ROSA LUXEMBURG

MLLYETLER
SORUNU VE
ZERKLK
EVREN VE DERLEYEN MURAT AKIR
ROSA-LUXEMBURG-STIFTUNG HESSEN
ROSA LUXEMBURG
MLLYETLER SORUNU
VE ZERKLK
EVREN VE DERLEYEN MURAT AKIR
IMPRESSUM
ROSA-LUXEMBURG-STIFTUNG HESSEN
FORUM FR BILDUNG UND ANALYSE E.V.
NIDDASTR. 64, 60329 FRANKFURT AM MAIN
TELEFON 069 271 359 77
TELEFAX 069 271 359 78
hessen@rosalux.de
www.hessen.rosalux.de
FRANKFURT AM MAIN 2014
7
19
41
53
67
83
99
133
153
155
157
159
NDEKLER
Murat akr:
Rosa Luxemburg - Vatan yeryz, milleti insanlk olan bir devrimci kadn......................................
Rosa Luxemburg:
1. Uluslarn kendi kaderini tayin hakk.................................................................................................
2. Ulus devlet ve proletarya....................................................................................................................
3. Federasyon, merkezleme ve partiklarizm.....................................................................................
4. Merkezleme ve zynetim...............................................................................................................
5. Milliyet ve zerklik.............................................................................................................................
6. Polonya Krallnn zerklii.............................................................................................................
7. Rus Devrimi zerine..........................................................................................................................
Ekler:
EK 1 lke tanmlamalar hakknda....................................................................................................
EK 2 Partiler........................................................................................................................................
EK 3 Gazete ve Dergiler......................................................................................................................
EK 4 Biyografk veriler........................................................................................................................
7
MURAT AKIR
ROSA LUXEMBURG
VATANI YERYz, MLLET NSANLIK OLAN BR DEVRMc KADIN
Lasallein dedii gibi, yksek sesle neyin ne olduunu sylemek,
en devrimci eylemdir ve en devrimci eylem kalacaktr.
Rosa Luxemburg
Yerkrenin hemen hemen her kesinde ezilen ve smrlenlerin oluturduu direni hareket-
lerinin eylemlerinde kitlelerin ellerinden resimlerini drmedikleri pek az devrimci vardr. Bu
devrimcilerden birisi Rozalia Luksenburg bilinen ismiyle Rosa Luxemburgdur. adalarnca
anlalmak istenmeyen bu, kk boyu ile krsde devleen mcadeleci kadn, ilkeleri, kl krk
yaran sorgulamas ve bilinli ii snf davasna olan sarslmaz inancyla her zaman rahatsz edici
olmutur. Grleri ile ngrleri bugn dahi gncelliklerini kaybetmeyen Rosa Luxemburgun
vahi doa gibi dizginsiz mirasyla baa kmay ne ada sosyaldemokratlar, sosyalistler ve ko-
mnistler, ne de 20. Yzyldaki sosyalizm denemelerinin nderleri baaramadlar.
15 Ocak 1919 gecesi Berlinde sosyaldemokrat savunma bakan Gustav Noskenin onay ve yzba
Waldemar Pabstn emri ile kar devrimci ete tarafndan katlediliine kadar devrim ve sosyalizm
iin mcadele eden Rosa, kh ikonlatrlarak, kh da susu kumkumasyla unutturulmaya alld
sadece snf dmanlarnca deil, yoldalarnca da... Ama o, hafzalarda hep canl kald.
20. Yzyln sosyalizm denemelerinin hsranndan, bilhassa devlet sosyalizminin brokratik apa-
ratnn kanlmaz yklndan sonra bir ok eseri gn yzne kan Rosa Luxemburg, her ne kadar
kimi teorik noktada yanlm olsa da yanlmazl hi kabul etmemiti , okurlarn bugn de he-
yecanlandrmaya devam ediyor. Eer bugn eserlerinin byk bir blmn okuyabilme frsatn
buluyorsak, bunu bir ka cesur insana borluyuz.
Rosann katledilmesinden sonra, 31 Aralk 1918 gecesi bizzat Rosann ve kendisi gibi kar devrim-
ci etelerce katledilen Karl Liebknechtin kurucular olduu Almanya Komnist Partisi KPDden
gelen tm basklara direnerek, Rosann bata Rus Devrimi zerine adl el yazmas olmak zere
1922den itibaren baz eserlerini yaymlayan Paul Levi (1883-1930) ile dnemin Sosyalist Birlik
Partisi (SED) ynetiminin tm kstlamalarna ramen, Rosann btn eserlerini derleyen ve hlen
Rosa Luxemburg aratrmalar yapan Annelies Laschitza bu cesur insanlardandr. Ayn ekilde
Rosann toplu eserlerini yaymlayan Karl Dietz Verlag Berlin yaynevi yneticisi Jrn Schtrumpf
ile Rosann imdiye kadar Almancaya evrilmemi olan Lehe makalelerini derleyen Holger Politt,
Rosann eserlerinin tannmasna byk katklar sunmulardr.
Rosa Luxemburgun eserlerinin Trkeye kazandrlmasnda byk katkda bulunan insanlardan
birisi de hi kukusuz Ragp Zarakoludur. Ragp Zarakolu, Trke yaymlad kitaplar ile byk
bir teekkr hak etmektedir.
*
Elinizdeki bu derlemede yer alan makaleler bu btnlkte ilk kez Trkeye evrilmilerdir. Ancak
evirilerin Lehe orijinal metinlerden deil, Holger Polittin evirisiyle Karl Dietz Verlag Berlin ta-
rafndan 2012de yaymlanan Nationalittenfrage und Autonomie adl Almanca kitaptan yapl-
dn belirtmeliyiz. [1]
Rosann yesi olduu Polonya Krall ve Litvanya Sosyaldemokrat Partisi SDKPiLnin yayn
organ olan Prezegld Socjaldemokratyczny (Sosyaldemokrat Bak) adl teori dergisinin 6-7-8-
[1] Holger Politt, Rosa Luxemburg Nationalittenfrage und Autonomie (Milliyetler Sorunu ve zerklik),
ISBN 978-3-320-02274-7, Karl Dietz Verlag Berlin 2012.
ROSA LUXEMBURG
8
9-10 (1908) ve 12-13-14 (1909) numaral nshalarnda yaymlanan bu makaleleri, Rosann sosya-
lizm, demokrasi, parti ve milliyetler sorunu konularndaki anlaynn temelini ve 1922de yaym-
lanan Rus Devrimi zerine balkl el yazmasnda Lenin ve Troki ile girdii nl polemiinin
zn oluturmaktadr. Bu nedenle ve btnsellii tamamlamak amacyla bu derlemeye, Rosann
anlan 6 makalesinden sonra Rus Devrimi zerine balkl el yazmasn da eklemek durumun-
daydk. Bylelikle bugne kadar, bata Lenin ve Stalininkiler olmak zere, Rosaya ynelik eleti-
rilerin asl kaynaklarn okura sunmay da amalamaktayz.
Rosann dier eserleri 20. Yzyln son on ylna kadar sosyaldemokrat, sosyalist ve komnist
hareketler ierisinde hayli tartmal olmalarna ramen, her zaman ilgi ekmi olsalar bile, bu
derlemede yer alan ve solun gnmzde de zm konusunda zorland milliyetler sorunu ile
ilgili almalar imdiye kadar pek kaale alnmad. Elbette bu almalarn Lehe kaleme aln-
m olmalar ve bir iki tanesinin sadece ngilizceye evrilmekle kalmas, bu kaale alnmayn
bir nedeni olabilir. Ancak makaleleri Almancaya eviren Holger Politt bunun iki temel nedeni ol-
duunu iddia ediyor: Birincisi, yazar [R.L.] milliyetler sorunu zerine yapt analizinde, ken-
disinin 1908-1909larda kesinlikle ngremeyecei bir biimde Birinci Dnya Sava sonrasnda
tamamyla altst olan bir Avrupa durumunu resmetmekteydi. [R.L.] Bat Avrupa lkelerinin yan
sra, bilhassa byk devletin, Almanyann, Avusturya-Macaristann ve Rusyann belirleyici
aktrleri olacaklar ve kalacaklar bir Avrupadan hareket ediyordu. Bylelikle onun iin ksaca-
s bu byk imparatorluklarca paralanm ve bu durumu deitirme denemelerinin hepsinin
fyaskoyla sonulanm olmas nedeniyle Polonya Sorunu hemen hemen zlmt. Ancak, ikin-
cisi, Leninin [R.L.un] bu almalarnn bir marksist asndan deersiz ve temelsiz bir alma
olduunu vurgulayan 1913/1914 tarihli yazlar mevcuttu. [2]
Polittin bu iddiasna katlmakla birlikte, Rosann bilhassa dnya komnist hareketi ierisinde g-
rleri dikkate alnmamas gereken, yararl bir ikon hline getirilmesinin ardnda Stalinizmin b-
yk etkisi olduunu vurgulamamz gerekiyor. Bilhassa Stalinin Luxemburgizm icadyla birlikte
1930lardan itibaren o bir kartald ve kartal olarak kalacaktr (Lenin) tespiti hem alntlanacak,
hem de Rosann grlerinin radikal sol sapknlk (Stalin) olduu tezi genel kabul grecekti.
Elbette Rosann yanlmadn hi kimse iddia edemez. Ancak Rosaya ve grlerine ynelik ele-
tirilerin bolca yaymland, ama kendi eserlerinin unutturulmaya alld bir ortamda bu ele-
tirilerin tutarll sorgulanmaldr. Bylesi eletirilerin salt Lenin, Stalin ve Ernst Thlmanndan
yaplan alntlarla nasl biimlendii gsteren iyi bir rnek, H. Yeilin Eserleri ve Mcadelesiyle
Rosa Luxemburg adl kitabdr. [3] Bu kitapta Rosann baz makalelerinden yaplan ve balamn-
dan kopartlm bir ka alntnn haricinde hi bir grne yer verilmemekte, ama Marx, Engels,
Lenin, Stalin ve Thlmann zerinden veya onlarn azndan Luxemburgizm yergisi yaplmak-
tadr. Bu adan bakldnda, elinizdeki bu derleme bir yerde Rosaya kendi savunmasn yapabi-
lecei bir ortam ve okurun, karlatrmal okumalar sonunda, Rosa Luxemburg hakknda kendi
yargsn verme olana sunmaktadr.
*
Elinizdeki bu derlemede yer alan makalelere gelirsek, ncelikle Krt Sorunu olarak adlandrlan
kadim milliyetler sorunu balamnda Demokratik Konfederalizm Demokratik Cumhuriyet
Demokratik zerklik konseptlerinin tartlr olduu Trkiyede Rosann bu almalarnn ufuk
ac olacana inancmz vurgulamamz gerekir. Uluslarn kaderlerini tayin ilkesi, ulus devlet, fe-
deralizm, merkeziyetilik, zynetim, milliyet ve zerklik konularnda Rosann tarihsel maddeci-
lik temelinde kaleme ald grleri, PKK lideri Abdullah calann gelitirdii ve kitlesel Krt ha-
reketinin sahiplendii konseptler ile byk lde rtmektedir. Dier yandan, Prusya Polonyas
Polonya Krall arla ait Polonya ve Litvanya topraklar lemesinden hareket ederek,
Rosann yaad dnemdeki e blnm Polonya ile gnmzn drt paral Krdistan ara-
snda, egemenlikler, kapitalist gelime, gerici feodal yaplar, milliyet ve dil eitlilii gibi konular
[2] A.g.e., S. 10-33.
[3] H. Yeil, Eserleri ve Mcadelesiyle Rosa Luxemburg, ISBN 975-8286-00-5, Dnm Yaynlar Nisan
1998.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
9
temelinde kmsenemeyecek benzerlikler bulabiliriz tabii ki bu benzerlikler izafdir, nk ta-
rihsel zelliklerin farkllklar gz nnde bulundurulmaldr. Bu izaflie ramen ve bamsz
ulus devlet mdaflii yapan eski ve yeni burjuva milliyetilikleri arasndaki mutlak rtmelerin
altn izerek, tayc unsurlar yoksul halk kitlelerinden ve kadnlardan oluan kitlesel Krt ha-
reketi iin Rosann almalarnda Krt halknn zgrlemesi ve milliyetler sorununun zme
yaknlatrlmas anlamnda gelitirmeye ak hayli retinin bulunabileceini syleyebiliriz. Ayn
ekilde Rosaya dayanarak, Anadolu-Mezopotamya corafyasndaki sosyalistlerin kitlesel Krt ha-
reketi ile ortaklaarak demokratik ve zerk bir lke iin ortak mcadele vermelerinin, sosyalistler
iin neden gnmzn en ivedi grevlerinden birisi olduunu gerekelendirebiliriz.
Ama nce Rosann bu makalelerde ifade ettii grlerine ulat srece ksaca deinmek gere-
kiyor. [4]
Rosa, Jzef Pisundski [5] gibi sosyaldemokratlarn savunduu, parann birleerek Polonyann
yeniden kuruluu fkrinin oldum olas, bir hayal, hatta gerici bir topi olduu grndeydi.
Rosaya gre, modern toplumlarn belirleyici snfar olan proletarya ve burjuvazinin karlar Po-
lonya ulusal fkri ile rtmyordu. Ayrca en azndan Avrupada burjuva ulus devlet oluu-
muna yarayan ve farkl milliyetleri tek bir ulusta eriterek btnletiren ulus potasnn oktan
souyup, donduuna inanyordu. Bu inancnn temelini ise, Polonyada (daha dorusu 17. Yzyla
kadar ayakta kalabilen Leh-Litvanya Birliinde) bir ulusal burjuvazinin feodalizmi alaa edecek
devrim gerekletirmemi olmas oluturuyordu. Rosa, Polonya-Litvanyann Prusya, Avusturya-
Macaristan ve Rusya tarafndan ancak yzyl sonra e blnm olmasn, bu mutlakyeti im-
paratorluklarn merkezleme geliimlerini ge tamamlam olmalarna balyor ve asl sorunun,
Polonyann neden e blnd deil, modern proletaryann kaderini ekillendirmek olduunu
dnyordu. Ve bu nedenle de Lehe kaleme ald btn yazlarnda, sosyaldemokrasinin en
temel grevi olduunu belirttii, proletaryann kurtuluu sorununa odaklanmt.
1892 Kasmnda Parisin bir banliysnde 20 kadar Polonyal mlteci, Polonya ii hareketi iin
rgtsel ve siyas merkez yaratma amacyla Polonya Sosyalist Partisi PPSi kurduklarnda, o sra-
lar Zrihte olan Rosa bu adm desteklemiti. Ancak PPS kurucularnn sosyalizme ulama he-
defni programatik olarak Polonyann yeniden kuruluu fkri ile balantl hle getirmeleri,
Rosann PPSden uzaklamasna neden oldu. Rosa ve arkadalar Leo Jogiches, Julian Marchi-
ewski ve Adolf Warski sosyalizme ancak arln yklmasyla ulalabileceini savunuyorlard.
Polonyann yeniden kuruluu programnn ii hareketine ihanet ve sosyalist dncenin su-
landrlmas anlamna geldii inancyla, kendi lkelerinde ii karlarnn ada siyas ifadesinin
ancak bir sosyaldemokrat partinin olacan savunarak, Polonya Krall Sosyaldemokrat Partisi
SDKPyi kurdular.
SDKPnin kurulmasyla birlikte Sprawa Robotnicza (i Davas) adl bir gazete yaynlamaya
baladlar. Gazete, SDKPnin PPS programatiine kar verdii ideolojik mcadelenin bir orga-
n hline geldi. PPS de ayn dnemde Robotnik (ii) adl bir gazete yaynlyor ve her ikisi de
Polonyaya illegal yollardan gnderiliyordu.
ki parti arasndaki tartmalar, Pisundskinin Rusya balkl ve Rosann Bamsz Polonya ve
i Davas balkl brorleriyle zirveye ulat. Sert polemiklerin yaand tartmada Pisundski
ve PPS faaliyetlerini Polonyann btn iin tanmlarlarken, Rosa ve SDKP, partinin adndan da
anlalaca gibi, sadece Polonya Krallnda faaliyet yrtyordular. 20. Yzyln arifesinde ise,
Litvanyal sosyaldemokratlarla birleerek, partinin adn Polonya Krall ve Litvanya Sosyalde-
mokrat Partisi SDKPiL olarak deitirdiler.
[4] Sreci anlatmaya alrken belirttiimiz tarihsel gelimeler iin Holger Polittin anlan derlemesin-
den, Jrn Schtrumpfun Rosa Luxemburg, ya da: zgrln bedeli balkl brornden (ISBN 978-
3-320-02143-6, Karl Dietz Verlag Berlin 2008) ve Annelies Laschitza bata olmak zere, Almanyadaki
Rosa Luxemburg Vakf web sayfalarnda (www.rosalux.de) makaleleri yaynlanan yazarlarn almala-
rndan faydalandmz belirtmeliyiz.
[5] Kiilerle ilgili bilgiler iin derlemenin son blmndeki eklere baknz.
ROSA LUXEMBURG
10
PPS, Polonya ii snfnn en byk dmannn Rus arl olduu grndeydi. PPSe gre Rus
proletaryas henz mcadelenin balangcndayd ve toplum ounluunu oluturan kyl kitleleri
arasnda grnr olmadndan, kapitalizm, dnyann dier yerlerinde karlat siyas direnile
Rusyada karlamyordu. PPS, arla kar devletin btnnde ykc bir darbe vurulamayaca-
n, en azndan Polonyann ii snf mcadelesiyle arln boyunduruundan kurtulmas ve dier
ezilen halklarn da ayn ekilde bamszlklarna kavumalaryla, arlkta devrimin balayabilece-
i grndeydi.
Rosa ise, bamsz Polonya dncesinin ii hareketinin hedef olamayaca gerekesiyle bu gr-
lere kar kyor ve PPSi sosyal yurtsever olarak nitelendiriyordu. Anlan brornde 1895de
unlar yazyordu: Polonya Sosyalist Partisi, Rusyada mutlak barbarln egemen olduunu, ora-
da halkn arn tanr olduuna inanan geri kalm kyllerden olutuunu ve kentlerde az sayda
iinin bulunduunu, ama bunlarn da mcadele etmediklerini yazyor. Tam da bu nedenle bizi
Rusyadan ayrlmaya ikna etmek istiyorlar, nk ar Rusyada daha kim bilir ne kadar hakim
kalabilirmi ve biz de hi bir ey yapamazmz. [6]
Rosa, PPSin yapt tespitin yarm yzyl ncesinin Rusyasna uyduunu, ama Rusyadaki duru-
mun oktan deitiini ve arla kar en etkin mcadelenin proletaryann demokrasi ve burjuva
zgrlkleri iin verecei kavga ile verilebilecei grndeydi. Demokratik koullarn yaratlmas
iin btn ezilen milliyetlerin proletaryalarnn ortak mcadelesinin, bunun iinse siyas ve rgt-
sel birlikteliinin gerekli olduunu savunan Rosa, daha 1895de arln temellerinden sarsld,
devrimin yaklamakta olduu iddiasndayd. Rosa bu gryle Komnist Parti Manifestosunun
ikinci Lehe basksnn nsznde yer alan Friedrich Engelsin ayaklanmac Polonya, arlk Rus-
yasnn gerici etkilerine kar verilen mcadelenin en gvenilir mttefki olacaktr grne de
kar km oluyordu.
Ancak Rosa 1903lere gelindiinde Polonya Krallnn zerklik sorununun ne denli karmak bir
mesele olduunu ve bu gncel sorunun yantlarnn detayl bir alma ile aranmas gerektiini
kavramt. Zaten ulusal sorun nedeniyle SDKPiLin arlk Rusyasnda filen yeniden kurulan
sosyaldemokrat parti ile rgtsel birlemesi gerekleememiti. Dnemin hengameleri, patlak ve-
ren 1905 Devrimi Rosann milliyetler sorunu ve zerklik konularna ancak yllar sonra younlaa-
bilmesine frsat tanmt.
Bu arada PPS 1906da parti ierisinde ba gsteren ideolojik atmalar nedeniyle blnm ve
Henryk Walecki nderliindeki bir grup PPSden ayrlarak PPS-Lewicay (PPS-Solu) kurmutu.
PPS-Lewica 1905 Devriminin etkisiyle Polonyann yeniden kuruluu programn terk etmiti.
Walecki, Rusyann cumhuriyet olacandan hareketle, tam bamszlk yerine, federalizm prog-
ramn savunmaya balamt. Rosa, bu dncenin ii hareketinin karlaryla rtmedii ve
modern burjuva toplumundaki snf mcadelesinin gereklerini yerine getiremedii gerekesiyle,
federalizm programna kar kt. Federasyon durumunda Polonya Krallnn ok abuk gerici
feodal glerin kontrolne gireceini savunan Rosa, federalizm programnn arlktaki milliyetler
sorununu zemeyecei inancndayd. Bu dncelerini SDKPiLnin gazetesinde yaynlad.
PPS-Lewicann teorik yayn organ olan Myl Socjalistzcyna (Sosyalist Dnce) adl derginin
yaz kurulunda grev yapan Walecki, Rosann sert eletirilerine yant veren bir kar eletiri ya-
ymlad. Walecki, PPS-Lewicann bamszlk programn terk ettiini, SDKPiLin de milliyetler
sorununun zm iin Polonyann zerkliini nerdiini, ama arln bir cumhuriyete dn-
mesiyle bu zerkliin federal yap olmadan nasl gerekletirilebileceini bilmediini yazyordu.
Walecki bu eletirisiyle Rosann konseptindeki nemli bir aa, konseptinin zayf yanna dokun-
mutu. Aslnda Rosa PPSnin Polonyann yeniden kuruluu programn eletirirken, daha ok
nesnel nedenler ileri srmt. Eletirisini Polonyann bamszlk sorusunun tarihsel gelime-
lerle olumsuz yantland dncesi zerine oturtmutu. Onun iin belirleyici olan, 1863 Ocak
[6] Rosa Luxemburg: Niepodlegla Polska a sprawa robotnicza (Bamsz Polonya ve i Davas). Alnt-
lanan blm, Klaus Kinnerin 2011de Leipzigde yaynlad Neue Texte von Rosa Luxemburg (Rosa
Luxemburgun yeni metinleri) balkl derlemeden yaplmtr. Bkz. S.80.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
11
Ayaklanmasnn bastrlmasndan sonra balayan sreti. Rosa, bir geri dnn olanaksz olduu
grndeydi.
Genliinin Polonyas hem e blnmt, hem de paradaki hzl sanayileme sonucunda de-
vasa bir proleter kitle olumutu. Modern burjuva toplumunun a balam ve bununla birlikte,
artk reformlarla bile yklmaktan kurtulamayacak olan Rus arlnda kanlmaz snf mcadele-
lerinin koullar ortaya kmt. Zaten Polonyann sanayilemesini ulusal ekonomi erevesinde
1898de Zrihte tamamlad doktora tezinin konusu yapmt.
Rosaya gre bamsz Polonya dncesi gemiin bir grngs olduundan, verili koullar al-
tnda ne burjuvazinin, ne de proletaryann karlarna uyuyordu. arlktaki farkl milliyetlerden
proleter kitlelerin ortak mcadele verme zorunluluunun Polonya Krallndaki kapitalist gelime
nedeniyle de Polonya proletaryasna zel bir sorumluluk ykledii grndeydi. PPSe ynelik
olan eletirilerinde bu grne arlk vermesi, sadece PPS tarafndan deil, SDKPiL ierisindeki
kimi yoldalarnca da Polonya proletaryasn Rus proletaryasna asimile etmeye alyor su-
lamasnn ykseltilmesine neden oldu. Mektuplarndan okuyabildiimiz kadaryla bu sorunda en
fazla anlaabildii kii, belirli bir dnem yaam arkada da olan Leo Jogichesdi, ki 1905 Ekiminde
Jogichese yazd bir mektubunda zynetim konusunda ne kadar zorlandn itiraf etmiti. [7]
Ve nihyet 1908de, Lehe kaleme ald almalarnn en nemlisi saylan makalelerini yazma-
ya balad. Bu makaleleri, 20. Yzyln en byk devrimcisi olarak tarih sayfalarna geecek olan
Wladimir I. Leninin kendisinden hi beklenmeyen sert bir reaksiyon gstermesine neden oldu.
Rosann makalelerine temel olan sorun uluslarn kaderlerini tayin hakk ilkesiydi. Her ulusun,
baka uluslardan ayrlarak kendi ulus devletini kurmak istemesinin demokratik bir hak oldu-
unu ve ii snfnn zellikle Rusyadaki koullar altnda mcadele veren Rus proletaryasnn bu
hakk tanmasnn zorunlu olduunu savunan Lenin, Rosaya meseleleri Krakaunun dar bak
asndan ele alyor sulamasn yapyordu. Lenin bunlar yazarken bizzat Krakaudayd [8], ama
Rosa yaam boyunca Krakauya adm dahi atmamt. Kald ki Rosann mcadele alan olarak
grd Polonya Krallndaki koullar ile Krakaudakiler arasnda dalar kadar fark vard. Polon-
ya Krallndaki kapitalist gelime her geen gn hzlanrken, Leninin gzlemlerini dayandrd
Krakauda (Krakau Avusturyann kontrol altndaki Galiya eyaletindeydi) feodal koullar henz
alamamt.
yle ya da byle; Rosa ve Lenin arasnda 1903de balayan uluslarn kaderini tayin hakk konu-
sundaki tartma, Rosann katledilmesinde sonra Leninin lmne dek devam etti. 1903 y-
lnda Polonya ve Rusya sosyaldemokrasileri arasnda yaamsal nemde bir adm atlmas, yani
SDKPiLnin Rus Sosyaldemokrat i Partisi SDPAR ile rgtsel btnlemesi sz konusuydu. 25
29 Temmuz 1903 tarihlerinde toplanan SDKPiL 4. Parti Kurultay Rosa katlamamt r-
gtsel btnlemede dikkate alnmasn istedikleri yedi koulu karar altna almt. Bu koullarn
kaleme alnmasnda Rosann da katks olmutu. SDKPiLnin SDAPR tarafndan kabul edilmesini
istedii koullar yleydi:
1. SDKPiLin Polonya Krallndaki siyas almalardaki bamszl, zellikle kendi parti ku-
rultaylarn dzenleme, kendi parti komitelerini seme ve kendine ait merkez bir yayn organ
yaynlama haklar sakl kalacakt;
2. O zamana kadar Rus Sosyaldemokrat i Partisi adn tayan SDAPR, btnlemeden son-
ra Rusya Sosyaldemokrat i Partisi adn alacakt;
3. Polonyadaki sosyalist rgtler ortak partiye ye olabilmeleri iin nce SDKPiLe ye olmak
zorundaydlar;
[7] Bkz.: Leo Jogichese gnderdii 24/25 Ekim 1905 tarihli mektup. Gesammelte Briefe (Toplu Mektup-
lar) Bd. 2, S. 216.
[8] Bkz. W.I. Lenin: ber das Selbstbestimmungsrecht der Nationen (Uluslarn kaderlerini tayin hakk
zerine), Werke (Eserleri) Bd. 20, S. 397.
ROSA LUXEMBURG
12
4. Ortak partinin merkez yayn organnn yaz kuruluna bir SDKPiL temsilcisi ye kabul edile-
cekti;
5. Ortak partinin programndaki kendi kaderini tayin ilkesini ieren madde kaldrlacakt;
6. Parti programna Polonya Krall ve Litvanyaya zerklik verilmesi talebi alnacakt ve
7. ortak parti, SDKPiLin sosyal yurtseverlik ve PPS kart pozisyonunu kabul edecekti.
Rosa ve yoldalar ilk maddenin olmazsa olmaz n koul olduklarn ve dier maddeler ze-
rinde tartlarak anlalabileceini iln ettiler. zellikle Rosa bu kriterlerin pek byk sorun ya-
ratmayacan dnyordu. Bu dncesini, SDAPRnin merkez yayn organ olan Iskrada
(Kvlcm) yaymlanan ve parti gr olarak grd imzasz bir makaleye dayandryordu (Rosa
bu makaleyi Leninin kaleme aldn hi bir zaman renemedi).
Lenin, Iskradaki imzasz makalesinde unlar yazmt: Federalizm ve ulusal zerklii propa-
ganda etmek, proletaryann grevi deildir; kanlmaz olarak bir zerk snf devleti kurma talebi-
ne yol aacak taleplerde bulunmak, proletaryann meselesi deildir. [9] rgtsel btnlemeye
ncelik veren Rosa, bu makalede yer alan grn parti ierisinde yaygn kabul grdne inand-
ndan, olmazsa olmaz koulun dndakileri dayatmay gereksiz gryordu.
Bylelikle SDAPRnin 1903 yaznda, nce Brkselde, sonra da Londrada toplanan 2. Parti Kurul-
tayna SDKPiLyi temsilen Warski ve Hanecki gnderildi. Kurultaya 43 asil ve 14 gzlemci delege
katlmt. SDKPiL temsilcileri, gzlemci delege statsndeydiler.
Kurultay ncesinde PPS, SDAPRnin program taslana ynelik bir eletiri yaymlad. Leninin bu
eletirilere yant olarak kaleme ald bir makale, tam da kurultayn yapld gnlerde Iskrann
44. numarasnda yaymland. Lenin yle yazyordu: Polonya sorununun gnmzde elli yl n-
cesinden esas itibariyle farkl olduu phe gtrmez. Ancak gnmzdeki durumu, ebediyen de-
vam edecektir diye grmemek gerekir. Hi kuku yok ki, snf antagonizmi ulusal sorunlar hayli
arka plana att, ancak doktrinerlie kaplma tehlikesine dmemek iin, o ya da bu ulusal sorunun
geici olarak siyas olaylarn n plana gemesinin olanaksz olduunu da kategorik olarak iddia
etmememiz gerekir. Polonyann yeniden kuruluunun kapitalizm yklmadan pek olas olmad
phe gtrmez, ama Polonya burjuvazisinin belirli koullar altnda bamszlk tarafna gemesi-
nin vs. olanaksz olduu da sylenemez. Bu nedenle Rus sosyaldemokrasisinin elleri hi bir ekilde
bal deildir. Sosyaldemokrasi, programnda uluslarn kaderlerini tayin hakkn kabul ettiini iln
ederken, olanakl olan, hatta akla gelebilecek btn deiken durumlar hesaba katmaktadr. [10]
Rosann bu makalede yer alan gre ynelik tepkisi ok sert oldu. Artk SDKPiLnin btnleme
iin iln ettii olmazsa olmaz n koullar nemini yitirmi ve temel sorun, o tarihlerde par-
ti programnn 7. maddesinde ifade edilen uluslarn kaderini tayin hakk ilkesi olmutu. Rosa
ve yoldalar parti kurultayna gnderdikleri temsilcilerinden Warskiye bir mektup yazdlar ve
Warskiden 7. madde deitirilmedii mddete birlemeye onay vermeyeceimizi bildirmesini
istediler. Warski yoldalarnn isteini yerine getirdi, ama parti kurultaynn maddeyi devlete ait
olan uluslarn kaderlerini tayin hakk tannr biiminde kabul etmesini engelleyemedi. Bunun
zerine SDKPiL bu kurultayda SDAPRye ye olmad.
Ancak 1905 Devrimi durumu deitirdi. PPSnin devrim koullar altnda Polonyann yeniden
kuruluu programn savunabilmesinin madd koullar kalmamt. Rosa, 1905 Devriminin pat-
lak vermesiyle Leninin Iskrann 44. saysnda yaymlanan makalesinin anlamn yitirdii gr-
ndeydi. Daha dorusu, her ne kadar bu konuda Leninden farkl bir pozisyonu savunuyor olsa
da, bu tartmann ertelenebileceini ve devrim gnlerinin acil sorularnn yantlanmasnn daha
nemli olduunu dnyordu. Nitekim parti programnn 7. maddesine (daha sonralar 9. mad-
[9] Bkz. W.I. Lenin: Das Manifest der armenischen Sozialdemokraten (Ermeni sosyaldemokratlarnn
manifestosu), Werke, Bd. 6, S. 322. Leninin makalesinin yer ald Iskrann 33 nolu nshas 1 ubat
1903 tarihinde yaymlanmt.
[10] Bkz. W.I. Lenin: Die nationale Frage in unserem Programm (Programmzda ulusal sorun), Werke,
Bd. 6, S. 457. Iskrann 44 nolu nshas 15 Temmuz 1903 tarihinde yaymlanmtr.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
13
de oldu) imdilik tahamml edilebileceinden hareket eden SDKPiL, SDAPRnin 1906 Hazi-
rannda Stockholmde gerekletirilen 6. Parti Kurultaynda SDAPRye katld.
Rosa, iki partinin btnlemesi sorununa hep ilkesel yaklamt. Sosyalist (onun deyimiyle sos-
yaldemokrat) partilerin btnleme srecinde rgtsel deil, esas itibariyle ilkesel sorunlara n-
celik verilmesi gerektiini savunmaktayd. Mektuplarndaki bilgilerden SDAPRnin 1903deki 2.
Parti Kurultayndan nce Polonya ve Rusya sosyaldemokratlarnn karlkl ilikileri balkl
bir makale zerine alt ve bu makaleyi Iskrada yaymlatmak istedii biliniyor. Leninin anlan
makalesi nedeniyle Rosa bu almasn tamamlamad.
Tartmann etreflliini de gze alarak milliyetler sorunu zerine almas gerektiine karar
verdi, ama 1903de balad almalara defalarca ara vermek zorunda kald. Daha sonralar,
SDAPRnin Stockholmdeki 6. Parti Kurultayna gitmeye hazrlk yapt bir dnemde, illegal ya-
ad Varovada 4 Mart 1906da tutuklannca, almalarn ancak 1908den itibaren yaymlaya-
bildi.
Bu derlemede yer alan makalelerine nce en temel soruna, uluslarn kaderlerini tayin hakk ilke-
sine deinerek balamaktadr. Rosa ilk makalesinde Rusya gibi devasa bir devletteki milliyetler
sorununun zmnn tek tek bu milliyetlerden proletaryalarn karlar ile uyumlu hle getiril-
mesi zorunluluundan hareketle, sorunun ilkesel zmn proletaryann snf karlarnn bak
asyla ele alma gerekliliini gerekelendirmektedir.
Ulus devlet ve proletarya balkl ikinci makalesinde ulus devletin burjuva toplumu koullarnda
olutuunu kantlamaya almakta, Rusyadaki toplumsal gelimenin pratikte yeni ulus devletle-
rin olumas olanaklarn engelledii gerekesiyle, Polonya Sorununun ulusal sorun olarak de-
il, milliyetler sorununun bir paras olarak ele alnmas gerektiini savunmaktadr.
Merkezleme ve z ynetim balkl drdnc makalesini burjuva toplumlarnn merkezleme
tandansnn en nemli dzelticisi olarak grd z ynetime ayrmakta ve gl merkez hk-
met ile gl z ynetimin birbirlerini gerekli kldklarn kantlamaktadr.
zerklik sorununu ise beinci makalesinde ele almaktadr. Rosa ok ak bir biimde milliyetle-
rin zerklii yerine, coraf zerklii savunmaktadr. Onun iin belirleyici olan, bir veya birden
fazla milliyet deil, bu milliyetin veya milliyetlerin yaadklar corafyadr. Bu adan Polonya
Krallnn bulunduu corafyann, zerkliin btn koullarn yerine getirdiini dnmektedir.
Ve altnc makalesinde de Polonya Krallnn zerklii konusunu geni bir biimde ele almakta-
dr. Muhtemelen bu makale Trkiyedeki okur iin zor anlalr olacaktr, nk makalede Polon-
yallarn haricinde az kiinin bilebilecei baz tarihsel koullar ve gelimeler anlatlmaktadr. 1905
1907 arasndaki gelimelerin Polonya Krallnda etkin bir ii hareketi olduu ynndeki gr-
n teyit ettiini dnen Rosa, Polonya Krallnn Birinci Dnya Sava sonrasnda kurulacak
olan Polonya Cumhuriyetinde kaybolacan ngrememiti.
Rosa, Rusyadaki mutlakyetiliin ancak Polonya Krallndaki proletaryann devletin btnn-
deki proletarya ile birlikte mcadele etmesi sonunda yklabilecei grnde srar ediyordu. Bu
makalelerini kaleme ald dnemde Avrupa apnda byyen ii hareketlerinin kitlesel gleriyle
Avrupadaki devletlerin birbirleriyle byk bir savaa girmelerine izin vermeyeceini dnyor-
du. Daha sonralar ise, kendi deyimiyle barbarla geri dnn ii hareketlerinin zayf ne-
deniyle olanakl olduunu itiraf edecekti.
Gene de Rosann milliyetler sorunu ve zerklik konusundaki almalarn sadece Birinci Dn-
ya Sava ve sonrasndaki deiimler erevesinde deerlendirmek, yanl olacaktr. Rosa iin sz
konusu olan, burjuva toplumunu amak iin mcadele etmesi gereken ii hareketinin, bu mca-
delesini srdrebilmesi ve sosyalizmi kurduu andan itibaren ataca admlar iin demokratik
gelimenin ve ada demokratik koullarn korunmas ve gelitirilmesi ynnde tad sorum-
luluktu. Bu sorumluluk, ona gre, su imek, yemek yemek kadar yaamsal deerdeydi. Ve Rosa
arlktaki milliyetler sorununu tam da bu anlamda ele almaktadr.
O adan bilhassa Leninin Rosaya ynelttii Krakau ufkundan dar bak eletirisini byk bir
hakszlk diye nitelendirilmek gerekmektedir. Eer Rosann bu derlemedeki almalarna sahiden
ROSA LUXEMBURG
14
dar bak eletirisi getirilecekse, o da sadece soruna modern burjuva toplumundaki proletarya-
nn karlar asndan bakt iin ileri srlebilir, ki kanmzca Rosa gibi bir devrimciden beklen-
mesi gereken de tam olarak bylesi bir pozisyon altr. Rosann insanln geleceinin ekillen-
dirilmesinde modern burjuva toplumlarnn fkir zgrl, rgtlenme ve toplanma zgrl
gibi temel demokratik deerlerinin her halkrda korunmas ve gelitirilmesi gerektii ynndeki
uyarsnn, bugn de aynen geerliliini yitirmediini tekrar anmsatmak yeterli olacaktr.
Nitekim Rosann bu yaklam, 1918 yaznda Breslau hapishanesinde kaleme ald ve bu der-
lemeye eklediimiz Rus Devrimi zerine balkl el yazmasnda kaln bir krmz izgi olarak
kendisini gstermektedir.
Rosa Breslaudaki hcresindeyken dnyada devrimci sreler hzlanarak devam ediyor ve direni
her yerde ykseliyordu. Ama nedense tm bu hareketlilik Rosann bekledii gibi ii uralarna,
devrime dnmyordu. Dier yandan yoldalar, Bolevikler Rusyada iktidar ele geirmi du-
rumdaydlar. te Rosann o gnlerde yazdklarn okuduumuzda, arzusuyla yanp tututuu sos-
yalizm ideasnn yerini derin bir hayal krklnn aldn grebiliriz.
Hcrede olmasna ramen o dnemin devrimcilerinin yaptklarnn tam tersini, aslnda beklen-
medik bir ey yapar Rosa: Boleviklere hem sahip, hem de kar kar. Rosa, Rusyadaki yoldalar
olan Boleviklerin kapitalizmin, halklar aras dmanln ve savalarn nedenlerine kar yeterin-
ce kararl bir mcadele vermediklerine inanmaktadr. Ona gre Bolevikler kylye toprak, ezi-
len halklara ulusal bamszlk vererek ve Brest-Litowsk Bar ile Almanyaya kar savamaktan
vazgeerek, dorudan sosyalizme giden yoldan uzaklamlard. Byk bir hiddetle Boleviklerin
diktatorya iln etmelerini eletirir. Makalesini yazd kdn kenarna u szleri not eder: Sa-
dece hkmetin taraftarlar, sadece saylar ne kadar ok olursa olsun bir partinin yeleri iin
tannan zgrlk, zgrlk deildir. zgrlk her zaman farkl dnenin zgrldr. Adalet
fanatizmi iin deil, politik zgrln tm canlandrcl, iyiletiricilii ve temizleyicilii bu esa-
sa bal olduu ve zgrlk imtiyaz hline geldiinde, etkisini yitirdii iin.
Rosa hi kuku duyulmayacak bir sosyalizm ak ile Bolevikleri yerden yere vurmakta, ama bir o
kadar gl olarak da Rusyadaki devrime sahip kmaktadr. Zaten makalesinin ilk cmlesi gm-
br gmbr bunu iln eder: Rus Devrimi, Dnya Savann en muazzam olgusudur. Ve gene son
cmlesinde bunun altn izer: Ve bu anlamda gelecek her yerde Bolevizmindir.
Ancak Rosa Boleviklerin iktidar ele geirmelerini ve sosyalist bir hkmet kurmalarn deil,
Boleviklerin ii snfnn ve kitlelerin devrimci eylem yetisini gelitirmi olmasn nemsemekte
ve makalesinin asl hedef kitlesi olan enge Almanya ii snfna seslenmektedir.
Rosa Rusyadaki devrime sahip kmasyla, toprak reformu, uluslarn kaderlerini tayin hakk ilke-
si ve demokrasinin boulmas eletirisi bir btnsellik tekil etmektedir. te tam bu noktada
Rosann ii snfnn burjuva toplumlar ierisinde mcadelelerle elde ettii kazanmlarn, dev-
rim sonrasnda da korunmas gerektii gr belirginlemektedir. Kendisinin de almas iin
mcadele verdii burjuva toplumunun demokratik deerlerini ne denli iddetle savunduu, u
satrlarda kendisini gsterir: Proletaryann tarihsel grevi, bir kez iktidara geldiinde, burjuva
demokrasisinin yerine sosyalist demokrasiyi yaratmaktr, her trl demokrasiyi yok etmek deil.
Ancak sosyalist demokrasi mukaddes topraklarda, sosyalist iktidarn altyaps kurulduktan son-
ra, bir avu sosyalist diktatr sadk bir biimde destekleyen uslu halka verilecek hazr bir Noel
hediyesi olarak balamaz. Sosyalist demokrasi, snf egemenliinin tasfyesi ve sosyalizmin inas
ile balar. [Sosyalist demokrasi], sosyalist partinin iktidar ele geirdii andan itibaren balar. O,
proletaryann diktatrlnden baka bir ey deildir.
Elbette: Diktatorya! Ancak bu diktatrlk demokrasinin kullanmndan ibarettir, [demokrasinin]
yok edilmesinden deil; burjuva toplumunun kazanlm haklarna ve iktisad ilikilerine yne-
lik, olmadklar takdirde sosyalist dnmn gereklemeyecei, enerjik, kararl mdahalelerden
[ibarettir]. Ancak bu diktatrlk snfn eseri olmaldr; snf adna hareket eden kk, ynetici bir
aznln deil. Yani, [bu diktatrlk] her an ve her admda kitlelerin katlmnn iinden kmal,
[kitlelerin] dorudan tesiri altnda olmal, btn kamuoyunun kontrolne tabi olmal, halk kitlele-
rinin artan politik eitiminin iinden kmaldr.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
15
Yaam boyunca radikal bir sosyalizm savunucusu olan Rosa, genel seimlerin, engelsiz basn ve
toplant zgrlnn, ksacas en geni demokrasi olmadan sosyalizmin olamayaca grn
bu ekilde formle etmekte, demokrasiyle ayn paras olduu organik doa gibi gerek toplum-
sal gereksinimlerin tatmin edilmesini salayan aralar yaratacak olan sosyalizmin kurulabilece-
ini vurgulamaktadr. Rosann bu dncelerinden demokrasiyi olgunlamas bitmi, deimez
bir olgu olarak grmediini, aksine srekli kendini yenileyen, denemelerle zenginleen, yaamn
merkezinde her gn kendisini yeniden kurmak zorunda olan bir demokratikleme sreci olarak
algladn anlayabiliyoruz.
Rosann bizlere miras brakt eserlerini bu temel grleri nda ele aldmzda, Anadolu-
Mezopotamya corafyasndaki kadim milliyetler sorununun zm iin ne denli zengin retileri
elimizde tuttuumuzu fark edebileceizdir. 1918 Kasmnda Breslaudaki hapishaneden serbest
braklp, Berline dnmekte olan Rosa, daha henz balam olan sosyalizm denemelerinin 20.
Yzyln sonlarna doru urayaca hazin sonu belki ngrememiti. Ancak, 20. Yzyln devlet
sosyalizmi deneyleri Rus Devrimi zerine balkl makalesinde savunduu grlerinin hak-
lln sonuna kadar kantlad. Kapitalizmin hi bir zaman tarihin sonu olamayacana inanan,
burjuva toplumunu amak ve sosyalizmi kurmak uruna yaam pahasna mcadele veren Rosa
Luxemburgun eserlerinin temel retisi phe gtrmeyecek derecede ak ve nettir: Demokrasi
olmadan sosyalizm, sosyalizm olmadan demokrasi asla mmkn deildir!
*
Sz Rosaya teslim etmeden nce bu derlemeye ilikin baz editoryal aklamalarda bulunmamz
gerekiyor.
Bu derlemede yer alan ilk alt makalenin Lehe orijinalinden deil, Holger Polittin yapt Alman-
ca evirilerden Trkeye evrildiklerini daha nce belirtmitik. Yedinci makale olarak eklediimiz
Rus Devrimi zerine balkl el yazmasn Jrn Schtrumpfun derledii ve Rosa Luxemburg
Vakf adna Karl Dietz Verlag Berlin tarafndan 2008de yaymlanan Rosa Luxemburg ya da: z-
grln bedeli balkl kitapkta ilk kez Trkeye evirmitik. Bu derlemedeki eviri anlan bu
kitapktan alnmadr.
evirilerde hi bir ekilde bir deiiklik veya ekleme yaplmamtr. Orijinal metindeki uzun cm-
le kullanma stiline sadk kalnarak, sadece Trkede cmle dklklerini engellemek amacyla
[...] iinde kelimeler kullanarak, yazarn kurgusu olduu gibi verilmeye allmtr. Dipnotlar her
blmde [1]den balamaktadr. Rosa Luxemburgun kullanmad, ama aklamay gerekli grd-
mz yerlere konulan dipnotlar [2*] gibi, bir (*) ile iaretlenmitir. Tarafmzdan eklenen dip-
notlarda, gnmzde tarih kitaplar veya internet zerinden eriilebilecek bilgilerin olduundan
hareketle ve dipnot enfasyonu yaratmama kaygsyla, seici davranmak durumundaydk.
Gerek metinlerde, gerekse de dipnotlarda anlan kiiler, gazete ve dergiler ile siyas parti ve grup-
lar, derleme sonundaki eklerde aklanmaktadrlar. Ayrca Rosa Luxemburgun kulland lke ve
coraf blge tanmlamalar ile devlet isimleri eklerde aklanmaktadr. Trke eviriye temel olan
Almanca derlemenin ekinde, Leninin Rosa Luxemburga ynelik eletirilerinden baz alntlar yer
almaktadr. Bu eletirilerin Trkeye yeterince ve tam evrilmeleri sz konusu olduundan, bu
derlemede de eklemeyi gerek grmedik.
Kent isimlerini ounlukla orijinal isimleriyle Almanca, Lehe, Rusa gibi derlemeye aldk.
Ksaltmalarda ise her defasnda Almanca ksaltmalar temel alnmtr. Dipnotlarda belirtilen kay-
naklarda orijinal dil ve parantez ierisinde Trke evirisi verilmi, ancak kaynak belirtilirken sa-
dece orijinal ksaltmalar kullanlmtr.
Rosa Luxemburg Polonya Krallndan bahsederken, kimi yerde bizde, kimi yerde ise lke-
mizde tanmn kullanmaktadr. rnein bizde ve Rusyada derken, Polonya Krall ile arlk
Rusyasn kast etmektedir. Ayn ekilde proletaryamz veya burjuvazimiz diye belirttiinde,
Polonya Krallndaki proletaryay veya Polonya Krall burjuvazisini kast etmektedir.
Dier yandan Rosa Luxemburg makalelerinde tm devlet veya devletin btn gibi kavram-
lar kullanmaktadr. Bu kavramlar ile devlet olarak arlk, yani Rusya ve arn egemenliindeki
btn lkeler kast edilmektedir. Dneme ait kimi Trke evirilerde genellikle tm Rusya tan-
ROSA LUXEMBURG
16
m kullanlmasna ramen, orijinal metne sadk kalmak amacyla Rosa Luxemburgun kulland
tanmlar Trkeye evirmeyi gerekli grdk. Bu erevede Avusturya-Macaristan mparatorluu
ile balantl olarak baz makalelerde tahta bal lkeler tanm kullanlmaktadr. Burada kast
edilen, Habsburg hanedanlnn egemenlii altndaki blgelerdir.
Rosa Luxemburg son makalelerinde ska sosyaldemokrasinin (veya sosyaldemokrasimizin)
programna atfta bulunmaktadr. Aslnda bylesi bir parti program bulunmamaktadr. Kast ettii
metin, toplu eserlerinde (Almanca) bulabileceiniz ve Leo Jogiches ile birlikte kaleme ald Ne
istiyoruz? Polonya Krall ve Litvanya Sosyaldemokrasisinin Programnn Yorumu balkl prog-
ramatik makaledir. nce gazete makalesi olarak yaymlanan bu metin, 1906 ylnda Varovada
bror olarak yaymlanmtr. Metin, SDKPiL tarafndan parti program olarak kabul edilmemi
olmasna ramen, Almanyadaki marksist literatre Polonya sosyaldemokrasisinin program
olarak girmitir.
Murat akr
Hessen Rosa Luxemburg Vakf
ROSA LUXEMBURG
19
1. ULUSLARIN KEND KADERN TAYN
hAKKI
I
Rus devletinde devrim, dierlerinin yan sra, milliyetler sorununu gndeme oturttu. O zamana
kadar bu sorun Avrupal devletler arasnda sadece Avusturya-Macaristanda acil bir soruydu. im-
di ise Rusyada gncel oldu, nk devrimci hadiselerin geliimi btn snfar ve siyas partileri,
milliyetler sorununu pratik politikann ve dolaysz grevlerin bak asndan zme zorunluluu
ile dorudan kar karya brakyor. Rus devletindeki, olumu veya olumakta olan btn partiler
ister radikal, liberal veya ister gerici olsun kendilerini, programlarnda milliyetler sorununa,
devletin i ve d politikasnn tm sistemiyle balantl olan bu soruya, o ya da bu pozisyonu yer-
letirme zorunluluu karsnda gryorlar. i partisinde bu sorun sadece programatik blm
deil, ayn zamanda snf rgtlenmesini de ilgilendirmektedir. i partisinin, tm dier sorunlar-
da olduu gibi, milliyetler sorununda alaca pozisyon, sorunun esas itibariyle ele alnma metodu
asndan hem radikal burjuva partilerinin, hem de szde sosyalist ve kkburjuva partilerinin
pozisyonundan farkl olmaldr. Siyaseti tarihsel materyalizmin bilimsel metodu ve snf mcade-
lesi temeli zerine kuran sosyaldemokrasi, milliyetler sorununda da istisnaya izin veremez. Dier
taraftan bu greve ancak esas asndan bir bak, [yani] bilimsel sosyalizm pozisyonundan bak
sosyaldemokrasinin siyaseti iin esasl bir btnsel zm ve anlay garanti edebilir, her ne kadar
milliyetler sorununun biimlerinin, Rus mparatorluundaki sosyal, tarihsel ve etnik alacallktan
kaynaklanan farkllklar dikkate alnmak zorunda olsalar da.
Rusya Sosyaldemokrat i Partisinin programnda, milliyetler sorununun tm zgl grnm
biimleriyle genel zmn kapsayan formln, partinin, anayasas devlet ierisindeki btn
milliyetlere kendi kaderini tayin hakkn tand bir demokratik cumhuriyet talep ettiini be-
lirten [programn] dokuzuncu maddesi iermektedir. [1*]
Ancak Rus partisinin program ayn konuyu ilgilendiren son derece nemli dier iki talebi de ier-
mektedir. Snfarn kaldrlmasn ve yurttalarn cinsiyetleri, inanlar, rklar ve milliyetlerinden
bamsz eitliini talep eden yedinci madde ve devlet nfusunun kendi ana dillerinde, giderleri
devlet kasasndan karlanacak okul zynetimi erevesinde okula gitme haklarnn verilmesi ile
tm devlet ve kamu dairelerinde ve toplantlarda devletin resm dilinin yan sra ve eit hakl olarak
kendi ana dillerini kullanma hakknn verilmesi gerektiini iln eden sekizinci madde. Nitekim
programn, zgl koullar gsteren ve zgl nfus bileimi olan blgeler iin geni yerel ve blge-
sel zynetimi (oblastnoje samouprawknije) talep eden nc maddesi de milliyetler sorunu ile
skcasna balantldr. Ama grld kadaryla, program yazarlarna yurttalarn eitlii, ana
dil hakk ile blgesel ve yerel zynetim milliyetler sorununun dzenlenmesi iin yeterli gelmemi
olmal ki, her milliyete ayrca kaderini tayin hakk hediye eden zel bir maddenin eklenmesi bir
zorunluluk olarak grlm.
Bu formlde ncelikle dikkat eken, [formln] zgl olarak sosyalizm veya ii politikalaryla ba
olan hi bir eyi iermemesidir. Uluslarn kendi kaderini tayin hakk ilk bakta tm zamanlarn
ve btn lkelerdeki burjuva milliyetiliinin eski parolasnn: uluslarn zgrlk ve bamszlk
[1*] Bkz.: Wtoroj sesd RSDRP. Protokoly (RSPnin kinci Parti Kurultay. Tutanaklar) Moskova 1958, S.
418-424.
ROSA LUXEMBURG
20
hakknn dolamlamasdr. Uluslarn doal zgrlk hakk bizde de, Polonyada, Demokratik
Toplumdan (Towrzystwo Demokratyczne), Limanowskinin Pobudkasna, sosyalist-ulusal-
c Pobudkadan, bamszlk programndan vazgetii dnemden nceki antisosyalist Ulusal
Lige (Liga Narodowa) kadarki milliyetilerin klasik formlyd. [2*] 1848de Windischgrtzin
panslavist snglerince datlan Prag Panslavistler Kongresinin ele alnabilecek tek sonucu,
uluslarn eitlii karardr. [3*] Dier yandan, sadece Rusyadaki deil, Almanyada, Avustur-
ya-Macaristan, svire ve sve, Amerika ve Avustralyada yaayan uluslara seslenen uluslarn
kendi kaderini tayin hakk ilkesi, tm genellemeciliine ve kapsamna ramen, gnmz sosyalist
partilerinin hibirinin programnda yer almamaktadr. zellikle milliyetler sorununun birincil rol
oynad [ve] nfusunun ok karml olduu bir lkede faaliyet gsteren bir parti olan Avusturya
sosyaldemokrasisinin program, yukarda anlan bylesi bir ilkeyi iermemektedir.
Avusturya partisinin program, milliyetler sorununu, her ulusa [bu sorunu] kendi takdirine b-
rakan metafzik bir formlle deil, sadece tam belirlenmi bir devletsel-siyasal plan yardmyla
zmektedir. nk Avusturya sosyaldemokrasisi, Habsburglarn Orta adaki hanedan siyaset-
leriyle bir araya getirilen ve tek tek her biri teritoryal adan farkl biimde bir ok milliyeti iin-
de barndran krallklar ve tahta bal lkeler-para bohasndan ibaret olan Avusturya devlet
sisteminin ortadan kaldrlmasn talep etmektedir. Parti, buna karn bu krallklarn ve lkelerin
ulusal karakterleri birbirine yakn olarak birleik olan blgelere ayrlmalarn ve ancak byle olu-
an ulusal blgelerin bir devlet ats altnda birlemelerini talep etmektedir. Ancak sosyaldemok-
rasinin program, bu milliyetlerin Avusturyann btnnde en az belirli bir dereceye kadar kark
olmasndan dolay, yeni oluturulacak ulusal blgelerde, ulusal aznlklara kendilerine ait olan bir
korunma hakkn da ngrmektedir. Avusturyadaki koullarn en deneyimli tanyclarndan olan
ve Avusturya sosyaldemokrasisinin zihinsel atalarndan saylan Karl Kautsky, Milliyet ve Enter-
nasyonalite [Alm.: Nationalitt und Internationalitt] adl yeni brornde ok inandrc bir
biimde, bu plann da, gerekletirilmesi durumunda bile, milliyetler arasndaki tartmalar ve
zorluklar tam olarak zemeyeceini gsteriyor. Nasl deerlendirilirse deerlendirilsin, [Avus-
turya partisinin bu ura] en azndan bu zorluklarn pratik zmnn bir denemesidir; ve Avus-
turyadaki milliyetler sorununun nemi nedeniyle metnin btnn burada alntlamak istiyoruz:
Avusturya partisinin 1899 Brnn Parti Kurultaynda kabul edilen milliyetler program yle:
Avusturyadaki ulusal karklklar, her siyas ilerlemeyi ve halklarn her kltrel gelii-
mini fel ettiinden; bu karklklarn kayna en bata kamusal kurumlarmzn siyas
geri kalml olduundan ve ulusal tartmann devamla srmesi, egemen snfarn ege-
menliklerini gvence altna almalarnn ve gerek halk karlarnn gl ifade edilmesinin
engellenmesinin arac olmas dolaysyla, Parti Kurultay unu beyan eder:
Avusturyadaki milliyetler ve diller sorununun eit haklar ve eitlik ile saduyu anlamnda-
ki niha dzenlemesi, ncelikle bir kltrel taleptir, bu nedenle de proletaryann yaamsal
karlar arasndadr; [bu dzenleme] ancak genel, eit ve dorudan seim hakk ile kuru-
lacak olan, devlette ve [tahta bal] lkelerdeki tm feodal imtiyazlarn kaldrld gerek
demokratik devlet ierisinde olanakldr, nk devleti ve toplumu asl koruyucu unsurlar
olan alan snfar, ancak bylesi bir devlette sz syleyebilirler;
[2*] 1865 ylnda Ludwik Mieroslawski tarafndan kurulan Demokratik Toplum, 1870de dald. Bu
rgt, Kasm Ayaklanmas yenilgisinden sonra 1832de Pariste kurulan ve zamann en nemli siyas r-
gt olan Polonyal Demokratik Toplumunun gelenekleri ile balant kurmaya almt. Mieroslaws-
ki, Polonyann nclnde Slavlar birletirmeye abalad.
Ulusal Lig, daha sonralar burjuva milliyetisi Ulusal Demokrasi Partisinin (Narodowa Demokracja)
siyas ekirdeini oluturacak olanlarca 1893de kurulan bir gizli rgtt. rgt, silahl ayaklanmay siya-
set arac olarak kullanmay reddediyor, ama Polonyann karlarnn ancak toplumsal yaamn ulusalla-
trlmas ile korunabileceini savunuyordu.
[3*] 1848 Hazirannda Pragda gerekleen Slav Kongresine seksiyondan (ek-Slovak, Polonya-Uk-
rayna ve Gney Slavlar) 340 delege katlmt. Kongrenin bitiminde Pragda patlak veren Haziran Ayak-
lanmas, Kont Alfred zu Windischgrtz komutasndaki ve farkl Slav lkelerinden getirilen askerlerden
oluan imparatorluk ordusunca bastrlmt.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
21
Avusturyadaki halklarn ulusal zelliklerinin korunmas ve gelitirilmesi, ancak eit hak-
lar temelinde ve her trl basklarn engellenmesi ile olanakldr [ve] bu yzden, hepsin-
den nce, her brokratik-devletsel merkeziyetilikle, ayn [tahta bal] lkelerdeki feodal
imtiyazlarla olduu gibi, mcadele edilmelidir. Bu koullar altnda, ama sadece bu koul-
lar altnda, Avusturyadaki ulusal nifakn yerine ulusal dzen yerletirilebilir; u ynlendi-
rici ilkelerin tannmasyla:
Avusturya, milliyetlerin demokratik birlik devleti hline getirilmelidir. Tahta bal tarihsel
lkelerin yerine, yasamas ve idaresi genel, eit ve dorudan seim hakk temelinde olu-
turulan ulusal parlamentolarca gerekletirilecek ulusal snrlardaki zynetim organlar
yerletirilecektir.
Ayn ulusun btn zynetim blgeleri, kendi ulusal meselelerini tamamen zerk biimde
halleden ulusal birleik birlik olutururlar.
Ulusal aznlklarn haklar, Rayh Parlamentosunca kabul edilecek zgl bir yasayla koru-
nacaktr.
Ulusal ayrcalklar tanmyoruz, o nedenle tek devlet dili [resm dil] talebini reddediyoruz;
ortak anlama dilinin gerekli olup olmadna Rayh Parlamentosu karar verecektir.
Avusturya enternasyonal sosyaldemokrasisinin organ olan Parti Kurultay, bu ynlendiri-
ci ilkeler temelinde halklarn anlaabileceine dair inancn beyan eder;
[Kurultay] her milliyetin ulusal varolu ve ulusal gelime hakkn tandn, ama halklarn
kendi kltrlerinin her ilerlemesini, birbirlerine kar verdikleri dar kafal tartmalarla
deil, birbirleriyle sk dayanma ierisinde gerekletirebileceklerini; zellikle her dil-
den ii snfnn, tek tek her ulusun ve btnln karlar iin enternasyonal mcadele
yoldal ve kardeliini sk sk tuttuunu ve siyas ve sendikal mcadelesini birleik
kararllkla srdrmesi gerektiini trenle beyan eder. [4*]
Rus i Partisi, enternasyonal sosyalizm safarndaki partiler arasnda uluslara kaderlerini ta-
yin hakkn garantileyen tek partidir; bu forml Rus sosyaldemokrasisinin dnda sadece Rus
sosyalist-devrimcilerinin programnda devlet federalizmi ilkesiyle birlikte kullanldn grebi-
liyoruz. Sosyalist-Devrimciler Partisinin siyas deklarasyonundaki ilgili paragraf yledir: Tek
tek milliyetlerin aralarndaki ilikilerde federalizm ilkesinin olanakl olan en geni uygulamas,
[milliyetlerin] snrsz kendi kaderini tayin hakknn tannmas. [5*]
Ama bu forml, Londra Enternasyonal Sosyalistler ve iler Kongresinin 1896da ulusal sorunla
ilgili olarak ald kararn yeniden yazlm olmas nedeniyle, enternasyonal sosyalizmle baka bir
balantdadr. Ne var ki, kararn kabul edilmesine yol aan artlarn ve [kararn] tam metninin
aka gsterdii gibi, Rus partisinin programndaki dokuzuncu madde, Londra Kararnn uygu-
lanmasym diye alglanmasnn, bir yanl anlalma olduu grlmelidir.
Londra Karar, hi bir ekilde enternasyonal kongrede genel olarak milliyetler sorunu zerine ko-
numa niyetini veya gereksinimini takip etmedi; [karar] farkl lkelerdeki ii partilerinin bu so-
runu filen zebilecekleri bir forml olarak da [kongreye] sunulmad veya [kongre tarafndan] bu
anlamda kabul edilmedi. Aslnda mesele tam tersine geliti. Londra Karar, Polonya hareketinin
sosyal-yurtsever akmnca, yani Polonya Sosyalist Partisi (PPS) tarafndan verilen [ve] bamsz
Polonyann yeniden kurulmasn enternasyonal sosyalizmin ivedi gereksinimi olarak kabul edil-
mesini talep eden bir karar tasars nedeniyle alnmt. [6] Enternasyonal Kongre, Polonya sos-
[4*] Klaus Berchthold (Derl.): sterreichische Parteiprogramme 1868-1966 (1868-1966 Avusturya Parti
Programlar) Viyana 1967, S. 144.
[5*] Bkz.: Sosyalist-Devrimciler Partisinin 1905 Aralknda kabul edilen program. 15 byk Rus siyas
partisinin pozisyonlar, St. Petersburg 1906, S. 19-28.
[6] Karar tasarsnn tam metni yleydi: Kongre, bir ulusun baka bir ulus tarafndan boyunduruk al-
tna alnmasnn sadece kapitalistlerin ve despotlarn karna olduu, alan halk iinse, gerek ezilen,
gerekse de ezen ulus iin felaket getirdii; zellikle i glerini ve d nemini Polonyann boyunduruk
ROSA LUXEMBURG
22
yaldemokrasisi tarafndan kongrede yaplan eletirilerin ve sosyalist basndaki, bununla balantl
tartmalarn [7] etkisiyle, ayrca Rusyadaki kitlesel ii hareketinin ilk belirtisi olan St. Petersburg
tekstil sanayii iilerinin 1896 Maysndaki 40.000 kiilik dikkate deer grevinin etkisi altnda,
argmantasyonu ve toplam karakteriyle Rus devrimci hareketine kar yneltilen Polonya karar
tasarsn kabul etmedi. Ama, Polonyann yeniden kurulmasn talep eden karar tasarsnn reddi
anlamna gelen Londra Kararn ald:
Karar yle: Kongre, btn uluslarn tam kaderini kendi tayin hakkn savunduunu ve u an
asker, ulusal veya baka despotizmlerin boyunduruu altnda olan iilere sempati duyduunu
beyan eder, btn bu lkelerin iilerini, birlikte enternasyonal kapitalizmi amak ve enternasyo-
nal sosyaldemokrasinin hedeferini gerekletirme mcadelesini vermek iin, tm dnyann snf
bilinli iilerinin safarna katlmaya arr. [8*]
Grdmz gibi Londra Karar ierii itibariyle salt Polonya Sorununun dikkate alnmas yerine,
btn ezilen uluslarn hakknn genelletirilmesini koyuyor, sorunu bylece ulusaldan enternasyo-
nal temele yerletiriyor ve PPS karar tasarsnn bamsz Polonyann yeniden kurulas bii-
minde talep ettii gibi, pratik politikann belirli, tamamen somut bir talebinin yerine, genel sosya-
list ilkeyi ifade ediyor: Ezilen btn uluslarn proletaryasna sempati ve onlarn kaderlerini tayin
hakknn kabul. Kongrenin bu ilkeyi, enternasyonal ii hareketinin eline milliyetler sorunu iin
pratik bir zm verme dncesiyle kabul ettiinden en ufak bir phe yok. Tam tersine, Londra
Kararnn sosyalist politika iin verdii asl pratik ipucunu, [kararn] birinci, giri blm deil,
ikinci, btn bu lkelerin iilerini (ulusal boyunduruk altndakileri) enternasyonal sosyalde-
mokrasisinin safarna katlmaya ve ilke ve hedeferinin gerekletirilmesi iin almaya davet
eden blm iermektedir. Orada, kararn birinci blmnde ifade edilen ilkenin, [yani] uluslarn
kaderini kendi tayin hakknn, sadece byle, yani enternasyonal sosyalizmin ilke ve hedeferinin
gerekletirilmesi yolu zerinden, niha hedefere ulaldktan sonra, yaama geirilebilecei ak-
a vurgulanmaktadr.
Grdmz gibi sosyalist partilerden hi birisi Londra Kararn milliyetler sorununun pratik -
zm olarak alglamad [ve] onu bu anlamda programna almad. Bilhassa, milliyetler sorununun
zm kendisi iin varolu sorunu olan Avusturya sosyaldemokrasisi bunu yapmad; yerine ken-
disi iin ve bamsz olarak, daha nce anlan 1899 ylndaki pratik Milliyetler Programn ya-
ratt. Ve, sanki Londra Kararn sosyal-yurtseverlik anlamnda bir formlm gibi gstermeye
almas aka belli olan, ama daha ok Polonyann yeniden kurulmas karar tasarsn reddeden,
en azndan herhangi bir pratik karakteri olmayan bir genel formlasyon olarak [bu karar tasars-
n] tamamen sulandran bir sonuca ulaan [Londra] karar[n] geniletme abalarna ramen, PPS
bile [Londra Kararn programna] almad; ki bu daha anlamldr. [9]
altna alnmasndan kartan Rus arlnn uluslararas ii hareketi iin sregiden bir tehdit oluturdu-
u dncesiyle: Polonyann bamszlnn hem uluslararas ii hareketinin btn, hem de Polonya
proletaryas iin ayn nemde zorunlu siyas talep olduunu beyan eder. [Bkz.: Rosa Luxemburg (R.L.):
Der Sozialpatriotismus in Polen (Polonyadaki sosyal-yurtseverlik), Gesammelte Werke (tm eserleri
GW), Bd. 1/1, S. 39.
[7] Bkz.: Kwestia polska a ruch socjalistyczny. Zbir artykulw o kwestli polskiej. R. Luxemburg, K. Ka-
utskyego, F. Mehring, Parvusa i innych z przedmow R. Luxemburg i urawagami wydawcw oraz dodat-
kiem [Polonya Sorunu ve sosyalist hareket. Polonya Sorunu zerine R. Luxemburg, K. Kautsky, F. Meh-
ring, Parvus ve bakalarnn toplu makaleleri. R. Luxemburgun nsz, derleyenlerin notlar ve eklerle.],
Krakau 1905.
[8*] Bkz.: Verhandlungen und Beschlsse des Internationalen Sozialistischen Arbeiter und Gewerks-
chafts-Kongress zu London vom 27. Juli bis 1. August 1896 (27 Temmuzdan 1 Austos 1896 tarihine
kadar sren Londra Sosyalist iler ve Sendikalar Kongresi Grmeleri ve Kararlar), Berlin 1896, S. 18.
[9] Londra Kararn sadece Prusyadaki PPS, Alman sosyaldemokrasisiyle tartmalar srerken, progra-
mna almay gerekli grmt. PPS [Prusyann igali altndaki Polonya topraklarnda kurulu olan parti],
daha sonra yeniden Alman [sosyaldemokrat] partisine katlnca, Erfurt Programn nkoulsuz kabul etti.
[SPDnin 14 Ekim 20 Ekim 1891 tarihleri arasnda Erfurt kentinde yaplan Parti Kurultaynn kabul
ettii program. Erfurt Program, Ferdinand Lassalein nclnde kabul edilen ve reformist izgide
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
23
Esas itibariyle modern ii partilerinin siyas programlarnn hedef, sosyalist idealin soyut ilke-
lerini iln etmek deil, aksine bilinli proletaryann burjuva toplumu erevesinde verdii snf
mcadelesinin haffetilmesi ve niha zaferi iin gerek duyduu ve talep ettii o pratik sosyal ve
siyas reformlar formle etmektir. Siyas programn talepleri, gndelik politikasna ve gereksinim-
lerine yol gsterici olarak hizmet etmek; ii partisinin politik eylemini oluturmak ve uygun yne
evirmek; sonucunda da proletaryann devrimci politikas ile burjuva ve kkburjuva partilerinin
politikalar arasna snr koymak iin, proletaryann snf mcadelesi alanna mdahale eden belirli
hedeferi, toplumsal ve politik yaamdaki o yakc sorunlarn dorudan, pratik ve burjuva toplumu
ierisinde gerekletirilecek zmlerini olanakl klmak iin kaleme alnmtr.
Uluslarn kendi kaderlerini tayin hakk formlasyonu, kolayca grlebilecei gibi, bu karakterde
deildir. [Bu formlasyon] proletaryann gndelik politikas iin hi bir pratik ipucu ve milliyetler
sorunu iin hi bir pratik zm iermemektedir. Bu formlasyon, rnein Rusyadaki proletaryaya
Polonya ulusal sorununun, Fin sorununun, Kafkasya sorununun, Yahudi sorununun vs. zmn
hangi biimde talep edebileceini gstermemekte, sadece ilgili uluslara, kendi ulusal sorunlarn
hepsinin istedii gibi zmeleri iin snrsz bir yetki vermektedir. Yukardaki formlasyondan ii
snfnn gndelik politikas iin kartlabilecek tek pratik sonu, uluslarn ezilmesinin her trl
grnglerine kar mcadele edilmesinin, [ii snfnn] kendi ykmll olduu uyarsdr.
Eer her ulusun kendi kaderini tayin hakkn kabul edersek, o zaman bunun mantk sonucu ola-
rak, bir ulusun baka bir ulus zerinde durmakszn, bir ulusun baka bir ulusa iddet yoluyla
ulusal varoluun o ya da bu biimini dayatmak isteyen her denemeyi tabi ki mahkm etmeliyiz.
[Ama] proletaryann snf partisinin uluslarn ezilmesine kar protesto ve mcadele ykmll
nasl zel bir uluslar hakkna dayanmyor ise, [partinin] cinsiyetlerin sosyal ve politik eitlii
iin verdii uralar da, kadn haklar savunucularnn burjuva hareketinin kendisine temel ald
kadn haklarndan deil, aksine sadece snf sistemine, her trl sosyal eitsizlie ve toplumsal
egemenlie olan genel kartlktan, tek cmle ile, sosyalizmin ilkesel duruundan kaynaklanmak-
tadr. Pratik politika iin belirtilen uyarnn karakteri bunun dnda tamamen negatiftir. Ulusla-
rn ezilmesinin her trl biimine kar mcadele ykmll, Rusyadaki bilinli proletaryann
bugnk aamada Polonya, Letonya, Yahudi vs. ulusal sorununun zm iin hangi koullar,
hangi biimleri hedefemesi, gnmzn snf ve partiler mcadelesinde eitli burjuva, milliyeti
ve szde sosyalist programlar karsna hangi program karmas gerektii konusunda hi bir
aklk getirmemektedir. Tek cmle ile, uluslarn kendi kaderlerini tayin hakk formlasyonu
esas itibariyle milliyetler sorunu iin siyas ve programatik bir klavuz deil, aksine sadece bu soru-
dan kamann belirli bir trdr.
II
Rusya Sosyaldemokrat Partisinin programndaki dokuzuncu maddenin genel ve ablonvar karak-
teri dahi, sorunu byle ele alma biiminin marksist sosyalizm pozisyonuna yabanc olduunu gste-
riyor. Btn lkeler ve zamanlar iin ayn dorulukta geerli olan bir ulus hakk, insan haklar
ve yurtta haklar trnden metafzik bo sylemden baka bir ey deildir. Bilimsel sosyalizmin
temeli olan diyalektik materyalizm bylesi ebed formllerden ban niha olarak kopartmtr.
nk tarihsel diyalektik, ebed gereklerin ve de yasalarn olmadn, Engelsin cmlesiyle
syleyecek olursak, imdi ve burada iyi olann, orada veya o zaman, kt veya tersinin de olaca-
n [10*], belirli koullar altnda doru ve akll olann, baka koullar altnda hakszlk ve samalk
olabileceini gstermitir. nk tarihsel materyalizm bizlere, bu ebed gereklerin, yasa ve for-
mllerin gerek ierikleri hakknda, verili muhitlerin ve verili tarihsel dnemin madd toplumsal
koullarndan bakasnn belirleyici olamayacan retmitir.
Bilimsel sosyalizm bu pozisyondan hareketle, burjuvaziden kalan demokratik bo lafar ve ideolo-
jik metafziin hazine kasacnn btnn revize etmitir. Demokrasi, burjuva zgrlkleri,
eitlik ve benzer gzel eyler, gnmz sosyaldemokrasisi iin halklar ve zamanlardan yce, bu-
lutlarn zerinde szlen gerekler ve haklar olmaktan uzun zaman ncesinde kmlardr. Tam
olan Gotha Programnn (1875) aksine, partiyi yeniden marksist izgiye oturtmutu. Her ne kadar Karl
Kautsky programn teorik blmnn Marxn Das Kapitalinden blmler ierdiini vurgulasa da, Erfurt
Program proleter devrimi talep etmiyordu.]
ROSA LUXEMBURG
24
tersine, marksizm onlar sadece belirli tarihsel koullarn ifadeleri, madd ieriklerinde, yani siyas
geerliliklerinde de, byle bakldnda tek ebed gerek olan ebed deiimlere tabi kategoriler
olarak incelemekte ve alglamaktadr.
Eer bir Napolyon veya benzer bir despot, halk kitlelerinin siyas gerilii ve ekonomik bamlln-
dan faydalanarak, siyas demokrasinin en radikal biimi olan referandumu, Sezarlkn hedeferi
iin kullanrsa, o zaman hi ekinmeden [ve] tm kararllmzla, hem de burjuva demokrasileri-
nin metafzikileri iin dokunulmaz tanrsal varlk gibi grnen halk gc majestelerine kar en
ufak utangal gstermeden, bu demokrasiye kar karz.
Eer Alman Tessendorf, bu arlk jandarmas veya z Polonyal ulusal-demokrat, grev krclar-
nn kiisel zgrln, onlar rgtl iilerin ahlk ve bedensel basksndan koruyarak savu-
nursa, o zaman gzmz krpmadan, [rgtl iilere] aydnlanmam rakiplerini dayanmaya
zorlamalar iin tam ahlk ve tarihsel hakk tanrz; her ne kadar bu i arayanlar, liberalizmin
formalist bak asndan hi kukusuz zgr birey hakkna, yani mantklarnn veya mantksz-
lklarnn kendilerine emrettiini yapma [hakkna] sahip olsalar da.
Nihayetinde, eer Manchester Okulunun liberalleri, burjuva eitlii adna cretli emei, serma-
yeye kar verdii mcadelede kaderine brakrlarsa, o zaman ardnda byk ekonomik eitsizliin
gizlendii bu metafzik lafazanln maskesini indirir ve formel yasa nnde eitlii kararl bir
biimde ineyerek, cretli emek snf iin devlet korumas talep ederiz.
Milliyetler sorunu, modern sosyalizmce incelenen tm dier siyas, sosyal ve ahlk sorularn is-
tisnas olamaz ve [bu sorun], tm uluslarn kendi kaderini tayin hakk gibi kulaa ho gelen de
olsa, herhangi bir genel ablonla ele alnamaz. nk bu formlasyon ya hibir anlam olmayan,
ii bo ve hi bir ykmllk getirmeyen bir sylemdir, ya da, sosyalistlerin btn ulusal zlemleri
nkoulsuz destekleme ykmlln ifade etmektedir, ki bu durumda tamamen yanltr.
Tarihsel materyalizmin genel ilkelerinden hareketle, sosyalistlerin milliyetler sorunlarna gstere-
cekleri tavr, ncelikle her durumda, deiik lkelerde birbirlerinden nemli lde farkllk gs-
teren ve ayrca her lkede zaman ierisinde nemli deiimler gsteren somut koullara baldr.
Gerekler hakkndaki yzeysel bilgi bile, Osmanl saraynn kucanda olan Balkanlardaki ulusal
mcadeleler sorununun, rlandallarn ngiltere egemenliine kar verdikleri mcadele sorunun-
dan farkl iktisad ve tarihsel nedeninin, farkl uluslararas neminin ve gelecee farkl bir bak-
nn olduunu ve Avusturyay oluturan milliyetler arasndaki ilikilerdeki krlmalarn, Polonya
Sorununu belirleyen artlardan deiik olduunu grmeye yeter. Ayrca milliyetler sorunu zaman
ierisinde her lkede karakterini deitirmektedir, ki bu da [milliyetler sorununun] deerlendiril-
mesinde deiimi gerekli klar. Ve bylelikle ulusal hareketimiz ancak, aristokrat-katolik ideolo-
jinin, Szujski gibi, Polonyann uluslarn sas olduuna inanan metafzikileri veya gnmzn
sosyal-yurtsever okulunun kzl cahilleri baktnda, Kociusko Savandan [11*] balayarak,
ayn tarihsel tiyatronun stereotipik tekrar, yani boyunduruk altndaki ulusun bamszlk m-
cadelesi hline gelebilir. [Ama] her kim ki, isimle materyalist tarih aratrmaclar, aratrmann
ameliyat ba ile ulusal kalkmamzn yzeylerinin derinine inerse, o orada, sadece her defa-
[10*] R.L. burada Sosyalizmin topyadan Bilime Gelimesi balkl, 1882de Leheye evrilen al-
madan alnt yapyor. Alnt yaplan blm yle (Almancadan eviri): Yakndan incelediimizde bir
karolumun, pozitif veya negatif olsun, her iki kutbunun [da] birbirlerinden hem ayrlmaz, hem de [bir-
birlerinin] tam karsnda durduklarn ve, tm kartlklarna ramen, karlkl olarak birbirlerine nfuz
ettiklerini gryoruz; ayn, sebep ve sonucun, sadece bir tek meseleye uygulandklarnda byle geerlilik-
leri olan, ama o tek meseleyi dnya apndaki btn ile genel balants temelinde ele aldmzda birle-
en, sebep ve sonucun srekli yerlerini deitirdikleri, imdi ve burada sonu olann, orada veya o zaman
sebep veya tersi olduu evrensel karlkl etkileim grnde zlen tasavvurlar olduklarn [grd-
mz gibi]. Karl Marx/Friedrich Engels: Werke (Tm eserleri ksaca MEW), Bd. 19, S. 204. Ayn alnt,
neredeyse kelimesi kelimesine Anti Dhringde de bulunmaktadr. Bkz.: Marx/Engels, MEW, Bd. 20,
S. 23.
[11*] R.L. burada 1794 ylnda Polonya yurtseverlerinin general Tadeusz Kociuszko nderliinde,
Polonyann blnmln bitirmek iin, hem Rusyaya, hem de Prusyaya kar balatlan silahl ayak-
lanmalar kast etmektedir.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
25
snda d artlar nedeniyle igalcilerle mcadele biimini alan farkl toplumsal-siyas hareketi
grebilecektir. Kasm Ayaklanmas [1830/1831] ile Kociusko Savan ve Ocak Ayaklanmasn
[1863/1864] ayn, boyunduruk altndaki ulusun kutsal halklarnn lsyle deerlendirmek,
aslnda hi bir deerlendirmenin olmad, tarihsel ve siyas eletirisizlik anlamna gelmektedir.
ark sorunu olarak adlandrlan [sorun], tarihsel koullarn deimesinin, sosyalistlerin milliyetler
sorunundaki deerlendirme ve tavrlarn nasl etkilediini gsteren ak bir rnektir. 1855deki
Krm Sava dneminde btn demokratik ve sosyalist Avrupann sempatisi Trkiye tarafnda
ve Gney Slavlarn zgrlk uralarnn karsndayd. Halklarn zgrlk hakk, Marx, En-
gels [ve] Liebknechti Balkan Slavlarna kar dmanca tavr almaktan ve btnsel Trkiyenin
davasn savunmaktan alkoymad. Onlar, o zamanlar Trkiyenin barndaki Slav kabilelerinin
ulusal hareketlerini, liberalizmin o ya da bu ebed duygusal formlasyonlar asndan deil,
kanlarna gre bu ulusal hareketlerin ieriini belirleyen madd koullarn bak asndan deer-
lendirdiler. Marx ve Engels, toplumsal olarak geri kalm Balkan Slavlarnn o zamanki zgrlk
uralarn, Rus arlnn Trkiyeyi paralama hedefyle gelitirdii entrikalar diye alglayarak,
Rus gericilii karsnda btnsel Trkiyenin bir savunma seti olacanda srar ettiler [ve] Slavla-
rn ulusal zgrlk davalarn, hi tereddt etmeden, Avrupa demokrasisinin karlarna kurban
ettiler. Alman sosyaldemokrasisinde bu politika geleneksel olarak 1890l yllarn ortasna, yal
Wilhelm Liebknechtin Trkiye Ermenilerinin mcadele sorunu erevesinde bu anlamda sahneye
kmasna dek, geerli kald. Ancak tam da o zamanda Alman ve enternasyonal sosyaldemokrasi-
nin ark Sorunundaki pozisyonu ters yne doru deimiti. Sosyaldemokrasi, Trkiyede ezilen
ulusal uralarn, kltrel varolu koullarna kavumalarn o ya da bu biimde aka destekle-
meye ve btnn sun birlikteliine riayet etmemeye balamt. Ve bunu yaparken de kendisini,
ezilen ulusalar olan Ermenilere ve Makedonyallara kar sorumluluk hissi ile deil, aksine ncelik-
le yzyln ortasndan itibaren arkta sz konusu olan madd g ilikilerinin analizi ile ynlendi-
riyordu. Bu analizden hareketle Trkiyenin siyas zlnn, 19. Yzyln ortalarndan itibaren
sren kendi iktisad-siyas geliiminin bir sonucu [ve] ayrca, Trkiyenin geici muhafazasnn,
Rus mutlakyetiliinin gerici diplomasisinin karlarna olduu kanaatine varan sosyal demok-
rasi, tm dier rneklerde olduu gibi, nesnel gelimenin nne gemedi; aksine [nesnel gelime]
ile uyumlu olarak ve sonularndan da faydalanarak, Trkiyedeki ulusal hareketleri destekleme-
siyle, Avrupa medeniyetini savundu; ayn ekilde, her ne kadar toplumsal temelleri zayf olsa da,
Trkiyenin yenilenmesi ve reforme edilmesi uralarn da destekledi.
Bu ynde ikinci rnei Marx ve Engelsin 1848 Devrimi esnasnda eklerin ve Polonyallarn ulu-
sal uralarna kar aldklar birbirleriyle elien tavrlar veriyor. eklerin, uluslarn kendi ka-
derlerini tayin hakk pozisyonundan hareketle, Avrupa demokratlar ve sosyalistlerinin desteini
Polonyallardan daha az hak etmedikleri phe gtrmez. [12*] Ama bylesi soyut formle hi bir
ekilde deer vermeyen Marx [Engels] ise, uralarn devrimci duruma zarar veren atallamalar
olarak grdnden eklere ve zgrlk uralarna bir yldrm gibi arpt, ki Marxn [Engelsin]
tasavvurunda ekler yok olmaya mahkm olduklarndan, daha sert bir cezalandrmay hak etmi-
lerdi. Komnist Manifesto yazarlar, yurtseverlerimizin btn ilerici ve devrimci gleri yard-
ma arp Polonyallarn ulusal hareketini tm gleriyle destekledikleri ayn gnlerde ite bylesi
dnceleri aklyorlard.
Marxn [Engelsin] bu devrim esnasnda ulusal sorunlar nasl her trl duygusallktan uzak net
bir realizmle ele ald, zellikle Polonya ve ek sorunlarn ele al biimlerinde aa kmaktadr.
Marx [Engels], Amerikan gazetesi [New York] Daily Tribune iin 1851 ve 1852de devrimle ilgili
olarak kaleme ald yazlarda unlar yazyordu:
1848 Devrimi ile birlikte ezilen uluslar hemen kendi varolular ve kendi sorunlarn ken-
[12*] R.L. burada 1851/1852 yllarnda kaleme alnan ve Karl Kautskynin 1896da ngilizceden Alman-
caya evirttii Devrim ve Kardevrim balkl makale dizisine atfta bulunuyor. Dizi, New York Da-
ily Tribune de Karl Marx imzasyla yaymlandndan 1913e kadar Marxn kendisinin kaleme ald
makaleler dizisi olarak biliniyordu. 1913de bu makaleleri Marx ile sk ibirliinde kaleme alan kiinin
Friedrich Engels olduu tespit edildi. R.L. bu diziden yapt alntlarn Marxa ait olduundan hareket
ediyordu.
ROSA LUXEMBURG
26
dilerinin tayin hakkn talep ettiklerinden, Polonyallarn da devletlerinin 1772 ncesi eski
Polonya Cumhuriyeti snrlar ierisinde yeniden kurulmasn talep etmeleri son derece
doald. Geri bu snr daha o zamanlar Alman ve Leh milliyetlerini ayrma izgisi olma
vasfn oktan kaybetmi ve sregiden Cermenleme nedeniyle [milliyetleri ayrma iz-
gisi olma] zelliinden her geen yl daha ok uzaklayordu, ama Almanlar Polonyann
yeniden kurulmas ynnde ylesine heyecan gstermilerdi ki, sempatilerinin gerek ol-
duunun ispat iin ganimetten aldklar paydan feragat etmelerinin isteneceini bekle-
mek zorundaydlar. te yandan, ounlukla Almanlarn yerleik olduu byk blgeler,
tamamen Alman olan byk kentler, henz kyl serfii zerine kurulu feodal durumun
tesine geebileceini kantlayamam bir halka m braklacak sorusu sorulmalyd. Tek
olas zm, Rusya ile savamakta yatyordu. Bu ekilde, farkl devrimci uluslarn ken-
di aralarnda snrlama sorunu, nce ortak dmana kar gvenli snr yaratma grevi
karsnda ikincil [grev] olacakt. Eer Polonyallara douda geni blgeler verilseydi, o
zaman kendileriyle bat [blgeleri] zerine makul bir ekilde konuulmasna izin verirler
ve sonuta Riga ve Mitau onlar iin Danzig ve Elbing gibi ayn nemi kazanrd. Rusya ile
giriilecek bir sava ktadaki hareketin karlar iin zorunlu gren ve Polonyann, sadece
bir blm dahi olsa bile, yeniden kurulmasnn mutlaka bylesi bir savaa yol aacana
inanan Almanyadaki radikal parti bu nedenle Polonyallar destekliyordu; buna karn
hkmet eden liberal burjuva partisi, Rusya ile giriilecek ulusal savan daha azimli ve ka-
rarl adamlar direksiyona geirerek kendisinin alaa edileceini net bir biimde ngr-
mesi nedeniyle Alman ulusunun alannn geniletilmesi iin yapmack bir coku sergiledi
ve Polonya devrimci hareketinin ana merkezi olan Prusya-Polonyasn gelecein Alman
Rayhnn btnletirilmi paras olduunu iln etti. [13*]
Marx [Engels], ayn siyas realizmle ek sorununu irdeliyor:
Milliyetler sorunu Bhmende baka bir mcadeleyi ortaya kard. ki milyon Alman ve
ek dilini konuan milyon Slavn yerleik olduu bu lkenin tarihinde, hemen hep-
si eklerin eski egemenlikleri ile balantl olan byk tarihsel olaylar mevcuttur. Ancak
Slav halklar ailesinin bu dalnn gc, 15. Yzyldaki Hussitler Savalarndan bu yana
krlm durumda. ek dili blgeleri parampara olmulard; bir blmn Bhmen Kral-
l, dier bir blmn de Mhren Kontluu oluturuyordu; bir ncs, Slovaklarn
Karpat Dalar lkesi, Macaristana aitti. Mhrenliler ve Slovaklar, dillerini byk lde
korumalarna ramen, ulusal duygularn ve ulusal yaam glerini oktan yitirmilerdi.
Bhmen tarafndan saf Alman blgeleriyle evriliydi. Alman unsuru Bhmen ierisinde
byk ilerlemeler kaydetmiti, hatta bakentte, Pragda, her iki milliyet te hemen hemen
dengedeydi ve bilhassa sermaye, ticaret, sanayii ve zihinsel kltr Almanlarn elindeydi.
ek milliyetinin ba mcadelecisi, bugne kadar ekeyi hatasz ve aksansz konumay
becerememi lgn bir Alman bilgin olan Profesr Palackdir. Ama genellikle olduu gibi,
lmekte olan son drt yz yldaki tarihin bilinen gereklerine gre lmekte olan ek
milliyeti, 1848de eski yaam gcn yeniden elde etmek iin, baarszl tm devrim-
ci mlhazalardan bamsz olarak, Bhmenin, her ne kadar nfusunun belirli bir kesi-
mi daha yzyllar boyunca Almanca olmayan bir dili konuacak olsa da, gelecekte ancak
Almanyann bir paras olarak var olabileceini kantlayan son bir aba gsterdi. [14*]
Yukardaki pasajlar Marx ve Engelsin milliyetler sorununda kullandklar metodun, soyut for-
mllere hi bir ekilde riayet etmeyen, aksine her ayr durumda sadece reel koullar hesaplayan
metotlarnn altn izmek iin alntlyoruz. Bu metot elbette onlar yanl deerlendirmelerden
veya o ya da bu konuda yanl pozisyon almaktan koruyamad tabii. ek milliyetinin yok olaca-
n varsaymasyla ve tersinden Polonyann daha o zamanki i gelimesi nedeniyle kendisi-
ni kte gren Polonya milliyetiliinin uluslararas nemini abartmasyla, ne denli yanldn
kantlamaktadr. Ancak bu tarihsel yanlglar, zaten kendine gre her durumda nceden yanl
[13*] Friedrich Engels: Revolution und Konterrevolution in Deutschland (Almanyada devrim ve kar-
devrim), MEW, Bd. 8, S. 50.
[14*] A.g.e., S. 52.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
27
uygulamalardan koruyan tek bir metot olmad iin, marks metodun [metot olarak] deerini hi
bir ekilde azaltmazlar. Marxn kendisi hi bir zaman yanlmazlk iddiasnda bulunmad ve son
haddede yanlmaz tarihsel karar gibi hi baka bir ey [Marxn] retisinin anlamyla bylesine e-
limez. Marx [Engels] tek tek ulusal hareketler konusundaki tavrnda yanlabilirdi, buna karn bu
almann yazar 1896 ve 1897de Marxn [Engelsin] Polonya ve ark sorunlarndaki yanlgsn
ve almln gstermeye almtr. [15*] Ama buna ramen Marx ve Engelsin gerek Trkiye ve
Gneyslavlar sorununda, gerekse de eklerin ve Polonyallarn ulusal hareketlerine kar aldklar
eski tavr, bilimsel sosyalizmin kurucularnn btn milliyetler sorunlarn tek ve ayn rnee, veri-
li bir emaya gre zmekten ne denli uzak durduklarn ve bununla birlikte, Avrupa gelimesinin
elle tutulur madd seyri sz konusu olduundan, kendilerini uluslarn metafzik kanunlarnca
snrlandrmasna ne denli az izin verdiklerini gstermektedir.
En nihyetinde Helvetyallarn 14. Yzyldaki zgrlk hareketinin, modern sosyalist politikann
yaratclar tarafndan yaplan, gncel politikann btn yaklam ve tutkularndan arndrlm
saf tarihsel deerlendirmesi, onlarn ulusal sorundaki tutumlarnn daha izanl bir rneidir. Fri-
edrich Engels, svire kantonlarnn Habsburglarn despotizminin kanl zulmne kar o ayaklan-
malar, liberal burjuva idealist romantizminin Tellin tarihsel miti biiminde tapt ayaklanmay
yle deerlendirdi:
Eski svirelilerin Avusturyaya kar verdikleri mcadele, Grtlideki grkemli yemin,
Tellin kahraman cesaretiyle yapt at, ebediyen anlas Morgarten Zaferi; tm bunlar
tarihsel gelimenin isteklerine kar inat obanlarn mcadelesi, ulusun btnnn -
karlarna kar direken, istikrarl yerel karlarn mcadelesi, eitime kar gaddarln,
medeniyete kar barbarln mcadeleleriydi. O zamanki medeniyete kar zafer elde etti-
ler, [ama] tm dier medeniyetlerin devamndan dlanarak cezalandrldlar. [16*] Karl
Kautsky bu deerlendirmeye u yorumunu ekliyor: Ama bunu yaparken en fazla on dr-
dnc yzyl Habsburglarnn medeniyet misyonuna soru iareti koyabilir. Buna karn
kanton zgrlnn korunmasnn son derece muhafazakr, pek de devrimci olmayan
ve zaman ierisinde Avrupann gbeinde en kara gericilik ocan muhafaza etmenin
arac olan bir hadise olduu kesindir. 1531 Kappel Muharebesinde Zwinglinin ordusunu
yenenler ve svirede protestanln ilerlemesinin nne set ekenler, eski kantonlard.
Ardndan her Avrupa despotuna ordularn verenler, devrime kar 16. Ludwigin savunu-
cular olanlar da onlard, ki Luzerndeki cumhuriyet onlar iin ant dikti. [17]
Macarlarn 1848 ylndaki ulusal ayaklanmas ise, bu hareketin dorudan karolumudur, ama bu-
nun yan sra Macarlarn zaferiyle, bu lkedeki toplumsal ve milliyetler koullar nedeniyle, Macar
aznln yabanc, yenilgiye urayan milliyetler zerindeki mutlak hakimiyetine yol aan, kolayca
ngrlebilir tarihsel sonuca da yol at. Ulusal bamszlk mcadelelerinin 1848deki Macar ve
be yz yl nceki Helvetya [mcadelelerinin] yan yana koyulmas, her ikisinin de ayn dmana,
Avusturyal Habsburglarn mutlakyetiliine kar verilmi olmas nedeniyle, ok daha anlamldr.
Bu yan yana koyma, bu ortak arka plann nnde Marx ve Engelsin milliyetler politikasna asl ba-
k alarn ok daha belirgin bir ekilde ortaya kartmaktadr. Bilimsel sosyalizmin yaratclar,
svire hareketinin tm devrimci d emarelerine ramen ve Macar hareketinin, dahas Macar dev-
rimcilerinin talyan devrimini bomak iin Viyana Hkmetine uaka yardm etmeleriyle kendi-
sini ifade eden iki anlaml karakterine ramen, 1848 Macar ayaklanmasn srarla desteklerlerken,
Helvetyallarn ayaklanmasn tm sertlikleriyle gerici grng olarak eletiriyordular. Yani her iki
durumda da kendilerini, Macarlardan ziyade Helvetyallar iin daha yksek lde uygun olabi-
[15*] R.L. burada Almanya ve Avusturyadaki Polonyal sosyalist hareketlerde yeni akmlar, Polon-
yadaki sosyal-yurtseverlik, Polonya sosyaldemokrasisinin taktii zerine, Trkiyedeki ulusal m-
cadeleler ve sosyaldemokrasi, Vorwrtsin ark politikas zerine, Yeniden ark sorunu, Polon-
yadaki sosyalizm ve Basamaktan basamaa balkl ve Almanca olarak kaleme ald makalelerine
atfta bulunuyor. Bu makaleler R.L.un tm eserlerinde okunabilir. Bkz.: Rosa Luxemburg, GW, Bd.1/1.
[16*] Friedrich Engels: Der schweizer Brgerkrieg (svire i sava), MEW, Bd. 4, S. 393.
