Materyal Geliştirme

RETM TEKNOLOJLER VE
MATERYAL GELTRME
Prof. Dr. Zeki KAYA
Prof. Dr. Zeki KAYA

RETM TEKNOLOJLER VE MATERYAL GELTRME
ISBN: 975-8792-59-8
2006, Pegem A Yaynclk

Bu kitabn basm, yayn ve sat haklar,
Pegem A Yaynclk Eitim Danmanlk Hizmetleri Tic. Ltd. ti.ne
aittir. Anlan kuruluun izni alnmadan kitabn tm ya da blmleri,
kapak tasarm mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayt ya da
baka yntemlerle oaltlamaz, baslamaz, datlamaz. Bu kitap T.C.
Kltr Bakanl bandrol ile satlmaktadr. Okuyucularmzn bandrol
olmayan kitaplar hakknda yaynevimize bilgi vermesini ve bandrolsz
yaynlar satn almamasn diliyoruz.
1. Bask: Austos 2005

2. Bask. Austos 2006
Kapak Tasarm: zulfin.eua

Yayn Ynetmeni: Grsel Avc
Bask: Cantekin Matbaas
Pegem A Yaynclk
Eitim Danmanlk Hizmetleri Tic. Ltd. ti.
Adakale Sokak 4/1 Yeniehir ANKARA
Tel: (312) 430 67 50 430 67 51
Belge: (312) 431 37 38
nternet: www.pegema.com.tr
e-posta: pegema@pegema.com.tr
ii
NSZ
Eitime ynelik teknoloji ve materyaller uzun sredir vardr ve srekli de
gelimektedir. Bilgiler, etkileimli eitim sistemlerinin gelitirilmesi iin daha
etkili teknolojilere uygun ekilde artmaktadr. Genellikle zm zor grnen
eitim sorunlarnn ou retim teknoloji ve materyalleriyle zlebilmektedir.
retim teknolojileri ve materyalleri nemli kapasiteler sunmaktadr. Bunlardan
balcalar unlardr:
Bireylerde hzla etkileime girmek,
eitli ekillerde ok sayda bilgiyi saklayp ilemek,
Geni bir dizi grsel-iitsel girdiyi gstermek iin dier medya

aralaryla birlikte kullanmak.
Bunlar, teknolojinin retimde potansiyelini ortaya koymaktadr.

Teknolojinin bilgisayarlarda temeli vardr. Teknoloji, grsel-iitsel ara-gere
retiminde eitli yararlar sunmaktadr. eitli medya aralarnda kullanmak
zere grafikler ve emalar retilebilmektedir. Bilgisayarla retilen baz grafik
sistemleri hzla, boyutlu nesnelerin eitli grntlerini retebilmektedir. Bu
da kullanclara grnt seme olana verir. Az maliyetle hzl bir ekilde
bilgisayar sistemi kullanarak ekici slaytlar retebilmektedir. Video ve filmlerin
yayna hazrlanmas ve birletirilmesi iin bilgisayarlar kullanabiliriz.
Gnmzde ou basl ara-gere retiminde, bilgisayara dayal szck ilemci
sistemleri yaygnlamtr.
Eitim alannda alacak olanlar ile alanlarn retim teknoloji ve
materyallerini daha yakndan tanmalarnda yararl bir kaynak olacak bu
alma, yukarda temel nedenleri belirtilen eitimde teknoloji kullanm ve
materyal gelitirme gereksinimlerine k tutmay amalamaktadr.
Prof. Dr. Zeki KAYA
iii
iv
NDEKLER
Sayfa No
nite bir
RETMDE LETM, ETKLEM, YNTEM,
TEKNK, TEKNOLOJ VE MATERYALLER
(ss: 1-40)
Giri ......................................................................................................................... 3
Eitim ...................................................................................................................... 3
retim.................................................................................................................... 4
renme .................................................................................................................. 5
letiim..................................................................................................................... 5
Etkileim................................................................................................................ 17
Yntem ve Teknik ................................................................................................. 20
Teknoloji ............................................................................................................... 24
Eitim Teknolojisi ................................................................................................. 25
retim Teknolojisi............................................................................................... 25
Materyal Gelitirme............................................................................................... 26
retimde Teknoloji ve Materyallerin Temel levleri ......................................... 28
zet ....................................................................................................................... 32
Deerlendirme Sorular ......................................................................................... 35
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ........................................................ 37
nite iki
YANSITICISIZ RETM TEKNOLOJ VE
MATERYALLER
(ss: 41-73)
Giri ....................................................................................................................... 43
Basl Materyaller .................................................................................................. 43
Gsterim Yzeyleri ............................................................................................... 44
Resimler ................................................................................................................ 51
Gerek Nesneler .................................................................................................... 58
Modeller ................................................................................................................ 59
oklu Ortam Setleri............................................................................................... 61

Alan Gezileri ......................................................................................................... 62
Gsteriler .............................................................................................................. 63
Sergiler ................................................................................................................. 64
cretsiz ve Ucuz Materyaller ............................................................................... 65
zet ....................................................................................................................... 66
Deerlendirme Sorular ......................................................................................... 70
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ........................................................ 73
nite
DERS KTAPLARI
(ss: 75-117)
Giri ....................................................................................................................... 77
lk Ders Kitaplar ................................................................................................... 77
Ders Kitaplarnn nemi ....................................................................................... 80
Ders Kitaplaryla lgili Baz Standartlar ................................................................ 83
Ders Kitaplarnn Snflandrlmas........................................................................ 85
Ders Kitaplarnn zellikleri ................................................................................. 85
Ders Kitabnda Bulunmas Gereken Bilgiler ......................................................... 87
Ders Kitaplaryla lgili Ynetmelikler................................................................... 89
Kitaplarda Aranacak Nitelikler.............................................................................. 92
Kitaplarn Hazrlanmas ve Hizmete Sunulmas.................................................... 94
Uzaktan Eitim Ders Kitaplarnn Hazrlanmas ve Gelitirilmesi........................ 96
Ders Kitaplarnn Sayfa Dzenine likin neriler.............................................. 103
Ders Kitaplarnn Daha Anlalr Hale Getirilmesi.............................................. 105
Basm ncesi Yararlanlabilecek Deerlendirme Formu .................................... 106
Ders Kitaplarnn Yararlar ve Snrllklar......................................................... 108
zet ..................................................................................................................... 109
Deerlendirme Sorular ....................................................................................... 113
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...................................................... 116
vi
nite drt
RADYO, TEYP VE MATERYALLER
(ss: 119-156)
Giri ..................................................................................................................... 121
lk eitsel Radyo Yaynlar.................................................................................. 121
Radyo Derslerini Hazrlanmas............................................................................ 124
Yapm ncesi lemler ........................................................................................ 126
Yapm lemleri ................................................................................................... 140
Yapm Sonras lemler ....................................................................................... 141
Radyo Derslerinin Yararlar ve Snrllklar ....................................................... 143
Teyp ve itsel Materyaller .................................................................................. 145
rencilerle itsel Materyallerin Hazrlanmas................................................. 146
itsel Materyallerin Yararlar ve Snrllklar ................................................... 149
zet ..................................................................................................................... 150
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ..................................................... 156
nite be
TELEVZYON, VDEO VE MATERYALLER
(ss: 157-204)
Giri ..................................................................................................................... 159
lk Eitsel Televizyon Yaynlar.......................................................................... 159
Televizyon Dersi Hazrlanmas ........................................................................... 167
Yapm ncesi lemler ........................................................................................ 169
Yapm lemleri ................................................................................................... 181
Yapm Sonras lemler ....................................................................................... 183
Televizyon Derslerinin Yararlar ve Snrllklar................................................ 186
Video ................................................................................................................... 188
Videonun Kullanlabilecei Balca Alanlar ....................................................... 190
rencilerle Video Filminin Hazrlanmas......................................................... 192
Video ile Materyallerinin Yararlar ve Snrllklar ............................................ 195
Lazer Video Disklerin Yararlar ve Snrllklar ................................................. 196
zet ..................................................................................................................... 197
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ..................................................... 203
vii
nite alt
BLGSAYARLI RENME KAYNAKLARI
(ss: 205-247)
Giri ..................................................................................................................... 207
lk Bilgisayarlar ve Eitimde Kullanlmas ......................................................... 207
Bilgisayar Destekli retim ................................................................................ 210
Yazlm Deerlendirme Formu............................................................................ 216
BDE Yazlm Tr Belirleme Formu .................................................................. 220
Programa Uygunluk Asndan retim Yazlm Deerlendirme Formu .......... 221
Bilgisayarla Ynetilen retim........................................................................... 224
Bilgisayarla Desteklenen renme Kaynaklar................................................... 226
Bilgisayarl renme Kaynaklaryla lgili Ergonomi.......................................... 232
Bilgisayarl renme Kaynaklarnn Yararlar ve Snrllklar .......................... 236
zet ..................................................................................................................... 241
Yararlanlan Kaynaklar........................................................................................ 246
nite yedi
YANSITICILAR VE MATERYALLER
(ss: 249-270)
Giri ..................................................................................................................... 251
Opak Projektr................................................................................................... 251
Opak Projektrnn Yararlar ve Snrllklar .................................................... 251
Film Makinesi ve eritleri ................................................................................... 252
Film Makinesi ve eritlerinin Yararlar ve Snrllklar...................................... 253
Slayt Makinesi ve Slaytlar.................................................................................. 255
Film ve Slayt Makinesi ile Materyallerinin Kullanm Amalar ......................... 256
Slayt Makinesi ile Slaytlarnn Yararlar ve Snrllklar ................................... 257
Tepegz ve Saydamlar ...................................................................................... 258
Tepegz ile Saydamlarnn Yararlar ve Snrllklar......................................... 259
Data Show ........................................................................................................... 264
Video Projektr ................................................................................................. 266
zet ..................................................................................................................... 269
viii
nite sekiz
POWERPOINT
(ss: 271-304)
Giri ..................................................................................................................... 273
PowerPoint Yazlmndan Yararlanma Yntemleri ............................................. 273
Bir Sunu Hazrlama rnei ................................................................................. 274
Yeni Sunu Oluturmak ........................................................................................ 276
Yeni Sununun eriini Dzenleme..................................................................... 281
Sunuya Grsel Etkiler Katmak ............................................................................ 285
PowerPoint Yazlmnn Baz zellikleri ............................................................ 292
zet ..................................................................................................................... 300
nite dokuz
NTERNET VE RETM
(ss: 305-350)
Giri ..................................................................................................................... 307
Bilgi Datc Sistemler ...................................................................................... 307
Bilgisayar Alar ................................................................................................. 308
nternetin Geliimi............................................................................................... 309
nternetin Kullanm Amalar.............................................................................. 311
Internet Balantsnn Salanmas ....................................................................... 311
Web Tarayclar ve nternette Adresler ............................................................. 312
Internette Bilgiye Ulamak .................................................................................. 314
nternette retim Ortamlar ............................................................................... 321
nternet Yoluyla retimde Etkileim ................................................................ 328
nternet Yoluyla retimdeki Etkileimde retmenin Rol ............................. 333
Etkileimli Ortamlarda birlikli renme .......................................................... 334
zet ..................................................................................................................... 341
ix
nite on
WEB TABANLI ETM VE YNETM SSTEM
(ss: 251-402)
Giri ..................................................................................................................... 353
Web Tabanl Eitim............................................................................................. 353
Web Tabanl Eitime Dayal rnek Senaryo ...................................................... 361
E-renme .......................................................................................................... 383
renme Ynetim Sistemi .................................................................................. 385
renme erik Ynetim Sistemi ........................................................................ 387
Bilgi Teknolojilerinde Birlikte allabilirlik Standartlar ve
Klavuzlar Gelitiren Kurumlar .......................................................................... 393
zet ..................................................................................................................... 396
nite onbir
TRKYEDEK UZAKTAN ETM
UYGULAMALARINDA TEKNOLOJ VE MATERYAL
KULLANIMI
(ss: 403-443)
Giri ..................................................................................................................... 405
Uzaktan Eitimin Anlam .................................................................................... 405
Trkiyedeki lk Uzaktan Eitim Uygulamalar .................................................. 407
Anadolu niversitesi Uzaktan Eitim Uygulamalar .......................................... 408
Frat niversitesi Uzaktan Eitim Uygulamalar ............................................... 415
Ortadou Teknik niversitesi Uzaktan Eitim Uygulamalar............................. 418
Sakarya niversitesi Uzaktan Eitim Uygulamalar ........................................... 422
Milli Eitim Bakanl Uzaktan Eitim Uygulamalar ........................................ 426
FONO Akretim Kurumu Uygulamalar ........................................................ 432
zet ..................................................................................................................... 435
nite oniki
RETMDE TEKNOLOJ VE MATERYAL
KULLANIMININ YASAL BOYUTLARI
(ss: 445-476)
Giri ..................................................................................................................... 447
Fikri Mlkiyet Haklarna likin Yasal Dzenlemeler ....................................... 447
Corafi aretlerin Korunmas Hakknda KHK ................................................... 448
Patent Haklarnn Korunmas Hakknda KHK .................................................... 448
Markalarn Korunmas Hakknda KHK............................................................... 450
Endstriyel Tasarmlarn Korunmas Hakknda KHK......................................... 454
Sinema Video ve Mzik Eserleri Kanunu ........................................................... 455
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu............................................................................ 456
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa Aykr Davranldnda Alacak
Davalar ................................................................................................................ 464
Hukuk Davalar ................................................................................................... 464
Ceza Davalar ...................................................................................................... 465
Sular................................................................................................................... 466
Fail....................................................................................................................... 468
Kovuturma ve Tekerrr...................................................................................... 468
zet ..................................................................................................................... 470
xi
retimde letiim, Etkileim, Yntem, Teknik, Teknoloji ve Materyaller
nite bir
1
RETMDE LETM, ETKLEM,
YNTEM, TEKNK, TEKNOLOJ VE
MATERYALLER
renme Hedefleri
Bu niteyi altktan sonra;
retim teknoloji ve materyalleri ile ilgili temel kavramlar tanyabilecek,
eitim, retim, renme, iletiim, etkileim,yaant alan, yntem, teknik, teknoloji, eitim teknolojisi, retim teknolojisi ve
retim materyali kavramlarn tanmlayabilecek,
renme, iletiim, etkileim, yaant alan, yntem, teknik, teknoloji, eitim teknolojisi, retim teknolojisi ve retim materyali kavramlarnn retim ile ilikilerini aklayabilecek,
iletiim eleri arasndaki ilikileri kavrayabilecek,
iletiim trlerini rneklerle aklayabilecek,
eitim iletiimiyle ilgili baz aratrmalarn sonularndan haberdar olabilecek,
baz retim yntem ve tekniklerini tanyabilecek,
teknoloji, eitim teknolojisi, retim teknolojisi, materyal kavramlar arasndaki ilikileri aklayabilecek,
materyal gelitirme srecinin temel bileenlerini tanyabilecek,
retim teknolojileri ve materyallerinin ilevlerini aklayabileceksiniz.
retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme
indekiler
Giri
Eitim
retim
renme
letiim
Etkileim
Yntem ve Teknikler
Teknoloji
Eitim Teknolojisi
retim Teknolojisi
Materyal Gelitirme
retimde Teknoloji ve Materyallerin Temel levleri
zet
Deerlendirme Sorular
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Giri
Gnmzn gereksinimlerini karlamak ve yarnn dnyasna daha iyi hazrlayabilmek iin rencilerimizi; nasl renecekleri, nasl
dnecekleri ve bunlar iin gerekli teknolojiyi nasl kullanacaklar
konusunda bilinli yetitirmek gerekmektedir1. retimin gerekletirilmesi srasnda kullanlan teknolojiler ve materyaller renmenin tam
olarak gerekletirilmesinde yardmc ara olurken, her geen gn teknolojide meydana gelen yeni gelimeleri izleyebilmek ve bunlar gnlk
yaamn gerei ierisinde doru ekilde kullanabilmek kazanlmas
gereken bir beceridir. Bu beceriye ncelikle eitimciler sahip olmal;
ardndan rencilere kazandrabilmelidirler.
Snf ortamnda etkili renmenin gereklemesi; renciretmen, renci-renci, renci-ierik ve renci-ortam etkileimlerinden en az birinin yksek bir dzeyde olabilmesiyle salanabilmektedir2: Bu etkileim trlerinin yksek dzeyde olmasn salamak iin
retim teknolojilerinden ve retim materyallerinden yararlanlabilir.
Daha iyi renme, farkl alglama ekillerine sahip rencilerin bireysel
renme gereksinimleri dorultusunda hazrlanm teknolojiler ve materyallerle salanabilir.
Bu blmde retim teknolojileri ve materyal gelitirmeye ynelik
temel kavramlara yer verildikten sonra retimde teknoloji ve materyallerin temel ilevleri aklanmaktadr.
Eitim
Eitim srecinden geen kiinin davranlarnda bir deime olmas beklenir. Eitim yoluyla insann amalar, bilgileri, davranlar,
tutumlar ve ahlak llerinin deitii bilinmektedir. Eitimin birok
tanm yaplmtr. Bu tanmlarn bazlarnda eitimin genel ve kapsaml
anlam, bazlarnda ise daha ok belli bir plan ya da program uygulanarak oluan anlam ne karlmtr. Eitimin genel ve kapsaml tanmlarndan balcalar unlardr:
Genel anlamda bireyde davran deitirme srecidir.
Geni anlamda bireyin toplum standartlarn, inanlarn ve yaam yollarn kazanmasnda etkili olan tm sosyal srelerdir.
Kiinin yaad toplum iinde deeri olan, yetenek, tutum ve
dier davran biimlerini gelitirdii srelerin tmdr.
Bireyin yaad toplumda uygulama deeri olan yetenek, yneli ve dier davran rntlerini kazand sreler toplamdr.
Seilmi ve kontroll bir evrenin, zellikle de okulun etkisi

altnda sosyal yeterlik ve en iyi ekilde bireysel gelimeyi salayan sosyal bir sretir3.
Genel ve kapsaml eitim tanmlar arasndaki temel benzerlikleri ve
farkllklar belirleyiniz.
Eitimin belli bir plan ya da program uygulanarak oluan anlamnn ne kt tanmlardan balcalar da unlardr:
nceden saptanm ilkelere gre insanlarn davranlarnda
belli gelimeler salamaya yarayan planl etkinlikler dizgesidir4.
Bireyin davranlarnda kendi yaants yoluyla kastl olarak
istendik deime oluturma srecidir5.
Yukardaki eitim tanmlarnn ortak baz zellikleri vardr. Bu
zelliklerden en belirgin olanlar, eitimin bir sre olduu ve bu srecin sonunda insann davranlarndaki deimedir6.
retim
Genel anlamda retim, renmeyi oluturmak zere bilgi ve evrenin dzenlenmesidir. evre yalnzca retimin olduu yeri deil, ayn
zamanda bilgileri aktarmada ve rencinin almasna yn vermede
gerekli yntemleri, teknikleri ve ara-gereleri de ierir. Bilgi ve evre
de programda yer alan retim hedefine bal olarak deiebilir.
Snf ortamnda bilgi ve evrenin dzenlenmesinden retmenler
sorumludur. retmenlerin programn hedefi dorultusunda setii
retim stratejisi, bilgilerin kullanlma yolunu ortaya koyar. retim
stratejisi retmen kontroll ya da renci kontroll olabilir.
renmenin belli bir ama dorultusunda balatlmas, ynlendirilmesi, kolaylatrlmas ve gerekletirilmesi srecine retim diyebiliriz.
renme
nsanlarn kiiliklerindeki son deiimler, olgunlama, renme
ya da her ikisinin birleimi sreleri ile ortaya kar. Genel anlamda
renme, bireyde kaltmdan bamsz olarak deiiklik olumasdr.
Bu deiiklik, bak asnda, davranta, alglamada, gdlenmede ya
da bunlarn birleiminde ortaya kabilir. renme, her zaman, belli bir
durum karsnda kazanlan deneyim sonucu davranlarda sistematik
bir deiiklik olmasn gerektirir7. renme, yaant rn ve nispeten
kalc izli davran deiikliidir8. Yolda giderken den birinin dme
davran renme olarak nitelendirilmez. Bu durumda, davran deiiklii vardr, tekrar ya da yaant sonucu edinilir, ama kalc olmad
iin renme denemez. renme, belli bir ya dneminde yaplp bitirilen, belli bir srede sonulanan bir olay deildir. renme sreklidir.
renme her zaman, doru olan renmek deildir. nsanlar yanllar
ve kt davranlar da renirler9.
Genel anlamda
renme, bireyde
kaltmdan bamsz olarak deiiklik olumasdr.
retmenler, rencilerin olgunlama biimleri zerinde ok az

etkide bulunabilirler. retmenlerin en etkili olduklar alan renmedir. renme insanlar doyuma ulatrr.
renmenin insanlar nasl doyuma ulatrdn rnekler vererek aklaynz.
Her tr retim durumunda iletilecek bir ileti vardr. Bu, derse
zg materyal, rencilere almann yn konusunda verilen ynlendirmeler, ilenen konuyla ilgili sorular, rencilere yardmc olmak iin
verilen dntler olabilir.
letiim
Yeni renme genellikle yeni bilgi almna dayandndan iletiim
olmazsa etkili retim gerekleememektedir. retim teknolojisi ve
materyalleri ile iletiim kavramn birlikte incelemek de nemlidir.
nk, renme-retme srelerinde gerekletirilen tm etkinlikler
temelde birer iletiim etkinliidir. Genel anlamda, iletiyi gnderen ve
alan arasnda oluturulan bir alveri ilikisi iinde paylalan, ortaklaa
yararlanm ile oluan bir srece iletiim denilir10. Bu sre, kaynak
tarafndan iletinin oluturulup, alcya gnderilmesi ile balar ve alcnn
bu iletiyi alp deerlendirmesi ve uygun tepkide bulunmas ile son bulur. letiimin gereklemesi iin bir dizi davrann gereklemesi gerekir. letiim srecinin incelenmesinde dikkate alnmas gereken be
temel ge vardr. Bunlar; kaynak, mesaj (ileti), kanal, alc ve dnttr.
letiim srecinde bu elerin birbirleriyle ilikileri aada gsterilmitir.
Genel anlamda,
iletiyi gnderen ve
alan arasnda
oluturulan bir
alveri ilikisi
iinde paylalan,
ortaklaa
yararlanm ile
oluan bir srece
iletiim denilir.
Kaynak
Kanal
leti
Alc
Dnt
letiim Srecinin eleri

Kaynak, bir eyler
iletmek isteyen
bireydir.
leti, kaynan
iletmek istedii
grtr.
Kanal, iletiyi
iletme aracdr.
Kaynak, bir eyler iletmek isteyen bireydir. Kaynan grevi, iletinin hedefine ynelik olarak alcy bilgilendiren ya da etkileyen ileti
hazrlamaktr. Geleneksel eitimde kaynak retmendir.
leti, kaynan iletmek istedii grtr. Bu gr, szckler ya da
resimler gibi semboller de ierebilir. Semboller, iletimin anlamna ilikin ipucu ilevini grr. Alcya ne kadar ok gereki ya da bildii
semboller verilirse, iletiim sreci o kadar baarl olur.
Kanal, iletiyi iletme aracdr. ki tr kanal vardr. Bunlar duyusal
ve teknolojik kanallardr. Duyusal kanallar, be duyuyu ierir.
rnein; retmenler snfa kar konuur, aklar duygularn gstermek

zere dokunur.
Bu kanallar genellikle snrldr. Sesler, ok uzak olmayan yerlerden duyulabilir ve mimikler yalnzca snrl anlam tar. Dokunma, tat
alma ve koku alma deikenlik asndan snrldr. Grme, en karmak
duyudur. Gzler ileti alr ve ses, ileti gndermede kullanlr.
Teknolojik kanallar, duyular geniletir. Radyo dalgalar, uzak
alanlara ses, grnt ya da veriler gibi bilgi aktarlmasnda kullanlr.
Szck ve resimler, bilgilerin depolanmasn ve aktarlmasn salar.
Manyetik teknolojiler ve materyaller farkl yer ve zamanda kullanmak
iin sesleri, resimleri ve bilgileri deitirmeksizin depolayabilir. Teknolojiler ve materyaller, retmen ve rencilerin ileti verme kapasitesini
byk oranda geniletir.
Alc, iletiim
srecinin hedefidir.
Dnt, retimsel
iletiim srecinin
nemli bir zelliidir. Dnt, alcnn
gnderilen iletiye
verdii yanttr.
Alc, iletiim srecinin hedefidir. ounlukla alc ve kaynan

rolleri zellikle dntte olmak zere deiir.
Dnt, retimsel iletiim srecinin nemli bir zelliidir. Dnt,
alcnn gnderilen iletiye verdii yanttr. Dnt iletiim srecinde
kontrol salar. nk kaynak, iletiim srecinin ne lde baarl olduu konusunda bilgi alr. Dnt, lm ya da soru sorma gibi formal
ya da informal olabilir. Genellikle dnt testlerle balantl olarak dnlr. Ancak pek ok baka teknikte retmene rencinin retimi
nasl aldn gsterir. Yz ifadesi, beden dili ve tartma yantlar gibi
durumlar, renci toplantlar, ev devleri, gnlk snavlara verilen
yantlarn tm dnttr. Dnt yalnzca retimin baarl olup olma-
dn anlamaya yardmc olmakla kalmaz, ayn zamanda yk renciden alp, olmas gereken yere tar.
Eitimde iletiim srecinin ileyiinde kaynak retmen, alc da
rencilerdir. leti program ierii, ders kitab ya da retmenin sesi,
kanal da retim sreleri ya da srete kullanlan yntem, teknik ara
ve gerelerdir. Buna gre eitimde iletiim sreci yle gsterilir.
Kaynak
retmen
leti
erik
Kanal
Alc
Yntem
renci
Dnt
renci Tepkileri
Eitimde letiim Sreci

retmen-renci iletiiminin temelinde, retmenin yaantlar
yolu ile edindii dnce, bilgi, tutum, duygu ve becerileri, renci ile
paylam vardr11.
retmenler tr iletiim ynteminden yararlanmaktadrlar. Bu
iletiim trleri, szl, szsz ve dier teknolojik ara ve gereler yardm ile yaplan iletiimdir. Bunlarn retmen tarafndan etkili kullanm
iletiimin baarsn artrr12.
retmen, ierik, yntem, renci ve dnt arasndaki ilikileri
aklaynz.
Szl letiim: Szl iletiimde, temel e konuulan dildir. Alcya ulatrlmak istenilen bilgi, duygu ve dnceler iin, szck ve
dier szl semboller kullanlr. Bu iletiim biiminde kullanlan szcklere, rakam ve her trl szl ve yazl iarete sembol ad verilir.
Alc da bunlar ya dorudan ya da belirli kanallar aracl ile alr, kendine gre anlamlandrr. Szl iletiimin salkl olabilmesi iin, iletiimde kullanlan sembol ve iaretler nemlidir. Anlamlarnn alc tarafndan bilinmesi iletiimi kolaylatrr.
Szsz letiim: Bu tr iletiim, jestler, mimikler, ya da ses nitelikleri gibi sunumsal kodlar aracl ile gerekletirilir. Szsz iletiim;
alcya konumacnn durumu hakknda bilgi verir ve iletiimi ynetir.
nsan vcudu sunumsal kodlarn balca taycsdr13. Bunlar; ynelme, yaknlk, bedensel temas, grn, ba hareketleri, yz ifadeleri,
jestler, duru, gz temas, konumann szsz grnmleri olabilmektedirler.
Teknolojik Ara ve Gereler Yardm le Yaplan letiim: Bu
tr iletiimde ileti; alcnn duyu organlarna etki yapan optik, mekanik,
termik ya da kimyasal uyarclardr. Kanal ise, sembol ya da ifre eitlerini alcya ileten mzik, plak, teyp, hareketsiz, hareketli, yanstlan,
letiimde teknolojiden yararlanarak
durumlar ve
konular aklamak daha kolay
olmaktadr.
retmeni ile
olumlu iletiim
kurabilen, bekledii iletileri ve
Szsz iletiim;
alcya konumacnn durumu
hakknda bilgi
verir ve iletiimi
ynetir. nsan
vcudu sunumsal
kodlarn balca
taycsdr
yanstlmayan fotoraflar ve resimler iletici ara ve yntemlerdir. Kaynaktan gelen iletinin bir ara ya da yntem yardm ile, alcnn duyu
organlarndan en az birisine iletilmesi gerekmektedir. Gnderilen ileti
alcnn ne kadar ok duyu organna hitap ediyorsa, ileti o kadar kolay
alglanr. letiimde teknolojiden yararlanarak durumlar ve konular
aklamak daha kolay olmaktadr. retim teknolojisi, renme nesnelerini, bir baka deyile renme retme srecinde yer alacak her trl
materyal ve arac anlatmaktadr14. rencilerle, televizyon, hareketli
resimler, kasetler, diskler, kitaplar, yaz tahtas gibi donanmlar kullanlarak iletiim kurulabilmektedir.
retmen ve renci iletiimindeki nitelik hem snf ynetimi
hem de renme bakmndan olumlu sonular dourur. retmenin
snfta olumlu bir hava yaratmas ve renciler ile iyi bir iletiim salamas rencilerin derse etkin katlmna katkda bulunur. retmeni
ile olumlu iletiim kurabilen, bekledii iletileri ve dntleri alabilen
renciler olumlu davranlarn artrrlar. renciler ile arasnda
empatik bir iletiim rnts oluturan retmen, onlarn bireysel yeteneklerini tanma ans yakalar. letiimde empati; bir insann, kendisini
karsndaki insann yerine koyarak onu duygu ve dnceleri bakmndan doru olarak alglamaya almasdr.
retmen snfta rencileri ile iletiim kurarken kendi yaantlarna benzer bir yaantnn, rencinin zihninde canlanmasna almaldr. Bir zihnin baka bir zihinde kendi yaantlarna benzer bir yaantnn canlanmasn salayabilmesi de iletiim olarak grlmektedir15.
retmenler renci ile iletiimde, onlarn dilek ve dncelerine
nem verir, katlmlarn destekler ve onlar anlamaya alrsa aralarndaki etkileim daha gl olmaktadr16. Snfta retmenin daha ok
sunucu konumunda olmas rencilerle iletiimde zorluklar ortaya karabilmektedir. Byle bir snf ortamnda renciler tepkilerini ya sessiz
kalarak ya da grlt yaparak ortaya karmaktadrlar17.
retmenleri ile kurduklar iletiimde rencilerin, retmenlerinin
en ok beden hareketlerinden, daha sonra ses ve konuma zelliklerinden
ve son olarak onlarn szel davranlarndan etkilendikleri anlalmtr18.
Ayrca, snfta rencilerle kurulan iletiimde, derse hazrlkl gelen retmenlerin yz ifadeleri konumadaki etkililik ve kararll, jest ve mimikleri, glmseme biimleri, iletiimde derse hazrlksz gelen retmenlerinkinden iki kat daha etkili olmaktadr19.
retmenler rencileriyle konuurken en uygun terim, szck ve
deyimleri semeye, bunlar doru kullanmaya zen gstermelidirler. Ayrca
ders anlatrken, soru sorarken, aklama yaparken ses tonu ile ba, el, kol
hareketlerinin, zerinde konuulan konu ya da sorunun niteliine gre dzenlenmesine dikkat edilmelidir. Snf iinde retmenle renciler arasnda szel olmayan iletiimden de sz etmek gerekir. Szel olmayan iletii-
retmenleri ile
kurduklar iletiimde rencilerin, retmenlerinin en ok beden
hareketlerinden,
daha sonra ses ve
konuma zelliklerinden ve son
olarak onlarn
szel davranlarndan etkilendikleri anlalmtr.
min en az szel iletiim kadar snf ii etkileiminde etkili olduu sylenebilir.

Eitim sisteminde iyi bir eitimci olabilmek iin iletiim srecini ok
iyi bilmek gerekir. retme-renme srecinde de bir eiticinin bir konuyu etkili bir ekilde retebilmesi iin rencileriyle salkl bir iletiim
kurmas gerekir.
Teknolojik ara ve gerelerle yaplan iliteimin snrllklar neler olabilir?
Eitim letiimi le lgili Baz Aratrmalar: Bu aratrmalardan bazlar aada zetlenmitir:
rencilerin retim elemanlarnn kullandklar iletiim biimlerini
nasl algladklarn ortaya koymak amacyla 1998-1999 retim ylnda bir
aratrma yaplmtr. Aratrma Kocaeli niversitesi Teknik Eitim, Fen
Edebiyat, Mhendislik, ktisadi-dari Bilimler, Tp ve Hukuk Fakltesi
rencilerinden toplanan grler dorultusunda gerekletirilmitir. Aratrmada; temel olarak retim elemanlarnn kullandklar iletiim biimlerini renciler nasl alglad ve bu alg ile niversitedeki snf ii retimi
deerlendirmeleri arasnda anlaml bir iliki olup olmad sorusundan
hareket edilmitir. Bu amala Kocaeli niversitesi 3., 4. ve 5.snf rencilerine retim eleman iletiim biimleri, retim elemanlarnn renmeretme srelerinde yaplmas gereken etkinliklerden oluturulmu anket
ve snf ii retimi deerlendiren bir envanter uygulanmtr. retim
Eleman letiim Biimleri Anketi; saydamlk, sayg ve sosyal rahatlk
olarak boyuttan oluturulmutur. retim Elemanlar Deerlendirme
Envanteri ise etkileimli ynetim ve ilgi olarak iki boyutta toplanmtr.
rencilerin, retim elemanlarnn iletiim biimleri ile ilgili en
ok katldklar davranlar retim elemanlarmz kendilerini savunmakta zorluk eker ile retim elemanlarmz konuurken gzlerimizin iine bakar olmutur. Etkili bir iletiim iin gz temasnn salanmas olumlu deerlendirilebilirken retim elemanlarnn kendini savunmakta zorlanmas ilgin bir sonutur.
Ayrca rencilerin en az katldklar davranlar da retim elemanlarmz rencileri kendileriyle eit grerek iletiim kurar ile retim elemanlarmz gerektiinde kendilerini bizim yerimize koyar
ifadeleri olmutur. Bu durumun retim elemanlarnn iletiim biimlerini olumsuz etkiledii sylenebilir. Ayrca renciler retim elemanlarmz onu gerekten tanmamza olanak salar ve retim elemanlarmz rencilerle syleirken yalnzca sylediklerini deil sylemediklerini de dikkate alr ifadelerine de dk oranda katlmlardr.
retim elemanlarn deerlendirme envanterinden elde edilen sonulara gre ise renciler; retim elemanlarmz konuyu ilgin hale
getirerek sunuyor, verilen dersler hedeflere etkili bir ekilde ulalmasna olanak salyor, retim elemanlarmz fikirlerinde ak olduu
10
iin renciler de kendini rahatlkla ifade ediyor davranlarna en alt

dzeylerde katlmtr. En ok katldklar davran ise snav sorular
derste nemle durulan konulara ilikindir ifadesi olmutur. renciler
genel olarak tm envanterde bulunan davranlarn orta dzeyde gerekletirildiini dnmektedir.
retim elemanlarnn iletiim biimleri ve retim elemanlarn
deerlendirme envanterindeki faktrlere gre inceleme yapldnda
renciler; retim elemanlarn saydam olma, sosyal ortamlarda rahat
olma ve rencileriyle ilgilenme alarndan orta dzeyde alglarken,
retim elemanlarnn rencilerine kar sayglarn ve etkileimli
ynetim dzeylerini dk olarak alglamaktadrlar.
retim elemanlarnn iletiim biimleri ile ilgili renci grleri
eitli deikenlere gre incelendiinde; cinsiyetin, rencinin bulunduu snf deikenlerine gre nemli bir etmen olmad grlmtr.
rencilerin bulunduklar faklteler asndan incelendiinde Tp Fakltesi rencilerinin en yksek deerlendirmeyi yapt Mhendislik
Fakltesi rencilerinin en dk deerlendirmeyi yaptklar grlmtr. Ayrca fakltelerine gre rencilerin deerlendirmeleri belirgin
farkllklar gstermitir. retim elemanlarnn iletiim biimleri rencilerin not ortalamalar asndan incelendiinde dk not ortalamasna
(50nin alt) sahip rencilerin olumsuz deerlendirme yapt notlar
ykseldike olumluya doru deerlendirme yaptklar grlmtr.
rencilerin deerlendirmeleri not ortalamalarna gre anlaml farkllklar ortaya karrken ortalamas 86-100 arasnda olan renci grubunun deerlendirmeleri ile dierleri arasnda anlaml bir fark bulunmamtr.
retim Elemanlarn Deerlendirme Envanteri ile ilgili sonular
eitli deikenlere gre incelendiinde kz rencilerin daha olumlu
deerlendirme yaptklar ve bu farkn .05 dzeyinde anlaml olduu
grlmtr. rencilerin okuduklar faklteye gre nasl deerlendirdii incelendiinde sonularn retim elemanlarnn iletiim biimlerine ilikin deerlendirmeye paralellik gsterdii grlmektedir. Tp
fakltesi rencileri retim elemanlarn olumlu deerlendirirken Mhendislik Fakltesi rencileri daha olumsuz deerlendirmektedir. rencilerin okuduklar snflara gre deerlendirmelerinde bir farkllk
grlmezken not ortalamalarna gre farkl sonular elde edilmitir.
Buna gre not ortalamas 50nin altnda olan renciler ile 66-70 arasnda alanlar ve 50-65 not ortalamasna sahip renciler ile 71-85 arasnda olanlar arasnda anlaml farklar bulunmutur.
retim elemanlarnn iletiim biimleri ile retim elemanlarn
deerlendirme envanteri arasndaki iliki .51dir. Bu durum iki lme
arac arasndaki ilikinin orta dzeyde olduunu gstermitir. retim
elemanlarnn iletiim biimleri anketinde yer alan ilgi deikeni ile
retim eleman deerlendirme envanteri arasndaki iliki en yksek

ilikidir.
ki aracn birbiriyle ilikilerini deerlendirmek amacyla etkileimli ynetim ve ilgiyi yordayan faktrler incelenmi ve rencilerle iyi bir
iletiim kurmay vurgulayan etkileimli ynetim, saydamlk, sosyal
rahatlk ve sayg puan ile olumlu ynde iliki olduu grlmtr.
Dier yandan retim elemanlarnn rencilerine ilgi gstermesi de
sosyal rahatlk ve sayg ile olumlu ynde iliki gstermektedir20.
retmen yetitiren kurumlarda retim elemanlarnn etkili retmenlik zellikleri aratrlmtr. Etkili retmenlerin; dnen, soru
soran, eletiren, gelime ve yeniliklere ak kendini srekli yenileyen,
mesleini seven kiiler olarak tanmlad aratrmada Gazi niversitesi
Teknik Eitim Fakltesi renci ve retim elemanlarnn grleri
alnmtr. Aratrmada veri toplama amacyla renci ve retim elemanlarna ynelik olarak ayr ayr iki adet etkili retmen zellikleri
anketi hazrlanmtr. Gelitirilen aralar ulalabilen 82 retim eleman ve 150 retmen adayna uygulanmtr. Aratrmada literatr taramasyla elde edilen bulgular ve yaplan n denemeler sonucunda etkili
retmen zellikleri 95 maddeden olumutur. Bu zellikler genel kltr, konu alan bilgisi, plan yapma ve derse hazrlk, renme- retme
stratejileri, retim ara ve gereleri, iletiim, snf ynetimi, lmedeerlendirme, kiisel zellikler olmak zere dokuz boyutta toplanmaktadr.
retim eleman ve retmen adaylarnn grleri incelendiinde
tm boyutlar asndan retmen adaylarnn daha olumsuz bir deerlendirme yaptklar ve aralarndaki bu gr farkllnn .05 dzeyinde
anlaml olduu bulunmutur.
Genel kltr, retme-renme stratejileri, iletiim, lmedeerlendirme boyutlarnda retim elemanlar kendilerini olduka
yeterli grrken retmen adaylar tarafndan ok az yeterli olarak deerlendirilmilerdir.
Alan bilgisi, plan yapma ve derse hazrlk, snf ynetimi ve kiisel
zellikler boyutlarnda ise retim elemanlar kendilerini olduka yeterli bulurken retmen adaylar retim elemanlarn ksmen yeterli olarak grmtr.
retim ara ve gereleri boyutunda yer alan davranlar asndan
da retim elemanlar ksmen yeterli olduklarn belirtirken retmen
adaylar onlarn ok az yeterli olduunu belirtmilerdir.
Etkili retmen zelliklerinin iletiim boyutunda yer alan davranlar asndan retmen adaylarnn grleri de yledir:
retmen adaylar Trkeyi dzgn kullanma, anlatm ve
ifadelerde ak olma, szel dili ve beden dilini etkili ekilde
11
12
kullanma, rencileri ilgi ile dinleme, rencilere isimleri

ile hitap etme, rencilerin grlerine sayg duyma, etkili
bir iletiimi salayabilmek iin rencilerle ortak bir dil oluturabilme davranlarn retim elemanlarnn bir ksmnn
(dier bir deyile ksmen) gerekletirdiklerini dnmektedirler.
Eletirilere ak olma, yapc eletirilerde bulunma , letiim
becerilerini rencinin geliimi ve bilginin paylamnda etkili
kullanma, rencilerin etkili yaz ve sz dili gelitirebilmelerinde model olma, rencilerin birbirleri ve retmenleri ile
sklkla iletiim kurmalarn salamak iin frsatlar oluturma,
rencilerden gelen dntlere duyarl olma ve bunlardan yararlanma, rencilerle iyi ilikiler kurma ve onlarn salkl
ve dengeli birer kiilik gelitirmelerinde sorumluluk duyma,
ders dnda ulalabilir olma, davranlarnn ise retim
elemanlarnn ok az tarafndan yapldn belirtmilerdir.
retim elemanlar ise anlatm ve ifadelerde ak olma davrann daima yaptklarn sylerken dier davranlar genellikle yaptklarn belirtmilerdir. letiim boyutundaki her
bir davran iin ve genel olarak bu boyuttaki davranlarn tamam asndan retmen aday ve retim elemanlar farkl
dnmektedir21.
Bir baka aratrmada farkl dinleme biimlerini benimsemi
ayr retmen tipine ynelik oluan renme gdlenmesi ve retmen
tiplerinin mesleki yeterliliklerinin deerlendirmeleri yaplmtr. Aratrma zmir Bykehir belediyesinin snrlar ierisinde bulunan okullar arasndan rastgele seilen dokuz okulda lise ikinci snfta okuyan
396 renci rneklem grubunu oluturmutur. Empatik , nyargl
ve beklentili dinleme biimini benimsemi retmen tiplerinin renme gdlemesi zerindeki etkileri karlatrlmtr.
Empatik dinleme biimini benimsemi retmenler; rencilerin
bilisel, duyusal ve davransal boyutlarda olumlu tutumlar meydana
getirmesini salamakta ve rencilerin gdlenmelerini ykseltmektedir. Ayrca bu retmen tipi mesleki beceri boyutlarnda olduka yeterli
grlmektedir. Bu tip iletiim biimini benimsemi retmen tipine
ilikin gelien renme gdlenmesi n yargl ve beklentili dinleme
biimini benimsemi retmen tipine ilikin gelien renme gdlenmesinden daha yksektir. Ayrca meslek beceri boyutlarnda da empatik
iletiim biimini benimsemi retmenler dier iki tip retmenden ok
daha yeterli grlmektedir.
n yargl dinleme ve beklentili dinleme biimini benimseyen retmenlerin rencilerde davransal boyutta olumlu tutumlar meydana
getirirken renme gdlenmelerini ykseltmekte, bu durum bilisel
boyutta ksmen grlmektedir. Ancak bu iki tipteki retmenlerin du-
Empatik dinleme
biimini benimsemi retmenler;
rencilerin
bilisel, duyusal
ve davransal
boyutlarda olumlu
tutumlar meydana
getirmesini salamakta ve rencilerin gdlenmelerini ykseltmektedir.
yusal boyutta olumsuz tutumlar yaratt ve rencilerin renme

gdlerini drd grlmektedir. Ayrca bu retmenler mesleki
beceri boyutunda olduka yetersiz grlmektedir22.
Yaplan bir aratrmada retmen ve renciler arasnda olumlu
ilikiler var mdr? sorusuna yant aranmtr. Aratrmada 2000-2001
eitim retim ylnda Edirne ili ve ilelerinde grev yapan 112 retmen ve 356 lise son snf rencisine Orta retimde Olumlu retmen renci likileri Anketi uygulanmtr. Aratrma bulgularna
gre okullarda olumlu retmen-renci ilikilerinin varl retmenler tarafndan iyi, renciler tarafndan orta dzeyde deerlendirilmitir.
retmenlerin ya, kdem, altklar okulda verdikleri hizmet yl, mezun olduklar eitim kurumuna gre olumlu retmen-renci
ilikileri alglarnda anlaml bir fark bulunmazken cinsiyetlerine gre
kadnlar lehine anlaml fark bulunmaktadr.
rencilerin ise cinsiyet ve anne-babann mesleine gre alglamalarnda anlaml fark grlmezken; anne-babann renim dzeyine
ve ailenin aylk gelirine gre olumlu retmen renci ilikilerini alglamalarnda anlaml fark grlmtr.
50 ile 300 milyon gelir dzeyine sahip ailelerden gelen renciler
ile 300 milyon ve yukars gelir dzeyine sahip ailelerinden gelen rencilerin olumlu retmen-renci ilikileri alglarnda nemli dzeyde
alg fark vardr. Bu bulgu ekonomik g ile insan ilikilerini alglama
arasnda doru orant olduunu gstermektedir. Anne ve babann renim dzeyi ilkokul olan renciler ile anne ve babann renim dzeyi
lise ve niversite olan rencilerin de olumlu retmenrenci ilikileri alglamasnda anlaml fark bulunmutur. Anne-babann renim dzeyi rencinin toplumsal ilikilerini ve gelecekle ilgili beklentilerini
etkilemektedir23.
Bir baka aratrmada da, dinleme srecinde retmen ve yneticilerin alglamalar karlatrlmtr. Aratrmada Kocaeli merkez ile ve
beldelerinde bulunan toplam 121 ilkretim okulunda tarama yaplm;
270 retmen 217 ilkretim yneticisi ile allmtr. Gelitirilen
Etkili Dinleme lei ile elde edilen bulgular aadaki gibidir:
lkretim okulu yneticilerinin etkili dinleme dzeylerinde;
ya, kdem, medeni durum ve okulun bulunduu yere gre anlaml bir fark bulunmad ortaya kmtr.
Yneticilerin kendilerini etkili dinleme dzeyleri yksek olarak algladklar ancak retmenlerin yneticilerin etkili dinleme dzeylerini dk olarak algladklar bulunmutur.
retmenlere gre 22-32 ya grubundaki yneticilerin etkili
dinleme dzeyi yksektir. Bu gruplarn fark anlaml bulunBireylerin kendilerinin ve dnyann
bilincine vardklar
srece alg denir.
Alglama; bireylerin duyular
yardmyla evrelerinden elde
ettikleri bilgileri bir
araya getirip
dzenleyerek
kendileri iin
anlama kavuturmalardr.
13
14
mutur. Bu bulgu yala birlikte etkili dinlemenin arttn gstermektedir24.

Eitim ile ilgili iletiim, renci ve iinde bulunduu ortamn etkileimiyle ilgilidir. rencinin duyular iletiye ve iletinin etkisine yant
verdiinde alglama sz konusu olur.
Alg: Bireylerin kendilerinin ve dnyann bilincine vardklar srece alg denir. Alglama; bireylerin duyular yardmyla evrelerinden
elde ettikleri bilgileri bir araya getirip dzenleyerek kendileri iin anlama kavuturmalardr. Alglama srasnda, beyin etkileri alr ve bunlar
anlamaya alr. Alg sezgi ierir ve bilisel bir sretir25. Alglama
sreci aadaki izimde gsterilmitir26.
Kiinin
Nitelii
Dikkat
Seim
Organizasyon
Yorum
Kii
Nesne
Olay
Davran
nanlar
Duygular
Deerler
Tutumlar
Zaman
Mekan
Alglama Sreci
letiimdeki bir sonraki admda alglar tandk hale geldiinde fark

etme gerekleir. Alglar, deneyimdir. Birbiri zerine ina edilen ve
daha st dzey anlayn temelleridir. Her bireyin kendine zg yaant
ve bilgilerine dayal bir yaant alan vardr. letiimde kullanlan simgeler kiinin yaant alan ile ilgili olduu srece bir anlam tarlar27.
Yaant Alan: letiim srecinde bir szcn anlalmas iin
kaynak ve alcnn bu szce ayn anlam vermesi gerekir. Ayn anlam
salayan ey, kaynan ve alcnn ortak yaant alannda gerekleir.
letiimde ortak yaant alan iine girmeyen iletilerin alglanmas zor
olmaktadr28. letiimde ortak yaant alannn nasl olduu aadaki
izimde gsterilmitir29.
Kaynan
Yaant
Alan
Alcnn
Yaant
Alan
Ortak
Yaant
Alan
Ortak Yaant Alan
Yaant alanlar,
bireyin alglad,
fark ettii tm
olaylar ve dil,
kltrel altyap ve
eitim gibi konular ierir.
Yaant alanlar, bireyin alglad, fark ettii tm olaylar ve dil,

kltrel altyap ve eitim gibi konular ierir. letiim kaynan ve alcnn yaantlarnn rtt alanda gerekleir. Eer, kaynak ile alcnn
ortak bir konusu zerine dayal olmayan bir ileti hazrlanrsa, iletiim
srecinin baarl olmas olanakl deildir30. retimsel iletiimin balca amalarndan biri rencinin yaant alann geniletmektir. Ancak
retimsel amalara gre iletinin anlam ve iletinin nasl yorumlanaca
ok nemlidir31. rencilere sunulan bilgiler ve ara-gereler ya da
rencinin setii bilgiler ve ara-gereler rencinin kendi yaant
alanndan olmaldr. Bylece renci neyin renilmesi gerektiini
renebilir.
Yaant alannn artrlmas, rencinin yetenei gibi pek ok etmene dayanr. Yaant ile renciler, dier rencilere oranla yaant
alanlarn artrma sorumluluunu byk lde stlenirler. Baarl
olmak iin baz rencilere yaant alanlarna yakn retim konusu
sunulmaldr. Baz rencilere de retim bu rencilerin kstl yaant
alanlar iinde verilmelidir.
retimde ilk
adm rencinin
mevcut yaant
alannn belirlenmesidir.
retimde ilk adm rencinin mevcut yaant alannn belirlenmesidir. Somut yaantlar ieren retim teknoloji ve materyalleri rencilerin nceki yaantlarn srece katmasna yardmc olur. Dolaysyla soyut kavramlarn renilmesini kolaylatrr.
rnein; pek ok renci bir yol ya da sokan inasnn eitli ynlerini

izler. Asfalt dken makinalar, alan grayderleri vb. grr. Ancak
rencilerin tm bu yaantlar bir yol yapmann ne demek olduuna ilikin
genelletirilmi gre entegre etmeleri gerekir.
Birbirleriyle ilikili bir biimde bu srelerin tmn gsteren bir
video gstermek rencilerin eitli yaantlarn anlaml bir soyutlamaya entegre etmenin ideal yoludur.
retmenler, renme yaantsnn somutluu ve zaman snrll
konusunda salkl karar vermelidir.
rnein; bir alan gezisi somut renme yaants salar, ancak zaman
alcdr. Ayrca rencilerin ve okulun kstl kaynaklar bu tr bir gezinin
dzenlenmesini gletirebilir.
Ayn yaantnn videoyla gsterilmesi daha az zaman alr ve ok
daha az aba ve para gerektirir.
retmen retim
ynteminin uygunluunu renci
yantlarn inceleyerek belirleyebilir.
retmen ayrca renme yaantsnn rencilerin yaant alanna

uygunluunu belirlemelidir. ok sayda bilgi basl materyal ya da szlerle en ksa srede sunulabilir. Ancak, rencilerin gerekli alt yap
bilgileri ve yaantlar bu szel sembolleri anlamada yeterli deilse
sunuda zaman kazanlrken renmede zaman kaybna neden olur. retmen retim ynteminin uygunluunu renci yantlarn inceleyerek
15
16
belirleyebilir. renciler kendilerinden beklenene ulamlarsa renme

yaantlar uygundur diyebiliriz.
letiim ile yaant arasndaki ilikileri aklaynz.
17
Gzle
Radyo, plak, erit, resimlerle

edinilen yaantlar
Bakalarnn
yardmyla
edinilen
Bakalarnn yardmyla edinilene
Grsel sembollerle
edinilen yaantlar
Az sayda duyu organyla edinilene
Gz veya kulakla
Kendi kendine edinilenden
Szel
sembollerle
edinilen
yaantlar
ok sayda duyu organyla edinilenden
Karmaa
Soyuta
Yaant Konisi: Yaant konisi, Amerikal eitim teknolou

Edgar Dalein yaantlarla kavramlarn oluumu arasndaki ilikilerden
yararlanarak renme-retme srecinde renci, retmen ve eitimcilere yardmc olabilmek zere gelitirdii bir modeldir. Yaant konisi
olarak adlandrlan bu model aadaki izimde verilmitir.
Gz veya kulakla
Hareketli resimlerle
edinilen yaantlar
Gz ve kulakla
Televizyonla edinilen yaantlar

Sergiler yardmyla edinilen yaantlar
Geziler yoluyla edinilen yaantlar
Btn duyu
organlaryla
Somuttan
Basitten
Gsteriler yoluyla edinilen yaantlar

Kendi
kendine
edinilen
Dramatizasyonla edinilen yaantlar

Model ve numunelerle edinilen yaantlar
Dorudan doruya edinilen maksatl yaantlar
Yaant Konisi32.
izimde grld gibi yaant konisi, karmak yaantlarn basitletirilmi ekli olsa da, retim teknoloji ve materyalleri ile yntemlerin yararl olabilecei yollar gstermede ve incelemede pratik bir
rehberdir.
Etkileim
Eitimciler, iyi bir eitimin kritik bileeni olarak etkileimi kabul
ederler. Etkileim ou renme kuramnda ve modelinde bir gerekliliktir33-34-35-36-37. Birbirini karlkl etkileme srecine etkileim denir.
Bu sre, eitimde bireyin, evresiyle ve dier bireyle srekli etkileim
iinde olduunu ortaya koyar. Ancak, yz yze eitim asndan bakldnda retmen ile renci, renci ile renci, renci ile retmenin srekli bir etkileim sreci sz konusu olmaktadr. Eitimde etkileim sreci, renme yaantlarnn kazanlmasnda ve retim hizmeti-
Birbirini karlkl
etkileme srecine
etkileim denir.
Eitimde etkileim
sreci, renme
18
yaantlarnn
kazanlmasnda
nin niteliini arttrmada en nemli etmenlerden biridir. nk; her iki
ve retim hizmetinin niteliini
eitimde de, retmen ve rencileri ieren etkileim ortamnn derslerarttrmada en
deki baarya etkilerini eitli aratrma ve uygulamalar ortaya karnemli etmenlermaktadr. Derslerdeki baary ve retim hizmetinin niteliini arttrc
den biridir.
en nemli gelerin; ipucu, pekitire, dnt, dzeltme ve renci katlm olduu vurgulanmaktadr.
Derslerdeki
baary ve retim hizmetinin
niteliini arttrc
en nemli
gelerin; ipucu,
pekitire, dnt,
dzeltme ve
renci katlm
olduu vurgulanmaktadr.
Etkileim, her ynyle retmen ve renci ilikilerini, grup iletiimini, dersin ynetimini, retim strateji, yntem ve teknikleri ile
aralarn kullanlmasn, retmen ve rencilerin ok boyutlu zelliklerini ve davranlarn iermektedir. Eitimde iletiim sanatn baaryla
uygulayabilmek retmen-renci etkileiminin ynne baldr38.
Etkileim u durumlarda etkili olmak iin bir gerekliliktir39.
Dikkati uyarma.
Dikkati kazanma.
Dikkati srdrme.
renme hedefleri hakknda rencileri bilgilendirme.
Bilgiyi temsil etme.
Soru sorma ve sorular yantlama.
Performans hakknda dnt salama.
Btn retme ve renme modelleri, renme iin bir gereklilik
olarak baz etkileim dzeylerini kabul eder. Etkileim, eitim uygulamalarnda derslerin rencilere iletimine baldr. E deyile, etkileim
derslerin rencilere sunum yntemine dayanr.
Ksaca etkileim, bir bilgi deiimde etkin olarak grev alan bireyin ulat derece olarak tanmlanr. Eitim srecinde drt tr etkileim
sz konusudur. Bunlar; renci - ierik, renci-eitmen, rencirenci ve renci-ortam etkileimidir. Eitim srecindeki bu etkileim
trleri aada verilmitir.
TR
AIKLAMA
AMA YA DA ETK
RENCERK
ETKLEM
Bilgi ve dnceleri renciler Bu etkileim, yeni bilgiyi hatrlamak

kendi kendine tartr.
iin rencilere izin veren mevcut
bilgiyle baz ilikilerini bulmaktr.
RENCRETMEN
ETKLEM
Eitimde temsil edilen bilgi ve retmenler bu etkileimi ok istenidnceler hakknda renci ve lir, renciler ise gerekli olarak
retmen arasndaki etkileimdir.
dnrler.
RENCRENC
ETKLEM
renciler eitimdeki bilgi ve renciler bu etkileimin olmadndncelerle ilgili dier renciler- dan ikayet ederler.
le etkileirler.
RENCORTAM
ETKLEM
renciler ve retmenler, ierikle Eer etkileim ok fazla aba gerektietkilemek iin teknoloji ile etkile- riyorsa, renme ve etkileim dier
irler.
etkileimlere gre daha az olabilir.
Eitim Srecinde Etkileim
ilk etkileim tr
renci-ierik
etkileimidir.
kinci bir etkileim

renci-retmen
etkileimidir.
Yukarda grld gibi ilk etkileim tr renci-ierik etkileimidir40. Bu tr etkileim her rencinin eitimde yer alan bilgi ve dnceler hakknda kendisiyle konumasn ierir41. Bu tr etkileimin
amac, yeni bilgi ile var olan bilgilerin baz ilikilerini rencilerin
bulmasn salamaktr. retmenler rencilerle etkileiminde eitimin
ieriini gz nne alrlar42.
kinci bir etkileim renci-retmen etkileimidir43. Bu retmenin rencilerle bilgi ve dnceler ile ilgili etkileimidir44. Byle bir
etkileimi retmenler renme sreci iin ok istenilir kabul ederler ve
renciler de renme sreci iin gerekli olarak grrler45.
rencilerin birbirleriyle etkileimi nc bir etkileimdir46. Bu
tr etkileim eitimde temsil edilen bilgi ve dncelerle ilgili rencilerin birbiri ile etkileimidir. Byle bir etkileim eksik olduunda renciler sklkla eitimde etkileimin olmamasndan ikayet ederler.
Drdnc tr etkileim renci-ortam etkileimidir. Birok retmen ve renci snftaki renme retme srecinde teknoloji ile etkileirler.
rnein; renci retmene internet araclyla yazl olarak bir soru yollar ve retmen de yant geri gnderir. renci arkadalaryla birlikte
kulland bir sohbet odasna e-posta ile bir soru gnderir ve snf arkadalarndan yant almak iin gelecek gne kadar beklemek zorundadr.
Bu tr etkileim; ayn zamanl etkileim ya da e zamanl etkileim
olarak adlandrlr.
Etkileim farkl zamanlarda da olabilir. Farkl zamanlarda ortaya
kan etkileime ezamanl olmayan ya da farkl zamanl etkileim denir47.
retmenlerin snf ortamndaki etkileimde iletinin renci tarafndan aka ve yeterince alnmasn salayacak yntem, teknik, ara
ve gereleri dikkatle semesi nemlidir.
19
20
Yntem ve Teknik
Yntemler, rencilerin hedeflere
ulamasna ya da
ierii iselletirmesine yardmc
olmas iin seilen
retim ilemleridir. Teknikler ise
yntemleri uygulamaya koyma
biimleridir.
Anlatm ynteminde, bir kaynak
bilgileri rencilere dramatize eder
aktarr ya da
anlatr.
Yntem olarak
tartmada renciler arasnda ya
da renciler ile
retmen arasnda gr ve duygu
alverii yer alr
Yntemler, rencilerin hedeflere ulamasna ya da ierii iselletirmesine yardmc olmas iin seilen retim ilemleridir. Teknikler
ise yntemleri uygulamaya koyma biimleridir.
Balca yntem ve teknikler; anlatm, tartma, altrma, ve uygulama, birebir retim, keif, problem zme, grupla ortaklaa renme,
gsteri, oyun ve benzetimdir.
Anlatm: Anlatm ynteminde, bir kaynak bilgileri rencilere
dramatize eder aktarr ya da anlatr. Bu, kaynak kiinin kontrolnde
olan, rencilerden yant alnmayan, etkileime girilmeyen tek ynl
iletiimdir. Kaynak; ders kitab, radyo, teyp, video, film ya da retmen
olabilir. Kitap okuma, kaset dinleme, video izleme, ders dinleme bu
ynteme ilikin rneklerdir.
Tartma: Yntem olarak tartmada renciler arasnda ya da renciler ile retmen arasnda gr ve duygu alverii yer alr. Tartma yntemi, retim hedeflerini sonuca ulatrmadan nce bir grup
rencinin bilgi, beceri ve tutumlarn deerlendirmenin yararl bir
yoludur. Bu balamda, tartma retmenin grupla ve grup ierisinde
yakn iliki kurmasna yardmc olabilir ve bu da ortaklaa ve birlikte
renmeyi hzlandrr. Bu yntem retim ve renme srecinin herhangi bir evresinde kullanlabilir.
Tartma yntemi, rencileri merak ettirerek ya da ilgilerini temel
noktalara ynelterek sunulara hazrlamada kullanlabilir. Baz teknolojiler ve materyaller tartma iin daha uygundur.
rnein; tepegzle yaplan sunular videoya oranla tartma tekniklerine

daha elverilidir.
Sunu sonras
tartmalar, soru
ve yantlar ok
nemlidir.
Sunu sonras tartmalar, soru ve yantlar ok nemlidir. Bunlar

rencilerin ve retmenin hedeflere daha kolay ulamasn salar.
Bunlar ayrca her rencinin iletiyi iselletirmesine yardmc olur.
Tartma ve projeler retim etkisini deerlendirme teknikleridir. Bu tr
teknikler her ya grubundan rencilere yararl olsa da zellikle yetikin rencilerin dier yetikinlerle deneyimlerini paylamasna olanak
salar.
Altrma ve Uygulama: Altrma ve uygulamada renci yeni
becerinin akcln artrmak ya da var olan beceriyi yenilemek zere
tasarlanan bir dizi altrma yapar. Bu yntemin kullanlmas, rencinin nceden uygulamas yaplacak kavram ya da ilke zerinde eitim
almasn gerektirir. Etkili olmas iin altrmalarn, dorulara dnt
yanllara ise dzeltme sunmas gerekir.
Altrma ve uygulama, matematik konularn alma, yabanc dil

renme, gibi almalarda olduka etkilidir. Belli teknoloji ile materyal
trleri ve sistemleri, szgelimi laboratuar kullanm zellikle bu ynteme uygundur. Ayrca, matematik, heceleme, dil retimindeki altrmalar iin kasetler etkili ekilde kullanabilir.
21
Altrma ve
uygulamada
renci yeni
becerinin akcln artrmak ya
da var olan
beceriyi yenilemek
zere tasarlanan
bir dizi altrma
yapar.
Birebir retim: Bir retici-insan, bilgisayar ya da basl materyal konuyu sunar, soru ya da problem ortaya atar, rencinin yantn
ister, yantn inceler, uygun dnt verir ve renci istenen yeterlik
dzeyini gsterinceye dek altrma yaptrr. Bu daha ok bire bir temelde yaplr ve okuma, yazma ve matematik gibi temel becerileri
Altrma ve
retmede kullanlr.
uygulama, mateBu ynteme ilikin dzenlemeler retmen-renci (Sokrat diya- matik konularn
alma, yabanc
logu), bilgisayar-renci (Bilgisayar destekli birebir retim yazlm) dil renme, gibi
ve basl materyal-renci (Dallara ayrma programl retim) eklinde almalarda
olabilir. Bilgisayar retici rolne zellikle uygundur. nk bilgisayar olduka etkilidir.
farkl renci girdilerine hzl bir ekilde yant mens sunma yeteneine sahiptir.
Keif: Keif ynteminde, renmeye ynelik aratrma yaklam
kullanr. Bu yntem deneme yanlma yoluyla zlecek problemleri
sunar. Keif ynteminin amac katlm yoluyla konunu derinlemesine
anlalmasn hzlandrmaktadr. rencinin kefedecei kurallar ya da
ilemler nceki deneyimlerden karlabilir, kaynak kitaplara dayanabilir ya da bilgisayar veri tabannda saklanabilir.
retim teknoloji ve materyalleri keif ya da aratrmay zendirmeye yardmc olabilir.
Keif ynteminin
amac katlm
yoluyla konunu
derinlemesine
anlalmasn
hzlandrmaktadr.
rnein; video kasetler ya da video diskler ilkretim basamandaki Fen ve

Teknoloji dersinde keif retimi iin kullanlabilir. renciler grsellerde
sunulan ilikileri gzlemek iin video izler ve daha sonra bu ilikileri aklayan
ilkeleri kefetmeye alr.
rnein; balonun iirilmesini izleyen renciler havann bir arl olduunu
kefederler.
Keif renmesi belli bir konuda ya da ilgilerine eken bir konuda
rencilerin bilgi aramasna da yardmc olur. Aratrma zaman alcdr.
Ancak, rencilerin ders kitaplar tesinde bilgileri aratrmasna yarayan etkili bir yntemdir. Aratrmalar genellikle renciler ve retmen
iin yeni bilgilerin bulunmasn salar.
rnein; ktphane grevlisi aratrma srecinde renciye
ve retmene yn gsterir, bilgilerin yorumlanmasnda ve
aratrma ilemleri konusunda destek salar.
Problem zme: renci zor bir problemi zmek amacyla nceden zerinde uzmanlat becerileri kullanr. renci problem zerken; problemi ak ekilde tanmlamal, verileri incelemeli ve zm
Problem zmenin yaygn olarak
kullanlan trlerinden biri vaka
almasdr.
22
retmelidir. Bu sre yoluyla rencinin allan konuyu ok iyi anlamas beklenir.

Problem zmenin yaygn olarak kullanlan trlerinden biri vaka almasdr.
rnein; ilkretim basamandaki Eitimi dersinde rencilere kk
bir retici firmadaki durumla ilgili bilgiler verilir ve dk retim soruna bir
zm bulmalar istenir.
renciler problemi nasl ele alacaklarna karar verdikten sonra
ibirlii iinde alarak var olan kaynaklardan veriler toplamamak
zere bilgilere ular.
Herhangi bir retim durumunda eitli yntemler farkl amalara
ulamada kullanlmaldr. Bu farkl amalardan balcalar; ilgi toplama,
gdleme, yeni bilgiler sunma ve uygulama yapma olmaldr. Baz
yntemler farkl renme stili olan rencilere daha uygundur.
rnein; somut dnenler iin problem zme yntemi, soyut
dnenler iin dnce uyandrc sunumlar kullanlabilir.
Grupla Ortaklaa renme: ok sayda aratrma rencilerin
ekip olarak projeler zerinde alrken birbirlerinden rendii iddiasn desteklemektedir. Bilgisayar terminalindeki iki ya da renci
verilen problem zerinde tartrken pek ok ey renir. Baz bilgisayar
programlar ou rencinin ayr bilgisayarlarda etkileimsel olarak
almasn salar.
ou eitimci okullardaki rekabeti havay eletirir. Onlara gre
rencilerin not alma hedefi yaamdaki ve ou iteki ibirlii gereine
aykrdr. retmen ve renciler ounlukla kendilerini kedi fare oyunu iinde bulmaktadr. Snflarndaki rekabet ayrca rencilerin birbirinden renmesiyle de atmaktadr.
Rekabeti renmeyi eletirenler ortaklaa renmeyi vurgulamaktadr. Bu kiiler rencilerin birlikte alma ve renme becerileri
gelitirmesi gerektiini, nk iyerlerinde ekip almasna gerek duyulacan savunur. Bir ok mezun ise okulda ekip almas deneyimi
edinmediklerini belirtir48.
Grup olarak renciler yalnzca metinleri tartarak ya da materyal
izleyerek deil, ayn zamanda materyal reterek de ortaklaa olarak
renir.
rnein; bir film ya da slaytn tasarm ve retimi ortaklaa renme frsatdr.
Bu tr renme ortamlarnda retmen rencilerle alan i orta olmaldr. Ortaklaa renme ile ibirlikli renme arasnda ayrm
da yaplabilmektedir. birlikli renmede retmen, renmede ren-
birlikli renmede retmen,

renmede
rencilerle ortak
olarak alr;
ortaklaa renmede ise renciler ile birlikte
alr.
Gsteride renci
renilecek
becerinin asln ya
da rneini ya da
bir ilemi izler.
cilerle ortak olarak alr; ortaklaa renmede ise renciler ile birlikte alr.
Gsteri: Gsteride renci renilecek becerinin asln ya da rneini ya da bir ilemi izler. Gsteriler video kamera ile kaydedilip ve
tekrar izlenebilir. ki ynl iletiim ya da rencinin dntl uygulama
yapmas isteniyorsa retmene gerek vardr.
renciden fiziksel performans taklit etmesi, ya da rol modeli ilevi gren kiinin sergiledii tutumlar ya da deerleri benimsemesi
istenebilir. Baz durumlarda ise bir eyin nasl iledii gsterilir.
banda eitim ounlukla birebir gsteri eklinde yaplr.
rnein; deneyimli ii, yeni ie girenlere bir ilemin nasl yaplacan gsterir.
Bu dzende soru sorulmas ve sorularn yantlanmas olanakldr,
bu ekilde hatalar ve yanl anlamalar ortadan kalkar.
Oyun: Oyunlarda renciler hedefe ularken belirli yollar izlerler. Oyunlar ounlukla rencilerin problem zme becerileri kullanmasn ya da ileri dzeyde yeterlilik gerektiren konu bilgisine uzmanlk
sergilemelerini gerektirir. Bu zellikle gdleyici bir tekniktir. Oyunda
bir renci ya da renci grubu yer alabilir.
retimsel oyunlardan en yaygnlarndan biri i konusundaki renmeyle ilgilidir.
rnein; katlmclar hayali irketlerle ilgili karar vermek zere ynetim
ekipleri olutururlar. En yksek irket karna sahip ekip oyunu kazanr.
Benzetim: Benzetimde renci gerek yaamdaki bir durumun
benzeriyle kar karya gelir. Riske girilmeden aslna uygun yaant
kazanlr. Benzetimde katlmc diyalogu, materyal ve teknolojinin birlikte kullanm ya da bilgisayarla etkileim yer alr49.
rnein; ilkretim basamandaki Fen ve Teknoloji dersindeki laboratuar
deneyleri benzetim ile yaplabilir.
23
24
Teknoloji
Gzlenen anlamyla teknoloji, temel olarak organize bir sral snflamayla (hiyerariyle) insan ya da insan gruplar tarafndan iletilen
byk makineler, olaylar ve insanlar zerindeki rasyonel kontrol sistemleridir50. Teknoloji szc (Latince ekliyle texere: dokumak ya
da ina etmek), pek ounun dnd gibi ille de makinelerin kullanm anlamna gelmemekte; bunun yerine bilimsel bilgiyi kullanan
herhangi bir uygulamal sanat anlamna gelmektedir. Bu uygulamal
sanat Fransz sosyolog Jacques Ellul tarafndan technique olarak tanmlanmtr. Ona gre, teknie tmyle baml olan makinenin kendisidir ve makine yalnzca tekniin kk bir ksmn oluturur. Belirli bir
tekniin sonucu yalnzca makine deil; teknik tarafndan oluturulan
makinenin retim uygulamalar da bu sonuca dahildir. Sonu olarak o,
davran bilimleriyle retim teknolojisinin ilikisi, fizik bilimleriyle
mhendislik teknolojisi arasndaki ya da biyoloji bilimleriyle tp teknolojisi arasndaki ilikiye paraleldir grne inanmaktayd51. Teknoloji,
makinelerin ierdiklerinin yan sra yntemleri, sistemleri, gerek insan
tarafndan gerek insansz ynetim ve kontrol mekanizmalarn, sorunlara ilgiyi, sorunlarn zorluk derecelerine gre bir bak eklini, teknik
zmlerin olabilirliini ve bu zmlerin yaygn ekilde gz nnde
bulundurulduu gibi ekonomik deerlerini iermektedir52.
Teknoloji, bilimin belirledii kurallarn uygulanmasyla fiziksel
doa zerinde insann uzmanlamasn salamak iin tasarlanm rasyonel bir disiplindir53.
nsanlarn sorunlarna yardmc

olacak zmlerin
retilmesi amacyla; makinelerin,
aralarn, materyallerin ve yntemlerin gelitirilmesi ve uygulanmas olarak
tanmlanabilir.
Yukardaki aklamalara gre teknoloji, yalnzca makineleri deil

bu makinelerin iletilmesi ve renme srelerini de kapsamaktadr.
Makineler teknolojinin yalnzca bir parasn oluturmaktadr. Oysa
teknoloji zme ilikin bir yntemler btndr. Uygulanan tekniklerin dayandrld bilimsel ilkeler teknolojiyi oluturmaktadr. Farkl
tanmlar olmasyla birlikte teknolojiyi ksaca, insanlarn sorunlarna
yardmc olacak zmlerin retilmesi amacyla; makinelerin, aralarn,
materyallerin ve yntemlerin gelitirilmesi ve uygulanmas olarak tanmlanabilir.
Teknoloji insana ilikin tm eylemlerde nemli bir rol oynamaktadr. Bu nedenle teknolojiye sahip olmak ya da olmamak sorgulanmas
gereken deildir. Bunun yerine insana ait eylemlerde teknolojinin hangi
rol oynad sorgulanmaldr54.
Eitim Teknolojisi
Teknik szcnden gelen teknoloji kken itibariyle ara anlamna gelmektedir. kinci Dnya Sava sonunda sava teknolojisinin bar
teknolojisine dnmesi eitimi de etkilemitir. Hemen her alanda bi-
Teknoloji zellikle
eitimci rolndeki
insanlarn hedef
kitleye uygun,
lim, endstriye yaratc biimde ya/ya da pratik amalarla uygulanrken

sanayi toplumlarnda, geleneksel renci/retmen etkileiminin yerini
renci/ara etkileimine dntrme zerine savlar gelitirilmitir55.
Eitimi etkileyen teknolojik geliimleri ele alan pek ok alma bulunmaktadr. Ancak ilk akla gelen teknolojik bulular arasnda alfabenin
bulunmasyla insanolu bilgisinin anlatlmas, kaydedilmesi ve saklanmas iin entelektel bir yntem gelitirmitir56. Devamnda kat ve
yaz aralar icat edilmi, ilk kitaplar matbaann kefi izlemitir. Kara
tahta gnmzde yerini elektronik tahtalara brakmaktadr. Eitimde
teknoloji kullanmndaki gelime hzla devam etmekte ve artk bilgisayarlar araclyla sanal gereklik sistemleri bile snflarmza girebilecek noktaya gelmektedir.
Teknoloji zellikle eitimci rolndeki insanlarn hedef kitleye uygun, sistemli, gelimi eitim materyalleriyle, ksa sre ierisinde ulaabilmesini ve gerekli becerileri daha nitelikli ekilde kazandrabilmesine yardmc bir aratr.
Teknolojinin tanmnda olduu gibi eitim teknolojisinin tanm da
farkl kiilerce farkl ekillerde yaplmaktadr. Bu, tanm getiren kiilerin hangi noktadan konuyu ele aldklar ile de ilikilidir57.
Eitim teknolojisi; problemlerin analizi ve bu problemlere ilikin
zmlerin bulgular, uygulamalar, deerlendirmeleri ve ynetimi iin
gerekli insanlar, yordamlar, fikirleri, ekipmanlar ve organizasyonu
ieren insan renmesinin tm ynlerini kapsayan karmak, btnleik
bir sretir58.
Eitim teknolojisi genel olarak retim kuramlarnn uygulanmasnda kullanlan tm yntem ve teknikleri kapsamaktadr59.yleyse
eitim teknolojisi; geliim, renme, retim, ynetim ve teknolojilerin
eitim sorunlarnn zmne uyarlanm bir bilekesidir60.
retim Teknolojisi
ou kez eitim ve retim teknolojileri i ie gemi ekilde bir
dierinin yerine kullanlmaktadr. Eitim teknolojisi neden ile ilgilenirken retim teknolojisi nasl ile ilgilenmektedir61.
retim teknolojisi davranlarda ya da dier renme sonularnda bir deiim oluturulmas umuduyla bireylerin evrelerini ister makineleri yardmc ara olarak kullanarak isterse hi bir makine kullanlmadan deitirme abasdr62. retim teknolojisi, retim sorunlarnn
zm iin davran ve fizik bilimlerinin ieriinden ve dier bilgilerden uyarlanan sistemli ve sistematik strateji ve tekniklerin uygulanmas63 olarak da tanmlanabilir.
retim teknolojisi; retimde
karlalan
sorunlarn bilimsel
ilkelere bal
olarak nasl
zlebileceiyle
ilgilenmektedir.
Yukardaki tanmlardan yola karak retim teknolojisi; retimde karlalan sorunlarn bilimsel ilkelere bal olarak nasl zlebileceiyle ilgilenmektedir, diyebiliriz.
25
26
retim teknolojisinin, eitimin yneticisi deil hizmet vereni olmas gerekir. Yalnzca varolduu iin ya da bir kurumun ortaya kan
gsterili gelimeleri izleyemeyecei endiesi ile kullanlmamas gerekir. Gelimi bir teknoloji tam doygunluk ile eit tutulmamaldr. Baz
derslerde teknoloji kullanm btn bir dnem boyunca yalnzca birka
saatlik sre iin uygun grlebilir. Az saydaki derslerde teknoloji kullanm retim dneminde ayrlan derslerin te ikisinde yapc bir
ekilde kullanlabilmektedir. ok az saydaki derslerde ise tm sreci
kapsamaktadr64.
Eitim teknolojisi ile retim teknolojisi arasndaki benzerlikleri ve
farkllklar belirleyiniz.
Materyal Gelitirme
retim teknolojisi ve materyal gelitirme birbirine bal kavramlardr. Doru, gncel ve etkin materyal gelitirme iin retim teknolojisinden yararlanlr.
retim materyalleri, renme sreci ierisinde retmen tarafndan deiik ortamlarda rencilere sunulan aralardr. Bu aralar; basl
materyaller, fotoraflar, maketler, gibi ilk bakta anlalr nesneler
olabilecei gibi ieriine erimek iin daha yksek teknolojiye gereksinim duyan ses kasetleri, videolar, CDler, internet sayfalar, eitli yazlmlar gibi ortamlarda da sunulabilir.
retim materyalleri nceden gelitirilmi retim programnn
gereksinimleri dorultusunda hazrlanmaldr. Bu noktada uygun yaklam ve uygun materyallerin seimi iin retilecek ierik ve hedef kitleyi oluturan bireyler hakknda doru bilgilendirmeye gereksinim vardr.
Bu bilgi retim program ierisinde yer almaktadr.
Aadaki izimde retim materyalleri gelitirme srecinin bileenleri ve bu bileenlerin etkileim biimleri verilmitir.
renme
Ortam
Hedef
Kitle
erik
retim
Yaklam
retim
Materyalleri
retim Materyalleri Gelitirme Sreci Bileenleri ve Etkileim Biimleri65.

izimde grld gibi ift tarafl oklar eler aras karlkl etkileimi vurgulamaktadr.
renci gereksinimlerini tam olarak karlayacak hazr materyallerin seilmesi ve kullanlmas gerekmektedir. Eer bu salanamyorsa,
ikinci seenek olarak var olan materyallerin daha uygun hale getirilip
kullanlmas gerekir. Ancak bu da olanakl deilse, son seenek olarak
retmenin kendisi materyalleri gelitirebilir. Ne var ki, bu sre olduka uzun zaman alr ve youn emek gerektirmektedir65.
Snf ortamnda kullanlabilecek teknoloji ve materyallerin
balcalar unlardr:
Gerek nesne ve modeller,
Yazl gereler (kitaplar, brorler vb.),
Grsel basl materyaller (resimler, fotoraflar, izimler, tablolar, grafikler),
eitli pano ve tahtalar (ilan tahtas, kara tahta, beyaz tahta, tebeir, iaret kalemleri, elektronik tahta),
Tepegz ve saydamlar,
Slaytlar ve film eritleri,
Ses geleri (ses kasetleri, CDleri, ses karan nesneler),
Televizyon ve video (Programlar, video kasetler, VCDler),
Bilgisayar
Her retim materyalinin kendine zg zellikleri vardr. Kimi materyaller grsel ya da iitsel geleri n plana karrken kimileri ise etkile-
renme-retme
iinin gerekletii
alana eitim
ortam denilmek-
27
28
im sunabilmesi ya da boyutluluklaryla dierlerinden ayrlmaktadr.

Eitimciler ncelikle hangi ortam niteliklerine sahip materyal kullanmas
gerektiine karar vermelidir. Bu sreci etkileyen etmenlerden arasnda hi
kukusuz ekonomi ve gerekli zaman da yer alr.
retim teknolojileri ile retim materyalleri arasndaki ilikileri belirleyiniz.
retimde Teknoloji ve Materyallerin Temel levleri
renme-retme iin bir ortamn olmas gerekir. Davran deitirme sreci olarak kabul edilen eitimi salayabilmek iin uygun ortamlarn
oluturulmas nem tamaktadr. renme-retme iinin gerekletii
alana eitim ortam denilmektedir. Eitilecek bireylerin iinde bulunduklar
koullara gre eitim ortamlar farkllamak zorundadr. Her basamaktaki
okullar, okullarda uygulanan programlar ve programlarda yer alan dersler
iin farkl eitim ortam oluturulmas gerekmektedir. Eer deiik programlarn uyguland, dolaysyla derslerin verildii okul, bina derslik ve
laboratuarlar ile retim teknoloji ve materyalleri yoksa ya da yetersiz ise
ve hemen hemen birbirinin ayns ise bu eitim ortamnn uygun olmad
kolayca sylenebilir.
Her bir programda yer alan dersler, hatta derslerdeki konular iin deiik eitim ortamlarna gereksinim vardr. Dier bir deyile derslik yaps,
retmen nitelii ve kullanlmas gereken retim teknoloji ve materyalleri
bakmndan farkl eitsel evrenin oluturulmas gerekir. nk, retim
teknoloji ve materyalleri renmenin kalc izli olmasn salamak bakmndan ok nemlidir. Bir retme etkinlii ne kadar ok duyu organna
hitap ederse renme daha iyi daha kalc ve daha izli olmakta, unutma da
daha ge olmaktadr.
renilenlerin % 83 grme, % 11i iitme, % 3.5i koklama, %
1.5i dokunma ve % 1i tatma yaantlar yolu ile renilmektedir. Bir
aratrmann sonularna gre de, zaman faktr sabit tutulduunda insanlar;
okuduklarnn %10unu,
ittiklerinin %20'sini,
grdklerinin %30'unu,
grp iittiklerinin %50'sini,
sylediklerinin %70'ini,
yapp sylediklerinin de %90'n
hatrlamaktadrlar66.
Bu aratrmann sonular gstermektedir ki, her tr ve dzeydeki
eitim uygulamalarnda amalara ulaabilmesi iin retim teknoloji ve
materyallerinden yararlanlmas gerekmektedir.
retim, rencilerin yetenekleri ve ilgileriyle uyuan hedeflerin,
ieriin ve yntemlerin seiminde rencilerle birlikte alldnda
Teknoloji ve
materyal kullanarak sunulan
retim ile, rencilerin gereksinimlerini belirlemek
ve buna gre
retimi ayarlamak iin daha az
zaman harcanlmaktadr.
bireyselleir. Farkl rencilerin renme gereksinimleri incelenerek ve

bunlar karlamak zere programlar hazrlanarak, retim daha ulalr
hale getirilmektedir.
rnein; radyo ve televizyon, uydular araclyla deerli pek ok bilgiyi
uzak kylere ve evlere aktarabilmektedir. zel donanm (destekleyici teknoloji), devimsel ve duyumsal engeli olan kiilerin karlaabilecei sorunlarn
ortadan kaldrlmasna yardmc olabilmektedir. Bu aralarda kullanlan
eitim programlar, yeterince retmen bulunmayan okullara gnderilebilmektedir.
Teknoloji ve materyallerle retim daha ekonomik hale getirilebilmektedir. Teknoloji ve materyal kullanarak sunulan retim ile,
rencilerin gereksinimlerini belirlemek ve buna gre retimi ayarlamak iin daha az zaman harcanlmaktadr. retmenlerin ve rencilerin zamanlarnn daha az harcanlmas, okullamann hzn ve maliyetini olumlu ynde etkilemektedir. Hzl ve daha ekonomik okullama,
rencilerin okuldan daha erken ayrlmas ve okulda kaldklar srede
daha ok bilgi renmesi anlamna gelmektedir.
retmenler teknoloji ve materyal kullanm konusunda ilgisiz ya
da yetersizse, eitim programnn rencilerin renmesini salamada
baarl olamayaca sylenebilir. retmenlerin teknoloji ve materyal
kullanmyla ilgili tutum ve yetenekleri rencilerin renmesinde etkili
olmaktadr. Baz retmenler, derslerinde teknoloji ve materyallerden
yararlanma konusunda yeterli bilgiye sahip olmayabilir. Baz retmenler de daha yeni teknoloji ve materyal kullanma konusunda isteksiz
olabilir. Ayrca baz retmenler teknoloji ve materyalleri kullanmann
zor olduu dncesine kaplarak, bask altna girdiklerini hissedebilirler ya da geleneksel stratejilere ve geleneksel teknoloji ve materyallere
daha ok gvenebilirler. Tm bu olumsuzluklar ortadan kaldrabilmek
iin, retmenlere, eitim teknolojisinin rnlerinden nasl yararlanaca konularnda gerekli bilgiler verilmelidir.
Eitim uygulamalarnda balca temel gereksinimi karlamak
iin retim teknolojileri ve materyal kullanmna bavurulmaktadr.
Bunlardan birincisi, daha geni kitlelere eitim hizmeti gtrmektir.
kincisi, var olan eitim kurumlarndaki renme-retme srelerini
verimli hale getirmek, ncs ise renme retme etkinliklerini
bireyselletirmektir. retim teknoloji ve materyallerinin salad ve
salayabilecei belirtilen dier tm olanaklar, iaret edilen temel
gereksinimle dorudan ya da dolayl olarak ilgili grnmektedir. Daha
da snrlamak gerekirse, retim teknoloji ve materyallerinin en ok,
eitimde kapasite yaratmak ve eitimin verimliliini artrmaya ynelik
sistemler gelitirmeye ynelik almalarla ilgilendii sylenebilir67.
nceleri retim teknoloji ve materyalleri ikincil bir neme sahipken, son yllarda, zellikle de retim teknolojileri ve materyallerin
geliimiyle, teknoloji ve materyal kullanm, daha ak biimde ne
29
30
kmtr. retimde teknoloji ve materyallerin kullanm geleneksel

ders aralarnn kullanmndan daha gtr. O nedenle teknoloji ve
materyaller yntemsel uygulamann kapsamna daha zor alnmaktadr.
nk, gelimi teknoloji ve materyaller, daha ok engel karabilmektedirler, daha karktrlar ve daha pahaldrlar. Ayrca teknoloji ve materyaller tm dikkatleri zerlerine toplamakta ve kullanmda rehberlik
ve eitim gerektirmektedirler.
retim amal teknoloji ve materyal kavramlar retim yntemi
kavram kadar zgl deildir. Eitim alan yaznnda yntem, eer zel
bir aklama eklenmemise, genellikle retim yntemlerini artrmaktadr. Teknoloji ve materyal kavramlarna eitimsel adan bakldnda, birok ilevinin olduu grlmektedir. Bu ilevlerden balcalar
unlardr:
retme ve renme ara ve gereleridir.
Bilgileri iletir.
Gerekliin sunumunu salar.
letiim aralardr.
Nesnelletirilmi eitim sistemleridir.
Sembolletirme aralardr.
retim ve renim Arac Olarak Teknoloji ve Materyaller:
Geleneksel eitimde teknoloji ve materyaller, zellikle de teknolojilere
ynelik materyaller, retme ve renme aralarnn zel bir grubu
olarak grlmektedir. retme ve renme aralarnn en nemli zellikleri; belirgin bir ama-ara ilikisine sahip olmas ve materyalin niteliidir. Bu anlamda teknoloji ve materyaller retim ve renme aralar, retim ve renme amalarna uyarlanan ders ara ve gereleridir.
Bilgilerin leticisi Olarak Teknoloji ve Materyaller: Bu anlamda teknoloji ve materyaller, ncelikle bilgi datmn merkezine almaktadr.
rnein; bir derse ait bir nesne tek bana yeterli deildir. Eer boyanm,
kresel bir nesne olarak bir yerkre derste iletiimi salayacaksa, o zaman
burada sz konusu olan bir iletiim nesnesidir. Bu, dnyann modeli olarak,
dnya stne bilgi verme ilevini yerine getirmektedir68.
Bu anlamdaki teknoloji ve materyaller amal, iletiimsel ve derse
ynelik donanm ve bu donanmla birlikte kullanlan teknik gere olarak
kabul edilebilir. Burada donanm ve teknik gere birlikte ele alnmakta
ve daha ok iletilen bilgi n plana karlmaktadr. Bylece retim
teknoloji ve materyalleri bilgilerin taycs ve/ya da datcs konumuna gelmektedir.
Gerekliin Sunucusu Olarak Teknoloji ve Materyaller: Ulalmas kolay olmayan bir gerek, yapay renim durumlaryla kolaylkla sunulabilmektedir. Bunu salamada retim teknoloji ve materyallerinden yararlanlabilmektedir. Gereklik bu kapsamda ikili bir anlama
Gereklik, hem
bilginin ieriidir,
hem de kaynadr.
Teknoloji ve
materyaller;
retimde ncelikle izleme arac, bir
sunu biimi ya da
gsteri teknolojisi
olarak anlalmakta ve incelenmektedir.
renme ve
retme srecinde retim teknoloji ve materyalleri, renci ile
sahiptir: Gereklik, hem bilginin ieriidir, hem de kaynadr. Ayrca,

gereklik hem oluturulmas gerekendir hem de alglanabilir olan ve
alglamaya yneltendir. Bu anlamda teknoloji ve materyaller; retimde ncelikle izleme arac, bir sunu biimi ya da gsteri teknolojisi olarak anlalmakta ve incelenmektedir.
letiim Arac Olarak Teknoloji ve Materyaller: Bilgilerin iletimi genellikle iletiimle ayn kabul edilmekte ya da en azndan aka
ondan ayrtrlamaz olarak grlmektedir. letiim arac olarak teknoloji ve materyaller nemli bir yere sahiptir. renme ve retme srecinde retim teknoloji ve materyalleri, renci ile retim sistemi arasndaki iletiimin somut arac konumundadr. Teknoloji ve materyaller,
yalnzca bir iletiim arac olmaktan te, iletiimi yaplandrmada da
temel e konumunda olabilmektedir.
Nesnelletirilmi Eitim Sistemleri Olarak Teknoloji ve Materyaller: renme ve retme kuramlar bilginin iletiim srecine
yerletirilmesinden ok, bilginin ilenmesini vurgulamaktadr. Ders iin
planlanm sistemlerde grmelerde ya da daha deiik alanlarda kullanmak iin gelitirilmi olan teknoloji ve materyaller, daha ok bilginin
ilenmesi bakmndan farkllamaktadr.
Sembolletirme Aralar Olarak Teknoloji ve Materyaller:
Semboller, deiik atflar ya da betimlemeler iin kullanlabilecek ve bir
sistem iinde organize edilebilecek ana paralar ya da materyallerdir.
Sembolletirmenin teknolojiyle ilikisi olduka nemlidir.
31
32
rnein; Antik ada Fenike Alfabesinin kullanlmaya balanmas, bask

makinesinin bulunmas, duran ve hareket eden resimlerin gelitirilmesi, ses ve
grntlerin uzak mesafelere gnderilmesi ve bunlarn bilgisayar ile
birletirilmesi, geri arlabilmesi ve deitirilebilmesi sembolletirme aralar
olarak retim teknoloji ve materyalleridir69.
retim teknoloji
ve materyalleri,
yntemsel uygulamaya baldr.
retim teknoloji ve materyalleri, yntemsel uygulamaya baldr.

Bunlar; yntemlere bal olarak seilmekte ve yntemler tarafndan
snrlandrlmaktadr.
Yukardaki aklamalar dorultusunda retim teknolojisinin ve
materyallerinin nemi ortaya kmakta ve sosyal gereksinimleri tam
anlamyla karlayacak bir eitim sreci ierisinde daha hzl, daha etkin
renme iin teknolojiden daha fazla yararlanlmas gereklilii ortaya
konmaktadr. Bu noktada ncede de belirtildii gibi teknoloji ama
deil ara olarak kullanlmaldr. Teknolojinin temel varolu nedeni
insann kendi sorunlarna zm bulmak amacyla aralar ve yntemler
gelitirmesidir. Bu aralar ve yntemler ancak doru ekilde kullanldnda amaca ulalabilir. Eer ekonomik ve sosyal olanaklar bu aralarn her anlamda her zaman kullanlmasna izin vermeyecek bir yapdaysa olanaklar iyiletirilmeye allmal ve yine olanaklar dahilinde en
uygun olanlar kullanlmaldr. Yoksa teknoloji ve materyal kullanmyla
varolan eitim sisteminin iyiletirilmesi, dzenlenmesi yerine yzde yz
yksek teknoloji baml nesiller yetitirmek ve bu nesillerin bilgiye
eriimini yalnzca bu kaynaklar dorultusunda gdlemek farkl sorunlara yol aabilir. nemli olan, verileri ileyip bilgiyi retebilen bireyleri
yetitirebilmektir.
zet
retim genel anlamda renmeyi oluturmak zere bilgi ve evrenin dzenlenmesidir. evre yalnzca retimin olduu yeri deil, ayn
zamanda bilgileri aktarmada ve rencinin almasna yn vermede
gerekli yntemleri, teknikleri ve ara-gereleri de ierir. Bilgi ve evre
de programda yer alan retim hedefine bal olarak deiebilir.
renme, yaant rn ve nispeten kalc izli davran deiikliidir.Yeni renme genellikle yeni bilgi almna dayandndan iletiim
olmazsa etkili retim gerekleememektedir.
Genel anlamda, iletiyi gnderen ve alan arasnda oluturulan bir
alveri ilikisi iinde paylalan, ortaklaa yararlanm ile oluan bir
srece iletiim denilir. Bu sre, kaynak tarafndan iletinin oluturulup,
alcya gnderilmesi ile balar ve alcnn bu iletiyi alp deerlendirmesi ve uygun tepkide bulunmas ile son bulur. letiimin gereklemesi
iin bir dizi davrann gereklemesi gerekir. letiim srecinin incelenmesinde dikkate alnmas gereken be temel ge vardr. Bunlar;
kaynak, mesaj (ileti), kanal, alc ve dnttr. Eitimde iletiim sreci-
nin ileyiinde kaynak retmen, alc da rencilerdir. leti program

ierii, ders kitab ya da retmenin sesi, kanal da retim sreleri ya
da srete kullanlan yntem, teknik ara ve gerelerdir.
retmenler tr iletiim ynteminden yararlanmaktadrlar. Bu
iletiim trleri, szl, szsz ve dier teknolojik ara ve gereler yardm ile yaplan iletiimdir. Eitim sisteminde iyi bir eitimci olabilmek
iin iletiim srecini ok iyi bilmek gerekir. retme-renme srecinde de bir eiticinin bir konuyu etkili bir ekilde retebilmesi iin
rencileriyle salkl bir iletiim kurmas gerekir. Eitim ile ilgili iletiim, renci ve iinde bulunduu ortamn etkileimiyle ilgilidir. rencinin duyular iletiye ve iletinin etkisine yant verdiinde alglama
sz konusu olur. Bireylerin kendilerinin ve dnyann bilincine vard
srece alg denilir.
Eitimciler, iyi bir eitimin kritik bileeni olarak etkileimi kabul
ederler. Etkileim ou renme kuramnda ve modelinde bir gerekliliktir. Birbirini karlkl etkileme srecine etkileim denir.
Etkileim, her ynyle retmen ve renci ilikilerini, grup iletiimini, dersin ynetimini, retim strateji, yntem ve teknikleri ile aralarn kullanlmasn, retmen ve rencilerin ok boyutlu zelliklerini
ve davranlarn iermektedir. Eitimde iletiim sanatn baaryla
uygulayabilmek retmen-renci etkileiminin ynne baldr. Ksaca
etkileim, bir bilgi deiimde etkin olarak grev alan bireyin ulat
derece olarak tanmlanr. Eitim srecinde drt tr etkileim sz konusudur. Bunlar; renci - ierik, renci-eitmen, renci-renci ve
renci-ortam etkileimidir. retmenlerin snf ortamndaki etkileimde iletinin renci tarafndan aka ve yeterince alnmasn salayacak
yntem, teknik, ara ve gereleri dikkatle semesi nemlidir.
Yntemler, rencilerin hedeflere ulamasna ya da ierii iselletirmesine yardmc olmas iin seilen retim ilemleridir. Teknikler
ise yntemleri uygulamaya koyma biimleridir.Balca yntem ve teknikler; anlatm, tartma, altrma, ve uygulama, birebir retim, keif,
problem zme, grupla ortaklaa renme, gsteri, oyun ve benzetimdir.
Teknoloji, bilimin belirledii kurallarn uygulanmasyla fiziksel
doa zerinde insann uzmanlamasn salamak iin tasarlanm rasyonel bir disiplindir. Teknoloji, yalnzca makineleri deil bu makinelerin iletilmesi ve renme srelerini de kapsamaktadr. Makineler
teknolojinin yalnzca bir parasn oluturmaktadr. Oysa teknoloji
zme ilikin bir yntemler btndr. Uygulanan tekniklerin dayandrld bilimsel ilkeler teknolojiyi oluturmaktadr. Farkl tanmlar
olmasyla birlikte teknolojiyi ksaca, insanlarn sorunlarna yardmc
olacak zmlerin retilmesi amacyla; makinelerin, aralarn, materyallerin ve yntemlerin gelitirilmesi ve uygulanmas olarak tanmlanabilir.
33
34
Eitim teknolojisi; problemlerin analizi ve bu problemlere ilikin

zmlerin bulgular, uygulamalar, deerlendirmeleri ve ynetimi iin
gerekli insanlar, yordamlar, fikirleri, ekipmanlar ve organizasyonu
ieren insan renmesinin tm ynlerini kapsayan karmak, btnleik
bir sretir.
Eitim teknolojisi genel olarak retim kuramlarnn uygulanmasnda kullanlan tm yntem ve teknikleri kapsamaktadr.
ou kez eitim ve retim teknolojileri i ie gemi ekilde bir
dierinin yerine kullanlmaktadr. Eitim teknolojisi neden ile ilgilenirken retim teknolojisi nasl ile ilgilenmektedir.
retim teknolojisi davranlarda ya da dier renme sonularnda bir deiim oluturulmas umuduyla bireylerin evrelerinin ister
makineleri yardmc ara olarak kullanarak isterse hi bir makine kullanlmadan deitirme abasdr. retim teknolojisinin, eitimin yneticisi deil hizmet vereni olmas gerekir. Yalnzca varolduu iin ya da
bir kurumun ortaya kan gsterili gelimeleri izleyemeyecei endiesi
ile kullanlmamas gerekir.
retim teknolojisi ve materyal gelitirme birbirine bal kavramlardr. Doru, gncel ve etkin materyal gelitirme iin retim teknolojisinden yararlanlr.
retim materyalleri, renme sreci ierisinde retmen tarafndan deiik ortamlarda rencilere sunulan aralardr. retim
materyalleri gelitirme srecinin temel bileenleri; hedef kitle, ierik,
renme ortam ve retim yaklamdr. Teknoloji ve materyal kavramlarna eitimsel adan bakldnda, birok ilevinin olduu grlmektedir. Bu ilevlerden balcalar; retme ve renme ara ve gereleri
olmalar, bilgileri iletmeleri, gerekliin sunumunu salamalar, iletiim aralar olmalar, nesnelletirilmi eitim sistemleri olmalar ve
sembolletirme aralar olmalardr.
1.
Aadakilerden hangisi iletiim srecinin hedefidir?

A) Kaynak
B) leti
C) Kanal
D) Alc
E) Dnt
2.
Aadakilerden hangisi retim, renme, geliim, ynetim ve

teknolojilerin eitim sorunlarnn zmne uyarlanm bir bilekesidir?
A) Eitim teknolojisi
B) retim teknolojisi
C) Materyal gelitirme
D) Ynetim teknolojisi
E) Geliim teknolojisi
3.
Aadakilerden hangisi iletiim srecinin temel eleri arasnda

yer almaz?
A) Dnt
B) leti
C) Alc
D) Kaynak
E) Tekrar
4.
Bireyin evresinden ald iletileri anlaml hale getirme srecine

ne denilir?
A)Tanma
B)Hatrlama
C)Alglama
D)Dnme
E)Konuma
5.
Aadakilerden hangisi iletiim srecinde kaynak ve alcnn

iletilere ayn anlam vermelerini en doru aklayan kavramdr?
A) Alg
B)Alglama
C) Seici alglama
D)Ortak yaant alan
E)Dikkat etme
6.
Aadakilerden hangisi eitsel sreteki etkileim trlerinden

deildir?
A) retmen- ortam
B) retmen- renci
C) renci-renci
D) renci-ierik
E) renci-ortam
Aadakilerden hangisi retim materyali gelitirme srecinin
temel bileeni deildir?
A) Teknoloji
B) renme ortam
7.
35
36
C) retim yaklam
D) erik
E) Hedef kitle
8.
retim sorunlarnn zm iin davran ve fizik bilimlerinin

ieriinden ve dier bilgilerden uyarlanan sistemli ve sistematik
strateji ve tekniklerin uygulanmasna ne ad verilir?
A) Yntem
B) Teknik
C)retim
D)retim Teknolojisi
E)Eitim Teknolojisi
9.
Aadakilerden hangisi her ynyle retmen ve renci ilikilerini, grup iletiimini, dersin ynetimini, retim strateji, yntem
ve teknikleri ile aralarn kullanlmasn, retmen ve rencilerin
ok boyutlu zelliklerini ve davranlarn ieren kavramdr?
A) renme
B) Yntem
C) letiim
D) Etkileim
E) Eitim Teknolojisi
10. Teknoloji ve materyaller; retimde ncelikle izleme arac, bir

sunu biimi ya da gsteri teknolojisi olarak anlalmakta ve incelenmektedir ifadesiyle teknoloji ve materyallerin en ok hangi ilevi vurgulanmaktadr?
A) Bilgileri iletme
B) Gerekliin sunumunu salama
C) letiim aralar olmas
D) Nesnelletirilmi eitim sistemleri olmas
E) Sembolletirme aralar olmas
Yantlar
1. D
2. A
3. E
4. C
5. D
6. A
7. A
8. D
9. D
10. B
Yararlanlan ve Bavurulabilecek
Kaynaklar
4
5
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Weis, Allan H. Ve Dierleri. (1999). Professional Development: A Link to

Better Learning. School, Technology and Readiness Report. The CEO
Forum, Washington. 36 s.
Anderson, T. (2003). Getting the Mix Right Again: An Updated and
Theoretical Rationale for Interaction. The International Review of
Research in Open and Distance Learning. Athabasca University. Canada.
http://www.irrodl.org
Fidan, N. (1996). Okulda renme ve retme. stanbul: Alkm Yaynevi.
Ouzkan, A. F. Eitim Terimleri. Ankara: Gl Yaynevi,1993.
Ertrk, S. Eitimde Program Gelitirme. Ankara: Yelkentepe Yaynlar,
1973.
Demirel, . ve Z. Kaya (2004) Eitim le lgili Temel Kavramlar retmenlik Mesleine Giri (Ed: zcan Demirel ve Zeki Kaya) Ankara: Pegem
A Yaynclk.
Estes, W. K. (1975). Handbook of Leaning and Cognitive Processes,
Volume 1, Introduction to Concepts and Issues. New York: Lawrence
Erlbaum.
Bykkaragz, S. ve Dierleri (1998). retmenlik Mesleine Giri.
Konya: Mikro Yaynlar.
Fidan, N., a.g.e.
Williams, C.R.( 1979), Genel letiim Kuram ve Modelleri, (ev: A.
Ergden) Kurgu, Eskiehir: E..T..A-TEF yaynlar, No 217-141/2.
ilenti, K.(1988). Eitim Teknolojisi ve retim. Ankara: Kadolu Matbaas.
Alkan, C. Eitim Teknolojisi. Ankara: Yargolu Matbaas. Ankara: 1984.
Can, H. (1997) Organizasyon ve Ynetim. Ankara: Siyasal Kitapevi
Fske, J. letiim atmalarna Giri (ev: Sleyman rvan) Ankara:
Bilim Sanat Yaynlar / ARK
letiim Ana Britanica 11/1993: 520.
akmak, M. Snf Ortam ve Grup Etkileimi. Snf Ynetiminde Yeni
Yaklamlar. (Ed. Leyla Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn Datm,
2000.
Yeilmen, N. (1983). Snf i Szl retim Etkileim Analizi Ynetimi
ile Deerlendirilmesi. Ankara: Yaynlanmam Doktora Tezi: A.. Eitim
Bilimleri Fakltesi.
Yeilmen, N., a.g.e.
37
38
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
Rosenfeld, M.H. (1976). Instrumental Affiliative Functions of Facial and

Gestural Expressions. Journal of Personality and Social Psychology: no:
4.
Ergin, A. ve A. Geer(1999), renci Alglarna Gre retim Elemanlarnn letiim Biimleri Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi
Dergisi, Cilt 32, Say 1-2 , ss.1-28.
en, H.. ve Y. Erien (002), retmen Yetitiren Kurumlarda retim
Elemanlarnn Etkili retmenlik zellikleri , G..Gazi Eitim Fakltesi
Dergisi, Cilt 22, Say 1, ss99-116,
Yal, A. (2001), renmede Empatik Dinleme ve renme Gdlenmesine Etkisi, Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Eitim Programlar
ve retim Anabilim Dal, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi.
Erdoan, S .(2001), Snf Ynetiminde renci Kontrol Asndan Olumlu retmen-renci likileri, Trakya niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Eitim Ynetimi, Planlamas, Teftii ve Ekonomisi Bilim Dal, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi.
Birden, N. (2001) Etkili Dinleme Srecinde retmen ve Ynetici Alglamalarnn Karlatrlmas", Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
Eitim Ynetimi ve Teftii Anabilim Dal, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi.
Thompson, A. D., Simonson, M. R.and Hargrave, C. P. (1996),
Educational Technology: A Review of Research, Washington DC:
Association for Educational Communications and Technology.
Schermeron., J.R. Hun, J.G. and Osborn, R.N. (1997), Organizational
Behavior, J. Willey and sons. Inc., (Hogrr, V. (2002), letiim Snf
Ynetimi (Ed: Z. Kaya), Ankara: Pegem A Yaynclk.
Hogrr, V.(2002), letiim Snf Ynetimi (Ed: Z. Kaya), Ankara:
Pegem A Yaynclk.
Can, H.(1997). Organizasyon ve Ynetim. Ankara: Siyasal Kitapevi.
ilenti, K., a.g.e..
Thompson, A. D., Simonson, M. R.and Hargrave, C. P. (1996), a.g.e.
Heinich, R. Molenda, M. and Russel, J. D. (1999), Instructional Media
and Technologies for Learning, New Jersey: Merrill.
ilenti, K., a.g.e.
Bloom, B.S. (1976), Human Characteristics and School Learning, New
York: McGraw-Hill.
Gagne, R. M. (1985), The Conditions of Learning, New York: Holt,
Rinehart and Winston.
Merrill, M. .D.(1983), Component Display Theory Instructional Design
Theories and Models (Ed: C.M. Reigeluth) Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum, pp. 163-185.
Reigeluth, C. M. (1983), Instructional Design Theories in Action.
Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum.
Wager, W. and Mory, E. H. (1993), The Role of Questions in Learning
nteractive Instruction and Feedback (Ed: J.V. Dempsey and G. C.
Sales), New Jersey: Educational Technology Publications.
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
Demirel, .(2002), Plandan Deerlendirmeye retme Sanat, Ankara:

PegemA Yaynclk.
Smith, P. L. And Ragan, T. J. (1992), Instructional Design. New York:
MacMillan.
Moore, M. G. (1989), There Types of Interaction. The American
Journal of Distance Education, 3/2, pp. 1-6.
Moore, M. G. and Kearsley, G. (1996), Distance Education: A System
View, New York: Waldsworth.
Moore, M. G. and Kearsley, G. (1996), a.g.e.
Moore, M. G. (1989), a.g.e.
Moore, M. G. (1989), a.g.e.
Payne, H.(1999) a.g.e.
Heinich, R. Molenda, M. and Russel, J. D. (1999), Instructional Media and
Technologies for Learning, New Jersey: Merrill.
Heinich, R. Molenda, M. and Russel, J. D. , a.g.e
McDermott, J.(1981). Technology: The opiate of the intellectuals. (Ed:
Teich, A. H.) Tehnology and Mans Future. St. Martins press. New
York.
Saettler, P.(1968). A History of Instrutional Technology. McGraw-Hill.
New York.
Finn, J. D. (1960). Technology and the instructional process. Audiovisiual
Communication Review. 8(1).
Simon, Y.R. (1983). Pursuit of happiness and lust for power in
technological society. (Ed: Mitcham, C. ve R. Mackey) Philosophy and
Technology. Free Press. New York.
Gentry, C. G.(1987). Educational Technology: A question of meaning.
Miller, E. E. ve M.L. Mosley (Ed.), Educational media and technology
yearbook. Libraries Unlimited. Littleton, CO..
Var, F. (1991) Program Gelitirmeye Sistematik Yaklam. Eitim Bilimlerinde ada Gelimeler (Ed: Ayhan Hakan). Eskiehir: Anadolu
niversitesi Yaynlar.
Knezevich, S. J. ve Eye, G. G. (Ed.)(1970). Instructional Technology and
The School Administrator. American Association of School
Administrators. Washington, D.C.
Gentry, C. G.(1987), a.g.e.
AECT Task Force (1977). Educational Technology: Definiton and
Glossary of Terms. Association for Educational Communications and
Technology. Washington, D.C.
Cleary, A. vd. (1976). Educational Technology: Implications for Early
ans Special Education. John Wiley Press. New York.
Gentry, C. G., 1987. a.g.e.
39
40
61
62
63
64
65
66
67
68
69
Jones, B. W. (1999). A Differentiating Definition of Instructional

Technology and Educational Technology. West Texas University. Texas.
http://www.geocities.com/CapeCanaveral/Campus/7941/trmpprh.html
Knezevich, S. J. ve Eye, G. G. (Ed.) (1970). a.g.e.
Gentry, C. G. (1987). a.g.e.
Carnegie Commision on Higher Education. (1972). The Fourth
Revolution: Instructional Technology in Higher Education. McGrawHill. New York. s. 11.
Newby, T. J. (1996). Instructional Technology for Teaching and
Learning. Prentice-Hall, Inc. New Jersey.
ilenti, K.(1988), a.g.e.
Hzal, A. (1983), Uzaktan Eitim Sreleri ve Yazl Gereler, Ankara:
Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar No 122.
Schulze, T. (1978), Methoden und Medien der Erziehung. Mnchen:
Juventa Verlag.
Schulze, T., a.g.e.
Yanstcsz retim Teknolojiyi ve Materyalleri
41
nite iki
2
YANSITICISIZ RETM TEKNOLOJ
VE MATERYALLER
renme Hedefleri
retim teknoloji ve materyalleri ilgili temel kavramlar tanyabilecek,
eitim, retim, renme, iletiim, etkileim,yaant alan, yntem, teknik, teknoloji, eitim teknolojisi, retim teknolojisi ve
retim materyali kavramlarn tanmlayabilecek,
renme, iletiim, etkileim,yaant alan, yntem, teknik, teknoloji, eitim teknolojisi, retim teknolojisi ve retim materyali kavramlarnn retim ile ilikilerini aklayabilecek,
iletiim eleri arasndaki ilikileri kavrayabilecek,
iletiim trlerini rneklerle aklayabilecek,
eitim iletiimiyle ilgili baz aratrmalarn sonularndan haberdar olabilecek,
baz retim yntem ve tekniklerini tanyabilecek,
teknoloji, eitim teknolojisi, retim teknolojisi, materyal kavramlar arasndaki ilikileri aklayabilecek,
materyal gelitirme srecinin temel bileenlerini tanyabilecek,
retim teknoloji ve materyallerinin ilevlerini aklayabileceksiniz.
42
retim Teknolojiyi ve Materyal Gelitirme
indekiler

Giri
Basl Materyaller
Gsterim Yzeyleri
Resimler
Gerek Nesneler
Modeller
oklu Ortam Setleri
Alan Gezileri
Gsteriler
Sergiler
Ucuz ya da cretsiz Materyaller
zet
43
Giri
Yanstcsz retim teknoloji ve materyallerinin ou yaygn olduundan retmenler genelde bunlarn retim deerini fazla nemsemez. Teknoloji ve materyallerin yararl olmas iin pahal ya da gsterili olmas gerekmez. Afin- Elbistan Termik Santralinin resmi ya da
kartpostal pahal deildir. Ancak, Trkiyedeki enerji kaynaklar ve
elektrik enerjisi retimi hakknda bilgi vermek bakmndan etkilidir.
Baz durumlarda ya da baz krsal blgelerde olanak olmayabilir. Bu
gibi durumlarda basit materyallerin kullanm bir anlamda zorunludur.
Bu blmde yanstcsz retim teknoloji ve materyalleri ele
alnmaktadr. Yanstcsz teknoloji ve materyaller arasnda yalnz grsel, iitsel ya da hem grsel hem iitsel olarak gruplanmayan baz teknoloji ve materyaller zerinde de durulmaktadr. Bu blmde yer verilen
teknoloji ve materyaller; basl materyaller, gsterim yzeyleri, resimler,
gerek nesneler, modeller, oklu ortam setleri, alan gezileri, gsteriler,
sergiler ile ucuz ve cretsiz materyallerdir.
Yanstcsz Teknoloji ve Materyaller
Basl
Materyaller
Resimler
Gsterim
Yzeyleri
Gerek
Nesneler
Modeller
Alan
Gezileri
oklu Ortam
Setleri
Sergiler
Gsteriler
cretsiz ve
Ucuz
Materyaller
Basl Materyaller
Genel olarak basl materyaller, ders kitaplar, el kitaplar, alma
klavuzlar, alma kitaplar, romanlar ve brorlerden oluur. Ders
kitaplar uzun sredir snftaki retimin temelini oluturmaktadr. Snftaki retimin temelini oluturan ders kitaplar bu almada ayr bir
blm olarak ele alnmtr.
Genel anlamda basl materyallerin birok yarar vardr. Bu yararlar unlardr:

Temini kolaydr.
Tanmas kolaydr.
Uygun tasarlanm olanlarn kullanm kolaydr.
retimi ve satn alm grece ucuzdur.
Genel anlamda basl materyallerin baz snrllklar da vardr. Bu

snrllklardan balcalar unlardr:
Basl materyaller,
ders kitaplar, el
kitaplar, alma
klavuzlar, alma kitaplar,
romanlar ve
brorlerden
oluur.
44

Okur yazarlk gerektirir.

Konuyla ilgili n koul bilgileri olmayanlara bilgi aktaramaz.
Ezberlemenin desteklenmesine neden olabilir.
Baz metinlerin az bir yerde ok sayda szck ve kavram
sunmas rencilerde bilisel ykn artmasna yol aar.
Etkileimsel olmayan ou basl materyal kavrama olmadan
pasif ekilde kullanlr.
Baz materyaller program desteklemek yerine program dikte
eder.
Geliigzel materyal seimi amalara yeterince ulatrmayabilir.
El Kitaplar
alma
Klavuzlar
Basl
Materyaller
Ders
Kitaplar
Brorler
alma
Kitaplar
Romanlar
Gsterim Yzeyleri
Fotoraf, izim,
izelge, grafik ya
da karikatr gibi
resimlerden
yararlanlacaksa
gsterim yzeylerinin kullanlmas
gerekir.
Fotoraf, izim, izelge, grafik ya da karikatr gibi resimlerden

yararlanlacaksa gsterim yzeylerinin kullanlmas gerekir. Bu tr
resimler, snfta eitli yollarla da gsterilebilir. Bunlar; yazlarak, izilerek ya da elde tutularak gsterilebilir ya da tahtaya aslabilir. Tahta,
ok amal tahta, elektronik beyaz tahta, askl tahta, blten tahtas,
pazen tahta, manyetik tahta ve dosya tahta snfta yazlarn yazlabilecei, izimlerin ve resimlerin yaplabilecei ya da aslabilecei yzeylerdir. Grsellerin yansra gerek nesneler ve modeller gibi eitli materyallerin de yer ald bir gsterim biimi olan sergiler de olduka yaygndr. Grsellerin nasl gsterilecei eitli etmenlere baldr. Bu
etmenler; hedef kitlenin yaps, grsellerin yaps, retim ortam, ders
hedefleri ve gsterim yerlerinin uygunluudur.
Tahtalar
Kuma
Kapl Tahta
Manyetik
Tahta
ok Amal
Tahtalar Elektronik
Tahta
Gsterim
Yzeyleri
Blten
Tahtas
Etkileimli
Tahta
Dosya
Tahta
Tahtalar: Snfta gsterimde kullanlan en

yaygn yzey tahtadr. Tm okullarda tahta bulunmaktadr. Temini dier retim teknolojilerine gre
olduka kolaydr. Temini kolay olmasna karn
kullanm her zaman kolay deildir. Tahtalar genelde; siyah beyaz ya da yeil renklerde olabilmektedir.
Deiik boyutlarda olabilen tahtalarn genelde
n yzeyi zel lamina levha ile kaplanm, arka
yzeyine ise sert aa kaplama yaptrlmtr.
Bunlarn hareketli ya da sabit olanlar vardr. Tahtalarn kullanlmasnda
baz hususlara dikkat etmek gerekir. Bu hususlar unlardr:

Nasl kullanlaca nceden planlanmaldr.

Yaz ve izimler temiz ve anlalr olmaldr.
Yaz ve izimler her rencinin grebilecei yerde olmaldr.
Yazarken ve izerken konuulmamaldr.
ok yaz ve izimle doldurulmamaldr.
Yazlan ve izilenlerin nemli ksmlar renkli tebeir/kalem
kullanlarak dikkat ekmelidir.
Planl ve dzenli kullanlmazsa tahtadan beklenen verim alnamayabilir. Tahta daha ok szel iletiimi desteklemek iin kullanlr. Ancak, grsel sunumlarda da kullanlarak konularn gsterilerek sunulmasna yardmc olur.
rnein; ekiller ve grafikler tahtaya izilebilir.

Tahtalarn birok yarar vardr. Yararlarndan balcalar unlardr:
Konunun ana hatlarn sunmada, szck ya da kavramlar sunmada, bir sre ya da yntemin basamaklarn sralamada grup
projelerinin planlanmasnda, nerileri sralamada, sorular ve
yantlar yazmada, devleri yazmada, eitli somut ya da soyut
45
46
grsel sembolleri iletiim ve retim arac olarak sunmada kullanlr.

Ucuz bir retim aracdr.
Tahtalarn baz snrllklar da vardr. Bu snrllklar ise unlardr:
Etkili bir ekilde kullanm her zaman kolay deildir.
Yaz ve izim iin kullanlan tebeir ya da kalemler sala zarar verebilir.
Tahtadaki resimleri ya da izimleri her renci rahat gremeyebilir.
ok Amal Tahtalar: Baz snflarda ok amal tahta bulunabilir. Adndan da anlalaca gibi bunlar birden fazla ama iin kullanlr.
Bunlarn yumuak, beyaz plastik yzeyi, zel bir silgi gerektirir. Bu tr
tahtalara zarar verebilecek kalemler kullanlmamaldr.
Beyaz yzey ayrca film, slayt, tepegz saydam yanstlmasna
olanak verir. ekil, harf gibi ince plastikten kesilen materyaller yzeye
yaptrlabilir. Bunlardan bazlarnn arka ksm elik olduundan manyetik pano olarak da kullanlabilir.
eitli kullanmlarnn yan sra bu ok amal tahtalar renkli izgilerle gsterim yapma olana da verir. ok amal tahtalarda ve beyaz
tahtalarda kullanlan kalemlerin deiik renklerde olanlar vardr. Bu
kalemler toz karmaz. Yazlar silinebilir ve bu kalemler zel bakm
gerektirir. Bunlar kolayca kuruyabilmektedir. Kalemlerin kurumasn
nlemek iin kullanldktan sonra kapaklar kapatlmaldr. Kalem kurumusa ve boyas bitmemise kapa kapatlp bir sre ters braklmaldr. Eer kalem kurumusa ve boyas bitmise arka kapa karlp
boya eklenmelidir. Bu tr kalemler iin boyalar tpler halinde piyasada bulunmaktadr.
ok amal tahtalar bilgisayarl ortamlarda tercih edilir. nk tebeir tozu bilgisayar ve disklere
zarar verir. ok amal tahta, uygun bakm yaplrsa
yllarca kullanlabilir. Tahta her kullanmdan sonra
silinmelidir. Yazlar ya da izimler tahtada bir gn
boyunca kalmamaldr. Yazlar ne kadar uzun sre
kalrsa silinmesi o kadar g olur.
Genel temizlik iin tahta, temiz ve kuru bez ya da silgi ile silinir.
Daha ileri boyutta temizlik gerekliyse sprey temizleyiciler kullanlmaldr.
Elektronik Tahta: ok amal tahtann biraz daha gelimii olan
elektronik tahta, kopya tahtas olarak da adlandrlabilmektedir. Bu
tahtalar beyaz cam yzeyli olup, zerinde yalnzca yakndaki kiilerin
grebilecei kadar incelikte kareli izgiler bulunmaktadr. nce kareli
izgiler retmene dzgn yazma ve izme olana verir1. Elektronik
ok amal
tahtann biraz
daha gelimii
olan elektronik
tahta, kopya
tahtas olarak da
adlandrlabilmektedir.
Elektronik tahtann hem yaz

tahtas, hem de
yaz tahtasnn
fotokopi makinesi
ilevi vardr.
tahtaya yazlanlar ve izilenler kat kopyalar haline getirilebilir. Elektronik beyaz tahta , kk bir ok amal tahtaya benzer ancak, ileri geri
hareketli, oklu ekranlar vardr. Bu tahtada ierik nceden hazrlanabilir. Yeni bilgiler gerektiinde tahtaya eklenebilir.
Elektronik tahtann hem yaz tahtas, hem de yaz tahtasnn fotokopi makinesi ilevi vardr. Bu tahtalarn yzeyinde bulunan yazlar ve
izimler 10 saniyede siyah beyaz kopya edilebilir. stenen sayda kopya
oaltlmas olanakldr.
Kopyalamayla tahtaya yazlanlar silinir ve zaman kaybetmeden
retime devam edilir. retmen kendine ve rencilere kopya hazrlar.
Sunulan bilgilere ilikin herkes ayn kopyalar alacandan notlarda
eksiklik ya da hata olmaz.
Elektronik tahta zellikle beyin frtnas uygularken ve grup tartmalarn zetlemede yararldr. Bu tahta derse gelemeyen renciler
iin byk kolaylk salar.
Elektronik beyaz tahtalar, yksek maliyeti nedeniyle okullarda
yaygn ekilde kullanlmamaktadr.
Elektronik tahtalarn balca yararlarnn ve snrllklarnn neler olduunu maddeler halinde belirleyiniz.
Etkileimli Tahta: Gsterim yzeylerinin en
gelimii etkileimli tahtadr. Bu tahta, yz yze ve
uzaktan eitim, seminer ve toplant olana salamaktadr. Gelimi birok lkedeki eitim kurumlarnda son yllarda hzla yaylan etkileimli tahta en
gelimi gsterim yzeyidir. Kurulumu ve kullanm kolaydr. Birok bilgisayar ve yazlm ile uyumlu
alan etkileimli tahtann kurulumunu yapabilmek
ve kullancs olabilmek iin bilgisayar okur yazarlnn yan sra birka saatlik eitim almak gerekir. Bu tahtalarda, dier tahtalar iin kullanlan silinebilir kalemler kullanlmaktadr.
Etkileimli tahta LCD projeksiyon cihazlar (yanstclar) ile birlikte kullanlabilmektedir. Yanstc kullanldnda bilgisayar ekran, yaz
tahtas zerinde bir dokunmatik ekrana dnmektedir. Yanstc ile
bilgisayardan alnan grnt, tahta zerine yanstldktan sonra bilgisayarn tm kontrol tahta banda ders anlatanda bulunmaktadr. Etkileimli tahta ve yanstc ikilisi her trl ortam iin yaz tahtasn mkemmel bir iletiim aracna dntrebilmektedir.
Etkileimli tahta geleneksel anlamda tm seminerlerde ve eitimlerde olduu gibi bir yandan eitmen ya da konumac dinlenirken, dier yandan not
tutmay gerektirmemektedir. Tahtaya yazlan ve
izilen her bilgi; bilgisayarda dosya halinde saklana-
47
48
bilir, ayn zamanda dinleyicilerin bilgisayar ekranlarnda da olduu gibi

izlenebilmekte, elektronik posta yoluyla gnderilebilir ve istenirse kat
zerine kts alnarak dinleyicilere datlabilmektedir.
Etkileimli tahta yanstc ile birlikte kullanldnda, dosya tahta
ilevi de grebilmektedir. Tahtann kendi program da kullanlarak, her
sayfaya kat olmadan yazlabilmekte ve annda yeni sayfaya geilebilmektedir. stenilirse nceki sayfalar hemen arlabilmekte ve geriye
dnlebilmektedir.
Etkileimli tahta; video konferans sistemine balandnda, tahtada yaplan btn ilemler, konferans katlmclarnn ekranlarna ular.
Tahtada ders anlatann yazdklar ve izdikleri sisteme bal herkesin
bilgisayarnda annda izlenebilir.
Etkileimli tahtalar da gnmzde, lkemizdeki eitim uygulamalarnda elektronik beyaz tahtalar gibi, yksek maliyeti nedeniyle henz
okullarda yaygn ekilde kullanlmamaktadr.
Dosya Tahta: Byk boy bir bloknot gibi olan bu tahtaya dner
levha da denilmektedir. Byk boy katlarn dosya eklinde ayakl
portatif bir tahtaya tutturulmasyla gelitirilmi bir tahta trdr2. Sayfalarda kstl sayda grsel/szel ileti aktarlr ve daha ok kk gruplara
ynelik sunu iin kullanlr. Sunum yaplrken iletiler yazlr ya da nceden hazrlanr. Yazlar ya da resimler sunumdan nceki ve sonraki
evreleri hatrlatmada ipucu olarak kullanlabilir.
Dosya tahtalar, en yaygn olarak sunuyu desteklemede, anahtar resimlerin iziminde ve szcklerin vurgulanmasnda kullanlr. Bu tahta
elektrik kullanm gerektirmez, her tr klandrma koulunda kullanlr
ve hareket ettirilebilir. Tahta gibi kullanc dostu bir aratr. Ancak, iyi
kullanm deneyim gerektirir.
Dosya tahta izleyicilere rahatlk verir. Grup
tartmas srecinde bu zellikle yararl bir aratr.
Grup yelerinin grleri yazlarak gruptaki herkesin bunlar grmesi salanr. Sayfalarda yorumlar
ve dzeltmeler yaplabilir ve sonular saklanabilir.
Tamamlanan sayfalar koparlp ileride gnderme
yapmak zere duvar ya da pencerelere aslabilir.
Bunlar, byk gruplarda da kullanma uygundur.
Her sayfa karlp kolaylkla bir baka yzeye
aslabilir.
Dosya tahtalarn
kullanmnda
dikkat edilmesi gereken hususlar maddeler halinde belirleyiniz.
Blten Tahtas: Bu tahtalar; acil duyurular ve ksa haberler aslmak zere hazrlanan panolardr. Bu tahtalarn temel amac
Blten tahtalar;
ss, gdleme ve
retim olmak
zere balca
amaca hizmet
eder.
budur. Ancak, bu tahtalar gsterim amacyla da kullanlr. Genelde

mantardan yaplm olan bu tahtaya zarar vermeden ineler, raptiyeler
ve dier aralarla eitli materyaller aslr. Blten tahtalar; ss, gdleme ve retim olmak zere balca amaca hizmet eder.
Dekoratif blten tahtalar okullarda en yaygn gsterim yzeylerindendir. levi evreye grsel zenginlik katmaktr.
renci almalarnn sergilenmesi, bu tahtalarn gdsel amalarla kullanmna bir rnektir. Snf yaantsnda bunlarn rol byktr.
Bu, rencilerin baardan gurur duymasna ve baarlarnn pekitirilerek daha iyi almalar yapmalarna katk getirir.
Blten tahtalarnn nc amac, programn eitim ya da retim
hedeflerini tamamlamaktr. Statik bilgisel ileti vermek yerine gsterimler, katlm etkinletirmek amacyla tasarlanr. Bu gsterimlerde soru
sorulur, yant verilmesi istenir. Bir dier renci katlm ekli ise gsterimin hazrlanmasnda rencilerin de yer almasdr.
rnein; hayvanlar konulu niteye balarken bir ilkretim retmeni rencilerden sevdikleri hayvanlarn resimlerini getirmesini ister. ocuklar
getirdikleri resimleri tahtaya asar.
Etkili bir blten
tahtas hazrlamak
dnmeyi ve
planlama yapmay
gerektirir.
Etkili bir blten tahtas hazrlamak dnmeyi ve planlama yapmay gerektirir. Her retim etkinliinde olduu gibi burada da ders
programnn hedefleri birinci srada yer alr. Gsterim bir konu ya da
hedef zerine olabilir. Gsterime ilgi ekmenin ve izleyicilerin gsterimle ilgili grlerini aktarmasnn yollarndan biri ilgin bir balk
konmasyla balar. Balkta temel konu verilir. Bu soruyla ya da esprili
bir szle yaplabilir.
Blten tahtalar retmen tarafndan hazrlanabildii gibi rencilerle birlikte de hazrlanabilir. Ekili bir blten tahtasnn hazrlanmasnda u hususlar dikkate almak gerekir.

