fazla kflelidir. Bu durum beton iinde fazla boflluk kalmasna neden olabilir. nk agregalar (kum ve akllar), beton hacminin yaklaflk olarak % 75ini kapsadklar iin, gerek beton ekonomisi ve gerekse mukavemet ve dayankllk zellikleri zerinde nemli etkilere sahiptirler. Bu nedenle agregalar;
Temiz, sert ve dayankl olmal,
Suyun etkisi ile yumuflamamal ve dalmamal,
imentonun iinde bulunan eflitli kimyasal bileflenler ile zararl bileflikler
meydana getirmemeli,
Donatnn korozyona (paslanmaya) karfl korunmasn tehlikeye dflrmemelidir. (Noay, S, 1984:44, Kocataflkn, F., 1972:19).

Agregalar yapda, serbest flekilde ve aglomere (sva, har, beton...) malzemesi olmak zere iki farkl kullanm alanna sahiptir. Serbest flekilde kullanlan agregalar,
zemin altnda bulunan temellerin zerlerine gelen yk topraa eflit biimde datmas iin, yol kaplamas altnda da dolgu ve dzeltme amacyla kullanlr. Aglomere malzemesi olarak kullanlan agregalar, sva, har, beton, karo mozaik, asfalt
ve eflitli su yaltm malzemelerinin iinde yer alarak, yapnn ok farkl noktalarna uygulanr.
Yapnn inflasnda deniz kumu kullanmann sizce ne gibi sakncalarSIRA
vardr?
SZDE
BALAYICI YAPI MALZEMELER (ALI, KRE VE

D fi N E L M
MENTO)
Doal tafl, agrega ve eflitli kargir (tula, kerpi, briket...) yap malzemelerini birS O R U kullanlan,
birine balamak ve bu flekilde yapay tafl meydana getirmek amacyla
havada veya suda katlaflma zellii gsteren al, kire ve imento gibi malzemeler, balayc yap malzemeleri olarak nitelendirilir.
DKKAT
Al
N N
Al taflndan elde edilen beyaz renkli, inorganik ierikli ve suSIRA

ile SZDE
karfltrld zaman katlaflma zellii gsteren bir balayc yap malzemesidir. Al, asit reaksiyonlu bir malzeme olup, rutubetli ortamda demirin korozyona uramasna yani
AMALARIMIZ
paslanmasna yol aar. Kargir malzeme ve demire karfl iyi bir yapflma zellii olmasna karfllk, ahflaba karfl zayftr. Dolaysyla ahflap malzemeler zerine al
dorudan uygulanamaz aksi takdirde uyguland yzeyden ksa
dkK sre
T A iinde
P
lr. Al atefle ise dayankl bir malzemedir. Bu bakmdan yangna karfl dayanm
aranan yerlerde kullanlabilir. Alnn ayn zamanda s tutuculuk deeri de yksektir. Bu zellii sayesinde sy dier tarafa iletmez ve iyi bir
T Es
L E Vyaltm
Z Y O N salar.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON

Al, suda kolaylkla erimesi nedeniyle, zemine yakn veya suyun etkisinde olan
N T E R N E T da yzeyi
yerlerde kullanlmamaldr. Dfl cephe kaplamas olarak kullanldnda
mutlaka su geirmeme zellii bulunan silikat ierikli koruyucu maddelerle ya da
boyalarla kaplanmaldr.
NTERNET
90
Demiri korozyona (paslanmaya) urataca iin, demir yap malzemeleri ile bir
arada kullanlmamaldr. Metal yap malzemeleri ile birlikte kullanlma zorunluluu olduu takdirde metaller, bakr veya galvanize demirden seilmelidir.
Gnmzde alnn kullanlma yerleri, balayc malzeme olmaktan teye gemifl, i mekanlarda duvar kaplama malzemesi, asma tavan malzemesi ve blc
duvar elemanlar haline dnflmfltr. Yapda genellikle, derz doldurulmasnda ve
onarm ifllerinde, har ve sva yapmnda, beton ve heykel kalplnda, i sslemecilikte kullanlmaktadr. Gerekli durumlarda al, renklendirilebilmektedir. Ayrca, ses ve s yaltm zellikleri nedeniyle de, yapda yaygn bir flekilde kullanlmaktadr (Eri, M., 1994:202).
Kire
Kire, kalker (kire) taflndan elde edilen beyaz renkli, inorganik ierikli ve baz
trleri havada, baz trleri de suda katlaflma zellii gsteren bir balayc yap
malzemesidir. Hava kireci ve su kireci olmak zere ikiye ayrlr. Kirecin katlaflmas havada bulunan karbondioksit gaznn etkisi ile olduu iin, bu tr kireler hava kireci adn alr. Hava kirelerinin en nemli zellii, suda erimesidir. Su kireleri ise hem havada, hem de suda katlaflma zelliine sahiptir. Su kireleri kesinlikle su ve nemden etkilenmeyen bir kire trdr.
Kirecin en nemli zellii, kargir (tula, kerpi, briket...) malzeme ile yksek
aderans gstermesi yani iyi derecede kargir yzeye yapflma zellii bulunmasdr.
Deformasyon kabiliyetinin stnl nedeni ile atlama yapmaz ve eski flekline
tekrar dnebilir.

Kire, bilinen en eski balayclardan biridir. Babil, Msr, Hitit ve Pers uygarlklar, hava kirecini yapda balayc malzeme olarak, Romallar, su kirecini, su ii inflaatlarnda, Trkler de, tula krklarnn tlp, kirele karfltrlmas ile elde
edilen Horasan Harcn yaplarnda kullanmfllardr.
Gnmzde ise kire, sva, balayc boya malzemesi ve plastik endstrisinde
ham madde olarak genifl bir kullanm alanna sahiptir. Kire badana yapmnda, kirecin, aderans zelliini artrmak amacyla, tutkal, zeytinya ve tuz gibi baz katk
maddeleri ilave etmek mmkndr. Hava kireleri, yap iinde suyun etkisinin olmad yerlerde kullanlmaldr. Su kireleri ise, gerek yap dflnda, gerekse su
iinde kullanlabilir.
imento
imento, belli oranlardaki kil ve kalkerin karfltrlp, eflitli scaklk derecelerinde
piflirilmesi sonucu elde edilen, havada ve suda katlaflma zellii gsteren, inorganik ierikli, gri veya beyaz renkli bir balayc yap malzemesidir.
nsanolu 19. yzyla kadar, yaplarda balayc madde olarak kire veya puzolan kire (volkanik esasl killi ve kalkerli toprak) kullanmfltr. imento ilk olarak
19. yzyln bafllarnda bulunmufl ve bu tarihten sonra hzla yaylarak btn dnyada kullanlan bir balayc yap malzemesi olmufltur. imentonun yap inflaasna
getirdii en byk yenilik, betonarme yap malzemesinin bulunmasdr. imento,
agrega (kum-akl) ve inflaat demirinin bir araya gelmesi, birbiri ile ok iyi balayclk zellii olan ve yksek basn mukavemetine sahip bir yap malzemesinin
ortaya kmasna neden olmufltur.
91

Gnmzde imento, 20. yzyl bafllarndan itibaren sva, har, beton ve zel beton retimi ile genifl kullanm alan bulmufltur. Ortam flartlar, kullanm yeri ve bakm gibi zellikleri gz nnde bulundurularak, birok imento tr, farkl amalar iin kullanlaca gibi, imentonun iine baz zel katk maddeleri katarak imentoyu, istenilen flartlar (scak ya da souk havada beton dkmek, betona su geirimsizlik zellii kazandrmak gibi) salayc nitelie getirmek de mmkndr.
Beton yapmnda, karflmn iine imentonun erimesine yol aan ve ph derecesi 7nin altnda olan asitik sular kullanlmamaldr. Asitik zellii ya da iinde eflitli kimyasal maddeler bulunan sular, betonun ayrflmasna ve dalmasna neden
olurlar.
imento bzlme oran fazla olan bir malzemedir. Bzlme miktarnn beklenenden fazla miktarda gerekleflmesi, imento ile yaplmfl tabakann (sva ya da
dfleme kaplamasnn) atlamasna yol aar. Bu nedenle uygulamadan ksa bir sre sonra, imentolu tabakann katlaflmasn tamamlayncaya kadar, bzlme yapp
atlamasn nlemek iin, srekli olarak nemli tutulmal ve sk sk sulanmaldr.
Ayrca, yapdaki kullanmndan nce, imentonun dfl etkenlerden korunmas
da nemli bir sorundur. fiantiyeye ounlukla kat torbalar ierisinde getirilen imentonun nemden etkilenip, katlaflmamas iin nem ve hava etkilerinden zellikle korunmas gerekir. imento, en iyi flartlarda korunmas halinde bile yl sonunda mukavemetinin % 50sini kaybeder. Portland imentosu, korunmas ve saklanmas en kolay imentodur. Trkiyede beton retiminde en ok kullanlan imento trleri de, Portland imentosu ve Beyaz Portland imentosudur. Dolaysyla, btn bu faktrler gz nne alndnda, kullanm iin Portland imentolarnn tercih edilmesinin her bakmdan avantajl olduu sylenebilir.
SIRA SZDE
Is tutuculuk deeri yksek (sy iletmeme zellii) olan al, tek baflna
s yaltm malzemesi olarak kullanlabilir mi?
fi N E L M
YAPAY TAfi YAPI MALZEMELER (HAR DVE
BETON)
Balayc malzemeler (kire-imento), agrega (kum-akl) ve suyun karflm soS O Rzere

U
nucunda elde edilen yapay tafl malzemeler, har ve beton olmak
iki gruba
ayrlr.
Har
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
Kire ve imento gibi balayc malzemeler, agrega (kum-akl), su ve gerektiinSIRA SZDE

de kimyasal katk maddelerinin karflmndan meydana gelen, mukavemet ve dfl
etkilere dayankllk gibi zellikler gsteren karflmlara Har denir.
Topran yap malzemesi olarak kullanlmas, kerpile beraber
harc da ortaya
AMALARIMIZ
karmfltr. lk nceleri amur, dorudan aa dallarn birlefltirici bir malzeme, daha sonraki dnemlerde de kerpileri balayc har olarak kullanlmfltr. Fakat ksa srede toprak haline dnflen amurun, salam ve dayankl
yapK bir
T A duvarn
P
m iin elveriflli olmad grlmfltr. Daha gl bir madde, Romallar dneminde kire ve kumun, su ile karfltrlmas sonucu meydana getirilmifl olan kire harcdr. Bu yeni malzeme, sadece tula ve tafl duvarda balaycT Eolarak
yzeyL E V Z Ydeil,
ON
leri rten ve koruyan sva olarak da kullanlmaya bafllanmfltr. Harcn geliflimi, btn doal balayc malzemelerin grevini gren ve homojen bir yap malzemesi
olan imento harlarnn ortaya kflna kadar srmfltr (Kuban, D., 1990:39).
N N
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
92
Harlar, kil, al, kire, imento ve melez (imento-kire) harlar olmak zere
befle ayrlr. Kil harlar, topraktan yapldklar iin en dayanaksz olan harlardr.
En iyi har trleri, her trl yapda ve her trl ortamda kullanlabildikleri iin imento ile melez (imento-kire) harlardr.

Harlarn; sva, duvar harc, flap ve flerbet olmak zere drt farkl flekilde yapda
kullanm alan vardr.
Estetik grnm yannda, duvar dfl etkilere karfl korumak amacyla kullanlan svalar, dfl duvarlarda ortalama 2-3 cm, i duvarlarda ise 1.5-2 cm kalnlnda
uygulanr. Ancak, dzgn olmayan yzeylerde bu kalnln artrlmas gerekebilir.
Dfl cephelerde, imento, su kireci ve melez, i duvarlarda ise, kire ve al harlar kullanlr.
Duvar harlar ise, kargir (tula, kerpi, briket...) yap malzemelerini birlefltirmek ve bylelikle duvarlarn yatay ykleri taflmasn salamak amacyla kullanlr.
imento, kire veya melez harlar, duvar harlarn meydana getirir.
fiaplar ise, yaplarda su geirimsizlii salamak ve dflemede dzgn bir yzey
elde etmek amacyla kullanlan yksek dozajl (iinde imento miktar fazla olan)
harlardr.
Yapdaki atlaklarn doldurulmasnda kullanlan ve imentodan imal edilen flerbet, gevflek zeminlerin salamlafltrlmas ve dayanmnn artrlmasnda, eflitli
onarm ifllerinde ve geirimsizlik salamak amacyla derzlerin (yan yana gelen yap malzemelerinin arasndaki boflluklarn) doldurulmasnda kullanlan bir har trdr.
Beton
Agrega (kum, akl) ve imento ile elde edilen karflmn, su ile yorulduktan sonra, istenilen flekil ve boyuttaki kalplar ierisine yerlefltirilip zamanla katlaflmasna,
Beton denir (Noay, S., 1984:103).
yi bir betonda tm ince agrega tanelerinin imento hamuruyla; tm kaba agrega tanelerinin de harla btnyle kaplanmfl olmas gerekir. Bu sistem iindeki
balayc madde olan imentonun suyla reaksiyonu (hidratasyon) sonucunda beton dayanm kazanr (obanolu M. ve di., 1997:57).
Betonlar flantiyede ya da flantiye dflnda retilir. fiantiyede retilen betonlarda,
betonu meydana getiren ksmlar, flantiyede hazrlanr ve karfltrlr. fiantiye dflnda retilen betonlarda ise, betonu meydana getiren ksmlar, flantiye dflnda bulunan beton santrallerinde hazrlanr ve transmikserle (beton taflyan kamyonlarla)
flantiyeye ulafltrlr.
Beton, basn yklerini (kuvvetlerini) ok iyi karfllayan ve taflyan bir malzemedir. Betonun bu zelliinden yararlanlarak, beton, ekme kuvvetlerini karfllama zellii olan demir donat ile bir araya getirilmifl ve betonarme bulunmufltur.
Bu geliflme, yaplarda betonarme karkas (iskelet) sistemlerin ortaya kmasna neden olmufltur. Beton s tutuculuk zellii son derece zayf bir malzemedir. ok
kolayca sy bir taraftan dier bir tarafa iletir.

Beton gnmzde yaplarda taflyc eleman (temel, kolon, kirifl, dfleme...) retimi dflnda, hafif beton (dolgu ve yaltm betonu), kaplama betonu, brt beton
(dekoraktif yzeyli beton), vakum betonu, agregas nceden yerlefltirilmifl beton,
93
silindirle skfltrlmfl beton ve lifli beton gibi zel betonlarn retiminde ve eflitli
amalarla kullanlan prekast (fabrikada retilmifl) hazr beton elemanlarn
yapmnda da kullanlmaktadr.
SIRA SZDE
Har ve beton yapmnda imento miktarn gereinden fazla kullanmann
bir sakncas var
mdr?
CAM YAPI MALZEMELER
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Cam malzemeler yaplarda flk geirme, ses yaltm, i ve dfl duvar kaplamalar ve
S Oolduu
R U
at rts oluflturmak gibi baz temel ifllevlerin karfllanmasnda
kadar;
Iflk geirme ve s yaltm,
Iflk geirme ve grnt gsterme,
DKKAT
Iflk geirme, grnt gsterme ve s yaltm,
Iflk geirme, grnt gsterme ve gvenlik salama,
SIRA SZDE
stenilen flnlar geirme ve grnt gsterme
ve benzeri daha birok basit ve birden fazla ifllevin ayn zamanda karfllanmas yannda, karmaflk ifllevlerin zmlenmesinde de kullanlan nadir
malzemelerden
AMALARIMIZ
birisidir (Toydemir, N., 1990:1).
Camn ilk kez M.. 3000 yllarnda Mezopotamya ve Msrda retildii bilinmektedir. Denizci bir kavim olan Fenikelilerin ilk cam rettikleri
K T Ade
P bu bilgiler
arasndadr. Aslnda M.. 4000 ylndan beri Douda cam kullanlyordu. lkemizde ise, cam retimi Seluklular dneminde bafllamfl, Osmanllar dneminde de
byk bir geliflme gstermifltir. 19. yzylda Beykozdaki kristal
T E L E Vcam
Z Y Ofabrikasnn
N
rnleri (zellikle eflm-i blblleri), byk beeni kazanmfl ve gnmzde mzeleri ssleyen eserler haline gelmifltir. 1964 ylnda ayrovada kurulan fabrika ile
de ilk pencere cam retilmeye bafllanmfltr (Toydemir, N., 1990:2).
S O R U
DKKAT
N N
NTERNET
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET

Gnmzde cam yap malzemeleri, ok farkl kullanm alanna sahiptir. Levha
camlar, cam duvar tulalar, cam dfleme bloklar, cam mozaikler ve cam lifleri en
ok kullanlan trleridir.
Levha Camlar
Levha camlar, dorudan levha olarak retilmifl olabilecei gibi bu camlarn ikincil
retim ifllemine tabi tutulmas ile retilmifl
tabakal ya da hava tabakal trleri de vardr. Normal camlar, hava tabakal camlar
(s camlar) (fiekil 4.11.), gnefl kontrol
camlar, mat camlar, kristal camlar, flotal
camlar ve gvenlik camlar (temperlenmifl
camlar, tabakal camlar, telli camlar, elektrik telli camlar) binalarda kullanlan eflitli pencere camlar olup, levha camlar grubunda yer alrlar (Toydemir, N., 1990:41).
fiekil 4.11
Hava tabakal cam
(s cam) kesiti
Kaynak:
http://www.yapi.com.tr/V_Images/2007/sektorel/56424.jpg,
01.04.2009
94
Cam Duvar Tulalar
fiekil 4.12
Cam malzeme flk geirme zellii nedeniyle, flk geiren yap malzemesi olarak
retilen ve kullanlan bir malzemedir. Bu
amala duvar rlebilecek flekilde zel
olarak flekillendirilen cam bloklara Cam
Duvar Tulas ad verilir (fiekil 4.12.).
Cam duvar tulas kullanlmasnn yararlar; aydnlk genifl alflma alanlar elde
etmek, dekoratif grnt yaratmak, mahremiyet salamak, gvenlik salamak, yararl ve kullanlr alanlar artrmak, yangn
geciktirmek ve baflka yerlere iletmemek
olarak zetlenebilir.
Cam duvar tulas

Kaynak:
http://www.motifdekorasyon.com.tr/images/urunler/camtugla/camtugla6.jpg, 01.04.2009
Cam Dfleme Bloklar

Cam malzeme hem yksek basn mukavemetine sahip olmas, hem de flk geirme zellii nedeniyle, dfleme eleman yapmnda da retilir. zellikle dflemelerin alt tarafna doal ya da yapay fln gemesi ve bylece alttaki mekanlarn aydnlatlmasnn istendii durumlarda kullanlan bu tr dflemelere, flk geirgen
dfleme, bu amala kullanlan malzemelere de Cam Dfleme Bloklar ad verilir.
fiekil 4.13
Cam mozaik
Kaynak:
http://www.havuzspa.com/UserFiles/Image/Product/cam%20mozaik%2025%2025
%204%20renk%20
mix.jpg,
01.04.2009
fiekil 4.14
Cam lifi flilte
Kaynak:
http://www.makinahirdavat.com/images/products/00/41/19/411
9_buyuk.jpg,
01.04.2009
Cam Mozaikler
Cam malzemenin mozaik tekniinde duvar ve dfleme kaplama malzemesi olarak
uygulanan trdr (fiekil 4.13.). Mozaik
tekniinde uygulamann gerei olarak cam
mozaikler, n yzleri kada yapfltrlmfl
olarak retilirler. Duvara ya da dflemeye
tutkal ile yapfltrlarak uygulanrlar. Dfl etkilere son derece dayankl ve uzun yllar
bakm gerektirmeyen bir kaplama malzemesidir.
Cam Lifleri
Camn lif haline getirilmesi ile elde edilen bu
malzemeler, genelde s ve ses iletme gibi yapsal sorunlarn ksmen ya da tamamen ortadan kaldrlmas amacyla kullanlrlar. Cam
liflerden retilen malzemeler, kullanm alanlar ve yerlerine gre; cam lifi levhalar, cam lifi
flilteler (fiekil 4.14.) ve boru mantolar gibi
gruplara ayrlr.
Cam lifi levhalar, ses emici ve s tutucu
olarak duvarlarda ve dflemelerde, cam lifi
flilteler, s yaltmnn salanmas iin atlarda, boru mantolar da, su borularnn donmaya karfl korunmas ve basnl su borularnda ses yaltmnn salanmas amacyla
kullanlrlar.
95
Sizce gnmz yaplarnn pencere doramalar ierisinde en ok hangi

tr levha camlar
SIRA SZDE
kullanlmaktadr?
METAL YAPI MALZEMELER
D fi N E L M
D fi N E L M
Metaller, yerkabuundan cevher olarak elde edilen, homojen dokulu, kat veya sO R U alminyum,
v halde zelliklerini deifltirmeyen, inorganik esasl, demir, Sbakr,
inko ve kurflun gibi eflitli yap malzemeleridir (Eri, M.,1994:281). Tarihin ok eski dnemlerinden beri metaller biliniyor olmasna ramen, 19. yzylda endstriDKKAT
yel retime kavuflmufllar ve yaygn yap malzemesi olarak ancak 20. yzylda kullanlmaya bafllanlmfllardr. Metaller, 20. yzyln bafllarnda elik karkas (iskelet)
SZDE malzemesi
sistemli gkdelenlerin inflasnda, ilerleyen yllarda da cephe SIRA
kaplama
olarak yaplarda uygulama alan bulmufltur (Atmaca, M., 2003:31-32).
Metallerin, mukavemeti dier malzemelerden byktr, ayn
zamanda plastik
AMALARIMIZ
flekil vermeye, dkme ve ifllemeye elverifllidir. Perin, civata ve kaynakla birlefltirilirler. Buna karfllk dier malzemelere oranla daha ar ve pahaldrlar, korozyon (paslanma) sonucu zamanla bozulduklar iin korunmalar
K gerekir
T A P (Kocataflkn, F., 1972:143).
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Dkm veya flekillendirilmifl profil ve levha halinde retilen metal malzemeler yapda, taflyc, kaplama, dorama ve tesisat elemanlar olmak zere drt farkl flekilde kullanlr.
Taflyc Elemanlar
Gnmzde yapya taflyc eleman olarak giren metaller, ounlukla elik yap
malzemeleridir. Byk aklklarn geilmesinde veya ok katl yaplarda, kafes kirifl (fiekil 4.15.) ve elik karkas (fiekil 4.16.) fleklinde kullanlmakta veya betonarme yap elemanlar iinde donat malzemesi olarak yer almaktadr.
Kaplama Elemanlar
Yaplarn atlarnda kullanlan malzemeler galvanize sac, alminyum, bakr ve inkodur. Yaplarn cephelerinde ise ounlukla alminyum malzemeler kullanlmakta ve
kolon, kirifl ve dfleme gibi taflyc elemanlar zerine, giydirme cephe olarak adlandrlan sistemle
uygulanmaktadr.
fiekil 4.15
Uzay kafes kirifl
Kaynak:
http://www.celikkasadunyasi.com/tr/data/media/130/UZAY_KAFES1.jpg,
01.04.2009
96
fiekil 4.16
elik karkas
(iskelet)
Kaynak: Gkaltun,
E.: 2008
Dorama Elemanlar
Dorama eleman olarak kullanlan metal malzemeler, demir ve alminyumdur.
Alminyum, demir gibi bakm gerektiren ve korozyona (paslanmaya) urama tehlikesi olan bir malzeme olmad iin gnmzde daha yaygn bir flekilde kullanlmaktadr. Demir doramalar, projesine gre flantiyede veya atlyelerde yaptrmak, alminyum doramalar ise kendi zel detaylarna gre fabrikalarda yaptrmak veya hazr olarak seip yerine uygulatmak mmkndr.
Tesisat Malzemeleri
Bu grupta ise, yapnn temiz su, pis su ve stma tesisatlarnda kullanlan demir ve
bakr borular ile musluk ve radyatr gibi tesisat armatrleri yer alr.
SIRA SZDE
10
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Metaller, su SIRA
ve nem
ile temas eden yerlerde kullanlabilir mi?
SZDE
PLASTK YAPI MALZEMELER
fi N E Lkmr
M
Plastikler, Dpetrol,
ve pamuk gibi maddelerden kimyasal yntemlerle elde
edilen organik malzemelerdir. Deiflik trde plastikler mevcuttur. Bunlarn ortak
zellikleri, hafif,
ve s iletimi yapmayan, nem almayan, yksek korozyon
S O R elektrik
U
(paslanma) dayanml, kimyasal maddelere direnli, zellikle dkm ve dier iflleme yntemlerine elveriflli, istenilen renkte ve fleffaf olarak retilebilir, sngerlefleDKKAT
bilir ve ince tabaka haline getirilebilir olmalardr (Gngr, Y., 2001:119).
Plastik endstrisi, bugn dnyann en byk ve en zengin endstri kollarndan
SIRA SZDE
biridir. Plastiin
bu kadar yaygn kullanlmasnda, ekonomik olmasnn dflnda,
belki de en nemli zellii sl ifllemler uygulandnda yumuflamalar ve eflitli kalplar sayesinde istenilen formlara kolayca dnflp, soutulduklarnda da iinde
AMALARIMIZ
bulunduklar kalbn fleklini korumalardr (http://www.plastik.gen.tr/plastik-nedir.php, 25.03.2009). Plastik trleri ve plastikten retilen malzemeler saylamayacak kadar oktur.
ham maddelere gre deiflik isimler alan plastikleK T A Yapldklar
P
N N
TELEVZYON
97
rin tabak-anak, oyuncak, nefesli mzik aletlerinden, perde, rt, muflamba ve

