You are on page 1of 62

TRK KLTRtN ARATIRMA ENSTTS

Y ayn lar: 24
Seri: IX S ay: B2

A K A BEY
zmir ve civarndaki adalarn ilk Trk Beyi
M. S. 1081 - 1096

AHDES NMET KURAT

(nc bask)

A N K A R A

19 6 6

Y aym la ya n : T rk K ltrn A ratrm a Enstits


Tunus Caddesi 16, B akan lklar A n k ara
T el : 12 06 56 17 73 47
D izilip basld y e r: A y yld z M atbaas A .
A n k ara

N D E K L E R

Sayfa
kinci basma nsz
..........................7
Birinci basma nsz
.......................... 13
Anadolunun Tiirkler tarafndan alnd
srada Bizansn durumu
. . . .
15
aka (aa) nn genlii
.....................20
zmirde aka Beyin hkimiyeti
. . .
26
Trk donanmasnn Bizans gemilerine za
feri ve Adalar iin savalar
. . .
29
akann Trakyadaki Peenek Trkleriyle
birleip Bizans ortadan kaldrmak is
teyii
.................................................... 39
Midillinin BizanslIlar tarafndan geri aln
mas ve BizanslIlarn ihaneti
. . .
44
Bizans mparatonmun znik Sultan Kl
Aslan ile aka Beyin arasn amas^a
............................... 50
muvaffak olmas
aka Beyin, damad Kl Aslan tarafn
dan ldrlmesi
................................53
aka Beyin lmnden sonra zmir ve
Adalarn durumu. Birinci Hallar Seferinin balamas zerine zmirde
Trk hkimiyetinin sona ermesi
. . 56
aka Beyin ahsiyeti ve Anadolu Trk
tarihindeki yeri

.................................59

Bibliyografya
.......................................... 61
aka yahut zmir Beylii haritas
. . 63

Bu eseri, Cumhuriyet dev


rinde zmir ve civannn ima
rnda, okul binalarmtn yapl
masnda byk hizmeti gr
len merhum General Kzm
Dirikin htrasna ithf edi
yorum.

KNC BASIMA NSZ


zmir ve civarndaki adcHarm ilk Trk
Beyi olan aka^nn hayatn aydnlatan k
k bir eserimiz, o sralarda Trakya Genel M
fettii ve ayni zamanda, Edirne ve yresi E s
ki Eserleri Sevenler Kurumu Fahri Bakan
GeneraH, Kzm Dirikin delletiyle bastrlm
t. Edirne ve yresi Eski Eserleri Sevenler Ku
rumu yaynlarndan (1. stanbul 1936, 3Jf sahife). General Kzm Dirik bu kitab Trkiye^nin her tarafna yayrm ve zmirlin ilk Trk
Beyini tantmaa almt. akann neri
mnasebetiyle stanbul ve Anadolu gazetelerin
de yazlar kmas, esere kar umum ilginin
okluunu gstermi oldu. Bundan baka hu
sus olarak da mektuplar aldk ve eser hakkn
da baz'/, muhterem zevatn ne dndklerini
renmi olduk. Gazete makaleleri arasnda
25/Kasm /1936 tarihli "Cumhuriyet gazetesin
de M. Turhan Tann bir yazsn zikretmsk is
teriz. M. Turhan Tan unlar yazmt :
te hacmi kk, mevzuu byk bir eser.
Bu kk kitapta Trk tarihinde imdiye ka

dar mhmel braklm bir ktstm yeni ele al


nyor. tzmAre Trk Bayran ve Trk hakimi
yetini ilk gtren kahramann hayat tasrih
olunuyor.
Dedikten sonra devam ederek :
Yurdumuzda tarihle uraanlarn ou
zmirin Trkletirmesi bahsinde kuvvetli bir
bilgi sahibi deUdir. diyor.
Bundan on y nce merhum M. Turhan
Tan tarafndan sylenen szlerin bugn dahi
varid olduunu tekrarlarsak, byk bir hata
ya dm olmayz. Hakikaten zmirin Trkletirilmesi tarihinin balangc lyikiyle bilin
miyor. Halbuki hu bahsiyn miU tarihimiz iin
ne byk deeri olduunu sylemee lzum
yoktur.
smdrde Trk hkimiyetinim kurulmas,
Anadolunun Seluklular tarafndan almas
devrinde yani birinci Hallar Seferinden ev
velki bir zamana rastlar. zmirdeki ilk Trk
Beyinin adna aka dememiz, baz itirazlar
mtcip oldu ve bunun aa olmad lzmgeldii ileri srld. Ankara, Hama Genel Komu
tan sayn Korgeneral Hsn KTktn, 1/E k im /
1938 tarihli mektubunu, bu cihete ve baz di
er problemlere temas ettiimden aynen veri
yoruz:

"Sayn Akdes Nimet Kurat,


I Trakya Umum Mfettii General
Kzm Dirik tarafndan Tnr ka sene evvel
bana gnderilmi olan eserler arasnda sizin
eseriniz olan "aka kitabn merakla okur
muttum. Bu eserin adn neden aka koy
duunuzu da tahl ederek yazyorsunuz, ben
de bu ad iin merak ettim. Biraz da tarihe
merakl olduumdan, bu merakm ziyadedir.
Eserinizin asil alnm/t kk olan mpara
tor Aleksi Komnenin kz Annann kitabna
aa Beyin ad ( ahas) olarak yazdna g
re, bu kzcaz kendi zamannda yayan bu
mehur Trk Beyinin adn doru yazrm olsa
gerektir. Rumlarn, kelimelerin sonlarna koy
duklar 8 " harfini kaldrrsak Trk Beyinin
ad aha olur ki, bunun Trke yazl aadr.
aa sz Acemi mnasna gelir, gen
demektir; mesel aatay kelimesinde acemi
tay demektir; -pek taze ve yeil bademlere de
aala denilmesi, aa esasndan gelmie
benzer. Bu sebeple zmiri alm ve orada h
kmet kurmu olan Seluk Trklerinden aann ad aka deil, aa dr sanrm.
II aa Bey, Daniment Beyin arka
dalarndan olduuna gre, bunun Daniment
Beyle beraber hareket etmd olmas ve bir mu-

harehede esir dmesi ihtimali kitahmzda


yazilmMktadr.
Daniment Bey, Sivas, Kastamonu, Bolu
taraflarna sarktna gre. aa Beycin de bu
civarda dolatnda phe yoktur.
Bu ayn banda otomobil e stanbuldan
Ankaraya gelirken Bolu yolundan gemitim.
Bolu ile Gerede arasnda bir Readiye ky ve
yannda bir de gl vardr. Bu kyn ve gln
im/inde iki tane aa ky vardr; bir tane
de aa gl vardr. Bundan yedi yl nce de
Zonguldaktan Devrek rerinden Boluya gi
derken, bu ky ve gl grmtm. Bu son
geiimde cadde zerinde "Yeni aa kyne
gider diye bir levha grnce, sisin kitabn
zn kahraman gzmn nnde cardand.
Bu halde; aa Bey Anadolu iinden ge
erken lgaz (Kohisar), arke (erike),
Gerede zerinden ilerlemitir. Ve imdi aa
glnn ve kylerinin bulunduu civarlar ele
geirmitir. BizanslIlarn eline de Bolu civa
rnda tutsak dm olmas ihtimali kuvvet
lidir. Gl ve ky isimleri bu hakikatin devam
l ifdesi olduuna kanaat getiriyorum.
u halde aa Beyin gerek adnn dorulu
u ve gerek getii ve muharebe ettii yerle
rin izleri car olarak durmaktadr.
*
=1=*

10

Sayn general hu mnasebetle gayet m


him bir mevzua temas etmi
bulunuyorlar.
Anadolu ^YeraMar" (Toponimi) ile miM tari
himiz arasndaki mnasebet, Anadolu Trk ta
rihinin bu fasl henz ele alnmamtr. Halbu
ki bu sahada mhim neticeler elde edilecei
phesizdir. General Hsn Klkn iaret et
tikleri "aa gl ve aa kyleri ile (Bk.
Trkiye haritas 1 : 800.000-16/17 CD.) bizim
aka arasnda bir mnasebet olup olmad
n tesbit edemedim. Bu kylerin nas ve ne za
man kurulduklarn incelenmek iin kfi dere
cede malzeme ele geiremedim. Bundan tr
sayn generalin fikrini ne kabul ve ne de red
dediyorum. Fakat bu mesele zerine dikkatimi
ekiinden tr kendilerine bilhassa mteek
kirim. aatay, ar adlar dnlrse, zmr Beyinin hakiki ad aa olabilir ve Ouz
lehesine uygundur. Fakat filolojik dnce
lerle bunun aka eklini kaJjul ettik. nce
aka olup ta sonralar aa ya dnm
olmas da mmkndr. Anadolu'nun alna
dair ark slm kaynaklarnda bu zata ait ma
lmatn olmay, meselenin kafi olarak halli
ne imkn vermiyor. Ad ister alia veya
aa olsun bizim iin nemli cihet, onun
Trk tarihindeki yerinin lyikiyle bilinmesi ve
adnn daima anlmasdr. Halbuki aka kita-

11

hntn nshas tkenmi olduundan, bir ok


merakl Trk aydn zmfin ilk Trk Beyi
hakknda malmat edinemiyor. Bundan tr
"akann ikinci basmn karmak gerektir,
tzmir Karyaka Halkevi, bu ii zerine almak
la mMl tarihimiz iin faydal bir hAzm^ yad
m oluyor. Bu mnasebetle Karyaka HaJkevi Balkan Hilmi Ziya Apakla teekkr etme
yi ve aka Beyi tzmirlere ve Trkiyeye ta
ntmak yolunda byk gayret sarf eden mer
hum General Kzm Dirikin hatrasna, bu
eserin ikinci basmn ithaf etmeyi mellif ken
disi iin bir bor bilir. zmirde aka Bey
hatrasn yaatmak iin, zmirin sayn va
tandalarna, zmir Valisine ve Belediye Bakanma, "'zmirin byk meydanlarna veya
caddelerinden birine: aka Bey ad verilmesi
gerektiini 10 yl evvel yapt gibi bir daha
hatrlatmay da mellif kendisi iin bir bor
sayar.
Ankara 15/K a sm /19fS
Akdes Nimet KURAT