Derslerin ya da dersin hedefleriyle ilgili olmaldr.

letiyi hzl ve aka aktarmaldr.
Renk ve dzenleme ilgi ekici olmaldr.
Gsterimler tahtaya dengeli bir ekilde yerletirilmelidir.
zleyiciyi srece katmaldr.
Harfler ve grseller snfn her yerinden grnebilir olmaldr.
Yaps salam ve materyalleri kolaylkla tayabilir olmaldr.
Temiz olmaldr.
Yukardaki hususlar dikkate alnmadan hazrlanan blten tahtalarnn

sakncalar neler olabilir?
Blten tahtalarnn her zaman duvara aslmasna gerek yoktur. Tanabilir tahtalar kullanlabilir. ok fazla blten
tahtasnn olmas ilgiyi azaltr.
49
50
Kuma Kapl Tahta: Bu tahtalar, pazen ya da uha gibi kumatan

kaplanm panolardr. retmenler, rencilerin hikaye, iir ve dier
okuma materyallerini sergilemek iin kuma kapl tahtay kullanr.
rnein; bir hikayedeki karakterleri ve sahneleri gsteren grseller kuma
kapl tahtada sergilenebilir.
Kuma kapl tahta ve materyalleri rencileri yaratcla zendirebilir. zellikle utanga ocuklar iin kuma kapl tahta olduka yararldr. Bu durumdaki ocuklar kuma kapl tahtaya aslan materyaller
araclyla konumaya zendirilebilir.
Kullanm sonras kuma kapl tahta ve materyallerinin saklanmasna zen gsterilmelidir. Uygun saklanrsa, bunlar temiz kalr ve
anmalar nlenir. Mmknse bu materyaller dz yzeyde saklanmaldr.
Blten tahtalar ile kuma kapl tahtalarn benzer ve farkl ynlerinin
neler olduunu maddeler halinde belirleyiniz.
Manyetik Tahta: Manyetik tahtalar, kuma kapl
tahtalarla ayn amalar iin kullanlan panolardr. Grsellerin arkasna mknats paras taklr ve panonun metal
yzeyine yerletirilir. Mknats bir buzdolab tamircisinden temin edilebilecei gibi piyasadan da temin edilebilir.
Mknatsn tutaca herhangi bir metal yzey manyetik tahta olarak kullanlabilir.
rnein; arkalar demir, elik, emaye ve teneke gibi olan baz tahtalar manyetik tahta olarak da kullanlr.
retmenler de bu tr metallerden manyetik tahta yapabilir. Yzeyin kaplanmasnda istenilen renkte katlar kullanlabilir. Boyasz yzeyler parlamaya ve ilginin dalmasna neden olabilir.
Manyetik tahtann balca yarar, kuma kapl tahtalara gre grsellerin kullanmn kolaylatrmas ve hzlandrmasdr.
rnein; beden eitimi retmenleri oyuncu pozisyonunu gstermede bunlar kullanr.
Ayrca manyetik tahtalarn yapma zellii daha yksektir. Bu
tahtalarda gsterilen grseller kolayca dmez. Yalnzca dokunulduunda hareket eder.
Manyetik tahtalarn snrllklarn maddeler halinde belirleyiniz.
Askl Tahta:. Bu tahta, zellikle ar nesnelerin kullanmnda,

boyutlu materyallerin ve grsellerin sunumunda yararldr.
Bu tahtalarda eitli asklar vardr. Tahtaya zel metal tutucular

eklenerek kitap, kat ve dier nesneler tutturulabilir. Alt yap efekti
oluturmak iin tahta bez ya da renkli katla kaplanabilir.
Resimler
Resim, soyut grleri daha gereki bir biimde aktarr. Bunlar
retimin, Dalein Yaant Konisindeki szel semboller dzeyinden
daha somut dzeye kmasn salar.
Resimlerin kullanm kolaydr. nk, bunlarn kullanmnda donanma gerek yoktur. Bunlar grece ucuz materyallerdir. Bunlarn ou,
ok az bir cretle ya da cretsiz alnabilir. Resimler; her derste ve her
eitim dzeyinde kullanlabilir. Bunlar; hikaye anlatma, yazma ya da
iirde de kullanlabilir.
Resimler, lme ve deerlendirmede kullanlabilir. nsanlarn, yerlerin ve nesnelerin tantlmasn gerektiren hedeflerin gerekletirilmesinde resimlerden yararlanlmaldr.
Resimlerden bazlar grup kullanm iin ok kktr. Resimlerin
bytlmesi olanakldr. Opak yanstc ya da kamerayla bunlar bytlebilir.
Resimlerden bazlar zel ilgi ister. Resimler sembolik olduundan
izleyiciler bunlar yanl yorumlayabilir. Yaplan aratrmalarda gazete
okuyucularnda verilmek istenenin ztt sonulara varld bulunmutur.
Psikologlar, insanlarn eliik szel iletilere ya da resimlere kendi umutlarn ve korkularn yansttn belirtmektedir.
Dz resimler, izimler, emalar, grafikler, posterler ve karikatrler
snf ortamnda yaygn olarak kullanlabilir.
Dz Resimler: Dz resimler; insanlar, yerleri, nesneleri gsteren
fotoraf benzeri resimlerdir. Bunlar retimde en sk kullanlan trlerdendir.
rnein; posta kartlar ve kitaplardan alnan resimler dz resimlerdendir.
Dz resimler; kitaplarda, dergilerde, gazetelerde,
katologlarda, takvimlerde bulunur. Ayrca, byk resimler
satn alnabilir ya da herhangi bir yerden temin edilebilir.
Dz resimler iki boyutludur. Nesnenin deiik alarndan ya da konumlarndan ekilen fotoraflarla nc
boyut eklenebilir. Ayrca, bir dizi dz resimle de hareket
gsterilebilir3.
Fotoraflar retim ortamnda deiik biimlerde kullanlabilir. Bunlar; zellikle retim srecinin aklanmasnda kolaylk
salar. Fotoraflar sosyal bilgilerde de olduka yararldr.
51
52
rnein; Corafya ders kitaplarnda yer kstlamas nedeniyle yer verilemeyen, insanlar ile evre arasndaki ilikilerin gsterilmesinde dz resimler
yardmc olabilir.
retmen ya da renci tarafndan ekilen ya da temin edilen fotoraflar belli konularn gsterilmesinde ve renilmesinde de kullanlr.
rnein; yerel mimariye ilikin fotoraflar mimari tarzlar konulu nitenin
ilenmesinde kullanlabilir. Alan gezilerinde ekilen fotoraflar snfta yaplan gzlem etkinliklerinde deerlendirilir.
Ders kitabndaki resimler sunulan bilgilerin daha kolay anlalmasn salayabilmek iindir. Kukusuz resimlerin nitelii ve nicelii ders
kitab seiminde nemli etmenlerdendir. Gazete ve dergilerden alnan
resimler de benzer ekilde kullanlabilir.
renciler ders kitabndaki resimlerin ss olmadn ve destek
materyal olarak kullanlmas gerektiini anlamaldr. rencilerin bu
resimlere ilgi gstermeleri zendirilmelidir.
Dz resimlerin snrllklarn maddeler halinde belirleyiniz.
izimler: izimler; kiileri, yerleri, nesneleri ve kavramlar gstermede kullanlr. Genel olarak izimler taslaklara oranla daha fazla
ayrnt ierir. izimler ilikilerin gsterilmesini ya da srelerin aklanmasna da yardmc olur.
izimler, ders kitaplarnda ve dier ders materyallerinde bulunur.
Bunlar, retimin tm evrelerinde
kullanlabilir. izimler, daha az
ayrntl ve daha fazla retimsel
deeri olduundan her yatan renci tarafndan kolaylkla anlalabilir.
Konferans Masas Yerleim Biimi
retmen tarafndan yaplan

izimler renmeyi destekler. izimler, nitenin belli boyutlaryla
uyumas iin tahtaya izilebilir.
emalar: emalar; kronoloji, nicelik, hiyerari gibi soyut ilikilerin grsel olarak gsterimidir. Bunlar ounlukla ders kitaplarnda tablo
ve ak emas olarak yer alr. Ayrca emalar, gruplara gsterilmek
zere duvara aslabilir.
emada ak ve iyi tanmlanm retimsel ama olmaldr. Genellikle ema tek bir temel kavram ifade etmelidir. retmen emalar
kendisi yapyorsa, bunlarda en az grsel ya da szel bilgilerin yer almasna dikkat etmelidir. Sunulacak bilgi fazlaysa birtek karmak tablo
yerine birka basit tablo yaplmaldr. Ksacas emalar basit olmaldr.
yi tasarlanan bir ema grsel kanalla ileti aktarmaldr. Szel materyal

grsel materyale destek olmaldr, bunun tersi olmamaldr.
izimler ile emalarn ortak ve farkl ynlerini belirleyiniz.

Grafikler: Grafikler, saysal verilere ilikin grsel sunum salar.
Bunlar ayrca, niteler arasndaki ilikileri ve verilerdeki eilimleri
gsterir. Birok tablo grafie evrilebilir.
100
80
60
Msr
40
eker
Pirin
20
0
2002 2003 2004 2005
100
80
Msr
60
eker
40
Pirin
20
0
2002 2003 2004 2005
53
54
Veriler grafikte daha kolay yorumlanabilir. Ayrca, grafikler tablolara oranla ok daha ilgi ekicidir. Birok grafik tr vardr. Bunlardan
balcalar; izgi, stun, alan ve daire grafikleridir. Seilecek grafik tr
sunulacak bilgilerin karmaklna ve alclarn grafik yorumlama becerilerine dayanr. Bilgisayar yazlmlaryla kolayca ema, grafik ve dier
grseller retilebilmektedir.
200
150
Pirin
100
eker
50
Msr
0
2002
2003
2004
2005
Microsoft Word ve Excel gibi programlarn ounda ema ve grafik seenei vardr. Bu programlar saysal verilerden grafik oluturulmasnda kullanm kolay aralardr. izim programlar; plan, tasarm ve
izim iin kullanlabilir. ou bilgisayar grafik programlarnda yzlerce
grnt vardr. Bunlar grsellerin ilgi ekici bir ekilde sunulmasna
katk salar.
Posterler: Posterlerde resim, izgi, renk ve szckten oluan szel
birleimler yer alr. Bunlarn amac iletiyi aktaracak kadar srede izleyicinin dikkatini ekmektir. Etkili olmas iin posterlerin renkli ve dinamik olmas gerekir. Bunlar ilgi ekmeli ve iletiyi hzla aktarmaldr.
Poster kullanmndaki olumsuzluklardan biri uzun dnemli kullanlamamalardr.
Posterler birok renme durumunda etkili ekilde
kullanlabilir. Bunlar yeni konuya ya da okuldaki bir olaya
ilgi ekmede kullanlr. Bunlar, gdlemek iin kullanlabilir. Sanayi eitimi derslerinde, fen laboratuarlarnda ve
dier durumlarda posterler yoluyla tehlikelere kar uyarlar yapabilir. Posterler ayrca sigara imeyi nlemek gibi
salkl yaam uygulamalarn zendirmede de kullanlabilir. Snf projelerinin paras olarak eitli zel gnler ve
haftalarda rencilerin poster hazrlamas etkili renme
yoludur.
irketlerden, hava yollarndan, seyahat acentalarndan ve devlet
dairelerinden posterler temin edilebilir. Renkli kalemlerle ve bilgisayar
ktlaryla poster hazrlanabilir.
Posterlerin snrllklarn maddeler halinde belirleyiniz.

izgi Resimler: Karikatre izgi resim de denilebilmektedir.
Bunlar; gazeteler, dergiler, ders kitaplar gibi basl materyallerde de
kullanlabilir.
izgi resimler, ocuklarn ve yetikinlerin ilgisini eker ve kolaylkla okunur. izgi resimlerde glmecenin yan sra bilgiler de yer almaldr. retmen bunlar retimde pekitirme amacyla kullanmaldr.
Ancak, bunlarn yorumlanmas izleyicinin deneyimine baldr4. retim amacyla kullanlacak karikatrlerin, ocuklarn yaant ve entelektel dzeyine uygun olmas gerekir.
Resimlerin Korunmas: Snfta resim kullanmnn olumsuz ynlerinden biri, bunlarn renciler
arasnda dolarken zarar grmesidir. Sk kullanlan
resimler ypranabilir. Bunlarn korunmasnda montaj
ve lamine etme en etkili tekniklerdir ve bunlar resimlerin retimsel etkisine katkda bulunur.
Resimlerin katlara monte edilmesi salamlk
yaratr. Montaj materyalinin rengi ilgiyi resimden
uzaklatracak nitelikte olmamaldr. Parlak ya da
birincil renkler yerine pastel ya da doal tonlarn kullanlmas daha
uygundur. Resimde de ikincil renklerin kullanlmas uyumu artrr.
Montaj gze gzel grnmelidir.
rnein; snr ile byklk eit olmal, alt snr stten daha geni olmaldr.
eitli yaptrclar montaj iin kullanlabilir. Uygun kullanldnda btn yaptrclar etkilidir. Ancak, baz beyaz yaptrclar kuruduunda eer resim kad ince ise resimde krklk yaratabilir. Sv
yaptrc kullanlrsa kenarlardan szabilir. Byle durumlarda kenarlardan szan sv yaptrc kuru bir bezle silinmelidir.
Sv yaptrc yerine kat yaptrclar kullanlabilir. Bunlar materyalin kenarlarndan szma yapmaz. Ayrca, bunlarn fotoraflara ve
renklere zarar verme olasl daha azdr.
Plastik tutkal ile de montaj yaplabilmektedir. Plastik tutkal sk
kullanlan yaptrclardan biridir. Bu tr tutkallar kat rnlerde kullanlmak iin tasarlanmtr. Dier sv yaptrclara gre kullanm
daha kolay ve ucuzdur. Ancak, iki olumsuz yn vardr. Uzun sre
kapa ak kalrsa yaptrc kurur. Tiner kullanlarak akcl salanr.
kinci olumsuzlukta zamanla bu yaptrcnn kalitesinin azalmasdr.
Kuru havaya maruz kalmas yapkanln azaltr. Bu tr yaptrclarn
fotoraflara ve renklere zarar olur.
Kuru yaptrma yntemiyle de montaj yaplabilmektedir. Kuru
yaptrmada sya duyarl kat kullanlr. Kuru yaptrma resmin arka-
55
56
sna eklenir. Kuru yaptrma presi ile yapkanlk etkin hale gelir. Sre
hzl ve temizdir ve yksek nitelikte montaj salar.
Bu yntem olumsuz yn ise pahal olmasdr. Ancak sradan bir
tyle kuru yaptrma presi olmadan da ilem yaplabilir.
Resimlerin korunmasnda kullanlan dier bir yntemde lamine
etmedir. Laminasyonda resimler, plastik ya da plastie benzer yzeyle
kaplanr ve bylece yrtlmalar nlenir. Laminasyon resimleri korur.
Laminasyon ayrca, resimlere retim amalarna gre yaz yazlmasn
salar. Daha sonra yaz silgi ya da kuru bezle silinebilir.
rnein; matematik retmeni bir pizza ya da elmann lamineyle kaplanan
resmin zerine, yzde kavramn retmeye yardmc olmas iin yzde saylar yazabilir. Ders tamamladktan sonra bunlar silinir ve materyal daha
sonraki retimde de kullanlabilir.
ou retim materyali salaml artrmak ve retmenle rencilerin grsel materyallerin zerine yaz yazmasn salamak iin lamine
ile kaplanabilir.
Arkas yapkan plastik sayfalar lamine kaplama iin
kullanlabilir. Resmin, kenarlar aan ksmlar kesilebilir ya
da korumay artrmak iin geri katlanabilir.
Laminasyon kuru yaptrma presiyle yaplabilir. Bunun iin laminasyon makinesi de kullanlabilir. Bu makinelerde lamine film kullanr ve ayn anda grsel materyalin iki tarafn
kaplar. Grseller makineye konularak ilem yaplr.
retim materyali olarak resimlerin dnda gnlk yaamda kullandmz lamine edilebilecek materyaller neler olabilir?
Resimlerin Dosyalanmas ve Saklanmas: Dosyalama ve saklama, resimlerin saysna ve kullanm amalarna baldr. En basit dosyalama sisteminde resimler, retim nitelerine gre gruplanr.
rnein; ilkretim snf retmeni bunlar derslere gre snflandrr ve
konularna gre sralar. Baz retmenler de, ders kitab blmlerine, ilenen konulara ya da hedeflere gre dosyalama sistemi oluturabilir.
Dosyalanmad zaman resimlerin temiz bir yerde saklanmas gerekir. Bunlar ekmeceler olabilecei gibi, basit kartonlar da olabilir.
Gerek Nesneler
Gerek nesneler; para, ara, bitki, hayvan gibi kolay ulalan materyallerden bazlardr.
rnein; Osmanl mparatorluu dnemine ait para ya da Biyoloji dersinde
kullanlan kurbaalar, gerek nesnelerden bazlardr.
Somut olduundan gerek nesneler; Dalein yaant konisinin tabanna yakn bir yere aittir. Bu nedenle gerek nesneler, gnlk yaamlarnda dorudan yaantnn az olduu konuyu renenler
iin zellikle uygundur. Yaantlarnda anlam ve ilikisi
olan emalar oluturmas iin rencilerin somut yaant
rneklerine gereksinimi vardr ve snfa gerek nesnelerin
getirilmesi bu srece yardmc olabilir.
Gerek nesneler olduklar gibi kullanlabilir ya da retimi daha etkili hale getirebilmek iin deitirilebilir.
rnein; makinelerin iindeki ilemeyi yakndan gzlemeyi salayan aralarla
makinenin bir tarafnn kesilmesi ya da bitkilerden paralarn kesilmesi ve
kurutularak saklanmas baz deiikliklerdendir.
Bilgi sunma, sorular sorma, ilk kaynaktan renme yaants sunmann yan sra gerek nesneler, retimin deerlendirme aamasnda
da nemli rol oynar5.
rnein; gerek nesneler retmen tarafndan merkezi bir yerden gsterilir.
renciler bunlar belirler, snflar, ilevlerini tanmlar, kullanmlarn aklar
ya da karlatrr.
Bu tr lme ortam alma konusunun gerek dnyaya uygulanmasn, retimin transferini salar ve szel renme dzeyi zerine
geilmesine yardmc olur.
Gerek nesnelerin renme ve retmede bir ok yarar yardr. Bu
yararlarn balcalar unlardr:
Yaparak ve yaayarak renme sz konusu olduundan somut,
izli ve daha kalc renme salar.
renilenleri genelleme olana salar.
Her rencinin kendi hzna gre renmesini salar.
Yaratcl zendirir ve gelitirir.
Problem zme yeteneinin gelitirilmesinde somut altrma
yapma olana salar.
Gerek nesnelerin baz snrllklar da vardr. Bu snrllklar ise
unlardr:
57
58
Derslerin zaman ve kapsam ynnden, planlanmasn ve yrtlmesini gletirir.

rencilerin ayn retim dzeyinde tutulmasn gletirir.
Her ders iin bu eit yaantlar
oluturacak gerek nesne salanmaya allmas, zaman, aba ve
bazen de yksek miktarda para
harcamay gerektirir6.
Bbrek Kesiti Modeli
Modeller
Modeller gerek bir nesnenin boyutlu gsterimidir. Bunlar; gerek eyalarn
ayn hammaddesinden ya da bir baka
hammaddeden yaplm rnekleridir. Modeller bazen gerek olmayan, ancak insanlar
tarafndan tasarlanan cisim, yap ya da
dnceleri temsil edebilir. E deyile tmyle imgesel ve kuramsal olabilir.
nsan vcudu, boaltm sistemi

incelenirken kullanlr. Yumuak
plastikten kesit olarak retilmitir.
Kesit uygun renklerle boyanarak
ayrntl bilgiler ilenmitir. Kesitle
birlikte bilgi yapra da verilmektedir.
rnein; atom ve molekl modelleri, yaplmas tasarlanan yaplarn maketleri, uzay cisimlerini temsil eden kreler ve modeller ile Dalein yaant
konisi gibi kuramsal modeller bu gruptandr7.
Model temsil ettii nesneden byk ya da kk olabilir. Ayrntl
ya da basit olabilir. Modeller, gerek nesnelerin salayamayaca renme yaantlar da salayabilir.
rnein; modelde nemli ayrntlar renkle vurgulanabilir.
Snfta kullanlmak zere modeller satn ya da dn alnabilir.
ok eitli model setleri retmen ve renciler tarafndan birletirilir. Bu ilem retim olabilir. Model setlerinin snfta yapm her
yatan ocuun ilgisini eker ve onlar aratrmaya zendirir. Birletirme etkinlikleri bilisel ve psikomotor davranlarn gelimesine yardmc olur.
Karmak ara ya da srelerin basitletirilmi ekilleri olan modeller, mesleki ve teknik eitimde yaygn olarak kullanlr. Modeller,
temel eleri aklayp ilgiyi azaltan ayrntlar ortadan kaldrd iin
karmak yapy aklar. Bunlar, bazen gerek bir aracn temel ilemlerini gstermek zere alma modelleri olarak tasarlanr. Bu durumda
bireyler ya da kk gruplar anlayncaya kadar model ile alr.
rnein; bir mikrobilgisayar modelinin i paralar dar karlr ve
blmlerin adlar zerine yazlr. En karmak model olan simlatr
rencilerin risk almadan gerek yaam srecinin nemli noktalarn

grmesini salar8.
Modellerin birok yarar vardr. Bu
yararlarndan balcalar unlardr:
Trafik Eitimi Aralar Seti

Ahap bir kutuya yerletirilen sette bulunan aralar
unlardr:
1: TRAFK ETM PST EMASI: 70x100 cm
boyutlarnda bir bez zerine ipek bask yntemiyle
renkli olarak baslmtr.
2:TRAFK ARET LEVHALARI: 12 eit ve toplam
25 adet paradan olumutur.
3:TRAFK IIKLARI:ki ynl olarak yaplm olup
sette iki adettir.
4:TAIT ARALARI: Sette 10 adet tat arac modeli
bulunmaktadr.
5:OCUK MODEL:Sette 5adet bulunur.
6::ANNEL OCUK MODEL: Sette be adet bulunur.
7:TRAFK POLS MODEL:Takmda 4 adet bulunur.
8:EV MODEL:Takmda 11 adet bulunur.
9:CAM MODEL:Takmda 1 adet bulunur.
Karmak yaplar kolay ve anlalr

hale getirir.
Duyu organlarnn alg snrn aan
byklk ya da kklkte olan ara
ve cisimlerin alglanabilmesini
salar.
Yanna yaklalamayan ya da zaman
ve uzaklk ynnden ulalamayan
ara, cisim, olgu ve olaylarn
incelenebilmesini salar.
Gerek olmayan soyut dnce,
tasar ve kavramlarn aklanmasna
yardm eder.
Modellerin baz snrllklar da vardr.
Bu snrllklar ise unlardr:
Yanl byklk, renk, yap ve yap
maddesi kavram verebilir.
Baz modeller pahal bakm maliyeti
gerektirebilir.
Baz modeller dayanksz olabilir9.
59
60
Gerek nesneler ile modellerin ortak ve farkl ynlerini maddeler halinde belirleyiniz.
oklu Ortam Setleri
Bir oklu ortam seti, birden fazla ara ieren ve bir konu etrafnda
organize edilen retim/renme materyallerinin koleksiyonudur. Setlerde film, slayt, ses kaseti, video
kaseti, dz resimler, tepegz saydamlar, haritalar,
alma katlar, grafikler, brorler, gerek nesneler
ve modeller yer alabilir.
Baz setler retmenin snfta yapaca sunularda
kullanm iin tasarlanr. Bazlar da rencilerin ya da
kk gruplarn kullanm iin tasarlanr.
eitli dersler iin oklu ortam setleri vardr. Bunlar da video kasetleri, ses kasetleri, yer oyunlar, duvar
oyunlar, posterler, renkli fotoraflar, etkinlik kartlar,
duvar kartlar vb. bulunur. Hedefler belirtilir ve setteki
materyallerin kullanm iin retim stratejileri nerilerek hedeflere ulalmasnda destek olunur.
eitli konularda dier oklu ortam setleri piyasadan bulunabilir. Bunlarn bazlarnda saydamlar, fen
deneyleri iin laboratuar materyalleri ve kuklalar yer
alabilir.
Molekl Modelleri Seti

Yedi farkl renkte 80 adet
plastik atom modeli ile 30 adet
balayc yaydan olumutur.
eitli molekl yaplarn
gstermek
iin
kullanlr.
Saydam plastik kutu iindedir.
oklu ortam setleri kefedilerek renme ve renilmesi tercih edilen konular iin daha uygundur. rencilerin aratrmasn ve sonulara ulamasn ynlendirmek zere sorular sorulabilir. Bu yaklam iin fen konular uygundur.
rnein; manyetizma konulu bir sette, eitli mknatslar ve metal nesneler
yer alabilir. Matematikte lme seti iinde lmeyle ilgili cetvel, pergel,
gnye gibi eitli aralar yer alabilir.
retmenler de baz oklu ortam setleri hazrlayabilmektedir.
oklu ortam setlerinin temel amac, rencilere ilk kaynaktan renme
ans vermektir.
oklu ortam setlerinin birok yarar vardr. Bu yararlarndan
balcalar unlardr:
lgi ekicidir.
Kk gruplara proje almalarnda ortaklaa alma olana
salar.
Paketlenebilir nitelikte olduundan kolay tanabilir.
oklu ortam setlerinin baz snrllklar da vardr. Bu snrllklar ise
unlardr:
Geleneksel teknoloji ve materyallere gre pahaldr.

retimi ve onarm zaman alcdr.
Kaybolan blmler setlerin kullanlmasn nler.
Alan Gezileri
Bu tr geziler daha ok gerek srelerin, insanlarn ve nesnelerin
allmas amacyla snf dnda yaplr. Alan gezisi ounlukla rencilerin ilk elden deneyim gereksinimleri nedeniyle oluur. Geziler rencilerin gzlem ve alma iin snfa getirilemeyen konular grmesine olanak salar.
rnein; bir aac gzlemek iin birka dakika okul bahesine klmas,
inaat grmek iin sokakta yrnmesi ve tarihi yerlere gidilmesi alan gezileri
kapsamnda yer alr.
Balca gezi alanlar; hayvanat baheleri, mzeler, kamu binalar
ve parklardr. Dalein yaant konisinde alan gezileri koninin ortasnda
bulunur. nk, deneyim gerek olsa da renciler deneyimi
yaamaz, yalnzca konular grr ve duyar.
Alan gezisinin yararl olmas iin alma konusuyla dorudan ilgili olmas gerekir. Bu gezilerle ilgili gzlem etkinlikleri olmaldr. Gzlem etkinlikleri, renciler renme yaants
kazanmalarna yardmc olur. Gzlem, alan gezisinin nemli
bir yndr. Gezinin amac ek olgusal bilgiler edinmekse yaplacak deerlendirme daha biimsel olacaktr. Ama olumlu
tutum oluturmaksa gzlemde tartma, rol oynama ya da yaratc sanat projelerine yer verilir. Gzlem nasl olursa olsun,
gezinin baarsn deerlendirmek amacyla kullanlmaldr. retmen
ve renciler ieriin yan sra gelecekte yaplacak gezileri iyiletirme
konularn da ele almaldr.
Alan gezilerinin renme ve retme bakmnda birok yarar vardr. Bu yararlarndan balcalar unlardr:
rencilerin zengin ve anlaml yaantlar kazanmalarna yardm eder.
rencilerde dikkatle gzlem yapma becerisini gelitirir.
Okul ile evre arasndaki ilikiler kurmaya ve gelitirmeye
yardm eder.
yi hazrlanan bir gezi, uzun sre kalc yaantlar salar.
Grupla almann kural ve ilkelerinin renilmesine yardm
eder10.
Alan gezilerinin baz snrllklar da vardr. Bu snrllklar ise unlardr:
Genellikle fazla zaman alr.
yi planlanmadnda zaman, aba ve para kaybna neden olur.
61
62
Gerekli nlemler alnmazsa istenmeyen davranlarn ve kazalarn ortaya kmasna neden olabilir.
retmenler iin yorucu olabilir.
Alannz ile ilgili rencilerle birlikte kyde, kasabada, ilede ve ilde
gezi yaplabilecek yerlerin nereler olduunu belirleyiniz.
Gsteriler
Gsteriler, bir dnce bir olgu ya da olayn eitli duyu organlarn etkileyecek biimde gsterilerek anlatlmasn salar. Gsteri tmyle
gerek koullar altnda ve gerek nesneler kullanlarak yaplabildii
gibi, modeller kullanlarak da yaplabilir.
rnein; ilkretim basamandaki Fen ve Teknoloji dersinde retmenin
yapt ve rencilerin izledii deneyler bir gsteridir.
Gsteri bir bakma eitli duyu organlarmz etkileyerek bize baz
yaantlar kazandran eitim aracdr. Ancak geni dnlrse, gsteri,
iinde birok retim teknoloji ve materyalinin kullanlabildii bir iletiim biimi, e deyile de bir retme yntemidir. nk ayn zamanda,
resim, fotoraf, slayt, film eridi, hareketli filmler, basit izimler ya da
baka semboller kullanlarak beyaz perde, yaz tahtas,
kuma kapl tahta gibi ortamlarda da gsteri yaplabilir11.
Gsterilerin birok yarar vardr. Bu yararlardan
balcalar unlardr:
lemlerin ve becerilerin izlenilerek renilmesini
salar.
zleyicilerin saysna ve dzeyine gre uygun retim teknoloji ve materyallerinin ayr ayr ya da
birlikte kullanlmasna olanak vererek renmenin daha kalc
ve izli olmasn salar.
rencileri daha etkin hale getirir.
Gsterilerin baz snrllklar da vardr. Bu snrllklar unlardr:

yi bir gsteri hazrlayabilme ok bilgi ve beceri gerektirir.

Hazrlanmas zaman alcdr.
ounlukla pahal ara gerektirir12.
Her renci ayn oranda izleyemeyebilir.
Gsterilerin yarar ve snrllklarn dikkate alarak, alannzla ilgili

gsteriye uygun konular belirleyiniz.
Sergiler
Sergiler, retim amalar iin entegre bir btn oluturmak iin
hazrlanan eitli nesne ve grsellerin gsterimidir. Sergiler kullanlan
grsellerle ayn amalar dorultusunda kullanr.
ou okulda ya da snfta sergi yeri hazrdr. Basit sergiler masada, rafta, sra zerlerinde yaplr. Daha karmak sergiler yer ve zel
yaplar gerektirir.
Sergilerde nesneler, modeller, grseller ve basl materyaller sergilenebilir. Sergilerin ounda sunulan nesne ya da grsellerle ilgili tanmlayc bilgiler yer alr. retim amal gsterimler; snfta, mzede
ve dier birok ortamda kullanlabilir.
Sergilerin rencilerce hazrlanmas rencilerin okula ve derse
gdlenmelerini artrr. Bu etkinlik dersin kalcln artrr ve grsel
becerileri gelitirir.
rnein; ulamla ilgili bir derste snf retmeni her rencinin bir tat
modeli getirmesini ister. Baz renciler oyuncaklarn getirir. renciler
karton kullanarak aralar yapar. retmen bunlarn sergilenmesi iin
snfta bir alan oluturur ve rencilerin yaptklarn rencileriyle birlikte
sergiler.
Sergilerin renme ve retme bakmndan birok yarar vardr.
Sergilerin balca yararlar unlardr:
Belli bir konuya ya da alana kar ilgi ve merak uyandrr.
Belli bir konuya ya da alana kar olumlu ya da olumsuz bir
tutum gelitirmeye ya da var olan tutumu deitirmeye yardm
eder.
lgilileri belli bir konu ya da alandaki program, proje, alma
ya da aratrmalarn sonularndan haberdar eder.
rencilerin dzenledii sergiler, onlarn iletiim ve sanat yeteneklerini gelitirir13.
Sergilerin snrllklar da vardr. Bu snrllklar ise unlardr:
Sergilerin hazrlamas pahal ve zaman alcdr.
Sergilerin ierii ve dzeyi her zaman rencilerin gemi yaantlarnn dzeyine uygun olmayabilir.
63
64
cretsiz ve Ucuz Materyaller

retmenler snfta kullanlabilecek maliyeti dk materyalleri
tanmaldr. Bu materyaller birok derste retime destek olabilir. Bunlar; belli konularda retimin temel kaynadr.
rnein; retim yazlmlarnn bir ksmn ieren dersler ve web tabanl
derslerin bir ksm dersleri cretsiz alnabilmektedir.
Bu tr materyaller olduka deiik trdedir. Posterler, oyunlar, brorler, raporlar, haritalar, kitaplar, filmler, video kasetleri,
CD, oklu ortam setleri, gerek nesneler bunlardan bazlardr.
Film ve video kaset, CD gibi daha maliyetli aralar dn alnp
kullandktan sonra iade edilmektedir.
rnein; ktphanelerden l Eitim Hizmetleri (l Eitim Aralar ve Donatm Merkezi) Mdrlklerinden ve baz lkelerin kltr merkezlerinin ktphanelerinden bu materyallerin bazlar dn alnarak temin edilebilmektedir.
Ucuz ve cretsiz materyallerin alnabilecei yerel, ulusal ve uluslar
aras kaynaklar vardr. ou yerel ynetim, sivil toplum kurulular ve
irketler cretsiz olarak materyal vermektedir.
rnein; Kzlay, Yeilay vb. toplum kurulular kendilerine ilikin bilgi
ieren materyaller vermektedir. Bu kurulular video kasetler, sesli slaytlar
ve konuk konumac hizmeti sunabilmektedir.
Telefon, elektrik, gaz ve su ile ilgili kurum ya da kurulularn uzmanlar da okullara sunulan hizmetler konusunda materyal verebilmektedir. Ticaret odalar da ilgi ekici materyaller verebilmektedir.
Ucuz ve cretsiz materyaller baka nerelerden temin edilebilir?
Baz lkelerin byk eliliklerine mektup yazlarak bu tr materyaller istenebilir. Ancak, herhangi bir materyalin istenmesi yerine belli
bir amala materyal istenmelidir. Yazlacak mektupta snf dzeyi ve
ders belirtilmelidir. Bo yere materyal istenerek israfa yol almamaldr. Materyalin kullanmndan sonra bunlar gnderen tarafa materyallerin nasl kullanld ve rencilerin tepkisini ieren bir teekkr notu
gnderilmelidir.
nternet yoluyla da cretsiz ve ucuz materyal edinmek olanakldr.

Bu yolla materyal, fotoraf ve dier bilgiler ieren kaynaklar edinilebilir.
cretsiz ve ucuz materyallerin bir ok yarar vardr. Bu yararlarndan balcalar unlardr:
Genelde ders kitaplarnda yer almayan gncel bilgiler verir.
Konularn ayrntl olarak ele alnmasn salar.
retmenin ve rencilerin snftaki sunumlarn zenginletirerek rencileri gdler.
rencilerin etkin olmasna katk getirir.
cretsiz ve ucuz materyallerin snrllklar da vardr. Bu snrllklardan
balcalar unlardr:
cretsiz ya da ucuz olduundan n yargya ve reklama neden
olabilir
zel kar salayabilir.
Snftaki her renciye yetecek kadar temin edilemeyebilir.
zet
Yanstcsz retim teknoloji ve materyallerinin ou yaygn olduundan retmenler genelde bunlarn retim deerini fazla nemsemez. Yanstcsz teknoloji ve materyaller; basl materyaller, gsterim
yzeyleri, resimler, gerek nesneler, modeller, oklu ortam setleri, alan
gezileri, gsteriler, sergiler ile ucuz ve cretsiz materyallerdir.
Genel olarak basl materyaller, ders kitaplar, el kitaplar, alma klavuzlar, alma kitaplar, romanlar ve brorlerden oluur.
Ders kitaplar uzun sredir snftaki retimin temelini oluturmaktadr.
Fotoraf, izim, izelge, grafik ya da karikatr gibi resimlerden
yararlanlacaksa gsterim yzeylerinin kullanlmas gerekir. Bu tr
resimler, snfta eitli yollarla da gsterilebilir. Bunlar; elle yazlarak,
izilerek ya da elde tutularak gsterilebilir ya da tahtaya aslabilir.
Tahta, ok amal tahta, elektronik beyaz tahta, askl tahta, blten
tahtas, pazen tahta, manyetik tahta ve dosya tahta snfta yazlarn
yazlabilecei, izimlerin ve resimlerlerin yaplabilecei ya da aslabilecei yzeylerdir.
Snfta gsterimde kullanlan en yaygn yzey tahtadr. Tm okullarda tahta bulunmaktadr. Temini dier retim teknolojilerine gre
olduka kolaydr. Temini kolay olmasna karn kullanm her zaman
65
66
kolay deildir. Planl ve dzenli kullanlmazsa tahtadan beklenen verim

alnamayabilir. Tahta daha ok szel iletiimi desteklemek iin kullanlr. Ancak, grsel sunumlarda da kullanlarak konularn gsterilerek
sunulmasna yardmc olur.
Baz snflarda ok amal tahta bulunabilir. Adndan da anlalaca gibi bunlar birden fazla ama iin kullanlr. Bunlarn yumuak,
beyaz plastik yzeyi, zel bir silgi gerektirir. Bu tr tahtalara zarar
verebilecek kalemler kullanlmamaldr.
Beyaz yzey ayrca film, slayt, tepegz saydam yanstlmasna olanak verir. ekil, harf gibi ince plastikten kesilen materyaller yzeye
yaptrlabilir. Bunlardan bazlarnn arka ksm elik olduundan
manyetik pano olarak kullanlabilir.
ok amal tahtann biraz daha gelimii olan elektronik tahta,
kopya tahtas olarak da adlandrlabilmektedir.Bu tahtalar beyaz cam
yzeyli olup, zerinde yalnzca yakndaki kiilerin grebilecei kadar
incelikte kareli izgiler bulunmaktadr. nce kareli izgiler retmene
dzgn yazma ve izme olana verir.. Elektronik tahtaya yazlanlar ve
izilenler kat kopyalar haline getirilebilir. Elektronik beyaz tahta ,
kk ok amal tahtaya benzer ancak, ileri geri hareketli oklu ekranlar vardr. Bu tahtada ierik nceden hazrlanabilir. Yeni bilgiler gerektiinde tahtaya eklenebilir.
Blten tahtalar; acil duyurular ve ksa haberler aslmak zere hazrlanan panolardr. Bu tahtalarn temel amac budur. Ancak, bu tahtalar gsterim amacyla da kullanlr. Tahtaya zarar vermeden ineler,
raptiyeler ve dier aralarla eitli materyaller aslr. Blten tahtalar;
ss, gdleme ve retim olmak zere balca amaca hizmet eder.
Kuma kapl tahtalar, pazen ya da uha gibi kumatan kaplanm
panolardr. retmenler, rencilerin hikaye, iir ve dier okuma materyalleri sergilemek iin kuma kapl tahtay kullanr.
Manyetik tahtalar, kuma kapl tahtalarla ayn amalar iin kullanlan panolardr. Grsellerin ardna mknats paras taklr ve panonun metal yzeyine yerletirilir. Mknats bir buzdolab tamircisinden
temin edilebilecei gibi piyasadan da temin edilebilir.
Askl tahta, zellikle ar nesnelerin kullanmnda, boyutlu materyallerin ve grsellerin sunumunda yararldr. Bu tahtalarda eitli
asklar vardr. Tahtaya zel metal tutucular eklenerek kitap, kat ve
dier nesneler tutturulabilir. Alt yap efekti oluturmak iin tahta, bez
ya da renkli katla kaplanabilir.
Resimler, soyut grleri daha gereki bir biimde aktarr. Bunlar retimin, Dalein Yaant Konisindeki szel semboller dzeyinden
daha somut dzeye kmasn salar. Dz resimler, izimler, emalar,
grafikler, posterler ve karikatrler snf ortamnda yaygn olarak kullanlabilir.

Dz resimler; insanlar, yerleri, nesneleri gsteren fotoraf benzeri resimlerdir. Bunlar retimde en sk kullanlan trlerdendir.
izimler; kiileri, yerleri, nesneleri ve kavramlar gstermede kullanlr. Genel olarak izimler taslaklara oranla daha fazla ayrnt ierir.
izimler ilikilerin gsterilmesini ya da srelerin aklanmasn aklamaya da yardmc olur.
emalar; kronoloji, nicelik, hiyerari gibi soyut ilikilerin grsel
gsterimidir. Bunlar ounlukla ders kitaplarnda tablo ve ak emas
olarak yer alr. Ayrca emalar, gruplara gsterilmek zere duvara
aslabilir.
Grafikler, saysal verilere ilikin grsel sunum salar. Bunlar ayrca, niteler arasndaki ilikileri ve verilerdeki eilimleri gsterir.
Birok tablo grafie evrilebilir.
Posterlerde resim, izgi, renk ve szckten oluan szel birleimler
yer alr. Bunlarn amac iletiyi aktaracak kadar srede izleyicinin dikkatini ekmektedir. Etkili olmas iin posterlerin renkli ve dinamik olmas gerekir. Bunlar ilgi ekmeli ve iletiyi hzla aktarmaldr. Poster
kullanmndaki olumsuzluklardan biri uzun dnemli kullanlamamalardr.
Karikatre izgi resim de denilebilmektedir. Bunlar; gazeteler,
dergiler, ders kitaplar gibi basl materyallerde de kullanlabilir. Karikatrler, ocuklar ve yetikinler tarafndan ilgi eker ve kolaylkla okunur. Karikatrlerde glmecenin yan sra bilgiler de yer almaldr.
Resimlerin korunmasnda montaj ve lamine etme en etkili tekniklerdir ve bunlar resimlerin retimsel etkisine katkda bulunur. Resimlerin katlara monte edilmesi salamlk yaratr. Montaj materyalinin
rengi ilgiyi resimden uzaklatracak nitelikte olmamaldr. Parlak ya da
birincil renkler yerine pastel ya da doal tonlarn kullanlmas daha
uygundur. Resimde de ikincil renklerin kullanlmas uyumu artrr.
Montaj gze gzel grnmelidir.
Resimlerin korunmasnda kullanlan dier bir yntemde lamine
etmedir. Laminasyonda resimler, plastik ya da plastik benzeri yzeyle
kaplanr ve bylece yrtlmalar nlenir. Laminasyon resimleri korur.
Laminasyon ayrca, resimlere retim amalarna gre yaz yazlmasn salar. Daha sonra yaz silgi ya da kuru bezle silinebilir.
Resimlerin dosyalanmas ve saklamas; resimlerin saysna ve kullanlma amalarna baldr. En basit dosyalama sisteminde resimler,
retim nitelerine gre gruplanr.
67
68
Gerek nesneler; para, ara, bitki, hayvan gibi kolay ulalan materyallerden bazlardr. Somut olduundan gerek nesneler; Dalein
yaant konisinin tabanna yakn bir yere aittir. Bu nedenle gerek nesneler, gnlk yaamlarnda dorudan yaantnn az olduu konuyu
renenler iin zellikle uygundur. Bilgi sunma, sorular sorma, ilk
kaynaktan renme yaants sunmann yan sra gerek nesneler, retimin deerlendirme aamasnda da nemli rol oynar.
Modeller, gerek bir nesnenin boyutlu gsterimidir. Bunlar;
gerek eyalarn ayn hammaddesinden ya da bir baka hammaddeden
yaplm rnekleridir. Modeller bazen gerek olmayan, ancak insanlar
tarafndan tasarlanan cisim, yap ya da dnceleri temsil edebilir.
Karmak ara ya da srelerin basitletirilmi ekilleri olan modeller,
mesleki ve teknik eitimde yaygn olarak kullanlr. Modeller, temel
eleri aklayp ilgiyi azaltan ayrntlar ortadan kaldrdndan karmak yapy aklar. Bunlar bazen gerek bir aracn temel ilemlerini
gstermek zere alma modelleri olarak yaplr. Bu durumda bireyler
ya da kk gruplar anlayncaya dek model ile alr.
oklu ortam setleri, birden fazla ara ieren ve bir konu etrafnda
organize edilen retim/renme materyallerinin koleksiyonlardr.
Setlerde film, slayt, ses kaseti, video kaseti, dz resimler, tepegz saydamlar, haritalar, alma katlar, grafikler, brorler, gerek nesneler ve modeller yer alabilir. eitli dersler iin oklu ortam setleri vardr. Bunlar da video kasetleri, ses kasetleri, yer oyunlar, duvar oyunlar, posterler, renkli fotoraflar, etkinlik kartlar, duvar kartlar vb. bulunur. Hedefler belirtilir ve setteki materyallerin kullanm iin retim
stratejileri nerilerek hedeflere ulalmasna destek olunur.
Alan gezisi ounlukla rencilerin ilk elden deneyim gereksinimleri nedeniyle gerekletirilir. Bu tr geziler gerek srelerin, insanlarn, nesnelerin allmas amacyla snf dnda yaplan etkinlikleri
kapsar.
Gsteriler, bir dnce bir olgu ya da olayn eitli duyu organlarn etkileyecek biimde gsterilerek anlatlmasn salar. Gsteri tmyle gerek koullar altnda ve gerek nesneler kullanlarak yaplabildii gibi, modeller kullanlarak da yaplabilir.
Gsteri bir bakma eitli duyu organlarmz etkileyerek bize baz
yaantlar kazandran eitim aracdr.
Sergiler, retim amalar iin entegre bir btn oluturmak iin
hazrlanan eitli nesne ve grsellerin gsterimidir. Sergiler kullanlan
grsellerle ayn amalar dorultusunda kullanr. Sergilerin rencilerce hazrlanmas rencilerin okula ve derse gdlenmelerini artrr. Bu
etkinlik dersin kalcln artrr ve grsel becerileri gelitirir.
retmenler snfta kullanlabilecek maliyeti dk materyalleri
tanmaldr. Bu materyaller birok derste retime destek olabilir. Bun-
lar; belli konularda retimin temel kaynadr. Bu tr materyaller

olduka deiik trdedir. Posterler, oyunlar, brorler, raporlar, haritalar, kitaplar, filmler, video kasetleri, cdler, oklu ortam setleri, gerek nesneler bunlardan bazlardr. Film ve video kaset, cd gibi daha
maliyetli aralar dn alnp kullandktan sonra iade edilmektedir.
Ucuz ve cretsiz materyallerin alnabilecei yerel, ulusal ve uluslar
aras kaynaklar vardr. ou yerel ynetim, sivil toplum kurulular ve
irketler cretsiz olarak materyal vermektedir. nternet yoluyla da cretsiz ve ucuz materyal edinmek olanakldr. Bu yolla materyal, fotoraf
ve dier eitim kaynaklar edinilebilir.
1.
Aadakilerden hangisi tahtalarn kullanlmasnda dikkat

edilecek hususlardan deildir?
A) Nasl kullanlaca nceden planlanmaldr.
B) Yaz ve resimler temiz ve anlalr olmaldr.
C) Yazarken ve izerken konuulmaldr.
D) ok yaz ve izimle doldurulmaldr.
E) Yaz ve izimler her rencinin grebilecei yerde olmaldr.
2.
Aadakilerden hangisi bilgisayarl ortamlar iin tercih edilmesi gereken gsterim yzeyidir?
A) Elektronik tahta
B) Kuma kapl tahta
C) Manyetik tahta
D) ok amal tahta
E) Dosya tahta
69
70
3.
Aadakilerden hangisi derse gelmemi renci iin en yararl

tahta trdr?
A) Elektronik tahta
B) Ask tahtas
C) Manyetik tahta
D) Blten tahtas
E) Dosya tahta
4.
Aadakilerden hangisi temel amalar; ss, gdleme ve

retim olan tahtadr?
A)Dosya tahta
B) Manyetik tahta
C) Kuma kapl tahta
D) Blten tahtas
E) Elektronik tahta
5.
Kronoloji, nicelik, hiyerari gibi soyut ilikilerin grsel gsterimine ne ad verilir?

A) ema
B) Karikatr
C) Poster
D)Grafik
E) izim
6.
Aadakilerden hangisi genelde resim, izgi, renk ve yazdan

oluan szel birleimlerin yer ald retim materyalidir?
A) ema
B) Karikatr
C) Poster
D)Grafik
E) izim
7.
Aadakilerden hangisi olduu gibi kullanlabilen ya da retimi daha etkili hale getirmek iin deitirilebilen yanstcsz
retim teknoloji ya da materyalidir?
A) Karikatr
B) Model
C) ema
D) Kitap
E) Gerek nesne
8.
Aadakilerden hangisi duyu organlarnn alg snrn aan

byklk ya da kklkte olan ara ve cisimlerin alglanmasn salar?
A) oklu ortam setleri
B) Resimler
C)Gsterim yzeyleri
D)Sergiler
E) Modeller
Aadakilerden hangisi gerek nesnelerin yararlarndan deildir?
9.
A) Yaparak ve yaayarak renme sz konusu olduundan somut, izli ve daha kalc renme salar.
B) lgilileri belli bir konu ya da alandaki program, proje, alma
ya da aratrmalarn sonularndan haberdar eder.
C) Her rencinin kendi hzna gre renmesini salar.
D) Yaratcl zendirir ve gelitirir.
E) renilenleri genelleme olana salar.
10. Aadakilerden hangisi cretsiz ve ucuz materyallerin yararlarndan deildir?

A) Genelde ders kitaplarnda olmayan gncel bilgiler verir.
B) Konularn ayrntl olarak ele alnmasn salar.
C) retmenin ve rencilerin snftaki sunumlarn zenginletirerek rencileri gdler.
D) Kk gruplara proje almalarnda ortaklaa renme olana salar.
E) rencilerin etkin olmasna katk getirir.
Yantlar
1. C
2. D
3. A
4. D
5. A
6. C
7. E
8. E
9. B
10. D
71
72
Kaynaklar
1
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Ergin, A. (1995), retim Teknolojisi letiim. Ankara: Personel Eitim

Merkezi Yayn No: 17.
Demirel, ., Seferolu S. ve Yac, E.(2004), retim Teknolojileri ve
Materyal Gelitirme. Ankara: Pegem A Yaynclk.
Heinich, R. Molenda, M. and Russel, J. D. , a.g.e.
ilenti, K.(1988), Eitim Teknolojisi ve retim. Ankara: Kadolu
Matbaas.
ilenti, K., a.g.e.
ilenti, K., a.g.e.
ilenti, K., a.g.e.
ilenti, K., a.g.e.
ilenti, K., a.g.e.
ilenti, K., a.g.e.
http://www.ddsiletisim.com/webster/lt.htm (13.12.2004)
Ders Kitaplar 75
nite
DERS KTAPLARI
renme Hedefleri
ders kitaplarnn tarihsel geliimini aklayabilecek,
eitim uygulamalarnda ders kitaplarnn nemini kavrayabilecek,
standart ders kitaplarnn zelliklerini sayabilecek,
Milli Eitim Bakanlna bal okullara ynelik hazrlanan
ders kitaplarnn niteliklerini aklayabilecek,
ders kitaplarnn hazrlanp gelitirilmesinde uyulmas gereken ilkeleri kavrayabilecek,
ders kitaplarnda sayfa dzeninin nasl olmas gerektiini aklayabilecek,
bir ders kitabndaki metnin nasl anlalr hale getirildiini
kavrayabilecek,
yazlm bir metni daha anlalr hale getirebilecek,
basm ncesinde yazl gerecin hangi ynlerden yeniden gzden geirilmesi gerektiini aklayabilecek,
ders kitaplarnn olumlu ynlerini sayabilecek,
ders kitaplarnn olumsuz ynlerini sayabileceksiniz.
76 retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme
indekiler

Giri
lk Ders Kitaplar
Ders Kitaplarnn nemi
Ders Kitaplaryla lgili Baz Standartlar
Ders Kitaplarnn Snflandrlmas
Ders Kitaplarnn zellikleri
Ders Kitabnda Bulunmas Gereken Bilgiler
Ders Kitaplaryla lgili Ynetmelikler
Mill Eitim Bakanl Eitim Aralar nceleme Ynetmelii
Milli Eitim Bakanl Ders Kitaplar Ynetmelii
Kitaplarda Aranacak Nitelikler
Kitaplarn Hazrlanmas ve Hizmete Sunulmas
Uzaktan Eitim Ders Kitaplarnn Hazrlanmas ve Gelitirilmesi
Ders Kitaplarnn Hazrlanmasnda ve Gelitirilmesinde Temel
lkeler
Ders Kitaplarnn Sayfa Dzenine likin neriler
Ders Kitaplarnn Daha Anlalr Hale Getirilmesi
Basm ncesi Yararlanlabilecek Deerlendirme Formu
Ders Kitaplarnn Yararlar ve Snrllklar
zet
Ders Kitaplar 77
Giri
Yazl gereler milattan nce 4000 ylndan beri; insanlarn bilgilerini, dncelerini, inanlarn, sevgi, sevin, ac gibi duygularn birbirlerine anlatmada nemli bir kaynak olmutur. Okullarn kurulmasyla
birlikte yazl gereler ve bunlar iinde zellikle de ders kitaplar, gerek
retmenler gerekse renciler iin temel bilgi kaynaklarndan biri
haline gelmitir. Eitim uygulamalarnn balamasyla birlikte bu uygulamalarda retmenin grevini de stlenmi ve temel bilgi kayna
olmutur.
Bu blmde ncelikle ders kitaplarnn ksa tarihsel geliimini
aklayan ilk ders kitaplar konusuna yer verilmitir. Daha sonra srasyla ders kitaplarnn nemi, ders kitaplaryla ilgili baz standartlar, ders
kitaplarnn snflandrlmas, ders kitaplarnn zellikleri, ders kitabnda
bulunmas gereken bilgiler, ders kitaplaryla ilgili ynetmelikler, Mill
Eitim Bakanl Eitim Aralar nceleme Ynetmelii, Milli Eitim
Bakanl Ders Kitaplar Ynetmelii, kitaplarda aranacak nitelikler,
kitaplarn hazrlanmas ve hizmete sunulmas, ders kitaplarnn hazrlanmas ve gelitirilmesi, ders kitaplarnn hazrlanmas ve gelitirilmesinde temel ilkeler, sayfa dzenine ilikin neriler ve ders kitaplarnn
daha anlalr hale getirilmesi konular zerinde durulmutur. Son olarak
da ders kitaplarnn basmndan nce yararlanlabilecek bir deerlendirme formu verilmi, devamnda da ders kitaplarnn olumlu ve olumsuz ynleri belirtilmitir.
lk Ders Kitaplar
Ders kitaplar denildiinde genelde profesyonel olarak retilen yaynlar akla gelmektedir. Bu kapsamda ders kitaplar, altrma kitaplar,
ders notlar, dergiler ve bltenler yer alr. Ders kitaplar gemite olduu Ders kitaplar
gibi gnmzde de insan kaynaklar gelitirme alanlarnda yaygn ola- denildiinde
genelde profesyorak kullanlmaktadr. Ders kitaplarnn uzunca bir gemii vardr.
nel olarak retilen
Gemiten gnmze kadar olan srete insanlar, eitli ekiller yaynlar akla
ile simgeleri kullanarak bilgilerini, dncelerini, inanlarn ve sevgi, gelmektedir.
sevin ve ac gibi duygularn dier insanlara aktarma gereksinimi duymulardr. nsanlar bu gereksinimini, maara devrinde maaralara izdii ekillerle, izleyen yllarda da yazy bulup, ta, bronz, kil tula, kil
tablet, aa tablet, aa kabuu, papirs, parmen, tahta ve kat zerine yazlar yazarak dile getirmilerdir.
Ders kitaplarnn
milattan nce
(M..) 4000 ylna
kadar uzanan bir
gemii vardr1.
M.. 3000li
yllarda yaplm
olan kil tabletler,
dnyann en eski
ders kitaplar
olarak kabul
edilmektedir.
Bu gnk ders
kitab anlayna
olduka yakn ilk
kitap rnekleri
Eski Msrda
hazrlanmtr.
Ders kitaplarnn milattan nce (M..) 4000 ylna kadar uzanan

bir gemii vardr1. M.. 3000li yllarda yaplm olan kil tabletler,
dnyann en eski ders kitaplar olarak kabul edilmektedir. Sz konusu
tabletlerin, matematik ve dil bilgisi derslerine ait konularla basit izimleri ierdii bilinmektedir.

Bu gnk ders kitab anlayna olduka yakn ilk kitap rnekleri
Eski Msrda hazrlanmtr. Bunun en tipik rnei, M.. 1300 ylnda
hazrlanm olan ller Kitab adndaki bir grup papirs rulosudur2.
M.. 1320 ylnda II. Ramses tarafndan yaptrlan Thebes ktphanesinde bulunan bu papirslerin ounda izgi resimlerle birlikte matematik, tp ve dzlem geometriye ilikin konular yer almaktadr3.
Eski Msrda balayan papirs rulo sisteminin, zamanla blge lkelerine yayld ve hatta Eski Yunandaki Homerosun lyada ve
Odessa destanlarnn da papirs rulolara yazlm olduu sanlmaktadr.
Eski Yunanda papirs kitaplarn yan sra parlatlm geyik, ceylan,
kei ve dana derisinden hazrlanan parmen kitaplar da yaplmtr.
Papirslere gre daha kullanl olan parmen, kitaplarn hazrlanmasn ve biimlendirilmesini kolaylatrmtr.
kinci yzylda kitabn biimlendirilmesi konusunda byk bir yeniliin yaand sylenebilir. Bu yenilik, kitaplarn katlanabilen sayfalar haline getirilmesidir. Kodeks yntemi olarak da anlan bu yntem ile
gnmz kitap sistemin ilk temelleri atlmtr. Orta ada el yazmas
kitaplarn hazrlanmasnda hem rulo sistemi hem de kodeks sistemi
uygulanmtr. inde 105 ylnda dut aac, bambu lifleri ve in Isrganndan kat retiminin gerekletirilmesi, yaz yazma ve resim yapma
konularnda kolaylk salamtr. Kat retiminin ardndan, eskiden
Hindistanda aa kalplar ile bez zerine yaplan ksilografi denilen
bask teknii kat zerinde uygulanmaya balamtr. Bir sre sonra da
bu teknikle Budist din kitaplar baslmtr. Daha sonra bu teknik ile
kitap basm ine komu olan lkelere de yaylmtr. lk kez, 1390
ylndan sonra Korede kitap basmnda dizgi yntemi kullanlmtr.
Uygur mezarlarnda yaplan kazlarda, dizgide kullanlan tahtadan yaplm hurufatn bulunmas, douda kitap retimine nem verildiini
ortaya kartmtr4.
Yeni bir dnya gr olan insanc akmn kendini kabul ettirmesiyle birlikte, kitap insanln kltrel geliiminde nemli bir yere sahip
olmaya balamtr. Gutenbergin 1440 ylnda matbaay bulmas basl
gere retimi konusunda yeni ufuklar amtr. Bylece, kesin tarih
tayan ilk kitap olan Mainz Mezamiri 1457 ylnda Almanya-Mainzda
baslm, bu kitab da 1461 ylnda Almanya-Bambergde Boner Masallar adl kitabn basm izlemitir. Okul kitaplarnda ekillerin kullanlmas, 1592-1670 yllar arasnda yaam olan John Amos Comenius
tarafndan zendirilmitir. 1628 ylnda yaynlanan Great Didactic adl
eserinde ek eitimci Comenius kitaplarn ve snf duvarlarnn resimler, haritalar ve ekillerle doldurulduu retim ve renme yaps gelitirmitir5. Ayrca Comenius, ocuklar iin ilk resimli ders kitaplarndan
biri olan The World in Pictures 1657 ylnda hazrlamtr.
Matbaann bulunmasnn ardndan Bat dnyasnda kitap basm ve
resimleme tekniklerinde nemli gelimeler yaanmtr. Bunlardan baz-
Matbaann bulunmasnn ardndan Bat dnyasnda kitap basm

ve resimleme
tekniklerinde
nemli gelimeler
yaanmtr.
Ofset bask teknii

1860-1880 yllar
arasnda denenmise de, ancak
gerek anlamda
1904 ylnda
Amerikada I. W.
Rubel tarafndan
kullanlmaya
balanmtr.
Ders Kitaplar 79
lar, on beinci yzylda gelitirilen metal gravr teknii ile renkli kitap
basm gerekletirilmesi ve 1789 ylnda Alois Senfelder tarafndan
bulunan tabask tekniinin yirminci yzylda ofset bask tekniini
ortaya kartmasdr.
Ofset bask teknii 1860-1880 yllar arasnda denenmise de, ancak gerek anlamda 1904 ylnda Amerikada I. W. Rubel tarafndan
kullanlmaya balanmtr. Bu tekniin kullanlmasyla birlikte kitabn
grn deimeden, bask saysn byk lde artrm, bunun
sonucu olarak da maliyet dm ve kitap basm hzlanmtr. Bylece
de kitaplar gittike oalp yaygnlamtr. Kitabn XX. yzyl bandaki tek rakibi yazl basn olmutur. Daha sonra buna, bata radyo,
televizyon ve bilgisayar gibi dier kitle iletiim aralar da eklenmitir.
Kitaplarn yaygnlamasna ve datmnn kolaylklarna karn, kitap
gnmzde, artk, kitlesel kltr iletiiminde tek ara olma zelliini
yitirmitir. Oysa, bu ara tarih boyunca, gerek bir uygarlk yaratacak
kadar kltr alanna egemen olmutur.
Basl gereler iinde kitaplar yaanm, denenmi, yeniden yaratlarak retilmi bilgi birikimlerinin sunulduu kaynaklardr. Sreklilii,
doruluu, deikenlii tartlabilen bir olgu olan bilgi; ussal, zihinsel,
grsel ve algsal edinimlerin toplamdr6. Bu edinimlere ait kaynaklarn
doruluu ve adal, retilen kitaplarn niteliini, zellikle de ders
kitaplarnn niteliini etkilemektedir.
Ders kitaplar, eski alardan beri birok deiiklik geirmitir7.
Zamanla kitle iletiim aralarnn geliimi, ders kitaplarnn geliimine
stnlk salamsa da, ders kitaplar eitimdeki nemini her yerde ve
her zaman korumutur.
Ders kitaplarnn geliimini aklaynz.
Ders Kitaplarnn nemi
Okullardaki eitim,
lkenin eitim
politikasn uygulamaya dntrme amacna
hizmet etme rol
stlendirilmi
programlarla
gerekletirilmektedir.
Eitim, bireyin dnyaya gelmesiyle balamakta, ailede, sokakta,

okulda, iyerinde gereklemekte ve bireyin yaam boyunca srmektedir. Ancak, amzda eitim denilince, daha ok okullardaki eitim
anlalmakta ve anlatlmaktadr.
Okullardaki eitim, lkenin eitim politikasn uygulamaya dntrme amacna hizmet etme rol stlendirilmi programlarla gerekletirilmektedir. Byle bir rol stlenmi olan programlar, birbirleriyle dinamik ilikileri olan ama, ierik, renme-retme sreci ve deerlendirme gelerinden olumaktadr8.

Hedef kavram ile ayn temel anlama sahip olan ama kavram9,
eer bir dersin programnn gesi olarak ele alnrsa, dersin retiminde
ierik ve etkinliklerin seimi ve dzenlenmesinde rehberlik eder. Ayn
zamanda da, dersin programnn deerlendirilmesinde lek rol oynar10. erik esi
HEDEF
ne retelim sorusunun, renme-retme
sreci ise nasl retelim sorusunun yantna iaret eder. Deerlendirme ise eitimde
ERK
LME
kalite kontroln ve bylece de ne kadar
DEERLENDRME
sorusunun yantna iaret eder. Eitim alan
yazn incelendiinde, programn ama,
renme-retme sreci ve deerlendirme
elerine ilikin pek ok aratrma inceleRETME-RENME
me, deerlendirme ve yayn yapld halde,
SREC
ierik esi zerinde yeterince durulmad
sylenebilir. Bu konu Var (1988) tarafndan yle dile getirilmitir:
Eitimin drt ana esi olan, renci-retmen-evre-ierik arasnda, zerinde en az durulan unsurun muhteva olduu tereddtsz
sylenebilir. rencinin geliimi, renme ilkeleri, retim sreleri,
okul-evre ilikileri, eitim kuramlar vb. konular zerinde saysz aratrmalar yapld ve kitaplar yazld halde, ders ierii adeta emektar
bir hizmeti muamelesi grm, istendii takdirde arlp programa
oturtulabilecek sabit bir e olarak kabul edilmitir. Geleneksel olarak
program kavramnda, ders konular ve disiplinlere indirgenen bir anlay hakim olduu halde disiplinlerin aratrma ve tartma konusu yaplmayn aklamak hayli zordur11.
erik konusuna yeterince nem verilmemesi, programn dier
elerini de etkilemektedir.
rnein; programn ierik esinin en nemli ksmn oluturan ders kitabnn deimesi, dier eleri de etkilemektedir.
Bu aklamaya dayal olarak, ierik esinin, programda yer alan
dier eler kadar nemli olduu sylenebilir. erik, olgularn ve olaylarn, ezberlenmek zere, ansiklopedik anlamda bir araya getirilmesi
deil, tersine yaama etkinliklerinin etkin bir abayla renci iin snflandrlmasdr. Byle bir snflandrmada ieriin; rencinin geliim
ve renme dzeyine uygunluu, bilimsel doruluu ve mantksal dzeni nem tar12. Programn ierii, amalar dikkate alnarak hazrlanm ders kitaplarna iaret eder.
Ders kitaplar eitimde uygulanan programlarn amalarnn gereklemesinde nemli bir yere
sahiptir. Hatta az gelimi lkelerde ve gelimekte
olan lkelerde ada anlamda eitim programlar
erik, olgularn ve
olaylarn, ezberlenmek zere,
ansiklopedik
anlamda bir araya
getirilmesi deil,
tersine yaama
etkinliklerinin etkin
bir abayla renci iin snflandrlmasdr.
Ders Kitaplar 81
ve bu kapsamda retim ve ders programlar yrrlkte olmad halde,
bir derse ait program yerine bile kullanlmaktadr. Benzer durum nceleri, Trkiyede de ska yaanmtr.
rnein; 1991-1992 retim ylnda ortaretim kurumlarnda ders geme

ve kredi dzeni uygulamasnn balatlmasyla birlikte, rencilerin almas
gereken baz derslere ait programlar henz hazrlanmam ve ders programna gre de kitaplar hazrlanmamt. O nedenle program olmad halde
baz dersler iin, nceden snf geme dzenine gre hazrlanm ya da ders
geme ve kredi dzenine gre hazrlanm kitaplar kullanlmtr.
Benzer durum, ortaretim kurumlarnda uygulanan ders geme ve
kredi dzeninin 1995-1996 retim ylnda uygulamadan kaldrlp snf
geme dzenine geite de yaanmtr. Nitekim, ortaretim kurumlar
ders datm izelgeleri ile ilgili aklamalarda baz dersler iin ders
geme ve kredi dzenine gre hazrlanm programlar ve kitaplarn
olduu gibi uygulanmas vurgulanm, snf geme dzenine gre program olmayan dersler iin de konu adlar verilmi ve retmenlere o
konular ilemeleri nerilmitir. Bylece, gerek ders geme ve kredi
dzeni uygulamasnda, gerekse snf geme dzeni uygulamasnda baz
derslerde, ders kitaplar bir anlamda program rol oynamtr.
Ders kitaplarnn
bir yandan zel
sektr tarafndan
retilmesi, dier
yandan da Milli
Eitim Bakanl
tarafndan retilmesi ve ayrca
Milli Eitim Bakanl Eitim Aralar
nceleme Ynetmeliinin yeniden
hazrlanp gelitirilmesi, ders
kitaplarnn eitliliini, niceliini ve
niteliini nemli
lde artrmtr.
Ders kitab,
gelimi ya da
gelimekte olan
lkelerdeki eitim
uygulamalarnda
gemi yllarda
her zaman nemli
bir eitim arac
olmutur
Amerika Birleik
Devletlerinde
yaplan aratrma-
Trkiyede de ders kitaplar, eitim iin temel kaynak olarak grlmektedir. Son derece yksek olan nfus artna ve okula devam
etmek zorunda olan ocuk saysnn artna karn, gemite yalnzca
ders kitaplarnn niceliini artrma ynnde deil ayn zamanda da niteliini artrc eitli nlemlerin alnd grlmektedir. zellikle de ders
kitabnda yer alan konularn nitelii n planda tutulmaya allmtr.
Bunun en somut rnei ise, Milli Eitim Bakanl Talim ve Terbiye
Kurulu Bakanlnn 16. 1. 1991 gn ve 10 sayl kararyla yrrle
giren Ders Kitaplar Ynetmelii ile ders kitaplarnn zel sektr
tarafndan da hazrlanmasna izin verilmesidir.
Ders kitaplarnn zel sektr tarafndan da hazrlanmas; Milli Eitim Bakanlnn hazrlad ders kitaplarnda bask orann drm
olmakla birlikte, bakanla yepyeni bir grev de yklemitir. O da,
Bakanln yz yze eitim iin hem ierik hem de fiziki grnm asndan daha nitelikli ders kitab yapma sorumluluudur13.
Ders kitaplarnn bir yandan zel sektr tarafndan retilmesi, dier yandan da Milli Eitim Bakanl tarafndan retilmesi ve ayrca
Milli Eitim Bakanl Eitim Aralar nceleme Ynetmeliinin yeniden hazrlanp gelitirilmesi, ders kitaplarnn eitliliini, niceliini ve
niteliini nemli lde artrmtr. Ancak, yine de ders kitaplar; eitlilik, nicelik ve nitelik bakmndan istenen dzeye gelememitir.

Ders kitab, gelimi ya da gelimekte olan lkelerdeki eitim uygulamalarnda gemi yllarda her zaman nemli bir eitim arac olmutur. Baz Japonlar, ders kitaplarn bir toprak paras kadar deerli grmlerdir. Bir zamanlar Japon retmenler, renciler okuldayken deprem, yangn ve benzeri olay olduunda, onlardan, ilk olarak ders kitaplarn kurtarmalarn istemilerdir. Gnmzde ise Japonlar, ders kitaplarn yalnzca bir renme-retme arac olmaktan te, retim iin
temel kaynak olarak grmektedirler.
Amerika Birleik Devletlerinde yaplan aratrmalar da ders kitaplarnn yz yze eitimde nemli bir yere sahip olduunu gstermektedir. Gerekletirilen aratrmann sonular, rencilerin snftaki zamanlarnn %70i ile %95ini ders kitaplar ve ders kitaplaryla ilgili
etkinliklere harcadklarn gstermektedir14. Ayn lkede gerekletirilen bir baka aratrmada; ilkokul, ortaokul ve lise retmenlerinin,
%56.3nn rencilere okutturarak, %26.2sinin de yalnzca konu kayna eklinde olmak zere toplam %81.5inin snftaki retimde ders
kitab kulland saptanmtr15.
lkemizdeki eitim uygulamalarnda da hem retmelerin hem de
rencilerin ders kitaplarn retme ve renme amal olarak youn
bir biimde kullandklarn syleyebiliriz.
Dnyadaki eitim uygulamalarnda dier gerelere gre rencilerin daha ok ders kitaplarndan rendikleri bilinmektedir. Deiik lkelerdeki uzaktan eitim uygulamalarna ilikin aratrma verilerine bakldnda da ders kitaplarnn temel renme ortam olma zellii aka
grlebilmektedir. ngilteredeki Ak niversite rencileri ders almak iin ayrdklar zamann %75ini16-17, Almanyadaki Ak niversite
rencileri ise %80ini ders kitaplar ile alarak harcamaktadrlar18-19.
Fransadaki uzaktan yksek renim gren renciler de birinci derecede
ders kitaplarndan yararlanmaktadrlar. Trkiyedeki Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi, ktisat ve iletme Fakltesinde uzaktan eitim
uygulamalaryla eitimini srdren renciler de ders almak iin ayrdklar zamann en byk ksmn ders kitaplarndan alp renerek
harcamaktadrlar. Benzer durum Milli Eitim Bakanlnn uzaktan eitim uygulamalarndan, Akretim Lisesi, Ak lkretim Okulu ile
Mesleki ve Teknik Akretim Okulu rencileri iin de geerlidir.
Uzaktan eitim gren renciler, genelde bir yardm, neri ya da
bilgi iin retim elemanna ya da bir arkadana kolayca ulaamamaktadr. Bu olumsuzluklar olabildiince ortadan kaldrma sorumluluu da bir
anlamda ders kitaplarna yklenmektedir.
Ders programlarnn ierii ile ders kitaplar arasndaki
ilikileri aklaynz.
Uzaktan eitim
gren renciler,
genelde bir
yardm, neri ya
da bilgi iin
retim elemanna ya da bir
arkadana
kolayca ulaamamaktadr. Bu
olumsuzluklar
olabildiince
ortadan kaldrma
sorumluluu da bir
anlamda ders
kitaplarna yklenmektedir.
Ders Kitaplar 83
Ders Kitaplaryla lgili Baz Standartlar

lkemizde ders kitaplarnn; tanmlanmas, snflandrlmas ve
zelliklerinin ortaya konulmas, numunesinin alnmas, muayenesi ve
deneyleri ile piyasaya sunulmasna ilikin olarak baz standartlar hazrlanmtr. Ders kitaplaryla ilgili olarak Trk Standartlar Enstits
tarafndan oluturulan standartlardan balcalar unlardr:
TS 946 Bilgi Verici Etiketleme
TS 9629 Dokmantasyon Dokmanlar nceleme, Konularn
Belirleme ve Endeks Terimlerini Seme Metotlar
TS 2143 Bilgi ve Dokmantasyon-Uluslar aras Standart Kitap
Numaralandrmas
TS 1060 Bir Kitabn Balk Yapraklar
TS 10220 Ders Kitaplar
TS 946 Bilgi Verici Etiketleme: Belirli mallarn niteliklerine dair bilgi vermek zere hazrlanan ve bu mallara ilitirilen, bylece tketicilerin uyarlmasna yarayan etiketlere bilgi verici etiketler denir. Bilgi
verici etiketler ile tketiciler; ayn model etiketlerde yazl bilgi rakam
ve zellikleri karlatrmak suretiyle mallarn seim olanan elde
edebilirler. Bu standart, bilgi verici etiketlenmenin uygulanmas konusunda baz kurallar tespit etmek amac gtmektedir20.
Endeks, bir
dokmanda ya
da dokman
koleksiyonunda
yer alan her
konunun yerini
gsteren konularn sistematik
ya da alfabetik
bir listesidir.
Bilgi ve Dokmantasyon Uluslararas

Standart Kitap
Numaralandrmas Standard
(International
Standard Book
Numbering=
ISBN), bir uluslararas standart
kitap numarasnn yapsnn ve
basl numarann yayn zerindeki yerinin
belirlenmesini
kapsar.
TS 9629 Dokmantasyon Dokmanlar nceleme, Konularn Belirleme ve Endeks Terimlerini Seme Metotlar: Endeks, bir
dokmanda ya da dokman koleksiyonunda yer alan her konunun yerini
gsteren konularn sistematik ya da alfabetik bir listesidir. Endeksleme,
bir dokmann konu muhtevasnn terimlerle belirtilmesi ya da tanmlanmasdr. Bu Standard, dokmanlarn incelenmesi, konularnn belirlenmesi ve uygun endeks terimlerinin seilmesiyle ilgili kurallar kapsamaktadr21.
TS 2143 Bilgi ve Dokmantasyon - Uluslararas Standart Kitap Numaralandrmas: Bu standardn amac, her bir uluslar aras
standart kitap numarasnn, belirli bir yaynevi tarafndan yaynlanan bir
kitabn ya da bir dier monografik yaynlarn ad ya da basksna karlk
gelecek ekilde tekletirilmesine ynelik numaralarn belirlenmesi iini,
dzenlemek ve standartlatrmaktr. Bilgi ve Dokmantasyon - Uluslararas Standart Kitap Numaralandrmas Standard (International
Standard Book Numbering= ISBN), bir uluslararas standart kitap numarasnn yapsnn ve basl numarann yayn zerindeki yerinin belirlenmesini kapsar.
Bu standart, basl kitap ve brorler (ve bunlarn eitli cilt ya da
formatta olanlarn), karma medya yaynlar ve eitim amal film / video teyp ve yanslar, kasete alnm kitaplar, mikro bilgisayar yazlm,
elektronik yaynlar, mikroform yaynlar, krler iin kabartma bask
yaynlar ve haritalar gibi kitap ve dier monografik yaynlara uygulanr.
Seri yaynlar, mzik ses kaytlar ve basl mzik yaynlar dier tanm-

lama sistemleri tarafndan kapsandndan, zellikle bu standardn kapsam dnda braklmtr22.
TS 1060 Bir Kitabn Balk Yapraklar: Bu standardn konusu,
bibliyograflar, ktphaneciler ve aratrmaclarn kolaylkla yararlanmalar iin yaymclar ve basmclar tarafndan kitaplarn balk sayfa ya
da sayfalarna verilmesi gereken dzeni gstermektedir. Bu standardn
3. maddesi, kitabn balk sayfa ya da sayfalarnda bulunacak bilgileri
belirtmekte, br maddeleri de bu bilgilerin sunuluu hakknda aklamalar yapmaktadr23.
TS 10220 Ders Kitaplar: Her tr ve derecedeki rgn ve yaygn
eitim kurumlarnda kullanlan ders kitaplarn kapsayan bu standartta;
ders kitab, kitap yapra, sayfa, kitap kapa, gramaj, punto, kitap
boyutu ve srt kavramlar yle tanmlanmaktadr:
Ders kitab, her tr ve derecedeki rgn ve yaygn eitim kurumlarnda kullanlacak olan, konular ders programlar dorultusunda hazrlanm,
renim amac iin kullanlan basl yayndr.
Kitap yapra, kitab meydana getiren kitap boyutundaki kat tabakalarnn her biridir.
Sayfa, ders kitabnda her yapran n ya da arka yzdr.
Kitap kapa, kitap yapraklarn korumaya yarayan, uygun zellikteki
kaplktan yaplm koruyucu klftr.
Gramaj, kat ya da kartonun, 1 m2 sinin standart atmosfer artlarnda
gram cinsinden ktlesidir.
Punto, matbaaclkta kullanlan harf ve rakam byklkleri ile ilgili
l birimidir.
Kitap boyutu, kitabn en ve boyunun milimetre olarak ifadesidir.
Srt, ders kitabnn n ve arka kapann birletii, kitap yapraklarnn
arka ksmlarnn kapaa yaptrld blmdr24.
Ders kitaplar ile ilgili baz standartlarn olmasnn balca yararlar neler
olabilir?
Ders Kitaplarnn Snflandrlmas

Ders kitaplarnda; boyut, malzeme, imalat zellikleri ynnden birlik,
beraberlik, kullanma ve kontrolde kolaylk salamak amacyla hazrlanm
olan TS 10220 numaral standartta ders kitaplar snflandrlmakta ve ders
kitaplarnn zelliklerine de yer verilmektedir. Snflandrma kapsamnda;
ders kitaplarnn nasl snflandrld, hangi tiplerde ve trlerde olabilecei
belirtilmektedir.
Snflar: Ders kitaplar imalinde kullanlan kat cinsine gre;
I. hamur,
II. hamur,
kattan imal edilmi ders kitaplar olmak zere iki snftr.
Ders kitaplarnda; boyut,

malzeme, imalat
zellikleri ynnden birlik,
beraberlik,
kullanma ve
kontrolde kolaylk salamak
amacyla hazrlanm olan TS
10220 numaral
standartta ders
kitaplar snflandrlmakta ve
ders kitaplarnn
zelliklerine de
yer verilmektedir.
Ders Kitaplar 85
Tipler: Ders kitab boyutlarna gre;
Byk boy (A4),
Normal boy (A5),
Kk boy (B5)
olmak zere tipe ayrlr.
Trler: Ders kitab okutulaca renim kurumlarna gre;
lkretim1-2-3. snflar ve
Dierleri
olmak zere iki tre ayrlr.
Ders Kitaplarnn zellikleri

zellikler kapsamnda ise ders kitaplarnn; grn, renk, malzeme, fiziki zellikleri ve imali ile ilgili zelliklerine yer verilmektedir.
Ayrca bu kapsamda ders kitabnda bulunmas gereken bilgiler de ayrntl olarak belirtilmitir.
Grn: Ders kitaplar grn bakmndan u zellikleri tamaldr:
Sayfalar dzgn olmal, leke, delik, kir, krk, yrtk buruukluk, katlanma ve dier grn kusurlar ile bask hatalar bulunmamal bask arka yze gemi olmamaldr.
Kenarlar dzgn ve apaksz kesilmi olmal, diki ve ciltleme
kusurlar bulunmamaldr.
Renk: Ders kitab basmnda kullanlan kat beyaz ya da beyaz
kat kullanmak artyla ok ak ekilde renklendirilmi olmaldr.
Kapak kartonu ise beyaz ya da ak renklerde olmak zere renkli olabilir.
Malzeme: Ders kitabnn yapraklar I. Hamur (% 100 beyazlatlm kimyevi sellozdan) ya da II. Hamur (en az % 60 kimyevi sellozdan), kapa ise bristol kartondan (% 100 beyazlatlm kimyevi
sellozdan) imal edilmi olmaldr25.
Ders Kitabnn retimi le lgili zellikler: Bu zellikler unlardr26:
lkretim 1, 2, 3. snf kitaplarna baslan resimler renkli olmaldr. Dier ders kitaplarndaki resimler renkli ya da siyah
beyaz olabilir.
Kitap kapa kitap yapraklarn tamam ile rtecek ve ayn boyutta olacak ekilde kesilmi olmaldr.
Kitaplar, formal olarak yaplmal bir formada 16 sayfa bulunmaldr.
Formalar birbirine tek diki (zmba teli) ya da iplik dikile balanmaldr.
Bir forma halinde hazrlanan kitaplarda forma kapaa zmba
teli ile tutturulmaldr.
Drt ya da daha fazla formadan meydana gelen kitaplara srt
verilmelidir.

Birden fazla formal kitaplarda formalar kapaa, kapaktan elyaf koparmadan ayrlmayacak derecede salam olarak yaptrlmaldr.
Formalarn birletirilmesinde zmba teli kullanldnda bir kitapta en az iki zmba teli bulunmaldr.
Zmba telinde korozyon belirtisi grlmemelidir.
Zmba telinin zmbalanp bkldkten sonraki akta kalan ularndan her birinin uzunluu en az 5 mm en ok ise iki ucu
karlkl gelecek ekilde olmaldr.
ki zmba teli kullanldnda teller kitabn st ve alt kenarndan kitap boyunun yaklak ne eit uzaklkta; zmba teli
kullanldnda ise teller aras uzaklk kitap boyunun 1/3ne;
kenarlardan tele en yakn uzaklk ise 1/6sna eit olmaldr.
Ders kitaplarnn temel zelliklerini maddeler halinde belirleyiniz.
plik diki kullanldnda bir kitapta en az iki diki olmal, dikile
kitabn st ve alt kenarndan kitap boyunun yaklak ne eit uzaklkta, diki kullanlmas halinde diki balangc kitap boyunun 1/6sna
eit uzaklkta, dikiler aras uzaklk ise kitap boyunun 1/3ne eit uzaklkta, ine giri aralklar en az 10 mm en ok 20 mm olmaldr.
Ders Kitabnda Bulunmas Gereken Bilgiler

Ders kitaplarnda aadaki maddelerde belirtilen bilgiler bulunmaldr27.
n Kapaktaki Bilgiler: n kapak zerinde u bilgiler yer almaldr.

Kitabn ad,
Kullanlaca snf ve seviye,
Yazarn, hazrlayann ya da evirenin ad,
Yaynevinin ad, ksa ad ya da amblemi.
Srttaki Bilgiler: Kitabn srtnda aada belirtilen bilgilere yer

verilmelidir.
Kitabn ad (Kitabn n kapa stte ve yatay durumda iken
soldan saa doru ve okunabilecek ekilde tanzim edilmelidir.),
Yaynevinin ad, ksa ad ya da amblemi,
Basld yl.
Arka Kapaktaki Bilgiler: Arka kapak zerinde aada belirtilen
bilgilere yer verilmelidir.
Fiyat (Sa alt keye),
ISBN (Sa alt kede fiyatn zerinde yer alacak ekilde).
Sol alt keye ise:
Ders Kitaplar 87

Basmevi ya da firmann ad, varsa tescilli markas,

Basld yl,
Bask adedi.
Bu standardn iareti ve numaras (TS 10220 eklinde), yazlmaldr.
rnek:.. basmevi, 19, adet, TS 10220 gibi.
Burada mmkn olmamas halinde TS 2143de belirtilen yerlerden
herhangi birine baslabilir.
Kapaktaki Bilgiler: kapan n yznde aada belirtilen
bilgilere yer verilmelidir.
Kitabn ad,
Kullanlaca snf ya da seviye,
Yaynevinin ad, adresi varsa amblemi,
Basld yl ve yeri,
Varsa Milli Eitim Bakanlnca ders kitab olarak kabul edildiine dair bilgi.
kapak arka yznde ise aada belirtilen bilgilere yer verilmelidir.
Genel yayn seri ve dizi numaralar,
Telif hakk, bask karar ya da onay, bask says, bask adedi,
Varsa resimleyenin ad soyad.
kinci Yapraktaki Bilgiler: kinci yapran n yznde varsa nsz ya da ithaf yer alabilir, arka yz bo braklabilir.
nc Yaprak ve Devamndaki Bilgiler: nc yaprak ve
devamnda aada belirtilen bilgilere yer verilmelidir:
indekiler (nite numaras, nite, konu ya da ders ad ile nite, konu ya da ders ad karsna sayfa numaralar belirtilerek
yer verilmelidir.)
Dier Yapraklardaki Bilgiler ve Dzen: Dier yapraklar aada
belirtildii ekilde dzenlenmelidir.
Sayfalarda yazlar dnda kalacak boluklar (marj) en az 15
mm en ok 20 mm olmaldr.
Konu ile ilgili resim, ema, grafik, izim, fotoraf varsa bunlar
ait olduu ifadelerle ayn sayfada yer almaldr.
Dipnotlar sayfa altlarna verilmelidir.
Ders Kitabnn Sonunda Yer Alan Yapraklarn Dzeni: Ders
kitaplarnn sonundaki yapraklarda unlar olmaldr.
Szlk blm,
Alfabetik indeks blm,
Bibliyografya,
Kitabn sonunda en az bir bo yaprak.

Ders kitaplarnda bulunmas gereken temel bilgileri maddeler halinde
saynz.
Ders Kitaplar 89
Boyutlar
Boyutlar kapsamnda ders kitabnn boyutlar, yaz byklkleri ve
ders kitabnn ke alar yer almaktadr.
Ders Kitabnn Boyutlar: Ders kitabnn boyutlar ISO
2180deki A serisinin, byk boy iin A4, normal boy iin A5, kk
boy iin B5 boyutuna uygun olmaldr.
Yaz Byklkleri: Ders kitabnda metin ksmlarnn balklar
dnda kalan blmlerinde kullanlan yazlarda;
6-7 ya iin 24 punto
7-8 ya iin 18 punto
8-9 ya iin 12 punto
9-12 ya iin 11 punto
12den yukar olanlar iin 10 punto byklnde harf kullanlmaldr.
Ke Alar: Ders kitabnn ke alar 90 olmaldr.
Ders Kitaplarnn Piyasaya Sunulmas

Ders kitaplarnn piyasaya sunulmasnda ambalajlamay ve yaplmas gereken iaretlemeleri dikkate almak gerekir.
Ambalajlama: Ders kitaplarnn on adedi renksiz polietilen ile sarlarak rutubet geirmeyecek ekilde paketlenir. Paketler tamaya ve
depolamaya dayankl oluklu mukavvadan ya da edeer dayankllkta
baka bir maddeden yaplm kutulara brt ktlesi en ok 40 kg olacak
ekilde yerletirilmelidir.
aretleme: Ders kitaplarnn piyasaya sunulmasnda i ambalajlarn ve d ambalajlarn iaretlenmesi gerekir.
Ambalajlarn aretlenmesi: Paketlerin zerine en az aadaki
bilgiler silinmeyecek ekilde ve okunakl olarak yazlmal ya da baslmaldr.
malat firmann ticari nvan, ksa ad ve adresi ya da varsa
tescilli markas,
Paketlenmi maddenin ad,
malat yeri ve tarihi,
Paketteki ders kitab says,
Parti, seri ya da kod numaralarndan en az birisi,
Bu standardn iareti ve numaras (TS 10220 eklinde).
Bu bilgiler gerektiinde yabanc dille de yazlabilir.
D Ambalajlarn aretlenmesi: Ambalaj kutular zerine en az
aada verilen bilgiler silinmeyecek ekilde ve okunakl olarak yazlmal ya da baslmaldr.
malat firmann ticari unvan, ksa ad ve adresi, ya da varsa
tescilli markas,
Ambalajlanm maddenin ad,
malat yeri ve tarihi,
Ambalajdaki ders kitab paketi says,
Mill Eitim Bakanlna bal

rgn ve yaygn
eitim kurumlarnda kullanlacak
eitim aralarnn
incelenmesi ve

Brt ve net ktlesi,
Parti, seri ya da kod numaralarndan en az birisi,
Bu standardn iareti ve numaras (TS 10220 eklinde).
Bu bilgiler gerektiinde yabanc dille de yazlabilir28.
Ders Kitaplaryla Ynetmelikler

Mill Eitim Bakanlna bal rgn ve yaygn eitim kurumlarnda kullanlacak eitim aralarnn incelenmesi ve kabulleri ile ilgili
usul ve esaslar dzenlemek amacyla Eitim Aralar nceleme Ynetmelii hazrlanmtr. Milli Eitim Bakanl tarafndan hazrlanan dier
bir ynetmelik de Ders Kitaplar Ynetmeliidir. Bu Ynetmeliin
amac da,rgn ve yaygn eitim kurumlarnda okutulacak ders kitab,
temel ders kitab i ve ilem yapraklar ile retmen klavuz kitaplarnn,Trk Milli Eitiminin genel ama ve temel ilkelerine uygun olarak
hazrlanmas ile ilgili esas ve usulleri dzenlemektir.
Mill Eitim Bakanl Eitim Aralar nceleme
Ynetmelii
1739 sayl Mill Eitim Temel Kanunu; 3797 sayl Mill Eitim
Bakanlnn Tekilt ve Grevleri Hakknda Kanun ile 3308 sayl
raklk ve Meslek Eitimi Kanunu'na dayanlarak hazrlanan bu ynetmelik, Mill Eitim Bakanlna bal rgn ve yaygn eitim kurumlarnda kullanlacak ders kitab, temel ders kitab, i ve ilem yapraklar dndaki eitim aralarnn incelenmesine ve kabullerine ait usul
ve esaslar kapsamaktadr.
Mill Eitim Bakanl Eitim Aralar nceleme Ynetmeliine
gre eitim arac, retim programlarnn amalarnn gerekletirilmesinde yararlanlabilecek basl olan ya da basl olmayan eser anlamna
gelmektedir.
Basl eitim arac; kitap, dergi, atlas, harita ve benzeri, basl olmayan eitim arac ise film, izgi film, film eridi, slayt, video kaseti,
resim, fotoraf, tablo, plk, ses kaseti, disket, CD (Compact Disk), CD ROM, atlye makine ve tehizat ile lboratuvar ara gereleri ve benzerleri anlamna gelmektedir. renci dergisi de geliim basamaklar
dikkate alnmak suretiyle, rencileri bilim, sanat ve teknolojideki gelimeler erevesinde, bireysel, sosyal ve kltrel ynlerden gelitirici
ierikteki ve periyodik olarak hazrlanan basl eser olarak tanmlanmaktadr29.
Bu ynetmeliin 10. Maddesine gre eitim aralarnn ierik ve
biim bakmndan baz zelliklere sahip olmas gerekmektedir.
Biim Bakmndan Eitim Aralar: Biim bakmndan eitim
aralarnn zellikleri yledir:
Ders Kitaplar 91
1) Kullanlan malzemenin kalitesi ile eitim arac basl ise kdn cinsi, renk ve basksnn gz sal ynnden iyi seilmi
olmaldr.
2) Kitap ve dergilerde harf ve rakam byklkleri; ilkretim birinci snf iin 20-24, ikinci snf iin 18, nc snf iin 14,
drdnc snf iin 12, beinci snf iin 11 ve daha st kademeler iin 10 punto olmaldr.
3) ekil, resim, tablo, fotoraf, ema, pln, harita, grafik ve benzerlerinin, metinleri aydnlatc ve tamamlayc olup olmadna baklmal, bunlar, metinlerin uygun yerlerine konulmaldr.
4) Eitim aracnn kullanlabilir, korunabilir, sala uygun ve
ekonomik olmaldr.
5) Basl olanlarda bibliyografya, iindekiler ile gerekli durumlarda dipnot bulunmaldr.
erik Bakmndan Eitim Aralar: erik bakmndan da eitim aralarnn zellikleri yledir:
1) 1739 sayl Mill Eitim Temel Kanunu hkmlerine uygun
olmaldr.
2) Bilimsel hata bulunmamaldr.
3) Eitim aracnn kii ve kurulular ypratc zellikte olmamaldr ve siyas propaganda amac tamamaldr.
4) Eiticilik ve reticilik nitelikleri bakmndan, hitap ettii eitim kurumlarnn zel amalar ile ders programlarn desteklemeli ve istenen dzeye uygun olmaldr.
5) Eitim aracnn, rencilerin eitim dzeyleri yannda, ya ve
bilgi dzeylerine uygun olmaldr.
6) ml, noktalama ve dier dil bilgisi kurallarna uygun olmaldr.
7) Trke zellikleri bozulmadan ve arla kalmadan doru
kullanlmaldr.
Ayn ynetmeliin 17. Maddesinde, eitim ve retim asndan
uygunluk karar Tebliler Dergisi'nde yaymlanmayan hibir eitim
aracnn rgn ve yaygn eitim kurumlarnda kullanlamayaca, herhangi bir suretle satn alnamayaca ve ba olarak da kabul edilemeyecei belirtilmektedir.
Milli Eitim Bakanl Ders Kitaplar

Ynetmeliinde
ders kitab, her tr
ve derecedeki
rgn ve yaygn
eitim kurumlarnda kullanlacak
olan, konular
retim programlar dorultusunda
hazrlanm
renim amac ile
kullanlan basl
eser olarak
tanmlanmaktadr
Milli Eitim Bakanl Ders Kitaplar Ynetmelii

1739 sayl Milli Eitim Temel Kanunu ile 3797 sayl Milli Eitim Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanuna dayanlarak
hazrlanan bu ynetmelik, Milli Eitim Bakanlna bal rgn ve
yaygn eitim kurumlarnda okutulacak ders kitab, temel ders kitab, i
ve ilem yapraklar ile retmen klavuz kitaplarnn niteliklerinin belirlenmesi, hazrlanmas, incelenmesi, yaymlanmas ve datlmas ile
ilgili hususlar kapsamaktadr.

Milli Eitim Bakanl Ders Kitaplar Ynetmeliinde ders kitab,
her tr ve derecedeki rgn ve yaygn eitim kurumlarnda kullanlacak
olan, konular retim programlar dorultusunda hazrlanm renim
amac ile kullanlan basl eser olarak tanmlanmaktadr30. Ayn ynetmelikte temel ders kitab, genellikle mesleki ve teknik retim okul ve
kurumlarnda, alann gerektirdii bilgilerin tamamn kapsayan ve program deiikliklerinden ksa srede etkilenmeyen basl eser olarak kabul
edilmektedir. Bu ynetmeliin 5. Maddesine gre ders kitaplarnda baz
nitelikler aranmaktadr.
Kitaplarda Aranacak Nitelikler

Milli Eitim Bakanl Ders Kitaplar Ynetmeliinin 5. Maddesine gre kitaplarda aranacak nitelikler unlardr:
a) Kitaplar ders programna uygun olarak hazrlanr. Ders kitab
yazar ya da yazarlarnn, ders program ve ders kitab ile bran
ilgisinin ya da yaknlnn olmas gerekir. Ders kitaplarnda,
yazar ya da yazarlardan baka grafiker, tasarmc, resimleyen
ile dil ve imla kurallar ynnden inceleyen gibi elemanlarn isimlerine de yer verilir.
Ders Kitaplarnda Aranacak Nitelikler
Ders Programna
Uygunluk
Konularn
Sistemli
lenmesi
Konularn
Anlalrl
Estetik, Gz
Sal
Ayrca ders kitaplarnda;

1. Konular gnlk hayatla balantl olarak bilimsel, doal,
sosyal, estetik, ekonomik ve kltrel boyutlar iinde ele
alnr. Snf ya da dnem seviyelerine gre rencilerin ihtiyalarn karlayacak ve onlara gnlk hayatlarnda uygulama imkanlar salayacak konular ya da niteler halinde
ilenir.
2. Her nite ya da konu; problemleri belirtme, aratrma, inceleme ve gzlem yolu ile problemleri sralama, gerekli deneyleri yapma, bu deneylerden sonu karma ve bu sonular kontrol ederek genelleme yapma eklinde sralanan bilimsel dnme metodu kuvvetlendirecek ekilde ilenir.
3. rencilerin geliim basamaklar dikkate alnarak seviyelerine uygun dil ve ifade kullanlr.
b) Kitaplarda,konular sistemli bir ekilde ilenir.
Bunun iin;
1. Dersin zelliine gre blmler ya da nitelerle konular
arasnda hacim bakmndan, programnda belirtildii ekil-
rencilerin
geliim basamaklar dikkate alnarak seviyelerine
uygun dil ve ifade
kullanlr.
Ders Kitaplar 93
de bir denge kurulur. Kitaplarn forma says, dersin zelliine, snf ya da dnem seviyesine gre retim programnda belirtilir.
2. Konularn hazrlanmas ve dzenlenmesinde rencilerin
ilgi, yetenek ve ihtiyalar gz nnde bulundurulur.
3. Programda belirlenen eitim-retim ilkelerine uyulur.
4. Kazandrlacak esas davran, bilgi ve beceriler, mmkn
olduu kadar snf ya da dnem seviyesine gre kavram ve
rneklerden hareket edilerek verilir. Temel bilgileri kazandrmak iin aklamalara gerek duyulursa, bu bilgilerin
aklanmasna yetecek kadar ayrntlara yer verilir. Gereksiz bilgilerden kanlr.
5. Konularn ilenmesinde, ayn snf ya da dnemde okutulan
dier derslerle olan ilikisi gz nnde bulundurulur. nceki snf ya da dnemlerin konularyla bilgi, kavram, ilke
ve beceri bakmndan balant kurulur. Ayrca, sonraki snf
ya da dnemlere hazrlayc aklamalara yer verilir.
6. Konularla ilgili hazrlk almalarnn,renciyi dnmeye ve aratrmaya yneltecek nitelikte olmasna dikkat edilir. Ayrca gezi, gzlem, deney, aratrma ve devler arasnda iliki ve uygunluk salanr.
7. Metinlerde doru,ak,anlalr bir dil ve anlatm kullanlr.
c) Kitaplardaki konular,retime yardmc unsurlarla beslenerek
daha anlalr hale getirilir.
Bunun iin;
1. Kitaplarda; rencileri almaya,aratrmaya,gzlem ve
deney yapmaya ve dnmeye zendirici, ynlendirici hazrlk sorular, aratrma konular, deneyler ve ilemler yer
alr. Ayrca, her blm ya da nite sonunda, dersin zelliine gre deiik lme aralarnn kullanld deerlendirme sorularna yer verilir.
2. Kitaplarda; konular aklayc resim, fotoraf, tablo, grafik,
ema, plan, harita ve benzeri retime yardmc unsurlar
bulunur. Bunlar metinlerin kolay kavranmasn salayacak
biimde, uygun yerlere konur ve gerekli aklamalar yaplr.
Ayrca kitaplarda, rencileri milli, ahlaki, insani, manevi
ve kltrel deerler bakmndan besleyici; demokratik, laik
ve sosyal bir hukuk devleti olan Trkiye Cumhuriyetine
kar grev ve sorumluluklarn yerine getirmede yol gsterici ve bu deerlerle ilgili ders konularn sevdirici okuma
paralarna yer verilir.
3. Aynen yazlmas gereken yabanc kelimelerin yanlarnda
parantez iinde Trke okunular da gsterilir.
4. Her kitabn, programlarda belirtilen hususlara ilave olarak
banda ve sonunda yer almas gerekenler Kitaplarn Hazrlanmas ve ncelenmesi ile lgili Esas ve Usuller ierisinde belirlenir ve Tebliler Dergisinde yaymlanr.

d) Kitaplar, estetik bakmdan yeterli ve gz salna uygun olur.
Bunun iin;
1. Kitaplar,mmkn olduu kadar kaliteli kada baslr.
2. Resim, fotoraf, grafik, ema, plan, harita ve benzeri unsurlarn yerletirilmesinde, grnmn yan sra, eiticilik ve
reticilik vasfna da nem verilir. Basklarn ak, net, estetik ve anlalr olmas salanr.
3. Kitaplar kullanlabilir ve korunabilir nitelikte hazrlanr.
Kitaplarn Hazrlanmas ve Hizmete Sunulmas

Milli Eitim Bakanl Ders Kitaplar Ynetmeliinin 6. Maddesinde belirtildii ekliyle kitaplar; yarma, sipari, satn alma, yazdrma ve zel kesimce hazrlama olmak zere be deiik yolla hazrlanr
ve hizmete sunulur.
Ders Kitaplarnn Hazrlanmas
Yarma
Sipari
Satn Alma
Yazdrma
zel Kesimce
Hazrlama
Yarma: Yarma yoluyla ders kitab aadaki usullere gre hazrlanr

ve hizmete sunulur31.
1. dll ya da dlsz yarma almas halinde ilgili birimin
hazrlayp Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlna sunduu
artname, Kurulca uygun grldkten sonra Tebliler Dergisinde yaymlanr.
2. Yazarlar ya da yaynevleri tarafndan artnameye uygun olarak
hazrlanan baskya hazr nsha belirtilen sre ierisinde Yaymlar Dairesi Bakanlna gnderilir ya da elden teslim edilir. Yaymlar Dairesi Bakanl, eserler zerinde n incelemeyi yapar, uygun olanlara gizlilii salayacak ekilde gerekli ilemleri (kodlama ve benzeri) yapar ve ilgili birime gnderir.
3. lgili birim,hazrlanan baskya hazr nshalar inceler ya da incelettirir. nceleme sonunda dzenlenen raporlar ile eserler Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlna sunulur. Bunlar Talim ve
Terbiye Kurulu tarafndan deerlendirilir. nceleme ve deerlendirme sonucu, Yaymlar Dairesi Bakanlna ve ilgili birime bildirilir.
4. Eserlerin Talim ve Terbiye Kurulunca deerlendirilmesi tamamlanncaya kadar kimlik zarflar almaz ve kodlamalar gizli tutulur.
Sipari: Sipari yoluyla ders kitaplarnn hazrlanmas ve hizmete
sunulmasnda u usullere uyulur:
1. Sipari usul ile yazdrlacak kitaplarn artnamesi, ilgili birimce hazrlanp Bakanla sunulur. Talim ve Terbiye Kurulunca
uygun grlen artname, hazrlayan birime gnderilir.
Ders Kitaplar 95
2. Sz konusu birim,kii ya da komisyona artname hkmlerine
gre kitap yazdrr.
3. lgili birim, hazrlanan baskya hazr nshalar inceler ya da incelettirir. nceleme sonunda dzenlenen raporlar ile eserler
Bakanla sunulur. Bunlar Talim ve Terbiye Kurulunca deerlendirilir. Alnan karar, Yaymlar Dairesi Bakanlna ve ilgili
birime bildirilir.
Satn Alma: Satn alma yoluyla ders kitaplarnn hazrlanmas ve
hizmete sunulmasnda u usullere uyulur:
1. Okutulmasna ihtiya duyulmas halinde,yurt iinde ya da dnda yazlm ya da tercme edilmi olan kitaplarn incelenmesi, ilgili birimce yaptrlr ve raporlaryla birlikte Talim ve
Terbiye Kurulu Bakanlna sunulur.
2. Talim ve Terbiye Kurulunca kitabn ya da telif hakknn satn
alnmasna karar verilmesi halinde, bu durum, gerei iin Yaymlar Dairesi Bakanlna bildirilir. lgili birime de bilgi verilir.
Yazdrma: Milli Eitim Bakanl, tekilatnda grevli elemanlara
ya da bunlardan kuraca bir komisyona kitap hazrlatabilir. Bu durumda da sipari usulndeki yol izlenir.
zel Kesimce Hazrlama: Bu yolla ders kitaplarnn hazrlanmas
ve hizmete sunulmasnda u usullere uyulur:
1. Yazar ya da yaynevleri tarafndan hazrlanan,biri orijinal olmak
zere adet baskya hazr nsha Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlna gnderilir ya da elden teslim edilir.
2. Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl, eserler zerinde n inceleme yaplmasn salayarak uygun bulunanlar incelettirir. Uygun
bulunmayanlar ise mracaat sahibine iade eder.
3. Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl, eserin incelenmesini salayarak inceleme raporu dorultusunda gerekli ilemleri yapar ve
sonucu yazara ya da yaynevine duyurur.
4. Bu yntemle hazrlanan baskya hazr nshalar iin bavuru her
zaman yaplabilir. Mays aynn nc haftasnn son i gnne
kadar Talim ve Terbiye Kurulunca kabul edilen ders kitaplarnn listesi Tebliler Dergisinde yaymlanmak zere Yaymlar
Dairesi Bakanlna gnderilir. Okutulma sresi devam eden
ve Mays ayndan nce Talim ve Terbiye Kurulunca kabul
edilmi ders kitaplarna ait liste Mays aynn ilk haftasnda Yaymlar Dairesi Bakanlna gnderilir.
5. Aznlk okullar iin kendi dillerinde okutulan ya da okutulacak
olan kitaplar, yeminli mtercimlere tercme ettirilerek, tercme
edilmi bir nshas ile birlikte teslim edilir32.
Ders kitaplarnn hazrlanmas ve hizmete sunulmas srecini aklaynz.
Uzaktan eitim
uygulamalarna
ynelik ders
kitaplar genelde
ekip yaklamyla
hazrlanmaktadr.
Uzaktan Eitim Ders Kitaplarnn Hazrlanmas ve

Gelitirilmesi
Uzaktan eitim uygulamalarna ynelik ders kitaplar genelde ekip
yaklamyla hazrlanmaktadr. Ders kitaplar iinde temel kaynak olarak kabul edilen ders kitaplarnn hazrlanmas srecinde grev alan
ekipte grupta toplanabilecek uzmanlar grev yapar. Ders kitaplarnn
nasl hazrlandn gsteren sre aadaki izimde verilmitir.
Ders Kitab Hazrlama Sreci
BLMLERN
KONULARININ
BELRLENMES
BLMLERN
YAZILMASI
BLMLERN
UZAKTAN
RETM
LKELERNE
UYGUN YAZIMI
ETM
PLANLAMA
GRUBU
YAZARLAR
EDTRLER
BASIM
DAITIM
izimde grld gibi ders kitaplarnn hazrlanmas srecinde

planlama grubu, yazar ya da yazarlar ile editr ya da editrler grev
yapmaktadr.
Planlama grubundaki uzmanlar uzaktan eitim programnn uygulanmasna karar verildikten sonra programda yer alan derslerin, her bir
dersin kitabnn hangi blmlerden olaacan ve her bir blmn konularnn ne olacan belirlemektedirler. Ayrca, her bir kitabn editrnn kim ya da kimler olacan, ve kitaptaki her bir blmn hangi
yazar ya da yazarlardan oluaca konularnda karar vermektedir.
Yazar ya da yazarlar, belirlenen blm ya da blmlerin yazm,
dizgilerin dzeltilmesi, grsel gelerin doruluundan sorumludur.
Editr ya da editrler baz uzaktan eitim uygulamalarnda blm yazarlarn belirleyebilmektedir.
Editr ya da editrler, ders kitabnn hazrlanmasnda yazlan blmleri uzaktan eitim ilkelerine uygun hale getirip kitab basma hazrlamaktr.
rencilerin derse ilgi gstermesini salamak ve renmelerine
yardmc olmak zere uzaktan eitime ynelik ders kitaplarnda balca
blmler ve her blmde ortak olan ksmlar vardr. Ders kitabnn her
blmnde yer almas gereken ksmlar; blm numaras ve ad, renme hedefleri, iindekiler, alma nerileri, giri, asl metin, zet, altrmalar, deerlendirme sorular ile yararlanlan ve bavurulabilecek
kaynaklardr.
Planlama grubundaki uzmanlar

uzaktan eitim
programnn
uygulanmasna
karar verildikten
sonra programda
yer alan derslerin,
her bir dersin
kitabnn hangi
blmlerden
olaacan ve her
bir blmn
konularnn ne
olacan belirlemektedirler.
Editr ya da
editrler, ders
kitabnn hazrlanmasnda
yazlan blmleri
uzaktan eitim
ilkelerine uygun
hale getirip kitab
basma hazrlamaktr.
Yazar ya da
yazarlar, belirlenen blm ya da
Ders Kitaplar 97
Blm Numaras ve Ad: Blmn numarasnn ve adnn yazl
olduu ksmdr.
renme Hedefleri: Bu ksmda maddeler halinde blm okuyan rencilerin bilgi, beceri ve tutum olarak gsterecei davranlar
yazlr. rencinin hangi davran hangi dzeyde gsterecei belirtilir.
indekiler: indekiler ksmnda blmn ana ve alt balklar verilir. Burada ama renciye ierik konusunda genel bilgi vermektir.
ok ayrntya girilmesi gerekmez.
alma nerileri: alma nerileri kapsaml ve nemli ksmlardan biridir. Bu ksmda unlar yazlr.
Giri; blmdeki
bilgilerin nemi,
neden bilinmesi
ve renilmesi
gerektiinin
rencilerin
yaantlaryla
ilikilendirilerek
akland ksmdr.
Asl metinde
ieriin resmi
olmayan bir
biimde ve konuuyor gibi anlatm
sz konusudur.
rencinin varsa nceki derslerden ya da blmlerden tekrar

etmesi istenilen yerler.
Blmde ska geen ve anlamn aklamada zorlanlan ve bu

blm rencinin anlamas iin bilmesi gereken kavramlar ve
bu kavramlarn bulunabilecei kaynaklar.
Blm allrken uyulmas gereken zel yntemler varsa bu

yntemler.
Blm allrken yannda bulundurulmas istenilen gereler

varsa bu gereler.
Yaplmamas ya da saknlmas gerekenler varsa bunlar.
dev ve altrma verilecekse, bunlarn nasl yaplacana ilikin aklamalar.
Blmle ilgili radyo, televizyon dersi ya da bilgisayarl ders

varsa onlara ilikin bilgiler.
Giri: Giri; blmdeki bilgilerin nemi, neden bilinmesi ve renilmesi gerektiinin rencilerin yaantlaryla ilikilendirilerek akland ksmdr. Giriin renciyi gdlemesi gerekir. rencinin ilgisini uyandracak, blmn okunmasn salayacak ksm burasdr.
Asl Metin: eriin ana ve alt balklarla anlatld ksmdr. Asl
metinde ieriin resmi olmayan bir biimde ve konuuyor gibi anlatm
sz konusudur. rencinin yazlan anlayp anlamadn annda kontrol
etmesi iin sorulacak sorular da asl metin iinde yer alr.
zet: Bu ksmda anlatlan ierikle ilgili aklamalarn ve tartmalarn sonularna yer verilir.
Altrmalar: Altrmalar ksmnda rencinin okuduklarn tekrar etmesi iin sorulara yer verilir. Sorularn yantlar blm iinde
yoksa nereden ve hangi kaynaktan bulunaca da bu ksmda belirtilir.
Altrmalar
ksmnda rencinin okuduklarn
tekrar etmesi iin
sorulara yer verilir.
Uzaktan eitim
iin hazrlanacak
ders kitaplarndan
ncelikle derslerle
ilgili bilisel,
devinisel ve
duyusal renme
hedeflerini gerekletirmeye yar-

Deerlendirme Sorular: rencinin, renme hedefleri bal
altndaki hedefler kapsamndaki davranlar ne lde kazandn
kendi kendine grmesini ve deerlendirmesini salamak iin sorulan
sorulardr.
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar: Blmn yazmnda yararlanlan kaynaklar aklamal olarak bu ksmda verilir. Ayrca daha ayrntl bilgiye ulamak isteyen renciler iin de bavurulacak
kaynaklar da yine bu ksmda verilmektedir.
Uzaktan eitim iin hazrlanacak ders kitaplarndan ncelikle derslerle ilgili bilisel, devinisel ve duyusal renme hedeflerini gerekletirmeye yardmc olmas beklenir. Ders kitaplar ile renme hedefleri ilikisi aadaki izimde gsterilmitir.
Bilisel Hedefler
Duyusal Hedefler
Ders Kitaplar
Devinisel Hedefler
Ders Kitaplar ile renme Hedefleri likisi

Bilisel renme hedeflerini gerekletirmeye yardmc olabilecek
bir ders kitabnda; olgusal bilgilerin sunulmas, ilikili etkilerin fark
edilmesi ve farkllklarn renilmesini salamas, alma ilevlerinde
kullanlan szcklerin sunulmas, alma akn tanmlamas ve rencilerin gerek yaamda karlaacaklar i yerleri konumlarnn ve durumlarn sunulmas gerekir.
Devinisel hedeflerin gereklemesini salama konusunda ders kitaplarnn kullanm snrldr. Devinsel becerilerdeki ilkeleri ya da basamaklar retmek iin hareketsiz ekiller kullanlmaldr. Hareketsiz
ekiller hareket eden nesnelerin konumunu da gsterebilmektedir. Ancak hareketin gsterilmesi yine de olduka zordur.
Ders kitaplar genelde duyusal hedeflerin gereklemesine ynelik olarak kullanlmamaktadr. Ancak baz gereler duygular harekete
geirebilmekte ve olduka ilgin olabilmektedir. Birok yetenekli ders
kitab ve eitim tasarmcs olsa da bu ekilde etkili olarak hazrlanan
gerelerin tutum deitirmesi ok sk grlen bir durum deildir.
Ders kitaplar
genelde duyusal
hedeflerin gereklemesine ynelik
olarak kullanlmamaktadr.
Ders kitaplarnn
en nemli snrll, hedef kitlesini
oluturan rencilerin deiik
kiisel zelliklere
sahip olmasdr.
Ders Kitaplar 99
Uzaktan eitim
alannda alan
uzmanlar daha
nceden hazrlanm ders
kitaplarndan daha
nitelikli ve ucuz
ders kitaplar,
renme paketleri, alma kitaplar ve resimli
kitapklar hazrlayabilmektedir.
Ders kitab gelitirenler ve yazarlar
uzaktan eitime
ilikin tasarmlarn
ve yeniliklerin
farknda olmaldrlar.
Ders kitaplarnn en nemli snrll, hedef kitlesini oluturan rencilerin deiik kiisel zelliklere sahip olmasdr. Bir yazl gerecin
rencilerin beklentilerine ve gereksinimlerine uygun olmas gerekir.
rencilerin beklentilerine ve gereksinimlerine uygun olarak hazrlanm ders kitaplar daha yararl, daha kalc ve daha etkileyici zelliklere
sahiptirler. Ancak, uzaktan eitime ynelik bir ders kitab hedef kitleye
uygun olarak hazrlanm olsa da deerlendirilerek gelitirilmelidir.
Uzaktan eitim alannda alan uzmanlar daha nceden hazrlanm ders kitaplarndan daha nitelikli ve ucuz ders kitaplar, renme
paketleri, alma kitaplar ve resimli kitapklar hazrlayabilmektedir.
Ders kitaplarnn birounun baslm hali kolayca tanabilmekte ve
uzak yerlerde kendi bana eitim gren kiiler tarafndan kullanlabilmektedir. Basl gerelerin bu olumlu ynleri nedeniyle, ekici yaynlar
retme konusunda teknolojinin srekli gelieceini syleyebiliriz.
Ders kitab gelitirenler ve yazarlar uzaktan eitime ilikin tasarmlarn ve yeniliklerin farknda olmaldrlar. nk ders kitaplar daha
yllarca yz yze eitimde de, uzaktan eitimde de nemini koruyacaktr.
Son yllarda insanlar yeni elektronik yayncl olduka etkileyici
bulmaktadrlar. Kitle iletiim aralar renmede ve ders kitaplarnn
hazrlanmasnda elektronik yaynclktan yararlanma konusunda yazarlar, yaynclar ve toplumu kanlmaz bir ekilde ynlendirmektedir.
Gnmzn basit elektronik retim teknikleri, planlamaclar ile
retici arasndaki ilikiyi bulanklatrmaktadr. Ders kitab yazarlar,
giderek artan bir ekilde kurulularn ders kitab retimine ilikin grafik
ve sanatsal saf d brakarak kendi bask ve grafiklerini retmektedirler.
Bylece yazarlarn ders kitab hazrlama srecinde harcadklar zaman
azalmaktadr. Bu da bir anlamda teknolojik gelimelerin eitim alannda
ders kitab hazrlamay ve kullanmn desteklemeyi srdrdn gstermektedir. Teknolojik gelimelerin ders kitaplarnn hazrlanmasnda
salad balca destekler unlardr:
Szck ilemciler ve dier bilgisayar uygulamalar, basl gerelerin kolaylkla hazrlanmasn salamaktadr.
rnein; szck ilemciler metnin ilenmesinde ve nitelikli bask yaplmasnda,

elektronik szlkler ve yazm klavuzu da daha anlalr ders kitab
hazrlamada byk kolaylklar salamaktadr.
Tarayclar araclyla yeniden yazmaya gerek kalmadan yazl
ve basl gereler hzla deitirilebilmekte ve elektronik ortama
dntrlebilmektedir.
Masa st yaynclk ve lazer yazclar, amatrlerin bile profesyonel basl gere retmesini salayabilmektedir.

Modemleri ve faks aralarn da ieren elektronik iletiim aralar basl gerelerin uzak yerlere gnderilmesini salayabilmektedir.
Bilgisayarlar kullanlarak ekiller ieren saydamlar ve tepegz
saydamlar retilebilmektedir.
Renkli ders kitaplarnn retimini ve kullanmn yaygnlatrabilmektedir.
Teknolojiler araclyla herkese uygun ve nitelikli basl gereler
retilebilmektedir.
Ders Kitaplarnn Hazrlanmasnda ve

Gelitirilmesinde Temel lkeler
Uzaktan eitim uygulamalarna ynelik ders kitaplarnn hazrlanmasnda uyulmas gereken baz temel ilkeler vardr. Uyulmas gereken
bu ilkeler unlardr:
1. Tasarm ve kapsam planlanrken en az dier retim ortamlarna ynelik gerelerin hazrlanmasnda gsterilen zen ders kitaplarna da gsterilmelidir. Uzaktan eitim hedef kitlesinin,
yalar, dil yetenekleri ve okuma biimleri ve alkanlklar
dikkate alnmaldr.
2. Yaz trleri, sayfa dzeni ve tasarm konusunda bilgi sahibi
olunmayabilir. Bu durumda uzmanlara danlmaldr. Yazl
gereci istenildii gibi gelitirmede kullanabilecek yaz karakterleri ve sayfa tasarmlar bulunmaktadr. Bunlardan bazlar,
metni souk ve resmi bir hale, bazlar da metni scak ve resmi
olmayan bir duruma getirebilmektedir. Bir metinde yaygn olarak kullanlan yaz trleri ve ebat bulunmaktadr. Eitimciler
bu konularda imdilerde daha fazla bilgiye sahiptirler. nk
onlar da bu tr seimlerle daha sk karlamaktadrlar.
Yazl gereci
istenildii gibi
gelitirmede
kullanabilecek
yaz karakterleri
ve sayfa tasarmlar bulunmaktadr.
3. Yazmda izlenmesi gereken baz kurallar bulunmaktadr. Bu

kurallardan bazlar; bir virgl ya da noktadan sonra bir boluk
brakmak, vurgulamak iin szcn altn izmek yerine szc italik yazmak ve yine vurgulamak amacyla tm harfleri
byk harfle yazmak yerine kaln yazmak ve bir sayfada ikiden
fazla yaz karakteri kullanmamaktr.
Yazmda izlenmesi gereken baz

kurallar bulunmaktadr.
4. Bilgileri, nitelerde ve konularda mantkl bir ekilde blmlere ayrmak gerekir.

rnein; genelden ayrntya, basitten karmaa ve balangtan sonuca
gidilmelidir.
Hazrlanan metin,
konuyu bilmeyen
bir kii zerinde
denenmelidir.
Byk laflar
etmekten, mesleki
dil ve karmak bir
dil kullanmaktan
kanlmaldr.
Ders Kitaplar 101

5. Hazrlanan metin, konuyu bilmeyen bir kii zerinde denenmelidir. Deneme aamasnda metnin akl ve kullanma uygunluu iin konudaki ve metnin tasarmndaki deiiklii not almak gerekir.
6. Byk laflar etmekten, mesleki dil ve karmak bir dil kullanmaktan kanlmaldr. Anlatlmak isteneni anlamak amacyla
rencilerin szckleri aratrmasna ya da cmleleri yeniden
okumasna engel olmamak gerekir. Olabildiince edilgen cmleler kullanmaktan kanlmal ve ksa cmleler kullanlmaldr.
7. Konu plannda alt konularnn temel konular desteklemesini
salamak gerekir.
8. rencilerin metne verecekleri tepkilerin neler olabilecei
planlanmaldr.
9. Metinde yer alan bilinmeyen terimleri, ksaltmalar ve ksa yazmlar aklamak gerekir.
10. Yaz karakteri ve sayfa dzeni planlanrken hedef kitlenin zellikleri gz nne alnmaldr.
rnein; rencilerin not tutmalarn salamak amacyla yanlarda dzenli
boluklar braklmaldr.
11. rencilerin ya kkse metnin daha kolay okunmas iin
satrlar arasnda daha fazla boluk braklmal ve daha byk
yaz puntosu kullanlmaldr.
12. Etki yaratmak iin uzun metinlerde byk harfler kullanmaktan kanlmaldr. nk, yaplan aratrmalar, byk harflerle
yazlan cmlelerin okunmas ve anlalmas en zor cmleler olduunu ortaya karmtr.
13. Etki yaratmak iin uzun metinlerde kaln harfler kullanmaktan
kanlmaldr. nk, yaplan aratrmalar kaln harflerle yazlan cmlelerin okunmas ve anlalmas zor cmleler olduunu
ortaya kartmtr.
14. Eitimsel kavramlar aklamalarla ya da resimlerle birlikte verilmelidir.
15. Kullanlan resimlerde bilinen nesnelerin yer almasna dikkat
edilmelidir.
16. Anlalr hale getirmek ve okuma zamann azaltmak amacyla
gerekli olan her yerde fotoraflar, grafikler ve ekiller kullanlmaldr.