yamurlua kadar ok genifl bir kullanm alan vardr.
Yaplarda ise, at ve dfleme kaplama malzemeleri, tesisat armatrleri, pis su
ve temiz su tesisat borular, kpeflte, sprgelik, hazr sva ve boyalar, derz dolgu
harlar, har ve beton katk malzemeleri, buhar, nem ve su geirimsizlik malzemeleri ile pencere ve kap doramalar olarak olduka genifl bir eflitlilie ve yaygn bir kullanma sahiptir.
Sizce plastik yap malzemeleri kullanmann yap ve insan salnaSIRA
olumsuz
SZDE etkileri var
mdr?
YALITIM MALZEMELER
11
D fi N E L M
D fi N E L M
Yaplar, insanlar ve sahip olduklar canl cansz varlklar dfl etkenlerden korumak
S O R U nitelikte olzere infla edilir. Her yapnn infla ediliflinin, amacna hizmet edecek
mas gerekir. Yapnn salamln korumas ve kullanfll olabilmesi iin insan ve
dier canl cansz varlklara zarar veren su, nem ve snn yap kabuunda (duvar,
DKKAT
dfleme, at...) dflardan ieri girmesi ve ieriden dflar kmas nlenmelidir. Bu
amala yapy kendi elemanlarna, iindeki maddelere, canllara ve insanlara zarar
SIRA SZDE
verici etkilerden korumak iin yaplan ifllemlere Yaltm ad verilir.
Yaltm yaplmasnda kullanlan malzemelere de yaltkanlar, yaltm gereleri, izolasyon malzemeleri veya tecrit malzemeleri ad verilir (obanolu M. ve di.,
1997:191).
AMALARIMIZ
Yaltm yapld yere ve uyguland yap elemanlarna gre temellerde, duvarlarda, dflemelerde ve atlarda olmak zere drt gruba, yaplfl amacna ve nledii etkenlere gre de, su ve neme karfl yaltm ile sya karfl Kyaltm
zere
T A olmak
P
iki gruba ayrlr. Bu amala kullanlan malzemeler de yine kendi ilerinde su ve
nem yaltm malzemeleri ile s yaltm malzemeleri olmak zere ikiye ayrlr.
S O R U
DKKAT
N N
Su ve Nem Yaltm Malzemeleri
SIRA SZDE
TELEVZYON
Yaflamn kayna olan su, bir ynyle yaplar oluflturmada vazgeilmez bir yap
malzemesiyken dier bir ynyle de, zellikle inflaat tamamlanmfl yaplarn ze N T E R N EolumsuzlukT
rinde, deiflik hali olan sv, kat (buz) ve buhar halleriyle birtakm
lar yaratan bir etkene dnflr. Suyun her haline karfl yaplarda ve yaplarn ilgili elemanlarnda nlem almak gerekir (Toydemir N. ve di., 2000:101).
Yapnn neme ve suya karfl
nlem alnmas gereken en
nemli blmleri, temel, duvar,
dfleme ve atlardr. Temel, duvar, dfleme ve atlarda; yaltml imento harc ile sva veya
flap yaplarak, dzeltilmifl yzeye sv yaltm malzemesi srlerek, levha halindeki yaltm
membranlar (fiekil 4.17.) ile yzey kaplamas yaplarak ve yzeye mastik asfalt veya asfalt betonu dklerek, su ve neme karfl drt farkl malzeme seenei
ile gerekli nlemleri almak
mmkndr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
fiekil 4.17
Su yaltm
membran
Kaynak:
http://www.madein-china.com/image/2f0j00NCSEvmusEUrgM/EPDM-Waterproofing-Membrane.jpg,
01.04.2009
98
Temel, duvar ve dflemelerde drt malzemenin tamam da kullanlabilir. Levha

halindeki yaltm membranlar, son derece esnek malzemeler olduklar iin kolay
kolay deforme olmazlar ya da yrtlmazlar. Yatay, dfley, eik ya da erisel yzeylere kolayca yapfltrlabilirler. Dier yaltm malzemeleri genelde esneklik zellii
olmayan malzemeler olduklar iin, uygulandklar yzeyde meydana gelebilecek
bir deifliklik (rnein; temelin oturmas ya da dflemede atlak meydana gelmesi
gibi) ile, yaltm uygulamasnn kesintiye uramasna ve bu noktalardan nem ve su
geiflinin olanakl hale gelmesi sz konusu olabilir. atlarda ise, genellikle at
kaplama malzemesinin hemen altna levha halinde serilen esnek nem ve su yaltm malzemeleri uygulanr. Dier yaltm malzemelerinin at kaplamasnn altna
uygulanmas pratikte mmkn deildir.
Is Yaltm Malzemeleri
fiekil 4.18
Sentetik s yaltm
malzemesi
Kaynak:
http://www.demiroglutoprak.com.tr/Urun/Re
simler/stroton%20panel%20buyuk%20(315%20x
%20315).jpg,
01.04.2009
Binalarda s kaybn nleyerek souk havalarda yakt giderlerini azaltmak ve scak

havalarda dflardan gelecek sy nleyerek daha rahat ve shhi flartlar salamak
iin sya karfl koyabilen malzemelerle yaltm yaplr. Is tutucu malzemeler, genellikle havayla dolu hcreleri saran kat bir eperden oluflan bir iskelet fleklindedir. Bu bnye yapsnn doal bir sonucu olarak s tutucu malzemeler hafiftir (Toydemir ve di., 2000:84).
Is yaltm amacyla kullanlan malzemeler doal ve yapay malzemeler olarak
iki gruba ayrlr:
1. Doada var olan malzemelerden retilen s tutucu malzemeler:
a. Bitkisel ve hayvansal kkenli s tutucu malzemeler: Bu gruptaki malzemelerin s yaltm malzemesi olarak kullanlabilmesi iin baz retim ifllemlerinden geirilmeleri gerekir. rnein; Ahflap talafl, oluklu mukavva, saz ve kamfl, keten, saman, yn, kei kl gibi.
b. Mineral kkenli s tutucu malzemeler: Bu gruba, doada dorudan var
olan s tutucularla, bu malzemelerin s yaltm iin ifllenmesiyle elde
edilen malzemeler girer. rnein; Tafl yn, cam yn, cam pamuu,
cam kp gibi.
2. Doada var olmayan ve sentetik olarak retilen s tutucu malzemeler: Bu
gruba giren yapay s yaltm malzemeleri polimerlerden (plastiklerden) oluflur (fiekil 4.18.). rnein; Polistren (PS), poleretan (PUR), polivinilklorr
(PVC), polietilen (PE) (Toydemir ve di., 2000:89-90). Binalarda youn olarak kullanm alan bulan strafor,
bir polistren s yaltm malzemesidir.
Binalarn sya karfl yaltm
nlemi alnmas gereken blmleri duvarlar, dflemeler ve atlardr. Doal ve yapay s yaltm malzemeleri, sz konusu bu
yap elemanlarna, kimyasal, fiziksel ve mekanik zelliklerine
bal olarak ok farkl flekillerde uygulanr.
Levha fleklinde olan yaltm
malzemeleri duvarlara, yapfltrc ile, zel tespit malzemesi
99
(dbel ve vida...) ile veya ahflaptan ya da hafif metalden yaplmfl taflyc bir zgara sistemi yardmyla tespit edilirler. Levha s yaltm malzemelerinin dflemelere
uygulanmasnda ise, genelde herhangi bir tespit eleman ya da malzemesi gerekmez.
fiilte fleklinde olan yaltm malzemeleri yatay ve yataya yakn eimlerdeki yap
elemanlar (ounlukla at aralarndaki dfleme) zerine serbest flekilde serilir
(bkz. fiekil 4.14.). Harcn iine katlarak kullanlan s yaltm malzemeleri ise,
yapdaki yerine sva ya da flap olarak uygulanr.
Blok halinde rlerek kullanlan s yaltm malzemeleri de, delikli tula ve gazbeton duvar bloklardr. Bunlar da duvar rgs iinde yerlerine har ile tespit edilirler. Ancak hibir zaman delikli tula ya da gazbeton kendi baflna bir s yaltm
malzemesinden beklenen performans sergilemez. Bu bloklarn kullanm ile rlen duvarlar, mutlaka levha, flilte ya da harca katlarak kullanlan s yaltm malzemeleri ile kaplanmal ve duvar katmannn s geirimsizlik direnci artrlmaldr.
SIRAolan
SZDE
Yaplarda youn olarak kullanm alan bulan bir s yaltm malzemesi
strafor, sizce
dayankl bir malzeme midir?
12
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
100
zet
N
AM A
N
A M A
N
A M A
Doal tafl trleri ve doal tafl yap malzemelerinin kullanm alanlarn aklayabilecektir.
Dnyann en eski yap malzemelerinden birisi
olan doal tafllar, gnmz yaplarnda da youn flekilde kullanlmaktadr. Har ve beton yapmnda agrega (kum-akl) malzemesi, temel ve
duvar yapmnda taflyc malzeme, dfleme ve
dfl cephede ise kaplama malzemesi olarak farkl kullanm alanlarna sahiptir. Ayrca, s ve yangn yaltm malzemesinin yan sra, heykel ve
antlarda da aranlan bir malzemedir.
Ahflap yap malzemelerinin trleri ve kullanm
alanlarn tanmlayabilecektir.
Ahflap, doada ok kolay bulunan ve elde edilen
bir malzeme olmas dolaysyla, binlerce yl boyunca hemen hemen btn uygarlklarn bafllca
yap malzemelerinden birisi olmufltur. Gnmzde ormanlarn giderek azalmas, ahflabn kullanmnda belirli bir azalma ve snrlama getirmifl olsa da, bu durum ayn zamanda, ahflabn, zellikle yonga ve lif haline getirilerek yapay flekillerde
kullanmna yol aan yntemlerin de geliflimine
neden olmufltur. Ahflapla normal flartlarda, ok
kk mekanlarn zerindeki aklklar gemek
mmknken, ahflap levhalarn st ste yapfltrlp preslenmesi ile elde edilen lamine (tabakal)
ahflaplarla, yzme havuzu, spor salonu gibi ok
byk alanlarn zerindeki aklklar gemek
olanakl hale gelmifltir.
Kerpi yap malzemelerinin genel zelliklerini
aklayabilecektir.
Killi toprak ve samann karfltrlp, kurutulmasna dayanan kerpi, hi kuflkusuz retimi en kolay olan yap malzemelerinden birisidir. Gnmzde sadece geliflmemifl ya da az geliflmifl toplumlarn malzemesi olmaktan kp, ucuz ve kolay flekilde retilmesi, retim srasnda evreyi
kirletmemesi, nefes alan bir malzeme olmas ve
buna bal olarak kerpiten yaplmfl binalarda
yaflayanlar zerinde olumsuz etkilerinin olmamas gibi nedenlerden tr, dnyann en geliflmifl ve ekonomisi gl lkelerinin de kulland bir yap malzemesi olmufltur.
N
AM A
N
AM A
N
A M A
N
A M A
Seramik yap malzemelerinin genel zelliklerini

ve kullanm alanlarn tanmlayabilecektir.
Kil ve eflitli katk maddelerinin karfltrlp, piflirilmesi ile elde edilen bir malzemedir. Piflirilme
scakl son derece nemli olup, farkl piflirme
scaklklar, seramik malzemenin farkl alanlarda
kullanlmasn olanakl hale getirmektedir. Seramikler; dfleme, i ve dfl duvar ile at kaplamasndan, shhi tesisat malzemesine kadar yaplarda ok genifl bir kullanm ve uygulama alanna
sahiptir.
Hafif blok yap malzemelerin trlerini ve kullanm alanlarn aklayabilecektir.
Gazbeton, beton briket ve bims blok bu gruptaki malzemelerin en nemli trleridir. Ortak zellikleri hafif olmalar ve bu nedenle yap zerine
fazla arlk getirmemeleridir. Yapnn arl
azald iin, deprem kuvvetlerinden etkilenmesinde de nemli bir dflfl meydana gelmektedir.
Hafif olmalarnn en nemli nedeni boflluklu (gzenekli) bir yapya sahip olmalardr. Bu zellik
ayn zamanda s yaltm asndan da ok nemli yararlar getirmektedir. Bnyelerindeki boflluklarda hava hapsedildii iin, yapnn iinden dflarya doru ya da tam tersi, yapnn dflndan
iine doru meydana gelebilecek hava akfllar
engellenmekte, bylelikle s iletimi nlendii
iinde iyi bir s yaltm salanmaktadr.
Agregalarn genel zelliklerini tanmlayabilecektir.
Har, sva ve beton retiminde kullanlan agregalar hem doal, hem de yapay flekillerde elde
edilmektedir. Betonun ieriinin yaklaflk % 75ini
oluflturduu iin, agregalar son derece nemli
bir yere sahiptir. Bu nedenle her agregann inflaatta yap malzemesi olarak kullanlmas doru
deildir. Agregalar, yapda hem serbest flekilde
(temellerin, zemin dflemelerinin ve yol kaplamalarnn altnda), hem de aglomere (sva, har,
beton...) malzemesi olarak yer alr.
Balayc yap malzemelerinin genel zelliklerini ve kullanm alanlarn aklayabilecektir.
Asl amac doal tafl, agrega ve kargir yap malzemelerini birbirine balamak olan balayc yap malzemeleri, al, kire ve imento olmak zere gruba ayrlr. Her nn de ana ham maddesi doal malzemelerdir. Al ve kire binlerce
N
A M A
N
A M A
N
A M A
10
yldan beri kullanlan balayc yap malzemeleridir. imento, bu yap malzemeleri ile karfllafltrldnda olduka yeni bir malzeme saylr. Al,
su ve nemden kolaylkla etkilendii iin ounlukla yapnn i mekanlarnda tercih edilen ve
kullanlan bir malzemedir. Kire, gnmzde daha ok imento ile karfltrlarak kullanlmakta ve
her ikisi birlikte yaplarda uygulama ve kullanm
asndan iyi bir performans sergilemektedirler.
imento kullanm oran asndan yaplarda en
ok kullanlan balayc yap malzemesidir. Her
trl ortamda, uygulanma ve kullanma zelliine sahiptir.
Yapay tafl yap malzemelerinin genel zelliklerini ve kullanm alanlarn aklayabilecektir.
Har ve beton, her flekildeki kalp iine dklerek farkl biimlere sahip olduklar ve belki de,
grnm olarak tafla benzedikleri iin, yapay tafl
yap malzemeleri olarak adlandrlmaktadrlar.
Kil, al, kire ve imento gibi balayc malzemelerden har elde edilmektedir. Yapda da, sva, duvar harc, flap ve flerbet olmak zere drt
farkl flekilde kullanlmaktadr. Beton ise, hem
taflyc, hem de taflyc olmayan yap elemanlarnn retiminde kullanlan bir malzemedir. Temel, kolon, kirifl ve dfleme gibi taflyc yap elemanlarnda beton, demir donat ile birlikte kullanlmak zorundadr.
Cam yap malzemelerinin genel zellikleri ve kullanm alanlarn tanmlayabilecektir.
Cam yaklaflk 6000 yldan beri bilinen bir malzeme olmasna ramen, yap malzemesi olarak kullanm o kadar da eski deildir. Esas olarak cam,
binalarda flk geirme ve grnt gsterme amacyla kullanlsa da, gerektiinde ve istenildiinde, s yaltm, gvenlik salama ve istenilen
flnlar geirme gibi grevleri de yerine getirebilen bir malzemedir. Cam, yaplarda daha ok,
levha camlar, cam duvar tulalar, cam dfleme
bloklar, cam mozaikler ve cam lifleri fleklinde
kullanlr.
Metal yap malzemelerinin genel zellikleri ve
kullanm alanlarn aklayabilecektir.
Metaller ok eski dnemlerden beri bilinen yap
malzemeleri olmalarna ramen, yapdaki kullanmlar ok snrl dzeydeydi. Yapnn hemen
hemen her yerinde kullanlabilme zelliini ancak 19. yzyldaki endstriyel geliflmelerin paralelinde kazanmfltr. Dier malzemelere gre daha ar olmas, maliyetinin birok yap malzeme-
101
si ile karfllafltrldnda yksek olmas ve hepsinden nemlisi, su ve nem ile temas ettiinde
korozyona (paslanma) uramas, metal yap malzemelerinin dezavantajlardr. Metaller, yaplarda, taflyc, kaplama, dorama ve tesisat malzemeleri fleklinde genifl bir kullanm alanna sahiptir.
N
A M A
11
N
A M A
12
Plastik yap malzemelerinin genel zelliklerini

tanmlayabilecektir.
Petrol ve kmr gibi fosil ierikli maddelerden
elde edilen plastikler, gnmzde dnyann en
byk ve en zengin endstriyel retim malzemelerinden birisidir. zel kalplar ile, en zor flekillere bile kolayca dnflebilmesi en byk
avantajdr. Yaplarda, at ve dfleme kaplama
malzemeleri, tesisat armatrleri, pis su ve temiz
su tesisat borular, kpeflte, sprgelik, hazr sva ve boyalar, derz dolgu harlar, har ve beton
katk malzemeleri, buhar, nem ve su geirimsizlik malzemeleri ile pencere ve kap doramalar
olarak olduka genifl bir eflitlilie ve yaygn bir
kullanma sahiptir.
Yaltm malzemelerinin genel zelliklerini ve kullanm alanlarn aklayabilecektir.
Yaltm, yapnn salamln korumas ve kullanfll olabilmesi iin insan ve dier canl cansz
varlklara zarar veren su, nem ve snn yap kabuunda (duvar, dfleme, at...) dflardan ieri
girmesi ve ieriden dflar kmas nlemek amacyla, yapy kendi elemanlarna, iindeki maddelere, canllara ve insanlara zarar verici etkilerden korumak iin yaplan ifllemlerdir. Yaltm yapld yere ve uyguland yap elemanlarna gre temellerde, duvarlarda, dflemelerde ve atlarda olmak zere drt gruba, yaplfl amacna ve
nledii etkenlere gre de, su ve neme karfl yaltm ile sya karfl yaltm olmak zere ikiye ayrlr. Sv, kat (buz) ve buhar halleriyle su, binalarda birtakm olumsuzluklar yaratan bir etkene
dnflr. Bunun sonucunda yap elemanlarnda,
malzemenin zelliklerine bal olarak kflenme,
rme, korozyon (paslanma), kabarma ve dklme gibi olumsuzluklar ortaya kabilir. Su yaltm, suyun bu haline karfl yaplarda ve yaplarn ilgili elemanlarnda nlem almak amacyla yaplan uygulamalar kapsar. Is yaltm ise,
binalarda s kaybn nleyerek souk havalarda
yakt giderlerini azaltmak ve scak havalarda dflardan gelecek sy nleyerek daha rahat ve shhi flartlar salamak iin sya karfl koyabilen malzemelerle alnan nlemleri ierir.
102
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi inorganik yap malzemesidir?
a. Plastik
b. Kum
c. Ahflap
d. Kauuk
e. Hibiri
7. Afladakilerden hangisi cam yap malzemelerinin

ifllevlerinden biri deildir?
a. Is yaltm
b. Gvenlik salama
c. Iflk geirme
d. Su yaltm
e. Ses yaltm
2. Afladakilerden hangisi ahflap dfleme kaplama malzemesidir?

a. Sunta
b. Kontrplak
c. Parke
d. Lambri Kaplama
e. Yal Basks
8. Afladaki metallerden hangisi at kaplama malzemesi olarak kullanlmaz?

a. Alminyum
b. Bakr
c. Pirin
d. inko
e. Galvanize Sac
3. Seramik dfleme kaplama malzemelerini, seramik

duvar kaplama malzemelerinden ayran en nemli fark
afladakilerden hangisidir?
a. Deiflik flekil ve boyutlarda retilmesi
b. Yksek scaklk derecesinde piflirilmesi
c. Srlanarak retilmesi
d. stenilen her renkte retilmesi
e. Kalnlklar daha fazla olacak flekilde retilmesi
9. Afladakilerden hangisi su yaltm malzemesidir?

a. Mastik asfalt
b. Cam Lifi Levha
c. Vakum Betonu
d. Melez Har
e. Bims
4. Afladakilerden hangisi zel testeresi sayesinde kolaylkla kesilebilen bir yap malzemesidir?
a. Bims Blok
b. Asmolen Tulas
c. Gazbeton Blok
d. Beton Briket Blok
e. Yatay Delikli Tula
5. Afladaki malzemelerden hangisi, birlikte kullanld zaman demiri korozyona uratr?
a. Al
b. Su Kireci
c. Hava Kireci
d. Puzolan
e. imento
6. Dfl etkilere en dayankl har tr afladakilerden
hangisidir?
a. Kire Harc
b. Melez Har
c. Kil Harc
d. Al Harc
e. Hibiri
10. Afladakilerden hangisi bitkisel ve hayvansal kkenli s yaltm malzemesi deildir?

a. Cam Pamuu
b. Oluklu Mukavva
c. Keten
d. Saman
e. Saz ve Kamfl
103
1. b
Sra Sizde 1
Doal tafllar renkleri, farkl dokular ve estetik grnmleri nedeni ile insanlar her zaman ve her yerde etkileyen malzemelerdir. Bunun yan sra, her trl olumsuz etkiye karfl uzun sre en iyi direnci gsteren malzeme olmas nedeniyle de, doal tafllar gnmz yaplarnda ska kullanlan yap malzemeleridir.
2. c
3. e
4. c
5. a
6. b
7. d
8. c
9. a
10. a
Yantnz yanlfl ise, Kkenine (yapsna)

Gre Yap Malzemeleri konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Ahflabn Yapdaki
Kullanlma fiekli ve Yeri konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz
yanlfl
ise,
Seramik
Yap
Malzemelerinin Yapdaki Kullanlma fiekli ve
Yeri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Gazbeton Blok Yap
Malzemeleri konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Al konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Har konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Cam Yap Malzemeleri
Yantnz yanlfl ise, Metal Yap Malzemelerinin
Yapdaki Kullanlma fiekli ve Yeri konusunu
Yantnz yanlfl ise, Su ve Nem Yaltm
Malzemeleri konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Is Yaltm Malzemeleri
Sra Sizde 2
Yapnn dfl cephesinde ahflaplarn st ste bindirilmesi ile oluflturulan yal basks, gemifl dnemlerde stanbuldaki tarihi yallarn cephelerinde kullanlan bir ahflap cephe kaplama teknii olmufltur. Bu nedenle de
kaplama tekniine, yal basks ad verilmifltir. Gnmz yaplarnda da, doal ahflabn yan sra, yapay ahflap ve p.v.c. gibi malzemelerle bu cephe kaplama teknii uygulanmaktadr.
Sra Sizde 3
Kerpi su ve neme karfl hassas bir malzeme olduu
iin, yafl bol olan yerlerde kullanlmas sakncaldr.
Kerpi, bu nedenle, lkemizde Anadolu, Dou Anadolu ve Gneydou Anadolunun yafl az olan blgelerinde yaygn olarak kullanlr. Kerpicin kullanlmasnn zorunlu klan en nemli nedenlerden birisi de, bulunulan blgede bina yapmak iin gerekli olan ahflap
ve tafl malzemenin kstl olmas ya da hi olmamasdr.
Sra Sizde 4
Taflyc zellii olan delikli tulalar, dfley delikli olarak retilirler ve ok yksek basn dayanmna sahiptirler. Taflyc zellii olmayan delikli tulalar ise, yatay
delikli olarak retilirler. Basn dayanmlar ise, olduka
dflktr. Taflyc zellii olmayan delikli tulay, taflyc amala kullanmak son derece tehlikeli ve yanlfltr.
104
Sra Sizde 5
Yapnn toplam yk azaltlarak, yapnn, deprem kuvvetlerinden etkilenmesi nemli lde azaltlabilir. Deprem srasnda, yap kendi arlnca, deprem kuvvetlerine karfl diren gsterir. Yapnn arl arttka, gsterdii dirente de bir artfl olur, ancak deprem kuvvetlerinden etkilenmesi de yapnn arlna bal olarak
artar. Bu nedenle yapnn tafld ykler asndan ar
olmas, bir avantaj salamaz, tam tersi dezavantaj salar. Bu bakmdan yapnn yklerini azaltmak iin yaplacak en iyi zmlerden birisi, kaplad alan itibaryla yapda olduka byk bir yer kaplayan duvarlarda,
hafif blok tula kullanmaktr.
Sra Sizde 6
Deniz kumunun bilefliinde deniz tuzu ve birok kimyasal madde vardr. Eer deniz kumu ok iyi flekilde ykanmadan har ve beton yapmnda kullanlrsa, deniz
tuzu ve kimyasal maddeler, zaman iinde harcn ve betonun balayclk zelliinin bozulup, ayrflmasna neden olur. Betonarmede ise, betonun bozulmasna ve
ayrflmasna ek olarak, demir donaty korozyona (paslanma) uratarak, betonarme elemann (kolon, kirifl...)
taflyclk zelliinin yitirilmesine yol aar.
Sra Sizde 7
Al s tutuculuk deeri yksek olan yani sy byk
lde bir taraftan dier tarafa iletmeme zellii olan
bir yap malzemesi olmasna ramen, tek baflna s yaltm malzemesi olarak kullanlamaz. nk s yaltm
malzemelerinin s tutuculuk deerleri ile karfllafltrldnda, alnn s tutuculuk deeri olduka dflk seviyededir. Bu nedenle s yaltm malzemesi olarak deerlendirilemez. Ayrca su ve nemden kolayca etkilenen
bir malzeme olduu iin, slanan bir al tabakas ya da
levhas s tutuculuk deerini kaybeder.
Sra Sizde 8
imento fazla miktarda bzlme yapan bir yap malzemesi olduu iin, bzlme miktarna bal olarak imento ile yaplmfl bir svada ya da dfleme kaplamasnda atlamalar meydana gelir. imento miktarndaki
artfla paralel olarak da, bzlme ve dolaysyla atlama
miktar artar. Bu nedenle, har ve beton iin standartlarda verilen imento miktarlarna uyulmal ve bir zorunluluk olmadka da bu deerler afllmamaldr.
Sra Sizde 9
Yaplarn pencere doramalar iinde tek camdan oluflan normal camlar ile ift camdan oluflan hava tabakal
camlar (s camlar) kullanlmaktadr. Ancak tek tabaka
camdan meydana gelen normal camlarda, s geifli ok
kolay ve fazla miktarda gereklefltii iin, son yllarda
bunlarn yerine s geiflini byk lde engelleyen
arasna hava hapsedilmifl ift camdan oluflan hava tabakal camlar (s camlar) daha fazla tercih edilmektedir.
Sra Sizde 10
Paslanmaz elik (nikel ve krom ierikli elik), galvanize
sa, inko ve alminyum gibi metaller, normal flartlarda
suya ve neme dayankl metaller olarak kabul edilir. Yzeylerine koruyucu kimyasallar uygulanarak da korozyona karfl direnlerini artrmak mmkndr. Dolaysyla su ve nem ile temas eden yerlerde kullanlabilirler.
Ancak srekli olarak suyun ierisinde ve zellikle de
deniz suyu ierisinde olan ortamlarda metalleri kullanmak son derece risklidir. nk deniz tuzu ve kimyasallar metalleri kolaylkla korozyona uratabilirler.
Sra Sizde 11
Fosil ierikli maddelerden retilen plastikler, doada
kendi kendine yok olmayan malzemelerden birisidir.
Plastik yap malzemeleri su ve neme karfl tamamyla geirimsiz olmalar nedeniyle, havay da geirmezler. Yani
plastikler, nefes almayan bir malzemedir. Nefes almayan
malzemelerin yapda youn flekilde kullanlmas, yap
iinde meydana gelen terleme ve youflma gibi nem ve
su buhar oluflumlarnn yap dflna atlamayp, i mekanda zellikle duvar ve tavan yzeylerinde birikmesine
neden olur. Biriken bu nem ve su buharlar zaman ierisinde boya ve sva gibi kaplama malzemelerinin iine iflleyerek eflitli hasar ve bozulmalara yol aabilir.
Sra Sizde 12
Strafor, dier s yaltm malzemelerine gre daha ucuz
olmas ve uzun yllardan beri gelen alflkanlklardan dolay lkemizdeki inflaat sektrnde eskiden beri youn
olarak kullanlan bir s yaltm malzemesidir. Taneciklerden oluflan bir s yaltm malzemesi olmas nedeni
ile darbe, basn ve aflnma gibi faktrlerden kolaylkla
etkilenmektedir. Ayrca dorudan su ile temas eden
yerlerde kullanldnda da belli bir sre sonra taneciklerinde ayrflmalar grlebilmektedir. Dolaysyla yapdaki bu gibi sorunlu noktalarda kullanld takdirde,
benzer s yaltm malzemelerine gre daha dayanksz
olduu sylenebilir.
105
Kaynaklar
Atmaca, M. (2003), Yap Metalleri, Mhendislik Yaynclk, Ankara.