12

B R N C B A S I M A NSZ

(zmir Antikite
Sevenler Kurumu)
tarafndan
193Jf tarihinde bastrlan (zmir Rehberi)nde zmiri ilk
zapteden Seluk kahramanlarndan aka Beye pek az
yer verilmiti. 1935 ynda Ege blgesinde incelemeler
yapan Sayn niversite Tarih doenti Nimet Kurat
bu Trk Kahramannn daha geni lde tarihesini
yazmay zerine almt. Kymetli doent bu eserini
yasmakta zmir Antikite Sevenler Kurumuna ve Ege
tarihiyle byk Trk tarihine bir armaan vermi olu
yorlar. zmir tinin eski valisi ve o blge Antikite Se
venler Ktirumunun en eski arkada olmak vasfiyle
bu kymetli eseri bastrmakla zmrin kymetli v e a
lkan Kurumuna arkadaa yardm etmi oluyor. Ni
met Kurata taktir ve teekkrlerimizi sunarz.
Trakya Umum Mfettii
Edirne ve yresi Eski Eserleri Sevenler
Kurumu Fahr Bakan
K. Dirik

13

ANADOLUNUN TRKLER TARAFINDAN


AUNDII SIRADA BZANSIN DURUMU
1071 Malazgirt (Mantzikiert) deki Trk
zaferi Bizans mparatorluu iin ilk kati lm
darbesi oldu. Bu yenilgiden sonra ok az bir
zaman iinde Trk atllar ta Marmara ve Ak
deniz kylarna kadar ilerledi ve bir ok yerleri
bir daha terketmemek artiyle igal ettiler.
Anadolu BizanslIlardan alnrken bilhassa Kutalm adl komutann oullar an ve eref
kazandlar. Artuk, Tutuk, Afin, Daniment,
Mengclk ve sair gibi kahramanlarn adlar
da Anadolu Trk fthat mnasebetiyle sk
sk anlr. Trk Beyleri ayni zamanda muhtelif
cephelerden ilerlemilerdi. Kutalmolu S
leyman (sonraki Sleyman ah) Cenub Ana
doluyu almakla megulken, Kzlrmak ve Yeilrmak havzalarn Daniment Bey zaptet
mekte idi; buralar 1074 tarihindenberi Trklerin eline gemitir. Danimentnmede me
gul olduumuz devirden bir ka asr sonra
tertibedildiinden doruluu hayli pheli olan
malmatta, avuldur aka adn tayan bi

13

risi zikrediliyor. Bizans kaynaklarnda aha


adiyle zikrolunan, Izmirin ilk Trk hkimi ile
bu akann ayni adam olup olmad kaynak
larn verdii malmattan kati olarak tesbit
edilmiyorsa da her iki ismin ayni ahsa ait
olduunu zannetmek mmkn gibi grnyor.
Bu meseleye temastan nce o srada Bi
zans imparatorluumm vaziyetini gzden ge
irelim.
Bizans imparatorluu II. Basilios Bulgar
Oktonosun lmnden sonra (1025) kark
bir devre girmi bulunuyordu. Makedonya s
llesinin son mmessUi olan imparatorie Zoeden sonra, yani 1056 ylmdan itibaren tam 25
yl, Bizans arkas kesilmiyen taht kavgalar
iinde alkalanm ve bilhassa Anadoludaki
b3dik iftlik; sahipleri aristokratlarm, merkez
hkmete kar dmanca vaziyet almas, im
paratorluun sratle zajnflamasm mucip ol
mutur. Bu sralarda Bizans imparatorluu
taraftan hcuma maruz kahnt. X I inci asrm
ortalarndan itibaren Tuna boytmdan Peenek1er mtemadiyen imparatorluun Balkanlarda
ki illerine akn yapyorlard; ayni zamanda,
aa talya ile Sicilyada bir devlet kurmu
olan Normanlar, Epirse gemek zere bulu
nuyorlar ve bilhassa Anadoluda - Trkler ha
kimiyetlerini Marmara sahillerine kadar uzat

16

mak iin savaa girmilerdi. D tehlikenin git


tike bjdimesi nisbetinde Bizansta imparator
larn o kadar sk deitiini gryoruz. 1056
da Zoenin lmn mteakip tahta karlan
Michael Stratiotikos ancak bir yl bu makam
igal edebildi. Anadoludaki ordunun komutan
olan saak Komnenos, ordu tarafndan 1057 de
imparator seildikten sonra hkimiyet asker
partinin eline gemi bulunuyordu. Fakat iki
yl sonra saak Komnenosun da yerini terkettiini gryoruz. Taht, daha ziyade mlk ida
reye ehemmiyet veren, X. Konstantinos Dukas
tarafndan igal edildi. (1059-1067). Bu impa
rator lnce, kans Eudokia, Bizansn bu sra
da ok nam kazanm olan generallerinden, Romanos Diogenes ile evlendi ve onu imparator
yapt. Alp Aslann 1071 de Malazgirt'te esir
ald IV. Romanos Diogenes ite bu zattr.
Malazgirt yenilgisi zerine tahta Michel VII.
Parapinakes geti. Bu zatn en az megul ol
duu alan da sava ileri idi. Bu vaziyet kar
snda yeniden asker partinin harekete geti
ini gryoruz. Kk Asyadaki Bizans or
dusu 1078 de Anadolu Themi strategi Nikeforos Botaneiatesi tahta karmaa muvaffak
oldu. Fakat artk epey yal olmas ve shh du
rumunun da byle iler grmee msait olma
y, asker partiyi yeni bir aday semee sev-

17

ketti. Anadolunun en zengin aristokrat aileden


birine mensup ve sabk imparator saak Komnenosun yeeni, ayn zamanda Anadolu ve
Balkan harpleri esnasnda kendini tantmaa
muvaffak olan, Aleksios Komnenos bu durum
dan istifade ederek Bizans tahtm ele geirdi,
imparator Aleksiosun saltanat bilhassa Trklere kar mcadele ile temayz eder. Fakat
bu mcadelenin balarnda imparatora zafer
kazandran yine Trkler olmutu. 1091 de, Lebmion yaknnda Bizans imha etmek zere
olan Peenekler, Aleksios Komenosun ustal
ile elde edilen Kumanlar tarafndan yenilmi
lerdi. 1092 de ta anakkaleye kadar gelmi
olan zmir Beyi aka da, znik Sultan-Hallara karg harpleriyle nam kazanan- I. Kl
Aslan tarafndan yine Aleksios Komnenosun
teviki ile ldrlerek, Bizans yeni bir Trk
tehlikesinden kurtarlmt. Nihayet 1096 da
bahyan Hallar hareketi Bizans imparatorlu
unu muhakkak bir lmden kurtarmt.
Bizansta durum byle iken, Aleksios Kom
nenos tahta kt zaman Anadolunm sahil
ehirleri mstesna, btn ksm Trklerin eline
gemi bulunuyordu. Sultan Melikahm emriy
le 1077de Anadolu hkimiyetine getirilen Kutal
molu Sleyman (lm 1086),
1079-1080
jnllannda Akdeniz, Ege denizi ve Karadeniz

18

sahillerine kadar hakimiyetini yayd. Bu Trk


Beyi ayni zamanda Bizansn iilerine kara
cak kadar kuvvet ve maharet gsterdi stanbulda tahta kabilmek veya tahtta tutunabil
mek ve dtan gelen tehlikeye kar durabil
mek iin Bizans bykleri, imparatorlar, S
leyman aha mracaat eder oldular. 1080 de
Nikefors Melissenos adl Bizans bjiklerinden
biri, Sleyman ahn yardm ile kendini impa
rator iln etti ve znikte yerleti. Bizans kuv
vetleri znik (Nikea) i muhasara edince, S
leyman ah Nikeforos Melissenosa yardma ge
lerek Bizans ordusunu kovdu. Fakat zniki i
gal ile burasn payitaht yapt. znik 1097 Ha
ziranna kadar Trkler elinde kalmt. Sley
man ahtan sonra znikte Beylerden Ebul Ka
sm, sonra Ebul Gazi ve bunu mteakip I. K
l Aslan hkimiyet srdler. znikten baka
Anadolunun dier yerlerinde de Trk Beylikle
ri teekkl etti. Orta Anadoluda Sivasta, Daniment Beyin yerletiini biliyoruz. zmirde
ve belki Efeste birer Trk Beyliinin teesss
ettiini gryoruz ki, bu aratrmann mevzu
unu da, zmirde bu sralarda hakimiyet sren
aka tekil edecektir.

