JOHANNES SCHILTBERGER

Trkler ve
Tatarlar Arasinda
(1394- 1427)

Als Sklave im Osmanischen Reich

und bei den Tataren: 1394-1427
EVREN Turgut Akpnar

letiim Yaynlar 299 Tarih-Politika D izisi 9

ISBN 975-470-459-7
1. BASKI 1995, stanbul
2. BASKI 1995, stanbul
3. BASKI 1997, stanbul
KAPAK m it Kvan
DESENLER Bu kitaptaki aabask desenler Schiltbergerin eserinin

A ugsburg 1477 ve Frankfurt 1554 basklarndan,

Je a n de M andevillenin 1499da StraKurgda baslan
seyahatnam esinden ve Bernhard von Breydenbachm
1486 tarihli seyahatnam esinden alnmadr.
DZG Rem zi Abbas
KAPAK BASKISI Sena Ofset
BASKI ve CLT efik M atbaas

letiim Yaynlar
Klodfarer Cad. letiim Han No. 7 C aalolu 3 4 4 0 0 stanbul
Tel: 212.516 22 60-61-62 Fax: 212.516 12 58

1 ttU u u fyliitli)* /tln M

NDEKLER

10. Blm : Bayezid'in Msr Sultannn Bir lkesini Elinden Almas

60

11. Blm : Msr Sultan Hakknda

62

12. Blm: Timurun Sivas Kralln Ele Geirii

64

13. Blm : Bayezidin Ankara Savandaki Yenilgisi

66 >.

14. Blm : Timurun Msr Sultaniyle Sava

^68

15. Blm : Timurun Badat' Fethi

72

16. Blm : Timurun Kk H instan Ele Geirmesi

74

17. Blm : Bir Beyin Timurun Birok Maln Karmas

77

18. Blm : Timur'un Yedibin ocuu ldrtmesi

78

19. Blm : Timurun Byk H an a Kar Sava Giriimi

evirenin nsz
T U R G U T AK PIN A R
Avrupan n ilk Trkolou Bavyeral
Johannes (H ans) Schiltberger (1381-1440)

11

T U R G U T AK PIN A R
A lm anlarn M arco Polosu Schiltberger (1380-1440) ve Eseri

16

ROBERT A N H EG G ER
A lm an M arco Polosu

23

20. Blm : Timurun lm

82

21. Blm : Timur'un Oullar

84

22. Blm : Yusuf un Miranah ldrtp Devletini Ele Geirmesi

86

23. Blm : Yusuf un Bir Kral Yenip Kafasn Kestirmesi

87

24. Blm : Ebubekirin Yanna Geliim

88

25. Blm : Kpak lkesinde Bir ehzade

89

26. Blm : Birbiri Ardndan Hkmdar Olanlar

95

27. Blm : Putperest Bir Kadn ve Drtbin Bkiresi

97

28. Blm : Bulunduum lkeler

99

29. Blm : Tuna ile Deniz Arasnda Grdm lkeler

100

30. Blm : Atmaca Kalesi ve Korunuu

103

31. Blm : Fakir Bir Adamn Atm aca in Nbet Tutmas

104

32. Blm : Ynf Atmaca Kalesi Hakknda

106

1. Blm : Kral Sgsmundun Trklerle Yapa Mey dan Sava

29

33. Blm : ipek (Bcei) Yetitiren lke, Iran ve Dier Kralhklar

108

2. Blm : Trk Kralnn Tutsaklara Kar Davran

34

34- Blm : Babildeki Byk Kule

112

3. Blm : Bayezid'in Btn Bir Memleketi Yoketmesi

38

35. Blm : Byk Tataristan

116

36. Blm : Tataristann Benim Grdm Yerleri

118

4. Blm : Bayezid'in Enitesiyle Savap

Onu ldrmesi (Karam anm Fethi)

40

5. Blm : Bayezidin Sivas Kraln Kovmas

44

37. Blm : Ben Mslmanlar ArasruJa iken

N e Kadar Sultan Gelip Geti

121

6. Blm : Bizden Altm Hrstyanm Tasarlad Ka Plan

45

38. Blm : Azz-Katharne Kutsal Sina Da

127

7. Blm : Bayezid'in Samsun ehrini Fethi

48

39. Blm : M ambre (N asra) Yaknndaki Kurumu Aa Hakknda

130

8. Blm : Ylanlar ve Engerekler

49

40. Blm : Kuds ve Kutsal M ezar

132

9. Blm : Mslmanlarn Srleriyle K-Yaz Otlaklarda Kalmas

52

41. Blm : Cennette Drt Ayr Suyu Olan Kaynak

139

42. Blm : Hindistan'da Biber Nasl Yetiir

140

43. Blm: skenderiye

142

44 . Blm: Den Gibi Bir valye

147

45. Blm : Putperestlerin eidi Dinleri

I 49

46. Blm: M uhammed ve Dininin Meydana k

150

47. Blm: Mslmanlarn Paskalyas (Ramazan Bayram)

157

48. Blm: Mslmanlarn Dier Bir Bayram

159

49. Blm: Mslmanlarn Kanunu

160

50. Blm : Muhammed arab Mslmanlara Neden Yasaklad?

162

51. Blm : Bir Mslman Mezhebi Hakknda

164

52. Blm : Bir Hristiyan Nasl Mslman Olur

165

53. Blm: Mslmanlarn sa ve Meryem Hakkndaki nanlar

168

54. Blm : Mslmanlarn Hristiyanlar Hakknda Syledikleri

170

EVRENN NSZ

55. Blm: ddialara Gre Hristiyanlar

Hangi Konularda Din Emirleri Tutmuyorlar

172

56. Blm: Muhammed N e Zaman Yaad1

173

57. Blm: stanbul

175

58. Blm: Rumlar Hakknda

178

59. Blm: Rumlarn nanlar

180

60. Blm : stanbul ehrinin Kuruluu

184

61. Blm : Grcler ve Ossetlerde Evlenme detleri

187

62. Blm: Ermeniler ehirleri ve Adetleri

189

63. Blm : Ermenierin nanlar

191

64. Blm : Aziz Gregorius

195

65. Blm : Bir Ejderha ve Tek Boynuzlu C anavar

198

66. Blm: Rum ve Ermenilerin Dman Olmalarnn Nedeni

207

67. Blm : Mslman lkesinden Hangi Yollardan Geerek Dndm

211

chiltberger'in Anlarn iki deerli ilim adamnn teviki zerine

Trkeletirdim. Bu kitap, ilmi bir metin neri olmayp, eklenen
notlara ramen aslnda bugnk Almanca metinlere dayanlarak ya
plm bir eviriden ibarettir.
imdiye kadar, Babinger'in Fatih hakkndaki byk eseri bata ol
mak zere, baz nemli eserleri evirmeye niyetlendirme de (ki bu i
zaman zaman benden srarla istenmitir) dikkatli bir evirme'nin sa
nld kadar kolay olmamas yznden hep vazgetim. Birka istisna
dnda eviri iinden uzak durdum.
Fakat yllarca nce deerli tarihimiz Prof. Dr. Faruk Smer'in bir
ok defa tekrarlanan arzusuna ve deerli dier bir ilim adam Robert
Anhegger Hocamn isteine kar koyamadm.
Burada kendilerine olan sayg ve kranlarm tekrarlyorum.
Umarm evirim bu deerli bilginleri ve okuyucularm hayal krkl
na uratmaz.
TURGUT AKPINAR

NOT: Anlar ve yazar hakknda bir fikir vermek zere kitabn bana sayn
Dr. R. Anhegger'in ve evirmenin yazs eklenmitir.
9

AVRUPA'NIN LKTRKOLOU
Ba v y e r a li J o h a n n e s
(HANS) SCHILTBERGER
( 1381 - 1440 )
TURGUT AKPINAR

ugn, Bavyera Eyaletinin baehri olan Mnih'te ve Freising ka

sabas ve civarnda binlerce Trk, misafir ii olarak yaamakta
dr. Fakat bundan 550-600 yl nce belki de ne bir tek Trk Bavyera'y grm ne de bir Bavyerali Trkiye'yi tanmt. Kader ve "Ks
met" (Almanlar bizim ksmet kelimesini "kismet" eklinde ve ayn an
lamda kullanrlar) bir gen asilzadeyi Alplerin eteklerinden alp Trki
ye'ye ve oradan Suriye, Msr, ran, Ortaasya ve Sibirya'ya kadar s
rklemitir. te ilerde Trkolojinin kurucusu saylacak bu Bavyerali
gencin romanlarda bile az rastlanan maceras ve yurduna dndkten
sonra yazd hatralar bu yaznn konusunu tekil edecektir.
Schiltberger, 1381 ylnda Mnih'le Freising arasnda Lohof yak
nnda Hollers kynde domutur. Henz 16 yanda iken, Macaris
tan Kral Sigismund hizmetinde Nibolu Muharebesine (1396) itirak
etmi ve yenieriler tarafndan esir alnmtr.
Bilindii gibi Macar Kral Sigismund, Balkanlarda gittike yaylarak
Avrupa'ya doru ilerleyen Trkleri durdurmak zere bir Hal ordusu
tekil etmi, muhtelif devletlerin gnderdii yardmc kuvvetlerle
11

130.000 kiiyi bulan bir ordu ile Nibolu Muharebesine girmiti. J.

Schiltberger ite bu ordu iinde bulunuyordu.
Nibolu Meydan Sava Trklerin byk bir zaferi ile neticelenmi
ti. Fakat zamann baz yabanc kronikilerine baklrsa Trkler 60.000
ehit vermilerdi (?). Marur Bayezid, ehitlerle dolu sava alann b
yk bir ac ile seyrederken kendini tutamayarak alam, intikam iin
and imiti. Rivayete gre saylar onbinleri bulan esirin Sultann
nnde kafalar kesilmiti. Bu arada dier iki esirle beraber balan
m ok gen bir Alman da Sultann nne gtrlmt. Esirin o
cuk denecek kadar gen oluu dikkati ve rikkati ekmi olmal ki eh
zadesinin ricas zerine, Sultan 20 yandan kk olanlarn ldrlmemesine karar verdi. Kendi ifadesine nazaran Mnihli Johannes
Schiltberger o zaman henz 16 yanda bulunuyordu. Hayat genli
ine baland ve dier birok esirle birlikte Gelibolu zerinden o za
manki Bakent Bursa'ya sevkedildi. Yldrm Bayezid, esirlerden bir ks
mn zaferinin iareti ve eref armaan olarak dost hkmdarlara
gnderiyordu. J. Schiltberger Msr'da Sultan Berkuk'a gitmesi gere
kenlerdendi. Ayaklarndaki yaralar sebebile gnderilemeyen tutsak,
30 Eyll 1396'dan 30 Temmuz 1402'ye kadar Sultan Bayezid emrin
de kalm, Ankara Meydan Savandaki yenilgi zerine Timur'un tut
saklar arasna katlmtr. Bu suretle 6 yl Osmanl esaretinde kalan
Alman genci iin yeni bir macera balyordu. Timur'un lmnde dr
dnc olu ahruh'un payna den esir, sonradan dier bir olu Mi
ran ah'n mlkiyetine gemitir. 1408 ylnda Miran ah'n, Karakoyunlulardan Kara Yusuf'a kar yapt savada ehit olmas zerine,
Schiltberger bir kere daha sahip deitirmi ve Miran ah'n ikinci o
lu Ebubekir'in klesi olmutur. Ebubekir'in Saraynda o sralarda ekre yahut Schiltberger'in ifadesi ile (Tzegre) isimli, taht zerinde hak
iddia eden Altnordulu bir Prens veya hakiki bir Han yayordu. O ta
rihlerde Han'lar istedii gibi tahta karp indiren kudretli bir kabile
reisi ve bir nevi Naip olan Edegu, ekre'ye tahta oturmas iin haber
salmt. Ebubekir, ekre'nin dnnde maiyetine 600 atl verdi.
Bunlar arasnda Alman Evliya elebisi Schiltberger de bulunuyordu.
Bu srada Edigu, Sibirya zerine bir sefere kmt. ekre ve bu arada
seyyahmz da ister istemez ona katlmak zorunda kaldlar. Richard
Peters'in iddiasna baklrsa Avrupa'ya Sibirya'nn ismini ilk getiren
Schiltberger olmutur.
12

Fakat Schiltberger'in bizi asl ilgilendiren yn Trkiye ve Trkler

hakknda verdii bilgilerdir. Karl Friedrich Neumann'n yaynlad ki
tabn 51-73'nc sayfalar Trkiye'ye hasredilmitir. Yazar aslnda bir
ilim adam veya fikir adam olmadndan verdii bilgiler iin Franz
Babinger; Seyahatname yazarnn "putperestler diyar", I. Bayezid'in
lmnden sonraki safha iin pek fazla bir ey sylememekte oldu
una ve 15. yzyln ilk eyrei iin kaynak olarak ancak ksmen kulla
nlabileceine iaret etmektedir. Fakat bu, eserin byk tarihi deeri
ni azaltmaz. Titizce yazlm eserleriyle tannm bilgin Richard Hartmann, "Die Welt des Islams" Dergisinin 23. cilt 1/2 saysnda (1941)
H. H. Giesecke'nin Bezm Rezm nerini tenkid ederken, bu eserde
Kad Burhaneddin konusunda verilen malmatn Schiltberger'in gvenilebilirliini hayret edilecek ekilde meydana kardn sylyor.
Richard Peters ise (Von der alten und neuen Trkei) kitabnda
Schiltberger'in (Bizans kaynaklan ile Marco Polo'nun eseri dnda)
bizzat kendi grdklerine dayanarak Trkler ve Osmanl Devletinin ilk
devirleri hakknda Avrupa'da byk ilgi uyandran bilgiler veren bir
eser yazdn sylyor ve "memleketi olan Almanya'da dolaysiyle
btn Avrupa'da Trk milleti, ile dili ve detleri ve Devleti hakknda
gvenilir bilgiler veren ilk yazar olduunu" ileri sryor.
Gerekten Schiltberger'in eserinin sadece ok eski oluu bile b
yk bir deer tamaktadr. Byle bir eserin satr satr, kelime kelime
tenkidi bir grle incelenmesi gerekir. Bu satrlar yazdmz anda
eser elimizde bulunmuyor. 13-14 yl nce Bayerische Staatsbibliothek'de aldmz baz notlardan bir ikisine iaretle yetineceiz.
R. Peters, Schiltberger'in Seyahatnamesi sayesinde Yldrm Baye
zid'in kafese konulmas olaynn bir masaldan ibaret olduunun anla
ldn iddia ediyor. Bu iddiann doruluuna inanamyoruz. Vaktiyle
byk bilgin Kprl mkemmel bir aratrmasnda hem kafese ko
nulma hem intihar olaynn doruluunu ortaya koymutu. (Belleten,
say: 2 ve 27) Bu mesele hakknda Schiltberger'de ak bir kayt ise (ki
bizim bildiimize gre bu netice hibir kayt olmamasndan karl
maktadr) sadece bu bile bizim iin eserin kymetini bytr. nk
ilmin gayesi sadece fayda temini deil bitmeyen insan tecesssn,
renmek, bilmek hususundaki susuzluu gidermektir.
Schiltberger'in Anadolu hakknda verdii bilgiler arasnda medeni
yet tarihimiz iin ok ilgi ekici noktalar vardr.
13

Mesel o zamanki baehir Bursa'da sekiz hastahane bulunduu

nu ve bu hastahenelerde hastalarn Hristiyan, Yahudi veya Msl
man gibi hibir dini" ayrm yaplmadan yatp tedavi edildiini syl
yor.
Samsun (Amisus)'dan "en gzel ehirlerden biri" olarak bahsedi
yor ve ehrin birbirine, barsan duyulacak kadar yakn, kale iinde
Mslman ve Cenevizlilerin oturduu iki ayr ehirden ibaret olduu
nu sylyor.
Yazdklar her zaman isabetli deildir. Mesel Bayezid'in esaretin
de 12 yl kaldn yazmaktadr. Halbuki esir dt Nibolu Muha
rebesi ile Timur'un klesi haline geldii Ankara Meydan Muharebesi
arasnda ancak alt yl gemiti. (1396-1402) lnceye kadar Yldrm
Bayezid'in yannda kalm olsa bile (8 Mart 1403) yine de byk bir
yanlma olduu aikrdr. Bunun sebebi hatralarn ok sonralar ve
kontrolsz yazlm olmasdr, denilebilir. nk evvelce belirttiimiz
gibi Schiltberger ocuk denecek yata esir dm ve ancak 30 yl
dan fazla bir zaman sonra memleketine dnebilmitir. Artk Bavyeral
gen asilzade, ok gezmi, ok grm ve mihnet ekmi olgun bir
ahsiyet idi. Trke, Farsa, Ermenice ve Yunancay renmiti. Dk
III. Albrecht bu ok tecrbeli gezgini hemen hizmetine ald.
Schiltberger, Dkn maliknesinde artk rahat ve huzur iinde bir
hayat srmeye ve hatralarn yazmaya balamtr.
J. Schiltberger'in eseri 1427'de yazlm ve 1460'da Augsburg'ta
baslmtr. Ayn sene iinde be defa yaynlanan eser, byk bir al
ka uyandrmt. Sonradan 16. yzylda yeniden baslm olan eser,
1859 ylnda Karl Friedrich Neumann tarafndan bastrlmtr.
Halen, Schiltberger'in eserinin 4 yazma nshas mevcuddur. Bun
lar Donaueschingen, Heidelberg, Nrnberg ve St. Gallen'de Manastr
Ktphanesinde bulunan yazmalardr. Neumann'n yaynlad eser
Heidelberg nshasdr.
1879'da Schiltberger'in seyahatnamesi Londra'da ngilizceye de
evrilmitir.
Babinger, birok defalar yaynlanan seyahatnamenin en iyisinin Va
lentin Langmantel tarafndan, Nrnberg'deki yazmaya dayanarak
1885'de Tbingen'de neredilen olduunu yazmaktadr. Bu kitabn
148. ve mteakip sayfalarnda Schiltberger'in Seyahatnamesinin yaz
ma ve basmalar hakknda bilgi verilmitir.
14

Bildiimize gre bu konuda en yeni olarak, Rose Graessel 1947 de

Hamburg'ta "Hans Schiltbergers Reise in die Heidenschaft" ismiyle
bir kitap yaynlamtr. Dileimiz bu ok eski seyahatnamenin Trkeye de evrildiini grmektir.
Hayat Tarih Mecmuas, Austos 1974

KAYNAKLAR
1) Karl Friedrich Neumann: Reisen des Johannes Schiltberger aus Mnchen
in Europa, Asia und Afrika von 1394 bis 1427, Mnchen 1859. Tpkba
sm Amsterdam 1976.
2) Richard Peters: Von der alten und neuen Trkei, Ankara 1944, s. 107-110.
3) Franz Babinger: Die Aufzeichnungen des Genuesen lacopo .... ber den
Osmanenstaat um 1475, Mnchen 1957, s. 9.
15

ALMANLARIN MARCO POLO'SU

SCHILTBERGER (1380-1440) VE ESER
TURGUT AKPINAR

ibolu Muharebesinde tutsak edildikten sonra alt yl Yldrm

Bayezid emrinde kalan ve 1402 Ankara Sava'nda onunla bir
likte Timur'a tutsak olup Orta Asya'ya gtrlen Timur ve halefleri ile
Krm Han nezdinde yirmialt yl daha kaldktan sonra Almanya'ya ka
abilen -yazd eser o dnemde adeta kaplan- Bavyeral soylunun
maceralar.
Tannm Osmanl Tarihi yazar J. Hammer'in "Almanlarn Marco
Polo'su" dedii, "Trklerin Tarihi" isimli Amerika ve Almanya'da ya
ynlanm popler bir eserin mellifi Richard Peters'in "Byk Bir Tr
kolog" ve "Trkolojinin temellerini atanlardan biri" olarak nitelendir
dii Schiltberger kimdir?
Almanya'da, Bavyera Devleti'nin bakenti Mnih ile Freising ara
snda bir kyde, soylu bir ailenin ocuu olarak 1380 veya 1381 yln
da doan Hans Johann(es) Schiltberger, 1394 ylnda Macar Kral Si
gismund (ki sonradan Roma-Cermen imparatorluu'nun bana da
gemitir) tarafndan ynetilen orduya katlmtr. Bilindii gibi Sigis
mund, Balkanlar dan bir sel gibi Avrupa ilerine doru ilerleyen Trkleri durdurmak amacyla bir Hallar Ordusu toplam ve muhtelif Av
rupa devletlerinden ve beyliklerinin gnderdii yardmc kuvvetlerden
oluan 130.000 kiilik bir orduyla Trkler zerine yrmeye balam
16

t. ite bu kuvvetlere katlan Bavyera birliklerinin iinde Schiltberger

de bulunuyordu. 25 Eyll 1396 Nibolu'da bu ordu ile yaplan mey
dan sava, Trklerin byk bir zaferi ile sonuland. Zamann kronikilerine inanmak gerekirse, Trkler 60.000 ehit vermilerdi. Marur
Bayezid, ehitlerle dolu sava alann byk bir ac iinde dolarken,
kendini tutamayarak alam ve ehitlerin intikamn alacama and
imiti.
Bu nedenle, rivayete gre saylar on binleri bulan tutsan, Sulta
nn huzurunda kafalar uurulmaya baland, tutsaklar, birka tanesi
birlikte balanm olarak getiriliyorlard. Bu arada, iki tutsakla birlikte
ocuk yata biri de Sultann nne getirildi. Dier ikisinin ii bitirildik
ten sonra sra ncye geldiinde, tutsan ok gen olmas, Sulta
nn yannda duran ehzadenin dikkatini ekti, ocua acd. Olunun
dilei zerine Sultan tutsa affettii gibi, 20 yandan kk olanla
rn ldrlmesini men'etti. Kendi ifadesine gre, cann kurtaran
Schiltberger, o zaman henz onalt yanda bulunuyordu. Hayat
genliine balanm oldu. Dier birok tutsakla birlikte Gelibolu
zerinden bakent Bursa'ya gnderildi.
Yldrm Bayezid, tutsaklardan bir ksmn zaferinin bir nianesi ve
eref armaan olarak gerekli grd hkmdarlara gnderiyordu.
Schiltberger, Msr'da Sultan Berkuk'a gidecek olanlar arasndayd.
Fakat ayaklarndaki yaralar nedeniyle, gnderilmesinden vazgeildi ve
bylece Ankara Sava'na kadar 6 yl kadar Yldrm'n emrinde kald.
Kendi anlattklarna gre, Sultan bir yere giderken, det olduu ze
re, nnde yryen yaya askerler arasna onu da kattlar. Schiltberger bu ii alt yl yaptktan sonra, bir ata sahip olmasna ve ata binme
sine izin kt.
Yldrm Bayezid'in Ankara Sava'ndaki talihsiz yenilgisi zerine Ti
mur'un tutsaklar arasna girmekle, gen Bavyeral asker iin, alt yllk
Trkiye ikametinden sonra, 25 yl kadar daha sren yeni bir Asya ma
ceras balam oldu. Timur'un lmnde (1405), drdnc olu
ahruh'un payna den kle, sonradan dier bir olu Miranah'n
mlkiyetine geti. 1408 ylnda Miranah'n Karakoyunlu Kara Yu
suf'la yapt savata maktul dmesi zerine, Schiltberger, bir kere
daha sahip deitirerek, Miranah'n ikinci olu Ebubekir'in kleleri
safna katld.
Ebubekir'in saraynda o srada ekre adnda, lkesinin taht zerin
17

de hak iddia eden Altnordulu bir prens veya gerek bir han, yayor
du. O dnemde hanlar istedii gibi tahta karp indiren ok kudretli
bir kabile reisi olan Edegu, ekre'ye gelip tahta oturmas iin haber
salmt. ekre lkesine dnerken, Ebubekir, onun maiyetine 600 atl
katt. Bunlar arasnda Schiltberger de bulunuyordu. Bu srada Edegu,
Sibirya zerine sefere kmt. ekre de bu sefere katld ve bylece
Schiltberger, Sibirya'y da grm oldu. R. Peters'in dediine baklr
sa, Avrupa'ya "Sibirya" adn ilk getiren kii Schiltberger olmutur.
Tutsak olarak bulunduu son lke olan Krm'dan bir yolunu bula
rak arkadalaryla birlikte kaan Schiltberger, Kafkasya, Batum, stan
bul yoluyla Tuna zerinden lkesine dner. Bir sre sonra "Anlar"n
yazar.
Halen bu anlarn drt ayr "yazma"s bilinmektedir: Nrnberg, Donaueschingen, Heidelberg ve St. Gailen (svire) nshalar. Schiltberger'in yazdklar byk ilgi uyandrm olacak ki, Johannes Gutenberg'in Mainz ehrinde ilk matbaay amasndan (1450) ksa bir sre
sonra, matbu nshalarn birbiri ardnca yaynlandn gryoruz, ilk
bask R. Peters'e gre 1460'da Augsburg'ta, Ernst Diez'e ve Brockhaus'a baklrsa 1473'te Ulm ehrinde yaplm ve daha ilk basld yl
birka kez yeniden yaynlanm, sonra 1476, 1477, 1478, 1549 (iki
kez), 1553, 1554, 1560 ve 1565'de baslmtr. Daha sonra 19. yz
ylda 1859'da Prof. Karl Friedrich Neumann ve 1885'te Valentin
Langmantel tarafndan, aklamalarla yaynlanmtr. Btn bu basm
lar o devrin Almancas ile, yani orijinal diliyle yaplmt. 1944 ylnda
Rose Graessel, son olarak da Ulrich Schlemmer, eseri bugnk Almancaya evirmilerdir.
Marco Polo'nun byk eseri ancak 19. yzylda ilgi toplayp basl
maya balad halde,-Schiltberger'in anlarnn daha yazldklarn ta
kiben hemen byk ilgi uyandrmas, Almanya'da ve Avrupa'da b
yk heyecan uyandran "Trkengefahr" (Trk tehlikesinin gnn so
runu olmas ve herkesin bu tehlikeyi yaratan insanlar yakndan tan
mak, merakn gidermek, istemesinden domutur, diyebiliriz.
Bu kadar byk ilgiyle karlanan kitap nasl bir eserdi? Schiltber
ger'in eseri pek byk bir kitap deildir. Mesela son Ulrich Schlem
mer basm gayet gevek ve rahat bir dzen iinde 254 sahife tuttu
u halde, Prof. Neumann'n gotik harfli gayet sk ve kk puntolu
kitabnda metin ksm, 51-161. sayfalar arasndadr. Demek ki, 15018

200 sayfalk bir hacimdedir. Ad geen yeni basmlarda, kitap bir ve

ya birka sayfalk 67 blmden olumaktadr. Bir fikir vermek zere
bu blmlerin bazlarnn balklarn aaya alyorum:
1. Blm: Kral Sigismund'un Trklerle Yapt Meydan Sava.
2. Blm: "Trk Kral"nn Tutsaklara Kar Tutumu.
4. Blm: Bayezid'in Enitesiyle Savap Onu ldrtmesi (Karaman'n Fethi).
7. Blm: Bayezid'in Samsun ehrini Fethi.
8. Blm: Ylanlar ve Engerekler.
9. Blm: Mslmanlarn Srleriyle K Yaz Otlaklarda Kalmas.
12. Blm: Timur'un Trk Topraklarna Girip Sivas' Fethi.
18. Blm: Timur'un Yedibin ocuu ldrtmesi.
29. Blm: Ziyaret Ettiim Tuna ile Deniz Arasndaki Memleketler.
. 30. Blm: Atmaca Kalesi.
33. Blm: ipek (Bcei) Yetitiren lke ran ve Dier Krallklar.
35. Blm: Byk Tataristan.
42. Blm: Hindistan'da Biber Nasl Yetiir.
50. Blm: Muhammed arab Mslmanlara Neden Yasaklad.
57. Blm: stanbul.
59. Blm: Rumlarla Ermenilerin Dman Olmalarnn Nedeni.
Ayrntlara girmeden nce unu syleyelim ki, Batl bilginler, Schilt
berger'in eserine gvenle bakmakta ve onun yazdklarnn dorulu
unu kantlayan baz ipular vermektedirler. Fakat bu gven bazen
abartmal da olmaktadr. Mesel Neumann, Schiltberger'in yazdklar
sayesinde, daha dorusu bu konuda bir ey yazmamas nedeniyle, Ti
mur'un Yldrm' kafese (veya kafes benzeri bir tahtrevana) kapat
mak suretiyle hapsetmesinin bir masal olduunun anlaldn ileri
srer. Halbuki byk tarihimiz Kprl, Belleten (2. ve 27. saylar)'de yazd iki nefis aratrma ve Yldrm'n hem kafese kapatld
n ve hem de intihar ettiini inandrc ekilde ortaya koymutur.
Neumann gibi, Schiltberger sylemiyor, diye Yldrm'n kafese konul
masnn doru olmadn sananlara u sorulabilir: Schiltberger, Ti
mur'un zmir'i zaptettiini de yazmaz, yleyse bu olay da m inkr
edeceiz?" Yalnz insafl olmak iin ilve edelim ki. Prof. Neumann,
her sylenene inanan bir bilim adam deildir. Nitekim, "Schiltber
ger'in eserinde bugnk gibi bilimsel kesinlik veya titiz bir gerekilik
19

aramamaldr. O dnemde yaygn olduu ekilde gerekle, masal ve

ya efsane, sylentiler yanyana ve kucak kucaadr" diyen odur. Ylan
lar ve Engerekler bahsinde, Samsun nlerinde deniz ylanlar ile or
manlardan gelen engereklerin sava anlatlr ve bu sahiden olmu gi
bi ballandrlarak nakledilir. Bu olay zayf bir ihtimalle (leyleklerin kar
tallarla sava kabilinden) vuku bulmu olsa bile, Atmaca Kalesi bah
sinde anlattklar tamamen masaldan ibarettir. O halde her tarih eser
karsnda olduu gibi dikkatli bulunmak gerekir. Schiltberger, Marco
Polo'nun yapt gibi, Dou'dan zamannda tuttuu birtakm notlarla
gelmemitir. Tutsak hayatnn artlar belki de bunu imknsz klyor
du. Bu nedenle, yani hafzasna dayand iin birtakm byke hata
larna rastlanr. Mesela tutsak edildii tarihten itibaren Timur'a geii
ne kadar 12 yl getiini syler. Halbuki ak seik ortadadr ki, Nibolu Sava ile Ankara Sava arasnda alt yl kadar bir sre gemitir.
Kendisini grmeyip bakalarndan duyduunu, bir zaman sonra, bir
ok insanda olduu gibi, grdm sand da oluyor. Biz lf uzutmamak iin eserin Trk tarihi iin nemli olan ynlerine gelelim.
Dier baz tarihilerin, hatta biraz da abartmal takdirlerine ra
men, bizim bildiimiz kadariyle, Babinger, Schiltberger'in bize Os
manlIlar hakknda fazla bir ey sylemediini belirten yegne tarihi
dir. Bu hkm bizce de yerinde ise de, eserin Trk tarihi ynnden
nemini bsbtn kaldrmaz. Kullanmasn bilenler iin Schiltberger'den renilecek ok ey vardr. rnein onun, sadece devrin Bursas hakknda verdii ksa bilgi dahi ok nemlidir, iyi bir tarihinin
byle birka cmlelik bilgiyi bile nasl ustaca kullanabileceini bize
Halil nalck gstermitir. Bursa ticareti zerine (Belleten 93), yapt
bir aratrmada, Bursa ipeklilerinin nefasetini ve ipein d lkelere ih
ra edildiini aynen Schiltberger'den alarak kantlyor: "am'da, Kefe'de ve Trkiye'de Mslmanlarn payitaht olan VVursa'da (Bursa)
ipekten gzel kumalar yaplr, ipek, Venedik ve Lickka'ya (Lucca) g
trlr ve oralarda gzel kadife yaplr." (J. Schiltberger, Travels and
Bordage, Telfer neri, Londra, 1879, s. 34.)
Bursa'da o zaman 200.000 (iki yz bin) hane (Haus-ev) bulundu
unu yazmas biraz mbalaal bile grlse de, ehrin ne muazzam
olduunu gsterir ve Mslman, Hristiyan, Musevi gibi her dinden
insana (bedava?) "bakan" 8 (sekiz) hastanesinin bulunduundan sz
etmesi de sosyal tarihimiz ynnden son derece nemlidir. Yine bu
20

adan, gebe hayatn Anadolu Trkmen kabileleri arasnda hl

(15. yzyl) esas olduu, Karakoyunlu Beyi Kara Yusuf'un hikyesi an
latlrken, ortaya kmaktadr.
Tarihimizle ilgili byk ahsiyetlerden bazlar hakknda verdii bil
giler, onlarn karakteristik ynlerini belirgin hale getirmektedir. Yldrm'n hiddet ve iddeti, Timur'un acmaszl anlatlan olaylardan
meydana kmakta; Karaman Beyi'ne Yldrm'n, "Neden bana tbi
olmak istemedin?" diye sormas zerine, Bey'in Trkmen gururu iin
de ve istifini bozmadan, "nk ben de senin gibi bir Bey'im" diye
cevap vermesi, kitabn merakla ve yararlanlarak okunmak gerektiini
gsterir.
Byk doubilimci R. Hartmann, Kad Burhaneddin hakknda yaz
lanlarn isabetine iaret eder.
Schiltberger, son olarak bulunduu ve Tataristan dedii Krm ve
tesi lkelerden bahsederken Kefe ehri hakknda da epeyce mal
mat verir. ehrin i ie iki surla evrili olduunu, asl ehri eviren ilk
sur iinde 6.000 hane bulunduunu ve buralarda VValchenler (Cene
viz tccarlar veya Eflkl-VValehliler), Rumlar ve Ermenilerin oturduu
nu, d sur iinde ise 11.000 hanede Katolik, Rum, Ermeni ve Sryani
Kilisesi'ne bal eitli Hristiyanlarn bulunduunu kaydeder. Ayrca
ehirde Mslman ve Museviler ve bunlara ait mabedler bulunduu
nu belirtir. ehrin civarnda da 4.000 ev daha bulunuyormu. Anlal
yor ki, Kefe o zamanlar tam bir milletleraras liman ehri imi.
Schiltberger, biraz dolambal ekilde de olsa Kuzeydou Karade
niz Blgesi'nde yaayan ve lhileri ve dualar tamamen 'Tatarca
(Trke) olan insanlardan da sz eder. Neumann, bunlarn "Bulgarlar" olduunu tahmin ediyor. Schiltberger'in en eski nshalarnda,
birtakm kk farklarla kitabn en sonuna ekledii ve duyduu gibi
yazd Pater Noster (Babamz) duas yledir: "Ata bizm ki kkte
sen, alguludur senn adun, kelsn senn hanlugun bolsun senn
erkn alay yerde u-kkte, ver bizm gndelk tmekimizni bugn,
goy bizm yasogni, alay biz dagi goyalum bizm yasoglomuzni, goyma bizni sunamaga, illa gurtar bizni yamandan!" Amin.
Yaklak 600 yl sonra stanbul'da, Kitab- Mukaddes'in Yeniahid
blmnn ba taraflarndaki bu duay, Almancasndan ben yle e
virebildim:
"Ey gkteki babamz, adn kutsansn, hkimiyetin bize uzansn, ira21

A lm a n M a r c o P o l o ' su

den gkte olduu gibi yerde de yrsn. Bize gnlk ekmeimizi ver
ve bizim borlularmz balamamz gibi (sen de) bizim borlarmz
(gnahlarmz) bala ve bize yolumuzu artma (bilkis) ktlkler
den kurtar! Altyz yl nceki Rus steplerinden bize uzanan ve tyle.rimizi heyecanla rperten Trkenin altsn iyice duymak iin kale
mi brakp, sadece duymak ve dnmek istiyorum. Evet, duyalm ve
dnelim.

