MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ

İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

SU GETİRME VE KANALİZASYON DERSİ ARAŞTIRMA ÖDEVİ

KONU: POLİETİLEN BORULAR HAKKINDA ARAŞTIRMA

DANIŞMAN: YRD. DOC. DR. HÜSNÜ DEMİRPENÇE

HAZIRLAYAN:

MURAT CAN KURT

0511001070

20/10/2009

ISPARTA

İçindekiler
İçindekiler..........................................................................................................- 2 -
Şekiller...............................................................................................................- 2 -
Tablolar..............................................................................................................- 2 -
1. GİRİŞ: POLİETİLENE GENEL BİR BAKIŞ..........................................................- 3 -
1.1 POLİETİLEN NEDİR?................................................................................- 3 -
1.2 POLİETİLENİN SINIFLANDIRILMASI..........................................................- 3 -
1.3 PE ÖZELLİKLERİ VE ÜRÜN YELPAZESİ....................................................- 4 -
2. POLİETİLEN BORULAR..................................................................................- 5 -
2.1 POLİETİLEN BORULARIN KULLANIM ALANLARI.......................................- 6 -
2.2 POLİETİLEN BORU TÜRLERİ.......................................................................- 6 -
2.2.1 Yumuşak Polietilen Borular.................................................................- 6 -
2.2.2 Sert PE Borular................................................................................- 7 -
2.3 POLIETILEN BORULARIN BİRLEŞTİRİLMESİ.............................................- 8 -
2.3.1 Elektrofüzyon kaynağı....................................................................- 8 -
2.3.2 Alın kaynağı....................................................................................- 8 -
3. KAYNAKLAR..................................................................................................- 8 -
3. KAYNAKLAR

Şekiller
Şekil 1: PE bağ yapısı.........................................................................................- 3 -
Şekil 2: PE yalıtım malzemesi, su deposu, WC kabini, branda, köpük gibi ürünler. .-
4-
Şekil 3: Çok büyük boyutlarda PE borular, deniz yoluyla taşınırken...................- 6 -
Şekil 4:Yumuşak PE borular................................................................................- 6 -
Şekil 5: Sert PE borular.......................................................................................- 7 -

Şekil 5: Sert PE borularTablolar

Tablo 1: PE genel fiziksel özellikleri....................................................................- 4 -
Tablo 2: 1 km uzunluğundaki boruda oluşan hasarların karşılaştırılması...........- 5 -
Tablo 2: 1 km uzunluğundaki boruda oluşan hasarların karşılaştırılması

2
 1. GİRİŞ: POLİETİLENE GENEL BİR BAKIŞ
Polietilen maddesinin endüstride ve sosyal hayatta çok geniş bir kullanım alanı
vardır. Ancak bu araştırmanın asıl konusu Polietilen borular olduğu için
Polietilenin diğer kullanım alanları üzerinde fazla durulmadan genel bir tanıtım
yapılarak araştırmanın asıl konusu olan polietilen borular ve kullanım alanları,
teknik ve fiziksel özellikleri üzerinde durulacaktır.

1.1 POLİETİLEN NEDİR?

Polietilen çok çeşitli ürünlerde kullanılan bir termoplastiktir. İsmini monomer
haldeki etilenden alır. Etilen kullanılarak polietilen üretilir. Plastik endüstrisinde
genelde ismi kısaca PE’dir. Etilen molekülü C2H4,
aslında çift bağ ile bağlanmış iki CH2’den oluşur.
(CH2=CH2) Polietilenin üretim şekli, etilenin
polimerizasyonu ile olur. Polimerizasyon metodu,
radikal polimerizasyon, anyonik polimerizasyon,
iyon koordinasyon polimerizasyonu ve katyonik
polimerizasyon metotları ile olabilir. Bu metotların
her biri farklı tipte polietilen üretimi sağlar.
Şekil 1: PE bağ yapısı
Beyazca, yarıgeçirgen, yumuşatılabilen ve
oldukça dayanıklı bir polimer olan polietilenin piyasada satılanı bilhassa şeffaf
olanıdır. Şeffaflık derecesiyle yoğunluğunun alâkası vardır. Yoğunluk arttıkça
şeffaflık da artar. Piyasada, yoğunlukları 0,925ten düşük, 0,925 ile 0,94 arasında
ve 0,94ten büyük olmak üzere üç çeşit (düşük, orta ve yüksek yoğunluklu)
polietilen vardır. Yoğunluk dolayısı ile şeffaflık arttıkça sertlik ve mukavemet de
artar, yumuşama sıcaklığı da yükselir. Bu türlere gaz ve sıvı maddelerin etki
etmesi de zorlaşır. Yüksek yoğunluklu polietilen kopmaya, kırılmaya ve
parçalanmaya karşı direncini kaybettiği gibi bunların kalıplanması için yüksek
sıcaklığa ve basınca ihtiyaç vardır.

