JOHN STUART

MILL

R
NEDR?

EVREN: CEYHUN DKC



John Stuart Mill (1806-1873), ngiliz filozof, politik
aktivist. Yaam sresi boyunca siyaset ve felsefe
almalarn srdrmtr. Mantk alannda r aan
A System of Logic (1843) eseriyle nl filozof, Viktorya
dnemi ngiltere'sinde saygn bir konum edinmitir. 19.
yzylda yaayan en baarl ngiliz dili konuan filozof
olan Mill, almalarnda bireyselliin kurumlardan
daha nemli bir konumu olduunu savunmutur.
Bununla birlikte, 1859 ylnda yazd On Liberty
eseriyle diktatryalara geleneksel zgrlk bir
bakaldrda bulunmutur. Devlet sistemini srekli
eletirmi, tiranla ve despotizme kar grlerde
bulunmutur. Bu tiranln bir koca hviyetinde
olduunu iddia ederek Subjection of Women (1869) adl
makaleyi kaleme almtr. Faydac ahlak (utilitarianism)
olarak bilinen dnce akmnn nde gelen
temsilcilerindendir. Mill, insan eylemlerinin amacnn
mutluluk olduunu, bu mutlulua da hem bireysel hem
de btnleik bir fayda gzetilerek ulalabileceini ne
srmtr. What is Poetry? isimli bu makalesini
yazmaya 1833'te balam, 1859 ylnda tamamlamtr.







nsz

19. yzyl entelijansiyas arasnda nemli bir yeri
bulunan John Stuart Mill,, dile getirdii btnleik
fayda kavramyla gnlk yaamn gerektirdii zorluklar
iaret etmitir. Bireysel faydacl temel alan bu
kavram, Mill'in bak asn anlamak iin esastr. Mill'in
dnceleri Viktorya dnemi edebiyatn anlamak iin
yol gsterici olacaktr. Bu yzden, What is Poetry? diye
soran John Stuart Mill'in bu eserini Trk diline evirmi
bulunmaktaym.
Eserde, i dnya ve d dnya diye adlandrlan iki
kart olgunun sanat eserlerine ne denli etki ettiini
gryoruz. Mill, iirin ne olduunu sorgularken, iirin
uzaktan akrabas olan yk, belagat, mzik, ressamlk
ve heykeltralk gibi sanatlar ieren bir giriimde
bulunmaktadr. Dnemin pozitivist yann da iir tanm
konusuna dahil eden Mill, ncelikle iirin tanmn
yapmayla urar. His dnyasnn bir aracs olarak
savunur iiri. yk ile iir arasndaki farkllklar ortaya
karr. Bu noktada, betimlemenin dtan gelen bir
yorum olduunu iddia eder ve belagate yani sz syleme
sanatna geer. iiri i sesin kendisini da vurmas
olarak alglar. Buradan mzie geer ve Rossini'den,
Beethoven'dan rnekler sunar. Ressamla geldiinde,
eletirdii ne varsa tekrar szgeten geirir ve iiri
istedii konuma yerletirir.
Bu denli genel bir soru sorup bunun ardna
etkileyici savlarla km olmas Mill'in edebiyat
dnyasn ne denli iyi okuduunun bir kantdr. Arad
cevaplar ince bir diyalektik zerinden takip etmitir.
Getirdii eletiriler savunduu fikirlerle rtme
salam, felsefi balamla edebiyat baarl bir ekilde
harmanlamtr.
Yalnzca Viktorya dnemi edebiyatn kavramak
iin deil, gnmz edebiyatnn da zellikle iirin
geldii noktay da anlamak iin Mill bir fener grevi
grmektedir.
2 Kasm 2014, Zonguldak
Ceyhun Dikici












iir nedir?


