Professional Documents
Culture Documents
Y ayn lar: 24
Seri: IX S ay: B2
A K A BEY
zmir ve civarndaki adalarn ilk Trk Beyi
M. S. 1081 - 1096
(nc bask)
A N K A R A
19 6 6
N D E K L E R
Sayfa
kinci basma nsz
..........................7
Birinci basma nsz
.......................... 13
Anadolunun Tiirkler tarafndan alnd
srada Bizansn durumu
. . . .
15
aka (aa) nn genlii
.....................20
zmirde aka Beyin hkimiyeti
. . .
26
Trk donanmasnn Bizans gemilerine za
feri ve Adalar iin savalar
. . .
29
akann Trakyadaki Peenek Trkleriyle
birleip Bizans ortadan kaldrmak is
teyii
.................................................... 39
Midillinin BizanslIlar tarafndan geri aln
mas ve BizanslIlarn ihaneti
. . .
44
Bizans mparatonmun znik Sultan Kl
Aslan ile aka Beyin arasn amas^a
............................... 50
muvaffak olmas
aka Beyin, damad Kl Aslan tarafn
dan ldrlmesi
................................53
aka Beyin lmnden sonra zmir ve
Adalarn durumu. Birinci Hallar Seferinin balamas zerine zmirde
Trk hkimiyetinin sona ermesi
. . 56
aka Beyin ahsiyeti ve Anadolu Trk
tarihindeki yeri
.................................59
Bibliyografya
.......................................... 61
aka yahut zmir Beylii haritas
. . 63
10
11
12
B R N C B A S I M A NSZ
(zmir Antikite
Sevenler Kurumu)
tarafndan
193Jf tarihinde bastrlan (zmir Rehberi)nde zmiri ilk
zapteden Seluk kahramanlarndan aka Beye pek az
yer verilmiti. 1935 ynda Ege blgesinde incelemeler
yapan Sayn niversite Tarih doenti Nimet Kurat
bu Trk Kahramannn daha geni lde tarihesini
yazmay zerine almt. Kymetli doent bu eserini
yasmakta zmir Antikite Sevenler Kurumuna ve Ege
tarihiyle byk Trk tarihine bir armaan vermi olu
yorlar. zmir tinin eski valisi ve o blge Antikite Se
venler Ktirumunun en eski arkada olmak vasfiyle
bu kymetli eseri bastrmakla zmrin kymetli v e a
lkan Kurumuna arkadaa yardm etmi oluyor. Ni
met Kurata taktir ve teekkrlerimizi sunarz.
Trakya Umum Mfettii
Edirne ve yresi Eski Eserleri Sevenler
Kurumu Fahr Bakan
K. Dirik
13
13
16
17
18
19
20
21
22
nde akamn ad ok bozuk bir ekilde Tzakatzas olarak yazlmakla beraber, ismin altnda
ch yerine k yani aha deil aka olduu
nu gstermektedir.
Bu adn aa olmas mmkndr. Kazan
trkesindeki baba - aa sz ve aatay ad
dnlrse aa kk demektir. Mamafih
naklettiimiz filolojik esaslar akann daha
doru olduunu gsterir,
sonralar aaya
dnmesi de mmkndr. Bu sralarda Anadoluda aka adn tayan bir beyin, Anadolu Beyle
rinden Danment Beye izafeten Dammentname adn tayan elyazmasnda, Danment Bejdn
arkadalar arasnda avuldur aka adl bir a
hs da zikrediliyor. Bu akann 1078 den sonra
BizanslIlar eline esir dtn Anna Komnena
vastasiyle rendiimiz akann ayni olup ol
madn tesbit edecek vaziyette deiliz. imdi
ismini sylediimiz Bizans kasoama gre,
aka esir dt zaman henz gen bir deli
kanl idi. Ondan evvel onun btn Asyay
(Orta Anadoluyu) harp ederek gemi oldu
una gre, yksek akann hakikaten Dou
Anadoludan gelen Trkmen Beylerine mensup
Beylerden biri olduu anlalyor.
Onun kibar bir soydan oluu, kendisine
esir dtkten sonra Bizans imparatorunun,
sarayda yksek bir rtbe vermesinden de ak
23
a anlalyor. Nikeforos Botaneiatesin aJaya bir ok imtiyazlar da bahettii yazhyorsa da, bunlarn nelerden ibaret olduunu
kaynamz tasrih etmiyor. Eer Ama Komnenann szne inanmak lzmgelirse
aka
Homerostan ezberden paralar syliyecek ka
dar iyi greke renmiti. O akann Bizans
saraynda ok iyi bir mevkii de bulunduu an
lalyor. Belki de onunla beraber bir ok Trk
askerleri de orada idiler ve akann maiyetini
tekil ediyorlard.
1081 de Bizansta tahta yeni imparatorun
gemesi vakas akann vaziyetini bsbtn
altst etti. Yeni imparator Aleksios Komnenos
akay Botaneiatesin kendisine vermi olduu
btn imtiyazlardan mahrum etti; bunm ne
den ileri geldiini bilmiyoruz. Maamafih a
kann siyas karklklar zamannda saraydan
ayrlarak kendi bana hareket etmi olmas
da ihtimal dahilindedir. Bundan sonra akay
artk mstakil bir Trk Beyi sfatiyle zmir
de faaliyette-bulunduunu gryoruz.
