TTaarih hinn P Pus suulas s

~ II ~



EDTR
brahim DOAN



YAZIMA ADRES
TASARI AKADEM YAYINLARI
Hatboyu Cad. Meydan han
No: 4 Kat 1
Bakrky / stanbul
Tel: 0212 570 16 32
tasariyayinlari@yandex.com


YAYIM HAKKI
Copright 2014
Tasar Yaynclk San. Tic. Ltd. ti.
Hatboyu Cad. Meydan han
No: 4 Kat 1
Bakrky / stanbul
Tel: 0212 570 16 32
tasariyayinlari@yandex.com


MTYAZ SAHB
Tasar Yaynclk San. Tic. Ltd. ti.



I.BASIM
ISBN:978-605-4475-71-1
Bu kitap T.C. Kltr Bakanl
bandrol ile satlmaktadr.



BASKI
Kayhan Matbaaclk
Merkezefendi Mah. Fazlpaa Cad.
No: 8/2
Topkap / STANBUL
Tel: 0212 576 00 66 612 31 85



~ III ~

NSZ
Deerli retmen ve Memur Adaylar;
KPSS alannda deta bir Klt Eser olma iddiasyla ortaya kan KPSS-Tarihin Pusulas, Kamu Personeli Seme
Snav (KPSS) Genel Kltr Testi'nde nemli bir yer tutan Tarih alanndaki konular kolayca kavramanz, karnza
kabilecek sorular etkili bir ekilde zebilmeniz ve Tarih alanna ynelik tm n yarglar gidermek amacyla, uzun bir
alma srecinin sonunda hazrlanmtr. KPSS mfredatnn 17 Nisan 2013 tarihi itibariyle SYM tarafndan
geniletilmesi snavn nemini bir kat daha artrm, yeni dzenleme ile Tarih alannn kapsam da geniletilmitir.
KPSS-Tarihin Pusulas; zengin ierii, tasarm, konularn ele aln ve ortaya koyduu yntem bakmndan bir ilk olma
zellii tamaktadr.
Temel amac, konular detayl ve en kolay ekilde aktarabilmek, soru zme pratiini gelitirmek ve snava ynelik
alma srecinde adaylara klavuzluk etmek olan KPSS-Tarihin Pusulas, SYMnin gerekletirdii pek ok snavda
(KPSS, Adli Yarg, dari Yarg, cra, Kaymakamlk, JANA, JANU, Maliye- Deneti, Saytay- Deneti, PMYO,
TODAE, SMMM, YGS, LYS, EMSS vd.) sorulmu binlerce sorunun titizlikle ve dikkatle incelenmesi sonucunda
meydana getirilmitir.
KPSS-Tarihin Pusulas SYMnin yapt son deiikliklere uygun olarak gncellenmi olup;
slmiyet ncesi Trk Tarihi
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri
Osmanl Kurulu ve Ykselme Dnemi
Osmanl Devleti'nde Kltr ve Medeniyet
XVII. Yzylda Osmanl Devleti (Duraklama Dnemi)
XVIII. Yzylda Osmanl Devleti (Gerileme Dnemi)
Avrupa'daki Gelimeler ve Osmanl Devleti'ne Etkileri
XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi)
XX. Yzylda Osmanl Devleti blmlerinden olumaktadr.
Mill Mcadele (Hazrlk Dnemi)
I. TBMM Dnemi
Mill Mcadele (Muharebeler Dnemi)
Atatrk Dnemi Politika
Atatrk lkeleri
Atatrk nklplar
Atatrk Dnemi ve Sonras D Politika
ada Trk ve Dnya Tarihi

KPSS-Tarihin Pusulasnda konular ele alnrken;
1) Blmlerin detayl, snav formatna uygun ve soru zmlerini kolaylatracak ekilde aktarlmasna dikkat
edilmitir.
2) Bu Sayfadan Nasl Soru Gelir? balyla, konuyla ilgili verilen bilgilere ilikin kmas muhtemel soru
rneklerine yer verilmi, bylece adaylara her sayfada Sorularla Genel Tekrar yapabilme imkn sunulmutur.
3) Grsellik n planda tutularak konular resim, tablo, kavram haritalar, grafik ve emalarla somutlatrlm, bylece
kavrama kolayl salanmaya allmtr.
4) KPSSye tam donanml bir ekilde hazrlanabilmeniz iin her trl detaya yer verilmeye allmtr.
Bu kitabn hazrlanma srecine tanklk eden, beni yreklendiren ve yardmc olarak benimle birlikte ev hapsi yaayan
deerli eim ve meslektam Selen ADIGZELe kukusuz teekkrlerin en byn borluyum. te yandan
almam sizlere ulatrma imknn salayan Sn. zgen BULUT ve Sn. Recep SNMEZe, ayrca TASARI YAYINEV
alanlarna ve rencilerime teekkr bir bor bilirim.
Bu kitap uzun bir alma safahatnn, birikimin ve youn bir emein rndr. Kitapla ilgili gr ve nerilerinizin bu
almann niteliini daha da artracana phe yoktur. Deerli gr, eletiri ve nerilerinizi ltfen bizimle
tarihinpusulasi@hotmail.com mail adresi ve @tarihinklavuzu twitter hesab araclyla paylanz.
KPSS ile ilgili endielerinizi yeneceine inandmz KPSS-Tarihin Pusulas adl bu kitabn, almalarnzda yararl
olmas dileiyle... Hepinize snavlarnzda ve meslek hayatnzda baarlar diliyorum.
smail ADIGZEL
stanbul/Ekim-2013
~ NDEKLER ~
~ V ~

I. BLM
SLMYET NCES TRK TARH
I. TRK ADI VE ANLAMI .......................................................................................................... 3
II. TRKLERN ANAYURDU VE LK KLTR MERKEZLER ................................................. 3
III. ORTA ASYADAN GLER ................................................................................................. 3
IV. LK TRK TOPLULUKLARI VE DEVLETLER ..................................................................... 4
A. skitler (Sakalar) ................................................................................................................. 4
B. Asya (Byk) Hun Devleti .................................................................................................. 5
1. Kavimler G ............................................................................................................... 6
2. Kavimler Gnn Sonular ........................................................................................ 6
C. Avrupa (Bat) Hun Devleti .................................................................................................. 6
D. Gktrk Devleti ................................................................................................................... 6
1. I. Gktrk Devleti ........................................................................................................... 6
2. II. Gktrk (Kutluk) Devleti ............................................................................................. 7
3. Gktrklerin Trk Tarihindeki Yeri ve nemi ................................................................. 7
E. Uygur Devleti ...................................................................................................................... 8
1. Manihaizm ve Budizm Dinlerinin Uygurlar zerindeki Etkileri ....................................... 8
2. Uygurlarn Trk Tarihindeki Yeri ve nemi ................................................................... 8
3. Trklerin Yerleik Yaama Gemesinin Kesin Kantlar ................................................ 9
V. DER TRK DEVLETLER VE TOPLULUKLARI ............................................................... 9
A. Avarlar (Aparlar/Juan Juanlar) ........................................................................................... 9
B. Karluklar ............................................................................................................................. 9
C. Krgzlar .............................................................................................................................. 9
D. Hazarlar ............................................................................................................................ 10
E. Peenekler ....................................................................................................................... 10
F. Ouzlar (Uzlar) ................................................................................................................. 10
G. Sibirler (Sabirler) .............................................................................................................. 10
H. Bulgarlar .......................................................................................................................... 10
. Macarlar ........................................................................................................................... 11
J. Trgiler (Trgeler) ......................................................................................................... 11
K. Kpaklar (Kumanlar) ....................................................................................................... 11
L. Ak Hunlar (Eftalitler) ......................................................................................................... 11
M. Kimekler (Yemekler) ......................................................................................................... 11
N. Bakrtlar (Bakurtlar) ...................................................................................................... 12

~ VI ~

VI. SLMYET NCES TRK DEVLETLERNDE KLTR VE MEDENYET ..................... 12
A. DEVLET YNETM ....................................................................................................... 12
B. ORDU TEKLTI ......................................................................................................... 14
C. TOPLUMSAL YAPI ........................................................................................................ 15
D. EKONOMK YAPI .......................................................................................................... 16
E. DN VE NANI .............................................................................................................. 16
F. HUKUK .......................................................................................................................... 18
G. YAZI, DL VE EDEBYAT ............................................................................................... 19
H. BLM VE SANAT ........................................................................................................... 20

II. BLM
LK TRK-SLM DEVLETLER VE BEYLKLER
I. TRKLER VE SLMYET ................................................................................................... 25
A. Talas Sava (751) ......................................................................................................... 25
B. Trklerin slmiyete Geiini Kolaylatran Unsurlar ..................................................... 25
C. Trklerin slmiyete ve slm Kltrne Katklar .......................................................... 25
II. TRK-SLM DEVLETLER ................................................................................................ 26
A. Karahanl Devleti ............................................................................................................ 26
B. Gazneli Devleti ............................................................................................................... 27
C. Byk Seluklu Devleti .................................................................................................. 27
D. Harzemahlar (Harezmahlar) Devleti ........................................................................... 30
E. Babr Devleti ................................................................................................................. 30
III. MISIRDA KURULAN TRK-SLM DEVLETLER ............................................................ 30
A. Tolunoullar .................................................................................................................. 30
B. hidler (Akitler) ........................................................................................................... 31
C. Eyyubler ........................................................................................................................ 31
D. Memlklar (Klemenler) ................................................................................................. 31
IV. YAKIN DOU VE ASYADA KURULAN DER DEVLETLER .......................................... 32
A. Mool mparatorluu ...................................................................................................... 32
B. Mool mparatorluunun Paralanmasyla Kurulan Devletler ....................................... 32
1. Altn Orda Devleti ...................................................................................................... 32
2. lhanl Devleti ............................................................................................................. 32
3. aatay Hanl ........................................................................................................ 32
4. Kubilay Hanl .......................................................................................................... 32
C. Timur mparatorluu ...................................................................................................... 33
~ NDEKLER ~
~ VII ~

V. LK TRK-SLM DEVLETLERNDE KLTR VE UYGARLIK ........................................ 33
A. DEVLET YNETM ....................................................................................................... 36
B. ORDU ............................................................................................................................ 36
C. SOSYAL YAPI ............................................................................................................... 36
D. HUKUK SSTEM ........................................................................................................... 37
E. TOPRAK YNETM VE EKONOM .............................................................................. 37
F. YAZI, DL VE EDEBYAT ............................................................................................... 39
G. BLM .............................................................................................................................. 40
H. MMAR VE SANAT ....................................................................................................... 41
VI. TRKYE TARH (XI.-XIV. YZYIL) ................................................................................... 44
A. ANADOLUYA LK TRK AKINLARI ............................................................................. 44
B. LK TRK BEYLKLER DNEM .................................................................................. 44
1. Saltuklular ................................................................................................................. 44
2. Mengcekliler ............................................................................................................ 45
3. Danimentliler ........................................................................................................... 45
4. aka Beylii .............................................................................................................. 45
5. Artuklular ................................................................................................................... 45
C. ANADOLU (TRKYE) SELUKLU DEVLET .............................................................. 46
D. ANADOLUDA KURULAN DER DEVLETLER ........................................................... 48
1. Eretna Devleti ............................................................................................................ 48
2. Kad Burhaneddin Devleti ......................................................................................... 48
3. Karakoyunlu Devleti .................................................................................................. 49
4. Akkoyunlu Devleti ...................................................................................................... 49
E. KNC TRK BEYLKLER DNEM ............................................................................ 49
1. Karamanoullar ........................................................................................................ 49
2. Germiyanoullar ....................................................................................................... 50
3. Dulkadiroullar ......................................................................................................... 50
4. Karesioullar ............................................................................................................ 50
5. Candaroullar (sfendiyaroullar) ............................................................................ 50
6. Menteeoullar ......................................................................................................... 50
7. Aydnoullar ............................................................................................................. 50
8. Saruhanoullar ......................................................................................................... 50
9. Tceddinoullar ........................................................................................................ 50
10. nanoullar (Ldik Beylii) .................................................................................... 50
11. Hamitoullar .......................................................................................................... 50
12. Ramazanoullar ..................................................................................................... 50

~ VIII ~

VII. ANADOLU SELUKLU DEVLETNDE KLTR VE UYGARLIK ..................................... 51
A. DEVLET YNETM ...................................................................................................... 51
B. ORDU ............................................................................................................................ 53
C. SOSYAL YAPI ............................................................................................................... 54
D. HUKUK SSTEM ........................................................................................................... 54
E. TOPRAK YNETM VE EKONOM .............................................................................. 54
F. YAZI, DL VE EDEBYAT ............................................................................................... 56
G. BLM ............................................................................................................................. 58
H. MMARLIK VE SANAT ................................................................................................... 58

III. BLM
OSMANLI DEVLET KURULU VE YKSELME DNEM
I. KURULU DNEM (1299-1453) ........................................................................................ 66
A. Osman Bey Dnemi (1281-1324) .................................................................................. 66
B. Orhan Bey Dnemi (1324-1362) .................................................................................... 67
C. I. Murat (Hdvendigr) Dnemi (1362-1389) ............................................................... 67
D. I. Bayezid (Yldrm) Dnemi (1389-1402) ..................................................................... 68
E. I. Mehmet (elebi Mehmet) Dnemi (1413-1421) ......................................................... 69
F. II. Murat Dnemi (1421-451) .......................................................................................... 69
II. YKSELME DNEM (1453-1579) ...................................................................................... 70
A. Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) Dnemi (1451-1481) ............................................... 70
B. II. Bayezid Dnemi (1481-1512) .................................................................................... 73
C. Yavuz Sultan Selim (I. Selim) Dnemi (1512-1520) ...................................................... 73
D. Kanun Sultan Sleyman (I. Sleyman) Dnemi (1520-1566) ....................................... 74
E. Sokullu Mehmet Paa Dnemi (1564-1579) .................................................................. 75

IV. BLM
OSMANLI DEVLETNDE KLTR VE MEDENYET
I. DEVLET YNETM ............................................................................................................. 79
A. PADAH ....................................................................................................................... 79
B. OSMANLI DEVLETNDE VERSET SSTEM VE GELM ....................................... 80
C. SANCAK SSTEM (EHZDE ETM) ...................................................................... 81
D. MERKEZ TEKLT ..................................................................................................... 81
1. SARAY TEKLTI ................................................................................................... 82
2. DVN-I HMYUN .................................................................................................. 83
~ NDEKLER ~
~ IX ~

3. DVN YELER ....................................................................................................... 83
a) Sadrazam (Vezir-i zam) ..................................................................................... 83
b) Kubbealt Vezirleri ................................................................................................ 84
c) Kazasker (Kadasker) ........................................................................................... 84
d) Defterdar ............................................................................................................... 84
e) Nianc .................................................................................................................. 84
f) Reisl-kttap ........................................................................................................ 84
g) eyhl-islm/Bb- Meihat (Mft) ..................................................................... 85
h) Yenieri Aas ...................................................................................................... 85
i) Kaptan- Derya (Kapudan Paa) .......................................................................... 85
4. OSMANLI DEVLETNDE DER DVNLAR .......................................................... 85
5. OSMANLI DEVLETNDE YNETC SINIF ............................................................. 86
6. LKE YNETM ...................................................................................................... 86
a) stanbulun Ynetimi ............................................................................................. 86
b) Tara Tekilt ...................................................................................................... 87
c) Osmanl Devletinde Eylet Sistemi ...................................................................... 87
II. ASKER TEKLT .............................................................................................................. 88
A. KARA ORDUSU (ORDU-YU HMYUN) ..................................................................... 89
1. KAPIKULU OCAI .................................................................................................... 89
a) Kapkulu Piyadeleri (Yaya Birlikleri) ...................................................................... 89
b) Kapkulu Svarileri (Atl Birlikler) .......................................................................... 90
2. EYLET ASKERLER ............................................................................................... 90
B. DENZ KUVVETLER (DONANMA-YI HMYUN) ....................................................... 91
III. TOPRAK SSTEM ............................................................................................................... 91
A. MR ARAZ VE BLMLER ........................................................................................ 92
B. MLK ARAZ VE BLMLER ...................................................................................... 93
IV. MALYE VE EKONOM ........................................................................................................ 93
A. TARIM ............................................................................................................................ 93
B. HAYVANCILIK ............................................................................................................... 93
C. TCARET ....................................................................................................................... 93
V. OSMANLI DEVLETNDE PARA ......................................................................................... 95
VI. OSMANLI DEVLETNDE BANKACILIK ............................................................................. 95
VII. OSMANLI DEVLETNDE VERG SSTEM ......................................................................... 96
A. ER VERGLER (TEKLF- ERYYE) ..................................................................... 96
B. RF VERGLER (TEKLF- RFYE) ........................................................................ 97

~ X ~

VIII. OSMANLI DEVLETNDE HUKUK ...................................................................................... 98
IX. OSMANLI DEVLETNDE TOPLUM YAPISI ..................................................................... 100
X. OSMANLI DEVLETNDE ETM .................................................................................... 100
A. Sbyan Mektepleri ........................................................................................................ 101
B. Medreseler ................................................................................................................... 101
C. Saray Eitimi ................................................................................................................ 102
D. Asker Eitim ................................................................................................................ 102
E. Meslek Eitim ............................................................................................................. 102
XI. OSMANLI DEVLETNDE BLM ........................................................................................ 103
XII. OSMANLI DEVLETNDE YAZI, DL VE EDEBYAT ........................................................ 105
XIII. OSMANLI DEVLETNDE SANAT ..................................................................................... 106
XIV. OSMANLI DEVLETNDE MMAR .................................................................................... 109
A. Erken Dnem ............................................................................................................... 109
B. Klsik Dnem ............................................................................................................... 110
C. Ge Dnem .................................................................................................................. 111

V. BLM
XVII. YZYILDA OSMANLI DEVLET
(DURAKLAMA DNEM)
I. DURAKLAMANIN NEDENLER ........................................................................................ 115
A. NEDENLER ............................................................................................................. 115
1. Merkez Ynetimin Bozulmas ................................................................................. 115
2. Ordu ve Donanmann Bozulmas ............................................................................ 116
3. Ekonomi ve Maliyenin Bozulmas ........................................................................... 116
4. Sosyal Yapnn Bozulmas ...................................................................................... 116
5. Eitim Sisteminin Bozulmas ................................................................................... 116
B. DI NEDENLER .......................................................................................................... 116
1. Devletin Doal Snrlara Ulamas .......................................................................... 116
2. Coraf Keifler Sonras Ticaret Yolarnn Deimesi ............................................. 116
3. Reform ve Rnesans Hareketleri ............................................................................ 116
4. Osmanl Devletine Kar Avrupann Kutsal ttifak Oluturmas ............................. 116
II. DURAKLAMA DNEM SYANLARI ................................................................................. 117
A. STANBUL (MERKEZ) SYANLARI ............................................................................. 117
B. CELL (ANADOLU) SYANLARI ............................................................................... 117
C. EYLET SYANLARI ................................................................................................... 117
~ NDEKLER ~
~ XI ~

III. DURAKLAMA DNEMNDE BAZI SYAS GELMELER .............................................. 118
IV. DURAKLAMA DNEM ISLAHATLARI ............................................................................ 118
A. XVII. YZYIL ISLAHATLARININ GENEL ZELLKLER ............................................ 119
1. III. Mehmet Dnemi Islahatlar ................................................................................ 119
2. I. Ahmet Dnemi Islahatlar ..................................................................................... 119
3. Kuyucu Murat Paa ve Tiryaki Hasan Paann almalar ................................... 119
4. II. (Gen) Osman Dnemi Islahatlar ....................................................................... 119
5. IV. Murat Dnemi Islahatlar .................................................................................... 120
6. Kemanke Kara Mustafa Paann almalar ....................................................... 120
7. IV. Mehmet Dnemi Islahatlar ................................................................................ 120
8. Tarhuncu Ahmet Paann almalar ................................................................... 121
9. Kprller Dnemi .................................................................................................. 121
Kprl Mehmet Paa ........................................................................................ 121
Kprl Fzl Ahmet Paa .................................................................................. 121
Kprl Fzl Mustafa Paa ............................................................................... 121
Amcazde Hseyin Paa ................................................................................... 121

VI. BLM
XVIII. YZYILDA OSMANLI DEVLET
(GERLEME DNEM)
I. GERLEME DNEMNDE BAZI SYAS GELMELER .................................................. 125
II. GERLEME DNEM [XVIII. YZYIL] ISLAHATLARI ....................................................... 126
A. XVIII. YZYIL ISLAHATLARININ GENEL ZELLKLER ........................................... 126
B. LLE DEVR (III. AHMET DNEM) ISLAHATLARI (1718-1730) ............................... 126
C. I. MAHMUT DNEM ISLAHATLARI (1730-1754) ...................................................... 128
D. III. OSMAN DNEM (1754-1757) ............................................................................... 128
E. III. MUSTAFA DNEM ISLAHATLARI (1757-1774) ................................................... 128
F. I. ABDLHAMT DNEM ISLAHATLARI (1774-1789) ............................................... 129
G. III. SELM (NZM-I CEDT) DNEM ISLAHATLARI (1789-1807) ............................ 129
III. YNETM VE BROKRAS ALANINDAK DEMLER ................................................ 130
A. DVN-I HMYUNDAN BB-I LYE ...................................................................... 130
B. YANLIK KURUMU VE KALDIRILMASI ..................................................................... 130
C. MALKNE SSTEM ................................................................................................... 131

~ XII ~

VII. BLM
AVRUPADAK GELMELER VE OSMANLIYA ETKLER
ORTA ADA AVRUPA .................................................................................................. 135
A. KLSE VE PAPALIK KURUMU ................................................................................... 135
B. FEODALTE (DEREBEYLK) ....................................................................................... 135
C. HALI SEFERLER ..................................................................................................... 135
1. Hal Seferlerinin Nedenleri .................................................................................... 135
2. Hal Seferlerinin Sonular .................................................................................... 136
D. MAGNA CHARTA (BYK ART) (1215) .................................................................. 136
E. YZYIL SAVALARI (1337-1453) ............................................................................... 136
YEN ADA AVRUPA .................................................................................................... 137
A. CORAF KEFLER .................................................................................................. 137
1. Coraf Keiflerin Sonular .................................................................................... 137
2. Coraf Keiflerin Osmanl Devleti zerindeki Etkileri ............................................ 138
B. RNESANS (Yeniden Dou) ..................................................................................... 138
1. Rnesansn Nedenleri ............................................................................................ 138
2. Rnesansn talyada Balamasnn Nedenleri ....................................................... 138
3. talyada Rnesans Hareketleri ............................................................................... 139
4. Rnesans Hareketlerinin Dier Avrupa lkelerine Yaylmas ................................. 139
5. Rnesansn Sonular ............................................................................................ 140
6. Rnesansn Osmanl Devleti zerindeki Etkileri .................................................... 140
C. REFORM (yiletirme-Dzeltme) ................................................................................. 140
1. Reformun Nedenleri ............................................................................................... 140
2. Reformun Sonular ............................................................................................... 140
3. Reformun Osmanl Devleti zerindeki Etkileri ....................................................... 141
D. AYDINLANMA AI .................................................................................................... 141
E. OTUZ YIL SAVALARI (MEZHEP SAVALARI) (1618-1648) .................................... 141
F. YED YIL SAVALARI (1756-1763) ............................................................................ 141
G. ABDNN KURULMASI (1787) ..................................................................................... 142
YAKIN ADA AVRUPA ................................................................................................. 142
A. FRANSIZ HTLL (1789) ........................................................................................... 142
1. Fransz htillinin Nedenleri .................................................................................... 142
2. Fransz htillinin Sonular .................................................................................... 142
3. Fransz htillinin Osmanl Devleti zerindeki Etkileri ............................................ 142
4. Osmanl Devletinin Milliyetilik Akmna Ynelik Ald nlemler .......................... 143
~ NDEKLER ~
~ XIII ~

B. SANAY NKILBI ........................................................................................................ 143
1. Sanayi nklbnn Sonular ................................................................................... 143
2. Sanayi nklbnn Osmanl Devleti zerindeki Etkileri ........................................... 144
3. Osmanl Devletinin Sanayi nklbnn Etkilerine Kar Ald nlemler ................ 144
C. VYANA KONGRES (1815) ........................................................................................ 144
D. 1830 ve 1848 HTLLLER ......................................................................................... 145
1. 1830 htillleri .......................................................................................................... 145
2. 1848 htillleri .......................................................................................................... 145
E. TALYA VE ALMANYANIN SYAS BRLKLERN KURMALARI ............................... 145

VIII. BLM
XIX. YZYILDA OSMANLI DEVLET
(DAILMA DNEM)
I. DAILMA DNEMNDE BAZI SYAS GELMELER .................................................... 149
A. MLLYETLK SYANLARI ........................................................................................ 149
1. Srp syan (1804-1878) .......................................................................................... 149
2. Yunan (Rum) syan (1820-1829) ............................................................................ 149
B. MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET AL PAA SYANI) (1831) ............................ 150
1. Ktahya Antlamas (1833) ..................................................................................... 150
2. Hnkr skelesi Antlamas (1833) ......................................................................... 150
3. Balta Liman Ticaret Antlamas (1838) .................................................................. 151
C. MISIR SORUNUNUN ZMLENMES .................................................................... 151
Londra Konferans (1840) ....................................................................................... 151
D. BOAZLAR SORUNUNUN ZMLENMES ........................................................... 151
Londra Boazlar Szlemesi (1841) ....................................................................... 151
E. KIRIM SAVAI (1853-1856) ........................................................................................ 151
Paris Antlamas (1856) .......................................................................................... 152
F. 1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAI (93 HARB) ........................................................ 152
1. Ayastefanos (Yeilky) Antlamas (1878) ............................................................. 152
2. Berlin Antlamas (1878) ......................................................................................... 153
G. HALEPA FERMANI (1878) .......................................................................................... 153
H. XIX. YZYILDA OSMANLI DEVLETNN TOPRAK KAYIPLARI ................................ 153

~ XIV ~

II. XIX. YZYIL ISLAHATLARININ GENEL ZELLKLER .................................................. 154
III. II. MAHMUT DNEM ISLAHATLARI (1808-1839) ........................................................... 154
1. Sened-i ttifak (1808) ...................................................................................................... 154
2. Asker Alanda Yaplan Islahatlar .................................................................................... 155
3. Ynetim ve Hukuk Alannda Yaplan Islahatlar .............................................................. 155
4. Eitim ve Kltr Alannda Yaplan Islahatlar .................................................................. 156
5. Ekonomi Alannda Yaplan Islahatlar ............................................................................. 156

IV. TANZMAT DNEM (1839-1876) ..................................................................................... 157
A. SULTAN ABDLMECT DNEM (1839-1861) .......................................................... 157
1. Tanzimat Ferman (Glhne-i Hatt- Hmyunu) (3 Kasm 1839) .......................... 157
2. Islahat Ferman (28 ubat 1856) ............................................................................ 158
3. Sultan Abdlmecit Dnemindeki Dier Gelimeler ................................................. 159
B. SULTAN ABDLAZZ DNEM (1861-1876) .............................................................. 160

V. II. ABDLHAMT DNEM (1876-1909) ............................................................................ 161
A. I. MERUTYET DNEM (1876-1878) ....................................................................... 161
B. STBDAT DNEM (1878-1908) ................................................................................. 163

IX. BLM
XX. YZYILDA OSMANLI DEVLET

I. II. MERUTYET DNEM (1908-1918) ............................................................................. 167
A. II. Merutiyetin lan Edilmesinin Nedenleri .................................................................. 167
B. II. Merutiyetin lan (24 Temmuz 1908) ..................................................................... 168
C. 31 Mart Olay (13 Nisan 1909) ..................................................................................... 168
D. 1876 Kanun-i Essisinde Yaplan 1909 Yl Deiiklikleri ........................................ 169
E. II. Merutiyet Dneminde Kurulan Siyas Partiler ........................................................ 169
II. TRABLUSGARP SAVAI (1911-1912) ............................................................................. 170
A. Savan Nedenleri ....................................................................................................... 171
B. Savan Geliimi .......................................................................................................... 171
Ouchy (Ui) Antlamas (15 Ekim 1912) ................................................................. 171
III. BALKAN SAVALARI (1912-1913) .................................................................................. 172
A. I. BALKAN SAVAI (1912-1913) ................................................................................. 172
1. Savan Nedenleri ................................................................................................... 172
~ NDEKLER ~
~ XV ~

2. Savan Geliimi ..................................................................................................... 172
3. Bb- li Baskn (23 Ocak 1913) ............................................................................ 173
4. Londra Antlamas (30 Mays 1913) ....................................................................... 173
5. I. Balkan Savann Sonular ................................................................................ 173
B. II. BALKAN SAVAI (1913) ......................................................................................... 174
IV. I. DNYA SAVAI (1914-1918) ......................................................................................... 175
A. I. DNYA SAVAININ NEDENLER ........................................................................... 175
B. I. DNYA SAVAININ BALAMASI ........................................................................... 175
C. OSMANLI DEVLETNN I. DNYA SAVAINA GRMES ......................................... 176
D. OSMANLI DEVLETNN SAVATII CEPHELER ..................................................... 177
TAARRUZ (SALDIRI) CEPHELER ........................................................................... 177
1. Kafkas (Dou) Cephesi ........................................................................................... 177
2. Kanal (Svey-Msr) Cephesi ................................................................................ 178
SAVUNMA CEPHELER ........................................................................................... 179
1. anakkale Cephesi ................................................................................................. 179
2. Irak (Musul) Cephesi ............................................................................................... 180
3. Suriye-Filistin Cephesi ............................................................................................ 180
4. Hicaz-Yemen Cephesi ............................................................................................ 180
MTTEFKLERE YARDIM CEPHELER (Snr D Cepheleri) ................................ 180
Makedonya, Galiya ve Romanya Cepheleri .......................................................... 180
E. I. DNYA SAVAI SIRASINDA MZALANAN GZL ANTLAMALAR ........................ 181
F. ABDNN SAVAA GRMES (2 NSAN 1917) ............................................................ 182
G. WLSON LKELER (8 Ocak 1918) .............................................................................. 182
H. I. DNYA SAVAINI BTREN ATEKES ANTLAMALARI ...................................... 183
. I. DNYA SAVAI SONRASI MZALANAN BARI ANTLAMALARI ........................ 184
J. I. DNYA SAVAININ SONULARI .......................................................................... 184
K. MONDROS ATEKES ANTLAMASI (30 Ekim 1918) ............................................... 184
L. PARS BARI KONFERANSI (18 OCAK 1919) .......................................................... 188
M. ZMRN GAL (15 MAYIS 1919) ............................................................................. 189
AMRAL BRSTOL RAPORU (11 EKM 1919) .......................................................... 189
GENERAL MLNE HATTI VE RAPORU (3 KASIM 1919) ......................................... 190
V. CEMYETLER ..................................................................................................................... 190
A. YARARLI (MLL) CEMYETLER ................................................................................. 191
B. ZARARLI CEMYETLER .............................................................................................. 193

~ XVI ~

Aznlklarn Kurduu Zararl Cemiyetler ..................................................................... 193
Mill Varla Dman Cemiyetler ............................................................................... 194
VI. KUVY- MLLYE (MLL KUVVETLER) VE ZELLKLER ............................................ 196

X. BLM
MLL MCADELE (HAZIRLIK DNEM)

I. MUSTAFA KEMALN STANBULA GEL VE ALIMALARI ..................................... 199
II. MUSTAFA KEMALN SAMSUNA IKII (19 MAYIS 1919) ........................................... 199
III. HAVZA GENELGES (28 MAYIS 1919) ............................................................................. 200
IV. AMASYA GENELGES (TAMM) (22 HAZRAN 1919) .................................................... 200
V. ERZURUM KONGRES (23 TEMMUZ-7 AUSTOS 1919) ............................................... 202
VI. BLGESEL KONGRELER ................................................................................................ 202
VII. SVAS KONGRES (4-11 EYLL 1919) ............................................................................ 205
Ali Glip Olay ................................................................................................................ 205
Muhittin Paa Olay ........................................................................................................ 205
General Harbourd Raporu .............................................................................................. 207
VIII. AMASYA GRMELER (MLKATI - PROTOKOLLER) (20-22 EKM 1919) ........... 207
IX. TEMSL HEYETNN ANKARAYA GEL (27 ARALIK 1919) ....................................... 208
X. SON OSMANLI MEBUSAN MECLSNN AILMASI (12 OCAK 1920) .......................... 208
XI. MSK-I MLL KARARLARI (28 OCAK 1920) ................................................................. 209
XII. STANBULUN GAL VE MEBUSAN MECLSNN DAITILMASI (16 MART 1920) ... 211
XIII. MLL MCADELE DNEMNDE BASIN VE YAYIN ........................................................ 211
A. MLL MCADELE TARAFTARI YAYIN VE KURULULAR ....................................... 212
B. MLL MCADELE KARITI YAYINLAR ..................................................................... 213
C. MLL MCADELE DNEMN ANLATAN BAZI EDEB ESERLER ........................... 213

XI. BLM
I. TBMM DNEM

I. BYK MLLET MECLSNN AILMASI (23 NSAN 1920) ........................................... 217
A. I. TBMMnin zellikleri ................................................................................................. 217
B. 24 Nisan nergesi ....................................................................................................... 218
C. I. TBMMdeki Halk Gruplar .......................................................................................... 218
D. I. TBMMnin kard Kanunlar ................................................................................... 219
~ NDEKLER ~
~ XVII ~

II. I. TBMMYE KARI IKAN SYANLAR ............................................................................ 219
A. syanlarn Nedenleri ..................................................................................................... 220
B. syanlarn Sonular ..................................................................................................... 220
C. syanlarn Bastrlmasnda Etkili Olan Kuvvetler .......................................................... 220
D. TBMMnin syanlara Kar Ald nlemler .................................................................. 221
III. I. TBMM DNEMNDEK DER GELMELER ............................................................... 221
IV. SEVR BARI ANTLAMASI (10 AUSTOS 1920) .......................................................... 221
V. BLECK GRMELER (5 ARALIK 1920) ..................................................................... 222

XII. BLM
MLL MCADELE (MUHAREBELER DNEM)

A. DOU CEPHES ................................................................................................................ 225
1. Ermenilerle likiler ve Gmr Antlamas (2-3 Aralk 1920) .......................................... 225
2. Grcistan le likiler ve Batum Antlamas (23 ubat 1921) ......................................... 227
B. GNEY CEPHES .............................................................................................................. 227
C. BATI CEPHES ................................................................................................................... 228
1. Gediz Muharebesi (24 Ekim 1920) ................................................................................. 229
Dzenli Ordunun Kurulmas (8 Kasm 1920) ............................................................. 229
2. I. nn Muharebesi (6-10 Ocak 1921) .......................................................................... 229
Tekilt- Essiye Kanunu (1921 Anayasas) (20 Ocak 1921) .................................. 230
Londra Konferans (23 ubat-12 Mart 1921) ............................................................. 231
Trk-Afgan Dostluk Antlamas (1 Mart 1921) .......................................................... 232
stikll Marnn Kabul (12 Mart 1921) .................................................................... 232
Moskova Dostluk ve Kardelik Antlamas (16 Mart 1921) ....................................... 232
3. II. nn Muharebesi (23 Mart-1 Nisan 1921) ................................................................ 234
Aslhanlar Dumlupnar Taarruz Giriimleri (8-12 Nisan 1921) ................................ 234
4. Eskiehir - Ktahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921) .............................................. 235
Bakomutanlk Kanununun karlmas (5 Austos 1921) ....................................... 235
Teklif-i Milliye Emirleri (Mill Vergi Ykmllkleri) (7-8 Austos 1921) ................... 236
5. Sakarya Meydan Muharebesi (23 Austos-13 Eyll 1921) ............................................ 237
Kars Antlamas (13 Ekim 1921) ............................................................................... 238
Ankara Antlamas (tilafnmesi) (20 Ekim 1921) ..................................................... 238
tilaf Devletlerinin Atekes ve Bar Teklifleri (Paris Mukarrerat) ............................. 239
6. Bakomutanlk Meydan Muharebesi (Byk Taarruz) ................................................... 239

~ XVIII ~

Mudanya Atekes Antlamas (Mtarekesi) (11 Ekim 1922) ..................................... 240
7. Lozan Bar Grmeleri (Konferans) (20 Kasm 1922) ............................................... 241
8. Sevre Bakaldr: Lozan Bar Antlamas (24 Temmuz 1923) ..................................... 242

XIII. BLM
ATATRK DNEM POLTKA
A. II. TBMMNN AILMASI (11 AUSTOS 1923) ................................................................ 247
B. HALK FIRKASI (9 EYLL 1923) ....................................................................................... 247
C. ORDUNUN SYASETTEN AYRILMASI ............................................................................. 247
D. TERAKKPERVER CUMHURYET FIRKASI (17 KASIM 1924) ........................................ 248
E. NASTUR SYANI (7 AUSTOS-26 EYLL 1924) ............................................................ 248
F. EYH SAT SYANI (13 UBAT 1925) .............................................................................. 249
Alnan Balca nlemler ............................................................................................ 249
G. MUSTAFA KEMALE SUKAST GRM (15 HAZRAN 1926) ....................................... 249
H. SERBEST CUMHURYET FIRKASI (12 AUSTOS 1930) ............................................... 250
. MENEMEN OLAYI (23 ARALIK 1930) .............................................................................. 251
J. ARI SYANLARI (1926-1930) .......................................................................................... 251
K. BURSA OLAYI (1 UBAT 1933) ....................................................................................... 251
L. ERKEZ ETHEMN ATATRKE SUKAST GRM (1935) ......................................... 252
M. TUNCEL (DERSM) OLAYLARI (1937) ............................................................................ 252

XIV. BLM
ATATRK LKELER
I. ATATRKLK VE ATATRK DNCE SSTEM .............................................. 255
A. Atatrkln Temel zellikleri ................................................................................. 255
B. Atatrk lkelerinin Temel Amalar ............................................................................... 255
II. ATATRK LKELER ......................................................................................................... 255
A. Cumhuriyetilik ............................................................................................................ 255
B. Milliyetilik (Ulusuluk) ................................................................................................. 256
C. Halklk ....................................................................................................................... 256
D. Laiklik ........................................................................................................................... 257
E. Devletilik ..................................................................................................................... 258
F. nklplk .................................................................................................................... 258
BTNLEYC LKELER ........................................................................................... 258
~ NDEKLER ~
~ XIX ~

XV. BLM
ATATRK NKILPLARI

I. ATATRK VE TRK NKILBI ......................................................................................... 263
A. Trk nklbnn zellikleri ........................................................................................... 263
B. Trk nklbnn Yaplmasn Zorunlu Klan Nedenler ................................................. 263
C. Trk nklbnn Amalar ............................................................................................ 263
D. Atatrkn Trk nklb le lgili Szleri ........................................................................ 264

II. SYAS ALANDA YAPILAN NKILPLAR ........................................................................ 264
A. Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922) ....................................................................... 264
B. Mustafa Kemalin lk Basn Toplants (16 Ocak 1923) ................................................ 265
C. Ankarann Bakent ln Edilmesi (13 Ekim 1923) ....................................................... 266
D. Cumhuriyetin ln (29 Ekim 1923) .............................................................................. 266
E. Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924) ........................................................................... 268
F. Halifeliin Kaldrld 3 Mart 1924te Yaplan Dier almalar .................................. 269
G. Trkiyede Genel ve Yerel Seimler (1923-1939) ........................................................ 269
1. 1923 Genel Seimleri .............................................................................................. 269
2. 1927 Genel Seimleri .............................................................................................. 269
3. 1930 Yerel Seimleri ............................................................................................... 270
4. 1931 Genel Seimleri .............................................................................................. 270
5. 1933 Muhtarlk Seimleri ......................................................................................... 270
6. 1935 Genel Seimleri .............................................................................................. 270
7. 1939 Genel Seimleri .............................................................................................. 271

III. HUKUK ALANINDA YAPILAN NKILPLAR .................................................................... 271
A. 1924 Anayasasnn Kabul (20 Nisan 1924) .............................................................. 271
B. 1924 Anayasasnda Yaplan Baz nemli Deiiklikler .............................................. 272
C. Meden Kanunun Kabul (17 ubat 1926) .................................................................. 273
D. Avrupa Hukuk Sisteminden Yararlanlmas ................................................................ 274
E. Kadnlara Siyas Haklar Verilmesi ............................................................................... 274

IV. ETM VE KLTR ALANINDA YAPILAN NKILPLAR ............................................... 274
A. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (retim Birlii Yasas) (3 Mart 1924) ................................ 275
B. Medreselerin Kapatlmas (11 Mart 1924) ................................................................... 275
C. Maarif Tekilt Hakknda Kanun (2 Mart 1926) .......................................................... 275
D. Yeni Trk Harflerinin Kabul (1 Kasm 1928) ............................................................. 276

~ XX ~

E. Millet Mekteplerinin Almas (24 Kasm 1928) ............................................................ 277
F. Trk Tarih Kurumunun Almas (15 Nisan 1931) ....................................................... 277
G. Halkevlerinin Almas (19 ubat 1932) ....................................................................... 278
H. Trk Dil Kurumunun Almas (12 Temmuz 1932) ...................................................... 278
. Eitim, Kltr ve Sanat Alanndaki Dier almalar (1923-1937) .............................. 279
V. TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN NKILPLAR .............................................................. 280
A. Klk-Kyafet ve apka Kanunu (25 Kasm 1925) ........................................................ 280
B. Tekke, Trbe ve Zviyelerin Kapatlmas (30 Kasm 1925) ......................................... 281
C. Takvim, Saat, l Birimleri ve Hafta Tatilinde Yaplan Deiiklikler (1926-1935) ..... 282
1. Mild Takvimin Kabul (1 Ocak 1926) .................................................................. 282
2. Uluslararas Saat Sisteminin Kabul (1 Ocak 1926) .............................................. 282
3. Uluslararas Rakamlarn Kabul (20 Mays 1928) .................................................. 282
4. Uluslararas l Birimlerinin Kabul (1 Nisan 1931) ............................................. 282
5. Hafta Tatilinin Pazara Alnmas (1 Haziran 1935) .................................................. 282
D. Soyad Kanununun Kabul (21 Haziran 1934) ........................................................... 283
VI. EKONOM ALANINDA YAPILAN ALIMALAR ............................................................. 284
A. zmir ktisat Kongresi (17 ubat 1923) ......................................................................... 284
B. Misk- ktisad Kararlar .............................................................................................. 284
VII. TARIM ALANINDA YAPILAN ALIMALAR ................................................................... 285
A. Tarm Sektrn Destekleyen Bankalar ...................................................................... 285
B. Tarm Sektryle lgili Dier almalar ...................................................................... 285
VIII. TCARET ALANINDA YAPILAN ALIMALAR ............................................................... 286
A. Ticaret Sektrn Destekleyen Bankalar .................................................................... 286
B. Ticaret Sektryle lgili Dier almalar ..................................................................... 286
IX. SANAY ALANINDA YAPILAN ALIMALAR ................................................................. 287
A. Sanayi Sektrn Destekleyen Bankalar .................................................................... 287
B. Sanayi Sektryle lgili Dier almalar ..................................................................... 287
X. BAYINDIRLIK VE ULAIM ALANLARINDA YAPILAN ALIMALAR ........................... 289
XI. SALIK ALANINDA YAPILAN ALIMALAR ................................................................. 290
XII. NFUS POLTKASI UYGULAMALARI ............................................................................ 291
XIII. DER GELMELER ........................................................................................................ 291
ATATRKN YURT GEZLER ...................................................................................... 292
MLL BAYRAMLARIMIZ ................................................................................................. 294
~ NDEKLER ~
~ XXI ~

XVI. BLM
ATATRK DNEM TRK DI POLTKASI VE
ATATRK SONRASI DNEM
I. ATATRK DNEM TRK DI POLTKASI (1923-1939) ............................................... 297
A. 1923-1930 ARASI DNEM TRK DI POLTKASI ................................................... 297
1. FRANSA LE YAANAN SORUNLAR .................................................................... 297
a) Yabanc Okullar Sorunu ..................................................................................... 297
b) Osmanl Borlar Sorunu .................................................................................... 298
c) Adana-Mersin Demiryolu Anlamazl .............................................................. 298
2. NGLTERE LE YAANAN SORUNLAR ................................................................ 298
Musul (Irak Snr) Sorunu .................................................................................. 298
3. YUNANSTAN LE YAANAN SORUNLAR ........................................................... 299
a) Nfus Mbadelesi (Deiim/Etabli) Sorunu ........................................................ 299
b) Fener Rum Patrikhanesi Sorunu ........................................................................ 299
4. TRKYE-TALYA LKLER ................................................................................ 300
5. TRKYE-SSCB LKLER ................................................................................... 300
6. DOULU DEVLETLERLE LKLER ..................................................................... 300
7. 1923-1930 ARASI DNEMDE GELEN DER OLAYLAR ................................. 300
Bozkurt-Lotus Olay (2 Austos 1926) ................................................................ 300
8. BARIA KATKI AMALI BAZI ULUSLARARASI RGTLENMELER .................. 301
a) Kk Antant (1921) ........................................................................................... 301
b) Locarno Antlamas (1925) ................................................................................ 301
c) Briand-Kellog Pakt (1928) ................................................................................. 301
d) Litvinov Protokol (1929) .................................................................................... 301
B. 1930-1939 ARASI DNEM TRK DI POLTKASI ................................................... 301
1. TRKYENN MLLETLER CEMYETNE YEL (18 TEMMUZ 1932) ............. 302
2. BALKAN ANTANTI (9 UBAT 1934) ...................................................................... 302
3. MONTR (MONTREUX) BOAZLAR SZLEMES (20 TEMMUZ 1936) ........... 303
4. AKDENZ PAKTI (1936) .......................................................................................... 303
5. SADBAD PAKTI (8 TEMMUZ 1937) ..................................................................... 304
6. NYON KONFERANSI VE PAKTI (14 EYLL 1937) ............................................... 304
7. HATAYIN ANA VATANA KATILMASI (29 HAZRAN 1939) ................................... 304
8. 1930-1939 ARASI DNEMDE GELEN DER OLAYLAR ................................. 306
a) Vagon-Lits Olay (1933) ...................................................................................... 306
b) Razgrad Olay (1933) ......................................................................................... 306

~ XXII ~

II. ATATRK SONRASI DNEM TRK DI POLTKASI (1939-1960) ............................... 307
A. SMET NN DNEM (1938-1950) ......................................................................... 307
B. MONTR (MONTREUX) BOAZLAR SZLEMES (20 TEMMUZ 1936) ............... 303
1. I. Kahire (Eden-Menemenciolu) Grmeleri (5-6 Kasm 1943) ........................... 308
2. Adana Grmeleri (30 Ocak-1 ubat 1943) .......................................................... 309
C. II. DNYA SAVAI SONRASINDA YAANAN GELMELER ................................... 309
1. Trkiyede ok Partili Hayata Gei ........................................................................ 309
2. Birlemi Milletler BM (24 Ekim 1945) .................................................................. 309
3. Truman Doktrini (12 Mart 1947) .............................................................................. 310
4. Marshall Plan (1948) .............................................................................................. 310
5. Molotov Plan (1948) ............................................................................................... 310
6. NATO (Kuzey Atlantik Pakt) (1949) ....................................................................... 310
D. ADNAN MENDERES (DEMOKRAT PART) DNEM (1950-1960) ........................... 310

XVII. BLM
ADA TRK VE DNYA TARH
I. NTE
XX. YZYIL BALARINDA DNYA
A. I. DNYA SAVAI SONRASINDAK GELMELER ................................................... 315
1. PARS BARI KONFERANSI (18 OCAK 1919) ...................................................... 315
I. Dnya Sava Sonras mzalanan Bar Antlamalar ..................................... 316
2. I. DNYA SAVAININ SONULARI ...................................................................... 316
B. SSCBNN KURULUU VE ORTA ASYADAK TRK DEVLETLER LE LGL
GELMELER .............................................................................................................. 316
1. BOLEVK HTLL VE SONRASI ........................................................................ 316
2. SOVYETLERN ORTA ASYA POLTKASI ............................................................ 317
3. BASMACI HAREKET ............................................................................................. 318
C. ORTA DOUDA MANDA REJMLER ....................................................................... 319
D. UZAK DOUDA YEN BR G: JAPONYA ............................................................. 320
Meiji (Aydn Hkmet) Restorasyonu (1868-1912) ............................................ 320
E. 1929 DNYA EKONOMK KRZ: KARA PEREMBE ............................................. 321
Krizin Trkiyeye Etkileri ..................................................................................... 321
F. AVRUPADA TOTALTER REJMLERN KURULUU ................................................ 322
~ NDEKLER ~
~ XXIII ~

1. TALYADA FAZM ................................................................................................ 322
2. ALMANYADA NAZZM ........................................................................................... 322
3. SPANYA SAVAI VE FRANCO DNEM ......................................................... 323
4. JAPONYADA MLTARZM .................................................................................... 323
5. K SAVA ARASI DNEMDE DNYADAK BLMSEL VE KLTREL
GELMELER ......................................................................................................... 323

II. NTE
II. DNYA SAVAI VE SONULARI
A. II. DNYA SAVAININ NEDENLER .......................................................................... 324
B. SAVA NCES YAANAN SYAS GELMELER ................................................... 324
C. SAVAIN AVRUPADA BALAMASI VE YAYILMASI ................................................ 327
1. SAVAIN TARAFLARI ............................................................................................ 327
Mihver Grubu ...................................................................................................... 328
Mttefik Grubu .................................................................................................... 328
2. SAVAIN BALAMASI VE GELMES ................................................................. 328
SSCByi gal Plan: (Barbarossa Harekt) ....................................................... 329
Kuzey Afrika Cephesi ........................................................................................ 329
Japonyann Savat Cepheler ......................................................................... 330
ABDnin Savat Cepheler ............................................................................... 330
Atlantik Bildirisi ................................................................................................... 330
Kuzey Afrika karmas ...................................................................................... 331
talya karmas .................................................................................................. 331
kinci Cephenin Almas (Normandiya karmas) ........................................... 331
Almanyann Teslim Olmas ................................................................................ 331
Japonyann Teslim Olmas ve Savan Sona Ermesi ........................................ 332
D. II. DNYA SAVAI SRECNDE BARI ORTAMI AMALI KONFERANSLAR ........ 332
1. CASABLANCA KONFERANSI (14-24 OCAK 1943) ............................................... 332
2. WASHNGTON (TRDENT) KONFERANSI (12-26 MAYIS 1943) .......................... 333
3. QUEBEC KONFERANSI (14-24 AUSTOS 1943) ................................................ 333
4. I. MOSKOVA KONFERANSI (19-30 EKM 1943) ................................................... 333
5. KAHRE KONFERANSI (22-26 KASIM 1943) ......................................................... 334
6. TAHRAN KONFERANSI (28 KASIM-1 ARALIK 1943) ........................................... 334
7. II. MOSKOVA KONFERANSI (9-20 EKM 1944) .................................................... 334
8. YALTA KONFERANSI (4-11 UBAT 1945) ............................................................ 335
9. SAN FRANCSCO (BM) KONFERANSI (26 HAZRAN 1945) ................................ 335

~ XXIV ~

10. POTSDAM KONFERANSI (17 TEMMUZ-2 AUSTOS 1945) ............................. 336
11. PARS BARI ANTLAMASI (10 UBAT 1947) .................................................. 336
E. II. DNYA SAVAININ SONULARI ......................................................................... 336
Birlemi Milletler Tekilt ............................................................................................. 337
F. II. DNYA SAVAI SRECNDE TRKYE (1939-1945) ........................................... 338
1. ADANA GRMELER (30 OCAK-1 UBAT 1943) ............................................ 338
2. I. KAHRE KONFERANSI (5-6 KASIM 1943) .......................................................... 338
3. II. KAHRE KONFERANSI (4-6 ARALIK 1943) ....................................................... 338
4. II. DNYA SAVAININ TRKYE ZERNDEK ETKLER .................................. 339

III. NTE
SOUK SAVA DNEM
A. SOUK SAVA KAVRAMI VE DNEMN ZELLKLER .......................................... 340
1. SAVA SONRASI GELMELER ........................................................................... 340
2. K KUTUPLU DNYA DZEN .............................................................................. 340
3. SOUK SAVAA YOL AAN GELMELER ........................................................ 340
a) Yzdeler Antlamas (1944) ............................................................................... 340
b) Berlin Buhran ..................................................................................................... 341
c) Nkleer Silah Denetiminde Anlamazlk ............................................................. 341
4. SSCBNN KOMNZM YAYMA ABALARI ......................................................... 341
5. AVRUPA DIINDA KOMNZMN YAYILMASI ..................................................... 342
a) Kba Devrimi ...................................................................................................... 342
b) in Devrimi ......................................................................................................... 342
c) Kuzey Kore Devrimi ............................................................................................ 342
B. DOU BLOKUNUN KURULMASI .............................................................................. 342
1. COMINFORM (5 Ekim 1947) .................................................................................. 342
2. COMECON (Karlkl Ekonomik Yardmlama Konseyi) (1949) ............................ 343
3. VAROVA PAKTI (14 MAYIS 1955) ....................................................................... 343
C. SSCBNN YAYILMASINA KARI TEPKLER ............................................................. 343
1. YUGOSLAVYANIN COMNFORMDAN IKARILMASI ......................................... 343
2. N SSCB ANLAMAZLII ................................................................................. 344
3. MACARSTANDA TEPKLER ................................................................................ 344
4. EKOSLOVAKYADA TEPKLER ........................................................................... 344
D. BATI BLOKUNUN KURULMASI ................................................................................. 344
~ NDEKLER ~
~ XXV ~

1. TRUMAN DOKTRN (1947) ................................................................................... 344
2. MARSHALL PLANI (1948) ...................................................................................... 345
3. BATI AVRUPA BRL (1948) ............................................................................... 345
4. NATO (KUZEY ATLANTK PAKTI) (4 NSAN 1949) ............................................... 345
5. AVRUPA KONSEY (5 MAYIS 1949) ...................................................................... 345
6. AVRUPA KMR VE ELK TOPLULUU {Schuman Plan} (1951) .................... 346
Schuman Plan ................................................................................................... 346
7. AVRUPA EKONOMK TOPLULUU (AET) (1957) ................................................ 346
E. ORTA DOUDAK GELMELER .............................................................................. 346
1. SRALN KURULMASI VE ARAP-SRAL SAVALARI (1948-1949) .................... 346
2. NGLTERE-RAN PETROL ANLAMAZLII (1951-1954) .................................... 348
3. SVEY KRZ (1956) ............................................................................................ 349
4. ESENHOWER DOKTRN (1957) .......................................................................... 349
5. LBNAN BUNALIMI (1958) .................................................................................... 350
F. UZAK DOUDAK GELMELER .............................................................................. 350
1. KORE SAVAI (1950-1953) ................................................................................... 350
2. HNDN SAVAI (1954) ...................................................................................... 351
3. SEATONUN KURULUU (8 EYLL 1954) ............................................................ 351
G. GNEY ASYA VE AFRKADAK GELMELER ........................................................ 352
1. ASYA ....................................................................................................................... 352
a) Hindistan.............................................................................................................. 352
b) Pakistan .............................................................................................................. 352
c) Vietnam .............................................................................................................. 353
2. AFRKA ................................................................................................................... 353
Afrika Birlii Tekilt (OAU) (1963) .................................................................... 354
H. SOUK SAVA DNEMNDE TRK DI POLTKASI ............................................. 354
1. AVRUPA KONSEYNE YELK (8 AUSTOS 1949) ............................................ 354
2. NATOYA YELK (18 UBAT 1952) ..................................................................... 355
3. BALKAN TTFAKI (9 AUSTOS 1954) .................................................................. 355
4. BADAT PAKTI (CENTO) (24 UBAT 1955) ......................................................... 356
5. SURYE BUNALIMI (1957) ..................................................................................... 356
. SOUK SAVA DNEMNDE TRKYEDE YAANAN NEML GELMELER .... 357
1. SYAS GELMELER ............................................................................................. 357

~ XXVI ~

a) Demokrat Parti (DP)nin Kuruluu (7 Ocak 1946) ............................................... 357
b) 1946 Genel Seimleri ......................................................................................... 357
c) 1950 Genel Seimleri ve Demokrat Parti ktidar ................................................ 358
d) 1954 Genel Seimleri ......................................................................................... 358
e) 1957 Genel Seimleri ......................................................................................... 359
2. EKONOMK GELMELER ..................................................................................... 359
3. SOSYO-KLTREL GELMELER ...................................................................... 359
J. SOUK SAVA DNEMNDE DNYADA YAANAN SOSYO-KLTREL VE
BLMSEL GELMELER ............................................................................................. 360

IV. NTE
YUMUAMA (DETANT) DNEM VE SONRASI
A. YUMUAMANIN ANLAMI, KKEN VE ORTAYA IKII .......................................... 361
1. YUMUAMANIN ETKLER .................................................................................. 361
2. ABDNN PEKN ZYARET (PNG-PONG DPLOMASS) ..................................... 361
3. STRATEJK SLAHLARI AZALTMA GRMELER (SALT-I & SALT-II) ............. 362
4. HELSNK NHA SENED (AGK) (1 AUSTOS 1975) .......................................... 362
B. YUMUAMA DNEM ATIMALARI ........................................................................ 362
1. NKLEER SLAH YARII VE SOUK SAVAA SON VERME ALIMALARI .... 362
2. U-2 KRZ ................................................................................................................ 363
3. KBA BUHRANI ..................................................................................................... 363
4. VETNAM SAVAI .................................................................................................. 363
5. KEMR SORUNU (Pakistan & Hindistan) ............................................................. 364
6. SSCBNN AFGANSTANI GAL ......................................................................... 364
C. BALANTISIZLAR HAREKET ................................................................................... 364
D. ORTA DOUDAK GELMELER .............................................................................. 365
1. 1967-1968 ARAP-SRAL SAVALARI (ALTI GN SAVALARI) .......................... 365
2. 1973 ARAP-SRAL SAVAI (YOM KPPUR SAVAI) ........................................... 366
3. CAMP DAVD ANTLAMASI (SRAL & MISIR) (17 EYLL 1978) ........................ 366
4. SLM KONFERANSI RGT (K) (1969) ....................................................... 368
5. OPEC VE 1973 PETROL BUNALIMI ...................................................................... 368
6. IRAKTA REJM DEKL ................................................................................ 369
7. RANDA REJM DEKL ................................................................................ 370
8. RAN-IRAK SAVAI (1980-1988) ........................................................................... 370
~ NDEKLER ~
~ XXVII ~

E. YUMUAMA DNEMNDE DNYADAK GELMELER .......................................... 371
1. EKONOMK GELMELER ..................................................................................... 371
2. BLMSEL VE TEKNOLOJK GELMELER ........................................................... 372
Dier cat ve Keifler .......................................................................................... 372
3. KLTREL GELMELER ..................................................................................... 373
F. YUMUAMA DNEMNDE TRK DI POLTKASI .................................................. 373
1. TRK-YUNAN LKLER ...................................................................................... 373
a) Kbrs Sorunu ve Kbrs Bar Harekt .............................................................. 373
Johnson Mektubu ........................................................................................... 375
b) Ege Adalarnn Silahlandrlmas ........................................................................ 378
c) Kta Sahanl Sorunu ........................................................................................ 378
d) Karasularnn 12 Mile karlmas Sorunu .......................................................... 378
e) Ege Hava Sahas (FIR Hatt-Uu Bilgi Blgesi) Sorunu ................................... 378
2. TRKYENN ORTA DOU POLTKASI .............................................................. 379
3. ERMEN TERR OLAYLARI VE ASALA (ERMEN GZL ORDUSU) .................... 379
G. TRKYEDE MEYDANA GELEN GELMELER (1960-1983) ................................... 380
1. SYAS GELMELER ............................................................................................. 380
a) 27 Mays 1960 htilli .......................................................................................... 380
b) htill Sonras Gelimeler .................................................................................... 380
c) 12 Eyll 1980 Asker Mdahalesi ve Sonras ..................................................... 382
2. EKONOMK GELMELER ..................................................................................... 383
3. SOSYAL VE KLTREL GELMELER ................................................................ 383


V. NTE
KRESELLEEN DNYA
A. SSCBDE YAANAN DEM VE SONULARI ....................................................... 385
Perestroika (Yeniden Yaplanma) ..................................................................... 385
Glastnost (Aklk/Saydamlk) ........................................................................... 385
1. SSCBNN DAILMASI ........................................................................................... 386
2. SSCBNN DAILMASININ DOU AVRUPAYA ETKLER .................................. 386
B. TRK CUMHURYETLERNN BAIMSIZ OLMALARI .............................................. 387
1. AZERBAYCAN ........................................................................................................ 387
Dalk Karaba Sorunu (Azerbaycan & Ermenistan) ......................................... 387

~ XXVIII ~

2. KAZAKSTAN .......................................................................................................... 388
3. KIRGIZSTAN .......................................................................................................... 388
4. ZBEKSTAN ......................................................................................................... 388
5. TRKMENSTAN .................................................................................................... 389
C. BAIMSIZ DEVLETLER TOPLULUU (ALMA ATA ZRVES) .................................. 389
D. TKA (TRK BRL VE KALKINMA AJANSI) (24 OCAK 1992) ............................ 389
E. DOU BLOKUNDAN SONRA AVRUPA .................................................................... 390
1. BERLN DUVARININ YIKILMASI ........................................................................... 390
2. AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNDAN (AET) AVRUPA BRLNE (AB) ..... 390
a) Maastricht Kriterleri ............................................................................................. 391
b) Kopenhag (Copenhagen) Kriterleri (22 Haziran 1993) ....................................... 392
3. NATONUN AVRUPADA GENLEMES ............................................................... 392
4. TRKYENN AVRUPA BRL SREC ............................................................. 393
5. ABNN ORGANLARI .............................................................................................. 394
a) AB Komisyonu .................................................................................................... 394
b) AB Parlamentosu ................................................................................................ 394
c) Adalet Divan ...................................................................................................... 394
d) Avrupa Konseyi .................................................................................................. 394
e) Saytay .............................................................................................................. 394
f) Ekonomik ve Sosyal Komite ............................................................................... 394
g) Avrupa Yatrm Bankas ...................................................................................... 394
F. YEN OLUUM SRECNDE BALKANLAR ................................................................ 395
1. YUGOSLAVYANIN DAILMASI ............................................................................ 395
2. KOSOVA SORUNU ................................................................................................ 396
3. ARNAVUTLUKTA DEMOKRATKLEME ABALARI ........................................... 396
4. ABDNN BALKAN POLTKASI ............................................................................. 397
G. ORTA DOU VE AFGANSTANDAK GELMELER ................................................ 397
1. KRFEZ SAVALARI ............................................................................................. 397
a) I. Krfez Sava (1990-1991) .............................................................................. 397
b) II. Krfez Sava (2003 - ...) ................................................................................ 399
2. FLSTN SORUNU VE ORTA DOUDA BARI GRMELER ....................... 399
3. AFGANSTANDAK GELMELER ........................................................................ 400
4. ORTA DOUDA SU SORUNU ............................................................................ 401
H. DNYADAK GELMELER ....................................................................................... 401
1. BLMSEL VE TEKNOLOJK GELMELER ........................................................... 401
~ NDEKLER ~
~ XXIX ~

2. KRESELLEME VE ETKLER ............................................................................ 403
. DEEN DNYA VE TRK DI POLTKASI ........................................................... 403
1. TRKYE-RUSYA FEDERASYONU LKLER .................................................... 403
2. TRKYENN KAFKASYA VE ORTA ASYA POLTKASI ...................................... 403
Karadeniz Ekonomik Birlii Tekilt (KE) (1992) .......................................... 404
Trk Kltr ve Sanatlar Ortak Ynetimi (TRKSOY) (1993) ........................... 405
Trkiye Bilimler Akademisi (TBA) (1993) ......................................................... 405
3. TRKYENN ORTA DOU POLTKASI .............................................................. 405
4. TRKYENN BALKAN POLTKASI ...................................................................... 405
J. KIZILAYIN YURT DII YARDIM FAALYETLER ...................................................... 407
K. TRK ORDUSU VE DNYA BARIINA KATKILARI .................................................. 407
L. 1980 SONRASI TRKYE ........................................................................................... 408
1. SYAS GELMELER ............................................................................................. 408
2. SOSYO-KLTREL VE SANATSAL GELMELER .............................................. 409
3. DNEMN DER NEML GELMELER ........................................................... 410
4. EKONOMK GELMELER ..................................................................................... 410
M. KRESEL SORUNLAR ............................................................................................... 411
1. KRESEL ISINMA .................................................................................................. 411
2. KYOTO PROTOKOL (11 Aralk 1997) ................................................................. 411
3. ERNOBL NKLEER KAZASI (1986) ................................................................... 412
4. YOKSULLUK VE ALIKLA MCADELE ................................................................ 412
5. SALGIN HASTALIKLAR .......................................................................................... 412

~







slamiyet n
~ 2 ~


2
ncesi Trk Ta
SL
(OR

2001
(1)
2002
(1)
2006
(1)
2
Yaz
De
bl
nula
soru
klt
re
trm
rarn
arihi
MY
KPSSD
RTARE
2003
(-)
200
(2)
Bu b
2008
(2)
20
(1
zarn Yorumu
erli adaylar, S
m ile ilgili sord
ar zerinde yo
unun geldii bu
r zerindeki e
etim)de srpriz
mtr. Bu nedenl
n neriyoruz.
I.
YET
DE IKMI
ETM)
4 2005
(2)
2
lmden o
010
1)
2012
(3)
u
SYMnin bata
duu sorularda;
unlat grl
u blmde edin
etkisinin anlal
z olarak 3 sor
le bu blmde



BL
NCES








PERYO

(LSAN















2006
(1)
2007
(1)
ortalama
2
KPSS olmak
; ilkler, kavram
lmektedir. Gene
nilecek bilgiler,
lmas bakmnd
runun sorulmas
elde edilen kaz
M
S T
ODK SOR
NS)

2008
(1)
2009
(1)
1 soru
2006
(1)
zere gereklet
m bilgisi ve yerle
ellikle bilgi ar
sonraki sret
dan olduka ne
s bu blmn
zanmlarn soru
RK TA
RU ANAL
(N LSA
9 2010
(1)
20
(
kmaktad
2008
(1)
tirdii tm sna
eik hayatn ka
rlkl olarak orta
te slm kltr
emlidir. 2012 KP
nemini bir ka
zmleriyle bi
KPSS
ARH
LZ
ANS)
011
(2)
2012
(1)
r.
2010
(1)
2
avlarda bu
antlar ko-
talama 1
nn Trk
KPSS (Orta-
at daha ar-
birlikte tek-
S / Tarihin Pu
H
2013
(1)
012
(1)
usulas
KPSS / Tarihin Pusulas slamiyet ncesi Trk Tarihi

~ 3 ~

I. TRK ADI VE ANLAMI
Trk adnn anlam konusunda pek ok kaynak farkl bilgiler vermektedir. rnein;
Kagarl Mahmuta gre olgunluk a
A. Wamberye gre tremek (tr)
G. Doerfere gre devlete bal halk
Ziya Gkalpe gre tre sahibi
Alman Trkolog Mllere gre ise treli, kanun-nizam sahibi demektir.
Bunun yannda in kaynaklarnda mifer, Uygur metinlerinde ise gl, kuvvetli ve
cesur olarak geen Trk kelimesinin treyen, oalan, erdemli, terk edilmi gibi
farkl anlamlar da vardr.







te yandan Trk adna in, Arap, Pers, Bizans, Rus, Macar ve Hint gibi pek ok
kaynakta rastlanmas, Trklerin ok geni bir corafyaya yayldn ve bu topluluk-
larla etkileim iinde olduunu kantlamaktadr.


II. TRKLERN ANAYURDU VE LK KLTR MERKEZLER
Trklerin anayurdu Orta Asyadr.
Trkler bu blgede; kuzeyde Sibirya ve Baykal Gl, gneyde Hindiku Dalar, ba-
tda Hazar Denizi ve douda Kingan Dalar ile evrili alanda yaamlardr.
Trklerin ana yurdunun tam olarak belirlenememesinde en nemli etken, gebe
yaam tarz sebebiyle ok geni alanlara yaylm olmalardr.
Orta Asyada Trk kltrne ait nemli kltr merkezleri bulunmaktadr. Bunlar:
Anav Kltr : Orta Asyann en eski kltr merkezidir.
Kelteminar Kltr : Trklere ait en eski kltr merkezlerinden biridir.
Afanasyevo Kltr : Bakr madeni kullanlm, hayvanclk gelimitir.
Altay Kltr : Pek ok kltr merkezini iine almaktadr.
Andronova Kltr : Trklerin ilk atalar olduklar kabul edilmektedir. Tuntan
ve altndan yaplm eyalar ilk kez burada bulunmutur.
Karasuk Kltr : Andronova kltrne benzer. lk kez demiri ilemilerdir.
Tatk Kltr : Tagar kltryle benzerlik gsterir.
Tagar Kltr : Trklere ait en gelimi kltr merkezidir.




III. ORTA ASYADAN GLER
Trklerin ilk gleri M XVI. yzyldan itibaren balam ve srekli devam etmitir.
Glerin kolaylamasn salayan en nemli neden at unsurudur. Ayrca at, onlarn
kabiliyet gcn artrm ve savalarda da baarl olmalarnda etkili olmutur.

1. Aadakilerden hangisi Orta Asya co-
rafyasnda yaayan Trk topluluklarna
ait kltr merkezlerinden biri deildir?
A) Andronova B) Altay C) Karasuk
D) Aliar E) Anav






2. Trk adndan ilk kez aadaki kaynak-
lardan hangisinde bahsedilmitir?
A) in B) Arap C) Bizans
D) Latin E) Roma




3. Aadakilerden hangisinin tarih boyun-
ca Trk adna verilen anlamlardan biri
olduu sylenemez?
A) Olgunluk B) Treli C) Mifer
D) Kuvvetli E) Kama





4. slmiyet ncesi Trk tarihini incelemek
isteyen bir tarihi, aadaki kaynaklarn
hangisinden daha ok yararlanabilir?
A) Msr B) in C) ran
D) Latin E) Arap





5. Orta Asyada yaayan Trklerin ana yur-
dunun net olarak belirlenememesinde ve
buna bal olarak aratrmalarn gle-
mesinde etkili olan temel faktr aada-
kilerden hangisidir?
A) Ynetimde ikili tekilt uygulamalar
B) Yazy ge kullanmalar
C) Gebe yaam tarz nedeniyle ok ge-
ni alanlara yaylm olmalar
D) Trk adnn pek ok kaynakta gemesi
E) Temel geim kaynaklarnn hayvanclk
olmas


Trk kelimesini siyas bir isim olarak ilk kez Gktrkler kullanmtr.
Trk adndan ilk kez in yllklarnda bahsedilmitir. Ancak VI. yzylda coraf bir
terim olarak "Trkiye" kelimesi ise ilk kez Bizans kaynaklarnda gemektedir.
Bu kltrlerden gnmze en yakn olan Tagar Kltr'dr.
1-D 2-A 3-E 4-B 5-C
slam
~ 4 ~

A. G
Ort
Hay
N
in
Yen
Boy
Cih

B. G
Ort
Tr
Yen
Yen
G


IV.




















A. sk
ski
Sav
En



Sak
der
kab
Orta
Asya
Gkt
Kutlu
Uygu
Haza
Trgi
Avar
Krgz
Karlu
Sibirl
Akhu
Kime
Bak
H
Ay
m
Fir
miyet ncesi
~
lerin Ned
ta Asyann olu
yvan hastalkla
fus artna ba
n ve Mool gibi
ni yerler bulma
ylar arasndaki
han hkimiyeti
lerin Sonu
ta Asya kltr
rk kltr fark
ni Trk devletle
ni g dalgalar
ler Trk tarih
LK TRK T
kitler (Sakal
itler ilk atl-g
va bir toplul
nemli hkm
ka Han Tomris
rece nemli bi
bul edilmekted
a Asyadaki T
(Byk) Hun D
rk Devleti
uk (II. Gktrk)
urlar
rlar
iler
lar (Juan Juanla
zlar
uklar
ler (Sabirler)
unlar (Eftalitler)
ekler
rtlar
Hunlar ve Avarla
yrca Avrupada
mill benliklerini
rdevs, ehnm
Trk Tarihi
enleri
umsuz iklim ko
ar ve meralar
l olarak yaa
i d glerin b
a arzusu (zg
i mcadeleler
mefkresi (Ga
ular
dnyann de
l kltrlerle ka
eri kurulmutu
rna neden olm
inin bir btn
TOPLULUK
lar) (M.. V
ebe Trk top
uktur.
mdarlar Alper T
s Hatun, bir k
r yere sahiptir
dir.
Trk Devletl
Devleti
Devleti
ar)
ar hem Asyada
a varlk gstere
yitirerek asimil
me adl eserind

ullar (kurakl
n azalmas (Co
am alanlarnn y
basks (Siyas)
rlklerine dk
(Siyas)
aza Anlay) (S
iik blgelerin
aynamtr.
ur.
mulardr. {r: K
olarak incelen
KLARI VE D
VIII. - III. Y
luluu olarak b
Tungadr.
kadn hkmda
r. Nitekim o, d
eri
Av
Av
Av
Bu
Ma
Kp
Uz
Pe
Sib
a hem de Avrup
en devletler Hri
le olmulardr.
de Alper Tunga
k-bozkr) (Cor
oraf-Ekonom
yetersizlii (So
kn olmalar) (
iyas)
ne yaylmtr.
Kavimler G
mesini zorlat
DEVLETLE
zyl)
bilinmektedir.
ar olarak Trk
dnyann ilk ka
vrupadaki T
rupa (Bat) Hun
arlar (Juan Juan
lgarlar
acarlar
paklar (Kuman
lar
enekler
birler (Sabirler)
ada tekiltl b
istiyanl benim
dan Afrasiyap
raf)
mik)
osyal)
(Siyas)
(MS 375)}
trmtr.
ER
k ve dnya tari
adn hkmda
Trk Devletle
n Devleti
nlar)
nlar)
birer devlet kur
msedii iin zam
p ismiyle bahs
ihinde son
ar olarak
2
3

4
5
eri
rmutur.
manla
setmitir.
1. Aadakile
Asyadan g
biri deildi
A) Olumsu
B) Tarmsa
C) Boylar a
D) Cihan h
E) Nfus a
2. Aadaki T
nin Avrupa
salad s
A) Bulgarlar
D) G
3.
I. Trgile
II. Hunlar
III. Avarlar
Yukardaki
hem de Av
kurmutur?
A) Yalnz I
D) I v
4. lk atl g
lerden han
A) Hunlar
D) Ka
5. ranl air F
rinde kend
settii nl
hangisidir?
A) Alper Tu
C) ii

1-B 2-
KPSS / Ta
erden hangisi
g etmelerinin
r?
uz iklim koullar
al faaliyetlerle u
arasnda yaan
hkimiyeti mefk
art
Trk devletleri
ada devlet kur
savunulamaz?
r B) Avarla
ktrkler E
er
lerden hangile
vrupada tekil
?
B) Yalnz I
ve III E
ebe Trk toplu
gisidir?
B) Krgzla
arluklar E) G
Firdevsnin e
disinden Afrasi
Saka hakan
?
nga B
D
E) Ki-ok
-D 3-E 4
arihin Pusula

Trklerin Orta
n nedenlerinde
r
uralmas
an mcadeleler
resi
inden hangisi-
up egemenlik
ar C) Hunla
) Macarlar
eri hem Asya
tl birer devlet
I C) I ve II
E) II ve III
uluu aadak
r C) skitler
Gktrkler
ehnme adl es
iyap olarak ba
aadakilerde
B) Tomris
D) Cogu
4-C 5-A
as
en
r
ar
t

ki-
r
se-
ah-
en
KPSS / Tarihin Pusulas slamiyet ncesi Trk Tarihi
~ 5 ~

skitlerin zellikle altn ve gm iiliinde usta olmalar, onlara Bozkrn Kuyum-
cular unvann kazandrmtr.
Pantolon, kemer ve kemer tokasn tm dnyaya tantmlardr.
Ordularnda amazon ad verilen kadn askerler bulundurmulardr.
n Asyada at evcilletiren ilk topluluktur.
Alper Tunga ve u destanlar nldr.
En nemli savalar Perslerle (ranllar) olmutur.





B. Asya (Byk) Hun Devleti (M.. IV. yy - M.S. 216)
Hunlar hakkndaki ilk bilgilere in kaynaklarnda rastlanmaktadr.
Orta Asyada kurulan ilk Trk devletidir. (Bilinen ilk tekiltl Trk devleti)
Orta Asyadaki Trk boylarn ilk kez bir bayrak altnda toplamtr.
Devlet, boylar birlii federasyonu anlayna gre rgtlenmitir. (federatif yap)
Merkezi tken olan devletin kurucusu Teomandr.
Teoman zellikle in zerine aknlar yapm, ilk in mparatoru olan Qin Shi Huang
bu aknlara kar dnyaca nl in Seddini yaptrmtr. (yaklak uzunluu 8.851
km.dir.)
Bu dnemde Trk-in rekabetinin en nemli ekseni pek Yolu ticareti olmutur.
Byk Hun Devletinde en parlak dnem Mete Han dneminde yaanmtr.



Mete Han dneminde tekiltlanmaya ok nem verilmitir. Nitekim bu dnemde;
lk devlet tekilt oluturulmutur.
lk kez Trk siyas birlii salanmtr. (boylar birlii federasyonu)
lk kez kili Ynetim sistemi ile Kurultay (Danma Meclisi) oluturulmutur.
lk dzenli ordu tekilt kurulmutur.
Orduda Onlu Sistem oluturulmutur.




Mete Han ine birok sefer dzenlemise de, in toplumu ierisinde asimile olma-
mak iin ine yerlememi, sadece ini vergiye balamtr. (ekonomik amal)
Metenin lmnden sonra, zellikle Ki-ok dneminden itibaren in politikasnn
(entrikalar) da etkisiyle devlet paralanma srecine girmi ve halkn nemli bir b-
lm batya g etmitir. Bu gelime beraberinde Kavimler Gne yol amtr.

1. Kavimler G (375)
Asya Hun Devletinin dalmasndan sonra Hunlarn Karadenizin kuzeyine doru
gelmeleri bu blgede yeni bir g hareketini balatmtr.
Batya doru gelien bu gler sonucunda Vizigotlar, Ostrogotlar, Vandallar gibi
Germen topluluklar da Avrupann ilerine doru g etmilerdir.
Dnya tarihinin bu en byk kitlesel g hareketine Kavimler G ad verilmek-
tedir.

1. skitler (Sakalar) ile ilgili olarak verilen
aadaki bilgilerden hangisi yanltr?
A) At evcilletiren ilk topluluktur.
B) Ordularndaki kadn askerlere amazon
adn vermilerdir.
C) En nl hkmdarlar Teomandr.
D) Pantolon, kemer, kemer tokas gibi pek
ok malzemeyi dnyaya tantmlardr.
E) ranllar (Persler) ile yaptklar savalar
Firdevsnin ehnme adl eserine ko-
nu olmutur.



2. Orta Asyada madencilik alannda gs-
terdikleri gelimeler nedeniyle Bozkrn
Kuyumcular unvanyla anlan Trk toplu-
luu aadakilerden hangisidir?
A) Hunlar B) skitler C) Uygurlar
D) Karluklar E) Avarlar



3.
I. Orta Asyada kurulan ilk Trk devletidir.
II. lk Trk devlet tekilt oluturulmutur.
III. Trklere ait ilk yazl eserler olan Orhun
Kitabelerini yazmlardr.
IV. lk dzenli ordu tekilt kurulmutur.
Yukardakilerden hangileri Asya Hun
Devletiyle ilgilidir?
A) I, II ve III B) Yalnz IV C) I ve IV
D) I, II ve IV E) II, III ve IV



4. in mparatoru Qin Shi Huang aadaki
Trk devletlerinden hangisinin aknlarn
nlemek amacyla nl in Seddini ina
ettirmitir?
A) Hunlar B) Avarlar C) Hazarlar
D) Trgiler E) Gktrkler



5. Ouz Kaan Destannda kendisinden
Ouz Han olarak bahsedilen nl Hun
hkmdar aadakilerden hangisidir?
A) Teoman B) Ki-ok
C) Mete Han D) Attila
E) Balamir Kaan


skitlerin Alper Tunga Destan ile ranl air Firdevsnin Gazneli Sultan Mahmuta
sunduu ehnme adl eser skit-Pers (ran) savan konu alr.
Ouz Kaan Destannda Ouz Hanla zdeletirilen Hun hkmdar Mete Handr.
Mete Hann tahta k tarihi olan M.. 209 yl, Kara Kuvvetleri Komutanlnn
kurulu tarihi olarak kabul edilmektedir.
1-C 2-B 3-D 4-A 5-C
slamiyet ncesi Trk Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas
~ 6 ~

2. Kavimler Gnn Sonular
Roma mparatorluu 395te Dou ve Bat olarak ikiye ayrlmtr. (Bat Roma mpa-
ratorluu 476da yklmtr.)
lka sona ermi, Ortaa balamtr.
Avrupada krallk rejimi zayflam, feodalite (derebeylik) ortaya kmtr.
Kilisenin etkisiyle Avrupada Skolstik dnce egemen olmutur.



Avrupann siyas, ekonomik ve sosyal yaps deimitir.
Avrupann etnik yaps deimi ve yeni devletlerin temelleri atlmtr.
Avrupada bir Hun devleti kurulmutur. (Avrupa Hun Devleti)


C. Avrupa (Bat) Hun Devleti (375 - 469)
Avrupa (Bat) Hun Devleti, Avrupada kurulan ilk Trk devletidir.
Dou ve Orta Avrupada Balamir Kaan tarafndan kurulmutur.
Attila dneminde en parlak dnemini yaamtr.
Attila zamannda Bizans ve Bat Roma karsnda stnlk salanm, bu baarlar
sonucu Margus ve Anatolius barlar imzalanmtr.
Attilann lm sonras devlet zayflamaya balam, 469 ylnda Bizans ve dier
kavimlerin saldrlar sonucu yklmtr.






D. Gktrk Devleti
1. I. Gktrk Devleti (552 - 659)
Orta Asyada kurulan ikinci byk Trk devletidir.
Trk adn ilk kez kullanan (ilk kez Trk adyla kurulan) Trk devletidir.
Asya Hunlarndan sonra Trk boylarn ikinci kez bir bayrak altnda toplamtr.
Bakenti tken olan devletin kurucusu Bumin Kaandr.
Bumin Kaan, lkeyi Dou-Bat eklinde ikiye ayrm ve Batnn ynetimini de
kardei stemi Yabguya vermitir.




Devlet Mukan Kaan dneminde en parlak devrini yaamtr.
Gktrkler pek Yolu iin ise in, Bizans ve Sasanilerle mcadele etmilerdir.
in basks ve i karklklar nedeniyle zamanla zayflayan devlet, 582de Dou ve
Bat olmak zere ikiye ayrlm; Dou Gktrk Devleti 630da, Bat Gktrk Devleti
ise 659da in egemenliine girmitir.

1. Aadakilerden hangisi Asya Hun Dev-
letinin yol at Kavimler Gnn so-
nular arasnda gsterilemez?
A) Skolstik dncenin ortaya kmas
B) Byk Hun Devletinin kurulmas
C) Avrupann etnik ve siyas yapsnn de-
imesi
D) Roma mparatorluunun siyas btn-
lnn bozulmas
E) Feodalite (derebeylik) rejiminin ortaya
kmas



2. Trk tarihinde Kavimler G (375) son-
rasnda batya g ederek Avrupada bir
devlet kurmay baaran ilk Trk toplulu-
u aadakilerden hangisidir?
A) Macarlar B) Bulgarlar C) Hunlar
D) Kpaklar E) Peenekler



3. Hristiyanlarn gnahlarndan dolay ken-
dilerini cezalandrmak amacyla Tanr ta-
rafndan gnderildiini dndkleri ve
Tanrnn Kams olarak nitelendirdikleri
Trk hkmdar aadakilerden hangi-
sidir?
A) Attila B) Mete C) Teoman
D) Balamir E) Bilge Kaan



4.
I. in,
II. Bizans,
III. Sasani
Gktrkler, pek Yolu ticareti iin yukar-
daki devletlerden hangileri ile mcadele
etmitir?
A) Yalnz II B) Yalnz III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



5. slmiyet ncesi Trk topluluklarnda devlet
Dou ve Bat eklinde ikiye ayrlarak y-
netilmi, Batda ynetim Yabguya verilmi-
tir. Ancak Yabgu i ilerinde serbestken, d
ilerinde Kaana bal kalmtr.
Bu durum aadaki ynetim sistemle-
rinden hangisi ile aklanabilir?
A) Demokratik B) Monari C) Merut
D) Federatif E) Merkeziyeti


Skolstik Dnce: Ortaa Avrupasnda kilisenin retilerini ieren, ayn zamanda
bilimi reddeden bir anlaytr.
Attila, Hristiyanlar tarafndan Tanrnn Kams olarak nitelendirilmitir. Hristi-
yanlarn byle bir niteleme yapmalarndaki temel sebep, gnahlarndan dolay Atti-
lann kendilerini cezalandrmak iin Tanr tarafndan gnderildiini dnmeleridir.
Bu sistem kili Ynetim sistemidir. Bu sisteme gre lke, dou ve bat olarak ikiye ay-
rlrd. kili Tekilt, slm ncesi Trk devletlerinde federal ynetim anlay olduu-
nu aka gstermektedir.
1-B 2-C 3-A 4-E 5-D
KPSS / Tarihin Pusulas slamiyet ncesi Trk Tarihi
~ 7 ~

2. Krad Ayaklanmas (htilli) (639)
630-680 yllar arasnda 50 yl esaret dnemi yaayan Trkler bamszlk iin isyan
etmilerdir. Bunlardan en nemlisi 639 tarihli Krad Ayaklanmasdr.
639 ylnda gelien bu bamszlk hareketinde, Krad ve 39 arkada in esaretine
son vermek iin in sarayn basm, ancak kan mcadelede isyanclarn tm l-
drlmtr.



Krad syan baarya ulaamamsa da, sonraki srete Trklerin bamszlk m-
cadelelerine rnek olmas bakmndan nemlidir. Nitekim Gktrkler, bu isyandan
sonra Kutluk Kaann nderliinde bamszlk mcadelesi vermi ve II. Gktrk
(Kutluk) Devletini kurmulardr.


3. II. Gktrk (Kutluk) Devleti (682 - 744)
Kutluk Kaan, gizli bir tekilt kurarak Gktrkleri bamszlk mcadelesi iin r-
gtlemi ve isyan bamszlkla sonulanmtr. Bylece II. Gktrk (Kutluk) Devleti
bakent tken olmak zere Kutluk Kaan tarafndan kurulmutur.



Kutluk Kaan yapt 46 seferle ini bask altnda tutmu, bu durumun devlete ge-
rek siyas gerekse ekonomik anlamda nemli getirileri olmutur.
Kutluk Kaan, ayrca danman olarak Vezir Tonyukuku semi, ordu ve diplomasi
ile ilgili ilerini ona brakmtr.



II. Gktrk Devletinde Bilge Kaan devri ise en parlak dnemdir.
Dnemin en nemli gelimelerinden biri 720 tarihli antan Savadr. Bu savata
Bilge Kaan in ordusu ve ittifakn datmtr.
Devletin Bilge Kaan dnemindeki stnl Kl Tigin zamannda devam etse de,
743 ylnda Karluklar, Basmiller ve Uygurlar birleip Kutluk Devletini ykmlardr.


4. Gktrklerin Trk Tarihindeki Yeri ve nemi
Trk adyla kurulan ilk Trk devletidir.
Yazy ilk kez kullanan Trk devletidir.
lk Trk alfabesini (Gktrk/Orhon Alfabesi) oluturmulardr.
Trklere ait ilk Trke yazl belgeleri (Orhun Kitabeleri) brakmlardr.
Trklerde devlet ve millet olma bilincini gelitirmilerdir.
in, Bizans ve Sasanilerle ticar ilikilerde bulunmulardr.
Ergenekon ve Bozkurt Destanlar en nemli szl edebiyat eserleridir.





1. Trk tarihinde grlen Krad Ayaklan-
mas ile ilgili olarak;
I. Trklerin bamszln hedefleyen bir
ayaklanmadr.
II. Dou Gktrk Devletinin in egemenli-
i altnda olduu dnemde yaanmtr.
III. Trklerin slmlama srecine nemli
katk salamtr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



2. Gktrk Devletini yeniden kurduu iin
lteri unvann alan ve yapt 46 sefer-
le ini bask altnda tutan Gktrk haka-
n aadakilerden hangisidir?
A) Kl Tigin B) Bumin Kaan
C) Mukan Kaan D) Kutluk Kaan
E) Bilge Kaan



3.
I. Yazy ilk kez kullanan Trk devletidir.
II. lk Trk alfabesini oluturmulardr.
III. Manihaizm dinini benimsemilerdir.
IV. Ordu ve devlet sisteminin temellerini
atmlardr.
V. lk kez matbaay kullanmlardr.
Yukardakilerden hangisi ya da hangileri
Gktrklere ait zellikler arasndadr?
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
D) III ve V E) II, IV ve V




4. Gktrklerin aada verilen zelliklerin-
den hangisi, onlarn ulusu bir devlet an-
layna sahip olduunu kantlar nitelik-
tedir?
A) Dou-Bat olmak zere iki koldan yne-
tilmilerdir.
B) Orta Asyada devlet kurmulardr.
C) Hkmdarlar, komu lke hanedanlk-
laryla akrabalk kurmutur.
D) in, Bizans ve Sasanilerle ticar ilikiler-
de bulunmulardr.
E) Kendilerine zg bir alfabe oluturmu-
lardr.


639da balayp 40 kahraman Trkn lmyle sonulanan Krad Ayaklanmas,
Trk tarihindeki ilk bamszlk mcadelesi olarak bilinmektedir.
Kutluk Kaan devleti tekrar kurduu iin lteri (derleyen, toplayan) unvan almtr.
Vezir Tonyukuk Trk tarihinin ilk veziri olarak kabul edilmektedir.
Gktrklerin adnda Trk kelimesinin olmas, kendilerine zg bir alfabe olutur-
malar ve ine kar bamszlk mcadelesi vermeleri, onlarn ulusu (milliyeti) bir
devlet nitelii tadklarn kantlamaktadr.
1-C 2-D 3-A 4-E
slamiyet ncesi Trk Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas
~ 8 ~

E. Uygur Devleti (744 - 840)
Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kl Kaandr.
Karluk ve Basmillerle birleip, Gktrk Devletine son vererek kendi devletlerini
kurmulardr.
Merkezleri tkendir. Ancak daha sonra Ordu Balg (Karabalgasun) olmutur.
Kutluk Bilge Kl Kaann lm zerine yerine olu Moyen-ur gemitir. Bu d-
nemin en nemli olay, Araplarla inliler arasndaki 751 Talas Savadr.
Bg Kaan dnemi devletin en parlak ve en zengin dnemidir. Nitekim byk sa-
raylar bu dnemde ina edilmitir.
Bu dnemde eti yasaklayan Manihaizm ile savamay yasaklayan Budizm dinleri-
nin etkisiyle gebe yaam tarznn yerini yerleik hayat almaya balamtr.
Uygurlar Manihaizmin etkisiyle hkmdarlarna Ay Tengri unvan vermilerdir.
840ta Krgzlar tarafndan yklan devlet, Sar Uygurlar ve Turfan Uygurlar olmak
zere ikiye ayrlmtr.
Turfan Uygurlar Moollarn bnyesinde nemli grevlere gelmi, ayrca bu toplu-
luun Trk kltrnden etkilenmesine olanak salamlardr.

1. Manihaizm ve Budizm Dinlerinin Uygurlar zerindeki Etkileri
Savalk zelliklerini kaybetmilerdir.
Hayvanclk nemini kaybetmeye balam, tarma ynelmilerdir.
Ticaret gelimi, bilim ve sanatla uramaya balamlardr.
Halkn yeni dinlerini renmesi iin ok sayda kitap yazmlar ve bu kitaplarn bas-
mnda bir anlamda matbaann temeli saylabilecek kalplar kullanmlardr.
in kltr ve dininin etkisi altna girmilerdir.
Gittike zayflamlar ve i karkla srklenmilerdir.


2. Uygurlarn Trk Tarihindeki Yeri ve nemi
Yerleik hayata geen ilk Trk devletidir.
Trk tarihinin ilk ehirlerini kurmulardr. (Bebalk, Ordubalk, Turfan...)
Kt ve matbaay kullanan ilk Trk devletidir. (hareketli ya da tahtadan harfler)
Manihaizm inancndaki baz terimleri Trkeye evirmilerdir. (Bu durum, Uygurla-
rn ulusu bir yapya sahip olduunu kantlamaktadr.)
Mimar eserler (tapnak, saray, ev vb.) brakan ilk Trk devletidir.
Treyi yazl hale getiren ve yazl hukuk kurallar oluturan ilk Trk devletidir.
Ciltilik, fresk ve minyatr sanatnn ilk rneklerini vermilerdir.
Gk Tanr inancn terk eden ilk Trk devletidir.
lk kez ktphane kuran Trk devletidir.
Altay dil grubundan Hakanye lehesiyle konuan Uygurlar, kendilerine zg 14-18
harfli bir alfabe (Uygur Alfabesi) oluturmulardr.



Karabalgasun, Sine-Ui, Moyen-ur ve Bugut yaztlarn brakmlardr.
Mimarde Trk geni tarzn ortaya karmlardr.
Orta Oyunu ile Trk tiyatrosunun ilk rneklerini vermilerdir.

1. lk Trk devletleriyle ilgili olarak;
I. Avrupada devlet kurmulardr.
II. Manihaizmi kabul etmilerdir.
III. Kendilerine zg 14-18 harfli bir alfabe
oluturmulardr.
IV. Orduyu onluk sisteme gre ilk kez d-
zenlemilerdir.
V. lk kez matbaay kullanmlardr.
Yukardakilerden hangisi ya da hangileri
Uygurlara ilikindir?
A) I ve III B) I ve V C) IV ve V
D) II, III ve V E) III, IV ve V




2. Uygur Devleti ile ilgili olarak aada ve-
rilen bilgilerden hangisi doru deildir?
A) Gebe yaam terk edip, yerleik ha-
yata geen ilk Trk devletidir.
B) Kendilerine zg bir alfabe oluturmu-
lardr.
C) Ciltilik, fresk ve minyatr sanatnn ilk
rneklerini vermilerdir.
D) lk kez kt ve matbaay kullanmlar-
dr.
E) Trk boylarn ilk kez tek bir at altnda
toplayan Trk devletidir.




3. Hukuk kurallarn yazl hale getiren ilk
Trk devleti aadakilerden hangisidir?
A) Hazarlar B) Hunlar C) Uygurlar
D) Avarlar E) Gktrkler



4. Trk tarihinde ilk kez ktphane olutu-
ran topluluk aadakilerden hangisidir?
A) Kpaklar B) Uygurlar C) Hunlar
D) Bulgarlar E) Macarlar



5. Uygurlarn;
I. Gk Tanr inancn terk etmeleri,
II. kendilerine ait bir alfabe oluturmalar,
III. tapnak mimarsine nem vermeleri
zelliklerinden hangilerine kendinden
nceki Trk devletlerinde rastlanmaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


Uygur Alfabesi Sod Alfabesinden etkilenilerek hazrlanmtr.
1-D 2-E 3-C 4-B 5-D
KPSS / Tarihin Pusulas slamiyet ncesi Trk Tarihi
~ 9 ~

3. Trklerin Yerleik Yaama Gemesinin Kesin Kantlar
Tarmsal faaliyetler
Sulama kanallar
Su deirmenleri
Tarm aletleri (saban, apa, orak, trpan vb.)
Tohumluk buday ambarlar
Halktan toprak, konut veya rn vergisi alnmas
Mimar eserler (saray, sur, tapnak, ev vb.)
Matbaa kullanlmas
Kitap ya da ariv belgeleri
Fresk (duvar ssleme), Vitray (cam ssleme), minyatr vb. ssleme sanatlar








V. DER TRK DEVLETLER VE TOPLULUKLARI
A. Avarlar (Aparlar/Juan Juanlar)
simleri in kaynaklarnda Juan-Juan olarak gemektedir.
Orta Asyada bir devlet kurmularsa da, Gktrkler bu devlete son vermitir.
Balkanlara g eden Avarlar, Bayan Han nderliinde Orta Avrupada ikinci kez bir
devlet kurmulardr.


Slav topluluklarn devlet ynetimi ve mill bilin ynnden etkilemilerdir.
Hristiyanl benimseyen Avarlar zamanla asimile olup kimliklerini yitirmilerdir.
Ayrca Avarlar, zengiyi ve svari klcn Avrupaya tantan ilk devlettir.

B. Karluklar
slmiyeti kabul eden ilk Trk topluluudur.
Kutluk (II. Gktrk) Devletinin yklmasnda etkili olmulardr.
Trgilerin siyas varlklarna son vermilerdir.
Moollara (Cengiz Han)a itaat eden ilk Mslman Trk topluluudur.
lk Mslman Trk Devleti olan Karahanllarn kurulmasnda etkili olmulardr.
Talas Savanda Mslman Araplar desteklemiler ve Orta Asyann inlilemesini
engelleyerek slmiyetin yaylmasn kolaylatrmlardr.

C. Krgzlar
Orta Asyada egemenlik kuran son Trk boyu Krgzlardr.
Uygurlara isyan ederek bamszlklarn iln etmilerdir.
Moollarn hkimiyeti altna girip, Cengiz Hana itaat eden ilk Trk topluluudur.
Dnyann en uzun destan olan (400 bin msra) Manas Destann oluturmulardr.
Krgzlara ait Yenisey Yaztlar nemlidir.
Gnmz Krgzistan Devleti 1991de kurulmu olup, bakenti Bikektir.

1.
I. silah ve at koum takm imal etmeleri,
II. eitli mimar eserler oluturmalar,
III. ticaret ve madencilikle uramalar
slmiyetten nce Trklerin yukardaki
uralarndan hangileri yerleik hayata
getiklerinin kesin bir kantdr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. slmiyetten nce Trklerin;
I. dokumaclk yapmalar,
II. imge ad verilen mesken, toprak ve
hayvan vergisi almalar,
III. tarmda sulama kanallar yapmalar
uralarndan hangileri yerleik hayata
getiklerinin kesin bir kant deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. in kaynaklarnda, kendilerinden Juan
Juan ismiyle bahsedilen, Orta Asyadan
Balkanlara g ederek Bayan Han nder-
liinde Orta Avrupada bir devlet kuran
ve 626da Sasanilerle birlikte stanbulu
ilk kuatan Trk devleti aadakilerden
hangisidir?
A) Hunlar B) Macarlar C) Avarlar
D) Bulgarlar E) Kpaklar



4. slmiyeti kabul eden ilk Trk topluluu
aadakilerden hangisidir?
A) Krgzlar B) Kimekler C) Trgiler
D) Karluklar E) Gktrkler



5. Dnyann en uzun destan olarak bilinen
Manas Destan, aadaki Trk toplu-
luklarndan hangisine aittir?
A) Uygurlar B) Krgzlar C) Ak Hunlar
D) Peenekler E) Bulgarlar


DKKAT !
Deerli adaylar, yukarda yerleik hayatn kesin kantlar bir liste halinde verilmitir.
Burada dikkat edilmesi gereken temel nokta, eer herhangi bir faaliyet ya da malzeme
gebe toplumlarda da grlebiliyorsa, bu unsurlarn yerleik hayatn kant olama-
yacadr. rnein; at koum takmlar, ss eyalar, tahl saklama kaplar, tahl t-
me talar, heykel, mezar ta, kemik, ticaret, madencilik, dokumaclk gibi faaliyet ve
malzemeler gebe toplumlarda da olabilecei iin yerleik hayata kant olamaz.
stanbulu kuatan (626da) ve Hristiyanl kabul eden ilk Trk topluluu Avarlardr.
1-B 2-A 3-C 4-D 5-B
slamiyet ncesi Trk Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas
~ 10 ~

D. Hazarlar
Orta Avrupa ve Kafkaslarda egemenlik kurmulardr.
Hz. Osman dneminde slm ordularyla savaan ilk devlettir.
Kafkasyada ve Karadenizin kuzeyinde slmiyetin yaylmasn engellemilerdir.
braniler (Yahudiler) dnda Musevlii kabul eden tek topluluktur. Bu nedenle Tek
Tanrl inan sistemini benimseyen ilk Trk devletidir.
Hazarlar ayn zamanda paral ordu kuran ilk Trk devletidir.
pek Yolunun gvenliini salamalar, Pan-Hazaria (Hazar Bar) ad ile bilinen
dnemi balatmtr.

E. Peenekler
Karadenizin kuzeyinden batya g edip Balkanlara yerlemilerdir.
zellikle Ruslarn Karadenize inmelerini engellemilerdir.
Bizans ordusunda paral asker olarak grev yapmlardr.
Daha sonra Byk Seluklu ordusuna geen Peenekler, 1071 Malazgirt Savann
kazanlmasnda etkili olmulardr.
Hristiyanl benimseyen devlet Kpaklar (Kumanlar) tarafndan yklmtr.

F. Ouzlar (Uzlar)
Ouz, kelime olarak boy ve kabile anlamna gelmektedir.
Ouzlar (Uzlar) en kalabalk Trk boyudur. (24 boy)
Bizansllar Ouz Trklerine Uz adn vermitir.
Avrupaya giden Ouz boylar mill benliklerini kaybetmi ve Bizans ordusunda pa-
ral asker olarak grev yapmlardr.
X. yzyln sonlarna doru slmiyeti kabul etmilerdir.
Ouzlar, Seluklu ve Osmanl gibi devletlerin kuruluunda da etkili olmutur.

G. Sibirler (Sabirler)
Sabir ad, Trke sapan demek olup yol deitiren anlamna gelmektedir.
Sibirya ve Kafkas corafyasnda yaamlar, bir ksm Avrupaya g etmitir.
Sasanilerle birleip Bizansa kar mcadele etmilerdir.
Avrupa Hunlarndan sonra Anadoluya aknlar yapan Trk topluluudur.
Bugnk Sibirya ad Sabir Trklerinden gelmektedir.


H. Bulgarlar
Bulgar kelimesi karmak anlamna gelmektedir.
Avarlardan sonra stanbulu kuatan ikinci Trk topluluudur.
Tuna Bulgar Devleti ve til (Volga) Bulgar Devleti olarak ikiye ayrlmaktadr.
Tuna Bulgarlar 864te Hristiyanl resm din olarak kabul etmi, Trk tarihinde ilk
kez Han unvann deitirip yerine ar unvann kullanmlardr.
til Bulgarlar ise slmiyeti kabul etmitir. Bu nedenle Avrupadaki Trk-slm kl-
trnn ilk temsilcileri saylrlar.

1. Trk tarihinde ilk kez Tek Tanrl inan
sistemini benimseyen ve braniler dn-
da Musevlik dinini kabul eden tek Trk
topluluu aadakilerden hangisidir?
A) Trgiler B) Macarlar C) Avarlar
D) Peenekler E) Hazarlar






2. Peeneklerle ilgili olarak aada verilen
bilgilerden hangisi dorudur?
A) Memlk ordusunda grev almlardr.
B) Trk boylarn ilk kez tek bir at altnda
toplamlardr.
C) Bizans ordusundan Seluklu ordusuna
geerek Malazgirt Savann kazanl-
masnda etkili olmulardr.
D) Kendilerine zg bir alfabe oluturmu-
lardr.
E) Asya Hun Devletine bal olarak yaa-
mlardr.






3. 864 ylnda Hristiyanl resm din olarak
kabul eden ve Trk tarihinde Han unva-
nn deitirip ilk kez ar unvann kul-
lanan Trk devleti aadakilerden han-
gisidir?
A) Tuna Bulgarlar B) Turfan Uygurlar
C) til Bulgarlar D) Avrupa Hunlar
E) Kansu Uygurlar






4.
Trk boylar iinde en kalabalk olandr.
Bizans kaynaklarnda Uzlar ad ile ge-
mektedir.
X. yzyln sonlarnda slmiyeti kabul et-
milerdir.
Yukardaki zellikler aadaki Trk dev-
letlerinden hangisiyle ilgilidir?
A) Sibirler B) Hazarlar C) Ouzlar
D) Krgzlar E) Trgiler



1-E 2-C 3-A 4-C
KPSS / Tarihin Pusulas slamiyet ncesi Trk Tarihi
~ 11 ~

. Macarlar
IX. yzyln sonlarnda Macaristanda egemenlik kurmulardr.
Hristiyanl resm din olarak kabul etmiler, mill benliklerini yitirmilerdir.
Bu tarihten itibaren kabile birliine dayal siyas yapdan kp, krallk sistemine da-
yal bir ynetim biimini benimsemilerdir.
Almanlarn ilerlemesini durdurup, Balkanlarn Almanlamasn engellemilerdir.
Trk kltr, dili ve tarihine ait ilk aratrmalar balatan topluluktur.



J. Trgiler (Trgeler)
Orta Asyada egemenlik kurmulardr.
Bilinen ilk hkmdarlar Baga Tarkandr.
lk kez para bastran Trk devletidir. (ilk madeni para: Yarmak)



Uygurlardan sonra yerleik hayata geen ikinci Trk topluluudur.
Sulu Kaan dneminde Mslmanlara kar en ok direnen topluluk olmulardr.
Orta Asyada slmiyetin yaylmasn engellemilerdir.
Siyas karklklardan dolay nce ikiye ayrlan devlet, Karluklar tarafndan 766da
yklmtr.

K. Kpaklar (Kumanlar)
Kpaklarn sar sal, mavi ya da yeil gzl olduklar bilinir. Bu yzden Trk boylar
iinde en yakkl olan olarak kabul edilirler.
Karadenizin Trklemesinde nemli rol oynamlardr.
Ruslarla yaptklar mcadeleler gor Destanna, Ouzlarla yaptklar savalar ise
Dede Korkut Hikyelerine konu olmutur.
XIII. yzylda durumlarn koruyamamlar ve bir ksm Moollara karm, bir ksm
da Altn Orda Devletinin egemenliine girmitir.




L. Ak Hunlar (Eftalitler)
in basksndan kurtulmak isteyen Hunlarn bir blm, Hindistann kuzeyine g
edip Ak Hun Devletini kurmulardr.
480 ylnda ran'da kan Mazdek syan'nn bastrlmasnda etkili olmulardr.
Gktrkler, pek Yolu hkimiyetini salamak iin Sasanilerle birlikte bu devlete son
vermitir.

M. Kimekler (Yemekler)
rti Irma kylar ile Altay Dalar arasnda, VII. yzylda eitli boylarla birlikte
yaam olan bir Trk topluluudur.
VIII. yzyla kadar Gktrk egemenliinde yaayan Kimekler, bu devletin yklmas
ile bamsz olmu, XI. yzylda ise Kpaklarn egemenliine girmilerdir.

1.
Hristiyanl resm din olarak kabul etmi-
lerdir.
Krallk sistemine dayal bir ynetim anla-
yn benimsemilerdir.
Trk kltr, dili ve tarihine ait ilk aratr-
malar yapmlardr.
Yukardaki zellikler aadaki Trk dev-
letlerinden hangisiyle ilgilidir?
A) Bulgarlar B) Macarlar C) Trgiler
D) Krgzlar E) Kimekler



2. Trk tarihinde kendi adna para bastran
ilk Trk hkmdar aadakilerden han-
gisidir?
A) Baga Tarkan B) Sulu Kaan
C) Mete Han D) Bilge Kaan
E) Kutluk Bilge Kl Kaan




3. Ruslarn gor destanna konu olan Trk
devleti aadakilerden hangisidir?
A) Kpaklar B) Krgzlar C) skitler
D) Hazarlar E) Eftalitler



4.
Ouzlarla yaptklar savalar Dede Korkut
Hikyelerine konu olmutur.
Codex Cumanicus adyla iki ciltlik szlk
hazrlamlardr.
Karadenizin Trklemesinde nemli rol
oynamlardr.
Yukardaki zellikler aadaki Trk dev-
letlerinden hangisiyle ilgilidir?
A) Macarlar B) Kimekler C) Bakrtlar
D) Sabirler E) Kpaklar




5. Eftalitler adyla da bilinen, 567de Gk-
trkler tarafndan ykldktan sonra top-
raklar Gktrkler ile Sasaniler arasnda
paylalan devlet aadakilerden hangi-
sidir?
A) Krgzlar B) Sabirler C) Akhunlar
D) Karluklar E) Kimekler


Dnyadaki ilk Trkoloji Enstitsn 1870te Budapetede Macarlar amtr.
Baga Tarkan kendi adna para bastran ilk Trk hkmdardr.
Kpaklarn Codex Cumanicus adyla iki ciltlik szlkleri vardr. Eserin zgn metni
talya-Venedikteki San Marko Ktphanesi'ndedir.
1-B 2-A 3-A 4-E 5-C
slamiyet ncesi Trk Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas
~ 12 ~

N. Bakrtlar (Bakurtlar)
Gney ve Orta Ural Dalarnn iki yannda bulunan bozkr ve ormanlk alanda IV.
yzyldan XII. yzyla kadar yaamlardr.
XII. yzyla kadar eski dinlerini koruyabilen Bakrtlar, Altn Orda egemenliinde s-
lmiyeti kabul etmitir. XVII. yzyldan itibaren Rus nfuzu altna girmilerdir.

Trk Devletlerinin Yklnda Etkili Olan Faktrler













VI. SLMYET NCES TRK DEVLETLERNDE KLTR VE
MEDENYET
A. DEVLET YNETM
1. Hkmdar
Eski Trk devletlerinde boylarn bir araya gelmesiyle devlet (l/El) olumutur.
Devlet, hkmdar tarafndan treye uygun bir ekilde ynetilmitir. Bu durum h-
kmdarn yetkilerinin tre ile snrlandrldn gstermektedir.
Hkmdarlar eitli unvan ve semboller (almetler) kullanmlardr.

Hkmdarlk Unvanlar Hkmdarlk Sembolleri (Almetleri)













2. Kut Anlay
slmiyet ncesi Trk devletlerinde hkmdara, devleti ynetme yetkisinin Tanr
tarafndan verildiine inanlmtr. Bu anlaya Kut Anlay denilmektedir.
Kut anlay sayesinde hkmdar mutlak otoritesini artrmtr.
Kut anlaynda; bu yetkinin babadan oula kan ba ile getii kabul edilmi, bu
dnce de taht kavgalarna ve blnmelere yol amtr.