iir nedir? sorusu ska sorulmutur ve bu soruya
eitli yantlar verilmitir. Bunlardan en basiti, -iirin
kendini gsterdii yetilere sahip olan kimselerin hibir
zaman tatmin olmam olmasndan kaynaklanan- l
ile iirin kartrlmas mefhumudur. Bir tanmn bu
rezil rsva hali, onlarn baka baka isimler altnda
rendikleri iirin ne olduunu aklama giriimlerini
suya drmtr.
Nitekim, iir kelimesi kendi doasnda bulunan
olduka garip bir eyi aa vurur; nazmn yan sra
nesirde de var olabilecek olan bir eyi; bir ey ki
kelimelerin araclna gerek duymayan, senfonik sesler
olarak tanmlanan iitsel simgeler araclyla konuan;
hatta mimarinin, ressamln ve heykeltraln diline
ait grsel simgeler araclyla konuan bir ey.
nanyoruz ki, tm bunlar hayal meyal de olsa iirin tm
biimlerinin kulak okayc bir etki retmesinin
devamdr. iir ile iir olmayan arasndaki fark,
aklanm olsun ya da olmasn, temelde hissedilir;
farkn olduu noktada herkes fark hisseder. Dier tm
grnmler aldatc olabilir; lakin farkn grnmdr
asl fark. Grnmlerin de, dierleri gibi, illzyon bile
olsa bir realite yaratabilecek bir sebebi olmaldr. Bunun
iindir ki, ksmi felsefe popler dilin iaret ettii
snflandrmalar ve ayrlklar kmserken, doruk
noktasndaki felsefe ona yeni yaplar baheder. Ancak
nadiren de olsa, hatalarn dzeltmek ve dzenlemek iin
eski olan bir kenara brakr. Felsefe, dnce iin yeni
kanallar aar, ancak bu kanallar bir anda doldurmaz.
Tam tersine, kararl bir ekilde bu kanallarn izini srer,
onlar doal akn srdrmekteyken daha geni ve daha
derin anlamlarna iner.
Mtevazi aratrmamzn amac, Tabiat' keyfi bir
tanmn snrlar iine hapsetmek ya da onu buna
mecbur etmek deildir. Daha ziyade, amacmz Tabiat'n
kendine izdii snrlar bulmak ve bu snrlar
evreleyecek bir set ina etmektir. nsanla yanl
kullanlan iir szcn aklama arsnda
bulunmuyoruz. Giriimimiz, iire yaptrlan o yaftay
skp atmakta, mphem bir his olarak iir terimini
aklama uranda bulunanlara yol gsterecek farkl bir
ilke ne srmektedir.
tiraf etmek gerekirse, iirin nesnesi duygular
zerinde yer almaktadr. Yani, iir sanat,
Wordsworth
1
'n ileri srd mantksal ztlktan, dier
bir deyile, nesirden, nesnel meselden ya da bilimden
olduka ayr bir konumdadr. Biri kendisini inan
formunda gsterirken, teki duygu formunda gsterir.
Biri iini akl elme ve ikna yoluyla yaparken, teki
hareket ederek yapar. Biri anlalmas iin bir sav ortaya

1
Samuel Taylor Coleridge ile beraber yazd Lyrical Ballads eseriyle Romantik dnemi balatm olan
ngiliz air. (1770-1850)
koyarken, teki derin dncenin ilgi ekici nesnelerini
duygusalla sunmaktadr.
Nitekim, bu bizi iir tanmndan ok te yerlere
getiriyor. Bu iiri bir eyden ayryor, ancak biz iiri her
eyden ayr tutmakla mkellefiz. Duygulara gre
davranma amac kapsamnda, dnceleri ve imgeleri
akla getirmek yalnzca iirde bulunmaz. Mesela, roman
yazarnn eylemi bu balamda e deerdir; ama airin
yetenei ile roman yazarnn yetenei, roman yazaryla
konumacnn ya da air ile metafizikinin arasndaki
fark gibidir. Birbirlerinden apayr olsalar dahi, iki farkl
zellik birleebilir, ancak bu doal bir birliktelik olmaz.
nl iirlerin ou, kurmaca hikaye formundadr,
ve neredeyse tm die dokunur kurmacalarda iir vardr.