ROBERT ANHEGGER

Tarih /e Toplum, Say 17, Mays 1985

SEME KAYNAKA
Akpnar, Turgut: "Avrupa'nn ilk Tirkolou Schiitberger", Hayat Tarih Mec
muas, 1974, say 8.
Akpnar, Turgut: Schiltberger'in eserinin Trke evirisi (henz yaynlanma
mtr) - (Makale yazld srada henz yaymlanmam olan, elinizdeki
kitap kastediliyor - Ed.n.).
Babinger, Franz: Die Aufzeichnungen des Genuesen lacopo de Promontoriode Campis ber den Osmanenstaat um 1475, Mnchen, 1957.
Diez, Ernst: So sahen sie Asien, Reiseberichte von Herodot bis Moitke, Bd.
II., Berlin-Wien-Leipzig, 1944.
Hakk Muhlis: Fatih-Millet Ktphanesi, Ali Emiri/Tarih No! 280-281. (Eserin
drtte biri kadarnn yazma halinde evirisi.) H. 1338.
Neumann, Karl Friedrich: J. Schiitberger - Reisen in Europa, Asia und Afrika
von 1394, bis 1427, (Nachdruck) Amsterdam, 1976.
Peters, Richard: Von der alten und neuen Trkei, Ankara, 1944.
Schlemmer, Ulrich: Johannes Schiitberger - Als Sklave im Osmanischen Reich
und bei den Tataren 1394-1427, Stuttgart, 1983.
22

erginizin 17'nci saysnda, Sayn Dr. Turgut Akpnar tarafndan

Hans (ya da Johannes) Schiltberger'in Seyahatnamesi'nin ne
mini ve zelliklerini tantan deerli bir yaz yaymland. Ben burada,
eserin eitli basklar zerine birka sz sylemek istiyorum.
Sayn Akpnar'n belirttii gibi, bu Seyahatname'nin drt yazmas
bilinmektedir: Nrnberg, Heidelberg, Donaueschingen ve (eksik olan)
St. Galen yazmalar. Bunlar yazl, blmlerin sralan ve ierik bak
mndan iki gruba ayrlmaktadr:
1) Nrnberg yazmas. Bunu, Dr. Valentin Langmantel hazrlad
kritik edisyona esas almtr (Hans Schiltbergers Reisbuch, Tbingen
1885).
2) Heidelberg/Donaueschingen yazmalar. Prof. Kari Friedrich Neumann'n kritik edisyonu bunlara dayanmaktadr (Reisen des Johan
nes Schiltberger as Mnchen in Europa, Asia und Africa von 1394
bis 1427), Mnchen 1859, yeni bask: Amsterdam 1976). Ulrich
Schlemmer de, Schiltberger'in dilini bugnk Almancaya evirerek
yaymlad bask iin, K. F. Neumann n kitabndan faydalanmtr
(Als Sklave im Osmanischen Reich und bei den Tataren, 1394-1427,
Stuttgart 1983).
Dr. Langmantel, hazrlad baskda btn yazmalarda grlen ay23

rlklan Lesarten bal altnda toplayp, ayrca metinde geen kii ve

yer adlarnn aklamal bir listesini de kitabna eklemitir. Schlemmer
ise, kii ve yer adlarnn bir listesini dzenlemedii gibi, bunlarn asl
nn saptanmasna da nem vermemitir. Gerekten, Schiltberger'in
kii ve yer adlarn yazl tarz, bazen kolay zlecek trden deildir.
Fakat Schlemmer, Langmantel basksna ve Trkeyi bilen birisine
bavursayd, karlat glklerden kurtulabilirdi.
Birka rnek vermekle yetineceim. [Langmantel'in kitabnn (?)
1885'te, Schlemmer'inkininse (S) 1983'te ktn unutmayalm.]
L s. 53 "Donguslu": "Denizli"
S s. 118 "Donguslu": "Tonguslik"
L s. 54 "VVegbazary": "Begbazar" (Schiltberger W ve B harflerini
kartryor!)
S s. 119 "VVegureisar": aklama yok
L s. 54 "Czegnick": "Dschanik" (Almanca'da "dsch", C harfine kar
lktr: Canik
S s. 119 "Zegnitsch": aklama yok
L s. 54 "Caraman": "Karaman"
S s. 119 "Karaman": "Karaman, Ermeni olan Sofr'un olunun ad.
Bu ad sonradan o memleketin ismi olmutur." (bak. not 18)
L s. 56 "Ersinggan": "Ersingan"
S s. 123 "Ersingen": "Ersingan, Arzendschan yahut Erzerum."
(bak. not 32)
L s. 58 "Thabres": "Tabriz"
S s. 125 "Thaurbes": olaslkla "Teheran"
iki basm arasndaki metin deiikliklerinden de rnek vereyim:
L s. 55: "Effes ehri, burada Sen Jan'n mezar bulunmaktadr...
memleket iyidir ve Hristiyan olmayanlarn dilinde ona Eydin derler,
fakat burada (Hristiyanlar arasnda) ad Asia'dr."
Aklamalar: "Effes": "Ephesus"
"Eydin": "Aydn"
"Asia": "Bu ad tayan Roma eyaleti, metinde Aydn ile eanlam
da."
S s. 118: "Asia ehri, orada Sen Jan'n mezar bulunmaktadr...
memleket iyidir ve Hristiyan olmayanlarn dilinde ona Edein derler,
fakat burada (Hristiyanlar arasnda) ad Hoches'tir.
Aklamalar: "Asia": "Ephesus, Trke Aisulugh ki Schiltberger'in
24

asia yaz byk bir olaslkla bundan gelmektedir."

"Edein": "Aidin"
"Hoches": aklama yok.
L s. 54: "Engury denilen bir ehir vardr, memleketi iyidir ve ona da
Angury derler, ehirde birok Ermeni Hristiyan yaamaktadr."
Aklama: "Engury, Angury": "Angora"
S s. 118: "Siguri memleketinde bulunan Anguri'de Aramaeisch
(Sryani) Hristiyanlar yaamaktadr."
Aklama: "Anguri yahut Ancyra (Ankara). Sultan Ogi vilyetindedir. Siguri ad herhalde bundan (Sultan Ogi'den) elmektedir. [Arama
eisch (Arami) bu asrda bir halkn deil, bir dilin (Aramca) addr.
Schlemmer Armenisch (Ermeni) ile kartrm olacak!]
L s. 38: "Stzulet memleketine geldi, buras dalk bir memlekettir
ve birok Hristiyan vardr... papazlar... Latince bilmeyip (ilahileri) Ta
tar dilinde sylerler ve Tatarca okurlar. Bu, papaz olmayanlarn dine
daha kuvvetli balanmalar iin byle dzenlenmitir."
Aklama: "Stzulet, Zulet": "Dschulat (Culat), imdi harab olan Yekaterinograd yaknndaki Terek rmanda."
S s. 107: "Birok Hristiyan'n yaad Setzalet memleketinden ge
ildi. Papazlarn... vaazlarn Latince veriyorlar, fakat (lhileri) Tatar
dilinde sylyorlar ve Tatarca okuyorlar. Bunu, papaz olmayanlarn
itikatlarn kuvvetlendirmek iin yapyorlar."
"Setzalet": aklama yok.
Sayn Akpnar'n kitab tantrken verdii bilgilere bir rnek daha
eklemek istiyorum: "Rum ve Ermeniler birbirlerine neden dman
dr?" baln tayan 66'nc blmde, Ermenileri ycelten ve Rumlar
klten efsane trnden bir yk okuyabiliyoruz. Bu yknn tarih
bakmndan bir deeri olmamakla beraber. Ermeni ve Rumlar arasn
da tedenberi sregelmi ekemezlii vurgulayan ilk belgelerden biri
olmas asndan nemlidir.
Sayn Dr. Akpnar'n Trke evirisinin bir an nce kmas dileiyle
szlerime son vermek istiyorum.
Tarih ve Toplum, Say 20, Austos 1985

25

en jo h a n n e s s c h il t -

B E R G E R , B A V Y E R A D A D O D U U M E H R
OLAN M NH TEN, M ACAR KRALI SIG ISM U N D
M SL M A N L A R A K A R I SEFER A T I IN D A ,
M A YETND E BU L U N D U U M DEREBEY LEINHARDT RIC H A R TIN G ER LE BRLKTE IKTIM .
BU OLAY SANIN D O U M U NDAN SO N R A 1394
YILINDA OLDU VE A N C A K 1427 YILINDA M S
LM AN LKELERNDEN GER D NDM . M S
L M A N LK ELERN D E G EEN BU S R E Z A R
FIN D A G R D M SA V A L A R , LG E K C
ASKER SEFERLER, BYK EHRLER, NEHRLER
VE S U L A R D A N A K L IM D A K A L A N L A R I PEK
N O K S A N S IZ SA Y ILM A Z SA DA B U R A D A KAY
DETTM. N K BEN KEND BA IM A BUYRUK
DEL, BR SAVA T U T SA I DM. FAKAT KAV
RAYIP DKKAT EDEBLDM KADARIYLA LKE
LER VE EHRLER KEND DLLERNDE SYLEN
D GB YAZDIM. BAZI ZARF VE G A RP M A
CERALARIM DA OLDU K DNLEMEE DEER.

1.

B lm

Kral Sigismundun Trklerle Yapt Meydan Sava

slmanlarn kendisine M acaristanda byk za-

rarlar vermesi zerine Kral Sigismund, 1394 y

lnda dier Hristiyanlar yardma ard. Bu lkeler

kendisini destekledi ve byk bir ordu yardmna ko

tu. Bu ordu ile Sigismund, Macaristan, Bulgaristan ve
Eflak birbirinden ayran Demirkapya yrd. Tunay
geti ve Bulgaristanda, lkenin byk ve nemli bir
kenti olan Pudem (Vidin) nlerine vard. Bunun zeri
ne kentin ve evrenin hakimi de oraya gelerek Kraln
merhametine snd. Kral, kenti gvenilir yz val
ye ve askeriyle igal edip, birok Trkn yaad baka
bir ehrin nlerine geldi. O rada be gn kald, fakat
Trkler ehri teslim etmek istemiyorlard. Bu nedenle
igal kuvvetleri onlar zorla kararak kenti Krala sun
dular. Bu esnada pek ok Trk ldrld, dierleri de
tutsak edildi. Kral ikiyz adam n kente yerletirip
Schiltaw a doru yola devam etti. Bu kentin ad Ms
lmanlarn dilinde Nicopoly (N ibolu)dur. ehri, ka
radan ve nehir ynnden 16 gn kuatt. Kral Nibolu
nlerinde iken Wyasit (Bayezid) denilen Trk Kral
ikiyzbin kiilik bir kuvvetle yardma geldi. Kral Sigis29

mesini kraldan diledi. Aslnda Kral, bunun Macarlara

braklmasn istiyordu. nk onlar Trklerle daha
nceleri de arpmlard ve onlarn tehlikeli ynlerini
dierlerinden iyi biliyorlard. Fakat Burgonya Dk bu
nu Macarlara brakmad ve atl kuvvetini alarak d
mana kar yrd ve bu arada iki askeri birlii yarp
geti. Yalnz ncsyle karlanca geri dnd ve e
kilmek istedi. Fakat dman artk onu ember iine al
m bulunuyordu. Trkler yalnz atlara nian aldklar
iin adamlarnn yarsndan ou atlarn kaybetmiti.
Sonunda kaam ad ve tutsak edildi. Kral, Burgonya
Dknn kendiliinden saldrm olduunu duyunca
mund bunu renince, yaklak onakbin kiilik kuv
vetiyle bir mil yakna gelinceye kadar ona doru yr

ordunun kalan ksmn alp, Trklerin nden yolladk

d. Bu srada Eflak Dk u (Voyvoda) gelerek, kraldan

Bu yayalarn hepsi ldrld veya atlarn ayaklar al

dmana kar keif kolu karmak iin izin istedi. Kral

da bu izni verdi. Dk yanna bin kii daha alarak d

tn d a in en d i. Bu arp m ad a b enim d ereb ey im

man gzetledi. Dndnde, krala, dman ordusu

t. Ben, Hans Schiitberger, onun iolan olarak bunu

nun, her biri, altnda onbin kiilik bir kuvvetin toplan

grnce, atm ordunun iine srp onu kendi atma

d yirmi San ca bulunduunu bildirdi. H er San-

bindirdim, ben de bir Trkn atn alp, arkadama ge

cakn savalar ayr bir ordughta toplanmt. Kral

ri dndm. Yaya askerinin hepsi yok edildikten sonra,

bunu renir renmez, iyi dzenlenmi bir sava plan

hazrlamaya karar verdi. Eflak Dk, ilk saldry ken

Kral, dier atl Trk birliklerinin stne yrd. Trk

disinin yapmasna izin verilmesini diledi. Kral buna da

izin verecekti fakat durumu renen Burgonya Dk,

kamak istedi. Despot denilen Srbistan Dk onu

bu erefi ne Eflak Dkne ne de bakasna brakmak is

tiyordu. nk, o, yaklak olarak altbin kiilik kuvve

re sahip dier Sancak Beylerine yardma kotu.

D espot, kuvvetleriyle, Kraln San cana yrd ve

tiyle o kadar yol tepmi ve o kadar ok yiyecek harca

teslim ald. Kral Sigismund, Sancann indiini ve du

mt ki, ilk atl hcumu kendisinin yapmasna izin ver

rumun artk kurtarlacak gibi olmadn grnce ka-

lar, onikibin Yaya askerinin zerine atlariyle yrd.

(Herr) Leinhardt Richtartinger, vurularak atndan d

Kral, Sigism undun zerine doru geldiini grnce

tanyarak, Trk Kralna ve onbebin kiilik iyi askerle

31

yokedildi. Bununla beraber daha byk blm tutsak

edildi. Bylece Burgonya Dk ve Derebeyi Hans Boucicault ve Chateau Morand ki her ikisi de Fransadan
gelmi soylulard, tutsak edildiler. M acaristan Byk
Kontu ve dier kudretli Derebeyler, valyeler ile ara
larnda benim de bulunduum birok asker de tutsakl
a dtk.

maya balad. Von C ily ve N rnberg K alesi K o n tu

Hans, Kral ortalarna alp, ordu iinden kardlar ve
bir gemiye getirdiler. Bu gemiyle Kral stanbula hare
ket etti. valyeler ve askerler, Kiraln katn grn
ce, kendileri de svt. Bunlarn ou Tunaya katlar,
bazlar gemilere ulatlar. Gemilere pek ok kimse bin
mek istiyordu, ama gemiler o kadar dolmutu ki hi yer
yoktu. Buna ramen bazlar, gemilere kmak istiyor
lar, o zaman geminin iindekiler, gemiye yapanlarn
ellerini keserek onlarn boulmalarna neden oluyor
lard. Tunaya doru kaarken, yamalardan yuvarlana
rak da birok kii ld. Benim Derebeyim Leinhardt
Richtainger, Wernher Pentznauer, U lrich Kuchler ve
kk bir Steiner ki bunlarn hepsi Bavyeral valye
lerdi, arpmada ldler. Keza birok valye ve asker,
nehirde kendilerini kurtarabilecek gemilere ulaam a
dklar iin ldrldler. Ksaca ordunun bir blm
32

33

tutsak da alnd ve kafalar kesildi. Sra bana gelmiti ki

Kraln olu (ehzade) bana bakyordu; benim hayatta

2.

B lm

braklmam, ldrlmememi salad. Beni dier o

cuklarn yanma gtrdler, nk yirmi yandan k

Trk Kralnn Tutsaklara Kar Davran

k olanlar ldrlmyordu. Ben o srada henz onalt

yanda bile yoktum.
Bavyeral bir derebeyi olan Hans G reiffn dier
tutsakla birlikte iple bal olarak getirildiini grdm.

ayezid, zaferi kazandktan sonra, Ordughn, Kral

O, kendilerinden nasl kanl bir intikam alnacan

Sigismundun ordusiyle birlikte kald yere kurdu.

anlaynca, ldrlmek zere orada bulunan valyeler

Sonra sava alanna giderek ehit denleri, gzden ge

ve askerleri, yksek sesle yle teselli etti: Mutluluk

irdi. Ne kadar ok adamnn ldn anlaynca b

duyun ki imdi kanmz Hristiyan inanc iin dkln

yk bir hzne dt ve dklen bu kanlar intikamsz

ce, Tanrnn iradesi ile sann nne cennete gidece

brakmamaya anditi. A dam larna, ertesi gn btn

iz. Sonra dizinin stne oturdu, kendisi ve kader ar

tutsaklar nne getirmelerini emretti, aksi halde ar

kadalar kafalarn uzattlar.

Bu kan dkme ii, sabahtan akamn ilk saatlerine

ekilde cezalandrlacaklard.
Ertesi gn adamlar geldiler, herkes kendi ald tut

kadar srd. Kraln danmanlar bu krmn sonu gel-

saklar bir ipe bal olarak sryordu. Ben de dier iki

kiiyle birlikte iple bal idim. Tutsaklar, nne getiri
lince, Kral ldrlen adamlarnn intikamn nasl ald
n grmesi iin Burgonya Dkn yanna ard.
Dk, kraln hiddetini farkedince, ondan kendisinin
oniki adamn seip almasna msaade etmesini diledi.
Bu dilei yerine getirildi. O zaman Dk, kendi vatann
dan oniki soylu kiiyi ald. Bunlar arasnda Derebeyi
Stephan Synher ve Harisen von Boden de vard.
Sonra Kral, herkesin kendi tutsan ldrmesini, bu
nu yapmak istemeyenlerin, kendileri adna bakasna
yaptrm alarn, em retti. Benim beraber olduum iki
34

35

dik. Burgonya Dk de kendisinin lmden kurtard

kimselerle birlikte bu kulenin stnde hapsedilmiti.
Bu srada Kral Sigism und gemiyle ehrin nnden
geti, onu H rv atistan a gtrm ek istiyorlard. Bu,
Trklerin kulana gelince, hapiste bulunanlarn hepsi
ni kuleden karp deniz kenarna getirdiler ve kral
tahkir iin, yanyana dizdiler. Bu esnada da gemiden
kp gelerek adamlarn kurtarmasn bararak sylyor
lard. Bylece onunla alay ediyorlard. Bu esnada uzun
sre, denizdekilerle ufak apta karlkl ate ald. Fa
kat Trkler, Kirala birey yapamadlar, kral rahata geip gitti.
meyeceini anlaynca, ayaa kalktlar ve Kraln nn
de diz kp Ondan, A llah rzas iin hiddetini unut
masn dilediler. Kan dklnn artk yeterli olduu
nu, aksi halde A llah n gazabna urayabileceini, sy
lediler. Kral, bu dilei kabul etti ve ldrmeye son veri
lip kalan tutsaklarn toplanmasn emretti. Bunlar ara
sndan kendi payn seip ayrd, ve kalanlar da onlar
tutsak alm olanlara brakt.
Ben, Kraln payna den tutsaklar arasndaydm. O
gn ldrlenlerin says onbin kadar tahmin ediliyor
du. Kral kendi tutsaklarn Yunanistandaki Adronopoli (Edirne)ye gnderdi.* Orada onbe gn kaldktan
sonra deniz yoliyle K alipoliye (G elibolu) getirildik.
Gelibolu Trklerin denize ald bir liman ehridir.
Orada tmmz yz kii, bir kulede iki ay hapsedil( * ) Sch ltberger, ayn isim li dier yerlerden ayrm ak iin Y un an istan d ak i dem i
olm al.
*

36

37

maan olarak tutsaklar gnderdi. H atta Beyaz Tatarstana ve Byk Ermenistana * ve daha birok lkeye

3.

B lm

Bayezidin Btn Bir Memleketi Yoketmesi

byle hediyeler gnderdi. Ben, Trk Kralnn Sarayna

geldim ve orada bakalariyle birlikte alt yl sureyle,
kral nereye giderse ben de yaya olarak oralara nden
yryerek gitmek zorunda kaldm. nk Hkmdarn
nnde yaya olarak gidilmesi dettir. Bu alt yl sonun
da bir binek hayvanna sahip olma hakkn elde ettim

kadar ok insann idamndan ve biz tutsaklarn

ve alt yl daha svari olarak onun yannda kaldm ki

yukarda belirtilen ehre getirilmesinden gn

son ra, Kral M acaristan a doru yola k t. M itrotz

ceman oniki sene Bayezidin em rindeydim .**

Trk kralnn bu oniki yl iindeki, icraat o kadar il

(Mitroviz) yaknnda Sav ay geti, btn o memleketi

gintir ki bunlar para para yazdm.

imha etti. Oradan Pettau (Steiermark, Avusturya) D

knn blgesine gitti, buradan erkek, kadm, ocuk ola
rak ve btn mal ve mlkleriyle beraber onaltbin kii
yi tutsak ald. Pettau ehrini, fethetti, yakt ve ahalisini
esir ald. Tutsaklardan bir ksmn Yunanistana gn
derdi. Sava nehrini getikten sonra, G elibolu ya bir
haberci gndererek, bizlerin deniz yoliyle bakenti
Brussay (Bursa) gtrlmemizi emretti. Orada Kral
gelinceye kadar kaldk. Bayezid ehre geldiinde, Burgonya Dkn, onun kurtarm olduu adamlaryla bir
likte alp Saraynn yaknndaki bir eve gtrd. Bayezid Msr Sultanna, Macaristan Derebeylerinden Hodor ile altm askeri, eref hediyesi (ihsan) olarak gn
derdi. Bunlar arasnda ben de bulunacaktm. Fakat
yaram yznden kt durumda idim, yolda lebileceimden korkulduundan, ben Trk Kralnn nezdinde
kaldm. Kral (Bayezid) Badat ve ran krallarma da ar-

( * ) S ch iltb e rgcrin arada bir k ulland Byk Erm en istan, K k Erm en istan gb
kavram lar, o dnem lerde AvrupalIlarn kulland corafi terim lerdir.
( * * ) B u rad a S ch iltb e rg e r y a n lm a k ta d r. O n u n tu tsa k o ld u u N i b o lu S a v a c
(1 3 9 6 ) ile Y ldrm Bayezid'in T im ur'a yen ildii A n k ara M u h arebesi ( 1 4 0 /)
arasn da sadece 6 yl gemitir.

39
38

hatlarna gnderdi. Gn r maz, Bayezid hcum bo

rusunu aldrd, otuzbin- kii, Kraln planlad ekilde

4.

B lm

dmana arkadan saldrd. Karaman, dmann iki yn

den hcum ettiini anlaynca, kendi ehri K onyaya

Bayezidin Enitesiyle Savap Onu ldrmesi

kap orada savunmaya geti. Fakat Bayezid Ordugh

(Karamann Fethi)

n ehrin nnde kurdu ve onu ele geiremeden onbir

gn sreyle kuatt.
O zaman ehir ahalisi Bayezide bir heyet gndererek
can ve mallarn korumas artiyle ehri kendisine tes

u olaylardan hem en sonra Bayezid, enitesi olup

lim edeceklerini bildirdiler. Bayezid de bunu kendileri

adn hkim olduu memleketten alan Karaman ile

ne vaad edince, ahali ona, ehre hcum etmesini, ken

dilerinin, ehri fethedebilmesi iin surlarda ona geit

savaa balad. Bu memleketin bakentinin ismi Karan

kaynbiraderine tabi olm ak istem ediinden, Bayezid

aacaklar haberini ilettiler.

Karaman, enitesinin ehre girdiini grnce, muha

yzellibin kiilik bir kuvvetle zerine yrd. Karaman,

ripleriyle zerine atlarak onunla ehir iinde arpt.

Kral Bayezidin kendisi zerine geldiini anlaynca,

ehir ahalisinden kk bir yardm grseydi, Bayezidi

memleketin en iyileri olarak telakki ettii yetmibin

zorla ehirden srp karabilirdi. Fakat hibir yardm

kiiyle harekete geti. Bylece Kirala kar durmak isti

yordu. Her iki ordu, Karaman Blgesine ait olan Konia

alamayacan anlad ve kamak istedi.

Yakalanp Bayezidin nne getirildi. O, Neden ba

(Konya) ehri nndeki ovada mevzilendiler. Birbirle-

na tbi olmay kabul etmek istemedin? diye sorunca,

riyle kar karya gelince de, savamaya baladlar. Bir

Karaman, nk ben de senin gibi bir Beyim diye

gnde iki muharebe yapld fakat hibiri brn yene

cevap verdi. Bayezid bunun zerine ok fkelendi ve

medi. Her iki taraf gece iin silh brakmay kararla

trdlar. Karaman btn gece boru, nefir ve davullarla

kere bararak, birinin Karam an alp gtrmesini

da (Lrende, bugnk Karaman) idi. Karaman (Beyi)

byk bir grlt kararak, uyankln gsterip Baye-

bildirdi. A ncak nc keresinde biri meydana kp

Karaman yakalad ve onu biraz arkaya gtrd. Orada

zidi yldrmak istiyordu. Bayezid ise adamlarna sadece

kafasn keserek Bayezidin yanna dnd. O, K ara

yemek piirmek iin ate yakmalarn sonra da sndr

melerini emretti. Geceleyin otuzbin kiilik kuvvetini

man ne yaptn sorunca Kafasn kestim dedi. O

zaman, Bayezid hiddetlendi ve bu adama da ayn eyin

yavaa arkadan saldrm ak greviyle dm ann arka

yaplmasn emretti. Karamanm bann kesildii yere

40

gtrld ve onun da kellesi kesildi. Bunun yaplmas

nn nedeni, kudretli bir Beyi bu kadar abuk ldrme

tfek, kuatma tehizat getirmelerini em retti.*

Karamann oullar ve anneleri bunu renince, en

hakknn kimsede olmadn gstermekti. Bayezid, h

iyi vatandalarn yanlarna artp onlara dediler ki:

kmdarn fkesi geene kadar beklenmesi gerektii fik

rindeydi.

Gryorsunuz ki Bayezid daha kudretli olduundan,

Bundan sonra Kral, Karamann bann bir mzraka

geirilerek her tarafta gsterilmesini buyurdu, bylece

yzmzden sizlere zarar gelmesini istemiyoruz, byle

Beylerinin ldrldn duyan ehirdeki dier kimse

Bu nedenle annemizle mutabk kaldk onun merhame

ler daha abuk teslim olacaklard. N ih ayet Bayezid

tine snacaz. Bu szler, ehirlilerin ok houna git

Konya ehrini adamlariyle igal etti ve bakent Laren-

ti. Bylece Karam anm oullar, annelerini ve ehrin

de nlerine gitti. Oradaki ehir sakinlerine artk kendi

en byk erafn yanlarna alp, kale kapsn ap d

lerinin Beyi olduunu ve teslim olm alar gerektiini

bildirdi.

ar ktlar. Onlar orduya yaklanca anneleri, oullar

Bu emre uymazlarsa, buna kl gcyle zorlanacak

Bayezid hemiresini oullariyle birlikte grnce ad

lard. O zaman ahali erafdan drt kiiyi gndererek

rndan karak onlara doru yneldi. Onlar ise yere ka

can ve mallarnn korunmasn dilediler ve ona, eer

panp, ayaklarn pdler, af dileyip, ehrin anahtarn

Beyleri gerekten lmse ehirde daha iki olu bulun

teslim ettiler. Kral bunun zerine yanndaki soylu kii

duundan Bayezidin bunlardan birini ehrin Beyi yap

lere onlar kaldrmalarn emretti. Daha sonra ehri al

d ve kendi Beylerinden birini ehrin hkim i olarak

mas teklifinde bulundular. Eer buna yanarsa ona

ehri teslim edeceklerdi.
Bayezid cevap olarak, onlarn can ve mallarn koru

biz sizi idare edemiyoruz, banza geemiyoruz. Bizim

bir durum bize ac verir, bunu yapmamanz istiyoruz.

nn her biri bir kolunda olarak Bayezide doru yrd.

atad. Kz kardei ile oullarn bekenti Bursaya gn

derdi.

yacan, ehri alnca phesiz bana bir Bey getirece

ini bunun ya Karamanm oullarndan biri veya kendi
olu olacan, bildirdi. Heyet ayrld. ehir ahalisi Ba
yezidin cevabn dinleyince, ona ehri teslim etmemek
istediler ve eer Beyleri lmse geriye oullarn brak
tn onlarla birlikte ya kurtulacaklarn veya lecekle
rini, sylediler. Kirala kar kendilerini mdafaa ettiler.
Bayezid bunlarn direnmesini grnce daha ok asker,

( * ) T iirk le rin 11e zam an dan heri t fek k ullan d k lar h k . hk. M . C ezar, Os7nanl
Trklerinde Levcndler, s. 156.

42

43

5 .

B lm

Bayezidin Sivas Kraln Kovmas

aktiyle, Marsuang (Marsivan-Merzifon) lkesinin

bakenti olan Am asyada M irachamad (M ir Ahmed?) isminde bir hkmdar vard.

6.

B lm

Bizden Altm Hristiyann Tasarlad Ka Plan

ayezid, bakentine dndnde, biz altm kadar

Hristiyan, kama imkn olup olmadn dn

yorduk. Bir uzlamaya vardk ve karlkl olarak hrri

Bu lke Karam ana bitiikti. Mir Ahmed, Bayezidin

yete veya lme birlikte gideceimize yemin ettik. H e

Karaman lkesini fethettiini duyunca, ona bir haberci

pimizin hazr olaca belirli bir zaman kararlatrdk. O

gndererek Sivas Kral Burhaneddinin (Kad Burha-

saatte bir araya gelip aramzdan iki lider setik. Bunlar

neddin) haksz olarak orada hkmettiini, gelip kendilerinin birey yapamad Burhaneddini lkeden srp

ne emrederse ve ne yaparsa bizler de uyacaktk.

G ece yarsndan sonra yola koyulduk ve atlarmz te

karm as dileinde bulundu ve Bayezid kendisine,

pelere doru srerek gn aarrken oraya vardk. Dan

devleti iinde baka bir yer verirse, lkeyi ona devret

mek istediini bildirdi.

eteine gelince atlarmzdan inip onlar gne doun

Bunun zerine Bayezid, olu I. M ehmedi otuzbin ki

btn gn ve gece srdk\ Kral kamz duyunca ar

ilik bir kuvvetle ona gnderdi. Bu kuvvet sayesinde

Kral Burhaneddin lkeden kovuldu.

kamzdan beyz atl gnderdi ve bizi bulup getirmele

rini emretti. Bir geit yerinde bu kuvvet bize yetiti,

Sonra Mir Ahmed, teekkr iin yalnz ehri deil

bararak teslim olmamz istediler. Biz o niyette deil

btn lkeyi Bayezide teslim etti ve o da kenti, ilk sa

van baar ile sonulandran olu M ehmede verdi.

dik, atlarmzdan inip yaya olarak savunmaya getik,

Bayezid, Mir A hm edi kendi devletine beraberinde

gtrerek ona baka bir toprak verdi.

mizi mdafaa ettiimizi grnce, ne kt ve bir saat

caya kadar, dinlenmeye braktk. Sonra tekrar binip

bir sre karlkl ate ettik. Onlarn komutan kendi

ate kesme, teklif etti. Yanmza gelerek teslim olmam
z rica etti ve hayatmz garanti edeceini syledi. Biz
bunu aramzda greceimizi syledik ve grmeyi

44

45

bylece dokuz ay zindana atldk; bu srede iimizden

onikisi ld. M slm anlarn Ram azan Bayram nda,
Kraln eyhi Emir Sleyman bizim iin istirhamda bu
lundu ve Kral bizi affederek yanma artt. Bir daha
kamaya kalkmayacamza sz verdik, o da bize tekrar
at verdi ve aylklarmz ykseltti.

yaptk. Sonra u cevab verdik: Gayet iyi biliyoruz ki

teslim olursak Kraln nne gtrlr gtrlmez ld
rleceiz. Onun iin, Hristiyan inancmz iin savaa
rak lmeyi yeleriz. Yzba bizim ne kadar kararl ol
duumuzu anlaynca, bir kere daha teslim olmamz is
tedi. Hayatta kalacamza sz verdi. Eer Kral fkeli
olup da bizi ldrmek isterse, o da ilk defa-kendisini ldrtecekti. Bu hususta yemin etti, biz de teslim olduk.
Bizi Krala gtrd, o da hemen orada ldrlmemizi
emretti. O zaman bizi takip eden yzba ne kt, kra
ln nnde diz kerek Ben, Merhametinizden em in
dim ve onlarn hayatnn balanacan vaadettim
dedi. Bize, hayatmzn korunacan yeminle vaadettiinden, hayatmz balamasn Kraldan, diledi. Kral
Bir zarar yapmlar m? diye sordu ve o da Hayr di
ye cevaplad. Bunun zerine Kral bizi zincire vurdurdu,
46

47

7.