obanolu, M. ve di. (1997), Yap Malzemeleri El
Kitab, nflaat Mhendisleri Odas Ankara fiubesi
Yaynlar, Ankara.
Eri, M. (1994), Yap Fizii ve Malzemesi, Literatr
Yaynclk, stanbul.
Gkaltun E. (2008), Yap Bilgisine Girifl Ders Notlar, (Yaynlanmamfl), Eskiflehir.
Gnay, R. (2002), Geleneksel Ahflap Yaplar, Birsen Yaynevi, stanbul.
Gngr, Y. (2001), Malzeme Bilgisi, Beta Basm Yaym, stanbul.
Grdal, E. (19...), Kerpi Ders Notlar, (Yaynlanmamfl), stanbul.
Hasol, D. (1990), Ansiklopedik Mimarlk Szl,
YEM Yayn, stanbul.
Kocataflkn, F., (1972), Yap Malzemesi Dersleri,
T Mimarlk Fakltesi Yayn, stanbul.
Kuban, D., (1990), Mimarlk Kavramlar, Yap Endstri Merkezi Yaynlar, stanbul.
Ycesoy, L. (1998), Temeller, Duvarlar, Dflemeler, Yap Endstri Merkezi Yaynlar, stanbul.
Noay, S. (1984), Yap Gereleri, Teknik Kitaplar
Serisi, Ankara.
rs, Y., Keskin, H. (2001), Aa Malzeme Bilgisi,
Atlas Yayn, stanbul.
Toydemir, N. (1990), Cam Yap Malzemeleri, Sakarya Gazetecilik ve Matbaaclk, Eskiflehir.
Toydemir, N. (1991), Seramik Yap Malzemeleri,
T Mimarlk Fakltesi Yayn, Say: 1447, stanbul.
Toydemir, N. ve di. (2000), Yap Eleman Tasarmnda Malzeme, Literatr Yaynclk, stanbul.
Trk, . (1997), Yapm, Mimarlar Odas zmir fiubesi Yaynlar, zmir.
Vitrivius (1993), Mimarlk zerine On Kitap, fievki
Vanl Mimarlk Vakf, Ankara.
http://tdkterim.gov.tr/bts/, 23.03.2009
http://www.plastik.gen.tr/plastik-nedir.php, 25.03.2009
http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nka_mimarisi,
26.03.2009
http://www.insaatmuhendisligi.net/index.php?topic=70.msg278, 26.03.2009
http://www.tgub.org.tr/Default.asp?L=TR&mid=232,
26.03.2009
http://www.blokbims.com.tr/, 26.03.2009
http://www.aybims.com/beton.htm, 26.03.2009
http://www.kerpicev.com/uretimstandarti.htm,
27.03.2009
Yaplarda Taflyc
Sistemler
maj: B. Akoral, . Gldoan, 2008
Taflyc sistem mimarln temel bileflenlerinden biridir. Basit yaplardan karmaflk yaplara kadar tm bina ve yaplarn ayakta kalmasn salayan en nemli
unsurdur. Yaplarn kendi ykn, kullanclarn getirdii yk ve dfl etkilere
karfl yapnn ayakta kalmasn salar ve gvenilir klar. Ayn zamanda, yapnn
biimini oluflturmada nemli rol oynar. Bu biim bazen yapnn dfltan alglanmasnda baskn bir grev stlenirken bazen i mekan kullanmna yansr. Her taflyc sistemin getirdii belirli olanaklar ve kstlamalar vardr. Tasarmc, tm bu
olanak ve kstlamalar erevesinde hareket eder, yeni ve zel durumlar karflsnda ise yeni sistemler nerir.
Amalarmz
N
N
N
N
N

taflyc sisteme gelen ykleri tanmlayabilecek,
taflyc sistemler iin temel koflullar aklayabilecek,
taflc sistem-malzeme iliflkisini aklayabilecek,
taflyc sistemlerin snflandrmasn yapabilecek,
taflyc sistem elemanlarn aklayabilecek,
107
108
rnek Olay
Salamlk: Yap Nasl Ayakta Durur?
Bir yapnn en grnr ksm strktr ya da onu ayakta tutan sistemdir. Bu, gnmzde bir zamanlar olduundan daha fazla fark edilmektedir, nk mimarlar ve mhendisler ok az malzemeyle ok ifl yapan, yerekimine meydan okur grnen strktrler yapmaktan hofllanyorlar. Her an yklacakmfl gibi grnen krlgan bir strktre bakarken duyduumuz gerilim, yapy taflyan iskeletle grdmz fley arasndaki, yani fiziksel strktr ile algsal strktr arasndaki farkll sergiler. Bunlar ayn fley deildir, nk bir stun, sadece bize gven vermek
amacyla strktrel olarak gerekli olandan ok daha byk yaplabilir. talya, Paestumdaki Poseidon Tapnann kaln stunlarnda durum budur.
Skidmore, Owings & Merrill tarafndan yaplan, 1951-1952 tarihli, Lever Evi ile
McKim, Mead & White brosu tarafndan yaplan, 1916-1919 tarihli, New York
Raket Tenis Kulbnn duvar gereinden daha salam grnr ve bize strktrel aflrlk gvencesi verir, oysa Lever Evinin gerek fiziksel kolonlar asl yeflil bir
cam rtyle kapatld iin burada yapy ayakta tutann ne olduuna dair hibir grnr algsal ipucu bulunmaz. Deneyimlerimize dayanarak, bu cam tabakalarnn bu boyutta bir yapy ayakta tutamayacan bildiimizden gerek strktr aramak zorunda kalrz (mimarlar bizi bir tr oyuna davet eder) ve sonunda yapnn zeminden ykselen kolonlarn grrz. Ar bir yap olduuna dair
bilgimizle stmzde uyandrd arlkszlk izlenimi arasndaki oyun bu camla-rtl gkdelenlerin ekiciliinin nedenlerinden biridir; modern seyirciler yerekimine oyun oynand fikrinden byk haz duyuyorlar (oysa daha nceki dnemin gzlemcileri bu yaplarn strktrn yoksul bir anlatm rnei olarak deerlendirirlerdi).
Salam bir yerekimi fikriyle ve onun evremizdeki nesneler zerindeki etkilerini grerek yetifliyoruz, nk (grece olarak arlksz rahim halinden ayrldktan sonra) kol ve bacaklarmz oynatmaya baflladmz ilk andan itibaren yerekiminin ekimini yaflantlyoruz. Bebekken bedenlerimizi ayaa kaldrmak iin
uraflyoruz, ayakta dengede kalmay baflardktan sonra da ayaklarmz zerinde
nasl duracamz reniyoruz. Dolaysyla, bilimsel olarak anlamadan ok nce, hepimiz dayanaksz nesnelerin dz bir doru zerinde aflaya doru ya da
daha tam sylemek gerekirse, dnyann merkezine doru dflecekleri konusunda
ak bir kavrayfla sahip oluyoruz. flte bu durum, mimari strktrn zdr - yerekiminin srekli ekimine karfln nesnelerin yere dflmeyeceinden emin olma.
Kaynak: Roth, L. M., 2006: 42-45
Anahtar Kavramlar
Taflyc sistemler
Taflyc sistem elemanlar
indekiler
TAfiIYICI SSTEMLER VE YKLER

OYMA STRKTRLER
YIMA STRKTRLERDE YAPILAR
KARKAS (SKELET) STRKTRLER
KARMA STRKTRLER
UZAY KAFES STRKTRLER
YZEYSEL STRKTRLER
ASMA GERME STRKTRLER
fifiRME STRKTRLER
Ykler
109
5. nite - Yaplarda Taflyc Sistemler
TAfiIYICI SSTEMLER
Yaplar, byklkleri ne olursa olsun eflitli yklerin etkisi altndadr. Yklerin uygun bir flekilde taflnmas ve zemine aktarlmas gerekir. Yapy ayakta tutan, mevcut ve sonradan gelebilecek yklere karfl onu direnli klan, tm ykleri dzenli
bir flekilde zemine aktaran elemanlarn tmne taflyc sistem ad verilir. Taflyc
sistemin karfll olarak strktr sistemi de kullanlmaktadr.
Mimarlkta taflyc sistemin asl ifllevi bir hacmi belirlemek ve rtmektir. Farkl
kullanmlar iin farkl biim ve byklkte hacimlere ihtiya duyulur. Bu hacimlerin oluflturulmas farkl taflyc sistemlerin kullanlmasn zorunlu klar.
Taflyc sistem mimari tasarmn temel bileflenlerinden biridir. Taflyc sistem
elemanlar kullanmda serbestlik salamaldr. Su ve elektrik gibi tesisatn yerlefltirilmesine uygun olmaldr. Yangna dayankl olmal ve ses, s, su yaltm iin nlem almaya olanak salamaldr.
Bu blmde; ykler ve taflyc sisteme yklerin etkisi, taflyc sistem iin temel
koflullar ve taflyc sistemlerde malzeme konular incelenecektir.
Ykler
A MA
Taflyc sisteme gelen ykleri tanmlamak
Yk, yap gelerinin tafld arlk, kuvvet olarak tanmlanabilir. Taflyc sisteme
etki eden ykler ok eflitlidir. Yapnn arl, kullanclarn getirdii ykler, doal etkiler birer yktr. Yklerin bir blm, rnein; yapnn arl gibi, nceden hesaplanabilir. Ancak baz ykler nceden hesaplanamaz. Bu durumda ynetmelikler dorultusunda hareket edilir. Yapya gelebilecek deiflken ykler iin genel ya da yerel ynetmelikler efldeer ykler verir.
Ykler farkl flekillerde snflandrlabilir. En yaygn snflandrma, yklerin sabit ykler ve hareketli ykler olarak iki grupta incelendii snflandrmadr.
Sabit ykler: Taflyc sistemin kendi arl ve yap iinde deiflmeyecei kabul edilen tm bileflenler sabit yk olarak tanmlanr. rnein; betonarme karkas
bir yapda, kolon, kirifl, dfleme birer sabit yktr. Tula yma bir binada, taflyc tm duvarlar, dflemeler birer sabit yktr.
Hareketli ykler: Sabit ykn dflnda kalan dier yklere hareketli yk ad verilir. Yap iinde bulunan insanlar, mobilyalar, blc elemanlar, makineler birer
hareketli yktr. Doa olaylarndan kaynaklanan, yamur suyu, kar, rzgar etkileri, deprem ve s farklarndan oluflan gerilmeler hareketli yk grubuna girer.
Deprem yk sabit yk olarak adlandrlabilir mi?
Taflyc Sistemlere Yklerin Etkisi
SIRA SZDE
D fi N E L M
Taflyc sistemler yklendikleri zaman deformasyona urarlar. Deformasyon deplasman (teleme) ve rotasyon (dnme) olmak zere iki bileflenden oluflur. Bu deO R U gzle grformasyonlar yap boyutlarna oranla ok kk olduklarndan,S plak
lemezler. Deformasyonlar sonucu yap elemanlarnda oluflan etkiler afladaki gibi
sralanr (amlbel, N., 1982:28).
DKKAT
ekme etkisi
Basn etkisi
SIRA SZDE
Kayma etkisi
AMALARIMIZ
K T A P
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
110
Eilme etkisi
Burulma etkisi
Taflyc Sistemler in Temel Koflullar

AM A
Taflyc sistemler iin temel koflullar tanmlamak
Taflyc sistemlerin her koflul altnda temel ifllevleri vardr (fiekil 5.1.). Yapnn salam, doru ve gzel olmas diye zetlenebilecek bu durum afladaki bafllklar altnda incelenecektir.
Denge
Stabilite
Mukavemet
Fonksiyonel uygunluk
Ekonomi
Estetik (Salvadori, M., Heller, R., 1982:32)
fiekil 5.1
Bilim Mzesi,
Valencia, S.
Calatrava
Kaynak: Kaynak:
http://www.spanishliving.com/images/v
alencia_city-ofarts-andscience/city-of-artsscience02.jpg,
20.07.2009
Kuvvet: Bir cismi hareket

ettiren veya hareketini
deifltiren ya da durduran
etki.
Denge: Bir yapnn zerine etki eden kuvvetlerin, o yapda bir hareket meydana getirmemesi durumuna denge ad verilir. Yapya etkiyen ykler, yani uygulanan
kuvvet karflsnda ona ayn oranda direnen bir kuvvet ile karfllafltnda yap dengededir. Bu oran yk lehine deifltiinde ise denge durumu bozulur ve yap hasar
grr.
Ykler karflsnda her yapda, elemanda kk yer deifltirmeler meydana gelir. Ancak bunlar gzle grnr byklklerde deillerdir ve nceden hesaplanabilirler. Bu kk yer deifltirmeler belirlenen snrlar iinde kald srece yapda
hasara yol amaz.
Stabilite: Yapda denge, hareketsizliin salanmas ve stabilite de bu dengenin
kararllnn yani srekliliinin salanmas anlamna gelir (amlbel, N., 1982:23).
Bir taflyc sistem tasarland flekliyle ve zelliklerini kaybetmeden ayakta kalabiliyorsa bu sistem stabildir.
Bir yap zemine iyi balanmamflsa yani temel uygun yaplmamflsa rzgarda
devrilebilir. Zemin yapsnn deiflkenlik gsterdii durumlarda yapda farkl oturmalardan dolay yap yana yatabilir. Eimli bir arazide yeterli nlem alnmayan bir
yap kendi arl ile kayabilir. Bu ve benzeri durumlarda dengenin kararszlndan yani yapnn stabil olmama durumundan sz edilebilir (Salvadori, M., Heller,
R., 1982:37).
Mukavemet: Mukavemet, bir yap malzemesinin veya yapnn taflyc bir blmnn, zerine gelen yklere direnme yeterlilii olarak tanmlanabilir.
Taflyc sistem tasarmnda sistemi oluflturan bileflen, eleman veya sistemin tmnde basn, ekme, kayma gerilmeleri oluflur. Kullanlan malzemelerin bu gerilmeleri karfllamas gerekir. ekme gerilmelerine karfl ekme mukavemeti, basn gerilmelerine karfl basn mukavemeti gsteren malzemeler kullanlmaldr.
Yani yklere karfl malzeme seimi nemli bir konudur. Malzemede mukavemet,
malzemeyi oluflturan paralarn kendi i tutunmalar olarak ifade edilebilir. rnein, sadece kumdan yaplmfl bir biim, bir i balayc kullanlarak yine kumdan
oluflturulursa mukavemeti artmfl olur.
Fonksiyonel uygunluk: Yapnn ifllevine (fonksiyonuna) gre taflyc sistem
seimi nemlidir. Her sistemin kendine zg yaps, yk aktarm flekli ve geebilecei optimum aklk miktar vardr. Yaplar farkl amalar iin infla edilirler. Konut, retim, ofis, spor, ulaflm, salk, ibadet, sergileme yaplar gibi.
ok katl bir apartman yaps veya stanbul Boaz gibi, geilmesi gereken akln fazla olduu, bir yerde kpr yapsnn taflyc sistemi farkl olacaktr. Bu yaplarda kullanlan strktr sistemleri farkl programlara ve farkl yklere cevap vermek zorundadrlar.
Bir dier durum ise infla edilen iki yapnn ayn bykle sahip olduu fakat
programlarnn farkl olduu durumdur. rnein bir konser salonu ile bir depo yaps ayn byklkte olabilir. ki farkl yap iin retilen mimari zmlerin ayn olmas beklenemez. Tasarm, bu iki farkl konu iin farkl yaklaflmlar ve neriler gerektirir.
Ekonomi: Yap maliyetinde iki ana unsur belirleyicidir. Bunlar, malzeme ve iflilik maliyetleridir. Sistem seiminde, yap zelinde, n alflma yaplmak zorundadr. Yapnn bykl, ykseklii, geilen aklk veya ifllevi belirleyici olabilir.
Proje aflamasnda ekonomik zmler retilir veya retilme zorunluluu vardr.
rnein genifl aklk gemek iin, elik malzeme kullanlarak oluflturulacak bir
yapnn farkl sistemlere gre projelendirilip yap birim alanna ka kg malzeme
kullanldnn hesaplanmas ve dier sistem ile karfllafltrlmas bir yntem olabilir. Yapm sresini ksaltmak iin prefabrike sistemlere ynelim, yapmda kullanlan makine ve ekipmanlarn artrlmas veya yapm tekniklerindeki yeni uygulamalar ekonomik yap elde etmek iin birer abadr.
Baz durumlarda, rnein; prestij yaplarnda (antsal veya simgesel yaplar)
ekonomi, taflyc sistem seimi iin belirleyici bir faktr olmayabilir. Ancak yap
retiminde ekonomi kavram gz ard edilemeyecek kadar nemlidir.
Estetik: Yap iin nerilen taflyc sistem yapnn grnmn baflka bir ifadeyle estetiini etkilemektedir. Hatta baz durumlarda baskn olduu grlr. Taflyc sistem ve yap aslnda birbirinden ayrlmaz bir btndr. Bu durumda tafly-
111
112
c sistemin tasarmnda ykleri aktaran elemanlar topluluunun dflnda bir anlam

ifade etmesi gerekir. Gemiflte ve gnmzde, yk aktarm ilkeleri ve malzemenin
doru kullanld, estetik olarak doygun birok uygulama mevcuttur.
Taflyc Sistemde Malzeme

AM A
Taflyc sistem-malzeme iliflkisini aklamak
Taflyc sistemlerde, tafl, ahflap, tula, betonarme, elik, alminyum ve glendirilmifl plastik gibi malzemeler kullanlmaktadr. Kullanlan malzemeler dayankl,
gl, kat ve hafif olmaldr.
Taflyc sistemde kullanlan malzemelerin yklere karfl davranfllarnda baz
zelliklerin bulunmas gerekir. Taflyc sistemde, yklerin etkisi ile oluflan deformasyon, nceden belirlenmifl snrlar gememelidir. Yklerin kalkmas sonucu ise
taflyc sistemin eski biimini almas gerekir. Bu flekilde davranan malzemelere
elastik malzeme ad verilir. Aflr yklemelerde tm malzemeler elastiklik zelliini kaybeder ve kalc deformasyon oluflur. Dolaysyla, yapya gelebilecek maksimum ykler statik hesaplamalarda nem kazanr.
Tafl, tula (fiekil 5.2.), beton gibi malzemeler basnca; ince metal levha, plastik,
tekstil gibi malzemeler ekmeye dayankl malzemelerdir. Ahflap, elik ve alminyum gibi malzemeler ise ekmeye ve basnca dayankldr.
fiekil 5.2
Tafl ve tula
malzemenin bir
arada kullanm,
Kurflunlu Klliyesi,
Eskiflehir
Fotoraf : Birol
Akoral, 2009
113
TAfiIYICI SSTEMLERN SINIFLANDIRILMASI

A MA
N
AM A
Taflyc sistemlerin snflandrmasn yapmak.
Taflyc sistem elemanlarn aklamak
Taflyc sistemler farkl flekillerde snflandrlabilmektedir, rnein; taflyc elemanlarnn boyutlarna gre, taflyc sistem trlerine gre, rijit olup olmama durumuna gre veya strktr sistemlerinin geliflimine gre. Bu blmde, Baylgenin
strktr sistemlerinin geliflimine gre yapt snflandrma esas alnmfltr (Baylgen, C., 1993:10). Strktr sistemlerinin geliflimine gre yaplar geleneksel strktr
sistemleri ve geliflmifl strktr sistemleri olarak iki grupta incelenmektedir.
Geleneksel strktr sistemleri:
Oyma strktrler
Yma strktr sistemleri
Karkas (iskelet) strktr sistemleri
Karma strktr sistemleri
Geliflmifl strktr sistemleri
Uzay kafes strktr sistemleri
Asma germe strktr sistemleri
Yzeysel strktr sistemleri
fiiflirme strktr sistemleri
OYMA STRKTRLER
Kaya paralarnn iini, kullanm amacna uygun bir biimde boflaltarak mekan elde edilen sistemlere oyma sistemler ad verilmektedir. Oyma sistem dier tm sistemlerden farkl olarak dflardan baflka yap elemanlarnn getirilip birlefltirilmesiyle oluflturulmaz. Aksine mevcut bir ktleden boflaltma yaplarak elde edilir. Oyma
strktrlerde, kolay kazlabilen kayalklar uygulamada byk avantaj salamaktadr. Gemiflte yaplan barnaklarda biim kaygsndan ok ifllevsellie nem verilmifltir. Bylece yaflam mekanlar bu yapm sistemine uygun olarak geliflmifltir. Merdiven, kap, eflya koymak iin nifller, hava bacalar bu sistemin olanaklar dahilinde yeniden yorumlanmfl ve uygulanmfltr.
nsanlarn doal maaralar barnak olarak kullandklar bilinmektedir. Doal
maaralar oyma sistemlerin ilkel rneklerini olufltururlar.
Orta Anadolunun Kapadokya yresinde 1500 yldr oyma strktrde mekanlar
yaplmfltr (fiekil 5.3 ve fiekil 5.4). Yapsal ktle olarak kullanlan jeolojik formasyon tufadr. Oyulmaya uygun yumuflak bir tafl olan tufa (tf), sertleflmemifl kalsiyum karbonattr. Yzeyler, havadaki karbondioksitin oluflturduu kimyasal reaksiyon ile sertleflmektedir (nr, S., zkan, S., 1974:12). Oyma sistem yaplar kolay
kazlabilen ve tutuculuu olan zeminlerde rahatlkla elde edilebilir. Buna karfln
bataklk ve ok yumuflak, akflkan zeminlerde uygulanmas olanakl deildir. Sert
kayalk zeminlerde ise gnmz teknik ve teknolojisinin getirdii olanaklarla uygulama alan bulabilmektedir. Bu durumda, belirleyici faktrlerden en nemlisi
maliyettir.
Rijit: Kuvvet veya moment

etkisi altnda flekil
deifltirmeyen, formunu
koruyan
114
Zemin yapsnn salad olanaklardan yararlanarak barnma, depo ve ibadet

yaplar yaplmfltr. Kapadokya blgesinde kent leinde byk yerleflimler mevcuttur. Trkiyenin dier blgelerinde ve dnya genelinde de benzer rneklere
rastlanmaktadr (fiekil 5.5). Gnmzde yaygn uygulamas olmamakla beraber
daha ok turizme hizmet eden baz yaplar, rnein; otel, restoran ve gsteri merkezleri, yaplmakta ve iflletilmektedir. Mhendislik yaps olarak su ve ulaflm (karayolu, demiryolu, metro vb.) tnelleri oyma strktrlere rnek olarak gsterilebilir.
fiekil 5.3
Oyma strktr,
Sarcakaya Kilisesi,
Kapadokya
Kaynak:
http://www.yapi.co
m.tr/V_Images/200
7/yarisma/537462.jpg, 17.02.2009
fiekil 5.4
Oyma strktr,
Uhisar,
Kapadokya
Kaynak:http://ww
w.resimcity.com/da
ta/media/532/www.
resimcity.com_kale
_resimleir_uchisar_
kalesi.JPG,
17.02.2009
115
fiekil 5.5
Oyma strktr,
Demre (Myra)
Fotoraf: Birol
Akoral, 2003
Oyma strktr sistemi her tr zemin yapsnda uygulanabilir mi? SIRA SZDE
YIMA STRKTRDE YAPILAR
D fi N E L M
Tafl, kerpi, tula, ahflap, beton blok, gazbeton, gibi malzemelerin st ste konularak yap elde edilmesine yma sistem ad verilmektedir. Yma yapda mekan
S O R U taflyc sisteoluflturan yzeyler ayn zamanda yapnn ayakta kalmasn salayan
mi de oluflturur.
Yma sistemler ile eski uygarlklardan gnmze kadar birok nemli ve bDKKAT
yk yaplar yaplmfltr. Piramitler (Msrda Keops piramidi gibi), cami ve kilise gibi ibadet yaplar, ynetim binalar, tapnak, hamam, ktphane gibi binalar, kpSIRA SZDE
rler, surlar, tafl ve tula malzeme kullanlarak infla edilmifllerdir.
Sivil mimarlk rnei olarak konutlarn yapmnda, kerpi, tafl, tula ve ahflap malzeme yaygn olarak kullanlmfltr. Gnmzde bu yapm sistemi ok byk olmayan
binalarn yaAMALARIMIZ
pmnda uygulama alan bulmaktadr. Tula gibi, gemifl dnemlerde de bilinen
malzemelerin gelifltirilerek kullanm veya yeni malzemelerin (beton blok elemanlar, gazbeton elemanlar gibi) ortaya kmas ile bu yapm sistemi
deK T gncelliini
A P
vam ettirmektedir.
Yma sistemin genel zellii; yap malzemelerinin kendi arl ile birinin dieri zerine yerleflerek bir btn yap eleman oluflturmasdr T(Gerek,
E L E V Z Y OC.,
N 1979:11).
Yma sistemlerin elemanlar; duvar, kolon, kemer, tonoz ve kubbe olarak sralanabilir. Bu elemanlar yap ykn ve dier ykleri taflyacak flekilde belli kurallaSZDE
ra bal olarak birlefltirilirler. Kagir yaplarda genel prensipSIRA
olarak
rg teknii
N
T
E
R
N
E
kullanlr. Birim elemanlar dfleyde flaflrtmal olarak yerlefltirilirler veT birbirlerini
kavramalar salanr. Yma sistemde kullanlan elemanlar har
gibi balayc malD fi N E L M
zemelerle birbirine balanr. Baz uygulamalarda ise balayc malzeme kullanlmamaktadr. Yap temeli tafl, tula rg veya betonarme yerinde dkm olarak yaS O R U
plr. Gnmzde, temeller genellikle betonarme malzeme ile yaplmaktadr.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
Tula ve tafl, kaplama malzemesi olarak ta retilmekte ve uygulanmaktadr.

