Professional Documents
Culture Documents
YEN ANAYASA1
Prof. Dr., stanbul Bilgi niversitesi Hukuk Fakltesi Anayasa Hukuku Anabilim Dal retim
yesi
*1
152
Giri
Eitimde anadilin yeri tartlrken iki ayr kavram kullanlmaktadr. Bunlardan birincisi anadilde eitim, ikincisi ise anadilin renimi ya da dier bir ifadeyle anadil eitimidir. Birinci kavram eitim dili olarak anadilin kullanmn ifade
etmektedir, dier bir deyile eitim mfredatndaki derslerin bir ksmnn ya da
tamamnn aznlklarn anadilinde yaplmas anlamna gelmektedir. kinci kavram
ise anadilin ve edebiyatnn sadece seimlik dersler yoluyla okulda retilmesini
iermektedir.
Anadilin retilmesi zellikle gmen aznlklar bakmndan entegrasyonun
kolaylatrlmasnda, dier bir deyile anadili farkl olan ocuklarn topluma tedrici
intibaklarnn salanmas ve resmi dili daha iyi renebilmeleri asndan ounlukla benimsenen bir yntemdir.2 Anadilde eitim ise daha ok dili resmi dil olarak
Bkz. Mustafa Koak, ok Kltrllk Asndan Dil Haklar, Liberte yay., Ankara 2010, s. 334335.
153
kabul edilmemi olan ulusal aznlklarn3 talebi olarak karmza kmaktadr. Birden fazla dil resmi dil olarak kabul edilmi olan lkelerde resmi diller zaten ayn
zamanda eitim dili olduundan,4 bu lkelerde anadilde eitim talebi daha ok
yesi olduklar dilsel topluluun yaad blgelerin dnda yaayanlar bakmndan
bir sorun oluturmaktadr.5 Sadece ounluk dilini resmi dil olarak benimseyen
lkelerde ise anadilde eitim talebi ulusal aznln anadilinin canlandrlmas ve
gelitirilmesi ile kltrn korunmas ve gelitirilmesi talebini de iermektedir. ounluk dilinin hakimiyetinin asimile edici etkilerinden korunma amac bu talebi
tetiklemektedir.
Dnyada mevcut dillerin says hakknda kesin bir tespit yapmak mmkn olmamakla birlikte, alt binin zerinde olduu tahmin edilmektedir. 6 Bu dillerin yarya yakn tehlike altndadr, dier bir deyile bu dilleri konuanlarn says giderek
azald iin kaybolma riski bulunmaktadr.7 Say bakmndan ok az kii tarafndan
konuuluyor olmamasna ramen bin civarndaki dilin tamam resmi dil olarak
benimsenmemitir. Devletlerin ounluu sadece bir tek dili, o lke topraklarnda
yaayan toplumun ounluunun konutuu dili resmi dil olarak benimsemitir.8
Ancak 67 kadar lke birden fazla dili ulusal dzeyde resmi dil olarak benimsemektedir.9 Anadilin says binlerle ifade edilirken, resmi dil saysnn sadece mevcut
devlet saysnn biraz zerinde olmas, eitimin dili meselesinin yalnzca Trkiye bakmndan deil btn devletler iin ciddi bir konu olduunu bize iaret etmektedir.
Eitimin dili bir ynyle ocuun kltrel kimliinin, kiiliinin ve kendisine
saygsnn gelitirilmesi bakmndan nem arz eder, dier yandan ocuun haklardan yararlanabilmesi, toplumsal ve ekonomik yaama etkili katlm bakmndan da
tartlmas gereken ynleri vardr. Bu nedenle anadil ve eitim ilikisi insan haklar
perspektifinden ele alnmas gereken bir konudur.
Ulusal aznlk kavramnn tanm konusunda tam bir gr birlii olmamakla birlikte,ulusal aznlk, gmen aznlk kavramlar iin bkz. Koak, s. 344-354.
4
Farkl yntemler benimse de Kanada, svire ve Belika buna rnek verilebilir.
5
rnein Belika. Kanada ise ngilizce veya Franszca konuanlarn belirli bir yerde yeterli sayya
ulamalar durumunda kendi anadillerinde eitim almalarn gvence altna alarak bu sorunu amtr. Haklar ve zgrlkler Kanada art md 23.
