Professional Documents
Culture Documents
= veya
.....
, =
, ve
det
a1 b1
a2 b2
0 ise ;
a1 x b1 y c1 0
Ortaya z ve x deikenlerinden oluan bir deikenlerine ayrlabilen diferansiyel denklem elde edilir.
z li terimler dz tarafna, x li terimler dx tarafna atlarak integraller alnr.
Son olarak z yerine a1 x b1 y c1 ifadesi koyulur.
4-) TAM DFERANSYEL DENKLEM (SAYFA:17)
M N
Bulunan u(x,y);
u ( x, y )
N eitliinde yerine yazlp C(y) bulunur ve u(x,y) de yerine koyulur.
y
u(x,y) deki C1 iin (C-C1= C ) eitlii uygulanp u(x,y) elde edilmi olur.
5-) ENTEGRASYON ARPANI METODU (SAYFA:19)
Tam diferansiyellik kontrolnde
M N
ise denklemin her iki taraf ( x, y ) ile arplr.
y
x
N MY
'
ifadesinden bulunur.
( x, y ) de xV yV X
M
MV
Y NVX
N
y
v=x ise ( x)
NX MY
dx
e N
, v=y ise ( y ) e
NX MY
dy
M
Denklemin her iki taraf ( , ) ile arplnca tam diferansiyel denklem elde edilir ve 4. blmdeki gibi zlr.
6-) BRNC MERTEBEDEN LNEER DFERANSYEL DENKLEMLER (L.S.D)
yh'
P ( x) 0
yh
yh
P( x )dx ve
C
yh zmnde C yerine
P ( x ) dx
yh Ce
dC P ( x ) dx
.e
Q ( x)
dx
Ortaya C ve x terimlerinden oluan bir deikenlerine ayrlabilen diferansiyel denklem elde edilir.
C li terimler dC tarafna, x li terimler dx tarafna atlarak intagreller alnr.
x cinsinden elde edilen C, homojen zmde C yerine yazlp genel zm elde edilmi olur.
7-) BERNOULLI DFERANSYEL DENKLEM (SAYFA:27)
y
y
y'
y
P ( x ). n Q ( x )
yn
y
u'
y'
u'
P ( x ).u Q ( x ) eklinde bir lineer diferansiyel denklem elde edilir.
1 n
Denklemi (1-n) ile arparz ve : u ' R( x ).u S ( x ) denklemini elde ederiz.[ (1-n)P(x)=R(x) alnd. ]
Ortaya
dC ( x ) R ( x )dx
dC ( x )
S( x)
.e
yazlp S(x) e eitlenir.
dx
dx
u '' [Q ( x )
elde edilir.
R '( x )
].u ' R ( x ).P ( x ).u 0 denkleminde tm deerler yerine koyulup 2.mertebe lineer diferansiyel denklem
R ( x)
y ' P( x ) Q( x). y R( x). y2 tipi Riccati Diferansiyel Denklem ve bir zel zm y olsun :
1
dC ( x ) A( x )dx
dC ( x )
.e
B( x )
yazlp B(x) e eitlenir.
dx
dx
Ortaya C ve x terimlerinden oluan bir deikenlerine ayrlabilen diferansiyel denklem elde edilir.
C li terimler dC(x) tarafna, x li terimler dx tarafna atlarak intagreller alnr.
x cinsinden elde edilen C(x), homojen zmde C yerine yazlp genel zm elde edilmi olur.
1
Son olarak da bulunan u dan y y1 dnm ile y elde edilir.
u
9-) BRNC MERTEBEDEN YKSEK DERECEDEN DFERANSYEL DENKLEMLER (SAYFA:41)
Verilen diferansiyel denklem arpanlarna ayrlarak, arpanlarn ayr ayr zm elde edilip arplr.
10-) GENEL ZMDEN TEKL ZM BULMA (SAYFA:42)
Verilen ifade (....=0) olacak ekilde dzenlenir.
fadede C yi sfr yapan deerler bulunur.
fadenin C ye gre trevi alnr (x ve y sabit) ve sfra eitlenerek bir C ifadesi daha bulunur.