D K K A TDfl yzeylerin
(duvarlarn) bu malzeme ile kaplanmas taflyc sistemin yma sistem olaca anlamna
gelmemektedir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
SIRA SZDE
Kagir: Tafl veya tuladan

yaplan (yap) N T E R N E T
N N
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
116
Yma Yapda Elemanlar (fiekil 5.6.):

duvar
kolon
kemer
tonoz
kubbe
fiekil 5.6
Yma yapda
elemanlar; kolon,
kemer, kubbe,
Selimiye Camii,
Edirne
Kaynak:
http://www.selimiye
camii.com/popup/e
dirne_selimiye_cam
ii_www.selimiyeca
mii.com_popup_32.
jpg, 17.02.2009
fiekil 5.7
Tonoz
Kaynak:http://img.
tfd.com/hm/JPG/A4
vault.jpg,
20.02.2009
Duvar ve Kolon: Duvarlar ve yma kolonlar yk zemine aktaran temel unsurlardr. Duvarlarda braklmas gereken boflluklar, rnein; kap, pencere vb. genel ve yerel ynetmeliklerin izin verdii oranlarda yaplr. Ykseklik ve yk arttka buna bal olarak duvar kalnl da artmaktadr.
Yma sistemlerde taflyc duvarlarda boflluk oluflturulmas lento veya kemer
ile salanr.
Kemer: ki kolon veya iki aya birbirine stten balayan, zerine gelen ykleri bu kolonlara veya ayaklara aktaran, yay fleklindeki yap parasna kemer ad
verilir. Tafl, tula, ahflap, metal gibi malzemelerden yaplabilir. Duvarlarda boflluk
oluflturmak, mekann st yzeyinin kapatlmasnda ykleri belli blgelere aktarmak veya belli blgelere gelen ykleri azaltmak (hafifletme kemeri) gibi amalarla taflyc sistemin bir paras olarak kullanlr. Biimlerine
gre isimlendirilen birok kemer tipi vardr,
rnein; dz kemer, sivri kemer, bask kemer, gen kemer, atnal kemer, sepetkulpu
kemer, gibi.
Tonoz: Bir kemerin aralksz devam etmesiyle oluflan, biimi alttan ibkey olarak
kurulmufl rtye tonoz ad verilir. Tonoz, zerine gelen ykleri taflyc duvarlara veya ayaklara aktarr (fiekil 5.7).
117
Kubbe: zerine gelen ykleri ok ynl olarak aktaran ve mekan rten, kre
paras biimindeki taflyc elemanlara kubbe ad verilir. Tafl, tula, ahflap, metal
gibi malzemeler kullanlarak oluflturulurlar. Kubbe kare, dairesel, okgen mekanlarn rtlmesinde yaygn olarak kullanlmfltr.
Yma Yapda Dfleme: Geleneksel konutlarda ahflap dflemeler yaygn olarak kullanlmfltr. Taflyc duvarlar arasna yerlefltirilen ahflap kirifller ve kirifllerin
zerine monte edilen dfleme kaplamalar ile dfleme tamamlanmaktadr. Gnmzde ise genellikle betonarme dfleme sistemleri kullanlmaktadr. Yerinde yapm betonarme dfleme uygulamasnda duvar ve dfleme balantsnn olduu
blgelerde srekli betonarme hatl konulmas zorunludur.
Genifl aklklarn geilmesinde ve yksek yaplarn inflasnda yma
strktrlerin
kullaSIRA
SZDE
nlmas doru mudur?
Tafl Yma Yaplar

Malzemesi doal tafltr. Yma yapda tafl, doada
bulunduu flekliyle kullanlabilecei gibi, tafl
ocaklarndan karlp yontularak flekil verildikten
sonra da (kesme tafl) kullanlabilir (fiekil 5.8., fiekil 5.9. ve fiekil 5.10.).
Moloz tafl yma yaplarn yatay dzlemde belli arlklarda ahflap veya betonarme hatllarla desteklenmesi gerekir. Tafl malzemenin birlefltirilmesinde imento esasl har kullanlmas gerekir.
Toprak esasl malzemelerin (amur) balayc
zellii yoktur.
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
fiekil 5.8
S O R U
Tafl yma Skonut

O R U
mimarisi, Mardin
DKKAT
Kaynak: D K K A T
http://www.hafif.or
g/imaj/mehmetbast
ug94/mardin.jpg,
SIRA SZDE
17.02.2009
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
N N
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
fiekil 5.9
Tafl yma yap, II.

Beyazt Klliyesi,
1486, Amasya
NTERNET
Fotoraf: Birol
Akoral, 2008
118
fiekil 5.10
Tafl yma tiyatro
yaps, Aspendos,
Antalya
Kaynak:http://ww
w.antalyakultur.go
v.tr/resimgoster.asp
x?DIL=1&BELGEAN
AH=191769&RESIM
ISIM=Aspendos_Tiy
atrosu1.jpg,
17.02.2009
Tula Yma Yaplar

Bu sistemde yma yap iin fabrikalarda retilmifl tulalar kullanlr. Tula rme
teknii ile yap oluflturulur (fiekil 5.11. ve 5.12.). Balayc olarak imento esasl
har kullanlr. Tula yma duvarlar yatay dzlemde belli aralklarla betonarme
hatllar ile desteklenirler. Yap ynetmelikleri belirli durumlar iin dfley hatl takviyesini de zorunlu klmaktadr. Yma sistemde dolu veya boflluklu tula bileflenler kullanlabilir. Tula boyut ve biimleri gnmzde ok eflitlidir.
ok katl tula yma binada alt katlardaki duvar kalnl st katlara gre daha
fazladr. Buna bal olarak ok yksek binalar yma sistem ile infla edildiklerinde
alt katlarda kullanm alan olduka azalr ve bu sistem tercih edilmez.
fiekil 5.11
Tula yma ok
katl yap, Bristol
Kaynak:
http://environment.
uwe.ac.uk,11.02.20
10
119
fiekil 5.12
Tula yma bina
Kaynak:
http://www.homebu
ilding.co.uk,17.01.
2010
Kerpi Yma Yaplar

Kerpi, tulann bulunmasndan nce insan eliyle topran biimlendirilip kullanlmasna bir rnek olarak yap tarihinde nemli bir yap malzemesi ve bileflenidir
(fiekil 5.13.). Geleneksel bir malzeme olan kerpi; toprak, su ve ince samann karfltrlp gneflte kurutulmas ile elde edilir. Kerpi blok elemanlar tm yma sistemlerde olduu gibi yma yap rg kurallarna gre infla edilir ve balayc olarak amur kullanlr. Kerpi duvarlar yatay dzlemde, belli aralklarla, ahflap kuflaklamalar ile desteklenir.
Kerpi, doal, salkl bir yap malzemesidir. Is yaltm asndan birok malzemeye gre avantajldr. Gnmzde kk yerleflimlerde (ky vb.) uygulanmaktadr. Ynetmelikler kentlerde kerpi kullanmn yasaklamaktadrlar. Kerpi yma
sistemlerin olumsuz ynleri; deprem blgelerinde yeterli dayanm gstermemeleri,
ok katl yap yapmada getirdii snrllk ve bakm zorluklar olarak sralanabilir.
fiekil 5.13
Kerpi yma konut
mimarisi, Jafy,
Yemen
Kaynak:
http://confluence.or
g/ym/all/n16e045/p
ic10.jpg,
17.02.2009
120
Ahflap Yma Yaplar

Ahflap elemanlarn yatay olarak st ste konulmas ile oluflturulan sistemlere ahflap yma yap ad verilir. Gnmzde bu sistemle yaplp satlan konutlar ktk
ev olarak isimlendirilmektedir (fiekil 5.14.). Dairesel, kare veya dikdrtgen kesitli
ahflap elemanlar kullanlabilir. Ahflap elemanlarn kesifltii yerlerde geme teknii
ile her eleman dierine balanarak yapnn stabilitesi salanr (fiekil 5.15.). Bu teknikle daha ok 2-3 katl konutlar yaplmaktadr.
fiekil 5.14
Ahflap yma yap
Kaynak:http://ww
w.theadroits.com/i
mages/141aLogHou
se.jpg, 20.02.2009
fiekil 5.15
Ahflap yma yap
kurulufl teknii
Kaynak:
http://logmaker.com
/details/log10.JPG,
17.02.2009
KARKAS (SKELET) STRKTRLER

Yma sistemlerde, taflyc i ve dfl duvarlar ykleri zemine aktarmaktadr. Yap
ykseklii ve ykler arttka zellikle alt katlardaki duvarlar aflr derecede kalnlaflr. Buna bal olarak i mekanda yararl kullanm alan azalr. Ayrca yapnn kendi arl fazlalaflr. Bu problemleri ortadan kaldrmak iin, yani yapy hafifletmek
ve yararl kullanm alann artrmak amacyla iskelet sistemler (karkas sistem) tercih
edilir.
Karkas, talyanca carcassa kelimesinden Trkeye gemifltir. skeletli bir strktrn taflyc blmlerinin tmne verilen isim olarak tanmlanabilir (Hasol, D.,
1979:263). Karkas kelimesi iskelet ile eflanlaml olarak kullanlmaktadr.
skelet sistemde yap elemanlar iki ana gruba ayrlr. Bu elemanlarn bir ksm
taflyc dier ksm taflnan elemanlardr (Gerek, C., 1979:40). skelet sistemlerde
taflyc elemanlar kolon, kirifl ve dfleme kiriflleridir. Ayrca tm yk zemine aktaran temel de bu sistemin bir taflyc elemandr. Taflyc elemanlarn dflnda kalan tm elemanlara taflnan eleman ismi verilir, rnein; dfl duvarlar, i duvarlar
gibi.
skelet sistemler gnmzde en yaygn kullanlan sistemlerden biridir. ok katl konutlarda (apartman vb.), ofis yaplarnda, alflverifl merkezlerinde, salk yaplarnda, ynetim yaplarnda ve dier birok yap grubunda uygulama alan bulmufltur. Ayrca az katl konut gruplarnda da farkl malzemeler kullanlarak (ahflap,
galvanize elik vb.) birok uygulama, hzl bir flekilde, yaplmaktadr.
Karkas Sistemde Elemanlar:
kolon
kirifl
dfleme
Kolon: Kolon, iskelet sistemin dfley taflyc elemandr. Dfleme ve zerindeki ykler ncelikle kirifllere aktarlr. Kirifller bu ykleri kolonlara aktarr. Kolonlar
ise ykleri temele iletirler. Tm kolonlar birbirlerine kirifller ile balanrlar.
Kolon kesitindeki en/boy oran 1/7nin zerine kt durumlarda, dfley taflyc eleman perde olarak isimlendirilir. Perdeler, zerine gelen ykleri taflmann
yan sra, yatay yklere karfl diren gstererek yapnn dayanmn artrrlar. ok
katl veya byk yaplarn tasarmnda, perde kullanm ile ilgili olarak, ynetmeliklerin tavsiye ve standartlar bulunmaktadr.
Kolonlarn yerlefltirilmesi belli bir dzen iinde yaplmak zorundadr. Kolonlar
bir aks sistemine bal olarak yerlefltirilirler. Akslar arasndaki mesafe birbirine eflit
veya yakn olmaldr. Dikdrtgen kesitli kolonlarda kolon ynleri birbirine dik olacak flekilde yerlefltirilir ve farkl ynlerden gelebilecek yatay yklere karfl nlem
alnr. Prensip olarak kolonlarn tm katlarda st ste gelmesi gerekir.
Kolonlar kesit olarak; kare, dikdrtgen, yuvarlak ya da okgen biimlerde olabilir. elik yaplarda ise bu ama iin retilmifl farkl profiller kullanlr. Ahflap sistemlerde, kolonlar dikme olarak adlandrlr.
Kirifl: Kirifl, iskelet sistemin yatay taflyc elemandr. Kirifller kolonlar birbirine balar. Ayn zamanda kirifller, dflemeden gelen ykleri kolonlara aktarrlar.
Kolonlar arasndaki aklk arttka ya da dflemeden gelen yk fazlalafltka kiriflin ykseklii de artar.
Kiriflin kendi arl ve dier ykler kiriflin afla doru sarkmasna yol aar. Kiriflin st blm basnca ve alt blm ise ekmeye alflr. Buna bal olarak kirifl tasarmnda nlemler alnmas gerekir. Kullanlan malzemeye bal olarak farkl flekillerde nlemler alnmaktadr. rnein; betonarme bir kiriflte, betonun iine
yerlefltirilen donat, kiriflin alt blgelerinde sklafltrlr ve kiriflin ekme dayanm
artrlr.
Dfleme: Dflemenin asl ifllevi, kullanm iin bir yzey oluflturmaktr. Dier
sistemlerde olduu gibi, iskelet sistemlerde de dfleme hem kendi arln, hem
121
122
de zerine gelen ykleri taflmak ve bu ykleri aktarmak zorundadr. skelet sistemlerde dflemeler, ykleri kirifllere aktarrlar. Dflemeler betonarme, ahflap veya
elik malzemeler kullanlarak yaplrlar. Dfleme tipleri, malzemelerine gre karkas sistemler blmnde incelenecektir.
Betonarme Karkas Sistemler

Betonun kullanm olduka eskiye dayanmaktadr. Ancak betonarmenin bulunuflu
ve yapda kullanm yaklaflk olarak yz elli yllk bir gemifle sahiptir. Buna karfln
betonarme gnmzde en yaygn kullanlan yap malzemesidir (fiekil 5.16.).
Betonarme kelimesi Franszcadan Trkeye gemifl bir kelimedir. Donatl beton olarak evrilebilir. Beton; imento, su ve agregann (kum, akl vb.) karfltrlmas ile elde edilir. Beton, basnca alflan bir yap malzemesidir. Yapda kullanlan betonun dier ykleri de karfllamas ve dayanmnn arttrlmas amac ile demir ve elik ile birlikte kullanlmas ngrlmfl ve betonarme kavram ortaya kmfltr. Betonarme yap elemanlar flantiyede dklerek uygulanabildii gibi fabrikada retilip montaj flantiyede yaplabilmektedir. Fabrika retim sistemleri prefabrikasyon konusunda anlatlacaktr.
fiekil 5.16
Domino House, Le
Corbusier, 1914
Kaynak:
http://www.usc.edu/
dept/architecture/sli
de/ghirardo/CD3/0
22-CD3.jpg,
17.02.2009
Betonarme kolonlar: Betonarme malzemeden yaplan kolonlar dikdrtgen,

kare, dairesel veya farkl biimlerde olabilir. Kolonlar, kirifl ve dfleme ile birlikte
dklerek strktrn tek para olmas salanr.
Betonarme kolonlar dfley ve yatay donatlarla beraber alflacak flekilde tasarlanrlar. Dfley donat, betonarme kolonun basn yklerini ve yanal yklere maruz kalmas durumunda ekme kuvvetlerine dayanm kapasitesini artrr (Ching,
F.D.K., 2001:5.04).
Betonarme kirifller: Betonarme malzemeden yaplan kirifller genellikle dikdrtgen kesitlidir. Donat olarak dz demir, pilye ve etriye kullanlr. Dz demirler
kiriflin alt ksmlarnda sklafltrlr ve kiriflin ekme dayanm artrlr. Pilye ise kesme kuvvetlerine karfl bir nlem olarak yerlefltirilirler.
123
Betonarme dflemeler:
fiekil 5.17
Plak Dfleme
Mantar Dfleme
Kiriflli Dfleme (Tek

Ynl)
Betonarme
dflemeler
Kaynak:
http://www.crsi.org/
images/floor_system
s.jpg, 28.02.2009
Nervrl Dfleme
Kaset Dfleme
DfiEME TPLER
Plak dflemeler: Plak dflemeler kiriflli ve kiriflsiz olarak yaplabilmektedir

(fiekil 5.17.). Kiriflli plak dflemeler ykleri kirifllere aktarrlar. Kiriflsiz plak dflemeler ise ykleri kolonlara aktarrlar. Dfleme iindeki donatlar; tek, ift veya ok
ynl olarak yerlefltirilebilirler.
Mantar dflemeler: Mantar dflemeler, kiriflsiz plak dflemelere benzemektedir ve kirifl yoktur (fiekil 5.17.). Kolon-dfleme birleflim blgesinde oluflacak kesme kuvveti etkisini azaltmak iin kolon st ksm geniflletilerek ve donat takviyesi yaplarak nlem alnr.
Nervrl (diflli) dflemeler: Birbirine paralel ve sk aralklarla dzenlenmifl
nervrler aracl ile ana taflyc kirifllere yk aktaran dfleme tipine nervrl (diflli) dfleme ad verilir (fiekil 5.17.). Nervrl dflemeler ar ykler ve byk aklklar iin plak dflemelere gre avantaj salar.
Kaset dflemeler: Farkl iki
ynde difllerle glendirilmifl betonarme plaklara kaset dfleme
ad verilir (fiekil 5.17. ve fiekil
5.18.). Dfley taflyc elemanlar
arasndaki boflluklarn kare veya
kareye yakn olduu durumlarda
kullanlmas avantajldr. Betonarme plak dflemeler iinde en genifl akln geilebildii dfleme
kaset dfleme tipidir.
fiekil 5.18
Betonarme kaset
dfleme
Fotoraf: Birol
Akoral, 2009
124
Asmolen dflemeler: Nervrler arasna dolgu eleman yerlefltirilmifl bir eflit

nervrl (diflli) dfleme tipidir. Dolgu elemanlarna asmolen ad verilir. Asmolen
blok elemanlarn yapmnda, piflmifl toprak, gazbeton, hafif beton gibi farkl malzemeler kullanlabilir. En belirgin zellii dflemelerin alt ksmnda kirifl grnmemesidir (fiekil 5.19.).
fiekil 5.19
Asmolen dfleme
uygulamas
Kaynak:
http://www.hggakg
un.com/uploadedi
mages/fahri%20AN
AFARTA%20117.jp
g, 05.02.2010
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Betonarme karkas
sistemlerde blc duvarlar, taflyc sistem eleman olarak adlandrlaSIRA SZDE
bilir mi?
D fi N E L M
Ahflap Karkas Sistemler

Ahflap karkas sistemler geleneksel mimaride yaygn olarak uygulanmfltr. zellikS O R U
le konut yapmnda karflmza kmaktadr. Gnmzde ise yap teknolojisinin ve
ahflap iflleme tekniklerinin geliflimine bal olarak farkl uygulamalar yaplmaktaD Kkonutlarn
KAT
dr. ki katl
seri retiminden, genifl aklklarn geildii zel sistemlere kadar birok flekilde ahflap malzeme uygulama alanna girmifltir.
SZDE
TaflycSIRA
elemanlar
(dikme, kirifl ve dfleme kiriflleri) ahflap malzeme olan
karkas sistemlere ahflap karkas sistemler ad verilmektedir. Sistem elemanlar; taban afl, dikme, ara dikme, ana kirifl, dfleme kiriflleri ve payandalar olarak sAMALARIMIZ
ralanabilir.
Taban: Temel duvar ile dikme arasnda bulunan ahflap elemandr. Yatay olarak monte edilir
K T ve
A Pzerine dikmeler yerlefltirilir. Yap yk ve dier ykleri temel
duvarna dzenli olarak aktarr, ayn zamanda sistemi tamamlayarak dengeli duruma getirir. Taban afl sistemin zemine en yakn elemandr, bu nedenle su ve nem
E L E V nlem
Z Y O N almak gerekir.
etkilerine Tkarfl
Dikme: Sistemin dfley taflyc elemanlardr. Dfleme ve kirifllerden gelen yk zemine aktarr. Birbirlerine paralel olarak ve ynetmeliklerin belirledii snr
iinde belli Naralklarla
yerlefltirilirler. Dikmeler ayrca kap ve pencere boflluklarTERNET
nn kenarlarna yerlefltirilirler.
N N
125
Ara dikme: Ara dikme yap yklerinin taflnmas amacyla veya sadece duvar
yzeyini oluflturmak iin bir alt konstrksiyon olarak yerlefltirilir. Genel uygulama
ise bu her iki ifllevi yerine getirmek iin kullanlmasdr. Yani ara dikmeler hem yap yknn taflnmasn salar hem de duvar yzeyinin oluflturulmasnda kullanlr.
Ana kirifl: Taflyc dikmelerin zerine yerlefltirilen yatay balayc ahflap elemanlardr. Dikmelerin birbirleri ile balanmas ve dfleme kirifllerinin balanmas
ifllevini yerine getirirler.
Dfleme kiriflleri: Dflemeyi oluflturmak iin, ana kirifller arasna yerlefltirilen
ahflap elemanlardr. Dfleme kiriflleri genellikle 30-60 cm. ara ile ve birbirine paralel olarak yerlefltirilirler. Bu kirifllerinin zerine kaplama tahtas yerlefltirilerek dfleme oluflturulur.
Payanda: Deprem ve rzgar gibi yatay ykleri karfllamak amac ile dikme ve
kiriflleri belli bir a ile balayan elemanlardr. Genellikle kat yksekliinde monte
edilirler. zellikle kflelerde ve duvarlarn kesifltii blmlerde bulunan ana taflyc elemanlar payandalar ile birlefltirilirler. Ayn amala apraz olarak da uygulanabilirler.
Balant teknikleri ve elemanlar: Ahflap karkas yaplarda elemanlar, geme
teknii ile birlefltirilirler. Bunun dflnda; ahflap ivi, ivi, bolun, ivi plakas ve metal elemanlar kullanlarak farkl birleflimler yaplmaktadr.
Ahflap karkas yaplarda temel, tafl, tula veya gnmzde betonarme malzeme
kullanlarak yaplr. Temelin zerine dikmelerin oturaca taban ismi verilen ahflap
eleman monte edilir. Taban zerine dikmeler yerlefltirilir. Dikmelerin zerine ise
ahflap kirifller yerlefltirilir. Kirifllerin zerine dfleme kiriflleri monte edilerek sistem
tamamlanr (fiekil 5.20., fiekil 5.21. ve fiekil 5.22.). at, yaltm tabakalar, i ve dfl
kaplamalarn uygulanmas ile yap tamamlanr.
fiekil 5.20
Ahflap karkas
sistem
Kaynak:http://cabi
ncreektimberframes
.com/Timber_Fram
e_Homes_Timber_F
rame_Home_Plans
_PLANS/Timber_Fr
ame_Homes_and_T
imber_Frame_Hom
e_Plans_3d_WATA
UGAx400w.jpg,
17.02.2009
126
fiekil 5.21
Ahflap karkas
sistem (geleneksel
konut)
Kaynak:
http://farm1.static.fl
ickr.com/166/3303
13941_59917453fa
_o.jpg, 17.02.2009
fiekil 5.22
Ahflap karkas
sistem (adafl
uygulama)
Kaynak:http://ww
w.horizonmagazin
e.com.au/wpcontent/uploads/20
08/01/burland.jpg,
20.02.2009
elik Karkas Sistemler

Taflyc sistem elemanlarnda (kolon, kirifl ve dfleme kiriflleri) elik kullanlan karkas sistemlere elik karkas sistemler ad verilmektedir. Sistem elemanlar; kolon, kirifl, dfleme kirifli ve apraz balantlar olarak sralanabilir. Dier karkas sistemlerde olduu gibi yk aktarm kolon, kirifl, dfleme aracl ile olan bu sistemlerde
yatay kuvvetleri karfllamak iin dfleyde ve yatayda apraz balant elemanlar da
kullanlmaktadr. Stabiliteyi salamak iin ayrca perde ve rijit ereve de kullanlr. Bu elemanlar deprem ve rzgar yklerini karfllarlar ve yapnn dengede kalmasn salarlar.
elik karkas sistemler; hafif elik karkas sistemler ve yapsal elik karkas sistemler olmak zere iki grupta incelenebilirler.
127
Hafif elik karkas sistemler: Souk flekillendirilmifl galvaniz sa veya ince

sa profillerden oluflan taflyc elemanlarn kullanld elik karkas sistemlerdir.
Sistem taflyc elemanlarnn birlefltirilmesinde balant eleman olarak perin, vida ve bulon kullanlmaktadr.
Hafif elik karkas sistemler 2-3 katl konutlarn seri olarak yaplmasnda yaygn
olarak kullanlmaktadr (fiekil 5.23.). Bunun dflnda bamsz garaj, depo, flantiye
binalar gibi yaplar bu sistemle uygulanabilmektedir.
fiekil 5.23
Hafif elik karkas
sistem
Kaynak:
http://www.vefapref
abrik.com/Galvani
zli_Hafif_Celik_Yap
ilar.htm,
20.02.2009
Yapsal elik karkas sistemler: Sistem elemanlarnn scak olarak fabrikalarda flekillendirildii, hazr elik profillerden veya kaln elik sa levhalarn kesilip
biimlendirilmesiyle elde edildii, farkl byklklerde yaplarn elde edilmesinde
uygulanan bir sistemdir (fiekil 5.24., fiekil 5.25. ve fiekil 5.26).
Yapsal elik karkas sistem elemanlarnn birlefltirilmesinde kaynak teknikleri
ve bulonlu birleflimler yaygn olarak kullanlr.
fiekil 5.24
Yapsal elik karkas
sistem
Kaynak:http://ww
w.nottingham.ac.u
k/sbe/projects/yr1_C
D1_diaries/craig_C
D1/Sourceimages/St
eelframe/1.5.JPG,
20.02.2009
128
fiekil 5.25
Yapsal elik karkas
sistem (portal)
Kaynak:http://celik
konstruksiyoncu.co
m/celikkonstruksiyon/imag
e016.jpg,
20.02.2009
fiekil 5.26
Yapsal elik karkas
sistem (yksek
yap)
Kaynak:
http://www.debunki
ng911.com/landma
rk55.jpg,
20.02.2009
129
elik karkas yaplarda elemanlar:

