Medeni̇yet Tari̇hi̇

DERSN ADI :
MEDENYET TARH

DERS VEREN :

DO. DR. AYHAN CEYLAN

HAZIRLAYAN :

BAHADIR USTAOLU

1
BU DERS NOTU BAHADIR USTAOLU TARAFINDAN HAZIRLANMITIR.
MEDENYET TARH DERS NOTLARI

Medeniyet kelimesinin kk Medineden gelir. Medine kelimesi ehir anlamndadr.
Medeniyet, Arapa kkenli olmasna ramen Osmanl Trkesinde tretilen ve kullanlan bir
kavramdr. Medeni kelimesiyse ehirli, ehre mensup anlamnda kullanlr. slam
dnyasnda 8-9. yzyllardaki Yunan eserlerinin tercme faaliyetleri sonrasnda dile
kazandrld dnlmektedir. Yunancada bu kelimeyi polis ifadesi karlamaktadr.
Devlet ve ynetim anlamnn karldr. Medeni terimi hem sosyal hem de siyasal bir
terimdir. Ynetimle balantl bir kavramdr. Daha sonraki dnemlerde medeni kelimesinin
yannda umran kelimesi de kullanlmtr. Umran kelimesi bn-i Haldunla zdelemitir.
Medeniyet kelimesi yerine modern Arapada hadare, Bat dillerinde ise civilization
kelimesi kullanlmaktadr. Belli yasalara uyarak ehirde yaayan halk anlamna gelen Uygur
kelimesinden tretilen uygarlk kelimesi de zaman zaman medeniyet kelimesiyle
ayn anlamda kullanlmaktadr.

A. SMER MEDENYET

Verimli Hilal denilen blge Mezopotamyadan daha geni bir alan kapsar. ehir
devletlerinin ortaya kt yer olarak dnlrse nemli bir noktadadr. Baz tarihiler Nil
havzasn da buraya dhil etmilerdir. Bu kavram Amerikal bir dou-bilimci tarafndan ortaya
atlmtr. Babil topraklarn, Frat-Dicle Irmaklarn ve Nili de iine alan geni bir blgedir ve
ekil itibariyle hilale benzetilmektedir. lk yerleimlerin olduu M.. 9000li yllara dayand,
M..5500l yllarda kabile efi gibi ilkel bir ekilde de olsa siyasi bir yaplanmaya sahip olduu
ve insanlk tarihi bakmndan ilkleri temsil ettii iin nemli bir yapya sahiptir. lk ehir
devletleri M.. 3700l yllarda 20 tanesi byk toplam 35 tane olmak zere kurulmutur.
Smerlerden kalma ilk yazl kitabeler M.. 3600-3200lere kadar gitmektedir. Bu bilgiye kil
tabletlerden ulalmtr. Mezopotamya tarihinde bilinen ilk uygarlk, suyun olduu yerlerde
kurulan Smerlerdir.

Kltr : Mezopotamya, Msr medeniyetini etkilemi ve ynlendirmitir. Etkisi, arkeolojik
bulgulara gre sadece kendi ktasyla kalmam, Hint uygarlna kadar ulamtr. ok tanrl
bir din anlay mevcuttur. Mezopotamyada tapnak yalnzca dini olarak deil, baka birok
alanda da merkez olarak kullanlmtr. Yazy ilk kullanan uygarlklardandr. lk ktphaneyi ve
sulama sistemini kurmulardr.

Sosyal Ve Ekonomik Hayat : 4. milenyumdan itibaren madencilik gelimitir.Yk
tamaclnda eekler kullanlmaya balanmtr. Yaplan aratrmalarda tekerlek, saban ve
boyunduruun kullanld, el sanatlarnn gelimi olduu ve i blm yapld grlmtr.
Kafa ve kol emei ayrm yaplmtr. 6 gn alma, 1 gn tatil uygulamas vardr. Yaz ve
takvim almalar yaplm ama bu bilgiler tapnak tekelinde tutulmutur. Sebzelerden en ok
soan retildii, baclk ve araplk yapld grlmektedir. ticaret yannda uluslararas
ticaret de gelimitir. Saylarda, yazda ve takvimde ilerlemeler kaydetmilerdir. Klelik ve
tutsaklk mevcuttur.

Devlet Ynetimi : lk devlet kurumunun ve site devletlerinin kurulduu yerdir. Zaman
zaman bu site devletlerinin toplanp bir krallk haline geldii grlr. Babadan oula geen bir
krallk sistemi mevcuttur. lk dzenli ordu kurulmutur. Yaanan ekonomik gelimelerle birlikte

2
rf ve adetlerin toplum ihtiyalarn karlayamamas sonucu ilk yazl kanun kurallar
oluturulmutur.

Urukagina : Bilinen ilk yazl hukuki dzenleme ona aittir. Sosyal reform nitelii tar.
Urnamnu : Bu belgede kanun kodu havas mevcuttur.
Hammurabi : lk byk tannm hukuk kodunu oluturmutur.

B. AKKAD MEDENYET

nsanlk tarihinin bilinen ilk imparatorluunu kurmulardr. ok geni topraklar
zerinde kurulan merkezi bir devlettir. Asurlular, Elamllar ve btn Mezopotamyay
egemenlikleri altna almlardr.

C. BABL MEDENYET

M.. 2100 yllarnda ortaya kmlardr. Elam ve Akad devletlerine son veren
Amurrulara son vermilerdir. Babiller M.. 1770li yllarda byk bir imparatorluk olmular ve
birok medeniyeti etkilemilerdir. En nemli eserleri Hammurabinin yapm olduu byk
kanun kodudur. Bu kanun 1901 ylnda Sur ehrinde bulunmutur. 3 blmden oluur. 282
maddedir. Lipit itar, Hammurabi Kanunnamesinin prototipi gibidir.

Kltr : Avrupa medeniyetleri Babilin dini efsanelerinden etkilenmitir. ehir devleti
yaplanmas Babillerden renilmitir. Matematik ve astronomi gibi alanlarda ilerlemilerdir.
Pek ok kelimenin Grekedeki ad Babillerden tercme edilmitir. Bu medeniyette M.. 2.
yzyln bandan itibaren drt ilem, karekk ve kp kk alma ilemleri biliniyordu. Haftay 7
gn olarak hesaplamlar ve haftann 1 gnn dinlenmeye ayrmlardr. iir ve edebiyat
alannda nemli katklar salamlardr.

D. ASUR MEDENYET

Asur medeniyeti Mezopotamya topluluklar iinde yer alan lakin tarihte iddet
olaylaryla yer edinen bir medeniyettir. Anadoluya gelip ticaret kolonileri kurmulardr.
Anadolu ile ticari ilikileri mevcuttur.

E. HTT MEDENYET

Yaklak M.. 17. yzylda kurulan ve bakentleri Hattua (bugnk orum yaknlar)
olan bir imparatorluktur. Hititlerin kullandklar dil Nea dilidir. Bir Hint-Avrupa dili olarak
kabul edilmektedir. Snrlar olduka geni olan bu imparatorluk Babili bile topraklar iine alr.
Hatti lkesinde yaadklar iin Hitit ismi verilmitir. Sava arabalar sayesinde savalarda
stnlk salamlardr. Birden ortadan kalkmlardr.

Kade Antlamas : 13. yzyln balarnda Msr Firavunu ile Hitit Kral arasnda
imzalanan ve tarihte bilinen ilk uluslararas antlamadr.

3
F. MISIR MEDENYET

Smerler kadar eskiye gitmeseler de Avrupaya gre epey gelimilerdir. M..
3500lere dayanan site yaplanmalar mevcuttur. Site devletleri bir araya gelerek krallk
ynetimine geilmitir. M.. 4. milenyumda ilk firavun olarak Menes ismi karmza
kmaktadr. Aratrmalarda Menes ilk firavun ve ilk kanun koyucu olarak geer lakin ilk kanun
koyucu olmas kesin deildir. Firavunlar Devri 2500 yl kadar srm ama etkisi Bizans
dnemine kadar devam etmitir. Msra srasyla :
Persler=>Asurlular=>skender(Makedon-Grek Kltr)=>Roma=>Bizans ve Mslmanlar
egemen olmulardr. Bizans ile beraber eski Msrn etkisi de bitmitir. Bizans egemenlii
sonucu skenderiye Ktphanesi tahrip edilmi ve sis Tapna kilise olmutur. Hiyeroglif
yazsnn zlmesiyle Msr Medeniyeti hakkndaki bilgiler de gn yzne kmtr. Msr daha
ok Akdeniz uygarlklaryla etkileimde bulunmutur. Bu durumda ln etkisi byktr.
Msrn tarih boyunca az istilaya uramasnn en byk nedenlerinden biri ldr. Bylece
ynetimde istikrar salanmtr. Msr medeniyeti; Orta Asya, Mezopotamya ve Yunan
medeniyetlerini hem etkilemi hem de onlardan etkilenmitir. Fen, tp ve felsefe alannda
olduka ileriye gitmilerdir. Buna rnek olarak sulama kanallar ve piramitler gsterilebilir.
Solon ve karus Kanunlarnda Msrn etkisi byktr. Yunan tccarlara aralarndaki bir
anlamazlk durumunda Yunan hakemin grev almas gibi baz imtiyazlar verilmitir.

G. RAN MEDENYET

Persler ncesi Dnem, Persler ve Sasaniler olmak zere 3 balkta incelenen bir
medeniyettir. Milli kaynaklar ehnamedir. Mezopotamyay hem etkilemi hem de ondan
etkilenmitir.

Persler ncesi Dnem : Bu dnemde Elamllar ve Semerkand tarafndan geldii dnlen
Medler vardr. Medler alfabe oluturmu, stunlar yapmlar ve ran topraklarnda 700 yl
kadar hkm srmlerdir.

Persler Dnemi : Medlerden sonra Persler gelmiler ve ksa srede geni topraklara
ulamlardr. Greklerin Persler zerinde onlar paral asker olarak altrmak gibi nemli
etkileri vardr. Kendilerini dier insanlardan stn grmler, kendilerine itaat edildii srece
hakimiyetleri altndaki halka iyi davranmlardr. Din olarak Mazdehizm ve Zerdtlk
benimsenmitir. Mazdehizmde atee sayg nemlidir. Yanan bir atein sndrlmemesi
gerekir. Balarda atee tapma yokken sonralar ortaya kmtr. Uygarlk seviyesi yksektir.
Ticaret yollar ve kervansaraylar vardr. Merkezi ynetim glendirilmeye allmtr. Resmi
habercilik iin belirli noktalarda zel atlar bulundurulmu, bylece lkenin bir ucundan dier
ucuna bir haftadan nce haber ulatrlabilmitir. Dnemin en iyi ynetim sistemini
kurmulardr. Osmanllar, skender ve in bundan etkilenmitir.

Sasaniler Dnemi : rann son temsilcisi Sasanilerdir. M.. 224 ylnda kurulmu ve 9 asr
srmtr. Perslerin devam olarak kabul edilirler. Bu dnemde insanlar evde, kyde ve
ehirde snmeyen bir ate bulunmak durumundayd. Ruhani kiiler gnah kartma, evlilik vb.
ileri yaparlard. Farslar hem kltr hem de dil olarak Sasanileri etkilemitir. Buna hara ve
cizye rnek verilebilir.

