1- MEDEN HUKUKUN ANLAMI VE KONUSU

I.

Hukuk Kavram

Hukuk, toplumda ahslarn davranlarn ve ilikilerini dzenleyen ve uyulmas devlet zoruna

(yaptrma) balanm kurallarn bir btndr.
Hukuk kurallarn din, ahlak ve grg kurallarndan ayrt eden yaptrm unsurudur.
Yrrlkte olan hukuk (de lege lata) mutlak olarak uygulanmaldr. Arzu edilen, olmas gereken hukuk
kurallarna (de lege ferenda) ulalamam olabilir.
II.

Kamu Hukuku zel Hukuk Ayrm

Bu ayrm, Roma hukukundan beri yaplmaktadr.

Kamu hukuku, kamu tzel kiilerinin kamu otoritesini kullanarak yapacaklar ilemleri ve ilikilerini
dzenler. rnek: Anayasa hukuku, dare hukuku, Ceza hukuku, Mal hukuk, Devletler hukuku.
zel hukuk ise, ahslarn kendi aralarnda veya devletin (kamu otoritesini kullanmakszn) ahslarla
yapacaklar ilemleri ve ilikilerini dzenler. rnek: Meden hukuk, Ticaret hukuku, Deniz ticareti
hukuku, Milletleraras zel hukuk.
Baz hukuk dallar, hem zel hem de kamusal nitelik tarlar ve bu nedenle arada kalmtr. rnek:
hukuku, Medeni usul hukuku, cra ve iflas hukuku.
III.

Medeni Hukukun Anlam

Meden szcnn kkeni (Medine ehirli anlamnda) Roma hukukunda, Roma ehri
vatandalarna uygulanan hukuk Jus Civile (kkeni, civitas ehirli anlamnda).
Franszcada Droit civil, Almancada brgerliches Recht.
Medeni Hukukun konusu: 1- Kiiler Hukuku 2- Aile Hukuku 3- Borlar Hukuku 4- Eya Hukuku 5- Miras
Hukuku
2- MEDEN HUKUKUN DZENLEN TARZI BAKIMINDAN DNYADAK SSTEMLER
I.

Roma Cermen Sistemi

Roma Hukukuna dayanr. Justinianus zamannda (6. YY) derlenen Corpus Iuris Civilis en nemli
eseridir. Ortaa Almanyasnda Roma hukuku yerel adetlerle harmanlanarak uygulanmtr. Buna

mterek hukuk (gemeines Recht) denmitir. Alman Pandekt hukukular Pandektadan (Digestadan)
faydalanmlardr.
1794 Prusya Genel Kanunu (Allgemeines Landrecht fr die Prssischen Staaten)
Fransz hukukular, doal hukuku takip ederek 1804 ylnda Fransz Medeni Kanununu (Code
Napolon) yapmlardr. Kanun zaman zaman deiiklikler geirmekle birlikte halen yrrlktedir.
talya Fransay takip ederek 1865 ylnda Medeni Kanun yapt. Sonradan ikinci dnya sava srasnda
yeni bir Medeni Kanun 1942 ylnda yasalat.
1811 tarihli Avusturya Medeni Kanunu (20. yzyln banda Alman BGBsinden etkilenerek byk bir
deiiklik geirdi, halen yrrlkte).
Alman hukukular, 19. yzylda Pandektay inceleyerek, 1896 ylnda Alman Medeni Kanununu
(BGB) meydana getirmilerdir. Kanun 1 Ocak 1900 ylnda yrrle girmi, 2002 ylnda byk
deiiklikler geirmitir. Halen yrrlktedir.
Alman rneini takip eden svire 1907 ylnda Medeni Kanunu, 1911 ylnda ise Borlar Kanununu
kabul etmi, 1912 ylnda yrrle girmitir. Bu kanunlar da zaman iinde deiiklikler geirmekle
birlikte, halen yrrlktedir.
Trkiye, svire Medeni Kanunu ve Borlar Kanununu 1926 ylnda iktibas etmitir.
mparatorluu dneminde 19. yzylda Mecelle uygulanmakta idi.+
II.

*Osmanl

slam Hukuku Sistemi

Fkh ilmi, eriat kurallarna dayanr.

Kaynaklar: Kuran, Hadis, cma-i mmet, Kyas.
III.