Kolon: Sistemin dfley taflyc eleman olan kolonlar, bu ama iin retilmifl
profiller kullanlarak yaplr. Profil kesitleri; H, I, L ve yuvarlak kesitli ya da zel biim verilmifl profillerdir. ok katl veya byk yaplarda, hazr profil kesitlerinin
yeterli olmad durumlarda, projeye bal olarak imal edilmifl zel profiller kullanlr.
Hafif elik karkas sistemlerde ise profiller; U, C gibi kesitlere sahiptir.
Kirifller: elik yaplarda kirifller, geilen akla, taflnmas gereken yke bal olarak, boflluklu, dolu veya kafes kirifl olarak dzenlenir. Kolonlarda olduu gibi kirifllerde kullanlan elemanlarda hazr profillerden ve zel profillerden oluflmaktadr. Profiller; H, I, L ve benzeri kesitlerde olabilir.
Geilen aklk arttka kirifl ykseklii ve arl artar. Bu durumda dolu kirifllerin yerine kafes kirifl kullanlmas tercih edilir. Kafes kirifller birok profilin bir
araya getirilmesi ile elde edilirler. Kafes kirifller, st ve alt bafllk ubuklar ile bunlarn arasnda gen alanlar oluflturacak flekilde dzenlenen rg ubuklarndan
oluflan sistemlerdir. Dzlem kafes olarak da adlandrlrlar.
Hafif elik karkas sistemlerde profiller; U, C, Z gibi kesitlere sahiptir. Taflyc
elemanlar galvanize elik veya ince sa levhalarn souk biimlendirilmesi ile elde
edilir.
Dfleme kiriflleri: Dflemeyi oluflturmak iin, ana kirifller arasna yerlefltirilen
elik elemanlardr. Dfleme kiriflleri genellikle birbirine paralel olarak yerlefltirilirler. Bu kirifllerinin zerine dflemeyi oluflturmak iin sras ile trapez kesitli sa levhalar, elik donat yerlefltirilir ve beton dklerek dfleme elde edilir. Bunun dflnda prefabrike betonarme dfleme uygulamalar da yaplabilmektedir.
Hafif elik karkas sistemlerde dfleme kirifllerinin zerine plak elemanlar yerlefltirilir. Bu sistemlerde birlefltirmeler kuru birleflim olarak yaplr, yani beton kullanlmaz. Plak elemanlar genellikle yapay ahflap (OSB, Kontrplak vb.) rnlerdir.
Plak elemanlarn yklere karfl dayanml olmas gerekir.
Balant teknikleri ve elemanlar: Yapsal elik karkas yaplarda elemanlar,
kaynak, perin veya bulon kullanlarak birlefltirilirler. Hafif elik karkas sistemlerde ise genellikle kaynak uygulamas yaplmaz ve vida, bulon, perin ile balant
yaplr. Elemanlarn birleflim yerlerinde balant iin plakalar kullanlr.
elik karkas sistemler hafif ve yapsal elik karkas sistemler olarak
grupta incelenSIRAikiSZDE
mektedir. Bu snflandrmada belirleyici unsur nedir?
KARMA STRKTRLER
D fi N E L M
D fi N E L M
Birden fazla sistemin bir arada kullanld strktrlere karma strktrler ad veriO R U
lir. Betonarme ya da elik kolonlar ve yma taflyc duvarlarnS bir
arada kullanld sistemler bir karma sistemi ifade eder. Yani iki farkl taflyc sistem bir arada
D K bir
K A T yk aktarm
kullanlmaktadr. Bu durumda iki farkl sistemin oluflturduu yeni
dzeni ortaya kmaktadr.
zellikle deprem blgelerinde karma sistemlerin kullanlmas
taflyc sistem
SIRA SZDE
asndan tercih edilmemesi gereken bir durumdur. Bunun nedeni sistemlerin ykler karflsnda farkl tepkiler gstermesidir.
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
130
UZAY KAFES STRKTRLER

Uzay kafes strktrler, boyutlu, ubuk elemanl, yklerin ok ynl dalm ile
gereklefltii sistemlerdir. Yani ykler ok ynl olarak aktarlrlar. Bu sistemde,
sistem elemanlarnn bir ksm basnca dierleri ise ekmeye alflr. Basn ve ekmenin birlikte hareket ettii bir sistemdir.
Uzay kafes strktrler genellikle genifl aklklarn geilmesinde kullanlr. Spor
salonlar, kapal yzme havuzlar, sergi pavyonlar, hangarlar, havaalan, otobs
terminalleri gibi birok yapda uygulama alan bulmufltur. Farkl formlar verilebilmesi nemli bir avantajdr. Malzeme olarak elik yaygn olarak kullanlmaktadr.
Ahflap malzeme ile yaplmfl uygulamalar olmakla beraber fazla yaygnlaflmamfltr.
Uzay kafes sistem elemanlar:
ubuklar
Dm noktalar
Mesnetler
Aflklar
rt gereleri
ubuklar: Dorusal elemanlardr. elik, alminyum, ahflap gibi malzemelerden yaplrlar. Ahflap, yaps gerei homojen bir malzeme olmadndan ykler
karflsnda risk oluflturabilir. elik ve alminyum ubuk elemanlarn kesitleri genellikle boru fleklindedir. Ancak; L, T, U, I profiller de bu sistemlerde kullanlabilmektedir.
Dm Noktalar: ubuk elemanlarn birleflme noktalarna dm noktas
ad verilir. ubuk elemanlarn birbiri ile balanmas amacyla dm noktalarnda zel balant elemanlar tasarlanr. Dm noktalar ok farkl flekillerde yaplabilmektedir. Yaygn olarak kullanlan balant elemanlar ise krelerdir (fiekil
5.27.). Dm noktalarndaki birleflimlerde perin, kaynak, civata ve somun kullanlmaktadr.
fiekil 5.27
ubuk elemanlarn
birleflimi, kresel
eleman
Fotoraf: Birol
Akoral, 2009
Mesnetler: Uzay kafes strktrler kolonlara veya taflyc duvara mesnetlenebilir, ya da sistemin bir blm dorudan temellere oturtulabilir.
131
Aflklar: at kaplamasnn montajn yapmak, taflyc elemanlar ile kaplama

arasnda kullanlan elemanlara aflk ad verilmektedir. Farkl kesitlerde (profillerde)
olabilirler. Ayn zamanda at eimini salamak amacyla da kullanlrlar. Sisteme
aflk tutucu ad verilen elemanlarla monte edilirler.
rt Gereleri: Uzay kafes strktr kapal mekan olarak kullanlacak ise, su
ve s yaltm yaplmas gerekmektedir. Yap kabuunu oluflturmak iin ncelikle
dm noktalarna profiller monte edilir. Daha sonra kaplama malzemeleri ve yaltm katmanlar uygulamas yaplr. Bu sistemlerde genellikle kompozit panel elemanlar kullanlr. Iflk almak amacyla yzeylerde cam kullanlmakta hatta baz uygulamalarda yapnn tm yzeyleri cam ile kaplanmaktadr.
Uzay kafes strktrlerin biimlerine gre snflandrlmas (fiekil 5.28., fiekil
5.29. ve fiekil 5.30.):
Dz yzeysel sistemler
Tonozsal (tek erilikli) sistemler
Kubbesel (ift erilikli) sistemler (Gke, G., 1977:40)
fiekil 5.28
Uzay kafes strktr
sistemlerinde form
Kaynak:
http://www.uzaykons.com/files/bol1
a.jpg, 17.02.2009
fiekil 5.29
Uzay kafes strktr
sistemi uygulamas,
Eskiflehir
Fotoraf: Birol
Akoral, 2009
132
fiekil 5.30
Uzay kafes strktr
sistemi uygulamas
Kaynak:
http://www.neru.co
m.tr/images/uzay_i
mages/05_675.jpg,
17.02.2009
YZEYSEL STRKTRLER
Yzeylerinin biimlerinden dolay strktrel diren kazanan ve kalnlklar yzeyine oranla az olan sistemlere yzeysel strktrler ad verilir. Bu taflyc sistemlerde
birden fazla gerilme tr bulunmaktadr. Yzeysel strktrler hem taflyc hem de
mekan oluflturma grevini yerine getirirler. Genellikle genifl aklklarn geilmesinde avantaj salayan sistemlerdir.
Yzeysel strktrler ana grupta incelenir:
plaklar
katlanmfl plaklar
kabuk strktrler
Plaklar
Plaklar iki boyutu kalnlna oranla byk olan dzlemsel taflyc elemanlardr.
Genifl yzeylerine dik etki eden ykleri taflrlar. Yapda genellikle dflemelerin ve
dz atlarn oluflturulmasnda kullanlr.
Plaklar dfley konumda kullanldklarnda perde olarak adlandrlr. Perde taflyc elemann plaktan fark, dar kenarlarna dik gelen ykleri taflmasdr. Perde duvarn asl ifllevi yap yklerini zemine aktarmaktr. Fakat ok katl yaplarda ve byk yaplarda perdenin deprem ve rzgar ykn karfllamak gibi nemli bir ifllevi daha vardr. Yatay ykleri karfllamak iin, ynetmelikler perde kullanmn
nermekte baz durumlarda ise zorunlu klmaktadr.
Katlanmfl Plaklar
Plak elemanlarn al olarak birlefltirilmesinden oluflan taflyc sistemlere katlanmfl plak strktrler ad verilir. Plak elemanlarn birleflimlerinde, elemanlarn bir
btn olarak oluflturulmas ve ykleri birlikte ve bir sistem olarak taflmas gerekir.
ki plan birlefltirilmesinde genellikle V (veya ters V) fleklinde bir kesit oluflur. Bu
133
kesit bir kirifl gibi davranr ve ykleri aktarr. V kesit dflnda Z, petek veya trevi
kesitler de mmkndr. Normal kiriflten farkl olarak stabiliteyi arttrr ve yzey
oluflturarak mekan tanmlar.
Yere paralel dz kad elimizle bir kenarndan tutarak kaldrrsak kat eilecek ve kendini taflyamayacaktr. Bunun nedeni dz kadn eilme gerilmelerini
taflyamamasdr. Ayn kat parasn katlarsak ve ayn pozisyonda tutarsak kadn kendisini hatta zerine konulacak baflka elemanlar da tafldn gzlemleriz.
Bu basit deney ve gzlem katlanmfl plaklarn taflma prensibini daha kolay anlamamz salar.
Katlanmfl plaklarla byk aklklar geilebilir (fiekil 5.31. ve fiekil 5.32). Yatay
ve dfley ykleri karfllamak amacyla dfley olarak ta kullanlabilirler. Katlanmfl
plaklar at eleman olarak avantaj salar. Bunun nedeni, genifl aklklar geerken
ayn zamanda flk almak ve yamur sularn toplamakta, eimli yzeylerin getirdii biimsel olanaklardr. zellikle fabrika yaplarnda uygulama alan bulmufltur.
Bu sistemlerle, konferans salonlar, spor salonlar, byk depolar, dini yaplar gibi
farkl programlara sahip birok yap infla edilmifltir. Yaygn olarak betonarme malzeme kullanlarak oluflturulan bir sistemdir, ancak; elik, alminyum gibi metal
malzemeler ile ahflap ve glendirilmifl plastik malzemeler de kullanlmaktadr.
fiekil 5.31
Katlanmfl plak
(elik), A. F.
Academy Chapel,
Colorado, 1962, W.
Netsch
Kaynak:http://ww
w.greatbuildings.co
m/cgibin/gbi.cgi/Air
_Force_Academy_C
hapel.html/cid_111
0076555_academy
_004.htl,
20.02.2009
fiekil 5.32
Katlanmfl plak
(betonarme)
Kaynak:
http://www.ketchu
m.org/shellpix.html,
05.02.2010
134
Kabuk Strktrler
Moment: Bir cismin zerinde

hareket merkezinin kuvvetin
yn dflnda bulunduu ift
veya tek bir kuvvetten
kaynaklanan dnfl hareketi.
fiekil 5.33
Kabuk strktr
sistemi, Xochimilco,
Mexico, 1958, F.
Candela
Kaynak:
http://www.ketchu
m.org/shellpix.html
#candela,
05.02.2010
fiekil 5.34
Kabuk strktr
sistemi, JFK
Havaalan, New
York, 1962, E.
Saarinen
Kaynak:
http://www.bcee.co
ncordia.ca/index.p
hp/Image:TWAFlightCenterJetblueTerminal.jp,
20.02.2009
zerine etkiyen ykleri bir ok ynde ve tek veya ift erilikli bir dzlem iinde
taflyan yk taflyc sistemlere kabuk ad verilir. Etkiyen ykler kabuk dzleminin
iinde basn, ekme ve kesme kuvvetleri olufltururlar. Yk taflyc kabuk bu gerilmeleri minimum eilme momentleri oluflturarak taflyabilecek flekilde tasarlanrlar (Atmtay, E.; 1989:III-1).
Yumurta kabuu, kaplumbaa, deniz kabuklar gibi doada karfllafltmz varlklar bu kabuk strktrler iin birer rnektir. Havaalanlar, kltr merkezleri, spor
salonlar, dini yaplar gibi byk aklk gerektiren yaplarda uygulanmfl rnekleri bulunmaktadr (fiekil 5.33. ve fiekil 5.34.).
Kabuk strktrler ile az kalnlk ile genifl aklklar geilebilmektedir. Yzeylerinin basit ve birleflik flekillerde kullanlmalar ok farkl formlar elde edilmesini
salar. Her farkl form kendine zg yk dalm dzeninin ortaya kmasn salar. Kabuk strktrlerde homojen ve rijit malzemeler kullanlr. Bu malzemelerin
basn, ekme ve kayma gerilmelerine dayankl olmas gerekir. Betonarme, elik
salar, alminyum ve takviyeli plastik malzemeler bu sistemlerin yapmnda kullanlan malzemelerdir.
135
ASMA GERME STRKTRLER

Kablolar, a yzeyler ve dikmeler tarafndan yk taflma iflleminin gereklefltirildii sistemlere asma germe sistemler ad verilir. Bu sistemlerde kablo ve a yzeyler
ekmeye alflr. Dikmeler ise kablo ve a yzeyleri biimlendirmek amac ile kullanlr, ayn zamanda mesnet noktalar olufltururlar.
Asma-germe strktrlere, doada karfllafltmz rmcek alar rnek verilebilir. Belli bir dzen iinde sabit noktalara mesnetlenmifl (ve kendi iinde birbirine
balanmfl) ince a iplikleri hem rmcei hem de rmcein avn taflyabilmektedir. lkel yapm teknikleri asndan benzer rnekler ile de karfllaflmak mmkndr. Asma dallar veya sarmaflk dallarnn rlmesi ile elde edilmifl halatlar aracl ile asma kprlerin yapld bilinmektedir. Bu kprler ulaflmda kullanlmfltr. Geleneksel adrlar bu sistemlere rnek olarak verilebilir. adr kuruluflunda
kullanlan kumafl gibi malzemeler ayn zamanda ekmeye alflan yzeysel bir
strktr oluflturmaktadr. Bu ve benzeri sistemlerden esinlenerek, asma-germe
sistemler tasarm ve uygulama alanna katlmfltr.
Asma-germe sistemlerin geliflmesinde en nemli etken genifl aklklar kesintisiz olarak geme isteidir. Bu sistemlerin avantajl olduu nokta konstrksiyon
arlnn dier sistemlere gre ok az olmasdr.
Asma germe strktrlerin snflandrlmas:
Kablolu Sistemler
adr Sistemler
Kablolu Sistemler
Yk taflma iflleminin kablolar tarafndan gereklefltirildii, esas yklerin ankraj
noktalar arasna gerilmifl ekme elemanlar tarafndan taflnd sistemler, kablolu
sistemler olarak tanmlanr (Trk, ., 1997:15). Bu sistemler asma sistemler olarak da isimlendirilir.
Kablolu sistemlerde, sistemi oluflturan elemanlar; kablolar, aslma noktalar, dm noktalar, destek elemanlar, ankraj elemanlar, kenar elemanlar, kablolarn bitiflleri ve a gzeleri olarak gruplandrlr. Sistemde kullanlan temel eleman kablolardr. Kablolar ince elik tellerin birbirine sarlmas ile elde edilir. Elde edilen bu halatlar daha sonra gruplar halinde tekrar birlefltirilerek sarlr ve taflyc kablo elde edilir.
stanbuldaki Atatrk Kprs 1074 m., talyadaki Messina Kprs 1524 m.
akla sahiptir. Bu sistemler ile havaalan, fabrika binas, stadyum, gibi farkl ifllevlere sahip birok yap yaplmfltr (fiekil 5.35.).
fiekil 5.35
Kablolu strktr
sistemi, Olimpiyat
Stad, Mnih,
1972, G. Behnisch,
F. Otto
Kaynak:
http://www.wacker
art.de/Olympia/Sta
dion.JPG,
17.02.2009
136
adr (Membran) Sistemler
Membran: Malzemesi
esnek/bklebilir olan,
nemli eilme rijitlii
gstermeyen ve sadece
ekmeye alflan bir yzeysel
taflyc e (Trk, .,
1997:65).
Yk taflma iflleminin, malzemesi esnek olan ve sadece ekmeye alflan yzeysel

taflyclarla yapld sistemlere adr sistemler ad verilir. Kablolu sistemlerde kablolar dorusal olarak ykleri aktarrken, adr sistemlerde ykler yzeysel olarak
aktarlmaktadr. Membran taflma grevinin yannda, yap kabuunu oluflturma ifllevini de yerine getirir.
Sistemin kurulabilmesi iin sabit mesnet noktalarnn olmas ve bu noktalara
membrann balanmas gerekir. Genifl yzeylerin elde edildii bu sistemlerde rzgar ve kar yk nemlidir. Bu ykler zemine doru olarak aktarlmak zorundadr.
Buna bal olarak, temel boyutlar, balant detaylar ve yap formu nem kazanr.
Sistemde kullanlan temel eleman membrandr. Membran malzemeler, rzgar,
yamur, kar, gnefl radyasyonu vb. dfl etkilere dayankl olmaldr. Kapal yaplarda, s ve ses yaltm zellii ile yangna karfl dayanm zellikleri olan malzemeler
kullanlr.
adr sistemlerle, havaalan terminal binalar, fuarlarda sergi pavyonlar, buz
ringi salonu, yzme havuzlar gibi birok yap infla edilmifltir (fiekil 5.36.).
fiekil 5.36
adr strktr
sistemi, Bilim
Park, Eskiflehir,
2008, Bykflehir
Belediyesi
Fotoraf: Birol
Akoral, 2008
fifiRME STRKTRLER
Basit tanm ile; hava basnc kullanarak kurulan strktrlere fliflirme sistemler ad
verilir. Sistemin kurulmasnda hava geirmeyen ve gerilmeye (ekmeye) alflan
yzeysel malzeme (membran) kullanlr. teki ve dfltaki hava basnc fark ile
membran taflnr ve dengelenir. Bylece yap elde edilmifl olur.
Sabun kp, fliflirme yap sistemini anlamamz salayabilecek doal bir rnektir. Balon, zeplin gibi insan yapm nesneler bu sisteme model olufltururlar.
fiiflirme strktrler; taflyc strktrler, yardmc strktr eleman, kalp eleman
olmak zere alanda kullanlmaktadr (Trk, ., 1997:98).
fiiflirme strktrlerin mimaride kullanm alan daha ok genifl aklk rtlmesini gerektirecek yaplardr, rnein; sergi yaplar, spor salonlar, kapal yzme havuzlar, byk depolar gibi (fiekil 5.37., fiekil 5.38. ve fiekil 5.39.). Sistemde kullanlan membran malzeme dfl koflullara uzun yllar dayankl olmad iin genellikle geici yaplarn kullanmnda tercih edilen bir sistemdir. Sistemin en byk
137
avantaj geilen akla oranla hafif olmasdr. Hafif yap sistemi ayn zamanda
ekonomik yap anlamna gelir.
fiiflirme strktrde elemanlar:
rt malzemesi
Ekleme yerleri
Zemin balantlar (Baylgen, C.,1993:201).
rt malzemesi: Membran malzemeler taflyclk asndan salam olmak zorundadr. Bunun dflnda iklim flartlarndan etkilenmemelidir, rnein; rzgar, gnefl flnlar, yamur, kar, gibi etkilere karfl da dayankl olmas gerekir. Bu flartlar
taflyan farkl malzemeler gelifltirilmifl ve gelifltirilmektedir. fiiflirme yaplarda membran olarak kullanlan malzemelere rnek olarak neopren, kauuk, teflon kapl fiberglass, cam elyafl dokumalar gsterilebilir. Genellikle PVC ile kaplanmfl polyester bezleri kullanlr.
Ekleme yerleri: fiiflirme strktrlerde kullanlan membran yzeyler aslnda bir
kumafl gibi para para retilip sonradan bunlarn birlefltirilmesi ile byk bir btn oluflturur. Birleflim yerlerinde hava szmasnn olmamas gerekir. Ekleme yerlerinde, dikifl, kaynak veya yapfltrma teknikleri kullanlmaktadr. Ekleme teknikleri kullanlan malzemeye gre belirlenir.
Zemin balantlar: fiiflirme sistemlerde basn sz konusu olduu iin yap
yukarya doru kaldrma kuvveti etkisi altndadr. Bu nedenle yapnn zemine salam bir flekilde balanmas gerekir. Yap, ankraj noktalarnn bulunduu blgelerde ar beton bloklar aracl ile zemine sabitlenmektedir. Bunun yan sra hava
kafllarn engelleyecek nlemler alnr.
Sistemin snflandrlmas:
Tek rtl, alak basnl sistemler
ift rtl, yksek basnl sistemler
Tek rtl, alak basn sistemlerinde 0.001-0.01 atlk bir basn uygulanmaktadr. Bu basn genellikle vantilatrlerle sisteme srekli hava verilerek salanr. Bu sisteminde srekli olarak basn kaybnn karfllanma zorunluluu vardr.
ift rtl yksek basn sistemlerinde ise, 0.2 ile 7.0 at arasnda basn kullanlmaktadr. Bu sistemlerde, i mekan ile dfl mekan arasndaki basn fark sadece
byk yzeylerin rzgar etkisine karfl koymas iin kullanlmaktadr. ift rtl
sistemler, kapal formlardaki tek rtl sistemlere gre daha ak ve serbest formlarda tasarlanabilmektedir (Gke, G.; 197?:114).
fiekil 5.37
fiiflirme strktr
sistemi, Expo70,
Fuji Pavyonu,
Osaka, 1970, Y.
Murata, M.
Kawaguchi
Kaynak:
http://elib.unistuttgart.de/opus/vo
lltexte/1999/427/pd
f/427_1.pdf,
17.02.2009
138
fiekil 5.38
fiiflirme strktr
sistemi, Expo70,
ABD Pavyonu,
Osaka, 1970, D.
Geiger
Kaynak:
http://pixelzone.net/
ARE%20History.do,
17.02.2009
fiekil 5.39
fiiflirme strktr
sistemi, Big-Egg
Dome, Tokyo, 1988,
Kajima Corp.
Kaynak:http://209.
85.129.132/search?
q=cache:lA6M0cB8
N9wJ:www.tokyodo
me.co.jp/e/dome/+
%22bigegg%22+dome&hl=t
r&ct=clnk&cd=3&gl
=tr, 17.02.2009
Sistemin uygulanmas: fiiflirme sistemlerde kullanlan membran zemine balandktan sonra hava kayplarna karfl, arakesitlerde nlem alnr. Sistem hava
pompalar aracl ile fliflirilir. Membran dengelendikten sonra basn seviyesini
srekli sabit tutmak amac ile srekli olarak belli snrlar iinde hava pompalama
ifli devam ettirilir. Bu tr sistemlerde yapya girifl kfl yerlerinde zel nlem alnarak hava kayplar en aza indirilmeye alfllr. rnein kaplarda rzgarlk uygulamas ya da dner kap kullanm gibi.
139
zet
N
A M A
N
AM A
N
A M A
Taflyc sisteme gelen ykleri tanmlamak

Yk, yap gelerinin tafld arlk, kuvvet olarak tanmlanr. Ykler sabit ykler ve hareketli
ykler olarak iki grupta incelenirler. Taflyc sistemin kendi arl ve yap iinde deiflmeyecei kabul edilen tm elemanlar sabit yk olarak
isimlendirilir. rnein; betonarme karkas bir yapda, kolon, kirifl, dfleme birer sabit yktr. Tula yma bir binada, taflyc tm duvarlar, dflemeler birer sabit yktr. Sabit ykn dflnda kalan dier yklere hareketli yk ad verilir. Yap
iinde bulunan insanlar, mobilyalar, blc elemanlar, makineler birer hareketli yktr. Doa
olaylarndan kaynaklanan, yamur suyu, kar, rzgar etkileri, deprem ve s farklarndan oluflan
gerilmeler hareketli yk snfna girer.
Taflyc sistemler iin temel koflullar aklamak
Taflyc sistemlerin her koflul altnda temel ifllevleri vardr. Taflyc sistemler bu ifllevleri yerine
getirmek durumundadr. Bu ifllevler; denge, stabilite, mukavemet, fonksiyonel uygunluk, ekonomi ve estetik bafllklar altnda snflandrlrlar.
Taflyc sistem malzeme iliflkisini aklamak
Taflyc sistemlerde, tafl, ahflap, tula, betonarme, elik, alminyum ve glendirilmifl plastik
gibi malzemeler kullanlmaktadr. Kullanlan malzemeler dayankl, gl, kat ve hafif olmaldr.
N
AM A
N
AM A
Taflyc sistemlerin snflandrmasn yapmak

