22

O
S
M
A
N
L
I

T
A
R

H
tekinalp ve rfat balinin
yanlgs
zafer toprak
Rfat Balinin Bir Gnah Keisi: Munis Tekinalp kitab cilt olarak Libra
Kitaplk ve Yaynclk tarafndan okurlara sunuldu. Kitabn n sznde Bali,
Zafer Toprakn Liz Behmoarasla bir grmesine iaret ederek Tekinalpin Trk
entelektel leminde ncelikle Yahudi kimliiyle deerlendirdii eletirisini yapyor.
Zafer Toprak bu eletiriye ve Balinin tutumuna yant verirken, bir yandan Munis
Tekinalpe ilikin literatr deerlendiriyor bir yandan da insanlarn din, dil, rk,
etnik mensubiyet ya da benzeri bir tasnifin almasnda verimi ve etkinlii artrc
bir etmen olamayacan vurguluyor.
Libra Kitaplk ve Yaynclk, son
yllarda Trkiye arlkl aratrma
rn zgn kitaplar yaynlayan bir
yaynevi. Kurucusu Rfat Bali imdi-
ye kadar yapm olduu almalarla
tarih alannda ses getiren bir yazar.
Son yaynlad ciltlik Bir Gnah
Keisi: Munis Tekinalp fikir tari-
himize hatr saylr bir katks olan
bir dnrn anlarn, Cumhuriyet
dnemindeki ulaabildii yazlarn
ieriyor. Ayrca ilk ciltte Tekinalpin
Trkiyede alglann kapsayan g-
rler de eklenmi. Kitabn bir kutu
ierisinde zenle hazrlanm oluu
Rfat Balinin bu konuya verdii ne-
min bir baka kant. Her ne kadar
son yllarda Tekinalpin Kemalizm
ve Trkletirme eserleri tekrar ya-
ynlanmsa da, Rfat Balinin bu -
lemesi Tekinalpn kede bucakta
kalm birok yazsnn toplu bir bi-
imde okurlara sunuyor.
Henz ciltlik kitab okuma frsa-
tm olmad. Ancak, nsz ve Girii
dikkatimi ekti. Tarihilie soyunan
birok kiinin tutarsz yorumlarna
zaman zaman muhatap olmutuk.
Bugne dein bunlara cevap ver-
me gerei duymadk. Ancak, Rfat
Balinin nsz tarih yntemi ba-
lamnda derin bir tutarszl ierii
nedeniyle cevab hak ediyor.
nszde Rfat Bali unu yazyor.
Tekinalp Trk fikir leminde marjinal-
letirildi, sadece Yahudileri ilgilendi-
ren ve sadece Yahudiler tarafndan
anlalabilecek bir ahsiyet hline
getirildi. Bu yaklamn bir rnei, Liz
Behmoarasn Boazii niversitesi
retim yesi Prof. Zafer Topraka
bir biyografik roman yazmak zere
kendisine bir ahsiyet tavsiye et-
mesini istediinde Toprakn verdii
cevaptr. Prof. Toprak, Behmoarasa
Tekinalpn ok gzel bir biyografi-
si yazld ama belki sen onu daha iyi
anlarsn cevabn vererek Tekinalpi
yazmasn tavsiye edecekti. Prof.
Toprak, mill iktisat konusunda
Tekinalpa gerekli nemi atfetmesi-
ne ramen onun Yahudi olmas ne-
deniyle bir Yahudinin, bir Mslman
veya Hristiyan Trke gre, dinda
Tekinalpin halet-i ruhiyesini daha iyi
anlayabileceini sanmas, inanmas
veya mit etmesi, Tekinalpin Trk
entelektel leminde ncelikle Ya-
hudi kimliiyle deerlendirildiinin
iyi bir gstergesidir. in ilgin taraf,
Liz Behmoarasn ierden yazmak,
ekstra bir duyarllk getiriyor beya-
nyla bu gre itirak etmesidir.
ncelikle unu belirtmek isteriz:
Tekinalpin bu topraklarda ses geti-
T
O
P
L
U
M
S
A
L