6
Bkz. Atlas of the Worlds Languages in Danger, UNESCO 2011, s. 4. Education in a Multilingual World, UNESCO 2003, s. 12. http://www.bbc.co.uk/languages/guide/languages.shtml. Ayrca
Blgelere gre dnya dilleri haritas iin bkz. http://www.ethnologue.com/world; Dili konuanlarn says iin bkz. http://www.ethnologue.com/statistics/size (Eriim: 02.01.2012).
7
Atlas of the Worlds Languages in Danger, s. 4, 6. Language Vitality and Endangerment, (Ad Hoc
Expert group on Endangered Languages), UNESCO 2003, s. 1 vd. The International Year of Languages, UNESCO 2008, s. 1 vd.
8
Education in a Multilingual World, s. 13-14. Anayasalarnda birden fazla resmi dile yer veren devletlerle ilgili bilgi ve bu devletlerde resmi dillerin dzenleni biimi bakmndan bkz. Olgun Akbulut, Resmi Dil ve Anayasalarda Dzenlenii, Trkiye Barolar Birlii Dergisi, 2012 (102), s.
129-136.
9
Resmi dillerle ilgili bilgi iin bkz. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/
fields/2098.html (Eriim: 20.08.2013).
3
154
Eitimde anadilin yeri bakmndan insan haklarna ilikin szlemelere bakldnda Global seviyedeki szlemeler ve Blgesel dzeydeki szlemeler olarak ikili
bir ayrm yapmak gerekir. Global dzeydeki szlemeler bir Blgesel rgt olan
Avrupa Konseyi erevesinde akdedilen szlemelere kyasla eitimde dil haklar
bakamndan daha mtevaz bir yaklam iindedir.
1) Global Dzeyde Uluslararas Belgelerin Yaklam
Eitimin dili meselesi kinci Dnya Savann hemen ardndan hazrlanan
uluslararas belgelerde temkinli yaklalan bir konudur. 1948 tarihli BM nsan
Haklar Evrensel Bildirgesinin 26. mdsinde parasz ilkretim hakkndan sz edilmesine ramen anadilini renme hakk veya eitimin dili konusunda bir belirleme
yaplmamtr. Bildirgenin yapl srecinde hazrlanan taslaklarda, toplumun ounluundan rk, dil veya din bakmndan ayrlan kiiler anlaml bir sayya ulatnda, bu kiilere okul ile kltrel ve dini kurumlar kurma ve bu kurumlar koruma hakknn verilecei belirtilmekteydi.10 Bu neri Bildirgenin bireysel nitelii n
plana karlarak reddedildi.
Fakat on yla yakn bir sre sonra eitimde dil haklarna ilikin olarak kademeli bir gelime balad grlmektedir. Uluslararas alma rgtnn 1957
tarihli 107 sayl Szlemesi, Kabile ve Yerli Halklara ilikindir. Kabile ve Yerli Halklarnn kendi anadillerinde eitilme haklarndan sz eder.11 UNESCOnun Eitimde Ayrmcla Kar Szlemesi12 (1960) md 5/1-cde ulusal aznlk yelerinin
eitim faaliyetlerini tanmaktan sz eder. Eitim faaliyetleri iine okul kurma, her
lkenin eitim politikasna bal olarak, kendi dillerini kullanma veya renme de
girmektedir. Bununla birlikte i bendinde bu hak sz konusu aznlk mensuplarnn,
bir btn olarak toplumun kltr ve dilini anlamalarn ve topluluun faaliyetlerine
katlmalarn engelleyecek veya ulusal egemenlie halel getirecek tarzda kullanlamaz
denmektedir. UNESCO Szlemesinin hkmleri rkek ve snrldr. Birincisi
ulusal aznlk kavramnn tanm ok net deildir. kincisi eitim faaliyetinin devlet tarafndan salanmasn ngrmemekte, finansmann aznlklara brakmaktadr. nc olarak eitimde ulusal aznlklarn zel okullarnda okutulacak dilin
seimi her lkenin eitim politikasna balanmtr. Ayrca ulusal egemenlie zarar vermeme ve toplumun dilini anlama gibi koullar da yer almaktadr. Dolaysyla
Bkz.
http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/NG9/000/25/PDF/NG900025.
pdf?OpenElement (04.06.1947) (Eriim: 12.01.2012); http://daccess-dds-ny.un.org/doc/
UNDOC/GEN/GL9/011/01/PDF/GL901101.pdf?OpenElement
(17.12.1947),
(Eriim:
12.01.2012); http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/GL9/001/66/PDF/GL900166.
pdf?OpenElement (21.05.1948) (Eriim: 01.02.2012).