[17] Karl Kautsky: Die Rebellion in Schillers Dramen (Schillerin Dramalarndaki syan), Die Neue Zeit,
23. Jg. 1904/1905, 2. Bd., S. 146.
ROSA LUXEMBURG
28
lecek uluslarn kaderlerini tayin hakk zerinden deil, hareketin tarihsel ve siyas pozisyonun-
dan yaplan gereki analizi zerinden ynlendiriyorlard. Engelsin gznde paralanm kyl
kantonlarnn partiklarizmleriyle 14. Yzylda Habsburglarn merkez iktidarlarna kar ayak-
lanmalar, o zamanlarn tarihsel ilerlemesinin bir faktr olan Kont iktidarnn toparlanp mer-
keziyetilie ulamaya alan mutlakyetilii ile ayn lde tarihsel gerici grngyd. Lasalle
ise Kyl Savalarn ve bununla birlikte 16. Yzyl Almanyasnda olumakta olan Kont iktidarna
kar as valye asilzadelerinin kalkmalarn dahi gerici grng olarak tanmlamaktayd. Ancak
1848de Habsburglarn mutlakyetiliinin kendisi gerici bir Orta a kalnts hline gelmiti ve
Macaristanda ona kar gelien, i Alman devriminin doal mttefki olan ulusal ayaklanma, doal
olarak tarihsel ilerlemenin bir faktr olarak kabullenilmek durumundayd.
III
Bu arada Marx ve Engels bu tavrlaryla kesinlikle ve grldnden farkl olarak, parti ve snfn
egoizmine sayg gstermediler, [ve] uluslar Bat Avrupa demokrasisinin gereksinimlerine ve bak
asna kurban etmediler.
Tabi ki sosyalistler tm var olan uluslarn zgrl iin genel ve dnya apnda bir af iln eder-
lerse, bu bir gen entelektelin kulana cmert ve gnl okayc gelebilir. Ancak tm halklara,
lkelere, gruplara ve her trl insan varla, zgrlk ve eitlik haklar ile benzeri mutluluklar tek
bir kalem izgisiyle hediye etmek, sosyalist hareketin genliinin, ama en fazla anarizmin tumtu-
rakl kabadaylnn zellii olabilir.
Modern ii snfnn sosyalizmi, bilhassa bilimsel sosyalizm, kendisini toplumsal ve ulusal sorun-
larn olanakl olan radikal ve cmert zmlerini dillendiriyor olmaktan holanmaz, aksine nce
bu grevlerin reel koullarn inceler.
imdi, sosyaldemokrasinin programatik belirlemeleri, cmerttirler diye tanmlanamazlar ve
bilimsel doktrinlere bal olmadklarn syleyip, bu nedenle ceplerinde her zaman ve herkese
hediye tayan sosyalist partiler [bu programatik belirlemeleri] glgelemektedirler. rnein Rus-
yadaki sosyalist-devrimcilerin partisi, sanayii retiminde bylesi devinim koullarn hi bekle-
meden, sosyalizmin hemen ksm uygulanmasyla tarm sorununda kyllere sunduu reete ile
sosyaldemokrasiyi ok arkasnda brakmaktadr. Bylesi partilerle karlatrldnda, sosyalde-
mokrasi ackl durumda olan bir partidir ve yle kalacaktr; ayn Marx, zamannda ayrntl ve yk-
sek ruhlu Bakunin ile karlatrldnda, nasl ackl bir durumda kaldysa; ayn Marx ve Engels
gerek ve felsef sosyalizmin temsilcileriyle karlatrldklarnda, nasl ackl kaldlarsa. An-
cak anarist taramal her trl sosyalistin cmertliinin ve sosyaldemokrasinin ackl hlinin srr,
devrimci varoluun anarist tr planlar glere gre deil, gleri planlara gre, uralarn
salt speklatif ve topinin llerinde speklasyon yapan akllarnn insanln kurtuluu iin iyi
ve kanlmaz olarak kabul ettiklerine gre lerken, sosyaldemokrasinin tamamen tarihsel te-
melde durarak ve bu nedenle tarihsel olanaklar hesaplayarak uralarn vermesinde yatmaktadr.
Bunun tesinde marksist sosyalizm, cebinde tarihsel gelimede ortaya kan her delik iin uygun
bir yama paras tadn iddia etmemesiyle tm dier sosyalizmlerden farkl olduunu gs-
termektedir.
Sosyalistler olarak uluslarn hepsinin bamszlk hakkn hemen kabul etsek bile, bu durumda
uluslarn fili durumlar kesinlikle ve hi phesiz, zerre kadar deimezdi. Ulusun zgrlk hak-
k, iinin ekonomik hakk, [hak olarak], Nikolai ernievskinin her an Ruble karl satabi-
leceini syledii, her insann altn tabaklardan yemek yeme hakk kadar deerlidir. Fransada,
1840l yllarda o zamann topik sosyalistleri arasnda alma hakk mjdesi ok sevilen bir
talepti, ki sosyal sorunun acil ve radikal zmnn roln oynuyordu. Ancak bu hak 1848
Devriminde ksa bir denemeden sonra, nl ulusal atlyelerin tamamen farkl rgtlenmeleri
durumunda dahi nlenemeyecek feci bir fyasko ile sonuland. Marxn Kapitalinde gsterdii
gibi, gnmz iktisatnn gerek artlarnn analizi, gnmz hkmetlerinin genel bir alma
hakk mjdesini vermeye zorlanmalarnda bile, [bu mjdenin] kulaa ho gelen bir sylem olarak
kalaca ve sanayiinin yedek ordusunun sokakta yatan tek bir askerinin bile, bu hak ile ocuklarna
bir tas orba piiremeyecei inancna yol amak zorundadr.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
29
Sosyaldemokrasi bugn alma hakknn ancak, ierisinde sanayii proletaryasnn belirli bir
ksm iin kronik alma [olana] azlnn deimez bir retim art olduu kapitalist sistem
ortadan kaldrldktan sonra, bo bir yank olmaya devam etmeyeceine inanmaktadr. Ve sosyal-
demokrasi imdi var olan sistem temelinde bu hayal hakk savunmak veya mjdelenmesini ta-
lep etmek yerine, snf mcadelesi zerinden sistemin ortadan kaldrlmasn hedefemekte, geici
yardm aralar olarak meslek rgtlerine, isizlik sigortasna vs. dikkat ekmektedir.
Ve kapitalizm temelinde milliyetler sorununu, tm uluslar, kabileler, aileler iin bir kaderini ta-
yin hakk olanann tannmas veya gvence altna alnmas ile zme umudu ayn ekilde bir
topidir. Siyas ve snf glerinin d artlar sosyaldemokrasinin siyas programnn bir talebini
genelde filen olanaksz yapyor diye topi deildir. rnein uluslararas ii hareketinin safarn-
daki nemli isimler, egemen snfarn giderek sertleen toplumsal reaksiyonu, sosyal reformlarn
genel durgunluu, gl giriimci birliklerinin ortaya k vs. nedeniyle, burjuva toplumunda ge-
nel sekiz saatlik ign uygulanmas talebinin yasa yolu zerinden gerekletirilmesinin baar
ansnn olmad grndeler. Buna ramen sekiz saatlik ignnn bir topi olabilecei hi
kimsenin aklna gelmemektedir, ki [bu talep] burjuva toplumunun gelimesine uygundur. Ama
btn etnik gruplara, ya da herhangi bir ekilde belirlenen milliyetlere imdi fili kaderini ta-
yin hakkn tanmak, gnmz toplumlarnn tarihsel geliimlerinin seyri nedeniyle bir topidir.
Bakmz, modern devletlerin tarihlerinin balangcnda milliyetlerin srekli farkl ynlere kay-
ma iinde olduklar, birletikleri, kaynatklar, blndkleri, o ya da bu [milliyeti] inedikleri
eski zamanlara ynlendirmeden de, btn eski devletlerin, istisnasz bu uzun ve devinimlerle dolu
siyas ve etnik tarihin sonucunda, ulusal bak asndan kark varlklar olduklar, deimez bir
gerek olarak kalmaktadr. Hatta Marx [Engels] zamannda bu ulus kalntlarnn kaderi, [bunlar]
devrimin ya da bir dnya savann kasrgasnca dnyadan silinene dek, kar devrimin destek-
isi olmaktr diyordu. Neue Rheinische Zeitungda yle yazyordu: Avrupada, herhangi bir
kesinde bir veya daha fazla halk harabesine, sonrada tarihsel gelimenin taycs olan ulusa
geri itilen ve boyunduruk altna alnan eski yerleiklerin kalntlarna sahip olmayan lke yoktur.
Hegelin syledii gibi, tarihin admlarnca acmasz bir biimde inenen bu ulus kalntlar, bu
halklar pl, her defasnda tam olarak yok olana veya ulussuzlatrlana kadar, kar devrimin
fanatik tayclar olacak ve yle kalacaklardr, ki zaten tm varolularnn kendisi byk tarihsel
devrime kar ykseltilen bir protestodur. 1640dan 1795e kadar skoyada Gaellerin, Stuartlarn
destekisi olduklar gibi. Bretonlarn, 1792den 1800e kadar Fransada Bourbonlarn destekisi
olduklar gibi. Avusturyadaki, bin yllk, son derece karmak tarihin halk pl olan panslavist
Gneyslavlar gibi. [18*] Marx [Engels] btn Slav uluslarnn bamszl iin verilen pansla-
vist uralar konu alan bir makalesinde yle yazyor: ... aslnda Avrupada byk monarilerin
tarihsel zorunluluk olduu zamanda Almanlar ve Macarlar, o btn kk, sakatlanm, baygn
ulusuklar, dverek byk imparatorluk altna sokmasalar ve onlara bylece tarihsel gelimeye
katlma yetisini vermeselerdi, kendi kendilerine brakldklarnda tamamen birbirlerine yabanc
kalacaklard! ... imdi ise siyas merkezleme, sanayiinin, ticaretin, iletiimin devasa ilerlemesi
sonucunda, 15. ve 16. Yzyldakinden ok daha acil bir gereksinim oldu. Merkezlemesi gereken,
merkezleti. [19*] Marxn [Engelsin] Gneyslavlar hakkndaki o zamanki grlerine nceden
deinmitik, ama tarihsel gelimenin, bilhassa modern kapitalist gelimenin her milliyete bam-
sz varoluunu verme ynnde deil, tam tersine urat gerei bugn, ayn Neue Rheinische
Zeitung zamannda olduu gibi, kesin kabul grmektedir. Karl Kautsky Milliyet ve enternas-
yonalite adl yeni almasnda, tarihsel uluslarn kaderleri hakknda u ksa zeti yapmaktadr.
Dilin, toplumsal ilikilerin en nemli arac olduunu grdk. Ayn dili konuanlarn sa-
ys, bu ilikilerin ekonomik gelimeyle birlikte geniledikleri lde artmak zorundadr.
Buradan tek tek uluslarn genileme, dillerini kaybeden veya ounluktaki ulusun dilini ya
da kark bir dili konumaya balayan baka uluslar ilerine alma tandans kmaktadr.
[18*] Friedrich Engels: Der magyarische Kampf (Macar Mcadelesi), MEW, Bd. 6, S. 172. R.L. yazarn
Marx olduunu dnyor.
[19*] Friedrich Engels: Der demokratische Panslavismus (Demokratik Panslavizm), MEW, Bd. 6, S. 278.
R.L. yazarn Marx olduunu dnyor.
ROSA LUXEMBURG
30
Kautskye gre ayn anda insanln byk kltr birlii; Hristiyan, mslman ve budist [bir-
likleri] olumutur.
Ancak bu kltr evreleri trl trl dilleri ve uluslar iermektedirler. Her bir [kltr
evresi] ierisindeki kltr ounluu enternasyonaldir, ulusal deil. Dnya apndaki tra-
fin etkisi daha da ileridir. Giderek genilemekte ve her yerde ayn kapitalist retim tarz-
n egemen klmaktadr... eitli halklar arasnda nerede uzun sren samimi trafk ve kltr
birlii varsa, orada bir veya bir ka ulus daha yksek ekonomik, bilimsel veya sanatsal ba-
arlar sayesinde ste kar. Bu enternasyonal kltr evresindeki her ticaret adamnn ve
her okumuun, [ste kan ulus veya uluslarn dilini] bilmesi bir zorunluluktur; kltrleri
iktisat, sanat, edebiyat tm kltr birliine karakterini verir. Sonucunda Yunanca ve
Latince Akdeniz havzasnda bylesi bir role kavumu, islam dnyasnda bu rol Arapa
stlenmitir; -tabi ki Yahudileri ve ateistleri de ieren Hristiyan kltr evresinde Al-
manca, ngilizce, Franszca dnya dilleri hline gelmilerdir... Ekonomik ve siyas gelime-
nin bu dile bir drdncsn, Rusay eklemesi olasdr. Ama ayn zamanda bunlardan
sadece bir tanesinin, ngilizcenin, tek evrensel dil olmas da olanakldr... Uluslarn en-
ternasyonal kltr birliklerinde birlemeleri, tccarlarn ve okumularn dnya dillerinin
douu biiminde gereklemektedir. Ve bu birleme hi bir zaman imdiki gibi skk,
hi bir zaman saf ulusal kltr imdiki gibi daha az olanakl olmamtr. Otto Bauerin her
zaman sadece ulusal kltrden bahsediyor olmas, halk kitlelerinin ulusal kltre sahip
edilmesini sosyalizmin hedef olarak gstermesi, ok tuhaf gelebilir... Eer sosyalist top-
lum halk kitlelerini okumu yaparsa, o zaman onlara bir ok dili, dnya dillerini renme
olanan verecek ve bylece onlarn, sadece tek bir ulusal dil birliinin zel kltrnn
deil, kltr evremizin enternasyonal kltrnn btnnn katlmclar olmalarn
salayacaktr. Ama [gnn birinde] kltr devletlerinin nfus kitlesi, ulusal dillerin yan
sra, bir veya bir ka dnya dilini rendiinde, ite o zaman nce kk uluslarn dille-
rinin kaybolmasnn, ayn Makedonyal Alexander dneminden sonra Dou Akdeniz hav-
zas halklarnn Helenizm altnda, Bat Akdeniz havzas halklarnn ise Roman milliyeti
ierisinde kaynamalar gibi, tm kltr insanlnn tek bir dil ve tek bir milliyette niha
birlemesinin temeli olumu olacaktr.
Kendi kltr evremiz ierisindeki dil eitlilii, [evremizin] farkl uluslarnn yeleri-
nin birbirleri arasnda anlamasn zorlatrmakta, onlarn kltrel ilerlemesinin engeli
hline gelmektedir. Ama sadece sosyalizm bu engeli amay baarabilecektir ve tm halk
kitlelerinin ilerleme kaydedebilecek derecede ylesine yksek eitimini salayana dek,
uzun bir srede etkide bulunmak zorunda kalacaktr. Bugn ise enternasyonalizmimizin,
farknn sadece burjuva [milliyetilii] gibi saldrgan olmamas olan zel bir milliyetilik
olmadn, aksine her ulusa kendi ulusumuz iin talep ettiimiz ayn hakk ve herkese tam
bamszl tandn bilincimize kartmamz gerekir. Anarizmin pozisyonunu bireyler-
den uluslara aktaran gr, modern kltr uluslar arasnda var olan sk kltr birliine
uymamaktadr. Gerekten de tm bunlar, ilerlemesi, paralarnn, ancak herkesin kendisi-
ni btne tabi klmasyla ulalacak olan birleik armonik etkide bulunmas zerine kurulu
tek bir iktisad ve kltrel toplum bedenini oluturmaktadrlar. Sosyalist Enternasyonal,
dierlerinin eitliini zedelememek kaydyla, isteyenin istediini yapabildii bir bamsz
uluslar konglomeras deil, aksine paralar ne denli anlaabilir, ne denli tek azdan, or-
tak planlara gre hareket edebilirlerse, o denli mkemmel ileyen bir organizmadr. [20]
Kautskynin izdii tarih emas, ite byledir. Tabi ki Marx [Engels], politik yan ve d silah, fethi
vurgularken, o dikkatini kltrel, barl gelimeye verdiinden, meseleyi Marxtan [Engelsten]
farkl bir adan ele almakta. Her ikisi de milliyetin, tarihin gidiatndaki kader seyrini, ayrlma ve
bamszla giden olarak deil, tam tersi ynde karakterize ediyorlar. Kautsky bilgimize gre
gnmz sosyalist literatrnde ilk kez sosyalist sistemde ulusal zelliklerin yok edilmesine ve
tek ulus ierisinde insanln medeniyet basamana ynelen tarihsel tandansn aka vurgula-
[20] Karl Kautsky: Nationalitt und Internationalitt (Milliyet ve enternasyonalite), Stuttgart 1908, S.
12-17.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
31
maktadr.
Kuramc, geri diye belirtiyor, imdiki zamanlarn kapitalist gelimesi ayn zamanda bununla g-
rntde elien, yani ulusal bilin ile devletin, grevlerini en kolay yerine getirebilecei, modern
koullara uygun biimi [21] olarak ulus devlet gereksiniminin uyanmas ve glenmesi grng-
sn ortaya kartyor.
Ancak en iyi ulus devlet de, sonucunda sadece kolayca gelitirilebilecek ve teorik olarak savunu-
labilecek, ancak gereklie uymayan bir soyutlamadr. nsanl kapsayan medeniyet birliine do-
ru giden tarihsel gelime, ayn toplumsal gelime gibi, esas itibariyle elikiler tarafndan gerek-
lemektedir; ama enternasyonal medeniyetin standartlaan geliimindeki bu eliki, Kautskynin
arad yerde, yani ulus devletin ideal tandansnda deil, Marxn [Engelsin] gsterdii yerde:
uluslarn kendi aralarndaki canice mcadelede, byk medeniyet evrelerinin yannda ve onlara
kar byk kapitalist devletler yaratma tandansnda duruyor.
Modern zamanlarn belirgin emaresi olan ve kapitalizmin ilerlemesiyle giderek daha stnleen
byk devlet geliimi, kck ve kk milliyetlerin byk bir blmn bandan beri siyas
gszle mahkm eder. Kapitalist gelimenin savunucusu, iktisad ve siyas bamszlklar iin
gerekli madd ve zihinsel aralara sahip olan en gl uluslarn yannda kck ve kk ulus-
larn bamsz var oluu, giderek daha byk bir illzyon hline gelmektedir. Bugn yenilgiye u-
ram uluslarn hepsinin veya nemli bir kesiminin bamsz var olularna geri dnleri, ancak
kapitalist adaki kk devletsel varoluun ans ve gelecek midine sahip olduklar lde ola-
nakldr. Bu arada byk devlet llerine uygun olan iktisad ve siyas koullar kapitalist uluslarn
var olu mcadeleleri iin ylesine gerekli hle geldi ki, Avrupadaki siyaseten bamsz, formel a-
dan eit hakl devletler de, Avrupann siyas yaamnda fgran roln ve hatta ounlukla gnah
keisi roln oynamaktadrlar. Bu durumda Karadallarn, Bulgarlarn, Romanyallarn, Srpla-
rn, Yunanllarn, aslnda bamszlnn kendisinin Avrupa konserindeki siyas mcadeleler ile
diplomatik oyunlarn bir rn olan svirenin bile bamszlndan cidd olarak bahsedilebilir
mi? Byle bakldnda, tm uluslara kaderini tayin hakk olanan vermek, en azndan byk
kapitalist gelimeden, 15. ve 16. Yzyln Orta a kk devletlerine geri dn perspektifne
benzemektedir.
Modern gelimenin ikinci karakteristik zellii, bu dnceyi baka adan topi olarak nitelendi-
ren kapitalist emperyalizmdir. ngiltere ve Hollanda rnekleri, bir kapitalist lkenin belirli koul-
lar altnda ulus devletin gei srecinden tamamen saknabileceini ve manifaktr dneminde
hemen smrgeci devlet hline gelebileceini gstermitir. Henz 17. Yzyln balarnda smr-
gelerinin fethine balayan ngiltere ve Hollanda rneklerini 18. ve 19. Yzyllarda btn byk
kapitalist devletler takip etti. Hep daha ok lke ve halklarn, hatta ktalarn bamszlnn kalc
harabelere dnmesi, bu tandansn meyvesi oldu.
Kapitalist dnemdeki kresel ticaretin gelimesi, btn ilkel toplumlarn, yava yava olsa da, ke-
sin ykmna yol amakta, onlarn kaderlerini tayin haklarnn tarihsel var olu biimini enkaza
dntrmekte, onlar kapitalist gelimenin ve dnya politikasnn ineyici arknn bamls
yapmaktadr. Sadece formalist bir krlk, rnein in ulusunun, eer bu lke nfusunu bir kere-
liine tek veya bir ka ulus olarak ele almak istersek, bugn filen kendi kaderini tayin ettiini
iddia edebilir. Kresel ticaretin ykc faaliyetlerini, smrge lkelerinin farkl basamaklar ve bi-
imlerdeki ilhak veya siyas bamll takip etti. Ve eer sosyaldemokrasi smrge politikasna
ve her trl grngsne kar tm gcyle kararl bir mcadele veriyor ve bunlarn daha fazla
ilerlemesini tm basksyla engellemeye alyorsa, o zaman smrge politikasnn ortaya k-
nn ve geliiminin tam olarak kapitalist retimin temellerinde kkletiini, kapitalizmin daha ileri
gitmesine refakat ettiini ve gnmz devletlerinin bu yoldan olas geri dnlerine ancak burjuva
bar havarilerinin inanabileceklerini ok iyi biliyor demektir. Btn byk kapitalist devlet-
lerin uluslararas piyasada, dnya politikasnda ve smrge mlklerindeki var olu mcadeleleri
olan bu geliimin ve kanlmazln pozisyonunda, modern koullara, yani kapitalist smr-
nn gereksinimlerine en uygun biim, Kautskynin varsayd gibi ulus devlet deil, aksine
[21] A.g.e.
ROSA LUXEMBURG
32
fetih devletidir. Ve bu szde ideale yaklamdaki farkl tonlamalar incelediimizde, bu icaplara
ne, ulusal adan en azndan Avrupadaki parasnda geni lde btnsel kalan Fransz devleti-
nin, ne de, smrgelerini elden kartarak neredeyse emperyalist karakterinden ulusala dnen
spanyol [devletinin], hem de en az biimde, uyduunu, aksine daha ok, Avrupada ve dnyann
muhtelif yerlerindeki ulusal zulme dayanan Britanya devletinin, Alman devletinin ve kucanda si-
yahlar ile boyunduruk altna alnan Asya halklar zerindeki basksnn cerahatli yarasn saklayan
Kuzey Amerika Birleik Devletlerinin [uyduunu grrz].
Emperyalist tandansn, ulusal fetihler tarafndan hangi saylarla kendini gsterdii, aadaki tab-
lodan okunabilir. u anda smrgelerde aidiyete gre fethedilen nfus yledir:
Britanya Fransa Almanya Hollanda Belika
Asyada 361.445.000 18.073.000 120.041 37.734.000 0
Afrikada 40.028.000 31.500.000 11.447.000 o 19.000.000
Amerikada 7.557.300 428.819 0 142.000 0
Avustralyada
Danimarka spanya Portekiz ABD
Asyada 0 0 810.000 7.635.426
Afrikada 0 291.000 6.460.000 0
Amerikada 42.422 0 0 953.243
Avustralyada 0 0 0 13.000
Belirtilen ve yaklak 500 milyonluk mthi sayya, smrge olarak grlmeyen, ama filen Av-
rupal lkelere tamamen baml olan lkelerin devasa says eklenmelidir ve o zaman ortaya -
kan say, kapitalist emperyalizmin bu uluslarn kaderleri ve kaderlerini tayin hakk olanaklar
zerindeki imdiye kadarki etkiyi gstermek iin, milliyetlerin ve etnik gruplarn saylamayacak
miktarna blnmelidir.
Kapitalizmin smrgeci yaylnn tarihi, phesiz ayn zamanda smrge lkelerinin iktisad ve
ardndan siyas bamszlklarnn birbiriyle elien tandansn gz nne kartmaktadr. Kuzey
Amerika Birleik Devletlerinin 18. Yzyl sonunda ngiltereden veya 1820li ve 1830lu yllarda G-
ney Amerika lkelerinin spanya ve Portekizden ayrlmalar, ayn zamanda, Avustralya devletleri-
nin ngiltereye kar zerklik kazanmalar da bunun iin karakteristik, renkli rneklerdir. Ancak,
yakndan yaplan bir inceleme hemen bu grnglerin oluumundaki zel koullara dikkat ek-
mektedir. Gerek Kuzey, gerekse de Gney Amerika 19. Yzyla kadar, kapitalist retimin rasyonel
smrs yerine, smrge politikasnn daha ok lkeyi ve doal zenginlikleri Avrupal glerin le-
hine talan eden asl sisteminin kurbanydlar. Buralarda sz konusu olan, bamsz kapitalist geli-
menin tm koullarn yerine getiren, ancak siyas bamlln rm kelepelerini krarak yolu
amak zorunda kalan ktalardr. Ama kapitalist gelimenin saldrsnn gc daha ok ngiltereye
baml olan Kuzey Amerikada etkide bulunurken, iktisad adan geri kalm spanya ve Portekiz,
o zamana kadar genellikle tarmn biimlendirdii Gneye ok az diren gsterebildiler. Doru-
su, bylesi olaanst zengin koullar her smrgede kural deildi. Dier taraftan bugnn s-
mrge sistemi, eskisinden ok daha az yzeysel olan bir bamll ortaya kartmaktadr. Ama
Amerikadaki smrgelerin bamszlklarn elde etmi olmalar, ulusal bamll hi bir ekilde
ortadan kaldrmad, sadece [bamll] baka uluslara aktard, roln deitirdi. erisinde yerli
Kzlderililerin harabeleri ve cesetleri zerine yerleerek, ngiltereden kopan, ama [ngiltereye]
yabanc olmayan, aksine Amerikaya g etmi ngilizlerin oluturduu ulusa sahip ki bu ayn e-
kilde ngilterenin, nfuslarnn yzde 90n ngilizlerin oluturduu Avustralya smrgeleri iin
de geerlidir Birleik Devletler, bugn emperyalist fetihlerin en nemli ocaklarndan birisidir.
Brezilya, Arjantin ve gmenlerin Portekizliler ve spanyollar nc unsuru oluturduu dier
eski smrgeler ise, Avrupa devletlerinden bamszlklarn her eyden nce kle ticaretini bam-
sz srdrmek ve siyahlar fdanlklarda smrmek, evredeki btn zayf smrgeleri ilhak etmek
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
33
iin elde ettiler. Muhtemelen, yaknlarda ngiltereye kar hayli ciddye alnmas gereken bir ulu-
sal hareketin ayaa kalmak zere olduu Hindistanda da koullar bu biimdedir. Hindistandaki
toplumsal ve meden geliimin farkl basamaklarnda bulunan ok byk sayda milliyetin bam-
sz var oluu ile karlkl bamllk, Hint hareketinin uluslarn hakknn basitletirici ls ile
aceleci deerlendirilmemesi iin uyarcdr.
Bu yzeysel rnekler cidd bir analizde, modern kapitalist gelimenin btn milliyetlerin gerek
bamszl ile badamaz olduu tespitini teyit etmektedir.
Smrge fetihleri sorunu milliyetler sorunundan ayr ele alnrsa eer, ok daha kolayca alglanabi-
lir. Hatta bu pozisyon, uluslarn hakknn savunucularnca bilinli veya bilinsiz olarak alnmak-
ta ve rnein Alman sosyaldemokrasisinde Eduard Davidin veya Hollanda [sosyaldemokrasisin-
de] van Koln smrge politikalarnda aldklar, smrgelerin fethedilmesinin Avrupa halklarnn
medenyetletirme misyonunun bir ifadesi olduu, hatta sosyalist sistemde de zorunlu olacaklarn
[iddia eden] tavrlarna da uymaktadr. Bu tavr, Fichtenin felsef ilkesinin Avrupa uygulama-
snn, Ludwig Brne tarafndan yazlan dolamlamasna ksaltlabilir: Ben benim ve dnda olan,
sadece gda maddesidir [22*] Eer sadece Avrupa halklar asl uluslar, smrge halklar ise gda
maddeleri olarak grlrse, o zaman Avrupada Fransa, Danimarka veya talyann dahil olabi-
lecei ulus devletlerden bahsedilebilir; ama bu da milliyetler sorununu Avrupa ii bir arbedeye
indirgemek anlamna gelir. te bu durumda uluslarn kaderini tayin hakk egemen rklarn teo-
risi hline gelir ve Avrupa krenizmiyle burjuva liberalizminin ideolojisinin asl kkeni olduunu
aka ele verir. Sosyalistlerin bak asndan bu hak elbette kresel karakter tamaldr ve bu
anlan hakkn verili sistemin temelinde gereklemesi umudunun, sosyaldemokrasinin var olu-
unun gerekesi olan kapitalist gelime tandans ile dorudan elien bir topi olduunu, yani var
olan btn devletlerin ulusal birimlere paralanmasna ve bunlarn ulus devletler ve ulusal kk
devletler rneine gre dntrlmesine genel dnn, tamamen umutsuz ve tarihsel adan
aka gerici bir giriim olduunu gstermek konusunda net olmak, yeterlidir.
IV
Uluslarn hakk forml, sosyalistlerin milliyetler sorununda alacaklar tavrn gerekelendi-
rilmesi iin, sadece her verili durumdaki tarihsel koullarn (yerin ve zamann) btn eitlilii
dikkate alnmad ve kresel ilikilerin genel gelime yn hesaplanmadndan deil, ncelikle
modern sosyalizmin esasl teorisi olan snf toplumu teorisi ihmal edildiinden, yeterli deildir.
Eer biz uluslarn kaderini tayin hakkndan bahsediyorsak, o zaman ulus kavramn bir b-
tn, bir benzer toplumsal ve siyasal birim anlamnda kullanmaktayz. Halbuki bylesi bir ulus
kavram, marksist teorinin burjuva zgrl, yasa nnde eitlik vb. gibi kavramlarn sis
perdesi arkasnda tamamen belirli tarihsel ierik durduunu gstererek radikal bir biimde revize
ettii burjuva ideolojisinin kategorilerinden birisidir.
Snf toplumunda birleik toplumsal-siyasal btn olarak alglanan bir ulus mevcut deildir,
ama her ulusun ierisinde antagonistik karlar ve haklaryla snfar vardr. En kaba madd
[koullardan] balayarak, en zarif ahlk koullara kadar, mlkiyet sahibi snfar ile proletarya-
nn, farksz ulusal bir btnln alaca gibi, harf harfne bilinli olarak alabilecekleri tek bir
ayn pozisyon yoktur. Burjuva snfar ekonomik koullar alannda her frsatta smr karlarn
temsil ederler, proletarya ise emein karlarn. Hukuk ilikileri alannda zel mlkiyet burju-
va toplumunun temel tadr, buna karn proletaryann kar, mlksz insann mlkiyetin ege-
menliinden kurtuluunu gerekli klar. Yargda burjuva toplumu snf adaleti, karn toklarn
ve egemenlerin adaletince temsil edilir, proletarya ise bireyin zerinde etkide bulunan toplumsal
artlarn dikkate alnmas ilkesini ve insanlk ilkesini savunur. Uluslararas ilikilerde burjuvazi
bugnk aamada gmrk sistemi ve ticaret sava olan sava ve fetih politikalarn temsil eder,
proletarya ise genel bar ve serbest ticaret politikasn. Toplum bilimleri ve felsefe alannda burju-
va okullaryla, proletaryann pozisyonunu temsil eden okullar, birbirlerine ak aleyhtarlkla kar
karya durmaktadrlar; mlk sahibi snfar ve dnya grleri, idealizmi, metafzii, mistisizmi,
[22*] Ludwig Brne: Menzel der Franzosenfresser (Fransz yiyici yamyam Menzel), Dreieich 1977 bas-
mnda, Cilt 3, S. 897.
ROSA LUXEMBURG
34
eklektizmi, proletarya ise kendi okulunu diyalektik materyalizmi temsil eder. Ve genel insan
ilikiler alannda da, etikte, sanat anlaynda, eitimde, bir tarafta burjuvazinin, dier tarafta da
proletaryann karlar, dnya grleri ve idealleri, aralar bir uurumla ayrlm iki kamp olu-
turmaktadrlar. Ama orada, proletaryann formel uralar ile karlarnn burjuvazininkilerle tam
ya da byk lde ayn veya ortak gibi grnd yerde, rnein demokratik talepler gibi, ite
orada biim ve slogan kimlii arkasnda, ierikte ve gerek siyasette en mkemmel uyumsuzluk
saklanmaktadr.
Byle biimlenmi bir toplumsa ortak ve birleik bir iradeden, ulusun kaderini tayin edebilme-
sinden bahsedilemez. Eer modern toplumlarn tarihinde ulusal hareketleri ve ulusal karlar
iin mcadeleleri grrsek, o zaman bunlar, ulusal karlar biimde tarihsel gelimenin ilerici
biimlerini savunduu srece ve alan snfarn burjuvazi nclndeki ulusun kitlesinden
bamsz, bilinli siyas snf olarak ayrlmadklar mddete, verili durumda dier halk katman-
larnn karlarn da savunabilen burjuvazinin egemen katmanlarnn olaan snf hareketleridir.
Fransz burjuvazisi Byk Devrim esnasnda nc snf olarak Fransz ulusu adna sahne-
ye ktnda, bu anlamda haklyd; ve Alman burjuvazisi bile 1848de, her ne kadar Komnist
Manifesto ve ksmen Neue Rheinische Zeitung proletaryann bamsz snf politikasnn ileri
karakollar olmularsa da, kendisini belirli bir dereceye kadar Alman ulusunun temsilcisi ola-
rak grebilirdi. Bu, her iki durumda da toplumsal gelimenin o zamanki aamasnda burjuvazinin
devrimci snf sorununun ayn zamanda burjuvazi ile birlikte egemen feodalizme kar birleik bir
siyas kitle oluturan btn halk kitlelerinin davas olduu gereinden baka bir anlama gelme-
mektedir.
Sadece bu durum bile sosyalist partinin milliyetler sorunundaki pozisyonu iin uluslarn haklar
ynteminin belirleyici olamayacan gstermektedir. Aslnda bylesi bir partinin sadece varl
bile, burjuvazinin artk tm halk kitlelerinin temsilcisi olmadn, proletarya snfnn burjuvazi-
nin dalna binmeden, aksine [burjuvaziden fark] kendi toplumsal ve siyas tahayylleri olan ba-
msz bir snf olarak ayrldn kantlamaktadr. Ama imdi birleik bir btn anlamnda ulus,
haklar ve ulus iradesi kavram, dediimiz gibi, proletarya ve burjuvazi arasndaki olgunla-
mam ve bilinsiz antagonizm zamanlarnn bir kalnts olduundan, demek ki bu kavramn snf
bilinli ve bamsz rgtlenmi proletarya tarafndan kullanlmas, gze batan bir elikidir okul
mant elikisi deil, daha ok tarihsel bir elikidir.
Sosyalist parti, gnmz toplumundaki milliyetler sorununda ncelikle snf elikisini hesapla-
maldr. ek milliyetler sorunu, gen ek kk burjuvazisinde baka, ek proletaryasnda baka
grnm alr; Polonya ulusal sorununun ayn zmn hem bay Kocielski ve Miloslawdaki ya-
namasnda, hem Varova ve oddaki burjuvazide, hem de Polonyal iide [ayn biimde] bu-
lamayz [ve] Yahudi sorunu da basite Yahudi burjuvazisinin dncesine farkl, devrimci Yahudi
proletaryasnn bilincine farkl yansmaktadr. Sosyaldemokrasi iin milliyetler sorunu, ayn tm
dier toplumsal ve siyas sorunlar gibi, ncelikle snf karlar sorunudur.
Almanyada 1840l yllarda hkm sren ve gerek sosyalistler Karl Grn ve Moses Hess tarafn-
dan temsil edilen, krk sene sonra Polonya, dolaysyla bozuk varyasyonu Limanowski okulu olan
1880li yllarn banda Lud Polski ve sonunda da Pobudka ile karlatrn [23*] mistik-
duygusal sosyalizmin pozisyonuna gre, sosyalistlerin grevi, gzel ve iyi olan her eye ulamak
iin ura vermektir. Ve daha sonra PPSin nderi olan bay Limanowski bu temelde, sosyalizmin
kukusuz gzel bir fkir, ama yurtseverliin de [ondan geri kalmayan] gzel bir fkir olduunu ve
neden bu kadar gzel fkirler birlemesin tespitini yaparak, Polonya sosyalizmini Polonyann
yeniden kurulmas greviyle birletiriverdi.
Bu duygusal sosyalizmdeki tek doru, proletaryann uralarnn niha hedef olan sosyalist siste-
min snf egemenliini ortadan kaldrarak, snf toplumlarn tarihinde ilk kez toplumsal koulla-
rn biimlendirilmesinde en yksek genel insan ideallerin gerekletirilmesi iin garanti verdiine
dair fkrin, topik parodisi olduudur.
[23*]R.L. Lud Polski ile Stowarzyszcme sosjalistyczne Lud Polski (Polonya Halk Sosyalist Dernei)
adl 1881de Limanowski tarafndan srgnde kurulan rgt kast ediyor. Pobudka (Uyan ars)
1889da Pariste kurulan bir gazetedir.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
35
Ve enternasyonal Londra Kongresinin anlan kararnca kabul edilen ilkenin asl ierii, asl anlam
budur. Uluslarn kaderlerini tayin hakk ancak, ierisinde alma hakknn da bo bir yank
olmayaca o toplum dzeninde salt sylem olmaktan kurtulacaktr. Sosyalist dzen radikal bir bi-
imde, sadece bir toplumsal snfn dieri zerindeki egemenliini deil, ayn zamanda bu ekilde
toplumsal snfarn ve elikilerinin var oluunu, toplumun farkl karlar olan snfara bln-
mesini ve bylesi uralar ortadan kaldran ite o dzen, toplumu harmoni ve kar dayanmas
zerinden birleik btnsellikte ortak iradeye ve [bu iradenin] gereini yerine getirme olanana
sahip bireylerin toplam olarak gerekletirir. Tek cmle ile, toplum ulusal var oluu hakkndaki
zgr kaderini tayin hakknn fili olanan ancak, iktisad var oluu ile retim koullar zerine
bilinli karar verme olanana sahip olursa, elde edebilir. Uluslar tarihsel var olularna, ancak
insan toplumunun toplumsal srelere hkmettii zamanda hkmedebileceklerdir.
O nedenle, bazen uluslarn kaderlerini tayin hakknn savunucularnn yapt gibi, bu hak ile f-
kir zgrl, basn zgrl, birleme ve toplant haklar gibi dier demokratik talepler arasnda
yaplan her trl benzetme tamamen yanltr. Eer denildii gibi, zgr birleme hakknn tann-
mas, siyas zgrlk partisi olarak kendi ykmllmz ise, bu, bizi dman burjuva partileri-
nin birlemeleri ile mcadele etmemizden engelleyemez; ayn ekilde uluslarn hakknn tann-
mas da, her ne kadar demokratik ykmllk olsa da, her defasnda bizi uluslarn kaderlerini
tayin hakkn desteklemeye ykml klamaz. Dernekleme, toplanma, konuma ve basn haklar
vs., olgun burjuva toplumunun hukuksal olarak formle edilmi var olu biimleridir. Buna karn
uluslarn kaderlerini tayin hakk ise burjuva toplumunda hi bir ekilde uygulanamayacak olan,
ancak sosyalist sistem temelinde gerekletirilebilecek bir fkrin metafzik formlasyonudur.
Bugnk pratiindeki sosyalizm hi bir ekilde btn mistik asil ve gzel taleplerin topland-
bir pota deildir, aksine tamamen belirli koullarn, zellikle modern proletaryann burjuvazinin
egemenliine kar verdii snf mcadelesi ile gnmzn retim biimini ortadan kaldrma he-
defyle kendi snfnn diktatrln kurma urann siyas ifadesidir. Proletaryann partisi ola-
rak sosyalist parti iin bu grev balca ve yn gsterici [grevdir] ve [bu grev] partinin, toplumsal
yaamn btn sorunlar ile balantl olan tavrn belirler.
Sosyaldemokrasi, proletaryann snf partisidir. Tarihsel grevi, proletaryann snf karlarn ve
ayn zamanda kapitalist toplumun sosyalizmin gereklemesi ynndeki devrimci gelimenin -
karlarn ifade etmektir. Demek ki sosyaldemokrasi, uluslarn kaderlerini tayin hakknn gerek-
letirilmesi iin deil, aksine alan snfarn, smrlen ve ezilen snfn proletaryann kendi
kaderini tayin hakknn [gerekletirilmesi] iin vazifelendirilmitir. Sosyaldemokrasi istisnasz
btn sosyal ve siyas sorunlar bu pozisyondan hareketle formle etmektedir. Sosyaldemokrasi
uluslara, ne devlet iinde talep ettiimiz siyas biimler sorununda, ne de devletin i veya d
politika sorunlarnda, adliye veya okul idaresinde, vergiler veya asker idarede kendi kanaatlerine
ve kaderini tayin hakkna gre karar vermeleri takdirini brakr. Ancak ulusal-siyas ve ulusal-
kltrel var olu koullar meselesi, proletaryann snf karlar alanna saylan sorunlardan daha
az girmez, tam tersine, bu sorunlar ile ulusal-siyas ve kltrel koullar arasnda en sk karlkl
bamllk ve izafet ilikisi sz konusudur. Sosyaldemokrasi bunu nazar itibara alarak, burada da
her defasnda proletaryann verili lkedeki ve verili zamandaki karlarna ve snf mcadelesine,
ayrca devrimci toplumsal gelimenin karlarna en fazla uygun olan bylesi taleplerde bulunma
ve bylesi biimlerin aktif ulusal-siyas ve kltrel var oluunu talep etme ykmllnden muaf
tutulamaz, ama hi bir ekilde de bu sorunlarda karar uluslara brakmamaldr.
Bu, sorunu soyutlamann bulutlarndan alarak, somut koullar temeline indirdiimizde, tamamen
ak grlr.
Ulusun kaderini tayin hakk varm. Peki, ulusun ve iradesinin szcs olma gcne,
hakkna kim sahip? Ulusun aslnda ne istediini nasl anlayacaz? Ve hangi siyas parti, tm
dierleri arasnda sadece kendisinin ulus iradesinin asl, gerek temsilcisi, ama tm dierlerinin
ise ulusal iradenin deforme olmu, sahte ifadesi olduunu iddia edebilir? Burjuva-liberal partilerin
hepsi kendilerini doal olarak yzde yz ulus iradesi olarak grmekte, ulusu temsil etme tekelini
ellerinde tuttuklarn srarla iddia etmektedirler. Ve muhafazakr ve gerici partiler de, onlardan
hi bir ekilde geri kalmadan ulus iradesi ve karlarna dayandklarn iddia ediyorlar. Kukusuz
ROSA LUXEMBURG
36
Byk Fransz Devrimi, Fransz ulusunun iradesinin ifadesiydi, ama 18. Brumairede devrimin
eserini bir darbeyle silip spren Napolyon, kelimenin tam anlamyla La volont gnrale [ka-
nun iradesi] ilkesini tm devlet reformunun temeli hline getirdi.
1848 ylnda ulus iradesi nce cumhuriyeti ve geici hkmeti, ardndan ulusal meclisi ve so-
nunda, hem cumhuriyeti, hem de geici hkmeti ve ulusal meclisi fesheden Louis Bonaparte
greve getirdi. Rusyadaki devrim esnasnda liberalizm ulus adna Kadetler bakanl talep edi-
yor, mutlakyetilik ayn ulusun adna Yahudi pogromlarn gerekletiriyor ve devrimci kyller
aristokratlarn mlklerini kundaklayarak, ulusal iradelerini ifade ediyorlard. Polonyada ise kara
birliklerin partisi Nasyonal Demokrasi, ulusun kaderini tayin hakk adna ulusal iileri,
ii-sosyalistlere kar karde katline kkrtarak, ulusun iradesine sahip kyordu.
Herhalde ulusun gerek iradesinin bana Lessingin Bilge Nathan hikyesindeki yzn
bana gelenin benzeri geliyor: [Yzk kayboluyor ve] onu sahtelerinden ve taklitlerinden ayrmak
neredeyse olanakszlayor. Demokratizm ilkesi sadece grnte ulusun gerek iradesini oun-
luk olarak tanmlama zerinden anlama olanan vermektedir.
Ulus, ounluun istediini ister. Ama sosyaldemokrat parti hele bir bu ilkeyi kendisi iin belirle-
yici olarak kabul ederse: bu devrimci parti olarak sosyaldemokrasinin lm karar olur. Sosyalde-
mokrasi doal olarak ulusun byk bir ounluunun karlarn temsil eden bir partidir. Yine de,
bilinli iradenin ifadesi sz konusu olduunda, burjuva toplumunda, imdilik, ounluk elde etme-
ye alan bir aznlk partisidir. Ancak gayretlerinde, politikasnda, programnda ulusun ounlu-
unu yanstyormu gibi deil, aksine tersinden, btn bir ulusun deil, proletarya snfnn bilinli
iradesinin tercman olmaya alma yolu zerinden hareket eder; nk sosyaldemokrasi bu s-
nfn etrafnda ounluk iradesinin tercman olmaya kar kmaz, ki sadece byk kent sanayii
proletaryasnn, kendi karlarn bilinlerine kartarak alan halkn ounluu hline gelmek
istedii nc, en devrimci katmanlarnn iradesini ve bilincini, bu iradeyi gelitirmeye alarak
ifade eder. Demek ki ulusun veya ounluunun iradesi sosyaldemokrasi iin nnde huu
ierisinde eildii bir put deildir, tam tersine, sosyaldemokrasinin btn tarihsel misyonu ulu-
sun, yani alan ounluun iradesinin devrimciletirilmesi, biimlendirilmesidir. nk burju-
va toplumlarndaki ulus ounluundaki, yani alan snfarndaki o geleneksel bilin biimleri,
genellikle sosyalizm ideallerine ve gayretlerine dman olan burjuva bilin biimleridir. Sosyalde-
mokrasinin en gl siyas parti hline geldii Almanyada bile toplam 13 milyon semen arasnda,
[sosyaldemokrasi] 3 milyon semeniyle burjuva partilerinin sekiz milyon semeni karsnda bir
aznlktr. Reichstag Seimleri istatistikleri, tam olmasa da, belirli bir dereceye kadar durgun za-
manlardaki g ilikileri zerine bir tasavvur verebilir. Alman ulusu, ounlukla muhafazakrlar,
ruhbanlar ve liberal dncedekileri seerek ve siyas kaderi onlarn ellerine vererek, kaderini
tayin etmektedir. Ve ayns ok daha yksek lde tm dier lkelerde de sz konusudur.
V
Ulus kendi kaderini tayin eder ilkesini uygulamak iin somut bir rnek alalm.
Eski Iskra redaksiyonu yesi olan bir Rus sosyaldemokrat, 1906da u andaki devrimci aamada
Polonya ile balantl olarak Varova Kurucu Meclisinin kanlmaz olduu dncesini u ekilde
gelitirmiti: [24*]
Sadece Rusyann politik rgtleniinin var olan ulusal bask sorununda belirleyici bir
faktr olduu varsaymndan hareket edilse bile, ezilen milliyetlerin ve igal edilmi lke-
lerin proletaryasnn Btn Rusya Anayasa Koyucu Meclisinin organizasyonunda en aktif
pay almas gerektii sonucuna varlmaldr.
Bu meclis, isterse, devrimci misyonunu yerine getirmeli, arln egemen ve ezilen mil-
liyetleri birbirine balayan zulmnn prangalarn paralamaldr.
Ve bu sorunun, milliyetlerin kendi kaderlerini tayin hakknn gerekletirilmesinden ba-
[24*] R.L. burada Rusya Sosyaldemokrat i Partisinin (Menevikler) nde gelen kuramclarndan
birisinin, PPSin merkez yayn organ Robotnik (i) gazetesinde yaymlanan makalesinden alnt
yapyor.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
37
ka daha tatmin edici, yani devrimci bir zm yoktur. Tm milliyetlerin yasa koyucu
meclisteki birleik proleter partisinin grevi, milliyetler sorununu ite bu zmne ula-
trmaktr ve parti bu grevini, tabi ki halk kitlelerinin hareketine ve bunlarn yasa koyucu
meclis zerinde kuraca baskya dayanmas durumunda yerine getirebilecektir.
Ancak oktan tannm olan kendi kaderini tayin hakk hangi somut biimde gereklee-
cektir?
Esas olarak Polonyada olduu gibi, milliyetler sorununun yle ya da byle hukuksal-dev-
letsel sorunla uyutuu yerlerde, ite o yerlerde, verili snr lkesi ile btnsel devlet
ilikisini, devamla devlete ait olup olmayacan veya ondan ayrlp ayrlmayacan, i ida-
resini ve devlet btnl ile gelecekteki balantsn belirleme grevi olan, lkeye ait yasa
koyucu meclis bu nedenle ulus tarafndan elde edilen kaderini tayin hakkn kullanacak
organ olabilir ve olmaldr.
Yani Polonya yasa koyucu meclisi, Polonyann yeni Rusyann demirba iinde zlp
zlmeyeceine ve hangi anayasa sahip olacana karar vermelidir. Ve Polonya proletar-
yas, ulusal zynetimin bu organn kararlarna snf iradesinin karakteristik damgasn
vurmak iin her trl abay gstermelidir.
Eer Btn Rusya Yasa Koyucu Meclisinden Polonya ulusal sorununun pozitif zmn
Varovadaki parlamentoya brakmasn istersek, o zaman bu benim iin, bu parlamento-
nun toplanmasn Petersburg Kurucu Meclisinin milliyetler sorununu grecei zamana
kadar ertelemek anlamna gelmemektedir.
Tam tersine, Varova Kurucu Meclis iar bugnden Btn Rusya Kurucu Meclis iar ile
birlikte ykseltilmelidir. Nihyet Btn Rusya iin yasa koyucu bir meclisi toplantya a-
racak bir hkmet, Polonya iin de yasa koyucu bir Sejmi [diyeti] toplantya armaldr
(veya en azndan toplantya arlmasn desteklemelidir). Btn Rusya Meclisinin g-
revi Varova Sejminin faaliyetlerini tanmaktr ve Petersburgdaki yasa koyucu mecliste
bir rol oynayacak farkl sosyal glerin nazar itibara alnmas erevesinde bu tannma,
Polonya halk ulusal iradesini ne denli kararl ve ak bir ekilde ifade ederse, gvenli ve
demokrasinin gerek ilkeleriyle [o denli] uyumlu olacaktr; ki [Polonya halk bu iradesi-
ni] Polonyann gelecekteki kaderi zerine karar vermek iin bir araya gelecek olan Sejm
Seimlerinde en ak biimde ifade edebilecektir. Polonya ve Rusya proletaryasnn Btn
Rusya Yasa Koyucu Meclisindeki temsilcileri Sejm tarafndan alnacak kararlara dayana-
rak kendi kaderini tayin hakknn gerek tannmas iin enerjik bir biimde savunmaya
balayabilirler.
iarmz u olmaldr: Btn Rusya ve Polonya yasa koyucu meclisleri ayn anda toplantya
arlmaldrlar.
Proletaryann Polonya iin yasa koyucu meclis talebi, hi bir ekilde Polonya halknn B-
tn Rusya Yasa Koyucu Meclisinde Varova Sejminin herhangi bir delegasyonuyla temsil
edilmesi anlamna gelmemelidir.
Btn Rusya Meclisinde bylesi bir temsilin devrimci gelimenin karlarna uymadn
dnyorum. [Bylesi bir temsilyet] Polonya Sejmindeki proleter ve burjuva unsurla-
rn, karlarnn gerek ilikisine elikili bir biimde dayanma ve karlkl sorumluluk
ierisinde birbirine balar.
Btn Rusya Yasa Koyucu Meclisinde Polonya proletaryas ve burjuvazisi tek bir delegas-
yonla temsil edilmemelidirler, ama Sejm, btn Sejm partilerinin saylarna orantl bir
biimde bir araya getirilmi bir delegasyonu [Kurucu] meclise gnderirse, tam olarak bu
sz konusu olacaktr. Bu durumda arln btn siyas mirasnn yok edilmesinin karak-
terini belirleyecek olan o Mecliste Polonya proletaryasnn dorudan ve bamsz temsilci-
lii kaybolur, Polonyada gerek siyas partilerin kurulmas zorlar. Kald ki, temel grevi
Polonya ve Rusya arasndaki siyas ilikileri belirlemek olan Polonya Yasa Koyucu Meclis
Seimleri, yerel ve blgesel, o zamann ve spesifk ulusal sorunlarn yan sra siyasetin ve
sosyalizmin modern toplumlar aka ayrt eden genel sorularn n plana karan Btn
ROSA LUXEMBURG
38
Rusya Meclis Seimleri kadar birbirleriyle yaran partilerin siyas, zellikle sosyal yzle-
rini ortaya karamazlar.
Rusya sosyaldemokrasisinin kucandaki oportnist kanadn, PPSin ilk devrim aamasnda dile
getirdii Varova Kurucu Meclisi talebine moral desteini salayan bu makalenin hi bir pratik
sonucu olmad. PPSin blnmesinden sonra bu partinin szde solu, kamuoyuna Polonyann yeni-
den kurulmas programndan ayrldn akladktan sonra, milliyetiliin Varova Kurucu Meclis
iar biimindeki paral programndan da ayrlmak zorunda kald. [25*] Buna ramen bu makale,
pratikte uluslarn kaderlerini tayin hakk ilkesine gre adm atlmas denemesinin dikkat ekici
bir rneidir.
Farkl alardan deerlendirilebilmesi iin tm uzunluunda alntladmz yukardaki argman-
tasyonda baz eyler dikkat ekiyor. ncelikle yazarn grne gre bir tarafta Polonya Yasa
Koyucu Meclisi... Polonyann Rusyann yeni demirba ierisinde zlp zlmeyeceine ve
anayasasnn nasl olacana karar vermeli, dier taraftan da Polonya proletaryas... ulusal z-
ynetim organnn kararlarna snf iradesinin karakteristik damgasn vurmaldr. Daha burada
Polonya proletaryasnn snf iradesi ak bir biimde Polonya ulusunun ortak iradesinin kar-
sna konulmaktadr. Proletaryann snf iradesi kendi damgasn Varova Kurucu Meclisinin
kararlarna tabi ki sadece net ifade ve aka formle ettiinde basabilir; dier bir deyile, Polonya
proletaryasnn partisinin, yani sosyalist partinin ulusal sorunda, Varova Kurucu Meclisinden
geirmeye alaca bir program olmak zorundadr; ulusun iradesine deil, Polonya proletarya-
snn iradesine ve karlarna uygun olan bir program. Polonya Kurucu Meclisinde ulusal sorunda
bir irade, yani proletaryann kaderini tayin hakk, baka bir iradeyle, yani ulusun kaderini tayin
hakk ile kar karya geliyor. Polonya sosyalistleri iin ulusun kaderini tayin hakk filen kay-
boluyor ve ulusal sorunda yerine belirli bir siyas program geiyor.
Bylece tuhaf bir sonu ortaya kyor. Rusya Sosyaldemokrat i Partisi Polonya sorununun -
zmn Polonya ulusuna brakyor, ama Polonya sosyalistleri bunu yapmamalar, aksine btn
gleriyle bu sorunun proletaryasnn karlar ve iradesi erevesinde zlmesi iin ura verme-
leri gerekiyor. Ancak Polonya proletaryasnn partisi rgtsel olarak devletin btnndeki partinin
bir parasdr; rnein Polonya Krall ve Litvanya Sosyaldemokrasisi bilindii gibi Rusya Sos-
yaldemokrat i Partisinin bir parasdr. Demek ki Rusyadaki dnceye gre ve filen birleik
sosyaldemokraside iki farkl tavr var: Btn itibariyle uluslarn pozisyonunda, paralarnda
[ise] her ulusun kendi proletaryasnn pozisyonunda duruyor ancak bu pozisyonlar ok farkl
olabilir, hatta birbirlerinin ztt olarak kar karya durabilirler. Tm Rusyada keskinleen snf
elikileri, proletarya partilerinin ayn i politikada olduu gibi, ulusal-siyas sorunlarda da tek tek
uluslarn burjuva ve kk burjuva partilerininkilerden tamamen farkl bir pozisyonda durduuna
iaret ediyor. Rusyann ii partisi bylesi bir elikide hangi tavr alacaktr?
rnek olarak devlet apndaki Kurucu Meclise Polonya tarafndan birbirleriyle elien iki progra-
mn sunulduunu farz edelim: ruhlarna, i tandanslarna ve siyas ieriklerine gre birbirlerinden
esasl farkllk gsteren Nasyonal Demokrasinin zerklik Program ve Polonya sosyaldemokrasi-
sinin zerklik program. Rusya sosyaldemokrasisi bu duruma hangi tavr gsterecektir? ki prog-
ramdan hangisini Polonya ulusunun iradesinin ve kaderini tayin hakknn ifadesi olarak kabul
edecektir? Polonya sosyaldemokrasisi hi bir zaman ulus adna konutuunu iddia etmemitir.
Buna karn Nasyonal Demokrasi ise resen ulusal iradenin temsilcisi olarak ortaya kmaktadr;
bir an iin bu partinin, btn geri kalm ve kkburjuva unsurlar ile proletaryann baz katman-
larn yanna ekerek Kurucu Meclis seimlerinde ounluu kazandn dnelim. Btn Rusya
proletaryasnn temsilcileri bu durumda programlarndaki formlasyona uymak istediklerinde,
Polonyadaki yoldalarnn karsna geip Nasyonal Demokrasinin planlarna destek mi kar-
[25*] PPS 1906 Kasmnda PPS-Frakcja Rewolucyjna (Devrimci Fraksiyon) ve PPS-Lewica (PPS-Solu)
olarak ikiye blnd. Devrimci Fraksiyon devamla arln iddet yolu ile alaa edilmesini savunur-
ken, PPS-Solu bamszlk programndan ayrld. 1907/1908 ylbanda yaplan 10. Parti Kurultaynda,
Polonyann kendine ait yasa koyucu meclisi olan zerklie kavumas gerektiini savunmaya balad.
PPS-Solu merkeziyeti devlet brokrasisinin devlet kurumlarnn desantralizasyonuyla zlebilece-
ini iddia ediyordu.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
39
lard, yoksa uluslarn hakknn hi bir ykmll olmayan bo sylem olarak bir yana koyup,
Polonya proletaryasnn programna m katlrlard? Ya da Polonyal sosyaldemokratlar program-
daki bu elikiyi denkletirmek iin Varova Kurucu Meclisinde ve Polonyadaki siyas ajitasyonda
kendi zerklik programn savunmak, devlet apndaki Kurucu Mecliste ise, Rusya Sosyaldemok-
rat i Partisinin yeleri olarak disipline uymak zorunda olduklarndan, Nasyonal Demokrasinin
programn savunmak, yani kendi programlarna kar kmak zorunda m kalacaklar?
Baka bir rnek daha alalm. Sorunu saf soyut biimde ele alalm, nk yazarn grevi koyduu
biimiyle, ilkenin aklanabilmesi iin Rusya devletindeki Yahudi nfusun ulusal meclisteki oun-
luunun, Btn Rusya Kurucu Meclisinden Yahudi kitlesinin g edebilmesi iin bir fon olutu-
rulmasn talep eden Siyonist partide olduunu varsayalm yazarn istedii gibi, zel bir kurucu
meclis neden sadece Polonyallarla snrl kalsn ki? Yahudi proletaryasnn temsilcisi bu durumda
Siyonistlerin tutumunu zararl ve gerici topi diye nitelendirip sava atn dnelim. imdi,
Rus sosyaldemokrasisi bu ihtilafta hangi tutumu sergileyecektir?
kisinden birisini: Ya esas itibariyle Rusya sosyaldemokrasisi iin uluslarn kaderini tayin hakk
ilgili proletaryalarn ulusal sorundaki tutumuyla, yani sz konusu sosyaldemokrat partilerin ulu-
sal programyla eanlamldr; ama bu durumda Rus partisinin programndaki uluslarn hakk
formlasyonu snf pozisyonunun aldatmac dolamlamas olur. Ya da, Rusya proletaryas, Rusya
tarafndan ezilen milliyetlerin ulusal ounluunun iradesini, her ne kadar bu uluslarn prole-
taryas kendi snf programnda aka bu ounlua kar kyor olsa da, gerekten [irade olarak]
tanmak ve sayg duymak zorundadr. Bu durumda, ulusal ve snf pozisyonlar arasndaki, dev-
let apndaki ii partisi ile tek tek uluslarn [devlet apndaki partiyi] oluturan partiler arasndaki
ihtilaf biiminde ortaya kan tezat ifade eden zel bir siyas dalizm tr sz konusudur.
zel Polonya Kurucu Meclisi bir de ulusun kaderini tayin hakknn gerekletirilmesi iin bir or-
gan olmalym. Ancak bu hak yazar tarafndan, hem de iki ynde hayli snrlandrlmakta: nce
Varovadaki yasa koyucu meclisin yetkileri, Polonyann Rusya ile ilikilerine ve Polonya anayasa-
snn kabul edilmesine indirgeniyor, ardndan da Polonya ulusunun kararlar bu anlamda Btn
Rusya Yasa Koyucu Meclisinin onayn gerekli klyor. [Btn Rusya Meclisi] bu onay verebi-
lir veya reddedebilir, sanki ekincenin bir anlam varm gibi. nk bu koullar altnda snrsz
uluslarn kaderini tayin hakk hayli sorunlu bir mesele olur. Varova Kurucu Meclisi iarnn
milliyeti taraftarlar, [meclisin] yetkilerinin Polonya ve Rusya arasndaki ilikilerin dar alan iin-
de snrlandrlmas ile hi yetinmeyecekler, dahas meclisi Polonya toplumsal yaamnn i ve d
ilikilerinin btn zerine niha bir karar almak iin kullanmaya alacaklardr. Ve ulusun ka-
derini tayin hakk pozisyonundan hak ve sonu phesiz onlarn tarafndadr. nk kaderini
tayin hakknn neden sadece ulusun kaderi iin da ynelik olmakla ve kendi anayasasn kabul
etmekle snrlandrld, ama tm dier sosyal ve siyas sorular iermedii ak deildir. Ayrca
Polonyann Rusya ile ilikileri ve Polonya anayasas sorunlarnn siyasetin ve sosyalizmin genel
sorunlarndan ayrlmas ve snrlandrlmas son derece sun bir konstrksiyondur. Eer Polon-
ya anayasas - kendiliinden anlald gibi seim hakk, dernek ve toplant hakk, basn huku-
ku vs. vs. gibi konular zerine karar veriyorsa, o zaman devlet apndaki Kurucu Meclisin Polonya
balantsnda alaca kararlar iin hangi siyas sorularn kald ak deildir. Bu adan tabi ki iki
pozisyondan sadece biri geerlidir: Ya Varova Kurucu Meclisi, Polonya ulusunun gerek kaderini
tayin organ olacaktr ve bu durumda Petersburg Kurucu Meclisi ile tamamen eit, snrsz yetkili
organ olmaldr, ya da Varova Kurucu Meclisi sadece devlet apndaki meclise baml ve onun
altnda olan bir eyalet parlamentosu roln oynayacaktr; ancak bu durumda Rus ulusunun
onayna bal olan ulusun kaderini tayin hakk fazlasyla kt hretli Alman tepesinde Gran-
dk oturan cumhuriyet [26*] fkrini anmsatr.
Yazsnn banda, kendi anlayyla Varova Kurucu Meclisi biiminde trenle iln ettii ulus
hakknn sonunda Petersburg Kurucu Meclisinin yetkileri ve onaylama hakk ile kaldrlaca
tahminini yazarn kendisi destekliyor. Menevik yazar, Varova Kurucu Meclisinin ulusal karlar
organ, ama devlet apndaki meclisin tm toplumun, snf karlarnn organ, proletarya ve bur-
[26*] R.L. burada Badenli kyllerin 1848 ylnda attklar biz, tepesinde Grandkmzn oturduu bir
cumhuriyet istiyoruz sloganna alayc bir ekilde atfta bulunmaktadr.
ROSA LUXEMBURG
40
juvazi arasndaki snf mcadelesinin alan olaca varsaymn takip ediyor. Yazar bu nedenle de,
Petersburg Kurucu Meclisine Varova Parlamentosundan delegasyon gnderilmesine dorudan
kar karak ve Polonya proletaryasnn daha iyi kar temsilciliinin salanmas iin Polonyada
da [Petersburg Kurucu Meclisine] dorudan seimlerin yaplmasn talep ederek, ulusal irade-
nin Varovadaki organna hayli temkinli yaklayor. Bu iki kurucu meclisin savunucusu, Varova
Meclisinin tek bana ayrm nedeniyle, genel ve eit seimlerde Polonya proletaryasnn konumu-
nu zayfatacan, ama devletin btnndeki proletarya ile birlikte genel kurucu mecliste hareket
edilmesinin snf pozisyonunu ve bu pozisyonun savunulmasn tevik edeceini igdsel olarak
hissediyor. Birinci ve ikinci pozisyon arasnda gidip gelmeler ve ulusal irade organnn, snf
mcadelesinin organna baml olmasn istemesi bundandr. Yani siyas tavrda yeniden dalizm
bu sefer ulusal ve snf pozisyonunun atmasnn, Varova ve Petersburg kurucu meclisleri
arasndaki tezat biiminde [ortaya kan bir dalizm].
O zaman birleimi, Polonya proletaryasnn snf savunmas iin daha avantajl olacak devlet a-
pndaki meclis, bu konuda da Polonya proletaryasnn iradesine ve karlarna olanakl olan en
byk arl salayacandan, neden Polonya ulusal sorununun zmn stlenmesin sorusu
geriye kalyor. Bu denli kararszlk ve elikiyi, ulusun pozisyonunu proletaryann snf pozisyo-
nuyla balama arzusu ortaya kartmaktadr.
Ayrca, lkelerin ulus devlet bamllklarnn veya bamszlklarnn kaderi parlamentolardaki
ounluk oylamalaryla deil, aksine sosyo-ekonomik gelime, madd snf karlar ve d politika
asndan silahl mcadele, sava veya ayaklanma tarafndan belirlendii mddete Varova Ku-
rucu Meclisinin kaderini tayin hakknn ulusal organ olarak tm konstrksiyonunun iskam-
bil ktlarndan kurulu olan bir eve benzeyecei de buna eklenmelidir. Varova Kurucu Meclisi
Polonyann kaderi zerine gerek kararn, bundan nce baarl bir ayaklanma ile Rusyadan fili
bamszl elde ettii zaman alabilecektir. Dier bir deyile: Polonya ulusu, kaderini tayin hak-
knn, ancak iddet yolu ile eline geirdii ve hak ilkesine gre deil, beceriler ilkesine gre
zorla gerekletirdii fili beceriye sahip olursa, kullanabilecektir. Ama gnmz devrimi bir ta-
rafta Polonyada herhangi bir bamszlk hareketine yol amadndan ve Polonyann Rusyadan
ayrlmasna ynelik hi bir tandans gstermediinden, aksine bu tandansn kalntlarnn biri
olan milliyeti partiyi Nasyonal Demokratlar Polonyann yeniden kurulmas programndan
vazgemeye ve dierini PPPsi paralara ayrp, bir yarsn bu programdan feragat etmeye
zorladndan, Polonya ulusunun kaderini tayin hakkndan geriye kalan tek ey, yemeini altn
tabaklardan yiyebilme hakkdr.
Varova Kurucu Meclisi talebi, tabi ki hi bir siyas veya teorik arl olmayan, sadece yklmak-
ta olan Polonya milliyetiliinin anlk doalama denemesi, ortaya kar kmaz patlayveren bir
sabun kpdr. Ancak bu talep, uluslarn kaderini tayin hakknn pratikteki uygulamasn
gstermeye yaramaktadr. Bu illstrasyon, ya sosyaldemokrasinin gnmz sistemi erevesinde
uluslarn kaderlerini tayin hakkn tanyarak, uluslara, gler temelinde yapabileceklerine
verecei ucuz bir onay, ya da ii bo, etkisiz bir sylem olacann bir baka kantdr. Ancak bylesi
bir tavr sosyaldemokrasiyi, bilimsel sosyalizmin yaratclarnn milliyetler sorununun deerlendi-
rilmesinde her zaman dayandklar proletaryann snf karlarnn ve toplumun devrimci gelime-
sinin savunulmas greviyle kafa kafaya arpmasna neden olur.
Rusya Sosyaldemokrat i Partisinin programnda bu metafzik bo sylemin kalmasnda srar
etmek, programn tm detaylarnda partinin uymaya alt o snf pozisyonuna tam anlamyla
ihanet demektir. Dokuzuncu paragrafn yerine, milliyetler sorununun zmnn tek tek milliyet-
lerin proletaryalarnn karlaryla uyutuu somut, genel bir formlasyon konulmaldr. Ama bu,
ilgili milliyetin sosyaldemokrat rgtnn programnn eo ipso [kendiliinden] devlet apndaki
partinin program hline gelmesi gerektii anlamna kesinlikle gelmez. Gerekli olan, tek tek her
programn esasl bir eletirel deerlendirilmesidir toplumdaki gerek koullarn pozisyonundan,
kapitalist gelimenin genel tandanslarnn bilimsel analizi ve proletaryann, partinin btnne ve
paralarna tek bana birleik ve kararl bir tavr verebilen, snf mcadelesi karlar pozisyonun-
dan yaplacak bir deerlendirme.
41
2. ULUS DEVLET VE pROLETARYA
I
Sosyalistlerin milliyetler sorununu, proletaryann snf karlar pozisyonundan incelemesi gerek-
tii itiraz, kendi bana soruna yant vermez. Bilimsel sosyalizmin ii hareketinin btn ze-
rindeki etkisi, kendisini u andaki her sosyalist veya her ii partisinin marksizmin, dnce tar-
zn olmasa da, en azndan terminolojisini alm olmasyla gstermektedir. Bunun u andaki tipik
rnei, teorilerinde teoriden bahsedilebilirse eer en azndan poplistlerden ve Narodnaja
Woljadan kalntlar kadar, marks okuldan alnan unsurlarn olduu Sosyalist-Devrimcilerin
Rus partisidir. Rusyadaki kkburjuva ve milliyeti tarzdaki btn sosyalist gruplar zel siyas
garabetlerini tabi ki sadece proletarya ve sosyalizmin karlar adna savunmaktalar. imdi de
yklmakta olan Polonya sosyal-yurtseverlii tam da [bu terminolojiyi] kullanarak, naif babalk bay
Limanowskinin, bir kereliine yle tanmlayalm, nasyonal sosyalizmiyle arasna mesafe koydu;
nk bay Limanowski bir Karl Marxn adn dahi anmamt ki zaten [Marxn adn anmas],
sosyal-yurtseverlik ta batan kendi programn marksist terminoloji anlamnda proletaryann s-
nf kar olarak merulatrdndan, bouna olurdu.
Elbette, herhangi bir talebin snf karakterini, [bu talebin] bir sosyalist partinin programna me-
kanik balanmasn tek bana belirlemez. O ya da bu partinin proletaryann snf kar olarak
grd bir ey, sadece uydurma, zel hkmlere dayanan bir kar olabilir. rnein, asgar c-
retin yasa yoluyla uygulamaya sokulmasn ii snfnn karlarnn gerektirdii, ok kolay kant-
lanabilir. Bylesi bir yasa, iileri geri kalm blgelerden gelen rekabet basksndan koruyabilir,
onlara belirli bir asgar yaam standardn vs. gvence altna alabilir. Ancak bu talep sosyalist par-
tilerin btnnce hakl nedenlerden dolay stlenilmedi, nk zel sektrde bugn sz konusu
olan anarik koullardan dolay yasa koyucunun cretlerin genel belirlemesini yapmas, kapitalist
sistemde cret ile btn rn fyatlarnn zgr rekabetin ve sermayenin atlgan hareketlerinin
etkisince belirlenmesi nedeniyle, bir topidir. Bu nedenle emek cretinin yasal dzenlenmesi an-
cak, belediyenin altrd iilerle olan ilikisi gibi, ok zel, snrlar belirli alanlarda gereklee-
bilir. Ayn dzeyde yasal dzenlenmi asgar cret, kapitalist ilikilerin seyri ile elitiinden, onu,
kant gstermenin btn mantksallna ramen, proletaryann gerek deil, sadece hayal kar
olarak grmeliyiz.
Proletarya iin sosyalist programda salt sylemden ibaret olan btn farkl snf karlar ayn,
saf soyut tarz ile hesaplanabilirler. Dier unsurlar, zellikle burjuva aydnlar ve kk burjuvazi
ii hareketinin etrafnda ne denli ok toplandka, sosyalist partilere en bu unsurlarn ger-
ekletirilemez arzular veya yerine getirilemez isteklerinin proletaryann snf karlar olarak at-
fedilmesi tandans o deni gl olur. Eer sosyalist partilerin elinde, proletaryann snf karlar-
na neyin gerekten uyduunu tespit etmek iin nesnel bir lt olmasayd, o zaman sosyalistlerin
programlar, eitli znel ve ounlukla tamamen topik taleplerle dolu, iiler iin iyi ve yararl
olduu dnlen ve byle toplanan rengrenk koleksiyona benzerlerdi.
Sosyaldemokrasi tarihsel temel zerinde, kapitalist geliimin topranda durduunda, niha hedef-
leriyle ksm karlarn, proletaryann bugnk taleplerini znel olarak veya proletarya iin iyi
veya yararl olann tahmini zerinden kartmaz, proletaryann gerek karlarnn grlebilme-
sinin mihenk tan ve bu karlarn korunmasnn madd aralarn toplumun nesnel gelimesinin
ROSA LUXEMBURG
42
kendisinde arar. te milliyetler sorununun, tarihsel rneklerle gsterilebilecek ve sosyalist evre-
lerde kullanlan iarlara uygun olan en nemli pratik zm biimleri, bu pozisyondan hareketle
irdelenmelidirler.
lk etapta ulus devlet fkriyle ilgileneceiz. Bu fkri esasl bir biimde deerlendirebilmek iin, bu
fkir ierisinde ncelikle tarihsel ierik aranmal, bu rtnn arkasnda hangi madd ieriin dur-
duuna baklmaldr.
Kautsky milliyetler mcadelesi ve Avusturyada sosyaldemokrat program zerine kaleme ald ve
on yl nce yaymlanan yazsnda, ona gre bymesinin tm Avrupada modern devletin ortaya
kna refakat eden modern ulusal fkrin kklerini oluturan faktr sralyor. Bu faktrler
unlar: Burjuvazinin kendi retimi iin bir i pazar gvence altna alma gereksinimi, ardndan
siyas zgrlk, demokrasi istei, sonuta da halk kitlelerinin edeb ulusal eitiminin yaygnlat-
rlmas. [1*]
Milliyetler sorununu ncelikle bir tarihsel kategori olarak alglama ilkesi, Kautskynin kuramnn
daha bu formlasyonunda grlmektedir. Ulusal fkir, anlan dncede, modern gelimenin be-
lirli bir devresiyle sk skya baldr. Burjuvazinin Pazar karlar, demokratik akmlar, halk eiti-
mi tm bunlar burjuva toplumunun tipik grngleridirler.
Tabi ki burada kendine ait belirli bir etnografk ve kltrel grup olarak milliyetten bahsedilmiyor;
nk bylesi bir milliyet, daha yzyllar ncesinde ulusal zellikler var olduundan, bu burju-
va ana uygun deildir. Ancak, ulus devlet olarak tanmlamann olumasn zorlayan o ulusal
hareketler ne zaman siyas yaamn grngleri olarak grlrlerse, o zaman phesiz burjuva
dnemiyle bir balant sz konusudur. Bunun tipik bir rnei, Almanyadaki ulusal birleme sre-
cinin tarihidir, nk, daha sonra etrafnda Alman Rayhnn kristalize olaca ekirdei o zaman-
larn Zollverein [Gmrk Birlii] ve Zollparlament [Gmrk Parlamentosu] [2*] oluturmaktayd.
Almanyann ulusal birliinin gerek Mesihi olmay, genelde Almanyann yeniden douunun ha-
varisi diye tanmlanan idealist Fichteden ziyade, beylik Ulusal Ekonomi kuramyla [o ekir-
dein] taraftar Friedrich List ok daha fazla hak etmektedir. Fichte dneminde Alman halklar
ve prenslerini iine alan ve grlt kahramanln szde devrimci Buschenschaftlarn [renci
birlikleri] yapt ulusal hareket, esas itibariyle ve Fichtenin Byk Fransz Devrimine besle-
dii tm scak sempatiye ramen, sadece Napolyonun Almanyaya getirdii devrim tohumlarna
ve modern burjuva sisteminin unsurlarna Ortaan gsterdii reaksiyondan ibaretti. Bylece
ulusal yeniden douun bu tumturakl romantik rzgr ksa srede sustu ve Mart ncesinde
Almanyann feodal paralanmla ve gericilie geri dn zaferinin ardnda kayboldu. Ama
Listin, Alman sanayisinin bu baya ajannn incili ise 1830lu ve 1840l yllarda ulusal yeniden
douu burjuva gelimesinin unsurlarna sanayii ve ticarete, i piyasa kuramna dayandrd.
19. Yzyln otuzlu ve krkl yllarnda Almanyada bylesine gl siyas, bilimsel, felsef, edeb
akm yaratan o yurtsever hareketin madd temeli, onlarca kk feodal devlete paralanm ve
gmrk ve vergi engellerince blnm olan Alman blgesini, makine-sanayii byk retimine
yeterli temel oluturacak tek byk ve birleik kapitalist anavatan ierisinde younlatrma ge-
reksinimine dayanmaktadr.
Almanya ticaret ve sanayii birliinin tarihi, siyas birliinin becerileriyle i ie gemitir, ki
Zollvereinn tarihi, tamamen organik ve tamamlanm sreklilik erevesinde gnmz Alman
Rayhnn doum hikyesine girecek ekilde Almanya yaamnn btn siyas deveranlarn ve
olaylarn yanstmaktadr. 1834de, Prusyann etrafnda 17 kk devleti toplayan Zollverein ku-
rulur, ardndan dier lkeler pe pee birlie katlrlar, ama Avusturya, [kinci] Schleswig-Holstein
Sava [1864] meseleyi Prusya planlarnn lehine sonulandrana dek, btn aralarla birliin d-
nda tutulur. 1867de son kez yenilenen Zollverein, devlet birliinin olumasyla yava yava ge-
reksiz hale gelir ve Norddeutscher Bund [Kuzey Almanya Birlii] Prusya-Fransa Sava sonrasnda
[1*] Karl Kautsky: Der Kampf der Nationalitten und das Staatsrecht in sterreich (Milliyetler Mcade-
lesi ve Avusturyadaki Devlet Hukuku), Die Neue Zeit, 16. Jg. 1897/1898, 1. Bd., S. 517.
[2*] R.L. Lehe kaleme ald orijinal metinde de Zollverein, Zollparlament, Zollbundesrat, Bun-
desrat ve Reichstag gibi tanmlamalar Almanca olarak kullanyor.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
43
gmrk hak ve ykmllklerini yeni olumakta olan Rayha miras olarak brakr: Zollbundes-
rat [Gmrk Birlii uras] ve Zollparlament yerine Bundesrat [Birlik uras] ve Reichstag [Rayh
Parlamentosu] geerler. Almanyann modern tarihi ite bu aklkta modern ulus devletlerin asl
ekonomik altyapsn mkemmel bir biimde yanstmaktadr.
Kapitalist burjuvazinin kendi mallar iin Pazar itah ylesine yumuak ve ylesine byktr ki,
keyife hemen tm dnya kresini tekeline alabilir. Ama modern burjuva ulus fkrinin doas,
her lkenin burjuvazisinin gznde ncelikle kendi ulusu, kendi anavatan [piyasaya] srme
hizmet veren alan olarak grlmesidir, sanki [bu alan] Tanr Merkrn [burjuvaziye] verdii ve
sadece ona ait olan Patrimoniummu [3*] gibi. te ulusal mesele kapitalizmin sramasz ola-
an gelimesinin olduu yerlerde, yani kendi pazar iin retimin, geniletilmi ihracat iin re-
timden nce balad yerlerde kendisini byle gsteriyor. Ayn Almanya ve talyada olduu gibi.
Ancak, Kautskynin formlasyonlarn, sanki sadece sanayii burjuvazisinin kendi rnleri iin ka-
balatrlm yurt pazar itah, modern ulusal hareketlerin madd temeliymi anlamnda algla-
mak yanltr. Kapitalist burjuvazi kendi uygun geliimi iin, her ne kadar en dar balam burada
olsa da, piyasann yan sra daha fazla arta gereksinim duyar: bu anavatann dokunulmazlnn
garantisi olarak gl bir orduya, dnya pazarna giden yolu amak iin silahlara, ayrca da y-
nelik uygun bir gmrk politikasna, uygun bir biimde oluturulmu bir idareye, trafk sistemine,
yargya, eitim sistemine, uygun mal politikalarna gereksinim duyar; tek cmle ile, kapitalizm
uygun geliimi iin sadece pazarlara deil, ayn zamanda modern kapitalist devletin btn apara-
tna gereksinim duyar. Burjuvazinin olaan var oluu iin sadece dar anlamda ekonomik retim
ilikilerine deil, ayn lde snf egemenliinin siyas koullarna da ihtiyac vardr.
Tm bunlardan devletsel bamszln, ulusal gayretlerin burjuvazinin snf karlarna uygun o
zel biimi olduu sonucu kar. Ulus devlet ayn zamanda burjuvazinin ulusal defanstan saldr
pozisyonuna, savunma ve kendi milliyetini birletirme pozisyonundan, ilhak politikalarna ve di-
er milliyetleri boyunduruk altna almaya getii vazgeilmez tarihsel biimdir. Gnmzn btn
ulusal devletleri, komu lkeleri ilhak ettiklerinden veya smrge hline getirdiklerinden ve
boyun een milliyetleri pervasz bask altna aldklarndan, bunun rnekleridirler.
Bu bak asndan, burjuvazi iin, aslnda ulus devletin olaan ideolojisinin pozisyonu asn-
dan bir paradoks olan, hem kendi milliyetinin birlemesi ve savunulmas iin bir ulusal hareke-
tin, hem de yabanc [bir milliyetin] bask altna alnmasnn neden ayn anda olanakl olduunu
gsteren grng anlalr olmaktadr. Bunun etkili bir rneini, Alman burjuvazisinin 1848de
Polonya Sorunu karsnda ald tavrda grmekteyiz. Karl Marx, bilindii gibi, Devrim esnasnda
ve Alman mill yurtseverliinin oluk oluk akt zamanlarda, evresi ile birlikte Polonyann bam-
szlnn tek gerek savunucusu ve bu sorunda, ayn dier sorunlarda olduu gibi, ldeki yalnz
sesti. Yani gerekte Alman ulus devleti henz ortaya karken bile, milliyet bak asndan bu
kavramdan anlalana uymuyor ve [bu kavramn] tam anlamyla bir parodisiydi. Alman ulusal
devleti, Alman milliyetini Avusturya ve Rayh arasndaki devlet snryla blerken, yabanc Polon-
yal, Danimarkal ve Fransz ilhak blgelerini Almanlarn evresine balyordu.
Daha gze batan bir rnei, milliyetler sorunu asndan, Macar aznla dokuz milliyetli bir lke-
deki snf egemenliini salama ve [bu milliyetleri] acmaszca bask altna alma abasndan baka
bir ey olmayan ve en tepesinde Berndeki eski ayaklanma nclerimiz Wysocki ve Dembiskinin
hararetle savunarak ne kartlan ve pohpohlanan bamszlk mcadelesiyle, Macaristan ver-
mektedir.
Macarlarn ulusal bamszl, Karpat Slovaklarnn karde Sudet eklerinden, Pressburg, Te-
meswar ve Siebenbrgen Almanlarnn Avusturya Almanlarndan ayrlmas, Dalmaya Hrvatlar
ile Srplarnn Hrvatistan ve Slovenlerden fili ayrlmas ile satn alnd. [4]
[3*] Patrimonium (Lat.): Egemenin, devlet varlnn tesindeki zel varl veya babadan kalan miras
varl.
[4] Milliyetler arasndaki saysal iliki o zamanlar yleydi: Macarlar: 5.000.000; Romanyallar:
2.300.000; Slovaklar: 1.670.000; Almanlar: 1.500.000; Hrvatlar: 900.000; Srplar: 830.000; Ukray-
nallar: 443.000
ROSA LUXEMBURG
44
eklerin ulusal uralar da ayn antagonisttik karakteri tar. Bu uralar, kesin bir ekilde Sudet-
lerdeki Alman nfusun Alp lkelerindekilerden ayrlmasn hedefediinden, ki bu ekilde Wenzel
Tacnn [5*] hakimiyeti altnda kalacak olan Almanlar, aznlk olarak kltrel ve idar meseleler-
de tamamen eklere baml olacaklar, Almanlar arasnda bu nedenle pheye yol amaktadr.
Bhmenin devlet olarak ayrlmas, ekler iin bile bir amptasyonla e anlamldr. nk bu
program, 5,33 milyon eki 3 milyon Alman ve neredeyse 250.000 Polonyal ile bir araya getirmeyi,
ama bunun iinse ekler ile sk akraba olan 2 milyon Karpat Slovakn ek ulusal devletinden
dlayarak, Macarlamaya terk etmeyi ngren plana dayanmaktadr. [Karpat Slovaklar] zaten
hayli grltl bir ekilde davalarnn ek milliyetilerince tamamen savsaklanmasndan ikyet
etmektedirler. [6]
Ve nihyetinde, fazla uzaklara gitmemek iin belirtiyoruz, Polonya burjuva milliyetilii ok ak
bir ekilde hem Ukraynallara, hem de Litvanyallara kar ynelmektedir. Blc devletler Prusya
ve Rusyann inat imha siyasetine maruz kalan bir milliyet, imdi de baka milliyetlerin bamsz
var oluunu yok saymaktadr. Staczyk Teorisine [7*] gre, Galiyadaki Ukraynallar bir milliyet
bile deil, sadece milliyet olma yolundaki etnografk bir malzeme ve Galiyada zerk zgrl-
n balamasndan bu yana bask altnda tutulan Ukraynallarn haksz taleplerine kar verilen
mcadele, Galiya geliiminin geen yzyldaki siyas tarihinde batan sona hep var olmutur. Ksa
bir sre nce ortaya kan Litvanyallarn ulusal yeniden dou fkri de Polonya milliyeti evrele-
rinde ayn ekilde dmanlkla karlanmtr. [8]
Burjuvazinin dikkate deer bu, barl birliin deil, aslen milliyetlerin kar ilikileri zerine ku-
rulu olan yurtseverliinin iki taraf keskin karakteri, ancak burjuvazinin snf egemenlii aba-
sndan baka bir ey olmayan yeni zaman ulusal hareketlerinin tarihsel temeli dikkate alnrsa
anlalabilir, ki bu abann ifadesini bulduu spesifk toplumsal biim, modern, yani bir milliyetin
burjuvazisinin lkenin btn kark nfusu zerindeki egemenlii anlamnda ulusal kapitalist
devlettir. Demokratik kurumlar, halk eitimi, ulusal fkrin, Kautskynin sayd daha ok ideolo-
jik olan unsurlar, sadece modern burjuva devletinin zellikleridir ve burjuvazinin gereksinimle-
ri olarak [burjuva devletinin] erevesinde, daha dorusu: anlamnda gereklemenin yeterince
olanan bulmaktadrlar. Bu nedenle bamszlk ve devletsel birleme, burjuvazinin ulusal hare-
ketlerinin asl yayn oluturmaktadr. [9] Bamsz snf olarak proletarya iin kapitalist toplum
[5*] Wenzel Tac (Alm.: Wenzelkrone; eke: Svatorclavsk Koruna): Eski Bhmen Krallnn tac. 19.
Yzyldan itibaren Bhmen devlet hukuku ve bamszlnn sembol olarak grlmtr.
[6] 1898 Hazirannda yaplan Prag Btn Slav gazeteciler Kongresinde Slovak delege Liptaulu Karol
Salva eklere yle seslenmiti: Aramzda karlkllk olacaksa, o zaman sadece biz deil, siz de buna
dahilsiniz! imdiye kadar bize bu kadar az ilgi duymanzn nedenini biliyorum: Slovaklarn lkesi, az
sayda vgye deer istisna dnda, ek milliyeti iin deniz ar teritoryadr!
[7*] R.L. burada, adn efsanev bir saray palyaosundan alan ve 1869da hazrlad programyla
muhafazakr tarih pozisyonunu savunan Staczyk evresine atfta bulunuyor.
[8] 1906 yaznda Wilnada yaymlanan Kurier Litewski, Litvanya Katolik Kilisesinde Litvanya lisa-
nnn yeniden kullanlmas amacyla kurulan bir dernek gibi son derece zararsz niyet hakknda unlar
yazmt: Tarihsel gelime bu yoldan bakasn takip etmedii iin, Polonyallara ynelik aslsz Polon-
yallatrma tandanslar sulamas ka kez rtld, ka kez Litvanyallarn Polonyallara ynelttikleri
aslsz sulamalar rtld. Hayr, Polonyallara Polonyallatrma sulamas yneltilebilir, ama tersin-
den Litvanyallara da Litvanyallatrma hevesleri. Eer Litvanyallar, karlkl riayetler ve barl reka-
bet zerinden ulalacak olan iyi komuluk perspektifni gln duruma drmek, eer rakibi kzdrma
ve yok etmenin her olanan kullanmak isterlerse, o zaman Polonyallara meydan okuduklarn ve [ola-
cak olanlarn] sorumlusu olacaklarn dnmelidirler.
Bir milliyete bir bakasndan stn olduunu garanti eden tarihsel gelimeye dayanma iddias, kendi
milliyetlerinin var oluu iin mcadele edenlere ynelik ovenizm sulamas ve st kapal tehditler, keli-
mesi kelimesine, tehdit altndaki Almanl Polonya heveslerine kar savunan Prusya Hakaristlerinin
dilini; ayn ekilde Ukraynallarla, Polonyallar kt niyetle taciz etmekle urayorlar diye alay eden
Kont Stanislaw Tarnowskinin dilini anmsatmaktadr.
[9] Burjuva hukuk kuramclarnn ounluu bu nedenle bamsz devletin var oluunu, ulusal fkrin
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
45
ve burjuva devleti, soyut kavramlar olarak deil, aksine tarihsel seyrin her lkede yaratt gibi,
hissedilen ekliyle en batan itibaren verili tarihsel erevedir. Burjuva devleti ulusal olmas veya
olmamasndan bamsz halk iktisatnn biimi olarak kapitalist retimin yan sra, ii snfnn
byd ve yarld tabandr. Burjuvazi, feodal-aristokrat iktidar sisteminin kucanda geliir
ve ayaa kalkar. retim biimi olarak kapitalizmin zaferini gvence altna almaya uramasy-
la, aristokrasi sisteminin harabeleri zerinde modern devleti yaratr. Kapitalizmin gelimesine ve
burjuvazinin egemenliine uygun olarak proletarya, daha burjuva snf devletinin kucanda iken,
kendisini siyas olarak ayrr. Demek ki bu devlet en bandan itibaren, ayn kulukadaki civciv iin
yumurta kabuu neyse, proletarya iin de dl yatadr. Modern proletaryann bamsz ve kar-
larn bilincine karm bir snf olarak modern ulus devleti yaratabilir dncesi, tarihsel pers-
pektiften, herhangi bir lkenin burjuvazisi, hem de doal olarak gerekleemedii yerde veya zel
bir biim ald Rusya rneinde, nce feodalizmi uygulamaya soksun nerisine benzemektedir.
Burjuvazinin tarihsel-snfsal grevi, vazifelendirilii, ulusal devleti yaratmaktr; proletaryann
tarihsel grevi ise, ierisinde kendisinin bilinli bir snf olarak dnyaya geldii kapitalizmin siyas
biimi olan bu devleti, sosyalist sistemi uygulamaya sokmak iin, ortadan kaldrmaktr. Proletarya,
halk kitlesi olarak, Almanyada olduu gibi, burjuva geliiminin ulusal devletin yaratlmasn
gerekli kld yerlerde burjuvazinin ulusal hareketlerine katlabilir. Ancak o zaman [bu harekete]
kendi siyas programyla bamsz snf olarak deil, burjuvazinin nclnde katlr. Alman sos-
yalistlerinin 1840l yllardaki ulusal program, burjuvazinin ulusal programyla aka elien iki
talep ykseltmiti: kesin milliyetler snr ierisinde birleme ve cumhuriyeti iktidar biimi.
Sonu itibariyle ii snfnn dorudan temel karlarnn bak asndan ulusal sorunda ald
tavr, burjuvazinin ald tavrdan tamamen farkldr. pazarn anavatan sanayisi iin gvence
altna alnmas kaygs, yeni pazarlar fetih, smrge ve asker politikalar araclyla, belirli gm-
rk politikalar arac ile ele geirme burjuvazinin ulusal devleti yaratrken, ulamaya alt
tm bunlar, snf bilinli proletaryann grevi olamaz.
Ancak proletarya, kapitalist gelimenin meru ocuu olarak, kendi gelimesi ve siyas olgunluu-
nun tarihsel temeli olan kapitalist gelimeyi ve n artlarn hesaba katar. Sosyaldemokrasi ise ge-
riciliin karna burjuvazi tarafndan yoluna koyulan kapitalist gelimenin sadece devrimci ifade-
sidir. Ama sosyaldemokrasi, sanayii ve ticareti olduunca desteklemeyi hi bir zaman kendi grevi
olarak grmez, tam aksine, gmrk korumaclyla, militarizm ve smrgecilikle, ayn var olan
snf devletinin btn aparatyla idaresi, yarg ve okul sistemiyle vs. esasl bir biimde mcadele
ettii gibi, mcadele eder. [10]
Demek ki proletaryann ulusal politikas, z itibariyle savunucu, ama hi bir zaman fethedici ol-
madndan [ve] birinin dierini fethetmesi ve boyunduruk altna almas deil, btn milliyetle-
rin karlarnn harmonisi zerine kurulu olduundan, burjuvazinin ulusal politikasyla esastan
nitelii olarak grmektedirler. Bay Blentschli ve dier beyler, snfarnn ideologlar olarak soyut tanm-
lamann sert yolunda bunu ortaya koymaktadrlar ve bunun tahlili, burjuvazinin snf egemenlii amac-
nn tarihsel yolunda nereye ulatndan baka bir ey deildir.
[10] Kautsky, Sosyaldemokrasinin toplumsal gelimenin partisi olduu dorudur: [Sosyaldemokrasi]
toplumun kapitalist devrenin tesindeki geliimini amalar bilindii gibi evrim, evrimin sadece bir epi-
zodu olan devrimi dlamaz. Niha hedef, proletaryann, toplumsal retimi fethederek ve [retime] hk-
mederek iilerin artk proleter olmayacaklar ve zel bir toplumsal snf oluturmayacaklar biimde,
ortadan kaldrlmasdr. Bunun iin belirli ekonomik ve siyasal n artlar gereklidir. Kapitalist gelimenin
belirli bir ykseklii gereklidir. Demek ki proletaryann grevi ekonomik gelimeyi tevik etmektir. Ama
bu nedenle grevi, sermayenin genilemesi iin ura vermek, yani krn tevik edilmesi deildir. Bu ka-
pitalist snfn tarihsel grevidir ve [kapitalist snf] bu greve sadktr. [Kapitalist snf] bunu yaparken
biz onu destekleyemeyiz ve gelimenin kapitalist metotlarna ne denli kar karsak, o kadar az destekle-
mi oluruz... Ne makinalarn iileri isiz brakmasn, ne de fabrikalar ve benzerlerinin zanaatkrlar i-
lerinden etmelerini savunabiliriz. Ekonomik gelimedeki grevimiz proletaryann snf mcadelelerinde
rgtlenmesi ve desteklenmesidir diyor. Ve Kautsky [bu grevi] ok daha az kstl olarak siyas ilikiler
alannda da geerli olduunu ekliyor. Karl Kautsky: Das bhmische Staatsrecht und die Sozialdemokratie
(Bhmen Devlet Hukuku ve Sosyaldemokrasi), Die Neue Zeit, 17. Jg. 1898/1898, 1. Bd., S. 292.
ROSA LUXEMBURG
46
ve olabildiince eliir. Her lkenin bilinli proletaryas, uygun geliimi iin bar var olua ve
kendi milliyetinin kltrel geliimine gereksinim duyar, kendi milliyetinin bir bakas zerindeki
egemenliine ihtiyac yoktur. Yani byle bakldnda, burjuvazi iin dier milliyetler zerindeki
egemenliin ve fethin aparat olarak vazgeilmez olan ulusal devletin, proletaryann snf kar-
lar iin hi bir nemi yoktur.
Bu yzden, Kautskynin sayd modern ulusal fkrin kknden sadece ikisinin: demokratik
kurumlar ile halk eitiminin snf olarak proletarya iin esas itibariyle bir nemi vardr. i snf
iin siyas ve zihinsel olgunluunun koullar olarak zgr anadil, ulusal kltrn bilim, edebi-
yat ve sanatn cebren kstlanmam ve tannmaz hale sokulmam geliimi ile, elbette burjuva
sisteminde ne kadar normal olabilecekse, normal ve milliyetin ezilmesiyle dejenere edilmemi
halk eitimi zorunludur. i snf iin kendi milliyetinin devlet ierisindeki tm dier milliyetler-
le birlikte yurtta eitliini paylamas vazgeilmezdir nce genel demokratik ilkeler nedeniyle,
sonra da tek tek milliyetlerin siyaseten zayfatlmasnn, ezen milliyetin burjuvazisinin elinde snf
elikilerini gizlemenin ve kendi proletaryasn aldatabilmesinin arac olduundan.