8.

B lm

B lm

Ylanlar ve Engerekler

Bayezidin Samsun ehrini Fethi

hir, Kuvvetli Sam son tarafndan ina edilmi ve ona

d ki bunlar kentin nndeki ovay bir millik daire ha

izafe edilmiti. ehrin hakimi de bu blgeye izafetle Simaid ismini tayordu.*

linde adeta kuatmlard. Canik (ki buna Sam sun da

u olaylar takip eden yaz geldiinde, Bayezid sek-

senbin kiilik kuvvetle Tsanika (C anik) topraklar

na girdi ve bakent Sam sonu (Sam sun) kuatt. Bu e

Kral bu Beyi ehirden tardetti. A hali bunu duyunca

Bayezid e teslim oldular. Bayezid ehre ve blgeye kendi adamlarn yerletirdi.

en Bayezid nezdinde bulunduum sre iinde,

Sam sunda heyecan verici, mucizev, bir olay ya

and. ehrin nnde o kadar ok ylan ve engerek var

dahildir, odunu bol, ok ormanlk bir yerdir. Yilanlarn

bir ksm bu ormanlk blgeden, dierleri ise denizden
geliyordu. Ylanlar birbirleriyle savaa girimeden nce
dokuz gn boyunca toplandlar. Bu hayvanlarn korku
sundan kimse ehirden dar kam yordu, halbuki
bunlar ne hayvanlara ne de insanlara bir zarar veriyor
lard.
Bu sebeple ehrin ve lkenin hkimi ylanlara dokunulmamasn emretmiti, zira ona gre bunlar hereye
kaadir Tanrnn takdiri ilahisi idi. Onuncu gn ylanlar
birbirleriyle burun buruna gelip sabahtan gnein bat
na kadar savatlar. Sam sun hkimi ve ahalisi bunu
grnce, Bey kale kaplarndan birini atrp atl olarak
kk bir grupla ehrin nne kt ve ylanlarn sava
n seyretti. Su ylanlarnn ormanlardan gelenler kar

( * ) S im a id , herhalde bir yanl an lam a ve yazm adan kaynaklanm aktadr. A sln d a

Bayezidin ehirden kard "K trm Bayezid den ilen lsfendiyar Bey idi.

48

snda gerilediini grd. Ertesi sabah ylanlarn hl

49

Samsun aslnda, surlar birbirinden,, aa yukar bir

ok atm uzaklkta, birbiri karsnda iki ehirdir. ehrin
birinde Hristiyanlar, Cenevizliler, dierinde ise evre
deki topraklarn sahibi olan Mslmanlar yaar. Eski
den ehrin ve blgenin hkimi, orta Bulgaristan men
eli Dk Sism an idi. Bulgaristan ise vaktiyle yz ka
lesi, ve ehri olan bir lke olup bakenti Temowa (Trnova) idi.
Bu lkeyi Bayezid fethedip Dkay ve olunu tutsak
etmiti. Baba, tutsaklkta iken ld. Olu, kendini ha
yatta braksnlar diye Mslmanl kabul etti. Bayezid
o srada Samsun ve C an iki fethettiinden, bu ehri ve
blgeyi kaybettii lkesine karlk olarak, lnceye
kadar kendisine verdi.
orada olup olm adklarn grmek iin tekrar ehrin
nne atla gittiinde sadece l ylanlar buldu. Bunlar
toplattrp saydrd, sekizbin tane idiler. Bir ukur kaz
larak btn ylanlarn iine atlmasn ve zerinin top
rakla rtlmesini emretti. Sonra bu srada Trklerin
hkmdar olan Bayezide bir haberci gndererek onu
bu hayret verici olaydan haberdar etti.
Bayezid bu olay ehrin yeniden fethetmiesine b
yk bir talih eseri sayd. O, orman engereklerinin deniz
ylanlarn yenmesine seviniyor ve yle sylyordu:
Bu, hereye kaadir A llah n bir iaretidir, ve ben deni
ze ok yakn bir lkenin kudretli bir Beyi ve Kral ola
rak umuyorum ki hereye kaadir Tanrnn yardmiyle
ayn zamanda denizlerin de kudretli bir hkamdar ve
Kral olacam.
50

51

nadlar. Osmann ekildii dalarn nndeki ovada,

9.

B lm

ordugh kurdular. Btn gece orada kaldlarsa da d

mandan bir iz bulamadlar. Osman, gn rken en iyi
tin svarisini seerek dman kefe kt; onlarn hi

Mslmanlarn Srleriyle K-Yaz Otlaklarda Kalmas

bir nbeti koymadan endiesizce konaklam akta o l

duklarn grnce saldrya geti ve henz savunmaya
frsat bulamadan onlar gafil avlad. Bu srada birou

slman lkelerinde birok Beyin srleriyle

ld, kalanlar da katlar.

Kirala, Osmann kendisini takip edenleri nasl yen

oradan oraya dolamas dettir. Gzel otlaklarn

ilii bildirilince inanmayarak bunu bir sylenti olarak

bulunduu bir blgeye gelince, bu memleketin haki

minden otlatma hakkn, satn alrlar.

kabul etti, ta ki kaanlardan birka kendisine ulaana

Vaktiyle, srleriyle dolaan Otman (O sm an) isimli

leyip renmek zere yz atl gnderdi. Fakat Osman

bir Bey vard,* o bir yaz, Bakenti de ayn ismi tayan

artk halkiyle beraber Kirala kar yryordu, yz atly

Sebast (Sivas) isimli lkeye geldi. Sivas Kral Burha-

grnce atn drtnala srerek orduya ulat. Kral ve

neddinden, yaz boyunca kendisini ve srsn besle

yebilecek bir otlak yeri vermesini rica etti. Kral ona

adamlar baskna uradklarn anlaynca ve savunma

im knnn olm adn grnce kam aya baladlar.

adamlar ve srsyle yaz boyunca yerleecei bir arazi,

Kralm bile atm a binip.kamaktan baka aresi kalma

verdi. Osman, sonbaharda, btn mal ve mlk ile K i

d. O sm ann bir savas onu grnce dan eteine

rala haber vermeden ve onun iznini alm adan ekip

kadar takip etti. Kral daha fazla kaamazd, takipisi

kendi memleketine gitti. Kral bunu duyunca ok fke

lendi, yanna bin kiilik bir kuvvet alarak O sm ann

teslim olmas iin seslendi fakat o kabul etmedi. Dieri,

yaz geirdii otlaa ordughn kurdu. O sm ann pein

serbest brakmasn rica etti, buna karlk ona bir kale

den drtbin atl gndererek, onu btn var yogiyle ve

canl olarak kendisine getirmelerini emretti.

ve toprak vereceini syledi. Bunun delili ve garantisi

olarak da ona parmandaki yzn vermek istiyor

Osman, Kraln peinden atllar gnderdiini duyunca

du. Osm ann savas, bu teklifi kabul etmeyip kral

bir dada sakland ve kendisini takip edenler onu bula-

tutsak edip, kendi Beyine getirdi.

Osman ise btn gn akamn ge saatlerine kadar,

( * ) A k k oyu n lu Beyi O sm an.

52

kadar. O zaman bile hl inanamyordu ve bunu ince

okunu gererek atmak istiyordu ki kral kendini tantp

dman ordusunu takip etti ve biroklarn ldrd.

53

Sonra, Kraln ordugh kurduu yere dnerek adrn

ehrin kuatlmas esnasnda, kraln olu, Beyaz Ta-

kurdurdu, dier adamlarna dada brakt srleri ge

tirmeleri iin haber gnderdi.

taristanda kudretli bir Bey olan kaynbiraderine haber

ciler gndererek O sm ann, babasn ldrdn ve

Aireti ve srleri gelince, kral da alarak hap birlik

ehri kuatarak byk bir orduyu ehrin nlerinde top

te Bakent Sivas nlerine giderek ordugh kurdu. eh

ladn bildirip, yardm rica etti. Kaynbiraderi bunu

re eli gndererek, krallarn tutsak ettiini, ehri tes

renir renmez halkn, kadnlar ve ocuklar ve s

lim ederlerse onlara sulh ve emniyet salayacan bil

rlerini toplad. Orada da, hayvanlarla birlikte otlaklar

dirdi. ehir ahalisi, yle cevap verdiler: Kirala sahip

aramak zere oradan oraya gmek dettir. O da S i

olsan da bizde de olu vardr ve bize hkmdar olarak

vasa giderek lkeyi O sm andan kurtarmaya karar ver

yeterlidir, halbuki sen bizim Beyimiz olabilm ek iin

di. Aireti kadnlar ve ocuklar dnda yaklak olarak

ok zayfsn. O zaman Osman, Kirala: Eer cann se

viyorsan, vatandalarn, hemehrilerini, ehri teslim

krkbin kii idi.

Osman, Tatar Beyinin yaklatn haber alnca, b

etmeye ikna et dedi. Kral, Beni ehrin nne gt

tn airetini alarak dalara ekildi, ve orada yerleti.

rn, bir deneyeyim diye cevap verdi. Onu ehre gtr

Tatar Beyi ehrin nne ordughn kurdu. Osman bu

dklerinde, hemehrilerinden, kendisini lmden kur

nu renince binbeyz kii ald bunu ikiye ayrd. K a

tarmalarn ve ehri Osm ana teslim etmelerini, diledi.

ranlk basarken iki ayr yere evketti ve (bu arada) b

Fakat onlar: Osmana ehri teslim etmek istemiyoruz,

yk grlt, yaptrtt. Tatar Beyi bunu duyunca yenil

nk o bize hkmdar olmak iin ok zayftr. Artk

sen de bizim Beyimiz olamayacandan olunu alyoruz,

mekten korkup, ehre ekildi. Fakat adamlar durumu

renince kamaya baladlar. Osman kaanlar takip

o bizim bamz olsun dediler. Osman bunu duyunca

edip biroklarn ldrd, mallarndan byk miktarn

ok fkelendi. Kral da bunu renince ondan hayat

nn balanmasn diledi. Buna karlk Osman, Kayse

ele geirdi. Tatarlar kendi memleketlerine dndler,

ri ehrini ona ait btn topraklar ile birlikte elde ede

cekti.

birlikte tekrar dalara ekildi. D aha gn aarmadan,

Fakat Osman bu teklifi kabul etmedi; ehirden iyice

kalarna dt. Fakat onlar kendisine kar koydular, o

grlecek ekilde kraln kafasn kestirdi ve vcudunu

da yurduna geri dnd. Osman yeniden ehrin nnde

ordughn kurdu, ve teslim olurlarsa, vaadettiklerini

drde bldrd. Emri zerine bu paralardan herbiri bir

kaza geirilm i olarak ayrca ba da bir mzran
ucunda, ehrin nnde sergilendi.
54

Osm an ve adamlar elde ettii hayvanlar ve mallarla

Tatar Beyi atna binip halkn geri getirebilmek iin ar

yerine getireceini bildirdi. Bununla beraber ahali yine

de reddetti. Bayezide h ab erci^ n d ererek gelip Os55

man lkeden defetmesini dilediler. Buna karlk ehir

ona boyun eecekti.

haber gnderdi. Bayezid, yzellibin kiilik kuvvetle ge

Bayezid, en byk olunu yirmibin atl ve drtbin

mann kovduunu deil, kendi olunu (I. Mehmed i)

yaya askeri ile yardma gnderdi ki bu asker harekta

lip ehre ve btn blgeye adamlarn yerletirdi. O s

Kral tayin etti.

ben de katlmtm. Osman, Bayezidin olunun yakla

tn renince, btn mal ve mlkn ve srlerini,
evvelce de ekilmi olduu daa gnderdi. Kendisi bin
atl ile ovada kald. Bayezidin olu nden ikibin atly,
Osm ann yerini kefetmek iin gnderdi. Osman, bun
lar grnce hemen saldrd ve arptlar. Bayezidin
olunun adamlar, O sm an yenem eyeceklerini an la
ynca yardm istediler.
Bunun zerine Bayezidin olu, btn kuvvetleriyle
yaklat. Osman bunlar grnce ona da saldrd ve or
du henz dzenini almam olduundan neredeyse boz
guna urayacakt. Bayezidin olu, adamlarn bararak
evke getirdi ve sava balatt. Ordular defa birbir
lerine girdiler. Bunlar savarken, yaya kuvvetler O s
mann ordughna doru ilerliyordu. O bunu duyunca,
drt yz atly geriye gnderdi, bunlar ordughtaki n
betilerin yardmiyle yaya askerini pskrttler. Bu
arada Osman geri ekilme sava vererek, mal ve ml
kn gnderdii daa doru ekilmek zorunda kald.
Oradan bir arac gndererek bu srede dan eteklerin
de bekledi.
Bayezidin olu ehrin nlerine geldi. A hali kale ka
plarn atlar ve atlaryle dar kp ondan ehri igal
etmesini dilediler. Fakat Bayezidin olu bunu istemedi,
babasna gelip ehri ve memleketi teslim almas iin
58

59

dnd. Bayezid ona daha fazla asker vererek yeniden

oraya gnderdi. Bylece olu, yeniden Tatarlarla sava

10.

B lm

Bayezidin Msr Sultannn Bir lkesini Elinden Almas

t ve bu kez galip geldi. Tatar Beyini ve ona bal iki

Beyi tutsak edip, babasna getirdi. Bylelikle Beyaz Ta
tarlar, Bayezide teslim oldular, o da onlarn bana yeni
bir Bey tayin etti. tutsa kendisiyle birlikte ba
kentine gtrd. Oradan Sultana tabi olan A dalia (ya
hut Satalia) ehri nlerine geldi. Bu ehir Kbrstan

ayezid, fethettii Krall oluna tevdi ettikten

sonra, (Msrdaki) Sultan, M alatia (Malatya) ehri

ve bu ehre bal, lke iin bir mesaj gnderdi. nk

her ikisi de yukarda adgeen kralla ait ve Sultan a
tabi idi. Bayezid, krall fethettii iin, S u ltan dan

pek uzak deildir. evresindeki topraklarda sadece de

ve yetitirilir baka hayvan yetitirilmez. Bayezid ehri
ve ona ait topraklar fethedince, kendisine onbin deve
armaan edildi. ehri ve memleketi igal edip, develer
le kendi yurduna dnd.

Malatya ehrini ve ona bal topraklar istiyordu. S u l

tan, cevabnda, o ehri ve topraklar klc ile aldn,
kim bunlar elde etmek isterse onun da klc ile kazan
mas gerektiini bildirdi. Bayezid bu cevab aldnda,
ikiyzbin kiilik bir kuvvetli bi lkeye girdi ve ehrin
nne gelip iki ay sreyle kuatt. ehir sakinlerinin
teslim olmayacaklarn anlaynca, hendekleri doldurt
tu, ehri bir ordu ile embere ald ve orduyu hcuma
geirdi. O zaman ehirdekiler af iin yalvardlar ve tes
lim oldular. Fakat o ehri ve memleketi, fethedip, iskn
etti.
Tam bu srada Beyaz Tatarlar Bayezide ait bir ehir
olan Angoray (Ankara) kuattlar. Bayezid bunu re
nince, en byk olunu otuzikibin kiilik bir kuvvetle
oraya gnderdi. O, bir muharebeyi kazandysa da so
nunda ekilmeye mecbur oldu ve babasnn yanna
60

61

rindeki kimselerden beyz kiinin, suikast hazrladk

lar ve dmanla birlikte altklar bildirildi. Bu kii

b l m

ler yakaland ve bir meydana gtrld. Ve sonra da

kral bunlarn gvdelerinin ikiye blnmelerini emretti.

Msr Sultan Hakknda

Biz, tekrar hkmdarmz Bayezide geri dndk.

u sralarda Sultan Barquq (M emluk Sultan Berkuk) ld. Ve Joseph (Yusuf) denilen olu kral ol

du.* Fakat babasnn hizmetindekilerden biri kendisiy

le krallk iin mcadele etti. Yusuf, Bayezidle bara
rak, onun yardmn diledi. O da kendisine yirmibiri ki
ilik bir kuvvet gnderdi. Bu yardm birliine ben de
dahildim. Bu ekilde Yusuf rakibini zorla bandan de
fetti ve kudretli bir kral oldu. Sonradan kendisine, em-

( * ) S c h ilth e rg e r , b u rad a y a n lm a k ta d r. Bu Y u su f ism in in n e re d e n k t n

bilem iyoruz. Berkukun yerine N asired -D in F aracn getii bilinm ektedir.

62

63

12.

B lm

Timurun Sivas Kralln Ele Geirii

ral Bayezid, yukarda anlatld ekilde O sm an

Siv astan kardnda, o da tbi bulunduu Bey

olan Timura gitti ve orada Bayezidden ikyette bu

lundu. Kendisinin nasl Sivas kralln fethetmek istediini ve Bayezidin ne ekilde kendisini oradan kar
dn anlatt. Timurdan, krall iin yardm diledi.

larm n dklmemesini dilemiti. Timur da kendisine

Timur, Bayezide (birini) gndererek krall geri iste

yecei cevabn verdi; dediini de yapt. Bayezid krall

bunu vaadetmiti, bu sebeple hepsi diri diri gmldler. D aha sonra Timur, ehri yktrd, ahalisini tutsak

geri vermeyeceini nk oray savala kazandn

edip, kendi memleketine gtrd. Bunlar arasnda do-

ve bylece Osman kadar kendisinin de orada hakk bu

kuzbin bakireyi de tutsak etmi ve memleketine getirt

lunduunu cevaben bildirdi. Timur bunu duyunca, on

miti. Fetih esnasnda Timur yaklak olarak bin kii

kere yzbin* kii toplad ve S iv a sa yrd, ve ehri

kaybetmi olarak lkesine dnd.

yirmibir gn sreyle kuatt. ehir surlarnn birka ye

rinde lamlar ald. Bylece her ne kadar Bayezid bebin silahly koruyucu olarak brakm idiyse de, ehri
fethetmeyi baard. Btn bu koruyucular, canl olarak
gmld. Byle yaplmasnn sebebi uydu Timur ehri
fethettiinde igal kuvvetlerinin yzbas onlarn kan( * ) O rtaad a belirli bir zam ana kadar, m ilyon rakam bilinm iyordu. Bu sebeple
(bildiim iz kadariyle bizde de olduu gibi) m ilyon , on kere yzbin k elim e
siyle dolam bal ekilde ifade ediliyordu.

64

65

k bin atl ile dalk bir yere ekildi. O zaman Timur,

kaamayaca ekilde btn da embere alarak onu

13.

B lm

esir etti.* Bunu mteakip Timur, sekiz ay sre ile mem

lekette kalp onu tamamen feth ve igal etti. Nihayet,

Bayezidin Ankara Savanda Yenilgisi

tutsa Bayezidi yannda gtrerek, onun bakentine

girdi. Bayezidin hzinelerinden, bin devenin tayabi
lecei kadar gm ve altn ald. Timur, Bayezidi kendi
memleketine gtrmek istiyordu fakat Bayezid oraya

bin kiilik bir kuvvet toplad ve Kkermenis-

giderken yolda ld .**

Bylece ben de Timurun tutsa oldum ve onunla

tana yrd, ve onu Timurun elinden ald.* Bayezid

birlikte'lkesine gitmek zorunda kaldm. D aha sonra

bakent Ersingeni (Erzincan) ve orann Beyi Tarat-

onun m aiyetine verildim . Buraya kadar bildirdiim

han (Mutahharten) baedirdi.** Sonra da memleke

herey, Bayezidin emrinde bulunduum srede geti.

imur, lkesine geri dner dnmez, Bayezid yz-

tine dnd.
Timur, Bayezidin adgeen m em leketi fethettiini
renince, binaltyz kere bin (1.600.000) kiilik kuv
vetle onunla savamaya gitti. Bunun zerine Bayezid,
bindrtyz kere bin (1.400.000) kii toplayarak onun
zerine yrd. Angora (Ankara) yaknnda her iki or
du karlat ve kyasya savatlar. Bayezid yaklak ola
rak otuzbin Beyaz Tatar en n saflara koymutu. Fakat
bunlar Timurun tarafna getiler. Rakipler, birbirini
pskrtemeden iki kere daha karlatlar. Timur, bu
defa yannda bulunan otuziki Eitilmi Filini savaa
sokma emrini verdi. Bayezid kamaya balad ve yakla

( * ) Bayezidin tutsak oluu 20 Tem m uz 1402 tarihindedir.

( * ) K kerm enistan coraf bir terim olarak kullanlm tr. V aktiyle R o m alla

( * * ) Bayezid in M art 1403 iinde ld biliniyorsa d a, bunun bir in tih ar olup o l

m ad, m nakaaldr. [Prof. N e u m an n , S ch iltb erger'in k afeste n b ah setm e

rn h k im iy eti d n em in d e, F rat n b atsn d a P onpeiu s tarafn d an bir tabi

m esi sebebiyle bunun bir m asald an , ibaret olduu an lalm tr, diyorsa da,

d ev let" kurulm u ve V espasion tarafndan R om a m paratorluun a ilhak ed il

m iti.

byle bir m ant kabule im kn yoktur.] Tim ur'un onu kafese koydurduu ve

( * * ) Yaar Y cel, M u tahh arten ve Erzincan Em irlii.

66

intihar e ttii iddias Fuat K prl tarafndan k uvvetle savunulm utur. (T.T.K .
B elleten, say 2 ve 27)

67

14.

B lm

Timurun Msr Sultaniyle Sava

imur, Bayezidi yenip devletine dnnden sonra,

btn Mslmanlarn din bakan olarak (Halife)

kabul edilen Sultanla (Msr Memlk Sultan) bir sava

a balad. Bunun iin binikiyzkerebin kiilik bir ordu
toplad ve bununla Sultann devleti zerine yrd.

ni) yrd. Burada kuatma onbegn srd. Sonunda

Orada, drtyzbin haneden oluan Halep ehri nle

ehir teslim oldu ve igal edildi. Btn adgeen ehir

rinde kararghn kurdu. H alep Valisi seksenbin kii

ler Suriyenin nemli yerleridir. Nihayet ordu lkenin

toplad, onlarla ehirden karak Timurla arpmaya

balad. H ibir sonu alamaynca tekrar ehir surlar

asl ba ehri olan Damaschk a (am ) geldi.

' Sultan, dmann am nlerinde olduunu duyunca,

iine snd. Fakat bu ekilme srasnda adamlarndan

Timura bir ulak gndererek ehri tahrip etmemesini ve

birou ldrlmt. Kuvvetli bir savunmaya ramen,

Timur, drt gn sonra ehrin d mahallelerini fethetti.

zellikle ehirdeki mabedi korumasn diledi. Timur bu

Bu esnada tutsak edilen btn kiilere bir lm kazd

ricay kabul ederek yoluna devam etti. ehrin mabedi

(cam ii) o kadar bykt ki darya alan krk byk

rld ve drt yerine odun ve sprnt dolduruldu. La

kaps vard. inde onikibin kandil aslyd ki bunlar

mlar sert kayalarn iine doru oniki kula oyuldu.

dan hergn dokuzbini yaklyordu. Fakat her C um a

Bundan sonra Timur, ehre saldrd ve valiyi tutsak et

ti. ehirdeki btn mallar msadere etti ve Urumhala

onikibin kandilin hepsi de yanyordu. Bu kandillerden

birou gm ve altndan yaplmt. Bunlar krallar

(Rumkale) isimli baka bir ehre yrd. Bu ehir tes

veya kudretli Beyler yaptrmlard.

lim olunca, A ntepe devam etti. Bu yer, dokuz gn s

reyle kuatld, onuncu gn zorlukla alnabildi. Antepin yamalanmasndna sonra ordu Behesnaya (Bes
68

( * ) Sch iltberyerin bazen (D am ak ).b azen (T am a) dedii a m eh rinin A rapa

ismi bilindii ybi D m akdr.

Timur am dan ekilince, Sultan otuzbin kiilik kuv

vetle, bakenti Chorcheiden (Kahire) hareket etti.Tmura zarar verebileceini sanyordu ve onikibin kiiyi
am a gnderdi. Timur bunu haber alnca S u ltan m
zerine yrd, bunun zerine o da bakentine geri
dnd. Fakat Timur onu takip etti. Sultan, ordugh
kurduu yerlerden sabahlar ayrlmadan evvel btn
sular ve otlaklar zehirletti. Timur bu yerlere her geldi
inde adamlar ve hayvanlar arasndan byk kayplar

ni getirmesini emretti. Bu emir de yerine getirilerek

gn devamnca srd. Timur, bu kafalardan yma yoliyle kule yaptrd, ve ehri tahrip etti. Sonra da sa
dece hayvanclk yapan Scherch (? erh bilinmiyor)
blgesine gitti; buras derhal teslim oldu. Ahaliye, darda ehrin nlerindeki adamlar ok acktklarndan,
kendisine yiyecek getirmelerini, emretti. M em lekete
ve ehirlere adamlarn yerletirip sonunda, kendi dev
letine geri dnd.

veriyordu ve bu sebeble de Sultana yetiemedi. O za

man Timur geri dnd ve am a yryp (ehri) ay
sreyle kuatt. Bu aylk srede, hergn bir arpma
olduysa da, ehri ele geiremedi. Fakat ehirde bulunan
onikibin kiilik kuvvet, hkmdarlarndan hibir yar
dm alam adklarn grnce, Tim urdan serbest k
hakk istediler, o da bu izni verdi, bunun zerine gece
leyin ehirden kp Beylerine geri dndler. Bundan
sonra Timur ehre saldrarak, onu ele geirdi. ehrin
alnndan sonra, hem en hem en piskoposa tekabl
eden Kadhi (Kad) Timura gelerek ayaklarna kapand
ve kendisi ve hocalar iin merhamet diledi. Timur, h o
calarla camide toplanmalarn emretti. Kad, oluk o
cuu ile birlikte hocalar alarak camie gitti. Bu arada
baka kimseler de camie girdiler. htiyar ve gen hepsi
otuzbin kiiydi. Timur, cami dolunca kaplarn kapan
mas talimatn verdi ve emir.yerine getirildi. Sonra ca
miin etrafna odunlar ydrd ve atelenmesini emret
ti. Bu suretle cam ideki btn insanlar ld. Ayrca
adamlarndan herbirinin kendisine bir adamn kellesi
71
70

15.

B lm

Timurun Badat Fethi

imur, Sultann lkesinden yurduna dndkten h e

men sonra, bin kere bin kiilik bir ordu toplad, ve

Babylone (Babil yani Badata) yrd. Orann kral

bunu duyunca, adam larn gerekli ekilde yerletirip
ehri terketti. Timur, ordughn ehrin nne kurdu
ve onu btn bir ay boyunca kuatt. Bu sre iinde e

hir surlar altnda lamlar kazdrd. Bylece ehri ala

bildi ve yakp kl ettirdi. ehrin eskiden bulunduu
yerleri srdrd ve arpa ektirdi nk ehri, bu yerler

onbe adam bulup hepsini astrd ve altn ve gm do

lu drt sandk daha bularak onlar da beraber ald.
ehri dah a feth ettiyse de yaz geldiin d en , scaklar
yznden bu yerlerde kalamad.

de vaktiyle ev olup olmadn kimsenin syleyemeye

cei kadar esasl bir ekilde temelinden yerle bir edece
i hususunda yemin etm iti. D aha sonra bir nehrin
iinde kurulmu bulunan bir kaleye geldi. Bu kalede,
kral hzinesini saklyordu ve kale surlarla evrili oldu
u srece Timurun buna birey yapabilmesine imkn
yoktu. Bu sebeple o nce sularn yatan deitirtti. Bu
esnada iki byk kurun sandk buldu ki altn ve g
mle doluydu. H erbiri iki kula boyunda bir kula
eninde idi. Kral bunlar kale fethedilirse hi olmazsa
altnlar kalsn diye orada sularn altna gmmt. T i
mur bu sandklar ald ve sonra kaleyi fethetti. Kalede
73
72

mur geldi. Kral bu mesaj alnca, Timurla kl vastasiyle grmek istedii cevabn bildirdi. Bundan sonra

16.

B lm

ordusunu hazrlad ve drtyzbin kiilik kuvvetle ve

drtyz adet, sava iin eitilmi fille karsna kt.

Timurun Kkhindistan Ele Geirmesi

Her filin srtnda kule eklinde bir semer vard ki s

tnde en aa on silahl adam bulunuyordu. Timur bu
nu renir renmez o da ordusiyle yola koyuldu.
Kral fillerini en n saflara koymutu. ki ordu kar

adattan dndkten sonra Timur, btn adamlar-

latnda Timur savam ay istedii halde yapam ad,

nn drt ay iinde hazrlanmalarn zira kendisinin

Kkhindistana * yryeceini bildirdi.

nk atlar filleri grnce rktler ve ilerlemek iste

Bakentinden oraya kadar drt aylk bir yol vard.

kit geti. Bunun zerine Timur geri dnmek ve ma

Verilen sre geince drtyzbin kiilik bir ordu ile K-

virleriyle fillerin nasl alt edileceini grmek zorunda

khindistan yoluna koyuldu. Bu yolculukta, yirmiiki

kald. Bunlardan (Sleyman ah) isminde biri, devele

gnde, byk su sknts iinde bir l geti. Sonra

ri alp srtlarna odun yklenmesini tavsiye etti. Filler

ordu, bir sra daa ulat ki bunu gemek sekiz gn ald.

yaklanca odunlar atelenip develer ne srlecekti.

Bu dada yolun yle bir ksm vard ki, orada atlar ve

Bu alevler ve develerin lklar sayesinde filler yeni

develerin tahta kalplar stne balanp aa sarktl-

lebilirdi zira bunlar ateten korkarlard. O zaman T i

mas zorunluu vard. Mteakiben derin bir geide gel

mur, yukarda belirtildii ekilde yirmibin deveyi hazr

diler bu geitte gndzn bile kimse birbirini tanyamyordu (o kadar karanlkt). Bu boaz yarm gn sryor

latt. Bu srada, dman kral, nde filler olmak zere

tekrar yaklayordu. Timur zerine yrd, develeri ne

ve sonra gn gecede geilen yksek bir daa geli

srerek odunlar tututurttu. Develer korkun sesler

niyor, sonunda lkenin bakenti nnde uzanan gzel

karyorlard. Filler bunu duyunca stelik de atei g

bir ovaya varlyordu. Ormanlk bir dan yamalarn

rnce dnp kamaya baladlar, kimse onlar durdura

daki bu ehrin, nnde Timur adam laryle ordugh

mad. Bunun zerine Timur btn kuvvetiyle dma

kurdu ve memleketin kralna u haberi gnderdi: Miri

nn zerine yrd birok fil ldrld. Kral bunu g

temiri gilden bu u anlama geliyor: Teslim ol, Mir Ti

rnce tekrar ehre dnd. Timur ise onu takip edip

ehri on gn kuatt. Bu sre iinde kralla pazarla gi

( * ) O rtaad a H o rasan 'd an ln du s n ehrin e k ad ar o la n blgeye K k H in d istan

deniyordu.

74

mediler. Bylece sabahtan neredeyse leye kadar va

rierek, Arab altnndan daha deerli olan iki katr y75

k Hind altnna pazarlk yapt. Kral ona ayrca birok

mcevherat da verdi. Bunun dnda Timura istedii
yerde kullanmas iin otuzbin kiilik bir orduyu dn

17.

B lm

olarak emrine vermeyi vaadetti. Bylece mutabk kal

dlar. Kral kendi kralln korudu Timur da yurduna,

Bir Beyin Timurun Birok Maln Kar

yz fil ile kraln kendisine terkettii hazineler ve ky

metli eyalarla birlikte dnd.

khindistandan dndnde Timur, Chebakh

(Cheibek) isimli bir Beyi onbin kiilik kuvvetle

Soltania (Sultaniye) ehrine, demek zorunda olduu

vergi ve gmrk tutarn tahsil etmek zere gnderdi.
Be yl boyunca, Fars ve Ermenistan eyaletlerinin vergi
ve gmrk resmi orada toplanmt. Temsilci geldi, ver
gileri toplayp, bunlar bin adet arabaya ykledi. Sonra
arkada olan Mazenderan Blgesi Beyine bir mektup
yazd, o da ellibin askerle geldi. Anlatlar, hzineleri
kendilerine alkoyup onlar Mazanderana getirdiler.
Timur bunu renince, pelerinden byk bir kuvvet
gnderdi. Bu birlik adgeen memleketi fethedecek,
her iki Beyi yakalayp getirecekti. Ordu Mazanderana
gelince, hibir ey yapamad, zira lke byk ormanlar
la evrili idi. D aha fazla kuvvet iin Tim ura haber
gnderildi. O da aalarn kesilmesi ve yol alm as
iin yetmibin kii gnderdi. Hernekadar on millik bir
blgenin aalar kesildiyse de, yine de lkeye birey
yapamadlar ve durumu Timura bildirdiler. Timur geri
dnmeleri emrini verdi, bylece adamlar eli bo yurdlarna dndler.

76

77

18.