1. Aadakilerden hangisi, Trk devletleri-
nin ksa zamanda yklnda etkili olan
faktrlerden biri deildir?
A) Gk Tanr inancn benimsemeleri
B) Kut anlaynn olumsuz etkileri
C) Ynetimde hanedann erkek yelerinin
sz sahibi olmas
D) kili ynetim sisteminin uygulanmas
E) Boylar arasndaki siyas mcadeleler



2.
I. han,
II. kaan,
III. sultan
Yukardakilerden hangileri slmiyet n-
cesi Trk devletlerinde hkmdarlk un-
van olarak kullanlmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) I, II ve III



3. slmiyet ncesi Trk devletlerinde;
I. yay,
II. tu
III. rgin (taht)
unsurlarndan hangileri hkmdarlk al-
meti olarak kullanlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



4. slmiyet ncesi Trk devletlerinde hkm-
dara, devleti ynetme yetkisinin Tanr tara-
fndan verildiine inanlmtr.
slmiyet ncesi Trk devletlerinde gr-
len bu anlaya ne ad verilmitir?
A) Kotuz B) Tu C) Tigin
D) Kut E) Toygun



5. Aadakilerden hangisi, slmiyet nce-
si Trk devletlerinde grlen hkmdar-
lk almetlerinden biri deildir?
A) Taht B) Hilt C) Sancak
D) Nevbet E) Ota


Ynetimde hanedann erkek yelerinin sz sahibi olmas
kili ynetim tekiltnn blnmeye sebep olmas
Boylar arasndaki siyas mcadeleler
Veraset sisteminden kaynakl taht kavgalar
Kut anlaynn olumsuz etkileri
D glerin basks ve hileleri (inin bl-parala-ynet politikas ve entrikalar)
* Hakan * Tanhu
* Han * any
* Kaan * lteri
* lteber * dikut
* Ota (adr) * Taht (rgin)
* Unvan Alma * Nevbet (Davul)
* Kotuz (Sorgu) * Sancak
* Yay * Tu
Bamszlk sembollerinden Tu ayn zamanda bayrak yerine de kullanlrd. Bununla
birlikte ok hkmdarlk sembol deildir. Sadece ball gstermektedir.
1-A 2-C 3-E 4-D 5-B
KPSS / Tarihin Pusulas slamiyet ncesi Trk Tarihi
~ 13 ~

slm ncesi Trk devletlerinde sosyal devlet anlaynn olduu grlmektedir.
Bu durumu hkmdarn grevlerinden anlyoruz.
Hkmdarn balca grevleri unlard:
Orduya komuta etmek Treyi uygulamak
Adaleti salamak Toy dzenlemek
Huzur ve refah salamak

3. Veraset (Egemenlik) Anlay
Bu anlaya gre lke, hkmdar ve ailesinin ortak mal saylyordu. (le Sistemi)
lk Trk devletlerinde dzenli bir veraset anlay grlmemi, bu sitem salam bir
temele dayanmamtr. Nitekim veraset sistemi; lkede siyas otoriteyi sarsm,
taht kavgalarn ortaya karm ve beraberinde ksa srede yklmalar getirmitir.

4. kili Ynetim Tekilt
Trklerde ilk devlet tekilt, Asya Hun Devleti hkmdar Mete Han zamannda
oluturulmutur.
Bu tekiltlanmaya gre, lke dou ve bat (ya da sasol) eklinde ikiye ayrlarak
ynetilmitir. Bu ynetim sistemine kili Tekilt ad verilmitir.
kili ynetim tekiltnda; lkenin dousunda Kaan, batsnda ise Yabgu unvan ile
hkmdarn kardei bulunurdu. Yabgu i ilerinde serbest, d ilerinde ise douda
bulunan kaana balyd.




5. Kurultay (Toy/Kenge)
Trk devletlerinde siyas, asker ve ekonomik kararlarn alnd, her trl devlet
iinin grlp karara baland meclise Kurultay (Toy/Kenge) ad verilmitir.
slmiyet ncesi Trk devletlerinde son sz hkmdara ait olduundan, kurultay
sadece bir Danma Meclisi zelliine sahiptir. Kurultay, hkmdarn kararlarn
sadece sorgulayabilir ve tartabilirdi. Ancak yetkilerini snrlandramazd. Nitekim
hkmdarlar baz dnemlerde Kurultay kararlarna uymamtr.
Kurultaya katlma hakk olanlara ise Toygun denilmitir.














1. slmiyet ncesi Trklerde;
I. orduya komuta etmek,
II. toy dzenlemek,
III. sulular yarglamak
unsurlarndan hangileri hkmdarlarn
grevleri arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



2.
I. veraset sistemi,
II. ikili tekilt,
III. kurultay
Yukardakilerden hangileri slmiyet n-
cesi Trk devletlerinde devlet ynetimi
ile ilgilidir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




3. slmiyet ncesi Trk topluluklarnda Kurul-
tayn sava, bar gibi nemli konularda al-
d kararlar hkmdar balamazd.
slmiyet ncesi Trk devletlerinde gr-
len bu durum kurultayn aadakilerden
en ok hangisine benzediini gstermek-
tedir?
A) Danma Meclisi B) Ulusal Meclis
C) Meclis Hkmeti D) Kurucu Meclis
E) Olaanst Meclis



4. slmiyet ncesi Trk devletlerinde her
trl devlet ilerinin grlp karara
baland kurum aadakilerden han-
gisidir?
A) Divan B) Ota C) Kenge
D) Kurgan E) Balbal



5.
I. kaan,
II. kam,
III. yabgu
slmiyet ncesi Trk devletlerinde, yu-
kardakilerden hangilerinin Kurultaya
katlma hakk vard?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


Bu durum, ynetimde merkeziyetiliin gl olmadn, lkede federal bir yne-
tim anlaynn olduunu gstermektedir.
Kaan
Hatun
(Katun)
Kurultay
yeleri
Hanedan
yeleri
Boy
Beyleri
Kurultay yeleri ierisinde din adamlarnn yer almamas, slm ncesi Trk devletle-
rinde teokratik (dinsel) ynetim anlaynn olmadn gstermektedir.
1-D 2-E 3-A 4-C 5-D
slamiyet ncesi Trk Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas
~ 14 ~

6. Hatun [Katun] ve Tigin
slm ncesi Trk devletlerinde hkmdarn eine Hatun ya da Katun denirdi.
Hatun (Katun)un Kurultaya katlma yetkisi vard.
Hatun, hkmdar sefere gittii zaman devleti hkmdar adna ynetirdi.



lk Trk devletlerinde hkmdarn erkek ocuklarna ise Tigin ad verilirdi. Tiginleri
devlet ynetimi konusunda yetitiren eitmenlere de Ataman (nal/nan) denirdi.


7. Boylar Birlii Federasyonu
slmiyet ncesi Trk devletleri genellikle boylarn birlemesinden olumutur.
Boylarn bir araya gelmesiyle oluan bu sistemde her boyun bir beyi vardr.
Boy beyleri iilerinde serbest, dilerinde ise merkeze baldr. (Federatif Yap)

lke Ynetimi le lgili Baz Kavramlar



















B. ORDU TEKLTI
lk Trk devletlerinin yaadklar blgelerin doal snrlarla korunmas ve zellikle
d tehditlerin srekli var olmas, onlarn askerlik alannda gl olmalarnda son
derece etkili olmutur.
Trk toplumlarnda kadn-erkek herkes ayn zamanda birer askerdi. Trklerde bu
anlaya Ordu-Millet Anlay ad verilmitir. Bu nedenle slm ncesi Trk devlet-
lerinde paral askerlik grlmemitir.
Trk tarihinde ilk dzenli ordu Hun hkmdar Mete Han tarafndan kurulmutur.
Bu dnemde ayrca orduda ilk kez Onlu Sistem uygulanmtr.
Ordu komutanlarna Tarkan, Suba, Bri ya da Noyan ad verilmitir.
Savalarda dmann durumunu renmek iin yelme ad verilen keif kollar bu-
lundurulmu; sava taktii olarak ise Turan (Hill/Kapan) Taktii kullanlmtr. (Bu
sava taktiinin slmiyetten sonraki ad Sahte Ricat (Geri ekilme)tr.)

1. Aadakilerden hangisi, slmiyet nce-
si Trk devletlerinde hkmdarn erkek
ocuklarna verilen addr?
A) Apa B) Tigin C) Katun
D) dikut E) Yabgu





2. slmiyet ncesi Trk devletlerinde, dev-
letin her trl yazmalarn yapan grev-
liye ne ad veriliyordu?
A) Aglg B) Yarl C) Buyruk
D) Toygun E) Bitiki




3. Aadakilerden hangisi, slmiyet nce-
si Trk devletlerinde ynetim ile ilgili bir
kavram deildir?
A) Baks B) Yabgu C) Tudun
D) ad E) Kenge





4. slmiyet ncesi Trklerle ilgili olarak,
I. brk,
II. hill taktii,
III. tarkan,
IV. onlu sistem
gibi kavramlar aada verilen alanlar-
dan hangisiyle ilgilidir?
A) Ynetim B) Sanat C) Ordu
D) Din E) Hukuk





5. Trk tarihinde ilk dzenli ordu, aadaki
hkmdarlardan hangisi tarafndan ku-
rulmutur?
A) Bumin Kaan B) Mete Han
C) Teoman D) Attila
E) Bilge Kaan



Bu durum kadnn devlet ynetiminde sz sahibi olduunu aka gstermektedir.
Aglg : Hazine grevlisi
Apa : Sivil ynetici
Ayguc : Vezir
Ayuki : Hkmet
Balk : ehir
Bitiki/Tamgac : Devlet yazmalarn yapan grevli
Buyruk : Bakan
Buyruk : Saray memuru
l/El : Devlet
Kurultay (Toy - Kenge) : Meclis (Danma Meclisi)
Kut : Hkmdarlk yetkisini Tanrnn verdiine inanlmas
ad : Tarada grevli hanedan yesi (vali)
Toygun : Kurultaya (Meclise) girme hakk
Tudun : Vali, vergi memuru
Yarl : Hkmdarn emri
1-B 2-E 3-A 4-C 5-B
KPSS / Tarihin Pusulas slamiyet ncesi Trk Tarihi
~ 15 ~

Trkler, at unsuru ve savalk zelliklerine bal olarak yaadklar an en gl
ordularn kurmulardr. Bu yzden ilk Trk devletlerinde en az deiime urayan
alan ordu tekilt (askerlik) olmutur.
Ordudaki askerlerin giydii ve genellikle hayvan postundan yaplan bala tolga ya
da brk ad verilmitir.
Daha ok ok, yay, mzrak, kl, sng, kalkan, kama, grz gibi silahlar kullanan
Trkler, tarihsel srete dier toplumlar da en ok asker alanda etkilemilerdir.


C. TOPLUMSAL YAPI











Eski Trklerde halk (Kn); Ogu (Aile)Urug (Soy)Bod (Boy)Budun (Millet) ad
verilen toplumsal blmlerden oluuyordu.
ekirdek aile tipinin grld ve ataerkil (erkek egemen) toplumun n planda
olduu Trk toplumunda monogami (tek ele evlilik) sz konusudur.
Ayrca kadn, sosyal yaamda erkein yannda yer alabilmitir. Bu durum kadna
verilen deeri gstermektedir.
slmiyet ncesi Trk devletlerinde snfsal ayrlklar olumamtr. Bunun balca
nedenleri; gebe yaam tarz, ortak mlkiyet anlay ve topraklarn devlet mal
saylmasdr. Bylece toplumda soylular snf ortaya kmamtr.
Eski Trklerde genellikle gebe (konar-ger) yaam tarz sz konusudur. Bunun
temel sebebi, Orta Asyann olumsuz iklim koullardr. (kuraklk-bozkr)
Bu yaam tarzna bal olarak toplumlarda yaylak-klak kltr grlmektedir.


Gebe Yaam Tarznn zellikleri













1. slm ncesi Trk devletlerinde en az de-
iime urayan ve tarihsel srete dier
toplumlarn da en ok etkilendikleri alan
aadakilerden hangisidir?
A) Mimar B) Askerlik C) Din
D) Hukuk E) Ynetim



2. lk Trk devletlerinde toplumsal yap ile
ilgili olarak aada verilen bilgilerden
hangisi doru deildir?
A) ekirdek aile tipi grlr.
B) Toplumda kadna da nem verilmitir.
C) Monogami (tek elilik) sz konusudur.
D) Yaylak-klak kltr vardr.
E) Toplumda belirgin bir snf ayrm vardr.



3. Aadakilerden hangisi, slmiyet nce-
si Trklerde toplumsal yapy oluturan
blmlerden biri deildir?
A) Ogu B) Urug C) Budun
D) Boy E) Kenge



4. slmiyet ncesi Trk devletlerinde;
Mimarnin gelimemesi
Uzun sreli hapis cezalarnn olmamas
zel mlkiyetin gelimemesi
gibi durumlar aadakilerden hangisi ile
en iyi ekilde aklanabilir?
A) Gebe yaam tarz
B) Din inanlar
C) Sava zellikleri
D) Kltrel yap
E) Bamszlklarna dkn olmalar



5. slmiyet ncesi Trk topluluklarnda;
I. kut anlaynn benimsenmesi,
II. mimarnin ok fazla gelimemesi,
III. snf farkllnn olumamas
durumlarndan hangileri gebe yaam
tarznn sonular arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


l/El
(Devlet)
Budun
(Millet)
Bod
(Boy)
Urug
(Soy)
Ogu
(Aile)
Temel sebebi olumsuz iklim koullardr.
Tarm gelimemi, hayvanclk ve ticaret temel geim kaynaklar olmutur.
zel mlkiyet yoktur. Bu yzden snf farkll sz konusu deildir.
Savalk zelliinin gelimesine etki yapmtr. (Mcadeleci ruh)
Mimar gelimemi, tanabilir sanat ve adr kltr gelimitir.
Konar-gerliin bir sonucu olarak uzun sreli hapis uygulanmamtr.
Yazl kltr pek gelimemitir.
Tekiltlk ve rgt kltr gelimitir.
Trk tarihinin bir btn olarak incelenmesini zorlatrmtr.
1-B 2-E 3-E 4-A 5-D
slamiyet ncesi Trk Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas
~ 16 ~

lk Trk devletlerinde din ve mill kutlamalara (lenlere) herkes katlrd. Toy ad
da verilen bu lenlerde kurbanlar kesilir, at yarlar dzenlenir ve dans edilirdi.
lenlerde (elencelerde) genellikle Kopuz ad verilen mzik aleti kullanlmtr.
Ayrca avgan ad verilen ve at stnde oynanan sava oyunu da toplum arasn-
da yaygnd.
Byk zaferlerin sonunda ya da baharn gelii zerine dzenlenen lenler, toplum
iinde sosyal dayanmay da glendirmitir.


D. EKONOMK YAPI
lk Trk devletlerinde ekonomik hayatn temeli hayvancla dayanyordu.
Hayvancla bal olarak dokumaclk da gelimitir. (adr yapm gibi)
Madencilik olduka gelimitir. Ayrca in ile ticar ilikiler (hayvan, ipek) gelimi,
Uygurlar dneminde bu ilikiler daha da ilerlemitir.
Uygurlarla birlikte yerleik yaamdan sonra tarm nem kazanmtr.
Trkler dier devletlere kar, daha ok ticaret konusunda mcadele vermitir.
pek Yolu ve Krk Yolu nemli ticaret yollardr. pek Yolunda genellikle dokuma
eyalarn, Krk Yolunda ise hayvansal malzemelerin ticareti yaplrd.


hra ve thal Edilen rnler


hra (D Satm) Mallar thal (D Alm) Mallar











Trkler, genellikle zerinde hkmdarn mhr bulunan ipekten bez paralarn
para yerine kullanmlardr. Bunlara Kamdu ya da Bz ad verilmitir.


E. DN VE NANI
slmiyet ncesi Trk devletlerinde din ve inan toplumun sadece sosyal yaamn
ekillendirmi, devlet ilerine kartrlmamtr. Bu yzden devletler teokratik bir
nitelik gstermez.
Eski Trklerde ok tanrl bir inan sistemi vard. Bunlar;

1. Gk Tanr nanc (Tengricilik)
slm ncesi Trk devletlerinde en yaygn inantr.
Bu inanta Tanr tektir ve soyuttur.
Tengri kelimesi, gnmz Trkesindeki Tanr anlamna gelmekte olup, Orhun
Kitabelerinde zlen ilk kelimedir.
Tanr insanlara yol gsterir ve onlara hkmeder.

1. lk Trk devletlerinde toplumsal yap gz
nne alndnda, temel geim kayna-
nn aadakilerden hangisi olduu sy-
lenebilir?
A) Hayvanclk B) Tarm
C) Ticaret D) Madencilik
E) Dokumaclk




2. Aadakilerden hangisi, slmiyet nce-
si Trk devletlerinin ihra ettii rnler
arasnda gsterilemez?
A) Deri B) Canl hayvan
C) Hububat D) Ksele
E) Dokuma rnleri




3. slmiyet ncesi Trk devletlerinde;
I. tarm rnleri,
II. hayvansal gdalar,
III. silah ve maden eyalar
unsurlarndan hangileri ekonomide ithal
mallar arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




4. slmiyet ncesi Trk devletlerinin para
yerine kullandklar ve zerinde genellik-
le hkmdarn mhr bulunan ipekten
bez paralarna ne ad veriliyordu?
A) Ongun B) Kamdu
C) Kopuz D) evgan
E) Yelme




5. lk Trk devletlerinde din ve inann top-
lumun sadece sosyal yaamn ekillen-
dirmesi ve devlet ilerine kartrlmama-
s onlarn aadaki devlet zelliklerin-
den hangisine sahip olduklarn gster-
mektedir?
A) Demokratik B) Sosyal C) Mill
D) Teokratik E) Laik


Et
Deri
Canl Hayvan
Ksele
Dokuma rnleri
Hayvansal Gdalar
Silah
Maden Malzemeler
Tarmsal rnler
Hububat
Giyim Eyalar
pek Kuma
1-A 2-C 3-A 4-B 5-E
KPSS / Tarihin Pusulas slamiyet ncesi Trk Tarihi
~ 17 ~

Kurban kesme gelenei vardr.
Temizlik nemli bir unsurdur.
Din adamlarna kam ya da baks ad verilmitir.
Kamlarn giysilerine ise manyak denmitir.

2. Totemizm
En eski inantr.
Kutsal olduu kabul edilen bitki ya da hayvanlara saygy ifade eder.
Kutsal varlklara Ongun denirdi.
Trklerin kutsal sayd ve kendisini temsil ettiine inand hayvan kurttur.

3. amanizm
slm ncesi Trk devletlerinde en nemli inanlardan birisidir.
amanizm bir din olmayp, by ve sihre dayanan inan sitemidir.
amanizmde din adamlarna aman, kam ya da baks ad verilmitir.

4. Natrizm (Doalar Klt Tabiat Varlklarna nanma)
Da, tepe, rmak, ay, gne gibi varlklarda birtakm gizli glerin olduuna inanl-
masdr. Bu inanca Natrizm ad verilmektedir.
Doada olduu dnlen bu gizli glere idig, yer-su gibi isimler vermilerdir.

5. Animizm (Atalar Klt)
lm byklerin (atalarn) ruhlarna inanmadr.
Bu inanca ayrca Atalar Klt nanc da denmektedir.
lm byklerin ruhlarnn yaayan Trkleri koruyacana inanmlardr.

Trklerin Kabul Ettii Dier Dinler








Trklerde len kiinin ardndan yas tutulur ve ller iin yu ad verilen cenaze
trenleri dzenlenirdi. Bu trenlerde ayrca yu a denilen ziyafetler verilirdi.
len kii eyalaryla birlikte Kurgan ad verilen mezarlara gmlrd.










1. Aadakilerden hangisi Trklerin sl-
miyetten nce sahip olduklar inanlar-
dan biri deildir?
A) amanizm B) Musevlik
C) Totemizm D) Budizm
E) Putperestlik



2. Aadakilerden hangisi, slmiyet nce-
si Trk devletlerinde din adamlarna veri-
len addr?
A) Toygun B) dig C) Yu
D) Kam E) Balbal



3.
I. sav,
II. ongun,
III. kurgan
Yukardakilerden hangileri, slmiyet n-
cesi Trklerde din ve inan sistemi ile il-
gili kavramlardan biri deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



4. lk Trk devletleriyle ilgili olarak aada
verilen devlet-inan sistemi eletirmele-
rinden hangisi doru deildir?
A) Trgiler Budizm
B) Macarlar Hristiyanlk
C) Bulgarlar Musevlik
D) Karluklar slmiyet
E) Uygurlar Manihaizm




5.
I. len dzenlenmesi,
II. ceset mumyalanmas,
III. mezarlara deerli eyalarn ya da baz
hayvanlarn da gmlmesi
Yukardakilerden hangileri, slmiyet n-
cesi Trklerde lmden sonra yaam ol-
duunu kantlar niteliktedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


Budizm Uygurlar, Trgiler
Manihaizm Uygurlar
Hristiyanlk Avarlar, Macarlar, Bulgarlar, Peenekler, Uzlar, Kumanlar
Musevlik Hazarlar
slmiyet Karluklar, Ouzlar, til Bulgarlar
{Trklerde Ahret nancnn Kantlar}
Cesetlerin mumyalanmas
Mezarlarn oda eklinde yaplmas (kurgan)
Mezarlara deerli eyalarn ya da baz hayvanlarn da gmlmesi
Cennet (uma) ve cehennem (tamu) anlaylarnn olmas
Balbal denilen heykelciklerin mezar ta olarak dikilmesi
Bu durum ldkten sonra yaam inancnn olduunu aka gstermektedir.
1-E 2-D 3-A 4-C 5-E
slamiyet ncesi Trk Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas
~ 18 ~





Baz nemli Kurganlar













Din ve na Sistemi le lgili Baz Kavramlar












F. HUKUK
slmiyet ncesi Trk devletlerinde siyasal ve sosyal hayat Tre ad verilen yazsz
(szl) hukuk kurallarna gre dzenlenmitir.
Trenin temeli gelenek ve greneklerdir.
Hkmdar dhil herkes bu kurallara uymak zorundayd.


(Trenin Kaynaklar)









(Kutadgu Bilige Gre Trenin Deimez Hkmleri)






1.
Altay Dalarnda Pazrk kurgannda ele
geirilen dnyann en eski hals
Kazakistanda Alma Ata ehri yaknlarn-
daki Esik kurgannda ele geirilen Altn
Elbiseli Adam zrh
Yukarda verilen buluntular Trk sanat-
nn hangi dnemine aittir?
A) Gktrkler B) Hunlar C) Uygurlar
D) Karluklar E) Krgzlar



2. slmiyet ncesi Trk devletlerinde kur-
gan ad verilen mezarlarn bana dikilen
ve len kiinin hayattayken ldrd
dman saysn temsil eden kk hey-
kelciklere ne ad veriliyordu?
A) Kenge B) Ongun C) Kopuz
D) Tamu E) Balbal



3.
I. baks,
II. toy,
III. balbal,
IV. umay,
V. yabgu
Yukardakilerden hangileri, slmiyet n-
cesi Trklerde din ve inan sistemi ile il-
gili kavramlardan biri deildir?
A) I ve IV B) II ve III C) II ve V
D) III ve IV E) IV ve V



4. slm ncesi Trk topluluklarnda yazsz
hukuk kurallarna ne ad veriliyordu?
A) Sagu B) Yu C) Kouk
D) Tre E) Sav



5.
I. din kurallar,
II. rf ve detler,
III. kaann emirleri
Yukardakilerden hangileri, slmiyet n-
cesi Trklerde trenin kaynaklar ara-
snda yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


Esik Kurgan:
M VII. yzyla ait olan Kazakistanda Isk Gl yaknlarnda bulunmutur.
Hunlara (baz kaynaklara gre skitlere) ait olduu tahmin edilen bu kurganda
bulunan en nemli eya Altn Elbiseli Adam Zrhdr.
Bu zrh gnmzde Ermitaj Mzesi'nde (Rusya) sergilenmektedir.

Pazrk Kurgan:
Altay Dalarnda bulunan ve Hunlara (baz kaynaklara gre skitlere) ait olduu
tahmin edilen bu kurganda ise dnyann en eski hals olarak kabul edilen Pazrk
Hals karlmtr.
Bu hal da gnmzde Ermitaj Mzesi'nde sergilenmektedir.
rf, det ve
Gelenekler
Kurultayn
Kararlar
Kaann
Emirleri
Adalet
(Konilik)
Faydalk
(Uzluk)
Eitlik
(Tzlk)
nsanlk
(Kiilik)
Balbal : Kurganlarn evresine dikilen kk heykelcikler (mezar ta)
Kam : Din adam
Kurgan : llerin eyalaryla birlikte gmld mezar
Ongun : Totem, kutsal olduuna inanlan nesne ya da hayvan
aman/Baks : Din adam
Tamu : Cehennem
Uma : Cennet
Umay : Tanra
Yu : Cenaze treni
Yu A : Cenaze trenlerinde verilen ziyafet
slm ncesi Trk devletlerinde; len kii iin yas tutulmas ve len kii iin merasim
yaplmas lmden sonra yaam olduuna kant deildir.
1-B 2-E 3-C 4-D 5-A
KPSS / Tarihin Pusulas slamiyet ncesi Trk Tarihi
~ 19 ~




Adalet tekiltnda hukuk ilerine Yargan (Yarguc) denilen hkimler bakard.
Hkmdarn bakanlk ettii mahkemelere ise Yargu ad verilmitir.
Gebe yaam tarz nedeniyle uzun sreli hapis cezas uygulanmamtr.


G. YAZI, DL VE EDEBYAT
1. Yaz
Eski Trklerde yaz Gktrkler (Orhun Kitabeleri) ile balamtr.
Gebe yaam tarz nedeniyle yazl hayatn gelimedii ilk Trk devletleri, tarih
boyunca pek ok alfabe kullanmlardr. Bunlardan ikisi mill alfabedir.

(Trklerin Tarih Boyunca Kulland Alfabeler)







Gktrk (Orhon) Alfabesi: Trklerin ilk mill alfabesi olup 38 harften oluur. Gk-
trk (Orhun) Kitabeleri bu alfabe ile yazlmtr.
Uygur Alfabesi: Trklerin ikinci mill alfabesi olup, Uygurlarn Sod alfabesinden
etkilenerek oluturduu 14-18 harften oluan alfabedir.

2. Dil ve Edebiyat
a) Szl Edebiyat
lk Trk devletlerinin, gebe yaam tarzndan dolay yaz ile tanmas ve yazy
kullanmas gecikmitir. Ancak Trkler, yazdan nceki dnemde zellikle szl
edebiyat rnlerine nem vermilerdir. Balca szl edebiyat trleri;

Trklerde Szl Edebiyat Trleri









Trklere Ait nemli Destanlar








1. Tre ad verilen yazsz hukuk kurallar-
n ilk kez yazl hale getiren Trk devleti
aadakilerden hangisidir?
A) Hunlar B) Gktrkler C) Uygurlar
D) skitler E) Avarlar




2.
I. Gktrkler
II. Uygurlar
III. Avarlar
Yukardaki Trk devletlerinden hangileri
kendilerine zg alfabe meydana getir-
milerdir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




3. Aadakilerden hangisi Trklere zg
bir alfabedir?
A) Sod B) Orhon C) Latin
D) Kiril E) Arap




4. slamiyet ncesi Trk devletlerinde len
kiilerin arkasndan yaklan atlara ne
ad veriliyordu?
A) Sagu B) Kouk C) Sav
D) Yu E) Ongun




5. lk Trk devletleriyle ilgili olarak aada
verilen devlet-destan eletirmelerinden
hangisi doru deildir?
A) skitler Alper Tunga Destan
B) Gktrkler Ergenekon Destan
C) Hunlar Ouz Kaan Destan
D) Krgzlar Manas Destan
E) Uygurlar u Destan


Orhon
(Mill)
Uygur
(Mill)
Sod Arap Latin Kiril
Kouk : lenlerde, ziyafetlerde kopuz eliinde sylenen cokulu iirlerdir.
Sav : Trk ataszleridir.
Sagu : Yu trenlerinde len kiinin ardndan yaklan attr.
Destan : Olaanst olaylarn (sava, afet) anlatld kahramanlk ykleridir.
Alper Tunga ve u Destanlar skitler (Sakalar)
Treyi ve G (Kutlu Da) Destanlar Uygurlar
Ouz Kaan Destan Asya Hun Devleti
Ergenekon ve Bozkurt Destanlar Gktrkler
Manas Destan Krgzlar
Tre hukuku ilk kez Uygurlar tarafndan yazl hale getirilmitir.
1-C 2-D 3-B 4-A 5-E
slamiyet ncesi Trk Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas
~ 20 ~





b) Yazl Edebiyat
1. Gktrk (Orhun) Kitabeleri
Trk tarihinde ilk yazl kaynaklar II. Gktrk (Kutluk) Devleti dneminde dikilen
Orhun (Gktrk) Kitabeleridir.

Gktrk (Orhun) Kitabelerinin zellikleri
















2. Karabalgasun/Sine-Ui/Moyen-ur/Bugut Yaztlar
Uygurlar dnemine ait yaztlardr.
zerlerinde Trke, ince ve Sodca yazlar yer almaktadr.


3. Yenisey Yaztlar
Krgzlara aittir.
V. yzyla ait olduu sanlmaktadr.



H. BLM VE SANAT
1. Bilim
Eski Trkler, bilimde zellikle astronomi ve tp alanlarnda ilerlemilerdir. Nitekim
onlarn On ki Hayvanl Trk Takvimini hazrlamalar astronomide, mumyaclk
yapmalar ise tp alannda ilerlediklerini gstermektedir.
Ayrca Uygurlar, hareketli harf sistemini bularak modern matbaann temelini at-
mlardr. (Trk tarihinde ilk ktphane kuran devlet Uygurlardr.)

2. Sanat
Eski Trk devletlerinde sanat eserlerinde daha ok tanabilir malzemeler kullanl-
mtr. Bunun temel sebebi gebe yaam tarzdr.
Gktrkler dneminden gnmze sadece kitabeler ve balballar ulamtr.

1.
I. Alper Tunga Destan
II. Bozkurt Destan
III. Ouz Kaan Destan
Yukarda verilen destanlarn oluturuldu-
u dnemler aadakilerden hangisinde
doru olarak gruplandrlmtr?
I II III
A) Hunlar Gktrkler Uygurlar
B) skitler Gktrkler Hunlar
C) Hunlar skitler Uygurlar
D) Gktrkler Uygurlar Hunlar
E) skitler Uygurlar Gktrkler



2.
I. Ergenekon Destan
II. gor Destan
III. Treyi Destan
IV. Glgam Destan
Yukardaki destanlardan hangileri Trk-
lere ait deildir?
A) Yalnz I B) I ve III C) II ve IV
D) II ve III E) III ve IV




3. Aadakilerden hangisi Gktrk kitabe-
lerinin zelliklerinden biri deildir?
A) II. Gktrk (Kutluk) Devleti dneminde
dikilmitir.
B) Yazar Yollu Tigindir.
C) lk kez Danimarkal Trkolog Wilhelm
Thomsen tarafndan okunmutur.
D) Trk tarihine ait Trklerin brakt ilk
yazl belgelerdir.
E) Kitabeler; Kl Tigin, Balamir Kaan ve
Bilge Kaan adna dikilmitir.



4. Tahta harf kalplaryla yaplan bask tek-
niini ilk kez kullanan Trk devleti aa-
dakilerden hangisidir?
A) Hunlar B) Gktrkler C) Uygurlar
D) Krgzlar E) Macarlar


Trk tarihine ait Trklerin brakt ilk yazl belgelerdir. (ilk Trke metin)
Yazl Trk Edebiyatnn ilk eserleridir.
Trk adnn getii ilk Trke belgedir.
Trk devlet anlayn anlatan ilk belgedir.
Siyasetnme zellii gsterir.
Yazar Yollu Tigindir. (Ad bilinen ilk Trk tarihisi olarak kabul edilir.)
taraf Trke, bir taraf ince yazlmtr.
Kitabeler; Vezir Tonyukuk, Kl Tigin ve Bilge Kaan adna dikilmitir.
1709da sveli yzba Johan Von Strahlenberg tarafndan bulunmu, ilk kez
Danimarkal Trkolog Wilhelm Thomsen tarafndan okunmutur.
Kitabelerde ine kar verilen bamszlk mcadelesi anlatlr. Kaan millete
hesap verir. Ayrca Trk kltr ve yasalar hakknda da bilgi verir. Bu durum,
Gktrklerde sosyal devlet anlay olduunu gstermektedir.
DKKAT!
ehnme, Glgam, gor, into ve lyada gibi destanlar Trk destan deildir. Bu destan
isimleri SYM tarafndan sorularda eldirici olarak kullanlabilmektedir.
1-B 2-C 3-E 4-C
KPSS / Tarihin Pusulas slamiyet ncesi Trk Tarihi
~ 21 ~



Gnlk eyalar, kl kabzalar, kemerler, kemer tokalar ve adrlar, hayvan figrle-
ri ve deerli talarla sslenmitir. Bu ssleme sanatna Hayvan slbu denilmitir.
Eski Trk devletlerinin yaam tarz olan gebelik, zellikle onlarn dokumaclk sa-
natnda son derece ileri seviyeye gelmelerinde etkili olmutur.



Uygurlarla birlikte yerleik hayata geilmi ve sanat anlay deimitir.
zellikle ehirlerin kurulmasyla birlikte mimar nem kazanmtr.
Uygurlarda yerleik hayata bal olarak, fresk (duvar ssleme), resim, heykel ve
minyatr sanatlar da gelimitir.



En nemli mzik aletleri Kopuzdur. Bunun dnda ayrca kudm (bas davul), obua
(zurna), evgan, kithara (telli alg), timpani (davul), kprge (davul) dier mzik
aletleridir.
Bu mzik aletlerinin yan sra Trklerde Asker Bando da ok yaygndr.
Uygurlarda Trk tiyatro sanatnn ilk rneklerine (Orta Oyunu) rastlanmaktadr.
ark ve trklerin bestesine Ir, kopuzla alnan melodiye de Kg ad verilmitir.






Not Alnz..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

1.
I. kitabe,
II. sur kalntlar,
III. tapnak ve saraylar
Yukardakilerden hangileri Gktrkler
dneminden gnmze kalan kalntlar
arasnda gsterilemez?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



2.
I. hat,
II. fresk,
III. minyatr
slamiyet ncesi Trk devletlerinde yu-
kardaki sanat dallarndan hangilerinin
ilk rneklerinin verildii sylenebilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3.
Ir
Kg
Kithara
evgan
Yukardaki kavramlar aadaki sanat
dallarndan hangisiyle ilgilidir?
A) Mzik B) Edebiyat C) Resim
D) Minyatr E) Fresk



4. slamiyet ncesi Trklerde ad bilinen ilk
Trk airi aadakilerden hangisidir?
A) Tonyukuk B) ii
C) Hohanyeh D) Ki-ok
E) Aprn-ur Tigin



5. Aadakilerden hangisinin slamiyetten
nceki dnemde Trk devletleri arasnda
gelime gsterdii savunulamaz?
A) Resim B) Hat
C) Dokumaclk D) Heykel
E) Minyatr


Balballar Trk sanatndaki ilk heykel rnekleri olarak kabul edilmektedir.
Uygurlara kadar yerleik hayat olmad iin duvar, kt ve resim sanatlar ile ev,
saray ve tapnak mimarsi gelimemitir.
Uygur ressamlarna Bedizci ad verilmitir.
Eski Trklerde ad bilinen ilk Trk airi Aprn-ur Tigindir.
1-E 2-D 3-A 4-E 5-B
[Metni yazn]

~ 24 ~




II. BLM
LK TRK-SLM DEVLETLER
VE BEYLKLER







KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)















Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, SYM bu blm ile ilgili genellikle bilgi dzeyli ve arlkl olarak sanat,
kltr ve bilim konularna ilikin soru sormaktadr. Bu blm ele alnrken, lk Trk-slm
devletleri ile Anadolu Seluklu ve Beylikler dnemi ayr birer nite bal altnda verilmi-
tir. Bunun sebebi, Anadolu Seluklu Devletinin kltr ve tekiltlanma yapsnn dier Trk-
slm devletlerinden ksmen de olsa farkllk ve eitlilik gstermesidir. Devletlerin tekilt-
lanma yapsndaki bu deiime konular ierisinde ayrca deinilmitir.
Bilinmesi gereken bir dier nokta da, bu blm ile ilgili siyas tarih konularndan genellikle
soru gelmemesidir. Ancak 2011 KPSSde olduu gibi, srpriz olarak soru gelme ihtimali gz
nnde bulundurulmu ve siyas gelimelere de genel hatlaryla yer verilmitir.
2001
(2)
2002
(2)
2003
(3)
2004
(2)
2005
(1)
2006
(2)
2007
(2)
2008
(2)
2009
(2)
2010
(2)
2011
(2)
2012
(2)
2013
(2)
Bu blmden ortalama 2 soru kmaktadr.
2006
(2)
2008
(1)
2010
(2)
2012
(-)
2006
(2)
2008
(2)
2010
(2)
2012
(2)
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 25 ~

I. TRKLER VE SLMYET
Trklerin Mslmanlarla olan ilikileri Hz. mer dnemine kadar dayanmaktadr.
Emevlerin izledii rk politika (Mevali Politikas) nedeniyle, Trkler slmiyetle
ge tanmtr.
slm dnyasnda Mevali politikasna kar bir tepki olarak ubiye Akm ortaya
km ve Emevlerden sonra ynetimi ele geiren Abbaslerin Mevali politikasn
terk etmesiyle Trkler iin yeni bir dnem balamtr.
slmiyetin Trkler arasnda yaylmas Abbasler dneminde balam, Abbas Dev-
leti ile inliler arasndaki Orta Asyaya hkim olma mcadelesi Trk-Arap ilikilerin-
de bir dnm noktas olmutur.
Trklerin slmiyeti kabul etmelerinde en nemli olay ise 751 Talas Savadr.

A. Talas Sava (751)
inliler ile Abbasler arasnda gerekleen bu savan en nemli sebebi, her iki dev-
letin de Orta Asyaya ve pek Yolu ticaretine egemen olmak istemesidir.
Sava, Trk ordularnn (Karluklarn) da desteini alan Abbaslerin zaferiyle sonu-
lanmtr.

Sonular:
Orta Asyaya ynelik in tehlikesi nlenmitir. (Siyas)
Trk-slm Tarihi balam ve Trk-slm devletleri kurulmutur. (Siyas)
slm dini Trkler arasnda hzla yaylmaya balamtr. (Sosyal)
Kt, matbaa, pusula vb. in dna kmtr. (Kltrel)

B. Trklerin slmiyete Geiini Kolaylatran Unsurlar
slm ncesi Trk kltr ile slm kltr arasndaki ortak zellikler Trklerin sl-
miyeti kabul etmesini kolaylatrmtr. Bunlardan bazlar unlardr:
Trklerdeki Gk Tanr inanc ile slmiyetteki Tek Tanr inancnn benzerlii
Trklerdeki cihan hkimiyeti mefkresi (gaza fikri) ile slmiyetteki cihat anla-
ynn benzerlii
Her iki kltrde de kurban kesme geleneinin olmas
Her iki kltrde de ahret ve cennet-cehennem inanlarnn olmas
Her iki kltrde de temizlik unsurunun nemli olmas
Her iki kltrde de ruhban snfnn (ayrcalkl din adamlar) olmamas
Her iki kltrn ahlk kurallarnn benzerlii
Trklerdeki tre ile slmiyetteki eri hukukun birbiriyle elimemesi
Trklerdeki ozanlk ve kamlk anlaylar ile slm kltrndeki evliyalk
ve dervilik anlaylarnn benzerlii
Abbaslerin Trklere ve Trk kltrne kar gsterdii hogr

C. Trklerin slmiyete ve slm Kltrne Katklar
Trkler slmiyeti kabul ettikten sonra slm dinine, slm kltrne ve Abbas Ha-
lifeliine pek ok katk salamtr.





1. Trk-slm tarihi Talas Sava ile balar.
dncesine sahip olan bir tarihi;
I. Bu sava sonucunda kt, matbaa ve
pusulann inin dna kmas
II. Bu savala birlikte Trklerin slmiyete
girmeye balamas
III. Trklerin Emevlerle srekli mcadele
etmesi
yarglarndan hangilerini buna gereke
olarak gsterebilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III



2. Trklerin slmiyet'i kabul etmelerinde;
I. lkenin hanedann ortak mal saylmas,
II. tek tanrya inanlmas,
III. gaza anlaynn cihat anlayyla
rtmesi
zelliklerinden hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. slm dnyasnda, izlemi olduklar rk
politika (Mevali politikas) nedeniyle tepki-
lere yol aan ve Trklerin slmiyetle ta-
nmasn da geciktiren devlet aadaki-
lerden hangisidir?
A) Memlklar B) Abbasler C) Emevler
D) hidler E) Eyyubler



4.
I. Semerkant
II. Avsm
III. Samerr
Yukardakilerden hangileri Abbaslerin
Trklerin asker gcnden yararlanmak
iin kurduu ehirler arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



Abbasler, Trklerin asker gcnden yararlanmak iin onlar Samerr Ordugh ile
Bizans snrndaki tampon blgeye kurduklar "Avsm" eyletine yerletirmitir.
1-B 2-D 3-C 4-E
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas
~ 26 ~

Trklerin bu hizmetleri, onlarn zamanla slm dnyasnn siyas ve din liderliini
yapmasna kadar ilerlemitir. Bu hizmetlerin bazlar unlardr:
slmiyetin geni alanlara (Anadolu, Avrupa, Hindistan vb.) yaylmasn sala-
mlardr.
Abbas Halifeliini i Bveyhoullarnn basksndan kurtarmlardr.
Hal Seferleri ile ortaya kan tehlikeye kar slm dnyasn korumulardr.
Trk-slm bilginleri slm kltrnn gelimesine katkda bulunmutur.
Mslmanlar arasnda birlik ve beraberliin glenmesine destek vermilerdir.


II. TRK-SLM DEVLETLER
A. Karahanl Devleti (840-1212)
Bat Trkistanda kurulan devletin bilinen ilk hkmdar Bilge Kl Kadir Handr.
Satuk Bura dneminde, 920 ylnda slmiyet resm din olarak kabul edilmitir.
Satuk Bura Han, slmiyeti kabul ettikten sonra Abdlkerim adn almtr.
Eb Nasr Ahmet dneminde 999 ylnda Samanoullar Devletine son verilmitir.



Karahanllarda en parlak dnem Yusuf Kadir Han dnemidir.
Yusuf Kadir Hann lmnden sonra karde kavgalar balam ve lke dou-bat
olarak ikiye ayrlmtr. Douda Tabga (Ulu Kara) Bura Hann, Batda Ahmet
Aslan Hann bulunduu bu devletlerden, Karahitaylar Douya, Harzemahlar ise
Batya son vermitir.





Karahanllarn nemli zellikleri
Orta Asyada kurulan ilk Trk-slm devletidir.
slmiyeti benimseyen ilk Trk devletidir.
Uygur alfabesini kullanan Karahanllar, Trkeyi de resm dil olarak kabul etmi-
lerdir.
Ynetimde vezirlere Trke bir ad olan Yuru unvann vermilerdir.
Trk-slm edebiyatnn ilk rneklerini vermilerdir.
Trk tarihinde ilk posta tekiltn kurmulardr.
Trk-slm mimarsinin temelleri ilk kez bu dnemde atlmtr.
Bimarhane ad verilen ifahaneler (hastane) kurmulardr.
Ribat ad verilen Trk tarihinin ilk kervansaraylarn ina etmilerdir.
Trk-slm sentezi ilk kez Karahanllarla balamtr.
Semerkant, Buhara ve Kagar nemli bilim ve kltr merkezleridir.


Tabga (Ulu Kara) Bura Han tarafndan Semerkantta alan medreselerde, ilk
kez burslu eitim sistemini uygulamlardr.

1. Trklerin slm dinini benimsemesi ile;
I. sosyal,
II. ekonomik,
III. siyas
alanlarn hangilerinde bir deiim yaan-
d sylenebilir?
A) Yalnz II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III



2. Orta Asyada kurulan ilk Trk-slm dev-
leti aadakilerden hangisidir?
A) Gazneliler B) hidler
C) Tolunoullar D) Karahanllar
E) Byk Seluklu Devleti



3. Abbas halifesinin ilk kez slm hkm-
dar olarak tand Karahanl hkmda-
r aadakilerden hangisidir?
A) Yusuf Kadir Han
B) Eb Nasr Ahmet
C) Tabga Bura Han
D) Satuk Bura Han
E) Bilge Kl Kadir Han



4. Trk tarihinde ilk posta tekilt aada-
ki devletlerden hangisi dneminde kurul-
mutur?
A) Karahanllar B) Akitler
C) Gazneliler D) Tolunoullar
E) Byk Seluklu Devleti



5. Karahanl Devleti ile ilgili olarak aada
verilen bilgilerden hangisi yanltr?
A) Kurucusu Satuk Bura Handr.
B) En parlak dnemlerini Yusuf Kadir Han
zamannda yaamtr.
C) Trk-slm mimarsinin temelleri ilk kez
bu dnemde atlmtr.
D) slmiyeti kabul eden ilk Trk devletidir.
E) Trkeyi resm dil olarak kabul etmitir.


Abbas Halifesi, Eb Nasr Ahmeti ilk kez slm Hkmdar olarak tanmtr.
Dou Karahanl Devletinin ilk hkmdar saylan Tabga (Ulu Kara) Bura Han,
dil bir ynetim uygulamtr. Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig adl eserini Tabga
(Ulu Kara) Bura Hana takdim etmitir.
Semerkant ehri bu dnemde ehirlerin ah unvanna sahipti.
1-E 2-D 3-B 4-A 5-A
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 27 ~








B. Gazneli Devleti (963-1187)
Devletin kurucusu Horasan Emiri Alp Tigindir.
Devlet, adn kurulduu yer olan Dou Afganistandaki Gazne ehrinden almtr.
Sebg Tigin dnemine kadar Samanoullar Devletine bal olarak yaayan dev-
let, bu dnemde bamszln elde etmi ve snrlarn Kuzey Hindistana kadar ge-
niletmitir.
Gazneli Devletinde en parlak dnem Gazneli Mahmut dnemidir.
Gazneli Mahmut Abbasleri i Bveyhoullarnn basksndan kurtarm ve halife
tarafndan kendisine Sultan unvan verilmitir.







Sultan Mahmut, Hindistana toplam on yedi sefer dzenlemi ve o corafyann s-
lmlamasn salamtr. Bu anlamda Hindistan Fatihi unvan da vardr.
Bu nedenle Gazneliler, slm kltrn Hindistana yayan ilk devlettir. Bunun bir
sonucu olarak da bugnk Pakistan ve Banglade devletlerinin kurulmasna zemin
hazrlamlardr.
Birden fazla etnik grubu iine ald iin imparatorluk karakterine sahip olan Gaz-
nelilerin bu zellii, devletin ksa zamanda yklmasnda etkili olmutur.
1040 Dandanakan Savanda Seluklulara malup olan Gazneliler, I. Mesutun
lmyle zayflam ve 1187de Afgan kkenli Gurlular tarafndan yklmtr.






C. Byk Seluklu Devleti (1038-1157)
Devletin bilinen ilk atas Dukak Beydir.
Devletin ismi Dukakn olu Seluk Beyden gelir.
Seluk Bey, Ouzlarn oklar kolunun Knk boyundandr.
Seluk Beyden sonra yerine geen Arslan Yabgunun Gaznelilere esir dmesi ze-
rine, tahta 1038de Seluk Beyin torunlar olan Turul ve ar Beyler gemitir.
Turul Bey devletin gerek kurucusu kabul edilmektedir. Nitekim ilk tekiltlanma
almalar ile Anadoluya ilk aknlar bu dnemde balamtr.

1. Karahanllarn;
I. Trkeyi resm dil olarak kabul etmeleri
II. kili ynetim anlayn srdrmeleri
III. Uygur alfabesini kullanmalar
zelliklerinden hangileri onlarn Trk ge-
leneklerine ve mill kimliklerine bal kal-
dklarn kantlar niteliktedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III



2. Trk-slm kltrn Hindistana kadar
tayan ve slmiyetin yaylmasnda et-
kili olan ilk Trk devleti aadakilerden
hangisidir?
A) Karahanllar B) Memlklar
C) Gazneliler D) Tolunoullar
E) Harzemahlar



3. Gazne hkmdar Sultan Mahmutun s-
lm dini ve kltrne yapm olduu en
nemli hizmet aadakilerden hangisi-
dir?
A) Seluklulara kar mcadele etmesi
B) i Bveyhoullarn malup etmesi
C) Hindistana on yedi sefer dzenlemesi
D) Gazne ehrini her adan gelitirmesi
E) Samanoullar Devletine kar stnlk
salamas




4. Trk tarihinde Sultan unvann ilk kez
kullanan devlet aadakilerden hangisi-
dir?
A) Babrler B) Karahanllar
C) Eyyubler D) Gazneliler
E) Tolunoullar



5. Gulam ad verilen devirme sistemini
uygulayan ilk Trk-slm devleti aa-
dakilerden hangisidir?
A) Gazneliler B) Harzemahlar
C) Karahanllar D) hidler
E) Byk Seluklu Devleti
Karahanllarn;
kili ynetim anlayn srdrmeleri,
Uygur alfabesini kullanmalar,
Boylar birlii federasyonu eklinde rgtlenmeleri,
Trkeyi resm dil olarak semeleri
onlarn Trk geleneklerine ve mill kimliklerine bal kaldn gstermektedir.
Trk tarihinde "Sultan" unvann kullanan ilk hkmdar Gazneli Mahmuttur.
Gazneliler, Trk-slm tarihinde devirme sistemini ilk uygulayan devlettir. Gulam
ad verilen bu sistemde kk yataki gayr-i mslim ocuklar Gulamhnede din, as-
ker ve siyas konularda eitilmilerdir.
DKKAT!
Sultan unvann ilk kez Gazneliler kulland iin Karahanl hkmdarlar bu unvan
kullanmamlardr. SYM bu konuda yanltc soru sorabilir.
1-E 2-C 3-C 4-D 5-A
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 28 ~

1. Turul ve ar Beyler Dnemi (1038-1063)
1038de Nesa ve Serahs savalar ile Gaznelileri malup ederek Horasana egemen
olan Turul Bey, Niaburda tahta kp kendi adna hutbe okutmu ve Seluklu
Devletinin bamszln ilan etmitir.



1040 Dandanakan Sava (Byk Seluklu Devleti & Gazneliler)
Dnemin en nemli gelimelerinden birisi 1040 Dandanakan Savadr.
Temel sebebi Seluklularn Horasan blgesine hkim olmak istemesi olan bu sa-
vata, Seluklular Gaznelilere kar nemli bir zafer elde etmitir.
Seluklularn bu savata zafer kazanmasnda etkili olan en nemli faktr; ordunun
ynetim, sevk ve idaresi ile uygulanan taktiktir.
Dandanakan Savann sonrasnda Gazneli Devleti yklma srecine girmi, Byk
Seluklu Devleti ise resmen kurulmutur.

1048 Pasinler Sava (Byk Seluklu Devleti & Bizans/Grc ttifak)
Bu sava Trklerle Bizansllar arasndaki ilk sava olup, ayn zamanda Trklerin
Bizansa ve Grclere kar kazandklar ilk byk zaferdir.
Turul Beyin zaferiyle sonulanan bu sava sonrasnda, Bizans yllk vergiye ba-
lanm ve Grc kral esir alnmtr.
Yaplan antlamaya gre; Bizans stanbuldaki caminin onarlmasn ve bu camide
hutbenin Abbas halifesi ile Turul Bey adna okunmasn kabul etmitir.
Pasinler Sava ile ayrca Anadolu topraklarnn fethi de balamtr.

1055 Badat Seferi (Byk Seluklu Devleti & Bveyhoullar)
Turul Bey, 1055te kt Badat Seferi ile i Bveyhoullarn ykm ve Abbas
halifesini baskdan kurtarmtr.
Bu gelime zerine Abbas halifesi Kaim bin Emrillah, Turul Beyi Dounun ve
Batnn Sultan iln etmitir.




Bu gelimeyle birlikte halifelik sadece din bir makam hline gelmi ve Seluklu
Devleti slm dnyasnn liderliini ve koruyuculuunu stlenmitir.

2. Sultan Alp Arslan Dnemi (1063-1072)
Sultan Alp Arslan dneminde Anadolunun fethine hz verilmi; Azerbaycan, Irak ve
Suriye Trk yurdu haline gelmitir.
Asl ad Eb Ali Hasan olan Nizaml-mlk, Sultan Alp Arslan tarafndan vezirlik
makamna getirilmitir.
Alp Arslan, Kars ve Ani kalelerini alm; bu yzden de halife tarafndan kendisine
Ebl-Feth (Fetheden) unvan verilmitir.

Malazgirt Sava (26 Austos 1071) (Seluklu Devleti & Bizans)
Byk Seluklu Devleti ile Bizans mparatorluu arasnda gerekleen bu savan
temel sebebi, Anadoluya hkim olma isteidir.

1. 1038 ylnda Nesa ve Serahs savalaryla
Gaznelileri malup ederek Horasan bl-
gesine egemen olan, Niaburda da tahta
kp kendi adna hutbe okutarak devle-
tin bamszln ilan eden Seluklu h-
kmdar aadakilerden hangisidir?
A) Alp Arslan B) Melikah
C) ar Bey D) Seluk Bey
E) Turul Bey




2. Hindistanda slam kltrnn yaylma-
snda etkili olan ve Byk Seluklu Dev-
leti ile 1040ta yaptklar Dandanakan Sa-
va ile yklma srecine giren Trk dev-
leti aadakilerden hangisidir?
A) Gazneliler B) hidler
C) Harzemahlar D) Babrler
E) Tolunoullar




3. 1055 Badat Seferi ile i Bveyhoulla-
rn ykarak Abbas halifeliini baskdan
kurtaran ve bu yzden Abbas halifesi
Kaim bin Emrillah tarafndan kendisine
Dounun ve Batnn Sultan unvan veri-
len Seluklu hkmdar aadakilerden
hangisidir?
A) Seluk Bey B) Melikah C) Sencer
D) Turul Bey E) Alp Arslan





4.
Bizansn stanbulda Turul Bey adna
hutbe okutmay kabul etmesi
Bizans ve Grc kuvvetlerine kar ilk
mcadelenin yaanmas
Sava sonrasnda Bizansn Dou Ana-
doludaki asker gcnn azalmas
Yukardaki gelimeler, aada verilen
savalardan hangisinin sonular arasn-
da yer almaktadr?
A) Malazgirt B) Pasinler C) Katvan
D) Kseda E) Dandanakan



Byk Seluklularn Gaznelilere kar elde ettikleri ilk zafer Nesa Savadr.
Halifenin Turul Beyi Sultan iln etmesi ile birlikte, halife dnyev (siyas) yetkilerini
Turul Beye devretmi ve ilk kez din ve devlet ileri birbirinden ayrlmtr.
1-E 2-A 3-D 4-B
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 29 ~

Bizans ordusundaki Peeneklerin Seluklu ordusuna gemesi ile Bizans ar bir ye-
nilgi alm, Bizans mparatoru Romen Diogenes esir alnmtr.

Malazgirt Savann Sonular:
Anadolunun kaplar Trklere almtr.
Anadoluya Trk g younlamtr.
Bizansn slm dnyas zerindeki basks azalmtr.
Trkiye Tarihi balamtr.
Trklere kar Hal Seferlerinin balamasna neden olmutur.
Alp Arslann komutanlar tarafndan Anadoluda ilk Trk beylikleri kurulmutur.




3. Sultan Melikah Dnemi (1072-1092)
Byk Seluklu Devletinin en parlak dnemidir.
Bu dnemde devlet en geni snrlara ulam, Sultan Melikah devleti bir Cihan
Devleti haline getirmitir.
Dnemin en nemli i olay Batnlik Mezhebinin faaliyetleridir. Hasan Sabbah li-
derliindeki Btnler devleti paralamak ve ynetimi ele geirmek iin pek ok
devlet adamna suikast dzenlemilerdir.
Bunlardan birisi nl Seluklu Veziri Nizml-Mlktr. Bu gelimeler devleti ol-
duka kt etkilemi, Sultan Melikahn lmyle taht kavgalar balam ve bu
durum yklma srecini hzlandrmtr.
Seluklu hkmdar Sultan Sencerin 1141 Katvan Savanda Karahitaylara yenil-
mesi ile devlet dalma srecine girmi ve 1157de Sultan Sencerin lmyle dev-
let yklmtr.

Byk Seluklu Devletinin Yklma Nedenleri
Merkezi otoritenin zayflamas
lke hanedann ortak maldr anlaynn yol at taht kavgalar
Atabeylerin bamsz hareket etmesi
Abbas halifelerinin siyas glerini kazanmak iin yrtt birtakm almalar
Batnlik hareketleriyle devlet adamlarna suikastlar dzenlenmesi
Fatmler ve ilerin ypratmalar
Katvan malubiyeti ve Karahitaylarn istilas

Byk Seluklu Devletinin Yklmasndan Sonra Kurulan Devletler ve
Atabeylikler
Kirman Seluklular (1048-1187)
Suriye Seluklular (1069-1118)
Anadolu (Trkiye) Seluklular (1077-1308)
Irak ve Horasan Seluklular (1119-1194)
Zengiler (Musul-Halep Atabeylii) (1127-1259)
Brililer (am Atabeylii) (1128-1154)
ldenizoullar (Azerbaycan Atabeylii) (1146-1225)
Beg Teginoullar (Erbil Atabeylii) (1146-1232)
Salgurlular (Fars Atabeylii) (1147-1284)

1. Aadakilerden hangisi 1071de gerek-
leen Malazgirt Savann sonular ara-
snda gsterilemez?
A) Anadolunun Trk yurdu olduu kesin-
lemitir.
B) Anadoluda ilk Trk beyliklerinin kurul-
masna zemin hazrlanmtr.
C) Bizansn slam dnyas zerindeki bas-
ks azalmtr.
D) Trklere kar Hal seferlerinin bala-
masnda etkili olmutur.
E) Trkiye tarihi balamtr.



2. Byk Seluklu Devleti;
I. Katvan
II. Malazgirt
III. Pasinler
savalarndan hangilerinde Bizans Dev-
letine kar asker stnlk elde etmi-
tir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. Byk Seluklu Devletinde;
Veraset sisteminin belirsizlii
ranllarn ynetime getirilmesiyle Trk-
menlerin kstrlmesi
Atabeylerin bamszlklarn ilan etmesi
durumlarnn aadakilerden hangisine
ortam hazrlad savunulamaz?
A) Feodal beyliklerin ortaya kmasna
B) Merkezi otoritenin zayflamasna
C) Taht kavgalarnn artmasna
D) Devlet ile tebaa arasndaki balarn za-
yflamasna
E) Teokratik devlet anlaynn terk edil-
mesine



4. Aadakilerden hangisi, Byk Seluk-
lu Devletinin 1157de yklmasndan son-
ra ortaya kan devlet ve beyliklerden bi-
ri deildir?
A) Salgurlular
B) Dilmaoullar
C) Beg Teginoullar
D) ldenizoullar
E) Anadolu Seluklular

Sultan Alp Arslan komutanlarna fethedecekleri topraklar vaat etmitir. Bu dnce-
de gdlen temel ama, Anadolunun fethini ve Trklemesini hzlandrmaktr.
1-A 2-D 3-E 4-B
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 30 ~

D. Harzemahlar (Harezmahlar) Devleti (1097-1231)
Merkezi Harezm ehri olan ve ismini kurulduu yerden alan devletin bilinen ilk
hkmdar Anu Tigindir.
Kendilerini Byk Seluklu Devletinin mirass olarak kabul eden Harzemahlar
Harezm Blgesinde Moollarla srekli mcadele etmilerdir.
1218de meydana gelen ve tarihte Otrar Facias olarak bilinen sava Moollar ile
Harzemahlar arasnda olmutur.
Celleddin Harzemah dneminde Anadolu Seluklu Devleti ile yaplan 1230 Yass-
emen Savan kaybeden ve dalma srecine giren Harzemahlar 1231de kesin
olarak yklmtr.




E. Babr Devleti (1526-1858)
Hindistanda Timurun torunu Muhammed Babr ah tarafndan kurulmutur.



Hindistanda siyas birlii ilk kez salayan devlettir.
Babr Devleti ayn zamanda Hindistanda kurulan son Trk devletidir.
1723te Haydarabat ve Delhi olmak zere ikiye ayrlan devlet, slmiyetin Hindis-
tanda yerlemesini salamtr.
Smrgeci politikalar sonucunda bu devlete 1858de ngilizler son vermitir.
Dnyann yedi harikasndan biri olan Tac Mahl bu dnemde ina edilmitir.






III. MISIRDA KURULAN TRK-SLM DEVLETLER

MISIRI YNETEN TRK DEVLETLER





A. Tolunoullar (868-905)
Kurucusu Tolunolu Ahmettir.
Msrda kurulan ilk Trk-slm devletidir.
Bakent Fustat (Kahire) ehridir.
Gl bir ordu ve donanma kurmulardr.
Halkn tamam Arap, ordu ve yneticiler ise Trktr. Toplum ile yneticiler ve or-
du arasndaki bu farkllk devletin ksa srede yklmasnda etkili olmutur.
Msr Tolunoullar dneminde mimarde adeta altn an yaamtr. Nitekim bu
dnemde yaplan Tolunolu Ahmet Camii ve Ulu Cami Kahiredeki nemli mimar
eserlerdir.

1.
Devletin ilk hkmdar Anu Tigindir.
1218de Otrar Facias olarak bilinen
savata Moollarla mcadele etmilerdir.
1230da Anadolu Seluklu Devleti ile yap-
tklar Yassemen Sava sonrasnda
dalma srecine girmitir.
Yukarda zellikleri verilen Trk-slm
devleti aadakilerden hangisidir?
A) Memlklar B) Karahitaylar
C) Harzemahlar D) Gazneliler
E) Eyyubler



2. Hindistanda siyas birlii salayan ilk
Trk-slm devleti aadakilerden han-
gisidir?
A) Babrler B) Karahanllar
C) Gazneliler D) Eyyubler
E) Byk Seluklular



3. Ei Mmtaz Mahalin (Ercmend Begm
Banu Hatun) ansna Hindistandaki Tac
Mahali yaptran ah Cihan, aadaki
Trk devletlerinden hangisinin hkm-
dardr?
A) Memlklar B) hdiler
C) Tolunoullar D) Babrler
E) Eyyubler



4. Aadakilerden hangisi, Msrda ege-
menlik kuran Trk-slm devletleri ara-
snda yer almaz?
A) Eyyubler B) Memlklar
C) hidler D) Tolunoullar
E) Samanoullar



5. Msrda kurulan ilk Trk-slm devleti
aadakilerden hangisidir?
A) hidler B) Tolunoullar
C) Eyyubler D) Memlklar
E) Gazneliler

Tolunoullar
(868-905)
hidler
(935-969)
Eyyubler
(1174-1250)
Memlklar
(1250-1517)
Osmanllar
(1517-1881)
Harzemahlar, Mool Devleti ile Anadolu Seluklu Devleti arasnda tampon blge
grevi gryordu. Bu devletin yklmas ile Anadolu saldrlara ak hale gelmitir.
Tac Mahl, Babr Hkmdar ah Cihan tarafndan gen yata len ei Mmtaz
Mahl (Ercmend Begm Banu Hatun) adna yaptrlmtr. Ant mezar niteliindeki
bu eserin yapmnda, davet zerine stanbuldan gelen Osmanl mimarlar Mehmet
sa Efendi, smail Efendi ve Hattat Settar Efendi almtr.
Babr ah, Ali r Neviden sonra aataycann en byk airi olarak kabul edil-
mektedir. Vekyi adl Trke eserinde kendi hayatn anlatmtr.
1-E 2-C 3-A 4-D 5-E 1-C 2-A 3-D 4-E 5-B
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 31 ~

Ayrca Tolunolu Ahmetin maristan adyla kurmu olduu hastane ve eczanede
ise tm halka cretsiz salk hizmeti verilmitir.
Devlet taht kavgalarnn da etkisiyle 905te Abbasler tarafndan yklmtr.

B. hidler (Akitler) (935-969)
Msrda kurulan ikinci Trk devletidir.
Kurucusu Msr valisi Eb Bekir Muhammeddir.
Bakent Fustat (Kahire) ehridir.
Msrda adaletli bir ynetim uygulanmtr. Bu yzden Eb Bekir Muhammede
Abbas halifesi El-Razi Billh tarafndan Ak-it (Beyaz Gne) unvan verilmitir.
Kutsal topraklar olan Hicaz blgesi (Mekke ve Medine) bu dnemde Trklerin eli-
ne gemitir.



Halkn tamam Arap, ordu ve yneticiler Trktr. Toplum ile yneticiler arasndaki
bu farkllk, Tolunoullar gibi devletin ksa srede yklmasnda etkili olmutur.
Devlet, yaanan i karkllar ve Fatmlerin saldrlar sonucu 969da yklmtr.



C. Eyyubler (1174-1250)
Msrda kurulan nc devlet olup, kurucusu Selahaddin Eyyubdir.



Bu sayfadan nasl soru gelir?

Selahaddin Eyyub, 1187de Httin (Hattin) Sava ile Kuds Hallardan geri alm
fetihten sonra gayr-i mslimlere gsterdii hogr ve insan tavrlar nedeniyle
byk takdir kazanmtr.
Kudsn fethedilmesi 1189da III. Hal seferinin balamasna yol amtr. Ancak
I. Richard (Aslan Yrekli Richard) hi bir sonuca ulaamamtr.
Selahaddin Eyyub, lmeden nce lkeyi hanedan yeleri arasnda paylatrm, bu
da devletin ksa zamanda dalmasna yol amtr.
Devlet, 1250 ylnda Memlk komutan Aybeg tarafndan yklmtr.


D. Memlklar (Klemenler) (1250-1517)
Kurucusu Memlk komutan zzeddin Aybegdir.
Moollar tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud Savanda yenerek Avrupann Mool is-
tils altna girmesini nlemilerdir.
Abbas halifeliini Msrda srdrme politikas izlemiler, Trkeyi resm dil olarak
kabul etmilerdir.
Memlklar, Yavuz Sultan Selimin 1516-1517deki Msr Seferi ile son bulmutur.
Bu gelime ile birlikte halifelik Osmanllara gemitir.





1. Mslmanlarn kutsal topraklar saylan
ve Kbe'nin de iinde yer ald Hicaz
blgesine ilk kez hakim olan Trk-slm
devleti aadakilerden hangisidir?
A) Tolunoullar B) hidler
C) Osmanllar D) Memlklar
E) Eyyubler



2. Aadakilerden hangisi hidlerin zel-
liklerinden biri deildir?
A) Mekke ve Medine gibi kutsal blgelere
egemen olmulardr.
B) Kurucusu Eb Bekir Muhammeddir.
C) Msrda egemenlik kurmulardr.
D) Resm dil olarak Arapa kullanmlardr.
E) Tolunoullar tarafndan yklmlardr.



3. Selahaddin Eyyubnin 1187de Kuds
Hallardan geri almas zerine, Papann
ars ile dzenlenen III. Hal Seferine
katlan ngiltere kral aadakilerden
hangisidir?
A) II. William B) Yurtsuz John
C) III. Henry D) I. Edward
E) Arslan Yrekli Richard




4. 1187de Httin Sava ile Kuds Hal-
lardan geri alan ve bu yzden III. Hal
seferinin balamasna yol aan Trk-s-
lm devleti aadakilerden hangisidir?
A) Akitler B) Harzemahlar
C) Eyyubler D) Memlklar
E) Tolunoullar




5. Memlklarla ilgili olarak aadakilerden
hangisi doru bir bilgi deildir?
A) Msrda ilk Trk devletini kurmulardr.
B) Her emirin sultan olabilme hakk vardr.
C) Resm dilleri Trkedir.
D) Kutsal yerlere de egemen olmulardr.
E) Halifelii koruma altna almlardr.

Tarihte ilk kez Kbe'nin de iinde yer ald kutsal topraklar (Hicaz blgesi) hidler
(Akitler) dneminde Trk egemenliine girmitir.
Batl kaynaklarda "Trk Selahaddin olarak geen Selahaddin Eyyubnin biyogra-
fisini yazan al-Wahrani, Onun klid geometrisi, astronomi, matematik ve aritmetik
gibi konularda uzman olduunu belirtir. Nitekim O; mantk, felsefe, sosyoloji, fkh,
tarih eitimi alm, am'daki Dar'l-Hadis'ten (Hadis niversitesi) mezun olmutur.
Memlklar, dier devletlerden farkl olarak kut inancn benimsememitir. Buna
bal olarak "devlet hkmdar ailesinin ortak mal" kabul edilmemi ve her emire
sultan olabilme hakk verilmitir. Bu durum ynetimde sk sk taht kavgalarna yol
am, saltanat ve hanedanlk kltr olumamtr.
1- 2- 3- 4- 5- 1-B 2-E 3-E 4-C 5-A
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 32 ~

IV. YAKIN DOU VE ASYADA KURULAN DER DEVLETLER
A. Mool mparatorluu (1196-1227)
Timuin (Cengiz Han) tarafndan kurulmutur.
Bakent Moolistan blgesindeki Karakurum (Harhorin)dur.
Cengiz Han dneminde yaylmac bir politika izleyen Mool mparatorluunun s-
nrlar, Baltk Denizine ve Macaristana kadar ulamtr.
Cengiz Hann lmnden sonra imparatorluk paralanmtr.
Mool mparatorluunda;
Kut anlay benimsenmitir.
lke sorunlar Kurultay ad verilen danma meclisinde grlmtr.
Treler yazl hale getirilerek Cengiz Yasas oluturulmutur.
Orduda Onlu Sistem uygulanmtr.
lke topraklar hanedann ortak mal saylmtr.
Cengiz Hann lmnden sonra devlet paralanm ve yeni devletler kurulmutur.

B. Mool mparatorluunun Paralanmasyla Kurulan Devletler
1. Altn Orda Devleti (1227-1502)
Cengiz Hann torunu, Cucinin de olu olan Batu Han tarafndan Det-i Kpak
(Kpak Bozkr) ve Karadenizin kuzeyinde kurulmutur.
zbek Han dneminde slmiyet devletin resm dini olarak kabul edilmitir.


Kurulduklar blgede Ruslarn glenmesini engelleyen Altn Orda Devleti, Timur
mparatorluu tarafndan yklmtr. Bu durum Rusyann birliini kurmasna ve
glenmesine olanak salam; ayrca Kazan, Km, Nogay, Ejderhan, Kasm ve
Krm hanlklar kurulmutur.

2. lhanl Devleti (1256-1336)
Cengiz Hann torunu Hlgu Han tarafndan randa kurulmutur.
Bakent Tebrizdir.
Hlgu Han, Batnlik faaliyetlerine kar mcadele etmi ve 1256 ylnda Alamut
Kalesini ykarak tm Batnleri ortadan kaldrmtr.
lhanllar 1258de ise Badat alarak Abbas Devletine son vermilerdir.
1243te Kseda Savanda Anadolu Seluklu Devletini malup ederek, 1336 yl-
na kadar Anadoluya hakim olmulardr.

3. aatay Hanl (1227-1369)
Cengiz Hann olu aatay Han tarafndan Dou Trkistanda kurulmutur.
slmiyeti kabul etmiler, Trklerin youn olarak yaad blgede kurulduklar iin
zamanla Trklemilerdir.

4. Kubilay Hanl (1280-1368)
Cengiz Hann torunu Kubilay Han tarafndan Pekinde kurulmutur.
Trklememi ve slmlamamtr.




1. Moollar, tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud
Savanda yenerek Avrupann Mool is-
tilas altna girmesini nleyen Trk-slm
devleti aadakilerden hangisidir?
A) Memlklar B) Akitler
C) Harzemahlar D) Eyyubler
E) Tolunoullar




2. Cengiz Hann lmnden sonra inde
hkm sren, nl talyan gezgin Marco
Polonun da yaklak 20 yl hizmet ettii
ve Seyahatnme adl eserinde, buradaki
gzlemlerini anlatt devlet aadaki-
lerden hangisidir?
A) aatay Hanl B) lhanl Devleti
C) Kubilay Hanl D) Altn Orda Devleti
E) Timur mparatorluu





3. 1227de Cengiz Hann torunu Batu Han
tarafndan Det-i Kpak (Kpak Bozkr)
ve Karadenizin kuzeyinde kurulan, ayn
zamanda slmiyeti kabul eden ilk Trk-
Mool devleti olarak bilinen devlet aa-
dakilerden hangisidir?
A) zbek Hanl
B) Altn Orda Devleti
C) lhanl Devleti
D) Kubilay Hanl
E) Karahitay Devleti





4. Mool mparatorluunun yklmasndan
sonra 1280-1368 yllar arasnda inde
hakimiyet sren, ayn zamanda Trkle-
meyen ve slmiyeti kabul etmeyen tek
Mool devleti aadakilerden hangisi-
dir?
A) Altn Orda Devleti
B) lhanl Devleti
C) Karahitay Devleti
D) aatay Hanl
E) Kubilay Hanl

slmiyeti kabul eden ilk Trk-Mool Devleti Altn Orda Devletidir.
Kubilay Hanl inde kurulduu iin, Trklemeyen ve slmiyeti kabul etmeyen
tek Mool devletidir. nl gezgin Marco Polo, yaklak 20 yl kadar Kubilay Hann
hizmetinde alm, Seyahatnmesinde bu dnemden bahsetmitir.
1-A 2-C 3-B 4-E
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 33 ~

C. Timur mparatorluu (1369-1507)
Timur tarafndan aatay Devletinin topraklarnda kurulmutur.
Bakent Semerkanttr.
Timur, hkmdar ailesine ye olmad iin Han olmam, aatay ailesinden bir
kiiyi gstermelik olarak tahta karmtr. Kendisi Emir unvan kullanmtr.
Timur mparatorluu, Altn Orda Devletine son vererek bu blgede Ruslarn g-
lenmesine ortam hazrlam, ayrca 1402 Ankara Savanda Osmanl Devletini
malup ederek Osmanlda Fetret Devrinin yaanmasna neden olmutur.
Timur mparatorluunda;
lke topraklar hanedann ortak mal saylmtr.
Savalarda yararllk gsteren kiilere Suyurgal denilen topraklar verilmitir.
kta Sistemi uygulanmtr.
Hseyin Baykara, Ali r Neva, Ali Kuu gibi bilim adamlar bu dnemde yaa-
m, ayrca Timurun da torunu olan Ulu Bey kendi adna Semerkantta kurdu-
u rasathanede Ali Kuu ile birlikte nemli almalar yapmtr.


V. LK TRK-SLM DEVLETLERNDE KLTR VE UYGARLIK
A. Devlet Ynetimi
slmiyet ncesi Trk devletlerinde grlen hkimiyet anlay Trk-slm devletle-
rinde de devam etmitir.
Trk-slm devletlerinde Kut anlay, hkmdarn Allah adna lkeyi ynetmesi
eklinde bir uygulamaya dnm, te yandan bu anlaytaki kan ba esas ay-
nen devam etmitir.
Trk-slm devletlerinde veraset sistemi de aynen devam etmitir. Bu sisteme g-
re lke, hkmdar ve ailesinin ortak mal saylmtr. Ancak bu sistem, lkede siyas
otoriteyi sarsm, taht kavgalarn tetiklemi ve devlet yapsnn bozulmasyla ksa
srede yklmalar beraberinde getirmitir.

1. Hkmdar
Trk-slm devletlerinde hkmdarlar geni yetkilere sahiptir. Ancak hkmdarn
yetkileri rf hukuk (Trk gelenek ve grenekleri) ile eri hukuk kurallar tarafn-
dan snrlandrlmtr.
Devletin idaresi, orduya komuta etmek, halkn ihtiyalarn karlamak ve lkeyi d
tehlikelerden korumak hkmdarn balca grevleriydi. Ayrca hkmdar, vezir ve
memur atamas yapar, Divn- Mezlim (Yksek Mahkeme)e bakanlk ederdi.
Hkmdarn ocuk yata olmas durumunda, devletin idaresi naiplere verilmitir.
Trk-slm devletlerinde slm ncesi Trk devletlerinden farkl olarak hkmdar-
lar halife tarafndan onaylanr ve adna hutbe okuturdu. Halifenin gnderdii onay
belgesine menur ad verilirdi.
Trk-slm devletlerinde hkmdarlar eitli unvan ve semboller kullanmlardr.


Hkmdarlk Unvanlar Hkmdarlk Sembolleri (Almetleri)









1. 1402 Ankara Savanda Osmanl Devle-
tini malup ederek Osmanlda 11 yl s-
recek olan Fetret Devrinin balamasna
yol aan devlet aadakilerden hangisi-
dir?
A) Mool mparatorluu
B) Karahitay Devleti
C) Timur Devleti
D) aatay Hanl
E) lhanl Devleti



2.
I. tarkan,
II. sultan,
III. padiah
Yukardakilerden hangileri Trk-slm
devletlerinde hkmdarlk unvan olarak
kullanlmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) I, II ve III



3. Trk-slm devletlerinde;
I. hutbe okutmak,
II. hilat (giysi),
III. etr (emsiye)
unsurlarndan hangileri hkmdarlk al-
meti olarak kullanlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



4. Trk-slm devletlerinde hkmdar, halife
tarafndan gnderilen bir belgeyle onaylanr
ve hkmdar bu belgeyle kendi adna hutbe
okuturdu.
Trk-slm devletlerinde halife tarafn-
dan hkmdara gnderilen bu onay bel-
gesine ne ad verilmitir?
A) Tura B) Menur C) etr
D) Kut E) Nevbet



5. Aadakilerden hangisi, Trk-slm dev-
letlerinde grlen hkmdarlk almetle-
rinden biri deildir?
A) Taht B) Hilt C) Sancak
D) Ok E) Hutbe
* Han * Kara
* Hakan * Kadir
* Bey * Melik
* Hnkr * Sultan
* Gazi * Padiah
* ah * ehinah
* Ota- Hmyun * Taht (Ssl Koltuk)
* Unvan alma * Nevbet (Davul)
* Tu * Sancak (Alem)
* Asa * Kl kuanmak
* Hilat (Giysi) * Hutbe okutmak
* etr (emsiye) * Tura (Mhr)
* Para Bastrmak
1-C 2-A 3-E 4-B 5-D
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 34 ~




2. Saray Tekilt
Trk-slm devletlerinde saray, hkmdarn ve ailesinin yaad, ayn zamanda
devletin ynetildii merkezdi.
Saray tekiltnda, hkmdarn gerek resm gerekse zel ilerini yrten birtakm
grevliler bulunmaktayd. Balca saray grevlileri unlardr:

Saray Grevlileri

UNVANI GREV
Cmedar Hkmdarn elbiseleriyle ilgilenen grevlidir.
Devaddar Hkmdarn yaz takmlarn tayan ve koruyan grevlidir.
Emir-i hur Atlarn bakmndan sorumluydu.
Emir-i Alem Savalarda bayra ve sanca muhafaza eden grevlidir.
Emir-i Candar Hkmdarn ve sarayn gvenliinden sorumluydu.
Emir-i enigir Hkmdarn yiyeceklerini ilk tadan grevlidir.
Emir-i Hares Hkmdara kar su ileyenleri cezalandrrd.
Emir-i Silah Silah retim ve deposundan sorumluydu.
Emir-i ikr Hkmdarn av ilerini dzenleyen grevlidir.
Hcibl-Hccab
(Ulu Hacib)
Hkmdar ve vezirden sonraki en byk grevlidir.
Hkmdar ve halk ile hkmdar ve divan yeleri arasnda
grme ve bulumalar ayarlard.
Kapucuba Sarayn gnlk hizmetlerinden sorumlu grevlidir.
Kssadar Dilekeleri kabul eden ve hkmdara sunan grevlidir.
Serhenk Trenlerde ve seyahatlerde yol dzenini salayan grevlidir.
erabdr- Has
(diba)
Hkmdarn ikilerini hazrlayp sunan, ziyafetlerde ikilerle
ilgilenen grevlidir.
Tatdar (Abdr) Hkmdarn temizlik ilerinden sorumlu grevlidir.


3. Merkez Ynetim
Trk-slm devletlerinde merkez ynetim tekiltnda hkmdardan sonra gelen
en yetkili kii vezirdir.




Devlet ileri, bakanln hkmdarn yapt Divn- Saltanat (Byk Divan)ta
grlrd. Divn- Saltanat bir bakma Bakanlar Kuruluna benzerdi.
Hkmdarn olmad zamanlarda divana vezir bakanlk etmitir.
Byk Divana bal baz alt divanlar da bulunurdu. Bunlar;

1. Trk-slm devletlerinde, trenlerde ve
seyahatlerde yol dzenini salayan sa-
ray grevlisi aadakilerden hangisidir?
A) Cmedar B) Emir-i Candar
C) Serhenk D) Tatdar
E) Hcibl-Hccab




2. Trk-slm devletlerinde, hkmdarn ve
sarayn gvenliinden sorumlu olan g-
revli aadakilerden hangisidir?
A) Emir-i Alem B) Kapucuba
C) Emir-i Silah D) Kssadar
E) Emir-i Candar




3. Byk Seluklu Devletinde, hkmdar
ile devlet protokol ve eliler arasnda
grmeleri ayarlayan devlet grevlisi
aadakilerden hangisidir?
A) Ulu Hacib B) anigir
C) Kapucuba D) Cmedar
E) Devaddar




4.
I. hcibl-hccab,
II. emir-i hur,
III. idiba
Yukardakilerden hangileri, Trk-slm
devletlerinde saray tekiltndaki grev-
liler arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




5. Karahanl Devletinde vezire verilen
Trke ad aadakilerden hangisidir?
A) Serhenk B) Yuru
C) Abdr D) anigir
E) Devaddar

Karahanllarda vezire verilen Trke ad yurutur. Byk Seluklu Devletinde en
nl vezir ise Nizml-Mlktr.
Trk tarihinde Sultan unvann ilk kez Gazneli Mahmut kullanmtr.
1-C 2-E 3-A 4-E 5-B
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 35 ~

Byk Seluklu Devletinde Byk Divana Bal Alt Divanlar
Divanlar Grevleri Bakan
Divn- n (Tura) Devletin i ve d yazmalarn yapan divandr.
Tura
(Mn)
Divn- stifa Devletin tm mal ilerine bakard. Mstevf
Divn- raf
Tefti kuruludur. Devletin idar ve mal ilerinin
yolunda gidip gitmediini tefti (kontrol) ederdi.
Mrif
Divn- Arz
Ordunun yiyecek, giyecek, tehizat vb. tm ihti-
yalar ve asker maalar ile ilgilenirdi.
Emir-i Arz
(Arzl-Cey)
Divn- Mezlim
Hkmdarn bakanlk ettii ve byk davalarn
bakld yksek mahkemedir.
Sultan




4. Tara Ynetimi
Trk-slm devletlerinde tara tekilt; eylet, vilyet, kaza ve kylerden meydana
geliyordu.
Bu blgelerde asker valiler ya da hanedan yeleri grevlendirilmi, tarada grev
yapacak olan yneticiler atabeyler tarafndan yetitirilmitir.

Tara Ynetimindeki Devlet Grevlileri

ADI GREV
Melik
Byk Seluklu Devletinde bir blgenin ynetimi ile ilgili grevlendiri-
len hanedan yelerine Melik denir. Melikler, i ilerinde serbest d ile-
rinde merkeze bal hareket etmilerdir. Bu durum Seluklularn yne-
timde merkez otoriteye nem verdiklerini gstermektedir.
Atabey
Devlet idaresini renmeleri ve iyi bir ynetici olabilmeleri iin eylet-
lere gnderilen erkek ocuklarn, devlet ynetimi konusunda eiten
kiilerdir. Atabeyler, bu srete bilgi ve tecrbelerini hkmdarn erkek
ocuklarna retirdi. (Osmanldaki karl Lalalk kurumudur.)
hne Eylet ve vilyetlerin banda bulunan asker ve idar yneticidir.
mil
(Ummal)
Vilyetlerde vergilerin toplanmasndan sorumlu olan grevlidir.
Muhtesip
Vilyetlerde ticar hayatn dzenlenmesi (pazarlarda fiyatlarn, tart ve
l aletlerinin ve retilip satlan mallarn kalitesinin denetlenmesi)
ve belediye almalarnn yrtlmesinden sorumlu grevlidir.
Amid Vilyetlerde ynetimden sorumlu sivil grevlidir.
Ulak Saray ve tara ynetimi arasnda haberlemeyi salayan kiilerdir.
Suba Tarada ehirlerin gvenliinden sorumlu kiidir.

1. Byk Seluklu Devletinde, ordunun yi-
yecek, giyecek, tehizat gibi ihtiyalar
ve asker maalar ile ilgilenen divan tr
aadakilerden hangisidir?
A) Divn- n
B) Divn- stifa
C) Divn- raf
D) Divn- Arzl-Cey
E) Divn- Mezlim



2. Byk Seluklu Devletinde, devletin i
ve d yazmalarn yapan divan aa-
dakilerden hangisidir?
A) Divn- Berd
B) Divn- Mezlim
C) Divn- n
D) Divn- stifa
E) Divn- Arzl-Cey



3. Byk Seluklu Devletinde, devlet yne-
timinde olmayp, posta ve haberleme
(istihbarat) ilerine bakan divan aada-
kilerden hangisidir?
A) Divn- raf
B) Divn- Arzl-Cey
C) Divn- stifa
D) Divn- n
E) Divn- Berd



4. Trk-slm devletlerinde, devlet idaresini
renmesi ve iyi bir ynetici olabilmesi
iin eyletlere gnderilen erkek ocukla-
rn, devlet ynetimi konusunda eiten
kiilere ne ad veriliyordu?
A) Melik B) Atabey C) Lala
D) mil E) hne



5. Trk-slm devletlerinde, pazarlarda fi-
yatlar, tart-l aletlerini ve retilip sa-
tlan mallarn kalitesini denetleyen, ayn
zamanda belediye almalarnn yr-
tlmesinden de sorumlu olan grevli
aadakilerden hangisidir?
A) Muhtesip B) Amid C) Ulak
D) diba E) Ummal

Byk Seluklu Devletinde devlet ynetiminde olmayan divan tr Divn- Berddir.
Divn- Berd, posta ve haberleme (istihbarat) ilerine bakard.
1-D 2-C 3-E 4-B 5-A
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 36 ~

B. ORDU
lk Trk-slm devletlerinde ordunun nemli ksmn Trkler oluturuyordu. Gl
bir ordu, devletin temeli olarak kabul edilmitir. (Ordu-Millet Anlay) slmi-
yetin kabul edilmesiyle birlikte benimsenen cihat anlay, Trklerin bir anlamda
sava zelliini daha da pekitirmitir.
Byk Seluklu Devletinde en gl ordu Sultan Melikah dneminde kurulmu,
bu ordu 10lu sisteme gre tekiltlandrlmtr. Trk slm devletlerinde pek ok
yeniliin olduu ordu, genel olarak u ksmlardan olumaktadr:

BRM ZELLKLER
Hassa Askerleri
Sultana bal ve onun gvenliini salayan zel birlikler
olup maal askerlerdir.
3 aylk olarak verilen maaa Bistegan denir.
Gulamn- Saray
Gulam Kle demektir.
Farkl milletlerden seilip, Gulamhanede zel olarak
yetitirilen cretli askerlerdir.
Dorudan sultana bal muhafz birlikleri olup, sultann
sarayn korurlard. (Osmanldaki karl Devirmedir.)
lk kez Gazneliler tarafndan oluturulmutur.
kta Ordusu (Sipahiler)
kta sahibi olanlarn ikta gelirleri karl beslemek
zorunda olduklar atl askerlerdir. (cebel)
Bu ordu birimi devletten maa almazd.
Tamam Trk ve Mslmanlardan oluur.
lk kez Byk Seluklu Devleti tarafndan oluturul-
mutur.
Bu ordu Osmanlda Tmarl Sipahi Ordusuna rnek
olmutur.
Eylet Askerleri Melik ve eylet valilerinin asker birlikleridir.
Trkmenler
Trkmenlerden sava zaman orduya katlan birliklerdir.
Trkmenler genellikle ulara yerletirilir ve snr gvenlii
salanrd.
Yardmc Kuvvetler
Bal devlet ve beyliklerin sava zaman gnderdii
cretli askerlerdir.





C. SOSYAL YAPI
Trk-slm devletlerinde toplum ierisinde snfsal ayrm yoktu. Egemenlik altnda
yaayan herkese hogr politikas izlenmitir.
slm kltrnn de etkisiyle yerleik yaam kltr gelimi, bu da beraberinde
ticar hayatn canlanmasna yol amtr.
Karahanl Devleti dndaki Tk-slm devletleri ok uluslu devlet (imparatorluk)
zellii tamaktadr.
Din ve inancn da etkisiyle toplum ierisinde sosyal dayanma gl olmutur.

1. Trk-slm devletlerinde, zel asker bir-
likler olan Hassa Askerlerine verilen 3
aylk maaa ne ad veriliyordu?
A) Gulam B) Ulfe C) Cebel
D) Bistegan E) Sipah



2.
I. hassa ordusu,
II. tmar ordusu,
III. gulam ordusu
Yukardaki asker birliklerden hangileri
Byk Seluklu ordusunun iersinde yer
almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III



3. kta sistemi ilk kez hangi devlet tarafn-
dan oluturulmutur?
A) Karahanllar B) Gazneliler
C) Memlklar D) hidler
E) Byk Seluklular



4. Seluklularda ve Karahanl Devletinde has-
sa ordular, sava esirleri (kle) arasndan
toplanan ya da satn alnan kk yataki
ocuklarn yeteneklerine gre yetitirildii
asker birliklerdi.
Seluklular ve Karahanllarda uygulanan
bu sistemin, Osmanl Devletindeki kar-
l aadakilerden hangisidir?
A) Devirme B) Msadere C) Gedik
D) Tmar E) ltizam



5.
I. Seluklular
II. Harzemahlar
III. Uygurlar
Yukardaki devletlerden hangilerinde ikta
sistemi uygulanmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


Gazneliler orduda ayrca fil ve cretli asker kullanmtr. zellikle ar yklerin tan-
mas ve dman ordularnn datlmasnda nemli fonksiyon stlenmitir.
1-D 2-B 3-E 4-A 5-C
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 37 ~

D. HUKUK SSTEM
Trk-slm devletlerinde hukuk, eri ve rf olmak zere ikiye ayrlrd. Ayrca fet-
hedilen yerlerdeki eski uygulamalar ve divan kararlar da hukuk sisteminde etkili
olmutur.

1. eri Hukuk
eri hukuk temelini slm hukukundan alrd.
Miras, boanma, evlenme, velyet, vakf ve ticaret ile ilgili konular eri hukuk kap-
samnda yer alyordu.
eri davalara kadlar bakard.
Kadlarn bandaki sorumluya ise Kadl-kudat (Ba Kad) denirdi.
Kad, divan yeleri ve hatta veziri yarglama yetkisine sahipti.
Kadlar, siyas otorite tarafndan bask altna alnmazd. Bu durum ksmen de olsa
hukukun bamsz olduunu gstermektedir.

2. rf Hukuk
rf hukuk ise temelini eski Trk geleneklerinden (tre) alrd.
lke gvenliinin salanmas, kanunlarn uygulanmas ve bu konularda ortaya -
kan uygunsuzluklar rf hukukun kapsamnda yer alyordu.
rf davalara Emir-i Ddn bakanlndaki mahkemeler bakard.


Ayrca hkmdarn bakanlk ettii ve byk davalarn bakld yksek mahkeme
olan Divn- Mezlim de hukuk sisteminde nemli bir yere sahiptir.

E. TOPRAK YNETM VE EKONOM
1. Toprak Sistemi
Trk slm Devletlerinde toprak Mir ve Mlk toprak olarak ikiye ayrlmtr.

Toprak Tekilt


Mir Topraklar Mlk Topraklar




a) Mir Topraklar
Mlkiyeti devlete ait olan topraklara Mir toprak ad verilmitir. Mir arazi 3 ana
gruba ayrlr. Bunlar;

1. Has Arazi
Geliri hkmdara ve ailesine ayrlan ba, bahe, tarla gibi topraklardr.
Bu topraklardan alnan vergiler dorudan hkmdarn hazinesine aktarlrd.
Has arazinin gelirleriyle hkmdar ve ailesinin masraflar karlanrd.

2. kta Arazi
lke topraklarnn vergi gelirlerine gre blmlere ayrlmasna ikta denir.

1. Trk-slm devletlerinde;
I. din,
II. rf ve adetler,
III. divan kararlar
gibi faktrlerden hangileri hukuk siste-
minin ekillenmesinde etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




2.
I. kadl-kudat
II. emir-i dd
III. niybet-i saltanat
Yukardakilerden hangileri Trk-slm
devletlerinde hukuk sistemi ile ilgilidir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




3. Seluklu Devletinde rf davalara bakan
grevli aadakilerden hangisidir?
A) Mstevf B) Arzl-cey
C) Emir-i Dd D) Kadl-kudat
E) Meliks-Sevhil




4. Trk-slm devletlerinde, ikta sisteminin
uyguland topraklar aadakilerden
hangisinin kapsamnda yer alr?
A) Mir B) Vakf C) Mlk
D) Harac E) r




5.
I. has,
II. vakf,
III. mlk
Yukardakilerden hangileri mir arazinin
kapsamndaki topraklar arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

Trk-slm devletlerinde asker davalara ise Kad-leker ad verilen grevli bakmtr.
Has kta Vakf r Harac
1-E 2-D 3-C 4-A 5-C
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 38 ~




kta sisteminde; hizmeti geen baz devlet grevlilerine (vali, komutan, asker gibi)
maalarna karlk belirli bir miktar toprak verilir, topraktan elde edilen gelirin bir
ksmyla kendi maalarn karlarlar, bir ksmyla da atl asker beslerlerdi.
Bu sistemde; topran mlkiyeti devlete, vergileri toplama hakk ikta sahibine,
topra ileme hakk ise kyllere aitti.









3. Vakf Arazi
Medrese, darifa, imarethane, cami, hamam, eme gibi sosyal amal (hayr i-
leri iin) kurulan kurumlarn giderleri iin ayrlan topraklardr.
Dorudan topluma hizmet amal kullanlan vakf topraklar; satlamaz, kiraya veri-
lemez, devredilemez ve miras braklamazd.

b) Mlk Topraklar
Mlkiyeti ahslara ait olan topraklara ise Mlk arazi ad verilmitir. Bu topraklar
ahs olup; genellikle ev, ba, bahe gibi tanmaz mallardr.
Mlk arazi de 2 gruba ayrlr. Bunlar; r ve harac topraklardr. Mslmanlara ait
topraklara r, gayr-i mslimlere ait topraklara ise harac toprak denmitir.
Mlk topraklar, hizmeti geen kiilere devlet tarafndan dl olarak verilebildii
gibi, atadan miras olarak da kalabilmitir.

2. Ekonomik Hayat
Trk-slm devletlerinde toprak dnda ekonomi; hayvanclk, ticaret, dokumaclk,
madencilik ve el sanatlarna dayaldr.
Baharat Yolu ve pek Yolu ticar hayatn canlanmasnda nemli rol oynamtr.
Ticar hayatta, Abbaslere ait olan ve ayn ii yapan esnaflarn oluturduu meslek
rgtlenmesi anlamna gelen ftvvet tekilt da nemli bir fonksiyona sahipti.
Bu meslek rgtlenmelerine gayr-i mslimler ye olamazd.



Seluklularn balca gelir kaynaklar
r: Mslmanlardan alnan 1/10 oranndaki rn vergisidir.
Hara: Gayr-i mslimlerden alnan rn vergisidir.
Cizye: Gayr-i mslim erkeklerden askere gitmemeleri karlnda alnan vergidir.
Bc- Bazar: Pazar vergisidir.
Ganimet: Sava gelirlerinin 1/5idir.
Komu devletlerin hediyeleri
Maden, orman ve tuzla gelirleri

1. Trk-slm devletlerinde ikta sisteminin
uygulanma amalar arasnda;
I. byk ve gl bir orduya sahip olma,
II. retimin srekliliini salama,
III. merkez otoriteyi glendirme
gibi unsurlardan hangileri yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. lk kez Byk Seluklu Devleti dnemin-
de uygulanan ikta sistemi, en ok aa-
daki alanlarn hangisinde devlete fayda
salamtr?
A) Tarm-Askerlik
B) Eitim-retim
C) Ticaret-Askerlik
D) Ynetim-Hukuk
E) Tarm-Ynetim



3. Trk-slm devletlerinde, geliri hayr ku-
rulularna ve sosyal hizmetlere ayrlan
topraklara ne ad veriliyordu?
A) kta B) Vakf C) Mukataa
D) Metruk E) Ocaklk



4. Trk-slm devletlerinde,
I. r,
II. hara,
III. cizye
vergilerinden hangileri sadece gayr-i
mslim vatandalardan alnmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


5. Trk-slm devletlerinde,
I. cizye,
II. ikta,
III. gulam
uygulamalarndan hangileri toplumun
belli bir kesiminin ordu tekilt iinde
yer almadn gstermektedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


kta Sistemi, Trk tarihinde ilk kez vezir Nizaml-mlkn nerisiyle Byk Seluklu
Devletinde uygulamaya konulmutur.
Ftvvet tekilt, Anadolu Seluklu dneminde Ahilik Tekilt, Osmanl dneminde
ise Lonca Tekilt ad ile varln srdrmtr.
kta Sisteminin Yararlar
Devlet para demeden byk bir orduya sahip olmutur. (ekonomik-asker)
Hazinenin yk hafifletilmitir. (ekonomik)
lkede asayi ve dzen salanmtr. (sosyal)
Merkez otorite glenmitir. (siyas)
retimde sreklilik salanmtr. (ekonomik)

(Bu sistem, Osmanlda Tmar (Dirlik) Sistemine rnek olmutur.)
1-E 2-A 3-B 4-D 5-A
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 39 ~

F. YAZI, DL VE EDEBYAT
lk Trk-slm devletlerinde genellikle konuma dili Trke, edebiyat dili Farsa ve
bilim dili ise Arapa olmutur.
Karahanllarda devletin resm dili de Trkeydi.
Gaznelilerde saray ve ordu Trke konuurken, bilim dili Arapa, edebiyat dilinde
ise Farsa kullanlrd.
Byk Seluklularda ise resm dil Farsayd. Bilim dili Arapa, edebiyat dili ise yine
Farsayd. Bu durum Trkenin gelimesini engellemitir.

YAZILI EDEBYAT RNEKLER
ESER ADI YAZARI DNEM ZELLKLER
Kutadgu Bilig
(6645 beyit)
Yusuf Has
Hacib
Karahanl
Trk-slm Edebiyatnn yazar bilinen ilk
yazl rnei olarak kabul edilmektedir.
Mutluluk Veren Bilgi anlamna gelir.
deal devlet ynetiminden bahseden eser
hkmdara tler verir. Bu yzden bir
anlamda siyasetnme zellii gsterir.
Uygur alfabesi ile yazlan eser, Tabga (Ulu
Kara) Bura Hana sunulmutur.
Divn-
Lgatit Trk
Kagarl
Mahmut
Karahanl
lk Trke ansiklopedik szlktr.
Trkenin Arapa kadar zengin bir dil
olduunu gstermek ve Trkeyi Araplara
retmek iin yazlmtr.
Sonunda ilk Trk dnyas haritas vardr.
Eser, Abbas halifesi El-Mukted Bi-Emrillahn
olu Ebul-Kasm Abdullaha sunulmutur.
Divn-
Hikmet
Hoca
Ahmet
Yesev
Karahanl
Eser Trk Tasavvuf Edebiyatnn ilk eseri,
yazar da ilk Trk mutasavvf olarak bilinir.
Din ve ahlak tler iermektedir.
Trkenin Tarikat Dili olarak kabul edilmesi
ve yaylmasn salamtr.
Atabetl-
Hakyk
Edip
Ahmet
Yknek
Karahanl
Uygur alfabesi ile yazlmtr.
Gereklerin Eii anlamna gelir.
Ahlak deerleri anlatan eitici ve retici bir
eserdir.
Eser, Karahanl hkmdarlarndan Muham-
med Dd spehsalar Beye sunulmutur.
ehnme Firdevs Gazneli
Eserde ran-Turan Savalar anlatlr.
Gazneli Sultan Mahmuta sunulmutur.
Firdevs bu eserinde ran vglerle anlat-
m, bu yzden Sultan Mahmutun kendisine
vaat ettii paray alamamtr. Bunun zerine
Firdevs, Gazneli Mahmut iin mehur Hicvi-
ye adl eserini kaleme almtr.
Tarih-i Yemin Utb Gazneli
Eserde Gaznelilerin tarihi anlatlmaktadr.
Gazneli Sultan Mahmuta sunulmutur.
Siyasetnme
Nizml-
Mlk
Byk
Seluklu
Eserde devlet ynetimi ile ilgili tler vardr.
Byk Seluklu Sultan Melikaha takdim
edilmitir.
Rubler
mer
Hayyam
Byk
Seluklu
Devrin en nl airlerindendir.
Rubilerde ran Saray Gecelerini anlatmtr.
Divn- Enver
(Kasideler)
Enver
Byk
Seluklu
Byk Seluklu dneminde kasideleriyle
tannan en nl air Enverdir.
Muhakemetl
Lgateyn
Ali r
Nev
Timur
Devleti
Trkenin Farsa kadar zengin bir dil
olduunu gstermek iin yazlmtr.
aatay Trkesinin en byk airidir.

1. Karahanl Devleti dneminde Yusuf Has
Hacib tarafndan yazlan Kutadgu Bilig
adl eser hangi alfabe ile yazlmtr?
A) Uygur B) Gktrk C) Arap
D) Sod E) Kiril


2. Utb, kaleme ald Tarih-i Yemin adl
eserini hangi Trk devleti dneminde, ki-
me takdim etmitir?
A) Karahanl-Tabga Bura Han
B) Gazneli-Sultan Mahmut
C) Byk Seluklu-Alp Arslan
D) Karahanl-Yusuf Kadir Han
E) Mool-Cengiz Han


3. Edip Ahmet Yknek tarafndan kaleme
alnan Atabetl-Hak-yk adl eser hangi
Trk hkmdarna takdim edilmitir?
A) Ulu Kara Bura Han
B) Kadir Bura Han
C) Sultan Mahmut
D) Muhammed Devlet ah
E) Muhammed Dd spehsalar Bey


4. Aada verilen edeb eserlerden hangisi
Karahanllar dnemine ait deildir?
A) Divn- Hikmet
B) Atabetl- Hakyk
C) Siyasetnme
D) Kutadgu Bilig
E) Divn- Lgatit Trk


5. aatay Trkesinin en byk airi ola-
rak kabul edilen Ali r Nevnin, Trk-
enin Farsa kadar zengin bir dil oldu-
unu gstermek iin kaleme ald eser
aadakilerden hangisidir?
A) ehnme
B) Divn- Lgatit Trk
C) Atabetl- Hakyk
D) Muhakemetl Lgateyn
E) Divn- Hikmet

1-A 2-B 3-E 4-C 5-D
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 40 ~

G. BLM
Trk-slm devletlerinde en nemli bilimsel kurumlar medreselerdir.
Karahanllar dneminde Semerkant, Buhara ve Kagar nemli bilim ve kltr mer-
kezleridir. Tabga Bura Han tarafndan Semerkantta alan medreselerde, ilk kez
burslu eitim sistemi uygulanmtr.
Gazneliler dneminde de Sultan Mahmut zamannda Niaburda nemli medrese-
ler kurulmu, bilim ve bilim adamlar her dnem desteklenmitir.
Byk Seluklu Sultan Turul Bey dneminde, Niaburda ilk Seluklu medresesi
almtr. Alp Arslan dneminde ise dnyann ilk niversitesi olarak kabul edi-
len ve vezir Nizml-Mlk tarafndan yaptrlan Badattaki Nizmiye Medresesi
dnemin en nl eitim kurumudur.

TRK-SLM BLGNLER
Harezm
(780-850)
IX. yzylda yaam nl matematiki ve filozoflardan birisidir.
Matematikte sfr (0) rakamn ilk kez kullanmtr.
Badatta kurulan Beytl Hikmede yneticilik ve hocalk yapmtr.
nl eserlerinden biri Kitabl-Cebir Vel-Mukabeledir.
Farab
(874-950)
Avrupada Al-Phorobius adyla tannmtr.
hsal-Ulm adl eseriyle pozitif bilimleri ilk kez snflandrmtr.
El- Medinetl Fzla en nemli eseridir.
Hava titreimlerinden ibaret ses olaynn ilk mantkl izahn yapmtr.
Tarihte ilk kez Birlemi Milletler fikrini ortaya atan bilim adamdr.
Aristonun eserlerine yeni anlay getirdii iin kendisine Muallim-i Sni
(kinci retmen) denmitir.
bn-i Sina
(980-1037)
Avrupada Avicenna adyla tannmtr.
Tp alannda slm dnyasna en byk katky salamtr.
En nemli eseri El-Kanun Ft-Tbb (Tp Kanunu) olup, uzun yllar Avrupada
ders kitab olarak okutulmutur.
Tbbn Hkmdar olarak anlmtr.
Birn
(973-1051)
Gazneli Mahmut dneminde yaam nl bilginlerden biridir.
Sultan Mahmut, Birun iin Saraymn En Deerli Hazinesi demitir.
Ekvatorun uzunluunu ok az bir yanlmayla hesaplayabilmitir.
El Asril Bakiye adl eseri olup, bu eserinde Asyal milletler hakknda bilgi
vermi ve astronomiden bahsetmitir.
Gazal
(1058-1111)
Byk Seluklu dneminde yaam, Nizmiye Medresesinde ba mder-
ris olarak grev yapmtr.
Siyas din anlaylaryla mcadele etmitir.
Yaam boyunca 500e yakn kitap yazd sylenen Gazlinin nemli
eserleri arasnda hyal-Ulmiddin ve Tehftl Felsife saylabilir.
mer
Hayyam
(1048-1131)
Sultan Melikah adna Celli Takvimini hazrlayan kurulun bakandr.
Gne Yl esasna gre hazrlanan bu takvim, astronomi ve matematik
biliminin ok gelitiini gstermektedir.
Ayrca Trk geni de denilen Hayyam genini bulmutur.
Zemaher
(1074-1144)
Harzemahlar dneminde yaam olup, asl ad Mahmud Zemaherdir.
Gramer, belgat (dzgn konuma sanat), fkh, kelm, tefsir vb. pek ok
alanda derin bilgiye sahiptir.
Mekke ve Medinede ok uzun sre kald iin, kendisine "Allah'n
komusu" anlamna gelen "Crllah" denmitir.
Kef Tefsiri ve Mukaddimetl-Edeb adl eserleri ok nemlidir.
bn-i Rd
(1126-1198)
spanyada yetimi nl bir filozoftur.
Endls Emevleri dneminde yaam ve Aristoyu Avrupaya tantmtr.
Ortaa filozofu Thomas Aquinas ona "rih" (Yorumcu) adn vermitir.
Tehft't Tehaft ve Makel fi'l-Mizc iki nemli felsef eseridir.
Ulu Bey
(1394-1449)
Timurun torunu olan Ulu Bey, hem devlet adam hem de bilim adamdr.
Semerkantta kendi adna rasathane yaptrmtr.
En nemli eseri Ulu Bey Zeyci (Yldzlar Cetveli)dir.
Devrin bilginlerinden Ali Kuu Ulu Beyin rencisi olmutur.

1. Trk-slm tarihinde burslu eitim siste-
mi ilk kez hangi devlet dneminde uygu-
lanmtr?
A) Byk Seluklular B) Gazneliler
C) Karahanllar D) Memlklar
E) Anadolu Seluklular



2. Byk Seluklu Devletinde Turul Bey
dneminde ina edilen ilk Seluklu med-
resesi nerede almtr?
A) Semerkant B) Buhara C) Kagar
D) sfahan E) Niabur



3. Avrupada Al-Phorobius adyla tannan,
felsefede Muallim-i Sni (kinci retmen)
olarak adlandrlan ve Trk-slm dnya-
snda pozitif bilimleri ilk kez snflandran
bilim adam aadakilerden hangisidir?
A) Harezm B) Farab C) Birni
D) bn-i Sina E) Gazal



4. Avrupada Avicenna adyla tannan ve
yazm olduu El-Kanun ft Tp adl ese-
riyle Trk-slm dnyasna tp alannda
en byk katky yapan nl bilim adam
aadakilerden hangisidir?
A) Zemaher B) bn-i Rd
C) Gazal D) bn-i Sina
E) mer Hayyam




5. Timur Devleti Dneminde bilim adamlarna
nem verilmi, hkmdarlar bilim ve edebi-
yat almalarn bizzat desteklemilerdir.
Bu dnemde yaam, Semerkantta ken-
di adna yaptrd rasathanesi ve Yldz-
lar Cetveli adl eseriyle nl astronomi
bilgini ve devlet adam aadakilerden
hangisidir?
A) Ulu Bey B) mer Hayyam
C) Ali Kuu D) Birn
E) Hseyin Baykara

1-C 2-E 3-B 4-D 5-A
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 41 ~

H. MMAR VE SANAT





Trk-slm mimarsinin ilk rneklerine Karahanllarda rastlanmaktadr.
Nitekim Trk-slm mimarsinin temelleri Karahanllar dneminde atlm, ilk kez
Ribat ad verilen kk kervansaraylar ina etmilerdir.
Ayrca Karahanllar ilk kez Bimarhne (Dar-ifa) kurarak hastalarn tedavisinde
de nemli gelime salamlardr.
Resim ve heykel sanatlarnn slm dinine aykr grlmesi nedeniyle bu sanat dal-
lar pek gelimemise de, paralar zerinde figrler, hallar zerinde bitki ve hayvan
motifleri kullanlmtr. Ancak bu sanatlar ok gelimemitir.

SSLEME SANATLARI
Hat
Arap harfleriyle slm gzel yaz yazma sanatdr. slamiyete geile
birlikte nem kazanm ve bir sanat dal haline gelmitir.
Minyatr
Kitaplara suluboya kullanlarak izilen kk resimlerdir. Minyatr sanat-
larna nakka ya da musavver denilmitir.
Tezhip
Kitap ssleme sanatdr. Altnlamak, yaldzlamak anlamna gelir. Yaldz ve
boya kullanlarak zellikle Kuran- Kerimin sayfalar sslenmitir.
ini
Frnlanm toprak zerine yaplan renkli ve eitli motiflerden oluan
seramiklerdir.
Kndekri
Ahap ilemeciliine dayanan el sanatdr. Bu sanatlarla uraanlara
Neccar ad verilmitir. (Neccar = Marangoz)
Fresk Ya al (sva) zerine yaplan renkli duvar resmidir.
Vitray Renkli cam ssleme sanatdr.
Mozaik Kk cam ve ta paralarnn har ierisinde yerletirilmesi sanatdr.
Telkri Altn, gm gibi maden ilemeciliine dayanan sanat daldr.
Malakri Duvar kabartma sanatdr.
Kakmaclk Ahap ve madenlerin iine renkli malzemelerin yerletirilmesi sanatdr.
Oymaclk Ahap, al vb. zeminlerin oyulmasna dayanan ssleme sanatdr.






SSLEME SANATLARININ KULLANIM ALANLARI
Duvar Sslemede Fresk, ini, mozaik, ta bezeme, malakri, hat, oymaclk, kakmaclk.
Ahap Sslemede Kndekri, oymaclk, kakmaclk.
Kitap Sslemede Hat, tezhip, minyatr, ciltilik.
Maden Sslemede Telkri, kakmaclk, oymaclk.
Cam Sslemede Vitray, ta bezeme, tula bezeme, al bezeme.

