DE MHENDSLK FAKLTES

FEN VE MHENDSLK DERGS

Cilt: 10 Say: 3 sh. 23-32 Ekim 2008



SU DAITIM SSTEMLERNDE SCADA UYGULAMASI


(SCADA APPLI CATI ON I N WATER DI STRI BUTI ON SYSTEMS)
Serdar GNDODU*, zge AHN**


ZET/ABSTRACT

Gnmzde SCADA teknolojileri, endstriyel otomasyonda bulunan kontrol sistemlerinde yaygn
olarak kullanlmaktadr. SCADA sistemleri sayesinde geni olarak corafi blgelere yaylm olan su
retim ve datm donanmlar izlenebilir; kontrol edilebilir. Su datm sistemleri, ou zaman su
depolar, pompa istasyonlar ve su artma tesisleri gibi birok bileenden olumaktadr. Temiz suyun
salkl olarak tketici musluklarna datm yaplabilmesi iin datm bileenlerinin srekli olarak
kontrol edilmesi ve gzlem altnda tutulmas gerekir.
Bu almada ilk olarak ehir suyu ebeke sisteminde kullanlan su datm bileenleri aratrlm
ve teknik zellikleri hakknda bilgi verilmitir. Sonraki blmlerde, SCADA sistemleri ve temel
bileenleri, bir SCADA sistemi planlamas iin gerekli kontrol ekipmanlar ve sensrleri ve Uzak
Terminal Birimlerin(RTU) standart ve teknik zellikleri aklanmtr. Son olarak, bir pompa
istasyonu modelinin planlamas yaplmtr. Bu istasyon drt adet motor-pompa ve birok alglayc
donanma sahiptir. Model iindeki motor-pompalara kumanda etmek ve alglayclardan geri besleme
bilgilerini almak iin mikroilemci tabanl bir RTU kullanlmtr.

Nowadays, technologies of SCADA are widely used in control systems in industrial automation.
SCADA systems provide monitoring of water production and distribution systems that are
geographically distributed to extensive areas. Water distribution systems often consist of a large
number of components such as water reservoirs, booster pumping stations, and water treatment
plants. The components should be controlled and monitored continuously for providing treated water
to be delivered to consumer tap.
In this study, first of all, water distribution system components which are used in urban water
network system are examined and technical specs of these components are given. In proceeding
sections, standard and technical specifications of SCADA systems and their major components,
required control equipment for planning a SCADA system, sensors, RTUs are explained. At last,
water distribution system is planned for a booster pump station model. This station has four motor-
pumps and a large number of detectors. A microprocessor based Remote Terminal Unit (RTU) is used
in order to control motor-pumps and get feedback from the booster pump station.

ANAHTAR KELMELER/KEYWORDS

Su datm, Pompa istasyonu, SCADA sistemi, Sensrler, Uzak Terminal Birimi
Water distribution, Pump station, SCADA system, Sensors, Remote Terminal Unit (RTU)


* ZSU Genel Mdrl, Su Datm ve Kontrol ube Mdrl, Halkapnar-ZMR
** DE, Mhendislik Fak., Elektrik ve Elektronik Mh. Blm, 35160 Buca, ZMR
Sayfa No: 24 S.GNDODU, .AHN