Bulunan C ifadesi dier ifadede yerine koyularak tekil zm elde edilir.
Elde edilen zmn denklemi salayp salamad kontrol edilir; salamazsa tekil zm yoktur denilir.
11-) DFERANSYEL DENKLEMDEN TEKL ZM BULMA (SAYFA:45)
Verilen diferansiyel denklem (....=0) olacak ekilde dzenlenir.
y=p dnm denkleme uygulanr ve p ye gre trev alnr.
Denklemde p ekilerek elde edilen ifade (y) ye eitlenir.
Bu ifadenin integrali alnarak (C sabitine gerek yok) y elde edilir.
Elde edilen ifadeler ilk verilen denklemde yerlerine koyulur.
Eitlik salanyorsa tekil zm bulunan y deeridir, aksi durumda tekil zm yoktur.
12-) CLAIRAUT DFERANSYEL DENKLEM (SAYFA:46)
Verilen diferansiyel denklem y ' xy ' ( y ') formunda ise genel zm y xC (C ) olur.
13-) LAGRANGE DFERANSYEL DENKLEM (SAYFA:47)
y x. f ( y ') ( y ') formu elde edilip y=p dnm uygulanr.
dx
ile arplrsa x e gre lineer diferansiyel denklem elde edilmi olur.
dp
dx
Bu durumda 6. blmdeki gibi zme gidilir fakat denklemde x '
olduuna dikkat edilmelidir.
dp
x f ( p) C
Bulunan x zm
eklinde braklabilir.
y
x
.
f
(
p
)
(
p
)
14-) YKSEK MERTEBEDEN, SA TARAFSIZ, SABT KATSAYILI LNEER DFERANSYEL DENKLEM (SAYFA:56)
Verilen denklemin ya bal karakteristik denklemi elde edilir (y iin 1 , y iin , y iin 2 ....)
Karakteristik denklemin kkleri bulunur; kklere gre genel zm yazlr:
o
o
o
ax
15-) YKSEK MERTEBEDEN, SA TARAFLI, SABT KATSAYILI LNEER DFERANSYEL DENKLEM (SAYFA:58)
nce sa tarafsz zm iin 14. blmdeki gibi karakteristik denklem yazlr ve kkleri bulunur.
Kklerin durumuna gre (reel~katl~kompleks) uygun homojen zm elde edilir.
zel zm iin ise :
Aadaki tablodan duruma uygun zel zm seilir.
Denklemin Sa Taraf
Karakteristik Denklemin Kk
Deilse
C
xn
0
0
A
A1xn+A2xn-1+...+An
e ax
A . e ax
xn. e ax
cosbx veya sinbx
e ax ( A1xn+A2xn-1+...+An)
Acosbx + Bsinbx
ib
ib
ib
e ax ( Acosbx + Bsinbx)
e ax .cosbx(A1xn+A2xn-1+...+An) +
e ax .sinbx(B1xn+B2xn-1+...+Bn)
Karakteristik denkleme ait kklerde tablonun 2. stunundaki deerler varsa, zel zm tahmini xk ile arplr.
Burda k, ikinci stundaki deere eit olan kk saysdr.(rnein 1. ve 2. satr iin 1 2 0 karsa k=2 olur.)
3.stundan (yp) seilen zel zm verilen denklemin mertebesi kadar tretilerek (xk ile arpld ise arplm hali tretilir.)
<< yp , yp , yp... >> elde edilir.
Bulunan (yp , yp , yp...) deerleri verilen diferansiyel denklemde yerine koyulup sa tarafa(Q(x)) eitlenir.
Denklemde sa ve soldaki ayn deikenlerin katsaylar eitlenerek yp nin katsaylar bulunur.
Tamamen bulunmu olan yp zel zm(leri) homojen zm ile toplanarak genel zm elde edilir.
Bulunan homojen zm; C1 , C2 ... terimleri de deiken kabul edilerek (yani C1(x) , C2(x) olarak) verilen diferansiyel
denklemin mertebesi kadar tretilir.
Sonuncu alnan trev ifadesi dndaki C(x) li ifadeler sfra eitlenir.