4
H. HNT MEDENYET

Hint tarihi M.. 2000-1500lerde Hazar denizi kylarndan gelen Arianlar ile balar.
Arianlardan nce Hindistanda dravitler denen yerli halk vard. ok sayda krallk mevcuttur,
siyasi birlik yoktur. Siyasi birliin olmamasnn nedeni Kast Sisteminin getirdii ayrlklardr.
skenderin ve Mslman Araplarn fetihleriyle birok devlet olumutur. Bu yzden Hindistan
ok dilli ve kltrl bir blgedir. 1924 ylnda Mohanjedaroda yaplan kazlar sonucunda
medeni hayatn srdrld, evlerde banyolarn ve iyi bir kanalizasyon sisteminin olduu
grlmtr. Hint medeniyeti Babil ve Msr medeniyetlerine gre daha gelimi bir
medeniyettir. Cebir ve matematikte ilerlemiler ve 0 rakamn bulmulardr. Rakamlar, Hintliler
sayesinde Araplara gemitir. lk alardan beri kare ve kp kk alma biliniyordu. inlilerden
farkl olarak din adamlarnn ve retilerinin ayr bir anlam mevcuttur. Hukuk sitemleri de dini
yaklamlardan etkilenmitir. Dravitlerin dini eski Hint dinidir. Aremistik ve totemistik bir
dindir. Vedizm dini daha sonra oraya g eden Arianlarla yerli kltrn kaynamasyla ortaya
kmtr. Dini ilahi ve szlere dayanr. Szler veda denilen kitaplarda toplanmtr. Veda ve
upaniadlarn vahiy kkenli olduuna inanlmtr. Vedalardan sonra Hinduizm ve Brahmanizm
dinleri grlmtr. Brahmanizm M.. 8. yzylda din adamlarnn vedalar yorumlamas
sonucunda ortaya kmtr. Yorumlayan kiilere brahman ad verilmitir. Dinin 2 temel esas
Brahmanlara sayg ve ineklere saygdr. Yalan, cinayet, zina vb. eyler yasaklanm olup
ibadetler asndan kat bir dindir. nsan eitlii yoktur. Hinduizmden sonra Budizm ortaya
kmtr. Kurucusu Buda M.. 500de Nepalde domutur. Dini merasimde belli bir yntem
yoktur, ahlaki dnceler ortaya konmutur. M.. 272-231 arasnda devlet dini haline
gelmitir. Budizme gre Kast Sistemi ilahi bir dzen deildir. Daha ok askeri snfa
benimsenmi, sonralar yerini tekrar Brahmanizme brakmtr. Budizm Trk tarihi asndan
da nemli bir din olup Orta Asya Trkleri ve Uygurlar tarafndan da benimsenmitir. Hintliler
Kast Sisteminin ilahi olduuna inanmlardr. 4 temel kast vardr. Bunlar :
1) Brahmanlar Kast ( Rahipler ve Aristokratlar )
2) Katriya Kast ( Askerler ve Yneticiler )
3) Varsiya Kast ( iftiler )
4) Sudra Kast ( 3 Kastn Dndaki Hizmetliler )
** Paryalar ( Bu nsanlarn Dier nsanlara Dokunmas Yasaktr )
Brahman Kast Hint devletinin dini yapsn oluturmutur. Brahmanlar doutan
kutsaldrlar. Aratrmak, renmek ve retmek en nemli grevleridir. Ayinleri ancak
kendileri yapabilirler. Hukuki ayrcalklar vardr lakin 1947 Anayasas ile bu durum son
bulmutur. Hint medeniyetinde kii hangi kastta domusa hayat ona gre ekillenmitir. Her
kast yalnzca kendi mesleklerini yapabilirdi. Asker snf vedalar renebilir ama retmezdi.
Kast deitirme veya kastlar aras evlilik yasakt lakin bir alt kasttan kadnla evlenilebilirdi.
Brahmanlar ynetim zerinde etkili olmulardr. Hint kltr ifai yani szl olarak nesilden
nesile aktarlan bir kltrdr. Bu nedenle hukuk kurallarnn yazl olmas engellenmitir.

J. N MEDENYET

Kuruluu M.. 7000li yllara kadar gider. Ky eklinde ilk yerleimler mevcuttur. M..
4000lerde siyasi yaplanma, M.. 2000lerde site yaplanmas grlmtr. in ile ngiltere
arasnda binlerce yllk bir fark vardr. Kullanlan yaz tipi M.. 1500lere kadar giden ideografik
bir yazdr. ok eski tarihlerden beri devamllk gsteren bir medeniyettir. Yabanc kltrlerin
etkisinde kalmamtr. 2000 yl ncesine kadar ansiklopedi yazlmas dolaysyla en bilgili
toplumlardan biridir. in medeniyeti tek bir hakim dili uzun asrlar boyunca korumutur.

5
Baskn bir kltr olduklarndan Orta Doudaki Trkleri etkilemilerdir. in yllklar Trk tarihi
asndan aydnlatcdr fakat Trklerle dost olmadklarndan bilgiler yanl olabilir. Dini boyut
olarak bakldnda sekler kltr temsil eden bir din anlay gze arpar. Ama dnyevi
ahlak dzenlemektir. Din kelimesi yoktur, merasim kelimesi din yerine kullanlmtr. badet
anlaylar trenseldir. Ge byk sayg vardr. lmden sonraki hayatn mulak olduuna
inanlr ve dualar dnyevi eyler iindir. Kast sistemi yoktur lakin snf ayrlklar vardr.
Kanunlar etkili olmayp sorunlar geleneksel yollarla zmlenmitir. D ilikilerde hukuku
uygulamlardr. Gnmzde ABDde her 300 kiiye 1 avukat derken Japonyada bu rakam
10.000dir. Milattan ncelere kadar giden devlet memurluu iin yazl imtihan sistemi vardr.
Bu imtihanlarda kiinin yeteneine gre alm yaplm ve binlerce kiiden birka yz kii
seilmitir. Konfys-Buda-Tao retileri nemlidir. Zamanla bu kol birbirine yaklamtr.

K. FENKE MEDENYET

Kartacada byk bir devlet oluturmulardr. Kartaca bugnk Lbnan kylardr.
Yunan medeniyeti bu medeniyete Fenike ismini, Doulular ise Kenani ismini vermilerdir.
Sami asll bir topluluktur. Deniz ticaret filolaryla koloniler oluturmular, Mezopotamya ve
ran ile ticaret yapmlardr. nemli ehirler kurmulardr. Bunlara rnek olarak Sur ehri
verilebilir. Maden iilii, oymaclk ve camclk ilerinde ilerleme kaydetmilerdir.
Gelitirdikleri 22 harfli alfabeleriyle bugnk Latin alfabesinin temellerini atmlardr.

L. YUNAN ( HELEN ) MEDENYET

Yunan medeniyeti Bat uygarlnn temeli saylr. Akdeniz ve Ege uygarln meydana
getiren uygarlklardan biridir. Bugnk Yunanistan ve Giritte kurulmutur. Kendilerine helen
demilerdir. Miken ve benzeri uygarlklar da mevcuttur. Yerel halk karmndan helen toplumu
olumutur. Yerel halk polis denilen ehir devletlerini kumular, kendilerine zg kanunlarla
idare edilmilerdir. Kolonilerle meydana gelen bu medeniyetin kanun koyucular
aristokratlardr. ok tanrl inan vardr. Olympos Danda Zeus, Apollo, Afrodit gibi tanrlarn
yaadna inanlmtr. Bugnk olimpiyatlarn ilkel ekillerini bu medeniyet oluturmutur.
Edebi adan en nl eserleri Homerosun lyada ve Odysseia destanlardr. Sokrates ve Platon
gibi nemli filozoflara sahiptirler. Tp biliminin babas Hipokrat, tarihin babas Heredot bu
medeniyetin insanlardr. Fenike alfabesine katkda bulunmulardr.

SLAM BLM - TEKNK TARH

a) slam Bilimlerinin lerleme Sebepleri

1. slamn erken dnemlerinde Araplarn renmeye tutkun ve yabanc unsurlar almaya
hazr olmas
2. Daha yeni bir din olan slamn bilimleri tevik etmesi
3. Emevi ve Abbasi hanedanlar ile dier devlet adamlarnn bilimleri desteklemesi
4. Dier dinlerin kltr tayclarna kar memleketlerinin fethinden sonra iyi
davranlmas
5. Birinci yzyldan itibaren slam toplumunda verimli bir retmen - renci ilikisinin
gelimesi
6. Doa bilimleri, felsefe, filoloji ve edebiyatn batan beri dnyevi anlayla srdrlmesi
7. Bilimlerle uramann tm meslek gruplarna ak olmas

6
8. Yedinci yzylda camilerde halka ak ders faaliyetlerinin balamas
9. Arap yaz karakterinin Arapann kolay ve hzl yaylmasna imkn tanmas
10. Filolojinin bilginlere, eserlerinde yabanc dillerle olan ilikileri iin temel salamas
11. Yabanc terminolojilerin benimsenmesinin bilimsel kesinlik iin bak asn
keskinletirmesi
12. Yazl aktarmn inden alnan kdn retimi iin imalathaneler kurulmasyla ciddi
biimde desteklenmesi
13. Onuncu yzylda daha iyi ve uzun sre kalc mrekkebin gelitirilmesiyle yazlarda
kalcln salanmas

b) slam Bilimlerinde retkenliin Son Bulmasnn Sebepleri

1. Hal Seferleri olarak bilinen sekiz savan Mslmanlara kar yaplmas
2. slam dnyasndaki bir blgenin igali srasnda dou blgelerinin de Moollar
tarafndan igal edilmesi
3. 11. yzyln ikinci yarsnda Portekizin ve Toledo dhil olmak zere spanyann ok
nemli bir blmnn kaybedilmesi
4. Mslmanlardan alnan teknik bilgilerle yaplan Amerikann kefinin dnya apnda
politik ve ekonomik sonular dourmas

SLAM BLMLERNN AVRUPAYA GD YOLLARI

1) Mslman spanya zerinden Giden Yol

En eski ve en bilinen yol, 711 yl fethi sonrasndaki 20 ylda byk blm Arap
egemenliine giren ber Yarmadas Yoludur.
Buradaki bilimler merkezdekilerin neredeyse aynsyd.
Hristiyan Avrupann slam bilimleriyle tanmas 10. yzylda Barcelona etrafndaki
pazar yerlerinde iki kltr mensuplarnn kiisel temaslaryla gereklemitir.
Taklitlerin spanya dnda kuzeye gidi yolu 11. yzyln ilk yarsnda olumutur.
Byk eviri dalgas ilk olarak 12. yzyln balarnda ortaya kmtr.
711de Araplar tarafndan alnan Toledo, zamanla bilim merkezi haline gelmitir.
Toledo 1085te Kastillerin egemenliine girdi.
12. yzyln ilk yarsnda byk eviri almalar gerekletirilmitir.

2) Sicilya Ve Gney spanya zerinden Giden Yol

Akdenizin byk ve merkezi adas olan Gney talya, 7. yzyldan 1086ya kadar Arap
idaresinde yksek kltrel ve sosyal bir seviyeye ulamtr.
Sicilyann kaybedilmesiyle buradaki dnce ve kltr hemen nemini yitirmemitir.
III. Norman Kral olan II. Rogern ynetiminde Araplar nfusun ounluunu
oluturuyordu.
Roger, Arap kurumlarnn yeniden organizasyonuna imkn tanmtr.

7
slam dnyasnn nemli bilim merkezinin neredeyse e zamanl olarak eserleri ve
baarlaryla Hristiyan - Latin kltrne gemesi bilim tarihinin en nemli
tesadflerindendir.
a) Toledo => 1085 / Kastilyal VI. Alfonse
b) Sicilya => 1091 / I. Roger
c) Suriyenin Byk Blm => 1099 - 1291 / Latin Hallar
Klasik eserlerin evrilme sreci talyaya varma yolu bulmutur.

3) Bizans zerinden Giden Yol

slam dnyasnn merkezinden Bizansa, oradan da Avrupaya uzanmaktadr.
Herman Usener, Arapa - Farsa eserlerin Avrupadaki Bizans tercmelerine dikkat
ekmitir.
Aratrmaclar, slam astronomisinin teorilerinin Arapa - Farsa kitaplarn Bizans
versiyonlar zerinden Avrupaya ulatklar kanaatine varmlardr.

ORTAAIN TOPLUM YAPISI VE ORTAADA SYASAL DNCE

1. Ortaan Toplum Yaps

Ortaa dneminin hangi dnemlere denk geldii konusunda gr vardr :
1. GR : M.S. 395 - 1453 yllar arasndaki zaman dilimidir. 395 tarihi, Roma mparatoru
Theodosiusun lm yl ve ayn zamanda da Roma mparatorluunun paralan tarihidir.
1453 ise stanbulun Trkler tarafndan fethi ve Dou Roma mparatorluunun ykl tarihidir.
2. GR : Ortaa, M.S. 476 - 1492 yllar arasna yerletirir. 476 tarihi Bat Roma mparator-
luunun ykl tarihi, 1492 ise Amerikann keif tarihidir.
3. GR : Ortaa, M.S. 476 yl ile 17. yzyl arasna sokar. 17. yzyl Avrupada mutlak
monarilerin gelimelerini tamamladklar yzyldr.
Ancak yine genellikle kabul edildii gibi, Roma uygarl Akdeniz havzasnda varln ve
etkinliini Barbar istilalarna ve bunun dourduu yknt ve kntlere ramen 6. yzyln
sonlarna kadar koruyabilmi ve srdrebilmitir. Ancak 7. yzyldadr ki Roma uygarl
ekonomik ve kltrel varln, birliini, btnln yitirmitir. Bunun balca nedeninin
Akdeniz havzasnda gelien ve giderek Avrupann Yakn Dounun uygarlk merkezleri ile
balantsn kesen; Dou ve Bat Roma mparatorluklarn tmyle birbirinden koparan slam
egemenlii olduu sylenmektedir.
Dou ve Bat Akdeniz sahillerini kaplayan slam egemenliinin, dou ile bat arasnda
yzyllardan beri kltr ve ticaret ilikilerinde en nemli ulam ve balant grevini yapan
Akdeniz yolunu Avrupa lkelerine kapatmas sonucu, Kara Avrupas, Dounun uygarlk
merkezlerinin ve dolaysyla dnya ticaretinin kesilmesi ise bu lkelerin yeniden
rgtlenmeleri zorunluluunu ortaya kartmtr. Barbar istilalar bir taraftan, ticaret
yollarnn kesilmesi dier taraftan Kara Avrupas lkelerinde yeni dzenlemeler dourmutur.
Ortaa aa yukar bin yllk bir dnemi kapsar. Byle uzun bir dnem iinde toplum
dzeninin ve siyasal dncenin deiikliklere uramas son derece doaldr. Bu nedenle M.S.
6 - 7. yzyllarn insan, sosyal kurumlar ve dnceleri ile M.S. 15. yzyln insan, sosyal
kurumlar ve dnceleri arasnda nemli ve byk farklar da bulunacaktr. Ortaa, genellikle
11. yzyla kadar olan ve 11. yzyldan sonraki dnemler olarak iki blmde incelenir.