19

AKA (AGA)NIN GENL


zmirin ilk Trk Beyi olan aka, Bizans
kaynaklarnn aha s hakknda malmat
mz ok azdr. Umumiyetle Anadolu ftuhat
na dair, hele ahslar hakknda zamanmza
kadar muhafaza edilen kaynaklarn
serii
pek azdr. Muhafaza edilenlerde de Trk ftu
hatnn teferruat kaydedilmemitir. Bilhassa
bu devirde 1097 ye kadar Ege denizi sahillerin
de faaliyette bulunan Trkler ve Beylerine ait
slm - Trk kaytlarna tesadf edilemiyor. Bu
havalinin o zamana ait mezar talan ile yap
izleri (ayet muhafaza edilmise) esasl br
surette yerinde aratrlrsa, belki de bir ipu
cu bulunabilir. Fakat bu cins malzemeyi bu
lup karmak imknn bulamadmzdan akaya ait esas kaynaa geiyoruz, o da Bizans
imparatoru Aleksies Konnenosun kz Annanm
babasna ithaf ederek yazd ve Aleksiad
adn tayan kitabdr. Anna Komnena zmir
civarnda olup biten vakalar bazan teferruata
varncaya kadar tasArir ediyor; buralara dair
malmtm o vakalara ok yakn kimselerden

20

alndm syliyebiliriz; bu itibarla, zmir Be


yine taallk eden ksmlarnn yanl olmas
iin hibir sebep yoktur. Anna Komnenadan
baka 11 inci ve 12 inci asrlarda yaam olan
Bizans kronikilerinden Zonarasn tarihinde
de akaya ait bir iki kayt buluyoruz. Bunmla ka3Tiak haznesi tkenmektedir. Biz de bil
hassa Anna Komnenaya istinaden akaya da
ir mevcut malmat bir araya toplyacaz.
1078 ile 1081 yllar arasnda, Anadoluda
Trklere kar yaplan sava esnasnda Bizansn mehur komutanlarndan Kabalika Aleksandrn eline Trk Beylerinden, henz bir de
likanl olan, aka esir dmt. Bizans ko
mutan bu Trk delikanlsn imparator Nikeforos Botaneiatesin sarayna gnderdi, impa
rator bu delikanlya Protonobilissimus unva
nn verdi ve sarayda alkoydu. akanm bura
da, Homerosun eserini okuyup anlyacak ka
dar greke rendii anlalyor. Anna Komnena da ahas (Bizans kaynaklarna gre Tzachas yazlan bu adn asl eklinin nasl olduu
nun tesbiti g olmakla beraber bunun aka
veya sonraki ekli ile aa olduunu kabul
edebiliriz. 5 inci asr Bizans yazclarndan,
Attilnn sarayna giden, Priskusun eserinde,
Trk Hanlarndan Gnhann ad Kougchas
(okunuurkunhas) yazlmtr; nk bu szn

21

grekedeki akkuzativ ekli kougchandr. Onun


iin nominativi akkuzativden ayrmak iin ni
hayetteki n yerine s konulmu ve knhan
yerine kunhas olmutur. Ayni suretle aba
nn nominativi Tzaehas, akkuzativinin de
Tzachan olduuna bakarak, nominativdeki
s in hakikatte n " olmas icabettii ve bu
adn da ahan olduu hkmn vermeliyiz.
Fakat bu sralarda, bildiimize gre Anadolu
Beyleri arasnda byle bir isme umumiyetle
tesadf edemiyoruz. Dier taraftan Anna Komnena trkedeki k sesini ch olarak yazd,
Seluk Beylerinden Ebul Kasm Apel Chasem olarak yazmas Tzachasdaki ch nn
k olduunu gsterir. Bunu teyid iin Porsuk
Beyin adn Annanm Prosouch ; Berkivaruk
Beyin de Pargiaruch olarak, nihayette ch
ile yazdn gstermek kfidir. Bataki Tz
nin gibi telffuz edildii ise Bizans kronik
lerinden bir ok misallerle tesbit edilmitir.
Sonraki s ye gelince, bu alelumum isim
lerin nominatif eklini gsteren bir ektir. Dukas, Athanasios v.s. adlarda mesel mer
Umaros, Muaviye Mavias olduu gibi. Bu
suretle Anna Komnenanm Tzaehas hatt
zatnda akadr. Nitekim bir Bizans kayna
nda "ch yerine k yazldm gryoruz. 11
inci asr sonlarnda yayan Giykasn kroni-

22

nde akamn ad ok bozuk bir ekilde Tzakatzas olarak yazlmakla beraber, ismin altnda
ch yerine k yani aha deil aka olduu
nu gstermektedir.
Bu adn aa olmas mmkndr. Kazan
trkesindeki baba - aa sz ve aatay ad
dnlrse aa kk demektir. Mamafih
naklettiimiz filolojik esaslar akann daha
doru olduunu gsterir,
sonralar aaya
dnmesi de mmkndr. Bu sralarda Anadoluda aka adn tayan bir beyin, Anadolu Beyle
rinden Danment Beye izafeten Dammentname adn tayan elyazmasnda, Danment Bejdn
arkadalar arasnda avuldur aka adl bir a
hs da zikrediliyor. Bu akann 1078 den sonra
BizanslIlar eline esir dtn Anna Komnena
vastasiyle rendiimiz akann ayni olup ol
madn tesbit edecek vaziyette deiliz. imdi
ismini sylediimiz Bizans kasoama gre,
aka esir dt zaman henz gen bir deli
kanl idi. Ondan evvel onun btn Asyay
(Orta Anadoluyu) harp ederek gemi oldu
una gre, yksek akann hakikaten Dou
Anadoludan gelen Trkmen Beylerine mensup
Beylerden biri olduu anlalyor.
Onun kibar bir soydan oluu, kendisine
esir dtkten sonra Bizans imparatorunun,
sarayda yksek bir rtbe vermesinden de ak

23

a anlalyor. Nikeforos Botaneiatesin aJaya bir ok imtiyazlar da bahettii yazhyorsa da, bunlarn nelerden ibaret olduunu
kaynamz tasrih etmiyor. Eer Ama Komnenann szne inanmak lzmgelirse
aka
Homerostan ezberden paralar syliyecek ka
dar iyi greke renmiti. O akann Bizans
saraynda ok iyi bir mevkii de bulunduu an
lalyor. Belki de onunla beraber bir ok Trk
askerleri de orada idiler ve akann maiyetini
tekil ediyorlard.
1081 de Bizansta tahta yeni imparatorun
gemesi vakas akann vaziyetini bsbtn
altst etti. Yeni imparator Aleksios Komnenos
akay Botaneiatesin kendisine vermi olduu
btn imtiyazlardan mahrum etti; bunm ne
den ileri geldiini bilmiyoruz. Maamafih a
kann siyas karklklar zamannda saraydan
ayrlarak kendi bana hareket etmi olmas
da ihtimal dahilindedir. Bundan sonra akay
artk mstakil bir Trk Beyi sfatiyle zmir
de faaliyette-bulunduunu gryoruz.
Bu sralarda Bizans imparatorluu iin
Balkanlarda ok byk bir tehlike ba gster
miti; o da yine bir Trk zmresi olan Peenekler idi. Peenekler 1053 de Bizansla yap
tklar 30 yllk sulha bakmakszn Bizans l
kesine akn yapmaktan geri durmadlar.

24

Balkanlarda Bogomil mezhebine mensup


yerli ahalinin Peeneklerle anlaarak Bizansa
kar mcadele ettiklerini biliyoruz. Nikeforos
Bryennios ile Nikeforos Botaneiates arasnda
taht kavgalar zamannda Nikeforos Bryenni
os nce Peenekleri elde etmiken, sonra bun
lar, kar parti tarafn tutunca partiyi kaybet
miti.
Anadoluda Seluk Trkleri siyasette na
sl en mhim rol oynuyorlarsa, Rumeli cihe
tinde de Peeneklerin iltizam ettii taraf ar
basyordu. Nikeforos Botaneiatesin idaresi es
nasnda Peenekler Trakyada deta hkimi
mutlak kesilmilerdi. Aleksios Komnenosun
saltanatnn 1091 ilkbaharna kadar olan ks
m mtemadi bir mcadeleden ibaret olmas
bunu gsterir. Hatta 1087 ylnda imparator
Aleksios Komnenos, Tuna boyunda Silistre ya
nnda dehetli bir malubiyetten baka az da
ha Peeneklerin eline esir dyordu. Ancak
Kumanlann mdahalesi, Bizans imparatorunu
tutsaklktan kurtard. Peenekler bu zaferi m
teakip 1091 ilkbaharna kadar her yl Trakyay yama ettiler ve Konstantiniyenin surlarna
kadar alf in yaptlar.

25

ZMRDE AKA BEYN HKMYET


Bizansn Balkanlarda mtemadiyen
Pe
eneklerle uramak mecburiyeti, Anadoluda
Trk hakimiyetinin bu kadar az bir zaman
zarfmda yerleebilmesinde en mhim amiller
den birini tekil eder. Anadolunun Trkleme
si tarihinde bu cihet ehemmiyetle nazar iti
bara alnmaldr. te bu erait altnda, Aleksios Komnenosun bilhassa Peeneklerle ura
t bir zamanda, aka zmirde bir Trk Bey
lii kurabildi.
Anna Kemnena akann zmiri hcumla
zaptettiini sylyor. Grlyor ki, zmiri ilk
defa BizanslIlardan alan akadr. Yalnz bu
nun tarihini kati olarak bilmiyoruz. Bunun
1081 den sonra olduunu syliyebiliriz. Ana
dolunun en mhim ehirlerinden bilhassa hristiyanlk tarihinde byk bir mevkii olan Ephesos '(Efes) ta Tannvermi Beyin yerlemesi,
galiba ayni zamana tesadf eder. Maamafih
Eefes ehrinin zarpt ve mdafaas iin donan
maya ihtiya olmadndan bu ehrin i Anadoludan gelen Tannvermi tarafndan, aka
nn zmiri igalinden evvel zaptedildiini ka
bul edebiliriz.

26

akann zmiri nasl ve ne zaman aldna


dair tafsilt yoktur. Malm olan bu vakann
Aleksios Komnenosun tahta kmasndan son
ra oluudur. O srada akann evlenmi ve bir
kz ocuu babas olduunu reniyoruz. Onun
bir de Yalva adl bir erkek kardeinin oldu
u malmumuzdur. zmiri ele geiren aka
Bey Ege denizi sahili boyunca ve adalarnda
hkimiyetini tesis etmitir. Bu sralarda Orta
ve Dou Anadolunun en mhim yerleri baka
Trk Beyleri tarafndan igal edilmi bulun
duundan, aka henz Bizansn elinde kalan
zmire yakn sahil ehirlerini ve adalar zap
tetmek ile ie balad. Bizans saraynda kald
zaman imparatorluun en ince siyasetini ya
kndan grm ve renmiti. Bizansa kimin
dost ve dman olduunu lykiyle tanmt.
aka, Bizansa galip olabilmek iin bilhassa
kuvvetli bir donanma sahibi olmak lzm gel
diini de renmi bulunuyordu. Bundan t
r, Izmirde yerleince ilk ii donanma yaptr
mak oldu. Izmirde gemiler yapabilecek yerli
bir usta da bulundu. akaya gemiler yapan
ahsn adn bilmiyoruz, yalnz onun bu ite
ok maliir olduunu kaynamz kaydeder, bu
ilk Trk donanmas krk paradan ibaret st
kapal gemilerden teekkl ediyordu. aka tec
rbeli liimselerden mrettebat vcuda getire
rek sahil ehirlerin fethine balad.