1.2 POLİETİLENİN SINIFLANDIRILMASI

Polietilen yoğunluk ve kimyasal özellikleri temel alınarak çeşitli kategorilerde
sınıflanır. Mekanik özellikleri, moleküler ağırlığı, kristal yapısı ve dallanma tipine
bağlıdır.
UHMWPE – ultra yüksek moleküler ağırlıklı PE (ultra high molecular weight PE)
HDPE- yüksek yoğunluklu PE (high density PE

2
HDXLPE- yüksek yoğunluklu çapraz bağlı PE (high density cross linked PE)
PEX- Çapraz bağlı PE (cross linked PE)
MDPE- orta yoğunluklu PE (medium density PE)
LDPE – düşük yoğunluklu PE (low density PE)
LLDPE- lineer bağlı düşük yoğunluklu PE (linear low density PE)
VLDPE- çok düşük yoğunluklu PE (very low density PE)

1.3 PE ÖZELLİKLERİ VE ÜRÜN YELPAZESİ

Özellikleri tiplere göre değişiklik gösterse de; dış ortam koşulları ve neme karşı iyi
direnç, esneklik, zayıf mekaniksel kuvvet ve üstün
kimyasal direnç genel özellikleri olarak sayılabilir.
Kaplar, plastik kutular, mutfak eşyaları, kaplamalar,
boru ve tüp, oyuncak, kablolarda yalıtkan tabakalar,
paketleme ve ambalaj filmi gibi çok yaygın bir kullanım
alanı olup. Düşük maliyetlidir.

Şekil 2: PE
yalıtım
malzemesi, su deposu, WC kabini, branda, köpük gibi ürünler

Tablo 1: PE genel fiziksel özellikleri

POLİETİLEN
R:
PE-UHMW PE-HMW PE-HD
regenere
FİZİKSEL ÖZELLİK BİRİM PE-1000 PE-1000 R PE-500 PE-300
Özgül ağırlık gr/cm3 0,93 0,94 0,95 0,95
Aşınma(ıslak kum testi) ( * ) % 100 125 400 1.000
Kullanma sıcaklığı ( Minimum) C -200 -150 -40 -40
Kullanma sıcaklığı ( Maksimum) C 80 80 80 70
Yük altında kullanma sıcaklığı C 70 70 70 60
Çentik darbe dayanımı-15
derece mJ/mm2 kırılmaz kırılmaz kırılmaz kırılmaz
Eğilme mukavemeti Kg/cm2 350 300 280 250
Kopma mukavemeti Kg/cm2 300 250 200 150
Kopma uzaması % 350 250 500 800
Elastiklik modülü N/mm2 700 720 800 700
Sertlik(shore) D 60 60 65 65
Statik sürtünme katsayısı u 0,20 0,22 0,25 0,25
Isıl genleşme katsayısı 10E-6 cm/cmC 200 200 210 260

1
Dielektrik katsayısı 10E+6 Hz 2,3 2,3 2,3 2,3
Sudaki doygunluk % 0,01 0,01 0,02 0,02

( * ) : Değerin küçük olması daha zor aşınma anlamına gelmektedir. (Demir için bu değer 150 dir.)