Taflyc sistemler farkl zelliklerine gre farkl
flekillerde snflandrlabilmektedir. Bu blmde,
yaplar strktr sistemlerinin geliflimine gre geleneksel strktr sistemleri ve geliflmifl strktr
sistemleri olarak iki grupta incelenmektedir. Geleneksel strktr sistemleri; oyma strktrler, yma strktr sistemleri, karkas (iskelet) strktr
sistemleri, karma strktr sistemleri ve geliflmifl
strktr sistemleri; uzay kafes strktr sistemleri,
asma germe strktr sistemleri, yzeysel strktr
sistemleri, fliflirme strktr sistemleri bafllklar altnda snflandrlrlar.
Taflyc sistem elemanlarn aklamak
Taflyc sistem elemanlar ykleri zemine aktaran elemanlardr. Yma sistemlerde duvar, kemer, tonoz, kubbe ykleri dorusal olarak veya
farkl ynlerde zemine aktarrlar. Karkas sistemlerde kolon, kirifl ve dflemeler birer taflyc sistem elemandr. Uzay kafes strktrlerde ubuksal elemanlar ykleri farkl ynlerde aktarrken
her eleman ekme veya basn yklerinin etkisi
altndadr. Asma-germe sistemlerde kablolar,
membranlar, taflyc sistem elemanlarn oluflturur. Yzeysel strktrde yaplarda plaklar, katlanmfl plaklar ve kabuk yzeyler sistemi oluflturmaktadr. fiiflirme strktrde yaplarda basnca
alflan membranlar taflyc sistem eleman olarak ifllev grr.
140
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi hareketli yk deildir?
a. Yap yk
b. Rzgar
c. Deprem
d. Kar yk
e. Yamur
2. Msr piramitleri hangi taflyc sistem iin rnek gsterilebilir?
a. Karkas sistem
b. Yma sistem
c. Asma-germe sistem
d. Uzay kafes sistem
e. fiiflirme sistem
3. Afladaki malzemelerden hangisi yma sistemlerde
taflyc eleman olarak kullanlmaz?
a. Tafl
b. Kerpi
c. Ahflap
d. elik kablo
e. Beton blok
4. Tula yma yapda, yap bileflenlerinin bir araya getirilmesinde afladaki malzemelerden hangisi kullanlr?
a. imento harc
b. Plastik
c. Metal plaka
d. Bulon
e. Al
5. Afladakilerden hangisi karkas sistemin taflyc unsurlarndan biri deildir?
a. Kolon
b. Kirifl
c. Dfleme
d. Dolgu duvar
e. apraz balant eleman
6. Betonarme karkas bir yapda dfley taflyc elemana

ne ad verilir?
a. Kirifl
b. Dfleme
c. Kolon
d. Plak
e. Nervr
7. Asmolen dfleme hangi taflyc sistemde kullanlr?
a. Ahflap yma sistem
b. Asma-germe sistem
c. Uzay kafes sistem
d. Oyma sistem
e. Betonarme karkas sistem
8. elik karkas bir yapda, taflyc sistem elemanlarnda da kullanlan ve H, I, U, L, C gibi kesit isimleriyle
anlan elemanlarn genel ad afladakilerden hangisidir?
a. levha
b. profil
c. para
d. blm
e. plaka
9. Tula yma yaplarda, balayc olarak kullanlan
imento esasl malzemenin genel ad afladakilerden
hangisidir?
a. bitm
b. kire
c. imento
d. flap
e. har
10. Afladakilerden hangisi geliflmifl strktr sistemi
olarak adlandrlmaz?
a. fiiflirme strktrler
b. Uzay kafes strktrler
c. Oyma strktrde yaplar
d. Asma germe strktr
e. Yzeysel strktr sistemleri
141

1. a
2. b
3. d
4. a
5. d
6. c
7. e
8. b
9. e
10. c
Yantnz yanlfl ise, Ykler konusunu yeniden gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise, Yma Strktrde Yaplar
Yantnz yanlfl ise, Yma Strktrde Yaplar
Yantnz yanlfl ise, Tula yma yaplar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Karkas (skelet) Strktrler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Betonarme karkas sistemler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Betonarme karkas sistemler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, elik karkas sistemler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Tula yma yaplar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Taflyc Sistemlerin Snflandrlmas konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 1
Deprem yk sabit yk olarak adlandrlmaz. Deprem
bir doa olaydr ve gerekleflme zaman ve bykl
tam olarak bilinmemektedir. Taflyc sistemi arpma etkisi ile etkiler. Yer kabuunun ani hareketlenmesi ile
nce temellere daha sonra st katlardaki taflyc sistem
elemanlarna ulaflr.
Sra Sizde 2
Oyma strktr sistemi her tr zemin yapsnda uygulanamaz. zellikle bataklk gibi yumuflak zeminler bu
sistem iin uygun deildir. Sert kayalk zeminlerde ise
uygulama flans olmakla beraber, maliyet faktrnn
gz nnde bulundurulmas gerekir.
Sra Sizde 3
Genifl aklklarn geilmesinde ve yksek yaplarn inflasnda yma strktrlerin kullanlmas doru bir seim deildir. Yma sistemlerde, taflyc i ve dfl duvarlar ykleri zemine aktarmaktadr. Yap ykseklii ve
ykler arttka zellikle alt katlardaki duvarlar aflr derecede kalnlaflr. Buna bal olarak i mekanda yararl
kullanm alan azalr bunun yannda taflyc sistemin
dolaysyla yapnn arl artar. Genifl aklklarn geilmesinde de ayn gerekelerle yma sistem tercih
edilmez.
Sra Sizde 4
Blc duvarlar taflyc sistemlerin hibirisinde taflcy
eleman deildir, sadece kendi yklerini ve snrl olarak
da dfl ykleri taflrlar. Betonarme karkas sistemlerde taflyc elemanlar kolon, kirifl ve dfleme olarak snflandrlr. Bu elemanlarn dflnda taflyc olarak tasarlanmfl perde duvar da taflyc sistemin bir elemandr.
Sra Sizde 5
Hafif elik karkas sistemlerde kullanlan taflyc sistem
elemanlar (kolon, kirifl vb.) ince kesitli sa levhalarn
biimlendirilmesiyle (souk flekillendirme) elde edilir.
Birka katl basit yaplarn uygulanmasnda yaygn olarak kullanlr. Yapsal elik karkas sistemlerde kullanlan taflyc sistem elemanlar ise scak flekillendirme ile
elde edilir. Hazr profiller veya kaln kesitli sa levhalarn kesilip kaynak ile birlefltirilmesi ile elde edilen profiller yapmda kullanlr. Byk aklklarn geildii
sistemlerde veya yksek yaplarda uygulanan bir sistemdir.
142
Kaynaklar
Atmtay, E. (1989). Yap Sistemleri, cilt-I. Ankara: ODT.
Baylgen, C. (1993). adafl Strktr Sistemleri. stanbul: Yldz Teknik niversitesi Yaynlar.
Ching, F. D. K., Adams, C. (2001). izimlerle - Bina
Yapm Rehberi. stanbul: Yap Endstri Merkezi
Yaynlar.
amlbel, N., (1982). Mimarlkta adafl Taflyc Sistemler. stanbul: Birsen Kitabevi Yaynlar.
Engel, H. (2004). Strktr Sistemleri. stanbul: Tasarm Yayn Grubu.
Gerek, C. (1979). Yapda Taflyc Sistemler. Yaprak
Kitabevi Yaynlar, Ankara.
Gke, G. (1977). Bafllangtan Gnmze Mimaride Strktr. Yap Dergisi, say: 23, sf: 25-48, stanbul: Yap Endstri Merkezi Yayn.
Gke, G. (?). adafl Mimaride Strktr. Akademi
Mimarlk ve Sanat Dergisi, say: 9, sf: 93-115, stanbul: DGSA Yaynlar, yayn no: 49.
Hasol, D. (1979). Ansiklopedik Mimarlk Szl.
stanbul: Yap Endstri Merkezi Yaynlar.
nr, S., zkan, S., (1974). Kaln Duvar rnts ve
Kapadokyada Mimarlk. Mimarlk Dergisi, say:
127, sayfa: 10-15, Ankara: Mimarlar Odas Yayn.
Roth, L. M. (2006). Mimarln yks. stanbul: Kabalc Yaynlar.
Salvadori, M., Heller, R. (1982). Mimarlkta Taflyc
Sistem. stanbul: stanbul Teknik niversitesi Yaynlar.
Sungur, . . (2005). Taflyc Sistemler ve Yap Statii. stanbul: Birsen Yaynevi.
fien, N. (1983). Konut Teknolojisinde Endstrileflme. zmir: Dokuz Eyll niversitesi Yaynlar.
fien, N. (1990). Mimarlkta Strktr ve Strktr Kavramlar. zmir: Dokuz Eyll niversitesi Yaynlar.
Trk, . (1997). ekmeye alflan Taflyc Sistemler. zmir: Eyll Yaynlar.
Ycesoy, L. (2001). Temeller, Duvarlar, Dflemeler.

http://cabincreektimberframes.com.
http://celikkonstruksiyoncu.com.
http://www.greatbuildings.com.
http://mass.historicbuildingsct.com.
http://logmaker.com.
http://www.neru.com.tr.
http://tdkterim.gov.tr/bts/.
http://www.tokyodome.co.jp.
http://www.uzay-kons.com.
http://www.vefaprefabrik.com.
Yapm Yntemleri ve
Uygulama
Birol Akoral, 2009, Eskiflehir
Yapm teknikleri gnmzde ilk alardakinden farkl ve karmaflk bir duruma

gelmifltir. Bu durumu etkileyen birok faktr bulunmaktadr. Bu faktrler; ekonomik yap elde etme istei, yap tipi okluu, kaliteli yapya talep, ynetmelikler vb.
olarak rneklendirilebilir. Tasarm aflamasndan itibaren bir yapnn hangi yntemle infla edilecei belirlenmektedir. Yapm yntemleri yap retiminde planlamann bir paras olarak kabul edilmelidir. Bu blmde basit rneklerden geliflmifl
olanlarna kadar baz yapm yntemleri aktarlacaktr.
Amalarmz
N
N
N
N
N

yap retimi kavramn aklayabilecek,
geleneksel yapm yntemlerini aklayabilecek,
rasyonalize edilmifl yapm yntemlerini aklayabilecek,
yapmda endstrileflmeyi aklayabilecek,
prefabrike yapm sistemlerini aklayabilecek,
bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
143
144
rnek Olay
Sanayi Devrimi Boyunca nflaat Tekniklerindeki Deiflmeler
Sanayi devriminden nce yap sanat, makine yapma sanatna daha sk bir flekilde
balyd; o gnden bu yana teknik ilerleme, mekanik yapmlar kkl biimde deifliklie uratt; sz konusu yapmla ayr bir uzmanlk ifli haline geldiler; yle ki inflaat (ya da, yap, yapm) szc, sfatsz kullanldnda, ilke olarak, hala geleneksel sistemlere bal ve genellikle mimarlk kavramna iliflkin etkinlikleri dile
getirir. Bu etkinliklerden biri kendi baflna hatr saylr flekilde gelifltii anda brlerinden ayrlp kopar ve bamsz bir uzmanlk alan haline girer; bir rnek vermek
gerekirse, 1830-1840lara kadar demiryollar yapm inflaat szleflmelerine konu
olurken, sonradan salt onlara zg szleflmelerle gereklefltirilmee bafllamfltr.
Hi flphe yok ki geleneksel sistemlerin grece sreklilii, yap sanatnn bu dnem boyunca dnflme uramasn ve saysz yeni problemin ortaya kmasn
dfllamamaktayd.
Belli bafll deifliklikler noktada zetlenebilir. lkin: Sanayi devrimi, deifliklik dier kesimlerdekinden daha az gze arpsa da, inflaat tekniini deifltirmifltir.
Tafl, tula, ahflap gibi geleneksel malzemeler daha rasyonel bir flekilde ifllenmekte
ve daha kolay datlmaktadr. Bunlara zamanla dkme demir, cam ve daha sonralar da imento gibi yeni malzemeler eklenmifltir. Bilimdeki ilerlemeler, bu malzemelerin daha elveriflli bir flekilde kullanlmasna ve direnlerinin lmne olanak salamaktadr. fiantiye donanmlar gitgide yetkinleflmekte ve inflaat makinelerinden yararlanma hzla yaygnlaflmaktadr. Geometri alanndaki geliflmeler,
inflaatn btn plan ve cephelerinin izim yolu ile tek anlaml ve kesin bir tasarmn mmkn klmaktadr. Uzmanlaflmfl okullarn kuruluflu da topluma, byk
sayda, iyi hazrlanmfl profesyonel eleman yetifltirmektedir.
kinci olarak, ortaya srlen nicelikler artmfltr. Daha genifl yollar yaplmakta
kanallarn profili bytlmektedir. Kara ve su ulaflm yollarnn says hzla oalmaktadr. Nfus artfl ve (i) gler, o gne dek grlmedik oklukta konut yapmn zorunlu klmaktadr. ...
nc olarak, yaplar ve donanm gereleri kapitalist ekonomi alannda
gemiflteki anlamlarndan bir hayli farkl bir anlam kazanmfllardr. Gerekten
de yaplar ve donanm gereleri l bir sermayenin avans karfllnda bir eflit
evladiyelik olarak tasarlanmamaktadrlar artk; daha ok, btn teki retim
aralar gibi, dzenli bir amortisman flart koflan yatrmlar olarak gz nne
alnmaktadrlar. ...
Kaynak: Benevolo, L., 1981:33-35
Anahtar Kavramlar
Yapm Yntemleri
Kalp Sistemleri
Endstrileflme
Prefabrikasyon
indekiler
GELENEKSEL YAPIM YNTEMLER

RASYONALZE EDLMfi YAPIM YNTEMLER
ENDSTRLEfiMfi YAPIM YNTEMLER
PREFABRKE YAPILAR
6. nite - Yapm Yntemleri ve Uyguluma
YAPIM YNTEMLER
Yap retimi Kavram

AM A
Yap retimi kavramn aklamak
nsanolu ilk alardan gnmze farkl amalar iin yaplar yapmaktadr. Yap elde etme ifli bir retim faaliyetidir. Bu durumda elde edilen yap bir rndr.
retim, bir fiziksel varlk zerinde onun deerini arttrc bir deifliklik yapmak
veya hammadde ve yar mamulleri mamule dnfltrmek olarak tanmlanr (Acar,
N., 1989:9). retim srasnda insann kendi dflnsel ve fiziksel gcn kullanarak
elde ettii malzemeleri baz aralar yardmyla gereksinmelerini karfllayacak nesneler haline dnfltrd dflnlrse retim eylemi, iflgc, hammadde ve sermaye gibi snrl bir kaynak takmnn istenen bir mal veya hizmeti elde edecek flekilde bir araya getirmesi ve iflletilmesi olarak tanmlanabilir. retime oklukla birden fazla insann ve retim srecinin deiflik aflamalarnda eflitli nesnelerin katlmas rgtleflmeyi gerekli ve zorunlu klmaktadr. Yani retim artk gelifligzel yrtlen bir eylem deil, gereksinme karfllamak amacyla fiziksel evreyi dzenlemek iin yrtlen rgtl bir abadr (Sey, Y., vd., 198?:1).
Yapm Yntemleri ve retim

Yapm, szlk anlamyla, el veya makine ile yapma ifli, imal, infla olarak tanmlanr. Yntem ise; bir amaca ulaflmak iin tutulan yol, usul, sistem, metod olarak
aklanmaktadr. Yap elemanlarnn, bileflenlerinin ve malzemelerinin birbirleriyle
olan iliflkiler dzeninde ve ynteme zg balant teknikleriyle yap strktrlerini
meydana getirecek biimde bir araya getirilmesine yapm yntemi ad verilir.
Yapm yntemleri gnmzde ilk alardakinden farkl ve karmaflk bir duruma gelmifltir. Yap tarihi asndan bakldnda, yap malzemeleri byk ve ar
malzemelerdir. Bu malzemeler genellikle yakn evreden elde edilmifllerdir. Sre
iinde yresel malzemeler azalmfl ve bu durum daha uzak mesafedeki malzemelerin getirilmesini zorunlu klmfltr. Bu zorunluluk ulaflm problemini ortaya karmfltr. Gnmzde ise yapda kullanlan malzeme, eleman ve bileflenlerin says
artmfltr. Ayn zamanda yap malzemesi, elemanlar ve bileflenlerinin elde edilme
teknikleri de geliflmifltir. Tm bu geliflmeler ve teknik ilerlemeler yapm yntemlerinde de geliflmelere yol amfltr. Yapm yntemlerinin gelifltirilmesindeki ana
ama; yapnn ksa srede ekonomik olarak elde edilmesini salamaktr.
Yapm yntemlerinin geliflmesini etkileyen etmenler:
Ekonomik yap elde etme istei
Yapya olan talep artfl
Yap tipi okluu
Kaliteli yapya talep
Ynetmelikler
Teknik ve teknolojideki ilerlemeler
Nitelikli iflgc bulma zorluu
Gnmzde, yap sektrnde, ilkel yntemlerden geliflmifl yntemlere kadar
belli geliflmifllik dzeylerinde yapm teknikleri uygulama alan bulmaktadr (fiekil 6.1.). Tasarm aflamasndan itibaren bir yapnn hangi yntemle infla edilecei belirlenmektedir. Yapm yntemleri yap retiminde planlamann bir paras
145
146
olarak kabul edilmelidir. Yapm yntemleri geliflmifllik dzeyine gre ana

grupta incelenebilir.
Geleneksel yapm yntemleri
Rasyonalize edilmifl yapm yntemleri
Endstrileflmifl yapm yntemleri
fiekil 6.1
Yapm Yntemleri retim Biimi
iflkisi
YAPIM
YNTEM
Kaynak: Tapan, M.,

1973:33
(uyarlama:
Akoral, B.)
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
RETM
BM
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Rasyonalize
Edilmifl Yapm
Yntemleri
Endstrileflmifl
Yapm
Yntemleri
FABRKA RETM
fiANTYE RETM
retim biimi
gzSZDE
nne alndnda, yapm srecinin ounluunun flantiyede gerekleflSIRA
tii yapm yntemlerine verilen isim nedir?
D fi N E L M YAPIM YNTEMLER
GELENEKSEL
AM A
DKKAT
Geleneksel
Yapm
Yntemleri
S O R U yapm yntemlerini aklamak

Geleneksel
KKAT
El ifliliininD egemen
olduu, tm temel ifllemlerin flantiyede getii, ancak baz
yar mamul yap malzemeleri ile yap bileflenlerinin kullanld, ifl blmnn yer
ald yapm
yntemleridir
(Sey, Y., vd., 198?:8). Geleneksel yapm yntemlerinSIRA
SZDE
de kk yap bileflenleri, yap elemanlar, tula ve ahflap gibi gereler flantiyede
bir araya getirilerek yap infla edilmektedir. Baz ifllemlerde yap makineleri de
AMALARIMIZ
kullanlmaktadr.
Geleneksel yapm yntemleri uzun yllardan gnmze kadar denenmifl ve alfllagelmifl yntemleri ifade eder. Genellikle yresel malzeme kullanlarak gerekK T A P
lefltirilir. Geleneksel
tula yma yapm sistemi, betonarme veya ahflap iskelet yapm sistemi, bu yapm yntemleri iin rnek olarak verilebilir (fiekil 6.2., fiekil 6.3.,
fiekil 6.4. ve fiekil 6.5.).
T E L E yapm
V Z Y O N yntemlerinin genel zellikleri:
Geleneksel
Sermaye yatrmlarnn dflk olmas
Yar mamul, mamul yap malzemeleri kullanm
Yar mamul,
N T E R N E Tmamul yap bileflenleri kullanm
retimin byk oranda flantiyede gerekleflmesi
fl blm bulunmas
Nitelikli iflgc orannn yksek olmas
Basit yap makineleri ve ekipman kullanm
Geleneksel kalp kullanm
Geleneksel yapm yntemlerinin dezavantajlar:
klim koflullarndan etkilenme
Ayn yapnn efldeer blmlerinde kalite farkllklar
Denetim gl
Malzeme kayb
N N
147
fiekil 6.2
Geleneksel Yapm
Tula Duvar rg
Teknii
Kaynak:
http://tipdeck.com
/wpcontent/uploads
/2009/12/How-toBuild-a-BrickWall1.jpg,
08.02.2010
fiekil 6.3
Tafl Yma
Geleneksel Yapm
Teknii
Fotoraf: Birol
Akoral, 1991,
Gmflkonak,
Eskiflehir
fiekil 6.4
Ahflap Karkas Kerpi Dolgu
Geleneksel Yapm
Teknii
Fotoraf: Birol
Akoral, 2009,
Eskiflehir
148
fiekil 6.5
Betonarme Karkas
Yapmda
Geleneksel Kalp
Kullanm
Fotoraf: Birol
Akoral, 2010,
Eskiflehir
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Tula rg teknii
ile yma yapm, geliflmifllik dzeyine gre hangi yapm yntemleri iinSIRA SZDE
de incelenmektedir?
D fi N E L M
RASYONALZE
EDLMfi YAPIM YNTEMLER
AM A
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
S O R U
Rasyonalize
edilmifl yapm yntemlerini aklamak
D K K A Tsrecinin rasyonellefltirilmesini ngren yntemlerdir. Yapmda

Geleneksel yapm
organizasyon ve planlama bilimsel tekniklere bal olarak yaplr. Geliflmifl malzemeler ve aralar
kullanlr. Yapmda hazr malzeme ve bileflen kullanm artar. HaSIRA SZDE
zr kalplar kullanlr.
zellikle toplu retiminde yapm kalitesini arttrmak, seri ve ekonomik retim
AMALARIMIZ
gereklefltirmek,
retim aflamalarn daha kolay denetleyebilmek amacyla rasyonalize edilmifl yapm yntemlerine baflvurulmaktadr. Son yllarda, lkemizde yaplan toplu konut uygulamalarnda, bu yntemlerden bazlarnn (tnel kalp sisK T A P
temleri gibi)
yaygn bir flekilde kullanld gzlenmektedir.
Betonun flantiyede el iflilii ile elde edilmesi geleneksel bir yntem iken, flantiyede veya flantiye dflnda kurulan beton retim tesislerinde retilmesi, beton reL E V Z Y O N bir rasyonelleflmeyi beraberinde getirmektedir. Yap retitim tekniiT Easndan
minde kullanlan betonun el iflilii yerine beton pompalar kullanlarak uygulanmas yine rasyonelleflmeyi ifade eder. Rasyonalize edilmifl geleneksel yapmn en
nemli gstergelerinden
biri de kalp sistemleridir. Geleneksel sistemlerde kalpNTERNET
lar, birim paralarn yerinde birlefltirilmesi ile uygulanr. Bu uygulama zaman ve
malzeme kaybna yol amaktadr. Kalp giderlerinin nemli bir yer tuttuu betonarme sistemlerde hazr kalplarn kullanm nemli avantajlar salamaktadr. Hazr kalplardan bazlar flu flekilde sralanabilir; modler kalplar, tnel kalplar, kayar kalplar, trmanr kalp sistemleri. Yar bitmifl yap blmlerinin kalp grevi
yapt sistemler de rasyonalize edilmifl yapm yntemlerine rnek olarak verilebilir; dfleme-kaldrma (lift-slab) sistemleri, duvar kaldrma sistemleri (tilt-up) gibi.
N N
149
Aflada rasyonalize edilmifl yapm yntemleri konusunu pekifltirmek iin baz

rnekler incelenecektir. Bu rnekler tm rasyonalize edilmifl yapm yntemlerini
kapsamamaktadr, dolaysyla; gncel hayatta ok farkl rneklerle karfllaflmak
olasdr. Ayrca; verilen rneklerde betonarme malzeme kullanm sz konusudur.
Ahflap ve elik malzemelerle yapmda da, yapm tekniklerinde rasyonelleflme abalarnn her zaman olduunu ve retimden montaja kadar her aflamada, ekonomik yap elde etme yollarnn arandn syleyebiliriz.
Modler Kalp Sistemleri

Modler kalplar, betonarme yapda, genel veya zel amal kullanm iin yaplmfl
kalp takmlardr (fiekil 6.6.). Modler kalplar farkl flekillerde birlefltirilerek, kolon, kirifl, perde duvar, dfleme gibi yap blmlerinin oluflturulmasnda kalp ifllevini grrler.
elik veya ahflap malzeme kullanlarak yaplrlar. Modler kalplarn en nemli
zellii ok kez kullanlabilmesidir, bylece; malzemede tasarruf ve kalp maliyetinde dflfl salanr. Uygulanmas kolaydr. Endstriyel olarak retildikleri iin dzgn yzeyler elde edilir. Boyutsal olarak farkl ancak birbiri ile uyumlu modler kalp elemanlar, istenen boyut ve llerde kalp yapmn mmkn klar. Modler
kalplar; kk paral, byk paral ve zel biimli kalplar olarak retilmektedir.
fiekil 6.6
Modler Kalp
Sistemleri
Kaynak:
http://www.archithi
ngs.com/wpcontent/uploads/20
09/10/Czajkasewage-plantWarsaw-Poland588x391.jpg,
07.02.2010
Tnel Kalp Sistemleri