8
Ortaan siyasal dncesine eilmeden nce Ortaan sosyal, siyasal ve ekonomik
toplum yapsna, ok ksa da olsa, bir gz atmak ve bu yapnn temel dayanaklarn
belirlemekte yarar vardr.
Ortaan sosyal, siyasal, ekonomik ve hukuki dzenini belirleyen sistem Feodalitedir.
Feodal dzen ilkan toplum yapsndan olduu kadar modern an toplum yapsndan da
deiiktir.

A. Feodalitenin Ekonomik Ve Sosyal Yaps

Feodal ekonomik dzen genellikle kapal tarm ekonomisi olarak belirlenmitir. Bir
yandan Barbar istilalar diye anlan Norman ve Macar istilalar, te yandan slam egemenliinin
etkisiyle dou ticaret merkezleriyle balantlar kesilen Avrupada kendi iine kapal bir
ekonomik dzen gelimitir.
stilalar ve ticaret yollarnn kesilmesi, Avrupada ticaret hayatn sndrmtr. Daimi
ve uzmanlam tccar snf ortadan kalkm, onlar sayesinde sregelen ehir hayat snm,
genel bir fakirleme olmutur. Para ile yaplan alveri azalm, buna karlk cret ve
hizmetlerin karlnn mal ile denmesi yaygnlamtr. Altn para basm ve dolam
kesilmi, dk dzeyde yaplan alveriler dk ayarl gm ve ufak bakr paralarla yaplr
olmutur.
Ticaret ve ehir hayatnn snmesi ahalinin krsal alanlara ve kylere ekilmesine, byk
malikneler etrafnda toplanmasna neden olmutur. Bu dnemde malikneler kendi
kendilerine yeten kapal ekonomik birimler grnmndedir. Bu kapal ekonomi dzeninde
gerekli tm ara ve gereler malikneler iindeki atlyelerde serfler tarafndan retilmekte ve
yine bu ara ve gereler malikne sahibine bal kyllere ve serflere ayni yardm olarak
verilmektedir.
Feodal dzende sosyal yapy belirleyen zellik ise kiilerin toprakla olan ilikileridir.
Topraa sahip olan kii ayn zamanda siyasal iktidar sahibidir. Toprak sahibi olmayan kimseler
ise zerinde yaadklar topran sahibine ekonomik, sosyal, hukuki ve siyasal ynlerden tabi
ve baml olarak yaayan klelemi kimselerdir. Toprak sahipleri senyrlerin malikneleri
byk birer tarm iletmesi grnmndedir. Sosyal ilikileri belirleyen husus, kiinin toprakla
olan ilikisi olduuna gre toprak sahibi senyrn topra ile olan ilikisini belirlemek gerekir.
Senyrn sahip olduu topraklardan bir blm dorudan doruya senyrn adna ve
hesabna kendisi tarafndan iletiliyordu. Bu topraklar maliknenin en verimli ve en deerli
topraklaryd, bunlara rserve sengneuriale denirdi.
Senyrn bu zel topraklarn iletebilmesi iin kol gcne ihtiyac vard. Bu kol gc ilk
ada olduu gibi artk klelerden oluamazd. nk yeterince bol ve ucuz kle bulma olana
kalmamt ve retim tekniindeki gelimeler klelerle yaplacak retimin eskisi kadar verimli
olamayacan gsteriyordu. O gnn koullarnda cretli tarm iileri tutmak da sz konusu
olamayacandan zel ve deiik bir zm bulmak gerekiyordu. Bu zm kendiliinden
olumutur.
yle ki istilalar ve karklklar sonucu snen ehir hayatndan sonra topra olmayan
ve yaamn topra ileyerek srdrmek zorunda kalan insanlar, ilenecek topra olan toprak
sahiplerinden para, rn ya da angarya karlnda bir ksm topra ileme hakkn almlardr.
Bylece senyrn iftliinin dnda kalan topraklar kk birer ifti iletmesi halinde
blnmez arazi birimlerine ayrlarak haftann belli gnlerinde senyrn iftliinde alma
zorunluluunu kabul eden iftilere datlmtr. Her topran bir senyr sahibi vardr.
ilkesinin geerli olduu bu dnemde, senyr topraklar zerinde alacak bu muhta insanlara
topraklar hizmet karl kiralanm saylyordu. Senyr bu kimselere toprak ile iletme ara ve

9
gereleri veriyor, onlara ayni yardmda bulunuyor, onlar istila ve yamalara kar koruyor;
adaleti, dzeni ve asayii salyordu. Bu kimseler de senyre gerekli olan her eit el emeini
salama ykmll altna giriyorlar, ilenecek toprak karl hizmet gryorlar ve angarya
yapyorlard.
Toprak sahibi olan senyr, topraa sahiplik nedeniyle ayn zamanda maliknesindekiler
zerinde siyasal iktidara da sahip olmaktayd. Senyr, topraklar zerinde adli, mali, idari
yetkilere sahipti. Adaleti icra eder, topraklar zerinde yaayan kiileri muhakeme eder,
mahkeme har ve cezalarn da kiisel gelir kayna olarak toplard. Senyr tarlann, ormann,
deirmenin ve frnn sahibi olduu iin bu yerlerden yararlanma karl olan vergiyi, bir kira
bedeli ve kiisel bir hak olarak kendi nam ve hesabna toplard.
Senyrn kim olduu ve statsnn nereden kaynakland sorununa gelince, bunun
kkeninin Roma ve Germen Hukukundan geldii ileri srlmektedir.
Askeri, mali, sosyal ve siyasal krizler iinde alkalanan Roma mparatorluunun son
dnemlerinde devlet otoritesi zayfladka baz toprak zenginlerinin devlet otoritesine sahip
olabilecek birer mahalli eraf ve mtegallibe haline dntkleri grlmtr. Devlete ait olan
vergi toplama yetkisini nceleri geici olarak zerlerine alan bu zengin toprak sahipleri
zamanla bu hakk babadan oula geen bir hak olarak benimsemilerdir. Zamanla bu byk
malikneler ekonomik bakmdan kapal bir btn oluturacak biimde rgtlenmilerdir. dari
ve mali ve ayrcalklar ile dokunulmazlklarn resmen tannd bu malikneler ite dzeni ve
adaleti salama yetkilerine de sahip olmulardr. Silahl gler, zel mahkemeleri ve
hapishaneleriyle bamsz birer prenslik niteliine brnen, devlet yetkilerini kullanan ve
giderek zayflayan merkezi otoritenin kabullenmek zorunda kald bu maliknelerin daha
sonralar sava bir toplum dzeninin gereklerine uyarak baz Germen adaletlerini de
benimseyerek ortaan feodal dzeninin temellerini hazrlad sylenir.
Ortaa senyrlerinin bir ksmn da istilac kavimlerin askeri eflerinin oluturduu ileri
srlr. Merkezi otorite boluundan ve denetim yokluundan yararlanan bu efler krallar
adna kullanmalar gereken mali, idari, adli yetkileri kendi nam ve hesaplarna kullanarak
ortaan feodal yapsn oluturmulardr.
Bylece geirilmekte olan ekonomik kapanma, boulma devrinde tm hayat senyr
maliknelerinin etrafnda rgtlenmekte, senyr ekonomik bir g olmaktadr. Bu karklk ve
istila dneminde devlete ait olan yetkiler ve iktidarlar senyre gemektedir.
Gelimeler sonucunda servaj denilen bir tr toprak klelii genel bir hal durumunu
almtr. Serfler, gerek klelerle zgr kyller arasnda yer alan insanlardr.
Serflerin statlerinin zelliklerini yle zetleyebiliriz :
Serf anne ve babann ocuklarnn da serf olmas gerekir.
Bu durum iin evlenmelerin birtakm kurallara balanmas zorunludur.
Serf; zgr insanlarla ve senyrn izni olmadan malikne dndan bir kimseyle
evlenemezdi.
Serfin iledii toprak, kulland ara ve gereler senyrndr. Serf, bunlar
senyrn izni olmadan bakasna devredemez, satamaz, vakfedemez.
Serfin miras olmaz, mallar blnmeden yetikin evlatlarndan birine kalr,
evlad yoksa bunlar senyr tarafndan bir baka serfe verilirdi.
Serfin yer ve meslek deitirmesi senyrn iznine baldr.
Serfin yer ya da mesleini deitirmesi senyre kar olan borlarn yerine
getirmek zorunda olduu gereini deitirmez. Senyr dilediinde serften
angarya isteyebilirdi.
Serflerin statlerinin hukuki kkeni de Roma mparatorluunun son dnemlerindeki
kyl statsndeki gelimelere balanmaktadr.

10
Roma mparatorluunun son dnemlerinde devletin gerek i gerekse d harcamalarn
karlayabilmek iin halka ve zellikle kyllere ar klfetler yklenmiti. Ar vergi borlarn
deyemeyecek durumda kalan kyllerin topraklarn terk ederek ehirlere sndklar ya da
ekyalk, dilencilik yaparak yaamlarn srdrmeye altklar grlmt. Krsal alanlarn
boalmas sonucu vergi kaynaklarnn kurumasndan endie eden devlet, her an sosyal olaylar
kartmaya hazr bu isiz insan kitlelerini beslemek ve i bulmak iin nlemler almak zorunda
kalmtr.
Bu amala bir defa, herkesi bulunduu yere ve yapt ie balama yoluna gitmi,
isizleri ve dilencileri zorla altrmak yntemine bavurmu ve o zamana kadar serbest
szleme ile kirac olarak alan zgr iftilerin de kolon olarak iledikleri topraklar terk
edemeyecekleri ve terk ettikleri zaman da otuz yl iinde eski yerlerine geri gnderilecekleri
ilkesini koymutu. Bylece topraa bal kolonluk sistemi kurulmu ve zamanla da gelimitir.
Kolon uzun sre medeni haklar ynnden zgr insan saylm, evlenebilecei mlk sahibi
olabilecei ve kendi adna szleme yapabilecei kabul edilmiti. Ancak zamanla zgrlkleri
kstlayc ve kolonlar topraa ok daha sk balayc nlemler alnmtr. Kolonlarn
ocuklarnn da maliknenin tanmaz mallar arasnda saylmas iin kolonlarn zgr
kadnlarla evlenmeleri, dardan evlenmeleri, toprak sahibinin izni olmadan mallarn
satabilmeleri, toprak sahibini dava edebilmeleri yasaklanm ve kolonlar giderek toprak
kleleri durumuna sokulmutur.
Yine imparatorluun son dneminde mal sahibi zgr kyllerin de kendi istekleriyle
bir akit yaparak topraklarn byk malikne sahiplerine verdikleri ancak srekli ve irsi bir
kiraclk szlemesiyle topraklarn ilemeye devam ettikleri ve malikne sahibinin adam
olarak onun himayesinden yararlandklar grlmtr.
stilac kavimlerin askeri efleri de Romallar gibi maliknelere sahip olduklar zaman
toprak zerinde yaayan kiilerin de sahibi saylmtr. Bu gelimelerin ortaan servaj
sisteminin kkn oluturduu ileri srlmektedir. Ortaada istilalar dnemi, ktlk yllar
servaj sisteminin yaygnlamasn salamtr.
Ayn zamanda eski klelik statsnn yava yava ortadan kalkmas sonucu eski
klelerin serf statsne gemeleri de bu yaylma da etkili olmutur.
Para ekonomisinin ok snk kald Ortaada esas zenginlik kayna toprak
olduundan, grlen hizmetlerin karl toprak olarak verilmektedir. Bu topraa fief denir. Bu
intifa hakk sistemi gelierek toprakla ilgili eitli ilikiler an ortaya karmtr.
- Topran asl sahibi ( alleu ),
- Hizmet gren kiinin hakk ( fief )
- Topra ileyenin hakk
Bu hak ayn zamanda birbiri zerinde ve iindedir. rnein, kral bir hizmet
karlnda sahibi olduu bir toprak parasn fief olarak verdii zaman, hukuken topra sahibi
kalmaktayd, onun bir alt basamanda ise fief hakkn elde eden grevli senyr yer alyordu.
Sonuncu da, bu topra ileme hakkn bir bakasna verdii zaman ayn toprak paras
zerinde nc bir hak daha oluuyordu. Feodal hukuk dzeni iinde kraln topraklar
zerindeki hakkna ius eminens, intifa sahibinin hakkna da ius utile denilmitir.
Senyr ya kendisine fief verenin ( suzerain ) vassal ya da fief verdii kiilerin
suzerainidir. likiler kiisel ballk dzeni iinde gelimektedir ve bu kiisel ballk insandan
insana doru bir iliki dourmaktadr. Bu iliki ise Adammn adam benim adamm deildir.
eklinde ifade edilmektedir. Suzerainin hizmete, vassaln ise hizmete ihtiyac vardr, bu ilikiler
a ise bu amaca yneliktir.
Fief sahibi ( vassal ) olabilmek iin belirli geleneksel merasimlerin yaplmas gereklidir.
Bu merasime gre :