27

Bu donanmann zaptetdii ilk ehir Klazomene idi. Galiba donanmaya karadan da bir
ordu yardm etmiti. Sonra Phokea (Foa)
ehri de ahnd. Bunu mteakip akann ada
lar zaptettiini gryoruz. lk bata alnan
ada Midilli idi (Lesbos). aka burasn kolay
lkla ele geirdi. Adann valisi olan Alopusa
bir ltimatom vererek Midillinin kendine ter
kini istedi; aksi takdirde vaziyetinin ok va
him olacan bildirdi ve bunu ta batan haber
vermekle Alopusa iyilik yaptn da ilve etti.
Bu tehdit zerine Alopus, zaten kuvvetli bir
donanma ve ordu sahibi olan zmir Beyine kar
duramyacan grnce, geceleyin bir ge
miye binerek stanbul yolunu tuttu. aka ise
gemileriyle gelerek Midilli (Myiiene)
ehrini
ilk hcumda ald. Maamafih adann ikinci bir
ucundaki Methymna ehri, surlar kuvvetli vs
coraf mevkii hcuma kar daha ok muka
vemete elverili olduundan. akann eline ge
medi. Trk donanmas Midillinin
zaptndan
sonra Sakza (Chios) a giderek, burasn da
ilk hcumda ald. Sisam (Samos) ile Rodos
adalarnn da akann eline getiini gsteren
kaytlar vardr. Yalnz bunlarn Midilli ve Sa
kz adalarnn alnmasndan sonra derhal al
np alnmadklar belli deildir.

28

TRK DONANMASININ BZANS GEML/ERNE z a f e r i v e a d a l a r IN


SAVALAR
Bu vaziyet karsnda Bizans imparatoru
Aleksios Komnenos akann ele geirdii ada
ve ehirlerin geri alnmas iin Niketas Kastamonniates adl kumandanlardan birini kfi
miktarda asker ve donanma ile gnderdi. Fakat
gen Tiirk donanmas Bizans gemilerinin bir;
ounu batrmak, bir ounu ele geirmek su
retiyle deniz muharebesinden galip kt Tari
hini bilmediimiz bu deniz zaferi Trklerin de
nizde. Bizans zerinde elde etikleri ilk zaferdir.
Grlyor ki, az bir zaman zarfmda akanm
ok kuvvetli tekiltlk kabiliyeti sayesinde
zmirde kurulan ilk Trk donanmas, ok es
ki ve tecrbe sahibi olan. Bizans donanmas ile
boy lebilecek bir dereceye gelmiti. Asln
da kara ahalisi olan Trklerin, byle ksa bir
zaman zarfnda denizcilikte terakki gsterme
leri ayrca dikkati ekecek bir vakadr. Gemi
leri yapan ustalarn ilk bata yerli hristiyan
veya Jslmiyeti kabul eden kimselerden oldu

29

unu syliyebiliriz; fakat BizanslIlara kar


muharebede ye gemileri idare edenler ve gemi
de muharip olarak bulunanlarn Trk olduk
larna phe yoktur.

Niketas Kastamonniatesin yenilgisi zerine


Aleksios Komnenos ikinci bir donanma yola
kard; banda da Annaya gre akrabasn
dan, mahir bir harpi olan Konstantin Dalasserosu tajn etti. Yanna kumandanlardan
Opus da verildi. Gemilere, bu sralarda Bizansa
yardm iin gelen ve says 500 olan Flanderli
valye de gnderildi; bunlarn hepsinin de akaya kar gnderildii belli deildir.
valyelerden maada galiba Bizans ordu
sunda Peenek ve Uzlardan ibaret cretli k
talar da bulunuyordu. Bizans donanmas yol
da iken aka Izmirde bulunuyordu. Konstan
tin Dalassenos doru Sakz arasna yanat
zmir Beyinin adada bulunmayndan istifa
de ederek Sakz adasndaki kaleyi ele geir
mek iin acele ediyordu. Gemilerden karlm
olan muhasara aletleriyle surlar bombardman
ettikten sonra, nihayet iki hisar arasnda bir
delik aabildi; bunun zerine kale mdafileri
vakit kazanmak iin Bizans kumandan ile
mzakereye baladlar. Annaya inanmak lzmgelirse, rumca olarak bunlar merhamet di
lediler. Bu anda gya Dalassenos ve Opusuri

30

askerlerini durdurmak ok mkld,


onlar
kaleye girmek iin can atyorlard; fakat Ku
mandanlar, askerlerinin kaleye girdikleri tak
dirde, akann biriktirmi olduu
ganimeti
yama ederek, kendilerine bir ey kalmyacandan korktular ve askerlerin kaleye girme
lerine mni oldular; gya, kumandanlar Trklerin imparatoru meth sena ettiklerini ve bi
zimle sulh yapmaa raz olduklarn iittiniz;
bunu mteakip kaleye girip onlar ldrmek
bize yakmaz szleriyle askerlerini oyalad
lar. Bu suretle btn bir gn ve gece boa ge
ti; bu zaman zarfnda ise Trkler yklan sur
yerine yenisini yaptlar ve dtan da yeni ta
mir olunan yeri, deri, sk ot ve dokuma par
alaryla rerek salamlatrdlar. Az bir za
man sonra aka da hazrda bulunan donan
masn tehiz ile karadan da sekiz bin Trkteri
mrekkep bir ordu ile Sakz adasna doru
yola kt, muhasara altnda bulunanlar kur
tarmaa geliyordu. Donanma karadaki ordu-^
yu takiben sahil boyunca ilerliyordu.
Bunu haber alan Konstantin Dalassenos ge
mi kumandanlarna donanmann hazr olmas
n emirle, mhim bir yekn tutan bir ordu ile
Opusu akaya kar gnderdi ve Trk donan
masna nerede tesadf ederse orada harbe tu
tumasn emretti. aka sahili brakp Sakz

31

adasna doru almakta iken Bizans donan


mas ile karlat; fakat BizanslIlar Trklere
kar harbe girimekten ekindiler. Opus d
menleri evirecek geri Sakz adasna dnp
gitti. Opus kendini hakl karmak iin, a
kann donanmas bsbtn yeni bir tarzda
harp saf tekil ettiini, gemilerin kamama
lar ve harp safn bozmamalar iin, birbirle
rine zincirleme balanm olduunu syledi.
Bu suretle zmir Beyi bu defa da Bizans donan
masna galip geldi. Maamafih Opusun gemi->
leri daha nce giderek Chio (Sakz) limamna
girdiler; Trk donanmas da, kalenin surlar
dibinde demir attlar. akann bu defa Sak
za geliinin yl ve ay belli deilse de, gnn
perembe olduu kayd vardr. Ertesi gn z
mir Bejd btn askerleri gemiden kard ve
Annanm dedii zere sayarak deftere kay
detti. Grlyor ki, bilhare Osmanl ordu
sunda muharebe meydannda yapldn bil
diimiz asker yoklama usul, aka Bey tara
fndan ta bu zamanda tatbik ediliyordu. Bmu
mteakip aka kale yannda hendek kazdra
rak siperler yaptrd ve askerlerine mevki al
drd.
Trklerin harp safna dizilmelerini gren
Bizans kumandan harekete gemiyerek, kar
tarafn hcumunu beklerken, akann ktalar

32

dman zerine saldrdlar. valyeleri yerle


rinden karmak ve harbe tututurmak maksadiyle aka atl ktalann ne srmt. Bu
nun zerine Flanderli zrhl valyeler, elerin
de uzun sngleriyle Trklere hcum iin at
larn koturdular, fakat, Tiirklerin oku ta
km atlar nian alarak, valyelerin bindikleri
atlar zerine bir ok yamuru yadrmaa ba
ladlar; Trk svarileri valyelerden ziyade
atlarn vurarak, onlar atsz braktktan sonra,
zrhlarnn arlmdan serbeste hareket edemiyen bu Avrupa asilzadelerinin biroklarn
ldrdler.
Kalanlar da hendeklerin arkasna saklan
dlar, oradan da gemilerinin yanna svtlar.
Zrhl valyelere kar tatbik olunan bu tarz
hareketin. Yldrm Bayezidin 1396 da Nikopolis (Nilolu) muharebesinde tatbik ettii
ni biliyoru2;. Grlyor ki. aka bu usul Bayezidden tam 300 yl evvel tatbik etmitir. Bi
zans ordusu Arkalarna bakmakszn kaan
valyeleri grnce yerlerini brakarak donan
maya yakn bir mevkii igal etiler. Bundan isti
fade eden Trkler, dman ordusunun ekil
dii esnada, hatta Bizans gemilerinden bir ka
n bile ele geirdiler. Bunun zerine Bizans
donanmasna dahil btn gemiler halatlarn
zdler, bunlar demirlerini bo brakarak ne

33

tarzda hareket edilecei emrini bekliyorlard.