17. Resimlerle metinlerin birbirini tamamlamasna zen gsterilmelidir.
18. Ders kitaplarndan rnek gstermek amacyla her zaman alma kopyalar karlmaldr. nk, kopyadan kopya etmek
almann niteliini azaltmaktadr. En gelimi fotokopi makineleri bile kt orijinallerin daha da ktlemesine neden olmaktadr.
19. Yaz trleri ar derecede vurgulanmamaldr. Kaln, italik ya
da dier ilgi ekici yaz trleri etkilerini kolaylkla yitirebilmektedir.
20. Zorunlu olmadka bilgisayar araclyla otomatik yazm ya
da dilbilgisi kontrol yaplmamaldr. zellikle yazm kontrolleri kt hatalara neden olabilmektedir. Bu kullanldnda
doru yazlan bir szck atlabilmekte ya da metinde verilmek
istenen anlam deiebilmektedir.
Ders Kitaplarnn Sayfa Dzenine likin neriler

Son yllarda uzaktan eitimciler giderek artan bir ekilde ders
kitaplarnda bilgilerin dzenlenmesinin ve sunumunun nemini fark
etmilerdir. Eitimcilere gre rencilerin
eitlilik
derse ilgi gstermesini salamak ve bu konuda onlara yardmc olmak nemlidir.
ekil ya da fotoraflar kullanldnda
Sayfa
ya da rencilerin ilgisini ekmek hedeflenDzeni
diinde sayfa dzeni baz sorunlar yaratabilmektedir. Sayfa dzeni planlanrken, tek
tek sayfalar ele alnmamal bir btn olarak
Denge
ders gz nne alnarak hareket edilmelidir.
Sayfa dzeni yaplrken zerinde durulmas gereken baz nemli konular vardr. Bunlar; eitlilik, hizalama, denge ve basitliktir.
Kimi zaman sayfa
dzeni deitirilerek ya da fotoraflar, resimler ve
karikatrler
kullanlarak
rencilerin ilgisi
srekli hale
getirilebilmektedir.
Basitlii salamak
amacyla; younluu koyu olan bir
nsha iin ak ve
eitlilik: Kimi zaman sayfa dzeni deitirilerek ya da fotoraflar, resimler ve karikatrler kullanlarak rencilerin ilgisi srekli hale
getirilebilmektedir. ki sayfann tek bir ekil oluturmas gerekir, bu da
renci zerinde yaratlacak ilgiyi artrmaktadr. nk, kimi zaman
birbirini izleyen iki sayfa byk bir resim grevini yerine getirmektedir.
Hizalama: Basl gerelerde grlen trlerin ou hizalanmtr.
Satr uzunluuna bal olarak, zellikle satr ksayken, hizalanan szcklere ayrlan boluklar sorun yaratabilmektedir. Bu formatn tercih
edilmesinin nedeni ad geen sorunlar ortadan kaldrmasdr. Bu formatta fazladan ayrlan tm boluklar sa tarafta yer almaktadr. Kimi
Hizalama
Basitlik
Ders Kitaplar 103

zaman yalnzca tam szckler kullanlr. Eer tire iareti ile blnen
szck yoksa, sa taraf dzensiz bir hale gelebilmektedir. Sol tarafn
bo brakld formata resim konulacaksa resim sol tarafta yer almaldr.
Denge: Dikkat ekmek ya da tekdzelii nlemek amacyla balans
olarak da adlandrlan denge kullanlmaktadr. Denge, sayfa merkezinden yatay ya da dikey olarak hayali olarak izilen bir izgiyle belirlenir.
Bunun sonucunda ayna grnts elde edilir. Bylece sayfann bir
tarafnn, dier tarafna benzemesi salanmaktadr.
Basitlik: yi bir sayfa dzeni plannda olmas gereken bir dier
zellik de basitliktir. Basitlii salamak amacyla; younluu koyu olan
bir nsha iin ak ve belirgin bir tr kullanlmaldr. Ayrca, belirgin ve
daha net fotoraf basklar kullanlmasnn da nemli yaralar vardr.
rnein; siyah-beyaz, parlak ve dz basklar en iyi sonucu verir.
Basit, tek renkli izimler fotoraftan daha iyi sonular vermektedir. Bunlar, gereksiz ayrntlar nlemekte ve rencinin temel konulara
odaklamasn salamaktadr. Renklendirme yerine glgelendirme kullanlmasnn da nemli yararlar vardr.
Beyaz kat zerine koyu mrekkep kullanlmaldr. Siyah kat
zerine beyaz mrekkep kullanlmas % 40 orannda okuma hzn
azaltmaktadr. lgi ekmek isteniliyorsa sar kat zerine siyah gibi
grnrl yksek renk kombinasyonlar kullanlmaldr.
Sayfa dzeni ve kompozisyonu oluturulurken yaplmamas gerekenler de vardr. Bunlar;
sayfada fazla resim bulunmas, e deyile beyaz alann fazla
olmas,
gereksiz yere trlerin kartrlmas,
metnin ieriinin ikinci plana itilmesine yol aacak ekilde konu balklarn koyu ve byk yazlmasdr.
Uzaktan eitim ders kitaplarnn sayfa dzeni nasl olmaldr?
Ders Kitaplarnn Daha Anlalr Hale Getirilmesi

Ders kitaplarnn anlalr hale getirilmesi, gerecin zorluk derecesi,
rencilerin dzeyi ve maliyet gibi bir dizi lte dayanr. Her trl
aba ve iyi niyete karn hazrlanan gere, yazara, yazarlara ve editre
son derece anlalr geldii halde, rencilere ayn lde anlar gelmeyebilir.
Ders kitaplarn anlalr hale getirebilmek iin yazlar daha anlalr hale getirmede yararlanlan bir teknik kullanlabilmektedir. Bu
Ders kitaplarnn
anlalr hale
getirilmesi, gerecin zorluk derecesi, rencilerin
dzeyi ve maliyet
gibi bir dizi lte
dayanr.
Ders kitaplarn
anlalr hale
getirebilmek iin
yazlar daha
anlalr hale
getirmede yararlanlan bir teknik
kullanlabilmektedir.

teknie uyularak yazl gerecin anlalrl belirlenebilmektedir. Yazl
gerecin anlalrln belirlemek iin srasyla u ilemlerin yerine getirilmesi gerekmektedir33-34-35-36:
1. Ders kitabndaki metinlerden en az yz szck ieren bir blm seilir.
2. Seilen blmde ka cmle olduu belirlenir.
3. Seilen blmde bir cmleye ortalama ka szck dt hesaplanr. Bu ilemde seilen blmdeki szck says cmle
saysna blnr.
4. Seilen blmdeki ve daha fazla heceli szckler saylr.
5. Bir cmleye den ortalama szck says ile seilen blmdeki ve daha fazla heceli szcklerin says toplanr.
6. Toplama ilemiyle elde edilen say 0.4 ile arplr ve bu sonu
en yakn tam sayya yuvarlanr.
Bu ilemlerle ulalan sonu, seilen metnin anlalrlk indeksi
olarak kabul edilebilir. Elde edilen indeks ne kadar dkse, seilen
metin de o kadar anlalr demektir. Bu indeks, seilen metnin ortalama
zorluunu gsterir. Ayn zamanda da metnin hangi dzeydeki renciler
iin uygun olduunu ortaya koyar. Elde edilen indeksin, hedeflenen
rencilerin dzeyini gsteren indeksten yksek olmas, seilen metnin
sisli olduunu, dier bir deyile yeterince anlalr olmadn gsterir.
Ayn ilemlerin, kitaptan rastlantsal olarak seilmi baka metinlerde de gerekletirilmesi ve elde edilen indekslerin ortalamasnn
hesaplanmas yazl gerecin anlalrln belirler.
Bir yazl gerecin anlalrlnn bu ekilde llmesi, greli bir
lm olarak kabul edilebilir. Fizik, Matematik gibi derslere ait kimi
kitaplarn anlalrl bu teknik ile yeterince belirlenmeyebilir. Ancak
btn derslere ait kitaplarda bu teknik szck dzeyini yansz olarak
gsterebilir.
Bu konuda baz uyarlar vardr. Ortalama 15lik indeksin yksek
retim, 20lik indeksin doktora dzeyini gsterdii ileri srlmektedir.
Buna gre, dier retim basamaklarndaki renciler iin bu indeksin
daha dk olmas gerekir. Teknik szckler nedeniyle Matematik,
Fizik ve Bilgisayar gibi derslere ait metinlerin indeksi btn eitim
basamaklar iin her zaman biraz daha yksek olacaktr.
Ayn ders kitabndan yz yze eitim uygulamalar iin de daha
nceden hazrlanm olan varsa, ayn ilemler yz yze eitim iin hazrlanm olan gere iin de yaplr. statistiksel zmlemeler sonunda
sonular karlatrlr. Karlatrma sonucunda uzaktan eitim amal
yazlan gerece ait ortalama indeksin, yz yze eitim iin hazrlanm
olan gerecin indeksinden dk olmas, baka bir deyile uzaktan eitime ynelik olarak hazrlanm gerecin daha anlalr olmas beklenir.
Ders Kitaplar 105
Basm ncesi Yararlanlabilecek Deerlendirme Formu

Ders kitaplar basm ncesi yazarlar ve editrler tarafndan yeniden gzden geirilip son ekil verilmelidir. Ders kitabna son ekil vermede aadaki deerlendirme formundan yararlanlabilir.
Basm ncesi Kitap Deerlendirme Formu
Evet
Cmleler ksa ve renciye ynelik olarak yazld
m?
rencilerin okuma ve kavrama dzeyleri
gz nne alnd m?
rencilerin kltrleri ve bilisel, devinisel ve
duyusal altyaplar dikkate alnd m?
Olabildiince teknik szckler yerine kolay
szckler kullanld m?
Metnin anlalr olup olmad bakalarna da
okutularak kontrol edildi mi?
Gereksiz szel blmleri en aza indirmek iin
kontrol yapld m?
Olabildiince sayfann her iki tarafna da bilgiler
konuldu mu?
Yazlan blmler konuyu bilmeyen birilerine
okutulup gelitirildi mi?
Gereken yerlerde balklar, dip notlar ve
kaynakalar oluturuldu mu?
Balk byklkleri ile metinde kullanlan
punto birbirine uygun hale getirildi mi?
Vurgu gerektiren szckler kaln ya da italik
olarak verildi mi?
Yazm ve dilbilgisi asndan szel bilgiler
kontrol edildi mi?
ekillere ya da fotoraflara yeterli alan
ayrld m?
Yazl ksmlar desteklemek zere ekiller
ya da resimler kullanlrken resmi olan ve olmayan
dzenlerin tm gz nne alnd m?
Gerekli yerlerde siyah-beyaz fotoraflar ve
basit izimler kullanld m?
izim grafik ve resimlere ok fazla yer
vermekten kanld m?
izimler, grafikler ve resimler dzenli ve
belirgin hale getirildi mi?
Anlaml olmas dnda ok renkli baskdan
Hayr

kanld m?
Sayfa dzeni basit mi?
Yatay ya da dikey olarak tm sayfalar
birbirleriyle uyumlu hale getirildi mi?
Sayfann stne, altnda ve yanlarnda yeterli
boluk brakld m?
letileri iletmeye yardmc olacak ekilde son
halinin yaz bykl ve tasarm uygun seildi
mi?
Metnin okunmasn kolaylatrmak iin satr
aralarna yeterli boluklar brakld m?
Gerekli blm balk sayfalar uygun
hazrland m?
Sayfa numaralar doru mu?
Balklar yeterli mi?
Tasarm bir btnlk oluturuyor mu?
Ders Kitaplarnn Yararlar ve Snrllklar

Eitim uygulamalarna ynelik olarak hazrlanm ve nitelikli ders
kitaplarnn birok yarar vardr. Ders kitaplarnn balca yararlar unlardr:
Baslm ders kitaplar, eitime ynelik dier gereleri de daha
iyi bir duruma getirebilir.
renciler, dier kaynaklara bavurmak amacyla ders kitabnn herhangi bir yerinde durabilir.
renciler kitaptan alrken kendi hzlarna gre ilerleyebilir.
Ders kitaplar, rencinin kendi hzna uygun olarak sunulan
retime olanak salar. Ayrca bu durum rencilere kendi
okuma dzeylerine ve becerilerine bal olarak renme frsat
verir.
Ders kitaplar kolay tanabilir. rencilere istedikleri yerde ve
zamanda alma ve renme olana salar.
renci ya da retmen kolaylkla ders kitaplarn inceleyebilir. leride bavurmak amacyla saklayabilir.
Siyah-beyaz sanat eseri ya da fotoraf kolaylkla ders kitabna
uyarlanabilir.
Ders konular renci ya da retmen tarafndan kitabn gzden geirilmesiyle blmlere ayrlabilir.
Ders Kitaplar 107

Ders kitaplar ekonomik ekilde baslabilir, kolayca oaltlabilir ve gncelletirilebilir. Hareketsiz resimler, renkli ya da siyah-beyaz gsterilebilir. Ders kitaplar, retim destei ya da
bir retim arac olarak kullanlabilir.
rencinin hzna gre verilen eitim gibi ders kitaplar da bireyselletirilmi eitim olana salar.
itsel aralara gre basl gereler renmeyi daha etkin ekilde gerekletirir.
Ders kitaplarnn yukarda belirlenen yararlarnn yan sra bir bakma olumsuz ynleri anlamna da gelen snrllklar da vardr. Bu
snrllklar da unlardr:
Normal olarak renklendirilen sanat eseri ya da renkli fotoraf
ders kitabna uyarlamann maliyeti yksektir.
Basl sayfa zerinde hareketin gsterilmesi zordur.
Tek bir kitapta sunulan youn dersler renciyi skar. Benzer
bir sorun, uzun nitelerde de sz konusudur.
Dikkat edilmediinde kitap zarar grebilir, kaybolabilir ya da
hasar grebilir.
Kapsaml ve byk almalarn baka yerlere gnderilmesi
zaman alabilir. Gerecin karmaklna ve yerel hizmetlere
bal olarak bu konuda harcanacak sre artabilir ya da azalabilir.
Yararlar ve snrllklaryla birlikte dnldnde ders kitaplar
gnmzde ve gelecekteki eitim uygulamalarnda daha uzun sre
nemini koruyacaktr. nk ou eitim uygulamalarnda renciler;
gereksinim duyduklar bir yardm, neri ya da bilgi iin ders kitaplarna
kolayca ulaabilmektedirler.
zet
Eitim uygulamalarnda Ders kitaplar denildii zaman profesyonel olarak retilen ders kitaplar, altrma kitaplar, ders notlar,
dergiler ve bltenleri anlalr. Ders kitaplarnn Milattan nce (M..)
4000 ylna kadar uzanan bir gemii vardr. M.. 3000li yllarda
yaplm olan kil tabletler, dnyann en eski ders kitaplarn, e deyile
ders kitaplar olarak kabul edilmektedir.
Bugnk ders kitab anlayna olduka yakn ilk kitap rnekleri
Eski Msrda hazrlanmtr. Bunun en tipik rnei, M.. 1300 ylnda
hazrlanm olan ller Kitab adndaki bir grup papirs rulosudur.
kinci yzylda kitabn biimlendirilmesi konusunda byk bir yeniliin yaand sylenebilir. Bu yenilik, kitaplarn katlanabilen sayfa-

lar haline getirilmesidir. Kodeks yntemi olarak da anlan bu yntem ile
gnmz kitap sistemin ilk temelleri atlmtr.
nsanc akmn kendini kabul ettirmesiyle birlikte, kitap insanln
kltrel geliiminde nemli bir yere sahip olmaya balamtr.
Gutenbergin 1440 ylnda matbaay bulmas basl gere retimi konusunda yeni ufuklar amtr. lk kitap olan Mainz Mezamiri 1457 ylnda
Almanya-Mainzda baslm, bu kitab da 1461 ylnda AlmanyaBambergde Boner Masallar adl kitabn basm izlemitir.
Matbaann bulunmasnn ardndan Bat dnyasnda kitap basm
ve resimleme tekniklerinde nemli gelimeler yaanmtr. Bunlardan
bazlar, on beinci yzylda gelitirilen metal gravr teknii ile renkli
kitap basm gerekletirilmesi, ve 1789 ylnda Alois Senfelder tarafndan bulunan tabask tekniinin yirminci yzylda ofset bask tekniini
ortaya kartmasdr.
Ofset bask teknii 1860-1880 yllar arasnda denenmise de, gerek anlamda ancak1904 ylnda Amerikada I. W. Rubel tarafndan
kullanlmaya balanmtr. Bu tekniin kullanlmasyla birlikte kitabn
grnn deitirmeden bask saysn byk lde artrm, bunun
sonucu olarak da maliyet dm ve kitap basm hzlanmtr.
Basl gereler iinde kitaplar yaanm, denenmi, yeniden yaratlarak retilmi bilgi birikimlerinin sunulduu kaynaklardr. Sreklilii,
doruluu, deikenlii tartlabilen bir olgu olan bilgi; ussal, (zihinsel) grsel ve algsal edinimlerin toplamdr.
Ders kitaplar, eski alardan beri pek ok deiiklikler geirmitir. Zamanla kitle iletiim aralarnn geliimi, ders kitaplarnn geliimine stnlk salamsa da, ders kitaplar eitimdeki nemini her
yerde ve her zaman korumutur.
Ders kitaplar eitimde uygulanan programlarn amalarnn gereklemesinde nemli bir yere sahiptir. Hatta az gelimi lkelerde ve
gelimekte olan lkelerde ada anlamda eitim programlar ve bu
kapsamda retim ve ders programlar yrrlkte olmad halde, bir
derse ait program yerine bile kullanlmaktadr.
Trkiyede de ders kitaplar, eitim iin temel kaynak olarak grlmektedir. Son derece yksek olan nfus artna ve okula devam
etmek zorunda olan ocuk saysnn artna karn, gemite yalnzca
ders kitaplarnn niceliini artrma ynnde deil ayn zamanda da
niteliini artrc eitli nlemlerin alnd grlmektedir.
Dnyadaki eitim uygulamalarnda rencilerin dier gerelere
gre daha ok ders kitaplarndan rendikleri bilinmektedir. Trkiyedeki Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi, ktisat ve letme
Fakltesi uzaktan eitim uygulamalaryla eitimini srdren renciler
Ders Kitaplar 109

de ders almak iin ayrdklar zamann en byk ksmn ders kitaplarndan alp renerek harcamaktadrlar. Benzer durum Milli Eitim
Bakanlnn uzaktan eitim uygulamalarndan, Akretim Lisesi,
Ak lkretim Okulu ile Mesleki ve Teknik Akretim Okulu rencileri iin de geerlidir.
lkemizde ders kitaplarnn; tanmlanmas, snflandrlmas ve
zelliklerinin ortaya konulmas, numunesinin alnmas, muayenesi ve
deneyleri ile piyasaya sunulmasna ilikin olarak baz standartlar hazrlanmtr. Bunlardan balcalar; TS 946 Bilgi Verici Etiketleme, TS
9629 Dokmantasyon Dokmanlar nceleme, Konularn Belirleme
ve Endeks Terimlerini Seme Metotlar, TS 2143 Bilgi ve Dokmantasyon-Uluslar aras Standard Kitap Numaralandrmas, TS 1060 Bir
Kitabn Balk Yapraklar ve TS 10220 Ders Kitaplardr.
Ders kitaplarnda; boyut, malzeme, imalat zellikleri ynnden
birlik, beraberlik, kullanma ve kontrolde kolaylk salamak amacyla
hazrlanm olan TS 10220 numaral standartta ders kitaplar snflandrlmakta ve ders kitaplarnn zelliklerine de yer verilmektedir. Snflandrma kapsamnda; ders kitaplarnn nasl snflandrld, hangi
tiplerde ve trlerde olabilecei belirtilmektedir. Ayn standartta ders
kitaplarnn; grn, renk, malzeme, fiziki zellikleri ve imali ile ilgili
zelliklerine yer verilmektedir. Ayrca bu kapsamda ders kitabnda
bulunmas gereken bilgiler de ayrntl olarak belirtilmitir.
Mill Eitim Bakanlna bal rgn ve yaygn eitim kurumlarnda kullanlacak eitim aralarnn incelenmesi ve kabulleri ile ilgili
usul ve esaslar dzenlemek amacyla Eitim Aralar nceleme Ynetmelii hazrlanmtr. Milli Eitim Bakanl tarafndan hazrlanan
dier bir ynetmelik de Ders Kitaplar Ynetmeliidir. Bu Ynetmeliin
amac da,rgn ve yaygn eitim kurumlarnda okutulacak ders kitab,
temel ders kitab i ve ilem yapraklar ile retmen klavuz kitaplarnn,Trk Milli Eitiminin genel ama ve temel ilkelerine uygun olarak
hazrlanmas ile ilgili esas ve usulleri dzenlemektir.
1739 sayl Mill Eitim Temel Kanunu; 3797 sayl Mill Eitim
Bakanlnn Tekilt ve Grevleri Hakknda Kanun ile 3308 sayl
raklk ve Meslek Eitimi Kanunu'na dayanlarak hazrlanan Eitim
Aralar nceleme Ynetmelii, Mill Eitim Bakanlna bal rgn ve
yaygn eitim kurumlarnda kullanlacak ders kitab, temel ders kitab,
i ve ilem yapraklar dndaki eitim aralarnn incelenmesine ve
kabullerine ait usul ve esaslar kapsamaktadr.
1739 sayl Milli Eitim Temel Kanunu ile 3797 sayl Milli Eitim
Bakanlnn Tekilat ve Grevleri
Hakknda Kanuna dayanlarak
hazrlanan Ders Kitaplar Ynetmelii, Milli Eitim Bakanlna bal
rgn ve yaygn eitim kurumlarnda okutulacak ders kitab,temel ders

kitab, i ve ilem yapraklar ile retmen klavuz kitaplarnn niteliklerinin belirlenmesi, hazrlanmas, incelenmesi, yaymlanmas ve datlmas ile ilgili hususlar kapsamaktadr.
Uzaktan eitim uygulamalarna ynelik ders kitaplar genelde ekip
yaklamyla hazrlanmaktadr. Ders kitaplar iinde temel kaynak olarak kabul edilen ders kitaplarnn hazrlanmas srecinde grev alan
ekipte grupta toplanabilecek uzmanlar grev yapar. Bunlar; planlama grubu, yazar ya da yazarlar ile editr ya da editrlerdir.
rencilerin derse ilgi gstermesini salamak ve renmelerine
yardmc olmak zere uzaktan eitime ynelik ders kitab kapsamndaki
kitaplarda blmler ve her blmde ortak olan ksmlar vardr. Ders
kitabnn her blmnde yer almas gereken ksmlar; blm numaras
ve ad, renme hedefleri, iindekiler, alma nerileri, giri, asl metin, zet, altrmalar, deerlendirme sorular ile yararlanlan ve bavurulabilecek kaynaklardr.
Uzaktan eitim iin hazrlanacak ders kitaplarndan ncelikle
derslerle ilgili bilisel, devinisel ve duyusal renme hedeflerini gerekletirmeye yardmc olmas beklenir.
Uzmanlar daha nceden hazrlanm ders kitaplarndan daha nitelikli ve ucuz ders kitaplar, renme paketleri, alma kitaplar ve
resimli kitapklar hazrlayabilmektedir. Ders kitaplarnn birounun
baslm hali kolayca tanabilmekte ve uzak yerlerde kendi bana
eitim gren kiiler tarafndan kullanlabilmektedir.
Ders kitaplarnn hazrlanmasnda uyulmas gereken baz temel ilkeler vardr. Yazl gerecin hazrlanmasnda sayfa dzeni oluturma
ilemi de olduka nemlidir. Sayfa dzeni planlanrken, tek tek sayfalar
ele alnmamal bir btn olarak ders gz nne alnarak hareket edilmelidir. Sayfa dzeni yaplrken zerinde durulmas gereken baz nemli konular vardr. Bunlar; eitlilik, hizalama, denge ve basitliktir. Sayfa
dzeni ve kompozisyonu oluturulurken yaplmamas gerekenler de
vardr. Bunlar; sayfada fazla resim bulunmas, e deyile beyaz alann
fazla olmas, gereksiz yere trlerin kartrlmas ile metnin ieriinin
ikinci plana itilmesine yol aacak ekilde konu balklarn koyu ve byk yazlmasdr.
Ders kitaplarn daha anlalabilir hale getirebilmek iin yazlar
daha anlalr hale getirmede kullanlan bir teknikten yararlanlabilir.
Ders kitaplar baslmadan nce bir kontrol listesiyle yeniden gzden
geirilmelidir.
Ders kitaplarnn birok yararlar vardr. Yararlar ve snrllklaryla birlikte dnldnde ders kitaplar gnmzde ve gelecekteki
eitim uygulamalarnda daha uzun sre nemini koruyacaktr. nk
ou eitim uygulamalarnda renciler; gereksinim duyduklar bir
Ders Kitaplar 111

yardm, neri ya da bilgi iin retmenlerine ya da bir arkadana
henz kolayca ulaamamaktadrlar. yle ki ders kitaplar, iyi bir yazl
gerecin zelliklerine ek olarak, retmenin ilevlerini de yerine getirecek ekilde hazrlanmaldr
1.
lk ders kitaplarnn gemii milattan nce kal yllara kadar

uzanmaktadr?
A) 6000li
B) 5000li
C) 4000li
D) 3000li
E) 2000li
2.
Aadakilerden hangisi ilk ders kitab olarak kabul edilmektedir?

A) Aga kabuklar
B) Papirsler
C) Parmenler
D) Aa tabletler
E) Kil tabletler
3.
Aadaki lkelerin hangisinde gnmzdeki ders kitab anlayna olduka yakn ilk kitaplar hazrlanmtr?
A) Almanya
B) in
C) Msr
D) Hindistan
E) Yunanistan
4.
lk olarak hangi yzylda kitaplar katlanabilir hale getirilmitir?

A) Birinci Yzyl
B) kinci Yzyl
C) nc Yzyl
D) Drdnc Yzyl
E) Beinci Yzyl
5.
lk kitap hangi tarihte ve lkede baslmtr?

A) 1440- Msr
B) 1457- Almanya
C) 1461- in
D) 1628- ekoslovakya
E) 1904- Amerika
Ders kitaplar dersle ilgili en ok hangi renme hedef ve ya
hedeflerinin gerekletirilmesine yardmc olur?
6.
Ders Kitaplar 113

A) Duyusal
C) Devinisel
B) Bilisel
D) Bilisel ve Duyusal
E) Bilisel, Duyusal ve Devinisel
7.
Aadakilerden hangisi, uzaktan eitim iin basl gere hazrlamada yer alan editrler grubunun grevlerinden deildir?
A) Ders kitaplarnn uzaktan eitim ilkelerine uygunluunu kontrol etmek
B) Ders kitaplarn basma hazr hale getirmek
C) Ders kitaplarnn hangi blmlerden oluacana karar vermek
D) Ders kitaplarnn blmlerinin yazarlarna karar vermek
E) Ders kitaplarnn her bir blmn incelemek
8.
Aadakilerden hangisi teknolojik gelimelerin basl gere

hazrlamaya salad desteklerden deildir?
A) Hareketli grntlerin de basl gerelere yanstlmasn salar.
B) Yeniden yazmaya gerek kalmadan hzl deiiklikler yaplabilir.
C) Basl gerelerin hazrlanmasnda kolaylk salar.
D) Amatrlerin bile profesyonel basl gere retmesini salar.
E) Daha anlalr ders kitab hazrlamada byk kolaylk salar.

9.
Aadakilerden hangisi eitim uygulamalarna ynelik ders

kitaplarnn hazrlanmasnda uyulmas gereken ilkelerden deildir?
A) Hedef kitlenin ya ,dil yetenekleri, okuma biimleri gibi zelliklerini incelemek gerekir.
B) Metinde yer alan bilinmeyen terimleri, ksaltmalar ve ksa
yazmlar aklamak gerekir.
C) rencilerin not tutmalarn salamak amacyla metnin yanlarnda dzenli boluklar braklmaldr.
D) Bilgileri anlalr hale getirmek iin gerekli yerlerde fotoraflar, grafikler ve ekiller kullanlmaldr.
E) Dikkat ekici olmas amacyla sk sk metinlerin tamam byk harflerle yazlmaldr.
10. Aadakilerden hangisi sayfa dzeninde dikkat edilmesi gereken zellikler arasnda saylamaz?
A) eitlilik
B) Denge
C) Basitlik
D) Dzenlilik
E) Hizalama
Yantlar
1. C
2. E
3. A
4. B
5. B
6. B
7. C
8. A
9. E
10. D
Ders Kitaplar 115
Kaynaklar
1
4
5
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Alkan, C. (1979), Eitim Ortamlar, Ankara: Ankara niversitesi Eitim

Fakltesi Yaynlar.
meli, M. (1996), Trkiyede lkretim Ders Kitaplarnda Fiziksel Yap,
Tasarm ve llstrasyon Sorunlar , Trkiye ve Almanyada lkretim
Ders Kitaplar (Ed: H. Cokun), Ankara: Trk-Alman Kltr leri Kurulu
Yayn No 11.
ilenti, K. (1986), Eitim Teknolojisi ve retim, Ankara: Kadolu
Matbaas.
meli, M. (1996), a.g.e.
Heinich, R.; Molenda, M; and Russel, J. D. (1996), Instructional Media
and Technologies for Learning, N.J: Merrill.
Pekmezci, H. (1996), lkretim Ders Kitaplarndaki Resimlerin ocuun
Grsel Eitimine Etkileri, Trkiye ve Almanyada lkretim Ders Kitaplar (Ed: H. Cokun), Ankara: Trk-Alman Kltr leri Kurulu Yayn
No 11.
Yaln, S. (1994), Metinden renme lkelerine Gre Hazrlanan Ders
Kitabnn renci Eriisine Etkisi ,Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara:
Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
Demirel, . (2001), Kuramdan Uygulamaya Eitimde Program Gelitirme, Ankara: PegemA Yaynclk.
Brezinka,
W.
(1981),
Erziehungsziele,
Erziehungsmittel,
Erziehungserfolg,
Beitraege
zu
einem
System
der
Erziehungswissenschaft, Mnchen: Ernst Reinhart Verlag.
Var, F. (1991), Program Gelitirmeye Sistematik Yaklam. Eitim
Bilimlerinde ada Gelimeler, (Ed: Ayhan Hakan). Eskiehir: Anadolu
niversitesi Yaynlar, 144.
Var, F. (1988), Eitimde Program Gelitirme Teori ve Teknikler, Ankara: Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar, 157.
Var, F. (1991), a.g.e.
Turgut, B. (1996), Yaymlar Dairesi Bakanlnn lkretim Ders Kitaplar ile lgili Etkinlikleri, Trkiye ve Almanyada lkretim Ders Kitaplar (Ed H. Cokun), Ankara: Trk-Alman Kltr leri Kurulu Yayn
No 11.
Shannon, P. (1982), Some Subjective Reasons for Teachersreliance on
Commercial Reading Materials, Reading Teacher,36, 884-889.
Zahorik, J. A. (1991), Teaching Style and Textbooks. Teaching &
Teacher Education, 7;2, 185-196.
Hzal, A. (1983), Uzaktan Eitim Sreleri ve Yazl Gereler Eitim
Teknolojisi Asndan Yaklam, Ankara: Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar.
Gkda, D. (1986), Uzaktan Eitimde Yazl Gereler (Akretim
Fakltesi rnei), Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar No: 134
Alkan, C. (1981), Ak niversite: Uzaktan retim Sistemlerinin Karlatrmal Olarak ncelenmesi, Ankara: Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar.
Gkda, D. (1986), a.g.e.

20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
Trk Standardlar Enstits (1971) TS 946 Bilgi Verici Etiketleme, Ankara: Necatibey Caddesi 112.
Trk Standardlar Enstits ( 1992),TS 9629 Dokmantasyon Dokmanlar nceleme, Konularn Belirleme ve Endeks Terimlerini Seme
Metotlar, Ankara: Necatibey Caddesi 112.
Trk Standardlar Enstits ( 1998),TS 2143 Bilgi ve DokmantasyonUluslar aras Standard Kitap Numaralandrmas, Ankara: Necatibey
Caddesi 112.
Trk Standardlar Enstits ( 1972),TS 1060 Bir Kitabn Balk Yapraklar, Ankara: Necatibey Caddesi 112.
Trk Standardlar Enstits (1992, 1993, 1995) TS 10220 Ders Kitaplar,
Ankara: Necatibey Caddesi 112.
Trk Standardlar Enstits (1992, 1993, 1995) a.g.e.
Tebliler Dergisi (03/2000) MEB Eitim Aralar nceleme Ynetmeliinde
Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik.
Resmi Gazete (29/05/1995) Milli Eitim Bakanl Ders Kitaplar Ynetmelii.
Resmi Gazete (03/09/1996) Milli Eitim Bakanl Ders Kitaplar Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna ve Bir Geici Madde Eklenmesine Dair Ynetmelik.
Resmi Gazete (29/05/1995), a.g.e.
Hollabaugh, M (1989) Textbook Selection: Clearing the Fog, Journal of
College, Science Teaching, Vol 18, No 5.
Kaya, Z. (1997), Ders Kitab Seimi, IV Eitim Bilimleri Kongresi
Bildirileri, Eskiehir: Anadolu niversitesi Eitim Fakltesi ve Eitim Bilimleri Enstits.
Kaya, Z. (1997), Ders Kitab Seiminde Hangi Teknik Kullanlmal,
Radikal Gazetesi, 18 Eyll.
Kaya, Z. (1998), Eitimi Kitaplarnn Okunakll Eitim ve Bilim,
Cilt 22, Say 108.
Radyo, Teyp ve Materyalleri
119
nite drt
RADYO, TEYP VE MATERYALLER
renme Hedefleri
eitim amal ilk radyo yaynlarnn yapld lkeleri sayabilecek,

radyo ile retim arasndaki ilikiyi aklayabilecek
baz lkelerdeki eitsel radyo yaynlarnn amalarn tanyabilecek,
radyo derslerinin yapm ncesi ilemlerinde yer alan ekipteki
uzmanlarn temel grevlerini aklayabilecek,
radyo derslerinin yapm ncesi ilem srecini kavrayabilecek,
radyo dersi senaryosunu tanyabilecek,
radyo derslerinin yapm evresini ana hatlaryla aklayabilecek,
radyo derslerinin yapm sonras ilemlerini tanyabilecek,
radyo derslerinin yaralarn ve snrllklarn sayabilecek,.
teyp ile retim arasndaki ilikileri aklayabilecek,
iitsel materyallerin yaralarn ve snrllklarn sayabilecek,
arkadalarnzla birlikte iitsel materyal hazrlayabileceksiniz.
120
indekiler

Giri
lk eitsel Radyo Yaynlar
Radyo Derslerini Hazrlanmas
Yapm ncesi lemler
Yapm lemleri
Yapm Sonras lemler
Radyo Derslerinin Yararlar ve Snrllklar
Teyp ve itsel Materyaller
rencilerle itsel Materyallerin Hazrlanmas
itsel Materyallerin Yararlar ve Snrllklar
zet
121
Giri
Radyo dnyada eitime destek olmay srdrmektedir. Ses kayd,
farkl konularn seilmesine ve yaratlmasna frsat vermektedir. Radyo
uzaklardaki kiilere nemli bilgileri zamannda sunmaktadr. Yazl
gereler ve retmenlerle desteklenen radyo, 2000li yllarda da herkesi
eitim hedefine yaknlatrmay srdrecektir. Radyo bu ilevini hedef
kitlesine uygun dersler araclyla yerine getirir. Uzun yllardr eitim
ilevini yerine getiren radyo derslerinin hazrlanmas bir sreci ve ekip
almasn gerektirir.
Bu blmde ncelikle ilk radyo yaynlarnn nasl baladn ve
nasl yaygnlaarak eitim ilevini yerine getirdiini aklayan ilk eitsel radyo yaynlar konusu zerinde durulmaktadr. Daha sonra da srasyla; radyo derslerinin hazrlanmas, yapm ncesi ilemler, yapm
ilemleri, yapm sonras ilemler ile radyo derslerinin yararlar ve snrllklar konular aklanmaktadr.
lk Eitsel Radyo Yaynlar

Radyo, manyetik ve elektromanyetik dalgalarla sesin iletimini ve
dinlenilmesini salayan uzaktan iletiim sistemidir. Bu sistem, belirli
konulara ilikin bilgileri annda yayma ve dinleme olana salad
gibi, bunlarn ses bantlarna alnp daha sonra yaynlanmasna da olanak
vermektedir.
Daha nceleri deiik lkelerde bir ok deneme yayn yaplmsa
da ilk radyo yayn 2 Kasm 1920 tarihinde Amerikada balamtr.
Tecimsel anlamdaki ilk yaynn ardndan bir yl ierisinde 500den fazla
radyo yayn istasyonu almtr. 1923 ylnda birok kii amatr olarak
radyo yayn yapmak istemi ve zamanla da amatr radyo yaynclar
kendi yaynlarn artrmak iin sistem alarn kurmulardr.
Dier lkelerde de dzenli yaynlar gecikmemi; 1922 ylnda ngilterede, Fransada, Sovyetler Birliinde, 1923 ylnda ise Almanyada
radyo yaynlar balam, sonra srasyla 1927 ylna kadar Arjantin,
Avustralya, talya, Japonya, Norve, Yeni Zelanda, Hollanda, sve,
svire, ekoslovakya ve Gney Afrikada radyo yaynlar balamtr1.
1929 yl bir anlamda radyonun altn a olmu, insanlar elenmek iin bir ok diziyi dinlemilerdir. Radyo yaynlarnda program
yannda teknik gelimeler de olmu, zellikle radyo verici gcnn
hzla artrlarak, tm dnyaya yaylmas gereklemitir. lk yayndan
ksa bir sre sonra 1930larda Asya ve Afrikann kimi lkeleri dnda
hemen hemen her ktada radyo istasyonlar kurulmutur2. 1930lu ve
1940l yllarda radyo programlar yemeklere, uykuya karr hale gelmitir. Hatta o yllarda ocuklarn ge yatmasndan radyo programlar
Radyo, manyetik
ve elektromanyetik dalgalarla sesin
iletimini ve dinlenilmesini salayan
uzaktan iletiim
sistemidir.
lk radyo yayn 2
Kasm 1920
tarihinde Amerikada balamtr.
122
sorumlu tutulmutur. Eletirmenler radyonun yanl bir dnya gr ve

bozuk konuma sonucunu dourduunu iddia etmitir. Ancak radyoyu
destekleyenler, radyonun eittiini, morali ykselttiini, topluma hizmete ynelik projeleri balattn ve doal tehlikeler konusunda uyarda
bulunduunu ileri srmlerdir.
1960l yllara gelindiinde televizyon, dinleyicileri kendisine
ekmi ve radyonun konumunu etkilemeye balamtr. 1960da nceden gl olan sistem alar artk programlar finanse edemez duruma
gelmitir. imdilerde insanlar radyoyu araba kullanrken, alrken,
dinlenirken, oyun oynarken ve bir anlamda hemen her trl koulda
kullanabilmektedir.
Tecimsel: Ticari.
Tecimsel olmayan radyo yaynlar da 1920li yllarda balamtr.

O yllarda bir ok niversite radyo yaynna balamtr. Tecimsel olmayan radyo istasyonlar yerel ilgililere nemli bilgiler sunmutur.
1923 ylnda Amerikada okullar iin eitsel radyo programlar
yaynlanmaya balamtr. Ayn yllarda renciler tarafndan ok ksa
srede kabul gren eitim amal radyo programlarnn yaynlanmasnn
temel amac; dnyay snfa getirmek ve en iyi retmenlerin hizmetlerini yaygn hale getirmek olarak grlmtr. Hatta radyo yayn ders
kitab olarak kabul edilmeye balamtr.
Okul radyolarnn ilk gnlerinde nemli baarlar elde edilmitir.
Hazrlanan programlarla ocuklara iftilik, ulam ve bilim gibi konular hakknda bilgiler verilmitir. Yaklak bir milyon renciye ulatrlan programlar biyografiler, vatandalk dersleri, edebiyat incelemeleri
ve oyunlatrmalar iermitir. 1930 ve 1940l yllarda eitime ynelik
radyo yayncl konusunda lider olan Cleveland Eitim Kurulu
stasyonu okul programnn neredeyse tm konularn ieren
programlar yaynlamtr3.
O yllarda okul radyolarnn artnda snrllklar da olmutur. 1945 yl ncesi alclarn pahal ve yaynlarn gnmz
standartlarna gre zayf oluu, retmenlerin okulda radyo
programlarndan yararlanma konusunda isteksiz olmalarna
neden olmutur.
ocuklara ynelik eitsel radyo programcl, mzik, espri, yk
ve haberleri birletirerek hayatta kalmay baarmtr.
rnein; ocuklar ve ebeveynleri dil kullanm konusunda dndrecek bir
format kullanlarak programlar hazrlanmtr.
Bu tr programlar birok radyo tarafndan yaynlanmtr. zleyen
yllarda yerel radyo istasyonlarnn programlar ile Disney ve Susam
Soka tr programlar gece ve gndz yaynlanmtr. Gnmzde
123
bilimsel yklerin, ilgin bulgularn ve ev projesi nerilerinin yer ald

programlar yaynlanmaktadr.
ngilterede de okul radyosu baaryla kullanlmaktadr. 1920lerin
ortasnda balayan BBC okul radyosu programlar, devlet okullarnn
%90nndan fazlasna ulamaktadr. Okul ncesi eitim andaki ocuklar, gnlk yaynlardan, ykler ve arklar dinlemektedir. lkretim basamandaki renciler matematik, tarih ve salk ile ilgili konular renmektedir. Daha byk renciler fen, endstri ve edebiyat
alanlarndaki uzman tartmalarn dinlemektedir. Ayrca radyo yaynlaryla okuma, film izleme, bilgisayar yazlm ve retmen el kitaplar
konusunda nerilerde bulunulmaktadr.
BBC okul radyosu program yapmclar ocuklarn ilgisini ekmeye ynelik davranmaktadrlar. Konular, canl bir ekilde ele alnmakta
ve ses efektlerine de yer verilerek mzikle ilenmektedir4. Ksacas
szck daarc ve dilbilgisi, hedef kitlenin yetenekleriyle uyumlu hale
getirmektedir.
Baz lkelerde de radyo programlaryla, toplumsal, politik ve ekonomik ynlerden eitim verilmektedir. Bu eitimin balca amac
vardr. Bunlar; din retimini yaygnlatrmak, yaplan baz hizmetler
ve almalar hakknda bilgi vermek ve belli bilgileri ve becerileri retmektir5.
Radyo programlaryla verilen eitimin amalarndan biri dini retimi yaygnlatrmaktr.
rnein; Latin Amerikada krsalda yaayan fakir halka ynelik kilise tarafndan desteklenen radyo programlar yaynlanmaktadr.
Dier bir amac da yaplacak olan ya da yaplan hizmetler konusunda bilgi vermektir.
nc ama da belli bilgi ve becerilerin retilmesidir. Buna radyonun uzaktan eitim amal kullanm da diyebiliriz. Bilgi ve becerilerin retilmesiyle ilgili konulardan balcalar; okuma-yazma, matematik, szlkten, telefon rehberinden bilgi arama, ormanlarn korunmas ve
salk alanndaki ilk yardmdr.
Uzak yerleim
birimlerindeki
renciler, bir
ebeveyn ya da
retmen gzetiminde radyoyla
eitilmektedir.
Uzaktan eitim
amal radyo
programlar
genelde basl
gerelerle desteklenmektedir.
Tamamlayc
eitim programlar
eitsel ilevi olan
ve daha ok haber
ve genel kltr
veren programlardr. Dorudan
eitim programlar
Uzak yerleim birimlerindeki renciler, bir ebeveyn ya da retmen gzetiminde radyoyla eitilmektedir. 1970 ylndan beri Meksikada deiik krsal yerleim birimlerindeki rencilere drdnc, beinci ve altnc snf eitimi verilmektedir. Radyo ile eitim genelde
canl olarak verilmekte ve rencilere alma planlar sunulmaktadr.
Uzaktan eitim amal radyo programlar genelde basl gerelerle desteklenmektedir. renciler retmenlerine devlerini gndermekte ve
zaman zaman grmektedirler. Radyo ile uzaktan eitim ABDde,
Eitim Amal
Radyo
Programlar
Tamamlayc
Haber
Genel Kltr
Dorudan
Radyo Dersleri
124
ngilterede, inde, Fransada, Almanyada, Japonyada, Trkiyede ve

daha bir ok lkede uygulanmaktadr.
Radyo eitim ilevini eitim amal hazrlanp yaynlanan programlar araclyla yerine getirmektedir. Eitim amal radyo programlar iki grupta toplanabilmektedir. Bunlar, tamamlayc eitim programlar ve dorudan eitim programlardr. Tamamlayc eitim programlar
eitsel ilevi olan ve daha ok haber ve genel kltr veren programlardr. Dorudan eitim programlar ise ders vermek amacyla yaynlanan
programlardr. Bu programlara radyo dersleri de diyebiliriz.
Radyo Derslerinin Hazrlanmas
Radyo dersleri; dz anlatm, soru- yant, grme, oyunlatrma ya
da tm bunlarn karmas eklinde olabilmektedir. Dz anlatm, bir sunucu tarafndan efekt ve ses yardm olmakszn verilen derstir. Soru-yant
biimindeki ders iki kiinin birbirini tamamlayan konumalaryla yaplr. Dz anlatm biimindeki derste olduu gibi soru yant biimindeki
derste de efekt ve ses kullanlmaz. Grme biimindeki ders genelde
uzman kii ya da kiilerle grlerek ve
konuularak yaplr. Oyunlatrma biimindeki derste konular oyunlatrlarak
verilir. Karma derste ise dz anlatm,
soru- yant, grme ve oyunlatrmann
tm ya da bir ka kullanlr.
Biimi nasl olursa olsun bir radyo

dersinin hazrlanmas bir ekip almasn gerektirmektedir. Tasarm
ekibi olarak adlandrlabilecek ekip tarafndan yrtlr. Tasarm ekibinde u grevliler yer alr:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Proje yneticisi
Yapmc-ynetmen
retim sreleri tasarmcs
Alan uzman
Senaryo yazar
Eitim psikologu
Ses uzman
Proje Yneticisi: Proje yneticisi genel olarak projenin ynetiminden, proje etkinliklerinin tmnn koordinasyonundan ve ibirliinin salanmasndan sorumludur.
Yapmc-ynetmen: retim uzman olarak da adlandrlabilmektedir. Radyo dersinin ana dncesini oluturan, inceleme- aratrma
aamasn yneten, sylei yaplacak ya da gr alnacak kimseleri

saptayan, stdyoda kaytlar yneten, sonu olarak dersin yapm ncesi,
yapm ve yapm sonras aamalarndan sorumlu kiidir6. Yapmc- ynetmen yapm ncesi tasarm ekibinin almalarna katlarak ekipteki
grevlilere retim konusunda danmanlk yapar.
retim Sreleri Tasarmcs: retim sreleri tasarmcs hazrlanacak olan radyo dersinin hangi konusunun hangi yntem ve teknikleri uygulayarak hedef kitleye sunulmas iin neriler getirir ve bu
konuda tasarm ekibine bilgi sunar.
Alan Uzman: erik uzman olarak da adlandrlabilmektedir. erik uzman hazrlanacak olan radyo dersinin planlanmas srecinde
almalara katlr. Dersin hazrlanp tamamlanncaya kadar ierik konusunda gereksinim duyulduu zamanlarda danmanlk grevini yrtr.
Senaryo Yazar: Senaryo yazar uygun ders ieriine dayal etkin
senaryo yazmak ve tasarm ekibindeki dier grevlilerin de grleri
dorultusunda tasarm oluturmakla grevlidir.
Eitim Psikologu: Eitim psikologunun grevi, hazrlanacak olan
radyo dersinin uzaktan eitim rencilerinin zelliklerine uygun olmasna ve ders ile rencilerin uyum salamasna yardmc olmaktr.
Ses Uzman: Ses uzmannn grevi, tasarm ekibindeki grevlilerin derse ilikin dncelerini etkili bir ekilde yanstacak sesleri temin
etmek ya da yaratmaktr.
Tasarm ekibindeki grevlilerin saylar uzaktan eitime ynelik
radyo dersi hazrlanmasyla ilgili projelerin niteliine gre deiebilmektedir.
rnein; Ak retim lisesinin Gvenlii 1 dersine ynelik 15er dakikalk
15 dersten oluan bir projede, bir proje bakan, bir retim sreleri
tasarmcs, be alan uzman, be senaryo yazar, bir eitim psikologu, iki ses
uzman ve yapmc ynetmen grev alabilir.
Tasarm ekibinin sorumluluu, gelen neriler ve belirlenen gereksinimler dorultusunda radyo dersinin gerekli olup olmadn, hangi
kitleye hangi amalarla yneleceini ve hedef kitlenin zelliklerinin
neler olduunu belirlemekle balar7.
RADYO DERS
HAZIRLAMA SREC
Yapm ncesi
Gereksinim
Hedef
Strateji
yk
Senaryo
Bir radyo dersine

gereksinim,
Yapm
Stdyo
Radyo dersinin hazrlanmas sreci yapm ncesi, yapm ve yapm sonras ilemlerinden oluur.
Yapm Sonras
Kurgulama
Yapm ncesi lemler

Yapm ncesi, bir radyo dersinin ya-
125
126
plmaya balamasndan nce gelen btn ilk sreleri kapsamaktadr8.

Bu srete yaplmas gereken ilemler vardr. Birbirini izleyen ilemler
unlardr:
1.
2.
3.
4.
5.
Gereksinim zmlemesi,
Hedeflerin belirlenmesi,
Stratejilerin belirlenmesi,
Ayrntl yknn hazrlanmas,
Dersin senaryosunun yazm,
Gereksinim zmlemesi: Bir radyo dersine gereksinim, ynlendirme kaynaklaryla kendini gsterir. Ynlendirme kaynaklar ynetim
tarafndan dorudan alnan kararlar, retim programnn gerei olan
uygulamalar ve gereksinimlerin ynlendirmesidir. Radyo dersi programnn hazrlanmasna hangi kaynak ynlendirirse ynlendirsin bir dersin ekonomik ve verimli olabilmesi, istenen etkiyi salayabilmesi, e
deyile amacna ulaabilmesi iin gereksinim zmlemesi yaplmas
gerekir. Bu ilem ile radyo dersine gerek olup olmad belirlenir. Gereksinim zmlemesi aamadan oluur. Bu aamalar unlardr:
1. Ders iin gereksinimin belirlenmesi.
2. Gereksinimin deerlendirilmesi.
3. Hedef kitlenin zelliklerinin belirlenmesi.
Ders iin gereksinimin belirlenmesinde ncelikle kaynaklarn ortaya konulmas gerekir. Kaynaklarn belirlenmesi radyo dersi iin seilen konuyla ilgili olan bavurulabilecek insanlar, dier canllar ve
yazl ya da dier kaynak ara ve gereleri kapsar. Kaynaklardan yararlanmada amaca uygun yntemlerden biri ya da birka seilir. Bu yntemlerden balcalar; anket, grme, rnek olay almas deneysel
alma ve istatistiksel kaytlardr9. Hangi yntem ya da yntemler seilirse seilsin radyodan verilmesi dnlen bir ders iin u iki soruya
yant aranr:
Ders iin gereksinimin belirlenmesinde ncelikle

kaynaklarn ortaya
konulmas gerekir.
1. Radyo dersine gereksinim var m?

2. Gereksinimi eyleme geirmeye deer mi?
Her iki soruya da yant alnmazsa radyo dersi hazrlamaya gerek
olmad anlalr.
Gereksinimin deerlendirilmesi ; yntem ya da yntemlerle elde
edilen verilere dayal bulgulara ve ulalan sonulara gre karar verilmesi aamasdr. Gereksinimin deerlendirmesi yaplrken de yine radyo
Derse gereksinim var m?, gereksinimi eyleme geirmeye deer mi?
sorularna yant aranr. Eer yantlar olumluysa hedef kitlenin zelliklerinin belirlenmesi aamasna geilir.
Gereksinimin
deerlendirilmesi ;
yntem ya da
yntemlerle elde
edilen verilere
dayal bulgulara
ve ulalan sonulara gre karar
verilmesi aamasdr.
Hedef kitlenin
zelliklerinin
belirlenmesi;
radyo dersiyle
hedef kitleye nasl
seslenilecei,
nasl bir dil, nasl
bir ierik seilecei konularna
aklk getirilmesi
aamasdr.
Radyo dersinin
hedeflerinin
belirlenmesi dier
almalara
balamadan nce
Hedef kitlenin zelliklerinin belirlenmesi; radyo dersiyle hedef kitleye nasl seslenilecei, nasl bir dil, nasl bir ierik seilecei konularna aklk getirilmesi aamasdr. Bu aamada hedef kitlenin eitim
dzeyi, bilgi ve beceri dzeyi, renme biimi, gdlenme dzeyi, ya
aral ve sosyo-ekonomik dzeyi dikkate alnr. Hedef kitlenin zelliklerinin belirlenmesi radyo dersinin hedeflerinin belirlenmesini de salar10.
Hedeflerin Belirlenmesi: Radyo dersinin hedeflerinin belirlenmesi dier almalara balamadan nce zerinde allacak en nemli
aamadr. Hedefler gereksinim zmlemesi yaplrken ortaya kar. Bir
baka deyile gereksinimin iinde bellidir. Hedeflerin belirlenmesi aamasnda ncelikle dersin temel hedefi, buna bal olarak da renme
hedefleri belirlenir. renme hedeflerinin says derse gre deiir.
Uzunca bir derste birok renme hedefi olabilecei gibi ksa sreli bir
derste tek hedef de olabilir. Bir radyo dersinde balca drt tr hedef
belirlenir. Bu hedefler unlardr:
1. erik ile ilgili hedefler

erik ile ilgili
hedefler ve
deneyimsel
hedefler sunucunun ne anlatacayla ilgilidir.
Sre ile ilgili

hedeflerde ieriin
kazandrlmas
srecinde renenin ne yapaca
ve renmeyi
nasl gerekletirildii belirtilir1.
Davransal
hedeflerde renciden beklenen
deimeler, e
deyile kazandrlmak istenen
davranlar
belirlenir.
Stratejilerin
belirlenmesiyle,
dersin hedefleri,
ierii, sunumu ve
hedef kitlenin
ilgisinin ekilmesi
iin en etkili olarak
nelerin yaplaca
ortaya karlm
olur.
Dersin ayrntl
yks tasarm
ekibinde grevli
uzmanlar tarafn-
2. Deneyimsel hedefler
3. Sre ile ilgili hedefler
4. Davransal hedefler
erik ile ilgili hedefler ve deneyimsel hedefler sunucunun ne anlatacayla ilgilidir. erikle ilgili hedeflerde ierik olarak ne verilecei,
deneyimsel hedeflerde ise ieriin nasl verilecei belirtilir. Sre ile
ilgili hedeflerde ieriin kazandrlmas srecinde renenin ne yapaca ve renmeyi nasl gerekletirildii belirtilir11. Davransal hedeflerde renciden beklenen deimeler, e deyile kazandrlmak istenen
davranlar belirlenir.
Stratejilerin Belirlenmesi: Bu aama hedeflere ulaabilmek iin
hangi yollarn izleneceinin belirlenmesi aamasdr. Bir radyo dersinin
her bir hedefinin gerekletirilebilmesi iin uygun stratejileri belirlemek
gerekir. Stratejilerin belirlenmesiyle, dersin hedefleri, ierii, sunumu
ve hedef kitlenin ilgisinin ekilmesi iin en etkili olarak nelerin yaplaca ortaya karlm olur. Balca tr strateji vardr. Bunlar; ierik,
anlatm biimi ve retim stratejileridir.
erik stratejisi, dersin hedef kitleye etkili bir biimde ulatrlabilmesi iin, ierii dzenleme yoludur. erik stratejisinde verilecek
ders ile ilgili ulalacak olan en son nokta, e deyile dersin ana dncesi ve verilecek temel iletiler dersin banda verilir.
Anlatm biimi stratejisi, dersin ieriini hedef kitleye en etkili biimde sunmay salayacak anlatm yolu ya da yollarnn belirlenmesi-
127
128
dir. Anlatm biimi stratejisi olarak dz anlatm, soru-yant, grme,

oyunlatrma ya da tm bunlarn karmas saylabilir.
retim dersin ieriini retmede hangi yollarn izleneceiyle ilgilidir. Dersin ieriinin en etkili olarak nasl retilebileceinin kararlatrlmasdr. Radyo derslerinde uygulanabilecek retim ile ilgili
deiik stratejiler vardr. Bu stratejiler unlardr:
Ne renileceini syleme,
Tekrar etme,
Konuyu maddelere ayrma,
rnek verme,
Uygulamasn isteme,
Tartma.
Ayrntl yknn Oluturulmas: Dersin ayrntl yks tasarm ekibinde grevli uzmanlar tarafndan yaplan toplantlarda oluturulur ve kullanlr. Yaklak iki sayfadan oluan ayrntl ykde gereksinim cmlesi, hedef kitlenin zellikleri radyo dersinin hedefleri dersin
stratejileri ve stratejilere ilikin yorumlar ile senaryo yazarnn notlar
yer alr.
Senaryonun Yazlmas: Yapm ncesi ilemler senaryonun yazmnn tamamlanmasyla sona erer. Senaryo, dersin yapmnn temelini
oluturan metindir. Yapmc ynetmene tasarm ekibinin dncelerini
aktarmak ve yapm ileminde bir rehber ilevini yerine getirmek zere
yazlr.
Senaryo yazmnda yazm biimine uymak gerekir. Genellikle senaryolarda sayfa ortadan dikey olarak ikiye blnerek yazlr. Sol yanda
ynetmenin not tutabilecei boluklar kalmasna dikkat edilir. Senaryo
daktiloyla ya da bilgisayarla satr sonundaki szckleri blmeden bir
buuk- iki satrlk boluklar braklarak ve 12 punto olarak yazlr12.
Senaryonun dili, anlalr ve doal konuma diline yakn olmaldr.
Konuma iinde duraksama olduunda nokta (...), konuma tekrar
devam edecekse ya da cmle havada kalacak ekilde bitecekse drt
nokta (....) karakter konuurken dnmek iin verdii arada ya da sznn kesilmesinde dz izgi (____) kullanlr13. Ar bilimsel ve kitaplardaki gibi anlatmlar olmamaldr14. Aada gerek biimsel gerekse
yazm bakmndan rnek niteliinde Trkiyedeki Ak lkretim Okulunun 6. Snf Trke dersinin bir konusu iin yazlm bir radyo dersi
senaryosu verilmitir.
Yapm ncesi
ilemler senaryonun yazmnn
tamamlanmasyla
sona erer. Senaryo, dersin yapmnn temelini
oluturan metindir.
Senaryonun dili,
anlalr ve doal
konuma diline
yakn olmaldr.
Radyo dersi senaryosunun yazmnda uyulmas gereken ilkeler neler olabilir?
129
130
PROGRAM NO
PROJE/DZ ADI
PROGRAM RN ADI
HEDEF KTLE
PROGRAMIN KONUSU
PROGRAMIN AMACI
ALAN UZMANI
RETM RETM
SRELER
TASARIMCISI
YAZAR(LAR)
PROGRAM YAPIMCISI
MZK SEM
SANAT YNETMEN
TEKNK YAPIM
YAYIN TARH VE SAAT
SRE
KLER
: 1
Ak lkretim Okulu Trke
:
6
: 6. Snflar in Trke
Ak lkretim Okulu 6. Snf
:
rencileri
: iir, Ses, Byk nl Uyumu
: 1. Trke dersinin nemini kavratmak
2. iiri tanmalarn salamak
3. iirde ses uyumu, vurgu ve
tonlamay sezdirmek
4. Byk sesli uyumunu kavratmak
5. Szlk, yazm klavuzu kullanmann nemini kavratmak
: Do. Dr. Sedat Sever
: Glsm Salcan
:
:
:
:
:
:
:
:
Aysel zfrat
Aye znl
Mehtap Erko
Alptekin Ertrk
Tun nceolu
19 Ekim 1998
15 Dakika
1. Hamdi Usta (45 yalarnda)
2. Engin (15-16 yalarnda)
3. Erkek Sesi (Yetikin)
4. Anlatc (Yetikin Bayan)
5.
6.
PROJE ADI
DERSN ADI
PROGRAM NO
MZK
:
:
:
:
MZK
SPKER
MZK
ANLATICI
:
:
:
:
AIK LKRETM OKULU

TRKE 6
1
EFEKT
Marangoz atlyesindeki tahta rende ve eki
sesleri
Kuma hrts
ay barda, ka krts
Rlantide alan araba sesi Ayak sesi
SNYAL
6. SINIFLAR N TRKE
SNYAL
Merhaba sevgili arkadalar, merhaba sevgili
Ak lkretim Okulu rencileri. 6. Snf
Trke programnda birlikte olacaz. kisi soru
ve hatrlatma olmak zere 12 radyo programmz
var.
Amacmz, size destek olmak. 6. Snf Ders
Notunuzdaki ve kitaplarnzdaki konular daha
iyi kavramanza yardmc olmak. Sevgili arkadalar, Trke dersi, okuma, dinleme, anlama ve
anlatmada baarl olmamza katk salayan en
nemli derstir. Szck daarcmz ve kendimizi gelitirmemizi salar. Kltrmz artrr.
Ufkumuzu aar, zevklerimizi inceltir, gelitirir.
En nemli amacmz da, Trke derslerini sevdirmek. Sevdiiniz zaman daha iyi alr, daha
baarl olursunuz. Elbette glkleriniz olacak.
Hangi i, kolay ve skntsz olmutur ki. Ama
yalnz deilsiniz. Oyun kahramanmz Hamdi
Usta ve bizler sizinleyiz. Zaman zaman Hamdi
Ustann evine ya da marangoz atlyesine konuk
olacaz. Bir renci olarak onun yaad skntlar ve renme arzusunu paylaacaz.
MZK
MZK
EFEKT
Neler mi reneceiz bu derste? Trkenin

yazm ve dil kurallarn, anlatm trlerini. Biim
ve dil zelliklerini
: GE
lk programmzda; iir, vurgu, tonlama, ses ve
byk nl uyumu konularn ele alacaz. Szlk, yazm klavuzu ve ansiklopedi kullanmann
gerei ve nemi zerinde duracaz.
nce Hamdi Ustann i yerine doru uzanalm.
: DRAMA GE
: (YKSELR-FONA DER) MARANGOZ
131
132
HAMD USTA
ENGN
:
:
HAMD USTA
ENGN
EFEKT
:
:
BR SES
ENGN
HAMD
MZK
HAMD
ENGN
HAMD
:
:
ENGN
HAMD
EFEKT
HAMD
ENGN
EFEKT
:
:
:
:
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ATLYESNDEK RENDE, TAHTA

SESLER
Engin
Buyur usta.
A olum radyoyu, len haberlerini karmayalm.
Tamam ustam.
(RADYODAN HAFF MZK DUYULUR-AZ
SONRA 13.00 HABERLERNN GONGU
VURUR-HABERLER BALAR)
DURAN BR ARABA SES
(UZAKTAN YKSEK)
Hamdi Usta! Hamdi Usta!
Ben bakyorum usta.
Hadi bak Engin. Malzeme gelmi olabilir. ndirelim.
GE
Malzemeyi indirelim derken yorulduk Engin.
aymz demlenmitir. ki ay doldur da dinlenelim.
(EKNGEN) Usta, usta be!
Ne oldu yine? ay demlemeyi mi unuttun?
Yok, yok ay hazr. (EKNGEN) ey Diyecektim ki
Anlald. Senin dilinin altnda bir bakla var.
aylar getir de, hem ielim hem konualm.
YRME SES
Ooo mis gibi koktu aylar. Eline salk.
Afiyet olsun!
BARDAK-AY KAII-KARITIRMA
Engin, deminden beri kvranp duruyorsun. Ne
syleyecektin? Hadi anlat
ey Usta Diyorum ki her defasnda nakliye
paras dyorsun.
(YUMUAK) Ne yapalm olum. Parasz tatamayz ki. Emein, masrafn karln vermek
lzm.
Onu demiyorum. Nakliyeciye vermek yerine, bir
kamyonet alsan Hem bu kadar para vermez
hem de
Hem de
Her ii kolay hallederiz. (ES). Mal getirirken,
evlere teslim ederken ok ie yarar.
(ANLAYILI) Yaramaz m hi Engin. (ZLEM
DOLU) Zamann kendin ayarlarsn. Gecikmeler, beklemeler biter.
ENGN
HAMD
ENGN
EFEKT
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
MZK
ANLATICI
: Peki ustam, niye almyorsun?

( EKER) Bak olum, doru sylersin, iyi
: sylersin ama kolay m? Para ister ehliyet
ister (ES). Birer ay daha ielim mi?
: Hemen.
: AYAK SES, BARDAK-KAIK SESLER
: Buyur usta.
Sa ol. Sonra, her eyin bir sras var. Biliyorsun, evimiz olsun dedik kooperatife girdik. (ES)
: Okula da kaydoldum. Ak lkretim Okuluna.
Diplomay aldktan sonra, ehliyet iin bavuracam.
: (NEEL) Bu arada src kursuna da gidersin.
Tabii ya Grdn m ncelikler belli. (ES)
Bir yandan kooperatif taksitlerini demek, bir
:
yandan da okulu bitirmek gerekiyor. (L) kisi
de kolay deil.
Haklsn ustam Ama bu kadar yldan sonra
:
okula iyi cesaret ettin.
(CANI SIKKIN) Hadi i ba yapalm Engin. yi
: dinlendik. yi konutuk. Koltuklarn yzlerini de
demeye balayalm. Yoksa yetimez.
Tamam usta. (ES) Bu okulun derslerine nasl
:
devam edeceksin ki?
Devam yok evldm. Ders notlarn okul gnde: recek. Radyo ve televizyondan da ders programlar yaymlanacak.
: Eee!
Eesi, kitaplarmz da satnalacaz. Hepsini
:
alacaz.
: Peki, snf nasl geeceksiniz.
: Dnem sonunda ve yl sonunda snava gireceiz.
in zor usta. Ben snfta ders dinlerken bile ok
:
zorlandm.
Moral bozmakta stne yok Engin. (ES) Ders
: alma zamanlarn kendim belirleyeceim.
Hem bu yatan sonra da bylesi uygun.
(AKACI) Yanda ne var ki ustam. Sadece
:
45
(CDD) Gevezelii brakalm. Kumalar getir
:
bakalm!
: imdi!
: YKSELR-YTER
: Evet sevgili arkadalar. Hamdi Ustaya ve Engine kulak misafiri olduk. Hamdi Usta da sizlere benziyor. Hem ev geindiriyor hem iini yapyor, hem de Ak lkretim Okulunda oku-
133
134
yup 8 yllk retimini tamamlamak istiyor.

Kolay deil ii; ama kararl. nemli olan da bu.
Okuyacak, diplomasn alacak, sonra da src
belgesini.
Programmzn banda bu programmzda ele
alacamz konulardan birinin ses olduunu
duyurmutuk. Program boyunca pek ok ses
duydunuz. Tahta sesi, yrme sesi, motor sesi,
insan sesi, mzik gibi sesler. Bunlar, hava
titreimleridir ve bu hava titreimlerinden de
kulamza ulaanlardr. Dil, dnceleri anlatmaya yarayan iaretler sistemidir ve bu iaretler,
daha ok sesle, insan sesiyle ilgilidir. Her ses
dilde kullanlmamaktadr. Bir baka deyile her
sesin anlamada yeri yoktur.
Seslerin yazdaki karl olan iaretlere harf
denilmektedir. Harfler de alfabeyi oluturur.
Alfabemizde ka harf olduunu hatrladnz bile
deil mi? Hepinizin 29 dediini duyar gibiyiz.
Trkede konumamza yarayan 29 ses bulunduu kabul edilmitir. Bu nedenle de alfabemizde 29 harf vardr. Bunlarn 8i nl, 21i nszdr.
MZK
ANLATICI
MZK
ANLATICI
: GE
Trkedeki 29 ses; karllarna, tonlamalarna ve titreimlerine gre, ikiye ayrlmaktadr.
nl ve nsz diye, bunlarda kendi aralarnda
eitlere ayrlmaktadr. Sevgili arkadalar, seslerin eitleri ve ses uyumlar ile ilgili ayrntl
:
bilgiyi ders notlarnzda ve kitaplarnzda bulacaksnz. Bu bilgileri dikkatlice okur ve not
alarak alrsanz daha iyi kavrarsnz. Radyo
programlarmz da bilgileri kavramanza ve
pekitirmenize yardmc olacaktr.
: GE
: Trkemizde ok nemli bir ses uyumu kural
vardr: Byk nl uyumu. Trkeyi dier
dillerden ayran bir zelliktir bu. Dilimizin tm
szcklerini kapsar. Bu kural kavradnzda
sevgili arkadalar, Trke olmayan szckleri
hemen ayrabilirsiniz. imdi oyunumuzda geen
kimi adlar, szckleri anmsayalm. Byk nl
uyumu asndan deerlendirelim bunlar. Trk-
ede her hecede bir nl bulunur. nszler tek

bana hece yapamazlar. nller nsz olmadan
da hece oluturabilir.
nce Engin adn ele alalm. Enginde en
ve gin heceleri vardr. Bu hecelerde e ve i
olmak zere iki nl vardr. kisi de ince nldr. imdi e ve i nllerini syleyin. Sylerken de dilinizin durumuna dikkat edin.
e,
i.., i
e..
Dilin hafife ne gittiini fark etmi olmalsnz.

imdi de usta szcn inceleyelim. Ustada u ve a olmak zere yine iki nl vardr,
ikisi de kaln nldr.
Bu nlleri de syleyelim ve sylerken dilimizin
durumuna dikkat edelim.
u.., u. a.,
a. dilin hafife geriye gittiini, bir
baka deyile arkaya ekildiini fark etmi olmalsnz.
MZK
ANLATICI
: GE
: ncelediimiz bu rneklerde dikkat etmeniz
gereken ey nllerin incelik ve kalnlk bakmndan uygunluudur. Bu szckler, byk
nl uyumu kuralna uymaktadr ve Trkedir.
Hamdi szcnde de iki nl vardr. a ve i;
a derken dil hafife geridedir. Birlikte syleyelim. a i derken dil hafife ne gitmektedir. Yine birlikte syleyelim. i... Kaln
nlden sonra ince nl geliyor. Bir uyumsuzluk
var. Eer kaln nlden sonra kaln nl gelseydi, byk nl uyumuna uyacakt. nce nl
geldii iin uymuyor. O halde Hamdi szc
Trke deil.
Byk nl uyumunu kavradnz sanrz. Trke
szcklerin, birinci hecesinde kaln bir nl
bulunuyorsa, dier hecelerdeki nller de kaln;
ince bir nl bulunuyorsa, dier hecelerdeki
nller de ince olur. Bu kurala uymayan szckler dilimize baka dillerden gelmitir. Ancak
135
136
hemen hatrlatalm. Baz szckler Trke olmad halde bu kurala tesadfen uyabilir. rnein radyo, doktor, gardrop gibi. Bunlar
byk nl uyumuna uyuyor, ama Trke diyemeyiz. Karar vermek iin baka zellikleri,
kurallar aramak gerekir. ofr uymaz, src
uyar; atlye uymaz, ilik uyar. (ES) Kamyonet,
kitap, renim, tahta szcklerini de siz inceleyiniz.
MZK
: GE
EFEKT
ENGN
: Ustam, daldn gittin.
HAMD
ENGN
: Radyoyu aarsam dikkatini datr mym?
HAMD
: Hayr, hayr, iyi olur, a da bir eyler dinleyelim.
YKSELR-FONA DER (Marangoz atlyesindeki sesler.)
Eee, Engin. Kumalar koltuklara dzgn yerletirmek dikkat istiyor.
(RADYODAN MZK SES YKSELR.

MZK BTER SPKERN SES DUYULUR.)
SPKER
: Evet sevgili dinleyenler, insanlar duygularn ve

dncelerini pek ok yolla anlatmlardr. Kimi
zaman resim, kimi zaman mzik ve oyunla.
Kimi zaman da yaz ve szle. Szle ya da yazyla anlatrken de, nazm (iir) ya da dz anlatm
yolunu yelemilerdir. Bunlar, anlatmak istedikleri duyguya ve dnceye, ilgi alanlarna, kltr
ve zevklerine gre deimektedir. Szgelimi
Karacaolan, Yunus Emre, Ak Veysel sazna
szne dkmtr, duygu ve dncelerini, Sait
Faik, mer Seyfettin, Halikarnas Balks da
yk ve romana. nsan, tabiat, sevgiyi, gzellii, acy, dostluu ilemiler, ama kimi nazmla,
kimi de dz yazyla.
MZK
: KISA GE
Doa ve insan sevgisini, nl halk airimiz Karacaolann iirinden dinleyelim: (GELER
SAZLA YAPILACAK)
GDELM
Eer benim ilen gitmek dilersen,
Elen gzel yaz olsun da gidelim.

Bizim iller kraldr almaz,
Yollar amur kurusun da gidelim.
.
Sklsn dalarn buzu sklsn
ne insin l ovaya dklsn,
Erzurum Dann kar ekilsin,
Ak koyunlar yrsn de gidelim.
.
MZK
ENGN
HAMD
MZK
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
: FONA DER
Ne gzel sylyor deil mi usta. Dedemin k:
yn hatrladm.
: Sorma Ben de ocukluk gnlerimi.
BTER. (Radyodan bir reklam spotu duyulur ve
:
kaybolur)
Yine kapattn radyoyu usta. Neyse
Sklsn dalarn buzu sklsn
ne insin l ovaya dklsn,
:
Erzurum dann kar ekilsin
Ak koyunlar yrsn de gidelim (ES)
Tam bahar aylarnn gzellii deil mi?
: yi syledin Engin. yi de ezberlemisin.
Evet usta! Aklda kalyor. Hem de ortaokuldan
:
hatrlyorum.
: Eh artk bana da yardmc olursun derslerde.
Hemen balayalm istersen ustam. Ses uyumu
:
yani ses benzemesi dikkatini ekti mi?
: Hangi ses benzemesi?
iirde satr sonlarndaki seslerin benzemesi.
:
Sklsn, dklsn, ekilsin gibi.
: Evet, doru ya Sklsn, dklsn, ekilsin.
: retmenimiz buna uyak derdi.
: Hmm Uyak Ses benzemesi
Bir de iir okurken, durak ve vurguya dikkat
: etmemizi isterdi. Yoksa o iiri gzel okuyamazsn, anlamn veremezsin, derdi.
: Ooo Vurgu da ne?
Hani usta; sen bana, sk sk, Engin dikkatli ol,
:
dikkatli dinle. Diyorsun ya
: Kt m ediyorum.
Yok. Yani dikkatliyi yle bir sylyorsun
: ki im titriyor neredeyse. Dikkatli szcnn nemini belirtmek iin vurgulu sylyorsun.
Evet anladm. Sen de bir ii iyi yaptn zaman,
: Usta nasl, usta bunu ben yaptm. derken
beni vurgulu sylyorsun.
137
138
ENGN
EFEKT
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
EFEKT
HAMD
ENGN
HAMD
ENGN
HAMD
MZK
ANLATICI
iirde de ayn. Duyguyu vermek iin kimi sz: cklerin daha cokulu, baskl okunmas vurgudur. iirin gzelliini, anlamn ortaya kartr.
: TAHTA-EK SESLER
Usta bu koltuklarn modeli, kuma moderen
:
mi?
: Bak una, o kadar okul grm, ne diyor?
: Ne diyorum ki?
Modern Evet modern. (ES) Usta, byle yanl
:
sylediimiz ok szck var aslnda.
Evet. Bir ok insan kibrite, kirbit; kprye,
:
krp diyor.
Okulda bir gn Trke retmeni, yalnz
: kelimesinin nasl yazldn sormutu. Tahtaya
be ocuk kalkt ve be eit yalnz yazld.
: Sahi mi?
Evet. Hangisi doru diye snfa sordu. Snf bee
: ayrld. retmen en sonunda dorusunu yazm
klavuzundan bulmutu.
: Demek dorusu yazm klavuzundan bulunuyor.
: Evet bir de szlkten.
ok desene Engin
Yok be Ustam. Yazm klavuzu ve szlk kul:
lanmak art ama.
: ok mu ie yarayacak ki?
Hem de nasl Szcklerin anlamn renmek
: iin szlk, doru yazmlar renmek iin yazm klavuzu kullanmadan olmuyor.
Eh, artk evde ocuklarnkini kullanrm. Hadi
:
ii hzlandralm.
: TAHTA, EK SESLER
Engin daldn yine, nereye bakyorsun yle?
:
Gzn darda. aryorum duymuyorsun.
Usta.. Ben biraz dar kyorum. Yarm saate
:
kalmaz dnerim.
Bu da nereden kt evldm? Nereye gidiyorsun
:
imdi?
: : ..
(KEND KENDNE MIRILDANIR.) Bu ite bir
i var. Sk sk byle davranmaya balad. Nereye
:
kayboluyor, anlamyorum. (ES) Bana bir i
gelmesin sakn?
: GE
Evet sevgili arkadalar, Engin kt, sz verdii
: saatte de dnmedi Ustasn iyice tellandrd.
Oysa ne gzel ders havasna girmilerdi. Biz de
onlarla birlikte pek ok bilgi edindik.

Anlatm biimlerinde iiri, iirdeki ses benzemesini ve vurguyu rendik. Temel bavuru
kitaplarndan szlk ve yazm klavuzu hakknda bilgi edinin. Siz de bunlarn kullanma
alkanl kazann, hep elinizin altnda bulundurun. iirin dizelerden, bir baka deyile msralardan olutuunu, iirde ahenk ve ses benzerliinin nemli olduunu unutmayn.
Sizlere nerim, 6. Snf Ders Notundan I.
Blme dikkat ederek almanz. rnekleri
mutlaka defterinize yaznz. Aklamalara dikkat edip, kendiniz yeni rnekler bulup inceleyiniz.
Burada reneceiniz temel bilgileri tm yaamnzda kullanacaksnz. Bu nedenle nemli.
Yerlemesi iin aba gsteriniz.
Gelecek programmzda dz yazy tanyacak,
adlar ve eitlerini reneceiz.
Anlamakta zorlandnzda, aklnza taklan
sorularnz olduunda bize yazabilirsiniz. renmek istedikleriniz kadar, kendi almalarnz, yazdnz iir ve kompozisyonlarnz da
gnderebilirsiniz bize. Yazma adresimiz:
Ak lkretim Okulu, Trke Program
P.K.48 06500 Bahelievler-ANKARA
Faks: 0.312.2138302 Gelecek programda bulumak dileiyle esen kaln sevgili arkadalar.
Yapm lemleri
Dersin senaryosu tasarm ekibi tarafndan dersin yaynlanaca lkenin yasalarnda yer alan genel yayn ilkeleri asndan ve retim
programnn o dersle ilgili renme
hedefleri asndan incelenip son ekil
verildikten sonra yapm ilemleri
balar.
Yapm ilemleri stdyoda gerekletirilir. Stdyolarn genellikle
temel gesi vardr. Bu geler unlardr:
1. Ses geirmezlik
2. yi akustik
139
140
3. Teknoloji
Ses Geirmezlik: Ses geirmezlik izolasyon anlamna da gelmektedir. Stdyonun duvarlar, tavan ve taban ses geirmez olmaldr.
yi Akustik: yi akustii genelde ses yanstan hareketli perdeler,
sert tahtadan yaplm yan yzeyler, yumuak dolgular ve dier ses
emiciler salar.
Teknoloji: Bir stdyoda genelde senaryodaki karakterlerin seslerini almak iin yerletirilmi mikrofonlar bulunur. Stdyo kapsamnda
ayr bir oda olan kumanda odasnda da kumanda masas ve teyp bulunur.
Radyo dersinin kayt ilemleri balamadan nce prova yaplmas
gerekir. Hem provada hem de asl kaytn sorumlusu yapmc ynetmendir. Yapmc ynetmen senaryodan teknik dzeye, oradan da kayt
sresine uyma gibi her eyin sorumlusudur.
Yapmc ynetmen grevini kumanda odasnda yapar. Kumanda
odasnda yapmc ynetmen dnda, varsa yardmc ynetmen, stdyo
efi ve teknisyen bulunur. Mikrofonlarn bulunduu ksmda da senaryodaki karakterler yer alr.
Dersin bant kaydnn yaplmasndan nce stdyoda kronometre,
bloknotlar, kalemler ve senaryodaki karakterler ve kayttaki grevliler
iin senaryo metninin oaltlm hali bulundurulmaldr. Bir radyo
dersinin kayd ana hatlaryla u ilemlerle gerekletirilir:
1.
Teybe uygun ve istendik dzeyde bo kaset seimi.
2.
3.
4.
5.
Mikrofonlarn ayarlanmas.
Stdyonun ses geirmezliinin kontrol.
Kayt dzeninin ayarlarnn kontrol.
Kayt ilemlerine balanmas ve kaydn yaplmas.
Kayt ilemlerinin tamamlanmasndan sonra bir sonraki aamada

kurgu ilemine geilir.
Yapm Sonras lemler

Yapm sonras bir kurgulama srecidir15. Eer radyo dersi birka
kez yaynlanacaksa kurgu ilemine ok zen gsterilmelidir. Belli bir
sreye gre biimlendirilen dersi baka bir sreye gre kurgulamak
duyarllk ve uzmanlk gerektirir.
Kurgu ilemi yaplrken radyodaki sunucunun dersi anons edecei
ve geriye dnk hatrlatma anonslar yapaca boluklar braklmasna
dikkat etmek gerekir. Eer ders bu bilgileri ieriyorsa boluklar brakl-
Yapm sonrasnda
dersin belli ltlere gre dinlenip
deerlendirme
yaplmas gerekir.
mamaldr. Kurgu ilemi tamamlannca yapmcynetmen dersin duyurusunu hazrlayabilir. Bu ders iin dinleyiciyi meraklandran, dersin bir
blm ya da sunucunun sesidir. Baz yapmc- ynetmenler grevlerinin yalnzca iyi radyo dersi hazrlamak olduunu dnrler. Oysa ki
dersin duyurulmas da iin nemli bir parasdr.
Yapm sonrasnda dersin belli ltlere gre dinlenip deerlendirme yaplmas gerekir. Trkiyedeki radyolarda yaynlanacak bir radyo
dersinin incelenip deerlendirilmesi ncelikle 3984 Sayl Radyo ve
Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunda yer alan Yayn lkeleri dikkate alnarak yaplmaldr. Bu deerlendirmeden sonra
radyo programnn niteliini ortaya koyabilecek ltlere gre deerlendirme yapmak gerekir. Radyo derslerinin niteliini deiik ynleriyle
ortaya koyabilecek rnek bir deerlendirme aada verilmitir.
Radyo dersi hazrlama srecini aklaynz.
Radyo Dersi Deerlendirme Formu
Karakterler
Kendine gveni var m?
Ses tonu iyi mi?
Aksan iyi mi?
Vurgusu yeterli mi?
Telffuzu uygun mu?
Konuya hkim mi?
Sunum
Bir nceki derse ilikin hatrlatma var m?
Dikkat ekici mi?
Gdleyici mi?
Hedefler ve kazanlacak davranlar belirtiliyor mu?
Gei ve aklama yeterli mi?
Gelitirme uygun mu?
zetleme yeterli mi?
Gerekiyorsa dev verildi mi?
Tekrar gdleme uygun mu?
Kapan yeterli mi?
retim Teknii
Mzik ile konu uyumlu mu?
Mzik geileri uygun mu?
Sinyal uygun mu?
Blm geileri uygun mu?
Evet
Hayr
141
142
Efektler yeterli mi?

Sesler net mi?
Radyo dersleri yaynlanmadan nce karakterler, sunum ve retim

teknii ynlerinden deerlendirilip gelitirildikten sonra yaynlanmaldr. Deerlendirme sonucunda tm yantlarn evet olmas dersin bu
ynleriyle nitelikli olduunu gsterir.
Radyo Derslerinin Yararlar ve Snrllklar

Radyo derslerinin birok yararnn yan sra snrllklar da vardr.
Yararlar: Radyo dersleri kolaylkla temin edilen teypler araclyla ses bantlarna kaydedilip istenilen yerde ve zamanda kolaylkla
dinlenebilmektedir. Ayrca teyp, rencilerin kendi konumalarn kendilerinin dinleyip deerlendirmesine de olanak salamaktadr16. Bu
ynyle de dnldnde radyo dersleri balca u yararlar salamaktadr:
retme ve renmede sreklilii salama.
retme ve renme ortamn zenginletirme.
Her zaman zel retmen olmadndan retimi geri beslemeye,
e deyile dnt ve dzeltmeye dayal olarak yapma.
Basl gerelerin yeniden basks iin gerekli btenin snrl olduu ya da basknn renciye yeterince abuk ulaamad durumlarda yazl gerecin dzeltilmesini ya da gncelletirilmesini
salama.
rencilere temel kaynaklara nasl ulalacan gsterme.
Doal biimlerde oluan olaylarda rencilerin analiz yapmalar
iin kaynak semelerinde yardmc olma.
nl kiilerin grlerini ve onlarla ilgili bilgileri rencilere
sunma.
Derse katklarnn ok nemli olaca dnlen, ancak daha nce sesleri kaydedilmemi kiilerin seslerini sunma.
rencilerin uzaktan eitim derslerine ynelik tutumlarn olumlu ynde deitirme.
Oyunlatrma ya da mzik yntem ve tekniklerini uygulamal
olarak gsterme.
rencilerin derste verilen konular pekitirmelerini salama.
Derste konu edilmemi yeni kavramlar verme.
Yazl gerelerde ve /veya televizyon derslerinde verilenlere alternatif bir bak as kazandrma.
Btnletirme ve ynlendirme salayan temel ders konularn

zetleme.
rencilerin farkl gr alarn alglamalar ve tartma ve
sylei-rportaj yoluyla savunulan dncelere ilikin gr
alveriinde bulunmalarn salama17.
Radyo dersleri rencilerin yan sra derslerin dorudan hedef kitlesini oluturmayan insanlar tarafndan da deiik amalarla dinlenebilmektedir18. Bu ynyle de deerlendirildiinde radyo derslerinin
nemli yararlar vardr.
Snrllklar: Radyo derslerinin snrllklar da vardr. Bu snrllklarn bir ksm radyo derslerinin teyp ile oaltlarak rencilere
ulatrlamamasndan kaynaklanmadr. Radyo derslerinin ve bantlarda
oaltlm halinin rencilerde olmamasndan kaynaklanan balca
snrllklar unlardr:
ou zaman dnt etkili olarak salayamama.
Her dersin ya da dersin blmnn verilememesi.
Derste renci denetiminin olmamas.
Beceri ve konuyu derinlemesine kazandrmaya uygun olmamas19.
Derslerin yayn zamannn her renciye uygun olmamas.
Yeniden dinleme ya da dnmeye olanak tanmamas.
Dersi dinlemek iin belli bir yerde ve zamanda bulunma zorunluluu.
143
144
Yararlar ve snrllklar birlikte dnldnde rencilerin radyo derslerinden daha yllarca yararlanmay srdrecekleri sylenebilir.
Teyp ve Materyalleri
Teyp, sesleri bir manyetik bant zerine kayt etmeye ya da manyetik bir banda kayt edilmi sesleri okumaya yarayan aratr. Kaset alar
adyla anlan bu aracn gelitirilmesinde Danimarkal mhendis
Poulsennin nemli katklar olmutur. 1898 ylnda Danimarkal mhendis Poulsennin yapt ilk teyplerde kayt ortam olarak elik bir tel
ya da erit kullanlmtr. Bu kayt ortamlar zamanla yerlerini ferromanyetik bir toz katmanyla kaplanm plastik eritlere brakmtr. Bir
teypte, kayt ortam, elektromknatslardan oluan ardk silme, kayt ve
okuma kafas olmak zere manyetik kafann nnden geer. inden
bir salnm reteci tarafndan salanan yksek frekansl bir akm geen
silme kafas, kayt ortam zerindeki daha nce kayt edilmi btn
iaretleri (eer varsa) siler. Kayt kafasndan kayt edilecek seslere kiplenen akm geer. Bu akm kutuplanma akm denen ve bozulmalar
nlemeye yarayan yksek frekansl bir akmla st ste bindirilmitir.
Kutuplanma akm,silme kafasna yksek frekansl akm gnderen salnm retecinden salanr. Kayt kafas ses iaretlerini kayt ortamna
kalc bir ekilde manyetik olarak kayt eder. Okuma kafas ise kayd
okumaya ya da kontrol etmeye yarar.Ayrca; silme, kayt ve okuma
ilevlerinden en az ikisini yerine getiren birleik ya da karma kafalar
vardr. En ok kullanlan manyetik erit hzlar 4,75; 9,5; 19 ve 38cm
/sndir. erit hz ne kadar yksekse kayt edilebilen ya da okunabilen
ses frekanslar da o kadar yksek olur. 8cm/snlik hzla btn duyulabilir ses frekanslar kayt edilebilir. Radyo yayn kurumlarndaki yksek
nitelikli teyplerde 19 ve 38 cm/snlik hzlar kullanlr. Kasetli teyplerin
hz genellikle 4,75cm/sndir20. Gnmzdeki ou teyp de kasetlerin
yan sra daha fazla bilgi depolayabilen, kullanl ve ses nitelii iyi olan
CDler de kullanlmaktadr. CDlerin kullanld teypler
daha ok CD alar olarak adlandrlmaktadr.
Hem teyp hem de CD alar iin hazrlanan materyallerin etkililiini ve verimliliini deerlendirirken rencilerin
nasl davrandn ve ne kadar iyi performans sergilediklerini dikkate almak gerekir. Ayrca, rencilere iitsel materyalden ne lde holandklar ve ne kadar rendiklerini
dndkleri de sorulmaldr.
Snf ortamnda iitsel materyal kullanlacaksa, renciler derse
gelmeden nce, donanmn altndan, oturma yerlerinin rahat olmasndan ve gerekli tm materyallerin yerinde olmasndan emin olmak
gerekir. itsel materyal derste kullanlrken retmenin kendisinin de
materyali dinlemesi ve rencilerin tepkilerini izlemesi gerekir. Daha
145
sonra da retmen iitsel materyaldeki olay, durumu, ksacas sunumu

da kiisel yorumlarla desteklemelidir.
itsel materyaller eriilmesi ve kullanm kolay kutularda saklanmal ve olas tehlikelere (s, manyetik alan, svlar, ate vb.) kar korunmaldr. Deerli iitsel materyallerin yedekleri de saklanmal ve
gerektiinde kullanlmaldr.
rencilerle itsel Materyallerin Hazrlanmas

Uygun retim filmi, televizyon program ve iitsel materyal bulunmadnda gerekli teknolojik alt yap varsa retmenler rencileriyle birlikte derslerde yararlanlmak zere iitsel materyal retebilirler.
Video filmi retiminde olduu gibi iitsel materyal retimine de katlabilmektedirler. renciler genelde kendi iitsel materyallerini hazrlamaktan zevk alr. Tek balarna ya da gruplar halinde insanlarla grmeler yapabilir, arkadalarn tantabilir ve anlarn anlatabilirler. Okuldaki oyun alanlarnda ya da kafeteryada kayt yapabilir ve okul iin
kullanm alanlar yaratabilirler.
rnein; renciler iitsel materyal retiminde grmeci ve haberci rollerini
stlenebilirler ve belli bir alandaki uzmanlarla grmeler yapabilirler ya da
bir sorunun zm iin iitsel materyal retebilirler.
Video filmi retimi konusunda da belirtildii gibi her rencinin
retim srecine katlmas genelde olumlu sonular ortaya karr. Elde
edilen olumlu sonular dier konulardaki etkinliklere de aktarlabilir.Yaplan grme ya da retilen materyaller deiik snflardaki rencilere ve ebeveynlere dinletildiinde renciler bu almalarndan
dolay gurur duyarlar.
Snfta iitsel materyal yapmak, ortaklaa planlama, btelendirme,
aratrma, yaratc yaz yazma, retim gibi ilemlerden oluur. Bu nedenle iitsel materyal retilmeden nce retmeninin kendi kendine u
sorular sorup olumlu yant almasnda yarar vardr21:
rencilerin gereksinimleri nelerdir ve bu dersten ne bekliyorlar?
rencilerin giri davranlar, bilisel tarzlar ve altyaplar
konusunda ne biliyorum?
retimde rencileri nasl gdlerim?
rencilere uygun ve uygulanr bir retim nasl olutururum?
renmede rencilere nasl rehberlik edebilir ve destekleyebilirim?
rencilerin nitelikli renme beklentilerini nasl temin edebilirim?
Snfta video filmi

hazrlanmasnda
146
itsel materyalden beklentilerim nelerdir?

itsel materyal ile hedeflerime yeterince ulalacak m?
Bu iitsel materyalin renmeyi etkileyen, olumlu ve olumsuz
ynleri nelerdir?
Bu iitsel materyalin snrllklarn en aza indirirken, bu iitsel
materyali daha iyi nasl kullanrm?
retmenlerin rencileriyle birlikte iitsel materyal retebilmeleri iin srasyla izlenilmesi gereken balca dokuz aama vardr.
1. Konu Seimi: Snfta video filmi hazrlanmasnda ilk aama
olan konu seimi yaplrken dikkate alnmas gereken hususlarn birou, iitsel materyal hazrlanmas iin de geerlidir. Bu hususlar unlardr:
a. Dersin, nitenin ve konunun hedeflerini gz nnde bulundurmak.
b. rencilerin dzeylerini ve yeteneklerini gz nnde bulundurmak.
c. Hedeflere ve rencilerin yeteneklerine uygun ve var olan materyalle yeterince ilenemeyen bir konuyu semek.
d. itsel olarak en iyi ekilde ifade edilebilecek bir konuyu semek.
e. retim, deerlendirme, gelitirme, oaltma ve datm gibi
grevler iin gereken zaman ve paray gz nne almak.
f. Donanm, materyaller, aralar, seyahat ve yetenee izin vermek.
g. Planlama, retim, deerlendirme ve gelitirme evrelerinin tmne renceleri de katmak.
2. Hedeflerin Belirlenmesi: Planlanan iitsel materyalin hedefleri
belirlenirken dikkate alnmas gereken eler unlardr:
a. rencilerin ya, ilgi, yetenek ve baar zellikleri.
b. rencilere kazandrlacak davranlar.
c. rencilerin kazanacaklar davranlar gsterecekleri yer ve
zamana ilikin koullar.
d. Kabul edilecek performans dzeyi.
rnein; iitsel materyalin nitelii ya da bir baka gzlenebilir baar
standard olabilir.
3. Konunun Dzenlenmesi: Seilen materyal konusu kapsamnda
yaplmas gerekenler unlardr:
147
a. rencilerin renmesi gereken olgular, kavramlar ve dier

konular listelemek.
b. rencilerin bildikleriyle, programn dier blmleriyle ve
dersin hedefleriyle balant kurmak.
c. Hangi elerin iitsel olarak en iyi ekilde sunulacana karar
vermek.
d. rencilerin ilgilerini artrc stratejiler dnmek.
4. Ayrntl yknn Hazrlanmas: Ayrntl yk retmen ve
rencilerle birlikte oluturulur. Ayrntl ykde iitsel materyale neden gereksinim olduu belirtilir. rencilerin zelliklerine, dersin,
konunun ve iitsel materyalin hedeflerine, kullanlacak strateji yada
stratejilere ilikin yorumlara yer verilir. Ayrca senaryo yazmyla ilgili
notlar da yer alr.
5. Deerlendirme ve Gelitirme: Buraya kadar olan almalar
retmen ve rencilerce incelenip deerlendirilmeli ve gelitirilmelidir. Deerlendirme sonucunda gelitirildiinde, gelitirilmi versiyonu
yeni renci grubunda denenmelidir. Hedeflerde belirtilen dzeye yaklalncaya dek gelitirme ilemine devam edilmelidir.
6. Senaryonun Yazm: Radyo dersi senaryosunu model alarak
senaryoyu yazmak gerekir. Senaryo iitsel materyalin hazrlanmasnda
temel olan metindir. Anlatmn, mziin ve ses efektlerinin tmn
kapsayan bir senaryo yazlmaldr. Senaryonun yazmnda, radyo dersi
ile ilgili olarak verilen senaryonun gereken hususlarn dikkate almak
gerekir.
7. retime Hazrlk: Bu aamada unlar yaplmaldr:
a. Kesinti olmakszn kayt yaplabilecek sessiz bir ortam salamak.
b. Donanm salamak ve materyalleri temin etmek.
c. Uygun yerleri ve yetenei semek.
d. Teknisyen ve oyuncularn senaryoyu bilmesini salamak.
8. Kayt: Kayttan nce senaryoda rol alanlar ve varsa teknisyenler ilerini gzden geirmelidirler.
9. Kurgu: Bu kapsamda yaplm olan kaytlarn en iyilerinin seilmesi ve bunlarn senaryo uyarnca birletirilmesi sz konusudur.
Burada ama baz blmleri karmak ya da dzeni tekrar ayarlamaktr.
Kasetlere alnan kaytlar, blm blm aktarlabilir. zel olaylarn
kaydedilmesi daha dikkatli bir hazrlk gerektirir.
Snf iinde iitsel materyal hazrlanrken dikkate alnmas gereken hususlar
148
neler olabilir?
itsel Materyallerin Yararlar ve Snrllklar

itsel materyal olarak ses bantlar ve CDlerin birok yararnn
yan sra snrllklar da vardr.
Yararlar: itsel materyallerin balca yararlar unlardr:
Dorudan eriilmesi kolay olmayan yaratk, kii, olgu ve olaylarn seslerini snf ortamna getirir.
nceden dinleme olana bulunduundan dersin planlanmas
ve hazrlanmasnda kolaylk salar.
Ana dil ve yabanc dil retiminde szck ve tmcelerin doru
sylenmesi, tmce kalplarnn renilmesi, konumann iyiletirilmesi ve iitilenlerin anlalmas konularnda kolaylk salar.
Edebiyat ve mzik trlerinin renilmesine, eletirip deerlendirilmesi ile mzik ve yazarlk yeteneklerinin gelitirilmesine
katk salar.
Hem bireysel hem de byk yada kk gruplarda kullanlabilir.
Radyo derslerini ses ynnden zenginletirebilir22.
Doal biimlerde oluan olaylarda rencilerin analiz yapmalar iin kaynak semelerinde yardmc olur.
nl kiilerin grlerini ve onlarla ilgili bilgileri rencilere
sunmaya yardmc olur.
rencilerin derste verilen konular pekitirmelerini salar.
Derste deinilmemi yeni kavramlar verme olana salar.
Yazl gerelerde ve /veya televizyon derslerinde verilenlere alternatif bir bak as kazandrr.
Btnletirmeyi ve ynlendirmeyi salayan temel ders konularn zetlemeye yardmc olur.
rencilerin farkl gr alarn alglamalarn ve tartma,
sylei, rportaj yoluyla savunulan dncelere ilikin gr
al veriinde bulunmalarn salar.
Snrllklar: itsel materyallerin balca snrllklar da unlardr:
Dikkatli kullanm ve iyi bakm gerektirir.
Bozulur ya da izilirse onarm pek olanakl deildir.
Her dersi ya da dersin bir blm verilmeyebilir.
Beceri ve konuyu derinlemesine kazandrmaya yeterince uygun
deildir.
zet
lk radyo yayn 2 Kasm 1920 tarihinde Amerikada balamtr.
Dier lkelerde de dzenli yaynlar gecikmemi; 1922 ylnda ngilterede, Fransada Sovyetler Birliinde, 1923 ylnda ise Almanyada
radyo yaynlar balam, sonra srasyla 1927 ylna kadar Arjantin,
Avustralya, talya, Japonya, Norve, Yeni Zelanda, Hollanda, sve,
svire, ekoslovakya ve Gney Afrikada radyo yaynlar balamtr.
1923 ylnda Amerikada okullar iin eitsel radyo programlar
yaynlanmaya balamtr. Ayn yllarda renciler tarafnda ok ksa
srede kabul gren eitim amal radyo programlarnn yaynlanmasnn temel amac dnyay snfa getirmek ve en iyi retmenlerin hizmetlerini yaygn hale getirmek olarak grlmtr. Hatta radyo yayn ders
kitab olarak kabul edilmeye balamtr.
Okul radyolarnn ilk gnlerinde nemli baarlar elde edilmitir.
Hazrlanan programlarla ocuklara iftilik, ulam ve bilim gibi konular hakknda bilgiler verilmitir. rencilere radyo araclyla ulatrlan programlar biyografiler, vatandalk dersleri, edebiyat incelemeleri
ve oyunlar iermitir.
O yllarda okul radyolarnn artnda snrllklar da olmutur.
1945 yl ncesi alclarn pahal ve yaynlarn gnmz standartlarna
gre zayf oluu, retmenlerin okulda radyo programlarndan yararlanma konusunda isteksiz olmalarna neden olmutur.
zleyen yllarda yerel radyo istasyonlarnn programlar ile Disney
ve Susam Soka tr programlar gece ve gndz yaynlanmtr. Gnmzde yaplan programlarda bilimsel yklerin, ilgin bulgularn ve
ev projesi nerilerinin yer ald programlar yaynlanmaktadr.
Baz lkelerde de radyo programlaryla, toplumsal, politik ve ekonomik ynlerden eitim verilmektedir. Bu eitimin balca amac
vardr. Bunlar; din retimini yaygnlatrmak, yaplan baz hizmetler
ve almalar hakknda bilgi vermek ve belli bilgileri ve becerileri retmektir.
Radyo eitim ilevini eitim amal hazrlanp yaynlanan programlar araclyla yerine getirmektedir. Eitim amal radyo programlar iki grupta toplanabilmektedir. Bunlar, tamamlayc eitim programlar ve dorudan eitim programlardr. Tamamlayc eitim programlar eitsel ilevi olan ve daha ok haber ve genel kltr veren programlardr. Dorudan eitim programlar ise ders vermek amacyla yaynlanan programlardr. Bu programlara radyo dersleri de diyebiliriz.
Radyo dersleri; dz anlatm, soru- yant, grme, oyunlatrma
ya da tm bunlarn karmas eklinde olabilmektedir. Dz anlatm, bir
sunucu tarafndan efekt ve ses yardm olmakszn verilen derstir. Soru-
149
150
yant biimindeki ders iki kiinin birbirini tamamlayan konumalaryla

yaplr. Dz anlatm biimindeki derste olduu gibi soru yant biimindeki derste de efekt ve ses kullanlmaz. Grme biimindeki ders genelde uzman kii ya da kiilerle grlerek ve konuularak yaplr.
Oyunlatrma biimindeki derste konular oyunlatrlarak verilir. Karma derste ise dz anlatm, soru- yant, grme ve oyunlatrmann
tm ya da bir ka kullanlr.
Biimi nasl olursa olsun bir radyo dersinin hazrlanmas bir ekip
almasn gerektirmektedir. Tasarm ekibi olarak adlandrlabilecek
ekip tarafndan yrtlr. Tasarm ekibinde proje yneticisi, retim
sreleri tasarmcs, alan uzman, senaryo yazar, eitim psikologu, ses
uzman ve yapmc-ynetmen yer alr.
Tasarm ekibinin sorumluluu, gelen neriler ve belirlenen gereksinimler dorultusunda radyo dersinin gerekli olup olmadn, hangi
kitleye hangi amalarla yneleceini ve hedef kitlenin zelliklerinin
neler olduunu belirlemekle balar.
Radyo dersinin hazrlanmas sreci yapm ncesi, yapm ve yapm
sonras ilemlerinden oluur.
Yapm ncesi, bir radyo dersinin yaplmaya balamasndan nce
gelen btn ilk sreleri kapsamaktadr. Bu srete yaplmas gereken
ilemler; gereksinim zmlemesi, hedeflerin belirlenmesi, stratejilerin
belirlenmesi, ayrntl yknn hazrlanmas ve dersin senaryosunun
yazmdr. Dersin senaryosu tasarm ekibi tarafndan dersin yaynlanaca lkenin yasalarnda yer alan genel yayn ilkeleri asndan ve
retim programnn o dersle ilgili renme hedefleri asndan incelenip son ekil verildikten sonra yapm ilemleri balar.
Yapm ilemleri stdyoda gerekletirilir. Stdyolarn genellikle;
ses geirmezlik, iyi akustik ve teknoloji olmak zere temel gesi vardr. Kayt ilemlerinin tamamlanmasndan sonra bir sonraki aamada
Yapm sonras bir kurgulama srecidir. Eer radyo dersi birka
kez yaynlanacaksa kurgu ilemine ok zen gsterilmelidir. Belli bir
sreye gre biimlendirilen dersi baka bir sreye gre kurgulamak
duyarllk ve uzmanlk gerektirir.
Yapm sonrasnda dersin belli ltlere gre dinlenip deerlendirme yaplmas gerekir. Trkiyedeki radyolarda yaynlanacak bir
radyo dersinin incelenip deerlendirilmesi ncelikle 3984 Sayl Radyo
ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunda yer alan
yayn ilkeleri dikkate alnarak yaplmaldr. Bu deerlendirmeden sonra
radyo programnn niteliini ortaya koyabilecek ltlere gre deerlendirmek gerekir.
Radyo dersleri kolaylkla temin edilen teypler araclyla ses

bantlarna kaydedilip istenilen yerde ve zamanda kolaylkla dinlenebilmektedir. Ayrca teyp, rencilerin kendi konumalarn kendilerinin
dinleyip deerlendirmesine de olanak salamaktadr. Bu ynyle de
dnldnde radyo dersleri uzaktan eitim uygulamalarnda nemli
yararlar salamaktadr.
Radyo derslerinin snrllklar da vardr. Bu snrllklarn bir ksm radyo derslerinin teyp ile oaltlarak rencilere ulatrlamamasndan kaynaklanmaktadr.
Yararlar ve snrllklar birlikte dnldnde uzaktan eitim
gren rencilerin radyo derslerinden daha yllarca yararlanmay
srdrecekleri sylenebilir.
Teyp, sesleri bir manyetik bant zerine kayt etmeye ya da manyetik bir banda kayt edilmi sesleri okumaya yarayan aratr. Snf ortamnda gerek teyp gerekse CD alar iin hazrlanan materyal kullanlacaksa, renciler derse gelmeden nce, donanmn altndan, oturma yerlerinin rahat olduundan ve gerekli tm materyallerin yerinde
olduundan emin olmak gerekir. itsel materyal derste kullanlrken
retmenin kendisi de materyali dinlemesi ve rencilerin tepkilerini
izlemesi gerekir. Daha sonra da retmen iitsel materyaldeki olay,
durumu, ksacas sunumu kiisel yorumlarla desteklemelidir.
itsel materyaller eriilmesi ve kullanm kolay kutularda saklanmal ve olas tehlikelere (s, manyetik alan, svlar, ate vb.) kar korunmaldr. Deerli iitsel materyallerin yedekleri de saklanmal ve
gerektiinde kullanlmaldr.
Uygun retim filmi, televizyon program ve iitsel materyal bulunmadnda gerekli teknolojik alt yap varsa retmenler rencileriyle birlikte derslerde yararlanlmak zere iitsel materyal retebilirler. Video filmi retiminde olduu gibi iitsel materyal retimine de
katlabilmektedirler. renciler genelde kendi iitsel materyallerini
hazrlamaktan zevk alr. Tek balarna ya da gruplar halinde insanlarla
grmeler yapabilir, arkadalarn tantabilir ve anlarn anlatabilirler. Okuldaki oyun alanlarnda ya da kafeteryada kayt yapabilir ve
okul iin kullanm alanlar yaratabilirler.
retmenlerin rencileriyle birlikte iitsel materyal retebilmeleri iin srasyla izlenilmesi gereken balca dokuz aama vardr. Bunlar;
konu seimi, hedeflerin belirlenmesi, konunun dzenlenmesi, ayrntl
yknn hazrlanmas, deerlendirme ve gelitirme, senaryonun yazm, retime hazrlk, kayt ve kurgudur.
151
152
1.
lk dzenli radyo yayn hangi ylda ve lkede yaplmtr?

A) 1920 Amerika
B) 1922 - ngiltere
C) 1923 Almanya
D) 1927 - Arjantin
E) 1929 - sve
2.
Aadaki lkelerin hangisinde 1920li yllardan beri okul radyosu baaryla kullanlmaktadr?
A) Amerika
B) Yeni Zelanda
C) ekoslovakya
D) ngiltere
E) sve
3.
Aadakilerden hangisi radyo derslerinin sunum biimi deildir?

A) Dz okuma
B) Soru yant
C) Grme
D) Oyunlatrma
E) Karma
4.
Aadakilerden hangisinin tasarm ekibinin toplantlarna

srekli katlmas gerekmez?
A) Yapmc-ynetmen
B) retim sreleri tasarmcs
C) Alan uzman
D) Senaryo yazar
E) Eitim psikolou
5.
Aadakilerden hangisi hazrlanacak bir radyo dersinin renci zelliklerine uygun olmasna ve ders ile rencilerin uyum salamasna yardmc olur?
A) Alan uzman
B) Senaryo yazar
C) Eitim psikologu
D) Yapmc-ynetmen
E) retim sreleri tasarmcs
6.
Aadakilerden hangisi radyo dersinin yapm ncesinde ilk

yaplacak ilemdir?
A) Hedeflerin belirlenmesi
B) Gereksinim zlmesi
C) Stratejilerin belirlenmesi
D) Ayrntl yknn hazrlanmas
E) Dersin senaryosunun yazm
7.
Aadakilerden hangisi bir ders iin gereksinimin belirlenmesinde ilk yaplan ilemdir?
A) Seilen konuyla ilgili insanlara bavurulmas
B) Yazl kaynaklara bavurulmas
C) Anket uygulanmas
D) statistiklere baklmas
E) Kaynaklarn belirlenmesi
8.
Aadakilerden hangisi radyo dersiyle ilgili hedeflerden deildir?
153
154
A)
B)
C)
D)
E)
9.
erikle ilgili hedefler

Deneyimsel hedefler
Sre ile ilgili hedefler
Devinisel hedefler
Davransal hedefler
Aadakilerden hangisi radyo dersinin ieriini retmede

kullanlan stratejilerden deildir?
A) Ne renileceini syleme
B) Tekrar etme
C) Konuyu maddelere ayrma
D) rnek verme
E) Konuyu zetleme
10. Aadaki radyo dersleriyle ilgili ifadelerden hangisi yanltr?

A) Tecimsel (ticari) olmayan radyo yaynlar 1920li yllarda balamtr.
B) 1923 ylnda Amerikada okullar iin eitsel radyo programlar
yaynlanmaya balamtr.
C) Baz lkelerde de radyo programlaryla, toplumsal, politik ve
ekonomik ynlerden eitim verilmektedir.
D) Yapm, ncesi bir kurgulama srecidir.
E) Yapm ncesi ilemler senaryonun yazmnn tamamlanmasyla
sona erer.
Yantlar
1. A
2. D
3. A
4. C
5. C
6. B
7. E
8. D
9. E
10. D
Kaynaklar
1
2
3
4
5
6
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Aziz, A.(1982), Radyo ve Televizyonla Eitim, Ankara: Ankara niversitesi Eitim Fakltesi, Eitim Aratrmalar Merkezi Yayn No 2.
Aziz, A.(1982), a.g.e.
Hackbarth, S.(1996), The Educational Technology Handbook: A
Comprehensive Guide: Process and Products for Learning, New Jersey:
Englewood Cliffs Educational Technology Publications.
Hackbarth, S.(1996), a.g.e.
Kaye, M. ve Popperwel, A. (1995), Radyo Dersleri (ev: T. Erylmaz),
stanbul: Yap Kredi Yaynlar Ltd. ti.
Milli Eitim Bakanl (1993), Medya Tasarm Kurs Notlar, Ankara:
Film Radyo Televizyonla Eitim Bakanl.
Kaye, M. ve Popperwel, A. (1995), a.g.e.
Demirel, .(2002) Kuramdan Uygulamaya Eitimde Program Gelitirme. Ankara: Pegem A Yaynclk.
Milli Eitim Bakanl (1993), a.g.e.
Miller, W.(1993) Senaryo Yazm (ev: Y. Bykeren, Y. Demir ve N.
Esen), Eskiehir: Anadolu niversitesi letiim Bilimleri Fakltesi Yaynlar
No 15.
Miller, W.(1993), a.g.e.
Kl, L.(1987), Televizyon Eitim Programlarnda Yapm- Ynetim.
Eskiehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar.
Hzal, A. (1991), Trkiyede Eitim Teknolojisi, Eitim Bilimlerinde
ada Gelimeler (Ed: A. Hakan) Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
MacKenzie, N., Postgate, R. and Schupman, J. (1975). Open Learning
System and Problems in Post-Secondary Education, The Unesco Press.
Kaymas, S.(1998-1999). Gelimi ve Gelimekte Olan lkelerde Radyo
ve Televizyonla Yaplan Uzaktan Eitim Yayncl. Uzaktan Eitim,
1998-1999, Yaz- K.
Alkan, C. (1997), Eitim Teknolojisi, Disiplin, Kuram, Sre, Ortam,
Uzman, Uygulama. Ankara: An Yaynclk.
Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi. stanbul: Interpress Basm ve
Yaynclk A. .
ilent, K. (1988), Eitim Teknolojisi ve retim. Ankara:Kadolu Matbaas.
155
Televizyon, Video ve Materyalleri
157
nite be
5
TELEVZYON, VDEO VE
MATERYALLER
renme Hedefleri
eitim amal ilk televizyon yaynlarnn nasl baladn aklayabilecek,

televizyonla ile eitim arasndaki ilikiyi aklayabilecek,
baz lkelerdeki eitsel televizyon yaynlarnn amalarn tanyabilecek,
televizyon derslerinin yapm ncesi ilemlerinde yer alan ekipteki uzmanlarn temel grevlerini aklayabilecek,
televizyon derslerinin yapm ncesi ilem srecini kavrayabilecek,
televizyon dersi senaryosunun zelliklerini tanyabilecek,
televizyon derslerinin yapm evresini ana hatlaryla aklayabilecek,
televizyon derslerinin yapm sonras ilemlerini tanyabilecek,
televizyon derslerinin yararlarn ve snrllklarn sayabilecek,
video ve filmlerinin kullanlaca balca alanlar tanyabilecek,
bakalaryla birlikte video filmi hazrlayabilecek,
video filmlerini yararlarn ve snrllklarn sayabileceksiniz.
158
indekiler

Giri
lk Eitsel Televizyon Yaynlar
Televizyon Dersi Hazrlanmas
Yapm ncesi lemler
Yapm lemleri
Yapm Sonras lemler
Televizyon Derslerinin Yararlar ve Snrllklar
Video
Videonun Kullanlabilecei Balca Alanlar
rencilerle Video Filminin Hazrlanmas
Video ile Materyallerinin Yararlar ve Snrllklar
Lazer Video Disklerin Yararlar ve Snrllklar
zet
159
Giri
ada retimin merkezinde okuma ve yazmann deerini unutmamakla birlikte kural olarak grme ve iitme ok daha merkezi bir
yere sahiptir. Grme ve iitmeye dayal filmler ve televizyon dersleri
rencilere nemli bilgiler kazandrabilmektedir. Snf ortamnda renciler film ve televizyon yoluyla verilen sunumlardan byk lde
yararlanabilmektedirler. Film ve televizyon programlaryla birletirilen
konulardaki resimleri, grafikleri ve metinleri ksa srede anlayabilmektedirler. te yandan, filmler ve televizyon programlar renme zrl
renciler iin de yararldr. Eve baml ocuklar iin bunlar zel retmen yerine geebilmekte ve retim daha ekonomik olabilmektedir.
zellikle, dier yntem, teknik ara ve gerelerle yeterince sunulamayan bilgiler filmlerle televizyonla sunulduunda bilgiler renciler
tarafndan daha iyi renilmektedir. Gemii uzun yllara dayanan filmler renciler iin de ders olarak hazrlanmakta ve televizyondan sunulmaktadr.
Bu blmde ncelikle filmlerin ve televizyonun eitim amal kullanmn aklayan ilk eitsel televizyon yaynlar zerinde durulmaktadr. Daha sonra srasyla; televizyon derslerinin hazrlanmas, yapm
ncesi, yapm ve yapm sonras ilemler ile televizyon derslerinin yararlar ve snrllklar aklanmaktadr.
lk Eitsel Televizyon Yaynlar
lk makaral film
1888 ylnda,
George Eastman
tarafndan bulunmutur.
Gnmzn en nemli kitle iletiim arac olan televizyondan nce

filmler hazrlanmtr. lk makaral film 1888 ylnda, George Eastman tarafndan bulunmutur. Birka yl sonra, Thomas Edisonun asistan William
Dickson makaral filmleri, 30 saniyelik hareketli
filmler oluturmada kullanmtr. 1890l yllarn
ortasnda, kineskoplar kullanlmaya balanmtr.
Fransada, Lumier Kardeler film yapmnda yksek hzl kameralarla almalarn srdrmlerdir.
1895 ylnn aralk aynda, Lumier kardeler dnThomas Edison
yann ilk ticari film tiyatrosunu, Pariste amlardr.
Sessiz filmler, izleyenleri olduka etkilemitir. zleyicilerin etkilenmeleriyle birlikte o yllarda Chaplin, Gish ve Garbo film yldz olmulardr. Hollywood film endstrisinin merkezi durumuna gelmitir.
1920li yllarn sonunda, filmler hareketin yan sra ses de kazanmtr.
Hareketli filmlerin
eitim gc,
bulunuundan
hemen sonra fark
edilmitir
1920li yllarda,
eitim filmleri
daha ok din
eitimi veren
okullar tarafndan
kullanlmtr.
Hareketli filmlerin eitim gc, bulunuundan hemen sonra fark

edilmitir. 1910 ylnda Amerikada yaymlanan Eitim Filmleri
Katalounda binden fazla film kiralk listesinde yer almtr. Ford Mo-
1895 ylnn Aralk

aynda, Lumier
kardeler dnyann ilk tecimsel
film tiyatrosunu,
Pariste amlardr.
160
tor Company, 1916 ylnda tarm, tarih, corafya ve yaam bilgisi konularnda birok film gelitirmitir. 1923 ylnda, Yale niversitesi Amerikan Tarihiyle ilgili filmler yapmtr. 1926 ylnda, Eastman Kodak
irketi tarafndan corafya ve fen alanlarnda filmler hazrlanmtr. Bu
irketin hazrlad filmler denemek amacyla 10.000den fazla renciye izletilmitir. Deneme sonular Kodak ylesine etkilemitir ki, daha
sonraki 20 ylda irket, okullarda kullanlmak zere 300 film yapmtr.
1920li yllarda, eitim filmleri daha ok din eitimi veren okullar
tarafndan kullanlmtr. Eitim filmlerini kullanma bakmndan din eitimi veren okullar retmen
yetitiren kurumlar izlemitir. Daha sonraki yllarda, ilkretim ve orta retim basamandaki okullarda, eitim filmlerinin kullanm yaygnlamtr.
Aratrmalar, 1933 ylnn ortalarnda Amerika
Birleik Devletlerinde ilkokul retmenlerinin
derslerde filmler kullandn gstermitir. 1954
ylnda yaplan bir aratrma ise ilkokul retmenlerinin drtte nn derslerinde filmlerden yararlanlk Televizyon
dn ortaya karmtr1.
Film ile yaplan eitimin hzl yaygnlamas,
kinci Dnya Sava srasnda Amerikan Ordusunun filmlerle eitilmesine balanabilir. kinci Dnya Sava srasnda Amerikan Ordusunun
eitilmesinde filmler youn olarak kullanlmtr. Sava yllarnda ordu
iin 16 mm.lik belgesel ve eitim filmlerinden binlerce yaplmtr.
Sava sonras yaplan zendirme almalar film yapmclarn eitim
alanna yneltmitir2.
Gnmzde binlerce filmin snf ortamnda kullanm iin uygun
olduu sylenebilir. Nitekim, birok lkede ila kullanm, cinsellik,
intihar gibi konular iin hazrlanm filmlerden snf ortamnda yararlanlmaktadr. Ayrca, enerji krizi, gne sistemi, AIDS, otomobil gvenlii, kendine sayg konularn kapsayan filmler de snf ortamnda kullanlmaktadr. Film ile yaplan sunum snf ortamnn karartlmasn gerektirirken; televizyon ile yaplan sunum snf ortamnn karartlmasn
gerektirmemektedir.
Televizyon kavram olarak, uzak anlamna gelen tele ile grme
anlamna gelen vision szcklerinden olumutur. Teknik ynden ise
televizyon bir grnty elektronik biime dntrme ya da elektrik
gleri rnts biiminde kaydetme aracdr3 - 4.
Gnmzn en nemli kitle iletiim arac olan televizyonla ilgili
ilk almalarn rlandal telgraf Andrew Mayn 1873 ylnda k
dalgalarn elektrik akmna evirmenin yollarn bulmasyla baladn
syleyebiliriz. Ik dalgalarn elektrik akmna evirmenin yollarnn
bulunmasnn ardndan 1884 ylnda Rus bilim adam Paul Nipkow
Gnmzn en
nemli kitle
iletiim arac olan
televizyonla ilgili
ilk almalarn
rlandal telgraf
Andrew Mayn
1873 ylnda k
dalgalarn elektrik
akmna evirmenin yollarn
bulmasyla baladn syleyebiliriz.
lk dzenli televizyon yayn 1936

ylnda ngilterede
balatlmtr.
resim tarayabilen bir ara gelitirmitir. Bu aratan yararlanlarak 1923

ylnda Washingtondaki bir laboratuvarda ilk televizyon deneme yayn
yaplmtr. Charles F. Jenkins tarafndan yaplan bu yayn skoyal
bilim adam Logie Bairdin 1926 ylnda yapt deneme yayn izlemitir.
lk dzenli televizyon yayn 1936 ylnda ngilterede balatlmtr5. ngilterenin ardndan 1939 ylnda Amerika Birleik Devletlerinde
ve Sovyetler Birliinde dzenli televizyon yaynlarna geilmitir.
Trkiyede ise televizyon yaynlar 31 Ocak 1968 tarihinde balatlmtr. Ankaradaki Mithat Paa Caddesindeki bir stdyodan balayan
televizyon deneme yaynnn ardndan insanlar; 1969 ylnda Aya atlan
ilk adm, 1972 ylnda Olimpiyat oyunlarn ve 1975 ylnda
Eurovizyon ark Yarmasn siyah beyaz izlemilerdir. 1980 ylnda da lkemizde renkli televizyon yaynlarna geilmitir.
Televizyon yaynlarnn balatlmasyla birlikte evlerin ouna ksa srede televizyon girmitir. Televizyonun evlere girmesiyle bir yandan toplum daha ok konuur olmu dier yandan da toplumdaki elikiler ortaya serilmitir. Televizyonun evlerde yaygnlamasna paralel
olarak televizyon programlar da oalmtr. Ekranda iddet ve cinsellik artnca toplumda da artmtr. Bunun karsnda sistemli aile saatleri
programlar ve hem zekaya hem de kalbe ynelen programlar yapmtr. Belgesel oyunlatrmalar ile tarihteki nemli olaylar ele alnm ve
pek ok kiiye ulatrlmtr. 1970li yllarn sonunda arlkl olarak
su ve servenlerle ilgili ykler, 1980li yllarda da Dallas, Hanedan
gibi diziler birok lkede televizyonda yaynlanmtr. 1990l yllarda
ise televizyonda daha ok gerekler gz nne serilmitir. Yaynlanan
canl tartma programlarna zor durumdaki insanlar ve uzmanlar katlmlardr. Stdyodaki ve stdyo dndaki izleyiciler sorular sorup,
yorum yapmlardr.
Genlere gre
yetikinler daha
az televizyon
izlemektedirler
En nemli ocuk
program, 1969
ylnda oluturulan
Susam Sokadr.
Bir evde televizyon bir gnde yaklak yedi saat aktr. ocuklar
haftada 25 saat televizyon izlemektedir. Bunlarn ou Ta Devri, eker
Kz, Tom ve Jery, Susam Soka ve Barney ile Arkadalar gibi ocuk
programlardr. Bu programlardaki karakterler daha ok arkadal ve
paylam model olarak sunmaktadr. Genler okulda geirdii sreden
daha fazla bir sreyi, haftada yaklak 20 saati televizyon izleyerek
geirmektedir. Genlere gre yetikinler daha az televizyon izlemektedirler6. Genlere ve yetikinlere ynelik programlar da oktur. Gnmzde programlarn zenginlii dnlrse, aratrmalarn tm ya
gruplarnda televizyon izlemenin daha nceki yllara gre artmadn
gstermesi ilgintir.
En nemli ocuk program, 1969 ylnda oluturulan Susam Sokadr. Bu program, ocuklarn ilgilerini hayvanlara, izgi filmlere ve
mzie ekmektedir. Susam Sokanda ocuklara harfler, rakamlar,
geometrik ekiller gibi sembolik sunumlar ile alglama, snflama, sor-
161
162
gulama ve sorun zme retilmektedir. Bu dizi, dier eitsel programlardan ok daha fazla ilgi toplamaktadr. Baz aratrmaclar bu dizinin
ocuklarda daha ksalan ilgi oda, duyusal adan ar yklenme,
gerek dnyada deiimin hzla gereklemesi konusunda beklenti yarattn ileri srmektedirler. Aratrmaclarn elde ettii bir baka bulgu
da, ocuklarn harf ve saylar sralayabildikleri fakat bunlar uygun
ekilde kullanamadklardr.
nemli ocuk programlarndan biri de, Bay Rogersn Komulardr. Bu program, ocuklarn sosyal ve duygusal geliimine rehberlik
etmek ve onlarn kendilerine deer vermesini salamak amacyla yaklak 30 yl nce retilmitir. Bay Rogersn Komularnda kurallara
uyma, sra bekleme, kzgnl kontrol altna alma, kendini ayarlama,
duygularn farkna varma ve duygular dile getirme, yardmlama, paylama ve ortaklk yapma gibi konular ilenmektedir7. Bu programlara
ok sayda program eklenebilir. Bunlarn tmnn ocuklarn bilisel ve
duyusal geliimine katkda bulunduunu syleyebiliriz.
Genlere ynelik programlara eride/Darda dizisi rnek olarak
gsterilebilir. Amac genlerde duygusal geliimi hzlandrmaktr. eride/Darda dizisinde insanlarn duygularn farkl ekillerde dile getirdikleri, zgrlk ve sorumluluk ilikisi gibi konulara yer verilmektedir.
Konular her biri 15 dakikalk programlarla sunulmaktadr. Programlar,
karde ilikilerinin ve arkada sorunlarnn yan sra boanma, ocuk
tacizi ve aile yelerinin lm gibi daha derin konular da iermektedir.
Sz konusu programlar genleri, yorum ve tartmaya zendirmek iin
ak ulu bitirilmektedir.
zellikle belgeseller bilgilendirici ve dnce yaratcdr. Kbrs
Bar Harekat, pek Yolu, Cumhuriyet, Kba Krizi, Vietnam Sava ve
Watergate konularndaki programlar izleyicilerin yakn tarih konusunda
dnmesini salamaktadr. Baz programlar geleneksel grleri desteklemektedir.
Belgesel oyunlatrmalar olaylar az da olsa yanl verebilmektedir. Bunun nedeni doru ile yanl arasndaki atmay yeterince aklayamamak olmaktadr. Daha ciddi bir hata da bu programlarn gerei
tmyle yanstt grnn ileri srlmesidir. Bu olumsuzluklara
karn ou program snf ortamnda baar kazanabilmektedir.
Belgesel oyunlatrmalar olaylar az

da olsa yanl
verebilmektedir.
Baz programlarn snf ortamnda kullanlmasnn baarl olmasnda balca iki nedeni olduunu syleyebiliriz. Bunlardan birincisi bu
programlarn video kasetlerde hazr oluu ve gerektiinde izlenebilmesidir. Bir dier neden de, programlara ait alma rehberlerinin olmasdr. alma rehberleri konuyu zetlemekte, sorular sunmakta, hazrlk
ve gzlem etkinlikleri iin nerilerde bulunmakta ve ek okuma kaynaklar nerebilmektedir.
letiim uydular,
yeryznn
engebeler nedeniyle olumu
engelleri ortadan
kaldran aygtlardr.
letiim uydular,
bata gelimekte
Gnmzde televizyon yaynlar genelde; iletiim uydularyla,

kablolu ya da kapal devre yaplmaktadr.
letiim Uydularyla Yaplan Yaynlar: letiim uydular, yeryznde engebeler nedeniyle olumu engelleri ortadan kaldran aygtlardr. Uydular araclyla ses, grnt ve veri iletiimi ayn anda gereklemektedir. letiim uydular, birok farkl alcya zengin programlar
sunmaktadr.
letiim uydular, bata gelimekte olan lkeler olmak zere tm
lkelerin hedeflerine daha hzl ulamasna yardmc olmaktadr. zellikle gelimekte olan lkelerin iletiim uydular araclyla gerekletirmeye altklar hedeflerden balcalar unlardr:
Salk hizmetlerini gelitirmek.
Hastalklarn yaylmasn azaltmak.
ocuk lmn azaltmak.
Doum oranlarn azaltmak.
Eitimi yaygnlatrmak.
Okuryazarl artrmak.
Daha ok besin yetitirmek.
Endstriyel beceriler gelitirmek.
Ulusal kimlik duygusunu desteklemek ve gelitirmek.
163
164
Gelimemi ve gelimekte olan lkelerde iletiim uydularndan yararlanlarak gerekletirilebilecek baka hedefler neler olabilir?
letiim uydularyla bu hedeflerin gerekletirilebilmesi iin almas gereken sorunlar da vardr. Bunlar; teknik, ekonomik ve politik
sorunlar olmak zere grupta toplayabiliriz.
Yayn frekanslarnda teknik
kstlamalar vardr.
Uydu yapm ve
iletimi pahaldr.
ou ynetim
yabanc televizyon
programlarnn
dorudan yaynlanmasn istememektedir.
Teknik Sorunlar: Yayn frekanslarnda teknik kstlamalar vardr.

Birbirine ok yakn yerletirilen uydular birbirinin sinyalini etkileyebilmektedir. Kukusuz, gnmzde teknolojik gelimeler bu teknik
sorunu ortadan kaldrabilecektir.
Ekonomik Sorunlar: Uydu yapm ve iletimi pahaldr. Bu sorunda zamanla zlebilecektir. Dier bir deyile uydu yapm ve iletimi
de bir sre sonra ucuzlayacaktr.
Politik Sorunlar: ou ynetim yabanc televizyon programlarnn
dorudan yaynlanmasn istememektedir. Bu durumun nsan Haklar
Evrensel Bildirgesin aykr olduunu bilmek gerekir. nsan Haklar
Evrensel Bildirgesinin 19. Maddesi yledir:
Herkes fikir ve ifade zgrl hakkna sahiptir. Bu hak, bir mdahaleye maruz kalmadan bir fikre sahip olma ve haber ve dnceleri
basn ve yayn aralar vastasyla lke snrlaryla bal olmakszn
arama, elde etme ve ulatrma hakkn da ierir8-9.
Sizce ou ynetim televizyon programlarnn dorudan yaynlanmasna

neden kar kmaktadr?
ou ynetimin yabanc televizyon programlarnn dorudan yaynlanmasna, dier bir deyile uydu yaynclna kar kmasnn
birok nedeni vardr. Bu nedenlerden bazlar unlardr:
Totaliter ynetimler insanlarnn dardan yaplan eletirileri
duymasn istememektedirler.
Derin dini ve kltrel geleneklere bal lkeler, insanlarn laik dnceden uzak tutmak istemektedir.
Ekonomik adan zayf devletler, insanlarnn maddi beklentilerinin artmasndan endie etmektedirler.
Yukarda belirtilen baz nedenlere karn yine de lkelerin bu konuda baarl ortaklklar vardr. Ksacas, teknoloji insan gereksinimlerinin giderilmesi iin temel bir ara sunmutur. Bunu kendi karlar iin
en iyi ekilde nasl kullanacaklarn renmek insanlara baldr.
Dier kitle iletiim ve retim teknolojileriyle birlikte film ve televizyonun yararlar, daha seici izleme abalaryla artrlacaktr.
Dier kitle iletiim

ve retim teknolojileriyle birlikte
film ve televizyonun yararlar,
daha seici izleme
abalaryla artrlacaktr.
165
Birlemi Milletler tarafndan benimsenen ocuk Haklarna Dair

Szleme bu konuda hkmetlere sorumluluklar getirmektedir. Trkiyenin de aralarnda bulunduu birok lke tarafndan imzalanan bu
szlemenin 17. maddesinde hkmetlerin sorumluluklar u ekilde
belirlenmitir10-11:
Taraf Devletler, kitle iletiim aralarnn nemini kabul ederek ocuun; zellikle toplumsal, ruhsal ve ahlaki esenlii ile bedensel ve
zihinsel saln gelitirmeye ynelik eitli ulusal ve uluslararas kaynaklardan bilgi ve belge edinmesini salarlar. Bu amala Taraf Devletler:
a) Kitle iletiim aralarn ocuk bakmndan toplumsal ve kltrel yarar olan ve 29. maddenin (ocuklarn potansiyelinin ve
insan haklar ve kltrel kimliin sayg grmesinin gelitirilmesi) ruhuna uygun bilgi ve belgeyi yaymak iin tevik ederler.
b) eitli kltrel, ulusal ve uluslararas kaynaklardan gelen bu
trde bilgi ve belgelerin retimi, deiimi ve yaym amacyla
uluslararas ibirliini tevik ederler.
c) ocuk kitaplarnn retimini ve yaylmasn tevik ederler.
d) Kitle iletiim aralarnn aznlk grubu veya bir yerli ahaliye
mensup ocuklarn dil gereksinimlerine zel nem gstermeleri
konusunda tevik ederler.
e) 13. Madde (Bilgi arama ve alma zgrl) ve 18. Maddede
(Ebeveynlerin ocuklarn yetitirmede birincil sorumluluk tamas) yer alan kurallar gz nnde tutularak ocuun esenliine zarar verebilecek bilgi ve belgelere kar korunmas iin
uygun ynlendirici ilkeler gelitirilmesini tevik ederler.
Kablolu Yaynlar: Kablolu televizyon yaynlar, bir dizi programdan oluur. Kablolu televizyon programlarnn nitelii srekli incelenmelidir. Dini kurulularn, yardm kurulularnn, yerel ynetimlerin
ve okullarn kendi kablolu yayn olabilir.
rnein; eitimciler, eve baml rencilere ynelik dzenli retim sunmak iin kanal alabilirler. Bu tr kanallarda retmenlerin, ebeveynlerin,
rencilerin grlerini belirtebilecekleri forumlar da dzenlenebilir. Ayrca, ete iddeti, ila kullanm gibi konularda kamu destei edinmede bu tr
kanallar kullanlabilir.
letiim uydularyla yaplan yaynlar ile kablolu yaynlarn ortak ve farkl
ynlerini belirleyiniz.
Kapal Devre Yaynlar: Kablo ya da mikrodalga balantsyla bir
video ya da bir stdyodan dorudan doruya izleyiciye gnderilen yaynlara kapal devre televizyon denilmektedir. Kapal devre televizyon
166
ile retmenler, farkl snflara ve deiik renci gruplarna ders verebilir ya da gsterim yapabilir. Ayrca, videoya kaydedilen sunular, retmen yokken gsterilebilir.
Kablolu yaynlar ile kapal devre yaynlarn ortak ve farkl ynlerini
belirleyiniz.
Buraya kadar olan ksmda anlan programlarn ve yaplan yaynlarn deerli olduunu belirtebiliriz. nk bu yaynlar ve programlar
elendirmenin yan sra bilgiler de vermektedir. Ders ieriini dorudan
sunmaya ynelik programlar da vardr. Bunlara retim amal televizyon programlar ya da televizyon dersleri denilmektedir. Okullarn kendi televizyonunu edinip kendi programlarn rettiklerinde derslerin
yaynlanmaya baladn syleyebiliriz.
Televizyon dersleri 1950li yllarn ortalarnda yaynlanmaya balamtr diyebiliriz. Gnmzde bu yaynlardan Amerika Birleik Devletleri, ngiltere, Almanya, Trkiye ve dnyadaki daha birok lkedeki
rencilerin yararland bilinmektedir.
Amerika Birleik Devletlerinde 1950li yllarn banda Houston
ve Iowa Steat niversitelerinde kredi tamamlamak iin televizyonla
ders uygulamasna geilmitir. 1980 ylnda ABDdeki lise sonras kurumlarn yaklak te ikisinde televizyonla ders verilmekteydi ve yarm
milyondan fazla renci bu derslerin ouna kaytlyd. Bu dersler yerlekedeki derslere katlmayan rencilere renim olana sunmutur.
Televizyon dersleri yerlekede bulunmak iin zaman ya da paras olmayan rencilerin de ilgisini ekmitir.
ngilterede televizyon dersleri sunan kurumlardan en iyi bilineni
Ak niversitedir. Var olan kurumlarla eitim amalarna ulaamayan
kiilere frsat sunmak zere 1971 ylnda kurulmutur12. Bu kurumun
gnmzde bile formal giri koullar yoktur. Ancak renciler ders
kredisi ve derece kazanmak iin snavlar gemek zorundadrlar. Programlar retim yeleri ve BBC personelinden oluan ekip tarafndan
srekli olarak gncelletirilmektedir. BBC televizyonundan yaynlanan
dersler, temel renme kayna olarak rencilere sunulan yazl gereleri desteklemek zere hazrlanmaktadr.
Almanyada da Ak niversite vardr. 1970li yllarda yksek renim grmek isteyenlerin saysnn artmas 1974 ylnda Ak niversitenin kurulmasna neden olmutur. Bu niversitenin tam zamanl, yar
zamanl, kursiyer, konuk ve ikinci dal renimi olmak zere be deiik
konumda rencisi vardr. rencilerin, baka bir niversitede renim
grrken ders alma, n lisans, lisans, yksek lisans ve doktora eitimi
grme olana da vardr. Almanyadaki Ak niversitenin uygulad
programlar rencilere, ders kitaplar, radyo ve bilgisayarn yan sra
televizyon araclyla da sunulmaktadr. Televizyon dersleri bu lkede
Almanyadaki Ak
niversitenin
uygulad programlar rencilere, ders kitaplar,
radyo ve bilgisayarn yan sra
televizyon araclyla da sunulmaktadr.
Trkiyede de
televizyon derslerinin daha ok
uzaktan eitim
gren renciler
de ders kitaplarn destekleyecek nitelikte hazrlanmaktadr. renciler,

hazrlanm olan derslerin kaydedilmi halini, televizyondan izlemek
yannda kiralayarak, satn alarak ya da Almanya iine ve dna yaylm
renci merkezlerinde yararlanabilmektedir 13- 14- 15.
Trkiyede de televizyon derslerinin daha ok uzaktan eitim gren renciler iin hazrlanp yaynlanmakta olduunu grmekteyiz.
Televizyondan yararlanarak uzaktan eitim uygulayan kurumlarmz
Anadolu niversitesi, Frat niversitesi, Akretim Lisesi ve Ak
lkretim Okuludur. Frat niversitesi dndaki dier kurumlar derslerini Tv 2 ve Tv 4 kanallarndan yaynlamaktadrlar. Frat niversitesi
ise kendi televizyonundan yaynlamaktadr. Bu kurumlarn tmnde
televizyon dersleri yazl gereleri desteklemek zere hazrlanmaktadr.
Televizyon Derslerinin Hazrlanmas

Televizyon dersleri de radyo dersleri gibi; dz anlatm,
soru-yant, grme, oyunlatrma ya da tm bunlarn karmas
eklinde olabilmektedir. Dz anlatm, bir sunucu tarafndan
efekt ve ses yardm olmakszn verilen derstir. Soru-yant
biimindeki ders iki kiinin birbirini tamamlayan konumalaryla yaplr. Dz anlatm biimindeki derste olduu gibi soru
yant biimindeki derste de efekt ve ses kullanlmaz. Grme
biimindeki ders genelde uzman kii ya da kiilerle grlerek ve konuularak yaplr. Oyunlatrma biimindeki derste
konular oyunlatrlarak verilir. Karma derste ise dz anlatm,
soru-yant, grme ve oyunlatrmann tm ya da birka
kullanlr.
Televizyon Dersleri
Dz Anlatm
Soru-Yant
Grme
Oyunlatrma
Biimi nasl olursa olsun bir televizyon dersinin hazrlanmas; ortaklaa planlama, btelendirme, aratrma, yaratc yaz yazma, ekim
gibi birok ilemden oluur.
Karma
167
168
Planlama
Btelendirme
Aratrma
Yaratc Yaz
Yazma
ekim
Televizyon Dersinin Hazrlanmas Sreci
Radyo derslerinde
olduu gibi televizyon dersinin
hazrlanmas da
bir ekip almasn gerektirmektedir
Radyo derslerinde olduu gibi televizyon dersinin hazrlanmas da

bir ekip almasn gerektirmektedir. Televizyon dersinin hazrlanmasyla ilgili ilemler tasarm ekibi olarak adlandrlabilecek ekip tarafndan yrtlr. Tasarm ekibinde u grevliler yer alr:
1.
Proje Yneticisi
2.
Yapmc-ynetmen
3.
retim Sreleri Tasarmcs
4.
Alan Uzman
5.
Senaryo Yazar
6.
Eitim Psikologu
7.
Grafik Uzman ve Video Grafik Uzman
8.
Ses Uzman
Televizyon derslerinin yapm ncesinde grevli tasarm ekibinde

radyo derslerinin tasarm ekibinden farkl olarak grafik ve video grafik
uzman da yer alr.
Grafik ve Video Grafik Uzman: Grafik ve video grafik uzmannn tasarm ekibindeki temel grevi dnceleri etkili bir ekilde aklayabilecek grnt ve sembolleri yaratmak ve bulmaktr. Biimlendirilmi metinlerin ne zaman animasyonla ya da durgun grafikle destekleneceine karar verir16.
Grafik ve video
grafik uzmannn
tasarm ekibindeki
temel grevi;
dnceleri etkili
Tasarm ekibindeki grevlilerin saylar radyoya ynelik derslerde
bir ekilde aklayabilecek grnt
olduu gibi, televizyon dersi hazrlanmasyla ilgili projelerin niteliine
ve sembolleri
gre de deiebilmektedir.
yaratmak ve
bulmaktr. rnein; Ak lkretim Okulunun yedinci snf Gzel Konuma ve Yazma
Dersine ynelik 20er dakikalk 10 dersten oluan bir projede, bir proje
bakan, bir retim sreleri tasarmcs, be alan uzman, senaryo yazar,
bir eitim psikolou, iki grafik ve video grafik uzman, iki ses uzman ve
yapmc ynetmen grev alabilir.
Tasarm ekibinin sorumluluu, radyo derslerinde olduu gibi gelen
neriler ve belirlenen gereksinimler dorultusunda televizyon dersinin
gerekli olup olmadn, hangi kitleye hangi amalarla yneleceini ve
hedef kitlenin zelliklerinin neler olduunu belirlemekle balar17.
Televizyon dersinin hazrlanmas sreci,

radyo derslerinin hazrlanmas srecinde olduu
gibi yapm ncesi, yapm ve yapm sonras ilemlerinden oluur.
Yapm ncesi lemler
Televizyon Dersleri
Yapm
ncesi
Yapm
Yapm ncesi, bir televizyon dersinin yaplmaya balamasndan

nce gelen btn ilk sreleri kapsamaktadr. Bu srete yaplmas
gereken ilemler vardr. Radyo derslerinin yapm ncesi srecinde
yaplmas gereken ilemlerden farkl olarak televizyon derslerinin yapm ncesi ilemlerde senaryonun resimli yks de hazrlanr. Televizyon derslerinin birbirini izleyen yapm ncesi ilemleri
Yapm ncesi
unlardr:
1.
Gereksinim zmlemesi.
2.
Hedeflerin belirlenmesi.
3.
Stratejilerin belirlenmesi.
4.
Ayrntl yknn hazrlanmas.
5.
Senaryonun resimli yksnn hazrlanmas
6.
Dersin senaryosunun yazm.
Televizyon dersiyle ilgili gereksinim zmlemesi,

hedefler ile stratejilerin belirlenmesi ve ayrntl yknn
hazrlanmas ileminin ardndan senaryonun resimli yks hazrlanr.
Gereksinim
Hedef
Strateji
yk
Resimli yk
Senaryo
Resimli yknn Hazrlanmas: Resimli yk bir grsel canlandrma dizisidir. Ders ile ilgili kavramlarn, dncelerin, stratejilerin ve
ieriin bir dizi halinde resimlendirilmesidir. Resimli yk hazrlamann
temel amac grsel etkiyi gvenceye almaktr. Bu ama; senaryo yazaryla tasarm ekibi arasnda iletiim kurma, kavramlar, ierii ile dnceleri grselletirme ve grsel dnceleri dersin sunucusuna bir
iletiim kayna nitelii tar.
Televizyon dersi senaryosunun resimli yksnn hazrlanmas ileminden sonra senaryo yazlr. Radyo dersi senaryolarnn yazmnda
olduu gibi senaryo yazmnda da yazm biimine uymak gerekir. Genellikle senaryolarda sayfa ortadan dikey olarak ikiye blnerek yazlr.
Sol yanda ynetmenin not tutabilecei boluklar braklmasna dikkat
edilir. Senaryo daktiloyla ya da bilgisayarla satr sonundaki szckleri
blmeden bir buuk- iki satrlk boluklar braklarak ve 12 punto olarak
yazlr18.
Senaryonun dili,
anlalr ve doal
konuma diline
yakn olmaldr.
169
Senaryonun dili, anlalr ve doal konuma diline yakn olmaldr.