11
Vassal silahsz olarak senyrn nnde diz ker ve sz konusu toprak iin
senyrn adam olduunu aklard.
Vassal kutsal kitap zerine sadakat yemini ederdi. Bu yemine sacramentum
fidelitatis denirdi.
Vassaln sadakat yemininin karl bir toprak verilmesidir, bu da merasimde
sembolik olarak senyrn vassala bir sopa veya kl vermesiyle olurdu.
Taraflardan birinin deimesi halinde fief szlemesinin yenilenmesi gerekirdi.
Fief szlemeleri sonucunda her iki taraf iin de yerine getirilmesi zorunlu grev ve
borlar domaktayd :
1. Vassaln Senyrne Kar Sorumluluklar : Vassaln senyrne kar feodal
grevleri vard. Bunlar yapma veya yapmama biiminde beliren grevlerdi.
Vassal, senyrn aleyhine ya da zararna olacak hibir eyi yapmamakla
ykmlyd. Yapma grevi ise iki ekildeydi :
a. Yln Belirli Tarihlerinde -Genellikle Ylda Defa- Senyrn atosunda
Hazr Bulunmak : Bu toplantlarn iki amac vard. Bunlar :
i. Senyr bu toplantlarda baz konularda vassaln grlerini alrd.
ii. Senyr bu toplantlarda yarg grevini yerine getirirdi. Bir
vassaln mahkemesi senyrn bakanlnda dier vassallar
tarafndan yaplrd. Bu mahkemede vassallar aras
anlamazlklar, feodal borlardan doan senyr-vassal
anlamazlklar zmlenirdi.
b. Yardm Grevi : Bu yardm askeri ve mali yardmlar biiminde olurdu.
Askeri yardm grevi vassaln senyr iin savamasn gerektiriyordu ve
buna bal baz grevleri de yerine getirmekle ykmlyd. rnein belli
bir sre senyrn atosunu korumak ve sava halinde kendi atosunu
senyrn emrine ve hizmetine vermek bunlar arasndayd. Vassaln mali
yardm ykmll ise rf ve adetlerle belirlenmiti, baz hallerde
senyre vergi toplama hakkn veriyordu. Senyrn vergi toplamas
genellikle drt durumda olurdu :
- Hapsedilmesi halinde kefalet akesi iin
- Byk olunun valye olmas halinde
- Byk kznn evlenmesinde
- Hal Seferleri iin
Balangta fief szlemesi feshedilebilen bir szleme eklindeydi ve kayd hayat
kouluyla yaplyordu. Vassaln lm halinde fief senyre geri dnyordu ve vassaln
mirassnn tekrar fiefi alabilmesi iin senyre bir para demesi gerekiyordu ve bu para
genellikle fiefin bir yllk geliri kadar oluyordu.
Fief bir intifa hakkdr. Topran asl sahibi senyrn, fief olarak verdii toprak zerinde
ius eminens hakk devam etmektedir. Bunun sonucu olarak intifa hakk sahibi, hakka konu
olan mal deerinden hibir ey kaybettirmeden olduu gibi korumakla ykmlyd. Bir deer
kayb olduu takdirde bunu tazmin etmek zorundayd. rnein vassal fief zerinde yaayan bir
serfi azat ederse bunu tazmin etmekle ykml tutuluyordu. Yine fiefin bir ksmn bakasna
devreden vassal, bu eksilmenin karln demekle ykmlyd.
2. Senyrn Vassala Kar Sorumluluklar : Senyrn de vassalna kar grevleri
vard. Senyrn yapmama borcu, vassaln zararna olabilecek hibir eyi
yapmama borcuydu. Yapma borcu ise yardm etme eklindeydi. Yani vassal bir
saldrya uradnda yardmna koma ve yln belirli tarihlerinde vassaln
toplantya arma, ona danma ve adaleti salama borcuydu.

12
Fief szlemelerinde taraflardan birinin akde uymamas halinde akit bozuluyordu.
Byle bir bozulma meyyideyi de gerektirmekteydi. Vassaln grevlerini yapmamas sonucu
akit bozulmusa fiefi kaybediyor, eer senyr grevlerini yapmayarak akdin bozulmasna
neden olmusa bu takdirde fieften doan haklarn kaybediyordu.
10. yzyldan balayarak byk malikne sahipleri arasnda dou, zenginlik ve iktidar
lsne dayanan hkim bir zmre olutuu grlr. Soyluluk deerleri ve asalet ayrcalklar
miras yoluyla babadan oula geer olur, Ortaa toplum yaps iinde bir soylular snf olutu.
Barbar krallklar zamannda soylu dou ilkesine dayanan Germen halklar arasndaki
ve Roma mparatorluundaki soyluluk kalmam, Germen ve Roma soylular ortadan kalkmt.
9. - 11. yzyllardaki metinlerde rastlanan nobilis soylu deyimi ise, zenginlik bakmndan
bir farkll ifade ediyordu. Topran bir senyrden elde edildii bu dnemde bir para topraa
sahip olana noble veya edel yani soylu deniyordu. Ancak bu kiilerin ksa bir sre sonra gl
bir kiinin serfi durumuna dt de grlyordu. 11. yzyln balarnda soyluluk, ecdad
arasnda bir klenin bulunmamas anlamn tayordu. Fakat bu kimseler zamanla toprak
sahiplerine balanmlard ve bir taraftan soylu saylmak te taraftan da aalayc angaryalar
yapmak zorunda kalmak soylulukla pek badaamyordu. Toprak sahipleri ise bakalarnn
emei ile besleniyorlard; senyr toprandaki dier insanlara emrediyor, bu da ona stnlk
salyordu. Toprak sahibi soylu kiinin grevi sava olmakt, soylu kii profesyonel savayd.
Feodal dzende soylu tam donanml silahl atl yani valyedir. Balangta valye
olmak zel bir eitimi ve pahal bir donatm gerektirmektedir. Donatm ise gnden gne
mkemmellemekte ve pahallamaktayd. Bu durum valyelerin ocuklarnn valye olmay
geciktirmelerine neden oluyordu. Ancak 13. yzylda valyelerin valye olmadan da soylu
muamelesi yaplmaya baland dikkati eker. Bylece soyluluk ile valyelik ayrlmtr ve
valye olunmadan irsi bir soyluluk olumutur. Ayn zamanda donatm masraflar arttka
varlkl olmayan soylularn tam bir donatma sahip olmamalarna gz yumulur olmutur. Silahl
soylu-valye ayrmn kolaylatran husus da veraset ilkesinin gelimesi olumutur. Fieflerin
verasetle intikali irsi soyluluu dourmu ve bu gelimenin sonucunda soyluluun fiefe bal
olduu dncesi yerlemitir. Zamanla irsiyet kuralna o derece nem verilmitir ki, fiefin
kaybedilmesi halinde dahi soyluluk devam etmitir. 13. yzyldan balayarak srf dedesi soylu
olduu iin torunun da soylu saylmas olaan karlanm, bylece Ortaa toplumuna
soyluluk yerlemitir.
Fief ile soyluluk arasndaki balant, fief elde ederek soylu olma yolunu amtr. Ancak
13. yzyldan sonra fief elde edilerek soyluluk kazanma ancak iki ya da kuak sonra kabul
edilmitir. Bu durum ayrcalkl snf oluturan soyluluu snrlama eiliminin bir belirtisi
olmutur.
Ortaada toprak sahibi kilise de byk bir gtr. Dindar Hristiyanlarn vakflar ve
toplanan sadakalarla manastrlar ok zenginlemi, zamann en byk ve en gl toprak
sahipleri olmulardr. Kilise zamanla bu zenginlie orantl olarak siyasal ve manevi gcn
arttrma yoluna gitmitir. Zamann en byk mali kurulular olan kiliseler, ktlk yllarnda
senyrlere ve suzerainlere dn para ile mahsul veren kurulular olmutur. Bu dnemin tek
okuryazar kiileri manastrlarda yetitiinden din adamlar feodal toplumda nemli grevler
elde etmilerdir.
Kilisenin savunduu ekonomik doktrin de gnn koullarna uygundur. Kilise, genel
yoksullamay ve sosyal snflar kabul ediyordu. nsanlar bu dnyada geiciydi, asl ama dier
dnyadaki sonsuz mutlulua hazrlanmakt. Asl hedef bu dnyada zengin ve gl olmak deil,
teki dnyada mutlu yaam hak edebilmekti. Yoksulluun da elbet bir nedeni ve hikmeti
vard, yoksullua kar isyan etmek ya da zenginlie hasret etmek ve zenginlik tutkusuna
kaplmak ise gnaht. O halde herkes bulunduu sosyal durumu ve yeri kabullenmeli,

13
benimsemeliydi. Ancak varlkl insanlarn da yoksullara yardm etmesi gerekiyordu, yardm ise
karlk beklenmeden yaplmas gereken bir grevdi. Yaplan yardmdan karlk beklenmemesi
gerektii gibi dn verilen paradan da faiz alnmamalyd.

B. Feodalitenin Siyasal Yaps

Siyasal grnm ile feodal dzen devlet iktidarnn paralanm olduu bir dzeni
ifade eder. Devlet iktidar ve devletin egemenlii kavram yoktur, kiisel hizmet ve sadakat
ilkesine dayanan feodal dzen, modem devlet dzeni anlayna aka ters dyordu.
nsanlar merkez bir otoriteye deil, toprak sahibi senyrlere baldr, topraa sahip olan
iktidara da sahip olur. Kamu hukuku ile zel hukuk deerleri birbirine karmtr; topran
sahibi ya da zilyedi olan kii, o toprakta yaayan insanlar zerinde egemenlik hakkna da
sahiptir. ktidar anlay bir ailenin zel malvarl iinde deerlendirilmektedir.
Feodal dzende siyasal ve idar yetkiler kiilerin mal varlna dhil haklardr. Senyr
siyasal ve dar haklar ile yetkileri kullanmaktadr, nk bu haklara ya miras yoluyla ya da bu
haklar baka birisinden satn alarak sahip olmutur. Yarg yetkisi merkez bir devlette rnein
bir monaride devlet hizmetiyken ve lkenin her yerinde bu grev kral adna karar veren
memurlar tarafndan yerine getirilirken Ortaada byle bir adalet hizmeti ve grevi sz
konusu deildir. Herkes kendi senyrnn divannda yarglanr. Adaleti salama kiiler aras
ilikilerin bir sonucudur. Kiisel adalet devlet adaletinin yerini almtr. Bu nedenle Ortaada
adaletten deil adaletlerden sz edilir. Adalet paralanmtr, deiiktir, biroktur. Feodal
dzende tm dier yetkiler de paralanmtr, siyasal iktidar para para kullanlr. Ayn
biimde para basma yetkisi de devredilebilen, kiralanabilen, satlabilen, blnebilen bir
yetkidir.
Feodal dzende senyr, eitli hak ve yetkilerle donanm olarak senyrln
ynetmektedir. Feodal dzende siyasal birim senyrlktr ama bu birim iinde de birlik
yoktur. Ayn toprak paras zerinde yarg yetkisi iki veya paraya blnm olabilir. Yine
ayn toprak zerinde yarg yetkisine sahip olmayan bir senyr para basma yetkisine sahip
olabilir ve yine ayn toprak zerinde vergi toplama yetkisi bir manastra ait olabilir. Akla
gelebilecek tm ilikiler geerlidir, devlet yetkileri al veri konusu olunca her eyin mmkn
olmas doaldr.
Feodal senyrlklerin genellikle grupta topland grlr.
1. GRUP : Bu grupta baronluklar yer alr. Yani dkler, kontlar, vikontlar, markiler ve
baronlardr, bunlar topraklar zerinde tam egemenlik haklar vardr. Bu durum Her baron
kendi baronluunda hkmrandr. sz ile aklanr.
2. GRUP : Bu grupta hkmran olmayan fakat kaza yetkisine sahip senyrler yer alr.
3. GRUP : Bu grupta da hkmran olmadklar gibi kaza yetkisine de sahip olmayan
senyrler vardr.
Siyasal adan unu da belirtmek gerekir ki, devlet iktidarnn paralanm olmasna
karlk teorik olarak kraln iktidar hibir zaman ortadan kaldrlmamtr. rnein Fransada
uygulamada kral bir senyr saylm ve kraln vassal durumuna dmesi her zaman
nlenmitir. Miras yolu ya da baka bir yolla kral, vassal statsndeki bir fiefin sahibi
durumuna gelince kraln bir baka senyrn vassal olmas byk tazminatlar verilerek
engellenmitir. te yandan kral yetkilerini bir senyr olarak ok snrl bir toprak paras
zerinde kullanmasna ramen Fransada olduu gibi, dier senyrlerden hibiri kendini kral
ilan etme cesaretini gsterememi, feodalite Avrupann siyasal haritasnda nemli bir
deiiklik yapmamtr.