B lm

Timurun Yedibin ocuu ldrtmesi

ilhare Timur, Hissaphan (Isfahan) krallna yr

d ve ayn isimdeki bakent nnde ordughn

kurdu. ehrin teslim olmasn istedi. ehrin sakinleri,

boyun eerek kadn ve ocuklariyle kendisini karlad
lar. Onlara merhamet etti ve ehri altbin askerle igal

yere sevkedilmelerini emretti. Yedi yandan kk o

etti. ehrin hkimi Schachisteri ( a h ?) beraberine

alarak memleketi terketti.

cuklarn belirli bir yerde toplanm alar gerekiyordu.

' Adam larna bunlarn atlarn ayaklar altnda inen-

Isfahan halk, Timurun memleketi terkettiini du

mesini emretti. Kendi danmanlar ve ocuklarn ana

yunca, ehrin kaplarn kilitleyip, altbin igal kuvveti

lar bunu duyunca ayaklarna kapanp ocuklar ldrt-

ni ldrdler. Timur bunu renince geri dnp, ehrin

memesini dilediler. Bunu iitmezlikten gelip ocuklar

nne tekrar geldi ve onbe gn kuatt. Fakat ehri

atlariyle ezmelerini yeniden emretti fakat kimse ilk ol

fethedem eyince ahalisi ile bir anlam a yapt. O nlar

mak istemiyordu. O zaman fkeye kapld ve kendisi

kendisine ehirde bulunan nianclar byk bir sefer

atn srerek: imdi kim arkamdan gelmek istemiyor,

iin kendisine dn verecekler, Timur da bunlar son

radan onlara geri yollayacakt. ehirliler ona onikibin

grmek istiyorum dedi. Onlar da Timuru takip etmek

zorunda kaldlar. ki defa ocuklarn zerinden geerek

nianc gnderdi, Timur da bunlarn baparmaklarn

kestirip ehre geri yollad. Ertesi gn ehri zaptederek

hepsini ezdiler. Tm yedibin kadard.* Sonra ehir ta

mam en yakld. Timur, kadnlar ve kalan ocuklar

at ile ieri girdi. Ahaliyi yakalatarak 14 yandan b

alp memleketine gtrd. Bylece, oniki yldan beri

yk olanlarn kafalarn kestirdi. 14 yandan kkler

ayr olduu kendi bakenti Sem erkanta dnd.

ayrld. Kesilen kafalardan ehrin ortasnda bir kule ya

pld. Sonra kadnlar ve ocuklarn ehrin dndaki bir
78

( * ) Bu inanlm as zor canavarlk, birok D oulu tarih i tarafnd an doru lan m bir
olaydr (N eu m an n ).

79

19.

B lm

Timurun Byk Hana kar Sava Giriimi

aktiyle in in Byk Han, (Chetey-H taym B

yk Hkmdar) Timura, drtyz atl ile bir eli

gndererek ondan be yldan beri demedii harac ta

lep etmiti. Timur, elilik heyetini, kendisi bakentine
dnene kadar beraberinde almt, sonra onlar Efendi
lerine gndererek unu bildirmelerini istedi; kendisi ne
hara veren ne de tbi olan bir kimse olmak isteme
mekte, bilakis Byk Hann kendisine hara verip tbi
olmasn beklemektedir, bunun iin de kendisi bizzat

lar ve hayvanlarndaki byk kayplar grnce geri

dnme emrini verdi ve bakentine geri geldi. Ve orada
hastaland.

gelecektir.
Bunun zerine devletinin her tarafn a haberciler
gndererek, herkesin hazrlanmas, kendisinin in e
yryecei haberini sald. Bylece binsekizyz kere bin,
(bir milyon sekizyzbin) kii toplad ve bir ay sre ile
yry devam etti. Bu arada geilmesi yetmi gn s
ren bir le geldiler.* Daha on gnlk mesafede idiler
ki susuzluktan adamlar byk kayplar verdi. Souktan
dolay da Timurun, atlar ve hayvanlar byk zarara
urad, zira bu blgede hava ok souktu. Timur, adam-

( * ) Bu liin Tarm V ad isin d ek i T aklam akan l olduu tah m in ediliyor.

80

81

yakalanp getirilmesini istedi. Fakat Bey, takipilerin

2 0.

B lm

Timurun lm

komutan tarafndan uyarld, beyz adamn ve ailesi

ni alarak Mazanderan lkesine kat. Orada onu bula
mazlard. Timur, karsn ldrttne ve Beyin elin
den kamasna son derece kederlendi.
Bunun sonucu vefat etti ve kendi lkesinde byk
bir ihtiamla gmld. unu da bildirmem gerekir ki

imur, nedenle o kadar hiddet, yese kapld ki

hastaland ve bu h astalktan da ld. Birincisi,

soylularndan birinden grd alaklk olup bu, T i

mura ait hara gelirini karmt. Dieri kars ol
masndan kaynaklanyordu. Bunlarn en genci ki onu
en fazla seviyordu, Timurun seferde bulunduu srada
onun Beylerinden biri ile iliki kurmutu. Timur yurdu
na dndnde en yal kars, en gencin bir soylu ile
gnl elendirdiini ve iffetini yitirdiini, kendisine
syledi. Fakat Timur buna inanamad. Yal kars gele
rek: Ona git ve sandn amasn iste, orada tal bir
yzkle, adamn ona yazd mektuplar bulacaksn
dedi. Timur, akam a kendisine gelecei hususunda
gen karsna haber iletti. O dasna girince, sandn
amasn istedi, o da at, yz ve mektuplar buldu.

lmnden itibaren bir yl sre ile geceleri m ezarndan.

ahfiganlar geliyordu. Mezarn bekleyen hocalar bu
sesleri ak seik duyuyorlard. Kraln arkadalar, bu i
kyetlerin sona ermesi iin byk kurbanlar kestiler fa
kat fayda etmedi. H ocalar aralarnda grp oluna
gittiler ve ondan, babasnn dier lkelerde tutsak ald
btn esirlerin, zellikle bakentte olanlarn serbest
braklmasn dilediler. nk tutsaklardan, zenaat er
bab olanlarn hepsini Timur, kendi bakentine getir
miti. Bunlar orada Timur iin almak zorunda idiler.
Olu bunlarn hepsini serbest brakt, bu yaplr yapl
maz da mteveffann ikyetleri kesildi.
Burada bildirdiim herey, Timurun yannda bulun
duum alt yl zarfnda aynen olmutur nk bunlar
bizzat yaadm.*

Yanna oturup yz ve mektuplar nereden aldn

sordu. Kadn nne eilerek fkelenmemesini rica edip
bunlar bir Beyin kendisine zel bir nedeni olmakszn
gnderdiini syledi. Timur odadan kp derhal kad
nn kafasnn kesilmesini emretti. Ve bu buyruk yerine
getirildi. Sonra da Beyin peine bebin atl gndererek
82

( * ) B u rada S ch iltbergeri hafzas yanltm aktadr. n k k e n d isin in esir dt

A n k ara S a v a ndan (20 Tem m uz 1402) T im urun lm ne ( u b a t 1405) k a
dar yaklak yl gemitir.

83

tlar. O zaman Miranah, dier kuvvetlerle gelmesi iin

2 1.

B lm

Timur'un Oullar

kardeine haber gnderdi. Yardm kuvveti gelince herikisi birlikte Yusufla savap nihayet onu pskrttler.
Bylece Miranah, yeniden krallna kavutu.
ki lke: Churten (?) ve Kkermenistan, Yusufun
yannda savamt. ahruh bunlar da fethedip yeni
den kardeine verdi. Sonra da kendi devletine dnd.

imur geriye iki oul brakt. Bynn ad Scharoch (ahruh) idi. Onun da bir olu vard ki, T i

mur ona bakent ile bu kente ait topraklar vasiyet et

miti. Timur iki olu ahruh ve M iraschachn (Miran-

Daha nce kardeine yedek kuvvet olarak yirmibin kii

brakt ki bu birliklerde ben de bulunuyordum. Bu e
kilde ben Schiltberger, Timurun olu M iranahn ya
nnda kalm oldum.

ah) herbirine randa birer krallk ile geni topraklar

verdi. Timurun lmnden sonra ben, bakenti olan
H erattan H orasan K ralln idare eden olu ahruhun yanna geldim. Timurun kk olu (Miranah) randa Thaures (Tebriz) Krallnn sahibiydi. Ba
basnn lmnden sonra, Joseph (Yusuf)* adnda bir
Bey gelerek M iranah krallndan srp, kard. O
da durumu kardei ahruha bildirerek, kralln tekrar
ele geirmesi iin kendisine yardm etmesini rica etti.
Kardei seksenbin kiilik bir kuvvetle geldi. Miranah
da onun emrine otuzbin kiilik bir kuvvet daha gnder
di. Kendisi de krkikibin kiilik kuvvetle Yusufun ze
rine yrd. Yusuf, bunu duyunca altmtbin kiilik bir
kuvvetle kar harekta geti. ki taraf da btn gn
boyunca, herhangi belirli bir zafer kazanamadan sava
( * ) A d g e e n Yusuf, K ara K oyunlu Beyi o lan K ara Y usuftur. Tim urun lm nden
sonra Bahil lkesini ve rann bat ksm n (A zerbay can ) hkm altn a ald.

84
85

2 2.

2 3.

B lm

Yusuf un M iranahrn Boynunu Vurdurmas ve

Btn Devletini Ele Geirii

undan sonra Miranah bir yl rahat etti. Fakat daha

sonra Yusuf tekrar byk bir ordu ile onun lkesine

B lm

Yusuf un Bir Kral Yenip Kafasn Kesmesi

usuf, bu krall fethettikten sonra, Badat Kral,

kendi egemenlik alanna girmesi ve tahtnn da

onun topraklarnda bulunmas nedeniyle kralln ken

saldrd. M iranah bunu renince, drtyzbin kiiye

disine iadesini talep etti. Yusufun bu kralla hkmet

yakn bir kuvvetle stne yrd. Scharabach (Kara-

me hakk bulunmadn nk soylu bir kii olmad

ba) ovasnda iki ordu karlat ve iki gn birbirleriyle

n bu yzden de kt bir derebeyi olduunu (ilve etti).

arpt. Sonunda M iranah yenildi ve tutsak edildi.

Yusuf bunun zerine, orada bir temsilcisinin bulunmas

Yusuf onu derhal ldrtt. Bunun nedeni uydu: Yu

sufun bir kardei Miseri (Musa) M iranahm kardei

gerektii cevabn verdi. Badat Kral bunu salarsa

kral adna sikke bastracan ve onun kendine ait ey

Zychangeri (Cihangir) ldrmt. D aha sonra yap

lerin hepsine sahip olacan bildirdi. Kral buna raz ol

lan savata Miranah Miseriyi tutsak etmi ve onu zin

mad, nk onun krall devretmek istedii bir olu

dannda ldrtmt. Bu sebeple, M iranah da hemen

ldrld.*

vard. Bu sebeple ellibin kiilik kuvvetle Yusufla sava

Yusuf, Miranahm kafasnn bir mzraa geirilerek,

Kralln ismi gibi Tauris (Tebriz) adn tayan bakent

karsna kt. Achum (?) denilen byk bir sahrada

birbirleriyle savatlar. Kral, ovann kenarndaki bir

nne getirilmesini emretti. A halinin daha abuk tes

lim olmasn temin iin halka, gstertti. Onlar, Beyleri

ehre kamaya balad. Yusuf onu kovalad ve yakalad.

nin ldn grnce teslim oldular ve Yusuf ehri ve

btn krall hakimiyeti altna ald.

oldu.

a gitti. Yusuf bunu renir renmez altm bin kii ile

Kafasn kesti ve bylece artk bu kralln da hkimi

( * ) N e u m an a gre (sh. 84 dipn. 79) A sln d a K ara Y usufun kardei M isse C h od sch a dr. C ih a n g ir in M u sa H o ca tarafn d an ld r ld son ra d a M u sa H oca'n n M iranah ldrd gerek ddr. C ih a n gir 1375de tab i ekilde l
mtr. H am m er de bunu vaktiyle belirtm iti.

86

87

2 4.

2 5.

B lm

Kpak lkesinde Bir ehzade

Ebubekirin Yanma Geliim

imurun olu M iranahn, belirtildii gibi, savata

yenilip katledilmesinden sonra, olu Ebubekirin

payna ddm, onun yannda drt yl.kaldm.

B lm

bubekirin Sarayn da, Byk T ataristan dan bir

f

K ral-O lu yayordu.* (G n n birinde) idareyi

. devralmak zere, yurda dnmesi hususunda bir haber

Badat Kralnn Yusuf tarafndan ldrlm esinden

sonra Ebubekir, Kraln Devletine ait olan Irak toprakla

ald. Ebubekirden gitmesine msaade edilmesini rica

rn fethetti. Ebubekirin Erban lkesinde hkm sren,

larnda bulunduum, altyz svari ile evine dnd.

Mansur isminde bir kardei vard, onu ayana arn-

Bylece be arkadam la Byk T ataristan a geldik;

ca, Mansur itaat etmek istemedi. Bunun zerine Ekibe-

hangi memleketlerden geerek geldiimizi anlatmak is-

kir zerine yrd, tutsak etti ve bir sre zindana att.

; tiyorum.
nce ipek (ipekbcei) yetien Strava S tran adan

Sonunda onu ldrp lkesini kendisininkine katt.

etti o da muvafakatini bildirdi. ehzade, benim de ara

Ebubekir kuvvetiyle tannmt. yle ki bir Trk oku

(Erivan ?) geildi. Sonra koruyucu pirleri Aziz Georg

ile (yekpare) bir araba tekerleine (kan tekerleine)

olan ve inanlarn hl devam ettiren Hristiyanlarn

attnda, okun demir ucu onu delip geer, fakat sap

iinde kalrd. Byle bir tekerlek Timurun bakenti Se-

yaad G rcistan a geldik. D aha sonra kafile Loc-

merkantta bir mucize iareti olarak ehir kaps nne

. hinschana (?) vard ki burada da ipek yetiir. En iyi

ipek irv an da yetiir ve am , Kefe keza Trkiyede

aslmt. Sultan, Ebubekirin kuvvetini duyunca ona

bakent Bursa pazarlarnda satlan nefis ipek dokumalar

alt kilo arlnda, tahminen bin Gulden altn dee

bunlardan yaplr. Bu ipek Venedik ve Luccaya da g

rinde bir kl gndermiti. Kl kendisine getirildiin

trlr ve orada bundan iyi cins kadifeler dokunur. Fa-

de, o klc denemek iin yanda bir kz getirtti.

kz bir vuruta ortasndan ikiye bld. Bu olay, he
nz Timur saken olmutu.
88

( * ) Byk T atarista : H azar D enizi ile M o o lista n arasn dak i blgeye v erilen
isim dir. A ltn O rdu blgesine ise K k T ataristan den ilebilirdi.

89

kat memleketin sala ok zararl bir iklimi vardr.

lbe (? adr) kurulur. Adndan bahsedilen kral-olu,

Sonra ehzade, Schabram dan (?) ve Tatar dilinde Te-

ki adna Zegra (? ekre) deniliyordu, Edigenin nezdi-

murtapit (Demir kap) denilen ve demirden kap anlamna gelip, ran Tataristandan ayran yerden, geti.

ne geldi ve, onunla birlikte Sibirya topraklarna gitti.

Oraya ulaabilmek iin iki ay yrmek zorunda kald

Edil (dil) denilen bir nehrin ortasnda kurulmu ok

lar. Bu memlekette bir da vardr ki (A ltay Dalar ?)

byk bir ehir olan Origensden (A strahan) de getik

bunun geilmesi otuz gn srer, bu dan arasnda, hal

ten sonra yolumuz iinde birok Hristiyann yaad

kn sylediine gre bir l varm ve bu l dnyann

hatta bir piskoposlua da sahip olan, dalk Setzalet

bittii yermi. Vahi hayvanlar ve ylanlar yznden

m em leketine de urad. p la k A y ak llar T arik a

t ndan olan Rahipler, Ltince vaaz veriyorlar fakat l

orada kimse yaamaz(m).

Bu dada yalnz yaayan vahiler varm. Bunlarn

hileri ve dualar Tatar dilinde sylyorlard. Bunu, hal

elleri ve yzleri dnda btn vcutlar krmz olup,

kn inanlarn kuvvetlendirmek iin yapyorlar. Bir

ok Mslman, rahiplerin syledikleri lhileri ve oku

dadaki hayvanlar gibi hareket eder ve yapraklar, otla

duklar eyleri anladklar iin Hristiyanla geiyorlar.

geye bir vahi adam la kadn ve dalarda yakalanan

Nihayet Byk Tataristanda Edii (Edegu) adn ta

vahi atlar gnderdi. Bu atlar aa yukar eek byk

yan ve ehzadeye mesaj gnderen, Beyin yanna ula

lnde idi. Fakat A lm an y ada olm ayan benim de

tk. Biz oraya vardmzda, Ediguda tam Ibissibura

(Sibirya) sefere kyordu.

isimlerini bilmediim daha birok hayvan vard. Sibir

yada kk arabalar ve kzaklar eken ve hatta zer

Byk Tataristanda ilgin bir gelenek vardr, buna

lerinde elbise gibi rtler bulunmas gereken kpekler

gre kraln zerinde bir emirlmera vardr ki, kral o

vardr. Bunlar aa yukar bir eek byklnde olup

seer, onu nasb ve azleder ve Beyler zerinde nfuzu

ayn zamanda etleri de yenir.

u da ilgintir ki oradaki insanlar, sa ya inanrlar.

vardr. O srada, Edii (Edie) emirlmera idi.* O ra

r ve bulduklarn yerler. Bu memleketin hakimi, Edi-

da, kraln, emirlmerann ve Beylerin oluk ocuklar

ile k yaz getmesi ve arazide adrlarn kurmas mu-

Kutsal Kral, armaanlarn Beytllahime gtr

tadd. Kral adrlarn nereye kurarsa, orada yzbin ku

bu insanlar say bir sam anlkta tasvir ederler. Bunu

dklerinde, say orada bir samanlkta grdklerinden,

mabetlerinde de yaparlar ve bu resimlerin nnde du
alarn okurlar. Bu inancn saliklerinin ismi U grier

( * ) Edie, A ltn ordu d evletin de birka H a n tah ta oturtm u ve fiilen d evleti idare
etm itir. o k nfuzlu bir em ir idi. C e n g iz so y u n d an o lm ad n d a n k en d isi
ta h ta k a m y o rd u . A ltn o r d u d e v le tin d e resm en v e y a g e le n e k se l o la r a k
H anlar sem eye yetkili bir m akam veya kii yoktu.

olup, Tataristanda da onlardan ok vardr.

Henz evlenmemi bir gen lrse, ona en iyi elbise91

92

93

sini giydirmek, adettir. Sonra, algclar arlr, l s

t rtl bir tabuta konulur.

2 6.

Btn genler en iyi giysilerini giyinip, algclarla

B lm

birlikte tabutun nnde giderler, lenin anababas ve

arkadalar onlar takip eder. Bylece l, btn gen

Birbiri Ardndan Hkmdar Olanlar

ahali ve algclar tarafndan elence ve arklarla g

trlr. Buna mukabil, tabutu takip eden, babas, anas
ve arkadalar, yksek sesle at sylerler.
l gmldkten sonra hepsi, yemeklerini ikilerini
mezarn bana getirirler. Genler, mzisyenler, algc
lar yerler, ierler ve ok neelidirler. A na, baba ve ar

die ve Zegra, Sibiryay fethettikten sonra, Walhere (Volga kenarndaki Bulgaristan) dnp bu

devleti de ele geirdiler. Vaktiyle Byk Tataristanda

kadalar ayr otururlar ve alarlar. Son ra baba ve

Sedichbekhan (H an Sadi Beg, 1401-1407) isminde bir

anay alp evlerine gtrrler orada atlar, devam eder.

kral hkm sryordu. Khan (H an) Tatarca bir keli

Btn bunlar, lenin henz evlenmemi olmas sebe

biyledir ve sanki onun ayn zamanda dn yaplyor
mu gibidir.

me olup aa yukar kral anlam nadr. A dgeen

Bu memlekette sadece, fasulya gibi baklagiller ekilir

adamlar gnderdi ise de (H an) savata ldrld. S o n

ve orada ekmek yenilmez. Btn bunlar ben, ehzade

Zegrann nezdinde iken, grdm.

ra Edie, Poleti (Pulad, 1407-1410) kral tayin etti. Pu-

Han, Edigenin kendi lkesine gelmekte olduunu du

yunca kat. Edie, arkasndan onu yakalamalar iin

lad, birbuuk yl hkmdarlk yapt. Onu, atarak Segelalladin (C elleddin) i bana geti. Sonra Puladn
kardei kral oldu. Fakat ancak ondrt ay hkmet etti.
Kardei Thebak (Kebek) krall ele geirmek iin sa
vaarak onu bir okla ldrd. Bununla beraber kendisi
deil kardei Kerumberdin (Kerim Berdi) kral olduysa
da krall sadece be ay srd. Kebek gelerek Kerim
Berdiyi i bandan uzaklatrd ve kendisi kral oldu.
Nihayet Edie ve benim Beyim olan Zegra geldiler ve
adgeen kral uzaklatrdlar. Ve Edie, vaadettii gibi
Zegray hkmdar yapt. Maamafih bu sadece dokuz ay

94

95

srd sonra M achimet (Ulug Muhammed) gelip Zegra

ve Edie ile savat. Zegra, Destihipschach (Deti Kpak) lkesine kat. Edie tutsak edildi, M uhammed

2 7.

lm

kral oldu ise de o da Waroch (Barak) tarafndan tah

tndan atld. Muhammet yeni kuvvetler toplayp, Ba-

Putperest Bir Kadn ve Drtbin Bkiresi

rak uzaklatrarak yeniden kral oldu. D obtabardi

(D evlet Berdi) tekrar M uham m edi yenerek gn
krallk yapt, onu Waroch (Barak) isimli biri kovdu ise
de bunu da M achm et (U lu M uham m ed) ldrerek
yerine geti. Benim Beyim Zegra, bu M uhammedle sa
vap, mcadele ederken ld.

en, Zegrann yannda bulunduum sralarda, Edie

ve Beyim e Sad u rm elick ism inde, m aiyetinde

drtbin kzolankz ve kadn olan ok kudretli bir Tatar

kadn bavurdu. Kocas bir Tatar Beyi tarafndan ld
rlmt. imdi kadn, ondan intikam almak istiyordu
ve Edigeden kendisine bu Tatar Beyini defetmesi iin
yardm dilemeye gelmiti. Okuyucular bilmelidir ki bu

96

97

Tatar kadn-hkmdar ve yanndakiler savaa atl ola

rak katlyor ve erkekler kadar gzel ok atyorlard. Bu

2 8.

kadn bir savaa atiyle giderken her iki tarafna bir kl

ve yay asyordu. Bir kralla yaplan arpmada kraln

lm

Bulunduum lkeler

yeeni tutsak edilmiti ki bu adam, Tatar kadnn koca

sn ldrm olan adamn ta kendisiydi. Adam, kadn
larn nne getirildi. O zaman adam diz ktrd kl
cn ekti ve bir vuruta kafasn kesti. Sonra da imdi
intikamm aldm dedi. Ben de orada idim ve bunu
kendi gzlerimle grdm.

zlere buraya kadar, benim putperestler (M sl-

manlar) yannda bulunduum sre iindeki arp

malar ve kavgalar anlattm. im di ise Bavyeradan ayrldktan'sonra gittiim memleketlerin isimlerini syle
yip tanmn yapacam.
M slm anlara kar byk sava balam adan ben
M acaristana geldim ve orada, evvelce belirttiim gibi
ayrlana kadar, on ay kaldm. Eflak de, hatta orann
iki byk ehri: Agrich (Arus) ve Bukuretschi (Bk
re) de grdm. Dier bir ehir olan brail, Tuna kena
rndadr. Orada Koggen denilen gemiler ile kadrga
lar, Mslman memleketlerden ticaret eyas, mallar
getiren gemiler demirlerler. lgintir ki byk ve kk
Eflakde de, ahali Hristiyanlk inancna baldr ve,
kendi dilleri vardr. Sa ve sakallarn uzatrlar ve asla
kesmezler. Kk Eflakte ve Erdelde (bugn Transilvanya) de bulundum. Erdel, Alm anlarn oturduu bir
memleket olup bakenti Hermanstadtdr (Sibiu), bakenti Kronstadt (Braov) olan Burzerlandda da A l
manlar oturur. Bunlar, benim Tunann berisinde gr
dm memleketlerdir.
98

99

tanbulda ay sreyle oturdum, ayn ekilde BykT rkiyeye oradan da ulalr. T rkiyenin bakenti

2 9.

lm

Bursadr. Bursa, ikiyzbin haneden oluur ve sekiz ta

ne, Hristiyan, Mslman veya Yahudi olduuna bakl

Tuna le Deniz Arasnda Grdm Memleketler

makszn fakirlerin kald hastahanesi vardr. Aada

belirtilen byk yerler dnda, ehre ait yz hisar
vardr. Bunlardan birincisin in ad A sia dr (Efesus,
Ayasulu). Incili yazan Havarilerden johannesin me

imdi, Tuna ile Deniz arasnda olup da benim gr

zar oradadr. Buna, Mslman dilinde Edein (Aydn)

m olduum memleketleri dinleyeceksiniz.

denilen gzel m em leket de dahildir. Buna kylerde

Evvela hepsine de Bulgaristan denilen memleket'

te bulundum. Birinci Bulgaristana, M acaristan dan

Demirkapya geilince varlr, bakenti Pudem (Vidin)

Hoches (?) derler.

Dier bir ehir kendisine ait topraklarla birlikte Ismi-

ismini tar. kinci Bulgaristan, bakenti Ternau (Tr-

ra (zmir) adn tar, Aziz Nikolaus orada piskoposluk

yapmt. Magnasa (Manisa) ehri bereketli topraklara

nova) olup, Eflkn karsmdadr. ncs, Tunann

sahiptir. Ayn ekilde Donguslu (Denizli) ve kendisine

denize dkld yerdedir, bakenti K alla te rk adtr

ait topraklarla Serochon (Saruhan) da yledir. Orada

(Varnann Kuzeyinde eski Bulgar ehri G allat). Yuna

aalar ylda iki kere meyve verir. Saraten lkesindeki

nistanda da bulundum. Bakent A dranapoli (Edirne ?)

A dalia (A dala) ehrinde, ayn zamanda kesilip yenilen

ellibin haneye sahiptir. Yunanistanda Ege denizi kena

develerden baka hayvan yetitirilmez. Kennan (Ger-

rnda byk Selanik ehri vardr. Aziz Thim iter orada

miyan) blgesinde bir dan stnde, yksekte Kachei

gmldr. Kutsal mezardan zeytinya ( l) akar ve

(Ktahya) ehri kurulmutur.

Siguri (Sultan Ogi-n ?) blgesindeki, A nguride

onun gml olduu kilisenin ortasnda, daima bu Azi

zin kutland gn su ile dolan bir eme vardr. Halbu
ki yl boyunca kurudur, suyu yoktur. Selaniki ben biz

(Engr, Ankara) Aram inancna bal, birok Hris

zat grdm. Yunanistann baka byk bir ehri Se-

bir ha vardr. Oray Mslmanlar da ziyaret ederler ve

resdir (Serez). Tuna ile deniz arasndaki topraklar Trk

bu haa k saan ta derler. Mslmanlar bir keresin

kralna aittir. Kalipoli (Gelibolu) ehri ve kalesi, civa

de bu ta kendi mabedlerine, tapmaklarna karmak

rnda denizden karya geilir, ben oradan Byk Tr

istemiler fakat H a tutan herkesin elleri arplm.

kiyeye getim. stanbula da ayn denizden gidilir. s

Wegureisari (?) lkesinin bakenti ayn ismi tar. Kara-

100

tiyan yaamaktadr. Kiliselerinde gece gndz, parlayan

101

man m bakenti ise Karanda dr. (Larende, Karaman).

K o n ia (K on ya) ehri de bu m em lekettedir. O rada

3 0.

Schemesdin (emseddin) isimli bir Velinin mezar var

lm

dr. Bu Mslman bir din adam idi fakat gizlice kendi

Atmaca Kalesi ve Korunuu

ni vaftiz ettirmiti. lmnde bir Ermeni papaz ona

bir elma iinde arapl ekmek sunmutu. Bu veli, byk
mucizeler gstermiti. Kassaria (Kayseri) blgesinin ay
n ad tayan bakentinde, Aziz Basilius piskopos idi.
Ben vaktiyle bir krallk olan Sebastta (Sivas) da bu
lundum. Karadeniz sahilinde Zegnitsch (C anik) blge
sinde Samsun ehri bulunur. Yukarda adgeen btn
memleketler, blgeler ve ehirler Trkiyeye aittir. K a

ir dada A tm aca Kalesi denilen bir kale vardr.

inde gzel bir bkire, tneke tnemi bir atmaca

ile birlikte yaar.

Oraya herhangi bir kimse gelip de gn, gece

radeniz blgelerinden Zepun (N asun ?) da byledir.

Orada ahali sadece dar eker ve bundan ekmek yapar

hi uyumadan nbeti kalrsa o zaman bu kzdan bir di

lar. Tarbesanda (Trabzon) Krall kk, kapal bir

getirilir. N betiliini yerine getirebilen, kaleye girer

memlekettir ve ok fazla arap karr. Trabzon Rumca-

ve gzel bir saraya varr. Orada tnekte duran atmacay

da Kureson (Giresun) denilen ehirden, uzakta deildir

ve o da Karadeniz kysndadr.

grr. Atm aca, ziyaretiyi grr grmez bir lk atar.

lek dileyebilir. Bu dilek erefli bir istek ise arzusu yerine

Bunun zerine bkire odasndan karak, u szlerle

konuu karlar: Sen bana gn gece uyumayp
nbet tutarak, hizmet ettin, bu sebeple erefli birey ol
mak artiyle, senin arzun yerine getirilecektir der ve
dediini de tutar.
Fakat bir kimse, kibirlice, iffetsizce ve kabaca dilek
lerde bulunursa, bkire onu ve ailesini, soyunu yle lnetler ki o bir daha iflh olmaz.

102

103

3 1.

B lm

Fakir Bir Adamn Atmaca in Nbet Tutmas

ir zamanlar iyi ve fakir bir delikanl gelip, gn,

gece kalenin nnde nbet tuttu. Sonra saraya

girdi. Atm aca onu grnce lk att ve bkire, odasndan kp kendisini karlad ve yle syledi: Ben
den ne dilersin? Bu dnya ile ilgili ve namuslu, erefli
bir eyse, yerine gelecektir. Delikanl da kendisi ve ai
lesinin, soyunun itibar ve saygya ulamasn diledi ve
bu dilek yerine geldi. Oraya Erm enistandan bir kral
olu da geldi ve o da gn gece boyunca nbet tu
tup atmacann bulunduu saraya ulat. A tm aca ba
rnca, bkire gelip onu, hangi dnyev ve namusluca

gelip isteini sordu. O zaman valye hi boalmayan

dilei olduu sorusiyle karlad. O dedi ki: Ben Erme

bir para kesesi diledi. Arzusu yerine getirildi fakat bki

nistanda kudretli bir kraln oluyum ve yeteri kadar

gm, altn ve buna benzer m cevheratm kymetli

re sonradan onu lnetledi ve dedi ki: Seni srkleyen

agzllk ok kt bireydir. Bu yzden seni lnetliyo-

talarm var. Fakat eim yok, evde hanmm yok, senin

rum, Tarikatn azalsn oalmasn . Bylece valye b-

le evlenmek istiyorum. Bakire bunun zerine: Senin

kibrinin c, ahsndan ve sana ait btn kudretlerden

kirenin yanndan ayrld.

alnmal diye cevap verdi ve onu ve btn soyunu la

netledi.
Rodos valyeleri tarikatndan bir valye de A tm a
ca Kalesine gelerek nbet tuttu ve saraya girdi. Bkire
104

105

szarak kaybolur, kimse nereye gittiini bilmez. Frat,

3 2.

B lm

randan da geer.
Orada dier bir yerin ismi Karaffer (Karahisar) olup,
arap yetitiren verimli bir blgedir. Hamunt (Harput

Yine Atmaca Kalesi Hakknda

?), sava bir halkn oturduu Siyah T rkiyenin (?

Schwarze Trkei) bakentidir. Churt (Krdistan ?) de
nilen baka bir memleketin bakenti Bestandr (Bitlis
?). Kursi (Grcistan) Krallndaki ahalinin dini, Rum-

rkadalarla ben bu blgeye gelince, bizi adgeen

(O rto d ok s?) inancdr, k av gac in san lardr. A b las

kaleye gtrmesi iin birinden ricada bulunduk

(Abaza lkesi) bakenti Zuchtun (Suppu) ile birlikte,

ve bunun iin kendisine para da verdik. Oraya vard

sala zararl bir memlekettir, orada erkekler ve kadn

mzda iimizden biri kalp nbet tutmak istedi. Rehbe

lar kafalarnda drtke bir balk tarlar. Bunu, ikli

rimiz bunu yapmamas gerektiini ve nbete dayana

min sala zararl olmas nedeniyle yaparlar. Bakenti

mayan herkesin kaybolduunu nereye gittiini de kim

senin bilmediini, syledi. stelik kale yle kapanmt

K ath on (C h ari) olan M egral (M in grelien ), ahalisi

Rum -(O rtodoks) dininden olan kk bir blgedir.

ki ieriye kimse giremezdi. Rum papazlar da kaleye gi

Merdin (? Mardin) Krallnda ise Mslmanlar yaar.

dilm esini yasaklyorlard, nk on lara gre orada

Ben btn bu memleketlerde bulundum ve hepsi hak

olanlar Tanrnn deil eytann iidir; yle diyorlard.