Konstantin Dalassenos ordusunun malbiye
tini ve donanmasnm tehlikeli vaziyetini grn
ce muharebe meydanm brakp, Sakz adas
nn garp cihetinde olan Bolisson gehirciine
gitmeyi kararlatrd ve bu yolda gemilere emir
gndererek orada kendisini beklemelerini bil
dirdi.
Annada bu mnasebetle ok enteresan u
kayda rastlyoruz; Gya Dalassenosun bu karann Bizans ordusunda bulunan Skitler (bu
isim altnda Peenek veya Uzlar kastedilmek
tedir.) gizlice akaya bildirmilerdi. Grl
yor ki Bizans ordusundaki Trkler karlarn
daki rkdalan ile mnasebete girierek, a
kann iini kolaylatracak yardmda bulmmulard.
Gya, aka bu -Skit- skitler vastasiyle
Dalassenosun ilerdeki plnlarna vakf olduk
tan sonra elli gzetici gndererek Dalasseno
sun donanmasnn hareketini takibe memur et
miti. Ayni zamanda akann Bizans ba ku
mandanna haber gnderip sulh mzakeresin
de bulunmak istediini reniyoruz. Dalasse
nos da buna muvafakat etti. Bu suretle Anna
Komnenadan rendiimiz, aka ile Dalasse
nos arasndaki u mehur mlkat vukubuldu.
aka ile Rum kumandam iki tarafn kuvvetleri

34

arasndaki bir mevkide bulutular. Orada ne


ler konuulduunu katiyetle bilmiyoruz. Yal
nz bu mlakatta Bizans imparatorunun kz
nn eserinde muhafaza edilen satrlar enteresan
ve karakteristik olduu iin buraya nakledi
yoruz. Mlakatta ilk sz galip tarafn kuman
dan olan akanndr. Onun sylediklerini Anna naklediyor: (Tbii burada kaydedilen sz
ler aynen sylenmi deildir.) Ben sana (ya
ni Dalassenosa) unu bildirmeliyim ki ben he
nz gen bir delikanl iken (to meirakion ekeine) Asyay katettim ve iddetle harbederken,
tecrbesizliim yznden o (mehur) Kabalika Aleksandar tarafndan esir edildim: o beni
diri olarak imparator Nikeforos Botaneiatese
gnderdi; imparator da bana derhal protonobellissimos rtbesi ve bir ok hediyeler verdi;
ve (ben de) onun tabiiyetini kabul etim. Ne
zaman ki devlet idaresinin dizginlerini Aleksios Komnenos ald, her ey deiti; ben de im
di size kar olan dmanlmn sebeplerini
izah ediyorum, imparatoru bunlardan haber
dar kl ve ayet imparator mevcut olan d
manla nihayet vermek istiyorsa benden aln
m olan btn imtiyaz ve rtbelerimi iade et
sin. Eer kendisince, ocuklarmzn evlenme
lerini muvafk buluyorsa, nianlanma vaziyeti
Rumlar ve biz (barbarlar) n detine tevfikan,

35

kt zerinde tesbit olunur. Yukarda iaret et


mi olduumuz btn bunlar senin vastanla,
imparatora iade eder ve onunla sulh akdede
rek kendi vatanma dnerim.
akann bu szleri, ayet hakikaten kendi
azndan kmsa, onun tercmeihali iin bi
rinci derecede kymetli ipucunu tekil ediyor
ve zmire gelinceye kadar olan zamannn, hiolmazsa, bir ksmn tenvir ediyor. Onun o
cuklarn evlendirme iinden bahsetmesi de bu
sralarda evlenme yanda ocuklar olduunu
gstermektedir. Galiba zmir sultan Kl Arslana verdii kzndan maada bir veya bir ka
kz daha vard. akann szlerinden anlal
d vehile, isteklerinin yerine getirildii taJtdirde, o yalnz adalarn iade edileceini syl
yor, sahildeki ehirler ise dile bile alnmyor.
aka ile Dalassenosun daha neler grtkle
rini bilmiyoruz. Artk akam da yaklam ol
duundan gya. aka Dalassenosa hitaben Homerosun Artk gece yaklat geceye tbi olmak
iyidir beyitini syliyerek mlkata nihayet
verdii ve ertesi gn sabahleyin Rumlara bol
miktarda erzak gnderecei vaadi ile ayrlp
gittii naklediliyor. Anna Komnena bu mla
kat dolaysiyle Bizans kumandannn kurnaz
ln da anlatyor. Gya Dalassenos akann
dediklerinin ancak bir bahaneden ibaret oldu-

36

mu derhal grmt. Dalassenos, Trklerin ne kadar hilekr olduklarn oktanber bi


liyordu. Bunun iin akann imparator Aleksios Komnenosa bildirmek istedii eyleri syle
mei geciktirdi ve hatta akaya dndkleri
ni aka ihzar ile, yakndan gelmesi beklenilen
daha byk Bizans kuvvetleriyle tehdit etti.
Annaya inanlrsa Dalassenosun akaya ver
dii cevap u idi:
Ne sen dediin gibi, adalar bana iade
edeceksin, ne de ben imparatorun reyini alma
dan senin ondan talep ettiklerini yapabilece
im; fakat byk bir donanma ve kara kuv
vetleriyle buraya gelmekte olan imparatorun
kayn biraderi byk dk Joann (Dukas) bu
raya vasl olunca dediklerini dinlemediler. An
cak bu suretledir ki,- bunu iyi bil - imparator
la istediin sulh niha bir ekilde yapabilecek
sin.
Halbuki Dalassenosun szleri hakikate
mugayirdi; nk bu sralarda akay, gelme
siyle tehdit ettii byk Dk Joann Dukas,
Dalmayada Bodinos adndaki yerli babular
dan birisiyle uramakta ve Bizansn Dalmaya sahillerinde ve ivilyetlerde ok sarslm
olan otoritesini ihya ile meguld.
Annada aka ile Dalassenosun mlktndan sonraki vakalar ok ksa geilmitir. a

37

ka, vaadetmesine ramen, ertesi gn Rumlara


erzak gndermemi; geceleyin gizlice bir ge
miye binerek Sakz adasndan ayrlm ve m
sait bir rzgr estiinden zmire gitmiti. Mak
sad zmirden yeni kuvvetler toplyarak Sakz
adasna nakletmekti. Bu zaman zarfnda Konstantin Dalassenos da gemilerini Bolisson lima
nna getirdi; burasn zaptettikten sonra, ge
milerini tamir ettirdi muhasara aletlerini yeni
ledi, askerlerini istirahat ettirdi ve btn bun
lar bittikten sonra (Chios) kalesine yeniden
yaklaarak, yeniden muhasaraya balad. a
ka tzmirde bulunduu srada Konstantin Da
lassenos ta Chiosu muhasaraya devam ile, ni
hayet burasn, ehrin surlarn ykmak sure
tiyle, alabildi. Bunu mteakip Dalassenosun
Sakz adasndan Midilliye gittiini gryoruz.
Sakz adasnda cereyan eden
harplerin
1090 dan daha evvel olmas lzmgelir; nk
1090 da Bizans hkmeti axialan za,ptedecek
kadar kuvvet gnderecek vaziyette deildi. O
yl Bizans-imparatorluunun btn kuvvetleri
stanbul surlarna kadar gelebilen
Peeneklerle meguld. Konstantin Dalassenosun yal
nz Sakz alabildiini, Midillinin ise akann
elinden kmadna hkmetmek iin baz ka
ytlar vardr.

38

AKANIN TRAKYADAK PEENEK


TRKLERYLE BRLEtP BZANSI ORTA
DAN KALDIRMAK ISTEYil
Bu aralk akann nfuzu ve hkimiyeti
dairesinin epeyce geniledii grlyor. O, Bizansa kat bir darbe indirmee hazarlanyordu.
Bunun iin bilhassa donanmasn kuvvetlendir
mekle meguld. Anna Komnena bu Trk Be
yinin, imparator elbiseleri ve nianlarn ta
yarak, kendisini imparator tesmiye ettiini
yazyor. Bunun ne dereceye kadar doru oldu
unu bilmiyoruz; fakat malm olan udur ki,
zmir Beyi Garb Anadolunun en kuvvetli bir
hkmdar derecesine kmt. O ftuhatnda
muayyen bir pln takip ediyordu. Kuvvetli bir
donanma vcudu getirerek Ege denizindeki
mhim adalar zaptetmek, Izmirden anakkaleye kadar olan yerleri ele geirdikten sonra ve
anakkale boazndan Gelibolu yarm adasna
gemek ve Bizansn Trakya ksmn ele geir
mekti. akann bu muazzam plnn tatbik
iin pratik bir ok teebbsler yaptm g
ryoruz. Ev^/el bu sralarda Balkanda etrafa

39

dehet saan ve Bizansa nihayetsiz korku ve


ren Peeneklerle zmir Beyi arasnda grme
ler olduu anlalyor. aka Peenekleri Geli
bolu yarmadasmdaki Chersonesi almaa te
vik etti. Maamafih Peeneklerin, akann bu
tevikini yerine getirdiklerini bilmiyoruz. z
mir Beyi, yalnz Peeneklerle anlamakla kal
mad, bilhassa Bizans hizmetine cretli asker
olarak Anadoludan gelen Trklere, Bizans im
paratorunun hizmetini brakmalar iin, adam
lar gndererek, propagandada bulundu. Yeni
arpa mahsulnn toplann mteakip yahut
Krithas ehrinin zaptndan sonra cretli
Trk ktalarma kendisine gelmelerini bildirdi
ve gelecek olanlara bir ok hediyeler vaadetti.
znikte yerlemi olan Trk Beyleriyle (Eblkasm, sonra onun olu Eblgazi) ile akann
herhangi bir mnasebette olduunu bilmiyoruz.
aka, galiba 1091 yl ilkbaharnda Pee
neklerle birlikte Bizans zerine kat bir darbe
indirmee hazrlanyordu.
Bizans imparatorluu ok buhranl bir de
vir geiriyordu : taraftan Trk tehlikesi
bu imparatorlua son gnlerinin yaklam ol
duunu aka hissettiriyordu. zmitin azck
tesinde znikteki Trk sultannn hududu
balyordu; bunlar, imparator Aleksiosun yal