Konuma iinde duraksama olduunda nokta (...), konuma tekrar
Yapm Sonras
170
devam edecekse ya da cmle havada kalacak ekilde bitecekse drt

nokta (....)karakteri konuurken dnmek iin verdii arada ya da sznn kesilmesinde dz izgi (____) kullanlr19. Ar bilimsel ve kitaplardaki gibi anlatmlar olmamaldr20. Aada hem biimsel hem de
yazm bakmndan rnek niteliinde Trkiyedeki Ak lkretim Okulunun 7. Snf Trke Dersinin bir konusu iin yazlm bir televizyon
dersi senaryosu verilmitir.
RN KML
PROJE/DZ ADI
ARA TR
PROGRAM/RN ADI
PROGRAM NO
HEDEF KTLE
:
:
:
:
:
:
PROGRAM SRES
PROGRAMIN KONUSU
:
:
PROGRAMIN AMACI
ALT AMALARI
ERK STRATEJLER
KLER
MZK
EFEKT
GRAFK
DEKOR/AKSESUAR
PLATO/SET
TASARIM EKB
:
:
:
:
:
:
A... Materyalleri
7. Snf Gzel Konuma Yazma
7/7
AO rencileri ve genel izleyici
kitlesi
Yaratc yazma almas
rnek yaratc yazma almalar
verilerek yazma arzusu yaratmak.
E anlaml szcklerin doru
kullanlmas iin istek uyandrmas.
1) Tablo zerinde yorumlarla
dncesini szl ve yazl ifade
etmenin kurallarn sezdirmek.
2) zledikleri inceledikleri filmleri,
tablolar, fotoraflar, anlatma
hevesi uyandrmak.
3) Yaratc yazma almalarndan
zevk almalar iin onlar ynlendirmek
4) E anlaml szcklerin doru
kullanmn salamak.
Yaratc yazma almalar oyuncularla rneklenecek sunucu aklama yapacak. Dil yanllar rneklenecek.
Sunucu
Oyuncular
Sunucu
Jenerik
GREVLLER
RETM RETM
SRELER
TASARIMCISI
YAZAR(LAR)
ALAN UZMANI
YAPIMCI/YNETMEN
GRAFKER
PROJE ADI
PROGRAM ADI
PROGRAM NO
PROGRAMIN ADI
PROGRAMIN KONUSU
:
:
:
:
:
:
:
Meneke Koak
Aysel zfrat
Jlide Glizar
Emine Kksal
AIK LKRETM
MATERYALLER
: 7. SINIF GZEL KONUMA VE
YAZMA
: YARATICI-YAATICI
YAZILAR
: YARATICI YAZMA
ALIMALARI
:
171
172
JENERK
SUNUCU
OYUNCULAR
(gen oluturacak
ekilde sralanmlardr, topluca)
:
: Merhaba sevgili arkadalar
: Merhaba
SUNUCU
OYUNCULAR
I. OYUNCU
III. OYUNCU (K)
II. OYUNCU
SUNUCU
Sevgili arkadalar, dilimizin gzelliklerini

tandmz kurallarn rendiimiz ve uygulamaya altmz programlarmzdan birinde yine birlikteyiz. Bu programn konusu,
yaratc yazma.
Eitilmi bir insann yazl anlatm, szl
anlatm kadar nemlidir. nk anlatmak
istediklerimizi, amacmza uygun bir ekilde
szle olduu kadar yazyla da etkili, doru ve
gzel anlatmak; eitilmi, ada bir insann
ayrc zelliklerindendir. Yazdka geliecek
bir beceridir bu.
Anlatmak isteimiz konuya ve amacmza
gre bir anlatm yolu seiyoruz. Bu konuda
bilgi vermek istiyorsak reticiye yazy, bir
olay, bir durumu ya da eylemi yaatmak
istiyorsak yaratc yazmay yeleriz.
Bu programda sizlere yaratc yazma almalar yapacaz. Oyuncularmzn da bu konuda ilginizi ekeceini umduumuz gzel
hazrlklar var. sizler de kendinizi bir oyuncu
gibi dnn ltfen. Sylemek istediklerinizi
not aln. Birlikte betimleme yapalm, tartalm, ykleyelim, aklayalm. Ayrca yapacamz bu almalar bir yknn, bir romann, bir oyunun ya da senaryonun bir blmn oluturabilir. nk bunlarn tm
yaratc yazma almalardr.
(Ellerinde tablolarla durmaktadr. Aralarnda
fsldamaktadrlar).
Haydi artk balayalm.
Evet iyi olur. Aklamalarn biraz ksa kesse
Susun susun duyacak.
Fsltlar duyuyorum. Herhlde oyuncularmzdan geliyor. Sanrm sabrszlanmaya
baladlar. imdi sz onlara brakyorum.
Arkadalar, balklarn bala karken birbirlerine syledikleri bir sz vardr:
I. OYUNCU
II. OYUNCU
I. OYUNCU
III. OYUNCU (K)
(GLEREK
ELNDEKLER
GSTERR)
Rastgele! Ben de hepinize Hadi

rastgele! diyorum. Sz sizde.
Siz neler getirdiniz bilmiyorum. Ben bir tablo
:
getirdim.
: Ben de ok ilgin bir fotoraf getirdim.
: (II. Oyuncuya dnerek) Ya sen?
: Benimki kt kalem.
II. OYUNCU
III. OYUNCU
I. OYUNCU
II. VE III. OYUNCU
II. OYUNCU
II. OYUNCU
I. VE III. OYUNCU
(K)
II. OYUNCU
I. OYUNCU
(GLEREK) Oh oh ne iyi, yoksa yazamazdk.

(BOZUK) Siz gln bakalm. Az sonra kt
kalem aramaya balayacaksnz.
I. Oyuncu elindeki ereveli tabloyu duvara
asar.
III. Oyuncu da erevesiz resmi duvara bantla
yaptrr. Oyuncularn de tabloya yanar, incelemeye balarlar. Yzleri glmektedir.
EREVEL TABLOYU GSTEREREK)
Ben Picassonun resimlerinden bir rnek
getirdim. (resim yakndan grnrken) Gvercin ile Kz ocuu adl yal boya bir
tablo bu. ok sevdiim ve etkilendiim iin
hakknda gzel bir yk yazlr diye dndm.
(BRLKTE ONAYLARLAR) ok ho gerekten.
Demek bu tablo Picassonunmu. Daha nce
grmemitim. imdi de benim getirdiime
bakalm.
Oyuncular dier resme ynelir.
(AIKLAMA YAPAR) Benim size getirdiim fotoraf Cumhuriyetin ilk yllarndan bir
eitim ortam. 1926 ylnda zmir Erkek Lisesinde bir biyoloji dersi.
Oyuncular resmin banda kendi aralarnda
konumaktadrlar. Resim yeniden yakndan
verilir.
: Oooo!
Yalnz fotorafta ayrntlar ok fazla. Ynetmenimizden rica etsek de yakndan gsterse.
Ekranda fotoraf yakn plan verilir.
Bundan ne ok olay kar, ne ok betimleme
:
yaplr.
173
174
II. OYUNCU
III. OYUNCU(K)
II. OYUNCU
I. OYUNCU
II. OYUNCU (K)
I. OYUNCU
III. OYUNCU (K)
II. OYUNCU
I. OYUNCU
III. OYUNCU (K)
II. OYUNCU
I. OYUNCU
II. OYUNCU
: Herhalde.
yle. nce hangisinden balyoruz? Bu arada
: ben de kalem ktlarnz vereyim. Belki not
alrz.
Kt ve kalemi datr.
: Ben Picassodan balamak istiyorum.
Olur. Ne gryor, ne dnyorsunuz tabloya
:
baktnz zaman?
Hm Kucanda kuuyla bir kz ocuu
ok saf, temiz ve mahzun bir yz var kzn.
Yedi sekiz yalarnda grnyor. Ksa kesik
: sal, sa rengi knal gibi ama tam da knal
deil. Uzun bir elbise giymi. Kuuyla duygusal bir yaknlk kurmu. (I. oyuncuya dnerek) Gvercin demitin kua deil mi?
: Evet.
: Kumru da olabilir diye dndm de
Gvercin olmal. nk kumrular bu kadar
evcil deildir. Ben ocukken bu kk kz
gibi, bir kumru bulmutum. Bana onu hatr: latt. Kendimi ona ok yakn hissetmitim
ama yaamad. Bu ku ocua ne kadar yakn. Onunla ne kadar btnlemi. Rengi de
galiba beyaz. Bu, bir yavru gvercin bence.
Evet. Bir de gagasna dikkat ederseniz (tablo
yakndan grnr) ince uzun. Kumrularn
:
gagalar daha kaln ve ksa oluyor. Tylerinin
rengi gri.
Kuuna bir ey mi oldu acaba? Onu severek,
:
okayarak iyiletirebileceini mi dnyor?
Belki de ok sevdii, uzun sredir birlikte
olduu kuundan ayrlmak zorunda kald.
: Ayrlaca iin zgn, elinden brakmak
istemiyor. Ama aresiz gibi. Belki de biraz
sonra kuunu almaya gelecekler.
Hakl olabilirsin. Ben de o kuu yeni bulmutur diye dnyorum. Ku yere dm,
uamyor, belki de yaral Baksanza ocuun topu yerde duruyor. ocuk top oynarken
kuu fark etmi. Oyun ve top anlamn yitir: mi artk. Bir kenara brakm topunu Yavru gvercini alm eline. Onu sevip okuyor,
ama kaygl. Sanrm, gvercinin lmesinden
korkuyor. nk gvercinin minik kalbinin
pt pt atlarn duyuyor. Minik elleriyle onu
yaama balamaya alr.
: Evet olabilir. Fakat kula yeni tanm, arala-
III. OYUNCU (K)
I. VE II. OYUNCU
SUNUCU
rnda bir gei var gibi. Birbirleriyle btnlemiler.

Evet tm yorumlar ok gzel. Yeterince de
yorum yaptk. imdi konutuklarmzdan yola
kp, yavru gvercin ve kz zerine hepimiz
birer paragraf yazalm ve arkadalarmza
okuyalm tamam m?
Tamam.
Oyuncularmz yazarken ben de sizlere gvercinle kzn bana hatrlatt Ku Yemi
yksn anlataym. Reat Nuri Gntekinin
bir yks Sava yllarnda kendilerine
yiyecek bulmakta zorlanan yal bir bykanne ile torunu her eylerini satarlar. Geriye
bir saka kuu kalr. ocuk kuunu satmay
istemedii hlde bu durumu aresizlikle kabullenir. nk kuun da kendilerinin de
yiyecei yoktur. Kuu kafesiyle birlikte bir
kahveye gtrr ve satn alacak meraklsn
ararlar. ocuk yine de ku satlmasn, alc
kmasn diye dua eder. Yznden bellidir
bu. Yazar, ocuun bu durumunun farkna
varr ve kua alc olur. Kuu satn alr, sonra
da ocua hediye eder, yem paras da verir.
Bu tablodaki gvercinle kz ocuu arasnda
benzer bir yk m var diye dnyorum.
Evet sz oyuncularmzda.
Oyuncular grnr.
Hepimiz hazrz herhalde. Ben okumaya
balayabilirim. Siz de izlemeye hazr msnz?
I. OYUNCU
Gzel sevimli bir kz ocuu. Ksa kesilmi knal salaryla, upuzun eteiyle bir
melek masumluundadr. Topunu bir kenara atm, beyaz yavru gvercini okamakta ve onunla konumaktadr: Gzel
:
tatl gvercinim benim. Seni iyiletireceim. Az sonra babam gelecek ve bir veterinere gideceiz. Acyla inleyen gvercin
yavrusu biraz daha yaslanr, kk kzn
gsne.
Canm benim, canm. nleme ne olur. ok
mu cann yanyor? Kim yapt bunu sana
bilmiyorum. Bu kadar kk, masum yavrudan ne istediler de vurdular. yileecek-
175
176
sin zlme
Kzn gzlerinden damla damla yalar dklrken, gvercin de inlemeye devam etmektedir.
III. OYUNCU (K)
II. OYUNCU
I. VE III. OYUNCU
(K)
ok ho yazmsn. Ben kk kza Aye

adn verdim. Okuyabilir miyim? Beyaz
gvercinim, tatl gvercinim benim. Senden
ayrlmadan nce yine birlikte oynayalm diye
baheye ktm. Bak, top da burada. Belki bir
gn yine buluuruz ve ayrlmayz diye mrldanp duruyor, niin ayrlmak zorunda kaldn anlatyordu Aye, gvercin yavrusuna.
: Uzun beyaz elbisesi, backl ayakkablar
vard Ayenin. Kzl kahverengi salar,
incecik kalar ve yuvarlak gzleriyle srekli
gagasndan, bandan pt kuunu pamuk
gibi ellerinin arasnda tutarken ok gzel
grnyordu. Ama zgn olduu da her hlinden belliydi.
Merak ettim neden ayrldklarn ve yanlarna
gitmeye karar verdim.
: kinizinki de harika. Ben okuyamayacam.
: Aaa, yapma ama! Merak ederiz.
aka aka, okuyorum. Ben de Dilek adn
verdim kk kza.
II. OYUNCU
Alt ay nce tanmt Dilekle beyaz gvercin yavrusu. Hemen her gn bahede
buluup birlikte oynuyorlard. O kadar ki,
Dilek arkadalarn eskisi gibi aramaz olmutu, oyuna ayrd btn vaktini kua ayrmaya balamt. Rengrenk topu bile eskisi gibi
nemli deildi gznde. Varsa yoksa kuu.
: Ku da sevildiinin farknda, her gn onu
bekliyordu. Annesini, kardeini bekler gibi.
Gel gelelim Dilek, mutsuz olmaya balamt.
Bu sevgi yalnzca bahede sremezdi. Onunla her zaman birlikte olmalyd. Eve almak
istiyordu. Kuunun ad bundan byle Sevimli olacakt ama bir trl konuyu annesine ve
babasna aamyordu. O gn konumaya
iyice kararlyd. ki sevimli ufaklk birbirlerine iyice sokulmutu. Sevgileri, gvenleri her
hllerinden belliydi. Kuunu okayarak, ona

artk evdekilerle konuacan, onu eve alacan, odasnda yer hazrlayacan ve adnn
da Sevimli olduunu fsldyordu. Aslnda
biraz korkuyordu Dilek. Ya reddederse.
SUNUCU
Sevgili arkadalar, ok ho yaratc yazma

rnekleri verdi oyuncularmz. Sizler de kim
bilir neler yazdnz, neler yazacaksnz. Yazma becerinizi gelitirmek iin yazmalsnz.
:
Her birimiz yaam paylamak isteriz. Yaam, iletiimle paylalr. Her bir yaz, her bir
sz dier insanlarla paylalan, paylaldka
oalan iletilerdir.
III. OYUNCU (K)
imdi de ben sabrszlanmaya baladm.

Dier resme bakmak ve zerine konumak
iin. nk ok zevkliydi birinci tabloyu
yorumlamak, olay yks oluturmak. Baka:
lm, zmir Erkek Lisesindeki biyoloji
laboratuvarnn fotoraf neler syletecek,
neler hissettirecek her birimize. Yine oyuncularmza dnelim. nce onlar dinleyelim.
I. OYUNCU
Fotoraftan ok etkilendim. Bu snfta renci olmak isterdim dorusu. u rencilerin

ilgisine bakn. Her biri bir ayrntda younlam. n plnda ortada bir masa ve masaya
: yatrlm bir insan modeli. Hemen masann
arkasnda retmen ve yannda iki renci
var. Yzleri bize dnk. nlerindeki modelin
insan vcudunu tanmaya alyorlar. Hareketli paralarn karm inceliyorlar.
II. VE III OYUNCU
Evet, evet. Model vcudun belden yukarsn,

: herhalde karn, gs ve ba blgesini inceliyorlar.
II. OYUNCU
Ya yzlerindeki ifade? Merakl birer aratrmac olduklarn dndrmyor mu?
I. OYUNCU
Haklsn, yzlerinden, kendilerini aratrmaya

vermi olduklar ve baka eyle ilgilenmedik: leri belli oluyor. Hemen arkalarnda da malzeme dolaplar duruyor. leri deney tpleri,
saklama kavanozlaryla dolu.
II. OYUNCU
: Bir de fotorafn sana bakn. Orada da

birbirinden ayr iki renci ok cidd bir
177
178
almann iinde. Arkadaki renci mikroskopla alyor. Ne inceliyor acaba?
I. OYUNCU
Bilmiyorum. Ama ders epeyce ilerlemi olmal. rencilerin yaptklar ie motive olmalarndan belli oluyor bu. nde sa yanda srt
: hafif bize dnk duran renci de ayn ekilde almasna vermi kendini.
O rencilerin gerisindeki dolaplar ilginizi
ekmiyor mu?
ekmez mi hi. Dolaplarn ii, st, n bal
bana bir dnya.
III. OYUNCU (K)
:
Maymundan baykua bir sr hayvanla dolu.
Bunlar gerek hayvanlar m?
Kurutulmu, zel ilemden geirilmi ve ii
doldurulmu hayvanlar bunlar. Snfta retim materyali olarak kullanlmaya hazrlanm. ok etkileyici.
II. OYUNCU
: Hakl deil miyim o ortamda renci olmak

isterdim derken? Canllar tanmak iin byle
doldurulmu hayvanlar inceleyip dokunmak
ok etkili bir eitim yntemi diye dnyorum.
Haklsn elbette. Harika bir eitim ortam.
stelik Cumhuriyetin ilk yllarnda, bir lisede. Fotoraf 1926 ylnda ekilmi. Peki
baka ayrntlar ekmedi mi dikkatinizi?
I. OYUNCU
Ben u mikroskopla alan rencinin arka: sndaki duvara dayal ders levhalarn sylemeyi dnyordum.
Bir de dolaplarn, sehpalarn, sandalyelerin
orijinalliini.
imdi hayal gcmz yazmaya balayalm.
kullanalm ve fotorafta grdklerimizi
OYUNCULARIN DE KIDA KALEME SARILIRLAR.
SUNUCU
Sevgili arkadalar, fotoraf oyuncularmzn

yorumuyla
inceledik. Onlar yazmaya balad:
lar. Bizler de biraz deerlendirme yapalm.
Fotoraf grdmz her eyi saptamaya
yarar. O an, o durumu sabitletirir, kalclatrr. Ayn ortam resimle, filmle, yazyla da
kalclatrmak mmkn. ok iyi bir gzlem
yapmaya ihtiya vardr. Gzlem yaparak
ayrntlar yakalar, nesneler arasndaki ilikiyi
anlamlandrrz. Unutmayalm ki, grdklerimizi anlatmak iin fotorafnn fotoraf
makinesi, sinemacnn film makine, ressamn
boya fras, tuvali, yazarn da kd, kalemi
ve szckleri vardr. imdi yazma sras sizde. ster bu fotorafta grdklerinizi, ister
gittiiniz bir dn bayram anlatan yaratc
yazma almalar yapnz.
Sevgili arkadalar yaratc yaz uygulamalarna ayrdmz programmz bitirmeden Dil
Yanllar blmmz de izleyebiliriz.
Doru Sze Ne Denir? Yazs dnerek gelir.
Merhaba. Bugn sizlere ok yaygn bir dil
yanln anlatacam. zensizliin yan sra
bilgisizlikten kaynaklanan ve bu dil yanllnn ad e anlaml szckleri birlikte kullanmak.
Jlide GLZAR
Kar koca bir konuyu tartyorlar. Tartma

: uzadka uzuyor. Adam sonunda kestirip
atyor.
Allah akna bu sorunu mesele yapma, problem hline getirme!
Mesele, problem, sorun nn de anlam
ayn deil mi? Bunlardan birini kullansa
yetmez mi?
Sunucu ekrandayken
szckler altta yazldr. Meseleproblem-sorun
ki hanm yaam zerine syleiyorlar. nlerinde ikisinin de ortak arkada olan bir
hanmn yaam var. Konuma uzuyor, uzuyor. Sonunda yle bitiyor:
: Uzun szn ksas ekerim, ben byle bir
yaama hayatm veririm, hem de gzm
bile krpmadan. Ben yaama hayatn nasl
verileceini bilmiyorum. Ya siz? Doru
cmle, Ben byle bir yaam iin canm
veririm. Olmalyd.
179
180
Durumu kendisine bildirip tebli etmedikleri

iin yaknanlarmz var.
Sunucu ekranda iken
szckler altta yazldr. Yaam-hayat
Bar ve sulhun gnmz insan iin ok

nemli olduunu savunanlarn says artyor.
:
Zelzelenin sonunda depremin brakt tahribattan yaknanlar gryoruz.
Ekonomik kriz ve buhrandan sz ederek
zm nerilerinde bulunanlar var.
Sunucu ekranda iken

szckler altta yazldr.
Bildirme-tebli etme
Bar-sulh
Zelzele-deprem
Ne yazk ki; bildirme ile tebli etmenin, bar

ile sulhun; zelzele ile depremin, kriz ile buhrann anlamlarnn ayn olduunu bilmeyenlerimiz ya da bilip nemsemeyenlerimiz var.
: Oysa dil, zen ister, duyarllk ister. Bu zeni
gstermeyenler de hep yaknrlar. Bizler,
Kimse beni anlamyor. Diye yaknmay
brakmal dilimize sahip kmalyz.
Hoa kaln.
Kriz-buhran
SUNUCU
Sayn Jlide GLZARa teekkr ediyoruz.

Yine yaptmz bir ok dil yanln anmsatt, uyard bizleri, Gzel konuma yazma konusunda iyi bir gelime kaydettik, diyebilirim. devlerinizi bir kez daha anmsatmak
istiyorum. Yaratc yazma almalarna ok:
a rnek yazn. Bazen bir iei, bazen bir
olay, bazen de duygularnz anlatn. Elinize
aldnz kdn zerine duygularnz dklsn. Bu sizlerin yazma becerinizi gelitirecektir. Yazdklarnz da gnderin bizlere,
programlarmzda aklayalm.
Televizyon dersi senaryosu yazlrken dikkate alnmas gereken ilkeler neler

olabilir?
Yapm lemleri
Televizyon dersinin senaryosu tasarm ekibi tarafndan dersin yaynlanaca lkenin yasalarnda yer alan genel yayn ilkeleri asndan
ve retim programnn o dersle ilgili renme hedefleri asndan incelenip son ekil verildikten sonra yapm ilemleri balar. Yapm ilemleri
stdyoda gerekletirilir. Radyo da olduu gibi televizyon stdyolarnn
da genellikle temel gesi vardr. Bu geler unlardr:
1.
Ses geirmezlik
Yapm ilemleri
stdyoda gerekletirilir.
ekim ilemleri,
yapm ilkelerine
gre sesin ve
grntnn
kaydedilmesi
aamasdr.
2.
yi akustik
3.
Teknoloji
Radyo derslerinin kayt ilemlerinde olduu gibi televizyon derslerinin ekim ilemlerine balamadan nce prova yaplmas gerekir. ekim ilemleri, yapm ilkelerine gre sesin ve grntnn kaydedilmesi
aamasdr. Yaplacak ekimlerde ncelikle dersin eitici olma zelliini dikkate almak gerekir. Elektronik ya da film kullanarak deiik yntemlerle ekim yaplabilir. Gerek prova da gerekse asl ekimin sorumlusu yapmc ynetmendir. Yapmc ynetmen dersin hazrlanmas ve
retilmesinden sorumludur. retimin deiik evrelerinde onay verir ve
dersin sorumluluunu kabul eder.
Televizyon derslerinin yapmnda yapmcynetmen dnda, baka grevliler de yer alr.
Bunlarn bazlar ve temel grevleri unlardr:
1.
Prodksiyon Yardmclar: Mzik

haklarnn alnmas, telif haklarnn
alnmas, grafik sunum haklarnn alnmas gibi ayrntlarla ilgilenirler.
2.
Ynetmen: Dersin yaratc boyutlarn belirler ve kayt srasnda kameray ynlendirir, grntsnden sorumludur.
3.
Ynetmen Yardmcs: Dersin zamanlanmasndan, zel

efektlerden, mzikten ve kamera grntsnden sorumludur.
4.
Sahne Yneticisi: Stdyo sahnesinde yaplan etkinlikleri

ynetir ve oyunculara ipular verir.
5.
Teknik Ynetmen: Tm teknik personelle ilgilenir ve kayt

srasnda ekimi yapar.
6.
Ses Ynetmeni: retimdeki tm seslerden sorumludur.
7.
Grnt Ynetmeni: Kayt srasnda video kaydn yapar.
8.
Fotoraf Direktr: Iklandrma ve kameralardan sorumludur.
9.
Senaryo Danman: Kamera grntleri, kamera as,

kostm ayrntlar gibi konularda ynetmenle birlikte alr.
Dersin ekim ilemlerinin yaplmasndan nce stdyoda kronometre, bloknotlar, kalemler ve senaryodaki karakterler ve kayttaki grevliler iin senaryo metninin oaltlm hali bulundurulmaldr. Bir televizyon dersinin ekimi aadaki izimde de grld gibi ana hatlaryla u ilemlerle gerekletirilir:
181
182
Kaset
Seimi
Kamera
Ayar
Stdyo
Kontrol
ekim
Dzeni
Ayarlar
ekim
lemi
Televizyon Dersi ekimi

1.
2.
3.
4.
5.
Uygun ve istendik dzeyde bo kaset seimi.

Kameralarn ayarlanmas.
Stdyonun ses geirmezliinin kontrol.
ekim dzeninin ayarlarnn kontrol.
ekim ilemlerine balanmas ve ekimin yaplmas.
ekim ilemlerinin tamamlanmasndan sonra bir sonraki aamada

Yapm Sonras lemler

Televizyon derslerinde de yapm sonras bir kurgulama srecidir21.
ekimlerin sahne, sekans blm dzeninde bir dizim oluturarak, ekilen filmin anlam ifade eden blmn oluturacak biimde yan yana
eklenmesine kurgu teknii denilmektedir22. Bir baka deyile kurgu,
yaplan kaytlarn gerektiinde zel efektler de kullanlarak birletirilmesi ya da belli grntlerin iine baka grntler de sokularak dersin
ortaya karlmas ilemidir23.
Eer televizyon dersi birka kez yaynlanacaksa kurgu ilemine
ok zen gsterilmelidir. Belli bir sreye gre biimlendirilen dersi
baka bir sreye gre kurgulamak duyarllk ve uzmanlk gerektirir.
Kurgu ilemi yaplrken uyulmas gereken ilkeler vardr. Bu ilkeler;
sreklilik, bileiklik, balam ve etiktir24.
Sreklilik: Dersin, dersin getii evrenin, hareketin, rengin ve
sesin, televizyon dilinin zellikleriKURGU
ne gre srekliliinin salanmasdr.
Kurgu, yaplan
kaytlarn gerektiinde zel efektler
de kullanlarak
birletirilmesi ya
da belli grntlerin iine baka
grntler de
sokularak dersin
ortaya karlmas
ilemidir
Eer televizyon
dersi birka kez
yaynlanacaksa
kurgu ilemine
ok zen gsterilmelidir.
Bileiklik: Kimi zaman ana

ama sreklilikten te, olgunun
kendisinde younlama olabilir.
Sreklilik
Bileiklik
Balam
rnein; bir kayak yarnda, yarmay ve sonucu deil, yarn zorluu verilmek istendiinde grntlerin dzenlenmesi ilemi bileiklik saylabilir.
Balam: Balam ekimi yapld evre ve evrenin hedef kitleye
yanstlmasyla ilgilidir.
Etik
rnein; aslnda fazla kalabalk olmayan bir toplantnn gsterilmesinde

katlanlar yakn ekimlerle vererek kalabalk imajnn yaratlmas eklinde bir
dzenleme balam konusuna girmektedir.
Etik: Gerein olabildiince yansz olarak yanstlmasn ifade
eder.
Kurgu ilemi
yaplrken televizyondaki sunucunun dersi anons
edecei ve geriye
dnk hatrlatma
anonslar yapaca boluklar
braklmasna
dikkat etmek
gerekir.
Yapm sonrasnda
dersin belli ltlere gre izlenip
deerlendirme
yaplmas gerekir.
Deerlendirme
dersin hedeflerinin
gerekleme
derecesini belirleme srecidir.
Trkiyedeki
televizyonda
yaynlanacak bir
dersin incelenip
deerlendirilmesi
ncelikle 3984
Sayl Radyo ve
Televizyonlarn
Kurulu ve Yaynlar Hakknda
Kanunda yer alan
Yayn lkeleri
dikkate alnarak
yaplmaldr.
Kimi derslerde ekim srasnda kaydedilen seslere, dersin zelliine gre mzik, efekt, anlat gibi eklemeler yaplarak zenginletirmeler
gerekebilir. Grnt kurgusundan sonra, seslendirmeye ilikin bu ilemlerin de tamamlanmasyla ders ortaya kacaktr25.
Kurgu ilemi yaplrken televizyondaki sunucunun dersi anons
edecei ve geriye dnk hatrlatma anonslar yapaca boluklar braklmasna dikkat etmek gerekir. Eer ders bu bilgileri ieriyorsa boluklar braklmamaldr. Kurgu ilemi tamamlannca yapmcynetmen
dersin duyurusunu hazrlayabilir. Bu ders iin izleyiciyi meraklandran,
dersin bir blm ya da sunucunun grnts ve sesidir.
Yapm sonrasnda dersin belli ltlere gre izlenip deerlendirme
yaplmas gerekir. Deerlendirme dersin hedeflerinin gerekleme derecesini belirleme srecidir. Televizyon dersinin her aamasnda yaplmas gerekir. Ancak televizyon dersinin yaynlanmadan yaplmas ayr bir
nem tar. nk kitleye yaylacak bir dersin tmyle hatalardan arnk
olmas gerekir. Trkiyedeki televizyonda yaynlanacak bir dersin incelenip deerlendirilmesi ncelikle 3984 Sayl Radyo ve Televizyonlarn
Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunda yer alan Yayn lkeleri dikkate alnarak yaplmaldr. Bu deerlendirmeden sonra televizyon dersinin
niteliini ortaya koyabilecek ltlere gre deerlendirme yapmak gerekir. Televizyon derslerinin karakterler, sunum ve teknik ynleriyle
niteliini ortaya koyabilecek rnek bir deerlendirme formu aada
verilmitir.
183
184
Televizyon Dersi Deerlendirme Formu

Karakterler
Kendine gveni var m?
Sahne duruu uygun mu?
Ses tonu iyi mi?
Aksan iyi mi?
Vurgusu yeterli mi?
Telffuzu uygun mu?
Konuya hkim mi?
Jestleri uygun mu?
Gz hareket ve temaslar iyi mi?
Yz ifadesi konumaya uygun mu?
Makyaj yeterli mi?
Kostm uygun mu?
Sunum
Bir nceki derse ilikin hatrlatma var m?
Dikkat ekici mi?
Gdleyici mi?
Hedefler ve kazanlacak davranlar belirtiliyor mu?
Gei ve aklama yeterli mi?
Gelitirme uygun mu?
zetleme yeterli mi?
Gerekiyorsa dev verildi mi?
Tekrar gdleme uygun mu?
Kapan yeterli mi?
retim Teknii
Grafik, resim, ekil ve benzerleri anlalr m?
Yazlar, grafik, resim, ekil ve benzerleri aklayc m?
Mzik ile konu uyumlu mu?
Mzik geileri uygun mu?
Sinyal uygun mu?
Blm geileri uygun mu?
Efektler yeterli mi?
Televizyon dersleri yaynlanmadan

nce karakterler,
sunum ve retim
teknii ynlerinden deerlendirilip
gelitirildikten
sonra yaynlanmaldr.
Evet
Hayr
Ses nitelikli mi?

Ses ile grnt uyumlu mu?
Renkler uyumlu mu?
Dekor yeterli mi?
Grnt net mi?
Televizyon dersleri yaynlanmadan nce karakterler, sunum ve
retim teknii ynlerinden deerlendirilip gelitirildikten sonra yaynlanmaldr. Deerlendirme sonucunda tm yantlarn evet olmas dersin
bu ynleriyle nitelikli olduunu gsterir.
Televizyon Derslerinin Yararlar ve Snrllklar

Televizyon ve kayt teknolojileri sese ve grntye daha kolay ulalmasn salamaktadr. Elenceli ve eitsel deeri olan sesler ve grntler evlere ve snflara kadar ulaabilmektedir. Daha ok yazl
gereleri desteklemek zere hazrlanan, sesleri ve grntleri kapsayan
televizyon derslerinin bir ok yarar vardr. Bu yararlardan balcalar
unlardr:
ncelemesi yaplacak olan pahal ekipman ya da nemli olgularla ilgili deneyleri ya da deneysel durumlar gsterme.
Karmak deneysel tasarmlar gsterme.
Tek bir lee ya da boyuta kolayca indirgenemeyen canllarn davranlarn gsterme.
Kontrol edilemeyen, ancak gzlenebilen olaylar ve deikenlerini gsterme.
Tbbi vakalar ve hastalklar gibi durumlarn doal bir biimde

oluumunu gsterme.
rencilerin ders iin oluturulmu ltleri ya da ilkeleri

kullanarak bir durumu analiz edebilmeleri iin doal bir ekilde oluan olaylar sunma.
Analizini yapmas iin renciye kant kaynaklarnn seimini salama.
Dersin ierii asndan son derece nemli olan ancak sonradan yok olabilme, lme ya da yakn gelecekte yklacak olan
yerleri, insanlar, olaylar, deyimleri, trleri, yaplar sunma.
Ders ile ilgili nl kiilerin grlerini ya da bu kiilerle ilgili

bilgileri renciye ulatrma.
Deiik bir gr asndan ya da roman eklinde materyali

sunarak rencilerin tutumlarn deitirme.
185
186
Televizyon derslerinin yararlarna

televizyonun
kendisi de nemli
baz yararlar
salamaktadr.
Asl katlm duygular ve gr alarna gerek rencilerin

de katlmasn salayarak ve oyunlatrlm olarak vererek
rencilerin tutumlarn deitirme.
Programda sunulan bir olay ya da televizyonda gsterilen bir

olay sonucunda kendiliinden tutumunu deitirmi ya da sorunlarnn stesinden gelmi programdaki kii ile rencinin
kendisini zletirmesine izin vererek tutumlarn deitirme26.
Ev ii deneyler, aratrma ve sylei yapma gibi rencilerin

yapmas gereken etkinlikleri aklama ya da gsterme.
rencilerin kendilerinin yaptklar etkinlik ya da aratrmalarn seri ya da toplam sonular ile renciyi geri besleme.
Dinamik bir deiimi ya da hareketi ieren ilkeleri grnt ve

seslerle aklama.
zel yaplm fiziksel modeller kullanarak soyut ilkeleri ekillerle ya da izimlerle aklama.
ki, ya da daha fazla boyutlu uzaklk ieren ilkeleri grntlerle aklama.
Zamanla oluan deiimleri gstermek zere animasyonu yaplm, yava hareketli ya da hzlandrlm filmi, videoyu ve
bilgisayar animasyonlarn kullanma.
Oyunlatrlm retimlerin yntem ve tekniklerini ya da

oyunlatrma almalarnn farkl yorumlarn gsterme.
Filme ekerek ya da gzlemleyerek karar verme srecini gsterme.
Oyunlatrarak karar verme srecini gsterme.
Benzeterek ya da rol yaparak karar verme srecini gsterme.
lkelerin uygulanma eklinin anlalmas iin kendi evresinde uygulamann grselletirilmesinin gerekli olduu gerek
dnya da temel ilkelerin nasl uygulandn ve karlalan
glkleri gsterme.
rencilerden derste rendikleri kavram ve ilkeleri uygulamalar istenerek, televizyonda gsterilen gerek yaam durumlarn aklayarak ve analiz ederek rencilerin yeteneklerini test etme.
Alet ya da ekipmanlarn kullanm ya da bunlarn etkilerini

gsterme.
Alet alma yntemlerini ve mzik, mzisyen ve aletleri arasndaki ilikiyi gsterme.
Ders tasarmclar ile zdeleme yolu ile rencilerde sahip

olma ve ait olma duygusunu arttrma.
rencinin konuyu bilmesi iin gereken sreyi azaltma.
rencilerin dzenli almasna katk getirme ve zellikle

ders almaya balamadaki isteksizliini krma.
Uzaktan eitim kurumuna ya da belli derslere yeni renciler

toplama ya da ekme27.
Dersin akademik deerini oluturma.
187
Televizyon derslerinin yararlarna televizyonun kendisi de nemli

baz yararlar salamaktadr. Televizyonun en nemli yarar ise olgu ve
olaylar olduu anda olduu gibi vermesidir28. Televizyon derslerinin
televizyondan ve derslerden kaynaklanan baz snrllklar da vardr. Bu
snrllklardan balcalar da unlardr:
Tek ynl iletiim arac olmas29.
Televizyon yaynlarnn hemen her yerde izlenemeyii.
Derste renci denetiminin olmamas.
Derslerin yayn zamannn tm rencilere uygun olmay.
Ders retimi iin uzman ekibin gerekmesi.
Ders retim maliyetinin yksek olmas.
Video
Video, Latince gryorum anlamna gelen ve grnt iaretleri ile
ilgili bir terimdir. Bu terim grntlerin bir televizyon ekrannda ya da
ona benzer bir ekranda yanstlmas anlamn tamaktadr. Video bir
kameradan ald grnt ve sesi manyetik bir bant ya da disk zerine
kaydederek gerektiinde bir alcya ileten aratr30-31. Kayt yapabilen
video 1956 ylnda ortaya kmtr. Televizyonla btnleen bir ara
olan videonun retim amal kullanm 1970li yllarda yaygnlamtr. Bu yllarda Amerika Birleik Devletlerindeki okullarn drtte birinden fazlasna video girmitir. Kameralarn pazara sunulmasyla da
gnmzde gelimi lkelerdeki hemen hemen her okul, ktphane ve
ev videoya kavumutur. Videonun bu kadar yaygnlamasnn balca
nedeninin olduunu syleyebiliriz. Bunlardan birincisi kiralanan ya
da satn alnabilen video kasetlerin hemen hemen her konuyu ierebilmesidir. kincisi ise videonun filmi durdurmaya ileri geri sarmaya olanak salamasdr. ncs de videonun uygun bir zamanda izlemek
zere televizyon programlarn kaydedebilmesidir. Video kii evde
olmadnda bile kendi kendine kayt yapabilmektedir. Videonun farkl
trleri de vardr. Bunlar; lazer video ve etkileimli videodur.
Lazer Video: 1970li yllarn sonunda pazara lazer video diskler
sunulmutur. Bu diskler bnyesinde grnt ve sesi saklayabilmektedir.
Video diskte bir kitabn yaklak 30.000 sayfasnn bir kopyasn alacak
kadar yer bulunmaktadr. Video diskteki grnt ve sesler, video kase-
Video diskte bir

kitabn yaklak
30.000 sayfasnn
bir kopyasn
alacak kadar yer
bulunmaktadr.
Video diskteki
grnt ve sesler,
video kasetine
kaydedilmi filmler
gibi blmlere
ayrlabilmekte ve
normal hzla, hzl,
yava, geriye
ynelik gsterilebilir ve durdurulabilmektedir.
Bilgisayara dayal
etkileimli video
ad verilen aralar
ile rencilere
uygun bilgiler
188
tine kaydedilmi filmler gibi blmlere ayrlabilmekte ve normal hzla,

hzl, yava, geriye ynelik gsterilebilir ve durdurulabilmektedir.
Videoda bulunan lazer balk, diske kaydedilmi olan grnt ve
sesleri okumaktadr. Okunan resimler, yaplan grmeler ve laboratuar
gsterimleri snf ortamnda kullanlabilmektedir.
Video ile Lazer videonun ortak ve farkl ynlerini belirleyiniz.
Etkileimli Video: Bilgisayara dayal etkileimli video ad verilen
aralar ile rencilere uygun bilgiler sunulabilmektedir. Bu aralara
ynelik olarak hazrlanm diskler genellikle bir dizi konu ve derse
dayal yazlm ierir. Bunlar retmenlerin hazrlad gsterimleri ve
bilgisayara dayal etkileimli video programlar izleme olana da sunabilmektedir.
Bilgisayara dayal etkileimli video ile retim ve benzetim uygulamalarndan hemen hemen her alanda yararlanlmaktadr.
rnein; tp, havaclk ve eitim alanlar bilgisayara dayal etkileimli videonun kullanlabilecei alanlardandr.
Gnmzde tp alannda hastalklarn retimi, havaclk alannda
pilot yetitirmede ve elektronik iletiim sistemlerinin iletimi ve onarm
konusunda eitim vermek zere kullanlmaktadr. Eitim alannda ise
hemen hemen her konuda kullanlabilmektedir.
rnein; Corafya dersi iin hazrlanm programlardan yararlanarak
renciler yerleim blgeleri hakknda ayrntl bilgiler edinebilmekte, harita
okuyabilmekte ve tanmadklar yerlerin haritalarn yapabilmektedirler.
Videonun Kullanlabilecei Balca Alanlar
ada retimin
merkezinde
okuma ve yazmann deerini
unutmamakla
birlikte, kural
olarak grme ve
iitme ok daha
merkezi bir yere
sahiptir.
Uzun zamandan beri biliniyor ki sesli filmin sunduu olanaklar videoyu retim ortam iin uygun bir ara yapmaktadr. ada retimin merkezinde okuma ve yazmann deerini unutmamakla birlikte,
kural olarak grme ve iitme ok daha merkezi bir yere sahiptir. Sesli
film tm aralar arasnda bu ilevi en iyi biimde yerine getirendir.
Bunu yaparken yalnzca konuulan dili deil onunla birlikte dili evreleyen tm kendini da vurma aralarn da ierir. Gerek iletiim olgusu
deiik parametreleriyle birlikte srece dahil edilmelidir. Hareketli
grnt ve sesin bir sentez iinde e zamanl sunumu bunun iin en iyi
olanaklar sunmaktadr. nk baka hibir ara gereklii bu kadar
kapsaml ve geree yakn yanstamaz.
Filmler nceleri rencilerin Beden Eitimi ve Yabanc Dil gibi
derslerdeki performanslarnn kaydedilmesinde kullanlmtr. Gn-
Kltrler aras
iletiim iin gerekli
olan yabanc dilin
renilmesinde
videonun nemi
byktr.
Video teknolojileri,
189
mzde ise rencilerin bu benzeri alanlardaki performanslarnn artrlmasnda yararlanlmaktadr.

Kltrler aras iletiim iin gerekli olan yabanc dilin renilmesinde videonun nemi byktr. renilen dilin lkesini ve halkn
gsterebilmesiyle sesli film bu konuda ok byk olanaklar sunmaktadr. Yabanc dil reniminde gerek grntlerin kullanlmasnn belli
yararlar vardr. nk gerek bir grnt, dili retilen lkenin gerekliini en iyi biimde yanstr. Ancak rencileri daha iyi gdlemek
iin izgi filmlerden ve montajlamalardan da yararlanlabilir.
Video teknolojileri, retmen a olan yerlerde okul almasn
olanakl klmaktadr. Birletirilmi snf uygulamas yaplan kk yerleim birimlerinde eitimin niteliini artrabilir.
rnein; video teknolojiler yardmyla dersler bir gruba sunulurken, te
yandan da retmenler dier gruplarla alabilir. retmen a bulunan
ngilizce ve Teknoloji Eitimi gibi derslerinin sunulmasnda da video
teknolojilerinden yararlanlabilir.
Video kayd ile ulalan dnt, zellikle retmen yetitirmede
standart bir teknik olarak kullanlmaktadr. Mikro retim olarak adlandrlan bu teknik ile retmen aday renciler kamera nnde performanslarn sergilemektedirler. Daha sonra renciler kendilerini snftaki dier rencilerle birlikte videodan izleyip iyiletirmeye ynelik
nerilerde bulunmaktadrlar.
Mikro retim uygulamalarnda ou retmen aday renciler
kamera karsnda kayglanabilir ve sknt yaayabilir. Ayrca, genelde
insanlar zayf ynlerinin aka ortaya konulmasn istemezler. Yine de
becerikli retim elemanlar bu durumu tersine evirebilir. Dier bir
deyile retim elemanlar, retmen aday renciler iin mikro retim uygulamalarn olumlu bir deneyime dntrebilirler.
Videonun etkin kullanlabilecei dersler ve konular belirleyiniz.
Tm olumlu koullarna karn retim maliyetinin fazla oluu video filmlerin kullanmn snrlandrmaktadr. Televizyonlarn yaygnlamas, ardndan videolarn kmasyla film retimini artrmtr. Bylece video, filmin bilinen yararlarna yenilerini eklemitir.
Gnmzde video grsel iitsel ara olarak yoksanamaz bir konumdadr. Video derslerde tamamlayc ya da tamamlanan bir ara
olarak kullanlmaktadr. Ancak lkemizde yeterince kullanlmadn
syleyebiliriz. Bunun balca nedenleri unlardr:
retim maliyetinin fazla olmas nedeniyle ok az video filminin kullanma sunulmas.
Video derslerde
tamamlayc ya da
tamamlanan bir
ara olarak
kullanlmaktadr.
Videonun kullanld derslerde

grnt ve sesi
zmleyebilmek
ok nemlidir.
Bir videonun ya
da video sahnesinin zorluu,
yalnzca bir
renci grubu ve
somut renim
aralarna bal
olarak hazrlan-
190
Resim ve grntnn birlikte kullanm nedeniyle yapmn

daha ciddi analiz sorunlar dourmas.
retmenden ok fazla deneyim birikimi talep edilmesi nedeniyle ok kullanl olmamas.
Videonun kullanld derslerde grnt ve sesi zmleyebilmek
ok nemlidir. Kii yalnzca bunlarn etkisini bilirse renim ve retim
srecinde amalara ulalabilir.
Bir videonun ya da video sahnesinin zorluu -tm dier renim
ve retim aralarnda olduu gibi- yalnzca bir renci grubu ve somut
renim aralarna bal olarak hazrlanmas gerektiidir. renci ile
video arasnda retken bir ilikinin oluabilmesi iin retmen yalnzca
videoyu deil, kendi renci grubunu da iyi tanmaldr.
Video, ekrandaki iletiim balangcndan itibaren eitim ilevine
de sahiptir. renciler normalde yllardr izleyici olarak deneyim sahibi
olduklar iin, video ile karlatklarnda kendi alkanlklarn da getirir. Bunun olumlu olduu kadar olumsuz da etkileri vardr. renci
genel olarak daha hzl uyum salar ve kendi deneyimlerinden filmi
anlamak iin yararlanr.
Video ile daha etkili bir retim iin stratejiler gelitirmek gerekir.
Bu balamda retmen kendi dersi iin ncelikle u sorularn yantlarn
bilmelidir32:
renciler daha nce dier derslerde video ile almlar m?
Dolaysyla evdeki televizyon ve video deneyiminden daha
fazlas hesaba katlabilir mi?
Kendi dersinde ses teknolojileri ya da video filmi ile alld
m?
Kendi dersinde video ile alldysa nasl alld? Alg stne altrma yapld m? Hatta filmin algs stne belli stratejiler gelitirildi mi?
Video ile retimde niteliin arttrlmas iin baka birok nokta
bulunup uygulanabilir. Bir retmen tek bana hi bir zaman dersinin
planlama ve uygulamas srasnda tm etkenleri gz nne alamaz.
Genellikle ona bilgi ve deneyimi stne temellenen nsezileri bir renim ve retim arac olarak videonun kullanmnda yardmc olacaktr.
rencilerle Video Filminin Hazrlanmas

Uygun retim filmi ya da televizyon program her ders iin ya da
her konu iin retilmemi olabilir ya da bulunamayabilir. Bu durumda
teknolojik alt yapya sahip okullarda grevli ve biraz da yaratc ret-
Her renci video

filmi yapm sre-
191
menler rencileriyle birlikte derslerde yararlanlmak zere video filmi

retebilirler. renciler belgesellerin, dramalarn ve farkl programlarn
retimine katlabilmektedirler.
rnein; video filmi retiminde renciler grmeci ve haberci rollerini
stlenebilir. Video kayt tekniklerini renmi olan renciler srasyla
ynetmen ve kameraman rollerini de stlenip belli bir alandaki uzmanlarla
grmeler yapabilirler ya da bir sorunun zm iin program retebilirler.
Her renci video filmi yapm srecine katlabilir. Her rencinin
srece katlmas genelde olumlu sonular ortaya karr. Elde edilen
olumlu sonular dier konulardaki etkinliklere de aktarlabilinir.Yaplan
grme ya da retilen program deiik snflardaki rencilere ve ebeveynlere izletildiinde renciler bu almalarndan dolay gurur duyarlar.
Snfta video filmi yapmak, ortaklaa planlama, btelendirme, aratrma, yaratc yaz yazma, retim gibi birok ilemden oluur. Bu
nedenle bir video filmi retilmeden nce ders retmeninin kendi kendine u sorular sorup olumlu yant almasnda yarar vardr33:
rencilerin gereksinimleri nelerdir ve renciler bu dersten
ne bekliyorlar?
Snfta video filmi

yapmak, ortaklaa
planlama, btelendirme, aratrma, yaratc yaz
yazma, retim gibi
birok ilemden
oluur.
rencilerin giri davranlar, bilisel tarzlar ve altyaplar

konusunda ne biliyorum?
retimde rencileri nasl gdlerim?
rencilere uygun ve uygulanr bir retim nasl olutururum?
renmede rencilere nasl rehberlik edebilir ve rencileri
destekleyebilirim?
rencilerin nitelikli renme beklentilerini nasl temin edebilirim?
Bu filmden beklentilerim nelerdir?
Bu film ile hedeflerime yeterince ulalacak m?
Bu filmin renmeyi etkileyen, olumlu, olumsuz yanlar nelerdir?
Video Filmi Hazrlama
Bu filmin snrllklarn en aza indirirken, bu

filmi daha iyi nasl kullanrm?
Konu Seimi
retmenlerin rencileriyle birlikte video filmi

retebilmeleri iin srasyla izlenilmesi gereken balca
dokuz aama vardr.
Hedef
Konu
Resimli yk
Deerlendirme, Gelitirme
Senaryo
retime Hazrlk
Kayt
Kurgu
192
1. Konu Seimi: Snfta video filmi hazrlanmasnda ilk aama olan

konu seimi yaplrken dikkate alnmas gereken hususlar unlardr:
a. Dersin, nitenin ve konunun hedeflerini gz nnde bulundurmak.
b. rencilerin dzeylerini ve yeteneklerini gz nnde bulundurmak.
c. Hedeflere ve rencilerin yeteneklerine uygun ve var olan materyalle yeterince ilenemeyen bir konuyu semek.
d. Temel ve grsel- iitsel olarak en iyi ekilde ifade edilebilecek
bir konuyu semek.
e. retim, deerlendirme, gelitirme, oaltma ve datm gibi
grevler iin gereken zaman ve paray gz nne almak.
f. Donanm, materyaller, aralar, seyahat ve yetenee izin vermek.
g. Planlama, retim, deerlendirme ve gelitirme evrelerinin tmne renceleri de katmak.
2. Hedeflerin Belirlenmesi: Planlanan filmin hedefleri belirlenirken dikkate alnmas gereken eler unlardr:
a. rencilerin ya, ilgi, yetenek ve baar dzeyleri.
b. rencilere kazandrlacak davranlar.
c. rencilerin kazanacaklar davranlar gsterecekleri yere ve
zamana ilikin koullar.
d. Kabul edilecek performans dzeyi.
rnein; filmin nitelii ya da bir dier gzlenir baar standard olabilir.
3. Konunun Dzenlenmesi: Seilen film konusu kapsamnda yaplmas gerekenler unlardr:
a. rencilerin renmesi gereken olgular, kavramlar ve dier
konular listelemek.
b. rencilerin bildikleriyle, programn dier blmleri ve dersin
hedefleri arasnda balant kurmak.
c. Hangi elerin grsel, hangilerinin iitsel olarak en iyi ekilde
sunulacana karar vermek.
d. rencilerin ilgilerini arttrc stratejiler dnmek.
Resimli yk ile,
hazrlanacak olan
video film grsel
etki ynnden bir
anlamda gvenceye alnm olur.
Hazrln bandan sonuna dek

olan almalar
retmen ve
rencilerce
incelenip deerlendirilmeli ve
gelitirilmelidir.
4. Resimli yknn Hazrlanmas: Grsel canlandrma dizisi

olan resimli ykde konu ile ilgili kavramlarn, dncelerin, stratejilerin ve ieriin bir dizi halinde resimlendirilmesi sz konusudur. Resimli
yk ile, hazrlanacak olan video film grsel etki ynnden bir anlamda
193
gvenceye alnm olur. Ayrca resimli yk filmin sunucusu iin bir

iletiim kayna nitelii tar.
5. Deerlendirme ve Gelitirme: Hazrln bandan sonuna dek
olan almalar retmen ve rencilerce incelenip deerlendirilmeli ve
gelitirilmelidir. Deerlendirme sonucunda gelitirildiinde, gelitirilmi versiyonu yeni renci grubunda denenmelidir. Hedeflerde belirtilen dzeye yaklalncaya dek gelitirme ilemine devam edilmelidir.
6. Senaryonun Yazm: Televizyon dersi senaryosunu model alarak senaryoyu yazmak gerekir. Senaryoda blm says, kamera as,
kamera hareketi, zel efektler, zaman, gei teknii yer almaldr. Grsel olarak ekranda neler olaca, program adyla balayp program sonuna dek gelecek her blmde, belirtilmelidir. Anlatcnn syleyecei
her eyi, hangi mzik ve hangi seslerin kullanlacan da yazmak gerekir. Yazlan senaryo renciler ve retmenlerce gzden geirilip gelitirilmelidir.
7. retime Hazrlk: Bu aamada unlar yaplmaldr:
a. Donanm ve materyalleri temin etmek.
b. Uygun yerleri ve yetenei semek.
c. Teknisyen ve oyuncularn senaryoyu bilmesini salamak.
8. Kayt: Gsterimden nce oyuncularn ve teknisyenlerin ilerini
gzden geirmesi ve i sresinde st dzey ilgi gstermeleri salanr.
Ayrca, baz zor sahneler daha az maliyetle yeniden ekilebilir.
9. Kurgu: Bu kapsamda yaplm olan kaytlarn en iyilerinin seilmesi ve bunlarn senaryo uyarnca birletirilmesi sz konusudur.
Kurgu ilemi yaplrken sreklilik, bileiklik balam ve etik ilkelerine
uymak gerekir. Kurgu ilemi iin gelitirilmi eitli rnler vardr.
Microsoft Video for Windows, Pro Movie Spestrum, Media Merge,
Splice ve Video Blaster, eitim amal video filmi oluturmak iin hazrlanm rnlerdir. Bu rnler farkl kaynaklardan elde edilen verileri
kesmeyi, kopyalamay ve yaptrmay salar34.
Video ile Materyallerinin Yararlar ve Snrllklar

Video kayt teknolojileri televizyonun sunduu grnt ve sese
daha kolay ulalmasn salamaktadr. Bunlar, elenceli ve eitsel
deeri olan grntler ile sesleri evlere ve snflara sunmaktadr. Video,
renciler iin hazrlanm basl materyalleri desteklemektedir. Eitim
amacyla hazrlanm hareketli filmlerle karlatrldnda video ile
birlikte kullanlan materyallerin bir ok yararnn olduu grlr.
Kurgu ilemi
yaplrken sreklilik, bileiklik
balam ve etik
ilkelerine uymak
gerekir.
Video kayt
teknolojileri
televizyonun
sunduu grnt
ve sese daha
kolay ulalmasn
salamaktadr.
Video, renciler
iin hazrlanm
basl materyalleri
desteklemektedir.
194
Yararlar: Video ile birlikte kullanlan materyallerin balca yararlarnn unlar olduunu syleyebiliriz:
Edinilmesi, kullanlmas, oaltlmas ve saklanmas kolaydr.
Her an izlenebilir.
Grnt ve ses kalitesi kaybolmakszn birok kez kullanlabilir.
Filme gre ykleme daha kolaydr.
Video yardmyla materyalin istenen blmne daha hzl gei yaplabilir.
Video evlerde yaygnlatndan daha ok sayda renci bo
zamanlarnda retim kasetlerini kullanabilir.
Canl ya da kayt video programlar, kablo yoluyla pek ok snfa, uydu yoluyla da annda tm dnyaya sunulabilir.
Video filminin tm ya da blmleri, zamannda, etkili kullanm ve sunum iin bilgisayar belleine dorudan yklenebilir.
Video materyallerinin hareketli

filmlerle karlatrlmasyla grlen
en nemli snrll, grnt niteliinin dk
oluudur.
Snrllklar: Video filmlerinin hareketli filmlerle karlatrlmasyla snrllklarnn olduu da grlr. Video materyallerinin hareketli
filmlerle karlatrlmasyla grlen en nemli snrll, grnt niteliinin dk oluudur. Film ve video filminin niteliini ortaya koyabilmek iin film ve video filmi izlemek gerekir. Ayrca, retim hedefleri iyi bir grsel ayrm gerektiriyorsa, o zaman fotorafik sunum gereksinimi ortaya kmaktadr. Ancak, ok sayda renci iin bir olay hemen sunulmak zere kaydedilecekse o zaman da video teknolojileri
gereklidir.
Lazer Video Disklerin Yararlar ve Snrllklar

Lazer video disklerin de, video bantlara gre daha ok yararnn
olduunu syleyebiliriz.
Yararlar: Lazer video disklerin video bantlarna gre yararlar
unlardr:
Grnt ve ses daha ge ypranr.
Manyetizmadan etkilenmez.
Krlmaya kar dayankldr.
Grnt ve ses daha nettir.
Grnt ve ses sralanarak sunulabilmektedir.
Snrllklar: Video disklerin balca iki snrll vardr. Bunlardan; birisi baz video disklerin yeniden kullanmak zere silinememesi,
dieri video disk retiminin, dier bir deyile video diske ykl olarak
retilen rnn retim maliyetinin az da olsa yksek oluudur. Video
disk aralarnn da snrll vardr. Bu snrllk ise video disk aralar,

CD-ROM srcleri ve modemleri olan bilgisayarlarla karlatrldnda snrl kullanm salayan tek amal aralar oluudur.
zet
Gnmzn en nemli kitle iletiim arac olan televizyondan nce
filmler hazrlanmtr. lk makaral film 1888 ylnda George Eastman
tarafndan bulunmutur. Birka yl sonra Thomas Edisonun asistan
William Dickson makaral filmleri 30 saniyelik hareketli filmler oluturmada kullanmtr. 1890l yllarn ortasnda kineskoplar kullanlmaya balanmtr. Fransada Lumier Kardeler film yapmnda yksek
hzl kameralarla almalarn srdrmlerdir. 1895 ylnn Aralk
aynda Lumier kardeler dnyann ilk tecimsel film tiyatrosunu Pariste
amlardr.
1920li yllarn sonunda filmler hareketin yan sra ses de kazanmtr. 1920li yllarda eitim filmleri daha ok din eitimi veren okullar tarafndan kullanlmtr. Eitim filmlerini kullanma bakmndan din
eitimi veren okullar, retmen yetitiren kurumlar izlemitir. Daha
sonraki yllarda ilkretim ve orta retim basamandaki okullarda
eitim filmlerinin kullanm yaygnlamtr.
1920li yllarda televizyon yaynlaryla ilgili nemli gelimeler de
olmutur. 1923 ylnda Washingtondaki bir laboratuarda ilk televizyon
deneme yayn yaplmtr. Charles F. Jenkins tarafndan yaplan bu
yayn skoyal bilim adam Logie Bairdin 1926 ylnda yapt deneme yayn izlemitir.
lk dzenli televizyon yayn 1936 ylnda ngilterede balatlmtr. ngilterenin ardndan 1939 ylnda Amerika Birleik Devletlerinde
ve Sovyetler Birliinde dzenli televizyon yaynlarna geilmitir. Trkiyede ise televizyon yaynlar 1968 ylnda balatlmtr.
Televizyon yaynlarnn balamasyla birlikte evlerin ouna ksa
srede televizyon girmitir. Televizyonun evlere girmesiyle bir yandan
toplum daha ok konuur olmu, dier yandan da toplumdaki elikiler
ortaya serilmitir.
Ortalama bir evde televizyon bir gnde yaklak 7 saat aktr. ocuklar haftada 25 saat televizyon izlemektedir. En nemli ocuk program, 1969 ylnda oluturulan Susam Sokadr. Bu program, ocuklarn dikkatlerini hayvanlara, izgi filmlere, mzie kaydrarak onlarn
ilgilerini ekmektedir. Genlere ve yetikinlere ynelik de birok program vardr. zellikle belgeseller bilgilendirici ve dnce yaratcdr.
Kbrs Bar Harekat, pek Yolu, Cumhuriyet, Kba Krizi, Vietnam
Sava ve Watergate konularndaki programlar izleyicilerin yakn tarih
195
196
konusunda dnmesini salamaktadr. ou program snf ortamnda

baar kazanabilmektedir.
Baz programlarn snf ortamnda kullanlmasnn baarl olmasnda balca iki neden olduunu syleyebiliriz. Bunlardan birincisi bu
programlarn video kasetlerde hazr oluu ve gerektiinde izlenebilmesidir. Bir dier neden de, programlara ait alma rehberlerinin olmasdr. alma rehberleri konuyu zetlemekte, sorular sunmakta, hazrlk ve gzlem etkinlikleri iin nerilerde bulunmakta ve ek okuma kaynaklar nermektedir.
Ders ieriini dorudan sunmaya ynelik programlar da vardr.
Bunlara retim amal televizyon programlar ya da televizyon dersleri denilmektedir. Okullarn kendi televizyonlarn edinip ve kendi programlarn rettiklerinde derslerin yaynlanmaya baladn syleyebiliriz. Dier bir deyile televizyon derslerinin 1950li yllarn ortalarnda
yaynlanmaya baladn syleyebiliriz.
Gnmzde bu yaynlardan Amerika Birleik Devletleri, ngiltere,
Almanya, Trkiye ve dnyadaki daha birok lkedeki uzaktan eitim
gren rencilerin yararland bilinmektedir.
Televizyon dersleri de radyo dersleri gibi; dz anlatm, soru- yant, grme, oyunlatrma ya da tm bunlarn karmas eklinde olabilmektedir. Biimi nasl olursa olsun bir televizyon dersinin hazrlanmas,
ortaklaa planlama, btelendirme, aratrma, yaratc yaz yazma,
ekim gibi birok ilemden oluur. Radyo derslerinde olduu gibi televizyon dersinin hazrlanmas da bir ekip almasn gerektirmektedir.
Televizyon dersinin hazrlanmasyla ilgili ilemler tasarm ekibi olarak
adlandrlabilecek ekip tarafndan yrtlr.
Tasarm ekibinin sorumluluu, radyo derslerinde olduu gibi gelen neriler ve belirlenen gereksinimler dorultusunda televizyon dersinin gerekli olup olmadn, hangi kitleye hangi amalarla yneleceini
ve hedef kitlenin zelliklerinin neler olduunu belirlemekle balar.
Televizyon dersinin hazrlanmas sreci, radyo derslerinin hazrlanmas srecinde olduu gibi yapm ncesi, yapm ve yapm sonras
ilemlerinden oluur.
Yapm ncesi, bir televizyon dersinin yaplmaya balamasndan
nce gelen btn ilk sreleri kapsamaktadr. Bu sreler; televizyon
dersiyle ilgili gereksinim zmlemesi, hedefler ile stratejilerin belirlenmesi, ayrntl yknn ve senaryonun resimli yks ile senaryonun
yazmdr.
Yapm ilemleri stdyoda gerekletirilir. Radyo stdyolarnn olduu gibi televizyon stdyolarnn da genellikle temel gesi vardr.
Bu geler; ses geirmezlik, iyi akustik ve teknolojidir.
Yaplacak ekimlerde ncelikle dersin eitici olma zelliini dikkate almak gerekir. Elektronik ya da film kullanlarak deiik yntemlerle ekim yaplabilir. Gerek provann, gerekse asl ekimin sorumlusu
yapmc ynetmendir. Yapmc ynetmen dersin hazrlanmas ve retilmesinden sorumludur. retimin deiik evrelerinde onay verir ve dersin
sorumluluunu kabul eder. Televizyon derslerinin yapmnda yapmcynetmen dnda, baka grevliler de yer alr.
Televizyon derslerinde de, yapm sonras bir kurgulama srecidir.
Bir baka deyile kurgu, yaplan kaytlarn gerektiinde zel efektler de
kullanlarak birletirilmesi ya da belli grntlerin iine baka grntler de sokularak dersin ortaya karlmas ilemidir. Kurgu ilemi
yaplrken uyulmas gereken ilkeler vardr. Bu ilkeler; sreklilik, bileiklik, balam ve etiktir.
Yapm sonrasnda dersin belli ltlere gre izlenip deerlendirme
yaplmas gerekir. Deerlendirme dersin hedeflerinin gerekleme derecesini belirleme srecidir. Televizyon dersinin her aamasnda yaplmas gerekir. Ancak televizyon dersinin yaynlanmadan yaplmas ayr
bir nem tar. nk kitleye yaylacak bir dersin tmyle hatalardan
arnk olmas gerekir. Trkiyedeki televizyonda yaynlanacak bir dersin
incelenip deerlendirilmesi ncelikle 3984 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunda yer alan Yayn lkeleri
dikkate alnarak yaplmaldr. Bu deerlendirmeden sonra televizyon
dersinin niteliini ortaya koyabilecek ltlere gre deerlendirme
yapmak gerekir.
Televizyon ve kayt teknolojileri sese ve grntye daha kolay ulalmasn salamaktadr. Elenceli ve eitsel deeri olan sesler ve grntler evlere ve snflara kadar ulaabilmektedir. Daha ok yazl
gereleri desteklemek zere hazrlanan, sesleri ve grntleri kapsayan
televizyon derslerinin bir ok yarar vardr. Televizyon derslerinin yararlarna televizyonun kendisi de nemli baz yararlar salamaktadr.
Televizyonun en nemli yarar ise olgu ve olaylar olduu anda olduu
gibi vermesidir. Televizyon derslerinin televizyondan ve derslerden
kaynaklanan baz snrllklar da vardr.
Kayt yapabilen video 1956 ylnda ortaya kmtr. Televizyonla
btnleen bir ara olan videonun retim amal kullanm 1970li
yllarda yaygnlamtr. Kameralarn pazara sunulmasyla da gnmzde gelimi lkelerdeki hemen hemen her okul, ktphane ve ev
videoya kavumutur. Videonun bu kadar yaygnlamasnn balca
nedeninin olduunu syleyebiliriz. Bunlardan birincisi, kiralanan ya da
satn alnabilen video kasetlerin hemen hemen her konuyu ierebilmesidir. kincisi ise videonun filmi durdurmaya ileri geri sarmaya olanak
salamasdr. ncs de videonun uygun bir zamanda izlemek zere
televizyon programlarn kaydedebilmesidir. Video kii evde olmadn-
197
198
da bile kendi kendine kayt yapabilmektedir. Videonun farkl trleri de

vardr. Bunlar; lazer video ve etkileimli videodur.
Gnmzde video grsel iitsel ara olarak yadsnamaz bir konumdadr. Video derslerde tamamlayc ya da tamamlanan bir ara
olarak kullanlmaktadr. Ancak lkemizde yeterince kullanlmadn
syleyebiliriz.
Video ile daha etkili bir retim iin stratejiler gelitirmek gerekir.
Bu balamda retmen kendi dersi iin ncelikle u sorularn yantlarn bilmelidir:
renciler daha nce dier derslerde video ile almlar
m? Dolaysyla evdeki televizyon ve video deneyiminden daha
fazlas hesaba katlabilir mi?
Kendi dersinde ses teknolojileri ya da video filmi ile alld
m?
Kendi dersinde video ile alldysa nasl alld? Alg stne altrma yapld m? Hatta filmin algs stne belli stratejiler gelitirildi mi?
Uygun retim filmi ya da televizyon program her ders iin ya da
her konu iin retilmemi olabilir ya da bulunamayabilir. Bu durumda
teknolojik alt yapya sahip okullarda grevli ve biraz da yaratc retmenler rencileriyle birlikte derslerde yararlanlmak zere video filmi
retebilirler. renciler belgesellerin, dramalarn ve farkl programlarn retimine katlabilmektedirler.
Video kayt teknolojileri televizyonun sunduu grnt ve sese daha kolay ulalmasn salamaktadr. Bunlar, elenceli ve eitsel deeri
olan grntler ile sesleri evlere ve snflara sunmaktadr. Video, renciler iin hazrlanm basl materyalleri desteklemektedir. Eitim
amacyla hazrlanm hareketli filmlerle karlatrldnda video ile
birlikte kullanlan materyallerin bir ok yararnn olduu grlr.
Video filmlerinin hareketli filmlerle karlatrldnda baz snrllklarnn olduu da grlr. Video materyallerinin hareketli filmlerle
karlatrlmasyla grlen en nemli snrll, grnt niteliinin
dk oluudur.
1.
lk makaral filmi hangi ylda, kim bulmutur?
A)
B)
C)
D)
E)
1886 Thomas Edison

1888 George Eastman
1890 William Dickson
1892 Lumier Kardeler
1894 Andrew May
2.
1920li yllarda eitim filmleri daha ok hangi kurumlarda

kullanlmtr?
A) lkretim okullarnda
B) Orta retim okullarnda
C) niversitelerde
D) Din eitimi veren okullarda
E) Askeri okullarda
3.
Aadakilerden hangisi film ile yaplan eitimin yaygnlamasnn en nemli nedenidir?

A) Corafya ve yaam bilgisi konularn kapsayan filmlerin ok
beenilmesi.
B) retmen yetitiren kurumlarda filmle eitimin neminin anlalmas.
C) Amerikan ordusunun film ile eitilmesi.
D) ok saydaki filmin snf ortamnda yararlanlabilir olmas.
E) niversiteler tarafndan filmlerin eitsel deerinin anlalmas.
4.
5.
lk televizyon deneme yayn hangi ylda yaplmtr?

A) 1873
B) 1884
C) 1902
D) 1923
E) 1906
lk dzenli televizyon yayn hangi lkede yaplmtr?
A) Almanya
B) Amerika
C) ngiltere
D) rlanda
E) Sovyetler Birlii
6.
Aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
199
200
A) 1979 ylnda oluturulan Susam Soka filmi nemli ocuk

programdr.
B) 1884 ylnda Paul Nipkow resim tarayabilen arac gelitirmitir.
C) lk televizyon deneme yayn Charles F. Jenkis tarafndan gerekletirilmitir.
D) Trkiyede televizyon yaynlar 1968 ylnda balatlmtr.
E) Belgesel oyunlatrmalar olaylar az da olsa yanl verebilmektedir.
7.
Aadakilerden hangisi temel grevi dnceleri etkili bir

ekilde aklayabilecek grnt ve sembolleri yaratmak ve bulmak olan tasarm ekibi grevlisidir?
A) Yapmc-ynetmen
B) retim sreleri tasarmcs
C) Alan uzman
D) Senaryo yazar
E) Grafik ve video grafik uzman
8.
Aadakilerden hangisi grsel canlandrma dizisinin addr?

A) Gereksinim zmlemesi
B) Senaryo
C) Ayrntl yk
D) Resimli yk
E) Televizyon dersi
9.
Aadakilerden hangisi senaryo yazmnda konuma iinde

duraksama olduunda konulur?
A) ki nokta (..)
B) nokta (...)
C) Drt nokta (....)
D) Tek izgi (__)
E) ki izgi (__ __)
10. Aadakilerden hangisi kurgu ilemi yaplrken uyulmas gereken ilkelerden deildir?
A) Sreklilik
C) Etik
B) Bileiklik
D) Balam
E) Teknik
Yantlar
1. B
2. D
3. C
4. D
5. C
6. A
7. E
8. D
9. B
10. E
Kaynaklar
2
3
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Hackbarth, S.(1996), The Educational Technology Handbook: A

Englewood Cliffs Educational Technology Publications.
Alkan, C. (1977), Eitim Teknolojisi, Kuramlar, Yntemler, Ankara:
Yargolu Matbaas.
Kaya, Z. (1998), Akretim Lisesi Televizyon Programlarnn Deerlendirilmesi, Uzaktan Eitim, Distance Education K-Winter. ss.
Aziz, A.(1982), Radyo ve Televizyonla Eitim, Ankara: Ankara niversitesi Eitim Fakltesi, Eitim Aratrmalar Merkezi Yayn No 2.
http://members.tripod.com/selweb/insan.htm (27. 01. 2005).
http://www.ihm.8m.com/b1iheb.htm (27. 01. 2005).
http://www.atlikarincam.com/haklar2.htm (27. 01. 2005).
http://atabim.sitemynet.com/seminer3.htm (27. 01. 2005).
Alkan, C. (1987), Akretim Uzaktan Eitim Sistemlerinin Karlatrmal Olarak ncelenmesi, Ankara: Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar No 157.
Kartal, B.(1998), Hagen Uzaktan retim niversitesi ve Trk Uzaktan
retim Sistemi Asndan Deerlendirilmesi Trkiye kinci Uluslararas Uzaktan Eitim Sempozyumu Bildirileri, 4-8 Mays, Ankara: Film
Radyo Televizyonla Eitim Bakanl ve Uzaktan Eitim Vakf.
Kaya, Z. ve Gr, G.(1998-1999), Almanyada Uzaktan Eitim: Fern
Universitaet rnei, Uzaktan Eitim, Yaz, K.
Varol, A. ve Varol, N. (1998, 1999) Almanyada Uzaktan Eitim niversitesi, Uzaktan Eitim, Yaz, K.
Milli Eitim Bakanl (1993), Medya Tasarm Kurs Notlar, Ankara:
Film Radyo Televizyonla Eitim Bakanl.
201
202
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34

Miller, W.(1993), Senaryo Yazm (ev: Y. Bykeren, Y. Demir ve N.
Esen) Eskiehir: Anadolu niversitesi letiim Bilimleri Fakltesi Yaynlar
No 15.
Kl, L.(1987) ,Televizyon Eitim Programlarnda Yapm- Ynetim.
Eskiehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar.
Parsa, S. (1994), Televizyon Estetii, zmir: Ee niversitesi Basmevi.
Ghan, N.(1988), Sistem Yaklamyla Televizyon Eitim Program
Yapm Akretim Fakltesi rnei- , Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar No 286.
Ghan, N.(1988), a.g.e.
Ghan, N.(1988), a.g.e.
MacKenzie, N., Postgate, R. and Schupman, J. (1975), Open Learning
System and Problems in Post-Secondary Education, The Unesco Press.
MacKenzie, N., Postgate, R. and Schupman, J. (1975), a.g.e.
Ergin, A. (1995), retim Teknolojisi letiim, Ankara:Pegem Personel
Eitim Merkezi Yayn No 17.
Verdiun, J.R. ve Clark, T. A. (1994), Uzaktan Eitim: Etkin Uygulama
Esaslar, Eskiehir: Anadolu niversitesi.
Ergin, A. (1995), a.g.e.
Alkan, C. (1988) Bir retim Ortam Olarak Video, Eitim Bilimleri Dergisi No:21 ss. 265-270.
Bilgisayarl renme Kaynaklar
205
nite alt
BLGSAYARLI RENME
KAYNAKLARI
renme Hedefleri
bilgisayarlarn tarihsel geliimini aklayabilecek,
bilgisayarl renme kaynaklarn tanyabilecek,
bilgisayar destekli retim yazlmlarnn zelliklerini kavrayabilecek,
bilgisayarla ynetilen retimin ilevlerini aklayabilecek,
bilgisayarla desteklenen renme kaynaklarnn zelliklerini
sayabilecek,
bilgisayarl oklu ortamlarn zelliklerini tanyabilecek,
bilgisayarl renme kaynaklarndan yararlanmada ergonominin nemini kavrayabilecek,
bilgisayarl renme kaynaklarnn yararlarn ve snrlklarn
tanyabileceksiniz.
206
indekiler

Giri
lk Bilgisayarlar ve Eitimde Kullanlmas
Bilgisayar Destekli retim
Bilgisayarla Ynetilen retim
Bilgisayarla Desteklenen renme Kaynaklar
oklu Ortamlar
Bilgisayarl renme Kaynaklaryla lgili Ergonomi
Bilgisayarl renme Kaynaklarnn Yararlar ve Snrllklar
zet
Yararlanlan Kaynaklar
207
Giri
Birok alanda olduu gibi bilgisayarlarn eitim amal kullanm
da giderek yaygnlamaktadr. Bilgisayar eitim amal olarak kullanan
kurumlarda bilgisayarl renmeden ska sz edilmektedir. Eitimde
bilgisayarl renme, bilgisayarl renme kaynaklaryla gereklemektedir. Bilgisayarl renme kaynaklar renmeyi daha elenceli ve
kolay hale getirir.
Bu blmde srasyla; ilk bilgisayarlar ve eitimde kullanlmas,
bilgisayar destekli retim, bilgisayarla ynetilen retim, bilgisayarla
desteklenen renme kaynaklar, oklu ortamlar, bilgisayarl renme
kaynaklaryla ilgili ergonomi ile bilgisayarl renme kaynaklarnn
yararlar ve snrllklar konular aklanmaktadr.
lk Bilgisayarlar ve Eitimde Kullanlmas

Gnmzdeki yapsna benzeyen ilk bilgisayar tasarm 1830 ylnda Charles Babbage tarafndan yaplmtr. Fark motoru olarak adlandrlabilecek bu bilgisayar matematiksel ilikileri hesaplayp, tablolar
halinde yazdrmak amacyla tasarlanmtr.
1890 ylnda Amerikada nfus saym sonular, kartlara kodlanarak otomatik makinelerde deerlendirilmitir.
kinci Dnya Sava ncesinde ve srasnda hzl bilgi ileme ve
hesaplama gerei nedeniyle bilgisayarlarn gelitirilmesi hzlanmtr.
Alman Kondrad Zuse 1936 ylnda Z1 adn verdii ve ikili say sistemiyle alan ilk mekanik bilgisayar yapmtr. Zusenin amatrce
yapt Z1in yeteneklerini gren Alman Hava Kuvvetleri, atlardaki ve
uak kanatlarnn retimindeki baz hatalarn giderilmesi iin yaplmas
gereken hesaplamalarda kullanlmak zere sipari ile Z3 adn verdii
bilgisayar rettirmitir.
1947 ylnda transistorun bulunuu ve 1952 ylnda tecimsel amala kullanlmas bilgisayarda hzl gelimeyi balatmtr. Seri olarak
retilen ve tecimsel amala pazarlanan ilk bilgisayar UNIAC 1dir1.
1955 ylnda bilgisayar teknolojisinde nemli gelime olmutur.
Bu gelimeler; radyo lambas yerine transistorun kullanlmas, ekirdek
bellein retilmesi ve ileri dzeyde programlama dillerinin gelitirilmesidir.
1958 ylnda btnleik devrelerin bulunmasyla; bu yl bilgisayarlarn kltlmesi ve kapasitelerinin artrlmasnn balang yl olmutur.
1977 ylnda
Stephen Jobs ile
Steve Wozniak
birlikte ilk Apple
marka bilgisayar
gelitirmitir.
Gnmzdeki
yapsna benzeyen ilk bilgisayar
tasarm 1830
ylnda Charles
Babbage tarafndan yaplmtr.
Alman Kondrad
Zuse 1936 ylnda
Z1 adn verdii ve
ikili say sistemiyle
alan ilk mekanik bilgisayar
yapmtr.
208
1970li yllar kiisel bilgisayarlarn ok hzl gelitii bir dnem

olmutur. Gerek kapasiteleri, gerekse hzlar ok artm ve daha nce
byk bilgisayarlarda yaplanlar bunlarla yaplabilir duruma gelmitir.
1976 ylnda Commodore ve Atari marka bilgisayarlar, fiyatlarnn
da uygunluu ile bilgisayarlarn yaygnlamasna byk katkda bulunmutur.
1977 ylnda Stephen Jobs ile Steve Wozniak birlikte ilk Apple
marka bilgisayar gelitirmitir.
ngiliz Clive Sinclair 1980 ylnda Zilog Z80 mikro ilemcisini
kullanarak, ucuzluu ile herkesin sahip olabilecei Sinclair ZX80 mikrobilgisayarn piyasaya srmtr.
1981 ylnda IBM firmas gl bir ekilde piyasaya girerek bilgisayar alannda adeta standart olmutur. Daha sonra piyasaya 80286
mikro ilemcili kiisel bilgisayarlar kmtr. 1987 ylnda 80386, 1990
ylnda 80486 mikro ilemcilerle donatlm kiisel bilgisayarlar yaygnlamtr.
1994 ylnda ise Pentiumlar piyasaya srlmtr2. Gnmzde
bilgisayar alanndaki gelimeler devam etmektedir.
Bilgisayar yalnzca bilgi almaz; bilgiyi iler,
kaydeder ve saklar. Bilgisayarn en nemli yeri,
merkezi ilem birimidir. Bu birim komutlar yorumlar, verilerde ilem yapar ve sistemin etkinliklerini
koordine eder. Bilgisayarn bu birimi, elektronik
bileeni bulunan mikro ilemcidir. Dier ipler iki
tr bellei oluturur. Bunlardan biri RAM olarak adlandrlan rastgele
eriim belleidir. Bu bellek komutlar ve deitirilebilecek verileri barndrr. Kullancnn kulland ve enerji kesilince kaybolan bellektir.
Dieri ise ROM olarak adlandrlan yalnzca oku belleidir. Bu bellek
sistemin kulland ve yalnzca okunabilir bellektir. ROM bellei kullanclar tarafndan kullanlamaz ve sabittir.
Test puanlar, istatistik, renci yantlar gibi bilgiler klavye,
mouse, manyetik teyp, disket, CD, k kalemi, dokunmaya duyarl
ekran, barkot okuyucu ya da mikrofon yoluyla bilgisayara girilebilmektedir. Bilgisayarla ilgili ktlar monitrde gsterilebilir. Modem ad
verilen ara ile dijital kt analog sinyallere dntrlerek, telefon
hatlaryla dnyann herhangi bir yerindeki dier bilgisayarlara aktarlr3.
Bilgisayarn ilemesi iin yazlm ad verilen programlar gerekir.
Gnmz bilgisayar yazlmlar kk plastik disketlerde ve CDlerde
kullanma hazr gelmektedir. Bilgisayar belleine yklendiinde yazlm
kiinin oyun oynamasna, yaz yazmasna, bilgi bulmasna, bilgi organi-
Modem ad verilen
ara ile dijital kt
analog sinyallere
dntrlerek,
telefon hatlaryla
dnyann herhangi bir yerindeki
dier bilgisayarlara aktarlr
Bilgisayarn
ilemesi iin
yazlm ad verilen
programlar gerekir.
Bilgisayar, bireylerle hzla etkileime girmeyi,
eitli biimlerdeki
ok sayda bilgiyi
saklayp ilemeyi
ve geni bir dizi
grsel-iitsel
girdiyi gstermek
iin dier medya
ze etmesine, eitim grmesine ve daha birok ilevi yerine getirmesine

olanak vermektedir.
Bilgisayar, bireylerle hzla etkileime girmeyi, eitli biimlerdeki
ok sayda bilgiyi saklayp ilemeyi ve geni bir dizi grsel-iitsel girdiyi gstermek iin dier medya aralaryla birlikte kullanmay salayabilmektedir. Bilgisayar bu zellikleriyle retimde potansiyelini de
ortaya koymaktadr. eitli retim etkinliklerinde bilgisayarn kullanlmas giderek yaygnlamaktadr.
Bilgisayarlarn eitim amal kullanmna ilikin ilk almalarn
1950li yllara dayandn syleyebiliriz.
1959 ylnda Donald Bitzer ABD ve Avrupadaki merkezi bilgisayarlarn uydu ve telefonla birbirine bal sistem an oluturmutur. Bu
a araclyla deiik terminallerden retim materyallerine giri salanmtr. Bir dier proje de Standford Matematik Bilimleri Enstitsndeki bilgisayarla donatlan renme laboratuarnda Richard Atkinson ve
Patrick Suppes tarafndan balatlmtr. Projede renme sreciyle ilgili
aratrmalar yaplm ve ders donanm yaratmada bulgulardan yararlanlmtr. Daha sonra 1965-1966 yllarnda bu enstitden lise rencilerine bilgisayarl matematik dersleri verilmitir. Bir sonraki almalarda
da yzlerce ilkokul rencisine matematik ve okuma dersi verilmitir.
Bunu deiik dzeylerde deiik dersler izlemitir.
1980li yllardan beri bilgisayar donanm ve yazlmnda yaanan
nemli ilerlemeler, bilgisayarl renmenin niversiteye dayal gsterim
olmaktan kp snfta ve evlerde gereklemesini salamtr.
lk bilgisayarlarn eitimde nasl kullanldn aklaynz.
Bilgisayarlarn eitimdeki rol giderek artmaktadr.
retim etkinliklerinde renci odakl yaklam benimseyerek bilgisayar kullanan kurumlarda bilgisayara dayal renmeden ya da bilgisayarl renmeden ska sz edilmektedir. Bilgisayarl renme terimi
kavrayc dier bir deyile emsiye nitelii tayan bir terimdir. Bilgisayar destekli retim, bilgisayarla ynetilen retim ve bilgisayarla desteklenen renme kaynaklar terimleri bilgisayarl renme terimi
kapsamnda yer almaktadr.
Bilgisayarl renme kaynaklarn balca grupta toplayabiliriz. Aadaki izimde grld gibi bunlar; bilgisayar destekli retim, bilgisayarla ynetilen retim ve bilgisayarla desteklenen renme kaynaklardr.
Bilgisayar destekli
retim (BD),
ders ieriini
209

BLGSAYARLI
RENME KAYNAKLARI
Bilgisayar
Destekli retim
Bilgisayarla
Ynetilen retim
Bilgisayarla Desteklenen
renme Kaynaklar
Bilgisayar Destekli retim

Bilgisayar destekli retim (BD), ders ieriini sunmak iin bir
bilgisayarn renciyle dorudan etkileime girmesi iin kullanlmasdr. retimi sunmada bilgisayarn etkili olup olmad uzun sre tartlmtr. Ayrca, bilgisayarn retimde gerekten ie yarayp yaramadn belirlemek zere birok deneysel aratrma da yaplmtr. Bu
aratrmalar, tm retim alanlarnda bilgisayarn giderek nem kazandn gstermektedir. Kullik ve dierlerinin bir dizi aratrma bulgusunu zetledii almasnda, bilgisayar destekli retimin, geleneksel
retime oranla, renci eriilerini %10 ile %18 arasnda artrdklar
belirtilmektedir4. Ancak, bilgisayarn olumlu etkisi de, retim gereksiniminin iyi belirlenmesine balanmaktadr.
BD, uygun renme ortamlarnda uygulanr bir retim aracdr.
BDnn uygulanmasnda kullanlan alt deiik yazlm tr vardr.
Bunlar; birebir retim, altrma ve tekrar, retimsel oyun, model
oluturma, benzetim ve problem zme yazlmlardr.
Birebir retim Yazlmlar: BD alannda yeni olan kiiler iin
en fazla bilinen tr budur. Bu trde, renci yazlmla birebir etkileimdedir. Derste baz bilgiler sunulur ve daha sonra rencinin anlayp
anlamad ya da ne lde anlad kontrol edilir. Bu sre, ders boyunca tekrar edilir. renci eer anlamsa, ilk konu yeni bir ekilde
sunulur. Pekitirme sreci, renciye dorulayc yorumlar sunar. Birebir retim yazlmlar herhangi bir nedenden dolay dersi karm olan
rencilere de byk kolaylklar salar. renci kard derse ait
yazlm alarak bir sonraki derse hazr duruma gelebilir5. yi bir birebir retim yazlmnn "dallandrma" biiminde hazrlanm olmas
gerekir. Dallandrma biiminde hazrlanm yazlm rencinin, renme srecine etkin katlmn salar. Dallara ayrlm yazlmdaki bir
dersin genel yaps aadaki izimde verilmitir.
1. Bilgi
1. Bilgi (Farkl
Yaklam)
Soru
En Dou Yant
210
Yanl
Yant
1a.Bilgi
Soru
2.Bilgi
Birebir retim
yazlmlar herhangi bir nedenden dolay dersi
karm olan
rencilere de
byk kolaylklar
salar.
yi bir birebir
retim yazlmnn "dallandrma"
biiminde hazrlanm olmas
gerekir. Dallandrma biiminde
hazrlanm
yazlm rencinin, renme
srecine etkin
katlmn salar.
Dallara Ayrlm Bir Yazlmdaki Dersin Genel Yaps6.
izimdeki yapnn etkileimli olmas gerekir. Etkileim rencinin

derse katlmn salar. Bylelikle de renme edilgen, dier bir deyile
pasif olarak gereklemez.
Birebir retim yazlmlarnn dorusal olanlar da vardr. Dorusal
olarak hazrlanm yazlmlar "sayfa evirenler" olarak da adlandrlabilmektedir. Bu tr yazlmlar birebir retim iin kt bir rnek olarak
kabul edilir. Dorusal olarak hazrlanm yazlmdaki dersin genel yaps aadaki izimde verilmitir.
211
212
1.Bilgi
2.Bilgi
3.Bilgi
Soru
4.Bilgi
Dorusal Olarak Hazrlanm Yazlmdaki Dersin Genel Yaps7.
Yukardaki izimde de grld gibi, bu tr bir yapda ok az etkileim vardr. Etkileimin az olmas dorusal olarak hazrlanm yazlmdaki dersin niteliini drmektedir. Bu tr bir ders oluturmak ok
fazla aba harcamay gerektirmemektedir. Az aba harcanmas da dorusal olarak hazrlanm yazlmdaki dersin maliyetini olduka drmektedir.
Altrma ve tekrar
yazlmlarnn
daha az abayla
Altrma ve Tekrar Yazlmlar: Bu yazlmlar da BDde
retilmesi, deerli
yaygn
olarak kullanlmaktadr. Yaygn olarak kullanlmasnn nedenleolmad anlamna
rinden biri, bu tr yazlmlarn dier yazlmlara gre daha az abayla
gelmemektedir.
Altrma ve tekrar retilmesidir. Altrma ve tekrar yazlmlarnn daha az abayla retilyazlmlar oldukmesi, deerli olmad anlamna gelmemektedir. Altrma ve tekrar
a deerlidir.
yazlmlar olduka deerlidir. Altrma, renciye sorunlarn srekli
Altrma, renolarak sunulmasdr.
ciye sorunlarn
srekli olarak
sunulmasdr.rnein; altrmalarda rencilere "2 ile 5 ka eder?" gibi sorular sorulur.
renci bu soruya yant verdikten sonra " art drt ka eder?" gibi bir
baka soru sorulur.
Altrma ve tekrar yazlmlarndaki dersin genel yaps aadaki
izimde verilmitir.
1-n arasndaki sorular
1.soru
213
Rapor
Altrma ve Tekrar Yazlmlarndaki Bir Dersin Genel Yaps8.
izimde grld gibi deiik sorulardan sonra sistem renciye,
sorulan toplam soru saysn, doru ve yanl yantlarn saylarn ve
yantlara ilikin aklamalar gsteren bir rapor sunabilmektedir. Toplama ilemleri, altrma tekniinin basit bir rneidir. Bilgisayar destekli retimin altrma ve tekrar yazlmlar zor olarak nitelenen derslerde de baaryla kullanlabilmektedir.
Birebir retim yazlmlar ile altrma ve tekrar yazlmlarnn benzer ve
farkl ynleri nelerdir?
retimsel Oyun Yazlmlar: BDde retimsel oyun, her zaman bir "oyun"olarak grlmez. retimsel oyun yazlmlarnda elence esinin yer almas artc olmamaldr. BD oyununda bilgisayar
tablolara bakar, puanlar toplar ve kaydeder. renciler oyun iinde yer
alan olaylar zerinde odaklar. Ne yazk ki elence ile renme arasna
bir izgi ekmek her zaman kolay olmamaktadr. Aslnda byle bir
izgiye pek gerek de yoktur. nk, oyun oynarken de renme gereklemektedir.
retimsel oyunlar, renmeyi ynlendirmede geerli ve uzmanca
bir yol olarak kabul edilmektedir. nceden baz insanlar, rencilerin
renmekten zevk alarak deerli bir deneyim edinebileceklerine inanamyorlard. Bu nyarg nedeniyle BDnn bu tr btn retim alanlarnda kullanlmamaktadr9. nk, oyun seimi ayrt etme gerektirir.
Oyunlar, bir uzaktan eitim kurumunun bilgisayar destekli retime
geiinde ilk evre olarak dnlmemelidir.
retimsel oyunlarn temelini ou zaman modeller oluturur.
Oyunlarda kullanlan modellerin geerlilik dzeyleri deimektedir.
retimsel bir oyunda hedefler, puanlama ve rekabet gesi bulunur. Bu
rekabet gesi kiinin kendisiyle rekabet etmesiyle ilgili de olabilir.
214
BDde bir
sisteminin, baka
bir sistemi ya da
sreci temsil
etmede kullanlmas model
oluturmadr.
Benzetim, gerek
yaamdaki olaylarn kontroll bir
ekilde temsil
edilmesi olarak
tanmlanabilir
Model Oluturma Yazlmlar: BDde bir sisteminin, baka bir

sistemi ya da sreci temsil etmede kullanlmas model oluturmadr.
Model oluturma yazlmlarnda renci, deer deitirebilir ve modeldeki deiimin etkilerini grebilir. Bir model, sistemin gereki olmayan gsterimidir. Evren modeli buna bir rnektir. renci modeldeki
doum oran, lm oran ya da ocuk oran gibi demografik deikenleri deitirebilir. renci bu deiikliklerin yarataca sonular grr.
Bunlar bir tabloda ya da grafikte gsterebilir. renci zamanla nfustaki etkileri grr. Nfusu yeterli ekilde model alabilir, ancak bu gereki gsterimler oluturmaz10.
Benzetim Yazlmlar: Benzetim, gerek yaamdaki olaylarn
kontroll bir ekilde temsil edilmesi olarak tanmlanabilir11. Benzetimde
belli lde gereklik bulunacak biimde bir durum ya da aracn gsterimi yer alr. Benzetim yazlmlarnda bilgisayar, donanm, ara, sistem
ya da alt sistemin bir paras benzetilebilir. Benzetim, rencinin bir
donanm kullanma deneyimine sahip olmasn salar. Benzetimin
olumlu yn, donanma zarar vermeden ya da renci zarar grmeden
renmeyi gerekletirmesidir. Benzetim yazlmlar, benzetimin el ile
yaplmasn, ya da hem elle hem de bilgisayar desteiyle oluturulmasn ya da yalnzca bilgisayar gcyle yaplmasn salayabilmektedir.
Model oluturma yazlmlar ile benzetim yazlmlarnn benzer ve farkl

ynlerini belirleyiniz.
Sorun zme Yazlmlar: Eitimin en nemli grevlerinden biri,
rencilerde karlatklar sorunlar zme becerisini gelitirmektir.
Ancak, sorun zmnn retilmesi kadar, sorunu zmek iin gerekli
bilginin de retilmesi gerekmektedir12. Sorun zmede renci almasyla ilgili bir sorunu zmek iin bir ara olarak bilgisayar kullanr.
Herhangi bir yazlm kullanlabilir. Bu, rencinin hangi beceriye gereksinimi olduuna baldr.
Eitimin en nemli
grevlerinden biri,
rencilerde
karlatklar
sorunlar zme
becerisini gelitirrnein; sorun zme her zaman matematik ve fen bilgisi gibi derslerinin
mektir.
retiminde uygulanabilir.
Sorun zmede
renci almasyla ilgili bir
sorunu zmek
iin bir ara olarak
bilgisayar kullanr.
BD Yazlmlarnn Hazrlanmas: BDye ynelik ders yazlmlarnn hazrlanmas, radyo ve televizyon derslerinde olduu gibi bir
ekip almasn gerektirir. Ders yazlmlarnn hazrlanmasnda genelde
en az alt grupta toplanlabilecek grevliler yer alr.
Bunlar; zmlemeci, planlamac, ierik uzman, ders gelitirici,
medya uzman ve programcdr.
Ders Yazlm Ekibi Grevlileri
YAZILIM EKB
DERS
zmlemeci
YAZILIM
EKB
Medya Uzman
erik Uzman
Planlamac
Ders Gelitirici
Programc
zmlemeci
derse ilikin
Ders yazlmnn hazrlanmasnda grev alanlarn rolleri nem tar. Bir kii, bir ya da daha fazla rol stlenebilir. Bir kii tek bana alrken zaman zaman tm rolleri de stlenebilir. Ders yazlm hazrlama
ekibinde grev alanlarn balca rolleri unlardr:
zmlemeci: zmlemeci derse ilikin zmlemeleri yapar.
zmleme ilemi ders yazlm hazrlama srecindeki ilk ve en nemli bir basamaktr. zmlemeci renme koullarn belirler ve gerekli
retimin doas ve kapsamn aklar.
Planlamac: Planlamac, retim plan ve yntemlerden sorumludur. Planlamac zellikle ders gelitiren kiiler ve ders uzmanlar ile
olmak zere ekibin dier yeleriyle yakn ilikiler kurar.
erik Uzman: Ders konularn en iyi bilen kiidir. erik uzman,
genelde ekibin srekli yesi deildir.
Ders Gelitirici: Bu kii, plana bal olarak ders yazlmn retir.
Ayrca metni yazp grafiklerde oluturabilir. Ayr bir medya uzman
olmadan bu ilevleri yapabilirler.
Medya Uzman : Ders yazlmnn, metin, ses, grnt, animasyon
ve slaytlar iermesi gerekir. Medya uzmannn desteiyle yazlmn
nitelii arttrabilir.
Programc: Programc veri girii yapan kiidir. Veri girii yaplrken ders yazlm yazm sistemleri kullanlr. Programc ders yazlm
yaratmak iin yaz dilini ya da renmeye zg bilgisayar dilini ve
gelitirme aralarn kullanr.
Ders yazlmn hazrlanmas daha ok televizyon derslerinin hazrlanmasna benzemektedir. Ders yazlmlarnn hazrlanmasnda
grevli ekip yaz dili kullanmna ilikin zorunluluu azaltmak iin
programcsz sistemlere de ynelebilir. Bu sistemlere yazar sistemleri
denilmektedir.
Ders yazlm gelitirme konusunda ok sayda yazar sistemi bulunmaktadr. Bu tr sistemlerin yaygn kullanm, ders gelitirme maliyetini nemli oranda azaltmtr. Ayrca, yazar sistemleri daha nitelikli
ders yazlmna giden yolda destek olur.
BD yazlmnn "renci dostu" olmasnda ok byk eitlilik
vardr. yi tasarlanan ders yazlm uyum yaratr. Bu da renmeyi kolaylatrr. renciler, ders yazlm "altyapsndaki" uyumdan yararlanrlar.
YAZILIM DEERLENDRME KONTROL LSTES

LTLER
Dereceler
215
yi
Orta
Zayf
ok zayf
Kurulum ve letim
Kurulum kolayl
eitli donanmlara uygunluu
eitli yazlmlara uygunluk/ yazlmlardan bamszl
Yazlmn iletimi iin gerek duyulan
bekleme sresi
erik
Hedef kitleye uygunluu
Hedeflerin kullancya tantlmas
Hazrbulunuluk gereksinimi
Bilimsel uygunluu
Gncellii
Yanszl
Basitten karmaa tasarm
Somuttan soyuta tasarm
Kk admlarla sunumu
Tanmlarn program kapsamna uygunluu
Farkl renme olanaklar salamas
Bilgiye eriimi
rnek eitlilii
Disiplinleraras balant salamas
ok iyi

Zayf
ok zayf
Sorgulama Teknikleri
erie uygunluu
lmeye uygunluu
Sorularn konulara uygunluu
Sorularn zmlerinin yeterlilii
lgi ve Srekliliin Salanmas
Orta
LTLER
yi
Dereceler
ok iyi
216


lgi ve dikkat ekicilii
nemli bilgilere iaret edicilii
lgiyi datc unsurlardan uzakl
Zaman kullanm
renme srecine etkin katlm salama
Yaratclk
Yaratcl desteklemesi
Ak ulu sorulara yer vermesi
Yeni fikirleri desteklemesi
Kullanc Kontrol
Giri birimlerinin rahat ve kolay kullanm
Kullanc istei dorultusunda almann
kald yerden devam edilebilirlii
letim srasnda yardm zellii
Grsel kullanm esneklii
Yardmsz kullanabilme
Engellileri destekleyicilii
Kullanc kaynakl giri hatalarndan
etkilenmemesi
Kullanc tepkilerine kar esneklii
Etkin evre birimi kullanm

Orta
Zayf
ok zayf
Dnt
Dzelticilii
Bilgilendiricilii
Gdleyicilii
Aklaycl
lgi ekicilii
Yerinde, zamannda olmas
eitlilii
Gerekli aamalara ynlendiricilii
yi
LTLER
ok iyi
Dereceler

217
Deerlendirme ve Kayt Tutma

lme arac yeterlilii
Hedef-lme arac tutarll
Kullancy deerlendirme sonucundan
haberdar edebilmesi
Sonularn saklanabilirlilii
Kiisel baar bilgilerine ulam
Geliim sonularnn sunumu
stendiinde sonular iin yazc kullanm
Birden fazla kullanc kayd destei
Teknik Kalite
Yazlmn hatadan arnkl
Yazlmn metin kalitesi/okunabilirlii
Renk uyumu
Renk eitlilii
Ses kalitesi
Yerinde ses kullanm
Yerinde grafik kullanm
Grnt geilerinin uyumluluu
Grafik ve ses kullanmnn hedef kitleye
uygunluu
rnek ekran kts temini
Etkin evre birimi kullanm

Zayf
ok zayf
letim srasnda destek, adres ve telefonlarna eriimi

letim aamasnda uygun ynlendirme
aralarnn nitelii
Mnlerin aklaycl/kalitesi
Ekran sayfa yapsnn temelde deimezlii
Kullanm ipularnn bulduruculuu
Sade anlalr arayz kullanm
Kullancnn bulunduu yeri tespit edebilmesi
Yazlmn evrimii gncellenebilirlii
Orta
LTLER
yi
Dereceler
ok iyi
218

Yazlmn kurulu sistemden sorunsuz

kaldrlabilmesi
Dokmantasyon ve Destek
Kullanm klavuzu yeterlilii
Hzl balamaya olarak verici aklamalar
Kaynak nermesi

219
RNEK BDE YAZILIM TR BELRLEME FORMU
Model Oluturma
Benzetim
Problem zme
Trke
4. Snf Trke Yazlm
5. Snf Trke Yazlm
6. Snf Trke Yazlm
7. Snf Trke Yazlm
8. Snf Trke Yazlm
Matematik
4. Snf Matematik Yazlm
retimsel oyun
DERSLER
Altrma ve Tekrar
Yazlm Trleri
Birebir retim
220

PROGRAMA UYGUNLUK AISINDAN RETM

YAZILIMI DEERLENDRME FORMU
Gzlenemedi
3 2
Drdnc Snf Matematik Dersi Konularnn Uygunluu
1. Kmeler

2. Doal Saylar

3. Kesirler

4. Ondalk Kesirler

5. Toplama lemi

6. karma lemi

7. arpma lemi

8. Blme lemi

9. ller

10. Grafikler

11. Geometri

Beinci Snf Matematik Dersi Konularnn Uygunluu
1. Kmeler

2. Doal Saylar

3. Kesirler

4. Ondalk Kesirler

5. Toplama lemi

6. karma lemi

7. arpma lemi

8. Blme lemi

9. Aritmetik ortalama, Yzde ve Faiz Hesaplar

10. ller

11. Grafikler

12. Geometri

Yetersiz
Yeterli
SINIFLAR
Ksmen Yeterli
Dereceler

221
Ksmen Yeterli
Yetersiz
Gzlenemedi
Dereceler
Yeterli
222
SINIFLAR
Altnc Snf Matematik Dersi Konularnn Uygunluu
1. Kmeler

2. Nokta, Doru, Dzlem, Uzay, Doru Paras ve

In
3. Doal Saylar

4. Asal Saylar ve arpanlara Ayrma

5. Rasyonel Saylar

6. Rasyonel Saylarn Ondalk Gsterimi

7. A, gen ve eitleri

8. ller

9. Oran ve Orant

Yedinci Snf Matematik Dersi Konularnn Uygunluu
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Tam Saylar
Rasyonel Saylar Kmesi
Denklemler
Oran, Orant ve Yzdeler
Geometri
ember ve Daire
ember ve Daire
Matematik Sistemleri
statistik ve Grafikler

Sekizinci Snf Matematik Dersi Konularnn Uygunluu
1.
2.
3.
4.
5.
Gerek (Reel) Saylar

Harfli fadeler ve Denklemler
Orantl Doru Paalar ve Benzer genler
Permtasyon ve Olaslk Kavram
Yzey lleri ve Hacimleri
Yeterli
Ksmen Yeterli
Yetersiz
Gzlenemedi
Dereceler

SINIFLAR
Drdnc Snf Trke Dersi Etkinliklerinin Uygunluu
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Dinleme
Konuma
Okuma
Yazma
Dilbilgisi
Kltr
Beinci Snf Trke Dersi Etkinliklerinin Uygunluu
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Dinleme
Konuma
Okuma
Yazma
Dilbilgisi
Kltr
Altnc Snf Trke Dersi Etkinliklerinin Uygunluu
1.
2.
3.
4.
Dinleme
Konuma
Okuma
Yazma
Yedinci Snf Trke Dersi Etkinliklerinin Uygunluu
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Dinleme
Konuma
Okuma
Yazma
Dilbilgisi
Kltr
Sekizinci Snf Trke Dersi Etkinliklerinin Uygunluu
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Dinleme
Konuma
Okuma
Yazma
Dilbilgisi
Kltr
223
224
BD yazlmlarnn hazrlanma srecini aklaynz.
Bilgisayarla Ynetilen retim

Bilgisayarla
ynetilen retime
ksaca BY
diyebiliriz.
BY, her rencinin etkileim

yeteneine uygun
bir yntem sunar.
BY, uzaktan
eitim uygulayclarnn giderek
artan krtasiye
ileriyle ba
etmelerine yardmc olmak zere
uzaktan eitime
girmitir.
Bu terim BD gibi yeterince bilindik deildir. Bilgisayarla ynetilen retime ksaca BY diyebiliriz. BY retimin bilgisayarla
ynetilmesidir. BD her zaman dorudan renmeyi ierirken, BY
dorudan renmeyi iermez. Bu durum hi kukusuz BY'nn deerinin az olduunu gstermez. Maliyet olarak BY, BDye gre de
daha ekonomiktir.
BY, her rencinin etkileim yeteneine uygun bir yntem sunar.
BY, her rencinin geliimini, renme kaynann etkisini deerlendirerek uzaktan eitim uygulayclarnn yapt almay azaltr.
BY, uzaktan eitim uygulayclarnn giderek artan krtasiye ileriyle ba etmelerine yardmc olmak zere uzaktan eitime girmitir.
rencinin hzna gre sunulan retime olan ilginin artmas, renci
kaytlarnn tutulmas, notlarn puanlanmas, renci ve snf sonularnn zetlenmesine ynelik konularda uzaktan eitim uygulayclarna
zaman kazandrmaktadr. Bu da BY'nn roln arttrmaktadr. Artan
bu yeni roller unlardr:
Ders materyallerinin gvenlii.
Ders ieriinin blmlerinin zmlenmesi.
Ders materyalleri konusunda rencilerin ynlendirilmesi.
Test oluturma yardm.
renci sonularnn zmlenmesi.
BY, bamsz
olarak retimi
destekleme
ilevini de stlenmektedir.
BY dersleri
renciyi renme
deneyimlerine
ynlendirir.
BY, rencinin
kendi hzna gre
ilerlemesine
olanak verir.
BY, bamsz olarak retimi destekleme ilevini de stlenmektedir. Ancak BY, yalnzca BD'nn destek sistemi olarak dnlmektedir. Bu iki sistem uyumlu olduu iin genellikle balantl olarak
kullanlr.
BY dersleri renciyi renme deneyimlerine ynlendirir. Bunlar bilgisayar sisteminde ya da dier bir medya aracnda ya da her ikisinde de bulunabilir. Sistem otomatik olarak rencinin gelimesini
kaydeder. Uzaktan eitim uygulayclar bu kaytlar hem rencinin
renmesine yardmc olmada hem de ynetsel amalarla kullanr.
BY, rencinin kendi hzna gre ilerlemesine olanak verir. BY,
uzaktan eitim uygulayclarna retim srecinin ynetimini ve kontroln kolaylatrr. Ayrca BY, renciye ve kullancya bilgilerin edinilmesi konusunda dnt sunar.
BY sisteminin balca ilevi vardr. Bunlar; lme, talimat gelitirme ve kayt tutmadr.
BY
lme
Talimat
Gelitirme
Kayt
Tutma
lme: BYde lme, belli hedefler dorultusunda rencinin

bilgisini lmede kullanlan BD ilevidir. Bazen BD iinde gelien
renme durumunu belirlemede kullanlan ilerleme kontrolleri yer alr.
BY lmnde ise rencinin hedeflerde uzmanlamasyla renme
etkinlii sunulur. Bu belirleme BY'nn temelidir. nk bu, renme
etkinliklerini belirlemede gerekli bilgileri yeterince sunar.
Talimat Gelitirme: Talimat gelitirmede BY sistemi, yeterince
ulalamayan her bir renme hedefi iin retimsel talimat retir. Her
renci ayr bir talimat alr.
Test, rencilerin bilmedikleri blmlerin neler olduunu gsterir.
Daha sonra rencilere farkl talimatlar verilir. retim planlamas
srasnda bu talimatlar belirlenir. renciler farkl hedeflerde uzmanlat iin her bir renci gerekli olan materyallerle alabilir. BY,
renciyi yalnzca yeterince ulaamad hedefleri destekleyen renme
kaynaklarna yneltir ve her rencinin alma yapmas gereken sreyi
ksaltr. Bu da, BD ilgili retim etkisinin temelidir.
Kayt Tutma: BY sistemi srekli olarak bireylerin ve gruplarn
geliimi konusunda kayt retir ve bunlar saklar. Sistemin nemli olan
zellii bu kaytlarn otomatik olarak retilmesidir. Bunlar daha sonra
renme uzmanna verilir. Ayrca eski kayt ve raporlarn raflarda saklanmasna gerek yoktur. stendii zaman bu kaytlara baklabilir. rencinin notlar gibi belli kaytlar, renciler tarafndan da grlebilir.
BY, zorlayc bir tekniktir. Daha kk bir kaynak yatrmyla
BD yerine BY'ye sahip bir uzaktan eitim kurumunda daha iyi sonular alnabilir. BY'l bir zm belli bir uzaktan eitim kurumunda
proje ya da performans sorununu baaryla zebilir. Bir uzaktan eitim
kurumunun retimde bilgisayar kullanmaya balamasndaki en iyi yol
da BY'dr. Uzaktan eitim uygulamalarnda BY'nn kullanlmas
geleneksel yntemlerle karlatrldnda daha somut mali tasarruflar
salar.
Kk bilgisayarlarda uygulanabilen BY gelimeye devam etmektedir. Ksa sre sonra BY en iyi merkezi aralarn gcne ulaacaktr. Bunu geciktiren iki sorun vardr. Bu sorunlardan ilki daha kk
sistemlerin kapasitesidir. Dier sorun ise, gelimi bir renme ynetimi
sistemi gelitirmede gerekli abann fazla olmasdr.
BY sisteminin ilevlerini aklaynz.
225
226
Bilgisayarlarla Desteklenen renme Kaynaklar

BDK olarak ksaltlabilecek bilgisayarla desteklenen renme
kaynaklar, renmede kullanlan bilgilere ulalmasn salar.
rnein; ktphane bilgisayar deildir, ancak bilgisayarla desteklenen
renme kaynaklarndan biri saylabilir.
BDK bir ktphane olarak kullanlabilir. Bir bilgisayar yazlm
BDK' destekler. BDK verilerin incelemesini, ilenmesini ve amalar dorultusunda kullanlmasn kolaylatrr. BDK, bilgisayarl renme kaynaklarnn blm olarak grlr. BDK ile BY'nn sunduu renme kaynaklar arasnda karklk yaanabilir. BDK,
BD'nn tmyle farkl bir blmdr. BY'nn sunduu bir renme
kayna kendisiyle ilgili renme hedefini retmek iin nceden belirlenen bir retim trdr. BY'nn sunduu renme kayna, BD
dersi, video kaset, ders kitab, ses kaseti, ders ya da baka bir renme
kayna olabilir. BDK ktphane gibi renciye yardmc olur ancak
dorudan retmez.
Balca BDK; veri tabanlar, telekonferans sistemleri,
hipermedya ve uzman sistemler, etkileimli CDler, etkileimli video ve
sanal gerekliktir.
Veri Tabanlar: BDK'n en eski ekli veri tabandr. Veri taban
bir sorunu zmek iin bir araya getirilmi birbirleriyle ilikili verilerin
topluluudur. Bir bilgi havuzu olan veri taban, ayrca BDK'n iyi bir
rneidir. Veri taban renci iin yararldr ancak, dorudan kendisi
retmez. Bu yalnzca renmede kullanlabilecek bilgileri sunar.
BDK ktphaneyle ayn ekilde kullanlabilir ancak, yararl bir
BDK her zaman bilgisayar programyla desteklenir. Bilgisayar program, verilerin incelenmesini ve kullanlmasn salar.
ou uzaktan eitim kurumu rencileri birok veri tabanna

ulaabilir. Veri tabanlarna ulama yetenei arttka veri tabanlarnn
says da artacaktr. nemli olan uzaktan eitim kurumun kendi veri
tabanlarn oluturmasdr. Ayrca baz veri tabanlar CD zerinde de
bulunmaktadr. Bylelikle iletiim harcamas yaplmadan da veriler
incelenebilmektedir.
Telekonferans Sistemleri
Telekonferans Sistemleri: BDK'nn bir dier
tr de telekonferans sistemleridir. Bu sistemler, corafi olarak birbirinden uzakta bulunan kiilerin ayn
ortamda bulunuyormuasna ses, grnt, izim ve
veri gibi bilgi alveriinde bulunmasna olanak salayan sistemlerdir. Telekonferanslar, telefon hatlarnn
Ses Telekonferans
Ses ve Grafik Telekonferans
Video Telekonferans
Telekonferanslar,
telefon hatlarnn
kullanm yoluyla,
geleneksel televizyon yayncl,
uydular, ksa
dalga, kapal
devre televizyon
ve kablo yayncl, bilgisayar gibi
yollarla gerekle-
kullanm yoluyla, geleneksel televizyon yayncl, uydular, ksa dalga, kapal devre televizyon ve kablo yayncl, bilgisayar gibi yollarla
gerekletirilebilmektedir13. Telekonferans sistemleriyle iletiim eitli
biimlerde olabilir. Bilgisayar araclyla kurulan iletiim ile ilgili
yorumlar ve notlar daha sonra kullanlmak zere kaydedilebilir. Dosyalar, benzer ilgilere sahip kullanclar arasnda bilgi paylalmasna yardmc olabilir. Bireyler ve gruplar, aralarnda ders notu alverii yapabilir. Uzaktan eitim rencileri ya tek balarna ya da gruplar halinde
bulunabilirler. Grup halindeki renciler iin baka kk gruplar da
olabilir. Grup yesi renciler e zamanl alr. Tek balarna olan
renciler ise farkl zamanlarda alabilir. Bu yntemlerden her biri
rencilere ve retimi sunan kuruma farkl yararlar sunar. Uzaktan
eitim kurumlar telekonferans sistemlerini kullanr.
227
228
Bir ok lkede uzaktan eitim uygulamalarnda yaygn olarak kullanlan telekonferans sistemleri ses telekonferans, ses ve grafik telekonferans ve video telekonferans olarak snflandrlabilmektedir.
Ses Telekonferans: Audio telekonferans, corafi olarak birbirinden uzak yerlerde bulunan iki ya da daha ok kii ya da grubun telefonla
kurulan balantlar araclyla ayn anda, canl olarak ve karlkl, e
deyile iki ynl ses iletimlerine olanak salayan bir sistemdir. Ses
telekonferans sistemleri kulanm asndan olduka basit ve ucuzdur.
Sistemin temel geleri, karlkl balanty salayan bir telefon hatt ile
sesleri iletme ve dinlemede alcya bamll ortadan kaldran zel bir
tr telefondur. Bu zel tr telefonun kullanm srasnda kullanc, sesini
iletmek ya da kar tarafn sesini duymak iin alcy deil, dorudan
telefon aygtn kullanr. Telefon aygtna taklm olan mikrofon sesleri
iletmeyi, hoparlr ise gelen sesleri duymay salar. Bylece, tek bir
telefon ile kar taraftan gelen sesleri birok kiinin ayn anda duyabilmesi salanm olur14.
Ses ve grafik
telekonferans
sistemi, audio
telekonferans
sistemine ses
iletiminin yan sra
ekil,grafik,
izelge, forml,
resim, izim ya da
kroki gibihareketsiz grntlerin iletimini de
salayan bir
donanmn eklenmesiyle oluur.
Video telekonferans uygulamalar

srasnda ses
iletimi telefon
balantlar
araclyla kurulurken, hareketli
grnt iletimini
salamak zere
kablo, mikrodalga
ya da uydu gibi
birka farkl yayn
ynteminden biri
kullanlabilmektedir.
Video konferans,
canl toplant
dzenlemede de
kullanlmaktadr.
Ses ve Grafik Telekonferans: Ses ve grafik telekonferans sistemi, audio telekonferans sistemine ses iletiminin yan sra ekil,grafik,
izelge, forml, resim, izim ya da kroki gibi-hareketsiz grntlerin
iletimini de salayan bir donanmn eklenmesiyle oluur. Telefon hatt
zerinden ses sinyallerinin yan sra hareketsiz resim ve grafiklerin de
iletilmesinde faks, yava-taramal video, grafik tableti ya da bir bilgisayar ile bir projeksiyon biriminin birleiminden oluan sistemlerden
yararlanlabilmektedir. Ancak, ses ve grafik telekonferans oturumlar
srasnda sesin iletildii telefon hatt zerinden grsel gerelerin aktarm belirli bir sre iin ses iletiminin kesilmesini gerektirir. Bu sorunu
gidermek zere, grsel gerelerin iletimi iin ikinci bir telefon hatt
sisteme eklenebilir. Bununla birlikte, grsel imgelerin iletilmesinde
kullanlan faks ve benzeri aygtlar ounlukla bu imgelerin iki nokta
arasnda aktarmna elverilidir15.
Video Telekonferans: Bu sistemlerle iki ynl ses iletimine ek
olarak tek ynl hareketli grnt iletimi yaplabilmektedir. Kimi sistemler iki ynl grnt iletimine de olanak vermektedir. lkemizde de
video telekonferans ynteminden zellikle haber bltenlerinde sklkla
yararlanlmaya balanmtr. Ayrca, niversitelerde uzaktan eitim
amal video telekonferans kullanm da yaygnlamaktadr. Video telekonferans uygulamalar srasnda ses iletimi telefon balantlar araclyla kurulurken, hareketli grnt iletimini salamak zere kablo,
mikrodalga ya da uydu gibi birka farkl yayn ynteminden biri kullanlabilmektedir. Bunlarda uydu araclyla yaplan video telekonferans
en yaygn olandr16.
Video konferans, canl toplant dzenlemede de kullanlmaktadr.
Bu teknolojinin kullanlmasnda temel ama, uzaktaki gruplara bilgi
229
verilmesidir. Telekonferans uygulamalarnn ounda organize renme

beklenmez ve renme hemen hemen hi llmez.
ou video telekonferans dersinin modeli normal snftr. retim,
snfn bir blmnn baka yerde olmas dnda yz yze eitimdeki
gibidir. Bilgisayar konferansnda renciler, konferans sisteminin yazlmnn bulunduu merkezi bilgisayarla iletiim kurmak iin modemli
bir bilgisayar kullanr. retmen konuyla ilgili renci girdisi oluturan
bir balk sunar. Dier renciler ise, arkadalarnn girdileri konusunda
yorumda bulunur. retmenler ya da renciler, ilgin bir konuda gzlem yapmak zere konferans dzenleyebilir. renciler, ders kitabn,
video kaseti, bir makaleyi ya da el planlarn kullanarak devlerini yapar. retim ncesi organizasyon gereklidir. renciler, gereksinim
duymadan nce materyallere sahip olmaldr. Snfta sunulan retim ile
bu tr retim arasndaki temel fark rencilerin yalnzca oturup retmeni ve rencileri izlememesi ve derse katlmalardr. Telekonferanslarn trlerine ve zelliklerine ilikin daha ayrntl aklama internet ve
retim nitesinde yer almaktadr.
Hipermedya: BDK'n daha yeni tr hipermedyadr.
Hipermedya, metin, grafik, gerek hareketli grnt, canlandrma ya da
ses biimindeki farkl bilgi birimleri ile bu birimler arasnda kullancnn kolaylkla hareket edebilmesine elverili balant olanaklarn ieren
bilgisayar yazlmlardr17. Hipermedya, kullancnn kiisel ilgisine gre
verileri kullanmasn salar. BD'nn nceden belirlenen yolunun tersine BDK bilgisayar programlar araclyla verilere ulalmasn, verilerin incelemesini ve kullanlmasn kolaylatrr.
Hipermedya kapsaml bir terimdir. Kapsamnda hipermetin terimi
de yer alr. Hipermetin de hipermedya ile neredeyse ayn zellikleri
tayan, ancak kulland bilgi tr bakmndan farkl olan bir sistemdir.
Hipermetin, yalnzca yaz ve izelge, ekil, hareketsiz resim, kroki gibi
yazsal bilgi birimleri ile bu birimler arasnda kullancnn istedii ilikileri kurabilmesine elverili bilgisayar yazlmlardr18. Hipermedya,
hipermetnin tm yapabildiklerini ve metin dndaki kavramlar da ierir. Hipermedya ses ve mzik oluturmak zere dorudan iitsel aralarla da birletirilebilir. Uzaktan eitim kurumlar yalnzca metin balantlarn kullansa bile buna hipermetin deil hipermedya ad verilir. Bunun
nedeni yazlmn dier medya aralarna eklenme kapasitesinin olmasdr.
BD ve hipermedya birbirine benzemez. Ancak bunlar birbirini
destekleyecek ekilde birlikte kullanlabilir. Hipermedya, kullancnn
bilgilere hzla ulamasn salar. Kullancnn bilgilere ulat yol yaplandrlmamtr. Hipermedya gdlenmi bir rencinin almas iin
mkemmeldir. BD ise tmyle farkldr.
BDK'n daha
yeni tr
hipermedyadr.
Hipermedya,
metin, grafik,
gerek hareketli
grnt, canlandrma ya da ses
biimindeki farkl
bilgi birimleri ile bu
birimler arasnda
kullancnn
kolaylkla hareket
edebilmesine
elverili balant
olanaklarn ieren
bilgisayar yazlmlardr
230
BD planlamacs, renciye bilginin nasl sunulacan dikkatli

bir ekilde planlar. Normalde renci bilgiye ulamak iin tmyle
yaplandrl ve kontrol altnda tutulan bir yol izler ve yap gereklidir.
Bu, planlanan retim hedeflerine ulalmasn garanti altna alr.
Hipermedya yazlm, eitimi mkemmel bir ekilde tamamlar. Ktphaneye benzer zellikleri nedeniyle hipermedya, BD dersinden ulalabilecek bir kaynak ilevi grr. Eitim bittikten sonra hipermedya bir
i destei olmay srdrr. Bu iki teknolojiyi birbirinden ayrmada izlenebilecek yollardan biri, hipermedya kullancs ve BD rencisi terimlerini kullanmaktr.
Uzman sistemler
bilgisayara dayaldr ve retmez.
Uzman sistemler,
uzmanlarn
bilgilerini ieren
bilgisayar yazlmlardr.
Uzman Sistemler: BDK'n bir baka eklide uzman sistemlerdir. Uzman sistemler bilgisayara dayaldr ve retmez. Bunlar yalnzca
elektronik i destekleridir.
Uzman sistemler, uzmanlarn bilgilerini ieren bilgisayar yazlmlardr. Bunlar, renme konusunda nemli etkileri bulunan bir tr yapay zekdr. destekleri, alann iiyle ilgili bir etkinlikte bulunmasna yardmc olur. Bir i destei kullanlrsa bunun nedeni grevin hatrlanmasnn zor olmas ya da alann eitilmesinin karmak olmasdr.
Tm i destekleri eitim miktarn azaltr, hatta eitimin yerine geer.
nk alann uzmanlamas iin eitilmesinde gerekli sre pratik,
gerekli ya da istendik deildir. Uzman sisteminin elektronik bir i destei olarak dnlmesi yeterlidir. Bu zel bir ekilde programlanan
yapay zek uygulamasdr, ancak rettii sonular asndan i desteine
benzemektedir.
Uzman sistemler, yalnzca elektronik i destekleri deildir. Bu yazlm, finans, retim, hizmet ve dier sektrlerde alan ou irkete
byk yararlar sunmaktadr. Uzman sistemler ile sorun zmede uzmanlarca kullanlan mantksal dnce yaplarn elde ederek programlar yaratlabilir. Sistem, kullancya sorunun en iyi zmn gsterir.
Ayrca bu zmn neden en iyi zm olduunu da anlatr.
Uygulamada uzman sistem, tek bir kullancnn kulland yazlmn bir blm olabilir. Kullanc, BD ve hipermedya modlleri ieren pakete ulaabilir.
Uzman sistemler bir baka bilgisayarl renme kaynaklarnn
iinde alabilir. Dolaysyla bir BD sisteminin iinde uzman sistem
olabilir.
Etkileimli CDler: Benzetimlerin giderek ok kullanlmas, lazer
disk ve bilgisayar teknolojilerinin ortaya kn hzlandrmtr. 4.72
in yarapl tek bir CD, yaklak 300.000 sayfalk metni, 10.000 fotoraf ve izimi, grnty ya da bir saatlik sesli hareketli grnty
saklayabilmektedir. Mikro ilemciler ve daha da etkili CD srcleri
istenen blmleri hzla bulabilmekte, metinleri, grntleri, sesleri
231
animasyonlar, grsel-iitsel aralar entegre ederek bir araya getirebilmektedir.

retim amal CDler deiik kmede toplanrlar. Bunlar;
yaz yazma, matematiksel sorun zme, okuma, izme ve tasarm becerisi gelitirenler,
sosyal bilimler, fen bilimleri, gzel sanatlar ve edebiyat daha
deiik alanlarda bilgi aklayclar,
szlk, ansiklopedi, makaleler, bildiriler gibi konulardaki referans almalardr19.
Etkileimli CDler, mzik, grafik, yaz, canlandrma ve gerek hareketli grntlerden oluan ve temelde elence amal olarak gelitirilmi programlar ieren disklerdir. Bu diskler de, ayn CD-ROMlar
gibi, 12 cm apnda ve dayankl plastik malzemeden retilmilerdir.
Ancak, CD-ROMlarn tersine, etkileimli CDlerin kullanlabilmesi
iin temelde bir bilgisayar deil, yalnzca etkileimli CDleri iletmek
zere gelitirilmi zel bir aygt gereklidir. Bu aygt, dorudan televizyona ya da bir monitre balanabilmekte; kullanc kii, zerinde denetim ubuu ve dmeler bulunan zel bir uzaktan kumanday kullanarak
etkileimli CDdeki yazlm programyla etkileime girebilmektedir20.
Etkileimli Video: Etkileimli video, grnt ve sesi ieren, video
diskler ile bilgisayar tarafndan retilen, metin ve grafiin en iyi denetimle ayn anda kullanlabilmesini salayan bilgisayarl bir video sistemidir. Etkileimli video, televizyon ve bilgisayar destekli eitimin zelliklerini kullanarak oklu ortam yaratan bir sistemdir. Bu rencilere,
bir takm grntler bilgisayarn kontrolyle sunulmaktadr. renciler
yalnzca grntleri izlemek ve sesleri dinlemekle kalmayp etken yantlar da verebilmektedir. renci bu katlmyla sunulan bilgi, ara ve
gerecin sunulu eklini ve ynn etkileyebilmektedir. Grntler hzl
ya da yava ya da bir slayt gsterisinde olduu gibi kareler eklinde
gsterilebilmektedir21.
Sanal Gereklik: Sanal gereklik; bilgisayarca oluturulan dnya
grntsne kullancnn katlmas ve bu dnyayla kullancnn gezinin
kaptan olmasna izin verilmesine olanak salayan bilgisayarca retilen
bir ortamdr. Bilgisayarn yaratt sanal gereklik ortamlarnda gezilebilir ve etkileime girilebilir. Bu kombine hareket, insann "televarlk"
denilen psikolojik duruma gemesini salar. Sanal gereklikte insann
ilgisi duyusal benzetimlere odaklamaktadr ve insan dardan eylere
ilgi gstermemektedir. nsan kendini hi grmedii bir ryadaym gibi
hissedebilir.
Sanal gereklik teknolojisi, geni uygulama alanlar bulmutur.
Mimarlar yllardr bilgisayar destekli tasarm (CAD) teknikleri kullanmaktadrlar. Planlanan yaplara girilebilmektedir. Bu etkilere dayal
Etkileimli CDler,
mzik, grafik,
yaz, canlandrma
ve gerek hareketli grntlerden
oluan ve temelde
elence amal
olarak gelitirilmi
programlar ieren
disklerdir
Etkileimli video,
grnt ve sesi
ieren, video
diskler ile bilgisayar tarafndan
retilen, metin ve
grafiin en iyi
denetimle ayn
anda kullanlabilmesini salayan
bilgisayarl bir
video sistemidir.
Sanal gereklik;
bilgisayarca
oluturulan dnya
grntsne
kullancnn
katlmas ve bu
dnyayla kullancnn gezinin
kaptan olmasna
izin verilmesine
olanak salayan
bilgisayarca
retilen bir ortamdr.
232
olarak deiiklikler yaplmaktadr. tfaiyeciler de bu uygulamalarla

almaktadr. Kstl hareketi olan kiiler, ktphaneleri, mzeleri, hava
alanlarn ve kentin caddelerini ve sokaklarn gezebilmektedirler. Geleneksel uzaktan eitim ara-gereleriyle renmede zorlanan renciler
iin de sanal gereklik nemli olanaklar sunmaktadr.
rnein; ilgi ya da odaklanama eksiklii olan renciler sanal gereklikten
yaralanabilmektedirler.
Bilgisayarl renme Kaynaklaryla lgili Ergonomi
Ergonomi, insan
ile iin birbirine en
uygun biimde
uydurulmas
amac ile insan
biyolojisi bilimlerinin teknik bilimlerle birlikte kullanlmasdr
Bilgisayarl renme kaynaklar retimin niteliini artrabilmektedir. Ancak, bilgisayarl renme kaynaklaryla ilgili renme srecini
etkileyen etmenler de vardr. Bu etmenlerden balcalar; gdlenmilik
dzeyi, bilginin nitelii, etkileim, bireysel farkllk, yazlm tr, uzaktan eitim uygulayclarnn bilgisayarl renme kaynaklarn alglama
biimi, ders programnn BD yazlmyla ilikisi ve ergonomidir. renme srecini etkileyen bu etmenlerin tmnn nemli olduu sylenebilir. Ancak, insan salyla dorudan ilgili olmas nedeniyle ergonomi bilgisayarl renmede dier etmenlere gre daha nemli hale
gelmektedir22. Ergonomi, insan ile iin birbirine en uygun biimde uydurulmas amac ile insan biyolojisi bilimlerinin teknik bilimlerle birlikte kullanlmasdr23. Eitim ergonomisi ise eitim kurumlarnda eitim
srecine katlanlarn alma koullarn iyiletirmek suretiyle bireylerin
dengeli gelimesine ve eitimin niteliksel ynden iyiletirilmesine katkda bulunma anlamna gelmektedir24. Bilgisayarl renme kaynaklaryla ilikili ergonomide balca iki nemli e vardr. Bunlardan biri
kullancnn bulunduu fiziksel ortam, dieri de yazlmn kullanc ara
yzdr.
Fiziksel ortam: Eitim grenlerin kendilerine ergonomik bir ortam salamas gerekir. Bilgisayarl renme kaynaklaryla ilgili ergonomi de ou zaman, bilgisayarda almann yarataca zararl etkiler
olarak ele alnmaktadr. Bilgisayarda almann zararl etkilerini belirlemeye ynelik aratrmalar youn bir biimde srdrlmektedir. Son
zamanlarda bilgisayarla ilgili manyetik alanlar kaygya neden olmaktadr. Baz aratrmalar, manyetik alanlarn insanlara zararlar olduunu
gstermitir. reticiler, yaptklar rnlerle oluan manyetik alanlar
azaltmaya balamlardr. ou yeni monitr tasarmna zel rtler
eklenmektedir25.
Baz alanlar, bilgisayarda alrken uygun olmayan duru biimi nedeniyle ikayette bulunmaktadr. Bu sorun ortadan kaldrlabilmektedir. Bilgisayarda alarak renmenin strese neden olduundan
da sz edilmektedir. Stresin bilgisayarda almaktan m, yoksa fazla
almaktan m kaynakland yeterince bilinmemektedir. Nedeni ne
olursa olsun stres, en yaygn ofis sorunudur. Ofisteki stres sorununun
zm biraz daha zordur. Stresi azaltmak iin insann yerinden kalkp

dolamas gerekmektedir.
nsan rahatlyla ilgili bir aratrmann sonularna dayal olarak
bilgisayarla allrken u zellikleri dikkate almak gerektii nerilmektedir26- 27:
Ekrandan gz uzakl 46-71 santimetre.
Klavyenin yerden ykseklii 70 santimetre.
Koltuun ykseklii 41 santimetre.
Ekran merkezinin yerden ykseklii 99 santimetre.
Parlamay azaltmak iin ekran eimi 15 derecedir.
Bu zellikler az da olsa insanlarn boyuna gre deiebilmektedir.
Yaplan birok almann sonularna dayal olarak bilgisayar iin
sunulan neriler de vardr. Bu nerilerden balcalar unlardr:
Oturulan yer yksek olmamaldr. nk, ayaklarn yksekte
kalarak sallanmas kan akn azaltmaktadr. Kan aknn
azalmas da, diz ve bileklerin armasna yol amaktadr. Oturulan yer; ayarlanabilir, geriye yaslanlabilir, yanlara kol konulabilir olmaldr.
Ekranda parlama olmamaldr. Gneten ya da ar kl aydnlatmadan gelecek dorudan ktan kanlmaldr.
Yazl materyal ekrana yakn olmaldr. Kada uzaktan ya da
yandan baklmas gz bozukluu oluturabilir. Piyasadaki kat
tutuculardan yararlanlmaldr. Kat tutucularn konabilecei
en iyi yer ekrann yakndr.
Klavye ve fare, kollarn yatay olmasn salamaldr. Parmaklar ya da bilei ar geni alarda almaya zorlayan bir klavye
sinirlerin gerilmesine, hatta kaslmasna neden olur. Ayarlanabilir setler kullanlmaldr.
Ekran eimli ve dnebilir olmaldr. Ekran gz dzeyinde ya
da aasnda olmal ve gr hattnn 20 dereceden fazla stnde olmamaldr. Ba yukar uzandka boyun ve srttaki gerginlik artar. Ekranda radyasyon cam olmal ya da ekran dk
radyasyonlu yaplm olmaldr.
Bilgisayarl renme ortam olutururken dikkate alnmas gereken
baka neriler de vardr. Sz konusu neriler de unlardr:
yi akustik salayabilmek iin yerler hal ile kaplanmaldr.
Parlamay azaltmak iin klandrma dolayl olmaldr.
Tavan akustik olmaldr.
Ses kulaklkla iletilmelidir.
renci dostu
olarak tasarlanm
iyi bir yazlm
renciyle uyum
salar.
233
234
Donanm iin deil, insan rahatl iin havalandrma olmaldr.