Bunun zerine, oradan ayrlp Kereson (Giresun) ehri

knda bizzat sorarak bilgi topladm.

ne vardk. Lasia (Lazistan?) blgesi de yukarda adgeen kralla aittir, verim li bir m em leket olup arap
(zm) yetitirilir, ahalisi Rumdur.
Ben, bakenti Ersingen (Erzincan) olan Kk Erme
n istanda da bulundum. Bundan baka, iyi topraklar
olan Kayburt (Bayburt) da oradadr. Kamach (Kemah)
yksek bir da zerinde bir yer olup, eteklerinden Frat
nehri akar. Frat cennetten kan rmaklardan biridir.
Frat, nce Kk Ermenistandan geer, sonra on gn
lk mesafeyi lden geer. Nihayet sular, kumlar iine
106

107

3 3.

B lm

pek (Bcei) Yetitiren lke, han ve Dier Krallklar

m ran Krallnn bakenti Thaures (Tahran ?)

ismini tar. Pers Kral, bu ehirden, H ristiyan

memleketlerindeki en kudretli krallarn gelirinden faz

la kazan salar, nk bu ehre pek ok tccar gelir.
randa, bakentine Sultania (Sultaniye) denilen bir

devlet daha vardr. Byk bir blge Rei (Rey) ehrine

lunan Ressde (Ret) iyi cins ipek kumalar dokunur.

ait olup burann ahalisi dier M slmanlar gibi Mu-

Straubann (Astrabad) da iyi topraklar vardr. Anti-

ham m ede deil Hristiyanl hakir, aa grenlerin

ochianm (Antakya) ehir surlar, Hristiyan kanlariyle

en by olarak nitelenen A liye inanrlar. Bu inanc

boyandndan krmzdr. Alm etze (A lan ck ) ehri,

tayanlara Raphaky (?) denilir.* N achson (N ahcivan)

fethedilene kadar, onalt yl Timura kar kendini m

dafaa etmitir. Mazenderan blgesi, hikim senin ona

ehri, zerinde N u h un gem isinin bulunduu dan

na iyi topraklar olan yerlerdir. Bir tepe zerindeki Me-

birey yapamayaca kadar ormanlarla kapldr. Beyaz

Deniz (Hazar Denizi?) sahilindeki Scheidikde de ipek

ya (M agu) ehrindeki ahali Roma-Katholik kilisesine

(bcei) yetitirilir. Ayn durum bakenti Schomachy

mensup olup hatta bir de piskoposluklar vardr. Rahip

(amahiye) olan Schuruan (irvan) iin de geerlidir.

ler, Vaizler-Tarikatma mensup olup, vazlarn Ermeni

Geri havas scak ve sala zararl ise de en iyi ipek

ce yaparlar. G ilan yalnz pirin ve hurma ya reten

orada retilir. Isphahan (Isfahan) da gzel topraklara

zengin bir memlekettir, ahalisi rlm ayakkablar gi

sahiptir. Keza randa bulunan, H oroson (H orasan )

yerler. Byk bir ehir olan ve iyi topraklara sahip bu

Krall, Hore (Herat) denilen yzbin haneli bir ba

(Ar) eteklerindedir. Maragara (M araga), Gelat, Kir-

( * ) Bu kelim e belki Rafz olabilir. A sln d a A lev lik , ilik bahis konusudur.

108

kente sahiptir.
Ben orada iken, bu krallkta, Mslmanlarn iddiala109

rina gre, yzelli yanda bir adam yayordu. Elinin

trnaklar, baparmak uzunluunda idi, kalar yanakla
rna kadar uzanyordu. Dileri iki defa tamamen dkl
m, iki tanesi ise nc defa kmt. Fakat bu diler,
hakiki di gibi sert deil, yumuakt, bu yzden onunla
ineyip yiyemediinden, bakalar tarafndan beslen
mesi gerekiyordu. Kulaklarnn kllar ene kemiine,
sakal ise dizlerine kadar uzanyordu. Banda hi sa
kalmamt. Konuamyordu da, ancak iaretle anlat
yordu. Artk yryemediinden, onu tam ak gereki
yordu. Bu adama, Mslmanlar, bir Aziz gibi sayg gs
teriyorlar, peresti ediyorlard ve Azizlere yapld gibi

dalarnda keza birok kymetli talar bulunursa da y

lanlar ve vahi hayvanlar yznden kimse bunlar ara

onu ziyaret ediyorlard. Onlara gre, bu (zat) A llahn

maa kalkmaz. Yalnz yamur yap da sel sular talar

sekin kulu idi. nk son bin yl iinde hibir insan

srklerse, o zaman bu ii bilenler amurlarn arasn

bu kadar uzun yaam am t. O n a peresti etm ekle,

dan talar arayp bulm aa gelirler. Bu dalarda tek

onun kanaliyle mucizesini gsteren ve iaretini veren

boynuzlu devler de oturmaktadr.

Tanrya taplm olurdu. Bu zatn ad Shiradamscheich

(Okunu: ir Adam eyh) idi.
yi topraklar olan byk ehir Schirasa (iraz) hi
bir Hristiyan tccar giremezdi. zellikle ehrin iine.
Kermachan (Kermanah) da keza iyi topraklara sahip
tir. nci yetien denizin kenarnda olan Keschan (K e
an) da yledir. Hognus (Hrmz) deniz kenarnda b
yk bir ehir olup oradan Hindistana gidilir. ehre bir
ok Hindli tccar gelir. yi topraklar vardr ve Hrmz
civarnda birok kymetli talar bulunur. K aff (KaC utch ) blgesi de keza verimli bir memlekettir, zira
orada birok eitli baharat bulunur. O radan Byk
Hindistana gidilir. W alaschamn (?Badahan) yksek
110

111

3 4.

B lm

Babil'deki Byk. Kule

abilonien (Babil) Krallnda da bulundum. M s

lmanlarn dilinde Babile Waydat (Badat) denir.

Dev Babil ehri tm 25 leg uzunluunda bir surla ta

mamen evrilidir. Bir leg yaklak olarak Ceneviz
m ilidir. Surlar ikiyz Kubicen (?) ykseklikte ve elli
Kubicen kalnlktadr.
Frat nehri, ehrin ortasndan akar. Fakat ehir bugn
tamamen tahrip edilmi olup artk iinde kimse oturmamaktadr. Babil Kulesi 54 Stad ien yksekliktedir.
Drt Stadien yaklak olarak bir Ceneviz mili tutar.
Kulenin uzunluu ve genilii 10 legdir.
Bu kule Arap lnde Kaide (C haldaea) Krallna
giden yol zerindedir. Bu lde pek ok canavar ylan
ve dier tehlikeli haarat bulunduundan, kuleye nadi
ren gidilir:
Bu kuleyi Mslman dilinde Marburtirudt (al Binsi
N im rud-N em rudin Zindan ?) N em rud den ilen bir

Schiltbergerin yaad yllarn

tasarm larna gre eitli hayvanlar.

kral yaptrmtr. Bu kule, bir leg ve lombardiya mili

ve drt Stadien yaklak olarak bir Ceneviz mili, boyutlarndadr. Bir C eneviz m ili bin adm m ve bir
adm be ayak, bir ayak ise dokuz Unzen imi. Bir Un112

113

ze ise baparman ilk boumuna tekabl eder.*

Fakat imdi okuyucu yeni Babil (Badat) hakknda
baz eyler daha renmelidir. Yenisi eskisinden uzaktr,
schatt (attlarap) denilen gerekten byk olan neh
rin kenarndadr (?). Bu nehirde Hind Denizinden ge
len garip hayvanlar vardr. Sahilde aalarda Taltal de
nilen bir meyva yetiir, M slm anlarn dilinde buna
Kyrma (Hurma) denir. Meyvalar ancak leylekler gel
dikten sonra toplanr nk onlar, aalarn altlarnda
ve stnde yaayan ylanlar yokederler. Bu yzden,
hernekadar hurmalar ylda iki mahsul verirse de kimse
onlar toplayamaz. Badatta ilgin bir husus da ehirde
Arapa ve Farsa olmak zere iki dil konuulmasdr.
Orada ayrca iinde ok eitli hayvanlar bulunan bir
bahe vardr. Bu yaklak olarak on mil uzunluundadr
ve tam am en itlerle evrilmitir. yle ki hayvanlar
hibir yerinden dar kamazlar. Aslanlar zel bir it
iinde serbest yaarlar. Bu baheyi ben bizzat gezdim.
Btn Krallkta hi ordu yoktur. Ben Kk-Hindistanda da bulundum. Buras iyi bir krallktr, bakenti
Dilydir (Delhi). Bu memlekette pek ok fil ve Surnasa
(Zrafa) denilen bir hayvan vardr. Geyie benzerse de
boyu ok yksek olup yaklak olarak drt Klafter veya
daha fazla uzunlukta bir boynu vardr. n ayaklar uzun
arka ayaklar ksadr. Bu hayvanlardan Kk Hindis

lar, deve kular, arslanlar ve dier hayvanlar ve ku

lardan sayamayacam kadar hayvan vardr. Orada Zekatay (aatay) isimli bir memleket daha vardr. Ba
kenti Samarkand, byk ve ihtiaml bir ehirdir. l
kede yar Farsa, yar Trke zel bir dil konuulur.
Halk ok savadr. Ve btn lkede hi ekmek yen
mez. unu da belirteyim ki, Timur, ben onun yannda
iken, bu memlekete hkimdi. Btn bu memleketleri
bizzat grdm fakat Timur, benim bulunmadm daha
birok lkenin de hkimi idi.

tanda pek oktur. Orada bol miktarda muhabbet ku( * ) Eski B abil eh ri Frat k e n arn da idi. B abil y ak n n d a so n rad an k urulan B a
d at'tan akan n ehir ise Frat olm ay p D icledir. Bu iki eh ir ayrdr. S ch iltb erger'in szn e ttii K u le d e m ehur B ab il K ulesi olm al.

114

115

3 5.

B lm

Byk Tataristan

yk T atarista n da da bulundum . M em leketin

detlerinden- aadakiler ilgintir: Evvel bilinme

lidir ki bu memlekette sadece dar ekilir. nsanlar ek

mek yemezler ve arap imezler, bunun yerine at veya

nasl ldrdklerini, kann toplayp sonra da piirip

deve st ierler. Bu hayvanlarn etini de yerler. lgin

mamsa yaparlar. Eer aceleleri varsa, acele yola k

tir ki bu memleketin Kral ve Beyleri bile karlar, o

mak zorunda iseler, eti, ince dilim ler halinde kesip,

cuklar, hayvanlar ve btn mallar mlkleri ile k yaz

eerlerinin altna koyarlar ve bunun stnde atlarn

adrlarda otururlar. Bir otlaktan dierine tanrlar, zi

srerler.* Acknca bu tten yerler. Et nce tuzlanr ve

ra memleket tamamen engebesiz ve dzlktr.

onlara gre, bu et kendilerine zarar vermez nk et,

yediklerini grdm. Bunu, baka hibir yiyecekleri kal

Bir Kral setiklerinde, onu beyaz bir keeye oturtur

atn ss ile kurur ve atn hareketi sebebiyle eerin al

lar ve defa havaya kaldrrlar. Sonra onu alp adra

tnda gevrekleip, yumuar ve suyu kar. Yemek hazr

gtrrler tahta oturtup eline altn bir kl verirler.

lamak iin vakitleri yoksa byle yaparlar.

Bundan sonra Kraln det olan ekilde yemin etmesi

gerekir.
Dikkat ekicidir ki Tatarlar btn dier Mslmanlar

Dier bir detleri udur: Kral sabahlar uyannca ona

altn bir kse iinde ksrak st takdim ederler o da
bunu a karnna ier.

gibi yemek, imek iin yere otururlar.

Btn Mslman halklar arasnda Beyaz Tatarlar ka
dar sava ayrca harpte ve seyahatte daha kanaatkr
bir millet yoktur.* Ben kendim bunlarn dmanlarn

( * ) N e u m an n die roten Tartaren (K zl Tatarlar) diyor ki dorusu hu olm al.

116

( * ) P astrm a, bastrm a (et) kelim esi buradan gelm ektedir.

117

li eitli mezheplerden Hristiyanlarn oturduu onbirbin hane vardr. Kefede tane de Piskoposluk mev

3 6.

B LM

cuttur: Roma (katholik), Rum (Ortodoks) ve Ermeni

(Gregorien?). ehirde kendi mabetleri de bulunan bir

Tataristarvn Benim Grdm Yerleri

ok Mslman yaar. Bundan baka iki ayr toplanma

evleri (Sinagoglar) olan iki cins Yahudi vardr. Surlar
dnda, drtbin hane vardr. Deniz kenarnda drt e

imdi Byk Tataristanm benim bulunduum yerle

hir daha Kefeye baldr.

Karkeri (Cherson) Sudinin bakenti olup buna Ms-

rini sayacam. Horosma (Harezm) lkesinin ba

lmanlar That (?) derler. Orada Rum-Ortodoks Hristi-

kenti Orgenstir (U rgen), Edil (dil) denilen byk

yanlar yaar ve iyi arap yetiir (yaplr). ehir deniz

bir nehrin kysndadr. Dier dalk bir lkenin ad

kenarndadr, bu blgede M slm anlarn Serucher-

Bestan (Oxus veya Amu Derya) olup bakenti Zulattr

mann (Akkerman) dedikleri ehir civarnda Aziz Cle-

(?). Orada dier bir ehir Haitzicherchen (Astrahan)

mens denize gmlmt. Yine Karadeniz kenarnda

olup iyi topraklan olan byk bir yerleim alandr. Sa-

Starchas (erkesler) lkesi vardr. A halisi Rum-Orto-

rei (Saray) dier bir ehrin ismi olup, Tatar dilinde

doks inancndadr. Fakat bunlar kt insanlardr. n

Kralln Ahr gibi bir anlam vardr. Baka ehirler

k kendi ocuklarn M slm anlara satarlar. Ayrca

Bolar (Bolgar) ki burada birok eitli hayvan vardr,

bakalarnn ocuklarn da alp satarlar. erkesler s

Ibissibur (?) ve H ristiyan larn A lath e n a dedikleri

telik yol kesici, haydutturlar. Kendilerine mahsus bir

A sachdr (Azak). Azak, Tena (Don) nehri kenarnda

dilleri vardr. yle bir adetleri vardr: yldrm arpma

dr ve ok hayvan yetitirilir. Gemilerle memleketten

sndan len bir kimseyi bir sandk (tabut) iinde bir

aacn tepesine koyarlar. Aacn altnda yrenin ahali

Venedik ve C en ovaya byk lde balk gtrlr.

Tataristann dier bir blgesi Kopetzach (Kpak) de
nir, bakenti Bulchattr (Sudak ?). Burada her trl
hububat yetitirilir. Kaffa (Kefe) Karadeniz kysnda
iki surla evrilidir. Surlardan birinin iinde altbin ev
vardr, bunlarda Cenevizli tccarlar, Rumlar ve Erme-

si toplanr. Yiyecek ve ieceklerini de beraber getirirler,

dansedip byk bir bayram yaparlar. Sr ve kuzu keser
ve kurban ederler Bu, gn devam eder. Olayn yl
dnmnde l hl aata duruyorsa yeniden gelip yi

niler oturur. Bu gerek bir ehirdir. Dtaki ikinci surlar

ne ayn ekilde l tamamen rynceye kadar kut

larlar. Bunun sebebi udur: onlara gre bu l kutsaldr

iinde de Katolik, Rum Ortodoks ve Ermeni ve Suriye

nk yldrm tarafndan ldrlmtr.

118

119

Reussen (Rus) Krall da Tatar Kralna hara de

mek zorundadr. Kzl Tatarlar arasnda soy vardr,
Kayatlar, Uigur (Uygurlar) ve Mugal (Moollar). Tata-

3 7.

BLM

ristan doksan gnlk yol boyunca tamamen ovadr, ne

bir aala ne de taa rastlanr, sadece otlar, imenler

Ben Mslman'lar Arasnda ken

ve allara rastlanr. Saydm btn memleketler, be

Ne Kadar Sultan Gelip Geti

nim bizzat grdm ve Byk Tataristana ait yerler

dir.
A rabistanda da bulundum ki orann baehri, Ms
lman dilinde Missir (Msr ) ismini tar. Bu ehir herbirinde onikibin bina bulunan, onikibin caddeye sa
hiptir. Btn M slman Krallarnn stnde bir kral
olan Sultan n oturduu yer burasdr.* Sultan btn

imdi, benim tutsaklm sresince ka Sultan vard

onu reneceksiniz. Birincisinin ad Barochloch

rkok, Berkuk) idi, onu M athas (?) takip etti. Bu,

M slm anlarn hkmdardr. Kudretli bir adamdr,

tutsak edildi, iki tahta arasna konulup uzunlamasna

gm, altn ve kymetli talardan yana zengindir. S a

raynda hergn (misafir?) yirmi bin kii vardr. M sra

testere ile kesildi. Onun halefi Josephin (Yusuf) yann

da sekiz ay sreyle kaldm. Sonra o da tutsak edildi ve

Esir olarak gelmi olanlar dnda kimse Su ltan o la

m az.**

kafas kesildi. O n dan sonra Zachan ve m teakiben

Sch iach tn Su ltan oldu. Bu dem ir bir kazk zerine
oturtuldu. nk yle bir adet vard: Eer iki kii sal
tanat iin arprsa, galip gelen yenileni tutsak eder,
ona bayramlk elbiselerini giydirir ve iinde demir ka
zklar dikilmi zel bir ekilde yaplm eve gtrr, tut
sak kazklardan biri zerine kargnn ucu boynundan
dar kacak ekilde oturtulur. Orada rmeye terkedilir.
S c h ia c h in den sonra M elek sch eisch arf (Shaykh-

( * ) Schiltberger, K ahire ile M sr kartryor. A sln d a K ah ire ehrinden bahsettii

a k a anlalyor.
( * * ) M sr M em luk Su ltalarn n erke ve T rk K leler olduu bilin en bir ger
ektir.

eyh ?) Sultan oldu. Bu Sultan, bir ara dnne davet

iin Rom aya ve btn Hristiyan memleketlere daveti
yeler gnderdi. Burada onun mektubunu, kulland
121

Kurumu Aacn Beyi, Gne ve ayn doduu yerlerin

ve Zenitden aa gittii yerlerin hkmdar, Enoch ve
Eliasn mezarnn bulunduu yerlerin Beyi, R om an
yada Barahibin Koruyucusu, Badad hakimi, skende
riye Muhafz, Yetmi iki dilin doduu kuvvetle (tah
kim edilmi) Babilin kurucusu, krallar kral, H risti
yanlarn, Yahudilerin, Musevilerin, Mslmanlarn h
kmdar, Tanrlarn gzdesi , Rom aya yazd ve kz
nn dnne armak iin yazd mektup byle ba
lyordu, bu dnde ben de bulundum. Su ltan larn
m emleketinde u gelenek de ilgintir. Evli kadnlar,
kendilerinin bayram olan hafta iinde serbesttirler ve
istediklerini yapar- ve hereye msaade edebilirler, ne
btn unvanlarla birlikte yazyorum:(*) Biz Salmander,

den holanrlarsa onu yapar dier erkeklerle veya baka

Kartacann Mutlak hkimi, asil Sarazenlerin Sultan,

eylerle gnl elendirebilirler. N e kendi kocalar ne

Puspile Beyi, Jerusalem in En Byk Tanrsnn Beyi,

de bakalar buna birey diyemez, nk gelenek byle-

Kapodokya Prensi, rdn ve Scak Denizin sona erdii

Dounun Hkimi, Bethlehem (Beytllahimin) Beyi ki

dir.
Sultan atiyle bir ehre girerken veya yabanc memle

orada sevgili kadnmz (Meryem anamz) domutur,

ketlerden insanlar kendisine geldiinde, yzn (bir

yeenimiz ve olu, N azarethli yeenimiz Sin ai Beyi,

pee ile) rter, yle ki karsndaki onu gremez. Bir

Talapharum ve Josephat Vadisinin Beyi, Hepsi mermer

yetmi iki kaps olup da yamacndaki Sorm onun h-

Bey onun huzuruna knca defa diz kmek ve yeri

pmek zorundadr. A n cak bundan sonradr ki ayaa

kimi, drtyz mil uzunluunda, yetmi iki dil konuu

kalkp Sultana doru gidebilir. Bu kimse bir Mslman

lan byk ormann hkimi, memleketimiz Kapodokya da bulunan C ennetin ve oradan kan rmaklarn

ise Sultan ona (plak elini uzatr, Hristiyansa elbisesi

hakimi, Hellenlerin Efendisi (Vogt), stanbulun Kud

nin koluyla elini rter ve pmesi iin uzatr.

Sultan bir haberci kartrsa, her Handa, eerlenmi

retli mparatoru, Kailamar Arach (?), Galgarya hakimi,

atlar onun iin hazr beklerler. Bu habercilerin kua

nda bir bezle rtlm ngraklar sokuludur. Atlarn

( * ) Bu m ektubun varln E rm enilerin iddia ettiini, S ch iltb ergerin on lard an

rendiini, Prof. N eu m an n vurgulam aktadr.

122

bulunduu istasyona, H ana yaklanca ngraklarn se

123

sinin iyice kmas iin bezi kaldrr. ngrak sesi du

gvercinin hangi ehirden olduu iaretle saptanr ki

yulunca, hemen haberciye bir at hazrlanarak, onun at

kesin olarak hangi ehirden geldii bilinsin. zel bir

hemen hareket edecek ekilde bulmas salanr. Bylece haberci bir duraktan dierine at koturur ve her git

kafese konulur, fakat baka hibir gvercinin yanna

tii yerde yeni atlar hazrlanm bulur, bu gidecei yere

yecek zellikle de eker verilmez. Bu, geldii ehri daha

kadar devam eder. Sultann habercileri iin atlar hazr

tutan bu Hanlar, btn yollarda vardr.

ok zlesin diye yaplr. O gnderilmek istenirse, ka

Habercilerin, yolda alkonulm alarndan korkulduu

byk tehlikeli zamanlarda Sultan, Haber G vercin

tildii eve doru uar ve orada yakalanp, mektup al

yaklamasna izin verilmez, ve artk eskisi gibi fazla yi

natlar altna mektup balanr. Ve erkek gvercin, ei

leri yollar. ounlukla Sultan bu gvercinleri Kahi-

nr ve alcsna iletilir.
Sultana, bir Bey olsun, tacir olsun, misafir gelince,

reden am a gnderir, nk arada byk bir l var

Sultan ona bir Tavsiye Mektubu verir, o kimse bu mek

dr. Bu gvercinler, Sultann arzu ettii her ehirde y

le eitilir: Bunun iin bir gvercin ifti alnr yemleri

tubu, devlet iinde kime gsterse, o hem en diz ker,

ve mektubu okur, per ve misafire byk sayg gsterir.

ne eker katlarak ok iyi beslenir fakat bir yere um a

Onu bir ehirden dierine ok uzak olsa da gtrr. Bir

larna engel olunur. iftleme zaman gelince erkek g

vercin Sultana getirilir, diisi yerinde braklr. Erkek

kraldan veya yabanc bir hkmdardan Sultana bir eli

gelirse, Mslmanlarda adettir, eli, yz-drtyz atl
ile hatta altyz atl ile gelir. Sultan, gelii renir
renmez tahtna oturur, pahal elbiseler giyer, kymetli
talar taknr ve nne yedi kat perde ektirir. Eli
onun nne kmak istediinde perdeler birer birer
alr. Herbirinin nnde elinin eilip yeri pmesi ge
rekir. Son perde alnca, eli Sultann nnde diz
ker. Sultan elini uzatr o da per sonra getirdii haberi
sunar.
A rabistanda Saka isminde bir ku vardr,(*) turna
dan byktr ve uzun bir boynu ve geni bir gagas var( * ) S ch iltb ergerin S ak a dedii ku, bizdeki S ak a K uu ile ilgili deildir. B ilindii
gibi sak a diye su tayanlara denilir. Bu kuun tarifinden P elikan veya o cin s hir
ku olduu anlalyor.

124

125

dr. Rengi siyahtr, kazn ayana benzeyen byk siyah

ayaklar vardr. Tyleri turnannki gibidir fakat boy
nunda byk bir kursa bulunur ki eyrek kova suyu

3 8.

B lm

herhalde rahata alr. Bu ku, su bulunan yerlere uar

ve kursan su ile doldurur. Su ile le gider ki orada

A ziZ'Katharine Kutsal Sina Da

su bulunmaz, ve suyu bir kayann ukuruna doldurur.

Bunun zerine ldeki dier kular gelip, su ierler. S a
ka da bu kular gda iin yakalar. Bunu, Muhammedin
mezarna giderken geilen lde grmek mmkndr.

zl Denizin genilii ikiyzkrk talyan milidir. Bu

denizin ismi Kzl Deniz ise de gerekte hi de kr

mz deildir, yalnz sahilindeki topraklar baz yerlerde

krmzdr. Dier hususlarda baka denizler gibidir ve

Arabistana kadar uzanr. Aziz Katharineye yahut Sina
Dana gitmek istenirse bu denizi gemek gerekir. Ken
dim oraya gitmedim fakat oraya da gitmi Hristiyan ve
M slm an lard an d in led im . M sl m an lar bu daa
M untagi derler ki Tezahr, Grnm e D a an la
mndadr, nk orada Tanr M usaya, ona hitap eden
alev eklinde grnmtr. Dan stnde, ok sayda
Rum rahibin bulunduu bir m anastr vardr. Bunlar
mnzevi yaarlar, arap imez ve et yemezler. Kutsal ki
ilerdir, nk devaml oru tutarlar. M anastrn kilise
sinde pek ok kandil yanar, zira onlar, Tanrnn bir mu
cizesiyle yakmak ve yemek iin yeterli miktarda zeytin
yana sahiptirler. Zeytin aalarnn meyvalar olgun
lanca, lkenin btn kular toplanrlar, ve bunlardan
herbirt,gagasm a bir zeytin dal olarak S in a daki Aziz
Katharinee uar.
Kular, rahiplerin yemesine ve kandillerinde yakma126

127

sna yeterli oluncaya kadar dallar tarlar. K ilisede

ba rahibin kim olacana dair bir mektup bulur. Bun

mihrabn arkasnda, Tanrnn M usaya yanan allar

dan sonra barahibin kandili kendiliinden yanmaya

arasnda grnd yer bulunur. Rahipler buraya girer

balar. Manastrda bir de M usann asas ile taa vurdu

lerse yalnayak girerler nk buras kutsal bir yerdir.

unda sularn kaynamaya balad kaynak vardr. M a

Tanr, M usaya da kutsal bir yerde bulunduundan do

nastrdan pek uzak olmayan, Aziz Bakire (Meryem) e

lay, ayakkablarn karmasn em retmiti. Bu yere,

Tanrnn Yeri denilir. basamak yukarda Aziz Katha-

refine vakfedilmi olan ve rahiplere Meryemin (zaman

rinenin kemiklerinin bulunduu yere klr. Barahip,

snda, kk Musa Kilisesi vardr ki oras Musa Tanry

hac ziyaretine gelenlere bu kutsal yeri gsterir, elinde

gm bir alet vardr, bununla azizlerin kemiklerine do

kendi gzleriyle grp de kat yerdir.

Dada (Sina) lyas Peygamber adna bir kk kilise

kunur, o zaman ter damlasna benzeyen bir para ya

dar kar, fakat bu ne sv ya, ne de pelesenkdir. Bu

de vardr. Bu yerin ismi Orebdir. Musa Kilisesinin ya

nu haclara verir. En sonunda ziyaretilere Azizin ba

verdii yer de bulunmaktadr. Bundan baka bu dada

n ve dier birok kutsal emanetleri gsterir. M anastr

Musann krk gn oru tuttuunda ekildii maara da

da dier mucizev bir iaret vardr. Orada, rahiplerin sa

ys kadar kandil vardr, ve bunlar devaml yanar. Bir

bulunmaktadr.
Dan eteklerindeki vadiden bir hayli gidince Aziz

rahip lmek isterse, kendi kandilini yerinden alr, kan

Katharinenin Melekler tarafndan getirildii daa geli

dil snerse rahip de lr. Ba rahip lrse, ona lah ve

nir. Ayn vadide Krk ehidin erefine ina edilen kili

dua okuyan kimse, merasimden sonra, mihrabta yeni

se bulunur. Orada rahipler sk sk din trenler yapp

zaman) grnd bir kilise vardr. Bunun biraz yukar

knnda, Tanrnn M usaya O n Emri tayan levhay

lhiler okurlar. Azizenin Melekler tarafndan getirildi

i yer plak kayalardan ibarettir. Orada bulunan kk
kilise (Kapelle) yklmtr. Sina ismini tayan, birbiri
ne yakn iki da mevcuttur.

128

129

dr. Fakat bir stun dnda kiliseden birey kalmam

tr. Bu stunu, Mslmanlar, Hristiyanlarn oraya ge

3 9.

B lm

M ambre (Nsra) Yaknndaki Kurumu Aa Hakknda

tirdikleri kurbanlar, sadakalar yznden, ok iyi koru

maktadrlar. Bunlar alrlar fakat yine de Hristiyanlara
dmandrlar, yalnz Su ltan n emri nedeniyle onlara
hibir ey yapamazlar.

bron (ehri)nden pek uzakta olmayan Mamber va

disinde bir Kuru A a vardr ki, Mslmanlar bu

aaca Kurrutherek (Kuru diraht) derler. Sirpe (Servi)

de denilir. Bu aa brahim zam an n d an itib aren
sann armhda lmne kadar daima yeildi. O za
mandan beri kurumutur. Khinlerce sylendiine g
re, Batdan bir Bey sann mezarn (Mslmanlardan)
geri fethedip de aalarn altnda bir din merasim yap
tnda, bu aa da yeniden yeerip meyva verecektir.
Mslmanlar ona byk sayg gsterirler ve gayet iyi
korurlar. Bir kimsenin saras olup da bu aacn altna
getirilirse artk dp baylmaz.* Bu aacn dier baz
faziletleri de olduundan bu kadar iyi korunmaktadr.
Kudsten sann byd, yetitii, N sraya ka
dar iki gnlk yol vardr. Buras vaktiyle gerek bir e
hirdi fakat bugn (sadece) bir kydr, evleri dank
ekilde serpilmitir. Tepelerle evrilidir, orada M er
yemin Cebrailden mesajn ald yerde bir kilise var-

( * ) R ose G rtel, bu aatan kk bir yonga (kym k) zerinde tayan saradan

kurtulur, diye evirm itir.

130

131

sada asl mezar vadr fakat ieriye sadece mhim kii

ler braklr. Duvarlar arasna, Kutsal Mezardan bir ta

4 0.

B lm

Kuds ve Kutsal Mezar

yerletirilmitir. Bu ta H aclar per ve ona elleriyle

dokunurlar. Orada bir kandil vardr ki btn yl boyun
ca, sann armha gerildii gn olan Karfreitaga ka
dar yanar. O tarihte sner ve Ostersonntag (Paskalya
Pazarnda) kendiliinden yeniden yanar. Osterabend
(Paskalya Akam) Kutsal Mezardan bir alevin na

en Kudste iken aslnda byk bir seferde bulunuyorduk ve -zannederim otuzbin kii- geni gzel bir

ovada ordugh kurmutuk. Bu yzden btn kutsal yer

leri bizzat ziyaret edemedim, bununla beraber hi o l
mazsa aada tasvir ettiklerimi grdm. Yusuf isminde
bir yaya askerle birlikte iki defa Kudse gittim.
Kuds, aaya doru birok sularn akt iki da ara
sndadr. Mslmanlar, Jerusalem e Kurtzitabil (Kudis
erif) derler. Kutsal Mezar Kilisesi, gzel, yksek kub
beli bir binadr. Dam kurunla kapldr. Bu kilise vak
tiyle ehrin nlerinde iken imdi bulunduu yerde eh
rin iinde kalmtr. Kiliseye gelir gelmez, sada saya
ikence edildii Kalvarien tepesi bulunur. Oniki merdi
ven basamakla klr ve yukarda Rahip Johannm l
kesinden (gelmi) rahiplerin kald kk kilise var
dr. Kilisede dan yannda bir mihrap bulunuyor ki
orada, sann cezalandrld srada balanm olduu
stun durmaktadr. Bu mevkide yerin krkiki basamak
altnda, kutsal Ha ve iki haydutun (Schaecher) ha
bulundu. Kilisenin iinde, sada mezarn etrafnda ne
fis bir muhafaza mahalli vardr. eri girilince hemen
132

benzeyen bir prlt grnr. Ermenistan, Suriye ve R a

hip Johannn memleketinden (efsanevi bir memleket)
bu grmeye birok insan gelir. K ilise kapsnn
nnde onsekiz basamakla bir yere klr ki orada, sa,
armhtan anasna yle seslenmiti: Bak Olunu Gr!
Aziz Johannese ise Bak, gr, bu senin annendir. sa
bu merdivenleri, srtnda armhla kmt. Yukarda
kk bir kilise bulunur ki orada, rahip Jo h a n n n
memleketinden rahipler bulunur.
ehrin kenarnda, onun taland yerde, Aziz Stefan
Kilisesi vardr. Josaphat vadisine kar, Kutsal Mezar
Kilisesinin nnde A ltn Kap vardr. Kutsal Mezardan
pek uzak olm ayan bir m esafede byk Aziz Johan n
Hastahanesi bulunup. Orada hastalara baklr. Hastahane yzotuzdrt sturiludur, dier bir tane daha vardr ki
ellidrt mermer stuna istinat eder. Hastahanenin alt
ksmnda gzel bir kilise vardr, ismi Meryem A n a B
yk Kilisesi adn tar. Bu arada Meryem adna bir kili
se daha m evcuddur ki, M aria M agdalen a ve M aria
Elepphenin say armhta grnce elbiselerini kar
dklar yerde kurulmutur. Bu kilisenin nnde, Kutsal
133

mezar ynnde sann Mabedi vardr, ok gzel, yk

cuklar ldrten Herodesin evi vardr. Biraz ilerde Azi

sek kubbeli ve st kalayla (kurun?) rtldr. evre

ze A nna Kilisesi bulunur. Orada, Aziz Johannes Chris-

sinde evler ve mermerle denmi bir meydan bulunur.

tostimosun bir kolu ve Aziz Stefanm kafatasnn b

Oraya Mslmanlar, ne Yahudileri ne de Hristiyanlar

brakrlar. Hemen mabedin yannda Sleym ann A h

yk bir ksm muhafaza edilir. Zion Dana kmak is

r denilen dam kurun kapl kilise vardr, onun solun

geilir. Oraya yakn ve Meryemin yaayp ld yerde

da Sleyman Mabedi denilen, bir Saray vardr ki iin

de Azize A n n aya vakfedilmi, kuyusu olan bir kilise

de bir kilise vardr. Zion dana kta bir kk kilise

vardr ki iinde, Kutsal Mezara yuvarlanan ta durur

vardr. Burada ykanan kimse, hastal ne olursa olsun

bundan baka, Yahudiler kendisini armha gerdikleri

iyileir. Ayn yerde (vaktiyle) sa yatalak bir hastay iyi

letirmiti.

zaman sann balanm olduu stun da vardr. O s

ok yaknda Pilatusun Evi hemen onun yannda o-

nuyordu. Otuz iki basam akla sann h av arilerin in

134

tenirse, stnde Jakob Kilisesinin bulunduu sokaktan

rada Yahudilerin yksek rahibi Annas da orada bulu

ayaklarn ykad yere klr, bunun ok yaknnda

ad Jor dierinin Dondur. Jordan ad buradan gelir.