2. POLİETİLEN BORULAR
Günümüzde gelişmiş ülkelerin doğalgaz, içme suyu ve kanalizasyon sistemlerinde
kullanılan boruların %95'i plastik esaslıdır. Metal boru sistemlerinin gerek
malzeme, gerekse montaj işçiliğinin yüksek oluşu, kullanım sırasında karşılaşılan
problemlerin çokluğu ve kısa ömürlü olmaları yüzünden metalik borular, yerlerini
her geçen gün hızlı bir biçimde plastik sistemlere bırakmaktadır. 1 km
uzunluğundaki bir hattın metal ve plastik sistemlerle döşenmesi durumunda boru
hatlarında oluşması olası hasar sayısı metalik boruda plastik borunun iki katından
fazladır.

Tablo 2: 1 km uzunluğundaki boruda oluşan hasarların karşılaştırılması

Hasar Nedeni Metalik Boru Plastik Boru

Paslanma hasarı 0.185 0
Döşeme esnasında hasar oluşumu 0.028 0.012
Mekanik hasarlar 0.038 0.009
Dışarıdan zorlama sonucu oluşan hasarlar 0.029 0.122
Diğer hasarlar 0.114 0.027
TOPLAM HASAR 0.394 0.170

Dünyamızda kaynaklardan taşınan temiz suların üçte biri tüketiciye ulaşmadan

boru sistemlerindeki sızıntılardan çevreye yayılmaktadır. Öte yandan, atık su
sistemlerindeki sızıntılar çevre kirliliğine dolayısıyla temiz su kaynaklarının
kirlenmesine de yol açmaktadır. Bu nedenle, çatlama, aşınma, ömür kısalığı gibi
metal boru sistemlerinin zayıflıkları plastik boru sistemlerine yönlenmeyi
hızlandırmaktadır.

PVC, ABS, POLIASETAL ve POLIBITULEN hammaddeleri ile başlayan plastik esaslı

boru sistemleri son yıllarda POLIETILEN teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak
POLIETILEN sistemlere yönelmektedir.

Polietilen sistemlerin daha ömürlü, daha dayanıklı, daha hızlı monte edilebilen ve
daha ekonomik olması için sistemi tamamlayan ek parçalar ve kaynak
teknolojilerinde de gelişmeler sürmektedir.

1
2.1 POLİETİLEN BORULARIN KULLANIM ALANLARI
Polietilen boruların günlük yaşamda, endüstride, tarımda, sanayide ve daha bir
çok alanda geniş kullanım alanları bulunmakla birlikte genel olarak aşağıdaki ana
kategorilerde toplanabilir.

 Doğalgazın taşınmasında ve dağıtılmasında

 İçme ve kullanma suyu şebekelerinde
 Pis su ve kanalizasyon şebekelerinde
 Tarımsal sulamada
 Drenaj projelerinde
 Geçici isale hatlarında
 Spro sahalarının sulanmasında
 Yangın söndürme sistemlerinde
 Telekomünikasyon kablolama sistemlerinde
 Tehlikeli atıkların taşınmasında
 Denizcilik ve balıkçılıkta
 Marinalarda
 Güç ünitelerinde
 Petrokimya sanayinde Şekil 3: Çok büyük
 Çimento sanayinde boyutlarda PE borular, deniz
 Kimya endüstrisinde yoluyla taşınırken...
 Maden işletmelerinde

2.2 POLİETİLEN BORU TÜRLERİ

2.2.1 Yumuşak Polietilen Borular
Yüksek Yoğunluk Polietilen (YYPE=HDPE) boruların
yanında dairesel sarımlı Alçak Yoğunluk Polietile n
(AYPE=LDPE) borular da üretilmektedir. Yumuşak
polietilen boru olarak da bilinen bu borular, TS418/2 Türk
Standartlarına, DIN 8072, DIN 8073 ve pr EN 12201
standartlarına uygun olarak imal edilmektedir.

Kullanım Alanları:
İçme suyu hatlarında
Tarımsal sulama sistemlerinde ve seralarda
Kimyasalların taşınmasında
Avantajları:

Alçak Yoğunluk Polietilen borular Yüksek Yoğunluklu

Polietilen borulara göre daha yumuşak olduklarından
kanal içinde daha kolay döşenebilir ve daha dar çalışma
alanlarında döşeme imkanı sağlar. Döşeme
maliyetlerinin, düz borulara göre daha düşük olması Şekil 4:Yumuşak PE
borular

2
 nedeniyle dünyada ve ülkemizde kangal boruların kullanımı her geçen gün
yaygınlaşmaktadır.