T
A
R

H

2
1
8

U
B
A
T

2
0
1
2
23
ren almalar byk lde II. Me-
rutiyet yllarnda yazdklar. ttihat-
lar Tekinalpin grlerine nem ve-
riyorlard. Cemiyetin yar resmi ya-
yn organ ktisadiyyat Mecmuasn
karma grevi Tekinalpe verildi.
Cumhuriyet yllarnda ise Tekinalpin
grleri marjinal bir nitelik tad.
Bu arada rejimle uyumlu bir sylem
gelitirme abalar kendi cemaatince
de eletirildi.
Otuz yl nce yaynladm - ve Rfat
Balinin kaynakasnda yer almayan
Trkiyede Milli ktisat 1908- 1918
balkl kitap Tekinalpin nlendii
evredeki iktisadi ve toplumsal gr-
lerini kapsad. Daha sonra yaplan
birok aratrma, byk lde bu
kitabmzdan esinlendi. Bu arada bir
ksm makale almamzdan intihal
eklinde kaleme alnd. Maalesef R-
fat Balinin bibliyografyasnda bunlar
da yer alyor.
Liz Behmoaras deerli bir aratrmac
yazar. Zaman zaman grtmz
oldu. Tekinalp zerine bir biyografik
roman nerisi de bu grmelerimiz
srasnda gndeme geldi. Tekinalp
karanlkta kalm, ilgin yaam yk-
sne sahip bir kii. Bu konuda bir bi-
yografik roman yazmasn ben ner-
dim. Bu arada yazm olduu Bir
Kimlik Araynn Hikyesi balkl
biyografik romann maalesef okuma
frsat bulamadm itiraf etmeliyim.
Rfat Bali, Liz Behmoaras eletirir-
ken almann en byk zaafnn, bir
edeb metin olmasndan dolay ne-
resinin kurgu olduunun, neresinin
yazl kaynaklara ve mlakatlara da-
yandnn anlalamamas olduunu
vurguluyor. Ve kitabndan bir alnt
yaparak nsz ve Girite benim Liz
Behmoarasa szde Tekinalpin ok
gzel bir biyografisi yazld ama belki
sen onu daha iyi anlarsn dediime
bilfiil kendisinin de bulunduu bir
ortamda sylenmiesine gerekmi
gibi yer veriyor. Bir anlamda nyar-
glarm olduunu ima ediyor; beni
karalamak iin kullanyor. Rfat Bali
yetenekli, sezgileri gl bir tarihi.
Tarih literatrn yakndan izleyen
bir kii. Kimi yazlarm da okuduu
kansndaym. Beklerdim ki benim
tarafmdan bu tr bir beyann ya-
plm olabilecei konusunda phe
duysun, aklselimini kullansn.
Her eyden nce sadede geleyim.
Ben Tekinalpn ok gzel bir biyog-
rafisi yazld ama belki sen onu daha
iyi anlarsn demedim ve demem
de Bana atfedilen bu cmlede yer
alan iki beyan da gerek d. nce-
likle Tekinalpin gzel bir biyografisi-
nin yazldn en son syleyecek bi-
ziz. Eer bu hayali konumada Jacob
Landaunun kitab kast ediliyorsa,
- ki Jacob Landau saygn bir aratr-
macdr, bunu ncelikle kaydedeyim
- Tekinalp: Bir Trk Yurtseveri adl
kitab iin bu tr bir deerlendirme-
de bulunacak en son kiilerden biri
olacam syleyebilirim. Bu kitapta
birok maddi hata var.
Cmlenin ikinci ksmna gelelim: Sz-
de ama belki sen onu daha iyi an-
larsn demiim ben Liz Behmoarasa.
Bu tr bir tarih anlaynn ne denli
sakncal olacan biz daha niver-
siteye balayan renciye ilk dersle-
rimizde retiyoruz. Byle bir slup
kullanmayacam Rfat Balinin de
bilmesi; yazdklarmn bir ksmn
okuyan bir kii olarak zihinsel kur-
gusuyla karsamas gerekirdi. Ama
Rfat Balinin kaygs bacy dv-
mek
nszn baka bir noktasnda R-
fat Bali, Liz Behmoarasn metninin,
bir edeb metin olmasndan dolay
neresinin kurgu olduunun, neresi-
nin yazl kaynaklara ve mlakatlara
dayandnn anlalamamasndan
yaknyor. te sen onu daha iyi
anlarsn tr bir beyann da bu tr
bir anlalmazln sonucu kitapta
yer alm olabileceini Rfat Balinin
dnebilmesi beklenir.
Liz Behmoarasn iyi niyetinden
hibir kukumuz yok. Yazd kitap-
ta kendini yetkin klabilme amacyla
cemaata mensubiyetini vurgulama
gerei duymu olabilir. Ya da g-
rmemizi bu ekilde anmsayabi-
lir. Veya kurgulad bir cmlenin
kendisiyle syletii bir bilim insa-
nn anlayna ters debileceini
nemsemeyebilir. Bu tr farkllk-
lar yaplan her grmenin metne
dntrlnde sk sk gndeme
gelebiliyor. Yorum yanllklar kimi
zaman kayda alndnda bile gz-
lemlenebiliyor. Kii kendi grle-
rini farknda olmakszn karsnda-
kine atfedebiliyor. Ancak ou kez
bu tr yanl anlalmalar yazarln
engebeli srecine ve zaman darl-
na verip nemsemiyoruz. Bu arada
hatrlatmak isterim: Kitap ktnda
bu satrlar grm olsaydm da bu
tr bir yorumu tekzip etmez, deerli
dostum Liz Behmoarasn edebi slu-
buna ve bir biyografik roman yazar-
nn kurgusal hayal gcne yorardm.
Ama, Rfat Balinin nc kii olarak
biyografik bir romann giriinde yer
alan yazarn kiisel anmsamasn ge-
lii gzel kullanmas ve isim vere-
rek bir akademisyeni karalamas etik
normlarla badamyor.
Evet ben Tekinalpi nemseyen bir
kiiyim. Etnik kimlii ise beni hi
ilgilendirmiyor. Bunun kant Teki-
nalp zerine yazdklarm. Rfat Bali
kaynakasn bilgisayardan indir-
dii iin bunlar grmemi olabilir.
Tekinalpin toplumsal dncelerini
ilk kez ayrntlaryla veren alma
bundan otuz be yl nce, 1977 y-
lnda kurcular arasnda yer aldm
Toplum ve Bilimin ilk saysnda -
kan kinci Merutiyette Solidarist
Dnce: Halklk adl makale. [
[Zafer Toprak, kinci Merutiyette
Solidarist Dnce: Halklk, Top-
lum ve Bilim, say 1, Bahar 1977, s.
92-123.] Rfat Bali, kaynakas iin
internetten indirdii balklardaki
makaleleri bilfiil grp dikkatlice in-
celerse bunlarn ounun bu maka-
leden ve be yl sonra yaynlanm
olan Trkiyede Milli ktisat kitabn-
dan esinlenilmi olduunu grebilir.
1982 ylnda yaynladmz
Trkiyede Milli ktisat balkl ki-
tabmn omurgasn byk lde
Tekinalp oluturuyor. Kaynakasn-
da Tekinalp 48 eseriyle bata geli-
yor. Bu kitapta ele alnncaya kadar
Tekinalpn toplumsal ve iktisadi d-
ncesi bu denli ayrntl bir biimde
herhangi bir kaynakta yer almyor.
464 sayfalk kitabn indeksinde d-
nemin ideologu Ziya Gkalp, 15 say-
24
O
S
M
A
N
L
I