Aziz Stefan gmldr. Yine orada meryem, meleklerin

O bir glden akp geer ve sonra bir geni ovaya gelir

dinsel merasimde ilahiler okuduunu iitmiti. Kk

ki bu ovada, Mslmanlar, ylda birka defa Panayr

Paskalya (Pantkot) da Kutsal Ruh onlara geldii za

kurarlar. Bu ovada Jakobun (Yakub) mezar da bulun

man, havariler (ayn kilisede hemen mihrabn yann

maktadr. Ben bu ovada gen bir kral ve otuzbin kiilik

da) oturuyorlard. Yine bu yerde sa havarileriyle Pas

kuvvetiyle birlikte bulundum, bu kuvveti Trk Kral

kalya Yortusunu kutlad. Bu tepe halen Kudsn iin

ona dn vermiti. rdn Vadisinde birok H risti

dedir, ehirden yksektir. Tepenin alt ksm nda S u l

yan yaar bunlarn ou Rumdur. Mslmanlarn Kut

tann yaptrd gzel bir kale vardr. Dada Sultanla

sal Mezar ele geirmeleri 1280 ylnda vukubulmutur.

rn, Kral David ve dier birok kraln mezarlar bulu

Ebron, Kudsten yedi leg uzaklktadr ve Philister

nur. Zion D a ile Sleym an M ab ed in in arasnda,

sann Meryemi lmden kurtard ev vardr.

blgesinin bakentidir. Orada Patrik Adam , Abraham,

saak ve Jakop ile bunlarn karlar Eva, Sarah, Rebec-

Peygamber Isaiasn mezar da ehirdedir. ehrin ke

ca ve L eann mezarlar bulunur. Ayn yerde M sl

narnda Peygamber David (Davud) gmldr. Zeytin-

m anlarn, kutsal Azizlerin orada yatm alar sebebiyle

da ile Kuds arasnda Josaphat vadisi bulunur ki, eh

ok iyi koruduklar ve sayg gsterdikleri gzel bir kilise

re kadar uzanmaktadr. Bu vaadi boyunca bir ay akar,

vardr. Mslmanlar, ne Hristiyanlar ne de Yahudileri

yine orada bir kilisede krk basam akla inilen M er

ieri sokmazlar, meer ki Sultandan zel bir msaade

yemin Mezar bulunur. Onun yaknnda Yakup ve Ze-

leri olsun. Onlara gre bizler, bu kadar kutsal yerlere

keriya peygamberler gmldr. Vadinin st ksmnda

Zeytinda vardr. O nun hemen bitiiindeki G alilea

girmeye layk deilmiiz.

H ristiyanlarn K airo (K ah ire) dedikleri M issir

Da l Denize kadar uzanr. Kudsten oraya kadar

(Msr) ehrinin kenarnda bir bahe vardr ki orada,

ikiyz Stadien (1 Stadien = 180-190 m.) mesafe vardr,

sadece Hindistanda yetien pelesenk aalar bulunur.

denizin kendisi ise yzelli Stadien geniliindedir. r

Sultan bu yoldan byk gelir salar. Mslmanlar pele-

dn (Jordan) rma l D enize akar, denize dkld

senki (balsam) baka eylerle kartrrlar. Ayn ekil

yere yakn bir yerde Aziz Johannesin Kilisesi vardr.

de tacirler ve Eczaclar da ok daha fazla kazan sala

Irman biraz yukar ksmnda Hristiyanlar, genellikle

mak iin iine birok eyleri kattrrlar. Hakiki, ger

burada ykanrlar, nk rmak orada ne geni ne de

ek pelesenk, berraktr, rengi sarmtraktr, gzel bir ko

derindir. Irmakta pek ok balk bulunur. Irmak ayn

kusu vardr. Fakat gayr effaf ve krmz ise, halis deil

dada bulunan iki kaynaktan kar. Bunlardan birinin

dir. Bir damla pelesenki eline al gnee tut, halis pele-

136

137

senk ise, ssna dayanamazsn, nk sy emer, elini

yakar. Ban zerine bir damla pelesenk alp atee so
kun, yanarsa, halistir. Yahut, kei st ile dolu bir g

4 1.

B lm

m bir kse veya kadeh al iyice kartr iine bir damla

pelesenk koy, eer iyi cins ise st bir anda kesilir. te
pelesenk byle muayene edilir.

Cennette Drt Ayr Suyu Olan Kaynak

ennette, sonradan eitli lkelerden akan drt r

man kt bir kaynak vardr. Birincisinin ad

Phison (ndus) olup H indistandan geer. Bu nehirde

ok altn ve kymetli talar bulunur. kincisi N ildir,
H abeistan ve M srdai} geer. ncs ise D icle
olup Asya (Kk Asya) ve Byk Ermenistan kateder. Drdncs Frat olup ran ve Kk Erm enis
tandan akar. Bu drt nehirden ben Nili, Dicleyi ve F
rat grdm. Bu nehirlerin getii memleketlerde yl
larca bulundum, iyi ve kt ok eyler yaadm ki bun
lardan daha ok anlatacak ey var.

138

139

4 2.

B lm

Hindistanda Biber Nasl Yetiir

iberin yetitii Byk H indistanda bizzat bulunmadm fakat Mslman lkelerin seyyahlarndan

kendi gzleriyle grm olanlardan biberin nerede ve

nasl yetitii hakknda ok ey rendim. ittiime
gre zellikle, Lam bor d em len bir orm an iindeki
Lambe (Malabar) ehri civarnda yetimektedir. Bu or
man yaya ancak ondrt gnde geilecek kadar uzan

rmak iin ormanda ateler yaklr. Fakat bu iddia do

ru olamaz nk ateten aalar kurur ve bir daha mey

maktadr. Ormanda, Hristiyanlarn oturduu iki ehir

ok scaktr. Biber, yaban zmlerinin ktklerine ben

ve vermez. Fakat u gerektir ki, (toplayclar) ellerini

elmaya benzeyen ve limon denilen meyvann suyu ile
ykarlar veya oralarda byyen baka otlar kullanrlar.

zeyen aalarda byr, meyvalar, yabaneriine benzer

Ylanlar kokudan kaarlar ve onlar da tehlikesizce bi

fakat rengi yeildir. Bitkiyi, asmalar gibi, srklara ba

berleri toplayabilirler. Bu lkede iyi cins zencefil ve da

larlar. A a pek ok meyva verir, bunlar, yeil renk

ha birok baharat da yetimektedir.

ve birok ky vardr. Biberin yetitii yerlerde, hava

alnca olgunlam demektir. O zaman biberler toplanr, ve zm gibi gnete kurutulur. U trl biber var
dr: uzun (olanlar), ve yaprakl olarak byyen siyah
olanlar ve beyaz biberler. En iyisi bu beyazlardr, onu
memlekette alkoyarlar nk bu cinsten dierleri ka
dar ok yetimez. klimin scakl nedeniyle oralarda
pek ok ylan bulunur. Bazlarnn sylediine gre, bi
berler siyah olur nk olgunlatklarnda ylanlar ka
140

141

Kral skenderiyeye kar savarken, hibir baar sa

layamamt. O srada bir papaz gelerek, aynay krarsa

4 3.

B lm

kendisine ne vereceini kraldan sordu. Kral, aynay

krd takdirde, ona kendi lkesinde istedii gibi bir

skenderiye

piskoposluk vereceini vaadetti. Rahip bunun zerine

Romaya Papaya gitti ve planndan bahsederek bu pla
nn tatbiki srasnda kendisinin Hristiyanln inkr
etmesine msaade edilmesini diledi. Papa ona bu m

skenderiye, yaklak olarak yedi (talyan mili) uzun

saadeyi verdi fakat bunu sadece szle yapabileceini

luunda ve mil geniliinde gzel bir ehirdir. N il

gerekten ve kalpten yapamayacan ve buna sadece

burada denize dklr ve yegne ime suyu kaynadr.

Hristiyanlk yararna olaca iin ve M slm anlarn

Bunun dnda sadece Sarn suyu vardr. Welsch mem

bu ayna ile Hristiyanlara denizde byk zarar vermele

leketlerinden yani Venedig ve C enovadan birok tica

ri nedeniyle msaade edildiini bildirdi.

ret gemisi gelir. Cenevizliler keza Venedikliler orada

Papaz, Rom adan skenderiyeye gitti, Mslmanl

kendilerine mahsus ticaret kolonilerine sahiptirler. s

kabul etti, kitaplarn inceledi hatta Mslman bir H o

kenderiyede bu talyanlarn hepsinin, ikindi vakti ge

ca ve Vaiz oldu, Hristiyanla kar Mslmanl

lince kendi ticaret evlerine dnmeleri zorunludur. D a

retiyordu. Mslmanlar ona kar byk sayg gsteri

ha fazla ehirde kalamazlar, bu hapis ve para cezalariyle

menolunmutur. H epsi ticaret evlerine dnnce, bir

yorlar ve hayranlk duyuyorlard nk o evvelce bir

Mslman (grevli) gelip bunlar stlerinden kilitler

ve anahtar ertesi sabaha kadar alr gtrr ve sonra da
yine o aar. skenderiyeliler bu talyanlarn ehrin h a

yorlard.
Ona isterse hayat boyunca sahip olaca bir mabed,
vereceklerini sylyorlard. Aynal kulenin iinde bir

kimiyetini ele geirmelerinden korkmaktadrlar nk

mescid vard, o da bunu istedi. Kendisine binann ve

ehir bir keresinde bir Kbrs kral tarafndan fethedil

mitir. skenderiyenin liman giriinde gzel, yksek bir

hatta aynalarn bulunduu yerin anahtarn verdiler.

kule (fener) vardr, daha yakn zamanlara kadar bu ku

kralna haber gndererek, gemileriyle gelmesini, aynay

lede, skenderiyeden Kbrsa kadar denizdeki gemileri

(gerektii zamanda) kracan bildirdi. Fakat yapt

gsteren bir ayna bulunuyordu. Bu aynadan gemilerin

plana uygun ekilde, ayna krldnda gemiler orada

btn hareketleri gzetlenebiliyordu. Vaktiyle Kbrs

olmalyd ki kendisi kaabilsin. Bylece bir sabah bir-

142

Hristiyan papazyd. Buna ramen ona inanp gveni

Bu arada dokuz yl geti. Bir sre sonra papaz, Kbrs

143

ok gemi geldi. Papaz aynay krd, aynann paralan

mas iin kere kuvvetle vurmas gerekti. Darbelerin
kard sesten ehrin ahalisi korktular. Hepsi kalkp

4 4.

kuleye kotular ve kapy, papazn stne kamasn n

lemek zere, kilitlediler. O, kulenin penceresinden de

B lm

Dev Gibi Bir valye

nize atladiyse de yere dp ld. Hemen sonra, Kbrs

Kral byk bir deniz kuvvetiyle gelip ehri fethetti ve
gn sreyle elinde tuttu. Bundan sonra Sultan onun
zerine yrd. Kral ise daha fazla ehirde kalmak iste
medi, ehri yakt, ahalisini tutsak edip, kadn ve ocuk
lar btn mal ve eyalariyle kendi krallna gtrd.

aktiyle, Msrda, Mslman dilinde Allenklaissar, A llankassar denilen bir valye yayordu.

Orada Hristiyanlarn Kairo (Kahire) diye isimlendir

dikleri Missir (Msr) ehri de bulunmaktadr. Bu ehir,

Sultanln bakentidir. ehirde onikibin frn vardr.
Adgeen valye o kadar kuvvetliydi ki gnn birinde
btn frnlara yetecek kadar odunu ehre bir ykleni
te getirmiti. cret olarak her frnc ona bir somun ek
mek verdi yani tm onikibin ekmek ediyordu ki
valye bunlarn hepsini bir gnde yedi.
Bu devin baldr kemii, Arabistanda dalk bir yerde
iki tepe arasnda durmaktadr. Orada iinden bir akar
suyun akt, kayalar arasnda ok derin bir vaadi var
dr. Fakat su o kadar derindedir ki grlmez, sadece a
lts duyulur. Bu vadi zerine devin baldr kemii ko
nulmutur ve kpr grevi yapar. Oraya gelen atl, yaya
herkes bu baldr kemiinden gemek zorundadr. Tacir
lerin de seyahat ettii tek bir yol vardr nk dalk
mntka o kadar diktir ki bu yoldan baka yol yoktur.
Baldr kemiinin uzunluunu M slm anlar bir Farseng yani bir ok atm veya biraz fazla, tahmin etmek146

147

4 5.

B lm

Putperestlerin eitli Dinleri

lgintir ki putperestler be eitli dindendirler. Evve

la bazlar vardr ki Hristiyanln byk dman,

onu hakir gren A li denilen bir valyeye inanrlar.

Sonra, Molwa (Molla) (denilen) bir Mslman rahibe
tedir. Tacirlerden gmrk alnr. Tahsil edilen bu para
ile, zeytinya alnp kemiin rmemesi iin zerine
srlr. ok eski olmayan bir zaman nce, Sultanlardan biri, baldr kemii yaknnda bir kpr ina ettir
mitir, kprnn stndeki yazlara baklrsa hem en
hemen ikiyz seneliktir. Bunu yaptrmasnn nedeni,
kalabalk bir maiyetiyle buradan geecek bir Beyin, ke
mik kprden gemek zorunda kalmak istememesidir.

inananlar gelir. nc olarak bazlar henz vaftiz

edilmemi olduklar zamanlardaki KraPa inanrlar.
So n ra A tee inananlar, tapanlar vardr. Bunlar, Ademin olu Abel (Habil) Hereye Kaadir O lana (K
inatn Sah ibin e) kurban getirdii zaman, bu kurban
alevdi, ateti, bu sebeple bunlar atee inanrlar. N ih a
yet putperestlerin en byk blm, Mohammed deni
len birine inanrlar.

Fakat gemek isteseydi, bunu yapabilir, o zaman da bu

memlekette inanlmaz bir mucizenin bulunduunu ve
bunun gerek olduunu syleyebilirdi. Eer bu gerek
olmasayd ve ben bizzat grmeseydim, bundan hi bah
setmezdim.

148

149

4 6.

B lm

Muhammed ve Dininin Meydana k

urada imdi M uhamm edden, nasl mehur oldu

undan ve dininin nasl meydana geldiinden bah

sedeceim. O A rabistanda dodu. Ana, babas fakir in

sanlard. On yam a gelince yabanc memleketlere
gitti. Msra gitmek isteyen tacirlere gelerek kendisini
de beraber gtrmelerini rica etti. Onu develere ve at
lara bakmas artiyle yanlarna aldlar. Muhammed ne

evin nne kt ve gen Muhammedin stnde siyah

reye gitse veya nerede dursa bann stnde bir siyah

tccarlardan ocuu getirmelerini rica etti, onlar da

alp geldiler. Papaz, ona isminin ne olduunu sordu, o

bulut dolayordu. Kervan Msra geldiinde adrlarn

bir ky yaknnda kurdular. O zamanlarda Msrda Hristiyanlar vard. Orann papaz gelip tacirleri yemee
ard. O nlar, daveti kabul ettiler yalnz M uham medin bu srada develer ve atlara gz kulak olmas la
zmd ve yle yapp onu braktlar.

bir bulutun bulunduunu grd. Bunu grr grmez,

da Muhammed diye cevaplad. Bu ismi de papaz ke

hanette okumutu. Ayrca Muhammedin kudretli bir
hkmdar olacan ve Hristiyanla ok byk g
lkler getireceini de tesbit etmiti. Onun dini bin yl

Tacirler papazn evine gelince o hepsinin orada olup

bile srmeden gerileyecekti. Papaz, gencin isminin M u

hammed olduunu ve siyah bir bulutun devaml stn

olmadn sordu ve tacirler, binek hayvanlarna gze

ten bir ocuk dnda hepsinin orada olduu cevabn

de dolatn, bunun yeni dini kuracak olan kimse ol

duunu anlaynca ocuu, yemekte tacirlerin st ba

verdiler. Fakat bu papaz, iki ayr cins aileden domu

na oturttu ve ona byk sayg gsterdi. Yemekten son

birinin Hristiyanla kar bir din kuracana, dair bir

ra, papaz taccarlara genci daha evvelden tanyp tan

kehanet okumutu. Bunun iareti bu kimse nerede ise,

madklarn sordu, onlar Hayr, fakat bize geldi ve M

sra kendisini de getirmemizi rica etti dediler. Papaz

siyah bir bulutun onun zerinde bulunmasyd. Papaz

150

151

bunun zerine kehanetini anlatt ve bu gencin Hristi

oldu. Yannda, Mslmanla gre lim, drt kii vard

yanla kar bir din kuracan, ve bu dinin Hristiyan

ki herbirine bir memuriyet verdi. Biri din bakmdan

l zor durumda brakacan anlatt. Bunun almeti

ilerin m urakabesini, dieri dnyev ilerinkini ald.

ise devaml ekilde onun zerinde dolaan siyah bulut

ncye (ki ismi Abubach (Ebubekir) idi) terazi (ti

tu. Onlara bulutu gsterip onun gemide bile zerinde

olduunu syledi.

caret) ileri ve zanaatn murakabesini verdi. Onun her

ocua dnp: Sen ilerde byk bir retici ola

gerekiyordu. Drdncy mensuplarnn gzeticisi yap

caksn ve putperestler arasnda bir din kurup, Hristiyanlar kudretinle emrin altna alacaksn. Soyun da b

t o dnemde oralarda hl H ristiyanlar bulunduu

iin, onlar ihtida ettirm ek, slm a dndrm ek iin

yk bir kudret sahibi olacak. Senden ricam benim so

A rabistana gnderdi. Dnmek istemeyenleri, klc ile

yumu, Ermenileri sulh iinde brakman onlara dokunmamandr. dedi. Gen, ona bunu vaadetti.*

buna zorlayacakt. Mslmanln kitab Alkori (Kuran)da onun A rabistanda bir gn iinde doksanbin ki

Bunun zerine o, tacirlerle birlikte B adata gitti.

Byk bir lim, putperestlik kitaplarnn, metinlerinin

iyi slm dini uruna ldrd yazldr.* Bylece b

tn A rabistan Mslman yapt. M uhammed onlara,

byk bir bilgini oldu ve petperestlere, Tek Tanrya,

yeri g yaratan Tanrya kar nasl davranacaklar

Gn ve yerin yaratcs Tanrya inanp, putlara inan-

hususunda bir kanun verdi, hkmler koydu.

kesin zanaatini drste icra etmesine dikkat etmesi

mamalarn vaazetti. Bu putlarn sadece insanlarn ya

Bu slm Kanunu u ekilde balar: Bir erkek ocuk

ratt eyler olduunu, kulaklar olup, iitmediklerini,

doup da on yama ulanca, snnet edilmesi gerekir.

gzleri olup grmediklerini azlar olup konumadkla

Bir gn iinde, ibadet ile geirilmesi gereken be vakit

rn, ayaklar olup yrmediklerini ve kendilerine bun

tesbit edilmitir. lk ibadet gn doarken, m teakip

larn hibir yardm yapamayacan ne bedenlerine ne

ruhlarna yararlar olmayacan, sylyordu. Bu ekil

olan le zaman ncs ikindi vakti, drdncs

gne batmadan ve beincisi gn ve gecenin ayrld

de Badat kraln ve onunla birlikte kalabalk halkn

zamanda yaplr. lk drt ibadette, duada g ve yeri

kendi dinine kazand. Kral onu benimsedi ve memleket

zerindeki hkimiyetini ona devretti.

yaratan A llah methederler verler, beincisi ile Mu-

Kral ldnde Muhammed onun bakadn ile ev

lendi ve hemen hemen Papa kadar kudretli bir Halife

hammedin A llah nezdinde kendilerine efaatte bulun( * ) Biitn bu ak lam alar gsteriyor ki Schiltberger, slm iyet h ak k n da h ibir cid
di bilgiye sahip deildir. Y an n daki drt kii ile H lefa-i-R aid in (D rt H alife)
kasdedildii aksa da (G raessel'in k itab n d a Hz. A li olduu sylenen ) A ra b is

( * ) N em an n 'n , S u lta n n m ektubunun Erm eni iddias old uun u yazdn b elirt
m itik (bk. 37. B lm ). Benzeri bir durum a burada da rastlyoruz.

152

tan d a bir gnde doksanbin kiiyi ldrd belirtilen kim se ve dierleri h a k

kn d a ne kadar yanl bilgilere sah ip olduu anlalyor.

153

malarn dilerler. Bu vakitlerin hepsinde camilere git

azarlarna muhatap olur. Bir kimse, aksrr, ksrr, ve

mek zorundadrlar. Cam ie girmeden nce herkes, az

ya tkrmek zorunda kalrsa dar kmak ve sonra y

larn ellerini ve ayaklarn gz ve kulaklarn ykar.

kanmak zorundadr.

Eer bir kimse karisiyle beraber olmusa, o ancak btn

lgintir ki Mslmanlar, bizim Pazar gnmz gibi,

vcudunu temizledikten sonra tapnaa girebilir. Bunu

Cuma gnn kutlarlar, tatil yaparlar. Bir kimse Cum a

Mslmanlar, biz Hristiyanlarn gnah karmas gibi

yaparlar. Mslmanlara gre, o ykand zaman, bir

gn camie gitmezse, onu alr ve bir el merdivenine

balarlar, sonra ehrin btn sokaklarndan geirerek

Hristiyann tam bir pimanlkla, papaz nnde gnah

camiin nne getirirler bir yere balayp ibadet bitene

karttndaki gibi tertemiz olurj Tapnaa girmeden

nce, ayakkablarn karr ve plak ayakla ieri girer

kadar bekletirler. Sonra plak vcuduna zengin olsun

ler. Yanlarna, kk bir ak dahil hibir silah alamaz

rndan cuma gn ald mahsul hastahaneye getirir.

lar. Erkekler ierde iken, kadnlar da ieri giremezler.

Onlarn papazlarnn sylediklerine gre, Cum a ibade

Tapnakta toplannca yanyana dururlar ellerini balar

tini ifa ettikten sonra rahata ilerine gidebilirler zira

lar, eilirler ve yeri perler. Papazlar, nde bir sandal

alma kutsaldr ve insanlar bo geen vakitlerinde a

ye, iskemle stnde oturur ve dualar yksek sesle okur,

ltklar zamanlara gre daha ok gnah ilerler. Bu

herkes onu tekrarlar. Camide kimse yanndaki ile ko

nedenle, halka ibadetlerini yaptktan sonra, Cum a g

nuamaz, ibadet bitene kadar ona bakamaz. Cam ide

kimse dierinden ne kamaz, btn ayaklar ayn hi

n de almaya msaade edilir. .

Mslmanlar ellerini Tanrya kaldrp, koro halinde

zada, yanyanadr. Cam inin iinde dolaamaz ve etrafa

Hristiyanlardan intikam iin niyazda bulunurlar, bu

bakamazlar. Bir yerde sessizce dururlar, ellerini bkp,

esnada unu sylerler: Hereye kaadir Allahm , Hris-

katlayp ibadet bitene kadar yle kalrlar. badetlerini

bitirince birbirlerini selamlarlar ve ancak o zaman A l

tiyanlara hibir zaman sulh ve rahat vermemeni niyaz

lahn evini terkedebilirler. Camide hibir kap ak b

raklm az. iin d e resim ve tab lo lar yoktur. S ad ec e

yanlar birleir ve aralarnda sulh olursa, Mslmanlar

fakir olsun yirmibe denek vurulur. Herkes, hayvanla

ediyoruz. Bununla unu sylemek isterler ki, Hristi-

hatlar ve iek veya geometrik motifli ssler bulunur.

onlara malup olacaklardr.

nevi mabet vardr: Birine herkes gidebilir, Pfarr

eri hibir Hristiyan giremez. Bundan baka kimse ca

mide tkremez, ksremez veya buna benzer eyler ya

kirche (C em aat Kilisesi ?) gibidir! Dierine papazlar

(Hocalar) gider ve etrafnda vakflar olan Manastrlar

pamaz. Buna ramen byle birey vaki olursa, gidip y

gibidir. nclerde Krallar ve memleketin bykleri

kanmas (abdest almas) gerekir, bir de dierlerinin ar

gmldr. Orada Allah rzas iin fakir kimseler Yahu-

154

155

di olsun, Hristiyan olsun, Mslman olsun konaklarlar. Bu mabedler bir nevi Spital (Fakirler Evi) gibidir.

4 7.

Birinci nevi mabede Mesgit (M escit), kinciye Med-

B lm

rassa (Medrese) ve ncye ise A m arat (maret)

denilir. Mabetlere ve evresine l gmlmez. ller,

Mslmanlarn Paskalyas (Ramazan Bayram)

akla ve yol kenarlarna gmlr. Bunu byle yap

malarnn sebebi gelen geenin onlar iin A llah a dua
etmelerini temindir. Bir kimsenin lmesi yaklanca,
yaknlar etrafna toplanr ve ona m erham et etmesi
iin, A llah anmas ona yalvarmas gerektiini kendi
sine sylerler. lnce darda ykarlar ve papazlar onu
lhiler syleyerek mezara gtrp gmerler.

slmanlarn Paskalyas hakknda unlar syle

nebilir: Drt haftalk oru sresi geince Msl-

manlar gn Bayram yaparlar.

lk gn sabah, mabedlerine giderler ve bilinen, her

Mslmanlar ylda bir ay oru tutarlar ve bu her yl

zamanki ibadetlerini yaparlar. Sonra basit halk gidip

baka ayda olur. Orucu btn gn tutarlar, yldzlar

zrhlarn giyerler ve en byk din adamnn evi nn

gkte grnnceye kadar yemezler, imezler. Sonra pa

de Beyler ve uaklar toplanr. st kapal bir tahtre

paz (mezzin) bir kuleye karak halk ibadete davet

van alp altn srmal ve kadife kumalarla sslerler. le

eder. badethanelere gider ve ibadetlerini yaparlar. A n

ri gelenler Hocay alp camiin nne getirirler. Taht

cak ondan sonra eve gidip gn aarana kadar et ve ba

revanm nnde, Sancak tanr ve yine nden eitli

ka neleri varsa yerler. Oru sresince karlarna yakla

algclar gider.
Tanrnn evine gelince tahtrevan indirirler ve en

mazlar. Gebe kadnlar, lousalar ve hastalar, gndzn

de yiyebilirler. Ramazan aynda ne ev iin kira ne de
nema getiren dier eyler iin para talep etmezler.*

byk hoca, iine girip vaz verir. Bilhare eline bir k

l verirler, klc knndan karr ve kalabala hita
ben: A llah tan, Mslmanlarn dman olanlara kar
(savap) klla onlar malup edebilmemiz iin, niyaz
da bulunun der. Bunun zerine herkes ellerini ge
kaldrp, A llah tan bunu dilerler.
Son olarak en kudretli Beyler camie girer ve dualar

( * ) E v iin esas anlam faiz o lan Z ins in anlam kira olup bu da R am azanda da
phesiz alnabilir. Sch iltberger, belki baz m nferit olaylar kural sanm aktadr.

n yaparlar.
Bu esnada sradan halk, tahtrevan ve Beyleri iin
157

nbet tutarlar. Beyler de ibadetlerini bitirince Hocann

iinde olduu tahtrevan elleri stnde, algclar ve
Sancaktarla birlikte Hocann evine getirilir. Sonra da

4 8.

herkes evine gider ve gn bayram yapar.

B lm

Mslmanlarn Dier Bir Bayram

u Bayramdan bir ay sonra Mslmanlarn, Abraham (Hz. brahim) erefine kutladklar dier bir

bayram vardr. Bu bayramda kuzular ve srlar keserler

ve etini Allah rzas iin ve brahimin erefine fakirle
re datrlar, nk o A llah a itaat ederek olunu kur
ban etmek istemiti. Bu bayramda M slmanlar Muhammedin kabrini ve brahim in ina ettii tapma
ziyaret ederler. inde M uhamm edin gml olduu
bu mabed, Medine ehrinin kenarndadr. Bu bayramda
Sultan, brahim Tapnan kadife bir rt ile rter ve
bir din adam oraya gelen her hacya bu rtden kk
bir para kesip verir, Haclar da bu paray, oray ziya
retlerinin bir iareti olarak yanlarnda gtrebilirler.

158

159

naze nnde karmaldr derler ve byle de davranr

4 9.

B lm

lar. Eer bir kimseden davac iseler, apkalarn karp

onun nne yere frlatrlar ve sonra da dava ederler.
Muhammed, herkesin, besleyebilecei kadar kar al

Mslmanlarn Kanunu

masna izin vermitir. Yine kuraldr ki, bir kimse kars

hamile ise ona dourmasndan ondrt gn geinceye
kadar yanaamaz. Bu srede baka kadnla yatabilir.
M slm anlarn dediine gre, K yam et G nn den

imdi, Muhammedin Mslmanlara Kanun olarak

sonra da onlarn birok karlar olacak fakat onlar her

koyduu emirlerden sz edeceim. Evvela o, M s

yattan sonra yine de bakire kalacaklarm . Bundan

lmanlara sakallarn kesmeyi yasaklad, nk bu, ilk

baka, Tanrnn bu trl evlilii sadece M slm an

insan olarak Adem i kendi lh ekline gre yaratm

olarak lenler iin yarattna inanrlar.

olan Tanrnn iradesine aykr olurdu. Bu sebeple, Ms-

Muhammed bunun dnda, ancak boynu kesilmek

lmanlar, Tanrnn kendisini yarattndan baka trl

suretiyle kan aktlan hayvan ve kularn yenmesini

grnenler, gen olsun yal olsun Tanrnn iradesini

emretmitir. Bu kurala da uyarlar ve Muhammed yasak

deitirmi ve ona aykr davranm olmaktadr, derler.

lad iin domuz eti de yemezler.

Ayrca sakaln kesen bir kimsenin kibirli ve marur ol

duu ve dnyada hoa gitmek iin sslendii kanaatindedirler. Bylelikle o, ilah yaratm hor grm olur.
Bunu zellikle Hristiyanlar, karlarnn houna gitsin
diye yaparlar. Bu onlara gre, Tanrnn verdii ekli
(srf) dnyaperestlik yznden deitirm ek olup son
derece naho bir davrantr. Bundan baka Muhammed Mslmanlarn hibirinin, dierleri yannda ba
n amamasn, ne kral veya imparator, ne de soylu ol
mayann nnde bamdakini karmamasn emretmi
tir. Onlar da bu emre uyarlar. Fakat kudretli bir kimse
nlerinden geerken eilirler ve diz kerler. nsan bandakini ancak len baba, ana veya bir arkada ise ce
160

161

5 0.

B lm

M uhammed arab Mslmanlara Neden Yasaklad

uhammedin arab kendilerine neden yasaklad

n Mslmanlar yle anlatyorlar: Gnlerden

birgn, Muhammed yardmclariyle birlikte iinde bir

ok insann elendii bir evin nne geldi. M uham
med, insanlarn bu kadar neeli olmalarnn nedenini

ra arab yasaklamasnn nedenidir. Muhammed onlara,

sorduunda, yardmclardan biri bunun araptan ileri

Ermeniler hari, (?) H ristiyanlara ve M slm anla

geldii cevabn verdi. Bunun zerine M uham m ed:

Demek ki arap insanlar neelendiren bir iki dedi.

dman olanlara kar gece gndz savamalarn emret

ti. Bunlardan yalnz Ermeniler aralarnda serbest olma

Akam tekrar evin nne geldiinde byk bir bar

lyd. Eer Mslmanlar Ermeniler zerinde hakimiyet

ma duydu. Erkekler ve kadnlar birbirlerine girmilerdi

kurmularsa bunlarn ayda iki Pfennigden (metelik) faz

ve ikisi de bu arada lmt. O yeniden bunun nedeni

la hara dememeleri gerekiyordu.*

ni sorduunda, hizmetkrlarndan biri: Evvelce o kadar

Muhammed, (ocukluunda) Ermeni Papaza, evvel

neeli olan kimseler imdi kendilerini kaybetmiler,

ok arap imiler ve artk ne yaptklarn bilmiyorlar

ce anlattmz gibi byle bir vaadde bulunmutu. Mu

hammed bundan baka, Mslmanlara, malup ettikle

dedi. Bunun zerine Muhammed, arap imeyi herkese

ri Hristiyanlar ldrmemelerini, bilakis onlar, kendi

bunlar ister din adam, ister dnyevi mesleklere sahip

dinlerini kuvvetlendirip yaymak iin, ihtida ettirip

kimseler, isterse imparator, kral, dk, hr, valye, uak

Mslmanla kazanmaya almalarn sylemiti.

veya yardak olsunlar, bundan byle ar ceza koyarak

yasaklad. Onun dinine inananlar artk, hasta olsunlar,
salam olsunlar arap iemeyeceklerdi. te bu, Msl
manlarn bana anlattklarna gre, Muhammedin onla
162

( * ) Burada yine Erm eniler lehine, yanl eyler syleniyor. n k M slm an lkta
byle bir ayrm yoktur. Btn H ristiyanlar ve K itap sah ibi gayr m slim ler ay
n hkm lere tabidirler.