Tabi burada en iyi toplumsal koullarn hayranlar, hangi meseleyi ele alrsak alalm, her milli-
yetin kltrel geliiminin ve yurtta haklarnn en gvenli ve en mkemmel garantisinin esasnda
devletsel bamszln, her ne kadar burjuvazininkinden farkl bir ncelikten hareket etsek de,
kendi ulus devletinin proletaryann snf karna olduu itirazn yapacaklardr. Ancak mesele,
bylesi irdelemelerin hi bir deeri olmadndan, proletarya iin neyin en iyi olup olmadn
irdelemek deil ki; aksine, eer bu en iyi olann ne olduu konusunda soyut dnme temelinde
hareket edersek, o zaman bu kanlmaz olarak proletaryann snf pozisyonu asndan sosyalist
sistemin ulusal baskya ve her trl toplumsal straba kar phesiz en iyi ila olduu sonucuna
vardrr. topik dnce metodu gelecein devletine zplayarak, sorunun hep daha topik z-
mne yol ayor; halbuki asl mesele, sorunu u andaki burjuva zamannn ierisinde ve temelinde
zmektir.
Yukardaki fkir silsilesi bu metodun bak asndan bir baka tarihsel yanl anlamay da iermek-
tedir. Bamsz ulus devletin, ulusal var olu ve gelime iin en iyi garanti olduu tespiti, ulus
devleti tamamen soyut bir kategori gibiymi gibi ele almak anlamna gelmektedir. Ulus devleti, salt
ulusal pozisyondan zgrlk ve bamszln garantisi olarak grmek, Almanyada, talya, Maca-
ristan ve tm Avrupada 19. Yzyldan kalan ve modas gemi rk burjuva ideolojisi, kokumu
burjuva liberalizminin hazine kasacndan alnan bo bir sylemdir. O zamanlardan beri sren
burjuva geliimi modern ulus devletin, zgrln ve ulusal bamszln sisli emasndan
ziyade, ok daha gerek ve somut, sihirli ve ideal deil, kesin belirlenmi ierii olan tarihsel bir g-
rng olduunu etkili bir biimde gstermektedir. nk modern devletin ierii ve z, ulusun
zgrl ve bamszl deil, burjuvazinin snf egemenlii, gmrk politikas, dolayl vergiler,
militarizm, sava ve fetihtir. Ulus devletin bu tm acmasz cevherini ince bir ideolojik doku, yani
ulusal bamszlk ve zgrln saf negatif mutluluu ile rtmek ve gizlemek, burjuva ideoloji-
sinin anlalr ve zamannda dle deer snf tandansyd. Tam da bu nedenle, bu speklasyonun
tarihsel-toplumsal temelini anmsamak, proletaryann snf pozisyonunun ne olduunun ve ne ol-
mas gerektiinin tam tersi olduunu anlamak iin yeterlidir.
Grne gre burjuva liberalizminin kart olan anarizm kendisini, ayn bir ok baka mese-
lelerde olduu gibi, ele aldmz meselede de, [burjuva liberalizminin] ocuu olarak gsteriyor.
Liberal ideolojinin bo sylemlerini kendine zg devrimci ciddiyetle gerek kabul eden ve ta-
rihsel-toplumsal ierii hor grerek cezalandran anarizm, ulus devleti, zgrln, haklarn
iradesinin ve daha baka gzel eylerin tecessm [cisimlemesi] olarak grmektedir. rnein
Bakunin 1849 ylnda Orta Avrupadaki ulusal hareketler hakknda unlar yazyordu: Devrimin
ilk iareti (1848) eskimi zulme kar nefretin bir l, ezilen btn milliyetler iin merhame-
tin ve sevginin lyd... Tek bir azdanm gibi, ezenler defolsun: ezilenlere, Polonyallara, tal-
yanlara ve herkese kurtulu! Artk tek bir fetih sava daha yok, ama sonuna kadar sonuncu sava
verilecek, tm halklarn niha kurtuluu iin devrimin iyi sava! Despot kongrelerince szde tarih,
coraf, ticar ve stratejik zorunluluklar nedeniyle ve iddet yoluyla kurulan tm [snr] bariyerleri
yklsn! Doaya uygun, adalet ve demokrasi anlamnda, halklarn bamsz iradesinin kendi ulusal
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
47
zellikleri temelinde izilenlerden baka ayrc snr olmasn. Halklarn ykselttii ar buydu.
[11*]
Marx [Engels] ulusal bamszlk ve halklarn iradesi konulu iirme hitaba yle yant verdi:
Gereklerden hi bahsedilmiyor, ya da dikkate alnsa bile, Despot Kongreleri ve dip-
lomatlarca keyf olarak oluturulan, tamamen knanmas gereken olarak gsteriliyor.
Bu kt gerein karsna, szde halk iradesinin, dorusu mutlak zgrlk talebiy-
le kategorik emri koyuluyor... Adalet, insancllk, zgrlk vs. isterlerse binlerce
kere onu ya da bunu talep etsinler; ama mesele olanakszsa, o zaman gereklemez ve
her eye ramen ii bo hayal tahayyl kalr... Genel halk kardelii ve halklarn
bamsz iradesinin ulusal zellikler temelinde izdii snrlar zerine tek bir kelime:
Birleik Devletler ve Meksika iki cumhuriyettirler; her ikisinde de halk egemendir. Peki,
o zaman nasl oldu da, ahlk kurama gre karde ve federatif olmas gereken bu iki
cumhuriyet arasnda Texas nedeniyle sava kt, nasl oldu da Amerikan halknn, Ame-
rikal gnlllerin kahramanlna dayanan bamsz iradesi doann izdii snr-
lar, coraf, ticar ve stratejik zorunluluklar nedeniyle birka yz mil gneye ekti?
[12*]
Marxn [Engelsin] bu ironik sorusunun yant ok ak: Ulus devletler, hatta cumhuriyetler
bile, liberal teorinin bo syleminin tnlad ve anarizmin bo syleminin bunu tekrarlad gibi,
halklarn iradesinin herhangi bir ifadesi ve yaratt bir ey deildir. Bugn ulus devletler,
ayn ulusal olmayan yaylmac devletler gibi, burjuvazinin snf egemenliinin ayn ara ve bii-
midirler, ki bu ekilde fetih, sava, zulm tandansna sahiptirler, bu ekilde ulusal olmayan
devletlere dnrler. Bu nedenle ulusal devletler arasnda srekli atmalar olmakta, kar
kartlklar ortaya kmaktadr ve bugn bir mucize misali btn devletlerin ulusal olmas ba-
arlrsa bile, hemen ertesi gn karlkl savan, fetihlerin ve zulmn resmi ortaya kar. Marxn
[Engelsin] verdii rnek bunun iin tipiktir. Birleik Devletler ve Texas arasnda neden sava kt,
sz konusu olan neydi? Kaliforniya, Birleik Devletlerin kapitalist geliimi iin vazgeilmezdi bir
taraftan, kelime anlamnda, altn madeni olarak, dier taraftan da Sessiz Okyanusa alan kap
olarak. Birleik Devletler kapitalizmi ancak bu blgenin fethinden sonra kendini gelitirebilir, si-
per alabilir ve hem Douya, hem de Batya geiler aabilirdi, ama geri kalm Meksikallar iin
Kaliforniya sadece basit bir toprak mlkiyetiydi. Burjuva gelimesinin gereklilikleri karar verdi ve
ulus devlet ile halkn iradesi, anaristlerce ok sevilen ve idealize edilen cumhuriyet biimin-
de, kapitalizmin karlarna fetih iin etkin bir ara olarak hizmet verdiler.
Bu trn ok daha katmerli rneklerini Gney Amerikann yakn tarihi vermektedir. 19. Yzyln
balarnda spanya ve Portekiz smrgelerindeki ulusal kurtuluun iki yan keskin karakterini
daha nce anmsatmtk. Burada bizi ilgilendiren, oktan bamsz olmu ulusal devletlerin,
ayn zamanda anarist ulusal zgrlk ve halk iradesi syleminin renkli bir illstrasyonu olan
u siyas tarihidir.
Brezilya 1825de ar mcadeleler sonucunda, Brezilya ile gene ksa sre nce spanyann asa-
sndan kurtulan Arjantin arasnda, her iki gen ulus devletin ilhak etmeye alt ve sonuta
Avrupal smrge glerinin silahl mdahalesinin yardmyla Uruguay Cumhuriyeti olarak kendi
bamszln kazanan Banda Oriental vilyeti zerine bir savan kt o yl, Portekizden bam-
szln kazand. Fransa ve ngiltere, Uruguay ve Paraguayn bamszln tanmamakta srarla
direnen Arjantine ltimatom verdiler, ki Arjantinin inat direnii gereke gsterilerek 1845de
Paraguay, Uruguay ve Brezilya arasnda sava kt. 1850de ise Brezilya ve Arjantin arasnda bir
sava daha kt; bu savata Brezilya, Paraguay ve Uruguayn yardmyla Arjantini yenebildi ve
ardndan Uruguay filen boyunduruu altna ald. 1864de formel bamszl olan Uruguay,
silah zoruyla itaat ettirildi. Paraguay [bu zorla itaate] direndi ve bu sefer Arjantin ve Uruguay ile
ittifaka giren Brezilyaya kar sava at. 1865den 1870e kadar sren ve halkn iradesinden ok
[11*] Bkz. Friedrich Engels: Der demokratische Panslawismus (Demokratik Panslavizm), MEW, Bd. 6, S.
271. R.L. Engelsin satrlarn Marxn yazdn dnyordu.
[12*] A.g.e., S. 272.
ROSA LUXEMBURG
48
kahve ekicilerinin iradesi ve karlarnn hakim olduu bu sava Brezilyann Gney Amerikada
egemen olan byk devlet pozisyonunu niha olarak gvence altna ald. Ancak Brezilyann btn
bu d tarihi, toplam nfusunun te birini oluturan beyazlarn, siyahlar ve sonraki kuaklar olan
melez nfus zerindeki egemenliine hi dokunmad. lke iindeki mcadelelerin hkmet ze-
rinde yaratt bask sonucunda 1871de klelerin zgrl iln edildi, ama kle sahiplerine devlet
kasasndan tazminat vererek. Ekicilerin elindeki bir enstrman olan parlamento ise bunu onayla-
mad ve kle sistemi devam etti. 1886 ylnda 60 yan am klelerin serbest braklmasna karar
verildi, dierleri daha 17 yl zgrlklerini beklemek zorunda kaldlar. 1888 ylnda parlamento-
daki hanedan partisi kleliin tazminatsz kaldrlmasn dayatt, bylece cumhuriyeti hareketin
perspektif kesinleti. Ekiciler, kitlesel olarak cumhuriyet bayrann altna kotular ve asker ayak-
lanma esnasnda da cumhuriyeti iln ettiler. [13]
Eer kapitalizmin gereksinimleri ve burjuvazinin snf karlar asndan, ulusal sorun burjuva
snfar iin byle siyas bamszlk, yani ulus devlet biimini alrsa, nk sadece [bu biim] ege-
menlik ve fetihin uygun enstrmandr, o zaman ulusal sorunun kltrel ve demokratik yanlar,
yani ulusal yaamn momentlerinin zgr geliimini sadece savunma yolu zerinden, saldr po-
litikas araclyla deil, tarihsel olarak tek bir burjuva devletinde bir araya gelen farkl milliyet-
lerin dayanmac birlik ruhu ile garanti eden siyasal biimleri, kesinlikle ii snfnn karlarna
uygundur. Milliyetlerin yurtta eitlii ve kltrel-ulusal gelimesini gvence altna alan siyas ku-
rumlar, burjuva milliyetiliinden farkl olarak, proletaryann snf pozisyonunu takip eden doal
snf programnn genel biimidir. [14*]
II
Devlet ierisindeki en nemli sorun olan Polonya sorunu, bu genel ilkelerin klasik tasdiki ve imti-
handr.
Polonyadaki ulusal sorun en nden ve en batan itibaren Bat Avrupadakinden tamamen farkl
karakterdedir. Almanya ve talyann modern tarihinde Polonya ulusal fkri iin tarihsel uygunluk
arayanlar, hem Almanya ve talyadaki, hem de Polonyadaki ulusal hareketin asl tarihsel ierii
hakknda hi bir ey bilmediklerini itiraf etmi olurlar. Bizde ulusal fkir hi bir zaman burjuva-
zinin ulusal fkri olmamtr, aksine aristokratlarn [ulusal fkridir]. Polonya ulusal uralarnn
madd temeli, 19. Yzylda Orta Avrupada olduu gibi, modern kapitalist gelime deil, aksine
kkleri natrel-toprak sahibi iktisadna dayanan aristokrasinin snfsal fkriydi. Polonyada bu ili-
kilerle birlikte ulusal hareketlerde kayboldu. Kapitalist gelimenin tarihsel yediemini olarak bur-
juvazi, bizde bandan itibaren anti nasyonal faktrd. Sadece 19. Yzyln banda asl olarak
kark unsurlardan oluan ve smrgeletirmenin bir rn, dardan Polonya toprana ekilen
bir rn olan burjuvazinin spesifk kkeni nedeniyle deil. Polonya sanayiinin 1820li ve 1830lu
yllardaki balangcnda, i piyasaya egemen olmasndan, hatta i piyasay oluturabilmesinden
ok nce ihracat sanayii olarak ortaya km olmas, hayli belirleyici olguydu. Burada lkemizdeki
resmin btnn ve sna gelimenin sayfalar dolusu saylarn vermek istemiyoruz; okuyucunun
dikkatini daha ok Rusa da yaymlanm olan Polonyann sna geliimi balkl tezimiz ile
[13] Gerekten de, hl devam eden kleliin formel olarak kaldrlmasnda sonra da, kahve sermayesi-
nin bu ulusal cumhuriyetteki halk iradesinin tek reglatr olmaya ne denli devam ettiini u rnek
kantlyor: Verimlilikleri llmez derecede yksek olan kahve plantasyonlar geen yl uluslararas kahve
pazarnda devasa bir krize, yani mthi bir fyat dne yol atklarnda, Brezilyal ekiciler hkmeti
btn kahve retim fazlasn devlet kasasndan satn almaya zorladlar. Mthi derecede sallantya giren
mal durum ve tm nfusun yoksullamas, tabi ki bu zgn deneyin bir sonucu oldu.
[14*] R.L. burada, SDAPRin 1903deki kinci Parti Kurultaynda, parti programndaki uluslarn kader-
lerini tayin hakkn ieren maddenin yerine konulmasn istedii neriye atfta bulunuyor. neride yer
alan ilgili cmle yle: Devletin varlna ait btn milliyetlerin tam kltrel geliimini gvence altna
alan kurumlar. Bkz. Rosa Luxemburgun Adolf Warskiye yazd mektup, 6 Austos 1904, Gesammelte
Briefe (Toplu Mektuplar GB), Bd. 6, S. 79 82.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
49
Polonya Sorunu ve Sosyalist Hareket Krakw 1905 nshasna ekmek istiyoruz. [15*] Burada
sadece genel izgileri izeceiz.
Kapitalist sanayiinin temel alanlarndaki, fbrin retimindeki Rusyaya ynelik ihracat, en ban-
dan itibaren Polonya kapitalizminin ve bylelikle ayn zamanda Polonya burjuvazisinin de var olu-
u ve geliiminin temeli oldu. Sonu olarak burjuvazi ilk andan itibaren siyas arln Batya
Galiya ve Posen Kontluu ile ulusal birlemeye deil, aksine Douya, Rusyaya ynlendirdi. B-
yk sanayiinin geliimi ile balantl olarak Rusya ve Polonya Krall arasndaki gmrk snrnn
kalkmasyla bu arlk daha da glendi. Burjuvazinin toplum iindeki asl snf egemenlii Ocak
Ayaklanmasnn bastrlmasndan sonra balad, ulusal bamszlk uralarna srt evirmek anla-
mna gelen organik alma programyla ald. [16*] Demek ki Polonyada burjuvazinin snf ege-
menliinin, Almanyada ve talyada olduu gibi birleik ulus devletin yaratlmasna ihtiyac yoktu,
aksine Polonyann boyunduruk altna alnmas ve blnmesi temeli zerinde byd. Birleme ve
ulusal bamszlk fkri bizdeki kapitalist gelimeden yaam bulmad, aksine, bu gelimenin sey-
ri ierisinde tersinden tarihe gmlen bir fkir oldu. Ve bu durum, kapitalist burjuvazinin ulusal
fkirle olan bu zel tarihsel iliki, bu fkrin kaderini ve sosyal karakterini belirledi. Almanyada,
talyada ise ulusal yeniden dou, ayn yarm yzyl ncesinde Kuzey Amerikada olduu gibi,
devrimci, ilerici bir hareketin btn zelliklerini tayordu. Kapitalist gelimenin nefesi, ulusal
fkre yaam verdi ve devrimci burjuvazinin siyasal idealleri ile sk tarihsel balantda kanatlar
zerinde tad: demokrasi ile, liberalizm ile. Ulusal fkir bu balantda burjuvazinin genel snf
programnn: modern burjuva devletinin programnn sadece tarihsel bir detayyd. Polonyada ise
ulusal fkir ile burjuva gelimesi arasnda ulusal fkre sadece topik deil, ayn zamanda gerici bir
karakter veren tezat ortaya kt. Polonyann ulusal bamszlk fkrinin tarihindeki devre, bu
ilikinin gerek yansmasn vermektedir.
En nce aristokrasinin silahl mcadelesindeki ifas. Polonya ayaklanma hareketlerinin kn,
tarih felsefesindeki kargaa ve iddet kuramnn en inat taraftarlar bile sadece Rus sngleri
daha fazlayd diye aklayamazlar. Polonyann sosyal ve iktisad tarihini biraz da olsa tanyanlar,
ayaklanmac aristokratlarn yenilgisine, baka yerlerde de, Kautskynin szleriyle belirtecek olur-
sak, modern ulusal fkrin en nemli kkleri olan ayn kapitalist Pazar karlarnn neden olduunu
bilirler. Burjuvazinin, kapitalist byk retimin artlarn gvence altna alma drts, bu rnekte
ulus devlet biimini deil, aksine tersinden ilhaktan madd faydalanma biimi olarak, aristokrasi-
nin ulusal hareketini felce uratt. Saf burjuva fkri olan ulus devlet fkri, Ocak Ayaklanmasndaki
aristokrat biiminde niha yenilgiye mahkm oldu.
kinci devre Polonya ulusal fkrinin kk burjuvazi tarafndan stlenilmesi. [Ulusal fkir] bu
biiminde silahl mcadeleden kanma siyasetine dnr ve bylelikle zayfn ortaya koyar.
Kkburjuva milliyetilii yirmi yl boyunca toplumun dnda sefl bir yaam srdkten sonra,
nk 1880li ve 1890l yllarda yarm dzine tm Polonyal gmen biimindeki hayaleti or-
talkta dolayordu, arlktaki gnmzn devrim srecinde nihyet aktif politikann devresine
[15*] Rosa Luxemburg: Die industrielle Entwicklung Polens. Inaugural-Dissertation (Polonyann sna
geliimi. Al tezi), GW, Bd. 1/1, S. 113-216. lk kez 1898de Leipzigde yaymland. Ar derece sansre
urayan Rusa nshas ise 1899da St. Petersburgda yaymland. Anlan dier makale iin bkz.: Kwestia
polska a ruch socjalistyczny. Zbir artykulw o kwestli polskiej. R. Luxemburg, K. Kautskyego, F. Meh-
ring, Parvusa i innych z przedmow R. Luxemburg i urawagami wydawcw oraz dodatkiem [Polonya
Sorunu ve sosyalist hareket. Polonya Sorunu zerine R. Luxemburg, K. Kautsky, F. Mehring, Parvus ve
bakalarnn toplu makaleleri. R. Luxemburgun nsz, derleyenlerin notlar ve eklerle.], Krakau 1905.
[16*] Organik alma Program, Varova Pozitivizmi olarak adlandrlan ve 1864-1890 yllar arasn-
da Ocak Ayaklanmas yenilgisinden sonra lkeye yurtsever gelime perspektif vermek isteyen ok sesli
edeb ve ideolojik akmn programatik ke ta oldu. Bu akm, romantik ayaklanma geleneinden feragat
ettiini aklayarak, Polonya toplumunun ekonomik ve kltrel geliimi iin toplum temellerinde orga-
nik alma programn savundu. Varova Pozitivizmi 1870li ve 1880li yllarda en parlak dnemini yaa-
d ve Galiyay da etkiledi. 1890l yllarda edeb-sanatsal mirasn neoromantik Gen Polonyann dev-
rald Varova Pozitivizminin siyas izleri Nasyonal Demokratlarn ve ii hareketinin (zellikle PPSin)
oluturduu ilerici cephe ierisinde kayboldu.
ROSA LUXEMBURG
50
geiiyle birlikte ulusal bamszlk programnn, bu ulalamayacak topinin reddini iln ediyor ve
buna karn programna sadece ikili zerklik ve kar devrimin iarn alyor. Nasyonal Demokrasi
imdi, geleneksel ulusal programn ykn attktan sonra, toplumda hzla gerek bir siyas g
oluyor. Hem de ikinci kere, ama bu sefer ulus devletin kkburjuva biiminde ifas eden program
yerine, amaca hizmet eden ve burjuva Polonyas temelinde uygulanabilecek bir program, zerklik
programn koyarak. [17*]
Ve Polonya ulusal fkrinin nc ve son devresi [Bu fkri] proletaryann snf hareketiyle ba-
lantl hale getirme deneyi. Sosyal-yurtsever PPSnin, ulus devlet iarn sosyalist programa alan
on iki yllk deneyi, uluslararas ii hareketinin tarihinde tek rnektir. Ve bu esiz deney de, ba-
langcndan on iki yl sonra, kkburjuva deneyi gibi, ayn kritik anda ve ayn tarzda sonlanyor...
PPS, Rusyadaki ii devriminin balamasyla, reel siyasete ve toplumsal yaama katlmak iin,
Polonyann yeniden kurulmas programndan ayrldn iln ediyor. [18*] Nasyonal Demokrasi
[yeniden kurulma programndan] ayrldn, burjuva kardevrimine aktif katlm iin iln etmi-
ti, PPSde proletaryann devrime giden snf hareketine katlmak iin bunu iln ediyor.
PPSnin bu ekilde balayan krizi, zlmesi ve k, imdi de Polonya ulus devleti fkrinin pro-
letarya kyafetindeki nc ve son ifas gereinin altn iziyor. Yaamn btn tohumlarn b-
yten ve olgunlatran ve ayn zamanda devasa bir saban gibi toplumsal topran tmn altst
eden bu devrim, yeni zamanlarn bu muazzam toplumsal devinimi, Polonya ulus devleti fkrinin
son izlerini de kenara att ayn tarihsel gelimenin tm ieriini skp boaltt, en fazla gericilik
dneminin apatisinde toplumsal geleneklerin plprts arasnda akn dolaan bo bir kse gibi.
Ancak Polonya milliyetiliinin tarihsel kariyeri bylelikle daha sonra ermedi. Geri ulus devlet
fkri olarak mr tamamland, ama milliyetilik bu metaformoz sonucunda topik hayal yap-
dan, reel toplumsal yaamn bir faktrne dnyor. Polonyann burjuva-kapitalist geliimi,
Polonyay Rusyaya lehimledi ve ulusal bamszl topi olarak kalmaya ve yenilgiye mahkm
etti. Ancak bu burjuva srecin dier yan, Polonya toplumunun devrimci gelimesidir. Polonyada-
ki toplumsal ilerlemenin btn grngleri ve faktrleri, en bata tabi ki en nemlisi, arlktaki
devrimde olan pay ile Polonya proletaryas, ayn burjuva-kapitalist gelimenin topranda by-
dler ve bymekteler. Polonyadaki toplumsal ilerleme ve devrimci gelime bu ekilde, Polonyay
Rusyaya balayan ve Polonya ulusal fkrini altna gmen o kapitalist srecin koparlamaz tarihsel
ipi ile baldr. Sonu olarak, Polonya ve Rusyadaki toplumsal yaamn suni biimde ayrlmasna
ynelik btn ayrlk uralar, doalar gerei toplumsal ilerleme ve devrimci geliimin karla-
rna aykrdrlar; dier bir deyile gerici grnglerdir. Bylece ulusal fkir, ulus devlet ve ulusal
bamszlk programnn niha ifasndan sonra, ulusal ayrlkln genel ve tanmlanmam fk-
rine buharlat. Ve Polonya milliyetilii bu biimiyle, Polonyadaki toplumsal gericiliin gelenek
zerinden kutsanan ekli olduundan, btn burjuva snfarnn, aristokrasinin, burjuvaln ve
kk burjuvaln topland cephenin gerici uralarnn ideolojik rezervuar hline geldi. Ta-
rihsel diyalektik burada da, uluslarn hakknn soyut lnde speklasyon yapan politikacla-
rn, slk gibi ablonlara yapan akllarndan ok daha fazla yaratc, esnek ve eitli olduunu
gsterdi. Bir ok Rus, Alman ve baka devrimcilerin, doas gerei btn devrimci uralar her
defasnda emmek ve tamak durumunda olan, ayn kyya vurmu ve kulaa doru tutulduunda
denizin uultusunu tekrarlayan midye kabuu misali hemen tarihsel kse olarak grmeye hazr
[17*] Geleneksel Ulusal Program Nasyonal Demokrasinin reddettii ayaklanma geleneidir. zerklik
Program ise Nasyonal Demokrasinin Rusya-Japonya Savandan ve 1905 Devriminin balamasndan
sonra Polonyann bamszlk fkrine kararl bir biimde kar kt siyasetini tanmlyor. Bu siyaset
sonucunda Polonyal milliyetiler arasnda geleneksel olan Rusya kartl yumuam ve Nasyonal De-
mokrasi, ii partilerinin boykot ettii ilk Duma Seimlerinden Polonyadaki en gl siyas parti olarak
kmt. Nasyonal Demokrasinin bu izgisini, partinin tartmasz nderi olan ve giderek zayfayan ar-
ln Polonyadaki yerini siyas ve iktisad gc artan Almanyann alaca tehdidinin altn izen Roman
Dmowski belirliyordu.
[18*] R.L. burada PPSnin 1892 Kasmnda yaplan ilk kurultaynda parti programna alnan Polonyann
yeniden kurulmas talebine atfta bulunuyor. 1905 Devriminden sonra bamszlk tartmalar sertle-
mi ve 1906da partinin niha blnmesine yol amt.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
51
olduklar ulusal gelenek; ite bu ulusal gelenek Polonyada, gnmz Polonyasnda oluan
somut tarihsel ve toplumsal artlar altnda tam tersine dnd: her trl gericiliin ksesine, kar-
devrimin doal tabelasna. Kazaklar tarafndan Polonya proletaryasnn eletiri ve protestosundan
korunan Nasyonal Demokrasi, birinci Duma Seimlerine ulusal iar altnda girdiler. Nasyonal
Demokrasi, ulusal fkir adna ii sosyaldemokratlar tabanca kurunlaryla seim toplantlarn-
dan geri pskrtt ve Varova, d ve Pabianicede dzinelerce iinin cesetlerini yerlerde brakt.
Nasyonal Demokrasi ulusal iar ad altnda, proletaryann ekonomik mcadelesine ve devrimci
eylemine kar etkide bulunmak iin ulusal ii sendikalar kurdu. Nasyonal demokrat demir-
yolu iileri, 1905 Aralknda ulusal iar altnda silahlar ekip, grevci demiryolu iilerini alma-
ya zorlayarak, Polonyadaki demiryolu grevini krdlar. Nasyonal Demokrasi, ulusal iar altnda,
tek tek grevlere ve genel greve kar, lkenin sanayisi ve ulusal zenginlii harabeye evrilecek
gerekesiyle hal seferi yrtt. Ulusal iar altnda Nasyonal Demokrasi tarafndan, sosyalistlerin
ldrlmesi, grev krcl ve daha baka eyleri yapmak zere Polonya ahinleri, yani silahl
mcadele birlikleri rgtlendi. Nasyonal Demokrasinin lideri bay Dmowski kendi yayn organla-
rnda ulusal fkir adna sosyalistler toplumun dnda durmaktadrlar ve bu nedenle d d-
manlardr diye yazarak, sosyalistlere kar rgtlenen ulusal cinayetler iin bandan itibaren
teorik gerekeyi verdi. [19*] Ve nihyetinde Polonya burjuvazisi, ulusal fkir, ulusal gelenek, ulusal
savunma ve Neopanslavizm bayra altnda, bata Nasyonal Demokrasi ile olmak zere, hatta
kardevrimin sunanda siyas ulusal programnn son grnn Polonyann zerkliini
kurban ederek, mutlakyetiliin ve Rus devlet fkrinin paral ordusunun safarna katld. Ta-
rihsel kariyerini uluslararas devrimin hayran kald romantik aristokrat ayaklanmas biiminde
balayan, ama tarihsel gelime tarafndan hrpalanan Polonya ulusal fkri, imdi mutlakyetiliin
ve Rus emperyalizminin Kara Birliklerinin yanndaki bir gnll, bir ulusal zorba biiminde sona
eriyor.
[19*] R.L. burada Przegld Wszechpolski (Tm Polonya Bak) adl dergiye atfta bulunuyor. Roman
Dmowski bu dergide 1902de ve 1905de, daha sonra Modern Polonya zerine dnceler balkl bir
kitap hline gelecek yazlarn yaymlamt. Dmowski bu yazlarnda sosyalizmin, ulusal olmayan ve yan-
l ilkeleri takip eden bir ideoloji olmas nedeniyle zararl olduunu savunuyordu. Dmowskinin yazlar
Polonyadaki siyas milliyetiliin teorik temeli olarak tannr.
53
3. FEDERASYON, MERKEZLEME VE
pARTKLARZM*)
I
imdi de ulusal sorununun baka bir zm biimine, federasyona deinmek zorundayz. Fe-
deralizm, uzun zamandr anarist izgideki devrimcilerin gzde fkri ola gelmitir. Bakunin
1848 Devrimi esnasnda manifestosuna: Devrim mutlak gcyle despot devletlerin, Prusya
mparatorluunun... Avusturyann... Trk mparatorluunun... nihyet son despot kalesi Rus
mparatorluunun daldklarn ve her eyin niha hedef olarak Avrupa cumhuriyetlerinin ge-
nel federasyonunu iln etmitir [1*] diye yazyordu. Federasyon fkri o zamandan beri az ok
topik kk burjuva nitelikteki, sosyaldemokrasiden farkl olarak tarihsel temelde deil, aksine
ayn Rusyadaki sosyalist-devrimciler partisi, ayn gei srecinde ulus devlet programndan her
trl pozisyonu kaybeden PPS gibi, bu blmn sonunda daha yakndan tantacamz Rus devle-
tindeki bir ok sosyalist grup gibi ideallerin sbjektif temeli zerinde duran sosyalist partilerin
programlarnda btn ulusal sorunlarn ideal zm iddias ile dolap durmaktadr.
Federasyon iarnn anarist izgideki devrimciler arasnda neden bu kadar byk poplaritesi
olduunu sorsaydk eer, yantn ok kolay bulabilirdik: Federasyon - en azndan bu sosyalist
devrimcilerin hayalinde uluslarn bamszlk ve eitliini, kardelikle birletiriyor. Bu,
uluslarn ve ulus devlet hukuku asndan sert gereklie tannm olan bir taviz; uluslar doal
olarak kendi hukuklarnn lnde, bir ekilde aralarnda baz balantlar bulunduundan, yaltl-
m ve kendi kendine yeten ulus devletler olarak yaayamayacaklarndan, gzden karlamaya-
cak olan duruma bir biimde verilen ideolojik bir bedeldir. Farkl uluslar arasnda tarihsel olarak
gelimi balantlar, ulus farkllklarn hi dikkate almadan btn alanlar birbiriyle kaynatran
madd gelime, burjuva gelimesinin merkezlemesi tm bunlar bu devrimci doalamacla-
rn kafalarnda uluslar arasndaki ilikilerde kaba kuvvet yerine gnlll koyacak ekil-
de yansmaktadr. Cumhuriyetilik de kendiliinden anlaldndan, btn uluslara bamszlk
ve eitlii geri veren halklarn [zgrletirilmi] iradesinin tabii ylesine gzel bir tad var ki,
frsat bu frsat, btn monarist kalntlar aalanarak tarihin plne atlr, burjuva dnyas
da tek vurula bamsz cumhuriyetlerin gnll birliine, yani bir federasyona dnverir. Bu-
rada tarihsel gerekliin, arlk Rusyann gney Slavlar zerindeki itahnn Bakuninin deyi bi-
liminde anarizmin panslavist idealine, Slav halklarnn federasyonuna dnmesine yardmc
olan devrimci karikatrn bir rnei ile kar karyayz. Gerein devrimci yeniden ileme
metodunun bir dieri, daha kk bir lekte, PPSin 1906da 8. Parti Kurultaynda kabul ettii
*) Alm. Partikularismus: Blgeselcilik; Bir lkenin herhangi bir blgesinde devletsel yap oluturmaya
almak, tekil karlar genel karlarn zerinde tutmak. R.L. partiklarizmi alaylayc bir anlamda kul-
lanmaktadr.
[1*] Engelsten alnt: Der demokratische Panslawismus (Demokratik Panslavizm), MEW Bd. 6, S. 272.
R.L. Engelsin kaleme ald satrlar, Marxn yazdn dnyordu.
ROSA LUXEMBURG
54
programd: Prusyann Rusya ile cumhuriyeti federasyonu [2*] devrim ncesindeki zamanda sos-
yal-yurtsever pozisyon tm saf ve tutarll ile ayaktayken, PPS sadece ulus devlet programn
tanyor, ama ayn Rus sosyalist-devrimcilerin savunduu federasyon dncesi ise hor grlyor
ve nefretle reddediliyordu. Devrimin patlak vermesiyle bu pozisyon sallanmaya balaynca ve PPS
gze batan geree, ifadesi, henz patlak vermi ortak devrim olan ve Polonya ile Rusyann top-
lumsal bir btn olduklar gereine dn vermek zorunda kalnca, bu dn daha nce hor grlen
Polonya-Rusya Federasyonu Program biimini ald. Ancak PPS, ayn bu tip devrimciler gibi, u
gerei gremedi: Sosyaldemokrasi Polonya ve Rusyadaki ortak kapitalist gelimeyi programnn
ve taktiinin tarihsel temeli hline getirirken, sadece, [bu temelden] proletaryann birleik Polon-
ya-Rusya snf mcadelesi biimindeki devrimci retilerin kartlaca, sosyalistlerin iradesinden
bamsz nesnel tarihsel olguyu teyit ediyordu. PPS ise, Polonya-Rusya Federasyonu Programn
ortaya koyarken, ok daha ileriye gidiyordu: Tarihsel durumun salt tannmas yerine, Polonyann
Rusya ile aktif birliini nerdi, yani birlii sahiplendi [ve] nesnel gelimenin yerine, devrimci
biimde sosyalistlerin znel rzasn koydu.
Ancak siyasal ilikiler biimi olarak federalizmin, ayn ulus devlet gibi, kendisine ait, tamamen
farkl ve znel ideolojiden bamsz, bu biimiyle balantl tarihsel ierii vardr. Federasyon d-
ncesini proletaryann snf duruundan deerlendirmek, ancak bu dncenin modern toplum-
sal gelime ierisindeki beceri ve roln tanyorsak, baarlabilir.
II
Kapitalist gelimenin btn lkelerdeki karakteristik tandans isel, iktisad ve kapitalist
merkezlemedir, yani tek devlet topra ierisinde iktisad, hukuksal, idar, yargsal, asker vb.
asndan younlatrma ve kaynatrma urasdr. Orta ada, feodal ilikiler egemenken, ayn
devletin farkl blgeleri arasndaki balant allmadk lde gevekti. Her byk kent evresiyle
birlikte gereksinimi olan gndelik kullanm mallarnn ounluunu kendisi retiyordu, ama ayn
zamanda kendi yasamasna, kendi hkmetine, kendi ordusuna sahipti; Batdaki byk ve zengin
kentler ounlukla kendi hesaplarna savaa giriyor ve yabanc glerle antlamalar imzalyorlar-
d. Daha byk komnler de ayn ekilde kendi kapal ve yaltlm yaamlarn srdryor ve her
feodal beyin kendi blgesi, hatta valyelere ait olan topraklar bir nevi bamsz kk devlettiler.
Danklk ve btn devlet normlarnn gevek balants, o dnemin koullar iin karakteristikti.
Her kent, her ky ve her blge farkl hukuka, farkl yargya, farkl vergilere sahipti; ayn devlet
ierisinde, satran tahtasndaki gibi devletin farkl blgelerini birbirlerinden ayran saysz hukuk
ve gmrk engelleri vard. Bu desantralizasyon, o dnemin doal ekonomisinin ve o zamanlar ba-
lamakta olan zanaat retiminin uygun niteliiydi.
O zamanlar, doal ekonomi ve devlet organizmasnn tek tek blmlerinin zayf birliktelii ile ba-
lantl olarak kamu yaamnn bu paralanmlnn temelinde blgelerin, hatta btn lkelerin
bir elden baka bir ele gemesi olanaklyd; btn Orta a boyunca Orta ve Bat Avrupada grd-
mz gibi, devletlerin satn alma, deiim, rehin, miras veya evlilik yoluyla birlemeleri olanak-
lyd ki, Habsburg devleti bunun klasik rneidir.
Orta an sonuna doru retim ve mbadele ilikilerindeki kkl deiimler, uluslararas ti-
caret ile mal retiminin ve para ekonomisinin glenmesi, ordulardaki dnm, valyeli-
in k ve muvazzaf ordularn olumas, tm bunlar siyas ilikilerde asilzadelerin iktidar-
na ve mutlakyetiliin olumasna yol aan faktrlerdi. Ancak, mutlakyetiliin ana tandans
merkezletirilmi devlet aparatnn yaratlmasyd. 16. ve 17. Yzyllar, mutlakyetiliin merkezi-
yeti tandanslar ile feodal partiklarizmin kalntlar arasnda sren mcadeleler dnemidir.
[2*] PPSin 8. Parti Kurultay 1906 ubatnda Galiyann Lemberg kentinde yapld. Kurultay, partinin
1906 Kasmnda vuku bulan niha blnmesi ncesinde gerekletirilen son kurultay oldu. Bu kurultay-
da Kongre Polonyas-Rusya Federasyonu Programn savunan Genler, mutlak bamszlk izgisini
savunan htiyarlara kar zafer elde ettiler. Genler PPS-Lewicay (PPS-Solu), htiyarlar da PPS-
Frakcja Rewolucyjnay (PPS-Devrimci Fraksiyonu) kurdular. PPS-Lewica 1907/1908de yaplan 10. Parti
Kurultaynda artk dorudan federatif cumhuriyeti deil, merkeziyetiliin devlet brokrasisini desant-
ralizasyon ile ortadan kaldrmay savunuyordu.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
55
Mutlakyetilik burada iki yne doru gelime gstermitir: bir tarafta eyalet meclislerinin ve blge
meclisleri ile kentsel zynetimin fonksiyonlarn ve yetkilerini absorbe etmi, dier tarafta da ida-
rede ve yargda yeni merkez idareler yaratarak, ayrca meden, ceza ve ticaret yasalaryla devletin
btn alanlarnda idareyi standartlatrmtr. Avrupadaki merkeziyetilik nitekim 18. Yzylda,
ok gemeden karanlk, brokratik-polisiye despotizmine dnen szde aydnlanm despotizm
biiminde her alanda zafere ulat.
Mutlakyetiliin modern devlet merkeziyetiliinin ilk ve en nemli tevikisi olduu bu tarihsel
durumdan, merkeziyetilii mutlakyetilikle, yani gericilik ile eanlaml gren yzeysel yatknlk
gelimitir. Gerekte ise mutlakyetilik, Orta an sonlarnda feodal paralanmlk ve partik-
larizmle mcadele ettii lde, hi kukusuz tarihsel ilerlemenin bir ifadesidir. Staszic, asilzade
cumhuriyetinin otokratlarn ortasnda ayakta kalamayacan vurgularken, bunu ok iyi kavra-
mt. [3*] te yandan mutlakyetilik feodalizmi ykarak ve harabeleri zerinde modern, tek tip
byk devleti kurarak, modern burjuva toplumuna siyas ve toplumsal yolu aan sadece bir zengi
tutucusu roln oynad. Mutlakyetiliin tarihsel yok oluundan sonra burjuva toplumu ondan
byk lde bamsz, ama ayn [mutlakyetiliin] gc veya kararll ile merkezletirme tan-
dansn srdrd. Fransadaki gnmz merkeziyetilii, siyas alan olarak grldnde, Byk
Devrimin [1789] eseridir. Byk Devrim, Avrupada etkide bulunduu her yerde merkezletirici
oldu. Devrim merkeziyetiliinin bylesi bir binas, 1798de aniden, nceden gevek konfederas-
yon altndaki svire kantonlarndan oluturulan Rpublique Helvtiquedir. Ve Almanyadaki
Mart Devriminin [1848] ilk kendiliindenci eylemi, Mauthuserlerin [gmrk kulbelerinin],
yani Orta a partiklarizminin sembollerinin halk kitleleri tarafndan yklmasdr.
Yaam ilkesi younlatrma olan kapitalizm byk makina retimiyle devamla Orta an iktisad,
siyas, hukuk paralanmlnn btn kalntlarn silip sprm ve silip sprmektedir. Byk
sanayii, pazarlara ve geni alanlarda hi bir ekilde engellenmeyen ticaretin serbestliine gerek
duyar. Ancak, geni alanlara ynelen sanayii ve ticaret olanakl olduunca uluslararas pazarn
btn iin, ama en azndan her devletin kendi snrlar ierisinde, tek tip idare, yol ve haberle-
menin tek tip dzenlenmesini, tek tip yarg ve yasamay gerekli klar. Modern burjuvazinin ilk
eseri, tek tek kentler ve asilzadelerin mlklerinin gmrk ve vergi zerklii ile muhakeme ve hukuk
pratiklerindeki zerklii kaldrmak oldu. Ve bylelikle de, btn fonksiyonlarn kendi elinde tu-
tan byk ve tek devlet mekanizmasn yaratt: idareyi tek bir merkez hkmetin eline, yasamay
[da] tek yasa koyucu organn parlamentonun eline vererek, silahl kuvvetleri merkezletirilmi
ve merkez hkmete bal orduya dntrerek, gmrk ilikilerini tm devlet topraklarn kap-
sayan bir gmrk snr ierisine koyarak vs. Modern devlet buna uygun olarak da, eitim ve okul
kurumlarnda, kilise ilikilerinde vs. devletin btn iin tek tip ilke temelinde dnsel yaamda
da en geni tekdzelii dayatt. Tek cmle ile, toplumsal yaamn her alannda en gl merkezi-
yetilik kapitalizmin ne kan yndr. Kapitalizm ne denli gl olursa, merkeziyetilik o denli
gl olarak btn setleri deler ve sadece tek byk devletin alannda deil, ayn zamanda ulusla-
raras yasama yolu ile btn kapitalist dnyada bir dizi tek tip kurumlara yol aar. Posta ve telgraf
hizmetleri, ayn zamanda demiryolu trafi de on yllardr uluslararas yasamann konusudur.
Kapitalist gelimenin bu merkeziyeti tandans, retimin kendisinin ve mbadelenin en yksek
younlamas, toplumsallaan ve dnya apnda tekdze bir plana gre ynlendirilen iktisada ze-
min hazrladndan, gelecein sosyalist sisteminin en nemli temellerinden birisidir. te yan-
dan gerek ii snfnn, yani mcadele eden gcn, gerekse de devlet gcnn younlamas ve
merkezlemesi, proletaryann bu devlet gcn proletarya diktatoryasnn kurulmas ve sosyalist
bir devinimin balatlmas hedefyle, ele geirilmesini olanakl klar.
Proletaryann snf mcadelesinin vuku bulaca ve kazanlaca uygun siyas ereve bu nedenle
byk kapitalist devlettir. Gene de sosyalist safarda, bilhassa topik akmn [safarnda] kapitalist
gelimenin sadece ekonomik yanna dikkat edilir ve kategorileri sanayii, smr, proletarya,
kriz sosyalist hareketin nesnel temelleri olarak alnr. Siyas alanda genelde sadece demokratik
[3*] Bu alnt, Stanislaw Staszicin 1787de kaleme ald Uwagi nad yciem Jana Zamoyskiego (Jan
Zamoyskinin yaam zerine notlar) adl eserinden alnmtr.
ROSA LUXEMBURG
56
devlet kurumlar, yani parlamentarizm ve eitli zgrlkler, bu hareketin vazgeilmez koullar
olarak grlrler. Ancak, ounlukla modern devletin de modern snf mcadelesinin geliiminin
ve sosyalizmin zaferinin kanlmaz temeli olduu gzden karlr. Proletaryann tarihsel misyo-
nu, dnyann her farkl parasna uyumlandrlm sosyalizm, en son kedeki diktatrlk deil,
aksine, k noktas byk devletsel geliim olan dnya devrimidir.
Bylelikle modern sosyalist hareket, kapitalist gelimenin bu meru ocuu, ierisinde ayn burju-
va toplumu ve burjuva devleti gibi belirgin merkeziyeti eilimi tar. Bu nedenle btn lkelerdeki
sosyaldemokrasi partiklarizm ve federalizmin kararl bir kartdr. rnein Almanyadaki Bav-
yera ve Prusya partiklarizmi, imparatorlua kar Bavyera veya Prusyann siyas zgnln, o
veya bu sorudaki bamszln, yani her zaman asilzade veya kk burjuva gericiliinin nn-
deki paravan ayakta tutma urasdr. Alman sosyaldemokrasisi btn gcyle, rnein gney
Almanya partiklaristlerinin Bavyerada, Badende, Wrtembergde zel demiryolu politikasn
muhafaza etme uralarna kar mcadele eder. Ayn zamanda igal edilmi olan Elsass ve Loth-
ringen vilyetlerindeki kk burjuvazinin Fransz milliyetilii ile btn Alman Rayh ile olan
siyas ve dnsel birliinden kopma abalarna kar da mcadele verir. Almanyadaki sosyal-
demokrasi, Rayhn i kesimlerinde hl muhafaza edilen Alman devletleri arasndaki federatif
durumun kalntlarnn da kararl bir kartdr. Kapitalist gelimenin genel yn, sadece her devlet
ierisindeki tek tek vilyetlerin siyas birliini deil, ayn zamanda btn devlet federasyonlarnn
ayn lde ortadan kaldrlmasn ve gevek bir biimde oluturulan devlet birliklerinin tekdze
devlette birlemelerini, bu olanakl olmadnda da, tamamen zlmelerini dayatr.
svire Konfederasyonunun, Amerikan Birliinin, Alman Rayhnn ve Avusturya-Macaristann
yakn tarihi, bunun bir ifadesidir.
III
Byk Devrimin svirede yaratt birleik cumhuriyetin ilk merkeziyeti anayasas, restorasyon
dnemlerinde iz brakmayacak biimde yok edilir ve svirede Kutsal ttifakn koruyuculuu al-
tndaki gericilik hzla kantonlarn bamszlna, partiklarizme ve bunlar sadece gevek olarak
bir arada tutan konfederasyona geri dner. Anaristlerin ve federasyonun dier tapclarnn
ieride bamsz gruplarn ve devletsel birimlerin gnll birlii ideallerinin bu gerekleme
biimi, alan geni kesimlerin dland aristokrat-hanedan oluumunun veya katolik ruhban-
ln egemenliine benzemektedir. svire federasyonunun demokratiklemesi ve merkezlemesi
ynndeki yeni muhalefet hareketi, svire federasyonu yerine daha sk bir devlet birlii biimine
ynelme ve asilzade aileleri ile katolik ruhban snfnn siyas egemenliinin alaa edilmesiyle
kendini gsteren Temmuz [1830] ve Mart [1848] Devrimleri arasndaki devrimci kaynama d-
neminde olutu. Burada merkeziyetilik ve demokratikleme balangtan itibaren omuz omuza
gelitiler ve federasyon ve partiklarizm iar altnda mcadele eden gericiliin direnii ile kar-
latlar. Bugnk svire konfederasyonunun 1848 tarihli ilk anayasas, Sonderbund [4*] olarak
adlandrlan [birlie], yani 1847de kantonlarn bamszl ile eski aristokrat-hanedan sistemini
ve ruhbanl kurtarmak adna konfederasyona isyan eden yedi katolik kantonun [oluturduu]
federasyona kar verilen zorlu mcadeleden dodu. Elbette kalkmalarn hayli grltl olarak
konfederasyonun despotizmine kar kantonlarn zgrl ve bamszl bayra altnda
ve bilhassa protestan hogrszlne (asl i tartma nedeni demokratik-radikal partilerin
manastrlar kapatmasyd) kar vicdan zgrl slogan ile srdrdler, ama bu yanltclk
baarsz kald, nk demokratik ve devrimci Avrupa, konfederasyonun vahi silahl gle, yani
iddet ile federalizm taraftarlarn geri adm atmaya ve iktidar konfederasyona teslim etmeye
zorladnda, tm kalbiyle alklyordu. Ve Neue Rheinische Zeitungun ozan Freiligrath:
Yaylada atld ilk kurun, yaylada papazlara kar... [5*]
4*] Sonderbund, tutucu katolik Lozan, Uri, Schwyz, Untenwalden, Zug, Freiburg ve Wallis kanton-
larnn oluturduu savunma birliine verilen addr. Sonderbund 1845de kuruldu ve 1847 savanda
yenildikten sonra dald.
[5*] Ferdinand Freiligrathn 1848de kaleme ald iirin ilk msra.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
57
diyerek, merkeziyetiliin snglerinin zaferini Mart Devriminin uyan arks olarak verken,
Metternich gericiliinin [6*] destekileri olan Almanyann mutlakyeti hkmetleri, federalistle-
rin ve kanton bamszlnn savunucularnn davasn sahiplendiler. Ardndan svirede bugne
kadar sren gelime, byk sanayii ve uluslararas ticaretin, demiryollarnn ve Avrupa militariz-
minin etkisi altnda srekli ilerleyen hukuksal ve siyas merkezletirmeye benzemektedir. 1874de
kabul edilen ikinci anayasa, 1848 anayasas ile karlatrldnda, merkez yasamann, merkez
hkmet kurumlarnn, ama zellikle merkez yargnn yetkilerini nemli lde geniletti. Ve
1874deki esasl anayasa deiiklii ncesinde bile srekli konfederasyonun merkez kurumlarnn
lehine yeni maddeler katlarak, merkezletirme durmakszn ilerledi. Ve svirenin gerek siyas
yaam modern kapitalist devlete doru gelimeyle birlikte, giderek daha ok konfederal kurum-
larda younlarken, kantonlarn zerk yaam zlmekte ve daha verimsiz hle gelmektedir. Sa-
dece bu deil. Halkn dorudan seimiyle oluan yasama ve hkmetin Nationalrat [Ulusal ura]
ve Bundesrat [Birlik uras] olarak adlandrlan konfederal organlar giderek daha nem ve g
kazanrlarken, federatif temsilcilik organ, yani kantonlarn (Stnderat olarak adlandrlan) tem-
silcilii giderek, yaamn geliimi sonucunda yava bir lme mahkm edilen bir anakronizme,
ieriksiz bir biime dnmektedir. [7] Ayn zamanda merkezlemenin bu sreci, tek tek kanton-
larn yasamalarnda srekli gerekletirilen revizyonlar ve aralarndaki karlkl taklitler ve dn
almalar yolu zerinden gerekleen bir dier paralel kanton anayasalarn aynlatrma sreci ile
tamamlanmaktadr, ki bu ekilde eski farkllklar ve rengrenk kantonal partiklarizm abucack
yok olurlar. Kantonlarn garabetinin ve siyas bamszlklarnn bugne kadarki en nemli palad-
yumu [koruyucusu], ierisinde tarihsel kkeninin, geleneinin ve kantonal partiklarizmin tm
karklnn muhafaza edildii kendi meden ve ceza yasalaryd. Ve imdi kantonlar tarafndan
bamszlklarnn dileriyle savunduklar kalesi de, sviredeki kapitalist gelimenin sanayiinin,
ticaretin, demiryollar ve telgrafn, uluslararas ilikilerin, kantonlarn hukuk ilikisi zerinden de
dzleyici dalga olarak geen basks sonucunda decek. Sonuta, daha imdiden meden hukukun
kimi blmleri kabul edildi ve uygulanyor, tm konfederasyon iin ortak bir meden ve ceza hu-
kuku projesi gelitirildi bile. Merkezleme ve standartlatrmann bu iki, ayn lde yukardan
ve aadan etkide bulunan ve birbirini karlkl olarak tamamlayan akm, pratikteki her admda
en geri kalm, en kk burjuva Fransz ve talyan kantonlarnn sosyal ve ekonomik kartl ile
karlayorlar. svireli desantralistlerinin ve federalistlerinin biimlerini ve renklerini bile almak-
tadr: Fransz Helvetyallar, konfederasyonun gcnn kantonal partiklarizmin aleyhine geni-
lemesini Alman unsurunun stnlnn artmas ile eanlaml grmekte ve bununla bu anlamda
aka mcadele etmektedirler. Baka bir durum da daha az karakteristik deil. Konfederasyonun
olas merkezlemesini destekleyen o Alman kantonlarnn komnlerinde en demokratik zy-
netim, gerek bir halk iktidar varken, federasyon ve bamszlk adna devletsel merkezlemeye
kar mcadele eden ayn Fransz kantonlar en az gelimi komnal zynetime sahiptirler. Ve
merkezleme, gerek en altta gerekse en yukarda devlet kurumlarnda, gerek gnmz sviresi-
nin geliiminin yakn sorunlarnda, gerekse de balang noktasnda demokrasi ve ilerleme ile el
ele yol alyor; buna karn federalizm ve partiklarizm gericilik ve geri kalmlkla birlikte gidiyor.
Ayn grngler Kuzey Amerika Birleik Devletlerinin tarihinde de, baka biimlerde tekrarlan-
yor.
Burada da devrim, Kuzey Amerikadaki o zamana kadar tamamen bamsz, birbirlerinden sosyal
ve siyas olarak ak bir ekilde fark gsteren, karlar asndan farkl olan ngiliz smrgelerinin
birlemesinin ilk balang noktasn yaratmt. Devrim, o zamandan beri bugne kadar durduru-
lamayan siyas merkezleme srecinin savunucusu ve yaratcsyd. Ve burada da, ayn svirede
[6*] Avusturya Monarisinde 12 Aralk 1836da Kayser I. Ferdinandn ruhsal rahatszl gerekesiyle
iktidar ele geiren Gizli Devlet Konferansnn d politikadan sorumlu yesi olan Kont Metternich
gericiliin sembol olmutu. Metternich 13 Mart 1848 Viyana Mart Devrimi sonrasnda istifa etmek ve
ngiltereye kamak zorunda kald.
[7] svire halk arasnda, gereksiz kurum olarak grlen federatif Stnderata kar yaygn olan is-
teksizlik, karakteristiktir. Bu sadece, bu federatif organn ieriinin tarihsel gelimenin nesnel seyri tara-
fndan ilevsel boaltlmasnn znel ifadesidir.
ROSA LUXEMBURG
58
olduu gibi, anarist idealin bilinli ve bilinsiz taraftarlarnn grne gre modern toplumsal
gelimenin sonundaki demokratizmin tac ve zirvesi olan ayn gnll federasyon, gelimenin
sadece tohum hlindeki, olgunlamam biimidir.
Birleik Devletlerin 1777den 1781e kadar olan srede hazrlanan ilk anayasasnda tamamen s-
mrgelerin zgrl ve bamszl, onlarn tam kaderlerini tayin hakk zaferini kutluyor-
du. Birlik henz ylesine gevek ve gnlllk zerine kurulmutu ki, esas itibariyle bir merkez
yrtmeye sahip deildi ve olumasnn neredeyse ertesi gn eit ve zgr yeleri arasnda
karde kanls gmrk savana msaade etti tam bamszln ve kaderini tayin hakk ola-
nann kutsamas altnda New York ve New Jersey, Virginia ve Maryland arasnda ve Massachu-
setts devleti iinde bir i sava balad: Devletlerin zengin burjuvazisinde gl bir merkez iktidar
zlemini ateleyen, borlu iftilerin ayaklanmas oldu nk ayaklanma bu burjuvaziye, burjuva
toplumlarndaki en gzel ulusal bamszln ancak i dzenin meyvelerinin bamsz key-
fne varlmasna, yani zel mlkiyet ile smrnn berrak egemenliine hizmet ettiinde gerek
ieriine ve deere sahip olabilineceini gstermiti.
1787deki ikinci anayasa federasyon yerine, merkez yasama gc ve merkez yrtmesi olan bir
birlik devletini [konfederal devleti] yaratt. Yine de merkeziyetilik uzun sre federalistlerin, so-
nunda gney devletlerinin ak ayaklanmas, patlak veren nl Ayrlma Savalar [War of Seces-
sion veya American Civil War] biimindeki ayrlk tandanslarna kar mcadele etmek zorunda
kald. Burada da, 1847 sviresindeki durumlarn gze arpan tekrarn grmekteyiz. Merkeziyet-
iliin savunucular, cretli emek sisteminin, burjuva demokrasisi ve burjuva ilerlemesinin tipik
kardeleri olan modern kapitalist gelimeye, makina sanayiine, kiisel zgrle ve yasa nnde
eitlie sahip olan kuzey devletleriyken, kle emeinin ilkel smrsn temsil eden gneyli fdan-
lk sahipleri [Planter], ayrlklk, federasyon ve partiklarizm bayran, en kk tara kasabas-
nn bile bamszlk ve kaderini tayin hakk bayran sallandryorlard. Merkeziyetilik, ayn
svirede olduu gibi Avrupann btn ilerici ve demokratik unsurlarnn hep birden alklar
arasnda Amerikada da silah zoruyla, federalizmin ayrlk eilimlerini fziksel zor altna soka-
rak yolu amaktadr. Modern dnyadaki klecilik uralarnn son emareleri, ayn btn gericilik
gibi partiklarizm bayra altna saklanmaya alrlarken, kleciliin yok edilmesinin kapitalist
merkeziyetilie balanyor olmas, karakteristiktir. Amerikan birliinin anayasas, ayrlklara
kar verilen savata elde edilen zaferden sonra, yeniden merkeziyetilik lehine revize edildi, ka-
lntlar ise o zamandan bu yana byk kapitalist, byk devlet ve emperyalist gelime tarafndan
halledildi: demiryollar, dnya apndaki ticaret, trstler, nihyet son dnemde gmrk koruma-
cl, fetih savalar, smrge sistemi ve bunlarla balantl olarak ordu ve vergilendirmenin reor-
ganizasyonu vs. Bugn merkez yrtme, birlik bakannn ahsnda en ileri giden gce sahiptir ve
idare ile yarg, Bat Avrupa monarilerinin oundan daha fazla merkezlemitir. Ancak, merkez
ilevlerin adm adm geniletilmesi svirede yasama yolu ile gerekletirilen anayasa deiiklik-
leri zerinden federalizm aleyhine genilemelerle ilerlerken, Kuzey Amerikada bu, kendi tarznda,
herhangi bir anayasa deiiklii olmadan, yani anayasal hkmlerin yarg gcnn [hakimlerin
gcnn] daraltlmam yorumlamas yolu zerinden gereklemektedir.
Avusturyann yakn tarihi de merkeziyeti ve federalist akmlarn bitmek bilmeyen mcadeleleri
tablosunu sergilemektedir. Bu tarihin balang noktas, 1848 Devrimi, u rol dalmn gster-
mektedir: Merkeziyetiliin savunucular olan Alman liberalleri ve demokratlar devrimin nderle-
ridirler, ama [devrimin] federalizm bayra altnda engellenmesi Slavist kar devrimci partilerinin
davasdr: Galiya aristokratlar, Bhmen, Mhren ve Krain vilyet meclisleri, Slav Panslavistler ve
anarist zgr halklar zerkliinin peygamberi ve ssl szck ustas Bakuninin hayranlar. Ve
Marx [Engels] ek federalistlerinin 1848 Devrimindeki siyasetlerini ve rollerini yle karakterize
ediyordu: Bhmen ve Hrvat Panslavistler diyordu, dorudan Rusyann karlar iin al-
yorlard; kimi bilinli olarak, kimi de bilmeden, en iyi ihtimalde Rus egemenlii altndaki Polon-
ya milliyetinin kaderine ortak olacak bir milliyetin hayali iin devrimin davasna ihanet ettiler.
[8*] - Avusturyann anayasa koyucu olan Rayh Meclisindeki Bhmenli, Mhrenli, Dalmayal
[8*] Engels: Revolution und Konterrevolution (Devrim ve Kardevrim), MEW, Bd. 8, S. 54. R.L. bu sa-
trlar Marxn yazdndan hareket ediyordu.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
59
ve bir ksm Polonyal milletvekilleri (aristokratlar) bu mecliste Alman unsuruna kar sistematik
bir mcadele yrttler. Almanlar ve Polonyallarn bir dier ksm (yoksullaan aristokratlar) ise
bu mecliste devrimci ilerlemenin ana temsilcileriydiler; ancak, onlara kar kan Slav milletve-
killerinin byk bir ksm, sadece bu kar klaryla aka hareketlerinin gerici tandansn gs-
termekle yetinmediler, aksine Pragdaki meclislerini datan ayn Avusturya hkmeti ile birlikte
dolaplar evirecek ve konspirasyona girecek derecede bataa batmlard. Onlar da bu utan verici
davranlarna hak ettikleri dl aldlar; Rayh Meclisinde kendilerine ounluu salayan Ekim
Ayaklanmas [1848] esnasnda hkmetin safarna gemelerinden sonra, neredeyse tamamen
Slavlardan oluan Rayh Meclisi, ayn Prag Kongresi gibi Avusturya askerlerince datld ve Pans-
lavistlere, en ufak hareketlerinde zindana atlacaklar gzda verildi. Ve sadece Slav milliyetinin
her yerde Avusturya merkezlemesi tarafndan baltalanmasn baarabildiler; kendi fanatizmle-
rine ve krlklerine borlu olduklar bir sonu. (Marx [Engels] bu cmleleri 1852de, devrimin
niha yenilgisinden ve merutiyetin ilk dneminden sonra, Avusturyada yeniden mutlakyeti h-
kmet kurulduunda yazmt) [9*]
Avusturyann yakn tarihinde federalizmin ilk ortaya k byleydi.
Anarist fantezilerin, bu slogann demokratik ve hatta devrimci karakteriyle balantl olarak,
yanll ve federasyon programnn toplumsal-tarihsel ierii, baka hi bir devlette olmad-
kadar, yle diyelim, Avusturyada olduu gibi sembolik bir biimde ortaya kmtr. Siyas
merkezletirmenin kademeli olarak ilerlemeleri burada, kademeli demokratiklemenin drt ev-
resinden getikten sonra Habsburg Monarisinin devlet yapsn bir arada tutan en nemli bala-
ycs olan Viyana Parlamentosuna seim hakkna bakldnda, kolayca grlebilir. Avusturyada
ikinci anayasa dnemini aan 1860 Ekim Berat, delegasyonlara seilme hakkn halka deil, aksi-
ne sadece imparatorlua bal lkelerin vilyet parlamentolarna vererek, tam da federalizme ya-
rayan zayf bir merkez yasama organ yaratmt. Daha 1873de, Slav federalistlerinin muhalefetini
krmak iin merkez parlamento (Reichsrat) seim hakkn vilyetler yerine halka vermek, ka-
nlmaz olmutu elbette bu bir snf hakk, [yani] eitsiz ve dolayl bir hak idi. Habsburg Monar-
isinin varoluunu ve birliini tehdit eden sregiden milliyetler mcadeleleri ve eklerin desant-
ralist muhalefeti, 1896 ylnda bu snfsal seim hakknn, bir beinci Kurie (genel semen snf)
eklenmek suretiyle, genel [seim] hakkna dnmesini zorladlar. Ve sonuta ksa bir sre nce
Avusturyada, devleti konsolide etmek ve Slav federalistlerinin merkezka eilimlerini krmann
tek arac olmay hedefeyen genel ve eit seim hakk ynnde gerekletirilen en yeni seim hakk
reformuna tank olduk. Galiyann bu adan rol olduka dikkat ekici. 1861 Nisannda Viyana
Reichsratnn (merkez parlamentonun) ve Galiya Eyalet Parlamentosunun ilk toplantsnn he-
men banda, Galiya aristokratlar ulusal bamszlk ve uluslarn kaderini tayin hakk adna,
yani vilyet parlamentolarnn zerk haklar adna liberal reformlara iddetle kar karak, liberal
Schmerling-Kabinesine radikal muhalefet olarak ortaya ktlar.
Bu siyaset ok gemeden Tarnowski, Popiel, Wodzicki ve Komianlarn, Krakaulu Parti olarak
adlandrlan partinin Staczyk-Programnda berraklat ve Galiya Eyalet Parlamentosunun,
tarz ile Galiyann ayrlmas iin bir nevi Magna charta anlamna gelen 28 Eyll 1868deki
kt hretli kararnda ifadesini buldu. Karar, Eyalet Parlamentosunun yetkilerinin ylesine
geniletilmesini talep ediyordu ki, merkez parlamentoya sadece en nemli [ve] tm lkeyi ilgilen-
diren meseleler kalmalyd; buna karn merkez idare, [idare] sadece eyalet kurumlarnn sorum-
luluunda olduundan, tamamen lavedilecek, sonuta eyalet yargs tamamen bamszlaacak-
t. Galiyann Avusturya ile olan devlet ba ylesine buharlayordu ki, Polonya milliyetiliinin
manevra kabiliyetini henz tanmayan kimi heyecanl zihinler bu ideal federalizm programnda
neredeyse ulusal bamszl, ama en azndan o istikamete ynelik cesur bir adm grmeye
hazrdlar. Staczyk Partisi, bylesi yanlglar engellemek iin Avusturyadaki siyas kariyerine bu
federasyon programyla deil, aksine sadece Galiya Parlamentosunun klasik formln iln etti-
i, kt hretli 10 Aralk 1866 tarihli imparatora ballk yeminiyle balad: Ulusal fkrimizi terk
etme korkusu olmadan, Avusturya misyonuna olan inancmzla, (...) sen ltufkr efendimizin ya-
[9*] A.g.e., S. 54. R.L. Lehe orijinal metinde kaynak olarak K. Marx, Devrim ve Kardevrim 1848
notunu dm.
ROSA LUXEMBURG
60
nnda durduumuzu ve durmak istediimizi kalbimizin derinliinden iln ederiz! [10*] Bu sade-
ce, Przegld Polski etrafnda kmelenen aristokrat partisinin [11*] Ocak Ayaklanmas sonrasn-
da, ayaklanmaya ve ayaklanmaclara, komploya, illzyonlara, caniyane niyetlere, yabanc
devrimci etkilere, toplumsal anarinin arlklarna kar srdrd, sonucunda organik
alma slogan ve Rus tarafyla olan dayanmadan feragat iln altnda ulusal hareketlerimizin
son dneminin tasfye edildii kanl seferinin veciz bir formlasyonuydu. Federalizm ve siyas ay-
rlklk gerekte ulusal tandanslarn ifadesi deildiler; dahas neredeyse [ulusal tandanslarn]
reddedilii, kamu nnde [bunlardan] kopuun ilnydlar. Federasyonun Staczyk-Programnn
ikinci armonik tamamlaycs Bhmen ve Mhren federalistleri ile Alman ruhban-gerici partisiyle
girilen koalisyonla Avusturyadaki btn liberal reformlara kartlk ve engelleyicilik oldu: liberal
komn yasasna, liberal ilkokul yasasna, merkez parlamento iin halka dorudan seim hakknn
verilmesine kartlk, ama buna karn hkmetin, rnein Taafe Yasas bata olmak zere, asker
yasas gibi, btn gerici planlarnn desteklenmesi. Ar gericilik, Galiya eyalet politikalarnda
da bununla birlikte yrd ve yrmeye devam ediyor, ki bunun en ak ifadesi, Galiya Eyalet
Parlamentosu iin seim hakk reformuna gsterilen sert direntir. Galiya federalizminin nc
tamamlaycs nihyetinde Polonya aristokratlarnn Ukraynallara ynelik politikalardr. Avus-
turya devletinin desantralizasyonunun Galiyal taraftarlar, sviredeki Fransz federalistlerine
tamamen benzerlikleriyle, ieride [Galiyada] en sert merkeziyeti oldular Ukrayna milliyeti-
ne kar. Galiya aristokratlar bandan itibaren Ukraynallar iin zerklik tannmas, [lkenin]
Dou ve Bat Galiya olarak blnmesi ve Ukrayna dili ile alfabesinin Lehenin yannda eit olarak
kullanlmas taleplerine kar inat mcadele verdiler. Avusturyadaki ayrlma ve federalizm
program daha 1878de merkez parlamento iin dorudan seim uygulamasyla kesin yenilgiye
urad, ama Staczyk Partisi o zamandan itibaren, tam da oportnist ilkeleri erevesinde engel-
leme politikasn terk etti ve Avusturya merkeziyetilii ile bart. Ancak Galiya federalizmi, her
ne kadar reel siyaset programndan fazla olmasa bile, gene ne zaman cidd demokratik reformlarn
geri pskrtlmesi sz konusu olsa, sahneye kmaktadr. Galiyann ayrlmas programnn
kamu sahnesinde son perde al, Galiya aristokratlarnn yeni seim hakk reformuna, Viyana
Parlamentosu iin genel ve eit oy hakknn uygulanmaya sokulmasna kar verdii mcadeledir.
Ve Avusturyal sosyaldemokrat milletvekilleri 1906 Nisannda, sanki federalist programn gerici
ieriinin altn bylelikle daha kaln izmek istercesine, hep birlikte Galiyann ayrlma tasarsna
ret oyu verdiler. Ne var ki [sosyaldemokrasi adna] konuan ve Galiyann ayrlmasna ret oyu
veren, Avusturya i Partisinin btnsel devlet politikacs sfatyla, ama dier yandan da yurt-
sever PPSnin Polonya Krallnn Rusyadan ayrlmasn politik program hline getiren para
lideri bay Ignacy Daszyski oldu. Avusturya sosyaldemokrasisi buna ramen merkeziyetiliin ka-
rarl ve ak bir taraftar, Avusturyann devletsel konsolidasyonunun bilinli bir savunucusu ve her
trl ayrlk tandanslarn bilinli bir kartdr.
Kautsky, Rayhn gelecei sosyaldemokrasinin gcne ve etkisine baldr. [Sosyaldemokrasi],
devrimci olduundan bu durumda devlet koruyucu partidir... Bu anlamda, ylesine tuhaf gelse de,
yarm yzyl nce Grillparzerin siyah-sar [12*] gericiliin kahraman Radetzkye atfettii Senin
cephen Avusturyadr! slogan, kzl devrimci sosyal demokrasi iin de geerlidir der. [13]
Avusturya sosyaldemokrasisi, ayn Galiyann ayrlmas gibi, ek federalistlerinin progra-
m olan Bhmenin ayrlmasn da kararl bir ekilde reddetmektedirler. Bu devlet hukukunun
[10*] R.L. bu aklamay ksaltarak alntlam. Aklamann tam metni yle: Ulusal fkrimizi terk etme
korkusu olmadan, Avusturya misyonuna olan inancmzla ve senin monar sznle deimez niyet diye
iln edilen deiimlerin srekliliine olan gvenimizle, sen ltufkr efendimizin yannda durduumuzu
ve durmak istediimizi kalbimizin derinliinden iln ederiz!
[11*] R.L. burada, 1866dan itibaren siyas aylk dergi olan Przegld Polskiyi (Polonya Bak) merkez
organ olarak yaymlayan Staczyk evresini kast ediyor.
[12*] Siyah-sar, Avusturya-Macaristann ulusal renkleridir.
[13] Kautsky: Der Kampf der Nationalitten und das Staatsrecht in sterreich (Milliyetler mcadelesi ve
Avusturyadaki devlet hukuku), Die Neue Zeit, Jahrgang 16, 1897/1898, 1. Bd., S. 564.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
61
nfuz etmesi der Kautsky, sadece ktann btn byk lkelerindeki gericiliin genel nfuzu-
dur [14] - Ancak devlet hukuku Bhmeni henz bamsz bir devlet hline getirmez; [Bhmen]
Avusturyann bir parasdr. Merkez parlamento lavedilmemekte, son derece nemli meseleler,
savunma, gmrkler vs., [merkez parlamentonun] sorumluluunda kalmaktadrlar. Bhmenin
ayrlmas, zaten bugn ylesine zayf olan merkez parlamentonun gcn krmasyla olanak-
l olur. Sadece eyalet parlamentolarnda deil, merkez parlamentodan da kopmaldr (Burada,
Avusturya-Macaristan denklemesini dzenleme, yani her iki lke tarafndan birlikte karlanan
devlet giderlerinin karlkl ilikisini dzenleme ve sayca az, ortak hkmet meselelerini halletme
grevi olan Viyana ve Pest Parlamentolarnca seilmi olan Avusturya ve Macaristan delegasyonla-
r kastedilmektedir) Reichsrat her eye evet diyen sefl bir duruma indirgenmek zorunda; merkez
hkmetin asker ve gmrk meseleleri ile d politikadaki tasarruf hakk... o zaman snrsz olma-
ldr. Bhmen devlet hukuku, Alp dalar lkelerindeki kkburjuva kyl ruhbanlarn, Gali-
yadaki Schlachtann, Bhmendeki kapitalist aristokratlarn egemenliinin glenmesi anlamna
gelmektedir. Bu katman merkezi parlamentoda egemenliklerini kullanmak zorunda kaldka,
karlar zde olmadndan [ve] bir arada tutulmalar zor olduu iin, asl glerini gelitiremez-
ler. Gleri, her bir katman belirli bir alana younlaabilirse, artrlabilir. Ruhbanlar Insbruck ve
Linzte, Schlachzisler Krakau ve Lembergde ve Bhmenli yksek aristokratlar Pragda, Viyanada
birlikte olduklarndan daha gldrler. Gericilik Almanya Rayhnda olduu gibi, Avusturyada
da partiklarizm ve merkez parlamentonun zayfatlmasndan yeni g kazanmaktadr; burada
ve orada partiklarizme moral destei vermek, gericilii desteklemek demektir; burada ve orada
merkez parlamentonun zayfatlmasn dayatan gncel akma kar koymak zorundayz. [15] Ka-
utsky yazsn u szlerle bitiriyor: Bhmen devlet hukuku, Bhmenin ayrlma program, ile,
gericiliin rn ve talep arac olduu iin, Avusturya proletaryasn blme arac olan [bu devlet
hukukuyla] mcadele etmeliyiz. Kapitalizmden sosyalizme giden yol, feodalizmden gemez. Nasl
antisemitizm, Yahudi sermayesine kar yrtlen tek yanl mcadele, sosyaldemokrasinin ncl
meyvesi deilse, Bhmen devlet hukuku da halklarn zerkliinin ncl meyvesi deildir. [16]
Avrupada bugne kadar nerede federalizmin kalnts kaldysa, onlar her defasnda monarizmin
klfdrlar. Almanyadaki gerek, yani Rayhn birlii parlamento iin tannan genel ve eit seim
hakkna dayanrken, Bismarckn dedii gibi en iren snf seim hakkna sahip Prusyadan
balayarak, saf snf anayasas ile Ortaa devleti olan Mecklenburga kadar tek tek Alman devlet-
lerinin gerici eyalet anayasalarna sahip olma gerei, bunun en belirgin grngsdr. Hamburg
kenti, ilerleme ve demokrasi merkeziyetilikle, gericilik ise partiklarizm ve federalizmle balantl
olduundan, kendisi asndan ok daha iyi bir rnektir. Alman Rayhnn seim blgesini olu-
turan Hamburg kenti, genel seim hakk ilkesine gre oluan Reichstagda [merkez parlamento]
sadece sosyaldemokrat milletvekillerince temsil edilmektedir. Demek ki, Rayh anayasas ilkesine
gre Hamburgda mutlak egemenlii olan [parti] ii partisidir. Ancak, Hamburg tek kk devlet
olarak, farkl olma ilkesi erevesinde, kendisi iin imdiye kadar olduundan daha gerici bir se-
im hakkn yrrle soktu; ii snfna sosyaldemokratlar eyalet parlamentosuna gndermesini
olanaksz klan bir seim hakkn. Avusturya-Macaristanda da aynsn grmekteyiz. Bir tarafta
Avusturya ve Macaristan arasndaki federatif ilikiler zgrlk ve ilerlemenin deil, tam tersine
monarist gericiliin ifadesidir; nk bilindii gibi Avusturya-Macaristan dalizmi sadece Habs-
burglarn hanedan karlar nedeniyle ayakta tutulmaktadr ve Avusturya sosyaldemokrasisi bu fe-
derasyonun lavedilmesi ve Macaristann Avusturyadan tam ayrlmas taraftar olduunu aka
iln etmitir.
Ancak bu pozisyon, Avusturya sosyaldemokrasisinin desantralizme genel bir eiliminden kaynak-
lanmamaktadr; tam tersine, Avusturya ve Macaristan arasndaki federatif birlik Avusturyann
kendi byk siyas merkezlemesi ve [bu merkezlemenin] konsolidasyonu nnde bir engeldir,
nk ayn sosyaldemokrat parti burada imparatorluk lkelerinin olanakl olan en sk birliktelik-
[14] Kautsky: Das bhmische Staatsrecht (Bhmen devlet hukuku), Die Neue Zeit, Jahrgang 17,
1898/1899, 1. Bd., S. 293.
[15] A.g.e., S. 296.
[16] A.g.s., S. 301.
ROSA LUXEMBURG
62
lerinin savunucusu ve Galiyann, Bhmenin, Triestin, Trientin vs. ayrlma tandanslarnn kar-
tdr. Kendi gelimesinde genel ve eit seim hakkna ulaan merkez politika, Viyana Merkez
Parlamentosu, zerk eyalet parlamentolar Galiya, Aa Avusturya, Bhmen en vahi aristok-
rat ve kkburjuva gericiliklerinin kaleleri olduklarndan, esas itibariyle Avusturyadaki siyas ve
demokratik ilerlemenin tek kurumudur.
Nihayetinde federatif ilikilerin en yeni rneine, zamannda sosyal-yurtsever basn (rnein Kra-
kaudaki Naprzd) tarafndan alelacele devletlerin ayrlma tandanslarnn gcnn ve ilericili-
inin iyi habercisi olarak grlen, ama hemen peinden federalizmin ve bunun sonucu olarak sz
konusu olan devletsel ayrlmann ne ilerlemenin, ne de demokrasinin ifadeleri olamayacann
kantna dnen Norvein sveten ayrlmas [rneine gelelim]. sve kralnn tahttan indirilip,
Norveten srlmesinden ibaret olan Norve devriminden sonra Norveliler, halk oylamasnda
cumhuriyetin kurulmasn reddedip, sessiz sedasz kendilerine bir baka kral setiler. Her ulusal
hareketin ve bamszln her trl iaretinin yzeysel tapclarnn devrim diye alkladklar,
kyl ve kkburjuva partiklarizminin basit bir ifadesiydi; yani devrimci olma ile hi, ama hi
bir alakas olmayan bir hareket, sve aristokrasisinin yerletirdiinin yerine, kendi paralaryla
kendi krallarn koyma iradesiydi. sve-Norve birliinin zlm hikyesi ayn zamanda fede-
rasyonun sadece ne denli saf hanedan karlarnn, yani monarizm ve gericilik biiminin ifadesi
olduunu da gsterdi.
IV
Federalizm fkri, ulusal sorunun zm ve genelde uluslararas ilikilerdeki siyas sistemin idea-
li olarak, daha altm yl ncesinde Bakunin ve dier anaristlerce ortaya konduu biimiyle, bu-
gn Rusyada bir dizi sosyalist grup ierisinde taraftar bulabilmektedir. Ksa bir sre nce, devrim
esnasnda Rusyann her tarafndan gelen bylesi federalist gruplarn katlmyla gerekletirilen
ve tartmalar zel bir tutanak cildinde yaymlanan bir kongre [17], bu fkrin ve proletaryann g-
nmzdeki snf mcadelesi ile ilikisinin mkemmel bir illstrasyonunu sunmaktadr.
Bu gruplarn zellikle siyas oryantasyonlarnn ve sosyalizmlerinin karakteristii dikkat eki-
cidir. Kongreye Grc, Ermeni, Belorus, Yahudi, Polonyal ve Rus federalistler katld. Sosyalist-
federalistlerin Grc partisi, kendi verilerine gre kent nfusu arasnda deil, genelde tarada faal,
nk sadece burada Grc unsurunun 1,2 milyonluk nfus ile Tifis, Kutaissi ve ksmen Batumda
yaayan kapal bir ulusal kitlesi mevcut. Bu parti neredeyse tamamen kyllerden ve tara aris-
tokratlarndan olumaktadr. Kendi yaamn bamsz dzenleme uras ierisinde olan diye
beyanda bulunan GPSF delegesi, ve ister mutlakyeti, ister merutiyeti, isterse de sosyaldemok-
rat olsun, her trl merkeziyeti devlet memurlarnn Cevdetlerini geri eviren Grc kyll,
mutlaka u anda tarlasnda oturan ve mlkiyet hacmi ve yaam biimi asndan kyllkten pek
fark olmayan Grc aristokrasinin ilgisini ve yardmn alacaktr diyor. O nedenle partisi, ve
hatta ilkesel (!) riayetlerden bamsz olarak, Grc tarmnn pratik koullarnn tarm sorununa
bak, ister kyl, ister aristokrat olsun, snf sorunu olarak deil, aksine toplumun genelini ilgi-
lendiren bir sorun, toplumsal (!) bir sorun, bir emek (!) sorunu olarak grlmesini gerektirdii
dncesindeymi. Grc federalistleri bu varsaymdan hareketle [ve] Rus sosyalist-devrimcileri
ile uyum ierisinde, topran, daha henz kapitalist veya burjuva sisteminin egemenlii altn-
da toplumsallatrlmasnn gerekletirilmesi iin aba harcyorlar. Programn ho bir eki ise,
toplumsallatrmann, bir veya bir ka yl iinde denkletirilemeyecek derecede emek ve madd
aralar harcanmasn gerekli klan ve bunlardan ayrlmann Grc kyls iin zor olaca
alanlar olduundan, bahe ve zm balar ile dier zel kltrleri iermeme ekincesidir. Yani
sosyalizm sadece, Kafkaslarda hemen hemen bulunmayan tahl ekimi ve tabii ki bir de deniz ke-
narndaki kumullar, nadas arazileri, bataklklar ve ormanlar iin geerli olacak, ama kltrlerde
zel mlkiyet kalacak.
Ama sosyalist-federalist beylerin bastrarak en ok nemsedikleri itiraz, yaam, soruyu nasl ya-
ntlarsa yantlasn, Grc snrlar ierisindeki topran en bata Grc halkna ait olmas kuku-
[17] Bkz.: Protokoly konferenzii Rossijskich Nazonalno-Sozialistitscheskich Parti 16-20 aprel 1907 (Rus
ulusal-sosyalist partilerin 16-20 Nisan 1907 tarihli konferans tutanaklar), St. Petersburg 1908.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
63
suz tek belirleyici (!) olduundan, Grcistandaki tarm sorununun bundan itibaren kurucu mec-
listen veya merkez parlamentodan alnarak, zorunlu olduu gibi, sadece zerk ulusal kurumlarda
zlmesi artdr. Grc federalistlerinin delegeleri, bir sosyalist partiye nasl oluyor da [kk
toprak sahibi] aristokratlar ile kk burjuvalar kitlesel olarak katlabiliyor sorusuna, sadece bu
katmanlarn taleplerini formle eden baka parti olmadndan yantn veriyorlar.
1890l yllarn balarnda Ermenileri Trk egemenliinden kurtarmak iin kurulan Ermeni Dev-
rimci Federasyonu veya [dier] adyla Tanakztyun, halkn silahlanmas, yani Trkiyeye kar
silahl mcadele birlikleri kurmak, silahlar tedarik etmek, Trk ordusuna basknlar dzenlemekle
vs. ilgileniyordu. Ancak faaliyetlerini ksa bir sre nce, yani yzyln banda, Kafkaslara geniletti
ve sosyal bir renk ald. Kafkaslardaki devrimci harekete ve terrist eyleme neden olan, 1903 ylnda
Ermeni din adamlarnn mlklerinin devlet kasas lehine istimlk edilmesiydi. Parti, bu gelimenin
arka plan nnde Kafkasyadaki krsal halk arasnda, asl mcadeleci eyleminin yan sra pro-
pagandaya ve arla kar mcadeleye balad. Tanakztyunun tarm program, aristokratlarn
mlklerinin tazminatsz istimlk edilmesini, toplumsallatrlmasn ve eit bir biimde datlma-
lar iin, cemaatlere verilmesini talep etmektedir; Trans Kafkasyann merkez blmlerinde hl
genel olarak yaygn olan cemaat mlkiyeti, bu reformun ana stunu olarak gsteriliyor. Ksa bir
sre nce Ermeni federalistleri arasnda, Tanakztyun Partisinin, kucanda birbirlerinden ta-
mamen farkl toplumsal unsurlar ve faaliyetinde, ayn bir tarafta Trkiye ve dier tarafta Kafkasya
gibi, temelden farkl sosyo-politik topraklar zerindeki eylemi birletiren bir rgt, son derece tar-
tmal sosyalist renkteki burjuva-milliyeti bir rgt olduunu iddia eden gen bir akm olutu.
Kendi raporuna gre parti, federalizm ilkesini hem devlet ilikilerinin, hem de Kafkasyadaki ko-
ullarn temelden yeniden yaplandrlmasnn ilkesi olarak, sonuta da partinin rgt ilkesi olarak
kabul ediyor.
Belorus rgt, Belorus Devrimci Hromada ad altnda 1903de kuruldu. Rusyadan ayrlma ve
iktisad ilikiler alannda topran ulusallatrlmas, temel programatik talepleriydi. 1906da bu
program revize edildi ve parti o zamandan beri Rusya iin, Litvanyann teritoryal zerklii ile
Wilnada eyalet parlamentosunun [kurulmasn], ayrca Litvanyada yerleik olan dier milliyet-
ler iin teritoryaya bal olmayan zerklii kapsayan bir federasyon talep etmektedir. Tarm so-
runun da ise u talepler ileri srlmektedir: devlet elindeki mlkler, kilise ve manastr topraklar
ile 80-100 Desjatin [18*] zerindeki byk toprak mlkleri istimlk edilmeli ve yoksulluun orta-
dan kaldrlmas ve lkenin retici glerinin gelitirilmesi hedefyle, iltizam mlkiyeti temelinde
topraksz ve kk kylle toprak datacak olan bir gayrimenkul fonuna dntrlmelidir.
[Onlara gre] Belorus kyllerinin dk bilin dzeyi, topran toplumsallatrlmasndan bahse-
dilmesine izin vermiyormu. Partinin grevi, sekiz Desjatinlik normal byklkteki kyl ziraatn
yaratmak ve korumakm, ha bir de toprak slah. Buna karn ormanlar, sular ve bataklklar ulu-
sallatrlmalymlar. Hromada, Wilna, Minsk, Grodno ile ksmen Witebskde yerleik olan yakla-
k yedi milyon Belorus kyls ierisinde faaldir.
Bir ka yl nce Sosyalist-Devrimcilerin Rus partisindeki mzklarca kurulan Yahudi federalist
grubu Serp, Rus devleti ierisindeki btn milliyetler iin teritoryaya bal olmayan bir zerk-
lii ve [bu milliyetler] arasnda gnll bir hukuksal-devletsel birlik, yani bu yol zerinden niha
hedefe Yahudiler iin teritoryal (!) zerklie ulamak iin, ortak devletsel federasyon ierisinde
birlemeyi talep ediyor. Faaliyetlerini genelde Witebsk, Jekatarinoslaw, Kiewdeki rgtl iilere
ynelten [grup], sosyalist partilerin Rus devletindeki zaferiyle programn yaama geirmeyi umu-
yor.
Kalan iki rgt, PPS Devrimci Fraksiyon ve sosyalist-devrimcilerin Rus partisini karakterize
etmek, kken ve nitelikleri iyi bilindiinden, burada gereksiz.
Gnmzde o eskimi ve proletaryann snf hareketince reddedilen federalizm fkrinin ierisin-
de muhafaza edildii federalistler topluluu ite byledir. PPS Devrimci Fraksiyonu ve Yahudi
federalistlerinin haricinde, milliyeti programn esas, sosyalist programn ise sadece tali olduu,
esasen oportnist muhalif kylln kaotik uralarn temsil eden ve ounlukla devrimci fr-
[18*] Desjatin, 10.930 metrekareye eit olan eski Rus yzlm birimidir.
ROSA LUXEMBURG
64
tnalar esnasnda bilinen proleter snf partilerinin yanndan, bunlarn karolumu olarak doan
partilerin, bir dizi kkburjuva partilerinin topluluu. Kkburjuva unsurlarnn bu topluluun-
da Rus terristlerinin partisi sadece en eski akm deil, ayn zamanda en radikal solu oluturuyor;
dierlerinin tm ise, zellikle zira alanlarda kk zel mlkiyeti yaratmaya yarayan ve sos-
yalizme sadece ormanlar, bataklklar ve nadas arazilerini brakan tarm programlaryla aka
proletaryann snf mcadelesiyle hi alakalar olmadklarn ifa ediyorlar.
Milliyetilerin bu renkli karmn bir arada tutan ortak neden, hepsinin gerek siyas-devletsel
ilikilerin, gerekse de parti ilikilerinin temeli olarak grdkleri federasyon fkridir. Ve buna ra-
men, ne zaman bu ortak idealin gerekletirilmesi iin pratik planlara geilse, o zaman bu tuhaf
harmoninin arkasnda her taraftan uzlamaz elikiler ortaya kmaktadr. Yahudi federalistleri,
kaderin onlara kendilerine ait teritorya verdii uluslarn pohpohlanmalarna, ama bilhassa
teritoryadan bamsz ulusal zerklie en byk direnci gsteren Polonyal sosyal-yurtseverlere
mzmzlanyorlar; Yahudi milliyetileri ayn zamanda Grc federalistlerine umutsuzca, sadece
Grc milliyetine ait olduu iln edilen blgede baka bir milliyete izin verip vermeyecekle-
rini soruyorlar. te yandan Rus federalistleri Yahudi [federalistlerini], kendi zgl pozisyonla-
rndan hareketle btn dier milliyetlere teritoryadan bamsz zerklii dayatmakla suluyorlar.
Kafkas federalistleri, Ermeniler ve Grcler ise, gelecein federatif sistemindeki dier milliyetler
[konusunda], yani dier milliyetlerin Grcistann teritoryal zerkliine katlp katlmayacaklar,
nitekim ounlukla Ermenilerin yaad Achalkalakski gibi blgelerin veya karma nfusa sahip
Bartschalinskinin nfuslarnn bileimine uygun olarak bamsz zerk teritoryalar veya kendileri
iin zerklik oluturup oluturamayacaklar konusunda aralarnda anlaamamaktadrlar. imdi
de Ermeni federalistleri Tifis kentinin, ounlukla Ermenilerin yerleik olduu bir merkez oldu-
undan, zerk Grc teritoryasnn dnda tutulmasn talep ediyorlar. te yandan hem Grc,
hem de Ermeni federalistleri, Tatar-Ermeni Katliam [19*] nedeniyle kltrel adan olgunla-
mam milliyet olan Tatarlarn zerk Kafkas halklar federasyonundan kartlmalarn istiyorlar.
Ve bylece federasyon fkri zerinde tek ses hemfkir olan milliyetiler konglomeras birbirleriyle
elien karlar ve tandanslar ynna dnyor; teorik soyutlamada ve tarih st anarizmde
milliyetler sorununun btnne kusursuz zm sunan federalizm ideali ise, gerekletirilme-
sinin ilk denemesinde kendisini hemen elikilerin ve karolumlarn kayna olarak gsteriyor.
Gya btn milliyetleri bartran federalizm fkri burada arpc bir biimde sadece bo bir laf
olduunu ve farkl milliyeti gruplar arasnda, tam da tarihsel temelde durmadklarndan, birbir-
leriyle elien sorunlar zebilmek iin ortak bir temel yaratabilen hi bir gerek birletirici fkir
olmadn teyit ediyor.
Ama ayaklar tarihsel temele demeyen ayn federalizm, btn gszln ve aresizliini sade-
ce milliyetler arasndaki uzlamaz karolumlar pratiinde deil, esas olarak ulusal sorunun gene-
linde gstermektedir. Rusyadaki kongrenin ana konusu, baz dogmalar veya Marksizmin dar
doktrininin formllerince snrlandrlmadan devi zmek zere milliyetler sorusunu deerlen-
dirmek ve aydnlatmakt. Peki, gnmz siyas yaamnn bu can alc sorusu nasl aydnlatld?
Sosyalist-Devrimciler Partisinin temsilcisi kongrenin alnda yapt konumada yle diyordu:
nsanln sosyalizm ncesi tarihinin zerinde u parola durabilir: Ve ona emrettiler: ibbolet
de. Ve o Sibbolet dedi. Ve nehri geerken onun boazn kestiler. [20*] Demek ki uluslarn ara-
snda gerekleen mcadelelerde akan kan, aslnda bir ulus ibbolet, dieri ise Sibbolet dedi-
i iin akmm. Felsefenin tarihinden alntlar yapan bu derin al konumasn, ayn seviyedeki
konumalar takip etti. Ama milliyet sorunu tezleri, Grc federalistlerinin aadakileri iln eden
geni muhtrasyla talandrld:
[19*] R.L. burada 24 Aralk 1905 tarihinde Azerbaycan topraklarndaki Jelisawetpolda Ermeniler ve Ta-
tarlar arasnda kan ve sonucunda iki bin insann lmne, kentin de byk blmlerinin yklmasyla
sonulanan atmalar kast etmektedir.
[20*] Schhibboleth (branice: ):branicede buday baa anlamna gelmektedir, ama ilk Hris-
tiyanlarn Kutsal Kitap olarak adlandrdklar Tanachda kod szc veya parola olarak gemekte-
dir. Schhibboleth (ibbolet), kiinin bir kelimeyi telaffuz ediine gre ivesini, yani kkenini renmeye
yarayan bir kod olarak bilinmektedir.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
65
lkel alarda insanlarn balca ii, vahi hayvan ve benzeri baka varlk avyken, ne efendiler, ne
de kleler vard. Toplumsal ilikilerdeki eitlie dokunulmazd. Ama daha sonra insanlar tarm-
la tantklarnda, esirlerini ldrmek ve yemek yerine, kle olarak tutmaya baladlar. yleyse,
kleliin nedeni neydi? Tabi ki sadece madd nedenler dolaysyla deil, ayn zamanda insann
doas gerei bir avc ve sava (!) olduundan. Ve insan uzun zamandr bir sna hayvan hline
gelmesine ramen, bugn de yaknndakini adi madd nedenlerden dolay paralayabilecek vah-
i bir hayvan olmaya devam etmektedir. te, bitmek bilmeyen savalarn ve snf egemenliinin
kayna buradadr. Elbette baka, rnein insann bamlla alma zellii gibi faktrler de snf
egemenliinin kurulmasn etkilediler... Ancak, insan sava olmasayd, o zaman kukusuz klelik
de olmazd. Bunun peinden arlk boyunduruu altndaki milliyetlerin kaderinin kanl resmi
izildikten sonra, tekrar teorik aydnlanma geliyor: imdi hi kimse brokratik hkmetin [21*]
azgnln sadece snr lkelerinde deil, asl Rusyann ierisinde de gsterdiini yadsyamaz.
Kendi pozisyonumuz asndan bu tamamen anlalabilir. Baka bir ulusu boyunduruu altnda
tutan uluslar, sonunda kendi zgrlklerini de yitirirler. rnein Roma, egemenliini ne denli
genilettiyse, Plebler zgrlklerini o denli kaybettiler. Baka bir rnek: Byk Fransz Devrimi
esnasnda cumhuriyeti ordunun asker zaferleri, devrimin meyvelerini cumhuriyeti (!) yok et-
tiler. Ruslar, gl bir devlette birlemeden nce, yani tek tek prensliklerin egemenlii altndaki
dnemlerdeyken, karlatrlamayacak lde byk zgrlklerin tadn kartyorlard... Demek
ki, hatrat tarihsel-felsef ekskursunu [ara szn] yle bitirdi: zgrlk, silah akrtlaryla
badatrlamaz. Fetih, gerek klelii, gerekse de bir toplumsal snfn bir dieri zerindeki ege-
menliini yaratan en nemli nedendi.
Gnmz federalistlerinin milliyetler sorunu zerine syleyebilecekleri bu kadar ite. [Sylenen-
ler] cmlesi cmlesine Bakuninin altm yl nce adalet, kardelik, ahlakilik vb. gzel eyler
zerine sarf ettii bo lafarn aynsdr. Ve anarizmin babas 1848 Devriminin, i itici glerinin
ve tarihsel devlerinin karsnda nasl kr kaldysa, bugn de federalizmin Rusyadaki son Mohi-
kanlar, arlktaki devrim karsnda o ekilde aresiz ve gszdrler.