14
C. Ortaa Toplum Yapsnda Gelimeler

Feodal dzen iinde 11. yzyldan balayarak ekonomik, sosyal, siyasal gelimeler
olmutur. Kara Avrupasnda ekonomik hayat yava yava canlanmaya balam ve tekrar
ticaret hayatna bir alma olmutur.
Bu gelimeyi saklayan etkenler arasnda en nemlisinin Dou Akdenizde Cenova ve
Piza gibi ticaret ehirlerinin Mslmanlara kar balattktan mcadelenin genileyin Hal
Seferleri ile gelimesi sonucu dou ticaret yollarnn almas olduu sylenir. Dier bir etken
de kuzeyde skandinavya halklarnn Rusya nehir yollarndan yararlanarak dounun uygarlk
merkepleriyle dorudan doruya iliki kurmalar sonucu ticaret akmlarnn gelimesidir*.
Ekonomik hayatn tekrar canland, dnya ticaretine ald Kara Avrupas, kapal
tarm ekonomisinden kp yap deitirmi, ticaret ve el sanatlar nem kazannca parann
hkim olduu hareketli bir ekonomi dzenine doru gelime balam ve yeni ehirler
kurulmutur. Yeni bir sosyal snf domu ve giderek gelimitir.
Bu gelimeyi Barkan yle anlatmaktadr :
Feodal devir Avrupasnda hayat senyr maliknelerinin evresinde krsal
alanda geliiyordu. Tarmla uraan halk ak ve savunmasz kylerde dank bir
halde yayordu. Gneyden slam, kuzeyden Norman, doudan Macar
aknlarnn Kara Avrupasnda her blgeyi tehdit etmeye balad dnemde, bu
savunmasz halk koruyabilmek iin senyrn gerektiinde kylnn bir ksm
eya, mahsul ve hayvanlaryla snabilecekleri bir tr mstahkem mevkiler -
castra, bourg, atolar- yaptrmlar ve maliknelerinin merkez binalarn
kulelerle evrilmi bir kale haline sokmulardr.
Bu atolar ou zaman nemli yol kavaklarn kontrol edebilen mevkilerde
yaplmt. Bu atolar bo kaleler halinde korunuyordu. atoyu bekleyen
askerlerin ve kilisedeki grevlilerin dnda pazar ve yortu gnleri haricinde
kalede kimse bulunmazd.
Kyllerin muhakemesi de belli zamanlarda bu kalede kurulan senyr
mahkemelerinde yaplyordu, bunun dnda buralar bo kaleler
grnmndeydi.
Ancak bu kaleler Avrupa'da yeni yeni dolamaya balayan ilk tccarlarn sk
sk uradklar ve gerektiinde sndklar yerler olmutur. Bu gezici tccarlar
zamanla bir yere yerlemek istediklerinde tezghlarn yol kava zerinde olan
ve vakit vakit ziyaret edilen bu atolarn duvar diplerine kurmulardr. Bylece
bourg duvarlarnn dnda bir d mahalle ( fau - bourg ) olumutur.
Ticaretle uraanlarn yerletikleri bu kale d mahalleler kendilerini
koruyabilmek iin etraf surla evirmiler, eski bourgun yannda yeni bir bourg
oluturmulardr. Zamanla gelien ticaret hayat sanayi ve teknii gelitirmi,
yeni ustalar ile iiler bourgda yerlerini almlar, bourglar da gelimi ve
bymtr. Eski bourg ise ortada kaybolmu, eski nem ve deerini
yitirmitir.
Yeni kurulan ehirlerin Burjuva adn alacak olan halk, eski bourglarn dnda ortaya
kan yeni mahallelerin halkdr. 11. yzyldan balayarak ticaretin gelimesiyle kendiliinden
kurulan ve gelien ehirler dikkati ektii gibi, senyrler tarafndan gelir salamak amacyla
trl ayrcalklarla tccar ve sanatkr celbedilerek kurulan ehirler de vardr.
Bu ehirlerin halklarnn kkleri, asllar ve servetlerinin kayna konularnda eitli
grler ileri srlr.

15
Yeni ehirlerin ahalisi tccarlar ve sanatkrlar kimlerdir? Nereden gelmilerdir? Ortaa
toplum yaps bilindii gibi soylu - serf - rahip lsne dayanr, byle bir yapda burjuvazi nasl
olumutur ?
Bir gre gre bunlar senyr maliknelerinde altrlan sanatkr serflerden ve yine
malikne iin gerekli maddeleri bulup getirmek zere senyr tarafndan ticari grevler verilmi
olan eski serflerden olumutur.
Baka bir gre gre ise burjuvalar meneileri unutulmu babo insanlardan
olumutur. Bunlar bal olduklar toplum evresinden kopup gelmi, kksz, zgr, sahipsiz
kimselerdir. Zamann rgt ve gelenekleri iinde belirli bir yerleri yoktur. Byk ktlklar,
kargaalklar dneminde kaybolan ya da senyr maliknesinden kap kurtulan ve bir tccar
kervanna katlarak, gemilerde krekilik yaparak, cretli asker kumpanyalarna, ekya
etelerine girerek sermaye temin eden; seyyar satclk vb. ticaret frsatn deerlendiren
kiilerdir.
Bir baka gr de bunlarn 9. ve 10. yzyllarda ekonomik boulma dneminde dahi
varlklarn korumay baarabilen baz eski Roma ehirlerindeki tccar ve esnaf zmresinin,
koullar deiince oalp etrafa yaylmas ile ortaya ktklarn syler.
te yandan burjuva snfnn, ananesiz ve mirassz kimselerden kurulu rneksiz bir
snf olduu da belirtilir.
Bir dier sorun da bu kimselerin sermayeyi nereden bulduklardr. lk sermaye
stoklarnn nereden kt ve nasl olutuu da tartmaldr.
Bir gre gre, bu dnemde tm zenginlik kayna topraktr. Toprak ve toprak gelirleri
de senyrlerin ellerinde olduundan ilk sermayenin ancak senyrler tarafndan salanm
olabilecei sylenir.
Bir baka gre gre ise bu sermaye dardan gelmitir. Kuzeyde skandinavlarn,
gneyde Venedik, Cenova, Piza gibi ky ehri halklarnn faaliyetleri sonucu Avrupann dnya
ticaret merkezleri ie iliki kurmas ile bu gemici ve korsan halklarn Avrupaya tadklar altn
ve gm paralarn, kle ticaretinin salad sermaye burjuvazinin ilk ana parasn
oluturmutur.
10. yzyldan sonra Ortaa toplum yapsnda gzlenen bir dier deiiklik de Avrupa
lkelerinin nfusunun giderek artmas, tama ve etrafa yaylma dnemini yaam olmasdr.
Bunun sonucu olarak yeni topraklar tarma alm, artan nfus lke iinde daha youn
yerleim merkezleri oluturmu ve yeni ehirler kurulmutur. ehirlerin kurulmas ise kurulu
dzeni sarsacaktr. Kalabalk bir tccar ve esnaf zmresiyle ehirlerin kurulmas, senyr
maliknelerinin kendi iine kapal ve rettiini tketen yapsn bozacak, darya rn satma
ve kazan olanaklarnn son derece snrl olduu statik ekonomik dzen yava yava
deiecektir.
Ticaretin gelimesi ve ehirlerin saylarnn ve nfusunun artmas, bunlar gda
maddelerini ve rettikleri mallarn ham maddesini dardan almaya zorlam ve ehirler
halklar maliknelerin rnlerine mteri olmulardr. Kyl ise ar pazarla iliki kurmu,
teknikte gelimeler olmu, kazan ve kr ama saylmtr. Bunun sonucunda giriim
serbestlii, kii zgrl ve zel mlkiyet nem kazanmtr.
Yetitirdii rn satma olanan bulan ve para kazanan kyl serfler, zgrlklerini
satn alabilir duruma gelmilerdir. Buna karlk senyrler de serf azat etme ileminden byk
kazanlar ve krlar salama yoluna girmilerdir. 13. yzylda serflerin toptan azat edilme
ilemlerine sk sk rastlanmaktadr.
Tek zenginlik kaynann toprak olduu, sosyal ilikilerin topraa sahip olanlarla
olmayanlar arasndaki ilikiler biiminde gelitii bir ortamda ticaret sermayesinin ortaya

16
kmas, ticaret hayatnn gelimesiyle ihtiyalarn durmadan oalmas, kurulu dzenin sosyal
yapsn da deitirmitir.
Piyasada tedavldeki parann oalmas fiyat ykselmesi ve hayat pahalln
dourmu ve bundan da dar ve sabit gelirliler zarar grmtr. Kimdir bunlar? Bunlar kyller
olamazd, nk onlar rnlerini her yl artan krlarla satabiliyorlard. Tccar da olamazd,
nk o da krn ayarlama olanan elinde tutuyordu. Bu gelimeden gelirlerinin byk ksm
rf ve detlerle ve kira ve aidat biiminde deimez deerler olarak belirlenmi olan soylular
zarar gryor, zor durumda kalyorlard. Hal Seferlerinden sonra soylular ok g duruma
dmlerdi. Bir taraftan yeni zenginler snfn oluturan ehir burjuvalar durmadan
zenginleip servetleri ile orantl sosyal g kazanrken, te yandan eski tip toprak zenginleri
olan soylular da gn getike yoksullap sosyal ve siyasal glerini kaybediyorlard. Bunlarn
bazlar topraklarn burjuvalara satyorlar, bazlar ise topraklarn yar kul yar angaryac
serflere iletmekten ve her trl feodal haklarndan vazgeip topraklarn i bilir, mteebbis
sermaye sahiplerine kiraya vererek, toprak geliri sahibi olmay tercih ediyorlard. Ekonomik
glerine paralel olarak sosyal glerini de yitirmekteydiler.
Tccar ve esnaf halkn ihtiyalar ve eilimleri, uygulanmakta olan geleneksel hukuk
kurallar ve kurumlan ile badamyordu. Uygulanan kurallar yazl kurallar deildi. Kamu
grevleri ise aile mlk saylyor ve feodal beylerin ellerinde bir gelir kayna olarak
kullanlyordu. Ne kurallar ne de kurumlar yeni ticaret hayatnn ihtiyalarna cevap verecek
dzeyde idi. stek ve ihtiyalarna uygun dzeni, kurallar ve kurumlar burjuvazi kendisi
yapmak ve kurmak zorundayd.
Burjuvazinin en fazla ihtiya duyduu da zgrlkt. stedii yere gitmeyi, istedii ie
girmeyi, istedii ile evlenmeyi, malna ve kazancna istedii gibi sahip olmay diliyordu. Oysa
servaj sistemi ona bu haklar tanmyordu, bu zgrlklere sahip olmadan ve serbest giriim
hakk olmadan ticaret yaplamazd. Burjuvalar bu olanaklardan belki fiilen yararlanyorlard
ama bu fiili durumun hukuk kurallarn yaratmas ve messeselemesi de zorunluydu. rnein
ilk dnem tccarlarnn soylu ya da zgr bir kadnla evlenebilmeleri olanakszd, bunun iin
henz yeterince zengin ve itibarl deillerdi. Ancak bir serfle evlenebilirlerdi, serfle evlenince
de ocuklar da serf saylyordu. Oysa bunlarn fiilen sahip olduklar zgrlklerini ocuklarna
da geirebilmeleri kanlmazd.
ehir halklar 12. yzyldan balayarak mcadele vermilerdir ve ehir halk iin serflerin
hukuk statlerinden tamamyla ayr bir hukuki statye sahip ayrcalkl ve zgr kiiler olma
hakk elde edilmitir. Bylece her ehir, bir serbest ve ayrcalkl blge oluturmutur. Oysa o
zamana kadar bu haklar ounlukla senyrlere aitti.
Servetleri ile birlikte siyasal iktidar ve gleri de artan ehirler halklarnn, bu hak ve
ayrcalklar ou zaman para ile satn alnm, kendileri iin hayati nem tayan bu sorunlar
ticari bir i gibi pazarlkla zmlenmitir.
Kii zgrlkleri sorunu kadar nemli bir sorun da bu kimselerin zel hkimler
tarafndan ayr usul ve kurallara gre muhakeme edilme hakkyd. Ticaret hayatnn
gerektirdii abuklua ve zelliklere cevap verecek bir muhakeme sisteminin kurulmas son
derece nemliydi. Bu dnemde senyrlerin, kilisenin ayr zel mahkeme usul, tekilat ve
kurallar vard. Burjuvalar da kendi mahkemelerini kurma yoluna gitmiler, ou zaman da
burjuvalar senyrlerden muhakeme etme hak ve ayrcaln satn alarak amalarna
ulamlardr.
Daha sonra mal muhtariyet gerekletirilmitir. ehirler yeni vergi usulleri
kurmulardr, bu ayrcalk ve istisna tanmayan eitliki karakterde bir vergi dzenlemesidir.
Kamu hizmetlerinin karl olan masraflara, herkesin varlk derecesine gre itirak ettii bir

17
sistem gelitirilmitir, ayn zamanda toplanan vergilerin nasl sarf edildii de yine sk bir
denetim altna alnmtr.
Bylece burjuvazi kendi kurallarn, yasalarn koyarak Ortaan geleneksel toplum
dzeni iinde baaryla geliiyordu. Hesapl ve tutumlu davran, srekli olarak zenginliini
arttr, gittike gelien giriimleri ile burjuvazi Ortaan soylularn da artyordu. Kilise ise
dnyev deerlerin geici ve mrsz olduunu srekli tekrarlamakla yetiniyordu. Burjuvazi
Ortaan toplum dzeninin siyasal gcn temsil eden soylular g durumlara da sokuyordu.
Banker olarak onlara bor para veriyor, sonra da onlar ifls ettiriyordu.
Burjuvazinin, yeni gelien ulusal devletlerin hizmetinde alan hukukular olarak da
kral adna soylularn eski ayrcalklarn teker teker ellerinden ald grlyordu. Kiliseye kar
da mcadeleye girerek kiliseyi yenileme abalarna giriiyordu. Burjuvazi monariler
kurulduktan sonra da otorite, bar ve dzen demek olan hkmdara hem hizmet etmi hem
de ondan yararlanmtr. Tm grevleri stlenirken her alanda ve konuda kendini vazgeilmez
unsur yapm ve giderek kendi siyasal gcnn bilincine varmtr.