Donanm voltaj dmesinden oluacak etkilerden korumak
iin elektrik gc sabit olmaldr28- 29.
Bilgisayarl renmede kullanlan yazlmlarn renci dostu olmasnn da byk nemi vardr. renci dostu olarak tasarlanm iyi bir
yazlm renciyle uyum salar. rencinin yazlma uyumu da renmeyi kolaylatrr.
rencinin yazlma uyumu renmeyi kolaylatrr ifadesini rneklerle aklaynz.
Kullanc Ara Yz: Kullanc ara yz retim yazlmlarnda,
kullanc ile bilgi alveriini salayan ksmdr. Kullanc ara yz;
elverililik ve iletiim kolayl zellikleri ile nem tar30- 31.
Elverililik: Bir kullanc ara yznn elverili olmas u zellikleri vurgulamaktadr:
Kullanc, kullanm belgesine gereksinim duymadan bilgisayardan yararlanabilmelidir. Yardm almak zorunda kalmamaldr.
Kullanc, yazlm kullanrken birok bilgiyi ayn anda karsnda grebilmelidir. Kullanc, birok bilgiyi belleinde tutmak zorunda kalmadan program kullanabilmelidir.
Kullanc, yazlm ve sistem aralarn kullanrken ya da programda dolarken pencere ve mn seimlerini kolaylkla yapabilmelidir.
Elverililik ile ilgili kalite ltleri aada verilmitir:
1. Ara yzde kullanlan dil kullancnn rahata anlayabilecei ve
iini gvenli bir ekilde yapabilecei bir dil olmaldr.
2. Ara yz uygulama alanna uygun olarak; kullancnn uygulamay nasl alglayacan ynlendirmeli btn bilgi, uygulama
alanna uygun olarak, doal ve mantksal bir sralamada bulunmaldr.
3. Girdiler en abuk ve hatasz bir ekilde uygulama yapabilmeli,
uygulamaya uygun olarak deiik evre birimlerinden veri giriini desteklemelidir.
4. Ara yz uygulama gereksiz bilgi iermemeli, karmak olmayp, mmkn olduu lde tekdze olmaldr. Ara yzn deiik blmlerinde ilemlerin balatlmasnda eliik durum
olmamaldr. Baka bir deyile, ara yzn deiik yerlerinde
ayn ilem, benzer ekilde balatlmal veya ayn tr sonular

benzer ekilde verilmelidir.
5. Kullanc, program komutlarn hatrlamak zorunda kalmamaldr. Program kullancya yardmc olmaldr. Kullanc, blmler aras geilerde bir nceki blm(ler)deki bilgiyi hatrlamak
zorunda braklmamaldr.
6. Etkinlikler dorudan balatlabilmelidir. Dolamada gereksiz
basamaklar olmamaldr. Yazlmn iinde dolama en az hareketle yaplabilmelidir. Sistemin btn durumlarnda, kullanc o
andaki etkinliini tamamlayp, sistemden kolaylkla kabilmelidir.
7. Ara yz, nceden bir eitime gereksinim duyurmamal ve az
bir retim gerektirmelidir. Gerekli olan bilgileri ara yz kullanlrken vermelidir. Ara yz, kullancya gerektii yerde retimi salamaldr.
letiimsellik: Kullanc ara yznn iletiimsel olmas da kullanc asndan ok nemlidir. Kullanc ara yznn iletiimsel olabilmesi
grsel olmasyla yakndan ilgilidir. Bununla birlikte; bilgilendirici,
ynlendirici, alglayc, aklayc olmal ve iletiim kolayl salamaldr.
Ara yz, kullancnn sistemle ilgili ya da ilgili olabilecek bir ok
trdeki bilgiye eriebilmesini salayabilmelidir. Bu bilgilerden bazlar
unlardr:
Sistemin kullancdan ald ya da sistemde bulunan dier bilgilerden kard ya da karabilmesi gerekli olan bilgi.
Sistemin dayandrld yntembilim hakknda bilgi.
ygulama alan hakknda bilgi.
Yazlm sistemi ve bileenleri ile ilgili bilgi. rnein, odaklama yapldnda ikonlarla ilgili ek bilgi.
Bir ara yz, kullanc hareketlerini izleyerek, kullancnn deneyimsiz olmas durumlarnda, kullancnn yanl hareketlerini alglayabilmeli, kullancy ynlendirebilmelidir. Ayrca ara yz, eitli bilgiler
salayarak kullancya problem zmnde seenekler, rnekler, gerektiinde deerlerin deitirilmesi ve salanabilmesinde klavuzluk edebilmelidir.
Bir ara yz eitli aklamalar yapabilmelidir. Arayz ile sistem tarafndan alnan kararlar aklanabilmeli ve yazlm sistemi tarafndan
yaplan nerilerin sonular aklanabilmelidir. Ayrca ara yz herhangi
bir uygulama tarafndan gerek duyulan k kiplerini salayabilmelidir.
Ara yz, kullancn

eitim dzeyini,
kltrel yapsn
gz nne almaldr.
235
236
Sesli uyarlar ve grntl yardmlar, farkl k kiplerine rnek olarak

verilebilir.
Ara yz, kullancn eitim dzeyini, kltrel yapsn gz nne
almaldr. Biim, byklk, yer, renk, grntlenen nesnelerin hareketleri, sesli iaretler, iletiler ve onlarn dier nesneler ile ilikileri estetik
ve kltrel normlara uygun olmaldr.
Bilgisayarl renme Kaynaklarnn Yararlar ve

Snrllklar
Bilgisayarl renme kaynaklar rencilere ve uygulayclara genel olarak baz nemli yararlar salamaktadr. Bilgisayarl renme
kaynaklarnn salad balca yararlar unlardr:
rencinin bilgisayarl renme kaynaklaryla etkileime girmesi geleneksel yntemlere gre daha az zamanda renmesini
salar.
Etkileimle oklu ortam sunumlarnn uyarc etkisinin olmas
renmeyi kolaylatrr.
retim uygun olan yer ve zamanda sunulur.
Planlama esnek olabilir.
renciler daha nceden kazandklar davranlar iin zaman
kaybetmez.
Tm n artlar anlalncaya dek renciler daha ileri bilgilere
gemek zorunda deildir.
retmenlerin ders ortamndan kmalarn salar. retmenler bylece rencilere bireysel olarak yardm edebilmek iin
daha fazla zaman bulur. Ayrca dersi gncelletirmek ve bunu
uzaktan eitim kurumunun koullarna uygun hale getirmek
iin de daha fazla zamanlar olur.
Otomatik hale gelen kayt tutma sayesinde renci geliimi daha kolay llr. Dersler dzenli ve mantkl bir ekilde sunulur. Ellerinde yeterli kayt bulunan uzaktan eitim uygulayclar rencinin bulunduu durumu kolayca anlayabilir.
alan rencilerin iten ayrlma sresi azalr ve retkenlik
kayb da azalm olur.
rencilerin performans daha yeterli hale gelir.
Bir sre sonra uzaktan eitim uygulamasnn maliyeti, elde edilen tasarruflardan az hale gelir.
Bilgisayarl renme kaynaklarnn baz snrllklar da vardr. Bu
snrllklar da unlardr:
Bilgisayarl renme kaynaklarnn genel olarak

bu yararlar ve
snrllklarnn
dnda her bir
renme kayna-
Derse dayal retimi planlama ve gelitirmeyle karlatrldnda bilgisayarl renme kaynaklaryla renmenin balang maliyeti yksektir.
rencilerin kullanmalar gereken donanmn fiyat rencilere
yksek gelebilir.
Bilgisayarl renme kaynaklarnn genel olarak bu yararlar ve snrllklarnn dnda her bir renme kaynann da yararlar ve snrllklar vardr. Bunlar BDnn, BYnn ve BDKn yararlar ve
snrllklardr.
BDnn Yararlar ve Snrllklar

BDnn balca yararlar unlardr:
nsan performansn gelitirmesi mmkndr.
rencilerin nceden ulaamad insan ve fiziksel kaynaklarn
kapsama alnabilir.
Kaynaklarn sofistike olarak ulalmas, ilenmesi, izlenmesi ve
saklanmas mmkndr.
Kullanlan blme dayal olarak maliyet makul olabilir.
BDnn balca snrllklar da unlardr:
retim baars, retim materyallerinin kalitesine baldr.
Masrafa yol aabilir.
BY'nn Yararlar ve Snrllklar

BYnn balca yararlar unlardr:
Normalde en az maliyetli bilgisayar desteidir.
Sistemde arza olduunda rencilerin alma ara-gereleri
etkilenmez.
retim sonular otomatik olarak saklanr ve sofistike olarak
ilenir.
Test sonular otomatik olarak toplanr.
retim baarsnn ayrntl olarak zmlenmesi olanakldr.
BYnn balca snrllklar ise unlardr:
Dorudan retmez.
retim baars retim materyallerinin niteliine baldr.
BDK'n Yararlar ve Snrllklar

BDKn genel olarak yararlar unlardr:
237
238
nsan performansn gelitirmek mmkndr.

BDK blmlerinden biri arzalandnda renci aragereleri bundan etkilenmez.
rencilerin eriemedii insan ve fiziksel kaynaklar kapsama
alnabilir.
Kaynaklarn eriilmesi, ilenmesi, grlmesi ve saklanmas
olanakldr.
Kullanlan tre bal olarak maliyet makul olabilir.
BDKn genel olarak snrllklar da unlardr:
Dorudan retmez
retimin baars retim ara-gerelerin niteliine baldr
Kullanlmakta olan teknolojiye balanmazsa fazladan maliyet
yaratr.
BDKn genel olarak yararlar ve snrllklarndan farkl olarak,
BDK kapsamnda yer alan veri tabanlarnn, konferans sistemlerinin,
hipermedyann ve uzman sistemlerin de yararlar ve snrllklar vardr.
Veri Tabanlarnn Yararlar ve Snrllklar: Veri tabanlarnn
balca yararlar ve snrllklar unlardr:
Yararlar
Kaynaklara gelimi bir ekilde eriilmesi ve eriilen kaynaklarn ilenmesi, izlenmesi ve saklanmas olanakldr.
Geni bir ierik sunar.
Uzaktaki veri tabanlarna ulalmas verilerin gerektii gibi kullanlmasna olanak verir.
Snrllklar
Dorudan retmez.
Belli renme hedefleriyle kimi zaman dorudan ilikili deildir.
rencinin verilere ulamas gdlenmesine ve veri tabanlarn
kullanma yeteneine baldr.
Var olan teknolojiyle ilikilendirilmezse fazladan maliyet yaratr.
Konferans Sistemlerinin Yararlar ve Snrllklar: Konferans
sistemlerinin balca yararlar ve snrllklar unlardr:
Yararlar
Kii yaad yerde renebilir.
Normal grup retiminde aklanamayacak konularn allmas olanakldr.
Uzakta bulunan uzman retmenlere ulalmas olanakldr.
Bilgisayar konferansnda renciler, kendi setikleri zamanlarda sisteme ulaabilirler.
Snrllklar
Kiisel (ilk elden) iliki yoktur.
Dier rencilerden destek alnamaz.
Merkezden destek almak pek mmkn deildir.
Gerekli olan donanm renci tanmayabilir.
Gerekli teknolojiyle ilikilendirilmeden kullanlrsa yeni masraflara yol aabilir.
Hipermedyann Yararlar ve Snrllklar: Hipermedyann balca yararlar ve snrllklar unlardr:
239
240
Yararlar
performansn dorudan destekleyebilir.
Kolaylkla eitli medya aralarna ve dier kaynaklara ulalr.
rencinin istedii bilgilere ulamas olasdr.
Veri tabanlarna, duraan ya da hareketli video bilgilerine
erimek olasdr.
ou bilgisayar diline gre programlanmas daha kolaydr.
Snrllklar
Dorudan retmez.
Belli renme hedefleriyle dorudan ilgili deildir.
Yararl demetler yaratlmas programlama gerektirir.
rencinin bilgilere kontrolsz olarak ulamas, rencinin ilgisine ve gdlenmiliine baldr.
Uzman Sistemlerin Yararlar ve Snrllklar: Uzman sistemlerin balca yararlar ve snrllklar da unlardr:
Yararlar
Uzun sreli ve kapsaml eitim olmadan i performansn desteklemek olanakldr.
Gerekli olduunda veri tabanna ya da nemli kaynaklara
ulamak olanakldr.
Yz yze eitime oranla uzaktan eitim kurumuna daha az maliyet getirir.
ou bilgisayar dillerine oranla programlanmas ok daha kolaydr.
Snrllklar
Dorudan retmez.
Belli renme hedefleriyle dorudan ilgili deildir.
Kullancnn bilgilere ulamas kullancnn gdlenmesine
baldr.
zet
Gnmzdeki yapsna benzeyen ilk bilgisayar tasarmn 1830 ylnda Charles Babbage tarafndan yaplmtr. Fark motoru olarak
adlandrlabilecek bu bilgisayar matematiksel ilikileri hesaplayp,
tablolar halinde yazdrmak amacyla tasarlanmtr.
1947 ylnda transistorun bulunuu ve 1952 ylnda tecimsel amala kullanlmas bilgisayarda hzl gelimeyi balatmtr. Seri olarak
retilen ve tecimsel amala pazarlanan ilk bilgisayar UNIAC 1dir.
1955 ylnda bilgisayar teknolojisinde nemli gelime olmutur.
Bu gelimeler; radyo lambas yerine transistorun kullanlmas, ekirdek
bellein retilmesi ve ileri dzeyde programlama dillerinin gelitirilmesidir.
1958 ylnda btnleik devrelerin bulunmas; bilgisayarlarn kltlmesi ve kapasitelerinin artrlmasnn balang yl olmutur.
1970li yllar kiisel bilgisayarlarn ok hzl gelitii bir dnem
olmutur. Gerek kapasiteleri, gerekse hzlar ok artm, daha nce
byk bilgisayarlarda yaplanlar bunlarla yaplabilir duruma gelmitir.
1994 ylnda ise Pentiumlar piyasaya srlmtr. Gnmzde
bilgisayar alanndaki gelimeler devam etmektedir.
Bilgisayar, bireylerle hzla etkileime girmeyi, eitli biimlerdeki
ok sayda bilgiyi saklayp ilemeyi ve geni bir dizi grsel-iitsel girdiyi gstermek iin dier medya aralaryla birlikte kullanmay salayabilmektedir. Bilgisayar bu zellikleriyle retimde potansiyelini de
ortaya koymaktadr. eitli retim etkinliklerinde bilgisayarn kullanlmas giderek yaygnlamaktadr.
Bilgisayarlarn eitimindeki rol giderek artmaktadr. retim etkinliklerinde renci odakl yaklam benimseyerek bilgisayar kullanan kurumlarda bilgisayara dayal renme ya da bilgisayarl renmeden ska sz edilmektedir. Bilgisayarl renme terimi kavrayc
dier bir deyile emsiye nitelii tayan bir terimdir. Bilgisayar destekli
retim, bilgisayarla ynetilen retim ve bilgisayarla desteklenen
renme kaynaklar terimleri bilgisayarl renme terimi kapsamnda
yer almaktadr.
Bilgisayarl renme kaynaklar renmeyi daha kolay, uygun ya
da elenceli bir hale getirir. Uzaktan eitimdeki bilgisayarl renme
kaynaklarn balca grupta toplayabiliriz. Bunlar; bilgisayar destekli retim, bilgisayarla ynetilen retim ve bilgisayarla desteklenen
renme kaynaklardr.
241
242
Bilgisayar destekli retim (BD), ders ieriini sunmak iin bir

bilgisayarn renciyle dorudan etkileime girmesi iin kullanlmasdr. BD, uygun renme ortamlarna uygulanr bir retim aracdr.
BDnn uygulanmasnda kullanlan alt deiik yazlm tr vardr.
Bunlar; birebir retim, altrma ve tekrar, retimsel oyun, model
oluturma, benzetim ve problem zme yazlmlardr.
BDye ynelik ders yazlmlarnn hazrlanmas ders kitaplarnn,
radyo ve televizyon derslerinde olduu gibi bir ekip almasn gerektirir. Ders yazlmlarnn hazrlanmasnda genelde en az alt grupta toplanlabilecek grevliler yer alr. Bunlar; zmlemeci, planlamac,
ierik uzman, ders gelitirici, medya uzman ve programcdr.
Ders yazlmn hazrlanmas daha ok televizyon derslerini hazrlanmasna benzemektedir. Ders yazlmlarnn hazrlanmasnda grevli
ekip yaz dili kullanmna ilikin zorunluluu azalmak iin programcsz
sistemlere de ynelebilir. Bu sistemlere yazar sistemleri denilmektedir.
Ders yazlm gelitirme konusunda ok sayda yazar sistemi bulunmaktadr. Bu tr sistemlerin yaygn kullanm, ders gelitirme maliyetini nemli oranda azaltmtr. Ayrca, yazar sistemleri daha nitelikli
ders yazlmna giden yolda destek olur.
Bilgisayarla ynetilen retime ksaca BY diyebiliriz. BY retimin bilgisayarla ynetilmesidir. BD her zaman dorudan renmeyi
ierirken, BY dorudan renmeyi iermez. Bu durum hi kukusuz
BY'nn deerinin az olduunu gstermez. Maliyet olarak BY,
BDye gre de daha ekonomiktir.
BY, her rencinin etkileim yeteneine uygun bir yntem sunar.
BY, her rencinin geliimini, renme kaynann etkisini deerlendirerek uzaktan eitim uygulayclarnn yapt almay azaltr.
BY dersleri renciyi renme deneyimlerine ynlendirir. Bunlar bilgisayar sisteminde ya da dier bir medya aracnda ya da her
ikisinde de bulunabilir. Sistem otomatik olarak rencinin gelimesini
kaydeder. Eitim uygulayclar bu kaytlar hem rencinin renmesine yardmc olmada hem de ynetsel amalarla kullanr. BY, rencinin kendi hzna gre ilerlemesine olanak verir. BY, retim srecinin
ynetimini ve kontroln kolaylatrr. Ayrca BY, renciye ve kullancya bilgilerin edinilmesi konusunda dnt sunar. BY sisteminin
balca ilevi vardr. Bunlar; lme talimat gelitirme ve kayt tutmadr.
Kk bilgisayarlarda uygulanabilen BY gelimeye devam etmektedir. Ksa sre sonra BY en iyi merkezi aralarn gcne ulaacaktr. Bunu geciktiren iki sorun vardr. Bu sorunlardan ilki daha kk
sistemlerin kapasitesidir. Dier sorun ise, gelimi bir renme ynetimi sistemi gelitirmede gerekli abann fazla olmasdr.
BDK olarak ksaltlabilecek bilgisayarla desteklenen renme
kaynaklar, renmede kullanlan bilgilere ulalmasn salar. BDK
verilerin incelemesini, ilenmesini ve amalar dorultusunda kullanlmasn kolaylatrr. BDK, bilgisayarl renme kaynaklarnn blm
olarak grlr. BDK ile BY'nn sunduu renme kaynaklar arasnda karklk yaanabilir. BDK, BD'nn tmyle farkl bir blmdr. BY'nn sunduu bir renme kayna kendisiyle ilgili renme hedefini retmek iin nceden belirlenen bir retim trdr.
BY'nn sunduu renme kayna, BD dersi, video kaset, ders kitab, ses kaseti, ders ya da baka bir renme kayna olabilir. BDK
ktphane gibi renciye yardmc olur ancak dorudan retmez.
BDK drt gupta toplanabilir. Bunlar; veri tabanlar, bilgisayarl
iletiim, hipermedya ve uzman sistemlerdir.
Bilgisayarl renme kaynaklar retimin niteliini artrabilmektedir. Ancak, bilgisayarl renme kaynaklaryla ilgili renme srecini
etkileyen etmenler de vardr. Bu etmenlerden balcalar; gdlenmilik
dzeyi, bilginin nitelii, etkileim, bireysel farkllk, yazlm tr, uzaktan eitim uygulayclarnn bilgisayarl renme kaynaklarn alglama
biimi, ders programnn BD yazlmyla ilikisi ve ergonomidir. renme srecini etkileyen bu etmenlerin tmnn nemli olduu sylenebilir. Ancak, insan salyla dorudan ilgili olmas nedeniyle ergonomi
bilgisayarl renmede dier etmenlere gre daha nemli hale gelmektedir. Ergonomi, insan ile iin birbirine en uygun biimde uydurulmas
amac ile insan biyolojisi bilimlerinin teknik bilimlerle birlikte kullanlmasdr. Eitim Ergonomisi ise eitim kurumlarnda eitim srecine
katlanlarn alma koullarn iyiletirmek suretiyle bireylerin dengeli
gelimesine ve eitimin niteliksel ynden iyiletirilmesine katkda bulunma anlamna gelmektedir. Bilgisayarl renme kaynaklaryla ilikili
ergonomide balca iki nemli ge vardr. Bunlardan biri kullancnn
bulunduu fiziksel ortam, dieri de yazlmn kullanc ara yzdr.
Bilgisayarl renme kaynaklar rencilere ve eitim uygulayclarna baz nemli yararlar salamaktadr. Bilgisayarl renme kaynaklarnn baz snrllklar da vardr.
243
244
1.
Gnmzdeki yapsna benzeyen ilk bilgisayar tasarmn kim

yapmtr?
A) Charles F. Jenkins
B) Logie Baird
C) Lumier Kardeler
D) Andrew May
E) Charles Babbage
2.
Aadakilerden hangisi seri olarak retilen ve tecimsel amala pazarlanan ilk bilgisayardr?
A) IBM
B) APPLE
C) UNIAC1
D) COMMODORE
E) ZLOG Z80
3.
Aadakilerden hangisi bilgisayar destekli retimin uygulamasnda kullanlan yazlm tr deildir?

A) Birebir retim
B) Altrma ve Tekrar
C) Model Oluturma
D) Benzetim
E) Karlatrma
4.
Aadakilerden hangisi gerek yaamdaki olaylarn kontroll

bir ekilde temsil edilmesine dayanan yazlm trdr?
A) Altrma ve tekrar
B) Benzetim
C) retmsel oyun
D) Problem zme
E) Birebir retim
5.
Aadakilerden hangisi ders yazlm ekibinde yer almaz?

A) Senaryo Yazar
B) zmlemeci
C) Ders Gelitirici
D) Medya Uzman
E) Programc
6.
Aadakilerin hangisinde bilgisayarla alrken dikkate

alnmas gereken llerden biri yanl verilmitir?
A) Ekrandan gz uzakl 46-71 cm
B) Klavyenin yerden ykseklii 70 cm
C) Koltuun ykseklii 41 cm
D) Ekran merkezinin yerden ykseklii 99 cm
E) Parlamay azaltmak iin ekran eimi 25 derece
7.
Aadakilerden hangisi konferans sistemlerinin snrllklarndan deildir?

A) Dier rencilerden destek alnamaz.
B) Merkezden destek almak pek mmkn deildir.
C) Belli renme hedefleriyle kimi zaman dorudan ilikili deildir.
D) Gerekli olan donanm renci tanmayabilir.
E) Gerekli teknolojiyle ilikilendirilmeden kullanlrsa yeni masraflara yol aabilir.
8.
Aadakilerden hangisi Bilgisayarla Desteklenen renme

Kaynaklar (BDK) ndan deildir?
A) Veri tabanlar
B) Bilgisayarl iletiim
C) Hipermedya
D) Kullanc ara yz
E) Uzman sistemler
245
246
9.
Aadakilerden hangisi bilgisayarl renme ortam olutururken dikkate alnmas gereken nerilerden deildir?
A) Parlamay azaltmak iin klandrma direkt olmaldr.
B) yi akustik salayabilmek iin yerler hal ile kaplanmaldr.
C) Tavan akustik olmaldr.
D) Ses kulaklkla iletilmelidir.
E) Donanm iin deil, insan rahatl iin havalandrma olmaldr.
10. Ders yazlm ekibinde, ders konularn en iyi bilen ve genelde

ekibin srekli yesi olmayan aadakilerden hangisidir?
A) zmlemeci
B) erik Uzman
C) Planlamac
D) Medya Uzman
E) Programc
Yantlar
1. E
2. C
3. E
4. B
5. A
6. E
7. C
8. D
9. D
10. B
Kaynaklar
1
2
3
Kesici, T. ve Kocaba, Z. (1996), Bilgisayar Programlama , Ankara: Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Eitim, Aratrma ve Gelitirme Vakf
Yaynlar No 6.
Kesici, T. ve Kocaba, Z. (1996), a.g.e.
Hackbarth, S. (1996), The Educational Technology Handbook: A
Englewood Cliffs, Educational Technology Publications.
Ergin, A.(1995). retim Teknolojisi letiim, Ankara: PEGEM Yaynclk.
Demirel, ., (1999), Planlamadan Deerlendirmeye retme Sanat,
Ankara: PEGEM Yaynclk.
Reynolds, A. ve Anderson, H., (1992), Selecting and Developing
Media for Instruction, New York: Van Nostrand Reinhold.
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Reynolds, A. ve Anderson, H., (1992), a.g.e.

Demirel, ., (1999), a.g.e.
Demirel, ., (1999), a.g.e.
Demirel, ., Seferolu, S. ve Yac, E. (2002)., a.g.e.
Deryakulu, D.(1998b), Etkileimli Sistemler ada Eitimde Yeni
Teknolojiler (Ed: B. zer), Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar, No
1021.
Deryakulu, D.(1998b), a.g.e.
Deryakulu, D.(1998b), a.g.e.
Deryakulu, D.(1998), oklu Ortamlar ada Eitimde Yeni Teknolojiler (Ed: B. zer), Eskiehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi
Yaylanlar No 564.
Deryakulu, D.(1998), a.g.e.
Hackbarth, S. (1996), The Educational Technology Handbook: A
Coprehensive Guide: Process and Products for Learning, New Jersey:
Englewood Clifss, Educational Technology Publications.
Deryakulu, D.(1998a), a.g.e.
Demirel, ., Seferolu, S. ve Yac, E. (2002)., retim Teknolojileri ve
Materyal Gelitirme, Ankara: Pegema Yaynclk.
Kaya, Z.,(1999), Bilgisayar Destekli retim ve Ergonomi Birinci Uluslar aras Katlml Bilgi Teknolojileri Sempozyumu Bildirileri, Bursa:
Uluda niversitesi Eitim Fakltesi.
Baytin, N.(1988). Mimarlk-Ergonomi-Antropometre likisi 1. Ulusal
Ergonomi Kongresi, Ankara: Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar No 372.
Alkan, C.(1992), Eitim Ortamlarnn Dzenlenmesi, Ankara: Ankara
niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar No 168.
Kaya, Z.,(1999), a.g.e.
Kaya, Z.,(1999), a.g.e.
ren,.T., ve Dierleri. (1998) ,Kullanc Makine Arayz in Nitelik
ltleri. Biliim 98 Kongresi, stanbul.
Kaya, Z. ve nder, H. H.(2002), nternet Yoluyla retimde Ergonomi
The Turkish Online Journal of Educational Technology , Cilt 1, Say 1.
247
Yanstclar ve Materyalleri
249
nite yedi
7
YANSITICILAR VE MATERYALLER
renme Hedefleri
opak projektrn zelliklerini tanyabilecek,
film makinesi ve eritlerinin retimdeki yerini aklayabilecek,
film makinesi ve slaytlarn balca kullanm amalarn sayabilecek,
slayt makinesi ve slaytlarn zelliklerini tanyabilecek,
slayt makinesi iin slayt hazrlayabilecek,
slayt makinesi ve slaytlarn balca kullanm amalarn sayabilecek,
film makinesi ile slayt makinesinin zelliklerini retimde kullanm bakmndan karlatrabilecek,
tepegzn retim ortamndaki yerini kavrayabilecek,
belirleyeceiniz bir konuda tepegz saydam hazrlayabilecek,
data showun retimdeki yerini aklayabilecek,
video projektrnn retimdeki yerini aklayabilecek,
yanstclarn yararlarn ve snrllklarn sayabileceksiniz.
250
indekiler

Giri
Opak Projektr
Opak Projektrnn Yararlar ve Snrllklar
Film Makinesi ve eritleri
Film Makinesi ve eritlerinin Yararlar ve Snrllklar
Slayt Makinesi ve Slaytlar
Film ve Slayt Makinesi ile Materyallerinin Kullanm Amalar
Slayt Makinesi ile Slaytlarnn Yararlar ve Snrllklar
Tepegz ve Saydamlar
Tepegz ile Saydamlarnn Yararlar ve Snrllklar
Data Show
Video Projektr
zet
Giri
retimde kullanlan yanstcsz teknolojiler ve materyaller eitim ortamnda kullanlan dier teknoloji ve materyallerin itici gleridir.
Bu teknoloji materyaller iinde zellikle de slayt makines ve tepegz;
bir kez kullanlmas gerektiinde bile sunularmza profesyonellik katmak amacyla hazrlayacamz saydamlar nedeniyle oluacak maliyet
bizi etkilemez. Kullanmnn ve hazrlnn kolay olmas, ekonomik
olmas ya da etkili olmas nedeniyle yanstclar ve materyalleri retim
ortamnn nemli eleridir.
Bu blmde; Opak Projektr, Film Makinesi, Slayt Makinesi, Tepegz, Data Show, Video Projektr ve Materyalleri incelenmekte ve
her birinin yararlar ve snrllklar aklanmaktadr.
Opak Projektr
Opak saydam olmayan, opak projektr de saydam olmayann
yanstcs anlamna gelmektedir. Saydam olmayan resim ve fotoraflarn perdeye yanstlarak gsterilmesini salayan araca da opak projektr denilmektedir. Opak projektr yardmyla para, pul
gibi kk boyutlardaki gerek ara ve gerelerin grntlerini de yanstmak olanakldr. Boyutlar 25x25 cmye
kadar olan resimleri, posta kartlarn, fotoraflar, gazete
kprlerini ve teki saydam olmayan materyalleri opak
projektr ile gsterebiliriz. Ayrca dergi, kitap, ansiklopedi gibi ciltli formlarda bulunan resimler de opak projektr ile gsterilebilmektedir1.
Opak Projektrnn Yararlar ve Snrllklar
Opak projektrnn bir ok yararnn yan sra snrllklar da vardr.
Yararlar: Opak projektrnn balca yararlar unlardr:
Kullanlmas, basit ve kolay renilir bir aratr.
Bozulabilecek fazla hareketli ve karmak paralar yoktur.
Saydam olmayan hertrl resim ve fotoraflarla, yazl izili ve
basl materyalin hatta boyutlu cisimlerin bir snf topluluu
tarafndan gzlenmesini salar.
zellikle kitaplardaki resim ve emalarn snfa incelenmesinde ok yararldr.
251
252
Saydam olmayan her trl resim, izim ve emamn bytlerek baka bir yzeye izilip levha ya da tablo haline getirilmesine yardmc olur2.
Snrllklar: Opak projektrnn balca snrllklar da unlardr:
Bazlar normal aydnlkta kullanlabilirken, bazlar da ortamn
ok iyi karartlmasn gerektirir.
Bazlar ortamn ok iyi karartlmasn gerektirdiinden sunu
annda rencilerin not almasn engeller.
Bazlar ok parlak fotoraflar ve resimleri, parlak bir ekilde yansttndan ok iyi gsteremeyebilir.
Film Makinesi ve eritleri

Film makineleri, grnty oluturan k izlenimlerinin gzn a
tabakas zerinde 1/20 saniye kadar bir sre kalmas ilkesine dayal
olarak; bir yznde kimyasal emlsiyon katman bulunan asetat eridi
zerinde kaydedilmi bir seri hareketsiz resmin grntlerini hareketlilik izlenimi uyaracak ekilde bir ekran veya
perde zerine yanstan projeksiyon aralardr. Dier bir
deyile, film makinesi hareketsiz resimleri hareketli grntler haline getiren aratr.
Hareketli film makinesi, film gsterici, sinema makinesi ve film projektr gibi adlarla da anlmaktadr. Bu
aralar insan yaamnn her alannda olduu gibi eitimde de yaygn ve
etken biimde uzun zamandan beri filmle retim etkinliklerinde kullanlmaktadr. Eitim ortamna ses, hareket ve grnty baarl biimde
getiren gerekli bilgi beceri ve davranlarn kazandrlmasnda stn
zelliklere sahip olan retim gerelerinden olan eitsel filmlerin retme-renme ortamnda yaygn ve pratik olarak kullanlmasn salayan bu aralarn eitim alanndaki ilevlerini gerei gibi yerine getirebilmesi hi kukusuz btn ayrntlaryla tanmlamalarna ve baar ile
kullanlmalarna baldr3.
Film eritleri
ortalama 30-40
resim ya da iletiyi
zerinde tayan
35 milimetrelik film
paralardr.
Film eritleri ortalama 30-40 resim ya da iletiyi zerinde tayan

35 milimetrelik film paralardr. Her resim, film makinesiyle perdeye
yanstlp kalabalk bir grup tarafndan incelenmesini olanakl hale getirir. Derslerde film eridi kullanlacaksa konulara uygun olmasna zen
gsterilmelidir. Film eritleri kullanlmadan nce konuya uygunluk
asnda dikkatle incelenmelidir. Film eritlerinin retilmesi, datlmas
ve saklanmasnda kazanlan potansiyel tasarruf, hazrlan ve yeniden
datlmasnn pahal olmas nedeniyle dengelenmektedir. Film
eritlerininin eriilebilirliini kolaylatrmak asndan etiketlenmesinde
yarar vardr. Kullanlma srecinde eritlere elle dokunulmamaldr. Film
eritlerinin muhafaza edildii yerin; serin ve kuru bir ortam olmasna

dikkat etmek gerekir. oaltma ilemi dnda eritlerin asl kopyalarn
da kullanmamakta yarar vardr.
Film eritleri giderek azalmaktadr. ou film eridi gnmzde
de vardr, ancak ok az yeni film eridi hazrlanmaktadr. Gnmzde
retim yazlmlar, video filmleri ya da CD ortamna kaydedilmi
filmler ayn amala kullanlmak zere seilmektedir.
253
Film eritleri
giderek azalmaktadr. ou film
eridi gnmzde
de vardr, ancak
ok az yeni film
eridi hazrlanmaktadr.
Opak projektr ile film makinesinin ortak ve farkl ynlerini belirleyiniz.

Film Makinesi ve eritlerinin Yararlar ve Snrllklar
Film makinesi ve eritlerinin birok yarar ve baz da snrll
vardr.
Yararlarlar: Bu yararlardan balcalar unlardr:
retim destei ya da retim arac olarak kullanlabilir.
Kullanm kolaydr.
Paketleme ve saklamaya olanak verecek ekilde, kullanm
kolay, deiik yerlerde kullanm iin tanmaya uygun ve kktr.
Bir srecin aamalar halinde retilmesini ve renilmesini
salar.
Kk cisimlerin bytlerek doal renkleriyle incelenmesi
olanan verir.
Film eritleri koparsa, temiz bir bantla kolayca tamir edilebilir.
Bir retim arac olarak iitsel ya da basl materyalle birlikte
kullanldnda derse ilgiyi artrr.
ok sayda retilebilir.
ok sayda retildiinde ucuzdur.
ok miktarda film eridi retilmesi genellikle, maliyet asndan slaytlardan ok daha ekonomiktir.
Sesli film eritleri, disklerle, teyplerle ya da kasetlerle paketlenir, deiik dinleyicilere ynelik alternatif sesler kolaylkla
salanabilir.
Hafif, tanmas ve saklanmas kolaydr.
Hem bireysel olarak hem de kk ya da byk gruplar tarafndan kullanlmaya elverilidir.
254
Yanstma zaman, rencilerin alg hzna ve retmenin kulland retim yntemine gre kolaylkla ayarlanr.
ok fazla karanlk olmayan bir ortamda gsterilebildii iin
gsteri srasnda rencilerin not tutma olana vardr.
stenilen konuda film eridi bulunursa, retmenin slayt serilerinde yapmaya zorunlu olduu, resimleri sraya dizme, konuyu
planlama gibi zaman alc ve skc ilemlere gereksinimini
ortdan kaldrr.
Snrllklar: Film makinesi ve eritlerinin baz snrll da
vardr. Bu snrllklar unlardr:
Herhangi bir konuda film eridi hazrlamak zordur; teknik bilgi
ve pahal aralar gerektirir.
Kullanlan ortamn az da olsa karartlmasn gerektirir.
lgin bir erit gsterilemiyorsa, rencilerin kontrol zor olabilir.
Gsteri srasnda klarn zaman zaman alp kapanmas renmenin srekliliini engelleyebilir.
eridi, resimlerin srasn deitirerek gstermek olanakl deildir4.
Bazlar normal aydnlkta kullanlabilirken, bazlar da ortamn
karartlmasn gerektirir.
Bazlar ortamn karartlmasn gerektirdiinden sunu annda
rencilerin not almasn engeller.
Film eritlerinin gncelletirilmesi ve hazrlanmas, slaytlara
oranla daha fazla zaman alabilir ve pahal olabilir.
Film eridi ilemesinde kopya stand ve laboratuar ilemesi gerekli olduundan slayt ilemede gerekli zamandan daha uzundur.
Opak projektr ile
yararlarn belirleyiniz.
film makinesini karlatrp birbirlerine gre
Slayt Makinesi ve Slaytlar

Slayt makinesine slayt projektr de denilmektedir. Slayt makinesi
ve slaytlar retimde kullanlan teknoloji ve materyallerin itici gleridir. Bir konuyu gsteren slaytlar olduunda slayt makinesi kullanlr.
Bir kez kullanlmas gerektiinde bile sunulara profesyonellik katmak
amacyla hazrlanan saydamlarla oluacak maliyet yksek deildir.
Kullanmnn kolayl, ekonomik olmas, hazrlnn kolay olmas ve
etkili olmas nedeniyle slayt makinesi nemli bir retim teknolojisidir.
Kullanmnn
kolayl, ekonomik olmas,
hazrlnn kolay
olmas ve etkili
olmas nedeniyle
slayt makinesi
nemli bir retim
teknolojisidir.
Standart 35 mmlik slayt, kat ya da plastik ereve ls de dikkate

alnarak (2 ye 2) olarak da adlandrlr. Gnmzde kullanm yaygnl olan duraan grsel ara niteliindeki slaytlar; retim maliyetinin
dkl ve btnlk salamas nedeniyle birok kullanc tarafndan
kullanlmaktadr.
Gnmzde ok deiik slayt makines bulunmaktadr.
Bunlardan bazlar slaytlar yanstabildii gibi film eritlerini
de yanstabilmektedir. Bu tr makinelerin zerinde bulunan
makaralara film eridi taklr ve makaralar elle evrilerek
resimler tek tek gsterilir. Her resim gerektii kadar durdurulup tartlabilir. Bir baka tr slayt makineleri de ok
saydaki slayt arka arkaya gsterebildii ayn zamanda
uzaktan da kumanda edilebilmektedir. Bu tr makinelerde
ok sayda slayt alan kaset ya da tamburlar bulunmaktadr.
Kaset ya da tamburlara slayt konulabildii gibi film de konulabilmektedir. Ayrca, slaytn ya da film eridinin netliini kendisi ayarlayan ve
teyp de eklenip sesli sunumlara da olanak salayan uzaktan kumandal
makineler de vardr. Hem slayt hem de film eridi yanstabilen
makinelern yalnzca slayt yanstanlar gre daha kullanl olduu sylenebilir.
Slaytlarn kullanlmasndaki yararlarndan biri makinelerin hem
n hem de arka ekran projeksiyonunda kullanlma esnekliine sahip
olmasdr. nceden birok kurum makinenin grltsn azaltmak,
makineyi emniyete almak ve retmenin ekrann nnde dururken
bilgilerini gstermesini salamak amalaryla arka ekran projeksiyon
sistemleri kuruyordu. Ne yazk ki baz makinelerin tasarm eksikti ya
da makinelerde eski materyaller kullanlyordu. Son yllarda, uygun
maliyetle arka projeksiyon sistemleri de kurulmu makineler
retimitir. Ancak, sunum srasnda herhangi bir srprizle karlamamak iin, sunum yapmadan nce makinenin uygun olarak monte
edilmesini ve gsterim kalitesini salamak zere slayt tablalarnnn
kontrol edilmesi gerekir.
Slaytlar zerindeki grsellere iaret etmenin ya da koymann zor
olduunu syleyebiliriz. Ancak, bu zorluk kl iaretleyicilerle ortadan kaldrlabilmektedir. Slayt grntsnde uzakta olununca, kl
iaretleyiciler ya da daha yeni lazer iaretleyiciler kullanlmaldr.
retimde slayt kullanmak iin birok neden vardr. Slaytlar, retmenin sunumunu destekleyen bir retim destei olarak kullanlabilecei gibi kaydedilen sesle birletirilerek retim arac olarak da
kullanlabilir. Ayrca slaytlar, en az gecikme ve en fazla ekonomi ile
ders materyallerini yeniden dzenleyebilir ya da materyallerden bazlarnn kapsam dnda kalmasna yol aabilir.
Slaytlar, etkili
tutum deitirmeye yarayan materyallerdendir
diyebiliriz.
retim ve uygulama asndan

slaytlar ile film
eritleri arasnda
birok benzerlik
vardr
255
256
Slaytlar, etkili tutum deitirmeye yarayan materyallerdendir diyebiliriz. ok iyi sunulduunda slaytlar, duyusal sunum iin hareketli
videolar olarak kabul edilebilir. Slaytn ve ses sunumunun ilgin bir
zellii, sesli ve hareketli materyallerle karlatrldnda retim
maliyetinin dk olmasdr. Bununla birlikte, dier aralarda olduu
gibi, ders programnn hedeflerine ulalmasn salyorsa slaytlarn
maliyeti dktr. Slaytlarn kullanmyla hedeflere ulamada olumlu
sonular elde edilmezse maliyetinin yksek olduunu syleyebiliriz.
retim ve uygulama asndan slaytlar ile film eritleri arasnda
birok benzerlik vardr. Bu materyaller arasndaki temel fark paketleme ekli ve kullanlan makinadr. Her iki materyal tr, 35 mm hareketle resim tr filmle yaplr. Ancak, film eritleri srekli eritlerde
film kullanr. Her grsel tek, yatay ekilden oluur. 35mm'lik hareketli
resim; biimi, kullanlmas ve teknii bakmndan film eritlerinin
yararlarn da sunar. Film eritleri gibi slaytlar da hafif, tanmas ve
datm kolay materyallerdendir. 35mm'lik film eritlerinin hazrlanmas, zaman ve profesyonel ileme gerektirirken, slaytlar kolayca
yeniden blmlenebilir ya da deitirilebilir.
Slaytlar genelde; bilgileri srekli aklamak, zel grsel efekt
sunmak ve rencinin gerek dnyada grebilecei eylere ilikin
ekonomik ve gereki grsel sunumlar yapmak iin hazrlanmaktadr.
Film makinesi ile opak projektrn ortak ve farkl ynleri nelerdir?
Film ve Slayt Makinesi ile Materyallerinin Kullanm
Amalar
Film makinesi ve film eritleri ile slayt makinesi ve slaytlar birok amac gerekletirmek iin kullanlabilmektedir. Bu amalardan
balcalar unlardr:
Resimler ya da izimler gibi grsel sunular gstererek bilinmeyen nesnelerin fark edilmesini retme.
Blml olarak ya da ayn an da gsterilen nesnelerin karlatrlmasyla ayrt etme becerilerini retme.
izgi resim gibi grseller yoluyla nesnelerdeki farkllklar
abartarak ayrt etme becerilerini retme.
ileme blmleri olan nesnelerin ilkelerini gsterme.
rencinin gerek dnyada karlaaca alma yeri, konum
ya da durumlar gsterme.
Kurallar, ilkeleri ve olaylarn blmlerini retme.
emalar, diyagramlar ve lekler gibi grafik sunularla retmenin verdii dersi pekitirme.
retmenin yorumunda yer alan szckleri ya da noktalar

gstererek vurgu salama ve bylece pekitirme ilevini yerine getirme.
Ders ieriini gstererek retmenin yorumlarn ak hale
getirme.
Sunulan materyallere rehberlik edecek ekilde grsel ipular
sunma.
Hareketli nesnelerin statik konumlarn, nesnelerin birbirleriyle ilikilerini ya da nesnelerin hareketindeki dier nemli
olaylar gsterme.
Slayt Makinesi ile Slaytlarnn Yararlar ve Snrllklar
Slayt makinesinin ve slaytlarn sahip olduklar yararlarn yan sra
snrllklar da vardr.
Yararlar: Slayt makinesi ve slaytlarn balca yararlar unlardr:
Renkli grseller slaytlarda ekonomik olarak retilebilir.
Slaytlar ok sayda kolaylkla yeniden retilebilir.
Paketlenmesi ve saklanmas kolaydr.
Tanmas ve datm kolaydr.
Video filmi ile karlatrldnda slaytlarn makineye taklmas ve makineden karlmas kolaydr.
Sunum ncesi tablalara yerletirilip, retim yerine tandnda ve oradaki makineyle kullanlabilmektedir.
Bilgisayar araclyla yksek kalitede kiisel olarak retilmeye uygundur.
retmenlere, her sunu ncesinde slaytlardan bazlarnn
kapsam dnda brakma ya da yeni slaytlar ekleyerek farkl
renci gruplarna ynelik olarak ya da vurguyu deitirmek
amacyla derslerine uyarlayabilme olana salar.
retmenler belli noktalar incelemek zere yedekleyerek
saklayabilirler.
retmenin nemli konular iaret etmesine olanak salar.
itsel arala birlikte kullanldnda retimsel ara ilevi de
grebilir.
Snrllklar: Slayt makinesinin ve slaytlarn snrllklarnn
balcalar da unlardr:
Slaytlarn etkili bir ekilde yanstlmas normal olarak klarn karartlmasn ve kontrol edilmesini gerektirir. Genelde bu
257
258
konu, slaytlar retim destei olarak kullanldnda sorun

yaratr.
Bazlar ortamn ok iyi karartlmasn gerektirdiinden sunu
annda rencilerin not almasn engeller.
Uygun laboratuar hizmetlerine dayal olarak ticari film gelitirmesi ve slaytlarn birletirilmesi iin 24 saat ile birka gn
beklenmesi gereklidir. Hzl gelitirme hizmeti vardr ancak
bu, fazladan maliyete yol aar.
Tepegz ve Saydamlar
Dolayl yanstma sistemine gre yaplm bir projektr
olan tepegz deiik ekillerde tanmlamak olanakldr.
Tepegze kl yaz tahtas, gze hitap eden retim arac,
hareketli, hareketsiz, renkli, renksiz, saydam, saydam olmayan eitli tr ve nitelikteki grntleri incelemeye uygun
konuma getirmek zere gelitirilmi bir ara diyebiliriz5.
Ara kaynaklarn projektrler grubunda yer alan tepegz,
bugn yaz tahtasnn yerini alma durumunda olan bir retim yardmcsdr. 1940l yllarda Amerika Birleik Devletleri ordusunda kullanlmaya balayan bu ara, son yllarda
gerek gere yapmndaki kolaylklar ve gerekse optik alanndaki gelimeler sonucu yaygn kullanma olana bulan bir ara haline gelmitir.
Tepegz bir snfn ya da dinleyicilerin nnde retmen tarafndan kullanlmak amacyla gelitirilmitir. Tepegz iyi kullanldnda
hem retmene hem de rencilere nemli yararlar salar.
Tepegz, zellikle eitim alanna ynelik olarak gelitirilen teknolojiler ierisinde kullanm en yaygn olandr. Bu ara, her byklkte
grup iin yararldr. Bununla birlikte, tepegz bir yerde toplanm rencilere duraan grsel resimlerin gsterilmesi amacyla gelitirilmitir. Tepegzn bir ok yararnn olmas bu aracn her eitim basamanda ve birok eitim ortamnda giderek artan lde kullanlmasn aklamaktadr.
Tepegz, zellikle
eitim alanna
ynelik olarak
gelitirilen
teknolojiler ierisinde kullanm en
yaygn olandr.
Tepegz ile gsterilmek zere bir materyalin, e deyile saydamn

hazrlanmas kolaydr. Gnmz bir ok retmen ve renci tepegz
saydam hazrlayabilmektedir. Saydam kalemiyle ya da bilgisayarla
tepegzde kullanlabilecek saydamlar hazrlanabilmektedir. Bir kat
zerine yazlan yazlar ve yaplan izimler baz fotokopi makineleriyle
de tepegz saydam haline getirilebilir. Bu yntemlerin her birinin
olumlu ynleri vardr ve her biriyle siyah-beyaz ya da renkli olarak
ekiller gelitirilebilir.
Tepegz kullanlrken tavandan
sarktlan bir
perdeye grntnn yanstlmas
en iyi yoldur.
259
Tepegz kullanlrken tavandan sarktlan bir perdeye grntnn

yanstlmas en iyi yoldur. Bylelikle ke ta etkisi ad verilen grnt
bozukluu ortadan kaldrlr. Ancak, bazen grntnn dz beyaz duvara yanstlmas gereekebilir ve yine de iyi sonular alnabilir. Gr
alan, dinleyici says ile resimlerin nitelii ve konusu yanstlacak resim
bykln semede nem tayan konulardr. Yanstarak bakmak
yerine gsterilecek resmin uzaa koyularak zelliklerinin deerlendirilmesi resmin seyirciler iin uygun olup olmadn belirlemede hatalara yol aabilir.
Tepegzn birok yarar olmasna karn, ounlukla retmenler
daha karmak ve maliyeti daha yksek retim teknoloji ve materyallerini kullanmak istemektedir. Ancak, retmenin dersi veren birincil kii
olduu durumlarda tepegz ok daha etkili olmaktadr. Tepegz, kendisinden daha ekici, karmak ve pahal olan dier seeneklere oranla
ucuzdur.
Derslerde kullanlmak zere hazrlanan saydamlarn temel zelliklerinin neler olabileceini belirleyiniz.
Tepegz ve Saydamlarnn Balca Kullanm Amalar
Tepegz ve saydamlar birbiriyle ilikili elerin fark edilmesini
ve ayrt edilmesini retmek amacyla kullanlabilir.
rencilere semboller, resimler, izimler, ekiller gibi grseller gsterilerek bilinmeyen nesnelerin fark edilmesi retilir.
Ayn anda ya da ard ardna gsterilen nesnelerin karlatrlmas yoluyla ayrt etme becerileri retilir. aretleyici kullanlarak dorudan saydam zerinde nesneler arasndaki nemli
farllklar hzl ve yeterli bir ekilde gsterilebilir.
Gz ard edilen nesneler arasndaki farllklar abartlarak ayrt
etme becerilerinin retilmesi artar. Bu, izimler, renk kodlamalar sayesinde gerekletirilir.
Renklendirilen materyallerin basit planlar kullanlarak materyallerle nesneler arasndaki etkileim ve konumlarndaki deiiklikler gsterilir.
rnein; bir pompadaki paralar, bir motordaki pistonlar ya da svlarn ak
gzterilebilir.
Gzle grlemeyen paralarn bulunduu nesnelerin almas
gsterilir.
Tepegz ayn zamanda kavramlarn, kurallarn ya da ilkelerin retilmesinde de yararldr. Bu amalara ynelik olarak kullanldnda
tepegz u yararlar salar:
260
ema, diyagram, lek gibi grafiklerle saysal deerler (yzdeler, miktarlar ya da oranlar) konusunda retmenin yapt
yorumlar pekitirilir.
Vurgulanmas gereken szck ya da ibareler gsterilir ya da
retmenin sunumuyla koordineli bir ekilde konu planlar sunulur. Ders konusunda yer alan noktalarn gsterilmesiyle retmenin yapt yorumlar aklanr ve pekitirilir.
retmenin ders materyalini izlemesini kolaylatracak grsel
ip ular sunar grsel bir plan hem retmene hem de rencilere yardmc olur ve yazl olarak taslak hazrlanmas gereini ortadan kaldrr
retmen gsteriminden ya da renci uygulamasndan nce hareket halinde olan insanlarn ya da elerin konumlarn gstermede
kullanlr.
rnein; Hayat Bilgisi dersinde, yerden ar bir eya kaldrrken vcudun
alaca pozisyonlar gsterilebilir.
Tepegz ile Saydamlarn Yararlar ve Snrllklar
Tepegz ile saydamlarnn birlikte kullanlmas birok yarar salar. Bu yararlarn yan sra snrlklar da vardr.
Yararlar: Tepegz ile saydamlarnn balca yararlar unlardr:
Tanmas kolaydr.
Kullanm kolaydr.
Saydam materyallerin gsterilmesine olanak verir ve gerektiinde grntler bytlebilir.
Yksek nitelikli saydamlar fotokopi makinelerinde hazrlanabilmektedir.
eitli materyallerin deiik amalarla uyarnca kullanlmasna
olanak salar.
Saydamlara zel kalemlerle yazlanlar ve izilenler kolaylkla
silinebilir.
Tepegz ve saydamlar gnderme yapmada kolaylk salar.
Likit kristal gsterim aralar (Data Show) kullanlarak bilgisayar ekrannn ierdii kapsam gsterilebilir. Bu zellikle bilgisayar becerileri retilirken ya da retimi desteklemek zere bilgisayar grafikleri kullanlrken yararldr.
retmenin saydamlar ya da saydam blmlere ayrmasna,
gzden geirmesine ve dzeltmesine olanak verir.
retmenin klandrlm bir odada dinleyicilerle yz yze

gelmesi salanarak kiiler aras etkileim oluu, soru sorulmasn ve tartma yaplmasn zendirir.
Siyah-beyaz ya da renkli ya da her iki trde basit resimlerin
gsterilmesini salar.
Bilgilerin blmlere ayrlarak sunulmasn salar.
Saydamlarn retmen ya da renciler tarafndan hazrlanmas olanakldr.
Ucuz bir ekilde hazrlanmas olanakldr ve datm gerektiinde oluacak maliyet dktr.
Kstl llerde hareketin gsterilmesine olanak salar.
Snrllklar: Tepegz ile saydamlarnn balca snrllklar da
unlardr:
Saydamlarn tek tek ya da setler halinde datlmas slaytlara
ya da film eritlerine oranla daha az uygun olabilir.
ok renkli, tecimsel ya da okulda retilen saydamlar 35
mm.lik slaytlardan daha pahal olabilir.
Tepegzler kullanlrken, saydamlarn deitirilmesi srasnda
ekran zerine filtresiz beyaz n yanstlmas orta dzeyde
rahatszlk yaratabilir.Bu konuda kabul edilen yol, saydamlar
deitirilirken tepegzn kapatlmasdr.
n ekran yanstmasna ynelik olarak tasarlanan tepegzler
srad durumlar dnda geri ekran yanstmasnda ok az kullanlr.
Tepegz saydamlar 35 mm.lik slaytlara dntrlebilir ya da
basl kat haline getirilebilir. Bu tr durumlarda lek, oranlar, yaz bykl, resim etrafnda geni aralklar braklmas
gibi konulara zel nem verilmelidir.
Bazen, grmeyi olumsuz ynde etkileyen ke ta etkisini nlemek amacyla zel olarak eim verilmi ekrana gereksinim
duyulabilir. Odak uzakl deitirilebilen hibir makine ke
ta sorununu ortadan kaldramaz.
Birok resime gereksinim varsa, alma bir hayli zorlar ya
da bunlarn tanmas sorun olabilir.
Uzman olmayan bir kiinin basit ekilde saydamlar fotokopi
makinesinde retmesi, nitelii dk saydamlarn retilmesine
yol aabilir. Fotokopi makinesinin uygun ekilde ayarlanamamas ya da orijinalinin uygun ekilde tasarlanmam olmas
buna yol aar.
n yanstma iin alan ve yerleim oda yerleimine uygun olmayabilir.
Saydamlar koruyucu zarflarda ya

da dosyalarda
saklanmaldr.
261
262
oul saydam varsa retmene yk olabilir ve eer retmen

bunlar ayn anda kullanyorsa karkla yol aabilir.
En iyi ekilde gsterimi salayan ve okunma orann artran
a gerek vardr. Bu da rencilerin rahat not tutmasn nleyebilir6.
Tepegz Saydamlarnn ve Asl Grsellerin Saklanmas
Saydamlar koruyucu zarflarda ya da dosyalarda saklanmaldr.
zellikle termofax sreci kullanlarak yaplan saydamlar bu ekilde
saklanmaldr. Aksi halde bunlar kararabilir. Saydamlar zerinde el izi
kalmamasn salamak iin saydamlarn aralarna kat konulmaldr.
Saydamlarn uzun sre k altnda ve yksek sda kalmas nlenmelidir. Plastik yzeylerin temiz, tozdan uzak, el izi braklmamas
salanmaldr. Kalemler ile gsterim srasnda saydamlar zerine izilen
iaretler hemen silinmelidir.
Tepegz saydamlarn korunmasnda baka nelere dikkat edilmelidir?

Saydamlarn Kullanld Sunumlara likin neriler
Aada sunulan bilgiler sunumlarnda saydamlar kullanacak olan
kiiler iin ip ular hazrlamanz srasnda size yardm olacaktr.
Yeni saydamlar kullanmaya ynelik pratik yapn.
Yznz ekrana deil izleyicilere dnn.
Yeterli byklkte bir ekran zerine grntleri yanstn, ar
keystone imaj olumasn nlemek amacyla yeterince yksee
yanstn. Metal beyaz yzeyler gibi yzeyler kullanmaktan
kann. Bu tr yzeyler kullanldnda kenarda kalan izleyiciler grnty gremezler.
Kullanmadan nce oda kontrol edin. Bir kalem kullanarak
plan keskin hale gelinceye dek odaklatrn.
aretleyiciler (pointer) kullanarak maddeleri iaret etme yoluna gidin.
lemi kolay hale getirmek zere dersi veren kii oturarak tepegz kullanmaldr.
Projektr ekran zerinde odaklatrldnda ekran zerinde
gezdirmekten kann. Bu izleyicilerin ilgisini databilir.
Grseller materyalleri deitirirken tepegzn n ak brakmayn nk k izleyicileri rahatsz edip ilgilerini azaltabilir.
zleyicilerin gzlerinde rahatszlk yaratmamak amacyla saydamlarn alt ksmlarnda pastel renkler kullann.
Grselleri en az sayda tutmak amacyla masklar kullann.
Konular aklamak zere masklar kullann.
Pahal saydamlar ya da film saydamlarn korumak amacyla
zerine yazacanz asetatlar yaz yazmada kullann.
Saydamlar zerine yaz yazmanz gerektiinde buna uygun
saydam kalemleri kullanmaya zen gsterin.
Saydamlar dorudan okumayn. Bu kuralda kimi zaman istisnalar olabilir. Genellikle konularn zetlenmesi ya da farkl
tmceler kullanlarak anlatlmas uygun olacaktr.
Grsel zerinde yer alan konular sunumunuzun balang noktalar olarak kullann.
Grsellere numara verek doru srada olmalarn salayn.
Saydam kullanmay renmek isteyen retmenlere yardmc
olun ve snf nnde kullanmadan nce bu kiilerin pratik
yapmalarn destekleyin.
263
264
Data Show
Data Show (LCD Plate=Liquid-Crystal Display), video projektrlerinin pahal olmasndan dolay, onlarn
ilevini yerine getiren ve bir tepegzle birlikte alan bir
aratr. Video projektrne gre hacm olarak daha kktr ancak grnt kalitesi asndan genelde video projektrleri
kadar iyi deildir.
Video Projektr
Video Projektr olarak bilinen bu projektr bir bilgisayara balandnda, bilgisayar ekrannda her ne grntleniyorsa bu projektr araclyla bir ekrana yanstlr. Gnmzde bu projektrlerin hem boyutlar/hacimleri giderek klmekte ve hem de fiyatlar dmektedir. Bu yzden de i ve
eitim alanlarnda kullanm hzla yaygnlamaktadr7.
Konferans Projektr
Gnmzde henz pek yaygn kullanm alan olmayan bir projektrdr. Bunun temel nedenlerinden birisi henz ok yeni olmasdr.
Yeni bir teknoloji olmasnn doal bir sonucu da pahal bir aratr. Bu
ara, iki farkl yerde kablolarla birbirine balanarak almaktadr. Ayn
anda iki farkl yere sunumlar yapmak amacyla kullanlr. ki farkl
mekanda bulunan sunucular etkileimli bir ekilde yanstlan sunu ierii zerinde deiiklikler ve/veya eklemeler yapabilmektedir8.
Yukarda ksa tanmlaryla tantlan projektrlerin snflarda kullanlmas iin her eyden nce iyi bir grnt salanmas ve bu amala
snfn karartlmas gerekir.
retim ortamnda yaygn olarak kullanlan yanstclar
ve kullanm amalarn belirleyiniz.
zet
Balca yanstclar; Opak Projektr, Film Makinesi, Slayt Makinesi, Tepegz, Data Show ve Video Projektrdr. Bunlarla birlikte
kullanlan materyaller de vardr.
Opak saydam olmayan, opak projektr de saydam olmayann
yanstcs anlamna gelmektedir. Saydam olmayan resim ve fotoraflarn perdeye yanstlarak gsterilmesini salayan araca da opak projektr denilmektedir.
Film makineleri, grnty oluturan k izlenimlerinin gzn a
tabakas zerinde 1/20 saniye kadar bir sre kalmas ilkesine dayal
olarak; bir yznde kimyasal emlsiyon katman bulunan asetat eridi
zerinde kaydedilmi bir seri hareketsiz resmin grntlerini hareketlilik izlenimi uyaracak ekilde bir ekran veya perde zerine yanstan
projeksiyon aralardr. Dier bir deyile, film makinesi hareketsiz
resimleri hareketli grntler haline getiren aratr. Hareketli film
makinesi, film gsterici, sinema makinesi ve film projektr gibi adlarla da anlmaktadr. Bu aralar insan yaamnn her alannda olduu
gibi eitimde de yaygn ve etken biimde uzun zamandan beri filmle
retim etkinliklerinde kullanlmaktadr.
Film eritleri ortalama 30-40 resim ya da iletiyi zerinde tayan
35 milimetrelik film paralardr. Her resim, film makinesiyle perdeye
yanstlp kalabalk bir grup tarafndan incelenmesini olanakl hale
getirir. Film eritleri giderek azalmaktadr. ou film eridi gnmzde
de vardr ancak ok az yeni film eridi hazrlanmaktadr.
Film makinesi ve eritlerinin birok yarar ve baz da snrll
vardr.
Slayt makinesine slayt projektr de denilmektedir. Slayt makinesi
ve slaytlar retimde kullanlan teknoloji ve materyallerin itici gleridir. Bir konuyu gsteren slaytlar olduunda slayt makinesi kullanlr.
Bir kez kullanlmas gerektiinde bile sunulara profesyonellik katmak
amacyla hazrlanan saydamlarla oluacak maliyet yksek deildir.
Kullanmnn kolayl, ekonomik olmas, hazrlnn kolay olmas ve
etkili olmas nedeniyle slayt makinesi nemli bir retim teknolojisidir.
Gnmzde ok deiik slayt makines bulunmaktadr. Bunlardan
bazlar slaytlar yanstabildii gibi film eritlerini de yanstabilmektedir. Bu tr makinelerin zerinde bulunan makaralara film eridi taklr
ve makaralar elle evrilerek resimler tek tek gsterilir. Her resim gerektii kadar durdurulup tartlabilir. Bir baka tr slayt makineleri de
ok saydaki slayt arka arkaya gsterebildii ayn zamanda uzaktan da
kumanda edilebilmektedir.
265
266
Tepegz bir snfn ya da dinleyicilerin nnde retmen tarafndan kullanlmak amacyla gelitirilmitir. Tepegz iyi kullanldnda
hem retmene hem de rencilere nemli yararlar salar.
Tepegz, zellikle eitim alanna ynelik olarak gelitirilen teknolojiler ierisinde kullanm en yaygn olandr. Bu ara, her byklkte
grup iin yararldr. Bununla birlikte, tepegz bir yerde toplanm
rencilere duraan grsel resimlerin gsterilmesi amacyla gelitirilmitir. Tepegzn bir ok yararnn olmas bu aracn her eitim basamanda ve birok eitim ortamnda giderek artan lde kullanlmasn aklamaktadr.
Tepegzn birok yarar olmasna karn, ounlukla retmenler
daha karmak ve maliyeti daha yksek retim teknoloji ve materyallerini kullanmak istemektedir. Ancak, retmenin dersi veren birincil kii
olduu durumlarda tepegz ok daha etkili olmaktadr. Tepegz, kendisinden daha ekici, karmak ve pahal olan dier seeneklere oranla
ucuzdur.
Data Show (LCD Plate=Liquid-Crystal Display), video projektrlerinin pahal olmasndan dolay, onlarn ilevini yerine getiren ve bir
tepegzle birlikte alan bir aratr. Video projektrne gre hacm
olarak daha kktr ancak grnt kalitesi asndan genelde video
projektrleri kadar iyi deildir.
Video Projektr olarak bilinen bu projektr bir bilgisayara balandnda, bilgisayar ekrannda her ne grntleniyorsa bu projektr
araclyla bir ekrana yanstlr.
Konferans Projektr, gnmzde henz pek yaygn kullanm alan olmayan bir projektrdr. Bunun temel nedenlerinden birisi henz
ok yeni olmasdr.
1.
Aadakilerden hangisi, Opak Projektrn yararlarndan

deildir?
A) Kullanlmas, basit ve kolay renilir bir aratr.
B) Bozulabilecek fazla hareketli ve karmak paralar yoktur.
C) Saydam olmayan her trl resim ve fotoraflarla, yazl izili
ve basl materyalin hatta boyutlu cisimlerin bir snf
topluluu tarafndan gzlenmesini salar.
D) zellikle kitaplardaki resim ve emalarn snfa incelenmesinde ok yararldr.
E) Bilgisayar ekran grntlerini yanstabilir.
2.
Aadakilerden hangisi, ayn anda iki farkl yere sunum yapmak amacyla kullanlan bir aratr?
A) Slayt Makinesi
B) Konferans Projektr
C) Video Projektr
D) Film Makinesi
E) Tepegz
3.
Aadakilerden hangisi, eitimde kullanlan yanstc aralardan deildir?

A) Tepegz
B) Opak Projektr
C) Data Show
D) Manyetik tahta
E) Slayt Makinesi
4.
Aadakilerden hangisinin gsteriminde Opak Projektrden

yararlanlamaz?
A) Hareketli grnt
B) Sembol
C) Resim
D) izim
E) ekil
5.
Aadakilerden hangisi yeni ve pahal olmas nedeniyle gnmzde yaygn kullanm alan olmayan bir yanstcdr?
A) Data Show
B) Konferans Projektr
267
268
C) Opak Projektr
D) Slayt Makinesi
E) Video Projektr
6.
Aadakilerden hangisi, video projektrnn ilevini yerine

getiren ve bir tepegzle birlikte alabilen bir aratr?
A) Film Makinesi
B) Opak Projektr
C) Data Show
D) Slayt Makinesi
E) Elektronik tahta
7.
Aadakilerden hangisi saydam olmayann yanstcs anlamna gelmektedir.

A) Projektr
B) Opak Projektr
C) Data Show
D) Video
E) Video Projektr
8.
Aadakilerden hangisi film makinesi ve filmlerin yararlarndandr?

A)
Kullanlmas, basit ve kolay renilir bir aratr.
B)
Bozulabilecek fazla hareketli ve karmak paralar yoktur.
C)
Saydam olmayan hertrl resim ve fotoraflarla, yazl izili
ve basl materyalin hatta boyutlu cisimlerin bir snf topluluu tarafndan gzlenmesini salar.
D)
Saydam olmayan her trl resim, izim ve emamn bytlerek baka bir yzeye izilip levha ya da tablo haline getirilmesine yardmc olur.
E)
Disklerle, teyplerle ya da kasetlerle paketlenir, deiik dinleyicilere ynelik alternatif sesler kolaylkla salanabilir.
Bir bilgisayara balandnda, bilgisayar ekrannda her ne grntleniyorsa bu projektr araclyla bir ekrana yanstlr. Gnmzde bu projektrlerin hem boyutlar/hacimleri giderek klmekte
ve hem de fiyatlar dmektedir. Bu yzden de i ve eitim
alanlarnda kullanm hzla yaygnlamaktadr
Yukarda tanmlanan yanstc aadakilerden hangisidir?
A) Video projektr
B) Konferans projektr
C) Televizyon
D) Konferans projektr
9.
E)
Tepegz
10. Video projektrlerinin pahal olmasndan dolay, onlarn ilevini

yerine getiren ve bir tepegzle birlikte alan bir aratr. Video
projektrne gre hacm olarak daha kktr ancak grnt kalitesi asndan genelde video projektrleri kadar iyi deildir.
Yukarda tanmlanan yanstc aadakilerden hangisidir?
A) Video projektr
B) Konferans projektr
C) Televizyon
D) Konferans projektr
E) Data Show
Yantlar
1. E
2. B
3. D
4. A
5. B
6. C
7. B
8. E
9. A
10. E
269
270
Kaynaklar
1
4
5
Ergin, A. (1995), retim Teknolojisi letiim. Ankara: Personel Eitim

Merkezi Yayn No: 17.
ilenti, K.(1988), Eitim Teknolojisi ve retim. Ankara: Kadolu
Matbaas.
Alkan, C.(1979), Eitim Ortamlar, Ankara: Ankara niversitesi Eitim
Fakltesi Yaynlar, No: 85.
ilenti, K.(1988), a.g.e.
Alkan, C.(1992), Eitim Ortamlarnn Dzenlenmesi, Ankara: Ankara
niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar, No: 168.

Demirel, ., Seferolu S. ve Yac, E.(2004), retim Teknolojileri ve

Materyal Gelitirme. Ankara: Pegem A Yaynclk.
Demirel, ., Seferolu S. ve Yac, E.(2004), a.g.e.
Powerpoint 271
nite sekiz
8
POWERPOINT
renme Hedefleri
genel olarak PowerPoint yazlmn tanyabilecek,
PowerPoint yazlmyla ilgili temel kavramlar tanmlayabilecek,
PowerPoint yazlmndan yararlanma yntemlerini sayabilecek,
PowerPoint yazlmyla bir sunu hazrlayabilecek,
PowerPoint yazlmndaki sunu hazrlama yntemlerini aklayabilecek,
hazrlanm bir sununun ieriini dzenleyebilecek,
PowerPoint yazlmnn balca zelliklerini kavrayabilecek,
konumac notlarn yazdrabileceksiniz.
indekiler

Giri
PowerPoint Yazlmndan Yararlanma Yntemleri
Bir Sunu Hazrlama rnei
Yeni Sunu Oluturmak
Yeni Sununun eriini Dzenleme
Sunuya Grsel Etkiler Katmak
PowerPoint Yazlmnn Baz zellikleri
zet
Powerpoint 273
Giri
ok amal sunu hazrlama yazlmlarndan biri olan PowerPoint,
Microsoft firmasnn gelitirip ticari olarak piyasaya arz ettii bir sunu
tasarlama ve sunma yazlmdr. PowerPoint yazlm tek olarak satn
alnabilecei gibi, yaygn olarak Microsoft Ofis yazlm paketinin
bileenlerinden biri olarak da gelmektedir. Microsoft Ofis bileenlerinden biri olan Powerpoint uygulamas ile bilgisayar ortamnda grsel ve
iitsel, hareketli ve sesli sunular hazrlamak ve sunmak olanakldr.
Bu blmde srasyla PowerPoint yazlmndan yararlanma yntemleri, bir sunu hazrlama rnei, yeni sunu oluturma, yeni sununun
ieriini dzenleme, sunuya grsel etkiler katma ve PowerPoint yazlmnn baz zellikleri zerinde durulmaktadr.
PowerPoint Yazlmndan Yararlanma Yntemleri

PowerPoint yazlmyla genel olarak unlar yaplabilmektedir:
Ekran sunularnn hazrlanmas.
nternette yaynlamak amacyla Web sunularnn hazrlanmas.
Renkli ya da siyah/beyaz saydamlarn dzenlenip, yazdrlmas,
Renkli ya da siyah/beyaz kat basklarn dzenlenip, yazdrlmas.
35 mm slaytlarn hazrlanmas.
Dinleyicilere datlmak zere sunu ktlarnn hazrlanmas,
Konumac notlarnn bastrlmas.
PowerPointi olmayan sistemlerde sunu grntlemek iin
paketleme/tama hizmetleri.
Fotoraf albmlerinin oluturulmas.
Ekran sunular, gerek sununun gerekletirilecei ortamda grsel
ve iitsel elerle konumacy desteklemek gerekse dinleyicilere dorudan hitap etme olana bulunmayan ortamlarda evrimii (online) ya
da evrimd (offline) sunum yapabilmek amacyla kullanlr. Hazrlanan sunular, kiisel bir bilgisayarn monitrnde gsterilebilecei gibi,
herhangi bir toplulua sunmak iin saysal projeksiyon aygtlaryla
gsterilebilir.
Web sunular,
nternet zerinde
Web sayfalarna
yerletirilecek
balantlarla
kullanclarn
sunuyu evrimii
grntleyebilmelerini salar.
Web sunular, nternet zerinde Web sayfalarna yerletirilecek

balantlarla kullanclarn sunuyu evrimii grntleyebilmelerini
salar. zellikle e zamansz eitim programlarnda yer alan nternet
kaynaklarnn gelitirilmesi amacyla kullanlabilir. Bunun yan sra
Ekran sunular,
gerek sununun
gerekletirilecei
ortamda grsel ve
iitsel elerle
konumacy
desteklemek
gerekse dinleyicilere dorudan
hitap etme olana
bulunmayan
ortamlarda evrimii (online) ya da
evrimd (offline)
sunum yapabilmek amacyla
kullanlr.
herhangi bir konu hakknda tantc, gr aklayc ve aydnlatc Web

sayfalar eklindeki sunumlar geleneksel yntemlere kyasla ksa zamanda hazrlanabilir.
PowerPointte sunular slaytlardan olumaktadr. Slayt, sunuyu
oluturan ve grntlenebilen her bir sayfaya verilen addr. Bir
PowerPoint slayd u bileenlerin herhangi birinden ya da tamamndan
oluturulabilir.
Metin,
Resim,
Fotoraf,
Ses,
Video,
Dier nesneler (PDF, LIT, RTF, vb.);
PowerPoint yazlmyla sunu tasarlayanlar ncelikli olarak kullanclarn hangi ortamda sunuyu deerlendireceklerine karar vermelidir.
rnein; ulalmas planlanan kullanc kitlesinin sunum iinde yer alacak ses
zelliklerinden yararlanma olana kstlysa hatta mmkn deilse, sunuya ses
eleri yerletirmek verimli bir alma sergilenememesine neden olabilir.
Benzer ekilde, zellikle lkemiz nternet kullanclarnn ortalama
balant bant genilii dnldnde Web zerine yerletirilecek bir
sunuda byk boyutlu video, grafik ya da ses dosyalar kullanmak,
kullancnn bilgisayarnda sununun almas srasnda ok uzun sreli
beklemelere neden olabilmekte; dolaysyla kullanclarn sklp konuya
odaklanabilmelerine engel tekil edebilmekte ya da renme tmden
gereklememektedir.
Bir Sunu Hazrlama rnei

PowerPoint yazlm, tasarmn tmyle kendinizin hazrlayaca
sunular iin iyi bir ara olmann yan sra beraberinde hazr sunu ablonlar da sunmaktadr. Bu aamada her iki yntemi de ele alacaz. Eer
zamannz kstlysa ya da sunu hazrlamaya yabanc iseniz hazr tasarm
ablonlar iinizi olduka kolaylatracaktr. te yandan PowerPointte
sunu hazrlama hakknda deneyiminiz yoksa, yazlm ierisinde yer alan
sihirbaz yardmyla ksa srede genel bir ablon oluturabilirsiniz.
PowerPointi ilk olarak balattnzda karnza aadaki alan iletiim kutusu gelir.
Powerpoint 275
PowerPoint Balang letiim Kutusu
Yukarda da grld zere, yeni bir sunu hazrlamak iin seenek sunulmaktadr. Bu seenekler unlardr:
Yeni sunuyu akll ierik sihirbaz yardmyla hazrlama,
Varolan bir tasarm ablonu ile balama,
Tm tasarm kendinizin hazrlayaca bo sunu yaratma.
Alttaki dier seenek ise nceden kaydedilmi bir sunuyu amaya
yaramaktadr. En altta yer alan Bu iletiim kutusunu bir daha gsterme onay kutusu iaretlenirse yazlm artk alta yer alan balang
iletiim kutusunu bir daha gstermeyecektir. Siz de ilk anzda byle
bir iletiim kutusu ile karlamadysanz, daha nceden bu onay kutusu
iaretlenmi demektir. Her alta balang iletiim kutusunun grntlenmesi iin PowerPoint komut mnsnden Aralar/Seenekleri
seip kan iletiim kutusunun Grnm sayfasnda yer alan Balang iletiim kutusu seeneini iaretlemeniz yeterli olacaktr.
Balang letiim Kutsunu Etkinletirme

Yeni Sunu Oluturmak
PowerPoint yazlmyla yeni bir belge yaratmak iin yukarda anlatlan balang diyalog kutusu dnda yeni belge oluturma komutu
bulunmaktadr. Sz konusu komuta; mnden Dosya/Yeni... komutu,
Ctrl+N tu kombinasyonu ya da standart ara ubuu zerinde yer alan
dmesi ile olmak zere yntemle eriilebilir. lk seenek hari
dier iki yntem yalnzca bo bir yeni sunu oluturabilir. Var olan tasarm ablonlarn uygulamak ya da Akll erik Sihirbazn kullanmak
iin Dosya/Yeni... komutunu vermeniz gerekir. Dikkat edilecei zere
komutun isminin yannda nokta (...) bulunmaktadr. Bu, komut verildikten sonra yazlmn komutun yerine getirilmesinden nce sizinle
etkileim kuraca anlamn tamaktadr. Benzer ekilde dier komutlarn bazlarnn sonunda da nokta bulunmaktadr. Bu da, komutlarn
verilmesi sonrasnda ayn etkileimin yaanaca anlamna gelmektedir.Bu aamada srasyla yukarda deinilen yeni sunu oluturma yntemlerini ele alacaz.
Yeni sunu oluturma srecini aklaynz.
Akll erik Sihirbaz: Sunular hazrlarken zaman tasarrufunda
bulunmak ya da PowerPoint sunu tasarmna yabanc olanlar iin kullanabilecek bir ara olan Akll erik Sihirbazn balatmak iin Dos-
Akll erik Sihirbaz genel olarak

nceden tasarlanm ablonlar
hazrlamay
planladnz sunu
zerinde uygulamakla iinizi
kolaylatrmay
amalar.
.
Powerpoint 277
ya/Yeni... komutunu verin. Karnza gelecek olan iletiim kutusunda

Genel sayfasnda yer alan Akll erik Sihirbaz seeneini seip
Tamam tuuna basn. Karnza kacak seenekler adm adm sunu
tasarmn oluturmanza yardmc olacaktr. Akll erik Sihirbaz
genel olarak nceden tasarlanm ablonlar hazrlamay planladnz
sunu zerinde uygulamakla iinizi kolaylatrmay amalar.
Dosya/Yeni... letiim Kutusu

lk admda sihirbaz Akll erik Sihirbaznn ne ie yaradn
aklayan bir ileti verecektir. Bir sonraki adma leri tuu ile geebilirsiniz.
kinci admda hazrlayacanz sununun trn belirtmenizi isteyen bir seenek sayfas karnza kacaktr. Tm, Genel, irket
vb. konu bal dmelerini greceksiniz. Tm dmesi ablonlarda yer konularnn tamamn grebilmenizi salarken; dier dmeler de
konular snflarna gre ayrmaya yarar. Sununuzun konusuna ilikin
bir dmeyi seince yandaki listede bu balk altnda yer alan konular
fark edeceksiniz. Uygun konuyu setikten sonra bir sonraki adma geebilirsiniz. Sunu konunuz sihirbazn sunduklar arasnda yer almasa bile,
sihirbazda yer alan konu balklarndan en yakn olann iaretleyebilirsiniz.
nc admda sununuzun grntlenecei ortam sorgulanmaktadr.
rnein; sunu bir ekranda m, Web sayfasnda m ya da saydam zerinde mi
gsterilecek? Size uygun sunu trn belirledikten sonra yine leri dmesi
ile sonraki adma gein.
Eer slaydn
altbilgi alannda
sunu dosyasnn
son gncelletir-
Drdnc admda sizden doldurmanz istenilen baz metin kutular

ve onay kutular gsterilecektir. Sunu bal metin kutusunun ierisine sununuzun grntlenmesi srasnda ilk slaytta yer alacak olan sunu
baln yazn. Bu metin kutusunun hemen altnda ilk slayt hari dier
slaytlarn tmnde yer almasn istediiniz baz ayrntlar sorgulayan
seenekler vardr. Altbilgi metin kutusunun ierisine her slaytta yer
almasn istediiniz metni yazabilirsiniz.
rnein; her slaydn altnda sunuyu sunan kiinin ad, soyad ya da sununun
bal verilebilir.
Eer slaydn altbilgi alannda sunu dosyasnn son gncelletirme
tarihini grntlemek istiyorsanz Son gncelletirme tarihi onay
kutusunu iaretleyin. Benzer ekilde her slaytta o an bulunulan slaydn
numarasnn grntlenmesine olanak salayan bir onay kutusu daha
bulunmaktadr.
Bilgi giriinizi gerekletirdikten sonra leri dmesine basn.
Akll erik Sihirbaz size sununuzu oluturmak iin gereksinim duyduu bilgileri temin ettiine ilikin bir ileti gsterecektir. Bu noktada
hazrladnz yeni belgenizi grntlemek iin Son dmesine basn.
Sununuz, grsel tasarmyla ve belirlediiniz baz metin geleriyle
birlikte karnza gelecektir.
Akll erik Sihirbaz ile Oluturulmu Yeni Sunu
Powerpoint 279
Sizin ekrannzda yukardaki grntnn ayns olmayabilir. Ancak genel hatlaryla buna benzer bir sonu elde edeceksiniz. Bu sunu
henz ierik olarak dzenlenmemitir. Bir sonraki blmde bunu inceleyeceiz.
Varolan Tasarm ablonlar: Powerpoint yazlmyla birlikte gelen, daha sonradan sizin tasarmn yapp ablon olarak kaydettiiniz ya
da PowerPoint yazlmnn kurulu olduu Office klasr ierisinde
yer alan Templates klasrnn altna sizin kopyaladnz bir tasarm
ablonu sununuzun grsel tasarmn yeni batan yapmadan slaytlarn
metin ieriklerine odaklanabilmeniz iin kullanlan bir aratr.
Hatrlayacamz gibi Dosya/Yeni... komutunu verdiimizde
karmza gelen diyalog kutusu sayfadan olumaktayd. Bu kez Tasarm ablonlar sayfasn seip ierisinde varolan ablonlarn her
birini tek tek fare ile seerek sadaki nizleme penceresinde n izleme yapabilirsiniz. Daha sonra sununuz iin en uygunu olduuna inandnz bir tasarm iaretleyip Tamam dmesine basnz. Karnza
Yeni Slayt iletiim kutusu gelecektir.
Yeni Slayt letiim Kutusu
Genellikle her
sunu balangta
bir baka deyile
ilk slaytta sunuyu
tantc bir balk
slayd ile balar.
letiim kutusunda yer alan Otomatik Dzen Sein ksmndan

Balk Slayd seeneini iaretleyip Tamam dmesine basn. Genellikle her sunu balangta bir baka deyile ilk slaytta sunuyu tantc
bir balk slayd ile balar. Ancak, tasarm gereksinimlerimiz dorultu-
sunda daha farkl bir balang slayd da oluturabilirsiniz. Bu aamadan

sonra sununuzu oluturmaya devam edebilirsiniz. Yeni ekleyeceiniz
slaytlar semi olduunuz grsel tasarm zelliklerini tamaya devam
edecektir. Sonraki blmde ierik gelitirme ayrntlarn ele alacaz.
Bo Sunu: Sununuzun tasarmn sonradan tmyle kendiniz belirlemek istiyor ya da varolan tasarmlara bal kalmak istemiyorsanz,
Dosya/Yeni... komutunu verdikten sonra karnza gelen iletiim
kutusunun Genel sayfasnda yer alan Bo Sunu seeneini iaretleyip Tamam dmesine basn. Karnza Yeni Slayt iletiim kutusu
kacaktr. Bylelikle bu noktada sununuzda yer alan ilk slaydn ierik
dzenini belirleyebilir, sonraki blmde anlatld ekilde ieriinizi
gelitirmeye devam edebilirsiniz.
Powerpoint 281
Yeni Sununun eriini Dzenleme

Daha nce yaratm olduunuz sununuzun ieriini ne ekilde dzenleyebileceinizi bu blmde ele alacaz. Ancak, ncelikle oluturmaya baladnz sunu belgenizi nasl kaydedebileceinizi bilmek
belgenizi korumak, saklamak ve sonradan ulaabilmek adna nemli bir
admdr.
Neredeyse btn belge oluturma yazlmlar size bir ekilde hazrladnz belgeleri kaydedip saklama ve sonradan kullanma olanaklar
tanmaktadr. Bu durumun baz istisnalar yazlmlarn deneme, tantc
srmlerinde karnza kabilir. Bu tip deneme srmleri belgeyi ekranda oluturmanza olanak tanrken tecimsel kayglarla yazlm satn
almaya karar vermediiniz srece sz konusu yazlm araclyla hazrladnz belge rnlerini kaydetmenize olanak tanmayabilir. Yazlm
satn alp kaytl kullanc haline geldiinizde bu tip kstlamalar ortadan
kalkacaktr. Ancak, PowerPoint, ister Microsoft Office paketi ile birlikte ya da tek bana lisansn zaten nceden satn alm olduunuz bir
tecimsel yazlm olduundan byle bir kstlama sz konusu deildir.
Oluturduunuz ya da incelemek istediiniz belgelerin almas,
kaydedilmesi, yazdrlmas gibi komutlarn tamam Dosya mn
bal altnda yer almaktadr. nceki blmde yaratmaya baladnz
sunu belgenizi Dosya/Kaydet ya da Dosya/Farkl Kaydet... komutlarndan herhangi biriyle bilgisayarnza ya da bilgisayar anz zerinde
tanmlanm klasrlere kaydedebilirsiniz.
Dosya/Kaydet ve Dosya/Farkl Kaydet... komutlar arasndaki
fark, ilkinin nceden kaydedilmi bir dosyann (belgenin) zerinde
yaptnz deiiklerle birlikte son halinin ayn adla zerine kaydedilmesini salamaktr. Dikkat edilmesi gereken durum, nceden hazrlanm bir dosyann ieriinde herhangi bir deiiklik yaptnzda Dosya/Kaydet komutunu kullanrsanz dosyann artk yeni haliyle kaydedilecei ve eski dzenlemelerin yerini yeni dzenlemelerin alaca hususudur. Bir dier deyile, yaptnz deiiklikler sonucu dosyann nceki
halinde yer alan baz bilgiler yeni dosya da bulunmayabilir ve bu ekilde kayt seeneini seerseniz eski bilgilere bir daha ulaabilme ansnz
olmayacaktr.
nceden var olan bir belge zerinde deiiklik yapp, belgenin nceki ve sonraki hallerinin her ikisini birden saklamak isterseniz Dosya/Farkl Kaydet... komutu ile ilk belgenin adndan farkl bir ad seerek kayt yapmalsnz.
Hazrlamaya baladnz sununuzu bu noktada kaydetmeniz elektrik kesintisi ya da yazlm hatalarndan kaynaklanan sistem kilitlenmeleri gibi bilgisayarnzda oluabilecek eitli olas bilgi kayplarna kar
nemli miktarda
bilgi ya da veri
girii yaptnz
belgeleri gerekli
olduunu dndnz aamada
kaydetmelisiniz.
Bu ekilde dzenleyip daha sonra
kaydettiiniz belge
zerinde, kaydettiiniz ana kadar
olan tm ierik
daha sonra
.
Neredeyse btn
belge oluturma
yazlmlar size bir
ekilde hazrladnz belgeleri
kaydedip saklama
ve sonradan
kullanma olanaklar tanmaktadr.
Oluturduunuz
ya da incelemek
istediiniz belgelerin almas,
kaydedilmesi,
yazdrlmas gibi
komutlarn tamam Dosya mn
bal altnda yer
almaktadr.
Yaptnz deiiklikler sonucu

dosyann nceki
halinde yer alan
baz bilgiler yeni
dosya da bulunmayabilir ve bu
ekilde kayt
seeneini seerseniz eski bilgilere
bir daha ulaabilme ansnz
olmayacaktr.
bir nlem olacaktr. Ayrca, dzenleme ilemine sonradan kaldnz

yerden devam edebilmeniz de ancak bu ekilde olanakldr. nemli
miktarda bilgi ya da veri girii yaptnz belgeleri gerekli olduunu
dndnz aamada kaydetmelisiniz. Bu ekilde dzenleyip daha
sonra kaydettiiniz belge zerinde, kaydettiiniz ana kadar olan tm
ierik daha sonra eriebilmeniz iin saklanm olacaktr.
Belgenizi kaydetmeden yazlmdan kmanz ya da bilgisayarnz
kapatmanz halinde yaplan tm veri ya da bilgi girileri kaybolacaktr.
Bu durum dier szck ilemci, grafik dzenleme, hesap tablosu vb.
belge retme yazlmlar iin de geerlidir.
Kaydetme ilemini tamamladktan sonra Akll erik Sihirbaz,
Tasarm ablonu ya da Yeni Bo Sunu seeneklerinden herhangi biri ile
oluturmaya baladnz sununuzun ieriini dzenlemeye devam edebiliriz.
Belgenizi yaratrken hangi yntemi kullanm olsanz da, tasarmn beenmediiniz sununuzu daha sonradan istediiniz ekilde dzenleyebilirsiniz. Ancak, hi kaydedilmemi bir sunu belgesini oluturmaya
mutlaka nceki blmde anlatlan yeni belge oluturma komutlarndan
biriyle balayabilirsiniz.
Bu aamada sizin yazlm kullanmay renme srecinizde birliktelii yakalamak adna yeni bo sunu oluturmaya balamakta yarar
vardr. Ne var ki, isterseniz varolan tasarm ablonlarndan herhangi
birini seerek de sonraki admlar izleyebilirsiniz.
Powerpoint 283
PowerPointte Oluturulmu Bo Sunu Belgesi
Hatrlayacanz gibi yeni sunu oluturma blmnde nc seenek olarak Bo Sunu yaratm ve ilk slaydmzn Otomatik Dzen
seenei olarak Balk Slayd seeneini onaylayarak yukardaki gibi
bir grnm elde etmitik.
imdi ilk slaydmzn ieriini dzenlemek iin ister sa tarafta yer
alan slaytta Balk eklemek iin tklatn alanna fare ile tklatmak
suretiyle ister sol tarafta yer alan ve sunu ana hatlarn gsteren ksmda
slayt numarasnn yanndaki slayt mini-resminin sanda kalan ksm
farenin sol tuu ile iaretleyerek balk metin giriini yapmaya hazr hale
getirebilirsiniz. Bu ksma Bir Sunu rnei baln girelim.
Slayt zerinde yer alan Alt balk eklemek iin tklatn alanna
farenin sol tuuyla tklattnzda alt balk metin alan veri girii iin
sizi bekleyecektir. Bu ksma da Hazrlayan: Kendi sminiz yazalm.
Bu noktada aadakine benzer bir ekran grntsne sahip olmanz
gerekir.
Balk Slayd Dzenlemesi

PowerPointte
neredeyse tm
eklemeler Ekle
mns araclyla yaplabilir.
Artk sununuza yeni bir slayt ekleyebilirsiniz. PowerPointte neredeyse tm eklemeler Ekle mns araclyla yaplabilir. Yeni slayt
eklemek iin de Ekle/Yeni Slayt... komutunu verin. Karnza daha
nce grdnz Yeni Slayt iletiim kutusu gelecek ve sizden yeni
slaydnz iin bir Otomatik Dzen semenizi isteyecektir.
Bu kez slayt dzenlerinden size uygun herhangi birini sein. Birliktelik salamak amacyla Madde aretli Liste dzenini sein ve
Tamam tuuna basn. Balk eklemek iin tklatn yazan alana tklatp yeni balnz Slayt Dzenleri olarak girin. Bu slaytta konumacnn slayt dzenlerine ilikin aklama yapacan varsayalm. lgili
balk hakknda aklayc metin girmemiz gerekmektedir. Altta yer alan
Metin eklemek iin tklatn alanna tklayarak ilk maddenizi yazn:
Metin. Daha sonra klavyenizde yer alan Enter tuuna basarak yeni
paragrafa (maddeye) gein. Fark edeceiniz zere her Enter tuuna
basnzda yeni bir madde olumaktadr. Ancak baka bir harf tuuna
basmadan dorudan iki kez st ste Enter tuuna basarsanz, ilk madde ile yazmaya balayacanz son madde arasnda madde imi olmayan
bo bir satr alacaktr.
rnein; yazacanz madde says az ise slayt dzeninizin gze ho grnmesi iin bu yntemi kullanabilirsiniz.
.
Powerpoint 285
Bu ekilde ilk maddeniz olan Metin szcn girdikten sonra

iki kez Enter tuuna basn ve Grafik szcn girin. Benzer ekilde iki kez Enter tuuna basp oklu ortam szcklerini yazn. Elde
edeceiniz ekran grnts yaklak olarak aadaki gibi olacaktr.
kinci Slaydn Hazrlanmas

lk ve ikinci slaytlarnz arasnda baka bir slaydn olmasn arzu
ettiinizi varsayarsanz her iki slaydn arasna yeni bir slayt eklemeniz
gerekmektedir. Bunun iin yine Ekle/Yeni Slayt... komutundan yararlanabilirsiniz. Ancak ikinci slaytta iken bu komutu verirseniz
PowerPoint yeni slaydnz nc slayt olarak atayacaktr. Dier bir
deyile, yeni slayt eklentileri o anki etkin slaydn hemen ardnda oluturulur. yleyse birinci slayda gemeniz gerekmektedir. Birinci slayda
gemek iin klavyeniz zerinde yer alan Page up tuundan yaralanabileceiniz gibi fare ile Anahat Penceresinde (PowerPoint penceresinin sol ksmnda) yer alan slayt numaras simgelerinden 1 numaral
olann iaretlemeniz yeterli olacaktr.
Anahat Penceresini grntleyemiyorsanz Grnm mnsnden Normal
komutunu kullanabilirsiniz.
Sununuzu dzenlemeye devam

ederken istediiniz herhangi bir
anda sununuzun
gsterimini ekran
zerinde gerekletirebilirsiniz.
Anahat Penceresini grntleyemiyorsanz Grnm mnsnden Normal komutunu kullanabilirsiniz. Bu komut PowerPointi
normal grnme geirme komutudur. Bylelikle hem sununuzun ana
hat penceresini, hem seili slaydn grntsn, hem de konumac
notlar ekleme penceresini grebilirsiniz.
Dikkat ederseniz ayn mnde Slayt Gsterisi seenei olduunu da fark edeceksiniz. Sununuzu dzenlemeye devam ederken istediiniz herhangi bir anda sununuzun gsterimini ekran zerinde gerekletirebilirsiniz. Ayrca, bu seenee Slayt Gsterisi mnsnde yer alan
Gsteriyi Grntle ya da klavyenizde bulunan F5 tuu ile ulaabilirsiniz.
lk slaydnza eritikten sonra Ekle/Yeni Slayt... komutunu verin.
lk ve ikinci slaydnz arasna yeni bir slayt eklenecek ve ikinci slaydnz bundan byle nc slaydnz olacaktr. Yukarda anlatlan rnekte
olduu gibi bu slaydnza balk olarak Yeni Belge Oluturmak yazn.
Altta yer alan metin ksmna da srasyla;
Akll erik Sihirbaz
Tasarm ablonlar
Bo Sunu
maddelerini yazn. Her bir maddeyi yazdktan sonra Enter tuuna basmay unutmayn.
Daha sonra F5 tuuna basarak sunu gsterisini grntleyin.
Gsteri srasnda slaytlar arasnda gei yapmak iin klavyenizin Page
Up/ Page Down, Enter, boluk, ok tularn ya da farenin sol ve
sa tularn kullanabilirsiniz. Gsteri srasnda farenizin sa tuuna
basarsanz bir ksa yol mns karnza gelecektir. Bu mnden istediiniz bir komut verebilirsiniz.
rnein; areti Seenekleri/Kalem komutu, gsteri srasnda dinleyicilere
slayt zerinde iaretleme yaparak vurgulamak iin ideal bir aratr.
Bu arac tpk snf ierisinde tahta kullanmna benzetebiliriz. Bir
sonraki slayda gei yaparsanz ya da fare sa dme mnsnden
Ekran/Kalemle izilenleri Sil komutunu verirseniz yaptnz izimler
silinecektir.
Yeni sununun ieriinin nasl dzenleneceini aklaynz.
Powerpoint 287
Sunu Gsterisi Srasnda Kalem Kullanm
Sunuya Grsel Etkiler Katmak

u ana kadar yaptklarnzla sununuzun bu hali son derece yaln bir
grnmdedir. Bu yaln grnmden biraz olsun syrlmak slayt
gelerini renklendirmekle olanakldr. Bunun iin Biim mnsnden
Slayt Renk Dzeni... komutunu verin. Karnza kan Renk Dzeni
iletiim kutusunda zel sayfasna eriin. Sununuzun eitli gelerinin
renklerini deitirebilmenize olanak salayan seenekleri greceksiniz.
Bunlardan Arka Plan setikten sonra Renk Deitir... dmesine
basn. kan yeni pencereden istediiniz herhangi bir renk tonunu (rnein ak mavi) iaretleyip Tamam dmesine basn. Tekrar Renk
Dzeni iletiim kutusuna geri dneceksiniz. Burada dikkat edilmesi
gereken, deiikliklerinizi onaylamak iin iki farkl ynteme sahip olduunuzdur. lki, olmasn istediiniz deiiklikleri tm sunuya uyarlayacak olan Tmne Uygula dmesi; ikincisi ise yalnzca o an geerli
olan slayt zerinde deiiklik yapmanza olanak salayan Uygula
dmesidir. Siz Tmne Uygula seeneini sein. Bylelikle sununuzda yer alan tm slaytlar ayn renkte arka plana sahip olacaktr.
Renk Dzeni letiim Kutusu

Her slaytta farkl
renkler kullanmaktan kann. Bu
durum dinleyicilerin dikkatinin
dalmasna
neden olabilir.
Her slaytta farkl renkler kullanmaktan kann. Bu durum dinleyicilerin dikkatinin dalmasna neden olabilir. Ancak, belirli konulardan
sz ederken kullandnz birden fazla slayt gruplarnda, kendi ilerinde
bir dzen olmak kaydyla farkl renk tonlar kullanabilirsiniz.
Bu haliyle slaydnz arka plan tek renklidir. Oysa arka planda renk
geileri etkisinden yararlanmak zellikle ekran sunularnda ho bir etki
yaratmaktadr. Bunun iin ise Biim/Arka Plan... komutunu vermelisiniz. Karnza kan Arka Plan iletiim kutusunda renk alr mnsnden Dolgu Efektleri... komutunu sein (). Bu kez Dolgu Efektleri
iletiim kutusunu grntleyeceksiniz. stediiniz tipte dolgu efektini
seebileceiniz gibi birliktelik salamak asndan Gradyan sayfasnda nceden belirlenmi radyo dmesini iaretleyin. Hemen sanda
yer alan Belirlenmi renkler aa alr mnsnden afak seeneini iaretleyin. n izleme alannda fark edeceiniz gibi arka plan iin
semi olduumuz mavi renk aaya doru gittike alan tonlarda
olacak hatta en altta belli belirsiz krmz tonlar grntlenecektir.
Benzer ekilde hounuza giden seenekleri deerlendirebilirsiniz. Seiminizi onaylamak iin Tamam dmesine basn. Arka Plan iletiim
kutusuna geri dneceksiniz. Tmne Uygula dmesi ile yeni arka
plan renk dzeninizi tm slaytlara uygulayn. Yapm olduunuz deiikliklerin sununuzu nasl etkilediini incelemek iin F5 tuuna basarak
sununuzun gsterimini gerekletirin.
Powerpoint 289
.
Arka Plan letiim Kutusu
Slayt gsterisini grntlerken slayt geilerinde herhangi bir etki

kullanlmadn; dier bir deyile bir slayttan tekine geerken geilerin son derece abuk ve keskin olduunu fark edeceksiniz. Kimi durumlarda bu istenir bir etki olmasna karn, ou zaman dinleyiciler bir
slayttan dierine geildiini alglamayabilirler. Bunun nne gemek
iin slayt geilerine eitli etkiler katabilirsiniz. Gei etkisi katmak
iin Slayt Gsterisi mnsnde yer alan Slayt Geii... komutunu
kullanabilirsiniz. Bu komutu verdikten sonra karnza gelecek iletiim
kutusunda Efekt aa alr mnsnde yer alan herhangi bir etkiyi
kullanmanz olanakldr. Bu noktada Slayt Saa Doru seeneini
sein. Dikkat ederseniz seimi yaptnzda hemen stteki n izleme
alannda setiiniz etkinin ekranda nasl bir grsel etki sergileyeceini
izleyebilirsiniz. n izleme alan ile aa alr mn arasnda setiiniz
etkinin hangi hzla ekranda oluturulmasn ayarlayabileceiniz radyo dmesi vardr. Bunlar; Yava, Orta ve Hzldr. Size uygun herhangi bir hz sein. Genellikle slaydn kaydrlmasna dayanan geilerde hzl seim, slaydn eitli etkilerle kaybolmasna dayanan geilerde daha yava seim yapmak baarl grsel etkiler oluturmanza
yardmc olur.
Gei etkisi
katmak iin Slayt
Gsterisi mnsnde yer alan
Slayt Geii...
komutunu kullanabilirsiniz.
n izleme alan ile
aa alr mn
arasnda setiiniz etkinin hangi
hzla ekranda
oluturulmasn
ayarlayabileceiniz radyo
dmesi vardr.
Bunlar; Yava,
Orta ve Hzldr.
Slayt Geii letiim Kutusu

Slayt Geii
iletiim kutusunda
ayrca slayt
geiinin ne
ekilde balatlacan ynetebileceiniz lerle
alan bulunmaktadr. Geiler fare
tklamasyla ya da
belirleyeceiniz
sre sonunda
otomatik olarak
yaplabilmektedir.
Slayt Geii
iletiim kutusu
araclyla katacanz etkiler
etkin slaydn
ekranda belirmesinin ne ekilde
olacan ayarlamak iin kullanlr.
Slayt Geii iletiim kutusunda ayrca slayt geiinin ne ekilde

balatlacan ynetebileceiniz lerle alan bulunmaktadr. Geiler
fare tklamasyla ya da belirleyeceiniz sre sonunda otomatik olarak
yaplabilmektedir.
Gei srasnda herhangi bir ses etkisi istiyorsanz, bunu da sa alt
ksmda yer alan Ses alanndan gerekletirebilirsiniz.
Seiminizi bitirdikten sonra Uygula dmesine basarak yalnzca
etkin slayt iin geerli bir ayar olmasn salayp, genel PowerPoint
grnmnze geri dnn ve F5e basp slayt gsterisini ekrannzda
grntleyin.
Fark edeceiniz gibi yalnzca bir slaydnz gei etkisine sahip oldu. Dierlerinde byle bir etki Tmne Uygula dmesine basmadnz iin olmayacaktr. Ayrca, Slayt Geii iletiim kutusu araclyla
katacanz etkiler etkin slaydn ekranda belirmesinin ne ekilde olacan ayarlamak iin kullanlr. Dier bir deyile, Tmne Uygula
dmesini kullanmadnz durumlarda etki yalnzca o an hangi slayd
dzenlemekte iseniz o slayt iin geerli olacak; ardndan gelen slayt
bundan etkilenmeyecektir.
Slaytlarnz zerinde genel etkiler oluturmann yan sra slayt ierisinde bulunan gelere de eitli etkiler ekleyebilirsiniz.
Slayt ierisinde
bulunan gelere
de eitli etkiler
ekleyebilirsiniz.
Powerpoint 291
rnein; balklarnza, metinlerinize, resim ve grafikleriniz gibi dier slayt

gelerine de ses ve grsel iletiim katabilme olananz vardr.
Bu etkilerin gerekletirilmesi de Slayt Gsterisi mnsnden zel Animasyon... komutu ile yaplmaktadr.
Hazrlamakta olduunuz sununuzun ikinci slaydna gein. Slayt
Gsterisi/zel Animasyon... komutunu verin. Karnza aadaki zel
Animasyon iletiim kutusu gelecektir.
zel Animasyon letiim Kutusu

Slayt nesnelerinin animasyonu iin iaretleyin alannda yer alan
Metin 2 bileeninin onay kutusunu iaretleyerek, slayt ierisinde yer
alan gelerden metin kutusu ierisinde yer alan metnin animasyonuna
onay verin. Dier bir deyile, bu onay kutusunu seerek slaydnzda yer
alan maddelere grsel etkiler getirin.
aretlemeyi gerekletirdiinizde iletiim kutusu ierisinde hemen altta
yer alan Sra ve Zamanlama sayfasnn Animasyon sras alannda
1. Metin 2 yazsnn belirdiini greceksiniz. imdi setiiniz geye
etki katmak iin Efektler sayfasna gelin. Ses ve canlandrma girdisi
blmnde aa alr mnden Kayarak Gelen seeneinin iaretli
olduuna emin olun ve hemen sanda yer alan aa alr mn seeneklerinden Soldan iaretleyin. nizleme dmesinden, her etkiyi
onaylamadan nce ekranda nasl grndn anlamak iin yararlanabilirsiniz.
Tamam dmesine basarak onaylayn ve iletiim kutusundan

km olun. Gsteriyi ekranda grntleyin. F5 tuunu kullanabileceiniz gibi daha nce belirtildii gibi mnden Slayt Gsterisi/Gsteriyi
Grntle komutunu da verebilirsiniz.
Slaytlarnzda yer
alan balk,
grafikler, resimler
gibi dier elere
de canlandrma
etkileri kazandrabilirsiniz.
lk slaydnzn hemen ardndan gelen ikinci slaydnzda fark edeceiniz gibi balk grntlendikten sonra slayt ierisinde yer alan metin grntlenmeyecek; ilerleme komutunu vermeniz beklenecektir. Bu
zellikle sunu srasnda dikkat ekmek ve nceden btn bilgiyi dinleyicilere ekranda gstermek yerine adm adm konuma srasnda konuma ieriini grsel elerle desteklemek iin kullanlan bir yntemdir.
Benzer ekilde sununuzu oluturan slaytlarnzda yer alan balk,
grafikler, resimler gibi dier elere de canlandrma etkileri kazandrabilirsiniz.
Bir sunuya grse etkilerin nasl katlacan aklaynz.
PowerPoint Yazlmnn Baz zellikleri

Burada yer almayan dier zellikleri renebilmek
ve her anlamyla
PowerPointe
hakim olabilmek
isterseniz, piyasada PowerPointin
zelliklerini aklayan ve tantan
ok sayda kitaplar vardr.
PowerPoint yazlmn kullanrken yararlanabileceiniz zelliklerden bazlar devam eden ksmda ele alnmtr. Burada yer almayan
dier zellikleri renebilmek ve her anlamyla PowerPointe hakim
olabilmek isterseniz, piyasada PowerPointin zelliklerini aklayan ve
tantan ok sayda kitaplar vardr. Ayrca, nternet zerinde yer alan
PowerPointi aklayc yabanc kaynaklar da vardr. Bunlardan bazlarnn Web adresleri u ekildedir:
http://www.microsoft.com/office/powerpoint/
http://www.actden.com/pp/index.htm
http://einstein.cs.uri.edu/tutorials/csc101/powerpoint/ppt.html
http://www.fgcu.edu/support/office2000/ppt/
http://www.electricteacher.com/tutorial3.htm
Powerpoint 293
Asl Slayt Dzenlemesi: Hazrladnz slaytlarn her birinde tekrar eden grsel dzenlemeler kullanmak isteyebilirsiniz.
rnein; her slaydnzda firmanzn adnn sa st kede yer almasn,
sayfa numaralarnn daha byk yaz tipleri ile belirtilmesini isteyebilirsiniz.
Byle durumlarda Asl Slayt komutundan yararlanabilirsiniz.
Grnm/Asl/Asl Slayt komutu sununuzda yer alan slaytlarn tasarm ablonuna ulamanz salar. Bu komutu verdikten sonra karnza
Asl Slayt dzenleme ekran gelecektir.
rnein; bir metin kutusu ekleyip ierisine firmanzn adn yazmanz, sayfa
numaralar metin kutusunu seip yaz tipi boyutunu deitirmeniz gibi bu
alanda yapacanz herhangi bir biimlendirme dzenlemesi tm slaytlarnza yansyacaktr.
Bylelikle tekrar tekrar slaytlarnz dzenlemeye gereksinim
duymayacaksnz.
stbilgi ve Altbilgi Alanlar: zellikle sayfa numaralarnn, sunuyu hazrlayan kiinin adnn vb. bilgilerin her slaydn/konumac
notlar sayfasnn alt ya da st ksmnda grntlenmesi iin Grnm/stbilgi ve Altbilgi... komutunu verin. Karnza stbilgi ve
Altbilgi iletiim kutusu gelecektir. Buradan istediiniz dzenlemeleri
yapmanz olanakldr.
Paketle ve Gnder zellii: PowerPointte hazrladnz sunularn gsterimini kendi bilgisayarnzdan farkl baka ortamlarda
gerekletirecekseniz sununun gerekletirilecei ortamda PowerPoint
yazlmnn ve hangi versiyonunun kurulu olduunda emin olamazsnz.
Sununuzun yalnzca tasarlanp, hazrlanmas sununun gerekletirilmesine yetmez. Ayrca, bunun sunulaca ortam ayarlamak da baka bir
sorumluluktur. Dinleyicilere teknik nedenlerden dolay sunuyu aktaramamak sunuyu hazrlayan kii iin de sknt yaratr. Bu nedenle
PowerPoint ierisinde, PowerPoint yazlm ykl olmayan bilgisayarlarda sununun gsterimi iin Paketle ve Gnder adnda bir zellik
barndrmaktadr. Bu zellik sayesinde sununuzu disketlere blebilir ya
da yannza PowerPoint dosyalarn gsterebilen bir program da alabilirsiniz.
Dosya/Paketle ve Gnder... komutunu ile bu zellikten yararlanabilirsiniz. Komutu verdikten sonra karnza Paketle ve Gnder Sihirbaz iletiim kutusu gelir.
Sununuzun
yalnzca tasarlanp, hazrlanmas
sununun gerekletirilmesine
yetmez.
PowerPoint
ierisinde, PowerPoint yazlm
ykl olmayan
bilgisayarlarda
sununun gsterimi
iin Paketle ve
Gnder adnda
bir zellik barndrmaktadr.
Paketle ve Gnder Sihirbaz letiim Kutusu

Sihirbaz yapacanz ayarlamalar
dorultusunda
sununuzun tm ya
da bir ksm
ieriini bir baka
sistemde yklenmek zere tek bir
paket haline
getirebildii gibi
bunu disketlere
blmenize de
yardmc olur.
Sihirbaz yapacanz ayarlamalar dorultusunda sununuzun tm ya

da bir ksm ieriini bir baka sistemde yklenmek zere tek bir paket
haline getirebildii gibi bunu disketlere blmenize de yardmc olur.
Bylelikle byk ebatl dosyalarnz disketlere blp yannzda gtrebilirsiniz.
letiim kutusunun ilk sayfas size bu sihirbazn ne ie yaradn
aklar. leri dmesine tklayarak bir sonraki adma gein. Karnza
gelecek sayfa hangi sunular paketlemek istediinizi sorgular. Yalnzca
komutu verdiiniz srada, o an iin zerinde almakta olduunuz ve
PowerPoint yazlmnda halen ak olan sununuzun paketlenmesini
istiyorsanz Etkin sunu onay kutusunu iaretlediinize emin olun. te
yandan, baka sunularn da hazrlayacanz paketin ierisinde yer almasn istiyorsanz Dier sunular: onay kutusunun da iaretlenmesi ve
Gzat... dmesinden sunularn kaytl yerlerinin tespit edilip seilmesi gerekmektedir. Daha sonra leri dmesine basn.
nc admda sunu ya da sunularnzn paketlenip kaydedilecei
ortam semeniz istenir. Eer sunuyu yannzda gtrmek iin disketlere
kopyalamak istiyorsanz A:\ srcs radyo dmesini iaretlemeniz
gerekir. Bu noktada disket kayt ortamnn snrllklar ve yeteneklerinden sz etmek yararl olacaktr. Gnmzde kullanlan disketlerin balca zellikleri unlardr:
Olduka az depolama alanna sahiptir. Formatlanm bir disket
yaklak 1,38 MB depolama alan sunar. ok miktarda grsel /
Powerpoint 295
iitsel geler ieren belgeler bu limiti kolaylkla aar. Bu da

birden fazla diskete gereksinim duymanz anlamna gelir.
Nem, gne, toz, hatta srcye yerletirme ve karma srasndaki hatal kullanmlardan dolay ok kolay bozulabilirler.
Uzun aylar ya da yllar boyunca saklamaya elverili deildirler.
Bu nedenle gereksiniminiz ve elinizde bulunan donanm zelliklerine bal olarak bir CDye, bir baka a bilgisayarna ya da tanabilir
bellek zerine kaydetmek isteyebilirsiniz. Bu tip kayt ortamlarndan
yararlanmak istiyorsanz, Hedefi sein: radyo dmesini iaretleyip,
paketin kaydedilecei yeri Gzat dmesinden belirleyin ve ister
kendi bilgisayarnza, ister tanabilir ortama ya da baka bilgisayara
paketin kaydedilecei klasr sein.
Bu noktada ok nemli bir hatrlatma yapmakta yarar vardr.
PowerPoint 9 (Ofis 2000) ve daha eski versiyonlarda yer alan paketleyici sekiz karakterden uzun ve ierisinde Trke harfler ieren klasr
isimlerini kabul etmez. Sekiz karakterden uzun ada sahip bir klasr
seerseniz paketleme sihirbaznn son aamasnda aadaki gibi bir hata
iletisi ile karlarsnz.
Paketlerken Karlalan Hata letisi

Bunun nedeni paketleme zelliinin Windows iletim sisteminin
eski srmleri iin dzenlenmi olmasdr. 16 bitlik bu srmlerde uzun
dosya adlar ve uluslar aras karakterlerin kullanm desteklenmemektedir. Bu nedenle paketin kaydedilecei klasrn adnn ya da iinde bulunaca klasrlerin yol tanmlamalarnn sekiz karakterden az ve Trke karakterler (, vb.) iermiyor olmas arttr. Buna gre:
C:\benim sunularm\paket tanmlamas yanl,
C:\sunu\paket tanmlamas doru olacaktr.
Hedef seiminin ardndan leri dmesi ile Balantlar aamasna gein. Bu sayfada sihirbaz paket ierisine sununuzdan baka sununuz ierisinde kullandnz grsel / iitsel gelerin ve kullanm olduunuz yaz tiplerinin de dahil edilip edilmeyeceini sorar. Bal dosyalar dahil onay kutusunun iaretli olduuna emin olun. Aksi takdirde
True Type yaz
tiplerini kattr
seenei paketinizin boyutunu
olduka arttrr.
rnein sununuza yerletirdiiniz bir video dosyas sunu paketinizin

alaca sistemde gsterim srasnda ekranda grnmeyecektir. te
yandan True Type yaz tiplerini kattr seenei paketinizin boyutunu
olduka arttrr. Disket gibi bir paketleme ortam tercih ettiyseniz bu
daha fazla diskete kaydetmek zorunda kalmanz anlamna gelir ve disketlerden herhangi birinin bozulmas paketinizin tamamnn alamamas demektir. Ne var ki, CD gibi ok daha fazla depolama alan sunan bir
ortam dnyorsanz bu seenein iaretli olmas, sununuzun ierisinde sizin sisteminizde yer alan ve sunuyu hazrladnz srada yararlandnz yaz tiplerinin gsterimin gerekletirilecei bilgisayarda kaytl
olmayan yaz tiplerinden birini / birkan ierdii durumlarda tasarmnzn tpk sizin sisteminizde grntlendii gibi olmasn salayacaktr.
Bir baka deyile eer sununuzu tadnz sistemde sizin kullandnz
yaz tiplerinden herhangi biri yoksa paket ierisine dahil etmediiniz
yaz tipleri o sistemin varsaylan yaz tipleri ile grntlenir. Bu da
grsel olarak istenmeyen tasarm hatalarna neden olabilir. Ancak yalnzca Arial, Times New Roman gibi hemen her sistemde yer alan bilindik yaz tiplerini kullandysanz bu seenei iaretlemenize gerek yoktur.
Beinci admda sihirbaz size paket ierisine gsterimci bir program almak isteyip istemediinizi soracaktr. Windows 95 ve Windows
NT iletim sistemlerinden herhangi birinde alacak bir gsterim program Windows 95 ve NT iin grntleyici seeneinin iaretlenmesi
ile paketinize dahil edilecektir.
Tekrar leri dmesine bastnzda son aamaya gelirsiniz. Artk sihirbaz paketlemek iin gerekli tm yantlar sizden almtr. Son
dmesine basmanz paketlemenin gereklemesi iin yeterlidir. Eer
paketlenecek dosyalarn kaydedilecei klasr adn ve yolunu yukarda
yer alan uyarlar gz nne alp yaptysanz herhangi bir hata mesaj
almakszn sunu/sunularnz paketlenecektir.
Paketleme gerekletii srada sununuz hangi haldeyse paketin ierisinde yalnzca bu ekliyle yer alacaktr. Sununuzda herhangi bir deiiklik yapmak isterseniz Paketle ve Gnder sihirbazn tekrar altrmay unutmayn.
Slayt Sralaycsyla Slaytlarn Yerlerinin Deitirilmesi: Sununuzu hazrlarken slaytlarnzdan herhangi birinin yerini istediiniz bir
baka yere (sraya) yerletirmek iin grsel olarak kolay bir olanaa
sahipsiniz. Bunun iin Grnm/Slayt Sralaycs komutunu verin.
Karnza gelen yeni PowerPoint dzeninde yerini deitirmek istediiniz herhangi bir slayd farenin sol dmesine basp srkleyerek yeniden yerletirebilirsiniz.
rnein; onuncu slaydnz yeni yeri olan yirminci slaydn hemen ardna
yerletirebilirsiniz.
Slayt Sralaycs,
grsel olarak
sununuzu nasl
tasarladnz ve
bundan memnun
olup olmadnz
hakknda bir fikir
sahibi olabilmeniz
iin tm sununuzu
grntlemeksizin
yararlanabileceiniz kullanl bir
aratr.
Powerpoint 297
Slayt Sralaycs, grsel olarak sununuzu nasl tasarladnz ve

bundan memnun olup olmadnz hakknda bir fikir sahibi olabilmeniz
iin tm sununuzu grntlemeksizin yararlanabileceiniz kullanl bir
aratr.
Slayt Sralaycs Grnm

Konumac Notlarnn Yazdrlmas: PowerPoint, balangta da
belirtildii gibi salt ekran sunusu hazrlayan bir yazlmn tesinde sunuyu gerekletirecek konumac ya da eitimcilere farkl aralar da
salayabilen bir yazlmdr.
rnein; sununuzu dinleyecek kiilere nceden hazrlanm ve her bir slaydnzda gerek konumacnn anlattklarn gerekse ek bilgileri barndrabilecek
bir notlar belgesi datmanza olanak tanmaktadr.
Benzer ekilde, sunum yaparken anlatacaklarnz size hatrlatacak
notlar da dzenleyebilir, bylelikle sunumunuz srasnda ekrana bakmakszn slaydnza ilikin notlardan yararlanma ansna sahip olabilirsiniz.
Eklediiniz notlar
yalnzca datmay planladnz
notlar sayfasnda
yer alacaktr.
PowerPointte
notlar sayfas,
stte ekran
slaydnzn altta
ise notlarnzn
olduu ekilde
dzenlenmektedir.
Bu dzenlemeyi
istediiniz ekilde
Bunun iin ncelikle her bir slaydnzla ilikili olarak konuyu anlatan ya da konuma ieriinizi barndran notlar sayfasn dzenlemi
olmanz gerekmektedir. Bu dzenleme PowerPoint normal grnmnde (Grnm/Normal komutu ile bu grnme geebilirsiniz) kolaylkla yaplabilir. Normal grnmde slaydnzn hemen altnda Not
eklemek iin tklatn yazl bir pencere bulunmaktadr. Bu alana yazacanz herhangi bir bilgi slayt ierisinde yer almayacak ve ekranda
gsterilmeyecektir. Eklediiniz notlar yalnzca datmay planladnz
notlar sayfasnda yer alacaktr. Benzer ekilde, bu dzenlemeyi Gr-
nm/Not sayfas komutu araclyla da yapabilirsiniz. Bu kez karnza notlar sayfasnn yazcdan alnacak ktnn ayns gelecektir.
PowerPointte notlar sayfas, stte ekran slaydnzn altta ise notlarnzn
olduu ekilde dzenlenmektedir. Bu dzenlemeyi istediiniz ekilde
kiiselletirebilirsiniz.
Notlar Sayfas Grnm

Gerekli dzenlemeleri yaptktan sonra datlacak notlarn yazcdan kada ktlarnn alnmas iin Dosya/Yazdr... komutunu verin.
Karnza Yazdr iletiim kutusu gelecektir. Sol alt ksmda yer alan
Yazdrlacak: aa alr mnsnden Not sayfasn sein. Dinleyici notlarn semeniz halinde yalnzca ekran slaytlarnz tek sayfada
ayarladnz miktar kadar (Dinleyici Notlar ksmnda belirlediiniz
dzen dahilinde) olmak kaydyla bastrlacaktr. Oysa Not sayfasn
seerseniz konumac notlarnz yazdrlr.
Powerpoint 299
.
Yazdr letiim Kutusu

Benzer ekilde, rnein saydama kt alarak yalnzca slaytlarnz
yazdrmak istiyorsanz Yazdrlacak: mnsnde Slayt tercihinin
seili olduuna emin olun. Bu noktada yazdrma ayarlarndan istenilen
sayfalarn yazdrlmasna ilikin bilgi aktarmak faydal olacaktr. Her
yazlm kendi zgn yazdrma dzenlemesine sahip olabilir. Ne var ki,
Microsoft yazlmlar benzer ayarlara sahiptir.
rnein; yalnzca birinci, ikinci ve beinci sayfalarnz/slaytlarnz yazdrmak istediinizde Yazdr iletiim kutusu Yazdrma Aral alannda sunulan
radyo dmelerinden Slayt radyo dmesini iaretlemeli ve etkin hale
gelen metin kutusu ierisine 1;2;5 ya da 1-2;5 yazmalsnz.
Oysa yalnzca birinci ve drdnc ila onuncu sayfalar/slaytlar arasndaki ksmlar yazdrmak istediinizde 1;4-10 eklinde belirtmelisiniz.
Aksi takdirde Tm seenei seiliyken belgede yer alan tm sayfa/slaytlar yazdrlacaktr.
zet
Microsoft Ofis bileenlerinden biri olan Powerpoint uygulamas
ile bilgisayar ortamnda grsel ve iitsel, hareketli ve sesli sunular
hazrlamak ve sunmak olanakldr.PowerPoint yazlmyla genel olarak
unlar yaplabilmektedir:
Ekran sunularnn hazrlanmas.
nternette yaynlamak amacyla Web sunularnn hazrlanmas.
Renkli ya da siyah/beyaz saydamlarn dzenlenip, yazdrlmas.
Renkli ya da siyah/beyaz kat basklarn dzenlenip, yazdrlmas.
35 mm lik slaytlarn hazrlanmas.
Dinleyicilere datlmak zere sunu ktlarnn hazrlanmas,
Konumac notlarnn bastrlmas.
PowerPointi olmayan sistemlerde sunu grntlemek iin
paketleme/tama hizmetleri.
Fotoraf albmlerinin oluturulmas.
PowerPointte sunular slaytlardan olumaktadr. Slayt, sunuyu
oluturan ve grntlenebilen her bir sayfaya verilen addr. Bir
PowerPoint slayd; metin, resim, fotoraf, ses, video ve dier nesneler
(PDF, LIT, RTF, vb.) gibi bileenlerin herhangi birinden ya da tamamndan oluturulabilir.
PowerPoint yazlmyla sunu tasarlayanlar ncelikli olarak hangi
ortamda sunuyu deerlendireceklerine karar vermelidir.
PowerPoint, tasarmn tmyle kendinizin hazrlayaca sunular
iin iyi bir ara olmann yan sra beraberinde, hazr sunu ablonlar da
sunmaktadr.
PowerPoint yazlmnda yeni sunu hazrlamak iin seenek
vardr. Bunlar; yeni sunuyu sihirbaz yardmyla hazrlama, varolan bir
tasarm ablonu ile balama ve tm tasarm kendinizin hazrlayaca
bo sunu yaratmadr.
PowerPoint yazlmyla yeni bir belge yaratmak iin balang diyalog kutusu dnda yeni belge oluturma komutu bulunmaktadr. Sz
konusu komuta; mnden Dosya/Yeni... komutu, Ctrl+N tu kombinasyonu ya da standart ara ubuu zerinde yer alan
dmesi ile
olmak zere yntemle eriilebilir lk seenek hari dier iki yntem
yalnzca bo bir yeni sunu oluturabilir. Var olan tasarm ablonlarn
Powerpoint 301
uygulamak ya da Akll erik Sihirbazn kullanmak iin Dosya/Yeni... komutunu vermeniz gerekir.
Neredeyse btn belge oluturma yazlmlar size bir ekilde hazrladnz belgeleri kaydedip saklama ve sonradan kullanma olanaklar
tanmaktadr. Bu durumun baz istisnalar yazlmlarn deneme, tantc
srmlerinde karnza kabilir. Bu tip deneme srmleri belgeyi ekranda oluturmanza olanak tanrken tecimsel kayglarla yazlm satn
almaya karar vermediiniz srece sz konusu yazlm araclyla hazrladnz belge rnlerini kaydetmenize olanak tanmayabilir. Yazlm
satn alp kaytl kullanc haline geldiinizde bu tip kstlamalar ortadan kalkacaktr.
PowerPoint yazlmyla hazrlanan sunulara grsel etkiler katlabilmektedir. Her slaytta farkl renkler kullanmaktan kanmak gerekir.
Bu durum dinleyicilerin dikkatinin dalmasna neden olabilir. Ancak
belirli konulardan sz ederken kullandnz birden fazla slayt gruplarnda, kendi ilerinde bir dzen olmak kaydyla farkl renk tonlar kullanabilirsiniz. Slaytlarnz zerinde genel etkiler oluturmann yan sra
slayt ierisinde bulunan gelere de eitli etkiler ekleyebilirsiniz.
PowerPoint, salt ekran sunusu hazrlayan bir yazlmn tesinde
sunuyu gerekletirecek konumac ya da eitimcilere farkl aralar da
salayabilen bir yazlmdr. rnein; sununuzu dinleyecek kiilere
nceden hazrlanm ve her bir slaydnzda gerek konumacnn anlattklarn gerekse ek bilgileri barndrabilecek bir notlar belgesi datmanza olanak tanmaktadr. Benzer ekilde sunum yaparken anlatacaklarnz size hatrlatacak notlar da dzenleyebilir, bylelikle sunumunuz
srasnda ekrana bakmakszn slaydnza ilikin notlarnzdan yararlanma ansna sahip olabilirsiniz.
1.
Aadakilerden hangisi PowerPoint yazlmnn zelliklerinden deildir?