1. GR

SCADA (Supervisory Control and Data Acqusition), izleme ve kontrol fonksiyonlarn
yerine getiren, sahadaki olaylara annda tepki veren, geni veritabanl bilgisayar sistemi olarak
tanmlanr. Son yllarda, SCADA sistemleri, otomatik kontrol ve bilgi aktarm iin nemli
teknolojik yaplar haline gelmitir. Veri toplamadan tarihsel veri arivleme, zel uygulama
hesaplamalarna kadar tm SCADA istek ve grevlerini yerine getirirler. SCADA sisteminde
ana bileen vardr. Bu bileenler; merkezde bulunan ana istasyon, Uzak Terminal
Birimleri(RTUlar) ve ana istasyon ile RTUlar arasndaki haberleme ortamlardr (Sandia
National Labs, 2007).
Veri elde etme, elde edilen bu verilerin operatrler tarafndan ilenmesi ve operatr
kontroll uzak terminaller, btn modern kontrol sistemlerinin ana yap talardr (Gaushell
ve Darlington, 1987). SCADA sistemi karmak bir yapdr ve organizasyon iin uzun sreli
bir yatrmdr. Bu nedenle, organizasyonlar en etkili sistemleri salamak iin dikkatli bir
ekilde ve mantksal admlarla ilerlemeli, var olan ve gelecekte olas gereksinimleri
karlayacak dzenlemeleri yapmaldr (McDonald, 1993).
RTU mimarisi, ok fazla sinyalin ilenebilmesine olanak tanyan, basit ve ekonomik
yapda olmaldr (Carrapatoso ve Gomez, 1997). Sensr ve aktatrlerin konfigrasyonu,
RTU retici firmas ve modeline bal olarak RTUda kullanlacak olan giri, k tiplerini ve
miktarlarn belirler. Modller giri/k, saysal/rneksel veya herhangi bir kombinasyon iin
tasarlanmtr (Venkatraman, 2006; Clarke ve Reynders, 2004; National Transportation
Safety Board, 2006).
Yaplan bu geni kapsaml almada temel su datm sistemleri, genel SCADA mimarisi,
RTUlar, haberleme iin gerekli teknikler, standartlar ve protokoller ele alnmtr. Ayrca,
temel bir su datm sistemi iin kurulacak SCADA sisteminin planlamas yaplmtr.

2. MESUYU DAITIM SSTEMLER

Suyun kullanm alanlar, genelde ticari, endstriyel, kamu ve tarmsal alanlar olarak
snflandrlrlar. Bir datm sistemi, retimden ekilecek su miktarn tketime gre
ayarlacak ekilde tasarlanmaldr. Su ebeke datm sistemleri borular, vanalar, yangn
musluklar, depolar ve pompa istasyonlarndan olumaktadrlar. Depolar, pompalar ve vanalar
su ebekesinin gereksinimi olan basn ve debiyi dzenlerler. Ayrca su ebekesini ynetmek
iin yardmc pompa istasyonlar ve artma sistemleri kullanlmaktadr.

2.1. Su Kaynaklar ve ebeke Bileenleri

Su datm sistemi, su temini yaplan kaynaklar ile tketici arasndaki temel balantdr.
Canllarn imesuyu ihtiyalar, yeryz ve yer alt kaynaklarndan karlanr (Davis ve
Sorensen, 1969). Yeryz kaynaklar gllerden, nehirlerden olumaktadrlar. Yer alt su
kaynaklar ise yalarla yer yzne inen sularn geirimli tabakadan yer altna szarak, yer
altnda biriken sulardan olumaktadr (Office of Drinking Water, 2007).
Su kayna ne olursa olsun son kullancya kadar iletimi dzenli bir ekilde yaplmaldr.
Kaynaktan artma sistemlerine kadar iletim hatlar su kemerleri, ebeke borular ve ak
kanallardan olumaktadr. Yaygn olarak kullanlan ebeke borular betonarme, asbest,
bklebilir demir, elik veya plastikten ina edilir ve tehlikelere kar yeraltna yerletirilir.
Tketicilerin kulland yerlerin yksekliine bal olarak normal su datm iin su hattnda
belirli bir basncn olmas gerekir. ebeke hattndaki suyu daha yksek yerlere basabilmek
iin pompalar kullanlr. Bir motor-pompa enerjilendirerek suyu dk basncndan yksek
Fen ve Mhendislik Dergisi Cilt : 10 Say : 3 Sayfa No: 25


basnca karmaktadr. Santrifj pompalar, su zerinde santrifj kuvveti sayesinde mekanik
enerjiyi hidrolik enerjiye evirirler.