İstenen boru çapına bağlı olarak 50, 100 veya 150 m uzunluklarında üretilebildiklerinden
daha az sayıda ekleme parçaları kullanılarak daha uzun mesafelerin eksiksiz ve kısa
sürede döşemelerine imkân verir.

Borular esnek ve uzun olduklarından eskimiş veya hasar görmüş mevcut asbestli beton,
pik, PVC veya çelik boru hatlarının içinden kanal kazısına ihtiyaç duymadan geçilerek
hattın yenilenmesine imkân verir.

Ekleme işlemi olmaksızın deniz, göl ve dere altından geçiş yapılmasında kullanılır.

Boruların birleştirilmesinde gerekli ek sayısının az olması nedeniyle yerel basınç kayıpları

daha düşük olacaktır.

Alçak Yoğunluklu Polietilen boruların üretiminde PE 32 sınıfı (minimum gerekli dayanımı

MRS = 3.2 MPa) hammadde kullanmaktadır.

Borular genellikle siyah hammaddeden üretilmekte olup malzeme içinde iyi bir şekilde
dağılmış %2.5 oranında karbon siyahı içerdiğinden borunun güneş ışığına (UV) karşı
korunma özelliği mükemmelleştirilmiştir.

2.2.2 Sert PE Borular

Alçak Yoğunluklu Polietilen kangal borularının yanında, içme suyu
ve kanalizasyon sistemleri için gereksinim duyduğu Yüksek
Yoğunluklu Polietilen borularını da üretmektedir.

Tüm dünyada içme suyu ve kanalizasyon sistemlerinde kullanımı

hızla yaygınlaşan Yüksek Yoğunluklu Polietilen boruları TS 418,
ISO 4427, pr EN 12202 ve ilgili diğer standartlara uygun olarak
üretilmektedir.

Kullanıcı isteğine bağlı olarak PE 80 ve PE 100 sınıfı

hammaddelerden üretilen yüksek Yoğunluklu Polietilen borular
düz boylarda üretilebildiği gibi, Ø 125 mm'ye kadar olan borular
kangal haline de getirilmektedir. Kangal borularda minimum
kangal çapı, boru çapının en az 20 katı kadar olması gerekmektedir.
Şekil 5: Sert PE
borular

2
2.3 POLIETILEN BORULARIN BİRLEŞTİRİLMESİ

PE boruların birleştirilmesinde aşağıdaki yöntemler uygulanır.

2.3.1 Elektrofüzyon kaynağı

Bu teknik basit ve pahalı olmayan bir boru birleştirme yöntemidir. Elektrofüzyon
kaynağıyla Ø20 mm - Ø110 mm arası boruların birleştirilmesi başarıyla yapılır.
Ayrıca bu teknik uygulanarak ana borudan çıkışlar almak mümkündür. Bu yöntem
daha çok tamir ve ulaşılması zor yerlerde PE boruların birleştirilmesinde kullanılır.

2.3.2 Alın kaynağı

Elektrikle ısıtılan bir sıcak eleman kullanılarak birleştirilecek olan PE borusunun
uçları aynı anda ısıtılır. Daha sonra ısıtılıp eritilen uçlar birbirine belli bir basınç
altında belli bir süre bastırılarak etkili bir kaynak bağlantısı elde edilir. Bu teknik
sayesinde Ø90 ile Ø400 mm arası boruların kaynağı başarılı bir şekilde
yapılabilmektedir.

Tekniğine uygun bir kaynak bağlantısı yapıldığında elde edilen kaynak bölgenin
direnci ana borunun direnci ile eşdeğer olacaktır. Bunların dışında daha az yaygın
olan Flanşlı ve Muflu birleştirme metotları da kullanılmaktadır.

3. KAYNAKLAR
Bu araştırmanın hazırlanmasında aşağıdaki internet sitelerindeki bilgilerden
faydalanılmıştır.

http://www.boru.com.tr

http://www.faberrobu.com

http://www.hakan.com.tr

http://www.pakplast.com.tr

http://www.pipelife.com.tr

http://www.plasticpipe.org

http://www.polypipeinc.com/

http://www.wikipedia.org/

http://www.zirveplast.com.tr