A) Microsoft firmas tarafndan hazrlanmtr
B) Ticari amala piyasaya srlmtr
C) Sunu tasarlama ve sunma yazlmdr
D) Microsoft Office yazlm paketinin bileenlerindendir biridir
E) Powerpoint program yazlm tek olarak satn alnamaz
2.
Aadakilerden hangisi PowerPoint yazlmyla yaplamaz?

A) Ekran sunularn hazrlanmas
B) Internette yaynlanmak amacyla Web sunularnn hazrlanmas
C) Dinleyicilere datlmak zere sunu ktlarnn hazrlanmas
D) Fotoraflar zerinde nemli deiiklikler yaplmas
E) Konumac notlarnn bastrlmas
3.
Sunuyu oluturan ve grntlenebilen her bir sayfadr.

Yukarda verilen aklama aadakilerden hangisinin tanmdr?
A) Slayt
B) Paint
D) PDF
4.
C) Photoshop
E) LIT
PowerPoint yazlmnda sunu tasarmn kendiniz yapabilmeniz iin aadaki ilem basamaklarndan hangisini izlemek gerekir?
A) Dosya /Yeni Bo sunu Genel Tamam
B) Dosya /Yeni Genel Bo sunu - Tamam
C) Ba sunu Dosya/Yeni Genel Tamam
D) Genel Dosya/Yeni Tamam - Bo sunu
E) Genel Bo sunu Dosya/Yeni Tamam
Powerpoint 303
5.
Aadaki komutlardan hangisi PowerPoint yazlmnda yeni

bir belge oluturmak iin kullanlr?
A) Grnm\Normal
B) Ekle\Yeni Slayt
C) Balang letiim Kutusu\Bo Sunu
D) Dosya\Yeni
E) Grnm\stbilgi ve Altbilgi
6.
Aadaki tulardan hangisi PowerPoint yazlmnda dorudan

ilk slayda gemeyi salar?
A) Ctrl
B) Enter
D) Space
7.
C) Page up
E) Pause
Aadaki komutlardan hangisi PowerPoint yazlmnda sunuya yeni bir slayt eklemek iin kullanlr?
A) Dosya/Yeni
B) Dosya/Paketle ve Gnder
C)
Ekle/Yeni Slayt
D) Grnm/Balang letiim Kutusu

E) Grnm/stbilgi ve Altbilgi
8.
PowerPoint yazlmnda slayt elerini renklendirmek iin

hangi komut seenei kullanlr?
A) Slayt Gsterisi\zel Animasyon
B) Slayt Gsterisi\Gsteriyi Grntle
C) Biim\Slayt Renk Dzeni
D) Grnm\Normal
E) Slayt Gsterisi\Slayt Geii
9.
PowerPoint yazlmyla yapm olduunuz slayt gsterisini

klavyedeki hangi tu yardmyla grntleyebiliriz?
A) F1
B) F2
C) F4
D) F5
E) F9
10. PowerPoint 9 ve daha eski versiyonlarda yer alan paketleyici

aadaki klasrlerden hangisine kaydedilebilir?
A) C:\fotoraf\paket
B) C:\dosya\paket
C) C:\radyo sunular\paket
D) C:\grntler\paket
E) C:\renci\paket
Yantlar
1. E
2. D
3.A
4. B
5. D
6. C
7. C
8. C
9. D
10. B
Kaynaklar
http://office.microsoft.com/tr-tr/assistance/CH790018081055.aspx
(07.01.2005).
http://www.microsoft.com/office/powerpoint/ (07.01.2005).
http://www.actden.com/pp/index.htm (07.01.2005).
http://einstein.cs.uri.edu/tutorials/csc101/powerpoint/ppt.html (07.01.2005).
http://www.fgcu.edu/support/office2000/ppt/ (07.01.2005).
http://www.electricteacher.com/tutorial3.htm (07.01.2005).
nternet ve retim
nite dokuz
NTERNET VE RETM
renme Hedefleri
eitim amal kullanlan bilgi datc sistemleri tanyabilecek,
nternetteki retim ortamlarnn zelliklerini sayabilecek,
nternetteki etkileim olanaklarn tanyabilecek,
nternet yoluyla retimde retmenin roln kavrayabilecek,
nternet yoluyla retimde rencinin roln aklayabilecek,
nternet yoluyla retimde gerekletirilebilecek balca amalar sayabilecek,
yi bir etkileim ortamnn oluturulmasnda uyulmas gereken
ilkeleri sayabilecek,
nternet yoluyla ibirliinin salanmasnda retmenin roln
kavrayabilecek,
nternet yoluyla retimde ibirliinin nasl salandn aklayabileceksiniz.
305
indekiler

Giri
Bilgi Datc Sistemler
Bilgisayar Alar
nternetin Geliimi
nternetin Kullanm Amalar
Internet Balantsnn Salanmas
Web Tarayclar ve nternette Adresler
Internette Bilgiye Ulamak
nternette retim Ortamlar
nternet Yoluyla retimde Etkileim
nternet Yoluyla retimdeki Etkileimde retmenin Rol
Etkileimli Ortamlarda birlikli renme
nternet Yoluyla birlikli renmede retmenin Rol
zet
nternet ve retim
307
Giri
nternet zerinden yazl, sesli ve grntl iletiim ve etkileim
salanabilmektedir. nternet olanaklarnn kullanlmasyla verilen retime nternet yoluyla retim ya da nternete dayal retim denilmektedir. nternet yoluyla retim, geleneksel snflarda ounlukla yetersiz
olan etkileime de katk getiren bir uygulamadr. Corafi ya da geici
olarak ayrlm rencilere dnce ve bilgi deiimi, ibirlikli alma,
alternatif yollar kefetme ve kendi renme biimlerini gelitirme olana salamaktadr.
Yer ve zamandan bamsz olarak salanan retim nemli olanaklar sunmaktadr. nternet yoluyla retimde bu olanaklarn sunulmas etkileimli ortamlarla gereklemektedir. Bu blmde srasyla; bilgi
datc sistemler, bilgisayar alar, nternetin geliimi, nternetin kullanm amalar, Internet balantsnn salanmas, Web Tarayclar ve
nternette Adresler, Internette Bilgiye Ulamak nternette retim ortamlar, nternet yoluyla retimde etkileim, nternet yoluyla retimdeki etkileimde retmenin rol, etkileimli ortamlarda ibirlikli renme ve nternet yoluyla ibirlikli renmede retmenin rol konular
aklanmaktadr.
nternet olanaklarnn kullanlmasyla verilen

retime nternet
yoluyla retim ya
da nternete
dayal retim
denilmektedir.
nternet yoluyla
retim, geleneksel snflarda
ounlukla yetersiz olan etkileime
de katk getiren bir
uygulamadr.

Audioteks
Teleteks
Videoteks
nsan etkileimini desteklemek iin gerekli saysal alarn ve bilgisayarlarn bir noktada birletii iletiim teknolojileri vardr. Bilgi datc sistemler olarak da adlandrlabilen bu teknolojiler, iletiim ve etkileimi gerek zamanl ve ertelenmi zamanl iletiim yntemlerine yardmc olan birincil ortam salaycsdr. Bilgi datc sistemler; ses,
metin ve grafik gibi eitli biimlerdeki bilgilerin bilgisayara depolanarak tek bir merkezden ayn anda ok saydaki kullancya farkl elektronik yollarla aktarmn olanakl klmaktadr. Bilgi datc sistemlerde
hangi bilgiye ulalaca ve o bilginin nasl kullanlaca tmyle kullancnn denetimi altndadr. Gnmzn retim amal bilgi datc
sistemleri; audioteks, teleteks ve videotekstir.
Audioteks: Audioteks, kullanc kiinin ulamak istedii bilgilerin
daha nceden ses kayd biiminde depolanm olduu bir bilgisayarla
telefon araclyla ileti alverii yaplabilmesini salayan bir sistemdir.
Audioteks sistemlerinde kullanclar, telefon araclyla yalnzca bilgisayardaki ses kaydn dinlemekle kalmayp telefonun tularn kullanarak
kendileri de ileti iletebilmektedirler. Ancak, bu ileti iletimi bilgisayarn
Bilgi datc
sistemler; ses,
metin ve grafik
gibi eitli biimlerdeki bilgilerin
bilgisayara depolanarak tek bir
merkezden ayn
anda ok saydaki
kullancya farkl
elektronik yollarla
aktarmn olanakl
klmaktadr.
kullancya sunduu seeneklerle snrldr. Bu sistem, iletiim kurulan

bilgisayara daha nceden depolanm bilgiler iinden bir ya seim yapmay
ya kredi kart ya da telefon numarasnn kodlanmas gibi kimi basit ilemleri
gerekletirmeyi olanakl klmaktadr1.
Teleteks, tek
ynl metin ve
grafiklerin televizyon ekrannda
gsterilmek zere
yaynn ifade
etmektedir
Teleteks: Teleteks, tek ynl metin ve grafiklerin televizyon ekrannda gsterilmek zere yaynn ifade etmektedir. Metin ya da grafik sayfalar
uzaktaki bir veri tabanna depolanmtr. Bu veri tabannda bulunan sayfalar
bir kitap sayfas gibi numaralandrlm ve dizinler haline getirilmilerdir.
Teleteks sayfalar, televizyon aracndaki zel bir ifre zc araclyla
sunulur ve kullanc sayfa numarasn girerek istedii bilgiye ulaabilir2.
Teleteks, kullanc kiinin televizyon yayn kurumlarnn kablolu yayn,
dorudan yayn ya da uydu yayn yoluyla yaynladklar metin ya da hareketsiz grafik biimindeki bilgiler iinden kendi ilgi ve istekleri dorultusunda setiklerini uygun donanml televizyon ekranna arabilmesini salayan bir sistemdir3.
Videoteks, kullanc kiinin nceden bilgisayara

Videoteks: Videoteks, kullanc kiinin nceden bilgisayara depolandepolanm metin, m metin, hareketsiz ve hareketli grafik biiminde olabilen bilgilere telefon
hareketsiz ve
hatt, kablo ya da uydu zerinden modem ve klavye balantl bir televizyon
hareketli grafik
biiminde olabilen ekran, bir kiisel bilgisayar ya da zel olarak retilmi bir terminalden
herhangi birisi araclyla ulaabilmesini salayan sistemlerin genel addr.
bilgilere telefon
hatt, kablo ya da
Videoteks sistemlerinde etkileim iki ynldr. ki u arasndaki balantuydu zerinden
nn telefon hatt, kablo ya da uydu araclyla kurulduu iin, kullanc kii
modem ve klavye
de merkezdeki bilgisayara ya da teki kullanclara ileti gnderebilmektebalantl bir
dir4. Videoteks teletekse benzer bir teknolojidir. Ancak, uzaktan eitimde
televizyon ekran,
retimsel potansiyeli asndan daha st dzey bir yapya sahiptir. Bu
bir kiisel bilgisasistemde teletekste olduu gibi bilginin sayfalar halinde sunuluu sz konuyar ya da zel
olarak retilmi bir sudur. te yandan uzaktan eitim gren renci bir veri taban ile etkileterminalden
imde bulunabilmektedir5. Videoteksin bu yaps, rencinin veri tabannda
herhangi birisi
arama-tarama yapmasna, etkileimli renmesine ve derslerle ilgili uyguaraclyla ulaalama
yapmasna olanak salar.
bilmesini salayan
sistemlerin genel
addr.
Bilgi datc sistemlerin temel zelliklerini belirtiniz.
Bilgisayar Alar
En az iki bilgisayarn birbirlerine balanp, bilgi al-veriinde bulunulmasna
bilgisayar a (Network) denir. Bilgisayar
alar, kullanclara bilgisayarlar aras bilgi
paylam yapabilecekleri bir ortam salar.
Bilgisayar ana bal kullanclarn, an
kaynaklarna ulamas ve dier kullanclarla
iletiimde bulunmas a kullanmnn temel
amacdr. Bu da zaman ve para tasarrufu salar.
Bilgisayar Alar
(Network)
.
LAN
( )
Local
Area
Network
WAN
( )
Wide
Area
Network
Temel oluturulma
amalar, kurulu
bnyesinde
bilgileri ve bilgi
ilem kapasitesini
paylamak olan
bu tr alara
ntranet denir.
nternet ve retim
Ayn mekanda bulunan ya da birbirine yakn bilgisayarlarn oluturduu alara yerel bilgisayar alar (LAN, Local Area Network) denir.
rnein; bir ofiste bulunan birka bilgisayarn ve bir yazcnn birbirine baland a yerel bilgisayar adr.
Temel oluturulma amalar, kurulu bnyesinde bilgileri ve bilgi ilem kapasitesini paylamak olan bu tr alara ntranet denir. Intranet'ler,
irket(ler) ii tele-konferans uygulamalarnda ve farkl birimlerdeki kiilerin
biraraya gelebildii i gruplarnn oluturulmasnda da kullanlrlar.
Intranet'ler zerinden HTTP, FTP vb gibi pek ok protokol uygulamalar altrlabilir. Gnmzde, Intranet'ler iinde, Web eriimi ile kaynaklarn kullanm olduka yaygndr6.
Farkl mekanlarda bulunan ya da birbirlerinden uzak bilgisayarlarn
oluturduu alara ise geni blge alar (WAN, Wide Area Network) ad
verilir. Geni blge alar, yerel blge alarn birbirine balar. Farkl lkelerde birimleri olan byk bir irketin bilgisayar a, farkl lkelerdeki yerel
bilgisayar alarn birbirine balayarak geni blge a oluturur. Milyonlarca bilgisayardan oluan, binlerce bilgisayar an birbirine balayan
global aa nternet denir. Yneticisi olmayan bu a milyonlarca sunucunun
ve o sunucularn evresindeki milyonlarca bilgisayarn birbirine balanmasndan oluur. Sonuta ortaya kan, btn sunucularn 'anas' olarak tanmlanabilecek bir adr.
Bilgisayar alarnn temel zellikleri nelerdir?
nternetin Geliimi
Internet, birok bilgisayar sisteminin birbirine bal olduu, dnya
apnda yaygn olan ve srekli byyen bir iletiim adr. Bu an
ortaya k Amerika Birleik Devletleri Savunma Bakanl'nn aratrma ve gelitirme kolu olan Savunma leri Dzey Aratrma Projeleri
Kurumuna (DARPA- Defence Advanced Research Project Agency)
dayanr. 1969 ylnda Savunma Bakanl ARPANET adndaki a oluturmaya balamtr. Bu a, Amerika Birleik Devletlerindeki niversite ve aratrma kurulularnn deiik tipteki bilgisayarlarn da kapsayacak ekilde bymtr. 1973 ylnda, a iin bir protokol seti gelitirmek amacyla almalar balamtr. 1978 ylna kadar letim Kontrol Protokolnn (TCP - Transmission Control Protocol) drt uyarlamas gelitirilmi ve denenmi ve 1980 ylnda ARPANET'e bal bilgisayarlar arasnda iletiim kolaylamtr. 1983 ylnda tm ARPANET
kullanclar letim Kontrol Protokol/Internet Protokol (TCP/IP
Transmission Control Protocol/Internet Protocol) olarak bilinen yeni
protokole gei yapmlardr. ARPANET 1990 yl Haziran aynda
kullanmdan kaldrlm ve yerini ABD, Avrupa, Japonya ve Pasifik
lkelerinde ticari ve hkmet iletimindeki omurgalar alm, TCP/IP
309
Internet kullanclar birbirleri ile

haberlemek iin
ortak bir anlama
dili kullanrlar. Bu
ortak anlama
diline TCP/IP
denir.
Trkiye Internet'e
Nisan 1993'ten
beri baldr. lk
balant Ortadou
Teknik niversitesinden gerekletirilmitir.
protokol kullanlmaya devam etmi ve gelimitir7. nternet zerinden

veri alveriinin nasl gerekleeceini belirleyen bu protokollara
TCP/IP ad verilir. TCP, yani Transmission Control Protocol, Trkesiyle Veri Aktarm Kontrol Protokolu, tanmdan da anlalaca gibi,
veri trafiinin kurallarn belirler. IP yani Internet Protocol ise veri aktarmn gerekletirir8. Internet kullanclar birbirleri ile haberlemek
iin ortak bir anlama dili kullanrlar. Bu ortak anlama diline TCP/IP
denir. Bu protokol sayesinde donanm ve yazlmdan bamsz olarak
bilgisayarlar aras iletiim olanakl olur.
Bu anlama dilinde her bilgisayarn bir adresi vardr. Bu adresler
numaralarla ifade edilir ve bilgisayarn IP adresi eklinde ifade edilir.
Tpk her evin bir adresi, her telefonun bir numaras olduu gibi. Bu
adreslere bilgiler en kestirme yoldan ular. Ulam iin dier bilgisayarlardan yararlanlr. Haberleen iki bilgisayar arasndaki dier bilgisayarlar kendilerine ait olmayan bilgi paketlerini dier bilgisayara aktarrlar.
Trkiye Internet'e Nisan 1993'ten beri baldr. lk balant Ortadou Teknik niversitesinden gerekletirilmitir. Trkiye'de internet
ncelikle niversitelerde yaygnlatrlmtr. 1994 yl Ege niversitesi, 1995 ylnda Bilkent ve Boazii niversiteleri 1996 yl balarnda
da stanbul Teknik niversitesi balantlar gereklemitir. 1993-96
yllar arasnda, niversitelerimizin ou Ortadou Teknik niversitesine balanmlardr.
rnein; Bilkent, Boazii, Gazi, Hacettepe ve stanbul Teknik niversiteleri

bunlar arasndadr.
Birok kamu kurumu da, Ortadou Teknik niversitesi zerinden
nternet eriimine sahip olmutur. Sonralar, internet servisi alan zel
kurulularn says da srekli artmtr9.
nternet, insanlarn her geen gn gittike artan "retilen bilgiyi
saklama/paylama ve ona kolayca ulama" istekleri sonrasnda ortaya
km bir teknolojidir. Bu teknoloji yardmyla pek ok alandaki bilgilere insanlar kolay, ucuz, hzl ve gvenli bir ekilde eriebilmektedir.
nterneti bu haliyle bir bilgi denizine ya da byke bir ktphaneye
benzetebiliriz10.
nternetin geliim srecini aklaynz.
nternetin Kullanm Amalar

Bilgi paylam iin kresel bir ortam olan nternet bir ok amala
kullanlmaktadr. Bu amalardan balcalar unlardr:
Her meslekten ya da alandan insanlarn yaptklar almalar
incelemek.
nternet, insanlarn "retilen bilgiyi

saklama/paylama ve
ona kolayca
ulama" istekleriyle ortaya km
bir teknolojidir.
nternet ve retim
Ktphanelerde aratrma yapmak.

Deiik lkelerde ve yerlerde bulunan insanlarla ayn zamanda
ya da farkl zamanlarda, yazl, szl, grntl iletiim kurmak.
Deiik yerlerde, basamaklarda ya da alanlarda eitim vermek.
Deiik yerlerde, basamaklarda ya da alanlarda renim grp
mezun olmak.
Deiik yerlerde ve ortamlardaki filmleri ya da filmlerin tantm grntlerini izlemek.
Alveri yapmak.
Deiik alanlarda ya da ortamlarda bulunan insan ve materyallerle ilgili aratrma yapmak.
Belli alanlarda bilgi toplamak ve bilgileri paylamak.
almalar yaynlamak.
Bu amalarn dnda daha bir ok amala da nternetten yararlanlabilmektedir. nk nternet, insanlarn gnmze kadar oluturduu
bilgi ve dncelerini zgrce paylat yneticisi olmayan en nemli
ortamdr.
nternet Balantsnn Salanmas

Bireysel olarak nternete balanmak iin bilgisayarn yansra,
modem, telefon balants ve servis salaycdan alnm kullanc ifreye gereksinim vardr.
Bilgisayar - Modem Bir bilgisayardan

dier bir bilgisayara iletilecek olan
bilgiyi telefon
kablolarndan
geebilecek
duruma dntren, baka bir
deyile bilgisayara
dier bir bilgisayardan gelen
bilgileri de bilgisayarn anlayabilecei duruma
getiren aratr.
Hzl modem,
internette bilgiye
ksa zamanda
ulamay salayan nemli bir
edir.
Telefon - Servis - ifre

Balants Salayc
nternet
Balants
Modem: Bir bilgisayardan dier bir bilgisayara iletilecek olan bilgiyi telefon kablolarndan geebilecek duruma dntren, baka bir
deyile bilgisayara dier bir bilgisayardan gelen bilgileri de bilgisayarn
anlayabilecei duruma getiren aratr. Modem, bilgisayarn kasasnn
iinde olabilecei gibi dnda da olabilmektedir. Modemin kasann
iinde ya da dnda olmas modemlerin ilevini etkilemez ya da deitirmez.
Modemler hzlarna gre deiebilmektedir. Hzl modem, internette bilgiye ksa zamanda ulamay salayan nemli bir edir.
311
Servis Salayc ve ifre: Internete balanmay salamak iin kurulmu servis salayclar, baka bir deyile arac kurumlar vardr. Bu
kurumlara servis salayclar denir.
rnein; e-kolay ve ttnet Trkiyedeki servis salayclardan bazlardr.
nternet' e balanmak iin servis salayc kurumdan kullanc ifresi ve balant iin kullanlacak telefon numaras alnr. Balant kurulduunda servis salayc, bilgisayar iin geici bir IP adresi belirler.
Farkl balantlarda IP adresi deierek nternet'e balant yeni bir IP
adresi ile salanr.
Servis salaycnn hat kapasitesi, nternet' e balanma hzn etkiler. Servis salayc seimi yaplrken salayclarn hat kapasitelerini
renmek ve en yksek olann semek nternet' e balanma hzn
olumlu ynde etkilemektedir.
nternet balantsnn nasl salanabileceini aklaynz.
Web Tarayclar ve nternette Adresler

WWW (World Wide Web ),W3 ya da Web, yaz, resim, ses, film,
animasyon gibi birok farkl yapdaki verilere etkileimli olarak ulamay salayan bir oklu hiper ortam sistemidir. Hiper ortam, bir dokmandan baka bir dokmann arlmasna olanak salar. Bu ortamdaki
her veri, baka bir veriyi arabilir. Ayn dokman iinde baka bir
yerde olabildii gibi, fiziksel olarak baka bir yerde, e deyile nternet
zerindeki herhangi bir bilgisayarda da olabilir. nternette milyonlarca
bilgisayar zerindeki birbirine bal web sayfalarna ulamak iin baz
arabirim programlar kullanlr. Bu arabirim programlarna Web tarayc
(Browser) denir. Yaygn olarak kullanlan tarayclardan balcalar;
Internet Explorer ve Netscape Navigator'dr. Web tarayclar genellikle
birbirlerine benzemektedirler. Web tarayclarndan birini kullanabilen
bir bakasn da kolaylkla kullanabilmektedir.
nternet ve retim
nternette balca iki grupta toplanabilecek adres vardr. Bunlar;

Web adresleri ve elektronik posta adresleridir.
Web adresleri, ulalmak istenilen bilginin hangi bilgisayar zerinde sakl olduunu saptamak iin kullanlrlar. Web taraycsna ulalmak istenilen sayfann adresi girildiinde, sayfann bulunduu bilgisayarla iletiime geilir. Bilgisayarlar aras haberleme sonucu, sayfa
kullancya ulatrlr11. Web adreslerinde Trke harfler ve byk harfler kullanlmaz ve szckler arasnda boluk braklmaz.
313
rnein; "mit" yerine "umit", "Glseren" yerine "gulseren", Arta yerine

aritas, Snf Ynetimi yerine de sinifyonetimi kullanlr.
Web adreslerinde sitenin ad ve sitenin hangi tr kurum ya da kurulua ait olduunu gsteren baz farkllklar vardr. En yaygn olarak
kullanlan alan adlar aada listelenmitir.
Alan Ad
ngilizce Anlam
Trke Anlam
rnek Site Adresi
.edu
education
Eitimle ilgili kurumlar
http://www.gazi.edu.tr
.com
commercial
Ticari kurulular
http://www.egitim.com
.gov
government
Kamu Kurumlar
http://www.meb.gov.tr
.org
organization
Ticari olmayan organizasyonlar
http://www.ted.org.tr
.net
networks
nternetle ilgili kurulular
http://www.yesevi.net
.mil
military
Askeri kurumlar
http://www.tsk.mil.tr
Yukardaki listede yer alan rnek adreslerdeki http ksm web

sitesi olduu ve ulam protokoln kulland, www ksm sitenin
Dnya apnda a zerinde olduu, tr ise Trkiyede olduu anlamna
gelir. Bununla birlikte yukardaki listede de grld gibi Trkiyede
olduu halde, her web adresinin sonunda "tr" eki olmayabilir.
evrenizdeki kurum ya da kurululardan be tanesinin adn dnp web
adreslerinin nasl olabileceine ilikin rnekler veriniz.
Elektronik posta adresleri nternet araclyla posta alma ve gndermede kullanlan adrestir. Bu adreste posta sahibinin, dier bir deyile
internette postay kullanan kiinin kimlii, @ iareti, ana sistemin adresi
ve tr yer alr.
Elektronik posta
adresleri nternet
araclyla posta
alma ve gnderrnein; zkaya@gazi.edu.tr bir elektronik posta adresidir.
mede kullanlan
adrestir.
Internette Bilgiye Ulamak

nternet zerindeki kaynaklar sorgulamak ve bilgilere ulamak
iin kullanlan Web zerinde tarama sistemleri vardr. Bunlar; konu
kataloglar (Subject Catalogues), arama motorlar (Web Search Engine)
ve birok arama motorunu ayn anda sunan servisler (All in One ) olmak
zere grupta toplanabilmektedir.
nternet ve retim
315
Tarama Sistemleri
Konu
Kataloglar
Birok
Arama
Motoru
Sunan
Servisler
Arama
Motorlar
Konu kataloglar, konularna gre bilgilerin snflandrld ve aramann birtakm konu balklarndan yararlanlarak yapld sistemlerdir.
Konu kataloglar ile bilgi snflamasnda genellikle, alfabetik, kronolojik, ierik (bilimsel, sosyal, politik, oyun vb gibi global ierik), blgesel,
vb gibi ltler gz nne alnr ve bilgiler olabildiince esnek bir yap
iinde kataloglara blnr. Bu tip arama sistemleri, konu balklarndan
alt balklara, oradan da aradmz bilgilere ulamamz salarlar. Ayn
zamanda bunlarn ounda, kataloglar iinde verilen bir anahtar szce
ya da dier baz ltler gre arama ve tarama yapmak da olanakldr.
Arama motorlar, web sitelerini tarayarak ieriklerini inceleyen ve
indeksleyen programlardr. Bunlar, bilgi kaynaklarn otomatik olarak
tararlar ve birtakm indeksler olutururlar. Bu indeksler, seilen baz
anahtar szckler ve baz yardmc elerden yararlanlarak yaplr.
Arama motorlarnn; veri toplamak ve sorgulama sistemleri sunarak, bu
veriler zerinde arama yaplmasn salamak olmak zere balca iki
ilevi vardr.
Birok arama motorunu ayn anda sunan servislerin bazlar, internet zerinde aramay birden ok arama servisini de iletip sonucu birletirerek arama yapana sunabilmektedir. Bazlar ise aranlan konuya en
uygun arama motorlarn, gelen sonular deerlendirerek, arama yapana listelemektedirler.
Web ile arama yapan sistemler byk bir hzla gelimektedirler.
Gnmzde arama sistemlerindeki konu katalou, ve arama motoru ve
birok arama motoru ayrm giderek ortadan kalkmaktadr. nk
bunlarn birinin ilevi dieri tarafndan da yaplabilir duruma gelmektedir.
Arama/sorgulama sistemleri arasndaki farklar, bu servislerin bilgilere/dokmanlara ularken kullandklar yntemler, anahtar szckleri
nasl aradklar (bazlar, web sayfalarnn standart anahtar szcklerine,
bazlar tanm satrlarna, bazlar tm dokmana bakabilir) ve ka tane
site taradklar konularnda younlar. Ayrca, kullanc ara yzlerinin
sadelii, sorgulama seeneklerinin eitlilii, kullanm kolayl ve
konu kataloglar zerinden de sorgulama yaptrabilmeleri nemli dier
farklardr. Arama motorlarn kullanarak kii taramas, haber taramas,
haber gruplar zerinde tarama yapmak da olanakldr.
Konu kataloglar,
konularna gre
bilgilerin snflandrld ve aramann birtakm
konu balklarndan yararlanlarak
yapld sistemlerdir.
Arama motorlar,
web sitelerini
tarayarak ieriklerini inceleyen ve
indeksleyen
programlardr
Birok arama
motorunu ayn
anda sunan
servislerin bazlar, internet zerinde aramay birden
ok arama servisini de iletip
sonucu birletirerek arama yapana
sunabilmektedir.
.
.
Bir servisten, verdiiniz ltlere uyan linkleri/dosyalar alp listelediinizde, bunlarn arasnda konu ile ilgisi olmayan dokmanlara da
rastlanabilir. Dikkat etmemiz gereken nokta, anahtar szc/szckleri
iyi semektir. Yoksa, onbinlerce link arasnda boulabiliriz. Ayrca, bu
servislerin yalnzca belirli sayda (genellikle 100-300 aras) sonucu
grmemize izin verdiini de dnrsek, arama servislerinin nasl kullanldn renmek ok nemlidir. Kullanm iyi renirsek, buna gre
aramalarmz daha somut yapabilir ve aradmz bilgilere daha kolay
ve rahat ulaabiliriz. ncelikle konu kataloglar zerinden aradmz
bilgilere ulamaya almak da ounlukla bize yarar salar.
Gnmzde sk
kullanlan servisler
arasnda Yahoo
ve Alta Vista yer
almaktadr.
Yahoo, ilk kan

"Web Arama"
sistemlerindendir.
Gnmzde sk kullanlan servisler arasnda Yahoo ve Alta Vista

yer almaktadr. Yahoo, kullanm kolayl ve bu alanda ilk olmas nedeniyle bilinen bir servistir. Yahoonun ok zengin ve iyi snflanm bir
konu katalogu vardr. Alta Vista da, gl arama motoru (Search Engine) ve zengin arama ltleri ile en ok kullanlan servisler arasndadr.
Yahoo, ilk kan "Web Arama" sistemlerindendir. Bu sistem nternet

zerinde olduka fazla eriilen sitedir. zellikle konu kataloglar ve
kolay ara yz ile dikkat ekmektedir. Yahoo'da herhangi bir konuda
arama
yapmak
olduka
kolaydr.
Yahoo
Servisine
http://www.yahoo.com adresini yazarak ulaldnda 28.01.2005 tarihinde yle bir grnmle karlalmaktadr.
nternet ve retim
317
Eer bir konu hakknda bilgi almak isteniliyorsa balca iki seenek ile karlalmaktadr. Bunlar; aranlan konu ile ilgili anahtar szc/szckleri bolua yazmak ve "Search" dmesine basmak ve aranlan konuyu kapsayan uygun ierii verilen konu balklar iinden yakalamaya almaktr.
Anahtar szckler, "Search" dmesinin solundaki bolua girilir.
Aralara boluk braklarak birden fazla szck girilebilir. Bu durumda,
szckler OR ilemine tabi tutulur. Szgelimi, anahtar szckler olarak, nternet web ftp girmisek, sonuta bu szcklerin herhangi birisinin getii linkler/dokmanlar bize listelenecektir. Eer, bir szck
grubunu ayn anda aratmak istiyorsak bunu ift trnak iinde vermek
gerekir.
rnein; "Zeki Kaya" eklindeki bir anahtar szck, tam olarak "Zeki Kaya" nn anahtar olarak kullanld linkleri/dokmanlar bize verir.
Dokmanlarda grlmesi istenilmeyen szcklerin bana ve sonuna "-" iareti koymak gerekir.
rnein; Internet-ftp eklindeki bir tarama sonunda elde edilen dokmanlarda "ftp"ile ilgili eyler olmayacaktr.
Eer arama sonucunda bir szcn mutlaka olmasn istiyorsak, o
zaman da "-" yerine "+" koymak gerekir.
Yahoo, olduka zengin bir konu kataloguna sahiptir. "Search"

dmesinin altndaki kategorilerde birok konu bal sralanmtr.
rnein; niversiteler hakknda bilgi aranldnda (bavuru koullar,
okutulan dersler, niversitelerin web adresleri vb) sol stundaki "Education"
altndan "Universities"i semek gerekir.
Yahoo, Internet zerinde kii ad/e-posta adresi/kii adresi/telefon
numaras vb taramas yapmamza da olanak tanr. Bu tip taramalar,
"Yellow Pages", "People Search" balklar altndadr. Haber taramas
(News Search), Borsa ile ilgili aramalar (Stock Quotes), Spor haberleri
(Sport Scores) ve harita sorgulamalar (City Maps) yaplabilir.
"Options" mensnden, daha ayrntl arama kurallar kullanabileceimiz baka bir sayfaya geebiliriz. Buradan dier arama motorlarna
gei yapmak ve baka konu kataloglarna ulamak da olanakldr.
Yahoo, kullanm ile ilgili daha ayrntl bilgilere "help" seeneinden ulamak olanakldr. Ayrca, verilen ltlere uygun hi bir ey
bulunamamsa, Yahoo, aramay dorudan Alta Vista'ya ynlendirmektedir.
http://www.altavista.com adresine sahip olan bu arama motoru, arama ierii ve kullanc ara yz zengin servislerden biridir. Alta Vista
Servisine http://www.altavista.digital.com adresinden balanldnda
u grnt ile karlalr.
nternet ve retim
319
Dier arama servislerinde olduu gibi, Alta Vista da, verilen anahtar szcklere gre arama yapar. Arama ilemi, kolay arama (Simple
Query) ve geniletilmi arama (Advanced Query) olmak zere iki ayr
ekilde yaplabilir Basit arama, ilk gelen Alta Vista sayfasdr.Aradmz konu ile ilgili anahtar szck ilgili yazma alanna yazlr,
daha sonra "Search" dmesi tklanldnda, arama sonular ekrana
gelir.
Dier arama
servislerinde
olduu gibi, Alta
Vista da, verilen
anahtar szcklere gre arama
yapar.
Yahoo'ya benzer ekilde, aralarna boluk braklarak girilen szcklerin getii herey listelenir. Birlikte kullanmak istediimiz szck
gruplar, Yahoo'da olduu gibi, ift trnak iinde verilir.
Anahtar szcklerde byk/kk harf ayrm vardr. Ancak, szck gruplarnda bu ayrm yoktur. AltaVista, istenirse bulunan sayfalar
yalnzca belli bir dile gre arayabilir. u an 16 ayr dili desteklemektedir. Bu diller, st sadaki men yardmyla seilebilir. st soldaki menden de, istenirse, arama Web zerindeki dokmanlardan deil de,
tartma bekleri iletileri zerinden yaplabilir.
Alta Vista'nn sunduu ikinci bir arama sistemi Geniletilmi
Arama (Advanced Query)'dir. Gelen ana menden seilebilir. Bu durumda karmza aadaki sayfa gelir :
Alta Vista'nn
sunduu ikinci bir
arama sistemi
Geniletilmi
Arama (Advanced
Query)'dir.
Grld gibi, bilgi girilebilecek baka yerler de karmza geldi.

Burada, aradmz bilgiler iin bir tarih aral verebiliriz. Kolay kullanmdaki genel kurallar burada da geerlidir. Alta Vista iin de, kullanm
ile ilgili ayrntl bir help sistemi vardr.
Sorgulama servisleri, ounlukla,
ismini bildiiniz bir
kiinin (kaytlysa)
e-posta, web
adreslerini; bazen
telefon numaras
ve posta adreslerini bulmanz
salayacak ek
servisler ve bu ii
yapan zel sorgulama servislerine
linkler de sunmaktadr.
Sorgulama servisleri, ounlukla, ismini bildiiniz bir kiinin (kaytlysa) e-posta, web adreslerini; bazen telefon numaras ve posta adreslerini bulmanz salayacak ek servisler ve bu ii yapan zel sorgulama servislerine linkler de sunmaktadr. Bunlar, genellikle, "Internet
White Pages" olarak adlandrlr. Bunlarn yannda, zel olarak yalnzca
bu ve benzeri servisler veren web siteleri vardr. Buralardaki bilgiler,
deiik kaynaklardan derlenmitir. Genellikle, kiiler, kendi adres, telefon numaras, e-posta adresi ve kiisel web sayfas adreslerini bir takm
servislere kaydettirirler. Bu servislerde, ilgili veri tabanlarn tarayarak
gerekli bilgilere ularlar. Bunlardan bazlar unlardr:
Bilkent Directory : (http://web.bilkent.edu.tr/inet-turkey)
Best E-mail Directory : (http://www.best.com.tr/email)
World E-Mail Directory :
(http://www.worldemail.com/index.shtml)
Big Foot : (http://www.bigfoot.com) ,
411 Locate : (http://www.411locate.com)
WhoWhere : (http://www.whowhere.com)
.
nternet ve retim
Yukarda ad ve adresi verilen servislerle e-posta adresi yannda,

web adresi, telefon numaras ve normal adres aramas da yaplabilmektedir. WhoWhere : (http://www.whowhere.com) servisine balanldnda yle bir sayfa ile karlalr.
Soldaki stundan, sorgulama tr (e-posta adresi, telefon numaras

ve posta adresi, ev sayfas gibi) seilir. Sada ise, sorgulama trne
uygun formlar bulunmaktadr. Bu rnekte, e-posta (e-mail) adres sorgusu iin karmza gelen form yaps grlmektedir. lk kutuya, aradmz kiinin ad ile ilgili bilgileri, ikinci kutuya ise (eer biliyorsak)
aradmz kiinin bulunduu domain ile ile ilgili bilgileri giriyoruz.
"Search WhoWhere" dmesine basarak sorgulamay balatyoruz.
nternette bilgiye ulamann dier yollar nelerdir? rnekler vererek
aklaynz.

nternet, eitimde yaygn biimde kullanlma zelliine sahiptir.
Bu zelliin giderek daha ok nem kazanmas da kanlmaz gzkmektedir. nk nternet bilgi toplumlarn oluturan insanlarn en
deerli renme ortam zelliini tamaktadr.
Son yllarda nternet nemli bir renme ortam olarak grlmektedir. zellikle uzaktan eitim rencilerinin reticilerle ve teki rencilerle etkileimlerini olanakl klmas ve bunun hzl biimde gereklemesini salamas, bu gr glendirmektedir. Hatta bu gr, nternetin uzaktan eitimde kullanlan teki ara ve gereleri ksa sre
sonra gereksiz klaca grn akllara getirmitir12. Gnmzde
nternet u tr retim uygulamalarnda kullanlmaya balanmtr:
321
rencilere ders verme.

renciler iin tartmal ders ortamlar dzenleme.
Tez danmanlklarn yrtme.
Alar iinde en
nemlisi olan
nternette etkileimli balca drt
tr retim ortam
vardr. Bunlar;
Web siteleri, metin
temelli konferans,
sesli konferans ve
video konferanstr.
retimde nternet kullanm ile zaman yitimi en aza indirilebilmekte, retici ve renciler zamanlarn daha verimli kullanabilmektedirler. Bunun yan sra, retimde bireyselletirmeye daha ok olanak
salanabilmekte ve kimi rencilerdeki yz yze iletiim kurma korkusunun yaanmas engellenebilmektedir13.
Alar iinde en nemlisi olan nternette etkileimli balca drt
tr retim ortam vardr. Bunlar; Web siteleri, metin temelli konferans,
sesli konferans ve video konferanstr.
Web
Siteleri
Metin
Temelli
Konferans
Sesli
Konferans
Video
Konferans
Web Siteleri:. Farkl yapdaki veriler uygun bir standart ile bir arada kullanlp bir Web taraycsndan grntlenebilir. Web'in dier bir
Web uygulamalar
e deyile sayfalar, Web taraycsnda grntlenir.
nternet ve retim
323
ilevi de, dier baz nternet servislerini kendi ierisinde barndrmasdr.

Web uygulamalar e deyile sayfalar, Web taraycsnda grntlenir. Web sayfalar, baka sayfalara ve deiik trden verilere hiper
linkler iermektedir. Buralara fare ile tklayarak, baka sayfalara, oradan
da baka sayfalara geilebilir. Web tarayclar ve Web servis salayc
ortamlar hemen hemen tm dnyada her yerde vardr ve kresel olarak
kullanmlar srekli artmaktadr14. Bu durum da Web sitelerinin uzaktan
eitim amal kullanm potansiyelinin yaygnlamasna neden olmaktadr. nternet kullanm arttka Web siteleriyle yaplan retim de srekli yaygnlaacaktr.
Uzaktan eitim uygulamasna ynelik olarak hazrlanm siteler,
retmen ya da uygulayclar ve renciler iin etkileim salamak
zere frsatlar yaratmaldr. Bu etkileimlerin amac daha ok retmen
ve uygulayclar iin retimi nasl iyi ekilde aldklar konusunda rencilerden dnt almaktr.
Metin Temelli Konferans
Metin Temelli Konferans: Metin temelli konferans

gerek zamanl iletiime olduu kadar ertelenmi zamanl
iletiime de olanak salamaktadr. Bu tr konferans etkileimli ileti iletim sistemlerini, elektronik posta ve grup
konferans destek sistemlerini kapsamaktadr.
Etkileimli leti letim

Sistemleri
Elektronik Posta
Grup Konferans
Gerek Zamanl Etkileimli Sohbet: ou bilgisayar sistemi kullanclara kendileriyle ayn anda evrimii almakta olan insanlarla
etkileimli olarak metinsel iletiler gndermek yoluyla sohbet edebilme
olana salamaktadr. nternet zerinde bu tr etkileimli yazma
sistemi, halk band radyo yaynlarnda kullanlan sisteme benzer bir
model izlemektedir. Bu sistemde katlmclar belirli ilgi alanlarnda
farkl kanallarda bir araya gelerek metinsel etkileimli diyaloglara katlmaktadrlar. ou nternet servis salaycsnn ve Web sitelerinin
kullanclar iin sohbet odalar vardr. Tm konu balklarnda binlerce
sohbet odas bulunmakta ve kayt olunduu takdirde sisteme giri iin
gerekli yazlm verilmektedir15.
cretsiz ve yaygn olarak kullanlan sohbet yazlm Internet Relay
Chatdir (IRC). 1988 ylnda Jarkko Oikarinen tarafndan gelitirilmi
ve Krfez Sava srasnda karklk hakknda canl ve sansrlenmemi
raporlarn iletimi iin kullanlmasyla uluslararas alanda ne kmtr.
IRCi kullanabilmek iin yerel bir IRC istemci yazlm altrmak
gerekmektedir. Bu program nternet zerinde yer alan ok saydaki IRC
sunucularndan herhangi birine kullancy balamaktadr. Kullanc
kendine bir takma isim belirleyerek, iletiim iin bir kanala balanmakta, bu kanallar sohbet yerleri olarak belirli bir konuyu iermektedir16.
nternet zerinde
Eer bir kanal yoksa, IRC kullanc iin bu kanal oluturur ve kullanc da kanaln sahibi olur. Bu sohbet oturumlarnda katlmclarn bir
konumaya katlmadan nce katlmak iin davet almalar gerekir. Bylelikle istenilmeyen iletilerin nne geilebilir. De Montfort niversitesinde dzenlenen derslerde renciler tarafndan bu zelliin ok az
dzeyde kullanld ortaya kmtr. Ortaya karlan bir dier snrllk
ise, sistem tarafndan sohbet iletilerinin kaydedilemiyor olmasdr. Eer
bu aba tmyle sosyal amal bir sohbet ise sorun olmazken, dersle
ilikili konular tartmay amalayan almalarda geriye dnp referans alnabilecek bir kaydn olmamas da snrllk oluturmaktadr17.
Sanal Gereklik: nternet zerinde yer alan metin temelli sanal
gereklik ortamlar da vardr. Bunlar; tm dnyadan katlmclarn birbirleriyle grebildikleri sanal grme ortamlardr. Kullanclar kendilerine zg kimlikler alabilmektedirler ve evre, kullanclarn grlerini, dncelerini, nerilerini ya da imgelerini deneyebildikleri etkileimli rol-oynama oyunlar iin dzenlenmitir. Metin temelli sanal gereklik ilk kez bir rol yapma oyununun ok kullancl uyarlamasnn
nternet zerinden oynanabilmesi iin oluturulmutur. Gnmzde
dier etkileimli ok kullancl oyunlarn oynanmas iin poplerliini
korumaktadr.
Sanal gereklii rneklerle aklaynz.
Metin temelli sanal gereklikte kullanclar sanal evreyi kefedebilmekte; yeni nesneler ve yerler yaratarak geniletebilmektedirler. Kullanclar dier insanlarla ayn odada sohbet edebilmekte ve belirli k
noktalarndan farkl odalara girip kabilmektedirler. Nesnelerle etkileimde bulunabilmekte ve yeni nesneler oluturabilmektedirler. Metin
temelli sanal gereklik, sanal olarak yz yze iletiim gereksinimi duyulan retim ortamlarnda kullanm iin ok geni bir potansiyele sahiptir.
Bunun bir rnei University of Londonn Birkbeck College tarafndan
verilen Protein Yaps ve lkeleri Dersinin bir blmnde kullanlmtr.
Bu ders kapsamnda biyologlarn dier biyologlarla ve alma arkadalaryla ilgili alanlarda beyin frtnalar, seminerler ve konferanslar dzenlemek amacyla kullanldklar sanal bir buluma ortam sz konusudur18.
Sanal Gereklik Modelleme Dili (VRML) kullanlarak yaratlan 2B ya da
3B sanal gereklik dnyalardr. Bunlar halen yeni ve gelimektedir. Ancak gelecekte, eitim asndan byk potansiyel tamaktadrlar19.
Ertelenmi Zamanl Sohbet: Ertelenmi zamanl sohbet ya da e
zamansz iletiim, katlmclarn ayn zamanda mevcut olmalarn gerektirmemektedir. Sorulara ya da dier katlmclarn mdahalelerine hemen karlk vermeleri beklenilmemektedir. Katlmlar ve karlklar
bireyin isteine bal zamanda okunabilir ya da yantlandrlabilir. Eposta, tartma listeleri, haber gruplar ve grup konferans sistemleri bu
tip ertelenmi iletiim yntemlerini oluturmaktadr.
Ertelenmi zamanl sohbet ya

da e zamansz
iletiim, katlmclarn ayn zamanda mevcut olmalarn gerektirmemektedir.
Elektronik posta
nternet zerinde
uzun zamandr
kullanlan bir
iletiim yntemidir
ve yksek renim toplumunun
baz aamalarnn
artk her yerinde
kullanlmaktadr.
nternet ve retim
325
Elektronik Posta: Elektronik posta nternet zerinde uzun zamandr kullanlan bir iletiim yntemidir ve yksek renim toplumunun
baz aamalarnn artk her yerinde kullanlmaktadr.
Genel olarak ou e-posta sistemi, kullancnn bir ya da daha fazla
insana gnderilmek zere ileti dzenlemesine olanak salamaktadr.
letiler alcnn posta kutusuna sistem tarafndan ynlendirilmekte ve
alc bir dahaki sefere sisteme giri yapncaya dein bu alanda tutulmaktadr. Alc gelen iletilere farkl ekillerde karlk verebilir.
rnein; iletiyi okuyabilir, yantlayabilir, zerinde dzenleme yapp iletebilir,
silebilir ya da daha sonra incelenmek zere saklayabilir. Ayrca kullanclar
iletiye dosyalar da ekleyebilirler.
Son kuak e-posta sistemleri araclyla kii metin, tablo, grafik
ses ya da ses ve video dosyalarnn yan sra alcda dosyay aabilecei
uygun yazlm varsa dier dosya eitlerini de kaydedip saklamak ve
daha sonra aabilmesini salayacak ya da hemen ap inceleyecei
ekilde gnderebilmektedir.
Tartma Listeleri: Tartma listeleri elektronik postann vazgeilmez bir uzants olup grup konferans iin uzaktan eitim amal almalarda kullanlmaktadr. Bir e-posta sistemiyle, bir tek kiiye gnderir
gibi adresleri bilinen bir grup alcya kolaylkla bir mesaj gnderilebilmektedir. Bir grup konferans datm listesi tek bir adres araclyla
bir grup alcya ulaabilmeyi salamaktadr. Bu listeler, bir proje ya da
belirli bir ders hakknda alma yapan bir grup insan ieren kk
apl ve darya kapal listeler olabilmektedir. Tartma gruplarnn
ou, Listserve, Major domo ve Listproc gibi zgn yazlm programlar araclyla iletilmektedirler. Tartma listeleri kontroll ve kontrolsz yapda olabilir. Eer bir liste kontroll ise gelen tm iletiler nce
kontrolre ya da listenin sahibine gnderilir ve kontrolr gelen mesajn
ieriini okuyucu politikasna gre eitli ltlere gre inceledikten
sonra ya olduu gibi listedeki kiilere gnderir, ya dzenleyip gnderir,
ya da gnderene geri yollar.
Haber gruplarn
tartma listelerinden ayran nokta
bu gruplara
katlabilmek iin
herhangi bir
sorumludan izin
alnmasdr.
Grup konferans
ynetim sistemleri, e-posta, tartma listeleri ve
haber gruplar ve
bunlarla ilgili
teknolojileri bir
araya getirmektedir.
Haber Gruplar: Haber gruplarn tartma listelerinden ayran

nokta bu gruplara katlabilmek iin herhangi bir sorumludan izin alnmasdr. Yalnzca kii ilgisine uygun listeyi bulur, son gnderilen iletileri okur ve gruba yant gnderebilir. letiler kiisel posta kutularna gnderilmez. evrimii olarak okunurlar; bunun iin okuyucunun, haber
gruplarnn sakland sunucuya ulamas yeterlidir. Uygun yazlmla
balklar halinde dzenlenmi gnderilere ulamak olanakldr. Bir
haber grubuna gnderilen herhangi bir ileti binlerce fakl haber sunucusu araclyla tm dnyada yaynlanr. Bu haber sunucular eski postalar bazen gnlerce, ounlukla haftalar hatta aylarca barndrdklarndan ilgili materyalin arivlerine ulaabilmek olanakldr. Byk haber
gruplar uluslararas olup yzlerce dzenli katlmcs ve on binlerce

dzenli okuyucusu bulunmaktadr.
Sesli Konferans: Grup konferans ynetim sistemleri, e-posta, tartma listeleri ve haber gruplar ve bunlarla ilgili teknolojileri bir araya
getirmektedir. te yandan, dier ek zelliklerinin yan sra katlmclar
destekleyici ve grup iletiimini arttrc bir konferans yapsn ortaya
koymaktadr. Bire bir, bire ok kii ve ok kiiden ok kiiye iletiim
son derece kolay yrtlebilmektedir. Konferansa katlmak iin kullanclarn bir kullanc ad ve ifre tanmlamasna gereksinim duyduklar
kapal sistemlerdir. Bu sayede kimlerin katlacana ilikin kontrol salanmakta ve grubun ebad belirlenebilmektedir.
Konferans ynetim sistemi, paylalan iletilerin yaygn veri tabanlarna kullanclarn eriimi iin veri taban ynetim zelliklerini kullanr. Bu ynetim, zel konu balklar ya da gruplar iin alt konferanslar
ya da alt dallar eklinde dzenlenebilir. Farkl tartma ortamlar ayn
anda altrlabilir. Kullanclar belirli bir tartma izgisinde yol alabilirler. Bu da kullancya, belirli bir izgideki tartmaya ilikin iletilerin
yaltlmas ve tartma ortamndaki gr ve dncelerin geliimini
izleme serbestisi kazandrr.
nternet ve retim
nternet telefonlar, nternet zerinden canl sesli grme yapmaya olanak salamaktadr. nternet telefon teknolojisi, ses verisinin saysallatrlp, sktrlarak nternet zerinden iletilmesi ilkesiyle almaktadr. nternet telefonlar tm dnya zerinde yer alan dier kullanclarla, uluslararas telefon grmesi harcamas yapmakszn konuabilmenize olanak salamaktadr. nternet telefonunun kullanm henz
ok kolay deildir.
327
nternet telefonlar, nternet zerinden canl sesli

grme yapmaya
olanak salamaktadr.
rnein; konumak istenilen kii, mutlaka konuacak kiinin evrimii alt zaman diliminde evrimii olmak ve uygun bir nternet telefonu yazlmna sahip olmak durumundadr.
Sesli konferans, ift ynl sohbet amal Net-Meeting gibi rnlerle yaygnlamaktadr. Bu sklkla, gerek etkileimli birebir renme ve
retme iin kullanlabilecek oklu ortam konferans ortam yaratmak
amacyla bir beyaz tahta ile birlikte kullanlmaktadr.
Web zerinde canl ses ak halen birincil ncelikle tek ynl olmakla birlikte, metin temelli sohbet odalar gibi dier Web temelli teknolojilerle birlikte etkili ekilde kullanlabilir.
rnein; ngilteredeki Ak niversite, birka kapsaml uygulama iin
nternet temelli ses gnderisini baarl ekilde kullanmtr20.
Video Konferans: Video konferans, daha ok yksek renim kurumlarnda giderek yaygnlamaktadr. Gerek zamanl ift ynl ses ve
video iletiim olana sunmakta ve farkl yerlerdeki bireylerin ya da bir
grup insann etkileimli grmeler dzenlemesine olanak salamaktadr. Video konferans, kiiden kiiye grntl telefon, masast video
konferans sistemleri ve gelimi stdyo temelli sistemleri de kapsayacak
ekilde eitli yazlm, donanm ve a olanaklarn kullanan geni bir
uygulamalar araln kapsamaktadr.
Tm sistem, uzaktaki bir noktadan ve ayn noktaya, ses ve video
gndermeye ve almaya izin vermektedir. Ses ve video iletim iin sktrlr ve uzaktaki noktaya ulatnda alr. Her ne kadar kaliteyi etkileyen ana etmen an bant genilii olsa da, bilginin sktrlmas grnt
ve az da olsa ses kalitesinin azalmasna ve ok az dzeyde zamanlama
farkna neden olur. Sktrma ve ama ilemi, ou zaman beden dili
ve yz ifadelerini bildiren gereksiz bilgi kaybna neden olmaktadr21.
nternet temelli video konferans sistemleri henz gelime dnemindedir. Sistem nternet zerinden analog telefon hatt kullanan bir
modem araclyla insanlarn birbirleriyle iletiimine olanak salanmaktadr. Gnmzde Web zerinde tek ynl video ak, derslerin
dorudan uzaktan eitim rencilerinin bilgisayar masa stlerine yaynlanmas iin kullanlmaya balamtr22.
Video konferans,
daha ok yksek
renim kurumlarnda giderek
yaygnlamaktadr.
.

NetMeeting gibi
masa st konferans sistemleri ve
rnleri, bir masa
st video konferans sistemine
benzer ekilde,
beyaz tahta
araclyla uzaktan uygulama
paylamna
olanak salamaktadr.
NetMeeting gibi masa st konferans sistemleri ve rnleri, bir

masa st video konferans sistemine benzer ekilde, beyaz tahta araclyla uzaktan uygulama paylamna olanak salamaktadr. ki kii
birbiriyle metin ya da bir mikrofon araclyla ses kullanarak konuabilmekte, kk bir kamera eklentisi kullanarak video konferans gerekletirebilmektedir. oklu ortam zellii nedeniyle uzaktan eitimde ve
yz yze retim iin de byk eitsel potansiyel tamaktadr23.
nternet Yoluyla retimin Balca Amalar
nternet, retimde ilevsel olarak kullanma uygun dmektedir.
nternet yoluyla retim insanlarn bilgilerini, dncelerini ve grlerini bir araya getirebilmekte ve bunlar birletirebilen bir ortam salayabilmektedir24.
nternet corafi snrlar ortadan kaldrmaktadr. Corafi snrlarn
ortadan kaldrlmasnda sanal snflar etkili olabilmektedir. Sanal snflar
herhangi bir konuya ok kltrl bir bak as kazandrabilmektedir.
zel ilgi alanlar olan gruplar, sanal snflarda ok uzakta olsalar bile
deneyimlerini paylaabilmektedirler.
Sanal snflar
herhangi bir
konuya ok
kltrl bir bak
rnein; Trkiyedeki baz renciler, deiik yerlerdeki ve deiik lkelerdeki
as kazandrabilmektedir. niversitelerden dersler alarak lisans dzeyinde ve lisansst dzeyde eitim
grebilmektedirler.
nternet yoluyla retimde, farkl yerlerde bulunan katlmclar
arasnda gereksinim duyulan yazl, sesli ve grntl iletiim salanabilmektedir. Yazl, sesli ve grntl iletiim temeline dayal nternet
yoluyla retim zellikle yksek renim basamanda hzla yaygnlamaktadr. Yksek renimde nternet yoluyla retimin yaygnlamasyla baz amalar gerekletirilebilmektedir. Gerekletirilmeye
allan bu amalarn balcalar unlardr:
Tm dnyadaki insanlar uzaktan eitmek.
rencilere belirli bir yerlekede almam derslere katlma
olana salamak.
rencilere farkl niversitelerde alan derslere katlma olana salamak.
Yerlekeler arasnda gidip gelmeye gerek brakmadan, uzaktan
renenlere bir snfa katlma ans vermek ve onlara uygulama
rnekleri gstermek.
rencilere uygulamal ilemlerin gsterilmesini salamak.
rencilere dnyann deiik yerlerindeki uzmanlarla etkileim olana salamak.
nternet ve retim
329
Uluslararas programlarda renim gren rencilerin kendi

aralarnda ve uzmanlarla toplantlar dzenlemesine olanak salayarak renmelerini desteklemek.
Dnyann farkl yerlerinde bulunan uzman ya da rencilerle
deiik konularda toplantlar dzenlemek.
bavurusunda bulunmak isteyen rencilerin ilgililerle grme yapmalarna olanak tanmak.
Yksek retimde nternet yoluyla retim uygulamasnn balca
amalarna bakldnda daha ok rencilerin uzaktan eitim grmelerinin salanmaya alld anlalmaktadr. nternet yoluyla retim
yerleke ortamnda da yaplabilmektedir. renciler derslere ve derslerle ilgili tartmalara saati belirlenmi zamanlarn dnda istedikleri
zamanda ve yerde katlabilmektedirler.
rnein; bir niversitede, saati belirlenmi zamanlar dnda, tam ve yar
zamanl bir takm kurslarda renci etkileim desteinin salanabilmesi iin
zel snflar kullanlmaktadr.
Byle bir uygulama zellikle, snf arkadalar ve retmenlerle
etkileim iin kstl zaman olan yar zamanl renciler iin nemlidir.
nternet Yoluyla retimde Etkileim

nternet yoluyla retimde renme srecinin gl yaps etkileim ortamnda deimektedir. Genelde srayla konuma sz konusu
olduundan nternet yoluyla iletiim zaman zaman gecikmeli gerekleebilmektedir. Ancak byle bir iletiimle gerekleen retim, geleneksel bir snftaki retimden daha demokratik olabilmektedir. Ayn zamanda rencilerin derse daha fazla katlm salanabilmektedir. nk, karlkl grme srdrlebilmekte ve grmedeki ses yalnzca
duyulan olmaktan kabilmektedir. ednk renciler, dier renciler tepki gsterebilmekte ve kendilerine uygun zamanda retim ortamna katlp renebilmektedirler. Neredeyse her renci dersini eit
ekilde srdrebilmektedir. Bu durum zellikle ikinci bir dilde renimlerini srdren renciler iin olduka nemlidir.
renciler ve
retmenler
arasndaki karlkl destek,
rencilerin daha
gl katlmn
salamaktadr.
nternet yoluyla
retim, daha
fazla bireysel ve
ibirlikli renmeye olanak salamaktadr.
renciler ve retmenler arasndaki karlkl destek, rencilerin

daha gl katlmn salamaktadr. Grup konferanslarna katlm ve
retmenlerle dzenli iliki renci gdlenmesi iin olumlu bir etkiye
sahiptir25. Snf arkadalarna kar baz sorumluluklar vardr ve gerek
renme topluluklarna dnm ortaya koyarlar. Bu da retmenin
roln arttrmaktadr26. nternet yoluyla retim, daha fazla bireysel ve
ibirlikli renmeye olanak salamaktadr. retmenler, hangisi uygunsa, bireysel ya da grupla bire bir etkileimde bulunabilmektedirler.
nternet yoluyla retime yazmal olarak katlm; rk, cinsiyet, fiziksel grn ya da yan belli olmamas anlamna gelmektedir ve
katlmclar, okumadan nce ne yazld hakknda nyarg oluturmamaktadrlar27.
Szl katlmda olduu gibi, rastlantsal bir notun ya da koridorda
yaplan bir konumann yeni grler gelitirmesi ya da dnceye yn
vermesi gibi, yazl, sesli ve grntl rastlantsal sagry kolaylatrmaktadr28. renciler, grup etkileiminde dier rencilerce ortaya
konan grleri ve yorumlar izleyebilmektedirler. Tartma biimi
gelitirebilmekte ve birbirlerinin ilgi alanlarn kefedebilmektedir.
Bireyden gruba ve gruptan gruba iletiim, dinleyicilerin ve izleyicilerin iletiyi alp alamayacaklarna ve kimin alabileceine ilikin belirsizlik eklemektedir. Yz yze eitimden farkl olarak kii her zaman
annda dnt alamamaktadr. Eer renciler iindeki gizlenenler, e
deyile sessiz izleyiciler iletiyi okuyor ancak yant veremiyorlarsa ya da
ana noktay karyorlarsa, bu gibi durumlarda tepkilerin nceden belirsizlii rahatsz edici olabilir29. Kimi renciler, ounlukla konumaya
katlmakszn yalnzca tartmay dinleyerek ya da izleyerek renirler.
Bu durum etkin katlmclar iin sorun yaratc olabilir.
Yz yze konuma karmak davran biimleri gerektirmektedir30.
Yz ifadeleri, ses tonu ve beden dili konumay dinleyenler hakknda
ipular vermektedir. Bunlar alay etmeyi, kmsemeyi, sevgiyi, saygy ve nternet yoluyla retimde eksik olan dier g alglanan kk
ayrntlar ifade etmektedir. Genelde nternet balants bant geniliinden kaynaklanan bu kstlama zaman zaman yanl anlamalara ve hayal
krklklarna neden olabilmektedir.
nternet yoluyla retim, katlmclarn edilgen olarak izledikleri
bir televizyon yayn yapmak gibi deildir. Bilgisayar ekranndaki grntnn niteliinin henz yeterince iyi olmadn syleyebiliriz. Grnt ve ses iin kullanlan kameralarn kullanm hareketi kstlayabilmektedir. ok fazla hareket, kar tarafta bulank grntlerin olumasna neden olabilmektedir.
Yz yze iletiimde sylenileni glendirmek amacyla genelde
beden dili kullanlmaktadr. Bir retmen, rencilerin bir konuyu anlayp anlamadklarn ya da ilgilenip ilgilenmediklerini grsel ipularndan ve beden dillerinden belirleyebilmektedir. nternet yoluyla retimde, bilgileri sktrma ve ama ilemleri srasnda ve grnty bir
ekrandan izleme sonucunda bilgilerin bir ksmnn kaybolmas sz konusu olabilmektedir. Baz yz ifadeleri ve beden dili kayb, ilgi kaybna
ve yanl anlamalara neden olabilmektedir. Byle durumlarda retmen
sz konusu kayb, rencilere net aklamalarla ve rencilerle dzenli
szl etkileimde bulunarak telafi etmelidir.
nternet yoluyla
retimde, bilgileri
sktrma ve
ama ilemleri
srasnda ve
grnty bir
ekrandan izleme
sonucunda bilgilerin bir ksmnn
kaybolmas sz
konusu olabilmektedir.
nternet ve retim
331
nternet yoluyla retimde ynetici ya da retmenin kontrol salamas da olduka nemlidir. Kimin duyulacann ya da grleceinin
kontrol retmen tarafndan salanabilmektedir.
rnein; retmen, deiik yerlerde bulunan rencileri grntleyen ekran
bulunan bilgisayarla ayr bir odada oturur. renciler, eer araya girmek
istiyorlarsa bir dmeye basarlar. Bu istem retmenin bilgisayar ekrannda
grntlenir, grmeyi kimin yapmak istediini grebilir ve grmeye izin
verip vermemeye karar verebilir.
Bu tip sistem, retmenin tm merkezlere eit ilgi yneltebilmesini ve kontrol kolaylkla elinde tutmasn salamaktadr.
nternet yoluyla retimin ynetimi aba gstermeyi gerektirici,
zaman alc iler olabilir. Ancak gerek renciler ve gerek retmenler
asndan, daha fazla etkileim yoluyla renme deneyiminden elde
edilen kazanlar, nternet yoluyla retimi ok nemli bir uygulama
haline getirmektedir.
renme ve retmede nternet yoluyla retimden etkili ekilde
yararlanabilmenin anahtar etkileimliliktir. Her ne kadar nternet yoluyla retim yazl, yz yze, sesli ve grsel iletiime geleneksel snf
ortamnda olduuna benzer ekilde olanak tansa da, nternet yoluyla
retim teknolojisi snf ortamn deitirmekte; retmen ve rencilerin baz sorunlar yaamasna neden olabilmektedir. Deiik yerlerdeki
katlmclarn, teknolojinin kullanm iin ayarlamalar yapmalar ve bir
bilgisayar araclyla kstl grnt kalitesinde ortamsallatrlan bir
iletiim kurmalar gerekmektedir. Teknolojiyi kullanma hazr hale
getiren retmenler nemli bir gedir. Ancak daha nemlisi renci
etkileim stratejilerini, renme ve retme deneyimiyle birletirmek ve
retimi zelletirmektir.
nternet yoluyla
retimde karlkl yazma, konuma ve yzyze
grme salanabilmektedir.
nternet yoluyla retimde karlkl yazma, konuma ve yzyze

grme salanabilmektedir. Byle bir retimde etkileim yeteneini
iyi dzeyde kullanmak gerekir. nternet yoluyla retimde iyi dzeyde
etkileim retme- renme srecine nemli yararlar salamaktadr. Bu
yararlardan balcalar unlardr:
rencilerin gdlenmesi ve geliimi iin snf iinde ve dnda retmenlerle sk sk iletiim kurulmas.
birlii yaparak ve ortak alarak, grleri paylaarak ve tartarak renmenin kolaylatrlmas.
Konuularak, tartlarak ve uygulanarak rencilerin renme
srecine etkin katlmlarn salamas ve rencilerin ne kadar
rendiklerini belirleyebilmelerine yardm salanmas.
nternet yoluyla
retim rencilerin yerleke
ierisinde ya da
uzaktan yer ve
zamandan bamsz olarak etkile-
rencilerin ne renmeleri gerektiini ve ne rendiklerini

anlayabilmeleri iin srekli dnt verilmesi.
rencilerin renme srecine farkl yetenekler ve renme
biimleriyle gelmelerinin renme srecine zenginlik kazandrmas.
nternet yoluyla retim rencilerin yerleke ierisinde ya da
uzaktan yer ve zamandan bamsz olarak etkileim iinde olabildikleri
olanaklar sunmaktadr.
Etkileimli ortamlar, tartma, benzetim, rol oynama, beyin frtnas, Delphi teknii ve proje almalar gibi grup etkileimlerini gelitirici
retim yntem ve tekniklerinin uygulanmasna olanak salamaktadr31.
nternet yoluyla eitimde etkileim snrllklar neler olabilir?
Etkileimde retmenin Rol

nternet yoluyla retimde etkileim ou zaman e zamanl olarak
gerekletirilir. Bu da retmenin nceden hazrlanmasn vazgeilmez
klmaktadr. yi bir etkileim ortamnn oluturulmasnda retmenin
uymas gereken baz ilkeler vardr. Dikkate alnmas gereken bu ilkeler
unlardr:
Uzaktaki yerlerle balantnn salanmasndan ve teknolojinin alacandan emin olunmas: nternet yoluyla retim, olduka kararl bir teknoloji gerektirir. Teknolojik bir hatann olumas durumunda zellikle kar taraftaki rencilerle
ne yaplaca nceden planlanm olmaldr.
Tm katlmclarn ders materyallerine erieceinin varsaylmas: rencilerin, nceden ders materyallerine sahip olduklarna ve kendilerinden ne beklendiini bildiklerinden emin
olunmaldr.
retmen ve rencilerin birbirlerini ekrandan grmelerinin telafisi. Oturumu gr ses tonuyla, resmi olmayan bir ekilde balatmak ve renci isimlerini sklkla kullanmak gerekir.
Kameraya baklmal ve kar taraftaki katlmclarla iyi bir gz
temas kurulmaldr. Eer byle yaplmazsa renciler ilgilerini kaybedebilirler. Hzl ve beklenmedik hareketler yaplmamaldr. Net, yava ve dzenli konumak gerekir. Eer olanakl
ise bir oturma plan yaplmal ve bu plan ilk birka oturum iin
kullanlmaldr. Bylelikle renciler, kar taraftaki rencilerin isimlerini bilir duruma geleceklerdir.
nternet ve retim
Olaylarn belirginletirilmesi: rencilere oturumun nasl

dzenleneceini, kendilerinden neler beklendiini ve grevlerinin neler olduunu aklamak gerekir. Oturumun geri kalan
ksmnn akn ayarlamak ve etkileimlilik iin plan yaplmaldr. rencilerin kendilerinden nasl bir rol ve etkileim beklendii belirtilmelidir. Grsel ifadeler ile anlatmn birbiriyle
tutarl olduundan emin olunmaldr.
Etkileimin zendirilmesi: Sorular sorulmal ve sorularn yant beklenmelidir. Taraflar arasnda grup almalarn kolaylatrmak ve rencileri katlmaya yreklendirmek gerekir.
renme ve retmenin her ynnn ekranda gereklemek zorunda olmamas: rencilerin grup almas ya da
alma kitaplarna ynelip bir altrmay tamamlamalarn istemek oturuma ilgi kazandrmaya yardmc olacaktr. rencilerin kendileri alrken, okurlarken ya da yazarlarken sessiz
olmak gerekir.
Herhangi bir zaman dilimi sresince, kt bir grnt kalitesiyle, ekrannda konuan kiiyi dinlemenin ve izlemenin
yorucu olmas.:eitlilii kullanmak ve ksa blmler iin
plan yapmak gerekir. eitlilik rencilerin ilgi dzeylerini
yksek tutacak ve bu da daha etkin dinlemeye yol aacaktr.
Karmak bir konu hakknda 30 dakikalk bir ders vermek yerine, etkin dinleme salayacak 10ar dakikalk ksa dilimler
oluturmak, daha sonra da birka blm iin farkl bir retme
tekniini kullanmak gerekir.
Teknolojinin iyi bilinmesi: Hangi grntlerin kar tarafa
yollanacann, hangi kamera grntsnn seileceinin ve
dier ses ve video kullanm kolaylklarnn bilinmesi gerekir.
Ekranda ne olduuna ilikin kontrol elde tutulmaldr. Ayar
dzeneklerini kullanmak, anlamsz kamera hareketlerinden uzak durmak ve eer gerekliyse kameray uzak kede iletmek
gerekir.
rencilere not almalar iin gerekli zamann verilmesi:
Ara sra renciler ekrandaki her eyin kopyalanmas gerektii
hissine kaplrlar. letiyi glendirebilmek iin basl yedekler
salamak gerekir.
rencilerin nemli noktalar hatrlayabilmelerine yardmc olmak iin tekrar ve zetleme yaplmas: Yeni szckleri, ierikleri ya da szck beklerini tekrar etmek gerekir.
Tm bu ilkelere uyulmasn garantiye almak iin yaygn olarak
kullanlan bir teknik, ayrntl zamanlamann ve sahne ynlerinin yer
ald bir matris ya da senaryo kullanarak ders plan gelitirmektir32.
nternete dayal
etkileimli ortam-
333
Ders hakknda bilinmesi gerekenler oturum boyunca ekrann uygun bir

yerinde gsterilmelidir. Bir bakta hangi ierik hakknda hangi zamanda, hangi ekilde ve hangi destekleyici ortamlarla iletiim kurulacann
bilinmesine yardmc olur.
Etkileimde retmenin rollerini aklaynz.
Etkileimli Ortamlarda birlikli renme

nternete dayal etkileimli ortamlar, rencilerin desteklenmesine
yarayan retimsel etkileimi sunmaktadr. Yer ve zaman kstlamasnda bamszlk, rencilere birbirleriyle uzaktan alma yapabilmelerine, snf arkadalar ve retmenlerle etkileim ve ibirlii salanmasna
olanak vermektedir. nternet yoluyla retimde bilgisayar, modem ve
telefon ile rencinin sisteme erimesi iin gerekli yazlmlarla ilevsel
sanal snflar oluturulabilmektedir.
Sanal snflar hem yz yze hem de uzaktan eitimde ilevsel olarak kullanma uygun dmektedir. renciler birbirleriyle ya da retmenlerle sanal snflarda yazl, sesli ve grntl olarak ya da hem
yazl hem sesli hem de grntl olarak iletiim kurabilmektedirler.
Sanal snflar korumal olarak rencilerin ve retmenlerin bulunduklar yerde ve istedikleri zamanda bilgilerini ve grlerini bir araya
getirip paylamalarna olanak salamaktadr.
rencilerin ve retmenlerin bilgilerini ve grlerini paylamalar da aralarndaki iletiim trne dayal olarak konuma, yz yze
grme ve yazma yoluyla olmaktadr. Yazl iletiimde olduu gibi
rencilerin ve retmenlerin birbirleriyle paylatklar bilgiler ve grler kolay anlalabilmekte ve sonradan referans gsterilmek zere
saklanabilmektedir.
rencilerin bilgilerini ve grlerini paylamak iin tartmalara
katlm, yine rencilerin kendilerinin ve uzaktan eitim uygulayclarnn iine yarayabilecek ekilde incelenmek zere kaydedilebilmektedir. Tartmalara katlmn kaydedilmesi rencilere yz yze eitimdeki bir snftan farkl olarak nceden gnderilen iletileri inceleyebilme,
daha dnsel bir analiz yapabilme ve daha sonraki katlmlar iin daha
uygun szckler seme olana salamaktadr33.
Yz yze eitimdeki snflarda renciler; bireysel olarak, birbirleriyle yararak ya da kk gruplar halinde birbirleriyle ibirlii yaparak
renmektedirler34-35-36. rencilerin ne zaman bireysel, ne zaman
yararak ya da birbirleriyle ibirlii yaparak alacaklarna ve bu yollardan biriyle alp almamalarnn gerekip gerekmediine genelde
retmenler karar vermektedirler. rencilerin bireysel almas, dier
rencilerin baarsn ya da baarszln etkilemektedir. rencilerin
.
renciler birbirleriyle ya da retmenlerle sanal
snflarda yazl,
sesli ve grntl
olarak ya da hem
yazl hem sesli
hem de grntl
olarak iletiim
kurabilmektedirler.
nternet ve retim
yararak almas da bir rencinin baars dierinin baarszln

gerektirmektedir. birlii yaparak alldnda ise yararak renmenin tam tersi bir sonu ortaya kmaktadr. Eer bir renci ok alrsa dierlerinin baarsn da arttrmaktadr37. rencilerin nasl almalar gerektii konusunda retmenlerin karar vermelerinde; renme
hedeflerinin yapsndaki farkllk, renciden istenen baar dzeyi,
retmen renci arasndaki ilikinin biimi, yaplacak olan iin gerektirdii yardm miktar ve planlanan deerlendirmenin tr etkili olmaktadr. rencilerin birlikte almalar, ibirlii yapmay gerektiren
renme hedeflerinin gereklemesini desteklemekte ve birlikte alarak renmeye olanak salamaktadr.
Birlikte almay
renme, insann
aile yaamnn ve
hatta devletin
geliiminin can
damar olarak
kabul edilmektedir.
birlii yaplmas
dayanmay da
yannda getirmektedir.
Genel olarak
dayanmal
renme, farkl
dzeylerdeki ya
da alanlardaki
rencilerin
birbirlerine yardm
ettikleri renme
frsatlarn aklamaktadr.
Birlikte almay renme, insann aile yaamnn ve hatta devletin geliiminin can damar olarak kabul edilmektedir. nk, hzla artan
hzl deiim ve uyumazlkla karakterize bir dnyada ibirlii, yaamda
kalabilmeyi salayan en nemli beceri olabilmektedir.
birlii yaplmas dayanmay da yannda getirmektedir. Grup
halinde renmeyi gelitirmede iki farkl yaklam vardr. Bu yaklamlar dayanmal ve ibirlikli renmedir. Dayanmal renme ile ilgili
kavramlar ilk olarak sanat dallarnda ve niversitelerdeki akademik
evrelerde gelimi, sonra da i yaamnda ve eitim uygulamalarnda
nem kazanmtr. birlikli renme ile ilgili kavramlar ise ncelikle
eitim psikolojisi ve grupla renim ile ilgili almalarla ortaya km
ve eitim srelerinde uygulanmtr38.
Genel olarak dayanmal renme, farkl dzeylerdeki ya da alanlardaki rencilerin birbirlerine yardm ettikleri renme frsatlarn
aklamaktadr. Dayanmal renmede renciler iin amalanan;
ortak bir amac gerekletirmek iin hnerlerini bir araya getirmek ya da
daha baarl rencilerin dierlerine retmesini salamaktr. birlikli
renme basite; rencilerin kk gruplar halinde alarak ve birbirinin renmesine yardm ederek renmeyi gerekletirme sreci olarak kabul edilebilir39. Byle bir srete genelde benzer dzeydeki rencileri bir araya getirerek renmelerini salamak amalanmaktadr.
birlikli renme rencilerin kk gruplar oluturarak bir sorunu
zmek ya da bir grevi yerine getirmek zere ortak bir ama urunda
birlikte alma yoluyla bir konuyu renme yaklamdr40- 41.
335
birlii yaparak renmenin amac ortak bilgi edinmek ve bu bilgiyi bir sorunu zmede kullanmaktr. birlikli renme rencilerinin
bir kazan salamasn amalayan ve bu kazanc renci topluluuna da
katmak isteyen retmenler iin yararldr. Yaplan aratrmalar zellikle de geleneksel snfta baarsz olmu renciler iin ibirlikli renmenin yararnn daha da fazla olduunu gstermektedir42. Genelde ibirlikli renme olumlu bir sosyal hava yaratmakta ve kavramay kolaylatrmaktadr.
birlikli renme ortak bir amaca ynelik olarak grup halinde alan rencilerin kendi kendine alan rencilere gre daha iyi rendikleri dncesine dayanmaktadr. Ama, rencilerin birbirlerinin
baarsn istemeleri, gdlenmelerini salamalar ve renme hedeflerine ulamalar iin birbirlerine retmelerini salamaktr. rencilerden dncelerini sunmalar ve dnce farkllklar zerinde almalar istenir. Ders ierii hakknda etkin olarak dnmeleri salanr ve bu
ierii grup amacn gerekletirmede kullanmalar istenir. birlii
iindeki gruplar heterojen bir yapya sahiplerdir ya da yetenek, cinsiyet
ve etnik gruba bal olarak kartrlmlardr. Olumlu akademik baar,
gelimi zsayg, gelimi sosyal beceriler ve gelimi rk ilikileri
konularnn tm ibirlikli renme deneyimleri ile balantldr43.
birlikli renmede ortamn demokratikletirilmesi ve insancllatrlmasna katk sz konusudur. birlikli renmede grup yeleri grubun bir btn olduunu, grubun baarsndan ya da baarszlndan her
yenin sorumlu olduunu bilmesi gerekir. Grup almalarnda, farkl
yetenekleri, farkl bedensel gelimeleri ve retim zgemileri olan
renciler birlikte alrken ortak bir amaca ynelmekte ve daha iyi
arkadalk ilikileri kurabilmektedirler. Birbirlerini daha iyi tandka
yapay engeller ortadan kalkmakta, bireyin baars grubun baarsna
bal olduundan grup yeleri arkadalarnn baarl olmalarna srekli
katk salamaktadr. Grup yeleri birbirlerine reterek ya da her ye
iin bir ksmn yaparak yardmlarlar. Dier bir anlatmla gruptaki
herkes birbirinin renmesinden sorumlu olmaktadr44.
birlikli renme olumlu ve karlkl ballk gerektirir. Olumlu
ve karlkl ballk grubun her yesinin etkin olarak grev almas ve
grubun baarsnda rol oynamas anlamna gelir. renciler dier rencilerle ilikilerinde baarl olmaya iten uygun kararlar almada zgr
brakldnda olumlu karlkl dayanma ortaya km olur. Olumlu
karlkl ballk ortaya ktnda renciler " ayn tarafta olma " nn
kiisel deneyimini yaarlar ve birbirlerine kar dayanma iinde davranrlar.
birlii iinde olan bir grubun yesi olarak renmenin nemli
yanlarndan biri de ibirlikli olarak almadan sonra ortaya kan kendi
kendini sorgulamadr. Grup yeleri hangi ilikilerin yolunda gittii
hakknda konumaya gereksinim duyarlar ve hangi tr gelimelerin
Grup almalarnda, farkl

yetenekleri, farkl
bedensel gelimeleri ve retim
zgemileri olan
renciler birlikte
alrken ortak bir
amaca ynelmekte ve daha iyi
arkadalk ilikileri
kurabilmektedirler.
birlikli renme
olumlu ve karlkl
ballk gerektirir
birlii iinde olan

bir grubun yesi
olarak renmenin nemli yanlarndan biri de
ibirlikli olarak
almadan sonra
ortaya kan kendi
kendini sorgulamadr.
.
nternet ve retim
gerekletirilebileceini tartmak isterler. Takmlar takm almalarn

deerlendirmeleri konusunda cesaretlendirilmelidirler. renciler almalarn gzden geirip deerlendirdiklerinde ve gelime iin amalar
belirlediklerinde daha baarl olmaktadrlar45.
Baarl ibirlii belirli bir planlama ya da eitim olmadan ortaya
kamaz. retmenlerin gruplar kurmaktan ve onlara birlikte almalarn sylemekten fazlasn yapmalar gerekir. ncelikle rencilere
sosyal beceriler kazandrmaldrlar. birlii ve dayanma iin gerekli
sosyal becerileri gelitirmek iin alma nerilmektedir. Birinci
olarak, retmenler rencilere olumlu dayanma sosyal becerilerinin
ne anlama geldiini anlama konusunda yardmc olmaldrlar. kinci
olarak, renciler bu dayanma becerilerini uygulamaya almaldrlar.
rencilerin retmen tarafndan oluturulan senaryolarda nasl davrandklarn konu edinen altrmalar yapmak sosyal becerileri renmekte etkili bir yoldur. nc olarak bu sosyal becerileri kullanmalar
hakkndaki grlerini yanstmaldrlar. Amalanan becerilerin gruplarnda ne derece iyi yorumland konusunda tartmaldrlar46.
nternet yoluyla retimde ibirlikli renme, planl ya da plansz
bir sosyal etkileim sreci araclyla gereklemektedir. renme
ortamnn doas konuyla dzenli ilgilenmeyi ve etkileimli almayla
birliktelik st dzey renmeyi n plana kartmaktadr.
birlikli renmede retmenin Rol
nternet yoluyla
ibirlikli renmede yneticinin ya
da retmenin
rol, retim
uygulamasnn
baars iin
olduka nemlidir.
nternet yoluyla ibirlikli renmede yneticinin ya da retmenin

rol, retim uygulamasnn baars iin olduka nemlidir. Baz deneyimler nternet yoluyla retimdeki ibirlikli renmede baar ya da
baarszln, teknik etmenlerden ok sosyal etmenlere bal olduunu
gstermektedir47. nternet yoluyla retimdeki ibirlikli renmeyi
salamada yneticilerin ya da retmenlerin drt temel rolnn olduu
bilinmektedir. Bunlar; eitsel, sosyal, ynetsel ve teknik rollerdir48.
Eitsel Rol: retmenin en nemli rol eitsel ynden gelitirici
olmasdr. Eitsel ynden gelitirici bir ynetici ya da retmenin balca nitelikleri unlardr:
1.
Uzman bilgisine ve grne sahiptir.
2.
Kritik noktalarda tartmaya odaklanr.
3.
Tartmalarda sorular sorar ve rencilerin katlmlarna tepki

verir.
4.
Birbirinden farkl yorumlar bir araya getirir.
5.
Ortaya kan yeni konular canlandrmak iin ana noktalar

sentezler.
Sosyal Rol: nternet yoluyla ibirlikli renmede retmenin, geleneksel renme ortamlarndaki bir retmenin, rehberin ya da yneti-
337
cinin sahip olduu anahtar sosyal becerilere de sahip olmas gerekir.

Sosyal ynden gl bir retmenin balca nitelikleri unlardr:
1. Tm katlmclarn etkin katlmlarn salar.
2. Tm katlmclarn etkin katlmlarn deerlendirir.
3. Grup yelerinin farkl bak alarn ve grlerini kefetmelerine yardmc olur.
4. Grup ii rapor oluturmann gerekletirildii ve renmelerine
sahip kld aklk ortam oluturabilme yeteneine sahiptir.
Ynetsel Rol: retmenin bu rol yerine getirebilmesi iin balca
u niteliklere sahip olmas gerekir.
1. retimin zaman izelgesini iyi ayarlar.
2. Etkileim iin temel kurallar belirler ve kurallara aklk getirir.
3. Tartmalarn hedeflerini belirler.
4. Yksek liderlik zelliiyle uygulamann ileyiini ve etkileimi
salar.
Teknik Rol: nternet yoluyla ibirlikli renmede retmen teknolojiyle uyum iinde olmaldr. Byle bir retmenin balca nitelikleri
unlardr:
1. Katlmclarn yazlm ve donanm tandklarndan emin olur.
2. Kullanc izin haklarn dzenler.
rnein; kim hangi konferansa giri hakkna sahiptir, kullanclar yalnzca
okuma m, yoksa hem okuma hem de yazma iznine mi sahiptirler?
3. Konferansn dzenini tasarlar.
4. zel tartma konular ya da grup proje almalar iin kk
gruplara ynelik alt uygulamalar dzenler.
retmenin rol, retim uygulamas ilerledike ve renciler retim uygulamasnda gven ve deneyim kazandka deiecektir. Etkili
evrimii ynetim gelitirmek iin be basamakl bir model gelitirilmitir. Bu modelde u be basaman nemi vurgulanmaktadr:
1. Sisteme giri ve gdleme: Sistemin nasl kullanlacana ilikin bilgiler vermek ve kullancnn kendine gvenini arttrarak dzenli olarak giri yapmalarn cesaretlendirmek.
2. Sosyalleme: Grup balln ve kltrn gelitirmek ve etkin alma iin yntemler gelitirmek.
3. Bilginin paylam: Tm katlmclar tartmaya katlmak iin
cesaretlendirmek, farkl renme biimleri iin bilgilendirmek
nternet yoluyla
nternet ve retim
ve desteklemek, deiimi yaplan dnce ve bilgileri zetleyip

bir araya getirmek.
4. Bilginin yaplandrlmas: Etkileimi zendirmek, renme
bileenlerine balantlar kurmak, dnt vermek ve rencilerin
birbirleriyle etkileimlerine ve kendi bilgilerini oluturmalarna
izin vermek amacyla azaltmak.
5. rencileri reticiler olarak gelitirmek: Katlmclar nternet yoluyla retimi ynetebilir duruma getirmek49.
nternet yoluyla retim de ibirlikli renme, rencilerin bilgiyi
yaplandrmalar ve renmeleri konularnda kontrol ele geirmeleri
iin cesaretlendiren olanaklar sunmaktadr. Bu da nternet yoluyla ibirlikli renmede retmen ve rencilerin konumlarn deimesine
neden olmaktadr. retmen ve rencilerin temel konumlar aada
gsterilmitir.
retmenler
renciler
rencilere yardm ve rehberlik

eden.
Bilgilerini yaplandran.
Karmak sorunlar zebilen.
rencilerin renme biimlerine

deer veren.
Grup halinde alabilen.
rencilere dersler iin kaynak

salayan.
Grupta ibirlii yapabilen.
rencilerin ibirlii yapmaya

ynelmesini destekleyen.
Derslerle ilgili konularda oklu

bak asna sahip olan.
rencileri almaya balatan.
Derslerle ilgili sorunlar kendileri aratrarak zen.
rencilere dersle ilgili oklu bak

alar sunabilen.
Zaman ve renme srelerini

nemseyen.
Dersin nemli noktalarn vurgulayan.
Hem bireysel hem de ibirlii

yaparak renen.
rencileri renme deneyimlerinin tasarmclar haline getiren.
Yalnzca iyi not almak iin

almayan ve renmenin neminin farknda olan.
Derslerde uzman bir sorgulayc

olan.
rendiklerini arkadalaryla
paylaan.
renme ortamn rencilerden

biri gibi renen olarak paylaan.
birlikli renmede retmen ve rencilerin Temel Konumlar
Yukarda grld gibi retmenler ierii ve sreci kontrol eden

bilgi uzman konumundan, renme srecini destekleyen, rehberlik
339
eden ve bir yardmc konumuna gelmektedirler50. renciler ise grup

halinde ibirlii yaparak renen konumundadrlar.
nternet yoluyla ibirlikli renmede retmenin roln
aklaynz.
zet
Bilgi datc sistemler, iletiim ve etkileimi gerek zamanl ve ertelenmi zamanl iletiim yntemlerine yardmc olan birincil ortam
salaycsdr. Bilgi datc sistemler; ses, metin ve grafik gibi eitli
biimlerdeki bilgilerin bilgisayara depolanarak tek bir merkezden ayn
anda ok saydaki kullancya farkl elektronik yollarla aktarmn olanakl klmaktadr. Bilgi datc sistemlerde hangi bilgiye ulalaca ve
o bilginin nasl kullanlaca tmyle kullancnn denetimi altndadr.
Gnmzn retim amal bilgi datc sistemleri; audioteks, teleteks, videoteks ve internettir.
Audioteks, kullanc kiinin ulamak istedii bilgilerin daha nceden ses kayd biiminde depolanm olduu bir bilgisayarla telefon
araclyla ileti alverii yaplabilmesini salayan bir sistemdir.Teleteks, tek ynl metin ve grafiklerin televizyon ekrannda gsterilmek zere yaynn ifade etmektedir. Videoteks, kullanc kiinin nceden bilgisayara depolanm metin, hareketsiz ve hareketli grafik biiminde olabilen bilgilere telefon hatt, kablo ya da uydu zerinden
modem ve klavye balantl bir televizyon ekran, bir kiisel bilgisayar
ya da zel olarak retilmi bir terminalden herhangi birisi araclyla
ulaabilmesini salayan sistemlerin genel addr.
nternet olanaklarnn kullanlmasyla verilen retime nternet
yoluyla retim diyebiliriz. Byle bir retim, geleneksel snflarda
ounlukla yetersiz olan etkileime de katk getiren bir uygulamadr.
Corafi ve geici olarak ayrlm rencilere dnce ve bilgi deiimi,
ibirlikli alma, alternatif yollar kefetme ve kendi renme biimlerini gelitirme olana salamaktadr. Ayrca bu retim rencilere
konular hakknda kltrl bir bak as kazandrabilmektedir. zel
ilgi alanlar olan gruplar, sanal snflarda ok uzakta olsalar bile deneyimlerini paylaabilmektedirler.
Daha ok yksek retimde uygulanan bu retim ile amalarna
bakldnda rencilerin uzaktan eitim grmelerinin salanmaya
alld anlalmaktadr. nternet yoluyla retim yerleke ortamnda
da yaplabilmektedir. renciler derslere ve derslerle ilgili tartmalara saati belirlenmi zamanlarn dnda istedikleri zamanda ve yerde
katlabilmektedirler.
nternet ve retim
nternet yoluyla retimde renme srecinin gl yaps etkileim ortamnda deimektedir. Genelde srayla konuma sz konusu
olduundan nternet yoluyla iletiim zaman zaman gecikmeli gerekleebilmektedir. Ancak byle bir iletiimle gerekleen retim, geleneksel bir snftaki retimden daha demokratik olabilmektedir. Ayn zamanda rencilerin derse daha fazla katlm salanabilmektedir.
nternet yoluyla retime yazmal olarak katlm; rk, cinsiyet, fiziksel grn ya da yan belli olmamas anlamna gelmektedir ve
katlmclar, okumadan nce ne yazld hakknda nyarg oluturmamaktadrlar. Bireyden gruba ve gruptan gruba iletiim, dinleyicilerin ve
izleyicilerin iletiyi alp alamayacaklarna ve kimin alabileceine ilikin
belirsizlik eklemektedir. Yz yze retimden farkl olarak kii her zaman annda dnt alamamaktadr.
nternet yoluyla retim, katlmclarn edilgen olarak izledikleri
bir televizyon yayn yapmak gibi deildir. Bilgisayar ekranndaki grntnn niteliinin henz yeterince iyi olmadn syleyebiliriz. Grnt ve ses iin kullanlan kameralarn kullanm hareketi kstlayabilmektedir. ok fazla hareket, kar tarafta bulank grntlerin olumasna neden olabilmektedir.
nternet yoluyla retimde ynetici ya da retmenin kontrol
salamas da olduka nemlidir. Kimin duyulacann ya da grleceinin kontrol retmen tarafndan salanabilmektedir. nternet yoluyla
retimin ynetimi aba gstermeyi gerektirici ve zaman alc iler
olabilir. Ancak, gerek renciler gerekse retmenler asndan, daha
fazla etkileim yoluyla renme deneyiminden elde edilen kazanlar,
nternet yoluyla retimi ok nemli bir uygulama haline getirmektedir.
renme ve retmede nternet yoluyla retimden etkili ekilde
yararlanabilmenin anahtar etkileimliliktir. Her ne kadar nternet
yoluyla retim yazl, yz yze, sesli ve grsel iletiime geleneksel snf
ortamnda olduuna benzer ekilde olanak tansa da, nternet yoluyla
retim teknolojisi snf ortamn deitirmekte; retmen ve rencilerin baz sorunlar yaamasna neden olabilmektedir. Deiik yerlerdeki
katlmclarn, teknolojinin kullanm iin ayarlamalar yapmalar ve bir
bilgisayar araclyla kstl grnt kalitesinde ortamsallatrlan bir
iletiim kurmalar gerekmektedir. Teknolojiyi kullanma hazr hale
getiren retmenler nemli bir gedir. Ancak daha nemlisi renci
etkileim stratejilerini, renme ve retme deneyimiyle birletirmek ve
retimi zelletirmektir.
nternet yoluyla retim rencilerin yerleke ierisinde ya da uzaktan yer ve zamandan bamsz olarak etkileim iinde olabildikleri
olanaklar sunmaktadr. rencilere bu olanaklar nternet yoluyla retimde yararlanlan etkileimli ortamlarla sunulmaktadr. Etkileimli
ortamlar, tartma, benzetim, rol oynama, beyin frtnas, Delphi teknii
341
ve proje almalar gibi grup etkileimlerini gelitirici retim yntem

ve tekniklerinin uygulanmasna olanak salamaktadr.
nternet yoluyla retimde etkileim ou zaman e zamanl olarak
gerekletirilir. Bu da retmenin nceden hazrlanmasn vazgeilmez
klmaktadr. yi bir etkileim ortamnn oluturulmasnda retmenin
uymas gereken baz ilkeler vardr.
nternete dayal etkileimli ortamlar, rencilerin desteklenmesine
yarayan retimsel etkileimi sunmaktadr. Yer ve zaman kstlamasndan bamszlk, rencilere birbirleriyle uzaktan alma yapabilmelerine, snf arkadalar ve retmenlerle etkileim ve ibirlii salanmasna olanak vermektedir. birlii yaplmas dayanmay da yannda
getirmektedir. birlii yaparak renmenin amac ortak bilgi edinmek
ve bu bilgiyi bir sorunu zmede kullanmaktr. Genelde ibirlikli renme olumlu bir sosyal hava yaratmakta ve kavramay kolaylatrmaktadr.
birlikli renme ortak bir amaca ynelik olarak grup halinde alan rencilerin kendi kendine alan rencilere gre daha iyi rendikleri dncesine dayanmaktadr. Ama, rencilerin birbirlerinin
baarsn istemeleri, gdlenmelerini salamalar ve renme hedeflerine ulamalar iin birbirlerine retmelerini salamaktr.
birlikli renme olumlu ve karlkl ballk gerektirir. Olumlu
ve karlkl ballk grubun her yesinin etkin olarak grev almas ve
grubun baarsnda rol oynamas anlamna gelir.
nternet yoluyla retimde ibirlikli renme, planl ya da plansz
bir sosyal etkileim sreci araclyla gereklemektedir. renme
ortamnn doas konuyla dzenli ilgilenmeyi ve etkileimli almayla
birliktelik st dzey renmeyi n plana kartmaktadr.
nternet yoluyla retimdeki ibirlikli renmeyi salamada yneticilerin ya da retmenlerin drt temel rolnn olduu bilinmektedir.
Bunlar; eitsel, sosyal, ynetsel ve teknik rollerdir. birlikli renmede
retmenler ierii sreci kontrol eden deil, renme srecini destekleyen, rehberlik eden ve bir yardmc konumuna gelmektedirler. renciler ise grup halinde ibirlii yaparak renen konumundadrlar.
nternet yoluyla retim gnmzde, an kstl bant genilii yznden snrldr. Uygulama paylam ynnden nternet yoluyla retim gnmzde geliimini srdrmektedir. Bant geniliindeki art ve
saysal sktrma yntemlerindeki gelimelerle gelecek iin ibirlikli
renme ortamlar byk potansiyele sahiptir.
nternet ve retim
1.
Aadakilerden hangisi yksek retimde nternet yoluyla

retimin yaygnlamasyla gerekletirilebilecek amalardan
deildir?
A) Her ya grubundaki insan eitmek
B) rencilere tm dnyadan konuyla ilgili uzmanlarla etkileimde olma olana salamak
C) rencilere belirli bir yerlekede almam derslere katlma
olana salamak
D) rencilere farkl niversitelerde alan derslere katlma olana salamak
E) Dnyann farkl yerlerinde bulunan uzman ya da rencilerle
deiik konularda toplantlar dzenlemek
2.
Aadaki nternet yoluyla retime ilikin ifadelerden hangisi

yanltr?
A) Herhangi bir konuya ok kltrl bir bak as kazandrmaktadr.
B) zel ilgi alanlar olan gruplar, ok uzakta bile deneyimlerini
paylaabilmektedirler.
C) Yerleke ortamnda yaplabilmektedir.
D) Yerleke ortamnn dnda yaplabilmektedir
E) letiim, ak grme ya da konuma yazm eklinde olmaktadr.
343
3.
Aadakilerden hangisi rencilerin uzaktan eitime farkl

yetenekler ve renme biimleriyle katlmasnn en nemli yarardr?
A) rencileri gdlenme ve geliim iin retmenlerle sklkla
iletiim kurmaya zorlamas
B) renme srecine zenginlik kazandrmas
C) birliini ve ortak almay zendirerek renmeyi kolaylatrmas
D) Ne renilecei ve ne renilmesi gerektiinin anlalmas
E) Neyin ne kadar renildiini belirleyebilmeyi salamas
4.
Aadakilerden hangisi sanal gereklik ortamnn zelliklerinden deildir?

A) Yz yze iletiim ve retim gereksinimini karlama
B) nternet zerinde evrensel lekte katlmclara grme olana salayan sanal grme ortamlar sunma
C) Kullanclara gr, dnce, neri ve imgelerini deneme olana salama
D) Kullanclara farkl sanal evreyi kefetme olana tanma
E) Her trl nesneyle etkileime girme
5.
Aadakilerden hangisi, nternet yoluyla retimdeki etkileimde retmenin uymas gereken ilkelerden deildir?
A) Uzaktaki yerlerle balantnn salanmasndan ve teknolojinin
alacandan emin olmak
B) Etkileimi zendirmek
C) Tm katlmclarn ders materyallerine eriebileceini kabul
etmek
D) rencilere not almalar iin gerekli zaman vermek
E) rencilerin nemli noktalar hatrlayabilmelerine yardmc
olmak iin tekrar ve zetleme yapmak
6.
Aadakilerden hangisi nternet yoluyla retimde retmenler ve rencilerin birbirlerini yalnzca ekrandan grmeleriyle
nternet ve retim
ilgili snrll ortadan kaldrmak iin yaplmas gerekenlerden

deildir?
A) Oturumu gr ses tonuyla ve resmi olmayan bir ekilde balatmak
B) renci isimlerini sklkla kullanmak
C) Kameraya bakmak ve kar taraftaki katlmclarla iyi bir gz
temas kurmak
D) Hzl ve beklenmedik hareketler yapmak
E) Bir oturma plan yapmak ve bu plan ilk birka oturum iin
kullanmak
7.
Aadakilerden hangisi, herhangi bir zaman dilimi sresince,

kt bir grnt kalitesiyle, ekranda konuan kiiyi dinlemenin
ve izlemenin yorucu olmasndan kaynaklanan snrll ortadan kaldrmak iin retmenin yapmas gerekenlerden deildir?
A) rencilerin ilgi dzeylerini yksek tutarak daha etkin dinlemeye yol amak
B) Derste eitlilii kullanmak ve ksa blmler iin plan yapmak
C) Karmak bir konu hakknda 30 dakikalk bir ders vermek
D) Derste etkin dinleme salayacak 10ar dakikalk ksa dilimler
oluturmak
E) Dersin birka blm iin farkl bir retme tekniinin kullanld dier etkinlik alternatiflerini kullanmak
8.
Aadakilerden hangisi eitsel ynden gelitirici bir ynetici ya

da retmenin niteliklerindendir?
A) Tm katlmclarn etkin katlmlarn salar.
B) Tm katlmclarn etkin katlmlarn deerlendirir.
C) Grup yelerinin farkl bak alarn ve grlerini kefetmelerine yardmc olur.
D) Tartmalarda sorular sorar ve rencilerin katlmlarna tepki
verir.
E) Grup ii rapor oluturmann gerekletirildii ve renmelerine
sahip kld aklk ortam oluturabilme yeteneine sahiptir.
9.
Aadakilerden hangisi bir ynetici ya da retmenin teknik rolyle

ilgili deildir?
A) Etkileim iin temel kurallar belirleme ve kurallara aklk getirme
B) Katlmclarn yazlm ve donanm tandklarndan emin olma
C) Kullanc izin haklarn dzenleme
D) Konferansn dzenini tasarlama
345

E)
zel tartma konular ya da grup proje almalar iin kk gruplara ynelik alt uygulamalar dzenleme
10. Aadakilerden hangisinde internet yoluyla retimde etkili evrimii

ynetim iin gelitirilen modelin basamaklar doru srlanmtr?
A) Sosyalleme, sisteme giri ve gdleme, bilginin paylam, bilginin
yaplandrlmas, rencileri reticiler olarak gelitirmek
B) Sisteme giri ve gdleme, sosyalleme, bilginin paylam, bilginin
C) Bilginin paylam, sosyalleme, sisteme giri ve gdleme, bilginin
D) Bilginin yaplandrlmas, bilginin paylam, sisteme giri ve gdleme, sosyalleme, rencileri reticiler olarak gelitirmek
E) rencileri reticiler olarak gelitirmek Sosyalleme, bilginin yaplandrlmas, bilginin paylam, sisteme giri ve gdleme
Yantlar
1. A
2. E
3. B
4. E
5. C
6. D
7. C
8. D
9. A
10. B
Kaynaklar
Deryakulu, D.(1998), Etkileimli Sistemler ada Eitimde Yeni

Teknolojiler (Ed: B. zer), Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar, No
1021.
nternet ve retim
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
Demirel, ., Seferolu, S. ve Yac, E. (2002)., retim Teknolojileri ve

Materyal Gelitirme, Ankara: Pegema Yaynclk.
Demirel, ., Seferolu, S. ve Yac, E. (2002)., a.g.e.
http://kulturhazinesi.sitemynet.com/dersler/2.html (20.01.2005)
http://www.turk-info.com/internetnedir.htm (20.01.2005)
http://www.hostarena.net/modules.php?name
=Content&pa=showpage&pid=4 (20.01.2005)
http://sude.4mg.com/tubitak/turkiye.htm (20.01.2005)
http://cihanbil.8k.com/internet.htm#1 (20.01.2005)
http://muratyolal.8k.com/internet.htm#1 (20.01.2005)
ztrk, S.
http://www.egitim.com/genel/0007/d_0007.internet.internetnedir.p01.asp?B
ID=05 (20.01.2005)
Odaba, F.(1998), Bilgisayar Alar ada Eitimde Yeni Teknolojiler (Ed: B. zer), Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar, No 1021.
Odaba, F.(1998), a.g.e.
http://web.bilkent.edu.tr/turkce/css/inet-tr-2.0/bolum6.html
Kaya, Z. ve Karaaal, M. (2002) nternet Yoluyla Eitimde Etkileimli
Ortamlarn Tasarm, Bilgi Teknolojileri Kongresi Bildirleri, 6-8 Mays
Denizli: Pamukkale niversitesi.
Ryan, S., B. Scott, H. Freeman, D. Patel (2000). The Virtual University.
London: Kogan Page.
Ryan, S., B. Scott, H. Freeman, D. Patel (2000), a.g.e..
http://www.ls.huji.ac.il/~idoerg/mooguide.html
http://www.cms.dmu.ac.uk/~cph/moos.html.
http://www.open.ac.uk/kmi/
Ryan, S., B. Scott, H. Freeman, D. Patel (2000), a.g.e.
http://stanford-online.stanford.edu/demo/index.html
Kaya, Z. ve Karaaal, M. (2002) a.g.e.
Kaye, A. R.(1992) Computer mediated communication and distance
education, in eds Mason and Kaye, Mindweave: Communication,
Computers and Distance Education, Oxford:Pergamon Press, pp 50-62.
Soby, M. (1992), Waiting for Electropolis, Collaborative Learning
Through Computer Conferencing: The Najaden Papers, Berlin:
Springer Verlag.
Prendagast, G. A. (1996) Using Computer Supported Coorperative
Learning to Deliver Cost Effective Training, Paper Presented at On-Line
Educa, Berlin: International Conference on Technology Supported
Learning.
Rhiengold, H. (1992), Virtual Communities in ed R Mason, Computer
Conferencing: The last word, Beach Holme, Victoria, BC.
Kaye, A. R. (1989), Computer Mediated Communication and Distance
Education, in eds Mason and Kaye, Mindweave: Communication,
computers and distance education, Oxford: Pergamon Press.
Rhiengold, H, (1992), a.g.e.
347
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
Feenberg, A. (1989), The written world: on the theory and practica of

computer conferencing in eds Mason and Kaye, Mindweave:
Communication, computers and distance education, Oxford: Pergamon
Press.
Ryan, S., Scott, B., Freeman, H. and Patel, D. (2000), The Virtual
University. London: Kogan Page.
Fracters, H., Reynolds, S. and Vanbuel, M(1997) Learning about
videoconferencing,
Leuyen:
Leuyen
University
Press
and
http://www.savie.com
Kaye, A. R. (1989), a.g.e.
Johnson, D. W. and Johnson, R. T. (1994), Joining Together: Group
Theory and Group Skills, Boston: Allyn and Bacon.
imek, A.. ve Deryakulu, D. (1994) Kubak Kmelerde Akran Etkileimini Artrmann Bir Yolu Olarak Tretimci renme, 1. Eitim Bilimleri
Kongresi Bildirileri II. Cilt, Adana: ukurova niversitesi Eitim Fakltesi.
Senemolu, N. (1997), Geliim renme retme Kuramdan Uygulamaya-, Ankara: Ertem Matbaaclk.
Senemolu, N. (1997), a.g.e.
Ryan, S., Scott, B., Freeman, H. and Patel, D. (2000), a.g.e.
Akgz, n, K. (1996), Etkili renme ve retme, zmir: Kanylmaz
Matbaas.
Gmleksiz, M. (1994), Trk Dili ve Edebiyat Dersinde Uygulanan
Kubak renme Ynteminin Eriiye, Demokratik Tutumlara ve Benlik
Saygsna Etkisi 1. Eitim Bilimleri Kongresi Bildirileri II. Cilt, Adana:
ukurova niversitesi Eitim Fakltesi.
Demirel, . (2002), Planlamadan Deerlendirmeye retme Sanat,
Ankara: PegemA Yaynclk.
Joyce, B., Weil, M. and Showers, B. (1992), Models of teaching. Boston:
Allyn and Bacon.
Norton, P. and Wiburg, K.M. (1998), Teaching With Technology, New
York: Harcourt Brace College Publishers.
Demirel, (2002), a.g.e.
Norton, P. and Wiburg, K.M. (1998), a.g.e.
Kaye, A., R. (1992), Learning Together Apart, in ed A R Kaye,
Collaborative Learning Through Computer Conferencing: The
Najaden Papers, Berlin: Springer Verlag.
Salmon, G. (1998), Developing learning therough effective online
moderation Active Learning, 9, December.
Gunawardena, C. N. (1992), Chancing faculty roles for audiographics and
online teaching, American Journal of Distance Education, 6, 3 pp.5871.
Web Tabanl Eitim ve Ynetim Sistemi
351
nite on
WEB TABANLI ETM VE YNETM

SSTEM*
renme Hedefleri
Web tabanl eitimle ilgili temel kavramlar tanyabilecek,
Web tabanl eitim sitelerine giri yapabilecek,
Web tabanl eitim sitelerinden e zamanl eitim verilmesinin
nasl olduunu aklayabilecek,
Web tabanl eitim sitelerinden farkl zamanl eitimin nasl
verildiini aklayabilecek,
Web tabanl eitim sitesinden beklenilen zellikleri sayabilecek,
Bir web sitesinin web tabanl eitim sitesi olmas iin gerekli
bileenleri sayabilecek,
Web tabanl eitimde eitim gelitirme srecini tanyabilecek,
Web tabanl ders gelitirilme srecinin ana hatlarn aklayabilecek,
Web Tabanl Eitim Sitelerinin yararlar ve snrllklarn sayabilecek,
renme Ynetim Sistemi ile ilgili kavramlar tanmlayabilecek,
renme Ynetim Sisteminin ilevlerini aklayabilecek,
Bilgi teknolojilerinde birlikte allabilirlik standartlar ve klavuzlar gelitiren kurumlar tanyacaksnz.
indekiler
*
Bu nite Prof. Dr. Zeki Kaya ve Yaar Bakaya tarafndan hazrlanmtr.
10
352
Giri
Web Tabanl Eitim
Web Tabanl Eitime Dayal rnek Senaryo
E-renme
renme Ynetim Sistemi
renme erik Ynetim Sistemi
Bilgi Teknolojilerinde Birlikte allabilirlik Standartlar ve
Klavuzlar Gelitiren Kurumlar
zet

353
Giri
1980li yllarla birlikte yaygnlaan bilgisayar teknolojilerindeki
gelimeler, zellikle internetin yaylmas, bilginin paylamn ve bilgiye eriimi ok daha kolay ve hzl hale getirmitir. Gnmzde, her
konudaki kapsaml bilgiye annda ulalabilmektedir. stelik bunun iin
de neredeyse hibir ey denmemektedir. Her alandaki hzl gelimeler
insanlarn okulda rendikleri bilgilerle kalmalarna olanak tanmamaktadr. zellikle biliim teknolojilerindeki hza yetimek iin, her an, her
yerde srekli renmek ve kendimizi yenilemek durumunda kalmaktayz. Yenileme iin de karmza daha ok bilgi teknolojileri kmaktadr.
Okul sonras eitim gereksinimi iin yz yze eitim olanaklarnn
alma saatlerinin uymamas, zaman ve mesafe gibi eitli nedenlerle
kstlanmas sonucu, 19. yzyln sonu ve zellikle 1950li yllardan
sonra uzaktan eitim kavram bir gereksinim olarak ortaya km ve
gnmze kadar teknolojinin gelimesine ve eitim kuramlarnn deimesine paralel olarak evrim geirmitir. renci ve retmenin farkl
fiziksel mekanlarda bulunduu kavram deimemesine karn mektupla
retim ile balayan radyo, TV ve bilgisayarl ortamlarla gelien uzaktan eitim kavram ile son yllarda gelimi teknolojiyi temel alan, web
tabanl eitim ve e-renme (e-learning) kavram birlikte anlr olmutur.
Teknolojideki hzl gelimeler nda lkelerin eitim politikalar; renmeyi renen bireylerin yetitirilmesi, bireylerin de eitimlerini kendilerine uygun olan zaman dilimlerinde ve istedikleri yerlerde
almalar, hatta bireylerin bilgi dzeyi ve renme becerilerine gre
renebilmelerine olanak salanmas zerine kurulmaktadr. Bu zellikler, web tabanl eitim ve e-renmeyi daha da ne karmaktadr1.
Bu blmde ncelikle web tabanl eitim, e-renme zerinde durulacaktr. Daha sonra srasyla; renme ynetim sistemi (YS), renme ierik ynetim sistemi (YS), renme nesneleri (N) zerinde
durulacaktr.
Web Tabanl Eitim

Uzaktan eitimi desteklemek iin, web zerinden verilmek zere
hazrlanm, zamandan ve mekandan bamsz olarak eriim olanaklar
sunan, eriimin bir a zerinden (nternet ya da intranet olarak) yapld eitim ekline Web Tabanl Eitim (WTE) denir2.
WTEden sz edebilmek iin, ncelikle eitim yoluyla verilecek
bir ieriin olmas, bu eitimin bir a zerinden ve web sitesi yoluyla
verilmesi gerekir. WTE, e zamanl (senkron) ya da farkl zamanl
(asenkron) olarak dzenlenebilir. Bu durum rencilerin WTE etkinliklerine katlmasnda esneklik salar.
Web siteleri uzaktan eitim amal nasl kullanlabilir?
Web siteleri,
WWW, web ya da
W3 (World Wide
Web), yaz, resim,
ses, film, animasyon gibi pek ok
yapdaki verilere
kompakt ve
etkileimli bir
ekilde ulamay
salayan bir oklu
hiper ortam
sistemidir.
Uzaktan eitimi
desteklemek iin,
web zerinden
verilmek zere
hazrlanm,
zamandan ve
mekandan bamsz olarak eriim
olanaklar sunan,
eriimin bir a
zerinden (nternet ya da ntranet
olarak) yapld
eitim ekline
Web Tabanl
Eitim (WTE)
denir.
354
Web Tabanl Eitim Siteleri

Web siteleri, WWW, web ya da W3 (World Wide Web), yaz, resim, ses, film, animasyon gibi pek ok yapdaki verilere kompakt ve
etkileimli bir ekilde ulamay salayan bir oklu hiper ortam sistemidir. Hiper ortam, bir dokmandan baka bir dokmann arlmasna
olanak salar3.
Web uygulamalar e deyile sayfalar, web listeleyicilerinde grntlenir. web sayfalarnda baka sayfalara ve deiik trden ortamlara
hiper linkler bulunmaktadr. Bu durum web sitesinin uzaktan eitim
maksatl kullanlmasnda, eitici ve renci alarndan deiik olanaklarn yaratlmasna frsatlar yaratr4.
Web Tabanl Eitim Sitelerinden E Zamanl Eitim
Verilmesi
Web siteleri zerinden e zamanl olarak (senkron) eitim verilmesi iin eitli uygulamalar gelitirilebilir. E zamanl eitim, rencilerin sosyallemesine katk
renci
salar. Bu sosyalleme etkileim yoluyla olacaktr. renci-renci, renci-retmen ve renretmen
ci-arayz (bilgisayar) etkileimi e zamanl olaArayz (bilgisayar)
rak salanabilir. Bu durum renciye sanal bir
snf ortamnda bulunduu hissini verir. E zamanl eitim olanaklarna,
sohbet (chat) odalar, beyaz tahta uygulamalar ve audio/video konferans uygulamalar saylabilir.
E Zamanl Eitim
renci
renci
renci
Web Tabanl Eitim Sitelerinden Farkl Zamanl Eitim

Verilmesi
Farkl zamanl eitim uzaktan eitimin esasn oluturur, nk
zaman ve mekandan bamsz olarak eitim olanaklar sunar. Web siteleri normal olarak farkl zamanl (asenkron) eitim hizmeti verirler.
Verilecek eitimin sonunda bir belgelendirme yaplp yaplmadna
gre, web sitelerindeki eitimin verilme ekillerinden, siteden yararlanma ekillerine dein farkl uygulamalar oluturulabilir.
Yaam boyu eitim felsefesi ile hareket eden ve hedef kitlesini bilgilendirmek ve bilinlendirmek amac tayan sitelerden eitim almak
iin genellikle bir kullanc adna ve ifreye gerek duyulmaz. Bu tip
siteler kullanclarna sertifika gibi bir belge vermezler. nk kurulu
ve iletme amalar bu deildir.
Web tabanl eitim sitesi deyince zellikle bir sertifikaya dayal
eitim veren siteler akla gelir. Bu sitelerin eitim sonunda baarl olanlara verdii sertifikalar, eitim alanlarn daha sonraki yaamnda bir
belge olarak sunabilecei, terfiine ya da i bulmasna yardmc olan
ounlukla devlet tarafndan onayl belgelerdir. Kiinin zellikle i
yaamn etkileyen mezuniyet belgesi veren siteler, ounlukla paral
Web tabanl
eitim sitesi
deyince zellikle
bir sertifikaya
dayal eitim
veren siteler akla
gelir.
Kiinin zellikle i
yaamn etkileyen mezuniyet
belgesi veren
siteler, ounlukla
paral olarak
hizmet verir.
olarak hizmet verir. Bu sitelerden eitim alanlar bir kullanc ad ve ifre

almak sureti ile balant kurarlar.
Web Tabanl Eitim Sitesinden Beklenilen zellikler
Bir web tabanl eitim sitesinden beklenilen zellikler, 14 Aralk
1999 tarih ve 23906 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle
giren niversiteleraras letiim ve Bilgi Teknolojilerine Dayal Uzaktan Yksekretim Ynetmelii, kapsamndaki ders ve programlarda
uyulmas gereken ilkeleri belirlemek amacyla, ilgili ynetmeliin 5.
maddesi gereince Enformatik Milli Komitesi tarafndan hazrlanan
uzaktan yksekretim kapsamnda alacak dersler/programlara ilikin genel ilkeler dokmannda ayrntl olarak belirtilmitir.
Bu dokman nemlidir. nk, uzaktan yksek renim amal
olarak hazrlanm olmasna karn, oluturulacak web tabanl eitim
sitelerinin tamas gereken asgari zellikleri iermektedir. Dokmanda
bulunan hususlar u balklarda toplanmaktadr:
Uzaktan eitimle ilgili tanm ve aklamalar.
Ders/program tasarm ve organizasyonunda uyulmas gereken
ilkeler.
Etkileimli uzaktan eitim derslerinde bulunmas nerilen zellikler.
Etkileimsiz sunumlu ders ve malzemeler.
Bu dokmann hazrlanmasnn zerinden be yl gemi olmas
nedeniyle, uzaktan eitim konusunda ortaya srlen renme ynetim
sistemi, renme ierik ynetim sistemi gibi kuramsal ve teknolojik
kavramlarn yeniden gzden geirilmesi gerekmektedir.
Bir web sitesinin web tabanl eitim sitesi olabilmesi iin hangi bileenlere gereksinim vardr?
Bir web sitesinin web tabanl eitim sitesi olmas iin
u bileenleri salamas gerekir:
Her zaman ve her yerde kesintisiz olarak ulalmay salayabilecek bir teknolojik altyap (donanm),
renci merkezli eitim verebilecek ekilde tasarlanm bir
eitim yazlm,
Eitim verilecek derslerde, ders notlarnn hazrlanmas, rencilerin derslerle ilgili sorularnn cevaplanmas ve rencilere derslerle ilgili rehberlik yapabilecek ekilde yetimi akademik personel,
Bu yazlm, donanm ve akademik personel ve rencilerin bir
arada ortak hedefte birlemesini salayacak bir organizasyon.
Web tabanl bir eitim nasl gelitirilir?
355
356
Web tabanl Eitimde Eitim Gelitirme Sreci

Web tabanl eitimde eitim gelitirme srecini u ekilde tanmlayabiliriz:
Eitim ihtiyacnn analizi,
Eitim ihtiyacnn tanmlanmas,
Dersin tasarm,
Dersin gelitirilmesi,
Test etme,
Yaymlama,
Deerlendirme.
Analiz
Eitim htiyacnn Analizi
Bu balang safhasnda, ncelikle mevcut

problemin/iin eitim yoluyla zlp zlmeUzaktan
yeceine karar verilir. Eer zm eitim ise
Eitim
gereksinim duyulan eitimin uzaktan verilip
Verilebilir mi?
verilmeyecei zerinde durulur. Eitimin uzaktan verilebileceine karar verilmesi ile bu sre tamamlanr.
Eitim
htiyac
Ne retilecek?
Nasl retilecek?
Eitim htiyacnn Tanmlanmas

Uzaktan Eitimde Eitim Gelitirme Srecinin ikinci
safhasnda iki nemli karar daha verilecektir. Yaln bunlar,
Ne retilecek? ve Nasl retilecek? kararlar olarak
ifade etmektedir5.
Ne retilecei, retim ieriinin seilmesi ve dzenlenmesini ifade eder. Bu ise, retim ama ve hedeflerinin belirlenmesini salar. Nasl retilecei karar ise, belirlenen ieriin rencilere
nasl sunulacann kararn ierir.
retim ama ve hedefleri belirlenirken baz analizler yaplr.