1. Trk-slm mimarsinin ilk rnekleri aa-
daki devletlerden hangisi tarafndan
verilmitir?
A) Karahanllar B) Gazneliler
C) Babrler D) Harzemahlar
E) Byk Seluklular



2. slm dininin resim ve heykel sanatlarna
scak bakmamas Trk-slm devletlerin-
de,
I. nakkalk,
II. hattatlk,
III. kakmaclk
sanatlarndan hangilerinin gelimesine
ortam hazrlamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


3.
I. minyatr,
II. tezhip,
III. resim ve heykel
Trk devletlerinde, yukardaki sanat dal-
larndan hangilerinde slmiyetin kabu-
lnden sonra gelimenin durduu savu-
nulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



4. Trk-slm sanat, aadaki sanatlardan
hangisinde dierlerinden daha fazla ge-
lime gstererek dier toplumlar da et-
kilemitir?
A) Mimar B) inicilik
C) Minyatr D) Hat
E) Oymaclk



5. Seluklularda mimar yaplarn ssleme-
lerinde,
I. hat,
II. ini,
III. tezhip
sanatlarndan hangileri kullanlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

Trklerin slm mimarsine en nemli katklar kemer, kubbe, Trk geni ve stun-
dur. Bunun dnda Byk Seluklu Devleti mimarye; st ste ift kubbe, silindirik ve
yivli minare, keli at ve be keli mihrap gibi unsurlar kazandrmtr.
Deerli adaylar; SYM hemen hemen her snavda mimar ve sanat konusuyla ilgili soru
sormaktadr. SYMnin zellikle zerinde durduu temel konu balklar; eserlerin hangi
dneme ait olduu, mimar eserlerin hangi amaca hizmet ettii ve ssleme sanatlarnn
ne gibi zellikleri olduuyla ilgilidir. Bu yzden siz deerli adaylarn bu konu balklarna
zellikle dikkat etmesi gerekmektedir.
1-A 2-E 3-C 4-D 5-C
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 42 ~

KULLANIM AMALARINA GRE MMAR YAPILAR

Din Mimar Asker Mimar Ticar Mimar







Salk Mimarsi Sosyal/Sivil Mimar








NEML BAZI YAPILAR

























1.
I. zviye,
II. ribat,
III. kervansaray
Yukardaki mimar yaplardan hangileri-
nin Seluklularda ticaretin gelimesine
katk salad savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


2. Trk-slm mimarsinde grlen,
I. medrese,
II. bimarhne,
III. imrethne
yaplarndan hangileri Trk devletlerinde
sosyal devlet anlaynn varln kant-
lar niteliktedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. Trk-slm devletlerinde, Ribat ad veri-
len kervansaraylarn ilk rnei aadaki
devletlerden hangisi tarafndan verilmi-
tir?
A) Harzemahlar B) Gazneliler
C) Karahanllar D) Memlklar
E) Byk Seluklular



4. Trk-slm devletlerinde tek bir cins tica-
ret maddesinin toptan satnn ya da da-
tmnn yapld kapal pazar yerine ne
ad veriliyordu?
A) Arasta B) Ribat
C) Bedesten D) Kapan han
E) Kervansaray



5. Trk-slm mimarsinde,
I. klliye,
II. kmbet,
III. medrese
tr yaplardan hangileri ant mezar ni-
telii tamaktadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III

Cami
Mescit
Trbe
Kmbet
Medrese
Klliye
Tekke
Zviye
Kale
Sur
Bur
Tersane
Kule
Hisar
Kla
Ordugh
Ribat
Kervansaray
Han
Bedesten
Arasta
Kapan
ar
Dr-ifa
Drl-afiye
Bimarhne
Bimaristan
Maristan
Drs-shha
ifahne
Saray
Kk
Ev
Kpr
eme
Hamam
mrethne
Tabhne
Kmbet
zeri piramit at ile rtl ant mezardr. Trbe mimarsi ise ilk
kez Byk Seluklular tarafndan uygulanmtr.
Klliye Ana yaps (merkezi) cami olan kompleks yaplar topluluudur.
mrethne Yolculara ve yoksullara cretsiz yemek datlan yer. (Aevi)
Kervansaray
Ticar amal yaplardr. Ticaret yollar gzerghnda konaklama
ve gvenlik hizmetlerini salamtr.
Ribat
Ticar amal yaplar olup, kervansaraylardan kktr. lk kez
Karahanllarda grlmtr.
Bedesten Kuma ticaretinin yapld kapal ardr. Kubbelerle rtldr.
Kapan Han
Tek bir cins ticaret maddesinin toptan satnn ya da datm-
nn yapld kapal pazar yeridir.
Arasta
st ak ya da kapal, dkknlarn srayla dizildii ticar yapdr.
Bir dier ad Ahi arsdr.
Bimarhne
Akl ve sinir hastalklarnn tedavi edildii kurumlardr. lk kez
Karahanllarda grlmtr.
Tabhne Misafirhne. Fakirlerin barndklar sosyal yaplardr.
1-A 2-E 3-C 4-D 5-B
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 43 ~

BAZI TRK-SLM DEVLETLERNDE NEML MMAR ESERLER
DNEM ESER ADI
Karahanllar
Ribt- Melik (Kervansaray) ***
Aye Bibi Trbesi *** (Eski Trk adr sanat rneidir.)
Registan Medresesi
Dehistan Kervansaray
Tirmiz Saray
Balci Hatun Trbesi
Arap Ata Trbesi
Gazneliler
Leker-i Bazar Saray (Afganistan) ***
Leker-i Bazar Ulu Camii (Afganistan) ***
Zafer Kuleleri
Mahmut Bendi
Ribt- Mahi
Sultan III. Mesut Saray
Arsl-Felek Camii
Byk Seluklu
Devleti
Nizmiye Medresesi (Badat) ***
Diyarbakr Ulu Camii ***
Niabur Medresesi (ilk Seluklu medresesidir.)
Sultan Sencer Trbesi (Merv)
Turul Bey Trbesi (Rey)
Rey Medresesi
Kazvin Mescit-i Cuma
sfahan Melikah Camii
Kmbet-i Surkh
Ribt- Zafaran
Glpayegn Camii
Mescit-i Cuma (sfahan) (ilk medrese-cami birleimidir.)
Tolunoular
Tolunolu Ahmet Camii (Msr) ***
Ulu Camii
Tolunolu Ahmet Maristan (Eczane ve Hastane)
Babrller
Tac Mahl (Hindistan) ***
Agra Kalesi
Lahor Kalesi
Mot Mescidi

1. Trk-slm mimarsinde sfahanda ina
edilen ve ilk medrese-cami birleimi ol-
mas bakmndan nemli bir yere sahip
olan Mescit-i Cuma, aadaki devlet-
lerden hangisi dneminde yaplmtr?
A) Karahanllar B) Gazneliler
C) Byk Seluklular D) Babrler
E) Anadolu Seluklular



2. Babr hkmdar ah Cihann ei Mm-
taz Mahalin ansna Hindistanda yaptr-
d nl mimar eser, aadakilerden
hangisidir?
A) Agra Kalesi
B) Leker-i Bazar Saray
C) Glpayegn Camii
D) Tac Mahal
E) Arsl-Felek Camii



3. Aadaki eserlerden hangisi Byk Sel-
uklu Devleti dnemine ait deildir?
A) Nizmiye Medresesi
B) Bursa Ulu Camii
C) Diyarbakr Ulu Camii
D) Sultan Sencer Trbesi
E) Glpayegn Camii



4. Trk-slm sanatnn nl mimar eserle-
rinden biri olan Afganistandaki Leker-i
Bazar Saray hangi Trk devleti dnemi-
ne aittir?
A) Gazneliler B) Harzemahlar
C) Byk Seluklular D) Karahanllar
E) Anadolu Seluklular




5. Aadaki eserlerden hangisi sivil mima-
rye rnek olarak gsterilemez?
A) Tolunolu Ahmet Maristan
B) Lahor Kalesi
C) Zafer Kuleleri
D) Sultan III. Mesut Saray
E) Aye Bibi Trbesi

1-C 2-D 3-B 4-A 5-E
lk T
~ 44

VI. T
By
Ana
dn
Tr






A. An
Ana
am
Ana
(Tu
Ma
fet
dol
lk
ma

B. lk















1. Sa
Eb
An
Ha
120
son
Erz
rk-slm De
4 ~
TRKYE T
yk Seluklu D
adolunun kap
nem balamt
rkiye Tarihi ba
lk Trk Beylik
Anadolu Selu
II. Beylikler D
Osmanl Devl
Trkiye Cumh
nadoluya l
adoluya ilk T
mac gdlmem
adoluyu yurt
urul ve ar B
alazgirt Sava
hiyle grevlen
lu blgelerini e
Trk Beylikle
as zerine ba
k Trk Beylik
ltuklular (10
l-Ksm Saltu
adoluda kuru
l ve Grc sa
02de Anadolu
n verilmitir.
zurum Ulu Cam
evletleri ve B
TARH (XI
Devletinin Biz
plar Trklere a
tr.
lca u blm
kleri Dnemi
uklu Devleti D
nemi
eti Dnemi
huriyeti Dnem
k Trk Akn
rk aknlar H
mi, sadece ke
edinmek ama
Beyler dnemi
ndan sonra is
ndirmi, bu kom
ele geirerek S
ri olarak bilin
mszlklarn il
kleri Dnem
072-1202)
uk Bey tarafnd
ulan ilk Trk be
aldrlarna kar
u Seluklu Sult
mii ve Mama H
Beylikleri
.-XIV. YZ
zansa kar eld
alm ve bu c
lerden oluma
nemi
mi
nlar
unlar tarafnd
if amal dzen
acyla yaplan
) balamtr.
se Alparslan, b
mutanlar da
eluklu Devlet
en bu beylikle
n etmilerdir
mi
dan Erzurum-K
eyliidir.
Anadolu top
an Rkneddin
Hatun Kmbeti
ZYIL)
de ettii Mala
corafyada T
aktadr:
dan yaplmsa
nlenmitir.
ilk aknlar ise
baz Trk kom
ncelikle Dou
tine bal beyl
er, Byk Sel
.
Kars evresind
raklarn korum
n Sleyman a
i nemli mima


azgirt Zaferi so
rkiye Tarihi a
a da, bu aknl
Seluklular d
mutanlarn An
, Gneydou v
ikler kurmula
uklu Devletin
e kurulmutur
mulardr.
ah tarafndan b
ar eserleridir.

onrasnda,
ad verilen
arda fetih
neminde
adolunun
ve Ana-
ardr.
nin zayfla-
r.
bu beylie
2
3

4

1. Aadakile
rulan ilk T
den biri de
A) Anadolu
mlard
B) Bizans
C) Egemen
yaymay
D) Anadolu
de etkili
E) Kuruldu
miler v
alm
2. Aadakile
Savanda
ilk Trk bey
A) Saltuklu
B) Mengc
C) Danim
D) Artuklul
E) Karama
3. Byk Sel
ile Anadolu
likleri aras
I. aka B
II. Karama
III. Germiya
beyliklerind
A) Yalnz I
D) II v
4. 1072de Er
rulan ve Er
Kmbeti gi
dana getire
i aadak
A) Saltuklu
B) Mengc
C) Danim
D) Artuklul
E) Karama
1-B
KPSS / Ta
erden hangisi,
rk beyliklerini
eildir?
u'nun Trklem
r.
Devleti tarafnd
n olduklar blg
ya almlard
unun bayndr h
i olmulardr.
uklar yerlere T
ve Anadoluyu T
lardr.
erden hangisi
an sonra Ana
yliklerinden bi
ular
cekliler
mentliler
lar
anoullar
uklu Devletin
uda ortaya k
nda,
Beylii
anoullar
anoullar
den hangileri y
B) Yalnz I
ve III E) I,
rzurum ve Kars
rzurum Ulu Ca
ibi nemli mim
en Anadoluda
kilerden hangis
ular
cekliler
mentliler
lar
anoullar
2-E 3-D
rihin Pusulas

Anadoluda ku
n zelliklerin-
esinde rol oyna
an yklmlard
elerde slamiye
r.
hale getirilmesin
rke isimler ver
Trkletirmeye
, 1071 Malazg
doluda kurula
ri deildir?
nin zayflamas
kan ilk Trk Bey
yoktur?
I C) I ve II
, II ve III
s evresinde k
mi, Mama Hatu
mar eserler me
ki ilk Trk bey
sidir?
4-A
s
u-
-
r.
ti
n-
r-
irt
an
y-
ku-
un
ey-
yli-
K


2

KPSS / Tarihi
2. Mengcek
Mengcek G
Rumlara ve
I. Aleddin
Divrii Ulu C
3. Danimen
Daniment
Beylik egem
evresinde
Anadoluda
Seluklu De
Hallar, Biz
Anadoluda
Anadoluda
kendi adna
1178de An
Tokat-Niksa
Camii nem
4. aka Beyl
Ouzlarn
Bey tarafnd
aka Beyli
aka Bey g
Anadolu Se
beyliin yk
5. Artuklular
Seluklu ko
beyliin yn
Hsn- K
Harput
Mardin
Artuklular d
denge kurm
Batman yak
Hasankeyf,
Mardin Hat
Bu Trk be
ubukoul
lk Trk do
vetlerinin
n Pusulas
kliler (1080-
Gazi tarafnda
Grclere kar
Keykubat dne
Camii ve Dar
ntliler (1080-
Ahmet Gazi ta
menlik alann
de etkili olmu
kurulan Trk
evletini en ok
zans ve Ermeni
ilk medreseyi
ilk para bast
a para bastran
adolu Seluklu
ardaki Yaba
mli mimar eser
ii (1081-10
avuldur kolun
dan zmir ve e
i, Anadoluda k
l bir donan
eluklu Sultan
lmasyla Bat A
r (1202-1409
omutan Artuk
netimi 3 kol ha
Keyf (Hasanke


dneminin en
ma, haberleme
knlarndaki Ha
Malabadi, Ha
tuniye Medres
eyliklerinin dn
llar, Tanrverm
onanmas 1081
kurulu tarihi o

1228)
n Erzincan, Ke
r mcadele et
eminde Anado
ifas (Klliye
-1178)
arafndan Siva
zamanla geni
tur.
beylikleri ier
k uratran be
ilere kar mc
i amlardr. (Y
tran beylik ol
ilk hkmdar
u Sultan II. Kl
san Medreses
rleridir.
93)
a bal olan ve
evresinde kuru
kurulan ilk den
ma oluturmu
I. Kl Arslan
Anadoludaki T
9)
Beyin oullar
alinde yrtlm
eyf) 123
123
140
tannm bilim
e ve ayarlama
asankeyfte Ar
aburman, Deve
sesi Artuklular
nda Anadoluda;
mioullar ve S
'de aka Bey ta
olarak kabul edi

emah, Divrii
tmilerdir.
olu Seluklu h
esi) en nemli
s merkezde ku
leterek Tokat
risinde en gl
eylik olmutur.
cadele etmiler
Yabasan Me
up, Danimen
olmutur.
Arslan tarafn
si (Anadoludak
e ilk Trk deni
ulmutur.
nizci beyliktir.
ve Bizansa k
n tarafndan b
Trk egemenli
r Skmen ve
mtr. Bu koll
32de Eyyubler
34te Anadolu S
09da Akkoyun
m adamlarnda
bilimi olan sib
tuklulara ait pe
egeidi, Dunay
dnemine aitt
; naloullar,
kmenoullar
arafndan kurulm
ilmitir.

evresinde kur
kimiyeti altna
mimar eserle
urulmutur.
t, ankr, Kays
lsdr. Bu ne
.
rdir.
edresesi-Niksa
t Ahmet Gazi
ndan beylie s
ki ilk medrese)
zcisi olarak ka
kar stnlk s
bu beylie son
i sona ermiti
l Gzi tarafn
lar;
r ykmtr.
Seluklu Devle
lu Devlet ykm
an birisi El-Cez
bernetiin ilk k
ek ok eser bu
ysr, Ambar a
tir.
nanoullar, D
beylikleri de ye
lmu ve bu tarih

ulmutur.
a girmitir.
ridir.
seri ve Malaty
edenle Anado
r/Tokat)
de Anadolud
son verilmitir.
) ile Kayseri Ul
bul edilen ak
salamtr.
n verilmitir. B
ir.
dan kurulan b
eti ykmtr.
mtr.
zerdir. Kontro
kurucusudur.
ulunmaktadr.
ay Kprleri i
Dilmaoullar,
er almaktayd.
h Deniz Kuv-
lk Trk-s
ya
lu
da

lu
ka
Bu
bu
ol,
le

1. Sivas
ki ilk
Klliy
ina e
A) Sa
C) Me




2. Anad
aa
A) Da
C) Ka




3. Anad
Tokat
hang
tr?
A) Me
C) Ka



4. Anad
I. M
II.
III. S
hang
nulam
A) Ya



5. Batm
Keyf
hang
A)
B) A
C) S
D) M
E) D


1-C
slm Devletl
s civarnda bul
klliye yaps o
yesi hangi Trk
edilmitir?
altuklular
engcekliler
E) Anadolu S
doluda para ba
dakilerden ha
animentliler
aramanoullar
E) Germiyan
doludaki ilk m
t-Niksardaki
i Trk beylii
engcekliler
aresioullar
E) Danim
doludaki ilk T
Mengcekliler
aka Beylii
Saltuklular
ilerinin denizc
maz?
alnz I B) Ya
D) I ve III
man yaknlarnd
)te aadaki
isine ait eserle
aka Beylii
Artuklular
Saltuklular
Mengcekliler
Danimentliler
C 2-A 3-E
eri ve Beylik
~
unan ve Anado
olarak bilinen D
k beylii dnem
B) Artuklu
D) Danim
Seluklular
astran ilk Trk
ngisidir?
B) Meng
D) Artuklu
noullar
medrese olarak
Yabasan Med
dneminde ya
B) aka B
D) Saltukl
entliler
rk beyliklerind
ilikle urat
alnz II C) Y
E) II ve III
daki Hasankeyf
Trk beylikler
er bulunmaktad
E 4-D 5-
kleri
45 ~

oluda-
Divrii
minde
ular
mentliler
k beylii
cekliler
ular
bilinen
dresesi
aplm-
Beylii
ular
den,
savu-
Yalnz III
f (Hsn-
rinden
dr?
B
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 46 ~

Anadoluda Kurulan lk Trk Beyliklerinin zellikleri
Anadolunun fethedilmesinde ve Trklemesinde nemli rol oynamlardr.
Bulunduklar blgeleri Hal, Bizans, Ermeni ve Grclere kar savunmulardr.
Anadoluda birok yerleim merkezi kurarak, Trke isimler vermilerdir.
slmiyetin Anadoluda yaylmasnda etkili olmulardr.
Anadoluyu bayndr hale getirmilerdir.
Kurucularnn isimlerini almlardr.

C. Anadolu (Trkiye) Seluklu Devleti (1077-1308)
Kutalmolu Sleyman ah tarafndan znik merkez olmak zere 1077 ylnda ku-
rulmutur.
Sleyman ahn fetihleri Anadolunun Trkleme srecini hzlandrm ve lkenin
snrlar Adana, Tarsus ve Hataya kadar genilemitir.
Sleyman ahn lm zerine yerine I. Kl Arslan hkmdar olmutur.



1. I. Kl Arslan Dnemi
Hallarn basks nedeniyle merkez znikten Konyaya tanmtr.


aka Beyliine son verilmitir.
Bu dnemde Hal ordusuyla mcadele etmek ve Anadolu Trk Birliini salamak
devletin iki temel politikas olmutur.

2. I. Mesut Dnemi
Hallara kar yrtlen mcadeleler hzla devam etmi ve baar salanmtr.
Sivas ve Malatyay Danimentlilerden alan Sultan I. Mesut kendi adna ilk maden
(bakr) paray (sikke) bastrmtr.
Bu dnemde ilk kez Bat kaynaklarnda Anadolu Trkiye adyla gemitir.
Bu dnemde ayrca ilk imar ve ehirleme faaliyetleri balamtr.

HALI SEFERLER
SEBEPLER SONULARI
Kudsn ele geirilmek istenmesi Kuds Mslmanlarn elinde kalmtr.
Klun Tarikatnn kkrtmalar
Kt, matbaa, barut, pusula gibi
malzemeler Avrupaya tand.
Papann nfuzunu arttrmak istemesi
Avrupada derebeylik (feodalite) zayf-
lamtr.
Bizansn Avrupadan yardm istemesi
Trklerin batya doru ilerleyii bir sre
durmutur.
Seluklular Anadoludan uzaklatrma
istei
Akdenizde ticaret gelimitir.
Ticaret yollarna egemen olmak isteme-
leri
Avrupada ticaretle uraan burjuva
snf ortaya kt.
Dounun zenginliklerini ele geirme
istei
Trk-slm topraklar tahrip edilmitir.

1. Aadakilerden hangisi, Anadoluda ku-
rulan ilk Trk beyliklerinin zelliklerin-
den biri deildir?
A) Byk Seluklu Devleti tarafndan orta-
dan kaldrlmlardr.
B) Bulunduklar blgeleri Ermeni, Grc,
Hal ve Bizansa kar savunmulardr.
C) Kurucularnn isimlerini almlardr.
D) Anadolu'nun fethinde ve Trklemesin-
de rol oynamlardr.
E) slmiyetin Anadoluda yaylmasnda
etkili olmulardr.




2.
I. znik
II. Bursa
III. Konya
Yukardakilerden hangileri Anadolu Sel-
uklu Devletine bakentlik yapmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




3. Gnmzde mezar Suriye snrlar iin-
deki Caber Kalesinde bulunan Anadolu
Seluklu Devletinin kurucusu aada-
kilerden hangisidir?
A) I. Mesut
B) I. Kl Arslan
C) zzeddin Keykvus
D) Aleddin Keykubat
E) Kutalmolu Sleyman ah




4. Aadakilerden hangisi, Hal Seferleri-
nin sonularndan biri deildir?
A) Kuds Mslmanlarn elinde kalmtr.
B) Akdenizde ticaret gelimitir.
C) Avrupada derebeylik (feodalite) g ka-
zanmtr.
D) Kt, matbaa, barut, pusula gibi malze-
meler Avrupaya tanmtr.
E) Avrupada ticaretle uraan burjuva s-
nf ortaya kmtr.



Anadolu Seluklu hkmdar Sleyman ahn mezar hlen Suriye snrlar ierisinde
yer alan Caber Kalesindedir. Caber Kalesi Trk topra olarak kabul edilmitir.
Konya, Anadolu Seluklu Devleti ile Karamanoullarna bakentlik yapmtr.
1-A 2-D 3-E 4-C
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 47 ~

3. II. Kl Arslan Dnemi
Bu dnemde ilk gm ve altn para baslmtr.
Kayseri-Aksarayda bulunan ve Anadoludaki ilk kervansaray olarak kabul edilen
Alay Han bu dnemde yaplmtr.
Danimetlilere son verilmitir.
Dnemin en nemli gelimesi Bizans ile yaplan Miryokefalon Savadr. (1176)
Miryokefalon Sava Anadolu Seluklu Devletinin zaferiyle sonulanmtr.
Savan sonucunda;
Bizans yenilmi ve vergiye balanmtr.
Anadolu kesin ve ebed olarak Trk Yurdu haline gelmitir.
Bizans Trkleri Anadoludan atamayacan anlam ve savunmaya ekilmitir.




4. I. Gyaseddin Keyhsrev Dnemi
Trabzon Rum mparatorluunu yenerek Samsun ve evresini ele geirmi, bylece
Karadeniz ticaret yollarn gvence altna almtr.
Ayn ama dorultusunda Antalya fethedilmitir.
Anadolu Seluklu dnemine ait ilk medrese olan Kayserideki Koca Hasan Medre-
sesi bu dnemde yaplmtr.
Anadoludaki ilk hastane olarak bilinen Kayseri Gevher Nesibe Dr-ifs bu d-
nemde yaplmtr.

5. I. zzeddin Keykvus Dnemi
Bu dnemde Kbrs Krall ile ticar antlamalar imzalanmtr.
Karadeniz ticaret yollarn gvence altna almak amacyla Sinop ele geirilmitir.
Donanmaya ve ticarete nem verilmi, bu dorultuda Sinopta Anadolu Seluklu
Devletinin ilk tersanesi kurulmutur.

6. I. Aleddin Keykubat Dnemi
Anadolu Seluklu Devletinin en parlak dnemidir.
Devletin merkezi olan Konya, kltr ve sanat merkezi haline gelmitir.
Mengceklilere ve Harput Artuklularna son verilmitir.
Bu dnemde zellikle Alanya (Alaiye) ve Karadenizin kuzeyindeki Sudak ticaret
merkezi alnarak denizcilik ve ticarette nemli gelimeler salanmtr.
Ticaretin gelimesi iin Anadoluda ok sayda han ve kervansaray yaplmtr.
Yabanclara baz ticar ayrcalklar verilerek mallarna ilk kez devlet sigortas uy-
gulanmtr.
Ayrca bu dnemde 1230da Harzemahlar ile Yassemen Sava yaplm, sava
sonucunda Harzemahlara son verilmitir. Bu durum Anadolu Seluklu devleti ile
Moollar arasndaki tampon blgede otorite boluuna neden olmutur.
Yassemen Sava sonrasnda devlet dalma srecine girmitir.



1. Anadoludaki ilk kervansaray olarak ka-
bul edilen Kayserideki Alay Han hangi
Trk devleti dnemine aittir?
A) Byk Seluklular B) aka Beylii
C) Danimentoullar D) Saltuklular
E) Anadolu Seluklu Devleti



2. Sultan II. Kl Arslan Dneminde, Anadolu
Seluklularnda ekonomik durum yksek
dzeye ulamtr.
Bu dnemde grlen;
I. imar almalarnn fazla olmas,
II. surlar iinde birer kaleden ibaret olan
kasabalarn bymesi,
III. kervansaray mimarsine nem verilmesi
durumlarndan hangileri ekonomideki bu
baarnn kantlar arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III



3. Anadolunun kesin olarak bir Trk yurdu
haline gelmesi, aadaki gelimelerden
hangisiyle gereklemitir?
A) Miryokefalon B) Kseda
C) Malazgirt D) Yassemen
E) Dandanakan



4. Anadolu Seluklu Devletinde,
I. hkmdarln babadan oula gemesi,
II. lkenin hanedann ortak mal saylmas,
III. divan rgtnn kurulmas
durumlarndan hangilerinin taht kavgala-
rna yol at savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


5.
I. Antalya
II. Bursa
III. Sinop
Yukardaki ehirlerden hangisi, Anadolu
Seluklu dnemine ait nemli ticaret
merkezleri arasnda yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


II. Kl Arslan lmeden nce lke hanedann ortak maldr. anlay dorultusunda
lkeyi 11 olu arasnda paylatrmtr.
Anadolu Seluklu Devletinin ticareti gelitirmek amacyla tersane ina ettii balca
ehirler; Antalya, Alanya, Sinop ve Sudak ticaret merkezidir.
1-E 2-E 3-A 4-C 5-B
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 48 ~

7. II. Gyaseddin Keyhsrev Dnemi
Bu dnemde devletin dalma sreci hzlanmtr. Bunda ortaya kan gelimeler
etkili olmutur.

Baba shak (Babaler) syan (1240)
Bu isyann ortaya kmasnda otorite boluu ve ekonomik skntlar nemli rol
oynamtr. zellikle Mool basksndan kaarak Anadoluya g eden, ancak yer
ve otlak sknts eken Trkmenler ekonomik sknt iine girmilerdir.
Byle kark bir ortamda, bir Trkmen eyhi olan Baba shak Adyamanda isyan
karmtr. Ancak isyan glkle de olsa bastrlabilmitir. (1240)
Babaler Ayaklanmas olarak da bilinen bu isyan, devletin gszlemesine yol
am ve dalma srecini daha da hzlandrmtr.

Kseda Sava (1243) (Anadolu Seluklu Devleti & Moollar [lhanl])
Anadoludaki karklklardan yararlanmak isteyen Moollar ile yaplmtr.
Anadolu Seluklu Devleti savata ar bir yenilgi almtr.
Savan sonucunda;
Anadolu Seluklu Devletinin ykl sreci hzlanmtr.
Anadoluda siyas birlik bozulmu ve Anadolu beylikleri bamsz olmulardr.
Anadoludaki ehirler harabeye dnmtr.
Anadolu Seluklu Devletinin merkez otoritesi bozulmutur.
Anadolu topraklar lhanl Devletinin kontrolne gemitir.
Moollar ar vergiler koyarak uzun sre Anadolu halkn yoksul brakmtr.
Ekonomik yap bozulmu ve skntlar artmtr.
1249-1254 yllar arasnda Anadolu Seluklularnda Vezir Celleddin Karatayn
fikriyle ortaya kan Ortak Saltanat ynetiminde; II. Gyaseddin Keyhsrevin
oullar olan; II. zzeddin Keykvus, IV. Rkneddin Kl Arslan ve II. Aleddin Key-
kbadn birlikte hkmdarlk yapmalar dnlmtr.
Moollarn etkisiyle kardeler arasnda ortaya kan taht mcadeleleri yklma s-
recini hzlandrm, zellikle Kseda Sava sonras otoritesi sarslan Anadolu Sel-
uklu Devleti, 1308de Sultan II. Mesutun lmyle yklmtr.




D. Anadoluda Kurulan Dier Devletler
1. Eretna Devleti (1335-1381)
Sivas-Erzincan-Kayseri evresinde Aleddin Eretna Bey tarafndan kurulmutur.
Bir dnem Memlklara bal yaam, ancak yeniden bamszln iln etmitir.
Vezir Kad Burhaneddin Ahmet, ocuk yata tahta geen Mehmet Beyi tahttan
uzaklatrp devlete son vermitir.

2. Kad Burhaneddin Devleti (1381-1398)
Ouzlarn Salur boyundan olan vezir Kad Burhaneddin Ahmet tarafndan, Sivas
merkezde kurulmutur.
Ksa zamanda Orta Anadoluya hakim olan devletin, yaylmac politikalar nedeniy-
le Osmanl, Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletleriyle ilikileri bozulmutur.

1. Anadolu Seluklu Devletinin yklma s-
recine girmesinde;
I. Babaler syan
II. Kseda Sava
III. Yassemen Sava
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




2. Aadakilerden hangisi, 1243 Kseda
Savann sonularndan biri deildir?
A) Anadolu topraklar Bizansn kontrolne
gemitir.
B) Anadolu beylikleri bamsz olmulardr.
C) Anadolu Seluklu Devletinin ykl s-
reci hzlanmtr.
D) Devletin merkez otoritesi sarslmtr.
E) Ekonomik yap bozulmu ve skntlar
artmtr.




3. 1249-1254 yllar arasnda Anadolu Sel-
uklularnda Vezir Celleddin Karatayn
fikriyle ortaya kan Ortak Saltanat y-
netiminde, II. Gyaseddin Keyhsrevin
oullarndan;
I. II. zzeddin Keykvus
II. II. Aleddin Keykbad
III. IV. Rkneddin Kl Arslan
hangilerinin birlikte hkmdarlk yapma-
lar dnlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




4. Aadaki Anadolu Seluklu hkmdar-
larndan hangisinin mezar dierlerinden
farkl olarak Trkiye snrlar dndadr?
A) I. Kl Arslan
B) II. zzeddin Keykvus
C) II. Aleddin Keykbad
D) IV. Rkneddin Kl Arslan
E) II. Gyaseddin Keyhsrev


Anadolu Seluklu Sultan II. Gyaseddin Keyhsrevin byk olu Sultan II. zzeddin
Keykvusun mezar Trkiye snrlar dndadr. (Krm-Ukraynada).
1-C 2-A 3-E 4-B
K

E














1

KPSS / Tarihi
Kad Burhan
Osman tara
Bey, Timur t
3. Karakoyu
Bilinen ilk h
Dou Anado
dolu ile Aze
Akkoyunlu h
4. Akkoyunlu
Kara Ylk
Diyarbakr v
En nemli d
Bu dnemd
yazl hale g
Uzun Hasan
Mehmetle
Uzun Hasan
E. kinci Tr
1. Karamano
Karaman Be
Kendisini An
bakenti ola


Osmanl De
Karamano
vanda, derg
yerek Trk
Konya, Ana
n Pusulas
neddin Ahmet
afndan ldr
tehlikesi kars
nlu Devleti (
hkmdar Bay
oluda egemen
erbaycann Tr
hkmdar Uzu
u Devleti (13
Osman devlet
ve evresinde
dnem Uzun H
de Kuran- Ker
getirilmitir.
n dneminde O
yaptklar 147
nn lmnde
rk Beylikler
oullar (125
ey tarafndan K
nadolu Seluk
an Konyay ke
evletini en ok
lu Mehmet B
ghta, mecliste
eyi ilk kez resm
adolu Seluklu D

t, Akkoyunlula
lm, lm
snda Osmanl
(1365-1469)
yram Hocadr.
nlik sren Kara
rk kltr ile z
un Hasan tara
398-1501)
tin gerek kuru
egemenlik sr
Hasan dnemid
rim ilk kez Tr
Osmanl Devle
3 Otlukbeli Sa
n sonra g ka
ri Dnemi
56-1487)
Konya ve Kara
klu Devletinin
endisine bake
k uratran bey
ey, 1277de ya
ve meydanda
m dil ilan etm
Devleti ile Kara

arla yaplan m
nden sonra ta
Devletinin ha

akoyunlu Devle
enginlemesin
fndan bu devl
ucusu olarak ka
rmlerdir.
dir.
keye evrilmi
etine kar m
vanda mal
aybeden devlet
aman evresind
mirass olar
nt yapmtr.
yliktir.
aynlad bir f
Trkeden ba
mitir.
amanoullarna

cadele srasn
ahta geen o
akimiyetini kab
eti, Dou ve G
nde nemli rol
lete son verilm
abul edilmekte
i, Dede Korku
cadele etmil
up olmulardr
te Safevler so
de kurulmutu
rak gren beyl
fermanla Bu g
ka dil kullanlm
a bakentlik yap

nda Kara Yl
lu Alaeddin A
bul etmitir.
Gneydou Ana
oynamtr.
mitir.
edir.
ut Hikyeleri d
er, Fatih Sulta
r.
on vermitir.
ur.
ik, Seluklular
gnden sonra d
mayacaktr. d
pmtr.
lk Trk-s
k
Ali
a-
de
an
n
di-
di-

1.
Bilin
Aze
mes
Yuka
devle
A) E
B) A
C) K
D) K
E) A




2. Kura
mesin
aa
A) T
B) A
C) S
D) K
E) K




3. Aa
Dne
lerde
A) C
B) K
C) D
D) K
E) M




4. 1277
den s
meyd
maya
m di
den h
A) K
B) G
C) A
D) K
E)


slm Devletl
nen ilk hkmda
erbaycann Tr
sinde nemli ro
arda zellikler
eti aadakiler
Eretna Devleti
Akkoyunlu Devle
Karakoyunlu Dev
Kad Burhanedd
Anadolu Seluklu
an- Kerimin ilk
ni yaptran Tr
dakilerden ha
Turul Bey
Akkoyunlu Uzun
Selhaddin Eyy
Kara Ylk Osm
Karakoyunlu Bay
dakilerden ha
eminde Anado
en biri deildir?
Candaroullar
Karamanoullar
Dulkadiroullar
Karesioullar
Mengcekoulla
de yaynlad
sonra divanda,
danda Trkede
acaktr. diyerek
il ilan eden h
hangisidir?
Karesi Bey
Gzi Mehmet Be
Akkoyunlu Uzun
Karamanolu Me
emseddin Cand
1-C 2-B
eri ve Beylik
~
ar Bayram Hoc
rk kltr ile ze
l oynamtr.
ri verilen Tr
rden hangisidir
eti
vleti
in Devleti
u Devleti
k kez Trkeye
rk-slm hkm
ngisidir?
Hasan
b
an
yram Hoca
angisi, kinci Be
luda kurulan b
?

r
bir fermanla
derghta, mec
en baka bir dil
k Trkeyi ilk k
kmdar aa
ey
Hasan
ehmet Bey
dar
3-E 4-D
kleri
49 ~

cadr.
enginle-
rk-slm
r?
e terc-
mdar
eylikler
beylik-
Bu gn-
cliste ve
kullanl-
kez res-
dakiler-
lk T
~ 50

2. Ge
Yak
Ana

3. Du
Kar
Osm
yk

4. Ka
Kar
Osm
De

5. Ca
em
De

6. Me
Me

7. Ay
Ayd
De

8. Sa
Sar

9. T
Tc

10. na
Me

11. Ha
D
De
Dev

12. Ra
Ram
Ada
rk-slm De
0 ~
ermiyanoul
kup Bey tarafn
adoludaki g
ulkadiroulla
raca Bey taraf
manl Devleti
masyla Anado
resioullar
resi Bey tarafn
manl Devletin
nizci bir beylik
ndaroullar
mseddin Cand
nizci bir beylik
enteeoulla
entee Bey tar
ydnoullar (
dnolu Gzi M
nizcilik alannd
ruhanoulla
ruhan Bey tara
ceddinoulla
ceddin Bey tar
anoullar (
ehmet Bey tara
amitoullar
ndar Bey taraf
nizci bir beylik
vletine satm
mazanoulla
mazan Bey tar
anann Osman
evletleri ve B
lar (1299-14
ndan Ktahya
l beyliklerde
ar (1337-151
ndan Mara/E
nin (Yavuz Su
olu Trk Birlii
(1304-1360)
ndan Balkesir
ne katlan ilk b
k olup, Osmanl
(sfendiyaro
ar tarafndan K
ktir.
ar (1261-146
afndan Mula
(1308-1426)
Mehmet Bey ta
da en ileri gide
ar (1313-141
afndan Manisa
ar (1378-14
rafndan Ordu
Ldik Beyli
afndan Denizl
(1301-1423)
fndan Isparta,
ktir. Topraklar
tr.
ar (1353-16
rafndan Adana
nl eyleti olma
Beylikleri
429)
ve Denizli ev
n birisidir.
15)
Elbistan evres
ltan Selimin)
kesin ve son o
)
r ve anakkale
beyliktir.
Devleti dona
oullar) (12
Kastamonu ve
64)
a evresinde ku

arafndan Ayd
en beyliktir. Do
10)
a evresinde k
28)
evresinde ku
i) (1261-136
li evresinde k
)
, Eirdir ve An
nn bir blm
08)
a evresinde k
asyla Osmanl
vresinde kurulm
sinde kurulmu
1515 Turnada
olarak salanm
evresinde ku
nmay bu beyl
92-1461)
e Sinop evresi
urulmu denizc
n ve Birgi evr
onanmaya ne
kurulmu deniz
rulmu denizc
68)
urulmu deniz
talya evresin
n 80 bin alt
kurulmutur.
ya katlan son


mutur.
tur.
a Sava ile
mtr.
urulmutur.
likten almtr.
inde kurulmu
ci bir beyliktir.
resinde kurulm
m vermilerdir
zci bir beyliktir
i bir beyliktir.
zci bir beyliktir.
de kurulmutu
tn karlnd
n beylik olmut

bu beylii
tur.
.
mutur.
r.
.
.
ur.
a Osmanl
tur.
2
3
4
5

1. XIV. yzyl
fndan Ispa
sinde kuru
yl egemen
topraklarn
lnda O
beylii aa
A) Hamito
B) Candaro
C) Karesio
D) Tcedd
E) nano
2. Aadaki T
Osmanl D
Anadolu T
salanmt
A) Ramaza
B) Saruhan
C) Karesio
D) Germiya
E) Dulkadi
3. Aadaki T
denizcilikle
A) Mente
B) Saruhan
C) Karama
D) Aydno
E) Karesio
4. Osmanl D
en fazla fa
dakilerden
A) Aydno
B) Karesio
C) Mente
D) Candaro
E) Saruhan
5. Aadaki T
denizcilikle
A) Hamito
B) Saruhan
C) Candaro
D) Tcedd
E) Ramaza
1-A 2
KPSS / Ta
n balarnda D
arta, Eirdir ve
ularak bu blge
nlik sren, an
nn bir ksmn
Osmanl Devlet
adakilerden h
ullar
roullar
oullar
dinoullar
ullar (Ldik Be
Trk beylikleri
Devleti tarafnd
Trk Birlii kes
tr?
anoullar
noullar
oullar
anoullar
iroullar
Trk beylikleri
e urat sy
eoullar
noullar
anoullar
ullar
oullar
Devletinin den
aydaland T
hangisidir?
ullar
oullar
eoullar
roullar
noullar
Trk beylikleri
e urat sy
ullar
noullar
roullar
dinoullar
anoullar
2-E 3-C 4
rihin Pusulas

Dndar Bey tar
e Antalya evr
ede yaklak y
cak daha son
80 bin altn ka
tine satan T
hangisidir?
eylii)
nden hangisin
dan yklmasy
sin ve son olara
nden hangisin
ylenemez?
nizcilik alannd
rk beylii aa
nden hangisin
ylenemez?
4-B 5-E
s
ra-
re-
z
nra
ar-
rk
nin
yla
ak
nin
da
-
nin
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 51 ~

VII. ANADOLU SELUKLU DEVLETNDE KLTR VE UYGARLIK
A. Devlet Ynetimi
Anadolu Seluklu Devleti, devlet ynetimi konusunda kendisine Byk Seluklu
Devletini rnek alm ve hemen her konuda benzer ekilde rgtlenmitir.
Ancak kendinden ncekileri rnek alan Anadolu Seluklu Devletinde, merkez oto-
ritenin daha gl olduunu gryoruz. Nitekim kendisinden sonra gelen tm Trk
beylikleri Anadolu Seluklu devlet tekiltn aynen uygulamlardr.
Anadolu Seluklu Devletinde de Kut Anlay (hkmdarn Allah adna lkeyi y-
netmesi) ve veraset sistemi (lkenin hkmdar ve ailesinin ortak mal saylmas)
aynen devam etmitir. Bu sistemin uygulanmas taht kavgalarna neden olmu ve
merkez otorite zayflamtr.

1. Hkmdar
Anadolu Seluklu Devletinde de hkmdarlar lkeyi rf (treler) ve eri hukuk
kurallarna gre ynetmilerdir.
Sultan- Azm da denilen hkmdarn; devletin idaresi, halkn ihtiyalarnn kar-
lanmas ve lkenin d tehlikelerden korunmas gibi balca grevleri vard. Ayrca
hkmdar Divn- Mezlim (Yksek Mahkeme)e bakanlk ederdi.
Hkmdarn ocuk yata olmas durumunda, devletin idaresi naiplere verilmitir.
Byk Seluklu Devletinde olduu gibi, Anadolu Seluklularnda da hkmdarlar
halife tarafndan onaylanr ve adna hutbe okutulurdu. Halifenin gnderdii onay
belgesine menur ad verilirdi.
Hkmdarlk sembolleri, Byk Seluklu Devletindeki hkmdarlk sembolleriyle
ayndr. Ancak kullanlan unvanlarda farkllklar sz konusudur. Nitekim Anadolu
Seluklu hkmdarlar;

Sultan Keykbat Keyhsrev
Keykvus Gyseddin Rkneddin
Sultanl- Azim zzeddin mmeddin
gibi unvanlar kullanmlardr.



2. Saray Tekilt
Anadolu Seluklularnda saray tekilt, dier Trk-slm devletleri ve zellikle de
Byk Seluklu Devletindeki saray tekilt ile ok benzerlik gstermektedir. (Bkz.
Byk Seluklu Devleti Saray Tekilt) Bu yzden bilgi tekrarn nlemek adna
bu tekilttaki grevlilere bu blmde yer vermiyoruz.

3. Merkez Ynetim (Hkmet)
Anadolu Seluklularnda ve beylikler dneminde lkenin sosyal, siyasal, ekonomik
ve kltrel vb. meseleleri Divn- Saltanat (Byk Divan)da grlrd.
Divn- Saltanatn bakan sultand. Sultann olmad zamanlarda ise divana vezir
bakanlk etmitir.
Merkez ynetim tekiltnda hkmdardan sonra gelen en yetkili kii vezirdir.




1. lk Trk-slm devletlerinde, hkmdarn
ocuk yata olmas durumunda devleti
ynetme yetkisi verilen grevli aada-
kilerden hangisidir?
A) hne B) Melik C) Ulak
D) Naip E) Atabey


2.
I. Keykbat
II. Rkneddin
III. Sultanl-azim
Yukardakilerden hangisi, Anadolu Sel-
uklu hkmdarlarnn kullandklar un-
vanlardandr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


3. Byk Seluklu Devletinde olduu gibi,
Anadolu Seluklularnda da hkmdarlar
halife tarafndan onaylanr, hkmdar olan
kii halifenin gnderdii onay belgesi ile de
meruiyet kazanrd.
Aadakilerden hangisi, halifenin gn-
derdii bu onay belgesine verilen addr?
A) Hutbe B) etr C) Hilat
D) Menur E) Berd


4. Anadolu Seluklu hkmdarlarnn Key-
hsrev, Keykvus, Keykbat gibi unvan-
lar kullanmas, aadakilerden hangisi-
nin en ak gstergesidir?
A) Farsann bilim dili haline geldiinin
B) Yneticilerin Fars kltrnn etkisinde
kaldklarnn
C) Arapa unvanlara nem verdiklerinin
D) Trklerin yazl edebiyat alannda geri
kaldnn
E) ranllarn ynetime egemen olduunun


5. Anadolu Seluklu Devletinde I. Aleddin
Keykbat ve II. Gyaseddin Keyhsrev
dnemlerinde bir vezir olarak devlet
ynetiminde son derece etkili olmu, ay-
n zamanda bir mimar da olan nl Sel-
uklu devlet adam aadakilerden han-
gisidir?
A) Hseyin Baykara
B) Kemaleddin Kamyar
C) Saadeddin Kpek
D) Seyfeddin Ayaba
E) Mhezzibeddin Ali


Hkmdarlarn bu tarz unvanlar kullanmas, Anadolu Seluklu Devletinin ran (Fars)
kltrnn etkisi altnda kaldn kantlamaktadr.
Anadolu Seluklu Devletinin en nl veziri Saadeddin Kpektir. Ayn zamanda nl
bir mimar olan Saadeddin Kpek, I. Aleddin Keykbat ve II. Gyaseddin Keyhsrev
dnemlerinde devlet ynetiminde son derece etkili olmutur.
1-D 2-E 3-D 4-B 5-C
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 52 ~

Byk Seluklu Devletinde olduu gibi Byk Divana bal baz alt divanlar da
bulunuyordu. Ancak Anadolu Seluklu Devleti dneminde bu alt divanlara, farkl iki
divan daha eklenmitir. Bunu aada verdiimiz tabloda grmek mmkndr.

Anadolu Seluklu Devletinde Byk Divana Bal Alt Divanlar
Divanlar Grevleri Bakan
Divn- n (Tura)
Devletin tm i ve d yazmalarn yapan
divandr.
Tura
(Mn)
Divn- stifa Devletin tm mal ilerine bakard. Mstevf
Divn- raf
Tefti kuruludur. Devletin idar ve mal ilerinin
yolunda gidip gitmediini tefti (kontrol) ederdi.
Mrif
Divn- Arz
Ordunun yiyecek, giyecek, tehizat vb. tm ihti-
yalar ve asker maalar ile ilgilenirdi.
Emir-i Arz
(Arzl-Cey)
Divn- Mezlim
Hkmdarn bakanlk ettii ve byk davalarn
bakld yksek mahkemedir.
Sultan
Sonradan Dhil Edilen Alt Divanlar
Niybet-i Saltanat
Divan
Sultann bakentte olmad zamanlarda devlet
ilerini vekleten yrtmekle grevli divandr.
Nib-i
Sultan
Divn- Pervane
Has ve dirliklerle ilgili kararlar dzenleyen,
toprak kaytlarn tutan divandr. kta sistemini
yrten divan da denilebilir.
Pervaneci









4. Tara Ynetimi
Anadolu Seluklu Devletinde lke, ynetimde kolaylk olmas amacyla birtakm
idar birimlere ayrlmtr. Bunlar;

Meliklerin Ynettii Vilyetler
Bu blgelerde ynetim hanedan yesi valiler (melikler) tarafndan yrtlmtr.
Tarada grev yapacak olan melikler atabeyler tarafndan yetitirilmitir.




Merkeze Bal Vilyetler
Bu vilyetlerin ynetiminden naibler sorumluydu.
nemli ehir merkezlerinde hne ad verilen asker valiler bulunuyordu.
Belediye ilerinden muhtesip, adalet ilerinden kad, gvenlik ve asayiten ise su-
ba sorumluydu.

1. Anadolu Seluklu Devletinde;
I. tura,
II. muhtesip,
III. mstevf
devlet adamlarndan hangileri, Divan g-
revlileri arasnda yer almamaktadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III



2. Anadolu Seluklu Devletinde;
I. ikta kaytlarnn tutulmas,
II. devletin mal ilerinin dzenlenmesi,
III. ordunun ihtiyalarnn temin edilmesi
grevlerini yerine getiren devlet grevli-
leri aadaki seeneklerden hangisinde
doru olarak verilmitir?
I II III I
A) Pervaneci Mstevf Arzl-Cey
B) Mn Mstevf Mrif
C) Nib Arzl-Cey Muhtesip
D) Arzl-Cey Pervaneci Mstevf
E) Pervaneci Mrif Arzl-Cey



3. Anadolu Seluklu Devletinde, sultann
bakentte olmad zamanlarda devlet i-
lerini vekleten yrtmekle grevli olan
divan aadakilerden hangisidir?
A) Divn- Mezlim
B) Divn- Pervane
C) Divn- stifa
D) Niybet-i Saltanat Divan
E) Divn- n



4. Anadolu Seluklu Devletinde ehzdele-
rin atabeylerin yannda tarada ynetici
olarak grevlendirilmesinin;
I. halkn ynetime katlmn salamak,
II. yabanc devletlerin i ilerine karma-
sn nlemek,
III. ehzdelere devlet ynetimi konusunda
tecrbe kazandrmak
amalarndan hangilerini gerekletirme-
ye ynelik olduu savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III

Anadolu Seluklularnda, posta ve haberleme (istihbarat) ileriyle uraan Divn-
Berd de Byk Divana bal deildir.
Anadolu Seluklularnda Divn- Saltanat dnda Meveret Meclisi ad verilen bir
meclis daha bulunuyordu. slmiyet ncesi dnemdeki Kurultay geleneinin devam
saylabilecek Meveret Meclisinde, hkmdar olacak kiilerin belirlenmesi, devletin
i ve d meseleleri gibi pek ok konu grlrd.
Atabeyler, melikleri devlet ynetimi konusunda eiten kiilerdir. (Osmanlda bu sis-
temin ad lalalk kurumudur.)
1-B 2-A 3-D 4-C
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 53 ~

Snrlarda Bulunan Vilyetler (U Eyletler)
Genellikle snrlarda bulunan bu vilyetlerin banda u beyi bulunuyordu.
Balca grevleri snrlar tehlikelere kar korumakt.
U beylerinin boy ve oymaklaryla zamanla blgelerine yerlemesi, o yerlerde n-
fusun ve snr gvenliinin artmasna, ayrca bunlara bal olarak da Anadolunun
Trklemesine olanak salamtr.
Beyliklerde ise tarada hkmdarn temsilcisi saylan iki yetkili bulunuyordu. Mir-
liva ad verilen bu kiiler siyas otoriteyi salamakla ykmlyd.
Yarg ilerine de yine kadlar bakyordu.


Anadolu Seluklu Devleti in Baz nemli ehirler
Anadolu Seluklular, hakimiyet saladklar topraklarda ehirlemeye son derece
nem vermitir. Bazlarn merkez (bakent) olarak kullanan ve genellikle ou
Anadoluda yer alan nemli balca ehirler unlardr;


znik Konya Ahlat (Van) Kayseri Aksaray
Sivas Antalya Alanya Amasya Nide





B. ORDU
Anadolu Seluklu Devletinde asker tekiltlanma Byk Seluklu Devletinin ordu
tekiltna benzerlik gstermektedir. Temel farkllk Anadolu Seluklularnn asker
tekiltnda ayrca donanmann da yer almasdr. Bu farklln olmasnda devletle-
rin hakim olduklar corafyann etkisi sz konusudur.
Anadolu Seluklu Devletinde asker tekilt u ekildeydi:

BRM ZELLKLER
Hassa Askerleri
Sultana bal ve onun gvenliini salayan zel birlikler
olup maal askerlerdir.
Gulamn- Saray
Gulamhnede zel olarak yetitirilen cretli askerlerdir.
Dorudan sultana bal muhafz birlikleri olup, sultann
sarayn korurlard.
kta Ordusu (Sipahiler)
kta sahibi olanlarn ikta gelirleri karl beslemek zo-
runda olduklar atl askerlerdir.
Bu ordu birimi devletten maa almazd.
cretli Askerler Rum, Frank ve Ruslardan oluan kuvvetlerdir.
Trkmenler
Trkmenler genellikle ulara yerletirilir ve snr gvenli-
i salanrd.
Yardmc Kuvvetler Bal devlet ve beyliklerin gnderdii askerlerdir.
Donanma
Anadolu Seluklu Devleti, Byk Seluklu Devletinden
farkl olarak donanmaya ok nem vermitir.
Donanma komutanna Reisl-Bahr (Deniz Komutan) ya
da Meliks-Sevhil (Sahillerin Meliki) denirdi.

1. Anadolu Seluklu Devletinde, eyletlere
grevli olarak gnderilen ve sonraki s-
rete Osmanl Devletinde Beylerbeyi
olarak adlandrlacak olan devlet grevli-
si aadakilerden hangisidir?
A) hne B) Melik C) Mir-liva
D) Naip E) Lala



2.
I. Edirne
II. znik
III. Konya
Yukardakilerden hangileri, Anadolu Sel-
uklu Devletine merkezlik yapmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



3. Anadolu Seluklu Devletinde Kubbetl-
slm unvanyla adlandrlan ehir aa-
dakilerden hangisidir?
A) Konya B) Bursa C) Kayseri
D) Aksaray E) Ahlat



4. Anadolu Seluklu Devletinde donanma
komutanlarna,
I. reisl-bahr,
II. kaptan- derya,
III. meliks-sevhil
unvanlarndan hangileri verilmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



5.
I. mstevf,
II. muhtesip,
III. meliks-sevhil
Yukardakilerden hangileri, Anadolu Sel-
uklu Devletinde asker grevliler iinde
yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III


Anadolu Seluklu Devletinde Ahlat ehri Kubbetl- slm unvanna sahiptir.
1-C 2-A 3-E 4-D 5-C
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 54 ~

Anadolu Seluklu Devletinde ordu komutanna emirl-mera ad verilmitir.
Anadolu Seluklularnda urta ad verilen ve banda sahib-urta denilen
(emniyet mdr) memurun olduu jandarma (polis) tekilt da vard.
urta tekilt ehirlerde gvenlii salamtr. Ayrca bu tekilt; su ve cinayetleri
takip ederek sulular yakalayp cezalandrmakla da grevliydi.
Anadolu Seluklularnda asker bando olarak kurulan kurum tablhnedir. Daha
nceki dnemlerde nevbetin yerini alan bu kurum, eitim disiplini erevesinde
daha da gelitirilmitir. (Osmanllarda bu kurumun yerini mehter alacaktr.)

C. SOSYAL YAPI
Anadolu Seluklu Devletinde de toplum ierisinde snf ayrm yoktu.
Halk yaam ekillerine gre konar-gerler, ehirliler ve kyller olarak eitli b-
lmlere ayrlmtr.
Konar-gerler daha ok snr blgelerinde hayvanclkla urarlard.
Memurlar, esnaf, tccar ve zanaatkrlar ehir halkn oluturuyordu.

D. HUKUK SSTEM
Anadolu Seluklu Devletinde hukuk sistemi eri ve rf olmak zere ikiye ayrlrd.
Fethedilen blgelerdeki eski uygulamalar da hukuk sisteminde etkili olmutur.

1. eri Hukuk
eri hukuk temelini slm hukukundan alrd.
Miras, boanma, evlenme, velyet vb. konular eri hukukun kapsamndayd.
eri davalara kadlar bakard.
Kadl-Kudat (Ba Kad) denilen kadlarn bandaki sorumlu, bakent Konyada
oturur ve kadlar denetlerdi.

2. rf Hukuk (Drl-Adl)
rf hukuk ise temelini eski Trk geleneklerinden (tre) alrd.
rf davalara Emir-i Ddn bakanlndaki mahkemeler bakard.


Ayrca hkmdarn bakanlk ettii ve byk davalarn bakld yksek mahkeme
olan Divn- Mezlim de hukuk sisteminde nemli bir yere sahiptir.


E. TOPRAK YNETM VE EKONOM
1. Toprak Sistemi
Anadolu Seluklu Devletinde toprak sistemi, Byk Seluklulardaki uygulamann
devam niteliindedir. Buna gre lke topraklar u ekilde snflandrlmtr;

Toprak Tekilt


Mir Topraklar Mlk Topraklar


1. Anadolu Seluklu Devletinde Jandarma
Tekilt olarak grev yapan rgtlen-
meye ne ad veriliyordu?
A) Gulam B) Ahilik
C) urta D) Arzl-Cey
E) Emirl-mera



2. Anadolu Seluklu Devletinde,
I. tablhne,
II. sahib-urta,
III. meliks-sevhil
kavramlarndan hangileri ordu tekilty-
la ilgilidir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. Anadolu Seluklu Devletinde de hukuk sis-
temi, dier Trk-slm devletlerinde olduu
gibi eri ve rf olmak zere ikiye ayrlrd.
eri ve rf mahkemelere de ayr ayr kii-
ler bakyordu.
Anadolu Seluklularnda eri hukuk da-
valarna bakan ve ayn zamanda lke ge-
nelindeki btn kadlar da kontrol eden
kiilere ne ad veriliyordu?
A) Kad B) Kadl-Kudat
C) Emir-i dd D) Kad-leker
E) eyhlislm



4. Anadolu Seluklularnda halkn ikyet-
lerinin dinlendii ve bizzat sultann ba-
kanlnda toplanan divan aadakiler-
den hangisidir?
A) Divn- stif B) Divn- raf
C) Divn- Pervane D) Divn- Arz
E) Divn- Mezlim



5.
I. mlk,
II. has,
III. vakf
Yukardakilerden hangileri, Anadolu Sel-
uklu Devletinde mir topraklar iinde
yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


Anadolu Seluklularnda da asker davalara Kad-leker ad verilen grevli bakmtr.
Has kta Vakf r Harac
1-C 2-E 3-B 4-E 5-A
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 55 ~

a) Mir Topraklar
Mlkiyeti devlete ait olan topraklardr. 3 ksma ayrlr. Bunlar;
Has Arazi: Geliri hkmdara ve ailesine ayrlan topraklardr.
kta Arazi: Devlet grevlilerine (vali, komutan, asker vb.) hizmet ve maalarna kar-
lk verilen topraklardr. Topran mlkiyeti devlete, vergileri toplama hakk ikta
sahibine, topra ileme hakk ise kyllere aitti.
Vakf Arazi: Medrese, Darifa, imarethne, cami, han, hamam, eme gibi sosyal
amal (hayr iin kurulan) kurumlarn giderleri iin ayrlan topraklardr. Dorudan
topluma hizmet amal kullanlan vakf topraklar; satlamaz, kiraya verilemez, dev-
redilemez ve miras braklamazd.

Vakf Sistemi le lgili Baz Kavramlar





b) Mlk Topraklar
Mlkiyeti ahslara ait olan topraklardr. Bu topraklar ahs olup; genellikle ev, ba,
bahe gibi tanmaz mallardr. Mslmanlara ait topraklara r, gayr-i mslimlere
ait topraklara ise Harac toprak denmitir.
Toprak sahipleri; topraklarn satma, devretme, kiralama, vakfetme ve miras yolu
ile ocuklarna brakma hakkna sahipti.


2. Ekonomik Hayat
Anadolu Seluklu Devletinde ekonomi; tarm, hayvanclk, sanayi, dokumaclk, el
sanatlar, madencilik ve ticarete dayanyordu.


a) Tarm ve Hayvanclk
Kylerde yaan halkn temel geim kayna tarm ve hayvanclkt.
Halkn ihtiyacnn karlanmasnn yan sra ekonomiye katks olduka fazlayd.



b) Sanayi (Dokuma-Deri-Maden)
Anadolu Seluklularnda demircilik, bakrclk, dokumaclk ve dericilik olduka ge-
limitir. Ayrca kt imalt ve inicilik sanatlar ileri bir dzeye ulamtr.
Dericilikle uraanlara debba ad verilmitir.
Konya, Ankara, Kayseri ve Denizli dokuma sanayinde merkez konumuna gelmitir.



c) Ticaret
Anadolu Seluklu Devletinde ticareti gelitirmek ve ticaret yollarnn gvenliini
salamak devletin ana politikas olmutur. Bu nedenle kervansaray ve hanlarn ya-
pmna nem vermiler, izlenen bu politikann bir sonucu olarak Sivas, Konya ve
Kayseri birer ticaret merkezi haline gelmitir.
Devlet, kervanlarn soyulmas ve tccarlarn zarar grmesi durumunda kayplar
karlam ve bylece ilk kez devlet sigortas balatlmtr.
Anadolu Seluklular ticareti gelitirmek iin ayrca Sinop, Alanya ve Antalya gibi
nemli ehirleri fethetmi, yabanc tccarlara dk gmrk vergisi uygulamtr.

1. Anadolu Seluklu Devletinde, gelirleri il-
m ve sosyal kurulularn masraflarna
ayrlan topraklar aadakilerden hangi-
sidir?
A) kta B) Mlk C) Tmar
D) Vakf E) Has



2. Trk-slm devletlerinde,
I. mtevell,
II. hne,
III. mevkf
kavramlarndan hangileri vakf sistemi
ile ilgilidir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III



3. Ticareti gelitirmek amacyla tccarlarla
szleme yapp zararlarn karlama ga-
rantisi vererek ilk kez devlet sigortas
uygulamasn balatan Trk devleti aa-
dakilerden hangisidir?
A) Karahanllar B) Gazneliler
C) Byk Seluklular D) Memlklar
E) Anadolu Seluklular



4. Anadolu Seluklu hkmdarlar pek ok e-
hirde bedestenler ve hanlar yaptrmtr.
Bu durumun,
I. ticaret,
II. ordu,
III. eitim
alanlarnn hangilerinde grlen gereksi-
nimin bir sonucu olduu savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



5. Anadolu Seluklu Devleti ticareti gelitir-
mek amacyla,
I. han,
II. kervansaray,
III. medrese
yaplarndan hangilerine arlk vermi-
tir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


Vkf : Vakf sahibi.
Vakfiyye : Vakf senedi. Vakf sahibinin artnmesi.
Mtevell : Vakf yneticisi.
Mevkf : Vakfedilen mal, mlk.
1-D 2-C 3-E 4-A 5-C
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 56 ~

Ahilik Tekilt
Ahilik, XIII. yzylda Ahi Evran tarafndan Konya, Kayseri ve Krehir blgelerinde
esnaf birlikleri olarak rgtlenmi sosyo-ekonomik bir tekilttr.
Anadolu Seluklu Devletinde de ehirlerdeki ticar hayat, ayn ii yapan esnaflarn
oluturduu meslek rgtlenmesi olan Ahilik Tekilt erevesinde gelimitir.
Byk Seluklu Devletindeki ftvvet tekiltnn devam niteliinde olan Ahilik,
ayn ii yapan esnaflarn oluturduu meslek rgtlenmesidir.
Sadece Mslman esnaf ve zanaatkrlarn kabul edildii Ahilik, yardmlama ve
dayanma esasna dayanyordu
Her meslein bir Loncas ve bunlarn banda da Ahi denilen liderler vard.
Bu tekiltta usta-kalfa-rak ilikisi ierisinde Meslek Eitim de verilmitir.

Ahilerin grevleri arasnda;
retici ve tketiciyi korumak
retimi ihtiyaca gre ayarlamak
Mallarn kalitesini kontrol etmek
Bozuk mal retilmesini nlemek
Piyasaya kan mallarn fiyatlarn belirlemek (Narh kesmek)
yeri ama izni (ruhsat) vermek (Gedik Usl)
saylabilir.




Mal Tekilt ve Para
Anadolu Seluklu Devletinde Hazine-i mire ve Hazine-i Hassa olmak zere iki tr
hazine vard.

Hazine-i mire: Devletin tm gelirlerinin aktarld devlet hazinesidir.
Hazine-i Hassa: Hkmdarn kendisine (ahsna) ait olan i hazinedir.

Devletin dier gelir kaynaklar arasnda ise unlar yer almaktadr;
r: Mslmanlardan alnan 1/10 oranndaki rn vergisidir.
Hara: Gayr-i mslimlerden alnan rn vergisidir.
Cizye: Gayr-i mslim erkeklerden askere gitmeme karlnda alnan vergidir.
Bc- Bazar: Pazar vergisidir.
Ganimet: Sava gelirlerinin 1/5idir.
Gmrk vergileri
Liman gelirleri
Komu devletlerin hediyeleri
Maden, orman ve tuzla gelirleri





F. YAZI, DL VE EDEBYAT
Anadolu Seluklularnda resm yazma dili ve edebiyat dili Farsa, bilim dili ve ei-
tim dili Arapa, halkn konuma dili ise Trkedir.
Beylikler dneminde ise Trkenin nemi olduka artmtr. Nitekim 1277 ylnda
Karamanolu Mehmet Bey Trkeyi ilk kez resm dil ilan etmitir.

1. Anadolu Seluklu Devletinde yeni bir i
yeri amay, usta-kalfa-rak yetitirmeyi
belli bir sisteme balayan sosyo-ekono-
mik kurulua ne ad veriliyordu?
A) Gedik B) Ftvvet C) Lonca
D) Tmar E) Ahi




2. Anadolu Seluklu Devleti dneminde Ahi
tekilt ehirlerde,
I. ticaret,
II. eitim,
III. tarm
alanlarndan hangilerinde sz sahibi ol-
mutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




3. Aadakilerden hangisi, Ahilik tekilt-
nn grevlerinden biri deildir?
A) Esnaflarn rgtlenmesini salamak
B) Mallarn kalite denetimini yapmak
C) retici ve tketiciyi korumak
D) Esnaflar arasnda davalara bakmak
E) Piyasaya srlen rnlerin fiyatlarn
belirlemek




4. Anadolu Seluklu Devletinde pazar es-
nafndan alnan vergi tr aadakiler-
den hangisidir ?
A) r B) Bc C) Hara
D) Anam E) Kvvre





5. Anadolu Seluklularnda kendi adna pa-
ra bastran ilk hkmdar aadakilerden
hangisidir?
A) I. Mesut
B) I. Kl Arslan
C) II. zzeddin Keykvus
D) II. Kl Arslan
E) I. Aleddin Keykubat

Anadolu Seluklu dnemindeki Ahilik Tekilt, Osmanl Devletinde Lonca Tekilt
ad ile varln srdrmtr.
Anadolu Seluklu Devletinde ilk bakr paray Sultan I. Mesut, ilk gm ve altn pa-
ray da Sultan II. Kl Arslan bastrmtr.
1-E 2-C 3-D 4-B 5-A
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 57 ~

Akkoyunlu Uzun Hasan ise Kuan- Kerimi ilk kez Trkeye evirten kiidir.
Anadolu Seluklu ve Beylikler dneminde edebiyat alanda gelime gstermitir.

ANADOLU SELUKLU VE BEYLKLER DNEM EDEBYAT ALANLARI
ALANI TEMSLCS ESERLER ZELLKLER
Halk Edebiyat
Nasreddin Hoca Fkralar
Dede Korkut Hikyeleri
Battal Gzi Destan
Danimentnme
Tasavvuf (Tekke)
Edebiyat
Mevlna Celleddin Rm
Anadolu Seluklu Devleti dneminde yetien en nl
mutasavvflardan biridir.
I. Aleddin Keykbat dneminde Konyaya yerlemitir.
En nl eserleri; Mesnev, Divn- Kebr, Fih-i Mafih ve
Mektubttr.
Yunus Emre
En nl mutasavvflardan biridir.
Eserleri; Risletn-Nushiyye ve Divandr.
Hac Bekta- Vel
Horasandan Anadoluya gelen nl mutasavvflardan biri olup,
Anadolunun Trklemesinde nemli rol oynayan Bektaliin de
kurucusudur.
En nemli eseri Bektaliin temel kitab saylan Makalttr.
k Paa
En nl eseri Garipnmedir.
Garipnme adl eseriyle Trklere hak yolunu ve tasavvufun
inceliklerini gstermeyi amalamtr.
eyh Ahmet Glehr
Krehirli olan Ahmet Glehr Ahilik geleneinden gelmektedir.
Mantkt- Tayr Tercmesi, Kermet-i Ahi Evran ve Feleknme
nemli eserleridir.
Ahmet Fakh
Mevlnann mritlerinden olup, fkh ilminde derin bilgiye sahip
olduu iin Fakh unvan almtr.
arh-nme ve Kitab- Evsf- Mescidi-erfe nemli eserleridir.
Muhyiddin Arab
Ekberlik tarikatnn kurucusu olarak kabul edilmektedir.
Vahdet-i Vcd grn savunmutur. Bu gre gre, evren-
deki her ey Allahn yansmasdr. Yaratan ile yaratlann tek kay-
naktan geldiini ve bir olduunu savunmulardr.
Sadreddin Konev
nl mutasavvflardan biridir. Konyaya yerleip, burada nlendii
iin Konev unvann almtr.
Muhyiddin Arabnin hem rencisi hem de manev olu olan
Sadreddin Konev Ekberlik tarikatnn nde gelen isimlerindendir.
Divan Edebiyat
Hoca Dehhni
Hoca Dehhni ilk divan airidir.
Trk edebiyatnda gazel ve kasidelerin ilk rneklerini vermitir.
Farsa kaleme ald ve yirmi bin beyitlik Seluklu ehnmesi en
nemli eseridir.
Germiyanl Ahmed
Divan edebiyatnn nemli temsilcilerindendir.
Cemid- Hurid ve skendernme nemli eserleridir.

1. Aadakilerden hangisi Trkiye Seluk-
lular dneminde yetien Tekke Edebiya-
t (Tasavvuf Edebiyat) temsilcilerinden
biri deildir?
A) Pir Sultan Abdal
B) Yunus Emre
C) Muhyiddin Arab
D) Sadreddin Konev
E) Mevlna Celleddin Rm


2.
Trk edebiyatnn ilk divan airidir.
Trk edebiyatnda gazel ve kasidelerin ilk
rneklerini vermitir.
Farsa kaleme ald ve yirmi bin beyitlik
Seluklu ehnmesi en nemli eseridir.
Yukarda zellikleri verilen nl edeb
kiilik aadakilerden hangisidir?
A) Yunus Emre B) k Paa
C) Hoca Dehhni D) Ahmet Fakh
E) eyh Ahmet Glehr


3. Anadolu Seluklu hkmdar I. Aleddin
Keykbat dneminde yetien, Mesnev,
Divn- Kebr gibi eserlerin yazar olan
Trk-slm mutasavvf aadakilerden
hangisidir?
A) Hac Bekta- Vel B) Hoca Dehhni
C) Yunus Emre D) k Paa
E) Mevlna Celleddin Rm



4. Anadolu Seluklu dneminde yetien ve
Garipnme adl eseriyle nl Trk-slm
mutasavvf aadakilerden hangisidir?
A) Muhyiddin Arab B) k Paa
C) Sadreddin Konev D) Yunus Emre
E) Germiyanl Ahmed



5. Ekberlik tarikatnn kurucusu olarak ka-
bul edilen ve yazd pek ok eserle s-
lm dnyasnda eyh-i Ekber (en byk
eyh) unvann alan nl Trk-slm mu-
tasavvf aadakilerden hangisidir?
A) Hoca Dehhni B) Ahmet Fakh
C) Muhyiddin Arab D) k Paa
E) eyh Ahmet Glehr


1-A 2-C 3-E 4-B 5-C
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 58 ~

G. BLM
Anadolu Seluklu Devleti ve beylikler dneminde bilime ve bilim adamlarna nem
verilmi, pek ok bilim adam farkl alanlarda almalar yapmtr.

ANADOLU SELUKLU VE BEYLKLER DNEMNDE BLM
Kad
Burhaneddin
Anev
Anadolu Seluklu dneminin nl tarihilerinden birisidir.
En nemli eseri Enisl- Kulbdr.
Eserini Sultan I. zzeddin Keykvusa ithaf etmitir.
bn-i Bibi
Anadolu Seluklu dneminin nl tarihilerinden birisidir.
ran kltrnn etkisiyle eserlerini Farsa yazmtr.
En nemli eseri El-Evmirl Aliyedir.
Kermuddin
Aksaray
Anadolu Seluklu dneminin nl tarihilerinden birisidir.
En nemli eseri Msmeretl-Ahbrdr.
Caca Bey
Anadolu Seluklu dneminde yaam nl gkbilimcidir.
Krehirde kendi adyla anlan ve Anadoludaki ilk gzlemevi (rasathane)
olarak kabul edilen Caca Bey Medresesini yaptrmtr.
Matematik ve astronomi alanlarnda almalar vardr.
Mehmed
Ravend
Anadolu Seluklu dneminin nl tarihilerinden birisidir.
Rahats-sdr adl eseri vardr.
Kad
Sirceddin
Anadolu Seluklu dneminde yaam nl bilginlerden birisidir.
Mantk, kelm gibi ilim dallarnda pek ok eseri vardr.
El-Cezer
Artuklular dneminin en tannm bilim adamlarndan birisidir.
Kontrol, denge kurma, haberleme ve ayarlama bilimi olan sibernetiin ilk
kurucusudur.
Cezer bunun yannda; su saatleri, kendiliinden kesilip akan fskiye,
mekanik olarak alan mzik aletleri, tulumbalar ve ifreli kilitler yapmay
da baarmtr.


H. MMARLIK VE SANAT
Anadolu Seluklularnda da en fazla gelime gsteren sanat dal mimardir.
D cephe ve i mekn sslemelerinde malzeme olarak ta, tula, ahap, kerpi,
al ve mermer kullanlmtr.



Mimar eserlerde ssleme sanat olarak; geometrik ekiller, yazlar, bitki motifleri,
hayvan figrleri vb. kullanlmtr.
Anadolu Seluklu Devleti ok sayda cami, mescit, medrese, kmbet (trbe), kale,
Darifa (hastane), imrethane (aevi) ve kervansaray ina etmitir. Ayrca bu d-
nemde halclk, minyatr, inicilik, hat, tezhip ve ciltilik son derece gelimitir.







1. Anadolu Seluklu hkmdar I. zzeddin
Keykvusa ithaf ettii Enisl- Kulb adl
eseriyle nl bilim adam aadakiler-
den hangisidir?
A) Kad Burhaneddin Anev
B) bn-i Bibi
C) Kermuddin Aksaray
D) Mehmed Ravend
E) Kad Sirceddin



2. Artuklular dneminde yaam; kontrol,
denge kurma, haberleme ve ayarlama
bilimi olan Sibernetikin kurucusu olarak
bilinen nl bilim adam aadakilerden
hangisidir?
A) Fezr B) Caca Bey
C) Er-Rzi D) El-Cezer
E) Cbir bin Hayyan



3. Seluklular dneminde Nurettin Cibril ta-
rafndan ina edilen ve dneminde astro-
nomi yksek okulu olarak kullanlan,
ayrca Anadoludaki ilk gzlemevi (rasat-
hne) olarak da kabul edilen Caca Bey
Medresesi, aadaki illerden hangisinde
yer almaktadr?
A) Kayseri B) Krehir C) znik
D) Konya E) Antalya



4. Anadolu Seluklu Devleti, mimar yapla-
rn i ve d sslemelerinde,
I. ta,
II. ahap,
III. mermer
unsurlarndan hangilerini kullanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



5. Aadaki yerleim merkezlerinden han-
gisinde Anadolu Seluklu dnemi mima-
r eserlere rastlamak mmkn deildir?
A) Konya B) Trabzon C) Antalya
D) Amasya E) Nevehir


Anadolu Seluklu dnemine ait mimar eserlere Trabzon, Bursa, stanbul, Edirne,
anakkale gibi ehirlerde rastlamak mmkn deildir. Bu ehirlerde daha ok Os-
manl Devleti dnemine ait mimar eserler bulunmaktadr.
Anadolu Seluklu Devletinin mimar yaplarnda kullanlan ve bu yaplarn gnmze
kadar ulamasnda nemli pay sahibi olan malzeme tatr.
Osmanl Devletine ait Bursa Ulu Camii dnda Anadoludaki ulu camiler Anadolu
Seluklu ve Beylikler dnemine aittir.
1-A 2-D 3-B 4-E 5-B
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 59 ~








Devlet/Beylik Ad Mimar Eserlerin Yaygn Olarak Bulunduu Yerler
Anadolu Seluklu Devleti Konya, Kayseri, Sivas, Aksaray, Antalya
Danimentliler Sivas, Tokat, Niksar, Kayseri, Malatya
Mengcekliler Divrii, Erzincan, Kemah
Saltuklular Erzurum
Artuklular Diyarbakr, Mardin, Batman, Hasankeyf, Harput (Elaz)

ANADOLU SELUKLU VE BEYLKLER DNEMNE AT BAZI MMAR ESERLER
Camiler
Saltuklular Erzurum Ulu Camii
Mengcekliler Divrii Ulu Camii
Danimentliler Kayseri Ulu Camii
Artuklular Mardin Ulu Camii
Anadolu Seluklu Devleti
Diyarbakr Ulu Camii (ilk cami)
Konya Aleddin Camii
Nide Aleddin Camii
Konya Sahip Ata Camii
Amasya Burmal Minare Camii
Malatya Ulu Camii
Ankara Arslanhane Camii
Ankara Ahi erafeddin Camii

Mescitler
Anadolu Seluklu Devleti
Konya Ta Mescit
Konya Sral Mescit
Konya Karatay Mescidi

Klliyeler (Cami Merkezli Kompleks Yaplar)
Mengcekliler Divrii Klliyesi (ilk klliye)
Anadolu Seluklu Devleti
Kayseri Hunad Hatun Klliyesi
Kayseri Hac Kl Klliyesi
Konya Sahip Ata Klliyesi






1. Anadolu corafyasnda Trk-slm klt-
rne ait mimar eserleri incelemek iste-
yen bir aratrmacnn, Divrii, Erzincan
ve Kemah blgesinde genellikle aada-
kilerden hangisine ait eserlere rastlama-
s mmkndr?
A) Saltuklular B) Artuklular
C) Mengcekliler D) Danimentliler
E) Anadolu Seluklular


2. Grkemli dekorasyonu ve mimar stiliyle
UNESCO tarafndan 1985 ylnda Dnya
Kltr Miras Listesine alnan Meng-
cekliler dnemine ait nl mimar eser
aadakilerden hangisidir?
A) Divrii Ulu Camii
B) Mardin Ulu Camii
C) Hunad Hatun Klliyesi
D) Diyarbakr Ulu Camii
E) Karatay Medresesi


3. Anadolu Seluklu dneminde ina edilen
Kayserideki Hunad Hatun,
Konyadaki Sahip Ata,
Kayserideki Hac Kl
yaplarnn tr bakmndan ortak zellii
aadakilerden hangisidir?
A) Medrese B) Drifa C) Cami
D) Klliye E) Kmbet


4. Ankarada en nemli Anadolu Seluklu
mimarsi olarak orijinal kndekri minbe-
ri, al ve ini mozaik mihrabyla n pla-
na kan 1290 tarihli mimar eser aa-
dakilerden hangisidir?
A) Arslanhne Camii
B) Ahi erafeddin Camii
C) Aleddin Camii
D) Burmal Minre Camii
E) Ta Mecidi


5. Anadolu Seluklu Dnemine ait mimar
eserler arasnda aadakilerden hangisi
gsterilemez?
A) Konya Aleddin Camii
B) Amasya Burmal Minare Camii
C) Kayseri Hunad Hatun Klliyesi
D) Diyarbakr Ulu Camii
E) Bursa Muradiye Medresesi


DEERL ADAYLAR;
SYMnin bugne kadar yapm olduu snavlarda bu konu ile ilgili kan sorularda
mimar eserler genellikle bulunduu yer ile birlikte verilmitir. Bu bakmdan eser-
lerin ismi kadar bulunduu yerlere de dikkat edilmesi gerekmektedir.
zerinde durulmas gereken bir dier konu da eserlerin ismidir. Baz mimar eserler
o dneme ait hkmdarlarn ismiyle zdelemitir. Bu nedenle bir mimar eserin
hangi dneme ait olduunu bu ipucundan tespit etmek de mmkn olabilmektedir.
Ahi erafeddin Camii, Ankarada en nemli Anadolu Seluklu mimarsi olarak orijinal
kndekri minberi, al ve ini mozaik mihrabyla 1290 tarihli nl bir mimar eserdir.
Mengcekliler dnemine ait Divrii Ulu Camii, grkemli dekorasyonu ve mimarlk
stiliyle UNESCO tarafndan 1985 ylnda Dnya Kltr Miras Listesine alnmtr.
1-C 2-A 3-D 4-B 5-E
lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 60 ~

Medreseler
Danimentliler Tokat Yabasan Medresesi (ilk)
Artuklular
Diyarbakr Mesudiye Medresesi
Mardin Hatuniye Medresesi
Anadolu Seluklu Devleti
Konya Karatay Medresesi
Konya Sral Medrese
Konya nce Minareli Medrese
Konya ifte Minareli Medrese
Kayseri Hunad Hatun Medresesi
Kayseri ifte Medrese
Kayseri Koca Hasan Medresesi
Sivas Gk Medrese
Sivas Buruciye Medresesi
Sivas ifte Minareli Medrese
Krehir Cacabey Medresesi
Erzurum ifte Minareli Medrese









Drifalar/Bimarhneler (Hastaneler)
Mengcekliler Turan Melek ifahnesi
Anadolu Seluklu Devleti
Kayseri Gevher Nesibe Drifas***
Kayseri Gyasiye Drifas
Konya I. Keykvus ifahnesi
Tokat Muineddin Pervne Drifas
Aksaray Aleddin Keykbat Drifas
Amasya Torumtay Bimarhnesi



Ant Mezarlar (Kmbet ve Trbeler)
Saltuklular
Erzurum Mama Hatun Trbesi
Erzurum Emir Saltuk Trbesi
Mengcekliler
Kemah Sultan Melik Trbesi
Krehir Melik Gazi Trbesi
Anadolu Seluklu Devleti
Kayseri Dner Kmbet
Konya II. Kl Arslan Trbesi
Konya Gme Hatun Trbesi



1. Anadolu Seluklu dnemine ait,
Sivastaki Gk,
Konyadaki Karatay,
Kayserideki Koca Hasan
yaplarnn tr bakmndan ortak zellii
aadakilerden hangisidir?
A) ifahne B) Trbe C) Medrese
D) mrethne E) Klliye



2. Anadolu Seluklu dneminde Kayseride
ina edilen ve dnyann ilk tp okulu ol-
ma zellii tayan nl drifa aa-
dakilerden hangisidir?
A) Turan Melek B) Torumtay
C) Muineddin Pervane D) Gyasiye
E) Gevher Nesibe



3. Anadolu Seluklu dnemine ait ilk med-
rese aadakilerden hangisidir?
A) Tokat Yabasan Medresesi
B) Kayseri Koca Hasan Medresesi
C) Konya Karatay Medresesi
D) Sivas Gk Medrese
E) Krehir Caca Bey Medresesi



4.
I. nce Minareli Medrese,
II. Yabasan Medresesi,
III. Sleymaniye Medresesi
Yukardakilerden hangileri Anadolu Sel-
uklu dnemine ait eserler arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



5. Anadolu Seluklu Devletinde,
I. imret,
II. bimarhne,
III. medrese
kurumlarndan hangileri sosyal devlet
anlaynn varln kantlar niteliktedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


Konya Karatay Medresesi, Anadolu Seluklu Sultan II. Keykvus dneminde, hadis
ve tefsir ilimleri okutulmak amacyla kapal medrese tipinde 1251 ylnda ina edilmi
olup 1955 ylnda ini Eserler Mzesi olarak ziyarete almtr.
Danimentliler dnemine ait Tokat/Niksardaki Yabasan Medresesi Anadoludaki
ilk medrese olarak kabul edilmektedir.
Kayseri Koca Hasan Medresesi Anadolu Seluklu dnemine ait ilk medresedir.
Anadolu Seluklu dneminde ina edilen Gevher Nesibe Drifas, Anadoludaki ve
dnyadaki ilk Tp Okulu zellii tamas bakmndan son derece nemlidir.
Krehir Caca Bey Medresesi Anadoludaki ilk gzlem evi olarak kabul edilmektedir.
Erzurum Emir Saltuk Trbesi Anadoludaki en eski ant mezar yapsdr.
1-C 2-E 3-B 4-A 5-E
KPSS / Tarihin Pusulas lk Trk-slm Devletleri ve Beylikleri

~ 61 ~

Kervansaraylar (Hanlar)
Anadolu Seluklu Devleti
Kayseri-Aksaray Alay Han
Kayseri Sultan Han
Antalya Evdir Han
Antalya Krk Gz Han
Konya Altnapa Han
Konya Sultan Han
Afyon ay Han
Amasya Ezine Pazar Han




Kprler
Artuklular
Hasankeyf Kprs
Malabadi Kprs
Haburman Kprs
Devegeidi Kprs
Dunaysr Kprs
Ambar ay Kprs





Saray ve Kkler
Anadolu Seluklu Devleti
Beyehir Kubadbd Saray
Kayseri Kubdiye Kk
Kayseri Haydar Bey Kk
Kayseri Hzr lyas Kk
Alanya Alaiye Saray
Konya Aleddin Saray





Not Alnz..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

1. Anadoludaki ilk kervansaray yaps ola-
rak bilinen Kayseri-Aksaray yolu zerin-
deki Alay Han Trk-slm mimarsinin
hangi dnemine aittir?
A) Saltuklular B) Artuklular
C) Mengcekliler D) Danimentliler
E) Anadolu Seluklular



2.
Hasankeyf Kprs
Malabadi Kprs
Yukardaki mimar eserler aadakiler-
den hangisine aittir?
A) Mengcekliler B) aka Beylii
C) Saltuklular D) Artuklular
E) Danimentliler



3. Anadolu Seluklu hkmdar I. Alaeddin
Keykbat'n emriyle Saadeddin Kpek
tarafndan ina edilen ve gnmze ula-
abilen tek Anadolu Seluklu saray yap-
s aadakilerden hangisidir?
A) Beyehir Kubadbd Saray
B) Kayseri Kubdiye Kk
C) Alanya Alaiye Saray
D) Konya Aleddin Saray
E) Kayseri Hzr lyas Kk



4.
I. Mardin Ulu Camii
II. Malabadi Kprs
III. Erzurum Mama Hatun Trbesi
IV. Mardin Marufiye Medresesi
Yukardaki mimar eserlerden hangileri
Artuklular dnemine aittir?
A) Yalnz I B) I, II ve III C) II ve III
D) I ve IV E) I, II ve IV


5.
I. Krehir Cacabey Medresesi,
II. Beyehir Kubadbd Saray,
III. Malabadi Kprs
Yukardakilerden hangileri sivil mimar
rnekleri arasnda gsterilebilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

II. Kl Arslan dneminde Kayseri-Aksaray yolunda yaplan Alay Han, Anadoludaki
ilk kervansaray olarak kabul edilmektedir.
Beyehirdeki Kubadbd Saray, I. Alaeddin Keykbat'n emriyle Saadeddin Kpek
tarafndan yaplm olup, gnmze ulaabilen tek Anadolu Seluklu saray yapsdr.
Dikkat!
SYM son yllarda mimar eser konusunda genellikle Artuklular zerinde durmaktadr.
1-E 2-D 3-A 4-E 5-D



III. BLM
OSMANLI DEVLET
(KURULU VE YKSELME DNEM)








KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)














Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, SYMnin bu blm ile ilgili soru sorma ihtimali olduka dktr. Nite-
kim km soru analizinde de grlecei gibi imdiye kadar sadece 2 soru sorulmutur.
Bu sorular da ierik olarak tekiltlanma ve Osmanl Devletinin izledii politikalarla ilgi-
lidir. Ayrca Osmanl Devletinde Duraklama, Gerileme ve Dalma dnemlerinin daha iyi
anlalabilmesi asndan bu blmdeki birtakm gelimelerin iyi bilinmesi gerekmektedir.
zellikle ilkler konusuna dikkat edilmesi sizlere fayda salayacaktr.
2001
(-)
2002
(-)
2003
(-)
2004
(-)
2005
(-)
2006
(-)
2007
(-)
2008
(-)
2009
(1)
2010
(-)
2011
(-)
2012
(-)
2013
(1)
Bu blmden bugne kadar 2 soru kmtr.
2006
(-)
2008
(-)
2010
(-)
2012
(-)
2006
(-)
2008
(-)
2010
(-)
2012
(-)
K








































1

KPSS / Tarihi

1299 KURUL
1299 (Osma
1453 (stan
1579 (Sokul
1699 (Karlo
1792 (Ya A
n Pusulas
1579
YKSELME
U 1453
an Gazinin u
bulun Fethi)
llu Mehmet Pa
ofa Bar Antla
Antlamas) (Os
DURAK
E

beyi olarak ata
aann lm)
amas) (Osma
smanl & Rusya
KLAMA



GE



anmas)
)
nl & Avustury
a)

1699
ERLEME
1792 DAIL
ya, Venedik, Le
Osman
MA 1922
ehistan)
l Devleti -Ku
1922




































1. Osma
u be
stanb
aa
A) Ku
D




2. Osma
Antla
mas
den h
A) Da
D


urulu ve Y
2 (Saltanatn Ka
anl Devletind
eyi olarak atan
bulun fethi i
dakilerden ha
urulu B) Dur
D) Ykselme
anl Devletind
amas ile bal
ile sona eren
hangisidir?
alma B) Y
D) Duraklama
1-A
kselme Dn
~
aldrlmas)
e Osman Gaz
mas ile balay
le son bulan
ngisidir?
raklama C) G
E) Dalma
e 1699 Karlof
ayp 1792 Ya
n dnem aa
kselme C) K
E) Gerilem
2-E
emi
65 ~

inin bir
yp 1453
dnem
Gerileme
a Bar
Antla-
dakiler-
Kurulu
e
Osmanl Devleti -Kurulu ve Ykselme Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 66 ~

I. KURULU DNEM (1299-1453)
Osmanllar Ouzlarn Bozok kolunun Kay boyundandr.
Bir u beylii olan Osmanllar, Erturul Gazi nderliinde ilk olarak Van yaknla-
rndaki Ahlat yresine, daha sonra da Ankara yaknlarndaki Karacada blgesine
yerletirilmilerdir.
Bir sre sonra ise St (yaylak) ve Domanii (klak) Bizanstan alarak buralara
yerlemilerdir.
Osmanl Devletinin temelleri Erturul Gazi dneminde atlm, onun lmnden
sonra ise Anadolu Seluklu Devletinin otoritesini kaybetmesi zerine olu Osman
Bey 1299da bamszln ilan etmitir.


Osmanl Devletinin Ksa Srede Glenmesini Salayan Unsurlar
Coraf (Jeopolitik) konumu
skn politikas (Fethedilen yerlere Trk ve Mslman nfusun yerletirilmesi)
stimlet (hogr) politikas (Fethedilen yerlerde halka hogrl davranlma-
s ve bylece halkn devlete sndrlmas)
lk dnemlerde beyliklerle mcadele edilmemesi
Yneticilerin baarl olmas
Merkez ve mutlak otoriteye arlk verilmesi
Cihat ve gaza anlay
Ordunun gl olmas
Ahilerin destei














A. Osman Bey Dnemi (1281-1324)
Bu dnem Osmanl Devletinde airetten beylie gei dnemidir.
Osman Bey beyliin snrlarn batya doru geniletmi, Stten sonra Bilecik, Ak-
hisar, Karacahisar ve negl almtr. Merkez de Bilecike tanmtr. (1288)
1301de ise Yarhisar alnarak merkez yaplmtr.
1302de Bizans ordusuyla Koyunhisar (Baphaeon) Sava yaplm ve Osmanl bu
savatan zaferle ayrlmtr.



Fahrddin lakabyla da bilinen Osman Beyin dneminde ayrca;
lk kez bakrdan Osmanl paras (mangr) bastrlmtr.
lk Osmanl vergisi konmutur.

1. Aadakilerden hangisi Osmanl Devle-
tinde kurulu dnemi padiahlar arasn-
da gsterilemez?
A) I. Murat B) Orhan Bey C) II. Murat
D) II. Bayezid E) I. Mehmet



2.
I. iskn politikas,
II. merkez ynetim tekilt,
III. istimlet politikas
Yukardakilerden hangisi Osmanl Devle-
tinin ksa zamanda gelimesini salayan
unsurlar arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




3. Osmanl Devletinde mangr ad verilen
ilk bakr para hangi padiah dneminde
bastrlmtr?
A) Orhan Bey
B) Osman Bey
C) Yldrm Bayezid
D) elebi Mehmet
E) I. Murat



4. Osmanl Devletinin Bizansa kar elde
ettii ilk zafer aadakilerden hangisi-
dir?
A) Srp Snd Sava
B) I. Kosova Sava
C) Koyunhisar (Bapheon) Sava
D) II. Kosova Sava
E) Maltepe (Palekanon) Sava




5. Osmanl Devletinde ilk vergi hangi padi-
ah dneminde konulmutur?
A) Osman Bey
B) I. Murat
C) Yldrm Bayezid
D) I. Mehmet
E) Orhan Bey


Kurulu Dnemi Padiahlar
Osman Bey (1281-1324)
Orhan Bey (1324-1362)
I. Murat (Hdvendigr) (1362-1389)
I. Bayezid (Yldrm) (1389-1402)
I. Mehmet (elebi) (1413-1421)
II. Murat (1421-1451)
Koyunhisar Sava, Osmanllarn Bizansla yapt ilk sava ve Bizansa kar kazan-
d ilk zaferdir.
1-D 2-E 3-B 4-C 5-A
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devleti -Kurulu ve Ykselme Dnemi

~ 67 ~

B. Orhan Bey Dnemi (1324-1362)
Orhan Bey dnemi, fetihler ve tekiltlanma almalaryla Osmanllarn beylikten
Devlet aamasna ykseldii dnemdir.
Orhan Bey 1326da Bursay fethederek buray merkez yapmtr.
1329da yaplan Maltepe (Palekanon) Sava sonucunda Bizans malup edilmi ve
1331de znik alnmtr. Bu gelime zerine znik bakent yaplmtr. (1331)
1336da lhanllara denen vergi kesilmi ve devlet tam bamsz olmutur.
1337de zmitin alnmasyla Kocaeli blgesinin fethi tamamlanmtr.
1345te Karesioullarna son verilmitir.






1353te Balkanlardaki ilk toprak paras olan impe Kalesi alnm, bylece ilk kez
Rumeliye geilmitir. Bundan sonra Trkmenler buralara iskn edilmitir.


Orhan Bey Dneminde Tekiltlanma almalar
lk divan tekilt oluturulmutur.
lk kez vezirlik makam oluturulmutur. (Atanan ilk vezir Aleddin Paadr.)
lk dzenli ordu (yaya ve msellem) oluturulmutur.
lk vakf rgt kurulmutur.
lk medrese znikte almtr. (Sleyman Paa Medresesi/znik Orhniyesi)


lk tersane Karesioullarnn alnmasyla Karamrselde kurulmutur.
lk darphane kurulmu ve ilk gm para (ake) baslmtr.
lk kez kad ve suba tayini yaplmtr.




C. I. Murat (Hdvendigr) Dnemi (1362-1389)
I. Murat ncelikle Anadolu Trk birliini kurmay amalamtr.
1363 Sazldere Sava ile Srplar ve Bulgarlar malup edilerek Edirne fethedilmi ve
1365 ylnda merkez iln edilmitir.
1364te Balkan-Hal ttifakyla yaplan Srpsnd Sava sonunda Rumelideki
Trk hkimiyeti kesinlemi ve ilk Hal ordusu yenilmitir.


1371 irmen Savanda ise Trakya ve Makedonya prenslikleri malup edilmitir.
1389 ylnda Hal ttifakyla yaplan I. Kosova Savanda Osmanl ordusu ilk kez
top kullanmtr. Bu savata Hallar ember iine alnarak imha edilmitir.
I. Murat sava meydannda bir Srpl tarafndan hanerlenerek ehit edilmitir.



1. Osmanl Devletinde hangi padiah d-
neminde Balkanlardaki ilk toprak para-
s olan impe Kalesi alnm ve ilk kez
Rumeliye geilmitir?
A) I. Murat B) Orhan Bey C) II. Murat
D) Osman Bey E) I. Bayezid




2. Orhan Bey dneminde;
I. ilk kez Rumeliye geilmesi,
II. ilk kez kad ve suba tayini yaplmas,
III. yaya ve msellem adyla ilk kez dzenli
bir ordu oluturulmas
gelimelerinden hangileri Osmanl Dev-
letinin bu dnemde tekiltlanma abas
iinde olduunu kantlar niteliktedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III




3. Osmanl Devletinde ake ad verilen ilk
gm para hangi padiah dneminde
bastrlmtr?
A) Orhan Bey
B) I. Mehmet
C) Osman Bey
D) I. Bayezid
E) II. Murat




4. Osmanl Devletinin ilk kez top kulland
sava aadakilerden hangisidir?
A) Srpsnd B) irmen
C) Sazldere D) Koyunhisar
E) I. Kosova



5. Sava meydannda ehit edilen ilk ve tek
Osmanl padiah aadakilerden hangi-
sidir?
A) II. Murat
B) elebi Mehmet
C) Osman Bey
D) I. Murat
E) Yldrm Bayezid


Karesioullar Beylii Osmanl Devletine katlan ilk Anadolu Trk beyliidir. Bu bey-
liin Osmanl egemenlii altna alnmas, Anadolu Trk birlii almalarnn bala-
dn gstermektedir. Ayrca Osmanl Devleti ilk donanmay da Karesioullarndan
alm ve bylece denizcilik faaliyetleri balamtr.
lk Osmanl kads Karacahisar'a tayin edilen Karamanl Dursun Fakihtir.
znikteki Sleyman Paa Medresesine atanan ilk mderris Davud-u Kayserdir.
1364 Srpsnd Sava Osmanl Devleti ile Hallar arasndaki ilk savatr.
I. Murat sava meydannda ehit edilen ilk ve tek Osmanl padiahdr.
1-B 2-E 3-A 4-E 5-D
Osmanl Devleti -Kurulu ve Ykselme Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 68 ~

I. Murat Dneminde Tekiltlanma almalar
Sultan (Hdvendigr) unvann ilk kez kullanan Osmanl padiah I. Murattr.
Veraset sisteminde deiiklie gidilerek lke padiah ve oullarnndr. anlay
getirilmitir. Bu deiiklikteki temel ama taht kavgalarn nlemek ve merkez oto-
riteyi glendirmektir.
lk kez Penik Sistemi uygulanarak Kapkulu (Yenieri) Oca kurulmutur.




lk kez Acemi Olanlar Oca kurulmutur.
lk kez Tmar Sistemi uygulanmtr.
Topu Ocann temelleri atlmtr.
Rumeli Beylerbeylii oluturulmu, ynetimine de Lala ahin Paa getirilmitir.
lk kez kazaskerlik makam oluturulmutur. (Kazasker adalet, hukuk ve eitim ile-
rine bakar, ayrca kad ve mderrislerin atamalarn yapard.)
Maliye tekilt kurulmu, ilk mal dzenlemeyi de andarl Halil ve Kara Rstem
Paa yapmtr.
Mal tekiltla balantl olarak ilk kez defterdar atamas yaplmtr.
Ayrca bu dnemde Germiyanoullarndan eyiz olarak, Hamitoullarndan ise
para karlnda toprak alnmtr.


D. I. Bayezid (Yldrm) Dnemi (1389-1402)
Bu dnemde Germiyanoullar, Aydnoullar, Candaroullar, Menteeoullar, Ka-
d Burhaneddin Devleti ve Saruhanoullar ele geirilmi; bylece ilk kez Anadolu
Trk siyas birlii byk lde salanmtr.
Merkezi Ktahya olmak zere Anadolu Beylerbeylii kurulmutur.
1391de Yldrm Bayezid ilk kez stanbulu kuatmtr.
1396da Hallarla yaplan Nibolu Savanda byk bir zafer kazanlmtr.



Yldrm, Nibolu zaferinden sonra stanbulu yeniden kuatm, kuatma srasnda
Anadolu Hisar (Gzelcehisar) yaplmtr. Ancak Anadoluda Timur tehlikesinin or-
taya kmas sonucu kuatma kaldrlarak Bizansla anlama yaplmtr.
1402 Ankara Savanda Yldrm ve Timurun ordular karlam, sava Timur ka-
zanm ve Yldrm Bayezid esir dmtr. Ankara Sava sonucunda;
Anadolu Trk siyas birlii bozulmutur.
Balkanlardaki ilerleme durmutur.
Bizansn mr uzamtr.
Osmanl Devletinde Fetret Devri (1402-1413) balamtr.
Yldrm Bayezidin oullarndan Mehmet elebi Amasyada, Musa elebi Bur-
sada, sa elebi Balkesirde ve Sleyman elebi Edirnede hkmdarlklarn
iln etmilerdir.







1. Osmanl Devletinde Sultan unvann ilk
kez hangi padiah kullanmtr?
A) I. Murat B) II. Selim C) I. Bayezid
D) I. Mehmet E) II. Murat




2. I. Murat dneminde;
I. ilk mal dzenlemenin yaplmas,
II. Yenieri Ocann kurulmas,
III. Hallarla Srpsnd Savann yapl-
mas
gelimelerinden hangileri Osmanl Dev-
letinin bu dnemde de tekiltlanmaya
nem verildiini kantlar niteliktedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




3. Osmanl Devletinin Kurulu Dneminde
aadaki beyliklerin hangisinden eyiz
olarak toprak alnmtr?
A) Hamitoullar
B) Candaroullar
C) Karesioullar
D) Germiyanoullar
E) Karamanoullar




4. 1396 Nibolu Zaferi sonrasnda Abbas
Halifesi I. Mtevekkil tarafndan kendisi-
ne Sultn- klim-i Rum unvan verilen
padiah aadakilerden hangisidir?
A) Yldrm Bayezid
B) I. Murat
C) elebi Mehmet
D) II. Murat
E) I. Selim



5. Osmanl Devletinde Yenieri Oca ilk
kez hangi padiah dneminde kurulmu-
tur?
A) II. Bayezid B) I. Selim C) I. Mehmet
D) Orhan Bey E) I. Murat



Penik Sistemi: Bu sistem, savalarda ele geen esirlerden 1/5inin Yenieri Ocana
alnmas sistemidir. Penik sistemi devirme sistemi adyla varln srdrecektir.
Nibolu Savanda gsterdii stn baardan dolay Abbas Halifesi I. Mtevekkil,
Yldrm Bayezide Sultn- klim-i Rum unvan vermitir.
Fetret Devri (1402-1413)
Ankara Savandan sonra I. (Yldrm) Bayezidin oullar arasnda taht kavgalarnn
yaand, lkenin paralanma tehlikesi yaad ve yaklak 11 yl sren bu bunalml
dneme Fetret Devri ad verilmektedir. I. (elebi) Mehmet bu dneme son verecektir.
1-A 2-C 3-D 4-A 5-E
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devleti -Kurulu ve Ykselme Dnemi

~ 69 ~

E. I. Mehmet (elebi Mehmet) Dnemi (1413-1421)
elebi Mehmet, Ankara Sava sonras sarslan devlet otoritesini yeniden salad
ve devleti yeniden toparlad iin Osmanl Devletinin ikinci kurucusu olarak kabul
edilir. Bu dnemde;
Anadolu Trk birliini kurma yolunda nemli admlar atlmtr.
1416da Venediklilerle ilk deniz sava yaplm, ancak her iki devlet de birbirine
stnlk salayamamtr.
Bu dnemin en nemli gelimesi ise 1419da kan eyh Bedreddin syandr.



eyh Bedreddin ile mritleri Torlak Kemal ve Brklce Mustafann zmir ve Ma-
nisada kard bu isyan ksa srede bastrlm ve eyh Bedreddin Serezde (Orta
Makedonyada bir ehir) idam edilmitir. (1420)
Bu dnemde ortaya kan bir dier nemli gelime de, elebi Mehmetin kardei
Mustafa elebinin taht mcadelesi iin balatt isyandr. (Dzmece Mustafa Ola-
y) Bu isyan da bastrlm ve Mustafa elebi Bizansa snmtr. (II. Murat dne-
minde sahneye tekrar kacaktr.)

F. II. Murat Dnemi (1421-1451)
II. Murat ncelikle amcas Mustafa elebinin isyann bastrm ve Mustafa elebi
yakalanarak ldrlmtr. (Bu olay Dzmece Mustafa Olay olarak da bilinir.)
1422de stanbul kuatlm ve ilk kez donanma kullanlmtr. Ancak kuatma
esnasnda, II. Muratn kk kardei ehzde Mustafann isyan etmesi zerine
kuatma kaldrlmtr. znike gelen II. Murat kardeini bodurtarak ldrtmtr.
Bu dnemde Aydn, Mentee ve Germiyanoullar ele geirilmi; Srbistan vergiye
balanm, Arnavutluk da himaye altna alnmtr.
Balkanlarda pe pee gelen yenilgiler Osmanl devletini zor duruma sokmu ve bu
gelime sonucunda 1444te Hallarla Edirne-Segedin Antlamas imzalanmtr.


II. Murat taht kendi isteiyle 12 yandaki olu II. Mehmete braknca, Hallar bu
durumu frsat bilerek Segedin Antlamasn bozup saldrya gemitir. andarl Ha-
lil Paa ve dier devlet adamlarnn srar ile II. Murat ordunun bana geerek Hal
ordusunu bozguna uratmtr.


Trkleri Balkanlardan atma dncesi ile yeniden harekete geen Hal ordusu ile
1448de II. Kosova Sava yaplmtr. Yaklak 3 gn sren bu savan sonucunda
Hal ordusu ar bir yenilgi almtr. Bu savala;
Balkanlar kesin olarak Trk yurdu haline gelmitir.
Hallar bir daha Osmanllara saldrma cesareti gsterememitir.
Trklerin son savunma, Hallarn son saldr sava olmutur.

II. Murat dnemindeki dier gelimeler;
Devlet adam yetitirmek iin Edirnede ilk kez Enderun Mektebi almtr.
Devirme Sistemi gelitirilmi ve kanunlatrlmtr.
Arapa ve Farsa pek ok eser tercme edilmitir.
Edirnede Buuk Tepe syan kmtr. (ilk yenieri ayaklanmasdr.)

1. 1402 Ankara Sava sonrasnda sarslan
devlet otoritesini tekrar salayp Fetret
Devrine son veren, bu nedenle Osmanl
Devletinin kinci Kurucusu olarak kabul
edilen padiah aadakilerden hangisi-
dir?
A) II. Murat
B) elebi Mehmet
C) Orhan Bey
D) I. Murat
E) Yldrm Bayezid




2. Osmanl Devletinde taht kendi istei ile
terk eden ilk ve tek padiah aadakiler-
den hangisidir?
A) I. Murat
B) Yldrm Bayezid
C) II. Murat
D) II. Mehmet
E) elebi Mehmet





3. Osmanl Devletinde Enderun Mektebi ilk
kez hangi padiah dneminde almtr?
A) Orhan Bey B) I. Selim C) I. Mehmet
D) II. Bayezid E) II. Murat





4. Osmanl Devletinde ilk yenieri ayaklan-
mas olan Buuk Tepe syan hangi padi-
ah dneminde kmtr?
A) II. Murat B) I. Mehmet C) Orhan Bey
D) I. Bayezid E) I. Murat




5. Osmanl Kurulu Dneminde ortaya -
kan ilk din ve sosyal ierikli ayaklanma
aadakilerden hangisidir?
A) Dzmece Mustafa syan
B) Buuk Tepe syan
C) ah Kulu syan
D) eyh Bedreddin syan
E) Baba Znnn syan


eyh Bedreddin syan, Osmanl Devletinde ilk din ve sosyal ierikli isyandr.
Edirne-Segedin Antlamas, Osmanllarn Balkanlarda imzalad ilk antlamadr.
II. Murat Osmanl tarihinde taht gnll olarak terk eden ilk ve tek padiahtr.
1-B 2-C 3-E 4-A 5-D
Osmanl Devleti -Kurulu ve Ykselme Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 70 ~

II. YKSELME DNEM (1453-1579)
Osmanl Devletinde stanbulun fethinden 1579da Sokullunun lmne kadar
olan dneme Ykselme Dnemi denir.
Bu dnem Osmanl Devletinin mparatorluk haline geldii dnemdir.
Bu dnemde devlet btn kurumlarn tamamlam ve yapt genilemeyle blge
devleti olmaktan karak dnya devleti haline gelmitir. Nitekim Osmanl Devleti,
bu dnemde en byk ve en gl devlet durumundadr.













A. Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) Dnemi (1451-1481)
II. Mehmet, 1451de ikinci kez tahta ktktan sonra ncelikle stanbulun fethi iin
hazrlklara balamtr. Fatih, 2 yl sren bu hazrlk dneminde:
anakkale ve stanbul Boazlarnn gvenliini salamak iin Yldrm Bayezid d-
neminde yaplan Anadolu Hisarnn karsna Rumeli Hisar (Boazkesen)i yap-
trmtr. Ayrca Kuzey Egenin gvenlii iin de imenlik Kalesi, Kilitbahir Kalesi
ve Bozcaada Kalesini yaptrmtr.
ahi adl gl ve byk toplar dktrmtr.
Tekerlekli kuleler yaptrmtr.
Bizansa yardm nlemek iin Edirnede bir ordu bulundurmutur.
Gl bir donanma oluturmutur.

stanbulun Fethedilmesinin Sebepleri
Hz. Muhammedin stanbulun fethedileceini belirtmesi ve onun fetheden ordu
ve komutanlar vmesi (Din neden)
Devletin toprak btnlnn salanmak istenmesi (Siyas neden)
stanbulun jeopolitik/coraf konumu ve ticar merkez olmas (Siyas neden)
Bizansn entrikalarna son verilmek istenmesi (Siyas neden)
Boazlara ve pek Yolu ticaretine hkim olmak istenmesi. (Ekonomik neden)

stanbulun Fethi (29 Mays 1453)
Hazrlklar tamamlandktan sonra 6 Nisan 1453te kuatma balamtr. Fatih, 21-
22 Nisan gecesi 72 paralk donanmay Tophaneden Kasmpaa Limanna, yani
Halie indirmi, gittike g kaybeden stanbul 29 Mays 1453te alnmtr.
53 gnlk kuatmadan sonra fethedilen ehirde, halka din ve mezhep zgrl
tannmtr. Nitekim stanbulda Gregoryen Ermeni Patrikhanesinin kurulmasna
izin verilmitir.
Bununla birlikte, Ortodoks Kilisesinin bana Katolik ve Ortodoks birlemesine kar-
kan birisi getirilmitir. Bundaki ama Hristiyan birliini paralamaktr.

1. Aadakilerden hangisi Osmanl Devle-
tinin Ykselme Dnemi padiahlar ara-
snda gsterilemez?
A) II. Mehmet (Fatih) B) II. Murat
C) I. Selim (Yavuz) D) II. Bayezid
E) I. Sleyman (Kanun)


2. Aadakilerden hangisi, II. Mehmet (Fa-
tih)in stanbulun fethi iin yapt hazr-
lk almalarndan biri deildir?
A) anakkale ve stanbul Boazlarnn g-
venliini salamak iin Anadolu Hisa-
rn yaptrmtr.
B) Kuzey Egenin gvenlii iin imenlik
ve Bozcaada Kalelerini yaptrmtr.
C) ahi adl gl ve byk toplar dktr-
mtr.
D) Tekerlekli kuleler yaptrmtr.
E) Bizansa yardm gitmesini nlemek iin
Edirnede bir ordu bulundurmutur.