11
http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:55:0::NO::P55_TYPE,P55_LANG,P55_
DOCUMENT,P55_NODE:CON,en,C107,%2FDocument; (Eriim: 03.02.2012).
12
http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=12949&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html (Eriim: 03.02.2012).
10
155
dzenleme daha ok belirli snrlara tabi olarak eitimde anadilin kullanmna izin
verme ynnde bir anlay yanstmakta, devlete mali anlamda bir pozitif ykmllk getirmekten kanmaktadr.
1966 tarihli BM Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas Szlemesi md 27 dilsel
aznlklarn bulunduu lkelerde, bu aznlklara mensup kiilerin kendi kltrn
yaamasna ve kendi dilini kullanmasna engel olunamaz demektedir. Fakat eitim
konusunda sessizdir. Bununla beraber bu hkmn en azndan aznlklarn zel
okullarn ve bu okullarda okutulan dili koruduu kabul edilmektedir.
1966 tarihli BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesi ise 13 ve
14. mdlerinde eitim hakkndan sz eder. Bu iki hkmden ilkretimin parasz
olmas zorunluluu ortaya kmakla birlikte, hkmlerde eitimin dili konusunda
bir aklk yoktur. Bununla birlikte Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Komitesi
son yllarda, Szlemeye taraf lkelere ynelik Nihai Gzlemlerinde aznlklara anadillerinde eitimin gelitirilmesi ve/veya anadillerini okulda renme (anadil eitimi) imkan salanmas konusunda tavsiyelerde bulunmaktadr. rnein Yunanistan (2004), Trakyada yaayan Trkler iin mevcut okullarn yetersizlii ve Trakya
dnda ise ilk ve ortarenim okulu bulunmamas bakmndan eletirilmitir. Dier aznlklar bakmndan da dillerini okulda renme olanaklarnn bulunmamas
eletiri noktalarndan biridir. 13 Benzer raporlar Guatemala (2003)14 ve Ekvatordaki
(2004)15 Yerli Halklar iin de bulunmaktadr. Srbistandaki (2005) Romanlarla
ilgili olarak, aznlk dilinde eitim veren retmenlerin azl eletirilmi ve artrlmas nerilmitir.16
Benzer ekilde 1966 tarihli Her Trl Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas
Szlemesi de aka anadilde eitime yer vermemesine ramen, Irk Ayrmclnn
Ortadan Kaldrlmas Komitesi saysz Nihai Gzlemlerinde zellikle 1990lardan
itibaren ift dilli (anadil ve resmi dil) eitimi desteklemekte ve tavsiye etmektedir.
Meksika (1995, 1997),17 Rusya (1996),18 Polonya (1997),19 Hollanda (1998),20
http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/E.C.12.1.Add.97.En?Opendocument(Eriim:
14.01.2012).
14
http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/E.C.12.1.Add.93.En?Opendocument(Eriim:
14.01.2012).
15
http://www.refworld.org/publisher,CESCR,CONCOBSERVATIONS,ECU,4153f9044,0.html
(Eriim: 14.01.2012).
16
http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/E.C.12.1.Add.93.En?Opendocument(Eriim:
14.01.2012).
17
http://www.un.org/documents/ga/docs/50/plenary/a50-18.htm (Eriim: 15.01.2012).
18
http://www.refworld.org/cgi-bin/texis/vtx/rwmain?page=category&category=&publisher=&type=&coi=&docid=3ae6af4b24&skip=0;
http://www.refworld.org/cgi-bin/texis/vtx/rwmain?
page=search&docid=3f4a07c17&skip=0&query=Committee (Eriim: 15.01.2012).
19
http://www.refworld.org/category,COI,CERD,,POL,3ae6af3718,0.html (Eriim: 15.01.2012).
20
http://www.refworld.org/publisher,CERD,,NLD,3f4a07c60,0.html (Eriim: 15.01.2012).
13
156
157
158
mali anlamda bir pozitif ykmllk yklememekle birlikte, bu konularda yasak getirilmesi ayrmclk yasa bakmndan bir ihlal yaratabilir, dier bir deyile devletin bu
noktada negatif ykmllnden sz etmek mmkndr.
2001 tarihli Kbrs-Trkiye davasnda ise HAM eitim dili konusundaki yaklamnn farkl bir yola evrilebilecei ynnde biraz daha ileri ipular vermitir.
Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde anadili Rumca olan ocuklar ilkretimi Rumca okuyabilmekte, fakat Rumca eitim veren ortaretim okullar kapatld iin
sonraki eitime ngilizce veya Trke devam etmek zorundadrlar. Bu durumda ocuklarn Gney Kbrs Rum Cumhuriyetine giderek okumalarn HAM gereki
bir zm olarak grmemi, ayn dilde eitim almalarnn engellenmesinin eitim
hakknn zn reddetmek anlamna geldiini belirtmitir.34
HAMn daha sonraki baka bir kararnda ise anadilde eitim hakknn
HASa Ek Protokol md 2den karlamayaca tekrarlanmakla birlikte ierik tartmasna girilmeksizin usuli ynlerden bavuru reddedilmitir. Belikada Eitim
Dili davasna atf yaplmas kuku yaratsa da HAMn bu konudaki yaklamnda
bir geriye dn yaand sonucuna varlmas gtr. Skender - Makedonya kararlarnda bir Trk kkenli Makedonya vatandann bavurusu deerlendirilmitir. Bavurucunun yaad blgede Trke eitim veren ilkretim okulu yoktur.
Bavurucunun byk kz yaad blgenin yaknndaki baka bir blgede Trke
eitime balamtr. Fakat ksa sre iinde, rencilerin ancak yaad blgedeki
okullardan eitim alabilecei kurala balanm ve okul ynetimi farkl blgeden
gelen bavurucunun kzn kabul edemeyeceini bildirmitir. Bavurucunun kk
kz da daha sonra bu okula kaydolamamtr. HAM bu konuya ilikin ksm kabuledilebilirlik kararnda bavurucunun byk kzna ilikin deerlendirme yaparken Belikada Eitim Dili davasndaki yaklamn tekrar etmi, ardndan ierik
bakmndan tartmaya girmeksizin, 1 Nolu Ek Protokoln 2. mdsi ve HASn
14. mdsinin ihlal edildii iddiasn bavurucu bu konuda i hukuk yollarn tketmedii iin kabul edilebilir bulmamtr. Kk kza ilikin bavuruyu ise daha
detayl incelemek zere kabul edilebilir bulmutur.35 HAM bavurucunun kk
kzna ilikin detayl inceleme yapt ikinci kararnda ise mevzuat yasal bir gvence
vermese de bavurucunun kznn yaad blgede Trke eitim almasna olanak
tanyan fiili nlemler 1999dan sonra alnarak eitimine devam etmesi saland
iin madurluk stats olmadndan ve ayn zamanda i hukuk yollar tketilmediinden kabul edilemezlik karar vermitir.36
HAM 2012 ylnda verilen Catan ve dierleri Moldova ve Rusya karar ile
ise Kbrs Trkiye kararndaki yaklamn tekrarlamtr. Mahkeme, Transnistriada
Moldova dilinde ve Latin alfabesiyle eitim veren okullarn engellenmesini Moldo Cyprus v. Turkey, Apll. No. 25781/94, 10.05.2001, para. 278-280.
Fatmir Skender v. Former Yugoslav Republic of Macedonia, Appl. No. 62059/00, 22.11.2001.
36
Fatmir Skender v. Former Yugoslav Republic of Macedonia, Appl. No. 62059/00, 10.03.2005.
34
35
159
va dili ve kltrnn Ruslatrlmas olarak grm ve Rusya bakmndan ihlal karar vermitir.37 Bu karar eitimde dil meselesinin HAMn gndemini daha uzun
sre megul edeceini gstermektedir. zellikle anadilde eitim veren mevcut okullarn sonradan kapatlmas ya da eriiminin engellenmesi durumlarnda HAMn
eitim hakk bakmndan ihlal karar verme ihtimalinin glendii sylenebilir.
1990l yllarda Avrupa Konseyi erevesinde nemli gelimeler olduunu gzden karmamak gerekmektedir. Yrrle giren iki uluslararas belge aka aznlk
dilinin renilmesi ve aznlk dilinde eitim kavramlarna yer vermilerdir. 1992
tarihli Avrupa Aznlk ve Blgesel Diller artnn38 8 mdsi eitimi dzenlemektedir. Sz edilen madde okul ncesi eitim bakmndan bu kademedeki eitimin ya
tamamnn ya da nemli bir ksmnn aznlk dilinde olmasn nerir. lkretim
bakmndan eitimin aznlk dilinde olmasn veya eitimin nemli bir ksmnn
aznlk dilinde olmasn ya da aznlk dilinin retilmesinin mfredatn bir paras
olmasn seenekli olarak sunar. Ortarenim ve mesleki eitim bakmndan da
benzer ekilde seenekli klar sralanmtr. Ancak artn genel yaklam aznlklara
hak salamak deildir, aznlk dilinde eitim hakk dzenlenmemekte, eer devletler
konu hakknda nlemler almak isterlerse alnabilecek nlemleri sralamaktadr.