Bunlar eitimin verilecei kitlenin (hedef kitle) analizi, grev (i) analizidir. Hedef kitle analizi ile rencilerin bilisel, kiisel, sosyal ve fiziksel zellikleri tanmlanmaldr. Bu zelliklere ilikin bir rnek aada
sunulmutur.
Bilisel zellikler
Kiilik zellikleri
Sosyal zellikler
Fiziksel
zellikler
Teknolojiye
genel yatknlk
Bilgisayar
ortaml evrede
renme motivasyonu
birliine ynelik
tutumlar
Grsel yetenekler
Rekabet ya da
ibirlii yapma
itsel yete-
levsel okuryazarlk (rnein
Ne retilecei,
retim ieriinin
seilmesi ve
dzenlenmesini
ifade eder.
okuma dzeyi)
Grsel okuryazarlk (rnein
grafikleri alglayabilme yetenei)
Bilgisayar
okuryazarl
renme motivasyonu
eilimleri
nekler
Ortaklarla ibirlii
lgiler
Sosyo ekonomik
stat
Dokunsal
yetenekler
erie kar
tutumlar
renme tutumlar
renme stilleri
Teknoloji tutumlar
erikle ilgili
nbilgi
Kendine gvenme
Yetkiye(Otoriteye)
kar tutumlar
Kariyer
Yorgunluk,
bitkinlik
Ya
Cinsiyet
Eitim dzeyi
Kayg
nanlar
Denetim oda
(retmen/
kiisel)
renci zellikleri rnekleri
Ortaya karlacak bu zellikler, istenilen davrann ortaya karlmasnda ve eitimin nasl verileceinin tasarmnda yol gsterici
nitelikte olacaktr. rnein, eitimi alacak kitle, bilgisayar, web, internet konularnda yeterli bilgiye sahip deilse, web tabanl bir eitime
girimeden nce bu bilgi eksikliinin kapatlmas gerekir. Bu durum,
yaplan hedef kitle analizinden yararlanlarak hedef kitlenin beceri eksikliklerinin tespit edilmesi gerektiini ortaya karmaktadr. Ayrca
verilecek/alnacak derse gre, derse balamadan nce olmas gereken
becerilerin de tanmlanmas gerekir. Burada grev(i) analizinin yaplmas sreci devreye girmektedir. Hedef kitle analizi ve grev analizi
sreleri birbirine paralel ve bamsz olarak yrtlebilir. Grev analizi ile kursun llebilir hedefleri tespit edilmeli kurs sonunda ve uygulama esnasnda nelerin deerlendirileceine ilikin genel tanmlamalar
yaplmaldr.
Dersin Tasarm
Dersin
Tasarm
Bu aamada tespit edilen hedef ve amalara uygun bir ierik oluturulur. Geleneksel yntemdeki
ders planna benzer bir plan yaplr. Bylece, uzaktan
eitimle verilecek olan retim ierii belirlenmi
olur.
retim ieriinin ortaya karlmasndan sonra

bu ieriin hangi srada sunulaca, hangi kavram,
Hangi srada sunulacak
ilke ve kurallarn retileceinin ortaya karlmas
Hangi kavram, ilke, kurallar iin retim analizi yaplr. Srecin bir sonraki aaerik
retilecek?
357
358
masnda ierik modllere ayrlr. Bu modllerin ekline ve sralanmasna karar verilir.

Dersin Gelitirilmesi
Bu aamada retim iin gerekli olan renme modelinin (Kubak
renme, nesnelci renme, oluturmac renme gibi) taDersin
nmlanmas
yaplr. Tanmlanan modelin asenkron ortama
Gelitirilmesi
nasl aktarlaca ile ilgili almalar yaplr. Oluturulacak
ara yzlerin tasarmlarnn yapld ve bunlarn ak emas
halinde gsterildii senaryo ak tablolar (Story Board)
renme
teknii bu almalar iyi bir rnek oluturur. Web tabanl
modelinin
eitimde eitim gelitirme srecinin aklanmasndan sonra
tanm,
rnek bir senaryoya yer verilecektir.
nasl aktarlaca
nsan (renci)- Bilgisayar (arayz) etkileimine etki

eden faktrler u ekilde sralanabilir6:
Kullancnn akl ve fizik kapasitesini belirleyen faktrler,
Organizasyon faktrleri (Eitim, i organizasyonu vb.),
evre faktr (Grlt, s, aydnlatma, havalandrma vb.)
Salk ve gvenlik faktrleri(Stres, mide ars vb.),
Konfor faktr (Oturma Dzeni, ekipman dzeni vb.),
Kullanc arayz (Veri girii aygtlar, Multimedya, ekran
grafik dzeni vb.)
Deneyim faktr,
Snrlamalar (Maliyet, teknoloji, zaman, bte, ekipman, bina
strktr vb.),
Sistemin ilevsellii (Donanm, yazlm ve uygulama),
Verimlilik faktr (Kalitenin artrm, maliyet ve hatann azaltlmas vb.) olarak saylmaktadr.
Ders ak izelgelerinin oluturulmasnda bu faktrler etkili olmaktadr. Ancak, bu faktrlerden bazlar arayze aktarlabilmekte, bazlar
ise kullancya tavsiye edilmektedir.
Hedef kitlenin zelliklerine uygun olarak ekran tasarm yaplrken
baz ilkelere uyulmas gerekir. Bu ilkeler unlardr7:
Yazlm balant etiketlerinin kullanlmas,
Modller arasndaki eitliklerin (benzerliklerin) belirlenmesi,
Modller arasnda balant kurulmas,
Modllerin sralanmasnn ekrana yanstlmas,
Belgelerin yaplanmasnn tasarmnn yaplmas,
Ekran tasarm
aamasnn
tamamlanmasyla,
retim amal
kullanlan ortamla-
Hedef kitlenin mevcut durumu da dikkate alnarak, tercih edecei konum ve hareketleri gz nne alan bir ekran yapsnn
oluturulmas,
Yn ve uzaklk kavramlarn kapsayan tamamlayc dizi gezinti olanann salanmas,
Sabit durumda ve varsaylan llerde sabit pencereli ekran
dzenlerinin tercih edilmesi.
Ekran tasarm aamasnn tamamlanmasyla, retim amal kullanlan ortamlarn gelitirilip, saysallatrlmas yaplr. Bu ilem Nasl
retilecek? sorusuna da yant oluturur. Bu safhada eitim ya da alan
uzmannn emek youn almas bitmekte, yerini eitli editrleri
(Html, XML vb.), eitli yazlmlar (Lotus learning space, Interwise,
Net-Class, iLearning, Blackboard vb.) veya kendi gelitirdii yazlmlar
kullanan teknik uzmanlara brakmaktadr. Teknik uzmanlar, hedef kitle
analizine, maliyete, teknolojiye, zamana, bteye, ekipmana, bina strktrne, gre ieriin renciye ulatrlmasn, renciden gelen dntlerin alnarak rehber, retmen, idareci ve yneticiye ulatrlmasn
salayan teknolojiyi kurgular ve uygularlar. Bu safha sonunda ders
gelitirilmi ve kullanma hazr hale getirilmi olur. Ancak denemesi
yaplmamtr.
Test
Etme
Test etme
Alfa Testi
Dersin uzmanlarca deerlendirilmesi
Beta Testi
Kullanclarn gzlemlenmesi
Bu safhada hazrlanan ders; uzmanlarn deerlendirmesine tabi tutulur. Bu uzmanlar genellikle, eitim teknologlar, tasarmclar, alan uzmanlarndan oluan bir gruptur. Bu grup tarafndan ders aadaki konularda test edilir (Alfa
testi):
Dersin genel retim amalarna uygunluu,
Dersin asl amalarna uygunluu,

Ders ii etkinliklerin yeterli olmas,
lme deerlendirme aralarnn (test, altrma vb.) uygun
kullanm,
eriinin yeterlilii,
Eitim materyallerinin etkili olarak tasarlanmas,
renci ihtiyalarnn karlanmas.
Alfa testinde grlen eksikler yeniden dzenlenerek, tekrar test edilir. Daha sonra, alfa testinde baarl olan ders, kullanlaca ortamda
(Web, cd, yazl metin, vb.) deneme amal yaymlanr. nce yaymlanlan ortamda dersin almas kontrol edilir. Sonra, ders bu yaym ile
hedef kitleden uygun sayda nceden belirlenmi kullancya sunulur.
359
360
Kullancnn dersi renmede yapt etkinlikler ve izledii yol, tasarmclar ve ierik uzmanlar tarafndan gzlemlenir (Beta Testi). Bu
gzlemlere dayanlarak kullanc dostu bir rn ortaya karmak iin
gerekli dzenlemeler yaplr.
Yaymlama
Yaymlama
Yaplan tm test ve denemelerden baarl olarak geen

ders yayma sunularak uzaktan eitim
etkinliklerine balanr.
Deerlendirme
Ders
yayma
sunulur
Deerlendirme
Burada rencilerin dersin amalarrenci

na ulamadaki baarlar, tutumlar ve doyumlar;
amaca ulam m,
dzenlenen aralar yolu ile llmek sureti ile
baarl m, ders
dersin yeterlilii, retimin etkililii, rehber retmen yeterli mi?
retmenin yetkinlii deerlendirilir. Yaplan deerlendirmeler sonucunda; gerekli olursa ders ieriinde deiiklik yaplabilir, dersin tasarm gelitirilebilir, dersi veren rehber retmen deitirilebilir.
rnek Web Tabanl Ders Senaryosu
Aada Uzaktan Eitimin Temelleri Dersinin web tabanl eitim senaryosu verilmitir.
Uzaktan Eitimin Temelleri Dersi almasnda tasarlanan her
web sayfas iin ana hatlar gsteren genel izimler senaryo zerinde
belirtilmitir. Dorusal olarak tek bir senaryo hazrlanmas, tasarlanan
sitenin birden fazla sayfa iermesi, bu sayfalar ierisinde dorusal bir
iliki olmamas, dallanmalarn olumas ve kullancnn birden fazla
seenei olmas sebebiyle bu senaryoda tercih edilmemitir.
Genel Tanmlamalar
Sayfalarn gerekletirilme aamasnda kontroln salanabilmesi
iin her sayfann st ksmnda genel tanmlamalar yer almaktadr. Bu
genel tanmlamalar unlardr:
Proje: Genel olarak yaplan eitim ders projesinin ismi yazlr.
Tanmlama: Tanmlama alannda her sayfaya yaz ve rakamdan oluan bir kod verilmitir.
Tanm: Web sayfasnn bal, sayfa hakknda aklamalar yapmak iin kullanlmtr.
Site Sahibi/Tarih: Sitenin sahibi ve tarih olarak ise sayfalarn yapm tarihi bilgisi verilmitir.
Simgelerin Aklanmas
B: Balk. Web sayfasnda kullanlan balk ya da etiketi aklar.

Normal metinden daha byk ve koyu karakterlerden oluur.
M: Metin. Sayfa ierisinde bala gre kk ve koyu olmayan
yazlardr. Eer kk bir metinse tasarm zerinde direkt verilmektedir.
Konu birok paragraftan oluuyorsa ilgili dokman ismi referans olarak
verilmektedir. Dokman web sayfasnda grntlenmeye uygun ekilde
hazrlanm olmaldr. Konuda alt balklarn birden fazla olmas durumunda metnin zerinde sayfada ilgili yere gnderme yapabilecek linkler
konulmaldr.
D: Dme. Sayfada kullanlan dmelerdir. zerlerine tklanldnda yapmas gereken ilem tasarmn alt ksmnda aklanmtr.
H: Balant. Sayfada yer alan balantlar ifade eder yine tasarmn
alt ksmnda bu alana tklanldnda gidilmesi gereken yer aklanmtr.
HY: Yerel balant. Sayfa ierisinde gezinme amal tasarlanan
yerel balantlardr. rnein bir konu sayfasnda alt balklara erimede
kullanlr.
T:Metin kutusu. Sayfa ierisinde bilgi girii yapma amal kullanlan kutulardr. levi altta aklanmtr.
Etkileim/Ynlendirme
Bu ksmda sayfa senaryosunda verilmi olan simgelerin neyi ifade
ettii tasarm gerekletirecek programcya anlatlmtr.
Kullanc levleri
Temel olarak kullanclar bilgisayar okur yazar ve internet tarayclarn (web browser) kullanm bilgisine sahip olmaldrlar.
Yazlm levleri
letim sistemi
kolay kullanlabilmeli ve oklu
ortam desteklemelidir.
letim sistemi kolay kullanlabilmeli ve oklu ortam desteklemelidir. Bunlar gz nne alndnda Windows iletim sistemi ve internet
explorer iyi bir seim olacaktr.
Internete balanma hzndaki dklk nedeniyle sayfalarn almasnda sorun olabilir ve bundan dolay daha kk boyuttaki animasyonlar ve ekiller kullanlabilir.
Sohbetler, forumlar ve aramalar Java, JSP, JavaScript, CGI, ASP
gibi programlarla programlanabilir veya nc kuak gelitiricilerden
satn alnabilir.
Donanm levleri
Temel giri aralar klavye ve fare

olacaktr.
Dersin tm ierii
balklar halinde
ana sayfada
sunulmaldr.
361
362
Temel giri aralar klavye ve fare olacaktr. Ses giri ya da k

aralar (bu proje iin ok nemi olmamasna ramen) iin mikrofon,
hoparlr ve ses kart gerekli olacaktr.
nternete balanabilmek iin kullanclarn modemlerinin ve bir internet servis salaycsndan hesaplarnn olmas gerekir.
erik ve Etkileim Dzeni
Dersin tm ierii balklar halinde ana sayfada sunulmaldr. Alt
balklar ayr sayfalarda verilecek ve sayfalarda ana sayfa, ileri, geri
dmeleri ile dolam yaplmas imkan salanacaktr.
Dolama dmelerin kullanlmas ile gerekletirilir. Btn dmeleri kapsayan etkin kontroller fare zerine getirildiinde rengi deiecektir.
Grup etkileimi forumlar araclyla salanacaktr. Forumlar iin
takma adlar kullanlabilir. Forumlarda ve sohbetlerde (chat) iletiim
klavyeden veri girii eklinde gerekletirilecektir. Ses iletiimi olanak
dahilindedir, ama zorunlu deildir.
letiimin bir dier yolu ise kurulacak sitede kullanlacak elektronik postadr. renciler ve retim elemanlar web tabanl elektronik
posta programlar ile birbirlerine mesaj gnderip alabileceklerdir.
letiimin bir dier

yolu ise kurulacak
sitede kullanlacak
elektronik postadr.
Site i Dolam
Kullanclar site iinde dolarlarken nerede olduklarn bilmelidirler. Site ii dolam kolay olmal ve kullanclarn yollarn kaybetmelerine neden olmamaldr.
Her bir dmenin roln aka tanmlamak nemlidir. Aklamalar rnein fare dme zerine getirildii zaman grnen ksa ipular
gibi dzenlenebilir. Ancak nemli aklamalar bizzat sayfa zerine
yazl olmaldr.
Dmelerin yerleri tm sayfalarda sabittir. En nemli dmeler
yardm ve arama dmeleridir ve bunlar sayfann daima sa st
kesine konulmutur. Konu sayfalarnn sa alt kesinde ileri, geri ve
ana sayfa dmeleri yer almaktadr. leri dmesi ile bir sonraki konu
sayfasna, geri dmesi ile bir nceki sayfaya, ana sayfa dmesi ile
konu ana sayfasna gei imkan sunulacaktr. Her konu sayfasndaki sol
alt kede ise ierik sayfasna dn dmesi yer alacaktr.
Senaryo
Aada ncelikle kullanlacak dizin yaps ve devamnda site haritas ekilleri verilmitir. Sonraki ksmda gerekletirilecek her sayfann
senaryosu ayr bir izim zerinde bir takm etiketler kullanlarak verilmitir. Ek ksmnda ise Uzaktan Eitimin Temelleri Dersi, Blm 10
Web Tabanl Eitim ve Ynetim Sistemi blm anlatm iin senar-
En nemli dmeler yardm ve

arama dmeleridir ve bunlar
sayfann daima
sa st kesine
konulmutur.
yoda kullanlacak metinler eklenmitir. Dokmanda yer alan izim ve

ekiller sayfann yer ald dizin iine konulacaktr.
363
364
www anasayfa
Blm-1
Konu
Alt Konu
Snav
ekiller, izimler
Blm-2
.
.
.
Blm-10 Web Tabanl Eitim ve Ynetim Sistemi
Giri
Web Tabanl Eitim
Web tabanl eitime dayal rnek senaryo
e-renme
renme ynetim sistemi
renme ierik ynetim sistemi
Bilgi Teknolojilerinde birlikte allabilirlik standartlar ve klavuzlar gelitiren kurumlar
zet
Uygulama in neriler
Snav
Sekiller, cizimler
Blm-n
Snav
Sekiller, cizimler
Uzaktan Eitimin Temelleri Dersi-Web Tabanl Eitim ve Ynetim Sistemi Blm Dizin Yaps
Web Ana
Ekran
Tantm
Kayt
Kayt
Kayt
letiim bilgi
Derse giri/Ders Ana Sayfas

Arama
Yardm
Ders Hakknda
zet
Konu listesi
Kaynaklar
Balantlar
Konu hakknda
kaynaklar
Haber/Duyurular
Duyurular
Gncel olaylar
Aktiviteler
Arama
Destek
Forum
SSS (Sk Sorulan
Sorular)
Snf Hakknda
Snf Listesi
letiim
retim eleman ile
renciler ile
Yardm
Arama
Gelimi Arama
Szlk
SSS
Forum
Konu Listesi
Web TabanlEitim
Web tabanleitime
dayalrnek senaryo
e-renme
renme ynetim sistemi
renme ierik ynetim
sistemi
Bilgi Teknolojilerinde
birlikte allabilirlik
standartlarve klavuzlar
gelitiren kurumlar
Konu Sayfalar
Metin
Haberler/Duyurular
Duyurular
Gncel Olaylar
Aktiviteler
Blm 14
zet
Kaynaklar
Snf Listesi
Uzaktan Eitimin Temelleri Dersi- Web Tabanl Eitim ve Ynetim Sistemi Blm Site Haritas
365
retim Teknolojileri
ve Materyal Gelitirme
366
Proje:
UZET
Tanmlama:
WAS-00
Tanm:
Dersin Web Giri Ana Sayfas
Site Sahibi / Tarih:

.../ 08.01.2005
B1:Uzaktan Eitimin Temelleri Dersi

M1: Bu web sayfas .niversitesinde Uzaktan Eitimin Temelleri
Dersinin eriine, kullanclarn internet zerinden ulaabilmesi amacyla
oluturulmutur. erik sayfalarna girebilmek iin kayt butonuna tkladktan sonra alan sayfada kendinize ait baz bilgileri doldurmanz gerekmektedir. Kayt sonras kullanc ad ve ifreniz mail adresine gnderilecektir.
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
B2: Ders ieriini grmek iin daha nce kayt yaptrmadysanz ltfen kayt
butonuna tklayarak kaydnz yaptrnz.
D1:KAYIT
B3: Ders ana sayfasna girmek iin kullanc ad ve ifrenizi girerek Giri
butonuna tklaynz.
B4:Kullanc Ad: T1
B5: ifre :T2......
D2:GR
Etkileim/Ynlendirme:
D1: Tklannca WebKayt01 sayfasn a
D2: Tklannca T1 kullanc ad ve T2 ifre bilgisini veritaban
ile karlatr uyuyorsa DersAnaSayfa00 a uymuyorsa T1 ve
T2 metin kutusunu temizle WAS-01 sayfasn a.
367
Proje:
UZET
Tanmlama:
WAS-01
Tanm:
Yanl ifre sayfas

.../ 08.01.2005
B2: Yanl kullanc ad ya da ifre girdiniz ltfen tekrar deneyiniz

Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
B3: Ders ana sayfasna girmek iin kullanc ad ve ifrenizi tekrar girerek Giri butonuna tklaynz.
B4:Kullanc Ad: T1
B5: ifre
:T2......
D1:GR
D1: Tklannca T1 kullanc ad ve T2 ifre bilgisini veritaban
ile karlatr uyuyorsa DersAnaSayfa00 a uymuyorsa T1 ve
T2 metin kutusunu temizle WAS-01 sayfasn tekrar a.
denemeden sonra WAS-02 sayfasn a.
retim Teknolojileri
368
Proje:
UZET
Tanmlama:
WAS-02
Tanm:
Srekli Yanl Girilen ifre sayfas

.../ 08.01.2005
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
B2: zgnm kullanc adnz ve ifreniz doru deil. Ders hakknda

genel bilgi almak iin H1 tklaynz.
H1: Tklannca WAS-00 sayfasn a.
Tklama yaplmazsa 15 saniye sonra otomatik olarak WAS-00
sayfasn a.
369
Proje:
UZET
Tanmlama:
Webkayt-01
Tanm:
Kullanc Kayt Sayfas

.../ 08.01.2005
B1:Kullanc Kayt Sayfas

M1: Ltfen aadaki kutucuklara kendinize ait bilgileri giriniz ve kayt
butonuna basnz. Kullanc ad ve ifreniz mail adresinize postalanacaktr.
B2:Adnz: T1...
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
B3: Soyadnz: T2...

B4: e-mail adresiniz: T3...
B5:Adresiniz: T4..
D1:KAYIT
H1: Ana sayfaya dn
D1: Tklannca T1, T2, T3 ve T4 deki bilgileri veri tabanna kaydet, T3teki e-mail adresine veri tabanndan otomatik olarak yaratlan kullanc ad ve ifresini gnder.
H1: Tklannca WAS-00 sayfasn a.
Tklama yaplmazsa 15 saniye sonra otomatik olarak WAS-00 sayfasn a.
retim Teknolojileri
370
Proje:
UZET
Tanmlama:
Dersana-00
Tanm:
Derse giri/ Ders Ana Sayfas

.../ 08.01.2005
B1:Uzaktan Eitimin Temelleri Dersi Ana Sayfas

B8:Arama: T1
B2: Ders hakknda
H1: zet,
. H2: Konu listesi
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
B3:Kaynaklar
H3: Balantlar, konu ile ilgili kaynaklar
B4:Haberler/Duyurular
H4:Duyurular, gncel olaylar,aktiviteler
D1:Arama
D2:Yardim
B5:Destek
H5:Foruma balant
H6: SSSa balant
B6:Snf hakknda
H7:Snf listesi
B14:letiim
H8:retim eleman ile
H9:rencilerle
D1: Tklannca T1 de geen kelimeyle ilgili aramay gerekletir
D2: Tklannca bu sayfa hakknda yardm ekran
a
H1: Tklannca blm14 zet- sayfasna git
H2: Tklannca Konulistesi-00 sayfasna git
H3: Tklannca Kaynaklar-00 sayfasna git

H4: Tklanannca Haberler-00 sayfasna git
H5: Tklannca Forum-00 sayfasna git
H6: Tklannca SSS-00 sayfasna git
H7:Tklannca SnfListesi-16 sayfasna git.

H8: retim elemanna elektronik posta gnderme
sayfasn a
H9: Tklannca sohbet sayfasn a.
T1: Aranacak kelimeyi gir, D1e ya da entere baslnca
aramay gerekletir
371
Proje:
UZET
Tanmlama:
Konulistesi-00
Tanm:
Uzaktan Eitimin Temelleri Dersi Kurs Sayfas

.../ 08.01.2005
B1:Uzaktan Eitimin Temelleri Dersi Genel Blmlerin Listesi Ana Sayfas

B8:Arama: T1
D17:Arama
D18:Yardm
B2: Konu Listesi
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
D1:Blm 1 Uzaktan Eitim Gereksinimi

M1: Blmn ok ksa aklamas yazlacak.
D2:Blm 2 Bilgisayarl renme Kaynaklar
D3:Blm 3
D4:Blm 4
D5:Blm 5
D6:Blm 6
D7:Blm 7
D8:Blm 8
D9:Blm 9
D10:Blm 10
D11:Blm 11
D12:Blm 12
D13:Blm 13
D14:Blm 14
D15:Kaynaka
D16: Snav
D1: Tklannca BL-01 sayfasna git

D15: Tklannca KAY-00 sayfasna git

D16: Tklannca Anasnav-00 sayfasna git
D17: Tklannca T1de ki kelimeyi site iinde ara ve sonucunu
Arama-01 sayfasnda gster.
D18: Tklannca Yardm sayfasna git
T1: Aranacak kelimeyi gir, D17ye ya da entere baslnca
aramay gerekletir
retim Teknolojileri
372
Proje:
UZET
Tanmlama:
BOL-14
Tanm: Uzaktan Eitimin Temelleri Dersi

14 nc Blm Kurs Sayfas

.../ 08.01.2005
B1:Uzaktan Eitimin Temelleri Dersi Web Tabanl Eitim ve renme Ynetim Sistemi Blm Ana Sayfas
B2:Arama: T1
D1:Arama
D2:Yardm
B3: Konu Listesi
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
B4: Blm-14 Web Tabanl Eitim ve renme Ynetim Sistemi

D4: Dersin renme hedefleri
H1: Web Tabanl Eitim
M1: Web Tabanl Eitim Siteleri
M2: Web Tabanl Eitim Sitelerinden E Zamanl Eitim Verilmesi
M3: Web Tabanl Eitim Sitelerinden Farkl Zamanl Eitim
Verilmesi
M4: Web Tabanl Eitim Sitesinden Beklenilen zellikler
M5: Bir Web sitesinin Web tabanl eitim sitesi olmas iin u
bileenleri salamas gerekir:
M6: Web tabanl Eitimde Eitim Gelitirme Sreci
M7: Eitim htiyacnn Analizi
M8: Eitim htiyacnn Tanmlanmas
M9: Dersin Tasarm
M10: Dersin Gelitirilmesi

M11: Yaymlama
M12: Deerlendirme
M13: rnek Web Tabanl Ders Senaryosu
H2: e-renme
M14: e-renme nedir
H3: renme ynetim sistemi
H4: renme ierik ynetim sistemi
H5: Bilgi Teknolojilerinde birlikte allabilirlik
H7: Uluslararas standartlar ve klavuzlar gelitiren kurumlar
D5:zet
D6:Kaynaka
D7: Snav
D3:Ana Sayfa
D1: Tklannca T1de ki kelimeyi site iinde ara ve
sonucunu Arama-01 sayfasnda gster.
D3: Tklannca Konulistesi-00 sayfasna git
D4: Tklannca HDF-14 sayfasna git
D5: Tklannca ZET-14 sayfasna git
D6: Tklannca KAY-14 sayfasna git

D7: Tklannca Anasnav-14 sayfasna git
H1: Tklannca DERS-14.1 sayfasna git

T1: Aranacak kelimeyi gir, D1e ya da entere baslnca
aramay gerekletir
373
Proje:
UZET
Tanmlama:
BOL-14.1

14 nc Blm 1 nci konu ilk sayfa

.../ 08.01.2005
B1: Web Tabanl Eitim

B2:Arama: T1
D1:Arama
D2:Yardm
M1: BOL-14.1.doc
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
D6:Ana Sayfa
D3: Tklannca BOL-14 sayfasna git
D5: Tklannca BOL-14.2 sayfasna git
D3:Geri
T1: Aranacak kelimeyi gir, D1e ya da entere
baslnca aramay gerekletir
D4:erik
D5:leri
M1: BOL-14.1 sayfas ierii buraya konacak.
retim Teknolojileri
374
Proje:
UZET
Tanmlama:
BOL-14.2

14 nc Blm 1 nci konu ikinci sayfa

.../ 08.01.2005
B1: Web Tabanl Eitim

B2:Arama: T1
D1:Arama
D2:Yardm
M1: BOL-14.2.doc
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
D6:Ana Sayfa
D3:Geri
D4:erik
D5:leri
M1: BOL-14.2 sayfas ierii buraya konacak.
375
Proje:
UZET
Tanmlama:
KAY-14

14 nc Blm Kaynaka sayfas

.../ 08.01.2005
B1: Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

B2:Arama: T1
D1:Arama
D2:Yardm
M1: KAY-14.doc
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
D6:Ana Sayfa
D3:Geri
D4:erik
D5:leri
M1: KAY-14 sayfas ierii buraya konacak.
retim Teknolojileri
376
Proje:
UZET
Tanmlama:
Arasnav-14

14 nc Blm Snav sayfas

.../ 08.01.2005
B1: Web Tabanl Eitim ve renme Ynetim Sistemi Blm Snav

B2:Arama: T1
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
M1: Soru-1
H1 T2 Birinci seenek
H2 T3 kinci seenek
H3 T4 nc seenek
H4 T5 Drdnc seenek
H5 T6 Beinci seenek
D2:Yardm
M2: Soru-2
.
.
.
M15: Soru-15
D7:Snav Bitirdim
D6:Ana Sayfa
D1:Arama
D3:Geri
D7: Tklannca Arasnav-14.sonu sayfasna git.
M1den M15e kadar: Sorular yazlacak.
T2-6: Seenekler yazlacak
D4:erik
D5:leri
H2-6: Seenek bir script yardm ile tespit edilip doru

cevapla karlatrlacak. Bu ilem tm sorular iin
yaplacak. Sorular bittiinde baka bir script yardm
ile doru ve yanl miktarlar hesaplanacak ve 100 tam
puan zerinden bir puan dntrlecek.
377
Proje:
UZET
Tanmlama:
Arasnav-14 Sonu

14 nc Blm Snav sonu sayfas

.../ 08.01.2005
B1: Web Tabanl Eitim ve renme Ynetim Sistemi Blm Snav Sonucu
B2:Arama: T1
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
M1: Soru-1: T2
M2: Soru-2: T3
M3: Soru-3: T4
.
.
M15: Soru-15: T16
D6:Ana Sayfa
D3: Tklannca Arasnav-14 sayfasna git
D1:Arama
D2:Yardm
M16: Bu snavda 15 sorudan T17 adedini

doru olarak yantladnz ve 100 tam puan
zerinden T18 puan aldnz.
M17: T19
D3:Tekrar
M1den M15e kadar: Soru numaralar
yazlacak.
M16: Snav sonucu genel dnt verilecek.
D4:erik
D5:leri
T2-16: Script yardm ile verilen yantlarla doru yantlar

karlatrlp, dnt verilecek. (Yanl yant iin: Yanl,
Doru yant dr.), (Doru yant iin: Doru)
T17: Script yardm ile bulunan doru cevap adedi yazlacak.
T18: Script yardm ile bulunan rencinin yz zerinden
ald puan yazlacak.
retim Teknolojileri
378
Proje:
UZET
Tanmlama:
Tanm:
HABER-00
DERSLE LGL HABERLER VE DUYURULAR

.../ 08.01.2005
B1: Haberler - Duyurular

B2:Arama: T1
B3: Duyurular
M1
B4: Gncel Olaylar

M2
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
D3:Ana Sayfa
M1: Duyuru metinleri eklenecek.

M2: Gncel olaylar metinleri eklenecek.
M3: Aktivite metinleri eklenecek.
D1:Arama
D2:Yardm
B5: Aktiviteler
M3
379
Proje:
UZET
Tanmlama:
Tanm:
SSS-00
DERSLE LGL SIKA SORULAN SORULAR

.../ 08.01.2005
B1: Ska Sorulan Sorular

B2:Arama: T1
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
D1:Arama
D2:Yardm
M1: Duyurular
.
.
.
MN
D3:Ana Sayfa

M1-MN: Ska Sorulan Sorular Sra ile eklenecek.
retim Teknolojileri
380
Proje:
UZET
Tanmlama:
Tanm:
ARAMA
ARAMA SONULARI SAYFASI

.../ 08.01.2005
B1: Arama Sonular

B2:Yeniden Arama:T1
Simgeler:
B Balk
M - Metin
D - Dme
H - Balant
T Metin Kutusu
D1:Arama
D2:Yardm
Arama sonular:
M1-MN
Sayfa D4 D5 D6 DN
D3:Ana Sayfa
D4-DN: Tklannca arama sonular ikinci..
M1-MN: bulunan arama sonularn sra ile gster. Bir

Nnci sayfaya git

sayfada gsterilemiyorsa birden fazla sayfada gster.

Arama motoru tarafndan veri bulunamamsa; .. arama
sonucunda kaytlarda bulunamamtr. mesaji yaz.
Web Tabanl Eitim Sitelerinin Yararlar ve

8 9 10
Snrllklar
.
Web Tabanl Eitimin renciler in Yararlar
renmeyi gelitirir.
Daha iyi retim tekniklerini olanakl klar.
Snfta retim kadar etkilidir.
rencilerinin doyumu yksektir.
Olanaklar lsnde renciler en iyi eitimi alabilirler.
renciler kendi hzlarn ve programlarn belirlerler.
retim elemanna kolaylkla ularlar.
retim renme stiline uyabilir (grsel-iitsel, dadnkiednk).
renciler annda geribildirim alabilirler.
renciler daha eit eitilirler.
renciler iin paradan tasarruf salar.
renciler iin zamandan tasarruf salar.
Olumlu etkiler yaratr (Ben bu ii biliyorum duygusu, i disiplin salamas, yazma becerilerini gelitirmesi vb.)
Web Tabanl Eitimin retmenler in Yararlar
retmenler herhangi bir yerden retebilirler.
retmenler daha az yolculuk yaparlar.
Ders ierii dinamik olabilir.
retmenler zamandan tasarruf ederler.
retmenler, rencilerini ve kaynaklar annda kontrol edebilirler.
Web Tabanl Eitimin Kurumlar in Yararlar
Kurumlara esneklik salar (Etkileim, retim cretleri, renme metodolojisi, materyallerin eklenip karlmas, silinmesi, uyarlanmas, rencilerin kaytlar, verileri vb.)
ile retimi entegre eder.
Deerli renme kaynaklar oluturur (e-sohbet, forum vb.)
banda uzmanlar bulunur.
Web Tabanl Eitimin Snrllklar
Daha ok alma gerektirir.
381
382
retmenin daha fazla abasn gerektirir.

Web Tabanl Eitimin dntrme gayretleri beklenilenden
daha uzun zaman alabilir.
rencilerin daha fazla abasn gerektirir (% 40 daha fazla
online tartma, beyin frtnas etkinlikleri, problem zme,
yz yze geribildirim eksiklii, istenmeyen yanl anlamalar
iin zr dileme, yanl anlamalar dzeltme, teknolojiden yararlanma ve uyum salama vb. ).
retim tasarmnn ve retimin mkemmel olmas gerekir.
Aksi halde web tabanl eitimden istenilen verim alnamaz.
renciler kiisel ilikileri yitirmekten korkarlar.
rencilerin ou uzaktan renmenin kiisel olmadn iddia eder.
Gerek problemler ve zmleri.
Yanl anlamalar.
Beni batmaktan kim kurtaracak?
Nasl soru soracam?
Snf arkadalarmdan renemeyeceim.
Tek bana renmek yalnzlktr.
Teknik problemleri zmek zordur.
alan bir yolun bozulmas.
ou renci geleneksel biimi tercih eder.
ou profesyonel eitici web tabanl eitimden ekinir.
Webin ekicilii ya da karmakl.
Bilgisayar otorite olarak grme (her kaynak doru deildir).
Hiperortam kaosu, kaybolma.
Geleneksel retim bir dl olarak grlebilir.
Dersi brakma oran yksek olabilir.
Belli alanlarda retim yaplamaz.
Harcamalar tahmin edilemez.
383
E-renme
E-renme ile ilgili ok eitli tanmlar yaplmaktadr. Bu tanmlardan bazlar unlardr:
E-renme; her trl teknolojinin daha etkin ve oklukla her yerden ulalabilir renme ortamlar yaratlmas iin kullanlmasdr11.
E-renme; katlmclarn bilgi seviyesinin ykseltilmesi ve becerilerinin arttrlmas iin bir ok farkl teknolojinin kullanld bir eitim stratejisidir12.
Kurumsal alanda e-renme; katlmclara gereksinim duyduklar
eitim desteini vererek ve uzun vadede performanslarna katkda bulunarak masraflarn drlmesine yardmc olur13.
E-renme; internet, intranet ya da bir bilgisayar a bulunan platform zerinde sunulan, web tabanl bir eitim sistemidir14.
E-renme; internet teknolojileri araclyla, retmen ve rencinin ayn ortamda ve ayn anda bulunmalarna gerek kalmadan gerekletirilen eitim etkinlikleridir15.
E-renme; internet, bir a ya da yalnzca bilgisayar yoluyla gerekleen renmelerdir16.
E-renme; eitim ieriinin, internet, intranet, uydu yayn, etkileimli TV, grsel/iitsel teyp, CD-ROM,vb. yoluyla elektronik ortamda
aktarmdr17.
Tanmlara bakldnda farkl grnmelerine karn aslnda, iki temel enin zerinde younlald grlmektedir. Bunlar; renme
gereksinimi olan renen ve ona gereksinimi olan bu eitimi yksek
teknolojiye dayanarak geleneksel eitim dnda yeni olanaklarla sunan
bir sistemdir.
E-renme ; nsanlarn renme gereksinimlerini, yksek teknolojiye dayal olarak geleneksel eitim dnda yeni olanaklarla salayan
bir sistemler btndr.
Bu yksek teknolojiye dayal sistemin bileenlerine bakldnda
yle bir grnm ortaya kmaktadr: Eitim amal hazrlanm bir
veri, bu veriyi gereksinim duyana (renciye) ulatrmak zere tasarlanm karmak ve teknolojik alt yap ve yine teknoloji temelli eitli
yardmc eler.
Tanmlara bakldnda farkl

grnmelerine
karn aslnda, iki
temel enin
zerinde
younlald
grlmektedir.
Bunlar; renme
gereksinimi olan
renen ve ona
gereksinimi olan
bu eitimi yksek
teknolojiye dayanarak geleneksel
eitim dnda
yeni olanaklarla
sunan bir sistemdir.
retim
384 Teknolojileri ve Materyal Gelitirme
Teknoloji temelli renme sistemleri farkl zellikleri zerinde bulunduracak ekilde eitlilik gstermektedir. eitli renme
sistemleri ierisinde, ieriin nasl bir rol oynayacann kavramsallatrlmas asnda nem tayan bir renme Ekosistemi Modeli18 aadaki izimde sunulmutur.
renme Ekosistemi
Dorudan Arama
Eitim Portal
Yetkinlik Profili
Eitim Yollar
Yetkinlik Modeli/
Profil Veri Taban
Tekrar
Kullanlabilir
Nesneler
Arama
Motoru
Bilgi Ynetimi
Bilgi
Nesnesi
renme
Nesnesi
Elektronik
Ktphane
Kayt
renme Ynetim Sistemi

renme
erik
Ynetim
Sistemi
Eitmek
Deerlendirme
Motoru
Ortaklaa
Performans
Frsatlar
E-lab, oyun,
Sanal Snfa
Simlasyon
web konferans
motoru
Kaynak: Wilkinson, 2002
AT&T renme Ekosistemi
385
izimde grld gibi, renme ekosistemi ya da eitim portal

zerinde dorudan arama, yetkinlik (competency) profili, eitim yollar
ve kayt ksmlar bulunmaktadr. Bu grnr ksmn altnda; arama,
deerlendirme ve e-lab/oyun/simlasyon motorlar, yetkinlik modeli/profili veritaban, renme ynetim (YS-LMS) ve ierik ynetim
(YS-LCMS) sistemleri, sanal snf ve web konferans uygulamalar
ile elektronik ktphane, renme ve bilgi nesneleri yer almaktadr.
renme Ynetim Sistemleri gelecekte renci ileri ve idare de dahil
olmak zere eitim yneticilerini kapsayabilecek midir?
renme Ynetim Sistemi (YS-LMS)

YSleri, gnmzden ksa bir sre nce, basit bir eitim kayt
sistemi iken, be-alt yl iinde gelitirilen yazlmlar ve teknoloji sayesinde, hizmet veren kurumun tm insan kaynaklar, personel ktkleri,
renci bilgileri ile entegre olabilen, kurumun genelinde eitim sunma,
kaydetme ve raporlama amacyla kullanlan kabul grm yazlmlar
haline gelmitir19. deal bir YSnin en geni anlam ile ilevleri u
ekilde sralanabilir:
1. rencinin Karlanmas: renciyi karlamakta, ierii
hakknda bilgilendirmekte, ders almas konusunda zendirmekte, ders almaya niyetli renciyi ders hakknda daha ayrntl
olarak bilgilendirmekte ve kaydn yaptrmaya ikna etmeye almaktadr.
2. Kayt: Kayt yaptrmak isteyen rencinin ders ya da kurs esasna gre kaydn yapmaktadr.
3. rencinin renme Biiminin Belirlenmesi: Kayt yapm
ileminden sonra, renci merkezli yaklamlara uygun olarak,
setii derslere gre; rencinin i tanm, kiisel ilgi alanlar,
oklu zeka, renme stili gibi renme biimi, renme hedefleri dikkate alnarak, renme biimine uygun retmen atamasn yapar.
4. renme Nesnelerinin (N) Sunulmas: renciye alaca
derslerin kendi tarzna en uygun renme nesnelerini sunar.
5. rencinin Sosyallemesinin Salanmas: rencinin sosyallemesine ve etkileimli renmesine yardmc olmak zere
renciyi profesyonel danmanlara, eitmenlere ynlendirir,
on-line forumlar, sohbetler (chat), e-zamanl sanal snf uygulamalar, beyaz tahta uygulamalar, uygulama paylam, sesli
sohbet odalar, video-konferans, tele-konferans uygulamalar
sunar, bunlarn kaydn tutar, istediinde renciye gn ve saati
ile birlikte sohbet ve dier e-zamanl uygulamalarn zmlemesini e deyile, konuma ve uygulamalarn yaz ile kaydedilmi eklini sunar.
YSleri, gnmzden ksa bir

sre nce, basit
bir eitim kayt
sistemi iken, bealt yl iinde
gelitirilen yazlmlar ve teknoloji
sayesinde, hizmet
veren kurumun
tm insan kaynaklar, personel
ktkleri, renci
bilgileri ile entegre
olabilen, kurumun
genelinde eitim
sunma, kaydetme
ve raporlama
amacyla kullanlan kabul grm
yazlmlar haline
gelmitir
386
6. rencinin Gdlenmesi: rencinin, eitmenle zel olarak

iletiimini temin eder, dersin durumuna ve rencinin yapsna
uygun olarak renciye bireysel ya da proje bazl/grup uygulamal dev/projeler verir. rencinin yapt her dev, tamamlad her proje paras iin hemen dnt verir ve renmeyi pekitirir. renci-arayz yaknlamas yannda; rencirenci, renci-retmen, renci-ynetim yaknlamasn
salar.
7. rencinin zlenmesi: renciyi sisteme girdii andan balayarak ona zel bir kullanc ad ve ifre verir, bundan sonraki
tm girilerinde renciyi tanr ve kayda alr, rencinin girdii sayfalarn ve renme nesnelerinin kaydn, bu blmlerde
kal srelerinin kaydn otomatik olarak tutar,
8. Yetkilendirme: renci, eitim yneticisi, sistem yneticisi,
retmen, asistan gibi kullancnn profiline gre yetkilendirme
yapar. Bu yetkilendirme ile kullanc profillerini yetkilendirir
ya da snrlandrr.
9. Teknoloji Deiimi: zerine kurulduu bilgi ilem ortamnn
(platformunun) gelien ve deien teknolojilere gre yenilenmesi durumunda platform deitirmeye izin verir.
10. Kiiselletirme: renciyi her eriiminde karlar, selamlar,
genel duyurular ve kiiye zel duyurular iletir, onun renme
biimine uygun ekran ablonlarn kullandrmaya balar. renciye kiisel sayfa aar, rencinin biriktirmek isteyecei
ders notu, dev, proje gibi belgeleri iin, ona zel yer ayrtr.
11. renci Merkezli Eitim: rencinin dersi almas srasnda
her dersin banda, ders hakkndaki n bilgileri, hazr olunmuluk dzeyi gibi rencinin durumunu tespit eder. Bu tespitinden yola karak, renciye dersi kendi renme hzna uygun
olarak sunar. Bilinen konular tekrar etmez, zamandan kazan
salar. Dersin sunumu esnasnda, dersin durumu ve ieriine
gre ara testler, altrmalar yaptrr, rencinin dersi anlayp
anlamadn bu testler vastasyla ve renci etkileimi ile tespit ederek, dersin yeniden baka bir ekilde anlatmndan, rencinin renme biimine uyum salayamayan retmeninin
deitirilmesine kadar uzanan geni bir yelpazede seenekler
sunar.
12. Deneme Snav: Derslerin sonunda renciye deneme snavlar
yapar.
13. Deerlendirme: Daha gvenilir uzaktan deerlendirme yntemleri tasarlanncaya kadar, rencinin kurs sonunda alaca
belgenin geerlilii konusunda sknt yaamamasn salamak
iin, dersin tamamlanmasndan sonra kurs sonu deerlendirme-
YS ile verilecek
hizmetin yetenek-
lerinin gerek snflarda, gzetim altnda yaplmasnda yarar

vardr.
14. Dnt: Dersin tm evrelerinde yapt altrma ve snavlarn
sonularn annda deerlendirerek derhal dnt salar.
15. Mezuniyet: Kursun sonunda renciyi dllendirir. Yapaca
anketlerle, gzlemlerini birletirerek, kursun dntn salar.
Bu dntten istifade ile tasarmlarn gelitirir. Bu yolla ierikleri dinamik bir yapya kavuturur.
16. Davet: Kursu izleyen renciye, alma alanlarna uygun olarak yeni kurslar nerir.
Yukarda verilen zellikler bir renme ynetim sistemi iin dnlen zelliklerdir. Bunlara eklenecek eitli teknik yetenekler ve renme yntemleri olabilir.
YS ile verilecek hizmetin yetenekleri, kalite ve kapsam; YS
hizmeti verecek kuruluun yapmay dnd hizmetin boyutlarna,
hedef kitle analizlerine, mali duruma, hizmet verilecek ortamn gereksinimlerinin analizlerine dayanlarak tespit edilebilir.
Yukarda saylan zelliklerin bazlar var olan uygulamalara baklarak eitsel adan uygun, ancak teknolojik adan imdilik olanaksz
gibi gelebilir. Ancak; biliim teknolojilerinin gelime hznn bir yl iin
30 hatta 50 yla karlk geldii gnmzde gerek ve hayal birbirine
karmaktadr.
renme erik Ynetim Sistemi

renme ierik ynetim sistemi (YS) eitim portal genelindeki
tm ieriklerin; hazrlanmas, depolanmas, montajlanmas ve YSde
ska sz edilen renciye uygun ieriin ulatrlmas ilevlerini
yerine getiren, ok kullancl, etkileimli ve a tabanl bir sistemdir20,21.
YS; e-renmenin YSden sonraki dier halkasn oluturur.
renme ieriklerinin oluturulmas iin dnyada eitli giriimler
yaplmaktadr. Bu giriimlerin standardizasyon almalar da ayn paralelde devam etmektedir. YSnin, asl bileenleri, renme nesneleri
ve bilgi nesneleridir. Bu bileenleri bir rnek zerinden aklarsak, daha
kolay anlalacaktr.
rnein; e-renme yoluyla renciye sunulacak olan renme Nesneleri
konulu bir dersimiz olduunu varsayalm. Bu dersin iki hafta srdn ve bir
ders saatinin yaklak 10 sayfadan olutuunu varsayalm. Kabaca, bir gnn
ders saati ve bir haftann ders gn olduunu yine var sayarsak; 180
sayfalk bir dersle kar karya olduumuz ortaya kar.
Byle bir dersi bir defalk tasarlayarak kullanabiliriz. Ancak kavram ya da olaylarda olas deiikliklerin derse yanstlmas srasnda
yaplan program ve tasarmda bozukluk ve kaymalar oluacak, belki de
yeniden bir tasarm srecine girmemiz gerekecektir.
almalarn
387
388
Yukardaki dersi de iine alan daha geni kapsaml bir renme

erik Ynetim Sistemi dersi tasarlayacak olsak, ders tasarmn sfrdan yapmak durumunda kalp, eski tasarmmz kullanamayacaz. Bu
ise ayn emein yeniden tekrar, bir sr emek ve zaman kaybdr. Zaman ncelikle para demektir ve gnmzde bu kayba hi tolerans gsterilmeyecektir. te bu gibi olaylardan esinlenerek, evvelce yaplan retim ieriklerinin tasarmndan itibaren nasl tekrar kullanabiliriz sorusu
gndeme gelmi ve tekrar kullanlabilen ierikler gelitirilmesi almalar balatlmtr22.
almalarn temelini ieriin paralara ayrlmas ve bu paralarn
baka grevlerde de rahatlkla tekrar kullanlmas oluturmaktadr. Sz
edilen paralama ilemi iin eitli aamal blnmeler yaplmtr.
Bunlar, zelden genele doru; renme evresi (birikimi) - renme
Bileeni - renme Nesnesi - Bilgi Nesnesi - Saf erik olarak adlandrlabilir.
renme evresi: Bir e-renme uygulamasnn eitim program
(mfredat), bir kitabn tamam, bir projenin btn gibi, en byk para
ya da ana gvdedir. renme evresi, renme bileenleri paralarna
ayrlr. Yeniden kullanlmas pek mmkn deildir.
renme Bileeni: Ana gvdenin zel olarak bir araya getirilmi
bir btnn oluturan byk paralarndan biridir.
rnein; dersin program, ders kitabnn blmlerini, nitelerini vb.
Bu parann da yeniden kullanlmas da ounlukla mmkn deildir. renme bileeni, renme nesneleri paralarna ayrlr.
renme Nesnesi: Bu nesne, birbirleriyle ilintili faaliyet, bilgi,
deerlendirme ieriklerinden oluur. Gnmzde en ok ilgi gren,
tekrar kullanlabilen paralardr. Belli oranda bir btn oluturmas
nedeniyle, nesnenin tekrar kullanlabilirlii elverilidir.
rnein; dersin blmleri, kitabn blmlerinin ksmlar, nitelerin konular
vb.
renme nesnesi, bilgi nesneleri paralarna ayrlr.
Bilgi Nesnesi: Bu nesne, bir kavram, olay, sre, ilke, ilem ya da
faaliyet hakknda bir ierik sunmak iin yeterli olabilecek bilgileri kapsar. Tekrar kullanlabilir. Ancak saylarnn ok fazla olmas nedeniyle
tercih edilmezler.
rnein; dersteki kavramlarn anlatm, kitabn sayfalar,
nite konularnn blmleri vb.
Bilgi nesnesi, bamsz saf ierik materyallerine ayrlr.
renme nesnelerinde yaplacak bir deiiklik tm ierikte otomatik
olarak deiiklie neden olur mu?
Saf erik Materyalleri: Bu materyaller, metin, ham veri, fotoraf, resim, tablo, hareketli grnt, ses, grsel dosyalar, gibi ierik ya da
medya bilgileridir. Daha alt paralara ayrlmazlar.
rnein; daha nce verilen rneimize bu tanmlar verilen blnmeyi
uygularsak, yle bir grnm ortaya kar:
1. renme evresi: Bilgi Teknolojileri Kursu (Bu kursun
birden fazla renme bileeni vardr),
2. renme Bileeni: renim erik Ynetim Sistemi (Bu bileenin birden fazla renme nesnesi vardr),
3. renme Nesnesi: renme Nesnesi Konusu (Bu nesnenin
birden fazla bilgi nesnesi vardr),
4. Bilgi Nesnesi: renme nesnesi ile ilgili paragraf, not vs.
(Bu nesnenin birden fazla saf ierii vardr),
5. Saf erik: Her bir bilgi nesnesini meydana getirmek zere
bamsz olarak bulunan metin, ses, resim, hareketli grnt, benzetim program vb. (Bundan sonra bilgi verisi
artk blnmez).
YSnin en nemli parasn oluturan renme nesnelerinin yeniden kullanlabilirliini ve deiimini salamak iin standartlatrma
almalar da yaplmaktadr. Bu almalara ayr bir balk altnda yer
verilecektir.
Bu standartlatrma almalarnn sonucunda eitli metotlar ortaya atlmtr. Bu yntemlerden Learnativitynin renme Nesnesi
Tasarlamak in erik Modeli23 ve Autodesk irketinin ok Seviyeli
erik Hiyerarisi Modeli24 aadaki izimlerde verilmitir.
389
renme bileeni*
Nesne
renme nesnesi
erik
Prensip
+
-
Metin
Resim
Film
Hareketli
resim
erik bilgileri
Bilgi Ynetimi
Learnativity Alliance, renme Nesnesi Tasarlamak in erik Modeli
Tekrar Kullanm
erik
Surec
Kavram
Bilgi nesnesi
*Ders, kurs, alma program, performans aralar, mfredat, yetenek vb.
letiim
Veri Taban
Bileenler
Gruplar
renme evresi
e-renme
Web sorular
390
Yordam
Genel
Grnm
Nesne
allan Nesne
zet
Konsept
Tekrar Kullanlabilirlik
Genel
Grnm
Sre
Yordam
Sre
Prensip
Kullanlan nesneler
(renme nesneleri,
Destek nesneleri,
Pazarlama,
Referans, vb.)
G enel
G rn m
N esne
Yorda m
G enel
G rn m
N esne
Prensi p
G enel
G rn m
Sre
Prensip
zet
Konsept
Sr e
Prensi p
zet
Konsept
Genel
Grnm
Nesne
Yorda m
Sre
Prensip
zet
Konsept
Nesne
Sr e
N esne
Yor da m
Genel
Grnm
Nesne
Yorda m
Genel
Grnm
Nesne
Yorda m
Prensip
Sre
Prensip
Sre
erik
Tamamlanm Nesne
zet
Konsept
zet
Konsept
Yorda m
zet
Konsept
zel olarak bir

Araya Getirilmi Btn
(Dersler, Kitap
Blmleri,
niteler, Bror, vb.)
Konsept
zet
Konsept
zet
Konsept
Yor da m
Prensi p
zet
Konsept
Genel
Grn m
Sr e
Genel
Grn m
zet
Yor da m
Genel
Grnm
N esne
Konsept
zet
Konsept
zet
Konsept
zet
G enel
G r n m
GYordam
enel
G r n m
Nesne
Nesne
Yordam
Prensi p
Sre
Konsept
zet
Pr ensip
Sre
Sre
Prensi p
Genel
Grnm
Nesne
Prensi p
Sre
Yor da m
Genel
Grnm
Nesne
Yorda m
Genel
Grnm
Nesne
Yor da m
zet
Konsept
Pr ensip
Sre
Konsept
Pr ensip
Sre
Prensi p
Sre
Nesne
Gene
Yorda
l m
Grn m
N esne
N esne
Nesne
Gene
Yordam
l
Grn m
N esne
N esne
Yorda m
zet
Konsept
zet
Konsept
zet
Sre
Prensip
Sre
Prensip
G enel
G rn m
Nesne
GYordam
enel
G rn m
Nesne
Yordam
zet
Konsept
zet
Konsept
Prensip
Genel
Grn m
Sre
Prensip
Sre
Konsept
Prensi p
zet
Sr e
Konsept
zet
Konsept
zet
Yorda m
Genel
Grnm
N esne
Sre
Konsept
zet
Konsept
zet
Prensi p
Prensi p
Sre
Yordam
Nesne
G enel
G rn m
GYordam
enel
G rn m
Nesne
Prensip
Sre
Prensip
Sre
Konsept
Prensi p
zet
Sre
Genel
Grn m
zet
Konsept
Prensip
Sre
Nesne
Gen
Yordam
el
Grn m
Nesne
Nesne
Yorda m
Genel
Grnm
N esne
Konsept
zet
Konsept
zet
Sre
Prensip
Prensi p
Sre
Yordam
Genel
Grnm
Nesne
Yorda m
G enel
G rn m
GYordam
enel
G rn m
Nesne
Nesne
Yordam
Tm
zet
Yor da m
Nesne
Genel
Grnm
Konsept
Pr ensip
Sre
Nesne
Gene
Yorda
l m
Grn m
N esne
N esne
Yor da m
Prensip
Sre
Prensip
Sre
zet
Konsept
zet
Konsept
zet
Konsept
zet
Konsept
Yorda m
G enel
G rn m
Prensi p
Sre
G enel
G rn m
zet
Konsept
Prensip
Sre
Prensi p
zet
Konsept
zet
Konsept
Prensip
Sre
Nesne
GYordam
enel
G rn m
Nesne
Nesne
Konsept
zet
Sre
Nesne
GYordam
enel
G rn m
Nesne
Nesne
Yorda m
Birikim
(Hikaye, Kurs,
Kitap, Film)
zel tercihlerin uygulanmas
Autodesk irketinin ok Seviyeli erik Hiyerarisi Modeli
Resim
zet
Olay
Prensip
Bilgi Nesnesi
Hareketli Konsept
Resim
Benzetim
Metin
Ses
lenmemi
Medya Bilgi
Unsurlar
Tamamen Birlemi
Modler erik Hiyerarisi
Yorda m
Nesne
Genel
Grn m
N esne
Konsept
zet
Konsept
zet
Sre
Prensip
zet
Konsept
zet
Konsept
Prensip
Sre
Prensi p
Sre
Yordam
Genel
Grnm
Nesne
Yorda m
Genel
Grn m
N esne
Prensi p
Sre
Yordam
Genel
Grnm
Yor da m
Nesne
G enel
G rn m
GYo
enel
r da m
G rn m
Nesne
Nesne
Yor da m
G enel
G rn m
GYo
enel
r da m
G rn m
Nesne
Prensi p
Sre
Prensi p
Sre
Prensi p
Sre
Prensi p
Sre

391
392
Her iki modele de bakldnda tekrar kullanlabilen bilgi ve renme nesnesi zerine kurulu olduklar grlmektedir. Modellerde drt
dzey bulunmaktadr.
Birinci dzeyde, ses, metin, resim, hareketli resim (animation),
benzetim (simulation), tek bir cmle, paragraf gibi saf veri dzeyinde
saklanan ilenmemi veri halinde bulunan eler grlmektedir.
kinci dzeyde, ilenmemi verilerin, tekrar kullanlabilir bilgi
nesneleri haline getirildikleri grlmektedir.
nc dzeyde, tek bir nesne zerine kurulu olan bilgi nesnelerinin renciye verilecek derslerin temelini oluturan renme nesnelerine dntrlmektedir. Bu dzey gnmzde en ok kullanlan dzeydir.
Drdnc dzeyde, oluturulan renme nesnelerinin bir ders,
blm, nite, bror yapmak amacyla bir araya getirilir. Bu dzeyde,
daha zel durumlara inildii iin retilen renme bileenlerinin tekrar
kullanlmas olasl da azalmtr. Bu dzeyde artk renme bileeni
olarak retilen derslerin kurslara, blmlerin kitaba, nitelerin eitim
programna dntrld ok byk ve zel dzeylere ulalr25 26.
Birinci, ikinci ve nc dzeydeki bilgiler tekrar kullanlmak
zere bir ktphanede saklanr. Aada bir renme evresinin bileenlerine ayrlm ekli, bir btn olarak verilmektedir.
393
Bir renme evresinin bileenlerine ayrlmas.
Bilgi teknolojileri ile ilgili dnyaca kabul gren standartlar var mdr?
Bilgi Teknolojilerinde Birlikte allabilirlik Standartlar
ve Klavuzlar Gelitiren Kurumlar
zellikle ABD.de olmak zere dnyann eitli blgelerinde her
irket, kurum ya da eitim biriminin rettikleri Nlerinin tekrar kullanlabilmesi maksadyla standartlama almalar yaplmaktadr. Bunlardan ok nemli olan ve dnyaca bilinen standartlama almalar
aada verilmitir27.
IMS: (Instructional Management System Global Learning
Consortium) IMS Kresel renim Konsorsiyumu (IMS Global
Learning Consortium) renim teknolojileri iin sistemler-arasalabilirlik tanmlamalar gelitiren en ileri dzeyde bir gruptur. Bir
EduCom projesi olarak 1997de kurulduundan beri e-renim alannda
nde gelen teknoloji sistem gelitiricileri, yaynclar ve nde gelen ABD
niversiteleri gibi birok kullanc kurumun itirak etmi olduu bir
yelik sistemiyle almtr. Gnmzde, bamsz, yelik-esasl kar
amac gtmeyen bir rgt olarak almaktadr. Son olarak IMS Avrupa
ubesiyle ktalararas bir kimlik kazanmtr28.
ADL: (Advanced Distrubuted Learning Initiative) leri Datk
renme A anlamna gelen ADL, byk lekli, devingen ve az maliyetli renim yazlmlar gelitirmek ve gelecekte ordu ve ulusal igcnn eitim gereksinimlerini ve eitimini salayacak bu yazlmlar iin
etkin bir pazar yaratlmasna yol amak amalaryla, Amerikan Savunma Bakanl ve Beyaz Saray Bilim ve Teknoloji Politikalar Ofisi
(OSTP) tarafndan Kasm 1997de kurulmu ve ABD Federal Hkmetince desteklenen bir giriimdir29.
ADLin amalarndan biri yeniden kullanlabilir renim ierii
tanm olan SCORMu (Sharable Content Object Reference Model)
gelitirmektir. SCORM, savunma sektr dnda renim ierii ve
materyali gelitiren ok sayda gelitirici ya da salayc tarafndan
IMS Kresel
renim Konsorsiyumu (IMS
Global Learning
Consortium)
renim teknolojileri iin sistemleraras-alabilirlik
tanmlamalar
gelitiren en ileri
dzeyde bir
gruptur.
394
renim materyallerine de uygulanmaya balanmtr. SCORMun 1.2

srm ayrca IMS Metadata and Content Packaging tanmlamalarna
dahil edilmi ve 1.3 srm yaynlanmtr.
DCMI, i modelleri
ve genel amal
sistemler arasalabilir evirimii standartlarn
gelitirilmesi
konusunda alan bir ak
forumdur.
DCMI: (Dublin Core Metadata Initiative) DCMI, i modelleri ve

genel amal sistemler aras-alabilir evirim-ii standartlarn gelitirilmesi konusunda alan bir ak forumdur. Dublin Core Metadata
Element Set (DCMES) rafine edilebilen ve tanmlamayla zenginlik
eklenebilen 15 elemandan olumaktadr. DCMES bilgi kaynaklarn
tanmlamak iin dnya genelinde kullanlan bir tanmlamadr. Uzlama
gdml alma gruplar, kresel alma gruplar, konferanslar, standartlarn balantl hale getirilmesi ve yaygnlatrlmas da DCMInn
faaliyetleri arasnda bulunmaktadr30.
IEEE LTSC: (Instituted of Electrical and Electronics
Engineerings Learning Technology Standards Committee) renim,
eitim ve retim iin bilgi teknolojilerinde alan gruplardan oluan
IEEE LTSC yaklak 20 farkl alanda teknik standartlar gelitirmektedir31. rgtn amac, eitsel kaynaklarn sistemler aras alabilirliini
ve srdrlebilirliini, kullanmn ve gelimesini kolaylatrmaktadr.
LTSC, IEEEnin Bilgisayar Toplumu Standartlar Etkinlik Kurulu
(Computer Society Standards ActivityBoard) tarafndan yetkilendirilmitir32. IEEE bilgisayar mhendislii dahil teknik alanlarda nde gelen bir otoritedir33. LTSC tarafndan gelitirilen standartlarn ou
ISO/IEC JTC1/SC36 - Information Technology for Learning,
Education, and Training organna iletilmektedir34.
Uluslararas
Standartlar rgt
140 lkenin ulusal
standart enstitlerinden oluan bir
rgt olup uluslararas rgtler,
devletler, endstriyel ve ticari
kurulular ve
tketici temsilcileriyle ortak almalar yapmaktadr.
ISO: (International Standarts Organization) Uluslararas Standartlar rgt 140 lkenin ulusal standart enstitlerinden oluan bir rgt
olup uluslararas rgtler, devletler, endstriyel ve ticari kurulular ve
tketici temsilcileriyle ortak almalar yapmaktadr35. ISO/IEC JTC1
SC36
renim, eitim ve retim alanlarnda sistemler arasalabilirlik ile kaynaklar ve aralarn yeniden kullanlabilirliini hedefleyen uluslararas standartlar gelitirmektedir36. IEC, Uluslararas
Elektroteknik Komisyonu (International Electrotechnical Commission)
olup bu alt komite de elektro teknoloji iin uluslararas standartlar ve
uyumluluk deerlendirmeleri iin alan ISO organdr37. JTC1(Joint
Technical Committee 1), Birleik Teknik Komite-1 anlamna gelen ve
bir btn olarak bilgi teknolojileri alannda standardizasyon kapsamnda
alan bir komitedir38. SC36 ise alt-komite 36 (sub committee 36) anlamna gelmektedir. ISO/IEC JTC1 SC36nn ilgi alan mevcut standartlar ve teknik raporlardr. Bu alt komite raportr gruplar ile eitim, retim ve renim teknolojilerinde farkl konular zerine odaklanan Ad
Hoc komiteler eklinde eitli alma gruplarndan olumaktadr.
ISO/IEC JTC1 SC36 dier JTC1 alt komiteleriyle ve DCMI, IEEE
LTSC ve CEN/ISSS/LTWS ile balantl olarak alan bir ISO alt
komitesidir. ISO standartlar bu tanmlama organlarnn almalar
sonunda ortaya kar, kullanlr ve test edildikten sonra standart organlarna gnderilir. Aratrma ve gelitirme, tanmlama organlar, test or-
tamlar ve standartlar retecek standartlar organlar arasnda srekli bir

geri besleme mekanizmas vardr.
ARIADNE: (Association of Remote Instructional Authoring and
Distribution Networks for Europe) Avrupa Uzaktan Eitim Yazarl
ve Datm Alar Birlii gibi Trkeye evirebileceimiz
ARIADNE temelde renim kaynaklarn paylaan Avrupa yksekretim kurumlaryla ilgili bir birliktir39. AB 3. ereve Program kapsamnda desteklenen bir projeyle hayata geirilmi olup yelik balangtaki proje ortaklarnn dna genilemitir. renim kaynaklarnn paylalmas iin mekanizmalar salamaktadr. Birliin en nemli almas, IMS metadata tanmlamas ile harmonize edilen bir renim ierii
metadata dzeninin gelitirilmesi olmutur. IMS ile birlikte IEEEye
gnderilmi ve onaylanmay beklemektedir. ARIADNE Bilgi Havuzu
Sistemi Avrupa genelinde dalm renim ve retim kaynaklar ve
belgeler ambardr. Bazen Avrupa Bilgi Havuzu olarak ("European
Knowledge Pool") adlandrlmaktadr.
AICC: (Aviation Industry CBT Committee) Havaclk Endstrisi
Bilgisayar Destekli Eitim Komitesi havaclk endstrisi iin bilgisayar
destekli eitim ve dier eitim materyalleri gelitirme, datm ve deerlendirmesi iin alan uluslararas bir birliktir40. AICCin amalar
unlardr:
Bilgisayar destekli eitimin ekonomik ve etkin ekilde uygulanmasn salamak iin gerekli rehberleri gelitirmede havayolu ileticilerine yardmc olmak.
Sistemler aras-alabilirlik salayan rehberler gelitirmek.
Bilgisayar destekli eitim ve dier teknolojiler iin ak bir tartma forumu salamak.
AICC tanmlamalarnn kapsam havaclk endstrisinden teye
gemi ve IEEE, IMS ve ADL ile almalar yaplmaya balanmtr.
AICC, donanmdan sistemler aras-alabilirlie kadar birok alanda
AGRler (AICC Guidelines and Recommendations) e deyile havaclk
rehberleri ve nerileri retmektedir.
395
(Association of
Remote
Instructional
Authoring and
Distribution
Networks for
Europe) Avrupa
Uzaktan Eitim
Yazarl ve
Datm Alar
Birlii gibi Trkeye evirebileceimiz ARIADNE
temelde renim
kaynaklarn
paylaan Avrupa
yksekretim
kurumlaryla ilgili
bir birliktir.
396
zet
1980li yllarla birlikte yaygnlaan bilgisayar teknolojilerindeki
gelimeler, zellikle internetin yaylmas, bilginin paylamn ve bilgiye
eriimi ok daha kolay ve hzl hale getirmitir. Gnmzde, her konudaki kapsaml bilgiye annda ulalabilmektedir. Okul sonras eitim
gereksinimi iin yz yze eitim olanaklarnn alma saatlerinin uymamas, zaman ve mesafe gibi eitli nedenlerle kstlanmas sonucu,
19. yzyln sonu ve zellikle 1950li yllardan sonra uzaktan eitim
kavram bir gereksinim olarak ortaya km ve gnmze kadar teknolojinin gelimesine ve eitim kuramlarnn deimesine paralel olarak
evrim geirmitir. Teknolojideki hzl gelimeler nda lkelerin eitim politikalar; renmeyi renen bireylerin yetitirilmesi, bireylerin de eitimlerini kendilerine uygun olan zaman dilimlerinde ve istedikleri yerlerde almalar, hatta bireylerin bilgi dzeyi ve renme becerilerine gre renebilmelerine olanak salanmas zerine kurulmaktadr. Bu zellikler,web tabanl eitim ve e-renmeyi daha da ne karmaktadr.
Uzaktan eitimi desteklemek iin, web zerinden verilmek zere
hazrlanm, zamandan ve mekandan bamsz olarak eriim olanaklar
sunan, eriimin bir a zerinden (nternet ya da intranet olarak) yapld eitim ekline Web Tabanl Eitim (WTE) denir.
WTEden sz edebilmek iin, ncelikle eitim yoluyla verilecek bir
ieriin olmas, bu eitimin bir a zerinden ve web sitesi yoluyla verilmesi gerekir. WTE, e zamanl (senkron) ya da farkl zamanl (asenkron) olarak dzenlenebilir. Bu durum rencilerin WTE etkinliklerine
katlmasnda esneklik salar.
Bir web tabanl eitim sitesinden beklenilen zellikler, niversiteleraras letiim ve Bilgi Teknolojilerine Dayal Uzaktan Yksekretim Ynetmelii 5. maddesi gereince Enformatik Milli Komitesi tarafndan hazrlanan uzaktan yksekretim kapsamnda alacak dersler/programlara ilikin genel ilkeler dokmannda ayrntl olarak
belirtilmitir.
Bir web sitesinin web tabanl eitim sitesi olmas iin u bileenleri salamas gerekir: Her zaman ve her yerde kesintisiz olarak ulalmay salayabilecek bir teknolojik altyap (donanm), renci merkezli
eitim verebilecek ekilde tasarlanm bir eitim yazlm, eitim verilecek derslerde, ders notlarnn hazrlanmas, rencilerin derslerle ilgili
sorularnn cevaplanmas ve rencilere derslerle ilgili rehberlik yapabilecek ekilde yetimi akademik personel, bu yazlm, donanm ve
akademik personel ve rencilerin bir arada ortak hedefte birlemesini
salayacak bir organizasyon.
Web tabanl eitimde eitim gelitirme srecini u ekilde tanmlayabiliriz: Eitim htiyacnn Analizi, Eitim htiyacnn Tanmlanmas,
Dersin Tasarm, Dersin Gelitirilmesi, Test Etme, Yaymlama, Deerlendirme.

WTE, bir senaryo ile yaplr. Bu senaryonun yaplmas daha sonra
eitim aklarnda yaplacak olan deiiklikleri kolaylatrr.
eitli tanmlardan yola karak, e-renmeye; nsanlarn renme gereksinimlerini, yksek teknolojiye dayal olarak geleneksel
eitim dnda yeni olanaklarla salayan bir sistemler btndr diyebiliriz.
renme ynetim sistemi; hizmet veren kurumun tm insan kaynaklar, personel ktkleri, renci bilgileri ile entegre olabilen, kurumun genelinde eitim sunma, kaydetme ve raporlama amacyla kullanlan kabul grm yazlmlardr. Bu yazlmlarn bir ok ilevi olmas
gerekir. Bu ilevlerin balcalarn; rencinin Karlanmas, Kayt,
rencinin renme Biiminin Belirlenmesi, renme Nesnelerinin
(N) Sunulmas, rencinin Sosyallemesinin Salanmas, rencinin
Gdlenmesi, rencinin zlenmesi, Yetkilendirme, Teknoloji Deiimi,
Kiiselletirme, renci Merkezli Eitim, Deneme Snav, Deerlendirme, Dnt, Mezuniyet, Davet olarak saymak olanakldr.
renme erik Ynetim Sistemi (YS) ise; eitim portal genelindeki tm ieriklerin; hazrlanmas, depolanmas, montajlanmas ve
YSde ska sz edilen renciye uygun ieriin ulatrlmas ilevlerini yerine getiren, ok kullancl, etkileimli ve a tabanl bir sistemdir. Sistemin esasn ieriin paralara ayrlmas ve bu paralarn baka grevlerde de rahatlkla tekrar kullanlmas oluturmaktadr. Bahsedilen paralama ilemi iin eitli hiyerarik blnmeler yaplmtr.
Bunlar, zelden genele doru; renme evresi (birikimi) - renme
Bileeni - renme Nesnesi - Bilgi Nesnesi - Saf erik olarak adlandrlabilir.
Dnyada ve zellikle ABDde, bilgi teknolojilerinde birlikte allabilirlik standartlar ve klavuzlar gelitirilmesi iin baz kurumlar
almaktadr. Bunlardan en nemlileri:
IMS (Instructional Management System Global Learning
Consortium) Kresel renim Konsorsiyumu,
ADL (Advanced Distrubuted Learning Initiative) Gelimi
Dzeyde Datlabilen renme A,
DCMI (Dublin Core Metadata Initiative) Dublin Metadata
ekirdei nisiyatifi,
IEEE LTSC (Instituted Of Electrical And Electronics
Engineerings Learning Technology Standards Committee)
Elektrik ve Elektronik Mhendisleri renme Teknolojisi Standart Komitesi,
ISO (International Standarts Organization) Uluslararas Standartlar Birlii,
397
398
ARIADNE (Association Of Remote Instructional Authoring

And Distribution Networks For Europe) Avrupa Uzaktan Eitim Yazarl Ve Datm Alar Birlii,
AICC (Aviation Industry Cbt Committee) Havaclk Endstrisi
Bilgisayar Destekli Eitim Komitesidir.
1.
Uzaktan eitimi desteklemek iin, web zerinden verilmek

zere hazrlanm, zamandan ve mekandan bamsz olarak
eriim olanaklar sunan, eriimin bir a zerinden (nternet ya
da ntranet olarak) yapld eitim ekline ne denir?
A) Uzaktan eitim
B) E-renme
C) nternette gezinme yoluyla renme
D) Web tabanl eitim
E) Yaam boyu eitim
2.
Aadakilerden hangisi e zamanl eitim olanaklarna uyan

uygulamadr?
A) Mektupla eitim
B) CD-ROM ile eitim
C) e-mail ile eitim
D) Audio/video konferans yoluyla eitim
E) Televizyonla eitim
3.
Aadakilerden hangisi zamandan ve mekandan farkl eitim

olanaklar sunan uygulamadr?
A) Senkron eitim
B) Ev devi
C) Sohbet odalar
D) Beyaz tahta uygulamas

E) Farkl zamanl eitim
4.
Web tabanl eitim sitesinden beklenilen zellikler konusunda

ayrntl resmi bilgi nerede bulunur?
A) Biliim yaynlarndan bulunur.
B) Milli Olimpiyat Komitesi web sayfasndan bulunur.
C) Enformatik Milli Komitesi tarafndan hazrlanan uzaktan
yksekretim kapsamnda alacak dersler/programlara ilikin genel ilkeler dokmanndan bulunur.
D) WWW ile balayan her sitede bulunur.
E) Byle bir snrlama yoktur.
5.
Aadakilerden hangisi bir web sitesinin web tabanl eitim

sitesi olmas iin gerekli bileenlerden deildir?
A) Her zaman ve her yerde kesintisiz olarak ulalmay salayabilecek bir teknolojik altyap (donanm)
B) renci merkezli eitim verebilecek ekilde tasarlanm bir
eitim yazlm
C) Eitim verilecek derslerde, ders notlarnn hazrlanmas, rencilerin derslerle ilgili sorularnn cevaplanmas ve rencilere derslerle ilgili rehberlik yapabilecek ekilde yetimi akademik personel
D) Eitim esnasnda rencilerin birbirleri ile srekli olarak iletiimini salayacak bir sistem
E) Bu yazlm, donanm ve akademik personel ve rencilerin bir
arada ortak hedefte birlemesini salayacak bir organizasyon
6.
Aadakilerden hangisi web tabanl eitimde eitim gelitirme

srecinin bir paras deildir?
A) Eitim ihtiyacnn analizi
B) Eitim alacak rencilerden finansmann salanmas
C) Dersin tasarm
D) Dersin gelitirilmesi
E) Test etme, yaymlama, deerlendirme
399
400
7.
Grsel okur-yazarlk rencilerin hangi zellikleri arasnda

yer alr?
A) Bilisel zellikleri
B) Kiilik zellikleri
C) Sosyal zellikleri
D) Psiko-motor zellikleri
E) Fiziksel zellikleri
8.
Aadakilerden hangisi nsan (renci)- Bilgisayar (arayz)

etkileimine etki eden faktrlerden deildir?
A) Kullancnn akl ve fizik kapasitesini belirleyen faktrler
B) Organizasyon faktrleri (Eitim, i organizasyonu vb.)
C) evre faktr (Grlt, s, aydnlatma, havalandrma vb.)
D) Salk ve gvenlik faktrleri(Stres, mide ars vb.)
E) Meteorolojik faktrler (Is, scaklk, ya vb.)
9.
Aadakilerden hangisi web tabanl eitimin snrllklarndan

deildir?
A) retmenin daha fazla abasn gerektirir.
B) Web Tabanl Eitimin dntrme gayretleri beklenilenden
daha uzun zaman alabilir.
C) retim tasarmnn ve retimin mkemmel olmas gerekir.
Aksi halde web tabanl eitimden istenilen verim alnamaz.
D) renmeyi gelitirir.
E) rencilerin ou uzaktan renmenin kiisel olmadn iddia eder.
10. Bunlar, metin, ham veri, fotoraf, resim, tablo, hareketli grnt, ses, grsel dosyalar, gibi ierik ya da medya bilgileridir.
Daha alt paralara ayrlmazlar. aklamasyla aadaki kavramlardan hangisini anlatlmaktadr?
A) renme nesnesi
B) renme bileeni
C) Bilgi nesnesi
D) renme evresi
E) Saf ierik materyalleri
Yantlar
1. D
2. D
3. E
4. C
5. D
6. B
7. A
8. E
9. D
10. E
Kaynaklar
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Trkiye Biliim Vakf (2003), E-renme Klavuzu, Ankara.

Horton,W. (2000), Designing Web Based Training: How to Teach
Anyone Anywhere Anytime. Published by John Wiley& Sons. Inc., New
York, USA.
Kaya, Z. (2002) Uzaktan Eitim. Ankara: PEGEMA Yaynclk.
Kaya, Z. (2002), a.g.e.
Yaln, H.. (2000). retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme. Ankara. Nobel Yayn Datm.
Preece, (1996)
Thuring, Hanneman & Heake, 1995 shf:57-66
Horton,W. (2000), a.g.e.
Moore and Kearsley. (1996), Distance Education: A System View.
Wardworth Publishing Company, London.
Grbz,A., Kaptan,H., Buldu, A. (2001), Yeni Bir Eitim Olgusu Olarak
Web Tabanl Eitime Ksa Bir Bak. Sakarya . Eitim Fak. Dergisi.
Say 3, 28,29,30 Kasm 2001.
altay,K. (2003) ODT E-renme Kurumsal Uygulamalar
altay Takdim Yanss, Ankara: Ortadou Teknik niversitesi.
Macromedia Medyasoft (2003)Kurumlarda E-renme Stratejileri
Gelitirmek ve Macromedia MX Bror
Macromedia Medyasoft (2003), a.g.e.
akrer, A. A., (2003). Bilgi Toplumunda E-renim ve Trkiyede
Uygulanmasnn Avantajlar. www.dumlupinar.edu.tr (30.05.2004)
Sakarya niv. (2002) E-renme, Faydalar, E-renci.
www.meslekegitimleri.com/sau/02.eogrenme.htm (30.05.2004)
Trkiye Biliim Vakf (2003). Uzaktan Eitim Klavuzu. www.tbv.org.tr
(11.10.2003)
nsan Kaynaklar Web Sitesi (2003) Yeni Ekonomi ve E-renme.
www.insankaynaklari.com/CN/ContentBody.asp?BodyID=393
(30.05.2004)
401
402
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
Wilkinson, D. (2002),Proceedings of the 2002 eTEE Conference Davos,

Switzerland, http://www.coe.gatech.edu/e-TEE/pdfs/Wilkinson.pdf
(09.05.2004)
Trkiye Biliim Vakf (2003). a.g.e.
IDC, (2001). The Learning Content Management System: A New
eLearning Market Segment Emerges, http://www.elearningsite.com/download/white/lcms-idc.pdf (16.04.2004)
Cebeci, Z. (2003) renim Ynetim erik Sistemlerine Giri IX. Trkiyede Internet Konferans bildirisi. stanbul.
http://www.adlnet.org(30.05.2004)
Macromedia Medyasoft. a.g.e.
Hodgins,H.W. (2003)The Future of Learning Objects
http://www.academiccolab.org/resources/UFE%20Future%20of%20Learni
ng%20Objects.doc(30.05.2004)
Macromedia Medyasoft. a.g.e.
Hodgins,H.W. (2003) a.g.e.
Cebeci, Z. (2003) renim Teknolojileri Tanmlamalar ve Standartlar zerinde alan Organlar. Adana.
http://www.imsproject.org(30.05.2004)
http://www.adlnet.org (30.05.2004)
http://www.dublincore.org (30.05.2004)
http://ltsc.ieee.org (30.05.2004)
http://www.computer.org/standards/ (30.05.2004)
http://www.ieee.org/ (30.05.2004)
http://jtc1sc36.org/ (30.05.2004)
http://www.iso.ch (30.05.2004)
http://jtc1sc36.org/ (30.05.2004)
http://www.iec.ch/ (30.05.2004)
http://www.jtc1.org/ (30.05.2004)
http://www.ariadne-eu.org (30.05.2004)
http://www.aicc.org (30.05.2004)
Trkiyede Uzaktan Eitim Uygulamalarnda Teknoloji ve Materyal Kullanm
403
nite onbir
11
TRKYEDEK UZAKTAN ETM
UYGULAMALARINDA TEKNOLOJ
VE MATERYAL KULLANIMI
renme Hedefleri
uzaktan eitimin anlamn aklayabilecek,
Trkiyedeki uzaktan eitimin tarihsel geliimini ana hatlaryla
aklayabilecek,
Trkiyedeki ilk uzaktan eitim uygulamalarn, anahatlaryla
tanyabilecek,
Milli Eitim Bakanl uzaktan eitim uygulamalarn tanyabilecek,
Yksek renim basamanda uzaktan eitimin nasl uygulandn aklayabilecek,
Trkiyedeki uzaktan eitim uygulamalarnda kullanlan teknoloji ve materyalleri sayabilecek,
uzaktan eitim ile retim teknolojileri arasndaki ilikileri
kavrayabilecek,
zel sektrdeki uzaktan eitim uygulamalarn ana hatlaryla
tanyabileceksiniz.
indekiler

Giri
Uzaktan Eitimin Anlam
404

Trkiyedeki lk Uzaktan Eitim Uygulamalar

Anadolu niversitesi Uzaktan Eitim Uygulamalar
Frat niversitesi Uzaktan Eitim Uygulamalar
Ortadou Teknik niversitesi Uzaktan Eitim Uygulamalar
Sakarya niversitesi Uzaktan Eitim Uygulamalar
Milli Eitim Bakanl Uzaktan Eitim Uygulamalar
FONO Akretim Kurumu Uygulamalar
zet
Giri
Tm lkelerde tm bireylerin ilgi ve yeteneklerine uygun bir eitim grmeleri salanamamaktadr. Bireylere yeterince eitim salanamamasnn nedeni, eitim uygulamalarnda karlalan sorunlar olduu
sylenebilir. Eitim sorunlarn, olanaklar lsnde zmeye ynelik
pek ok giriim olmaktadr. Eitim sorunlarnn zmne ilikin giriimler incelendiinde, bunlarn daha ok, retmen yetitirme, yeni
okullar ina etme, renim sresini uzatma, ikili retim ve gece retimi konularnda younlald ortaya kmaktadr. Bu geleneksel abalarla eitim sorunlar yeterince zlemedii gibi, tersine, var olan sorunlar da gittike artmaktadr.
Uzaktan Eitimin Anlam

Eitim sorunlarnn geleneksel zm araylaryla zmlenemedii grlnce lkelerin eitimci ve yneticileri yeni araylara ynelmektedirler. Eitim sistemlerinde yenilik yapmaya ynelik abalarn
ou, balca iki kavram ya da inantan kaynaklanmaktadr. Bunlardan
birincisi, frsat eitlii kavram ya da toplumdaki tm bireylerin, eitim
yaant ve olanaklarndan yararlanmaya hakk olduuna inanmadr.
kincisi ise, eitimin bir dizi bireysel ve toplumsal amalarn gerekletirilmesine katkda bulunabilecek balca etmenlerden biri olduuna
inanmadr. Bu kavramlarn anlam kazanabilmesi allagelmi eitim
sisteminin; gerekli temel eitim yaantlarn salama kapasitesi ile daha
bireysel nitelikte bir eitimi gerekletirmek iin zorunlu olan ve
bireyin en yksek dzeyde verim elde etmesini olanakl klan daha
sonraki seenekleri salama kapasitesi bakmndan incelenmesine
baldr.
Eitim sistemlerinin bu bakmdan incelenmesi, snfta yaplan geleneksel eitimin artk kurumsal ve evrensel anlamda rgn
eitim olanaklar salayan en iyi uygulama olma niteliini yitirdiini ortaya koymaktadr. Snfta yaplan eitimin en iyi uygulama
olmadn; eitimi yaygnlatramama, frsat ve olanak eitsizliinin
srmesi, kaynaklarn verimli kullanlamamas, istem sunu dengesizlii,
eitimin yeterince ilevsel olmay, eitimde nitelik dkl ve
eitimde standardn salanamay gibi sorunlar da gstermektedir.
Bu sorunlarn zmnde ise, ileri eitim teknolojilerinin ie koulmas gerektii sylenebilir. Gnmzde bilim ve teknolojideki gelimeler ekonomik, sosyal ve bireysel ierikli olgular eitim teknolojisinin gelimesine katk salamtr. Eitimi oluturan elerin yapsal
ve ilevsel deiimi sonucu, deiim ve yenilie uygun bir kavramsal
ereve gereksinimi, eitimde verim ve etkinlii artrma gereksinimi,
hep birlikte eitimde yeni bir disiplinin oluumunu gndeme getirmitir. Frsat eitsizliine zm getiren, isteyen herkese yaam boyu eitim salayan ve bunlarn yan sra eitimin bir dizi bireysel ve toplumsal amalarnn gerekletirilmesine katkda bulunan, eitim teknolojilerinden yararlanmaya ve daha ok kendi kendine renmeye dayal
olan bu disiplin, uzaktan eitimdir.
405
Frsat eitsizliine zm getiren, isteyen

herkese
yaam Teknolojileri ve Materyal Gelitirme
406 retim
boyu eitim
salayan ve
Uzaktan eitim; geleneksel renme- retme yntemlerinin sbunlarn yan sra
nrllklar nedeniyle snf ii etkinliklerini yrtme olanann buluneitimin bir dizi
bireysel ve
mad durumlarda, eitim etkinliklerini planlayclar ile renciler
toplumsal amaaras, iletiim ve etkileimin zel olarak hazrlanm retim niteleri
larnn gerekleve eitli ortamlar yoluyla belirli bir merkezden bir retme yntemitirilmesine katk1
dir
.
da bulunabilen,
eitim teknolojileUzaktan eitimin, yz yze yaplan eitime eit ve yannda yer arinden yararlanlan bir eitim olduu sylenebilir. alan ya/ya da tmyle aile yaanmaya ve daha
ts ile ilgili olan yetikinlere aklndan, yz yze grmelerden,
ok kendi kendine renmeye
snflardan ve genel yer ve zaman bamszlndan, kitle iletiimi ve
dayal olan bu
bireyselleme kombinasyonundan, renci bamszlyla ilgili potandisiplin, uzaktan
siyellerinden ve zgn ynteminden dolay uzaktan eitim, geleneksel
eitimdir.
yz yze eitimin bir yedei olarak kabul edilemeyecek kadar ayr bir
eitim trdr.
Uzaktan eitimin temel, hatta vazgeilmez zelliinin belirlemesini hedefleyen baz kuramsal yaklamlar vardr. Bu yaklamlar uzaktan
eitimin temel zelliine ve eitli uygulamalarna k tutmaktadr. Ne
var ki bu yaklamlar ancak uzaktan eitimle ilgili iyi temellendirilmi
gereksinimleri karlayabilmektedirler. yi bir biimde temellendirilmi
bir uzaktan eitim kuram, politik, finansal, eitsel ve sosyal kararlarn
gerektiinde dikkatlice alnmas iin bir lt oluturur.
Uzaktan eitimde renciler ve retmenler farkl yerlerdedirler.
Bu eitimde renciler; kendi hzlarnda renebilirler, rendikleri
yolu kontrol edebilirler, rendiklerinin ieriini ve arln kontrol
edebilirler, amalar ve ltleri kontrol edebilir ya da ekillendirebilirler ve rendiklerini deerlendirebilirler.
Uzaktan eitim durumundaki bir retmen; ayrntl dnmek iin
zaman bulur ve snfta ulalamayan kaynaklar kullanabilir.
Uzaktan eitim
durumundaki bir
retmen; ayrntl
dnmek iin
zaman bulur ve
snfta ulalamayan kaynaklar
kullanabilir.
Uzaktan eitim; retmen ile renci arasndaki iletiimi ve grup

almasn, uygun zamanlar ayarlamak kolay olmadndan daha zor
klar, renme srecinde istenmeyen ertelenmelere neden olur, renim
srecinin gzlemini olanaksz klar, retmen renci ilikisini engeller
ve toplu etkinlie engel olur. Bunlar, mesafeden ok akln sonulardr. Uzaktan eitim rencisi ile balantl olarak gecikme olaslklarn belirlerken eer; rencilerin gereksinimleri, mesafe biiminin
gc, karlanmayabilecek gereksinimleri, gereksinimler ve gereksinimlerin karlanan blmleri arasndaki boluklarla mcadele etmenin
olanakl yollar gz nnde tutulur ve dengelenirse uzaktan eitim
statkoyu - akl nedeniyle - geebilir.
Uzaktan eitim kavramn aklaynz.
Trkiyedeki
uzaktan eitim
uygulamasn,
1956 ylnda
Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Banka ve
Ticaret Hukuku
Aratrma Enstits balatmtr.
Trkiyedeki lk Uzaktan Eitim Uygulamalar

Trkiyedeki uzaktan eitim uygulamasn, 1956 ylnda Ankara
niversitesi Hukuk Fakltesi Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits balatmtr. Bu uygulamada, bankalarda alanlar mektupla
renim grmlerdir. Milli Eitim Bakanl bnyesinde uzaktan eitim uygulamalar ilk kez 7.11.1960 tarihinde Mektupla retim ad altnda ve deneme retimi olarak balamtr. Bu denemeden sonra 26.2.1966 tarihinde Mektupla retim ve Teknik Yaynlar Genel Mdrl
kurulmutur. Bir sre 7. Akam Sanat Okulu ve Mektupla retim Merkezince yrtlen Mektupla retimin kapsam 5.6.1974 tarih ve 98341 sayl Bakanlk
onay ile her dzeyde mektupla retim etkinliklerini ierecek biimde
geniletilerek Mektupla retim Merkezi kurulmutur. 1.7.1974 tarih ve 420-14053 sayl Bakanlk
onay ile de bu merkeze bal olarak Mesleki ve
Teknik retim Mektupla retim Okulu ad ile bir
okul almtr. Mektupla retim Okulunda mesleki-teknik kurslarn yan sra, Yllk Eitim
Enstitleri ile Kz Teknik Yksek retmen Okulu,
Erkek Teknik Yksek retmen Okulu ve Ticaret Turizm Yksek retmen Okulunun btn blmlerinin programlar uygulanmaya konulmutur. Bu programlara 1974-1975 retim ylnda yaklak 50 bin
renci kaydedilmitir. Mektupla retim Merkezi 26.9.1975 gn ve
01/3745 sayl Bakanlk Onay ile kurulan Yaygn Yksekretim Kurumuna balanmtr2.
Yaygn Yksekretim Kurumu, (YAYKUR) Lise ve dengi okullardan mezun olarak bir niversite ya da yksek okula girmek olana
bulamayan rencilere, toplumumuzun gereksinim duyduu alanlarda
eitim teknolojisinin btn gereklerini kullanarak, Hkmet Programlarnda ve Kalknma Planlarnda yer alan hedefler dorultusunda retim
olana hazrlamak amacyla 26.09.1975 gn ve 01/3475 sayl Bakanlk
Onayna dayal olarak kurulmutur.
YAYKURda, Ak retim Dairesi Bakanlna bal olarak ak retim, rgn Yksekretim Dairesi Bakanlna bal olarak da
rgn retim programlar uygulanmtr.
Akretim
programlar;
mesleki ve teknik
kurslar, mektupla
retim programlar, ara insan
gc yetitirmeye
ynelik programlar
ve dardan
bitirme programlarndan olumaktadr.
Ak retim Programlar: Bu programlar; mesleki ve teknik

kurslar, mektupla retim programlar, ara insan gc yetitirmeye
ynelik programlar ve dardan bitirme programlarndan olumaktadr.
Mesleki ve Teknik Kurslar: Bunlar; I., II., III. snf yetkili elektrikilik, besin beslenme, daktilografi, teknik resim, tv onarm ve radyo
onarm kurslardr.
407
408
Mektupla retim Programlar: Bu programlar mektupla retim

merkezinden devralnan Yllk Eitim Enstitleri, Kz Teknik Yksek retmen Okulu, Erkek Teknik Yksek retmen Okulu, Ticaret
ve Turizm Yksek retmen Okulu retim programlardr3.
Yllk Eitim Enstitleri Programlar dndaki programlara
kaytl renciler, 1975-1976 retim ylnda ilgili okullara devredilmilerdir. Yllk Eitim Enstitleri Programlarnn uygulanmasna
da 1978-1979 retim ylnda son verilmi ve bu programlar tamamlayamayan renciler, Ankara Gazi Eitim Enstitsne (Gazi Yksek
retmen Okulu) aktarlmlardr.
Ara nsan Gc Yetitirmeye Ynelik Programlar: Bunlar, teknik
bilimler, sosyal bilimler ve hayati bilimler blm retim programlardr. Bu programlara n lisans dzeyinde renim grmek zere lise ve
dengi okul kllar 1975-1976 ve 1976-1977 retim yllarnda kaydedilmilerdir. Bu renciler birinci yl renimlerini uzaktan eitim sistemiyle srdrmlerdir. Bunlardan birinci snf programlarn baaranlar, ikinci yl renimlerini rgn Yksekretim Dairesine bal
meslek yksek okullarnda srdrmlerdir.
Ara insan gc yetitirmeye ynelik programlarn uygulanmasna
1978-1979 retim ylnda son verilmi ve bu programlar tamamlayamayan renciler de meslek yksek okullarna aktarlmlardr.
Dardan Bitirme Programlar: Bunlar, ki Yllk Eitim Enstitleri, Yksek slam Enstitleri, Ticaret ve Turizm Yksek retmen
Okulu programlardr.
ki Yllk eitim Enstitleri programlarna ilkretmen okulu kllar, Ticaret ve Turizm Yksek retmen Okulu programlarna ticaret
lisesi kllar, Yksek slam Enstitleri Programlarna ise imam hatip
okulu kllar retmen yetitirmek amacyla 1975-1976 retim ylnda kaydedilmilerdir. ki Yllk Eitim Enstitleri programlarna
kaytl renciler iin yaz uygulamalar dzenlenmi; bu renciler,
daha sonraki retim yllarnda Bursa ve Kayseri Eitim Enstitlerine
devredilmilerdir. Ticaret ve Turizm Yksek retmen Okulu ile Yksek slam Enstitleri programlarna kaytl renciler ise 1975-1976
retim ylndan sonra okullarna devredilmilerdir. Tm programlarla
ilgili eitim retim hizmetlerini, 1978 ylna kadar mesleki ve teknik
kurslar ile eitim enstitleri programlar dndaki programlar 1978
ylnda kurulan Ak Yksek Okul Mdrl yrtmtr. 22 Kasm
1978 gn ve 56312 sayl Bakanlk onay gereince retmen Okullar
Genel Mdrl organizatrlnde YAYKUR, lkretim Genel
Mdrl ve zlk leri Genel Mdrlnce ortaklaa hazrlanan
Orta renimli lkokul retmenleri Yksek renime Kavuturma
Projesi dorultusunda iki yllk eitim enstits tamamlama program-
YAYKUR bnyesinde iki kmede

toplanabilecek
rgn retim
programlar
larna kaydedilen yaklak 15.000 ilkokul retmeni ile ilgili hizmetlerin yrtlmesini Ak Yksek Okul Mdrl yklenmitir.
Ak Yksek Okul 29.1.1981 gn ve 209/301 sayl Bakanlk onay ile kapatlm; 24.4.1981 gn ve 1154 sayl Bakan onayyla da Mesleki ve Teknik Mektupla retim Okulunun ad Mesleki ve Teknik
Ak retim Okulu olarak deitirilmitir4.
rgn retim Programlar: YAYKUR bnyesinde iki kmede
toplanabilecek rgn retim programlar uygulanmtr. Bunlar, yabanc diller yksekokullar ve meslek yksek okullar programlardr.
Yabanc Diller Yksek Okullar Programlar: Sanayi ve turizm kesiminde tercman ve bro eleman yetitirmeyi amalayan programlardr. Bu programlar 1975-1976 retim ylndan itibaren ngilizce, Franszca ve Almanca olmak zere dilde uygulamaya konulmutur.
Meslek Yksek Okullar Programlar: Bunlar; teknik, sosyal ve
hayati bilimler alanlarnda ara insangc yetitirmeyi amalayan programlardr. 1975-1976 ve 1976-1977 retim yllarnda bu programlara
renci kaydedilmitir. 1980-1981 retim ylna kadar yeni renci
alm durdurulmutur. 1976-1977 ve 1977-1978 retim yllarnda ise,
ikinci snf programlarna, Ak Yksek retim birinci snf programlarn tamamlayan rencilerin kaytlar yaplmtr. Ayrca, 1978-1979
retim ylnda Ak Yksekretim Programlarnn tm rencileri,
birinci ve ikinci snf renimlerini tamamlamak zere Meslek Yksekokullarna aktarlmlardr5. Ancak, ada teknolojinin eitimde kullanlmas giriimleri srdrlmtr. l981 ylnda lke apnda okuma
yazma seferberlii balatlmtr. Televizyon Okulu programlar yaynlanm, yaynlanan bu programlarn da, okuma- yazma retimine
nemli katklar olmutur. Ayn yl Trkiyede, uzaktan eitim bakmndan nemli bir gelime daha olmutur. Bu ylda, yksekretimi
yeniden dzenleyen 2547 sayl yasa yrrle girmi, bu yasayla da,
yksek retim basamanda uzaktan eitim yapma grevi niversitelere verilmitir. Bir yl sonra ise, uzaktan eitim yapma grevini Anadolu
niversitesi stlenmitir6.
Trkiyede uzaktan eitimin tarihsel geliimini aklaynz.
Anadolu niversitesi Uzaktan Eitim Uygulamalar
1981 ylnda Trk yksek retimi
2547 sayl kanunla yeniden dzenlenmesiyle birlikte, yksek retim basamanda
uzaktan eitim yapma grevi niversitelere
devredilmitir. Bir yl sonra da bu grev,
20 Temmuz 1982 tarih ve 17760 sayl
Resmi Gazetede yaynlanan Yksekretim Kurumlarnn Tekilat
409
410
hakkndaki 41 sayl kanun hkmndeki kararnameyle kurulan Anadolu

niversitesine verilmitir.
Uzaktan eitim, Anadolu niversitesine ilk kez 1982 ylnda girmi bir kavram deildir. Bu niversite, Eskiehir ktisadi ve Ticari
limler Akademisi bnyesinde Televizyonla Eitim Enstits ve letiim
Bilimleri Fakltesi deneyimleri ve 1970'li yllara dayanan akademik ve
teknolojik birikimlere sahipti. On yl aan bir sre, kitle iletiim aralarnn eitimde kullanlmasna ilikin aratrmalar yaplm, ulusal ve
uluslararas dzeyde bilimsel toplantlar dzenlenmi, yaymlar yaplm ve uygulamaya ynelik uzaktan eitim projeleri hazrlanmtr.
Ayrca, d kaynakl yardmlarla teknolojik altyap oluturularak gelitirilmi ve bu teknolojiyi iletecek teknik insangc yetitirilmitir7. Bu
birikimiyle Anadolu niversitesi, ada bir uzaktan eitim modelini
1982 ylnda Akretim Fakltesiyle uygulamaya koymutur.
Akretim Fakltesi: Akretim Fakltesi bnyesinde 19821983 retim ylnda daresi ve ktisat, 1989-1990 retim ylnda
Eitim nlisans, Bat Avrupa ve Turizm Eitim programlar balatlmtr. Kurulduu ilk ylda yalnzca daresi ve ktisat programlarnda
eitim veren Akretim Fakltesi, gnmzde nlisans, lisans tamamlama ve lisans dzeyinde 26 deiik programla eitim vermektedir.
nlisans programlar; Bankaclk ve Sigortaclk, Bilgi Ynetimi,

Bro Ynetimi, D Ticaret, Ev daresi, Halkla likiler, daresi,
Mahalli dareler Ynetimi, Muhasebe, Salk Kurumlar letmecilii,
Sat Ynetimi, Sosyal Bilimler, Turizm ve Otelcilik, lahiyat, Tarm,
Veteriner-Salk, Ebelik, Hemirelik, Salk Memurluudur. D Ticaret
ile Turizm ve Otelcilik programlar Bat Avrupada da uygulanmaktadr.
Bu programlardan daresi, Sat Ynetimi, Tarm, Veteriner-Salk,
Ebelik, Hemirelik ve Salk Memurluu programlarna gnmzde
renci alnmamaktadr. Ancak gemi yllarda bu blmlere kayt
yaptran rencilerin eitimleri srdrlmektedir.
Lisans tamamlama programlar ise, lkretim retmenlii,
Trke retmenlii, Sosyal Bilgiler retmenlii, Matematik retmenlii ve Fen Bilgisi retmenlii programlardr. Bu programlara da
gnmzde renci alnmamakta, ancak gemi yllarda bu blmlere
kayt yaptran rencilerin eitimleri srdrlmektedir.
Akretim Fakltesinin uygulad lisans program iki tanedir.
Bunlar; ngilizce retmenlii ve Okulncesi retmenliidir.
Akretim Fakltesinin yansra Anadolu niversitesi bnyesinAkretim
Fakltesinin
yansra Anadolu
niversitesi
bnyesindeki
ktisat ve letme
Fakltelerinde de
uzaktan eitim
uygulanmaktadr.
deki ktisat ve letme Fakltelerinde de uzaktan eitim uygulanmaktadr. Bu iki fakltedeki uzaktan eitim uygulamalarna, 18 Austos 1993
tarihli Resmi Gazetede yaynlanan 496 sayl Kanun Hkmndeki Kararname ile balanmtr.
ktisat Fakltesi: Bu faklte ktisat, Maliye, Kamu Ynetimi, alma Ekonomisi ve Endstriyel likileri adl drt blmden olumaktadr. ktisat Blmnde renciye kendi evresinden balayarak Trkiyede ve Dnyada oluan iktisadi olaylar daha iyi kavratmak, deerlendirtmek ve bu olaylarn neden ve sonularn analiz etmesini salayacak bilgiler vermek amalanmaktadr. Maliye Blmnde, genel
ekonomi iinde nemli bir blm oluturan kamu ekonomisinde oluan mali olaylar, bunlarn etki ve sonularn yorumlayabilecek bilgiler
verilmektedir. Kamu Ynetimi Blmnde, kamuda yer alan kurulularn daha etkin ve verimli bir biimde altrlmasn salayacak yol ve
yntemleri gstermek amalanmaktadr. alma Ekonomisi ve Endstriyel likiler Blmnde ise, alma brann salayacak yol ve yntemler gsterilerek igren ile iletme arasndaki sorunlara bilimsel
temeller nda zmler retebilecek renciler yetitirmek amalanmaktadr8.
letme Fakltesi: letme Fakltesi, letme, MuhasebeFinansman, Pazarlama, Ynetim ve Organizasyon blmlerinden oluurken 2000-2001 retim ylndan itibaren tek blm olarak, renciye
gnmz iletmelerinde ada ynetim, organizasyon, retim, pazarlama, finans ve personel gibi temel konularda salkl kararlar alnmasn salayacak kavram, yntem ve teknikler verilmesini amalayan iletme blm olarak yeniden dzenlenmitir9.
Programlarn Sunumu ve retme-renme Sreleri:

Akretim ktisat ve letme Fakltelerinde retim programlarnn
sunumu Anadolu niversitesinin ilgili bilim dallarnda alan retim
elemanlarnn sorumluluunda gerekletirilmektedir. Gnmzde
programlarn sunumunda balca drt kaynaktan yararlanlmaktadr.
Bunlar; basl materyaller, televizyon ve radyo programlar, akademik
danmanlk ve uygulama hizmetleri ile 1994 ylnda uygulamaya konulan bilgisayar destekli eitimdir.
411
412
Basl materyaller ; Akretim, ktisat ve letme Fakltelerinde renim gren rencilerin temel renme kaynaklardr.
Bu kaynaklar, Anadolu niversitesinin ilgili bilim alanlarnda
alan retim elemanlarnn sorumluluunda hazrlanmaktadr.
Sorumlu retim elemanlar her bir programda yer alan derslere
ait basl materyallerin editrln de yapmaktadr. lk yllarda
balatlan programlardaki derslere ait basl materyaller srekli
olarak gelitirilmektedir.
Radyo ve televizyon programlar ; Akretim Fakltesinin ilk
yllarnda baz dersler iin hazrlanm ve haftada iki kez yaynlanmtr.
Herbiri 20-25 dakikalk olan bu programlarn byk bir ksm gelitirilmi, gnmzde de her hafta Tv 2 ve Tv 4 televizyon kanallarndan
ve Radyo 1 istasyonundan yaynlanmaktadr. lk yllarda yalnzca ngilizce dersi iin hazrlanm olan radyo programlar, gnmzde Almanca ve Franszca dersleri iin de hazrlanmtr. Bylece hazrlanan radyo
program says 150'ye ulamtr. Televizyon programlarnn says,
Akretim, ktisat ve letme Fakltelerindeki retim ve ders programlarnn saysnn artmasna paralel olarak srekli artmaktadr.
Akademik danmanlk ve uygulama hizmetleri ; 1983 ylnda verilmeye balanmtr. lk ylda Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi, Davran Bilimlerine Giri, Genel Muhasebe, Genel Matematik, ktisada Giri, daresinin Temel Kavramlar ve Temel Hukuk olmak zere toplam yedi dersten 16 il merkezinde akademik danmanlk ve uygulama
hizmetleri verilmitir. Gnmzde ise akademik danmanlk ve uygulama hizmetleri 17 dersten 55 il merkezinde verilmektedir. Akademik
danmanlk ve uygulama hizmetleri verilen dersler; Genel Muhasebe,
Genel Matematik, ktisada Giri, Almanca, Franszca, ngilizce, Muhasebe Uygulamalar, statistik, ktisadi Analiz, Mali Muhasebe, Trk
Vergi Mevzuat, Para ve Banka, Uluslararas ktisat, Yatrm ve Proje
Deerlemesi, Muhasebe Denetimi ve Mali Analiz ile Bilgisayar ve
Basic Programlamadr.
Bilgisayar destekli eitim uygulamas; 1993-1994 retim ylnda
balatlmtr. Gnmzde Adana, Adyaman, Ankara, Bursa, Denizli,
Elaz, Eskiehir, el, stanbul, zmir, Kastamonu, Krklareli, Kahramanmara, Sakarya ve anlurfa illerinde bilgisayar destekli eitim(BDE)
laboratuar
bulunmaktadr.
BDE
laboratuvarlarnda ana bilgisayara bal 20 ile 30 arasnda
renci bilgisayar bulunmaktadr10.
Akretim Fakltesi bnyesinde bulunan BDE Birimi ilk ylda, Akretim Fakltesi rencilerinin yansra
ktisat ve letme Faklteleri rencilerinin birinci ve ikinci
snf dersleri iin adet bilgisayar destekli eitim program
hazrlamtr. zleyen yllarda bilgisayar destekli eitim programlarnn
says artrlmtr11. Gnmzde, statistik, Genel Muhasebe, Genel
Sanal dersler;
rgn derslere
internet destei
vermek amacyla
2000-2001 retim ylndan
itibaren uygulamaya konulmutur.
Matematik, Yabanc Dil (ngilizce), ktisada Giri, Maliyet Muhasebesi,

letme Finansman, Finansal Ynetim, Finansal Kurumlar, Trkiye
Ekonomisi, Mali Raporlar Analizi, alma Ekonomisi, Sermaye Piyasalar ve Finansal Kurumlar, Uluslar aras ktisat ile Yatrm ve Proje
Deerlemesi dersleri iin bilgisayar destekli eitim programlar hazrlanm ve rencilerin kullanmna sunulmutur. BDE laboratuarlarnda
bulunan ders yazlmlar, renciler iin konuyu tekrar etmekten bkmayan, yorulmayan, gerektiinde sesi ile dersi anlatan, uyar iletileri sayesinde, renci ile birebir eitim yapan zel bir retmen grevi stlenmektedir. renciler, mesai saatleri ve snav tarihlerine yakn dnemlerde Cumartesi ve Pazar gnleri de bu merkezlerde ders yazlmlarn
izleyerek alma frsat bulabilmektedirler12. renciler; altrmalar,
konularn tekrar, rnek problemler ve deneme testleri olmak zere
genelde her birinde drt blm bulunan bu programlardan 15 il merkezinde bulunan Bilgisayar Destekli Eitim Lboratuarlarnda yararlanmaktadrlar.
Sanal dersler; rgn derslere internet destei vermek amacyla
2000-2001 retim ylndan itibaren uygulamaya konulmutur.
retim elemanlar hazrladklar dersleri BDE Biriminin katklaryla internet ortamnda yaynlamaktadrlar13.
Sanal dersi bulunan bir rgn derse kayt yaptran renciler retim elemannn verdii parola yardmyla derse
internet zerinden herhangi bir anda giri yapabilmektedir.
Sanal derslerde rgn ders ierii, zengin eitim, iletiim ve
eriim aralaryla desteklenmektedir14.
nternet yoluyla eitim uygulamas da 2002-2003 retim ylnda balatlmtr. Bu uygulamayla, Akretim
Fakltesi bnyesinde Bilgi Ynetimi nlisans Program
sunulmaktadr. nternet teknolojilerinin youn olarak kullanld Bilgi Ynetimi nlisans Program'nda, rencilere
uzaktan eitim yntemleriyle, bilgiyi dzenleme, bilgiye
eriim ve bilgiyi iletme, ksaca bilgiyi verimli bir ara durumuna getirme becerisi kazandrma amalanmaktadr. Bilgi
Ynetimi nlisans Program, bilgi iisi olarak nitelendirilen, bilgisayarla ileri dzeyde tank orta dzeyde igc yetitirmeye
ynelik bir programdr. Bilgi iilerinin ortak zellii, yaptklar i ne
olursa olsun, gnlk etkinliklerinin nemli blm bilgiyi oluturmak,
bilgiye erimek, bilgi zerinde ilemler gerekletirerek bilgiyi dntrmek, bilgiyi iletmek ve bilgiyi saklamak gibi temel ilemlerden olumaktadr15.
Programdaki mesleki, kuramsal ve uygulamal dersler internet ortamnda ilenmektedir. Her nitede zgn konu anlatm bulunmaktadr.
Konu anlatmnda renciyi ynlendirecek ve rendiklerini pekitire-
413
414
cek elere yer verilmektedir. Uygulamal derslerde, alma biiminde

verilen canl anlatmlar rencilerin konuyu daha iyi anlamalarna yardmc olmaktadr.
Uygulamalar sanal bir irket olan Anadolu Yaynclk A.. zerinde kurgulanmtr. rencilere, her nitede bu irketin bir alan biiminde bir rol verilerek, rencilerin i dnyasndaki gerek sorunlarn
zm konusunda deneyim kazanmalar salanmaktadr.
nitelerde rencilerin kendilerini deerlendirmeye ynelik ve snavlara hazrlayc testler bulunmaktadr. Uygulamal derslerde rencilere eitli devler verilmektedir. renciler devleri teslim tarihine
kadar tamamlayarak e-mektup kanalyla teslim adresine gndermektedirler.
Akademik danmanlk hizmeti internet zerinden iletiim aralar
yardmyla salanmaktadr. Akademik danmanlk hizmeti, gnn
belirli saatlerinde sohbet ortamnda, dier saatlerde ise e-mektup ve
forum ortamnda yerine getirilmektedir16.
E-renme almalar da rencilerin, internet zerinden istedikleri zamanda ve istedikleri yerde ders almalarn salamaktadr. cretsiz olarak 7 gn 24 saat yararlanlabilen e- renme etkinliklerinin
kapsamnda; e- kitap, e- televizyon, e- altrma ve e snav uygulamalar yer almaktadr.
Anadolu niversitesi uzaktan eitim uygulamalarnda derslerin sunumu hangi yollarla yaplmaktadr?
Frat niversitesi Uzaktan Eitim Uygulamalar

Frat niversitesinde uzaktan eitim uygulamasnn 1990 ylnda
balatldn syleyebiliriz. 1988 ylnda internet balants olan, Trkiyedeki sekiz niversiteden biri konumunda olan bu niversite de ilk
uzaktan eitim uygulamas elektronik posta yoluyla balamtr.
Elekronik posta uygulamasyla yksek lisans rencilerinin tezleri baaryla tamamlatlmtr17. Gnmzde uzaktan eitim uygulamalar Frat
Televizyonu ve internet yoluyla gerekletirilmektedir.
Frat Televizyonuyla Uzaktan Eitim: 1991 ylnda ilk olarak

zel bir televizyon irketinin yayna balamas ile birlikte, Frat niversitesi televizyon verici sistemlerini kurmutur18-19. niversite 1991
ylnda kurduu televizyon verici sistemleriyle, televizyondan bilgisayar
kurslar dzenleyerek ve isteyenlere kiralk bilgisayar vererek evlerinde
almalarn salamtr. Bilgisayar kurlar sonucunda snavlara katlp
baarl olanlara, niversite tarafndan sertifika verilmitir.
1995 yl Haziran ay ierisinde YK/Dnya Bankas Endstriyel
Eitim Projesi Kapsamnda niversitede dzenlenen "Bilgisayar Sistemleri Teknolojisi kurslarnda gndz anlatlan dersler videoya ekilmi ve ayn zamanda yaynlanarak katlmclarn ders konularn
tekrarlamalar ve daha iyi yetimeleri salanmtr. Bu programa Trkiye'nin deiik niversitelerine bal Meslek Yksek Okullarndan 32
eleman katlmtr. Yine Milli Eitim Bakanl retmenlerine 1995
yl Temmuz-Austos aylarnda dzenlenen hizmet ii eitim programlarna toplam 132 eitimci katlm ve ayn yntemle bu katlmclarn
hem yz yze hem de yaygn eitimden yararlanmalar salanmtr20.
Bylece Frat niversitesi'nde sertifikaya ynelik uzaktan eitim programlar da 1995 ylnda balatlmtr. Frat niversitesi'nin uzaktan
eitim uygulamalar, Anadolu niversitesinin uzaktan eitim uygulamalaryla karlatrldnda u farkllklar grlr21.
Yz yze eitim srasnda ekilen videolar zerinde hibir edit
ilemi yaplmayarak ders ortam olduu gibi televizyondan yaynlanmtr.
Bilgisayar alannda yaplan bu kaytlar izleyerek ve program
sonunda yaplan snava girerek baarl olanlara niversitenin
sertifikas verilmitir.
Baz izleyiciler, ok dk cret ile niversiteden bilgisayar kiralayarak ve televizyon programlarn izleyerek kendilerini bilgisayar alannda gelitirmitir.
415
416
Videosu olanlar, niversiteden kasetleri alarak kendi kendine

bilgisayar almalarn balatmlardr.
nternet Aracl ile Uzaktan Eitim almalar : Frat niversitesi Aratrma Fonu'na 1995 yl sonlarnda sunulan Frat niversitesi'nin nternete Balanmas ve niversitenin Web Sayfasnn Oluturulmas isimli 183 numaral proje erevesinde niversite bnyesinde
internet almalar balatlmtr. Dial-up ve TRPAK X25 hatt zerinden balant kurabilmek amacyla proje gereince ilgili kurumlara
bavuru yaplm ve ilk aamada Dial-up balant 1995 Aralk aynda
gerekletirilmitir.
TRPAK X25 hatt zerinden bir laboratuarn internete balanma
ilemi, Router denilen cihazn alnma ileminin gereklememesi yznden yaplamamtr. TRPAK X25 hat balants mevcut olup
Router alm gerekletii anda, Novell altnda alan ve 30 bilgisayarn bulunduu laboratuar devreye alnacaktr22. Bu aratrma projesinin
dier nemli bir blm ise, niversitenin web sayfasnn hazrlanmasdr. niversitenin bnyesinde yer alan tm birimler bu proje kapsamnda Netscape altnda alacak ekilde Html dili ile programlar yazlmtr. niversite ile ilgili bu bilgiler, internet altnda kullanclarn hizmetine sunulacaktr23.
Frat niversitesi'nde Uzaktan Eitim iin Hedefler: Frat niversitesi, uzaktan eitim iin gerekli olabilecek tm donanm alt yapsn hazrlamtr. Elektronik posta, internet, Frat Televizyonu ile Trkiye'de Anadolu niversitesi dnda tek niversite konumundadr. Anadolu niversitesi televizyon yaynlarn TRT ile yaplan protokol erevesinde yrtmektedir. Ancak Frat niversitesi kendi olanaklaryla
kurduu zel Frat Tv'ye sahip olup, yaynlarn 1992 ylndan beri
kesintisiz srdren tek niversitedir24.
Frat Televizyonu kurumlamak yolunda ok nemli aamalar
kaydetmitir. YK/Dnya Bankas II. Endstriyel eitim projesi kapsamnda niversiteye gelen ara-gereler, yerel dzeyde televizyon
yaynlar srdren hibir irkette bulunmamaktadr. niversite yerlekesi snrlar ierisinde bir tepe zerine renciler ile birlikte kule inaat
gerekletirilmitir. Yine niversite bnyesinde yapm gerekletirilen
modern bir stdyo, 1996 yl bandan beri hizmet vermektedir25.
Gnmzde bilgisayar alannda sertifikaya ynelik televizyon
programlaryla srdrlen uzaktan eitim yaynlarnn internet, tele
konferans ve masa st video tele konferans sistemi kullanlarak daha
yaygn hale getirilmesi ve verecei hizmetlerle bilgisel hizmet kazanmas hedeflenmektedir. FONAF 183 nolu proje sayesinde kurulmas
gerekletirilen internet balantsnn Elaz ve blgesel bazda yaygnlatrlmas durumunda, sertifikaya ynelik uzaktan eitim programlarnda tele konferans sistemi kadar olmazsa da renci-retim eleman
arasnda iliki kurabilecektir. nternet adresleri sayesinde retim elemanlarna ynlendirilecek sorular, e zamansz olarak yantlandrlabilecektir26.
Frat niversitesinde uzaktan eitim nasl uygulanmaktadr?
Ortadou Teknik niversitesi Uzaktan Eitim Uygulamalar
Ordadou Teknik niversitesi bnyesinde
1996 yl Haziran aynda bilgi teknolojileri alannda
disiplinler aras lisans st programlar yrtmek ve
aratrmalar yapmak zere Enformatik Enstits
kurulmutur. Bu enstit 1997 yl gz dneminde
balatt bilgi sistemleri ve bilisel bilimler yksek
lisans programlarnn yansra 1997 yl Mays
ayndan bu yana internet ile eitim konusunda almalarn srdrmektedir27. Ortadou Teknik niversitesinde
(ODT) uzaktan eitim, internet yoluyla gerekletirilmektedir. nternete Dayal Asenkron Eitim (DE-A) olarak adlandrlan internet yoluyla eitim uygulamasnda
Bilgi Teknolojisi Sertifika Programna (BTSP)
ynelik dersler, Enformatik Online - Yksek Lisans Program , Dil Program ve dier niversitelere ynelik dersler verilmektedir.
Bilgi Teknolojisi Sertifika Program: DE-A uygulamasnn ilkini 4 Mays 1998 ylnda bilgisayar mhendislii ksmnda balatm
olan ODTde, bu uygulama erevesinde BTSP uygulanmaktadr.
DE-Ada BTSP kapsamndaki dersler dnda, Toplam Kalite Ynetimi, SO 9000 nda Toplam Kalite, ISO 9000 nda Hizmette Kalite ve Allmam malat Ynetimi kurslar bulunmaktadr.
BTSPnin amac, bilgi teknolojileri ya da bilgisayar mhendislii

eitimi almamakla birlikte, bu konuya ilgi duyan, kendisini bu konuda
gelitirmek, kariyerinde ykselmek ve eleman ann ok byk olduu bilgi teknolojileri alannda almak isteyen kiilerin, bu alanda alabilmelerine olanak salamak eklinde zetlenebilir28.
BTSPye katlmak isteyenler iin konmu belirli ltler vardr.
ncelikli olarak katlmak isteyen kiilerin okuduunu anlayacak dzeyde ngilizce bilmeleri gerekmektedir. nk dersleri Trke olmasna
karn, kaynak kitaplar, referanslar ve internetten verilen linkler ngilizcedir. En azndan iki yllk bir yksek okuldan baarl bir ekilde me-
417
418
zun olmak ya da niversite rencisi olmak da aranan artlar arasnda

yer almaktadr.
Ayrca dnem sonlarnda haftada bir kez olmak zere en az 2, en
fazla 4 gnlne (Cuma, Cumartesi, Pazar, Pazartesi) yz yze dersler
almak, dnem sonu snavlar ve telafi snavlar iin Ankara/ODTde
olmak ve katlmclarn dev ve dersler iin en az Pentium 120 ilemcili/32 MB RAM/2 MB ekran kart/multimedya zellikleri olan bir bilgisayar kullanma olanana sahip olmas da zorunludur. Ayrca, haftada
en az 10 saat internet eriim olana gerekmektedir.
BTSP, drt dnemden oluan ve yaklak olarak dokuz ay sren
bir sertifika programdr. Programda, her dnemde iki ders olmak zere
toplam sekiz ders verilmektedir. Dersler, Bilgisayar Mhendisliinin
temel derslerinden seilmi ve ODT Bilgisayar Mhendislii Blm
retim yeleri tarafndan Trke olarak hazrlanmtr. Programdaki
derslerin ODT Bilgisayar Mhendislii Blmndeki rencilere
verilen derslerden tek farklar Trke olmalardr. Her yeni dnem programnn kurs notlar gelien teknolojiyle uyumlu biimde gelitirilerek
yenilenmektedir.
Dnem sonunda katlmclar, yz yze dersler ve snavlar iin
ODTye davet edilmektedir. Yaplan snavlar sonucunda, 8 dersten de
baarl olan katlmclar, Bilgi Teknolojileri Sertifikas almaya hak
kazanyorlar. BTSP, gerek derslerin ierii, gerekse verili biimi bakmndan, akademik yn olduka ar basan bir
program olma zelliine sahiptir. Bu nedenle,
uygulanan eitim e zamansz da olsa katlmclarn bir alma disiplinine sahip olmalarnn, haftada en az on saatlik bir almay gze almalarnn gerektii sylenebilir29.
Enformatik Online - Yksek Lisans Program: Internet zerinden Biliim Yksek Lisans Program (Informatics Online -ION), ODT
Enformatik Enstits tarafndan verilen ve Internet zerinden srdrlen bir yksek lisans programdr. ION programnn amac, hzla gelien
bir alan olan bilgi teknolojileri ve sistemleri konularnda uzmanlamay
salamaktr. Program sektrde almakta olanlarn derslere katlmak
iin ODT kampsne gelmesine gerek kalmadan, eitimlerini kendilerine uygun zamanlarda ve mekanlarda srdrmelerini salamay hedeflemektedir.ION program ilk rencilerini 2000-2001 yl bahar dneminde almtr.
Program temel olarak ezamansz eitim yntemlerini kullanmaktadr. renciler ve retim elemanlar arasndaki iletiim ve ibirlii eposta, forum, tartma listesi gibi ezamansz eitim aralar kullanlarak, salanmaktadr. Etkileimli animasyonlar, benzetimler ve altrma-
Dil program;
Trkiyenin her
yerinden yabanc
dil eitimi konusunda gelen
talepleri zaman ve
mekan bamlln gidererek
karlamak amacyla oluturulmutur.
larla zenginletirilmi web tabanl eitim materyali temel ders ieriini

oluturmaktadr30.
Dil Program: Bu program, Trkiyenin her yerinden yabanc dil
eitimi konusunda gelen talepleri zaman ve mekan bamlln gidererek karlamak amacyla oluturulmutur. Dil program, gerek kamu,
gerekse zel sektr alanlarnn, kendilerini yabanc dil konusunda
gelitirmelerini zendirmek amacyla uygulanan Kamu Personeli Dil
Snav gibi, ulusal ve TOEFL gibi uluslararas snavlara hazrlk destei
salamak zere hazrlanmtr.
ODT / Yabanc Diller Yksek Okulu / Temel ngilizce Blm Teknopark A. ve Gantek Teknoloji bnyesinde faaliyet gsteren Tema
Biliim Eitimi A. ortakl ile gelitirilen dil programnda dersler,
okuma ve eviri blmlerindeki kimi aklamalarn dnda ngilizce
olarak tamamen internet zerinden sanal snf ortamnda yrtlmektedir. Sanal ortamda, her renci kendi sanal snfnda, snf arkadalaryla
birlikte, snf retmeni eliinde eitim grebilmekte programa zg
duyuru tahtas, sohbet odalar ve e - posta gibi sanal aralarla iletiim
kurabilmektedir31.
Dier
niversitelere
Verilen
Dersler:
ODTden
"niversiteleraras letiim ve Bilgi Teknolojilerine Dayal Yksekretim Ynetmelii erevesinde 2001 yl bahar dneminde balamak
zere dier niversitelere webe dayal, e zamansz sunumlu dersler
verilmektedir. Bu dersler, lisans ve lisansst dzeyde ve Trke ya da
ngilizce olmak zere iki dilde verilebilmektedir. 2001 Yl Bahar Dneminde alan dersler ve bu derslerle ilgili bilgiler ana hatlaryla aada gsterilmitir.
419
420
ODTde 2001 Bahar Dnemi Alan Dersler32

DERS
KODU
ODT_U204
DERS ADI
letim
Sistemleri
DL
Trke
STEMC UNVERSTE
Kocaeli niversitesi
Fak. Bilg. Mh.
Image
Kocaeli niversitesi
MET_U903 Processing ngilizce
Fak. Bilg. Mh.
Algorithms
MET_U201
Mh.
Mh.
Seluk niversitesi
Mim. Fak. Bilg. Mh.
Mh.
Artificial
Seluk niversitesi
ngilizce
Mim. Fak. Bilg. Mh.
Intelligence
Mh.
Veri letiiODT_U206 mi ve Bilgi Trke

Alar
RENC
SAYISI
25-20
30
30
30
anakkale O.M. niv Meslek. Yksek Okulu. Bil. Programcl
30
anakkale O.M.Eitim Fak.

Bilgisayar ve retim Teknolojileri Eitimi Blm
28
anakkale O.M. Eitim Fak.