3. stanbulun fethinden sonra Ortodoks Kilise-
si Osmanl himayesine alnm; ayrca Er-
meni Kilisesi'nin tekiltlanmasna olanak
salanmtr.
Osmanl Devleti'nin, izledii bu politikay-
la aadakilerden hangisini amalad
savunulamaz?
A) Ortodokslar kontrol altnda tutmay
B) Katolik Kilisesi'ne kar g oluturmay
C) Ortodokslarn devlete balln artr-
may
D) Dinsel farkllklar ortadan kaldrmay
E) Hristiyan dnyasnn birlemesini nle-
meyi


4. stanbulun fethinin,
I. Bizans'n Osmanl Devleti'nin i ilerine
karmas,
II. stanbul'un pek yolu ticaretinde nemli
bir merkez olmas,
III. Hz. Muhammed'in, stanbul'un fethini
ven hadisinin bulunmas
gibi nedenlerinin, din, siyasi ve ekono-
mik alanlarla eletirilmesi, aadakile-
rin hangisinde doru olarak verilmitir?

Din Siyas Ekonomik I
A) I II III
B) II I III
C) III I II
D) II III I
E) III II I


Ykselme Dnemi Padiahlar
II. Mehmet (Fatih) (1451-1481)
II. Bayezid (1481-1512)
I. Selim (Yavuz) (1512-1520)
I. Sleyman (Kanun) (1520-1566)
II. Selim (Sar) (1566-1574)
III. Murat (1574-1595)
1-B 2-A 3-D 4-C
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devleti -Kurulu ve Ykselme Dnemi

~ 71 ~

stanbulun Fethinin Sonular
1. Trk Tarihi Asndan
Osmanlnn iki kta arasndaki btnl salanmtr.
Boazlarn egemenlii Osmanlya gemitir.
Bakent stanbula tanmtr. (Ykla kadar stanbul bakent olacaktr.)
Osmanllarn slm dnyasndaki saygnl artmtr.
Osmanl Devletinde Ykselme Dnemi balamtr.
Devlet mparatorluk haline gelmitir.
Ticaret yollarnn (pek Yolu) denetimi Trklerin eline gemitir.
II. Mehmet Fatih (Fetheden) unvann almtr.
Trklerin Avrupada ilerleyii hzlanmtr.

2. Dnya Tarihi Asndan
Trkler dnya siyasetinin ve Avrupa tarihinin nemli unsuru olmutur.
Bizans mparatorluu sona ermitir.
Fetih srasnda kullanlan toplarn gl surlar ykabilecei grlmtr.
Ortaa sona ermi, Yenia balamtr.
Avrupallar ilk kez stanbulda elilikler kurmaya balamtr.
Derebeylikler yklm, mutlak krallklar kurulmaya balamtr.
Avrupada Corafi Keiflerin ve Rnesansn oluumu hzlanmtr.

Bat Siyaseti (Fetihler)
Fatih Sultan Mehmet stanbulun fethinden sonra Avrupadan gelebilecek tepkileri
nlemek, snrlar geniletmek, slamiyeti yaymak, Avrupadaki Hristiyan birliini
bozmak, Balkan uluslarn ynetim altna almak ve doudan gelen Trkmenlere
yurt bulmak amalaryla batya ynelik seferler yapmtr. Bu dorultuda;
1459da Belgrat dnda tm Srbistan, 1460ta Mora Yarmadas, 1462de Eflak,
1464te Bosna ve Hersek, 1476da Bodan, 1479da Arnavutluk fethedilmitir.

Anadolu Siyaseti (Fetihler)
Fatih Sultan Mehmet Batdaki faaliyetlerden sonra Anadoluya ynelmitir.
1459da Amasra fethedilmi, 1460ta Candaroullar yklm ve Sinop alnmtr.
Ayrca 1461de Trabzon alnarak Pontus Rum Devletine son verilmi, 1466da ise
Karamanoullarnn bir ksm topra ele geirilmitir.
1473 Otlukbeli Savanda Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasan malup edilmi ve
Dou Anadoluda gvenlik salanmtr.

Denizlerdeki Fetihler
1456da Cenevizlilerden mroz, Taoz, Bozcaada, Gkeada, Semadirek ve Limni
adalar, Venediklilerden Eriboz ve Midilli alnmtr. (1462)
Karadenizdeki ticaret yoluna tamamen hkim olmak isteyen Fatih, Gedik Ahmet
Paa komutasndaki bir donanma ile 1475te Krm ele geirmitir. Bylece;
Karadeniz bir Trk gl haline gelmitir.
Krm Hanl Osmanl devletine balanmtr.
Karadenizdeki Ceneviz limanlar Osmanlya gemitir.
pek yolunun denetimi tamamen Osmanllarn eline gemitir.

1. stanbul'un fethi; asker, siyas ve ekonomik
adan hem Osmanl tarihi hem de dnya
tarihi asndan nemli gelimelere yol a-
mtr.
Aadakilerden hangisi, stanbul'un fet-
hinin dnya tarihi asndan nemli bir
sonucu olarak gsterilemez?
A) Osmanl toprak btnlnn salan-
mas
B) Derebeyliklerin yklmas ve mutlak kral-
lklarn kurulmaya balamas
C) Byk toplarn surlar ykabileceinin
anlalmas
D) stanbul'dan kaan Bizansl bilginlerin
talya'da Rnesans'a zemin hazrlamas
E) Ortaa'n sonu Yenia'n balangc
olarak kabul edilmesi




2.
I. II. Mehmet Fatih unvann almtr.
II. Osmanllarn slm dnyasndaki say-
gnl artmtr.
III. Devlet mparatorluk haline gelmitir.
Yukardakilerden hangileri stanbulun
fethinin Trk Tarihi asndan sonular
arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



3. Fatih dneminde aadaki yerlerin han-
gisinin ele geirilmesiyle, Karadeniz bir
Trk Gl haline gelmitir?
A) Sinop B) Trabzon C) Krm
D) Amasra E) stanbul




4. Fatih Sultan Mehmet dneminde;
Candaroullarndan Samsun'un alnmas
Krm'n Osmanl hkimiyetine girmesi
Akkoyunlular'n yenilgiye uratlmas
faaliyetlerine dayanarak aadakilerden
hangisinin amaland savunulamaz?
A) Anadolu Trk birliini gerekletirmenin
B) slamiyet'i yaymann
C) Karadeniz'de stnlk salamann
D) Hakimiyet sahasn geniletmenin
E) pek Yolu'nda denetim kurmann


1-A 2-E 3-C 4-B
Osmanl Devleti -Kurulu ve Ykselme Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 72 ~

Rodos, kuatlmasna ramen alnamamtr.



Ege Denizi, Boazlar ve Karadeniz ticareti iin Venediklilerle 1463-1479 yllar ara-
snda on alt yl sren bir sava yaanmtr. Osmanlnn stnlyle sonulanan
savalarda Venedik bar istemitir. 1479da yaplan bara gre;
Venedikliler Osmanllardan aldklar yerleri geri verecek,
Osmanllar Venedikten aldklar yerleri geri verecek,
Venedik her yl Osmanlya 10 bin Venedik altn sava tazminat verecek.
Ayrca Venedike u imtiyazlar verilmitir;
Venedikliler stanbulda Balyos denilen devaml eli bulundurabilecek,
Balyoslar Osmanl snrlarndaki Venedikli vatandalarn davalarna bakabilecek
Venedik bayra eken herhangi bir gemiye saldrlmayacakt.







Fatih Dneminde Dier Gelimeler
lk kez altn para bastrlmtr.
Fatih kendi portresini nl talyan ressam Gentile Belliniye yaptrmtr. Ayrca
Sinan Bey'in ve iblizde Ahmet'in de yapt birer portre vardr.


stanbul niversitesinin temeli saylan Sahn- Seman Medresesi almtr.
Fatih talyadaki Rnesans hareketleriyle yakndan ilgilenmi, bu dorultuda bi-
limsel almalara son derece nem vermitir.




Topkap Saray ina edilmitir. Ayrca 1472de Topkap Saraynn birinci avlusuna
Osmanl Devletinin en eski kk olan inili Kk ina edilmitir.
II. Murat dneminde alan Enderun Mektebi daha da gelitirilmitir.
Fatihle birlikte padiahlar divan bakanln sadrazama brakmtr.
Snrlarn genilemesiyle vezir, kazasker ve defterdar saylar arttrlmtr.
Kanunnme-i l-i Osman (Fatih Kanunnmesi) hazrlanmtr.


Kanunnme-i l-i Osman ile padiaha kardelerini ldrtme yetkisi verilmitir.
Bundaki temel ama, taht kavgalarn nleyerek merkez otoriteyi korumaktr.
Bu kanunnme ile ayrca; Msadere (devlet tarafndan bir yneticinin mallarna
el konulabilmesi), Sancak Sistemi (ehzdelerin eitimiyle ilgili sistem) ve Cls
Datm (tahta karken datlan bahi) yasalamtr.

1. Osmanl Devletinde Avn mahlasyla i-
irler yazan padiah aadakilerden han-
gisidir?
A) I. Murat
B) Fatih Sultan Mehmet
C) Yavuz Sultan Selim
D) Yldrm Bayezid
E) Kanun Sultan Sleyman


2. Osmanl Devletinde srekli eli bulun-
durma hakkn, ilk kez aadaki devlet-
lerden hangisi elde etmitir?
A) Fransa B) Ceneviz C) Venedik
D) talya E) spanya



3. Osmanl Devleti ykselme dneminde Hris-
tiyan dnyasn siyas, din ve ekonomik
ynden blme politikas izlemitir.
Buna gre;
I. Mora ve Eflkn alnmas,
II. stanbul'un fethinden sonra, Fener Rum
Patrikhanesi'nin stanbul'da braklmas,
III. Venedike imtiyazlar verilmesi
gelimelerinden hangileri, bu politikann
uygulandnn dorudan kant deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



4. Dnya tarihinde ilk havan topu projesini
izen lim olarak bilinen ve ayn zaman-
da Kayser-i Rum unvann da kullanan
Osmanl padiah aadakilerden hangi-
sidir?
A) Yavuz Sultan Selim
B) Kanun Sultan Sleyman
C) Yldrm Bayezid
D) Fatih Sultan Mehmet
E) II. Murat



5. Aadakilerden hangisi Fatih Dnemin-
deki gelimelerden biri deildir?
A) Divan bakanl sadrazama verilmitir.
B) lk kez altn para bastrlmtr.
C) Topkap Saray ina edilmitir.
D) stanbul niversitesinin temeli saylan
Sahn- Seman Medresesi almtr.
E) ranla ilk resm antlama imzalanmtr.


Fatih Sultan Mehmetin karalarda ele geiremedii tek yer Belgrat, denizlerde ala-
mad tek ada ise Rodostur.
Antlamann nemi
Bunlar yabanc bir devlete verilen ilk imtiyazlardr.
Kapitlasyonlarn ncsdr.
Hukuk ve ticar ayrcalk verilmitir.
Osmanl Devletinde srekli eli bulundurma hakkn ilk kez Venedik elde etmitir.
Osmanl tarihinde portresini yaptran ilk padiah Fatih Sultan Mehmettir.
Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) dnya tarihinde ilk havan topu projesini izen
lim olarak bilinmektedir. Kayser-i Rum unvann da kullanan Fatih, ayn zamanda
Avn mahlasyla iirler de yazmtr.
Kanunnme-i l-i Osman Osmanl Devletinin ilk kanunnmesidir.
1-B 2-C 3-A 4-D 5-E
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devleti -Kurulu ve Ykselme Dnemi

~ 73 ~

B. II. Bayezid Dnemi (1481-1512)
II. Bayezid dnemi ykselme devri iinde duraklama devri olarak grlr.
Bu dnemde fetihler durma noktasna gelmi, siyas faaliyetler azalmtr. Bunun
en nemli sebebi Cem Sultan Meselesinin bir d sorun haline gelmesidir.
Cem Sultan II. Bayezidin hkmdarln tanmayarak Bursaya gelmi, hkimiyet
almeti olarak adna hutbe okutup para bastrmtr. Devletin paylalmasn ve
Anadolunun kendisine verilmesini istemitir. Konyaya gelip Karamanoullarnn
desteini alan Cem Sultan, am ve Msra gidip Memlklardan da destek almtr.
Ancak ald yardmlarla Anadoluya giren Cem Sultan Akehirde yaplan sava
kaybetmi ve Rodos valyelerine snmak zorunda kalmtr. (1492)
Bylece Cem Sultan sorunu bir i sorunken Avrupa sorunu haline gelmitir. nce
Fransa daha sonra Vatikana gnderilen Cem Sultan 1495te hastalanarak (kimine
gre zehirlenerek) lmtr.
1484te Kili ve Akkerman kaleleri alnarak Bodann fethi kesinlemi, bylece Os-
manl ve Krm topraklar karadan birlemitir. Bunun zerine blgeye asker gn-
deren Leh kuvvetleri ile yaplan mcadelede Leh ordusu geri pskrtlmtr.
spanyada bask altnda olan Yahudiler Osmanl topraklarna yerletirilmitir.
II. Bayezid dnemindeki bir dier gelime ise, Safev Devletinin kkrtmasyla Ana-
doluda ortaya kan ahkulu Ayaklanmasdr. ilii yaymay hedefleyen bu ayak-
lanma glkle de olsa bastrlmtr.


C. Yavuz Sultan Selim (I. Selim) Dnemi (1512-1520)
Yavuz Sultan Selim, babasnn taht terk etmesiyle yenierilerin de desteini alarak
hkmdar olmutur. (1512) 1513te ehzde Korkut bodurulmu, ehzde Ahmet
de yakalanp idam edilmitir. Bylece taht kavgalar nlenmi ve merkez otorite
salanmtr. Yavuz dneminde;
1514te Safevlerle yaplan aldran Sava kazanlm ve bylece Dou Anadolu
Osmanl egemenliine girmitir.
1515 ylnda Turnada Sava ile Dulkadiroullar Beylii ortadan kaldrlm, Ra-
mazanoullar Beyliinin de Osmanl otoritesine itaat etmesiyle Anadolu Trk si-
yas birlii kesin olarak salanmtr.

Osmanl-Memlk likileri ve Msr Seferi (1516-1517)
1516 Mercidabk Sava ile Memlklar malup edilmi ve Suriye ele geirilmitir.
1517 Ridniye Sava ile Memlklar kesin olarak yenilmi ve Msr fethedilmitir.

Msr Seferinin Sonular:
Halifelik makam Osmanl Devletine gemi, bylece Osmanlda ynetim teok-
ratik (dinsel) zellie brnmtr.
Yavuz Sultan Selim Mekke ve Medinenin Hizmetisi unvan almtr.



Baharat Yolunun denetimi tamamen Osmanllara gemi ve Dou Akdenizdeki
Osmanl hkimiyeti glenmitir.



Kutsal Emnetler stanbula getirilmitir.
Tokatta ortaya kan Bozoklu Cell Ayaklanmas 1518de bastrlmtr. (XVII. yz-
ylda Anadoludaki isyanlara Celli syanlar denilmesinin sebebi budur.)

1. II. Bayezid dneminin Ykselme Dnemi
iinde Duraklama Dnemi olarak anlma-
snda;
I. Cem Sultan Olaynn yaanmas,
II. eitim almalarna nem verilmesi,
III. Avrupa devletlerinin Osmanl aleyhine
ittifaklar kuramamas
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


2. randa bulunan Safev Devletinin, Ana-
doluyu ele geirme amacyla yayd i
propagandasnn bir sonucu olarak, II.
Bayezid dneminde ortaya kan ayak-
lanma aadakilerden hangisidir?
A) Ahmet Paa B) ahkulu
C) eyh Bedreddin D) Baba Znnn
E) Kalenderolu


3.
I. devletin teokratik yapsnn glenmesi,
II. Baharat Yolunda denetim salanmas,
III. Dou Akdenizde Osmanl egemenlii-
nin artmas
Yukarda verilen gelimelerden hangile-
rinin Yavuz Sultan Selimin Msr Seferi
sonucunda gerekletii savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



4. Osmanl Devletinde Hazine-i Hmynu
(devlet hazinesini) altnla dolduran ve bu
yzden hazinenin kapsnda daima onun
mhr asl olan tek Osmanl padiah
aadakilerden hangisidir?
A) II. Murat
B) II. Bayezid
C) Yavuz Sultan Selim
D) Fatih Sultan Mehmet
E) Kanun Sultan Sleyman



5. XVII. yzylda Anadoluda kan Celli s-
yanlarna balang oluturan ve Tokat
civarnda kan Bozoklu Cell Ayaklan-
mas hangi Osmanl padiah dneminde
gereklemitir?
A) II. Mehmet (Fatih) B) II. Selim
C) I. Selim (Yavuz) D) II. Bayezid
E) I. Sleyman (Kanun)

Osmanl Devletinde ilk Osmanl halifesi Yavuz Sultan Selim olmutur. Saltanat ma-
kam iinde halifelik anlayn uygulayan tek devlet Osmanl Devletidir.
Osmanl Devletinde devlet hazinesini altnla dolduran ve bu yzden hazinenin kap-
snda daima onun mhr asl olan tek padiah Yavuz Sultan Selimdir.
1-A 2-B 3-E 4-C 5-C
Osmanl Devleti -Kurulu ve Ykselme Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 74 ~

D. Kanun Sultan Sleyman (I. Sleyman) Dnemi (1520-1566)
Yavuz Sultan Selimin lmnden sonra, baka erkek kardei olmad iin taht m-
cadeleleri ile uramadan tahta kmtr.
Kanun babasndan; dolu bir hazine, gl bir ordu, tecrbeli devlet adamlar, g-
l temeller zerine oturmu bir devlet ve gvenlii salanm bir Dou blgesi dev-
ralmtr.
Kanun dnemi, Osmanl Devletinin bir anlamda zirve dnemidir. Avrupallar I.
Sleyman Muhteem Sleyman ya da Byk Sultan adyla anmlardr.
Kanun, Osmanl tarihinde en uzun sre tahta kalan padiahtr. (46 yl) (Osmanl
tarihinde en ksa sre tahta kalan padiah ise V. Murattr. (93 gn)
Kanun dneminin balangcnda i isyanlar ortaya kmtr. Bunlar;
Canberdi Gazli syan: Memlk komutanlarndan Canberdi Gazali, Memlk dev-
letini yeniden kurmak iin ayaklanmtr. syan ksa srede bastrlmtr.
Ahmet Paa syan: Geleneklere gre sadrazam olma sras kendisindeyken, pa-
diahn bir deiiklik yaparak sadrazamla brahim Aay atamas ve Ahmet Pa-
ay Msr valiliine gndermesi zerine, Ahmet Paann Msrda kard bir
ayaklanmadr. syan blgedeki Yenieriler tarafndan bastrlmtr.
Kalender elebi syan: Tmarlarnn elinden alnmasn bahane eden Kalender
elebi sipahileri ile birlikte ayaklanm, tmar geri verilerek isyan bastrlmtr.
Baba Znnn syan: Vergi sorunu yznden kt iin, bu isyan ekonomik ka-
rakterlidir. Yozgatta Bozoklu bir boy beyi olan Baba Znnn tarafndan karlan
bu isyan ksa srede kontrol altna alnmtr.
Kanun dneminde;
1521de Belgrat fethedilmitir.
1526da Moha Meydan Muharebesinde (2 saatte) Macarlar malup edilmitir.
1529da Viyana kuatlmsa da k artlar nedeniyle kuatma kaldrlmtr.
1532de Almanya Seferi dzenlenmi ve 1533 ylnda da Avusturya ile stanbul
Antlamas imzalanmtr.
1535te ilk kez Fransaya kapitlasyonlar verilmitir.


1538de Barbaros Hayrettin Paa komutasndaki Osmanl donanmas, Hallar
Preveze Deniz Savanda yenilgiye uratmtr. Bylece Akdeniz Trk Gl ol-
mutur.



rana dzenlenen sefer sonrasnda 1555te Amasya Antlamas imzalanmtr.


Kanun dneminin en nl minyatr sanats Matrak Nash, 1533-1535 yllar
arasnda gerekleen Irakeyn Seferiyle ilgili olarak yazd ve 128 minyatrden
oluan Beyn- Menzil-i Irakeyn adl eseri ile nldr.
Hint ticaret yolunu ele geirmek amacyla dzenlenen ve Pir Reis ile Seydi Ali
Reisin kaptan- deryalk yapt Hint Deniz Seferlerinde baar salanamamtr.
Sefer dn Pir Reis Kitb- Bahriye, Seydi Ali Reis ise Mirtl Memlik
(Memleketlerin Aynas) isimli eserleri yazmlardr.



1. Kanun Sultan Sleyman tahta ktnda
taht kavgalarna rastlanmamasnda,
I. taht iin rakip olmamas,
II. devletin gl bir orduya ve dolu bir ha-
zineye sahip olmas,
III. yenierilerin hkmdar desteklemesi
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



2. Aadakilerden hangisi Kanun dnemi
i isyanlarndan biri deildir?
A) Ahmet Paa syan
B) Kalender elebi syan
C) Canberdi Gazli syan
D) eyh Bedreddin syan
E) Baba Znnn syan



3. Muhibb mahlasyla iirler yazan ve ayn
zamanda Divn- Muhibb adl eseriyle
nl Osmanl padiah, aadakilerden
hangisidir?
A) Fatih Sultan Mehmet
B) Yavuz Sultan Selim
C) elebi Mehmet
D) II. Bayezid
E) Kanun Sultan Sleyman




4. Gnmzde yldnmleri her 28 Eyllde
Donanma Gn ve Trk Denizcilik Gn
olarak kutlanan, Barbaros Hayrettin Pa-
a komutasndaki Osmanl donanmas-
nn Hallara kar zafer kazand sava
aadakilerden hangisidir?
A) eme B) Preveze C) nebaht
D) Gelibolu E) Cerbe



5. I. Sleyman (Kanun) dneminde Hint
Deniz Seferlerine katlan ve Kitb- Bahri-
ye adl eseri ve haritaclk almalaryla-
nl denizci aadakilerden hangisidir?
A) Seydi Ali Reis B) Kl Ali Reis
C) Pir Reis D) Turgut Reis
E) Barbaros Hayreddin


Fransaya kapitlasyonlarn (siyas, hukuk ve ekonomik ayrcalklar) verilmesindeki
temel ama, Avrupadaki Hal birliini bozmak ve Akdeniz ticaretini canlandrmaktr.
Preveze Deniz Savann yl dnmleri gnmzde her 28 Eyllde Trk Denizcilik
Gn ya da Donanma Gn olarak kutlanmaktadr.
Amasya Antlamas Osmanl ile ran arasnda imzalanan ilk resm antlamadr.
Kanun Sultan Sleyman Muhibb mahlasyla iirler yazan nl bir airdir. En nl
eseri ise Divn- Muhibbdir.
1-A 2-D 3-E 4-B 5-C
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devleti -Kurulu ve Ykselme Dnemi

~ 75 ~

E. Sokullu Mehmet Paa Dnemi (1564-1579)
Enderunda yetimi bir devirme olan Sokullu Mehmet Paa Kanun, II. Selim ve
III. Murat dnemlerinde sadrazamlk yapmtr.
Kanunnin lmnden sonra nce II. Selim, daha sonra III. Murat tahta gemitir.
Ancak her iki padiahn dneminde de Sokullu Mehmet Paa etkili olmutur. Bu
yzden bu dneme Sokullu Dnemi ad verilmitir.
Sokullu Dneminde;
1568de Yemen Osmanlya balanm, ayrca Sakz Adas fethedilmitir.
1570te Akdeniz ticaretine hkim olmak amacyla Kbrs fethedilmitir.
1571de Hal donanmasyla nebaht Deniz Sava yaplm, ancak bu savata
baar salanamamtr. nebahtda Osmanl donanmas yaklmtr. Sadece Ulu
Ali Paa komuta ettii filoyu kurtarm, bu baarsndan dolay Kaptan- Deryala
getirilerek Kl Ali Paa adn almtr.





1574te Tunusun alnmasyla Kuzey Afrikann fethi tamamlanmtr.
1576da Vdis-Seyl Sava ile Fas Osmanl egemenliine girmitir.
Sadrazam Sokullu Mehmet Paa tarafndan Don-Volga Kanal, Svey Kanal ve
Karadeniz-Marmara Kanal olmak zere 3 proje hazrlanm, ancak baar sala-
namamtr.
Sadrazam Sokullu Mehmet Paann 1579da lmyle Osmanl Devleti ykselme
dneminden Duraklama Dnemine girmitir.



Not Alnz..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

1.
I. III. Murat
II. II. Selim
III. Kanun Sultan Sleyman
Enderunda yetimi bir devirme olan
Sokullu Mehmet Paa, yukarda verilen
Osmanl padiahlarndan hangilerinin
dneminde sadrazamlk yapmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



2. 1571de Hal ordusunun stnlyle
sona eren ve ayn zamanda Osmanl do-
nanmasnn da yakld sava aada-
kilerden hangisidir?
A) Cerbe B) eme C) Gelibolu
D) nebaht E) Preveze



3. 1571 nebaht Deniz Sava sonras Ve-
nedik elisine; Biz Kbrs almakla sizin
kolunuzu kestik, siz ise nebahtda bizi yen-
mekle sakalmz tra ettiniz. Kesilen kolun
yerine yenisi gelmez, fakat kesilen sakaln
yerine daha gr kar. cevabn vererek,
ar bir yenilgi almasna ramen Osman-
l Devletinin gcn ortaya koymaya a-
lan devlet adam, aadakilerden han-
gisidir?
A) Kl Ali Paa
B) Sokullu Mehmet Paa
C) Mezzinzde Ali Paa
D) Barbaros Hayrettin Paa
E) Pertev Paa




4. 1576 tarihli Vdis-Seyl Sava sonucu
Osmanl egemenliine giren blge aa-
dakilerden hangisidir?
A) Fas B) Tunus C) Cezyir
D) Yemen E) Suriye


5.
I. Korint Kanal
II. Svey Kanal
III. Don-Volga Kanal
Yukardaki projelerden hangileri Sokullu
Mehmet Paa tarafndan hazrlanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


Sokullu Mehmet Paa, Venedik elisine nebaht Deniz Muharebesi ile ilgili olarak
Biz Kbrs almakla sizin kolunuzu kestik, siz nebahtda bizi yenmekle sakalmz
tra ettiniz. Kesilen kolun yerine yenisi gelmez, fakat kesilen sakaln yerine daha
gr kar. cevabn vermitir.
1-E 2-D 3-B 4-A 5-D
[Metni yazn]

~ 78 ~



IV. BLM
OSMANLI DEVLETNDE
KLTR VE MEDENYET







KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)















Bu blmden ortalama 2-3 soru kmaktadr.
2006
(3)
2008
(3)
2010
(1)
2012
(1)
2006
(2)
2008
(2)
2010
(1)
2012
(3)
2001
(3)
2002
(3)
2003
(3)
2004
(3)
2005
(2)
2006
(2)
2007
(2)
2008
(2)
2009
(1)
2010
(2)
2011
(2)
2012
(3)
2013
(3)
Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, Osmanl Devletinin Kltr ve Medeniyeti KPSSdeki en youn tarih ko-
nularndan biridir. SYM, bu blm ile ilgili genellikle bilgi dzeyli sorulara ve yine arlkl
olarak kltr, sanat ve bilim konularna yer vermektedir. Ancak bu blmle ilgili srpriz
sorular gelme ihtimali de gz ard edilmemelidir.
Bu noktada siz deerli adaylara yol gstermesi ve kolaylk salamas bakmndan, ele al-
nan her konuyla ilgili, konunun anlatld sayfalarda kmas muhtemel soru rneklerine
olabildiince yer verilmeye allmtr. Verilen rnek sorularn ok iyi incelenmesini ve ko-
nuyla ilgili bol soru zlmesini neriyoruz.
Dikkat edilmesi gereken bir dier nokta da, bu blm ile ilgili zellikle kavram bilgisine son
derece nem verilmesi gerektiidir. Osmanl Devletinin hemen her alandaki tekilt yap-
sna ilikin kavramlarn ok iyi bilinmesi gerekmektedir.
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 79 ~

I. DEVLET YNETM
Osmanl Devletinin tekilt yaps, zellikle Anadolu Seluklu Devletinin kltr ve
uygarlndan etkilenilerek gelime gstermitir.
Osmanl devlet ynetiminin oluumunda;
Eski Trk gelenekleri
slm dininin kurallar
hkim olunan blgelerdeki ynetim anlaylar
etkili olmutur.
Osmanl Devletini Osmanl soyundan gelen hkmdarlar ynetmitir. Osmanlda-
ki bu ynetim ekline Mutlak Monari ad verilmektedir. (1876 I. Merutiyet d-
nemine kadar ynetim anlay bu ekildedir.)



Osmanl Devletinde padiah lkenin mutlak hkimi olarak grlm, tm gcn
padiaha ait olduu kabul edilmitir. Padiah sahip olduu gc ve otoritesini tre,
slm hukuku ve adalet sistemine uygun olarak kullanmtr.
Devlete merkezlik yapan ehirler, kurulu dneminden itibaren doudan batya
doru bir istikamet takip etmitir. Bunun nedeni, devletin fethedilen topraklara ya-
kn olmak istemesidir. Osmanl Devletine merkezlik yapan ehirler unlardr:











A) PADAH
Osmanl Devletinde padiahn; halk korumak, orduya komuta etmek, adaleti sa-
lamak, huzur ve refah salamak, kanunlara uygun olarak lkeyi ynetmek gibi g-
revleri vard.
Padiah lkenin mutlak hkimi saylm, ancak yetkileri eri (slam Hukuku) ve rf
(eski Trk gelenekleri) hukuk kurallar tarafndan snrlandrlmtr.

Hkmdarlk Unvanlar Hkmdarlk Sembolleri (Almetleri)










1. Osmanl Devletinde devlet anlaynn
olumasnda;
I. eski Trk gelenekleri,
II. slm hukuku,
III. fethedilen blgelerdeki ynetim an-
laylar
unsurlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


2.
I. Amasya
II. Edirne
III. stanbul
Yukardaki ehirlerden hangileri Osmanl
Devletine merkezlik yapmtr?
A) Yalnz II B) Yalnz III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


3. Aadaki ehirlerden hangisi Osmanl
Devletine merkezlik yapmamtr?
A) znik B) Edirne C) Konya
D) Bursa E) stanbul



4. Osmanl Devlet ynetiminde;
I. yabgu,
II. hnkr,
III. sultan
unsurlarndan hangileri hkmdarlk un-
van olarak kullanlmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


5.
I. fetva,
II. sikke,
III. hilat
Yukardakilerden hangileri Osmanl Dev-
letinde hkmdarlk almetleri arasnda
yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



Mutlak Monari: Devletin tek bir kii tarafndan ynetildii ynetim eklidir.
* Hakan * Hdvendigr
* Han * Padiah
* Bey * Sultan
* Gzi * Nasr
* Hnkr * Halife

* Ota (adr) * Taht (rgin)
* Sikke (Para) * Hutbe
* Tabl (Davul) * Hilat
* etr (emsiye) * Sancak
* Tu * Kl Alay
* Tura * Alem (Bayrak)
* Cls Bahii * Biat Treni
Osmanl Devletinin Merkezleri
Karaca-
hisar
St Bilecik Bursa stanbul
znik Edirne
1-E 2-D 3-C 4-A 5-D
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 80 ~
































Osmanl Devletinde Sultan unvann ilk kez I. Murat kullanmtr.
Osmanl Devletinde padiahlar cls treniyle tahta kar, orduya cls bahii
datrlard. Bu uygulama ilk kez Yldrm Bayezid dneminde balamtr.
Yavuz Sultan Selimin Msr fethiyle birlikte Osmanl padiahlar halife unvann
da almlardr. Bylece Osmanl Devleti, Teokratik Mutlak Monari sistemine adm
atmtr.




B) OSMANLI DEVLETNDE VERSET SSTEM VE GELM
Verset sistemi, lkenin hkmdar ve ailesinin ortak mal saylmasdr. Bu sistem
lkede siyas otoriteyi sarsm, ehzdeler arasnda taht kavgalarn tetiklemi ve
devlet yapsnn bozulmasna neden olmutur.
Osmanl Devletinde verset sistemindeki gelime u ekilde olmutur:

1. Osmanl Devletinde padiahn yasama
yetkisini kullandna,
I. buyruk,
II. kulluk hakk,
III. berat
unsurlarndan hangileri kant olarak gs-
terilebilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



2. Aadakilerden hangisi Osmanl Devle-
tinde, padiahn atama, grev ve yetki
verme belgesine verilen addr?
A) Tura B) Berat C) Ferman
D) Fetva E) Kanunnme



3. Osmanl Devletinde cls bahii,
I. padiahlarn tahta k,
II. padiahlarn bizzat sefere gidii,
III. i isyanlarn bastrlmas
gelimelerinden hangilerinde datlrd?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



4. Osmanl Devletinde, padiahlarn tahta
kmalar srasnda datlan cls bah-
ii uygulamas ilk kez hangi padiah
dneminde balamtr?
A) II. Mehmet B) III. Murat
C) I. Bayezid D) I. Murat
E) I. Sleyman



5. Osmanl Devletinde, saltanat makam
iinde halifelik anlaynn uygulanmaya
balanmasnn;
I. oligari,
II. monari,
III. teokrasi
unsurlarndan hangilerinin glenmesi-
ne katk salad savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III

Padiahn Yetkileri
YASAMA
Ferman (Buyruk):
Padiahn yazl emirleri-
dir. (Padiah buyruu)
Tura:
Padiahn imzasdr.
Kanunnme:
Birok konunun ele aln-
d padiah belgesidir.
Adaletnme:
Tebaann (halkn) hakla-
rnn ynetene kar ko-
runduu padiah belge-
sidir.
Berat (nh):
Atama belgesidir.
Hatt- Hmyun:
Bizzat padiah tarafn-
dan yazlm emirlerdir.

YRTME
Padiahlar yrtme yet-
kisini Divn- Hmyun
aracl ile kullanmtr.
Fatih dnemine kadar
Divn- Hmyuna
padiahlar bakanlk
etmi, bu dnemden
itibarense sadrazam
bakanlk etmitir.







YARGI
Msdere Sistemi:
Devletin gerekli grd
hallerde haksz kazan
salayan ya da elindeki
yetkileri ktye kullanan
kiilerin mal varlna el
koyma hakkdr.
II. Mahmut dneminde
kaldrlan bu sisteme
1839 Tanzimat Ferman
ile resmen son verilmitir.
Kulluk Hakk:
Padiahn devirme siste-
mi ierisindeki kiiler ze-
rinde ldrme hakknn
bulunmasdr.
Bu sisteme de Tanzimat
Ferman ile resmen son
verilmitir.

Osmanl Devletinde ordunun banda sefere kan son padiah II. Mustafadr.
Sefere kmayan ilk padiah ise II. Selimdir.
Osmanl Devletinde padiahlar din hassasiyete sahiplerdi. Ancak buna ramen hi-
biri hacca gitmemitir. Osmanl tarihinde hacca giden tek ehzde Fatihin kk
olu Cem Sultandr. (1481-1482)
Saltanat makam iinde halifelik anlayn uygulayan tek devlet Osmanl Devletidir.
1-D 2-B 3-A 4-C 5-E
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 81 ~

OSMALI DEVLETNDE VERSET SSTEM VE GELM




















C) SANCAK SSTEM (EHZDE ETM)
Osmanl Devletinde padiahn erkek ocuklarna ehzde ya da elebi denilmitir.
XVI. yzyln sonlarna kadar ehzdeler, sarayda din eitim aldktan sonra 14-15
yalarna geldiklerinde, eitim amal Anadoludaki sancaklara gnderilmilerdir.





Sancaklara gnderilen ehzdeler, lala ad verilen (Seluklulardaki atabey) bilgili
ve deneyimli kiiler tarafndan eitilmitir. Bylece ehzdelerin devlet ynetimin-
de tecrbe kazanmalar salanmtr. Bu sisteme Sancak Sistemi denmitir.








D) MERKEZ TEKLT
Osmanl Devletinin merkez tekiltnda mutlak otorite padiaha aitti.
lkeyi ynetme hakk ise Osmanl hanedanna aitti.
Ynetimin temeli rf ve eri hukuk kurallarna dayanmaktayd.
Osmanlda merkez tekilt padiah, saray ve Divn- Hmyundan olumaktadr.

1. Osmanl Devletinde karde katlini ilk uy-
gulayan ve karde katlini ilk kez yasala-
tran padiahlar, aadakilerden hangi-
sinde birlikte verilmitir?
A) I. Murat-II. Mehmet
B) II. Murat-II. Mehmet
C) II. Mehmet-I. Sleyman
D) I. Bayezid-II. Mehmet
E) I. Murat-II. Bayezid


2. lk Osmanl kanunnmesi olarak bilinen
Kanunnme-i l-i Osman aadaki pa-
diahlardan hangisi tarafndan yaymlan-
mtr?
A) I. Ahmet B) II. Murat C) I. Bayezid
D) II. Mehmet E) I. Sleyman


3. Osmanl Devletinde I. Murat Dneminde,
eski Trk ynetim gelenei olan lke hane-
dann ortak maldr. anlaynn yerini, lke
padiah ve oullarnndr. anlay almtr.
Bu uygulamann temel amac aadaki-
lerden hangisidir?
A) ehzdelere devlet ynetimi konusun-
da tecrbe kazandrmak
B) Halk arasnda birlik ve beraberlii sa-
lamak
C) Taht kavgalarn nlemek
D) Federal ynetim sistemine gemek
E) Hanedan deiikliini nlemek


4. Duraklama dneminde sancak sistemi terk
edilmi; ehzdeler, sarayda, d dnyaya
kapal bir hayat yaamlardr.
Bu deiikliin Osmanl Devleti'nde,
I. ehzdelerin ynetim deneyimi kazana-
mamas,
II. egemenlik anlaynn deimesi,
III. demokratik ynetim anlaynn glen-
mesi
durumlarndan hangilerine neden olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


5. Aadakilerden hangisi, Osmanl Devle-
tinde ehzde sanca olmamtr?
A) Ktahya B) Manisa C) Trabzon
D) Amasya E) Malatya

Osman ve Orhan Bey
Dnemleri
Osman ve Orhan Bey dnemlerinde geleneksel ver-
set anlay yani lke hanedann ortak maldr. anla-
y vardr.
I. Murat Dnemi
I. Murat dneminde bu anlay terk edilmi ve lke
padiahn ve oullarnn ortak maldr. anlay geti-
rilmitir. Ama merkez otoriteyi korumaktr. lk kez
karde katlini uygulamtr.
II. Mehmet (Fatih)
Dnemi
Fatih dneminde lke sadece padiahn maldr. an-
lay getirilmitir. Ayrca Kanunnme-i l-i Osman
ile karde katli yasal hale getirilmi ve merkeziyeti
bir yap salanmtr.
I. Ahmet Dnemi
I. Ahmet dneminde ise Ekber ve Ered sistemi geti-
rilmi, bylece tahta en byk ve olgun olann ge-
mesi salanmtr. Bundaki ama ise taht kavgalarn
nlemektir.
Osmanl Devletinde ehzdelerin gnderildii Anadoludaki nemli sancak merkez-
leri arasnda; Manisa, Amasya, Trabzon, Ktahya, Aydn, Konya, ankr, Kastamo-
nu, Teke ve Kefe yer almaktadr. Bunlardan Kefe, Krmn gneyinde bulunan bir e-
hir olup, Anadolu dndaki tek ehzde sancadr.
Fatih dneminde Kanunnme-i l-i Osman ile yasa haline getirilen sancaa kma
geleneine, III. Mehmet dneminde (1595-1603) son verilmitir. Sancaa gnderil-
meyen ehzdeler sarayn imirlik ksmnda gzetim altnda tutulmutur. Bu da
ehzdelerin tecrbesiz olarak tahta kmalarna neden olmutur.
Osmanl Devletinde sancaa kmadan tahta oturan ilk padiah I. Ahmettir.
lk Osmanl kanunnmesi olan Kanunnme-i l-i Osman ile; Sancaa kma, Cls
Bahii, Msadere Sistemi ve Karde Katli yasalamtr.
1-A 2-D 3-C 4-A 5-E
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 82 ~

1) SARAY TEKLTI
Osmanl Devletinde saray, hem padiah ve ailesinin zel hayatn geirdii hem de
devlet ilerinin yrtld merkez zelliine sahiptir.
Osmanl Devleti XIX. yzyla kadar Fatih dneminde yaptrlan Topkap Sarayndan
ynetilmitir. Topkap Saray devletin en uzun sre ynetildii saraydr.

Sarayn Ad Yaptran Padiah Bulunduu Yer
Avrupa
Etkisi
Bursa Saray (ilk saray) Orhan Bey Bursa (XIV. yy) Yok
Edirne Saray I. Murat Edirne (XIV. yy) Yok
Topkap Saray II. Mehmet (Fatih) stanbul (XV. yy) Yok
Yldz Saray* III. Selim stanbul (XIX. yy) Var
Dolmabahe Saray Abdlmecit stanbul (XIX. yy) Var
raan Saray Abdlaziz stanbul (XIX. yy) Var
Beylerbeyi Saray Abdlaziz stanbul (XIX. yy) Var

* Yldz Saray, II. Abdlhamit dneminde devletin ynetim merkezi hline gelmitir.

SARAYIN BLMLER



























1. Fatih Sultan Mehmet dneminde yaplan
ve en uzun sre kullanlan Osmanl sara-
y aadakilerden hangisidir?
A) Dolmabahe Saray B) Yldz Saray
C) Topkap Saray D) Edirne Saray
E) Beylerbeyi Saray



2.
I. Topkap
II. raan
III. Dolmabahe
Yukardaki Osmanl saraylarndan hangi-
lerinde Avrupa etkisinden sz edilemez?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III



3. III. Selim tarafndan yaptrlan, daha son-
ra II. Abdlhamit dneminde devletin y-
netim merkezi haline getirilen Osmanl
saray aadakilerden hangisidir?
A) raan Saray B) Edirne Saray
C) Topkap Saray D) Bursa Saray
E) Yldz Saray



4. Aadakilerden hangisi, Osmanl Saray
Tekilt ile ilgili doru bir bilgi deildir?
A) Birun, padiahn resm hayatnn geti-
i yerdir.
B) Harem zel bir blm olup, padiah ve
ailesi dnda kimse ikamet edemezdi.
C) Osmanl Devletinde devirme ynte-
miyle toplanan ocuklardan, saraya al-
nanlar Birunda eitim grmlerdir.
D) Enderun, idar yneticilerin ve saray g-
revlilerinin yetitirildii bir saray okulu
nitelii tar.
E) Enderun ve Birunu birbirine balayan
blme Bbs-saade ad verilmitir.



5. Aadakilerden hangisi, Osmanl Saray
Tekiltnda Saray olarak bilinen En-
derunun blmlerinden biri deildir?
A) Seferli Odas
B) Kubbealt
C) Kiler Odas
D) Hazine-i Hassa
E) Doanclar Odas


Enderun
( Saray)
dar yneticilerin ve
saray grevlilerinin ye-
titirildii saray okulu
nitelii tar.
Osmanl Devletinde
devirme yntemiyle
toplanan ocuklardan,
saraya alnanlar burada
eitilirdi.
Enderun ve Birunu bir-
birine balayan blme
Bbs-saade ad veril-
mitir.

BLMLER
Saray Okulu
Arz Odas
Byk Oda
Kk Oda
Hazine-i Hassa
Has Oda
Doanclar Odas
Kiler Odas
Seferli Odas
Birun
(D Saray)
Devlet ilerinin grl-
d ve sarayn d hiz-
metinde grevli olan
personelin bulunduu
ksmdr.
Padiahn resm hayat
burada geerdi.
Kubbealt (Kubbenin)
vezirleri de burada yer
alyordu.






BLMLER
Kubbealt (Kubbenin)
Altblk halk
Cebeciler ve Topular
Mteferrikalar
Mehterhne
Saray Hastanesi
Saray Mutfa
D Hazine
ehremini Dairesi
Harem
(Drs-saade)
Padiahn ve ailesinin
zel hayatn geirdii
blmdr.
Sarayda padiah ve aile-
si dnda hi kimse ik-
met edemezdi.
Haremin yneticisi
Harem Aasdr.




BLMLER
Padiahn zel dairesi
Kzlar blm
Vlide Sultanlar, padi-
ah eleri ve kzlarnn
oturduu daireler




1-C 2-A 3-E 4-C 5-B
K

2

KPSS / Tarihi
2) DVN-I H
Merkez te
organdr.
Divn- Hm
adl, asker
rlp kar
Devlet iler
yer olan D
son sz pad
iin sadece
niteliindey
Divn- Hm
sahiptir.
Nitekim div
mas yrtm
(Divn- Me
lk kez Orha
mine kadar
lnda topla
Divn- Hm
ad verilen y
Divanda al
me Defterle
ile ilgili ise T
Divn- Hm
Vkel) olu
3) DVN Y
Osmanl dev
bulunmakta
a) Sadrazam
Padiahn m
Sadrazam o
Padiahn m
Fatihten iti
st dzey y
Gerektiind
Sadrazamlk
Gnmzde
Padiah ist
Devlet ada
n Pusulas
HMYUN
kiltn en ne
myunda; siy
ve mal iler
ara balanrd.
rinin grld
ivn- Hmay
diaha ait oldu
Danma Kur
ydi.
myun devleti
vann, bir konu
me ve ar ceza
ezlim gibi) yar
an Bey dnem
padiah baka
anmtr.
myun toplant
yerde yaplmay
nan kararlara
eri ad verilmi
Tahvil, Rus, B
mayun, II. Mah
turulmasyla
YELER
vlet ynetimin
ayd. Bu sn
m (Vezir-i z
mutlak vekili ol
olabilmenin ar
mhrn tar v
baren divana b
yneticileri ata
de Serdr- Ek
k makamna P
eki Babakan
terse toplantla
amlarnn padia

emli
as,
g-
.

yun,
uu
rulu
n en nemli y
uyu karara ba
alara bakmas
rg yetkisini kul
inde kurulan D
anlk etmi, Fa
lar, Kanuni d
ya balanmt
hkm, bu ka
tir. Alnan kar
Beyliki ve Ame
hmut dnemin
kaldrlmtr.
nde Seyfiye, Ka
fn da divanda
zam)
up, padiahtan
rt, Trke bilm
ve hiyerarik s
bakanlk etmi
ma, grevden
krem sfatyla
Paa Kaps ya
lk makamna
ar Kasr- Adl d
aha ballk bild
yasama, yrt
lamas yasam
ya da tarada
llandnn ak
Divn- Hmay
tihten itibare
neminden itib
r.
ararlarn kayde
rarlarn uygula
ed kalemleri g
nde Nazrlklar
alemiye ve lm
a temsilcileri va
n sonra en yet
mek ve Mslm
ralamada da e
itir.
alma ve dene
ordulara komu
a da Bb- li
a benzerdi.
denilen kafesli b
dirmesine Biat
me ve yarg o
ma, padiah kar
alnan kararlar
k kantdr.
una II. Mehm
n ise divan sad
baren Kubben
edildii defterl
anmas ve kay
grevlendirilm
rn (Bakanlar K
miye snf olma
ard.
tkili kiidir.
man olmakt.
en stte yer al
tleme yetkisi v
uta edebilirdi.
ad verilirdi.
blmden izley
t ad verilmiti
O
organ niteliin
rarlarn uygula
r temyiz etme
et (Fatih) dne
drazam bakan
nin (Kubbealt
ere de Mhim
tlarn tutulma
itir.
Kurulu / Meclis
ak zere sn
rd.
vard.
yebilirdi.
ir.
Osmanl Dev
ne
a-
si
e-
n-
t)
m-
s
s-i
nf

1. Aa
yun il
A) D
B) D
C) II
ba
D) Te
E) O
ku


2. Osma
kurum
len ve
terler
A)
B) M
C) Te
D) Ta
E) S


3. Osma
alnan
den h
A) Bia


4. Osma
Hm
blm
gisidi
A) Ka
C) B


5.
Pad
son
Pad
Ger
ordu
Yuka
Hm
sidir?
A)
B) K
C) S
D) R
E) N


1-E
vletinde Klt
dakilerden ha
le ilgili doru b
Danma kurulu
Devlet ilerinin g
. Mehmet (Fati
akanlnda to
Temyiz mahkem
Osmanl Ykselm
urumlardan birid
anl devlet yn
m olan Divn-
e alnan kararla
re ne ad veriliy
eriyye Sicilleri
Mhimme Defter
Temettuat Defte
Tahrir Defterleri
Salnmeler
anl Devletinde
n kararlara ver
hangisidir?
at B) Tu
D) Hkm
anl Devletinde
yun toplantla
me verilen ad a
ir?
asr- Adl
b- li
E) Drs
diahn mutlak v
nra en yetkili ki
diahn mhrn
rektiinde Serd
uya komuta ede
arda baz zelli
yun yesi aa
?
eyhl-islm
Kazasker
Sadrazam
Reisl-kttap
Nianc
2-B 3-D
tr ve Mede
~
angisi Divn- H
bir bilgi deildi
nitelii tamakt
rld yerd
ih)ten sonra sa
planmaya bala
esi grevi de va
me Dneminde
dir.
netiminde en n
Hmyunda g
arn kaydedild
yordu?
rleri
erleri
e Divn- Hm
rilen ad aad
ura C) F
E) Berat
e padiahlarn
arn izledikleri
aadakilerden
B) Kubben
D) Bbs
-saade
vekili olup, padi
idir.
tard.
dr- Ekrem sfa
ebilirdi.
ikleri verilen D
adakilerden h
D 4-A 5-
eniyet
83 ~

Hm-
ir?
tadr.
dir.
adrazam
amtr.
ardr.
e kurulan
nemli
gr-
ii def-
yunda
akiler-
Ferman
Divn-
kafesli
n han-
nin
s-saade
ahtan
atyla
ivn-
hangi-
C
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 84 ~

b) Kubbealt Vezirleri
Devlet ilerinde sadrazama yardmc olan kiilerdir.
Divan toplantlar sarayn Kubbealt ksmnda yapld iin bu ismi almlardr.
Gerektiinde valilik yapabilir ve orduya komuta edebilirdi.

c) Kazasker (Kadasker)
Asker davalardan, eitimden ve adaletten sorumlu kiidir.



Kazasker olabilmek iin Trk ve Mslman kkenli ve ayrca medrese kl olmak
gerekiyordu.
Kad ve mderrisleri tayin eder, gerektiinde azledebilirdi. Ancak stanbul Kadsn
(Taht Kads), neminden dolay padiah bizzat kendisi atard.
Gerektiinde kadlarn verdii hkmleri inceleyebilir ve dzeltebilirdi.
Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olmak zere ikiye ayrlmtr. Divana kdeminden do-
lay Rumeli Kazaskeri katlabiliyordu.
Ordu ve yneticiler arasndaki uyumazlklar zen yarg kurumu olarak da faali-
yet gstermitir.

d) Defterdar
Devletin her tl mal ilerini yrten grevlidir.
Ayrca bte hazrlayp parasal ileri de yrtmtr.
Kapkulu ulfelerini datmak, akenin deerini korumak, hazine ile ilgili ilerde h-
km yazmak ve hazinenin gelir-gider hesaplarn tutmak balca grevleridir.
Anadolu ve Rumeli Defterdar olmak zere ikiye ayrlmtr. Divan toplantlarna k-
deminden dolay Rumeli Defterdar (=Ba Defterdar) katlabiliyordu.
Snrlarn genilemesiyle defterdar saysnda da art yaanmtr.

e) Nianc
Tevki ya da Tura isimleriyle de bilinmektedir.
Devletin her tl i ve d yazmalarn yrten grevlidir.
Tmar sisteminin bandaki balca grevliydi.
Padiahn mektuplarn, beratlarn, fermanlarn ve kanunnmeleri kaleme alr, bu
belgelere bir nevi padiahn imzas saylan Tura ekerdi.
Ayrca fethedilen topraklarn kaydn tutar ve tahrir defterlerine kaydederdi.





f) Reisl-kttap
Reisl-kttap, d yazmalardan sorumlu olan diplomatik grevliydi.
nceleri niancnn yardmcs iken XVII. yzyldan itibaren divan yesi olmutur.
XVIII. yzylda uluslararas ilikilerin younlamasna bal olarak nemi artmtr.

1. Osmanl Devletinde asker davalar, ei-
tim ve adalet ilerinden sorumlu Divn-
Hmyun yesi aadakilerden hangisi-
dir?
A) Sadrazam B) Kazasker
C) Nianc D) eyhl-islm
E) Reisl-kttap



2. Osmanl Devletinde kazaskerlik makam
ilk kez hangi padiah dneminde olutu-
rulmutur?
A) I. Murat B) II. Osman
C) I. Ahmet D) II. Mehmet
E) III. Murat



3. Osmanl Devletinde her trl i ve d
yazmalar yrtp padiahn turasn
eken, ayn zamanda fethedilen toprakla-
rn kaytlarn da tutan Divn- Hmyun
yesi aadakilerden hangisidir?
A) Reisl-kttap B) eyhl-islm
C) Defterdar D) Nianc
E) Kazasker



4. Osmanl Devletinde, fethedilen toprakla-
rn kaytlarnn tutulduu defterlere ne ad
veriliyordu?
A) mtiyaz defterleri
B) Mhimme defterleri
C) Evkaf defterleri
D) cml defterleri
E) Tahrir defterleri



5. Osmanl Devletinde, XVIII. yzylda ulus-
lararas ilikilerin younlamasna bal
olarak;
I. reisl-kttap,
II. eyhl-islm,
III. sadrazam
grevlilerinden hangilerinin saysnda
art olduu savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

Kazaskerlik makam ilk kez I. Murat dneminde oluturulmutur.
Osmanl Devletinde Tapu Tahrir Devletleri, ieriinde nemli mal bilgileri barn-
drd iin devletin gizlilik politikasna bal olarak ifreli Osmanlca yazs olan ve
okunmas olduka zahmetli olan Siyakat yazsyla kaydedilmitir.
1-B 2-A 3-D 4-E 5-A
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 85 ~

g) eyhl-islm/Bb- Meihat (Mft)
Divann daim yesi olmamakla birlikte, gerektiinde alnan kararlarn dine uygun
olup olmad konusunda bilgisine bavurulurdu.
lmiye snfnn ba olup, XVII. yzyldan itibaren divan yesi olmutur.
eyhl-islmn verdii kararlara, dine uygunluk belgesi anlamna gelen fetva ad
verilmektedir. (fta) eyhl-islmlk makamna Bb- Meihat denmitir.




Kanun Sultan Sleyman dneminde sadrazamla eit konuma getirilmitir.
eyhl-islm atama ya da azletme yetkisi padiaha aittir.

h) Yenieri Aas
Divanda alnan kararlar yenierilere bildirmek zere arlr ve grleri alnrd.
Vezir rtbesine sahiplerse divan toplantlarna katlabilirlerdi.
Yenieri Aas stanbulun gvenliinden sorumluydu.

i) Kaptan- Derya (Kapudan Paa)
Osmanl deniz kuvvetlerinin en byk asker ve mlk amiridir.
Vezir rtbesine sahiplerse divan toplantlarna katlabilirlerdi.
Kanun Sultan Sleyman dneminde Divn- Hmyuna ye olmulardr.




4) OSMANLI DEVLETNDE DER DVNLAR


















1. Divn- Hmyunda alnan kararlarn ya-
zlmas, dosyalanmas ve arivlenmesin-
den sorumlu olup XVIII. yzyldan itiba-
ren Hriciye Nazrl (Dileri Bakanl)
grevini stlenen divan yesi aadaki-
lerden hangisidir
A) eyhl-islm B) Nianc
C) Defterdar D) Kazasker
E) Reisl-kttap




2. Osmanl Devletinde;
I. eyhl-islm,
II. kazasker,
III. nianc
grevlilerinden hangilerinin fetva verme
yetkisi vardr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




3. Osmanl Devletinde eyhl-islmlk ma-
kamna verilen ad aadakilerden han-
gisidir?
A) Kadl-Kudat B) Bbs-saade
C) Serdr- Ekrem D) Bb- Meihat
E) Drs-saade



4.
I. kazasker,
II. defterdar,
III. kad
Yukardakilerden hangileri Osmanl Dev-
letinde Divn- Hmyun yeleri arasn-
da yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) II ve III E) I, II ve III



5. Osmanl Devletinde yabanc elilerin ka-
bul edildii ve ulfe maalarnn datl-
d divan aadakilerden hangisidir?
A) Galebe Divan B) Ayak Divan
C) kindi Divan D) Sefer Divan
E) aramba Divan


Osmanl Devletinde fetva verme yetkisi sadece eyhl-islma aittir.
Osmanl Devletinde ilk kaptan- derya Barbaros Hayreddin Paadr.
Osmanl Devletinde ilk eyhl-islm Molla Fenardir.
Ayak Divan
Padiahn, halkn sorunlarn dinledii divandr. Bu
divan olaanst durumlarda da toplanabilirdi.
kindi Divan
Sadrazam Konanda toplanan ve divanda yarm kalan
konularn grld divandr.
Galebe Divan
Elilerin kabul edildii ve ulfe maalarnn datld
divandr.
Sefer Divan
Ordunun sefere kaca zaman ya da sefer srasnda
toplanan divandr.
aramba Divan
Sadrazam bakanlnda toplanan bu divana, Divn-
Hmyun yeleri katlmazd. stanbulun ileri ve rf
konular grlrd.
Cuma Divan rf davalarn dinlenmesi amacyla toplanan divandr.
1-E 2-A 3-D 4-C 5-A
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 86 ~

5) OSMANLI DEVLETNDE YNETC SINIF
Osmanlda ynetici snf Seyfiye, Kalemiye ve lmiye olmak zere e ayrlmtr.
YNETC SINIF




















6) LKE YNETM
Osmanl devleti idar bakmdan merkez ve tara olmak zere iki ksma ayrlmtr.
Bakent stanbul merkez, dier topraklar ise tara olarak nitelendirilmitir.

a) stanbulun Ynetimi
stanbul, tarih boyunca Py-i Taht, Der-Saadet, Asitne, stanbol, slmbol, Kons-
tantiniye, Kostantinapolis gibi isimlerle anlmtr. Osmanl Devletinin genellikle
kulland isimse Py-i Taht olmutur.

YNETC GREV
Sadrazam stanbulun genel dzeninden sorumludur.
Yenieri Aas
ehrin gvenliinden sorumludur. Geceleri gvenlii
asesba salard. (Bcekba: Gizli grevli.)
Taht Kads ehrin adalet ilerinden sorumludur.
ehremini ehrin bayndrlk ve belediye ilerinden sorumludur.
Muhtesip
ar ve pazarlarn dzeninden sorumludur. Pazar-
lardaki l ve tart aletleri ile fiyatlar denetlerdi.
Mimarba ehrin imar ilerinden sorumludur.

1. Aadakilerden hangisi eitim, yarg ve
din grevlilerini kapsayan ilmiye snfna
mensup deildir?
A) Kad B) Defterdar
C) Kazasker D) Mderris
E) eyhl-islm



2.
I. kazasker,
II. defterdar,
III. nianc
Yukardakilerden hangileri kalemiye sn-
fna mensuptur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) II ve III E) I, II ve III



3.
I. Beylerbeyi - lmiye
II. Defterdar - Kalemiye
III. Kazasker - lmiye
IV. Nianc - Seyfiye
Osmanl Devletinde yukardaki ynetici
ve bal olduu snf eletirmelerinden
hangileri yanltr?
A) I ve IV B) I ve III C) Yalnz IV
D) II ve III E) III ve IV



4. Osmanl Devletinde, pazarlarda fiyatlar,
tart-l aletlerini ve retilip satlan mal-
larn kalitesini denetleyen grevli aa-
dakilerden hangisidir?
A) Kad B) diba C) ehremini
D) eyhl-islm E) Muhtesip



5.
I. Yenieri Aas - Gvenlik
II. Taht Kads - Adalet
III. Mimarba - mar
IV. ehremini - Eitim
Osmanl Devletinde, stanbuldaki yne-
tici ve grev eletirmelerinden hangileri
yanltr?
A) I ve IV B) I ve II C) Yalnz IV
D) II ve III E) III ve IV

Seyfiye
(Umer)
dar ve asker alanlarla
ilgili grevlilerdir.

Sadrazam
Kubbealt Vezirleri
Yenieri Aas
Kaptan- Derya
Beylerbeyi
Sancakbeyi
Suba
Sipahi
lmiye
(Ulem)
Eitim, din ve hukukla
ilgili grevlilerdir.

eyhl-islm
Kazasker
Mderris
Kad
mam
Viz
Mezzin
Kassam
Kalemiye
Brokrasi ve diplomasi
ile ilgili grevlilerdir.

Defterdar
Nianc
Reisl-kttap
Ktipler
Memurlar
Eminler (Beytl-mal,
Kapan, Gmrk vb.)

Seyfiye ve Kalemiye snflarnn ynetici kadrosu genel olarak Enderun Mektebi -
kl iken, lmiye snfnn ynetici kadrosu Medrese kldr.
1-B 2-D 3-A 4-E 5-C
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 87 ~

b) Tara Tekilt
Osmanl Devletinde stanbul dndaki topraklar tara olarak nitelendirilmitir.
Tara tekiltnda en byk ynetim birimi eylettir. Eyletler sancaklara, sancak-
lar kazlara, kazalar da kylere ayrlmtr.

dar Birim Ynetim Gvenlik Adalet
EYLET Beylerbeyi Suba Kad
SANCAK Sancakbeyi Suba Kad
KAZ Kad Suba Kad
KY Ky Kethdas Yiitba Kad Naibi (Vekil)

Tanzimat dneminde yaymlanan 1864 Vilyet Nizamnmesi ile lke idar bakm-
dan yeniden tekiltlandrlmtr. Buna gre Tara Ynetimi;












c) Osmanl Devletinde Eylet Sistemi
1) Merkeze Bal Eyletler (Saliyanesiz/Yllksz)
Bu eyletlerdeki topraklar dorudan doruya merkeze balyd.
Dirlik (Tmar) Sisteminin uyguland eyletlerdir.
Topraklar dirliklere ayrlr, maa karl olarak baz ynetici ve askerlere verilirdi.
Rumeli, Anadolu, Karaman, Sivas, Bosna, Erzurum, Musul, Badat gibi eyletlerdir.

2) Merkeze Bal Olmayan Eyletler (Saliyaneli/Yllkl)
Dirlik (Tmar) Sisteminin uygulanmad zel ynetimli eyletlerdir.
Bu eyletlerdeki topraklar dirliklere ayrlmaz, buradaki yetkili ynetici ve askerlere
saliyane ad verilen maa verilirdi.
Bu eyletlerdeki vergiler ltizam yoluyla mltezimler tarafndan toplanrd.
Msr, Basra, Tunus, Cezayir, Yemen, Trablusgarp gibi eyletlerdir.

3) mtiyazl (Ayrcalkl) Eyletler
ilerinde serbest, d ilerinde Osmanl Devletine bal olan eyletlerdir.
Yneticilerine han, bey, voyvoda vb. adlar verilmitir.
Eflk, Bodan, Krm, Hicaz, Grcistan, Dastan ve Erdel gibi eyletlerdir.

1. Klsik dnem Osmanl Tara Tekiltn-
da yer alan idar birimlerin, bykten k-
e doru sralan aadaki seenek-
lerin hangisinde doru verilmitir?
A) Sancak-Eylet-Ky-Kaz
B) Kaz-Ky-Sancak-Eylet
C) Eylet-Ky-Kaz-Sancak
D) Sancak-Ky-Kaz-Eylet
E) Eylet-Sancak-Kaz-Ky




2. Osmanl Devleti'nde kazlarn ynetimin-
den sorumlu olan mlk amir, aadaki-
lerden hangisidir?
A) Beylerbeyi B) Kad
C) Suba D) Kazasker
E) Sancakbeyi



3. Osmanl Devleti'nde, 1871 ylnda yaplan
deiiklikle tara tekiltna dahil edilen
idar birim aadakilerden hangisidir?
A) Vilyet B) Sancak C) Ky
D) Kaz E) Nhiye



4. Osmanl Devleti'nde dirlik sisteminin uygu-
lanmad zel ynetimli eyletlere Saliya-
neli Eyletler denirdi. Bu eyletlerde yne-
tici ve askerlere saliyane denilen yllk ma-
a denir ve vergi gelirleri de ltizam yoluyla
mltezimlere braklrd.
Aadakilerden hangisi Saliyaneli Ey-
letler kapsamna girmez?
A) Yemen B) Cezayir C) Eflk
D) Tunus E) Msr




5.
I. Rumeli,
II. Trablusgarp,
III. Bodan
Yukardakilerden hangileri saliyanesiz
(yllksz) eyletler arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


1864 VLYET NZAMNMES
Vilyet Sancak Kaz Nhiye Ky
Vali Mutasarrf Kaymakam Mdr Muhtar
Nhiye birimi 1871de eklenmitir.
1-E 2-B 3-E 4-C 5-A
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 88 ~





Tara Tekiltndaki Dier Grevliler
Muhtesip: ar ve pazarlar denetlerdi. Ayrca kaddan ald izinle narh (fiyat)
belirler ve esnafn bu belirlenen fiyatlara uymasn salard.
Kapan Emini: Her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satnn ya da
datmnn yapld kapal pazar yerlerine kapan han denirdi. Kapan Emini,
sebze, meyve ve hububattan alnacak vergileri belirler, rnlerin adaletli bir e-
kilde tartlmas ve datlmasn salard.
Beytl-mal Emini: Bir blgede kamu haklarn ve devletin karlarn koruyan
grevlilerdir.
Bc Emini: ehir ve kasabalarda ticaret ve zanaat ile uraanlardan vergi topla-
yan grevlilerdir.
Gmrk Emini: Gmrklerden giri-k yapan tccardan vergi toplar.


II. ASKER TEKLT


























1.
I. Hicaz,
II. Yemen,
III. Krm
Yukardakilerden hangileri imtiyazl ey-
let olup, vergi vermezdi?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




2. Aadakilerden hangisi, Osmanl Devle-
tinde, ehir ve kasabalardaki ticaret ve
zanaat erbabndan vergi toplayan grev-
lilere verilen addr?
A) Bc Emini B) Gmrk Emini
C) Kapan Emini D) Muhtesip
E) Beytl-mal Emini



3. Osmanl asker tekiltnda aadakiler-
den hangisi Kapkulu Ocana bal bi-
rimlerden biri deildir?
A) Topular
B) Humbaraclar
C) Lamclar
D) Cebeciler
E) Msellemler



4. Osmanl Devletinde;
I. Aknc
II. Beli
III. Ulfeci
IV. Turna
V. Azap
asker birimlerinden hangisi eylet as-
kerleri snfna mensup deildir?
A) I B) II C) III D) IV E) V



5. Osmanl asker tekiltnda aadakiler-
den hangisi Kapkulu Piyadeleri snfna
mensuptur?
A) Yenieriler B) Silahtarlar
C) Azaplar D) Cerahorlar
E) Msellemler

Kutsal blge olma zelliinden dolay Hicazdan vergi ve asker alnmazken, Krm da
asker gnderir ancak vergi vermezdi.
OSMANLI DEVLETNDE ORDU TEKLTI
Kapkulu Oca Yardmc Kuvvetler Eylet Askerleri
Kara Kuvvetleri
(Ordu-yu Hmyun)
Deniz Kuvvetleri
(Donanma-y Hmyun)
Kapkulu Piyadeleri

Acemiolanlar Oca
Yenieri Oca
Cebeci Oca
Topu Oca
Top Arabaclar Oca
Lamc Oca
Humbarac Oca
Bostanc Oca


Kapkulu Svarileri

Silahtarlar ve Sipahlar
Sa ve Sol Ulfeciler
Sa ve Sol Garipler







Tmarl Sipahiler
Aknclar
Azaplar
Yayalar
Msellemler
Deliler
Gnlller
Beliler
Sakalar
Turnalar
Derbentiler
Tokatlar
Cerahorlar
Martulozlar
Voynuklar
1-D 2-A 3-E 4-C 5-A
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 89 ~

A) KARA ORDUSU (ORDU-YU HMYUN)
Osmanl Devletinde ilk dzenli ordu, Yaya ve Msellem ad ile Orhan Bey dne-
minde kurulmutur.
Orduda bir cret almadan hizmet gsteren aday grevliye mlzm denmitir.
Kapkulu Oca, Eylet Ordusu ve Yardmc Kuvvetler olmak zere ksma ayrlr.

1) KAPIKULU OCAI
Bu sistemin temeli I. Murat dneminde atlmtr.
Maal birlikler olup, merkez ordusudur. Padiaha bal birliklerdir.
Kapkulu askerleri 3 ayda bir ulfe denilen maa, padiah tahta ktnda cls
bahii (Yldrm Bayezidden itibaren), sefere ktnda sefer bahii alrlard.
Seluklulardaki Gulam Sisteminin karldr.
Asker ihtiyac nceleri penik sistemi, daha sonra da devirme sistemi ile karlan-
m olan Kapkulu Oca, piyadeler ve svariler olmak zere ikiye ayrlmtr.















a) Kapkulu Piyadeleri (Yaya Birlikleri)
KAPIKULU PYADELER
Acemi Olanlar Oca
Yenieri ve dier ocaklara asker yetitirilen ocaktr.
Enderuna giden ocuklar da burada eitim alrlard.
Yenieri Oca
Merkez ordusunun en nemli ve en kalabalk ksmdr.
Acemi Olanlar Ocandan Yenieri Ocana geme
eylemine Kapya kma yada Bedergh ad verilmitir.
Askerlik dnda baka bir ile uramalar ve evlenmeleri
kesinlikle yasakt.
Cebeci Oca Silah yapm, bakm ve onarm ilerinden sorumlu ocaktr.
Topu Oca Top dkmek ve kullanmakla grevli ocaktr.
Top Arabaclar Oca Top tamak ve savata manevra yapmakla grevli ocaktr.
Lamc Oca
Savalarda tnel, hendek vb. kazan, buralara patlayc ve
fitil deyen teknik snftr.
Humbarac Oca
Havan topu ve humbara ad verilen el bombalarn yapp
kullanan ksmdr.
Bostanc Oca
Saray evresinin ve iskelelerin gvenliinden sorumlu
ocaktr. En byk amir Bostancba idi.

1. Osmanl Devletinde, padiahn tahta -
knda datlan cls bahii ilk kez
hangi padiah dneminde uygulanm-
tr?
A) II. Murat
B) elebi Mehmet
C) Yldrm Bayezid
D) Yavuz Sultan Selim
E) Fatih Sultan Mehmet




2. Aadakilerden hangisi Kapkulu Asker-
leri ile ilgili doru bir bilgi deildir?
A) Devletten maa alrlar.
B) Sava dnda merkezde bulunurlar.
C) Askerlik dnda bir ile uraamazlar.
D) Devirme kkenlidirler.
E) Dirliklerden en byk pay alrlar.




3. Osmanl Devletinde uygulanan;
I. penik,
II. iltizam,
III. devirme
sistemlerinden hangileri ordunun asker
ihtiyacn karlamaya yneliktir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




4. Osmanl asker tekiltnda, silah yapm,
bakm ve onarm ilerinden sorumlu olan
asker birlik aadakilerden hangisidir?
A) Cebeciler B) Humbaraclar
C) Topular D) Lamclar
E) Bostanclar




5. Osmanl asker tekiltnda, savalarda
tnel, hendek vb. kazan, buralara patla-
yc ve fitil deyen teknik snf aada-
kilerden hangisidir?
A) Cebeciler B) Bostanclar
C) Topular D) Humbaraclar
E) Lamclar


PENK SSTEM
Savata esir alnan Hristiyan ocuk-
larn bete birinin devlet hizmetine
alnd sistemdir.
Esir olarak alnan Hristiyan ocukla-
ra Penik olan ad verilmitir.
Trk ailelerin yanlarna verilen bu
ocuklar Trk-slm kltr ve ter-
biyesini rendikten sonra Acemi
Ocana alnrd.




DEVRME SSTEM
Osmanlda devletin asker ve yne-
tici ihtiyacn karlamak iin uygu-
lanan sistemdir.
Sadece Hristiyan ailelerden alnan
ve Trk-slm kltr ile yetitirilen
ocuklarn bir ksm, ynetici ihtiya-
c iin Enderunna, bir ksm da as-
ker ihtiyac iin ayrlrd.
Devirme Sisteminde ocuklarn;
Ailesinin rzasnn olmasna
Su ilememi olmasna
Fiziksel kusurunun olmamasna
Ailenin tek ocuu olmamasna
dikkat edilirdi.
1-C 2-E 3-D 4-A 5-E
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 90 ~

b) Kapkulu Svarileri (Atl Birlikler)
Atl askerlerdir. Piyadelerden daha stndrler.
Bu birlikler Alt Blk Halk ismiyle de bilinmektedir.

KAPIKULU SVARLER
Silahtar ve Sipahlar
Sava srasnda padiahn adr ve padiah korumakla g-
revli birliklerdir.
Garipler (Sa-Sol)
Sava srasnda hazineyi, ganimetleri ve sava ara gere-
lerini korumakla grevli birliklerdir.
Ulfeciler (Sa-Sol)
Sava srasnda saltanat sancan korumakla grevli birlik-
lerdir.


2) EYLET ASKERLER
EYLET ASKERLER
Tmarl Sipahiler
Ordunun en kalabalk ve en nemli blmdr.
Bu asker birliklerin temeli Dirlik Sistemi (Tmar Sistemi)ne
dayanmaktadr.
Maa almazlar, askerlik dnda iftilik yaparlard.
Seluklulardaki kta Ordusu rnek alnarak oluturulmutur.
Tamam Trklerden olumaktayd.
Sahib-i Arz ad verilen tmar sahipleri, gelirleri orannda
cebel denilen atl asker beslemek zorundaydlar.
Sava dneminde sancak beyinin emrinde toplanrlard.
Osmanl Devleti XVII. yzylda tmar sisteminin bozulmasyla
birlikte Sekban ad verilen cretli asker almna gitmitir.
Aknclar
Hafif svari birlikleridir.
Ordunun keif hizmetlerini grr ve bilgi toplarlard.
Azaplar
Snr kalelerinde gvenlii salayan bekr ve gnll
askerlerdir.
Yayalar Yol amak, siper kazmak, top ekmek gibi grevleri vard.
Msellemler
Ordunun nnde giderek yol amak ve kpr kurmak gibi
grevleri vard.
Deliler
Hafif svari birlikleridir. Cesur olduklar iin deli denmitir.
Ordunun keif hizmetlerini grr ve bilgi toplarlard.
Gnlller Snrlardaki ehir ve kasabalar korumakla grevliydiler.
Beliler
Her be haneden bir kii alnarak oluturulan bu birlikler,
snrdaki kalelerin korunmasnda grevliydiler.
Sakalar Ordunun su ihtiyacn karlarlard.
Turnalar Ordunun posta ileriyle ilgilenirlerdi.
Derbentiler Ticaret yollar zerindeki geitlerin gvenliini salarlard.
Tokatlar
Mermer dverek yetitirilen, ok gl ellere ve kol yapsna
sahip dzensiz birliklerdir. Dman ypratmlardr.
Cerahorlar
Ordunun geecei yerlerde yol aan, siper kazan Hristiyan
askerlerdi.
Mortulozlar
Sarp geitlerde gvenlii salamakla grevli olan maal
Hristiyan askerlerdi.
Voynuklar
Hristiyan askerler olup, ordunun atlarna bakarlar, savalara
katlrlar, ot biip atlar eitirlerdi.

1. Osmanl Devletinde, Alt Blk Halk is-
miyle bilinen maal asker birlikler aa-
dakilerden hangisidir?
A) Kapkulu Piyadeleri
B) Eylet Askerleri
C) Yardmc Kuvvetler
D) Kapkulu Svarileri
E) Tmarl Sipahiler


2. Osmanl Devletinde, sava srasnda ha-
zineyi, ganimetleri ve sava ara-gere-
lerini korumakla grevli birlik aadaki-
lerden hangisidir?
A) Garipler B) Ulfeciler
C) Bostanclar D) Lamclar
E) Humbaraclar


3. Aadakilerden hangisi tmarl sipahi-
lerin zelliklerinden biri deildir?
A) Sava zamannda orduya katlrlar.
B) Padiahn yakn korumasn salarlar.
C) Tamam Trk askerlerden oluur.
D) Blgelerinde asayii temin ederler.
E) Geimlerini dirlik arazilerinin vergi gelir-
leriyle salarlar.


4.
Ordunun nnde giderek yol amak ve
kpr kurmak gibi grevleri vard.
Ordunun su ihtiyacn karlarlard.
Ordunun posta ileriyle ilgilenirlerdi.
Ticaret yollar zerindeki geitlerin gven-
liini salarlard.
Osmanl ordusu ile ilgili verilen bu g-
revlerle aadaki asker snflar eleti-
rildiinde hangi snf darda kalr?
A) Azaplar B) Turnalar C) Sakalar
D) Msellemler E) Derbentiler



5. Osmanl ordusundaki
I. kapkulu piyadeleri,
II. kapkulu svarileri,
III. tmarl sipahiler
asker kuvvetlerinden hangileri, devlet-
ten maa alan srekli birliklerdir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


1-D 2-A 3-B 4-A 5-C
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 91 ~

B) DENZ KUVVETLER (DONANMA-YI HMYUN)
lk Osmanl donanmas Orhan Bey dneminde Karesioullarnn alnmas ile kurul-
mu, ilk tersane de Karamrselde almtr.
I. Bayezid dneminde bir dier tersane Geliboluda almtr. Osmanl Devletinin
en byk tersanesi ise Hali Tersanesidir.
Osmanl donanmas en parlak dnemini Kanuni dneminde yaamtr. Bu dnem-
de Kaptan- Deryalk makam oluturulmutur.


Donanma askerlerine levent ve azap, donanma komutanna Reis, donanmann ba-
ndaki en byk komutana ise Kaptan- Derya denilmitir. Deniz subaylarna ise
Patrona denilmitir.
nl Osmanl denizcileri arasnda; Piri Reis, Seydi Ali Reis, Murat Reis, Turgut Reis,
Kl Ali Paa, Kemal Reis, Barbaros Hayreddin Paa saylabilir. Bunlardan Piri Reis
Kitb- Bahriye (Deniz Kitab), Seydi Ali Reis ise Mirat-l Memlik (Memle-
ketlerin Aynas) isimli eserleri yazmlardr.
Osmanl donanmasnda gemilere Kadrga, Firkate, Karamrsel, Krlang, Batarda,
Kalta, Kalyon ve Mavna gibi isimler verilmitir.


III. TOPRAK SSTEM

























1. lk dnemlerinde denize kys olmad iin
donanmas olmayan Osmanl Devleti'nin,
snrlar geniledike denizcilik faaliyetleri
gelimeye balamtr.
Aadaki beyliklerden hangisinin aln-
mas bu duruma katk salamamtr?
A) Karesioullar B) Aydnoullar
C) Germiyanoullar D) Candaroullar
E) Saruhanoullar


2.
I. levent,
II. cebeci,
III. derbenti
Yukardakilerden hangileri Osmanl do-
nanmasyla ilgilidir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


3. Kanuni Sultan Sleyman dneminde
Hint Deniz Seferlerine katlan ve Mirat-
l Memalik adl eseriyle nl denizci
aadakilerden hangisidir?
A) Piri Reis B) Kl Ali Paa
C) Seydi Ali Reis D) Kemal Reis
E) Barbaros Hayreddin Paa



4.
I. Mlkiyeti devlete aittir.
II. Alnp satlamaz, devredilemez ve
kiralanamazd.
III. Kullanm hakk miras braklabilirdi.
Yukardakilerden hangileri mir arazinin
zellikleri arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



5. Osmanl Devleti'nde uygulanan dirlik sis-
teminde, topran sahibi devlet olup top-
ran geliri dirlik sahibine verilmitir.
Osmanl Devleti'ndeki bu uygulamann,
aadakilerden hangisini engelledii
savunulabilir?
A) retimde srekliliin salanmasn
B) Toprak zerinde feodal bir yapnn olu-
masn
C) Sosyal devlet anlaynn gelimesini
D) Merkez otoritenin salanmasn
E) Msadere usulnn kaldrlmasn

Osmanl Devletinde ilk kaptan- derya Barbaros (Hzr) Hayreddin Paadr.
OSMANLI DEVLETNDE TOPRAK SSTEM
MLK ARAZ

Mlkiyeti kiilere ait olup,
daha ok ba, bahe, tarla
gibi tanmaz mallardan
oluur.
Alnp satlabilir, devredi-
lebilir, kiralanabilir ya da
vakfedilebilirdi.
MR ARAZ

Mlkiyeti devlete aittir.
Alnp satlamaz, devredi-
lemez ve kiralanamazd.
Kullanm hakk miras bra-
klabilirdi.
Kiiler bu topraklar zerin-
de kirac konumundadr.
Harac
Topraklar
r
Topraklar
Dirlik Pamaklk Malikne Yurtluk Ocaklk Vakf Metruk Mevat Mukataa
Has
Zemet
Tmar Ekinci Mustahfz Hizmet
Arpalk
1-C 2-A 3-C 4-E 5-B
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 92 ~

A) MR ARAZ VE BLMLER
Mir yani mlkiyeti devlete ait olan araziler, alnp satlamaz, devredilemez, kiraya
verilemez ya da miras braklamazd. Kendi iinde on blme ayrlan mir arazinin
en nemli ksm dirlik arazileridir.

MR ARAZNN BLMLER
Dirlik Arazi
Mir arazinin en nemli blmn oluturur.
Bu arazi zerinde ekip bienler, vergilerini memurlara ve sipahilere
der, bylece devlet hazinesinden memur ve sipahi maalar iin
harcama yaplmam olurdu.
Dirlik arazi gelirlerine gre 3 ksma ayrlmtr. Bunlar:

1) Has
Geliri 100.000 akeden fazla olan, st dzey devlet adamlar ve
hanedan yelerine verilen topraklardr.
Has sahipleri, gelirleri orannda her 5.000 ake iin cebel denilen
atl asker beslemek zorundayd.

2) Zemet
Geliri 100.000 ile 20.000 ake arasnda deien, orta dzey devlet
adamlarna verilen topraklardr.
Zemet sahipleri, gelirleri orannda her 5.000 ake iin cebel
beslemek zorundayd.

3) Tmar
Geliri 20.000 ile 3.000 ake arasnda deien, kk dereceli devlet
memurlarna ve baz askerlere verilen topraklardr.
Tmar sahipleri (Tmarl Sipahi) gelirlerinin ilk 3.000 akesini kl
tmar ad altnda kendi geimlerine ayrrlard. Geri kalan her 3.000
ake iin cebel beslemek zorundayd.
Tmarlar, dirlik arazinin en nemli ve en yaygn olan ksmyd.
Mukataa
Geliri dorudan devlet hazinesine giren, devletin bir anlamda nakit
para ihtiyacnn karland topraklardr. (Havas- Hmyun)
Bu topraklarn gelirleri ltizam yolu ile toplanrd. Vergileri toplama
ihalesini kazanan kiilere ise Mltezim denirdi.
Pamaklk Geliri padiahn annesine, eine ve kzlarna ayrlan topraklardr.
Arpalk
st dzey devlet grevlilerine emeklilik dneminde geimlerini
salamalar iin geliri braklan topraklardr.
Malikne
Padiahn kendisine yakn olan baz devlet adamlarna stn hizmet-
lerine karlk zel mlk olarak verdii topraklardr. Devlet bu toprak-
lar daha sonra Msadere Usl ile geri alabilirdi.
Yurtluk Geliri snr boylarnda grev yapan kiilere ayrlan topraklardr.
Ocaklk Geliri kale muhafzlarna ve tersane giderlerine ayrlan topraklard.
Vakf
Geliri ilm, din ve sosyal kurumlara (cami, medrese, bedesten vb.)
ayrlan topraklar olup, devlet bu arazilerden vergi almazd.
Vakf yneticilerine mtevell denirdi.
Metruk
Halkn ortak kullanmna terk edilen, otlak, pazar yeri, ar, yol,
mezarlk gibi topraklardr.
Mevat Tarma elverisiz, bataklk, l, kayalk gibi verimsiz topraklardr.

1. Osmanl Devletinde dirlik arazinin, gelir-
lerine gre bykten ke doru sra-
lan aadaki seeneklerin hangisinde
doru verilmitir?
A) Zemet-Has-Tmar
B) Has-Tmar-Zemet
C) Zemet-Tmar-Has
D) Tmar-Zemet-Has
E) Has-Zemet-Tmar



2.
I. has,
II. vakf,
III. mukataa
Yukardakilerden hangileri, Osmanl Dev-
letinde dirlik trlerinden biri deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. Osmanl Devletinde Havas- Hmyun
olarak geliri dorudan devlet hazinesine
giren ve devletin bir anlamda nakit para
ihtiyacnn karland toprak tr aa-
dakilerden hangisidir?
A) Mukataa B) Malikne C) Has
D) Tmar E) Pamaklk



4. Osmanl Devletinde geliri padiahn an-
nesine, eine ve kzlarna ayrlan topraklar
ile stn hizmetlerine karlk baz devlet
grevlilerine verilen topraklar aadaki-
lerden hangisinde bir arada verilmitir?
A) Pamaklk-Ocaklk B) Yurtluk-Vakf
C) Malikne-Arpalk D) Vakf-Metruk
E) Pamaklk- Malikne



5. Osmanl Devletinde;
I. malikne,
II. dirlik,
III. yurtluk
toprak trlerinden hangileri, ordunun as-
ker ihtiyacn karlamaya yneliktir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
1-E 2-D 3-A 4-E 5-B
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 93 ~

Dirlik (Tmar) Sisteminin Faydalar


B) MLK ARAZ VE BLMLER
MLK ARAZNN BLMLER
r Arazi
Mlkiyeti Mslmanlara ait olan topraklardr.
Bu topraklarn sahipleri, devlete arazi vergisi olarak resm-i ift, rn
vergisi olarak da r derdi.
Harac Arazi
Mlkiyeti gayr-i mslimlere ait olan topraklardr.
Bu topraklarn sahipleri ise, devlete arazi vergisi olarak ispen
(muvazzaf harac), rn vergisi olarak da hara (mukassem harac)
derdi.


IV. MALYE VE EKONOM
Osmanl Devletinde maliye ve ekonomiden sorumlu grevli defterdard.
Ekonomide, tarm ve hayvanclk n planda olup, bunun yannda ticaret ve sanayi
de ksmen gelime gstermitir.

A) TARIM
Osmanl Devletinde ekonominin temeli tarma dayanyordu. Tarm, genellikle g-
ebe yaamayan yerleik halkn temel ekonomisini oluturuyordu.
Devletin nemli gelirleri arasnda olan vergilerin byk bir blm tarmsal faali-
yetlerden alnyordu. (Vergiler ksm ileride ayrca ele alnacaktr.)

B) HAYVANCILIK
Osmanl Devletinde hayvanclk, genellikle gebe yaayan halkn temel ekonomik
faaliyetiydi.
Hayvanclk faaliyetlerine bal olarak, dokumaclk ve dericilik faaliyetleri de geli-
me gstermitir.
Devlet gebe yaayan halktan hayvanclkla ilgili eitli vergiler almtr.


C) TCARET
1) D Ticaret
Osmanl Devletinde d ticarete son derece nem verilmi, bu amala kervansaray
ina edilmi ve ticar hayatn gelimesi iin birtakm tekiltlar kurulmutur.
Bu tekiltlar ierisinde menzil tekilt, derbentiler ve mekkri taifesi vardr.

1. Osmanlda uygulanan dirlik sisteminin;
I. ordunun asker ihtiyacn karlamak,
II. tarmsal retimi artrmak,
III. hazineye gelir elde etmek
amalarndan hangilerini salamaya y-
nelik olduu savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. Aadakilerden hangisi tmar sisteminin
salad faydalardan biri deildir?
A) Devlet, hazinesinden para harcamadan
byk bir orduya sahip olmutur.
B) retimin devamll salanmtr.
C) Vergilerin toplanmas kolaylamtr.
D) lkede asayi ve dzen salanmtr.
E) Salk, eitim gibi. eitli hayr kurum-
larna gelir elde edilmitir.



3. Osmanl Devletinin toprak ynetiminde,
aadakilerden hangisi, arazi eitlerin-
den biri deildir?
A) Lonca B) Malikne C) Yurtluk
D) Tmar E) Zemet



4.
I. malikne,
II. haraciye,
III. mukataa
Yukardakilerden hangileri Osmanl top-
rak ynetiminde mlk topraklar arasn-
da yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



5.
I. menzil,
II. mekkri,
III. derbent
Yukardakilerden hangileri Osmanl tica-
r hayatyla ilgilidir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


Devlet, para demeden byk bir orduya sahip olmutur.
retimin devamll salanmtr.
Devlet memurlarnn maalar karlanmtr.
Hazinenin yk hafiflemitir.
Vergilerin toplanmas kolaylamtr.
lkede asayi ve dzen salanmtr.
Tarada devlet otoritesi salanmtr.
1-C 2-E 3-A 4-B 5-E
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 94 ~














2) Ticaret
Osmanl Devletinde eitli alanlarda faaliyet gsteren zanaatkrlarn kendi arala-
rnda birleerek oluturduklar din ve ekonomik karakterli tekilta Lonca Tekilt
ad verilmitir.
Ayn ii yapan esnaflarn oluturduu ve bir anlamda meslek rgtlenmesi olan
Lonca Tekilt dnda esnaflk ve zanaatkrlk yapmak mmkn deildi.
Yardmlama ve dayanma esasna dayanan bu tekiltta, hirfet ad verilen her
meslek grubunun (kundurac, neccr (marangoz), demirci...) bir loncas bulunurdu.

Lonca Tekiltnn Grevleri


Lonca Tekiltnn zellikleri




Osmanl Devletinde her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satnn ya
da datmnn yapld kapal pazar yerlerine Kapan Han denirdi. Mallar burada
kapan emini tarafndan eit olarak satclara ya da imaltlara datlrd.

1. Aadakilerden hangisi, Osmanl Devle-
tinde ticaretle ilgili bir kavram deildir?
A) Derbent B) Hacegi C) Narh
D) Mekkri E) Mtevell



2. Osmanl Devleti'nde esnaf birlii olarak bili-
nen loncalar tarafndan; retilen mallarn
kalitesi ve fiyat kontrol edildii gibi, tekil-
ta ye olanlara meslek eitim de verilmitir.
Buna gre lonca tekilt ile ilgili;
I. Tarmsal retimi artrmay amalamtr.
II. reticinin ve tketicinin haklarn koru-
mutur.
III. yelere pozitif bilimlerle ilgili dersler ve-
rilmitir.
yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III




3. Aadakilerden hangisi Osmanl Devle-
tinde bir esnaf rgtlenmesi olan lonca
tekiltnn grevlerinden biri deildir?
A) Dkkn ama ve alma izni anlamna
gelen gedik belgesi (ruhsat) vermek
B) retici ve tketiciyi korumak
C) Tarmsal retimi desteklemek
D) rnlerin sat fiyatn belirlemek (Narh
kesmek)
E) Mallarn kalite kontrollerini yapmak



4. Osmanl Devletinde, her birinde tek bir
cins ticaret maddesinin toptan satnn
ya da datmnn yapld kapal pazar
yerlerine ne ad veriliyordu?
A) Lonca B) Bedesten C) mret
D) Kapan Han E) Arasta



5. Osmanl Devletinde, lonca tekilt bn-
yesinde verilen dkkn ama ve alma
izin belgesine ne ad veriliyordu?
A) Gedik B) Ehl-i Hibre C) Narh
D) htisap E) Hirfet


Esnaflar ve halk arasnda ortaya kan anlamazlklar gidermek
rnlerin sat fiyatn belirlemek (Narh kesmek)
retici ve tketiciyi korumak
Hammadde teminini ve datmn salamak
retilen mallarn kalite kontrollerini yapmak
Dkkn ama ve alma izni anlamna gelen gedik belgesi (ruhsat) vermek
Loncalarda usta-kalfa-rak ilikisi ierisinde Meslek Eitim verilmitir.
Loncalardaki her bir kk meslek grubuna hirfet ad verilmitir.
Gayr-i mslimlerin de bu tekilta ye olabilmesine imkn verilmitir.
retim standartlarn belirleyen kurallara htisap Kanunlar denilmektedir.
Loncalar kad ve ona bal muhtesipler tarafndan denetlenmitir.
Esnafn uymakla ykml olduu meslek ilkelere ftvvetnme ad verilmitir.
Lonca Tekiltnn bakanna eyh ad verilmitir.
eyhin yardmclar arasnda kethda, yiitba ve ehl-i hibre yer alyordu.
Menzil Tekilt
Ticaret yollar zerinde tamacln hzl bir ekil-
de yaplmasna ve kervanlarn sefer yapmalarna
olanak salayan tekilttr.
Derbent Tekilt
Ticaret yollar zerindeki geitlerde gvenlik siste-
mini salayan tekilttr.
Mekkri Taifesi
Yolcu ve mal tama ilerini meslek edinen grupla-
ra verilen isimdir. (Tamaclk)
Loncalarda uzman kiilere Ehl-i Hibre denirdi. Bu kiiler, retilen mallarn nitelikleri
haknda gr bildirirlerdi.
Osmanl Devletinde uluslararas ticaret seferi yapan kiilere hacegi ad verilmitir.
1-E 2-B 3-C 4-D 5-A
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 95 ~

V. OSMANLI DEVLETNDE PARA
























VI. OSMANLI DEVLETNDE BANKACILIK
OSMANLI DEVLETNDE AILAN BANKALAR
Bank- Dersaadet
1847de alm olan ilk Osmanl bankasdr.
Bank- Osman
(Osmanl Bankas)
1856da ngilizlerin giriimleriyle almtr.
1863te Fransann da ortakl ile Bank-
Osman-i ahne adn almtr.
1930a kadar kt para basma yetkisine sahip
olmutur.
Memleket Sandklar
1863de iftiye kredi vermek amacyla
kurulmutur.
Ziraat Bankasnn temelini oluturmutur.
stanbul Emniyet Sand
1868de Memleket Sandklarna benzer bir
amala kurulmutur.
Ziraat Bankas
1888de II. Abdlhamit dneminde almtr.
Osmanl Devletinin ilk mill bankas saylr.
Osmanl tibar- Mill Bankas
ttihat ve Terakki ynetimi zamannda al-
mtr.

1.
I. sikke,
II. guru,
III. mangr
Yukardakilerden hangileri Osmanl Dev-
letinde maden para olarak kullanlm-
tr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. Osmanl Devletinde srasyla;
I. ilk bakr para,
II. ilk gm para,
III. ilk altn para
aadaki hangi padiahlar tarafndan
bastrlmtr?
I II III
A) Orhan Bey I. Murat II. Osman
B) Osman Bey II. Mehmet II. Murat
C) Osman Bey Orhan Bey II. Mehmet
D) I. Bayezid II. Murat II. Mehmet
E) Orhan Bey I. Mehmet II. Murat




3. Osmanl Devletinde, ilk byk enflasyo-
nun gerekletii ve buna bal olarak
da ilk para ayarlamasnn yapld yzyl
aadakilerden hangisidir?
A) XV. B) XVI. C) XVII.
D) XVIII. E) XIX.



4. 1847de alan ilk Osmanl bankas aa-
dakilerden hangisidir?
A) Bank- Dersaadet B) Bank- Osman
C) The Ottoman Bank D) Ziraat Bankas
E) Osmanl tibar- Mill Bankas



5. Osmanl Devletinde, Kaime-i Mutebere
olarak bilinen ilk kt para aadaki pa-
diahlardan hangisinin dneminde bast-
rlmtr?
A) Abdlaziz
B) II. Mahmut
C) II. Abdlhamit
D) Abdlmecit
E) V. Mehmet Reat

OSMANLI DEVLETNDE PARA
Sikke
Ake
Guru
Mecidiye
Sultan
Metelik
Pul
Para
Mangr
Altn Lira
MADEN PARA
Kaime-i Mutebere
KIT PARA
lk bakr para Osman Bey
lk gm para Orhan Bey
lk altn para Fatih Sultan Mehmet
lk kt para Abdlmecit
Osmanl Devletinde ilk byk enflasyonun gerekletii ve buna bal olarak da ilk
para ayarlamasnn yapld yzyl XVI. yzyldr. Bu etkili ve byk enflasyon III.
Murat dneminde 1593te gereklemitir.
1-E 2-C 3-B 4-A 5-D
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 96 ~

VII. OSMANLI DEVLETNDE VERG SSTEM
Osmanl maliyesinin en nemli gelir kaynaklar arasnda vergiler geliyordu.
Vergiler, Osmanl vesikalarnda resm ya da rsm adlaryla gemektedir.
Osmanl Devletinde vergiler eri (Teklif-i eriye) ve rf (Teklif-i rfiye) olmak
zere iki ana blme ayrlmaktadr.
eri Vergiler (Teklif-i eriyye): eriat kurallar ile Kuran- Kerim ve snnete
dayanan vergilerdir.
rf Vergiler (Teklif-i rfiye): Mal skntlar nedeniyle devlet tarafndan zo-
runluluk sonucu uygulanan vergilerdir.
























A) ER VERGLER (TEKLF- ERYYE)
r (ar)
Mslmanlardan alnan 1/10 oranndaki rn vergisidir.
1925te bu vergi (aar) Halklk ilkesi dorultusunda kaldrlmtr.
Hara
Gayr-i mslimlerden alnan rn vergisidir.
1856 Islahat Ferman ile bu vergi kaldrlmtr.
Cizye
Gayr-i mslim erkeklerden askerlik yapmamalar karlnda
alnan vergi olup; edna, l, evsat gibi deme kademeleri vard.
Cizye vergisi ocuk, kadn ve papazlardan alnmazd.
Cizye vergisi deyen gayr-i mslim erkekler, Mslman olmalar
durumunda bu vergiden muaf tutulurdu.
Bu vergi de 1856 Islahat Ferman ile kaldrlmtr.

1.
I. r,
II. cizye,
III. hara
Osmanl Devletinde yukardaki vergiler-
den hangileri sadece gayr-i mslim halk-
tan alnan vergilerdir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2.
I. cizye,
II. r,
III. ispen
Yukardakilerden hangileri eri vergiler
arasnda yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) II ve III E) I, II ve III



3.
I. adet-i anam,
II. iftbozan,
III. bennak
Osmanl Devletinde, yukardakilerden
hangileri rf vergiler arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



4. Osmanl Devletinde askerlik ana gel-
mi gayr-i mslim erkeklerden, askerlik
yapmamalar karlnda alnan ve edna,
l, evsat gibi eitli deme kademeleri
olan vergi aadakilerden hangisidir?
A) spen B) Hara C) Cizye
D) Yve E) Cerme



5.
I. r,
II. ift resmi,
III. mcerred
Yukardakilerden hangileri rf vergiler
arasnda yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

OSMANLI DEVLETNDE VERGLER
r (ar)
Hara
Cizye
eri Vergiler rf Vergiler
Adet-i Anam
Bc- Bazar
Bd- Heva
iftbozan
Resm-i ift
Avrz
spen
Mcerred
Bennak
Arusne
Cerme (Niybet)
Amediye
Derbent
Yve (Kagun)
htisap Resmi
Canavar Resmi
1-D 2-C 3-E 4-C 5-A
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 97 ~

B) RF VERGLER (TEKLF- RFYE)
rf vergiler, mal skntlar gidermek iin devlet tarafndan zorunlu olarak alnan
vergilerdir. Bu vergiler balca unlardr:










































1.
Pazar yerlerindeki ar ve pazar esna-
fndan alnan vergidir.
Gayr-i mslim iftilerden alnan toprak
vergisidir.
Dirlik topraklar zerinde su ileyenler-
den alnan vergidir.
Hayvan vergisidir. Genellikle kkba
hayvanlar zerinden alnrd.
Osmanl vergi sistemi ile ilgili verilen bu
bilgilerle aadaki vergi trleri eletiril-
diinde hangisi darda kalr?
A) Cerme B) Avrz C) spen
D) Bc E) Anam



2. Osmanl Devletinde sava, yangn, dep-
rem gibi olaanst durumlarda halktan
alnan, ancak zamanla srekli hale gelen
vergi eidi aadakilerden hangisidir?
A) Avrz B) Bennak C) Cizye
D) Arsane E) r



3. Osmanl Devletinde;
I. r,
II. ift resmi,
III. adet-i anam
vergilerinden hangileri, daha ok konar-
ger halktan alnrd?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



4. Aadakilerden hangisi, Osmanl Devle-
tinde Teklif-i rfiyye olarak adlandr-
lan rf vergilerden biri deildir?
A) Yve B) Mcerred C) htisap
D) Amediye E) Cizye



5. Osmanl Devletinde, tarmsal retimde
sreklilii salamak amacyla topran
mazeretsiz yere bo brakan kylden
alnan vergi aadakilerden hangisidir?
A) varz B) Anam C) r
D) iftbozan E) Bd- Heva

Adet-i Anam
Hayvan vergisidir. Genellikle kkba hayvanlar zerinden
alnrd. (Daha ok konar-gerlerin dedii vergidir.)
Bc- Bazar Pazar yerlerindeki ar ve pazar esnafndan alnan vergidir.
Bd- Hev
Bir kiinin malna ve mlkne zarar verenlerden alnan tazminat
vergisidir.
Resm-i ift
Mslman iftilerden, topran bykl ve meden haline
gre alnan toprak vergisidir.
spen Gayr-i mslim iftilerden alnan toprak vergisidir.
iftbozan
Topran bo brakan ya da 3 yl arka arkaya ekmeyenlerden
alnrd. Ama retimde sreklilii salamaktr.
Avrz
Olaanst durumlarda (sel, yangn, deprem, sava) alnan
vergidir. Skntlar nedeniyle zamanla srekli hale dnmtr.
Mcerred
Evlenme ana gelmi ancak ailesinin yannda oturan bekr
iftilerden alnan vergidir.
Bennak Evli olup yarm ift toprak eken erkeklerden alnan vergidir.
Arusne Evlilik esnasnda kz tarafnn tmar sahibine dedii vergidir.
Derbent Yol, geit ve kprlerden alnan vergidir.
Cerme Dirlik topraklar zerinde su ileyenlerden alnan vergidir.
Amediye Gmrk vergisidir. D lkelerden gelen mallardan alnr.
Yve (Kagun)
Kaybolan bir hayvann devlet tarafndan bulunmas halinde
hayvan sahibinden alnan vergidir.
htisap Resmi Damga, l, tart vb. ticar ilemlerden alnan vergidir.
Canavar Resmi Gayr-i mslimlerden alnan domuz vergisidir.
DKKAT!... Deerli adaylar, Osmanl vergi sistemine ilikin kabilecek sorularla ilgili
olarak, zellikle hangi vergilerin eri hangilerinin rf olduu iyi bilinmelidir.
1-B 2-A 3-C 4-E 5-D
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 98 ~

OSMANLI DEVLETNDE HAZNE
Osmanl Devletinde 3 tr hazine vard. Bunlar;











ltizam Sistemi
Devlete ait gelirleri toplama hakknn ak artrma (ihale) yoluyla pein paraya a-
hslara kiralanmas sistemine ltizam Sistemi, bu sistemin uyguland topraklara
ise Mukataa ad verilmitir.
XVI. yzyldan sonra uygulamaya konulan bu sistemde, devlete ait vergilerin top-
lanmas genellikle 3 yl iin ak artrmaya karlr, en yksek bedeli veren kiiye de
devredilirdi. Bu ihaleyi kazanan kiiye mltezim ad verilmitir.
Bu sistemin en nemli yarar devletin acil para ihtiyacn karlamasdr.
te yandan tmarlarn mukataa haline getirilip mltezime verilmesi ise baz olum-
suz sonular da beraberinde getirmitir. Bunlar;
Mltezimin basks altnda kalan halk vergisini deyememi ve buna bal olarak
da topran terk etmitir.
ltizamlarn genellikle o blgedeki zengin ve gl kiilere (yan) verilmesi, tara-
daki yanlarn g kazanmasna olanak salamtr.
Tarada asker yetitirilememi ve devlet otoritesi zayflamtr.
Hazinenin asker masraflar artm ve tmar sisteminin sona erme srecini hzlan-
drmtr.
ltizam Sistemi Tanzimata (1839) kadar yrrlkte kalmtr.


VIII. OSMANLI DEVLETNDE HUKUK








Osmanl Devleti hukuk alannda kendinden nceki Trk-slm devletlerinde olduu
gibi eri ve rf hukuk kurallarn temel almtr.
Ayrca fethedilen blgelerde daha nceki uygulamalar da Osmanl hukuk sistemi-
nin olumasnda etkili olmutur. Bu yzden Osmanlda hukuk birlii olumamtr.

1. Osmanl Devletinde, devletin tm gelir-
lerinin topland ve her trl mal ilerin
yrtld Hazine-i mireden;
I. eyhl-islm,
II. defterdar,
III. kazasker
makamlarndan hangilerinin sorumlu ol-
duu sylenebilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. Osmanl Devletinde, bir blgenin geliri-
nin ak artrma (ihale) yoluyla pein pa-
ra karlnda ahslara kiralanmas sis-
temine ne ad veriliyordu?
A) Msadere B) Narh C) Malikne
D) ltizam E) Esham



3. Osmanl Devletinde;
I. iltizam,
II. tmar,
III. msadere
sistemlerinden hangileri devletin nakit
para ihtiyacn karlamaya yneliktir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III



4. Osmanl Devletinde,
I. mukataa,
II. vakf,
III. zemet
toprak trlerinden hangilerinde iltizam
sistemi uygulanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III



5. Osmanl hukuk sisteminin oluumunda;
I. eski Trk gelenekleri,
II. eri hukuk kurallar,
III. fethedilen blgelerdeki hukuk sistemleri
unsurlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


Hazine-i mire
(D Hazine)
Devletin tm gelirlerinin aktarld devlet hazinesidir.
Balca sorumlu Defterdardr.
Hazine-i Enderun
( Hazine)
Olaanst durumlarda kullanlmak zere oluturulan
tedbir hazinesidir.
Ceb-i Hmyun
Hazinesi
Msr eyleti gelirlerinin katld ve padiahn kiisel tah-
sisat anlamna gelen hazinedir.
HUKUK SSTEM
eri Hukuk rf Hukuk Fethedilen blgelerde
nceki uygulamalar
1-B 2-D 3-A 4-A 5-E
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 99 ~

eri hukuk temelini slm hukukundan alm olup, Mslman halk iin geerli olan
hukuk sistemidir. Gayr-i mslimler kendi hukuk kurallarna gre yarglanmtr.
rf hukuk ise temelini eski Trk geleneklerinden, fermanlardan, beratlardan, ka-
nunnmelerden ve adaletnmelerden almtr. rf hukuk kuralar daha ok sosyal
yaamn dzenlenmesini salamtr.
Fatih Sultan Mehmet, rf hukuk kurallarn dzenlemi ve ilk Osmanl kanunnme-
si olan Kanunnme-i l-i Osman ile rf hukukta btnl salamtr.
Osmanl Devletinde adalet ilerinin Divn- Hmyundaki temsilcisi kazaskerdi.
lmiye tekiltnn ve din limlerinin ba saylan eyhl-islmn ise yarglama yet-
kisi yoktu. Sadece divanda alnan kararlarn dine uygun olup olmad konusunda
fetva (ifta) verirdi.
Adalet ilerine ve davalara kazaskerin tayin ettii kadlar bakard.




Kadlarn zellikleri ve Yetkileri
Kadlar devletten maa almaz, davalardan aldklar harlarla geinirlerdi.
Ferman ve beratlarn halka ulamasn salarlard.
Halkn istek ve ikyetlerini Divn- Hmyuna bildirirlerdi.
Evlenme (nikh), boanma, miras ve ticaret gibi konularda davalara bakar, ayr-
ca kiiler arasndaki anlamazlklar zerlerdi.
Vergi oranlarn belirler, noter vazifesi grrlerdi.
Vakflar denetler, vakf ilerinin dzenli olmasn salarlard.
Kazlarda belediye ilerini yrtrlerdi.
Aldklar kararlarn kanunlara uygun olup olmadn uhdl-hl denetlerdi.





















1. Osmanl Devletinde;
I. fermanlar,
II. kannunnmeler,
III. adaletnmeler
belgelerinden hangilerinin rf hukuk
kapsamnda olduu savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




2. Osmanl Devletinde adalet ve eitim i-
lerinin Divn- Hmyundaki temsilcisi
aadakilerden hangisidir?
A) Kazasker B) Nianc
C) Sadrazam D) Kad
E) eyhl-islm




3. Osmanl Devletinde, mahkemelerde al-
nan kararlarn kaydedildii defterler aa-
dakilerden hangisidir?
A) Tahrir Defterleri
B) Tereke Defterleri
C) eriyye Sicil Defterleri
D) Mhimme Defterleri
E) Vakf Defterleri




4. Aadakilerden hangisi kadlarn idar
ve adl yetkilerinden biri deildir?
A) Halkn ikyetlerini divana bildirmek
B) Esnaf ve zanaatkrlar denetlemek
C) Vakflarn denetlenmesini salamak
D) Nikh ve evlenme ilemlerini yapmak
E) Kazlarda belediye ilerini yrtmek





5. Osmanl Devletinde;
I. ticaret,
II. cemaat,
III. konsolosluk
mahkemelerinden hangileri Tanzimat
Dnemine kadar faaliyet gstermitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

Osmanl Devletinde mahkemelerde alnan kararlar eriyye Sicilleri ad verilen
defterlere kaydedilirdi.
OSMANLI DEVLETNDE MAHKEMELER
Tanzimata Kadar Tanzimattan Sonra
eri Mahkemeler
Mslmanlar arasndaki davalara
bakard.
eri Mahkemeler
Mslmanlarn evlenme, boanma,
miras gibi davalarna bakard.
Cemaat Mahkemeleri
Gayr-i mslimlerin davalarna, kendi
dinlerine gre bakard.
Cemaat Mahkemeleri
nceki gibi devam etmitir.
Konsolosluk Mahkemeleri
Eliliklere bal olarak alr, yaban-
clara ait davalara bakard.
Konsolosluk Mahkemeleri
nceki gibi devam etmitir.
Nizmiye Mahkemeleri
Cinayet, ticaret gibi konular dnda
davalara bakard. (Bat yasalar ile)
Ticaret Mahkemeleri
Osmanl vatandalar ile yabanclar
arasndaki anlamazlklara bakard.
1-E 2-A 3-C 4-B 5-D
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 100 ~

IX. OSMANLI DEVLETNDE TOPLUM YAPISI
Osmanl toplumu, ynetenler (Asker/Berya) ve ynetilenler (Reya/Teba) olmak
zere iki ksma ayrlmaktadr. Ynetenler snf da kendi iinde; Seyfiye, lmiye ve
Kalemiye eklinde ksma ayrlmtr.






































X. OSMANLI DEVLETNDE ETM
Osmanl klsik dneminde eitim ve retim dine dayalyd.
Balca eitim kurumlar arasnda; sbyan mektepleri, medreseler, enderun mekte-
bi ve meslek eitim kurumu olarak loncalar yer almaktadr.