Doas ve tarihsel ierii gereince gerici olan federalizm fkri, bugn proletaryann devletin b-
tn ierisinde verdii birleik devrimci snf mcadelesinin kart reaksiyonu olan kkburjuva
milliyetiliinin sahte devrimci kalkandr.
[21*] Brokratik hkmet tanm Rusyadaki sansr nedeniyle siyas literatrde arlk ve arlk Rejimi
yerine kullanlyordu.
67
4. MERKEZLEME VE ZYNETM
I
Burjuva devletlerinde yerel zynetim, nesnel gelimenin kendisi ve ayn zamanda burjuva toplum-
larnn gereksinimleri nedeniyle, kapitalizmin genel merkezletirici tandansnn topranda byr.
Burjuva toplumundaki iktisat, yasamada, yargda, idarede, eitimde vs. devlete ait topraklarn b-
tnnde ve olanaklysa uluslararas ilikilerde de olanakl olan en geni tek tiplilie gereksinim
duyar. Ve bu iktisatn ayn tek tiplilik gibi, btn devletsel fonksiyonlarn uygulanmasnda da ke-
sinlie ve gvenirlilie ihtiyac vardr. Ancak modern devletlerin merkeziyetilii brokrasizmle
balantldr. Orta a devletinde, angarya iktisadnda kamusal fonksiyonlar toprak mlkiyetine
bal, reel haklar toprak zerindeki ykler gibiydiler. Arazinin feodal mlk sahibi ayn zamanda
eo ipso sivil ve kriminel yarg, polis tekilat ef, belirli snrlar ierisindeki teritoryada ordunun
kumandan, vergi toplaycyd. Toprak mlkiyetine bal olan fonksiyonlar, [toprak mlkiyetiyle]
beraber trans aksiyonlarn hibelerin, satlarn, miraslarn vs. nesnesiydi. Devlet iktidarnn feo-
dal paralanmlna kar verdii mcadeleyle kapitalizmin yolunu aan ve Orta an sonlarna
doru glenen mutlakyetilik, kamusal fonksiyonlar toprak mlkiyetinden ayrd ve bu fonksi-
yonlarn uygulanmas iin yeni bir sosyal kategori tahtn memurlarn yaratt. Modern kapitalist
devletlerin gelimesiyle kamusal fonksiyonlarn kullanlmas nihai olarak cretli meslek gruplar-
nn meselesi oldu; bu sosyal grup saysal olarak glendi ve modern devlet brokrasisini oluturdu.
Kamusal fonksiyonlarn, makamlarnda tamamen baml ve gl bir siyasi merkezin kararlar ve
kurallarnca mekanik olarak ynlendirilen meslek sahiplerine aktarlmas, fonksiyonlarn en geni
kiiselsizletirilmesine, i blm ise insan materyalinin btnyle toplumsal organizmann fonk-
siyonlarnn boyunduruu altna alnmasna dayanan burjuva iktisatnn ruhuna uygunsa da, mer-
keziyeti brokrasizmin bu iktisatn bak asndan ayn zamanda cidd eksiklikleri vardr. Bu ne-
denle kamusal fonksiyonlarn burjuva iktisat yaamn ele almas, kat ve doas gerei ablonvar
olan brokratik merkeziyetiliin ulaamayaca lde hassaslk ve uyum salama yetisi gerektir-
mektedir. Bu yzden burjuva toplumu ierisinde, halkn temsilcilerinin elinde olan yasamann yan
sra, modern devletlerin merkeziyetiliinin doal dzelticisi olarak, devlet aparatnn toplumsal
gereksinimlere uyumunu bir yandan eitli yerel koullar dikkate alarak, dier yandan da toplu-
mun kamusal fonksiyonlara dorudan etkisi ve katlmyla salayan yerel zynetimlerin doal
tandans oluur.
Ancak, burjuva liberalizmi teorisinin, zynetimin gerekliliini aklamak iin vurgulad brok-
ratik egemenlikten kaynaklanan eksikliklerden baka bir durum daha nemlidir. Kapitalist iktisat
kitlesel sanayii retimine egemen olmaya baladnda, abucak tatmin edilmek istenen bir dizi
yeni toplumsal gereksinimler ortaya kt. Byk sermaye ve cretli emek sisteminin istilas, b-
tn geleneksel toplum yaps sarslp, harabeye dndkten sonra, o zamana kadar bilinmeyen bir
felketi kitlesel proletarya ile birlikte kitlesel isizlii ve kitlesel sefaleti ortaya kard. Sermayeye
igc rezervi tutma ve kamusal gvenlii salama zorunluluu nedeniyle, yaama aralar ve para
kazanma olanaklar gasp edilen proleter kitlelerin organize bir biimde bir arada tutulmalar, top-
lumun vazgeilmez bir gereklilii hline geldi. Bylece modern kamusal itima muavenet [sosyal
yardm] kapitalist retimin topranda bir toplumsal fonksiyon olarak geliir.
Ve fabrika proletaryasnn byk kitlelerinin modern sanayii merkezlerinde, en kt madd artlar
ROSA LUXEMBURG
68
altnda toplanmas, komu semtlerde yaayan burjuva katmanlar iin bulacln ve salgnlarn
korkutucu tehlikesini yaratarak, baka bir toplumsal gereksinimi ortaya kard kanalizasyon ve
su tedariki veya inaat sektrnn kamusal dzenlenmesi gibi gerekleriyle kamusal salk koru-
mas.
Kapitalist retimi ile burjuva toplumunun gereksinimleri halk eitimini, yani halk okullar siste-
mini sadece byk kentlerde deil, kasabalarda ve tarada da ilk kez kapsayc anlamda kamusal
gereklilik ve idar sorunlarn da kamusal fonksiyon hline getirdi.
Kapitalist retimin olaan grngs ve var olu koulu olarak, devlet topraklarndaki rn ve kii
nakliyat, sadece asker stratejiler ve dnya ticareti asndan nemli olan byk demiryollar ve
deniz gemiciliinde deil, caddeler, tara yollar, kprler, nehir gemicilii ve yan demiryollarnda
da srekli kamusal denetimi ortaya kard. lke ii ulam yollarnn yapm ve bakm, burjuva
toplumunun en ivedi iktisad gereksinimi hline geldi.
Nihayetinde kiinin ve mlkn kamusal gvenlii de, kamunun meselesi ve toplumsal gereklilik
olarak tamamen modern kapitalist iktisatn gereksinimleri ile balantl olan bir grngdr. Orta
a toplumunda hukuk korumasndaki gvenlik ya belirli alanlarda tara halk iin ilgili feodal
blgede, yurttalar iin kent koruma duvarlarnn ardnda ve her kentin tz ve zgrlklerin-
de - ya da valyelerin kendileri tarafndan salanyordu. Meta retimine dayanan toplum, kii ve
mlkn gvenliini genel, ayn devlet topra zerinde fark gzetmeksizin herkes iin geerli bir
toplumsal garanti olarak gerekli grr.
Devletin merkez hkmeti tm bu gereklilikleri, her zaman lkenin btn paralarn ilgilendi-
ren yerel meseleler olduklarndan ve grevin yerine getirilmesinin masrafarn yerel halkn srtna
ykleme tandansn batan itibaren gzden kamayan ve anlalr bir biimde gsterdiinden, ye-
rine getiremez.
Btn modern devletlerde yerel zynetim, ounlukla bu eitli toplumsal fonksiyonlarn maddi
ykn halkn zerine ykma olana olarak erkenden ortaya kar.
Kapitalizm tabi ki farkllklar dengeler ve byk devlet alanlarn, hatta belirli lde btn dn-
yay tek tip bir iktisad ve toplumsal organizma olarak birbirine balar. Ama ayn zamanda, burjuva
iktisatnn mkemmelletirilmesi ve toplumsallamasna hizmet etmek ve onun kar iin ilgili
devlet blgelerini farkllatrr ve yeni merkezler, sosyal organizmalar vs. oluturur. Var olula-
rnda saysz iktisad ve siyas balarla, sadece lkeyle deil, btn yerkre ile balantl olan g-
nmzn modern kentleri, nfus younluklar, kent trafinin gelimesi ve yerel ekonomileriyle,
zamann iktisad ve siyas adan byk lde bamsz olan ve zanaatkr retimine dayanan Orta
a kentinden ok daha fazla ve trl trl kamusal grevlerle fonksiyonlar yerine getiren kk
organizmalar oluturmaktadrlar.
Devlet blgelerinin bu farkllamas ve yeni sosyal merkezlerin olumas modern, yeni toplumsal
gerekliliklerden kaynaklanan yerel zynetime hazr bir ereve sunmutur. Yerel zynetim, ko-
mnal zynetim, iktisad olarak ky ve kentin ters ynllne dayanan kapitalizmin bir tarafta
modern kentten, dier tarafta da kyden yaratt spesifk sosyal organizmalarn gereksinimleri-
nin dikkate alnmas iin zorunlu olmutu. Ancak sanayii ve ziraatn, yani kent ile ky arasndaki
zel kapitalist ilikinin temelinde, retim ve mbadeledeki karlkl sk bamlln temelinde
ve bununla balantl olarak, ncelikle her byk kentin nfusunun gndelik karlarnn komu
tara nfusunun varl ile balantl olduu binlerce ba zerinden, vilyetin zynetimi doal
yollardan geliir (Fransada olduu gibi departmanlar alannda, il ve ilelerde). Modern zynetim
btn bu biimleriyle kesinlikle devletsel merkeziyetiliin yok olmas anlamna gelmez, aksine
sadece onun tamamlaycs ve ancak onunla beraber burjuva devletinin tam tasviridir.
zynetim ayrca btn lkelerde devletsel-siyas birlemenin ve yasama ile devlet idaresinin
merkezlemesinin tek tipletirilmesi ile birlikte liberalizm ve burjuva demokrasisinin esasl
programatik noktalarndan bir tanesidir.
Modern burjuva sisteminde bu ekilde gelien yerel zynetimin, gemiten kalan Orta a fede-
ralizmi veya partiklarizmi ile hi bir benzerlii yoktur, hatta tam anlamyla bunlarn tersidir. Orta
a partiklarizmi veya federalizm devletin siyas fonksiyonlarnn blnmesi anlamna gelirken,
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
69
gnmz zynetimi sadece younlaan devlet fonksiyonlarnn yerel zelliklere uyumlandrl-
mas ve halkn katlm anlamna gelmektedir. Bakuninin ideali anlamndaki yerel partiklarizm
veya federalizm byk devletin topraklarn, kk yarm veya tam bamsz blgelere paralama
tandansyken, gnmzn zynetimi byk, merkezlemi devletin demokratikletirilme biim-
lerinden birisidir. Bu eski partiklarizmin harabeleri zerine ve [partiklarizmin] ak karolumu
olarak gnmzdeki nemli devletlerde oluan modern zynetimin tarihiyle en iyi biimde gs-
terilebilir.
II
Devletsel-idar ve brokratik merkeziyetilik, Fransadaki mutlakyetiliin Ancien Rejimi d-
neminde balad. Kentlerin, bilhassa Parisin komnal bamszlnn boulmas, byk feodal
mlklerin haczi ve taht topra hline getirilmesi ve nihyetinde idarenin devlet konseyinin ve
kraln vekilharcnn elinde younlamas sonucunda, Richelieu [1*] zamannda devlet merkeziyet-
iliinin gl bir aparat yaratlmt. nceleri bamsz olan feodal mlkler, ksmen snf temsil-
cilikleri ve vilyet dzeyine indirgendiler.
Byk Devrim, eserini iki ynde gerekletirdi: Bir yanda devletsel-siyasal merkezletirme tan-
dansn srdrd, feodalizmin teritoryal kalntlarn tamamen yok etti, dier yandan da hkmet-
e atanan vilyet brokratlarnn elindeki idarenin yerine, temsilcileri halk tarafndan seilen yerel
idareler yerletirdi. Kurucu Meclis, vilyetlerin tarihsel olarak olumu ve Orta a iin karakte-
ristik olan tarihsel blnmln, kent ve kasaba iin tamamen farkl idareler ngren bln-
ml Fransann haritasndan sildi ve bu esasl tasfyenin zerine Sieysin [2*] tahayyllerin-
deki gibi, idareleri genel seimlerle belirlenen ve blgelere, kantonlara ve komnlere blnen yeni,
basit ve geometrik tertipte kurulu drt keli departmanlar yerletirdi. III. yldaki direktrlk
anayasas detaylarda baz deiimleri ngryordu, ama Kurucu Meclisin feodal desantralizas-
yonunun harabeleri zerine kurulu olan ve demokratik seimin tamamen yeni olan fkrine sahip
modern zynetimin r aan ilk resmini veren byk reformunun esasna sadk kalyordu.
Ve bylece Fransadaki zynetimin yzyllk, deiken tarihi balyordu. Bu tarih, esas itibariyle
lkedeki demokrasinin siyas kaderini, iki kutup arasnda gidip gelerek, blmektedir: Btn bu
zaman boyunca aristokrat-monarist gericiliin iar, eski tarihsel vilyetlere dn anlamnda
desantralleme, liberalizm ve demokrasinin iar ise, siyas merkeziyetilikte ve ayn zamanda,
zellikle komnlerde olmak zere yerel halk temsilciliinin haklarnda sk srardr. Devrimin ese-
rine bu alandaki ilk darbe, VIII. yln 28. Pluvisesindeki [3*] (17 ubat 1800) tz ile 18. Bru-
maire [9 Kasm 1799] hkmet darbesini talandran Napoleondan geldi. Direktrlk dneminde
kar devrim tarafndan bilhassa vilyetlerde kartlan, ama sorumluluu demokratik zynetime
yklan genel karklk ve genel kaostan faydalanan bu tzk, Devrimin eserini hzla brokrasinin
snrlar ierisine sktrd. Napoleon, Fransann siyas merkeziyetilik anlamndaki yeni teritor-
yal yaplanmasna dokunmadan, tek bir kalem darbesiyle halkn yerel idaredeki katlmn kaldrd
ve btn gc hkmete atanan memurlarn valinin, vali yardmcs ve belediye bakannn
eline verdi. Byk lde Ancien Rejiminin vekilharcn anmsatan Napoleon valisi, departmann
snrlar ierisinde mutlak hakimiyetin keyfni kartyordu. Napoleon, doasna uygun aklyla:
Avec mes prfets, mes gendarmes et mes prtre je ferai tout ce que je vondrai [4] diyerek, bunu
itiraf ediyordu.
Restorasyon, nclnn sistemini : Bourbonlar, Napoleonun hazrlad yataa girdiler z-
[1*] Armand-Jean du Plessis, Premier Duc de Richelieu (9 Eyll 1585 4 Aralk 1642): Kardinal Riche-
lieu olarak da anlan Fransz aristokrat ve kilise kontu. 1624den lmne kadar XIII. Ludwigin baba-
kan olarak grev yapt ve Fransz mutlakyetiliinin en nemli aktryd.
[2*] Emmanuel Joseph Sieys (3 Mays 1748 20 Haziran 1836): Fransz papaz ve devlet adam. Fransz
Devriminin nde gelen kuramclarndand.
[3*] Pluvise (Yamur ay): Fransz Devriminin cumhuriyeti takviminin beinci ay. 23 Ocaktan 21
ubata kadar srer.
[4] Valimin, jandarmamn ve papazmn yardmyla canmn istedii hereyi yaparm.
ROSA LUXEMBURG
70
deyiine uygun olarak ayakta tuttu. Ve aristokrat gmenler dner dnmez: desantralizasyon,
vilyetler sistemine geri dn slogann ykselttiler. Kt hretli Chambre introuvable [5] he-
nz toplanmt ki, en kararl royalistlerden olan Barthe Lebastrie 13 Ocak 1816 tarihli oturumda
desantrallemenin kanlmazln iln ediyordu. Daha sonralar hukuk bilgeleri Corbire, de Bo-
nald, La Bourdonnaye, de Villle, Duvergier de Hauranne monarinin, cumhuriyeti tekdzelik
ve eitlikle uyum salamasnn olanakszln ispatladlar. Aristokrasi iktisad ve siyas adan bu
sancak altnda hi ekinmeden vilyetlerdeki eski makamlara geri dnmek iin mcadele verdi.
Ayn zamanda siyas merkeziyetilie devrimin temeli, her trl yeniliin ve ykcln bereketli
topra diyerek, kara alyordu. Burada, yarm yzyl sonra san vilyetlerdeki gericilii devrimci
Paris Komnne kar seferber etmek iin kulland argmentasyonlarn aynsn kelimesi keli-
mesine duyuyoruz.
Bunun sonucunda yerel idarenin seilme esasyla, Matignacn tasarsyla nerdii ekingen reform
denemesi, onurlu Temmuz-ncesi-Parlamentosunda byk honutsuzluk yaratt ve Devrim ba-
langc denilerek, reddedildi; aristokrasinin kzgn temsilcileri sadece valinin ve vali yardmcs-
nn yetkilerinin geniletilmesini ve merkez hkmetten bamsz olmalarn talep ettiler. Ancak
restorasyonun gnleri saylyd ve Martignac Taslann yenilgisi, Temmuz Devriminin [6*] n-
szne dnt. Zengin burjuvazi iin restorasyonun daha iyi bir tekrar olan Temmuz Monarisi,
belediye ve departman meclisleri seim hakkn (1831 Komn Yasas ve 1833 Departman Yasas)
sadece yksek vergi deyen mkellefere, memurlara ve burjuva aydnlarna tanyarak, ama bu
meclislerin yetkilerini geniletmeden yerel idarelerde ok ufak baz deiiklikler yapt.
1848 Devrimi, byk nclnn eserini yeniden kurdu, departman meclisleri iin genel seim
hakkn uygulad ve meclis toplantlarn kamuoyuna at. Haziran gnlerinden sonra aristokrat-
ruhban saclarnn partisi sosyalizm ejderhasna kar bir silah olarak, desantralizasyona geri
dn kararl bir ekilde talep etti. Departman meclisleri 1849dan 1851e kadar olan sre ierisin-
de yetkilerinin artrlmasn ve hemen peinden Parise kar kullanmak iin, i sava durumunda
olaanst veklet talep ettiler. O zamanlar bir liberal olan Thiers [7*] ise, sosyalizmi engelleyecek
en gvenilir ara olarak merkeziyetilikte srar ediyordu; ancak ayn Thiers 1871de vilyetleri Pa-
ris Komnne kar seferber etmek iin federalizm ve desantralletirme bayran sallandracakt.
ubat Devriminin eserini ortadan kaldran kinci Cumhuriyet 1851de, I. Napoleon sistemindeki
valinin mutlak hakimiyetine geri dnen ve, ayn her yerde olduu gibi, III. Napoleonun zerinde
yrd kpry kuran yerel idare reformu projesini gelitirdi. Bu da ubatn kazanmlarnn
revizyonunu daha esasl bir ekilde devam ettirdi, yerel idareyi I. Napoleonun reformlarnn daha
da gerisine itti ve departman meclislerinin kamuya ak toplantlarn, kendi brolarn seme hak-
kn ortadan kaldrd o zamandan beri belediye bakan dahi hkmete tamamen keyf ola-
rak atanmaktadr nihyetinde valinin gcn, bakanlktan tamamen bamsz olacak biimde
(1851 ve 1861 yasalaryla) geniletti. Departmanlardaki var olularyla tamamen ve dorudan Louis
Napoleona baml olan valiler, genellikle parlamento seimlerinin yneticileri fonksiyonuyla
ikinci imparatorluun asl destekileri oldular.
Marx yukardaki hikyenin bandan ikinci imparatorlua kadar olan seyrini Louis Bonaparten
on sekizinci Brumaireinde yle karakterize etti:
Mthi brokratik ve asker organizasyonuyla, baka bir yarm milyonun yanndaki
yarm milyonluk memur ordusu olan teferruatl ve sun devlet mekanizmasyla Fransz
toplumunun bedenine bir a tabakas gibi sarlan ve [toplumun] tm gzeneklerini tka-
[5] XVIII. Ludwig, restorasyonun, hkmetin tm gerici heveslerine kar sonderece yava davranan bu
ilk meclisine bulunmaz oda adn takmt.
[6*] Temmuz Devrimi (1830): Bourbonlarn alaa edilerek, burjuvazinin iktidar ele geirmesi. Kral
X. Karl gerici politikasyla parlamentoyu feshetmek isteyince, Pariste zanaatkrlar, iiler ve renciler
ayakland. Ayaklanma gn (27-29 Temmuz 1830) srd iin, Franszcada Les Trois Glorieuses
olarak tanmlanmaktadr.
[7*] Louis Adolphe Thiers (16 Nisan 1797 3 Eyll 1877): Fransz siyaseti ve tarihi. 31 Austos 1871 23
Mays 1873 tarihleri arasnda nc Cumhuriyetin ilk devlet bakanyd.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
71
yan bu yrtme gc, mutlak monari dneminde, feodal yapnn hzlanmasna yardm-
c olduu k [esnasnda] olutu. Toprak sahipleri ile kentlerin tmar ayrcalklar,
devlet gcnn bir o kadar ok zelliine, feodal rtbe sahipleri cretli memurlara ve
Orta an birbirleriyle mcadele eden g mkemmeliyetlerinin renkli deseni, al-
mas fabrika standartlarna blnm ve merkezlemi olan bir devlet gcnn dzenli
planna dnt. Ulusal burjuva birliini yaratmak iin btn yerel, teritoryal, kentsel
ve vilyet zel iktidarlarn ykma greviyle ilk Fransz Devrimi, mutlakyeti monari-
nin balad ii geniletmek zorundayd: merkezlemeyi, ama ayn zamanda iktidarn
kapsamn, zelliklerini ve omuzdalarn. Napoleon bu devlet mekanizmasn tamamla-
d. Meru monari ve Temmuz Monarisi, burjuva toplumu iindeki almann bln-
mesinin yeni kar gruplar, yani devlet idaresi iin yeni materyal yaratt lde b-
yyen, almann daha byk blnmesinden baka hi bir eyi buna katmadlar. Her
ortak kar hemen toplumdan zlerek, daha yksek, genel kar olarak [toplumun]
karsna konuldu, toplum yelerinin otomatizminden koparld ve kprden okula ve
bir kyn komnal varlndan demiryollarna, ulusal varlklara ve Fransa devlet ni-
versitesine kadar, hkmet ilerinin meselesi hline getirildi. Nihyetinde parlamenter
cumhuriyet devrime kar verdii mcadelesinde, bask tedbirleriyle hkmet gcnn
aralarn ve merkezlemesini zorunlu grd. Btn devinimler bu makinay krmak
yerine, daha da mkemmelletirdiler. Deierek egemenlik iin mcadele veren partiler,
bu mthi devlet binasna sahip olmay, galibin ana ganimeti olarak grdler.
Ancak mutlak monari altnda, ilk devrim esnasnda, Napoleon altnda brokrasi, sade-
ce burjuvazinin snf egemenliini hazrlayan arat. Restorasyon altnda, Louis-Philip-
pe altnda, parlamenter cumhuriyet altnda, kendi iktidarna ulamak istese de, egemen
snfn bir enstrmanyd.
Devlet ancak ikinci Bonaparte altnda tamamen bamszlat gibi grnyor. Devlet
mekanizmas burjuva toplumuna kar kendisini ylesine salamlatrd ki, tepesinde,
10 Aralk topluluunun efnin, iki ve sucukla satn ald, ama her seferinde yeniden
nlerine sucuk atmak zorunda kald, sarho bir asker gruhunun kalkan zerinde ta-
d, yaban ellerden ipini koparp gelen bir maceraperestin durmas bile yetiyor. [8]
III. Napoleonun brokratik sistemi, zellikle egemenliinin sonuna doru, gl bir muhalefeti
ortaya kard ve bu muhalefet yerel idarenin belirli programlarnda billurlat. En tannm ifa-
desi, 1865de bayra altnda imparatorluun son devresinin btn merutiyeti-ruhban muhale-
fetinin topland ve radikal bir desantralizasyonu talep eden nl Nancy Manifestosu oldu. Bu
manifesto zgrlk ve dzen adna komnlerin valinin vesayetinden kurtarlmalarn, belediye
bakannn belediye meclisi yeleri arasndan atanmasn, ile meclislerinin tamamen ortadan kal-
drlmasn, bunun yerine kanton meclislerinin oluturulmas ve vergi dalmnn bunlara veril-
mesini, nihyetinde de tarihsel vilyet snrlarna geri dn anlamnda departmanlar arasndaki
snrlarn revizyonunu ve bylece deien departmanlarn btede ve idarede bamszlamasn
talep ediyordu. Devrime kar nleyici aralar yaratmay ve devrim tarafndan lekelenen
zgrl kurtarmay grevi hline getiren bu program, Odilon Barrot [9*] trnden btn libe-
ral muhafazakrlarca kabul edildi; taraftarlarnn banda, merutiyetilerin btn ba aktrleri,
Bourbonlar Partisi, yani: Bchard, Falloux, Kont Montalembert, nihyet saltanat adaynn kendisi,
1871 Manifestosunda idar desantralizasyonu programatik ana belge olarak beyaz zambak bay-
rann zerine yazdran Kont Chambord duruyordu.
Nancy Program iki tarafn imparatorluk tarafnn ve radikal solcu, cumhuriyetilerin, demok-
ratlarn tarafnn gl direniiyle karlat. Savunucular, merutiyeti desantralizasyonun
kar devrimci tandanslarn aka gstererek, Victor Hugonun szleriyle yant verdiler: Beyler,
[8] Karl Marx: Der achtzehnte Brumaire des Louis Bonaparte (Louis Bonaparten onsekizinci Burmairei),
MEW, Bd. 8, S. 196.
[9*] Odilon Barrot (19 Temmuz 1791 6 Austos 1873): Temmuz Monarisi dneminde liberal-
muhafazakr muhalefetin nderlerinden. kinci Cumhuriyette (1848-1849) babakand.
ROSA LUXEMBURG
72
siz zincirleri hazrlyorsunuz ve adna zgrlk diyorsunuz. Ve bu nedenle biz yasa koyucu olarak
departman meclislerinizi, yrtme gc olarak ierisinde halk karanlk ve yoksulluk iinde tut-
mak istemiyle l bir feodalizm: topran, kilisenin ve sanayinin [feodalizmi] egemen olacak
srekli departman komisyonlarnz da istemiyoruz. [10] Fransa, zgrlk kisvesi altnda pisko-
poslarn, toprak aristokrasisinin ve fabrikatrlerin ganimeti hline getirilecekti bu o zamanki
demokrasinin ve sosyalistlerin 1865 Program zerine dnceleriydi. zellikle Louis Blanc [11*]
sun rnler olarak grd departmanlar lehine olan desantralizasyonun bklmez bir kartyd,
ama ayn zamanda, devletin temelini oluturan doal organizasyon olarak olanakl olan en geni
komnal zynetimi kararl bir biimde savunuyordu.
Devrimci kampta sadece Proudhonun taraftarlar vard, mesela Desmaret, yani desantralizasyo-
nun savunucular, ama onlar gerek Avrupa Birleik Devletlerine gerekse de kendi devletlerinde
komnlere ve nahiyelere bakla, ki bu ekilde blnme sonucu egemenliin yok edilmesi, yani
sosyal sorunun ideal zm dnlyordu, merutiyetilerin programndan ok daha ileri gi-
diyorlard. Fransada, burjuva devletini halletmek isteyen anarist trden partiler tipinin kaybol-
madn 1899da yaymlanan bir kitap kantlamakta: Le principe sauveur. Par un Girondin [12]
Yazar sert bir ekilde modern devletin merkeziyetiliini ve tek tipiliini eletiriyor ve departman-
larn zynetimi yerine, devletin federasyon anlamnda tamamen zlmesini propaganda edi-
yor. Daha sonraki yllarda da bu ruhta sesler ykseldi Dreyfus Meselesi dneminde yaymlanan:
La dcentralisation et monarchie nationale adl meruyeti yerginin gsterdii gibi, sosyalistler
kampndaki tarihsel desantralizasyon tutkunlarnn refakatinde.
O zamanki sosyalistlerin grleriyle, Proudhonun anarist akmnn grleri arasndaki uyu-
mazl Louis Blanc 1851 ylndaki La rpublique une et indivisible balkl yergisinde, tehdit
edici bir sesle cumhuriyeti federalizm tehlikesine kar uyarmas ve 37.000 kk parlamento-
nun antagonizmine kar La grande tradition montagnarde en fait de centralisation politique ile
Une administration surveilleyi kartarak gstermiti. Ancak o zamanlar Fransay tehdit eden
federalizm tehlikesi deil, daha ok tersi Louis Bonaparten valilerin blnmez egemenliini
ieren devlet darbesiydi.
Partilerin yerel idare sorununda olduu gibi ayn blnml, imparatorluk dtkten sonraki
kt hretli Bordeaux Ulusal Meclisine yansd. Paris Komnnn yenilgisinden sonra desantra-
lizasyon lehine veya aleyhine kullanlan ana argmentasyon, [desantralizasyonun] proletaryann
devrimci hareketlerine kar bir ara olmaya uygun olup olmadyd. nc Cumhuriyet nce-
likle departmanlarn yetkilerinin geniletilmesini hzlandrd ve restorasyon dnemlerinden bu
yana gericiliin ana ilkesi erevesinde [departmanlar] devrime kar zel iktidar aralar ile
donatt; 15 ubat 1872 tarihli Loi Trveneuc u dikkat ekici bal tayordu: Loi relative au rle
ventuel des conseils gnraux dans des circonstances exceptionelles. Ancak komnlerin yetki-
leri, geici bir genilemeden sonra, yeniden snrlandrld. Komnal meclisler 1871de belediye
bakanlarn kendileri seme hakkn almken, yl sonra bu hak ellerinden alnd ve nc
Cumhuriyet hkmeti, monarist geleneklerin tam bir takipisi olarak, 37.000 belediye bakann
valileri zerinden atad.
Ancak nc Cumhuriyetin esaslarnda, btn d engellere ramen, yerel idarenin davasn
tamamen yeni ynlere eken belirli toplumsal deiimler oldu. Kent ve kasaba komnlerinin ba-
mszl, 1793 ve 1871 arasndaki Paris komnal zynetiminin byk gelenekleri nedeniyle uya-
rlm olan burjuva gericiliince reddedilebilir olsa da, imparatorluun korumas altndaki byk
sanayiinin egemenlik dnemlerinden beri zynetim zorunlu bir gereklilik hline gelmiti. Sanayii
[10] Alntnn yapld yer: Dezentralisazija i samonprawlenije wo Franzii. Departamentskija sobranija
ot reformy Bonaparta do naschich dnej (Fransada desantralizasyon ve zynetim. Bonaparten reform-
larndan bugne departman meclisleri), St. Petersburg 1905.
[11*] Jean-Joseph-Charles-Louis Blanc (29 Ekim 1811-6 Aralk 1882): Fransz topik sosyalisti ve sosyal-
demokrasinin kurucusu. 1848 ubat Devriminde i Parlamentosunun bakanln ve alma Bakan-
l yapt.
[12] Alnt ayn yerde, S. 228.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
73
sadece Pariste sun olarak koruma altnda deildi, ayn zamanda 1850li ve 1860l yllarda, serma-
yenin ucuz fabrika topra ve ucuz emeki elleri arad taraya ve kasabalara akt. Giriimcilik,
sanayii merkezleri ve madd varlklar, imparatorluun sera koullar altnda, yamur sonras by-
yen mantarlar gibi byyor, ayn zamanda da kk sanayii ayaklar altna alnyor ve fabrikalarda
kitlesel olarak kadn ve ocuk ii altrlyordu. Paris Borsas Avrupada ikinci sraya ykseldi.
Fransada ncelikle henz var olmayan fabrikalar yasas nedeniyle ne koruma hukuku, ne de
ii rgt ve ii mcadelesi ile ehlletirilemeyen bu ilk birikimin patlak vermesiyle beraber,
kitlesel sefalet, hastalklar ve yksek lm oranlar benzersiz bir biimde oald. Fabrika iilerine
bir Sou dendii, yani gnde topu topu be Centime verildii, hem de gerekli gda maddelerinin
mthi pahaland bir zamandaki durumlar anmsatmak yeterlidir! [13] Vahi iktisatn bu ksa
dnemi burjuva toplumuna, byk sefalete, bulac hastalklara, kamuya ak sokaklarda yaa-
ma ve mlke ynelik tehditlere vs. set ekecek kamusal fonksiyonlarn olmamasn ac bir ekilde
hissettirdi. Fransada 1856dan itibaren resm yoksulluk aratrmalarnn gereklilii zerine oka
yazlyor ve konuuluyordu. Hkmet 1858de gizli damgasyla bylesi bir aratrma yaptrd,
ama tabi ki hi bir sonu kmad.
Kamusal eitimin durumu iktisad koullara uygundu. Louis-Philippe dneminde en azndan ylda
ortalama 4.780 Franc gibi cz bir mebla ile sbvanse edilen yetikinler iin okul kurslar, impa-
ratorluk dneminde bu sbvansiyonun yarsn kaybettiler ve bakmsz hle geldiler. Halk okulla-
rnn 1863 ylndaki durumu tarihilerce yle anlatlyor: Binlerce komnde kz okulu yok, yer-
leme yerlerinin hepsi okulsuz, cretsiz okullarn saysnn snrlandrlmas nedeniyle, ocuklarn
byk bir blm eitimin dnda, bir ok ocuk okullardaki ders saatleri azaldndan, doru
drst bir ey renemiyor; yetikinler iin okul yok, tarada tek bir ktphane bile yok; yllk-
ta okuma-yazma bilmeyenlerin oran yzde 27 olarak belirtilmi, retmenler yoksulluk koullar
altnda, 5.000 retmen ylda 400 Franctan daha az cret alyor, bazlarna ylda sadece 75 Franc
veriliyor; hi birisinin emeklilik hakk yok; yaamn idame ettirmek iin gnde bir Franc emeklilik
hakk olan tek retmen yok. [14] 1860 ylnda ticaret odas tarafndan Paristeki iiler arasnda
yaptrlan bir aratrma, 50.000 kiinin, yani iilerin toplam saysnn yzde 13nn hi okuma-
yazma bilmediini ortaya karm.
Burjuvazinin evini niha olarak ina etmek ve ncelikle imparatorluktan arda kalan kitlesel kon-
kordatoyu ortadan kaldrmak iin yaratlan nc Cumhuriyet, bir dizi yeni grevle kar kar-
yayd: ordu reformu, bununla balantl olarak salk reformu, kamusal eitim reformu, daha do-
rusu inas, imparatorluk dneminde ihmal edilen ulam sisteminin byk reformuna balanmas
ve nihyetinde bu reformlar iin gerekli kaynaklar bulma grevi, yani halkn srtndaki ve arlkl
olarak ordu, smrge politikas ve brokratik aparatn devasa masrafarnca eriyen vergi ykn
daha da artrma grevi. nc Cumhuriyet, yerel halkn, ncelikle de komnlerin katlm olmak-
szn hi bir zaman yukardaki grevleri zebilme durumunda olamazd.
kinci mparatorluk dneminde byk sanayii tarafndan devrimcileen ilikiler ayn zamanda
departmanlarn roln tamamen deitirdi. Louis Blancn 1871de Ulusal Mecliste departmann
idar geometrinin sun bir rn olduuna dair sylemi, o zaman bile oktan eskimi [bir tespitti].
Departman, balangcnda Kurucu Meclisin elinden ktnda devrimin, ki tam da tm tarihsel
vilyet snrlarnn bu almasnn temelinde yenilenmenin gl dncesi, Orta an harabeleri
zerinde gnmzn siyaseten birleik Fransasn yaratan o byk da gelenei duruyordu,
dehasnn tamamen zgr doalamas, Fransa haritasnn zerindeki simetrik fgrlerin basit
bir ayd. Departmanlar on yllar boyunca restorasyon zamannda ve sonrasnda kendilerine
ait yaama sahip deildiler, merkez hkmete sadece ubeler olarak, tek grnr belirtileri o zo-
runlu Hotel de prfecture olan memur valilerin faaliyet alanlar olarak grlmekteydiler. Ancak
modern Fransada zaman ierisinde merkez memurluun bu kaleleri etrafnda yeni yerel gerek-
sinimler ve kurumlar olutu ve gruplamaya baladlar. Genellikle yal evlerini, hastaneleri, okul
idaresini, yerel ulam yollarn ve nihyetinde tm bu gereklilikleri yerine getirmek iin mutlaka
[13] Bu gerei Georges Weill urada vurguluyor: Histoire du mouvement social en France. 1852-1902,
Paris 1904, S. 12.
[14] A. g. Y., S. 11.
ROSA LUXEMBURG
74
gerekli olan ek Centimeleri ilgilendiren ve giderek daha iyi kabul edilen departman karlar
olutu.
Orta a partiklarizminin mezar zerinde sun olarak izilen vilyetler, balangta bo birer
fgr olan departmanlar, burjuva Fransasnn devam eden gelime seyri ierisinde yeni sosyal ie-
rikle kapitalizmin yerel karlaryla dolduruldu. Fransann mutlak gce sahip valiler biimindeki
yerel idaresi, 19. Yzyln ikinci yarsnda imparatorluka sadece sun olarak ayakta tutulabildiler.
Sonucunda nc Cumhuriyet kendi karlarn kollamak iin yerel nfusun bu idareye katlm-
n onaylamak ve gerek komnleri gerekse de departmanlar sadece merkez hkmetin elindeki
enstrmandan, demokratik zynetimin organlar hline getirmek zorunda kald.
Dier taraftan bu hakkn kullanlmas ancak nc Cumhuriyetin kucanda olanakl olabildi.
Nasl Fransadaki cumhuriyeti hkmet biimi, bu gerekten burjuva siyas biimin toplumsal
ekirdeini geleneksel ideolojik kundan ierisinden, yani devrim tarafndan neredeyse bir
yzyl ierisinde yaratlan sosyal cumhuriyet illzyonundan karmaya izin veren durum saye-
sinde niha olarak salamlaabildiyse, yerel zynetim de nce kendisini dman geleneksel ide-
olojiden kurtarmak zorundayd. Daha 1871de liberalizmin ulusal meclislerdeki temsilcileri, zy-
netimi feodal desantralizmle eanlaml olarak grdkleri iin, gerici karakterinden rkmlerdi.
Monarist dHaussonville, Byk Devrim dneminde federalizmi vmenin grntsnn dahi
insanlar giyotine gndermeye yettiini anmsatarak, partisini uyaryor, Duvergier de Hauranne
ise, Fransann bir ikilemle: ya her departmanda vali tarafndan temsil edilen tek tip idare ya da z
ynetimli departmanlarn federasyonu [ikilemiyle] kar karya kaldn sylyordu. Bunlar,
eyrek yzyl boyunca kafalara takl kalan anlayn son sz almalaryd. Feodal grnm olan
departmanlarn snrl bamszlk fkrinin burjuva liberalizmini ve demokrasiyi rktmesi, ancak
kinci mparatorlukun k ve nc Cumhuriyetin zaferiyle aristokrat-ruhban gericiliinin
heveslerinin niha yenilgiyi almas ve tarihsel vilyetlerin federalizmi hayaletinin bedensiz hayal
eklinin altna girmesinden sonra sona erdi. Ve nl Paris Komnnn devrimci geleneklerinin
son kvlcm 1871 Komnnn klleri ve kahramanlarnn cesetleri ile yar canl bedenlerinin ezil-
dii Pre Lachaise mezarlndaki Federaller Duvarnn nndeki sararm imenler zerinde
snd ve o zamanlar komnal zynetim burjuvazi iin toplumsal devrimin eanlam, Jakoben
beresi ise, kent belediye saraynn sembol olmaya devam etmediler. Ksaca, departmanlarn ve
komnlerin zynetimi, burjuva devletinin modern idaresi olarak, devletin gereksinimlerinden -
kan ve karlarna hizmet eden asl tarihsel-sosyal ieriini gstermeye muktedir olduktan sonra,
Fransada yerel zynetimin ilerleyen geliimi olanakl oldu. 1899da yasa ile tamamlanan 1871 tek
tip tz, departmanlarn genel seimlerle oluan temsilciliklerine idareye katlma hakkn, hem
de belirleyici oyla [katlma hakkn] vermitir, ama komnal meclislere de bylesi haklar, ken-
di belediye bakanlarn kendilerinin seme hakkn geri veren 1884 tz salamaktadr. Fran-
sadaki modern zynetim ancak son dnemde kendisini, yava yava ve zorluklarla brokrasinin
demir prangalarndan kurtarabilmitir.
ngilteredeki zynetimin tarihi ise tamamen farkl bir seyir almtr. Burada Orta a ile modern
toplum arasndaki devrimci krlma yerine, hayli erkenden, feodalizmin kalntlarn kurtarm ve
gnmze kadar muhafaza etmi olan bir uzlay grmekteyiz. Burjuva ngiltere, Orta a ngil-
teresindeki yerini, eski biimi ykarak deil, daha ok bunlar yava yava yeni ierikle doldurarak
buldu. Muhtemelen yerel zynetimin bu sreci, baka bir alanda olmad kadar bylesine tipik
ve bylesine byleyicidir. lk bakta ve inatla devam eden anlatma gre ngiltere, dnya a-
pnda en eski yerel zynetimin lkesi, hatta liberalizmin ktadaki uralarn ynlendiren beik,
klasik vatandr. Gerekte ise, ngilterenin ebed zynetim hikyesinin yeri mitler lkesidir ve o
hretli eski ngiliz Selfgovernmentin modern anlamndaki zynetim ile hi bir alakas yoktur.
nk Selfgovernment basite feodalizmin en parlak dneminde ortaya kan ve bu kkenin btn
zelliklerini tayan tuhaf bir yerel idar sistemdi. Bu sistemin merkezinde, Normannlarn fethin-
den sonraki derebeylik ilikilerinin bir rn olan kontluk (County) ile Orta a kilise ilikilerinin
rn olan kilise cemaati duruyordu. En nemli kii, kontluk idaresinin ruhu ve 14. Yzylda ya-
ratlan bir makam olan bar hakimidir; kontluun [14. Yzylda yaratlan] dier makam da:
parlamento seimlerini yneten, sivil mahkeme infazlarn uygulayan vs. Sheriff, iddet sonucu
lm durumlarnda otopsi yapan Coroner ve nihyetinde de kontluk milisinin kumandandr. Bu
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
75
memurlardan sadece alt basamakta duran bir fgr olan Coroner seilebilmekteydi, dier memur-
lar ise taht sahibi tarafndan yerli toprak aristokrasisi arasndan atanyordu. zellikle bar hakimi
makamna sadece belirli kkenden toprak sahipleri atanabiliyordu. Btn bu memurlar grevle-
rini cret almadan yerine getiriyorlar ve mahkeme ile infaz grevlerini, ki bu Orta a zelliini
karakterize etmektedir, faaliyetlerinde birletiriyorlard. Bar hakimi kontlukta ve biraz sonra g-
rebileceimiz gibi, kilise cemaatinde her yetkiye sahipti: mahkemeyi ynetiyor, vergileri belirliyor,
idar dzenlemeleri tespit ediyor, tek cmle ile, kiiliinde kamusal gcn btn alanlarn, hem de
tamamen bir toprak sahibinin feodal g yetkileri anlamnda, temsil ediyordu; tek fark, bu emir
gcne taht tarafndan atanarak sahip olmasyd. Ancak bar hakimi bir kere atandktan sonra,
kamusal gcn mutlak sahibiydi: Bar hakimleri, bakanlklardan tamamen bamszlard, eski
ngiliz Selfgovernment sistemi tabi ki modern idarenin baka bir zelliini: memurlarn yargya
kar sorumlu olmalarn ve yerel memurlarn merkez hkmet tarafndan denetlenmelerini tan-
madndan, kimseye kar sorumlu deildiler. Yerel nfusun bu idareye katlm sz konusu bile
deildi. Eer bu ok eski ngiliz Selfgovernmenti bir tr zynetim olarak grlecekse, o zaman
sadece tek anlamda, kontluktaki btn kamusal gc elinde tutan toprak aristokrasisinin snrsz
zynetim sistemi olarak grlmelidir.
Bu Orta a idar sisteminin ilk dinamitlenmesi Elizabeth dneminde, yani ngilterede kapitalist
dnemin balad ve taradaki mlkiyet ilikilerini sarsan devrimin gerekletii devrede oldu.
Kylln aristokrasi tarafndan en geni ldeki mthi smrs, tarmn yerine koyun yeti-
tiriciliinin gemesi, kilise mlklerinin dnyeviletirilmesi ve hemen peinden aristokrasinin eline
gemesi, tm bunlar bir anda mthi bir toprak proletaryas ve sonucunda da: sefalet, dilencilik,
yol kesmeleri yaratt. Sermayenin ilk zafer admlar toplumun btn temellerini sarst ve ngiltere
yeni bir dehetle tant Pauperizm. [15*] Serserilie, dilencilie ve yamacla kar, kanl izle-
rini 19. Yzyln ortalarna kadar brakan bir hal seferi balatld. Ne hapishane, ne kzgn demir-
le dalama, ne de idam sehpas bu yeni bely dizginleyemediinden, ngilterede harp divannn
yannda kamusal itima muavenet, idam sehpasnn yannda da, kilise cemaatindeki alma
evi ortaya kt: Kitlesel sefaletin modern grnm, aristokrat Selfgovernment temelindeki Orta
a idar sisteminin gc ve olanaklar iin ilk, geici grevdi. Ancak grev, bu yeni yk yeni
omuzlarn zerine orta snfarn, varlkl burjuvazinin omuzlarna datmaktan ibaretti. imdi
de o tozlanm kilise cemaati yeni bir role yoksullara yardm rolne sokuluyordu. nk kilise
cemaati spesifk ngiliz idaresinde sadece bir tara yaps deil, ayn zamanda da kentsel bir yap-
lanmadr [ve] bu yzden bugne kadar byk kentlerdeki kilise cemaatleri sistemi, yetki sorunla-
rnda byk karmaa ortaya karacak derecede, modern idar alarla i ie gemitir.
16. Yzyln sonlarna doru kilise cemaatlerinde, o zamandan beri ve srekli olarak cemaatin
vergi sisteminin temel ta olan bir yoksullar vergisi uygulamaya sokuldu. Yoksullar vergisi 17.
Yzyln sonundan 1881e kadar rnein 900.000 Pfund Sterlingden 7.870.801 Pfunda ykseldi.
Bu fona para toplanmas ve idaresi, yoksullara yardmn ve alma evlerinin organizasyonu, do-
makta olan kapitalist iktisatn gereksiniminin ortaya kard nemli ikinci grevi: sokak deneti-
mini yerine getirmesi gereken komn idaresinin yeni organizasyonuna yol at. Bu denetimi, hep-
sinin banda duran papaz, cemaatin setii iki kilise temsilcisi, bar hakiminin atad iki itima
muavenet sorumlular (overseers of the poor) ve gene bar hakiminin atad bir sokak sorumlusu
(surveyor of the highways) stlendiler. yice grld gibi bu sadece o iyi eski Selfgovernment
aparatnn yeni gereksinimlere uyarlanmasyd. Toprak aristokrasisi, bar hakimi zerinden gc
elinde tutuyor, sadece madd yk burjuvazinin srtna ykleniyordu. Cemaat yoksulluk vergisini
demek zorundayd, ama kullanm hakknda sz hakk yoktu bu sadece bar hakiminin ve ona
baml cemaat sorumlusunun meselesiydi.
Yerel idare 19. Yzyla kadar bu durumda kald. Halkn idareye katlmas iin balatlan bir ok
deneme ise baarsz kald.
Ancak bu arada ngilteredeki kapitalizm yeni yollara girdi, byk makina sanayii zafer geidini
[15*] Pauperizm: 19. Yzylda kitlesel yoksullama, sefalet ve zellikle geni halk kitlelerinin entelektel
ve zihinsel sefaletini tanmlamak iin kullanlan bir terim.
ROSA LUXEMBURG
76
yapyor ve rm olan yapnn dayanamayaca biimde Selfgovernmentin kalesine yeni sald-
rsn balatyordu.
18. Yzyln sonlarnda ve 19. Yzyln balarnda fabrika sanayiinin devasa bymesi, ngilterenin
sosyal yaam koullarnda byk bir devinime yol at. Tara proletaryasnn kentlere ynelik mt-
hi akm sanayi kentlerinde ylesine bir nfus younluuna ve konut ktlna yol at ki, bilhassa
ii semtleri karanln, havaszln, kirliliin ve salgnlarn hakim olduu rktc yerler hline
geldiler. Halk arasndaki hastalklar korkutucu lde artt. rlanda ve skoyada her pahallk ve
her sanayi krizinin ardndan srekli tifo salgnlar ba gsteriyordu. Engelsin ngilterede alan
snfarn durumu balkl klasik almasnda gsterdii gibi, Edinburgh ve Glasgowda 1817 y-
lnda 6.000 kii, 1826 ve 1837de onar bin kii, 1842de sadece Glasgowda 32.000 kii, yani toplam
nfusun yzde on ikisi hastaland! 1817de rlandada 39.000 kii tifoya yakaland, 1819da 60.000,
Cork ve Limerik Kontluklarnn en nemli sanayii kentlerinde bu yllarda nfusun yedide biri ya
da bir eyrei bu salgna kurban gitti. Londra ve Manchesterda srekli malarya kol geziyordu.
Manchesterda nfusun drtte nn her yl tbb yardma gereksinim duyduu resmen tespit
edildi. Leedsde, 1832 ylnda be yan altndaki ocuk lmleri 100.000 kii arasnda ok edici
5.286 saysna ykseldi. Proletaryann hastane ve doktor ktl, konut yokluu, gda azl kamusal
bir tehdit hline geldi.
Halk kitlelerinin zihinsel bakmszl da bir anda kamusal salgn hline geldi, nk proletaryann
byk bir kitlesini kumandas altna alan byk sanayii, zellikle kadn ve en gen yaa kadar o-
cuklarn kitlesel altrlmasn salayan ve bylelikle ev eitiminin temellerini ortadan kaldran
tekstil sanayii, bu an kapatlmasna ve ilkokulun kamusal mesele hline gelmesine neden oldu.
Ancak devlet, bu grevi son derece yetersiz dzeyde yerine getiriyordu. 1830lu yllarn banda,
toplam 55 milyon Pfund hacminde olan ngiltere btesinden kamusal eitim amac iin gln
40.000 Pfund harcanmt. Okullar esas itibariyle zel giriime, zellikle kiliseye braklmt ve
bylece banazlk arac ve sekterlerin mcadele silahlar oldular. i ocuklarnn gidebildikle-
ri tek okul olan Pazar okullarnda, Pazar gnne uygun bir faaliyet olmad gerekesiyle okuma
ve yazma dersleri verilmiyordu ve bir parlamento aratrmasnn tespit ettii gibi, zel okullar-
daki ou retmenin kendileri dahi okuma-yazma bilmiyorlard. nl Children Employment
Comissionun ortaya kard resim, yeni, kapitalist ngiltereyi, ncelikle btn geleneksel sosyal
yaplarn harabelerinin atei iinde gsteriyordu. Yeni ev sahibine kapitalist burjuvaziye rahat
evini kurmak, sefaletin en berbat grnmlerini ortadan kaldrmak, kamusal hijyeni, ilkokul ei-
timini vs. salamak amacyla byk bir sosyal reform gerekli oldu. Ancak bu grev, devlet politi-
kasnda ve idarenin btnnde toprak sahibi aristokrasinin mutlak egemenlii yok edildikten ve
sanayii burjuvazisinin egemenliine yerini brakmasndan sonra yerine getirilebildi. Torrieslerin
imtiyazn kaldran 1832 seim hakk reformu, ayn zamanda ngilteredeki zynetimin modern
anlamnda, yani merkez hkmetin denetimi ve kontrol altnda halkn yerel idareye katlm ve
halk iradesinin cretli, hesap vermeye ykml memurlar tarafndan yerine getirilmesi zerine
kurulu olan zynetimin balad tarihtir. Devletin kontluklara ve kilise cemaatlerine blnm-
l, bar hakiminin ve kilise cemaatinin Orta a kurumlar, yerel gereksinimlere ve karlara
artk ok az uymaktaydlar. Devrimci Fransz liberalizmi, yerine yeni bir idar blnme altndaki
tek tip Fransay yerletirmek iin tarihsel vilyetleri lkenin haritasndan silerken, muhafazakr
ngiliz liberalizmi, eski blnmenin yannda ve zerinde, bu blnmeyi formel olarak ortadan kal-
drmadan, sadece adm adm bir idar a kurdu. Geleneksel Selfgovernmentin hi bir ie yarama-
yan erevesini tayamayan ngiliz zynetimi, yeni temeller: tek tek her esasl zynetim grev-
leri iin zel olarak kurulan yerel halk birlikleri yaratarak, zelliini gsterdi.
rnein 1834 yasas, birden fazla kilise cemaatini kapsayan ve halk tarafndan altl snf seim
sistemi temelinde, vergi deme gcne gre zel olarak her itima muavenet kurulu (board of
guardians) iin tek tek seilen yeni itima muavenet birlikleri (poorlaw unions) oluturdu. Bu se-
ilmi temsilcilik itima muavenetin btn, altrma evlerinin inas, yardm paralarnn da-
tlmas vs. zerine karar veriyor, kararlar uygulayacak memurlar ie alyor ve cretlerini dyor-
du. Eski kilise cemaati makam, cretli bir kurum hline dntrld ve kurul tarafndan tespit
edilen vergileri toplama fonksiyonuyla snrlandrld.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
77
1847 yasasyla ayn rnekte, ama tamamen bamsz olan kamusal salk ileri ve inaat deneti-
minin, konut ve sokak temizliinin, ime suyu tedarikinin ve gda maddeleri ticaretinin kapsaml
organizasyonu yaratld. Bu amala yeni, yerel halkn seilmi temsilcilikleri olan kendi birlikleri
kuruldu. ngiltere 1875 Public Health Act temelinde bakentin dnda kent ve tara salk
ilelerine (sanitary districts) blnd. Kent [salk] ilelerindeki temsilcilik organn kent mec-
lisi olutururken, [bu organ] yerleim blgelerindeki zel salk kurullar (local board of health)
oluturuyor, tarada ise salk alan itima muavenet kurullarnn eline veriliyordu. Tm bu tem-
silcilikler, imdiye kadarki btn salk kurumlar zerine karar verebiliyor ve kurul kararlarn
uygulayacak cretli memurlar ie alabiliyorlar.
Yerel trafk idaresinin organizasyonu da ayn izgide, ancak yukarda anlanlardan bamsz. Bu
amala birden fazla kilise cemaatini kapsayan ve sokak kurullar (hihgway-boards), halkn setii
sokak birlikleri (districts) oluturuldu. Birok tara ilesinde trafk idaresi ya salk kurulunun, ya
da salk ileriyle beraber itima muavenet kurulunun sorumluluundayd. Sokak kurullar veya
bu anlamda ilev gren itima muavenet kurullar ulam projeleri zerine karar veriyor ve karar-
larn uygulanmas iin cretli trafk sorumlularn (district-surveyor) ie alyorlar. Kilise cemaati-
nin eski cretsiz sokak denetmeni kendiliinden kayboldu.
Nihyetinde okul idaresi de zynetim organizasyonunun eline brakld. Tek tek kilise cemaatleri,
kentler ile bakent eit sayda okul ilesi oluturmaktadrlar, ama kent meclisinin eitim blm
birden fazla kilise cemaatini ve kentleri tek okul ilesi ierisine alabilir. Her okul ilesi, ilkreti-
min denetiminde, cretsiz ders kararlar alnmasndan ve memurlar ile retmenlerin ie alnma-
sndan sorumlu olan bir okul kurulu (school-board) seer.
Bu ekilde, eski Selfgovernment yapsndan tamamen bamsz olan ve devrimci yoldan deil,
tesadf yama iiyle oluturulduklarndan, karlkl olarak yetkileri kesien, karmak bir a hline
gelen yeni ve ok eitli zynetim organlar ortaya ktlar. Ancak kapitalist iktisatn bu klasik
lkesinin zellii, modern zynetimin en alt basamanda, tara komnnde grld gibi -,
kamusal itima muavenetin organizasyonunun etrafnda kurulu olduu yayn, Pauperizme kar
mcadelenin organizasyonu olmasdr: The Poor - Yoksul [tanm] 19. Yzyln ortalarna kadar
ngilterede iiler iin kullanlan resm eanlamd, nasl daha sonralar Hands - eller - tanm,
dzenlenmi ve modern ilikilerin eanlam olduysa.
Bu yeni zynetim yaplanmasnn yannda, bar hakimleriyle eski kontluklar anakronizme d-
ntler. Bar hakimine den rol, yerel kurullara katlma izni ve sadece ulam sorunlarnda
kstl denetimdi. Yerel idare, tahtn atad bar hakiminden, yerel nfusun setii temsilciliin
eline getiinde, idarenin desantralizasyonu artmad, tam tersine, ortadan kaldrld. Bar hakimi
eskiden kontluun mutlak efendisi ve bakanlktan tamamen bamszken, gnmz zynetimi,
bir yandan parlamentonun tek tip yasamasna tabi, dier yandan da merkez dairelerin sk kontro-
l altndadr. zel olarak bu amala kurulan yerel idar kurul (local government board) srekli yol-
lara den mfettileri ve denetileri ile yerel salk ve itima muavenet kurullarnn faaliyetlerini
kontrol etmektedir, ancak okul kurullar, kent meclisinin eitim blmnn ynetimine tabidirler.
Demek ki ngilteredeki yerel zynetim de yeni zamann ocuudur. Orta a kentinin yerel ba-
mszlndan sadece ok zayf izler geriye kalmken, 19. Yzylda kapitalist iktisatla birlikte or-
taya kan modern kentin mutlaka yeni yerel organizasyona gereksinimi vard, ki bu 1835 yasas ile
balayp, 1882de niha olarak dzenlendi.
Almanya ve Avusturyadaki zynetimin tarihi, geri Fransa ve ngilteredekiler gibi tuhafklar
gstermedi, ama genel olarak ayn izgiyi izledi. Her iki lkede de Orta a gelimesindeki kent ve
tara komn blnmesinin ortaya kmas geni lde kentlerin, siyasetin de, bamszlama-
sna yol at, ama ayn zamanda bir devletin bamsz feodal blgeler zerinden Avrupadaki en
byk siyas paralanmln da yaratt. Kentler 16. Yzyldan itibaren, yani merkez iktidarn
glenmesiyle, zellikle 18. Yzylda, yani aydnlanm mutlakyetilik zamanlarnda bamsz-
lklarn kaybettiler ve devletin egemenlii altna girdiler. Ayn anda tara komnleri, yaygnla-
an angarya ilikileri ile tamamen toprak mlkiyetinin baskn egemenlii altna giren yerel zy-
netim kurumlarn kaybettiler. 18. Yzylda, Fransadan ok daha sonra olsa da, Almanyada da
mutlakyetilik tek tip iktidar yapsnn ve devlet teritoryasnn kurucusu olarak zaferini kazand.
ROSA LUXEMBURG
78
19. Yzyln balarnda ise brokratik merkeziyetilik zaferini kutlad. Ve ksa zaman sonra da,
balayan sna byk retim ve burjuvazinin modern devlet ilikilerinin uygulamaya sokulmas
abasyla birlikte, yerel zynetimin yeni temeldeki geliimi hzland. Avusturyadaki bu tr ilk
yasa Mart Devrimi zamanndan kalmadr. Aslnda Avusturyadaki gnmz zynetiminin temeli
1862 tz ile atld; tek tek tahta bal lkelerdeki zel komn yasalar daha sonra parlamenter
yasama yoluyla kartld.
Almanyada ksmen Napoleon dneminden kalan ve kent ile tara komn arasnda ayrm yap-
mayan Fransa hukuku geerlidir; rnein Kuzey Ren, Bavyera Pfalzi, Hessen, Thringen vs. Ama
kuzeyde ve douda egemen olan Prusya rnei ise kendi eseridir. Geri Prusya kent hukuku 1808
ylndan kalmadr, ama gnmz zynetiminin asl ortaya k 1860l, zellikle 1870li ve 1880li
yllardr. Yerel idarenin en nemli seviyeleri olan Provinz [il], Kreis [kaza, kaymakamlk blgesi]
ve Gemeinde [komn] [16*] arasnda, sadece sonuncusu gelimi zynetim kurumlarna, yani
halk tarafndan seilen temsilciliin gcne sahiptir; geri dierlerinde de temsilcilikler (Kreistag,
Provinzialtag [17*]) bulunmakta, ama bunlar daha ok Orta adan kalma modernize edilmi snf
temsilcilikleridir, ancak ayn zamanda etki alanlar tahtn atad, Provinzde Regierungsprsident
[18*] ve Kreista Landrat [19*] olan memurlarn geni yetkileri nedeniyle, olaanst snrldr.
Rusyadaki Semstwo idaresi, mutlakyetiliin, Sivastopol Faciasndan [20*] sonra ark despotiz-
minin kurumlarn nl liberal reformlar devresi biiminde modern kapitalist iktisatn toplum-
sal gereksinimlerine uyarlamaya almasnn tipik denemesidir. II. Alexander altndaki yenile-
nen Rusya eiinde, kyllk reformu ile adalet reformu arasnda Semstwo kurumlarn oluturan
yasa kartlmt. [21*] O zamanlar Prusyada olumakta olan zynetim kurumlarn rnek alan
Rus Semstwo sistemi, btn ziraat varlkl tara aristokrasisinin eline vermesi ve aristokrasinin
zynetimini ise, sk polis kontrol ve arlk brokrasisinin karar yetkisi altna sokmas nedeniy-
le, ayn zamanda da eski ngiliz Selfgovernmentinin orijinal bir parodisidir.
Semstwo meclisleri, Kreis ve valilik meclisleri seim hukuku, tek sistemde yrtme ve dolaysz
seimlerle snf ilkesinin ve vergi gcn i ie geirmekte ve ayn zamanda btn meclis kararlar
zerine, Kreisn aristokrat mareali resen Kreis meclis bakan olarak atandndan ve aristokrat
yrtmesine meclis sandalyelerinin yarsn verdiinden, valinin hemen kullanabilecei vetosunu
[zynetimin zerine] Demoklesin klc gibi asyor.
Devrim ncesi dnemde kentsel burjuvazi deil, daha ok tara aristokrasisinin belirli katman-
larn bu hayli renksiz liberal ryalarn partisi hline getiren Rusya toplumsal geliiminin bu
zellii sonucunda, zynetim kurumlarnn bu parodisi, Semstwo, aristokrasinin elinde cidd
sosyal ve kltrel etkinliinin bir erevesi oldu. Ancak ayn zamanda Semstwo sisteminde yu-
valanan liberalizmin, brokrasi ve hkmetle hemen ortaya kan keskin atmas, modern z-
ynetim ile mutlakyetiliin Orta a devlet aparat arasndaki asl elikiyi dikkate deer bir bi-
imde ortaya karmaktadr. Semstwolarn ortaya knn hemen akabinde valinin gcyle sz
konusu olan ihtilaf, Rusyadaki zynetimin tarihinde, kh dik kafal meclis bakanlarnn uzak
diyarlara srlmesi, kh Rus liberallerinin doal olarak anayasa koyucu meclis hline gelecei,
yani mutlakyetilii barl yollardan ortadan kaldraca umulan tm Rusya Semstwo Kongresi
zerine olan cesur ryalar arasnda gidip gelen bir krmz izgi misali srmektedir.
[16*] Orijinal metinde de Almanca tanmlar kullanlm.
[17*] Orijinal metinde de Almanca tanmlar kullanlm.
[18*] Vali. Orijinal metinde Almanca tanm kullanlm.
[19*] Kaymakam. Orijinal metinde Almanca tanm kullanlm.
[20*] R.L. burada Rusyann 1855 Krm Savandan Osmanl mparatorluu karsnda ald yenilgiyi
kast etmektedir. Osmanl mparatorluunun yannda savaa katlan Fransz ve ngiliz ordular Sivasto-
pol Kalesini ele geirmilerdi.
[21*] Semstwo Sistemi 1864de uygulamaya sokuldu, ama Polonya Krall ile eski Litvanyada geerli
olmad. 19. Yzyln sonlarna doru Semstwolarda kurucu meclis uralar ba gsterdi. ar II. Ni-
kolaus, 17 Ocak 1895de Semstwolarn kurucu meclis oluturma umutlarn anlamsz ryalar olarak
nitelendiriyordu.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
79
Bu tarihsel ihtilaf ortadan kaldrmak iin, [devrim] Rus aristokrasisini iddet yolu ile gericiliin
tarafna att ve zynetimin parodisini liberalizmin her trl aldatc grnmnden kurtard-
ndan, bir ka devrim yl yeterli oldu. Bu ekilde burjuva toplumu iinde vazgeilmez olan de-
mokratik zynetimi mutlakyetiliin egemenlii ile bartrmann olanakszl, yani modern de-
mokrasiye tara aristokrasisinin ve kurumlarnn snf tavrn alamann olanakszl kantlanm
oldu. Ancak modern anlamda yerel zynetim, devletin btnndeki uygulanmas devrimin grevi
olan siyas programn sadece bir detaydr.
Her ikisi de, yerel zynetimin en ufak izinin de olmad yksek geliimli burjuva iktisatnn ol-
duu tek lke olduundan, zellikle Polonya Krall ve Litvanya bu siyas reforma balanmak zo-
rundadrlar.
Natrel iktisat ve aristokrat hkmet lkesi eski Polonyada tabi ki yerel zynetim yoktu. Eyalet
meclislerimiz ve Voyvoda meclisleri sadece Sejm seimleri ile balantl olan fonksiyonlara sahipti-
ler. Geri kentler Almanyadan alnan ve eyalet hukuku zerinde duran Magdeburg Kent Yasasna
sahiptiler, ama 17. Ve 18. Yzyllarda kentlerin ounluu feodal hukuk altna girdiler veya kentsel
zynetimin yok olduu tara yerleimleri ve tara komnleri safarna geri ekildiler.
Varova Dkalna, bu Napoleon deneyine, Fransadan getirilip uygulamaya sokulan devrimin
eseri deil, 28. Pluviosenin yasal makasyla kesilip, kstlanan zynetim sistemi verildi. Bylece
Dkalk departmanlara, ileler ve komnlere blnd ve belediyesel zynetim ile, belediye
meclislerinin, ile meclislerince belirlenen aday listesi arasndan setikleri valilere sahip olan,
yani departmanlardaki Napoleoncu Listes de confanceslarn [22] kleci kopyasna. Asl olarak
devletin alaca vergileri paylatrma grevi olan bu kurumlarn sadece danmanlk fonksiyonlar
vard ve yrtme organlar yoktu.
Fransz aparat, Kongre Polonyasnda tamamen ortadan kaldrld, kalan sadece Voyvodalklar
ismi taklan departmanlar oldu, ancak bunlarn, hakimler ile idar memurlarn seimindeki be-
lirli bir etkinin haricinde hi bir zynetim fonksiyonu yoktu. Kasm Ayaklanmasndan sonra z-
ynetim biimlerinin bu kalnts da yok edildi ve lke, 1861 ylnda Wielopolski altnda, dolayl,
basamakl seimlerle oluturulan, ama yrtme organlar olmayan valilik, ile ve kent meclisleri-
nin kurulduu ksa deney dnemini saymazsak, bugne kadar zynetimin her trl biiminden
yoksun kald. Bu alandaki tek iz, hkmet tarafndan bastrlan snfar st komndr. Polonya
Krall bugn, Rus mutlakyetiliinin yz yllk etkisinden sonra, bir biimde Fransada Byk
Devrim tarafndan yaratlan o tasfyenin, zerinde tarihsel kalntlarn sktramayaca, radikal
ve demokratik zynetim reformunun kurulabilecei bir benzerini oluturmaktadr.
III
Karl Kautsky sosyaldemokrasinin zynetim sorunuyla olan temel ilikisini yle karakterize et-
mitir:
Eer sosyaldemokrasinin merkeziyeti olup olmad sorusunu yantlamamz gereki-
yorsa, o zaman ncelikle idarenin merkeziyetilii ile yasamann merkeziyetilii ara-
sndaki fark koymalyz.
On yedinci ve on sekizinci yzyllarn mutlakyetiliinin hedefedii, ilk etapta idarenin
merkeziyetilii, halkn btnn tek tip, tamamen merkez hkmete baml olan b-
rokrasinin idaresinin boyunduruu altna almakt. Buna karn hi bir yerde yasamann
tek tipliliini salamad. Tam tersine, iar divide et impera [23] idi; temelini sadece tek
tek snfarn imtiyazlar ve zel haklar deil, tek tek vilyetlerin de [imtiyazlar ve zel
haklar] oluturuyordu ve ne kadar uzakta olurlarsa olsunlar, dokunduunda, onlar
glendirmeye katk salyordu. Ancak, bu zel haklar ykselen burjuva snfarn kar-
laryla uyumuyordu; kapitalist retim tarz geliecek idiyse, o zaman sadece ayrcalkl
snfarn imtiyazlar deil, ayn zamanda da tek tek vilyetlerin zel haklar herkes iin
eit olarak geerli olan bir hukukun iinde zlmeleri gerekiyordu. Merkez hkmet,
[22] Gven listeleri.
[23] Bl ve egemen ol.
ROSA LUXEMBURG
80
yasamann tek tiplilii zorunlu oldu. Fransadaki byk devrimin gerekletirdii, do-
udaki komularnda tevik ettii budur; idarenin merkezlemesi devrimin eseri deil,
feodal mutlakyetiliin ve sonradan da kar devrimin [eseriydi].
Yasamann merkezlemesi hi bir zaman idarenin merkezlemesini gerekli klmad.
Tam tersine. Yasamann tek tipliletirilmesine gereksinimi olan snfar, devlet gcn el-
lerine geirmeliydiler. Ancak bu parlamenter hkmet biimi, hkmetin parlamentoya
baml olmasyla yeterince gereklemedi. Btn brokratik aparata sahip olan hk-
met, formel olarak merkez yasamaya baml olsa da, ounlukla [merkez yasamadan]
daha gl kt. Hkmet brokrasisi ve yerel meselelerdeki gcyle parlamento seim-
lerini etkiliyor; parlamenterlere elindeki aralarla iyi hizmetlerini mkfatlandrarak
rvet veriyor. Ama sk bir biimde merkezletirilen brokrasi de artan devlet idaresi
grevlerini yerine getirmekten giderek aciz kaldn gsteriyor; [bu grevlerin] yk
altnda eziliyor. Ar titizlik, basma kalplk, nemli meseleleri srncemede tutmak,
pratik yaamn hzla artan gereksinimlerine kar tam anlayszlk, zamann ve gcn
gereksiz yazmalarla lsz israf tm bunlar brokratik merkeziyetiliin hzla b-
yyen yetersizlikleridir.
Bylece, partikler vilyet meclislerinin yerine merkez parlamento geirilerek yasama-
nn tek tipliletirilmesi hedefnin yan sra, idarenin desantralizasyonunun, vilyet ve
komnlerin zynetimlerinin gereklemesi hedef de uyanmaktadr. Her ikisi de mo-
dern devleti karakterize eder.
(Kautsky tam bu noktada daha nce kaleme ald Parlamentarizm, halk yasamas ve sosyalde-
mokrasi [24*] balkl yazsndan alnt yapyor:) (...) Bu zynetim, Orta a partiklarizminin
yeniden oluturulmas anlamna gelmez. Komn (ve ayn ekilde vilyet) yeniden, eskiden olduu
bamsz btn olmaz. Byk btnn, ulusun [25] paras kalr, o erevede ve onun iin etkide
bulunur. Tek tek komnlerin devlete kar olan haklar ve ykmllkleri, zel szlemelerle be-
lirlenmez. [Komnler] devletsel merkez gcn herkes iin ayn biimde geerli olan yasamasnn
rnleridir; bunlar, tek tek komnlerin deil, devlet btnnn veya ulusun karlarnca belirle-
nir.
Eer Stampfer yolda idare ile yasamann merkeziyetiliini birbirinden farkl olarak grrse, o
zaman Alman ve Avusturya sosyaldemokrasilerinin yollarnn hi bir ekilde birbirlerinden uzak-
lamadn, aksine modern demokrasinin btnnn takip ettii ayn ynde olduunu grr.
mparatorluktaki btn zel haklara karlk, vilyet parlamentosunun glendirilmesi, hem de
komn ve vilyetlerin zynetiminin sonuncusunun Avusturyada, kendi tuhaf koullarna uy-
gun olarak, ulusal vilyetlerin zynetim biimini almas isteniyor geniletilmesiyle zayfatl-
mas, ama imparatorluun tek tek paralar iin farkl belirlenen partikler haklar biiminde veya
merkez hkmetin keyf olarak verdii deil, merkez parlamentonun imparatorluun btn
iin tek tip bak asyla dzenledii bir zynetim: bu, Almanya ve Avusturyada, tm tarihsel ve
baka farkllklara ramen sosyaldemokrasinin merkeziyetilik ve partiklarizm sorununda ald
pozisyondur. [26]
Kautskynin, tarafmzdan aratrlan soru ile ilgili olan kapsaml anlatmn, dnceleri itiraz-
sz kabul edeceiz diye burada alntlamadk. Bu anlatmdaki temel dnce, yani modern devlet
merkeziyetiliinin idar ve yasama blmlerine blnmesi, ardndan birincisinin reddedilip ve
ikinci blmn nkoulsuz kabul, bize fazlaca formalist ve tam doru olmayan bir gr olarak
grnmektedir. Yerel zynetim vilyette, kentte ve komnde -, devletin btnndeki idare, s-
vire gibi demokratik lkelerde bile yetkilerinin srekli geniletilmesi tandansn gsteren merkez
[24*] Karl Kautsky: Der Parlamentarismus, die Volksgesetzgebung und die Sozialdemokratie (Parlamen-
tarizm, halk yasamas ve sosyaldemokrasi), Stuttgart 1893, S. 48.
[25] Kautskynin notu: Burada devletle eanlamda.
[26] Karl Kautsky: Partikularismus und Sozialdemokratie (Partiklarizm ve sosyaldemokrasi), Die Neue
Zeit, 17. Jg. 1898/99, 1. Bd., S. 505.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
81
hkmetin elinde kalrken, sadece kesin yerel meseleleri ierdiinden, idar merkeziyetiliini hi
bir ekilde ortadan kaldrmamaktadr.
Modern idarenin, Orta a partiklarizminden fark olan karakteristik zellii, dierleriyle bera-
ber merkez kurumlarn sk denetimi, yerel idarenin tek tip ynde ve devlet gcnn kontrol al-
tnda baml klnmasdr. ngilterede modern zynetim memurlarnn merkez kurumlara olan
bamllklar, hatta eski sistemin merkez hkmetten tamamen bamsz ve mutlak gce sahip
bar hakiminde ifadesini bulan gerek idar desantralizasyonu ortadan kaldran ve [bu memurlar
iin] zel olarak yaratlan devletsel denetleme merkezi (Local Government Board), bunun tipik
illstrasyonudur. Ayn ekilde Fransadaki, yeniden demokratikleme yoluna geri dnen zyne-
timin modern gelimesi, kinci mparatorlukun hkmet sistemi iin karakteristik olan, valinin
merkez bakanlklardan bamszln adm adm ortadan kaldrmtr.
Bu grnm ayn zamanda tamamen devlet geliiminin genel ynne uygundur. Gl merkez
hkmet, sadece mutlakyetilik anda balayan burjuva geliiminin deil, ayn zamanda en st
basamandaki gelimesinin ve solmasnn zelliidir. nk d politika ticaret, fetih, smr-
geletirme politikas ne denli kapitalizmin yaam yay olursa, burjuva iktisatnn geliiminde
olaan devre olan emperyalist, dnyay kapsayan siyaset blmnn iine ne denli girersek,
gl iktidar, karlarn darya kar savunulmas iin devletin btn madd aralarn elinde
tutan gl merkez hkmet kapitalizm iin o denli zorunluluk olur. O nedenle, en geni uygula-
masnda dahi modern zynetim tam belirlenmi snrlarn, egemenlik zelliklerinin devletin d
politikasyla balantda olduu yerde bulmaktadr.
te yandan zynetim, kstl tanmlansa da, belirli yerel yasama yetkileri olmakszn zyne-
tim olanaksz olacandan, [bir yasama olarak] yasama merkeziyetiliine de snrlar koyar. Salt
merkez yasama kurumlarnca karar altna alnan yasalarn uygulanmasn kontrol etmekle snrl
kalmamak iin, belirli bir alan ierisinde ve kendi takdirine gre halkn uymas gereken yasalar
kartmak, zynetimin modern, demokratik anlamda ruhu ve ekirdei olmakta, kente ve komn
meclisleri ile vilyet ve departman meclisleri, sadece danman olarak grn aklamak yerine,
son mercii de kendi meselelerinden kendi kararlarn verme hakkna kavutuklarnda, ama bil-
hassa kendi btelerini oluturma hakkna kavutuklarnda, departmanlardaki asl zynetim o
zaman ve bununla balantl olarak devletin vergilerine ek vergileri kendilerinin belirleme ve yeni
yerel vergilerin (her ne kadar devletin koyduu hukuksal ereve ierisinde olsa da) uygulamaya
sokulmasna karar verme hakk, yerel zynetimin temelini oluturmaktadr. Devamla, rnein
Berlin veya Paris kent meclislerinin halkn uymas gereken kurallar koyuyor, inaat kurallarn,
ev sanayii iin sigortalama ykmlln, istihdam ve isizlik yardmn, kent kanalizasyonu-
nu, kent trafini vs. vs. ilgilendiren kararlar alyorsa, o zaman tm bunlar yasama faaliyetleridir.
Elbette, yerel organlar ile idar yaplanma arasndaki srekli mcadele yay, seimlerle oluturu-
lan yasama organlarnn yetkilerini srekli geniletmek ve atama sonucu bir araya getirilen idar
yaplanmalarn yetkilerini azaltmak iin verilen demokratik uratr. Yerel zynetime ya idar, ya
da yasama alan olarak bakmak, Almanyada sosyaldemokrasi ve hkmet ile bu anlamda birleen
burjuva partileri arasnda, burada saysal olarak zayf kalan radikal sol bir istisna, sren siyas m-
cadelenin sadece teorik arka plandr. Burjuva gericiliinin teorisi, yerel zynetimin z itibariyle,
kendi mlkiyetlerini idare etme grevi olan komnlerin, ilelerin ve vilyetlerin karakteri ereve-
sinde sadece devlet idaresinin yerellemesi olduunu iddia ederken, sosyaldemokrasi komn, ile
veya vilyetin yerel alanda sadece mlkiyet sorunlar deil, bir ok toplumsal grevleri olan
toplumsal organlar olduu grn savunuyor. Her iki teorinin pratik sonucu, burjuva partile-
rinin zynetim organlar iin mlkiyetle snrl olan bir seim hakknda srarl olmalar, sosyal-
demokrasi ise tam tersi pozisyondan btn nfus iin genel ve eit seim hakkn savunmasdr.
Genel olarak: Modern zynetimin demokrasi ynndeki geliimi, bir tarafta seimler zerinden
zynetime katlmlar olanakl klnan halk kesimlerinin saysnn artmas, dier taraftan da, gide-
rek daha fazla alan yerel memurlarn idar yetkisinden alp, temsil yerel organlarn yasama gc
altna konularak [zynetim] organlarnn yetkilerinin genilemesi zerinden llebilir.
Grmze gre devletteki merkezleme alannn, yerel zynetim alanndan fark, yasama
fonksiyonu ve idarenin formalist ayrmyla deil, kapitalist iktisatn ve byk burjuva devletinin
ROSA LUXEMBURG
82
ekirdeini oluturan toplumsal yaamn alanlaryla, yerel karlarn alan arasndaki ayrmla gs-
terilebilir, ki bu modern zynetimin, feodal veya kk burjuva partiklarizmi arasndaki fark
gstermeye de yardmc olur.
zellikle Kautskynin ulusal zerklii, yerel zynetimin genel bal altna sokan formlasyonu,
aslnda sosyaldemokrasiyi, [Kautskynin] yasamann merkezlemesi tezini takip ederek, eyalet
parlamentolarn yasamann desantralizasyonunun deil, Orta a partiklarizminin iareti ola-
rak grmeye itmeliydi. Kautskynin anlatmlar ierikleri itibariyle, sosyaldemokrat siyasetin genel
tandans, bir yandan merkeziyetilie ve byk devlet politikasna, dier yandan partiklarist u-
ralara kar alaca esasl tavr iin yol gsterici olarak son derece deerlidir. nk akas, b-
tn kapitalist devletlerde modern yerel zynetimin byd ayn toprakta, belirli koullar altn-
da, modern toplumsal gelimenin bamsz ifadesi olarak uygun eyalet yasamasyla ulusal zerklik
te yeermektedir, ama, nasl gnmz kent meclisinin Hansa Cumhuriyetinin parlamentosuyla
hi bir alakas yoksa, [bu ulusal zerkliin de] Orta a partiklarizmi ile hi bir alakas yoktur.
83
5. MLLYET VE ZERKLK
I
Kapitalizm var oluu ve toplumsal biimleri madd temellerden balayarak en ste, entelektel
biimlere kadar dntryor. Bir dizi yeni ekonomik grngy ortaya kartyor; byk sanayii,
makina retimini, proleterlemeyi, mlkiyetin younlamasn, sanayii krizlerini, kapitalist kar-
telleri, modern ev sanayiini, kadn ve ocuk altrlmasn vs. Ayn zamanda ve bununla balan-
tl olarak tamamen yeni bir entelektel kltr ortaya kartyor. Kapitalizm yeni bir toplumsal
yaam merkezini, byk kenti ve bununla birlikte yeni bir toplumsal katman, aydn mesleini
yaratt. Kapitalist iktisat, hayli gelimi iblm ve srekli teknik ilerlemesiyle, buna uygun eitli
teknik eitimli alandan: mhendislerden, kimyagerlerden, inaat ustalarndan, elektro teknis-
yenlerinden vs. oluan bir ekibe gereksinim duyar. Kapitalist sanayiinin ve kapitalist ticaretin ise
avukatlar, noterler, hakimler vs. [gibi] hukukular ordusuna gereksinimi vardr. Burjuva, zellikle
byk kent iktisat salk alann kamusal mesele hline getirdi ve ilemesi iin doktorlar, eczaclar,
ebeler, di doktorlarndan oluan byk bir ordu ve uygun grevli ekipleri olan hastahaneler orta-
ya kard. Kapitalist retimin sadece eitimli prodksiyon eferine deil, bir tarafta srekli yeni
gereksinimler ve bylece kitlesel rnler iin talep yaratacak biimde halkn kltrel seviyesini
ykseltmek, dier taraftan da byk sanayii retim srelerinde kullanlabilecek uygun eitimli
ve zeki iileri biimlendirmek iin ayn zamanda genel, temel halk eitimine ihtiyac vardr. Bu
nedenle burjuva toplumu iin her yerde halk ve meslek eitimi ve bununla balantl olarak kamu
okullar ve yeterli sayda ilk, orta ve yksek okul retmenleri, ktphaneler, okuma salonlar vs.
vazgeilmezdir.
Kapitalist retim, dnyay kapsayan piyasa ilikileri, - madd ve entelektel geni, hzl ve ke-
sintisiz ulam olmakszn olanakl olamazlar. Burjuva toplumu bir tarafta demiryollarn, modern
postay ve telgraf, dier taraftan da, bu madd temellere dayanarak, periyodik basn, o zamana
kadar tannmayan bir toplumsal grngy yaratt. Basn iin ve onunla birlikte burjuva toplu-
munda gazetecilerin ve yazarlarn kapsaml meslek grubu olutu. Kapitalizm insan enerjisinin her
ifadesini, ki sanatsal yaratcl da, bir ticaret nesnesi hline getirdi, ama dier yandan sanat eser-
lerinin kitlesel retimi ile sanat en azndan kentte halkn geni kesimleri iin gndelik toplum-
sal gereksinim hline getirdi. Natral iktisat zamanlarndan bu yana aznlktaki varlkl hamilerin
zel lksnn tekelinde olan tiyatro, mzik, resim, heykel burjuva toplumunda kamusal grng
ve kent nfusu iin olaan gndelik yaamn bir paras oldular. i meyhanede veya bahesinde
zihinsel gda olarak kanto dinler ve rezalet resimli romanlar okurken, burjuvazi gereksinimleri iin
flarmonilere, birinci snf tiyatrolara, dhilerin eserlerine ve sekin eylere ulaabiliyor. Ama yle
ya da byle, sanat keyf, sanatlardan ve sanat reticilerinden oluan tam ve ok bal bir snf
gerektiriyor.
Bylece kapitalizm yepyeni bir entelektel kltr ortaya kartyor: kamusal eitim, bilim dallar-
nn yeermesi, gazetecilik, yazarlk, bamsz bir sanat. Bunlar elbette ki plak retim srecinin
mekanik ekleri veya mekanik olarak ayrlm l paralar deiller. Burjuva toplumunun entelek-
tel kltr kendisi iin canl ve belirli bir dereceye kadar bamsz btnlktr. Burjuva toplumu
var oluu ve geliimi iin sadece belirli retim, mbadele ve ulam ilikilerini gerekli grmez, ayn
zamanda snf elikileri topranda belirli entelektel ilikileri ortaya kartr. Eer snf mca-
delesi kapitalist iktisatn doal rnyse, o zaman snfar arasndaki mcadeleyi olanakl klan
ROSA LUXEMBURG
84
koullar [bu mcadelenin] doal gereksinimidirler yani sadece modern hukuk devleti biimleri,
demokrasi, parlamentarizm deil, ayn zamanda ak gr alverii ve tartmalarla ak kamu
yaam, yani snfarn ve partilerin mcadelesini olanakl klan youn entelektel yaam. lk etapta
kapitalist retim tarznn topranda oluan halk eitimi, gazetecilik, bilim, sanat kendiliklerinden
gnmz toplumunun vazgeilmez gereksinimi ve var olu koulu olurlar. Okul, ktphane, gaze-
te, tiyatro, kamuya ak sunum, kamuya ak tartma gnmz toplumunun yeleri, zellikle kent
nfusu iin, bu fenomenlerin iktisad ilikiler ile balants bir yana, tamamen olaan yaam ko-
ullar, vazgeilmez entelektel atmosfer hline gelirler. Ksaca, kapitalizmin olaan madd sreci,
belirli lde bamsz var oluu ve bamsz geliimiyle tamamen yeni bir ideolojik styapy
ortaya kartr.
Ancak kapitalizm bu entelektel kltr havada veya soyutlamann teori lnde deil, aksine be-
lirli bir teritoryada, belirli bir toplumsal muhitte, belirli bir dilde, belirli geleneklerin topranda,
ksaca, belirli ulusal biimlerde ortaya kartr. Demek ki bylece ayn entelektel kltr ile belirli
bir teritoryay ve belirli bir nfusu, ierisinde entelektel karlarn trsel ve sk birliktelii ile
balantsn oluturduu bir kltrel-ulusal btnlk hline gelir.
Aslnda btn ideolojiler sadece belirli bir devrin madd ve snf koullarnn styapsdr. Ancak
her devrin ideolojisi ayn zamanda daha nceki devirlerin ideolojik sonular ile ba kurar, ama
dier taraftan da belirli teritoryada kendi mantksal geliimi de vardr. Bilimler tarihi, ayn ekilde
dinler, felsefe ve sanat tarihi bunu gstermektedir.
Kapitalizm tarafndan verili muhitte oluturulan entelektel kltr, zihinsel retimin ana organ
lisan ile sadece toplumun ulusal zelliini almakla kalmaz, ayn zamanda [bu toplumun] ge-
leneksel kltryle, tarihiyle kendisini balar, [bu toplumun] kendine ait entelektel zelliklerini
emer, ksaca, kendi geliimi olan, kendine ait ve belirli lde zel var oluuyla ulusal kltr hline
gelir. Modern kltrn esas ehresi ve temelleri btn burjuva lkelerinde ortaktr, enternasyo-
naldir, nk gnmz geliiminin tandans kukusuz giderek daha byyen enternasyonal kltr
birliine iaret etmektedir. Ancak bu hayli kozmopolit burjuva kltrnn arka plannn nnde
modern Fransz kltr ngiliz [kltrnden], Alman [kltr] Hollanda [kltrnden], Polonya
[kltr] Rus [kltrnden], ayn farkl tipler gibi, aka farkllklar gsterir.
deoloji geliiminde tarihsel evrelerin snrlar ve tarihsel diki yerleri en az grlebilir. [1] Mo-
dern, kapitalist entelektel kltrn, nceki formasyonlarla balantl ve kaynakl hle getirilme-
siyle, yzeyinde kapitalist iktisatn alan ve burjuvazinin egemenlii ile hi bir balant grlmeyen
tamamen kltrel-ulusal bir sreklilik ve tek tiplilik ortaya kar. Nasyonal Demokrasinin lafazan-
lar veya sosyal-yurtseverliin dncesiz sosyologlar iin gnmz Polonyasnn entelektel
kltr, Batory veya Stanislaw Augustun zamanndaki Polonya Ulusal Kltr ile znde ayn
ve deimez [ulusal kltrdr]; ve Straszewicz, wikochowski ile Sienkiewicz ayn dz izgide
Nagowiceli Rejin, saygdeer Pan Pasek ve Mickiwiczin entelektel torunlardrlar. Gerekte ise
gnmz burjuva Polonyasndaki rktc nemsizlikleriyle edebiyat ve basn, bilim, kendisini
bunlarla karakterize eden ackl tm entelektel kltr, unutulmaz son ifadesi Pan Tadeusz olan
aristokrat Polonyann eski kltryle toplumsal ierii ve znn entelektel biimleri dnda
hi bir ortakl olmayan tamamen baka bir tarihsel formasyondur. Gnmz Polonyasnn tm
ackl haliyle entelektel yaam, Polonyay Rusyaya balayan ve toplumun tepesine, egemen snf
rolne, farkl kkenlerden, gemii olmayan, devrimci gelenekten yoksun cimrilerin serseri gru-
hunu ve tarihsel grevleri ulusal meseleye ihanet etmek olanlar koyan ayn kapitalist gelimedir.
Polonyadaki gnmz burjuva bilimi, sanat ve yayncl ruhu ve ieriiyle, materyalist tarih-
ilerin ierisinde aristokrat Polonyann k tarihini, organik almann tarihini, Rusya ile
denklemenin, Nasyonal Demokrasinin, deputasyonlardan skynetim altnda arlk Dumas
iin yaplan ulusal seimlere ve Polonyal ii-sosyalistlerin katledilmesi iin kurulan ulusal
birliklere kadar olan tarihi okuduklar ideolojik hiyerogliferdir. Kapitalizm modern Polonya ulusal
kltrn yaratt, ama ayn sre ierisinde de Polonyann ulusal bamszln akamete uratt.
[1] Parantez aarak belirtelim; sadece bu yzden, ierisinde fkrin gelimesi tamamen havada olan ve
insan toplumunun dnyadaki tarihi ile hi bir balants olmayan Zeller veya Kuno Fischer rneindeki
tarih felsefeleri olanakl olur.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
85
Kapitalist sistemin gereklilikleri, grdmz gibi, btn modern devletlerde tarihsel zorunluluk
olarak, btn seviyelerde komnden ileye ve vilyete kadar toplumsal-devletsel fonksiyonla-
rn uygulanmasna halkn katlm biiminde yerel zynetimin olumasna yol at. Ancak modern
devletin ierisinde, ayn zamanda belirli sosyoekonomik zellikler gsteren ve farkl milliyetlerin
olduu yerlerde, burjuva iktisatnn ayn gereksinimleri, gerekli olan zynetimi en st seviyede
lke zynetimini ortaya kartr. Yerel zynetim bu seviyede yeni bir faktrn, ulusal-kltrel
zelliin etkisiyle beraber, sadece belirli koullar altnda uygulanabilen, kendine zg demokratik
kurumlar tipine dnr.
Moskova-Wlodzwiersk sanayii blgesi, yerel karlarn, nfus younluunun zellikleri asndan
ve nemli iktisad organizma olarak, kendisini ereveleyen Rus devletinden kesinlikle Polonya
Krallndan daha az farkl deildir. lkemizi, Rusyann bu merkezi ilesinden bylesine farkl
klan, kltrel-ulusal var oluun zelliidir, bu, saf iktisad ve sosyal olanlarn yan sra, ayr ayr
zel ortak karlar alann ortaya karan bir faktrdr. Ve nasl kent ve tara komn, Kreis, de-
partman veya valilik, vilyet veya ile tm devlet yasalarnn koyduu ereve ierisinde, modern
zynetim anlamnda belirli kapsamda yerel yasamaya sahip olmak zorundaysalar, lke zyneti-
mi de, ekonomik-toplumsal ve kltrel-ulusal gereksinimlerin tatmin edilebilmesi iin, demokrasi
anlamnda halkn seilmi temsilcilerine ve tm devlet yasalar erevesinde lkedeki yasa koyucu
gce dayanmas zorunludur.
Btn modern entelektel kltr ncelikle bir snf, bir burjuva ve kk burjuva kltrdr. Bi-
lim ve sanat, okul ve tiyatro, aydn meslei, basn hepsi ilk etapta burjuva toplumunun hizme-
tindedirler, [burjuva toplumunun] ilkeleri, ruhu, tandans ile doludurlar. Ancak burjuva sistemi-
nin kurumlar, ayn kapitalist gelimenin de olduu gibi, tarihsel diyalektik anlamnda pheli, iki
azl grngler, burjuvazinin gelime ve snf egemenlii arac ve ayn zamanda proletaryann
kurtuluu ve burjuva egemenliinin kaldrlmas iin snf olarak ayaa kaldrlmasnn aracdrlar.
Siyas zgrlk, parlamentarizm gnmzn btn lkelerinde kapitalizmin ve egemen snf ola-
rak burjuvazinin karlarnn glendirilmesinin aracdrlar. Ancak ayn demokratik kurumlar ve
burjuva parlamentarizmi belirli lde proletaryann siyas ve snfsal olgunluunun vazgeilmez
ve paha biilmez bir okulu, [proletaryay] sosyaldemokrat partide toplamann, ak snf mcade-
lesinde keskinletirebilmenin kouludur.
Ayn ekilde entelektel kltr. Halk okulu, ilk retim burjuva toplumu iin, zellikle uygun kitle-
sel tketimi ve yeterli derecede yetenekli ii elleri kontenjann yaratmak iin, vazgeilmezdir.
Ancak okul ve retim de devrimci snf olarak proletarya iin ilk entelektel kaldratr. Sosyal, ta-
rihsel, felsef bilimler, fen bilimleri bugn ncelikle burjuvazinin ideolojik rnleri ve snf gerek-
sinimleri ile tandanslarnn ifadesidirler. Ancak ii snf geliiminin belirli bir basamanda, bil-
ginin kendisi iin de g olduunu grr burjuva bireyselciliinin ve kendi mutluluunu
fethetmenin gayretkrlk ve alkanlk vaazlar anlamnda deil, aksine snf mcadelesi, ii
kitlelerinin devrimci bilinci iin kaldra olan bilgi olarak. Basn, gazetecilik modern kltrn bu
tamamen yeni burjuva meyveleri bilinlenme sreci ve proletaryann snf mcadelesi iin hayli
uygun ve mutlaka gerekli aralar hline gelirler. Nihyetinde snf olarak iilerin karlarn b-
tn insanln geliimi ve gelecei ile byk bir kltrel kardelikte birbirine balayan sosyalizm,
proleter mcadele ile entelektel kltr arasnda zel bir akrabalk oluturur ve ncelikle, bugn
proletaryann btn lkelerde bilimin, sanatn, entelektel kltrn, yani gnmzde mirastan
yoksun braklm evlatlk gibi olan burjuva kltrnn en ateli ve en idealist savunucusu olduu-
nu gsteren o elikili ve paradoks grngy ortaya karr.
Polonya Krallnn lke zerklii ncelikle Polonya burjuvazisinin snf egemenliinin, smr ve
snf boyunduruunun karlarn daha snrsz ve tam olarak savunulmasn daha iyi olanakl k-
lan gelimi biimlerdeki egemenliinin gereksinimidir. Nasl modern hukuk devleti, parlamenter
kurumlar ve onlarn paras olarak gemiin belirli basamaktaki yerel zynetim kurumlar bur-
juva egemenliinin ve btn devletsel ve toplumsal fonksiyonlarn burjuvazinin karlarna tam
uyarlanmasnn enstrmanlarysalar, dar alannda lke zerklii de belirli bir teritoryann toplum-
sal fonksiyonlarnn o teritoryadaki burjuva karlarna uyarlanmasnn ayn biimde vazgeilmez
enstrmandr. Geri egemen snfn en kaba, ayn zamanda da en nemli yaam karn, yani al-
ROSA LUXEMBURG
86
an snfarn snrsz ekonomik smrsn gvence altna alan arlk mutlakyetilii, doasna
uygun olarak kendi karlarna ve hareket metoduna yneldi, yani Asya acmaszl ile burjuva
egemenliinin btn ince kar ve biimlerini ezdi. Ancak siyas zgrlk ve onunla balantl olan
zerklik Polonya burjuvazisinin, bugn ihmal edilmi bir dizi fonksiyonlarn okul idaresi, din
klt ve lkenin tm entelektel-kltrel yaam kendi snf karlar iin kullanma ve doalar
gerei snf egemenliinin ekirdek kurumlar olan idar, adalet ve polis kurumlarna burjuva top-
lumunun ruhunu ve lke gereksinimini alama, yani onlar Polonya egemen snfarnn elastiki,
ince ve tam enstrmanlar hline getirme olanan verir. Ksacas, lke zerklii, btn devletteki
siyas zgrln paras olarak, Polonyadaki burjuva egemenliinin en olgun siyas biimidir.