2. Ortaada Siyasal Dnce

A. Ortaada Siyasal Dncenin Kaynaklar

Ortaa siyasal dncesinin kaynaklar
- lk an stoisizm akm,
- Platon ve Aristoteles gibi Romal hukukularn grleri
- Hristiyanlk ilkeleridir.
Stoisizm kardelik, eitlik, evrensel devlet grleri ile orta a dncesini dorudan
etkiledii gibi, ana ilkelerinin Hristiyanlk tarafndan benimsenmesi ile dolayl etkisi de
olmutur. M.S. 3. yzylda Platonun grlerini benimseyen ve Neo-platonizm akmm
oluturan Plotinus Ortaada, etkili olmutur. 12. yzylda Arapadan Latinceye evrilen
Aristotelesin eserleri Ortaa dnrlerini etkilemi ve bunlardan Aquinolu Thomas
Aristotelesin grlerini Hristiyanln ilkeleri ile badatrma iini stlenmitir. Romal stoac
hukukularn doal hukuk, pozitif yasalarla doal hukuk ilikileri konularndaki grlerini yine
orta a dnrlerinde bulmak mmkndr.
Bununla birlikte Ortaa siyasal dncesini etkileyen en nemli kaynak Hristiyan dini
olmutur ve yine tm Ortaa siyasal dzende olduu gibi dnce alannda da siyasal iktidar
ile din iktidar mcadelesine sahne olmutur.
Hristiyanlk insanlarn ayn kaynaktan geldiklerini ve ayn ze sahip olduklarn savunur;
nsan Tanrnn kk bir modelidir, nk evren tek bir Akl tarafndan ynetilen bir btndr
ve btne hkim olan ilkeler o btn oluturan paracklara da hkimdir.
Tanrnn kk bir modeli olan kii, yce bir manevi deere sahiptir ve sayg deer bir
varlktr. Sosyal stats ne olursa olsun her insan Tanr nnde ve karsnda eittir ve
zgrdr. Kiinin vicdan siyasal iktidarlarn emretme gcnn dnda kalan bir alandr. Kiinin
amac manev hayatdr, bu nedenle de devlet kii iin bir ama deildir.
Siyasal ve din iktidar ayrm, ilk a dncesine yabanc bir kavramdr. Hristiyanlk ise
iki iktidar dncesini getirmitir. Hristiyanlkta kii iki ayr otoriteye tbi olacaktr. Kiinin
toplum iinde madd ihtiyalarna cevap verecek bir siyasal dzen ve rgt vardr. Onun
yannda kilise rgt vardr, kilisenin siyasal rgtten ayr yasalar, organlar, personeli ve
kurallar vardr.
Tm Ortaa bu iki iktidar ve gcn stnlk mcadelesi ile gemitir. Hristiyan dini
nderleri balangta siyasal iktidara kar ilgisiz kalmlardr. Benim krallm bu dnyada

18
deildir. diyen Hz. sa ve Sezarn hakkn Sezara, Tanrnn hakkn Tanrya veriniz diyen
kutsal Paul tm iktidarlarn Tanrda olduunu da vurguluyorlard.
Ne var ki Roma mparatorlarnn ve imparatorluk iinde yaayan halklarn hemen
hepsinin Hristiyanl kabul etmeleri ile durum deimi, Hristiyanlk dininin dnya ilerine
kar bataki ilgisiz tutumu kaybolmutur.
Roma mparatorluu snrlar iindeki halklarn tmnn henz Hristiyanl kabul
etmedikleri dnemde kilise, devletin denetim ve gzetimini kabul etmek durumunda kalmt.
Dou Roma devletinde bu durum byle devam etmitir, nk Dou Roma uzun sre
btnln, birliini ve gcn koruyabilmitir. Ancak Bat Romada siyasal dzen
zayflamaya ve dalmaya balaynca, kilise gerek bir bamszlk elde etme yoluna gitmi ve
bu bamszl bir defa elde ettikten sonra da bu defa siyasal iktidarlara kar stnlk
iddialarnda bulunmutur. Buna gereke olarak da siyasal iktidarlarn kiilerin bedenlerini
ynettiklerini, dini iktidarn ise ruhlar ynettiini, ruhun bedene stn olmas nedeniyle de
kilisenin devlete stn olduunu ileri srmtr.
5. yzylda kilise, iki ayr iktidarn varln ve bunlarn bir arada yaamalarn
savunmutu. Dini lider dini konularda imparatora stnd, imparator da dini olmayan
konularda dini lidere stnd. Bu noktadan dini iktidarn siyasal iktidarlara stnln
savunmaya se bir adm vardr.
Bilindii gibi 7. ve 8. yzyllar ok kark yzyllardr; kuzeyden Norman istillar,
doudan Macar aknlar, gneyden Mslman yaylmas kilisenin stnlk iddialarn ileri
srmesini kolaylatracak bir ortam yaratmamtr. Ancak 9. yzyldan balayarak dini iktidarn
stnl ve kt prenslere halkn itaat etmemesi gerektii tezi savunulacaktr. 10. yzyln
ikinci yarsndan sonra kilise stnlk iddialarn gelitirecek ve siyasal iktidarlar ile kilise
arasnda mcadele devam edecektir. 12. yzylda bir tarafta dini iktidarn stnl
savunulurken te tarafta her iki iktidarn da birbirine kar bamszln ileri srld
grlecektir.

B. Saint Thomas Daquin (Aquinolu Thomas Ya Da Kutsal Thomas)

9. yzyla kadar sren dnem iinde Ortaa dncesine stoisizm felsefesinin
etkilerinin hkim olduu, daha sonraki dneme ise skolastik dncenin yani orta zaman
niversitelerinde kabul edilen ve Aristoteles'in yeniden douuna bal bir dnce biiminin
hkim olduu sylenir. Gerekten de Aristotelesin eserlerinin bn-i Rt ( Avros ) ve bn-i
Sina tarafndan Batya tantlmas Ortaa dncesinde nemli gelimelere neden olmutur.
St. Thomas, Aristoteles'in grlerini Hristiyan dininin ilkeleriyle uzlatrmak istemitir.
St. Thomas 13. yzyl balarnda talya'da Napoli yaknndaki Aquinoda Roccasecca
atosunda domutur. Gerek anne, gerek baba tarafndan kral soyundan geldii bilinir. ok iyi
eitim grmtr. Ailesinin tm bask ve srarlarna ramen Thomas dAquin, Dominiken
tarikatna girecektir. Paris'te Albert le Grand'n rencisi olmu, ksa zamanda n yapmtr.
Teoloji zerine yazd eserleri nn daha da artrm ve krallar, din ve bilim adamlar eitli
konularda onun grne bavurur olmulardr. Otuza yakn eser yazan St. Thomas, eitli
kltr merkezlerinde ders vermitir. 1274de ldnde St. Thomas pek az kiinin eriebilecei
bir ne sahipti. Aristotelesin Siyaseti Hakknda erh Ve Yorumlar ve Summa Theologica
adl eserleri konumuzla ilgili en nemli eserler arasnda yer alr.

19
a) Yasa Tanmlamas Ve Yasa eitleri

Yasa bir davran kural ya da lsdr, bir eyin yaplmasn emreder ya da yasaklar.
Yasa kiilerin tutum ve davranlaryla ilgili ykmllkler getirir.
nsann tutum ve davranlarnn kural ve ls ise akldan baka bir ey deildir.
nk akl kiinin hedef olarak belirledii amacna ulaabilmesi iin yapmas gereken ile
kanmas gerekeni gsterir. Bylece yasa akln bir emri, kural olur.
Aquinolu Thomas yasay, Toplumu ynetme grevini stlenmi olan yneticinin, ortak
yaran salamak amacyla koyduu ve yaynlad akln bir emri olarak tanmlar.
Yasalar deiik ve eitlidir. Bunlardan birincisi lmsz yasadr. lmsz yasa, evrenin
Tanr ve Tanrsal akl tarafndan ynetildiini kabul etmek demektir. te tanrsal akln kurallar
lmsz yasay oluturur.
lmsz yasadan sonra yukardan aaya doru ikinci basamakta doal yasa yer alr.

ARNOLD TOYNBEE VE ZYA GKALP

Amold Toynbee: Medeniyetlerin Douu Ve Bat

Arnold J. Tonybeenin hareket noktas da, Birinci ve kinci Dnya Harpleri devresinde
var olma-yok olma sorunu karsnda kalan insanln byk sosyal-tarih sorunudur. O, 10
ciltlik dev eserinde (A Study Of History), insanln tarih boyunca macerasn bandan sonuna
inceleyerek, krizin gerek anlamn grmek ve bizi nasl bir zm yolunun beklediini
gstermek istedi. O, Gkalpin mill erevede ele ald sosyal meseleyi, insanlk lsnde
incelemeyi denedi. Sosyal deimeyi esas konusu sayan 19. yzyl Amerikan sosyolojisi, Carl
Zimmermana gre, 1920lerden sonra sosyal yap aratrmalarna ynelmitir. Sosyal deime
zerinde incelemeleriyle tannm olan ve 1964te stanbul niversitesinde misafir profesr
olarak sosyoloji okutan bu deerli Amerikan sosyolou, gnmzde tekrar dinamik deiim
sosyolojisine dnme gereine inanmaktadr. Atom ann korkun problemleri ve dnyada
hzla gelien modernizasyon - batllama krizinin ortaya kard hayat sorunlar, yeni
sosyolojiyi, bir deiim (development) sosyolojisi eklinde ele almaya bizi zorlamaktadr.
Zimmermana gre, Gkalp ve Toynbee bu vadide bize nclk etmektedir. Gkalp, tek
dorultuda sosyal geliim teorisine dayanan 19. yzyl sosyolojisine baldr ve her
medeniyetin kendi sosyal zamann ve geliimini gz nnde tutmamaktadr. Son
zamanlarda sosyolog N. Eisenstadt da ayn eletiriyi yapar. Eisenstadt'a gre, gelimeye alan
toplumlarda modernleme belli bir reete ile gereklemez, daima yeni bir senteze gtren bir
sosyal oluum gndemdedir. Zimmermana gre Toynbee, eitli dorultuda yryen ve kendi
sosyal zamann yaayan medeniyetler kavramyla yeni dinamik deiim sosyolojisinin zeminini
hazrlamtr.
Zimmerman, yarm yzyl nce Ziya Gkalpin kurmu olduu krsde ders verirken,
onun tezini deerlendirmeyi ihmal edemezdi. Amerikan sosyolouna gre, byk tarihi
devrimlerin bir felsefeye ve halkn desteine dayanan bir programa sahip olmalar lazmdr.
Trkiye de kendisini yok etmeye uraan glerin karsna kkten bir inklpla kt.
Zimmermana gre Trk inklb, insanln 20. yzyldaki kkl deiiminin bir parasdr.
Sosyal bir hareket olarak anlalmas gereken bu insanlk devrimi, gnmzde dnya
lsnde devam etmektedir. Gkalp, Durkheim sosyolojisini alp bir Dou toplumuna
uygulayabildiyse, bu ancak 19. yzylda sosyolojinin soyut kavramlara gre kurulmu soyut bir
sistem olmasndan ileri geliyordu. O dnemde, her toplumun kendi tarihi sosyal zaman
kavram sosyolojide yer etmemiti. Bugn sosyal zamana bal bir aratrma konusu olan