163

5 l .

5 2.

B lm

Bir Hristiyan Nasl Mslman Olur

Bir Mslman Mezhebi Hakknda

uhammed henz hayatta iken krk yardm cs

vard. Bunlar zel bir tekilt kurdular ve Hristi-

yanlara kar bir anlama yaptlar. Kurallar u idi: tekilata girmek isteyen herkes, rastlad hibir Hristiyan sa brakmamaya, tutsak almamaya ve bunu herhan
gi bir yarar iin veya para iin yapmamaya, yemin et
mek zorundayd.
Mslmanlarn, hristiyanlara kar at bir savata
bulunmayan herkesin, bir hristiyan satn alp onu l
drmesi gerekiyordu. Bu tekilatn yelerine T hey
(Gazi?) denilirdi.* Trkiyede bunlardan ok vardr.
Kanunlar, kurallar gereince daim a H ristiyanlara
kar sefere karlar.

B lm

ir Hristiyann nasl Mslman olabilecei ilgin

tir. Bir Hristiyan Mslmanl kabul etmek ister

se yapaca ilk i, bir parman kaldrp u szleri sy

lemesi gerekir: La il lach illallach, Muhammed onun
gerek elisidir. Bunu syleyince onu en byk papa
zn (M fti) nne gtrrler. O rada, bu kimse ayn
eyleri bir kere daha syler ve Hristiyanln reddeder.
Bundan sonra ona yeni bir kyafet giydirirler ve papaz
bana yeni bir bez (sark) sarar. Bunu, Mslman oldu
u anlalsn diye, yaparlar, zira Hristiyanlar balarna
mavi, Yahudiler ise sar bez balarlar.
Sonra papaz btn oradakilere hazrlanmalarn, ve
at olanlarn, atl olarak yrye katlmalarn emre
der. Bu emir o blgedeki btn hocalar iin de geerlidir. Hepsi toplannca, Mslmanla geen kimseyi bir
ata bindirirler, basit halk nden yrr, din adamlar ar
kadan giderler. Bu arada borular, davullar ve zurnalar
alarlar. ki hoca yksek sesle Thary wirdur, messe
chulochur, maria(lara) (kara) baschidur machmet kas-

( * ) S ch iltbergeri yeni A lm an dilin de yaynlayanlardan G rae sse l bu tek iltn A ssasin 'ler (H aain ) olduunu, yani H assan S a b b a h n kurduu tek ilt olduu
n u zikrediyorsa da yukardaki aklam alara bakln ca bu nlarn N e u m an n 'n d e

suldur diye barrlar ki anlam udur: Tanr birdir,

M esih (sa) kuludur, Meryem kzdr, Muhammed en

dii gibi G azi ler olm as d ah a akla yatkn gelm ektedir.

164

165

byk Peygamberdir.* Mhtedi ehrin btn sokakla

ler. Zenginler, fakirlere kar alak gnll olmaldr.

rnda dolatrldktan sonra, onu camie gtrrler ve

Byle alak gnll olurlarsa, her eye kaadir olan

orada snnet ederler. Fakirse byk lde mal, eya

Tanr onlara, dmanlarna kar kuvvet ve kudret ve

toplayp kendisine verirler. En yksek Beyler, onu zel

rir. Mslmanlar, hocalarnn ilhi iler hususunda sy

likle onurlandrrlar ve zengin ederler. Bunu yapmalar

lediklerine inanrlar ve bu szlere riayet ederler.

nn nedeni hristiyanlarn, M slmanla daha kolay

dnmelerini salamaktr. slmiyeti kabul eden bir ka

te Muhammedin Mslmanlara verdii dinin ku

rallar, renebildiim kadar bunlardr.

dnsa, keza en yksek papaza (Mftiye) gtrlr, ora

da yukarda belirtilen szleri sylemek zorundadr. So n
ra mfti, kadnn kemerini alr, para para keser, bun
dan bir ha yapar. Bu h a kadnn defa inemesi
ve Hristiyan inancndan vazgetiini ve adgeen sz
leri sylemesi gerekir.
Mslmanlarn, ticarette gzel bir gelenekleri vardr.
Bir kimse kimden olursa olun birey satmalmaya kalk
nca, satcya unu syler: Sen, geinebilm en iin,
(ancak) Tanrnn ngrd kadar kazanmalsn. (Faz
lasn deil). Bunun zerine tacir, krk parada bir para
veya krk altnda bir altndan fazlasn alamaz. Buna
onlar, A llah n houna giden satnalm a ve kazan
derler. Bunu onlara Muhammed emretmitir, u anlam
da ki herkes birbirinden geinir, fakir zenginden. Her
vaazden nce, hocalar onlara, birbirlerine kar yardm
etmelerini ve hkmdara kar itaatkr olmalarn, sy

( * ) Sch iltbergerin azdan duyup, n ot ettii bu ibarede o k ilgin bir ey gryo

ruz. D ah a o zam an T rk ler, T an r birdir d iyorlarm . Y ani A lla h yerine
T an r kelim esi kullanlyorm u. Buradaki m etnin doru anlam ise Tanr bir
dir. M esih on un kuludur. M eryem karabadr (kad n k uludur), M uham m ed re
suldr. A k tr ki bu m etin gerek kelim ei eh ad et e uym ayan, Sch iltberger'i yaktrm asndan ibarettir.

166

167

Biz Hristiyanlarn hepimizin Mahkeme nne ka

camzdan bahsedilen sz hatrlatldnda bunun ger

5 3.

B lm

ek olduu, karln verirler. Kimse Tanrnn szleri

ne kar kamaz. O nlar da ayn zam anda kim senin

Mslmanlarn sa ve Meryem Halikndaki nanlar

Tanrnn szlerinin bykln kavrayamacan sy

lerler. Onlarn Kitaplar Kuran da bundan yani Melekin (Cebrail?) Meryeme syledii, sann Tanrnn
K elm ndan doduu hususundan, szeder ve bunu

slmanlar, sann bir bakireden doduuna ve

aklar. Mslmanlar bundan baka, brahimin Tanr

doum dan sonra da M eryem in bakire olarak

kaldna inanrlar. Onlar ayn zamanda sann dou

nn dostu ve Musann onun peygamberi olduunu ve

mundan sonra annesiyle konutuuna ve onu teselli et

larca M uhammed, A llah n gerek elisidir. O nlarn

tiine ve sann btn peygamberlerin en stn oldu

kanaatna gre de sa, Tanrya en yakn, en erefli drt

una ve asla gnah ilemediine, baka hi kimsenin

kii arasndadr. O, maher gnnde btn insanlar

onunla eit olmadna da inanrlar. Yalnz sann ar

ynetecektir.

sann Tanrnn kelm olduunu sylerler. Fakat on

mha gerildiine inanmazlar. H atta onlara gre, Hristi

yanlarn bu inanlar, sa Tanrnn en yakn olduu ve
asla gnah ilemedii halde, armha gerildiine inan
malar, kt ve yanl bir inantr. Eer sa tamemen
susuz, gnahsz, arm ha gerilmi olsayd, o zaman
Tanrnn dil bir hkim olmamas gerekirdi.
Onlara Baba, Oul, Kutsal Ruhdan oluan Tanrdan
bahsedilince, bunlarn ahs olup Tanr olmadn
nk K uranda llk ten h i bahsedilm ediini
sylerler. sann, Tanrnn kelm, sz olduu syle
nince de, Tabi biz Tanrnn konutuunu biliyoruz,
aksi halde o Tanr olmazd diye cevap verirler. Kendi
lerine, Melein bildirdii bir sz zerine Meryemden
domasnn Tanrnn Olunun hikmetinin olduu veya
168

169

dileri byle dzensiz bir hayat srdkleri srece, olduk

lar yerlerden sklp atlmalarndan, korkm am akta

5 4.

B lm

drlar. nk biz A llah tan korkuyoruz diyorlar, Ve

dinimize uygun bir ekilde ve namusluca, drste ya

Mslmanlarn Hristiyanlar Hakknda Syledikleri

yoruz, A llaha krediyor onun en sevgili elisine min

net duyuyoruz. O bize, getirdii esaslarla gerek bir
inan, din verdi. Onun emirlerine uyarz, ona itaatkrz
ve onun Kuranda yazl emirlerine kendi rzamzla se

slmanlar, Hristiyanlardan fethettikleri mem

verek uymaktayz.

leketleri, kendi kudretleri yznden veya hakm,

derin dnl, yahut da kutsal veya mbarek olm ala

r sayesinde deil, Hristiyanlarn M slmanlara kar
bu derece adaletsizlik, tiksindiricilik ve kendini been
milik gstermeleri yznden kazandklarn iddia eder
ler. Bu yzden her eye kaadir Tanr, Hristiyanlarn bu
memleketleri ne din ne de dnyev hakimiyetini, do
ru drst yrtemediinden, ellerinden almaya karar
vermitir. Hristiyanlar haklar diye, sadece mlkiyet ve
yararlarn dnyorlar ve zenginler byk bir kendini
beenmilikle fakirleri eziyorlard. Fakirlere ne bir ta
km yardmlarla ne de kanunlarla, kurallarla yardmc
olmuyorlar, M esihin, onlar iin koyduu, emirlere, sz
lere uymuyorlard.
Mslmanlar, ayn zamanda, bulunduklar kehanet
lerde Hristiyanlarn kendilerini fethettikleri topraklar
dan srp karacaklar ve onlar yeniden ele geire
cekleri hususunda baz ipular bulduklarn da syle
mektedirler. Fakat, Hristiyanlar bu derece gnahkrlk
ve irenlik iinde yaadka ve din ve dnyev Efen
170

171

5 5.

5 6.

B lm

M uhammed Ne Zaman Yaad

iddialara Gre Hristiyanlar

Hangi Konularda Emirleri Tutmuyorlar

slmanlar, Hristiyanlar, ne M esihin emirleri

B lm

uhammed doduunda, Isann doumundan 609

yl gem iti. M slm anlarn in an dn a gre

ne ne de inanlarna riayet etmemekle ve onla

rn Inzil (Incil)de (ki Evangelium da denir) bulunan

onun doduu gn, binbir adet kilise kendiliinden y

emirlere ve bu kitapta zikredilen kurallara uymadkla

rndan dolay sularlar.

li bir duruma koyacann bir iareti idi.

klmt. Bu olay onun ilerde Hristiyanl ok tehlike

imdi, Rum-ortodoks inancnda kullanlan dillerden

Hristiyanlar zel baz haklarn ki bunlar din ve dn

bahsetmek istiyorum. Birincisi, Rum dilidir ki bununla

ya ilerine ilikin olup, Incilin emir ve kurallarna ay

kitaplar da yazlmtr, Trklerde bu dile Urrum deni

kr olduklar halde, muhafaza etmektedirler.

lir. Sonra Reussen-dili vardr ki orrust (Rus) derler.

Bu kitabn (Incilin) hepsi kutsal ve dildir fakat H

ncs Bulgarca olup ona da bulgar tesmiye eder

ristiyanlarn kendiliklerinden kard emir ve kural

lar, yanl ve gayr dil, hakszdr.

ler. Wendische (Bat Slav) dillerinden olan drdnc

Bu kurallar, srf mlkiyet ve itibar (salam ak) iin

dil ise arnautdur. Beincisi Eflakn dilidir ki fflachEflak denilir. A kncs lassen (Ossetler) olup Msl

konulmutur ve hepsi de Tanrnn en sevgili peygam

manlar A fs derler. Yedincisi Kuthia-dilidir ki buna

berinin iradesine aykrdr.

T hatt (Tat) derler. Syguna ise ischerkas (erke) di

Btn bunlar, Hristiyanlarn adaletsizliinden dolay

balarna gelen felaketlerin, ikyet ve skntlarn, ne
deni olup, Tanr tarafndan onlara mukadder klnm
tr.

yorlar. Dokuzuncu dil, A bu kasen larn dili olup bu

Mslmanlarda appias / Abaza ismini tar. Onuncusu Gorchillas olup kurtzi (Grc) denilir. Onbirincisi
Megrellen olup Trkler de ayn ekilde sylyorlar.
Suriye inanc ile Rum-ortodoks inanlar arasnda sa
dece tek bir fark vardr. Bu yzden Rumlar bunun ikisi-

172

173

5 7.

B lm
stanbul

onstantinopel (stanbul) ok gzel, byk ve gs

terili bir ekilde ina edilmi bir ehirdir. Surlar

nn uzunluu kesin olarak sylenebilir ki on talyan

mili uzunluunda olup binbeyz kaps vardr. ehrin

nin ayn olduunu sylerler. Fakat Suriyeliler Jako-

kesiti gen eklindedir, bunun iki kenar deniz tarafn

bisdirler yani Aziz Jakobun inancna baldrlar, buna

dan evrilmitir. Rumlar, ehre stimboli , Trkler ise

gre her rahip, Tanrnn vcudunu temsil eden (ve ki

lisede rahiplerce aza koyulan) kaeyi bizzat kendi eliy

Stam pol derler.

Karda Pera (Beyolu) ehri vardr ki Rumlar ve

le hazrlamak zorundadr. Bunu yapan Hamuru hazr

Mslmanlar buna Kalathan (G alata) ismini verirler.

larken, sakalnn tellerinden birini alr ve bunu kae

ki ehir arasnda mil uzunluunda ve yaklak ola

nin (Oblate) iine koyarsa onu Tanrnn Vcudu, eti

rak yarm mil geniliindeki bir deniz kolu, krfez ieri

haline dntrm olur. Bu Rum (Ortodoks) inancna

uzanmaktadr. Kara yolu uzun olduu iin, bir ehirden

gre nemli bir farktr. Suriyeli rahiplerin kilisede ses

lendirdikleri veya okuduklar eyler Syrisch (Suriye)

dierine bu krfez zerinden geilir. Beyolu veya G a

lata Cenevizlilere aittir. Byk skender, iki denizin

dilinde olup Rumca sylenmez.

birbirine akmasn salamak iin, kayalar ve dalar ara

snda onbe mil uzunluunda bir kanal atrmtr.
Bu kanal, Byk Deniz veya Karadeniz denilen ve
Tuna ile birok baka nehiflerin dkld denize a
lr. Buradan Kaffaya (Kefe), A lathena (?) ve Trabessand (Trabzon) ve Sam son (Sam sun) gibi bu denizin
kenarnda bulunan ehirlere gidilir. stanbul yakmnda-

174

17b

ki deniz koluna Rumlar Hellespont, Trkler ise Poges Boghes (Boaz) derler. stanbulun karsnda
deniz kenarnda bir iskele vardr ki Trklere ait olup is
mi Scutaridir (skdar). Trkler oradan karya ge
erler. stanbuldan ok uzak olmayan gzel bir ovada
Troja (Truva) vardr. Hl, eskiden ehrin nerede ol
duu gayet iyi grlmektedir.
stanbuldaki mparatorun, ehirde iki Saray vardr.
Bunlardan biri ok gzel olup ii altn yaldz ve mer
merlerle, zengin ekilde sslenmitir. Sarayn nnde
turnuvalar ve yaplacak dier elenceler iin byk bir
meydan vardr. Orada uzun, yksek bir mermer stun
stnde mparator Justinianusun at stnde bir heyke
li bulunmaktadr. Bir ehirliye, bu heykelin neden ya
pldn sorduumda, anlarn yapld bronzdan olup,
at ve svarinin yekpare dklm olduunu syledi.

Burada bazlar ise, onun deriden yaplm olduu buna

ramen ve herhalde bin senedir orada durduu kanaatindedirler. Deriden yaplm olsayd bu kadar dayan
maz, oktan rm olurdu. Svari bir zamanlar elin
de, kendisinin Hristiyanlar ve putperestlerin kudretli
bir mparatoru olduunu simgeleyen altn bir elma tayormu. Bugn mparator bu kudreti haiz olm adn
dan elma da ortadan kaybolmu.

177
176

dan) yaplmtr. stanbulda ay sreyle Patrikin

evinde bulundum. Fakat, M slm anlar bizi tanyp,

5 8.

B lm

mparatordan geri isterler korkusiyle, bana ve arkada

larma ehirde dolamaya msaade edilmiyordu. ehri

Rumiar

gezip grmeyi ok isterdim, fakat mparator yasaklad

ndan bunu yapm am ak gerekiyordu. Buna ram en
Patriin hizmetindekilerle birka kere dar ktk.*

stanbula pek uzak olmayan bir yerde Lemprie Adas

(?) vardr. Orada stanbulun Bulutlarna uzanacak

kadar yksek bir tepe bulunur. Tepenin stnde bir ki'

lise vardr ki Hindistanda bile daha gzeli bulunamaz.
Kilisenin ad Sankta Sophiadr (Ayasofya), ve tam a
men kurunla rtldr. Kilisenin iinde insan kendini
aynada gibi grr, mermer ve duvarlarn cilas o kadar
berrak ve iyi ilenmitir.
Bu kilisede Rum Patrii kendisine bal rahiplerle
birlikte oturur, Patrie bal btn insanlar, biz gnah
larmz nedeniyle nasl R om aya gidiyorsak, onlar da
buraya hac iin gelirler. Konstantin bu kiliseyi yaptrd
nda, onu gzelletirmek iin kubbenin ortasna be
altn yuvarlak levha koydurmutu. Her dilim bir deir
men ta bykl ve kalnlnda idi. Fakat mpara
tor, Trk Kral Bayezide kar giritii savata, Trkler
yedi yl stanbul nlerinde kalnca levhalardan ikisini
indirtti.
Bu sralarda ben Trk Kral emrinde bulunuyordum.
Kilisede bizzat levhay grdm. Ayasofya Kilisesinin
yz kaps vardr ve hepsi de pirinten (sar bakr178

( * ) S ch iltbergerin stanbulu doru drst gezem edii anlalyor. eh re, kaam ak

birka kere gittiini yazyorsa d a A yasofyay A d a stnde gibi gsterm esini anlyam adk.

5 9.

B lm

Rumlarn nanlar

umlarn, H ristiyanln teslis (lkte birlik)

esasna ve R om adaki Kutsal Taht ve Papaya da

inanmadklar gze arpmaktadr. Onlar kendi Patrik

lerinin Rom adaki Papa kadar kudretli olduunu syl

yorlar.
Rumlar Sakram enti (takdis merasimini) arap ve

ekilde cehenneme veya cennete gideceini, sylerler.

scak su ile kartrdklar takdis edilmi ekmekle, dei

Bizdeki gibi ok dini merasim yapmazlar. Onlara g

ik ekilde yapyorlar. Rahip Tanrnn vcudunu (tem

re, bir gnde Merasim Masas (Altar) zerinde birden

sil eden arapl ekmei) hazrlarken herkes ban eer,

fazla dini merasim yaplmamaldr. Mihraplarnda dini

bakmaz nk onlarn kanaatince hibir insan Tanry

merasim hibir zaman Ltince yaplmaz, nk dualar

grmeye lyk deildir. Rahip, dini merasimi bitirince,

yalnzca Rumca okunabilir. Onlarn kanaatince, Rum

dntrd ekmei alr kk paralara blp bir a

naa koyar. Erkekler ve kadnlar melirler, eilirler,

ca, inanlarna dahil bir unsurdur.

rahip veya rencisi dolar ve onlara ekmei gtrr.

Rumlar, yalnz kendi inanlarnn gerek Hristiyan

lk olduunu, dier btn inanlarn yanl olduunu

Herkes bir para ekmek alp, yer. Ekmee onlar pros-

iddia ederler. Yalnz pazar gnleri (kilisede) merasim

sura (Prosphora) derler ve bu ekmek ne bir erkek, ne

de bir kadn tarafndan deil bir bkire veya M anastr

yaparlar, i gnlerinde deil. nk rahipleri zanaat sa

hibi olup almak zorundadrlar. Bu rahiplerin hepsi

da yaayan bir kadn tarafndan piirilir. Rumlar ocuk

evlidir fakat ancak bir defa evlenebilirler. Bir rahibin

lara da Sakrament verirler buna mukabil hibir kim

seye Kutsal Ya vermezler. Bunun det olmadn, ve

kars lrse artk bir daha ne e olarak ne de baka e

kilde kadn alamaz. Faraza bir rahip bir kadnla iliki

insanlarn herbirinin ancak maher gnnde hakettii

kurar ve piskopos bunu renirse onun rahiplik yetkisi-

180

181

ni alr ve bir daha o kimse din merasim ynetemez.

da o, dier rahipler ne balk ne de kan olan eyler yi

Piskopos, bir kimseyi kutsayarak ona rahiplik verirken,

yebilirler. Bir ocuk vaftiz edildi mi on veya daha fazla

beline bir kuak balar, rahip kurallara aykr hareket

vaftiz babas ona bir vaftiz gmlei veya bir mum geti

ederse piskopos kua geri alr. Bunun anlam onun ar

rirler. Rumlar, derler ki bizim rahiplerimiz, lyk olma

tk dini merasim ynetememesi ve memuriyetini kay

dklar halde hergn din merasim yaparlarsa, gnaha

betmesidir. En iyi ve en zengin kadnlar,'rahiplerle ev

lenirler. Bir M ecliste rahibin ei, m asann en bana

girerler. Yine onlarn iddiasna gre, rahipler sakallarn

oturur, kadnlar birlikte bir yere giderlerken yine o, n

den yrr.

darca bir davran olmayp, zppece bireydir ve kadn

Rumlarn kiliseleri mstakil deildir. Bir kilise yapt

Bir kimse lp de duas okununca, rahip ve orada bu

ran kimse lnce, varisleri dier mallar gibi kiliseye de

lunanlara eski geleneklere gre yemeleri iin ekimi

sahip olurlar ve onu dier herhangi bir bina gibi satabi

buday verilir. Bu budaya coleba denilir. ller g

lirler de.

mlmeden nce ykanr. Rahipler dier tccarlar gibi,

tra ederlerse byk gnaha girmi olurlar, zira bu din

larn houna gitmek iin yaplmaktadr.

Onlar, bekr bir kadnla ilikiye girmenin gnah ol

alp, satabilirler. Bunlar, gerek oru zamannda da elli-

madn, bunun tabii olduunu, hele hibir zaman b

gn boyunca oru tutarlar. A dventte (sann doumu)

yk gnah (Todsnde) olmadn sylerler. Bir ayda

rahipler ve din adam olmayanlar krk gn, Kutsal Oni-

yz Pfennig (kurutan) iki kuru faiz alnrsa (ylda yz

ki Havari iin otuz gn, Meryemin Ge Ykselmesin

de 24) bu onlara gre Tanrnn raz olduu bir kazan

olup murabaha deildir. aramba gnleri et yemezler,

de onbegn oru tutarlar. Sevgili Kadnmz Meryem

cumalar ise zatece zeytinya ve balk yerler. Cum arte

mess (2 ubat) kutlamazlar. Efendimiz sann yeni

si. onlarn laflarna baklrsa oru gn deildir ve o

den dirilmesi Bayramn bizim gibi deil, Paskalya g

gn rahatlkla et yenilebilir. Kilisede kadnlar ayr bir

nn takip eden C um a gnnde kutlarlar. O zaman

yerde dururlar ve ne erkekler ne de kadnlar mihraba

yanaamazlar. Ha karmay sol elleriyle yaparlar. Bir
kimse lrse yeniden vaftiz edilir. Kendilerini her yl

Xristos anesti duasn terennm ederler ki bu sa Di

erefine ylda gn bayram yaparlar, nk Licht-

rildi anlamna gelir.

vaftiz ettiren birok kimseye rastlanr. K iliselerinde

vaftiz emesi yoktur. Piskopos kilisede bulunuyorsa, o
rahiplerinin ortasnda, koro halinde dururlar. Piskopos
btn yl boyunca hi et yemez. Oru tutma zamamn183

182
/

m set zerinde kurulmutu. Bu yzden Rumlar bu sur

larn Melek tarafndan ina edildiini de sylerler. m

6 0.

lm
i

stanbul ehrinin Kuruluu

paratorun banda tad ta da, ilahi bir tatr. Onu

Melek gkten, Aziz Konstantine getirmitir. Bu yzden
stanbul mparatorundan daha saygdeer ve daha yk
sek yaratll hibir mparator yoktur.
Bir rahip lnce, dini merasim srasnda zerinde ta
dklarn ylece brakrlar, bir koltua oturtup mezara

stanbuldaki mparator, Patrikleri bizzat tayin eder ve

koyarlar ve sonra da toprakla zerini rterler. Eskiden

kiliselere btn mevhibe-i ilhiyeleri tevcih eder. O

ylda sadece bir kere syledikleri, ayos otheos ilahisi

kendi devleti iinde hem din hem de dnyev hkm

ni artk her yortuda okurlar. Oru yortusunda, kilisede

dardr. Rum bilginlerden birok defalar iittiime gre

Aziz K o n stan tin u s birok gem i ve kadrga ile Ro-

iseler, Halleluja y hergn okurlar. Dini ayin srasnda

Christe eleison deil Kyrie eleisonu teganni eder

madan Yunanistana yani bugn stanbulun bulundu

ler. Sadece bir Tanr, U luhiyet olduunu, ve Baba

u yere gelmitir. O srada Tanrnn bir melei grne

Tanr ile Oul Tanr arasnda hibir fark olm adn

rek ona: Burada yerlemelisin, fakat imdi atndan in

me, arkana bakma ve atn, yola ktn yere sr.

sylerler. Bu nedenle lsay teganni etmenin doru ol

madna inanrlar. Rahipleri nnde alakgnlllk

Atndan inmeyip yar gn boyunca atn srd, sonra

le eilirler. Bir kimse bir rahibe rastlaynca apkasn

ata bindii yere yaklat. O zaman ban dndrp

baktnda, arkasnda adam boyunda bir duvarn yk
selmi olduunu grd. O andan itibaren nereye dnp
baksa, dnse, yola kt yere kadar duvar yerinde dur
mayp, yirmi adm veya daha fazla aralkla onu takip
ediyordu. Sonradan sk sk boluu doldurmak iin gay
ret edildi ve st rld ise de durmak bilmiyordu. Ve
denize doru gidiyordu, yle ki bylece duvar, (surlar)
karaya doru olmas halinden daha az nbeti gerekti
riyordu.
Bu yeri bizzat grdm orada duvar, kazklarla yapl
184

185

karr, mtevaz ekilde eilerek: Beni takdis et, Efen

dimiz , der. Rahip o zaman elini o kimsenin bann s
tne koyarak: O theos efflon effenam der ki anlam,

6 1.

BLM

Tanr seni takdis etsin demektir, ite kadn olsun, er

kek olsun bir rahibe rastgeldiklerinde byle hareket
ederler.

Grcler ve Ossetlerde Evlenme Adetleri

Bir rahip evlenirse bu, onun rahip olarak vaftiz (ta

yin) edilm esinden nce yaplr. Sebebi ocuu olup
olamayacan anlamak iindir. ocuu olmazsa rahip
Ahali yalnz Babamz (Pater Noster) duasn okurlar

fakat Ave Maria (Meryem) duasn okumazlar. Birok

nesine, kzlarnn temiz bir bkire olmas artn koar

rahip, dini merasim elbisesi olarak beyaz klk tarlar.

lar. Eer kz byle deilse o evlenme geersiz olur. Bun

tayin edilemez. ocuu olur olmaz rahiplie ykseltilir.

argetter (Grcler) ve Jassenlerde (Ossetler) ev

lenmede yle bir det vardr: Bunlar bir bkire

ile evlenmek isterlerse damadn ana babas gelinin an

dan sonra evlenme aktedilir. Dnde gelin arklarla

zifaf yatana gtrlr ve yatar. M teakiben damat,
delikanllar arasnda dal bir klla yatan nne gelir
ve stne bir kere vurur. Bunun zerine hepsi yatan
nne otururlar, yerler ierler, dans edip, ark syleye
rek elenirler. Sonra, damadn elbiselerini karrlar,
stnde sadece gmlei kalncaya kadar onu soyarlar
ve hepsi dar karlar. Damat gelinin yanma uzann
ca, erkek kardei veya en yakn arkadalarndan biri ge
lir ve kapnn nnde knndan karlm bir klla,
damat tekrar kalkncaya kadar nbet tutar. Damat, ge
linin bkire olmadn anlarsa, annesine bunu haber
verir. Annesi arkadalariyle gelerek yatak arafn bir
likte muayene ederler. Normal bir bkirede olmas ge
reken durumu gremezlerse, hepsi ok zlrler,
frtesi sabah, gelinin ebeveyni dnevine gelirler, o
186

187

srada damadn annesi dibi delik bir iki kabn hazrla

mtr. Kseyi arapla doldururken delii bir parma ile

62.

tkar. Sonra imesi iin gelinin annesini uzatr. Parma

n ekince tabiatiyle arap alttan akmaa balar. Bu

B lm

Ermeniler, ehirleri ve detleri

srada o, gelinin annesine: te kzn da byleymi

der. Bu, gelinin ana-babas iin byk bir utan konu
sudur. Gelini grmek iin alrlar ve damadn ebeveyni
ne, oullarna tertemiz bir kz kar olarak vermek iste
diklerini fakat kzlarnn byle olmadn, ifade eder
ler. Bunu mteakip rahip ve hatrl kiiler gelirler ve
damadn ana babasndan gelin iin zr dilerler. Dam a
da gelini hl isteyip istemediini sorarlar. O istiyorum
derse rahip ve bunu isteyen eraf, kz ona e olarak ve
rirler. Fakat raz olmazsa, taraflar tamamen muteber e
kilde ayrlm olurlar. Taraflar, evlilik iin getirdiklerini
geri verirler, damadn geline yaptrd elbiseler de iade
edilir. Bundan sonra erkek ve kz baka kimselerle evle
nebilirler.

rmenistanda ok bulundum. Timurun lmnden

sonra, Erm enistanda iki kralla sahip olan olu

Scharoch un (ahruh) yanm a geldim. ahruh Erme

nistan seviyordu nk orada, doa ok gzeldir. O
h atta k da ounlukla, gzel otlaklar bulunduu
iin, orada halk ile birlikte geirirdi. C h ur yahut
Tigris (Dicle) denilen byk nehir bu memleketten
geer. (?)* Burada nehrin evresinde en iyi ipek (bce
i) yetiir. Bu blgeye Mslman dilinde Karaba de
nilir, E rm en istan da bulunuyorsa da btn buralar

Ermenistanda da birok kimse arasnda ayn gelenek

Mslmanlarn elindedir. Ermeniler kylerde de yaar

vardr. M slm anlar bunlara G orgiten (G rcler)

derler. Ossetlerde ise bunlarn ismi Affs lardr.

daima Ermenilerin yannda oturdum nk onlar A l

lar ve, Mslmanlara hara demek zorundadrlar. Ben

nanlara kar mltefittirler ve srf bu yzden de beni
evlerinde misafir ederlerdi. Bana kendilerinin V ate
runser (Pater Noster) dualarn ve dillerini rettiler.
Biz Alm anlara onlar N jem isch (Nemse ?) derler.
Ermenistan krallktan oluuyor: Tiflis, Sis (Kozan)
ve Ersingen (Erzincan). Ermeniler Isingkan diyorlar, bu
( * ) A sln d a C h u r (K ura = K arasay) haka bir rm ak olup K ars blgesi ve ksm en
bugnk E rm en istan dan akar.

188

189

6 3.

B lm

Ermenilerin nanlar

rmeniler kutsal, llkte birlike (Teslis) inanrlar.

Onlarn rahiplerini, dini merasime giderlerken ve

kilisede, vaazlarnda kendilerini Hristiyanla dnd

ren Aziz Bartholomaeus ve Aziz Thadeusun iki kutsal
eli hikyesini ok dinledim. Fakat Ermeniler sk sk
bu inantan ayrlmlardr.
Gregorius isminde, yeeni Ermeni Kral olan, kutsal
bir adam vard. Bu, Aziz Sylvesterin Rom ada Papa ol
duu zamana rastlar. yi bir Hristiyan olan Ermeni kra
Kk Ermenistandr. Onlar uzun sre Babile (?) sa

l ld ve yerine olu Derthat (Derdad Tridates) geti.

hip olmulardr fakat artk kendi krallklar yoktur. Ben

ok kuvvetli olup krk kzn kuvvetine sahipti. Yani

orada bulunurken Tiflis ve Erzincan Timurun oluna

bunlarn ekecei ve kaldraca eyi tek bana yapabi

aitti. Sis, Msr Sultanna aitti fakat 1277 ylnda K ahi

re Sultan tarafndan fethedildi.*

liyordu. Bu kral, evvelce anlattm gibi, Kudsteki

byk kiliseyi ina ettirmiti. Fakat kral olunca tekrar
putperestlie dnd ve Hristiyanlar ok aalyordu.
Yeeni Gregoriusu tutuklayp, ondan kendi putlarna
tapmasn istedi. Mbarek adam bunu kabul etmek is
temediinden, onu iinde, engerekler, ylanlar ve dier
tehlikeli bceklerin bulunduu bir ukura, yesinler di
ye, attrd. Fakat bu hayvanlar ona hibir ey yapmad

( * ) S ch iltberger, M sr S u lta n (M el k ler) ile K ah ire S u lta n n (?) neye gre

ayryor, belli deil.