Bu sralarda Bizans imparatorluu iin
Balkanlarda ok byk bir tehlike ba gster
miti; o da yine bir Trk zmresi olan Peenekler idi. Peenekler 1053 de Bizansla yap
tklar 30 yllk sulha bakmakszn Bizans l
kesine akn yapmaktan geri durmadlar.
24
25
26
27
Bu donanmann zaptetdii ilk ehir Klazomene idi. Galiba donanmaya karadan da bir
ordu yardm etmiti. Sonra Phokea (Foa)
ehri de ahnd. Bunu mteakip akann ada
lar zaptettiini gryoruz. lk bata alnan
ada Midilli idi (Lesbos). aka burasn kolay
lkla ele geirdi. Adann valisi olan Alopusa
bir ltimatom vererek Midillinin kendine ter
kini istedi; aksi takdirde vaziyetinin ok va
him olacan bildirdi ve bunu ta batan haber
vermekle Alopusa iyilik yaptn da ilve etti.
Bu tehdit zerine Alopus, zaten kuvvetli bir
donanma ve ordu sahibi olan zmir Beyine kar
duramyacan grnce, geceleyin bir ge
miye binerek stanbul yolunu tuttu. aka ise
gemileriyle gelerek Midilli (Myiiene)
ehrini
ilk hcumda ald. Maamafih adann ikinci bir
ucundaki Methymna ehri, surlar kuvvetli vs
coraf mevkii hcuma kar daha ok muka
vemete elverili olduundan. akann eline ge
medi. Trk donanmas Midillinin
zaptndan
sonra Sakza (Chios) a giderek, burasn da
ilk hcumda ald. Sisam (Samos) ile Rodos
adalarnn da akann eline getiini gsteren
kaytlar vardr. Yalnz bunlarn Midilli ve Sa
kz adalarnn alnmasndan sonra derhal al
np alnmadklar belli deildir.
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
rekterlerine
iyice vakft. Onun iin ok
ihtiyatl hareket etmi ve her ihtimale kar
hafif bir gemiye binmiti. Bizans donan
masnn an hcumu karsnda bindii gemi
sratle ilerliyerek zmir Beyini esir dmek
ten kurtard. akann sahil boyunda karakol
lar vard; gemiden (karak bunlarla birleti
ve oradan da salimen zmire vard. Bizans
lIlar ise Midilliyi elde ettikten sonra Dalassenos payitahta gitti. Joannes Dukas da akann
idaresindeki dier adalarn zapt ile megul ol
du. Denildiine gre, Dukas, Samos (Sisam)
adasn ilk hcumda ald ve bunu mteakip
stanbula dnd. Dier adalar, mesel Sakza
dair bu mnasebetle hibir ey sylememekte
dir.
Dalassenosun yalnz Sisam Samos ve bir
ka adann zapt ile iktifa etmesi, galiba, Kbrs
ve Giritte kan isyandan ileri gelmiti. Umu
miyetle Ege denizinde Bizansm haJkimiyeti ar
tk ok gevemi olduundan yer yer kalkn
malar ba gsterdi. Ezcmle, Karykes adl bi
risi Giridi ele geirdi ve Rapsomates adl ba
ka biri de Kbnsta hakimiyetini iln etti. m
parator Aleksios bunlar teskin iin byk dk
Joannesi bir donanma ile izam ederek, bir hay
li mcadeleden sonra vaziyete hkim olmu ve
sileri ele geirebilmiti.
48
49
50
51
ele geirmi olduu Rum arazisinden karacam. Seni temin ederim ki, srf sana kar
olan muhabbetim yznden, saltanatn ve maka
mm dnmei tavsiye ederim ve bu adam ya
sulhla veya kh kuvvetile (akay) tabiiyetin
altma alman dilerim.
Bu mektubun ne dereceye kadar doru ol
duunu kontrol edecek vaziyette deiliz.
Bizansm akaya kar mcadelede Kl
Aslan elde etmek iin btn kurnazln kul
lanmas tabi idi; zaten znik Sultannn, si
yasi vaziyetin icab olarak, Bizanstan gelen
bu cins tevikleri ho grmesi iin zemin de
msaitti. Annann bu vakaya dair malmat,
ya dorudan doruya babasndan renmi ol
mas, veya saray arivinden istifade etmesi de
kuvvetle muhtemeldir.
52
53
54
55
56
57
58
59
60
B B L Y O G R A F Y A
Anna Komnena: A lexias, rec, J. Schopen - A. R eifferscheid, B onnae I. 1839, II. 1878.
Johannes Zonaras: E pitom ae historiarum libri XXII X V i n . ed. Th. Bttner-VVobst, Bonnae 1897.
Michaelis Glycas,
1836.
D anim endtnam e: M illet K tphanesi nshas.
F. Chalandon:
61
C em iyeti
62
(p fuio)
AKA
yahut
zmir Beylii haritas
(1081 - 1097)