Anglo-Amerikan Sistemi

Ortaa ngilteresinde rf-adet kurallar ile Kraliyet mahkemelerinin uygulamalar birlemi ve

Common Law meydana gelmitir.
Common Law uyarnca mahkemelerin verdikleri kararlarn hakkaniyete aykr olduunu dnen
vatandalar, adalet iin krala bavurmular ve kraln Chancellor nvann tayan sekreterine yaplan
bu bavurular da deerlendirilmi (Court of Chancellory) ve bu konuda kararlar verilmitir. Bu yoldan
doan hukuka da Equity Law denilmitir.
Gnmzde ngilterede mahkemeler arasndaki ikilik kaldrlm olsa da Common Law ve Equity Law
halen bir arada uygulanmaktadr. tihatlara dayal bir sistem sz konusudur.
IV.

Sosyalist Hukuk Dzenleri

Marksist ve Leninist felsefeye dayanr. En nemli zellii, mlkiyetin olmamasdr.

 1- MEDEN KANUNUN YRRLK KAYNAKLARI

I.

Genel Bak

Medeni Kanun m.1:

Kanun, szyle ve zyle deindii btn konularda uygulanr.

Kanunda uygulanabilir bir hkm yoksa, hkim, rf ve det hukukuna gre, bu da yoksa
kendisi kanun koyucu olsayd nasl bir kural koyacak idiyse ona gre karar verir.
Hkim, karar verirken bilimsel grlerden ve yarg kararlarndan yararlanr.

NOT: Hukuk kurallar; Emredici hukuk kurallar (aksi kararlatrlamaz) Yedek hukuk kurallar (aksi
kararlatrlabilir) olabilir.
II.

Kanunlarn Yrrle Konmas ve Yrrlkten Kaldrlmas

Anayasal dzen uyarnca yrrle konulur ve yrrlkten kaldrlrlar. Bazen bir kanunun
yrrlkten kaldrld aka dile getirilmez. Ancak ayn konuyu dzenleyen birden fazla kanun varsa
ve birisinin uygulanmas dierinin uygulanmasn imknsz klyorsa, bu kanun zmnen (rtl olarak)
yrrlkten kaldrlm demektir.
Bir konuda birden fazla kanun mevcutsa, hangi kanun uygulanacaktr? Lex specialis - Lex posterior
III.

Medeni Kanun ile Borlar Kanunu Arasndaki Balant

Borlar Kanunu, aslnda Medeni Kanunun 5. Kitabdr.

Medeni Kanun m.5 uyarnca, Bu Kanun ve Borlar Kanununun genel nitelikli hkmleri, uygun
dt lde tm zel hukuk ilikilerine uygulanr.
MK m.1 dorudan uygulama / MK m.5 kyasen uygulama normudur.
2- KANUN HKMLERNN YORUMLANMASI
I.

Yorum eitleri

Yasama yorumu / Yarg Yorumu / Bilimsel Yorum

II.

Yorum Metodlar
Lafzi (kanunun szne gre) yorum metodu
Amaca gre (Ga) yorum metodu [ratio legis aratrlr+
Kanunkoyucunun amacn aratran sbjektif tarihi yorum metodu
Kanunkoyucunun yorumunu deil de o dnemde yaayan insanlarn bunu nasl
yorumlayacan aratran objektif tarihi yorum metodu
Serbest yorum metodu (kanuna aykr *contra legem+ yorum dahi yaplabilir.) Sakncal
3