190

lar. Gregorius, oniki yl bu ukurda yaad. Bu arada,

191

gorius: Atlarnza binip ormana gidin ve onu arayp

buraya getirin dedi. O nun dedii gibi yaptlar, kral
bulup Gregoriusun nne getirdiler. Kral Gregoriusu
grnce ona doru kotu ve ayaklarn pt. Gregorius
diz kp hereye kaadir Tanrdan bu insan affetmesi
ni ve onu tekrar eski haline getirmesini niyaz etti. Bu
nun zerine kral yeniden bir insan oldu ve btn teba
as halk ile birlikte Hristiyanla dnd. Sonra Babile
putperestler zerine yrd, ehri ve btn memleketi
fethetti ve onlar ve ayrca krall da ayn ekilde
Hristiyanla dndrd. Gregoriusu en yksak rahip
olarak atad V e dinsel dzenin koruyucusu yapt. Bylece Ermenilerin inanc, Kral Derthat ve Aziz Gregorius
Kutsal Bakireler Fransadan gelip, Ermeni inanlarna

tarafndan salanm oldu.

kar Hristiyanlk inanlarn vaazlarla telkin ettiler.

Putperestlerden birok topraklar ele geirdiler ve on

Kral bunu iitince, o bakireleri yanna getirtti. Onlar-

lar kl zoriyle Hristiyanla dndrdler. Bugn ar-

dan Susanna isimlisi ok gzeldi. Onu odasna getirtip,

orada dokunulmamln zorlamak istedi. Fakat kral o
kadar kuvvetli olduu halde btn kuvvetine ramen
bakireye hibir ey yapamad nk Tanr onun yanndayd. ukurdaki tutukluya bu hikyeyi anlattklarnda
o: Domuz! diye bard. Ayn anda kral, tahtndan
yuvarland ve bir domuza dnt ve ormana kat.
Bylece memlekette byk bir kargaa balad. lke
nin bykleri aralarnda mzakere edip, G regoriusu
ukurdan kardlar ve ondan, krala yardmc olmasn
rica ettiler. O, krala ancak, kendileri ve kral Hristiyan
olurlarsa yardm edeceini syledi. lken in Beyleri,
bunu kendileri ve kral adna vaadettiler. O zaman Gre192

193

tk krallklarnn hepsini kaybetmilerdir fakat hl sa

va insanlardr. Krallklarn kaybedip S isin Sultana
gemesi pek eski deildir.

6 4.

lm

Patrikleri de eski bakentlerinde oturursa da Sultana

Aziz Gregorius

byk lde hara demek zorundadr. Kbrs Kral,

E rm enistan dan pek ok kim seyi Saray n a almtr,
nk ok yakndadrlar.
Papa Sylvesterin, Konstantin Roma imparatoru bu
lunduu srada yapt mucizeden de bahsedilir. Onu
bu, ar bir hastalktan kurtarmt.
Rivayete gre, btn ocuklar, ldrlmek iin m

regorius, iyice dnd ve krala dedi ki: Senin

bana vermi olduun yetkinin, benim Aziz Peder

Sylvesterden aldmn dnda hibir kuvveti yoktur.

paratora getirilmiti, nk doktorlar, yakaland has

Sonra da krala, Kutsal Pederin mparator Konstantin

talktan kurtulabilmesi iin ocuklarn kan ile ykan

iin gsterdii mucizeden bahsetti. Kral bunun zerine

mas gerektiini ona sylemilerdi. Papa bir mucize ile

kendisinin de Papay memnuniyetle grmek istediini

ve onunla Rom aya gideceini bildirdi ve hazrland.

(onu iyiletirerek), bunu engellemiti.

M em leketin ihtiyalarn da temin etti. Beraberinde

krkbin kiilik, valye ve askerlerini, ayrca, Aziz Pe
der Sylvestere sunmak istedii armaanlar ve kymetli
talar ald. Gregorius, evresindeki bilginlerden en iyi
lerini yanna ald. Babilden hareket ederek, ran, B
yk Ermenistan ve dier birok lkeden getiler. ki
deniz arasndaki Demirkapdan geip, Byk Tataristana ulatlar, Rusyaya, Eflakdan geerek, Bulgaris
tana, M acaristana, Friaul.. a ve Lombardiyaya, Toskanaya geldiler. Sonunda, ayaklar slanmadan Rom aya
gelmi oldular nk hibir denizi gememilerdi.
Nihayet Romaya ulatklarnda, Papa Sylvester, bul
duu btn krleri, ktrmleri ve hastalar onlar kar
lamaya gnderdi. O bununla Gregoriusun mucizevi
194

195

kudretini denemek istiyordu. Kral bu insanlar grnce

ok sinirlendi, nk Papann onlarla alay ettii kana
atinde idi. Fakat, Gregorius, kzmamasn ve Papann
bununla ne demek istediini bildiini, syledi. Su ge

mnden yz yl sonra bile, onlar hl Kutsal M aka

ma tbi idiler. Artk Papaya gelmeyip patriklerini ken
dileri semeye baladlar. Bu Patrie K ah h agen es
(Katholikos) ve Krala Tachauer diyorlar.

tirtmesini syledi, diz kp, hereye kaadir Tanrdan,

bu suyu serpecei herkesin iyilemesini niyaz etti. S o n
ra bir snger ald, bir denein ucuna balad ve bu
nunla ahalinin zerine su serpti. Suyun dedii herkes
iyileti, krler, grmeye baladlar. Papa Sylvester bunu
renince btn rahipleri ve Rom al vatandalar ile
onu karlamaya geldi ve ona pye ve eref verdi. Babilden Romaya yaplan bu seyahat karadan bir yl sr
mt. Gregorius, Papadan kendisine yetki devretmesi
ni ve kendi rahipleri ve halkn Rom ann hkimiye
tinden karmasn zira Kutsal ehre kadar olan mesa
fenin ok uzak olduunu kendisinin sk sk Kutsal Makama seyahat edemeyeceini bildirerek, dilekte bulun
du. Bunun zerine Papa kendisine Patriklik yetkisi ver
di. Bu yetkiyi almak isteyenlerin Rom adan baka yer
den alamayacaklar ve yl sonra yeniden bir elilik
heyetinin Romaya gnderilmesi gerektiini (bildirdi).
Gregorius, kranlarn sundu ve kendisine bal, din
adam olsunlar veya olm asnlar hepsinin R om adaki
Kutsal Makama (Papala) tabi olmak zorunda bulun
duklarn syledi. Memleketinde bu esasa riayet etme
yen herkesin, ister piskopos olsun, ister Bey veya uak,
yahut da zengin, fakir olsun, Papann aforoz cezasna
urayacan belirtti. Ayn eyleri Kral, btn valye
leriyle birlikte and ierek, vaad etti. Gregoriusun l
196

197

Romaya dnerek, kelleleri gidip getirmelerini emretti.

Ejderhann kafas ancak bir arabaya sd. Bylece Kral

6 5 .

B lm

Derthat Romallar bu canavarlardan kurtarm ve bu

nedenle de Romallar ve zellikle Kutsal Peder (Papa)

Bir Ejderha ve Tek Boynuzlu Canavar

ona byk sayg gstermilerdi.

Bunu m teakip G regorius, Papaya giderek ondan
dinsel gereleri (mukaddes em anetleri) rica etti ve

aktiyle Roma yaknndaki dalarda bir ejderha ile

elde etti. Sonra memleketlerine dndler ve Gregorius,

Papadan rendii ekilde, Hristiyan inanlarn re

tek boynuzlu bir canavar vard ve sokaklardaki in

tiyordu. Evvelce sylendii gibi, Ermeniler sonradan

sanlara zararlar veriyorlard. Kimse bunlara kar bir a

buna riayet etmediler, bu arada kendi patriklerini ken

dileri semeye baladlar. Patrik semek istediklerinde

re bulamyordu. O zaman Papa Sylvester, Ermeni kral

ok kuvvetli bir insan olduu iin, ondan Tanr rzas

oniki piskopos ve drt bapiskopos gerekiyordu. Bunlar

ilerinden birini patrik seiyordu. Ermeniler, Gregori-

iin, bu ejderha ve canavar ldrmeyi denemesini rica

etti.

usu n Rom adan kendilerine getirdii em anet lerden

Kral tek bana bunlarn inlerinin, neresi olduunu

birounu deitirdiler ve bu arada da Rom a Kilisesin

renmek iin gitti. Tam da onlar birbirini srrken

vard. Onlar ejderha kamaya balayana kadar seyretti.

den ayrldlar.
O nlarn rahipleri, Sakram ent (takdis m erasim i)

Tek boynuzlu canavar, dierini kayalar iindeki bir ma

iin, pide kullanrlar. Dini merasim iin gerekli bu pi

aradan dar karmakta idi. Ejderha geriye dnd ve

deler, ilerinden sadece biri tarafndan hazrlanr. O

tek boynuza kar savunmaya geti. Tek boynuzlu, di

liyle ejderhaya vurup onu dar ekmek istedi. O da

bunlar hazrlarken dierleri M ezm urd an paralar

tek boynuzluyu aziyle yakalad birbirlerini hrpalaya

rak ekmeye baladlar, yle ki tek boynuzlu, ejderhay

Onlarn iddiasna gre Kutsal Takdis iin gerekli olan

boynuna kadar, maaradan karmt fakat hibiri di

erini brakmyordu. O anda kral atld ve ejderhann
kafasn kesti. Fakat tek boynuzlu o kadar hrpalanmt
ki ejderhann kafas ile birlikte kayalardan aa yuvar
land. Kral arkasndan atlayp onu da ldrd. Sonra
198

okurlar. Baka rahip yoksa, bu paralar kendisi okur.

ekmei herhangi bir erkek veya kadnn hazrlamas
byk gnahlardandr ve bu ekmein dier ekmekler
gibi satlmas doru deildir. Ermeniler, Kutsal Takdisde (ekmei Tanrnn vcuduna, simgesel olarak, dn
trrken) su deil, arap kullanrlar. Dini merasim yap
mak isteyenler hepsi bir arada ayakta dururlar. Rahip
199

pelesenk kullanrlar, nk patrikleri, kendi piskopos

luk ruhani blgesinde datm ak zere, pelesenk iin
Sultana ok para der.
Rahiplie tayin edilen bir kimse, krk gn ve krk ge
ce kilisede kalmak zorundadr. Krk gn geince, ilk di
ni merasimini yapar. Onu ilahilerle ve merasim kl
iinde darya karrlar. K ars ve ocuklar gelip
nnde diz kerler, o da onlar takdis eder. Daha son
ra rahibin arkadalar ile karlar ve dier btn davet
liler gelip, adaklarn, hediyelerini getirirler. Sonunda,
evlenirken yapt dnden daha byk bir kutlama
yaplr. Rahip, krk gn arka arkaya dini merasim yapt
srece kars ile beraber olamaz. A ncak bundan son
asl krsde, bunu yapmadan ilerinden kimse dntrmeyi ifa edemez. Bylece hepsi birlikte Dntr
meyi yaparlar. Incili gnein domasna doru okurlar.
Merasimi yrten rahip, ayn gn gece yarsndan son
ra artk uyuyamaz, ve takdis merasimi yapacaksa gn
evvelinden ve bir gn sonraya kadar, karisiyle yatamaz.
Hibir Diakon u veya Takdis edilmilerden birini de
mihraba brakmazlar, bu ancak bir rahip iin mmkn
dr. Gnah karmam ne erkek ne kadn kimse dini
merasime katlamaz. Aybas olan kadnlar kiliseye gi
remezler. Biriyle arasnda kin ve dmanlk olanlar, bu
kavga halledilinceye kadar kilise dnda kalr, ieriye
salmazlar. Erkekler ve kadnlar merasimi yneten ra
hiple beraber Vaterunser ve dier dualar teganni
ederler. ocuklara bile Sakrament verirler. Rahipler
ne salarn ne de sakallarn keserler. Kutsal Ya olarak
200

ra birbirlerine yaklaabilirler.
Bir ocuk, vaftiz edilirken ancak bir erkek tarafndan
tutulabilir, kadnlar tutamazlar. Onlarn sylediine g
re, Efendimizi (say) da bir erkek vaftiz ettirmiti, bir
kadn vaftize beraber getirm ek byk bir gnahtr.
Vaftize byk sayg gsterirler. Hatta vaftiz babalarn
grnce diz kerler. Onlarda, evlenme yoliyle doan
akrabalk drdnc kuaa kadar uzanr. Ermeniler,
mesela Rumlarn hi yapmadklar eyi yapar ve bizim
kiliselerimizdeki merasimlere severek katlrlar. O nla
rn kanaatince, kendi inanlar ile bizimki arasnda bir
kl pay mesafe varken, Rumlarn inanc ile aralarnda
uurum vardr.
aram ba ve cuma gnleri oru tutarlar. A dventte
oru tutmazlar buna mikabil Paskalyada elli gn tutar
lar ve bu srede sadece zeytinya yerler. Paskalya gn
201

istedikleri kadar yerler. Kutsal Gregorius Bayramnda

ve yatakta ayrlrlar. Fakat her iki taraf da artk birbiri

bir hafta sreyle oru, tutarlar, perhiz yaparlar. Bir de

ni hi istemiyorsa tamamen ayrlrlar ve herbiri baka

hekim Aziz Aurenciuslar vardr ki onun iin de bir

bir e alabilir. ocuklar varsa bunlar, babaya verilir.

hafta perhize girerler. Eyllde Kutsal H a Gnnde ve

Kiliselerinin hepsi serbesttir. Bu sebeple sonradan

byk Aziz Jakop iin de ayn sre ile perhiz yaparlar.

hi kimse miras olarak eline geiremez veya satamaz.

Sevgili Kadnmz (Meryem Anam z) iin A ustosta

Bir rahip kendi servetiyle, bir kilise yaptrrsa onu ce

onbe gn Kutsal U Kral gnnde yine bir hafta, per

maate armaan etmek zorundadr. Bylece onun l

hize girerler. Onlarn Azizlerinden biri Terchis val

mnden sonra kimse herhangi bir hak iddia edemez.

ye idi. Bir savaa giritiklerinde veya zorda kaldklar

Aksi halde kilise ina ettirtmezler. Bir Derebeyi de an

zamanlarda ona bavururlar. O nun iin de bir hafta

cak, sonradan kimsenin hak iddia edemeyecei ekilde

perhiz yaparlar. Birok valye ve Soylu insanlar vardr

bir kilise yaptrtabilir. Eskiden onlarda bir kilise ina

ki, onun iin gn ne yer ne ierler, nk o, en zor

zamanlarda imdadlarma yetien biridir.

ettiren, din adam veya din snf d bir kimsenin mi

Ermenilerin tatil gn cumartesidir. Paskalya gn

akam ikindiden sonra bir din merasim yaparlar ki o

miras yoliyle ona sahip olmas, gelenekti. Kiliseyi kira

karlnda kiralayabilir veya dier mallar gibi satabi

srada Kudsteki Kutsal Mezardan k parldar. Bizim

lirlerdi. imdi bu adeti kaldrmlardr nk Tanrnn

le mterek olan bayramlar sadece Paskalya, Pfingsten

(Pantkot Yortusu) ve sann Ge Ykseliidir. Dier

evi mstakil olmaldr, diyorlar.

Erm enilerin rahipleri her gece M es, veya Kuddas

bayramlar kendilerine mahsustur. Onlar da Noel, Ha

Ayinine giderler ki bunu Rum papazlar yapmaz. Bir

Suya Atm a Yortusudur. O akam ikindi vaktinden son

ok zengin Ermeni daha hayatnda iken kendilerini

ra, dini merasim yaparlar. sann, doum undan tam

(lm iin) okuttururlar. Dediklerine gre, bir insann

otuz yl sonra vaftiz edildiini sylerler. Bu yzden de

kendi n kendi eliyle yakmas, bunu bakalarnn

Isa n n doum unu ve V aftizin i ayn gnde yan 6

yapmasndan daha iyidir. Bununla unu kasdediyorlar,

O cakta kutlarlar. Oniki havari iin bir hafta perhize

bir kimse daha hayatnda iken kendi ruhu iin ilgilen

girerler fakat sadece bir gn, cum artesiyi kutlarlar.

mezse, arkadalar herhalde hibir ey yapmazlar. A rka

Ave Maria duasn ylda sadece bir defa, o da perhiz

zamanndaki Tebli gnnde okurlar.

dalar, sadece para elde edip etmeyeceklerine bakar, se

Evlilii bizim gibi anlamazlar. ki e birbirlerine kat-

kendi ruhunun selmeti iin bireyler yaparsa Tanr da

lanamyorlarsa veya biri dierini istemiyorsa yemekte

ondan honut olur. Fakir bir adam gnah kartmadan

202

raslarnn kiliseyi dier mallar gibi tevars etmesi,

nin ruhun umurunda bile olmaz. Bir insan kendi eliyle

203

veya Fronleichnam (Katholiklerde esas yortu) da lr

sama yapamaz, ancak krsden iner erkek ve kadnlar

se, buna ramen kilisenin avlusuna getirilir Mezarla

nne gelirler elini teker teker herbirinin bana koyar

gmlr ve mezarna byk bir ta konulur. Tan ze

ve Tanr gnahlarn balasn der. Dualarn herke

rine Tanrnn ve lenin ismini yazarlar. Bu onun ger

sin iitecei ekilde yksek sesle yaparlar. Bu esnada

ekten ldn gsterir (?). Bir piskopos veya rahip

kendilerine tavsiye ve tenbih edilmi eyler iin dua

lnce, sanki dini merasime gidiyormuasna giydiri

ederler ve dilekleri olan eyleri mesela: btn Hristi

lir. Rahipler mezar kazarlar, cenazeyi kiliseye gtrr

yan leminin din ve dnyev dzeni iin, Roma mpa

ler, bir koltuu oturturlar, bylece gmlr. lk gn me

ratoru, Dkler, Serbest Kontlar, ve ona bal valyeler

zar beline kadar doldururlar. Sonra hergn mezara gi

iin, dua ederler. Rahip dua ederken, ahali diz ker ve

dip onun iin Mezmur (Psalmen) okurlar ve her rahip

ellerini Tanrya kaldrarak birlikte: Bizi bala Tan

zerine bir krek toprak atar. Bunu hergn, sekizinci

rm derler. Rahip dua ettii srece bu kelimeler tek

gne kadar yaparlar sonra mezar tamamen kapatlr. Bir

delikanl veya bir bkire lrse, ona ipekli ve kadife el

rarlanr.
Byk bir huu iinde kilisede dururlar, etraflarna

biseler giydirirler, kza kpeler ve yzkler takarlar. Ev

bakmazlar, ve ayin esnasnda konumazlar. Kiliselerini

lenmemi gen insanlar byle defnedilir. Bir kimse bir

ok gzel sslerler. Rahipler ipekli ve kadife kumalar

bakireyi kar olarak alr ve onun dokunulmam olm a

dan eitli renklerde gzel merasim giysileri tarlar.

dn anlarsa, kz babasna geri yollar ve ancak evvel

Din adam olmayan kimseler, bizde okuyup yazmlarn

ce kararlatrlandan daha fazla ehiz (drahom a) de

nirse alr.

yapt gibi ncil okuyamaz. Bizdekiler, bir kitap grn

ce hemen iindekileri okurlar, Ermenilerde bu caiz de

Kiliselerinde sadece bir tane H a vardr. Efendimiz

ildir. Onlarda birisi ncili okursa, Patrik tarafndan

(sa)nn armha gerildii han birden ok olmasnn

byk bir gnah olduunu sylerler. Mihraplar, din

afaroz edilir, onlarca ncili (Evangelium) ancak bir ra

merasim krsleri stnde resim yoktur. N e rahipleri

ne piskoposlar bir kimseyi Gnahtan temizleyemezler.
O nlara gre, balam a ve gnahtan kurtarma yaa

hip okuyabilir.
Cum artesi gecesi ve Bayram akam larnda buhur,
gnlk yakarlar. Fakat onlarda A rabistan ve H indis
tan da yetien beyaz gnlk vardr. R ahipler ve din

rak ve Tanry dnerek kiliseye giderse Tanr ona

adam olmayan kimseler, Mslmanlar gibi yere otur

mu vaziyette yemek yerler. Rahipleri arasnda Vaiz ve

merhamet eder ve balar ve gnahlarndan temizler.

renler pek ok deildir. nk hepsi vaaz etmek yetki

Rahip bir dini merasimi bitirince, genel olarak bir kut

sine sahip deillerdir. Bir vaiz onlarda, Kutsal Kitap

makta olan Tanrnn iidir. Bir kimse pimanlk duya

204

205

zerinde bilgin bir kimse olmaldr ve vaaz edebilmek

iin, Patrik tarafndan verilmi msaadesi olmaldr.

6 6.

Bu yetkiyi haiz ise o bir piskoposu bile cezalandrabilir.

BLM

Bu vaizlere Wartaped denilir, katholiklikteki Legat,

papann fevkalade murahhas, gibidir. Bunlardan ok

Rum ve Ermenilerin Dman Olmalarnn Nedeni

vardr ve bir ehirden dierine gidip vaazlar verirler.

Bir rahip veya piskopos bir hata ilerse onu cezaland
rrlar. Zira bir rahibin Tanrnn szlerini bildirdiini,
eer onu iyi bilmiyor ve anlamyorsa, gnaha girmi
olacan sylerler.

umlar, tedenberi Ermenilere dmanlk beslerler.

Bunun nereden kayn aklan dn Erm enilerden

duyduum ekilde anlatm ak istiyorum. Tatarlar, krkbin kiilik kuvvetle Rum devletine saldrp byk za
rarlar vermilerdi. Bunlar stanbulu da kuatnca, m
parator, Ermeni kralna haber gndererek yardm rica
etti. Kral, dmanlarn saysn sorduunda eli, krkbin kii diye cevaplad. O zaman kral: mparatora krk
valye gndereceim , bunlar T anrnn yardm ile
Mslmanlar yenecekler ve onlar zorla memleketten
kovacaklar dedi. valyeler stanbula geldiklerinde,
eli imparatora kendisine sylenenleri nakletti. mpa
rator bu haberi istihza olarak kabul etti ve Ermeni Kra
lnn kendisiyle alay ettii kanaatine vard. gn
sonra, Ermeni valyeler mparatora gelerek dmanla
savamak iin izin istediler. mparator, krkbin kiiye
kar ne yapacaklarn sordu, onlar sadece kendilerinin
gitmelerine msaade edilmesini ve kale kapsnn arka
larndan kapatlm asn, kendilerini Tanrya em anet
edeceklerini onun yardmiyle Hristiyanlk iin sava
mak istediklerini ve buraya bunun iin ve bu yolda l-

206

207

mek iin geldiklerini sylediler. O zaman, mparator iz

den ikyette bulundu. Kral rperdi ve dindar valye

ni verdi ve onlar da dar dmana kar ktlar.

leri iin ok zld. Sonra mparatora bir mektup yaza

Binyz dman ldrdler ve aldklar tutsaklan da,

ehrin kaps nne getirdiler. mparator ancak bu tut

rak, kendisine krkbin kii deerinde, krk valye gn

derdiini, Ermeni Kral olarak gelip, krk valye iin

saklar da ldrrlerse ieri alnmalarn istedi. Bunun

krkbin kiiyi ldreceini, bilmesi gerektiini, iletti.

zerine valyeler, kap nndeki btn tutsaklar l

Sonra B ad ata eli gndererek Rum m paratoruna

drdler. mparator bunun zerine ok rkt, bireyi is

kar yapaca sefer iin yardma ard. Halife,bizzat

ter istemez yerine getirilmi olmas onu endielendirdi.

byk bir kuvvetle, Kral desteklemek iin geldi. Drt-

Bylece, valyeler hergn dmanla savap her defa

yzbin kiilik kuvvetle mparatora kar birlikte yr

snda byk zararlar verdiler. Ksa srede dman e

hirden uzaklatrdklar gibi lkeden de zorla srp

dler.
mparator bunu duyunca, byk bir ordu ile onlara

kardlar. Dindar valyeler, Tatarlar kovduktan sonra,

kar kp savat. arpma uzun srmedi. mparator,

mparatora kp, kendi krallarna dnmek iin izin is

stanbula kat. Halife ve Kral, onu denize kadar takip

tediler. Fakat mparator bunlar nasl ldrtebileceini

edip ehrin karsnda ordugh kurdular. Kral, H alife

dnyordu. gn daha yannda kalm alarn zira

onlarn erefine byk ziyafetler vermek istediini sy

den, tutsaklar kendisine brakmasn buna mukabil b

tn ganimetleri almasn rica etti. Ve byle de yapld.

ledi. Tellallar kararak, kim m paratorun Saraynda

Kral tutsaklar ehrin karsna dizdi ve krk defa krk-

gn sreyle yemek, imek ve elenmek istiyorsa, S a

raya gelsin, diye rtt. Herbir valyeye ayr bir ev

bin kiiyi ldrtt. Krfez, kandan kzard, nk Deni

zi kana boyayacana andimiti. Bu i bittikten sonra

verdi ve birer bakire kz gnderdi. stedii, valyelerin

bile hl elde birok tutsak kalmt. Her otuz Rumu

bu kzlarla yatarak, geride tohumlarn brakmalar idi.

Kendi soylularna, aalarn nce meyvasn toplayp

bir ba soanla dei toku etti. Bunu hakeret iin yap

yordu ve bylece kral, otuz Rumu bir soana sattn

sonra kesilmeleri gerektiini, sylemiti. Onun kanaatince, valyeleri ldrrse Ermeni Kral kendi tabi

syleyeb ilecekti.
Ermeniler, H ristiyanlarn veya M slm anlarn ya

iyetine girmek zorunda kalacakt. nc gece btn

nnda olsunlar, sadk insanlardr. Ayn zamanda usta i

valyelerin, evlerinde ldrlmelerini emretti. D eni

len yapld, yalnz ilerinden biri kat. Onu, yanndaki

idirler. Mslmanlar altn yaldzl, ipekli ve kadife ku

bakire uyarmt. Kaan valye, kralna ulad ve b

Erm enileri de Scharlachw eberei dokum acl da

tn arkadalarnn mparator tarafndan ldrlmesin

takdire ayandr.

208

malar dokumakta ne kadar tannmlarsa, ayn ekilde

209

Mslmanlarn yannda iken bulunduum, lkeler,

ehirler ve blgeleri dinlediniz. Katldm, savalar da

6 7 .

tasvir ettim, ayrca, renebildiim kadariyle M sl'

B lm

man inancndan bahsettim . Buna ilveten kulama

gelen mucizev eylerden szettim. im di sizlere nasl

Mslman lkesinden Hangi Yollardan Geerek Dndm

ve hangi lkelerden geerek yurduma dndm an

latacam.

yrntl olarak an lattm gibi, Zegra ( ek re)

malup olduunda, ben de ekrenin mavirle

rinden Manutsusch isminde bir Beyin yanma gelmi

tim. Fakat o ekilmek zorunda kalm ve Kefeye geri
dnmt. Kefe, muhteem bir ehirdir. Burada Hristiyanlar da dahil tmyle alt farkl dinden olan insanlar
yaarlar. Beyim, Kefede be ay kaldktan sonra Karade
nizin bir kolu zerinden (?) Zerchas (erke) lkesine
geldi ve orada alt ay sreyle oturdu. Trk kral bunu
renince, erke Beyine eliler gndererek, Manutsuschu lkesinde barndrmazsa, byk bir hizmet yap
m olacan, bildirdi. Bunun zerine M anutsusch,
Migrellienlerin memleketine gitti. Biz oraya varnca,
be Hristiyan, Mslmanlarn lkesinden yurdumuza
kamay denemeyi kararlatrdk. nk Migrel mem
leketinden, Karadenize gnlk mesafe bile yoktu.
Uygun bir frsatta beimiz adgeen Beyin yanndan ka
arak, bakenti Bothan (Boti, Batum) olan memlekete
geldik ki bu ehir Karadeniz kenarndadr. Bizi gemiyle
kar tarafa geirmelerini rica ettikse de kabul etmedi
ler. eh ri terkedip, atlarmz sahil boyunca srdk.

210

211

Dalk bir blgeye geldik ve drt gn sonra bir tepeye

ktk. Oradan, denizde kenarlar yksek yelkenli gem i
lerden birini grdk, yaklak olarak sahilden sekiz tal
yan mili uzakta idi. Geceye kadar tepede kalp, hava
kararnca bir ate yaktk. Gem inin kaptan atei grn
ce, tayfalar kk bir kaykla, tepenin zerindekilerin
kim olduunu anlamaya gnderdi. Adam lar bize yakla
nca iaretler verdik. Kim olduumuzu sordular, biz de,
M acar Kral Nigboluda malup olduunda tutsak edil
mi kimseler olduumuzu ve Tanrnn yard imiyle bura
ya ulatmz syledik. Eer bir kere denize karsak,
ailelerimize ve Hristiyanla kavuacamz mid etti
imizi ekledik. nce bize inanmak istemediler ve Va
terunser ve Ave M aria dualarn ve G laub en be

tk ki bir frtna kt ve gemiyi yaklak olarak sekizyz

kenntnis syleyip syleyemeyeceimizi sordular. Biz

talyan mili geriye Sinop ehrine kadar srkledi. O ra

evet diyip hem en dualar bararak okuduk. Bunun

zerine ka kii olduumuzu sordular, be kii dedik.

da sekiz gn limanda yatp btn yolu tekrar katetmek

zorunda kaldk. Birbuuk aydr denizde idik. Yiyecek

nce bize tepede beklememizi syleyip, bizim syledik

ler, erzakmz, tkendi, ne yiyecek ne iecek birey kal

lerimizi nakletmek iin mirlerine gittiler. O, gemiye

m ad. D enizdeki bir k ay alk tan m idyeler ve deniz

getirilmemizi emredince kaykla gemiye gelip, yukar

rmcei toplayp drt gn bunlarla yetindik. stan

karldk.
Gem ideki nc gnmzde korsanlara rastladk,

bula ulancaya kadar, bir ay daha, denizde yol aldk.

kadrga halinde idiler ve bizi soymak istiyorlard.

Arkadalarmla ben orada kaldm. G em i Boazlardan

geip talyaya gitti.

ze hibir ey yapamadlar. Bylece, San kt M asiciaya

ehrin kapsndan ieri girerken nereden geldiimizi

sordular. Biz Mslmanlar nezdinde tutsak iken kat

(Amastris-Amasra) ulatk, ve drt gn kaldk. Trkler

mz ve imdi dindalarmza geri gitmekte olduumu

nihayet (bizi brakp) yollarna gittiler. H em en sonra

biz denize aldk. Hedefimiz stanbuldu. G k ve de

zu syledik. Bizi Rum (Bizans) mparatorunun (Johann

II. Palaologos) yanna gtrdler, bizim nasl tutsak

nizden baka birey grlmeyecek kadar denize alm

dtmz merak ediyormu. Hereyi batan an lat

Trk idiler. gn ve iki gece bizi kovaladlarsa da bi

212

213

tk. Hikyemizi dinleyince bizi teselli etti. Endielen-

yola devam ettim. Nihayet, doduum yer olan Fre-

memizi, bizi salk iinde evimize gndereceini, syle

isinge (Mnih civarnda) geldim.

di. Bizi, ikametgh, stanbulda olan Patrie gnderdi

ve orada Macar Kraliesinin nezdinde bulunan birade

Tanrnn yardmiyle sonunda evime ve dinime k a

vutum. Hereye kaadir Tanrya ve bu konuda bana

rini beklememizi emretti. mparator, onu almaya bir

yardmc olan herkese mteekkirim. Artk Mslman-

kadrga gnderecekti, onunla Eflake gidecektik.Byle-

lardan ve onlarn kt inanlarndan kaamayacama

ce ay stanbulda bekledik. stanbulun surlar, nse-

ve bu sebeple de Hristiyan cemaatine bir daha asla d

kiz talyan mili uzunluundadr, ve binbeyz kaps,

(Burcu) vardr. ehrin binbir tane kilisesi mevcuddur.

nemeyeceime ve ondan ebediyyen ayr kalacam a

A na kilise Sankta Sophia (Ayasofya) adn tar ve ci

nine ve onun ilhi sevinlerine olan itiyakm grd

lal mermerden yaplm olup, taban da mermerle d

ve beni vcudca ve ruha bozulma hususundaki endie

elidir. lk defa kiliseye gelindiinde bir kimse kendini

su dolu bir kilisede sanr, mermerler o kadar berraktr.

lerimi, merhametiyle zerimden kaldrd. Bu nedenle

ben, bu kitab okuyan veya okunurken dinleyen her

Btn kilise kubbelidir ve kurunla kapldr. Uyz alt

kesten, benim Tanrya kar durumumu iyice dnme

m kaps vardr ki bunlarn yz tanesi pirin (sar ba

lerini ve bylece ar ve Hristiyan lemi dndaki bir

krdandr).

tutsakla dmekten korunmalarn Tanrdan dilerim.

Amen

U ay sonra Rum mparatoru bizi, bir kadrga ile,

inanmtm. Hereye kaadir Tanr, benim Hristiyan di

Gilly (Kilia) Sarayna gnderdi. Orada Tuna Karade

nize dklr. Bu kalede ben yol arkadalarmdan ayr
lp, tccarlara katldm . O nlarla birlikte A lm ancas
Beyaz ehir (Akkermen, Akkirman) olan ve Eflakte
bulunan bir ehre geldim. Oradan Asparseri ve sonra
Sedschofa (Sudschawa) vardk ki bu Kk Eflakn
bakentidir. Daha sonra A lm anca Limbrg denilen
ehre geldik ki Kk-Beyaz Rusyann bekentidir. S o
nunda Polonyann bakenti Krakaua ulamadan, o e
hirde ay hasta yattm. O radan Sach sen ynnde,
N eich sen ve ilezyam n baken ti B reslau a gidilir.
Breslaudan Eger, Regensburg ve Landshut zerinden
214

21b