Ancak, bir hikayeye duyulan ilgi ile iirin uyandrd
heyecan arasnda radikal bir fark bulunmaktadr. Birisi
olaydan tretilirken, teki duygu dnyasnn
resmediliidir. Birisinde duygunun kayna bireyin i
dnyasnn temsiliyken, dierinde d dnyann
meydana getirdii olaylar serisidir. imdi, tm zihinler
ikinci trn temsilinden az ya da ok etkilenebilirler.
Ama hepsi, ya da neredeyse hepsi, ilk trden
etkilenmilerdir. Alakann bu iki kayna, zihnin iki ayr
ve ayrcalkl diyebileceimiz (muhteem deiimleri gz
nnde bulundurularak) zelliiyle uyumaktadr.
Hangi dnem bir hikaye ya da ucundan kysndan
hikayeye benzeyen bir ey iin tutkuludur? ocukluk
dnemi. Ayn zamanda, bu dnem iire de, hatta en basit
betimlemeye de az da olsa ho grnmektedir. nk,
zellikle tam gelimemi ve tecrbeyle snanmam olan
duygular pek bir anlam ifade etmez. Toplumun hangi
srecinde hikaye anlatcl deerli, ve hikayeci saygn
bir statye sahiptir? Gnmz Tatarlarnn ve
Araplarnn oluturduu ilkel toplumlar ve neredeyse
eski alardaki tm uluslar dnn. Bu aamadaki
toplumlarda, yani olaylarn gebe kld esas ilgiden
kaynak bulan yklerden, yani halk arklarndan
(ballad) baka pek iir sanat yoktur. iir olarak
dnldklerinde, halk arklar balang
dzeyindedir: insan doasnn sevin ya da hzn gibi en
basit duygular aktarlm ya da ima edilmitir. Bu
duygular, btnyle d dnyadaki ilikilere gmlm
ilkel beyinlerde heyecan uyandran dsal etkilerin ani
bir bask oluturmasyla meydana gelir. Ya seenek
sunulduu iin ya da kaldramayacaklar trden bir g
olduu iin kendi ilerine, dnyann anlamn bulmaya
ynelmilerdir. ocukluktan ayrlarak, toplumun
ocukluuna getik, buradan yetikin erkeklerin ve
kadnlarn en olgun ve ocuksu olmayan dnemlerine
geiyoruz. Kalbin ve akln en derin noktasna, iir
sanatnda en ok haz duyulan bu ykseklie kyoruz.
Tam tersine, en yzeysel ve en bo olanlar roman
okumalarna baml olanlardr. Bu, insan doasnn tm
analojik deneyimiyle badamaktadr. Bu trden
kimseleri bir tek kitaplarda deil, yaamlarnda da
srekli olarak dtan gelen heyecann peinde koarken
gryoruz. Bu trden kimseler, entelektel glerinin
varlnda ya da kendi duygularnn derinliinde, hibir
zaman evlerine yakn olan o mthi heyecan yaama
yetkinliine sahip olamayacaklardr. En bo ve en uar
kimseler, kurmaca hikayelerde doal bir haz yani dtan
gelen heyecan bulurlar. Bu trden kimseler, kendilerini
o ekilde hayal edebildiklerinden iire aklardr, nk
onlar nazm halinde yazlan romanlara baylrlar. Ancak
duygunun en derin, en gizli noktalarn tarif eden iir
yalnzca ne hissetmi olabileceklerini anlamalar iin
hayal gcn geniletmekle; ya da ne hissettiklerini ya
da ne hissedebileceklerini hatrlatmakla ilgilenmektedir.
iir ile birlikte d dnyada meydana gelen eyler farkl
bir boyut kazanmtr.