1. Osmanl Devletinde Divn- Hmyunda
temsil edilmeyip vergi vermekle ykml
ynetilen halka ne ad veriliyordu?
A) yan B) Ulem C) Umer
D) Berya E) Reya




2. Osmanl Devletinde;
I. sadrazam,
II. kazasker,
III. reisl-kttap,
IV. suba
gibi grevlilerden hangileri Seyfiye s-
nf ierisinde yer alr?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve III
D) III ve IV E) I, III ve IV




3. Osmanl Devletinde;
I. esnaf,
II. kyl,
III. asker
gruplarndan hangileri Osmanl toplum-
sal hayat iinde Reya olarak kabul
edilmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




4. Osmanl Devletinde lmiye snf;
I. din,
II. eitim,
III. askerlik,
IV. hukuk
gibi alanlarn hangilerinde dzenleyici
bir rol stlenmitir?
A) I ve III B) I ve IV C) II ve III
D) I, II ve IV E) II, III ve IV



5.
I. kad
II. nianc
III. kazasker
IV. defterdar
V. reisl-kttap
Yukardakilerden hangisi kalemiye snf-
na mensup deildir?
A) I ve III B) II ve III C) I ve IV
D) II ve V E) III, IV ve V


OSMANLI TOPLUM YAPISI
YNETLENLER
(REYA/TEBAA)

Divn- Hmyunda temsil
edilmeyen snftr.
Vergi vermekle ykmldrler.
Mslman ve gayr-i mslim
(zimm) halk ynetilen kesimdir.
Din ve mezhep esasna gre
Millet Sistemi ad verilen bir
siteme gre tekiltlandrlmtr.
YNETENLER
(ASKER/BERYA)

Divn- Hmyunda temsil edilen
snftr.
Vergiden muaftrlar.
Berya snfndakilerin Mslman
olmalar artt.


Seyfiye Snf
(Umer)
lmiye Snf
(Ulem)
Kalemiye Snf
dar ve Asker
Grevliler

Sadrazam
Vezirler
Yenieri Aas
Kaptan- Derya
Beylerbeyi
Sancakbeyi
Suba
Sipahi
Din, Eitim ve Hukuk
Grevlileri

eyhl-islm
Kazasker
Mderris
Kad
mam
Viz
Mezzin
Kassam
Yazma, Diplomasi
ve Maliye Grevlileri

Defterdar
Nianc
Reisl-kttap
Ktipler
Memurlar
Eminler


Seyfiye ve Kalemiye snflarnn ynetici kadrosu genel olarak Enderun Mektebi -
kl iken, lmiye snfnn ynetici kadrosu Medrese kldr.
1-E 2-A 3-C 4-D 5-A
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 101 ~

A) Sbyan Mektepleri
Osmanl Devletinde eitim ve retimin ilk basamadr.
lkokul dzeyindeki okullar statsnde olan sbyan mekteplerinin masraflar vakf-
lar tarafndan karlanmtr.
Sbyan mekteplerinde, basit okuma-yazma ve din eitimi verilmitir.

B) Medreseler
Osmanl Devletinde orta ve yksek retimin temeli medreselerdir.
Bu kurumlarn masraflar da vakflar tarafndan karlanmtr. (cretsiz eitim)
Din bilimlerin yan sra pozitif bilimlerin de okutulduu medreseler ile topluma ve
devlete din, ilim ve eitim hizmetleri verilmi, ayrca ihtiya duyulan idar ve adl
personel de (ilmiye, kalemiye vb.) bu kurumlarda yetitirilmitir.
lk Osmanl medresesi, Orhan Bey dneminde znikte alan Sleyman Paa Med-
resesidir. Buraya atanan ilk mderris ise Davud- Kayserdir.
Fatih dneminde alan Sahn- Seman Medreseleri ile Kanun dneminde alan
Sleymaniye Medreseleri ann en nemli eitim kurumlaryd.





Medreseler hri, dhil ve sahn ad verilen blmlere ayrlmtr.
Medrese hocalarna ise mderris, mderris ile talebe arasndaki ilikileri dzenle-
yen (asistan) grevlilere ise muid denirdi.
Medrese rencilerine suhte, sofu ya da talebe, yksekretim dzeyindeki -
rencilere ise daniment denirdi.
renciler buralardan icazetnme denilen diploma ile mezun olurdu.



















1. Osmanl Devletinde ilk medrese hangi
padiah dneminde kurulmutur?
A) Osman Bey B) I. Murat
C) Orhan Bey D) II. Mehmet
E) I. Bayezid




2. Osmanl Devleti'nde eitim cretsizdi. Med-
reselerin ihtiyalar vakflar tarafndan kar-
lanrd.
Buna gre;
I. Laik eitim sistemi oluturulmutur.
II. Sosyal devlet anlay zellikleri benim-
senmitir.
III. Dini ilimlere arlk verilmitir.
yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. Osmanl Devletinde znikteki Sleyman
Paa Medresesine atanan ilk mderris
aadakilerden hangisidir?
A) Molla Fenar B) Ali Kuu
C) Akemseddin D) Altunzde
E) Davud- Kayser



4.
I. muid
II. suhte
III. mderris
IV. sahn
V. daniment
Yukardaki kavramlar aadaki alanlar-
dan hangisiyle ilgilidir?
A) Eitim B) Ekonomi C) Hukuk
D) Askerlik E) Din



5.
I. drl-tp,
II. drl-hendese,
III. drl-kurra
Yukardakilerden hangileri Osmanl Dev-
letinde medreselerin blmleri arasnda
yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
1550-1557 yllar arasnda kurulan Sleymaniye Medreselerinde Osmanl Devle-
ti'nin ilk tp okulu olan dart-tp da yer almtr. Tbb bilgilerin uygulamalarnn
yapld darif ile dier baz blmler olan darl-akakir (eczane), darz-ziya-
fe (mutfak), tabhne ve imaret ilk kez bu eitim kurumlarnda yer almtr.
MEDRESELERN BLMLER
Drl-kurra
Kuran- Kerimin ezberlenmesi ve usulne gre okunmas amacyla eitim
verilen blmdr.
Drl-hadis
Hadis alannda ileri dzeyde eitim verilen ve hadis aratrmalarnn yapld
blmdr.
Drl-hendese
Matematik, astronomi vb. alanlarda pozitif bilimlerle ilgili eitim verilen
blmdr.
Drt-tp
Tp alannda eitim verilen, hekim ihtiyacnn karland blmdr.
1-C 2-B 3-E 4-A 5-E
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 102 ~

C) Saray Eitimi


























D) Asker Eitim
Osmanl Devletinde kara ordusunun en nemli blmn oluturan Kapkulu Or-
dusu, devirme sistemi ile alnan genlerin Acemi Olanlar Ocanda eitilmeleri
ile oluturulmutur.
Asker ve beden adan eitim veren Acemi Olanlar Oca, mehterhne, tophne,
humbarahne, cambazhne, tfekhne, klhne gibi blmlere ayrlmtr.
lk kez I. Murat dneminde Geliboluda bir Acemi Olanlar Oca alm, sonraki
srete de saylar artmtr.

E) Meslek Eitim
Osmanl Devletinde meslek eitim XIX. yzyla kadar Lonca Tekilt kapsamnda
gerekletirilmi, XIX. yzyldan itibaren meslek eitim veren okullar almtr.
Loncalarda usta-rak ilikisine dayal olarak meslek, din ve ahlk bir eitim veril-
mitir.
Osmanl Devleti aznlklara din adam yetitirmeleri konusunda okul ama izni ver-
mitir. Bu okullar din liderlerine (Patrikhane, Hahamba) baldr.



1. Osmanl Devleti'nde;
I. medreseler,
II. enderun,
III. Bat tarz okullar
gibi kurumlarn hangilerinde, yalnz dev-
irme yntemiyle salanan kapkullarna
eitim verilirdi?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




2. Osmanl Devleti'nde;
I. enderun,
II. sancak,
III. medrese
birimlerinden hangileri eitim kurumlar
arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III




3.
I. medrese,
II. sbyan mektebi,
III. idd
Yukardakilerden hangileri klsik dnem
Osmanl eitim kurumlar arasnda yer
almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III






4. Aadakilerden hangisi Osmanl Devle-
tinde Sancak Sistemi ierisindeki eh-
zde hocalarna verilen addr?
A) Lala B) Atabey C) Kethda
D) Sancak Beyi E) Mderris






5. Osmanl Devletinde meslek eitim aa-
daki kurumlardan hangisinde veriliyor-
du?
A) Enderun B) Medrese
C) Klliye D) mret
E) Lonca



OSMANLI DEVLETNDE SARAY ETM
ehzde Eitimi

lk olarak eyhl-islm huzurunda
Kuran okuma dersi verilirdi.
Daha sonra ilkretim manasnda
ehzdegh Mektebinde eitim-
lerine devam etmilerdir.
lk eitimleri sarayda balayan eh-
zdeler, sonraki dnemde lalalar
eliinde devlet tecrbesi kazan-
mak iin sancaklara ynetici olarak
gnderilmitir.


Enderun

Bir anlamda saray niversitesi
olarak deerlendirilebilir.
Devlet memuru, idareci, saray
grevlisi ve sanatkrlar burada
yetimitir.
lk kez II. Murat dneminde al-
m, Fatih dneminde ise daha
da gelimitir. (Topkap Saray).
Devirme sistemiyle toplanan
ocuklar, devlet adam veya usta
sanatkr olarak yetitirilirdi.
Eitim dili Trkedir.
Harem

Padiahn elerinin, kzlarnn ve
criyelerin kalfalar denetiminde
eitim ald blmdr.
Okuma-yazma eitiminin yannda,
yeteneklere gre musiki, resim,
edebiyat, nak, rg vb. alanlarla
ilgili dersler verilirdi.
Osmanlda alan ilk yabanc okul bir Fransz Okulu olan Saint Benoitdir. (1523)
1-B 2-D 3-C 4-A 5-E
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 103 ~

XI. OSMANLI DEVLETNDE BLM
Osmanllarda bilim; Nakd (Fkh, Kelm, Hadis vb.) ve Akl (Astronomi, Matematik,
Tp vb.) olmak zere 2 ksma ayrlmaktadr.
Bu iki bilim dalna ilikin dersler medreselerde okutulmutur.
lk medrese Orhan Bey dneminde znikte alm olup, bu medresenin ilk mder-
risi Davud-u Kayserdir.

OSMANLI DEVLETNDE NL BLM ADAMLARI VE ESERLER
M
A
T
E
M
A
T

K

V
E

A
S
T
R
O
N
O
M

Kadzde-i Rum
Semerkanttaki Ulu Bey Rasathanesinde renim
grm nemli bir matematik ve astronomi bilginidir.
En nemli eseri Muhtasr- Fil-Hisabdr.
Ali Kuu
Fatih dneminde davet zerine randan gelmitir.
Sahn- Seman Medreselerinde hocalk yapmtr.
Osmanlda matematiin temelini atmtr.
En nemli eseri Risletl-Fethiyedir.
Takiyddin Mehmet
XVI. yzylda yetimi nemli bir gkbilimcidir.
II. Selim dneminde mneccimba olmutur.
Osmanlda (stanbulda) ilk kez rasathane kurmutur.
Bu ilk Osmanl rasathanesi 1578de III. Murat devrinde
stanbulda kurulmutur. Ancak bu dnemlerde yaanan
veba salgn (kimi tarihiye gre deprem) bu rasathaneye
balanm ve eyhl-islmn fetvasyla rasathane III.
Murat tarafndan kapatlmtr.
En nemli eseri Altr-Rasadiye li ehinhidir.
Matrak Nasuh
XV. yzyln nemli matematik ve astronomi uzman,
ayrca nl bir minyatr sanatsdr.
Drt ilem, kesirler, ller ve geometri konularnda a-
lmalar vardr.
Cemll-Kttap ve Kemll-Hisab nemli eserleri ara-
sndadr.
Sinan Paa
nemli bir matematikidir.
zellikle geometri alannda almalar vardr.
Tazaarnme ve Nasihatnme nemli eserleri arasnda
bulunmaktadr.
Molla Ltfi
nl matematiki Ali Kuunun rencilerinden biri
olup, matematik dnda mantk ve kelm konular ze-
rinde de almalar vardr.
Tazifl-Mezbah nemli eserleri arasndadr.
Molla Ltfi, Harnme (Eek Kitab) isimli nl hicviye-
sini yazarak dnemin yneticilerini eletirmi, bu da ha-
yatna ml olmutur.
Ali bn-i Veli
Matematik, cebir ve trigonometri alanlarnda almalar
vardr.
Tuhfetl-dd nemli eserleri arasndadr.
Hezarfen Ahmet
elebi
Yapay kanat takp uu denemesi yapan ilk insandr.
Galata Kulesinden skdardaki Doanclara kadar
umutur.
Lagar Hasan elebi
Osmanl Devletinde ilk roket uuu denemesini yapan
bilim adamdr.
Ateledii barut bitene kadar umu, barut bittiinde de
kanatlarn ap sarayn damna dmtr.

1. Osmanl Devletinde ilk rasathaneyi (gz-
lem evi) kuran nl gkbilimci aada-
kilerden hangisidir?
A) Ali Kuu
B) Ulu Bey
C) Davud- Kayser
D) Hezarfen Ahmet elebi
E) Takiyddin Mehmet




2. Osmanl Devletinde ilk roket uuu de-
nemesini yapan bilim adam aadaki-
lerden hangisidir?
A) Hezarfen Ahmet elebi
B) Takiyddin Mehmet
C) Lgar Hasan elebi
D) Ali Kuu
E) Matrak Nasuh





3.
Fatih dneminde davet zerine randan
gelerek Sahn- Seman Medreselerinde
hocalk yapmtr.
Osmanlda matematiin temelini atmtr.
En nemli eseri Risletl-Fethiyedir.
Yukarda zellikleri verilen bilim adam
aadakilerden hangisidir?
A) Ali Kuu B) Ktip elebi
C) Matrak Nasuh D) Sinan Paa
E) Molla Fenar






4. Osmanl Devletinde, nl matematiki
Ali Kuunun rencilerinden biri olup,
yazm olduu Harnme (Eek Kitab)
isimli nl hicviyesinde dnemin yneti-
cilerini eletirmesi hayatna ml olan bi-
lim adam aadakilerden hangisidir?
A) Ali bn-i Veli B) Sinan Paa
C) Molla Fenar D) Molla Ltfi
E) Kadzde-i Rum
1-E 2-C 3-A 4-D
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 104 ~

T
I
P

Sabuncuolu
erafeddin
Fatih dneminin nemli tp bilginlerinden birisidir.
Cerrahi alanndaki almalar nedeniyle Trk Plstik
Cerrahisinin Babas olarak kabul edilmektedir.
Cerrahiyetl-Hniyye ve Mcerrebnme adl
eserleri nemlidir.
Akemseddin
Fatih Sultan Mehmetin hocalarndandr.
Tarihte mikroorganizmalardan bahseden ilk kiidir.
Mikrobiyolojinin Babas saylmaktadr.
Celleddin Hzr
Yldrm Bayezid tarafndan alan ilk dar-ifaya tabip
olarak tayin edilmi nemli bir tp bilginidir.
ifl-Eskm ve Kitbt-Tlim adl eserleri
nemlidir.
Altunzde
Fatih dneminin nemli tp bilginlerinden birisidir.
roloji alannda almalar yapmtr.
Ahi elebi
Fatih dneminde yaam bir tp bilginidir.
Bbrek talar iin bir risle yazmtr.
Fide-Hasat adl eseri nemlidir.
T
A
R

H

V
E

C
O

R
A
F
Y
A

Halepli Mustafa
Nim Efendi
Osmanl Devletinde ilk vakanvistir.
lk resm tarih yazdrma geleneinin II. Bayezid dne-
minde balad Osmanl Devletinde, resm tarih yazar-
larna ise vakanvis denirdi. Vakanvisler, sarayda g-
revlendirildikleri dnemin gelimelerini yazmlardr.
Vakanvislik grevi XVIII. yzylda balamtr.
Abdurrahman eref
Osmanl Devletinde son vakanvistir.
Tarih-i Devlet-i Osmniyye adl eseri nemlidir.
Ahmet Cevdet Paa
XIX. yzylda yaam nl devlet adam ve tarihidir.
lk meden kanun olan Mecelleyi hazrlayan komisyonun
bakanln yapmtr.
Osmanl'nn yetitirdii en byk vakanvis olarak
kabul edilen mellifin en nemli eseri Tarih-i Cevdettir.
k Paazde
Osmanl kurulu dnemine ilikin bilgiler veren bir eser
olan Tevrih-i l-i Osman adl kitabyla bilinen nl
tarihidir.
Tursun Bey
Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezid dnemlerini anlatan
Tarih-i Ebl-Feth adl eseriyle nl tarihidir.
Ner
Osmanl kurulu dnemine ilikin bilgiler veren
Cihannm adl eseriyle nl tarihidir.
Hoca Sadettin
Osmanl tarihiyle ilgili bilgiler veren Tct-Tevrih adl
eseriyle nl tarihidir.
Pir Reis
Kanuni dneminin nl denizcisi ve bilim adamdr.
Haritaclk alanndaki almalar olduka nemlidir.
lk dnya haritasn izmi, ayrca Kitb- Bahriye adl
nemli bir eser kaleme almtr. Eser, Damat brahim
Paa aracl ile Kanuniye takdim edilmitir.
Seydi Ali Reis
Kanuni dneminin nl denizcisi ve corafyacsdr.
En nemli eserleri Mirtl- Memalik ve Muhittir.
Evliya elebi
XVII. yzylda yaam nl bir seyyahtr.
En nl eseri Seyahatnmedir.
Ktip elebi
XVII. yzylda yaam nl bir seyyahtr.
Hac Halife ya da Hac Kalfa adyla bilinir.
En nemli eserleri; Kefz-znn, Fezleke ve
Cihannmdr.
Takprlzde
Ahmet
Osmanl Devletinin ilk bilim tarihisidir.
En nemli eseri Miftahs-Saade ve Misbahs-
Siydedir.

1. Osmanl Devletinde, tp alannda yapt
almalar nedeniyle Trk Plastik Cerra-
hisinin Babas olarak kabul edilen, yaz-
m olduu Cerrahiyetl-Haniyye ve M-
cerrebnme adl eserleriyle nl bilim a-
dam aadakilerden hangisidir?
A) bn-i Sina B) Ali Kuu
C) Molla Fenar D) Akemseddin
E) Sabuncuolu erafeddin




2. Osmanl Devletinde resm tarih yazarl
anlamna gelen vakanvislik kanc
yzylda balamtr?
A) XV. B) XVI. C) XVII.
D) XVIII. E) XIX.




3. Osmanl dneminde yetimi,
I. Akemseddin,
II. Sabuncuolu erafeddin,
III. Tursun Bey
gibi bilim adamlarndan hangilerinin tp
alannda almalar vardr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III




4. Osmanl Devletinde ilk ve son vakan-
visler aadaki seeneklerden hangisin-
de bir arada verilmitir?
A) Mustafa Nim-Abdurrahman eref
B) k Paazde-Tursun Bey
C) Tursun Bey-Ahmet Cevdet Paa
D) Mustafa Nim-k Paazde
E) Abdurrahman eref-Hoca Sadettin



5. Osmanl Devletinde XVII. yzylda yaa-
m, Kef- Znnn, Cihannm ve
Fezleke-i Osman adl eserleriyle nl
Trk gezgini aadakilerden hangisidir?
A) bn-i Haldun B) Ktip elebi
C) Evliya elebi D) bn-i Batuta
E) Hoca Sadettin

1-E 2-D 3-C 4-A 5-B
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 105 ~

D

N
-
H
U
K
U
K
-
M
A
N
T
I
K

Molla Fenar
Osmanlda ilk eyhlislm olarak kabul edilir. (1425 II.
Murat dnemi)
En nemli eseri Aynl yandr.
Zembilli Ali Ceml
Efendi
II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni dnemlerin-
de eyhl-islmlk yapmtr.
En nemli eseri El-Mutahharattr.
Kemal Paazde
XVI. yzyl Osmanl toplumunun dnce hayatna
nemli katklar olmu, tp, tarih ve felsefe alanlarn-
da almalar yapmtr.
Ayn zamanda eyhl-islm olan Kemal Paazdenin
en nl eseri Tevrih-i l-i Osmandr.
Ebussud Efendi
Kanuni dneminin nl eyhl-islmdr.
Din ve hukuk alannda almalar vardr.
En nemli eserleri Kanunnme ve Duanmedir.
Erzurumlu brahim
Hakk
XVIII. yzyl din ve astronomi alimlerinden birisidir.
En nemli eseri Maarifetnmedir. (1756)


XII. OSMANLI DEVLETNDE YAZI, DL VE EDEBYAT
Osmanl Devletinin resm dili Trke, bilim dili Arapa, edebiyat dili ise Farsadr.
Bu dilin birleimi Osmanlca denilen dili oluturmaktadr.
Osmanl Devletinde Osmanlca yaz eidi olarak;
Matb Sls Rika Siyakat Nesih
Talik Divan Kf Muhakkak Reyhn
gibi trler kullanlmtr.
Osmanl Devletinde airlerin oluturduu snfa er ad verilmitir. Kalemi iyi
olan airler iin de Sultan-er unvan kullanlmtr.
Osmanl Devletinde edebiyat 3 alanda gelime gstermitir. Bunlar;




















1. Osmanl Devletinde II. Murat dneminde
grev yapan ilk eyhl-islm aadaki-
lerden hangisidir?
A) Molla Fenar
B) Zembilli Ali Ceml Efendi
C) Ebussud Efendi
D) Davud- Kayser
E) Kemal Paazde



2. Osmanl dneminde yetimi,
I. Ebussud Efendi,
II. Zembilli Ali Ceml Efendi,
III. Molla Fenar
gibi bilim adamlarndan hangileri din ve
hukuk alanlarnda almalar yapmann
yan sra ayn zamanda eyhl-islm
olarak grev yapmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. Osmanl Devleti'nin resm dili Trke iken,
medreselerde Arapa, edebiyatta da Farsa
kullanlmtr.
Osmanl Devleti'ndeki bu durumun;
I. etnik eitliliin artmas,
II. kltrel sorunlar yaanmas,
III. ulusuluk dncesinin yaygnlamas
sonularndan hangilerine ortam hazrla-
d savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III



4.
I. Kaygusuz Abdal,
II. Hac Bayram Vel,
III. Karacaolan
Yukardakilerden hangileri Osmanl d-
neminde yaam tekke airleri arasnda
yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


5. Aadakilerden hangisi, Osmanl Devle-
ti dneminde yaam divan airleri ara-
snda yer almaz?
A) Fuzul B) Nedim C) Bki
D) Krolu E) Nergis
OSMANLIDA EDEBYAT ALANLARI
HALK EDEBYATI
Halkn anlayabilecei
sade ve anlalr bir dil
kullanlmtr.

BALICA TEMSLCLER
Karacaolan
Krolu
Erzurumlu Emrah
Mahrem
k mer
Gevher
Dadalolu
Seyrn
Bayburtlu Zihni
Kul Mustafa
DVN EDEBYATI
Saray edebiyat olarak
da bilinir.
Adal bir dil vardr.

BALICA TEMSLCLER
Fuzul
Bki
Nefi
Nedim
Nergis
Nesim
Nev
Nb
eyh Galip
zzet Molla
TEKKE EDEBYATI
Tasavvuf dncesi ile
ilgili edebiyat trdr.
Konu ilhi aktr.

BALICA TEMSLCLER
Eflk Dede
Hac Bayram- Veli
Pir Sultan Abdal
Erefolu Rum
Kaygusuz Abdal
Mahmut Hdyi
eyh Galip



1-A 2-E 3-B 4-C 5-D
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 106 ~









Osmanl Devletinde airler kadar, eitli mahlaslarla (takma adlar) iirler yazan ve
edeb kiilikleriyle n plna kan padiahlar da nemli bir yere sahiptir. Bunlar ie-
risinde snavlarda kmas muhtemel olanlar unlardr:














Osmanl Devletinde yenileme hareketlerinin olduka youn yaand Tanzimat
dneminde, edebiyatta sanat toplum iindir anlay benimsenmitir.
Tanzimat Edebiyatnn nemli temsilcileri arasnda inasi, Namk Kemal, Ziya Paa
gibi edebiyatlar yer almaktadr.
Bu dnemde Namk Kemal ilk tarihi roman olan Cezmi ile ilk edeb roman olan
ntibah kaleme almtr.


XIII. OSMANLI DEVLETNDE SANAT
Osmanl Devletinde ssleme sanatlarnda bitkisel motifler, geometrik ekiller, in-
san ve hayvan figrleri kullanlmtr. Fakat din mimarde insan ve hayvan figrleri
pek kullanlmamtr. Buna bal olarak Osmanlda resim, heykel ve gravr sanat-
lar ok fazla gelimemitir. Bu alandaki gelimeler XIX. yzylda hz kazanmtr.
zellikle resmin yasak olmas minyatr, hat ve tezhip gibi ssleme sanatlarnn da-
ha fazla gelimesine neden olmutur.
Saray iindeki sanatlarn rgtlenmesi ile oluan tekilta ise Ehl-i Hiref den-
mitir. Nakkalar, mzehhipler, hattatlar vb. bu tekiltn iinde yer alyordu.
Osmanl Devletinde; hat, ebru, ini, tezhip, minyatr, fresk, vitray, mozaik, kakma,
oyma, seramik, cilt, debba (dericilik) ve hal gibi farkl sanatlarla uralmtr.
Osmanl sanat anlayn Klsik Dnem Osmanl Sanat ve Bat Etkisinde Gelien
Osmanl Sanat olmak zere iki balk altnda incelemek mmkndr.

1. Osmanl Devleti dneminde yaam ve
Gazalden tercme ettii ksir-i Saadet
adl eseri Sultan IV. Murata sunan nl
divan airi aadakilerden hangisidir?
A) Nergis B) Nbi C) Nedim
D) Bki E) Fuzul


2. XVI. yzylda yaam ve mesnev tarzn-
da kaleme ald Leyla ile Mecnun adl
eseriyle nl divan airi aadakilerden
hangisidir?
A) Nedim B) Fuzul C) Nefi
D) Nevi E) Nesim


3. Adl mahlasyla iirler yazan Osmanl pa-
diah aadakilerden hangisidir?
A) II. Murat
B) Yavuz Sultan Selim
C) Fatih Sultan Mehmet
D) II. Mahmut
E) Kanun Sultan Sleyman


4.
I. Faris II. (Gen) Osman
II. Baht Fatih Sultan Mehmet
III. Muhibb Kanun Sultan Sleyman
Osmanl Devletinde padiahlarn kullan-
dklar mahlaslarla ilgili olarak yukarda
verilen eletirmelerden hangileri doru
deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


5. Aadakilerden hangisi, Osmanllarda
gelien sanat dallarndan biri deildir?
A) Minyatr B) Hat C) Gravr
D) ini E) Tezhip


6. Osmanl Devletinde;
I. hat,
II. resim,
III. heykel
sanat dallarndan hangilerinde gelime
olduu savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III
Divan airi Nergis, Gazalden tercme ettii ksir-i Saadet adl eserini Sultan IV.
Murata sunmutur. nl divan airi Nb ise, XVII. yzyl divan iirinde tefekkr
edebiyat r am, Surnme, Hayriyye, Mneat gibi eserleri kaleme almtr.
Lle Devrinin en nemli airi Nedmdir.
OSMANLI PADAHLARININ KULLANDIKLARI MAHLASLAR
Fatih Sultan
Mehmet
I. Ahmet III. Ahmet II. Mahmut
Avn Baht Necib Adl
Kanuni Sultan
Sleyman
Muhibb
II. Osman
(Gen)
Faris
III. Selim
lhm
Fuzul, XVI. yzylda mesnev tarznda kaleme ald Leyla ile Mecnun adl eseriyle
nlenmitir.
1-A 2-B 3-D 4-B 5-C 6-E
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 107 ~














































1. Osmanl Devletinde, cel, divan, msel-
sel, rika, tevk, iczet gibi pek ok eidi
bulunan slm (Arap harfleriyle) gzel
yaz yazma sanatna verilen ad aada-
kilerden hangisidir?
A) Minyatr B) Hat C) Ebru
D) ini E) Tezhip




2. Aadakilerden hangisi, Osmanllarda
minyatr sanatlarna verilen addr?
A) Hattat B) Mzehhip C) Neccr
D) Mcellit E) Nakka



3. Kanun Sultan Sleyman dneminin nl
minyatrclerinden biri olan, 128 minya-
trden oluan Beyn- Menzil-i Irakeyn
adl eseri ve dv yntemlerini anlatt
Tuhfetl-Guzt (Gazilere Armaan) adl
klavuz kitabyla nl Osmanl sanatkr
aadakilerden hangisidir?
A) Matrak Nasuh B) Levn
C) Nakka Osman D) Sinan Bey
E) iblizde Ahmet





4. Osmanl Devletinin nl sanatlarndan
Amasyal eyh Hamdullah, Hfz Osman
ve Ahmet Akemseddin Karahisar, aa-
daki sanat dallarndan hangisinde yap-
tklar almalarla n kazanmtr?
A) Musik B) Mimar C) Hat
D) ini E) Minyatr




5. Osmanllar dneminde;
I. znik,
II. stanbul,
III. Konya,
IV. Ktahya
ehirlerinden hangileri ini retiminde
gelime gstermitir?
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III
D) I, II ve IV E) I, III ve IV


KLSK DNEM OSMANLI SANATI
HAT
slm (Arap harfleriyle) gzel yaz yazma sanatdr.
Hat yazarlarna hattat denilmitir.
Kf, sls, nesh, divan, mselsel, rika, tevk, iczet, talik, cel, ikeste, gubr,
hurde gibi binlerce eidi vardr.
Osmanl Devletinde Amasyal eyh Hamdullah, Mustafa Rkm Efendi, Hfz
Osman, Ahmet Akemseddin Karahisar vb. pek ok hattat yetimitir.
TEZHP
El yazmas kitaplar altn tozuyla ssleme sanatdr. (Yaldzlama)
Tezhip ustalarna mzehhip denilmitir.
Osmanl Devletinde Kara Mehmet nemli tezhip ustalarndan biridir.
MNYATR
El yazmas kitaplarda k ve glge dzenlemesi yaplmadan izilen, derinlik
(perspektif) kurallarnn olmad ok renkli ve kk boyutlu resimlerdir.
Minyatr sanatnn dier adlar nak ve tasvirdir.
Minyatr ressamlarna ise nakka ya da musavver denilmitir.
Konu olarak genellikle siyas, din ve sosyal gelimeler ilenmitir.

nemli Minyatrcler
Matrak Nasuh: Kanuni dneminin nl minyatrcsdr. eitli silahlarn nasl
kullanlacan ve dv yntemlerini anlatan Tuhfetl-Guzt (Gazilere Armaan)
adl bir klavuz kitap yazmtr. Ayrca, Kanuninin 1534 ran seferini 128 minyatr-
den oluan Beyn- Menzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Sleyman Handa, 1538
Karabodan seferini de Fetihnme-i Karabodanda resmetmitir.
Levn: Lle Devrinin nl minyatr sanatsdr. Sultan III. Ahmetin ehzdeleri-
nin snnet dnlerini anlatan Surnme ile Osmanl sultanlarnn tasvir edildii
Silsilenme adl eserleriyle nldr.
Nakka Osman: Hnernme adl eseriyle nldr.
Bu nl minyatr sanats dnda ayrca, Seyyid Lokman, Nigr, Sinan
Bey ve iblizde Ahmet gibi minyatr sanatlar da vardr.
N (SIRA)
yi kalitedeki kilin frnlarda piirilmesiyle ortaya kan ssleme sanatdr.
ini retiminde gelien balca ehirler; znik, Ktahya ve stanbuldur.
CLTLK
Kitaplarn uzun sre dayanmas iin deri ile kaplanmasna ciltilik denir.
lk ciltilik tekilt Sultan II. Bayezid dneminde kurulmutur.
Ciltilik sanat ile uraanlara mcellit ad verilmitir.
EBRU
Su zerine yaylm toz boyalar kt zerine aktarmak suretiyle yaplan sanattr.
Ciltilikte ve levhalarn i-d sslemelerinde kullanlmtr.
1-B 2-E 3-A 4-C 5-D
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 108 ~














































1. Kendi portresini yaptran ilk Osmanl pa-
diah aadakilerden hangisidir?
A) II. Mahmut B) II. Mehmet
C) IV. Murat D) III. Selim
E) II. (Gen) Osman





2. Osmanlda ilk resim sergisini aan, ayn
zamanda Ormanda Geyik, oban, Odun-
cu, Koyunlar ve Doa gibi eserleriyle n-
l ressam aadakilerden hangisidir?
A) iblizde Ahmet B) Hac Arif Bey
C) eker Ahmet Paa D) Sinan Bey
E) Osman Hamdi Bey





3. Osmanl Devletinde ilk Arkeoloji Mzesi
ile Sanayi-i Nefise Mektebinin kurucusu
olan; Silah Taciri, Kaplumbaa Terbiye-
cisi ve Gen Kz Portresi gibi eserleriyle
nl Osmanl arkeologu ve ressam aa-
dakilerden hangisidir?
A) Osman Hamdi Bey B) Itr Efendi
C) eker Ahmet Paa D) Hfz Osman
E) smail Dede Efendi






4. Osmanl Devletinde Klsik Trk Mzii-
nin kurucusu olan, Nevakr makam ile
Tuti-i Mucize-i Guyem bestesiyle nl
sanatkr aadakilerden hangisidir?
A) Abdlkadir Meri
B) Hac Arif Bey
C) Tamburi Cemil Bey
D) Hamamizde smail Dede Efendi
E) Buhurzde Mustafa Itr Efendi






5. Osmanl Devletinde Batl anlamda tiyat-
ronun gelimesinde nemli bir deiimi
salayan, ayn zamanda stanbul ehir
Tiyatrolarnn temelini oluturan ilk kon-
servatuar kurumu aadakilerden han-
gisidir?
A) Drl-fnun B) Drl-elhan
C) Drl-bedyi D) Drl-muallim
E) Drl-maarif


BATI ETKSNDE GELEN OSMANLI SANATI
RESM
Osmanlda portresini yaptran ilk padiah Fatih Sultan Mehmettir. (Gentile
Bellini, Matteo Di Pasti ve Costanzo Da Ferraraya yaptrmtr.)
Resim renimi iin ilk kez Fatih tarafndan talyaya Sinan Bey gnderilmitir.
Gl Koklarken Fatih Sultan Mehmet adl tablo, Sinan Beyin rencisi olan
iblizde Ahmete atfedilmektedir.

nemli Ressamlar
eker Ahmet Paa: Osmanlda ilk resim sergisini Abdlaziz dneminde (1874te)
amtr. Ormanda Geyik, oban, Koyunlar ve Doa, Oduncu gibi eserleri vardr.
Osman Hamdi Bey: Ayn zamanda bir arkeolog da olan Osman Hamdi Bey, Osmanl
Devletinde ilk Arkeoloji Mzesi ile ilk resim eitimi veren okul olan Sanayi-i Nefise
Mektebini amtr. Silah Taciri, Gen Kz Portresi ve Kaplumbaa Terbiyecisi nl
eserleri arasnda yer alr.
MZK
Osmanl Devletinde musik eitimi Enderun Mektebinde verilirdi. Bu oku-
lun musik blm konservatuar gibi grev yapard. Ayrca Drl-bedyi ve
Drl-elhanda (Konservatuar) da mzik eitimi verilmitir.

nemli Mzisyenler
Safiyddin Urme: Bugn kullanlan Trk mzii ve ses sitemini bulmutur.
Abdlkadir Meri: Ebced Notas ve Namelerin Klliyat adl eserleri yazmtr.
Buhurzde Mustafa Itr Efendi: XVII. yzylda yaam olup, Klsik Trk
Mziinin kurucusu saylr. Nevakr makam ile Tuti-i Mucize-i Guyem
bestesiyle nldr. Ayrca gnmzde de kullanlmakta olan Bayram Tekbiri,
Cuma Ezan ncesi okunan Sala, Kutsal Emnetlerin ziyareti srasnda okunan
Salat- mmiye besteleri de mehurdur.
Hac Arif Bey: Klsik Trk Musiksinde r amtr.
Tamburi Cemil Bey: 1873 ylnda doan ve tambur icrasna yeni bir slp getiren
ve nl een Kz adl eserin sahibi olan besteci ve icracdr.
Hamamizde smail Dede Efendi: 1778-1845 yllar arasnda yaam, Nak ve
Yine Bir Glnihal adl nl arklarn bestecisidir.

Bunlarn dnda Suzi Dilra makamn bulan ve gnmze kadar 64 eseri
ulam olan Osmanl Padiah III. Selim de nl bir bestekr ve sanatdr.
HEYKEL
Osmanl Devletinde pek gelimemitir.
Heykel sanat ile ilgili eitim faaliyetleri, Osman Hamdi Beyin kurduu Sanayi-i
Nesfise Mektebi ile balamtr.
TYATRO
Drl-bedyi, Trkiye'de Batl anlamda tiyatronun gelimesinde nemli bir
deiimi salayan Osmanldaki ilk konservatuar kurumudur. stanbul ehir
Tiyatrolarnn temelini oluturmutur.
lk Osmanl Tiyatrosu, Gll Agopun Gedikpaa Tiyatrosunda kurduu ve ad bu
yapyla zdelemi tiyatro topluluudur. lk Trke oyunlar burada oynanm,
Mslman oyuncular ilk kez burada sahneye kmtr.
Osmanl tiyatrosunda tek kiilik oyunlar arasnda; kukla, karagz, meddahlk ve
hokkabazlk vardr.
1-B 2-C 3-A 4-E 5-C
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 109 ~

XIV. OSMANLI DEVLETNDE MMAR
Osmanl Devletinde mimar eserler eitli dnemlere ayrlarak incelenmektedir.















A) Erken Dnem
Erken dnem Osmanl mimarsi, kurulutan XV. yzyln ikinci yarsna kadar olan
dnemi kapsar.
Erken dnem Osmanl mimarsinde;
Bilinen ilk yap Orhan Bey dneminde ina edilen znik Hac zbek Camiidir.
lk medrese yine Orhan Bey dneminde yaplan znik Sleyman Paa Medre-
sesidir.
lk klliye Mimar Sinaneddin Yusuf tarafndan ina edilen Fatih Klliyesidir.
En eski kk ise 1472de Fatih Sultan Mehmet tarafndan yaptrlan Topkap Sa-
raynn birinci avlusundaki inili Kktr.
Dnemin dier mimari eserleri ise unlardr:



















1. Osmanl Devletinde bilinen ilk mimar
yap aadakilerden hangisidir?
A) Hac zbek Camii
B) Yeil Camii
C) Sleyman Paa Medresesi
D) Yeil Trbe
E) Hdvendigr Camii



2. 1472de Fatih Sultan Mehmet tarafndan
yaptrlan, Topkap Saraynn birinci av-
lusunda yer alan ve Osmanl mimarsinin
en eski kk yaps olarak bilinen mimar
eser aadakilerden hangisidir?
A) Badat Kk B) Hnkr Kasr
C) Revan Kk D) inili Kk
E) Malta Kk



3. Erken dnem Osmanl mimarsine ait,
I. Edirne Saray,
II. inili Kk,
III. Fatih Klliyesi
yaplarndan hangileri sivil mimar rnek-
leri arasnda yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



4. Aadakilerden hangisi, Osmanl Dne-
mine ait mimar eserlerden biri deildir?
A) Rumeli Hisar
B) Kale-i Sultaniye
C) Hac Bayram Camii
D) Sahn- Seman Medresesi
E) Karatay Medresesi



5. Erken dnem Osmanl mimarsine ait,
I. II. Bayezid Klliyesi
II. Anadolu Hisar
III. Hdvendigr Camii
IV. Murdiye Medresesi
V. Yeil Trbe
yaplarndan hangisi din amal mimar
eserlerden biri deildir?
A) I B) II C) III D) IV E) V

OSMANLI DEVLETNDE MMAR
ERKEN DNEM
(1300-1500)
GE DNEM
(1718-1930)
KLSK DNEM
(1500-1718)
Lle Devri
(1718-1730)
Barok ve Rokoko
slbu
(1730-1808)
Ampir slp
(1808-1860)
Eklektik Dnem
(1860-1900)
Neoklsik Dnem
(1900-1930)
ERKEN DNEM OSMANLI MMAR ESERLER
DN MMAR

Hac zbek Camii (znik) (ilk yap)
Yeil Camii (znik)
Sleyman Paa Medresesi (znik)
Krgzlar Trbesi (znik)
Orhan Bey Camii (Bursa)
Hdvendigr Camii (Bursa)
Yeil Camii (Bursa)
Ulu Camii (Bursa)
Yeil Trbe (Bursa)
Yeil Medrese (Bursa)
Murdiye Medresesi (Bursa)
Hac Bayram Camii (Ankara)
Sahn- Seman Medresesi (st.)
Fatih Klliyesi (stanbul)
erefeli Camii (Edirne)
II. Bayezid Klliyesi (Edirne)

ASKER MMAR

Kale-i Sultniye
Kilitbahir Kalesi
Bozcaada Kalesi
imenlik Kalesi
Anadolu Hisar
Rumeli Hisar











SVL MMAR

Edirne Saray (Edirne)
Uzunkpr (Edirne)
Irgandi Kprs (Bursa)
Bursa ars (Bursa)
pek Han (Bursa)
Geyve Han (Bursa)
inili Kk (stanbul)
Topkap Saray (st.)









1-A 2-D 3-C 4-E 5-B
Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet KPSS / Tarihin Pusulas

~ 110 ~

B) Klsik Dnem
Klsik dnem Osmanl mimarsi, mimarde doruk noktasna ulald dnemdir.
Klsik dnem Osmanl mimarsinde;
na edilen ilk yap Mimar Hayrettinin yapt Bayezid Camiidir.
nemli mimarlar arasnda Mimar Sinan, Mimar Hayrettin, Mimar Davut Aa,
Mimar Mustafa Aa, Sedefkr Mehmet Aa, Mimar Hasan Aa gsterilebilir.
Dnemin en nl mimar (XVI. yzyln mimar ustas) Mimar Sinandr. Kanuni
Sultan Sleyman, II. Selim ve III. Murat dnemlerinde Mimarba olarak grev
yapmtr.
400e yakn esere imza atan Mimar Sinann bilinmesi gereken balca eserleri
unlardr:

MMAR SNANIN NEML ESERLER
lk eseri Haseki Hrrem Sultan Camii ve Klliyesi stanbul
raklk Eseri ehzde Camii stanbul
Kalfalk Eseri Sleymaniye Camii stanbul
Ustalk Eseri Selimiye Camii Edirne







Dnemin dier mimari eserleri ise unlardr:




















1. Klsik Dnem (XVI. yzyl) Osmanl mi-
marsinin ustas olan Mimar Sinann ilk
eseri aadakilerden hangisidir?
A) Nr-u Osmniye Camii
B) Selimiye Camii
C) Sleymaniye Camii
D) Sultan Ahmet Camii
E) Haseki Camii ve Klliyesi




2. Mimar Sinann,
I. ehzde Camii,
II. Selimiye Camii,
III. Sleymaniye Camii
eserlerinin raklk, kalfalk, ustalk d-
nemi olarak sralan aadakilerden
hangisinde doru olarak verilmitir?
I II III
A) raklk Kalfalk Ustalk
B) Kalfalk Ustalk raklk
C) Ustalk Kalfalk raklk
D) raklk Ustalk Kalfalk
E) Kalfalk raklk Ustalk




3. 1609-1616 yllar arasnda Sedefkr Meh-
met Aa tarafndan ina edilen ve Avru-
pallarn Mavi Camii (Blue Mosque) ola-
rak adlandrd, ayrca Trkiyenin alt
minareli ilk camisi olan nl mimar eser
aadakilerden hangisidir?
A) Sleymaniye Camii
B) Sultan Ahmet Camii
C) Mihrimah Sultan Camii
D) Nr-u Osmniye Camii
E) Selimiye Camii ve Klliyesi



4.
I. Mostar Kprs,
II. Rstem Paa Kervansaray,
III. Hnkr Kasr
Yukardakilerden hangileri Osmanl D-
nemine ait sivil mimar eserlerdendir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

KLSK DNEM OSMANLI MMAR ESERLER
DN MMAR

Bayezid Camii (stanbul)
Haseki Camii (stanbul)
ehzde Camii (stanbul)
Sleymaniye Camii (stanbul)
Selimiye Camii (Edirne)
Rstem Paa Camii (stanbul)
Mihrimah Sultan Camii (stanbul)
Sultan Ahmet Camii (stanbul)
Rstem Paa Medresesi (stanbul)
Sleymniye Medresesi (stanbul)
Selimiye Medresesi (Edirne)
Hrrem Sultan Trbesi (stanbul)
II. Selim Trbesi (stanbul)
Eyp Sultan Trbesi (stanbul)
ehzde Mehmet Trbesi (stanbul)
Yeni Camii ve Klliyesi (stanbul)
Kprl Mehmet Paa Klliyesi
Kara Mustafa Paa Klliyesi
SVL MMAR

Mostar Kprs (Bosna)
Osiyek Kprs (Hrvatistan)
Drina Kprs (Bosna)
Rstem Paa Kervansaray (stanbul)
Kara Mustafa Paa Kervansaray
Sokullu Mehmet Paa Kervansaray
Revan Kk (stanbul)
Badat Kk (stanbul)
Hnkr Kasr (stanbul)
Msr ars (stanbul)
Kanuni Sultan Sleyman emesi (st.)
emsi Paa Ktphanesi (stanbul)
Seddl-bahir Kalesi (Asker)





Edirne Selimiye Camii ve Klliyesi, 2011 ylnda UNESCO tarafndan Dnya Miras
Listesine alnmtr.
1609-1616 yllar arasnda Mimar Sedefkr Mehmet Aa tarafndan ina edilen ve
Avrupallarn Mavi Camii (Blue Mosque) olarak adlandrd, ayrca Trkiyenin
alt minareli ilk camisi olan nl eser ise Sultan Ahmet Camiidir.
1-E 2-D 3-B 4-E
KPSS / Tarihin Pusulas Osmanl Devletinde Kltr ve Medeniyet
~ 111 ~

C) Ge Dnem
Ge dnem Osmanl mimarsinde Bat (Avrupa) etkisinin grld dnemdir.
lk ciddi deiim Lle Devri ile balam, Bat etkisinde sivil mimar rnekleri olutu-
rulmutur. Bunlar ierisinde III. Ahmet emesi sivil mimarnin en gzel rneidir.
XVIII. yzyln sonlarna dou Barok ve Rokoko tarz slplar yaygnlamtr. Barok
ve Rokoko tarz Avrupa mimarsinin ilk rnei Nr-u Osmniye Camiidir.
XIX. yzylda Batya zg olan Ampir slp, sonraki srete farkl tarzlarn kart-
rlmasyla oluturulan Eklektik (Semeci) slp etkili olmutur.
XX. yzyl balarndan itibaren ise semeciliin yerini Mill Tarz almtr. Trk mi-
marsinde bu dneme Neoklsik Dnem (1900-1930) ad verilmitir.




































1. Osmanl Devletinde, Barok ve Rokoko
tarz Avrupa mimarsi rnek alnarak in-
a edilen ilk mimar eser aadakilerden
hangisidir?
A) III. Ahmet emesi
B) Nr-u Osmniye Camii
C) Sleymaniye Medresesi
D) Sultan Ahmet Camii
E) Sadbad Kasr




2. Osmanl Dnemine ait,
I. Lleli Camii
II. Aynalkavak Kasr
III. Yldz Saray
IV. Sahn- Seman Medresesi
V. raan Saray
yaplarndan hangisinde Avrupa etkisin-
den sz edilemez?
A) I B) II C) III D) IV E) V




3. Osmanl mimarsi 1808-1860 aras dnem-
de Avrupaya zg Ampir slp ad veri-
len bir akmn etkisi altna girmitir.
Osmanl dnemine ait aadaki mimar
eserlerden hangisinde Ampir slp kul-
lanld savunulabilir?
A) Dolmabahe Saray
B) Sleymaniye Camii
C) Fatih Klliyesi
D) Nr-u Osmniye Camii
E) II. Bayezid Klliyesi




4. 1685 ylnda olak Abdi Paa tarafndan
Barok ve Rokoko tarz Avrupa mimarsi
rnek alnarak inasna balanan, 1784
ylnda tamamlanp hizmete alan Ar-
Doubayazttaki Osmanl Dnemine ait
mimar eser aadakilerden hangisidir?
A) Hamidiye Kasr
B) Alay Kk
C) shak Paa Saray
D) Osiyek Kprs
E) Rstem Paa Medresesi

GE DNEM OSMANLI MMAR ESERLER
LLE DEVR (1718-1730)
Sadbad Kasr (stanbul)
Nevehirli brahim Paa Klliyesi (stanbul)
III. Ahmet emesi (stanbul)
BAROK VE ROKOKO SLBU (1730-1808)
Nr-u Osmniye Camii (stanbul) (Avrupa mimarsinin ilk rneidir.)
Lleli Camii (stanbul)
Eyp Sultan Camii (stanbul)
Selimiye Klas (stanbul)
Levent Klas (stanbul)
shak Paa Saray (Ar-Doubayazt) (1784)
AMPR SLP (1808-1860)
Ortaky Camii (stanbul)
Nusretiye Camii (stanbul)
Dolmabahe Camii (stanbul)
Dolmabahe Saray (stanbul)
Yldz Saray (stanbul)
Alay Kk (stanbul)
EKLEKTK (SEMEC) DNEM (1860-1900)
Vlide Camii (stanbul)
Hamidiye Camii (stanbul)
raan Saray (stanbul) (Mimar Sarkis Balyandr.)
Beylerbeyi Saray (stanbul) (Mimar Sarkis Balyandr.)
Aynalkavak Kasr (stanbul) (Mimar Sarkis Balyandr.)
NEOKLSK DNEM (1900-1930)
Bebek Camii (stanbul)
Bostanc Camii (stanbul)
Haydarpaa skelesi (stanbul)
Alman emesi (stanbul) (Alman mparatoru II. Wilhelmin hediyesidir.)
DKKAT!...
Deerli adaylar, Osmanl mimar eserleriyle ilgili sorularda zellikle mimar eserle-
rin adna, mimar eserin bulunduu ehre ve mimar eserlerde Avrupa etkisi-
nin olup olmadna dikkat etmeniz gerekmektedir. Eer bir mimar eser znik, Bur-
sa, Edirne ya da stanbulda ise byk olaslkla Osmanl dnemi eseridir.
1-B 2-D 3-A 4-C
KPSS / Tarihin Pusulas XVII. Yzylda Osmanl Devleti (Duraklama Dnemi)




V. BLM
XVII. YZYILDA OSMANLI DEVLET
(DURAKLAMA DNEM)








KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)














Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, SYMnin KPSS Lisans ve n Lisans adaylar iin bu blm ile ilgili soru sor-
ma ihtimali de dktr. Nitekim soru analizlerinde de grlecei zere bugne kadar sadece
3 soru sorulmutur. te yandan Duraklama Dnemi KPSS Ortaretim adaylar iin son de-
rece nemlidir. yle ki adaylara son iki snavda toplam 4 soru yneltilmitir.
Bu blme ilikin sorular ierik olarak slahat almalar ve duraklamann nedenleri-sonu-
lar ile ilgilidir. Genellikle siyas gelimelerle ilgili soru sorulmamaktadr. zellikle konular ele
alnrken padiah ve devlet adamlarnn hangi alanlarda ne gibi slahatlar yaptklarna dikkat
edilmesi gerekmektedir.
2001
(-)
2002
(-)
2003
(1)
2004
(-)
2005
(-)
2006
(-)
2007
(1)
2008
(-)
2009
(1)
2010
(-)
2011
(-)
2012
(-)
2013
(-)
Bu blmden ortalama 1 soru kmaktadr.
2006
(1)
2008
(-)
2010
(2)
2012
(2)
2006
(2)
2008
(1)
2010
(-)
2012
(-)
KPSS / Tarihin Pusulas XVII. Yzylda Osmanl Devleti (Duraklama Dnemi)

~ 115 ~

DURAKLAMA DNEM [XVII. YZYIL] (1579-1699)



















Osmanl tarihinde 1579da Sokullu Mehmet Paann lmnden 1699 Karlofa Ba-
r Antlamasna kadar geen dneme Duraklama Dnemi ad verilmitir.
Bu dnemde savalarn uzun srmesi, ynetimdeki aksaklklar, asker ve ekonomik
yapdaki bozulmalar ve bunlarn sonucunda ortaya kan isyanlara bal olarak dev-
let kurumlar zamanla ilerliini yitirmeye balamtr.


I. DURAKLAMANIN NEDENLER
A. NEDENLER




1. Merkez Ynetimin Bozulmas
ehzdelerin sancaa kma uygulamasna son verilerek Kafes Usulne geilmesi,
bylece ynetime deneyimsiz ve yeteneksiz padiahlarn gelmesi
Padiahlarn tecrbesiz olmas nedeniyle, devlet adamlarnn ve zellikle de saray
kadnlarnn ynetimde etkili olmas
ocuk yataki padiahlarn ynetime gelmesi
Sk sk taht deiikliklerinin yaanmas


Rvet ve iltimas (adam kayrma) ile ynetime yeteneksiz kiilerin getirilmesi

2. Ordu ve Donanmann Bozulmas
Devirme sisteminin ve buna bal olarak Yenieri Ocann bozulmas
Yenieri Oca iin geerli olan Ocak, devlet iindir. anlay yerine Devlet, ocak
iindir. anlaynn benimsenmesi
Tmar sisteminin bozulmas ve buna bal olarak gvenlik ve retim faaliyetlerinde
sorunlarn ortaya kmas

1. Osmanl Devletinde en fazla taht dei-
iklii hangi yzylda yaanmtr?
A) XV. B) XVI. C) XVII.
D) XVIII. E) XIX.




2.
I. III. Mehmet,
II. III. Selim,
III. II. Osman(Gen)
Yukardakilerden hangileri Osmanl Dev-
letinde Duraklama Dnemi padiahlar
arasnda yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III





3. Aadakilerden hangisi Osmanl Devle-
tinde duraklama dnemi padiahlar ara-
snda gsterilemez?
A) IV. Murat B) I. Ahmet C) II. Osman
D) II. Mahmut E) IV. Mehmet





4. Osmanl Devletinde 1579 ylnda Sokullu
Mehmet Paann lmnden 1699 yln-
da imzalanan Karlofa Bar Antlamas-
na kadar geen dnem aadakilerden
hangisidir?
A) Duraklama B) Gerileme C) Kurulu
D) Ykselme E) Dalma






5. XVII. yzyldan itibaren sancak sistemine
son verilmesiyle birlikte uygulamaya ko-
nulan yeni sistem aadakilerden han-
gisidir?
A) Gedik B) Kafes C) Tmar
D) ltizam E) Lonca


Duraklama Dnemi Padiahlar
III. Murat (1574-1595)
III. Mehmet (1595-1603)
I. Ahmet (1603-1617)
I. Mustafa (1617-1618)
II. Osman (Gen) (1618-1622)
I. Mustafa (2. kez) (1622-1623)
IV. Murat (1623-1640)
brahim (1640-1648)
IV. Mehmet (Avc) (1648-1687)
II. Sleyman (1687-1691)
II. Ahmet (1691-1695)
II. Mustafa (1695-1703)
Deerli adaylar, Osmanl Devletinin kendi uygulamalarnda ortaya kan sorunlar
i neden olarak alglanmaldr. Yani herhangi bir neden, dorudan devletin kendi
yapsndan kaynaklanyorsa bu bir i nedendir.
Osmanl Devletinde en fazla taht deiikliinin yaand yzyl XVII. yzyldr.
1-C 2-B 3-D 4-A 5-B
XVII. Yzylda Osmanl Devleti (Duraklama Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 116 ~

3. Ekonomi ve Maliyenin Bozulmas
Tmar sisteminin bozulmasna bal olarak tarm gelirlerinin azalmas
Savalarn sonusuz kalmas nedeniyle ganimetlerin ve vergilerin azalmas
Sk sk yaanan padiah deiikliklerinin hazineye yk olmas (Cls Bahii)
Lks ve israf sonucunda saray masraflarnn artmas

4. Sosyal Yapnn Bozulmas
Tmar sisteminin bozulmasyla gvenlik sorunlarnn artmas ve isyanlarn kmas
retim ve gvenlik sorunu nedeniyle ehirlere glerin artmas
Halkn devlete olan gveninin azalmas

5. Eitim Sisteminin Bozulmas
Osmanl Devletinin bilim alannda Avrupaya ayak uyduramamas ve geri kalmas
Medreselerde fen derslerinin (fizik, kimya, vb.) okutulmamas
lmiye (Ulema) snfnn bozulmas





B. DI NEDENLER




1. Devletin Doal Snrlara Ulamas
Osmanl Devletinin ran, Avusturya gibi devletlerle komu olmas
l, okyanus, dalar gibi doal nedenlere bal olarak ilerlemenin durmas

2. Coraf Keifler Sonras Ticaret Yolarnn Deimesi
Coraf Keifler sonucu Avrupa devletlerinin yeni ticaret yollar bulmas ve Osmanl
Devletinin denetiminde olan ticaret yollarnn nemini kaybetmesi

3. Reform ve Rnesans Hareketleri
Almanyada ortaya kan Reform hareketleri zgr dnceye ortam hazrlarken,
talyada ortaya kan Rnesans hareketleri de Avrupay bilim ve teknik alannda
gelitirmitir.
Osmanl Devleti ise bu gelimelere ayak uyduramam ve Avrupann gerisinde
kalmtr.

4. Osmanl Devletine Kar Avrupann Kutsal ttifak Oluturmas
Avrupal devletlerin Osmanl Devletine kar birlemesi ve kurduklar ittifaklarla
Osmanlnn ilerleyiini durdurmalar

1. Osmanl Devletinin duraklama dnemi-
ne girmesinde etkili olan,
I. doal snrlara ulamas,
II. eitimde yozlamann yaanmas,
III. ordu ve donanmann bozulmas
gelimelerinden hangilerinin i nedenler
arasnda olduu savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III




2. XVII. yzylda Osmanl Devletinde Beik
Uleml sisteminin ortaya kmasnn,
I. ekonomi,
II. ordu,
III. eitim
alanlarndan hangilerini olumsuz etkile-
dii savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) II ve III E) I, II ve III





3. Osmanl Devletinin Duraklama nedenleri
i ve d olmak zere iki gruba ayrlr.
Buna gre,
I. Coraf Keiflerin gereklemesi,
II. devirme sisteminin bozulmas,
III. maliyenin bozulmas
gelimelerinden hangilerinin d neden-
ler arasnda olduu savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III





4. Aadakilerden hangisi Duraklama D-
neminin zelliklerinden biri deildir?
A) Gelir kaynaklarnn azalmas
B) isyanlarn kmas
C) Douda ve batda en geni snrlara
ulalmas
D) Ykselme dnemine gre daha ok
fetih yaplmas
E) Yenierilerin ynetimde etkili olmas


Mderrisliin babadan oula gemesi, Beik Uleml sistemini ortaya karm ve
bu da eitimde bilgisiz kiilerin grev almasna yol amtr. (Eitimde yozlama)
Osmanl Devletinin kendi uygulamalar dnda ortaya kan ve zellikle Avrupadaki
birtakm gelimelerin sebep olduu sorunlar d neden olarak alglanmaldr. Yani
herhangi bir neden, devletin kendi yapsndan kaynaklanmyorsa bu d nedendir.
1-E 2-C 3-A 4-D
KPSS / Tarihin Pusulas XVII. Yzylda Osmanl Devleti (Duraklama Dnemi)

~ 117 ~

II. DURAKLAMA DNEM SYANLARI
A. STANBUL (MERKEZ) SYANLARI
XVII. yzylda stanbulda Yenierilerin kard isyanlardr.
Temel sebebi merkez otorite boluuna bal ekonomik skntlardr.
syanlar rejime deil, kiiye ynelik ortaya kmtr.
Bu isyanlarn en nemlisi II. (Gen) Osmana kar kan isyandr. Yenieri Ocan
kaldrmay dnen Gen Osman, bu dncesi nedeniyle yenieriler tarafndan
ldrlmtr. (Yenieri Ocan kaldrmaya ynelik ilk adm atan padiahtr.)
IV. (Avc) Mehmet dneminde de ayaklanan Yenieriler, skntlarn sorumlusu ol-
duunu dndkleri 36 devlet adamnn idamn istemilerdir. ldrlen devlet
adamlar nar aalarna asld iin Osmanl tarihinde bu olaya nar Olay ya da
Vaka-i Vakvkiye denilmitir.
Ayaklanmalar Yenierilere birtakm tavizler verilerek sonulandrlmtr.
Bu isyanlar sonucu;
Merkez otorite zayflamtr.
Ynetimde Yenierilerin etkisi artmtr.
Halkn devlete olan gveni azalmtr.
Toplum dzeni bozulmutur.

B. CELL (ANADOLU) SYANLARI
XVII. yzylda Anadoluda kan isyanlara Celli syanlar ad verilmitir. Bu isim,
Yavuz dneminde Yozgatta kan Bozoklu Cell Ayaklanmasndan gelmektedir.
syanlarn temel sebebi, tmar sisteminin bozulmasna ve merkez otoritenin bozul-
masna bal olarak ortaya kan ekonomik skntlardr.
XVI. yzyln sonlarndan itibaren ortaya kan Celli syanlar arasnda en nemli
olanlar Karayazc, Tavil Ahmet, Canbolatolu, Kalenderolu, Katrcolu, Grc
Neb ve Deli Hasan isyanlardr.
Anadoluda kan bu isyanlar sonucu;
Merkez otorite zayflamtr.
Eylet ynetimi bozulmutur.
Halkn can gvenlii kalmamtr.
Devlete olan gven azalmtr.





C. EYLET SYANLARI
XVII. yzylda merkez otoritenin zayflamasyla birlikte merkezden uzak eyletler-
de de (Eflk, Bodan, Badat, Krm, Yemen, Trablusgarp) ayaklanmalar kmtr.
Bu ayaklanmalar baz yerel yneticilerin isyanlar izlemitir. Sivas Valisi Vardar Ali
Paa ve Erzurum Valisi Abaza Mehmet Paa bunlar arasnda yer almaktadr.
Bu isyanlarn temel sebebi ise eyletlerde devlet denetimini azaltmaktr.
Eylet isyanlar da merkez otoriteyi zayflatmtr.



1. Osmanl Devletinde XVII. yzylda i
isyanlarn kmasnda,
I. ynetim,
II. maliye,
III. ordu
alanlarndan hangilerindeki bozulmalarn
etkili olduu savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. Osmanl Devletinde Yenieri Ocan
kaldrmaya ynelik ilk adm atan padi-
ah aadakilerden hangisidir?
A) I. Ahmet B) IV. Murat C) II. Osman
D) II. Mahmut E) III. Mehmet



3. XVII. yzylda nemli bir Yenieri isyan
olan ve 36 devlet adamnn idamyla so-
nulanan Vaka-yi Vakvkiye (nar
Olay), aadaki padiahlardan hangisi
dneminde yaanmtr?
A) IV. Mehmet B) II. Osman C) I. Ahmet
D) I. Mustafa E) IV. Murat



4.
I. Karayazc
II. Canbolatolu
III. Grc Neb
IV. Bozoklu Cell
Yukardaki isyan hareketlerinden hangi-
leri XVII. yzylda ortaya kmamtr?
A) I ve II B) Yalnz IV C) I ve IV
D) II ve III E) III ve IV




5. XVII. yzylda ortaya kan isyanlarda
aadakilerden hangisinin etkili olduu
savunulamaz?
A) Maliyenin bozulmas
B) Merkez otoritenin zayflamas
C) Tmar sisteminin bozulmas
D) Milliyetilik hareketlerinin balamas
E) Toplumsal yapnn bozulmas

Celli syanlar sonucunda retim ve gvenlik azalm, canlarn kurtarmak isteyen
kyller yerleim yerlerini terk ederek dalara snmtr. XVII. yzylda yaanan bu
g olay Osmanl tarihinde Byk Kagun ad ile anlmaktadr.
XVII. yzylda kan isyanlarda Milliyetilik akmnn etkisinden sz edilemez.
1-E 2-C 3-A 4-B 5-D
XVII. Yzylda Osmanl Devleti (Duraklama Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 118 ~

III. DURAKLAMA DNEMNDE BAZI SYAS GELMELER
III. Murat dneminde 1577-1590 yllar arasnda ranla yaplan savalar sonucunda
imzalanan Ferhat Paa (stanbul) Antlamas ile Osmanl Devleti douda en geni
snrlarna ulamtr.
1596da III. Mehmet dneminde Avusturya ile yaplan Haova Sava kazanlmtr.
Haova Sava Osmanl Devletinin batda kazand son meydan savadr.
I. Ahmet dneminde 1606da Avusturya ile Zitvatoruk Antlamas imzalanmtr.
Bu antlama ile Avusturya aridk (prensi) Osmanl padiah ile denk saylm ve
Osmanl Devletinin Avusturya zerindeki stnl son bulmutur.
Yine I. Ahmet dneminde ranla imzalanan 1611 Nasuh Paa Antlamas ile Fer-
hat Paa Antlamas ile kaybedilen yerler geri alnmtr. Ancak 1617-1618 yllarn-
da yaplan sava sonunda imzalanan Serav Antlamas ile snrlar Nasuh Paa Ant-
lamasndaki eski ekline geri dnmtr.
II. (Gen) Osman dneminde dzenlenen Lehistan (Hotin) Seferi ise baaryla so-
nulanm ve 1621de Hotin Antlamas imzalanmtr.
1664te Osmanl-Avusturya arasnda imzalanan Vasvar Antlamas ile Osmanl son
kez Avusturyadan sava tazminat almtr.
IV. Murat dneminde dzenlenen Revan ve Badat seferleri sonucunda 1639da
Osmanl Devleti ile ran arasnda Kasr- irin Antlamas imzalanmtr.


IV. Mehmet dneminde ise Lehistan ile yaplan mcadeleler sonucunda 1672de
Buca Antlamas imzalanmtr. Buca Antlamas ile Osmanl Devleti batda en
geni snrlarna ulamtr.
1676-1681 yllar arasnda gerekleen Osmanl-Rus savalar sonucunda Osmanl
Devleti ile Rusya arasnda 1681de Bahesaray (ehrin) Antlamas imzalanmtr.


Yine IV. Mehmet dneminde, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa tarafndan
1683te Viyana kuatlm, ancak bu kuatma bozgunla sonulanmtr. Bu bozgun
Osmanl Devletini Balkanlardan atma dncesiyle Kutsal Hal ttifaknn ortaya
kmasna yol amtr.
Yaklak 16 yl sren Osmanl-Kutsal Hal ttifak savalar sonunda Osmanl Devleti
bar istemek zorunda kalmtr.
Osmanl Devleti 1699da Avusturya-Lehistan-Venedik ile Karlofa Antlamasn,
Rusya ile de 1700de stanbul Antlamasn imzalamtr.




IV. DURAKLAMA DNEM ISLAHATLARI
XVII. yzylda Osmanl Devletinin iinde bulunduu g duruma are bulmak iin
slahatlarn yaplmas gerei duyulmutur. Islahatlarn amac, devlete eski gcn
kazandrmak, ynetim, ordu ve maliyeyi dzeltmekti. Ancak slahatlar yzeysel
kalm, sorunlarn sebeplerine inilememi ve slahatlar kalc olmamtr.
XVII. yzyln slahatlar; III. Mehmet, I. Ahmet, II. Osman, IV. Murat, Tarhuncu
Ahmet Paa, Kuyucu Murat Paa, Tiryaki Hasan Paa ve Kprllerdir.

1. Osmanl Devletinin XVII. yzylda dou-
da en geni snrlara ulat antlama
aadakilerden hangisidir?
A) Zitvatoruk B) Vasvar
C) Kasr- irin D) Ferhat Paa
E) Buca



2. Osmanl Devletinin Rusya ile imzalad
ilk resm antlama aadakilerden han-
gisidir?
A) Kasr- irin B) Bahesaray
C) Buca D) Serav
E) Ferhat Paa




3.
I. Nasuh Paa,
II. Kasr- irin,
III. Buca
Yukardakilerden hangileri, Osmanl Dev-
letinin ranla yapt antlamalar arasn-
da yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




4. Osmanl Devleti, aadaki antlamalar-
dan hangisiyle ilk kez byk apta top-
rak kayb yaamtr?
A) Karlofa B) Kasr- irin
C) Vasvar D) ehrin
E) Zitvatoruk




5.
I. Tiryaki Hasan Paa
II. Tarhuncu Ahmet Paa
III. Kuyucu Murat Paa
IV. Ahmet Cevdet Paa
Yukardakilerden hangileri XVII. yzyl s-
lahatlarndan biri deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz IV C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV


1639 Kasr- irin Antlamas ile gnmz Trkiye-ran snrnn temelleri atlmtr.
Karlofa Antlamas ile Osmanl Devleti ilk kez byk apta toprak kaybetmitir.
Bahesaray Antlamas Osmanl ile Rusya arasnda imzalanan ilk resm antlamadr.
1-D 2-B 3-C 4-A 5-B
KPSS / Tarihin Pusulas XVII. Yzylda Osmanl Devleti (Duraklama Dnemi)

~ 119 ~

A. XVII. YZYIL ISLAHATLARININ GENEL ZELLKLER
Bask, iddet ve korkuya dayaldr.
Islahatlarda Avrupa rnek alnmamtr.
Sadece asker ve ekonomik alanlarda slahat yaplmtr.
Eitim, hukuk ve ynetim alanlarnda slahat yaplmamtr.
Kkl slahatlar yaplamam, yzeysel kalmtr.
syanlar nlemeye ynelik olduu iin asker niteliklidir.
Islahatlarn amac merkez otoriteyi arttrmaktr.
Topluma inilemediinden kalc olamamtr.
Islahatlar kiilere bal kalm, devlet politikas haline gelememitir.

1. III. Mehmet Dnemi Islahatlar
Sancaa kan ve bu sistemde eitim gren son padiahtr. Tahta kt gece 19 er-
kek kardeini (baz tarihilere gre 20 kz kardeini de) bodurtmutur.
III. Mehmet, Kanunden sonra ordunun banda sefere kan ilk padiahtr.
ehzde eitiminde nemli bir yere sahip olan Sancak Sistemi kaldrlmtr.


2. I. Ahmet Dnemi Islahatlar
Sancak sisteminin kaldrlmasndan sonra onun yerine Kafes Sistemi getirilmitir.



Bir bakma oda hapsi anlamna gelen Kafes Sistemi, ynetim tecrbesinden yoksun
deneyimsiz kiilerin padiah olmasna yol amtr.
I. Ahmet sancaa kmadan tahta geen ilk padiahtr.
Bu dnemde verset sisteminde deiiklie gidilmitir. Yaplan deiiklikle, tahta
geecek kiiler iin en byk ve olgun olan (Ekber ve Ered) kural getirilmitir.
Bu deiiklikteki ama taht kavgalarn nlemektir.


3. Kuyucu Murat Paa ve Tiryaki Hasan Paann almalar
I. Ahmet dnemi sadrazamlarndan biri olan Kuyucu Murat Paa ile Tiryaki Hasan
Paa, Celli syanlarn bastrmak ve merkez otoriteyi glendirmek iin bask ve
iddete bavurmutur. Ancak tamamen asker tedbirlere ynelik olduu iin uzun
srmemi, isyanlar yeniden balamtr.







4. II. (Gen) Osman Dnemi Islahatlar
II. (Gen) Osman, eyhl-islmn fetva vermek dndaki tm yetkilerini elinden
alarak ilmiye snfnn devlet ilerine karmasn nlemeye almtr.
lk kez saray dndan evlenerek saray kadnlarnn etkinliini azaltmtr.
XVII. yzylda sosyal alanda slahat yapan ilk Osmanl padiahdr.

1. Aadakilerden hangisi XVII. yzyl sla-
hatlarnn zelliklerinden biri deildir?
A) Islahatlar kiilere bal kalm, devlet
politikas haline gelememitir.
B) Islahatlarda Avrupa rnek alnmamtr.
C) Kkl slahatlar yaplamam, yzeysel
kalmtr.
D) Daha ok maliye, hukuk ve ynetim
alanlarnda slahat yaplmtr.
E) Bask, iddet ve korkuya dayaldr.



2. XVII. yzylda slahatlarn arlkl olarak
asker ve mal alanda younlamas,
I. savalarda alnan yenilgilerin artmas,
II. tmar sisteminin bozulmas,
III. saray masraflarnn artmas
durumlarndan hangilerinin sonular
arasnda gsterilebilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III



3. Osmanl Devletinde, ehzdelerin san-
caa kma usulne son veren padiah
aadakilerden hangisidir?
A) I. Ahmet B) IV. Murat C) III. Selim
D) III. Mehmet E) I. Mustafa



4. Osmanl Devletinde veraset sistemini
deitirerek Ekber ve Ered sistemini
getiren padiah aadakilerden hangi-
sidir?
A) II. Osman B) IV. Murat C) I. Ahmet
D) III. Ahmet E) I. Mustafa



5.
I. Koi Bey,
II. Tiryaki Hasan Paa,
III. Kuyucu Murat Paa
Yukardaki devlet adamlarndan hangile-
rinin merkez otoriteyi glendirmek iin
bask ve iddet unsurunu kulland
savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


Kafes Sistemiyle ehzdelerin sarayda kapatld blme imirlik ad verilmitir. Bu
isim sarayn etrafndaki imir aalarndan gelmektedir.
"Kuyucu" lakabn ldrtt Celli isyanclarn ve onlarn destekilerini l ve diri
olarak derin kuyulara gmdrmesi nedeniyle almtr. ok soukkanl, gaddar ve
acmasz olduu bilinen Kuyucu Murat Paann Anadolu'da ldrtt kii saysnn
30.000 kiiyi getii belirtilmektedir.
1-D 2-E 3-D 4-C 5-A
XVII. Yzylda Osmanl Devleti (Duraklama Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 120 ~

Bakenti stanbuldan Anadoluya tamay dnmtr.
lk kez Yenieri Ocan kaldrmay dnm, ancak bu dncesi hayatna ml
olmutur. (Yedikule Zindanlarnda boularak ldrlmtr.)




5. IV. Murat Dnemi Islahatlar
Bask ve iddete dayanan kuvvetli bir disiplin salamtr.
Yenieri Ocan yeniden dzenlemitir.
stanbulda gece sokaa kma yasa, iki ve ttn yasa getirmi, kahvehaneleri
kapattrmtr.
Devlet sorunlarn ve bu sorunlarn zm yollarn tespit etmek iin ilk kez devlet
adamlarna eitli raporlar hazrlatmtr.
Bu raporlardan en nemlisi 1631de hazrlanan ve IV. Murata sunulan Koi Bey
Rislesidir. Ancak sorunlarn zmne ynelik olan bu risle, IV. Muratn lm
nedeniyle uygulanamamtr.



IV. Murat dneminde risle hazrlayan bir dier nemli kii Ktip elebidir. Tarih,
corafya, tp, astronomi gibi pek ok alanda kendisini gelitirmi olan Ktip elebi,
4 blmden oluan Dsturl Amel li-Islahil Halel adl rislesinde, Osmanl Dev-
letinin mrnn uzamas iin eitli nlemlere ve nerilere yer vermitir.
Bu iki risle yazar dnda Ltfi Paa, Gelibolulu Mustafa li, Veys ve Aziz Efendi
gibi pek ok risle yazan nemli devlet adam olmutur.
Bu dnemde kasideleriyle nl air Nefidir. Zarr (zararl) mahlasyla iirler yazan
Nefi, hiciv (eletiri) iirleri nedeniyle Sultan IV. Murat tarafndan bodurulmutur.

6. Kemanke Kara Mustafa Paann almalar
IV. Muratn son dnemleriyle Sultan brahim dneminde sadrazamlk yapmtr.
Maliyeyi dzenlemek iin ayar dk paralar toplatmtr.
Askerlerin isyanlarn nlemek iin maalarn demitir.
Vergi sisteminde eitli dzenlemeler yapmtr.
zellikle saray masraflarna ynelik ald tedbirler zerine, hem Ksem Sultann
entrikalar hem de karlar zedelenen baz devlet adamlarnn etkisiyle 1644te
Sultan brahimin emriyle idam edilmitir.


7. IV. Mehmet Dnemi Islahatlar
IV. Mehmet 6-7 yalarndayken padiah olduu iin saraydaki aalar ve zellikle de
vlide sultann etkisi altnda kalmtr.



IV. Mehmet ilerleyen dnemlerde iktidarnn glendirmi, Tarhuncu Ahmet Paa
ve Kprl Mehmet Paa gibi nemli devlet adamlarna sadrazamlk grevi verip
otoritesini salamlatrmak istemitir. Bu yzden IV. Mehmet dnemine damgas-
n vuran asl slahatlar bahsettiimiz bu kiilerdir.

1.
I. Koi Bey,
II. Ktip elebi,
III. Evliy elebi
Yukardakilerden hangileri XVII. yzylda
Osmanl Devletini iinde bulunduu k-
t durumdan kurtarmak amacyla areler
aram ve eitli raporlar hazrlamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III




2. XVII. yzylda kasideleriyle nl olan ve
Zarr mahlasyla yazm olduu hiciv
iirleri nedeniyle Sultan IV. Murat tarafn-
dan bodurularak ldrlen nl air
aadakilerden hangisidir?
A) Nedim B) Nbi C) Fuzul
D) Bki E) Nefi




3.
I. IV. Murat,
II. II. Osman,
III. Sultan brahim
Koi Bey, XVII. yzylda Osmanl devlet
yapsnda ortaya kan aksaklklar ve
bunlarn zm yollarn anlatt nl ri-
slesini yukardaki padiahlardan hangi-
lerine takdim etmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




4. Osmanl tarihinde, IV. Mehmetin annesi
olan ve 34 yl Vlide Sultan olarak en
uzun sre bu unvan kullanan Osmanl
sultan aadakilerden hangisidir?
A) Dil- b Vlide Sultan
B) Hatice Turhan Sultan
C) Aye Hafsa Vlide Sultan
D) h-i Hban Sultan
E) Mh-peyker Ksem Sultan


Osmanl tarihinde Yenieri isyan sonucunda ldrlen ilk padiah II. Osmandr.
Koi Bey XVII. yzylda yazd risleleri IV. Murat ve Sultan brahime sunmutur.
Osmanl tarihinde 34 yl Vlide Sultan olarak en uzun sre vlide sultan olma un-
van, IV. Mehmetin annesi, Sultan brahimin ei Hatice Turhan Sultana aittir.
1-C 2-E 3-D 4-B
KPSS / Tarihin Pusulas XVII. Yzylda Osmanl Devleti (Duraklama Dnemi)

~ 121 ~

8. Tarhuncu Ahmet Paann almalar
Tarhuncu Ahmet Paa IV. Mehmet dnemi sadrazamlarndandr.
Osmanl Devletinde ilk denk bteyi hazrlamtr.
Saray masraflarn ksm, devletin gelir gider dengesini salamaya almtr.
Bu almalar baz kiilerin karlarna dokunmutur. ehzde Sleyman padiah
yapmak istiyor denilerek IV. Mehmete duyurulmu ve bunun zerine Tarhuncu
Ahmet Paa idam edilmitir.


9. Kprller Dnemi
Kprl Mehmet Paa
IV. Mehmet dnemi sadrazamlarndandr.
Sadrazaml koullu olarak kabul eden ilk devlet adamdr.
Sadrazamlk kendisine devlet tarafndan nerilmi, bu grevi belirli artlarla kabul
etmitir. leri srd balca koullar unlardr;
Saray devlet ilerine karmayacak
Devlet ileriyle ilgili sunaca her trl teklif kabul edilecek
Memurlar istedii ekilde atayabilecek
Kendisi hakknda ikyet olduunda yarglama olmadan cezalandrlmayacak



Kprl Mehmet Paa ncelikle i sorunlara ynelmitir.
Ynetim konusunda ihmalleri olanlar cezalandrm, sipahilerin ayaklanmalarn
yenierilerin yardmyla bastrmtr.
Merkez otorite bu dnemde yeniden glendirilmitir.
Kprl Mehmet Paa Kprller Dnemi diye anlan dnemi balatmtr.

Kprl Fzl Ahmet Paa
IV. Mehmet dnemi sadrazamlarndandr.
Orduyu dzenlemi ve zellikle topu snfna zel nem vermitir.
Bte an gidermeye almtr.

Kprl Fzl Mustafa Paa
II. Sleyman dnemi sadrazamlarndandr.
Fzl Mustafa Paa zellikle halka ar gelen baz vergileri kaldrmtr.
nemli grevlere drst ve yetenekli kiileri getirmitir.

Amcazde Hseyin Paa
II. Sleyman dnemi sadrazamlarndandr.
Yerli mallara nem vermi, parann deerini ykseltmeye allmtr.
stanbulda Baruthne-i mire ad ile barut imalathanesi kurdurmutur.



1. Osmanl Devletinde mal alanda birtakm
dzenlemeler yaparak ilk Denk Bteyi
hazrlayan devlet adam aadakilerden
hangisidir?
A) Tarhuncu Ahmet Paa
B) Tiryaki Hasan Paa
C) Kprl Mehmet Paa
D) Amcazde Hseyin Paa
E) Kemanke Kara Mustafa Paa





2.
I. Kuyucu Murat Paa,
II. Kprl Fzl Ahmet Paa,
III. Kprl Mehmet Paa
Yukardaki devlet adamlarndan hangileri
sadrazamlk grevini baz artlar ne s-
rerek kabul etmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III





3. Osmanl Devletinde Kprl Mehmet Paa
sadrazamlk makamna getirilirken birtakm
artlar ne srmtr.
Kprl Mehmet Paann baz artlar
ne srmesiyle;
I. rejimi deitirmek,
II. istediklerini rahata yapabilecei bir
ortam hazrlamak,
III. gayr-i mslimlere verilen ayrcalklara
son vermek
amalarndan hangilerine ulamak iste-
dii savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




4. Aadakilerden hangisi XVII. yzyl sla-
hatlarndan biri deildir?
A) Amcazde Hseyin Paa
B) Kprl Fzl Ahmet Paa
C) Kuyucu Murat Paa
D) Kemanke Kara Mustafa Paa
E) Koca Ragp Paa


Kprl Mehmet Paann baz artlar ileri srerek sadrazaml kabul etmi olmas,
merkez otoritenin zayfladn aka gstermektedir.
Kprller Dnemi duraklamann iinde Ykselme Dnemi olarak kabul edilir.
1-A 2-C 3-B 4-E



VI. BLM
XVIII. YZYILDA OSMANLI DEVLET
(GERLEME DNEM)








KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)














Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, Osmanl Devletinde XVIII. yzyl son derece nemli bir dnemdir. Islahatlarda
Avrupa etkisi ve Osmanl Devletinde Batllama hareketleri dneme damgasn vurmutur.
SYMnin bu blm ile ilgili sorduu sorulara baktmzda ise, ierik olarak genellikle slahat
almalar (zellikle Lle Devri ve III. Selim {Nizm- Cedit} Dnemi slahatlar) konusu ile il-
gili olduunu gryoruz. Bu blmde genelde siyas gelimelerle ilgili soru sorulmamaktadr.
Konular allrken, zellikle padiahlarn ve devlet adamlarnn hangi alanlarda ne tr slahat
yaptklarna, Avrupal uzmanlarn almalarna dikkat edilmesi gerekmektedir.
2001
(-)
2002
(2)
2003
(-)
2004
(-)
2005
(-)
2006
(1)
2007
(-)
2008
(-)
2009
(-)
2010
(1)
2011
(-)
2012
(1)
2013
(-)
Bu blmden ortalama 1 soru kmaktadr.
2006
(1)
2008
(1)
2010
(-)
2012
(1)
2006
(-)
2008
(2)
2010
(1)
2012
(-)
KPSS / Tarihin Pusulas XVIII. Yzylda Osmanl Devleti (Gerileme Dnemi)

~ 125 ~

GERLEME DNEM [XVIII. YZYIL] (1699-1792)











Osmanl tarihinde 1699 Karlofa Antlamas ile balayp 1792 Ya Antlamasna
kadar geen dneme Gerileme Dnemi ad verilmitir.
Bu dnemin balarnda 1699 Karlofa Antlamasndan sonra kaybedilen topraklar
geri alma politikas takip edilmi, ancak 1718de imzalanan Pasarofa Antlamas
ile mevcut topraklar koruma siyaseti izlenmeye balanmtr.


I. GERLEME DNEMNDE BAZI SYAS GELMELER
1711de Osmanl Devleti ile Rusya arasnda meydana gelen Prut Sava sonrasnda
Prut Antlamas imzalanm, bu antlama ile Osmanl Devleti daha nce stanbul
Antlamas ile Rusyaya verdii yerleri geri almtr.
1715-1718 yllar arasnda Venedik ve onlara destek veren Avusturya ile savaan
Osmanl Devleti, savalar kaybetmi ve bar istemek zorunda kalmtr. 1718de
imzalanan Pasarofa Antlamas ile Osmanl Devleti Batnn stnln kabul
etmitir. Ayrca Osmanl Devleti, bu dnemden itibaren Batl devletlere kar bar
politikas uygulamaya balamtr.
1725-1732 yllar arasnda Osmanl Devleti ile ran arasnda gerekleen savalarn
uzun srmesi Patrona Halil syanna ortam hazrlam, bu gelime sonucunda III.
Ahmet tahttan indirilerek yerine I. Mahmut karlmtr. ran ile imzalanan Ahmet
Paa Antlamas (1732) ile ran baz topraklarn Osmanl Devletine brakmtr.
1736-1739 yllar arasnda Avusturya ve Rusya ile savaan Osmanl Devleti, her iki
devlete kar baarl olmutur. 1739da imzalanan Belgrat Antlamasnda Fransa
arabuluculuk yapt iin kapitlasyonlar srekli hle getirilmitir. (1740)




1768-1774 yllar arasnda Rusya ile yaplan savata ilk kez bir Rus donanmas Ak-
denize girmi ve emede Osmanl donanmasn yakmtr. (6 Temmuz 1770) Sa-
va sonunda 1774te Rusya ile Kk Kaynarca Antlamas imzalanmtr.









1. Osmanl Devletinde 1699 Karlofa Ant-
lamas ile balayp 1792 Ya Antlama-
sna kadar geen dnem hangi isimle
adlandrlmtr?
A) Ykselme B) Duraklama C) Gerileme
D) Dalma E) Kurulu



2. 6 Temmuz 1770 tarihinde ilk kez bir Rus
donanmasnn Akdenize girerek Osman-
l donanmasn yakmasyla sonulanan
olay aadaki yerlerden hangisinde ger-
eklemitir?
A) Navarin B) eme C) Sinop
D) nebaht E) Preveze



3. Osmanl Devletinin XVIII. yzylda imza-
lad son kazanl antlama aadaki-
lerden hangisidir?
A) Belgrat Antlamas
B) Ahmet Paa Antlamas
C) Prut Antlamas
D) Ferhat Paa Antlamas
E) Pasarofa Antlamas




4. Rusya, Osmanl Devletinin XVIII. yzyl-
da imzalad aadaki antlamalardan
hangisi ile, Osmanl uyruundaki Orto-
dokslarn koruyuculuunu stlenmi ve
ilk kez Osmanl Devletinin i ilerine ka-
rma frsatn yakalamtr?
A) Prut Antlamas
B) Karlofa Bar Antlamas
C) Belgrat Antlamas
D) Zitovi Antlamas
E) Kk Kaynarca Antlamas



5. 1739 Belgrat Antlamasnda arabulucu-
luk yapt iin Osmanl Devletinin kapi-
tlasyonlar srekli hle getirdii devlet
aadakilerden hangisidir?
A) ngiltere B) Fransa C) Rusya
D) Avusturya E) Venedik


Gerileme Dnemi Padiahlar
III. Ahmet (1703-1730)
I. Mahmut (1730-1754)
III. Osman (1754-1757)
IIII. Mustafa (1757-1774)
I. Abdlhamit (1774-1789)
III. Selim (1789-1807)
1739 Belgrat Antlamas Osmanl Devletinin XVIII. yzylda imzalad son kazanl
antlamadr. Osmanl Devletinin kaybettii bir topra geri ald son antlama olan
Belgrat Antlamas ile Karadenizin Osmanlya ait olduu son kez kabul edilmitir.
1774 Kk Kaynarca Antlamas, Osmanl Devletinin XVIII. yzylda imzalad
artlar en ar antlamadr. Bu antlama ile;
Karadenizdeki Trk egemenlii sona ermitir.
Osmanl Devleti ilk kez sava tazminat demitir.
Rusyaya ilk kez kapitlasyon verilmitir.
Rusya Osmanl uyruundaki Ortodokslarn koruyuculuunu stlenmitir. Bylece
Rusya ilk kez Osmanl Devletinin i ilerine karma frsatn yakalamtr.
Krm bamsz olmu, ancak din bakmdan Osmanl halifesine bal kalmtr.
Bylece ilk defa halk Mslman ve Trk olan bir blge kaybedilmitir.
1-C 2-B 3-A 4-E 5-B
XVIII. Yzylda Osmanl Devleti (Gerileme Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 126 ~

1746 ylnda 1639 Kasr- irin Antlamas esas alnarak Osmanl Devleti ile ran
arasnda imzalanan Kerden Antlamas, tarihte II. Kasr- irin antlamas olarak
adlandrlmaktadr. Bu antlama ile 1639 Kasr- irin Antlamasndaki snrlara geri
dnlm ve 1775e kadar srecek Osmanl-ran dostluu balamtr.
1787-1792 yllar arasnda Osmanl Devletinin Avusturya ve Rusya ile yapt sa-
valar sonucunda, Avusturya ile imzalanan 1791 Zitovi Antlamas ile Avusturya
1789 Fransz htillinin de etkisiyle ald yerleri Osmanlya geri vermitir.
Rusya ile imzalanan 1792 Ya Antlamas ile ise, Osmanl Devleti Krmn Rusyaya
ait olduunu kabul etmi ve Osmanl Devleti Dalma Dnemine girmitir.
1798 ylnda Akdenizi kontrol altna almak, Msrn zenginliklerini ele geirmek ve
yeni smrgeler elde etmek isteyen Fransa Msr igal etmitir. Bu igal karsnda
Akdenizdeki karlar tehlikeye giren ngiltere ve Rusya Osmanl Devletinin yann-
da yer almtr. Bu direni karsnda daha fazla dayanamayan Fransa bar istemek
zorunda kalm ve Osmanl Devleti ile 1801de El-Ari Antlamasn imzalayarak
Msrdan geri ekilmitir.
1802de Fransa ile imzalanan Paris Antlamas ile Msr Osmanlya braklmtr.
Osmanl Devleti ilk kez bu olayda Denge Politikas uygulamtr.


II. GERLEME DNEM [XVIII. YZYIL] ISLAHATLARI
Osmanl Devleti XVIII. yzylda asker, ekonomik, teknik, bilim ve kltr alanlarnda
Avrupadan geri kaldn fark etmi ve bu dorultuda Avrupay rnek alan bir dizi
slahat hareketine girimitir.
Avrupann pek ok alanda stnl ilk kez bu dnemde kabul edilmitir.

A. XVIII. YZYIL ISLAHATLARININ GENEL ZELLKLER
Islahatlarda Avrupa rnek alnmtr.
Duraklama dnemi slahatlarna gre daha kkldr.
Savalarda alnan yenilgiler nedeniyle daha ok asker alanda slahat yaplmtr.
Lle Devrinde ise bundan farkl olarak asker alanda slahat yaplmamtr.
Islahatlar kiilere bal kalm, bir devlet politikas haline gelememitir.
Islahatlar yenierilerin ve ulemnn tepkisiyle karlamtr.
XVII. yzyl (Duraklama Dnemi) slahatlarna gre daha baarl olmakla beraber
devletin k nlenememitir.
Devlet adamlar tarafndan yaplm, halkn destei alnmamtr.




B. LLE DEVR (III. AHMET DNEM) ISLAHATLARI (1718-1730)
Osmanl tarihinde Avusturya ile imzalanan 1718 Pasarofa Antlamas ile balayp
1730da meydana gelen Patrona Halil syanna kadar sren dneme Lle Devri
ad verilmektedir.
Bu dnemin padiah III. Ahmet, sadrazam Nevehirli Damat brahim Paadr.
Lle Devrinde;
1727de Sait Efendi ve brahim Mteferrika tarafndan ilk Trk matbaas alm-
tr. Matbaa Avrupadan alnan ilk teknik aratr. Bu durum, Osmanlnn Avrupann
teknik stnln kabul ettiini gstermektedir.


1. 1746da Osmanl Devleti ile ran arasnda
1639 Kasr- irin Antlamas esas alna-
rak imzalanan ve tarihte II. Kasr- irin
Antlamas olarak adlandrlan antla-
ma aadakilerden hangisidir?
A) El-Ari Antlamas
B) Zitovi Antlamas
C) Kerden Antlamas
D) Ahmet Paa Antlamas
E) Ferhat Paa Antlamas



2.
I. Zitovi,
II. Belgrat,
III. Kk Kaynarca
Yukardaki antlamalardan hangisinin
imzalanmasnda 1789 Fransz htilli'nin
balamas etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



3. Osmanl Devleti Krm'n Rusya'ya ait ol-
duunu aadaki antlamalardan hangi-
siyle kabul etmitir?
A) Belgrat B) Ya
C) stanbul D) Pasarofa
E) Kk Kaynarca



4. Aadakilerden hangisi, XVIII. yzyl s-
lahatlarnn zelliklerinden biri deildir?
A) Daha ok asker alanda yaplmtr.
B) Bir devlet politikas haline gelememitir.
C) Yenierilerin ve ulemnn tepkisiyle kar-
lamtr.
D) Ynetim ve hukuk alannda slahat ya-
plmamtr.
E) Avrupa rnek alnmamtr.



5. Osmanl Devletinde 1718 Pasarofa Ant-
lamas ile balayp 1730 Patrona Halil
syanna kadar sren dnem hangi adla
anlmaktadr?
A) Fetret Devri B) stibdat Devri
C) Merutiyet Devri D) Lle Devri
E) Nizm- Cedit Devri


XVIII. yzylda ynetim ve hukuk alanlarnda slahat yaplmamtr.
1-C 2-A 3-B 4-E 5-D
K

KPSS / Tarihi




Matbaada b
Matbaaya h
ve ulem b
dier eseler
lk geici el
en nemli e



Yalovada k
stanbulda
Dou ve Bat
Yenierilerd
Salk alann
Avrupadan
edilmitir. (



Lle Devrin
(Nr-u O
Lale Devrin
ehzdeleri
minyatr al
Lale Devrin
Barok tarz
balanan N
Lle Devri
Lle Devri
Sefaretnm
Avrupada
takip edebi
Sait Efendi
olmadn
matbaann
n Pusulas
baslan ilk eser
hattatlar (gze
yk tepki gs
rin ise matbaad
lilik Pariste a
eseri Paris ziya
t fabrikas a
ini ve kuma
t klsiklerinde
den ilk kez itfa
nda ilk kez i
n Barok ve Rok
Nr-u Osmni
nde sivil mimar
Osmniye Cami
nin en nl m
nin 1720'deki
anndaki en n
nin en nl div
z Avrupa mima
Nr-u Osmniye
nde asker alan
nde sadece ran
me: Osmanl De
eliliklerin alm
ilmektir.
inin stanbulda
ve kitap basm
n kurulmasn sa
r Vni Mehme
el yaz yazan k
stermitir. Bun
da baslmasna
almtr. lk g
retini anlatt
almtr.
fabrikas alm
en ilk kez Trk
iye tekilt ol
ek as uygu
koko tarz mim
ye Camii, Llel
rnin en gzel
ii)
inyatr sanat
snnet dn
nl eseridir.
an airi ise Ne
arsinin ilk rne
e Camiidir. Bar
nda herhangi b
n ile sava yap
evletinde sefirl
masnda temel
a amay dn
mann caiz oldu
alayan eyhl
t Efendinin ya
kiiler), mste
nun zerine din
a karar verilmi
geici eli Yirm
Paris Sefaretn
mtr.
eye eviri yap
luturulmutur
ulanmtr.
mar rnek alna
li Camii gibi)
rnei ise III. A
(II
s (nakka) L
n anlatan S
dimdir.
i, inasna I. M
rok tarz bir di
ir slahat yaplm
lmtr.
erin (elilerin) k
ama, Avrupa
nd matbaa i
unu ieren fe
l-islm Yenieh

azd Vankulu
nsihler (eser
n kitaplarn el
tir.
mi Sekiz elebi
nmesidir.
plmtr.
r. (Tulumbacl
arak pek ok m
Ahmet emes
II. Ahmet em
Levndir. Sulta
Surnme adl
Mahmut dnem
er eser de Lle
mamtr.
kaleme ald g
daki gelimeler
iin; eran bir
etvay veren ve
hirli Abdullah Ef
XVIII. Yzy
u Lgatdr.
oaltan kiile
lde yazlmasn
i Mehmet olup
ar Oca)
mimar eser in
sidir.
mesi)
an III. Ahmet'
eseri, Levn'n
minde (1748de)
li Camiidir.
ezi notlardr.
ri yakndan
r engelin
Osmanlda ilk
fendidir.
lda Osmanl
r)
a,
p,
a
in
in

1. Lle D
I. y
II. hu
III. sa
alanla
yaplm
A) Ya


2. Osma
tnl
hatlar
Buna
I. ilk
II. A
III. ye
yenili
deste
A) Ya


3. Aa
hatlar
A) s
B) A
se
C) Y
D) T
te
E) lk


4. Osma
mima
len 17
den h
A) Fa
B) N
C) S
D) II
E) S


5. Osma
yakn
elili
am
A) ng


)
1-D
Devleti (Ge
Devrinde;
netim,
ukuk,
anat
arndan hangil
mamtr?
alnz I B) Ya
D) I ve II
anl Devleti, XV
n kabul ede
r yapmaya bala
a gre,
k matbaann ku
Avrupa'ya eliler
erli mal kullanm
iklerinden han
ekler nitelikte o
alnz I B) Ya
D) II ve III
dakilerden ha
r arasnda gs
stanbulda ini fa
Avrupa tarz ilk t
ehne kurulmu
Yalovada kt f
Tulumbaclar Oc
ekilt oluturu
k kez iek a
anl Devletind
arsinin ilk rn
748 tarihli mim
hangisidir?
Fatih Camii
Nr-u Osmniye
Sultan Ahmet Ca
I. Ahmet eme
Sleymaniye Ca
anl Devleti, Av
ndan takip ede
i aadaki
tr?
giltere B) R
D) Fransa
D 2-C 3-B
rileme Dne
~ 1
eriyle ilgili bir
lnz II C) Yal
E) II ve III
III. yzylda Bat
erek, Batl tarz
amtr.
rulmas,
rin gnderilmesi
mnn tevik edi
gilerinin bu du
olduu savunu
alnz II C) I
E) I, II ve III
angisi, Lle De
sterilemez?
abrikas alm
teknik okul olan
tur.
fabrikas alm
ca adyla ilk ke
lmutur.
s uygulanmt
de Barok tarz
nei olarak ka
mar yap aa
Camii
amii
esi
mii
vrupadaki geli
ebilmek iin ilk
lkelerden han
Rusya C)
E) Almanya
B 4-B 5-
emi)
127 ~

slahat
lnz III
t'nn s-
zda sla-
,
ilmesi
urumu
labilir?
ve II
evri sla-
tr.
n Hende-
tr.
ez itfaiye
tr.
Avrupa
bul edi-
dakiler-
imeleri
k geici
ngisinde
talya
D
XVIII. Yzylda Osmanl Devleti (Gerileme Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 128 ~

Asker alanda hibir slahatn yaplmad Lale Devri, ran Seferinin de baarsz ol-
masnn etkisiyle, zevk ve sefahate kar olanlarn kard 1730 Patrona Halil s-
yan ile sona ermitir.
Patrona Halil ve yandalarnn kard bu ayaklanma sonrasnda Nevehirli Damat
brahim Paa ve baz devlet adamlar idam edilmi, isyan srasnda ehir olduka
tahrip edilmi ve Sadbad Kk yaklmtr. Ayrca isyanda nl divan airi Nedim
de ldrlmtr.
syan sonucunda III. Ahmet tahtan indirilmi, yerine I. Mahmut getirilmitir.


C. I. MAHMUT DNEM ISLAHATLARI (1730-1754)
XVIII. yzylda asker alanda ilk kez Avrupa tarz slahatlarn yapld dnemdir.
Avrupann asker stnl ilk kez bu dnemde kabul edilmitir.
Aslen Fransz asll olan Comte de Bonneval (=Humbarac Ahmet Paa) Humbarac
Ocann (zel Topu Birlii) bana getirilmitir.



Osmanl ordu sistemi blk, tabur, alay sistemine gre yeniden dzenlenmitir.
1734te subay yetitirmek amacyla Avrupa tarz ilk teknik okul olan Hendesehne
(Kara Mhendishanesi) kurulmutur.
I. Mahmut dneminde asker alanda yaplan slahatlar baarya ulam ve Osmanl
Devleti 1736-1739 yllar arasnda yaplan savalarda baar elde etmitir.
Ayrca bu dnemde, 1748de Barok tarz Avrupa mimarsinin ilk rnei olan Nur-u
Osmniye Camiinin inasna balanmtr. Caminin inasnda Mimar Mustafa Aa
ve Simon Kalfa grev almtr.


D. III. OSMAN DNEM (1754-1757)
III. Osman, Osmanl tarihinde 51 yl kafes sisteminde kalarak en uzun sre gzetim
altnda yaayan padiahtr. Bu dnemde slahat yaplmamtr.
Musikden ve kadnlardan holanmayan III. Osman zellikle criyelerin kendisinden
uzaklamas iin ayakkablarna demir keler taktrmtr.
Bu dnemde I. Mahmut dneminde inasna balanan Nr-u Osmniye Camiinin
inas tamamlanmtr.
Ayrca Osmanl Devletinin ilk deniz feneri olarak bilinen Ahrkap Feneri de yine
bu dnemde yaplmtr.


E. III. MUSTAFA DNEM ISLAHATLARI (1757-1774)
Bu dnemdeki slahatlarda Macar asll bir Fransz olan Baron de Tott ve Sadrazam
Koca Ragp Paa etkili olmutur.
Bu dnemde Baron de Tott tarafndan Srat Topular Oca kurulmutur.
1773 ylnda ise donanmann subay ihtiyacn karlamak iin, Palabyk lkapl
Cezyirli Gzi Hasan Paa nderliinde Mhendishne-i Bahr-i Hmyun (Deniz
Mhendishanesi) adyla ilk denizcilik okulu almtr.


1. Osmanl Devletinde Sultan III. Ahmetin
tahttan indirilmesi ve Lle Devrinin sona
ermesine neden olan gelime aadaki-
lerden hangisidir?
A) Kabak Mustafa syan
B) eyh Bedreddin syan
C) Patrona Halil syan
D) Vaka-y Vakvakiye
E) ahkulu syan



2. I. Mahmutun yapt slahatlarda en b-
yk yardmcs olan ve slmiyeti kabul
ederek Humbarac Ahmet Paa ismini
alan, ayn zamanda Avrupadan getirilen
ilk asker uzman olan kii aadakiler-
den hangisidir?
A) Comte de Bonneval B) Baron de Tott
C) Giuseppe Donizetti D) Calisto Guateli
E) Monsieur Manguel



3. Osmanl Devletinde Bat tarznda alan
ilk teknik subay ve mhendis okulu aa-
dakilerden hangisidir?
A) Mekteb-i Rtiye
B) Tphne-i mire
C) Mekteb-i Fnn-u Harbiye
D) Hendesehne
E) Mhendishne-i Berri Hmyn



4. Osmanl tarihinde, 51 yl kafes sistemin-
de kalarak en uzun sre gzetim altnda
yaayan Osmanl padiah aadakiler-
den hangisidir?
A) I. Mahmut B) I. Ahmet C) III. Osman
D) III. Ahmet E) I. Abdlhamit



5.
I. Koca Ragp Paa,
II. Yusuf Agh Efendi,
III. Baron de Tott
Yukardakilerden hangileri, III. Mustafa
dnemi slahatlarnda etkili olmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


Comte de Bonneval aslen Fransz asll olup slmiyeti kabul ederek Humbarac
Ahmet Paa ismini almtr. Avrupadan getirilen ilk asker uzmandr.
1-C 2-A 3-D 4-C 5-B
KPSS / Tarihin Pusulas XVIII. Yzylda Osmanl Devleti (Gerileme Dnemi)

~ 129 ~

Bte aklarn gidermek ve devlet harcamalarn finanse etmek amacyla Esham-
Tahvilt denilen devlet tahvilleri sata sunulmutur. Bylece Esham Kanunu kar-
tlarak esham senetlerinin dzenlenmesiyle ilk kez i borlanmaya gidilmitir.







F. I. ABDLHAMT DNEM ISLAHATLARI (1774-1789)
Bu dnemde gerekletirilen slahatlarda Sadrazam Halil Hamit Paa ve Cezayirli
Gzi Hasan Paa (nm- dier Palabyk) etkili olmutur.
III. Mustafa dneminde hazrlanan esham senetleri uygulamaya konmutur. 1775
ylndan itibaren uygulamaya konulan esham sistemi 1870li yllara kadar srmtr.



Avrupadan mhendis ve uzmanlar getirilmi, Srat Topular Oca ve Humbarac
Ocaklar yeniden dzenlenmitir.
Avrupadan getirilen danman ve uzmanlarn, Mslman olmalar ve Osmanl k-
yafeti giymeleri artn kaldrmtr.
Subay yetitirmek amacyla stihkm Okulu almtr.
lk kez Yenieri Saym yaplmtr.
lk kez Ulfe alm satm yasaklanmtr.
Levent Tekilt kaldrlm ve denizci asker yazmna son verilmitir.
Clus bahii kaldrlmtr. (Yenierileri olumsuz etkilemitir.)






G. III. SELM (NZM-I CEDT) DNEM ISLAHATLARI (1789-1807)
III. Selim slahatlara ilk kez plnl ve programl olarak balayan padiahtr.
III. Selim kkl slahatlar yapmtr. Nitekim bu dnem Osmanl devlet yapsnda ilk
radikal deiiklikler yapma eiliminin olduu dnemdir.
III. Selimin reform niteliindeki slahatlarnn geneline Nizm- Cedit (Yeni Dzen)
ad verilmektedir.
Bu dnemde danma meclisi (Meveret Meclisi) toplanarak yaplacak slahatlar
iin raporlar (layihlar) hazrlanmaya balanmtr.
Nizm- Cedit ad ile ilk kez Batl tarzda bir ordu kurulmutur.
Bu ordunun masraflarn karlamak iin rd- Cedit adl bir hazine kurulmutur.
Ordunun eitimi iin Levent ve Selimiye Klalar yaptrlmtr.


Fransadan subaylar ve eitmenler getirilmitir.
Asker okullarda ilk kez yabanc dil (Franszca) eitimi balamtr.


1. Osmanl Devletinde, bir Borlanma
sistemi olan ve ayn zamanda temsili k-
t paraya geiin de ilk aamas olarak
kabul edilen sistem aadakilerden han-
gisidir?
A) ltizam B) Gedik C) Narh
D) Esham E) Msadere



2. Osmanl Devletinde bir anlamda i bor-
lanma yntemi olan (Esham) Sistemi ile
ilgili kanun, ilk kez hangi padiah dne-
minde karlmtr?
A) III. Mustafa B) III. Selim
C) I. Mahmut D) II. Mahmut
E) Abdlmecit



3. Aadakilerden hangisi, I. Abdlhamit
dnemi slahatlarndan biri deildir?
A) Subay yetitirmek iin stihkm Okulu-
nun almas
B) lk kez cizye vergisinin kaldrlmas
C) Ulfe alm satmnn yasaklanmas
D) Levent Tekiltnn kaldrlmas
E) Clus bahiinin kaldrlmas



4. Aadakilerden hangisi, III. Selim Dne-
minde yaplan Nizm- Cedit yenilikleri
arasnda yer almaz?
A) Ordunun eitimi iin klalar yaplmas
B) rad- Cedit Hazinesinin kurulmas
C) Deniz Mhendishnesinin almas
D) Matbaa-i mire adyla ilk devlet matba-
asnn kurulmas
E) Franszcann asker okullarda yabanc
dil olarak okutulmas



5. Modern hemireliin kurucusu olarak bi-
linen Florence Nightingale, aadakiler-
den hangisinde yaralananlarn tedavisi
iin Selimiye Klasna gelerek burada
grev almtr?
A) Krm Sava
B) I. Balkan Sava
C) Yunan syan
D) II. Balkan Sava
E) 31 Mart Ayaklanmas


ESHAM SSTEM
Kelime anlam pay, hisse olan esham, pay ve gelir ortakl senetleri anlamna gel-
mektedir. Bir i borlanma sistemi olan esham uygulamas, temsili kt paraya gei-
in ilk aamas olarak kabul edilmektedir. Bu uygulamada temel ama, devlet btesin-
de oluan an giderilmesidir.
karlar zedelenen yenieriler ve ulem, slahatlarn nclerinden Sadrazam Halil
Hamit Paann grevden alnarak idam edilmesini salamlardr.
Osmanl Devleti, esham sistemine bal olarak ilk i borcu Galata Sarraflar ad ve-
rilen Rum ve Ermeni tccarlardan almtr.
Krm Sava srasnda, modern hemireliin kurucusu Florence Nightingale 1854'te
Selimiye Klasna gelerek yaral ngiliz askerlerinin tedavisinde grev almtr.
1-D 2-A 3-B 4-C 5-A
XVIII. Yzylda Osmanl Devleti (Gerileme Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 130 ~

Kara ve deniz mhendishneleri gelitirilmi, ayrca subay ihtiyacn karlamak iin
Mhendishne-i Berr-i Hmyun (Kara Mhendishanesi) kurulmutur
Avrupada ilk kez daim elilikler almtr. lk daim elilik Londrada alm, ilk
daim (srekli) eli olarak da Yusuf Agh Efendi Londraya gnderilmitir.
lk devlet matbaas olan Drt- Tbtl mire (Matbaa-i mire) kurulmutur.
lke parasnn deerini korumak amacyla ilk kez yerli mal tevik edilmitir.
eyhl-islmlarn yetkileri kstlanmtr.
III. Selimin slahatlarna yenieriler ve ulem tepki gstermi, bu tepkilerin sonucu
olarak 1807de Kabak Mustafa syan patlak vermitir.









Bu isyan hareketi sonucu yenilik hareketleri II. Mahmut dnemine kadar kesintiye
uramtr. III. Selimin asker, ekonomik ve idar alanda gerekletirdii bu kkl
slahatlar devleti paralanmaktan kurtaramam, ancak atlan admlar kendisinden
sonra gelen yneticilere rnek olmutur.









III. YNETM VE BROKRAS ALANINDAK DEMLER
A. DVN-I HMYUNDAN BB-I LYE
XVIII. yzylda Divn- Hmyunda yaplan en nemli deiiklik divann toplanma
yerinde olmutur.
Daha nce Topkap Saraynda Kubbealt denilen yerde yaplan divan toplantlar,
bu dnemden itibaren sadrazamn konanda (Bb- li) yaplmaya balanmtr.
Bu deiimle Bb- li artk yeni hkmet merkezi hline gelmitir.
Bb- li deiikliiyle birlikte;
Avrupal devletlerle ilikilerin artmasna bal olarak Kalemiye snfnn nemi
artmtr.
Daha nce niancya bal olan reisl-kttap dileri grevine getirilmitir.
Reisl-kttabn nemi artarken, niancnn nemi azalmtr.


B. YANLIK KURUMU VE KALDIRILMASI
yanlar, bulunduklar ehir veya blgenin en zengin ve en gl insanlaryd.
Halk ile yneticiler arasnda kpr durumunda olan yanlar, merkez otoritenin za-
yflamasn frsat bilerek glenmeye balamlardr.


