Konu: Ruhsal nsan

Yaz: 46



Aristonun Evreni



Do. Dr. Haluk Berkmen



Evreni anlamaya alan insan matematik modeller retmekte ve bu modellerin doay
yanstp yanstmadklarn snamak iin gzlemlerden ve deneylerden yararlanmaktadr.
Gzlem ve zellikle deney lm gerektirir. lye vurulmayan bir deneyin tekrarlanmas
mmkn deildir ve daha da nemlisi, sz konusu deneyin dayand modelin snanmas da
mmkn deildir. lm ise herkes tarafndan kabul edilmi olan birtakm temel birimler
gerektirir. Pozitif bilimlerde MKS sistemi vardr ve bu sistemde Metre (M), Kilogram (K) ve
Saniye (S), lm yapldnda sonularn aktarld tm dnyaca kabul edilmi temel
birimlerdir.

Hareketin temel deikeni olan hz ise v = x / t denklemiyle tanmlanm olup, kat edilen
yolun geen zamana blm olarak tanmlanmtr. Yani, hz temel bir birime sahip olmayp,
saniyede u kadar metre veya saatte u kadar kilometre olarak ifade edilir.

M.. 384 ile 322 yllar arasnda yaam olan ve soldaki
heykelde grlen Yunan filozofu Aristoteles (Aristo) evreni
iki blme ayrmtr. Bunlardan biri dnyay saran Ay Alt
evren ve dieri onun dndaki blge olan Ay st evrendir.
Ay Alt fizik evrende her ey hareket halindedir. Ay st
metafizik evrende ise hareket yoktur. Ay Alt evrendeki
nesnelerin ve canllarn hareketini salayan Ay st g veya
glerdir. Tm sabit yldzlar Ay st evrende bulunmakta,
gne ve gezegenler ise Ay Alt blgeye ait olmaktadrlar. Bu
durumun nedeni Aristo iin uzakln temel bir kavram
olmay ve onun yerine hzn, yani hareketin temel bir
kavram olarak kabul ediliidir.

Bu anlayta hareket esas olduundan, gerek mesafe (uzaklk) gerekse zaman farkl
anlamlar iermektedirler. Aristonun evren anlaynda bir hareket ettiren ve bir de
hareket eden vardr. Hareket ettiren etken olup, edilgen durumdaki nesneleri ve canllar
hareket ettirmektedir. nsanlarn kaderini etkileyen g Tanr (Theos) veya tanrlar olmakta,
bylece hem canl hem de cansz nesnelerin hareketine neden olan kaynak da aklanm
olmaktadr. Yldzlarn insanlar etkileme gcne sahip olduklarn kabul eden kadim evren
gr, Astroloji denen disiplinin ortaya kp gelimesini salamtr.

M.S. birinci yzylda yaam olan Ptoleme (Batlamyus) Aristonun evren anlayndan
etkilenmi bir Astrologdur. Onun evren anlaynda dnya merkezde ve gezegenler ile gne
2
dnyann etrafnda dolanmaktadrlar. Gnein gkteki hareketini izlemek anlamna gelen
Horoskop sz, Horusu izlemek anlamn tar. Horoskop sz, kadim Msr mitolojisinde
gne tanrs olan Horusun gkteki hareketi ile ve dolaysyla zaman kavramyla da yakndan
ilikilidir. Nitekim llen sonlu zaman anlamna gelen Yunanca khronos (),
ngilizce hour ve Franszca heur szleri, Horusun gkte bulunduu sonlu sre ile
ilikilidir. Hareket eden gnein Ay Alt blgede bulunmas gzlemden ok, kadim Msr
mitolojisinden kaynaklandn syleyebiliriz.

Altta kadim evren modeli grlmektedir. Bu modelde en d halkada ruhsal glere sahip
eitli insanlar ve hayvanlar bulunmakta, onlarn altndaki halkada 28 farkl grntde ay
grlmektedir. izim bir ayn 28 gnlk dngsn gayet gzel bir ekilde anlatmaktadr. Ay
altndaki halkada burlar da grmekteyiz. Bur denen yldz topluluklarnn da Ay Alt
hareketli blgede bulunduklar gr ortaya kmaktadr. Demek ki burlar asl etken g
olmamakta, sadece tanrlarn araclar durumunda bulunmaktadrlar.


Aristonun evren anlaynda zaman hareketin sonucu olarak alglanmaktadr. Ona gre
hareket olmasa zaman da olmaz. u halde zaman Ay Alt blgeye ait bir kavramdr. Ay st
blgede hareket olmadndan, o blgede zaman da yoktur. Zaman olmayan blgede lm
ve doum da olamaz, zira doum ile lm arasnda geen sreyi tanmlamak iin zaman
kavramna gerek vardr. Aristo bylece, Ay st blgede yaayan tanr Theosun ve dier
tanrlarn lmsz varlklar olduklar sonucuna ulamtr.

Aristonun Fizik ve Metafizik grnden yararlanan Batlamyusun evren modelinde 7 tane
gk katmanndan sz edilir. Bu katmanlara slam kltrnde felekler denmitir. Her bir
felek bir ember iinde dolanan ve gzle grlen bir gezegen olabilir. slam kltrnde 7
gezegenin bulunduu yedi kat gkyznden sz edilir. Nitekim, Kuran- Kerimin Bakara
suresinin 29. Ayetinde O, yeryznde olanlarn hepsini sizin iin yaratan, sonra ge ynelip
onlar yedi gk halinde dzenleyendir ve Fussilet Sresinin 12 . Ayetinde: Bylece onlar,
iki gnde (iki evrede) yedi gk olarak yaratt ve her ge kendi iini bildirdi diye
yazmaktadr.