iir, hakk verilerek yapldysa, hakikattir. Ve
kurmaca, eer bir yarar dokunuyorsa, hakikattir. Ancak
bunlar farkl hakikatlerdir. iirin hakikati insan ruhunu
doru bir biimde resmetmektir. Kurmacann hakikati
ise hayata dair bir kesit sunmaktr. Farkl yollardan,
farkl kiilerden gelen bilginin bu iki tr normal olarak
birbirlerinden farkldrlar. nl airler ska dile
getirildii gibi hayat bilmemektedirler. Ne biliyorlarsa
kendilerini gzlemleyerek edinmilerdir. nl airler
insan doasnn epey narin ve duygusal rneklerini
kendilerinde bulmulardr. Duygu kanunlar ok fazla
zerinde dnlmeden okunsun diye byk puntolarla
yazlmtr. nsanoluyla ilgili dier bilgiler d dnyann
insanlara sunduu deneyimlerdir. Bu deneyimler, airler
iin vazgeilmez deildir. Ancak roman yazar iin bilgi
denen eyin btnleik halidir. Roman yazar, insann i
dnyasndan ziyade, d dnyada olup biteni anlatmak
zorundadr. Eylemleri anlatmakla ykmldr,
duygular anlatmakla deil. Madam Roland'n Brissot'ya
dedii gibi,
2
insanlar deil de insan tanyanlar arasnda
numaralandrlm olanlar roman yazarnn iine
yaramayacaktr.
Tm bu sylediklerim, iki unsurun birleebilme
olaslna engel deildir. iir ve yk ya da olay, roman
ya da iir diye adlandrlan herhangi bir eserde
birleebilir. Lakin, krmz ve beyaz ayn tuvalde
birleebilir. iirle hikayeyi birletiren tek bir yntem
vardr. Bu ikisinin de ulaabilecekleri en u nokta olan
dramadr. Orada dahi, iir ve hikaye kusursuz bir
biimde ayrt edilebilir durumdadrlar. eitli
niteliklerde, eit olmayan bir eitlikten sz edilebilir.
Goethe'nin takdire ayan Torquato Tasso eserinde
olduu gibi, karakter ve tutkunun tarifi olabileceklerin
en iyisi olmasna ramen dramatik bir iirdeki hikaye
yetersiz ve etkisiz kalmaktadr. Ya da Minerva
Press'ten
3
kan be para etmez rnlerde olduu gibi
hikaye tek banayken daha gelimi bir etki
salayabilir. Doru bir ekilde sergilenen duygu ya da
basmakalp bir davran yetersiz kalmasna ramen
muhtemel olay rgs ile bir ahenk kurulabilir. Bu iki
mkemmelliin bileimini kabul grld zere
Shakespeare bizlere sunmaktadr. Her trden okur,
Shakespeare'de kendine ait bir eyler bulmaktadr.
Birou Shakespeare'i ykc olarak el stnde
tutarken, ufak bir kesim air ynn beenmektedir.

2
Fransz Devrimi destekilerinden Jeanne-Manon Roland'n (1754-1793) Mmoires adl eserinde
devrime nderlik eden reformistlerden biri olan Jacques-Pierre Brissot arasnda geen konuma.
3
19. yzyln banda duygusal romanlar basan bir yaynevi.