1. III. Selim dneminde balatlan yenileme
hareketlerinin genel adna "Nizam- Cedit"
denmektedir.
Aadakilerden hangisi Nizam- Cedit
hareketine son veren ayaklanmadr?
A) eyh Bedrettin syan
B) Patrona Halil syan
C) Kabak Mustafa syan
D) Dzmece Mustafa syan
E) Canberdi Gazali syan



2. Avrupann nemli merkezlerinde ilk kez
daim eliliklerin almas, hangi padiah
dneminde gereklemitir?
A) II. Mahmut B) III. Selim
C) Abdlaziz D) Abdlmecit
E) I. Abdlhamit



3.
I. Ulfe alm-satmnn yasaklanmas,
II. Mhendishne-i Berr-i Hmyunun
almas,
III. Matbaa-i mire adyla ilk devlet matba-
asnn kurulmas
Yukardakilerden hangileri III. Selim D-
nemi slahatlarndan biri deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III




4. Aadaki gelimelerden hangisi III. Se-
lim Dnemine aittir?
A) lk posta tekiltnn kurulmas
B) Hendesehnenin almas
C) Nizm- Cedit ordusunun kurulmas
D) lk Trk matbaasnn kurulmas
E) Deniz Mhendishnesinin almas




5. XVIII. yzylda Divn- Hmyunda yaplan
en nemli deiikliklerden biri divann top-
lanma yerinde olmutur.
XVIII. yzyldan itibaren divan toplantla-
rnn yapld yer aadakilerden hangi-
sidir?
A) Bb- Hmyn B) Bb- li
C) Bb- Meihat D) Kubbealt
E) Enderun


Osmanl tarihinde III. Selim (Nizm- Cedit) Dnemi, 1807 Kabak Mustafa syan ile
sona ermitir. III. Selim bu isyan sonrasnda syanclarn padiah olmak istemem
diyerek tahttan inmitir. Alemdar Mustafa Paa tarafndan tekrar tahta karlmak
istense de, Sultan IV. Mustafa tarafndan ldrlmtr.
III. Selim Suz Dilra makamn bulan nl bir bestekr ve sanatdr. Ayrca III. Selim
lhmi (ilham veren) mahlasyla iirler de yazmtr.
III. Selim dneminde kurulan Nizm- Cedit ordusu, 1798de Cezzar (Kasap) Ahmet
Paa komutasnda Franszlara kar Akka Kalesini (Suriye) savunmu ve ilk zaferini
elde etmitir. Akka malubiyeti sonrasnda Napolyon Eer Trkler beni Akka Kalesi
nnde durdurmasayd, btn Douyu ele geirmek iten bile olmayacakt. Ancak
kader, Akkada beni bir ihtiyarn (Cezzar Ahmet Paa) oyunca etti. demitir.
1-C 2-B 3-A 4-C 5-B
KPSS / Tarihin Pusulas XVIII. Yzylda Osmanl Devleti (Gerileme Dnemi)

~ 131 ~

XVIII. yzylda da yanlarn gc olduka fazlayd. yanlarn glenmesi merkez
otoritenin zamanla zayflamasna neden olmutur. Nitekim yanlar bu dnemde o
kadar ok glenmilerdi ki, Rusuk yan Alemdar Mustafa Paa IV. Mustafann
yerine II. Mahmutu tahta karmtr. Bu durum yanlarn iktidar konusunda dahi
sz sahibi olduklarn gstermektedir.
Osmanl Devleti yanlarn gcn zayflatmak iin; yanlar ldrtm, yeni atama
yapmam ve msadere sistemiyle lenlerin malna el koymutur.
yanlk kurumu ilk olarak 1786da kaldrlmsa da, ksa sre ierisinde yeniden es-
kiye dnlmtr. yle ki II. Mahmut dneminde yanlar devlet memurluklarna
dahi getirilmilerdir. Tanzimattan sonra ise, vilyetlere merkezden valiler atannca
yanlk kurumu ortadan kalkmtr.


C. MALKNE SSTEM
Malikne sistemi XVII. yzyl sonlarnda ortaya km, XIX. yzyl ortalarna kadar
devam etmitir.
Bu sisteme gre devlet, arazi veya baka bir gelirini herhangi bir kiiye mr boyu
kiraya verirdi. Sistemde sat (=mr boyu kiralama) bedeli karlna muaccele
ad verilmekteydi. Ksaca bu sistem, bir bakma tmar sistemi ile iltizam sisteminin
birlemesi anlamna gelmektedir.
Bu mal sistemde mltezim ad verilen kii, malikne olarak ald gelir kayna iin
devlete dzenli olarak vergi vermekle ykmlyd.
Bu sistem Osmanl Devleti iin olduka faydal olmutur. Nitekim malikne sahiple-
ri (mltezimler) zamanla retken hle gelmiler, bulunduklar blgelerin gvenlii-
ni salamlar ve ihtiya sahiplerine kredi dahi vermilerdir. Bu sistem XIX. yzyln
sonlarna doru nemini yitirmitir.


Not Alnz..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................


1.
Osmanl toplumunda ehirlerde ve tara-
da eitli sosyal ve mesleki gruplarn se-
kinleri arasnda yer alrlar.
XVIII. yzylda glenip siyas alanda da
sz sahibi olmulardr.
II. Mahmut dneminde devlet memurluk-
larna getirilmilerdir.
Yukardaki zellikler aadakilerden
hangisine aittir?
A) yan B) Yenieri C) Esnaf
D) Reya E) Sipahi






2. Osmanl Devletinde, devlete ait arazi ya
da baka bir gelirin, herhangi bir kiiye
mr boyu kiraya verilmesi sistemine ne
ad veriliyordu?
A) ltizam B) Msadere C) Tmar
D) Malikne E) Esham






3. Osmanl Devletinde uygulanan malikne
sisteminin;
I. eitim,
II. gvenlik,
III. ekonomi
alanlarndan hangilerinde devlete fayda
salad savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III






4. Osmanl Devletinin XVIII. yzylda yapt-
slahatlar bir btn olarak dnld-
nde, aadaki alanlardan hangisinde
dierlerine gre daha ok slahat yapld-
sylenebilir?
A) Kltrel B) Ekonomik C) Asker
D) Toplumsal E) Ynetim



1-A 2-D 3-E 4-C



VII. BLM
AVRUPADAK GELMELER VE
OSMANLI DEVLETNE ETKLER








KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)














Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, SYMnin ok fazla olmasa da Avrupa Tarihi ile ilgili sorulara da yer verdi-
i grlmektedir. zellikle Avrupada meydana gelen gelimelerin Osmanl Devleti zerinde-
ki etkileri sorgulanmaktadr. Bu dorultuda, Avrupadaki gelimeler ok fazla detaya yer ve-
rilmeden, kmas muhtemel soru rnekleriyle anlatlm ve Osmanl Devletinin bu gelimeler
karsndaki tutumu zerinde durulmutur.
Bu blm ile ilgili konular allrken, Avrupadaki gelimelerin Osmanl Devletine etkilerinin
neler olduuna odaklanmanz ve soru zmleriyle konu tekrar yapmanz neriyoruz.
2001
(-)
2002
(-)
2003
(-)
2004
(-)
2005
(-)
2006
(-)
2007
(1)
2008
(1)
2009
(2)
2010
(1)
2011
(-)
2012
(-)
2013
(-)
Bu blmden ortalama 1 soru kmaktadr.
2006
(1)
2008
(-)
2010
(-)
2012
(-)
2006
(-)
2008
(-)
2010
(1)
2012
(-)
KPSS / Tarihin Pusulas Avrupadaki Gelimeler ve Osmanl Devletine Etkileri
~ 135 ~

ORTA ADA AVRUPA
Orta a, Kavimler G (375) ile balayp, stanbulun Fethi (1453) ile sona eren
dnemi kapsamaktadr.

A. KLSE VE PAPALIK KURUMU
Roma mparatorluunun paralanmasyla ortaya kan otorite boluu, Avrupada
kilise ve papaln etkinliini artrmtr.
Orta ada Hristiyanlar arasnda iki byk mezhep etkili olmutur. Bunlardan biri,
merkezi Roma olan Katolik mezhebi, dieri de merkezi stanbul olarak kabul edilen
Ortodoks mezhebidir.
Orta a Avrupasnda papalarn afaroz (dinden karma) ve enterdi (papazlarn ni-
kh, vaftiz vb. grevlerini durdurma) yetkisi vard. Ayrca endljans ad verilen ve
Hristiyanlarn gnahlarnn affedilmesine dair para karlnda belge verme yetkisi
de bulunuyordu.
Bu dnemde kilisenin etkisiyle Avrupada Skolstik dnce ortaya kmtr.




B. FEODALTE (DEREBEYLK)
Bat Roma mparatorluunun yklmasyla, Avrupada toprak egemenliine dayal
bir ynetim sistemi olan Feodalite (Derebeylik) ortaya kmtr.
Feodalite, temeli eitsizlik zerine kurulmu olan bir siyas rejimdir.
Derebeylik ad da verilen bu sistemde halk himaye eden kiilere szeren, himaye
edilen halka ise vassal, kle statsndekilere ise serf ad verilmitir.
Zenginlik kayna toprak olan feodal sistem; Hal Seferleri, barutun ateli silahlar-
da kullanlmas ve Avrupada gl ordularn kurulmasyla gcn kaybetmitir.


C. HALI SEFERLER
XI.-XIII. yzyllar arasnda Hristiyan Bat dnyasnn Mslmanlarn elinde bulunan
ve Hristiyanlarca kutsal saylan Kuds ve evresini geri almak iin dzenledikleri
seferlere Hal Seferleri denir.

1) Hal Seferlerinin Nedenleri
DN
Kuds Mslmanlardan geri alma dncesi
Fransada ortaya kan Kluni Tarikatnn faaliyetleri
Papa ve din adamlarnn kkrtmalar
SYAS
Bizansn Trkler karsnda Avrupadan yardm istemesi
Avrupallarn Trkleri Anadolu, Suriye, Filistin ve Akdenizden
uzaklatrmak istemesi
Senyr ve valyelerin macera arzusu
EKONOMK
Avrupallarn doudaki ticaret yollarna hkim olmak istemesi
Avrupallarn dounun zenginliklerini ele geirmek istemesi
Avrupada toprak sahibi olmayan soylularn toprak elde etmek
istemesi

1. Ortaa'da papann, din yetkilerinin yann-
da siyas yetkileri de vard.
Aadakilerden hangisi bu bilgiyi kant-
lar niteliktedir?
A) Krallara ta giydirmeleri
B) Btn eitim kurumlarnn kilisenin
denetiminde olmas
C) Yeni doan ocuklar vaftiz etmeleri
D) Kilisede ayinler dzenlemeleri
E) Bilimsel gelimeleri engellemeleri



2. Skolastik felsefede, Kilise'nin esaslar de-
imez olarak kabul edilmi; btn deney-
sel ve bilimsel gelimeler yasaklanmtr.
Katolik Kilisesi, din otorite yannda siyas
otoriteyi de eline almtr. Dou medeni-
yetine yakn olan Bizans'ta ise byle bir
durum grlmemitir.
Bu bilgilere gre, Ortaa Avrupas'yla
ilgili olarak, aadaki yarglardan hangi-
sine ulalamaz?
A) Katolik Kilisesi, otoritesini artrmak iin
farkl yaklamlarda bulunmutur.
B) Pozitif bilimlerde nemli gelimeler g-
rlmemitir.
C) Bizansn siyas otoritesi Ortodoks Kili-
sesi'ni engellemitir.
D) Bizans, Dou kltrnden etkilenmitir.
E) Dou medeniyetleri Ortodoks kilisesinin
halk zerinde otorite kuramamasnda
etkili olmutur.



3.
I. Kluni Tarikatnn faaliyetleri,
II. Bizansn Trkler karsnda Avrupadan
yardm istemesi,
III. Papa ve din adamlarnn kkrtmalar
Yukardakilerden hangileri Hal Seferle-
rinin din nedenleri arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III




4. Ortaa Avrupasna egemen olan ve de-
rebeylik ad da verilen feodal sistemde,
halk himaye eden kiilere ne ad verili-
yordu?
A) Vassal B) Szeren C) Serf
D) Afaroz E) Enterdi


Skolstik Dnce: Ortaa Avrupasnda kilisenin retilerini ieren, ayn zamanda
bilim, deney ve gzlemi reddeden bir anlaytr.
1-A 2-C 3-D 4-B

Avrupadaki Gelimeler ve Osmanl Devletine Etkileri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 136 ~

2) Hal Seferlerinin Sonular
DN
Avrupada kiliseye ve din adamlarna olan gven sarslmtr.
Kilise ve papaln otoritesi sarslmtr.
Katolik ve Ortodoks kiliseleri arasndaki ayrlklar artmtr.
Kutsal kabul edilen yerler yine Mslmanlarn elinde kalmtr.
SYAS
Feodalite sistemi zayflamtr.
Trklerin batya doru ilerleyii durmutur.
Bat Anadolu Bizansn eline gemitir.
Trklerin slm dnyasndaki saygnl artmtr.
EKONOMK
Dou-Bat ticareti gelimitir.
Akdeniz ticareti ve Venedik, Marsilya ve Ceneviz limanlarnn
nemi artmtr.
Papalarn ve krallarn mal destek aray bankaclk sisteminin
gelimesine olanak salamtr.
Avrupada yaam standartlar ykselmi, burjuva (zengin) snf
ortaya kmtr.
BLMSEL
Avrupallar Trk-slm kltrn yakndan tanm, Mslmanlar-
dan kt, barut ve pusula yapmn renmitir.
Trk-slm sanatna ait zellikler Avrupallar tarafndan rnek
alnmtr. (Hmanizm ve Rnesansn zemini olumutur.)


D. MAGNA CHARTA (BYK ART) (1215)
ngilterede, halkn kiisel haklarnn kral tarafndan kabul edildiini belirten ilk si-
yas belgedir.
Aslan Yrekli Richardn kardei Yurtsuz John ngiltere Kral olunca soylularn bas-
ksyla karlam, bu bask sonucunda Magna Chartay (Byk art) imzalamak
zorunda kalmtr.
Magna Charta, ngiliz demokrasisinin temeli olarak kabul edilmektedir. Nitekim bu
belge ile kraln yetkileri kstlanmtr.
lk kez hkmdarn yetkilerinin snrlandrlmas asndan Sened-i ttifaka, kanun
stnlnn kabul edilmesi asndan Tanzimat Fermanna benzetilebilir.


E. YZYIL SAVALARI (1337-1453) (ngiltere & Fransa)
ngilterenin Fransann topraklarna hkim olmak istemesi sonucunda ngiltere ile
Fransa arasndaki mcadele olup, yaklak 100 yl devam ettii iin bu ad almtr.
Bu savalardan 1346 Kresy Savanda, tarihte ilk kez ngilizler tarafndan top kul-
lanlmtr. Bu savata ngilizler, Fransann nemli bir blmn ele geirmilerse
de sonradan, Jan Darkn da etkisiyle Franszlara malup olmulardr.









1. Hal Seferleri'nin Trk tarihi asndan
sonular deerlendirildiinde aadaki-
lerden hangisine ulalamaz?
A) Ortadou'nun nemli kltr ve ticaret
merkezleri zarar grmtr.
B) Trklerin batya ilerleyii yavalamtr.
C) Anadolu'da siyas birliin salanmas
gecikmitir.
D) Akdeniz limanlar nem kazanmtr.
E) Papaln g kaybetmesiyle krallarn
otoritesi artmtr.


2. Hal Seferleri sonras slm lkeleriyle
yaptklar ticaretle zenginleen talya'da-
ki ehir devletlerinde, sermaye ve bilgi
birikiminin artmas, aadakilerden han-
gisine ortam hazrlamtr?
A) Roma mparatorluu'nun blnmesine
B) Hmanizm ve Rnesans'n domasna
C) talya'da siyasi birliin kurulmasna
D) Katolik-Ortodoks atmalarnn
balamasna
E) Yz Yl Savalar'nn sona ermesine


3.
I. feodalitenin zayflamaya balamas,
II. burjuva snfnn ortaya kmas,
III. papaya ve kiliseye gvenin azalmas
Yukardakilerden hangileri Hal Seferle-
rinin siyas sonular arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


4. Ortaa Avrupas'nda;
I. aforoz yetkisinin kullanlmas,
II. Hal Seferleri'nin dzenlenmesi,
III. Magna Carta'nn yaynlanmas
gelimelerinden hangileri demokratik bir
anlayn gelimesinde etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


5. Avrupada, 1337-1453 yllar arasnda ya-
anan Yzyl Savalar, hangi iki devlet
arasnda gereklemitir?
A) ngiltere-Fransa B) Fransa-Rusya
C) Fransa-talya D) talya-spanya
E) ngiltere-spanya


ki byk Avrupa lkesinin mcadeleleri, Osmanl Devletinin Balkanlarda daha rahat
ilerlemesini kolaylatrm ve Fetret devrinde saldrya uramamasn salamtr.
Yzyl Savalarndan sonra, ngilterede 30 yl sren i savalar (ifte Gl Savalar)
(1455-1485) yaanmtr. Bu savalar sonrasnda ngilterede feodalite zayflamtr.
1-E 2-B 3-A 4-C 5-A

KPSS / Tarihin Pusulas Avrupadaki Gelimeler ve Osmanl Devletine Etkileri

~ 137 ~

YEN ADA AVRUPA
Yeni a, stanbulun Fethi (1453) (375) ile balayp, Fransz htilli (1789) ile sona
eren dnemi kapsamaktadr.

A. CORAF KEFLER
Dnya ticaretinde nemli bir yere sahip olan pek ve Baharat yollarnn Osmanl
Devletinin eline gemesi, Avrupal devletleri yeni yollar aramaya sevk etmitir.
XV. ve XVI. yzyllarda Avrupallar tarafndan yeni kta, okyanus, ada ve ticaret yol-
larnn bulunmas ile ilgili bu keif olaylarna Coraf Keifler ad verilmektedir.
Pusulann kullanlmas gemicilik sanatnn da ilerlemesine neden olmutur. Bu ge-
limenin en nemli sonucu XV. yzyln sonlarna doru gerekleen Byk Coraf
Keifleri olmutur. Coraf Keifler sonucunda dnyann daha nceleri bilinmeyen
dier yars da kefedilmitir (Amerika, Antarktika, Avustralya, Gney Afrika vb.)

KEFLER
Christophe
Colomb
Atlas Okyanusunu aarak Amerika Ktasn bulmutur. (1492)
Ancak burasn Hindistan zannettiinden batsndaki Bahama
takmadalarna Hint Adalar, halkna da Hintliler adn vermitir.
Amerigo
Vespucci
talyan gemici Amerigo Vespucci Kristof Kolombun lmnden
ksa bir sre sonra, 1507de Amerikann Hindistan deil yeni bir
kta olduunu ispatlam ve ktaya onun ad verilmitir. Amerika
Bartolomeu
Diaz
Afrikann gneyine ulaarak 1487de mit Burnunu bulmutur.
Vasco de
Gama
1498de mit Burnunu dolaarak Hindistana varmtr.
Ferdinand
Macellan
1519-1522 yllar arasnda ilk dnya seferini dzenlemitir.
Del Kano
Macellan tarafndan balatlan batya seyahati tamamlayarak
(1522) dnyann yuvarlak olduunu ilk kez ispatlamtr.


1) Coraf Keiflerin Sonular
Hristiyanlk yaylm, buna karlk dnyann dz olduu gibi pek ok yanl bilgi
aktaran din adamlarna ve kiliseye olan gven azalmtr.
Kefedilen yerlerde yetien domates, vanilya, patates, ttn, kakao gibi bitki
trleri ile Avrupallar ilk kez tanmtr.
Avrupallarn, kefettikleri yerlerde Smrgecilik Dnemi balamtr.
Akdeniz limanlar ile Baharat ve pek Yolu eski nemini kaybetmi, Atlas Okya-
nusu kysndaki limanlar nem kazanmtr.
Yeni kefedilen lkelerde bol miktarda bulunan altn ve gm gibi deerli ma-
denler Avrupaya getirilmitir. Avrupada ticaretle uraan kiiler (Burjuva Sn-
f) zenginlemitir.
Soylular eski glerini kaybetmilerdir.
Kefedilen yerlere, zellikle Amerikaya Avrupadan pek ok insan g etmitir.
Bylece Avrupa kltr ve uygarl yeni yaylma alanlar bulmutur.
Amerikann eski bir kltr merkezi olduu renilmitir. (Maya, nka, Aztek)
Avrupada sanata ve edebiyata deer veren zengin ve stn bir snfn (mesen)
domasna ortam hazrlanmtr.

1. Aadakilerden hangisi Coraf keifler-
le birlikte deer ve g kazanan unsurlar
arasnda yer almaz?
A) pek ve Baharat Yollar
B) Burjuva snf
C) Smrgecilik
D) mit Burnu
E) Atlas Okyanusu limanlar


2.
I. Kristof Kolomb,
II. Bartelmi Diaz,
III. Vasco de Gama
Yukardakilerden hangileri mit Burnu-
nun kefine ynelik seferler gerekleti-
ren kifler arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


3. 1522de Macellan tarafndan balatlan
dnya seyahatini tamamlayarak, dnya-
nn yuvarlak olduunu ilk kez ispatlayan
nl kif aadakilerden hangisidir?
A) Amerigo Vespui
B) Del Kano
C) Bartelmi Diaz
D) Vasco de Gama
E) Kristof Colomb


4. Corafi Keiflere nclk eden ve 1519-
1522 yllar arasnda ilk dnya seferini
gerekletiren nl kif aadakiler-
den hangisidir?
A) Amerigo Vespui
B) Vasco da Gama
C) Kristof Kolomb
D) Ferdinand Macellan
E) Bartelmi Diaz


5. Aadakilerden hangisi, Coraf Keif-
lerin sonular arasnda gsterilemez?
A) Avrupada burjuva snf zenginlemitir.
B) Altn ve gm gibi deerli madenler
Avrupaya getirilmitir.
C) Akdeniz limanlar nem kazanmtr.
D) Avrupa kltr ve uygarl yeni yaylma
alanlar bulmutur.
E) Avrupada mesen snfnn domasna
ortam hazrlanmtr.


1-A 2-E 3-B 4-D 5-C

Avrupadaki Gelimeler ve Osmanl Devletine Etkileri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 138 ~

2) Coraf Keiflerin Osmanl Devleti zerindeki Etkileri
Yeni ticaret yollarnn bulunmasyla Osmanl Devletinin hkim olduu pek ve
Baharat yollar nemini kaybetmitir.
Ticaret yollarnn deimesi sonucunda Osmanl Devleti ekonomik ynden b-
yk gelir kaybna uramtr.
Osmanl Devletinin vergi gelirleri azalm, ticareti canlandrmak amacyla kapi-
tlasyonlar artrlmak zorunda kalnmtr.
Kefedilen yerlerde bol miktarda bulunan altn ve gm gibi deerli madenler
Avrupadan Osmanl pazarna girmi, bu da Osmanl Devletinde enflasyonun
ykselmesine neden olmutur.
Osmanl topraklarnda kervan yollar zerinde faaliyet gsteren halk ve zanaat-
krlar isiz kalm, bu durum Osmanl Devletinde ekonomik skntlara ve buna
bal olarak da Cell syanlarna zemin hazrlamtr.












B. RNESANS (Yeniden Dou)
XV. yzyln sonlaryla XVI. yzyln ilk yarsnda, nce talyada balayan ve daha
sonra Fransa, Almanya, ngiltere ve dier Avrupa lkelerinde grlen edebiyat, g-
zel sanatlar (resim, mimarlk, heykeltralk vb.), bilim ve teknik alannda grlen
gelimelere, Yeniden Dou anlamna gelen Rnesans ad verilir.

1) Rnesansn Nedenleri
Matbaann bulunmas ve bu sayede yeni bulu ve dncelerin her tarafa ko-
layca yaylmas
Byk Coraf Keifler sayesinde Avrupann zenginlemesi ve Avrupada sana-
ta ve edebiyata deer veren zengin ve stn bir snfn (mesen) ortaya kmas
XV. ve XVI. yzyllarda pek ok stn yetenekli insanlarn yetimesi ve bunlarn
almalarn birletirmeleri
Orta adan beri gelimekte olan gzel sanatlarn XV. ve XVI. yzyllarda Avru-
pada olgunlamas
Latin ve Yunan klsiklerinin incelenmesi ve Hmanizm hareketinin balamas

2) Rnesansn talyada Balamasnn Nedenleri
stanbulun fethi sonrasnda baz Bizans bilim adamlarnn talyaya kamas
Hal Seferlerinden sonra Akdeniz ticaretinin talyan prensliklerinin eline ge-
mesi ve talyann dier Avrupa lkelerinden daha nce zenginlemesi
talyann tarihsel nemi itibariyle eski Yunan, Roma ve Helen medeniyetinin
merkezi olmas, onu Avrupann kltr merkezi yapmtr.

1. Coraf Keifler sonucu Osmanl ekono-
misinin bozulmasnda aadaki geli-
melerden hangisi etkili olmutur?
A) Soylularn topraklarn kaybetmesi
B) Klecilik anlaynn yaygnlamas
C) Hristiyanln kefedilen yerlere yayl-
mas
D) Yeni ticaret yollarnn kefedilmesi
E) Avrupa kltrnn yaygnlamas


2. Osmanl ekonomisi iin nemli bir yere
sahip olan Akdeniz limanlar, aada ve-
rilen gelimelerden hangisinden sonra
nemini kaybetmitir?
A) Hal Seferleri B) Rnesans
C) Sanayi nklb D) Fransz htilli
E) Coraf Keifler


3. XV. yzyl sonlarnda ilk kez talyada or-
taya kan ve daha ok edebiyat, sanat,
resim, mimarlk, heykel, bilim ve teknik
gibi alanlarda grlen gelimelere ne ad
veriliyordu?
A) Rnesans B) Hmanizm
C) Aydnlanma a D) Reform
E) Merkantalizm


4.
Ekonomik refahn artmas
Skolastik dncenin sorgulanmas
Kltr ve sanat alannda bilgi birikiminin
olumas
Bu durumlarn, Avrupa'da ncelikle aa-
dakilerden hangisine ortam hazrlad
savunulabilir?
A) Veraset Savalar B) Reform
C) Sanayi Devrimi D) Rnesans
E) Otuz Yl Savalar


5. Rnesans hareketlerinin talyada bala-
masnn nedenleri arasnda aadakiler-
den hangisi yer almaz?
A) Bilim ve sanat almalarna destek
verilmesi
B) Katolik inancnn yaygn olmas
C) talyann eski Yunan, Roma ve Hellen
medeniyetinin merkezi olmas
D) talyann Akdeniz ticareti nedeniyle
zenginlemesi
E) stanbulun fethi sonrasnda baz Bizans
bilim adamlarnn talyaya kamas
nem
Kazanmas
Hal Seferleri
(XI.-XIII. yy.)
nemini
Yitirmesi
Coraf Keifler
(XV.-XVI. yy.)
Yeniden nem
Kazanmas
Svey ve Don-Volga
Kanallarnn Almas
(XIX.-XX. yy.)
AKDENZ LMANLARININ
1-D 2-E 3-A 4-D 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas Avrupadaki Gelimeler ve Osmanl Devletine Etkileri

~ 139 ~

3) talyada Rnesans Hareketleri

Edebiyat
talyada Rnesans hareketleri Hmanizma ile balamtr.
(Antikite edebiyatnn incelenmesidir.)
Yunanca, Latince ve branice metinler Eflatun, Napoli, Yeni
Roma Akademilerinde incelenmitir.
Hmanizmin ncleri; Dante, Petrark ve Bokaiusdur. (XIV.
yy.)
XV. ve XVI. yzyllarda ise Makyavel, Giarden, Ariyosto ve Tos-
so Hmanizmin nde gelen isimleridir.
Resim
Anatomi biliminin gelimesi, perspektifin incelenmesi, insan v-
cuduna ve gzellie deer verilmesiyle resimde Rnesans do-
mutur.
talyada zamanla resim okulu olumutur. Bunlar:
Venedik Okulu: daha ok manzara resmi yapmlardr. (Pay-
sagiste) en nemli temsilcisi Tisiyendir.
Floransa Okulu: nsan vcuduna, perspektif ve anatomiye
deer vermilerdir. Temsilcilerinden Ciyoto, talyan resmini
Bizans etkisinden kurtarm ve resimde Rnesansn doma-
sn salamtr. nemli temsilcileri Mikelanj (Mikelancelo)
ve Leonardo da Vincidir.
Roma Okulu; Din konular ilemilerdir. En nemli
temsilcisi Rafael (Rafael Sanzino)dir.
Mimarlk
Rnesans devrinin mimarlar, ortaa mimarsi olan Gotik
tarzn terk etmiler ve yeni bir mimari slup oluturmulardr.
En nemli temsilcileri Bramant ve Mikelanjdr.
Heykeltralk
Antik dnem heykellerinin incelenmesi ve kopya edilmesiyle
heykeltralk gelimitir.
En nemli temsilcileri; Donatello, Giberti, Mikelanjdr.

4) Rnesans Hareketlerinin Dier Avrupa lkelerine Yaylmas
talyada balayan Hmanizm ve Rnesans hareketleri; talyann din ve kltr
merkezi oluundan ve talyann Fransa, spanya ve Almanya arasnda paylalama-
mas nedeniyle kan talya Savalarnn etkisiyle, bat Avrupaya yaylmtr.

















1. Rnesans; sanat, kltr ve dnce alann-
da nemli deiimlerin temelini oluturmu-
tur.
Aadakilerden hangisi Rnesans hare-
ketlerinin ortaya kard olumlu geli-
meler arasnda gsterilemez?
A) Avrupa'da yoksul halk ile burjuvalar
arasndaki farkllklarn daha da artmas
B) Skolastik dncenin etkinliini
kaybetmesi
C) Bilim ve teknik alanda yeni gelimelere
ortam yaratmas
D) zgr dnce ortamnn olumas
E) Sanayi devrimine temel oluturmas




2. Avrupa'da bilim, sanat, edebiyat ve fel-
sefede Yeniden Dou anlamna gelen
Rnesans hareketleri, aadaki lkeler-
den hangisinde balamtr?
A) Almanya B) Fransa C) talya
D) Avusturya E) ngiltere



3.
I. Mikelanj,
II. Leonardo da Vinci,
III. Makyavelli
Yukardakilerden hangileri Rnesans
dnemi ressamlar arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III



4. ngilterede Rnesans hareketlerinin en
nemli temsilcisi aadakilerden hangi-
sidir?
A) Montaigne B) Rambrand
C) Cervantes D) Erasmus
E) William Shakespeare


5.
I. Donatello,
II. Martin Luther,
III. William Shakespeare
Yukardakilerden hangileri Rnesans
dnemi sanatlar arasnda yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III


Fransa
Hmanizmada Rable (Rabelais), Ronsard ve Montaigne; mi-
marde Piyer Lesko, Jan Blan, heykeltralkta Jan Gojon ve
resimde Fransuva Kluedir.
ngiltere
En nemli temsilcisi, Hamlet-Othello-Romeo ve Jlyetin ya-
zar William Shakespeare (ekspir)dir.
Almanya Erasmus, Rklen ve Albrecht Drer nemli temsilcilerdir.
spanya En nemli temsilcisi Don Kiotun yazar Cervantestir.
Hollanda
En nemli temsilcisi ressam Rambranddr.
1-A 2-C 3-C 4-E 5-B

Avrupadaki Gelimeler ve Osmanl Devletine Etkileri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 140 ~

5) Rnesansn Sonular
Skolstik Dnce yklm, yerine deney ve gzleme dayal pozitif (serbest ve
bilimsel) dnce domutur.
Hristiyanln sanat ve dnce zerindeki basks sona ermitir.
Bilim, sanat ve edebiyatta pek ok yeni eserler verilmitir.
Reform hareketine zemin hazrlamtr.
Avrupada bilimsel gelimelerin n almtr.

6) Rnesansn Osmanl Devleti zerindeki Etkileri
Osmanl Devleti bu dnemde Ykselme Dnemini yaad iin, Avrupada bilim,
teknik ve sanat alanlarnda yaanan gelimelerden uzak kalmtr.
Bu durum sonraki srete Osmanl Devletinin bilim, teknik ve ekonomik alanlarda
Avrupann gerisinde kalmasna ortam hazrlamtr.


C. REFORM (yiletirme-Dzeltme)
XVI. yzylda ilk olarak Almanyada Martin Lutherin, kilise uygulamalarna kar
gelerek 1517de Almanyadaki Wittenberg Kilisesinin kapsna ast 95 maddelik
bildiri ile kilisenin yanllklarna itiraz etmesiyle balayan ve Katolik mezhebindeki
bozulmalar nlemek iin yeni dzenlemeleri kapsayan gelimelere Reform denir.

1) Reformun Nedenleri
Hristiyanln temel kaynaklarna inilerek temel prensiplerinin ortaya konmas
Katolik mezhebindeki bozulmalar gidermek iin yenilik yapma dncesi
Rnesansn etkisiyle skolstik dncenin zayflamas, buna karlk hmanist
ve zgr dncenin yaylmas
Kiliselerin karlarna uygun hareket etmesi (Endljans adl af belgesi gibi)
ncilin her dile evrilmesi sonucunda kiliseye kar phenin artmas

2) Reformun Sonular
Katolik Mezhebi paralanm ve yeni mezhepler ortaya kmtr.







Katolik Kilisesinin otoritesi byk lde sarslmtr.
Papalara ve din adamlarna olan sayg ve gven azalmtr.
Engizisyon Mahkemeleri ile Katolik Kilisesinin otoritesi korunmak istenmitir.
Katolik Kilisesi kendisini dzeltmek zorunda kalm, Cizvit Tarikatn kurarak
Hristiyanln yaylmasna almtr.
Protestanl kabul eden lkelerde kilise mallar yamalanmtr.
Avrupada ilk kez laik devlet fikri ortaya kmtr.
Okullar, kilisenin elinden alnarak halka verilmi, bylece Avrupada ilk kez laik
bir eitim uygulamas balamtr.

1. Aadakilerden hangisi Rnesans hare-
ketinin sonular arasnda gsterilemez?
A) Pozitif dncenin gelimesi
B) Feodal sistemin ortaya kmas
C) Avrupada resim, heykel, edebiyat ve
mimar alanlarnda gelime gsterilmesi
D) Reform hareketine zemin hazrlamas
E) Skolastik dncenin yklmas


2. talyada ortaya kan ve daha sonra tm
Avrupaya yaylan Rnesans hareketinin,
I. din,
II. ekonomi,
III. bilim ve teknik
alanlarndan hangilerinde Osmanl Dev-
letini dolayl da olsa olumsuz etkiledii
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


3. Avrupa'da, Katolik mezhebindeki bozul-
malar nlemek iin yeni dzenlemeleri
kapsayan Reform hareketleri, aadaki
lkelerden hangisinde balamtr?
A) Almanya B) Fransa C) talya
D) Avusturya E) ngiltere


4. Reform hareketleri,
I. papalk,
II. mutlak krallk,
III. derebeylik
unsurlarndan hangilerine tepki olarak
ortaya kmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


5. Reform Hareketleri sonucunda;
I. Kalvenizm,
II. Anglikanizm,
III. Protestanlk
mezheplerinin ortaya kt lkeler han-
gisinde doru olarak verilmitir?
I II III
A) ngiltere Fransa Almanya
B) talya Almanya Fransa
C) Fransa ngiltere Almanya
D) Almanya talya ngiltere
E) Fransa Almanya ngiltere

Reform Hareketleri Sonucunda Ortaya kan Mezhepler
Almanyada Fransada ngilterede skoyada
Protestanlk Kalvenizm Anglikanizm Presbiteryenlik
1-B 2-C 3-A 4-A 5-C

KPSS / Tarihin Pusulas Avrupadaki Gelimeler ve Osmanl Devletine Etkileri

~ 141 ~









3) Reformun Osmanl Devleti zerindeki Etkileri
Reform, Osmanl Devletindeki Hristiyanlar etkilememitir. Bunun temel sebebi,
Osmanl Devletinin salad inan zgrl ve Osmanl topraklarnda yaayan
Hristiyanlarn da Ortodoks mezhebine bal olmalardr.
Osmanl Devleti Hristiyan birliini paralamak iin, reform hareketlerini ve mez-
hep ayrlklarn desteklemi, bylece devletin Avrupa ilerine ilerleyii kolayla-
mtr.

D. AYDINLANMA AI
Avrupada XVII. ve XVIII. yzyllarda akl, bilimi ve pozitif dnceyi n plnda tu-
tan dneme Aydnlanma a ad verilmitir.
Bu dnemde bilginin kaynann deney, gzlem ve akl olduu savunulmu-tur.
zellikle insan haklar ve demokrasi alanlarnda ortaya kan yeni deerler tm
toplumlar etkilemitir.

E. OTUZ YIL SAVALARI (MEZHEP SAVALARI) (1618-1648)
Alman mparatoru II. Ferdinandn, Almanyada mezhep birliini salamak ve Pro-
testanlar ortadan kaldrmak istemesi sonucunda ortaya kan savalardr.
Otuz Yl Savalar; Almanya ve mttefiki spanya ile Fransa ve mttefikleri (sve,
Danimarka) arasnda yaplmtr.
Otuz Yl Savalar Almanyann yenilgisiyle bitmi ve 1648de imzalanan Westfalya
Bar Antlamas ile sonulanmtr.
Bu antlama Avrupa tarihinde ok nemli bir admdr. Nitekim Almanya Protestan-
l resm din olarak tanm, Alman Prenslerinin de siyasal ve dinsel zgrlklerini
kabul etmitir.




F. YED YIL SAVALARI (1756-1763)
ngilterenin Avusturya, Fransa ve Rusya ittifakyla yapt savalardr.
Savatan galip ayrlmasna ramen ngiltere, ok byk ekonomik kayp yaam-
tr. Bu kayplar ar vergilerin konulmasna, bu gelime de ngiltereye bal koloni-
lerin tepkisine yol amtr.
ngilterenin uygulamaya koyduu bu vergilendirmeler, Amerikadaki 13 koloninin
bamszlk iin ngiltereye kar mcadeleye girimesine neden olmutur. Bu du-
rum beraberinde ABDnin kurulmasn getirmitir.

1. 1555 Ogsburg Antlamas ile Protestan-
lk mezhebinin resmyet kazand Avru-
pa lkesi aadakilerden hangisidir?
A) Almanya B) Fransa C) talya
D) skoya E) ngiltere



2. Aadakilerden hangisi Reform hareket-
lerinin sonularndan biri deildir?
A) Katolik Kilisesi'ne ait topraklarn kyl-
ler tarafndan yamalanmas
B) Snf farkllklarn sona ermesi
C) Yeni mezheplerin ortaya kmas
D) Laik esaslara dayal eitim veren okul-
larn almas
E) Pozitif dncenin neminin artmas



3. Osmanl Devleti'nde yaayan Hristiyan-
larn Reform hareketlerinden etkilenme-
melerinin temel nedeni aadakilerden
hangisidir?
A) Osmanl Devleti'nin Avrupa siyasetinde
etkili olamamas
B) Osmanl lkesindeki kiliselerin yetersiz
olmas
C) Reform hareketinin Almanya ile snrl
kalmas
D) Skolastik dncenin yklm olmas
E) Osmanl Devleti'ndeki Hristiyanlarn
ounun Ortodoks olmas



4. 1618-1648 yllar arasnda Alman mpara-
toru II. Ferdinandn Almanyada mezhep
birliini salamak ve Protestanlar orta-
dan kaldrmak istemesi sonucunda yaa-
nan Otuz Yl Savalar, aadaki antla-
malardan hangisiyle sona ermitir?
A) Ogsburg B) Nant C) Paris
D) Westfalya E) Magna Carta



5. Yenia'da Avrupada yaanan Otuz Yl
Savalar'na aadaki devletlerden han-
gisi katlmamtr?
A) Almanya B) sve C) Fransa
D) Danimarka E) ngiltere

Reform Hareketinin en tannm kiileri; Almanyada Luther, Fransada Kalven ve n-
gilterede ise Kral VIII. Henrydir.
DKKAT!...
Almanyada Protestanlk 1555 Ogsburg Antlamas ile resmiyet kazanmtr.
Fransada Kalvenizm 1598 Nant Ferman ile resmiyet kazanmtr.
Westfalya Barn spanya tanmamtr. Bu yzden, Orta Avrupa'da sava bittii
halde Fransa ile spanya arasnda sava on yl daha devam etmi, ancak 1659 yln-
da imzalanan Pirene Antlamasyla spanya Fransa'nn stnln kabul etmitir.
1-A 2-B 3-E 4-D 5-E

Avrupadaki Gelimeler ve Osmanl Devletine Etkileri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 142 ~

G. ABDNN KURULMASI (1787)
ngiltere, Yedi Yl Savalarnda bozulan mal yapsn dzeltmek iin Amerikadaki
13 kolonisine yeni vergiler koymu, ancak bu gelime koloniler tarafndan tepkiyle
karlanmtr. Yedi Yl Savalarnn intikamn almak isteyen Fransa, Amerikaya si-
lah ve cephane yardm yapmtr.
13 koloni, 1774 ylnda bir araya gelerek I. Philedelphia (Filedelfiya) Kongresini
toplam ve ngiltereye kar savaa karar vermilerdir.
1776 ylnda ise II. Philedelphia Kongresini toplayan bu 13 koloni, bamszlklarn
ilan ederek nsan Haklar Bildirisini kabul etmilerdir.
Bu gelime zerine ngiltere, 1783 Versailles (Versay) Antlamas ile 13 koloninin
bamszln kabul etmi, 1787 ylnda da Amerika Birleik Devletleri kurulmutur.


YAKIN ADA AVRUPA
Yakn a, Fransz htilli (1789) ile balayan sretir.

A. FRANSIZ HTLL (1789)
1) Fransz htillinin Nedenleri
Krallk ynetiminin basklar
Halkn soylular, rahipler ve burjuva gibi snflara ayrlm olmas
Mal durumu dzeltmek iin halktan alnan vergilerin artrlmas
Fransz aydnlarnn eletirileri (Montesque, Jan Jak Russo, Diderot, Voltaire)
Fransa Kral XVI. Luinin Eta Jenaro (Genel Meclis)yu toplamas
Rnesans hareketleri sonras ortaya kan Aydnlanma ann etkileri
ABDnin bamszln kazanmas

2) Fransz htillinin Sonular
Soylularn ve rahiplerin ayrcalklar kaldrlarak eitlik getirilmitir.
Mutlakyet dzeni yklm, egemenliin halktan geldii kabul edilmitir.
Eitlik, adalet, zgrlk, milliyetilik, laiklik vb. kavramlar nem kazanmtr.
Milliyetilik akm tm dnyaya yaylmaya balamtr.
mparatorluklarn yklmas ile mill devletler kurulmaya balamtr.
nsan Haklar Evrensel Beyannamesi ilan edilmitir.
htill sonras ortaya kan yeni fikirlerin kendi lkelerini etkileyeceini dnen
Avrupa devletleri Fransaya sava amtr. (1793-1815 htill Savalar)
Evrensel nitelikte olduu iin Yeni a kapanm, Yakn a balamtr.

3) Fransz htillinin Osmanl Devleti zerindeki Etkileri
ok uluslu bir yapya sahip olan Osmanl Devleti, zamanla Fransz htillinin yay-
d milliyetilik akmndan zarar grmeye balamtr. Nitekim milliyetilik akm-
nn etkisiyle Osmanl Devletinde aznlk isyanlar ortaya km ve bu durum za-
manla Osmanl Devletinin paralanmasna yol amtr.
te yandan Fransz htilli, Osmanl Devletini bir adan olumlu da etkilemitir.
Nitekim Tanzimat ve Islahat Fermanlar ile Merutiyetin ilan edilmesinde etkili ol-
mutur. Bu gelimeler, Osmanl Devletinin demokratikleme srecinde nemli rol
oynayacaktr.

1. ngiltere, kendisine kar sava ilan eden
Amerika'daki 13 koloninin bamszln
aadakilerden hangisi ile kabul etmek
zorunda kalmtr?
A) Filedelfiya Kongresi
B) Versay Antlamas
C) Paris Antlamas
D) Westfalya Antlamas
E) Ogsburg Antlamas



2. 1789 Fransz htilli'nden sonra kurulan
Fransz Parlamentosu'nda, yalnz soylu-
lar ve servet sahibi olanlarn temsil edil-
mesi, aadaki egemenlik anlaylarn-
dan hangisinin benimsendiini gsterir?
A) Oligari B) Monari
C) Demokrasi D) Merutiyet
E) Cumhuriyet


3. Fransz htilli'nin aada verilen sonu-
larndan hangisi, Avrupa'da snrlarn de-
imesi ve yeni devletlerin ortaya kma-
snda dorudan etkili olmamtr?
A) Ulusuluun yaygnlamas
B) zgrlk felsefesinin egemen olmas
C) Laik devlet anlayna geilmeye
balanmas
D) Halk iradesinin n plana kmas
E) mparatorluk sisteminin yklmas



4. Aadakilerden hangisi, Fransz htilli
sonucu yaymlanan nsan Haklar Bildir-
gesiyle dnyada yaylmaya balayan fi-
kirler arasnda yer almaz?
A) Eitlik B) zgrlk
C) Milliyetilik D) Demokrasi
E) Ortak Mlkiyet


5. 1789 Fransz htilli sonrasnda tm dn-
yaya yaylan Milliyetilik akm, Osmanl
Devletini aadaki zelliklerinin hangi-
sinden dolay olumsuz etkilemitir?
A) Ekonomisinin kt durumda olmas
B) Asker adan zayf durumda olmas
C) Smrgeci bir anlaya sahip olmamas
D) ok uluslu bir yapya sahip olmas
E) Eyletlerde otoriteyi salayamamas


1-B 2-A 3-C 4-E 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas Avrupadaki Gelimeler ve Osmanl Devletine Etkileri

~ 143 ~











4) Osmanl Devletinin Milliyetilik Akmna Ynelik Ald nlemler
Osmanlclk fikir akm uygulamaya allarak herkes eit grlmtr.
1839da Tanzimat Ferman ilan edilmi ve kanun nnde Mslman-gayr-i mslim
eitlii salanmaya allmtr.
1856da Islahat Fermannn ilan edilmesiyle ise gayr-i mslimlere eitliin yan sra
birtakm ayrcalklar verilmitir.
1876da Merutiyetin ilan edilmesiyle gayr-i mslimlere de ynetimde temsil edil-
me hakk tannmtr.
Osmanl Devleti bahsettiimiz bu abalarna ramen milliyetilik akmnn etkisini
nleyememi, aznlklarn bamszlklar iin balatt isyanlar sonucunda Osmanl
Devleti paralanma srecine girmitir.


B. SANAY NKILBI
XVIII. yzylda ilk olarak ngilterede balayan, daha sonra dier Avrupa lkelerine
yaylan, etkileri bakmndan tm dnyay sarsan nemli bir olaydr.
retim faaliyetlerinde insan ve hayvan gcnn yerini makine gcnn almas de-
mek olan bu devrimin balamasnda, sanayi sektrnde buhar gcnn uygulan-
mas etkili olmutur.

1) Sanayi nklbnn Sonular
lk kez dokuma alannda kullanlan makineleme sonucunda, fabrikalar kurulmu
ve seri retim salanarak hzl bir gelime yaanmtr.
Fabrikalamann artmasyla, Avrupada byk sermayeli irketler kurulmutur.
Avrupada retim artm ve insanlarn refah seviyesi ykselmitir.
Sanayileme kentlerin hzla bymesine, ancak ayn zamanda isizlik sorununun
da ortaya kmasna yol amtr.
Yaam koullarnn iyilemesine bal olarak hzl nfus art yaanmtr.
Kapitalizm ve Sosyalizm gibi fikir akmlar ortaya kmtr.
i-iveren arasndaki sorunlarla ilgili olarak sendikaclk giriimleri balamtr.
Avrupada ham madde, i gc ve pazar ihtiyacnn artmasyla yeni smrgecilik
faaliyetlerinin balamasna ortam hazrlamtr.
Smrgelerden mal getirmek ve ilenen mallar nakletmek amacyla ticaret filo-
lar kurulmu, 1869da Svey Kanal, 1914te de Panama Kanalnn almasyla
deniz ulam kolaylamtr.

1. Osmanl Devletinde,
I. Tanzimat Fermannn ilan,
II. Islahat Fermannn ilan,
III. I. Merutiyetin ilan
gelimelerinden hangileri, 1789 Fransz
htillinin yayd milliyetilik akmnn
olumsuz etkilerini nlemeye yneliktir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. Fransz htilli sonrasnda dnyaya yay-
lan aadaki kavramlardan hangisi, Os-
manl Devletini dierlerinden daha fazla
etkilemitir?
A) Ulusuluk B) Eitlik
C) zgrlk D) Demokrasi
E) Adalet


3. Fransz htilli sonras Avrupa devletleri-
nin, Osmanl Devletinin i ilerine kar-
mak amacyla faydalandklar temel konu
aadakilerden hangisidir?
A) Kapitlasyonlar B) Eitim
C) Aznlklar D) D Borlar
E) Taht Kavgalar


4. Sanayi nklb, insan gcne dayal retim
eklinden makine gcne dayal retim ek-
line geii ifade etmektedir.
Buna gre, Sanayi nklb sonrasnda
aadakilerden hangisinin gerekle-
mesi beklenemez?
A) Maliyetlerin dmesi
B) nsan emeinin nem kazanmas
C) Seri retime geilmesi
D) Hammadde ve pazar ihtiyacnn artmas
E) Smrgeciliin hzlanmas



5. Sanayi nklb ile Avrupada makineli
retime geilmesinin;
I. krsal blgelerde nfusun azalmas,
II. toplumsal snflamann sona ermesi,
III. smrgeciliin hz kazanmas
gelimelerinden hangilerine yol at
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


lgin Bir Diyalog!
Napolyon katld bir sava kazanm ve dman ordusunun komutan da esir olmutur.
Ancak Napolyon, komutan olmasndan dolay ona esir deil, misafir muamelesi yapm
ve onu akam yemeinde kendi masasna kabul etmitir.
Dman ordusunun komutan olan adamda yenilgiden kaynaklanan hazmszlk sz ko-
nusudur. Hi durmadan konumakta ve yenilgiye klf aramaktadr. Bunun karsnda
Napolyonun tavr gayet sakindir. Napolyonun bu tavryla iyice ileden kan komutan;
Biz erefimiz iin savatk, siz para iin savatnz! deyince Napolyonun cevab gayet
etkileyicidir. Elbette... nk herkes kendisinde olmayan ey iin savar!

1-E 2-A 3-C 4-B 5-D

Avrupadaki Gelimeler ve Osmanl Devletine Etkileri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 144 ~

2) Sanayi nklbnn Osmanl Devleti zerindeki Etkileri
Sanayi nklb, Osmanl Devletini zellikle ekonomik adan son derece olumsuz
etkilemitir. yle ki bu gelime sonucunda;
Osmanlda kk atlyeler ve el tezghlar kapanm, bylece isizlik artmtr.
Lonca Tekiltnn retimdeki pay ve nemi azalmtr.
Tarm retimi geimlik dzeyden pazar ekonomisi dzeyine ulamtr.
Osmanl lkesinde ihracat azalrken, ithalat artmtr.
Osmanl Devleti darya ham madde satan, karlnda mamul (ilenmi) madde
alan bir devlet durumuna dmtr.
Osmanl parasnn deeri dmtr.
Ekonomik adan Avrupaya bamllk artmtr.
Osmanl Devleti Avrupann ak pazar haline gelmitir.
Osmanl Devleti hammadde ve pazar ihtiyac nedeniyle Avrupal devletlerce igal
edilmeye balamtr.
Ekonomideki gerileme, siyas k hzlandrmtr.

3) Osmanl Devletinin Sanayi nklbnn Etkilerine Kar Ald
nlemler
Osmanl Devleti, ekonomisini olumsuz etkileyen Sanayi nklbnn etkilerine kar
birtakm nlemler almtr.
thal rnlerden alnan vergiler artrlm, ihracattan alnan vergiler azaltlmtr.
Ancak kapitlasyonlar nedeniyle baar salanamamtr.
Sanayi ve ticaretin gelimesi iin 1860ta Islah- Sanayi Komisyonu kurulmutur.
zel sermayeye fabrika kurmalar iin destek verilmitir.
Tevik Kanunu karlarak byk imalthaneler almtr.
Yeni kurulacak olan fabrikalar iin 10 yl vergi mufiyeti getirilmitir.
Osmanl Devletinin, Sanayi nklbnn etkilerine kar ald bu nlemler ok fazla
etkili olamam ve ekonomik adan Avrupaya bamllk artmtr.


C. VYANA KONGRES (1815)
Fransz htillinden sonra htill Savalar ya da Napolyon Savalar ile Avrupann
siyas dengesinin bozulmas nedeniyle ngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya ve Prus-
yann katlmyla 1815te Viyana Kongresi toplanmtr.
Kongrede Avrupann geleceini belirlemek, monarik yapy glendirmek ve milli-
yeti hareketleri nlemek dorultusunda kararlar alnmtr.



ngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya Drtl ttifak grubunu kurarak, Metternich
(Meternik) Sistemi denilen bir politika oluturmulardr.
Meternik Sistemine gre; Avrupann herhangi bir yerinde ayaklanma karsa dev-
letler hep birlikte hareket edeceklerdi. Ancak bu kararlar Osmanl Devletinde Yu-
nan isyan knca uygulanmam ve Yunan syanna destek verilmitir. Hatta Nava-
rinde Osmanl donanmasn yakmlardr.
te yandan Osmanl Devletinin Avrupa devletleri iin oluturduu siyas krizi ifade
eden ark Meselesi kavram da ilk kez Viyana Kongresinde kullanlmtr.

1. Sanayi nklb Osmanl lkesine bol miktar-
da ucuz mal sokmutur.
Bu durumun,
I. yerli retim,
II. isizlik oran,
III. ithalat oran
unsurlarndan hangilerini olumsuz yn-
de etkiledii savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. Avrupa Devletlerinin Sanayi nklb ile
ekonomik adan glenmesi Osmanl
Devletinde;
I. lonca tekiltnn kmesi,
II. d ticaret ann azalmas,
III. kapitlasyonlarn olumsuz etkisinin
artmas
durumlarndan hangilerine yol at
savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


3. Avrupada yaanan;
I. Yedi Yl Savalar,
II. Fransz htilli,
III. Sanayi nklb
gelimelerinden hangileri Osmanl Dev-
letini olumsuz etkilemitir?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



4. 1815 Viyana Kongresine aadaki dev-
letlerden hangisi katlmamtr?
A) spanya B) Rusya C) Avusturya
D) Fransa E) ngiltere


5. Osmanl Devletinin, Avrupal devletler
iin oluturduu siyas bir kriz anlamna
gelen ark Meselesi kavram, ilk kez
aadaki gelimelerden hangisinde kul-
lanlmtr?
A) Nant Ferman
B) Racconigi Antlamas
C) Paris Bar Konferans
D) Londra Antlamas
E) Viyana Kongresi


Viyana Kongresi kararlarnn uygulamaya konulduu dnem Restorasyon Dnemi
olarak adlandrlmaktadr.
1-C 2-B 3-D 4-A 5-E

KPSS / Tarihin Pusulas Avrupadaki Gelimeler ve Osmanl Devletine Etkileri

~ 145 ~

D. 1830 ve 1848 HTLLLER
1) 1830 htillleri
Fransa Kral X. Charlesin basn ve dnce zgrlne kstlama getirerek anaya-
sal haklar engellemesi sonucu, Metternich sistemine tepki olarak ortaya kmtr.
1830 htillleri sonucunda;
Tahta geen yeni kral Louis Philip, anayasada yeni dzenlemeler yaplmasn sa-
layarak Fransada merut krallk rejimini yeniden kurmutur.
Avrupada liberal demokrasiler glenmitir.
Avrupada parlamenter sisteme gei hz kazanmtr.
Belikada ayaklanmalar km ve Belika ayr bir devlet durumuna gelmitir.
Lehistan (Polonya)da da bir ihtill kmtr.


2) 1848 htillleri
Fransada balayan bu ihtilllerin ortaya kmasnda; milliyetilik akm, XIX. yzyl-
da sanayide grlen gelimeler sonucunda Avrupadaki ii saysnn artmas ve
ii snfnn birtakm haklar talep etmesi etkili olmutur.
1848 htillleri sonucunda;
Fransada cumhuriyet ilan edilmitir. (Bu durum 1852ye kadar devam etmitir.)
Sosyal hukuk devleti kavram ortaya kmtr.
Avrupada demokratikleme hareketleri hz kazanmtr.
talya ve Almanyann siyas birliklerini kurmalarna zemin hazrlamtr.
lm cezas kaldrlm, esir ticareti de yasaklanmtr.




E. TALYA VE ALMANYANIN SYAS BRLKLERN KURMALARI
Fransz htilli sonrasnda ortaya kan dnceler, talyadaki aydnlar harekete
geirmi ve lkede birlii salamak iin almalara balanmtr.
1870te Piyemonte Krall nclnde siyas birliini salayan talya, Avrupada
etkin bir g olarak smrgecilik faaliyetlerine balamtr.
te yandan Prusya Babakan Bismarckn Avusturyay yenilgiye uratmas sonucu
Avusturya Alman hkmetleri zerindeki yetkilerini Prusyaya devretmitir.
1871de Alman prensleri imparatorluk tacn Prusya Kral I. Wilhelme vermi, by-
lece Prusya kral ayn zamanda Alman imparatoru olmu ve Alman birlii salan-
mtr.
talya ve Almanyann siyas birliklerini salamalar, Avrupa devletleri arasnda den-
genin bozulmasna yol am, smrgecilik yar srecinde bloklamalarn da orta-
ya kmasnda etkili olmutur.

Not Alnz..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

1. 1830 htillleri ile Avrupa'da parlamenter
sisteme gei hzlanmtr.
Buna gre, 1830 htilllerinin;
I. milliyeti oluumlarn engellenmesi,
II. ynetim anlaynn deimesi,
III. yeni ulusal devletlerin kurulmas
sonularndan hangilerinin ortaya k-
masna zemin hazrlad savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. Osmanl Devletinde,
I. Tanzimat Fermannn ilan,
II. Islahat Fermannn ilan,
III. I. Merutiyetin ilan
gelimelerinden hangilerinde, Avrupada
grlen 1830 htilllerinin etkisi olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


3. Avrupadaki ii saysnn artmas ve ii
snfnn baz haklar talep etmesinin,
I. 1830 htillleri,
II. 1848 htillleri,
III. Sanayi nklb
gelimelerinden hangilerinin ortaya k-
masnda etkili olduu savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) I, II ve III


4. Osmanl Devletinde,
I. Islahat Fermannn ilan,
II. Tanzimat Fermannn ilan,
III. Sened-i ttifakn imzalanmas
gelimelerinden hangilerinde, Avrupada
grlen 1848 htilllerinin etkisi olduu
savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) II ve III E) I, II ve III


5. 1848 htillleri sonrasnda Avrupada et-
kisini artran milliyetilik hareketlerinin
etkisiyle, Piyemonte Krall ncln-
de 1870te siyas birliini salayan dev-
let aadakilerden hangisidir?
A) talya B) Norve C) Almanya
D) Danimarka E) Hollanda

Rusya, bu ihtilllerden XX. yzyln balarna kadar etkilenmemitir.
1-A 2-E 3-B 4-D 5-A




VIII. BLM
XIX. YZYILDA OSMANLI DEVLET
(DAILMA DNEM)








KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)














Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, Osmanl Devletinde XIX. yzyl (Dalma Dnemi) da son derece nemli bir
dnemdir. SYMnin her yl ortalama 2-3, 2013 KPSSde de 4 soru sorduu bu blmle ilgili
olarak, Osmanl Devletinde hemen hemen her alanda bir ilk yaandn greceksiniz.
Bu blm ile ilgili kan sorulara baktmzda ise, zellikle II. Mahmut ve Sultan Abdlmecit
Dnemi slahatlar (asker, ynetim, hukuk...), Osmanl Devletinin demokratikleme aba-
lar, anayasal gelimeler ve dneme damgasn vuran fermanlar ile ilgili olduu grlmek-
tedir. te yandan, bu blmde siyas gelimelerle ilgili soru da sorulabilmektedir. Ancak ko-
nular allrken, daha ok yaplan slahat almalarna odaklanmanz ve soru zmleriyle
birlikte mutlaka konu tekrar yapmanz neriyoruz.
2001
(2)
2002
(-)
2003
(3)
2004
(2)
2005
(2)
2006
(2)
2007
(1)
2008
(3)
2009
(1)
2010
(2)
2011
(3)
2012
(1)
2013
(4)
Bu blmden ortalama 2-3 soru kmaktadr.
2006
(2)
2008
(3)
2010
(3)
2012
(1)
2006
(3)
2008
(3)
2010
(4)
2012
(2)
KPSS / Tarihin Pusulas XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi)

~ 149 ~

DAILMA DNEM [XIX. YZYIL] (1792-1909)











Osmanl Devleti, bu dnemde Avrupa devletleri arasnda sregelen srtmeler ve
rekabetten faydalanarak ayakta kalmaya alm, varln devam ettirebilmek iin
bir bakma Denge Politikas izlemitir. (Dmanmn dman, dostumdur!)



ok uluslu bir yapya sahip olan Osmanl Devleti, zellikle Fransz htillinin ortaya
kard milliyetilik akmndan son derece olumsuz etkilenmi, devletin varln
srdrmesi iin askerlik, bilim, teknik, maliye, eitim, hukuk vb. pek ok alanda s-
lahat yaplmtr.


I. DAILMA DNEMNDE BAZI SYAS GELMELER
A. MLLYETLK SYANLARI (ULUSULUK HAREKETLER)
1) Srp syan (1804-1878)
Fransz htillinin yayd milliyetilik akm ile Rusyann, Slav topluluklarn tek bir
at altnda kendi ynetiminde birletirme amacna dayanan Panslavizm politikas-
nn etkisiyle ilk isyan Srplar tarafndan 1804de karlmtr.


Osmanl-Rus savalar sonrasnda Srplar;
1812 Bkre Antlamas ile imtiyaz
1829 Edirne Antlamas ile zerklik elde etmilerdir.
1878 Berlin Antlamas ile bamszlk




2) Yunan (Rum) syan (1820-1829)
lk isyan 1820de Eflkta km, fakat ksa srede bastrlmtr. Rumlarn 1821de
Morada tekrar isyan etmeleri zerine, Msr Valisi Kavalal Mehmet Ali Paadan
yardm istenmitir.
Mehmet Ali Paa, Mora ve Girit valiliine karlk yardm ederek isyan bastrmtr.
Bu duruma ngiltere, Fransa ve Rusya tepki gstermi ve Yunanistann bamszl-
n istemilerdir. stekleri reddedilen Avrupa devletleri, bunun zerine 1827 yln-
da Navarinde Osmanl donanmasn yakmtr.

1. XIX. yzylda Osmanl Devletinin, Avrupa
devletleri arasnda sregelen srtmeler
ve rekabetten faydalanarak varln devam
ettirebilmek iin uygulad politikaya Denge
Politikas ad verilmektedir.
Osmanl Devleti bu politikay ilk kez aa-
daki devletlerden hangisine kar kul-
lanmtr?
A) Almanya B) Rusya C) Fransa
D) ngiltere E) Avusturya



2. Osmanl Devleti XIX. yzyldan itibaren d
politikada denge politikas izlemitir. Bu po-
litika; gl bir devlete kar, baka bir dev-
letin desteini alma politikasdr.
Aadakilerden hangisi Osmanl Devle-
tinin bu politikasn en iyi ekilde akla-
maktadr?
A) Osmanl Devletinin, toprak btnl-
n kendi bana koruyamamas
B) Avrupal devletlerin basksyla Islahat
Fermannn yaymlanmas
C) Yunan syannda Msr Valisi Mehmet
Ali Paadan destek alnmas
D) Avrupal devletlerden bor alnmas
E) ngiltere ile Osmanl Devleti arasnda
Balta Liman Antlamasnn yaplmas



3. 1789 Fransz htillinin etkisiyle Osmanl
Devletine kar isyan eden ilk topluluk
aadakilerden hangisidir?
A) Yunanllar B) Bulgarlar
C) Arnavutlar D) Bonaklar
E) Srplar



4. Osmanl Devletinde Srplarn;
I. imtiyaz,
II. zerklik,
III. bamszlk
kazandklar antlamalar aadakilerden
hangisinde srasyla doru olarak veril-
mitir?
I II III
A) Bkre Berlin Paris
B) Edirne Bkre Berlin
C) Berlin Paris Edirne
D) Bkre Edirne Berlin
E) Paris Bkre Edirne


Dalma Dnemi Padiahlar
IV. Mustafa (1807-1808)
II. Mahmut (1808-1839)
Abdlmecit (1839-1861)
Abdlaziz (1861-1876)
V. Murat (93 gn) (1876)
II. Abdlhamit (1876-1909)
Osmanl Devleti, bu politikay (denge politikas) ngiltere ve Rusyann da desteini
alarak ilk kez Fransaya kar kullanmtr.
Osmanl Devletinde milliyetiliin etkisiyle isyan eden ilk aznlk Srplardr. (1804)
Osmanl Devletinde zerklik elde eden ilk topluluk Srplardr. (1829)
1-C 2-A 3-E 4-D

XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 150 ~



1828-1829 Osmanl-Rus Sava sonrasnda imzalanan 1829 Edirne Antlamas ile
Yunanistan bamszln ilan etmitir.


Edirne Antlamas Fransann Cezayiri igaline zemin hazrlamtr. (1830)


Milliyetilik akmnn etkisiyle bamszlk kazanan milletleri srasyla u ekilde gs-
termek mmkndr:



B. MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET AL PAA SYANI) (1831)
Mora ve Girit valilii karlnda Yunan (Rum) isyann bastran Msr Valisi Kavalal
Mehmet Ali Paann, isteklerinin yerine getirilmemesi zerine balatt isyandr.
Osmanl Devletinin bir i sorunu olarak ortaya kan bu isyan, Avrupal devletlerin
zamanla bu olaya karmas nedeniyle uluslararas bir sorun hline gelmitir.

1) Ktahya Antlamas (1833) (Osmanl & Kavalal Mehmet Ali Paa)
ngiltere ve Fransann basklar sonucunda imzalanan bu antlama ile;
Mehmet Ali Paaya Msr ve Girit valiliklerine ek olarak am Valilii verilmitir.
Olu brahim Paaya Adana Muhassll (o blgenin vergilerini toplama hakk)
ve Cidde (Suudi Arabistan ehri) Valilii verilmitir.
Osmanl Devletinin bir valisi karsnda bu duruma dmesi, onun gsz olduu-
nu aka gstermektedir. Osmanl, Mehmet Ali Paann tekrar isyan etmesinden
endie duymu ve denize den, ylana sarlr diyerek Rusyaya yaklamtr.

2) Hnkr skelesi Antlamas (1833) (Osmanl & Rusya)
Osmanl Devleti ile Rusya arasnda imzalanan bu antlamaya gre; Rusya herhangi
bir saldrya uradnda, Osmanl Devleti Boazlar Rusya lehine kapatacak ve bu
antlama sekiz yl geerli olacakt.
Bu antlama ile Rusyaya birtakm haklarn verilmesi ngiltere ve Fransay rahatsz
etmi, bylece Boazlar Sorunu ortaya kmtr.





1. 1789 Fransz htillinin etkisiyle Osmanl
Devletine kar bamszln ilan eden
ilk aznlk aadakilerden hangisidir?
A) Srplar B) Macarlar
C) Rumlar D) Bulgarlar
E) Arnavutlar



2. 1829 Edirne Antlamas ile Osmanl Dev-
letinin Kuzey Afrikada kaybettii ilk
toprak aadakilerden hangisidir?
A) Fas B) Cezayir C) rdn
D) Tunus E) Trablusgarp




3. XIX. yzylda;
- Srplarn zerklik kazanmas
- Yunanllarn bamsz olmas
gelimelerine olanak salayan antlama
aadakilerden hangisidir?
A) Bkre B) Berlin C) Paris
D) Edirne E) Ayastefanos



4. Osmanl Devletinin, Rusyann desteini
korumak iin 1833 ylnda Hnkr skele-
si Antlamasn imzalamas, aadaki
isyanlardan hangisinin bir sonucudur?
A) Kavalal Mehmet Ali Paa
B) Tepedelenli Ali Paa
C) Canberdi Gazli
D) Patrona Halil
E) Kabak Mustafa



5. Msr Valisi Kavalal Mehmet Ali Paann
ayaklanmasna kar, Osmanl Devleti ile
Rusya arasnda imzalanan 1833 Hnkr
skelesi Antlamas aadaki sorunlar-
dan hangisinin ortaya kmasna yol a-
mtr?
A) Dou Sorunu
B) Ermeni Sorunu
C) Boazlar Sorunu
D) Kbrs Sorunu
E) Kutsal Yerler Sorunu


Yunanistan Edirne Antlamas (1829)
Srbistan-Karada-Romanya Berlin Antlamas (1878)
Bulgaristan II. Merutiyetin ilan srasnda (1908)
Arnavutluk I. Balkan Sava srasnda (1913)
Araplar ve Ermeniler I. Dnya Sava srasnda (1914-1918)
Osmanl Devletinde bamszlk kazanan ilk toplum Rumlar (Yunanllar)dr. (1829)
Osmanl tarihinde ilk kez bir vali yardm arta balamtr. (Mehmet Ali Paa)
Kuzey Afrikada kaybettiimiz ilk toprak Cezayirdir. (1830)
Boazlar Sorunu ilk kez Hnkr skelesi Antlamas ile ortaya kmtr.
Hnkr skelesi Antlamas, Osmanl Devletinin Boazlar zerinde egemenlik hak-
larn kullanarak imzalad son antlamadr.
1-C 2-B 3-D 4-A 5-C

KPSS / Tarihin Pusulas XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi)

~ 151 ~

3) Balta Liman Ticaret Antlamas (1838) (Osmanl & ngiltere)
Osmanl Devleti ile ngiltere arasnda imzalanan bu antlamaya gre;
ngiltere Osmanl i ticaretine katlabilecek,
ngilizler, Rsmt- Dhiliye denilen i gmrk vergisinden muaf tutulacak,
% 3 olan gmrk vergisi oranlar; ithaltta % 5, ihracatta % 12 olacakt.
Osmanl Devletinin ngiltereye verdii bu ayrcalklar zamanla dier Avrupa dev-
letlerine de verilmi, bu durum Osmanl ekonomisini kntye uratmtr.




C. MISIR SORUNUNUN ZMLENMES
Londra Konferans (1840)
Msr Meselesini uluslararas alanda zmek isteyen ngiltere nclnde topla-
nan konferansa; Rusya, ngiltere, Avusturya, Prusya ve Osmanl Devleti katlmtr.
Konferansta;
Msrn Osmanl topra saylmas, ancak ynetiminin babadan oula gemesi
(Hdivlik) kouluyla Kavalal Mehmet Ali Paaya verilmesi,
Msrn Osmanlya her yl 80 bin kese altn vergi vermesi,
Suriye, Adana ve Girit valiliklerinin Osmanlya braklmas kararlar alnmtr.




D. BOAZLAR SORUNUNUN ZMLENMES
Londra Boazlar Szlemesi (1841)
Hnkr skelesi Antlamasndan rahatsz olan Fransa ve ngilterenin giriimleriyle
imzalanan bir szlemedir.
Bu szleme ile;
Boazlarn durumu ilk kez uluslararas bir konferansta belirlenmitir.
Osmanlnn Boazlar zerindeki mutlak egemenlii sona ermitir.
Rusya Hnkr skelesiyle elde ettii haklar kaybetmi, bylece ngiltere ve
Fransa Akdenizdeki gvenliklerini salamlardr.




E. KIRIM SAVAI (1853-1856) (Osmanl & Rusya)
Savan en nemli sebebi, Rusyann scak denizlere inme isteidir.
Osmanl Devleti ilk d borcu Krm Sava srasnda, 1854te ngiltereden almtr.
talya birliini kurmak isteyen Piyemonte Krall, zellikle Fransa ve ngilterenin
sempatisini kazanmak iin Osmanl Devletinin yannda yer almtr.
Rusyann Eflk-Bodan igaliyle balayan sava sonucunda, Rusya malup olmu
ve 1856da Paris Antlamas imzalanmtr.

1. XIX. yzylda Osmanl Devleti aadaki
antlamalardan hangisi ile Avrupann
pazar hline gelmi ve yar smrge du-
rumuna dmtr?
A) Paris Antlamas
B) Balta Liman Ticaret Szlemesi
C) Ayastefanos Antlamas
D) Hnkr skelesi Antlamas
E) Londra Boazlar Szlemesi



2. 1838 Balta Liman Antlamas, uluslararas
bir sorun olan Msr ve Boazlar konusunda
ngilterenin desteini salamak amacyla
bu devlete verilen birtakm ekonomik ayr-
calklar iermekteydi.
Buna gre XIX. yzylda Osmanl Devleti
iin;
I. Kendi i sorunlarn zmede etkisiz
kalmtr.
II. D politikadaki gszlk ekonomik
ibirliini olumsuz etkilemitir.
III. ngiltere ile yaplan asker ve ekonomik
ibirlii dalmay nlemitir.
yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III



3. Rusya'nn 1833 Hnkr skelesi Antla-
mas'yla Osmanl Devleti zerinde elde
ettii karlar, ngiltere ve Fransa tarafn-
dan aadakilerden hangisiyle engellen-
mitir?
A) Ktahya Antlamas
B) Berlin Antlamas
C) Londra Konferans
D) Balta Liman Ticaret Szlemesi
E) Londra Boazlar Szlemesi




4. Msr Sorununun zlmesinde;
I. Londra Antlamasnn imzalanmas,
II. Krm Savann balamas,
III. Boazlar Sorununun gndeme gelmesi
durumlarndan hangileri etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


Osmanl Devleti, 1838 Balta Liman Ticaret Antlamas (Szlemesi) ile Avrupann
pazar hline gelmi ve yar smrge durumuna dmtr.
Msr Meselesi 1840 Londra Konferans ile uluslararas alanda zmlenmitir.
Londra Boazlar Szlemesi ile Osmanl Devletinin Boazlar zerindeki egemenlii-
ne ilk kez kstlama getirilmitir. Ayrca bu szleme ile Boazlara ilk kez uluslararas
bir stat getirilmitir.
1-B 2-C 3-E 4-A

XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 152 ~

Paris Antlamas (1856)
ngiltere, Fransa, Avusturya, Piyemonte, Prusya, Rusya ve Osmanl Devleti arasnda
imzalanmtr.
Bu antlama ile;
Osmanl Devleti Karadenizdeki haklarn kaybetmitir.
Osmanl Devleti bir Avrupa devleti saylmtr.
Eflk ve Bodana muhtariyet (zerklik) verilmesi ngrlmtr.
Boazlarn 1841 Londra Szlemesine gre ynetilmesi kararlatrlmtr.
Paris Konferans esnasnda Osmanl Devleti Islahat Fermann hazrlayarak
konferansa sunmutur. (i ilerine karlmasn nlemek amacyla)
Osmanl Devletinin kendi topraklarn koruyamayacak kadar gsz olduu
ortaya kmtr.







F. 1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAI (93 HARB)
Rusyann uygulad Panslavizm (Slav Birlii) politikasna bal olarak Balkanlarda
ortaya kan isyanlarla ilgili sorunu zmek amacyla, 1876da stanbul (Tersane)
Konferans toplanmtr. Ancak Osmanl Devleti konferansta alnan kararlar kabul
etmemitir.





Tersane Konferansnda bir sonu alamayan Avrupa Devletleri, 1877de Londrada
bir konferans daha dzenlemilerdir. Fakat Osmanl Devleti bu konferansta ne s-
rlen artlar da kabul etmeyince, Rusya Osmanlya sava ilan etmi ve 93 Harbi
olarak bilinen 1877-1878 Osmanl-Rus Sava balamtr.
Savata ar bir malubiyet alan Osmanl Devleti bar istemek zorunda kalmtr.


1) Ayastefanos (Yeilky) Antlamas (1878)
1877-1878 Osmanl-Rus Sava sonrasnda iki devlet arasnda imzalanmtr.
Antlama maddeleri Avrupal devletlerin karlarna ters dt iin, ngilterenin
mdahalesiyle Ayastefanos Antlamas iptal edilmi ve yrrle girememitir. Bu
nedenle l domu bir antlamadr.
Bu antlamann iptal edilmesi ile 1878de Berlin Antlamas imzalanmtr.





1. Osmanl Devleti aadakilerden hangisi
ile ilk kez bir Avrupa devleti saylm ve
toprak btnl Avrupal devletlerin
garantisi altna alnmtr?
A) 1829 Edirne Antlamas
B) 1833 Hnkr skelesi Antlamas
C) 1841 Londra Boazlar Szlemesi
D) 1856 Paris Antlamas
E) 1878 Berlin Antlamas


2. 1877-78 Osmanl-Rus sava sonrasnda
imzalanan Ayastefanos Antlamas, Batl
devletlerin itiraz zerine yrrle girme-
mitir.
Avrupal devletlerin bu tutumu aada-
kilerden hangisiyle aklanabilir?
A) Osmanlnn gcnden ekinmeleri
B) karlarnn zedelenmesi
C) Rusya'nn desteini almak istemeleri
D) Osmanl ile ibirliine gidilmesi
E) Rusya'nn ttifak Grubu'na girmesinin
nlenmesi


3. Osmanl Devletinin 1876 Tersane Konfe-
rans ve 1877 Londra Konferansnda Av-
rupa devletlerinin ald kararlar kabul
etmemesi, aadaki gelimelerden han-
gisine ortam hazrlamtr?
A) 93 Harbinin balamasna
B) Islahat Fermannn ilan edilmesine
C) Yunanistann bamsz olmasna
D) Paris Antlamasnn imzalanmasna
E) Dmeke Meydan Muharebesinin ba-
lamasna


4. Osmanl Devleti, 1878 ylnda yaplan giz-
li antlamaya gre, olas bir Rus saldrs
karsnda kendisine yardm etmesi kar-
lnda Kbrsn ynetimini, aadaki
devletlerden hangisine brakmtr?
A) Fransa B) Yunanistan C) ngiltere
D) Avusturya E) Prusya


5. Osmanl Devletinin, Rus tehdidine kar
Kbrsn ynetimini geici olarak ngilte-
reye brakmasnn;
I. lke snrlarn geniletme,
II. toprak btnln koruma,
III. aznlk isyanlarna engel olma
amalarndan hangilerine ynelik olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III

Osmanl Devleti Paris Antlamas ile ilk kez bir Avrupa devleti saylmtr.
Osmanl Devleti, Krm Savan kazand halde Paris Antlamas ile yenik duruma
drlmtr.
Osmanl Devleti, 1876 stanbul (Tersane) Konferansnn toplanma amacn ortadan
kaldrmak iin, konferansn topland gn (23 Aralk 1876da) Merutiyet ynetimi-
ni kabul etmitir. Ancak Avrupal devletler, bu gelimeyi dikkate almam ve Osmanl
Devleti tm abalarna ramen sava engelleyememitir.
Ayastefanos Antlamasndan sonra Osmanl Devleti ile ngiltere arasnda gizli bir
antlama imzalanmtr. Bu antlamaya gre, ngiltere Rus tehdidi altnda olan Os-
manl Devletine yardm edecek, buna karn Kbrs geici olarak alacakt. 1878de
yaplan anlamayla Kbrs geici olarak ngiltereye braklmtr.
1-D 2-B 3-A 4-C 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi)

~ 153 ~

2) Berlin Antlamas (1878)
Rusyann glenmesinden rahatsz olan ngiltere, Avusturya ve Almanyann bask-
syla imzalanmtr. zellikle ngiltere, smrgelerini dnerek XIX. yzyln sonla-
rna kadar Osmanl Devletinin toprak btnln koruma politikas uygulamtr.
Berlin Antlamas, XIX. yzylda imzalanan artlar en ar antlamadr.
Bu antlama ile;
ngiltere ile Avusturya en krl kan devletler olmutur.
Ermenilerle ilgili bir madde ilk kez resm bir antlamada yer almtr.
Romanya, Srbistan ve Karada bamszlklarn kazanmtr.
Osmanl asndan nemli bir deiiklik olmam, sadece Rusyann Osmanly
paralama ve uygulamak istedii Panslavizm emellerine set ekilmitir.




Berlin Antlamasndan sonra ngiltere ve Fransa Osmanl Devletinin toprak btn-
ln koruma siyasetini terk etmitir. Nitekim ngilterenin bu amala igal ettii
ilk Osmanl topra Msr olmutur.


G. HALEPA FERMANI (1878)
Girit Rumlar, 1877-1878 Osmanl-Rus savanda, Osmanl Devletinin iine dt
zor durumdan yararlanmak amacyla, Yunanistann da teviki sonucunda yeniden
isyan etmilerdi.
Girit sorununu zmlemek iin 20 Kasm 1878de Osmanl Devleti ile Girit Rumlar
arasnda Halepa Ferman imzalanmtr.
Bu ferman ile;
Girite zerklik verilecek,
Girit Valisi Mslman ya da Hristiyan olabilecek,
Rumca, Trke gibi resm dil kabul edilecek,
Girit Rumlarna vergi muafiyeti getirilecekti.
1897de ise, aday igal eden Yunanllara kar Dmeke Meydan Muharebesi yapl-
m, sava Osmanl Devletinin zaferiyle sonulanmtr. Girit Osmanlda kalmtr.
(1908de Girit Yunanistana katlmtr.)





H. XIX. YZYILDA OSMANLI DEVLETNN TOPRAK KAYIPLARI

1. XIX. yzylda Ermeni Sorununun ilk kez
gndeme geldii antlama aadakiler-
den hangisidir?
A) Paris Antlamas
B) Ayastefanos Antlamas
C) Berlin Antlamas
D) Londra Antlamas
E) Ktahya Antlamas


2.
I. Srbistan,
II. Romanya,
III. Karada
Yukardaki Balkan devletlerinden hangi-
leri 1878 Berlin Antlamas ile bamsz-
ln kazanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


3. 1878 Berlin Antlamas sonrasnda, Os-
manl Devletinin toprak btnln ko-
ruma siyasetini terk eden ngilterenin ilk
igal ettii Osmanl topra aadakiler-
den hangisidir?
A) Tunus B) Msr C) Cezayir
D) Kbrs E) rdn


4. XIX. yzylda Yunanistana katlmak iste-
yen Giritli Rumlarn isyan etmesi ve Av-
rupallar'n bu duruma mdahale etmesi
zerine, Osmanlnn blge halkna vergi
muafiyeti ve zerklik salad gelime,
aadakilerden hangisidir?
A) Tanzimat Ferman
B) Islahat Ferman
C) Berlin Antlamas
D) Halepa Ferman
E) Tilsit Antlamas



5.
I. Yunanistan,
II. Srbistan,
III. Karada
Yukardaki devletlerden hangileri bam-
szln 1878 Berlin Antlamasndan n-
ce kazanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


1829 Yunanistan bamszln ilan etmitir.
1830 Fransa Cezayiri igal etmitir. (Kuzey Afrikadaki ilk toprak kayb)
1878 Kbrsn ynetimi geici olarak ngiltereye braklmtr.
1878 Srbistan, Karada ve Romanya bamszlk kazanmtr. (Berlin Ant.)
1881 Fransa Tunusu igal etmitir.
1882 ngiltere Msr igal etmitir.
Antlamada yer alan Dou Anadoluda yaayan aznlklar iin slahat yaplacak.
maddesi ile Ermeni Sorunu ilk kez Berlin Antlamas ile ortaya kmtr.
Yunanllara kar yaplan 1897 Dmeke Meydan Muharebesi, Osmanl Devletinin
yapt son meydan savadr.
1-C 2-E 3-B 4-D 5-A

XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 154 ~

II. XIX. YZYIL ISLAHATLARININ GENEL ZELLKLER
lk kez ynetim ve hukuk alanlarnda slahatlar yaplmtr.
lk kez halk ynetime katlmtr.
lk kez padiahn yetkileri kstlanmtr.
lk kez kanunun stnl kabul edilmitir.
lk kez Osmanlda parlamentolu dnem balamtr.
Avrupa devletlerinin Osmanl Devletinin i ilerine karmas nlenmek istenmitir.
Islahatlar devlet politikas haline gelmitir.
Hemen hemen her alanda slahat yaplmtr.








III. II. MAHMUT DNEM ISLAHATLARI (1808-1839)
II. Mahmut dneminde hemen hemen her alanda ve Avrupa rnek alnarak sla-
hat yaplmtr. Yapt slahatlarla kendinden sonraki dnemde yaplan slahatlara
da bir anlamda zemin hazrlamtr.
II. Mahmut, Ben tebaamdan Mslmanlar camide, Hristiyanlar kilisede, Musevleri
de havrada grmek isterim. Aralarnda baka bir fark yoktur. diyerek, II. Mehmet
(Fatih)ten sonra halka din ve mezhep zgrl hakk tanyan ve bunu dile getiren
ikinci Osmanl padiahdr.

1) Sened-i ttifak (1808)
II. Mahmut ile yanlar arasnda yaplan bir szlemedir.
Sened-i ttifakn imzalanmasnda, II. Mahmutun tahta kmasn salayan Rusuk
yan Sadrazam Alemdar Mustafa Paa etkili olmutur.
mzalanan bu szlemeye gre;
yanlar padiaha bal kalacak ve devletin emirlerine uyacaklardr.
yanlar bulunduklar blgelerde vergi ve asker toplanmasna yardmc
olacaklardr.
Padiah yanlarn fiil feodal statsn resmen tanyacaktr.
yanlar halka dil davranacaklardr.








1. Osmanl Devleti'nde XIX. yzyl slahatla-
rnn ncelikle aadakilerden hangisini
gerekletirmeye ynelik olduu savu-
nulabilir?
A) Aznlk haklarn korumak
B) Kapitlasyonlar kaldrmak
C) Devletin paralanmasn nlemek
D) Devleti modern bir yapya kavuturmak
E) Halkn ynetime katlmasn salamak


2.
I. her alanda yaplma,
II. devletin nclnde gerekleme,
III. devletin bamszln ve btnln
koruma amal olma
Yukardakilerden hangileri XIX. yzylda
Osmanl Devletinde yaplan slahatlarn
zellikleri arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


3. Osmanl tarihinde, Ben tebaamdan Ms-
lmanlar camide, Hristiyanlar kilisede, Mu-
sevleri de havrada grmek isterim. Arala-
rnda baka bir fark yoktur. diyerek, II.
Mehmet (Fatih)ten sonra halka din ve
mezhep zgrl hakk tanyan ve bu-
nu dile getiren ikinci Osmanl padiah
aadakilerden hangisidir?
A) III. Selim B) II. Mahmut
C) Abdlmecit D) Abdlaziz
E) II. Abdlhamit


4. Osmanl Devletinde, padiahn yetkileri
ilk kez aadakilerden hangisi ile snr-
landrlmtr?
A) Sened-i ttifak
B) I. Merutiyet
C) II. Merutiyet
D) Tanzimat Ferman
E) Islahat Ferman


5.
I. Sened-i ttifak,
II. Islahat Ferman,
III. Tanzimat Ferman
Yukardaki gelimelerin hangilerinde Av-
rupal devletlerin etkisi yoktur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


XIX. yzyl slahatlarnn temel amac, Osmanl Devletini kten kurtarmak ve
devletin paralanmasn engellemektir.
DKKAT!
Deerli adaylar, XIX. yzyl slahatlar ile ilgili olarak dikkat edilmesi gereken bir di-
er nokta, yaanan gelimelerde Avrupa devletlerinin etkisinin olup olmad
konusudur. Konulara alrken bu ayrnty mutlaka gz nnde bulundurunuz.
Sened-i ttifak ile Osmanl Devletinde padiahn yetkileri ilk kez snrlandrlmtr.
Bu yzden Sened-i ttifak ilk demokratikleme hareketi olarak kabul edilmektedir.
Sened-i ttifakn imzalanmasnda Avrupal devletlerin ya da Avrupada ortaya kan
fikir akmlarnn herhangi bir etkisi yoktur.
Sened-i ttifak padiahn yetkilerini kstlamas bakmndan, ngilterede Kral Yurtsuz
Johnun 1215 tarihli Magna Cartasna benzetilmektedir.
1-C 2-E 3-B 4-A 5-A

KPSS / Tarihin Pusulas XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi)

~ 155 ~

2) Asker Alanda Yaplan Islahatlar
Nizm- Cedite benzeyen Sekban- Cedit Oca kurulmutur. Ancak yenierilerin
tepki gstererek isyan etmeleri zerine kapatlmtr.
Bu ocan yerine Ekinci Oca adyla yeni bir ocak kurulmusa da, askerlerin tlim
yapmak istememeleri yznden bu ocak da kapatlmtr.
1826 ylnda halk, esnaf, topu birlikleri ve ulem snfnn da desteiyle Yenieri
Oca kaldrlmtr.


Yenieri Ocann kaldrlmasyla;
Islahatlarn nndeki en byk engel kaldrlmtr.
Merkez otorite glenmitir.
Hazinenin yk hafiflemitir.
Bekta Tarikat kapatlmtr.
Yenieri Ocann yerine Askir-i Mansre-i Muhammediye ordusu kurulmu by-
lece Osmanlda Ocak Anlay terk edilmitir.
Ordu tekiltn dzene koymak iin Seraskerlik makam kurulmutur.


Tmarl sipahilerin yerine eyletlerde gvenlii salamak iin;
Anadoluda Redif Birlikleri
Rumelide Mirlikler kurulmutur. (Mirlik, Beylerbeyi yetkilerine sahiptir.)
1831de asker amal ilk nfus saym yaplmtr.
1834te Giuseppe Donizetti tarafndan Asker Bando Okulu (Mzka-y Hmyun)
kurulmu ve Mehterhne kapatlmtr.
1834te Harp Okulu (Harbiye) ve 1839da Asker Tp Okulu (Tbbiye) almtr.
Asker ileri dzenlemek iin Dar-ury- Asker kurulmutur.
stanbulda ilk silah fabrikas almtr.


3) Ynetim ve Hukuk Alannda Yaplan Islahatlar
1835te Divn- Hmyun kaldrlm, yerine Nazrlklar (Bakanlklar) kurulmutur.
Bylece Divn- Hmayunun yerini Meclis-i Vkel almtr. Bu gelime ile yasa-
ma, yrtme ve yarg grevleri u ekilde dzenlenmitir:


Posta, Polis ve Karantina rgtleri kurulmutur.
Memurlara fes, ceket ve pantolon giyme zorunluluu getirilmitir.

1. Aadakilerden hangisi, II. Mahmut d-
neminde asker alanda yaplan yenilikler
arasnda yer almaz?
A) Seraskerlik makamnn oluturulmas
B) Yenieri Oca'nn kaldrlmas
C) Nizam- Cedit Oca'nn kurulmas
D) Redif Birliklerinin kurulmas
E) Dar-r-y Askernin kurulmas



2. Osmanl Devletinde, 1826da gerekle-
en ve Vaka-y Hayriye olarak nitelendi-
rilen Yenieri Ocann kaldrlmasyla;
I. Avrupa tarz bir ordunun oluturulmas,
II. yenilik hareketlerinin hzlanmas,
III. merkez otoritenin glenmesi
gelimelerinden hangilerinin yaand
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. II. Mahmut dneminde, 1834te Giuseppe
Donizetti Paa tarafndan kurulan asker
bando okulu aadakilerden hangisidir?
A) Drl-bedayi
B) Mzka-y Hmyun
C) Drl-elhan
D) Drl-fnn
E) Mehter Takm



4. Osmanl Devletinde, XIX. yzylda Div-
n- Hmyunun kaldrlmasyla bu kuru-
mun yerini alan yrtme organ, aa-
dakilerden hangisidir?
A) r-y Devlet
B) Meclis-i Vkel (Heyet-i Vkel)
C) Dar-r-y Bb- li
D) Meclis-i l-i Tanzimat
E) Meclis-i Val-y Ahkm- Adliye



5. Osmanl Devletinde Kabine Sistemine
ilk kez hangi padiah dneminde geil-
mitir ?
A) II. Mahmut B) Abdlaziz C) III. Selim
D) Abdlmecit E) I. Abdlhamit

Yasama
Yasalarn ve tzklerin hazrlanmas iin Meclis-i Valy- Ahkm-
Adliye kurulmu ve yasama yetkisi bu kuruma verilmitir.
Yrtme
Sadrazam bakanlnda Meclis-i Vkel (Heyet-i Vkel) adnda
bir hkmet kurulmu ve yrtme yetkisi bu meclise verilmitir.
Yarg
Devlet memurlarnn yarglanmas iin Dar-ur- Bb- li
kurulmu ve yasama yetkisi de bu kuruma verilmitir.
lk serasker olarak Rusuklu Hseyin Paa 15 Haziran 1826da ynetime katlmtr.
Osmanl tarihinde bu olaya Vakay- Hayriye (Hayrl Olay) denmitir.
Nazrlklarn oluturulmasyla birlikte ilk kez Kabine Sistemine geilmitir.
1-C 2-E 3-B 4-B 5-A

XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 156 ~

Tmar sistemi kaldrlm ve memurlara maa balanmtr.
Msadere usul byk lde kaldrlarak zel mlkiyet gvence altna alnmtr.
(Msadere usul Tanzimat Dneminde tamamen kaldrlacaktr.)
Kazlar merkeze balanmtr. (Bylece merkez otorite glenmitir.)
lk kez pasaport zorunluluu getirilmitir. (Vatandalk bilinci !)
stanbul iin vize uygulamas balatlmtr.
Ky ve mahalle muhtarlklar kurulmutur. (Ama merkez otoriteyi glendirmek)
Devlet dairelerinde padiahn resminin aslmas zorunlu hle getirilmitir. Bunda ki
ama da padiahn otoritesini glendirmektir.




4) Eitim ve Kltr Alannda Yaplan Islahatlar
II. Mahmut Karadeniz ve Rumeliye seyahat etmi, bylece ilk kez yurt ii gezilere
kan padiah olmutur.
1824de stanbulda ilkretim zorunlu hle getirilmitir.
1830da ilk kez Avrupaya renci gnderilmitir.
1831de Takvim-i Vekyi adl ilk resm gazete karlmtr.
Mekteb-i Ulm-u Edebiye ve Rtiye ad ile orta dereceli okullar almtr.
Avrupa tarz okullar almtr. (Rtiye, Tbbiye, Harbiye) Bu durum eitimde iki-
liklerin kmasna sebep olmutur.
1836da devlet memuru yetitirmek iin Mekteb-i Maarif-i Adliye almtr.
Yabanc mzik serbest braklmtr.
Katolik Ermeni Patrikhanesinin kurulmasna izin verilmitir.
Tercme Odas adyla Osmanl Devletinde ilk kez yabanc dil okulu almtr.
1839da Baytar Mektebi almtr.


5) Ekonomi Alannda Yaplan Islahatlar
Memur ve askerlerin elbiselerinin yerli kumatan yaplmasna allmtr.
Yerli mal kullanm tevik edilmitir.
Vergileri belirlemek amacyla mlk saym yaplmtr.
Askir-i Mansre-i Muhammediye ordusunun masraflarn karlamak iin htisap
Rsmu (vergisi) karlmtr.
Redif askerlerinin giderleri iin ne-i Cihdiyye vergisi karlmtr.
stanbul esnafnn ilerini dzenlemek iin htisap Aal kurulmutur.
Narh (fiyat belirleme) uygulamasna son verilmitir.
stanbulda uha Fabrikas almtr.
Yerli tccarlarn rekabet edebilmesi iin gmrk kolaylklar getirilmitir.
Devlet memurlarna ilk kez maa balanmtr.
Mal Yl balangc Mart ay olarak kabul edilmitir.



1. Osmanl Devletinde portresini devlet da-
irelerine astran ilk padiah aadakiler-
den hangisidir?
A) V. Mehmet Reat B) II. Abdlhamit
C) II. Mahmut D) Abdlmecit
E) Abdlaziz



2. kinci Mahmut dneminde yaplan yenilikler-
den biri de Msadere (El Koyma) Usulnn
byk lde kaldrlmas olmutur.
Bu gelimenin ncelikle aadakilerden
hangisine ortam hazrlad sylenebilir?
A) Toprak zerinde feodallemenin engel-
lenmesine
B) zel mlkiyet anlaynn glenmesine
C) Halkn yeniliklere destek vermesine
D) Egemenlik anlaynn glenmesine
E) Halkn ynetime katlmnn artmasna



3. Osmanl Devletinde 1831de karlan ilk
resm gazete aadakilerden hangisidir?
A) Takvim-i Vekyi B) Tasvir-i Efkr
C) Tercman- Ahval D) Ceride-i Havdis
E) Mecmu-i Fnn



4. Aadakilerden hangisi, II. Mahmut d-
neminde yaplan yenilikler arasnda yer
almaz?
A) lk resm gazetenin karlmas
B) lk nfus saymnn yaplmas
C) Divn- Hmyunun kaldrlmas
D) lkretimin zorunlu hale getirilmesi
E) Avrupa bakentlerinde daim eliliklerin
almas



5. Osmanl Devletinde, ilk kez Avrupaya
renci gnderilmesi hangi padiah d-
neminde gereklemitir?
A) II. Abdlhamit B) II. Mahmut
C) V. Mehmet Reat D) III. Selim
E) Abdlaziz


Devlet dairelerine portresini astran ilk padiah II. Mahmuttur.
II. Mahmut, dier alanlarda gsterdii baary ekonomi alannda gsterememitir.
1-C 2-B 3-A 4-E 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi)

~ 157 ~

IV. TANZMAT DNEM (1839-1876)
Osmanl Devletinin kapsaml ve kkl deiiklikler yapt bir dnemdir.
Ynetim ve hukuk alannda slahatlarn en youn yapld dnemdir.
Osmanlda eski ve yeni kurumlarn ilk kez bir arada faaliyet gsterdii dnemdir.
Avrupal devletlerin aznlk haklar (eitlik, gvence vb.) balamnda Osmanl Dev-
leti zerinde eitli basklar kurduu bir dnemdir.
Tanzimat Dnemi, 1839da Hariciye Nazr Mustafa Reit Paa tarafndan okunan
Glhne-i Hatt- Hmyunu ile balamtr.
Bu dnemde; Sultan Abdlmecit (1839-1861), Sultan Abdlaziz (1861-1876) ve V.
Murat (1876) padiahlk yapmtr.


A. SULTAN ABDLMECT DNEM (1839-1861)
Osmanl Devletinde kanun stnln kabul eden ilk padiahtr.
Abdlmecit dneminin en nemli gelimeleri Tanzimat Ferman ve Islahat Ferma-
nnn ilan edilmesidir.

1) Tanzimat Ferman (Glhne-i Hatt- Hmyunu) (3 Kasm 1839)
1839 ylnda Hariciye Nazr Mustafa Reit Paa tarafndan hazrlanm ve padiah
Abdlmecit tarafndan ilan edilmitir.

Tanzimat Fermannn lan Edilme Nedenleri


Tanzimat Fermannn erii (Mslman + Gayr-i Mslimlere Ynelik)


1. Osmanl Devletinde eski ve yeni kurum-
larn ilk kez bir arada faaliyet gsterdii
dnem aadakilerden hangisidir?
A) Merutiyet B) Gerileme
C) Tanzimat D) Duraklama
E) Ykselme


2. Osmanl Devletinde kanun stnln
kabul eden ve kendi otoritesini kanunlar-
la snrlandran ilk padiah, aadakiler-
den hangisidir?
A) Abdlmecit B) V. Murat
C) II. Abdlhamit D) II. Mahmut
E) Abdlaziz


3. Aadakilerden hangisi, Tanzimat Fer-
man'nn ilan edilme nedenleri arasnda
gsterilemez?
A) Devletin paralanmasn nlemek
B) Msr Meselesinde krl kmak iin Av-
rupann desteini almak
C) Paris Bar Konferans'nda Avrupa dev-
letlerinin desteini almak
D) Milliyetilik akmnn etkilerini azaltmak
E) Avrupa devletlerinin aznlk haklarn
ne srerek Osmanlnn i ilerine ka-
rmasn nlemek



4. Tanzimat Ferman'nn aadaki madde-
lerinden hangisi, dorudan zel mlkiyet
hakkn korumaya yneliktir?
A) Askerlik ileri belli bir ynteme balana-
cak
B) Msadere usul kaldrlacak
C) Vergiler herkesin gelirine gre alnacak
D) Tm halkn can, mal ve namus gven-
lii salanacak
E) Rvet ve iltimas nlenmeye allacak



5. 1839 Tanzimat Fermanyla;
I. hukuk,
II. maliye,
III. askerlik
alanlarndan hangilerinde dzenleme ya-
plmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

Osmanl Devletinin paralanmasn nlemek
Msr Meselesinde krl kmak iin Avrupann desteini almak
Avrupal devletlerin aznlk haklarn ne srerek Osmanl Devletinin i ilerine
karmasn nlemek
Fransz htillinin yayd milliyetilik akmnn etkilerini azaltmak
Aznlklarn Osmanl Devletine balln artrmak
Rusyaya kar ngiltere ve Fransann desteini kazanmak
Mslman ve Hristiyan halkn can, mal ve namus gvenlii salanacaktr.
Askerlik vatan hizmeti haline getirilecek, askere alma ve terhis ilemleri belirli
kurallara gre yaplacaktr.
Vergiler herkesin gelirine gre alnacaktr. (vergide adalet)
Kanunlar herkese eit uygulanacak ve mahkemeler ak olacak.
Kimse yarglanmadan cezalandrlmayacak. (hukuk stnl anlay)
Herkese mal, mlk, emlk edinme ve istedii gibi tasarruf hakk salanacak.
Rvet ve iltimas (adam kayrma) nlenecek.
Msadere Sistemi (mal varlna el koyma uygulamas) kaldrlacak.
kence ve angarya yasaklanacak.
1-C 2-A 3-C 4-B 5-E

XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 158 ~

Tanzimat Fermannn zellikleri



2) Islahat Ferman (28 ubat 1856)
1856 ylnda Sultan Abdlmecit tarafndan ilan edilmitir.
Tanzimat Fermannn devam niteliinde olan Islahat Ferman, toplumsal alanda
eitlii salamaya ynelik olsa da, daha ok gayr-i mslimlere ayrcalk getirmitir.

Islahat Fermannn lan Edilme Nedenleri


Islahat Fermannn erii (Daha ok Gayr-i Mslimlere Ynelik)

1. XIX. yzylda Osmanl Devletinde anaya-
sal dzene geiin ilk aamas olarak ka-
bul edilen gelime aadakilerden han-
gisidir?
A) Tanzimat Ferman B) Mecelle
C) Sened-i ttifak D) Kanun-i Essi
E) Islahat Ferman


2. 1839 Tanzimat Fermanyla kabul edilen;
I. herkesin gelirine gre vergi alnmas,
II. herkesin kendi mal ve mlkne sahip
olmas,
III. hi kimsenin haksz yere ve yargsz
idam edilmemesi
ilkeleriyle aadakilerden hangisinin g-
zetildii savunulamaz?
A) Eitlik B) Kii Haklar C) Adalet
D) Bamszlk E) zel Mlkiyet


3.
I. Resm yazmalarda gayr-i mslimler
iin aalayc deyimler kullanlmamas
II. Gayr-i mslimlerin il genel meclislerine
ye olabilmesi
III. Msadere usulnn kaldrlmas
Yukardakilerden hangileri Islahat Ferma-
nnda yer alan hkmler arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


4. Osmanl Devleti'nde, gayr-i mslimlerin
vergi verme art ile Osmanl lkesinde
mal, mlk ve toprak sahibi olabilmesi ilk
kez aadaki hangi gelime ile gerek-
lemitir?
A) Kanun-i Essi'nin ilan edilmesiyle
B) Tanzimat Ferman'nn ilan edilmesiyle
C) Sened-i ttifak'n hazrlanmasyla
D) Islahat Ferman'nn ilan edilmesiyle
E) Merutiyet ynetimine geilmesiyle



5. Osmanl Devletinde gayr-i mslimlerden
alnan cizye vergisi ilk kez aadaki-
lerden hangisiyle kaldrlmtr?
A) Tanzimat Ferman
B) Islahat Ferman
C) Halepa Ferman
D) Kanun-i Essi
E) Sened-i ttifak

Osmanl Devletinde ilk kez hukuk stnl kabul edilmitir.
Tanzimat Ferman, anayasal dzene (hukuk stnl esasna dayanan devlet
anlay) geiin ilk aamasdr.
Mslman-Hristiyan tm halkn eit olmas amalanmtr.
Ferman ile padiah yetkileri ilk kez yasa ile snrlandrlmtr.
Mlkiyet hakk gvence altna alnm, ilk kez vergi adaleti salanmtr.
Askerlik bir vatan grevi hline getirilmitir.
Osmanlclk fikri Tanzimat Dneminde bir devlet politikas olarak
benimsenmitir.
Osmanlclk; Osmanl Devletinde din, dil, rk ayrm yaplmakszn, yerli -
yabanc herkesin Osmanl vatanda olarak kabul edilmesidir. (Eitlik)
Tanzimat Ferman, tm bu getirdii yeniliklere ramen amacna ulaamam ve
Avrupal devletler Osmanlnn i ilerine karmaya devam etmilerdir.
Osmanl Devletinin paralanmasn nlemek
1856 Paris Konferansnda aznlklarla ilgili kararlar alnmasn engellemek
Avrupal devletlerin Osmanlnn i ilerine karmasn nlemek
Fransz htillinin yayd milliyetilik akmnn etkilerini azaltmak
Aznlklarn Osmanl Devletinden kopmalarn nlemek
Resm yazmalarda gayr-i mslimler iin hakaret ieren ya da aalayan
yazlar ve deyimler kullanlmayacak. (gvur vb.)
Gayr-i mslimler de devlet memuru olabilecek.
Gayr-i mslimler Osmanl lkesi snrlar iinde mlk sahibi olabilecek.
Gayr-i mslimler de belediye ve il genel meclislerine ye olabilecek.
Gayr-i mslimler mahkemelerde kendi dinlerine gre yemin edebilecek.
Gayr-i mslimlerden alnan cizye ve hara vergileri kaldrlacak.
Gayr-i mslimler de asker olabilecek ve asker okullarda okuyabilecek.
Gayr-i mslimler nakd bedel usulyle askerlikten muaf tutulacak.
Gayr-i mslimler kendi dillerinde okul aabilecek.
Gayr-i mslimler banka ve irket kurabilecek, devlet memuru olabilecek.
Herkese din ve mezhep zgrl tannacak ve bu konuda bask yaplmayacak.
Mslman ve gayr-i mslimler arasndaki ceza ve ticaret davalar iin Karma
Mahkemeler kurulacak.
kence, zehirlenme, dayak ve angarya (bedava alma) resmen kaldrlacak.
1-A 2-D 3-C 4-D 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi)

~ 159 ~

Islahat Fermannn zellikleri









3) Sultan Abdlmecit Dnemindeki Dier Gelimeler

1. 1859 ylnda Tanzimat dnemi yenilikleri-
ne kar olan ve aralarnda Sleymaniye-
li eyh Ahmet, Ferik Hseyin Dim Paa,
Arnavut Caferdem Paa ve Hezargratl
eyh Feyzullah gibi yelerin olduu bir
dernek tarafndan, Sultan Abdlmecite
ynelik gerekletirilen suikast giriimi
aadakilerden hangisidir?
A) Vaka-yi Vakvkiye
B) 31 Mart Vakas
C) Edirne Olay
D) raan Vakas
E) Kuleli Olay



2. Osmanl Devletinde ilk zel gazete olan
Tercman- Ahval, hangi padiah dne-
minde yaymlanmtr?
A) Abdlmecit B) II. Mahmut
C) II. Abdlhamit D) Abdlaziz
E) V. Mehmet Reat



3. Aadakilerden hangisi, Abdlmecit d-
nemi gelimelerinden biri deildir?
A) lk zel gazetenin yaymlanmas
B) ltizam sisteminin kaldrlmas
C) Gedik usulne son verilmesi
D) lk Osmanl Bankasnn kurulmas
E) Vilyet Nizamnmesinin yaymlanmas



4. Osmanl Devletinde, ilk kez hangi padi-
ah dneminde d bor alnmtr?
A) Abdlaziz B) Abdlmecit
C) V. Murat D) II. Mahmut
E) II. Abdlhamit



5. Osmanl Devletinde, idar alanda memur
yetitirmek amacyla 1859da alan okul
aadakilerden hangisidir?
A) Encmen-i Dani
B) Drl-fnun
C) Enderun Mektebi
D) Mlkiye Mektebi
E) Drl-mullimin


Mslman halka bir ayrcalk getirmezken gayr-i mslim halkn haklar daha da
geniletilmitir.
Gayr-i mslimler, Mslmanlardan daha ayrcalkl duruma gelmilerdir.
Ferman daha ok Hristiyan aznla ve onlarn haklarn, ayrcalklarn genilet-
meye yneliktir.
Gayr-i mslimlere belediye ve il genel meclislerine ye olabilme hakk verilme-
si, aznlklara tannan ilk siyas haktr.
Verilen haklar dorultusunda Hazine-i Hassa Amirliine Ermeniler atanmtr.
Avrupal devletler 1856 Paris Konferansnda garanti vermelerine ramen,
Osmanlnn i ilerine karmaya devam etmilerdir.
Islahat Ferman ne Mslmanlar ne de gayr-i mslimleri memnun etmemitir.
1840ta ilk kt para Kaime-i Mutebere baslmtr.
1841de Osmanl Posta Tekilt kurulmutur.
1844te Heybeliada Ruhban Okulu almtr.
1847de ilk Osmanl Bankas olan Bank- Dersadet kurulmutur.
1848de erkek retmen okulu Darl-mullimin almtr.
1851de dil ve tarih alanlarnda alma yapmak ve ders kitaplarn yazmak
zere Encmen-i Dani kurulmu, fakat bu kurum 1861de dalmtr.
1851de ilk belediye rgt kurulmutur.
1851de ilk anonim vapurculuk irketi olan irket-i Hayriye kurulmutur.
1853te slahatlar dzenlemek iin Meclis-i l-i Tanzimat kurulmutur.
1854te Krm Sava srasnda ngiltereden ilk d bor alnmtr.
1854te Jandarma Tekilt kurulmutur.
1856da yabanc destekli ilk banka olan Bank- Osman (Osmanl Bankas)
ngilizler tarafndan kurulmu, para basma yetkisi bu bankaya verilmitir.
1857de eitim ilerini dzenlemek iin Maarif-i Ummiye Nezreti
kurulmutur.
1858de mir topraklardan tasarruf amacyla Arazi Kanunnmesi karlmtr.
1859da Kuleli Olay olarak bilinen ve yksek rtbeli subaylarn Abdlmeciti
tahttan indirerek yerine Abdlazizi tahta geirmek amacyla gerekletirdii
bir suikast giriimi yaanmtr. Ancak bu giriim baarsz olmutur.
1859da idar alanda memur yetitirmek iin Mlkiye Mektebi kurulmutur.
1859da ilk kez Kz Rtiyeleri almtr.
1859da Rsmat Emaneti (Gmrk Tekilt) kurulmutur.
1860ta ilk zel gazete olan Tercman- Ahval karlmtr.
1861de Gedik Usulne (Tekellemeye) son verilmitir.
ltizam sistemi kaldrlm, yerine Muhassllk Sistemi getirilmitir.
Anadoluda ilk demiryolu zmir-Aydn arasnda denmeye balamtr.
Dikkat!
Deerli adaylar, Tanzimat Ferman ile ilgili sorularda dikkat edilmesi gereken temel
nokta, eitlik kavramdr. Fermann ieriine bakldnda, hem Mslmanlar hem
de gayr-i mslimlere birtakm kiisel haklar getirdii aka grlecektir.
Islahat Ferman ile ilgili sorularda ise gayr-i mslim unsuruna dikkat edilmelidir.
Eer ki verilen ncllerde dorudan gayr-i mslimlerle ilgili bir ifadeye vurgu yapl-
msa, bu byk olaslkla Islahat Fermannn ieriiyle ilgilidir.
1-E 2-A 3-E 4-B 5-D

XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 160 ~

B. SULTAN ABDLAZZ DNEM (1861-1876)


1862de ilk posta pulu baslmtr.
1863te kk sanayi dallarn korumak iin Islah- Sanayi Komisyonu kurulmutur.
1864te Vilyet Nizamnmesi yaymlanarak tara ynetimi yeniden tekiltland-
rlmtr. (Vilyet-Sancak (Liva)-Kaz-Ky)
1864te eriat ve ticaret konular dndaki hukuk ve cinayet davalarna bakmak
amacyla Nizmiye Mahkemeleri kurulmutur.
1865te yetim Mslman ocuklarn eitimi iin Dr-afaka almtr. (stanbul)
1867de Mithat Paann nclnde Ziraat Bankasnn temeli saylan Memleket
Sandklar (Menafi Sandklar) kurulmutur. (1888de Ziraat Bankas olacaktr.)
1868de Galatasaray Sultansi kurulmutur.
1868de Fransa rneinde ur-y Devlet ve Divn- Ahkm- Adliye kurulmutur.