Tnel kalp, duvar ve dflemelerin bir defada dklerek elde edilmesine olanak
salayan yapm sistemi olarak tanmlanabilir (fiekil 6.7.). Yaygn olarak ok katl
bloklardan oluflan toplu konut retiminde kullanlr.
Kalplarn retimi, fabrika veya atlyelerde nceden yaplr. Tnel kalp elemanlarnn yapmnda elik malzeme kullanlr. Kalp yapmnda kullanlan, 3-6
mm kalnlktaki elik sa kalp yzeyleri, nervrl metal profillerle desteklenerek,
kalp sistemine dayankllk kazandrlr ve dzgn yzey elde edilmesi salanr.
Tnel kalp sistemleri byk paralardan oluflur ve kule vinler aracl ile yerlefltirilirler. Kalp yerlefltirildikten sonra demir donat dflenir ve beton dkm gereklefltirilir. Genellikle bir gn sonra kalplar yerlerinden sklerek st kata monte edilir ve ifllem tekrarlanr. Geleneksel yntemlerle beton dkmnde haftalarca
150
sren bu ifllemler tnel kalp sistemi ile ksa srede tamamlanabilmektedir. retimin hzl olmasnn nedeni, kalp sisteminin kurulma kolayl yannda betonun
abuk sertleflmesine olanak veren ifllemlerin uygulanmas ile ilgilidir.
Tnel kalp sistemi ile yapmda, duvar ve dflemeler bir btn halinde (monolitik) betonarme olarak retilir. Duvarlar taflyc eleman grevini ve ayn zamanda
blc eleman grevini stlenirler. Tesisat kanallar, duvar sisteminin iinde kalacak flekilde, kalplarn zerine monte edilir. Kalplarn karlmas iin bofl braklan yzeyler yapnn dfl yzeyleridir. Akta kalan bu blmler genellikle hazr
cephe panelleri monte edilerek kapatlr ve dfl duvarlar oluflturulur.
Tnel kalp sisteminin nemli zelliklerinden biri, ksa srede ok sayda ekonomik yap retilmesine olanak salamasdr. Taflyc perde duvarl bir sistem olmasnn getirdii rijitlik avantaj, lkemizin deprem kuflanda olduu gz nne
alndnda, bir dier nemli zelliktir (fiekil 6.8.). Tnel kalplar boyutsal olarak
belli snrlar iinde yaplabilmektedir. Kiriflsiz sistem yapmna olanak verdii iin
5-6 metrenin zerinde aklk geilememektedir ve yaygn olarak sadece konut yapmnda kullanlan bir sistemdir. Bu durum sistemin dezavantaj olarak grlebilir.
fiekil 6.7
Tnel Kalp Sistemi
Kaynak:
http://www.yapikat
alogu.com/VImages
/Firmalar/104301/F
otografDosyalari/b_
63322_tunel-kalipkayar-tirmanirkalip-vedonanimlari.JPG,
08.02.2010
fiekil 6.8
Tnel Kalp Sistemi
le Yaplan ok
Katl Konut
Kaynak:
http://www.tunelkal
ipsistemleri.com/in
dex-4.html,
08.02.2010
SIRA SZDE
Tnel kalp sistemi

ile retilen yaplar, taflyc sistem zellii asndan hangi isimle anlr?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
151
Kayar Kalp Sistemleri

Yapmda, beton dkldke ykseltilen kalp sistemine kayar kalp ad verilir.
Betonarme yapda tm dfley taflyc perdelerin zeminden yukarya doru kesintisiz dklmesine (yapmna) olanak salar. ok katl konut ve iflyerleri, soutma
kuleleri, fabrika bacalar, su kuleleri gibi yaplarn inflasnda kullanlan bir sistemdir (fiekil 6.9.).
Kayar kalp sistemi, kalp, asma-kaldrma dzeni ve alflma platformu olmak
zere blmden oluflur. Kalp malzemesi sa veya ahflap kompozit panel (kontrplak vb.) olabilir ve bu kalp yzeyleri ahflap kuflaklarla desteklenir. Asma-kaldrma platformu hidrolik kollar aracl ile kalplarn yukarya kaldrlmasn salayan
bir dzenektir. alflma platformu ise tesisat elemanlarnn yerine konulmas, duvarda braklacak boflluklar iin takozlarn yerlefltirilmesi gibi ifllemlerin yaplabilmesine olanak salayan bir alan yaratr.
En belirgin zellii 24 saat kesintisiz beton dkmne olanak salamasdr. Bu
sistemde saatte 5-30 cm beton dkm yaplabilmektedir. Beton dkm gereklefltike kalp yukarya doru kaldrlr. Sistemin en nemli avantajlarndan biri zemine bal ifl iskelesi kurulmasn gerektirmemesidir. fl iskelesi gerektirmemesi,
zellikle yksek yaplarda maliyeti etkileyen nemli bir faktrdr.
fiekil 6.9
Kayar Kalp Sistemi
Kaynak:
http://www.rmdkwi
kform.net/rmd_proj
ects/boyne_bridge.h
tml, 21.02.2010
Trmanr Kalp Sistemleri

Yapya gereken ksmda ankre edilen dfley elemanlarn kanallarnda ilerleyerek
afladan yukarya kesintisiz bir devamllk salayan kalplara trmanan kalplar
ad verilir (Atmaca, M., 2003:14). Sistem olarak kayar kalp sistemleri ile benzerlik
gsterir, ancak; trmanr kalplarda beton dkmnden sonra kalp yzeyden ayrlarak bir st seviyeye yeniden monte edilir. Kalp montaj, el iflilii, vin yardmyla veya otomatik olarak yaplabilmektedir (fiekil 6.10.).
152
fiekil 6.10
Trmanr Kalp
Sistemi
Kaynak:
http://www.doka.co
m/doka/en_global/p
roducts/climbing/X
climb/index.php,
08.02.2010
Kalc Kalplar
Kalc kalplar, flantiye veya fabrikalarda retilen ve kalp kullanmn azaltmay ya
da tamamen ortadan kaldrmay amalayan yar bitmifl yap blmleridir. Bu ama
iin firmalar kendi yntemlerini veya rnlerini gelifltirerek piyasaya sunarlar.
zellikle, dfleme sistemleri iin gelifltirilen bu yntemler kalp maliyetlerinde
nemli avantaj salarlar (fiekil 6.11. ve fiekil 6.12.).
Kalc kalplara rnek olarak filigran dflemeler gsterilebilir (fiekil 6.11.). Filigran dflemeler, projeye bal olarak, flantiye veya fabrikada retilen, bir anlamda
betonarme bir kalptr, ancak; zerine beton dkld zaman dfleme olarak grev stlenir. Standart kalplar iine zel biimlendirilmifl demir donat yerlefltirildikten sonra donatlarn bir ksmnn akta kalaca ykseklikte beton dklerek elde edilir. Beton katlafltktan sonra yapda planlanan yere yerlefltirilir (duvar veya
kirifl zerine montaj) ve zerine beton dklerek dfleme oluflturulur.
fiekil 6.11
Filigran Dfleme
Kaynak:
http://emfil.com,
20.02.2010
153
fiekil 6.12
Dflemede Kalp
Grevini
Gereklefltirmek
in Tasarlanmfl
Bir Sistem
Kaynak:
http://stropex.pl/graf
/strop/02.jpg,
20.02.2010
Zeminde Dklp Kaldrlan Dflemeler (Lift-Slab)

Kat dflemelerinin, yapnn infla edilecei yerde, zemin kat dflemesi zerinde dkldkten sonra yapdaki yerlerine ykseltilerek sabitlefltirilmesi prensibine dayanan dfleme yapm sistemine dfleme kaldrma sistemi ad verilir (fiekil 6.13.). Bu
sistemde tm dflemeler st ste dklerek elde edilirler, yani; alttaki dfleme pla stteki dfleme plann kalbn oluflturur. Dfleme plaklarnn birbirine yapflmasn nlemek iin al sva veya kalp ya kullanlr.
Dfleme imalat tamamlandktan sonra st kat dflemelerinin tm, kaldrma
aleti aracl ile bir kat seviyesinde kaldrlr ve betonarme prefabrike kolonlar yerlefltirilir. Bu ifllem tm katlar tamamlanncaya kadar tekrarlanr.
Sistemin en nemli avantaj kalp kullanmadan dfleme elde edilebilmesidir.
Dfleme plaklar kiriflsiz olarak retildii iin kullanmda serbestlik salamas da
bir dier avantaj olarak grlebilir.
fiekil 6.13
Lift-Slah Sistemi
Kaynak:
http://webs.demasiad
o.com/forjados/patol
ogia/lift_slab/1.jpg,
20.02.2010
154
Duvar Kaldrma Sistemleri (Tilt-Up)

fiantiyede; uygulama yaplacak yerin yannda, yerde yatay olarak betonarme duvarn dklmesi ve daha sora vinler aracl ile duvarn kaldrlarak monte edilmesi prensibine dayal yapm tekniine duvar kaldrma sistemi ad verilir (fiekil
6.14.). Bu uygulama ile iki ve katl yaplarn duvarlar bir defada dklerek elde edilebilir. ok katl yap inflasna uygun bir sistem deildir.
Duvarlarn yerde yatay olarak retimi, kalp kullanmn ortadan kaldrd iin
maliyette avantaj salamaktadr.
fiekil 6.14
Tilt-Up Sistemi
Kaynak:
http://www.genconp
acific.com/Web%20
Pictures/Concrete%
20Pictures/Tilt%20
Ups/Tilt%20Up%20
Panel%203.jpg,
20.02.2010
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
RasyonalizeSIRA
edilmifl
geleneksel yapmn en nemli gstergelerinden biri olan kalp sistemSZDE
lerine rnek veriniz.
D fi N E L M
ENDSTRLEfiMfi
YAPIM YNTEMLER
AM A
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
S O R U
Endstrileflmifl
yapm yntemlerini aklamak
DKKAT
Endstrileflme
Endstrileflme, herhangi bir retim kesiminde giriflimci ya da kullanclarn yerini
SIRA SZDE
piyasaya hazr mal veya hizmet sunmak amacn gden profesyonel giriflimcilerin
alarak; srekli, byk lekte retime geilmesi ve bu dorultuda retkenlii arttrmaya ynelik
belli teknik ve ekonomik zmlerin yaygn bir biimde uygulanAMALARIMIZ
maya bafllanmasdr. Endstrileflmifl retimin zellikleri afladaki gibi sralanabilir
(Sey, Y., vd., 198?:9)
K T A P
flblm
fllemlerin sralanmas
Kesintisiz ve srekli retim
T E L Eve
V Zifllemlerde
YON
Tekrar
uzmanlaflma
Makineleflme
Standartlaflma
N N
NTERNET
Kaynaklarn en az kaypla kullanm

Ynetim ifllevlerinin yerine getirilmesi (planlama, rgtleme, yrtme ve
denetleme)
Endstrileflmifl Yapm
Endstrileflmifl yapm yap srecinin tasarmndan yap rnnn oluflmasna kadar uygulanan ifllemlerin tmn kapsamakta ve bu ifllemlerin gereklefltirilmesinde de endstriyel retim sistemleri geerli olmaktadr (Tapan, M., 1973:14).
Yapmda endstrileflme; ham maddeden bitmifl rne (yani yapya) geifl srecinde, malzeme, emek ve zamann en rasyonel (yani en az ve en iyi biimde) kullanmn salamak zere alnacak nlemlerin tamamn kapsar. Ama, daha az ifl
gc ile ve daha ksa srede, daha ok, daha kaliteli ve daha ucuz bir yap retimini gereklefltirmektir (Ayaydn, Y., 1981:1).
Yapm teknik ve yntemlerinin endstrileflebilmesi;
makineleflme
standartlaflma
rasyonelleflme
prefabrikasyon ile mmkndr (Kulakszolu, E., 1973:8).
Endstrileflme aflamasna gre, ksmi endstrileflmifl veya tam endstrileflmifl
yapm sistemlerinden sz edilebilir.
Prefabrike Yaplar
A MA
Prefabrike yapm sistemlerini aklamak
Dnya nfusunun hzla artmasna bal olarak yap ihtiyac artmfltr. Gnmzde
konut, retim yaplar ve dier yaplarn hzl bir flekilde ve ok sayda retilmesi
bir zorunluluktur. Yap ihtiyacn karfllamak iin geleneksel yapm tekniklerinin
kullanlmas ekonomik olmayaca gibi bu tekniklerle belirli snrlarda retim yapmak mmkn olmaktadr. Gnmzde, yaplar seri bir flekilde ve ok sayda retmek iin geleneksel yapm tekniklerinin dflnda baz yntemler uygulanmaktadr.
Prefabrike yapm sistemleri bu uygulamalar iinde nemli bir konuma sahiptir. Konunun daha iyi kavranabilmesi iin; prefabrikasyon kavramnn aklanmas ve
prefabrike sistemlerin snflandrlmas yararl grlmektedir.
Prefabrikasyon
Prefabrikasyon, yapy oluflturan elemanlarn, nceden fabrikalarda veya flantiyelerde kurulan atlyelerde, topluca ve youn olarak retilip, stok edilmesidir. Yap
retiminin tamamlanmas bu elemanlarn flantiyede bir araya getirilerek birlefltirilmesi ile salanr (Koncz, T., 1979:1).
Prefabrike yaplar; betonarme, ahflap, metal (elik, glendirilmifl alminyum),
glendirilmifl plastik malzemeler ile yaplabilirler. Baz sistemlerde birden fazla
malzeme bir arada kullanlabilir.
Gnmzde basit yaplardan, karmaflk yaplara kadar farkl byklklerdeki bir
ok yap prefabrike yapm yntemleri ile yaplabilmektedir. Bu yaplarn bazlar
geici, bazlar ise kalc olarak retilirler. Geici yaplara, flantiye binalar, fuar pavyonlar, afet barnaklar rnek olarak gsterilebilir. Kalc yap olarak ise fabrikalar,
atlyeler, ofis binalar ve konutlar yaygn olarak bu sistemlerle yaplmaktadr.
155
156
Prefabrike Yapm Yntemleri

Prefabrike yapm yntemleri ok genifl bir alan kapsamaktadr. Tasarmclar ve bu
alanda alflma yrten retici firmalar birok sistem gelifltirmifllerdir. Genel olarak
prefabrike yapm yntemleri, kurulufl flekline gre, drt ana bafllkta snflandrlrlar. Bunlar; iskelet sistemler, panel sistemler, hcre sistemler ve karma sistemlerdir
(Ayaydn, Y., Koman, ., 2004:19-21).
Prefabrike skelet Sistemler

Prefabrike iskelet sistemlerde, taflyc elemanlar, prefabrike kolon, kirifl ve dflemelerdir. Bu taflyc sistem elemanlar fabrikalarda nceden retilirler. fiantiyeye
getirilen elemanlar vin aracl ile kaldrlr ve birlefltirilirler (fiekil 6.15.).
Prefabrike dflemeler farkl aklklar iin farkl tiplerde yaplrlar. Baz prefabrike betonarme dfleme tipleri; plak dfleme, kiriflli dfleme, kaset dfleme, T plak
dfleme, ift T plak dfleme (pi plak), boflluklu dfleme, U plak dfleme vb. olarak
sralanabilir. Baz dfleme tipleri ngerilmeli olarak yaplrlar. skelet oluflturulduktan sonra taflyc olmayan prefabrike cephe panelleri yerlefltirilir.
fiekil 6.15
Betonarme
Prefabrike skelet
Sistem
Kaynak:
http://www.cevre.co
m/resimler/AEE_bet
onarme.jpg,
20.02.2009
Prefabrike Panel Sistemler

Taflyc elemanlar byk boyutlu prefabrike panellerden oluflan sistemlere prefabrike panel sistemler ad verilir. Dfley olarak kullanlan taflyc paneller duvarlar (i duvar, dfl duvar) yatay paneller ise dflemeleri oluflturur. Taflyc panel elemanlarn yzeyinde, belirli snrlar iinde boflluk braklabilir. Bu boflluklar kap ve
pencere gibi elemanlarn yerlefltirilmesine olanak salar (fiekil 6.16. ve fiekil 6.17.).
Prefabrike panel sistemler ile genifl aklk geme imkan olmad iin genellikle
konut yapmnda tercih edilen bir yntemdir.
157
fiekil 6.16
Betonarme
Prefabrike Panel
Eleman Montaj
Kaynak:
http://www.cpci.ca/i
mages.asp?path=tot
alprecast&image=3.
jpg&width=550,
20.02.2009
fiekil 6.17
Betonarme
Prefabrike Panel
Eleman Montaj
Kaynak:
http://www.robertsa
lzer.at/files/projekt_
zusatzbilder/roberts
alzer_schmidbauer
-03.jpg, 20.02.2010
Prefabrike Hcre Sistemler

Hcre sistemler endstrileflme dzeyi yksek prefabrike sistemlerdir. Hcreyi
oluflturan konstrksiyon, fabrika veya atlyelerde byk oranda tamamlanarak
flantiyeye getirilir ve monte edilir. Dfleme, duvar ve tavan gibi yzeyler oluflturulurken kaplama ve tesisatn da sistem iinde bitirilme olana byk avantaj salamaktadr. Bylece flantiyedeki iflilik dzeyi en aza indirilebilmektedir.
Hcre sistemlerin yapmnda betonarme, ahflap veya metal (alminyum, elik),
glendirilmifl plastik malzemeler kullanlabilir. Ayrca birka fakl malzeme bir araya getirilerek hcre sistemin oluflturulmas mmkndr, rnein; ereve elemanlarnn elik, duvar ve dfleme elamanlarnn ahflap olduu hcre sistemleri gibi.
Sistem; bitmifl mekansal hcrelerden oluflmaktadr. Karkas sistem veya panel
sistem elemanlarn birleflim teknii ile hcre kuruluflu gereklefltirildikten sonra
yaltm, final kaplamalar, tesisat bileflenleri gibi ince yap sistemlerinin montaj ile
hcre tamamlanr. Bu hcreler ayn zamanda bir mekan veya mekann bir parasn oluflturur. Fabrikada tamamlanan hcre aralarla flantiyeye taflnr ve monte
edilir. Hcre sistemlerde taflma ile ilgili olarak yol standartlar ve ynetmeliklerin
158
izin verdii ller tasarm (boyut) asndan nemli olmaktadr. fiantiyeye getirilen hcreler st ste veya yan yana yerlefltirilerek yap elde edilir.
Hcre sistemler, bitmifllik ve mekan zellikleri asndan kapal ve ak hcre sistemler olmak zere iki gruba ayrlrlar. Ak hcre sistemlerde yzeyin bir blm ak
olarak imal edilir ve dier hcreler ile birlefltirildiinde daha byk mekanlar elde edilebilir. Kapal hcre sistemlerde ise bu esneklik olana yoktur. Hcre sistemler genifl
ve byk aklk gerektiren yaplarn yaplmas iin uygun bir sistem deildir.
Hcre sistemlerin en geliflmifl hali ise fabrikada tam olarak bitirilmifl yaflam niteleridir. Karavan, mobil-home gibi yaflam niteleri, flantiyeden bamsz retilen
yaplar temsil etmektedirler (fiekil 6.18. ve fiekil 6.19.).
fiekil 6.18
Prefabrike Hcre
Sistem, Habitat 67,
Montreal, 1967, M.
Safdie
Kaynak:
http://www.wayfari
ng.info/2008/09/26
/habitat-67montreal/,
20.02.2009
fiekil 6.19
Prefabrike Hcre
Sistem
Kaynak:
http://modularhealt
hcarefacilities.files.
wordpress.com/200
9/05/imgp0109.jpg
07.02.2010
159
Prefabrike Karma Sistemler

Karma sistemler, birden fazla prefabrike yapm yntemin kullanld sistemlerdir,
rnein; panel-hcre, panel-iskelet, iskelet-hcre sistemler gibi (fiekil 6.20. ve fiekil
6.21.).
fiekil 6.20
Prefabrike Karma
Sistem
(skelet+Hcre)
Kaynak:
Sey, Y., Tapan, M.,
1987
fiekil 6.21
Prefabrike Karma
Sistem
(skelet+Hcre)
Kaynak:
http://www.yapider
gisi.com/V_images/
Makaleler/16.jpg,
20.02.2010
Prefabrike sistemler hangi durumlarda avantajldr?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
160
zet
N
AM A
N
AM A
N
A M A
Yap retimi kavramn aklamak

nsanolu ilk alardan gnmze farkl amalar
iin yaplar yapmaktadr. Yap elde etme ifli bir
retim faaliyetidir. Bu durumda elde edilen yap
bir rndr.
retim srasnda insann kendi dflnsel ve fiziksel gcn kullanarak elde ettii malzemeleri baz aralar yardmyla gereksinmelerini karfllayacak nesneler haline dnfltrd dflnlrse
retim eylemi, iflgc, hammadde ve sermaye
gibi snrl bir kaynak takmnn istenen bir mal
veya hizmeti elde edecek flekilde bir araya getirmesi ve iflletilmesi olarak tanmlanabilir. retime
oklukla birden fazla insann ve retim srecinin
deiflik aflamalarnda eflitli nesnelerin katlmas
rgtleflmeyi gerekli ve zorunlu klmaktadr. Yani retim artk gelifligzel yrtlen bir eylem
deil, gereksinme karfllamak amacyla fiziksel
evreyi dzenlemek iin yrtlen rgtl bir
abadr.
Geleneksel yapm yntemlerini aklamak
nsan gcnn ve el ifliliinin youn olarak kullanld, tm temel ifllemlerin flantiyede getii,
ancak baz yar mamul yap malzemeleri ile yap bileflenlerinin kullanld, ifl blmnn yer
ald yapm yntemleridir. Geleneksel yapm
yntemlerinde kk yap bileflenleri, elemanlar, tula ve ahflap gibi gereler flantiyede bir
araya getirilerek yap infla edilmektedir. Baz ifllemlerde el aletleri ve basit yap makineleri de
kullanlmaktadr.
Rasyonalize edilmifl yapm yntemlerini aklamak
Geleneksel yapm srecinin rasyonellefltirilmesini ngren yntemlerdir. Yapmda organizasyon
ve planlama bilimsel tekniklere bal olarak yaplr. Geliflmifl malzemeler ve aralar kullanlr.
Yapmda hazr malzeme ve bileflen kullanm artar. Yapm hzn ve kalitesini arttran, maliyeti
azaltan hazr kalplar kullanlr.
N
A M A
N
AM A
Yapmda endstrileflmeyi aklamak

Endstrileflmifl yapm yap srecinin tasarmndan yap rnnn oluflmasna kadar uygulanan
ifllemlerin tmn kapsar. Yapmda endstrileflme; ham maddeden bitmifl rne geifl srecinde, malzeme, emek ve zamann rasyonel kullanmn salamak zere alnacak nlemlerin tamamn kapsar. Ama, daha az ifl gc ile ve daha
ksa srede, daha ok, daha kaliteli ve daha ucuz
bir yap retimini gereklefltirmektir.
Prefabrike yapm sistemlerini aklamak
Prefabrike sistemlerde, yapy oluflturan elemanlar, nceden fabrikalarda veya flantiyelerde kurulan atlyelerde, topluca ve youn olarak retilir ve stok edilir. Yap retiminin tamamlanmas bu elemanlarn flantiyede bir araya getirilerek birlefltirilmesi ile salanr. Prefabrike sistemler; prefabrike iskelet sistemler, prefabrike
panel sistemler, prefabrike hcre sistemler ve
prefabrike karma sistemler olmak zere drt
ana gruba ayrlrlar.
161
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi, el ifliliinin egemen olduu yapm yntemlerini ifade etmektedir?
a. Rasyonalize edilmifl yapm yntemleri
b. Organize yapm yntemleri
c. Strktrel yapm yntemleri
d. Endstrileflmifl yapm yntemleri
e. Geleneksel yapm yntemleri
2. Afladakilerden hangisi rasyonalize edilmifl yapm yntemlerinde kullanlan kalp sistemlerinden
biri deildir?
a. Modler kalp sistemleri
b. Tnel kalp sistemleri
c. Geleneksel ahflap kalplar
d. Trmanan kalp sistemleri
e. Kayar kalp sistemleri
3. Afladakilerden hangisi yapm teknik ve yntemlerinin endstrileflmesinde belirleyici faktrlerden
biridir?
a. Standartlaflma
b. Dayankllk
c. Arsa
d. Estetik
e. Kullanfll yap retimi
4. Yapy oluflturan elemanlarn, nceden fabrikalarda topluca retilip, flantiyede bir araya getirilerek birlefltirilmesi tanm afladaki kavramlardan hangisini
aklamaktadr?
a. Strktr
b. Prefabrikasyon
c. Maniplasyon
d. Restorasyon
e. ntegrasyon
5. Hazr para halinde yerinde konulmak zere fabrikada retilmifl yap bilefleni tanm afladaki kelimelerden hangisini ifade eder?
a. Modl
b. Prefabrikasyon
c. Membran
d. Prekast
e. Karavan
6. Afladakilerden hangisi geleneksel yapm yntemlerinin dezavantajlarndan biri deildir?

a. klim koflullarndan etkilenme
b. Ayn yapnn efldeer blmlerinde kalite
farkllklar
c. Kullanm gl yaratan mekanlar elde
edilmesi
d. Denetim gl
e. Malzeme kayb
7. Prefabrike hcre sistemler iin afladakilerden hangisi sylenemez?
a. Bitmifllik dzeyi yksektir
b. Endstrileflmifl yapm yntemidir
c. Betonarme, elik ve ahflap malzeme ile yaplabilir
d. Endstrileflme dzeyi yksek bir prefabrike
sistemdir
e. Dfleme sistemi asmolen elemanlardan oluflur
8. Betonarme prefabrike karkas bir yapda dfley taflyc elemana ne ad verilir?
a. Kirifl
b. Dfleme
c. Plak
d. Kolon
e. Nervr
9. Tnel kalp sistemi hangi yapm yntemi iin bir rnek oluflturur?
a. Geleneksel yapm yntemleri
b. Rasyonalize edilmifl yapm yntemleri
c. Endstrileflmifl yapm yntemleri
d. lkel yapm teknikleri
e. Basit yapm teknikleri
10. Afladakilerden hangisi prefabrike yapm yntemlerinden biri deildir?
a. Prefabrike oyma sistemler
b. Prefabrike hcre sistemler
c. Prefabrike karma sistemler
d. Prefabrike panel sistemler
e. Prefabrike iskelet sistemler
162
1. e
Sra Sizde 1
retim biimi gz nne alndnda, yapm srecinin
ounluunun flantiyede gereklefltii yapm yntemlerine, geleneksel yapm yntemleri ad verilir.
2. c
3. a
4. b
5. d
6. c
7. e
8. d
9. b
10. a
Yantnz yanlfl ise, Geleneksel yapm yntemleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Rasyonalize edilmifl yapm yntemleri konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Endstrileflmifl yapm konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Prefabrikasyon konusunu
Yantnz yanlfl ise, Prefabrike Yapm Yntemleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Geleneksel yapm yntemleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Prefabrike hcre sistemler
Yantnz yanlfl ise, Prefabrike iskelet sistemler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Rasyonalize edilmifl yapm yntemleri konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Prefabrike Yapm Yntemleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
Tula rg teknii ile yma yapm, geliflmifllik dzeyine gre geleneksel yapm yntemleri grubunda incelenmektedir?
Sra Sizde 3
Tnel kalp sistemi ile retilen yaplar, taflyc sistem
zellii asndan betonarme perde duvarl sistem olarak anlrlar?
Sra Sizde 4
Rasyonalize edilmifl geleneksel yapmn en nemli gstergelerinden biri olan kalp sistemlerinden bazlar flu
flekilde sralanabilir; modler kalplar, tnel kalplar,
kayar kalplar, trmanan kalplar.
Sra Sizde 5
Prefabrike sistemler, ok sayda ayn veya benzer tipte
yapnn yaplaca retimlerde bir yapm teknii olarak
avantaj salar. Toplu konut uygulamalar, fabrika yaplar gibi alanlarda ok sayda uygulanmfl rnei vardr.
163
Kaynaklar
Acar, N. (1989). retim Planlamas Yntem ve
Uygulamalar. Ankara: MPM Yaynlar.
Atmaca, M. (2003). Yap Kalplar. Ankara:
Mhendislik Yaynclk.
Ayaydn, Y., Koman, ., (2004). Mimarlar in 12
Soruda Beton Prefabrikasyon. stanbul: Birmat
Matbaas.
Baylgen, C. (1993). adafl Strktr Sistemleri.
stanbul: Yldz Teknik niversitesi Yaynlar.
Benevolo, L. (1981). Modern Mimarln Tarihi,
Birinci Cilt: Sanayi Devrimi. eviri: Atilla Tokatl,
stanbul: Reyo Ltd. fiti. Basmevi, evre Yaynlar.
Ching, F. D. K., Adams, C. (2001). izimlerle - Bina
Yapm Rehberi. stanbul: Yap Endstri Merkezi
Yaynlar.
Hasol, D. (1979). Ansiklopedik Mimarlk Szl.
Koncz, T. (1979). Prefabrikasyona Girifl Endstrileflmifl Yap retimi. nsz: Arolu, E.,
Anadol, K., eviri: Aka Baldafl, stanbul: Yap
Merkezi Yaynlar.
Kulakszolu, E., (1973). Mimarlk Alannda adafl
nflaat Sistemleri Geliflimi ve lgili Tasarm
Olanaklar. stanbul: stanbul Teknik niversitesi,
Mimarlk Fakltesi.
Roth, L. M. (2006). Mimarln yks. eviren: Ergn
Aka, stanbul: Kabalc Yaynlar.
Sey, Y., Tapan, M. (1987). Toplu Konut retiminde
Trkiyede ve Yabanc lkelerde Uygulanan
Yapm Sistemleri Tantma Katalou. Ankara:
Tbitak Yap Arafltrma Grubu Yaynlar.
Sey, Y., vd. (198?). adafl Yapm Sistemleri. stanbul:
stanbul Teknik niversitesi Vakf Yaynlar.
Szen, M., Tanyeli, U. (1986). Sanat Kavramlar ve
Terimleri Szl. stanbul: Remzi Kitabevi.
fien,
N.
(1983).
Konut
Teknolojisinde
Endstrileflme. zmir: Dokuz Eyll niversitesi
Yaynlar.
Tapan, M. (1973). Betonarme Byk Boyutlu
Prefabrike Elemanlarla ok Katl Konut
retiminde Tasarm Kstlamalar zerine Bir
Arafltrma. stanbul: stanbul Teknik niversitesi,
Mimarlk Fakltesi.
Trk, . (1990). adafl Yapm ve Strktr
Sistemleri I. zmir: Dokuz Eyll niversitesi
Yaynlar.
Trk, . (2004). Yapm - ilkeler, malzemeler,

yntemler, zmler. zmir: Mimarlar Odas zmir
fiubesi Yaynlar.
Ycesoy, L. (2001). Temeller, Duvarlar, Dflemeler.

http://www.archithings.com.
http://webs.demasiado.com.
http://www.doka.com.
http://emfil.com.
http://www.genconpacific.com.
http://modularhealthcarefacilities.files.wordpress.com.
http://www.rmdkwikform.net.
http://tdkterim.gov.tr/bts/.
http://www.tunelkalipsistemleri.com.
http://www.yapikatalogu.com.
Szlk
165
Szlk
A
Akustik: Sesin titreflim skl, sresi ve duyulma gc bak-
Geleneksel Yapm Sistemi: Uzun yllardan beri denenmifl
mndan tafld nitelik; ses dalm, ses dzenlemesi.
ve alfllagelmifl yntemlerle, yresel malzeme kullanla-
Alglamak: Bir olay veya bir nesnenin varln duyu organ-
rak gereklefltirilen ve insan gcnn youn olarak kul-
laryla alglamak, idrak etmek.