iiri duygunun tarif edilmesiyle snrlayarak ve d
dnyadaki nesneleri tasvir eden ne varsa reddederek
saknacamza sz verdiimiz eyi yapm olduumuzu
dnebiliriz. iiri betimleyici olarak tanmlayan ortak
rza ina edildii iin dil kullanmna kar bir tanm
bulmaktan kanp o tanm kendimiz oluturduk. Bu
sav reddediyoruz. Betimleme iir deildir, sadece
betimleyici iir vardr. Aklayacak olursak, bu, bilim
iirdir nk didaktik iir vardr demeye
benzemektedir.Ama betimlenmeyi kabul etmi bir nesne,
veya bilimsel incelemede yer alan bir hakikat iiri bir
balamda ssleyebilir. Buna da zaten didaktik veya
betimleyici adn vermeyi seiyoruz. iir nesnenin
kendisi deildir. iir bilimsel gerein de kendisi
deildir. ancak zihinsel mekanizma ikisini birden
tasarlayabilir. D dnyadaki nesnelerin renkleri ve
boyutlar tarif edilince iirden ziyade, Aziz Petrus
Bazilikas'nn geometrik zemin plan yada Westminster
Abbey'deki resimler olabilir. uras kesin ki, betimleyici
iir betimlemeden oluur. Ancak nesnelerin grnleri
olduklar eyi yanstmaz. Betimleyici iir, onlarn plak
ve doal hatlarn deil de, duygular yoluyla harekete
geirilmi hayal gcn sslemitir. Betimleyici iir
nesneleri boyamtr. Eer bir air bir aslan
betimliyorsa, onu bsbtn hakikat isteyen bir
natralistin veya bir gezgincinin yapaca biimde
yapmaz. air aslan imgeler yoluyla betimler.Yani, en
arpc benzerlikleri ve ztlklar kullanarak huu, hayret
ve korku iindeki bir zihinle aslan tasarlar. Grnt
heyecan vericidir, veya heyecan uyandrmaldr. imdi,
aslan ustaca betimlemitir ancak seyircinin
heyecanlanma durumu esastr. Aslan yanl ya da
abartyla betimlenmi olabilir. Ve bu haliyle iir daha
iyidir. nsan duygusu zen gsterilmi bir hakikatle
resmedilmemise iir kt iirdir. Hatta, iir deildir,
hayal krkldr.
imdiye dein, iirin esas zellikleri hakknda genel
grn zerinde ilerledik. imdi de iiri tanmlama
giriiminde bulunan iki dahi airi ele almak zereyiz.
lki Corn-Law Rhymes
4
adl eserin ve hala hayranlk
uyandran iirlerin yazar olan Ebenezer Elliott. iir,
diyor Elliott, harekete geirilmi hakikattir. teki ise
Blackwood dergisinde yazmakta olan bize gre kayda
deer bir yazardr. Bu yazar, iiri insann duygularla
renklendirilmi dnceleri olarak tanmlar. Bizim
aradmz tanm aa yukar buna denk gelmektedir.
Bir insann dile getirebilecei tm hakikatler, tm
fikirler, hatta bilincine nfuz edebilecek tm dsal
etkiler, harekete geirilmi bir vasta yoluyla
iirletirilebilir. Sevincin, hznn, acma duygusunun,
sevginin, hayranln, hrmetin, korkunun, dehetin
renkleriyle donatlmad mddete iir hibir eydir. Bu
iki tanm da belagat ile iirin ayrlmasnda hsrana
urarlar. iir gibi, belagat de harekete geirilmi bir
hakikattir. iir gibi, belagat de duygulara boyanm
dncelerdir. Ancak ortak kayg ve felsefi eletiri iki tr
arasnda ayrm yapabilmektedir: Herkesin belagat
olarak adlandrd ou eyi hi kimse iir kategorisine

4
Fakir halka zor gnler yaatan ve alk ekmelerine neden olan yasa. Burada, Mill'in aktivist ynn
grmekteyiz.
dahil etmemektedir. Bir yazar air olarak kabul
grdnde bir mesele ortaya kyor. Bu durumu
olumsuz bir biimde ele alanlar bir yazar air olarak
deil de belagati gelimi bir yazar olarak addediyorlar.
Belagat ile iir arasndaki fark bizler iin iir ile yk
arasndaki ya da iir ile betimleme arasndaki fark
kadar nemli grnmektedir. Bu yzden, bu konular
aydnlatma gerei duyduk.
iir ile belagat duygular ifade etme ve dile getirme
konusunda benzerdirler. Lakin, kar sav retirsek,
dememiz gerekir ki belagat dinlenmektedir, iire ise
kulak misafiri olunmaktadr. Belagat seyirciye
gereksinmektedir. iirin gariplii ise airin dinleyici
hususuna kaytsz kalmasdr. iir, yalnzlk anlarnda
duygularn itiraf edilmesidir. airin zihninde canlanan o
esiz biimde i dnyann olabilecek en iyi gsterimi
simgeler araclyla iiri sarmalamaktadr. Belagat ise
i dnyay baka zihinlere tamaktadr. Bunu
yaparken, o zihinlerin ilgisini ekmeye, inanlarn
etkilemeye almakta onlar tutkuya, eylemde
bulunmaya armaktadr.
iir btnyle i sesimizin doasndan gelmektedir.