Q( x )
Sonuncu trevdeki C(x) li ifade
a eitlenir [Q(x):Denklemin sa taraf , ao : Diferansiyel denklemdeki en yksek
ao
mertebeleli elemann katsays].
Q( x )
Sfra ve
a eitlenen C(x) li ifadelerden C1(x) , C2(x) ekilerek C1(x) , C2(x) ... ifadeleri bulunur.
ao
Bulunan bu ifadeler homojen zmdeki C1 , C2 ...lerin yerine koyularak genel zm elde edilir.
16-) EULER DFERANSYEL DENKLEM - SA TARAFSIZ (SAYFA:64)
y x dnm yaplr ve y , y , y ... elde edilip verilen denklemde yerine yazlr.
o
o
o
a
Kkler kompleks ise( a ib ve a ib ) ; y x [C1 cos(bnx) C2 sin(bnx )]
< > iin <y> ; < 2 > iin <y> ;< n > iin <y(n)> yazlmasdr.
Q(x) de x et dnm yaplr.Ayn dnm homojen zme de uygulanr.
Homojen zmde C1 , C2 ... sabitleri de deiken kabul edilerek verilen denklemin mertebesi kadar tretilir.
Sonuncu trev ifadesi dnda kalan <C(x)> l ifadeler sfra eitlenir.
Q( x )
Sonuncu trevdeki <C(x)> l ifade
a eitlenir.Burda Q(x) ifadesi x et dnm uygulanm halidir.Yani Q(et)... ao ise
ao
yazlan sabit katsayl lineer diferansiyel denklemde yn in katsaysdr.
Q( x )
a eitlenen ifadelerin beraber zmnden <C1(et)> <C2(et)>... elde
Sfra eitlenen <C(x)> li ifadeler ve son trevde
ao
edilir.Bunlarn integralinden de <C1(et) , C2(et)...> bulunur.
Tm bulunanlar homojen zmde yerine yazlp genel zm karlr.
( 2 1 ) x
Son olarak elde edilen xg ve yg soruda verilen dier denklemde yazlp x(t) ve y(t) bulunur.
21-) DFERANSYEL DENKLEM SSTEMiNN EIGEN KARAKTERiSTK DENKLEMYLE ZM - SA TARAFSIZ (SAYFA:81)
1. ADIM (HOMOJEN) : Verilen diferansiyel denklemlerden (A- I) matrisinin determinant yazlp sfra eitlenir ve
1 , 2 , 3 ... n kkleri bulunur.(I:birim matris / A:katsaylar matrisi)
2. ADIM (HOMOJEN) : Kklerin durumuna gre (reel~katl~kompleks) uygun homojen zm yazlr:
x1h C1 1 t C 3 2 t
e e
C4
x 2h C 2
x1h C1 at
C 3 at
Kkler kompleks ise ; X h
e cos bt e sin bt
C4
x 2h C 2
x1h C1 t C 3 t
e te
x2 h C 2
C 4
3. ADIM (HOMOJEN) : Homojen zmlerde drt tane bilinmeyen (C1 , C2 , C3 , C4) olduundan bunlar ikiye drlr (C2 , C1
cinsinden ; C4 de C3 cinsinden bulunur ya da C1 , C2 cinsinden ; C3 de C4 cinsinden elde edilir.).Bunun iin Xh , verilen denkleme
d x1h a11 a12 x1h
(sa tarafsz!!!) koyulur:
dt x 2h a21 a22 x2 h
4. ADIM (HOMOJEN) : Burdan sadece 1. elemanlar iin matris alr ve ayn deikenli katsaylar eitlenerek C2 , C1 cinsinden
; C4 de C3 cinsinden (ya da tam tersi) yazlr.