ekil 1. mesuyu kaynaklar ve su tketimi

2.2. Yardmc Pompa stasyonu Model Tasarm

Pompa istasyon tasarmnda ilk dikkat edilecek nokta, pompalanan suyun kalitesinin
srdrlmesidir. Genellikle, pompa istasyonlar ak ve kapal alma sistemleri olmak zere
iki ekilde snflandrlabilir. Tasarm yaplan pompa istasyonu kapal bir sistem mant ile
alr. Sistem iin gerekli parametreler ve hesaplamalar bu almada ele alnmtr. Tasarm
yaplm pompa istasyonu ekil 2de gsterilmektedir.

ekil 2. Tasarm yaplm pompa istasyonu
Sayfa No: 26 S.GNDODU, .AHN


Tesislerin almas mevcut su kaynaklar, artma ilemleri, depolama ve pompalama
kapasiteleri, hesaplanan su girii ve ihtiyalara gre deiir.

3. SCADA SSTEMLER

Veri Tabanl Kontrol ve Gzetleme Sistemleri (SCADA), genelde bir ana (master)
istasyon ve corafi olarak datlan birok RTUdan oluur. RTUlar SCADA merkezinde
bulunan ana istasyonlara radyo linkleri, kablolar, kiralk hatlar ve mikrodalga gibi bir ok
haberleme birimleri kullanlarak balanrlar (Gaushell ve Block, 1993). SCADA genelde
datm yaplan yerlerde kullanlan bir kontrol sistemi teriminin addr. RTUlar marka ve
modeline bal olarak farkl boyut ve ilevleri olan Uzak Terminal Birimleridir. RTUlarda
toplanan veriler rneksel giriler, saysal giriler, akmlator giriler ve kontrol klar
ierir. Ayrca mikroilemci yap ieren akll RTUlar, hesap yapabilme zelliine sahiptir.

3.1. SCADA Kullanlarak Su Datm Sisteminin Denetlenmesi

Su datm sistem endstrisinde, SCADA sistemleri datmda kullanlan ebeke hatlar,
vanalar, depolar ve pompa istasyonlarnda kurulu olan sensrlerden bilgi toplama ve
operatrler tarafndan istenen kumanda ilemlerini uzak terminaller araclyla
gerekletirmek iin kullanlr. Bu endstri uygulamalar iin SCADA merkezinde bulunan
ana kontrol bilgisayar, sahada bulunan sensrlere (debimetre, basn, scaklk, kimyasal
sensrler vb.), ve datm elemanlarna (pompalar, vanalar, kontrol birimleri vb.) haberleme
vastasyla balanr. Bu haberleme balants kiralk telefon hatlar, GPRS, uydu ve radyo
gibi yntemlerle yaplr.
Teknolojini hzla gelimesi ile SCADA sistem kurmann maliyetleri de azalm olup, su
datm sistem SCADAs kurulmasnda ok byk faydalar getirmitir. Hatta teknolojik
ilerlemeler SCADA fonksiyonelliini ok byk oranda gelitirmitir. SCADA gelitiricilerin
bir ok analitik ara eklemeleriyle, ebeke borular daha iyi izlenebilmektedir.