40

varmas zerine gelmi olan Flanderli valye


ler tarafndan muhafaza ediliyordu. Fakat
Trakyadaki Peeneklere kar Bizans hi bir
kuvvet karamyor ve mutat vehile uzaklar
dan yardmc aryordu. Dalmayadaki sahil
ehirlerini, Sicilyadan beklenilen hcuma kar
mdafaa iin Nikeforos Melissenosun kuman
dasndaki donanma memur edildiinden, Ege
denizi bsbtn mdafaasz kalmt. aka
bu vaziyetten istifade ederek galiba Sakz ada
sn geri ald. Samos (Sisam) ve Rodos ada
larn da hkimiyetine ilhak etti. Bunun en
ge 1090 yaznda cereyan etmi olmas muhte
meldir.
1090/1091 k fevkalde iddetli olmutu. stanbulda karm okluundan evlerin kaplarn
amak g oluyordu. Bizans imparatoru ilk
bahar gelince maruz kalaca tehlikenin dere
cesini kestirmi olduundan, diplomatlarnn
ustal sayesinde, Peeneklerle siyas ve k
tisad menfaatleri taban tabana zt olan Kumanlar elde edildiler. Kuman babular Togurtok ile Bonyak Peeneklere kar harbetmek iin ilkabaharda 40 bin kiilik bir kuv
vetle Bizansa yardma geleceklerine dair sz
verdiler. Aleksios Komnenosun bu tehlikeli va
ziyet karsnda yardm isteyerek Garb Avru
pa Hristiyan lemine de mracaat ettii anla

41

lyor. Onun bu mracaat Hallar seferinin


biran evvel balamasn mucip olmutur.
1090/1091 knda Peenekler Trakyada
kladlar ve ilkbahar gelince harekete gee
rek Nisan sonlarnda 1091 de Meriin aa
mecrasnda sa tarafta Lebunion ehri veya
rma yaknnda mevki aldlar. Bunun zerine
Bizans imparaton Izmitten ba yz zrhl
valyeyi getirdi;
stanbulda bulabildii bir
ka jniz askerini alarak Aenos (Enez) ta ge
milerden karak Peeneklere kar, fakat Meriin sol tarafnda mevki ald. Peenekler ga
liba akann gelmesini bekliyerek hi bir ha
rekette bulunmadan bekliyorlard. 26 Nisanda
verdikleri sz aynen yerine getirmi olan Togurtak ile Bonyak krk bin Kumanla, Bizansa
yardma geldiler. Fakat bir trl hcuma ba
lamaa cesaret edemediler. Bu suretle gn
geti, ne akann donanmas geldi, ne Peenek
ler ve ne de Kumanlarla BizanslIlar harekete
baladlar. Nihayet 29 Nisan 1091 de Kumanlar
BizanslIlarn fazla kkrtmas neticesinde Peeneklerin zerine saldrdlar ve btn gn s
ren kanl bir kesimeyi mteakip Peenek ka
dnlar oluk ocuk kamilen kltan geirildi.
Bu suretle Bizans kurnazl bir Trk zmre
sinin yardm ile, baka bir Trk zmresini mah
vetti ve kendisi de muhakkak bir yklmadan

42

kurtuldu. akann Izmirden gelmeyiine sebep


ya donanmasn vaktiyle hazrlayamamas ve
ya havalarn bozuluvermesidir. Maamafih, bu
hususta kat bir sz sylemek iin elimizde
kfi derecede malmat yoktur.
Aleksios Komnenos bu suretle en byk
tehlikeden kendisini kurtardktan sonra, ada
lar geri almak iin hazrlk grmee balad.
Bizans imparatoru akann vaziyetine
dair
mtemadiyen etraflca malmat
toplamakta
devam ediyor ve ona gre mcadeleye hazrla
nyordu. Konstantiniyeye gelen haberlere g
re, akann kudreti oalmt. O kendini "im
parator tesmiye etmekte devam ediyor ve Bizansm payitahtn bile ele geirmeyi dn
yordu. akann bu sralarda znik sultan K
l Aslan ile akrabalk tesis ettii anlalyor.
(1092 de) Iznikte hakimiyeti eline alm olan,
Sleyman ahn bu mehur olunun, zmirde
bu kadar kuvvet ve nfuz sahibi olan aka
ile mnasebete giriecei muhakkakt.
B mnasebet neticesinde Kl Aslan a
kann kz ile evlenerek zmir Beyinin damad
olmutur. Fakat bu akrabalk Anna Komnenada grld vehile, her iki Trk Beyinin ara
sn tamamiyle yaknlatrmam ve bilhassa
akann gittike artan kudreti Kl Aslanda
phe, korku ve kskanlk hislerini arttrm
tr.

43

MDLLNN BZANSLILAR TARAFINDAN


GER ALINMASI VE BZANSLILARIN
HANET
1091
yaz ve 1091/1092 km mtekip se
fer hazrhklan yaptktan sonra Bizans impa
ratoru akaya kar sefer amaa karar verdi.
Dalmayadan, Epidamnostan, kayn biraderi
Joannes Dukas celbetti ve karadan gidecek
ordunun kumandan yapt; donanma da, evvel
ce Sakz adasnda akaya kar harbetjni olan
Konstantin Dalassenosun emri altnda kara
ordusunu sahil boyunca takip edecekti. Bizans
kuvvetleri Midilliye geldiler. Midilli ehri ya
nnda aatan hisarlar bina ile, bunlara isti
naden ehrin muhasarasna baladlar; aka,
Midillinin muhafazasn biraderi Yalvaa b
rakm, krfendisi ordusunun banda ehrin ha
ricinde mevki alarak Bizans kuvvetlerine kar
cephe almt.
ki ordu arasnda balyan iddetli bir
harp, ancak gecenin balamas ile hi bir ne
tice hasl olmakszn, sona erdi.
BizanslIlar
uzun boylu hazrlk yaparak gelmi olmalarna

44

ramen zmir Beyini yenemediler. O gnden


itibaren Bizans ordusu ay mddetle Midilli
nin muhasarasiyle megul oldu. Nihayet, a
ka ehri serbeste brakabilmek ve Bizans donanmasmm hcumuna maruz kalmakszm Izmire dnebilmek artiyle Midillinin BizanslIla
ra teslimine raz olmutu.
Anna Komnena, Midillinin akadan aln
masnda bilhassa babasnn zeksnn yardm
ettiini anlatmaktadr.
Gya, muhasarann uzamasndan ok can
sklan imparator Midilliden dnen bir askere
vaziyeti sormu, o da Dukasn mtemadiyen
dmekte olduu cevabn vermiti; bunun
zerine imparator, Bizans ordusunun ne zaman
hcuma baladn sorunca, gne doar do
maz olduunu renmi, hangi ordunun gnee
kar vaziyet aldn bilmek istiyen impara
tor, Bizans ordusunun arka mteveccih ol
duunu duyunca, Bizans ordusunun neden mu
vaffak olmadnn srrn kefetmi ve ayni
askerle Dukasa bir mektup yazarak, gne ba
tya doru, dnmee baladktan sonra, akaya hcum etmesini bildirmiti.
Joannes Dukas da imparatorun dediini
yaparak, akann ordusunu perian etmitir.
Bu hikyenin ne dereceye kadar doru olduu
nu kestirmek gtr; Annann bu szleri, ese

45

rin dier bir ok yerlerinde olduu gibi, srf


babasn ykseltmek iin yazm olmas hakikata daha yakn olabilir.
Her ne olursa olsun aka fazla mcadele
edemiyeceini grnce Bizansla mzakareye
girimeyi doru bulmutu. Dukas da bunu ka
bul edince, Beylerden iki byn Bizans ka
rarghna rehine olarak gnderdi: kendisi de,
karlkl olarak iki rehine istedi. aka, ser
beste zmire gidebilecek, fakat Midilli ahali
sinden kimseyi kendisiyle beraber alp gtrmiyecekti. BizanslIlar da akann zmire git
mesine mani olmyacaklard. akaya Bizans
tarafndan rehine olarak asilzadelerden Euforbenos Aleksander ile Manuel Rutumiter gnde
rildiler. Her iki taraf bunu kararlatrdktan
sonra aka ve askerleri Midilliyi brakp git
mek iin gemilerine bindiler; tamamiyle akde
dilmi olan uzlamann hilfna olarak Bizans
donanmas komutan Konstantinos Dalassenos,
anszn akann gemilerine hcum etti ve bi
rer birer gemileri ele geirmee balad; bunu
mteakip aka ile uzlamay yapan Joann Ehkas da hcum ile gemileri elde etti. Grlyor
ki BizanslIlar, tam Bizansvar bir usulle, ar
kadan vurmak suretiyle aktan aa yene
medikleri Trk Beyini aldataralt malup etme
e kalktlar. Anna Komnena bu defa da kaba

46

hati akada buluyor. Onun dediine gre vaka


yle cereyan etmitir: Dalassenosun, Dukasn
aka ile uzlama yaptndan haberi yoktu.
aka da Midilliden karak zmire gitmek iin
gemilere binerken, g'ya uzlamann hilfna
olarak, kendisiyle birlikte kadn, oluk ocuk
alp gtrmek teebbsnde bulunmutu. Annann tabirine gre, yenge nasl doru yr
mesini renmiyorsa, aka da doru hareket
etmesini bilmiyordu. Trk Beyinin bu teeb
bsn gren Dalassenos, Dukasa gelerek
Trklerin gemilerine hcum iin msaade is
temi, Dukas da aka ile bir uzlama yapm
olduundan buna imkn olmadn beyan et
mi; Dalassenos da o takdirde Dukasn szn
de durmu olacan, fakat kendisinin Trk
donanmasna hcum edeceini Dukasa bildir
miti. Tabi akann Midilliden kadn, oluk
ocuk alp gtrmek teebbs mevcut eraite
gre, doru deildir; dier taraftan ayet a
ka bunu yapm olsayd, Joannes Dukas Dalas
senosun hcumuna muvafakat etmemek yle
dursun, bilakis kendisi adamlar gnderip, onu
derhal hcuma tevik edecekti, fakat cereyan
eden vaka bsbtn bunun aksini gstermek
tedir.
Maamafih, aka BizanslIlara uzun zamandanberi yakndan temas ettiinden onlarn ka-