5. ADIM (HOMOJEN) : Sonular homojen zmde yerine koyulduunda C1 ve C3 ye (ya da C2 ve C4 e) bal homojen zm
elde edilir.Homojen denklem en son u ekle dnr :
x1h
1 t
1 t
Kkler reel ise : X h
C1 e 1 C 3 e 2
x
k
m
2h
x1h
1 t
1 t
Kkler katl ise : X h
C1 e C 3 te
x
k
m
2h
x1h
1 at
1 at
Kkler kompleks ise ( ib ) : X h
C1 e cos bt C 3 e sin bt
k
m
x2 h
1. ADIM (SA TARAFLI) : ncelikle stteki yntemde gsterildii gibi homojen zm bulunur.
2. ADIM (SA TARAFLI) : Sonra sa tarafa uygun zel zm tahminleri TABLO dan seilir.Eer zel zm iki tane ise
tahminler ayr ayr yaplp bulunan sonular toplanr.zel zm verilen denklemde yerine koyulur:
d x1 a11 a12 x1 m
Q( t )
dt x 2 a21 a22 x2 n
3. ADIM (SA TARAFLI) : Burda matrislerin denklemleri alr.Eitliin sa ve sol tarafndaki ayn deikene sahip
katsaylar eitlenip zel zm tahmininin sabitleri bulunur.
4. ADIM (SA TARAFLI) : Bulunan zel zmle homojen zm toplanp genel zm elde edilir:
dt x2 a21 a22 x2 h x 2
RNEK :
d x1 4 8 x1 6 8t
e iin genel zm bulunuz.
dt x2 2 4 x2 3
ZM :
4 8
2 4
0 2 8 0 1 0 2 8 (kkler reel)
x1h C1 C3 8 t
2. ADIM (HOMOJEN) : Homojen zm : X h
e
x2 h C 2 C 4
x1
3. ADIM (HOMOJEN) : imdi bu homojen zm denkleme sa tarafsz olarak koyarz.Yani denklemdeki yerine
x2
C1 C 3 8t
e koyulur :
C 2 C 4
d C1 C 3 8 t 4 8 C1 C 3 8t
e
e
dt C2 C4
2 4 C 2 C 4
4. ADIM (HOMOJEN) : Sadece 1. elemanlar iin matris alyor :
d
(C1 C3 .e 8t ) 4C1 8C 2 4C 3 .e 8t 8C4 .e 8t 8C3 .e 8 t 4C1 8C2 4C3 .e 8 t 8C4 .e8 t
dt
Ayn deikenli katsaylar eitleniyor :
8C3 4C3 8C4 C3 2C4
4C1 8C2 0
C1 2C2
5. ADIM (HOMOJEN) : Sonular homojen denklemde yeniden yazlr :
x
2
2
X h 1h C2 C4 e 8t
x2 h
1
1
6
2. ADIM (SA TARAFLI) : Sa tarafa ( e 8t ) uygun zel zm tahmini yaplr:
3
TABLO:
| Denklemin Sa Taraf: | Kk Bu Deilse: | zel zm Tahmini: |
x1 A 8 t
e
x1 B
x1 A 8 t
Kkler iinde 8 bulunduu iin zel zm tahminini t ile arparz
t e
x1 B
d A 8t 4 8 A 8t 6 8 t
t .e
t .e 3 e
dt B
2 4 B
3. ADIM (SA TARAFLI) : Yukardaki matris denklemlerini aarz :
x1 6 8 t
Ae 8 t 8 Ate 8 t 4 Ate 8t 8 Bte 8t 6e 8t
burdan A=6 ve B=3 bulunur.Bylece zel zm :
te
8t
8t
8t
8t
8t
x2 3
Be 8Bte 2 Ate 4Bte 3e
4. ADIM (SA TARAFLI) : Bulunan zel zmle homojen zm toplanp genel zm yazlr :
x1 g
2
2 8 t 6 8t
C 2 C 4 e te
x
1
1
3
2 g
2
4
dC4
3 C4 ( t ) 3 t C5
dt
dC2
dt 0 C2 (t ) C6
5. ADIM (SA TARAFLI) : Son olarak homojen zmdeki C2 yerine C2(t); C4 yerine de C4(t) yazlarak genel zm elde edilir:
x1 g
2
2
2
2
6
C6 ( 3t C5 ) e 8t C6 C 5 e 8t te 8 t
x2 g
1
1
1
1
3
Xg
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<VZE>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>