Eitimde anadilin yeri meselesi Avrupa Konseyi belgelerinden biri olan 1995
tarihli Ulusal Aznlklarn Korunmasna Dair ereve Szlemesinde39 de vardr.
Szlemenin 13. mdsi taraflar, kendi eitim sistemleri erevesinde, ulusal aznlklara mensup fertlere kendilerine zg zel eitim ve yetitirme kurumlarn kurma ve ynetme hakkn tanyacaklardr (1. fkr) demektedir. kinci fkr bu hakkn
kullanlmas Taraflar iin herhangi bir mali ykmllk getirmeyecektir diyerek
devletin mali anlamda bir pozitif ykmllk yklenmeden aznlklarn zel okullar kurma hakkn engellememesi gerektiini belirtmektedir. 14. mdsi taraflar bir
ulusal aznla mensup her kiinin kendi aznlk dilini renme hakkna sahip olduunu tanmay taahht eder (1. fkr) demektedir. Bu hkme ilikin aklayc
rapor40 devlete mali nitelikte pozitif eylem yklenmediini belirterek (para. 74)
devletlerin mali anlamda bir pozitif ykmllk stlenmediklerini belirtmektedir.
Yine ayn maddede u ifade yer almaktadr: ulusal aznlklara mensup kiiler tarafndan geleneksel olarak yerleilmi bulunan veya bunlarn kayda deer say oluturduklar yerlerde, yeterli talep olmas halinde, Taraflar kendi eitim sistemleri erevesi
iinde ve mmkn olduu lde bu aznlklara mensup olan kiilerin, kendi aznlk
dillerini renmeleri veya bu dilde eitim almalar iin yeterli olanaklara sahip ol Catan and others v. Moldova and Russia, Appl. No. 43370/04, 8250/05, 184454/06, 12.10.2012,
para. 144, 150.
38
European Charter for Regional or Minority Languages, dated 05.11.1992, CETS No. 148. http://
conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/148.htm (Eriim: 05.01.2012).
39
Framework Convention for the Protection of National Minorities, dated 01.02.1995,CETS No.
157. http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/157.htm (Eriim: 05.01.2012).
40
http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Reports/Html/157.htm (Eriim: 05.01.2012).
37
160
malarn temin etmeye aba gstereceklerdir(2. fkr). Dier yandan 14. mdnin son
fkrs, 2. fkrnn uygulanmasnn resmi dilin renilmesine veya bu dilde eitime
zarar vermeyecektir diyerek resmi dilin renilmesi ve kullanlmasnn nemini
vurgulamaktadr.
1961 tarihli Avrupa Sosyal art 1996da gzden geirilmi ve ilk halinde mevcut olmayan eitim hakkna 17. mdde yer verilmitir. Sz konusu madde Akit
Taraflara parasz ilk ve ortaretim salama ykmll vermektedir. Bunun yan
sra 19. mdde alan gmenlerin ve ailelerinin korunma ve yardm hakknn
etkili kullanmn salamak iin taraf devletler gmen olarak alan kiinin ocuklarna elverili olduu lde gmen olarak alan kiinin ana dilinin retilmesini tevik etmeyi ve bunu kolaylatrmay taahht ederler denmektedir. Avrupa
Sosyal Haklar Komitesi Sonu raporlaryla lkelerin uygulamalarn takip etmektedir ve bu konuda nlem alnmasn tevik etmektedir. Bulgaristan (2003),41 sve
(2005, 2002),42 talya (2002),43 Estonya (2004, 2006),44 Kbrs (2004),45 Slovenya
(2006),46 Norve (2006)47 hakkndaki Sonu raporlarna bakldnda elverili olduu lde anadilin retilmesi, yeterli talep ve yeterli sayda renci bulunmas
kaydna bal olarak lkelere tavsiye edilmekte ve bu konudaki eksiklikler eletirilmektedir.