20
sosyolojiyi, soyut kavramlara bal tutmak gtr. Geliimi, her toplumda kendi sosyal koullar
iinde izlemek gerekir. Amerikal sosyologlar, Trkiyede Ziya Gkalpin yapt gibi, ilkin sosyal
deime teorilerine ynelmilerdi.
Toynbee, I. Dnya Savanda ngiliz istihbarat servisinde Trkiye masasnda, daha
sonra Paris Bar Konferansna katlan ngiliz heyetinde alarak ada Trk tarihinin en
hareketli devirlerini yakndan izleme imknn bulmutur. 1921de, Atina yolu ile Anadoluda
Yunan cephesine gelmi, Bursa ile zmir arasnda cephaneyi gezmi, dnnde stanbula
uramtr. Bu seyahati sonunda yaymlad kitapta Trk-Yunan mcadelesini, geni bir tarihi
yorum iinde, medeniyetlerin arpmas eklinde anlatmaya alyor. Toynbee,
medeniyetlerin birbirleriyle karlamasnn insanln ilerlemesi veya baarszla
uramasnda daima temel bir faktr olduunu vurguluyordu. Bir kimse herhangi ada
siyas, ekonomik, dini veya fikr bir hareketi incelerse, hemen hemen daima bunun Bat'dan
gelen bir drtye (stimulus) kar bir yant (response) veya bir tepki (reaction) olduunu
grecektir. Ona gre, Bat kltrnn etkisi hakknda Bat'da tam bir anlayszlk ve ihmal
hkm srmektedir ve ite bu kaytszlk, Bat etkisini Yakndouda ykc, anariye gtren bir
faktr haline getirmitir. Ona gre, Bat Anadoluya saldran Yunanlar emperyalistler
durumuna dm, Trkler ise Batnn nasyonalizm fikrinin savunucular haline gelmitir.
ngiltere ise byle bir durumda Yunanlar desteklemi, yani kendi temel prensiplerine ihanet
etmitir.
Toynbee kitabnda, tarih mcadeleleri kltr/medeniyet mcadeleleri olarak anladn
aka belirtir. Burada arpan, ikisi de kuvvetle Bat medeniyeti etkisi altnda bulunan iki
medeniyet sz konusudur. Ortaada biri Near East ( stanbul ve etrafnda gelien Dou
Yunan-Latin medeniyeti ) te tarafta Middle East ( Eski Msr ve Mezopotamya
medeniyetlerinin ykntlar zerinde ykselen slm medeniyet )tr. Near East medeniyetini
Bizans yolu ile Yunanlar, Middle East medeniyetini ise Osmanllar temsil etmektedir. Osmanl
medeniyeti, daha 16. yzyl sonlarnda yaratclk gcn kaybetmitir. Bu medeniyetin
kn o, u sebeplere balar : Evvela, merkez imparatorluun dayand kullar ayaklanm,
ardndan Osmanllar imparatorluklarna dahil teki medeniyetleri (cemaatleri) eritemedikleri
iin o medeniyetleri temsil edenler bakaldrmlardr. Bylece, Osmanl mparatorluu
km, fakat slamiyet ondan sonra da ayakta kalmtr. Ona gre bu hal, dine dayanan
medeniyetlerin, tarihte devletlerden daha srekli ve asl bir role sahip olduklarn gsteren bir
misaldir ( Bu grler sonradan S. Hungtington'un temel teorisi olacaktr). Osmanl
toplumunda Batllama akm, balca 1774 Kaynarca Antlamasndan sonra kendini gstermi,
fakat daima eriat tarafndan duraklamalara uratlmtr. Bu devirdeki Batllama da asker
teknoloji alann aamamtr. Bu noktada zaten tam bir Batllama beklenemezdi ;
Ortadounun Batllama karsndaki problemleri Dou Yunan-Latin medeniyetinden ok
daha etrefilli bir manzara gsterir (Toynbeenin bu grleri kukusuz eletiriye aktr.
Toynbeenin grleri sonradan Samuel Huntington tarafndan gndeme getirilmitir).
Toynbeeye gre Ortadou, bo bir alan deildir. Orada, vaktiyle stn nitelikte bir
medeniyet, slam medeniyeti canl halde devam etmektedir. Bat medeniyeti ile uzlat
takdirde Ortadou medeniyeti, Yunan Ortodoks leminden daha baarl olabilir. Toynbee
daha sonraki eserlerinde bu grn korumutur. Her iki medeniyet, modern dnyada
hayatta kalmak iin, Batnn byk deer verdii milliyet ve self-determination esasna
dayanmak gereine inanm, Yalnzca ayn dili konuanlar bamsz hkmran bir devlet tekil
etmelidir. esasn benimsemitir. Fakat Yakn ve Ortadouda bu prensip, o zamana kadar ayn
blgede bar iinde beraber yaayan milletleri birbirinin grtlana sarlmaya gtrmtr.
Daha kts, Batnn byk devletleri, ba gsteren bu iddetli rekabetleri kendi yksek
politika oyunlarnda bir dama ta gibi kullanmak hatasna dmtr. Her iki taraf ayn

21
Batllama akmn izledikleri halde birbirine kar dmanlklar, her zamankinden daha
iddetli bir hal almtr. Batnn, kendisine daha yakn grnen Yakndou medeniyetini (Yunan
Ortodoks lemi), Ortadou medeniyetine kar (Trk-slam lemi) tutmas, Ortadou ile Bat
arasnda uzlama ve dengeyi imknsz klabilir. Toynbee, btn bu grlerini 1922 ylnda
ifade etmekteydi. Daha sonralar, mill Trk devletinin kuruluunu ve Atatrk devrimlerini
izleyen Toynbee, bu gelimeleri Evrensel Batllama hareketi bakmndan dikkate deer bir
misal olarak incelemeye devam etti. Bu arada, Ziya Gkalpin fikirlerine ilgi gstermi olmas
tabiidir. 1924te Gkalpin lm zerine onun fikirleri, Bat dnyasnda M. Hartmann ve R.
Hartmannn evirileri ile J. Deny ve E. Rossi gibi oryantalistlerin incelemeleriyle daha iyi
tannd. Bu arada Ahmet Muhiddin, Kultur Bewegung In Modernen Turkentum adl eserinde
Gkalpe geni yer ayrmt. Toynbeenin, 1922de yaymlad ad geen kitapta, Ziya
Gkalpin izleyicileri Ahmet Eminin The Development Of Modern Turkey As Measured By ts
Press ve Tekin Alpin Trkismus Und Pan-Trkismus adl eserlerini grd anlalmaktadr.
Toynbee, kendi tarih gr zerindeki etkileri anlatrken, Spenglerden veya bakalarndan
bahseder fakat Gkalpi zikretmez. Toynbee, dikkatini medeniyetlerin douu, geliimi ve
k meselesi zerinde topladn ve kltrler arasndaki farklar aklamak iin 19. yzylda
gndemde olan rk ve evre faktrleri yerine baka zm yollar aradn belirtir. Hemen
ilave edelim ki o, challenge and response (meydan okuma-karlk verme) teorisi ile yeni bir
aklama ekli getirdii inancndadr. zetle Toynbee, Yakn ve Ortadouda krizin gerek
sebebini, k halinde iki medeniyetin Bat medeniyeti karsndaki durumlarna ve bunun
ortaya kard sorunlara balamaktadr. Toynbeeye gre Batllama zm getirmiyor,
sorun ve elikiler getiriyor.
Toynbee, yukarda zetlediimiz yorum ekillerini daha sonra, A Study Of History'de
daha gelitirilmi bir ekilde tekrarlayacak, challenge and response nazariyesini tarihin itici
bir kuvveti olarak ileyecek, tarihi gelimeleri medeniyetler arasndaki karlamada grecek ve
insanlk tarihini bir kltr dinamii olarak yorumlayacaktr.

SAMUEL HUNTNGTON: MEDENYETLER ATIMASI VE TRKYE

Bat medeniyeti ile dnyann teki medeniyetleri arasnda gelecekteki atmalar,
tarihin balca konusu olarak gren Samuel Huntington, tartmal yazsnda Trkiye ve Bat
ilikileri zerinde birtakm ilgin gzlemler yapyor ve yorumlarda bulunuyor. lkin onun, dnya
sorunlarna bir siyaset bilimcisi olarak genelde nasl yaklatn hatrlayalm.
Hungtingtona gre, Sovyetlerin dalmasndan ve Souk Savan son bulmasndan
sonra, olas savalar artk mill devletler veya ideolojiler arasnda deil, farkl medeniyetlere
mensup olup birleen ve kaynaan siyas topluluklar arasnda olacaktr. Daha bugnden mill
devletler her alanda geri plana ekilmitir. Artk insanlar, kendi kimliklerini etnik ve din adlarla
tanmlamaya balamlardr. Huntingtona gre bu, kresel apta hzl etkileim ve sosyal
hareketliliin bir sonucu olarak meydana gelmitir. Genelde Arnold Toynbeeyi izleyen
Huntington, farkl medeniyet veya kltrleri meydana getiren ve belirleyen en kuvvetli etken
olarak din esini ileri srmektedir. O, insanl slam, Konfiyan, Bat Hristiyan, Dou
Hristiyan eklinde din-medeniyet esasna gre snflandrmaktadr. Huntingtona gre din veya
medeniyet kimlii; en geni, en derin ve en gl kimliktir. Huntington, bugn dnyada bu
anlamda alt veya sekiz medeniyet saylabileceini ifade etmektedir. Ona gre, dinlerin nemi
uradan kaynaklanmaktadr : Dinler, devlet gibi yalnz siyasi deil, Tanr-birey, birey-grup, aile,
kar-koca ve ocuklar, fert ve toplum arasndaki ilikileri dzenler veya dzenlemek
iddiasndadr. Hemen unu ilave edelim ki, bu dinler arasnda slam, Hz. Muhammedin hayat
ve snneti kesin biimde bilinen tek din olduu iin insann gnlk ve sosyal hayatn btn

22
ayrntlar ile Tanr buyruu olarak belirleyen bir dindir. Bylece slam, kesin biimde
tanmlanm ve kurallam bir yaam tarzn ifade eder. Birey, bu yaam tarzna Tanr buyruu
olarak mutlak bir ekilde bamldr. Huntingtona gre gnmzde gittike zayflayan milli
devlet erevesinde her yerde dini kimlik n plandadr. Yalnz, gsz ve nasipsiz halk
kitlelerinde deil, aydnlar arasnda da byle bir gelime gzlenmektedir.
Huntington, Trkiyede slam kimlii, milli kimlii geride mi brakyor ? sorusunu
sormaktadr. O, din kimliinin esas olduunu belirtmekte ve u misali vermektedir : Fransada
uzun sre yaayan bir Arap yar Fransz olabilir lakin yar Katolik olamaz.
Klen dnyamzda dinler ve kltrler arasnda etkileim, son derece gl ve
karmak bir hale gelmitir. Artk dnya insanlar birbirini, baml olduu medeniyet veya dine
gre tanmakta ve tantmaktadr. Yazar, din farkll ile birlikte etnik farklln da su yzne
ktn, dnyann her tarafnda etnik kken ve kimliin ne getiini ayrca vurgulamtr.
Huntington, Trkiye Cumhuriyetinin AB yeliine kuvvetle yneldii gereini
vurgulayarak, Bat medeniyetini teki medeniyetler karsnda inceleme konusu yapmaktadr.
Huntington, gnmzde ayn medeniyete mensup devletlerin bloklar halinde birletiini
belirtmektedir. Sonuta, medeniyet veya kltr birlii, milli devletler karsnda yeni bir
gruplamay ne karmaktadr. Huntingtona gre AB, Avrupa kltr ve Bat Hristiyanln
paylaan milletlerin birliidir. Feodalizm, hmanizm, reformasyon, 18. yzyl Aydnlanma
felsefesi, seklarizm, liberal parlamenter demokrasi, endstri inklab ve serbest pazar
ekonomisi Avrupay tarihi evrimi iinde youran zelliklerdir. Ancak bu tarihi deneyimleri
paylaan milletler, AB sinesinde toplanyor; ABnin tabii yesi saylyor. Huntington, burada da
eliki iindedir. nk bu iddias ile medeniyetleri, tarihi deneyimlerin meydana getirdii bir
sonu olarak alglamaktadr. O zaman medeniyetler ilahi, deimez dogmalara dayanan
dinlerin deil, evrim geiren ve gelien toplumlarn tarihi deneyimlerinin bir rndr. Tarihi
geliimin ortaya kard sonu, bir medeniyet veya kltr yahut bir millet olabilir. slam
medeniyeti son eklini ancak uzun bir tarihi evrim sonunda gerekletirebilmitir. eitli etnik
grup, uzun bir tarihi beraberlik sonunda blnmez bir kltr ve millet meydana getirir. Belki
bunun ilgin misallerinden biri, Osmanl topluluudur. Tarihiler, bugn gittike daha inandrc
bir biimde bir Osmanl medeniyetinden sz edebilmektedir. Bugn Anadoluda uzak tarihten
gelen eitli etnik gruplar, yzyllar boyu sren bir tarihi beraberlik sonucunda ortak bir
Anadolu-Trk kltrn yaratm, onun kapsamnda birlemi bir millet oluturmu
grnmektedir.
Huntington, dnya lsnde yeni ekonomik, sosyal ve kltrel hzl deiimler, yaygn
bir deyile kreselleme karsnda milli politikann, milli devletin gittike zayflad
inancndadr. Acaba Trkiyenin bugn karlat problemler byle bir diyalektik iinde
aklanabilir mi ? Balangtaki ideolojilere, mesela Alt Oka taassupla balanan partiler ve
brokratlara kar gl bir kartlk gelimekte, mesela Tevhid-i Tedrisat Kanununun yeniden
yrrle konulmas imknsz grnmektedir.
Medeniyet birliinin milli devlet karsnda gittike glendiinin baka bir gstergesi
olarak Huntington, blgesel ve ekonomik rgtlenmeleri ele almaktadr. Ona gre ekonomik
btnlemenin n koulu kltr ortakldr. Verdii rnekler arasnda Kuzey Amerika Ticaret
Birlii Antlamas ve 1960ta kltrce birbirine yakn Trkiye-ran-Pakistan arasndaki RCD
Antlamasn zikretmektedir. Trkiye, ran ve Pakistan arasnda kltr akrabalnn, Trkiye ile
Araplar arasndaki ortaklktan daha kuvvetli olduunu tarih aratrmalar teyit etmektedir.
Yazara gre ekonomik blgecilik, ortak medeniyet bilincini destekleyen bir mekanizma
hizmetini grmektedir. Yazar verdii rnekler arasnda Trkiyenin Orta Asya Trk devletleri ile
ekonomik birlik arayn nemle kaydetmektedir. Buna paralel olarak, slam memleketleri