Analiz: zmleme, tahlil.
lanld yapm sistemidir.

Gnefl Iflnm: Gnefl'in yayd flk, s ve her trl elektro-
Antropometrik ller: nsann iskelet-kas sistemi yapsndan kaynaklanan vcut llerine denir.
Dinamik Antropometrik ller: nsann beli bir eylem halindeki llerine denir. Yrme, melme, uzanma gibi.
Statik Atropometrik ller: nsan vcudunun hareketsiz
haldeki lleridir. Ayakta duran insan, oturan insan gibi.
magnetik dalgalar.
H
Hafriyat: bina yapm ncesinde yaplan kaz.
htiya Program: tasarlama iflini yapan kiflilerce hazrlanan,
bina trne gre kullancnn istekleri dorultusunda
Baflkalaflmfl Tafllar: Pskrk ve tortul tafllardan, yer kabuu iinde uzun srede, basn, s ve eflitli kimyasal
hazrlanan mekan ve eylem almlardr.

nce Yonu Tafl: Yapnn cephesinde grnecek yz tarak
olaylar sonucu meydana gelmifl ve orijinlerine gre, pskrk veya tortul tafllarn zelliklerini gsteren tafllardr.
Betonarme: Yapda gc ve esneklii artrmak iin metal ve
ya da dz kalemle ifllenmifl tafl.

nfla: Yap kurma, yap yapma.
fllev: Kullanlfl veya iflleyifl bakmndan amaca uygunluktur.
imentodan yararlanma yntemi.
fllev=fonksiyon
Biim: Bir nesnenin grme ya da dokunma organlaryla al-
fllevsel: Kullanfl veya iflleyifl bakmndan amaca uygun olan-
glanabilmesini salayan kendine zg somut grn-
dr. Bir evin, bir okulun, bir hastanenin i blmleri ge-
m, form.
rek kendi aralarnda gerekse birbirleri ile olan iliflkileri
Bina: inde yaflamak veya eflitli eylem ve ifllevleri gerek-
bakmndan, ilerinde yaflayan insanlarn btn eylem-
lefltirmek zere infla edilmifl yapdr.
lerini kusursuz ve kolayca yapabilecekleri tarzda dzenlenmifllerse yapnn fonksiyonel olduu sylenebilir.
D
Derz: ki yap gereci veya elemannn arasnda kalan aralk,
boflluk.
Donanm: Bir alan gzlemi ya da deneylemede gereksinme
duyulan her trl ara-gere.
K
Kaba Yonu Tafl: Yapnn cephesinde grnecek yz ekile kabaca ifllenmifl tafl.
Kagir: Tafl veya tuladan yaplan (yap).
Karavan: Bir otomobilin arkasna taklan, hem taflt hem ko-
nut olarak kullanlan st kapal ara.
Ekoloji: En genifl erevede insan-doa arasndaki iliflkiyi in-
Kazk Temeller: Yzeydeki zemin taflma kapasitesinin ok
celeyen bilim dal olarak tanmlanmaktadr. Ekoloji bir
dflk olduu durumlarda ya da sulu veya balk zemin-
rnn retiminden yok olufluna kadar geen srete
lerde uygulanr. Yzeyden, zayf zeminin altnda yer
evre sistemlerinin olumsuz etkilenmesini en aza indir-
alan salam zemine kadar kazklar aklr ve bina bu ka-
geyecek sistemlerin bilimsel olarak arafltrlp uygulan-
zklar zerine infla edilir. Bu kazklar ounlukla beto-
masnn yollarn aramaktadr.

Ekstrem: Aflr, sra dfl.
Endstrileflmifl Yapm Sistemi: Yapy meydana getiren yap malzemelerinin, yap bileflenlerinin ve yap elemanlarnn fabrikada retildii ve montajnn flantiyede gereklefltirildii yapm sistemidir.
Eskiz: Tasarmn kada dklen ilk flekli, ntasarm.
F
Formasyon: Biimlenme, yetiflim.
narmeden imal edilir.

Kereste: Yap ifllerinde ve marangozlukta kullanlan drt kfle biilmifl aa.
Kesme Tafl: Prizmatik biimli ve btn yzeyleri dzgn ve
przsz flekilde ifllenmifl tafl.
Kirifl: Dfleme ve duvarlar taflyan ve zerine gelen ykleri
(arlklar) kolona aktaran yatay eleman.
Kolon: Katlardaki dflemeleri birbirine balayan, dfleme ve
kiriflleri taflyan, dfleme ve kirifllerden gelen ykleri
(arlklar) yapnn temeline aktaran dfley eleman.
166
Kr Dfleme: Ahflap parke kaplamann altna, dflk kalitedeki tahtalarla yaplan ve kadronlara aklan dfleme.
Kutu Profil: Dikdrtgen kesitli ii bofl elik boru.
Kuvvet: Bir cismi hareket ettiren veya hareketini deifltiren
yada durduran etki.
R
Radyasyon: Bir kaynaktan elektromanyetik dalga veya hzl
paracklar demetinin yaylmas, flnm.
Radye (Plak) Temeller: Zemin taflma kapasitesinin ok dflk olduu durumlarda yaplan ve yapnn zemine otur-
Kltr: Tarihsel, toplumsal geliflme sreci iinde yaratlan
duu yzeyi bir dfleme gibi boydan boya kaplayan be-
btn maddi ve manevi deerler ile bunlar yaratmada,

sonraki nesillere iletmede kullanlan, insann doal ve
toplumsal evresine egemenliinin lsn gsteren
aralarn btn.
tonarme yzeysel temeller.

Rasyonel: Akla uygun, akln kurallarna dayanan, hesapl.
Rekreasyon: nsanlarn bofl zamanlarnda, elence ve spor
amac ile gnll olarak katldklar etkinlikler.
Rijit: Kuvvet veya moment etkisi altnda flekil deifltirmeyen,
M
Mekn: nsan evreden belli lde ayran ve iinde eylemlerini srdrmesine elveriflli olan boflluk.
formunu koruyan.
Rper Noktas: Belli bir yeri, bir noktay yeniden bulmak
iin konulan sabit iflaret, bafllama noktas.
Membran: Malzemesi esnek/bklebilir olan, nemli eilme

rijitlii gstermeyen ve sadece ekmeye alflan bir yzeysel taflyc e.
Mimar: Yaplarn tasarmn yapp bunlarn uygulamasn y-
S-fi
Sentez: Yalndan karmaflk olana, zorunludan olasya, ilkeden
onun uygulanmasna, genel yasadan bireysel duruma,
neten sanat ve fen adamdr.
nedenden etkiye, nclden varlan sonuca giden dfln-
Mimari Mekn: Mimari bir mekn yaratmak, genifl anlamdaki doadan veya peyzaj mekanndan insann kavrayabilecei bir blm snrlandrmaktr.
me biimi.
fiantiye: nfla durumundaki ev, fabrika, baraj gibi her trl yap. Yap gerelerinin ylp sakland veya ifllendii yer.
Mimarlk: nsanlarn yaflamasn kolaylafltrmak ve barnma,

elenme, dinlenme, alflma gibi eylemlerini srdrebilmelerini salamak iin mekanlar dzenleme sanatdr.
Modl: Bir yapnn eflitli blmleri arasnda oranty salamak iin kullanlan l birimi.
Moloz Tafl: Ocaktan karldktan sonra yapda kullanlmak
amacyla zerinde fazla bir dzeltme yaplmayan kaba
ve przl tafl.
Moment: Bir cismin zerinde hareket merkezinin kuvvetin
yn dflnda bulunduu ift veya tek bir kuvvetten kaynaklanan dnfl hareketi.
O-
T
Tasar: bir yapnn veya bir fleyin ayr ayr blmlerini kat
zerinde gsteren izgilerin tm.
Tasar: kaleme alnan ilk flekil, bir tasarmn izime dklrken ald ilk flekil.
Tasarm: tasarmlamak ifli veya tasarmlanan biim, tasavvur,
dizayn.
Tasarmlamak: Bir fleyin biimini zihinde canlandrp tasarn veya modelini hazrlamak.
Tasavvur Etme: Zihinde canlandrmak, gz nne getirmek.
Tortul Tafllar: Pskrk ve baflkalaflmfl tafllarn, eflitli atmosferik ve yer katmanlar arasnda meydana gelen ha-
Ortam: Bir olayn iinde olufltuu ve gelifltii durumsal koflul-
reketler ve olaylar sonucu paralanarak, tabakalar halin-
lar btn.
de tortullaflmas ile meydana gelmifl, heterojen boflluklu
rnt: Olay veya nesnelerin dzenli bir biimde birbirini takip ederek geliflmesi, eflitli alt elerin rgtlenmesiyle
oluflan ifllevsel birlik.
P
Plan: Bir cismin yatay bir dzlemle kesildii varsaylarak izilen leli arakesit resmi,yatay kesit.
Prekast: Hazr para halinde yerine konulmak zere fabrikada retilmifl yap bilefleni.
Pskrk Tafllar: Yer kabuunun derinliklerindeki mamann, eflitli yer katmanlar arasnda meydana gelen hareketler ve olaylar sonucu yeryzne karak soumas ile
meydana gelen, homojen yapl tafllardr.
ve fosil yapl tafllardr.

Tretuvar: Bina evresini dolaflan ve zerinde yrme imkan
ola dar kaldrm.
Y
Yap: Yaplmakta olan konut, yol, kpr vb. inflaat. Yapma,
oluflturma, ortaya konulma, meydana getirme. Btnn
bir araya getiriliflinde uyulan dizge.
Yerleflke: fiehir dflnda kurulmufl bir niversitenin alan ve
yaplar, kamps.
Dizin
167
Dizin
A
p bacalar 65, 72
Agregalar 78, 86-89, 100
Ahflap 38, 56, 60, 62, 63, 68-71, 77, 79, 81-83, 87, 89, 98-100,
111, 112, 115 - 122, 124 - 126, 129, 130, 133, 139, 146,
147, 149, 151, 155, 157, 160
Al 62, 79, 80, 83, 89, 90-92, 100, 101
Aplikasyon 60
Asansrler 46, 56, 67, 69, 72
Asma-germe 132, 135, 139
Asmolen dflemeler 85, 122, 124
Atefl bacalar 64
B
Bacalar 56, 64, 65, 67, 72, 112, 113, 151
Basamak 39, 67, 68
Beton 2, 60, 62, 64, 78-80, 82, 86-93, 97, 99-101, 112, 115,
121, 122, 124, 129, 137, 148, 149, 150 - 152
Beton briket 86-88, 100
Betonarme 58, 59, 60, 62, 69, 85, 87, 88, 90, 92, 95, 109, 112,
115, 117, 118, 121 - 125, 129, 133, 134, 139, 146, 148 157
Bims (pomza) 88
Bims blok 86, 88, 100
Bina 1-4, 6-9, 11-21, 25, 26, 28, 29, 31, 33, 35, 36, 39, 43-50,
55-57, 59, 61-65, 67, 69-72, 77, 78, 81-83, 87, 88, 93, 98,
100, 101, 107, 108 - 110, 112, 114 - 116, 118 - 120, 122,
124, 126 - 128, 130, 132, 134 - 136, 138, 139, 144, 146,
148, 150, 152, 154 - 156, 158, 160
Bina bilgisi 1-3, 21, 28, 29, 30
Birimsel yap bileflenleri 57
Birleflik yap bileflenleri 58
Boflluklu kaplar 71
Brolar 26, 46, 50
C-
Cam 62, 68, 70, 71, 77, 79, 93, 94, 98, 101, 108, 115, 131, 137,
144
Cam dfleme bloklar 93, 94, 101
Cam duvar tulas 94
Cam lifleri 93, 94, 101
Cam mozaik 93, 94, 101
adr sistem 132, 133, 135, 136
atlar 63, 64, 72, 81, 94, 95, 97, 98, 101, 130, 132
evre 4, 7, 9-11, 14, 16-18, 20, 21, 31, 38, 41-43, 45, 47, 50,
60, 72, 100, 108, 145, 160
imento 62, 79, 80, 83, 86, 87, 89, 90-93, 97, 100, 101, 115,
117, 121, 118, 122, 144
Denge 15, 16, 45, 108, 110, 111, 124, 126, 136, 138, 139
Derin temeller 59, 60
Derz 70, 90, 92, 97, 101
Dfl dfleme 61
Dfl duvar 62, 63, 71, 82, 92, 93, 100, 119, 120, 121, 150, 156
Dorama 58, 70-72, 95-97, 101
Dflemeler 55, 59-62, 72, 82, 85, 87, 88, 94, 97-101, 109, 117,
122-124, 139, 149, 150, 152, 153, 156
Dflk dfleme 62
E
Elastik malzeme 111
Endstrileflme 143, 144, 154, 155, 157, 160
Endstri yaplar 48, 50
Endstrileflmifl yapm sistemi 59
F
Fiziksel evre 2, 10, 18, 21, 27, 57
G
Gazbeton 62, 86, 87, 99, 100, 113, 114, 115, 124
Geleneksel yapm sistemi 59
H
Hafif elik 124-127, 129, 141
Hafriyat 11, 60
Har 78, 80, 85, 88-93, 99-101, 114, 115, 117, 118
Hareketli yk 109, 139
Hava kireci 90
Havalandrma bacalar 65, 72
Horasan harc 90
I-
Is yaltm 63, 71, 85, 87, 88, 93, 94, 98, 100, 128, 131
Istlmayan dfleme 61
dfleme 61
duvar 63, 92, 117, 119, 121
klim 3, 8, 10-16, 19-21, 31, 37, 63, 135, 137
nce yonu tafl 80
norganik malzemeler 79
nfla 6, 19-21, 32, 35, 36, 38, 40-42, 47, 48, 57, 59, 60, 62-64,
69, 72, 78, 80, 81, 83, 88, 90, 97, 100, 111, 113, 115, 117,
133, 136
168
fllev 3, 4, 8, 9, 18, 19, 21, 27, 28, 37, 46, 49, 57, 58, 60, 62, 69,
72, 81, 93, 109-111, 113, 121, 125, 132, 135, 136, 139,
149, 155
N
Nem yaltm 97
K
Kaba yonu tafl 80
Kablolu sistem 135, 136
Kabuk strktr 129, 131, 132, 134
Kalp Sistemleri 144, 148, 149, 151, 154
Kalite 11, 19- 21, 41, 81, 82, 137, 145, 146, 148, 155, 160
Kalker 90
Kanat 70, 82
Kaplar 13, 47, 71, 72, 136, 138
Katlanmfl plak 129, 130, 132, 133, 139
Kazk temeller 60
Kemer 114, 115, 116, 139
Kereste 58, 81
Kerpi 62, 77, 83, 89, 90, 92, 100, 113, 117, 118
Kesme tafl 115, 117
Kire 79, 83, 86, 89-92, 100, 101
Kirifl 58, 59, 81, 85, 88, 92, 95, 101, 109, 115, 119, 121-126,
129, 133, 139, 149, 150, 152, 156
Kolon 58, 59, 88, 92, 95, 101, 108, 115, 116, 121-123, 126,
129, 130, 139, 149, 153, 156
Kontrol 1, 2, 13, 15, 16, 19-21, 64, 82, 93
Konut 2, 4, 8, 14-16, 57, 64, 71, 81-83, 111, 115, 117, 119-121,
124, 126, 127, 144, 148-151, 155, 156
Kr dfleme 82
Korkuluk 68
Kubbe 114, 115-117, 139
Kullanc gereksinimleri 21
Kpeflte 68, 97, 101
Kutu profil 58
L
Lambri kaplama 82, 83
Levha cam 93, 95, 101
M
Masif kaplar 71
Merdiven Evi 67, 68
Merdivenler 67-69, 72
Metaller 79, 90, 95, 96, 101
Mimarlk 2, 3, 10, 19, 20, 57, 109, 115, 144
Moloz tafl 80, 115
Mukavemet 81, 89-91, 94, 95, 110, 111, 139
Ocak tafllar 80
Organik malzemeler 79, 96
P
Pencere erevesi 70
Pencereler 13-15, 35, 70, 72, 82
Planlama 2-6, 14, 21, 27, 45, 46, 49, 50, 65, 137,143, 145, 148,
155, 160
Plastikler 96-98, 101
Prefabrikasyon 108, 121, 122, 144, 155
Prekast 60, 93
Profil yap bileflenleri 58
Programlama 3-6, 21
Pskrk tafllar 79
R
Radye (plak) temeller 59
Rampalar 56, 67, 69, 72
Rht 67
Rper noktalar 60
S-fi
Sabit ereve (kasa) 70, 71
Sabit yk 109, 139
Saak 14, 18, 64
Salk yaplar 39, 40, 49, 119, 121
Sahanlk 68
Seramik 57, 60, 79, 84-86, 100
Sosyo-kltrel yaplar 43, 45, 49
Spor yaplar 47, 50
Stabilite 110, 120, 126, 133, 139
Su kireci 90, 92
Su yaltm 101, 109
fiantiye 57, 91, 92, 138, 140, 144, 154, 156, 158
fiiflirme strktr 112, 113, 136-139
T
Tasarm 2, 3, 5-9, 11, 12, 15-21, 31, 36, 41, 43, 44, 46, 47,
50, 57, 71, 72, 79, 107, 109, 111, 112, 121, 135, 143145, 155, 156, 158, 160
Taflyc duvar 62, 84, 87, 114, 115, 116, 117, 129, 130
Taflyc olmayan duvar 62, 87
Taflyc sistem 11, 46, 50, 59, 60, 62, 108-115, 122, 124, 127,
129-131, 135, 142, 150, 156, 162
Dizin
Taflyc sistemler 108, 109, 110, 112, 113, 132, 134, 139
Taflyc sistem elemanlar 107-109, 112, 125, 138, 156
Temeller 27, 55, 56, 59, 60, 72, 80, 89, 97, 100, 114, 128, 163
Tesisat bacalar 67, 72
Tonoz 114, 115, 116, 131, 139
Toporafya 11, 17
Tortul tafllar 79
Tretuvar 69
U
Ulaflm yaplar 25, 47, 50
Uzay kafes 95, 108, 113, 130, 131, 132, 139
Y
Yamur suyu inifl borusu 64
Yamur suyu oluu 64
Yal basks 82, 83
Yap 2-14, 16-21, 26, 27, 33-50, 55-60, 62-65, 67, 70-72, 78-93,
95, 97, 98-101, 107-123, 125, 144-146, 148-152, 154, 155,
160
Yap bileflenleri 57-59, 136
Yap elemanlar 56, 58-60, 62, 70, 72, 95, 97-99, 101, 109,
113, 121, 122
Yap malzemeleri 38, 57-59, 78-80, 83-90, 95, 97, 100, 101,
114, 115
Yapm sistemi 59, 112, 113, 115, 146, 149, 153
Yapm yntemleri 143-146, 148, 149, 155, 156, 161
Yapsal elik 124, 125, 126, 127, 129
Ynlenme 14, 15, 17, 31, 37
Ykler 108-112, 115-117, 120-126, 129, 130, 132-136, 139
Ykseltilmifl dfleme 62
Yzeysel strktr 112, 129, 142
Yzeysel temeller 59
Z
Zemine oturan dfleme 61, 62
Zemine oturmayan dfleme 61
169

Bi̇na Ve Yapim Bi̇lgi̇si̇

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bi̇na Ve Yapim Bi̇lgi̇si̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 1942

BNA VE YAPIM BLGS

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Bina ve Yapm Bilgisi

Bina ve Tasarm ile lgili Temel lkeler.......................................1

Binay Oluflturan Yap Elemanlar ......................................... 55

Konumlarna Gre Duvarlar .........................................................................

Bina Yapmnda Kullanlan Yap Malzemeleri ...................... 77

Yapdaki Kullanlma fiekli ve Yeri ...............................................................

YaplardaTaflyc Sistemler....................................... ............. 107

Ahflap Karkas Sistemler.................................................................................

Yapm Yntemleri ve Uygulama ........................................... 143

Szlk ................................................................................... 165

endi kendine renme

Girifl: nitede ifllenen konulara iliflkin bilgi veren,

rnek Olay: nitede ifllenen konularn gnlk

Anahtar Kavramlar: nitede

Ama Sorusu: Amalarmz blmnde sralanan sorularn yantlanmas

indekiler: nite iinde hangi

Yana kma: Metin iinde yer alan

Dikkat: Hatrlatmak, baz noktalaDKKAT

Sra Sizde: fllenen konular

Okuma Paras: Bu blmde, baz dorudan iliflkili bilimsel bir

zet: nitede ayrntl ifllenen konularn nemli noktalar tekrar vurgulanr.

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Bina ve Yapm Bilgisi

BNA BLGSNN AMACI VE ER

1. nite - Bina ve Tasarm le lgili Temel lkeler

BNA BLGSNN AMACI VE ER

Mimar: Yaplarn tasarmn

Toplumda, insanlarn iinde barnp yaflad, alflt, elendii yaplara ihtiya

Bina ve Yapm Bilgisi

Belli bir alflmann amacn, blmlerini, yntemini ve sresini gsteren plandr.

1. nite - Bina ve Tasarm le lgili Temel lkeler

Plan: Bir cismin yatay bir

Eskiz: Tasarmn kada

Tasavvur etme: Zihinde

Analiz: zmleme, tahlil

Bina ve Yapm Bilgisi

Mekn: nsan evreden belli

Fizyolojik gereksinmeler; beslenme, dinlenme, barnma, hareket, su, hava

1. nite - Bina ve Tasarm le lgili Temel lkeler

Fiziksel Kullanc Gereksinmeleri

Bina ve Yapm Bilgisi

1. nite - Bina ve Tasarm le lgili Temel lkeler

Psiko-Sosyal Kullanc Gereksinmeleri

Bina ve Yapm Bilgisi

TASARIMA ETK EDEN FZKSEL EVRE ZELLKLER

Kltr: Tarihsel, toplumsal

Ortam: Bir olayn iinde

Ekoloji: En genifl erevede

1. nite - Bina ve Tasarm le lgili Temel lkeler

Braudele gre, llerin zorluklarn aflmak, Akdenizin ani fkelerini yenmek,

Arsann Toporafik Durumu ve Zemin Yaps

Hafriyat: Bina yapm

Bina ve Yapm Bilgisi

Gnefl Iflnm: Gnefl'in

Arazinin eimli ya da dz olmas yzeye gelen gnefl flnmlarn da etkileyecektir.

Arsann klim Koflullar

1. nite - Bina ve Tasarm le lgili Temel lkeler

Ekstrem: Aflr, sra dfl

Radyasyon: Bir kaynaktan