3) Uluslararas Belgelerden karlabilecek Genel Sonular
Genel olarak son yllardaki bildirgelerin, uluslararas szlemelerin ve szlemeler erevesindeki mevcut denetim ve izleme mekanizmalarnn yaklamlarna
bakldnda birka tespiti yapmak mmkndr:
Birincisi devletin anadilin renilmesini engellememe ykmll vardr
(negatif ykmllk).
kincisi devlet, aznla mensup kiilerin kendi zel eitim ve renim kurumu kurma ve ynetme hakkn engellememelidir (negatif ykmllk).
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/socialcharter/conclusions/State/Bulgaria2003_en.pdf (Eriim: 06.01.2012).
42
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/socialcharter/conclusions/Year/2002_en.pdf;
http://
www.coe.int/t/dghl/monitoring/socialcharter/conclusions/State/Sweden2005_en.pdf
(Eriim:
06.01.2012).
43
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/socialcharter/conclusions/Year/2002_en.pdf
(Eriim:
06.01.2012).
44
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/socialcharter/conclusions/State/Estonia2004_en.pdf;
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/socialcharter/conclusions/State/Estonia2006_en.pdf (Eriim: 06.01.2012).
45
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/socialcharter/conclusions/State/Cyprus2004_en.pdf (Eriim: 06.01.2012).
46
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/socialcharter/conclusions/State/Slovenia2006_en.pdf (Eriim: 06.01.2012).
47
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/socialcharter/conclusions/State/Norway2006_en.pdf (Eriim: 06.01.2012).
41
161
162
163
rataca entegrasyon sorunlar nedeniyle ocuun yarar gzetilerek, ift dilli eitim
bir hak olarak Anayasada tanmlanabilir. Elbette kayda deer sayda renci ve talep
olmas koulu bu tanmn iinde yer alacaktr. Bu ynde bir hakkn dzenlenmesi
devletin hem negatif ykmlln hem de pozitif ykmlln gndeme
getirecektir.
Eitimin dili meselesi kolayca zerinde toplumsal uzlama salanacak bir
konu olmadndan, ift dilli eitimi dorudan Anayasada bir hak olarak tanmlama yerine bir baka yol da dnlebilir: ift dilli eitime ak Anayasa. ift dilli
eitime ak Anayasa anlay uzlama kapsn arayabilir Bu yol ift dilli eitimin
hak olarak dzenlenmesi yerine nndeki yasaklar kaldrma perspektifinden Anayasaya bakmay gerektirecektir.
Bu erevede ncelikle anadilin eitim dillerinden biri olarak kullanlabilmesinin nndeki engelin kaldrlmas gerekecektir. rnein Trkeden baka hibir
dil, eitim ve retim kurumlarnda Trk vatandalarna ana dilleri olarak okutulamaz ve retilemez biimindeki 1982 Anayasasnn 42. mdsindeki gibi bir hkm
yeni Anayasada yer almamaldr. Bu hkm sadece anadilde eitim ya da ift dilli
eitimi deil anadilin renimini dahi yasaklamaktadr. Bu tr bir hkme yer verilmeyerek eitimin dili meselesinin dzenlenmesi yasa koyucuya braklabilir ve
bu konuda gelien artlar dikkate alarak yasa koyucunun adm atabilmesinin n
alabilir.
Ayrca Fransa Anayasas md 75/1de yer alan Blgesel diller Fransann ortak
mirasnn parasdr ifadesine benzer bir ifadeye yeni Anayasada yer verilmesi yararl olacaktr. Bylece yasa koyucunun eitimde dil meselesini dzenlerken anayasal bir dayanaa sahip olmas salanabilecek ve olaslk dahilinde olan Anayasa
Mahkemesi mdahalesi, dier bir deyile Anayasa Mahkemesinin ift dilli eitimi mmkn klan yasay iptal etme olasl nlenmi olacaktr. Buna ek olarak,
Anayasa anadilde eitime ak hale getirilirken anadili resmi dil olmayan ocuklar
bakmndan bir entegrasyon sorunu doabilecei dikkate alnmak zorundadr. Bu
nedenle, eitimle ilgili yasal dzenlemelerin ocuun toplumsal ve ekonomik hayata
etkili bir biimde katlmn salayacak dzeyde resmi dili renmesine zarar veremeyecei ynnde bir hkme yeni Anayasada muhakkak yer verilmelidir. Bylece ift
dilli eitim mmkn klnrken, sadece anadilde eitim sunularak entegrasyon sorunu yaratlma olasl engellenmi olacaktr.