Denilebilir ki yeni baslm bir iir kitapda satlm,
kostmlerini giyen i sesimiz sahneye kmtr.
Byledir, ancak kendi kendine konuma ynteminden
daha sama baka bir dnce yoktur. Kendimize
sylediklerimizi yeri geldiinde bakalarna da
anlatabiliriz. Baka gzlerin zerimize evrildiini
rendiimizde, yalnzken sylediklerimizi ya da
yaptklarmz istemli bir ekilde yeniden retebiliriz.
Ancak, bu aamada zerimize evrilen gzler grnr
durumdaysa bilinten sz edemeyiz. Aktr, hali hazrda
bir seyirci topluluunun olduunu bilir, ancak onlarn
orada olduunu biliyormu gibi rol yaparsa uvallar. Bir
air yalnzca iiri yaymlansn diye deil, ayn zamanda
iirin hakkn vermek iin de yazabilir. Byle bir etki
altnda kalnarak yazlmaldr iir. Eer air eserini
dardan ve gnlk yaamdan gelen etkilerden
soyutlamay baarrsa, kendi duygularn ifade edebilir.
Tpk yalnz kald anlardaki gibi, tpk duygularn
hissetmesi gerektiinin bilincinde olduundaki gibi, tpk
baka kimselerin de yalnz kaldklarnda benzer
duygular hissetmesinde olduu gibi. Lakin air etrafna
bakndnda kendisini baka birisine gstermektedir.
fade etme eylemi, eylem gerekletirildikten sonra sona
ermez. fade etme eylemi sona ermek iin bir hamledir.
Yani, air kendisini duygularyla ifade etmektedir. air
duygular ya da inan ya da birisinin istenci zerinde
kafa yormaktadr. Duygularnn aktarm ve
duygularnn renk katt bireysel dncelerinin
zerinde kafa yormaktadr. Bunu baka zihinlerde
hayranlk uyandrma arzusuyla yapmaktadr. Bu
noktada, yazd iir olmaktan kar, belagat olur.
iir, yalnzln ve i dnyann verdii meyvedir.
Kendi i dnyasn en iyi bilenler, eer ki entelektel
kltr kendilerine dili kullanma imkan tanrsa, iir
sanatnn en yeteneklileri olurlar. Baka insanlarn i
dnyasn en iyi kavrayanlar da belagatte usta olurlar.
iir sanatyla n plana km olan ahslar ve lkeler
alklanmaktan, takdir edilmekten, dnya zerinde fikir
birlii kurmaktan haz alrlar, onur duyarlar. Alklanan,
takdir edilen her kimse genel olarak belagat hususunda,
yani sz syleme sanatnda da sivrilmilerdir. Bundan
dolay, entelektel uluslardan biri olan Fransz ulusu
iir sanatnda deil de belagatte daha etkilidir. uras
kesin ki; en toplumcul, en bo, en ok kendisine baml
olan ulus Fransz ulusudur.
nanyoruz ki, yukarda sylenenler belagat ile iir
arasndaki o kabul grm ayrm doru bir ekilde
aklamtr. Aklayamam olsa dahi, yukarda
bahsedilenler ile samimi diyebileceimiz bir ayrm
gerekletirdik, phesiz ki. Bu ayrm, yalnzca
kelimelerin dilinde deil, dier tm dillerde de
bulunacak ve tm sanat evreleriyle ortak bir paydada
buluacaktr.