Yorum yaplrken sadece kanunun szne baklmaz; kanunun sz ile z badatrlarak yorum
yaplr.
Bir hkmn ratio legisinin tespitinde: 1- Kanunun sistemi incelenir; 2- Benzer hkmlerle kyas
yaplabilir; ncelik (evleviyet) dnlebilir; 3- Kanunun hazrlk almalarna baklr; 4- Zamann
koullar ve ihtiyalar incelenir.
Hkim, reti ve mahkeme itihatlarndan da faydalanr.
Not: lke olarak, yasak ve istisnalar dar yorumlanr.
3- KANUN HKMNN UYGULANABLR OLMASI
1- Yer itibariyle uygulanabilir olma:
Trk kanunlar kural olarak Trkiye Cumhuriyeti snrlar iinde uygulanr. Milletleraras zel hukuk
kurallar baz istisnalar ngrebilir.
2- Zaman itibariyle uygulanabilir olma:
Kural olarak, kanunlar Resmi Gazetede yaynland tarihte yrrle girer. lke olarak kanunlar
gemie etki etmez (Hukuk Gvenlii!).
Baz hallerde eski kanun, yeni kanun zamannda da etkisini srdrebilir. zellikle kazanlm haklar ve
durumlar mevcutsa bu hak/durum yeni kanun zamannda da varln srdrr. Beklenen haklar iin
ise bu geerli deildir.
Kazanlm hak, kamu dzeni veya genel ahlak ile atmamaldr.
Kanunlar atmas halinde?
Ayn konuyu dzenleyen birden fazla kanun hkm mevcut ise;
a) ncelikle zel nitelikteki hkm (kanun maddesi) uygulanr. Lex Specialis
rnek: Medeni Kanunun derneklere ilikin hkmleri (genel) Dernekler kanunu hkmleri (zel)
Sendikalar sz konusu ise Sendikalar Kanunu (Dernekler kanununa nazaran daha zel)
b) kisi de genel veya ikisi de zel kanun ise; sonraki kanun uygulanr. Lex Posterior
c) zel kanundan sonra genel nitelikli bir kanun ktysa zel olmak m yoksa yeni kanun
olmak m dikkate alnacaktr? Bu halde kanunkoyucunun iradesinin yorumlanmas gereklidir.
3- Nitelik itibariyle uygulanabilir olma:
a) Emredici hukuk kurallarnn aksi kararlatrlamaz.
rnek: MK m.949: Borcun denmemesi hlinde rehinli tanrn mlkiyetinin alacaklya gemesini
ngren szleme hkm geersizdir. (Lex commissoria yasa).
Bazen kamu dzeni; genel ahlk; kiiliin korunmas; zayf olanlarn korunmas amalaryla emredici
hkmler dzenlenir.

Emredici hukuk kurallarna aykr yaplan ilemler kesin hkmszdr.

b) Yedek hukuk kurallarnn aksi taraflarca dzenlenebilir.
Tamamlayc hukuk kurallar
rnek: ki kii bir satm szlemesi yapm; ancak, hangi tarafn borcunu daha nce ifa edeceini
szlemede belirlememiler ise bu halde kanunun BK m.207/f.2 hkm yedek olarak uygulanr (ayn
anda ifa kural).

Yorumlayc hukuk kurallar

rnek: Szlemede ayn ba, ayn ortas gibi terimler kullanlm ise; bundan ne anlalmas
gerektiini BK m.91 dzenler (ayn ba: ayn 1. gn/ ayn ortas: ayn 15. gn anlamndadr.).
4- KANUNDA BULUNAN HKMN UYGULANMASI
Bir kanun hkm, bir olayn zmlenmesinde dorudan uygulanabilir.
Bir kanun hkm,
-

baka bir kanun hkmnn yorumlanmasnda

veya
bir kanun boluunun doldurulmasnda kyasen veya ncelikle uygulanabilir.

Bazen kanunda uygulanacak bir hkm vardr; ancak hkm ii boluk (Lcken intra legem)
mevcuttur. Yani kanun hkmnn baz unsurlarnn hkim tarafndan aratrma veya deerlendirme
yoluyla tamamlanmas gereklidir. Bu halde hkim takdir yetkisini kullanmaldr.
1- Hkimin takdir yetkisini kullanmas
Hkimin takdir yetkisini kullanaca hallerde kanunda bir hkm vardr ancak bu hkmn iinde
boluk vardr. Hkim takdir yetkisini kullanarak bu boluu doldurmaldr. Hkim bunu nasl yapar?
MK m.4: Kanunun takdir yetkisi tand veya durumun gereklerini ya da hakl sebepleri gz nnde
tutmay emrettii konularda hkim, hukuka ve hakkaniyete gre karar verir.
rnekler:
MK m.182: Mahkeme boanma veya ayrla karar verirken, olanak bulunduka ana ve babay
dinledikten ve ocuk vesayet altnda ise vasinin ve vesayet makamnn dncesini aldktan sonra,
ana ve babann haklarn ve ocuk ile olan kiisel ilikilerini dzenler.
Velyetin kullanlmas kendisine verilmeyen ein ocuk ile kiisel ilikisinin dzenlenmesinde, ocuun
zellikle salk, eitim ve ahlk bakmndan yararlar esas tutulur. Bu e, ocuun bakm ve eitim
giderlerine gc orannda katlmak zorundadr.
Hkim, istem hlinde irat biiminde denmesine karar verilen bu giderlerin gelecek yllarda taraflarn
sosyal ve ekonomik durumlarna gre ne miktarda deneceini karara balayabilir.
BK m.50: Zarar gren, zararn ve zarar verenin kusurunu ispat yk altndadr.