T
A
R

fada zikredilirken Tekinalpe 32 sayfa

ayrlyor. Bir doktora tezi olarak ha-
zrlan metin boyunca Tekinalp, tti-
hat olarak yorumlanyor ve dinsel
inanc ya da etnik kimlii konusun-
da tek bir satra yer verilmiyor. Bu
bilinli bir biimde yaplm bir ter-
cih. Onun Yahudi, Trk ya da baka
bir etnik kimlik altnda sunulmas II.
Merutiyetin fikir dnyas iin an-
lamsz ve gereksiz. Bu en azndan bi-
zim iin byle. Trkiyede Milli kti-
sat kitab Tekinalpin dncelerine
odaklanyor, yoksa kiisel kimliine
deil.
Bu yllarda gerek solidarist dnce-
nin evrimine, gerekse milli iktisat
anlayna nemli katklarda bulunan
Tekinalp sosyal demokrat eilimli bir
dnr. Bu topraklarn belki de ilk
sosyal demokrat kimlii. Bu arada
hatrlataym, Tekinalp zerine ya-
plan en sentetik analizlerden biri
Paul Dumontun makalesi: Gen
Trkiyenin hizmetinde sosyal de-
mokrat bir iktisat [Un conomiste
social-dmocrate au service de la Je-
une Turquie. Mmorial mer Ltfi
Barkan, Paris; Librairie dAmrique
et dOrient Adrien Maisonneuve,
1980, s. 75- 86]. Rfat Balinin bib-
liyografyasnda bu deerli eser de
yer almyor. Makalenin balnda
Tekinalp szcnn bulunmamas
internet taramas srasnda ekrana
dmemesine neden olmua benzi-
yor. Paul Dumontun makalesi Teki-
nalp zerine yazlm en derli toplu
alma.
Son yllarda kltralizm amza
damgasn vurmu durumda. Top-
lumsal katmanlardan kltrel kat-
manlara doru etkin bir kay var.
Din etmeni, ya da etnik kimlik ou
bilim evresinin temel kaygsn
oluturuyor. Rfat Bali de bu izgiye
kendisini kaptrm gzkyor. Bu
tr almalarn karsnda olacak
deilim. Ama eer tarih yazacaksak,
en azndan aratrmac gazeteciliin
temel normlarndan biri olan p-
hecilii, yazmadan nce tahkik etme
pratiini benimsemek ve son kertede
sa duyumuzu kullanmak zorundayz.
Her grdmz, ya da okuduumu-
zu gerekmi gibi alglayp, zellikle
nc kiileri thmet altnda bra-
kacak sluplardan kanmamz gere-
kiyor.
Sonsz olarak unu bir kez daha
vurgulama gereini duyuyorum: Bi-
yografik roman olsun ya da bilimsel
biyografi, insann mensup olduu
din, dil, rk, etnik mensubiyet ya da
benzeri bir tasnifin verimi ve etkin-
lii artrc bir etmen olamayacan
kimse kimseye retmeye kalkma-
sn. Bu saygn tarihilik iin evrensel
bir gerek.
u aamada Rfat Balinin yapmas
gereken tek bir ey kalyor: Tutarsz
ve savruk tarih yntemi nedeniyle
okuyucudan zr dilemesi