rnein; mzii ele alalm. Mzikte sanat, yani
duygularn ifade edilmesini bulacaz. Mziin iki farkl
tr vardr; iir ve hitabet. Bu farkllk kefedildiinde
mzikteki mezheplemeyi sona erdirecektir. Gnmz
talyan ekolnn, yani Rossini ve haleflerinin, mzii
zerinde heyecan uyandrp uyandrmadna dair
tartmalar vardr. Kukusuz, tutku kendisini
Mozart'taki ya da Beethoven'daki hznle, duygusal
younlukla veyahut esinlenme ile aa vurmaz. Ancak
susmak bilmeyen tutku kendisini baka kulaklardan
ieri dkmektedir. Ve o noktada, diyalog iin doal bir
ortam salayarak daha iyi hesaplanm dramatik etkiyi
gzlerimizin nne serer. Mozart mzikle hitap etme
hususunda muhteemdir. Ancak en dokunakl eserlerin
tam tersi bir tarz olan i ses araclyla vermitir. Kim
hayal edebilir Neredeler?
5
sorusunun duyulduunu? Bir
tek biz duyarz onu.
Kukusuz, hznl mzik i sesin bir parasdr.
Ruh, dertlere almtr, daha fazlasn beklemesine
karn onlara pek aldr etmez. Ne zaman zihin
dndakilere deil de kendi iine bakar, o zaman onlarn
saysn arttrmay durdurur. Bu yzden, bu kesintisiz
ak, iyi bir okurun kelimelere ykledii dndrc
biim ile iyi bir arkcnn mzikte bulduu melankolik
yan tam bir monotonluk haline getirmitir. Lakin,
hzn denilen duygu bir dua veyahut yakar halini
aldysa hitabete bular. Daha vurgulu bir ritmin, daha
yuvarlak bir aksann eliine geer. Yava ve eit
notalardan ziyade dzenli duraksamalarda birbirini
takip ederek, notalar birbirinin stne karr, ve
genellikle bu iki aya bir pabuca sokma sonucunda
hzn sevince dnr. Bunun rneklerini Rossini'nin
kayda deer eserlerinde bulabiliriz. rnein; Tancredi
operasndaki Tu che i miseri conforti(Sen, sefile rahatlk
veren) aryasnda veyahut La Gazza Ladra operasndaki
Ebben per mia memoria(Hatralarma gre) aryasnda
grld gibi. Bu eserlere bilenler demek istediimizi
hemen anlayacak ve hissedeceklerdir. Sunduumuz iki
rnek de olduka trajik ve tutkuludur. Bu iki zellik
iirin deil, hitabetin rndr. Beethoven'n Fidelio

5
Mozart'n The Marriage of Figaro operasnn nc blmndeki arya. Dove Sono.
eserinde bunun en heyecanlandrc rneklerinden birini
grmekteyiz:
"Gel, Umut, bitmi tkenmi u ocuun
son yldz da snp gitmesin."
6

Madam Schrder Devrient
7
i paralayan bu
aktarm mkemmel bir ekilde gstermitir. Peter
Winter'n Paga fui aryas ne kadar da farkldr.
Kelimenin tam anlamyla, melankolinin tm benlii
yalnz kalnca ortaya kmaktadr! Bundandr ki, iirsel
olan bestelenen kelimelerden daha derinlere inmektedir.
iir, yalnzca basit bir melankoliyi deil, vicdan aklar
bizlere. Sesli mzikten enstrmantal mzie geersek,
salam bir askeri senfonide ya da marta mzikle
hitabet iin uygun rnekler bulabiliriz. Mziin bu
iirselliini, melankoli ve ihtiamn yle harikulade bir
biimde birletiini Beethoven'n Overture to Egmont
eserinde aka grmekteyiz.
Grsel sanatlarda, benzer farkllklar mevcuttur.
Bir tek iir ile hitabet arasnda deil; iir, hitabet, yk
ve betimleme arasnda da farkllar bulunmaktadr.
Saf betimleme portrede ya da manzara resminde
sanat eseri olarak rneklendirebilir. Ancak bu baarl
bir sanat eserinden ziyade mekanik bir sanat eseri
olacaktr. Basit bir taklit rndr nk, yaratm
deildir. Portreyi ya da manzara resmini ne sryoruz
nk saf betimleme bu trdekiler iin olasdr. Tpk

6
Beethoven'n Fidelio adl operasndan bir arya.