Uranlan zararn miktar tam olarak ispat edilemiyorsa hkim, olaylarn olaan akn ve zarar
grenin ald nlemleri gz nnde tutarak, zararn miktarn hakkaniyete uygun olarak belirler.
MK m.174: Mevcut veya beklenen menfaatleri boanma yznden zedelenen kusursuz veya daha az
kusurlu taraf, kusurlu taraftan uygun bir madd tazminat isteyebilir.
Boanmaya sebep olan olaylar yznden kiilik hakk saldrya urayan taraf, kusurlu olan dier
taraftan manev tazminat olarak uygun miktarda bir para denmesini isteyebilir.
NOT: Hkim takdir yetkisini kullanrken tamamen serbest deildir. Hkm ii boluu doldururken o
hkmn amac, korumak istedii menfaat ve hkmn snrlaryla baldr. Keyf karar vermemelidir.
2- Hkimin Kanun Boluunu Doldurmas
Kanun boluunda, kanunda uygulanacak bir hkm yoktur.
NOT: Hkim, rf ve adet hukukunda da uygulanacak bir hkm bulamazsa, bu halde hukukta boluk
sz konusu olur. Ancak hukukta boluk olmamaldr. Artk hkim, kendisi kanun koyucu olsayd nasl
bir kural koyacak idiyse ona gre karar verir (MK m.1).
a) Bilinli Boluk / Bilinsiz boluk
Bazen kanunkoyucu bir durumu bilinli olarak susarak dzenler (Bilinli susma). rnek: MK m.129
kimlerin evlenmesinin yasak olduunu dzenler. Hkmn dz anlam bu yasa dzenlerken; zt
anlamna bakarak geri kalan herkesin evlenmesinin serbest olduu sonucu (zt anlam itibariye
argumentum a contrario) karlr.
Bilinsiz boluk ise kanunkoyucunun ihmali nedeniyle olabilir. Bu halde hkimin boluu doldurmas
gerekecektir. (rnek: boanma sonras ocuun bykanne ve bykbabasyla grmesi - eski MK
m.148)
b) Ak boluk/ rtl Boluk
Somut olayda bir hkm bulunmasna ramen bu hkmn uygulanmas baka bir kanun hkmyle
atyor veya drstlk kuralyla badamyor (hakkn ktye kullanlmas tekil ediyor) ise, gizli
kanun boluundan bahsedilir.
c) Gerek Boluk/ Gerek Olmayan Boluk
Kanunda olaya uygulanacak bir hkm yoksa gerek boluk sz konusudur.
Kanunda gerek anlamyla bir boluk olmamasna ramen, kanunun sunduu zm tatminkr
deilse gerek olmayan boluktan bahsedilir. Tatmin edici olmayan bir hkm dzeltmek hkimin
deil, kanunkoyucunun grevidir.
5- RF VE ADET HUKUKU
Srekli ekilde tekrarlanan davranlar sonucu, toplumda bu davran tarzna uymann mecbur
olduu kanaati yerleince; sz geen davran, bir rf ve adet hukuku kural haline gelir.
O halde, iki unsur nemlidir:
6

Davrann srekli tekrarlanmas

Toplumda buna uymann mecbur olduu kanaati.

rf ve adet kurallarnn tamamlayc rol: kanun boluunu doldurur. Kanun hkm ncelikli olarak
uygulanmaldr. Kanunda boluk varsa, ikinci srada rf ve adet hukuku kurallarna baklr.
6- HKMN HUKUK YARATMASI
Kanunda ve rf ve adet hukukunda olaya uygulanacak hkm yoksa hkim, kendisini kanunkoyucu
yerine koyarak (kanunkoyucu gibi hareket ederek) olaya uygulanabilecek bir kural koymak
zorundadr.
Taraflarn karlkl menfaatlerini tespit etmeli, mevcut hukuk dzeni ve hukuk gvenliiyle
badaacak bir kural koymaldr.
Hkim, hukuk yaratrken;

ncelik (evleviyet) ve kyas yntemlerinden faydalanr.