23
arasnda din-kltr temelinde bir ekonomik birlik ve rgtlenme giriimlerine tank olmaktayz.
Btn bu gelimeler dnyamzdaki derin deiikliin iaretleri kabul edilmektedir.
Huntingtonun gzlemledii baka bir gelime de Batnn her alanda stnl ve onu
temsil eden medeniyete kar teki medeniyet-kltr gruplarnda gittike glenen bir kart
hareket, bir direncin ortaya ktdr. Bu meydan okumada yalnz geleneki halk kitleleri deil,
ou Batda tahsil grm aydnlar dahi rol almaktadr. Bu arada Huntington, Batya kart
toplumlar iinde halk arasnda, Bat kltrnn gerek z deerleri yerine popler kltr
alntlarnn gittike yayldn vurgulamaktadr. Her halkarda artk Bat, teki kltr
toplumlarn pasif, itaatkr, baml bir durumda deil, mcadeleye kararl kitleler olarak
karsnda bulmaktadr. Sonu olarak Huntington, gelecekte gerek atmalarn bu medeniyet-
kltr gruplar arasnda ortaya kacan iddia etmektedir.
Huntingtona gre, bir din-medeniyet dnya yznden silinebilir. O, Toynbeenin tespit
ettii 21 medeniyetten bugn yalnzca altsnn devam ettiine iaret etmektedir. Bunlar
arasnda Bat medeniyetini en sert biimde tehdit eden din-medeniyet olarak slam
grmektedir. Vaktiyle Toynbee, Batnn meydan okumas karsnda slam toplumlarnda iki
eit tepki ortaya ktn ileri srmtr. Toynbeeye gre tehdit karsnda o toplumda ya
dinin ok daha mutaassp bir biimi kuvvet kazanmakta ( Tevhit hareketi ) ya da Bat
medeniyeti ile uzlac bir tavr ( Medeniyetler ttifak ) ortaya kmaktadr. Trkiye hangi
taraftadr ? Huntington, Trkiyede Bat ile btnlemek isteyen grup ile Batya kar tepki
gsteren ve slam dnyasna ynelen slamclar olarak balca iki grubun varln
gzlemlemektedir.
Huntingtonun parmak bast din-kltr ayrlklar tarihimize damgasn vurmu bir
toplumsal olgudur. Trkiye tarihinde toplumda din-mezhep hareketleri, Mslman kitle
arasnda ilikileri incelemek ve deerlendirmek bakmndan ok nemlidir. nsanlk dnce
tarihinde soyut aklclk, mantk ynetimi yannda insann akl aan evrensel sezgi gc daima
geree ulamann teki yntemi olarak gndemde kalmtr. slam dnce tarihinde
mutezile, bnirrdlk gibi aklc dnce sistemleri karsnda mutasavvflarn sezgi yntemi
tarikatlara vcut vermi, halk kitlelerini srkleyen gl bir hareket olarak zellikle 11.
yzyldan sonra slam dnyasnda egemen olmutur. Bylece, Hccetl-slam Gazali, bu akm
eriat slamla badatrmtr. Kayda deer ki, Osmanl medrese gelenei, ulema arasnda
icazet silsilesini Gazaliye karr. badet kurallar yannda sezgi gcn ykselten sema, raks,
zikir teknikleri gibi vecd haline gtren yntemler, zellikle Anadoluda tarikatlara yaylm,
ehirlerde yksek kltr evrelerinde tasavvuf felsefesi ve Mevlevi tarikat ile en yksek
noktasna ulamtr. te yandan, Trkmen halk evrelerinde Alevilik, Babai, Kalenderi, Abdal,
Bektai erenler ile bambaka bir dini hayat ve baka bir yaam tarz egemen olmu, derviler
ile medrese ulemas ve danimentler arasnda iddetli bir rekabet ortaya kmtr. Devleti
temsil eden otoriteler, zellikle devletin selametini her eyin stnde tutan brokratlar her iki
akm anlay ile karlamlardr. Padiahlarn ulemadan her hafta ders ald hocalar olduu
gibi birer tarikat eyhi de vard. O dnemin bata gelen tarikat eyhlerine camilerde vaizlik
veriliyordu. 16. yzyl ortalarnda Mehmet Birgivi, 17. yzylda Kad Mehmeti izleyen
Kadzadeliler snnetin en kat ve uzlamaz temsilcileri olarak stanbulun belli bal
camilerinde, vaazlarnda Osmanl toplumunda tespit ettikleri ve eriata aykr bidatlara
iddetle saldrmaya, halk kkrtmaya balamlard. Mehmet Birgivi, para vakfn eriata aykr
bir bidat olarak tanmlarken, bu deti Mslman toplum iin hayrl bir kurum sayan
eyhlislam Ebussuuda kar hcuma gemi, eyhlislam kfir sayacak kadar ileri gitmiti. Bu
iddetli gr ayrl, Mehmet Birgivinin Hanbeli mezhebini izlemesi, ona kar eyhlislamn
ise eri icma-i mmet kuraln ne srerek toplum ihtiyalarna ncelik veren Hanefi
mezhebini benimsemesinden kaynaklanyordu.

24
BATI VE SLAM : MEDENYETLER ATIMASI MI MEDENYETLER TTFAKI MI ?

Huntington, dnya devletlerinin din-medeniyet temelinde kar saflara blndn,
gelecekte medeniyet gruplar arasnda dnyann bir atmaya sahne olacan sylerken
Batnn stnln srdrme abalarn n plana alr. Ona gre Bat, askeri ve ekonomik
rakipsiz stnln srdrmek iin kendi safnda i birliini rgtlemektedir : BM, Gvenlik
Konseyi, IMF ve AB aslnda Batnn karlarn ve stnln korumak, teki dnyay kontrol
altnda tutmak ve kendi dnya sistemini yrtmek iin meydana getirilmi rgtlenmelerdir.
Fakat btn bu szde global rgtlerin ald kararlar Huntingtona gre tm dnya
topluluunun arzularn yanstrcasna takdim edilmektedir. Bu yaklamn temel felsefesi
udur : Bat ; demokrasi, bireyin zgrl, insan haklar gibi deerler sistemini insann doal,
evrensel deerleri olarak sunmaktadr. Oysa teki deer sistemlerine bal kltrler ve
milletler iin bunlar, Bat karlarn korumak iin tezghlanm kurumlardan ibarettir. Bat
kontrolndeki rgtlerin kararlarna meruluk kazandrmak iin kararlar dnya topluluu adna
zor kullanlarak uygulanr. nsan haklar, demokrasi, evrensel deerler olarak ortaya atlr,
tekiler, milletleraras rgtlere ve antlamalara imza atmaya davet edilir ve bu mekanizma
teki dnyay kontrol altnda tutmak, onlarn iilerine karmak ve onlara dzen vermek iin
kullanlr. Huntington, bunlar bir siyaset bilimcisi olarak belirttikten sonra unu eklemektedir :
Bat, kendi stnlne meydan okuyan iki kltr-medeniyet grubunu yani slam ve
Konfiyan (Uzakdou) medeniyetlerini karsnda grmektedir. Ona gre Bat ile in arasnda
souk sava imdiden balam bulunmaktadr. Keza Bat, her tarafta slam karsnda
bulmaktadr.
te yandan, modernleme yolundaki toplumlarda ekonomik-sosyal problem balca bir
en gel olarak gndemdedir. Chicago niversitesinde Meksika Aratrmalar Merkezi ad
altnda bir kurulu rgtlenmitir. Geleneksel bir yap gsteren Meksika, Trkiyenin
problemlerini grmesi asndan iyi bir rnektir. 2000den nceki dnemde Merkezin
gzlemine gre siyasi iktidar, seimde halk oyunu kaybetmemek amacyla gerekli ekonomik
nlemleri almakta kasten gecikmitir. Dolarla yerli para paritelerinin tevik ettii para
speklasyonlar ve toplumun birden yabanc mallara ynelen bir tketici toplum haline
gelmesi, aniden byyen d ticaret a ve arkasndan gelen ani k bak srtnda yryen
Trkiye ekonomisini her an 1994 krizine dme tehlikesi ile kar karya brakmaktadr. Ticaret
dengesinde byyen ak, bteyi yutan i borlar ve nihayet tketici toplumu, ithal mallarnn
gnll propagandacs bir medya. te Meksika gibi Trkiye ekonomisini ke gtrebilecek
tablo. AB ile ticarette byk, ak, tarafsz ekonomistlerce ciddi bir risk ifade etmektedir. Bat,
Gneydou sorununu ve Kbrs bilmecesini, Trkiyeyi bask altnda tutmak iin istismar
etmekten de ekinmemektedir. Huntingtonun iaret ettii gibi Batya bamllktan kurtulmak
abasnda Bat kart her devlet, k yolunu dengeli bir ekonomi ve kendi silahlarn yapabilen
gl bir endstri kurmakta gryor. Yine de Dou, hzla ilerleme yolunda olan Batnn
stnln hibir zaman kramayacan da biliyor. Trkiye iin iyimser olmak imkan
kaybolmu deil ; geni dinamik nfusu ve tketicilie ynelen toplumu ile byk bir i pazar
oluturan ve ekonomisindeki siyasi istikrarszla ramen daima byme kaydeden Trkiye, bu
potansiyeli ile krizi nleme ansna sahip olabilir. Bunun iin siyasi istikrar arttr. Seim
ekonomileri ve poplizmden kurtulmu siyasi ortam, siyasi istikrar ve bunun yannda Japon
vatanda gibi Trk vatandann da lkenin genel durumu ile yakndan ilgilenip bir kiisel
disiplin iine girmesi aydnla kmann kanlmaz koullardr. Ya Bat ile tam bir btnleme
ya da ona kar olan devletler grubuna katlarak mitsiz bir mcadeleye girimek bir yaamsal
seim olarak Trkiyenin nndedir. Huntington, Trkiyenin Bat ile btnleme srecinde en

25
ileride olan lkelerden biri olduu kansndadr. Huntington, slami Dou lkeleri zerinde u
gzlemi yapmaktadr :
Poplist politikaclar, dini liderler ve medya bu noktada kitle desteini harekete
geirmenin ve kararsz hkmetleri bask altna almann gl bir aracn bulmulardr.
Bernard Lewisin gzlemi de u ekildedir :
Bizim Jdeo-Hristiyan mirasmza, sekler varlmza ve her ikisinin dnya apnda
yaylna kar kesinlikle eski bir rakibin (slamn) tarihi tepkisi karsndayz.
11 Eyllden sonra ABD, kesin dman olarak slam dnyasn karsna alm,
Huntington ok popler olmutur. ABD bu travmadan ancak Bakan Obama ile kurtulmu
grnmektedir.

KLTR BLNML

Huntingtona gre Trkiye, Rusya gibi iki medeniyet arasnda derin biimde kltrce
ikiye blnm ( torn ) lkelerden biridir. O, bununla beraber Trkiyeyi Bat ile btnleme
ansna en ok sahip lkeler arasnda sayar. Bunun nedeni olarak da Trkiyedeki aydn
sekinlerin kltrn yeni bir tanmlamasn kabul etmelerini ve kamuoyunun ounluunun da
bunu benimsemi olmasn gsterir. Bat eitimi alm olanlar, Avrupa ile btnlemeyi samimi
olarak istemekte ve bunun mmkn olacana inanmaktadrlar. 2000lerde Trkiyede
kesinlikle ABye girmek isteyenlerin says % 70ten % 40a dmtr. Bir ksm sekinler
Trkiyeyi, Orta Asyadan ine kadar etnik ( Trk ) dini bir medeniyeti temsil eden halklarn
lideri olarak grme midindedir. slam lkeleri ile dayanmay ngrmektedir.

CUMHURYET DNEMNDE BATILILAMA

Atatrkte Modernite Ve Modenleme

Modernlemede Atatrk inklab yalnz siyasal rejimde deil, dnce ve toplum
hayatnda topyekn bir deiimi ngrr. O, Baty hayat felsefesi ile onun btn sembolleri,
deerleri ve hkmleri ile benimsiyordu. 1925te diyordu ki :
Medeniyim diyen Trkiye Cumhuriyeti halk, zihniyetle medeni olduunu ispat ve izhar
etmek mecburiyetindedir.
1927de de :
Yaptmz ve yapmakta olduumuz inklaplarn gayesi, Trkiye Cumhuriyeti halkn
tamamen asri ve btn mana ve ekliyle medeni bir heyet-i itimaiye haline isal etmektir.
nklabmzn umde-i asliyesi budur.
Be-alt sene iinde kendimizi kurtarmsak bu, zihniyetimizdeki tebeddldendir. Artk
durmuyoruz, Behemehl ileri gideceiz.
Dnya grnde deiiklik, hmanist Baty rnek alan topyekn deime ; ite bu
kelimelerde Atatrkn radikal devrimci modernleme fikri ifadesini bulmaktadr. Ama ; Trk
toplum dzenini, sosyal ilikileri ve dolaysyla bunun tm sembollerini, maddi ve manevi
medeniyeti Bat medeniyeti tipine evirmek, radikal bir sosyal deiim ve inklab
gerekletirmektir. Modernleme, Atatrk tarafndan asrileme, muasr medeniyet seviyesine
erime veya garpllama terimleriyle ifade edilmitir.

26

Medeni̇yet Tari̇hi̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Medeni̇yet Tari̇hi̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DERSN ADI :

You might also like