7
Tam ad Wilhelmine Schrder-Devrient olan soprano.
William Turner'n manzara resimlerinde, Titian veyahut
Van Dyck'in muhteem portrelerinde grld gibi.
Koullar uygunsa, ressamlkta ya da
heykeltralkta ifade edilen duygu -ya da allm
duygusal form olan huy- iir ya da ressamn belagati, ya
da heykeltran sanat eseri olarak adlandrlabilir.
Bilinsizce hareket ettiimiz durumlarda iir, i
dnyamzn kendisini bizden kamakta olan iaretlerle
aa vurmasna yaramaktadr. Hitabet ise istemli
iletiimi salamak amacyla kullandmz iaretlerdir.
fade tarz, genellikle uzmanlar arasnda resim
sanatnn doruk noktas olarak ele alnan tarihi tabloyu
yantlamaktadr. Sanatn en zor dal, phesiz ki, budur.
nk, en kusursuz hali, dier tm sanat dallarnn en
kusursuz haline iermektedir. Tpk epik iire
yaklald gibi. nk epik iir epiktir, iir deil.
iirsel dehann muazzam bir rn olduu iin sayg
duyulur, nk baka trler kendisine iir sanatnda
daha uygun bir yer bulamamtr. Lakin, bir tarihi tablo
yani bir olayn resmedilmesi bize yetersiz ve kt
gzkmektedir. Ressamln ifade gc snrldr. Bir
resmin, ya da resimler dizisinin bir yorumcunun katks
olmadan kendini anlatmas pek sk rastlanan bir olgu
deildir. Tarihi bir tablonun bizim iin en byk etkisi
biricik figrleridir. Bu figrler sayesinde sanatn gc
gerek anlamda grlebilir. Anlatma giriiminde gzle
grlr ve kalc olan iaretler birbirini kovalayan ksa
mrl iitsel iaretlerin ok ok arkasnda kalmaktadr.
Bir resim anlatsnda figrler ve yzler Titian'da
grdmz gibi hala orada durmaktadrlar. Kim
Rafael'in Virgin and Child tablosunu Rubens'in izdii
tm resimlerden, zellikle pasakl ve iman Vens
izimlerinden stn tutmaz ki? Rubens'in resimlerinde
neredeyse herkes Rubens'in sanatnn mekanik bir
paras olarak n plana kar. Rubens esas dehasn
tarihi ressamln allmadk sorunuyla ve figrlerinin
gruplandrlmasyla gstermektedir. yleyse, ressamlk
renenler dnda kim bu figrleri bir kez daha inceler
ki? Ressamln gc iirde gizlidir. Rubens'te buna dair
en ufak bir iz bile grmemekteyiz.
Tarihi bir resimdeki bu biricik figrler iir
olmaktan ok ressamln belagatidir. Bu figrler
(resimden ayrlmadka) d dnyann biim verdii
birisinin i dnyasn aklamaktadr. Bu nedenle,
zihinler iirden ziyade belagate ve tarih ressamlna
younlamtr. rnein; Fransz ressamlar nadiren bu
ie kalkrlar, bunun nedeni kafa izmek dnda pek bir
ey becerememeleridir. nk, onlar gn ar Louvre'a
gider, kendilerini talyan ustalarnn eserlerine bakarak
beslerler. Bu eserlerin hepsi tarihi olmak zorundadr ve
bir insan kadar yapmack davranmaktadrlar. Bizler,
gen bir sanatya tiyatral sanattaki laf kalabalna
yakan resmin kusurlarna kar hayal gcmzn
tasarlayabilecei bir etkide bulunmak isteseydik,
Lksemburg Mzesi'nde bir iki tur atmasn salk
verirdik. Fransz ressamlndaki veyahut
heykeltralndaki tm figrler seyircilerine caka
satmaktadr. Bunlar bozuk bir belagatin en kt halidir,
iirsel deil.