Bilgisayar ve retim Teknolojileri Eitimi Blm (kinci r.)
30
Kocaeli niversitesi
Fak. Bilg. Mh.
Mh.
20-25
ODTde, niversitelerin istekleri dorultusunda Tablo 1deki

derslerin dnda baka dersler de internet yoluyla verilebilmektedir.
Derslerin verilmesinde ODT Akademik Takvimi temel alnmaktadr. nternet yoluyla ders alma konusunda ODT ile anlaan niversiteler rencilerini kendi niversitelerinin kar gelen derslerine kaydedebilmektedir. Kesin renci listesi, rencilerin e-mail adresleriyle
birlikte, ODT Enformatik Enstits'ne dnemin ilk haftas iinde
gnderilmektedir. Bu ilemin ardndan derslerin izlenebilmesi iin
ODT, tm rencilere bir kullanc ad ve ifresi gndermektedir.
renciler kullanc adyla ve ifreyle derslerine balamaktadrlar.
Dnem sonlarnda ODT, renciler iin retim yesi tarafndan
ODT ynetmeliklerinde belirtilen notlandrma sistemine gre takdir
edilen not listesini ilgili niversiteye gndermektedir. renciler aldk-
lar derslerdeki tm etkinliklere katlmakla ykmldrler. Derslerle

ilgili sorunlar retim elemanlarna iletilmelidir.
Ortadou Teknik niversitesi ile Frat niversitesi uzaktan eitim
uygulamalarnn benzer ve farkl ynlerini belirleyiniz.
Sakarya niversitesi Uzaktan Eitim Uygulamalar
Sakarya niversitesi yeni teknolojilerin nda eitimde nitelii
artrma ve daha byk kitlelere daha hzl ve nitelikli eitim vermenin
aray ierisindedir. Yllardr srdrlen daha nitelikli ve verimli eitim
verme araylarnn bir sonucu olarak niversitede uzaktan eitim yaklam benimsenmitir.
Sakarya niversitesi uzaktan eitim almalarn internet yoluyla

e zamansz olarak srdrmektedir. nternet yoluyla e zamansz olarak,
niversitenin kendi rencilerine drt ders, sunucu niversite konumuyla ile iki ders, uzaktan eitim nlisans programlar iin 13 ders verilmektedir.
Uzaktan Eitim le lgili Balca almalar: niversitenin tm
fakltelerinde uzaktan eitimin nasl daha etkin kullanabileceine ilikin gerekli alma ve aratrmalar srdrlmektedir. niversite Eniversite organizasyonunu gerekletirmeyi hedeflemektedir33.
Uzaktan eitimde baarnn temelinde seilen uzaktan retim
platformu, iyi bir organizasyon, gl bir kadro ve eitimsel yeterlilie
sahip ders ieriklerinin hazrlanmas yatmaktadr. nternet yoluyla uzaktan eitim uygulamalarnda gelimelere ak ve yeterince esnek bir
program kullanlmaktadr. Programn en nemli zellikleri rencirenci arasnda renci-retmen arasnda iyi bir etkileim salamas,
web tabanl olmas ve rencilerin gelimesini izlemek amal 17 farkl
rapor alnabilmesidir.
niversite internet yoluyla eitimde, hem renci says hem de
ders ierikleri konusunda byk ilerlemeler kaydetmektedir. 2000-2001
eitim-retim yl bahar dneminde 1200 lisans rencisine internet
yoluyla eitim vermitir. Bu dnemde farkl ders niversitenin 10
deiik blmndeki renciler tarafndan alnmtr. renciler tarafndan alnan bu dersler; 1-Mhendislik Blmleri iin Temel Bilgisayar Bilimleri 2-ktisadi dari Bilimler Fakltesi Blmleri iin Temel
Bilgisayar Bilimleri ve 3- Fen Edebiyat Fakltesi Kimya Blm iin
421
422
Enstrmantal Analiz dersleridir34. Ayn retim ylnn gz dneminde

dersin pilot uygulamasn gerekletirmitir. Bu dersler Temel Bilgi
Teknolojisi Kullanm, Bilgisayar Destekli Teknik Resim ve Dijital
Elemanlardr35.
2001-2002 retim yl gz dnemine kendi rencilerinden1960
renciye uzaktan eitim vererek, 2 Sunucu niversite dersine sahip
olarak ve Bilgi Ynetimi ve Bilgisayar Programcl nlisans programlarn aarak girmitir36.
Bilgi Ynetimi nlisans Program: Sakarya niversitesi Sakarya
Meslek Yksek Okulu bnyesinde yer alan Bilgi Ynetimi nlisans
Program biliim sektrnde ara eleman eksiini kapatmak ve nternet'ten retimi yaygnlatrmak amacyla oluturulmutur. Buradan mezun
olacaklar Bilgi Ynetimi Meslek Eleman unvann alacaklardr37.
Bilgisayar Programcl nlisans Program: Bilgisayar Programcl nlisans Programndan mezun olanlar ise bilgisayar teknikeri
unvan alacaklardr. Mezun olan bu rencilerin biliim sektrnde
hizmet veren kamu ve zel sektr kurulularnda ara eleman olarak
alabilecekleri ngrlmektedir. Mezun olacak her renci, drt dnemde toplam 21 dersi ve 20'er gnlk iki staj bitirmek zorundadr38.
Uzaktan Eitim Uygulamalarnda retme- renme Sreleri: renciler derslerini platform zerinden, web ortamnda ilemektedir. Uzaktan eitimdeki renci-renci ve renci-retmen arasndaki etkileim sorunu, forum sayfas ve beyaz tahta uygulamas ile giderilmektedir. Beyaz tahta uygulamasnda canl ders ileme, sohbet ve
beyaz tahta uygulamalar yer almaktadr. Internet bant genilii izin
verdii lde grntl ders ilenebilmektedir. Snav modl ile renciler snavlarn web ortamnda platform zerinden yapabilmektedir.
Platform bilinen tm snav eitlerini yapabilmekte ve deerlendirebilmektedir. rencilerin ve snfn geliimini izleme amal 17 farkl
rapor alnabilmekte ve bunlarda zelletirmeye gidilebilmektedir39.
Sakarya niversitesinin uzaktan eitim uygulamalarnda renciler teknolojik olanaklar kullanlarak yetitirilmektedir. niversitenin
uzaktan eitim uygulamalaryla ilgili retme-renme srelerinde
balca u ilemler yaplmaktadr.
35'er kiilik sanal snflar vardr. Her snftaki bir derste profesr, doent ya da yardmc doent olmak zere bir retim
yesi ile retim grevlisi ya daaratrma grevlisi olmak zere iki retim eleman grev yapmaktadr. retim yesi ve
retim elemanlar ayn zamanda snflarndaki rencilerinin
derse devam durumlar, derslerle ilgili sorunlar gibi konularda
danmanlk da yapmaktadrlar.
423
renciler dersleri izlerken daha fazla bilgi edinmek ve dier

sorular iin, retim yelerine forum aracl ile sorular sorup
yant alabilmektedirler.
renciler sanal toplant odalarnda gerek snf arkadalar gerekse retim yesi ve yardmclaryla tartmalar yapabilmektedirler.
renciler psikolojik ya da akademik sorunlarn danmanlaryla tartabilmektedirler.
rencilerin snavlar ve almalar internet ortamnda yaplmaktadr.
Dnem sonu snavlar retim eleman gzetiminde yaplmaktadr. Snav iin niversite yerlekesine gelen rencilerin konaklama, yemek gibi gereksinimleri iin niversitede tm hazrlklar planlanmaktadr.
Snavlarda baarl olamayanlar iin niversite yerlekesinde
yaz okulunda dersler almaktadr. renciler yerlekedeki
klasik snflarda baarsz olduklar dersleri isterlerse yeniden
alabilmektedirler.
renciler birinci snfn ikinci dneminin sonunda Sakarya
niversitesi yerlekesinde ilgili retim elemanlar gzetiminde 20 ign staj yapmaktadrlar.
kinci snfn ikinci dneminin sonundaki 20 ignlk staj rencinin seecei bir niversitede ya da uygun grlen bir iletmede yaplmaktadr40.
Sakarya niversitesinde uzaktan eitimin geliim srecini aklaynz.
Milli Eitim Bakanl Uzaktan Eitim Uygulamalar

Gnmzde Milli Eitim Bakanl Eitim Teknolojileri Genel
Mdrlne bal olarak Akretim Lisesi, Ak lkretim Okulu
ile Mesleki veTeknik Akretim Okulunda uzaktan eitim uygulanmaktadr.
Akretim Lisesi : Ortaretim basama toplumumuzun gereksinimi olan olgun ve yetenekli insanlar yetitirmede son derece
nemli bir role sahiptir. Bu basamakta; brokrasinin, sanayi kurulularnn, hizmet ve tarm sektrnn gereksinimi olan orta dzeyde memur,
sekreter, usta nitelikli ii, teknisyen, salk memuru, hemire, din adam vb. gibi ara insangc ile yksekretim basamana renci yetiti-
Ortaretim
basama toplumumuzun gereksinimi olan olgun
ve yetenekli
insanlar yetitirmede son derece
nemli bir role
sahiptir.
Ortaretim
kurumlarn
dardan bitirmek
isteyenlerin
saysnn srekli
424
rilmektedir. Cumhuriyet dneminde bu basamaktaki okullama oranlar

srekli ykselmitir. 1991-1992 retim basamanda okullama oran
37.7 olmutur. Dier bir deyile bu retim ylnda ortaretim a
nfusunun yaklak te ikisi ortaretim basamandaki okullara devam edememitir. Ortaretim a nfusunun byk bir blmnn
ortaretim basamandaki okullara devam edememe nedenleri; bir ite
almak, engellilik, yaanan yerde ortaretim kurumunun bulunmamas, anne-babalarn ortaretimin nemini bilmemesi, anne-babalarn
kzlar okula gndermemesi, maddi olanaklardan yoksunluk vb. olmak
zere eitlidir. eitli nedenlerden dolay ortaretim kurumlarna
zamannda devam edemeyenler, kendilerine ders ara-gereci ve retmen gibi, hibir retim destei verilmedii halde ortaretim kurumlarn dardan bitirmek istemilerdir. Bu kurumlar dardan bitirmek
isteyenlerin says srekli artm ve yalnzca 1991 ylnda il merkezlerindeki kurumlara yaklak 100.000 kii bavurmutur41. Ortaretim
kurumlarn dardan bitirmek isteyenlerin saysnn srekli artmas,
eitim ve iletiim teknolojileriyle ilgili gelimeler, insanlarn yeni eitim olanaklarndan yararlanma arzular Akretim Lisesinin kurulmasn salamtr.
Akretim Lisesi, Milli Eitim Bakanlnn 2 Haziran 1992 tarih ve 12633 sayl yazs ile kurulmutur. Akretim Lisesi kurulmadan nce, kurumsal yapsnn nasl olmas gerektii ve eitim sistemiyle ilgisinin nasl olaca uzun sre tartlmtr.
Bu tartmalar sonucunda, byle bir uzaktan eitim kurumunun eitim medyasndan bamsz olamayaca kararna
varlmtr. Bylece Akretim Lisesi, Milli Eitim Bakanlnn eitim medyas ile ilgili tasarm ve retim grevini yrten Film Radyo Televizyonla Eitim Merkezi
(FRTEM) ile ilikilendirilmitir42. 5 Ekim 1992 tarihinde
ders geme ve kredi sistemiyle retime balayan
Akretim Lisesine ayn yl 44.000'den fazla renci kayt yaptrmtr. Akretim Lisesinin renci saysnn beklenenden fazla
olmas ve i yknn artm olmas, FRTEM'in Akretim Lisesiyle
ilgili grevleri de stlenecek biimde yeniden yaplanmasn gerektirmitir. Bylece, FRTEM, Milli Eitim Bakannn 24.2.1993 tarih ve
93/461/321 sayl onay ile Akretim Lisesinin grevlerini de yrtecek biimde, Film Radyo Televizyonla Eitim Bakanl (FRTEB)
olarak yaplandrlmtr. FRTEB, bir yandan Milli Eitim Bakanl ile
Dnya Bankas arasnda yrtlen Milli Eitimi Gelitirme Projesi,
dier yandan da FRTEM'in varolan teknik altyapsyla desteklenmitir.
Bylece, yrtlen Akretim Lisesi hizmetlerinde ve Akretim
Lisesi Programnn rencilere sunmada yararlanlan materyallerin
retiminde nicelik ve nitelik ynnden belirgin gelimeler salanmtr.
lk retim ylnda (1992-1993 retim yl) Ders Geme ve Kredi
Sistemine gre Fen Bilimleri, Sosyal Bilimler, Trke, Matematik,
Yabanc Dil ve Genel Kltr alanlarnda genel lise program uygulayan

Akretim Lisesi, 1995-1996 retim ylnda mesleki eitiminde
uyguland ok amal liseye dnmtr.
Akretim Lisesinin dersleri rencilere, basl materyaller ile
radyo ve televizyon programlaryla sunulmaktadr. Bunlarn yansra
rencilere, baz illerde l Eitim Aralar ve Donatm Merkez Mdrlkleri araclyla, baz dersler iin akademik danma ve uygulama
hizmetleri de verilmektedir.
Basl Materyaller; Anadolu niversitesi Akretim, ktisat
ve letme Fakltelerinde olduu gibi, Akretim Lisesinde de
temel renme kayna olarak kullanlmaktadr. Akretim Lisesinde temel renme kayna olarak kullanlan basl materyaller
ders kitaplar ve ders notlarndan olumaktadr.
Akretim Lisesinin ders kitaplar hazrlanmadan nce, ders
kitab yazmnda grevlendirilen retmenlere, ders kitaplarnn nasl
yazlacana ilikin ksa sreli seminerler dzenlenmitir. Bu seminerlerin yansra, ders kitab yazmnda grevli retmenlerin yararlanmas iin, ders kitaplarnn nasl yazlaca konusunda, oaltma eklinde klavuzlar hazrlanmtr. Ayrca, ders kitaplarnn yazmnda grevli
retmenlere, gereksinim duyduklar zaman rehberlik
edecek uzmanlarda ders kitabnn yazm srecinde grev
almlardr. Ancak, hazrlanan ders kitaplar, zaman
snrll ve gelitirme ltlerinin yeterince bilinemeyii gibi nedenlerden dolay nitelik bakmndan snrl
kalmtr. Akretim Lisesinin retime balayndan
bir yl sonra, ders kitaplarnn hazrlanmasnda ortaya kan glklerin almas ynnde araylar balamtr. Sonuta, hem ders kitaplarnn niteliini ykseltmek, hem de uzaktan eitim uygulamalaryla
ilgili karlalan sorunlar en aza indirebilmek amacyla Milli Eitim
Bakanl ile Anadolu niversitesi arasnda Austos 1993'de bir protokol yaplmtr. Sz konusu protokol ile ders kitaplarnn yazm ve retim sreleri ile ilgili ilemler Anadolu niversitesine verilmitir. Ne
var ki, 1993-1994 retim ylnda rencilerin kullanmna sunulmak
zere Anadolu niversitesince hazrlanmas gereken baz ders kitaplar, zamannda yazlp Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn onayndan geirilememi ya da inceleme sonucunda basma hazr hale getirilememitir. Daha sonra bu niversite tarafndan kitap retimi
gerekletirilmi ve ancak 1993-1994 retim ylnn ikinci yarsndan
balayarak aamal bir biimde retimde kullanlmtr43-44. Bu kitaplar
gnmzde de kullanlmaktadr. Akretim Lisesinde yz yze
eitim uygulayan lise ve dengi okullardaki rencilerin yararland
baz ders kitaplar gnmzde de kullanlmaktadr. Uzaktan eitime
uygun olmayan bu kitaplarn bilgiyi sunutan kat kalitesine dein
herbir ayrntsnn yz yze eitim uygulayan
okullarn ders
425
426
yz yze eitim uygulayan okullarn ders kitaplarndan, daha ayr biimde tasarlanm ve retilmi olmas gerekir. nk, uzaktan eitimde
kullanlacak ders kitaplarna, hem iyi olarak nitelendirilen ders kitaplarnn ilevleri, hem de snftaki retmenin ilevlerini yerine getirme
sorumluluu yklenmektedir45-46.
Akretim Lisesinde temel bilgi kayna olarak kullanlan dier
bir basl materyal de ders notlardr. Temel ilevi, sunulan uzaktan
eitim derslerinin daha iyi ve daha kolay renilmesini salamak olan
ders notlar, rencilere uzaktan eitime uygun olmayan ders kitaplarnn yannda verilebildii gibi, ders kitab olmayan dersler iin de, ders
kitab olarak kullanlmak zere verilebilmektedir47. Ders notlar, derslerin daha iyi ve daha kolay renilmesi grevini tam olarak yerine getirememektedir. Bunda; ieriin ilenii, dil zellikleri, grsel dzen ile
hazrlk ve deerlendirme bakmndan belli bir kalitenin tutturulamam
olmas, ders notlarnn ieriinin ders kitaplarnn zeti eklinde olmas,
rencilerin snavlarda hem ders notlarndan, hem de ders kitaplarndan
sorumlu tutulmas ve daha birok etmen etkili olmaktadr.
Radyo ve televizyon programlarndan, Akretim Lisesinde
uzaktan eitimi destekleyici olarak kullanlmaktadr. Akretim Lisesinin kurulduu ylda radyo program retilememi, yalnzca televizyon
program retilmitir. Bunun nedeni, programlarn tasarm ile retimi
konusunda, yetimi insangcnn yeterince bulunmaydr. Yetimi
insangcnn yeterince olmay, hangi derslerin ve konularn radyo ile
televizyondan yaynlanmaya uygun olduunun yeterince bilinmemesine
neden olmutur. Ancak, Akretim Lisesinin kuruluunun ikinci
ylnda radyo programlar hazrlanp yaynlanabilmitir. Bu programlar,
radyo programlar rencilere ynelik danmanlk hizmetleri, haber,
bilgi, duyuru gibi iletiim ve rehberlik amal konular kapsamaktadr.
zleyen yllarda herbiri yaklak 15 dakikalk ders programlar da hazrlanmtr. Gerek iletiim ve rehberlik amal gerekse ders programlar
gnmzde TRT 1 radyo yayn istasyonundan yaynlanmaktadr.
Akretim Lisesinin ilk ylnda dersler iin televizyon programlar hazrlanm ve yaynlanmtr. lk yllarda hazrlanan televizyon
programlarna, ok bilgi ymaya allmtr. Bunun nedeni ise, uzaktan eitim uygulamalarnn Akretim Lisesi asndan aklk kazanamam olmasdr48. Televizyon programlarnn herbir ders iin ne
kadar retilmesi gerektii konusunda da bir belirsizlik yaanmtr.
Hatta bu konuda, ou durumlarda eitimsel olmayan, daha ok da
ynetsel ve teknik nitelikte kararlar alnmtr49. Buna karn,
Akretim Lisesinin ilk ylnda 250'ye yakn iletiim ve rehberlik
amal ve derslere ynelik televizyon program retilmitir. Gnmzde
retilmi olan televizyon program says 1000'e yaklamtr. Gerek
iletiim ve rehberlik amal programlar gerekse derslere ynelik prog-
lkretim basama; bireylerin

toplumun eitim
amalarna uygun
427
ramlar nceki yllarda olduu gibi gnmzde de Tv 2 ve Tv 4 kanallarndan yaynlanmaktadr.

Akademik danmanlk ve uygulama hizmetleri daha ok radyo, televizyon, blten ve l Eitim Aralar ve Donatm Merkezleri bnyesinde yer alan il irtibat brolar araclyla gerekletirilmektedir. Akademik danmanlk ve uygulama hizmetlerine ynelik radyo ve televizyon
programlar ile bltenlerde; rencilerin karlat ya da karlaabilecei sorunlarn zmne yer verilmektedir. 1996 yl Mays aynda
rencilere telefonla da yardmc olunmaya balanmtr. renciler her
gn her saat kendileriyle ilgili genel bilgileri, snava giri ve snav sonularyla ilgili bilgileri renebilmektedirler. Akretim Lisesinin il
irtibat brolarnn ok aznda uygulama hizmetleri olarak bata, Fen
Bilimleri ve ngilizce dersleri iin yzyze eitim uygulamalar balatlmtr. steyen herkese yz yze eitim verebilme ynnde almalar
srdrlmektedir50.
Akretim Lisesi uygulamasnn geliim srecini aklaynz.
Ak lkretim Okulu: lkretim basama; bireylerin toplumun eitim amalarna uygun biimde beden, ruh ve zihinsel bakmlardan gelimelerine hizmet eden en nemli retim dnemi olarak kabul
edilmektedir. nk bu basamakta, ocuun bamsz kimlik kazanmas
ve sahip olduu deerleri gelitirmesi temelinde, onu iinde yaad
evrenin kltrel deerleriyle donatmak, yeteneklerini gelitirmek ve
toplumun mutlu bir yesi olabilmesini salamak amalanmaktadr.
lkemizde ilkretim konusundaki saysal gstergelere btn olarak bakldnda, gnmze kadar geen srede ilkokullarda okullamann salanabildii, ortaokulu kapsayan 12-14 ya grubunda ise yeterince salanamad grlr. Okur yazar nfus iinde, ilkokul mezunu
yetikin kesimin orannn yzde 57,3'e kadar kmas51 da bunun gstergesi olarak kabul edilebilir. Var olan durum ve gstergeler nda, lke
nfusunun yarsndan fazlasn oluturan ve ilkretim a nfusu dnda kalan ilkokul mezunlarna, ders-ara gereci, retmen vb. destek
vererek, geleneksel ilkretim kurumlaryla sekiz yllk ilkretimi
tamamlatmak mmkn olmamtr denilebilir. Byle bir sorunun zmne uzaktan eitim yaklamyla ilkretim uygulamasnn katk getirip getiremeyecei uzun sre tartlmtr. Bu kapsamda, Ulu ve Kaya52 tarafndan hazrlanan bir raporda, uzaktan eitim yaklamnn ne
olduu, ilkretimin kavramsal erevesi, yasal boyutlar, milli eitim
uralarndaki yeri ve ura kararlarnn yansmalar, saysal gstergeleri,
uzaktan eitim yaklamyla ilkretime hangi ilkelere uyularak nasl
geilmesi ve byle bir ilkretimin nasl uygulanmas gerektii ortaya
konmutur. Milli Eitim Bakanlnn uzaktan eitim uygulamalaryla
Ak lkretim
Okulu, Milli Eitim
Bakanl Film
Radyo Televiz-
428
ilgili yneticileri tarafndan incelenmi olan bu rapor ve zamannda

renim grememi olan birok kiinin, kendilerine hibir retim
destei verilmedii, baarlar kiisel giriimlerine ve abalarna, hatta
rastlantlara brakld halde ilkretim basamandaki ortaokullar
dardan bitirmek istemesi, lkemizde Ak lkretim Okulunun
kurulmasna katk getirmitir.
Ak lkretim Okulu, Milli Eitim Bakanl Film Radyo Televizyonla Eitim Bakanlnn 15 Eyll 1997 tarih ve 1651 sayl onay
ile kurulmutur. Bu kurum da Akretim Lisesi gibi FRTEB'in bnyesinde yer almtr. Ak lkretim Okulunun kurulmasyla birlikte 15
yandan gn alanlardan; ilkokul mezunlarna, orta okullarn birinci,
ikinci ya da nc snflarndan ayrlanlara, ilkretim okullarnn
altnc, yedinci ya da sekizinci snfndan ayrlanlara, ortaokulu dardan bitirmek iin kayt yaptrm olanlara ve yurt dnda renim grp
de denklik yaptranlara uzaktan eitim grme olana salanmtr.
Ak lkretim Okuluna 1998-1999 retim yl iin renci kayt ilemleri 15 Nisan 1998 balatlmtr. 17 Temmuz 1998 tarihinde
tamamlanan kayt ilemleri srasnda 70.000 dolaynda renci bu kuruma kayt yaptrmtr.
lkretimin altnc yedinci ve sekizinci snflar iin uzaktan eitim uygulayacak olan Ak lkretim Okulunun 14 Eyll 1998 tarihinde retime balamas kararlatrlmtr. Ortak ve semeli derslerden
oluan Ak lkretim Okulu programnn rencilere Akretim
Lisesinde de olduu gibi basl materyallerle, radyo ve televizyon programlaryla sunulmaktadr.
Basl materyaller; gerek Anadolu niversitesinin uzaktan eitim
uygulayan fakltelerinde gerekse Akretim Lisesinde olduu gibi,
Ak lkretim Okulunda da temel renme kayna olarak yerini
almtr. Bu materyaller ders kitaplar ve ders notlarndan olumaktadr.
Ak lkretim Okulunun ilk ylnda uzaktan eitim ilkelerine gre
ders kitab hazrlanmam, rencilerden yz yze eitim uygulamalarnda kullanlan ders kitaplarndan yararlanmalar istenmitir. Ders
notlarnn ise hazrlanmas almalar srdrlmektedir.
Radyo ve televizyon programlarndan dier uzaktan eitim uygulamalarnda olduu gibi Ak lkretim Okulunda da uzaktan eitimi
destekleyici olarak yararlanlmasna karar verilmitir. Bu amala Ak
lkretim Okulu programnda yer alan derslere ve rencilere ynelik
danmanlk hizmetleri, haber, bilgi, duyuru gibi iletiim ve rehberlik
amal konular kapsayan radyo ve televizyon programlar hazrlanmaktadr. Gerek derslere ynelik programlarn gerekse iletiim ve rehberlik amal programlarn TRT 1 radyo yayn istasyonundan ve Tv 2
ve Tv 4 televizyon kanallarndan yaynlanmaktadr.
Akademik danmanlk ve uygulama hizmetlerinin daha ok radyo,

televizyon, blten ve l Eitim Aralar ve Donatm Merkezleri bnyesinde yer alan il irtibat brolar araclyla gerekletirilmesi kararlatrlmtr. Akademik danmanlk ve uygulama hizmetlerine ynelik
radyo ve televizyon programlaryla, telefonla ve bltenlerle; rencilerin karlat ya da karlaabilecei sorunlarn zmne yer verilmektedir.
Ak ilkretim uygulamasnn geliim srecini aklaynz.
Meslek ve Teknik Ak retim Okulu: Bu kurum

M01.07.1974 tarih ve 420 / 14053 sayl Makam Oluru
ile kurulmutur. Kurumun ynetmelii, 10.10.1983
Tarih ve 2149 sayl Tebliler Dergisinde yaymlanmtr. Kurulduu tarihte raklk ve Yaygn Eitim Genel Mdrlne bal olan Meslek ve
Teknik Ak retim Okulu 04.03.1999 Tarih ve
1040 sayl Bakan Oluru ile Eitim Teknolojileri Genel

Mdrlne balanmtr.
Meslek ve Teknik Ak retim Okulu ilkretim okulu mezunu
ya da daha st dzey renim grm olanlara, uzaktan eitim ya da
gerektiinde yz yze eitim programlar uygulayarak meslek kazandran ve bu yolla onlar yaama hazrlayan bir kurumdur.
10.10.1983 tarihine kadar Meslek ve Teknik Ak retim Okulu
tarafndan verilen eitim ve snavlarda baarl olan 47.950 kiiye ait
Yetki Belgelerini Elektrik Tesisatlar Hakkndaki Ynetmelik gerei
Enerji ve Tab Kaynaklar Bakanl dzenlemitir. 10.10.1983 tarihinden bugne kadar yaplan eitim ve snavlarda baarl olan 20258
kiinin yetki belgesi ise Milli Eitim Bakanl tarafndan dzenlenmitir.
Bugne kadar Meslek ve Teknik Akretim Okulu tarafndan
yaplan eitim ve snavlarda baarl olan toplam 68.208 kii Elektrik
Tesisatl Yetki Belgesi almtr53.
2000-2001 retim ylnda 1. Snf Elektrik Tesisatl Yetki
Belgesi eitimine 223, 2. Snf Elektrik Tesisatl Yetki Belgesi eitimine 191, 3. Snf Elektrik Tesisatl Yetki Belgesi eitimine de
1411 olmak zere 1825 kursiyer kayt yaptrmtr.
429
430
Meslek ve Teknik Ak retim Okuluna kayt olup, Elektrik

Tesisatlar Hakkndaki Ynetmelik hkmlerini yerine getirenlere,
alanlarnda Elektrik Tesisatl Yetki Belgesi vermektedir. Verilen
yetki belgelerinin denklikleri, raklk ve Meslek Eitiminde Belge ve
Diplomalar Deerlendirme Ynetmeliine gre yaptrlarak belge
sahipleri grev yetki ve sorumluluklarn kullanabilmektedir.
Mesleki ve Teknik Ak retim retim Okulunda elektrik tesisatl alannda ayr program uygulanmaktadr. Bunlar; 3. snf, 2.
snf ve 1. snf Elektrik Tesisatl Yetki Belgesi eitimi programlardr.
Bu okuldan 3. Snf Elektrik Tesisatl Yetki Belgesi alanlara
dorudan kalfalk belgesi verilmektedir. Kursiyerler isterlerse 2. Snf
Elektrik Tesisatl Yetki Belgesi eitimine katlabilmektedirler.
Kursiyerlerden 2. Snf Elektrik Tesisatl Yetki Belgesi alanlar, bu
belgeyi almaya hak kazandklar tarihten sonra bir yl elektrik tesisatl ilerinde altn belgelendirmeleri halinde ustalk snavlarna
girebilmektedirler. Yine istee bal olarak okulun 1. Snf Elektrik
Tesisatl Yetki Belgesi eitimine katlabilmektedirler54.
Kursiyerlere eitim ara gereci olarak, Talim ve Terbiye Kurulu
Bakanl tarafndan kabul edilmi programlar dorultusunda hazrlanm olan ders notu ve ders kitaplar gibi basl materyaller gnderilerek uzaktan retim teknikleri ile yetimeleri salanmaktadr. Ayrca
anlalmayan konularda telefon ya/ya da mektupla da gerekli rehberlik
hizmetleri verilmekte ve aklamalarda bulunulmaktadr.
Kursiyerler kayt olduklar programn derslerinin tamamndan sorumlu olup eitimini almak ve snavlarndan baarl olmak zorundadr.
Kursiyerler, uzaktan retim teknikleri ile yaplan eitim sonunda
Mays ve Eyll dnemlerinde yaplan yazl snavlara alnmaktadrlar.
Yaplan yazl snavlarda sorumlu olduklar derslerin drdnden de
baarl olanlardan renim durumuna gre ya da be yllk alma
belgesi istenmektedir.
alma belgeleri kabul edilenler Kasm aynda yaplan szl
uygulamal snava alnmaktadrlar.
Szl uygulamal snavlarda da baarl olanlara snfnda Elektrik Tesisatl Yetki Belgesi verilmektedir.
Baarl olamayanlarn drt kez szl uygulamal snava girme
hakk vardr. Mazeretli olarak giremeyenlere mazeretleri okul mdrl tarafndan kabul edilirse iki snav hakk daha verilmektedir.
Halkla ilikiler hizmeti de verilen Meslek ve Teknik Ak retim Okuluna kaytl kursiyerler, her trl sorunlarn telefon ya da yazma yoluyla zme kavuturmaktadr. Yz yze grmek istedikleri
takdirde, Eitim Teknolojileri Genel Mdrlnn Teknik okullarda-
431
ki binasndaki Halkla likiler brosundaki Meslek ve Teknik Ak

retim Okulunun grevli personeli tarafndan gerekli rehberlik yaplmakta ve her trl sorunlar zme kavumaktadr55.
FONO Akretim Kurumu Uygulamalar
Milli Eitim Bakanlna bal olarak zel sektrde de uzaktan
eitim uygulamas gerekletirilmektedir. zel sektr
tarafndan gerekletirilen uzaktan eitim uygulamalar
iinde uzunca bir gemii olan, hatta kuruluu Trkiyedeki uzaktan eitimin dnce olarak tartld yllara dayanan kurum Fono Akretim Kurumudur.
Bu kurum Milli Eitim Bakanlnn 420-5-2300 sayl karar ile
kurulmutur. Kurulduu yldan beri dil ve meslek kurslar dzenlemektedir56.
Dil retimi: Fono dil alannda; ngilizce, leri ngilizce, Akademik ngilizce, Trke, Almanca, leri Almanca, Franszca, Arapa ve
Rusa kurslar dzenlemektedir57. Fononun 1953 ylndan bu yana
yabanc dil kurslarnda 500.000den fazla rencisi olmutur. Elaz
Frat niversitesinde yabanc dil derslerinde sekiz yl boyunca Fono
yabanc dil kurslar izlenmitir. Gnmzde Fono, Kara Kuvvetleri
Eitim ve Doktrin Komutanl ile yapt protokolle, Kara Kuvvetleri
Lisan Okulu ibirlii ile Trk Silahl Kuvvetleri personeline uzaktan
eitim yaklamyla yabanc dil retimi vermektedir58. Emniyet Tekilatnda grevli personelin yabanc dil renmesini, mevcut yabanc dil
bilgisini korumasn ve gelitirmesini isteyen Emniyet Genel Mdrl, akretim yntemiyle bu olana Trkiye'nin her kesindeki
personele yaymak karar almtr. Bu amala akretim konusunda
1953 ylndan bu yana byk bir bilgi ve deney birikimine sahip olan
Fono Akretim Kurumu ile ibirliine girmitir. birliine ilikin
protokol 01.05.2001 tarihinde imzalanarak yrrle girmitir59. Bu
ibirlii kapsamnda Fono'nun bilgi ve deney birikimi ile Emniyet Genel
Mdrlnn hedef ve beklentileri btnletirilerek tm Emniyet
Tekilat personelinin yabanc dil renmesi ve yabanc dili olanlarn
kendilerini gelitirmesi hedeflenmitir.
Meslek retimi: Fono ok deiik alanlarda uzaktan eitim yaklamyla kurslar meslek retimi de uygulamaktadr. Fononun meslek
retimine ynelik kurslar; bilgisayar, kozmetik, muhasebe, bilgisayarl muhasebe, nc snf elektrikilik, ikinci snf elektrikilik,
elektronik, dijital elektronik ve televizyon teknii alanlarndadr60.
Fono Akretim
Kurumunun
yabanc dil ve
meslek kurslar ile
bu kurslara ilikin
retim aragereleri, Talim
Terbiye Kurulu
tarafndan onaylanm resmi izinli
retim ara
gereleridir.
Fono Akretim Kurumunun yabanc dil ve meslek kurslar ile

bu kurslara ilikin retim ara-gereleri, Talim Terbiye Kurulu tarafndan onaylanm resmi izinli retim ara gereleridir.
retme-renme Sreleri ve Kullanlan Ara-Gereler:
Fono dil alannda;

ngilizce, leri
ngilizce, Akademik ngilizce,
Trke, Almanca,
leri Almanca,
Franszca, Arapa
ve Rusa kurslar
dzenlemektedir
Fono ok deiik
alanlarda uzaktan
eitim yaklamyla kurslar meslek
retimi de
uygulamaktadr.
432
Fono Akretim Kurumunda her bir kursun sresi, gnde bir saatlik
bir alma ile bir ylda tamamlanacak ekilde planlanmtr. Ancak,
renci gnlk alma srelerini daha uzatabiliyorsa ya da daha nceden bir alt yaps varsa kursu daha ksa srede tamamlayabilmektedir.
Fono kurslarnn retim ara-gereleri, kursa kaydolan renciye
topluca ve bir alma klavuzu ile birlikte verilmektedir. renci, derslerini alma klavuzunda akland ekilde ve yine kendisine verilen
alma programna uygun olarak alabilmektedir.
Kurslarn temeli yaklak bin sayfay bulan ana ders kitaplarndan
olumaktadr. Bu kitaplarda retim, ok ak ve kendi kendine renme tekniine uygun olarak yaplmakta, rencinin sklmadan, taklmadan zevkle renim grmesi salanmaktadr.
Ana ders kitaplar iinde uygulama bal altnda sorular verilerek
rencinin konuyu pekitirmesi salanmaktadr. Konu sonlarndaki
devleri yaparak renci kendini kontrol edebilmekte ve zorland
blmleri yeniden alarak konular iyice zmseyebilmektedir61.
Her kursta, kursun zelliine gre birok yardmc kitap ve ekler
bulunmaktadr. Bu yardmc kitap ve ekler, ana ders kitaplarndaki konulara ve edinilen bilgiye paralel olarak kullanlmaktadr. zellikle dil
kurslarnda deiik szlkler, derecelendirilmi yk kitaplar, dilbilgisi
kitaplar ve uygulamal konuma kitaplar gibi yardmc ders aragereleri bulunmaktadr.
Yabanc dil kurslarnn her birinde, o kurs iin zel ve ana ders kitaplarnda retilen konulara paralel olarak hazrlanm
kaset takmlar vardr62. Telffuzu iyi yabanc retmenler tarafndan seslendirilmi bu kasetlerin en nemli
zellii, renciye yalnzca okuduklarn dinletmek
deil, altrmalar blmlerinde sorulan sorulara yant
verdirmek suretiyle konuturma yapmasdr.
Kurs sresince renci anlayamad, takld ya
da daha ayrntl bilgi istedii konular postayla, telefonla ya da elektronik posta ile kurum merkezine bildirebilmektedir. Kurs
retmeni rencinin bu isteine bekletmeden yant verebilmektedir. Bu
alma, bir snrlama olmakszn kurs sresince devam etmektedir.
Kursa kaydolan rencinin kendisine verilmi olan ara snavlar, o
snavla ilgili blm alp bitirdikten sonra kurum merkezine gndermesi gerekmektedir. renimin baarsnn gstergesi ara snavlarn
dikkatle ve dzenli olarak yaplp kurum merkezine gnderilmesidir.
Kurs retmeni snav deerlendirerek notunu vermekte ve gerektiinde
bir uyar yazsyla renciye geri vermektedir. sterse renci ara snavlarn internet zerinden yapp sonularn hemen de alabilmektedir. Ara
snavlarn tam olarak yapp gnderen rencilere baka bir snava girmeden Kurs zleme Sertifikas verilebilmektedir.
Her kursta diploma snav ncesi younlatrlm uygulamal ders
yaplmaktadr. Bu derslerde genel olarak btn konular kurs retmeni
tarafndan tekrar edilerek rencilerin anlayamadklar yerleri renmeleri, rendiklerini pekitirmeleri ve uygulama yapmalar salanmaktadr. Bu kurslara katlmak zorunlu deildir, isteyen renciler katlabilmektedir.
Kurs bitiminde yurtiinde ve yurtdnda birok merkezde ve Milli
Eitim Bakanlnca grevlendirilen snav komisyonu tarafndan kurs
bitirme snavlar yaplr. Bu snavlarn yer ve tarihleri rencilere nceden bir yaz ile duyurulur. renci kendisi iin en uygun olan yerdeki
snava katlabilir63.
Fono Ak retim Kurumunda uzaktan eitim nasl uygulanmaktadr?
zet
Uzaktan eitim; geleneksel renme- retme yntemlerinin snrllklar nedeniyle snf ii etkinliklerini yrtme olanann bulunmad durumlarda, eitim etkinliklerini planlayclar ile renciler aras,
iletiim ve etkileimin zel olarak hazrlanm retim niteleri ve eitli ortamlar yoluyla belirli bir merkezden bir retme yntemidir.
Uzaktan eitim uygulamalarnn uzunca bir gemii vardr. Kavram olarak 1700l yllarda uzaktan eitimden sz edilse de, Dnyadaki
ilk uygulamann 1840 ylnda, ngilterede, Isaac Pitman tarafndan
balatld kabul edilmektedir.Bu uygulamay 1856 ylnda Almanyadaki, 1877 ylnda Amerikadaki, 1889 ylnda sveteki, 1910 ylnda Avustralyadaki, 1922 ylnda Yeni Zellandadaki, 1956 ylnda Trkiyedeki 1966 ylnda Polonyadaki ve 1972 ylnda spanyadaki uygulamalar izlemitir.
Trkiyedeki uzaktan eitim uygulamas, 1956 ylnda Ankara
niversitesi Hukuk Fakltesi Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits tarafndan balatlmtr. Bu uygulamada, bankalarda alanlar
mektupla renim grmlerdir. Bu uygulamadan iki yl sonra (1958
ylnda) Trk Eitim Sisteminde uzaktan eitim uygulanmas ynnde
ilk nemli admn atld grlmtr. Bu nemli adm Milli Eitim
Bakanl bnyesinde Mektupla retim Merkezinin kurulmasdr.
Mektupla, retim Merkezinin kurulmasn Deneme Yksek retim
Okulunun kurulmas, Yaygn Yksek retim Kurumunun kurulmas
ve retime balamas izlemitir.
433
434
1974 ylna ulaldnda, Mektupla retim Merkezi, Mektupla

retim Okuluna dntrlmtr. Mektupla retim Okulu,retmen
yetitirmeye ynelik programlar uygulamtr. 1974 ylnda kurulan
dier bir uzaktan eitim kurumu da, Deneme Yksek retim Okuludur. Bu kurumda planlanan almalar gerekletirilememi ve amaca ulalamamtr. Kuruluundan bir yl sonra da kapatlmtr.
1975 ylnda, daha nce kurulmu olan Deneme Yksek retmen
Okulu kapatlrken, lise ve dengi okul mezunlarna renim olana
salamak amacyla Yayn Yksek retim Kurumu (YAYKUR) kurulmutur.
l979 ylna gelindiinde, devam etmekte olan uygulamalara son
verilmitir. Ancak, ada teknolojinin eitimde kullanlmas giriimleri
srdrlmtr. l981 ylnda lke apnda okuma yazma seferberlii
balatlmtr. Televizyon Okulu programlar yaynlanm, yaynlanan
bu programlarn da, okuma- yazma retimine nemli katklar olmutur. Ayn yl Trkiyede, uzaktan eitim bakmndan nemli bir gelime
daha olmutur. Bu ylda, yksekretimi yeniden dzenleyen 2547
sayl yasa yrrle girmi, bu yasayla da yksek retim basamanda uzaktan eitim yapma grevi niversitelere verilmitir. Bir yl sonra
ise, uzaktan eitim yapma grevini Anadolu niversitesi stlenmitir.
Anadolu niversitesi, ada bir uzaktan eitim modelini 1982 ylnda Akretim Fakltesiyle uygulamaya koymutur. Akretim
Fakltesi bnyesinde 1982-1983 retim ylnda daresi ve ktisat,
1989-1990 retim ylnda Eitim nlisans, Bat Avrupa ve Turizm
Eitim programlar balatlmtr. Kurulduu ilk ylda yalnzca daresi ve ktisat programlarnda eitim veren Akretim Fakltesi, gnmzde nlisans, lisans tamamlama ve lisans dzeyinde 26 deiik
programla eitim vermektedir.
Akretim Fakltesinin yansra Anadolu niversitesi bnyesindeki ktisat ve letme Fakltelerinde de uzaktan eitim uygulanmaktadr. Bu iki fakltedeki uzaktan eitim uygulamalarna, 18 Austos
1993 tarihli Resmi Gazetede yaynlanan 496 sayl Kanun Hkmndeki
Kararname ile balanmtr. ktisat Fakltesi gnmzde alma
Ekonomisi ve Endstri likileri, ktisat, Kamu Ynetimi ve Maliye
programlaryla lisans eitimi vermektedir. ktisat lisans program, Bat
Avrupada da uygulanmaktadr. letme Fakltesi de, iletme programyla lisans eitimi vermektedir. Bat Avrupada Ynetim-Organizasyon
lisans program uygulanmaktadr.
Frat niversitesinde uzaktan eitim uygulamasnn 1990 ylnda
balatldn syleyebiliriz. O yllarda elekronik posta uygulamasyla
yksek lisans rencilerinin tezleri baaryla tamamlatlmtr. niversitede uzaktan eitim uygulamalar Frat Televizyonu ve internet yoluyla gerekletirilmektedir. Gnmzde bilgisayar alannda sertifikaya
ynelik televizyon programlaryla srdrlen uzaktan eitim yaynlarnn internet, tele konferans ve masa st video tele konferans sistemi
kullanlarak daha yaygn hale getirilmesi ve verecei hizmetlerle bilgisel hizmet kazanmas hedeflenmektedir.
Ortadou Teknik niversitesinde uzaktan eitim internet yoluyla
gerekletirilmektedir. nternete Dayal Asenkron Eitim olarak adlandrlan internet yoluyla eitim uygulamasnda Bilgi Teknolojisi Sertifika Programna ynelik dersler ve dier niversitelere ynelik dersler
verilmektedir. BTSP, drt dnemden oluan ve yaklak olarak dokuz ay
sren bir sertifika programdr. Programda, her dnemde iki ders olmak zere toplam sekiz ders verimektedir. Ortadou Teknik niversitesinden niversiteleraras letiim ve Bilgi Teknolojilerine Dayal Yksekretim Ynetmelii erevesinde 2001 yl bahar dneminde balamak zere dier niversitelere webe dayal, e zamansz sunumlu dersler verilmektedir. Bu dersler, lisans ve lisansst dzeyde olup ve Trke ya da ngilizce olmak zere iki dildedir.
Sakarya niversitesi uzaktan eitim almalarn internet yoluyla
e zamansz olarak srdrmektedir. nternet yoluyla e zamansz olarak,
niversitenin kendi rencilerine drt ders, sunucu niversite konumuyla ile iki ders, uzaktan eitim Bilgi Ynetimi ve Bilgisayar Programcl nlisans programlar iin 13 ders verilmektedir.
Gnmzde Milli Eitim Bakanl Eitim Teknolojileri Genel
Mdrlne bal olarak Akretim Lisesi, Ak lkretim Okulu
ile Mesleki ve Teknik Akretim Okulunda da uzaktan eitim uygulanmaktadr. Akretim Lisesi, Milli Eitim Bakanlnn 2 Haziran
1992 tarih ve 12633 sayl yazs ile kurulmutur. lk retim ylnda
(1992-1993 retim yl) Ders Geme ve Kredi Sistemine gre Fen
Bilimleri, Sosyal Bilimler, Trke Matematik, Yabanc Dil ve Genel
Kltr alanlarnda genel lise program uygulayan Akretim Lisesi,
1995-1996 retim ylnda mesleki eitiminde uyguland ok amal
liseye dnmtr. Akretim Lisesinin dersleri rencilere, basl
materyaller ile radyo ve televizyon programlaryla sunulmaktadr. Bunlarn yansra rencilere, baz illerde l Eitim Aralar ve Donatm
Merkez Mdrlkleri araclyla, baz dersler iin akademik danma
ve uygulama hizmetleri de verilmektedir.
Ak lkretim Okulu, Milli Eitim Bakanl Film Radyo Televizyonla Eitim Bakanlnn 15 Eyll 1997 tarih ve 1651 sayl onay ile
kurulmutur. Bu kurum da Akretim Lisesi gibi FRTEB'in bnyesinde yer almtr. Ak lkretim Okulunun kurulmasyla birlikte 15
yandan gn alanlardan, ilkokul mezunlarna, orta okullarn birinci,
ikinci ya da nc snflarndan ayrlanlara, ilkretim okullarnn
altnc, yedinci ya da sekizinci snfndan ayrlanlara, ortaokulu dardan bitirmek iin kayt yaptrm olanlara ve yurt dnda renim grp de denklik yaptranlara uzaktan eitim grme olana salanmtr.
435
436
Ak lkretim Okulunun dersleri de Akretim Lisesinde olduu

gibi rencilere, basl materyaller ile radyo ve televizyon programlaryla sunulmaktadr. Ayrca rencilere, baz illerde l Eitim Aralar
ve Donatm Merkez Mdrlkleri araclyla, baz dersler iin akademik danma ve uygulama hizmetleri de verilmektedir.
Milli Eitim Bakanlna bal uzaktan eitim kurumlarndan biri
de Meslek ve Teknik Ak retim Okuludur. Bu kurum M01.07.1974
tarih ve 420 / 14053 sayl Makam Oluru ile kurulmutur. Kurumun
ynetmelii, 10.10.1983 Tarih ve 2149 sayl Tebliler Dergisinde yaymlanmtr. Kurulduu tarihte raklk ve Yaygn Eitim Genel Mdrlne bal olan Meslek ve Teknik Ak retim Okulu
04.03.1999 Tarih ve 1040 sayl Bakan Oluru ile Eitim Teknolojileri
Genel Mdrlne balanmtr. Meslek ve Teknik Ak retim
Okulu ilkretim okulu mezunu ya da daha st dzeyde renim grm
olanlara, uzaktan eitim ya da gerektiinde yz yze eitim programlar uygulayarak meslek kazandran ve bu yolla onlar yaama hazrlayan
bir kurumdur. Mesleki ve Teknik Ak retim retim Okulunda elektrik tesisatl alannda ayr program uygulanmaktadr. Bunlar; 3.
snf, 2. snf ve 1. snf Elektrik Tesisatl Yetki Belgesi eitimi programlardr. Kursiyerlere eitim ara gereci olarak, Talim ve Terbiye
Kurulu Bakanl tarafndan kabul edilmi programlar dorultusunda
hazrlanm olan ders notu ve ders kitaplar gibi basl materyaller
gnderilerek uzaktan retim teknikleri ile yetimeleri salanmaktadr.
Ayrca anlalmayan konularda telefonla ya da mektupla da gerekli
rehberlik hizmetleri verilmekte ve aklamalarda bulunulmaktadr.
Milli Eitim Bakanlna bal olarak zel sektrde de uzaktan
eitim uygulamas gerekletirilmektedir. zel sektr tarafndan gerekletirilen uzaktan eitim uygulamalar iinde uzunca bir gemii
olan, hatta kuruluu Trkiyedeki uzaktan eitimin dnce olarak tartld yllara dayanan kurum Fono Akretim Kurumudur. Bu kurum Milli Eitim Bakanlnn 420-5-2300 sayl karar ile kurulmutur. Kurulduu yldan beri yabanc dil ve meslek kurslar dzenlemektedir. Kurslarn temeli yaklak bin sayfay bulan ana ders kitaplarndan olumaktadr. Bu kitaplarda retim, ok ak ve kendi kendine
renme tekniine uygun olarak yaplmakta, rencinin sklmadan,
taklmadan zevkle renim grmesi salanmaktadr. Her kursta, kursun
zelliine gre birok yardmc kitap ve ekler bulunmaktadr. Bu yardmc kitap ve ekler, ana ders kitaplarndaki konulara ve edinilen bilgiye paralel olarak kullanlmaktadr. zellikle dil kurslarnda deiik
szlkler, derecelendirilmi yk kitaplar, dil bilgisi kitaplar ve uygulamal konuma kitaplar gibi yardmc ders ara-gereleri bulunmaktadr.
1.
Aadakilerden hangisi gnmzde en yaygn kullanlan retim teknolojisi ya da materyalidir?

A) nternet
B) Ders kitab
C) Televizyon
D) CD
E) Video
2.
Trkiyedeki ilk uzaktan eitim uygulamas hangi ylda balatlmtr?

A) 1840
B) 1927
C) 1956
D) 1974
E) 1981
3.
Aadakilerden hangisi yanltr?

A) 1982 ylnda Trk yksek retimi yeni 2547 sayl yasayla
yeniden dzenlenmitir.
B) 1982 ylnda uzaktan yksek retim yapma grevi Anadolu
niversitesine verilmitir.
C) 1982-1983 retim Ylnda Akretim Fakltesinde uzaktan eitim uygulamas balatlmtr.
D) 1989-1990 retim Ylnda Akretim Fakltesi bnyesinde
Eitim nlisans ve Bat Avrupa ve Turizm Eitim Programlar
balatlmtr.
E) Akretim Fakltesi gnmzde n lisans, lisans tamamlama
ve lisans dzeyinde eitim vermektedir.
4.
Aadakilerden hangisi Akretim Fakltesi retmenlik

lisans programlarndandr?
A) Okulncesi
B) Fen Bilgisi
C) Matematik
D) Sosyal Bilgiler
E) Trke
5.
Aadakilerden hangisi, internet yoluyla eitim uygulayan

niversitelerden deildir?
A) Anadolu
B) Frat
C) ODT
D) Sakarya
437
438
E) Yznc Yl
6.
Aadakilerden hangisi E-niversite olmay hedeflemektedir?

A) Anadolu
B) Frat
C) ODT
D) Sakarya
E) Yznc Yl
7.
Akretim Lisesi aadaki kurumlardan hangisine bal

olarak uzaktan eitim uygulamasn srdrmektedir?
A) Film Radyo Televizyonla Eitim Merkezi
B) Film Radyo Televizyonla Eitim Bakanl
C) Eitim Aralar ve Donatm Merkezi Bakanl
D) Eitim Teknolojileri Genel Mdrl
E) Ortaretim Genel Mdrl
Aadaki uzaktan eitim uygulamalarnn hangisinde temel
eitim gereci olarak ders kitab kullanlmamaktadr?
A) Ak lkretim Okulu
B) Akretim Lisesi
C) Mesleki ve Teknik Akretim Okulu
D) Anadolu niversitesi
E) Sakarya niversitesi
8.
9.
Aadakilerden hangisi, ilkretim okulu ya da daha st dzey

eitim grm olanlara, uzaktan eitim ya da gerektiinde yz
yze eitim programlar uygulayarak insanlar bir meslek sahibi yapan kurumdur?
A) Akretim Lisesi
B) Mesleki ve Teknik Akretim Okulu
C) Anadolu niversitesi
D) ODT
E) Sakarya niversitesi
10. Aadakilerden hangisi Fono Akretim Kurumu tarafndan

uygulanan uzaktan eitim kurslarndan deildir?
A) Kozmetik
B) Radyo Teknii
C) Bilgisayarl Muhasebe
D) Muhasebe
E) Dijital Elektronik
Yantlar
1. A
2. C
3. A
4. A
5. E
6. D
7. D
8. E
9. B
10. B
Kaynaklar
1
2
3
4
5
6
9
10
11
12
13
14
15
16
Alkan, C. (1981), Ak niversite, Eitim Fakltesi Dergisi. Say 1-2.

Milli Eitim Bakanl (1982), Yaygn Yksek retim Kurumu
(YAYKUR), Ankara: Mesleki ve Teknik Akretim Okulu Matbaas.
Milli Eitim Bakanl, a.g.e.
Kaya, Z (1996), Uzaktan Eitimde Ders Kitaplar Akretim Lisesi
rnei, Ankara: Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi
Bask Atlyesi.
Hakan, A., Szer, E., Kaya, Z., Gltekin M. ve Anl, H. (1997),
Akretim Lisesi Programnn Deerlendirilmesi (Dan: Cevat Alkan).
Ankara: Film Radyo Televizyonla Eitim Bakanl (Yaynlanmam Aratrma)
Curabay, S. ve Demiray, E. (2002), 20. Kurulu Yldnmnde Anadolu
niversitesi Akretim Sistemi ve Ak retim Fakltesi Eitim
Televizyonu (ETV), Eskiehir, Anadolu niversitesi Yaynlar No 1354.
Curabay, S. ve Demiray, E., a.g.e.
http://www.bde.anadolu.edu.tr
Kaya, Z. (1998), Trkiye Cumhuriyetinin 75. Ylnda Uzaktan Eitim
Uygulamalarmz, Milli Eitim, Say 139.
http://bde.anadolu.edu.tr
http://webct.anadolu.edu.tr
http://webct.anadolu.edu.tr
439
440
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
Grol, M. (1997), Frat niversitesinde Eitimde Televizyonun

Kullanm ve renci Grleri Uzaktan Eitim-Distance Education,
Yaz Summer, ss. 45-54.
Isbir, E. G. And Varol, A. (1997), Distance Learning Goals of Frat
University Uzaktan Eitim-Distance Education, Yaz-Summer, pp. 4244.
Grol M. (1997), a.g.e.
Grol M. (1997), a.g.e.
Varol, A. (1996), Telvizyon-Telekonferans ve nternet Sistemlerinin
Uzaktan Eitim Amal Kullanm Trkiye 1. Uluslar aras Uzaktan Eitim Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Film Radyo Televizyonlar Eitim Bakanl ss. 659-667.
Grol M. (1997), a.g.e.
http://www.Frat.edu.tr/FratTv/uzakegit.htm#book1
Isbir E.G. and Varol, A. (1997), a.g.e.
http://www.Frat.edu.tr/FratTv/uzakegit.htm#book1
Varol, A. (1996), a.g.e.
Onay, Y ve Yalabk, N. (1998), Bir niversitede nternet zerinden
Asenkron renme in Yaplanma Modeli Trkiye kinci Uzaktan Eitim Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Film Radyo Televizyonla Eitim
Bakanl, ss. 131-138.
PC- Online (2000), Net Dnyas- nternet zerinde Eitim, Ekim
PC- Online (2000), a.g.e.
http://www.oidb.metu.edu/basvuru/ikinciogr/programlar/bilisim.htm
(21.12.2004)
www.milliyet.com.tr/2000/12/29/isyasami/is05.html (21.12.2004)
http://euclid.ii.metu.edu.tr/emkodtu/2001.html
http://www.ido.sakarya.edu.tr/ido/sauido.htm
all, ., man, A. ve Torkul, O. (2001), Sakarya niversitesinde Uzaktan
Eitimin Dn, Bugn ve Gelecei, Sakarya niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, zel Say 1, ss. 1-8.
http://www.ido.sakarya.edu.tr/ido/tarihce.htm
http://www.ido.sakarya.edu.tr/ido/sauido.htm
http://www.ido.sakarya.edu.tr/ido/ido-onlisans.htm
http://www.ido.sakarya.edu.tr/ido/tarihce.htm
Kaya, Z. (1995), Akretim Lisesinin nemi ada Eitim, Say
212
Ulu, F. (1995), Ortaretim in Bir Uzaktan Eitim Modeli: Akretim Lisesi, Milli Eitim, Say 11.
Ulu, F. (1994), Uzaktan Eitimde Eitim Ortamlar Akretim
Lisesi rnei, Akara: Film Radyo Televizyonla Eitim Bakanl.
Kaya, Z. (1996), a.g.e.
Kaya, Z. (1996), a.g.e.
Kaya, Z. (1998), a.g.e.
Kaya, Z. (1995), Yap leyi ve Programyla Akretim Lisesi, Eitim Ynetimi, Say 4.
Ulu, F. (1994), a.g.e.
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
Ulu, F. (1994), a.g.e.

Kaya, Z ve Odaba, F. (1996), a.g.e.
Devlet Planlama Tekilat (1995), Yedinci Be Yllk Kalknma Plan,
Ankara: DPT Yaynlar
Ulu, F. ve Kaya, Z. (1997), Uzaktan Eitim Yaklamyla
lkretim(UZEYL), Ankara: Uzaktan Eitim Vakf.
http://egitek.meb.gov.tr/aok/mtao/tanitim.html
http://www.fono.com.tr/acikogretim/index.htm
http://www.fono.com.tr/acikogretim/dilkurslari.htm
http://www.fono.com.tr/acikogretim/silahlikuvvetler.htm
http://www.fono.com.tr/acikogretim/egm.htm
http://www.fono.com.tr/acikogretim/meslekkurslari.htm
http://www.fono.com.tr/acikogretim/ogretimmalzemeleri.htm
http://www.fono.com.tr/acikogretim/ogretimmalzemeleri.htm
http://www.fono.com.tr/acikogretim/ogretimsekli.htm
441
retimde Teknoloji ve Materyal Kullanmn Yasal Boyutlar
445
nite oniki
RETMDE TEKNOLOJ VE
MATERYAL KULLANIMININ YASAL
BOYUTLARI
renme Hedefleri
Fikri mlkiyet haklarna ilikin yasal dzenlemeleri sayabilecek,
Uluslar aras szlemeler ile Trkiyedeki fikri mlkiyet haklarna ilikin yasal dzenlemelerin ilikilerini ana hatlaryla tanyabilecek,
Trkiyedeki fikri mlkiyet haklarna ilikin yasal dzenlemelerin birbirleriyle ilikilerini ana hatlaryla aklayabilecek
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa gre eser sahiplerinin haklarn ve sorumluluklarn kavrayabilecek,
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa aykr davranldnda yaplacak ilemleri sayabilecek,
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa aykr davranldnda alacak davalar ana hatlaryla tanyabileceksiniz.
12
446
indekiler

Giri
Fikri Mlkiyet Haklarna likin Yasal Dzenlemeler
Corafi aretlerin Korunmas Hakknda KHK
Patent Haklarnn Korunmas Hakknda KHK
Markalarn Korunmas Hakknda KHK
Endstriyel Tasarmlarn Korunmas Hakknda KHK
Sinema Video ve Mzik Eserleri Kanunu
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa Aykr Davranldnda
Alacak Davalar
Hukuk Davalar
Ceza Davalar
Sular
Fail
Kovuturma ve Tekerrr
zet
447
Giri
retimde teknoloji ve materyal kullanmyla ilgili yasal dzenlemelerin ayrntl olarak incelenmesi bu nitenin kapsam dndadr.
Ancak, retimde teknoloji ve materyal kullanmyla ilgili yasalar
hakknda genel bilgi sunulmakta ve btn bu yasalarn koruduu haklarn adil kullanlp kullanlmad hakknda yararl olabilecek bilgiler
verilmektedir.
Bu nitede ncelikle retimde teknoloji ve materyal kullanmyla
ilgili uluslar aras szlemeler saylmakta ve konuyla uzaktan da olsa
balantl yasal dzenlemeler ana hatlaryla incelenmektedir. Fikir ve
Sanat Eserleri Kanunu ise konuyla daha yakndan ilgili olduundan
ayrntl olarak ele alnmakta ve yabanc uygulama rneklerinden de
yararlanlarak bu yasaya ilikin yorumlar yaplmaktadr.
Fikri Mlkiyet Haklarna likin Yasal Dzenlemeler

Gnmzde kitaplar, radyo, televizyon ve bilgisayarlar ile aktarlan sistematik olarak tasarlanp hazrlanan ve sunulan programlar yeni
ve zorlayc renme deneyimleri sunmaktadr. Bu programlar retimi
zenginletirmekte daha bireysel, geerli, ulalr ve ekonomik hale getirmektedir. retim amal yararlanlan gerek kitaplarn ve kitaplardaki
alntlarn, gerekse radyo, televizyon ve bilgisayarlara ynelik programlarn ve alntlarn kullanlmasnda yasal boyutlar vardr.
retimde teknoloji ve materyal kavramlarnn eski olmasna karn, fikri haklar ve telif haklarna ilikin yasal dzenlemelerin yeni olmas, bu dzenlemelerle ilgili hala uygulama rneklerinin ok kstl
olmas kanunun irdelenmesini ve rneklerle yorumlanmasn gletirmektedir. Ancak, btn bunlarn bilincinde olarak yine de fikri haklardan yararlanmay dzenleyen uluslar aras baz anlama ve szlemeler
ile Trkiyede fikri haklara ve telif haklarna ilikin yasal dzenlemelerin var olduunu syleyebiliriz. Uluslar aras baz anlama ve szlemeler unlardr:
1. 20 Mart 1883 tarihli Paris antlamas
2. 9 Eyll 1886 Bern Szlemesi
3. 15 Nisan 1994 tarihli Dnya Ticaret rgtnn kuruluuna dair anlama.
retimde teknoloji ve materyal

kavramlarnn eski
olmasna karn,
fikri haklar ve telif
haklarna ilikin
yasal dzenlemelerin yeni olmas,
bu dzenlemelerle
ilgili hala uygulama rneklerinin
ok kstl olmas
kanunun irdelenmesini ve rneklerle yorumlanmasn gletirmektedir.
448
Trkiyede fikri haklara ve telif haklarna ilikin yasal dzenlemeler de unlardr:

1. Corafi aretlerin Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde
Kararname (KHK).
2. Patent Haklarnn Korunmas Hakknda KHK
3. Markalarn Korunmas Hakknda KHK
4. Endstriyel Tasarmlarn Korunmas Hakknda KHK
5. Sinema, Video ve Mzik Eserleri Kanunu
6. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu.
Corafi iaret, bir
maln corafi
kkenini gsteren
veya kullanlan bir
unsur, madde,
motif, malzeme ya
da usul sebebiyle
bir alana, yreye
yahut lkeye
yollamada bulunarak o mala istek
ve gven duyulmasn salayan
corafi bir ad veya
iarettir.
Snai: Sanayi ile
ilgili.
Corafi aretlerin Korunmas Hakknda KHK

Corafi iaret, bir maln corafi kkenini gsteren veya kullanlan
bir unsur, madde, motif, malzeme ya da usul sebebiyle bir alana, yreye
yahut lkeye yollamada bulunarak o mala istek ve gven duyulmasn
salayan corafi bir ad veya iarettir. Bir yrenin herhangi bir rn,
meyvesi, ta, madeni dier yrelerde retilenlerden farkl olabilir veya
bir yrede retilen bir hal, kilim, kuma, ini vb. bir rn herhangi bir
nedenle n kazanm olabilir. Bu rnlerin zerinde o yrenin adnn
kullanlmas, tketiciler tarafndan o rnn belli bir kaliteye sahip
olduu eklinde de alglanabilir. Tketiciler sz konusu yre adyla
satlan rnleri, o yrenin adna belli bir gven duyarak ayn nitelikteki
dier rnlere tercih edebilirler.
Corafi iaretin snai mlkiyetin dier trlerinden temel fark, bavuru sahibine ve kullancsna inhisari (tekel) niteliinde bir hak salamasdr. Ancak, bu corafi iaretin salad korumann zayf bir koruma olduu anlamna gelmez. Aksine corafi iaretin dier snai haklardan belki de bir stnl tek bir reticiyi deil, belli artlar altnda
belli bir blgede retim yapan kiilerin tmn birden kollektif olarakkorumasdr. nk, corafi iaret alansal, yresel, blgesel, lkesel
genellie, bir anlamda anonimlie sahip olup, salad hak belli bir
kiiye ya da baz kiilere balanamaz. Corafi iaretler baz ynlerden
markalara benzerler, ancak ferdilememeleri ve korumann nitelii
dolaysyla onlardan ayrlrlar1.
Corafi aretlerin Korunmas Hakkndaki KHKnn fikri mlkiyet

haklaryla ilikisini aklaynz.
Patent Haklarnn Korunmas Hakknda KHK
Patent, bulu
sahibinin bulu
konusu rn
belirli bir sre
retme, kullanma,
satma veya ithal
etme hakkdr.
Patent, bulu sahibinin bulu konusu rn belirli bir sre retme,

kullanma, satma veya ithal etme hakkdr. Bu hakk gsteren belgeye de
patent denir. Geleneksel terminoloji ile snai mlkiyet haklarnn iinde
nemli bir yer tutan patent hakk, zellikle teknoloji transferinin arac
olmas bakmndan gelimekte olan lkeleri daha ok ilgilendiren maddi
olmayan bir mala ilikin haktr2.
449
Patent Haklarnn Korunmas Hakknda K.H.Knn 1.Maddesinde

ama; bulu yapma faaliyetini zendirmek, bulularn sanayi ye uygulanmas ile teknik ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerekletirilmesini
salamak iin bululara patent veya faydal model belgesi vererek korumak eklinde belirtilmitir.
Yasann 2. Maddesi; Trkiye de ikametgah olan snai veya ticari
faaliyette bulunan gerek veya tzel kiileri veya Paris anlamas hkmleri dahilinde bavuru hakkna sahip kiilerin korunmadan faydalanacan belirtmi, ayrca karlklk ilkesi uyarnca Trk vatandalarna
patent veya yararl model belgesi korumas tanyan lke vatandalarna
da korumadan yararlanma hakk vermitir.
4. Madde milletleraras anlamalarda bu kanun hkmlerinden daha elverili hkmler olmas halinde 2. Maddede saylan kiilerin elverili hkmlerin uygulanmasn talep etme hakkna sahip olduu belirtilmitir.
6. Maddenin 1. Fkras bulu niteliinde olmayan almalar saym ve bunlara mnhasran (koruma) talep edilmesi halinde patent verilmeyeceini belirtmitir. Patent verilmeyecek almalar unlardr:
a) Keifler, bilimsel teoriler, matematik metotlar,
b) Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilikin plan, usul ve kurallar,
c) Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik nitelii olan
yaratmalar, bilgisayar yazlmlar,
d) Bilginin derlenmesi, dzenlenmesi, sunulmas ve iletilmesi ile
ilgili teknik yn bulunmayan usuller,
e) nsan veya hayvan vcuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi
usulleri ile insan, hayvan vcudu ile ilgili tehis usulleri.
Ayn maddede aada belirtilen bulular da patent verilerek korunmaz denilmektedir.
a) Konusu kamu dzenine veya genel ahlaka aykr olan bulular.
b) Bitki veya hayvan trleri veya nemli lde biyolojik esaslara
dayanan bitki veya hayvan yetitirilmesi usulleri.
7. Madde Tekniin bilinen durumuna dahil olmayan bulu yenidir demek suretiyle yeni buluu tanmlamtr. Yine ayn maddede
tekniin bilinen durumunu, patent bavurusunun yapld tarihten
nce, bulu konusunda dnyann herhangi bir yerinde toplumca eriilebilir yazl veya szl tantm, kullanm veya bir baka yolla aklanan
bilgilerden olutuu eklinde aklanmtr.
Mnhasran:
Yalnz, zellikle.
450
72. Madde patent sresinin 20 yl olduunu ve incelemesiz patent

sresinin 7 yl olduunu belirtir.
136 ila 145. Maddeler patent hakkna tecavze ilikin hukuk davalarndan sz etmektedir3.
Patent Haklarnn Korunmas Hakkndaik KHKnn fikri mlkiyet
haklaryla ilikisini aklaynz.
Markalarn Korunmas Hakknda KHK
Yasann 5. Maddesi marka, bir teebbsn mal veya hizmetlerini
bir baka teebbsn mal veya hizmetlerinden ayrt etmeyi salamas
koulu ile,kii haklar dahil, zellikle szckler, harfler, saylar, mallarn biimi veya ambalajlar gibi izimle grntlenebilen veya benzer
biimde ifade edilebilen, bask yoluyla yaynlanabilin ve oaltlabilen
her trl iaretleri ierir demek sureti ile markann ieriini aklamtr.
7. Madde marka olarak tescil edilemeyecek iaretleri saymtr.
Marka olarak tescil edilemeyecek yazl iaretler unlardr:
a) 5 inci madde kapsamna girmeyen iaretler,
b) Ayn veya ayn trdeki mal veya hizmetle ilgili olarak tescil
edilmi veya daha nce tescil iin bavurusu yaplm bir marka ile ayn veya ayrt edilemeyecek kadar ayn olan markalar.
c) Ticaret alannda cins, eit, vasf, kalite, miktar, ama, deer,
corafi kaynak belirten veya mallarn retildii, hizmetlerin
yapld zaman gsteren veya mallarn ve hizmetlerin dier
karakteristik zelliklerini belirten iaret ve adlandrmalar
mnhasran veya esas unsur olarak ieren markalar,
d) Ticaret alannda herkes tarafndan kullanlan veya belirli bir
meslek, sanat veya ticaret grubuna mensup olanlar ayrt etmeye yarayan iaret ve adlar mnhasran veya esas unsur olarak
ieren markalar,
e) Maln zgn doal yapsndan ortaya kan eklini veya bir
teknik sonucu elde etmek iin zorunlu olan, kendine maln eklini veya mala asli deerini veren ekli ieren iaretler,
f) Mal veya hizmetin nitelii, kalitesi veya retim yeri, corafi
kayna gibi konularda halk yanltacak markalar,
g) Yetkili mercilerden kullanmak iin izin alnmam ve dolaysyla Paris Szlemesinin 2nci mkerrer 6nc maddesine gre reddedilecek markalar,
Merci: Bavurulacak yer ya da

makam.
Mkerrer: Tekrarlanm, yenilenmi.
h) Paris Szlemesi'nin 2nci mkerrer 6nc maddesi kapsam

dnda kalan ancak kamuyu ilgilendiren, tarihi, kltrel deerler bakmndan halka mal olmu ve ilgili mercilerin tescil
izni vermedii dier armalar, amblemler veya nianlar ieren
markalar,
i) Sahibi tarafndan izin verilmeyen Paris Szlemesi'nin 1inci
mkerrer 6nc maddesine gre tannm markalar,
j) Dini deerleri ve sembolleri ieren markalar,
k) Kamu dzenine ve genel ahlaka aykr markalar.
Bir marka tescil tarihinden nce kullanlm ve tescile konu mallar
veya hizmetlerle ilgili olarak bu kullanm sonucu ayrt edici bir nitelik
kazanm ise, (b), (c), (d) bentlerine gre tescili reddedilemez.
9. Madde marka tescilinden doan haklarn kapsamn ve izinsiz
kullanlmasnn nlenmesini dzenlemitir.
10. Madde tescilli bir markann, tescilli olduu belirtilmeden bir
szlk, ansiklopedi veya bir baka bavuru eserinde jenerik ad izlenimi
verecek ekilde,yaynlanmas durumunda marka sahibinin talebi zerine
yaync, yaynn sonraki ilk saynda yanll dzeltir demektedir.
Marka hakkna tecavz saylan fiiller 61. Maddede saylmtr. Bu
fiiller unlardr:
a) 9 uncu maddenin ihlali,
b) Marka sahibinin izni olmakszn markay veya ayrt edilmeyecek derecede benzerini kullanmak suretiyle markay taklit
etmek,
c) Markay veya ayrt edilmeyecek derecede benzerini kullanmak
suretiyle markann taklit edildiini bildii veya bilmesi gerektii halde tecavz yoluyla kullanlan markay tayan rnleri
satmak, datmak veya bir baka ekilde ticaret alanna karmak veya bu amalar iin ithal etmek veya ticari amala
elde bulundurmak,
d) Marka sahibi tarafndan szlemeye dayal lisans yoluyla verilmi haklar izinsiz geniletmek veya bu haklar nc kiilere devir etmek,
e) (a) ila (c) bendlerinde yazl fiillere itirak veya yardm veya
bunlar tevik etmek veya hangi ekil ve artlarda olursa olsun
bu fiillerin yaplmasn kolaylatrmak,
Meyyide: yaptrm, yaptrma

gc.
451
452
f) Kendisinde bulunan ve bakas adna tescilli bir markay veya

ayrt edilmeyecek derecede benzerini tayan rnn veya ticaret alanna karlan maln nereden alndn veya nasl salandn bildirmekten kanmak.
Marka hakkna tecavz saylan fiillere uygulanacak meyyideler
ise 61/A Maddesinde saylmtr. Bu meyyideler unlardr:
a- Marka hakk sahibi olarak belirtilmesi gereken kimlik bildirimini geree aykr olarak yapanlar, marka korumas olan bir
eya veya ambalaj zerine konulmu, marka korumas olduunu belirten iareti yetkisi olmadan kaldranlar, kendisini haksz
olarak marka bavurusu veya marka hakk sahibi olarak gsterenler hakknda, bir yldan iki yla kadar hapis cezasna ve
yz milyon liradan altyz milyon liraya kadar para cezasna,
b- Hak ve alakas olmadn veya tasarruf yetkisi bulunmadn
bilmesi gerektii halde, marka korunmasna ilikin mevzuatn
devir ve intikal, rehin ve haczi ile ilgili maddelerinde yazl
haklardan birini veya bu hakla ilgili lisans bakasna devreden,
veren, rehneden, bu haklar zerinde herhangi bir tasarrufta bulunanlar ile korunan bir marka hakknn sahibi olmad veya
koruma sresinin bittii veya marka hakknn hkmszl
veya marka korumasndan doan hakknn sona ermesi durumlarnda; kendisinin veya bakasnn imal ettii veya sata kard eyaya veya ambalajlarna veya ticari evrakna veya
ilanlarna, hukuken korunan bir marka hakk ile ilgili olduu
kansn uyandracak ekilde, iaretler koyan veya bu amala
yazl ve grsel basndaki ilan ve reklamlarda, bu tarzda yaz,
iaret veya ifadeleri kullananlar hakknda, iki yldan yla kadar hapis cezasna ve altyz milyon liradan bir milyar liraya
kadar para cezasna,
c- 61 inci maddede yazl fiillerden birini ileyenler hakknda, iki
yldan drt yla kadar hapis cezasna ve altyz milyon liradan
bir milyar liraya kadar para cezasna, ayrca iyerlerinin bir yldan az olmamak zere kapatlmasna ve ayn sre ticaretten
men edilmelerine hkmolunur.
Yukarda yazl sular hizmetlerini yaptklar srada bir iletmenin
alanlar tarafndan dorudan doruya veya emir zerine ilenmise
alanlar ve suun ilenmesine mani olmayan iletme sahibi, mdr
veya temsilcisi ve hangi unvan ve sfatla olursa olsun iletmeyi fiilen
yneten kii de cezalandrlr. Bu tzelkiinin ileri yrtlrken bu
maddede saylan sulardan biri ilenirse, tzelkii, masraflar ve para
cezasndan mteselsilen sorumlu olur. Fiile itirak edenler hakknda
olayn mahiyetine gre Trk Ceza Kanunu'nun 64, 65, 66 ve 67 nci
maddeleri hkmleri uygulanr. Bu maddede saylan sulardan dolay

kovuturma ikayete baldr.
Bu madde hkmlerinin uygulanmasnda 1412 sayl Ceza Mahkemeleri Usul Kanunu'nun 344 nc maddesinin birinci fkrasnn 8
numaral bendi uygulanmaz. Marka korumasndan doan haklar tecavze urayandan baka, 61inci maddede saylanlar dnda kalan sularda Enstit; marka hakk sahibi olarak belirtilmesi gereken kimlik
bildiriminin geree aykr olarak yaplmas ile korunan bir marka hakknn sahibi olmad veya koruma sresi bittii veya herhangi bir sebeple marka hakknn hkmszl veya marka korumasndan doan
hakknn sona ermesi durumlarnda; kendisinin veya bakasnn imal
ettii veya sata kard eyaya veya ambalajlarna veya ticari evrakna veya ilanlarna , hukuken korunan bir marka hakk ile ilgili olduu
kansn uyandracak ekilde, iaretler koyma veya bu amala yazl ve
grsel basndaki ilan ve reklamlarda bu tarzda yaz, iaret veya ifadelerin kullanlmas durumlarnda 5590 veya 507 sayl kanunlara tabi kurulular ve Tketici Dernekleri de ikayet hakkna sahiptir. ikayetin fiil
ve failden haberdar olma tarihinden itibaren iki yl iinde yaplmas
gerekir.
Bu kapsamdaki sularla ilgili ikayetler acele ilerden saylr. Bu
kanun hkmlerine gre marka hakk bavurusu veya marka korumasndan doan haklara tecavz dolaysyla retilmesi cezay gerektiren
eya ile bu eyalar retmeye yarayan ara, gere, cihaz, makine gibi
vastalarn zapdedilmesi veya elkoyulmas veya yok edilmesinde Trk
Ceza Kanunu'nun 36. Maddesi hkm ile Ceza Muhakemeleri Usul
Kanunu'nun ilgili hkmleri uygulanr.
62. Maddede de marka sahibinin hukuki talepleri belirtilmitir4.
Markalarn Korunmas Hakkndaki KHKnn fikri mlkiyet haklaryla
ilikisini aklaynz.
Endstriyel Tasarmlarn Korunmas Hakknda KHK
Kanunun 3.Maddesinde; "Tasarm", bir rnn tm, veya bir paras veya zerindeki sslemenin, izgi, ekil, biim, renk, doku, malzeme veya esneklik gibi insan duyular ile alglanan eitli unsur veya
zelliklerinin oluturduu btn olarak, "rn" ise bilgisayar programlar ve yar iletkenlerin topografyalar hari olmak zere, endstriyel
yolla veya elle retilen herhangi bir nesnenin yansra bileik bir sistem
veya bunu oluturan paralar, setler, takmlar, ambalajlar gibi nesneler,
birden ok nesnenin veya sunuun bir arada alglanabilen bileimleri,
grafik semboller ve tipografik karakterleri olarak, "Tasarmc" da, korumaya konu olan tasarm tasarlayan kii eklinde tanmlanmtr.
Halel getirmek:
Zarar vermek.
453
454
Yine ayn Madde Uluslar aras 20 Mart 1883 tarihli Paris Anlamasn, 9 Eyll 1886 tarihli Bern Szlemesini ve 15 Nisan 1994 tarihli
Dnya Ticaret rgtnn kuruluuna dair anlamay referans gstermi
ve 4.Maddede de T.C. kanunlarna gre yrrle konulan uluslar aras
anlamalarn hkmlerinin daha elverili olmas halinde elverili hkmlerin uygulanmasnn talep edileceini kabul etmitir.
Ayrca, 1. Maddenin 3. Fkras tasarm olarak salanan korumann
fikir ve sanat eserleri kanununda aranan artlarn gereklemesi halinde
ngrlen korumaya halel getirmeyeceinden sz etmitir.
48. Madde Tasarm hakkna tecavz saylan fiilleri belirtmitir. Bu
fiiller unlardr:
a) Tasarm hakk sahibinin izni olmakszn tasarmn aynn veya
belirgin bir ekilde benzerini yapmak, retmek, piyasaya sunmak, satmak, szleme akdi iin icabda bulunmak, kullanmak,
ithal etmek ve bu amalarla depolama, elde bulundurmak,
b) Tasarm belgesi sahibi tarafndan szlemeye dayal lisans yoluyla verilmi haklar izinsiz geniletmek veya bu haklar nc kiilere devir etmek,
c) Bu maddenin nceki a ila b bendlerinde yazl fiillere itirak
veya yardm veya bunlar tevik etmek veya hangi ekil ve
artlarda olursa olsun bu fiillerin yaplmasn kolaylatrmak,
d) Kendisinde bulunan ve haksz olarak retilen veya ticaret alanna karlan eyann nereden alndn veya nasl salandn bildirmekten kanmak,
e) Gasp.
Yine ayn maddede tasarm bavurusu bu Kanun Hkmnde Kararnamenin 34. maddesine gre yaynland takdirde, bavuru sahibi,
tasarma vaki tecavzlerden dolay hukuk ve ceza davas amaya yetkilidir denilmektedir. Ayrca, tecavz eden, bavurudan veya kapsamndan haberdar edilmi ise, bavurunun yaymlanm olmasna baklmayaca ve tecavz edenin kt niyetli olduuna mahkeme tarafndan hkmolunursa, yayndan nce de tecavzn varlnn kabul edilecei
belirtilmektedir.
49 ila 57. Maddelerde ise tecavz halinde hukuk davalar ile talep
edilecek hususlar belirtmitir5.
Sinema Video ve Mzik Eserleri Kanunu
Kanunun 1. Maddesinde Eser film, video, ses tayclar ve
benzerleri zerine kaydedilmi hareketli veya sesli fikir ve sanat mah-
Yapmc eserleri
reten veya ithal
eden gerek veya
tzel kiilerdir.
sulleri, Film sesli ve grntl veya sadece grntl olarak hazrlanm, ticar amal eserlerle, tantc, retici ve teknik mahiyette olan
veya gnlk olaylar tespit eden her eit hareketli sinema eseri ve benzerleri, Video zerindeki elektromanyetik paralara ses eliinde
grnt veya sadece grnt kaydedilmi her eit hareketli malzeme,
Ses taycs zerine sadece ses kaydedilmi her trl plak, ses kaseti
ve benzeri, Bandrol ise eserlerin erit, kaset ve d ambalaj zerine
yaptrlan ve sklmesi halinde yaptrld malzemenin zelliini
kaybettiren ve zerinde Bakanlk ile iletme belgesine sahip olann zel
iareti ve seri numaras yer alan etiket, (ses taycsnda Bakanlk bandrol ile iletme belgesi sahibinin zel iareti kullanlr.) olarak tanmlanmtr. Ayn maddede Yapmc eserleri reten veya ithal eden
gerek veya tzelkiiler olarak ifade edilmitir6.
Bu kanundaki 8. Madde telif hakkyla ilgilidir. Bu maddede zetle
eserlerin oaltma yayma ve gsterim hakk, eserin iletme belgesi
sahibine ve bu eserlerin oaltma hakk ve sorumluluu kayt ve tescilini yaptrana ait olduu belirtilmekte ve hak sahibinin izni olmadka
eserler zerinde her trl tasarruf yasaktr denilmektedir. Yine bu maddede bu Kanunda telif haklar konusu ile ilgili olarak yer alamayan
dier hususlar hakknda 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun
hkmleri uygulanaca belirtilmektedir.
9. Madde idarenin yetkisini kapsamaktadr. Bu kapsamda Kltr
ve Turizm Bakanl ile mlki idare amirleri eserlerin datm ve gsterilmeleri srasnda bunlarn iletme belgeleri ile bandrollerini ve eser
zerinde herhangi bir deiiklik olup olmad hususunda eseri her
zaman denetleyebilirler ve iletme belgesiz veya bandrolsz veya zerinde deiiklik yaplan eserler toplatlarak C. Savclklarna su duyurusu ile birlikte sevk edilir denilmektedir. Bu maddede mlki idare
amirleri blgenin zellikleri sebebiyle toplumsal bir olaya sebebiyet
vermesi muhtemel eserlerin datm ve gsterimini, gerekesini de belirtmek suretiyle yetki ve grev snrlar ierisinde yasaklayabilecekleri
de belirtilmektedir.
Ayn maddede Bakanlk veya mlki idare amirlerince yaplacak
her hangi bir denetim sonucunda eserin Devletin lkesi ve milletiyle
blnmez btnl, milli egemenlik, Cumhuriyet, milli gvenlik,
kamu dzeni, genel asayi, kamu yarar, genel ahlak ve genel salk, rf
ve adetlerimize aykr bulunmas halinde eser yasaklanr ve kanuni
takibat alr denilmektedir. Ayrca, mahalli mlki amirliklerin ve belediyelerin bandrol ve iletmeci ruhsatlarn denetleme yetkisine sahip
olduu da belirtilmektedir7-8.
Fikri mlkiyet haklarn dzenleyen bu yasalara ksaca deindikten
sonra konumuzu daha yakndan ilgilendiren Fikir ve Sanat Eserleri
Kanununu daha geni bir ekilde ele alabiliriz.
455
456
Sinema, Video ve Mazik Eserleri Kanununun retim teknolojileri ile

materyalleri arasndaki ilikileri aklaynz.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
Fikri haklar ve telif haklar alannda en geni dzenlemeyi yapan
yasa imdilik budur. Yasann 1.Maddesi Eseri; sahibinin hususiyetini
tayan ve aadaki hkmler uyarnca ilim ve edebiyat, musiki, gzel
sanatlar veya sinema eserleri saylan her nevi fikir ve sanat mahsul
olarak tanmlamaktadr910.
2. Maddede ilim ve edebiyat eserleri ile musiki eserlerinin neler
olduu belirlenmitir. Bu maddeye gre ilim ve edebiyat eserlerinin
unlar olduu belirtilmitir:
1. Herhangi bir ekilde dil ve yaz ile ifade olunan eserler ve her
biim altnda ifade edilen bilgisayar programlar ve bir sonraki
aamada program sunucu dourmas kouluyla bunlarn hazrlk tasarmlar,
2. Her nevi rakslar, yazl kareografi eserleri, pandomimalar ve
buna benzer szsz sahne eserleri,
3. Bedii vasf bulunmayan her nevi teknik ve ilmi mahiyette fotoraf eserleriyle, her nevi haritalar, planlar, projeler, krokiler,
resimler, resimler, corafya ve topografyaya ait maket ve benzerleri,her eit mimarlk ve ehircilik tasarm ve projeleri,mimari maketler,endstri,evre ve sahne tasarm ve projeleri.
Ayn madde, ara yzne temel oluturan dnce ve ilkeleri de
iine almak zere, bir bilgisayar programnn herhangi bir esine
temel oluturan dnce ve ilkeler eser saylmazlar demek suretiyle de
ilim ve edebiyat eseri olmayanlar da belirlemitir.
3. Madde, her nevi szl ve szsz besteleri musiki eseri olarak
tanmlamtr.
4. Madde gzel sanat eserleri, estetik deere sahip olan;
1. Yal ve suluboya tablolar; her trl resimler, desenler, pasteller, gravrler, gzel yazlar ve tezhipler kazma, oyma, kazma
veya benzeri usullerle maden, ta, aa veya dier maddelerle
izilen veya tespit edilen eserler, kaligrafi, serigrafi,
2. Heykeller, kabartmalar ve oymalar,
3. Mimarlk eserleri,
4. El ileri ve kk sanat eserleri,minyatrler ve ssleme sanat
rnleri ile tekstil, moda tasarmlar,
5. Fotorafik eserler ve slaytlar,
Raks: Dans
6. Grafik eserler,
7. Karikatr eserleri,
8. Her trl tiplemelerdir...diyerek saymtr.
5. Maddede sinema eserleri belirlenmitir. Bu eserler unlardr:
1. Sinema filmleri,
2. retici ve teknik mahiyette olan veya gnlk olaylar tespit
eden filmler,
3. Her nevi ilmi,teknik veya bedii mahiyette projeksiyon diyapozitifleri.
Kanunun 6. Maddesi ileyenin hususiyetini tayan ilemeleri de
bu kanuna gre eser saym ve ilenmeyi dier bir eserden istifade suretiyle vcuda getirilip de bu esere nispetle mstakil olmayan fikir ve
sanat mahsulleri olarak tanmlam ve balcalarn saymtr. Bunlar:
1. Tercmeler,
2. Roman, hikaye, iir ve tiyatro piyesi gibi eserlerden birinin bu
saylan nevilerden bir bakasna evrilmesi,
3. Musiki,gzel sanatlar ilim ve edebiyat eserlerin film haline sokulmas veya filme alnmaya ve radyo ve televizyon ile yayma msait bir ekle sokulmas,
4. Musiki, aranjman ve tertipleri,
5. Bir eser sahibinin btn veya ayn cinsten olan eserlerinin klliyat haline konulmas,
6. Gzel sanat eserlerinin bir ekilden dier ekillere sokulmas,
7. Belli bir maksada gre ve hususi bir plan dahilinde seme ve
toplama eserler tertibi,
8. Henz yaymlanmam olan bir eserin ilmi aratrma ve alma neticesinde yaymlanmaya elverili hale getirilmesi,
9. Bakasna ait bir eserin izah veya erhi yahut ksaltlmas
10. Bir bilgisayar programnn uyarlanmas,dzenlenmesi veya
herhangi bir deiim yaplmas,
11. Belli bir maksada gre ve hususi bir plan dahilinde verilerin ve
materyallerin seilip derlenmesi sonucu ortaya kan ve veri
tabanlar.(Ancak, burada salanan koruma, veri taban iinde
bulunan verilere materyalin korunmas iin geniletilemez).
457
458
liyenin hususiyetini tayan ilenmelerin eser sayld da, bu

maddede belirtilmitir.
Mahfuz: Saklanm, korunmu,

korunan, sakl.
8. Madde bir eserin sahibinin, onu meydana getiren olduu belirtilmitir. Ayn madde bir ilenmenin sahibi, asl eser sahibinin haklar
mahfuz kalmak artyla onu ileyendir demek suretiyle eser ve ilenme
sahibini tanmlamtr.
Bir eserin sahibi

onu meydana
getirendir.
13. Maddede eser sahibinin maddi ve manevi haklar olduu belirtilmekte, 14 ve 16. Maddelerde manevi haklar 20 ve 25. Maddelerde
mali haklar saylmaktadr.
27. Maddede koruma sresi eser sahibinin yaad mddete ve
lmnden itibaren 70 yl devam edecei belirtilmi ve ayrca eitli
durumlara gre belirlenen sreler 27 ila 29. Maddelerde saylmtr.
Yasa 31. Maddede mevzuat ve itihatlardan 32. Maddede nutuklardan oaltma yayma veya herhangi bir surette yararlanmann serbest
olduunu belirlemitir.
Buraya kadar Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda yer alan genel
olarak eser ve eser sahibi ile ilgili hkmlerinden sz edilmektedir.
Konumuzu yakndan ilgilendiren Maddelerine bir gz atacak olursak
bunlar; temsil serbestisini dzenleyen 33. Madde Eitim ve retim
iin seme ve toplama eserler baln tayan 34. Madde, iktibas serbestisini dzenleyen 35., 36. ve 37. Maddeler, ahsan kullanma balkl
40. ve 41. Maddedir. Burada Madde metinlerini yazmadan retimde
kullanlacak teknoloji ve materyallerin, yukarda yasann eser olarak
tanmladklarndan, ne lde ve ne kadar alnmasnn, izinsiz gerekleebilecei yorumlanabilir.
Yaynlanm bir eserin umumi mahallerde, yalnzca eitim ve retim amacyla veya yararlanmak kast olmakszn cretsiz olarak temsili serbesttir. Ancak, eser sahibinin adn zikretmek arttr.
Meydana getirili amacnn eitim ve retime ynelik olduu
aka belli olacak ekilde, yaynlanm musiki, ilim ve edebiyat eserlerinden ve alenilemi gzel sanat eserlerinden amacn hakl gsterecei
oranda iktisablar yaplarak seme ve toplama eserler meydana getirmek
serbesttir. Sahiplerinden izin almak gerekmez. Ancak, bedi vasf bulunmayan her nevi teknoloji ve ilmi mahiyette fotoraf, her nevi harita,
plan, proje krokiler, resimler corafya ve toporafyaya ait maket, her
eit mimarlk ve ehircilik tasarm ve projeleri, mimari maketler,
endstri, evre ve sahne tasarm ve projeleri, yal ve suluboya tablolar,
her trl resimler, desenler, pasteller, gravrler, gzel yazlar ve tezhipler, kazma, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden, aa veya dier
maddelerle izilen veya tespit edilen eserler, kaligrafi, serigrafi ile
fotorafik eserler ve slaytlar yalnzca toplama eserin ieriini aydnlatmak zere iktibas edilebilir.
zellikle okullara mahsus olarak hazrlanan ve Milli Eitim Bakanl tarafndan onanan (Okul-radyo) yaymlar iinde ayn kurallar
geerlidir.
Eser sahibinin izni ile umuma arz edilmi (alenilemi) bir eserin
baz cmle ve fkralarnn mstakil bir ilim ve edebiyat eserine alnmas,
yaynlanm bir bestenin en ok tema, motif, pasaj ve fikir nevinden
paralarnn bamsz bir musiki eserine alnmas, alenilemi gzel
sanat eserinin ve yaynlanm dier eserlerin amacn hakl gsterecei
bir oran dahilinde ve ieriini aydnlatmak amacyla bir ilim eserine
konulmas, alenilemi gzel sanat eserinin ilmi konferans veya derslerde konuyu aydnlatmak iin projeksiyon ve buna benzer vastalarla
gsterilmesi iin eser sahibinden izin almaya gerek yoktur. Ancak, eser
sahibinin ismi ve iktibas edilen ksmn alnd yer belirtilmelidir.
Basn kanununun 15. Maddesinde belirtildii zere bir gazetenin
zel fedakarlk sonucu elde edip yaynlad haber, yaz ve resimler
gazete sahibinden izin alnmadka yaynlarndan 24 saat gemeden
bakalar tarafndan yaynlanamaz. Bunun dnda kalan ve basn veya
radyo tarafndan kamuya yaylm bulunan gnlk olaylar ve haberler
serbeste iktibas edilir. Gazete ve dergi yazlar da aka iktibas hakk
sakl tutulmamsa alnmas ve yaymlanmas serbesttir. Yine alnd
kii ve yerin, tarihinin belirtilmesi gerekir.
Yasada alenilemi ilim ve edebiyat eserlerinden baz paralarn
rportaj mahiyetinde olmak zere iaret, ses veya resim nakline yarayan
vastalara alnmas yaylmas, oaltlmas ve temsil edilmesi serbest
braklmtr. Bunlarn eitim ve retim amacyla alnmas da serbesttir.
Btn fikir ve
sanat eserlerinin,
yaymlanma veya
kar amac gdlmeksizin ahsen
kullanmaya zg
oaltlmas
mmkndr.
Btn fikir ve sanat eserlerinin, yaymlanma veya kar amac gdlmeksizin ahsen kullanmaya zg oaltlmas mmkndr. Ancak,
bu oaltma hak sahibinin meru karlarna hakl bir sebep olmadan
zarar veremez. Musiki ilim ve edebiyat eserlerinin ilenmesi de byledir. Szlemede aksine belirleyici hkmler yoksa hata dzeltme de
dahil, bilgisayar programlarnn dnld amaca uygun kullanm
iin gerekli olduu durumda, bilgisayar programnn onu hukuki yollardan edinen kii tarafndan oaltlmas ve ilenmesi serbesttir.
Bir Web adresine balanmak, o Web sitesinin bir kopyasn karmak ve kullancnn bilgisayarna aktarmak demektir. Bu ilem Web
sayfasnn oaltlmasdr. Buna ifre ile girilmesi veya aidat yatrlmas
gibi snrlama getirilebilir. Bu koullar kullanc tarafndan yerine getirilirse izin alnm saylr.
459
460
Bir eserin (Kitabn, mzik parasnn ya da resmin) yaratc bir aba sonucu sanal ortama aktarlmak zere dijital biime dntrlmesi
bir ilenmedir. Bunun iin eser sahibinden izin alnmaldr.
Amerika Birleik Devletlerinde bir firma, kendisine ait mzik
eserlerinin bir baka firmaya ait Web sitesinde izinsiz yaynlanmasna
kar dava am, yerel mahkeme yayn yasa koymutur. Ancak, Yksek Mahkeme yasa ertelemitir. Bu konuda hukuki ihtilaf devam etmektedir.
Fakat fikir ve sanat eserleri kanunu dzenlemesinde bu tr bir eylem leme sayldndan izinsiz yaplmas hukuka aykrdr.
Yasaya gre eserin piyasaya karlmasndan sonra kopyalar zerinde yayma hakknn tkendii belirtilmitir.
Yayma hakknn tketilmesi ilkesinin fiziksel olarak datlan eserlere uygulanabileceini, yoksa nternet ortamna geirilen eserler bakmndan eser sahibinin yayma hakknn devam ettii dnlmektedir.
Avrupa Birlii Adalet Divannn vermi olduu kararlar da bu yndedir.
Bilgisayar programnn kullanm hakkna sahip kiinin yapmaya
hak kazand bilgisayar programnn yklenmesi, grntlenmesi,
altrlmas, iletilmesi veya depolanmas fiillerini ifa ettii srada,
bilgisayar programnn her hangi bir esi altnda yatan dnce ilkeleri
belirlemek amacyla, programn ileyiini gzlemlemesi, tetkik etmesi
ve snamas serbesttir.
Bamsz yaratlm bir bilgisayar program ile dier programlarn
ara ilerliini gerekletirmek zere gerekli bilgileri elde etmek iin,
bilgisayar programnn oaltlmas ve ilenmesi anlamnda kodun
oaltlmasnn ve kod formunun evirisinin de zorunlu olduu durumlarda, bu fiillerin ifas aadaki artlarn karlanmas halinde serbesttir:
1. Bu fiillerin, ruhsat sahibi veya bir bilgisayar programnn kopyasn kullanma hakkna sahibi dier bir kii tarafndan veya
onlarn adna bunu yapmaya yetkili kii tarafndan ifa edilmesi,
2. Ara ilerlii gerekletirmek iin gerekli bilginin (1) numaral
bentte belirtilen kiilerin kullanmlarna sunulmamas,
3. Bu fiillerin, ara ilerlii gerekletirmek iin gereken program
paralar ile snrl olmas.
Yukardaki fkra hkmleri, onun uygulanmas ile elde edilen bilgilerin;
1. Bamsz yaratlm bilgisayar programnn ara ilerliini gerekletirmenin dnda dier amalar iin kullanlmasna,
461
2. Bamsz yaratlm bilgisayar programnn ara ilerlii iin gerekli olduu durumlar dnda bakalarna verilmesine,
3. fade edili bakmndan esastan benzer bir bilgisayar programnn gelitirilmesi, retilmesi veya pazarlanmas veya fikri haklar ihlal eden herhangi dier bir fiil iin kullanlmasna izin
vermez.
Bir edebiyat eseri, ancak eser sahibinin yazl izniyle mzik eserinde kullanlabilir.
Umumi yollar, caddeler ve meydanlara, temelli kalmak zere konulan gzel sanat eserlerini resim, grafik, fotoraf ve saire ile oaltma,
yayma, umumi mahallerde projeksiyonla yaynlama serbesttir. Bu yetki
mimarlk eserlerinde yalnz d ekle zgdr.
Eser sahibinin izniyle, ses, grnt veya ses ve grnt tekrarna
yarayan vastalara alnm ve umumi mahallerde temsil edilmek zere
zel iaretlenmi olan musiki, ilim ve edebiyat eserlerinin umumi mahallerde alnmas veya gsterilmesi suretiyle temsili mmkndr.
Yasann zel olarak umumi mahallerde temsili ve kullanlmasna
izin verdii durumlarda bu eserlerin eitim ve retimde de kullanlmasnn serbest olmas kanlmazdr.
Buraya kadar yasa metinlerinden kardmz kurallar; retmen
ve ya retim zeline indirgeyerek yorumlamak gerekirse, u ltleri
gz nnde bulundurmamz gerekmektedir.
34. Madde eitim ve retim iin seme ve toplama eserler hakknda serbestlik ilkesini dzenlemi, Ancak bu serbestlik, hak sahibinin
meru karlarna hakl bir sebep olmadan zarar verir veya eserden normal yararlanma ile eliir ekilde kullanlamaz demektedir.
Ayrca, Anayasamz ve zel hukuku dzenleyen yasalarmz bir
hakkn ktye kullanlmasn yasaklam, hakkn adil kullanmn benimsemitir.
Amerikan Telif Hakk Yasasnn 107. Blm de adil kullanm ilkesini benimsemi ve bunun ilkelerini;
a) kullanm amac ve karakteri (Kullanm ticari mi yoksa eitim
amacn tayor),
b) kopyalanan eserin nitelii,
c) kopyalanan eserin btne bal olarak eserden alnn blmn
miktar,
d) kopyalanan eserin deeri ya da kullanmnn muhtemel sat
zerindeki etkisi
Bir retmen bir

kitaptan bir blmn, bir dergi
veya bir gazeteden bir makalenin,
ksa bir yknn,
bir denemenin,
ksa bir iirin, bir
dergi, gazete veya
kitaptan bir
resmin tek bir
kopyasn kara-
462
olarak belirlemitir.
Bunlarn nda, somut olarak sylemek gerekirse, bir retmen
bir kitaptan bir blmn, bir dergi veya bir gazeteden bir makalenin,
ksa bir yknn, bir denemenin, ksa bir iirin, bir dergi, gazete veya
kitaptan bir resmin tek bir kopyasn karabilir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda kitap ve dergiden kopyalanacak
miktara ilikin bir rakam ya da oran yoktur. Ancak, Amerikan telif haklar yasasna dayanlarak karlan tzkte bir ksm oranlar belirlenmitir. Bunlar, bir kitap ya da dergiden tek bir resim, bir iirden 250 szck
ve 1000 szce dek bir metnin %10udur. Kopya says bir snftaki
rencilerin saysn geemeyecei gibi, bir ders yl sresinde tek bir
ders asndan da dokuzdan fazla kopyalama yaplamaz. Ayn yazardan
ikiden fazla alnt ya da bir tane ksa iir, makale, yk ya da deneme
kopya edilemez.
Amerikan Telif Haklar Yasasnda bilgisayar programlarna ilikin
dzenleme ile Fikir ve Sanat eserleri kanunun 38. Maddesinde dzenlenen bilgisayar programna ilikin dzenlemeler paralellik arz etmektedir.
Buna gre hak sahibinin izni olmadan ;
kopyalanan bir programn ok sayda kopyasn yapmak,
arivsel ya da destekleyici bir kopya dan ek kopyalar yapmak,
program satmak, kiralamak, bor vermek,nakletmek ya da
datmak amacyla kopyalamak,
kopyalanan bir programn uyarlamasnn ok sayda kopyasn, okul ya da okul evresi kullanm amacyla da olsa yapmak,
izinsiz bir programn kopyasn Network e tamak,
yasaya aykrdr.
Trk yarg sisteminde Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun uygulanmasna ilikin ok az rnek karar vardr. Bunlar da konumuzla ilgili
deildir. Bu nedenle kararlardan rnek verilmemitir.
Ancak, Amerikan Telif Haklar Yasasnn uygulanmasna dair
Amerikan Mahkeme kararlarndan birka rnek Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunun uygulanmas srasnda yorumlamaya yararl olur dncesiyle
alnmtr.
rnein; eer okul basn merkezi, sizin rencilere nerdiiniz ve rencilerin
bir makaleyi anlamalarna yardmc olmas iin bir takm grafik veya
fotoraflarndan yararlandnz bir gazete veya dergiye aboneyse, u ltlere
uyulmas halinde bu adil kullanm olur:
almann nitelii genelde hitap ettii kitle baskn olarak eitim camias
deilse,
Kullanm karakteri kar amac gtmyorsa,
Kullanlan miktar kkse,
Orjinali deitirmeye ynelik bir niyet yoksa, sadece kopyalann

szcklere bal olarak snf iinde daha fazla yararl klnmak isteniyorsa
463
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile retimde teknoloji ve materyal kullanm

arasnda nasl bir iliki kurulabilir?
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa Aykr Davranldnda
Alacak Davalar
Bu davalar iki grupta toplayabiliriz. Bunlar; hukuk ve ceza davalardr.
Hukuk Davalar
Bunlar; tecavzn refi, tecavzn meni (kaldrlmas) ve tazminat davalardr..
Tecavzn Refi Davas: 66. Maddede Manevi ve mali haklar
tecavze urayan kimse tecavz edene kar tecavzn refi dava edebilir denilmektedir.
Manevi haklara tecavzn nlenmesi 67. Maddede dzenlenmitir.
Mali haklara tecavz de 68. Maddede dzenlenmitir. Eser, hak
sahibinin izni olmadan evrilmi, szleme d veya szlemede belirtilen saydan fazla baslm, dier bir biimde ilenmi ya da radyo ve
televizyon ile yaynlanm, temsil edilmise; izni alnmam eser sahibi,
rayi bedel itibaryla, urad zararn en ok katn isteyebilir.
Bir eserden izinsiz oaltma yolu ile yarar salanyorsa ve oaltlan kopyalar sata karlmamsa, eser sahibi; oaltlm kopyalarn,
oaltmaya yarayan film, kalp ve benzeri aralarn imhasn veya maliyet fiyatn amamak zere oaltlm kopyalarn ve oaltmaya yarayan film, kalp ve benzeri gerelerin uygun bir bedel karlnda kendisine verilmesini ya da szleme olmas durumunda isteyebilecei
miktarn kat fazlasn talep edebilir. Bu husus, izinsiz oaltma yoluna giden kiinin yasal sorumluluunu ortadan kaldrmaz.
Rayi: Bir para ya

da biriminin ya da
maln sat ve
srm deeri.
Bir eserin izinsiz oaltlan kopyalar sata karlmsa veya sat haksz bir tecavz oluturuyorsa, eser sahibi tecavz edenin elinde
Haiz: Bir eyi

olan, elinde
bulunduran,
tayan.
464
bulunan nshalar hakknda ikinci fkrada yazl klardan birini seebilir. Bedel talebinde bulunan kii, tecavz edene kar onunla bir szleme yapm olmas halinde haiz olabilecei btn hak ve yetkileri ileri
srebilir.
Tecavzn Kaldrlmas Davas: Bu dava ile ilgili dzenleme 69.
Maddededir. Bu maddede mali veya manevi haklarnda tecavz tehlikesine maruz kalan eser sahibi muhtemel tecavzn nlenmesini dava
edebilir. Vak olan tecavzn devam veya tekrar muhtemel grlen
hallerde de ayn hkm caridir denilmektedir.
Ayn maddede 66. Maddenin ikinci, nc ve drdnc fkralarnn hkmleri burada da uygulanaca belirtilmektedir
Tazminat Davas: Madde 70de manevi haklar haleldar edilen
kii, urad manevi zarara karlk manevi tazminat denmesi iin
dava aabilir denilmektedir. Mahkemenin, bu para yerine veya bunlara
ek olarak baka bir manevi tazminat ekline de hkmedebilecei de
belirtilmektedir.
Bu maddede ayrca, mali haklar haleldar edilen kimsenin, tecavz
edenin kusuru varsa haksz fiillere dayanan hkmler dairesinde tazminat talep edebilecei de belirtilmektedir.
Ceza Davalar
Ceza davalar kapsamnda; sular, fail ile kovuturma ve tekerrr
yer almaktadr.
Sular
Sular; manevi haklara tecavz, mali haklara tecavz ve dier sulardan olumaktadr.
Manevi Haklara Tecavz: Bu sularlarla ilgili olarak 71. Maddede unlar yer almaktadr:
71. Maddede bu kanunun hkmlerine aykr olarak kasten;
1- Alenilemi olsun veya olmasn, eser sahibi veya halefinin yazl izni olmadan bir eseri umuma arz eden veya yaymlayan,
2- Sahip veya halefinin yazl izni olmadan, bir esere veya oaltlm nshalarna ad koyan,
3- Bakasnn eserini kendi esiri veya kendisinin eserini bakasnn eseri olarak gsteren veya 15. Maddenin 2. Fkrasna aykr
hareket eden,
4- 32-33-34-35-36-37-38-39 ve 40. Maddelerdeki hallerde kaynak

gstermeyen veya yanl yahut yetersiz veya aldatc kaynak
gsteren,
5- Eser sahibinin yazl izni olmakszn bir eseri deitiren,
kiiler hakknda, iki yldan drt yla kadar hapis veya 50.000
YTL.ndan 150.000 YTL.na kadar ar para cezasna veya ihlal edilen
hakkn nem ve deeri, zararn arl ve kastn younluu dikkate
alnarak her ikisine birden hkmolunur11.
Mali Haklara Tecavz: 72. Maddede mali haklara tecavz sular
hakknda aadaki hkmlerin uygulanaca belirtilmitir.
Bu Kanuna aykr olarak kasten;
1. Aralarnda mevcut bir szleme olmasna ramen bu szleme
hkmlerine aykr olarak bir eser veya ilenmelerinin kendi tarafndan oaltlm nshalarn satan veya datan kiiler hakknda, 3 aydan 2 yla kadar hapis veya 10.000 YTL.ndan
50.000 YTL.na kadar ar para cezasna veya zararn arl
dikkate alnarak her ikisine birden,
2. Hak sahibinin izni olmakszn bir eseri ve oaltlm nshalarn, bu Kanunun 81. maddesinin 7. fkrasnda saylan yerlerde
satan kiiler hakknda 3 aydan 2 yla kadar hapis veya 5.000
YTL.ndan 50.000 YTL.na kadar ar para cezasna veya zararn arl dikkate alnarak her ikisine birden,
3. Hak sahibinin izni olmakszn;
a) Bir eseri herhangi bir ekilde ileyen,
b) Bir eseri herhangi bir ekilde oaltan,
c) Bir eseri herhangi bir ekilde yayan,
d) Bir eserin nshalarn yasal veya yasal olmayan yollardan
lkeye sokan ve her ne ekilde olursa olsun ticaret konusu
yapan,
e) Bir eseri topluma ak yerlerde gsteren veya temsil eden,
bu gsterimi dzenleyen veya dijital iletim de dahil olmak
zere her nevi iaret, ses ve/veya grnt iletimine yarayan
aralarla yayan veya yaymna araclk eden,
Kiiler hakknda 2 yldan 4 yla kadar hapis veya 50.000
YTL.ndan 150.000 YTL.na kadar ar para cezasna veya zararn
arl dikkate alnarak her ikisine birden hkmolunur12.
465
466
Dier Sular: 73. Maddede Bu Kanunun 71, 72, 80 ve 81. maddelerinde belirtilen sular dnda kalan dier sular hakknda aadaki
hkmlerin uygulanaca belirtilmitir. Bu maddede kasten;
a) bu Kanun hkmlerine aykr olarak oaltldn bildii veya
bilmesi icap ettii bir eserin nshalarn ticar amala elinde
bulunduran,
b) mevcut olmadn veya zerinde tasarruf selahiyeti bulunmadn bildii veya bilmesi icap ettii mal hakk veya ruhsat
bakasna devreden veya veren yahut rehneden veyahut herhangi bir tasarrufun konusu yapan,
c) yegne amac bir bilgisayar programn korumak iin uygulanan bir teknik aygtn geersiz klnmasna veya izinsiz ortadan
kaldrlmasna yarayan herhangi bir teknik arac, ticar ama iin elinde bulunduran veya datan,
kiiler hakknda 2 yldan 4 yla kadar hapis veya 50.000YTL.ndan
150.000 YTL.na kadar ar para cezasna veya zararn arl dikkate
alnarak her ikisine birden hkmolunur denilmektedir.
Yine ayn maddede kasten; bu Kanunun hkmlerine uygun olarak
oaltlm ve yaylm eser nshalarnn, yapmlarn ve fonogramlarn,
oaltma ve yayma hakk sahiplerinin ayrt edici unvan, marka ve knye bilgileriyle birlikte tpk basm ve yapm yoluyla, iaret, yaz, ses,
hareketli veya hareketsiz grnt ya da veri tekrarna yarayan alet veya
yntemlerle oaltan veya bu ekilde oaltlm nshalar yayan, kiiler hakknda 3 yldan 6 yla kadar hapis veya 20.000 YTL.ndan
200.000 YTL.na kadar ar para cezasna veya zararn arl dikkate
alnarak her ikisine birden, hkmolunaca belirtilmektedir13.
Fail
Failin kapsam 74. Maddede verilmitir. Bu maddede yer alan failin kapsam yledir14:
71, 72, 73 ve 80. maddelerde saylan sular, hizmetlerini ifa ettikleri srada bir iletmenin temsilcisi veya mstahdemleri tarafndan ilenmi ise, suun ilenmesine mani olmayan iletme sahibi veya mdr
yahut herhangi bir nam ve sfatla olsun iletmeyi fiilen idare eden kimse
de fail gibi cezalandrlr. Cezay mucip fiil iletme sahibi veya mdr
yahut iletmeyi fiilen idare eden kimse tarafndan emredilmi ise bunlar
fail gibi; temsilci veya mstahdem ise, yardmc gibi cezalandrlr.
Temsil edilmesinin kanuna aykrln bildii bir eserin umuma
gsterilmesi iin karlkl veya karlksz olarak bir mahalli tahsis eden
veya byle bir eserin temsilinde vazife veya rol alan kimse, yardmc
olarak cezalandrlr.
Bir tzel kiinin ileri evrilirken 71, 72, 73 ve 80. Maddelerde saylan sulardan biri ilenirse masraf veya para cezasndan tzel kii
dier sulularla birlikte mteselsilen mesuldr.
Ceza Kanununun 64, 65, 66 ve 67. Maddelerinin hkmleri mahfuzdur.
467
468
Kovuturma ve Tekerrr
Kovuturma ve tekerrrn kapsam 75. Maddede verilmitir. 75.
Madde yledir15:
71, 72, 73 ve 80. maddelerde saylan sulardan dolay soruturma
ikyete baldr. ikyet zerine hak sahiplerinin haklarn kantlayan
belge ve/veya nshalar Cumhuriyet Savclna sunmalar halinde kamu davas alr. 6 ay iinde bu belge ve/veya nshalarn sunulmamas
halinde takipsizlik karar verilir, bu Kanunun 76. madde hkmleri
sakldr. Bu madde hkmlerinin uygulanmasnda 1412 sayl Ceza
Muhakemeleri Usul Kanununun 344. maddesinin 1. fkrasnn (8)
numaral bendi uygulanmaz.
Haklar tecavze urayan kimseden baka ikyete selahiyetli
olanlar unlardr:
1. 71. maddenin 4 numaral bendinde belirtilen hallerde 35. madde gereince kaynak gsterme mkellefiyetine aykr fiiller sz
konusu ise, Mill Eitim ve Kltr Bakanlklar,
2. 71. maddenin 4 numaral bendinde belirtilen hallerde 36. madde gereince kaynak gsterme mkellefiyetine aykr fiiller sz
konusu ise, Kltr Bakanl ile Basn-Yayn Genel Mdrl
ve Trk Basnn temsil eden kurumlar,
3. 19. maddenin son fkras erevesinde 14. ve 16. maddelerin 3.
fkralarnda belirtilen hallerde Kltr Bakanl,
4. Faaliyet gsterdikleri alanlarda meslek birlikleri.
Eser sahiplerinin, eser sahiplerinin haklar ile balantl hak sahiplerinin veya dier hak sahiplerinin haklarnn ihlali halinde, ikyete
selahiyeti olanlarn bavurmas zerine, tecavzn gerekletii veya
sonularnn meydana geldii yerin Cumhuriyet Savcs, yetkili mahkemeden usulsz oaltlm nsha veya yaynlara el konulmasn, bunlarn imha edilmesini, bu konuda kullanlan teknik aralarn mhrlenmesini, satn ve usulsz oaltmn gerekletirildii yerin kapatlmasn
talep edebilir.
Nsha ve sreli olmayan yaynlarn el konulduu tarihten itibaren
15 gn ierisinde, eser veya hak sahipleri tarafndan yetkili mahkemeye
herhangi bir ikyet veya bavuruda bulunulmaz ise Cumhuriyet Savcsnn talebi zerine yetkili mahkeme, davaya esas olacak sayda nshann muhafaza edilerek, dierlerinin imhasna veya bunlarn hammadde
olarak yeniden kullanmlarna dair imknlarn olmas halinde, mevcut
halleriyle veya bir daha kullanlmayacak derecede vasflar bozulmak
suretiyle, hammadde olarak satna karar verir. Belirtilen sre iinde
Selahiyetli: Yetkili
eser veya hak sahipleri tarafndan bir ikyet veya bavuru yaplmas
halinde bu Kanunun 68. maddesi hkmleri uygulanr. El konulan nsha ve sreli olmayan yaynlarn imhasna, bunlarn hammadde olarak
yeniden kullanmlarna ve hammadde olarak satna ilikin usul ve
esaslar Bakanlka karlacak bir ynetmelikle belirlenir.
Resen: kendi
bana, kendiliinden, bamsz
olarak, kimseye
bal olmakszn.
Gecikmesinde saknca bulunan hallerde Cumhuriyet Savcs 3 gn

iinde yetkili mahkemeye sunulmak zere el koyma ve mhrleme
kararn resen verebilir.
Hak sahipleri, haklarn kantlayan belgelerle birlikte, suun dava
zamanam sresi iinde kalmak kouluyla tecavz ve faili rendikleri tarihten itibaren 6 ay iinde Cumhuriyet Basavclna bavurabilirler. Bu su ile ilgili olarak, 3005 Sayl Mehud Sularn Muhakeme
Usul Kanununun 1. maddesinin (A) bendindeki mahal ve 4. maddesindeki yazl zaman kaydna baklmakszn, ayn Kanundaki muhakeme
usul uygulanr.
Bu Kanunda yazl sulardan dolay hakknda kesinlemi bir mahkmiyet karar olan kii, 2 yl iinde ayn suu bir defa daha iler ise
yeni sutan dolay verilecek ceza bir kat artrlr.
Tekerrr zerine verilen hapis cezas ertelenemez ve para cezasna
veya tedbire evrilemez. Bu Kanunda belirtilen sulara, unsurlarn
tamas halinde 4422 sayl kar Amal Su rgtleriyle Mcadele
Kanununun ilgili hkmleri uygulanr.
zet
retim amal yararlanlan gerek kitaplarn ve kitaplardaki alntlarn, gerekse radyo, televizyon ve bilgisayarlara ynelik programlarn ve alntlarn kullanlmasnda yasal boyutlar vardr.
Fikri haklar ve telif haklarna ilikin yasal dzenlemelerle ilgili
uygulama rneklerinin ok kstl olmas kanunun irdelenmesini ve
rneklerle yorumlanmasn gletirmektedir. Ancak, btn bunlarn
bilincinde olarak yine de fikri haklardan yararlanmay dzenleyen uluslar aras baz anlama ve szlemeler ile Trkiyede fikri haklara ve
telif haklarna ilikin yasal dzenlemelerin var olduunu syleyebiliriz.
Uluslar aras baz anlama ve szlemeler; 20 Mart 1883 tarihli Paris
anlamas, 9 Eyll 1886 Bern Szlemesi ve 15 Nisan 1994 tarihli
Dnya Ticaret rgtnn kuruluuna dair anlamadr.
Trkiyede fikri haklara ve telif haklarna ilikin yasal dzenlemeler ise; Corafi aretlerin Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde
Kararname(KHK), Patent Haklarnn Korunmas Hakknda KHK, Markalarn Korunmas Hakknda KHK, Endstriyel Tasarmlarn Korun-
469
470
mas Hakknda KHK, Sinema, Video ve Mzik Eserleri Kanunu ve Fikir

ve Sanat Eserleri Kanunudur.
Corafi iaret, bir maln corafi kkenini gsteren veya kullanlan
bir unsur, madde, motif, malzeme ya da usul sebebiyle bir alana, yreye
yahut lkeye yollamada bulunarak o mala istek ve gven duyulmasn
salayan corafi bir ad veya iarettir. Corafi iaretlerin korunmas
hakknda dzenlemeler yaplmas; 1995 ylnda kararlatrlmtr. Bu
konudaki kanun hkmndeki kararnamenin ad; Corafi aretlerin
Korunmas Hakknda 555 Sayl Kanun Hkmnde Kararnamedir.
Patent, bulu sahibinin bulu konusu rn belirli bir sre retme,
kullanma, satma veya ithal etme hakkdr. Bu hakk gsteren belgeye de
patent denir. Bu konudaki kanun hkmndeki kararnamenin ad; Patent
Haklarnn Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamedir.
Marka, bir teebbsn mal veya hizmetlerini bir baka teebbsn mal veya hizmetlerinden ayrt etmeyi salamas koulu ile,kii haklar dahil, zellikle szckler, harfler, saylar, mallarn biimi veya
ambalajlar gibi izimle grntlenebilen veya benzer biimde ifade
edilebilen, bask yoluyla yaynlanabilin ve oaltlabilen her trl iaretleri ierir. Bu konudaki yasal dzenlemenin ad; Markalarn Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamedir.
"Tasarm", bir rnn tm, veya bir paras veya zerindeki sslemenin, izgi, ekil, biim, renk, doku, malzeme veya esneklik gibi
insan duyular ile alglanan eitli unsur veya zelliklerinin oluturduu btn olarak, "rn" ise bilgisayar programlar ve yar iletkenlerin
topografyalar hari olmak zere, endstriyel yolla veya elle retilen
herhangi bir nesnenin yansra bileik bir sistem veya bunu oluturan
paralar, setler, takmlar, ambalajlar gibi nesneler, birden ok nesnenin
veya sunuun bir arada alglanabilen bileimleri, grafik semboller ve
tipografik karakterleri olarak, "Tasarmc" da, korumaya konu olan
tasarm tasarlayan kiidir. Bu konudaki yasal dzenlemenin ad; Endstriyel Tasarmlarn Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamedir.
Eser film, video, ses tayclar ve benzerleri zerine kaydedilmi hareketli veya sesli fikir ve sanat mahsulleri, Film sesli ve grntl veya sadece grntl olarak hazrlanm, ticar amal eserlerle,
tantc, retici ve teknik mahiyette olan veya gnlk olaylar tespit
eden her eit hareketli sinema eseri ve benzerleri, Video zerindeki
elektromanyetik paralara ses eliinde grnt veya sadece grnt
kaydedilmi her eit hareketli malzeme, Ses taycs zerine sadece
ses kaydedilmi her trl plak, ses kaseti ve benzeri, Bandrol ise
eserlerin erit, kaset ve d ambalaj zerine yaptrlan ve sklmesi
halinde yaptrld malzemenin zelliini kaybettiren ve zerinde
Bakanlk ile iletme belgesine sahip olann zel iareti ve seri numaras
yer alan etiket, (ses taycsnda Bakanlk bandroldr. Yapmc ise

eserleri reten veya ithal eden gerek veya tzelkiiler olarak ifade
edilmitir. Bu konudaki yasal dzenleme; Sinema Video ve Mzik Eserleri Kanunudur.
Fikri haklar ve telif haklar alannda en geni dzenlemeyi yapan
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunudur. Yasann 1.Maddesi Eseri; sahibinin hususiyetini tayan ve aadaki hkmler uyarnca ilim ve edebiyat, musiki, gzel sanatlar veya sinema eserleri saylan her nevi fikir ve
sanat mahsul olarak tanmlamaktadr.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa Aykr Davranldnda Alacak
Davalar iki grupta toplanabilir. Bunlar; hukuk, ceza davalardr. Hukuk Davalar; tecavzn refi, tecavzn meni (kaldrlmas) ve tazminat davalardr. Ceza davalar kapsamnda; sular, fail ve hkmler yer
almaktadr. Sular; manevi haklara tecavz, mali haklara tecavz ve
dier sulardan olumaktadr.
1.
Aadakilerden hangisi daha ok fikri mlkiyet haklaryla ilgilidir?

A) Corafi aretlerin Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde Kararname
B) Patent Haklarnn Korunmas Hakknda KHK
C) Markalarn Korunmas Hakknda KHK
D) Endstriyel Tasarmlarn Korunmas Hakknda KHK
E) Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
471
472
2.
Bulu sahibinin bulu konusu rn belirli bir sre retme, kullanma, satma veya ithal etme hakkna ne denir?
A) Bulu
B) Mal sahibi
C) Patent
D) Patent hakk
E) Fikri mlkiyet
3.
Aadakilerden hangisi patent verilecek almalardandr?

A) Keifler, bilimsel teoriler, matematik metotlar
B) Bulularn sanayi ye uygulanmas ile teknik ekonomik ve sosyal
ilerlemenin gerekletirilmesini salayan bulular
C) Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik nitelii olan yaratmalar, bilgisayar yazlmlar
D) Bilginin derlenmesi, dzenlenmesi, sunulmas ve iletilmesi ile
ilgili teknik yn bulunmayan usuller
E) nsan veya hayvan vcuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan, hayvan vcudu ile ilgili tehis usulleri
4.
ncelemesiz patent sresi ka yldr?

A) 4
B) 5
C) 6
D) 7
E) 8
5.
Aadakilerin hangisinde Eserlerin oaltma yayma ve gsterim

hakk, eserin iletme belgesi sahibine ve bu eserlerin oaltma
hakk ve sorumluluu kayt ve tescilini yaptrana ait olduu ve
hak sahibinin izni olmadka eserler zerinde her trl tasarrufun yasak olduu belirtilmektedir?
A) Sinema Video ve Mzik Eserleri Kanunu
B) Patent Haklarnn Korunmas Hakknda KHK
C) Markalarn Korunmas Hakknda KHK
D) Endstriyel Tasarmlarn Korunmas Hakknda KHK
E) Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
6.
Sinema Video ve Mzik Eserleri Kanununa gre aadakilerden

hangisi bir sinema eseri olarak kabul edilmektedir?
A) Her nevi ilmi, teknik veya bedii mahiyette projeksiyon diyapozitifleri
B) Fotorafik eserler ve slaytlar,
C) El ileri ve kk sanat eserleri,minyatrler ve ssleme sanat
rnleri ile tekstil, moda tasarmlar
D) Her trl tiplemeler
E) Karikatr eserleri
7.
Aadakilerin hangisi Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa gre

bakasnn eserini kendi eseri veya kendisinin eserini bakasnn
eseri olarak gsterenlere verilebilecek cezalardandr?
A) Alt aydan dokuz aya kadar hapis
B) Dokuz aydan on iki aya kadar hapis
C) ki yldan drt yla kadar hapis
D) 250.000 YTLden 400.000 YTLye kadar para cezas
E) 400.000 YTLden 500.000 YTLye kadar para cezas
8.

aralarnda mevcut bir szleme olmasna ramen bu szleme hkmlerine aykr olarak bir eser veya ilenmelerinin kendi tarafndan oaltlm nshalarn satan veya datan kiilere verilebilecek cezalardandr?
A) 3 aydan 2 yla kadar hapis veya 10.000 YTL.ndan 50.000
YTL.na kadar ar para cezasna veya zararn arl dikkate
alnarak her ikisine birden
B) Bir ay hapis
C) 100.000 YTL ar para cezas
D) 1.000.000 YTL ar para cezas
E) 3 Yl hapis
9.

hak sahibinin izni olmadan bir eseri herhangi bir ekilde oaltan
kiilere verilebilecek cezalardandr?
A) Alt aydan dokuz aya kadar hapis

B) Dokuz aydan on iki aya kadar hapis
C) ki yldan drt yla kadar hapis
D) 250.000 YTLden 400.000 YTLye kadar para cezas
E) 400.000 YTLden 500.000 YTLye kadar para cezas
10. Aadakilerden hangisi Amerikan telif haklar yasasna dayanlarak karlan tze aykrdr?
A) Bir kitap ya da dergiden tek bir resim almak
473
474
B)
C)
D)
E)
Bir iirden 250 szck ve 1000 szce dek bir metnin %10unu
almak
Bir snftaki rencilerin saysndan fazla kopyasn almak
Ayn yazardan ikiden fazla alnt yapmak.
Ayn yazardan iki tane ksa iir, makale, yk ya da deneme kopya etmek.
Yantlar
1. E
2. C
3. B
4. D
5. A
6. A
7. C
8. A
9. C
10. E
Kaynaklar
1
2
3
6
7
8
10
11
12
13
14
15
http://www.nurettinkarakaya.com/sinai.htm (02.02.2005).
http://www.nurettinkarakaya.com/sinai.htm#2 (02.02.2005).
Resmi Gazete (1995), Patent Haklarnn Korunmas Hakknda Kanun
Hkmnde Kararname, No:22326.
Resmi Gazete (1995), Markalarn Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde
Kararname, No: 22326.
Resmi Gazete (1995), Endstriyel Tasarmlarn Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde Kararname, No: 22326.
http://www.kultur.gov.tr/portal/default_tr.asp?belgeno=21286 (02.02.2005).
http://www.kultur.gov.tr/portal/default_tr.asp?belgeno=21286 (02.02.2005).
Resmi Gazete (1986), Sinema, Video Ve Mzik Eserleri Kanunu, Say:19012
Resmi Gazete (1995), Fikir Ve Sanat Eserleri Kanununun Baz Maddelerinin Deitirilmesine likin Kanun
Resmi Gazete (2001), 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve
ilgili dier yasalarda yaplan eitli deiiklikleri ieren 5101 sayl
eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun
Resmi Gazete (2004), 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve
ilgili dier yasalarda yaplan eitli deiiklikleri ieren 5101 sayl
eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun, Say:
25400.
Resmi Gazete (2004), a.g.e.
475

Materyal Geliştirme

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Materyal Geliştirme

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

RETM TEKNOLOJLER VE

Prof. Dr. Zeki KAYA

Prof. Dr. Zeki KAYA

2006, Pegem A Yaynclk

1. Bask: Austos 2005

Kapak Tasarm: zulfin.eua

Bireylerde hzla etkileime girmek,

eitli ekillerde ok sayda bilgiyi saklayp ilemek,

Geni bir dizi grsel-iitsel girdiyi gstermek iin dier medya

Bunlar, teknolojinin retimde potansiyelini ortaya koymaktadr.

Prof. Dr. Zeki KAYA

oklu Ortam Setleri............................................................................................... 61

retimde letiim, Etkileim, Yntem, Teknik, Teknoloji ve Materyaller

retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme

retimde letiim, Etkileim, Yntem, Teknik, Teknoloji ve Materyaller

retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme

Seilmi ve kontroll bir evrenin, zellikle de okulun etkisi

retimde letiim, Etkileim, Yntem, Teknik, Teknoloji ve Materyaller

retmenler, rencilerin olgunlama biimleri zerinde ok az

retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme

letiim Srecinin eleri

rnein; retmenler snfa kar konuur, aklar duygularn gstermek

Alc, iletiim srecinin hedefidir. ounlukla alc ve kaynan

retimde letiim, Etkileim, Yntem, Teknik, Teknoloji ve Materyaller

Eitimde letiim Sreci

retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme

retimde letiim, Etkileim, Yntem, Teknik, Teknoloji ve Materyaller

min en az szel iletiim kadar snf ii etkileiminde etkili olduu sylenebilir.

retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme

iin renciler de kendini rahatlkla ifade ediyor davranlarna en alt

retimde letiim, Etkileim, Yntem, Teknik, Teknoloji ve Materyaller

retim eleman deerlendirme envanteri arasndaki iliki en yksek

retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme

kullanma, rencileri ilgi ile dinleme, rencilere isimleri

retimde letiim, Etkileim, Yntem, Teknik, Teknoloji ve Materyaller

yusal boyutta olumsuz tutumlar yaratt ve rencilerin renme

retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme

mutur. Bu bulgu yala birlikte etkili dinlemenin arttn gstermektedir24.

letiimdeki bir sonraki admda alglar tandk hale geldiinde fark

Ortak Yaant Alan

retimde letiim, Etkileim, Yntem, Teknik, Teknoloji ve Materyaller

Yaant alanlar, bireyin alglad, fark ettii tm olaylar ve dil,

rnein; pek ok renci bir yol ya da sokan inasnn eitli ynlerini

retmen ayrca renme yaantsnn rencilerin yaant alanna

retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme

belirleyebilir. renciler kendilerinden beklenene ulamlarsa renme

retimde letiim, Etkileim, Yntem, Teknik, Teknoloji ve Materyaller

Radyo, plak, erit, resimlerle

Bakalarnn yardmyla edinilene

Az sayda duyu organyla edinilene

Kendi kendine edinilenden

ok sayda duyu organyla edinilenden

Yaant Konisi: Yaant konisi, Amerikal eitim teknolou

Televizyonla edinilen yaantlar

Gsteriler yoluyla edinilen yaantlar

Dramatizasyonla edinilen yaantlar

Bilgi ve dnceleri renciler Bu etkileim, yeni bilgiyi hatrlamak

Eitim Srecinde Etkileim

kinci bir etkileim

retimde letiim, Etkileim, Yntem, Teknik, Teknoloji ve Materyaller

retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme

rnein; tepegzle yaplan sunular videoya oranla tartma tekniklerine

Sunu sonras tartmalar, soru ve yantlar ok nemlidir. Bunlar