Ve tam da bu nedenle zerklik Polonya proletaryas iin zorunlu bir snf gereksinimidir. Burjuva-
zinin egemenlik biimleri ne denli olgun, btn toplumsal fonksiyonlara ve entelektel yaamn
dallanp budaklanm alanlarna ne denli uzanrlarsa, proletaryann snf mcadelesi iin o denli
kapsaml alan alr ve o denli fazla saldr noktas ortaya kar. Burjuva toplumunun geliimi ne
denli snrsz ve ne denli gl devam ederse, proletaryann snf olarak oluumu, bilinlenmesi ve
siyas olgunluu o denli hzl ve gvenli yol alr.
Polonya proletaryasnn snf mcadelesi iin entelektel kltrn btn nkoullarna gereksi-
nimi vardr ve esas itibariyle halklarn dayanmasna dayanan ve ynelen karlar ncelikle ulu-
sal basknn ortadan kaldrlmasn, yani bu baskya kar toplumsal gelimeyle yeterli garantileri
gerekli klar. Sonu olarak lkedeki olaan, geni yelpazeli ve snrlandrlmam bir entelektel
yaam proletaryann snf mcadelesinin gelimesi iin, ayn burjuva toplumunun var oluu iin ol-
duu gibi, vazgeilmezdir. Bu nedenle lke zerklii, Polonya proletaryasnn genel siyas program
(mutlakyetiliin yok edilmesi, btn devlette siyas zgrln gerekletirilmesi) gibi ve onun
zel blm olarak ayn biimde olgunlar bir tarafta kapitalist gelimenin ilerici tandansndan,
dier taraftan proletaryann snf karlarndan.
II
Modern bir devlet ierisinde belirli bir blgenin ulusal zellii kendi bana lke zerklii iin yeter-
li bir temel vermez ve sorunun bu taraf bizi milliyetin modern siyas yaam ile ilikisini yakndan
irdelemeye ynlendirir. Milliyetilik kuramclar milliyeti genelde doal, deimez bir grng,
toplumsal gelimenin dnda, tarihsel kadere direnen muhafazakr bir grng olarak alglar. Bu
gre gre burjuva milliyetilii, ulusal yaama yetisi ve yaam gc iin asl kaynan modern
tarihsel formasyonda, kentsel burjuva kltrnde deil, tam tersine tara nfusunun geleneksel
var olu biimlerinde bulur. Sosyal muhafazakrlklaryla kyl kitleleri, milliyetiliin romantik-
leri iin ulusal kltrn tek gerek oca, ulusal zelliin sarslmaz kalesi, asl ulusal dehann ve
ulusal ruhun hazine kasac olarak grnmektedir. Geen yzyln ortalarnda Orta Avrupada
uyanan ulusal akmla balantl olarak folklorizm de yeermeye baladnda, [ulusal akm] nce-
likle kyl kltrnn, ierisinde her ulusun anlamnn ve duygusunun sakl olduu o hazine
kasac olarak, geleneksel biimlerine yneldi. [2*] Ayn ekilde bugn, yakn zamanlarda uyan-
m olan Litvanya, Beyaz Rusya, Ukrayna milliyetilikleri tamamen tara halkna ve muhafazakr
var olu biimlerine dayanmaktadrlar, ki bu ebed ve bakir ulusal toprak, ulusal lisanda ve ulusal
yazma biimine gre baslm alfabeler ve kutsal kitap datlmasyla srlmektedir. Ve Polonya
Nasyonal Demokrasisi de zel ulusal sempatisini, gerici znn yanlmaz igdsnn itikleme-
siyle, daha kurulduu ilk andan, yani Varova Gosunun 1880li yllarn sonundaki szde sos-
yalist ve szde devrimci dneminden itibaren, kent burjuvazisine duyduu antisemitik tiksintiyle
armonik balantda, tara halkna ynlendirmiti. Ve nihyetinde Prusyadaki Polonya milliyet-
ilerinin en yeni akm, bay Korfanty ve ibirlikisi beylerin partisi de tara halknn, Polonya-
l gerici kk burjuvalarnn ekonomik ve siyas kariyer yapabilmeleri iin s olarak kulland
muhafazakrlna dayanmaktadr.
[2*] R.L. burada Adam Mickiewiczin Konrad Wllenrod Litvanya ve Prusyann gemiinden tarihsel
anlatm adl eserindeki 180. drtle atfta bulunuyor. Bkz.: Adam Mickiewicz: Ein Lesebuch fr unsere
Zeit (Zamanmz iin bir okuma kitab), Weimar 1953, S. 243.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
87
Dier yandan ulusal kltrn asl ekirdeini hangi sosyal katmanlarn oluturduu sorusu, geen-
lerde sosyaldemokratlarn cephesinde ilgin bir tartmaya yol at.
Karl Kautsky, nceden bir ka defa alntladmz Milliyetler Sorunu almasnda, Avusturyal
parti yazar Otto Bauerin ayn konuda yazdklarn eletirerek, unu yazyor:
Snf farkllklar Baueri de, ulusu oluturanlarn, ulusun sadece kltrde pay olan o parala-
rnn, imdiye kadar sadece egemen ve smren snfarn oluturduuna dair paradoks cmleye
yneltiyor. [3]
Bauer ise Staufenler anda ulus, valyelerin kltr birliinden farkl bir biimde olumuyor-
du... Bu kltr etkisinin tekdzeliinin yaratt tek tip ulusal karakter, sadece bir ulusal snfn ka-
rakteriydi... Ulusu birletiren her eyde kylnn pay yoktu... O zamanlar Alman kylleri ulusu
deil, feodal beye baml kitleleri oluturuyordular... alma aralarnn zel mlkiyeti zerine
kurulu toplumda egemen snfar bir zamanlar valyeler, bugn eitimliler ulusun tarihi ile bi-
imlenen ve birlik lisannda, ulusal eitim zerinden verilen renim karakterlerinin akrabaln
oluturduklarnn btn olarak ulusu olutururlar. Geni halk kitleleri ise ulusu oluturmazlar.
[4]
Bauere gre ancak sosyalist sistem, ii nfusunun kitlelerinin entelektel kltrn btnnden
pay almalarn salayarak, bu kitleleri ulus hline getirecektir. Kautsky buna yle karlk veriyor:
Bu hayli zeki ve ok doru z olan bir dnce; ama bizi ulusal sorunda yanl bir ize gtryor,
nk ulusu, gnmzn btn snfarnda ulusal dncenin gcn, gnmzn halklar ara-
sndaki kartlklarn nedenlerini anlamamz olanakszlatran bir anlamda ele alyor.
Bauer burada Rennerin [5] yapt ve asl kylln ulusun koruyucusu olduuna dair gzle-
miyle eliiyor. [Renner] bize Avusturyada (Macaristan dahil) son yzyl ierisinde bir dizi kentin
milliyetlerini deitirdiini gsteriyor. Alman [kentlerinden] Macar veya ek [kentleri] oldu. Ba-
ka Alman kentleri, isimle Viyana, farkl milliyetlerden byk kentleri emdiler ve Alman ulusuna
eklediler. Tarada ise lisan snrlar hemen hemen hi deimediler.
Gerekten de ondokuzuncu yzyln balarnda Avusturyann byk kentlerinde Cermenletirme
sreci baarl olmutu, Galiya, Hrvatistan ve talyan blgelerinin haricinde hepsi Almand. An-
cak ulusal kalan kyl nfusuydu ve Avusturyann ulus devlete dnm [o nfusun] engeline
takld. Eskiden kalan her eyde olduu gibi, kyl de inatla milliyetine sarlrken, kent sakini,
isimle eitimli, ok daha uyumludur. [6]
Kautsky yazsnn devamnda yukardaki dncelerini kendi kendisi nemli lde dzeltmek
zorunda kalmtr. Modern ulusal hareketlerin temelini yakndan irdeleyerek, tam da burjuva ge-
liiminin o yeni sosyal katman, aydn mesleini yarattn, bu biimi ile ada ulusal fkrin ana
faktrn ve ulusal yaam iin bir dayana ortaya kardn gstermektedir. Ancak ayn gelime
gnmz milliyetlerinin ve zellikle aydnlarn toplumsal ve kltrel yaamn ayn zamanda en-
ternasyonal yollara ynlendirir ve Kautsky bu pozisyondan alan kitlelerin ulusa dnmnn
ve ulusal farklarn gelecein byk sosyalist reformunun eseri olmayacan, daha ziyade, ieri-
sinde tarihsel gelimenin gei grngleri olarak zel milliyetlerin kaybolaca genel ve enter-
nasyonal kltre giden yolu aacan gstererek, Bauer tarafndan izilen perspektif hakl ola-
rak reddediyor. Gnmz koullar altnda kentsel muhitin, daha dorusu burjuva muhitinin rol
[3] Karl Kautsky: Nationalitt und Internationalitt (Milliyet ve enternasyonalite), S. 3.
[4] Otto Bauer: Die Nationalittenfrage und die Sozialdemokratie (Milliyetler sorunu ve sosyaldemokra-
si), Viyana 1907, S. 49, S. 136.
[5] Gene Avusturyal sosyaldemokrat bir yazar. Avusturyada Springer takma adyla milliyetler sorunu-
na ynelik baz yazlar yaymlad: Der Kampf der sterreichischen Nation um den Staat (Avusturya
ulusunun devlet iin verdii mcadele), Viyana 1902; Grundlagen und Entwicklungsziele der sterre-
ichisch-ungarischen Monarchie (Avusturya-Macaristan Monarisinin temelleri ve gelime hedeferi),
Viyana 1906.
[6] Karl Kautsky: Nationalitt und Internationalitt (Milliyet ve enternasyonalite), S. 4.
ROSA LUXEMBURG
88
milliyetlerin kaderi iin belirleyicidir. Eer Kautsky Renner ile rterek, son yzyln balarnda
Habsburg Monarisi iinde Cermenleen bir dizi Slav kentini, kentsel muhitin ulusal direnme g-
cnn eksikliine rnek olarak gsteriyorsa, o zaman bu gerekler sadece, tartmasz olarak 19.
Yzyln balarndaki Avusturyadaki Slav lkelerinin kent yaam iin karakteristik olan, kapita-
lizm ncesi kk burjuva ilikilerinin tespit ettii gibi, gelimelerin devam eden seyri, ayn kent-
lerin son yllarda aka kendi milliyetlerine ynelmeleri, yine, rnein Bhmende olduu gibi,
kendi sanayii, kendi byk kent yaam, kendi ulusal burjuvazisi ve kendi aydnlaryla lkedeki
kendi burjuva geliiminin ortaya kmasnn direnli milliyet siyasetinin ve bununla balantl olan
aktif siyas yaamn ne denli temeli olabileceini gsteren kat bir rnektir.
Kyl unsurunun milliyetlerin kaderi iin rol, ancak etnik anlamnda ulusal zelliin tamamen
pasif muhafazas sz konusu olduunda: lisanda, geleneklerde, kyafetlerde ve ayn ekilde bunlara
uygun, skca balantl olan inanta nemlidir. Kyl yaamnn muhafazakrl, milliyeti bu dar
erevede muhafaza etmeyi ve zorla giren yabanc milliyetin metotlarnn acmaszln ve klt-
rel stnln grmezden gelindii, yzyllar boyunca btn milliyetsizletirme politikalarna
direnmeyi olanakl klar. Trkiye ve Macaristandaki Gney Slav kabilelerinin lisanlar ve ulusal
tipi korumalar, Rus devletinde Beyaz Ruslarn, Litvanyallarn, Ukraynallarn, Dou Prusyada
Masurlar ile Litvanyallarn, Yukar lezyada Polonyallarn zelliklerini muhafaza etmeleri bunu
ispat etmektedirler.
Ancak bu, geleneksel-kyl biiminde muhafaza edilen ulusal kltr, gnmzn siyas-toplumsal
yaamnda aktif bir unsurun roln stlenebilecek durumda deildir; ncelikle u nedenle: tama-
men gelenein tohumu olduundan, gemite kalan ilikilerde kkletiinden, Marx [Engels] ile
syleyecek olursak, kyllk snf gnmzn burjuva toplumunda kltrn dnda duran, daha
ziyade bu kltre alanm barbarlk parasn oluturduundan. Ulusal ileri karakol ola-
rak kyllk parseli, sosyal barbarlk kltr, tarihsel gelime tarafndan kmeye mahkum edi-
len siyas geriliin temelidir. Gnmz koullarnda salt ulusal kyllk temelinde olan, ciddye
alnabilecek hi bir siyas-ulusal hareket olanakl deildir. Ve ancak gnmzn kent snfar
burjuvazi, kk burjuvazi ve burjuva aydnlar ulusal hareketin destekileri olduklar takdirde,
belirli koullar altnda Kautskynin bahsettii o btn uluslarn ulusal uralarnn ve ulusal
farkllklarn dsal fenomenleri yaratlabilir. Eer imdi milliyetlerin zynetimi sorunundaki ay-
rntlara, yani zerklie geersek, o zaman her milliyet ancak burjuva milliyetiliinin bak a-
sndan zerklik kurumlarnn hem yatkn materyali, hem de uygun nkoulu olur. Bu bak as
zerklikte sadece gvenli kltrel-ulusal garantileri grr, zerklii ulusal zgrln gvenli
asgar biimi olarak alglar, yani negatif ve saf ideolojik olarak; ancak bunu yaparken pozitif sosyal
ieriini, modern zerklii Orta a partiklarizminden farkl olarak znde belirleyen o spesifk
tarihsel fonksiyonunu tamamen gzden karr. Ama eer zerklik kavramn bu topik-ideolojik
topraktan alarak, tarihsel temele oturtur ve onu kapitalist iktisatn zel, vazgeilmez sonucu olarak
belirli bir muhit iin, burjuva toplumunun ve onun demokratik geliiminin gereksinimlerinden
kan belirli toplumsal fonksiyonlarn madd ve manev gerekletirilmesinin biimi olarak
grrsek, o zaman lke zerkliinin modern anayasa devleti temelindeki fonksiyonlar, ayn bu
devletin btn siyas geliimi gibi, modern burjuva yaamnn biimleriyle ayrlmaz derecede ba-
ldr. Modern devletinki gibi, merkezi byk kent, siyas kaldrac burjuva snf, ayrlmaz muhiti
modern burjuva aydnlar, edeb yaam, gazetecilik, bilim ve sanattr.
Belirli bir milliyetin yerleik olduu teritoryann zynetimi olarak modern lke zerklii, demek
ki sadece ilgili milliyetin kendine ait burjuva geliimini, kendi kent yaamn, kendi aydnlarn,
kendine ait edeb ve bilimsel yaam oluturabildii yerde olanakldr. Polonya Krall btn bu
koullar yerine getirmektedir. Polonya unsuru, Litvanyallarn ounlukta olduu Suwaki eyaleti
haricinde lkenin btnnde tm dier milliyetlere nazaran byk ounluu oluturduundan,
homojendir. 9.402.253 bulan toplam nfus ierisinde Polonyallarn says 6.755.503dr; dier
milliyetler arasnda kesinlikle yabanc burjuva aydnlar olmayan, daha ziyade Polonya kltrel ya-
amna kapsaml biimde asimile olan Yahudiler ve Almanlar genellikle kentlerde younlarken,
Ruslar, Lublin ve Siedlce blgeleri haricinde genellikle memurluun gmen, yabanc unsurunun
toplumunu oluturmaktadrlar. Bu milliyetlerin, Suwaki haricinde, tek tek eyaletlerdeki saylar
1897 ylnda yaplan nfus saymna gre, yledir (yzde hesabyla):
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
89
Eyalet Polonyallar Yahudiler Almanlar Ruslar
Kalisz 83,9 7,6 7,3 1,1
Kielce 87,6 10,9 0,0 1,2
Lublin 61,3 12,7 0,2 21,0
Loma 77,4 15,8 0,8 5,5
Piotrkw 71,9 15,2 10,6 1,6
Pock 80,4 9,6 6,7 3,3
Radom 83,8 13,8 1,1 1,4
Siedlce 66,1 15,5 1,4 16,5
Varova 73,6 16,4 4,0 5,4
Polonya unsuru iki eyaletin haricinde lkede nfusun yzde 70ini oluturmaktadr, ki bu bir lke-
nin toplumsal-kltrel geliimi iin belirleyici bir nfus orandr.
Yahudi milliyetinin rneini ele aldmzda, durum kendisini ok farkl gstermektedir.
Yahudi ulusal zerklii okul, inan ve yerleme zgrlkleri ile yurttalk eitlii anlamnda deil,
aksine sadece Yahudi nfusun kendi yasamas ve idaresi ile belirli kapsamda Polonya Krallnn
zynetimine paralel bir siyas zynetim anlamnda tamamen topik bir dncedir. Bu inan
zel bir biimde radikal Polonya milliyetilerinin de kampnda, rnein PPSnin Devrimci Frak-
siyonunun kampnda yaygn, nk bu Yahudi milliyetinin Rus devletinin snrlar ierisinde
kendi teritoryasna sahip olmamas gibi basit durumun bir sonucudur. Ancak ulusal zerklik, bu
akmn pozisyonundan kendisini gsterdii gibi, yani dil, gelenek ve psikoloji zerinden birbirleri
ile balantl olan bir grup insann kendi karakterlerini tayin edebilmeleri iin gerekli olan zgr-
lklerin ve haklarn toplamnn kendisi tarihsel koullarn dnda olan, havada asl ve bu nedenle
de bulutlar zerinde dnlebilecek, yani teritoryasz bir konstrksiyondur. Yerel zynetim
ile birlikte tarihsel olarak modern burjuva-demokratik geliimin topranda byyen zerklik,
ayn burjuva devleti gibi gerekten de belirli bir teritorya ile ayrlmaz biimde baldr ve [teritor-
yasz] ayn teritoryal olmayan komn ve kent zynetimi gibi, dnlemez. Yahudi nfusu,
Rus devletinde kapitalist gelimenin penesine dt ve belirli katmanlarda bu toplumun deiik
snfarnn iktisad, siyas ve entelektel karlarn paylayor. Ancak teritorya ile balantl olan
bu karlar bir yandan Yahudi nfusun belirli kapsamdaki kapitalist karlarn ortaya karmad
bunlar devletin her tarafnda dier milliyetlerin yerel nfusunun karlarnn aynsdr. Dier
yandan bu kapitalist gelime bir Yahudi burjuva kltrnn olumasna yol amyor, aksine ters
ynde etkide bulunuyor, kentsel Yahudi burjuva katmanlarnn, Yahudi aydnlarnn asimilasyo-
nuna, Polonya ve Rus unsurunca emilmelerine yol ayor. Litvanyallarn ve Beyaz Ruslarn ulusal
zellii geri kalm tara nfusuna dayanyorken, Rusya ve Polonyadaki ulusal Yahudi zellii ge-
nel olarak sosyal adan geri kalm kk burjuvala, kk retime, kk ticarete, kk kent
yaamna ve parantez aarak ekleyelim bu milliyetin inan unsuru ile olan dar balantsna
dayanr. Bu nedenle, Yahudilerin gya topraa dayanmayan Yahudi zerkliinin temeli olan ulusal
zellii kendisini zel burjuva byk kent kltr biiminde deil, aksine kk kent kltrsz-
l biiminde ifade etmektedir. Tabi ki burada bir avu yazar ile Yiddi evirmeninin giriimi
ile verilen Yahudi kltrnn gelimesi uralarnn hi bir arl yoktur. Yahudi temelindeki
gerek modern kltrn tek ifadesi Yahudi proletaryasnn sosyaldemokrat hareketi doas ge-
rei, znde enternasyonal ve proleter kltrn ifadesi olduundan, Yahudilerdeki burjuva ulusal
kltrnn tarihsel ktln kaldramaz.
Litvanyadaki zerklik sorunu, daha az karmak olmasa da, farkldr. Tabi ki milliyeti topistle-
re, btn milliyetlerin kaderlerini tayin hakk adna ya bamsz veya Rusya ile federasyon kuran
bir cumhuriyet ya da en geni zerklik talep etmek iin belirli bir nfusun yerleik olduu belirli
bir toprak parasnn var olmas yeterlidir. Bylesine bir pozisyonu eski Litvanya Sosyaldemokra-
sisi tuhaf var oluunun farkl devrelerinde deimeli olarak alm, ardndan federalist devresinde
PPS ve imdi de ksa bir sre nce, 1906daki ikinci parti kurultaynda pek ak olmayan Vilniusta
Westland iin zerk blge parlamentosu ile Rusyada federatif cumhuriyet programn kabul eden
ROSA LUXEMBURG
90
Beyaz Rus Sosyalist Hromada ortaya kt. [7] imdi Hromadann Westlandn Rusyann
paralanaca cumhuriyetlere ait olmasn m, yoksa daha ok bu Westland iin teritoryal zerk-
lik mi talep ettiini ortaya karmak kolay deil; herhalde Vilniustaki zerklik parlamentosu
nedeniyle sonuncusu ya da, ki bu sorunun topik-soyut ele almasna uygun der, bamsz cum-
huriyet, federatif sistem ve zerklik arasnda esasl deil, sadece nicel bir fark kabul ediliyor. Me-
seleyi lke zerklii pozisyonundan ele alalm. Rus idar yapsnda adlandrld gibi Westland
kk sanayisi olan, ama zira mlkiyet ilikilerinde byk farkllklar gsteren genellikle zira
bir blgeyi kapsamaktadr. Blge kendisini ky, kent ve vilyet zynetiminin yerel karlarnn
dnda, Polonya Krall ve Moskovann sanayii blgesinden ok daha az lde bamsz karak-
teri ve bamsz kar gruplanmas ile farkllk gstermektedir. Ancak [Westland] zel bir milliyet
blgesidir. Tam da bu nedenle olas bir zerklikle balantl olarak byk zorluklar sz konusudur.
Westland, yani eski Litvanya blgesi, bir ok milliyetin yerleik olduu bir blgedir ve kendisini
dayatan ilk soru, sz konusu olan teritoryal-ulusal zerklik hangi milliyete hizmet edecek, okul
idaresinde, kltr kurumlarnda, yasamada ve eyalet makamlarna kimin oturacana hangi lisa-
nn, hangi milliyetin karar verecei [sorusudur]. Tabi ki Litvanya milliyetileri zerklii Litvanya
milliyeti iin talep ediyorlar. Bir kere bu milliyetin gerek koullarna bakalm.
1897 nfus saymna, imdiye kadar yaplan en son ve milliyetlere gre olan sonular ancak
1905de kamuoyunun ulamna alabilen [sayma] gre, Rus devletinin alan ierisindeki asl
Litvanya milliyeti 1.210.510 kiiyi kapsamaktadr. Bu nfus genellikle Wilna, Kowno, Grodno ve
Suwaki eyaletlerinde yaamaktadr. Bunun yan sra neredeyse sadece Kowno eyaletinde kendi-
lerini kesinlikle Litvanya milliyeti ierisinde grmeyen Samogit milliyetinden 448.000 kii yaa-
maktadr. Eer imdi ulusal Litvanya zerkliinin bir teritoryasn belirleyecek olacaksak, o zaman
bir taraftan bugnk Westlandn bir ksmn kesmek, dier yandan da alann amak ve bugn
Polonya Krallna ait olan Suwaki eyaletini eklemek zorunda kalrz. Bylece, Polonyada bln-
melerden nceki asl Litvanyay oluturan ve Wilna ile Troki Voyvodalklarna uyan bir blge
elimize geerdi. Bu blgedeki Litvanya nfusunun dalm yle: Toplam 1,2 milyon Litvanyalnn
yars, yani 574.853 Kowno eyaletinde yerleiktir. Litvanyallarn saysal ounluk sralamasnda
305.548 [Litvanyalnn] yaad Suwaki eyaleti ikinci sradadr, Wilna eyaletinde biraz daha az-
lar, yani 297.720, nihyetinde Litvanyallarn kk bir kesimi de, yaklak binbeyz Grodno
eyaletinin kuzey blmnde oturmaktadr. Gerekte ise Litvanya nfusunun says kukusuz daha
fazladr, nk Litvanyallarn bir ksm gndelik yaamda Lehe konuuyorlar ve nfus saym
ilgili nfus grubunun konutuu lisana gre dzenlenmiti. Ancak ulusal-kltrel zerklik iin te-
mel olan milliyetler sorununda sz konusu olan durumda tabi ki ulusal zelliini kendi anadiliyle
ifade eden nfus kesimi dikkate alnr.
Litvanya nfusunun dalm, ancak bu teritoryada dier nfusla olan saysal ilikisine baktmz-
da grnr olur. 1897 saymna gre anlan eyaletlerdeki toplam nfus yledir:
Eyalet Toplam nfus Litvanyallarn oran
Kowno 1.544.564 Yzde 37,0
Wilna 1.591.207 Yzde 17,0
Grodno 1.603.409 Yzde 0,2
Suwaki 582.913 Yzde 52,0
[7] Bkz.: Protokoly konferenzii Rossijskich Nazionalno-Sozialistitscheskich Parti, S. 92.
Litvanyallar 5.322.093 olan toplam nfus ierisinde yzde 23den az bir paya sahipler. Ve eer
Litvanya milliyetilerinin yapt gibi Samogitleri de eklersek, o zaman yzde 31lik bir paya ula-
rz, yani toplam nfusun te birden daha az bir orana. Demek ki eski asl Litvanyann teritor-
yasn Litvanya milliyeti esasna gre ayrmak, bugnk koullar altnda bile, bu teritorya bugn
ne iktisad, sosyolojik, ne de kltrel adan tek tip ve kendine ait bir blge oluturmadndan,
tamamen keyf ve sun bir konstrksiyon olur. Ancak Litvanya milliyetinin byle ayrlm olan
teritorya ierisinde dahi o kadar kt ounluu olurdu ki, sz konusu olan teritoryada Litvanya kl-
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
91
trel-ulusal zerklik talebi, sadece iktisad-sosyolojik bak asndan deil, bilhassa milliyetlerin
bak asndan absrdleirdi. Ki bu yasamada, idarede, yargda ve okul idaresinde bir ulusal azn-
ln unsurunu dier yzde seksene, hadi diyelim toplam nfusun te ikisine dayatmak anlamna
gelirdi.
Ele aldmz blgedeki en belirleyici unsur, Wilna eyaletinde toplam nfusun yzde 61ini, Grodno
eyaletinde de yzde 44n oluturan Beyaz Ruslardr. Eer Beyaz Rus milliyetini dikkate alacak-
sak, o zaman eski Beyaz Rusyay oluturan eski Pook, Minsk, Witebsk, Uciskaw ve Smolensk
Voyvodalklarn daha nce saydmz drt Litvanya eyaletine eklememiz gerekir. Bylece yak-
lak olarak Litvanyann blnmeden nceki kapsamna, yani belirli bir ortak ekonomik-sosyal
yn olan bir blgeye ularz. Grld kadaryla Beyaz Rus Hromada da Westlandn ulusal
zerkliini (ya da Rusya ile federasyonda birleen bir cumhuriyeti) talep ederek, bu blgeyi gzne
kestirmi.
Beyaz Rus milliyeti nedeniyle eklenen drt Kuzeybat eyaletindeki toplam nfusu yledir:
Eyalet Toplam nfus
Minsk 2.147.621
Mogilow 1.686.764
Witebsk 1.489.246
Smolensk 1.525.279
Litvanyallarn yaad eyaletlerle birlikte toplam nfus dikkate deer 12.171.007ye ular. An-
cak Beyaz Ruslarn bu nfustaki oran yardan azdr, yani yaklak 5 milyondur (5.885.547).
Litvanyann zerklii saysal adan Beyaz Rus milliyeti iin ok sorunlu bir plan gibi gzkyor.
Ancak ilgili milliyetlerin sosyo-ekonomik koullarn dikkate alrsak, zorluklar daha da bymek-
tedir.
Beyaz Ruslar, yaadklar teritoryada sadece tarada, zira muhitlerde oturmaktadrlar. Bu nedenle
kltrel seviyeleri ayn ekilde ekonomik koullar da olaanst dktr. Okuma-yazma
bilmeyenlerin oran ylesine yaygndr ki, Beyaz Rus Hromoda Beyaz Rus kyllerine temel ei-
timi verebilmek iin kendi eitim blmn kurmak zorunda kald. Beyaz Rus burjuvazisinin,
kent aydnlarnn ve bamsz bir bilimsel-edeb yaamn olmay, Beyaz Rus milliyetinin zerklik
dncesini uygulanamaz klmaktadr.
Sosyal koullar Litvanya milliyeti iin de ayn ekildedir. Litvanyallarn egemen faaliyeti ziraattr.
Litvanyann kltrel kalbi olan Wilna eyaletinde Litvanyallar toplam nfusun yzde 19,8ini ve
kent nfusunun yzde 3,1ini oluturmaktadrlar. Litvanyallarn saysal oranlar asndan ikinci
byk kent olan Suwaki eyaletinde Litvanyallar toplam nfusun yzde 52,2sini, ama kent n-
fusunun yzde 9,2sini oluturmaktadrlar. Litvanyallar arasndaki kltrel durum Beyaz Rus-
yadakinden tamamen farkl. Litvanyallarn eitim dzeyi hayli yksek, nk Rus devletindeki
en dk okuma-yazma bilmeyen oran orada. Ancak Litvanyadaki eitim arlkl olarak Polonya
eitimidir, nk burada kltrn organ Litvanya deil, Polonya lisandr, ki bu mlk sahibi s-
nfarn, taradaki aristokratlarn ve kent aydnlarnn saf Polonyal veya yksek lde Polonyal-
lam olmalar gerei ile sk skya balantldr. Bu nemli lde Beyaz Rusyada da byledir.
Litvanya ve Beyaz Rusya blgelerinde lke zerkliinin fonksiyonlarnn uygulanmas iin gerekli
olan o kltrel koullara sahip tek milliyet Polonya nfusudur, yani kent unsuru ve aydnlar. Eer
Westlandn milliyet zerkliinden bahsedilecek olunursa, o zaman doas gerei bu Litvanya
veya Beyaz Rusya zerklii deil, aksine Polonya zerklii olacaktr, ki bu da lkenin zerklik ku-
rumlarnn doal ifadesinin Polonya lisan, Polonya okulu ve kurumlarda Polonya unsuru olmas
gerektii anlamna gelir.
Litvanya ve Beyaz Rusya bu koullar altnda kltrel-ulusal pozisyondan hareketle sadece Polonya
Krallnn teritoryal devam, bylece zel zerk teritorya deil, Polonya Krall ile birlikte, Polon-
ya Krall ve Litvanya ortak siyas zerkliinin doal ve tarihsel teritoryasdr.
Ancak sorunun bylesi bir zm karsnda bir dizi nemli engel durmaktadr. ncelikle bu
ROSA LUXEMBURG
92
milliyetler asndan Litvanyallar, Beyaz Ruslar, Yahudiler ve dierlerinden oluan bir ounluk
zerinde Polonyal aznln egemenlii anlamna gelir. Dahas, Litvanya ve Beyaz Rusyadaki Po-
lonya nfusu ancak Yahudilerle birlikte kent nfusunun nemli bir parasn oluturduklarndan,
ki Yahudi nfusu ak farkla Polonyallardan saysal olarak fazladr, zerklik kurumlarnn sosyal
merkezleri [Yahudilerle] paylalmak durumunda olur. Polonya Krallnda (1897 saymna gre)
6,8 milyon Polonyalya karn 1,3 milyon Yahudi yaarken, Litvanyann drt eyaletindeki nfus
oranlar yledir:
Eyalet Polonyallar (yzde) Yahudiler (yzde)
Suwaki 22,99 10,14
Kowno 9,04 13,73
Wilna 8,17 12,72
Grodno 10,08 17,37
Sadece Suwaki eyaletinde Yahudi nfusun says Polonyallara nazaran dktr, ama bu oran
zel olarak kentleri ele aldmzda hemen deimektedir: kent nfusunun yzde 27sini Polonya-
llar, yzde 40n da Yahudiler oluturmaktadr. Ancak burada Yahudi nfusu, milliyet asimilas-
yonuna urad lde, Polonya Krallnda ve zellikle kentlerde Polonya milliyetini glendi-
rirken, Litvanyada daha az asimilasyona uramtr; ama [orada asimilasyona uram olsa bile]
kltrel olarak Rus milliyetini temsil eder, ki her iki durumda da milliyetler karm ve zerklik
sorununun karmakl daha da bymektedir. Litvanyann kalbinde, Wilnada ve bylece ku-
rulmas planlanan zerklik parlamentosunun bulunaca yerde 1900 ylnda saylan 227 okuldan
182sinin Yahudi okulu olduunu anmsatmak yeterlidir!
Ayrca Litvanya ve Beyaz Rusyadaki Polonya milliyetinin arlkl olarak egemen katmanlarn mil-
liyeti olmas da nemsiz deildir: Litvanya ve Beyaz Rus milliyeti topraksz ve toprakl kyllk
olutururken, aristokrat toprak sahipleri ve burjuvazi [Polonya milliyetindendir]. Burada milli-
yetler ilikisi ayn zamanda genel olarak ele alnrsa sosyal snfar arasndaki ilikidir. lke-
deki zerklik kurumlarnn Polonya milliyetinin eline verilmesi, smrlen snfarn pozisyonu
glendirilmeden snf egemenliinin yeni bir gl aracnn yaratlmas anlamna gelir ve Galiya
zerkliinin Ukraynallarn bana getirdii koullar ortaya kartr.
Gerek milliyetler sorunu asnda, gerekse de sosyal nedenlerden dolay sosyaldemokrasi
Litvanyann zerk Polonya Krall blgesine katlmasna veya Polonya unsurunun engellenemez
arl ile Litvanya ve Beyaz Rusyann zerk blgeler olarak ayrlmalarna kar kararl bir biim-
de mcadele etmelidir. Ama zaten sz konusu olan milliyetlerin saysal oranlar ve sosyal koullar
nedeniyle Litvanya iin her trl milliyet zerklii projesi topik ve bu nedenle hkmszdr.
III
Milliyetler zerklii sorununun pratikte karlat zorluklarn fevkalde byk bir rneini Kaf-
kaslarda bulabiliriz. Dnyann hi bir kesinde, Asyadan Avrupaya olan kavimler gnn o
eski tarihsel yolu olan ve bu halklarn paralarnn ve paralanarak ayrlan ksmlarnn dald
Kafkaslarda olduu kadar bylesi bir milliyet eitlilii bulunamaz. Bu lkenin dokuz milyondan
fazla olan nfusu (1897 saymna gre) u rk ve milliyetlere blnyor:
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
93
Nfus (1.000)
Ruslar 2.192,3
Almanlar 21,5
Yunanllar 57,3
Ermeniler 975,0
Osetler 157,1
Krtler 100,0
Kafkas da halklar eenler 243.4
erkezler 111,5
Abhazlar 72,4
Lezginler 613,8
Kartveliler Grcler, meretinler, Mengreller vs. 1.201,2
Yahudiler 43,4
Trk-Tatarlar Tatarlar 1.139,6
Kumikler 100,8
Trkler 70,2
Nogaylar 55,4
Karaaylar 22,0
Kalmuklar 11,8
Estonyallar, Mordvinler 1,4
Dikkate alnabilecek en byk milliyetler teritoryal olarak u ekilde dalmaktadrlar: Kafkaslarn
btnnde izafen en gl grup olan Ruslar, kuzeyde Kuban ve Karadeniz mntkasnda ve Terek
mntkasnn kuzeybatsnda younlamlardr. Gneye doru Kafkaslarn bat ksmnda Kutaisi
eyaletinde ve Tifis eyaletinin kuzeydousunda yerleik olan Kartveliler bulunmaktadrlar. Daha
gneyde, Tifis eyaletinin gney ksm ile Kars eyaletinin byk dou paras ve Erivan eyaletinin
kuzey ksmndan oluan orta blgelerde, kuzeyde Grcler, batda Trkler ve dou ile gneyde Ta-
tarlar tarafndan snrlandrlan Ermeniler yerleiktir. Douda ve dalarda da kavimleri bulunur-
ken, Yahudiler ve Almanlar gibi kk gruplar yerli milliyetler ile kark halde genellikle kentlerde
yaamaktadrlar. Milliyetler sorununun karmakl lisan ilikilerinde daha da gze arpmaktadr;
nk Kafkaslarda Rusa, Osete, Ermenicenin yan sra yarm dzine Tatar lisan, Lezgin lisan-
nn drt lehesi, eencenin, erkezcenin, Mengrelcenin, Grccenin, Svancann ve bir dizi dier
lisann leheleri konuulmaktadr, ki tm bunlar diyalekt deil, ounlukla dier nfus iin anla-
lmaz olan bamsz lisanlardr.
zerklik sorununda grld kadaryla milliyet Grcler, Ermeniler ve Tatarlar sz konu-
sudur, nk Kafkaslarn kuzeyinde yerleik olan Ruslar, milliyet asndan sadece Rus ekirdek
nfusunun devlet teritoryasnn devamn oluturmaktadrlar.
Milliyetler arasnda saysal olarak en gl grup, Ruslarn yan sra Grclerdir, eer Kartvelilerin
tm modifkasyonlar onlara eklenirse. Grclerin tarihsel teritoryasn, toplam 2.110.490lk n-
fusla Tifis eyaleti ve Kutai eyaletindeki Suchumi ve Sugdidi oblastlar [8*] oluturmaktadr. Ancak
Grc milliyeti bu nfusun yardan biraz fazlasn 1,2 milyon insan kapsamaktadr; [nfusun]
geri kalan blm ise, genellikle Tifis eyaletindeki Achalkalaki blgesinde yerleik olan ve [bura-
daki nfusun] yzde 70ini oluturan 220.000 Ermeni, yaklak 100.000 Tatar, 70.000den fazla
Oset, Sugdidi oblastnda nfusun yarsn oluturan Lezginler ile Suchumide ounluk olan Ab-
hazlar olutururken, Tifis eyaletinin Boralin blgesinde farkl milliyetlerden oluan bir karm
Grc nfusu karsnda ounlua sahiptir.
[8*] Oblast: Rusyadaki bir idar birim.
ROSA LUXEMBURG
94
Grc milliyet zerklii plan bu saylar nedeniyle ok eitli zorluklara yol amaktadr. Bir btn
olduu varsaylan tarihsel Grc blgesinin nfusu, sadece 2,1 milyonla ylesine kktr ki, kl-
trel gereksinimleri ve iktisad-sosyal fonksiyonlaryla modern anlamnda bamsz zerk yaamn
temeli olmaya yetemeyecektir. Ve salt milliyetler ilkesi bak asndan bile bu teritoryada bylece
toplam nfusun yardan biraz fazlasn oluturan bir milliyetin kamusal kurumlarda, okul idare-
sinde, siyas yaamdaki egemenlii sz konusudur. Devrimci yatknlklar ile Grc milliyetileri
bu durumun olanakszln ylesine iyi hissetmektedirler ki, ta batan tarihsel snrlardan feragat
etmekte ve Grc milliyetinin belirgin bir ounlua sahip olaca, uygun kapsama getirilmi bir
zerk blge tasarlamaktadrlar.
Bu taslaa gre Grcistanda sadece 16 blge Grc zerkliinin temelini oluturacaklar [ve] baka
milliyetlerin ounluu oluturduklar dier drt blgenin kaderi hakknda ise bu milliyetlerin
halk oylamas karar verecek. Bu son derece demokratik ve devrimci grnen plan, btn tarihsel
zorluklar uluslarn iradesi ile zmek isteyen anarist metodun etkisindeki btn planlar gibi,
pratikte zaten zor olan tarihsel Grcistan zerkliinden ok daha zor uygulanabilme dezavantaj-
na sahip. nk bu plana uygun olarak izilmi olan teritoryann nfusu sadece 1,4 milyon olur,
yani modern bir byk kentin ortalama nfusuna eit olan bir byklk. Grcistann tarihsel,
geleneksel erevesi ile gnmzn sosyo-ekonomik koullarndan tamamen keyf bir biimde
koparlacak olan bu alan, sadece zerk yaam iin son derece yetersiz bir temel olmakla kalmaz,
Grc milliyetinin soyut karlarnn dnda, madd yaamn ve iktisad veya entelektel karlarn
organik bir birimi, alan olamaz.
Bu alan zerinde eski bakent Tifis ile bir dizi blge kenti belirgin bir enternasyonal karaktere
sahiptir, ki Ermeniler arlkta olup, burjuva katmanlarn oluturmaktadrlar. Tifisin 160.000lik
nfusunun 55.000i Ermeni, 20.000i Grc, bir o kadar Rus, geriye kalan ise Tatarlar, Pers-
ler, Yahudiler, Yunanllardan vs. olumaktadr. Burada da siyas ve idar yaam ile eitim ve en-
telektel kltrn doal merkezleri, ayn Litvanyada olduu gibi yabanc milliyetlerin sleridir.
Grcistann milliyet zerkliini zlmez bir sorun hline getiren bu durum, ayn zamanda Kaf-
kaslarn ikinci sorun alanna da: Ermeni zerklii sorununa da girmektedir.
Tifis ve dier kentlerin Grc zerk blgesinden kesilerek ayrlmalar, Grcistann iktisad-sosyal
koullar asndan, ayn tersinden Ermeni milliyeti asndan bunlarn bylesi bir teritoryaya aln-
mas gibi, olanakszdr. Eer Ermeni nfusunun salt saysal ounluunu temel alrsak, o zaman
bir ok yamadan oluan ve sun olarak Tifis eyaletinin iki gney blgesinden, Erivan eyaletinin
kuzey ksmndan ve Kars eyaletinin kuzeydou ksmndan bir araya getirilmi bir blgeye sahip
oluruz, yani Ermenilerin yerleik olduu nemli kentlerden kopartlm bir teritoryaya; [bu] ge-
rek tarihsel adan, gerekse de gnmzn iktisad koullar asndan samalk olurdu, nk
zerk nfusun toplam says 800.000e derdi. Ama eer Ermeni milliyetinin saysal ounlua
sahip olduu blgelerin dna karsak, o zaman bu milliyetin kuzeyde Grcler, douda Bak ve
Jelisawetpol eyaletlerinde Tatarlarla ve batda Kars eyaletinde Trklerle nasl kopartlamayacak
bir biimde karm olduklarn grrz, ki Ermeniler burada yaayan Tatar nfusunun arlkl
olarak zira ve son derece geri kalm koullar nedeniyle ksmen burjuva unsurunun roln st-
lenmektedirler.
Sonu itibariyle Kafkaslarda, ayn Litvanyada olduu gibi, milliyetler sorununun gerek btn
milliyetlere kltrel var olu zgrlklerini, biri dieri zerinde stn olmadan, garanti edecek
demokratik anlamda, gerekse de Kafkaslardaki etnografk snrlar hesaplamayan modern geli-
menin reel toplumsal gereksinimleri anlamndaki tek zm olana, komnde, kentte, blgede ve
eyalette herhangi bir zel milliyet karakteri, yani herhangi bir milliyetin stn tutulmas olmadan
gerekletirilecek olan geni yerel zynetimde yatmaktadr. Sadece bylesi bir zynetim, bir ta-
raftan farkl milliyetleri yerel iktisad ve toplumsal karlarn ortaklaa korunmas amacyla bir-
letirilmesi ve dier taraftan da milliyetlerin her blgede, her komndeki farkl koullarnn doal
yoldan dikkate alnmas olanan verebilir.
Komn, blge ve eyaletteki zynetim rnein her milliyete yerel temsilcilik organlarndaki oun-
luk kararlar yolu zerinden, saysal adan ounlukta olduklar blge ve komnlerde kendi ei-
tim ve kltrel kurumlarn kurma olanan verecektir. Ayn zamanda aznlk karlarn koruyan
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
95
zel bir genel-devlet lisan yasas, nceden tespit edilen asgar nfus oran koulu altnda, aznlk
pozisyonundaki milliyetlere komnde, blgede veya eyalette kendi ulusal lisanlarnda [eitim ve-
ren] okullarn kurulmasnn ve yerel kamu idar ve adalet kurumlarnda ilgili ounluk milliyetin
lisan ile devlet lisannn yan sra kendi lisanlarnn dikkate alnmasnn balaycln salamaya
yardmc olabilir. Yerel zynetim ilkesini yasamann zel aralaryla kombine eden bu zm,
karmak milliyet sorununun kapitalist sistemin ve verili tarihsel koullarn erevesi ierisinde
zm olanakl olduu lde, birlikte yaamann nkoulu olan kltrel gelime ve milliyetlerin
eitlii karn koruma gvencesi verir milliyetler zerkliinin [milliyetleri] birbirinden ayran
engelleri ise [bu gvenceyi] veremez.
IV
Rus devletindeki milliyetler sorununun saf formalist zmne ynelik ilgin bir rnei, K. For-
tunatow adl birisinin Trud i Borba (Ekmek ve Mcadele) yaynevince iln edilen ve sorunu
Rus sosyalist-devrimcilerin ilkeleri anlamnda pratik zme denemesi olan tasla vermektedir. [9]
Yazar, nfus saym temelinde, ilgili eyalet ve blgelerdeki milliyetlerin saysal ounluunu temel
alarak, devletin haritasn milliyetlere gre dzenliyor. Saysal adan en gl milliyet, Rusyann
Avrupadaki 30 eyaletinde ounluu oluturan Byk Ruslar. Onlar Ukraynadaki Poltawa, Po-
dolien, Charkow, Kiev ve Wolhinya eyaletleri ile ksmen Jekaterinoslow, Tschernigow, Cherson,
Kuban ve Taniren eyaletlerinde ounluk olan Kk Ruslar takip ederken, Bessarabyada Mol-
dovyallar, Krmda ise Tatarlar ounlukta. Polonyallarn haricinde be eyalette saysal ounlu-
a sahip olan nc milliyet ise Beyaz Ruslar: Mohylew, Minsk, Wilna, Witebsk ve Grodno; yal-
nz [Grodnoda] sekiz blgenin haricinde: arlkl olarak Polonyallarn yaad Biaystok, Kk
Ruslarn ounluk olduu Bielsko, Brest ve Kobryn, Letlerin ounluk olduu Dnaburg, Rositten
ve Ludsen, nihyetinde Litvanyallarn ounluk olduklar Traken. Somlensk eyaletindeki Krasnow
blgesi de, arlkta olan milliyet hesaba alnacaksa, Beyaz Rusyaya ait grlmelidir. Litvanyallar
ve Samogitler Kowno ve Suwaki eyaletlerinde ounluktalar, ama Polonyallarn ounluk olduk-
lar Suwaki ve Augustw blgelerinin haricinde. Letler Kurlandda, Estonyallar ise Estonyada
aka ounluktalar, ama Livland kuzey ve gney olmak zere, neredeyse eit byklkteki iki
blgeye ayrlmakta. Eer Suwaki eyaletinin haricindeki Polonya Kralln da eklersek, Rusyann
Avrupadaki 62 eyaletinde u milliyetler orann grebiliriz:
Milliyet Bir milliyetin ounlukta olduu eyaletlerin says
Byk Ruslar 30
Kk Ruslar 10
Beyaz Ruslar 5
Polonyallar 9
Litvanyallar 2
Letler 2
Estonyallar 1
Moldovyallar 1
Tatarlar 2
Yazar, Kafkaslardaki milliyetleri eyaletlere ve blgelere gre teritoryalara dattktan sonra,
Rusyann Asya tarafna geiyor. Sibiryada nfusun yzde 80,9unu oluturan Rus unsuru ak
farkla ounlukta; bunun yan sra Burjatlar yzde 5, Yakutlar yzde 4, Tatarlar yzde 3,6, dier
milliyetler ise yzde 6,5tir. Sadece Jakutsk eyaletinde Ruslar yzde 11,5 ile yzde 82,2yi oluturan
Yakut nfusu karsnda aznlktadr. Orta Asyada Krgzlar, gney [eyaletinin] haricinde btn
eyaletlerde saysal olarak en nemli milliyettir Transkaspyada Trkmenler nfusun yzde 65ini
[9] Konstantin Fortunatow: Nazionalnyje Oblasti Rossi. Opyt statistitscheskogo issledowanija po danym
wgeobtschej perepisi 1897 g [Rusyann milliyetler blgeleri. 1897 genel saymnn istatistik materyalinin
deneyimi], St. Petersburg 1906. Yazarn, Ludzko [nsanlk] habercisinin yanl bildirmesine ramen,
tannm istatistiki profesr Aleksej Fortunatow ile alkas yok (1907, 76. ve 77. saylar).
ROSA LUXEMBURG
96
olutururlarken, Semerkantta zbekler (yzde 58,8) ve Tacikler /yzde 26), nihyetinde Sartlar
nfusun yarsn oluturuyorlar; [Semerkantta] zbekler yzde 9,7, Krgzlar yzde 12,8.
Bay Fortunatow milliyetlerin saysal ounluuna gre eyaletleri ve blgeleri temel alarak, devlet
ierisinde u milliyetler blgesi emasn oluturuyor:
Blgeler Sz konusu milliyetin
ounluu oluturdu-
u eyaletlerin nfusu
Sz konusu milliyetin
saysal ounluu
oluturduu blgelerin
nfusu
Sz konusu milliyete ait
insanlarn tm devlet
iindeki says
Bin
1. Byk Ruslarn 57.617 57.250 55.673
2. Kk Ruslarn 25.347 26.587 22.415
3. Beyaz Ruslarn 8.517 7.328 5.886
4. Polonyallarn 8.819 8.696 7.931
5. Litvanyallar-Letlerin 4.101 4.088 3.094
6. Estonyallarn 413 958 1.003
7. Moldovyallarn 1.935 1.352 1.122
8. Kartvelilerin
6.497 6.157
1.352
9. Ermenilerin 1.173
10. Kafkasya da kavimlerinin 1.092
11. Kafkas Tatarlarnn 1.533
12. Dier Kafkasyallarn 0
13. uvalar, Bakirler, Tatarlar ve
Mordvinlerin
4.367 3.673 0
14. Krgz-Trkmenlerin 5.515 5.642 7.874 4.365
15. Sartlar, zbekler ve Taciklerin 2.232 2.232 2.046
16. Yakutlarn 270 234 227
17. Dierlerinin 0 1.173 0
Toplam 125.640 125.640
Bu emada, Byk Rus veya Kk Rus blgeleri arasnda ve Litvanya, Estonya veya tek tek Kafkas
veyahut bilhassa Yakut blgeleri arasnda olduu gibi, byk saysal farkllklar arpmaktadr. Bu
durum federasyon ilkelerinin taraftarlarnn geometrik duygusunu, g ve byklk asndan
bylesine eitsiz milliyetlerin eit hakl zerk blgeleri anlamndaki sessiz-sakin ilikileri konusun-
da baz pheler uyandracak derecede rahatsz ettiinden, istatistikimiz, fazla ikayet etmeden,
makas ve zamkn yardmna bavurarak bir ka kk blgeyi tek blge hline getiriyor ve fazlaca
byk olan blgeleri de kk blgelere blyor. Geri hangi temelde bu sonucu kardn bile-
miyoruz, am 6 9 milyonluk bir nfusu ilgili milliyet blgesinin normal ls diye varsayarak,
Kk Rus blgesinin , Byk Rus blgesinin yedi paraya blnmelerinin basit olaca akl-
na geliyor. rnein 6,7 milyon nfusla Don, Astrachan, Kuban, Stawropol, Karadeniz eyaletleri ile
Tersk eyaletinden iki blgeyi Kazak blgesi, devamla Kasan, Ufa, Orenburg, Samara eyaletleri
ile Simbirsk eyaletinden iki blgeyi 9 milyon nfusluk Tatar-Bakir blgesi olarak ayrdktan son-
ra, geri kalan 25 eyaleti olan 42 milyonluk nfus alann basite be simetrik paraya, hep yaklak
8 milyon nfus kalacak ekilde ve hi bir milliyet ilkesini uygulamadan blyor.
Bylece Rusyann btnnn 16 devlete, yani milliyetler ilkesine gre zerk blgeye blen pro-
jeye ulayoruz:
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
97
1 Polonya blgesi, toplam nfusu 8.696.000
1 Beyaz Rus blgesi, toplam nfusu 7.328.000
1 Baltk blgesi, toplam nfusu 5.046.000
3 Kk Rus blgeleri, toplam nfusu
a) Gneybat (Podolsk, Wolhinya, Kiev ile Grodnonun blgesi), toplam
nfusu
b) Asl Kk Rus blgesi (kuzey blgeleri olmadan, ama Kursk ve Woronesh
eyaletlerinin Kk Rus blgeleriyle beraber Poltwa, Charkow, Tschernigow),
toplam nfusu
c) Yeni Rus blgesi (Bessarabya, Cherson, Taurien, Jekaterinoslwa ve Ta-
ganrog blgesi), toplam nfusu
27.228.000
10.133.000
8.451.000
8.644.000
1 Kafkas blgesi (Rus blgeleri haricinde), toplam nfusu 6.157.000
Orta Asyada 1 Krgz blgesi, Akmolinsk eyaletinin iki blgesi haricinde, toplam
nfus
7.490.000
1 Sibirya blgesi, Akmolinsk eyaletini iki blgesi dahil, toplam nfus 6.015.000
7 Byk Rus blgesi, toplam nfus 57.680.000
Yazar tabi ki bu emay dzenlerken, ne herhangi bir tarihsel nedene, ne de iktisad koullara,
modern gelimeye ve doal koullarca oluturulan retim ve ticaret blgelerine riayet etmekle ka-
fasnn karmasna izin vermiyor. Bilindii gibi, bylesi bak biiminin seviyeleri, ancak beyinleri
sonuna kadar Marksist doktrinlerle dolu olan insanlarn siyas entrikalarn artr. Bunlar ise,
sadece uluslarn haklarna, zgrle, eitlie ve dier bylesi yce eylere gzlerini dikmi olan
gerek devrimci sosyalizmin kuramclar ve siyasetileri iin yok hkmndedirler. u an iin
bu, iki Litvanya eyaletinin Kaunas ve Suwakinin Polonyal blgeleri olmadan Litvanyann
tarihsel-kltrel kalbinden, uzun zamandr iktisad ilikileri olduu Wilna eyaletinden ve dier
komu blgelerden ayrlmas ve bu iki eyaletin, gevek tarihsel ve gncel iktisad ilikilerin olduu
Livland, Kurland ve Estonya ile birlemesinde kantlanmaktadr. Ukraynann da simetri nedenle-
rinden ve doal ve iktisad balantnn aksine farkl blgelere blnmesi, dier yandan Sibiryann
12,5 milyon kilometrekarelik alan olan, Avrupadan daha byk, son derece cidd doal, iktisad
ve kltrel kartlklara sahip olan bir lkenin tek bir zerk blge hline getirilmesi, bu tm dog-
malardan bamsz metodun kantdr tabi ki. Bu emada ayn zamanda milliyetler zerklii ilgili
milliyetin iktisad ve toplumsal sistemi ile hi bir balant olmakszn ele alnmaktadr. Nihyetinde
merkezlemi idaresi, yasamas ve kltrel yaam olan belirli bir teritoryann zorunlu nkoul
olduu blge zerkliini demek ki, ksmen gebe iktisat altnda ve tamamen kabile gelenekleri
ile yaayan ve bugne kadar Rus mutlakyetiliinin tm teritoryal idare uralarn tkezleten
Krgzlar, Yakutlar veya Burjatlar ayn Polonyallar gibi yerine getirebilecekler. Demek ki zerk
blgelerin sosyalist-devrimci kanaatin keyfne gre kurgulanmas tamamen serbest, mekn
ve zaman ile herhangi bir temelde balantsz ve verili olan btn tarihsel, iktisad ve kltrel ili-
kiler sadece devrimci makaslarla sanatsal milliyetler parsellerinin kesilerek ortaya kartlaca
materyal roln oynuyorlar.
Peki, Rusyann salt etnografk metoda gre gerekletirilecek siyas paralanmas hangi sonucu
ortaya kartmaktadr? Bay Fortunatowun tasla, tam anlamyla milliyetler esasyla alay etmek-
tedir. Kltrel olarak kaynatklar Polonya milliyetinden ayrlan Litvanyallar, etnografk benzer-
likler nedeniyle, kendilerini ayn Polonyallarla olduu gibi zdeletiremedikleri Letler ve Eston-
yallarla bir Baltk milliyetinden bir araya getiriliyorlar, ki bu ekilde Livland ve Estonyann
tamamen Almanlam kltrel merkezlerine balanyorlar. Grclerin, Ermenilerin, Tatarlarn ve
bir ka dzine Kafkas kabilesinin tek bir Kafkas milliyetinde birletirilmesi ise milliyet zerkli-
inin kt niyetli bir hicvine dnmektedir. Bessarabyadaki Moldovyallar ile Krm Tatarlarnn
Kk Rus milliyeti altna sokulmalar ve nihyetinde kendi yaamlarn srdren, birbirlerinden
kltrel gelime basama, dil, inan, hatta ksmen rk asndan farkl olan Nenzleri, Ostjaklar,
Tunguzlar, Burjatlar, Yakutlar, ukuklar, Kamadallar ve daha bir ok kabileyi Sibiryann Rus
ROSA LUXEMBURG
98
nfusuyla birlikte, ortak yasamas, idar ve kltrel kurumlar olan gizemli bir Sibirya milliye-
ti ierisinde toparlamak, daha az acmasz deildir. Fortunatowun tasla esas itibariyle milliyet
esasnn dorudan olumsuzlanmas ve ayn lde anarist metodun bu gzya vadisinde nesnel
toplumsal gelimeye hi bir ekilde riayet etmeden keyfne gre iyiletirmeyi iddia ettii irkin
gerein ayn sonularna: milliyetlerin hakknn ve eitlik emrinin sistematik ifaline ulat
ilgin bir denemesidir. Aradaki tek fark udur: milliyetin, liberalizmin ve anarizmin ideolojisince
hayal edilen haklarnn ayaklar altna alnmas gerekte, kendi i anlamna ve ki, bu en nem-
lisi kendi devrimci diyalektiine sahip olan tarihsel gelime srecinin bir sonucuyken, toplumsal
olarak bym olan hevesle kesip paralayan ve toplumsal olarak birbirleriyle uyumayanlar
birletirmeye alan devrimci-milliyeti becerisizlik, her trl akldan uzak ve siyas palyaoluun
rzgrndan beslenen ematik bilgilik tasladndan, milliyetin o ylesine kutsad haklarn
kendisi ayaklaryla ezmektedir.
99
6. pOLONYA KRALLIININ ZERKL
I
Btn bu daha nce gsterilen rneklerden, ulusal zerkliin, sosyalistlerin her koul altnda ger-
eklemesi iin ura vermesi gereken ne tek, ne de btn milliyet gruplarna uygulanabilecek
bir siyas biim olmad sonucu kyor. zerkliin belirli durumlarda uygulanmasnn zgrle
ve demokrasiye aykr hangi sonulara yol aabileceini Litvanya rnei gstermektedir. Sosya-
list-devrimcilerin gelecein zgr Rusyasndaki zerklik kurumlarna ynelik olan dnceleri,
bylesi bir var olu biiminin ok eitli biimlerde farkl milliyetlerden oluan nfusun temeli
olarak alnmasnn ne denli gerek d olduunu kantlamaktadr. Kendisini geleneksel anarist-
milliyeti bo lafardan kurtaran gnmz sosyalizmi zerklikte en fazla, belirli koullar altnda
burjuvazi ve proletarya iin burjuva toplumunda tarihsel olarak gerekli olabilecek ilerici siyas
gelimenin bir biimini grebilir; ancak modern gelimenin verili bir blgede ne iktisad karlarn
ayrlmasna, ne de ilgili milliyetin var olan burjuva kltrnn farkllamasna yol aan veya
milliyetlerin teritoryal ve toplumsal bileiminin blgesel ayrlmaya izin vermedii yerlerde [bu
zerkliin] hi bir ekilde gerekleemeyeceini de. Soyut olarak btn milliyet kuruntular iin
ve hem de uygunsuz koullar altnda her derde deva ila olarak kullanlan bir zerklik, tersinden
hakk verilmek istenilen milliyetler aras kartlklarn krklenmesine yol aabilir. Btn bu du-
rumlarda ezilen milliyetlerin hakkn yemek iin deil, aksine onlar korumak iin geni yerel
zynetim, btn yurttalarn eitlii ve buna uygun tm devlet lisan yasas kombinasyonu, bur-
juva toplumunun koullarnn izin verdii lde, milliyetler arasndaki kartlklar haffetme ve
azaltma zorluundan kn tek yoludur.
Grdmz gibi, lkemizin sosyokltrel ve tarihsel koullar Polonya Krall iin lke zerkli-
ini gerekli klmaktadr, hem de Rus devletindeki Asya despotizminin alaa edilmesini ve kapita-
list iktisat ile burjuva geliiminin gereksinimlerini yerine getirmeyi hedefeyen siyas devinimlerin
zorunlu sonucu olarak. te tam da bu nedenlerden dolay zerklik, devrimci Polonya proletar-
yasnn programatik talebidir. Ancak bilinli proletaryamz bu iar savunurken, bizdeki burjuva
partilerinkilerden ok farkl bak alaryla kendisini ynlendirmektedir. lke zerklii Polonyal
mlk sahibi snfar iin snf egemenliinin mkemmel bir arac olduundan, btn hayallerinin
hedefdir. Ancak ypranm yurtsever bo sylemler, proletaryann devrim dnemindeki tavryla
kzgna dnen byk toprak sahiplerinin, fabrika sahiplerinin, atlye sahiplerinin, ruhban sn-
fnn ve ideolojik uydularnn bilumum srsnn, mcadele eden kent ve tara proletaryas ile
snrsz, ulusal, kendi hesaplamasn yapma uralarn pek beceriksiz ve stnkr rte-
biliyor. Burjuva toplumundaki zerklik uralarnn bu genel nedeninin tek tek katmanlarn ve
partilerin programlarna ve taktiine nasl yansdn, bu almann sonunda gstereceiz. Ama
bunun yan sra snfarn smrlmesine ynelik olan karlarn burjuvazimizin siyasetine ve ya-
ynclna nasl bir klasik kinizmle yansd, zerkliin, gnmz toplumunun koullar altnda
snf egemenliinin bir aracndan baka bir ey olmadn ve olmayacan gsteren nesnel ie-
riini aa kartmaktadr. Nasl modern devletlerin anayasa biimleri, cumhuriyeti hkmet
biimleri gibi demokratik kurumlar esas itibariyle burjuva egemenliinin gelimi biimleriyseler;
nasl son yzyln eiinde iln edilen nl insan ve yurtta haklarnn bu yzyln btn sosyal
ve siyas tarihini esas ieriine, yani Avrupa ktasndaki ilk modern anayasann kendisine ss ola-
rak takt o yce l zgrlk, eitlik ve kardelik iarn smrnn zgrlne ve burju-
ROSA LUXEMBURG
100
vazinin egemenliine indirgediyseler [ve bu] Marxn szleriyle syleyecek olursak proletarya
iin piyadelerin, svarilerin ve topularn [1*] yatay lsne dntyse, lke zerklii de ken-
disini burjuva partilerinin yurtsever bo sylemlerinin rtsnden ve milliyeti devrimcilerin
mphem hayallerinden syrdktan sonra, aristokrasi ve burjuvazinin ulusal kent proletaryas
ile kk ve topraksz kyller zerindeki olgunyerli egemenliin en yavan biimi olarak gster-
mektedir. Bu, bir zorluk kartmaz, dezavantaj deildir, tam tersine tarihsel varlk hakk byledir
ve bunlar lke zerkliimizin gereklemesinin nesnel garantileridir. Polonya halk iin zerkliin
karakteri hakknda yanlmak olanakszdr; ne de olsa snrnn yan banda kendi rneine ve
Galiyadaki zerk iktisat deneyimine sahiptir.
Eer, ncs sayesinde bilimsel sosyalizmin serin analizini bilincine karan proletaryamza zerk-
liin asl ieriinin btn yanlsamalar ve [zerkliin] her trl milliyeti idealize edilii yaban-
cysa, o zaman burjuva geliim biimleri hakkndaki anarist hayal krklklarna ve kaytszla da,
bunlar burjuva olduklarndan, yani farkl siyas hoppa adamn szde devrimci fantezilerinde bir
araya gelenler deil, sadece bugnk toplumda ortaya kabildiklerinden, mesafeli davranmaldr.
Sosyaldemokrasi, snf egemenliinden kurtuluun sadece ve tek bana [snf egemenliinin] en
geni ve engelsiz geliimi ve gndelik, yorulma bilmez snf mcadelesiyle olanakl olacan ren-
dikten sonra, bu gelimeden zaferin btn aralarn ve btn umutlarn karttndan, her lke-
de burjuva zgrlklerinin ve demokratik kurumlarn en enerjik savunucusu oldu; bunlar ken-
diliinden ekonomik smry veya bugnk devletin snf karakterini ykabileceklerinden veya
en azndan snrlayabileceklerinden deil, bunlar sayesinde bu smr ve snf karakterinin daha
olgun ve daha ilerici biimleri ortaya ktklarndan ve proletaryann mcadelesi iin bilinlenme
ve organizasyon kolaylaarak, [proletaryann] kanlmaz zaferi hzlandrldndan.
Ve lke zerklii de Polonya proletaryas iin tam da bu anlamda bir hedeftir, nk henz l-
kemizde vahi, arkaik biimlerdeki ve bu yzden proletaryann bilinlenmesini ve mcadelesini
zorlatran burjuva egemenliinin ilerici biimidir. Varlk sahibi snfarmza kendi snf karla-
rna hizmet eden ulusal-kltrel zgrlkler ayn zamanda proletaryaya, snfn direni aksiyonu
iin bir ok yeni ve keskin silahlar vermektedir. Artan iktisad gelime, sanayii ve zira retiminin,
ticaret ve ulamn, entelektel, siyas yaamn canlanmas devletteki genel zgrlk kurumla-
rn arka plannda lkenin zerklik kurumlarnn tevik edecei tm gelimeler, alan insanlarn
olgunlamas ve snf younlamas iin avantajl bir atmosfer olacaklardr.
Farkl anayasa ve cumhuriyeti biimler proletarya iin nasl, yle ya da byle, gl ve ak snf
mcadelesinin elverili alanlarysalar, lke zerklii de ok farkl biimlerde, zynetim kurum-
larnn hangi biimleri ve hangi kapsam alacaklarna baml olarak, [snf mcadelesine] etkide
bulunabilirler. lkemizdeki burjuva partilerinin ve devrimci proletaryann zerklik talebini ileri
srmelerine neden olan karlar ve bak alar ne denli birbirlerine ters iseler, o zaman bu talebin
gerekletirilmesine ve detaylarnn gereksinimlerine ynelik planlar da tabi ki o denli birbirle-
riyle eliir olmaldr. Eer lkemizdeki varlk sahibi katmanlar zerklik kurumlarnn lkemizin
burjuva gericiliini muhafaza etme hedefne uyarlamaya alrlarsa, o zaman proletarya zerklie,
Polonyann, devletin dier paralarndaki halk ile demokratik ve devrimci balantsn olanakl
klan ve art koan karakteri vermeyi hedefemelidir. Eer lke apndaki zynetim aristokrasi ve
Polonyal sanayiciler iin, drst olmayan ileriyle yerli kliin karlarn koruma ve kollamann
alan olarak grnrse, o zaman [bu zynetim] proletaryann pozisyonundan rasyonel iktisad
ve toplumsal gelimenin itici gc olarak nem kazanr. Eer ulusal-kltrel var oluun zgrl-
ulusumuzun tepesindekiler iin ncelikle yerel kk burjuva aydnlar ile ruhban snfnn
alan snfarn akl zerindeki snrsz entelektel ve ahlk basks biiminde grnyorsa, o
zaman sosyaldemokrasi buna karn zynetimin eitim ve kltrel kurumlarn kent ve taradaki
geni halk kitlelerini entelektel bamszla ve lkemizdeki, kendilerini doutan halk eitimci-
si olarak grenlere kar diren gsterme yetisine kavumalarn salayacak hedefere yneltmek
iin ura vermelidir.
Bu nedenle zerklik, proletaryann snf partisi iin devletin btnndeki koullarn byk dev-
rimci reformu ile kopmaz biimde balantl bir detaydr, yani Rusyann btnndeki demokra-
[1] Bkz. Karl Marx: Der achtzehnte Brumaire (On sekizinci Brumaire), MEW, Bd. 8, S. 148.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
101
tik kurumlarn ksm uygulamasdr. lke zerklii talebi, sosyaldemokrasinin programnda, tm
devlet iin cumhuriyet talebiyle kopmaz bir biimde balantl olarak yer almaktadr. [2*] nk
Polonya Krall iin zerklik ancak devrimin niha zaferi ve mutlakyeti dzenin alaa edilmesi
durumunda gerekletirilebilir ve lkemizde sadece bu balantda ilerleme ve toplumsal gelime-
nin bir arac olabilir.
Ayrca zerklik kurumlarnn kendilerinin az ya da ok demokratik ve ilerici karakteri olabilir. Bu
nedenle proletaryann partisi lke parlamentosunun ve lke idaresinin tamamen [bu parlamen-
tonun] kontrol altna alnmasnn yan sra, zynetime ait olan btn meselelerin alanndaki ve
hi bir ey tarafndan engellenemeyecek parlamenter yetkinin yan sra, bu parlamento iin genel,
eit, gizli ve dorudan seimler talep etmek zorundadr. [Proletaryann partisi] sadece yerliler ta-
rafndan yerine getirilecek idare ve yasamann yan sra, memurlarn ve lke hakimlerinin lkedeki
btn yetikin nfus tarafndan seimle [greve getirilmelerini] talep etmelidir. Polonya halk iin
sadece ulusal okullar deil, ayn zamanda alan insanlarn en geni kitlelerine gerek eitimi ola-
nakl klacak gerek bir halk okulu idaresinin ina edilmesi.
Sosyaldemokrasinin zerklii kapsam ile merkez yasama karsndaki konumuna ynelik taleple-
rini de proletaryann ayn, tam olarak belirli tutumu belirlemelidir. Sosyaldemokrasi bu durumda
da, kendisini her olanakl olan zynetim sorumluluuna ve en geni zerklie sokan topik
milliyetilerin kof grleri ile ynlendirmediinden ve ayrca siyas izgisinde lke zerklii ile
devletin merkez kurumlar arasndaki alanlarn paylamnda son derece tutarl bir biimde Po-
lonya ve Rusya gericiliinin karlarna odaklanan mlk sahibi snfara kar kararl bir ekilde
kar ktndan, genel programatik pozisyonunda durmaktadr.
Bu pozisyondan baknca, Polonya proletaryasnn lkemiz iin talep edecei zerklik yasasnn
kapsam sradan bir mesele veya siyas konjonktrn bir meselesi deildir. Snrlar, zerkliin
Polonya Krallndaki madd temelini yaratm olan ayn nesnel kapitalist gelime artlaryla be-
lirlenmektedir. lkemizde bugn btn toplumsal ve kltrel gelime, ayn lkemizdeki siyas
zgrln ve zerkliin sayesinde gerekleebilecei devrimci hareket gibi, Polonya Kralln
Rusyaya balayan kapitalist gelimeye dayanmaktadr ve ifadesini, bu gelime sonunda devletin
btnnde milliyet fark olmakszn tek snfta birleen proletaryann snf mcadelesinde bul-
maktadr. Bu sebepten dolay bu kapitalist gelimenin menfaatleri ile proletaryann birlik ve s-
nf mcadelesi menfaatleri, sosyaldemokrasinin devletin btnndeki yasama ile lke apndaki
zynetimin yetkileri arasndaki toplumsal ve siyas yaam alanlarnn uygun paylamn belir-
leyebilmesine yardmc olacak doal, nesnel lektir. Kendimizi bu iki noktadan ynlendirerek,
Polonya Krall nfusunun dier nfusla eit hakl olarak, genel ve eit seim hakk ile katlmas
gerektii merkez yasama alanna ncelikle devletin siyas anayasasnn ieriini ve ilkelerini olu-
turan meselelerin girmesi gerektii sonucuna ularz. Sosyaldemokrasi, devletin btn iin bir
anayasa koyucu meclis zerinden devlette cumhuriyeti-demokratik bir sistemin kurulmasn ta-
lep ederek, kararl bir biimde devlet btnnn meclisinin yetkileri arasna, siyas sistemin ilkele-
rinin detayda gelitirilen ve tamamlanan dokunulmazln ve yasa nndeki eitliklerini, devamla
toplantlar, sendikalar, ifade ve basn zgrln, komn ve vilyetin zynetimini ilgilendiren
bir yasamay talep etmektedir.
Eer imdi siyas yaamn, gnmz parlamentosunun yasama ieriini oluturan gncel sorular-
na geersek, o zaman sosyaldemokrasinin ilkesel duruundan, kapitalist iktisatn ve gnmz snf
devletinin yaam temellerini oluturan o iktisad ve siyas meselelerinin de merkez yasamann
[sorumluluu] altna girmek zorunda olduklar sonucu kar. Bunlar, unlardr: Gmrk ve ticaret
politikalar, modern iletiim aralar (demiryolu, posta, telgraf), ordu, vergi sistemi, sivil ve ceza
hukuku, nihyetinde kamusal eitimin genel temelleri. imdi her konuyu srasyla tek tek ele ala-
lm.
[2*] R.L. burada 1904/1905de Leo Jogiches ile birlikte kaleme ald Ne istiyoruz? Polonya Krall ve
Litvanya Sosyaldemokrasinin programnn yorumu balkl programatik metne atfta bulunuyor. Metin,
nce gazete makalesi, sonra 1906da Varovada bror olarak yaymland. nc blmn ilk parag-
rafnda tm Rus devleti iin cumhuriyet, ikinci paragrafta da Polonya Krall iin lke zynetimi, yani
zerklik talep edilmekte. Bkz.: Rosa Luxemburg, GW, Bd. 2, S. 37-89.
ROSA LUXEMBURG
102
II
Ayn devlet toprann tek tek paralar arasndaki gmrk ve ticaret kstlamalarnn ortadan
kaldrlmas, devlet topraklarnn tek bir ticaret teritoryasna birletirilmesi, her lkedeki kapita-
list gelimenin ve ayn ekilde byk devlet geliiminin en nemli sonularndan birisidir. Hatta
Avusturya-Macaristan dalizmi bile, imparatorluun iki parasnn gevek federalist ilikilerine ve
Avusturyal rakipleri, zellikle Bhmen ve Mhrendeki dokuma fabrikalar tarafndan zayfatlan
Macar sanayii burjuvazisinin gl muhalefetine ramen, monarinin her iki parasndaki gmrk
ve ticaret birlii ile tek tip ticaret yasasn ayrmaktan acizdir. Ve 24 Eyll 1868de Galiya eya-
let parlamentosundaki nl kararda formle edildii gibi, Galiyann cesur ve en geni kapsaml
zerklik program dahi, Galiya iin gmrk zerklii talep etmemiti. Ve 1880li yllarda kendi-
ne gelen Galiya burjuvazisi Galiyann kendi sanayiini yaratmasn talep ettiinde ve baskc
Avusturya sanayiinden kurtulu fkri gndeme oturduunda, bu hareketin en evik savunucusu
kesin bir dille unlar sylyordu: Eer gmrk snrmz olursa, kendi sanayimiz de olur [diyen-
lere] hemen u yant veriyoruz: Galiyada gmrk snr olmayacak... Avusturyada gmrkler
kalktktan sonra, ilelebet kalkm oldular. Avusturyaya ister merkeziyeti, isterse bir zerklik ta-
raftar baksn fark etmez; eyaletler arasnda gmrk engellerinin kurulmas sz konusu olamaz.
Tahta bal lkeler ile Avusturya eyaletlerinin ticaret politikalar asndan bamsz zerk btn-
lerin birliine blnmeleri olanakszdr. Kendi gmrk snrlar ve gmrk tarifeleri olan eyaletler
fkri, monarinin var olu hakkn kaale almayan [bir fkirdir]. Dolaysyla her eyaletin sadece dier
Avusturya eyaletleri karsnda deil, yabanc lkeler karsnda da gmrk zerkliine sahip ol-
mas gerekirdi. Baka trl zerk gmrkler hedef hayal olur. Sonuta uluslararas ticaret szle-
meleri tek tek eyaletlerin zerkliinin [meselesi] olmak zorunda kalrlar. Avusturya topraklarnda
kaldmz mddete, sorunu irdelememizde gerek yoktur. [3] Avusturya topraklar zerinde,
yani Avusturya devletine ait olunmasnn tarihsel temelinde duran Galiya burjuvazisi, gmrk
zerklii dncesini daha bandan uygulanamaz bir topya olarak nitelendirdi.
lkemiz iin aynsn Kongre Polonyasnn gelime tarihi teyit etmektedir. 1815 Viyana
Szlemesine gre Polonya Krall gmrk zerkliine sahipken ve Rusya ile arasnda ticaret sn-
r varken, eski aristokrat cumhuriyetinin dier paralaryla tek tip bir ticaret alan oluturuyordu.
Ancak Polonyann eski btnlnn ve devlet bamszlnn kalnts olan bu durum, belirli bir
zaman ierisinde,1820lerde Kongre Polonyasnda ilerleyen kapitalist gelime tarafndan ortadan
kaldrld. Polonyadaki retimin Rusyann dousundaki piyasay kullanmaya balamasndan beri,
Polonyal fabrikatrlerin Polonya ve Rusya arasndaki gmrn kaldrlmasna ynelik arlar
hep duyuluyordu. Henz 1826da Polonya Krallnn zerk maliye bakan Prens Lubceki [-Druc-
ki] Rus hkmetine gnderdii istek mektubunda ticar snrlarn kaldrlmas gerektiini belirti-
yordu: Polonya nihyetinde Rusyaya aittir ve her iki lke bir btn oluturmaktadr. Ancak Rus
fabrikatrler, zellikle Moskovadakiler bu nedenlerden dolay, yani Polonya sanayiinin dou pi-
yasalarnda tehdit oluturacak rekabeti karsnda tersinden Rusya ve Polonya arasndaki gmrk
snrlarnn daha da ykseltilmesini, yani zerk Kongre Polonyasnn ticar olarak daha ok ayrl-
masn istiyorlard. Kasm Ayaklanmasnn 1831 ylnda bastrlmasndan sonra, I. Nikolaus dne-
minde ekonomik ve siyas gericilii temsil eden korumac Rus partisi, bakan Kaukrin nclnde
belirli bir sre Rusyay Polonyadan ayran yasaklayc gmrk uygulamalarn yrrle sokmay
baarmt. I. Nikolaus, ayaklanmann baladna dair ilk haber geldiinde Kont Jezierskiye u
mesaj gnderdi: Ve imdi bamszl elde edecek olursanz, o zaman kydaki limanlar olmak-
szn durumunuz ne olacak? Zanaatkrlarnz Rusyadaki pazarlar olmadan ne yapacaklar? Rus
gmrklerinin ykseltilmesiyle Kongre Polonyasndaki ayaklanma ve tekstil sanayii kt. Ancak
kapitalizmin, arln bilinli olarak destekledii kaynatrc tandans, yapacan yapt. Rusya ve
Kongre Polonyas arasndaki gmrk snr 1851de niha olarak kaldrld ve ancak o zamandan
itibaren Rusya ve Polonyadaki iktisad devinimle balantl olarak serfiin kaldrlmas, demir-
yollarnn inas, sanayii kredileri iin kurumlarn oluturulmas vs. yani Kongre Polonyas ve
Rusya arasnda her geen gn daha sk birliktelii yaratarak, iki lkeyi de tek tip iktisad organiz-
[3] Tadeusz Rutonski: W sprawie przemgslu krajowego (Yerel sanayii zerine), Krakau 1883, S. 54.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
103
maya dntren kapitalist byk sanayii a balayabildi. [4] Demek ki bugn Rusyann ticaret
ve gmrk alann tek tek eyaletlerin teritoryalarna blme fkri, Polonyann gmrk zerkliini
mezara gmen by sanayii retiminden manifaktr ncesi retim biimlerine geri dnme ne-
risiyle; Polonya-Rusya kapitalizmini, daha ilerici koullara ulatrma abasndaki devrimci metot
yardmyla deil, tam tersine oktan alm koullara geri dndren gerici metodun yardmyla
yok etme nerisi ile e anlamldr.
Polonya Krall iin gmrk zerklii uygulama fkri sadece bir kk burjuva uras, eski Nas-
yonal Demokrasi biimindeki bir partinin kk burjuva gericiliinin ifadesi olan bir zm ola-
bilir. Ancak bylesi bir tandansn topiklii bugn herkes iin ylesine aktr ki, lkemizdeki bur-
juva partilerinden hi birisi Polonya Krall iin gmrk zerkliini talep etmemektedirler. Tabi
ki bilinli proletaryann programnn btn noktalarnda kapitalizmin durgunluuna veya gerile-
mesine deil, tam tersine en olanakl, engelsiz gelimesine ynelen partisi, lkemizdeki proletarya-
nn snf hareketi Polonyann, Polonya Krall ile arlk arasndaki gmrk snrnn kalkmasna
neden olan byk sna gelimenin topranda bydnden, kesinlikle Polonya ile Rusyann
ticar ve gmrk snrlaryla ayrlmasn savunmaz. Sosyaldemokrasi ayrca serbest ticaretin ka-
rarl bir taraftar olduundan, Polonya iin gmrk ve ticaret zerkliini talep etmez. Btn gm-
rk snrlarnn kaldrlmas sosyalist proletaryann enternasyonal talebidir. nk Polonyann
gmrk zerklii pratikte Polonya ve Rusya arasnda bir gmrk snr kurmak anlamna gelir, ki
yurtdna Almanyaya, Avusturyaya vs. kar bamsz gmrk tarifelerinin, Polonya ve Rus-
ya arasndaki bir ticaret snr kurulmakszn oluturulmas olanakszdr. Sonu itibariyle Polonya
iin gmrk ve ticaret zerklii talebi, Polonya sosyaldemokrasisi iin sadece basit bir geri dn,
byk devlet ve byk kapitalist pozisyonundan ayrlp, kk burjuva partiklarizmine geri d-
n: serbest ticaretin kararl savunuculuundan ayrlp, gmrk korumaclnn tannmasna geri
dn [anlamna gelir].
kinci noktaya geelim. Kapitalist iktisatta modern iletiim aralar demiryolu, posta, telgraf
birincil rol oynamaktadrlar. Bu kurumlarn teknii daha banda byk irketlere uygun olarak
gelitirilmi ve byme ile paralel ve kapitalizme baml olarak gelimeye devam etmektedirler.
Demiryolu, posta ve telgraf, modern rn mbadelesinin madd aralardrlar ve bu nedenle kapi-
talist retimin bymesiyle birlikte giderek daha byk nem kazanmaktadrlar, ki burada kar-
lkl sk bamllkta hem dnya piyasalarnn art, hem de bunlarn sonucudurlar. Bu nedenden
dolay demiryolu, posta ve telgrafn ynetim politikas ile idaresi blnemezler ve zleri itibariyle,
ayn kapitalist retim gibi, her trl partiklarizme kar kmaktadrlar. Modern iletiim aralar
ayn zamanda dnya pazarnn madd balantlar ve var olu temelleri olarak, burjuva devletinin
engellerini en fazla aan ve en fazla dnya pazar karakterine sahip olan grnglerdir. Demir-
yolu ve posta ayrca dzenlemelerin ve uluslararas yasalarn konusudurlar. Dnya Posta Birlii
1874den beri vardr. Modern devletin tm alanndaki byk sanayiye ve byk ticarete dayanan
gelime ve koullar mutlaka tek tip demiryolu ve postaya, ortak merkez yasama temelinde ortak
idareye gereksinim duymaktadrlar. Gelime de filen btn nemli lkelerde Fransada, Birle-
ik Devletlerde, Avusturya-Macaristanda, Almanyada bu ynde devam etmektedir. Almanyada
bugn, uzun mdahalelerden sonra, demiryolu irketlerinin tarife politikalar ilkelerinde, sadece
formel deil, ayn zamanda her yerde btnsel olarak geerli olan ayn tarifeler nedeniyle madd
tek tiplilik de vardr. Buna ramen hl yedi farkl, formel olarak bamsz Prusya, Bavyera, Sak-
sonya, Wrttemberg, Baden, Oldenburg ve Mecklenburg demiryolu irketleri olsa da, bunlar
sadece Alman federalizminden arta kalan ilikilerin kalntlardrlar. Bu federalist ilikilerin ka-
lntlar, gelimenin karlar karsnda gerici karakterlerini ve zararllklarn muhafaza etmekte-
dirler, hem de ylesine yksek lde ki, hem gneyin byk sanayii ve ticaret evrelerinin, hem
de Alman sosyaldemokrasisinin direniiyle karlaacak derecede. [Sosyaldemokrasi] 1900 yln-
da Mainzda gerekletirilen parti kurultaynda btn Alman demiryollarnn Rayhn kontrolne
gemesini ve imdiye kadar sadece idarenin alan olan demiryollarnn merkez yasamann karar
yetkisi altna alnmasn talep eden bir karar kabul etti. Bebel bu kurultayda, ulam sisteminin
[4] Okur detaylar, bu satrlarn yazarnn kaleme ald Polonyann sna geliimi (Leipzig 1898) ba-
lkl almada bulabilir (Rosa Luxemburg, GW, Bd. 1/1, S. 113-216).
ROSA LUXEMBURG
104
merkezletirilmesi, Alman iktisat politikasnn yaygnlamasnn, tek tip gmrk ve ticaret yasa-
larnn zorunlu bir sonucudur diyerek sosyaldemokrasinin pozisyonunu formle ediyordu. [5*]
Ksa bir sre sonra gney Almanya eyalet parlamentolarndaki sosyaldemokrat milletvekillerinin
tam da partiklarist slogan anlamnda ortaya kan [ve] gney eyaletleri demiryollarn birletir-
me abalar, ki bu btn demiryollarn birletirme hedefyle eliiyordu, parti sralarnda karar-
l direnile karlat. Alman sosyaldemokrasisi, kat merkez ulam politikasn dikkat ekici bir
biimde sadece kii ve rn nakliyatn tevik etmek ve kolay ulalr hale getirmekle deil, ayn
zamanda demiryolu alanlarnn karyla da gerekelendiriyordu. Her ne kadar btn Alman
sistemlerinin en gericisi olan Prusya [sistemi] her yerde olduu gibi, bir merkez Rayh demiryolu
idaresinde de stnlk salayarak gerekleecek olsa da, proletaryann partisi, gney Almanyal
demiryolu alanlarn gney Almanyann gya demokratik hkmetlerinin yetkisi altnda bra-
karak deil, tersinden, onlar merkezletirilmi bir demiryolu sistemine ve bylece ayn ekilde
merkezlemi ii snfnn merkez yasamann organ araclyla Rayha etkide bulunabilecei bir
alana dahil ederek, korumay hedefemektedir. nk proletaryann younlaan saldrs burada
en byk siyas arln ve etkide bulunma frsatn kazanabilir, ayrca asl nemli olan budur
tek tek ii katmanlarn aydnlatmak iin en byk ajitatif etkiyi [elde edebilir].
Demiryollar ve posta ile telgrafn modern kurumlar Polonyada byk snai gelime ile birlikte
ve Rusya ile olan devlet birlii erevesinde, ayrca bu birlie nedensel bamllkta ortaya kt-
lar. ounlukla lkenin zerk bamszlnn kaldrlmas ve ksmen devletin, Sivastopol Facia-
sndan sonra yeniden i kurulmasnn bir ifadesi olarak ortaya ktlar. lk demiryolu Varova
Viyana Demiryolu, Polski bankasnn bir yarat 1845de kuruldu. Dierleri ise 1860l yllardan
itibaren: Varova Petersburg Demiryolu 1862de, Varova Terespol Demiryolu 1866da, Weichsel
Demiryolu ve Iwangorod Dbrowa Demiryolu da 1870li yllarda. Demek ki Polonya Krallndaki
ulam aralar daha oluurlarken yerel ve Rusya ile salt mekanik olarak bal kurumlar deiller-
di, aksine daha bandan itibaren byk devlet temelinde olumulard. Sonu itibariyle bunlarn
merkez yasamadan ayrlmalar, lkenin ulam sisteminin byk kapitalist sanayiinin karlarna
ve gereklerine ters den bir biimde devletsel btnlkten sun olarak koparlmas anlamna ge-
lir. Sosyaldemokrasi sadece bu nedenden dolay Polonya toprandaki demiryolu ve posta politi-
kasnn merkez parlamentonun sorumluluundan alnmasn talep etmez, nk proletaryann
partisi, kukusuz demiryollarnn, postann ve telgrafn da ait olduu modern, salt ekonomik deil,
entelektel kltrn de madd aralar olan iletiim aralar sorununda enternasyonal pozisyonda
durmaktadr ve bunlar genel kullanma ve kamu mlkiyetine, yani olanaklysa dnya apndaki,
ama en azndan byk devlet dzeyindeki yasama ve idare altna almay hedefemektedir. Sosyal-
demokrasinin karlarnn merkez demiryolu politikasn neden zorunlu kldn gsteren gzel
bir rnek, tahl tarifeleri sorunudur. Tahl ayn zamanda sosyal milliyetiliin edebiyatnda da ho
bir yanl anlamann konusu olduundan, Polonyadaki sosyalizmin tarihinden ilgin bir kesiti de
gstermektedir. Farkl tarifeler Polonyann yeniden kurulmas kuramnn, hem de sosyalizm
pozisyonundan gya Marksist gerekelendirmesiyle ana stunlarndan birisinin roln oynamak-
tadr. [Bu tarifeler] saysz makalede Polonyann yabanc egemenlik sonucu iktisad zayfama-
snn temel kant olarak gsterildi ve ac ikyetlerin konusu oldu. Bu kendine zg materyalizmin
mucidi, 1892de Berlinli bay Zborowicz rumuzuyla Polonya sosyal demokratlarnn programna
katk [6] bal altnda, Polonyann yeniden kuruluunun szde sosyalist programn gereke-
lendirmeye yardmc olan bror yazan bay Stanislaw Grabskidir [ve bay Grabski] Rus hkme-
tinin Polonyann sna geliimini farkl tarifelerle engellemeye alt masaln yaymtr. Sos-
yal yurtseverliin bu kuramcs ayn efsaneyi 1894de Alman sosyaldemokrasisinin bilimsel organ
Die Neue Zeitda da propaganda etmektedir. Rus hkmeti diyor [bay Grabski], Rusyadan
Polonyaya getirilen rnlerin, Polonyadan Rusyaya gnderilen rnlerden daha az demiryolu
[5*] August Bebel: Diskussionsbeitrag zur Verkehrs- und Handelspolitik des Reichs (Rayhn ulam ve ti-
caret politikas tartmasna katk) 20 Eyll 1900 A. Bebel: Ausgewhlte Reden und Schriften (Seilmi
konumalar ve yazlar) Bd. 7/1, Mnih 1997, S. 65.
[6] Zborowicz (Stanislaw Grabski): Przyczynek do programm sosjalnych demokratw polskich (Polonya
sosyal demokratlarnn programna katk), Berlin 1892.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
105
creti demesine yol aan bu farkl tarifeleri yrrle soktu. Bu tedbirle Polonya ve Rusya
arasnda yeniden gmrk snr kurulmu. [7]
ncelikle bay Grabski ve dier sosyal yurtseverlerin yllarca ac ac yakndklar farkl tarifelerin
kendi icatlar olduu tespit edilmelidir. Ayn topraklar zerinde bir rnn Polonyadan Rusyaya
gnderilmesi veya tersi durumda farkl cretler ngren bir tarife hi bir zaman olmad. nk
gerekten var olan farkl tarifelerin anlam bakadr. Yurtsever fantezilerde bylesi efsaneleri or-
taya kartan bilgisizliin grmedii esasl gerekler yle: Tarife siyaseti Rusyada tek tek demir-
yolu irketlerinin zel meselesi olduu mddete, ayn dier lkelerde demiryollarnn kamusalla-
trlmasndan nce ve bugne kadar Fransa ile Amerika Birleik Devletlerinde olduu gibi, tarife
esaslarnda ve deerlendirmelerinde, gerek deniz yolu, gerekse de demiryolu irketleri arasndaki
rekabetin neden olduu derecelendirmeler sz konusuydu. Bilhassa snr lkelerindeki demiryolu
balantlarnda, ama ncelikle Polonya ve Baltk lkelerinde yabanc rnler iin dk tarifeler
uygulanyordu. Almanyadan Rusyaya giden transit nakliyata yaklamak iin, Polonyadan arla
ynelik rn nakliyat ters ynde olandan daha ucuzdu. 1890da tarifeler ve demiryolu siyaseti bir
btn olarak devlet dzenlemesi altna alndnda, Rus hkmeti dk snr lkeleri tarifelerinin
ncelikle gmrk snrn yabanc lkeler lehinde zedelediini dnyordu; ayn ekilde, 1893
Chicago Dnya Fuarnda aklanan bir resm raporun da tespit ettii gibi, yurtdndan rn ve
retim aralar ithalat nedeniyle snr lkelerindeki sanayiinin merkez sanayii blgesi karsn-
da haksz ncelikler kazandn grmekteydi. Yurtd ulamndaki tarifeler yurtii tarifeleriyle
denkletirildi ve 1893de tm Rusyada ykseltildi. rnein tekstil rnlerinin nakliyat cretleri
dtan Moskovaya veya ters ynde her Pud birimi iin 60 Kopekti, 1893den itibaren 91 Kopek
oldu. dtan Odessaya veya ters ynde nce 67, sonra 84 Kopek, dtan St. Petersburga veya
ters ynde nce 62, sonra 79 Kopek, Moskovadan Odessaya nce 86, sonra da 105 Kopek vs. oldu.
Bu ekilde farkl tarifelerin, Moskovann Polonya sanayiine kar balatt zel hal seferi ol-
duuna dair dncenin saf fantezi olduu ortaya karken, dier tarafta [bu farkl tarifeler]
sosyal yurtseverlerin kuramclarnn varlndan haberleri dahi olmad modern demiryolu si-
yasetinin istisnasz btn lkelerdeki bir grngsdr: rnein Almanyada Stckgut [para
eya] olarak adlandrlan rn snfarnda bu tarifeler uygulanmaktadr; Avusturya-Macaristanda
btn rnlere; Fransada da yle ve btn demiryolu irketlerinde; en dk tarife Belikada
uygulanrken, Birleik Devletlerin yurtii ulamnda daha byk lde uygulanmaktadrlar. Y-
nsal rn, zellikle tahl nakliyatnda mesafe artna uygun olarak nakliyat cretlerini dren
tarifeler, devletin birbirlerinden uzak blgeleri arasndaki ticar alverii canlandrma hedefni
gder; ama zellikle zira blgelerde retilen tahl rnlerinin sanayi blgelerindeki satn veya,
ki daha az nemde deildir, yksek kaliteli tahl trleri retilen blgelerden, kalitesiz rnlerin
elde edildii blgelere olan nakliyat hedefer (yani Veredelungsverkehr [slah ve merserize nak-
liyat]). Bylesi tarifeler ounlukla hayli gerici karakteri olan ziraatlarca, yani ziraatn yaygn
olduu, en fazla geri kalm blgelerin ziraatlarnca talep edilir. Almanyadaki Staffeltarifler
[kademe tarifeleri] 1894 ylnda Rusya ile imzalanan ve Alman snrlarn Rus tahlna aan ser-
best ticaret antlamas nedeniyle karlatklar dezavantaj denkletirme rol iin dou Elbe de-
rebeylerine Caprisi tarafndan tannan bir ayrcalkt. Gene de farkl tarifeler iki nedenden dolay
ilerlemenin bir ifadesidir: birincisi, ticar ilikilerin, yani i ve enternasyonal kapitalist gelimenin
kolaylatrlmas olarak, ikincisi, tketimin ithalat gerekli kld blgelerde tahl fyatlarn dk
tutmann etkin bir arac olarak. Bu, Rusyadaki farkl tarifelere, ama ncelikle tahl tarifelerine
tamamen uymaktadr. Demek ki farkl tarifeler, sosyal yurtsever materyalistlerin tasavvurla-
rnda hayal ettikleri gibi, bilhassa Polonya sanayiine ynelik bir ulusal hakszlk tavr deil, sadece
arln merkez ve dou eyaletlerindeki ziraatlarn basksnn bir meyvesi ve ayn zamanda en-
ternasyonal ticaret politikasnn bir srecidir. nk bu tarifeler bir hidrolik pres biiminde dev-
letin merkezi ve dousundaki tahl stoklarn gneye, kuzeybatya ve batya, o blgelerdeki kaliteli
tahl trlerini yurtdna itmek ve bylece yerel tahl tarifelerini drmek iin basan bir mekanik
denkletirme roln oynuyordu. 1890da genel tarife reformu ile farkl tarifeler uygulamaya sokul-
duunda, ksa bir sre sonra zellikle Wolgada, ama gneydeki Karadenize yakn blgelerde de ve
[7] Stanislaw Grabski: Die industrielle Politik Russlands in dessen Provinzen (Rusyann eyaletlerindeki
sanayii politikas), Die Neue Zeit, 1893/94, Bd. 2, S.790.