47

rekterlerine
iyice vakft. Onun iin ok
ihtiyatl hareket etmi ve her ihtimale kar
hafif bir gemiye binmiti. Bizans donan
masnn an hcumu karsnda bindii gemi
sratle ilerliyerek zmir Beyini esir dmek
ten kurtard. akann sahil boyunda karakol
lar vard; gemiden (karak bunlarla birleti
ve oradan da salimen zmire vard. Bizans
lIlar ise Midilliyi elde ettikten sonra Dalassenos payitahta gitti. Joannes Dukas da akann
idaresindeki dier adalarn zapt ile megul ol
du. Denildiine gre, Dukas, Samos (Sisam)
adasn ilk hcumda ald ve bunu mteakip
stanbula dnd. Dier adalar, mesel Sakza
dair bu mnasebetle hibir ey sylememekte
dir.
Dalassenosun yalnz Sisam Samos ve bir
ka adann zapt ile iktifa etmesi, galiba, Kbrs
ve Giritte kan isyandan ileri gelmiti. Umu
miyetle Ege denizinde Bizansm haJkimiyeti ar
tk ok gevemi olduundan yer yer kalkn
malar ba gsterdi. Ezcmle, Karykes adl bi
risi Giridi ele geirdi ve Rapsomates adl ba
ka biri de Kbnsta hakimiyetini iln etti. m
parator Aleksios bunlar teskin iin byk dk
Joannesi bir donanma ile izam ederek, bir hay
li mcadeleden sonra vaziyete hkim olmu ve
sileri ele geirebilmiti.

48

Bu esnada akann yeniden faaliyet gs


terdiini mahade ediyoruz. Annanm tbiri
vehile Rahat durmaa tabiat msait olmyan aka Droman denilen (Hcum) gemi
leri, ifte krekli ve krekli gemilerden b
yk bir donanma hazrladktan sonra, yeniden
adalar tehdide balad. Bizans donanmasnn
zaptettii adalar geri ald. Daha sonraki ka
ytlardan grld vehile akann Ege deni
zinde Midilli ve Sakz adalarndan baka Sisam
ve Rodos adalarn da ele geirdii anlalyor.
Ayni zamanda zmir Elmirinin anakkale bo
az istikametindeki yerleri de zaptettiini g
ryoruz. O, galiba, oktanberi besledii byk
emellerini tahakkuk ettirmek istiyordu: a
nakkale geidini tutarak kar tarafa gemek,
Trakyay ele geirmek ve belki de stanbula
hcum etmek. Bu maksatlarndan her hangi
birini tahakkuk ettirmek niyetiyle aka kara
dan, anakkale boazna doru jnird; sahil
deki Adramyttium (Edremit) ehrini zaptetti,
buradan da boazn Asya tarafndaki Abydosu
muhasara etmiti. Asmi zamanda kara ordu
suna muavenet iin tzmirde bir donanmann
yola kanljnas hazrl da grlyordu.

49

BZANS i m p a r a t o r u n u n ZNK SULTA


NI KILI ASLAN LE AKA BEYN
ARASINI AMAYA MUVAFFAK OLMASI
akann Abydosa kadar gelmesi Bizans
iin fevkalde tehlikeli bir vaziyet dourdu.
mparator Aleksiyosun onu durdurabilecek
kuvveti yoktu Peenekleri yenen Kumanlar
denizin br tarafma sevketmek de olamazd,
nk vaktiyle Peeneklerden mrekkep bir ordu
Seluklulara karg harbe gnderilmiken, rkdalarna kar savaa gitmek istememiler; geri d
nerek kendi vatanlarna gitmilerdi. Aleksios
Komnenos bunu bildiinden, tabiatiyle, aJcaya
kar harb iin Kumanlan sevkedemezdi; stelik
Kumanlarn zmir Beyi ile hibir al verileri
de yoktu. Halbuki Anadoluda akann imal
komusu olan znik sultan Kl Aslan zmir
Beyinin kudretinin bu kad.ar artmasna kar
seyirci kalamazd. Kl Aslan akann dama
d olmasna ramen, zmir Beyinin Marmara
kylarna kadar ilerlemesi karsnda kendi
hakimiyetinin tehlikeye dt zanniyle, el
altndan Bizansla mnasebete giriti ve bylece

50

akaya kar mterek bir cephe teekkl et


miti. Burada bilhassa Bizans diplomatlarmm
ustalm grmemek kabil deildir. mparator
Aleksios zmir tarafndan ykselen tehlikenin,
bilhassa K Aslana kar olduuna elileri
vastasiyle sultan ikna edebildi. Bizans impa
ratoru derhal icabeden tedbirlerin alnmas
lzmgeldiini ileri srd. Bu hususta Bizans
imparatorunun kznn eserinde, babasnn z
nik hkmdarna gnderdii mektubun muh
teviyat da nakledilmitir. Bu mektubu entere
san ve tipik Bizansvar olmas sebebiyle, ay
nen alyoraz :
Hametli ve azametli Sultan Kl Aslan,
Biliyorsunuz ki senin sultanln babadan ve
dededen kalmadr. Evlenme suretiyle senin ak
raban olan aka zahiren imparatora kar harp
hazrlklar yapmakta ve kendini imparator
tesmiye etmektedir; fakat onun yaptklar hi
leli gsteriten baka bir ey deildir. O, Rum
(Bizans) tahtnn kendisine lyk olmadn
bilmiyecek kadar az malmatl ve aklsz deil
dir. O, Rum hakimiyetini ele geiremiyeceini
de biliyor; onun btn bu fena plnlar haki
kat halde sana kardr. Bundan tr sen
onunla dp kalkmamalsn; bilkis eer ye
rinden olmak istemezsen uyank bulunmalsn.
Ben kendi hesabma, tanrnn yardmiyle, onu

51

ele geirmi olduu Rum arazisinden karacam. Seni temin ederim ki, srf sana kar
olan muhabbetim yznden, saltanatn ve maka
mm dnmei tavsiye ederim ve bu adam ya
sulhla veya kh kuvvetile (akay) tabiiyetin
altma alman dilerim.
Bu mektubun ne dereceye kadar doru ol
duunu kontrol edecek vaziyette deiliz.
Bizansm akaya kar mcadelede Kl
Aslan elde etmek iin btn kurnazln kul
lanmas tabi idi; zaten znik Sultannn, si
yasi vaziyetin icab olarak, Bizanstan gelen
bu cins tevikleri ho grmesi iin zemin de
msaitti. Annann bu vakaya dair malmat,
ya dorudan doruya babasndan renmi ol
mas, veya saray arivinden istifade etmesi de
kuvvetle muhtemeldir.

52

AKA BEYN DAMADI KILI ASLAN


TARAFINDAN LDRLMES
Kl Aslan, Bizans imparatorunun Avrupa
hrstiyan krallarna, Roma katolik dnyasnn
ba olan Papaya, islmlara kar yardm ricasiyle mracat ettiinden, galiba haberdar
deildi; yahut, olsa bile Avrupada olup biten
leri bilmiyordu. Pek yaknda yzbinlere varan
Hallar ordusunun Bizans imparatoruna yar
dma gelecekleri bir srada, znik sultan, Abydosu muhasara etmi olan akaya kar b
tn ordusunu kard. Ayni zamanda Bizans
donanmasnn da Abydosa yakn sahilleri ab
luka altna aldm gryoruz; bu donanma z
mir Beyinin gemilerini durdurmaa memurdu.
Halbuki akann donanmas, mrettebatnn'
noksanl yznden vaktiyle yola kamam
t. Bu vaziyet karsnda aka birden iki kuv
vetle arpmak mecburiyetinde idi. O, kendisi
gibi bir Gazi olan ve stelik damad bulu
nan znik sultannn bu hareketini hi bekleme
miti; ii derhal tatlya balamak niyetiyle
Kl Aslanla mzakereye giriti. Bizans impa

53

ratoru ile znik hkmdar arasnda yaplan


uzlamadan haberi yoktu. Kl Aslan da a
kann arzusunu yerine getirerek mzakereye
muvafakat etti. zmir Beyi ok iyi karland,
mutat vehile kendisine mkemmel bir ziyafet
hazrland. Ziyafet esnasnda Kl Aslan mi
safirini boyuna oka yemee ve bilhassa i
mee davet ederek, kayn pederini sarho etti.
akann tamamiyle sarho olduunu gren K
l Aslan klcn ekerek orada, ziyafet sof
rasnn banda, misafirini kendi eliyle ldr
d. zmir hkiminin lmne dair bu teferruat
Anna Komnenann eserinden alnmtr.
Grlyor ki, Bizansa kar bagsteren
yeni bir tehlike, yine baka bir Trk kuvveti
tarafndan izale ediliyor ve Bizansa yaamak
imkn uzatlyordu. Halbuki denizden de kuv
vetli bir donanma sahibi olan akann anak
kale boaz ve Marmara sahillerinde tutuna
bilmesi, Hallar seferini ta batan kim b
rakabilirdi. Kl Aslann uzak grl siyaset
ten mahrum olmas ve ikinci Trk Beyinin yk
seliini ekemeyii pek az bir zaman sonra z
nik sultan iin ok elm neticeler dourmu
tur.
akann, Kl Aslan tarafndan Abydos
yaknnda ldrld tarih belli deildir; bu
nun Hallar seferinin balamasndan evvel ol

54

duu muhakkaktr. Oikonomosun ve ondan


naklen iarsn dedikleri gibi (zmir hakknda
tetkikat, s. 27), Hallar seferi baladktan
sonra, zmirin 1097 de bir defa Bizansiilar ta
rafndan alnp ta, bu ehrin yeniden aka ta
rafndan zaptedilmesini mteakip deildir. Za
ten 1097 de Izniin Hallarn yardmiyle Bizansn eline gemesinden sonra, Kl Aslan
n Orta Anadoluya ekilmesini mteakip, Bizansa anlaarak Abydosu muhasara eden akaya kar sefer amasna imkn yoktui.
Bu sebeple akann 1097 den evel ld ai
krdr. Bu vaka Anna tarafndan Hallar se
ferinden evvel bahsedilmekle de teyid edilmek
tedir. Oikomonosun bu hataya dmesine sebep
Anna Komnenann, 1097 de BizanslIlarn z
miri zaptettikleri zaman zmir ve adalar a
kann elinde imi gibi gstermesidir. Halbuki
yukarda ayni kaynak akann lmn btn
teferruatiyle anlatm olduundan, bu defa
da ortaya bir yanl kaydn kart muhak
kaktr. aka, Abydosu muhasara ederken z
mir ve adalarn idaresini, biraderi, vaktiyle Mi
dilliyi Joannes Dukasa kar mdafaa eden,
Yalvaa brakm olmaldr. akann lmn
den sonra Yalvan oralar elinde tuttuu ih
timal dahilindedir.