Doktrin ve itihatlardan faydalanr.
Kanunun ruhundan faydalanr.
Karlatrmal hukuktan faydalanr.

Hkimin yaratt bu kural, kanun hkm nitelii kazanmaz.

NOT: Sadece Yargtay tihad Birletirme Kararlar benzer olaylarda Yargtayn tm alt mahkemelerin
balar (Bkz. Yargtay Kanunu m.45).

 1- HAK KAVRAMI
Hak kavramn tanmlamak amacyla, esas olarak iki ayr gr ileri srlmektedir. Bunlar; rade ve
Menfaat teorileridir.
rade teorisine gre, bir kimse bakalarn kendi iradesine uygun davranmaya zorlayabildii hallerde,
o konuda hak sahibi olduunun kabul gerekmektedir.
Menfaat teorisi ise, bir menfaatin hukuk tarafndan korunmas halinde, bu korumadan yararlanma
yetkisi olan kiinin hak sahibi olduunu ileri srer.
Gnmzde bu iki gr birletiren karma bir tanm genel kabul grmektedir. Buna gre hak,
hukuken korunan ve sahibine bu korumadan yararlanma yetkisi tannan menfaattir.
2- HAKKIN ETLER
I.

PARAYLA LLEBLEN DEER OLUP OLMAMASI AISINDAN

Bu ayrm, hakkn koruduu menfaatin parasal deeri bulunmas ya da bulunmamas ile ilgilidir. Buna
gre haklar, Malvarl Haklar ve ahsvarl Haklar olarak ikiye ayrlr.
A. ahsvarl Haklar
Deeri para ile llemeyen, kiinin manevi dnyasn ilgilendiren haklardr. Bunlarn banda kiilik
haklar gelir. Bunlar kural olarak bakasna devredilemez.
B. Malvarl Haklar
1- Alacak Haklar
Bir kimseye bir bakasndan bir edimi vermesini, yapmasn ya da yapmamasn (bir davrantan
kanmasn) talep etme yetkisi veren haklara alacak haklar denir.
Alacak haklar, sadece alacakl ile borlu arasndaki hukuki baa (vinculum iuris) dayanmaktadrlar.
Alacak haklar; szlemelerden, haksz fiillerden, sebepsiz zenginlemeden ve eitli kanun
hkmlerinden doar.
2- Ayn Haklar
Ayn terim olarak mal anlamna gelmektedir. Ayn haklar da, bir kimseye bir mal zerinde
dorudan doruya hakimiyet salayan ve herkese kar ileri srlebilen haklardr.
Bu tanmdan ayn haklara ilikin iki genel unsur kmaktadr:

eya zerinde dorudan doruya hakimiyet salama (kural olarak tanr mallarda zilyetlik ve
tanmazlarda ise hakkn tapuya tescili ile belli olur.)
herkese kar ileri srlebilme

Ayn haklar alacak haklarndan farkl olarak snrl saydadr. Ancak, kanunda ngrlen tipler
erevesinde kurulabilirler.
Ayn haklar, hak sahibine tand yetkiye gre ikiye ayrlrlar:

Sahibine en geni yetkiyi salayan Mlkiyet Hakk

Snrl bir yetki salayan Snrl Ayn Haklar

a) Mlkiyet hakk:
Hak sahibine, bir mal zerinde kullanma, yararlanma ve tketme (Usus, fructus, abusus) yetkilerini
salar.
Mlkiyet hakk, hak sahibinin adedi bakmndan Tek ahs mlkiyeti ve Birlikte mlkiyet olarak
ikiye ayrlr.
Birlikte mlkiyet de kendi iinde ikiye ayrlr. Buna gre, birden fazla kii mlkiyet hakkna belirli
hisseler orannda sahip iseler, buna Payl Mlkiyet denir. Buna karlk, birden fazla kii, maln
tmne yaygn biimde mlkiyet hakkna sahip bulunuyorsa buna Elbirlii Mlkiyeti ad
verilmektedir.
b) Snrl ayn haklar:
Eya zerinde snrl yetki salayan ayn haklardr. gruba ayrlrlar:
(i) rtifak haklar: Hak sahibine mal zerinde kullanma ve yararlanma yetkileri salayan ve bylece
maln malikinin mlkiyete dair baz yetkilerini kstlayan haklardr.
Saladklar yetkiye gre irtifak haklar eitli isimler alr.