3.2. SCADA Sistem Mimarisi

SCADA sisteminin mimari yaps seilirken alma prensibi mutlaka tanmlanmaldr.
Sahada oluan olaylar, nceden belirlenmi ltlere gre merkeze annda aktarlmal ve
ilenmeli, veritabannda kayt altna alnarak tarihsel bilgi olarak tutulmaldr. Bilgisayar
teknolojisine bal olarak SCADA elektrik, kimya, ulam sektr gibi alanlarda ok yaygn
olarak kullanlmaktadr (Chen vd., 2000). En son teknoloji ile desteklenen yeni bir SCADA
sisteminde gereksinimler:
Geniletilebilirlik ve esneklik,
Uluslar aras standartlara uyumluluk,
Yksek gvenirlik,
Yksek fonksiyon zellii ve yksek performans,
Yksek seviyede operatr arayz.
Uygulama yazlmlarndaki gelimeler, SCADA sistem gelimelerinde ok nemli bir rol
oynar. Sistem ve yazlmlar, gerek zamanl, olaylara hzl cevap verebilen, yksek
gvenilirlikli, kolay genileyebilen yapda ve gl bir a haberlemesine sahip olmaldr
(Eliop, 2006). Kullanlan tm birim ve arayzler (oklu ekran zelliine sahip sinoptikler,
pencere tabanl yazlm vb.) sayesinde, operatr ve sistem kullanclar herhangi bir prosesi
basit olarak gzlemleyebilir ve kontrol edebilirler (Daneels ve Salter, 1999).
Fen ve Mhendislik Dergisi Cilt : 10 Say : 3 Sayfa No: 27


3.3. SCADA Sistem Haberlemesi

SCADA sistemleri iin seilmi olan haberleme yaps ve yntemleri, baz parametrelere
baldr. Bu yzden SCADA sistem donanmlar farkl haberleme yntemleri ile uyumlu
almaldr. ekil 3de gsterildii gibi SCADA sistemlerinde kullanlabilecek birok
iletiim ortam vardr.


ekil 3. SCADA haberleme yntemleri

SCADA haberleme mimarisi aada belirtilen etkenlere gre belirlenmektedir.
Sistemde kullanlacak RTU'larn says,
RTUlarn yerleimi,
RTUya bal birimler ve bu birimlere ulam hz,
Elde bulunan haberleme kolaylklar,
Ulalabilecek haberleme teknikleri ve aralar.

3.4. Standartlar ve Protokoller

SCADA sistemi ierisinde iletiim yollarna datlm kontrol sistem eleri ve Uzak
Terminal Birimlerinin haberleebilmeleri belirli standartlar ve iletiim protokolleri sayesinde
gerekleir. Ayrca sistemde kullanlan her bir sensr ve aktatr zel protokole sahiptir.
Sensrlerin ve aktatrlerin tasarm ve retim zellikleri, zel endstriyel elemanlarn (vana,
lm ekipmanlar gibi) mhendislik ihtiyalaryla ilgilidir. Ekipmanlarn gvenlik tolerans,
lm aralklar, evresel nlemler gibi parametreler tipik olarak ISO ve IEC tarafndan
yaynlamtr.
RTUlarn tasarm ve programlarna ait genel standartlar, IECnin iki alma grubu olan
Endstriyel Proses lm ve Kontrol Grubu ile IT Uygulama Grubu, tarafndan
gelitirilmitir.

4. SCADA EKPMANLARI

Otomasyon, retimde ve endstriyel srelerde operatrlere ve sistem kullanclarna
gerek zamanl olarak sahada gerekleen olaylar grntlemek ve kontrol etmek iin
kullanlr. Bir kontrol sistemi, bu sreleri grntlemek, denetlemek, ve toplanan verileri
ynetmek iin kullanlan donanm, yazlm ve prosedrlerden olumaktadr. RTUlar,
sensrler, aktatrler ve merkezde bulunan ana RTUnun tasarm ve fonksiyonlar,
Sayfa No: 28 S.GNDODU, .AHN


ekipmanlar arasndaki iletiim uygulamalar, retim ve kontrol edilen endstriyel srece bal
olarak farllk gsterebilirler.