55

AKA BEYN LMNDEN SONRA ZMR


VE ADALARIN DURUMU. BRNC HA
LILAR SEFERNN BALAMASI ZERNE
ZMRDE TRK HIMlyETNN SONA
ERMES
1097 de Hal ordular, stanbul boazn
dan geerek znik ehrini muhasara ile Hazi
randa zaptettiler; sonra, Eskiehir yolunu ta
kiben Antakya yolunu tuttular. Kl Aslan da
mcadeleyi idare iin i Anadoluya ekildi. Bu
vaziyetten istifade ile Trklerin eline geen
ehirleri geri almakta Bizans acele gstererek,
bilhassa sahil mmtakasn istirdat iin hazrlk
lara baland. Birinci Hallar ordusunun Istanbula geldii srada (1097) zmir ve civan, Sa
kz (ve her halde Midilli ile Sisam) adalar z
mir Beyinin elinde idi; belki Rodos da ona ta
biydi (Anna Komnena yanllkla beyin ismini
aka demekte devam ediyor). Efes (Ephesos)
de Tanrvermi ve Marazes (Barak?) adl bey
lerin elinde idi.
Bizans imparatoru buralarn zaptetmek
iin kayn biraderi Joannes Dukas memur etti.

56

BizanslIlar, zmiri ve adalar harbetmeksizin


almak iin u areye bavurdular. znik zaptedilirken BizanslIlarn eline den Trk esirleri
arasnda akann kz da vard. Bu bayann,
akann Kl Aslana verdii kz m, yoksa
baka bir kz m olduu malm deildir. Bi
zans kumandan da akann bu kzn kendisiy
le birlikte ald; zmire tbi beylere gstererek,
znikin hakikaten Trklerin elinden km ol
duuna inandracaklard Joannes Dukas, Abydos yolu ile zmir zerine yrd ve Kaspaks
adl birini de donanmann miri yapt. Hem
denizden, hem karadan abluka altna alnan
zmir, baka yerden gelecek yardm da olma
dndan, BizanslIlara mukavemet edemedi. z
mir Beyi, mzakereye girierek serbeste ka
bilmek artiyle ehri teslime raz oldu. Fakat
bir Suriyelinin (Arap yahudi?)
yerlilerin
birinden be yz altn alm olduu iddia edi
lince mahkemeye gtrld. Suriyelinin sabk
donanma kumandan ve bu srada zmirin va
lisi olan Kaspaks yaralad bahane edildi ve
zmirde onbin kii ldrld. ldrlenlerin
bilhassa Trk ve slm olduklar anlalyor.
Bu suretle zmirde Bizansl Rumlar tarafndan
yaplan ilk katlim 1097 ylnda cereyan etmi
tir.
Etfes ehrinin zaptna gelince, Tanrvermi

57

ile Marazes (Barak?) BizanslIlara iddetli bir


mukavemet gsterdikten sonra, nihayet ehri
brakmak mecburiyetinde kaldlar. Burada Bi
zanslIlarn eline geen iki bin esir adalara da
tld. Adalarn Trkler tarafndan iskn ta
rihinde bu kayt nazar itibara alnmaldr.
Efesteki Trk kuvvetleri Menderesi geerek
Polybotum ehrine ekildiler ve ancak Sardes
ile (Pildelfiya) Philadelphiay BizanslIlarn
almalarn mteakip, burasn da dmana b
rakmak mecburiyetinde kaldlar 15 - 20 yllk
Trk hkimiyetinden sonra bu suretle Ege de
nizi sahilleri yeniden Bizans idaresine gemi
bulunuyordu.
Midilli, Sakz, Sisam ve Rodos adalarnn
Trklerin elinden nasl ktna dair kaynak
larda bir ey bulunmadndan, bu ciheti s
ktla gemek mecburiyetindeyiz.

58

AKA BEYN AHSYET VE ANADOLU


TRK TARHlNDEKt YERl
aka Beyin kardei ve baka taallukatna
dair kaynaklarda hi bir ey bildirilmiyor.
Onun nerede gmld de belli deildir; Abydosta ldrldne gre, kabri de oralarda
olmaldr.
Izmirde ve civarnda ilk Trk hkimiyetini
kuran bu kahraman Trk babuunun byk
baarlan, Hallar seferi gibi btn dnyay
ilgilendiren byk vakalarn grltleri ara
snda kaybolup gitmitir. Buna bakmakszn
aka Beyin zmir ve evresinde Trk hkimi
yetinin tannmasna ve gelecekteki Trk ege
menliinin zeminini hazrladna hkmetmeliyiz.
aka Bey, yapt ilerden aka grl
d vehile, kabiliyetli bir tekilt ve ma
hir bir kumandand. Ksa bir zamanda ilk
Trk donanmas n meydana koymas, Trk
Denizcilik tarihinde ona byk bir eref ka
zandrmaktadr. Bat Anadoluyu ele geirdik
ten sonra, donanmaya dayanarak Trakyay ve
hatta stanbulu ele geirmek isteyii akann

59

siys plnlarnn ne kadar geni olduunu ak


a gsterir. Bu plnn kendisinden ancak 460 yl
sonra Fatih Mehmet tarafndan gerekletiril
dii dnlrse, zmirin ilk Trk Beyinin ka
fasndaki plnlarn azameti kolayca anlalr.
Ege denizindeki Trk hkimiyeti, akadan 200
yl sonra Omur Bey zananmda yemden gerek
letirilmi olmakla, - zmir Beyi bu suretle ne
ynden alnrsa alnsn - Bat Anadoludaki Trk
hakimiyeti, askerlik dehas siyas grlerinin
genilii bakmndan, hem Osman oullarndan
hem de Aydn oullarndan bir ka yzyl nce
yaamasna ramen hepsinden nde gelir. Ne
yazak ki byle byk bir Trk kahraman, ta
rihte bykl ve kahramanlyle
anlan
znik sultan Kl Arslann eliyle
ldrl
mtr. Bu vaka bize; Hallar seferi gibi
Anadolu Trk iline kar yaklaan byk d
tehlike zamannda, Anadolu Trk Beylikleri
arasnda birlik olmayndan doan neticeleri
bir daha hatrlatmak itibariyle de mhimdir.
aka gibi kudretli bir zatn ldrlmesi, kuv
vetlerinin datlmas, Hal ordularnn kolay
ca Anadoluya girmelerine ve Kl Arslan yen
melerine mncer oldu. aka Bey ile damad
Kl Aslanm mnasebeti ve aka Beyin haya
tnn sonu anlatlrken bu cihet daima gzniinde tutulmaldr.

60

B B L Y O G R A F Y A

Anna Komnena: A lexias, rec, J. Schopen - A. R eifferscheid, B onnae I. 1839, II. 1878.

Johannes Zonaras: E pitom ae historiarum libri XXII X V i n . ed. Th. Bttner-VVobst, Bonnae 1897.

Michaelis Glycas,

Annales, rec. I. Bekkerus, Bonnae

1836.
D anim endtnam e: M illet K tphanesi nshas.

F. Chalandon:

L es Comn^nes. I. Essai sur le regne


A lexia s != G m m ene (1081-1118), P aris 1900.

A. A. Vasiliev: H istoire de lem pire byzantin I-II. Paris


1932.
The E a stem R om an Em pire. Th. G am bridge M edieval
H istory. G am bridge 1927.

V. Vasilievskiy: V izan tiya i Peenegi. Trudy. S. P sb g


1908.

AJcdes Nimet: zm ir T rkleri ve Peenekler. zm ir F i


k irler M ecm uas, sa y 6. zm ir 1932.

Ahdes Nimet Kurat; P een ek tarihi. stanbul 1937.


Gy. Moravcsik: B yzan tin otu rcica I-II. Berlin 19582.
Mkrimin HalU Yinan;

T rkiye Tarihi. Seluklular


devri I. A n ad olu nun Fethi. stanbul 1944.

61

Steven Runciman: A H istory o f the Crusades, I (1962)


m. y.

Oikonomos-F. Slars: zm ir H akknda T etkikat. zm ir


ve H avalisi s r A tik a
M uhipleri
N eriyat, say 6, zm ir 1932.

C em iyeti

K. Krumbacher: G eschichte der Byzantinischen L itteratur. M nchen 1897.


E n cyclopedie de l Islam . M uhtelif maddeler.
K. Mordtmann: zm ir maddesi, E n cyclopedie de lIslEim.
E. de Zambaur: M anuel de G^n^alog'ie et de C hronologie
pour l histoire de l'Islam . H annover 1927.
Osman Turan: Seluklular Tarihi ve Trk - slm M e
deniyeti. A n k ara 1965.

62

(p fuio)

AKA
yahut
zmir Beylii haritas
(1081 - 1097)

You might also like