1868de Ahmet Cevdet Paa bakanlndaki bir komisyon tarafndan ilk Osmanl
meden kanunu olan Mecelle hazrlanmaya balamtr.








1868de Hill-i Ahmer Cemiyeti (Kzlay) kurulmutur.
1869da Maarif-i Ummiye Nizamnmesi yaymlanmtr. Bylece eitim-retim
belli aamalara ayrlmtr. Ayrca bu nizamnme ile Tarih dersleri tm okullarda
zorunlu olmutur.
(Maarif-i Ummiye Nizamnmesine Gre Eitim Kurumlar)






1870te ilk Osmanl niversitesi olan Drl-Fnn resmen almtr.
1870te Drl-Mullimat adyla ilk kz retmen okulu almtr.
1870de Theodor Kasap tarafndan ilk mizah dergisi Diyojen karlmtr.
1871de Vilyet Nizamnmesinde yaplan dzenlemeyle kaz ile ky birimi arasn-
da Nhiye birimi oluturulmutur. (Vilyet-Sancak-Kaz-Nhiye-Ky)
1871de Ameleperver Cemiyeti ad ile ilk sendika kurulmutur.
1872de ilk kez stanbulda iddler (liseler) almtr.
1892de ilk Trk kadn romanc Fatma Aliye Hanm "Muhadart" adl ilk romann
kendi adyla yaymlamtr.
Avrupaya gnderilen Osman Hamdi Bey, eker Ahmet Paa, Hseyin Zeki Paa
ve Sleyman Seyyid Bey lkede resim sanatnn gelimesini salamlardr.

1. Osmanl tarihinde, diplomatik amal Av-
rupa seyahatine kan ilk padiah aa-
dakilerden hangisidir?
A) Abdlmecit B) II. Mahmut
C) II. Abdlhamit D) V. Murat
E) Abdlaziz


2. 1868te Bat (Fransz) modeli temel alna-
rak, hkmet ile kiiler arasndaki uyu-
mazlklara bakmak iin kurulan ur-y
Devlet, gnmzde hangi kuruluun te-
melini oluturmaktadr?
A) Saytay
B) Dantay
C) Yargtay
D) Bakanlar Kurulu
E) Devlet Denetleme Kurulu



3. Osmanl Devletinde 1869da yaymlanan
Maarif-i Ummiye Nizamnmesine gre
belirlenen eitim kurumlar arasnda aa-
dakilerden hangisi yer almaz?
A) ptida B) dd C) Medrese
D) Rtiye E) Drl-fnn



4. 1869 Maarif-i Ummiye Nizamnmesine
gre tm eitim kurumlarnda okutulma-
s zorunlu klnan ders aadakilerden
hangisidir?
A) Tarih B) Corafya C) Felsefe
D) Trke E) Cebir


5. 1868-1875 yllar arasnda Ahmet Cevdet
Paa bakanlndaki bir komisyon tara-
fndan hazrlanan ilk Osmanl meden ka-
nunu aadakilerden hangisidir?
A) Meveret
B) Kanunnme-i l-i Osman
C) Kanun-i Essi
D) Mecelle
E) Glhne-i Hatt- Hmyunu


6. 1870te Theodor Kasap tarafndan kar-
lan ilk Osmanl mizah dergisi aadaki-
lerden hangisidir?
A) aylak B) Hayal C) Diyojen
D) Karagz E) Gecekuu


Osmanl tarihinde Avrupa (Fransa) seyahatine kan ve operaya giden ilk padiahtr.
ptida
(lkokul)
Rtiye
(Ortaokul)
Sultan
(Lise)
Drl-fnn
(niversite)
dd
(Lise)
ur-y Devlet gnmz Dantayn, Divn- Ahkm- Adliye ise Yargtayn temelini
oluturmaktadr.
Mecellenin hazrlanmas 1875e kadar devam etmi ve 1878de stibdat Dneminde
uygulamaya konulmutur.
Mecelle kaynan slm hukukundan almaktadr. Borlar hukuku, ayn haklar ve hu-
kuk muhakemeleri usul gibi konular ieren Mecellede kii, aile ve miras hukuku
konularna yer verilmemitir.
1-E 2-B 3-C 4-A 5-D 6-C

KPSS / Tarihin Pusulas XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi)

~ 161 ~

V. II. ABDLHAMT DNEM (1876-1909)
A. I. MERUTYET DNEM (1876-1878)
Saltanat makamyla ynetilen lkelerde padiahn bakanlnda oluturulan parla-
mento sistemine Merutiyet Sistemi ad verilmektedir. Bu sistemde padiahn yan
sra ynetimde halk da yer almtr.
Merut ynetim u ekilde formlize edilebilir: Padiah + Anayasa + Parlamento

1) Merutiyetin lan Edilme Nedenleri





Jn Trkler (Gen Osmanllar) merutiyetin ilann kabul etmeyen Abdlazizi taht-
tan indirerek, yerine V. Murat tahta karmlardr.
V. Muratn akl dengesinin bozuk olmas nedeniyle, merutiyeti ilan etmesi artyla
II. Abdlhamit tahta karlmtr.



1876 ylnda Tersane (stanbul) Konferans topland esnada Avrupa devletlerinin
i ilerimize karmasn engellemek iin, Osmanlclk fikrini savunan Jn Trklerin
gayretleriyle 23 Aralk 1876 tarihinde Kanun-i Essi ilan edilmitir.


2) Kanun-i Essinin Baz Maddeleri

1. 23 Aralk 1876da Kanun-i Essinin ilan
edilmesiyle balayan I. Merutiyet dne-
miyle ilgili olarak aadakilerden hangi-
si sylenemez?
A) Anayasal dzene geilmitir.
B) lk kez parlamentolu dnem balamtr.
C) Padiaha kar sorumlu bir hkmet ku-
rulmutur.
D) Devletin teokratik yaps sona ermitir.
E) Kstla da olsa halk ynetime katlmtr.



2. Aadakilerden hangisi, 1876 I. Meruti-
yetin ilannda etkili olan ve Jn Trkler
olarak adlandrlan aydn grubu ierisin-
de yer almaz?
A) Enver Paa B) Ziya Paa
C) Namk Kemal D) Ali Suavi
E) Ahmet Mithat Paa



3. I. Merutiyetin ilannda;
I. Ayastefanos Antlamasnn imzalan-
mas,
II. Tersane Konferansnn toplanmas,
III. Halepa Fermannn yaymlanmas
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



4. 1876 tarihli Kanun-i Essinin;
I. Padiahn meclisi ama-kapatma yetki-
si vardr.
II. Hkmet padiaha kar sorumludur ve
son sz padiahndr.
III. yan Meclisi yeleri padiah tarafndan
seilir ve mr boyu grevde kalrlar.
maddelerinden hangileri, demokratik ol-
ma zelliini zedeleyici niteliktedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


5. 93 gnlk saltanat hayatyla Osmanl ta-
rihinde en ksa sre tahtta kalan Osmanl
padiah aadakilerden hangisidir?
A) V. Murat B) IV. Mustafa
C) III. Osman D) V. Mehmet
E) I. Abdlhamit


Avrupal devletlerin Osmanlnn i ilerine karmasn nlemek
Osmanl Devletinin paralanmasn nlemek
1876 ylnda Balkan bunalmn grmek zere toplanan Tersane (stanbul)
Konferansnda Osmanl Devleti aleyhinde karar kmasn engellemek
Fransz htillinin yayd milliyetilik akmnn etkilerini azaltmak
Aznlklarn Osmanl Devletinden kopmalarn nlemek
Toplumsal alanda eitlii salamak
Devletin dini slm, resm dili Trke, bakenti stanbuldur.
Yrtme yetkisi Heyet-i Vkel (Meclis-i Vkel)ya aittir.
Parlamento, Mebusan ve yan Meclislerinden oluur.
Padiahn meclisi ama-kapatma yetkisi vardr.
Hkmet padiaha kar sorumludur ve son sz padiahndr.
yan Meclisi yeleri padiah tarafndan seilir ve mr boyu grevde kalrlar.
Mebusan Meclisi yeleri ise halk (sadece erkekler) tarafndan 4 ylda bir seilir.
Osmanl lkesinde tm dinler serbesttir.
Herkes kanun nnde eit haklara sahiptir.
Vergiler herkesin gcne gre alnr.
Mlkiyet hakk devlet tarafndan gvence altndadr.
Yasalara uymak artyla basn-yayn faaliyetleri serbesttir.
Sultan V. Murat, 93 gnlk saltanat hayatyla Osmanl tarihinde en ksa sre tahtta
kalan Osmanl padiahdr.
I. Merutiyetin ilannda, Jn Trkler (Gen Osmanllar) ad verilen Avrupada eitim
grm aydnlar etkili olmutur. Bu aydnlar iinde; Namk Kemal, Ahmet Mithat, Ali
Suavi, Ziya Paa, Mustafa Fzl Paa gibi isimler vard. Jn Trklerin kurduu ilk der-
nek ise ttihad- Osmndir.
1-D 2-A 3-B 4-E 5-A

XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi) KPSS / Tarihin Pusulas

~ 162 ~

3) I. Merutiyetin lanyla Ortaya kan Gelimeler
23 Aralk 1876da, Osmanl Devletinin ilk anayasas olan Kanun-i Essinin Sultan
II. Abdlhamit tarafndan ilan edilmesiyle, Osmanl Devletinde Mutlak Monari
sisteminden Meruti Monari sistemine geilmitir.
lk kez anayasa ilan edilerek (Kanun-i Essi) anayasal dneme geilmitir.
Anayasa Komisyonu Bakanln Sadrazam Mithat Paa yapmtr.
lk kez Mebusan Meclisi alm, halk snrl da olsa ilk kez ynetime katlmtr.
Osmanl Devletinde ilk kez parlamentolu dnem balamtr.
Padiahn yetkileri anayasa ile snrlandrlmtr.

4) Kanun-i Essinin nemi ve zellikleri
Trk tarihinin ilk anayasas Kanun-i Essidir.
Osmanl Devletinde ilk kez parlamentolu sistem uygulanmaya balanmtr.
Parlamento iki bal bir yapya sahiptir.
yeleri, her 50.000 kiiye 1 ye
decek ekilde halk tarafndan seilir.
Seimler 4 ylda bir yaplr.
ki dereceli seim sistemi vardr.
Her ye seildii blgeyi deil, tm
Osmanl toplumunu temsil eder.
Mecliste Hristiyanlar da yer almtr.
Seme ya 25, seilme ya 30dur.



yeleri padiah tarafndan seilir.
mr boyu grevde kalrlar.
ye saysn ve bakan padiah
belirler.
ye olmak iin 40 yan doldurmak
gerekir.

Padiahn Mebusan Meclisini ama-kapatma yetkisi vardr.
Mebusan Meclisinin hazrlad kanun teklifleri padiahn onayn gerektirir.
Mebusan Meclisi hkmete, hkmet de padiaha kar sorumludur.
Padiahn veto, srgn, sansr, soruturma, af ve idam yetkisi vardr.
Parlamentoda siyas partilere yer verilmemitir.
Mebusan Meclisinde Hristiyan halkn temsil edilmesi salanmtr.
Kanun-i Essinin ilannda Osmanlclk ve Batclk fikir akmlar etkili olmutur.









1. Osmanl Devletine parlamento kavram
ilk kez aadaki gelimelerden hangisi
ile gelmitir?
A) I. Merutiyetin ilan edilmesiyle
B) Tanzimat Ferman'nn ilan edilmesiyle
C) Sened-i ttifak'n hazrlanmasyla
D) Islahat Ferman'nn ilan edilmesiyle
E) II. Merutiyetin ilan edilmesiyle

2. Aadakilerden hangisi I. Merutiyet D-
neminin zelliklerinden biri deildir?
A) Mebusan Meclisi yelerinin halk tarafn-
dan seilmesi
B) yan Meclisi yelerinin mr boyu g-
revde kalmas
C) Mebusan Meclisi yelerinin drt ylda
bir seilmesi
D) slmclk politikasnn benimsenmesi
E) Padiahn srgn ve sansr yetkisinin
olmas

3. Aadakilerden hangisi I. Merutiyet D-
neminin zellikleri arasnda yer almaz?
A) Osmanl Devleti'nde halkn ilk kez yne-
time katlmas
B) ttihat ve Terakki Partisi'nin nfuzunun
artmas
C) Yasama yetkisinin Mebusan ve yan
Meclislerine verilmesi
D) Meclisi ama-kapatma yetkisinin padi-
aha ait olmas
E) Avrupa tarznda ilk anayasann yrrl-
e girmesi

4. Kanun-i Esside yer alan;
I. seme-seilme hakknn sadece erkek-
lere ait olmas,
II. kanunlarda son szn padiaha ait ol-
mas,
III. hkmetin meclise deil, padiaha kar-
sorumlu olmas
hkmlerinden hangilerinin, ulus irade-
sinin ynetime tam olarak yansmasn
engelledii savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

5. Osmanl Devletinde Hristiyanlarn par-
lamentoda temsil edilmesi, aadaki ge-
limelerden hangisiyle salanmtr?
A) Tanzimat Ferman B) Kanun-i Essi
C) Sened-i ttifak D) Mecelle
E) Islahat Ferman

Mebusan
Meclisi
yan
Meclisi
PARLAMENTO
II. Abdlhamit, 1877-1878 Osmanl-Rus Savan (93 Harbi) bahane ederek, Kanun-i
Essiyi yrrlkten kaldrm, Mebusan Meclisini kapatarak merutiyet ynetimine
son verdiini ilan etmitir. Bylece Osmanl Devletinde yeniden mutlak monari sis-
temine geri dnlmtr. Bu gelime ile birlikte, II. Abdlhamitin 30 yllk bask ve
sansr dnemi olan stibdat Dnemi balamtr.
II. Abdlhamitin Meclisi feshetmesi zerine, 20 Mays 1878 tarihinde Jn Trklerden
biri olan Ali Suavi, V. Murat tekrar tahta karmak iin raan Sarayn basmtr.
raan Baskn olarak bilinen bu olay baarsz olmu, Ali Suavi ldrlmtr.
1-A 2-D 3-B 4-E 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas XIX. Yzylda Osmanl Devleti (Dalma Dnemi)

~ 163 ~

B. STBDAT DNEM (1878-1908)
II. Abdlhamitin bask ve sansr politikalaryla kendi
siyasetini izledii ve lkeyi tek bana ynettii 30
yllk dnemdir.

stibdat Dneminin Genel zellikleri

Bu dnemde basna sansr uygulanarak cemiyet ku-
rulmas, gazete karlmas ve ynetim aleyhine yaz-
lan kitaplarn okunmas yasaklanmtr.
Bu dnemde slmclk (Panislmizm) siyaseti izlenmitir.
II. Abdlhamit, bu dnemde devleti Yldz Sarayndan ynetmitir.
Hafiyelik Tekilt (Jurnal/stihbarat) kurulmu ve bu amala jurnalciler (=ajanlar)
yetitirilmitir. Bu durum II. Abdlhamitin kukucu bir kiilie sahip olduunun ve
otoritesini glendirmek istediinin en nemli gstergesidir.
Osmanl Devleti borlarn deyememesi zerine, 1881de yaymlanan Muharrem
Kararnmesi ile iflas ettiini aklamtr. Bu gelime zerine Avrupal alacakl dev-
letler Dyn-u Ummye daresi (Genel Borlar daresi)ni kurarak Osmanl Devle-
tinin nemli gelir kaynaklarna el koymutur.









1883te Osman Hamdi Bey tarafndan Sanayi-i Nefise Mektebi alm ve bylece
gzel sanatlar alannda renci yetitirilmeye balanmtr. Ayrca bunun yannda,
Ticaret Mektebi, Hukuk Mektebi ve Mlkiye Mhendis Mektebi de almtr.
lk kez zrller iin eitli eitim kurumlar almtr.
Abdlaziz dneminde, Ahmet Cevdet Paann bakanlndaki bir komisyon tara-
fndan hazrlanan Mecelle bu dnemde uygulamaya konulmutur.
Abdlaziz dneminde, iftiye kredi salamak iin kurulan Memleket Sandklar
1888de Ziraat Bankasna dntrlmtr.
1890 ylnda Millet-i Sadka olarak adlandrlan Ermeniler ilk kez Erzurumda isyan
etmi, isyan bastrmak amacyla Hamidiye Alaylar kurulmutur.
1895 ylnda II. Abdlhamitin fermanyla kimsesiz, yal, sakat ve yardma muhta-
lar iin Okmeydannda Darl-aceze kurulmutur.
1899da II. Abdlhamitin emriyle ili Eftal Hastanesi kurulmutur.
Berlin-Badat Demir Yolu bir Alman irketine ihale edilmitir.
lk tramvay hatlar kurulmutur.
Beikta, Galatasaray ve Fenerbahe spor kulpleri kurulmutur.





1. Aadakilerden hangisi stibdat Dnemi
gelimelerinden biri deildir?
A) Ziraat Bankasnn almas
B) Vilyet Nizamnmesinin yaymlanmas
C) Sanayi-i Nefise Mektebinin almas
D) Dyn-u Ummiyenin kurulmas
E) Mecellenin uygulamaya konulmas




2. II. Abdlhamit dneminde, Osmanl Dev-
leti'nin ttn, ispirto, pul, vergi, tuz, ma-
den ve orman gelirlerine el koyan, ban-
da alacakl Avrupal devletlerin temsilci-
lerinin bulunduu uygulama, aadaki-
lerden hangisi ile gerekletirilmitir?
A) Kapitlasyonlarn kaldrlmasyla
B) Kanun-u Essi'nin ilan edilmesiyle
C) Tersane Konferansnn kararlaryla
D) Dyn-u Ummiyenin kurulmasyla
E) Londra Boazlar Szlemesi'nin imza-
lanmasyla




3. Osmanl Devletinde, Dyn-u Ummiye
daresinin kurulmas aadaki gelime-
lerden hangisinin bir sonucudur?
A) Osmanl Devletinin d borlarn de-
yemez duruma gelmesi
B) Osmanl Devletinin ilk kez toprak kay-
betmesi
C) Boazlar sorunun ortaya kmas
D) Yenieri Ocann kaldrlmas
E) Osmanl Devletinin yalnz kalma siya-
setinden vazgeerek ittifaklara girmesi




4.
I. Hamidiye Alaylarnn kurulmas,
II. Hafiyelik Tekiltnn kurulmas,
III. lk kez halkn ynetime katlmas
Yukardakilerden hangileri II. Abdlhamit
Dnemi gelimeleri arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




5. Osmanl Devletinde kimsesiz, yal, sa-
kat ve yardma muhtalar iin 1895 yln-
da Darl-acezenin kurulmas hangi pa-
diah dneminde gereklemitir?
A) II. Mahmut B) Abdlaziz
C) II. Abdlhamit D) V. Murat
E) Abdlmecit


Dyn-u Ummye daresi Osmanl Devletinin;
Vergi (Dou Rumeli) Maden Balk Kabotaj
Reji (iki, ttn) Orman Demir yolu Tuzla
gelirlerine el koymutur.
Osmanl Devleti, Dyn-u Ummye daresinin kurulmasyla ekonomik bamszln
kaybetmitir.
nl tarihi lber Ortaylya gre Dnyann son hkmdar, son evrensel imparator
II. Abdlhamit Handr.
nl Alman devlet adam Otto von Bismarck ise Dnyada 100 gr. akl varsa, bunun
90 gram Abdlhamit Han'da, 5 gram bende, kalan 5 gram da dier dnya siyasle-
rindedir. demitir.
1-B 2-D 3-A 4-E 5-C




IX. BLM
XX. YZYILDA OSMANLI DEVLET








KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)















Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, SYMnin ortalama 2 soru sorduu bu blmde; Osmanl Devletinin XX.
yzyl balarndan itibaren srdrd demokratikleme abalar, Kuzey Afrika ve Balkanlar-
da yaad toprak kayplar ve I. Dnya Sava srecinde Osmanl Devletinde yaanan geli-
meler ve sonular zerinde durulacaktr. te yandan 2011, 2012 ve 2013 KPSSde soru say-
larnn 3e km olmas bu blmn nemini bir kat daha artrmaktadr.
Bu blmle ilgili olarak zellikle II. Merutiyet Dnemi, Osmanl Devletinin I. Dnya Sava-
nda savat cepheler, Mondros Atekes Antlamas, Kuvy-i Milliye Ruhunun ortaya
kmas ve Cemiyetler (Yararl-Zararl) konularna arlk vermenizi ve soru zmleriyle bir-
likte mutlaka konu tekrar yapmanz neriyoruz.
2001
(1)
2002
(1)
2003
(1)
2004
(1)
2005
(2)
2006
(1)
2007
(1)
2008
(-)
2009
(-)
2010
(-)
2011
(3)
2012
(2)
2013
(3)
Bu blmden ortalama 2 soru kmaktadr.
2006
(1)
2008
(1)
2010
(2)
2012
(3)
2006
(2)
2008
(-)
2010
(1)
2012
(3)
KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 167 ~

XX. YZYILDA OSMANLI DEVLET
Osmanl Devleti XIX. yzylda aznlk isyanlarn ve devletin paralanmasn engelle-
meye ynelik admlar atmsa da beklenen gelime salanamamtr.
XX. yzylda Osmanl Devleti bu abalarn srdrmesine ramen, yaanan gelime-
ler ve toprak kayplar devletin paralanma srecini daha da hzlandrmtr.









I. II. MERUTYET DNEM (1908-1918)
Osmanl Devletinde Sultan II. Abdlhamitin 1908de Kanun-i Essiyi tekrar yrr-
le koyarak Mebusan Meclisini amasyla balayan ve 1918de Sultan Vahdet-
tinin Mebusan Meclisini kapatmasyla sona eren dnem II. Merutiyet Dnemi
olarak adlandrlmaktadr.
II. Merutiyetin ilan edilmesinde etkili olan grup ttihat ve Terakki Cemiyetidir.














A. II. Merutiyetin lan Edilmesinin Nedenleri
ttihat ve Terakki Cemiyetine bal subaylarn Merutiyet ynetimini istemesi
Osmanl hanedanndan baka birinin tahta kaca sylentileri
Padiaha, Serezden stanbula bir ordunun yryecei eklinde bir telgraf ula-
trlmas
Ordu ile halk arasnda isyan belirtilerinin ortaya kmas
1908de ngiltere ile Rusya arasnda Reval Grmesinin yaplmas




1. Osmanl Devletinde Sultan II. Abdlha-
mitin 1908de Kanun-i Essiyi tekrar y-
rrle koyarak Mebusan Meclisini a-
masyla balayp, 1918de Sultan Vahdet-
tinin meclisi kapatmasyla sona eren d-
nem aadakilerden hangisidir?
A) Gerileme Dnemi
B) Tanzimat Dnemi
C) stibdat Dnemi
D) I. Merutiyet Dnemi
E) II. Merutiyet Dnemi




2. Aadakilerden hangisi, II. Merutiyetin
ilnnda etkili olan ttihat ve Terakki Ce-
miyetinin zelliklerinden biri deildir?
A) 1889da asker tbbiye rencileri tara-
fndan stanbulda kurulmutur.
B) 1907de Mustafa Kemalin kurduu Va-
tan ve Hrriyet Cemiyetine katlmtr.
C) Turanclk fikrini savunmutur.
D) Mizan ve Meveret gazeteleri balca
yayn organlardr.
E) 1918de kapatldktan sonra, Teceddt
Frkas ad ile faaliyet gstermitir.




3. Aadakilerden hangisi, II. Merutiyetin
ilan edilme nedenlerinden biri deildir?
A) 31 Mart Olaynn patlak vermesi
B) 1908de Reval Grmesinin yaplmas
C) Osmanl hanedanndan baka birinin
tahta kaca sylentileri
D) Padiaha, Serezden bir ordunun yr-
yecei eklinde bir telgraf ulatrlmas
E) Ordu ile halk arasnda isyan belirtileri-
nin ortaya kmas



4.
I. 31 Mart Ayaklanmas,
II. 1877-1878 Osmanl-Rus Sava,
III. Reval Grmeleri
Yukardakilerden hangileri kinci Meruti-
yet'in ilannda dorudan etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


XX. Yzylda Osmanl Padiahlar
II. Abdlhamit (1876-1909)
V. Mehmet (Reat) (1909-1918)
VI. Mehmet (Vahdettin) (1918-1922)
TTHAT VE TERAKK CEMYET
1889 ylnda stanbulda asker tbbiye rencileri olan brahim Temo, shak
Sukut, Abdullah Cevdet, Mehmet Reit, Hikmet Emin Bey, Hseyinzde Ali
ve Nzm Bey tarafndan ttihad- Osmn adyla gizlice kurulan cemiyettir.
Ayn yl iinde Paristeki Jn Trkler (Gen Osmanllar) ile temas kuran bu grup
Osmanl ttihat ve Terakki Cemiyeti adn almtr.
Mustafa Kemalin 1906da amda kurduu Vatan ve Hrriyet Cemiyeti, 1907
ylnda ttihat ve Terakki Cemiyetine katlm ve iki cemiyet birlemitir.
Balca yayn organlar Mizan, Meveret ve tihad gazeteleridir.
1918de kapatlan parti, Teceddt Frkas ad ile almalarn srdrmtr.
Siyas fikir olarak Trklk (Turanclk/Pantrkizm) akmn savunan ttihat ve
Terakki Cemiyetinin balca amalar ise unlardr:
Osmanl Devletinin dalmasn nlemek
Avrupal devletlerin Osmanl Devleti zerindeki basksn engellemek
Merutiyeti ilan ederek halk ynetime dhil etmek
Mill kltre hizmet etmek
Mill bir ekonomi oluturmak
1908de ngiltere ile Rusya arasndaki Reval Grmesinde; Makedonya meselesi,
Boazlarn durumu ve Osmanldaki aznlklar iin yaplacak slahatlarn grlmesi
Merutiyetin ilnnda hzlandrc etkiye sahip olmutur.
1-E 2-B 3-A 4-C

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 168 ~

B. II. Merutiyetin lan (24 Temmuz 1908)
ttihat ve Terakki Cemiyeti yeleri, basndan ve Almanya istihbaratndan aldklar
Reval Grmeleri bilgisine dayanarak, silah zoruyla da olsa padiaha Merutiyeti
ilan ettirebilmek iin Hrriyet Taburlarn kurmular ve isyan karmlardr.
Halk tarafndan da desteklenen bu ayaklanma sonucunda Selanik Hkmet Kona
igal edilmitir. ttihat ve Terakki liderlerinden Enver Paa, Resneli Niyazi Bey ve
Eyp Sabri Beyin ordularyla stanbula gelecei dedikodular zerine endielenen
II. Abdlhamit, 24 Temmuz 1908de II. Merutiyeti ilan ederek Kanun-i Essiyi ye-
niden yrrle koymutur. Bylece stibdat Dnemi sona ermitir.










C. 31 Mart Olay (13 Nisan 1909)
II. Merutiyetin ilanndan sonra bu ynetimi istemeyen gruplarn, Volkan Gazetesi
yazar Dervi Vahdeti nclnde stanbulda balattklar isyandr.


Osmanl Mebusan Meclisinin ikinci kez alndan sonra atmalar artmtr. tti-
hatlara muhalif olanlarn kurduu Ahrar Frkas, ttihat ve Terakki Cemiyetinin
almalarna engel olmak istemitir.
Politik istikrarszlk ve atmalar, Serbesti Gazetesi yazar Hasan Fehminin ld-
rlmesi ile daha da iddetlenmitir.
Volkan Gazetesi, ttihad-i Muhammed Cemiyetinin yayn organ haline geldikten
sonra zellikle din adamlar ve ittihatlara kar olan subaylar zerinde son derece
etkili olmutur.
Taksim Klasndaki Avc Taburlarna bal askerler ayaklanma kararak, lkenin
eriata gre ynetilmesini istemilerdir. Dnemin hkmeti (Hseyin Hilmi Paa)
isyanclarla uzlama yoluna gidince, hkmet yeleri tek tek istifa etmi, yeni kabi-
neyi de Tevfik Paa kurmutur.
syan, Selanikten gelen Komutanln Mahmut evket Paann, Kurmay Bakan-
ln Mustafa Kemalin yapt Hareket Ordusu tarafndan bastrlmtr. Mustafa
Kemal ayrca Hareket Ordusunda Kolaas olarak grev almtr.




syann bastrlmasndan sonra skynetim ilan edilmi ve II. Abdlhamit tahttan
indirilerek yerine Mehmet Reat (V. Mehmet) tahta karlmtr.




1. Osmanl Devletinde 30 yllk bask dne-
mi olarak bilinen stibdat Dnemi, aa-
daki gelimelerden hangisi ile sona er-
mitir?
A) Bb- li Baskn
B) 31 Mart syan
C) Balkan Savalarnn balamas
D) II. Merutiyetin ilan
E) Giritin Yunanistan tarafndan ilhak



2. kinci Merutiyet dneminde;
I. Girit,
II. Bosna-Hersek,
III. Yunanistan
blgelerinden hangileri kaybedilen top-
raklar arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



3. 31 Mart Olay sonrasnda;
I. padiahn tahttan indirilmesi,
II. yenilik taraftarlarnn ynetim zerindeki
gcn artrmas,
III. ordunun siyasete karmas
gelimelerinden hangilerinin ortaya kt-
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



4. 31 Mart syann bastrmak iin Selanik-
ten stanbul'a gelen Hareket Ordusunun
komutan aadakilerden hangisidir?
A) Mustafa Kemal Paa
B) Mahmut evket Paa
C) Hseyin Avni Paa
D) Mehmet Nuri Paa
E) Selahattin Adil Paa



5. Osmanl Devletinde meclis karar ile g-
revden alnan padiahlar aadaki see-
neklerden hangisinde doru olarak veril-
mitir?
A) II. AbdlhamitVahdettin
B) II. AbdlhamitV. Mehmet Reat
C) V. Mehmet ReatVahdettin
D) AbdlazizII. Abdlhamit
E) V. MuratII. Abdlhamit


II. Merutiyetin lan Srasnda Yaanan Toprak Kayplar
Bulgaristan bamszln ilan etmitir.
Avusturya-Macaristan mparatorluu Bosna-Herseki ele geirmitir.
Girit, Osmanl Devletinden ayrlarak Yunanistana balanmtr.
1908de Merutiyetin ilan edilmesiyle, Osmanl Devletinde anayasal ve parlamenter
dnem yeniden balamtr.
31 Mart Olay Trk tarihinde rejime (ynetim ekline) kar kan ilk isyandr.
31 Mart Ayaklanmasnn bastrlmasyla ttihat ve Terakki Cemiyetinin ynetimdeki
etkinlii artm ve Merutiyet rejimi korunmutur.
Osmanl tarihinde meclis kararyla tahttan indirilen iki padiah vardr. Bunlardan ilki
Sultan II. Abdlhamit, dieri de Sultan Vahdettin (VI. Mehmet)dir.
1-D 2-C 3-E 4-B 5-A

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 169 ~

27 Nisan 1909 tarihinde Selanike srgne gnderilen II. Abdlhamit, yaklak 3,5
yl srecek olan srgn hayatn Selanikteki Alatini Kknde geirmitir. Daha
sonra 150 liraya kiralanan Loreley adl bir Alman gemisi ile 2 Kasm 1912de tek-
rar stanbula, Beylerbeyi Sarayna geri dnmtr.


D. 1876 Kanun-i Essisinde Yaplan 1909 Yl Deiiklikleri
Mebusan Meclisinde yaplan toplant sonucunda Kanun-i Essinin baz maddele-
rinde deiiklik yaplmtr.










E. II. Merutiyet Dneminde Kurulan Siyas Partiler


II. MERUTYET DNEMNDEK BALICA SYAS PARTLER
ttihat ve Terakki Cemiyeti
Trk siyas tarihinin ilk partisidir.
Siyas fikir olarak Trklk (Turanclk/Pantr-
kizm) akmn savunmutur.
Mizan, Meveret ve tihad gazeteleri destekle-
mitir.
Osmanl Ahrar Frkas
Prens Sabahattin nderliinde kurulmutur.
Trk siyas tarihinin ilk muhalefet partisidir.
Volkan ve Serbest gazeteleri desteklemitir.
Hrriyet ve tilaf Frkas
Liderleri Dr. Rza Nur ve Damat Ferit Paadr.
1911 ylnda ttihat ve Terakki Cemiyetine kar
kurulan en nemli muhalefet partisidir.

II. Merutiyet Dneminde bu nemli siyas parti dnda ayrca; Fedakran-
Millet Frkas, ttihad- Muhammed Frkas, Osmanl Demokrat Frkas, Islahat-
Essiye-i Osmaniye Frkas, Mutedil Hrriyetpervern Frkas, Osmanl Sosyalist
Frkas ve Ahli Frkas gibi siyas partiler de kurulmutur.

1. 27 Nisan 1909da Meclis-i Mebusann al-
d karar dorultusunda, eyhl-islm
Mehmet Ziyaeddin Efendinin fetvasyla
tahttan indirilen Sultan II. Abdlhamitin,
yaklak 3,5 yllk srgn hayatn geir-
dii yer aadakilerden hangisidir?
A) Kriim Saray B) Malta Kk
C) Alatini Kk D) Rumini Saray
E) Yedi Kule atosu


2.
I. hkmetin padiaha deil, meclise kar-
sorumlu olmas,
II. padiahn Mebusan Meclisini kapatma
yetkisine snrlama getirilmesi,
III. padiahn srgn ve sansr yetkilerine
son verilmesi
Yukardakilerden hangileri 1876 Kanun-i
Essisinde yaplan 1909 yl deiiklikle-
ri arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


3. Trk tarihinde ok partili hayata ilk kez
hangi dnemde geilmitir?
A) Tanzimat Dnemi
B) II. Merutiyet Dnemi
C) stibdat Dnemi
D) I. Merutiyet Dnemi
E) Cumhuriyet Dnemi


4. Aadakilerden hangisi II. Merutiyet
Dneminde kurulan siyas partilerden
biri deildir?
A) Hrriyet ve tilaf Frkas
B) Fedakran- Millet Frkas
C) Osmanl Ahrar Frkas
D) Vatan ve Hrriyet Cemiyeti
E) ttihat ve Terakki Cemiyeti


5. II. Merutiyet Dneminde Prens Saba-
hattin nderliinde kurulan Trk siyas
tarihinin ilk muhalefet partisi aadaki-
lerden hangisidir?
A) Osmanl Ahrar Frkas
B) ttihad- Muhammed Frkas
C) Fedakran- Millet Frkas
D) Mutedil Hrriyetpervern Frkas
E) Hrriyet ve tilaf Frkas

Hkmet, padiaha deil Mebusan Meclisine kar sorumlu tutulmutur.
Padiahn Meclisi kapatma yetkisi byk oranda snrlandrlmtr.
Uluslararas antlamalarda Mebusan Meclisinin Onay zorunluluu geti-
rilmitir.
Kanun teklifi iin gerekli olan padiah izni kaldrlmtr.
Padiahn srgn ve sansr yetkisine son verilmitir.
Padiahn veto hakk snrlandrlmtr.
Basn zerindeki sansr kaldrlmtr.
Cemiyet, dernek ve parti kurma hak ve hrriyetleri kabul edilmitir.
KANUN- ESSDE YAPILAN 1909 YILI DEKLKLER
Bu deiikliklerle padiahn yetkileri kstlanm, Mebusan Meclisinin gc artrlarak
demokratikleme srecine katk salanmtr.
Trk tarihinde ok partili hayata ilk kez II. Merutiyet Dneminde geilmitir.
1-C 2-E 3-B 4-D 5-A

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 170 ~































II. TRABLUSGARP SAVAI (1911-1912)
A. Savan Nedenleri
1870li yllarda Piyemonte nclnde siyas birliini tamamlayan talyann,
gelien sanayisi iin ham madde ve pazar aray
ngiltere ve Fransann, talyay Almanyann yanndan ayrarak kendi smrge-
lerini gvence altnda tutmak istemesi
Trablusgarpn coraf konum olarak talyaya yakn olmas
talyann artan nfusuna yeni yurtlar bulma dncesi
Trablusgarpn talyaya Afrikann ilerine kadar ilerleme olana salamas
Osmanl Devletinin deniz gcnn olduka zayf olmas
talyann Habeistandaki baarszln (1896) telfi etmek istemesi

































1. Osmanl Devletinin dalmasn nlemek
iin, snrlar iinde yaayan ve Osmanl
Devletini oluturan btn milletleri, hak
ve devler bakmndan eit duruma geti-
rerek Osmanl Toplumu olabilme fikrini
savunan dnce akm aadakilerden
hangisidir?
A) slmclk
B) Trklk
C) Osmanlclk
D) Batclk
E) Adem-i Merkeziyetilik


1-C

OSMANLI DEVLETNN DAILMASINI NLEME ABALARI
(FKR AKIMLARI)

Fikir Akm
Temsilcileri Amac
Etkili
Olduu
Dnem
Geerlilii
Osmanlclk
Ziya Paa
Mithat Paa
Namk Kemal
Ali Suavi
Osmanl Devletini oluturan btn mil-
letleri adalet, eitlik, hrriyet lleri
iinde bir arada tutup Osmanllk duygu-
su ile Osmanl Toplumunu oluturmak,
toplumsal eitlii salamak
Tanzimat
Dnemi

I. Merutiyet
Fransz htilli sonrasnda or-
taya kan Milliyetilik akm-
nn etkisiyle Balkan milletleri-
nin isyan edip Osmanl Dev-
letinden ayrlmasyla geerli-
liini kaybetmitir.
slmclk
(mmetilik)
(Panislmizm)
Said Halim Paa
Mehmet kif
Ahmet Hamdi
Akseki
Millet olmann en nemli zellii dindir.
Din birlik devleti ayakta tutabilir, dn-
cesiyle slm toplumlarnn devletten ay-
rlmalarn nlemek ve tm Mslman-
lar tek bir at altnda toplamak
II. Abdlhamit
(stibdat)
Dnemi
I. Dnya Sava srasnda hali-
fenin cihat arsna ramen
Mslman Araplarn ngiliz-
lerle birlikte hareket etmeleri
ile geerliliini kaybetmitir.
Trklk
(Turanclk)
(Pantrkizm)
Yusuf Akura
Mehmet Emin
Yurdakul
Ziya Gkalp
mer Seyfettin
smail Gaspral
Mehmet Emin
Reslzde
Dnyadaki btn Trkleri mill bir duygu
ile birletirerek Osmanl bayra altnda
kuvvetli bir unsur olarak yeniden dnya
devletleri arasna sokmak

Yusuf Akurann Osmanlclk, slamclk
ve Trklk fikirlerini inceledii nemli
eseri Tarz- Siyasettir.
II. Merutiyet
Dnemi
Bilim ve teknikte Batnn r-
nek alnmas, kltrel yapnn
korunmas dncesiyle Yeni
Trk Devletinin kurulmasn-
da Mustafa Kemal Atatrkn
ortaya koyduu milliyetilik
ilkesinin olumasnda etkili
olmutur.
Batclk
Cell Nuri
Tevfik Fikret
Abdullah
Cevdet
Trk toplumuna Batda gelien dnce,
ynetim biimi, yaama tarzn getirerek
lkenin kalknmasn salamak, Avrupa-
nn izinden gitmek
Lle Devri ve
Tanzimat
Dnemi
Batnn sadece bilim ve tek-
niinin alnmas gerektiini
savunan bu anlay Yeni Trk
Devletinin temel talarndan
birini oluturmutur.
Adem-i
Merkeziyetilik
Prens Sabahat-
tin
Federal ynetim ve liberal ekonomi ile
devletin srekliliini salamak yerel y-
netimlerin yetkilerini artrmak
II. Merutiyet
Dnemi
ttihat ve Terakki Cemiyeti ta-
rafndan sakncal bulunmu,
taraftarlar srgn edilmitir.

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 171 ~

B. Savan Geliimi
Trablusgarp igal etmek isteyen talya bu amacna ulamak iin Avrupa devletle-
riyle, kendisine Trablusgarpta hareket serbestlii tanyacak antlamalar yapmtr.
Bu konuda anlamaya vard devletlerden biri Rusyadr. talya, 1909 Racconigi
Antlamas ile Trablusgarp zerindeki karlarn Rusyaya kabul ettirmitir.



1896 Habeistan bozgununu yaam olan talya, Osmanlnn i sorunlarn ok ye-
rinde ve zamannda kullanarak Trablusgarp, Bingazi ve Derneye asker karmtr.
Bu gelime zerine Osmanl Devleti blgeye denizden ve karadan asker gndere-
memitir. nk donanma Halite demirliydi ve Msr ngiliz igali altndayd.
Osmanl Devletinin gen vatansever subaylar Mustafa Kemal (gazeteci erif Bey
adyla), Enver Bey, Nuri Bey, Fethi Okyar ve Ali etinkaya, Msr ve Tunus zerin-
den buraya gizlice gemilerdir.
Derne ve Tobrukta Mustafa Kemal, Bingazide ise Enver Bey talyanlarn ilerleyii-
ni durdurmu, bunun zerine talya, Osmanl Devletini bara zorlamak iin Rodos
ve Oniki Aday igal etmi, anakkaleyi abluka altna almtr.




Karadan Balkanlarda Osmanlya sava ilan etmesiyle, iki cephede birden savaa-
mayacan anlayan Osmanl Devleti aresizce bar istemek zorunda kalmtr.



Osmanl Devleti Trablusgarptaki subaylarn geri arm ve 15 Ekim 1912 tarihin-
de svirenin Lozan ehrinde talya ile Ouchy (Ui) Antlamasn imzalamtr.

Ouchy (Ui) Antlamas (15 Ekim 1912) (Osmanl talya)
Antlamaya gre;
Osmanl Devletinin Kuzey Afrikadaki son toprak paras olan Trablusgarp ve
Bingazi (Libya) talyaya braklmtr.
talya Trablusgarpn Dyn-u Ummiyeye olan borlarn deyecektir.
Trablusgarpta yaayan Mslmanlar din ynden halifelik makamna bal ka-
lacaklard. Bylece din ve kltrel balar korunmaya allmtr.
Rodos ve On ki Ada geici olarak (Balkan Savalar bitene kadar) talyaya bra-
klmtr.



Osmanl Devleti, Kuzey Afrikadaki son topran kaybetmi, ayn zamanda artk 3
ktada topra olan bir devlet olma zelliini de yitirmitir.



1. Trablusgarp 1911'de talya tarafndan igal
edilince, Osmanl Devleti Trablusgarp'a as-
ker gnderememitir.
Osmanl Devleti'nin bu durumu,
I. Msr'n ngiliz igali altnda olmas,
II. donanmann kullanlamaz halde olmas,
III. blge halknn talyanlar desteklemesi
nedenlerinden hangilerine balanabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. Mustafa Kemalin, Derne ve Tobruk cep-
helerinde baar gstererek smrgecili-
e kar verdii ilk mcadele aadaki-
lerden hangisidir?
A) Trablusgarp Sava
B) anakkale Sava
C) Birinci Balkan Sava
D) kinci Balkan Sava
E) Birinci Dnya Sava


3. talya'nn ekonomik alanda glenmek iste-
mesi 1911de Osmanl topra olan Trablus-
garp' igal etmesine neden olmutur.
talya'nn Trablusgarp' igal etmesi,
I. milliyetilik,
II. smrgecilik,
III. emperyalist politika
anlaylarndan hangilerini benimsedii-
nin kantdr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


4. Osmanl Devleti ile talya arasnda yaa-
nan Trablusgarp Sava, aadaki ant-
lamalardan hangisi ile son bulmutur?
A) Bkre B) Berlin C) Atina
D) stanbul E) Ouchy (Ui)


5. 1912 tarihli Ouchy (Ui) Antlamasnn;
I. Osmanl Devleti Trablusgarp ve Binga-
ziyi talyaya brakacak,
II. Trablusgarpta yaayan Mslmanlar
din ynden halifelik makamna bal
kalacak,
III. talya Trablusgarpn Dyn-u Ummi-
yeye olan borlarn deyecek
maddelerinden hangileri Osmanl Devle-
tinin blge halk ile balarn srdrmek
istediinin ak bir kantdr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

1909 ylnda talya ile Rusya arasnda imzalanan Racconigi Antlamas ile Rusya tal-
yann Trablusgarptaki karlarn, buna karlk talya da Rusyann Boazlardaki -
karlarn kabul etmitir.
Trablusgarp Savanda zellikle Derne, Tobruk ve Bingazide asker baar elde eden
Osmanl Devleti, Balkanlarda sava balamas nedeniyle yenik duruma dmtr.
DKKAT!...
Snavlarda Mustafa Kemalin Trablusgarp Savanda baarl olduu yerler (Derne
ve Tobruk) ile anakkale Savalarnda baarl olduu yerler (Arburnu, Conkbayr,
Anafartalar...) birlikte sorulmakta ve bu bilgilerin ayrt edilmesi istenmektedir.
Trablusgarp Sava Mustafa Kemalin smrgecilie kar ilk mcadelesidir.
talya Balkan Savalar bitmesine ramen Rodos ve On iki Aday Osmanlya geri ver-
memi, II. Dnya Sava sonunda 1947 Paris Antlamas ile Yunanistana brakmtr.
1-C 2-A 3-D 4-E 5-B

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 172 ~





III. BALKAN SAVALARI (1912-1913)
Rusya, Trablusgarp Sava devam ederken, Osmanlnn Balkanlardaki topraklarn
Srbistan ve Bulgaristan arasnda paylatrm, Karada ve Yunanistann da katl-
myla Balkan Birlii oluturulmutur.
Bu Balkan devletleri Osmanl Devletinin Makedonyada slahat yapmasn istemi-
ler, bu istekleri karlk bulmaynca Osmanl Devletine sava ilan etmilerdir.

A. I. BALKAN SAVAI (1912-1913)









1) Savan Nedenleri
Milliyetilik akmnn etkileri
Osmanl Devletinin Balkanlardaki varlna son verilmek istenmesi
Rusyann Panslavizm politikas kapsamnda Balkan uluslarn kkrtmas
ngilterenin Osmanlya kar tutumunu deitirmesi (Reval Grmesi)

2) Savan Geliimi
I. Balkan Savanda Osmanl Devletine saldran ilk Balkan devleti Karada olmu,
bu devletin Yenipazara saldrsyla sava balamtr.
Ksa zamanda gelien savaa Bulgaristan, Srbistan ve Yunanistann da dhil olma-
syla Osmanl Devleti drt cephede birden savamak zorunda kalmtr.
Yunanistan Ege adalarn ve Selaniki ele geirmi; Makedonya Karada, Srbistan
ve Bulgaristan tarafndan igal edilmitir.
Rauf (Orbay) Bey, Hamidiye Kruvazr ile Egede baarl mcadeleler vermise de
Yunanllar Ege adalarn igal etmeyi baarmlardr.
Mustafa Kemal, 25 Kasm 1912de anakkale ve Geliboluyu savunmak iin kurulan
Akdeniz Boaz Birleik Kuvvetler Harekt ubesi Komutanl'na atanmtr.
Osmanl Devleti ile snr kalmayan Arnavutluk ise, Osmanlnn bu durumundan
yararlanarak bamszln ilan etmitir.



Avrupa devletleri durumu deerlendirmek ve sava sonlandrmak iin Londrada
bir konferans toplanmasn salamtr. Osmanl Devleti de I. Balkan Savanda hi
varlk gsterememi ve bar antlamas imzalamak zorunda kalmtr.

1. Dnya tarihinde uak ilk kez hangi sa-
vata ve hangi devlet tarafndan kullanl-
mtr?
A) Trablusgarp Savanda, talya
B) anakkale Savanda, ngiltere
C) Birinci Dnya Savanda, ngiltere
D) Kurtulu Savanda, Fransa
E) Birinci Dnya Savanda, Almanya



2. Trablusgarp Sava devam ederken Bulga-
ristan, Srbistan, Yunanistan ve Karada
Osmanl devletine kar ittifak kurmulardr.
Bu ittifakn kurulmasnda etkili olan dev-
let aadakilerden hangisidir?
A) Fransa B) ngiltere
C) Rusya D) Almanya
E) Avusturya-Macaristan



3. I. Balkan Sava ncesinde Rusyann des-
teiyle Osmanl Devletine kar bir Balkan
birlii oluturulmutur.
Aadaki devletlerden hangisi bu ittifak
(birlik) ierisinde yer almamtr?
A) Yunanistan B) Bulgaristan
C) Srbistan D) Romanya
E) Karada



4. I. Balkan Savanda Osmanl Devletine
saldran ilk Balkan devleti aadakiler-
den hangisidir?
A) Karada B) Srbistan
C) Arnavutluk D) Yunanistan
E) Bulgaristan



5. I. Balkan Sava srasnda Osmanl Dev-
letinin iinde bulunduu durumdan ya-
rarlanarak bamszln ilan eden son
Balkan devleti aadakilerden hangisi-
dir?
A) Yunanistan B) Bulgaristan
C) Srbistan D) Karada
E) Arnavutluk

Dnya tarihinde uak ilk kez Trablusgarp Savanda talya tarafndan kullanlmtr.
talyan pilot Giulio Gavotti 1 Kasm 1911de dnya tarihinde ilk kez uaktan Osmanl
askerlerinin zerine bomba atarak hava saldrs gerekletirmitir.
OSMANLI
DEVLET
Bulgaristan
Karada
Yunanistan
Srbistan
I. Balkan Sava srasnda bamszln ilan edip, Osmanl Devletinden ayrlarak ba-
msz olan son Balkan devleti Arnavutluk olmutur.
1-A 2-C 3-D 4-A 5-E

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 173 ~

Osmanl Devletinin I. Balkan Savanda malup olmasnda;
Ordunun siyasete karmas
Ordunun bir ksmnn terhis edilmesi (Dileri Bakan sm Bey 65.000 kiilik
bir asker birlii savatan nce terhis etmitir.)
Donanma gcnn yetersiz olmas
Savan drt cephede devam etmesi
Ordunun bir ksmnn Vahab Ayaklanmasn bastrmak iin Yemene gitmesi
gibi durumlar etkili olmutur.

3) Bb- li Baskn (23 Ocak 1913)
I. Balkan Savanda alnan yenilginin sorumlusu grlen hkmete kar, ttihat ve
Terakkicilerin dzenledii, Osmanl Devletinde grlen ilk hkmet darbesidir.
Enver Paa nclnde dzenlenen bu hkmet darbesi ile Kmil Paa Hkmeti
drlm, yerine Mahmut evket Paa Hkmeti kurulmutur.
Bb- li Baskn ile ttihat ve Terakki Cemiyetinin ynetimdeki etkinlii artmtr.




4) Londra Antlamas (30 Mays 1913)
Osmanl Devleti bu antlama ile Midye-Enez hattnn batsndaki topraklar kaybet-
mitir. Buna gre;
Osmanl Devletinin bat snr Midye-Enez hatt olarak belirlenmitir.
Ege adalarnn durumu Avrupal devletlerin alaca karara braklmtr.
Gelibolu Yarmadas dndaki tm Trakya, Dedeaa, Kavala, Krklareli ve Edir-
ne Bulgaristana braklmtr.
Orta ve Kuzey Makedonya Srbistana braklmtr.
Gney Makedonya, Selanik ve Girit Yunanistana braklmtr.







5) I. Balkan Savann Sonular
Osmanl Devleti Balkanlarda ok fazla toprak kayb yaamtr. (Midye-Enez Hatt)
Mustafa Kemalin ordunun siyasete karmamasna ynelik grlerinin doruluu
ortaya kmtr.
Osmanlclk akm amacna ulaamam, yerini Milliyetilik akmna brakmtr.
Ynetimi ele geiren ttihat ve Terakki Cemiyeti 1918e kadar lkeyi ynetmitir.
Savatan en krl kan devlet Bulgaristan olmutur. Bu durum II. Balkan Savann
kmasnda son derece etkilidir.

1. Osmanl Devletinin Birinci Balkan Sava-
n kaybetmesinde;
I. donanma gcnn yetersiz olmas,
II. ordunun siyasete karmas,
III. talyann siyas birliini kurmas
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. Osmanl Devletinde, hkmetin silah zo-
ruyla grevden alnmasyla sonulanan
ve bir anlamda asker darbe nitelii ta-
yan ilk hkmet darbesi aadakilerden
hangisidir?
A) II. Merutiyetin ilan
B) 31 Mart Vakas
C) Patrona Halil syan
D) Bb- li Baskn
E) Kabak Mustafa syan



3.
I. Bb- li Baskn,
II. 31 Mart Vakas,
III. Merutiyetin ilan
Yukardakilerden hangileri rejimi dei-
tirmeye ynelik bir faaliyet deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



4. Osmanl Devleti Midye-Enez Hattnn ba-
tsndaki topraklar aadaki antlama-
lardan hangisiyle kaybetmitir?
A) Bkre B) Londra C) Atina
D) stanbul E) Ui (Ouchy)



5.
I. Selanik,
II. Makedonya,
III. Ege Adalar
Yukardakilerden hangileri I. Balkan Sa-
va sonrasnda kaybedilmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III


Osmanl Devleti bu antlama ile Gkeada (mroz) ve Bozcaada (Taoz) dnda tm
Ege adalarn kaybetmitir.
DKKAT!...
Deerli adaylar, SYMnin yapt snavlarda Balkan Savalar ile ilgili sorularda ge-
nellikle kaybedilen topraklarn hangileri olduu? konusu zerinde durulmaktadr.
Bb- li Baskn sadece bir hkmet darbesidir. Rejimi deitirmeye ynelik deildir.
Baskn sonucunda rejim ya da herhangi bir padiah deiiklii yaanmamtr.
1-C 2-D 3-A 4-B 5-E

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 174 ~

B. II. BALKAN SAVAI (1913)









Savan Nedenleri
Bulgaristann I. Balkan Sava sonucunda fazla toprak elde etmesi (temel sebep)
Dier Balkan devletlerinin Bulgaristann bu kadar glenmesinden rahatsz olmas
Balkan devletlerinin toprak paylam konusunda anlaamamas

Bulgaristann Balkanlarda glenmesinden rahatsz olan Srbistan, Yunanistan ve
Karada Bulgaristana sava ilan etmilerdir. Bu devletlere, I. Balkan Savanda yer
almayan ve Bulgaristandan toprak talep eden Romanya da dhil olmutur.



Osmanl Devleti, Balkan devletleri arasndaki bu mcadeleyi frsat bilerek Krklareli
ve Edirne (Dou Trakya)yi geri almtr. Bu durum Osmanl Devletinin Londra Ant-
lamasnda belirlenen snrlar kabul etmediini gstermektedir.




II. Balkan Sava sonunda, Balkan devletleri kendi aralarnda Bkre Antlamasn
imzalamlardr. Osmanl Devleti ise Bulgaristan ve Srbistan ile ayr ayr stanbul
Antlamalarn yaparken, Yunanistan ile Atina Antlamasn imzalamtr.

BALKAN SAVALARINI BTREN ANTLAMALAR
Bkre Antlamas
(10 Austos 1913)
Balkan devletleri kendi aralarnda imzalamtr.
Antlamaya gre;
- Manastr, skp ve Pritina Srbistana verilecek.
- Serez, Drama, Selanik ve Kavala Yunanistana verilecek.
- Dobruca ve Silistre Romanyaya verilecek.
stanbul Antlamas
(29 Eyll 1913)
Osmanl Devleti ile Bulgaristan arasnda imzalanmtr.
Bulgaristan Dou Trakyay Osmanl Devletine brakm,
Meri Nehri snr kabul edilmitir.
Atina Antlamas
(14 Kasm 1913)
Osmanl Devleti ile Yunanistan arasnda imzalanmtr.
Selanik, Yanya ve Girit Yunanistana braklm ve Meri
Nehri snr kabul edilmitir.
stanbul Antlamas
(13 Mart 1914)
Osmanl Devleti ile Srbistan arasnda imzalanmtr.
Srbistanda kalan Trklerin haklarnn ve mallarnn
korunmas ile ilgili hkmler vardr.

1. I. Balkan Savanda olmayp II. Balkan
Savanda yer alan Balkan devleti aa-
dakilerden hangisidir?
A) Yunanistan B) Romanya
C) Srbistan D) Karada
E) Arnavutluk


2. Aadakilerden hangisi II. Balkan Sava-
nn nedenlerinden biridir?
A) Arnavutlukun bamsz olmas
B) Osmanl Devletinin Edirne ve Krklare-
liyi geri almas
C) Bulgaristann genilemesinden dier
Balkan devletlerinin huzursuz olmas
D) Kanun-i Essinin ilan edilmesi
E) Bb- li Basknnn gereklemesi


3. II. Balkan Savandan en zararl kan
devlet aadakilerden hangisidir?
A) Yunanistan B) Romanya
C) Srbistan D) Karada
E) Bulgaristan


4. II. Balkan Savanda Bolayr Kolordusu
Kurmay Bakan olan Mustafa Kemal;
I. Edirne,
II. Krklareli,
III. Selanik
blgelerinden hangilerini igalden kur-
tarmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III


5. II. Balkan Sava sonrasnda;
I. Osmanl Devleti ile Yunanistan arasn-
da imzalanan,
II. Balkan devletlerinin kendi aralarnda
imzaladklar,
III. Osmanl Devleti ile Bulgaristan arasn-
da imzalanan
antlamalar aadakilerden hangisinde
doru olarak sralanmtr?
I II III
A) Bkre Atina stanbul
B) Atina Bkre stanbul
C) stanbul Atina Bkre
D) Bkre stanbul Atina
E) Atina stanbul Bkre


BULGARSTAN
Yunanistan
Romanya
Srbistan
Karada
I. Balkan Savanda olmayp II. Balkan Savanda yer alan devlet Romanyadr.
II. Balkan Savanda Mustafa Kemal Bolayr Kolordusu Kurmay Bakan, Enver Paa
ise atalca Birlikleri Kurmay Bakan olarak grev yapmtr.
1-B 2-C 3-E 4-D 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 175 ~

Balkan Savalarnn Genel Sonular



IV. I. DNYA SAVAI (1914-1918)
A. I. DNYA SAVAININ NEDENLER






B. I. DNYA SAVAININ BALAMASI
28 Haziran 1914 tarihinde Avusturya-Macaristan Veliahd Ferdinand ve einin,
Bosna Hersekin bakenti Saraybosnay ziyareti esnasnda Srpl bir gen (Princep)
tarafndan ldrlmesi I. Dnya Savan balatan kvlcm olmutur.
Avusturya-Macaristann Srbistana sava amasyla I. Dnya Sava fiilen bala-
m; Rusya Srbistann, Almanya ise Avusturya-Macaristann yannda yer almtr.

1.
I. Bat Trakya,
II. Arnavutluk,
III. Dou Trakya
Osmanl Devleti yukardakilerden hangi-
lerini Balkan Savalar sonunda kaybet-
mitir ?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III


2. Aadakilerden hangisi, Osmanl Devle-
tinin Balkan Savalar sonunda kaybetti-
i yerlerden biri deildir?
A) Bosna Hersek B) Makedonya
C) Bat Trakya D) Arnavutluk
E) Ege Adalar



3. Aadakilerden hangisi Birinci Dnya
Sava'nn genel nedenlerinden biridir?
A) talya'nn siyas birliini kurmas
B) Fransa'nn Alsas-Loren'i kaybetmesi
C) Smrgecilik araylarnn artmas
D) Almanya ve ngiltere arasndaki ekono-
mik rekabet
E) Rusya'nn Balkanlarda izledii Pansla-
vizm politikas


4. I. Dnya Savann nedenlerinden biri
olan devletleraras rekabetin;
I. ham madde gereksiniminin azalmas,
II. silahlanmann younluk kazanmas,
III. devletleraras bloklamann yaanmas
durumlarndan hangilerine ortam hazr-
lad savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


5. I. Dnya Savann kmasna yol aan
ilk sava ilan, aadaki devletlerin han-
gileri arasnda gereklemitir?
A) Almanya ile ngiltere
B) Avusturya-Macaristan ile Srbistan
C) Avusturya-Macaristan ile Rusya
D) ngiltere ile talya
E) Almanya ile Fransa


Bat Trakya, Makedonya, Arnavutluk ve Ege Adalar (Bozcaada (Taoz) ve
Gkeada (mroz) hari) Osmanl Devletinin elinden kmtr.
Osmanl Devletinin Balkanlardaki varl Dou Trakya ile snrl kalmtr.
Bat Trakya (Gmlcine, Dedeaa, skee, Kavala, Yanya, Serez ve kodra)
sorunu ortaya kmtr.
Osmanl Devletinde merkez ynetim saygnln kaybetmitir.
Meri Nehri snr olarak kabul edilmi ve yaklak olarak bugnk Bat snr
belirlenmitir.
Osmanlda lke iinde g hareketleri younlamtr.
Almanyadan getirilen subaylarla Osmanl ordusu yeniden yaplandrlmaya
allmtr.
ttihat ve Terakki lkenin ynetimini tmyle ele geirmitir.
Osmanlclk fikir akm zayflam, Trklk fikir akm glenmitir.
GENEL NEDENLER
Sanayi nklb sonras srete ortaya kan smrgecilik yar***
Ham madde ve pazar araylarnn uluslararas rekabete dnmesi***
Fransz htilli sonrasnda ortaya kan milliyetilik akmnn etkisiyle her
milletin devlet kurmak istemesi
lkeler aras silahlanma ve bloklamalarn yaanmas
ZEL NEDENLER
Almanya ve ngiltere arasndaki ekonomik rekabet
Fransann 1871 Sedan Savanda Almanyaya kaptrd Alsace-Loraiene
(Alsas Loren) blgesini geri almak istemesi (kmr havzas rekabeti)
Rusyann scak denizlere inme amac ve Balkanlarda uygulad Panslavizm
politikas
Avusturya-Macaristan ile Rusyann Balkanlara hakim olma dncesi
talya ve Fransann Kuzey Afrikada smrge rekabetine girmesi
talyann Akdenize egemen olma dncesi
Japonyann Uzakdoudaki Alman smrgelerini ele geirmek istemesi
Savan balamasnda etkili olan en nemli iki devlet Almanya ile ngilteredir.
1-D 2-A 3-C 4-E 5-B

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 176 ~












SAVA BALADIKTAN SONRA
















C. OSMANLI DEVLETNN I. DNYA SAVAINA GRMES
Osmanl Devleti, Trablusgarp ve Balkan Savalarnn yaralarn henz saramad
iin savan balangcnda tarafsz bir tutum sergilemitir.
ngiltere de yeni cephelerin almasn karlarna uygun bulmad iin Osmanl
Devletinin savaa girmesini istememitir.
Osmanl Devleti, siyas yalnzlna son vermek ve daha nce kaybettii topraklar
geri alabilmek iin nce ngiltere ve Fransaya yaklamak istemi, ancak geri evri-
lince Almanya ile yaknlamtr.
Bu yaknlama sonucunda Osmanl Devleti ile Almanya arasnda 2 Austos 1914
tarihinde bir ittifak antlamas imzalanmtr.
Akdenizde ngilizlerden kaan Goeben ve Breslav adl iki Alman sava gemisi
anakkale Boazn geip Osmanl Devletine snm, Osmanl Devleti bu gemileri
satn aldn bildirerek gemilere Trk bayra ekmi ve isimlerini de Yavuz ve
Midilli olarak deitirmitir.
Adlar Yavuz ve Midilli olarak deitirilen bu sava gemileri, Alman Amiral Souchon
(uson) komutasnda Karadenize alarak Ruslara ait Sivastopol ve Odessa liman-
larn bombalamtr.
Rusya bu gelime sonrasnda 31 Ekim 1914te Osmanl Devletine sava ilan etmi,
bylece Osmanl Devleti I. Dnya Savana girmitir.

1.
I. Almanya,
II. Rusya,
III. Avusturya Macaristan,
IV. Bulgaristan
Yukardakilerden hangileri ttifak (Ba-
lama) Devletleri Grubu'nda yer almtr?
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
D) I, II ve IV E) I, III ve IV



2.
I. ngiltere
II. Fransa
III. Almanya
IV. Rusya
V. ABD
Yukardakilerden hangisi tilaf (Anlama)
Devletlerinden biri deildir?
A) I B) II C) III D) IV E) V




3. I. Dnya Sava srecinde 1915te taraf
deitirerek tilaf Grubuna geen devlet
aadakilerden hangisidir?
A) talya B) Bulgaristan C) Almanya
D) Rusya E) Romanya




4. Osmanl Devleti'nin I. Dnya Sava'na
girmesine yol aan Yavuz ve Midilli ge-
mileri aadaki devletlerden hangisinin
limanlarn bombalamtr?
A) talya B) ngiltere C) Fransa
D) Rusya E) Yunanistan




5. ngiltere Birinci Dnya Sava'nda, Osmanl
Devleti'nin tarafsz kalmasn istemi ve bu
dorultuda aba gstermitir.
Osmanl Devleti'nin aadaki zellikle-
rinden hangisinin, ngiltere'nin bu ynde
bir politika izlemesini zorunlu kld
savunulamaz?
A) Halifenin din gc B) Sanayi gc
C) Boazlara hkimiyeti D) nsan gc
E) Jeopolitik konumu

DEVLETLERARASI BLOKLAMALAR
ngiltere
Fransa
Rusya
Almanya
Avusturya-Macaristan
talya
TTFAK (BALAMA)
DEVLETLER
TLF (ANLAMA)
DEVLETLER
ngiltere
Fransa
Rusya
talya (taraf deitiren devlet)
Japonya (ilk ayrlan devlet)
Yunanistan (son katlan devlet)
ABD
Srbistan
Romanya
Belika
Hollanda
Portekiz
Brezilya
in
Almanya
Avusturya-Macaristan
talya
Osmanl Devleti
Bulgaristan









1-E 2-C 3-A 4-D 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 177 ~



















D. OSMANLI DEVLETNN SAVATII CEPHELER
Osmanl Devleti I. Dnya Savanda 2si taarruz, 7si savunma olmak zere toplam
9 farkl cephede mcadele etmitir. Savunma cephelerinin 4 lke snrlar iinde,
3 mttefiklere yardm amal olarak snr dnda almtr.













TAARRUZ (SALDIRI) CEPHELER
1) Kafkas (Dou) Cephesi (Toprak Kazanlan Tek Cephe)***
I. Dnya Savanda Osmanl corafyasnda alan ilk cephe Kafkas Cephesidir.
Ruslara kar mcadele edilen Kafkas Cephesinin almasnda;
Rusyann gneye ilerleyiini durdurmak
Kafkaslardaki bamszlk mcadelesini desteklemek
Orta Asya Trkleriyle balant kurup Turanclk fikrini hayata geirmek
Bak petrollerini ele geirmek
Kafkaslar zerinden Hindistana ulamak
gibi amalar etkili olmutur.

1. Osmanl Devleti Birinci Dnya Sava'na
girerken;
I. kaybettii topraklar geri alma,
II. siyas itibarn geri kazanma,
III. Turanclk idealini gerekletirme
hedeflerinden hangilerine ulamak iste-
mitir?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. Aadakilerden hangisi Almanya'nn
Osmanl Devleti ile ittifak yapmasnn
amalarndan biri deildir?
A) Yeni cepheler aarak sava geni bir
alana yaymak
B) Osmanl'nn insan gc ve ham madde
kaynaklarndan yararlanmak
C) Osmanl'nn jeopolitik konumundan ya-
rarlanmak
D) Halifenin din nfuzundan yararlanmak
E) Osmanl'nn asker teknolojisinden
yararlanmak



3. Osmanl Devletinin, I. Dnya Savana
Almanyann yannda girmesinde etkili
olan kii aadakilerden hangisidir?
A) Tevfik Paa
B) Ahmet zzet Paa
C) Enver Paa
D) Salih Paa
E) Damat Ferit Paa



4. Osmanl Devletinin I. Dnya Savanda
mcadele ettii;
I. Kafkas,
II. anakkale,
III. Kanal
cephelerinden hangileri taarruz amal-
dr?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



5. Osmanl Devleti'nin I. Dnya Sava'nda
toprak kazand tek cephe aadakiler-
den hangisidir?
A) anakkale B) Kafkas C) Kanal
D) Irak-Musul E) Makedonya


Osmanl Devletinin Almanyann
Yannda Savaa Girme Sebepleri

Balkanlarda ve Kuzey Afrikadaki top-
rak kayplarn telfi etmek
Ege adalarn geri almak
Siyas yalnzlktan kurtulmak
Kapitlasyonlardan ve borlardan
kurtulmak
Orta Asya Trkleri ile birleip Turan-
clk idealini gerekletirmek
ttihat ve Terakki ynetiminin, zel-
likle de Enver Paann, Alman hay-
ranl ve Almanyann kazanacana
inanmas



Almanyann Osmanl Devletini
Yannda Grme Sebepleri

Yeni cepheler almasn salayarak
sava daha geni bir alana yaymak
ve bylece sava ykn hafifletmek
Osmanlnn stratejik konumundan
faydalanarak Boazlar korumak
ngiliz smrgelerini engellemek
Svey Kanaln ele geirmek
Rusyann mttefikleriyle balantsn
kesmek
Halifelik makamndan faydalanmak
Musul ve Kerkk petrollerinden fay-
dalanmak
Osmanl Devletinin insan gcnden
faydalanmak
Osmanl Devleti I. Dnya Savana girerken smrge elde etme amac gtmemitir.
Taarruz
Cepheleri
Kafkas (Dou) Cephesi
Kanal (Svey) Cephesi


Savunma
Cepheleri
anakkale Cephesi
Irak-Musul Cephesi
Suriye-Filistin Cephesi
Hicaz-Yemen Cephesi
Yardm Amal
Cepheler
Makedonya Cephesi
Galiya Cephesi
Romanya Cephesi

OSMANLI DEVLETNN SAVATII CEPHELER
Snr D Cepheleri
1-E 2-E 3-C 4-D 5-B

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 178 ~

Enver Paa komutasndaki Trk ordusu Sarkam Taarruzunda iddetli souk, bu-
lac hastalk ve alk nedeniyle ar kayplar vermitir. Binlerce asker Allahekber
Dalarnn eteklerinde souktan donarak ehit dmtr.
Cephede asker baar salanamam; Mu, Bitlis, Erzincan, Erzurum, Van ve Trab-
zon Ruslarn eline gemitir. Ancak, anakkale Cephesindeki grevi bittikten sonra
Kafkas Cephesine XVI. Kolordu Komutan olarak atanan Mustafa Kemal, 6-7 Aus-
tos 1916da Mu ve Bitlisi Ruslarn elinden geri almtr.
Osmanl Devleti, Ermeni komitelerinin destei ile isyanlarn bydn grnce
birtakm nlemler almtr. Osmanl Dhiliye Nezareti, 24 Nisan 1915te Ermeni ko-
mite merkezlerinin kapatlmas, belgelerine el konulmas ve komite elebalarnn
tutuklanmasn ngren bir genelge yaymlayarak ilgili merkezlere bildirmitir.




Osmanl Devletine kar Ruslara destek veren Ermeniler, 27 Mays 1915te kar-
tlan Ermeni Tehcir Yasas ile Suriye ve Lbnana zorunlu ge tbi tutulmutur.
Cephede sava devam ederken Rusyada 1917de Bolevik htilli patlak verince,
arlk ynetimi yklm ve Rusya Brest-Litowsk antlamasyla savatan ekilmitir.



3 Mart 1918 tarihinde Osmanl Devleti ile Sovyet Rusya arasnda imzalanan Brest-
Litowsk Antlamas ile;
Osmanl Devleti 1878 Berlin Antlamas esnasnda kaybettii Kars, Ardahan ve
Batumu (Elviye-i Selse) geri almtr.
Rusya I. Dnya Savandan ekilmitir. (Gizli antlamalar aklamtr.)
Dou Cephesi kapanmtr.
Bolevik htilli (Ekim Devrimi) sonrasnda Rusyadaki yeni rejim (sosyalizm), kendi
lkelerindeki sistemle (kapitalizm) ters dt iin tilaf Devletleri tarafndan ta-
nnmamtr.
Kafkas Cephesinde yaanan baarszlk Trklk (Turanclk) fikrinin gerekleti-
rilemeyeceini ortaya karmtr.





2) Kanal (Svey-Msr) Cephesi
Almanyann istei ile Osmanl Devleti tarafndan alan taarruz cephesidir.
ngilizlere kar mcadele edilen bu cephenin almasnda;
Msr ngilizlerden geri almak
ngilterenin smrgeleriyle olan balantsn kesmek
ngiltereye smrgelerinden gelen yardm engellemek
gibi amalar etkili olmutur.
Bahriye Nazr Cemal Paa komutasndaki Osmanl ordusu, 1915 ylnda Svey Ka-
nalna iki kez taarruza gemi, ancak herhangi bir sonu alnamamtr.

1. I. Dnya Savanda tilaf Grubunda yer
alan Rusya, 1917de Bolevik htillinin
kmas zerine aadaki antlamalar-
dan hangisi ile savatan ekilmitir?
A) Moskova B) Brest-Litowsk
C) Versay D) Nyyi
E) Saint-Germain



2. Kafkas Cephesine XVI. Kolordu Komu-
tan olarak atanan Mustafa Kemal;
I. Van,
II. Mu,
III. Bitlis
ehirlerinden hangilerini Rus igalinden
kurtarmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



3. Aadakilerden hangisi I. Dnya Sava
srasnda Osmanl Devletinin topraklar-
nn paylald gizli antlamalarda yer
alan devletlerden biri deildir?
A) ABD B) Fransa C) talya
D ) ngiltere E) Yunanistan



4.
I. Kars,
II. Ardahan,
III. Artvin
Yukardakilerden hangileri Brest-Litowsk
Antlamas ile Rusyadan geri alnm-
tr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



5. I. Dnya Savanda Osmanl Devletinin
Almanyann isteiyle Kanal Cephesini
amasnda;
I. Msr ngilizlerden geri almak,
II. Kafkaslardaki bamszlk mcadelesini
desteklemek,
III. ngilterenin smrgeleriyle olan balan-
tsn kesmek
amalarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


Bu genelge zerine stanbulda Hnak ve Tanak Ermeni Komitelerinin elebaln
yapan 2345 kii tutuklanmtr. Ermenilerin soykrm yl dnm diye andklar ve
her yl Amerika Birleik Devletlerinin meclislerine getirilen 24 Nisan gn mesele-
si, bu genelgenin yaynland gn iaret etmektedir.
Rusyann I. Dnya Savandan ekilmesine ve bylece Kafkas Cephesinin de kapan-
masna yol aan en nemli gelime, Ekim 1917de Bolevik htillinin kmasdr.
Kafkas (Dou) Cephesi, Osmanl Devletinin I. Dnya Savanda toprak kazand tek
cephedir. (Kars-Ardahan-Batum)
1-B 2-E 3-A 4-C 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 179 ~

Osmanl ordusunun geri ekilmesi zerine ngilizler, Sina Yarmadasn ele geirmi
ve Suriyeye kadar ilerlemilerdir.
Osmanl Devleti bu mcadele srasnda Araplardan yardm alacan dnm, an-
cak Araplar bu savata ngilizlerin yannda yer almtr.




SAVUNMA CEPHELER
1) anakkale Cephesi (Zaferle Sonulanan Tek/Kapanan lk Cephe)***
Osmanl Devletinin I. Dnya Savanda mcadele ettii en nemli cephedir.
tilaf Devletleri tarafndan;
stanbul ve Boazlar ele geirerek Osmanl Devletini sava d brakmak
Sava ksa sre ierisinde bitirmek
Siyas, ekonomik ve asker krizde olan mttefikleri Rusyaya yardm gtrmek
Balkan uluslarn da savan iine ekmek
ngiliz smrge yollarnn gvenliini salamak
Cephe saysn azaltarak tilaf Devletlerinin ykn hafifletmek
gibi amalarla almtr.
ngiliz ve Fransz donanmalarnn 19 ubat 1915te anakkale Boazn bombala-
masyla balayan sava, 18 Mart 1915te Nusret Mayn Gemisinin dedii mayn-
lar ve topularn abalaryla Kumkale ve Seddlbahirde zaferle sonulanmtr.
tilaf Devletleri, Avustralyal ve Yeni Zelandal askerlerden oluan Anzaklarn da
destei ile 25 Nisan 1915te Gelibolu Yarmadasna asker kararak karadan sal-
drya gemitir. Ancak burada da nl Trk topusu Seyit Onba destanlamtr.
Gelibolu Yarmadasnda 19. Tmen Komutan Yarbay Mustafa Kemalin emrinde-
ki kuvvetler Anafartalar, Kiretepe, Conkbayr ve Arburnu cephelerinde byk
zaferler kazanmtr. Bu zaferler stanbulun igalini nlemitir.





anakkale Boazn karadan da geemeyeceklerini anlayan tilaf Devletleri, 9 Ocak
1916 tarihinde Gelibolu Yarmadasndan ekilerek cepheyi kapatmlardr. Bylece
I. Dnya Savanda kapanan ilk cephe anakkale Cephesi olmutur.

anakkale Savalarnn Sonular
Ekonomik ynden yardm alamayan Rusyada 1917 Bolevik htilli km ve ar-
lk rejimi yklarak yerine Sovyet Rusya kurulmutur.
Osmanl Devletinin ve I. Dnya Savann sresi uzamtr.
stanbul ve Boazlarn igali engellenmitir.
Bulgaristan ttifak Devletlerinin yannda savaa dhil olmu, bylece Almanya ile
Osmanl Devleti arasnda kara balants salanmtr.
Eitimli pek ok insan ehit dm, eitimli insan a ortaya kmtr.
Mustafa Kemale Albay rtbesi verilmi ve bir lider olarak dnyaca tannmtr.
Mustafa Kemalin Kurtulu Savann lideri olmasnda etkili olmutur.

1. Birinci Dnya Savanda Araplarn, Os-
manl Devletine kar ngilizlerle birlikte
hareket etmesi, aadaki fikir akmlarn-
dan hangisinin sona erdiini gstermek-
tedir?
A) Milliyetilik
B) slmclk
C) Trklk
D) Osmanlclk
E) Adem-i Merkeziyetilik


2. I. Dnya Savanda aadaki cepheler-
den hangisi, Osmanllarn ve mttefikle-
rinin kararlar dnda, tilaf Devletlerinin
saldrs ile almtr?
A) anakkale B) Makedonya
C) Kanal D) Kafkas
E) Suriye-Filistin


3. Aadakilerden hangisi anakkale Cep-
hesinin alma nedenleri arasnda gs-
terilemez?
A) stanbul ve Boazlar ele geirerek
Osmanl Devletini sava d brakmak
B) ngiliz smrge yollarnn gvenliini
salamak
C) Sava ksa sre ierisinde bitirmek
D) Siyas, ekonomik ve asker krizde olan
mttefikleri Rusyaya yardm gtrmek
E) Bak petrollerini ele geirmek


4. anakkale Cephesinde 19. Tmen Ko-
mutan olan Mustafa Kemalin;
I. Anafartalar,
II. Conkbayr,
III. Derne
cephelerinden hangilerinde gsterdii
baarlar stanbulun igalini nlemitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


5. Mustafa Kemal, Size ben taarruz emretmi-
yorum, lmeyi emrediyorum. Biz lnceye
kadar geecek zaman zarfnda yerimize
baka kuvvetler ve kumandanlar geecek-
tir. emrini vererek hangi savan kaderi-
ni belirlemitir?
A) Sakarya Meydan Muharebesi
B) Byk Taarruz
C) anakkale Savalar
D) Trablusgarp Sava
E) Ktahya-Eskiehir Muharebesi


Araplarn bu cephede ngilizleri desteklemesi slmclk (mmetilik) fikrinin sona
erdiini, buna karn Arap milliyetiliinin g kazandn gstermektedir.
19. Tmen Komutan Yarbay Mustafa Kemal Arburnunda askerlere: Size ben taar-
ruz emretmiyorum, lmeyi emrediyorum. Biz lnceye kadar geecek zaman zarfn-
da yerimize baka kuvvetler ve kumandanlar geecektir. emrini vermi ve savan
kaderini belirlemitir.
1-B 2-A 3-E 4-D 5-C

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 180 ~

2) Irak Cephesi
Bu cephe ngiltere tarafndan; Irak (MusulKerkk) ve rann (Abadan) petrol kay-
naklarn korumak, smrgelerini tehdit eden Alman ve Osmanl kuvvetlerini en-
gellemek ve Rusyaya Kafkaslar zerinden yardm ulatrmak amacyla almtr.
Halil Paa komutasndaki Osmanl ordusu ngilizlere kar Selman- Pak ve Kutl
Amarede stnlk salam, ngiliz Generali Tawnshand tutsak edilmitir. Ancak
bu baarnn devam getirilememi ve ngilizler Musula kadar ilerlemilerdir.
Osmanl Devleti Irak Cephesinde Musul ve Kerkk dnda tm Irak kaybetmitir.

3) Suriye-Filistin Cephesi
Mustafa Kemalin I. Dnya Savanda grev yapt son cephedir.
Kanal Harektnn devam saylan bu cephede de ngilizlere kar mcadele edil-
mitir.
Bu cephede baar salanamam, Araplarn (erif Hseyin) da desteini alan ngi-
lizler Kuds ve Filistini ele geirmi, Suriyeye kadar dayanmtr.
Araplarn bu cephede de ngilizleri desteklemesi mmetilik fikrinin sona erdiini,
buna karn Arap milliyetiliinin g kazandn gstermektedir.
Mustafa Kemal bu cephede, Alman General Limon Van Sanders komutasndaki Yl-
drm Ordular Komutanlna bal 7. Kolordu Komutan olarak grev yapm ve
Halepin kuzeyinde oluturduu savunma hattyla dman ilerleyiini durdurmu-
tur. Mustafa Kemal daha sonra Yldrm Ordular Grup Komutanlna atanmtr.

4) Hicaz-Yemen Cephesi
ngilizler tarafndan alan bu cephede Osmanl Devleti, Arap Yarmadasndaki n-
giliz ilerleyiini durdurmak ve kutsal yerleri korumak amacyla mcadele etmitir.
Hicaz Emiri erif Hseyin ngilizlerle ibirlii yaparak Osmanlya kar hareket et-
mitir. Bu durum da mmetilik fikrinin sona erdiini aka gstermektedir.
ngilizlere kar savalan bu cephede de baar salanamam, Hicaz ve Yemen
blgesi Osmanl hkimiyetinden kmtr.


MTTEFKLERE YARDIM CEPHELER (Snr D Cepheleri)
Makedonya, Galiya ve Romanya Cepheleri
Osmanl Devletinin snrlar dnda alan cephelerdir.
Osmanl Devleti Bulgaristan ve Avusturya-Macaristan mparatorluuna yardm
etmek iin Osmanl topraklar dnda Galiya, Romanya ve Makedonyada da m-
cadele etmitir.
Rusya, Romanya ve Fransaya kar savalan bu cepheler Rusyann savatan ayrl-
mas ile kapanmtr.







1.
I. Irak,
II. Suriye-Filistin,
III. Hicaz-Yemen
Yukardaki cephelerden hangilerinin al-
masnda ngilterenin Rusyaya yardm
ulatrma amac vardr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. I. Dnya Savanda;
I. Kanal,
II. Suriye-Filistin,
III. Hicaz-Yemen
cephelerinden hangilerinde, Araplarn n-
gilizleri desteklemesi nedeniyle slmc-
lk (mmetilik) fikri nemini kaybetmi-
tir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III


3.
Mustafa Kemalin I. Dnya Savanda
grev yapt son cephedir.
Kanal Harektnn devam saylan bu
cephede ngilizlere kar savalmtr.
Yukarda zellikleri verilen cephe aa-
dakilerden hangisidir?
A) anakkale B) Makedonya
C) Hicaz-Yemen D) Kafkas
E) Suriye-Filistin


4. I. Dnya Savanda;
I. Makedonya,
II. Galiya,
III. Suriye-Filistin
cephelerinden hangileri Osmanl Devle-
tinin snrlar dnda mcadele ettii
cephelerdir?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


5. I. Dnya Savanda Mustafa Kemal;
I. anakkale,
II. Kafkas,
III. Hicaz-Yemen
cephelerinden hangilerinde mcadele et-
mitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III

Mustafa Kemal I. Dnya Savanda srasyla;

anakkale
Kafkas K eklinde kodlanabilir.
Suriye-Filistin

cephelerinde mcadele etmitir.
1-A 2-E 3-E 4-C 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 181 ~






















I. Dnya Savanda Osmanl Devletinin Savat Cepheler

E. I. DNYA SAVAI SIRASINDA MZALANAN GZL ANTLAMALAR
Antlamalarn temel amac Osmanl Devletinin paylalmasdr.
Antlamalar mzalayanlar erii ve zellikleri
stanbul (Boazlar)
(1915)
- ngiltere
- Fransa
- Rusya
- Boazlar ve stanbul Rusyaya braklmtr.
- Rusya da, ngiltere ve Fransann Anadolu ve
Orta Doudaki karlarn kabul etmitir.
Londra (1915)
- ngiltere
- Fransa
- talya
- Rusya
- Antalya evresi talyaya braklm, ayrca On-
iki Ada ve Trablusgarptaki talyan egemenlii
de kabul edilmitir.
- Bu antlamann ardndan talya, tilaf Devletle-
ri safna gemitir. (Taraf deitirmitir.)
Sykes-Picot (1916)
- ngiltere
- Fransa
- Hayfa, Akka ve (Musul hari) Irak blgesi ngil-
tereye; ukurova, Suriye, Lbnan ve Antakya
blgesi ise Fransaya verilmitir.
Mac Mahon (1916)
- ngiltere
- Hicaz Emiri
erif Hseyin
- Arap halknn Osmanl Devletine ayaklanmas-
na karlk, ngiltere Araplarn bamszlklarn
tanyacak ve byk bir Arap mparatorluu ku-
rulmasna yardmc olacaklard.
Petrograd
Protokol (1916)
- ngiltere
- Fransa
- Rusya
- ngiltere ve Fransa Boazlar, Dou Anadolu
Blgesi ve Dou Karadeniz kylarn Rusyaya
brakmlardr.
Saint Jean de
Maurienne (1917)
- ngiltere
- Fransa
- talya
- Gneybat Anadolu (Antalya, Aydn, Konya) ile
zmir ve evresi talyaya braklmtr.

1. Birinci Dnya Savann devam ettii sra-
da tilaf Devletleri Osmanl topraklarn pay-
lamak iin kendi aralarnda gizli antlama-
lar imzalamlardr.
Aadakilerden hangisi bu gizli antla-
malardan biri deildir?
A) Sykes-Picot B) Rethondes
C) Petrograt D) Mac Mahon
E) Saint Jean de Maurienne


2. Birinci Dnya Savanda Osmanl Devleti
kutsal cihat ilan etmesine ramen Araplar
ngilizlerle ibirlii yapmtr.
Bu durumun olumasnda etkili olan
antlama aadakilerden hangisidir?
A) Petrograt Protokol
B) Sykes-Picot Antlamas
C) Londra Antlamas
D) Mac Mahon Antlamas
E) stanbul Antlamas


3. I. Dnya Savanda Osmanl Devletinin
paylalmasyla ilgili olarak;
I. Londra,
II. Sykes-Picot,
III. Mac Mahon,
IV. Saint Jean de Maurienne
antlamalarndan hangileri, ngiltere ve
Fransann talyay yanlarna ekmek ve
talyaya Anadoluda verilecek yerleri be-
lirlemek amacyla imzalanmtr?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve III
D) III ve IV E) I, II ve IV


4. 1916da ngiltere ile Hicaz Emiri erif H-
seyin arasnda imzalanan ve Arap halk-
nn Osmanl Devletine kar ayaklanma-
sna karn ngilterenin de Araplarn ba-
mszln tanmasn ngren gizli ant-
lama aadakilerden hangisidir?
A) Sykes-Picot Antlamas
B) Petrograt Protokol
C) Mac Mahon Antlamas
D) stanbul Antlamas
E) Saint Jean de Maurienne Antlamas


5. I. Dnya Savanda Osmanl Devletinin
paylalmasn ngren gizli antlama-
larda aadaki devletlerden hangisinin
imzas yoktur?
A) ngiltere B) Fransa C) Rusya
D) talya E) Almanya

1-B 2-D 3-A 4-C 5-E

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 182 ~






F. ABDNN SAVAA GRMES (2 NSAN 1917)
I. Dnya Savann balarnda tarafszln ilan eden ABDnin, tilaf Devletlerine
yapt silah ve cephane ticareti Almanya ile ilikilerini bozmu ve 1917 ylndan iti-
baren tarafszln bozmak zorunda kalmtr.
Almanya, ABDden silah ve cephane ticaretini durdurmasn talep etmi, ancak bu
istei dikkate alnmaynca Atlas Okyanusundaki ABD gemilerini batrmtr.
Bunun zerine tarafszln bozan ABD, 2 Nisan 1917de Almanyaya sava aarak
tilaf Devletlerinin yannda savaa dhil olmutur.
tilaf Devletlerinin Wilson lkelerini kabul edeceini aklamas da, ABDnin tilaf
Blokunda savaa katlmasnda etkili olmutur.



G. WLSON LKELER (8 Ocak 1918)
ABD Bakan Woodrow Wilsonun, I. Dnya Sava srasnda yaymlad ve temel
amac kalc barn salanmas ve smrgeciliin sona ermesini salamak olan 14
maddeden oluan bildiridir.
tilaf Devletleri, karlarna ters dse de ABD gibi nemli bir gc kaybetmemek
iin bu ilkeleri kabul ettiklerini aklamlar, ancak szlerinde durmamlardr.
ABD, Wilson lkelerinin kabul edilmesiyle tilaf Grubuna katlmtr.

Wilson lkelerinin nemli Maddeleri


1. I. Dnya Sava srasnda Osmanl Dev-
letinin paylalmas konusunda yaplan
gizli antlamalar dnya kamuoyuna du-
yuran devlet aadakilerden hangisidir?
A) Rusya B) Almanya
C) talya D) ABD
E) Osmanl Devleti



2. Birinci Dnya Savanda Osmanl Devle-
tinin paylalmasn ngren gizli ant-
lamalara aadaki devletlerden hangisi
katlmamtr?
A) talya B) Fransa C) ngiltere
D) Yunanistan E) Rusya



3. Aadakilerden hangisi Wilson lkelerin-
den biri deildir?
A) Yenilen devletler sava tazminat de-
meyecek
B) Devletler arasnda gizli antlamalar ya-
plmayacak
C) Devletler arasndaki sorunlarn zm
iin bir uluslararas bir tekilt kurulacak
D) Her millet ounlukta olduu blgelerde
kendi geleceini kendisi belirleyecek
E) Fransa, Alsace-Loraiene kmr havza-
sn Almanyaya geri verecek


4.
I. Devletleraras gizli diplomasi yaplma-
yacak.
II. Yenilen devletler sava tazminat de-
meyecek.
III. Boazlar her devletin ticaret gemilerine
ak olmayacak.
Yukardakilerden hangileri Wilson lkele-
rinden biri deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III



5. 18 Ocak 1918de yaymlanan Wilson lke-
lerine gre yeniden kurulmas planlanan
devlet aadakilerden hangisidir?
A) Yugoslavya B) Polonya
C) Letonya D) Estonya
E) ekoslovakya


Her ulus kendi geleceini kendisi belirleyecek. (Smrgecilie kar)
Yenen devletler yenilenlerden toprak almayacak. (Bu madde tilaf devletleri
tarafndan Anadolunun igal edilmesiyle ihlal edilecektir.)
Yenilen devletler sava tazminat demeyecek.
Devletlerarasnda ak diplomasi olacak, gizli antlamalar yaplmayacak.
Ekonomik engeller kaldrlacak ve ar silahlanmaya son verilecek.
Uluslararas sorunlarn zmn salayabilecek, her devletin temsilcisinden
oluan uluslararas bir tekilt kurulacak. (Cemiyet-i Akvam)
Trk egemenlii altnda yaayan dier milletler, ounlukta olduu blgelerde
kendi geleceini kendisi belirleyecek. (Dou Anadoluda Ermeni Devleti kurma
dncesini gndeme getirecektir.)
Osmanl Devletinde Trklerin ounlukta olduu blgelerde Trk hkimiyeti
kesin olarak salanacaktr.
Boazlar dnya devletlerinin ticaret gemilerine ak olacak. (Bu madde uluslar-
aras eitlik prensibine aykrdr. Ayrca Osmanl Devletinin egemenlik haklarn
snrlandrmaktadr.)
Almanya Alsace-Loraiene (Alsas Loren) blgesini Fransaya geri verecek.
Bamsz bir Polonya Devleti kurulacak.
2 Nisan 1917de ABDnin savaa girmesi, savan kaderini deitirmi ve tilaf Dev-
letlerinin lehine ksa srede sonulanmasna neden olmutur.
I. Dnya Savanda Osmanl Devletinin paylalmasyla ilgili, Londra ve Saint Jean
de Maurienne Antlamalar, ngiltere ve Fransann talyay yanlarna ekmek ve
talyaya Anadoluda verilecek yerleri belirlemek amacyla yaplmtr.
I. Dnya Sava srasnda Osmanl Devletinin paylalmas konusunda yaplan gizli
antlamalara Yunanistan katlmamtr. Ayrca Bolevik htilli nedeniyle savatan
ekilen Rusya, yaplan bu gizli antlamalar dnya kamuoyuna duyurmutur.
1-A 2-D 3-E 4-C 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 183 ~










Anlama Devletlerinin ABD Bakan Wilsonun yaymlad Wilson Prensiplerine
uymamas zerine, ABD Monroe Doktrinine dayanarak dnya siyasetinden ekil-
mitir.






H. I. DNYA SAVAINI BTREN ATEKES ANTLAMALARI










Bu atekes antlamalar I. Dnya Savan fiilen bitirmitir. Savan resmen sona
ermesi ise, esaslar Paris Bar Konferansnda belirlenen bar antlamalarnn im-
zalanmas ile gereklemitir.

. I. DNYA SAVAI SONRASI MZALANAN BARI ANTLAMALARI











1. Birinci Dnya Sava yllarnda meydana
gelen;
I. Bolevik htilli nedeniyle Rusya'nn
savatan ekilmesi,
II. ticaret ve yolcu gemilerinin batrlmas
ile ABD'nin tilaf Devletleri safnda
savaa girmesi,
III. Paris Bar Konferans srasnda ngil-
tere'nin Dou Akdeniz'deki karlarn
koruma abasna ynelmesi
gelimelerinden hangileri daha nce Os-
manl topraklar zerinde yaplan payla-
m planlarnda deiiklik yaplmasna
neden olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



2. Osmanl Devleti, aadakilerden hangi-
siyle I. Dnya Savandan ekilmitir?
A) Selanik Atekes Antlamas
B) Mondros Atekes Antlamas
C) Sevr Antlamas
D) Brest-Litowsk Antlamas
E) Mudanya Atekes Antlamas



3. I. Dnya Savandan sonra yenilen dev-
letlerle imzalanan;
I. Selanik,
II. Rethondes,
III. Mondros
atekes antlamalaryla savatan ekilen
devletler aadaki seeneklerden hangi-
sinde doru olarak verilmitir?
I II III
A) Almanya Avusturya Osmanl
Macaristan
B) Bulgaristan Osmanl Almanya
C) Avusturya- Osmanl Bulgaristan
Macaristan
D) Bulgaristan Almanya Osmanl
E) Almanya Avusturya Osmanl
Macaristan



4. Aadakilerden hangisi Birinci Dnya
Savandan sonra imzalanan bar ant-
lamalarndan biri deildir?
A) Mondros B) Triannon C) Neuilly
D) Versay E) Sevr


Wilson lkelerine gre yeniden kurulmas planlanan devlet Polonyadr.
Wilson lkelerinde, Trk egemenlii altndaki dier milletlere kendi kendini ynet-
me hakk (self determinasyon) verilmesi, aznlklarn lke btnln bozucu za-
rarl almalarna (zararl cemiyetlerin faaliyetlerine) dayanak oluturmutur.
MONROE DOKTRN (Yalnzlk Politikas)
ABD Bakan James Monroenin 2 Aralk 1823 tarihinde kongreye sunduu doktrindir.
Bu doktrin ABD d politikas iin nemli bir gelimedir. Bu doktrine gre, Avrupa kta-
sndaki herhangi bir olay ABDyi ilgilendirmeyecek, ABD hibir ittifak ya da anlamaya
dhil olmayacak, kendisi dnda gerekleen Avrupa olaylarna mdahil olmayacakt.
Wilson lkelerinde dnya barn korumak amacyla Cemiyet-i Akvamn (Milletler
Cemiyeti) kurulmas ilk kez gndeme gelmitir.
Bulgaristan Selanik Atekesi (29 Eyll 1918)
Osmanl Devleti Mondros Atekesi (30 Ekim 1918)
Avusturya-Macaristan Willa Guiste Atekesi (3 Kasm 1918)
Almanya Rethondes Atekesi (11 Kasm 1918)
Almanya Versailles (Versay)
Avusturya Saint Germain (Sen Jermen)
Bulgaristan Neuilly (Nyyi)
Macaristan Trianon (Triyanon)
Osmanl Devleti Sevres (Sevr)
(28 Haziran 1919)
(10 Eyll 1919)
(27 Kasm 1919)
(4 Haziran 1920)
(10 Austos 1920)
1-C 2-B 3-D 4-A

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 184 ~

J. I. DNYA SAVAININ SONULARI

I. DNYA SAVAINA GENEL BR BAKI
ngiltere - Savatan en krl kan devlet
ABD - Savan ksa srede bitmesini salayan devlet
talya - Sava esnasnda (1915) taraf deitiren devlet
Yunanistan - Savaa en son dahil olan devlet
Japonya - Savatan ilk ekilen devlet
Bulgaristan - tilaf Devletleri ile ilk atekes imzalayan devlet
Rusya - Rejim deiiklii yaanan devlet
ABD-Japonya - Ekonomisi en fazla gelien devletler


K. MONDROS ATEKES ANTLAMASI (30 Ekim 1918)
1918 yl sonlarna doru Bulgaristann savatan ekilmesi Osmanl Devleti ile Al-
manya arasndaki balantnn kesilmesine yol am, Trakya ve stanbul da olas bir
Yunan saldrsna kar ak hle gelmitir.
Bu srete ttihat ve Terakki Cemiyeti ynetimden ekilmi, partinin yneticileri de
(Cemal Paa, Enver Paa vb.) lkeyi gizlice terk etmitir.
Mondros Atekesi imzalanmadan nce padiah V. Mehmet Reat lm, yerine
Padiah Vahdettin (VI. Mehmet) gemitir.
ttihat ve Terakkinin hkmetten ekilmesi zerine Ahmet zzet Paa sadrazaml-
a getirilmi ve yeni hkmeti kurmutur.
Sadrazam Ahmet zzet Paa, devletin iinde bulunduu durumu deerlendirerek
tilaf Devletlerine atekes isteinde bulunmutur.
Taraflar arasndaki grmeler 27 Ekim 1918 tarihinde Limni Adasnn Mondros
Limannda ngilizlere ait Agamemnon Zrhlsnda balamtr.

1. Birinci Dnya Savandan sonra Avus-
turya-Macaristan ve Bulgaristandan al-
nan topraklar zerine aadaki devlet-
lerden hangisi kurulmutur?
A) Polonya B) Yugoslavya
C) Letonya D) Estonya
E) ekoslovakya




2. Birinci Dnya Savandan en krl kan
devlet aadakilerden hangisidir?
A) talya B) Fransa C) Almanya
D) ngiltere E) Rusya




3. Aadakilerden hangisi, I. Dnya Sava-
ndan sonra kurulan devletlerden biri
deildir?
A) Polonya B) Estonya
C) Arnavutluk D) Yugoslavya
E) ekoslovakya




4. I. Dnya Savana en son katlan devlet
ile savatan ilk ekilen devlet aadaki-
lerden hangisinde birlikte verilmitir?
A) Yunanistan-Japonya
B) ABD-Rusya
C) Almanya-Japonya
D) Bulgaristan-Yunanistan
E) ABD-Almanya




5. ttihat ve Terakkinin hkmetten ekil-
mesi zerine kurulan ve devletin iinde
bulunduu durumu deerlendirerek tilaf
Devletlerine atekes isteinde bulunup
Mondros Atekesinin imzalanmasna n
ayak olan hkmet aadakilerden han-
gisidir?
A) Damat Ferit Paa Hkmeti
B) Tevfik Paa Hkmeti
C) Salih Paa Hkmeti
D) Ahmet zzet Paa Hkmeti
E) Ali Rza Paa Hkmeti


Avrupann ve dnyann siyas yaps deimitir.
Savatan en krl kan devlet ngiltere olmutur.
ekoslovakya, Yugoslavya, Polonya, Letonya, Litvanya, Estonya, Macaristan,
Trkiye gibi yeni devletler kurulmutur.
Avusturya-Macaristan ve Bulgaristandan alnan topraklar zerine Yugoslavya
devleti kurulmutur.
Rusyada Komnizm, talyada Faizm, Almanyada Nazizm (Nasyonal Sosya-
lizm) gibi baskc (totaliter) rejimler ortaya kmtr.
Dnya barn korumak iin uluslararas bir tekilt olarak Cemiyet-i Akvam
(Milletler Cemiyeti) kurulmutur.
Smrgeciliin yerini Manda ve Himaye almtr.
Osmanl, Avusturya Macaristan, arlk Rusya ve Almanya gibi byk imparator-
luklar paralanm, ulus devletler ortaya kmtr.
Araplarn Osmanl Devletinden ayrlmasyla slmclk (mmetilik) anlay
sona ermitir.
Tank, kimyasal silahlar ve denizalt ilk kez I. Dnya Savanda kullanlmtr.
Kimyasal silah kullanm Sivil Savunma rgtlerinin kurulmasna yol amtr.
Savatan umduunu bulamayan devletler daha sonra II. Dnya Savann k-
masna neden olmutur.
1-B 2-D 3-C 4-A 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 185 ~

Grmelerde Osmanl Devletini Bahriye Nazr Rauf Bey (Orbay)n bakanlk et-
tii heyet, tilaf Devletlerini ise ngiliz Amiral Calthorpe (Kalthorp) temsil etmitir.

MONDROS ATEKES ANTLAMASI

Osmanl Devleti tilaf Devletleri



Yaplan grmeler sonucunda, toplam 25 maddeden oluan Mondros Atekes
Antlamas 30 Ekim 1918de imzalanmtr.

a) Osmanl Devletinin Mondros Mtarekesini mzalama Nedenleri

b) Antlamann nemli Maddeleri
Osmanl Devletinin Egemenlik Haklarn Kstlayan Hkmler
1. anakkale ve stanbul Boazlar alacak, blgedeki istihkmlar (asker sler) tilaf
Devletleri tarafndan igal edilecektir.




2. tilaf Devletleri gvenliklerini tehlikede grdkleri herhangi bir stratejik noktay i-
gal edebileceklerdir. (7. madde)





3. Vilyet-i Sittede (Bitlis, Elaz, Diyarbakr, Erzurum, Van, Sivas) herhangi bir kar-
klk karsa tilaf Devletleri bu blgeleri igal edebileceklerdir. (24. madde)


4. Hkmet haberlemeleri dndaki tm haberleme aralar tilaf Devletlerinin de-
netimine girecektir.




1. Mondros Atekes Antlamas grme-
lerinde tilaf Devletlerini aadakilerden
hangisi temsil etmitir?
A) talya B) Fransa C) ngiltere
D) Yunanistan E) Rusya



2. Mondros Atekesi ile ilgili olarak, tilaf
Devletleriyle yaplan grmelerde, Os-
manl Devletini aadakilerden hangisi
temsil etmitir?
A) Rauf Bey (Orbay)
B) Salih Paa
C) Fethi Bey (Okyar)
D) Refet Bey (Bele)
E) Ali Rza Paa



3. Mondros Atekes Antlamasnda, "Vil-
yet-i Sittede bir karklk karsa, tilaf Dev-
letleri bu blgeye mdahale edebilecektir"
maddesine yer verilmesinin temel amac
aadakilerden hangisidir?
A) Rusyann igalini engellemek
B) Burada kurulabilecek bir Ermenistan
devleti iin zemin hazrlamak
C) Blgenin yeralt zenginliklerine daha
kolay el koyabilmek
D) ngilterenin Hindistan ile olan balant-
sn korumak
E) Bu blgedeki XV. Kolorduyu etkisiz
brakmak



4. Mondros Atekes Antlamasnn aa-
daki maddelerinden hangisi, tilaf Devlet-
lerinin kendilerine kar oluabilecek di-
renileri ve tepkileri engelleme amacna
yneliktir?
A) Osmanl ordusunun terhis edilmesi
B) Toros Tnellerinin tilaf Devletleri tara-
fndan igal edilmesi
C) Osmanl demir yollarndan tilaf Dev-
letlerinin yararlanmas
D) Hkmet haberlemeleri dndaki tm
haberleme aralarnn tilaf Devletleri
denetimine verilmesi
E) tilaf Devletlerinin gvenliklerini tehdit
edecek bir durumda herhangi bir stra-
tejik noktay igal etme hakkna sahip
olmas


Wilson lkelerinin kapsamna gvenilmesi
ttihatlarn lkeyi terk etmesi
Osmanl Devletinin asker gten yoksun olmas
Bulgaristann savatan ekilmesi sonucu Osmanl Devletinin Almanya ile ba-
lantsnn kesilmesi
Bahriye Nazr
Hseyin Rauf Bey (Orbay)
ngiliz Amirali
Calthorpe (Kalthorp)
Bu madde ile Anadolu ve Trakyann balants kesilmi, Osmanlnn toprak b-
tnl bozulmutur.
Osmanl Devletinin siyasi varl ve stanbul tehdit altna girmitir.
Osmanl Devletinin egemenlik haklar kstlanmtr.
Anadolunun igal edileceinin ilk belirtisidir. tilaflar bu maddeye dayanarak
Anadoluyu igal etmilerdir.
tilaf Devletlerinin Wilson lkelerine uymayacan aka gstermitir.
Bu madde ile Douda bir Ermenistan Devletinin kurulmas amalanmtr.
Bu madde ile tilaf Devletleri kendilerine kar oluabilecek direnileri ve tepki-
leri engellemek istemilerdir.
Bu madde ayn zamanda Osmanly savunmasz brakma amacna yneliktir.
1-C 2-A 3-B 4-D

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 186 ~

5. Osmanl Devleti, ttifak Devletleri ile tm ilikilerini kesecek, Alman ve Avusturya
uyruklu asker ve sivil memurlar Osmanl topraklarn terk edecektir.




Asker Hkmler
1. Snrlarn denetlenmesi ve i dzenin korunmas iin gerekli olan birlikler dnda
kalan Osmanl ordular terhis edilecek, btn sava gemilerine, ordunun ara, ge-
re, silah ve cephanesine el konulacaktr.



2. Osmanl Devletinin elindeki btn sava esirleri serbest braklacak, buna karlk
Trk esirler tilaf Devletlerinin denetiminde kalacaklardr.


3. Anadolu dndaki Osmanl birlikleri tilaf Devletlerine teslim olacak, dier yandan
ran ve Kafkasyaya giren Osmanl birlikleri derhal geri ekilecektir.

Ekonomik Hkmler
1. tilaf Devletleri btn liman ve tersanelerden yararlanabileceklerdir.
2. Toros tnelleri, demir yollar ve deniz iletmeleri tilaf Devletlerine braklacaktr.
3. tilaf Devletleri kmr, akaryakt ve benzeri maddeleri Anadoludan temin edecek-
ler, bu maddelerin hibiri ihra edilmeyecektir.




c) Antlamann nemi ve Sonular
Osmanl Devletinin tilaflar karsnda kaytsz artsz teslimiyeti anlamna gelen bu
atekes antlamasyla, Osmanl Devleti fiilen sona ermitir.
Antlamadaki 7. madde Anadolu topraklarnn igaline, 24. madde ise Dou Ana-
doluda bir Ermeni Devletinin kurulmasna zemin hazrlamtr.
Osmanl Devleti bu antlamay imzalarken Wilson lkelerine gvenmi, ancak tilaf
Devletleri, Wilson lkelerini dikkate almam ve igallere balamlardr.
Anadolunun igali karsnda Trk milletinin ilk tepkisi mill direni kuvvetleri olu-
turmak olmutur.
Mondrosun imzalanmasndan sonra Osmanl Devletinde hkmet deiiklikleri
yaanmtr. Ahmet zzet Paa Hkmeti 8 Kasm 1918de istifa etmi, yerine 11
Kasm 1918de Tevfik Paa Hkmeti kurulmutur.
Padiah Vahdettin de 4 ay ierisinde seimlere gitmek kaydyla Mebusan Meclisini
feshetmitir. (21 Aralk 1918).
Bu karklk ortamnda tilaf Devletlerinin basksnn iyice artmas sonucu Osmanl
Hkmeti tekrar deimi, Tevfik Paa Hkmeti yerine, ngiliz manda ve himaye
ynetimini savunan Damat Ferit Paa Hkmeti kurulmutur. (4 Mart 1919)

1. Mondros Atekesinde yer alan asker h-
kmler iinde, ordunun silah ve cephanesi-
nin teslim edilmesi, boazlarn idaresinin ti-
laf Devletlerine braklmas, Trk esirlerinin
serbest braklmamas gibi maddeler bulun-
maktadr.
tilaf Devletlerinin bu hkmlerle ula-
mak istedikleri temel ama, aadakiler-
den hangisinde doru olarak verilmitir?
A) Savunma gcn krarak, igallere or-
tam hazrlamak
B) Osmanl Devleti'nin donanmasna ve
asker gcne sahip olmak
C) Osmanl Devleti'nin yetenekli komutan-
larna kendi ordularnda grev vermek
D) Osmanl tersanelerine el koymak
E) Yeralt kaynaklarn ele geirmek


2. Mondros Atekes Antlamasnn aa-
daki maddelerinden hangisi, uluslararas
eitlik prensibine aykrdr?
A) tilaf Devletleri gvenliklerini tehdit ede-
cek bir durumda herhangi bir stratejik
noktay igal edebilecektir.
B) Osmanl ordusu terhis edilecektir.
C) Osmanl tersaneleri ve demir yollarn-
dan tilaf Devletleri yararlanacaktr.
D) Hkmet haberlemeleri dndaki tm
haberleme aralar tilaf Devletlerinin
denetimine braklacaktr.
E) Osmanl Devletinin elindeki btn sa-
va esirleri serbest braklacak, buna
karlk Trk esirler tilaf Devletlerinin
denetiminde kalacaklardr.