4.1. Sensrler

Kontrol sistemlerinin felsefesi, eer lebiliyorsan kontrol edebilirsin mantna
dayanr. Sensrler lmleri, aktatrler ise kontrol ilemlerini gerekletirirler. Sensrler
seviye, basn, debi, akm, gerilim, scaklk, binary durumlar veya baz dtan gelen uyarc
tepkilerini lerler. Elde edilen veri saysal veya rneksel olabilir. Gerek zamanl izleme ve
su datm kontrol sistemi iin uygun olan enstrmantasyonlarn bazlar aadaki gibi
tanmlanabilir:
Seviye bilgileri (Kullanlan depolar iin),
Debi ak bilgisi (Hat zerinden geen anlk ve toplam debi deerleri iin),
Basn bilgileri,
Suyun kalite lmleri (Klor, pH, letkenlik vb.),
Motor scaklk bilgileri,
Vana poziyonu,
Elektriksel deerler (Akm, Gerilim ve G),
Enerji bilgileri (Aktif, Reaktif),
Pozisyon bilgileri (Ak/Kapal bilgileri).

4.2. Uzak Terminal nitesi-RTUlar

Bir Uzak Terminal Birimi (RTU), uzak konumdaki sensrlerin ve aktatrlerin kontol ve
grntlenmesi, bir merkezi izleme istasyonununa veri gnderilmesi ve bu merkezden gelen
kumanda sinyallerini gerekletirmede kullanlr. ekil 4de tipik bir RTUnun ematik bir
gsterimi yer almaktadr. Bir RTU temel olarak g kayna, bir mikroilemci (CPU), hafza
birimleri, birok giri ve k modllerinden meydana gelmektedir. CPU baz arayzlerle
sensr ve aktatlerle; seri port, Ethernet port veya baz dier arayzlerleri kullanarak merkez
istasyonla haberlemeyi denetler.
CPUda ve RTU programlama kabiliyetindeki gelimeler, grntleme ve kontrolde
birok deneyim kazanlmtr. Daha nce merkez istasyonda programlanan uygulamalar,
RTUda da programlanabilir. Sensrlerin ve aktatrlerin konfigrasyonu, model ve retime
bal olarak bir RTUda gerekli olan giri ve k tip ve miktarlarn belirler. Modller sadece
giri/k, rneksel/saysal ve herhanbir bir kombinasyon iin tasarlanabilir. RTU yazlm,
gerek zamanl, oklu iletim sistemi zerine kurulur.

Fen ve Mhendislik Dergisi Cilt : 10 Say : 3 Sayfa No: 29



ekil 4. Tipik bir RTU diyagram

4.3. -Fazl Motorlar iin Yldz/gen Kumanda Yntemi

Yldz/gen kumanda sistemleri, 50 Hzlik ebekelerde motora ilk yolverme srasnda
gerilim deeri drlerek kullanlan bir yntemdir. Bu sistemler, motora yolverme srasnda
elektrik kayna zerinde giriim ve bozukluklar azaltarak motor kalk akmn drmek
iin kullanlr. Yldz/gen yolverme uygulanabilen en ucuz elektromekanik gerilim
drc yntemdir. Bu alma tipi, ak gei anahtarlama olarak adlandrlr, nk yldz
ve gen durum arasnda bulunan ak bir durumdur.

5. SSTEM PLANLAMASI

Bu almann amac, ime suyu datm tesislerinde kurulacak bir SCADA sistemi iin
gerekli donanm, yazlm ve haberleme seeneklerini gstermektir. nerilen yap sayesinde,
SCADA sistemi kapsamnda olan tm istasyonlar srekli izlenecek, merkezden gerekli
istasyonlar kontrol edilecek ve istasyonlardan alnacak lmlerle ilgili istatiksel bilgiler elde
edilecektir. SCADA sistemini gerekletirmek amacyla nerilen bileenler aada balklarla
sralanmtr:
Merkezi kumanda ve izleme bilgisayar zerinde alacak, endstriyel
standartlara uygun, gelimi bir SCADA yazlm,
stasyonlara kurulacak mikrobilgisayar tabanl akll RTUlar,
Merkez ile RTUlar arasnda ve RTUlarn kendi aralarnda iletiimi
salayacak iletiim ortam,
stasyonlarda tesis edilecek enstrmantasyon donanm.