ROSA LUXEMBURG
106
ayn ekilde Baltk Denizi ve Polonya Krallnda tahl ve un stoklarnda mthi bir art ve bunun-
la balantl olarak byk fyat dleri meydana geldi. O zamanlar en deerli ulusal duygular
zedelenen Polonyal ziraatlar ve un ticaretinin temsilcileri ucuz ekmein tehdit ettii anavatann
savunulmas iin canhra haykrlarn ykseltmilerdi. Ancak, Polonya aristokrasisinin arlk
tahtna ynelen bu sesi duyuldu ve 1894de farkl tarifelerin en azndan ksmen kaldrlmalar sz
konusu olduunda, Polonya Krallndaki bir grup sanayici ve ticaret adam St. Petersburgdaki
demiryolu idaresine telgraf ekerek, fabrikatrlerin apkalarndan karttklar insancl ekmein
halka pahalya gelmemesi iin argmantasyonunu kullanp, farkl tarifelerin uygulamada brakl-
masn srarla talep ediyorlard. Dier tarafta Varova Borsa Komitesinin tahl tarifesiyle ilgili ola-
rak demiryolu idaresine yneltilen bir memorandumunda yle deniliyordu: Tarifelerin byk
farklarnn kaldrlmas, Polonyann alt snfarnn szde (!) karlar asndan zorluk kartma-
yacaktr... Polonyann tara nfusunun, fabrika sanayiinin madd durumunda ktlemelere yol
aan yoksulluu sadece ortalama olarak dk tahl fyatlar ve buna uygun olarak dk cretler
sonucundan genel felaketten faydalanan byk sanayii irketlerine yaramaktadr... Yukarda belir-
tilenlerden dolay i pazarlara yakn olan blgelerdeki, Polonya ve Kuzey Schwarzerde blgesinde-
ki byk toprak sahipleri ile ayn ekilde limanlara yakn blgelerdeki toprak sahiplerinin karlar
asndan tahl tarifelerinin aadaki gibi reorganize edilmesi arzulanan bir durumdur... vs. Ve
ayn biimde St. Petersburgda 1896 Ekiminde yaplan tahl tarifeleri konulu toplantda Polonya
Krall, Livland, Witebsk, Odessa ile Moskova blgesi ziraatlar tek sesli bir koro gibi, farkl ta-
rifelerin temel destekisi olan Wolga blgesi ziraatlarnn karsna ktlar ve Polonyal toprak
sahipleri ile deirmenciler, Moskova Ziraat Topluluunun bakan Prens Schtscherbatowun prog-
ramn olduu gibi kabul ettiler. Demiryolu tarifelerinin tarihine tipik bir bak veren yukardaki
bu resim, Polonya Krallnn bu alandaki iktisad karlarnn demiryollar zerklii iin bir temel
olacak ayr bir grup oluturmadnn, daha ok burjuva toplumunun eitli alanlarnda birbirle-
riyle elien karlarna blndn ve ayn zamanda devlet ierisindeki iktisad ilikilerin bt-
nyle sk bir ekilde i ie getiini yeterince kantlamaktadr. [8]
Sosyaldemokrasinin ayn dier lkelerde olduu gibi, lkemizde de farkl tarifelerin taraftar ol-
mas ak, ancak sosyal yurtseverleri bu sorunda Polonyal toprak sahiplerinin tahl fyatlarnn
dmesi zerine olan ikyetlerinin aynadaki resmini oluturan ve Nasyonal Demokrasinin prog-
ramnda yer alan tavra ynelten milliyeti pozisyonlarn yol at tahribatn da ilgin bir rneidir.
[9]
Tahldaki farkl tarifeler sorunu, demiryollarnn sadece tm Rusyadaki deil, ayn zamanda ulus-
lararas ticaretin btnyle ne denli balantl olduunu ve herhangi bir tara kesine gre d-
zenlenemeyeceini gsteren klasik bir rnektir. Ve bu rnek ayn zamanda sosyaldemokrasinin her
zaman dnya apndaki iktisad byme ve tketici kitlelerinin karlaryla rten karlarnn,
yasa koyucunun kararlarna tabi olan ve devletin farkl blgelerindeki reticileri arasndaki en ge-
ni rekabetin temelinde, yani btn yerel karlarn trplendii o merkez noktadan dzenlenen
bir demiryolu politikasn gerekli grdn gstermektedir.
Proletaryann dorudan snf karlar da, yukarda anlan esaslara gre, demiryolu ve posta poli-
tikalarndaki partiklarizme kesin bir ekilde kardr. Modern iletiim aralar, ksmen sanayide,
ksmen de idarede kalabalk bir proletarya kitlesini istihdam etmektedirler. Bu proletaryann kade-
ri, ayn tm dier kategorilerden smrlenlerin kaderi gibi, sosyaldemokrasinin ilgi alanndadr,
nk bu durumda ekmek parasn veren btn patronlarn en serti ve en gls olan kapitalist
devletin kendisidir. Sosyaldemokrasi demiryolu ve posta personelinin savunulmasnda bugn b-
tn lkelerde zel bir mcadele, zellikle kendi durumunun iyiletirilmesi iin bir temel hakkn:
koalisyon hakknn savunulmasna ynelen ayr bir yntem uygulamak zorundadr. Bu, Polonya
[8] Yukardaki gerekleri, bu satrlarn yazarnn Polonyann sna geliimi adl almadan, bu alma
Lehe yaymlanmad iin aldk. [Rosa Luxemburg, GW, Bd.1/1, S. 182.]
[9] Nasyonal Demokrasinin 1906da Varovada iln edilen seim programna bkz. Ziraatmzn if-
lasna yol aan zellikle bizim iin olumsuz olan demiryollar tarifeleri konstrksiyonu biimindeki
bo sylem, lkedeki gazetecilii hl etkilemektedir. Bkz.: Wadyslaw ukowski: Dochody inydatki
pastwowe krlestwie Polskie (Polonya Krallndaki devlet gelir ve giderleri), Varova 1907, S. 75 ve 86.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
107
ve Rusyada sosyaldemokrasi iin ayn grevdir. Ancak, Polonyadaki posta ve demiryolu proletar-
yasna katlanlabilir gelir ve koalisyon hakk, Rusyadaki [posta ve demiryolu] proletaryas iin de
ayns elde edilmeden gvence edilemez. Devrimin seyri, glerini devlet topraklarnn btnn-
de mcadele edenlerin dayanmac birliine olan karlkl bamllktan alan demiryolu ve posta
alanlarnn, admlarndaki doru yne giden izgiyi gstermiti. Devrim, tm Rusyadaki posta
ve demiryolu personelini, ortak karlar ve ortak istemleri olan bir grup hline getirdi. Demek ki
kamusal iletiim aralarnda istihdam edilenlerin byk grubunun madd ve siyas karlar, bu e-
kilde tek tip ve merkezlemi snf mcadelesi olanakl klnacandan, durumlar hakknda karar
veren yasamann ve kaderlerini belirleyen idarenin tek tip ve merkez olmasn gerekli klmaktadr.
Polonya Krallndaki demiryolu ve postann merkez parlamento ile merkez hkmetin sorum-
luluundan alnp, eyalet parlamentosunun ve zerklik hkmetinin sorumluluuna verilmesi,
sadece Polonyal demiryolu ve posta personeli zerindeki devlet basksnn azalmamasna neden
olmakla kalmaz, tam tersine, [bu personelin] sun olarak ayn gruptan Rus proletaryasndan ko-
partlmas sz konusu olduundan, Polonya ve Rusyadaki iletiim bran personelinin direni g-
cn nemli lde zayfatr, mcadelelerini yalnzlatrr ve birinin kt durumunun, dierinin
durumunu da ktletirmek iin ara hline getirir. Polonyadaki yerel demiryollarnn ina edilip
edilmeyecei, tek tek istasyonlar ile posta ve telgraf ubelerinin almas, kapatlmas veya baka
bir yere nakledilmesi gibi sorunlar tabi ki yerel gereksinimler ve koullar ilkesine gre bu lkede
karar altna alnacaktr ve bu nedenle en iyi ekilde eyalet parlamentosu ile zerklik hkmetinin
yapabilecei eylerdir. Ancak bu iletiim aralarnn cansz ve insan materyalini ilgilendiren genel
ilkeler, merkez yasama ile dzenlenmelidir.
imdi demiryollarndan asker sorunlara geiyoruz. Gerek burjuva toplumu, gerekse de proletarya
iin sosyal yaamn en etkili faktrlerinden olan modern militarizm, en bandan byk devlet
rneine gre kurgulanmtr Askeriyenin organizasyonu ve ynetimindeki olanakl olan en b-
yk merkezleme, imdiki militarizmin bir zelliidir, ki rn olduu byk kapitalist gelimeye
uygundur. Siyas sistemlerinde federalizmin, az ya da ok kalntlar olan devletlerde dahi asker
merkezleme belirli bir katlkta srdrlmektedir. rnein Alman militarizmi ile monarist ik-
tidar arasnda sk bir balant olmas nedeniyle bu gerein daha arpc ve karakteristik oldu-
u Alman Rayhnda. Almanya iki dzine monariden olumu olmasna ramen, asker sorunlar
Rayhn elinde younlamtr, her ne kadar Bavyera, Reservatrecht olarak anlan muhafaza haklar
gereince kendi niformasna, kendi sava bakanlna ve kendi sava yargsna sahip olsa da ki
bunlar aslnda sadece Bavyera monarisinin ve Bavyera kk burjuvazisinin honut kalmas iin
tannan dsal ve ii bo partiklarizm ekleridir. Bavyera ordusu filen tm Alman ordusunun or-
tak hukukuna ve ortak komutanlna bal bir blmdr. nk sava durumunda Almanyann
btn silahl kuvvetleri bir btn oluturmaktadrlar ve bar dnemlerinde de Bavyera hari
bu silahl kuvvetlerin bykl, blmleri, organizasyonu ve mobilizasyonu zerine karar ver-
me, askeriyenin durumunu kontrol etme, ynetici generaller ile kale komutanlarn atama hakkna
sahip olan Alman Kaiserinin bakumandanl altndadrlar. Bavyera, Wrttemberg ve Saksonya
krallar kendi kontenjanlarnn subaylarn atarlar; her kralln kendi asker idareleri bulun-
maktadr, geri Bavyera ordusu kraln bakomutanl altnda Rayh ordusunun zel bir blmn
oluturmaktadr, ama sava durumunda Kaiserin kumandas altna alnr. Bavyera ayrca kendi
ordusunda Rayhn organizasyon, dzenleme, eitim, silahlandrma ve asker rtbelerle ilgili tm
kurallarn uygulamakla ykmldr. Ama en nemlisi, asker bte, Reichstagn sorumluluun-
dadr. Avusturya-Macaristanda ise, Avusturya siyaseten bir dizi hayli bamsz zerk monari ile
tahta bal lkelerden olumasna ve Macaristan ile saf federalist ilikide olmasna ramen, askeri-
ye tamamen merkezdir ve Almanyadan daha fazla tek tip esaslara gre kurulmutur. Polonyada
ordudaki zerklik, toplumsal ilikilerdeki aristokrasi sistemiyle, kapitalizm ncesi zamanla ba-
lantlyd. Kongre Polonyasnda Polonya ordusunun Kasm Ayaklanmasndan sonra datlmas,
ncelikle Rus arlnn fetih politikas ve iddet eylemiydi, ulusal ayaklanmalar nlemek iin bir
arat. Ancak daha sonraki iktisad gelime bu adan da arlk politikasnn mttefki olduunu
gsterdi. Japonya Savanda belirli lde var olan bir mutlakyetilikle arpan [ve] kendiliin-
den arln var olmaya devamnn olanakszln kantlayan gnmz militarizminin kendisi,
Polonyay Rusya ile iktisad ve siyas btnle kaynatran ayn modern burjuva geliiminin bir
ROSA LUXEMBURG
108
sonucu ve grngsdr, ki bugn Polonya ordusunun bamszla geri dn, Polonya ve Rus-
ya arasna gmrk snr konularak, Polonyann ticar ayrl fkri gibi, ayn kk burjuva topi-
sidir.
Sosyaldemokrasinin asker sorundaki tavr, programnn 11. Maddesi ile belirlenmitir; [10*] kuru-
lu olan ordunun lavedilmesi, genel halk silahlanmas, bar ve sava kararnn halk temsilciliine
baml klnmas. Sosyaldemokrasinin asgar programnda doru yne iaret eden talep olarak
milis, bu anlayta kesinlikle ne Gney Afrikal Boerler Milisi biiminde kyl-partikler idealidir,
ne de tamamen zel karakterde ve Avrupada szleme ile gvence altna alnan siyas tarafsz lke
durumuyla kapitalist glerin siyaseti altndaki rolde olan svire milislerine benzer. Sosyalde-
mokrasinin anlayndaki milis, tek lke olarak byk devlet ilikilerinden kama metodu deil,
tam tersine uluslararas ilikiler reformuna, fetih politikalarnn sonlandrlmas talebine bal bir
metot, ksacas temelinde tamamen enternasyonal olan, ncelikle byk devletler arasndaki ili-
kilere ynelik bir reformdur. Bu nedenle sosyaldemokrasinin genel halk silahlanmasna ynelik
programatik talebi, var olan bir devletin tek tek teritoryalarnn erevesi gibi kk lekte ger-
ekletirilemez. Rusya kurulu olan bir ordunun gcn kullanabildii srece, rnein srf Polonya
iin zerklik yolu zerinden milis sisteminin yrrle sokulmas ham hayal kalacaktr tek ba-
na, bu ekilde Polonya Krallndaki skunet ve i gvenlik srekli tehdit altnda olacandan.
Sonucunda, eer Polonya sosyaldemokrasisi Polonya askeriyesinin devletin btnnden zerkle-
erek ayrlmasn talep ederse, bu son kertede enternasyonal sosyaldemokrasinin asker sorundaki
temel tutumuna, zellikle kurulu ordularn lavedilmesi ve milislerin uygulamaya sokulmas tale-
bine ihanet olurdu. Ayn ekilde sosyaldemokrasinin, ordunun demokratikletirilmesine ve silah
altnda halk ile alan halk arasndaki karolumun yok edilmesine ynelik btn ksm talepleri
de doal olarak merkezlemi byk devlet ilikilerine yneliktir ve paralanm teritoryada, yani
blgeler eklinde gerekletirilemezler. Askerlik hizmetinin gei srecinin bir arac olarak bir ylla
snrlandrlmas, bu sadece Polonyada uygulanacak ve devletin baka yerlerinde bu hizmet gene
drt ya da yl srecek olursa, olanakszdr. zgn asker yargnn kaldrlmas da asker sistemin
btnyle balantl ve bu sistemin ekirdeine derin bir ekilde mdahalede bulunan bir reform
olduundan, ya devletin btnnde uygulanacaktr, ya da hi uygulanamayacaktr. Ayn ekilde
proletarya iin son derece nemli olan ve olaan askerlik hizmetini yapanlarn srekli ikamet et-
tikleri yerin yaknnda veya kendi anavatanlarnda silah altna alnabileceklerini, yani bar d-
nemlerinde devletin baka blgelerine gnderilmeyeceklerini belirleyen yasa da merkez yasama
zerinden olmadan baka trl uygulamaya sokulamaz. nk ancak [merkez yasama] Polonyal-
lara da, Litvanyallara da, Ermenilere ve Ruslara, Sibiryallara ve Tatarlara, Ural Ruslarna, Dnepr
Ruslarna da herkesin sadece vatannda asker hizmetini yapmasn garanti edebilir. Bar veya
sava kararnn yasa koyucunun elinde olmas da, ayrca bir aklamaya gerek olmadan, tabi ki
tm Rusya parlamentosunu kast etmektedir, tek tek eyalet parlamentolarn deil.
Tamamen ayn sonulara devlet fnansmannn analizinde varmaktayz. Modern devletteki ver-
gi sistemi genel kapitalist iktisat ile burjuva politikasnn toplam karakteriyle sk skya baldr.
Modern byk devlet aparat: gnmz askeriyesi, brokratik idare, en geni temelinde kamusal
eitim, ulam, sanayii ve zira kltrde kanal, tnel vs. inas gibi byk projeler tm bunlar
devletin btnnn merkezletirilmi madd rezervlerini gerekli klmaktadrlar. Demek ki byk
devlet var oluunun stunlarndan birisi olan vergi sistemi, modern devlette tek tip merkez yasa-
ma tarafnca dzenlenmek zorundadr. Polonyann btn vergi politikasnn zerk bir ekilde ay-
rlmas, sadece ayn anda asker, demiryolu, posta, ticaret ve gmrk sisteminin ayrlmasyla ola-
nakldr, yani ksaca, devletin kapitalist, byk sna geliiminden ayrlmak gibi topik bir taleptir.
Proletaryann snf partisinin vergi politikas alanndaki partiklarist uralar kar kmak iin
ayrca ilkesel nedenleri bulunmaktadr. Polonya sosyaldemokrasisi ile enternasyonal sosyalde-
mokrasi ncelikle modern devletteki vergi sisteminin btnnn esasl bir deiimini, bilhassa
tketime yk getiren btn dolaysz vergilerin kaldrlmasn ve bunlarn yerine varlkl snfarn
varlklarna, gelirlerine ve miraslarna progresif uygulanacak dorudan vergilerin yerletirilmesini
[10*] R.L. burada Was wollen wir? (Ne istiyoruz?) balkl yazsna atfta bulunmaktadr. Bkz.: Rosa Lu-
xemburg, GW, Bd. 2, S. 71.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
109
hedefemektedir. Bylesi kapsaml bir reform devletin yle ya da byle byklkteki bir parasn-
da, ayn kurulu ordunun yerine milisin yerletirilmesi abas gibi, zerk yasama ile gerekletiri-
lemez. Sosyaldemokrasinin vergi politikas sorusundaki program tabi ki byk devlet reformuna
yneliktir, nk [bu politika] nce btn mal ve askeriye politikalar, ikincil olarak da devletin
uluslararas politikalaryla balantldr. [11*] Kurulu ordular sistemi, smrge politikas, dnya
politikas gmrk ve dorudan vergiler sistemiyle gerek nedensel, gerekse de tarihsel ve siyas ola-
rak sk skya balantldrlar. Birlikte etkileriyle kapitalist glerin modern siyasetlerinin ieriini
oluturmaktadrlar. Bu nedenle vergi sisteminin sosyaldemokrasinin program anlamndaki refor-
mu ancak askeriyenin, gmrk, ticaret ve dnya politikalarnn buna uygun reformuyla balantl
olduunda olanakldr. Ksaca, proletaryann kamu maliyesi alanndaki tavr ve snf mcadelesi,
snf mcadelesinin byk devlet politikasnn, siyas iktidar merkezinin zerindeki ayn andaki
etkisiyle balantldr. Vergi sistemi iin genel ve esasl yasa, kapitalist gelimenin doas gereince
ve sosyaldemokrasinin temel tavr nedeniyle merkez parlamentonun yetkisinde olmak zorunda-
dr.
Polonya Krallnn vergi sorunlarndaki u anki durumu, ksmen arln mal politikalarnn ge-
nel esaslarnn bir sonucu, ksmen de lkemizde uygulanan olaanst hlin bir ifadesidir. En yeni
hesaplamalara gre Polonya Krallnn devlet vergilerindeki pay yledir:
Dorudan vergiler kategorisi arsa, gayrimenkul, sanayii ve kupon vergileri devletin btnnde
1901de 130,9; 1902de 133,1; 1903de 135,2; 1904de 134,9 ve 1905 ylnda da 126,9 milyon Ruble
tutuyordu. Polonya Krallnda bu kategorideki gelirler ilgili yllarda dorudan devlet gelirlerinin
19,4 milyon Ruble veya yzde 14,8i; 20,8 milyon Ruble veya yzde 15,9u; 21,1 milyon Ruble veya
yzde 15,5i; 21,8 milyon Ruble veya yzde 16,1i, nihyetinde 18,8 milyon Ruble veya yzde 14,7si
tutarndayd. Eer Polonya Krall nfusunun devlet nfusunun toplam arasndaki orannn yz-
de 8 civarnda olduu dikkate alnrsa, dorudan vergilerde yzde 14 ila 16 arasndaki payn ta-
mamen orantsz olduu grlr. Bu sonuca Polonya Krallnda son ulusal ayaklanmadan sonra
aristokrasiye yaptrm olarak uygulamaya sokulan ve arlktakinden ok daha yksek olan arsa
vergisi ile, genel tanm altnda ok sayda farkl ve Polonya Krallnda arln [dier blgelerin-
den] tamamen deiik vergilerin gizlendii gayrimenkul vergileri katlmaktadr. Rusyadaki toprak
mlkiyeti, kyl reformundan ksa bir sre ncesine kadar, reform giderlerinin faizlendirilmesi ve
amortizasyonu iin dnlen fdye demeleri yk altna sokulmutu. arln dier blgelerin-
deki fdye demeleri eklense bile, Polonya Krallnn arsa ve gayrimenkul vergileri kalemindeki
pay, ki Rusyadaki fdye demeleri imdi niha olarak uygulamadan kaldrldlar, ok yksektir.
Polonya Krallnda 1903 ylnda artrlan ve devlet gelirlerinin btnnde yaklak yzde 25 olan
kent gayrimenkulleri yk, arln dier blgelerinden ok daha yksektir. Genel olarak Krallk-
taki dorudan vergilendirme, yeni vergiler eklenen arkaik metotlarn kaotik birleimidir. zerkli-
in son ylnda, 1866 ylndaki tutarlar 6,5 milyon Ruble; 1880 ylnda 8,9; 1894 ylnda 14,3 [ve]
1904 ylnda 21,2 milyon Rubleydi. Toplamda dorudan vergi yk u anda arlkta kii bana 90
Kopekten biraz fazlayken, Polonya Krallnda bu oran kii bana 2 Rubledir; [dorudan vergiler]
devletin btnnde yzde 6 ile 7,5 iken, Krallkta yzde 12 ile 14tr.
lkenin resm toplumundaki, ziraatlar ve kent gayrimenkullerinin sahipleri ile bunlarn sade-
ce yanklar olan gazeteciler ve realist, nasyonal demokrat renkteki eski ve yeni Duma milletvekil-
lerinin heyecanlanmalar ve huumeti bu yzdendir. ncelikle bir yandan Polonya Krallndaki
dorudan vergilerin arln dier blgeleriyle denkletirilmesinin lkemizdeki bu kategoriden
gelirleri 10 milyon Ruble azaltaca, dier yandan da son yllarda ylda ortalama 150 milyon Rub-
le tutan Polonya Krall devlet gelirleri toplamnn, Polonya Krallndaki yaklak 140 milyon
Ruble tutan yllk giderlerini (askeriye iin yaplan harcamalar, devlet idaresi ve devlet borlar
dahil) ayn ekilde 10 milyon Ruble at, yani bte iin saf kr olduu gerei, bu toplum
katmanlarnn, Polonyadaki ziraat, fabrika ve bina sahibi snfn, boyunduruk altndaki anava-
tan adna ac ektiinden, yabanc egemenliin smrsnn gerek maduru olduklarna dair
melankolik sonucu kartmalarna neden oluyor. Bu nedenle bu partinin en ivedi grevi arlkta
vergi eitlii talebidir; daha ileri giden ideal ise nihyetinde, etkin bir ekilde varlkl snfar-
[11*] A.g.y.
ROSA LUXEMBURG
110
mzn omuzlarndaki kamusal yk atmaya ve tabi bununla balantl olarak bu yk alan
snfarn omuzlarna yklemeye izin verecek mal zynetimdir. rnein bay Wadysaw ukowski
kategorik olarak: Krallktaki srekli dorudan vergilerin arlktaki seviyeye indirilmesi gerekti-
ini aklamaktadr. Baka bir yerde de: bizdeki dorudan vergiler arlktakilerden farkl olma-
ldrlar, ama bu ancak vergi bamszl ile olanakldr diyor. Nihyetinde de yle diyor: Eer
zerklik program gerekleme ansnda olsayd, o zaman bu duruma tahamml edilebilirdi, ama
Kralln zerklii bir gelecek sorunu hline geldiinden, tam vergi eitlii politik aksiyonumuzun
en nemli taleplerinden birisi olarak alglanmaldr. [12]
Gerekte ise mesele tamamen farkldr, nk vergi reformu tam ters ynde gereklemelidir. Eer
lkemizdeki varlkl snfara, Rus hkmetinin Polonya Krallnda son krk ylda gerekletirilen
dorudan vergi artrmlar anormal art olarak grnyorsa, ki lkemizde kyllerin toprak-
larna uygulanan arsa ve duman vergisinin toprak sahipleri ile kent gayrimenkullerinin sahiple-
rinden alnanlardan ok daha fazla olmasna ramen, o zaman alan kitlelere uygulanan doru-
dan vergilerin bu zaman zarf ierisinde ok daha hzl bir ekilde artt gizlenmektedir. Polonya
Krallnda u an yaklak 21 milyon Ruble tutarnda olan, ama kentlerde ve taradaki varlkl
snfarn dediklerinden fazla olan toprak, kent gayrimenkul, sanayii ve kupon vergileri geliri, bu
toplumun smrlmesi diye koparlan yaygarann neden olduu mebla, kitlesel tketicilerin
dolayl vergiler zerinden dedikleri mebladan gln derecede azdr. 1901den 1905e kadar olan
be yllk sre ierisinde Krallktaki bu kategori u kalemleri ieriyordu: alkol ikiler (Votka hari),
ttn, eker, petrol ve kibrit vergisi 21 milyon Ruble; Votka tekeli 31 milyon; yerel tketicilerin
dedii gmrk vergisi (transit giderleri ktktan sonra) 29 milyon, yani toplamda 81 milyon
Ruble ve bylelikle dorudan vergilerden yzde 300 daha fazla gelir. Ve imdi ziraatlarmzn, ev
sahiplerimizin ve sanayicilerimizin bilimsel savunucularna sormak istiyoruz: Rus btesinin,
Polonya Krallndaki gelir fazlasndan kaynaklanan ve ncelikle lkedeki olaanst giderler,
dier bir deyile Krallktaki varlkl snfarn savunulmas ve alan snfarn boyunduruk altna
alnmasna hizmet eden olaanst hlin masrafar iin harcanan bu saf kr, bu verimli kayna-
n kent iilerinin ve kyllerin zorunlu tketiminin talan edilmesinden gelmiyor mu?
Her halkrda Polonya Krallndaki kitlelerin tketimini belgeleyen dolaysz vergi gelirlerinin,
Votka tekelinin haricinde, devlet gelirlerinin yzde on ikisini oluturuyor olmas gerei, ki gene
nfus orann aka amaktadr, ukowski ve baz ortaklar tarafndan daha fazla tahamml edi-
lemez hakszlk olarak grlmemekte, aksine onlar bu gerekte tuhaf bir nesnellikle daha yksek
kltr basamann doal sonucunu, yani halkmzn ilgili rn kategorilerinde artan tketimini
grmektedirler. Ancak halkn ykselen kltrnn ve daha yksek tketiminin neden arlk bt-
esine hara vermek zorunda olduunu istatistikimiz dnmyor bile, nk o kyly ve iiyi
smrmenin tanr vergisi ve insan hakk olduunu varsayyor.
Eer Polonya Krallnda gayrimenkul varlklar ile sanayiinin bu denli dk vergilendirilmesi
karsnda Polonya Krallndaki dorudan vergiler btesi arlktaki ayn kategorideki bteyle
orantda Polonya Krallnn aleyhine olan bir hakszlk ise, bu Rusyada varlkl snfara y-
nelik vergi yk ile halk kitleleri tarafndan tanan ykler arasndaki orantnn ok daha haksz
olmasndan ve gnmzn dier devletleriyle karlatrldnda, tam bir istisna olmasndan kay-
naklanmaktadr. 30 yl nce tm Rusyadaki dorudan vergiler yzde 28di; 1890l yllarda devlet
gelirlerinin sadece yzde onunu oluturuyorlard; bu dnemde balayan tketim vergilerini snr-
sz artrma uygulamas sonucunda dorudan vergilerin devlet gelirlerindeki oran bugn yzde alt
seviyelerine geriledi. Ayn anda gmrklerin ve vastal vergilerin sistematik artrlmas ile Votka
tekelinin uygulamaya sokulmas, mutlakyeti aparatn ezici arlnn btnn alan kitlelerin
omuzlarna ykledi. u anda Votka tekelinden elde edilen 700 milyona yakn gelir, tm Rusya ikti-
satnn tayc stunu ve iki milyarlk arlk btesinin en byk kalemidir, ki gmrkler ve alkol-
[12] Wadysaw ukowski: Dochody i wydatki pastwowe w Krlestwie Polskie [Polonya Krallnda dev-
let gelirleri ve giderleri], Varova 1907, 2. So, 27, 86. Ve bylece bu programn ksm gerekletirilmesi
Polonyal kiralk evlerin sahiplerinin Rus ev sahipleriyle gayrimenkul vergisindeki eitlii - Dumadaki
Polonyal milletvekili grubunun (Koto Polskie) Stolypin ve Skalon hkmeti ile srdrdkleri uzlama
politikasn tek ulusal ganimeti hline geldi.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
111
l ikiler, ttn, eker, petrol ve kibritlere yklenen vastal vergiler ayrca 450 milyon Ruble getir-
mektedirler. Bu kalemlere karn, arsa ve gayrimenkul vergileri, satn alma harlar kartldktan
sonra, tm devlette 50 milyon Rubleyi bile bulmamaktadr! Varlk sahibi snfar ile alan kitlenin
ykleri arasndaki bu kinik iliki, Polonyal varlk sahibi snfarn ulamak istedikleri vergi eit-
liinin idealidir [ve] mal zynetim programlarnn vergi politikasnda hangi tandans takip et-
tiini gstermektedir. Polonya Krallnn Rusya ile olacak vergi eitliinin yn, proletarya ile
sosyal ilerlemenin pozisyonundan baknca tam tersi bir reformla salanmaldr: varlkl katman-
larn korkun vergi imtiyazlarnn Polonya Krallna geniletilmesi ile deil, tketim vergilerinin
tamamen ortadan kaldrlmas hedefyle azaltlmas ve zayf ve dengesiz dorudan vergilerin kaotik
ve arkaik sistemi yerine, ismiyle gerici ve hatta Prusyada bile 1893 mal reformuyla kaldrlan arsa,
gayrimenkul ve sanayii vergilerinin yerine varlklara, gelirlere ve miraslara uygulanacak tek ve
kademeli progresif verginin konulmasyla. Bylesine bir reform elbette devletteki merkez yasama
organ yardmyla uygulanabilir. Ayn ekilde bu reformlar Polonya Krallnn mal zynetimi
iin, zerklik idaresinin ve zerklik fonksiyonlarnn giderlerinin dorudan vergilere yaplacak ek-
lentilerle karlanacak ekilde doal bir temeli oluturulabilir; ve tabi ki bu eklentiler hakknda
eyalet parlamentosu karar vermelidir.
Kamusal eitim sistemi ve yn gnmz toplumunda devlet politikalarnn en nemli alanlarn-
dan birisi ve burjuvazinin snf egemenliinin temel zelliklerinden birisidir. Kamusal eitim ayn
zamanda burjuva toplumunda kltrel-ulusal yaamn en nemli alanlarndan birisidir. Proleter
snf mcadelesinin temsilcisi olan sosyaldemokrasinin karlar, bu alann iki bak asndan d-
zenlenmesini gerekli klmaktadr. zerklik kurumlar en bata ulusa entelektel kltrn zgrl-
n garanti etmelidir, bu nedenle eyalet okullar, bunlarn kuruluu ve donanm, retmenlerin
atanmas, ders dili ile ders planlamas eyalet parlamentosunun yasamasnda ve seilmi eyalet
hkmetinin sorumluluunda olmaldr, ki buna nmzdeki blmde deinmek durumundayz.
Ayn zamanda da eitimin ve lkedeki entelektel geliimin yaam kar, Polonya Krallndaki
eitim sorunundaki temel izginin devletin btnne balanmasn gerekli klmaktadr. Uzman-
lam bilimsel yksek okul kurumlar, aratrma istasyonlar, giriimler ve bilimsel geziler gibi be-
lirli renim grevleri, eyaletin zerk olanaklarn ve kaynaklarn amaktadrlar ve sadece devletin
kapsaml madd ve entelektel kaynaklar ile geni organizasyonunun destei ile gerekletirilebi-
lirler. Eitim sistemi temel organizasyonunun ortak yasa koyucu merkez tarafndan ynlendiril-
mesi, ortak retim esaslar, bilimsel yksek okul kurumlar arasndaki karlkl ilikiler, bilimsel
aratrmalarda enstitler arasndaki uygun iblm ile farkl bilimsel kurumlardan faydalanmak
isteyen [niversite] rencileri asndan da gereklidir.
Milliyetler asndan bakn dikkate alnmas da ayn sonuca varmaktadr. Ulusal eitliin kar-
lar, sosyal koullar lke zerklii iin yeterli temel vermeyen milliyetlerin kltrel karlarnn
savunulmas, nihyetinde kltrel karlarn savunulmas, ilk etapta okullar ilgilendiren diller
iin genel bir temel dzenlemeyi zorunlu klmaktadr. Binlerce Polonyal Litvanyada kalabalk
bir ekilde ikamet ettiklerinden ve tersinden byk sayda Yahudi, Beyaz Rus, Litvanya ve Alman
aznlklar Polonya Krallnda ikamet ettiklerinden, Polonya Krallndaki kamusal eitim sorun-
larnn tm Rusya toprandakilerinden tamamen ayrlmas gerekletirilemez, ki baka nemli
bir nedeni, entelektel kltr alannda milliyetlere eit muamele uygulanmasnn savunulmas
mcadelesinin doal olarak devletteki proletarya snfnn birleik basksnn bir meselesi olmas
gerektiini dikkate almasak bile.
Dier taraftan proletaryann, sosyaldemokrasinin program anlamndaki snf kar, kamusal ei-
tim sisteminin genel ve cretsiz zorunlu okul, varlkl olmayan koullardan gelen ocuklar iin
ders materyalinin gvence altna alnmas, varlkl olmayan ebeveynlerin yetenekli ocuklarnn
yksek okul reniminin toplum tarafndan karlanarak olanakl klnmas, okulun ruhban sn-
fnn etkisinden tamamen kurtarlmas, zorunlu din dersinin darda braklarak dnyev re-
timin kamusal eitim sisteminin temeli olmas gibi, belirli ve genel esaslara dayanmasn gerekli
klmaktadr. [13*] Bu reformlara ulalmas, milliyetten bamsz, proletaryann snf karnadr
[13*] R.L. burada Was wollen wir? (Ne istiyoruz?) balkl yazsna atfta bulunmaktadr. Bkz.: Rosa Lu-
xemburg, GW, Bd. 2, S. 71.
ROSA LUXEMBURG
112
ve demokrasinin genel enternasyonal geliiminde ve sosyalizm ynndeki proleter mcadelenin
bir etabn oluturduundan, btn lkelerdeki sosyaldemokrasinin programnda yer almaktadr.
Bu program Rus devletinde ayn zamanda ve ayn lde Polonya, Litvanya, Rus, Letland, Yahudi,
Ermeni, Tatar proletaryas iin nemlidir. Dahas: bu, tek bir snf olarak btn proletaryann or-
tak kar ve ulusal fark olmakszn programdr. Eer Rus proletaryas kamusal eitim sisteminde
Polonya [proletaryasndan] ok daha kt durumda olsayd, o zaman Rusyadaki halkn dk en-
telektel ve kltrel gelime seviyesi nedeniyle Rus proletaryasnn siyas olgunluunu, ama ayn
zamanda da devletteki siyas koullarn ve snf mcadelesinin genel sonucunu, nihyetinde de
Polonya proletaryasnn durumunu belirlerdi. Polonyadaki alan halkn renim ve entelektel
geliim durumu proletaryann mcadelesinin genel seviyesini ve Rusyadaki siyas koullar daha
az belirlemez. Nasl her milliyetten ve devletin her blgesindeki proletaryann madd, ekonomik
koullar, dolayl olarak devletin btnndeki proletaryann var olu koullarn etkiliyorsa, her
gruptan iilerin entelektel-kltrel koullar da dolayl olarak devletteki ii snfnn btnnn
karlarna dokunurlar. Sonu olarak Polonya proletaryas kamusal eitim sisteminin temellerinin
sosyal demokrasi anlamnda reforme edilmesi mcadelesini Rus [proletaryas] ile birlikte vermeli-
dir bu program genel bir devlet reformu ile gerekletirmek iin genel ve ortak snf aksiyonuyla.
Bu nedenle ilk, orta ve yksek okullardaki derslerin esaslarnn tespiti ile bilimsel kurumlarn or-
ganizasyonu ve genelin karna olan projeler merkez yasamaya braklmaldrlar.
Bu adan rnek bir lke olan sviredeki eitim sorunu bu ynde geliti. Genel zorunlu ilkre-
tim derslerinin ynlendirilmesi, ulusal farklara ve hatta lkenin drt ksmndaki antagonizmalara
ramen imdiden birlik yasamasnn meselesidir. Ama imdi bunu, nce tek tek komnlerde ba-
layan, sonra da kanton yasamalar zerinden devlet [reformu] hline gelen, oradan da meselenin,
gelimenin devam iin birlik yasamasnn meselesi hline getirilmesi kanlmaz etap olan ilerici
okul idaresinin dier reformlar takip etmektedir. Zorunlu renim okullarnn nemli reformu bu
yol zerinden ilerlemektedir. svirenin drt kantonunda, Bernde, Appenzell Ausserhodende, St.
Gallen ve Graubndende komnler renim okullarna gitme zorunluluu zerine karar vermek-
tedirler, ama bu okullar 13 kantonda, Waadtte, Walliste, Neuchtelde, Basellandda, Aargauda,
Schaffhausende, Solothurn, Thurgau, Uri, Zug, Fribourg; Tessin ve Appenzell Innerrhodende
imdiden kanton yasamas temelinde zorunlu oldular. lkretimdeki ocuklar iin cretsiz ders
materyalini hazr tutmaya dair nemli reform da nce tek tek baz komnlerde uygulamaya sokul-
du, ama u on iki kanton [bu uygulamay] devlet yasamasyla stlendiler: Zrih, Glarus, Solothurn,
Basel merkez, Baselland, Appenzell Ausserrhoden, Waadt, Neuchtel, Cenevre, Zug, St. Gallen ve
Thurgau. Bu kantonlardan ikisinde reformun masrafarn komnler stlenirken, beinde komn-
ler ve devlet ortaklaa, dier beinde de sadece kanton mal daireleri stlendi. Dier kantonlar da,
yavaa olsa da, anlan kantonlarn izini takip ettiklerinden, ders materyallerinin cretsiz datl-
mas sorununun birlik yaamasnca stlenilmesi sadece belirli bir zaman meselesidir.
Bugn yrrlkte olan Avusturya anayasas ile bandan itibaren ilk ve orta retim ynergelerinin
sorumluluu (ve ayrca niversiteler iin geerli olan btn yasalar) Viyanadaki Rayh Konseyinin
eline verildi, yani tm devlet yasamasnn kontrol altna alnd. Bu hkmn Galiya zerklik h-
kmetini kendi ilk ve orta retim sistemini gelitirmekten alkoymam olduu, Galiya Eyalet
Okul Konseyinin faaliyetlerinin gya mkemmel olan sonularnn aristokrat zerkliin gururu
ve savunmas olarak iln edilmesi gereince kantlanmaktadr. [14*] Bu sonularn zerklik d-
neminde Galiyann yeniden douunu ele alan eserde hangi renklerle boyandn yle oku-
yoruz:
Eyalet Okul Konseyi 1868 ylnda Galiyadaki okullarn idaresini stlendiinde,
Galiyada (drt retmenli) 81 drt snf okul, genelde tek retmenin olduu 1.961 bey-
lik okulu ve 427 dzensiz, gelecekleri gvencesiz papaz okulu, ayrca 7 be ve alt snfk
kz manastr okulu, yani toplamda hepsi birlikte 3.000 snf veya blm ve ayn sayda
retmen ile 2.476 halk okulu vard. Okul konseyinin otuz yllk hararetli almas son-
[14*] Galiya Eyalet Okul Konseyi 1868de Lembergde bir zerklik kurumu olarak oluturuldu. Konsey
ilk retim ve meslek retiminden, ksmen de orta retimden sorumluydu.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
113
rasnda 1903 retim ylnn balangcnda Galiyada ilevlerini yerine getiren u halk
okullar bulunmaktayd:
Kamusal zel Toplam
Tek snfk 2.326 96 2.422
ki snfk 1.398 25 1.423
snfk 46 17 63
Drt snfk 312 53 365
Be snfk 100 3 103
Alt snfk 70 6 76
Fakltatif (7 ile 10 snfk) 70 34 104
Toplam 4.322 234 4.566
Okullarn says ikiye katland ve tek retmenli snf veya blmlerin says kamusal okul-
larda 9.907ye, zel okullarda 700e yani birlikte 10.600e karak, e katland.
Halk okullarndaki retmen says (tam verilere sahip olduumuz) 1875 ylnda 3.266 idi,
ama 1903 ylnda kamu okullarnda, din dersi retmenlerinin haricinde 10.082 oldu.
1871de halk okuluna giden ocuk says 156.015di, 1903/1904de kamu okullarnda
765.403, zel okullarda 27.535, evde 7.285, ayrca 148.365i de ek derslerde (gndelik
derslerin bitiminden sonra), yani toplam 945.588 ocuk retim gryordu. Halk okulla-
rndaki derslere katlan ocuklarn says alt kat artt.
1874 ylnda kamusal halk okullar iin yerel, blgesel ve eyalet kaynaklarndan harcanan
mebla toplam 424.271 Avusturya Zotysi veya 848.542 Krondu, ancak 1903de bu kay-
naklardan toplam 15.722.664 Kron oldu, yani on sekiz kat art.
1903de ders diline gre u okullar vard:
Kamusal zel Toplam
Lehe 2.209 131 2.340
Ukraynaca 2.086 4 2.090
Almanca 27 99 126
Eyalet Okul Konseyi 1868de orta okullarn idaresini stlendiinde, on iki sekiz snfk yk-
sek lise ve yedi drt snfk alt lise vard. 1868 ylnda liseye giden renci says 7.258di,
1904 ylnda ise 25.286. Bu okullarda 928 mdr ve retmen ders veriyordu. 1869 ylnda
kamu liselerinin devlet tarafndan karlanan giderleri yaklak 500.000 Krondu, 1905
ylnda ise 4.004.395 Kron ayrld. Ders dillerine gre iki lisede Almanca, drdnce Uk-
raynaca ve geri kalan 31inde Lehe konuuluyordu. Geride kalan yllarda 536 rencinin
devam ettii be kz lisesi ald. 1868 ylnda Galiyada alt snfk bir orta okul ve
snfk bir alt orta okul vard. 1904 retim ylnn banda on bir yedi snfk yksek orta
okul bulunmaktayd. 1868 ylnda orta okula giden renci says 647 iken, 1904 ylnda
3.687 oldu. Bu okullarda 172 mdr ve retmen ders veriyor. Orta okullar iin devlet
kaynaklarndan karlanan giderler 1868 ylnda yaklak 50.000 Kron iken, 1905 ylnda
874.200 Kron oldu. Btn orta okullarda ders dili Lehedir. [15]
Bizdeki ile akraba olan koullardan oluan ve bu nedenle bylesine geni alnt yaptmz yuka-
rdaki bu rnek bize en azndan Avusturya gibi geri kalm devlette, hatta bylesi ve renkli mil-
liyet eitliliinden oluan bir devlette bile okul idaresi iin merkez devlet dzenlemesinin tek
[15] Michal Bobrzyski, Wadyslaw Leopold Jaworski, Jzef Milewski: Z dziejw odrodzenia polityczne-
go Galicji 1859-1873 [Galiyann siyasi yeniden douunun tarihi zerine 1859-1873], Varova 1905, S.
483 487.
ROSA LUXEMBURG
114
tek lkelerde kendi kamusal retim sisteminin gelitirilmesinin nnde engel tekil etmediini
aka kantlamaktadr. Ama eer Galiyadaki aristokrat toplumunun destekilerinin bylesine
vndkleri sonular gerekte yaplmas gereken ve yaplabilecek olanlardan bu kadar uzak ise, bu
Viyanadaki Rayh Konseyinin hatas deil, daha ok zerk kurumlarda sorumlu olan abartc h-
kmetlerin suudur. Birleik proletaryann kamusal retim konusundaki ilerici basks, merkez
yasamann organlarnda, Galiya Eyalet Parlamentosunun kapsndakinden daha fazla kabul bul-
du.
Geriye sadece snf devletinin yaamsal sorularna dokunan son noktay irdelemek kalyor: sivil
ve ceza hukukunu. Egemen hukuk sistemi her toplumda egemen mlkiyet biiminin esaslar ile
karlarnn ykml klnd yazlmdr. Burjuva liberalizminin dahi Fransz eletirmeni Lingu-
et 18. Yzylda, Montesquieunn nl yasann ruhu sylemine yasalarn ruhu mlkiyettir
itirazn koyarak bir ka kelime ile meselenin zn yakalamt. Gnmz burjuva toplumunda
sivil ve ceza hukuk sistemi kapitalist mlkiyetin hukuk esaslarnn ve burjuvazinin buna dayanan
snf egemenliinin ifadesidir. Bu nedenle kapitalist gelimenin genel merkeziyeti tandans ok
erkenden modern devletlerde geerli olan hukuk sistemlerinin tek tipletirilmesine yansmaktadr.
Feodal mlkiyet biimlerinin egemenlii altnda, natral iktisatta ayn devletin topraklar zerin-
deki hukuksal ilikilerin farkll, kendi teritoryasnn siyasal paralanmlndan ok daha b-
ykken, burjuva anda geerli hukuk sistemlerinin merkezlemesi, siyas merkezlemeden ok
daha hzl ve enerjik ilerlemektedir. rnein Fransada Byk Devrim ncesinde farkl hukuklar
geerliydi. Fransz topra bu adan genel olarak Pays du droit crit (yazl hukuk, genellikle Roma
Hukuk vilyetleri) olarak anlan ve Pays du droit contumier (teaml hukuk, yani Frenk-Cermen
kkenden Orta a hukukunun geerli olduu vilyetler) olarak anlan [hukuk alanlarna] b-
lnmt. Sadece kraln fermanlar devletin btn vilyetlerinde ayn geerlilie sahipti, ki zaten
mutlakyetilik, Batnn btn lkelerinde olduu gibi, idarenin merkezletirilmesiyle burjuva
iktisatnn yolunu hazrlad. Hukuk alanndaki bu Orta a ruhunu, tipik kararll ile ancak B-
yk Devrim yok edebildi. 1791 anayasas tm Fransa iin tek tip geerlilii olan yasalar toplamn
ngryordu. Bu karar, Jakobenler Dneminin karklklar ve diktatrln kar devriminin
ardndan Napolyonun konsolosluu dneminde uyguland. Napolyonun dier eserleri gibi yeni,
burjuva Fransann unutulmaz eserlerinden olan Napolyon Kodeksi [yasa kitab] Byk Devrimin
sadece deforme olmu mirasdr.
Napolyon Kodeksi Fransa dnda bilindii gibi, fetih politikalarnn ardndan bir dizi lkede uygu-
lamaya sokuldu. 1809 1901 Kodeksi Almanyada Prusyann Ren vilyetinden, Rheinhessende,
Bavyera Pfaznda, Elass-Lothringende ve Badende geerliydi. Almanyann geri kalan ksmnda
ise her devletin ve her kk lkenin kendi hukuk sistemi geerliydi, ancak bu bir dzine sivil ve
ceza yasalar Almanyann siyas birliinden sonra tek tip yasaya dntler. Ama o zamandan
bu yana Almanyada hukukun merkezletirilmesi konusunda hayli enerjik yol alnd, sonucunda
Rayh, bugne kadar federalist ilikilerin kalnts olmasna ve teritoryal paralanmln karakte-
rini tamasna ramen, 1896da Reichtagn kabul ettii genel meden kanunun yrrle sokul-
masyla 1 Ocak 1900den bu yana geerli sivil hukuk erevesinde tek teritoryadr. svirede de
tek tek kantonlardaki farkl sivil hukuk farkllklar, yerlerini tek tip birlik hukukuna brakyorlar.
Bizde ise Polonya hukuku ve adaletindeki, Rusyadakilere nazaran var olan farkllklar ve zellikler,
toplumsal yaamn dier alanlarnda olanlardan ok daha byk lde muhafaza edilmilerdir.
Ancak bu zellikler ve farkllklar, geici karakteri olan ilikilere baldr. Kongre Polonyasnda
Varova Dkal dneminden itibaren Napolyon Kodeksi uygulanrken, Rusyann yasa kitab
farklyd; vatan topranda yzyllar sren hukuksal paa dikicilik sistemi olarak I. Nikolaus
altnda yazlan ve Rusyann mutlakyeti egemenlik ile balantl olan geri kalmlnn dorudan
sonucu olan [bir yasa kitab]. Bir tarafta, Moskovada ve dier blgelerde arln uzun yllar sren
himayeciliinin koruyuculuu altnda muhafaza edilen arkaik sanayi ve ticar yaam biimleri, di-
er tarafta zira ilikilerin oktan alm sistemi, nihyetinde yzyllar boyunca mutlakyetiliin
penesinde tutulan sivil ilikilerin defalarca alm sistemi, yani modern burjuva mlkiyetinin
gelimesi ve hareketi nnde duran engellerin hepsi.
Eskimi hukuk sisteminin btn o uysal olmayan iskelesinin ortadan kaldrlmas [ve] burjuva
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
115
ilikilerinin engelsiz geliimi iin vazgeilmez olan modern hukukun yrrle sokulmas, yenile-
nen Rusyann ilk reformlarndan olacaktr elbette. Ama eer tersinden bizde yarg organizasyonu
Rusyadakinden daha gericiyse, o zaman bu zamannda Kongre Polonyasnn ceza olarak 1864
yl liberal yarg reformunun bereketlerinden ve Semtswonun uygulamaya sokulmasndan d-
lanm olmas nedeniyledir. Polonya yargs iin olaanst hlin uygulamaya sokulmas, demek
ki mutlakyetiliin egemenlii ile balantldr ve onunla birlikte tarihe gmlecektir. Rusya ve
Polonyadaki hukuk ve yarg sisteminin yenilenmesi, her iki toplumun gelimesinin ortak gerekli-
liidir ve tm Rusyada hukuk ilikilerinin merkez parlamentonun yasamas zerinden tek tip d-
zenlenmesi, ortak kapitalist gelimenin ve mutlakyetiliin ortadan kaldrlmasndan sonra zayf-
lamayacak, aksine muhtemelen serbestleecek olan burjuva gelimesiyle birlikte daha sklaacak
olan iktisad ve toplumsal dmlenmelerin gereksinimlerinin bir sonucudur.
i snfnn ve esas itibariyle toplumsal ilerlemenin karlarn savunan sosyaldemokrasinin po-
zisyonu, Rus devletindeki yasamann ve muhakeme usullerinin tek tipletirilmesini gerekli kl-
maktadr ayn Almanyada, Avusturyada, svirede, ayn btn modern devletlerde olduu gibi.
Burjuva snf yasamasn ve yargsn dizginlemek, ilerlemeyi sosyalizmin toplumsal ve ahlk ide-
ali anlamnda savunmak, yani: mlkszlerin haklarn mlk sahipleri karsnda, kadnlarnkileri
erkek karsnda, reit olmayanlarn [haklarn] ebeveynleri ve vasileri karsnda, gayri meru o-
cuklarn [haklarn] babalar ve toplum karsnda [savunmak], drlm kadnlarn haklarn
savunmak, sivil ilikileri kilisenin korumasndan kurtarmak, boanmay kolaylatrmak vs. tm
bunlar Polonya ve Rusya, Yahudi ve Ermeni proletaryasnn pozisyonu asndan mutlak ve ayn
ekilde zorunludurlar. i partisinin ceza hukuku alanndaki yasalar iin ileri srd talepler
de daha az esasl deildir. Alman sosyaldemokrasisi ierisinde kriminalistii en iyi bilen kii olan
avukat Hugo Heinemann hkmetin Rayh iin yeni ceza muhakeme ynetmelii projesi zerine
yapt son aratrmasnda yle yazyor:
nk ii snfnn, snf mcadelesi hi bir zaman olmad ekilde siyas ve sendikal ii ha-
reketini olanakl olduka kriminel cezalarn kullanlmasyla bask altna alnmasna yol atn-
dan, olanakl olan en iyi ceza muhakemesi nemli lde karnadr. Smren snfn smrlene
kar ve egemen snfn devletteki egemenlii iin verdii siyas mcadelede, cezann smrlen
unsurlarn aada tutulmas ve varlkl snfn iktidarnn ayakta kalmas iin kullanlan bir ara
olmas, snf devletinin zorunlu bir sonucudur. [16*] Ayn tandans mutlakyetiliin kaldrlma-
sndan sonra kukusuz Rusyada ve zellikle bizde de grlecektir, ki bu lkemizdeki burjuvazinin
imdiden mutlakyeti adalet aracn devrimci proletaryaya kar verdii mcadelesinde hangi
enerji ve alaklkla kullanmasyla ve bunu yaparken on yllardan beri sosyalistlere kar kullanlan
sava mahkemeleri sistemini ve idar yargy aktif ve pasif desteklemesiyle kantlanmaktadr.
Dier yandan demokratik-liberal hukuk devleti kurumlarnn, hatta cumhuriyeti biimlerinin
bu adan snf antagonizmalarnn sertlemesi durumunda proletarya iin bir garanti olmadn
ngilterede, Fransada ve Birleik Devletlerde iilerin ve sosyalistlerin birliklerine kar yrt-
len saysz mahkeme kampanyalar kantlamtr. Bu nedenle demokratikleme ve mahkeme d-
zeninin insaniletirilmesi ve bununla balantl olarak, mahkemelerin idar aparattan tamamen
bamszlamas, hakimlerin seilerek greve gelmesi, kovuturma ve n aratrmada mutlak ak-
ln uygulamaya sokulmas, sann haklarnn savunulmas, savunmann kovuturma ve savclk
makamlaryla eitlenmesi, ahitlerin bamszlklarnn ve haklarnn garanti edilmesi, susuz yere
gzalt hapsinde tutulanlara ve susuz yere cezalandrlan sanklara tazminat, sava mahkemeleri
gibi zel muhakemenin kaldrlmas, ancak genler iin zel mahkemelerin yrrle sokulma-
s, nihyetinde ceza sisteminin kendisinin ilerleme ve insanilik anlamnda reforme edilmesi, yani
idam cezasnn kaldrlmas, ceza ertelemesinin ve svirede mkemmel sonulara yol at gibi,
bu erevede hapisten kartlmann uygulamaya sokulmas tm bunlar devletin btnndeki
bilinli proletaryann ayn ve ortak karlarnadr. Btn bu reformlar, ne yerel, ne de ulusaldr,
aksine devlet aparatnn btn, tm devlet politikas sistemi ile balantl olan toplumsal mese-
lelerdir.
[16*] Hugo Heinemann: Zur Reform der Strafprozessordnung (Ceza Muhakeme Dzeninin reformu ze-
rine), Die Neue Zeit, 27. Jg. 1908/1909, 1. Bd. S. 8.
ROSA LUXEMBURG
116
Bizde mahkemeler ve btn idare lkeye zg ve ulusal karakter tamaldrlar, ki bu sosyaldemok-
rasinin bu alandaki en temel programatik talebiyle, yani hakimlerin seilebilir olmasyla garanti
edilmi olurdu ve hukuk karlarnn kanlmaz beraberlii nedeniyle doal olarak tm Rusya iin
sorumlu olan Yce Divan, Polonya Krall yurttalarnn meseleleri hakknda bu lkeden gelen
yeleri zerinden karar vermelidir; ancak organizasyonun ve mahkeme dzeninin esaslar ile sivil
ve ceza hukuku tm devlet parlamentosunun yetkisi altnda ve devletin btnndeki proletaryann
snf aksiyonunun meselesi olmaldr.
Genel kapitalist gelimenin bu alanlarnn yan sra, yasamann bir btn olarak proletaryann s-
nf karlarn ilgilendiren dier alanlar sz konusudur: ii koruma yasasnn btn ile koalisyon
hakkn, toplanma hakkn ve bunu ilgilendiren sorulardaki yasama. Bu sorular dier blmde
irdeleyeceiz.
III
i koruma yasalar kapitalist iktisatn topranda sadece proletarya iin deil, toplumun ken-
di varln korumas iin vazgeilmez bir gereklilik olarak geliir. [Bu yasalar] alan kitlelerin,
kapitalizmin yrtc iktisatnn ykc etkisi altnda bedensel ve zihinsel dejenerasyonuna kar vaz-
geilmez bir garanti ve proletaryann madd ve entelektel yenilenmesi, snf mcadelesi yetisini
kazanmas iin vazgeilmez bir kaldratr. Koruma yasalar z ve kkenleri itibariyle ayn ekilde
uluslararas bir grngdr, ayn yrtc iktisadyla kapitalizm ve ayn proletaryann snf mca-
delesi gibi. Dnya piyasalarnn ilikileri ve kapitalizmin uluslararas rekabeti, farkl lkelerde-
ki kapitalist retimin karlkl ball ve karlkl bamll, ii koruma yasalarnn, genel ve
yasal sekiz saatlik ignnn uygulamaya sokulmas gibi esasl noktalarnn sadece uluslararas
yol zerinden gerekletirilmesine yol at. Dier taraftan kapitalizmin ayn uluslararas karakteri
proletaryann, devam eden proleterleme ve iilerin var olu gvencesizlii nedeniyle giderek b-
yyen uluslararas gn de ortaya kard. Ancak bu g ve bunun proletarya arasnda yaratt
enternasyonal rekabet, belirli bir sre ierisinde ulalabilecek olan en yksek yaam seviyesinin
korunmasnn ve geniletilmesinin karlar, yasal olarak snrlandrlamayan bir ign uygula-
masnn olduu ve kamu sigortalarnn olmad lkelerden gelen ii gnn, iilerin mcadele
sonucu dokuz saatlik ign ve hastalk, kaza vs. durumlarda yasal sigorta uygulamas haklarn
elde ettikleri bir lkedeki alma koullarnn ktletirmemesi iin mutlaka btn kapitalist l-
kelerde olanakl olduunca tek tip koruma yasalarnn uygulamaya sokulmasn zorunlu klmak-
tadr. Nihyetinde proletaryann, uluslararas yasalar zerinden gvence altna alnacak, olanakl
olan tek tip ve olduunca yksek yaam seviyesinin btn lkelerde gerekletirilmesi, proleter
mcadelenin niha hedeferi: sadece enternasyonal yol zerinden olanakl olabilecek sosyalizmin
gerekletirilmesi iin mutlak zorunluluktur. Tm bu nedenlerden dolay ii koruma yasalar daha
ii hareketinin balangcndan itibaren iilerin enternasyonal toplantlarnn ve kararlarnn bir
meselesi olmutur. Cenevredeki Enternasyonal Kongre daha 1866da sekiz saatlik ignn, tm
lkelerdeki proletaryann uralar iin doru yn gsteren hedef olarak iln etti. Ve 1889dan
bu yana ii koruma yasalar alanndaki sosyalist uralar btn lkelerde, Paris Enternasyonal
[Sosyalist i] Kongresinin gelitirdii ortak programa dayanmaktadr.
[Bu nedenle] ayn devlet ierisindeki ii koruma yasalar da sadece ortak ve tek tip olmak zo-
rundadrlar. yle ya da byle birlik karakterine sahip olan devletlerde, Almanyada, Avusturyada
ve svirede olduu gibi, ii koruma yasalar, toplumsal karakterdeki ve tek tek blgelerin sna
gelime seviyelerindeki esasl farkllklara ramen, her halkrda birlik [ve] merkez kurumlar-
nn sorumluluunda olan siyas yaam alanlar ierisindedir. nk ii yasalar kkleri itibariy-
le, kapitalizm ncesi federalizmin btn kalntlarna ramen, modern devletlerin btnlnn
asl balayc halkas olan o kapitalist gelimenin ve devletin [bu gelimeden] byyen toplumsal
fonksiyonlarnn tamamen modern grngsdr. i koruma yasalar svirede 1874e kadar
kantonlarn sorumluluundayd. O yl yrrle sokulan birlik anayasas, en nemli sosyal konu-
lar ve fabrika yasalarn birlik sorumluluu altna koydu. Tek tek kantonlarn bundan bamsz,
birliin genel koruma yasalarnn tesine giden, bunlarn aklarn kapatan veya kurallar geni-
leten fabrika yasalarn kendi blgelerinde uygulamaya sokma haklar var. Bylece bir dizi kanton
son dnemde sanayii iin tahkim mahkemeleri oluturdular: Waadt 1888de, Basel 1889da, Lo-
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
117
zan 1892de, Solothurn 1893de, Bern 1894de, Baselland 1895de, Zrih 1895de, Cenevre 1897de,
Fribourg 1899da, Neuchtel 1889da, St. Gallen 1904de, Appenzell Ausserrhoden, Thurgau ve
Aargau 1908de. Kadn iiler iin zel koruma yasalar da Baselde 1888de, St. Gallende 1893de,
Zrihte 1894de, Lozanda 1895de, Solothurnda 1896da, Neuchtelde 1901de, Aargauda
1903de, Waadtte 1904de, Tessinde 1904de, Bern ve Appenzell Ausserrhodende 1908de y-
rrle sokuldu. htiyarlk ve malulen emeklilik sigortas, o ya da bu biimiyle 1904de Glarus
kantonunda, 1907de St. Gallende Bern ve Appenzellde, 1908de Zrihte, Solothurn, Aargau ve
Cenevrede yrrle sokuldu. Nihyetinde Pazar gn istirahatinin korunmas iin 1904de St.
Gallen, 1905de Cenevre, 1906da Bern, 1907de Zrih kantonlar zel yasalar ve Basel, Aargau, So-
lothurn, Schaffhausen ve Appenzell uygun yasalar hazrladlar. Bu anlan rnekler tek tek kanton
rneklerinin nasl hemen dierlerini, koruma yasalarndaki her ilerlemenin ksa zaman ierisinde
iktisad ve siyas gelime iin belirleyici olan svire alannda yaylarak etkilediini ak olarak gs-
termektedir, ki bylelikle reformlarn tm teritorya iin geerli olan birlik yasamas iine alnmas
svirenin hukuksal geliiminin karakteristik ynne uygun olarak hazrlanmaktadr.
Koruma yasalar Avusturyada yrrlkteki anayasa tarafndan bandan itibaren merkez yasa-
mann sorumluluu altna sokulmutur.
Koruma yasalar Almanyada balangta sadece ilgili devletlerin veya kk devletlerin meselesiy-
di. Prusya, Saksonya, Bavyera ve dierleri bu alanda birbirlerinden farkl, genellikle tamamen es-
kimi ve Orta an lonca ruhunu tayan, tamamen ie yaramayan denemelere sahiptiler. Kuzey
Almanya Birliinin kurulmasndan sonra Prusya yasamas dier birlik blgelerine uyguland [ve]
Rayhn kuruluundan sonra adm adm daha ileri gitti: 1871de Hessende uygulamaya sokuldu,
1872de Baden ve Wrttembergde, 1873de Bavyerada, 1889da Elsass ve Lothringende. Rayh
kuruluundan bu yana koruma yasalar Reichstag ve Bundesrat [Eyaletler Meclisi] sorumluluu
altndadr. Tek tek eyalet meclislerinin ve eyalet hkmetlerinin sorumluluu altnda olan [ve]
toprak sahipleri dneminin kalnts ve ziraatlarn egemenliinin karakteristii olarak, Gesinde-
gesetz adyla anlan tarm iileri yasas ve nihyetinde maden iileri yasas istisna oluturuyordu-
lar. Her alan da feci geri kalmln ve alan snfarn madur edilmesinin bir ifadesidir, bu
nedenle Alman sosyaldemokrasisi her durumda da ilgili meselelerin eyalet meclislerinin sorum-
luluundan alnarak, Reichtagn sorumluluu altna sokulmasn talep etmektedir. [17*]
i korumas sadece Kuzey Amerika Birleik Devletlerinde tek tek devletlerin yetki alanndadr,
ki bu paralanm proleter mcadeleye, genel karmakla ve ii snfnn gerek siyas, gerekse de
sendikal etkinliinin zayfna uymaktadr.
[i korumas] lkemizin Rusya ile olan ilikisi balamnda ise daha birletirici etkide bulunmak-
tadr. Polonya ve Rusya sanayileri arasndaki dorudan balant, Polonyal ve Rus kapitalistlerin
birbirleri ile rekabet ettikleri ortak Pazar ve genel i ve d devlet politikasnn o ya da bu etkisi-
ne bamllk nedeniyle alma ve cretli emek koullarnn, Rusyada da ayns olmakszn, sa-
dece lkemizde yasal dzenlemesi olanakszdr. rnein Rusyada ayn zamanda on bir veya on
iki saatlik ign uygulamas, Polonyal sanayicilerin direnii nedeniyle boa kartlrd ve reka-
bet nedenlerinden dolay, tersi de ayn olurdu. Sosyal yurtseverler genellikle bilinen bir geree,
ddaki fabrikatrlerin 1893de hkmete sanayide yasal on bir saatlik ign uygulamasn
yrrle sokmas nerisi yaptklarn, ama bunun Moskoval fabrikatrlerin direnii nedeniyle
engellendiine dikkat ekmektedirler. Bu gerek, Polonyadaki toplumsal koullarn daha gelimi
ve proletaryann davas iin Rusyadakinden daha elverili olduunu kantlyormu, ki bu mantk
sonucunda ve Polonya ii snfnn karlar iin Polonyann Rusyadan ayrlmas bir zorunluluk
oluyormu nce Polonyann yeniden kurulmas ile, daha sonra, bu programn ifasnn ardndan,
en azndan Varova Kurucu Meclisi biiminde ve Polonya zerklik parlamentosunun ii koru-
ma yasalar alanndan sorumlu olaca bir federatif iliki erevesinde.
Ama kartlan bu sonu, bir ifte Quiproquoya [yanlmaya] dayanmaktadr. nk ddaki fab-
rikatrlerin, aslnda herkes iin grlebilen basit ve Moskovaya ynelik olan rekabet hilesi, yani,
d ve Moskova arasndaki kapitalist ban meyvesi naife iyi niyet ve sosyopolitik ilerleme-
[17*] durum ifadesi orijinal metinde yer almaktadr.
ROSA LUXEMBURG
118
nin bir ifadesi olarak alglanmaktadr. kincisi, snf ilikilerinin lkemizde Rusyadakilere nazaran
daha olgun ve ii yasalar iin daha uygun olduu, ancak bunun Polonya ve Rusyann iktisad bir-
liine dayanan ayn kapitalist gelimenin bir sonucu olduu aktr. Ayrca gerek Polonya, gerekse
de Rusya proletaryasnn snf karlar, alma koullarnn tek tip ve ortak yasal dzenlemesi ile
bu hedefe ynelik ortak eylemi gerekli klmaktadr. Polonyal iilerin Rusyaya g, ayn ekil-
de ksmen Rus iilerinin Polonyaya g, daha bugnden ak bir gerektir; proletaryann bu i
g, mutlakyetiliin yok edilmesinden ve kapitalist ilikilerin Rusyada ve lkemizde engelsiz
yeermesinden sonra giderek daha byyecektir. Demek ki Polonyal bir iinin, devletin hangi
blgesinde olursa olsun, kendi vatannda alk olduundan daha kt olmayan alma koullar-
na ve devlet gvencesine sahip olmas, vazgeilmez karlar arasndadr. Ayrca siyas olarak ba-
kldnda Polonya ve Rusya proletaryas zaten tek snf oluturmaktadrlar. i davasnn kaderi
ve sosyalizmin gelimesi, Rusyada ve Polonyada, ayn imdiye kadar olduu gibi, ii snfnn
herhangi bir milliyet fark gzetmeksizin tm devlet topraklarndaki ortak ve tek tip mcadele-
sine dayanmaktadr. Bu pozisyondan baknca, Ural ve St. Petersburgdaki Rus iisinin durumu,
ayn d veya Dbrowa Havzasndaki iinin durumu gibi, Varoval iinin kendi karn ilgilen-
dirmektedir, ki tersinden de aynsdr. Polonya proletaryas iin daha iyi sosyal koullara, Rusya
proletaryasndan ayrlarak ve bamsz yasama yolu zerinden ulalabilecei speklasyonlar, ki
rnein Polonya Sosyalist Partisi bamsz bir Varova Kurucu Meclisinin gerekliliini ve [bu
meclisin] geni sorumluluunu byle gerekelendirmektedir, enternasyonal sosyaldemokrasi an-
lamndaki bir snf politikas deil, aksine sadece lonca sistemi anlamndaki bir politikadr.
nk prensip olarak, eski ngiliz Trade-Unionun kalifye iiye daha iyi koullar elde etme ama-
cyla bunlar basit iilerden ayrarak kendisini ynlendirdii ayn politika, Durham ve Northum-
berlanddaki maden iileri sendikalarn, bu iki blgedeki kalifye maden iilerinin ign filen
sekiz saatten az olmas nedeniyle sekiz saatlik ign tasarlarn reddetmeye aran politikadr.
[18] Bu snf politikalarnn ilkelerine tamamen ters den bir dlama ve proletaryay paralama
politikasdr: dayanmaya ve eit siyas-devlet koullarnn olmas durumunda proletaryann tek
tek katmanlar arasnda var olan btn farkllklarn stnden btn snf birletirme [ilkesine]
ters den bir politikadr. Ve bu politika, dlama ve paralama iin ulusal farkllklar temel alsa
da yle kalacaktr, nk bu farkllklar snf mcadelesinde hi bir rol oynamazlar. Bu sadece esas
itibariyle yanl deil, ayn zamanda, ngiliz tradeunionizminin kaderiyle ok iyi kantland gibi,
sadece kayplar ve verili devlet iindeki tm proletaryann davasnn gerilemesi sonucunu vere-
cek olan dar grl bir politikadr. Almanyadaki koullar da, proletaryann toplam karlarnn
ve zellikle koruyucu yasalar alanndaki [karlarnn] proletaryann sosyal durumu en iyi olan
gruplarnn ayrlmasn deil, aksine proletaryann btn olarak birlemesini gerekli kldn gs-
termektedir. Prusya, Alman Rayh lkeleri arasnda sna olarak en fazla gelimi blgelere sahip
bir lkedir; Saksonya istisna, Almanyann btn byk sanayii, zellikle maden, metal ve kimya
sanayii pratik olarak Prusyada younlamtr. Alman Rayhn oluturan dier lkeler, Saksonya
haricinde, ounlukla kyllk ve kk burjuva lkeleridir. Buna ramen sosyopolitik ilerleme
ve ii koruma yasalar iin tek koruyucu Alman Rayh ve Reichstagdr, nk Prusyann kendisi
[18] Meslein ve meslek rgtnn tekil karlar ne denli tek olarak vurgulanyorsa, meslekteki ii-
leri birbirlerinden ayran genel toplumsal yaklamlarn eitlilikleri o denli arka plana, ama meslekteki
iileri dier meslekten iilerden koparan farkllklar o denli n plana karlar. Bu zellikle tek tek ii
rgtlerinin imtiyazl bir konum elde ettikleri yerlerde zellikle gl olarak grlr. Bu durumun elde
tutulabilmesi, ancak imtiyazl rgtlerin ii kitlelerini dlamalar ile olanakldr. Eskiden beri loncalarn
yapt gibi, imdi de bu ii katmanlar proletaryann btnyle ahenk iinde olmak yerine [proletarya-
nn btnnn] aleyhine ayaa kalkmay denemektedir. Sendikalarn ntrletirilmesinin vlen lkesi
ngiltere bunun iin yeterince kant sunmaktadr. Sadece kendileri yedi saatlik ignn elde ettikleri ve
yanlarndaki madenci ocuklarn on saat altrlmalarn [kendileri iin] bir avantaj olarak grmeleri
nedeniyle, dier ii kitlelerinden farkl olarak sekiz saatlik ign talebine kar kan Northumberland
ve Durhanl maden iilerine dikkat ekiyoruz. Tam da burada daha pratik olamayacak bir gncel po-
litika, daha plak dnlemeyecek kar politikas ile kar karyayz. Bunun sonucu da maden ii-
lerinin birlii deil, blnmeleridir. Karl Kautsky: Neutralisierung der Gewerkschaften (Sendikalarn
Ntrletirilmeleri), Die Neue Zeit, 18. Jg. 1899/1900, 2. Bd., S. 460.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
119
zellikle koruyucu yasalar alannda en inat gericiliin destekisidir, ki bu nedenle Alman sosyal-
demokrasisinin mcadelesi bu yasann Prusyadaki en nemli blmlerini, yani maden koruma
yasas ile tara iileri koruma yasasnn Prusya Eyalet Parlamentosunun sorumluluundan alp,
Rayhn merkez yasamasnn sorumluluu altna sokmaya yneliktir. Ayn ekilde lkemizde de
ii koruma yasasndaki ilerleme, ancak yzeysel bir kanaat ve proletaryann snf politikasnn asl
itici gcn anlamayan dar grl bir politika ile Polonyann arlktan hukuk ayrlmasyla ba-
lantl hle getirilebilir. Gerekte ise bu nedenler tersinden koruma yasalarnn bandan itibaren
merkez parlamentonun sorumluluu altna girmesini ve tm lkede birleik proletaryann ortak
snf aksiyonunun alan olmasn gerekli klarlar.
Tm bu yukarda aklananlar ayn ekilde demokratik sistemin genel garantileri iin tek tip
merkez yasamann zorunluluunu kantlamaktadr: koalisyon hakk ile birleme ve toplanma hak-
k ve de sz ve basnn zgrl iin. Modern devletlerdeki, yukarda anlan zgrlkler iin ilk
kez anayasal garantilerin yaratlmasn salayan hukuk devleti dzeninin geliimi, gerekten de tek
tip hukuk normu erevesinde devlet topraklarnn btnne duhule bal, burjuva karakterindeki
bir yapyd. Bu balamda Almanyadaki birleme ve toplanma hakknn tarihi hayli karakteristiktir.
1850 ylnda Mart Devriminin yenilgisinden sonra egemen olan gericilik, bu alanda tek tek her dev-
lette farkl yasal dzenlemeler yaratt; ve bylece ksa bir zaman ncesine kadar Almanyada ak
bir ekilde kardevrim zamanndan kalma dalamay tayan ve proletaryann snf mcadelesini
zorlatrmay, ortak proleter aksiyonu zayfatmak amacyla siyas koullarn eitlilii zerinden
paralanmasn hedefeyen 26 farkl yasa mevcuttu. Rayh bu alana ancak 1900de yeni meden
kanun ile ksmen girebildi. 1908de ise Reichstag bu alan kendi sorumluluu altna ald ve iki
dzine yasa yerine, Rayhn tm alannda geerli olan ilk birleme ve toplanma yasasn kabul etti.
Eyalet hkmetleri ve parlamentolar imdi belirli bir erevede temel yasann pratii iin gerekli
olan uygulama yasa ve ynetmeliklerini karma hakkna sahipler, ancak bunu yaparken burjuva
zgrlklerini, zellikle sosyalist ajitasyonu gerici bir biimde kstlamak iin zerklik artklarn
kullanmaklar. Genel birleme ve toplanma hakk svirede 1874 anayasas ile garanti edilmekte ve
merkez kurumlarn sorumluluu altndadr; Kantonlar sadece bu yasann ktye kullanlmas-
na kar belirli kurallar koyma hakkna sahiptirler, yani partiklarizm kalntlar hem cumhuri-
yeti svirede, hem de monarist Almanyada gericiliin hrslar iin bir arka kap hlindedirler.
Avusturyada ise 1867 anayasas 11. maddede mezhep ilikileri, birleme ve toplanma hakk, basn
ve zihn mlkiyetin korunmas yasasn tm devlet parlamentosunun sorumluluu altna sok-
mutur.
IV
imdi bir lkenin zerk yaam iin doal alan oluturan noktalara getiimiz iin, renim sis-
temi ve kamusal eitim en ne alnmaldr. Kapitalist toplumun ilerici geliiminin pozisyonu ile
proletaryann snf pozisyonu asndan vazgeilmez olan modern renim sisteminin yaratlmas,
gelitirilmesi ve ekillendirilmesi doal olarak lke zerkliinin sorumluluu altna dmektedir,
hem de iki belirleyici nedenden dolay. ncelikle btn kltr devletlerindeki yzlerce yllk dene-
yim, burjuva toplumunun vazgeilmez gereksinimi olan kamusal eitimin sz konusu olan nfu-
sun katlm olmakszn, yani en yukardan en aadaki kademelerine kadar zynetim kurumlar
[olmakszn] organize edilemeyeceini gsterdi. rnein demiryolu gibi modern ulam aralar-
nn inas devletsel merkezden en cra kelere kadar gerekletirilebilirken, kamu okullar soru-
nunun zm ilgili toplum kesimlerinin canl ve srekli katlm olmakszn umutsuz bir mesele
olarak kalrd. Dier taraftan kamusal retim sistemi ulusal yaam bana [yani] her milliyetin
kendi anadili ve entelektel kltrne kopmaz bir biimde baldr. O nedenle kamusal renim
sisteminin ilgili milliyetin aktif katlm olmakszn oluturulamayaca, anlalr bir meseledir.
Ancak renim sorunlarnn ve kamusal eitimin lke zerkliine braklmasnn toplumsal ge-
limenin ve zellikle Polonya proletaryasnn snf karlarnn yakc bir gereksinimi olduu ko-
nusunda genel bir yaklamla pheler sz konusuysa, o zaman lkemizdeki renim sisteminin
tarihi ve bugnk durumu kant olarak yeterlidir.
Devletsel kurum anlamnda kamusal renim eski Polonyada hi olmad. renim tamamyla
ruhban snfnn, genellikle Cizvitlerin elindeydi ve asilzadelerin gereksinimlerinin tatminine y-
ROSA LUXEMBURG
120
nelikti. Zenginler ocuklarn yurtdna Fransaya, Hollandaya, talyaya gnderiyorlard. al-
an halk, iinse okul hemen hemen hi yoktu. Cizvitlerin soylu okul sistemi de Katolik gericiliin
zaferinden sonra kuru ve verimsiz formalizm seviyesine dt. Batda oktan alm olan skolastik
felsefe Polonya akademilerinde mutlak hakimiyete sahipti. rnei Gorzycki [Kazimierz Gorzycki,
1901] Fen bilimlerinin geliimi devlet snrlarn aamyor, matematik Cizvitlerce eski metoda
gre retiliyor, tarih sadece din amalar iin bir ara olarak kullanlyor ve her eyin zerinde
Ortaa Latincesi, kilise dili olarak tahtta oturuyordu diye yazar. Ancak 18. Yzyln sonunda,
blnmelerden nceki reform dneminde aydnlanma fkirleri, ansiklopedicilerin dnceleri
Polonyaya ulat ve ruhban snfnn tevik ettii dnsel yabanilie kar edeb ve siyas sava
yrttler. Staszic nl eseri Jan Zamoykinin yaam zerine notlarn [1787] hemen banda
renim sorununa geni bir biimde yer vermekte ve eski Polonya renim sistemini acmaszca
eletirmektedir. 1773de kurulan ve Cizvitlerden kalan varlklara sahip olan Ulusal renim Ko-
misyonu [Komisja Edukacji Narodowej] Polonya tarihindeki renim sistemindeki ilk kamusal-
devletsel kurumdu, ki komisyonun verdii grevle hazrlanan ve 1783de Ulusal renim in
Komisyon Yasas olarak tasdiklenen Piramoicz-Projesi, Polonyann on Voyvodalnda okul
tipi nermekteydi: Yksek, yani temel okullar, orta ve halk okullar ile papaz okullar. Komis-
yon tarafnda kamusallatrlan okullarn kilise ile olan ilikisi kesildi, renciler din pratikler-
den muaf tutuldular, din dersi yerine Hristiyanlk dersi konuldu ve Adam Czartoryski tarafndan
valye Okulu iin gelitirilen Kadet lmihlliine gre okutulan ahlk dersi yrrle so-
kuldu. Nihyetinde komisyon Latincenin dominant pozisyonuna son verdi ve Leheyi ders dili
olarak uygulamaya soktu.
Kooj Krakau Akademisini, Martin Poczobut-Odlanicki de Wilnadaki akademiyi bu anlamda re-
forme ettiler. Ancak o dnemler en aydn kafalar arasnda bile renim sisteminin sadece aristok-
rasinin meselesi olduu dncesinin ne denli yaygn olduunu Staszicin okul sistemindeki eleti-
risi ve reform projelerinin sadece yurtta snfna ynelik olmasnda grlebilir; nk bilindii
gibi zgr olmayan kyller, yurtta saylmyordular. [Staszic] orta okullar iin olan projelerini
anlatrken, satr arasnda yle diyordu: Rzeczpospolitann bte bulabilecei okullarn arasnda
zanaat okullar da bulunmaktadr, ama hemen peinden, bir ka sayfa sonrasnda: zgr bir
lkede genel eitim iin valye Okullar yeterlidir aklamas yapyor ve srarla, kendisinin n-
grd okul tipinin ders plannda valyelie hazrlayan derslerin olmasn neriyordu. [19]
Her neyse, Polonyada kamusal renim iin ilk kez yaratlan temel, Polonyann nc blnme-
sine ve kmesine neden olan Kociuszko Sava ile yok edildi. Polonyann paralarnda o andan
itibaren siyas deneylerin tarihsel olarak o ana kadar hi olmayan hikyesi balamaktadr. nce
Prusya hkmeti Polonya parasnda [20*] halk eitimini asimilasyon hedefyle yaygnlatrarak,
ders dili Almanca olan valye okullar ile ilk okullar kurdu. Daha sonralar Prusya hakimiyeti
altnda kalan blgelerde bu sistem 1848 Devrimine kadar devam etti. Tilsit Beyanndan Varova
Dkalna dntrlen blgede ise baka deneyler gerekleti. Jena Muharebesinden itibaren
devam eden yaklak bir yllk sava dneminden sonra oluturulan ve sadece Napolyonun iradesi-
nin gsz bir arac olarak Hkmet Komisyonu olarak adlandrlan Dkaln geici hkmetinde
Stanisaw Potocki nclnde bir renim Odas oluturuldu. [21] Napolyonun kelimesiy-
le esaretten kurtarlan tara halk, Dkaln her hkmetinin kylln eitimi zerine kafa
yormasn gerektirecek biimde yurttalarn bir paras olmutu. (...) Ve bylece Oda daha 1808de
hi bir kentin, hi bir kasaba ve kyn okulsuz kalmayacan haykrarak iln eden bir Kent ve
Tara lk Okullar Ynergesi hazrlad. Her ifti ve ticaretten veya zanaattan gelir salayan veya
herhangi bir toprak mlk olan her kii, snfsal konumlarna ve inanlarna baklmakszn varlk-
[19] Stanislaw Staszic: Uwagi nad yciem Jana Zamoyskiego. Turowski nshas, Krakau 1860, S. 19 ve 24.
[20*] R.L. Polonya Paras olarak 1815de Rus arlnn paras olan Polonya Krallnn bulunduu
blgeyi kast etmektedir. 1815e kadar bu blgedeki hakimiyetler srekli deiiyor, bir ksm Prusyann,
sonra da Napolyonun hakimiyeti altna giriyordu. Sonunda Viyana Kongresi kararna gre Polonya Kral-
l olarak adlandrlan blge, Rus arlnn hakimiyeti altna alnd.
[21] Bkz.: Henryk Konic: Komisja Rzdzca 1807 [1807 Hkmet Komisyonu], Varova 1904.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
121
larna gre drt ayr tarife erevesinde okul vergisi verecek; okullarn denetimi ya byk toprak
sahiplerine, ya cemaat papazna [Katolik] veya Protestan papazna, ya da belediye bakan veya
mahalle muhtar ile iki yerli kylde olacakt.
Bu temelde 1.300 ilk okul kurulurken, renim Odas ayn zamanda da tipte bir dizi ortaokul
oluturdu: Altblm Okullar ( snf okullar), Blm Okullar (drt snf okullar) ile ounlukla
Piaristlerin kontrolne geen Departman Okullar (alt snf okullar). Nihyetinde bu dnemde
Fransz etkisiyle bir Hukuk ve dare Okulu, bir Tp Okulu ve daha sonraki Varova niversitesinin
temelini oluturacak Varova Lisesi (yksek okul) kuruldu. renim Odasnn faaliyetlerine ba-
lamasndan bir ka yl sonra Napolyon Savalar balad ve Dkalk ordu karargh ile asker sefer
alanna dnt tabii ki okul sistemi bu koullar altnda tamamen ifas etti, bilhassa masrafarn
tamak zorunda braklan kurtarlm Polonya kyllnn ekonomik durumu nedeniyle ilk
okullar tam bir okul karikatrne dntler. Ksa bir zaman sonra Dkalk yok oldu ve 1815de
kralln kurulmasyla birlikte yeni bir deneyler dalgas balad.
Okul sistemi Polonya Krallnn zerk hkmetleri altnda ok abuk kilise gericiliinin etkisi
altna girdi [kilise gericiliinin] kararl taraftar olan Grabowski, Stanisaw Potocki yerine bakan
oldu. Sefl durumlarn ve gerek yoksulluklarn bildiini syleyen Vali Zajczek 1821de ky-
ll okul vergilerinden kurtard. [22] lk okullar kyllerin yoksulluklar nedeniyle yok olmak
zereydiler ki 1830da sadece 766 ilk okul ayakta kalmt. Ve ayakta kalanlar kilisenin etkisine,
denetimleri de tara aristokratlarna brakld. Orta okullarda da arlk monariye hizmet etmeye
uygun tanr korkusu olan bir genlik yetitirmeye konuldu. Bu zamandaki tek reel ilerleme 1816da
kurulan Varova niversitesi oldu.
Kasm Ayaklanmas okul sisteminde yeniden bir devinime yol at. 1831de Varova niversitesi
kapatld. lke bunun ardndan otuz yldan uzun bir sre boyunca kendi niversitesine sahip ola-
mad ve Polonya genlii, izni ve paras varsa, arlk niversitelerinde renim grmek zorunda
brakld.
Ancak orta okullar, bilhassa halk okullar iin, renim sisteminin otuz yldan fazla bir sre de-
mir prangalara vurulduu I. Nikolaus dnemi balad. Bu dnem, ilkokullara en alt snfardan
insanlar arasnda da yle ya da byle gerekli temel bilgileri yayma grevini veren 1833 Yasas ile
balad. [23*] Hkmet bu okullarn masrafarnn te birini karlayacakt ve yerel bteler de
[bu masrafara] katlacaklard, ama bu vaatler sadece lafta kald. Ayn zamanda Papaz okullar,
izin isteyen ve gerekli bteleri hazrlayan kylerde de kurulabilir, ama ncelikle var olan papaz
okullarnn ayakta kalmasna allmaldr [24*] denilerek yeni okullarn almas zorlatrld.
Ayrca bu okullarn denetimi tamamen kiliseye devredildi, ders program ksaltld ve nihyetinde,
ister dnyev olsun, ister din, btn zel okullar yasakland. lkokullarn Leh karakterine doku-
nulmazken, 1833 Yasas ilk kez orta okullarda Rusay ve Rus tarihini zorunlu dersler olarak uy-
gulamaya soktu: ilk drt snfta Lehe ve Latince dersleri iin haftalk 18 saatlik ders sresi uygu-
lanrken, sadece Rusa iin haftada 18 saatlik ders sresi konuldu. Okul harlar nemli lde
ykseltildi ve idaresi ile denetimi her lisenin banda duran ve hkmetin gvenine sahip olan
mdre devredildi. Ancak bu sadece hemen peinden yenisi gelecek olan balang reformuydu.
1839da Polonya Kamusal renim Komisyonu lavedildi ve yerine St. Petersburgdaki Rus Ei-
tim Bakanl ile Rusyadan gnderilen kratrlere tamamen baml olan Varova Okul Blgesi
kuruldu. 1840da Polonya Krall iin yeni bir okul yasas Uwarow Reformu iln edildi. imdi
ilkokullar sadece ruhban snfnn deil, yurttalarn ve varlkllarnda korumas altnda olacakt;
ayrca ilkokullar kuran veya ynetenlere retmen adaylarn nerme hakk verildi. Ders progra-
mna ilk kez (olanaklar lsnde) derslerin Rusa verilmesi uygulamas alnd. Ayn zamanda
btn devlet kurumlar, ky ve kentlerde balang okullarnn kurulmasn tm olanaklaryla des-
tekleme ve kolaylatrmaya ykml klndlar. Bununla birlikte Radzyminde Rusa ders verecek
[22] Rocznik instytutw edukacyjnych 1830 [renim Kurumlar Yll 1830]. Korotyskiden alnt:
Losy, S. 13.
[23*] Korotyski: Losy, S. 13. Alnt burada lk veya Papaz Okullar Yasasndan yaplm.
[24*] A.g.e.: S. 14.
ROSA LUXEMBURG
122
olan ilkokul retmenleri iin bir hazrlk enstits kuruldu. Leh liselerinin says zellikle 1845
reformundan sonra nemli lde azaltld ve haftada 26 saat Rusa, ama sadece 16 saat Lehe
ders verilen teknik ve orta renim okullar ald. Bir ka yl sonra, I. Nikolaus altnda reformlar
aka renim sistemiyle mcadele biimini aldlar. Bakan yardmcs Norow vali ve kratr ile
Varovadaki liseye gereksiz ak snrlandrmak iin gerekli tedbirlerin uygulanmas zerine
grt.1849da niversite reniminin kalntlar olan hukuk ve pedagoji kurslar sonlandrld.
1850de liseler iin u ynerge kartld: 1.) Varovadaki lisenin rencileri iin okul harc 25
Rubleye kartlmtr. Hi kimse okul harcn demekten muaf tutulamaz; 2.) Liseye gitmek iste-
yenler daha ar bir snavdan geirileceklerdir; dier vilyetlerden sadece nemli nedenleri gs-
terebilen renciler alnacaktr; 3.) 1850 / 1851 okul ylnn balamasyla lisenin alt snfarna 50
renciden fazlas alnmayacak, bu ekilde st snfardaki renci says azaltlacaktr. [25*] Ve
nihyetinde 1851de u karar alnd: Eski ilkelere gre kurulmu olan ilkokullar var olmaya devam
edecek, ama [lke] sakinleri ocuklarn bu okullara gnderme ykmllnden muaf tutulacak
ve ilgili cemaatler, okul istemiyorlarsa, okul katk pay deme zorunluluundan serbest brakla-
caklardr. Okul blgesi kratr vilyet idaresine, btelerin srekli ve yeterli derecede gvence
altna alnd tespit edilmedii mddete yeni okul binalar veya var olanlarn tadilat iin ina izni
verilmemesini emretti.
I. Nikolaus altnda okul sistemi alanndaki politikalar deerlendirmek iin Polonyal kaynaklara
bakmamz bile gerekmez. Bu deerlendirmeyi, Rus Eitim Bakan Miljutinin Ocak Ayaklanmas-
nn bastrlmasndan sonra, olaylarn scak etkisi altnda ovenist heyecanla kaleme ald ve em-
salsiz nitelikteki Polonya Krall Okul Sisteminin Organizasyonu balkl yazsndan alabiliriz:
Ayaklanma (1830 / 1831) bastrldnda diyor Miljutin, hkmet okullarda bize d-
man yan bulunan etkin Polonyal gcn varlndan hareketle, bu silah kendi eline alma
ve Krallktaki yasal iktidar salamlatrmak, Rus ve Polonya milliyetlerinin olas yakn-
lamasn salamak iin kamusal eitimi kullanma kararn ald. Ve bylece o zamanki
sistemde renimin kendisi ikincil bir mesele oldu, politik hedef n plana kt. u an bu
sistem iin gemiin tarihsel grngs denilebilir ve sonularnn tarafsz bir deerlendi-
rilmesi yaplabilir.
O zamanki hkmet sisteminin z yle aklanabilir: Krallk snrlar ierisinde yksek
renimin yaygnlamas ve geliimi belirli bir lye kadar tehlikeli bir mesele olarak
deerlendirildi, nk yerel bileimi ve toplumdaki atmosfer devrimci, monarist sisteme
dman fkirlere ulamay olanakl klyordu. Hkmet bu kayglar dikkate alarak 1831de
Varova niversitesinin kapatlmasna ve Polonya Krallnda sonraki 25 yl boyunca ne
genel, ne de uzmanlk renimi veren yksek renim kurumlarnn almamasna karar
verdi. Ayn zamanda genel ve orta renim kurumlarnn says azaltld. 1830da Krallkta
15 lise (Voyvodalk okullar) vard; 1833de okul sisteminin yeniden yaplandrlmasndan
sonra on bir lise kald; ama 1830lu yllarndan sonunda Varova Aristokrasi Enstits da-
hil, sadece yedi [lise]. 1851 ylnda sadece aristokratlarn ve memurlarn oullarna liseye
gitme hakk tannd. lkokul renimi de yeterli bir gelime gstermedi. Bunu 1828den
1860a kadar olan 32 yl boyunca Polonya Krallnda sadece 359 yeni ilkokul, bunlarn
250si Protestan okulu (Almanlar iin), kurulduu gerei ispatlamaktadr. Polonya Kral-
lnda 1828de 714 hkmet ilkokulu vard, 1860 ylnda ise 1073. Burada bu okullarn
yarsnn kentlerde olduu dikkate alnmaldr. 1828de 310 ky ilkokulu varken, bu say
1860 ylnda 557 oldu.
Okullara genellikle blmlere, yararlla bal bir karakter verildi. Hkmet, eer genlik
en erken yatan itibaren herhangi bir meslee veya uzmanla hazrlanrsa, siyas dn-
celere bulamaz diye dnyordu. Bu yaklam bilhassa 1845den itibaren arlk kazan-
maya balad. O zamana kadar genel retim veren klasik okullar, veya Polonyada dedik-
leri gibi, flolojik blge okullar, orta okullara dntrldler, ki bazlar ticar, bazlar
teknik ve dier bazlar da zira yn kazandlar. Filolojik okullara sadece zengin snfarn
[25*] A.g.e.: S. 53.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
123
ocuklar gidebiliyordu ve bunlarn okul harlar, orta okullara nazaran hayli ykseltil-
miti. Lise kurumlar da meslek yn kazandlar; st snfardaki dersler tarih, felsef ve
fzik-matematik dersleri olarak ayrld. Baz liselerin grevi zellikle memur ve hukuku
yetitirmekken, bazlarnn teknikerler ve dierlerininki de baka alanlar iin uzmanlar vs.
yetitirmekti.
Hkmet nihyetinde genliin yksek renimden feragat etmesi ve genel renim ye-
rine zgn teknik bilginin tevik edilmesiyle siyas topilere ve fkr uralara yatknln
zayfamas umuduyla okullardaki Rus etkisini salamlatrmaya alt. Posendeki btn
okullara net ve ak bir ekilde Alman karakteri veren ve ancak 1848 sarsntlarndan sonra
az sayda baz [okullarda] Lehe ders verilmesine izin veren Prusya hkmeti kadar ileri
gitmedik. Polonya milliyet haklarn reddetmeyerek [ve] Leheyi okullarda yasaklamaya-
rak, okullarn yardm ile Polonyallar Rus muhitine yaknlatrmak, Rusyann Slav mil-
liyetleri arasndaki nceliini retmek ve bylelikle eski tasavvurlarn ve nyarglarn
fark ettirmeden kknden skmek istiyorduk. [26] Krallktaki okul idaresi 1839da eitim
bakanlnn idaresi altna girmesinden sonra hkmet, yksek renim grmek isteyen
gen Polonyallar Rus niversitelerine gndermeye ve bazlar iin burs vermeye balad.
Krallkta verilen derslerde Rusaya daha fazla arlk verildi, Rus tarihi dersleri geniletil-
di ve istisnasz Ruslarca verilmeye baland; ortaokullardaki Polonya genliinin Rusay
sadece teorik deil, pratik olarak da renilebilmesi iin eitli tedbirler alnd.
Genel bak asna gre bu otuz yllk sistemin sonular, beklentileri karlamad.
Polonyadaki eitim seviyesi nemli lde dt; 1830 sonrasnda eitilen kuak, lke-
yi iyi tanyanlarn kuku duyulamayacak grlerine gre, daha nceki kuaktan daha az
eitimli ve siyas adan bize kar daha dmandr. Bu nedenle Polonyada uygulamaya
sokulan eitim sisteminin temelden yanl olduu kabul edilmelidir... Dier yandan btn
okullarda Rusaya, Lehe karsnda ak ncelik tanyarak Polonyallar hiddetlendirdik
ve sonu alamadk. Krallkta uygulanan tedbirler, Prusya okullarnda olduu gibi, okul
genliinin milliyetsizletirilmesi iin uygun deildi; tek bir Polonyaly Ruslatramadk
ve ayn zamanda Polonya milliyetine saldrdmz hissini uyandrdk.
Halbuki uyguladmz tedbirler yalnzca Polonya milliyetinin st snfarn, aristokrasiyi,
memurlar ve kent nfusunu hedefiyordu. Pratik olarak btn uralar bu katmanlarn
gen kuaklarna Rus unsurunun etkisini hissettirmeyi, onlar Rusyaya yaknlatrmay
veya Rusya ile birletirmeyi hedefiyordu; ancak esasl biimde etkimiz altna alabilece-
imiz, hatta baz blgelerde (rnein Lublin vilyetinde) tamamen Ruslatrabileceimiz
halk katmanlar bize dman unsurlara brakld. Bu dnemde halk okulu neredeyse hi
dikkate alnmad...
Polonyadaki kadn eitiminin tamamen savsaklanm olmas da suskunlukla geitiril-
memelidir. Krallkta 1857ye kadar kzlar iin sadece bir hkmet okulu vard ve renci
says kstlyd; bunun sonucunda Polonyadaki kadnlarn eitimi genellikle ve eskiden
olduu gibi, manastr okullarnda younlamt. [27]
Sivastopol yenilgisi I. Nikolaus dzenini sona erdirdi ve 1850li yllarn sonuna doru Polonya okul
idaresi tarihinde yeni bir dnem balad. Filolojik okullara giri herkes iin olanakl oldu; Varova,
Kalisz, Pock, Radom, Lublin ve Suwalkide annda 1.000 rencinin kaydolduu kz liseleri ald,
Varovada 1866 ylnda Varova Yksek Okuluna dnen bir tp akademisi kuruldu. [28*] Ancak
asl reform, 1861de Varova Okul Blgesinin lavedilmesinden ve Wielopolskinin bakanlnda
26] Eski eitim bakan Kont Uwarow 1843de yazlan bir hatratta Polonya Krallndaki kamusal eitim
sistemini byle aklyordu.