plak mlkiyeti asl malikte kalmak kaydyla, bir mal zerinde kullanma ve yararlanma
yetkileri salayan irtifak hakkna ntifa hakk denir.
Bir evde veya evin bir ksmnda oturma hakk veren irtifak hakkna Oturma hakk denir.
Bir tanmaz zerinde inaat yapmak veya mevcut yapy muhafaza etmek yetkisi veren irtifak
hakkna st hakk denir.
Bir tanmazdaki kaynaktan yararlanma yetkisi veren irtifak hakkna Kaynak hakk denir.
Bir tanmazdan geme hakk veren irtifak hakkna Geit irtifak denir. Kanunda dier
irtifaklar bal altnda saylmtr.

ntifa ve oturma hakk ancak belirli bir ahs lehine kurulabilirler ve bakasna devredilemezler. Bu
haklar, hak sahibinin lmyle sona ererler, miraslara gemezler. Bunlara ahsla kaim irtifaklar
denir.
st hakk, kaynak hakk ve dier irtifak haklar belirli bir kii lehine kurulabilecei gibi (ahsi irtifak),
tanmaz lehine de kurulabilir. kinci durumda, hak sahibi, hakkn lehine kurulduu tanmazn
malikidir. Buna eyaya bal irtifak denir.
(ii) Rehin Haklar: Hak sahibinin bir alacan teminat altna almak zere kurulur. denmemesi
halinde alacan, rehin konusu mal satlarak elde edilen gelir ile karlanmas yetkisi verir.
9

Bu haklar teminat altna alnan alacan kaderine tabi olurlar. Alacak hakk sona ererse rehin hakk da
sona erecektir.
(iii) Tanmaz Yk: Bir tanmazn malikinin, mlknden denecek bor dolaysyla o tanmaz
karlk tekil etmek zere bir baka kii lehine bir eyi vermeye ya da yapmaya zorunlu tutulmasdr.
Borcu douran tanmazla teminat altna alnm bir eyaya bal bortur.
3- Maddi Deeri Olan Yenilik Douran Haklar
Hak sahibine tek tarafl irade beyannda bulunarak yeni bir hukuki iliki kurmak, mevcut bir hukuki
ilikiyi deitirmek yahut sona erdirmek yetkisi verirler. Bunlar, kurucu, deitirici ve bozucu yenilik
douran haklardr.
Baz yenilik douran haklar kiilik durumuna ilikindir. rnek olarak, boanma kiinin evlilik
ilikisini sona erdiren bir yenilik douran haktr ve maddi deeri olmadndan ahsvarl haklar
arasnda saylr. Oysa baz yenilik douran haklar ise maddi deer tarlar.
Maddi deer tayan yenilik douran haklara rnek olarak; tek tarafl beyanla bir maln alcs olabilme
yetkisi veren alm hakk, tek tarafl beyanla sata karlm bir maln ilk alcs olabilme yetkisi veren
nalm hakk verilebilir. Bunlar, tek tarafl beyanla bir alm satm ilikisi kurmaktadrlar.
4- Maddi Deeri Olan Fikri Haklar
Kiilerin fikir rnleri zerindeki baz haklarnn maddi deeri bulunmaktadr. Buna rnek olarak,
sanatnn eser zerindeki telif hakk, yaratcsnn bulu zerindeki patent hakk veya marka hakk
saylabilir.
II.
HAKKIN LER SRLEBLECE EVRE AISINDAN
1- Mutlak Haklar
Mutlak haklar, herkese kar ileri srlebilen haklardr. rnek: Ayn haklar.
2- Nisbi Haklar
Nisbi haklar, belirli bir kii veya kii grubuna kar ileri srlebilen haklardr. rnek: Alacak hakk.
Baz nisbi haklarn kanun izin verdii lde etkisi kuvvetlendirilebilir. Kanunda ngrlen nisbi
haklarn tapu ktne bir erh verilerek, o tanmaz zerinde erhten sonra hak iktisap eden dier
ahslara kar da ileri srlebilmesini salar. Fakat erh, hakkn niteliini deitirmez, nispi hakkn
mutlak hakka dnmesini salamaz. Zira, hak hala belirli bir kiiye (tanmazn malikine) kar ileri
srlebilmektedir.
III.