5.1. Su Datm SCADAsnn planlanmas

Su datm sistemlerinin grevi, suyu kaynaktan ekip artarak gerekirse depolama ve
dier ileri yaparak kullanc her nerede olsa olsun ihtiya noktalarna tanmasn
salamaktr. Suyun artma tesislerinden tketicilere kadar ulamas, ebeke borular,
depolama tanklar, pompalar ve vanalar vastasyla gerekleir. Bu proje ierisindeki su
datm sistem bileenleri 4 baraj, 4 artma sistemi, 38 pompa istasyonu, 54 depolama tank ve
20 vanadan olumaktadr. Ele alnan bu sistemde kullanlacak RTU says 120dir.
Sayfa No: 30 S.GNDODU, .AHN



ekil 5. nerilen SCADA mimarisi

SCADA sistemleri kritik grev uygulamalar iin uluslararas standartlara uygun, yksek
teknoloji rnlerine sahip, modler olarak genileyebilen ve ak bir yapya sahip olmaldr.
nerilen mimari yap ekil 5de gsterildii gibi olmaldr.
SCADA sistemleri, bir merkez bilgisayar, Uzak Terminal Birimleri (RTU) ve ana merkez
arasnda transfer edilen verileri kapsar. Haberleme a, farkl sitelerden ve transfer edilen
verilerin ihtiya duyduu ekipmanlarla ilgilidir. Haberleme iin kablo, telefon veya radyo
kullanlabilir (Gundogdu ve ahin, 2007). SCADA sistemleri genellikle deiik formlardan
olumaktadr. Bu projede dnlen her RTU ve merkez birbirlerinden uzak konumdadr.
Geni corafi alanlar nedeniyle bu projede kablolu haberleme pratik deildir. Uzak sitelere
ounlukla telefon hatlaryla eriilemez. Bu uzak terminallere iletiim kurabilmek iin GSM,
GPRS, radyo ve uydu methodlar kullanlabilir. Radyo seimi, bu proje iin en ekonomik
zmdr. Radyo modemler uzak terminallerden merkeze balanmak iin kullanlrlar. Radyo
sistemleri ilk kurulum aamas pahaldr. Bir ok durumda radyo lm almalar ve radyo
ekipmanlarn lisansl kullanmaya ihtiya duyulabilir. Donanm olarak anten, kablo, radyo
frekans, kuleler, haberleme a vb. iin ekipmanlar gereklidir. SCADA radyo haberleme
sistemleri iin tipik maksimum veri alverii 9,6 kbpsdir.
Bu alma iin yeterli veri alveri oran 9,6 kbpsdir. Su datm SCADA sistem
haberleme seimi radyo ynndedir. Radyo sistemi, ilk kurulum aamasnda site kurulumlar
nedeniyle pahaldr. Bunun yannda haberleme an ynetirken da bamlln azl ve
yllk iletim maliyetleri dk olmas radyo sistemini avantajl hale getirmektedir. Sistem
iin nermekte olduumuz haberleme yntemi APCO 25 ad verilen saysal telsiz
sistemidir. Bu sistemin seilme nedeni, dier saysal telsiz sistemlerine gre avantajlarnn
fazla olmasdr.
Fen ve Mhendislik Dergisi Cilt : 10 Say : 3 Sayfa No: 31