[27] Bkz. Kont Miljutinin hatrat. Adolf Suligowski: Miasto analfabetw (Okuma-yazma bilmeyenler
kenti), Krakau 1905, S. 89, ek.
[28*] Szkola Gwna Warszawska: niversite karakterindeki bu yksek okul 1862de Polonya Krall
okul zynetiminde yaplan bir yenileme sonucunda kuruldu, ama 1869da kapatld. Yerine, 1915de g-
nmzde de varln srdren Varova niversitesi hline gelecek olan Rus arlk niversitesi kuruldu.
ROSA LUXEMBURG
124
Din Mezhepler ve renim in Hkmet Komisyonunun yeniden oluturulmasyla balad. Bir
yl sonra yeni bir kamusal eitim yasas kartld. lkede otuz yllk bir aradan sonra Polonya okul
idaresi yeniden kuruluyordu, ama onunla birlikte katolik-aristokrat gericiliinin gelenei de ye-
niden ortaya kt. Komisyon enerjik bir ekilde hkmet ilkokullarnn kurulmas iin almaya
balad Polonya Krallnda 1860da bunlardan, 35.474 rencisi olan 633 okul varken, bu say
1863de 63.075 rencisi olan 1.040 okula ykseldi. Blge okullar blmlk olmalydlar: be
snfk genel okullar, zel veya meslek okullar (ayn anda kapatlan ortarenim okullar yerine
kuruldular) ve pedagoji okullar, yani ilkokul retmenlerinin eitimi iin verilen seminerler. lke
genelinde 13 yedi snfk lise oluturuldu. Ders dili olarak Lehe ve ksmen Polonya edebiyat, il-
kokuldan niversiteye kadar btn okullarda belirleyici oldu. lkokullarn denetimi hem tarada,
hem de kentlerde katolik papazlara brakld ve Varova Dkalnn protestan cemaatlere tand
katolik papazlarla yasal eitlik nedeniyle okullara alnan protestan papazlar uzaklatrld.
Liselerde de Katolik papaz nizam ve dzenin mutlak koruyucusu olacakt. Tek veya iki snf-
l zel ve hkmet okullarnda din dersi ve ncil tarihinin yan sra, kilise arklar da zorunlu
ders hline getirildi. Wielopolskinin reformunda aristokrasinin snf karlarnn baskn ol-
duunu, [Wielopolskinin] alan ve yasann ilkokullar ilgilendiren blmlerini kaleme alan
aszczyskinin okullardaki denetim reformu ile ilgili verdii ok ak gerekeden grlebilmek-
tedir. I. Nikolaus dnemindeki reformlarla sadece papazlara braklan okul denetimi, Wielopolski
tarafndan Varova Dkal yasasnn anlamnda papazlarn yan sra varlkllarn da katlabilece-
i biimde reforme edildi. aszczyski bunun, toprak sahibi yurttalarn onay olmadan yaplacak
retmen atamalarnn cidd anlamazlklara yol aabilecei nedeniyle yapldn sylyor. Ken-
di karlarndan hareketle kyllerce ho karlanmay isteyen kimi retmenler, sadece dorudan
grevlerini yerine getirmekle yetinmiyor, ayn zamanda kendi konumlarn dzeltmek iin kyl-
lere farkl konularda tavsiyelerde bulunarak ve toprak sahibi yurttalara kar kyller iin ikyet
dilekeleri yazarak byk toprak sahipleri ile kyler arasnda dmanlk tohumlar ekiyorlard.
Toprak sahibi yurttalar gnmzde bylesine dezavantajl bir biimde yaygnlaan kkrtcln
temel kaynan tara retmenleri arasnda grdklerinden, kiisel nedenlerden dolay okullar
kapatmak iin ellerinden geleni artlarna koymadlar. [29] Demek ki halk okullar aristokrasinin
kontrol altna verilerek, ki bylelikle retmenleri onlara baml ara hline getirerek, aristokra-
sinin korsanca yok etme hiddetinden kurtarlacakt; tam da Polonyadaki serfiin kaldrlmasnn
kanlmaz ve ivedi bir mesele hline geldii bir anda. [30*] Wielopolskinin tara iktisat okullar
iin hazrlad yasann ruhu budur. Polonya Krallnda var olan bu tip be okuldan sadece
ayakta kalacak ve oralardaki toprak sahibi yurttalarn idaresi altna sokulacakt; ayn zamanda
toprak sahibinin okul iin yakt materyali ve drt dnm topran yan sra bir bina tahsis etmesi
nkoulu ile zirai iktisatlar iin yeni okullarn kurulmasna izin verilecek, geri kalan masrafar
hkmet stlenecekti. Dersler cretsizdi, ancak renciler belirli saatlerde okul bahesinde ve top-
rak sahibinin iftliinde almaya ykml tutuluyorlard bu iler iinse o blgede verilen cret-
lerin ya yars, ya da drtte denecekti. Sonuta ziraat dersleri lke zynetiminin hamiliinde
aristokrasi iin ok iyi bir ekilde ucuz igc hazr tutuyordu.
Nihyetinde Wielopolski reformlarnn ruhbanc-gerici ruhu bilhassa kz okullarnn dzenlenme-
sinde ok gzel grnmektedir. 1860da kurulan kz liselerinin hepsi Varovadaki bir lisenin
haricinde kapatld ve kzlar iin kamusal ortaokul tmden kaldrld. Bu admn gerekesinin,
Dziennik Powsechnyde [Genel Gnlk Gazete] okul yasasn yorumlayan bir yazda buluyoruz,
yle: Kz liseleri iin dk okul harc, derslerin genilii, gnn yardan fazlasn ebeveyn evin-
de geirme olana ve nihyetinde dardan gelen kz rencilerin imdiye kadar olduundan daha
ucuza oda tutmasna olanak veren zel evler, tm bunlarn toplam okullu gen kadnlar hkmet
okullarna ekiyordu, ama ayn zamanda bir ka istisna haricinde btn yatl okullar ifas etmek-
teydiler. Okul idaresi hem dnyev hem de manastr zel kz yatl okullarn gerekli ve kzlarn
[29] Adolf Suligowski: Miasto analfabetw, S. 102.
[30*] Serfik Rusyada 1861de kaldrld, ancak bu balangta Polonya Krallnda geerli deildi. Ancak
1863 Ocak Ayaklanmas yenilgisinden sonra 1864de Polonya Krallnda da serfik kaldrld.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
125
ailev-toplumsal eitimine uygun grdnden, 160. madde sadece bir tanesinin, Varovadakinin
haricinde, btn hkmet kz okullarnn kapatlmasn zorunlu klyor. [31]
Ocak Ayaklanmas Wielopolski safhasn bitiriyor ve 1864de Polonya okul sisteminin tarihindeki
1773 renim Komisyonundan beri altnc devinimine yol ayordu. Deiimler balangta II.
Alexander ynetimindeki ilk reform safhasnn liberalizmiyle karakterize oluyordu. Okul denetim-
leri kaldrld, kent ve tara ilkokullar, lkenin blnd on okul mdrlklerinin banda
duranlarn genel denetimi altna sokuldular, ama bu arada tara okullarnn dorudan denetimi
muhtarlarn, belediye azalarnn ve belediye bakanlar ile ky ve kasaba meclislerinin elindeydi,
ayrca kentlerde mdrlklerin banda duranlar okul meseleleri ile retmen seimi konusunda
yerel nfusla anlamak zorundaydlar. Kurtarc ar [32*] ve memurlar, onlardan kamusal
asayi ve dzenin gl bir dayanan oluturabilmek iin, kyller arasnda ilk retimi yayma-
nn ve salamlatrmann zorunluluunu kabul etmilerdi. Ders dili Lehe kalacak, ilkokullardaki
Rusa yazma ve okuma dersleri ancak yerel halkn istemesi durumunda eklenecek, ayn ekilde
Polonyal olmayan halkn olduu yerlerde Lehe istee gre verilecekti. Orta okullarda kz liseleri
yenilendi ve Almanlar ile Ruslar iin olanlar, Polonyallardan ayrld. Polonya liselerinin btn s-
nfarnda Lehe iin haftada 24 saat ngrlyordu, Rusa iin de yle, Yunan Ortodoksu inan-
cndan Belorus halk iin [33] alan liselerde Lehe 14 saat verilecek ve ayrca Polonyann tarihi
ve corafyas retilecekti.
Ancak Varova Okul Blgesi kratr Wittenin ynetimi altnda bir yeni rota, giderek iddetle-
nen Ruslatrma ve bu alanda lgn fkirler rotas uygulanmaya balad. Daha 1866da halk okulla-
rndaki ocuklara, Lehe, ama Kiril harferiyle baslm be zel okul alfabe kitabyla ders verilmesi
kararlatrld! Ertesi yl ise arlkta alt snfar iin bastrlm Rus ders kitaplarnn kullanlma-
s emredildi. 1871 ylnda Krallk Meseleleri Komitesi, arn 1864de verdii emri revize ederek,
halk okullarndaki yazma ve okuma derslerinin zorunlu olarak Rusa verilmesini kararlatrd. Bu
dnemde derslerin Yahudi halknn ihtiyalarna uyumlatrlaca liseler ve lise dengi okul-
lar kuruldu. Rusa, ders dili olarak uygulamaya sokuldu, bu sadece Litvanyallara mahsus olan
okullarda da geerli oldu. Ayrca baz yeni Rus orta okullar oluturuldu ve bu admlardan sonra
1871de btn liseler ve lise dengi okullarda ders dili Rusa oldu, baz orta okullarda arzulayan-
lar iin haftada 12 saat verilen Lehe dersi istisna kald. Bununla birlikte Polonya Krallndaki
liselerde arlktaki bir orta okul tipi, l klasik dillerde verilen derslerin ar artrlmasna ve fen
derslerinin tamamen ihmal edilmesine dayanan bir okul tipi yaygnlatrld. Nihyetinde 1882de
Lehe dersleri iin de Rusa ders dili olarak uygulamaya sokuldu, ki mutlakyeti brokrasinin
icat yeteneinin zirvesi olan bu pratik lkemizde 1900e kadar ayakta kald, yani Polonya Anla-
ma Siyasetinin ar 1897 ylnda Varovada uaka karlamasnn mtevazi bahiini, Polonya
Krallnda Lehe derslerinin pedagojik nedenlerden dolay gerekli olmas kouluyla Lehe
verilmesi izni biiminde alana dek. [34*] Varova Orta Okulu 1870de tamamen Ruslatrld ve
Varova niversitesine dntrld, ki bu arada, hi bir zynetim izi kalmayacak ekilde, sert
brokratik kurallar altna sokuldu.
Toplumu lkedeki okul meselelerine her trl katlmdan uzak tutmaya ve [toplumun] etkisini
engellemeye, yani renimin organizasyonunu sadece arlk memurlarna ve egemenlii koruyucu
beyinsiz ayak takmna brakmaya ve nihyetinde renimi pervasz Ruslatrmann enstrman
hline dntrmeye yarayan bu reformlar ksa zamanda sonularn okul idaresinin k
[31] Suligowski: Miasto, S. 101.
[32*] R.L. bu tanm kullanarak, ar I. Alexanderin Balkanlardaki, zellikle Bulgaristandaki rolne atf-
ta bulunuyor. I. Alexander Bulgaristanda hl Kurtarc ar olarak anlmaktadr. Sofyada ansna bir
heykel dikilmi ve kent merkezindeki ana caddelerden birine I. Alexanderin ad verilmitir.
[33] Korotyski: Losy, S. 67.
[34*] Polonya Anlama Siyaseti (ugoda polska) tanm, Polonya Krallndaki burjuvazinin bir kesimi-
nin, Rusyadaki liberallerin yardmyla Polonya-Rusya denklemesinin yaplacan umanlarn abalarn
tanmlamak iin kullanlmtr. R.L. burada II. Nikolausun 1 ve 2 Eyll 1897de Varovaya yapt ziya-
reti kast etmektedir.
ROSA LUXEMBURG
126
biiminde verdiler. zellikle en fazla ihmal edilen halk okulu o kadar aka kt ki, genel vali
Albedinski bu sorunu 1880de zel bir notla hkmete bildirme gereini duyuyordu.
Genel vali Albedinski diyor vgl resm rapor, ... ncelikle, her eyden yce [hkm-
darmzn] 1864 ylndaki emrinin iyiletirici etkisinin abuk bir ekilde halk okullarnn ve
bunlarn rencilerinin saylarnn artmasnda kendisini gsterdiini, ama okullarn say-
snn (16 ylda 580den 2.013e kt) azalmamasna ramen baz valilerin ve dier inand-
rc kaynaklarn tank olduklar gibi, kyllerin bu okullara eskisi kadar gvenmemeleri ve
ocuklarn okullara gndermek istemedikleri nedeniyle, tara halknn bu okullara yne-
lik cokusunun yava yava souduunu tespit etmektedir.
Varova genel valisinin grne gre bunun nedeni, kyller arasnda dersin yararl ol-
duu hissinin yeterince olgunlamamas ve madd nedenlerin manev nedenlerden ar
basmasdr. Ancak yerel ve ky meclislerinin artk sadece okul ynetimlerince belirlenen
retmen semelerinden dlanmalar; devamla, yerel ynetimlerin Rusann btn ders-
lerde zorunlu ders dili uygulamasyla halk okullarnn kylln Ruslatrlmasnn arac
hline dntrlmesi iin aba harcamalarna ramen, Katolik papazlarn ilk snfarda
din dersine girmelerine izin verilmemesi zerine ikyetler gelmektedir...
Varova genel valisi st okullar ile balantl olarak Varova niversitesinde Polonya ede-
biyat krssnn kurulmasn mutlak zorunlu bir mesele olarak grmektedir. [35]
Ve bylece yeni bir reform gecikmedi, ama tam tersi istikamette. III. Alexander tahta getik-
ten sonra, devletin her tarafnda nceki dnemin liberal reformlarnn esasl bir revizyonu bala-
d ve vahi gericilik rzgr okul idaresi alannda I. Nikolaus dnemini geri getirdi, yani gericili-
in ak zaferini, mutlak Ruslatrmann iareti altnda renime kar inat mcadeleyi 1905
Devriminin ilk gk grlemelerine kadar yrrlkte kalan bir politikay.
Bu politikayla elde edilen sonular u saylarla ele alnabilir:
1882 ylnda Polonya Krallndaki yerel ve tara okullarnn says 2.371 idi, on yl sonra, 1892
ylnda 2.466 oldu, ama bu say iinde Lublin ve Siedlce vilayetlerinde ncelikle Belorus halk iin
devlet parasyla kurulan 398 okul da bulunmaktadr. Eer bu okullar hesaba katlmazsa, yerel mec-
lis kararyla kurulan balang okullarnn saysnn 2.068e dt, 1882ye nazaran 303 [okulun
kapand] grlr. 1882 ylnda 128.658 renci vard, on yl sonra ise sadece 124.421, yani 4.000
daha az, halbuki nfusun genel art nedeniyle okul says ayn dk oranda kalsa bile, renci
saysnn 20.000 artmas gerekiyordu. Kentlerdeki halk eitiminin durumu ise daha zcdr.
Kentler ve taradaki ilk okullarn durumunu bir arada ele alrsak, renim meselesinde u gerileme
grlebilir: Polonya Krall nfusunun 7.960.304den 9.455.943e kt 1885-1898 arasndaki
zaman diliminde resm hkmet istatistiklerine gre ilk okullarn says 3.684den 3.646ya, yani
nfusa oranla neredeyse yzde 20 dt. Bu d zellikle kent nfusunu etkilemektedir. Bu a-
dan Varovadaki okul idaresinin durumu, yz yllk halk eitimi deneyine ta takmaktadr.
1876 ylndaki verilere gre nfusu 300.000 olan Varovada her trden 102 balang okulu vard.
Bu dnemde devletin btnnde byk sna gelime balamt. 1878 ylnda gmrk tarifelerinin
ykseltilmesi ve altn gmrnn uygulamaya sokulmasnn etkisi altna sanayii zellikle lke-
mizde gelimeye balad. Kentler ve fabrika konutlarnn olduu yerleim yerleri hzla bymeye
ve Varovada olduu gibi, kent yaamnn geleneksel merkezleri hzla insan aknna uramaya
baladlar. Btn kentlerde proleter kitle mthi derecede oald ve bylelikle de renime, bil-
hassa ilk retime olan mthi bir gereksinim ortaya kt. Okullarn ksa srede Ruslatrlmas
ve daha ok halk okulunun karikatrne dnmelerini bir yana brakrsak, say ilikisi hayli dik-
kat ekici. 1898 ylnda Varova Okul Blgesi kratr kent bakanna verdii bir aklamada, 33
yl iinde, 1865den 1898e kadar Varovada kent nfusunun 400.000e kmasna ramen 2.250
rencili 50 yeni balang okulunun aldn belirterek, yeni okullarn gerekli olduu sonucunu
kartyor. Okullarn durumunu gsteren bu sonucun alt, 1882 ylnda yaplan bir gnlk nfus
saymyla fena bir ekilde izilmektedir. [Nfus saym] 387.395 nfuslu Varovada yksek re-
[35] Korotyski: Losy, S. 33 ve 106.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
127
nim grm 5.773 kiinin, orta renim grm 19.668 ve ilk renim grm 150.001 kiinin,
yani toplam 173.532 kiinin olduunu ortaya karmt. [36]
En temel okul renimine sahip olmayan nfus o zaman 211.863 kii ya da toplam nfusun yz-
de 55iydi. En azndan, branice olsa dahi, okumas olanlarn says kartldnda, 1882 ylnda
Varovada 189.239 mutlak okuma-yazmas olmayan insann, yani toplam nfusun, tabii ki pro-
letarya kitlesinden ibaret yzde 48inin [okuma-yazma] bilmedii grlyordu. On yana kadar
olan ocuklar bu hesaptan kartsak bile, gene 109.636 okuma-yazma bilmeyen saysna ularz.
Tek gnlk nfus saym ayrca okul yanda (7 ile 14 ya aras) olan ve o zamanlar Varovada yaa-
yan 48.393 ocuktan sadece 9.173nn, yani bete birinin okula gittiini, ki hkmet okullar, zel
okullar ve okul saylp saylmayacaklar belli olmayan [Yahudi] Cheder okullar olmak zere btn
okul tiplerinin toplamndan bahsediyoruz, gstermektedir. Geriye kalanlar, neredeyse 40.000 o-
cuk, genliin bete drd hi bir ekilde ders grmyordu.
1897 ve 1898 yllarnda Varovada nihayet 72 yeni balang okulu alabildi, ama bu saynn dee-
ri ancak Varova kenti okul mfettiinin kent bakanndan adm adm 942 yeni okul almasn ta-
lep etmesi (bu talep sadece talep kald) dikkate alnrsa, anlalabilir. Sonu itibariyle Varovadaki
kamusal renimin u andaki durumu, 1903/1904 hesaplamalarna gre yledir:
Varovada kent, Yahudi, Rus-Ortodoks ve enstit okullar ile birlikte ele alndnda, toplam 217
snf ve en fazla 10.850 rencisi olan 187 balang okulu bulunuyor. Ayrca kent okullarnn
programn uygulayan, ama okul harc isteyen toplam 600 rencili 18 zel ilkokul bulunmakta.
Hepsi toplandnda, Varovada en fazla 11.450 ocuun, yani toplam nfusun yzde 1,5inin git-
tii 205 ilkokul bulunmaktadr.
Bu saylar, ancak Rusyayla ve yurtdndaki saylarla karlatrldklarnda doru deerlendirile-
bilirler.
Rus devlet mstear Kulomsinin almasndaki saysal verilere gre u kadar nfusa 1 ilkokul
dmektedir: [37]
[36] Suligowski: Miasto, S. 11.
[37] Suligowski: Miasto, S. 23. Saylar Anatoli Kulomsin: Dostupnot natschalnoj w rossii (Rusyadaki
ilkokulun ulalabilirlii), St. Petersburg 1904, S. 51.
Kentlerde Tarada
Devletin btnnde 2.117 1.588
Semstwo zynetimi olan vilayetlerde 1.899 1.370
Semstwo zynetimi olmayan vilayetlerde 2.039 1.275
Polonya Krallnda 3.248 2.457
Varovada 3.762
Benzer bir oranty Petersburgdaki Serbest Ekonomi Topluluunun 1894de ilkretimle ilgi-
li yaptrd bir ankette toplanan ve sonular Falbork ve arnoluski yaynevince yaymlanan
materyal gstermektedir. Bu hesaplamalar balang okullarna giden ocuklarn toplam nfusa
oranlarnn yle olduunu gsteriyor:
Devletin btnnde Yzde 1,8
Rusyann Avrupadaki topraklarnda Yzde 2,1
Semstwo vilayetlerinde Yzde 2,3
Baltk vilayetlerinde Yzde 5,7
Polonya Krallnda Yzde 2,1
Varovada Yzde 1,5
ROSA LUXEMBURG
128
Mutlakyetiliin renim alanndaki idare biimini gsteren bu saylar, batl devletlerdeki say-
larla karlatrldnda, daha da belirginlemektedirler. [Batl devletlerde] 1894de okul ocukla-
rnn toplam nfustaki oranlar yleydi: [38]
Hollandada Yzde 14,3
Fransada Yzde 14,5
Saksonyada Yzde 17,8
talyada Yzde 8,2
Prusyada Yzde 17,9
Avusturyada Yzde 13,7
Nihyetinde halk eitiminin, yukarda genie anlatlan sistem sonucunda geldii durum, 1897 y-
lnda yaplan son nfus saymnn saylarnca dikkat ekici biimde resmedilmektedir. Bu [nfus]
saymna gre okuma-yazma bilmeyenlerin oranlar yleydi.
Erkekler arasnda Kadnlar arasnda
St. Petersburgda Yzde 28,2 Yzde 48,5
Moskovada Yzde 33,1 Yzde 57,7
Varovada Yzde 41,7 Yzde 51,4
Ldda Yzde 55,0 Yzde 66,0
Pabianicede Toplam yzde 62,0
Bendzinde Toplam yzde 69,0
[38] Suligowski: Miasto, S. 19.
te burada lkemizdeki eitim sisteminin yz yllk zel tarihinin niha sonularn grmekteyiz.
lke, Polonya kyllne ekonomik ykmn yan sra sefl bir cehalet ve tamamen geri kalml-
brakan din adamlar ve aristokrasinin Ortaa egemenliinden sonra, grev akyla kapitalist
iktisatn geliimini destekleyen mutlakyeti brokratlarn ldrm etelerinin egemenlii altna
girdi; bylelikle ky tarm ve zanaatkr retiminin harabeleri zerinde, sadece kendi kapitalistle-
rinin snrsz smrs altna deil, ayn zamanda snrsz bir entelektel yoksulluk altna sokulan
devasa bir sanayi proletaryas snf olutu. Bu dnem ierisinde Polonya burjuvazisi, hayli rahat-
szlk ve zararla olsa da, eitli entelektel gereksinimlerini, toplumun ve kapitalist iktisatn re-
nim grm glere olan ihtiyacn Rus, Galiya ve dier yabanc okullar ve zel dersler yardmy-
la bir nebze tatmin edebilirken, alan halkn byk kesimi, kyllk ve hepsinden fazla sanayi
proletaryas mutlakyetiliin zel malye sistemi nedeniyle ortaya kan madd ara yokluunca;
mutlakyeti brokrasinin entelektel yzeysellii ve esasl gericiliince; lke apnda, kentlerde
ve tarada zynetimin yokluunca ve hepsinden beteri arln Ruslatrma tandansnca belirle-
nen benzersiz bir kamusal eitim sisteminin asl kurbanlar oldular.
Demek ki burada, renim alannda, kamusal eitim alannda, ama ncelikle halk okullarnda
devlet kurumlarnn demokratik bir biimde yklmasyla kurulacak lke zynetiminin mthi ve
ivedi grevi durmaktadr. lkemizdeki yasama ve zerklik kurumlar kamusal eitim sorununda
memur iktisatnn karikatr yaps yok edildikten sonra , temel kurallardan balayarak, zerin-
de, en ste kadar en geni halk kitlelerinin katlm ile ina edilmesi gereken kamusal okul idar
yapsnn duraca bir beyaz sayfa ile kar karya kalacaklardr. lke parlamentosu, devletin b-
tn iin geerli olan anayasa ve yasama tarafnca belirlenen halk eitimi kurallarna dayanarak
kamusal, ayn zamanda demokratik ve ulusal eitim sisteminin btn kurumlarn oluturacaktr;
sadece ilk, orta ve yksek okullar, genel eitim ve toplumun gereksinimlerine uyarlanm zgn
okullar deil, ayn zamanda mutlakyeti egemenlik altnda tamamen ihmal edilen entelektel
kltr kurumlarn da: kamu ktphanelerini, bilimsel koleksiyonlar ve aratrma kurumlarn,
bilimsel alma, sanat okullar ve mzeler iin yardmc aralar vb.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
129
V
Kamusal eitimden sonra, yasa koyucunun zerk lke parlamentosunun sorumluluuna den
ziraat ynetmeliklerini ele almalyz. Devletin btnndeki mlkiyet ilikilerinin, sadece zafer ka-
zanan devrimin eseri olacak esasl reformundan bamsz, lke zerkliinin sorumluluklar tespit
edilirken, genel doas gereince sanayii retimi alannda byk farkllklar gsteren ziraat alann-
daki gndelik karlar, toplumsal yaamn kalc karlar dikkate alnmaldr.
Bu almann hacmini geniletmemek iin kurumsal hassasiyet gerektiren bu alana sadece baz
yzeysel notlar debileceiz. Sanayii retimi btn lkelerde hzla kapitalist emareleri, bunlar
rekabet zerinden piyasada yaygnlatrarak, olanakl olan en geni alanda retim ilikilerinin ve
bununla balantl olarak iktisad karlarn standartlamalarn ve merkezlemelerini hedefeye-
rek stlenirken, tarm genel olarak geleneksel retim ve mlkiyet biimlerini koruyarak, ok daha
byk bir muhafazakrla ve bylelikle de yerel zelliklerinde daha gl kalclamaya yatknlk
gstermektedir.
Ancak burada gda maddelerinin retildii ekstraksiyon retimi olarak tarmn, sanayii retimiy-
le kendisine salanan alet-ara retimine baml olmas ve ayn zamanda zira amalar iin bi-
imlendirilen sulama, bataklklarn kurutulmas, sun gbre, su gc ve elektriin kullanlabilir
klnmas, nihyetinde ulam ile ve ayn ekilde sanayii teknii ve [bu tekniin] gelimesine
baml olan doal koullarla olan balants belirleyicidir. Zira retimin, sanayii retiminin lke
ekonomisinin bamsz ve uzmanlam dal olarak ayrld zamandan beri [sren] pasifii ve
yava gelime temposu o nedenledir, ki o dnemden beri iktisad ilerlemenin btn giriimleri
[sanayii retiminden] kmakta ve bununla balantl olarak toplumsal ilikilerdeki devinimler her
defasnda tarmda sonradan gereklemektedirler. Nasl takas ticaretinin ortadan kaldrlmas [ve]
para ve rn ticaretinin ziraata gemesi her yerde kentsel-sna gelimenin bir sonucu olduysa,
bugn de ziraatn kapitalist ilikiler ynndeki ilerici geliimi sna gelimenin etkisinin basit bir
sonucudur. Ziraat ksmen sanayileme biimini almakta, hatta yle syleyebilirsek, ziraatn sana-
yilemesi gereklemektedir. Devamla, zira retimin gnmz dnya pazarna birincil derecede
etkide bulunduu ve [dnya pazar iin] birincil nemi olduu, ama tersinden dnya pazarnn
imdiye kadar zira retimin biimlenmesine, sanayii retiminden ok daha az etkide bulunduu
tespit edilmelidir. Dnya pazarnn devinimleri ve rekabet tek tek lkelerde eitli sanayii alanlar-
n ortaya kartr, harabeye dntrr veya abuk bir ekilde yeniden ekillendirirken, tarm, en
azndan Avrupa devletlerinde imdiye kadar ve genel bakla dnya ticareti ve dnya tahl retimi-
nin etkilerine daha iyi direnebilmitir. rnein tahl ticaretine byk bamllklar olan iki lke-
de, tketici olarak Almanyada ve retici olarak Rusyada gl kapitalist-sna gelimeye ramen,
Prusyadaki Dou Elbe ilikileri veya ancak 20. Yzyl Devriminin eiinde ortadan kaldrlabilen
Rus Obinalar gibi eitli Ortaa kalntlarnn ziraat ilikilerinde kald gerei, bunun bir
kantdr. Her iki durumda da gerici kalntlarn muhafazasna katkda bulunan siyas faktrn,
devletin rol, aklamasn ksmen zira retim ilikilerinin ierisinde bulmaktadr. Zira retimin
izaf devamll ve grnrdeki sarslmazl tabii ki bu durumda hem genel ve gndelik gerek-
sinim, hem de sadece ok kk bir lde deitirilebilir olan vazgeilmez gda maddeleri re-
timiyle balantldr. nk giyecek, ev ara-gereleri, aletler ve kltrel gelime erevesindeki
ssler ekil, materyal ve datm asndan kapsaml deiimlere uramlarken ve hlen urarken,
tketimin temeli olarak tahl, et, vb.nin rol, binlerce yldan sonra bile deimeden ayn kalmtr.
Tarm bu nedenle kendi ihtiyac iin ev retimi karakterini en uzun sre koruyabilmi, hatta belirli
bir dereceye kadar bugn de koruyabilmektedir, ki bu nedenle rn pazarna ve dalgalanmalarna
daha az bamldr.
Nihyetinde baka bir durum zellikle ziraattaki mlkiyet ilikilerindeki muhafazakrla katkda
bulunmaktadr. Yani tarmsal faaliyetlerin, doalar gerei belirli mevsimlere bal sezonluk iler
olmas ve bu zamanlarda igc younlamasnn ortaya kmas, dier zamanlarda ise bu igc-
nn bo kalmas gerei. ifte grng bu nedenledir: bir tarafta yeterli derecede byk sayda i-
iyi rezervde tutmas gereken byk toprak mlkiyeti zorunluluu, dier tarafta ise kk kyllk
iin kendi iftliinin yan sra, zamann ve igcn yan gelir elde etmek amacyla rnein byk
toprak sahibine zira hizmette bulunma veya sanayide ksm veya tam alma olana. Bylelikle
ROSA LUXEMBURG
130
retim geriliine ve kltrel sefaletine ramen kk kylln sun olarak yaatlabildii koul-
lar ortaya kmaktadr.
Ziraatn kapitalize ediliinin uluslararas geliimini, retimin younlamasn ve ilgili piyasa ko-
ullarna baml kalarak karlarn denklemesini geri bloke etmeyen, ama en azndan nemli
lde yavalatabilen bu koullar, ziraatn her yerde sanayii ve ticaretten ok daha byk lde
yerel tuhafklar, tarihsel zellikleri saklamasna [ve] bununla balantl olarak tarm kltrnn
gndelik karlarnn sz konusu lkenin ilgili nfusunca ve onlarn yaknndaki yasama ve idar
kurumlarnca en iyi gerekletirilebilecei sonucuna yol amaktadr.
Bu genel nedenlerin yan sra lkemiz tarmndaki koullarn, Rusyadakilerden nemli lde
farkl olduklar gerei de ayn yne iaret etmektedir. Rusyada devletin mthi byklkteki
alannda zira gelimenin, obanlktan gebe yaamna ve airet mlkiyetinden kapitalist byk
tarm kltrne kadar btn gei kademeleri grlebilirken, Polonya Krallndaki ilikilerde
sadece Bat Avrupa tipi egemendir: kapitalist [toprak] mlkiyeti, onun yannda bireysel kyllk
ve saylar hayli yksek tarm proletaryas.
Kylln yaam karlarnn karsnda sert antagonizmde duran ve byk kyl kitlesinin sr-
tnda asalak bir yaam srdren mutlakyeti egemenlik, doas gereince tarmn gelimesi iin
hi bir ey yapmad, ama kylln sefalete dmesi iin her eyi. Serfiin kaldrlmasndan bu
yana geen yarm yzyldaki arlk politikalar sonucunda kyl kitlelerin gten dmesi ve niha
sefaletleri, bildiimiz gibi arlktaki gncel toplumsal devrimin ve mutlakyetiliin ifasnn en
nemli nedenleri arasndadrlar.
Tarm sorununun devrimci zmn bir kereliine bir yana brakrsak; esasl siyas yenilenme,
vergi, mal ve asker sistemlerin radikal reformu, ksacas otokrasinin kkten yok edilmesi ve de-
mokratik cumhuriyeti sistemin yrrle sokulmas, gerek Rusyadaki, gerekse de lkemizdeki
ziraat koullarnn ilk ve esasl reformu olacaktr. Bu devrim, devletin btnndeki tarmn genel
durumunu, ncelikle olumsuz yan nedeniyle, yani zira retimi yzyllarca ezen yklerden kurtar-
mak iin zorunludur.
Ekonominin ilerici geliiminin karna olan bir dizi sistematik, devlet tarafndan gerekletirilme-
si gereken reformlar ve kurumlar, lkemizde ancak toplam nfusun temsilcilii ve [bu temsilcili-
in] belirledii yrtme organlarnca uygun bir biimde gerekletirilebilirler. Burada sz konusu
olan byk lde zira slah, sulama, [bataklklarn] kurutulmas, deneme tarlalar, uzmanlarn
grevlendirilmesi, ziraat okullar, ziraat fuarlar, rnek hayvanclk, hayvan hastalklar, avclk ve
hayvan korumas ile ilgili yasalar, balklk yasalar, toprak istatistikleri, tarm sigortas, tarm
kredileri vs.dir. zerklik kurumlarnn btn bu alanlardaki faaliyetlerine en batan balamak zo-
runda olacaklarn burada vurgulamaya gerek yok. Ancak burada bir antika durumu belirtmemiz
gerekir. arln ziraat departman btn bu yukarda anlan amalar ve genel idare giderleri iin,
alan olarak Avrupadan iki kat byk olan bir devlette, ylda 5 milyon Ruble harcamaktadr. Ama
ziraat okullar iin yaklak 1,4 milyon Ruble ve idar masrafar iin 600.000 Ruble gerektiinden,
asl tarm kltr amalar iin (kk sanayii yardmlaryla birlikte) yaklak 3 milyon Ruble har-
canmaktadr. Bu mebladan Polonya Krallna yaklak 8.000 Ruble kalmaktadr, ki bu destein
bir ksm dil siyaseti nedeniyle geri ekilmitir. [39]
Tarm ile sk bir balantda olan ormancln da ayn ekilde yasa koyucunun ve zerklik idare-
sinin dzenlemelerine ihtiyac vardr. Bu adan Polonya Krallnda yaklak 750.000 Desjatin
[40*] tutan devlet ve evldiye ormanlarnn lkeye, yani zerklik kurumlarna braklmas, tabii ki
tarm reformunun balangc olacaktr (parantez iinde vurgulayalm: bunun Rus sosyaldemokra-
sisinin tarm projesinin ngrd, el konulan topraklarn ve ormanlarn belediyeletirilmesi,
yani yksek zynetim organlarna braklmasyla alakas yoktur). arlk ormancl bugne
kadar lkemizde, ayn arln btnnde olduu gibi, ormanlarn en ilkel talanndan, yani hk-
metin kesimini, ilenmesini ve yurtdna, bilhassa Almanyaya satn brakt zel speklatrle-
[39] ukowski: Dochody, S. 125.
[40*] Desjatin, 10.930 metrekareye eit olan eski Rus yzlm birimidir. Rus yzey ve uzunluk l
birimleri 1849 ylnda Polonya Krallnda kullanlmaya balanmtr.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
131
re satndan ibaretti, ki gerek devletin btnndeki ve gerekse de, ormanlarn varolu temeli oldu-
u bir eyalet olan lkemizdeki ormancln gelecei hi bir ekilde dikkate alnmadan. Hkmetin
her yl zel speklatrlerle girdii yarta bu ekilde ormanlarda yaratt tahribatn bykl,
Rusyadan Almanyaya yaplan odun ve odun materyalleri satnn 1907 ylnda yaklak 60 mil-
yon Ruble tutmu olmasndan llebilir. lkemiz iin sz konusu olan baka bir nokta da, Rusya
kuzeyde, rasyonel ilenmesi sz konusu olduunda en azndan odun materyaline olan retim ge-
reksinimini karlayabilecek byklkte yol vermez ormanlara sahipken, Polonya Krallndaki
ormanlarn durumunun bu adan ok daha kt olmasdr, ki ormanlarn uygun kullanmna ve
korunmasna ynelik olan rasyonel bir ormanclk bu lke iin, Rusya iin olandan daha ivedi bir
gereksinimdir ormanlarn iklim iin olan neminden hi bahsetmeden. Ormancln dzenlen-
mesiyle balantl olarak, eyalet parlamentosu ve zerklik idaresinin grevi, lkenin ekonomisi iin
bu denli nemli rol oynayan odun ticaretini de dzenlemektir.
Tarm ve ormancln yan sra madencilik de, iiler iin alma koullarna ynelik olan ve ii
korumasnn dier sorunlarn ilgilendiren, devlet btnndeki yasamann alanna den yasalar
hari, eyaletin zerklik hkmetinin sorumluluu altnda olmaldr. lkenin, mutlakyetiliin Po-
lonya hkmetlerinin elinden ald byk madencilik sektrnn ynetiminde, deerli orman-
larn idaresindeki ayn talan sistemi hakimdi. lkenin madenleri ya ucuza yabac kapitalistlere
satld ve onlarn zel smrsne brakld ya da ifasn eiine getirildiler. Bu nedenle reform,
hl devlet mlkiyetinde olan veya kiralanm kmr ve inko madenleri ile mineral kaynaklarnn
lkeye geri verilmesiyle balamaldr. Bu doal kaynaklarn, hem teknik ilerlemeyi, hem de lke-
deki en geni halk kitlesinin karlarn dikkate alan rasyonel kullanm, maden haklar ve jeolojik
kurumlarn idaresi, maden okullarnn kurulmas tm bunlar eyalet parlamentosu ve eyalet y-
rtmesinin en iyi zebilecei grevlerdir.
Yerli sanayii ve yerel ticaretin srekli teviki, zerk lke ekonomisinin en temel grevlerindendir.
Tabii ki mesele yerli kapitalist smrnn parasal karlarn korumak, yerel sanayici ve ticaret
insanlarnn milliyeti partiklarizmin bak asyla ve alan kitlenin srtndan desteklemek veya
kk retimi gerici, ac dindiren yardmlarla kurtarmak deil, aksine ilerleme tandanslarn
ve kelimenin en geni anlamnda teknik ve toplumsal gelimeyi desteklemek, yani sanayii fuarlar
amak, teknik okullar kurmak, lke iindeki ve arlk ve dier lkelerle olan ticaret ilikilerini,
kredileri kolaylatrmak vb.dir.
Sanayii ve tarmn gelime karlar, genel kltrel gelime iin nehir ve kara yollar ulam belir-
leyicidir. Doas gerei yerel mesele olan ve btn lkelerde ncelikle geni zynetimin korumas
ile kurumsal giriimini gerekli klan bu alan lkemizde, ayn devletin btnnde olduu gibi, de-
mokratik yerel zynetimin eksikliinden ve mthi mutlakyeti-brokratik mekanizmann genel
egemenlik karakterinden kaynaklanan nedenlerden dolay, ihmal ve israf durumundadr.
eitli vekletler, garantiler vs. ile kamu paralar ile sistematik bir biimde yetitirilen zel de-
miryolu irketlerine dayanan demiryollar, ulam alanndaki arlk politikasnn tipik rneidir.
Demiryollarndaki bte aklarnn kalc bir grng olduunu ve rnein [bte ann] 1901
ylnda 35,1 milyon Ruble, 1902 ylnda 40,3, 1903 ylnda 20,5 ve 1904 ylnda 63 milyon Rubleye
ulatn vurgulamak yeterli olacaktr. arlk bu tek yanl destei sistematik olarak, demiryolla-
rna deil, demiryolu irketlerinin hissedarlarnn parasal karlarna vermektedir, ki nehir yolu
ulamnn birincil neme sahip olduu ve ok sayda gemi ulamna olanak tanyan nehir yolunun
bulunduu bir devlette bunun acsn nehir ve kara yollar ekmektedir. Nehir ve kara yolu ulam
(ayrca merkez idaresi) iin yaplan devlet harcamalarnn 1901 1905 arasnda, yaklak 24,5
milyonu sadece nehir ve kara yollar iin olmak zere, ylda ortalama 39 milyon Ruble olduunu,
ama ayn sre ierisinde demiryollar kullanm iin ylda 420 milyon harcandn, devlet bte-
sinden zel demiryolu irketlerine ylda ortalama 44 milyon destek verildiini ve bunun sonucun-
da da bte ann neredeyse 40 milyon Ruble tuttuunu vurgulamak yeterlidir.
Nihyetinde Avrupann iki kat byklnde bir alan sahip olan devlet, dorudan ulam ba-
kanlnca kontrol edilen 12.635 Werst [41*] tara karayoluna, Semstwo idaresinde olan 4.000
[41*] Eski Rus uzunluk lt (1 Werst = 1.066,78 m).
ROSA LUXEMBURG
132
Werst karayoluna, ayrca iileri bakanlnn idaresi altndaki baka kara yollarna sahiptir: hep-
sinin toplam 29.000 Wersttir. Dier devletlerle karlatrlnca u sonu ortaya kyor. 1900
ylnda bir Werst demiryolu bana Fransada 10 Werst karayolu; Almanyada 4,3 Werst karayolu;
Avusturyada 3 Werst karayolu; Rusyada 0,5 Werst karayolu dyordu. [42]
Eer Polonya Krall, Rusyaya nazaran karayollarnda daha iyi durumdaysa, ki 3.354 Werst ka-
rayoluna sahip, bu 1864 dneminden nceki kendi ynetiminin bir kalntsdr, ama son otuz ylda
bu denli hzl gelien yerli ekonominin ihtiya ve gerekliliklerine hi bir ekilde uygun deildir.
Bugne kadar rezil bir durumda olan ve ticaret, bireysel ulam ile ziraatn ivedi gereklilii olan
nehir yollarnn meselesi ise ok daha kt durumdadr.
Eer yukarda anlan alanlara kamusal hijyenle ilgili yasalar, hastahaneler ve her trden salk
kurumunu ieren kamusal salk hizmetleri alann eklersek, o zaman zerklik seviyesindeki yasa
koyucunun ve idarenin asl faaliyet alan olarak, asl kltrn eitli biimlerdeki alanlarna do-
as gerei her yerde belirgin yerel, ulusal karaktere sahip ve halkn dorudan gndelik karlarna
en fazla dokunan iktisad, toplumsal ve entelektel kltre ularz. Madd ve entelektel kltrn
bu geni kapsaml karlarn olanakl olduunca devrimci toplumsal ilerlemenin ve alan halk
kitlelerinin bak asndan kollamak, lkemizdeki zerklik kurumlarnn en temel grevidir, ki
Polonya Krallndaki bilinli ii snf ve devletin btnndeki proletaryan, [ii snfna] daya-
nmayla bal olan snf partisi, bu grevi yerine getirmelidirler.
[42] ukowski: Dochody, S. 123.
133
7. RUS DEVRM ZERNE*)
Rus Devrimi, Dnya Savann en muazzam olgusudur. Balamas, emsalsiz radikalizmi, kesintisiz
etkisi, resm Alman sosyaldemokrasisinin, Alman emperyalizminin balayan fetih kampanyasn
bir memur gayretiyle ideolojik olarak rtbas etmek iin kulland yalan sylemini: yani Rus ar-
ln ykacak ve ezilen halklarn zgrletirecek olan Alman sngsnn misyonu sylemini, en
iyi biimde deifre etmitir. Rusyadaki devrimin ulat muazzam kapsam, btn snf ilikilerini
sarsan, tm sosyal ve iktisad sorunlar aa kartan ve burjuva cumhuriyetinin ilk devresinden
dier safhalarna i mantnn uursuzluuyla ilerleyen derinlemesine etkisi ki arln yklmas
dar bir epizot, neredeyse nemsiz bir olay olarak kalmtr -, tm bunlar Rusyann kurtuluunun
savan ve arln asker yenilgisinin bir sonucu, Kautskynin redaksiyonu altndaki Neue Zeitn
bayazsnda szn verdii Alman yumruu iinde tutulan Alman sngsnn bir kazanc deil,
aksine devrimin kendi lkesinde kklemi ve tamamen olgunlam olmasnn bir sonucu olduu-
nu apak gstermektedir. Alman emperyalizminin, Alman sosyaldemokrasinin ideolojik kalkan
arkasndaki sava maceras, Rusyadaki devrimi olanakl klmam, aksine, balangta belirli bir
sre iin 1911den 1913e kadar artarak gelien selden sonra tehir etmi ve ardndan devrimin
balamasndan sonra ona en ar, en olaand koullar yaratmtr.
Bu gelime, her dnebilen gzlemci iin, Kautskynin hkmet sosyalistlerinin partisiyle zerin-
de hemfkir olduu ve Rusyann iktisad adan geri kalm, genellikle tarm lkesi olarak sosyal
devrim ve proletaryann diktatrl iin olgun olmadn ileri sren doktriner teoriyi yalanlayan
bir kanttr. Rusyann sadece bir burjuva devrimi iin olgunlatn syleyen ve Rusyadaki sos-
yalistlerin burjuva liberalizmi ile koalisyona girme taktiini temellendiren yaklamn dayandrl-
d bu teori ayn zamanda Rus ii hareketi ierisindeki oportnist kanadn, Axelrod ve Dann
liyakatli ynetimi altndaki Meneviklerin teorisidir. kisi de, Rus ve Alman oportnistleri, Rus
Devrimine ynelik ve taktiin detay sorularyla ilgili pozisyonlarn kendiliinden ortaya kt bu
temel deerlendirmelerinde btnyle Alman hkmet sosyalistleriyle uyuuyorlar: her nn
de grne gre Rus Devrimi, Alman emperyalizminin, Alman sosyaldemokrasisinin mitinde olu-
an, asil grev olarak adlandrd safhada, arln yklmas noktasnda durmalyd. Eer devrim
bu noktadan ileri gitti, proletarya diktatrln dev olarak grdyse, bu, o doktrine gre, Rus
ii hareketinin radikal kanadnn, Boleviklerin, basit bir hatasyd ve bu yzden devrimin ilerle-
yen srelerinde karlat her olumsuzluk, kurban olduu her kargaa bu uursuz hatann doal
sonucuydu. Gerek tepinimci Vorwrts, gerekse de Kautsky tarafndan marksist dncenin
bir meyvesi olduu iddia edilen bu doktrin teorik olarak, sosyalist deiimin ulusal, yani her mo-
dern devletin kendi sorunu olduunu syleyen zgn marksist bulua yol amaktadr. Tabii ki
Kautsky, soyut emann sisleri arasnda kapitalizmin dnya apndaki ve modern lkelerinin t-
mn birbirine bal bir organizma haline getiren iktisad balantlarn gstermesini ok iyi bilir.
Rus Devrimi uluslararas gelime ve tarm sorununun bir meyvesi -: zm, burjuva toplumu-
nun snrlar ierisinde olanaksz.
Bu doktrin pratikte uluslararas proletaryann ve ilk etapta Alman proletaryasnn Rus Devriminin
baarsna ynelik sorumluluunu unutturma, bu devrimin uluslararas balantlarn yalanla-
ma eilimi gstermektedir. Savan ve Rus Devriminin seyri, Rusyann ham oluunu deil, Al-
*) Redaksiyonel balk. Bitirilmemi metin. Rosa Luxemburg, Werke, Bd. 4, S. 332-365den alnt.
ROSA LUXEMBURG
134
man proletaryasnn tarihsel grevleri yerine getirmedeki olgun olmamasn kantlamtr ve Rus
Devrimine her eletirisel bakn ilk grevi, bu gerei tm plakl ile gz nne kartmaktr.
Rus Devriminin kaderi btnyle uluslararas olaylara bamlyd. Boleviklerin politikalarn ta-
mamen proletaryann dnya devrimine dayandrmalar, politik ngrlerinin ve esasl sadakatle-
rinin, politikalarnn cesur atlmnn en parlak kantdr. Burada kapitalist gelimenin son on ylda
yapt devasa sray grlebilmektedir. 1905 1907 Devrimi, Avrupada ok zayf bir yank bul-
du. Bu nedenle bir balang blm olarak kalmak zorundayd. Devam ve zm, Avrupadaki
gelimeye balyd.
Eletirisiz savuncarln deil, sadece etraf, dnceli eletirinin deneyim ve reti hazinelerini
kartabilecei ok aktr. Dnya tarihinin ilk deneyinde ii snfnn diktatrlyle, hem de d-
nlebilecek en ar koullar altnda: dnya yangnnn ve emperyalist soykrm kaosunun orta-
snda, Avrupann en gerici asker gcnn ilmii iinde, uluslararas proletaryann btnyle ba-
arszl karsnda, yani bu olaand koullar altndaki bir ii diktatrl deneyiyle Rusyada
tm yaplanlarn mkemmelliin zirvesi olduunu sylemek, deli samas olurdu. Dier taraftan
sosyalist politikann temel kavramlar ve zorunlu tarihsel nkoullarna bak, bu son derece koul-
lar altnda en devasa idealizmin ve en dayankl enerjinin bile devrime ve sosyalizme deil, en fazla
bunlarn aciz ve arpk hamlelerine yol aaca varsaymna zorlamaktadr.
Bunlar, tm etraf balantlar ve etkileriyle ak bir biimde gz nne karmak, btn lke-
lerdeki sosyalistlerin temel devidir; nk ancak bylesi bir ac idrak sonucunda uluslararas
proletaryann Rus Devriminin kaderiyle ilgili olan sorumluluunun bykl llebilir. Dier
yandan, salt bu yol zerinden proleter devrimin srt srta uluslararas hareketinin belirleyici nemi
geerlilik kazanr tek tek lkelerdeki proletaryann alkanlnn ve en byk fedakrlnn,
olmad takdirde, kanlmaz olarak elikiler ve hatalar kemekeine dndrecek temel koul
olarak.
Rus Devriminin akll nderlerinin, Lenin ve Trokinin, dikenli ve trl tuzakla dolu olan yollarn-
da, baz kesin admlarn byk tereddtler iinde ve iddetli isteksizlikle attklar ve ac zorunlu-
luklar ile dayatmalarn kaynayan girdabnda yapmak zorunda olduklarn, Enternasyonal tarafn-
dan sosyalist politikann eletirisiz hayranla ve evkli taklide yol aacak ulu rnei olarak kabul
grlmesini beklemekten hayli uzak olduklar, kesinlikle phe gtrmemektedir.
Ayn ekilde Rus Devriminin kat ettii imdiye kadarki yollarn eletirisel deerlendirilmesinin,
yalnzca Rus proletaryasnn Alman kitlelerinin utandrc miskinliini aacak olan saygnlnn
ve hayranlk uyandran rneinin altn tehlikeli biimde oyaca korkusuna kaplmak ta yersizdir.
Bundan yanl bir ey olamaz. Almanyadaki ii snfnn devrimci eylem gc artk hi bir zaman
Alman sosyaldemokrasisinin geleneindeki herhangi bir kitlesel telkine, ister kendi mercileri,
ister Rus rnei olsun, herhangi bir lekesiz otoriteye dayanan vesayet metotlar anlay ile yara-
tlamayacaktr. Alman proletaryasnn tarihsel eylem yetisi devrimci hurra havasnn yaratlmasy-
la deil, tam tersine sadece grevlerin dehetli ciddiyetinin, tm karmaklklarnn idraki, politik
olgunluk ve zihinsel bamszlk ve de kitlelerin, Alman sosyaldemokrasisi tarafndan on yllarca
eitli bahaneler altnda ldrlmeye allan eletirel karar verme yetisi sayesinde doabilir. Rus
Devriminin ve btn tarihsel balantlarnn eletirel deerlendirilmesi, Alman ve uluslararas i-
ilerin gnmzdeki durumdan doan grevlerin stesinden gelebilmeleri iin olabilecek en iyi
eitimdir.
II
Rus Devriminin, Martta patlak vermesinden, Ekim Devrimine kadar sren ilk devresi, genel seyri
asndan gerek byk ngiliz Devriminin, gerekse de byk Fransz Devriminin tam bir benzeri-
dir. Bu, burjuva toplumunun koynunda reyen devrimci glerin, eski toplumun zincirlerine kar
verdikleri her ilk, byk genel mcadelenin tipik geliimidir.
Geliimi doal olarak ykselen bir izgide hareket etmektedir: lml balanglardan, hedeferin
giderek daha fazla radikallemesine, snfar ve partiler koalisyonundan, en radikal partinin tek
egemenliine doru.
lk anlarda, 1917 Martnda, devrimin banda Kadetler, yani liberal burjuvazi duruyordu. Dev-
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
135
rimci selin ilk genel ykselii, nne kan herkesi ve her eyi birlikte gtrd: devlet darbesinin
[1*] sonucu olan gerici drt snf seim sisteminin [2*] en gerici rn olan drdnc Duma,
aniden devrimin bir organ haline geldi. Milliyeti saclar dahil, btn burjuva partileri ani-
den mutlakyetilie kar saf aldlar. Mutlakyetilik, daha ilk taarruzda, haff dokunmayla yere
decek l bir uzuv gibi, direni gstermeksizin ykld. Gelimenin frtnal sreci, zamann-
da Fransann on yllar sonrasnda kat ettii yolu, gnler ve hatta saatler ierisinde ald. Burada
Rusyann, Avrupann yzyllk geliiminin bir sonucunu gerekletirdii ve 1917 Devriminin, Al-
man kurtarclarn hediyesi deil, 1905 1907 Devriminin dorudan devam olduu grld.
Ancak imdi ikinci, daha zor olan grev balyordu. Devrimin itici gc, daha ilk anndan itibaren
kent proletaryasnn kitlesiydi. Talepleri salt politik demokrasiyle kstl deil, bilkis uluslararas
politikann acil sorununa: hemen bara ynelikti. Devrim, ayn zamanda ayn hemen bar tale-
bini ykselten ordu kitlesine ve tarm sorununu 1905 Devriminden bu yana hep n planda tutan
kyl kitlesine dayanmaktayd. Hemen bar talebi, szcln Milhukovun [3*] yapt liberal
burjuvazinin emperyalist tandans ile sert bir biimde elimekteydi; toprak sorunu ise, burjuva-
zinin dier kanadnn, derebeyliin, korkulu ryas ve bylelikle, kutsal zel mlkiyete ynelik bir
suikast anlamna geldiinden, btn burjuva snfarnn hassas noktasyd.
Bylelikle devrimin ilk zaferinin ertesi gn, devrimin tam ortasnda iki temel nokta, bar ve top-
rak sorunu zerine bir i mcadele balad. Liberal burjuvazi srnceme ve kaamaklar taktiini
balatt. i kitleleri, ordu, kyllk giderek daha atlgan bir biimde bastryorlard. Bar ve top-
rak sorununun, cumhuriyetin siyas demokrasisinin kaderiyle bal olduu phe gtrmyordu.
Devrimin ilk taarruz dalgasna kaplp, cumhuriyeti devlet biimine kadar srklenen burjuva
snfar, ksa zaman sonra gerici dayanak noktalar aramaya ve sessizce kar devrimi rgtlemeye
baladlar. Kaledin Kazaklarnn Petersburga [4*] kar giritikleri saldr bu tandansn ak bir
ifadesiydi. Bu saldr baarl olsayd, sadece bar ve toprak sorununun deil, demokrasinin, cum-
huriyetin sonu gelecekti. Proletaryaya kar dehetli bir egemenlik kuracak olan asker diktatrlk
ve monariye geri dn, kanlmaz sonu olacakt.
te burada Kautsky izgisindeki Rus sosyalistlerini, Menevikleri ynlendiren taktiin topiklii
ve znde gericilii llebilir.
Bu alkan adamn [5*] Dnya Savann drt ylnda yorulmaz yazclyla nasl sakin ve metotlu
bir biimde, sonucunda sosyalizmi salam bir yeri kalmayan elee dnecek ekilde, sosyalizme pe
pee teorik delikler atn izlemek, hayret vericidir. Taraftarlarnn resm kuramcnn bu alkan
eserini izlemeleri ve her yeni icadn gzlerini krpmadan yutmalarndaki eletirisiz itidal, Scheide-
mann ve ortaklarnn taraftarlarnn, sosyalizmin bunlar tarafndan pratikte adm adm delinmesi-
ni izlemelerindeki itidal ile benzemektedir. Gerekten de her iki ura birbirini tamamlamaktadr
[1*] arlk Hkmeti 3 Haziran 1907de II. mparatorluk Dumasn lavetmi ve sosyaldemokrat fraksi-
yonun yelerini tutuklamt. Ayn anda, mparatorluk Dumasnn onayn almadan, yeni seim yasasn
yrrle soktu. Darbe hkmete, Duma ierisinde sac bir ounluk salama ve 1912de seilen IV.
mparatorluk Dumasn en gerici katmanlarn, kleci toprak sahipleri ve burjuvazinin st kesimleri ile
ii e gemi olan arlk brokrasisinin iktidar organ haline getirme olanan veriyordu. (W.I. Lenin,
Werke, Bd. 19, S. 29)
[2*] Aralk 1905 tarihli seim yasasna gre semenler, zmre ve mlkiyetlerine gre drt snfa ayrlyor,
toprak sahiplerine zel imtiyazlar tannyor ve ii ile kyl delegelerinin says azaltlyordu. Bu antide-
mokratik seim yasasna 1907 darbesinden sonra yeni snrlamalar eklendi. Bylece byk toprak sahip-
leri ile byk burjuvazinin Dumadaki egemenlii garanti altna alnrken, Rusyann kenar blgelerindeki
halklara ya hi, ya da ok snrl seim hakk veriliyordu.
[3*] Kadetlerin nderi P.N. Miljukov geici hkmetin Dileri Bakanyd.
[4*] Kazak Ataman A.M. Kaledin Don Kazaklarn mobilize etmi ve 1917 Austosunda devrimi engel-
lemek ve bir asker diktatrlk kurmak iin Petrograda yryen L.G. Kornilov ynetimi altndaki kar
devrimci birlikleri desteklemiti. iler ve askerler, Boleviklerin nderliinde kar devrimcilere kar
koydular ve onlar hsrana urattlar.
[5*] Karl Kautsky kast edilmektedir.
ROSA LUXEMBURG
136
ve Kautsky, marksizmin resm tapnak bekisi, savan balangcndan itibaren Scheidemannlarn
pratikte yaptklarn: 1. Enternasyonal, barn enstrman; 2. Silahszlanma ve Milletler Cemiyeti,
milliyetilik; ve en sonunda da 3. Demokrasi, sosyalizm deili teoride yapmaktadr.
Rus Devriminin burjuva karakteri uydurmasna kendini kaptrarak yle ya, Rusya sosyal devrim
iin henz olgunlamamt umutsuzca burjuva liberalleri ile koalisyona, yani devrimci gelime-
nin doal i seyri nedeniyle blnm olan, birbirleriyle sert bir biimde elien glerin cebr bir-
leimine sarlmlard. Axelrod ve Donlar, devrim ve devrimin ilk kazanm olan demokrasiye y-
nelik en byk tehdidi oluturan o snfar ve partilerle her pahasna birlikte almak istiyorlard.
Bylesi bir durumda, balangtan itibaren demokrasiyi kurtaran ve devrimi ilerleten o taktiini
iln ve elik tutarllkla takip eden Bolevik akm tarihsel onura hak kazanmaktadr. Btn iktida-
r sadece ii ve kyl kitlesinin, Sovyetlerin eline brakmak ite bu gerekten devrimin iinde
bulunduu zorluktan kmann tek yolu, devrimin dar boazdan kartlp, engelsiz gelimesi iin
akp gidecei nehir yatann nndeki krdm aan kl darbesiydi.
Bylelikle Lenin-Partisi, Rusyada devrimin ilk devresindeki gerek karlarn kavrayabilen tek
parti, devrimi ileriye iten unsuru, yani bu anlamda da gerekten sosyalist politika yapan tek par-
tiydi.
Devrimin balanglarnda her taraftan dmanlkla, iftirayla ve fesatla karlaan Boleviklerin,
en ksa srede devrimin bana getirilmeleri ve tm gerek halk kitlelerini: kent proletaryasn, or-
duyu, kyll ve demokrasinin devrimci unsurlarn, sosyalist-devrimcilerin sol kanadn kendi
bayra altna toplayabilmesi ite buradan aklanabilir.
Rus Devriminin gerek durumu bir ka ay sonrasnda tek seenee indirgendi: Ya kar devrimin
zaferi ya da proletarya diktatrl, ya Kaledin ya Lenin. Ksa sre sonra ilk sarholuun ardndan
her devrimde ortaya kan ve Rusyadaki, burjuva devrimi erevesinde zm olmayan bar
ve toprak sorunlarnn somut ivediliinin bir sonucu olan objektif durum buydu.
Rus Devrimi bu noktada da her byk devrimin temel retisini, yaam yasasn teyit etti: [Dev-
rim] ya ok hzl davranp ileriye hamle yapacak ve demirden yumruuyla tm engelleri bertaraf
edip, hedeferini hep yeniden daha ileriye yerletirecek, ya da ksa zamanda zayf k noktasna
geri itilecek ve kar devrim tarafndan ezilecektir. Durmann, yerinde saymann, ilk anda elde
edilen hedeferle yetinmenin devrimde yeri yoktur. Ve her kim ki parlamentodaki gstermelik kav-
galarn skc bilgeliklerini devrimci taktie uygulamak istiyorsa, o sadece devrimin yaam yasas-
na, psikolojisine ve tm tarihsel deneyimlere ayn bir kapal kutuya olduu gibi yabanc olduunu
gsteriyordur.
1642de patlak veren ngiliz Devriminin seyri. Eyann mant, nasl Presbiteryanlarn zayf dal-
galanmalarnn, kralc orduya kar verilen tereddtl savata Presbiteryan nderlerin kesin sa-
vatan ve bylelikle I. Karla kar zafer kazanmaktan kasten kanmalarnn, Independentlerin
onlar parlamentodan kovmalarn ve iktidar kendi ellerine geirmelerini reddedilemez zorunlu-
luk haline getirmiti. Independent Hareketinin btn vurucu gcn Independent Ordusu iin-
deki kkburjuva askerlerin alt kitlesi, Lilburnc Eitleyiciler iken, Digger Hareketi ierisinde
ifadelerini bulan ve demokratik Eitleyiciler Partisinin mayal hamurunu oluturanlar, en ileri
giden sosyaldevrimci unsurlar, asker kitlesinin proleter unsurlaryd.
Devrimci proleter unsurlarn asker kitlesi zerindeki fkr etkisi olmakszn; demokratik asker kit-
lesinin de Independentler Partisinin burjuva st katmanlarna ynelik basks olmakszn, ne par-
lamento Presbiteryanlardan temizlenir, Kavalyalar Ordusuna ve skolara kar verilen sava
zaferle sonulanr, ne mahkeme alp I. Karl idam edilebilir, ne de Lordlar Kamaras lavedilip,
cumhuriyet iln edilebilirdi.
Byk Fransz Devriminde nasld? Burada da Jakobenlerin drt yllk mcadeleden sonra iktidar
ele geirmelerinin, devrimin kazanmlarn kurtarmak, cumhuriyeti gerekletirmek, feodalizmi
paralamak, ite ve darda devrimci savunmay rgtlemek, kar devrimin konspirasyonlarn
bastrmak ve Fransadaki devrimci dalgay btn Avrupaya yaymak iin tek ara olduu ortaya
kmt.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
137
Rus Devriminin ilk safhasndaki burjuva karakterinin korunmasn isteyen Kautsky ve Rus yan-
dalar, Byk Fransz Devrimini iki evreye: ilk, Girondist safhann iyi devrimi ve Jakobenci
iktidardan sonraki kt devrime ayran geen yzyln Alman ve ngiliz liberallerinin dengi-
dirler. Tarih anlaynn liberal sl lsz Jakobenlerin iktidar ele geirmeleri olmakszn
Girondist safhann ilk rkek ve yarm kazanmlarnn devrimin enkaz altnda kalacan, 1793deki
tarihsel gelimenin gidiat karsnda Jakoben diktatrln tek alternatifnin lml demokrasi
deil, aksine Bourbonlarn restorasyonu olacan kavrama gereini hissetmez tabii ki! Devrimle-
rin hi birinde altn orta yol ayakta kalamaz. [Devrimin] doa yasas acil kararlar gerekli klar:
Ya lokomotif tarihsel ykseliin en u noktasna kadar son sratle ilerletilecektir, ya da kendi ar-
lyla k noktasna geri kayacak ve yar yolda zayf gleriyle geriye dn durdurmak isteyen-
leri kurtulamayacak bir biimde uuruma srkleyecektir.
Her devrimde nderlii ve iktidar ancak en ileri itici parolay sunan ve bunun btn sonularna
katlanmaya hazr olan partinin ele geirebilecei buradan aklanabilir. Balangta kitleler zerin-
de mthi etkileri olan, ama uzun sren ikircikliliklerinden, iktidar ve sorumluluu stlenmekten
kanmalarndan sonra sahneden hretsizce sprlen Rus Meneviklerinin, Dan, Zereteli ve di-
erlerinin ackl rol buradan aklanabilir.
Lenin Partisi, gerek bir devrimci partinin icabn ve ykmlln kavrayan ve Tm iktidar
proletarya ve kyllk eline! iaryla devrimin devamn gvence altna alan tek partiydi.
Bylelikle Bolevikler, Alman sosyaldemokratlarnn her zaman korkulu ryas olan nl halkn
ounluu sorusunu zdler. [Alman sosyaldemokratlar] parlamenter kretinizmin slah olmaz
raklar olarak, parlamenter ocuk bahesinin szm ona bilgeliini basite devrime uyarlyorlar:
bir eyi gerekletirebilmek iin illki ounlua sahip olmak gerekliymi. Yani devrimde de nce
ounluu kazanmalymz. Ancak devrimlerin gerek diyalektii bu parlamenter kstebek bil-
geliini tersine evirmektedir: Yol, ounluk zerinden devrimci taktie deil, devrimci taktikten
ounlua gider. Sadece nderlik yapmay, yani ileriye itmeyi bilen bir parti, rzgr hzyla taraftar
kazanr. Lenin ve yoldalarnn belirleyici momentte ileriye itici olan tek iar: Tm iktidar pro-
letarya ve kyllk eline! iarn ykseltme kararll, nderleri Marat gibi bodrumlarda saklan-
mak zorunda kalan, kovuturulan, iftira edilen, illegal bir aznl bir gece ierisinde devrimin
mutlak hkimi haline getirmitir.
Bolevikler de hemen btnsel ve en ileriye gidici program iktidarlarnn amac olarak aklad-
lar: Burjuva demokrasisinin gvence altna alnmas deil, sosyalizmi gerekletirmek amacyla
proletarya diktatrl. Bylelikle ilk kez sosyalizmin son hedeferini pratik politikann dorudan
program olarak iln etmenin tarihsel onurunu bir daha silinmeyecek ekilde elde ettiler.
Lenin, Troki ve yoldalar tarihsel bir dnemete bir partinin gsterebilecei cesaret, eylem gc,
devrimci ngr ve tutarlln hepsini gsterebilmilerdir. Batda, sosyaldemokraside olmayan
btn devrimci onur ve eylem yetisi Boleviklerde temsil edilmekteydi. Onlarn Ekim Bakaldrs,
sadece Rus Devriminin gerek kurtuluu olmakla kalmad, ayn zamanda uluslararas sosyalizmin
onurunun da kurtuluu oldu.
III
Bolevikler, ngiliz Eitlikiler ile Fransz Jakobenlerin tarihsel miraslardrlar. Ancak, Rus
Devriminde iktidar ele geirdikten sonra kar karya kaldklar somut grev, tarihsel nclle-
rinin grevleri ile karlatrlamayacak derecede daha zordu. [6*] Tabii ki mlkiyeti dorudan,
hemen ele geirme ve topran kyller [7*] arasnda paylalmas iar, iki eye ulamann, byk
toprak sahipliini ortadan kaldrmann ve kyll hemen devrimci hkmete balamann en
[6*] R.L. orijinal sayfann st kesine, nereye ait olduunu belirtmeden bir not dm: (Tarm so-
rununun nemi. Daha 1905de. Ardndan 3. Dumadaki sac kyller! Kyllk sorunu ve savunma,
ordu.)
[7*] II. Btn Rusya Sovyet Kongresinin 8 Kasm 1917 tarihinde, kyl semenin verdii grev do-
rultusunda kabul ettii kararname ile, toprak zerindeki mlkiyet kaldrld ve byk toprak sahipleri-
nin, kilise ve manastrlarn arazileri tazminat denmeksizin kamulatrld. Toprak, denkletiren arazi
kullanm ilkesine, yani alma ve kullanm normlarna gre datld. Arazi kullanmnn, tek tek kiiler,
ROSA LUXEMBURG
138
ksa, en basit ve en zl formlyd. Proleter-sosyalist hkmetin tahkimine ynelik politik tedbir
olarak mkemmel bir taktikti. Maalesef [bu taktiin] iki yan vard ve kylln mlkiyeti do-
rudan ele geirmesinin, sosyalist iktisatla hi bir ortak yan olmad, [bu taktiin] ters yzyd.
ktisad ilikilerin sosyalist reorganizasyonu, zira ilikiler hususunda iki nkoulu zorunlu klar.
nce, tarada tek bana sosyalist iktisat biiminin k noktas olarak hizmet edecek olan byk
toprak mlkiyetinin, zira retim aralar ve metotlarnn teknik adan en ilerici younlamas
olarak kamusallatrlmas. Eer kk kylnn parselini elinden almaya gerek yok ve ona g-
nll olarak toplumsal iletmenin avantajlarndan, nce kooperatifeme yolu ve en sonunda da
btnsel sosyal iletmeye katlmaya kazanlmasyla faydalanma karar braklacak ise, o zaman
taradaki her sosyalist reformu tabii ki byk ve orta lekli toprak mlkiyetinden balamak zo-
rundadr. [Sosyalist iktisat reformu] burada mlkiyet hakkn ncelikle ulusa veya sosyalist hk-
mette [ulusla] eanlama gelen, devlete vermelidir; nk sadece bu adm zira retimin, birbiri ile
balantl olan byk sosyalist bak alarndan rgtlenmesinin olanan garanti eder.
kincisi; bu reorganizasyonun nkoullarndan bir tanesi: zira iktisat ile sanayi ayrlnn, burju-
va toplumunun bu karakteristik zelliinin, her ikisinin karlkl olarak i ie gemesi ve birle-
mesi, zira ve sanayi retiminin trde bak asyla kapsaml biimlenmesine yer vermesi iin,
ortadan kaldrlmasdr. Tek tek iletme biimi nasl olursa olsun: ister kent idareleri, isterse, ki-
milerinin nerdii gibi, devlet merkezinden her durumda bunun koulu, merkez olarak standart
gelitirilen ve gerekletirilen bir reform ve [bu reformun] nkoulu olarak topran kamusallat-
rlmasdr. Byk ve orta lekli toprak mlkiyetinin kamusallatrlmas, sanayi ve ziraatn birle-
tirilmesi, her sosyalist iktisat reformunun, olmadklar takdirde sosyalizmin olamayaca, iki temel
bak asdrlar.
Rusyadaki Sovyet Hkmetinin bu devasa reformlar uygulayamamas m? Bu sitemi kim yapabi-
lir ki! Lenin ve yoldalarndan, iktidarlarnn bu ksa sresinde, i ve d mcadelelerin yrtc gir-
dabnn tam ortasnda, etrafar saysz dman ve direnlerle sarlm iken, sosyalist devrimin en
zor grevlerinden birisini, evet, rahatlkla syleyebiliriz, en zorlu grevini zm olmalarn veya
sadece zmeye balam olmalarn beklemek, kt bir aka olurdu! Biz de, hele bir iktidara gele-
lim, Batda da ve en uygun koullar altnda dahi, daha bu byk grevin binlerce komplike zorlu-
unun stesinden henz kabaca gelemeden, baz dilerimizi bu etin cevizin zerinde krdracaz!
Ama, iktidara gelmi olan bir sosyalist hkmet her durumda unu yapmaldr: zira ilikilerin
ilerideki sosyalist reformunun temel nkoullar ynnde olan tedbirler almak, en azndan o ted-
birlere giden yolu tkayacak olan her eyden kanmak.
Boleviklerin, mlkiyeti hemen ele geirme ve topran kyllere paylatrlmas iar, ister iste-
mez ters ynde etkide bulunmak zorundayd. [Bu iar] sadece sosyalist tedbir olmamakla kalmad,
ayn zamanda bylesine tedbire giden yolu kesmekte, zira ilikilerin sosyalist anlamdaki reorgani-
zasyonu nne alamayacak zorluklar ymaktadr.
Arazi mlkiyetlerinin, Lenin ve arkadalarnn basit: Gidin ve topra aln! parolas zerine, kyl-
lk tarafndan ele geirilmesi, byk toprak mlkiyetinin kaotik bir biimde kylln mlkiye-
tine gemesine yol at. Gerekletirilen toplumsal mlkiyet deil, aksine yeni zel mlkiyettir ve
byk mlkiyetlerin orta ve kk mlkiyete, izaf olarak gelimi byk iletmenin, teknik adan
fravunlar dneminden kalma aralarla alan kk iletmelere paralanmasdr. Dahas: Bu ted-
bir ve [bu tedbirin] uygulanmasnn kaotik, saf keyf biimi ile taradaki mlkiyet farkllklar gide-
rilemedi, aksine sertletirildi. Boleviklerin, kyll kyl komiteleri kurmaya ve asilzadelerin
topraklarna el koyulmasnn bir kolektif eyleme dntrlmesi iin yaptklar ar olmasna ra-
men, bu genel tavsiyenin gerek pratikte ve taradaki gerek g ilikilerinde hi bir deiiklie yol
aamayaca ok akt. Komiteli veya komitesiz, ky burjuvazisini oluturan ve her Rus kyndeki
yerel gc ellerinde tutan zengin kyller ve tefeciler, tarm devriminden asl faydalananlar oldu-
lar. Toprak dalm sonucunda kylln ortasndaki sosyal ve iktisad eitsizliin giderilemedi-
ini, aksine artrlp, oradaki snf elikilerinin sertletirildiini, herkes gz kapal parmaklaryla
yerel idare veya kooperatif biiminde olup olmayaca, ky halknn iradesine brakld. Gelimi iktisad
kullanmda olan araziler ise ya yerel idarenin, ya da devletin eline brakld.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
139
hesap edebilir. Bu g deiimi kesinlikle proleter ve sosyalist karlarn zararna gereklemitir.
Leninin, sanayinin merkezletirilmesinin, bankalarn, ticaret ve sanayinin kamusallatrlmas-
nn zorunluluu zerine yapt konuma. Peki, neden topran da [kamusallatrlmasnn zorun-
luluu] deil? Burada tam tersi oldu: desantralizasyon ve zel mlkiyet. Slogan ise, oka kfredi-
len sosyalist-devrimcilerden veya, daha dorusu, kylln spontane hareketinden.
Sovyet Hkmeti tarm ilikilerinde sosyalist esaslar uygulamak iin, proleterlerden genellikle
kentsel, isiz unsurlardan oluan tarm komnleri yaratmay arad. Bu gayretlerin sonularnn,
tarm ilikilerinin toplam hacmine oranla, kaybolacak derecede kk olacaklar ve sorunun de-
erlendirilmesinde hi dikkate alnamayacaklar basite nceden tahmin edilebilir. [8*] (Sosyalist
iktisat iin en uygun balama noktas olan byk toprak mlkiyetini kk iletmelere parala-
dktan sonra, imdi kk balanglardan rnek komnist iletme kurulmaya allyor.) Verili
koullar altnda bu komnler sadece bir deneyim deeri verebilirler, kapsaml sosyal reformunkini
deil.
Taradaki sosyalist reformun karsnda eskiden en fazla asilzade ve kapitalist byk toprak sahip-
lerinin kk bir kast ile zengin ky burjuvazisinin kk bir aznlnn direnci dururdu, ki bun-
larn devrimci halk kitleleri tarafndan kamulatrlmas ocuk oyuncadr. imdi, mlkiyetin ele
geirilmesinden sonra ise ziraatn her trl sosyalist toplumsallatrlmas karsnda dman
olarak, yeni elde ettii mlkiyetini her tr sosyalist suikasta kar dileri ve trnaklaryla savunacak
olan mlkiyet sahibi kylln mthi artm ve glenmi kitleleri durmaktadr. imdi, ziraatn
gelecekteki sosyalizasyonu, yani Rusyadaki asl retim sorunu, kentsel proletarya ile kyl kitlesi
arasndaki eliki ve mcadele sorunu haline gelmitir.
elikinin imdi ne denli keskinletiini, kyllerin kentlere kar, gda maddeleri vermeyip, ayn
Prusyal Junkerler gibi vurgun yapmak iin uyguladklar boykot kantlamaktadr. Fransz parsel
kyls, kendisine g edenlerin el konulan topraklarn datan Byk Fransz Devriminin en ce-
sur savunucusu olmutu. Napolyon askeri olarak Fransann bayran zafere tam, Avrupay bir
boydan br boya am ve lke lke feodalizmi parampara etmiti. Herhalde Lenin ve arkada-
lar tarm parolalarnn ayn etkiyi salayacan beklediler. Ancak Rus kyls, topra kendi gc
ile ele geirdikten sonra, topraa sahip olmasn salayan Rusya ve devrimi savunmay ryasnda
dahi dnmedi. Yeni mlkne sarld ve devrimi dmanlarna, devleti ykma, kent sakinlerini
de ala terk etti.
Leninci ziraat reformu, tarada sosyalizme, direnileri asilzade byk toprak sahiplerininkinden
ok daha kat ve tehlikeli olacak dmanlardan oluan yeni bir gl halk tabakas yaratt.
Asker yenilginin, Rusyann yklmasna ve zlmesine dnmesindeki hatann bir ksm Bole-
viklerdedir. Ancak Bolevikler, durumun bu objektif zorluklarn, politikalarnn n planna koy-
duklar bir parola [9*] ile yksek derecede sertletirdiler: uluslarn kendi kaderlerini kendileri-
nin tayin hakk [10*], ya da gerekte bu deyimin arkasnda duran: Rusyann paralanmas. Rus
mparatorluunun eitli uluslarnn Rusyadan devlet olarak ayrlmaya kadar, kendi kaderle-
rini kendilerinin tayin etmelerine ynelik, doktriner inatlkla hep tekrarlanan forml, Lenin ve
yoldalarnn Miljukow ve Kerenski [11*] tarafndan yrtlen savaa kar gelitirdikleri muha-
[8*] Rosa Luxemburgun sol kede, nereye ait olduunu belirtmeden koyduu not: Primli tahl tekeli.
imdi snf mcadelesini post festum kye tamak istiyorlar.
[9*] Kaynakta: Politika
[10*] Sovyet Hkmeti uluslarn kendi kaderlerini kendilerinin tayin hakk ilkesini savunuyordu. arlk
tarafndan ezilen uluslarn zor kullanlarak Rusyaya zincirlenemeyeceklerini dnyordu.
[11*] P. N. Miljukowun Dileri Bakan olduu geici hkmet sava devam ettirmi ve Antant lkeleri-
ne, sava zaferle sonulandrana dek btn ittifak ykmllklerini yerine getireceine dair gvence
vermiti. Bu politika, Mays 1917de ibana gelen ve A. F. Kerenskinin Sava ve Bahriye Bakan olarak
grev ald yeni hkmet tarafndan da devam ettirilmi ve Temmuz 1917de 60.000 insann yaamna
mal olan bir taarruzda bulunmutu. Bolevikler, bu politikaya kar ilhaksz hemen bar talebini kar-
dlar, ki Polonya, Finlandiya, Ukrayna ve Byk Rusyaya ait olmayan blgelerin zorla Rus devlet birlii
ierisinde tutulmalarn da ilhak olarak kabul etmekteydiler.
ROSA LUXEMBURG
140
lefetteki sekin harp nidasyd; Ekim Devriminden sonraki i politikann yayn ve Boleviklerin
Brest-Litowskdaki [12*] tm platformunu, Alman emperyalizminin gcne kar kartabildikleri
tek silah oluturuyordu.
ncelikle Lenin ve yoldalarnn bu parolada srar etmelerinin inatlnn ve kat tutarllklarnn,
dier noktalardaki politikalarndaki ve de dier demokratik esaslara kar aldklarn tavrlarnda-
ki merkeziyetilikle keskin bir eliki ierisinde olmas, artcdr. Bir taraftan Anayasa Koyucu
Meclise, genel seim hakkna, basn ve toplant zgrlklerine, ksacas halk kitlelerinin, bir btn
olarak Rusyadaki kendi kaderini tayin hakkn oluturan demokratik hak ve zgrlkler apara-
tnn btnn aka kmserken, dier taraftan uluslarn kendi kaderlerini tayin hakkn, de-
mokratik politikann, uruna reel eletirinin btn pratik bak noktalarnn susmas gereken bir
mcevheri olarak ele alyorlard. Rusyadaki Anayasa Koyucu Meclisin halkoylamasndan, bir halk
cumhuriyetinin tm zgrlkleri altnda ve dnyann en demokratik seim hakk temelinde ger-
ekleen bir seimden hi bir ekilde etkilenmez ve son derece soukkanl, eletirel mlahazalarn
ynlendirmesiyle, bu seimlerin sonularn geersiz ilan ederlerken, Brestte, Rusyann yabanc
uluslarnn hangi devlete ait olacaklarna dair halkoylamalarn her trl zgrlk ve demok-
rasinin gerek kutsal deeri, halk iradesinin saf cevheri ve uluslarn politik kaderi sorusunda en
yksek, belirleyici mercii olarak savundular.
Burada ortaya kan eliki, uluslarn o mkemmel kendi kaderini tayin hakk ii bo bir kk-
burjuva lafazanl ve zrval iken, sonradan da greceimiz gibi, her lkedeki politik yaamn
demokratik biimlerinde gerekten de sosyalist politikann son derece deerli, hatta vazgeilmez
esaslar sz konusu olduundan, daha da anlalmazdr.
Gerekten de, bu hak hangi anlama geliyor? Sosyalist politikann, bir ulusun dier bir ulusu ezmesi
dahil, her trl zulme kar mcadele vermesi, [sosyalist politikann] ABCsidir.
Eer, Lenin ve Troki ile arkadalar gibi, genelde, silahszlanma, Milletler Cemiyeti vb. trn-
den her topik bo lafazanla ironik bir biimde omuz silken soukkanl ve eletirel politikac-
lar, tam da ayn kategorideki ii bo bir deyimin dknleri haline geldilerse, bu, grebildiimiz
kadaryla, bir tr frsatlk politikasndan hareketle olmutur. Lenin ve yoldalar basit bir e-
kilde, Rus mparatorluunun bir ok yabanc ulusunu devrim davasna, sosyalist proletaryann
davasna balamak iin, onlara devrim ve sosyalizm adna kendi kaderini tayin hakk iin olabi-
lecek en snrsz zgrl vermekten baka gvenli bir ara olamayacan hesaplyorlard. Bu,
Boleviklerin, topraa kar olan alklar asilzadelerin mlkn ele geirme parolasyla dindiri-
lecek ve bylece devrimin sancana ve proleter hkmete balanacak olan Rus kyllerine kar-
uyguladklar politikann analojisidir. Her iki durumda da yaplan hesaplar btnyle yanl
kmtr. Lenin ve yoldalar, devlet olarak ayrlmaya kadar ulusal zgrln savunucular
olduklarnda Finlandiyay, Ukraynay, Polonyay, Litvanyay, Baltk lkelerini, Kafkasyallar
vs. Rus Devriminin sadk balaklar yapacaklarn umarlarken, biz tam tersi bir tiyatroya tank
olduk: Bu uluslar birbiri ardna hediye edilen yeni zgrl, Rus Devriminin lmcl d-
manlarna dnerek, [Rus Devrimine] kar Alman emperyalizmi ile ittifaka girmek ve [Alman
emperyalizminin] korumas altnda kar devrimin sancan bizzat Rusyaya tamak iin kullan-
dlar. Ukraynann Brestteki [13*], grmelerin ynndeki ve Boleviklerin i ve d politikala-
rnn durumundaki deiimde belirleyici olan oyunu, buna rnektir. Finlandiyann, Polonyann,
Litvanyann, Baltk lkelerinin ve Kafkasya uluslarnn tavrlar, inandrc bir biimde burada
tesadf bir istisna ile deil, aksine tipik bir kararla kar karya olduumuzu gstermektedir.
[12*] Sovyet Hkmeti, Brest-Litowskda yrtlen bar grmelerinde, savaa katlan lkelerin ulus-
larnn, ayrlma ve bamsz devletler kurma hakkna kadar, kendi kaderlerini kendilerinin tayin hakkn
talep ediyordu. Bu hak, belirli koullar altnda ilgili blgenin btn halk arasnda yaplacak olan bir
referandum ile gerekletirilecekti.
[13*] Ukrayna Merkez Radas 27 Ocak 1918de, egemenlikleri yklm ve Sovyet Hkmeti Ukrayna ge-
nelinde zaferi salam olmasna ramen, emperyalist lkelerle bir szleme imzalamt. Almanya bu
szleme ile Ukraynay igal etme hakkn elde etmi ve 27 28 Ocak 1918de Brest-Litowskda yrtlen
bar grmelerinde ltimatif bir biimde ilhak taleplerini ne srmt.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
141
Kukusuz, btn bu rneklerde gerici politikay yapanlarn gerekten uluslar olmad, aksine
kendi proleter kitlelerine keskin bir kartlkla ulusal kendi kaderini tayin hakkn kar devrimci
snf politikalarna dntren burjuva ve kk burjuva snfarn olduu aktr. Ama bylelikle
sorunun dm noktasna geliyoruz snf toplumunun sert gerekliinde, bilhassa sonuna ka-
dar keskinleen kartlk dnemlerinde basite burjuva snf egemenliinin bir aracna dnen bu
milliyeti bo lfn topik-milliyeti karakteri ite burada yatmaktadr. Boleviklere, devrimin ve
kendilerinin en byk zararna, kapitalizmin egemenlii altnda ulusun kendi kaderini belirle-
yemeyecei, snf toplumunda ulusun her snfnn kendi kaderini farkl tayin etmeye alaca
ve burjuva snfar iin ulusal zgrln bak noktalarnn, snf egemenliininkilerin ardna
itilecei retilmitir. Fin burjuvazisi ile Ukrayna kk burjuvazisi, [ulusal zgrln] Bole-
vizmin tehlikesi ile balantl olmas durumunda, Alman zorbaln ulusal zgrle yelemede
hem fkirdiler.
Brestte konuulanlarn odak noktas olan halk oylamalaryla bu reel snf koullarn tersine
evirme ve devrimci halk kitlesine gvenle, Rus Devrimi birleme sonucu karma umudu, eer
Lenin ve Troki tarafndan cidden tanyorduysa, anlalamaz bir iyimserlikti ve ayet Alman id-
det politikasyla giriilen delloda salt taktiksel kl darbesi olarak dnldyse, atele oynanan
tehlikeli bir oyundu. Kyl kitlesinin ve farkllklar gremeyen proleterlerden oluan byk kat-
manlarn zihinsel durumu, kk burjuvazinin gerici tandans ve burjuvazinin oylamay etkileye-
cek binlerce arac karsnda eper lkelerde halk oylamas yaplsayd, Alman asker igali olmadan
da bu mkemmel halk oylamas byk bir olaslkla Boleviklerin hi holanmayaca sonulara
yol aard. Egemen snfarn ulusal sorun zerine yaplacak halk oylamalarn, ilerine gelmediin-
de, ya engelleyecekleri, ya da ellerindeki aralar ile halk oylamasnn sonularn etkileyebilecekle-
rinden, halk oylamas araclyla sosyalizme geemeyeceimiz, krlmaz bir kural olarak geerlidir.
Ulusal abalarn ve zel tandanslarn devrimci mcadelelerin ortasna atlmas, hatta Brest Bar
ile n plana itilmesi ve de sosyalist ve devrimci politikann ibboleti [14*] olarak damgalanmas,
sosyalizmin sralarna byk kafa karkl tam ve zellikle eper lkelerdeki proletaryann
pozisyonunu sarsmtr. Finlandiyadaki sosyalist proletarya, Rusyann ak vermeyen devrimci
safarnn bir paras olarak mcadele ettii srada, egemen bir g konumunu elde etmiti; mec-
liste, ordu iinde ounlua sahipti, burjuvaziyi bayltacak derecede bastrmt ve lkedeki du-
rumun hakimiydi. Rus Ukraynas Yzyln balarnda, Karbowentzleri ve Evrenselleri ile
Ukrayna milliyetiliinin maskaralklar ve Leninin bamsz Ukrayna dks henz icat
edilmeden nce, Rus devrimci hareketinin bir kalesiydi. Devrimin lava selleri 1902den 1904lere
kadar oradan, Rostovdan, Odesadan, Donez blgelerinden akmaya balamlar ve 1905 patla-
masn hazrlayarak, btn Gney Rusyay bir alev denizi haline getiren atei yakmlard; ayns
imdiki devrimde, Gney Rusya proletaryasnn, proleter safarn elit ktalarn oluturduklarnda,
tekrarland. Polonya ve Baltk lkeleri 1905den bu yana devrimin, ilerinde sosyalist proletarya-
nn sekin bir rol oynad, en gl ve en gvenilir ocaklaryd.
Nasl oldu da, btn bu lkelerde kar devrim anden zafer kazand? te milliyeti hareket, pro-
letaryay Rusyadan kopararak felce uratt ve eper lkelerdeki ulusal burjuvaziye teslim etti.
Bolevikler, her zaman savunduklar saf uluslararas snf politikas balamnda, imparatorluun
btnnde devrimci glerin en youn birlikteliini hedefemek, Rus mparatorluunun btn-
ln bir devrim blgesi olarak dileri ve trnaklaryla savunmak, Rus Devrimi ierisinde btn
uluslardan proleterlerin beraberliini ve ayrlmazln her trl milliyeti zel gayretlere kar
yrtlen politikann ilk art haline getirmek yerine, devlet olarak ayrlmaya kadar, kendi kade-
rini tayin hakkna dair grleyen milliyeti lafazanlkla tam tersine, eper lkelerdeki burjuvaziye,
kar devrimci abalarnn sanca haline gelen, en arzu edilen, en parlak bahaneyi verdiler. eper
lkelerdeki proleterleri saf burjuva tuza olan her trl ayrlkla kar uyarmak ve ayrlk a-
[14*] Schhibboleth (branice: ):branice'de buday baa anlamna gelmektedir, ama ilk Hristi-
yanlarn Kutsal Kitap olarak adlandrdklar Tanachda kod szc veya parola olarak gemektedir.
Schhibboleth (ibbolet), kiinin bir kelimeyi telaffuz ediine gre ivesini, yani kkenini renmeye yara-
yan bir kod olarak bilinmektedir. Rosa Luxemburg el yazmasnda uluslarn kendi kaderini tayin hakkn,
sosyalist ve devrimci politikann belirleyici temel kodu haline getirilmesini bu kelimeyle eletirmektedir.
ROSA LUXEMBURG
142
balar, bu durumda gerekten proleter diktatrln anlamnda ve ruhunda olan demir yumrukla
tohum halindeyken bomak yerine, parolalar ile eper lkelerdeki kitlelerin kafalarn kartr-
dlar ve [onlar] burjuva snfarnn demagojisine teslim ettiler. [Bolevikler] milliyetilii byle
tevik ederek, Rusyann paralanmasna neden oldular, bunu hazrladlar ve kendi dmanlarnn
eline, Rus Devriminin kalbine saplayacaklar ba verdiler.
Kukusuz, Alman emperyalizminin, Kautskynin Neue Zeitnn yazd gibi, Alman yumrukla-
rnn tuttuu Alman dipiklerinin yardm olmadan, Ukraynann Lubinskyleri ve dier hergele-
leri, Finlandiyann Erichleri ve Mannerheimlar ve Baltk baronlar, kendi lkelerindeki proleter
kitleler ile hi bir zaman baa kamayacaklard. Ancak ulusal ayrlklk, Alman yoldalarn
ellerindeki snglerle btn o lkelere girmelerini salayan Truva Atyd. Reel snf kartlklar ve
asker g ilikileri Almanyann mdahalesini saladlar, ama Bolevikler kar devrimin bu kam-
panyasn maskeleyen ideolojiyi verdiler, burjuvazinin pozisyonunu glendirdiler ve proletarya-
nnkini zayfattlar. Buna en iyi rnek, Rus Devriminin talihinde bylesine uursuz rol oynayacak
olan Ukraynadr. Rusyadaki Ukrayna milliyetilii, ek, Polonya veya Fin milliyetilii gibi deil-
di; [Ukrayna milliyetilii] on be-yirmi kk burjuva entelektelinin, lkenin iktisad, politik ya
da dnsel koullarnda hi bir kk olmayan, Ukraynada hi bir zaman ulus veya devlet olu-
madndan, evenkonun gerici-romantik iirlerinin haricinde herhangi bir ulusal kltre sahip
olmayan kaklklarndan ve kendi beenmiliklerinden baka bir ey deildi. Sanki Waterkantta,
Fritz Reutere dayanarak, Kuzey Almanya ivesini konuanlar yeni bir ulusu kuruyorlarm gibi!
Ve Lenin ve yoldalar, bir ka niversite profesryle, rencilerinin bu gln kaba komedisini,
doktriner ajitasyonlar olan ...na kadar, kendi kaderini tayin hakk vs. ile sun bir biimde politik
faktr haline getiriyorlar. Balangtaki kaba komediye, komedi ciddiye binene kadar: yani nce-
den olduu gibi imdi de kkleri olmayan cidd bir ulusal harekete deil, kar devrimin levhas ve
sanca olan [komediye] nem verdiler! Bu rzgr yumurtasnn iindense Brestte Alman sng-
leri kverdi.
Snf mcadeleleri tarihinde bo lafar zaman zaman hayli reel anlam kazanrlar. Dnya Savanda
kar devrimci politika iin ideolojik bahane sunmak, sosyalizmin kt kaderiydi. Alman sosyalde-
mokrasisi sava baladnda Alman emperyalizmin yamasn, yal ustalarmzn 1848de ryas-
n grdkleri arlk Rusyasna kar zgrlk sava diye nitelendirerek, marksizmin sandk oda-
sndan kardklar ideolojik kalkanla sslemek iin hayli acele ettiler. Hkmet sosyalistlerinin
kartlarna, Boleviklere ise, kendi kaderini tayin hakk sylemiyle kar devrimin deirmenine
su tama ve bylelikle, sadece Rus Devriminin boulmasna deil, ayn zamanda btn Dnya
Savann planlanan kar devrimci likidasyonuna ideoloji sunma rol dt. Boleviklerin politi-
kalarn bu bak asndan inceden inceye ele almamz iin yeterince neden var. Uluslarn kendi
kaderlerini tayin hakk, Milletler Cemiyeti ve Wilsonun ltfuyla [gerekleen] silahszlanma ile
balantl olarak, uluslararas sosyalizmin burjuva dnyas ile giriecei ihtilafn sava narasn
oluturmaktadr. u an iin uluslararas sosyalizme kar en byk tehlikeyi oluturan kendi kade-
rini tayin hakk sylemi ile btn ulusal hareketlerin, Rus Devriminin kendisinden ve Brestteki
grmelerden olaanst g kazandklar ok aktr. Bu platform ile ileride daha etrafca il-
gilenmek durumunda olacaz. Rus Devrimindeki, Boleviklerin dikenli tellerine yakalandklar
ve kanayan yaralar aan bu lafazanln trajik kaderi, uluslararas proletarya iin bir ibret dersi
olmaldr.
Btn bunlar Almanyann diktatrl izledi. Brest barndan, Ek Szlemeye [15*] kadar.
Moskovadaki 200 kefaret maduru [16*]. Bu durumun sonucu terr ve demokrasinin ezilmesi
oldu.
[15*] 27 Austos 1918de imzalanan Alman-Rus Ek Szlemesi, Estonya ve Livlandn dou snrlarnn
belirlenmesinden sonra, Almanyann bu snrlarn dousunda kalan ve igal ettii blgeleri terk etmesini
ngryordu. Almanya, Beresinann dousundaki blgeyi, Sovyet Rusyasnn Mal Antlamada belir-
lenen deme ykmllklerini yerine getirdii oranda boaltacakt. Sovyet Rusya, Estonya, Livland ve
Grcistan zerindeki hkmranlndan feragat etti. 27 Austos 1918 tarihli Alman-Rus Mal Antlama-
sna gre Sovyet Rusya, Almanyaya 6 milyar Mark demekle ykml tutuldu.
[16*] Sol sosyal devrimciler 6 Temmuz 1918de Alman bykeli Wilhelm Graf von Mirbach-Harffi l-
drerek, Moskovada Sovyet Hkmetini yok edecek bir darbe giriiminde bulundular. Bakaldr geri
pskrtld ve yzlerce sosyal devrimci tutukland.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
143
IV.
Bunu baz rneklerle yakndan inceleyelim.