KULLANILMASININ ETKS BAKIMINDAN

Haklarn kullanlmas, baz hallerde yeni bir hukuki ilikinin kurulmas, mevcut bir hukuki ilikinin
deitirilmesi veya sona erdirilmesi sonucuna ynelmitir. Bunlar, alelade haklardan farkldrlar ve
Yenilik Douran Haklar olarak adlandrlr.

10

Yenilik Douran Haklarn eitleri:

Kurucu Yenilik Douran Haklar: Kullanlmasyla yeni bir hukuki iliki kurulmasn salar.
(rnek: alm, n alm, geri alm haklar)
Deitirici Yenilik Douran Haklar: Kullanlmasyla mevcut bir hukuki ilikiyi deitirir. (rnek:
aypl malda bedel indirimi hakk)
Bozucu Yenilik Douran Haklar: Kullanlmasyla mevcut bir hukuki ilikiyi sona erdirir. (rnek:
fesih, dnme, iptal haklar)

Yenilik Douran Haklarn Ortak zellikleri:

IV.

Yenilik douran haklarn kullanlmasna ilikin beyann hkm ifade etmesi kural olarak arta
bal tutulamaz.
Yenilik douran haklar iin kural olarak zamanam sz konusu olmaz. Kural olarak hak
drc sreye tbi olabilir.
Yenilik douran haklar, usulne uygun olarak kullanlnca sona ererler.
Yenilik douran haklar kullanlp, sonu meydana gelince, bundan geri dnlemez.
KULLANILMA YETKS BAKIMINDAN

Baz haklarn ahsen kullanlmas zorunlu iken, bazlarnn deildir.

Bir hakkn ahsen kullanlmas zorunluluunun anlam, hakkn kullanlmas iin hak sahibinin karar
vermesidir. Hak sahibi, hakkn kullanmak ynnde bir kez karar verdikten sonra, hakkn kullanlmas
iin yaplmas gerekli ilemleri bizzat yapmak zorunda deildir.
ahsen kullanlacak haklar, bakalarna devredilemedii gibi, miraslara da gemez. Ancak, bu hak
mali bir sonuca ynelmi ise, hak sahibi hakkn kullandktan sonra, hakkn yneldii mali sonular
miraslara geebilecektir. (rnek: manevi tazminat talebi)
V.

BAIMLI OLUP OLMAMA BAKIMINDAN

Bir kimsenin dorudan sahip olduu haklara bamsz haklar, bunun dndakilere bal haklar
denmektedir.
1- Bamsz Haklar: Hak sahibinin ahsna tannm veya onun dorudan sahip olduu haklara denir.
Haklarn ou bu kategoriye girer.
2- Bal Haklar: Bunlar baz hak ve ilikilere baldrlar.
Eyaya bal haklar: Bir kimsenin bir mala malik olmas sebebiyle sahip olduu haklardr.
Bunlarn zellii, hakkn bal olduu maln mlkiyetinin hukuki kaderine tabi olmasdr.
(rnek: tanmaz zerinde kurulmu eyaya bal kaynak ve geit irtifaklar.)
Alacaa bal haklar: Alacak hakkna bal olan, kaderi bu alacak hakkna tabi olan haklara
denir. (rnek: alacak hakkna bal olarak faiz, rehin haklar.)
Bor ilikisine bal haklar: Bir bor ilikisinin taraf olmaya bal olan haklardr. (rnek:
szlemeyi fesih/szlemeden dnme hakk, alacaa deil, bor ilikisine taraf olmaya
balanm bir haktr.)

11

Bir toplulua ye olmaya bal haklar: Bir topluluun yesi olmak sfatna bal olan
haklardr. (rnek: dernek yelerinin genel kurul toplantsna katlma, oy kullanma haklar.)

12