6. SONU

Bu almada, su datm sistemi zelliklerinin fonksiyonel beklentilerini desteklemek iin
kontrol mimarisi tanmlanm ve sistem SCADAs kurulurken ihtiya duyulacak teknoloji
seimi, sistem tasarm ve haberleme yntemleri hakknda gerekli bilgiler verilmitir.
Bir su datm sisteminde, suyun kaynaktan ekilip tketicilere kadar ulamas srasnda
suyu tamak, suyun basn ve debisinin ayarlamak iin ebeke borular, vanalar, pompalar ve
depolama tanklar kullanlmaktadr. Sistem, suyu tketen abonelere dzenli bir ekilde su
akn salamak zorundadr. Su datm genellikle geni corafik alanlar kapsamaktadr. Bu
almann bir blmnde; ebekede basn ayar yapabilmek iin bir pompa istasyon
mimarisi tasarlanp, bu iki zonlu blge iin su tketim oranna gre datm ekipmanlar
seilip sunulmutur.
Tasarm dnlen pompa istasyonu iin kullanlacak enstrmantasyon, basn, scaklk,
debi, akm, voltaj vb. lm cihazlarndan meydana gelmektedir. Bunun yan sra pompa,
vana ve gvenlik konusunu ilgilendiren dier uyarclarn sistemde kullanlmas
gerekmektedir. Kullanlan vana, pompa ve dier su datm ekipmanlarnn konum ve durum
bilgilerinin de SCADA tarafndan ilenmesi salanmaktadr.
Bu alma kapsamnda, ime suyu datm tesislerinde kullanlacak SCADA sistem
bileenleri hakknda gerekli ekipman, donanm, yazlm ve dier elektriksel bileenler
aratrlm, su datm sistemi SCADA planlamas yaplarak, datm ilemi iin gerekli
istasyonlar, nerilen SCADA sistem mimarisi ve sistem iletiimi bilgileri verilmitir. Ayrca,
motor-pompalarn almas iin seilen elektrik kumanda panosu (Yldz/gen yolverme
yntemi iin), sensrler ve uygun RTU donanm konfigrasyonlar seilmitir. Bu projedeki
SCADA iletiimi iin saysal radyo sistemi seilmi, APCO25 standard nerilmitir.

KAYNAKLAR

Carrapatoso A., Gomez F. (1997): High Performance Telecontrol Remote Unit, in Proc.
of the IEEE International Symp. Industrial Electronics, p. 99-102.
Chen Q., Qian Q. (2000): The Research of UNIX Platform for SCADA, Power
Engineering, Vol. 3, p. 2041-2045.
Clarke G., Reynders D. (2004): Practical Modern SCADA Protocols, IDC technologies.
Daneels A., Salter W. (1999): What is SCADA?, Trieste, in Proc. Internat ional
Conference on Accelerator and Large Experimental Physics Control Systems, p. 339-
343.
Davis C. V., Sorensen K. E. (1969): Handbook of Applied Hydraulics, New York,
McGraw-Hill Book Co.
Gaushell D. J., Block R. B. (1993): SCADA communication techniques and standards,
Computer Applications in Power, IEEE, Vol. 6, p. 45-50.
Gaushell D. J., Darlington H. T. (1987): Supervisory Control and Data Acquisition,
Proceeding of IEEE, Vol. 75, p.1645-1658.
Eliop S.A. (2006): RTU technical description.
Gndodu S., ahin . (2007): Su Datm Sistemi iin SCADA Sistem Haberlemesi
Planlamas, Haberleme Teknolojileri ve Uygulamalar Sempozyumu, s. 121-127.
McDonald J. D. (1993): Developing and Defining Basic SCADA System Concepts, Kansas
City, in Proc. 37 IEEE Rural Electric Power Conf., p. B3/1-B3/5.
National Transportation Safety Board (2006): Supervisory Control and Data Acquisition
in Liquid Pipelines, Washington, D.C.
Sayfa No: 32 S.GNDODU, .AHN


Office of drinking Water (2007): Terms of Reference for Assessment of Water System
Infrastructure and Water Supply Sources for Public Water System, Genivar, Formerly
Cochrane Engineering Ltd.
Sandia National Labs (2007): The center for SCADA security.
Venkatraman A. (2006):SCADA systems security, http://www.infosecwriters.com.