1917 Kasmnda Kurucu Meclisin bilinen feshedilii, Boleviklerin politikasnda mkemmel bir
rol oynuyordu. Bu tedbir, [Boleviklerin] daha sonraki pozisyonlar iin belirleyiciydi, yani, ta-
bir caiz ise, taktiklerinin dnm noktasyd. Lenin ve yoldalarnn Ekim Zaferine kadar Kurucu
Meclisin oluturulmasn srarla talep etmeleri, Kerenski Hkmetinin bu konudaki srncemeci
politikasnn, Boleviklerin o hkmete kar ileri srdkleri itham maddelerinden biri olduu ve
sert eletirilerinin temelini oluturduu, bir gerektir. Hatta Troki, Ekim Devriminden Brest
Bar Szlemesine kadar balkl ilgin yazsnda, Ekim dnmnn, ayn devrim iin oldu-
u gibi, Kurucu Meclis iin de adeta bir kurtulutu diye yazar. [Troki] devamla yle diyor:
Kurucu Meclisin giri kapsnn, Zeretelinin n parlamentosundan deil, Sovyetlerin iktidar ele
geirmesinden getiini sylediimizde, tamamen samimiydik. [17*]
Ve bu aklamalarn ardndan Leninin Ekim Devriminden sonra att ilk adm, [devrimin] giri
kapsn aaca Kurucu Meclisin datlmas oldu. Hangi nedenler bylesine artc bir dn
belirlediler? Troki yukarda anlan yazsnda bu konuya detayl bir biimde deiniyor ve biz onun
gerekelerini buraya koymak istiyoruz: [18*]
Tm bunlar gayet gzel ve hayli inandrcdr. Amma velkin, Lenin ve Troki gibi bylesine akll
insanlarn neden yukarda anlan gereklikten kartlabilecek en yakn sonucu kartmadklar-
na amak gerekiyor. Kurucu Meclis belirleyici dnm noktasndan, yani Ekim Devriminden ok
nceleri seilmi ve oluumu, yeni durumun deil, geride kalm gemiin resmini yansttndan,
bu durumda kendiliinden, zaman amna uram, yani l domu olan Kurucu Meclisi kapat-
ma ve hemen yeni Kurucu Meclis iin seime gitme sonucu kyordu! Onlar, devrimin kaderini,
dnn Kerenski Rusyasnn, dalgalanma ve burjuvazi ile koalisyon dneminin resmini yanstan
bir meclise brakmak istemiyorlard, brakamazdlar. Pekl, geriye [eskisinin] yerine, yenilenen,
ilerlemi olan Rusyann barndan kacak olan bir meclisi oluturmak kalyordu.
Troki bunun yerine, Ekimde bir araya gelen Kurucu Meclisin zel kifayetsizliinden, her Kurucu
Meclisin gereksizlii sonucu karyor, hatta [Kurucu Meclisi] devrim esnasndaki her genel halk
seiminden kan halk temsilciliklerinin ie yaramaz olduu genellemesini yapyor.
alan kitleler, erk iin verilen ak ve dorudan mcadele sayesinde en ksa zamanda hayli poli-
tik deneyim biriktirmekte ve gelimelerinde hzla bir basamaktan dierine sramaktadrlar. lke
ne denli byk ve teknik aparat ne denli eksik olursa, demokratik kurumlarn hantal mekanizmas
bu gelimeyi o denli az yakalayabilir. (Troki, S. 93)
te burada nmze demokratik kurumlarn asl mekanizmas kyor. Bunun karsnda nce-
likle, temsil kurumlarn bylesi deerlendirilmesinde, btn devrimci alarn tarihsel deneyim-
leriyle bsbtn elien bir ematik, kat anlayn ifadesini bulduu vurgulanmaldr. Trokinin
teorisine gre, her seilmi meclis ebediyen, semenin seim sandna gittii andaki zihinsel du-
rumunu, politik olgunluunu ve beklentilerini yanstr. Buna gre demokratik kurum, seim zama-
nndaki kitlenin resminin yansmasdr; ayn Herschelin bize gkyznn, gkyzne baktmz
[17*] Leo Trotzki: Von der Oktoberrevolution bis zum Brester Friedens-Vertrag, Berlin, S. 90
[18*] Kaynakta bu gereke ve Trokinin yazsna ynelik ipular eksik. Trokinin gerekesi yleydi:
Ekim Devriminden nceki aylar, kitlelerin sola kay ve iilerin, askerlerin ve kyllerin Boleviklere
ynelik temel akn dnemiyse, bu sre kendisini, Sosyalist Devrimciler Partisi ierisinde sol kanadn,
san aleyhine, glenmesi olarak ifade ediyordu. Ancak gene de Sosyalist Devrimcilerin parti listelerinde
sa kanadn eski isimleri drt lk bir hakimiyet salamlard...
Buna ek olarak, seimlerin Ekim Devriminin ilk haftalarnda yaplm olmas sz konusuydu. Gerek-
lemi olan deiimin haberi, younluk evrelerden, bakentten taraya ve kentlerden kylere nispeten
yava yaylyordu. Kyl kitleleri bir ok yerde, Petrograd ve Moskovada olanlardan pek haberdar deil-
lerdi. [Kyller] toprak ve zgrlk iin, ulusal komitelerdeki, genellikle Narodniki sanca altnda
toplanm olan temsilcileri iin oy kullandlar. Ama bylelikle oylarn, toprak komitesini feshedip, tu-
tuklattran Kerenski ve Awxentjew iin verdiler... Bu olay, Kurucu Meclisin, politik mcadele ile parti
gruplarnn geliiminin ne denli gerisinde kaldn aka gstermektedir.
ROSA LUXEMBURG
144
anda olduunu deil, gezegenlerin klarn hesaplanamaz uzaklklardan dnyaya gnderdikleri
andaki gibi gsteren resmi gibi. Seilmi olan ile semenler arasnda var olan her zihinsel balant,
aralarnda sreklilik arz eden her karlkl etkileim burada yalanlanmaktadr.
Btn tarihsel deneyim bununla nasl da eliiyor! Bu deneyim bize tersinden, halkn ruh halinde-
ki canl etkinin sabit bir biimde temsil kurumlara aktn, nfuz ettiini, [bu kurumlar] ynlen-
dirdiini gsteriyor. Aksi takdirde fabrikalar, iletmeler ve sokaklar kaynadnda her burjuva
parlamentosunda bulunan halk temsilcilerinin zaman zaman tapnas taklalar atabilmeleri, ani-
den yeni bir ruhun tazeliiyle beklenmedik szler etmeleri, kupkuru olmu mumyalarn genle-
meleri ve eitli Scheidemanncklarn birden bire gslerinden devrimci brtler kartmalar
nasl olanakl olurdu?
Kitlelerin ruh halinin ve politik olgunluunun seilmi kurumlar zerindeki srekli canl etkisi bir
devrim annda parti levhalarnn ve seim listelerinin sabit emas karsnda m baarsz olacak-
t? Tam tersine! Asl devrim, kor atei sayesinde halkn ruh halinin dalgalarnn, halk yaamnn
nabznn en harikulade bir biimde temsil kurumlara etkide bulunduu o ince, titreyen, duyarl
politik atmosferi yaratr. Her devrimin balang devrelerinde o bilinen etki dolu, eski gerici veya
son derece lml, eski rejimin kstl seim yasasyla seilmi olan parlamentolarn aniden dev-
rimin kahraman szcleri, aknclar ve sktrclar olduklar sahneleri, asl buna dayanmyor
mu? Bunun en klasik rneini 1642de seilip, oluan ve yedi yl boyunca ayakta kalp, iinde hal-
kn ruh halinin btn deiimlerini, politik olgunluu, snf blnmesini, devrimin balangcn-
dan zirvesine, balangta krallkla dalkavuka msademe yapan diz km szcden, Lordlar
Kamarasnn lavediliine, kraln idamna ve Cumhuriyetin ilnna kadar [her eyi] yanstan nl
ngiliz Parlamentosu vermektedir.
Ve ayn mucizev deiim Fransann feodal zmre temsilciliinde, Louis-Philippin sansrc par-
lamentosunda, hatta bu son frapan rnek Troki iin ylesine akla yakn ki Selametin 1912inci
[19*] ylnda kar devrimin hareketsiz egemenlii altnda seilip, 1917 ubatnda aniden devrimin
sonbahar akn hisseden ve devrimin balang noktas haline gelen Drdnc Rus Dumasnda
tekrarlanmad m?
Btn bunlar, demokratik ... hantal mekanizmasnn [20*] - kitlenin canl hareketinde, mte-
madiyen sren basksnda gl bir korektife [hatalar dzelticiye] sahip olduunu gsteriyor.
Ve kurum ne denli demokratik, kitlenin politik yaamnn nabz ne denli canl ve gl olursa,
etki o denli dorudan ve tam [hedefi] olur sabit parti levhalarnn, eskimi seim listelerinin vs.
ramna. Kukusuz, her demokratik kurumun, btn insan kurumlarda olduu gibi, engelleri ve
eksiklikleri vardr. Ancak Troki ve Leninin bulduklar derman: demokrasinin btnyle yok edil-
mesi, ortadan kaldrlmaya allan dertten daha beter: nk sosyal kurumlarn doutan gelen
btn yetersizliklerini tek bana dzeltebilecek olan canl kayna: en geni halk kitlelerinin aktif,
tereddtsz, enerjik politik yaamnn stne [toprak rtmektedir].
Baka bir frapan rnei: Sovyet hkmetinin hazrlad seim yasasn [21*] ele alalm. Bu seim
yasasna hangi pratik nemin verildii pek ak deil. Troki ve Leninin demokratik kurumlara
ynelik eletirilerinden, genel seimlerle oluturulan halk temsilciliklerini esas itibariyle reddet-
tikleri ve sadece Sovyetlere dayanmak istedikleri sonucu kmaktadr. Ayrca bu seim yasasnn
herhangi bir ekilde yaama geirildiini bilmiyoruz; bu temelde bir nevi halk temsilcilii seildii-
ne dair bir ey duymadk imdiye kadar. Yeil masada hazrlanan bir teorik rn olduu varsaym,
daha byk bir olaslk; ama byle olduu ekliyle, Bolevik Diktatrlk Teorisinin ok tuhaf bir
[19*] Kaynakta: 1909
[20*] Kaynakta nokta nokta olarak verilen alntnn tamam yle: demokratik kurumlarn hantal me-
kanizmalar.
[21*] Anayasaya gre seme ve seilme hakkna, inancna, milliyetine ve ikametine baklmakszn, 18
yan doldurmu olan u yurttalar sahipti: Geimlerini retken ve topluma yararl ilerden salayanlar
ile, her trden ve kategoriden sanayide, ticarette, ziraatta vs. alan ii ve hizmetliler gibi, bu retken
ileri yapmay olanakl klan ve ev ilerinde alan kiiler, kr salamak iin cretli ii altrmayan
kyller ve iftilik yapan Kazaklar.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
145
rnn oluturmakta. Her seim yasas, ayn her politik hak gibi, adalet ve benzeri burjuva de-
mokrasisi lafazanlnn sradan soyut emalar ile deil, uyarland sosyal ve iktisad ilikiler ile
llr. Sovyet hkmeti tarafndan hazrlanan seim yasas, burjuva-kapitalist toplum biimin-
den, sosyalist toplum biimine gei devresi, proleter diktatrlk devresine gre hesaplanmtr.
Lenin ve Trokinin bu diktatrl yorumlamalar anlamnda seim hakk sadece kendi emei ile
geinenlere tannr ve tm dierleri iin reddedilir.
imdi, bylesi bir seim hakknn sadece, almak isteyen herkese kendi emeiyle yeterli, kl-
tre deer bir yaam olanakl klacak derecedeki iktisad durumu olan bir toplum iin anlaml
olduu aktr. Ancak bu, imdiki Rusya iin geerli mi? Dnya piyasasndan dlanm, en nem-
li hammadde kaynaklarndan balants koparlm olan Sovyet Rusyann mcadele etmek zo-
runda kald mthi zorluklar, iktisad yaamn genel ve korkun sarsnts, retim ilikilerinin
ziraat, sanayi ve ticaretteki tepetaklak olular sonucu iddetli k karsnda, saysz bireyin
[Varlkn] kklerinden koparlp, raylarndan frlatlarak, iktisad mekanizma ierisinde igleri
iin herhangi bir kullanm bulamayacak olmalar gayet doaldr. Bu sadece kapitalist ve toprak
sahibi snfar iin deil, ayn zamanda orta snfarn geni kesimleri ve de ii snfnn kendisi iin
de geerlidir. Sanayinin klmesinin, tarada barnak arayan kent proletaryasnn kylere doru
kitlesel bir biimde akmasna neden olduu bir gerektir. Bylesi koullar altnda, genel alma
zorunluluunu iktisad nkoul olarak dayatan bir seim yasas, anlalmaz bir nlemdir. [Yasa]
tandansna gre sadece smrcy politik haklardan mahrum tutmak istemektedir. Ve retken
igc kitlesel olarak kklerinden sklyorken, Sovyet hkmeti defalarca kez ulusal sanayiyi
eski kapitalist mlk sahiplerine kiraya vermek zorunda kalmaktadr. Keza 1918 Nisannda Sovyet
hkmetinin burjuva tketim kooperatiferiyle uzlamak zorunda kaldn grdm. Ayrca burju-
va uzmanlarn kullanlmasnn vazgeilmez olduu da kantlanmtr. Ayn ynn bir dier sonucu
da, proletaryann saylar artan katmanlarnn Kzl Ordu mensuplar vs. olarak devletin verdii
kamu gelirlerine sahip olmalar sz konusudur. [Bu yasa] gerekte ise, iktisad organizmann al-
ma zorunluluunun gerekletirilmesine hi bir ara sunmad kk burjuvazi ve proletaryann
geni ve saylar giderek artan bir kesimini [bu] haktan mahrum etmektedir.
Bu, seim yasasn topik, sosyal gereklikten kopuk bir fantezi rn olarak vasfandran bir
abesliktir. Ve ite bu yzden proletarya diktatrlnn cidd bir arac deildir. [22*]
Orta snfar, burjuva ve kk burjuva aydnlar Ekim Devriminden sonra Sovyet hkmetini
aylarca boykot ettiklerinde, demiryollar, posta ve telgraf trafini, okullar, idar aparat alamaz
hle getirdiklerinde ve bu ekilde ii hkmetine kar ktklarnda, onlara kar, politik hakla-
rn, ekonomik gelir olanaklarnn ellerinden alnmas vs. gibi bask uygulamann her trl tedbiri,
bu direnci demirden yumruk ile krabilmek iin tabii ki gerekliydi. te burada btnn karlar
iin belirli tedbirleri zorlamak veya engellemek iin hi bir g gsterisinden korkmamas gereken
sosyalist diktatrln ifadesi ortaya kmaktadr. Buna karn toplumun geni kesimlerini genel
olarak haklardan mahrum eden, onlar politik olarak toplum erevesinin dna iten, ama onlara
kendi erevesi ierisinde ekonomik olarak herhangi bir yer yaratamayan bir seim yasas, somut
amalar iin somut bir tedbir olarak haklardan mahrum brakma deil, tam aksine srekli etkisi
olan bir genel kuraldr; bu diktatrln bir gereklilii deil, l domu bir emprovizasyondur
[23*].
Ancak sorun sadece Kurucu Meclis ve seim yasasyla bitmiyor, stne, salkl kamu yaamnn
ve alan kitlelerin politik aktivitesinin en nemli demokratik garantileri; Sovyet hkmetinin
[22*] Sol kede, nereye ait olduu belirtilmeyen bir not: Olgunlam sosyalist iktisat temelinde yeri
olan, ama proletarya diktatrlnn gei devresinde yeri olmayan bir anakronizm, zamanndan nce
[gerekletirilen] politik durum.
[23*] Sol kede, nereye ait olduu belirtilmeden dlen bir not: Gerek omurilik olarak Sovyetler,
gerekse de Anayasa Koyucu Meclis ve genel seim hakk. Sayfa numaras olmayan bir kt stne d-
len bir dier not: Bolevikler Sovyetleri, ilerindeki ounluu kyller (kyl ve asker delegeleri)
oluturduundan, gerici olarak nitelendirmilerdi. Ama Sovyetler [Boleviklerin] tarafna geince, halk
iradesinin gerek temsilcisi oldular. Bu ani dn sadece Bar ve toprak sorunu ile balantlyd.
ROSA LUXEMBURG
146
btn kartlar iin yasad hle gelen basn zgrl ile rgtlenme ve toplanma zgrlkleri
ekleniyor [24*]. Trokinin yukarda anlan, demokratik seim kurumlarnn hantallna dair ar-
gmantasyonu, bu mdahale iin uzaktan yakndan yeterli deildir. Buna karn, zgr, engelsiz
basn, engellenmeyen rgtlenme ve toplant yaam olmakszn, bilhassa geni halk kitlelerinin
egemenliinin tamamyla dnlemez olduu ok ak, itiraz edilemez bir gerektir.
Lenin diyor ki: Burjuva devleti, ii snfn ezmenin bir arac, sosyalist devlette burjuvaziyi ezme-
nin bir aracdr. Bu basitletirici yaklam esas unsuru gz ard etmektedir: Burjuva snf egemenli-
i, halk kitlelerinin btnnn politik renimine ve eitimine gereksinim duymaz, en azndan dar
izilmi belirli snrlarn tesinde. Proletarya diktatrl iinse bu, olmad takdirde [proletarya
diktatrlnn] var olamayaca yaamsal unsur, teneffs edecei havadr.
Erk iin verilen ak ve dorudan mcadele sayesinde.... [25*] Troki burada isabetli bir biim-
de kendi kendisinin ve partili arkadalarnn iddiasn rtyor. Bu [tespit] doru olduundan,
kamu yaamn bastrarak politik deneyimin ve gelimenin artmasnn kaynan tkadlar. Aksi
dnlse, Boleviklerin deneyim ve gelimeyi, iktidar ele geirmelerine kadar gerekli grdkleri-
ni, [deneyim ve gelimenin] en yksek dereceye ulam olduunu ve bundan itibaren gereksizle-
tiini varsaymak gerekir. (Leninin konumas: Rusya sosyalizm iin ikna olmutur!!!)
Gerekte ise tam tersi! Asl, Boleviklerin cesaret ve kararllkla zmeye altklar o devasa dev-
ler, kitlelerin en youn politik eitimini ve deneyim birikimini gerekli klyorlard... [Sadece hk-
metin taraftarlar, sadece saylar ne kadar ok olursa olsun bir partinin yeleri iin tannan
zgrlk, zgrlk deildir. zgrlk her zaman farkl dnenin zgrldr. Adalet fanatiz-
mi iin deil, politik zgrln tm canlandrcl, iyiletiricilii ve temizleyicilii bu esasa bal
olduu ve zgrlk imtiyaz hline geldiinde, etkisini yitirdii iin.] [26*]
Diktatrlk teorisinin Leninci-Trokici anlayndaki dillendirilmeyen n koul, sosyalist devri-
min, devrimci partinin cebinde hazr bulunan ve sadece enerjik bir biimde gerekletirilmesi ge-
reken bir reete meselesi olduudur [27*]. Bu maalesef ya da duruma gre: Allahtan byle
deil! Sosyalizmin bir iktisad, sosyal ve hukuk sistem olarak pratikte gerekletirilmesi, bir sr
hazr ynetmeliin ok uzanda, tamamen gelecein sisleri arasnda duran bir meseledir. Progra-
mmzda elimizde olan, genellikle negatif karakterde olan tedbirlerin aranmak zorunda olunaca
bir yn gsteren az saydaki yol iaretleridir. Sosyalist iktisatn yolunu amak iin ilk nce nele-
ri kaldrmamz gerektiini tahminen biliyoruz, ancak sosyalist esaslar iktisatn, hukukun, btn
toplumsal ilikilerin ierisine yerletirmek iin her admda alnmas gereken binlerce somut, pratik
[24*] Proletarya diktatrl smrcleri, burjuvaziyi bask altna alr bu nedenle ikiyzl deil-
dir, onlara zgrlk ve demokrasi vaat etmez ama emekilere gerek demokrasiyi verir. Proletarya ve
Rusyann mthi emeki ounluuna, hi bir burjuva demokratik cumhuriyetinde tannmayan, olanakl
olmayan ve dnlemez bir zgrl ve demokrasiyi ancak Sovyet Rusya vermitir; bu amala rnein
burjuvazinin elinden saraylarn ve villalarn almtr (aksi takdirde toplant zgrl ikiyzllk olur),
bu amala kapitalistlerin elinden matbaalar ve kd almtr (aksi takdirde ulusun emeki ounluu
iin basn zgrl bir yalan olur). W.I. Lenin, Werke, Bd. 28, S.97/98
[25*] Kaynakta nokta nokta belirtilen alntnn tamam yle: alan kitleler, erk iin verilen ak ve
dorudan mcadele sayesinde en ksa zamanda hayli politik deneyim biriktirmekte ve gelimelerinde hz-
la bir basamaktan dierine sramaktadrlar. Leo Trotzki, Von der Oktorberrevolution bis zum Brester
Friedens-Vertrag, S.93
[26*] [ ] iine alnan metin: Rosa Luxemburg, Breslauer Gefngnismanuskripte zur Russischen Re-
volution. Textkritische Ausgabe, Leipzig 2001, S.34den alnmadr. Ancak zgrlk her zaman fark-
l dnenin zgrldr cmlesi kendisini ifade etme eki konulmadan kullanlmtr. Burada
Annelies Laschitzann Bemerkungen zum Probestck fr eine textkritische Ausgabe der Breslauer
Gefngnismanuskripte von Rosa Luxemburg, S.3deki argmentasyonuna uygun hareket ettik.
[27*] Sol kede, nereye ait olduu belirtilmeden dlen bir not: Bolevikler, elleri kalplerinin ze-
rindeyken bile, adm adm abalamak, deney yapmak, onu ya da bunu denemek zorunda kaldklarn
ve tedbirlerinin nemli bir ksmnn hi te inci gibi parlak olmadn yalanlayamazlar. Biz de hepimiz
bunlar yapmaya kalktmzda ayn eylerle kar karya kalacaz her ne kadar bylesi zorlu koullar
her yerde olmasa da.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
147
byk ve kk tedbirler zerine hazr bir sosyalist parti program ve bir sosyalist reti kitab
mevcut deildir. Bu bir eksiklik deil, tam aksine, bilimsel sosyalizmin topik [sosyalizm] kar-
sndaki bir avantajdr: Sosyalist toplum sistemi sadece tarihsel bir rn olabilir ve olmaldr; ken-
di deneyim okulundan doan, gerekleme annda, canl tarihin oluumunun iinden kan, ayn
paras olduu organik doa gibi, gerek toplumsal gereksinimlerin tatmin edilmesi iin aralar
yaratma, yani devle birlikte zmn getirme adeti olan [tarihsel bir rn]. Eer bu byleyse,
o zaman sosyalizmin doas gerei zorla kabul ettirilemeyecei, ukaslarla [emirnamelerle] uygu-
lamaya sokulamayaca ok aktr. [Sosyalizm] mlkiyete kar vs. bir dizi iddet tedbirini
zorunlu klar. Negatif olan, tasfye kararnamelerle gerekletirilebilir, ama ina, pozitif olan [byle]
gerekletirilemez. Yepyeni bir alan. Binlerce sorun. Sadece deneyim dzeltmeler yapabilme ve
yeni yollar aabilme durumundadr. Sadece engelsiz, kpren yaam binlerce yeni biimlere gire-
bilir, emprovizasyonlar gelitirebilir, yaratc g elde edebilir, kendi yanlgsn kendisi dzelte-
bilir. Kstl zgrln olduu devletlerdeki kamu yaam, demokrasi dlanarak btn dnsel
zenginlik ve ilerleme hapsedildiinden, ylesine kifayetsiz, ylesine sefl, ylesine ematik, ylesi-
ne ksrdr. (Kant: 1905 yllar ve 1917 Ocakndan Ekimine kadar geen aylar.) Ne denli politik,
o denli ekonomik ve sosyal. Halk kitlesinin btn katlmal. Aksi takdirde sosyalizm bir dzine
entelektelin, etrafnda oturduklar masadan [gnderdikleri] kararname ile, zorla kabul ettirilir.
Kamu kontrol mutlak zorunluluktur. Aksi takdirde deneyimlerin mbadelesi sadece yeni h-
kmetin memurlarnn [bakalarna] kapal evreleri ierisinde kalr. Yolsuzluk kanlmazdr.
(Leninin 36 nolu bltendeki szleri) [28*]. Sosyalizmin pratii, yzyllar sren burjuva snf ege-
menliince aalanan kitlelerin dnsel devinimini gerekli klar. Egoist igdler yerine sosyal
igdler; miskinlik yerine kitle giriimi; btn aclar amaya yarayan idealizm vs. vs. Hi kim-
se bunu Leninden daha iyi bilmiyor, daha tesirli aklayamyor, daha inatlkla tekrarlayamyor
[29*]. imdi ise [Lenin] tamamen yanl olan bir araca sarlyor. Kararnameler, fabrika gzcleri-
nin diktatrce iddeti, sert cezalar, korkunun egemenlii tm bunlarn hepsi palyatiftir [hastal-
[28*] R.L. kaynakta yanllkla 26 nolu bltenden bahsediyor. Rus Devriminden sonra balkl makale,
Berlin ve evresi Sosyaldemokrat Seim Dernekleri Birliinin 8 Aralk 1918 tarihli ve 36 nolu blteninde
yaymlanmt. Makale, W. I. Leninin Sovyet ktidarnn Dier devleri balkl almasnn, ksmen
kelime kelime, ama ok detayl alntlarn ieriyor.
[29*] Sol kede, nereye ait olduu belirtilmeden dlen bir not: Leninin disiplin ve yolsuzluk zerine
konumas. Anari, her yerde ve bizde de kanlmaz olacak. Lmpen proleter unsur burjuva toplumuna
yapktr ve kendisini ondan kopartmaz:
Kantlar:
1. Dou Prusya Kazak yamalar.
2. Almanyada gasp ve hrszln genel olarak yaylmas (Vurgunculuklar, posta ve demiryollar perso-
neli, polis, dzenli toplum ile hapishane arasndaki snrlarn silinmesi.)
3. Sendika nderlerinin sratle lmpenlemesi. Buna karn acmasz terr tedbirleri ciz kalyor. Tam
tersine, bunlar ahlk daha ok bozuyor. Tek panzehir: idealizm ve kitlelerin sosyal aktivitesi, kaytsz
artsz politik zgrlk.
Numarasz bir ktta ve nereye ait olduu belirtilmemi olan uzunca bir not: Her devrimde lmpen
proletaryaya kar mcadele kendince ve son derece nemli bir sorun tekil etmektedir. Lmpen proleter
unsur burjuva toplumuna derinden yapktr, sadece zel bir katman olarak, toplum dzeninin duvarlar
ykldnda hacmi devasa byyen bir sosyal artk olarak deil, toplumun btnletirici unsuru olarak.
Almanyadaki sreler az ya da ok dier btn devletlerde burjuva toplumunun btn katmanlarnn
nasl lmpenleebildiklerini gstermektedir. Fahi fyatlardaki farklar, mezbaha vurgunculuu, uydurma
iler, gda maddelerindeki hilebazlk, dolandrclk, memur rvetleri, hrszlk ve gasp ylesine i ie
gemitir ki, iffetli burjuvazi ile hapishane arasndaki snr yok olmutu. Burada, narin burjuva iek-
lerinin deniz ar smrgelerde yabanc sosyal topraa ekildiklerinde aniden lmpenlemeleri aynen
tekrarlanmaktadr. yaamnn yasas en derin ahlkszlk; yani insann insan smrmesi olan burjuva
toplumu, ahlk ve hukukun konvansiyonel mnia ve dayanaklarn bir yana braktnda, dorudan ve
dizginsiz bir biimde basit lmpenlemeye uruyor. Proleter devrim her yerde kar devrimin arac olan
bu dman ile mcadele etmek zorunda kalacak.
ROSA LUXEMBURG
148
n grntsyle mcadele eden, ama nedenlerine dokunmayan ila]. Yeniden douma giden tek
yol: kamu yaam okulunun kendisi, en geni engelsiz demokrasi, kamu dncesidir. Asl demo-
ralize eden korkunun egemenliidir.
Btn bunlar olmazsa, geriye ne kalr? Lenin ve Troki genel halk seimlerinden kan temsil ku-
rumlarn yerine Sovyetleri, alan kitlelerin tek gerek temsilcilii olarak akladlar. Ancak lke
btnndeki politik yaamn baskya alnmasyla, Sovyetlerin yaam da giderek sakat olmak zo-
runda. Genel seimler, engelsiz basn ve toplant zgrl, zgr dnce mcadelesi olmaks-
zn, her kamu kurumundaki yaam, iinde sadece brokrasinin ileyen tek unsur kalaca biimde
lr, yalanc yaama dnr. Kamu yaam yava yava uykuya dalar, birka dzine parti nderi
tkenmez enerjileri ve snrsz idealizmleri ile ynlendirir ve ynetirler; gerekte ise aralarndaki
bir dzine mkemmel beyin yneticidir ve zaman zaman ii snfnn elit bir kesimi nderlerinin
konumalarn alklamak, hazr kararlar oybirliiyle onaylamak iin toplantlara arlr, yani
znde kayrc klik politikas [uygulanr] bu bir diktatrlktr, ancak proletaryann deil, bir
avu politikacnn diktatrl, yani burjuva anlamnda, Jakoben egemenlii anlamndaki bir dik-
tatrlk (Sovyet kongrelerinin aydan alt aya karlmas!). Hatta daha da tesi: bylesi durum-
lar kamu yaamnn yabanilemesine neden olmak zorundadrlar. Suikastlar, rehinelerin kuruna
dizilmeleri vs. Bu, hi bir partinin kurtulamayaca kar konulamaz, objektif bir yasadr.
Leninci-Trokici teorinin temel hatas, ayn Kautsky gibi, demokrasinin karsna diktatrl
koymaktr. Soru, gerek Boleviklerde, gerekse de Kautskyde diktatrlk veya demokrasidir.
[Kautsky] doal olarak kararn demokrasiden yana veriyor, hem de sosyalist devrime alternatif
olarak gsterdii burjuva demokrasisinden yana. Lenin ve Troki ise demokrasi yerine diktatrl-
e ve bylece bir avu insann diktatrlne, yani burjuva tarz diktatrle karar klyorlar. Her
ikisi de, gerek sosyalist politikadan ayn ekilde uzak olan iki kart kutuptur. Proletarya iktida-
r ele geirdiinde, Kautskynin lkenin olgun olmamas bahanesiyle verdii tavsiyeye uyarak,
kendisine, Enternasyonale, devrime ihanet etmeden hi bir zaman sosyalist devrimden feragat
ederek sadece demokrasiye ynelemez. [Proletarya] en enerjik, en dik bal, en merhametsiz bir
biimde hemen sosyalist tedbirleri uygulamaya balamal, yani diktatrlk kurmaldr, ama sn-
fn diktatrln, bir parti veya kliinkini deil. Snfn diktatrln, yani en geni aklk,
halk kitlelerinin en faal dizginsiz katlm, en snrsz demokrasi altnda. Troki Marksistler olarak
hi bir zaman formel demokrasinin putperestleri olmadk [30*] diye yazyor. Muhakkak, hi bir
zaman formel demokrasinin putperestleri olmadk. Ama bizler, hi bir zaman sosyalizmin veya
marksizmin putperestleri de olmadk. Yoksa, buradan sosyalizmi, Cunow-Lensch-Parvus usul
Marksizmi, rahatsz edici olduklarnda sandk odasna atabiliriz sonucu mu kyor? Troki ve Le-
nin bu sorunun yaayan reddidirler. Hi bir zaman formel demokrasinin putperestleri olmadk
[sz] yalnzca u anlama gelir: biz her zaman burjuva demokrasisinin sosyal ekirdei ile politik
biimini ayrt ediyoruz, her zaman formel eitlik ve zgrln tatl kabuu altndaki sosyal eit-
sizliin ve esirliin ac ekirdeini ortaya karyoruz eitlik ve zgrl yok etmek iin deil,
aksine ii snfn, salt kabuk ile yetinmeyip, politik iktidar fethetmesi, [kabuun] iini yeni sosyal
bir zle doldurmas iin heveslendiriyoruz. Proletaryann tarihsel grevi, bir kez iktidara geldiin-
de, burjuva demokrasisinin yerine sosyalist demokrasiyi yaratmaktr, her trl demokrasiyi yok
etmek deil. Ancak sosyalist demokrasi mukaddes topraklarda, sosyalist iktisatn altyaps yaratl-
dktan sonra, bir avu sosyalist diktatr sadk bir biimde destekleyen uslu halka verilecek hazr
Ancak buna ramen bu balamda da terr kr, hatta iki taraf keskin bir kltr. En sert alan hukuku dahi
lmpen proleter dzensizliin patlak veren pskrmeleri karsnda ciz kalr. Evet, her kuatma rejimi
sonuta muhakkak keyfyete ve her keyfyet de toplumu ykc etkiye yol aar. Proleter devrimin elindeki
tek etkin ara burada da: politik ve sosyal anlamda radikal tedbirler, kitlenin yaamnn sosyal garantile-
rinin en hzl bir biimde gerekletirilmesi ve sadece kitlelerin youn aktif yaam sonucu [gerekleen]
kaytsz artsz politik zgrlk ile sreklilik arz edecek olan devrimci idealizmin alevlenmesidir.
Hastalk enfeksiyonlarna ve mikroplara kar nasl gne nlarnn zgr etkisi en tekin, en temizleyici
ve iyiletirici ila ise, devrimin kendisi ve yenileyici etkisi, yaratt dnsel yaam, kitlelerin aktivitesi
ve kendi kendine sorumluluk almalar, yani bunun biimi olarak en geni politik zgrlk, tek iyiletirici
ve temizleyici gnetir.
[30*] Leo Trotzki, Von der Oktorberrevolution bis zum Brester Friedens-Vertrag, S.93
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
149
bir Noel hediyesi olarak balamaz. Sosyalist demokrasi, snf egemenliinin tasfyesi ve sosyaliz-
min inasyla birlikte balar. [Sosyalist demokrasi], sosyalist partinin iktidar ele geirdii andan
itibaren balar. O, proletaryann diktatrlnden baka bir ey deildir.
Elbette: Diktatorya! Ama bu diktatrlk, demokrasinin kullanmndan ibarettir, [demokrasinin]
yok edilmesinden deil; burjuva toplumunun kazanlm haklarna ve iktisad ilikilerine ynelik,
olmadklar takdirde sosyalist dnmn gerekleemeyecei, enerjik, kararl mdahalelerden
[ibarettir]. Ancak bu diktatrlk snfn eseri olmaldr, snf adna hareket eden kk, ynetici bir
aznln deil, yani [bu diktatrlk] her an ve her admda kitlelerin katlmnn iinden kmal,
[kitlelerin] dorudan tesiri altnda olmal, btn kamuoyunun kontrolne tabi olmal, halk kitlele-
rinin artan politik eitiminin iinden kmaldr.
Bolevikler muhakkak ki, Dnya Savann, Alman igalinin dehetli cebri altnda olmasalard ve
bununla balantl olarak, btn iyi niyetler ve en gzel esaslarla dolu her sosyalist politikay ar-
ptan olaand zorluklar altnda strap ekmeselerdi, tam da byle hareket ederlerdi.
Bunun kaba bir argmantasyonunu, ura hkmetinin gani gani kullanlan terr oluturmakta-
dr, daha dorusu Alman emperyalizminin yklmasndan nceki, Alman elisine ynelik suikast-
tan itibaren balayan son devre. Devrimlerin gl suyu ile ykanmadna ynelik o lapalis gerei
hayli yetersiz kalmaktadr.
Rusyada olan her ey anlalabilirdir ve balang noktas ve son talarnn Alman proletaryasnn
muvaffakiyetsizlii ve Rusyann Alman emperyalizmi tarafndan igali olduu, kanlmaz bir ne-
den ve sonu zinciridir. Lenin ve yoldalarndan bu koullar altnda bir de en gzel demokrasiyi,
proletarya diktatrlnn en iyi rneini ve en gzel aan sosyalist iktisat yaratmalarn bek-
lemek, insanst abalar beklemek anlamna gelirdi. Onlar, kararl devrimci tavrlar, benzersiz
azimleri ve uluslararas sosyalizme kar olan krlmaz sadakatleri ile, bu son derece zorlu koullar
altnda gerekten yaplabileceklerin en iyisini yaptlar. Tehlikeli olan, kt koullar altnda elde et-
tikleri iyi sonucu, uursuz koullarn dayatt taktii, her parasnda teorik olarak balamalarnda
ve bunu uluslararas proletaryaya sosyalist taktiin taklit edilmesi gereken bir rnei olarak tavsiye
etmelerinde yatmaktadr. Byle kendilerini gereksiz bir ekilde k altnda tutarak ve gerek, inkr
edilemeyecek tarihsel liyakatlerini, zorunluluun getirdii yanl admlarn tevazuu altna sokarak,
Rusyada glkler ve zorunluluklarn dayatmasyla oluan, ama sonu itibariyle uluslararas sos-
yalizmin ifasnn ardl olan yanllklar [uluslararas sosyalizmin] silh odasna yeni hkmler
olarak yerletirmekle, ak ile tututuklar ve uruna mcadele edip, aclar ektikleri uluslararas
sosyalizme ne fena bir hizmette bulunuyorlar.
Varsn Alman hkmet sosyalistleri kalksnlar, Boleviklerin Rusyadaki egemenliklerinin, prole-
tarya diktatrlnn bir karikatr olduunu haykrsnlar. Eer [Boleviklerin egemenlii] y-
leydiyse veya yleyse, o zaman bu, [Bolevik egemenliinin] Alman proletaryasnn sosyalist snf
mcadelesinin bir karikatrnden ibaret olan tavrnn rn olduu iin byledir. Hepimiz tarihin
yasalar altnda durmaktayz. Sosyalist politika tam olarak sadece uluslararasnda uygulanabilir.
Bolevikler, hakikaten devrimci bir partinin tarihsel olanaklarn snrlar ierisinde yapabilecei
her eyi yapabildiklerini kantlamlardr. Onlardan mucize yaratmalar beklenilmemelidir. n-
k, izole edilmi, Dnya Savanda yorulmu, emperyalizm tarafndan boaz sklan, uluslararas
proletaryann ihanetine maruz kalm bir lkede, hatasz ve rnek olacak bir proleter devrim ancak
mucize olur. Asl nemli olan, Boleviklerin politikasnda esasl olan ile tali olan, z ile tesadf
olan ayrt edebilmektir. Btn dnyada belirleyici olacak mcadelenin bu son devresinde sos-
yalizmin en nemli sorunu, hatta neredeyse zamanmzn en nemli sorunu, taktiin o ya da bu
detay sorusu deil, tam aksine: proletaryann eylem yetisi, kitlelerin devrimci azmi, nihayetinde
sosyalizmin iktidarn arzulamalardr. Bu balamda Lenin ve Troki, arkadalaryla dnya pro-
letaryasna rnek olan ilktirler, u ana kadar, Hutten [31*] gibi: Ben cesaret ettim! diyebilecek
yegne [emsaldirler].
[31*] Ben cesaret ettim! hmanist Ulrich von Huttenin sloganyd. Von Hutten bunu muhtemelen
antik Yunan airi Ailosun Zincire vurulu Prometeus adl iirinde, Prometeusa sylettii ama ben
cesaret ettim dizelerine dayandryordu. 1933-1945 Almanyasnda nasyonalsosyalistler de bu slogan
kullanmlard. Almancada ise bu cmle hlen, hedefe ulaamam, ama gene de denemi olmaktan gurur
duymak anlamnda kullanlmaktadr.
ROSA LUXEMBURG
150
Bolevik politikasnn esas ve kalc olan ite budur. Bu balamda, politik iktidar fethetmeleri ve
sosyalizmin gereklemesinin pratik sorularn koyarak uluslararas proletaryann nne geip,
sermaye ve emek arasnda tm dnyada sren mcadeleye mthi hz kazandrmalaryla lmsz
tarihsel liyakat onlarndr. Soru, Rusyada sadece sorulabilirdi. Ancak Rusyada zlemezdi. Soru,
sadece uluslararas zlebilir. Ve bu anlamda gelecek her yerde Bolevizmindir.
* * *
EKLER
153
EK 1
LKE TANIMLAMALARI hAKKINDA
Galiya: Polonyann, resmen Krakau Byk Dkal, Auschwitz Dkal ve Zator Dkal da-
hil Galiya ve Lodomerien Krall olarak adlandrlan ve Avusturyaya ait olan blgesi. Bakenti
Lemberg di. Galiya, 1900 ylnda 78.000 kilometrekarelik bir yzlmne ve 7,3 milyonluk bir
nfusa sahipti. Bu nfus ounlukla Polonyallar, Ukraynallar ve Yahudilerden olumaktayd.
Galiya, Avusturyaya (tahta) ait olan lkeler arasnda en az gelimi, yoksul bir blgeydi. 1867den
itibaren Avusturyann lke zerkliini tand Galiyada, Avusturya tahtn temsil eden vali Po-
lonyallar arasndan seilmekteydi. Lembergde bir Eyalet Parlamentosu kurulmu ve Lehe resm
dil olarak kabul edilmiti. Lehenin resm dil olmas ve dolaysyla yaynevlerinin yerlemesi,
Lembergin Galiya dndaki Polonyallar da yakndan etkileyen bir Leh kltr merkezi hline
gelmesine neden oldu.
Litvanya: 1815 Viyana Kongresi kararyla blnmeden nceki Polonya-Litvanya devletinin dou
blmnde yer alan Litvanya Dkal, Litvanya olarak nitelendiriliyordu. Aslnda blge olarak
Litvanya denildiinde, Bugnk Litvanya ile Beyaz Rusyann (Belorus) bulunduu blge kastedi-
liyor, ama asl Litvanya tanm kullanldnda da, Litvanyal nfusun ounluu oluturduu
blgeler kastediliyordu. Litvanyadaki egemen aristokrat snfar zaman ierisinde Lehletiler.
Bu adan Litvanyadaki milliyetler sorunu hayli karmaklamt. Polonya ii hareketi asn-
dan byk nem tayan sanayi merkezleri, Litvanyann 139.000 nfuslu Wilna ve 61.000 nfuslu
Biaystokdu.
Posen Blgesi: nceki Varova Dkalna ait olan Posen, 1815 Viyana Kongresinden sonra Po-
sen Byk Dkal ad altnda Prusyann egemenlii altna geti. Toplam yzlm 28.900 kilo-
metrekare olan Posen Blgesi, batda Rusyaya ait olan Polonya Krallna, kuzeyde Bat Prusyaya
ve douda da Brandenburga snrd. 1910 ylnda yaklak 2,1 milyon nfusa sahip olan blgede
nfusun te ikisi Lehe, te biri de Almanca konumaktayd. Bakenti 110.000 nfuslu Posen
kenti olan blgede genellikle zira retim hakimdi.
Polonya Krall: Napoleona kar zafer elde eden devletlerin dzenledikleri Viyana Kongresinde
Rusyaya braklan Leh blgesi. Bu nedenle literatrde Kongre Polonyas veya Polonya Kral-
l olarak anlmaktadr. Polonya Krall kuzeyde Dou Prusyaya ve Rusyaya ait olan asl
Litvanyaya, batda Prusya ve Posen Byk Dkalna, douda Beyaz Rusya ve Ukraynaya, g-
neybatda lezyaya ve gneyde Galiyaya snrd. Toplam 127.000 kilometrekare yzlm olan
Polonya Krallndaki nfus 1900 ylnda 10 milyonu amt. En byk kentler, 594.000 nfuslu
Varova ve 253.000 nfuslu ddur. Polonya Krallndaki Yahudi nfusun oran yaklak yzde
15 civarndayd.
Ayn zamanda Polonya kral da olan Rus ar, Polonya Krallnn mutlak hakimiydi ve Varovada
bir vali tarafndan temsil edilmekteydi. ar, 77 aristokrat ve 51 yerel ynetim delegesinden oluan
bir meclis (Sejm) oluturmu ve Sejme bte ve yasama konusunda danmanlk grevi tanmt.
Sejm 1818, 1820, 1825 ve 1830 yllarnda topland. Geri Polonya Krallna baz zerklik haklar
tannmt, ama pratikte bu haklar kullanlamyordu.
29 Kasm 1830da Polonya Krallnda Kasm Ayaklanmas patlak verdi. Rus egemenliine kar
gerekleen ilk byk ulusal ayaklanma olan Kasm Ayaklanmasnn banda, 1931 Ocaknda ar
I. Nikolausun kralln iptal ettiini iln eden Sejm bulunuyordu. 1831 Eyllnde Varovay igal
ROSA LUXEMBURG
154
eden arlk ordusu ayaklanmay bastrd. Bylece byk bir g dalgas balad ve sonucunda Pa-
ris, Polonya dndaki en byk Leh siyas-kltrel merkezi hline geldi.
Rusya 1832de btn zerk haklar kaldrd ve Polonya Kralln dorudan arn temsilcisi olan
genel valinin hakimiyeti altna soktu. Rus egemenliine kar gerekleen ikinci byk ayaklanma
22 Ocak 1863de balad. Ayaklanma 1864 ilkbaharna dek srd. Karl Marx, Ocak Ayaklanmas-
n destekliyor ve bu ekilde arlk despotizminin nemli lde zayfatlabileceini savunuyordu.
Ocak Ayaklanmasnn yenilgiye uramasndan sonra Polonyallar arasnda hayli karmak ve e-
likili bir sre balad. Tara aristokrasisi ayaklanma geleneini temsil ederken, kentlerdeki ay-
dnlar arasnda Varova Pozitivizmi olarak tarih kitaplarna geen Organik alma Program
yaygn bir biimde sahiplenilmeye baland. Bu program, bir tarafta verili koullar altnda modern
toplumun gerekliliklerini yerine getirmeyi, dier tarafta da toplum ierisinde angajman gster-
meyi ngryordu. Ancak sanayileme frtnasnn altst ettii toplumsal yaplar, bu programn
uygulanmasn olanaksz hle getirdi.
Siyas ve toplumsal tandanslar hzla yeni yaplar ortaya kard: Bir tarafta, en bandan blnen
bir ii hareketi ve Polonya Krallnda cidd bir etkiye sahip olacak Gen Polonya edebiyat ve
sanat hareketi ortaya kyor, dier tarafta da bilhassa 1905 Devriminde sosyalist ve sosyaldemok-
rat hareketlere kar konumlanan milliyeti Nasyonal Demokrasi kuruluyordu. Polonya Krall
1905-1907 devrim gnlerinde grev ve protesto hareketlerinin ne kan merkezlerinden birisi oldu.
Ancak Polonya ve Rusya ii hareketleri arasndaki ban zayf olmas ve Polonya ii hareketinde-
ki rgtsel ve dnsel blnmln alamamas nedeniyle ksa zamanda kitlesel partiler ola-
bilen Polonya ii partilerinin etkisi ok zayf kald. Gerek bu durum, gerekse de 1905 Devriminin
baarszl en fazla milliyeti Nasyonal Demokrasiye yarad.
Birinci Dnya Sava, Polonya topraklar zerinde egemen olan gcn, Rusya, Almanya ve
Avusturyann birbirleriyle savamasna neden oldu. Sonucunda Polonya Krall 100 yl sren
varln bitirdi ve tarihe kart.
Varova Dkal: Ksistwo Warszawskie, 1807 Tilsit Bar Antlamas ile Prusyaya ait olan
ve Varova, Posen, Bydgoszcz ile Kalisz kentlerinin bulunduu 101.500 kilometrekare yzlm
olan bir blgeydi. 1809da Fransann giriimiyle Avusturyaya ait olan Siedlce ve Lubnin blgeleri
de dkala verilince, blgenin yzlm 154.000 kilometrekareye kt. 1810da nfusu 4,3 mil-
yonu amt. Dkalk on departmana ayrlmt ve Saksonya kral Friedrich August ayn zamanda
Varova dkyd. Hkmetin banda ise bir Polonyal bulunuyordu. Dkalk, Viyana Kongresi
ile lavedildi. Posen ve Bydgoszcz Posen Byk Dkal olarak Prusyaya, Krakau Avusturyaya ve
127.000 kilometrekarelik bir alan, Polonya Krall (veya Kongre Polonyas) ad altnda Rusyaya
brakld.
155
EK 2
pARTLER
Belorus Sosyalist Hromoda: 1903de kuruldu, tarihsel Litvanya iin ulusal-kltrel zerklik
talep ediyordu. Programnda federasyonu ve Rusyadan nemli lde ayrlmay savunuyordu.
Ekim Devriminden sonra Beyaz Rusyada Sovyet egemenliinin kurulmasna kar kt.
Birlik (Litvanya, Polonya ve Rusya Yahudi i Birlii): 1897de Vilniusda kuruldu.
1898de Birlik temsilcileri SDAPR kuruluuna katldlar. Parti program marksist pozisyonlara da-
yanyor ve II. Enternasyonalin sosyaldemokrasi anlayna yaknd. Milliyetler sorununda Yahudi
nfus iin ulusal-kltrel zerklik talep ediyordu, ki bu nedenle SDKPiL ve Bolevikler tarafndan
eletirilmekteydi. Yahudi ii hareketindeki Siyonist tandanslara kar kyordu. 1918 sonrasnda
Polonya Cumhuriyetinde bamsz bir parti olarak faaliyet gsterdi. Rosa Luxemburg bu derleme-
de yer alan makalelerinde dorudan Birlik adn deil, Yahudi proletaryasnn sosyaldemokrat
hareketi tanmn kullanyor.
Ermeni Sosyaldemokratlar Birlii: 1902de Tifisde kuruldu ve kurulduu yln sonunda
SDAPRnin Tifis rgt hline gelerek, lavedildi.
Litvanya Sosyaldemokrat Partisi: 1896da Vilniusda kurulan sosyaldemokrat grup
Litvanyann ilk siyas partisidir. SDAPRye katlmad. 1899da arln gizli polisinin datt-
parti, 1905de yeniden rgtlendi. Ancak parti iinde iki ana akm birbirleriyle ekiiyordu:
Litvanyann oluacak bir Rusya Federasyonu ierisinde zerk olmasn savunan Otonomistler
ve Litvanya, Polonya, Lettland ve Beyaz Rusyann oluturaca bir federasyonu savunan Federa-
listler. Birinci Dnya Savana kadar Litvanyallar arasnda en ok yeye sahip olan bu partinin,
Litvanya topraklarnda faaliyet gsteren dier sosyalist ve sosyaldemokrat partilerle olan ilikisi
hayli sorunluydu. SDKPiL bu nedenle ve Litvanya ekini kullanyordu.
Narodniki: 19. Yzyln ikinci yarsnda Rusyada kurulan bir devrimci hareket. Geleneksel Rus
ky topluluu temelinde ilerleyecek olan bir gelime yolunun dorudan sosyalizme varacan sa-
vunuyordu. 1879da Narodnaja Wolja adl illegal rgt kuran hareket, 1881de II. Alexanderi
suikastla ldrd ve sosyalist-devrimciler partisinin kurulmasnda etkin oldu.
Nasyonal Demokrasi: Polonyadaki milliyeti-muhafazakr akmlar ieren nemli bir siyas
cephe. 1890l yllarda srgnde kuruldu. 1990den sonra Roman Dmowskinin hareket ierisin-
de dominant bir ahsiyet hline gelmesiyle, Polonya ulus devleti program hareketin temel hedef
oldu. Nasyonal Demokrasi, Birinci Dnya Sava sonrasnda Polonyadaki en etkin hareket hline
geldi. Pisudskinin kart olan Dmowski, Polonyann etnik adan homojen bir toplum olmas
gerektii dncesiyle, Pisudskinin federasyon fkrine kar kyor ve federasyonun lkeyi ge-
reksiz milliyetler sorunu ile kar karya brakacan savunuyordu. Dmowskinin antisemitik
tutumu Nasyonal Demokrasi taraftarlar arasnda yaygnd.
PPS (Polonya Sosyalist Partisi): 1892de Parisin bir banliysnde kuruldu. 1905 Devrimi n-
cesinde Polonya Krallnda sadece bir ka bin yesi olan illegal bir kadro partisiydi. Parti 1906
ylnda Polonyann yeniden kuruluu programyla sosyalizme ulalabileceini iddia eden PPS-
Frakcja Rewolucyjna ve bamszlk programndan vazgeerek, Polonya Krall iin demokratik
federasyon ierisinde zerklik isteyen PPS-Lewica olarak ikiye blnd. PPS yelerinin ounlu-
unu yanna eken PPS-Lewica 1918 Aralknda SDKPiL ile birlikte Polonya Komnist Partisine
katld. Frakcja Rewolucyjna ekini 1909da brakan PPS ise Birinci Dnya Sava sonrasnda ye-
ROSA LUXEMBURG
156
niden glendi. 1919 Nisannda Galiya ve lezya Leh Sosyaldemokrat Partisi PPSD ile birleen
PPSnin 60 bin yesi oldu. kinci Dnya Sava sonrasnda partinin bir blm yurtdna kar-
ken, dier blm de 1948de bir devlet partisi olan Polonya Birleik i Partisi PVAP iinde yer
ald. 1990 sonras yeniden kurulan PPS, bugn siyas etkinlikten hayli uzaktr.
Prusya PPSsi: Prusyada Leh sosyalist rgtlerin birlii olarak 1893de kuruldu. 1913e kadar Al-
manya sosyaldemokrasisinin parasyd, ama filen bamz faaliyet gsteriyordu. PPS ve PPSDyle
yakn ilikiler kururken, SDKPiL ve PPS-Lewicaya uzak duruyordu ve 1919da PPS ve PPSD ile
birleti.
PPS-Lewica (PPS-Solu): 1906da PPSden ayrldnda toplam 45 bin yesi vard. 1907de yeni
program kabul ettiinde, ye says 12 bine dmt, ancak bu dn nedeni Polonya Krall-
ndaki bask rejimiydi. Benzer bir durum dier ii partileri iin de geerliydi. PPS-Lewicann
nde gelen yeleri Henryk Walecki ve Maria Koszutskadr. Parti programatik olarak monarinin
kaldrlp, Rusyann demokratik ve cumhuriyeti bir devlet hline getirilmesini, brokratik devlet
merkeziyetilii yerine devlet mekanizmalarnn desantralizasyonunun ve Polonyaya, Yahudiler
ve Almanlar gibi aznlklar iin geni aznlk haklar ieren bir zerklik verilmesini talep ediyordu.
PPSD (Galiya ve lezya Leh Sosyaldemokrat Partisi): Formel olarak Avusturya Sosyalde-
mokrat Partisinin Galiyadaki eyalet rgt olan PPSD 1892 ylnda Lembergde kuruldu. 1897de
Ukrayna rgtlerinden ayrlan parti, kendisini Leh partisi olarak tanmlad. ne kan ahsiyetle-
rinden birisi, 1897-1918 tarihleri arasnda Viyana Rayh Konseyi yesi olan Ignacy Daszyskiydi.
Daszyski, SDKPiLnin pozisyonlarn tamamen reddediyor ve Pisudski gibi Polonya Krallnn
Rusyadan ayrlmasn savunuyordu.
Serp (Sosyalist Yahudi i Partisi): 1905de Yahudi aydnlar tarafndan Rusyada kurul-
du, Siyonist-Sosyalistlerle arasna mesafe koydu ve Sosyalist-Devrimcilerle ibirliinden yanayd.
SDAPR programn federalist pozisyondan eletiriyordu. 1917de Siyonist-Sosyalistlerle birleerek
Yahudi Sosyalist i Partisi Ferajnigteyi kurdu. En nemli programatik talebi, coraf olmayan
Yahudi zerkliiydi.
Siyonist-Sosyalist i Partisi: 1904de kurulan parti Litvanya, Polonya ve Rusyada faaldi.
Bamsz bir Yahudi blgesi kurulmasn talep ediyor, ama bunun mutlaka Filistinde olmasn zo-
runlu grmyordu. 1905 Devrimi esnasnda on binden fazla yeye sahipti. 1917de Serp ile birleti.
Sosyalist-Devrimciler Partisi: 1901de Narodniki tarafndan kurulan ayaklanmac bir parti.
1917 ubat Devriminde ye saysnda patlama oldu, 1917 yaznda yaklak bir milyon yeye sahip-
ti. 1917 Kasmnda kendilerini Enternasyonalistler olarak adlandrlan bir grup partiden ayrld
ve Boleviklerle koalisyona girdi. Ancak bu grup Brest Bar Antlamasn (Mart 1918) gereke
grerek, Boleviklerle ibirliini bitirdi. Sosyalist-Devrimcilerin her iki partisi de daha sonra ya-
sakland ve 1922de parti ynetimine kar Moskovada dava ald.
Sosyalist Federalistlerin Grc Partisi: 1904de kurulan parti, kurulacak Rusya federasyo-
nunda Grcistan iin ulusal zerklik talep ediyordu. Ekim Devriminden sonra Sovyet iktidarnn
kurulmasna kar kt ve Menevikler ve Tanakztyun ile ibirliine girdi.
Tanakztyun (Devrimci Ermeni Federasyonu): 1890da Tifiste kuruldu ve 1906da Sos-
yalist Enternasyonal yesi oldu. Ekim Devriminden sonra Sovyet iktidarna kar kt. Menevik-
ler ve Grc sosyalist-federalistleri ile ibirliine giren parti, 1921den sonra kendisini bamsz
Ermenistann srgndeki temsilcisi olarak iln etti. Gnmz Ermenistanndaki en nemli parti-
lerden birisi olarak faaliyet gstermektedir.
157
EK 3
GAZETE VE DERGLER
Critica Sociale: talyada 1891-1898 yllarnda ve 1902den itibaren yeniden yaymlanan sosya-
list dergi. lk dneminde marksist pozisyonlar arlktayd. Birinci Dnya Savanda sosyalistlerin
yannda yer ald.
Der Kampf (Mcadele): Avusturya Sosyaldemokrat Partisinin aylk teori dergisi. 1907-1908 yl-
larnda Ignacy Daszyskinin Galiya Eyalet Parlamentosundaki mcadeleler, Henryk Waleckinin
ise PPS-Lewicann yeni program zerine yazlar gazetede yaymland. Dergi 1907de kurucusu
olan Otto Bauer tarafndan 1912ye kadar ynetildi. 1934 ylnda kapand.
Dziennik Powszechny (Genel Gnlk Gazete): 1861den 1864e kadar Varovada yaymla-
nan bir gazete.
Die Neue Zeit (Yeni Zaman): 1883den 1923e kadar Alman sosyaldemokrasisinin en nemli
haftalk gazetesi olarak yaymland. 1901e kadar sahibi SPD idi. Kurucusu ve 1917ye kadar yne-
ticisi Karl Kautsky oldu. Gazetede Friedrich Engels, Julian Marchlewski ve Rosa Luxemburg gibi
isimler yazlarn yaymlattlar.
Gos (Ses): 1886dan 1905e kadar Varovada yaynlanan haftalk gazete. 1894e kadar Nasyonal
Demokrasi etkisi altndayd. 1900den sonra daha ok sol-liberal, ksmen radikal pozisyonlar ald
ve SDKPiL yelerinin de yazlarn yaymlamaya balad. Rosa Luxemburg 1905de yasal bir gaze-
teye kavumak iin bu gazeteyi satn alma nerisini yapsa da, bu gerekleemedi.
Iskra (Kvlcm): SDAPRnin organ. 1900den 1905e kadar yaymland. Yaz kurulu bata
Mnihte, sonra Londrada (1903) ve Cenevrede (1903-1905) grev yapt. lk says Leipzigde
basld. Lenin ve Georgi Plechanow yaz kurulunda yer almalarna ramen, SDAPRnin 2. Parti
Kurultaynda Lenin, Plechanowun Meneviklerin safna getii gerekesiyle yaz kurulundan ay-
rld iln etti.
Kurier Litewski (Litvanya Kuryesi): Vilniusda yaymlanan Lehe gazete. 1905-1910 ve 1912-
1915 yllar arasnda dzensiz olarak yaymland. Yneticisi nl yazar Eliza Orzeszkowa idi.
Leipziger Volkszeitung (Leipzig Halk Gazetesi): 1894de kurulan sosyaldemokrat gnlk gazete.
1902-1907 yllar arasnda gazeteyi Franz Mehring ynetti. Rosa Luxemburg gazeteyi Mehring ile
birlikte ynetecekti, ama Rosa Luxemburgun SPDnin kurultay iin Polonya sorunu ile ilgili yaz-
d bir yazy Mehringin ksaltmas zerine ynetimden istifa etti.
Myl Socjalistyczna (Sosyalist Dnce): PPS-Lewciann teori dergisi. 1907 Maysndan
1908 Haziranna kadar Krakauda yaymland ve illegal yollardan Polonya Krallna sokuldu. Y-
netimi fili olarak Henryk Waleckinin elindeydi ve Maria Koszutska da devaml yazlar yazyordu.
1908 sonrasnda ayn isimle PPS-Lewicann brorleri yaymland.
Neue Rheinische Zeitung. Organ der Demokratie (Yeni Ren Gazetesi. Demokrasi Or-
gan): Karl Marxn Friedrich Engels ile sk ibirliinde 1 haziran 1848den 19 Mays 1849a kadar
Klnde yaymlad gazete. Gazetenin hedef, okurlar Almanya ve Avrupadaki devrim hakknda
bilgilendirmekti. Ana yorumlar genellikle Marx ve Engels tarafndan kaleme alnrd. 1849 Ma-
ysnda Marxn Prusyay terk etmesi gerektiinden, gazete yaynna son verdi.
New York Daily Tribune: 1841den 1924e kadar yaymlanan gnlk gazete. 1854de gazetenin
ROSA LUXEMBURG
158
de katklaryla Cumhuriyeti Parti kurulmutu. 1855de 190 binlik tirajyla dnyann en fazla ba-
san gazetesiydi.1851de Karl Marxtan gazete iin yaz yazmas istendi. lk makaleleri (1851-1852
Almanyada devrim ve kar devrim yaz dizisi) Engels yazmt, ki bu ancak 1913de ortaya kt.
Marx on iki yl boyunca Avrupa muhabiri olarak alt.
Pobudka (Uyandrma ars): 1889da Pariste kurulan Lehe gazete. Gazete kendisini nas-
yonal-sosyalist dergi olarak nitelendiriyordu. 1893e kadar yaymlanan ve illegal yollardan Polon-
ya Krallna sokulan gazetenin yaz kurulunda Boleslaw Limanowskide yer alyordu.
Przegld Polski (Polonya Bak): 1866-1914 arasnda Krakauda yaymlanan edeb-siyas ay-
lk dergi. Muhafazakr bir izgiyi temsil ediyordu. Muhafazakr Krakau Tarih Okulunun kurulu
belgesi olarak saylan Staczyk-Dosyas 1869da bu dergide yaymland.
Przegld Socjaldemokratyczny (Sosyaldemokrat Bak): SDKPiLnin teori dergisi. 1902-
1904 ve 1908-1910 yllar arasnda aylk dergi olarak yaymland. Yurtdnda baslyor ve illegal
yollardan Polonya Krallna sokuluyordu. Yaz kurulu filen sadece Leo Jogichesden oluuyor,
Rosa Luxemburg, Adolf Warski ve Julian Marchlewski kurulda alyorlard. Dergi marksist iz-
giyi benimsemiti, ancak 1910 sonrasnda yaymlanmas olanaksz oldu ve Rosa Luxemburg Lehe
yaz yaymlama ansn yitirdi.
Przegld Wszechpolski (Tm Polonya Bak): Nasyonal Demokrasinin iki haftalk teori
dergisi. 1895-1905 arasnda Roman Dmowski ynetiminde nce Lembergde (1901e kadar), sonra
da Krakauda (1902den itibaren) yaynland. Rusya ve Polonya Krallnda devrimin balamasyla
Dmowski Varovaya geti ve dergi yaynn kesti.
Robotnik (i): Lehe sosyalist dergi, dzensiz olarak PPS yayn organyd. 1894de kuruldu.
PPSin 1906da blnmesinden sonra ayn isimle iki dergi kt. 1919dan itibaren dergi PPSin ya-
sal yayn organ olarak Varovada yaynlanmaya balad. 1939da Varovann igal edilmesinden
sonra kapand. 1950ye kadar Fransa ve Londradaki Polonyal mlteciler arasnda ayn isimde baz
gazeteler kt. 1944-1948 arasnda Polonyada gnlk gazete olarak yaynland. 1970 ve 1980li
yllarda Polonyada ayn isimde illegal dergiler yaynlanmt.
Schsiche Arbeiter-Zeitung (Saksonya i Gazetesi): 1890-1908 yllar arasnda
Dresdende yaynlanan sosyaldemokrat gnlk gazete. 1908de adn Dresdner Volkszeitung
(Dresden Halk Gazetesi) olarak deitirdi. 1898de bayazar Parvus, Julian Marchlewski ile bir-
likte nl Bernstein Tartmasn balatmt. Rosa Luxemburg bu erevede Sosyal reform veya
Devrim adl yazsn 1899da Leipzigde yaynlamt. Parvus ve Marchlewski Saksonya polisince
yurtd edilince, 1898den itibaren bayazarl Rosa Luxemburg stlendi, ama 2 Eyll 1898de bu
grevi brakt.
Sprawa Robotnicza (i Davas): Polonya Krallnda yaynlanan ilk sosyaldemokrat gazete.
1893de Leo Jogiches, Adolf Warski, Julian Marchlewski ve Rosa Luxemburg tarafndan Zrihte
kuruldu. 1893-1896 yllar arasnda toplam 23 says kt. Tiraj 1.000 civarndayd. Gazetenin
yaynn kesmesinden sonra, ayn isimle brorler yaynlanmaya baland. Rosa Luxemburgun bu
derlemede yer alan yazlar Prezegld Socjaldemokratycznyde yaymlandktan sonra, Sprawa
Robotnicza dizisinde bror olarak yaymland.
Vorwrts (leri): 1876 ylnda Almanya sosyaldemokrasisinin merkez yayn organ olarak ku-
ruldu. 1878 ylnda zamann Sosyalistler Yasas nedeniyle yaynn durdurmak zorunda kald ve
ancak illegal haftalk dergi olarak yaynland. 1891de yeniden kuruldu ve SPDnin gnlk gazetesi
oldu. 1933 Martndan itibaren srgnde yaynland. 1948den itibaren Neuer Vorwrts (Yeni
leri) adyla SPDnin merkez organ olarak yaynlanmaya balad. 1955den itibaren eski ismini
ald ve sosyaldemokrat haftalk dergi olarak yaynlanmaya balad. 1989dan bu yana aylk yayn-
lanmaktadr.
159
EK 4
BYOGRAFK VERLER
Albedinski, Pjotr (1826-1883) Rus generali; 1874-1880 arasnda Wilna genel valisi; 1880den
itibaren Varova genel valisi.
II. Alexander (1818-1881) 1855de ar oldu. Semstwo sistemini uygulamaya soktu; 1877-
1878de Osmanl mparatorluuna kar savata zaferler elde etti; 1881de Narodnaya Wolja
(Halk radesi) adl bir grubun suikastnda ldrld.
III. Alexander (ktidar dnemi: 18811894) 1887 Martnda Rus ar III. Alexandere y-
nelik gerekletirilen suikast baarszlkla sonuland; aralarnda Leninin aabeyi de olan sui-
kastlardan yakalananlar idam edildi.
Babeuf, Gracchus (asl ismi Franois Noel, 17601797) Fransz Devrimi esnasnda,
Marxn gerekten alan ilk komnist parti diye nitelendirdii Eitler Komplosunun szc-
s; devrimi bir halk diktatrl ile komnist dnme kadar gtrme abasnda baarsz oldu;
idam edildi.
Bakunin, Michail Alexandrowitsch (18141876) Genelde anarizm olarak nitelendirilen,
zgrlk, ahlaki temelde kurulu bir sosyalizmi savunan bir Rus devrimcisi; Bat Avrupada d-
neminin neredeyse btn devrimci hareketlerine katld; Rusyaya teslim edildikten sonra, srgn-
den 1861de kat; Karl Marx ile 1872de giritii atma, ii hareketinin devrimci kesimlerinin
marks sosyalizm ve anarizm olarak blnmesine neden oldu ve sonucunda I. Enternasyonalden
atld; Bakunin, Rusyada kyllk iindeki almalarla direnii salamak isteyen Millicileri ve
talya ile spanya isi hareketlerini etkiledi.
Bauer, Otto (1882-1848) nde gelen Avusturyal sosyaldemokratlardan; Austromarksiz-
minin kuramclarndan; 1908de Milliyetler Sorunu ve Sosyaldemokrasi adl eseri yaynland;
1907de Kampf (Mcadele) balkl aylk sosyaldemokrat dergiyi kurdu ve 1914e kadar ynetti.
Bebel, August (18401913) Wilhelm Liebknecht ile birlikte Sosyaldemokrat i Partisinin
(Eisenachllar, 1869) kurucusu ve nderi; bu parti daha sonra 1875de Genel Alman i Dernei
(Lassalciler) ile birleerek, sonralar SPD adn alan Sosyalist i Partisini oluturdu; defalarca
hapse atld; bir marksist olarak reformist bir politik rota takip etti ve kapitalizmin kendiliinden
yklmasn bekliyordu; temel eserleri: Kadn ve Sosyalizm (1883) ile Yaammdan (1910
1914) adl yaptlardr.
Bernstein, Eduard (18501938) Marxn taraftar olarak Sosyalistler Yasas dneminde
Zrihe iltica etti, daha sonra Londraya geti; Sozialdemocrat adl gazeteyi ynetti; 1890l ylla-
rn ortalarndan itibaren giderek sosyalizme parlamenter yoldan geii savunmaya balad ve bu e-
kilde Marxn grlerinin Revizyonunun kurucusu oldu; Rosa Luxemburg, Eduard Bernsteinn
en iddetli eletiricisiydi.
Blanc, Jean-Joseph-Louis (1811-1882) Fransz gazeteci ve siyaseti sosyalist; 1848
Devrimine katld, Paris Komnnn kartyd; 1870e kadar ngilterede mlteci olarak yaad.
Bobrzyski, Michal (1849-1935) Polonyal tarihi ve muhafazakr Galiya siyasetisi;
Staczyk-evresinin nde gelen isimlerinden ve Krakau Tarih Okulunun kurucusu.
Daszyski, Ignacy (1866-1936) Galiyal Leh sosyaldemokrat; PPSDnin kurucu bakan ve
ROSA LUXEMBURG
160
Avusturya sosyaldemokrasisindeki temsilcisi; 1891-1918 yllar arasnda Viyana Rayh Konseyinde
milletvekiliydi; Rosa Luxemburgun kararl bir kartyd; 1918de geici Polonya hkmetinin ba-
bakan oldu ve 1919da PPSye ye olarak, 1921-1928 ve 1931-1934 yllar arasnda parti bakanl
yapt.
Dembiski, Henryk (1791-1864) Polonyal general, 1830-1831 Kasm Ayaklanmasnn ba-
kumandanyd; 1848de Macaristan Devrimine katld, ordu komutanl yapt ve devrimin yenil-
gisinden sonra, nce Osmanl mparatorluunda, ardndan da Fransada yaad.
Dmowski, Roman (1864-1939) Polonyal milliyeti-muhafazakr siyaseti, Nasyonal
Demokrasinin lideri; Polonyan geleceinin ancak ulus devlet ilkesi erevesinde gvence altna
alnabileceini savunuyordu; 1919 Paris Bar Grmelerinde Polonyann temsilcisiydi; 1923 Po-
lonya dileri bakan oldu; 1919 sonrasnda antisemitik pozisyonlar savundu; Hitlerin Almanyada
iktidar ele geirmesinden sonra Almanya ile olacak ihtilafarda daha iyi bir konum alabilmek iin,
Polonyann en nemli i politika meselesi olan Yahudi Sorununun zlmesi gerektiini savu-
nuyordu.
Dreyfus, Alfred (1859-1935) Yahudi asll Fransz subay; 1894de Almanya lehine casusluk
yapt iddias ile tutukland, nce mr boyu srgne, daha sonra 1899da yaplan mahkeme so-
nucunda on yl hapis cezasna arptrld ve hemen peinden devlet bakan tarafndan affedildi;
Dreyfus Davas zamannda Fransa kamuoyunda cidd kutuplamalara neden olmu, nl Fran-
sz aydnlar ve sosyalistler Dreyfusu desteklemilerdi.
Dzieryski, Feliks Edmundowicz (18771926) 1900 ylnda Litvanya Sosyaldemokrasisi
ile Polonya Krall Sosyaldemokrasisinin, Leo Jogiches ve Rosa Luxemburgun partisi haline ge-
len SDKPiLde birlemesini salad; 1905 Rus Devriminde Boleviklere katld; 1907den itibaren
Merkez Komitesi yesi oldu; yllarca hapiste kald; Sovyet hkmetinin her trl politik direnci
krmak iin kulland gizli polis tekilat ekay 1917de rgtledi.
I. Elizabeth (1533-1603) 1558den itibaren ngiltere Kraliesi.
Engels, Friedrich (18291895) Karl Marx ile birlikte, ekonomik gelimede, toplumsal geli-
menin son nedenini gren bilimsel sosyalizm kuramcs; nemli eserleri: ngilteredeki alan
snfn durumu (1845); Komnist Partisi Manifestosu (1848); Sosyalizmin, topiden bilime
gelimesi (1883).
Fanon, Frantz (19251961) Afro-Amerikan teorisyen ve psikolog; nc Dnyann az
gelimiliinin nedenini Birinci Dnyann smrsne dayandrarak, buradan direni hakkn
gerekelendirdi; 1956da Cezayir Ulusal Kurtulu Cephesine katld; temel eseri: Bu dnyann
lanetlileri (1961).
Fichte, Johann Gottlieb (1762-1814) Alman flozof, klasik Alman felsefesinin drt ana tem-
silcisinden birisi; Beni k noktas olarak ald felsef yaklamn bilginin retisi olarak gr-
mekteydi.
Freiligrath, Ferdinand (1810-1876) Alman air ve devrimci; Marxn 1848 1849da ya-
ymlad Neue Rheinische Zeitung (Yeni Ren Gazetesi) redaksiyonunda ksa bir sre almt.
Grabowski, Stanislaw (1780-1845) Kont, muhafazakr Polonyal siyaseti, son Polonya
kral Poniatowskinin olu; 1820de Kasm Ayaklanmasna kadar Polonya Krall eitim ve inan
meselelerinden sorumlu bakanln yapt.
Hanecki, Jakub (asl soy ismi Frstenberg, 1879-1937) Polonyal sosyaldemokrat ve ko-
mnist; 1896da SDKP yesi oldu, 1903de Warski ile birlikte SDKPiLnin 2. SDAPR kurultaynda
gzlemci delege oldu; defalarca tutuklandktan sonra srgn edildi; 1903-1909 arasnda srekli
SDKPiL ynetiminde yer ald, ancak Leo Jogiches ile fkir ayrlna girince, grevinden ayrld;
1917de Leninin sve zerinden yolculuunu organize etti ve Ekim Devriminden sonra Rusyaya
yerleti; iktisat alannda yneticilik ve diplomatik misyonlarda grev ald, 1935de Moskovadaki
Devrim Mzesinin mdr oldu; 1937de tutukland ve idam edildi.
Heinemann, Hugo (1863-1919) Alman sosyaldemokrat ve hukuku; SPD ierisindeki en iyi
hukukular arasnda saylr; 1909da Stuttgartta Zur Reform der Strafprozessordnung (Ceza
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
161
Muhakeme Dzeninin Reformu zerine) balkl almas yaymland.
Hugo, Victor (1802-1885) Fransz yazar ve siyaseti; 1848-1851 yllar arasnda Ulusal Meclis
yesiydi, ama III. Napoleonun darbesinden sonra yurt dna kt; 1870de geri dnd.
Jacob, Mathilde (18731943) Rosa Luxemburg ve arkadalar, 1913 ylndan beri Sozialde-
mokratische Korrespondenz iin yazdklar yazlar onun sahibesi olduu eviri ofsine veriyor,
oalttryor ve muhtemelen oradan gndertiyorlard; Rosa Luxemburgun en yakn srda oldu ve
Dnya savas esnasnda cezaevindeyken dar ile ilikilerini salad; Rosa Luxemburgun lmn-
den sonra Paul Leviin yannda alt ve 1928e kadar Levinin kard dergileri redaksiyonunu
yapt; 1943de Theresienstadt toplama kampnda ldrld.
Jaworski, Wadysaw Leopold (1865-1930) Polonyal muhafazakr siyaseti, hukuku ve
Galiya yayncs; Galiya Eyalet Parlamentosunun yesiydi.
Jezierski, Jan Nepomucen (1786-1858) Kont, muhafazakr siyaseti; Kasm Ayaklanmas-
n eletirmi ve 1830 Aralknda Lubecki-Drucki ile birlikte St. Petersburgda I. Nikolausu ziyaret
edip, anlama salamak istemiti.
Jogiches, Leo (18671919) Litvanya asll Polonyal sosyaldemokrat; 1893de Zrihte
SDKPnin kurucu yesi oldu ve o zamandan beri yaamnn sonuna kadar Rosa Luxemburgun
en yaknnda yer ald; 1892-1907 arasnda Rosa Luxemburgun yaam arkadayd; 1912ye kadar
SDKPiLnin filen yneticisi ve en nemli ideolou oldu; partinin yaynlarndan en geni akl
savunuyor, ama marksist pozisyonlar ve devrimci bir sosyaldemokrasi noktasndan da taviz veril-
memesi gerektiini savunuyordu; 1919 Martnda Berlindeki Moabit hapishanesinde katledildi.
Kautsky, Karl (18541938) II. Enternasyonalin en nemli teorik dergisi olan Neue
Zeitn imtiyaz sahibi; Marx ve Engelsin grlerini iiler iin anlalr hale getirmek amacyla
Marksizmi ekillendirdi; bylelikle gnmzde de farkl sol akmlarn kendi grlerini iine
doldurduklar ve Marx ile Engelsin dnya gr olarak tanttklar bir kab yaratt; 1910a ka-
dar Rosa Luxemburgun en yakn mttefklerinden.
Kotaj, Hugo (1750-1812) Polonyal siyaseti, dneminin nde gelen eitimcilerinden;
1783-1786 arasnda Krakau Akademisi rektryd; Varova Dkalnda st dzey yneticilik
yapt; eitim sorunlar ve tarih almalar zerine aratrmalar yapt.
Kociuszko, Tadeusz (1746-1817) Polonyal general ve ayaklanmac; 1776da Kuzey Amerika
Bamszlk Savana katld; 1794 Ayaklanmasnn bakumandan; 1794-1796 yllar arasnda St.
Petersburgda hapiste tutuldu, 1798de Fransaya geti.
Koszutska, Maria (ya da Wera Kostrzewa, 1876-1939) Polonyal sosyalist ve kom-
nist; 1902de PPS, 1906da PPS-Lewica yesi oldu, 1918de de Polonya Cumhuriyeti Komnist
Partisinin kurucusu oldu; Rosa Luxemburgun yan sra Polonya ii hareketinin en tannm kii-
liklerindendir; 1914den itibaren Adolf Warski ile birlikte alt; 1929a, Kominternin giriimi ile
uzaklatrlana kadar Komnist Partinin ynetici organlarnda yer ald, 1930da Moskovaya a-
rld; 1932de Trokizm zerine Lehe bir yaz yazd, ama yaz yaynlanmad ve daha sonra 1936da
Polonya Komnist Partisi merkez komitesine yazd bir mektupta zeletiri yapt; 1937 Aus-
tosunda tutukland ve 1939da ldrld; Sovyetler Birliinin elektrik sorununun zmnde b-
yk katklar olan ei Jzef Ciszewskide 1937de tutuklanm ve idam edilmiti.
Kropotkin, Pjotr (18421921) Rus yksek asilzadelerinden olan bu devrimci dnr,
1876da cezaevinden kaarak Batya gemitir; anarist hareketi etkileyen Kropotkin, mlkiyet ve
devletin ortadan kaldrlmasn ve karlkl yardmlama ile gnll birlikteliklerden oluan bir
toplum yaratlmasn savunuyordu.
Lassalle, Ferdinand (18251864) burjuva vesayetinden kurtulan bamsz bir ii hareke-
tinin olumasn tevik etti; 1875de Eisenacherliler ile birlesen Genel Alman i Derneinin
ilk bakanyd; bir delloda yaamn yitirdi; gnmz SPDsindeki baz solcularn kendilerini da-
yandrd bir ahsiyet.
Lenin, Wladimir lyi (asl soyad Ulyanow, 18701924) Hukuku, Bolevik nderi ve
en nemli teorisyeni; devrimci anlay ve kapitalizm ile emperyalist sava mutlak reddedii Rosa
ROSA LUXEMBURG
162
Luxemburgu ona balamt; aralarnda 1904den itibaren olan farkllklar ve rgt ve Demok-
rasi konusundaki ayrmalar, dostluklarn Lenin Rusyada iktidara geldikten sonra zedelemiti.
Levi, Paul (18831930) 1914de Rosa Luxemburgun avukatyd; Karl Liebknecht, Rosa Lu-
xemburg ve Leo Jogichesin ldrlmelerinden sonra KPD nderi oldu; 1921de partideki darbeci-
lik anlayn eletirmesi nedeniyle partiden atld; daha sonra tekrar SPDye geti; Mathilde Jacob
ile birlikte Rosa Luxemburgun mirasn gvence altna ald ve Rosa Luxemburgun 1922de Rus
Devrimi zerine, 1925de de Ulusal Ekonomiye Giri adl eserlerini yaymlad.
Liebknecht, Karl (18711919) Avukat, Wilhelm Liebknechtin olu; 1907de Sosyalist Gen-
lik Enternasyonalinin bakan oldu; militarizm ve silahlanma politikalarnn ylmaz kart olarak
tannd; Aralk 1914de tek sosyaldemokrat parlamenter olarak sava kredileri yasasna kars oy
kulland; Dnya Savas ncesinde ve esnasnda cezaevinde tutuldu; 1919da Rosa Luxemburg ile
birlikte KPDnin nderi oldu ve gene onunla birlikte 15 Ocak 1919da ldrld; temel eseri: Mi-
litarizm ve Antimilitarizm (1907).
Liebknecht, Wilhelm (18261900) August Bebel ile birlikte Sosyaldemokrat i Partisinin
(Eisenachllar, 1869) kurucusu ve nderi; II. Enternasyonalin kurucularndan; 1950lere kadar
srekli yeniden baslan Yabanc Terimler Szlnn yazar (1874); Friedrichsfelde yoksullar
mezarlna (bugnk Sosyalistler Mezarl) gmlen ilk ii nderi.
Limanowski, Boleslaw (1835-1935) Polonyal tarihi ve sosyolog, Polonyadaki sosyalist ha-
reketin tannm simalarndan; PPS kurucusu, 1906daki blnmeden sonra Pisudskinin yannda
yer ald; 1922-1935 yllar arasnda senatrlk yapt.
Lubecki-Drucki, Franciszek Ksawery (1778-1846) Polonyal siyaseti; 1821den 1830a
kadar Polonya Krall maliye bakan olarak grev yapt; Kasm Ayaklanmasnn kartyd ve Rus-
ya ile anlalmas gerektiini savunuyordu.
Martignac, Jean-Baptise de (1778-1832) Kont, Fransz siyaseti; 1828-1829 yllarnda ii-
leri bakanyd; zynetim ile ilgili hazrlad bir tasla Ulusal Parlamentoya sunmu, ama baa-
rsz olmutu.
Marx, Karl (18181883) Friedrich Engels ile ekonomik gelimede, toplumsal gelimenin son
nedenini gren bilimsel sosyalizm kuramcs; nemli eserleri: Komnist Partisi Manifestosu
(1848); Louis Bonaparten on sekizinci Brumairei (1854); Das Kapital (I. Cilt: 1867; II. Cilt:
1884; III. Cilt: 1894); Rosa Luxemburg sermaye birikimi teorisiyle Marxn ekonomik eserini ge-
litirmeye alt.
Mehring, Franz (18461919) Tarihi ve yaymc; 1891de SPDye girdi; 19021907 yllar
arasnda Leipziger Volkszeitung adl gazetenin genel yayn ynetmenliini yapt; 1908den iti-
baren SPD parti okulunda retmen olarak alt; 1911den itibaren Rosa Luxemburg ile birlikte
solun nde gelen eitimcileri arasnda yer ald.
Mickewicz, Adam (1798-1855) Polonyann en nemli ulusal airi; Kasm Ayaklanmas sra-
snda Almanyadayd, 1832de Fransaya geti ve orada nl Leh ulusal destan olan Pan Tadeuszu
(1834) kaleme ald; 1849da stanbulda Leh tugaylar kurmaya alt; Rosa Luxemburgun ok
sevdii airlerden.
Milewski, Jzef (1859-1916) Galiyal Leh iktisat bilimcisi; Galiya Eyalet Parlamentosu ye-
si.
Miljutin, Nikolai (1859-1872) Rusyadaki serfiin kaldrlmasnda nemli rol oynayan bir
siyaseti; 1864 Martnda Polonya Meseleleri devlet mstear ve Polonya Krall hkmet komis-
yonu bakan oldu, bu grevinde btn kamusal alanlarn Ruslatrlmas politikasn uygulad;
Rusay tek resm dil olarak uygulamaya sokarak, Rusya ve Polonyada standartlamay salayaca-
n iddia ediyordu.
Montesquieu, Charles de (1689-1755) Fransz siyaseti, flozof ve devlet kuramcs; yirmi
yllk bir almadan sonra 1748de Cenevrede Yasalarn Ruhu zerine balkl almasn ya-
ymlad.
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
163
Mn(t)zer, Thomas (14891525) Teolog; balangta Martin Luther taraftaryd; 1521den
itibaren snfsz ve st dzey yetkilinin olmad bir topluma dair bamsz reformcu grleri-
ni gelitirdi; Kyl Savalar esnasnda Mlhaksan nderi olarak isyan merkezletirmeye alt;
Frankenhausendeki yenilgiden sonra esir alnd ve ikence edildikten sonra, idam edildi.
Napoleon Bonaparte, Charles Louis (1808-1873) Halk oylamasyla 1848de Fransa ba-
kan oldu; 1851de darbe giriiminde bulundu, 2 Aralk 1852de de III. Napoleon olarak tahta otur-
du ve 4 Eyll 1870de alaa edildi.
Napoleon Bonaparte (1769-1821) Fransz general, 9 Kasm 1799da (18. Brumaire) darbe ile
iktidar ele geirdi; 1804e kadar birinci konsolos, ardndan 1814e kadar da mparator I. Napoleon
adyla iktidarda kald; gerekletirdii idar reformlar (Code Civil) Fransadaki devlet yapsn be-
lirledi; kendi ordusu tarafndan iktidardan indirilene kadar Avrupann geni kesimlerini fethetti;
1807de Varova Dkaln kurmasyla, Polonyal milliyetilere yeni umutlar verdi; 1813de Rusya
seferinde byk bir yenilgi ald ve Elba adasna srld; tekrar geri dndnde yaklak yz gn
iktidarda kalabildi ve son yenilgisini Waterloo Muharebesinde (1815) aldktan sonra, St. Helena
adasna srgn gnderildi.
I. Nikolaus (1796-1855) 1825de Rus ar oldu, 1831e kadar ayn zamanda Polonya kralyd;
d politikada Rusyann Balkanlardaki etkisinin ve Avusturya ve Prusya ile olan Kutsal ttifakn
glendirilmesi hedefni gtt; Kasm Ayaklanmas bastrldktan sonra Polonya Krallnn zgn
statsn deitirdi; 1853de Britanya ve Fransann destekledii Osmanl mparatorluu ile girdi-
i Krm Savanda byk bir yenilgi ald.
II. Nikolaus(1868-1918) 1894de Rus ar oldu; 1897de Varovay ziyaret etmesi ve air
Adam Mickiewiczin antnn almasna katlmasyla Polonyallar arasnda umutlarn yksel-
mesine neden oldu; Rusya-Japonya Savanda (1904-1905) yenilgiye urad; 1905 Ocaknda
St. Petersburgda sekiz saatlik i gn iin sokaklara dklen kitleye ate atrarak binlerce sivi-
lin lmesine yol at; 1917 ubat Devriminde tahtan indirildi ve Bolevikler tarafndan 1918de
Jekaterinburgda ailesi ile birlikte kuruna dizildi.
Noske, Gustav (18681946) Sosyaldemokrat; Kiel valisi olarak Kieldeki denizciler isyann
bastrd; Halk Sorumlular Konseyi Asker Kaynaklar Yneticisi (Savunma Bakan) olarak Rosa
Luxemburg ve Karl Liebknechtin katledilmelerine onay verdi.
Palack, Frantiek (1798-1876) ek tarihi ve siyaseti; 1839da ulusal tarih yazcs olarak
grevlendirildi; Ulusal Yeniden Dou hareketinin nde gelen temsilcilerindendi.
Parvus, Alexander (asl ismi: Israel Lasarewi Helpland, 18671924) Saksonya i
Gazetesinin genel yayn ynetmeni; Rosa Luxemburg ile Karl Kautskynin yannda revizyonizmi
eletiren nc nl solcuydu; daha sonra silah tccar oldu; Stalinistlerin Trokiye kars sulama
olarak ileri srdkleri ve znde devrim esnasnda proletarya ve kyllk arasndaki ilikiye de-
inen Srekli Devrim Teorisi ayn zamanda Parvus ve Rosa Luxemburga kar da kullanld. 1905
Devriminde tutuklanm ve Sibiryaya srlmt; 1907de nce Almanyaya, oradan da Osmanl
mparatorluuna kat; Birinci Dnya Sava baladnda, Kopenhag zerinden Almanyaya ge-
ti; Leninin svireden Rusyaya gidiini rgtleyenlerdendi.
Pabst, Waldemar (18801970) Kurmay Subay ve Piyade Tmen komutan; 15 Ocak 1919da
Rosa Luxemburg ve Karl Liebknechtin ldrlmesi emrini verdi.
Pisudski, Jzef (1877-1935) Polonyal siyaseti; 1892de PPS yesi oldu ve parti lideri hline
geldi, ii hareketiyle bamszlk hareketini birletirmeye alyordu; 1900de Galiyaya kat;
1904de Rusya-Japonya Sava esnasnda Tokyoya giderek, Japonyay Polonyann bamszlna
ikna etmeye alt; 1906daki blnmeden sonra, SDKPiL ve PPS-Lewicann aksine Rusya kart
bir pozisyon ald, 1914 Austosunda Rusya ordusunun Hinterlandnda casusluk yapmak zere
Polonya Asker Organizasyonu POWu kurdu; 10 Kasm 1918de tekrar Varovaya dnd ve yeni
oluan Polonya Cumhuriyetinin belirleyici ahsiyetlerinden oldu;1918-1922 yllar arasnda devlet
bakan makam oluturana dek, devlet lideri olarak kabul edildi; 1926 Maysnda bir darbe ger-
ekletirdi.
ROSA LUXEMBURG
164
Plechanow, Georgi Valentinowitsch (18561918) 1883de ilk Rus marksist rgtnn
kurucularndan; balangta Lenini destekliyordu, ama 1903de Meneviklere katld; temel eser-
leri: Anarizm ve sosyalizm (1894); Materyalizmin tarihine ynelik makaleler (1896).
Popiel, Pawel (1807-1892) Galiyadaki Polonyal siyasetilerden; Kasm Ayaklanmasna ka-
tld; Avusturya ile yaknlama taraftaryd ve Staczyk evresinin nde gelen isimlerinden; Gali-
ya Eyalet Parlamentosu ve Viyanadaki Rayh Konseyinde uzun yllar grev yapt.
Radetzky, Joseph (1766-1858) Kont, Bhmenli aristokrat, mareal, Avusturyann nemli
bir ordu kumandan.
Renner, Karl (1870-1950) Avusturyal sosyaldemokrat; Avusturya-Macaristandaki milliyet-
ler sorunu zerine eitli yazlar yazd ve aratrmalar yapt.
Roux, Jacques (17521794) Din adam; Fransz Devriminde en soldaki grubun ideolou
(Enrags Kzgnlar); Jacobenleri, en alt katmanlarn (Sansculotlar) sosyal karlarn yete-
rince dnmemeleri gerekesiyle eletirdi; cezaevinde intihar etti.
Rutowski, Tadeusz (1852-1918) Polonyal gazeteci ve yazar; Galiya Eyalet Parlamentosu ve
Viyanadaki Rayh Konseyi yesi; Varova Pozitivizmine yakn duruyordu.
Stalin, Jossif Wissarionowitsch (asl soy ismi: Cugawili, 1878 1953) Bolevik y-
netiminin yesi olan Stalin, 1922den sonra genel sekreter olarak sistematik bir biimde iktida-
rn perinledi ve Leninin lmnden sonra btn kartlarn ve rakiplerini ortadan kaldrd;
1928den itibaren, burjuva koullarnn restorasyonunu ar totaliter bir rejimle engellemeye a-
lan Stalin; eitli katmanlardan milyonlarca insann yaamn yitirmesine neden olan terryle
bir lkede sosyalizmi gerekletirmeye alt; kinci Dnya Savanda Sovyetler Birlii halklar,
Stalinin egemenliine ramen, totaliter Hitler faizminin yenilmesine en nemli katky saladlar;
Stalinin lmnden sonra SBKP yneticileri, sistematik terrden feragat eden bir polit-brokratik
diktatrlk ile iktidarlarn gvence altna almaya altlar; 1991de ise ayn yneticiler, Stalinin
her pahasna engellemek istedii restorasyonun bana geme kararn aldlar.
Schmerling, Anton von (1805-1915) Avusturyal siyaseti; 1860-1861de Avusturyann ilk
liberal hkmetinin babakanyd ve gl bir zynetim sistemini savunuyordu.
Staczyk (muhtemelen 1480-1560) Polonya saraynn nl kral soytars; sivri diliyle ta-
nnyordu; lkenin durumuna zlen eitli fgrlerle eletiriliyordu; 1869da baz Polonyal
muhafazakr siyaseti ve Galiyal tarihi kurduklar gruba adn verdiler.
Stanislaw, August Poniatowski (1732-1798) 1764-1795 yllar arasnda Polonya kralyd.
Staszic, Stanislaw (1755-1826) Polonyal papaz ve bilim adam; Polonyadaki aydnlanmann
nemli isimlerinden; zellikle halk eitimi ve bilimsel gelime konusundaki almalaryla tann-
yor.
Thlmann; Ernst (18861944) Nakliyat iisi ve KPD bakan; 1925de KPDyi Stalinin he-
gemonyas altna soktu; Naziler tarafndan 1933de tutukland; direnli tavryla mahkemenin ba-
arsz olmasn salad; Buchenwald toplama kampnda katledildi.
Troki, Lew Dawidowitsch (asl soy ismi: Bronstein, 18791940) Leninin yan sra,
Ekim Devriminin en nemli rgtleyicisi; 1917/18de D ilikiler iin Halk Komiseri; 1918den
itibaren (1925e kadar) Kara ve Deniz Kuvvetleri Halk Komiseri olarak Kzl Orduyu kurdu ve
bylece devrimin kars devrimden korunmasna yardmc oldu: 1923de itibaren brokratik parti
aparatnn politikasn eletirmeye balad; ardndan btn grevlerini kaybetti; nce srgne gn-
derildi, daha sonra 1929da Sovyetler Birliinden atld; Stalinin bir ajan tarafndan Meksikada
ldrld; bugn eitli IV. Enternasyonal gruplar kendilerini Trokiye ve Trokizme da-
yandrmaktadrlar.
Vandervelde, Emil (18661938) Belikal bir sosyalist; 19001914 arasnda I. Enternasyo-
nal bakanyd.
Walecki, Henryk (asl ad Maksymilian Horwitz, 1877-1937) Polonyal sosyalist ve ko-
mnist; 1897de PPSe ye oldu, 1906da ise PPS-Lewicaya geti; 1918de Polonyadaki komnist
MILLIYETLER SORUNU VE ZERKLIK
165
partisinin kurucularndan; Kominternde grev yapt, 1926da parti ii atmalar sonucunda etki-
sini yitirdi; 1937de Moskovada tutukland ve idam edildi.
Warski, Adolf (asl soy ismi Warszawski, 1868-1937) Polonyal sosyaldemokrat ve ko-
mnist; SDKPiLnin kurucularndan ve Rosa Luxemburgun yakn alma arkadalarndan;
1918de komnist partisinin kurucularndan oldu, 1926-1929 yllar arasnda Sejmdeki Komnist
Fraksiyon yelerindendi; 1929da Moskovadaki Marx-Engels-Enstitsnn alan oldu; Lenin
ve Rosa Luxemburg arasndaki milliyetler sorunu tartmasyla ilgili iki nemli almay kaleme
ald; 1937de Moskovada tutukland ve idam edildi.
Wielopolski, Aleksander (1803-1877) Kont, Polonyal siyaseti; 1861De Hkmet Komis-
yonunun din mezhepler ve retim komisyonunun bana geti; 1862-1863 arasnda Polonya
Krall hkmetinin banda durdu, ama 1863 Ocak Ayaklanmas btn umutlarn yerle bir etti.
ukowski, Wadyslaw (1868-1916) Polonyal sanayici ve siyaseti; bir ara Duma milletvekili
oldu; 1907den sonra Nasyonal Demokrasi taraftarl yapt.
Lasallein dedii gibi, yksek
sesle neyin ne olduunu
sylemek, en devrimci
eylemdir ve en devrimci eylem
kalacaktr.
Rosa Luxemburg