3. Atatrkn, Osmanl Devletinin mtte-
fikleriyle beraber srklendii ac malubi-
yetin yz kzartacak bir sonucudur. Bu ate-
kes maddeleri, Trk topraklarn yabancla-
rn igaline sunmutur. szleriyle kastetti-
i antlama aadakilerden hangisidir?
A) Sevr B) Mondros C) stanbul
D) Ayastefanos E) Mudanya


4. Mondros Atekes Antlamasndan sonra
stanbul Hkmeti'nin igaller karsnda
sessiz kalmas Trk milletinin tepkilerine yol
amtr.
Aadakilerden hangisi, Trk Milletinin
gsterdii bu tepkilerden biridir?
A) Batl anlamda yeniliklerin yaplmas
B) Rejimin deitirilmesi
C) Mill direni kuvvetlerinin oluturulmas
D) stiklal Mahkemeleri'nin kurulmas
E) Sevr Antlamasnn kabul edilmesi


Bu madde ile devletleraras eitlik ilkesine uyulmamtr.
tilaf Devletleri Osmanl Devletini savunmasz duruma drmeye, bylece i-
galleri kolaylkla gerekletirmeye almlardr.
Bu madde ile Osmanl Devletinin diplomatik ilikilerine snrlama getirilmitir.
Osmanl Devletinin dier devletlerle ilikilerine mdahale edilerek egemenlik
haklar kstlanmtr.
tilaf Devletleri bu ar ekonomik hkmleri kabul ettirerek Osmanl Devletinin
ekonomik bamszln elinden alm ve Osmanly kendilerine baml hale
getirmeye almlardr.
1-A 2-E 3-B 4-C

K


d

KPSS / Tarihi
d) Mondros
tilaf Devlet
lar gizli ant
Mondros A
ngiltere
Musul
Urfa*
Antep*
Mara*
Merzifon
Samsun
Eskiehir
Ktahya
Bilecik
stanbul
anakkale
zmit
Batum
Kars
gallere k
lk Kuvy-i
ngilizler, M
brakmt
n Pusulas
Atekes Ant
tleri, Mondros
tlamalar yr
Atekesinden s
MONDRO
F
Ad
M
Ha
D
Zo
Ba
Bu
Ur
An
M




kar ilk direni F
i Milliye Bat A
Musula karlk
r.
tlamas Son
Atekesinden
rle koymak
onra igal edile
OS ATEKES
Fransa
dana
ersin
atay
rtyol
onguldak
alkesir
ursa
rfa*
ntep*
ara*
Franszlara kar
nadoluda (Ayv
k Urfa, Antep v
rasnda Yaa
n sonra I. Dny
iin igallere b
en ilk yer Musu
S SONRASI
Hatay-Drtyo
talya
Antalya
Kuada
Afyon
Mula
Mils
Bodrum
Marma
Fethiye
Konya
Akehi




valkta) Yunan
ve Mara Suriy
anan galler
ya Sava sras
balamlardr.
uldur. (3 Kasm
GALLER
olda gerekle
a
a
as
m
aris
e
r
llara kar kuru
ye tilafnmesi
r
snda imzalad

1918)
mitir.
Yunanistan
zmir
Manisa
Akhisar
Turgutlu
Aydn
Tekirda
Midye







ulmutur.
ile Franszlara

k-

1.
I. H
II. M
III. A
Mond
ra ng
yukar
A) Ya





2. Mond
ra ig
daki y
A) zm





3. Aa
kes A
rafnd
tilafn
lerde
A) Zo





4. Mond
I. A
II. K
III. z
IV. Zo
illerin
edilm
A) I ve
D




5. Mond
ra 3 K
aa
A) Ha


1-B
XX. Yzylda
Hatay,
Musul,
Antalya
dros Atekes A
giltere tarafnd
rdakilerden ha
alnz I B) Yaln
D) I ve II
dros Atekes A
gallere kar ilk
yerlerden hang
mir B) Mus
D) Antalya
dakilerden ha
Antlamasnda
dan igal edilip
nmesi ile Fran
en biridir?
onguldak B)
D) Antalya
dros Mtarekes
Antalya,
Konya,
zmir,
Zonguldak
nden hangileri
mitir?
e II B) I ve
D) I, II ve IV
dros Atekes A
Kasm 1918de
dakilerden ha
atay B) st
D) Musul
B 2-C 3-E
a Osmanl De
~ 1
Antlamasnda
an igal edilen
angileridir?
nz II C) Ya
E) II ve III
Antlamasnda
k silahl direni
gisinde balam
sul C) Dr
E) Aydn
angisi Mondros
an sonra ngilte
p; daha sonra S
nsaya braklan
) Adana C)
E) Antep
sinden sonra;
talya tarafnda
e III C) II ve
E) II, III ve IV
Antlamasnda
igal edilen ilk
ngisidir?
anbul C)
E) Urfa
E 4-A 5-
evleti
187 ~

an son-
n yerler
alnz III
an son-
aa-
mtr?
rtyol
s Ate-
ere ta-
Suriye
n yer-
Konya
an igal
e IV
an son-
k yer
zmir
D
XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 188 ~

13 Kasm 1918de tilaf Devletleri stanbula karma yapm; bu gelime zerine, o
dnemde Yldrm Ordular Grup Komutanlndan ayrlarak stanbula gelen Mus-
tafa Kemal, karlat manzara karsnda Geldikleri gibi giderler demitir.
galler karsnda Osmanl ynetimi tepkisiz kalnca, Trk halkndan igallere kar
gelen ilk tepki de direni cemiyetleri kurmak olmutur.

L. PARS BARI KONFERANSI (18 OCAK 1919)
32 devletin katlmyla, I. Dnya Sava sonunda malup olan devletlerin durumla-
rn belirlemek, bu devletlerle yaplacak bar antlamalarnn esaslarn tespit et-
mek ve barn kalcln salamak amacyla toplanmtr.
Konferansa ngiltere, Fransa, Japonya, talya ve ABD hkim olmu, ancak etkili ol-
mas beklenen ABD ve talya ise konferansta istediklerini elde edememilerdir.
Konferansta;
Manda Sistemi resmlemitir. Buna gre Arap Yarmadas, Irak, Suriye ve Filis-
tini manda sistemiyle ynetecek bir devletin atanmasna ve Dou Anadoluda
yine manda sistemiyle ynetilecek bir Ermeni Devletinin kurulmasna karar ve-
rilmitir.



Almanyann toparlanmasna frsat vermeden, ar artlar tayan bir antlama-
nn hazrlanmas kararlatrlmtr.
Wilson lkeleri dorultusunda ABDnin istei ile Cemiyet-i Akvamn (Milletler
Cemiyeti) kurulmasna karar verilmitir.



Gizli antlamalarda talyaya verilmesi gereken zmir ve evresi, ngilterenin is-
tekleri dorultunda Yunanistana braklmtr. Bunun nedeni, ngilterenin bl-
gede (Dou Akdeniz) gl bir talya yerine, kendi gdmnde olacak zayf
bir Yunanistan istemesidir.



tilaf Devletleri, konferansn sonunda Osmanl Devleti dnda dier ttifak Dev-
letleri ile imzalanacak bar artlar konusunda anlam, ancak Osmanl toprak-
larnn paylam konusunda uzlama salayamadklar iin, Osmanl Devleti ile
yaplacak bar antlamasn ertelemilerdir.
Paris Bar Konferansnn balamasnn ardndan lke iinde artan tepkileri nle-
yebilmek iin padiah ve stanbul Hkmeti birtakm nlemler almtr. Bu nlem-
lerden bazlar unlardr:
Aznlklar yattracak, Trkleri sknete aracak Nasihat (t) Kurullar olu-
turulmutur.
Halk sknete davet eden bildiriler sk sk yaymlanmtr.
Hkmete yeniden gven salamak iin Saltanat ras toplanmtr.
Mustafa Kemal IX. Ordu Mfettii olarak Anadoluya gnderilmitir.
Ancak Padiah ve stanbul Hkmetinin teslimiyeti bir tutum sergilemesi, kurtu-
lu areleri arayan halkn eitli blgelerde cemiyetler kurmasna yol amtr.

1. Mustafa Kemal Paa, Geldikleri gibi gider-
ler. szn, aadaki gelimelerin han-
gisinden sonra sylemitir?
A) Mondros Atekes Antlamasndan son-
ra stanbula geldiinde
B) stanbulun igali sonrasnda Ankaraya
geldiinde
C) TBMMnin almas sonras meclis ba-
kan seildiinde
D) zmirin igali sonrasnda yaymlad
bildiride
E) Hatay-Drtyolda igallere kar ilk tep-
kinin ortaya kmasndan sonra



2. 18 Ocak 1919da tilaf Devletlerinin d-
zenledii Paris Bar Konferansnda Ba-
t Anadolunun Yunanistana verilmesi;
I. Paylama tasarlarnn deimesi,
II. talyann tepki gstermesi,
III. Anlama devletleri arasnda gr ayr-
lklarnn yaanmas
gelimelerinden hangilerine yol amtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. Paris Bar Konferans'nda ngiltere ve
Fransa'nn Ortadou'yu ve dier smr-
geleri paylaabilmek iin "Manda" deni-
len yeni bir sistemi ne srmeleri, aa-
dakilerden hangisine kar gelitirilen bir
politika nitelii tamaktadr?
A) Bolevik sistemine
B) Wilson lkelerine
C) Yaylmac politikalara
D) mparatorluk yaplarna
E) Demokratiklemeye



4. stanbul Hkmeti, Paris Bar Konferan-
snn balamasyla lke iinde artan tep-
kileri nleyebilmek iin;
I. Nasihat (t) Kurullar oluturulmas,
II. Mustafa Kemali IX. Ordu Mfettii ola-
rak Anadoluya gnderilmesi,
III. Saltanat rasnn toplanmas
nlemlerinden hangilerini almtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


Paris Bar Konferansnda zmir ve evresinin Yunanistana verilmesi, tilaf Devletleri
arasnda ilk kez gr ayrlklarnn ortaya kmasna neden olmutur.
Paris Bar Konferansnda alnan karar dorultusunda, dnya barn salamak iin
10 Ocak 1920de Milletler Cemiyeti kurulmutur.
Wilson lkelerinin smrgecilik yaplmayacak maddesine kar Manda ve Himaye
fikri ilk kez Paris Bar Konferansnda ortaya atlmtr.
1-A 2-E 3-B 4-E

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 189 ~

M. ZMRN GAL (15 MAYIS 1919)
Paris Bar Konferansnda zmir ve evresini igal etme hakkn elde eden Yunanis-
tann en byk destekisi ngiltere olmutur.
Daha nce gizli antlamalarla talyaya verilen zmir ve evresi, ngilterenin basks
ve sahte belgelerle ortaya att;
Blgede Rum nfus ounluktadr.
Trkler blgedeki Hristiyan halk katletmek zeredir.
Blge, kltr ve corafi adan Yunanistann doal bir uzantsdr.
gibi aslsz iddialarla Paris Bar Konferansnda talyann elinden alnarak, ABD ve
Fransann da desteiyle Yunanistana braklmtr.
Megalo deay (Byk lk) gerekletirmeyi, Bat Anadolu ve Trakyay toprakla-
rna katmay ve Dou Karadenizde Pontus Devletini kurmay hedefleyen Yunanis-
tan, 15 Mays 1919da Paris Konferansna dayanarak zmire asker karmtr.


zmir halk igali nlemek iin rgtlenmeye balam, bu dorultuda zmir Redd-i
lhak Cemiyeti oluturulmutur.
Blgedeki Rumlarn Yunanllar sevin gsterileriyle karlamas ve yaanan igal
karsnda daha fazla dayanamayan Hukuk-u Beer (nsan Haklar) Gazetesi yazar
Hasan Tahsin (Osman Recep Nevres) Yunanllara ilk kurunu atmtr.
zmirin igalini protesto etmek iin yurdun pek ok blgesinde mitingler dzenlen-
mi ve bildiriler yaymlanmtr. Nitekim 19 Mays 1919da Fatihte, dieri 23 Mays
1919da Sultanahmette olmak zere iki byk miting yaplm; mitinglerde Halide
Edip (Advar), Nakiye Hanm, Selim Srr (Tarcan), Sait Bey ve Mehmet Emin (Yur-
dakul) mill duygular coturan ve igalleri protesto eden konumalar yapmlardr.
Hasan Tahsinin att ilk kurun ile igal karsnda yaplan miting ve konumalar,
mill bilincin uyanmasn ve Kuvy-i Milliye ruhunun domasn salamtr.




AMRAL BRSTOL RAPORU (11 EKM 1919)
zmirin igali dnya kamuoyunda da yanklar uyandrm, stanbul Hkmetinin
de isteiyle, blgede yaanan olaylarn incelenmesi iin komisyon kurulmutur.
ABD Yksek Komiseri Amiral Bristolun bakanlnda ngiltere, Fransa ve talyann
temsilcilerinden oluan bu komisyon, blgede yapt incelemeler sonucunda bir
rapor hazrlamtr. Bu rapor Amiral Bristol Raporu adyla anlmaktadr.
Amiral Bristol Raporuna gre;
Yunanllarn zmiri igali haksz gerekelere dayanmaktadr.
Blgede Trkler ounlukta olup, Rumlarn katledildii iddias doru deildir.
Blgedeki katliamlardan tamamen Yunanllar sorumludur.
Blgede yaayan Hristiyanlarn gvenlii tehlikede deildir.
Yunan askerleri blgeden derhal ekilmeli ve yerlerine tilaf Devletlerinin kuv-
vetleri yerlemelidir.




1. l. Dnya Sava yllarnda tilaf Devletleri,
yaptklar gizli antlamalarla Osmanl Devle-
ti'ni paylamlard. Ancak talyann payna
den zmir ve evresi Paris Bar Konfe-
ransnda Yunanistan'a verilmitir.
tilaf Devletlerinin mevcut tutumlarnda-
ki bu deiikliin temel sebebi aada-
kilerden hangisidir?
A) talyann tilaf glerine ge katlmas
B) Fransa ve ABD'nin bu blgenin talyaya
verilmesini istememeleri
C) Dou Akdeniz'de gl bir talyann ye-
rine, ngiltereye bal bir Yunanistan'n
tercih edilmesi
D) ngiltere ile talyann Yunanistan' ken-
dilerine balamak istemeleri
E) talyann Trkiye ile yaknlamas



2. Yunanllarn zmiri igal etmesi ncelikle
aadakilerden hangisinin yaanmasna
yol amtr?
A) Ali Fuat Paann Bat Cephesi komu-
tanlna atanmasna
B) Damat Ferit Paa Hkmetinin istifa
etmesine
C) Trk ve Yunan askerleri arasnda yeni
bir hat oluturulmasna
D) Firarler Hakknda Kanununun karl-
masna
E) zmir Redd-i lhak Cemiyetinin kurulma-
sna



3. zmirin igali srasnda Yunanllara kar-
ilk kurunu atan Hukuk-u Beer Gaze-
tesi yazar aadakilerden hangisidir?
A) Cell Nuri
B) Hasan Tahsin
C) Yunus Ndi
D) Vsf nar
E) Hasan Fehmi



4. Bat Anadolu'daki Yunan igalinin hakl
bir gerekeye dayanmad, ilk kez aa-
daki uluslararas belgelerden hangisiy-
le dnya kamuoyuna duyurulmutur?
A) Dr. Esat Ik Raporu
B) General Harbourd Raporu
C) Wilson lkeleri
D) Amiral Bristol Raporu
E) Samsun Raporu

Megalo dea: Yunanistann eski Bizans mparatorluunu yeniden canlandrma fikridir.
zmirin igalinin en nemli sonucu Kuvy-i Milliye ruhunu ortaya karmasdr.
Amiral Bristol Raporu, zmirin igalinin hakszln ve Mill Mcadelenin haklln
ortaya koyan ilk uluslararas belgedir.
1-C 2-E 3-B 4-D

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 190 ~

GENERAL MLNE HATTI VE RAPORU (3 KASIM 1919)
ngiliz Generali Milnenin, Trk kuvvetleriyle tilaf Devletleri kuvvetleri arasnda bir
tampon blge oluturacak ekilde belirledii snrdr. (Milne Hatt)
Bu hattn belirlenmesinde temel ama, Yunan kuvvetlerine zaman kazandrmaktr.
Milnenin belirledii bu hat, Ayvalkn kuzeyindeki Aymazdandan gneye doru
Tatarky, Keelli, Sart, Bademlik, Umurlu ve Seluktan geiyordu.
General Milnenin hazrlad raporda ise, Trk kuvvetlerinin bu hattn 3 km gerisi-
ne ekilmesi, buna karn Yunan kuvvetlerinin de bu hattn ilerisine gememeleri
belirtilmitir.
Yunanllarn bu hatt aarak Soma ve Salihli cephelerinden taarruza gemesiyle bu
yapay hat geerliliini yitirmitir.
Mustafa Kemal bu hatta uyulmamasn emretmitir. Nitekim Anadoludaki Kuvy-i
Milliye bu hatt tanmamtr.


V. CEMYETLER





























1. Yunanllarn zmiri igali konusunda;
I. Amiral Bristol,
II. General Milne,
III. General Harbourd
raporlarndan hangilerinin Trk varln
uluslararas alanda destekledii savunu-
lamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2.
I. Kilikyallar,
II. Etnik-i Eterya,
III. Mill Kongre,
IV. Teli-i slm
Yukardakilerden hangileri Mill Mcade-
leye kar kmtr?
A) I ve II B) II ve IV C) I ve III
D) I, II ve IV E) II, III ve IV


3.
I. Redd-i lhak
II. Mavri Mira
III. Kordos
IV. Etnik-i Eterya
V. ngiliz Muhipleri
Yukardakilerden hangisi mill varla za-
rarl cemiyetlerden biri deildir?
A) I B) II C) III D) IV E) V


4.
I. Maccabi,
II. Hnak-Tanak,
III. ngiliz Muhipleri
Yukardakilerden hangileri aznlklarn
kurduu zararl cemiyetler arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


5.
I. Pontus Rum
II. Alyans-srailit
III. Kordos
IV. Mavri Mira
V. Wilson Prensipleri
Yukardaki mill varla zararl cemiyet-
lerden hangisi, zellik ve amalar bak-
mndan dierlerinden farkldr?
A) I B) II C) III D) IV E) V

CEMYETLER
ZARARLI
CEMYETLER
ngiliz Muhipleri Cem.
Wilson Prensipleri Cem.
Krt Teli Cemiyeti
Teli-i slm Cemiyeti
Sulh ve Selmet-i Osma-
niye Frkas
Hrriyet ve tilaf Frkas
Nigehban Asker Cemiyeti
Trabzon Havlisi Adem-i
Merkeziyet Cemiyeti







Pontus Rum Cemiyeti
Mavri Mira (Kara Gn)
Cemiyeti
Etnik-i Eterya Cemiyeti
Kordos Cem. (Rum G-
menleri Komisyonu)
Yunan Kzlha
Rum zcilik Okulu
Hnak ve Tanak-Styun
Cemiyetleri
Ermeni ntikam Alaylar
Alyans - srailit Cemiyeti
Maccabi Cemiyeti




Trakya-Paaeli Mdafaa-i
Heyet-i Osmaniyesi
Vilyet-i arkiye (Dou
Anadolu) Mdafaa-i
Hukuk- Milliye Cemiyeti
Trabzon Muhafaza-i
Hukuk-u Milliye Cemiyeti
zmir Mdafaa-i Hukuk-u
Osmaniye Cemiyeti
zmir Redd-i lhak Cemiyeti
Kilikyallar Cemiyeti
Mill Kongre Cemiyeti
Kars slm ras
Anadolu Kadnlar Mda-
faa-i Vatan Cemiyeti
Mill Mdafaa (Mim Mim)
Grubu
Mill Karakol Cemiyeti
YARARLI (MLL)
CEMYETLER
Aznlklarn Kurduu
Zararl Cemiyetler
Mill Varla Dman
Cemiyetler
1-D 2-B 3-A 4-C 5-E

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 191 ~

A. YARARLI (MLL) CEMYETLER
Yararl Cemiyetlerin zellikleri
gallere kar Trk milletinden gelen ilk tepkidir.
stanbul Hkmetinin igallere kar tepkisiz kalmas zerine kurulmuladr.
Bamszln korunmas ve milliyetilik dnceleri bu cemiyetlerin oluumunda
temel etkendir.
Cemiyetlerin kurulmasnda aznlklarn zararl faaliyetleri de etkili olmutur.
Ulusal bilincin uyanmasna katkda bulunmulardr.
Kuvy-i Milliye Ruhu bu cemiyetlerin almalar sonucu ortaya kmtr.
Wilson lkelerine gvenerek balangta basn-yayn yoluyla mcadeleyi semiler-
se de, ileriki dnemde ounluu silahl mcadele ynne kaymtr.
Milli Mcadele asndan en olumsuz ynleri, blgesel kurtuluu amalamalar ve
birbirinden kopuk hareket etmeleridir. (Milli Kongre Cemiyeti hari)
Sivas Kongresinde Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ats altnda
birletirilmilerdir. (Kurtulu Savan tek bir merkezden ynetme dncesi)

1) Trakya-Paaeli Mdafaa-i Heyet-i Osmaniyesi
2 Aralk 1918de, I. Kolordu Komutan Cafer Tayyar Beyin yardmlaryla Edirnede
kurulmutur.
Mondros Atekesi sonrasnda kurulan ilk mill cemiyettir.
Cemiyetin amac, Dou Trakyann Rumlar tarafndan igalini nlemek ve blgenin
Trklere ait olduunu belgelerle ispat etmektir.
Cemiyet, Yunan igallerine ve Mavri Mira Cemiyetine kar mcadele etmitir.
Bu amala Edirne ve Lleburgaz Kongrelerini dzenlemitir.
Bu cemiyet, Osmanl Devletinin dalmas halinde Trakyada yeni bir Trk devleti
(Trakya Cumhuriyeti) kurmay amalamtr.
Yeni Edirne ve Ahali gazetelerini kararak grlerini dile getirmitir.

2) Vilyet-i arkiye (Dou Anadolu) Mdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti
stanbulda kurulan cemiyet, daha sonradan merkezini Erzuruma tamtr.
Cemiyetin amac, Dou Anadoluda kurulmas planlanan Ermeni Devletine engel
olmak ve blgede meydana gelebilecek Ermeni etelerinin igallerine kar blge
halkn rgtlemektir. (Hnak ve Tanak Cemiyetine kar mcadele etmitir.)
Cemiyet, kard Franszca Le Pays (Vatan) ve Trke Hadisat ve Albayrak gazete-
leri ile dou illerinin Trk yurdunun ayrlmaz bir paras olduunu savunmutur.
Cemiyet, yaymlad bir beyanname ile u kararlar almtr:
Blgedeki Trk ve Mslman nfus hibir suretle g etmeyecek,
Derhal din, ekonomik, sosyal ve ilm alanda rgtlenmeye gidilecek,
Dou illerini savunmak iin birleilecek
Bu kararlarn amac, Dou illerinde Trk egemenliini mer klmak ve blgedeki
Trk nfusunu aznlklara oranla her ynden gl tutmaktr.
Mustafa Kemal, Kzm Karabekir, Rauf Orbay gibi mill Mcadelenin liderlerini de
bnyesinde barndrm, bu cemiyetin yardmlaryla ileriki dnemde Erzurum Kon-
gresi toplanmtr.

1. Aadakilerden hangisi mill cemiyetle-
rin zelliklerinden biri deildir?
A) Bamszln korunmas ve milliyetilik
dnceleri oluumunda temel etkendir.
B) Ulusal bilincin uyandrlmasna katkda
bulunmulardr.
C) stanbul Hkmeti tarafndan desteklen-
milerdir.
D) gallere kar halkn ilk tepkisidir.
E) Sivas Kongresinde Anadolu ve Rumeli
Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ats altn-
da birletirilmilerdir.



2. Mondros Atekes Antlamasndan sonra
kurulan ilk mill cemiyet aadakilerden
hangisidir?
A) Dou Anadolu Mdafaa-i Hukuk-u
Milliye Cemiyeti
B) Trakya-Paaeli Cemiyeti
C) Redd-i lhak Cemiyeti
D) zmir Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti
E) Mill Kongre Cemiyeti



3. kard Franszca Le Pays (Vatan) ve
Trke Hadisat ve Albayrak gazetele-
ri ile dou illerinin Trk yurdunun ayrl-
maz bir paras olduunu savunan mill
cemiyet aadakilerden hangisidir?
A) zmir Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti
B) Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti
C) Redd-i lhak Cemiyeti
D) Kars slm ras
E) Vilyet-i arkiye Mdafaa-i Hukuk-u
Milliye Cemiyeti



4.
I. Trakya-Paaeli Cemiyeti,
II. Redd-i lhak Cemiyeti,
III. Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti
Yukardakilerden hangileri Osmanl Dev-
letinin dalmas halinde yeni bir Trk
devleti kurmay amalamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


1-C 2-B 3-E 4-A

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 192 ~

3) Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti
12 ubat 1919da Trabzon merkezli kurulmutur.
Cemiyetin amac, Trabzon ve yresine ynelik Pontus Rum Devletinin kurulmasn
engellemek ve Ermeni iddialarna kar blge halknn haklarn savunmaktr.
Bu cemiyet Erzurum Kongresinin toplanmasna da yardmc olmutur.

4) zmir Mdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti
zmirin Paris Bar Konferansnda alnan kararlarda Yunanllara verilecei haberi
zerine kurulmutur.
Cemiyetin amac, Bat Anadolunun Trklere ait olduunu dnyaya duyurmaktr.
Ayrca dman igaline kar silahl mcadele yapmay da kabul etmitir.
Ancak bu cemiyet eitli sebeplerden tr etkili bir alma yapamam, zmirin
igalinden hemen nce, 14 Mays 1919da adn deitirerek zmir Redd-i lhak Ce-
miyeti olmutur.

5) zmir Redd-i lhak Cemiyeti
14 Mays 1919da zmir Mdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyetinin adnn deiti-
rilmesiye kurulan cemiyettir.
Cemiyetin amac, zmirin igalini nlemek ve blgenin Trklere ait olduunu dn-
yaya duyurmaktr.
Redd-i lhak Cemiyetinin nemli faaliyetlerinden biri Bat Cephesinin kurulmasn
salayan Balkesir ve Alaehir Kongrelerini dzenlemi olmasdr.

6) Kilikyallar Cemiyeti
1918de stanbul merkezli kurulmu, daha sonra merkezini Adanaya tamtr.
ukurova (Adana) Blgesinin Trk vatannn bir paras olduunu belirterek, bl-
geyi Ermeniler ve Franszlara kar savunmay amalamtr.








7) Mill Kongre Cemiyeti
29 Kasm 1918de Dr. Esat Ik nderliinde stanbulda kurulmutur.
Dierlerinden farkl olarak mcadeleye bir btn olarak yaklam, btn mill g-
leri birletirmeyi amalam ve mcadeleyi basn-yayn yoluyla yrtmtr.
Mill Kongre Cemiyeti, Trklere ynelik haksz propagandalara basn-yayn yoluyla
cevap vermek, Trk milletinin haklarn ve tarih zelliklerini duyurmak ve mill bir-
lii salamak gibi amalar gtmtr.
Mill Kongre Cemiyetinin bir dier amac, zellikle Rum ve Ermenilerin Paris Bar
Grmelerindeki isteklerine kar gereken giriimlerde bulunmak olmutur.
Cemiyet Arapa, Franszca ve ngilizce yaynlar karmtr.

1. Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Ce-
miyeti daha ok aadaki cemiyetlerden
hangisinin almalarna kar faaliyet
yrtmtr?
A) Pontus Rum Cemiyeti
B) Hnak Komitesi
C) Etnik-i Eterya Cemiyeti
D) Teli-i slm Cemiyeti
E) Mavri Mira Cemiyeti



2. Adana (ukurova) blgesini igallerden
korumak ve halk Franszlara ve gdm-
lerindeki Ermenilere kar rgtlemek
amacyla kurulan cemiyet aadakiler-
den hangisidir?
A) Redd-i lhak Cemiyeti
B) Mill Karakol Cemiyeti
C) Kilikyallar Cemiyeti
D) Mill Kongre Cemiyeti
E) Anadolu Kadnlar Mdafaa-i Vatan
Cemiyeti



3. Aadakilerden hangisi Mill Mcadele
kart cemiyetlerden biri deildir?
A) Mavri Mira B) Kilikyallar
C) Hrriyet ve tilaf D) Pontus Rum
E) Teli-i slm



4.
I. Btn ulusal gleri birletirmek,
II. Trk halknn haklarn kamuoyuna du-
yurmak,
III. Mill Mcadele kart faaliyetlere kar
basn ve yayn yoluyla cevap vermek
Yukardakilerden hangileri Mill Kongre
Cemiyetinin amalar arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


5.
I. Mill Kongre Cemiyeti,
II. Kilikyallar Cemiyeti,
III. Trakya Paaeli Cemiyeti
Yukardaki cemiyetlerden hangileri daha
ok ulusal nitelie sahiptir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III

DKKAT!
Deerli adaylar, SYMnin cemiyetlerle ilgili sorularnda Kilikyallar Cemiyeti sk-
lkla zerinde durulan konulardan biridir. Bunun sebebi, cemiyetin isminden kay-
naklanmaktadr.
Kilikyallar Cemiyeti, genelde isim olarak zararl cemiyet ismi gibi alglanabilmek-
tedir. Bu noktada SYM, bu ayrm yapmalar noktasnda adaylara Kilikyallar Ce-
miyeti ile zararl cemiyetleri bir arada sorabilmektedir.
1-A 2-C 3-B 4-E 5-A

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 193 ~

Cemiyetin kurucularndan olan Dr. Esat Ik, Kuvy-i Milliye tabirini ilk kez hazr-
lad raporlarnda kullanmtr.





8) Kars slm ras (Cenub-i Garb Kafkas Hkmeti)
5 Kasm 1918de kurulmutur.
Cemiyet, Osmanl Devletinin dalmas halinde Gney Kafkasyada yeni bir devlet
kurmay amalamtr.
30 Kasm 1918de Karsta toplanan kongrede Mill slm ras Hkmetini, 17-18
Ocak 1919 tarihlerinde toplanan ikinci kongrede ise Cenub-i Garb Kafkas Hk-
meti Muvakkat- Milliyesini (Gneybat Kafkasya Geici Hkmeti) kurmutur.
Cemiyet Ermenilere kar mcadele etmi, ileri dnemde toplanacak olan Erzurum
Kongresine temsilci gndermitir.

9) Anadolu Kadnlar Mdafaa-i Vatan Cemiyeti
Mustafa Kemalin istei ile 5 Kasm 1919da Sivasta kurulmutur.
Cemiyet, dman ilerleyii karsnda protesto mitingleri dzenlemi, ayrca ordu
iin yardm kampanyalar tertiplemitir.

10) Mill Karakol Cemiyeti (Gizli)
stanbuldan Anadoluya sevkiyat ilerini yrtmtr.
Yasal izni olmad iin, cemiyet faaliyetlerini gizlice srdrmtr.

11) Mill Mdafaa (Mim Mim) Grubu
stanbuldan Anadoluya silah ve cephane karlmas ve Mill Mcadele taraftarla-
rnn Anadoluya gemelerinde yararl faaliyetler srdrmtr.
Ayrca bu dernek, Mill Mcadeleye destek olmak adna toplad istihbarat bilgile-
rini Anadoluya gndermitir.


B. ZARARLI CEMYETLER
Aznlklarn Kurduu Zararl Cemiyetler
1) Pontus Rum Cemiyeti (Rum)
Trabzon merkezli kurulmutur.
Pontus Rum mparatorluunu yeniden canlandrmay hedeflemitir.
stanbuldaki Rum Patrikhanesi tarafndan desteklenmitir.

2) Mavri Mira (Kara Gn) Cemiyeti (Rum)
1919 sonlarna doru stanbul Rum Patriklii tarafndan stanbulda kurulmutur.
Amac, Bizans mparatorluunu yeniden canlandrmaktr. (Megalo dea)

1. Kuvy-i Milliye kelimesi ilk kez aada-
ki belgelerden hangisinde yer almtr?
A) Amasya Genelgesi
B) General Harbourd Raporu
C) Samsun Raporu
D) Amiral Bristol Raporu
E) Dr. Esat Ik Raporu


2.
I. Mill Karakol Cemiyeti,
II. Kars slm ras,
III. Mim Mim Grubu
Yukardakilerden hangileri Osmanl Dev-
letinin dalmas halinde Gney Kafkas-
yada yeni bir devlet kurmay amalam-
tr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


3. 5 Kasm 1919da Mustafa Kemalin istei
ile Sivasta kurulan, dman ilerleyii
karsnda protesto mitingleri dzenle-
yen ve ayn zamanda ordu iin yardm
kampanyalar tertipleyen cemiyet aa-
dakilerden hangisidir?
A) Anadolu Kadnlar Mdafaa-i Vatan
B) Mim Mim Grubu
C) Redd-i lhak
D) Vilyet-i arkiye Mdafaa-i Hukuk-u
Milliye
E) Mill Kongre


4. stanbuldan Anadoluya silah ve cepha-
ne karlmas, asker-sivil birok kiinin
Mill Mcadeleye katlmak zere stan-
buldan Ankaraya gemesi konusunda
yararl hizmetleri olan grup, aadaki-
lerden hangisidir?
A) Mill Kongre B) stikll
C) Redd-i lhak D) Tesnd
E) Mim Mim


5. Bizans mparatorluunu yeniden can-
landrmak (Megalo dea) amac ile stan-
bul Rum Patriklii tarafndan kurulan ce-
miyet aadakilerden hangisidir?
A) Yahudi Alyans Cemiyeti
B) Pontus Rum Cemiyeti
C) Yunan Kzlha
D) Mavri Mira Cemiyeti
E) Tanak ve Hnak Cemiyeti


Mill Kongre Cemiyeti kurucularndan Dr. Esat Ikn hazrlad rapor Dr. Esat Ik
Raporu adyla bilinmektedir. Rapor, ilk kez Kuvy-i Milliye sznn getii belge
olmas ynnden son derece nemlidir.
1-E 2-B 3-A 4-E 5-D

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 194 ~

Mavri Mira Cemiyeti, aznlklarn kurduu cemiyetler ierisinde en etkili olan ve en
geni kapsaml faaliyet gsteren cemiyettir.
Yunan Kzlha, Yunan Gmenler Komisyonu, Rum zcilik Okulu, Rum Patrikhanesi
ve Trakya Komitesi bu cemiyeti desteklemitir.

3) Etnik-i Eterya Cemiyeti (Rum)
Rumlar tarafndan kurulan ilk cemiyettir.
nceleri Yunanistann bamszl iin faaliyet gsteren cemiyet, daha sonra ise
Bizans mparatorluunu yeniden canlandrmak (Megalo dea) amacyla faaliyetle-
rini srdrmtr.
Bir dier amac da Pontus Rum mparatorluunu yeniden canlandrmaktr.
Mavri Mira ve Pontus Rum Cemiyetleri ile ortak almalar yrtmtr.

4) Kordos Cemiyeti (Rum Gmenleri Komisyonu) (Rum)
Mavri Mira Cemiyetini destekleyen bir cemiyettir.
Gizli ad Kordos olan ulusal mcadele kart bu kurulu, Rum Gmenleri Mer-
kez Komisyonu adyla bilinmektedir.
Temel amalar; stanbul, Trakya, Trabzon, zmir gibi yrelerde dzeni bozmak,
Yunanistandan gelen zel grevlileri Rum gmeni gibi gstererek Dou Karadeniz
evresine yerletirmek ve bu yrelerdeki Rum aznln saysn oaltmaktr.

5) Hnak ve Tanak-Styun Cemiyetleri (Ermeni)
Hnak Cemiyeti, Ermeni Patrii Zaven Efendi tarafndan 1887 ylnda Cenevrede
kurulmutur.
1890da Tifliste kurulan Tanak-Styun Cemiyeti ise Dou Anadoluda bamsz bir
Ermeni Devleti kurmay amalamtr.
Adanada kurulan Ermeni ntikam Alay da bu cemiyetlerin yan sra ukurova ev-
resinde faaliyet gstermitir.

6) Alyans - srailit ve Maccabi Cemiyetleri (Yahudi)
stanbulda Genlik Tekilt adyla kurulan bu cemiyetler, Yahudilerin Anadolu-
daki karlarn korumay ve ileriki srete srail Devletini kurmay amalamtr.


Mill Varla Dman Cemiyetler
Saltanat ve hilfet yanls olup, Trkler tarafndan kurulmulardr.
Anadoluda balayan Kuvy-i Milliye hareketini hayalcilikle sulamlardr.
tilaf Devletleri tarafndan desteklenmi, manda ve himaye fikrini savunmular ve
Anadoluda mill bilinci yok etmeye almlardr.

1) ngiliz Muhipleri Cemiyeti
1919da Sait Molla tarafndan stanbulda kurulmutur.
Kurtuluun ancak ngiliz himayesine (mandaterliine) girmekle mmkn olacan
savunmutur.
Padiah Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit Paa cemiyetin yeleri arasndadr.

1.
I. Kordos,
II. Etnik-i Eterya,
III. Maccabi,
IV. Tanak-Styun
Yukardakilerden hangileri Rumlar tara-
fndan kurulmutur?
A) I ve II B) II ve IV C) I ve III
D) I, II ve IV E) II, III ve IV




2. Yunanistandan gelen grevlileri Rum
gmeni gibi gstererek Dou Karade-
niz evresine yerletirmek ve bu yre-
lerdeki Rum aznln saysn oaltmak
amacyla kurulan, gizli ad Kordos olan
mill mcadele kart rgt aadaki-
lerden hangisidir?
A) Yunan Kzlha
B) Rum zcilik Okulu
C) Pontus Rum Cemiyeti
D) Mavri Mira Cemiyeti
E) Rum Gmenleri Komisyonu




3. 1890da Tifliste kurulan ve temel amac
Dou Anadoluda bamsz bir Ermeni
Devleti kurmak olan mill mcadele kar-
t cemiyet aadakilerden hangisidir?
A) Maccabi Cemiyeti
B) Tanak-Styun Cemiyeti
C) Pontus Rum Cemiyeti
D) Etnik-i Eterya Cemiyeti
E) Mavri Mira Cemiyeti




4. 1919da stanbulda kurulan, yeleri ara-
snda Damat Ferit Paa ve baz devlet
adamlarnn da yer ald zararl cemiyet
aadakilerden hangisidir?
A) Wilson Prensipleri Cemiyeti
B) Teli-i slm Cemiyeti
C) Krt Teli Cemiyeti
D) ngiliz Muhipleri Cemiyeti
E) Sulh ve Selmet-i Osmaniye Frkas


1-A 2-E 3-B 4-D

KPSS / Tarihin Pusulas XX. Yzylda Osmanl Devleti

~ 195 ~

2) Wilson Prensipleri Cemiyeti
Kurucular arasnda Halide Edip Advar, Refik Halit Karay ve Yunus Nadi vardr.
Kurtuluun ancak ABDnin himayesine (mandaterliine) girmekle mmkn olabi-
leceini savunmutur.
Cemiyetin kurucular, Sivas Kongresinde manda ve himaye fikrinin kesin olarak
reddedilmesiyle birlikte Mill Mcadeleye katlmlardr.

3) Krt Teli Cemiyeti
Wilson lkelerine dayanarak, ngilterenin himayesinde Gneydou Anadoluda ba-
msz bir Krdistan Devleti kurmay amalamtr.
ngilizler ve Ruslar tarafndan desteklenmi olmasna ramen, blge halk tarafn-
dan destek grmemitir.

4) Teli-i slm Cemiyeti
stanbulda kurulmu olup, vatann kurtuluunun saltanat ve hilfete bal olmakla
mmkn olabileceini savunmutur.
Cemiyet zellikle Hrriyet ve tilaf Frkas tarafndan desteklenmitir.
Mill Mcadeleye kar kan Konya syannda nemli rol oynam, ancak halktan
fazla destek grememitir.

5) Sulh ve Selmet-i Osmaniye Frkas
Vatann kurtuluunun saltanat ve hilfete bal kalmakla mmkn olabileceini sa-
vunmutur.
Mill Mcadeleye kar km, Damat Ferit Paa Hkmetini desteklemitir.

6) Hrriyet ve tilaf Frkas
1911de ttihat ve Terakki Cemiyetinin kart olarak kurulan bu frka, dnemin en
byk muhalefet partisidir.
TBMMye kar kan isyanlar desteklemi, manda ve himayenin en iyi zm yolu
olduunu benimsemitir.
Mill Mcadeleyi yok etmeye alan bu frka, Alemdar ve Peyam- Sabah gazete-
lerinde grlerini yaymlamtr.

7) Nigehban Asker Cemiyeti
Askerlerin Bekileri anlamna gelen bu cemiyet, emekli subay tarafndan kurul-
mutur.
Kendisini Mill Mcadelenin dman olarak gren cemiyet, i isyanlar destekle-
mitir. (Dzce, Hendek, Adapazar syanlar)

8) Trabzon Havlisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti
Trabzonda zerk bir yapnn oluturulmas ve yerel ynetimlerin glendirilmesini
savunmutur.
Mill Mcadeleye kar kmtr.

1.
I. ngiliz Muhipleri Cemiyeti,
II. Wilson Prensipleri Cemiyeti,
III. Hrriyet ve tilaf Frkas
Yukardakilerden hangileri Mill Mcade-
lenin aksine, vatann kurtuluu iin man-
da ve himaye fikrini savunmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2.
I. Teli-i slm Cemiyeti
II. Nigehban Asker Cemiyeti
III. ngiliz Muhipleri Cemiyeti
IV. Krt Teli Cemiyeti
V. Sulh ve Selmet-i Osmaniye Frkas
Yukardakilerden hangileri tilaf Devletle-
rine direnmenin yararsz olduunu, kur-
tuluun ancak padiah, halife ve hk-
metin emirlerine bal kalmakla gerek-
leebileceini savunmutur?
A) I ve II B) I ve V C) III ve IV
D) II ve V E) IV ve IV




3. Aadakilerden hangisi, Trk ve Msl-
manlarn kurduu Mill Mcadele kart
cemiyetlerden biri deildir?
A) ngiliz Muhipleri Cemiyeti
B) Hrriyet ve tilaf Frkas
C) Krt Teli Cemiyeti
D) Wilson Prensipleri Cemiyeti
E) Mavri Mira Cemiyeti



4. Saltanat ve hilfet makamn glendir-
mek amacyla Mill Mcadele Dneminde
kurulan Teli-i slm Cemiyeti, zellikle
aadaki kurulularn hangisi tarafndan
desteklenmitir?
A) Hrriyet ve tilaf Frkas
B) zmir Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti
C) Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti
D) Kars slm ras
E) Vilyet-i arkiye Mdafaa-i Hukuk-u
Milliye Cemiyeti


1-E 2-B 3-E 4-A

XX. Yzylda Osmanl Devleti KPSS / Tarihin Pusulas

~ 196 ~

VI. KUVY- MLLYE (MLL KUVVETLER) VE ZELLKLER
Mondros Atekes Antlamasndan sonra Anadoluda balayan igallere kar olu-
an blgesel nitelikli direni rgtlerine Kuvy-i Milliye (Ulusal G) denir.


Kuvy-i Milliyenin Ortaya k Nedenleri



Kuvy-i Milliyenin Salad Faydalar ve zellikleri


Kuvy-i Milliyenin Kaldrlma Nedenleri






1.
I. Damat Ferit Paa Hkmetinin igalle-
re seyirci kalmas,
II. zmirin Yunanllar tarafndan igali,
III. Osmanl hkmetinin Trk halknn can
ve mal gvenliini koruyamamas
Yukardakilerden hangileri Kuvy-i Milli-
yenin ortaya k nedenleri arasnda
yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. Aadakilerden hangisi, Kuvy-i Milliye
birliklerinin zelliklerinden biri deildir?
A) Kurtulu Savanda Dou Cephesinde
son derece etkili olmulardr.
B) Blgesel isyanlarn bastrlmasnda etki-
li olmulardr.
C) gallere kar halkn tepkisi sonucu
ortaya kmtr.
D) Dman oyalam ve dzenli orduya
zaman kazandrmlardr.
E) Topyekn deil, blgesel savunma
amal faaliyet gstermitir.




3. Kuvy-i Milliye birlikleri TBMM aldktan
sonra aadaki kurumlardan hangisine
balanmtr?
A) TBMMye bal dzenli orduya
B) Bat Cephesi Komutanlna
C) Mill Savunma Bakanlna
D) Genel Kurmay Bakanlna
E) XV. Kolordu Komutanlna




4. Aadakilerden hangisi Kuvy-i Milliye
birliklerinin kaldrlma nedenlerinden biri
deildir?
A) Askerlik tekniini yeteri kadar iyi bilme-
meleri
B) TBMMye kar ayaklanma karmalar
C) Halktan zorla para ve eya toplamalar
D) Sulu grdklerini kendileri cezalandr-
malar
E) Dzenli dman ordularn durduracak
gten yoksun olmalar



Osmanl mparatorluunun I. Dnya Savandan yenilgiyle kmas
Mondros Atekes Anlamas uyarnca Trk Ordusu'nun terhis edilmesi
Damat Ferit Paa Hkmetinin igallere seyirci kalmas ve herhangi bir giri-
imde ve faaliyette bulunmamas
zmirin Yunanllar tarafndan igali ve Yunan mezalimi
tilaf Devletlerinin Mondros Atekes Anlamasnn hkmlerini tek tarafl
uygulayarak savunmasz kalan Anadoluyu yer yer igal etmeleri
Osmanl hkmetinin Trk halknn can ve mal gvenliini koruyamamas
Halkn milliyeti ve yurtsever bilince sahip olmas
Halkn milletini koruyarak bamszlna, bayrana, egemenliine,
hrriyetine kavuma istei
Milli Mcadelenin ilk silahl direni gc olmulardr.
Mondros Atekes Anlamasndan sonra Anadolunun igali zerine balayan
blgesel hareketlerdir.
Kuvy-i Milliye birlikleri arasnda iliki az olup, kendi blgelerini kurtarmaya
almlardr. Tek bir merkeze bal deillerdir.
Mondros ile terhis edilen askerler de bu harekete katlmlardr.
Dzenli orduya zaman kazandrmtr.
Halkn igal altndayken son umudu olmutur.
Halkn rgtlenmesi birlik, beraberlik ve dayanma gibi duygularn
gelimesine katkda bulunmutur.
TBMM aldktan sonra Kuvy- Milliye birlikleri Mill Savunma Bakanlna
balanmtr.
Askerlik tekniini yeteri kadar iyi bilmemeleri
Dank, dzensiz olmalar ve TBMMnin otoritesi altna girmek istememeleri
Dzenli dman ordularn durduracak gten yoksun olmalar
galleri kesin olarak durduramamalar
Halktan zorla para ve eya toplamalar
Sulu grdklerini kendileri cezalandrmalar
Anadolunun kesin olarak igallerden kurtarlmak istenmesi
Dzenli Ordunun kurulmas
8 Kasm 1920de Dzenli Ordunun kurulmas ile Kuvy-i Milliye kaldrlmtr. Bu ge-
lime zerine, erkez Ethem, Demirci Mehmet Efe gibi baz Kuvy-i Milliye liderleri,
dzenli orduya katlmayp TBMMye kar isyan etmitir.
1-E 2-A 3-C 4-B




X. BLM
MLL MCADELE
(HAZIRLIK DNEM)








KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)













Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, her yl ortalama 2-3 sorunun geldii bu niteyle ilgili 2013 KPSSde 1
soru sorulmutur. Bu niteden genellikle Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas Kongrele-
ri, Misk- Mill ve Mill Mcadelede Basn-Yayn konularndan soru sorulmaktadr. Mill
Mcadele Hazrlk Dnemindeki olaylar sonraki srete gelien olaylarn kavranmas ba-
kmndan son derece nemlidir.
2001
(1)
2002
(3)
2003
(-)
2004
(2)
2005
(1)
2006
(3)
2007
(3)
2008
(3)
2009
(1)
2010
(3)
2011
(1)
2012
(2)
2013
(1)
Bu blmden ortalama 2-3 soru kmaktadr.
2006
(5)
2008
(4)
2010
(3)
2012
(1)
2006
(2)
2008
(2)
2010
(4)
2012
(2)
KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi

~ 199 ~

MLL MCADELE
(HAZIRLIK DNEM)

Samsuna
k


Amasya
Genelgesi
(Tamimi)

Sivas
Kongresi



Temsil
Heyetinin
Ankaraya
Gelii


Misk- Mill
Kararlarnn
Kabul


Havza
Genelgesi

Erzurum
Kongresi


Amasya
Grmeleri
(Protokol)



Son Osmanl
Mebusan
Meclisinin
Toplanmas

stanbulun
Resmen gali

I. MUSTAFA KEMALN STANBULA GEL VE ALIMALARI
tilaf Devletlerinin 30 Ekim 1918de imzalanan Mondros Atekes Antlamasndan
sonra Anadoluyu igale balamas, Mustafa Kemali Trk milletinin iine dt
bu kt durum karsnda harekete geirmitir.
Mondros Atekesi imzaland srada Adanada Yldrm Ordular Komutan iken
halk igallere kar mcadeleye davet etmi, ayrca burada Ali Fuat Paa ile de
grerek mcadelenin gereklilii zerinde bir kez daha durmutur.
Merkezden arlmas zerine stanbula gelen Mustafa Kemal, igal donanmala-
rn grdnde Geldikleri gibi giderler diyerek mill mcadelenin balatlmas
gerektiini ve buna olan inancn net olarak ortaya koymutur.
Mustafa Kemal Anadoluya gemeden nce geldii stanbulda;
Dncelerini yaymak iin Fethi Bey ile birlikte Minber gazetesini karmtr.
Meclis ierisinde g kazanmaya almtr.
Padiah Vahdettin ile grmtr.
Tevfik Paa Hkmetinin gvenoyu almasn nlemeye almtr.
Mustafa Kemal tm bu almalarna ramen stanbulda bir ey yapamayacan
anlam ve bir an nce Anadoluya gemeye karar vermitir.

II. MUSTAFA KEMALN SAMSUNA IKII (19 MAYIS 1919)
Bu srada Karadenizde (Samsun ve evresinde) karklk karan Rumlar, Mondros
Atekesinin 7. maddesine dayanarak igallerini hakl gstermeye almlardr.
Bu gelimeler zerine stanbul Hkmeti (Damat Ferit Paa), ngilterenin de bas-
ksyla, blgeye ok geni yetkilerle bir komutann gnderilmesine karar vermitir.
Bu durum Anadoluya gemek isteyen Mustafa Kemale arad frsat yaratmtr.
Mustafa Kemal, Damat Ferit Paa Hkmeti tarafndan IX. Ordu Mfettii olarak
blgeye atanmtr.
IX. Ordu Mfettii greviyle Samsuna gnderilen Mustafa Kemal Paann yetkili
olduu iller arasnda Sivas, Erzurum, Van ve Trabzon bulunmakta olup, ayrca ken-
disine birtakm grevler verilmiti. Bu grevler arasnda unlar vard:
Blgede gvenlii salamak
Blgedeki halkn elinde bulunan silah ve cephaneyi almak
Halk mcadeleye davet eden ve onlara silah tedarik eden gruplar datmak
Ancak Mustafa Kemalin amac ise, Anadoluda Mill Mcadeleyi balatmak ve
mill egemenlie dayal tam bamsz bir Trk Devleti kurmakt.
16 Mays 1919da stanbuldan Bandrma Vapuru ile hareket eden Mustafa Kemal,
19 Mays 1919da Samsuna kmtr.


1. Aadakilerden hangisi Mustafa Kemal
Paann Mondros Atekes Antlamas
sonrasnda stanbula geldiinde yapt
almalardan biri deildir?
A) Dncelerini yaymak iin Fethi Bey ile
birlikte Minber gazetesini karmtr.
B) Meclis ierisinde g ve taraftar kazan-
maya almtr.
C) Mill direni iin bir cemiyet kurmutur.
D) Tevfik Paa Hkmetinin gvenoyu al-
masn nlemeye almtr.
E) Padiah Vahdettin ile grmtr.


2. Mill Mcadele Dneminde grlen;
I. Sivas Kongresi,
II. stanbulun igali,
III. Amasya Genelgesi
gelimelerinin kronolojik sralamas aa-
dakilerden hangisidir?
A) I, II, III B) I, III, II C) II, III, I
D) III, II, I E) III, I, II



3. Mondros Atekesinden sonra stanbula
gelen Mustafa Kemal Paa, Fethi Beyle
birlikte;
I. Minber,
II. Hkimiyet-i Milliye,
III. rde-i Milliye
gazetelerinden hangilerini kararak d-
ncelerini yaymaya almtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


4. Samsun ve civarndaki atmalar dur-
durmas iin stanbul Hkmeti tarafn-
dan Mustafa Kemale verilen resm grev
aadakilerden hangisidir?
A) Ataemiliterlik
B) IX. Ordu Mfettilii
C) Yldrm Ordular Komutanl
D) Kurmay Yzbalk
E) Bakomutanlk



5. Damat Ferit Paa Hkmeti tarafndan
IX. Ordu Mfettii olarak grevlendirilen
Mustafa Kemalin yetkili olduu iller ara-
snda aadakilerden hangisi yoktur?
A) Trabzon B) Erzurum C) Sivas
D) zmir E) Van



1-C 2-E 3-A 4-B 5-D

Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 200 ~

Samsunda Mntka Palas Otelinde kalan Mustafa Kemal Paa, blgede birtakm
gvenlik tedbirleri aldktan sonra Ali Fuat Paa, Kzm Karabekir gibi komutanlarla
balant kurmu ve bamszlk mcadelesi konusunda fikir birliine varmtr.

Samsun Raporu
Mustafa Kemalin 22 Mays 1919da stanbula gnderdii rapordur.
Bu raporda; blgedeki karklklara Trklerin deil Rumlarn ve igalci ngilizlerin
sebep olduunu, Trklerin manda ve himayeye kar olduunu ve zmirin igalinde
Yunanllarn haksz olduunu bildirmitir.



Mustafa Kemal, ehrin gvenlik sorunlar ve Rum etelerinin faaliyetleri nedeniyle
25 Mays 1919da Havzaya gemitir.


III. HAVZA GENELGES (28 MAYIS 1919)
Mustafa Kemal Havzada yaynlad genelgeyle, zmirin igalini protesto eden tel-
graflar ekilmesini ve igallere kar mitingler dzenlenmesini istemitir.



30 Mays 1919da Havzada dzenlenen mitinge bizzat Mustafa Kemal de katlm,
igallere, tilaf glerine ve Mondros Atekesine ilk kez aka kar kmtr.
Mustafa Kemal, Mondros Atekes Antlamasnn 7. maddesinin uygulanmasn n-
lemek amacyla, halktan aznlklara kt davranmamalarn istemitir.





IV. AMASYA GENELGES (TAMM) (22 HAZRAN 1919)
Mustafa Kemal, Havzada gvenliin tehlikede olduunu fark ederek 13 Haziran
1919da Amasyaya gemitir.
Mustafa Kemal, Amasyada halka yapt ilk konumasnda Amasyallar! Padiah
ve hkmet dmann elinde esirdir. Memleket elden gitmek zeredir. Bu kt
vaziyete are bulmak iin sizlerle ibirlii yapmaya geldim. demitir.



Amasyada Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele) ve Ali Fuat Paa (Cebesoy) ile bulu-
an Mustafa Kemal, onlarla hazrlanacak genelgenin tasla zerinde grm ve
22 Haziran 1919da Amasya Genelgesi imzalanmtr.
Bu genelgeyi ayrca telgraf yoluyla, Erzurumdaki XV. Kolordu Komutan Kzm Ka-
rabekir ile Konyadaki II. Ordu Mfettii Mersinli Cemal Paa onaylamtr.
Bylece Mill Mcadele ordunun desteini alarak kiisellikten kmtr.


1. Mustafa Kemal Paa, stanbul Hkmeti'ne
22 Mays 1919'da Samsun'dan gnderdii
raporunda: "Trklerin yabanc himayesine
tahammlnn olmad ve Yunanllarn z-
mir'i igale haklarnn olmadn" bildirmi-
tir.
Buna gre, Mustafa Kemal Paa'nn aa-
dakilerden hangisini savunduu syle-
nebilir?
A) Uluslararas bar
B) Laiklii
C) Bamszl
D) Emperyalizmi
E) Mandater ynetimi





2. Havza Genelgesi'nin;
I. stanbul Hkmeti'ne igalleri protesto
eden telgraflar ekilmelidir.
II. Aznlklara ynelik saldrgan tutumlara
izin verilmemelidir.
III. lke apnda igalleri knayan mitingler
ve protestolar yaplmaldr.
duyurularndan hangileri, lke apnda
igallerin yaylmasna kar bir nlem ni-
telii tamaktadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




3. Mustafa Kemal Paa, resm grevinin d-
na kt gerekesiyle aadaki geli-
melerin hangisinden sonra ilk kez stan-
bula geri arlmtr?
A) Amasya Grmeleri
B) Erzurum Kongresi
C) Sivas Kongresi
D) Havza Genelgesi
E) Amasya Genelgesi




4. Amasya Genelgesinde, aadakilerden
hangisinin imzas ya da onay yoktur?
A) Ali Fethi Bey B) Rauf Bey
C) Mustafa Kemal D) Refet Bey
E) Kzm Karabekir


Mustafa Kemal Paann Samsuna k ile birlikte Mill Mcadele fiilen balamtr.
Havza Genelgesi mill bilincin uyandrlmas yolunda atlan ilk admdr. zellikle
miting ve protesto gibi kavramlar bu bilincin uyandrlmasna alldnn kantdr.
Havza Genelgesiyle resm grevinin dna kan Mustafa Kemal Paa, bu gelime
sonrasnda ilk kez stanbula geri arlm, ancak O, bu arlara kulak asmamtr.
Mustafa Kemalin bu ars zerine, Amasya halkndan Abdurrahman Kmil Hoca
biriktirdii 5 altnn Mill Mcadeleye ilk yardm olarak Mustafa Kemale vermitir.
1-C 2-B 3-D 4-A

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi

~ 201 ~

Amasya Genelgesi, Mustafa Kemal tarafndan halkn rgtlenmesini salamak ve
mcadeleyi bir programa gre yrtmek amacyla yaymlanmtr.

A. Amasya Genelgesinin Balca Maddeleri











































1. Amasya Genelgesi'nde, "Milletin bam-
szln, yine milletin azim ve karar kurta-
racaktr." ilkesine yer verilmesi aadaki-
lerden hangisinin deieceinin bir gs-
tergesidir?
A) Mebusan Meclisi'ndeki yelerin
B) lkedeki egemenlik anlaynn
C) Merkezden ynetimin
D) Baka devletlerle yaplan antlamalarn
E) stanbul Hkmeti'nin




2. Amasya Genelgesi'nde, "Her trl etkiden
uzak, ulusal bir kurulun oluturulmas ge-
rektii" ilkesi de yer bulmutur.
Aadakilerden hangisi, bu ilkeyi des-
tekleyen almalarn yapldna kant o-
larak gsterilebilir?
A) Temsil kurulunun oluturulmas
B) Ali Rza Paa Hkmeti'nin kurulmas
C) Mebusan Meclisi'nin toplanmas
D) Dzenli ordunun kurulmas
E) Erzurum Kongresi'nin toplanmas




3. Amasya Genelgesi'nin;
I. Sivas Kongresi'ne katlacak delegeleri,
mill cemiyetler ve belediyeler seecek-
tir.
II. Her trl etki ve denetimden uzak, mill
bir kurul oluturulmaldr.
III. Milletin istikllini, yine milletin azim ve
karar kurtaracaktr.
kararlarndan hangileri, dorudan salta-
nat ve imparatorluk dzenine kar bir
tutum izlenildiinin gstergesidir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III




4. Amasya Genelgesi'nde, aadakilerden
hangisiyle ilgili herhangi bir karara yer
verilmemitir?
A) Vatann btnl
B) Milletin bamszl
C) Halifeliin devam
D) Millet egemenlii
E) Mill mcadelenin yntemi


Vatann btnl, milletin bamszl tehlikededir.
Bu madde Mill Mcadelenin gerekesini belirtmektedir.
Mill birlik ve bamszln gereklilii ortaya konmutur.

stanbul Hkmeti zerine den sorumluluu yerine getirmemekte, igallere
seyirci kalmakta ve milletimizi yok saymaktadr.
Bu madde Mill Mcadelenin bir dier gerekesini belirtmektedir.
stanbul Hkmetine kar klmtr.

Milletin istikllini yine milletin azim ve karar kurtaracaktr.
Bu madde Mill Mcadelenin yntemini belirtmektedir.
Rejimin (ynetim biimi) ileride deiebileceinin ilk sinyalleri verilmitir.
Padiah, halife, manda ve himayeye kar klmtr.

Milletin sesini dnyaya duyurmak ve haklarn dile getirmek iin, her trl etki
ve denetimden uzak mill bir heyet oluturulacaktr.
Bu madde ile Temsil Heyetinin oluturulaca ilk kez belirtilmitir.
Mill Mcadelenin kurumsallamas amalanmtr.

Anadolunun gvenli bir blgesi olan Sivasta mill bir kongre toplanacaktr.
Bu madde ile birlik ve beraberlik salanmak istenmitir.
Mcadelenin merkez bir yapya dnmesi hedeflenmitir.

Bu kongreye her ilden halkn gvenini kazanm 3er delege katlacaktr.
Bu kararla amalanan millet iradesini hkim klmaktr.
Mill Mcadeleyi kiisel bir mcadele olmaktan karp halka ml etmek,
bylece katlmlar artrmak hedeflenmitir.

Sivas Kongresine katlacak temsilcileri Mdfaa-i Hukuk ve Redd-i lhak
Cemiyetleri ile belediyeler seecektir.
Bu madde ile halk iradesi ve yerel gler n plna karlmak istenmitir.

Askerler ve sivil yneticiler grev yerlerini terk etmeyecek ve ordular
kesinlikle datlmayacaktr.
Bu madde ile Mondros Atekes Antlamasnn Osmanl ordular derhal
terhis edilecek hkmne aka kar klmtr.

Dou illeri adna Erzurumda bir kongre toplanacaktr. Erzuruma gidecek
delegeler kongreden sonra derhal Sivasa geleceklerdir.

Kt bir durumla karlalmamas iin alnan bu kararlar mill bir sr olarak
saklanacaktr.
Amasya Genelgesinde, aznlklara siyas egemenlii ve sosyal dengeyi bozacak
imtiyazlar verilmemesini ngren herhangi bir hkm yer almamtr.
1-B 2-A 3-E 4-C

Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 202 ~

B. Amasya Genelgesinin nemi ve zellikleri
Kurtulu Savann ama, gereke ve yntemi ilk kez belirtilmitir.
Mill Mcadelenin programn belirten resm bir belgedir.
lk kez mill egemenlikten bahsedilerek rejimin deieceinin sinyali verilmitir.
lk kez ulusal bir kongrenin (Sivas Kongresi) toplanmas istenmitir.
Temsil Heyetinin oluturulmas ilk kez gndeme gelmitir.
Mustafa Kemalin IX. Ordu Mfettii olarak yapt son resm faaliyetidir.
Millet egemenlii esasn ngrd iin bir htill Bildirisi nitelii tamaktadr.





Amasya Genelgesinden sonra Mustafa Kemal, tilaf Devletlerinin de basksyla, s-
tanbul Hkmeti adna ileri Bakan Ali Kemal Bey tarafndan tekrar stanbula
geri arlm, ancak O sadece padiahtan emir alabileceini belirterek zaman
kazanmaya almtr.


V. ERZURUM KONGRES (23 TEMMUZ-7 AUSTOS 1919)
Mustafa Kemal, Amasya Genelgesinden sonra Kzm Karabekirin daveti zerine 3
Temmuz 1919da Erzuruma gemitir.
Bu srada stanbul Hkmeti tarafndan tekrar geri arlan Mustafa Kemal, yine
bu arya kulak asmaynca 8-9 Temmuz 1919 gecesi grevinden alnd mesajn
almtr. Bu gelime zerine ayn gece kendisi de hem ordu mfettilii grevinden
hem de askerlik mesleinden istifa etmitir.
8-9 Temmuz gecesi resm grevi sona eren Mustafa Kemalin en byk destekisi,
Ben ve kolordum, emrinizdeyiz paam diyen XV. Kolordu Komutan Kzm Kara-
bekir Paa olmutur.

A. Kongrenin Toplanma Amalar
Dou Anadolu Blgesinde Ermeni devletinin kurulmasn nlemek
Karadenizin dousunda bir Rum devletinin kurulmasn engellemek
Doudaki tm yerel kuvvetleri birletirmek

Kongrenin toplamasnda; ark Vilyetleri Mdafaa-i Hukuk- Milliye Cemiyeti ile
Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti etkili olmutur.
Erzurum Kongresi 23 Temmuz 1919da; Bitlis, Erzurum, Sivas, Trabzon ve Vandan
gelen delegelerin katlmyla toplanmtr. Diyarbakr, Elaz ve Mardin vilyetleri
ise valilerin engellemesinden dolay kongreye delege gnderememitir.

DELEGE (YE) GNDEREN LLER


DELEGE GNDERMEYEN LLER




1. Mill Mcadelenin pln ve program, ilk
kez aadakilerden hangisinde hazrlan-
mtr?
A) Mebusan Meclisi
B) Amasya Genelgesi
C) Sivas Kongresi
D) Havza Genelgesi
E) Erzurum Kongresi



2. Mustafa Kemal Paann Osmanl Devleti
adna yrtt son resm grev, aa-
dakilerden hangisidir?
A) Yldrm Ordular Grup Komutanl
B) Sofya Ataemiliterlii
C) Anafartalar Grup Komutanl
D) 9. Ordu Mfettilii
E) Hareket Ordusu Kurmay Bakanl




3. 8-9 Temmuz 1919 gecesi ordu mfettili-
i ve askerlik grevlerinden istifa eden
Mustafa Kemal Paann, Mill Mcadele
srecinde sivil olarak gerekletirdii ilk
faaliyet aadakilerden hangisidir?
A) Erzurum Kongresini toplamas
B) Havza Genelgesini yaymlamas
C) Sivas Kongresine bakanlk etmesi
D) Amasya Grmelerine katlmas
E) rde-i Milliye Gazetesini karmas



4. Erzurum Kongresinin toplanmasnda;
I. Trabzon Muhafaza-i Hukuk,
II. Mill Kongre,
III. Anadolu Kadnlar Mdfaa-i Vatan,
IV. ark Vilyetleri Mdfaa-i Hukuk- Mill
cemiyetlerinden hangilerinin rol olduu
sylenebilir?
A) I ve IV B) II ve III C) II ve IV
D) I , II ve III E) II, III ve IV



5. Aadaki illerden hangisi Erzurum Kon-
gresine delege gndermemitir?
A) Erzurum B) Trabzon C) Van
D) Bitlis E) Mardin

Mustafa Kemal, Amasya Genelgesinin ardndan Artk stanbul Anadoluya hkim
deil, tbi olmak zorundadr. diyerek millet egemenliinin gereklemesi yolunda
nemli bir adm atmtr.
BTLS EERZURUM SVAS TRABZON + VAN
DYARBAKIR ELAZI MARDN
1-B 2-D 3-A 4-A 5-E

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi

~ 203 ~

Erzurum Kongresinde, Sivas Kongresine katlmak zere Bakan Mustafa Kemal
olan ve sadece Dou blgelerini temsil eden 9 kiilik Temsil Heyeti (Temsilciler
Kurulu / Heyet-i Temsiliye) seilmitir.

B. Erzurum Kongresinde Alnan Balca Kararlar


































C. Erzurum Kongresinin nemi ve zellikleri
Toplan bakmndan blgesel, ald kararlar bakmndan ulusal bir kongredir.
Kongre Bakan Mustafa Kemaldir.
Sadece Dou blgelerini temsil eden ve 9 kiiden oluan Temsil Heyeti Mustafa
Kemalin bakanlnda ilk kez burada oluturulmutur.
lk kez ulusal snrlardan bahsedilmitir.


1. Aadakilerden hangisi, Erzurum Kon-
gresi kararlarndan biri deildir?
A) Anadoludaki btn direni cemiyetleri
Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk
Cemiyeti ad altnda birletirilecektir.
B) stanbul Hkmeti yetersiz kaldnda
geici bir hkmet kurulacaktr.
C) Manda ve himaye kabul edilemez.
D) Hristiyan unsurlara ve dier aznlklara,
siyas ve sosyal dengemizi bozacak ay-
rcalklar verilemez.
E) Ulusal snrlar iinde vatan bir btndr,
blnemez.


2. Erzurum Kongresi'nde, Meclis-i Mebusan'n
hemen toplanmas ve hkmetin denetim
altna alnmas ynnde bir karar kmtr.
Erzurum Kongresi'nde bu ynde bir ka-
rar alnmasnn aadakilerden hangisi-
ne ynelik olduu savunulabilir?
A) Kapitlasyonlar kaldrmaya
B) Saltanat dzenine son vermeye
C) Aznlk ayaklanmalarn nlemeye
D) tilaf Devletleri ile uzlamaya
E) Ulusal iradeyi etkin klmaya


3. Erzurum Kongresi'nde alnan aadaki
kararlardan hangisi, kongrenin blgesel
amalar iin toplandnn dorudan bir
gstergesidir?
A) Manda ve himaye kabul edilemez.
B) Dou'daki tm direni cemiyetleri "Dou
Anadolu Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti" ad
altnda birletirilecektir.
C) Yurdumuzun btnln bozma ama-
c olmayan bir devletin teknik, sanayi ve
mal yardm kabul edilebilir.
D) Ulusal snrlar iinde vatan bir btndr,
blnemez.
E) Vatann btnl ve milletin bamsz-
lnn korunmas iin Kuvy- Milliyeyi
etkin, mill iradeyi hkim klmak esastr.



4. Erzurum Kongresi kararlarnda yer alan,
Mill Meclis derhal toplanmal ve hkmet
ileri meclis denetiminde yrtlmelidir."
hkm, hkmetin alaca kararlara;
I. evrensellik,
II. blgesellik,
III. meruluk
zelliklerinden hangilerini kazandrmaya
yneliktir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III

Ulusal snrlar iinde vatan bir btndr, paralanamaz.
Bu madde ile ilk kez ulusal snrlardan bahsedilmitir.
Misk- Millnin temelleri atlmtr.

Vatann btnl, milletin bamszl, saltanat ve hilfetin korunmas iin
Kuvy-i Milliyeyi mil (etkin) ve mill irdeyi hkim klmak esastr.
Bu madde ile ulus egemenliine dayal bir ynetime vurgu yaplmtr.
Saltanatn ve hilfetin korunmak istenmesi ulusal egemenlikle elise de,
bunda ortamn henz byle bir deiiklie hazr olmay etkili olmutur.

Hristiyan halka ve dier aznlklara siyas hkimiyetimizi ve sosyal dengemizi
bozucu zel haklar (imtiyazlar) verilemez.
Bu madde ile her trl ayrcala kar tam bamszlk amalanmtr.

Manda ve Himaye (Koruma ve Gdm) kabul edilemez.
Bu madde ile ilk kez manda fikrine aka kar klm ve tam bamszlk
hedeflenmitir.

Mevcut merkez hkmet (stanbul Hkmeti) vatann bamszln
salayamazsa geici bir hkmet kurulacaktr. Bu hkmetin yeleri Mill
Kongre tarafndan seilecektir.
Bu madde ile ilk kez yeni bir hkmetin gerekliliinden bahsedilmitir.

Her trl yabanc devletin igaline ve mdahalesine kar Osmanl Devletinin
dalmas halinde millet birleerek buna kar koyacaktr.
Bu madde ile Dou Anadoludaki tm cemiyetler birletirilmitir.

Mebusan Meclisinin derhal toplanmas ve hkmet ilerinin Meclis
tarafndan kontrol edilmesi iin allacaktr.
Bu madde ile ynetimde halk iradesi n plna karlmak istenmitir.
stanbul Hkmetinin almalar denetim altna alnmak istenmitir.

Vatann bamszln ve yurdumuzun btnln bozma amac olmayan
herhangi bir devletin teknik, sanayi ve mal yardm kabul edilebilir.
Bu madde ile yabanc devletlerle ilikilerin korunmas ve d politika
esaslarnn belirlenmesi amalanmtr.
1-A 2-E 3-B 4-C

Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 204 ~

lk kez manda ve himaye reddedilmitir. (Tam bamszlk)
lk kez mill egemenlie dayal yeni bir devlet kurma dncesi olumutur.
lk kez Mebusan Meclisinin toplanmas istenmitir.
lk kez Misk- Mill kararlarnn esaslar belirlenmitir.
Kongre bir yasama organ gibi hareket etmi, Temsil Heyeti de onun bir yrtme
organ (hkmet) eklini almtr.


VI. BLGESEL KONGRELER
ADI TARH BAKANI ZELLKLER
BALIKESR
KONGRELER
(1919-1920)
Hacim
Muhittin Bey
1919-1920 yllar arasnda toplam 5
kongre toplanmtr.
Yunanllara kar mcadele karar
alnmtr.
Padiaha ballk bildirilmitir.
Kurtulu Savanda Bat Cephesinin
olumasnda etkili olmutur.
Kuvy-i Milliyenin glendirilmesi
karar alnmtr.
NAZLL
KONGRELER
I. Nazilli Kongresi
(6-8 Austos 1919)
II. Nazilli Kongresi
(19-24 Eyll 1919)
III. Nazilli Kongresi
(6 Ekim 1919)
Cell Bayar
(Glip Hoca)
Nazilli igal altnda olduu iin kongre
toplantlar Mulada yaplmtr.
Kuvy-i Milliyenin glendirilmesi
karar alnmtr.
Cell Bayar Glip Hoca lkabyla
kongre bakanln yrtmtr.
Cell Bayarn bir dier lkab da
Read- Snidir.
ALAEHR
KONGRES
16-25 Austos 1919
Hacim
Muhittin Bey
Yunanllara kar sonuna kadar
mcadele karar alnmtr.
Kongrede gerektiinde Yunanllara
kar tilaf Devletlerinden yardm
alnabilecei fikri ortaya atlmtr.
Bu durum mandac zihniyete hal
scak bakanlarn olduunu aka
gstermektedir.
Kurtulu Savanda Bat Cephesinin
olumasnda etkili olmutur.
LLEBURGAZ
KONGRES
31 Mart 1920
Trakya
Paaeli
Cemiyeti
Her trl igale kar direnme ars
yaplmtr.
Trakyann Yunanistana verilmesi
reddedilmitir.
EDRNE
KONGRES
9-14 Mays 1920
Trakya
Paaeli
Cemiyeti
Trakyann Yunanistana verilmesi ke-
sinlikle reddedilmitir.
Silahlanma karar alnmtr.
Yunanllara kar mcadele ars
yaplmtr.
AFYON
KONGRES
2 Austos 1920 -
Mustafa Kemalin de katld bu
kongrede Mill Mcadeleye destek
olunmas karar alnmtr.
POZANTI
KONGRELER
I. Pozant Kongresi
(5 Austos 1920)
II. Pozant Kongresi
(8 Ekim 1920)
-
Mustafa Kemal, Fevzi akmak ve baz
milletvekilleri katlmtr.
Kuvy-i Milliyenin birleme sreci
tamamlanmtr.
Toplanan son kongredir.


1. Mill Mcadele dneminde "Temsil Heyeti"
ilk kez aadakilerden hangisinde olu-
turulmutur?
A) Nazilli Kongresi
B) Erzurum Kongresi
C) Amasya Protokol
D) Balkesir Kongresi
E) Sivas Kongresi



2. Mill Mcadelede Glip Hoca lkabyla
yer alarak Nazilli Kongresinin bakanl-
n yapan kii aadakilerden hangisi-
dir?
A) Fevzi akmak B) smet nn
C) Cell Bayar D) Mustafa Kemal
E) Ali Fethi Okyar



3.
I. Balkesir,
II. Erzurum,
III. Pozant,
IV. Afyon
Mustafa Kemal, yukardaki kongrelerden
hangilerine katlmamtr?
A) Yalnz I B) I ve III C) II ve III
D) I ve IV E) III ve IV



4. Kuvy-i Milliyenin desteklenmesi ve Bat
Cephesinin oluturulmas ile ilgili karar
aadakilerden hangisinde alnmtr?
A) Erzurum Kongresi
B) Sivas Kongresi
C) Amasya Genelgesi
D) Balkesir ve Alaehir Kongreleri
E) Nazilli ve Afyon Kongreleri



5. 16 Austos 1919da Hacm Muhittin Bey
bakanlnda toplanan ve gerektiinde
Yunanllara kar tilaf Devletlerinden de
yardm alnabilecei fikrinin ortaya atld-
kongre aadakilerden hangisidir?
A) Nazilli B) Pozant C) Balkesir
D) Lleburgaz E) Alaehir


1-B 2-C 3-A 4-D 5-E

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi

~ 205 ~

VII. SVAS KONGRES (4-11 EYLL 1919)
Erzurum Kongresinden sonra buradaki almalarn tamamlayan Mustafa Kemal,
2 Eyll 1919da Sivasa gemitir.
Kongre yeri olarak Sivasn tercih edilmesinde, burann igal edilmemi olmas ve
ulam imknlarna sahip olmas etkili olmutur.
Mustafa Kemal Sivas Kongresinin yaplmas iin ilk duyuruyu Amasya Genelgesiyle
yapmt. Ancak bu duyuru dorultusunda kongreye katlacak baz delegeler, gerek
stanbul Hkmetinin ve gerekse baz valilerin tutumu nedeniyle katlamamtr.
Kongre, birtakm eksikliklere ramen 4 Eyll 1919da, o dnemde Mekteb-i Sultan
olarak kullanlan binann salonunda toplanmtr.
Toplam 38 delegenin katld ve 8 gn sren kongrenin ilk toplantsnda, Mustafa
Kemal kongre bakanlna seilmitir.

A. Kongreyi Engelleme almalar
Sivas Kongresinin byk bir gizlilik iinde toplanmas istenmise de tilaf Devletleri
ve stanbul Hkmeti, kongrenin toplanacandan haberdar olmutur. Bu gelime
zerine stanbul Hkmeti, Mustafa Kemali tutuklatmak ve kongreyi datmak iin
baz yneticileri grevlendirmitir.

Ali Glip Olay
stanbul Hkmetinin Sivas Kongresinin toplanmasn engellemek ve kongre ye-
lerini tutuklamak amacyla Elaz (Harput) Valisi Ali Glip Beyi grevlendirmesi
olaydr. Ancak Ali Glip kongreyi datma giriiminde baarl olamamtr.
Temsil Heyeti, Ali Glip Olayndan sonra stanbul (Damat Ferit Paa) Hkmeti ile
her trl resm ilikiyi kesmitir.

Muhittin Paa Olay
Ankara Valisi Muhittin Paann kongreyi datma giriimidir. Bu abasnda baarl
olamayan Muhittin Paa, orum-Ankara yolunda tutuklanarak Sivasa getirilmitir.
Ancak koyu bir stanbul taraftar olan Muhittin Paa, Mill Mcadeleyi baltalamaya
alt iin stanbula gnderilmitir. Yerine de Yahya Glip Bey vali seilmitir.

B. Kongrenin Toplanma Amalar
Mill Mcadeleyi tek merkezden ynetmek
Anadoludaki tm mill gleri (cemiyetleri) tek at altnda birletirmek
Erzurum Kongresinde alnan kararlar tm yurda ml etmek
Mill Mcadelenin mill bir kongrenin seecei Temsil Heyeti ile ynetilmesini
salamak

C. Kongrede En ok Tartlan Konular
Sivas Kongresinde Mustafa Kemalin kongre bakan seilmesi ve ABD mandas
en ok tartlan konular olmutur.
Mustafa Kemal kongrede zellikle en ok ABD Mandas sorunu ile uramtr. Bu
sorun nedeniyle baz arkadalar Onun kongreye bakan olmasn istememilerdir.





1. stanbul Hkmetinin direktifleriyle Ela-
z (Harput) Valisi Ali Glip Bey ve Anka-
ra Valisi Muhittin Paa;
I. Erzurum,
II. Sivas,
III. Pozant
kongrelerinden hangisi ya da hangilerini
engellemek iin faaliyet gstermitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


2. Aadakilerden hangisi Sivas Kongre-
sinin toplanma amalarndan biri deil-
dir?
A) Mill Mcadelenin mill bir kongrenin
seecei Temsil Heyeti ile ynetilmesini
salamak
B) Mill Mcadeleyi tek bir merkezden y-
netmek
C) Erzurum Kongresinde alnan kararlar
tm yurda ml etmek
D) Anadoludaki tm mill gleri (cemiyet-
leri) tek at altnda birletirmek
E) Devletin yeni ynetim biimini belirle-
mek


3. Sivas Kongresi devam ederken Elaz Vali-
si Ali Galip Bey, Damat Ferit Paa Hkme-
ti tarafndan kongreyi basmak ve kongreye
katlanlar tutuklamakla grevlendirilmitir.
Bu durum, Mustafa Kemal tarafndan re-
nilmi ve Ali Galip etkisiz hale getirilmitir.
Bu bilgiye gre;
I. Damat Ferit Paa Hkmeti dmtr.
II. stanbul Hkmeti, Mill Mcadele'yi yok
etmeye almtr.
III. stanbul Hkmeti'nin Sivas Kongresi'ni
engelleme giriimi baarsz olmutur.
yarglarndan hangilerine ulalamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


4. Sivas Kongresinde;
I. kongre bakanl,
II. manda ve himaye,
III. mill glerin birletirilmesi
konularndan hangilerinde kongre yele-
ri arasnda sorun yaanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
Mustafa Kemalin kongre bakan olmasna baz arkadalarnn kar kmas, Ona
kar ilk i muhalefet hareketi olarak deerlendirilebilir.
1-B 2-E 3-A 4-C

Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 206 ~

D. Sivas Kongresinde Alnan Balca Kararlar
Sivas Kongresinde Erzurum Kongresi kararlarnn birou aynen kabul edilmi, baz
kararlar kesinletirilmi ve tm yurdu temsil eder hale getirilmitir.
























E. Sivas Kongresinin nemi ve zellikleri
Sivas Kongresi her adan ulusal bir kongredir. (Toplan ve kararlar bakmndan)
Kongre Bakan Mustafa Kemaldir. (Tartmalara yol amtr.)
Mustafa Kemal kongrede Ya stikll, Ya lm diyerek hedefi belirlemitir.
Mill birlik ve beraberlik yolunda nemli bir adm atlmtr.
Kongre kararlar ihtillc bir karakter tamaktadr.
Tm mill cemiyetler, Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti ad altnda
birletirilmitir. Bylece Mill Mcadele tek merkezden yrtlmtr.
Manda ve himaye kesin ve son olarak reddedilmitir. (En nemli tartma konusu)
Kongre srasnda yetki alan geniletilen Temsil Heyeti, Ali Fuat Paa (Cebesoy)y
Kuvy-i Milliyenin Bat Cephesi Komutanlna atamtr.



Kongre sonunda, Temsil Heyetinin stanbul ile haberlemeyi kesmesi zerine, 30
Eyll 1919da baarszlndan dolay Damat Ferit Paa Hkmeti istifa etmitir.




1. Sivas Kongresi'nde, "Meru bir hkmet ku-
ruluncaya kadar, Anadolu ile stanbul ara-
snda her trl posta ve haberleme kesi-
lecektir." karar alnmtr.
Bu karar ile Anadolu Hareketi'nin;
I. stanbul Hkmeti'ne bal olunmad-
nn gsterilmesi,
II. Anadolu'daki isyanlarn nlenmesi,
III. tilaf Devletleri'nin dostluunun kazanl-
mas
durumlarndan hangilerini amalad
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


2. Sivas Kongresinde Temsil Heyetinin bir
hkmet gibi hareket ederek Ali Fuat Pa-
ay Bat Cephesi Kuvy-i Milliye mum
Komutanlna atamas;
I. yasama,
II. yrtme,
III. yarg
yetkilerinden hangisini kullandn ak-
a gstermektedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


3. Mill Mcadele Dneminde igallere kar-
ulusal direnii rgtlemek amacyla
kurulan btn mill cemiyetler, aada-
kilerden hangisinde Anadolu ve Rumeli
Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti ad altnda bir-
letirilmitir?
A) Erzurum Kongresi
B) Mebusan Meclisi
C) Balkesir Kongresi
D) Amasya Protokolleri
E) Sivas Kongresi


4.
I. Sivas Kongresi
II. Balkesir Kongresi
III. Erzurum Kongresi
IV. Nazilli Kongresi
V. Alaehir Kongresi
Yukarda verilen kongrelerden hangileri,
her ynyle blgesel niteliktedir?
A) I ve IV B) II ve III C) I, III ve IV
D) II, IV ve V E) II, III ve V


Anadoludaki tm mill cemiyetler Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk
Cemiyeti ad altnda birletirilmitir.
Bu madde ile mill gler tek at altnda toplanmtr.
Blgesel mcadele yerine ulusal mcadele benimsenmitir.

Temsil Heyeti Dou illerinin tamamn temsil eder ifadesinin yerine Temsil
Heyeti Btn Yurdu Temsil Eder denilmi ve ye says 15e ykseltilmitir.
Bu madde ile Temsil Heyetinin yetki alan geniletilmitir.
I. TBMM alana kadar Kurtulu Savan Mustafa Kemalin bakanln
yapt Temsil Heyeti yrtmtr.

Manda ve Himaye fikri bir daha gndeme gelmemek zere reddedilmitir.
Bu madde ile manda ve himaye fikri kesin ve son olarak reddedilmitir.
Tam bamszlktan dn verilmeyecei bir kez daha ortaya konmutur.

Mebusan Meclisinin toplanmas ve hkmet ilerinin Meclis tarafndan
kontrol edilmesi iin almalara devam edilecektir.
Bu madde ile ynetimde halk iradesine bir kez daha vurgu yaplmtr.
stanbul Hkmetinin almalar denetim altna alnmak istenmitir.

Her trl igal ve mdahaleye kar mcadele etme karar alnmtr.

Bamszl ve btnl bozmamas art ile d yardm alnabilecektir.

Milletin hakl sesini duyurmak ve halk mcadele konusunda bilgilendirmek
amacyla, Sivasta rde-i Milliye adl bir gazete karlmas kararlatrlmtr.
Temsil Heyeti bu gelime ile ilk kez yrtme yetkisini kullanmtr. Bu durum Temsil
Heyetinin bir hkmet gibi hareket ettiini gstermektedir.
Damat Ferit Paa Hkmetinin Sivas Kongresini engelleyemedii iin istifa etmesi,
Temsil Heyetinin stanbul Hkmetine kar kazand bir zaferdir.
1-A 2-B 3-E 4-D

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi

~ 207 ~

General Harbourd Raporu
ABD Bakan Wilson, General James G. Harbourd bakanlndaki bir heyeti Dou
Anadoluda Ermenilerle ilgili incelemeler yapmak zere Sivasa gndermitir.
General Harbourdun yapt incelemelerden sonra hazrlad rapora gre;
Dou Anadoluda Trk nfus daha youndur.
Ermenilerle ilgili ortaya atlan katledildikleri iddias doru deildir.
Anadolunun kaynaklar ABDnin ihtiyalarn karlayabilecek gte deildir.
Anadoludaki mill mcadele son derece kararldr.
20 Eyll 1919da Mustafa Kemalle de gren General Harbourd, izlenimlerini ve
raporunu kendisine aktarm, Mustafa Kemal Paaya veda ederken de elini skm
ve kendisine Eer Amerikan ordusunda muvazzaf bir subay olmasaydm, gelir sizinle
birlikte mcadelenizi izlerdim! demitir.




VIII. AMASYA GRMELER (MLKATI - PROTOKOLLER)
(20-22 EKM 1919)
Sivas Kongresini ve Mill Mcadele almalarn nleyemeyen Damat Ferit Paa
Hkmetinin istifa etmesinden sonra, Mill Mcadeleye kar daha lml olan Ali
Rza Paa Hkmeti kurulmutur.
Bu gelime Temsil Heyeti ile stanbul Hkmeti arasnda yaplacak olan Amasya
Grmelerine ortam hazrlam ve Ali Rza Paa 9 Ekim 1919da Temsil Heyetine
grme teklifinde bulunmutur.
Amasyada yaplmas kararlatrlan grmelere, stanbul Hkmeti adna Bahriye
Nzr Salih Paa, Temsil Heyeti adna ise Mustafa Kemal katlmtr.

AMASYA GRMELER

Temsil Heyeti stanbul Hkmeti



Grmelerde ak ve imzal, ikisi gizli ve imzasz be protokol tespit edilmitir.
BRNC
PROTOKOL
Ordunun siyasetle uramamas gerekir.
Hkmeti kk drc mdahalede bulunulmamaldr.
Hkmet aleyhine yaz yazlmamaldr.
KNC
PROTOKOL
Aznlklara dengeyi bozacak ayrcalklar verilmemelidir.
Meclisin stanbulda almas uygun deildir.
Mondros Atekesi imzaland srada igal edilmemi snrlar korunmaldr.
NC
PROTOKOL
Temsil Heyeti seimlere mdahale etmeyecektir.
Siyas partiler ve Hristiyan topluluklarn seimlere katlmas salanacaktr.
DRDNC
PROTOKOL
(GZL)
Baz komutanlar grevden alnacaktr.
Maltaya srlenler stanbula getirilip yarglanacaktr.
Zararl cemiyetlerin faaliyetlerine son verilecektir.
Mill gler madd olarak desteklenecektir.
BENC
PROTOKOL
(GZL)
Bar Konferansna gnderilecek kurul delegelerinin isimlerine yer
verilmitir.


1. Hazrlam olduu raporda Dou Anado-
ludaki Ermeni iddialarnn doru olmad-
n belirten ve 20 Eyll 1919da Mustafa
Kemalle yapt grme sonrasnda,
Eer Amerikan ordusunda muvazzaf bir
subay olmasaydm, gelir sizinle birlikte m-
cadelenizi izlerdim! diyerek Mill Mcade-
lenin haklln ortaya koyan raportr,
aadakilerden hangisidir?
A) General Harbourd
B) General Milne
C) Sandler
D) Amiral Bristol
E) General Mc Arthur



2. Sivas Kongresinden sonra Temsil Heye-
tinin stanbul ile haberlemeyi kesmesi
zerine, 30 Eyll 1919da istifa eden s-
tanbul Hkmetinin yerine i bana ge-
len yeni hkmet aadakilerden hangi-
sidir?
A) Damat Ferit Paa Hkmeti
B) Tevfik Paa Hkmeti
C) Salih Paa Hkmeti
D) Ahmet zzet Paa Hkmeti
E) Ali Rza Paa Hkmeti



3.
I. Ali Rza Paa,
II. Salih Paa,
III. Mustafa Kemal,
IV. Ali Fuat Paa
20-22 Ekim 1919 tarihleri arasnda yap-
lan Amasya Grmeleri, yukardakiler-
den hangileri arasnda gereklemitir?
A) I ve IV B) II ve III C) I, II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV



4. Amasya Grmeleri'nde ele alnan;
I. Meclis-i Mebusan'n derhal toplanmas
ve seimlerin serbeste yaplmas,
II. Mill glerin madd olarak desteklen-
mesi,
III. stanbul'da tutuklu bulunan vatansever-
lerin serbest braklmas
konularndan hangileri stanbul Hkme-
tinin egemenlik haklarn zedeler nitelik-
tedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

General Harbourdun ABD Senatosuna sunduu yukardaki rapor, ABDnin Anadolu
ile ilgili dncelerini ksmen deitirmitir. Senatonun manda konusunu reddetmesi
bunu aka gstermektedir.
Mustafa Kemal Salih Paa
1-A 2-E 3-B 4-D

Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 208 ~

A. Amasya Grmelerinin nemi ve zellikleri
stanbul Hkmeti, Amasya Grmeleri ile Temsil Heyeti ve Anadoluda balayan
ulusal hareketi ilk kez tanmtr.
Mustafa Kemal Paa ve Temsilciler Kurulunun, Sivas Kongresinden sonra stanbul
Hkmetine kar kazand ilk siyas baardr.
lk kez Temsil Heyeti ve stanbul Hkmeti birlikte hareket etmitir.
stanbul Hkmeti, Amasya Grmelerinde tespit edilen protokollerden sadece
Mebusan Meclisinin almas ve seimlerin yaplmas ile ilgili karar kabul etmi,
dier kararlar otoritesini sarsmamak amacyla reddetmitir.
Grmelerde Mustafa Kemal ile Salih Paann fikir birliine varamad tek konu
Mebusan Meclisinin alaca yerin belirlenmesi konusu olmutur.




IX. TEMSL HEYETNN ANKARAYA GEL (27 ARALIK 1919)
Amasya Grmelerinin yaplmasndan sonra Mustafa Kemal, Meclis almalarn
ve stanbuldaki gelimeleri yakndan takip edebilmek iin Ankaraya gitmenin uy-
gun olduunu dnmtr.

ANKARANIN MERKEZ SELMESNDE ANKARANIN;










27 Aralk 1919da Ankaraya gelen Mustafa Kemal, burada Ankara Ziraat Okuluna
yerlemitir. Bu aamadan sonra Ankaray Temsil Heyetinin ve Mill Mcadelenin
merkezi yapmtr.

X. SON OSMANLI MEBUSAN MECLSNN AILMASI
(12 OCAK 1920)
Mebusan Meclisi Padiah Vahdettin tarafndan 21 Aralk 1919da kapatlmt. Bu
meclisin yeniden alabilmesi iin seimlerin yaplmas gerekiyordu.
7 Kasm 1919da yurt genelinde yaplan seimleri ounlukla Temsil Heyetinin
destekledii Mdfaa-i Hukuk Grubu adaylar kazanmtr.



Erzurumdan milletvekili seilen Mustafa Kemal, tutuklanma ihtimalini gz nnde
bulundurarak stanbulda toplanan Meclise katlmam, ancak stanbula gidip
Meclise katlacak olan vekilleri Ankarada toplayarak baz taleplerde bulunmutur.


1. Mustafa Kemal ve Temsil Heyetinin, Mill
Mcadele srecinde stanbul Hkmeti-
ne kar kazand ilk siyas baar aa-
dakilerden hangisidir?
A) Misk- Millnin iln
B) Amasya Genelgesinin yaymlanmas
C) Amasya Protokollerinin yaplmas
D) Mebusan Meclisinin almas
E) Bilecik Grmelerinin yaplmas


2. Amasya Grmeleri'nde, Anadolu'nun g-
venli bir yerinde toplanmas karar alnan
Mebusan Meclisi'nin, hkmet tarafndan
gvenlik gereke gsterilerek stanbul'da
toplanmas salanmtr.
stanbul Hkmetinin bu tutumuyla aa-
dakilerden hangisini amalad savu-
nulabilir?
A) Anadolu'nun igalini engellemeyi
B) Mecliste daha etkili olmay
C) Kuvy-i Milliye'nin glenmesini
D) stanbul'un igalini geciktirmeyi
E) Mustafa Kemal'in meclise katlmasn
salamay


3. Temsil Heyetinin merkezi olarak Anka-
rann seilmesinde;
I. ulam olanaklarna sahip olmas,
II. Bat Cephesine yakn olmas,
III. gvenli bir yer olmas
zelliklerinden hangileri etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


4. Son Osmanl Mebusan Meclisinin top-
lanmasnda;
I. TBMMnin almas,
II. Erzurum Kongresi,
III. Sivas Kongresi
gelimelerinden hangilerinin hzlandrc
etkisi olduu savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


5. 7 Kasm 1919 tarihinde Son Osmanl Me-
busan Meclisi seimlerine katlan Musta-
fa Kemal, aadaki illerin hangisinden
milletvekili seilmitir?
A) zmir B) Amasya C) Ankara
D) Erzurum E) Sivas
Salih Paann baz protokol maddelerini kabul etmemesi, onun Ali Rza Paa Hk-
metinden ekindiini gstermektedir.
gale uramam, gvenli bir blge olmas,
Anadolunun tam orta noktasnda yer almas,
Ulam olanaklarna sahip olmas
Haberleme olanaklarna sahip olmas zellikleri etkili olmutur.
stanbula yakn olmas
Bat Cephesine yakn olmas
20. Kolordunun burada olmas
Yaplan bu seimlerde Mustafa Kemal Erzurumdan milletvekili seilmitir.
1-C 2-B 3-E 4-A 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi

~ 209 ~

Mustafa Kemal vekillerden u isteklerde bulunmutur:
Mecliste Mdfaa-i Hukuk Grubunun oluturulmas
Kendisinin Meclis Bakan seilmesi
Misk- Mill kararlarnn Mecliste onaylanmas
Ali Rza Paa Hkmetine gvenoyu verilmemesi
12 Ocak 1920de stanbulda toplanan Son Osmanl Mebusan Meclisinde, Mustafa
Kemal meclis bakan seilmemi ve Mdfaa-i Hukuk Grubu yerine Felh- Vatan
(Vatann Kurtuluu) Grubu kurulmutur.
Ancak buna ramen Misk- Mill kararlar Mecliste kabul edilmitir.







XI. MSK-I MLL KARARLARI (28 OCAK 1920)
Son Osmanl Mebusan Meclisinde Felh- Vatan Grubu yelerinin oylaryla kabul
edilmitir. Mecliste onaylanan son karardr.
Mill Bamszlk Yemini anlamna gelmektedir.
Hazrlanmasnda Mustafa Kemalin de katks vardr.
Ulalmak istenen Mill Snrlar belirlenmitir.




MSK-I MLL KARARLARI



















1. Mill Mcadele Dneminde;
I. Misk- Millnin ilan edilmesi,
II. Son Osmanl Mebusan Meclisinin al-
mas,
III. Temsil Heyetinin Ankaraya gelmesi
gelimelerinin kronolojik sralamas aa-
dakilerden hangisidir?
A) I,II,III B) I, III, II C) II, III, I
D) III, II, I E) III, I, II



2. Son Osmanl Mebusan Meclisinin Ana-
dolu Kurtulu mcadelesine yapt en
nemli katk aadakilerden hangisidir?
A) Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk
Cemiyetini resmen tanmas
B) Misk- Mill kararlarn kabul etmesi
C) Felh- Vatan Grubunu kurmas
D) Ali Rza Paa Hkmetini denetlemesi
E) Kanun-i Essiyi yeniden yrrle
koymas



3. Son Osmanl Mebusan Meclisinde Mi-
sk- Mill kararlarnn alnmasnda etkili
olan grup aadakilerden hangisidir?
A) Mdfaa-i Hukuk B) stikll
C) Felh- Vatan D) Tesand
E) Hrriyet ve tilaf



4. Misk- Millnin ieriinde aadaki ko-
nulardan hangisi yer almamtr?
A) Patrikhane B) Referandum
C) Boazlar D) Aznlklar
E) Kapitlasyonlar




5. Misk- Mill'de;
I. snrlar,
II. ulusal egemenlik,
III. sava tazminat
konularndan hangileri ile ilgili karar yer
almamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III



K ARA B O R S A
A O S E I Z
P M F N I
A A E I N
T Z N R R L
L L A L I
L A I N A K
A R D R L
S B U A
Y O M R
O R
N
L L
A A
R R
I
Milletvekilleri padiahn otoritesinden ekindikleri iin isteklerden sadece Misk-
Mill Kararlarnn onaylanmasn salayabilmilerdir.
Son Osmanl Mebusan Meclisinde onaylanan son karar Misk- Mill kararlardr.
Dikkat! Misk- Mill kararlar ile ilgili herhangi bir soru gelmesi durumunda aklnza
ilk gelecek olan ey ulusal snrlar olmaldr.
Misk- Mill kararlarnda Millet Egemenlii (Ulusal Egemenlik) ile ilgili herhangi
bir karara yer verilmemitir.
1-D 2-B 3-C 4-A 5-E

Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 210 ~

MSK-I MLL KARARLARI

































A. Misk- Millnin nemi ve Sonular
Erzurum ve Sivas Kongresinde alnan kararlar benimseyen Meclis Misk- Millnin
kabul ile mill snrlar iinde tam bamsz bir devletin varln onaylamtr.
Mill Mcadelenin siyas program Mebusan Meclisi tarafndan kabul edilmitir.
Yeni Trk Devletinin snrlar izilmitir.
Wilson lkelerine de uygun olarak baz blgelerde halkoyuna bavurulmasnn is-
tenmesi, mill iradeye verilen nemi aka gstermektedir.
Ulusal bamszl snrlandran btn talepler reddedilmi ve bamszlk yolunda
nemli bir adm atlmtr.
tilaf Devletleri ile yaplacak bar antlamasnn temel ilkeleri belirlenmitir.
Mustafa Kemalin askerlik grevinden kendisinin ayrld aklanarak 3 ubat 1920
tarihinde tm madalyalar ve nianlar iade edilmitir.
tilaf Devletleri stanbulu resmen igal etmi ve meclisi datmlardr.


1. Son Osmanl Mebusan Meclisi'nde kabul
edilen Misk- Mill'de kapitlasyonlarn
kaldrlmasna karar verilmesi, ncelikle
aadakilerden hangisine nem verildi-
ini gstermektedir?
A) lkede retimi srekli hale getirmeye
B) Devletleraras ticaret antlamalarna
bal kalmaya
C) Halk egemenliini hakim klmaya
D) Dnya barna katk salamaya
E) Ekonomik bamszl salamaya


2. Misk- Mill, "Mslman-Trk nfusun o-
unluu oluturduu vatan topraklar, birbi-
rinden ayrlmaz bir btndr; asla parala-
namaz." esasna gre dzenlenmitir.
Bu karara gre;
I. Ulusal devlet anlay kabul grmtr.
II. mparatorluk zellii korunmak isten-
mitir.
III. Wilson lkelerine uyum gzetilmitir.
yarglarndan hangilerine ulalamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


3.
I. Elviye-i Selse,
II. Bat Trakya,
III. Dou Trakya
Misk- Millye gre yukardaki yerlerden
hangilerinde referandum (halk oylamas)
yaplmas ngrlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III


4. Misk- Millde, "Aznlklarn haklar, komu
memleketlerdeki Mslman halklara verilen
haklar kadar olacaktr. karar alnmtr.
Buna gre;
I. Aznlk haklar kstlanmtr.
II. Uluslarn eitlii ilkesi benimsenmitir.
III. Wilson lkelerine uyum gzetilmitir.
yarglarndan hangilerine ulalamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III


5. Misk- Millde yer alan aadaki konu-
lardan hangisi ulusal egemenlik anlay-
na nem verildiini gstermektedir?
A) Referandum B) Boazlar
C) Aznlklar D) Snrlar
E) Osmanl Borlar


Kapitlasyonlar
Siyas, adl ve mal gelimemize engel olan her trl
snrlamalar (kapitlasyonlar) kaldrlacaktr.
Kapitlasyonlara ilk kez kar klmtr.
Ekonomik bamszlk hedeflenmitir.
Boazlar
stanbulun ve Marmara Denizinin gvenlii salanma-
ldr. anakkale ve stanbul Boazlarnn dnya ticare-
tine ve ulama almas konusunda ilgili devletlerin oy
birlii ile verecei kararlar geerli olacaktr.
Osmanl Borlar
Sadece mill snrlar iinde kalan blgelerin borlar
kabul edilmi, dierleri reddedilmitir.
Dyn-u Ummye borlarnn taksimi grlmtr.
Referandum
(Halk Oylamas)
Snrlar
Mondros Atekes Antlamasnn imzaland srada
igal edilmemi olan ve Trk-Mslman ounluun
olduu yerlerin tm (Mill Snrlar) bir btndr ve
blnemez.
Aznlklar
Aznlklarn haklar, komu memleketlerdeki Mslman
halklara verilen haklar kadar olacaktr.
Uluslararas eitlik ilkesi n planda tutulmutur.
1-E 2-B 3-C 4-D 5-A

3 blge iin halk oylamas karar alnmtr.
Elviye-i Selse (Kars-Ardahan-Batum)
Arap Memleketleri
Bat Trakya
KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi

~ 211 ~

XII. STANBULUN GAL VE MEBUSAN MECLSNN
DAITILMASI (16 MART 1920)
Son Osmanl Mebusan Meclisinde Misk- Mill kararlarnn onaylanmas zerine,
tilaf Devletleri stanbul Hkmetine bask yapmaya balamtr. Bu basklara daha
fazla dayanamayan Ali Rza Paa Hkmeti istifa etmi ve onun yerine Salih Paa
Hkmeti kurulmutur.
9 Mart 1920de Trk Ocan basan tilaf Devletleri, 16 Mart 1920de stanbulu
resmen igal etmilerdir.
tilaf Devletleri igalden sonra, 20 Mart 1920de Mebusan Meclisini datarak pek
ok milletvekilini tutuklamlar ve Malta Adasna srgne gndermilerdir.
stanbulda skynetim iln eden Anlama Devletleri, bu gelimeden sonra bir de
genelge yaymlamlardr. Bu genelgede;

gal geicidir. (Bu madde ile halkn tepkisi nlenmek istenmitir.)
Anlama Devletlerinin niyeti saltanat ve hilfetin gcn krmak deil, aksine
artrmaktr.
Anadoluda isyan kt ve katliam yapld an stanbul Trklerden alnacaktr.

Bu tr yntemlerle halk sindirmeyi hedefleyen Anlama Devletleri, Salih Paay
grevden alm ve Damat Ferit Paay tekrar sadrazam yapmlardr.


A. Temsil Heyetinin stanbulun galine Kar Ald nlemler
gal, Anlama Devletleri ve yabanc lke temsilciliklerine gnderilen telgraflarla k-
nanmtr.
stanbul ile her trl haberleme kesilmitir.
stanbuldaki tutuklamalara kar Anadoludaki tilaf Devletleri mensubu subaylar
tutuklanmtr.
Anlama Devletlerinin stanbul ve Adanadan asker sevkiyatn nlemek amacyla
Geyve ve Ulukla civarndaki demiryollar tahrip edilmitir.
Anadoludan stanbula resm kurululara ait her trl kymetli eya ve vergilerin
gnderilmesi engellenmitir.







XIII. MLL MCADELE DNEMNDE BASIN VE YAYIN











1. tilaf Devletlerinin stanbulu igal etme-
si ve Mebusan Meclisini datmalarnda;
I. Amasya Grmelerinin yaplmas,
II. Misk- Millnin ilan edilmesi,
III. Sivasta ulusal bir kongrenin toplanmas
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


2. 16 Mart 1920de stanbulu igal eden tilaf
Devletleri, igalden sonra yaymladklar ge-
nelgede igalin geici olduunu belirtmi-
lerdir.
tilaf Devletlerinin genelgeye koyduklar
bu madde ile;
I. Halkn tepkisini nlemek,
II. stanbul Hkmetini korumak,
III. Mill Mcadeleye destek vermek
amalarndan hangilerini gzettikleri sa-
vunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


3. 16 Mart 1920'de stanbul igal edildikten
sonra Mustafa Kemal, tm yurda gndere-
cei 19 Mart 1920 tarihli genelgenin tasla-
n hazrlarken, Ankara'da alacak meclisin
"kurucu meclis" olacan belirtmesine ra-
men; 19 Mart 1920de tm yurda gnderdii
genelgede "Ankara'da olaanst bir mecli-
sin alacan" belirtmitir.
Bu gr deiikliinde;
I. saltanat yanllarnn tepkisini ekmeme,
II. mandater ynetime girme,
III. ulusal glerin paralanmasn nleme
amalarndan hangilerinin etkili olduu
savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


4.
I. stanbul ile her trl haberlemenin ke-
silmesi,
II. Anadoludaki tilaf subaylarnn tutuklan-
mas,
III. Geyve ve Ulukla civarndaki demiryol-
larnn tahrip edilmesi
Yukardakilerden hangileri Temsil Heye-
tinin stanbulun igaline kar ald n-
lemler arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

stanbulun igali ve Mebusan Meclisinin datlmas, Mustafa Kemalin ne kadar
hakl ve ileri grl olduunu ortaya koymutur. Bu durum, Mustafa Kemale yeni
bir frsat yaratm ve Ankarada mill bir meclisin almasna zemin hazrlamtr.
DKKAT!
Basn-yayn kurulular konusunda zellikle dikkat edilmesi gereken nokta, Mill
Mcadele dorultusunda hangi gazetelerin yararl, hangilerinin zararl almalar
yrtt konusudur. SYM genellikle bu eksende soru sormaktadr. Ancak 2012
KPSSde olduu gibi, birtakm zellikleri verilerek bu gazetenin dorudan hangi
gazete? olduu da srpriz soru olarak karmza kabilir. Bu yzden, Mill Mca-
dele dnemindeki basn-yayn organlarn zellikleriyle birlikte deerlendirmemiz
gerekmektedir. Basn-yayn kurulularyla ilgili olarak verdiimiz tabloda zellikle
zerinde * iareti olanlarn sorulma ihtimali yksektir.
1-B 2-A 3-B 4-E

Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 212 ~

A. MLL MCADELE TARAFTARI YAYIN VE KURULULAR
rde-i Milliye*
4 Eyll 1919da Sivas Kongresinde alnan kararla karl-
mtr.
Hkimiyet-i Milliye*
Mill Mcadele dneminde TBMMnin yar resm yayn
organ olmutur.
Ceride-i Resmiye*
TBMMnin resm yayn organdr. Cumhuriyetin ilnndan
sonra ad Resm Gazete olmutur.
Minber*
21 Kasm 1918de Mustafa Kemalin fikirlerini yaymak iin
Fethi Okyar ile birlikte stanbulda kard gazetedir.
Aksz*
15 Haziran 1919da Kastamonuda karlmtr. stikll Mar
ilk kez bu gazetede yaymlanmtr.
Hukuk-u Beer*
1918-1919 yllar arasnda zmirde yaymlanmtr. Yunan
kuvvetlerine ilk kurunu atan Hasan Tahsin bayazardr.
Sebilr-read*
1908de Eref Edipin slmclk fikrini yaymak iin kard
bu derginin bayazar Mehmet kif Ersoydu.
leri*
1918de Cell Nuri ve Suphi Nuri tarafndan stanbulda
karlmtr. Atatrkn isimsiz yazlar bu gazetede
yaymlanmtr.
Albayrak*
Dou Anadolu Mdfaa-i Hukuk Cemiyetinin yayn organ
olarak Erzurumda karlmtr.
Yeni Gn*
1918de Yunus Ndi tarafndan stanbulda yaymlanmaya
balayan bu gazete 1920de Ankaraya tanmtr. Gazete
Ankarann ilk gnlk gazetesidir.
Dergh*
Mill Mcadeleyi destekleyerek edebiyatlara bu ynde
bilin vermi, Yahya Kemal, Ahmet Haim, Yakup Kadri,
Nurullah Ata gibi yazarlar bir araya getiren, 1920lerin
banda yaymlanm olan dergidir.
ANADOLU AJANSI*
6 Nisan 1920de Halide Edip Advar ve Yunus Ndinin katk-
lar, Mustafa Kemalin onay ile Mill Mcadele dneminde
Anadolu insanna doru bilgiler vermek, mcadelenin amac-
n dnya kamuoyuna anlatmak iin kurulmutur.
zmire Doru Vsf nar tarafndan zmirde karlmtr.
kdam
Ahmet Cevdet tarafndan kurulan bu gazete, 1894-1928
yllar arasnda yayn yapmtr.
Vakit
stanbulda 1875 ylndan itibaren karlmtr. Bayazar
Ahmet Emin Yalmand.
t
1918de Abdlgni Ahmet Bey tarafndan kurulan gazetede
zmirin igalini protesto eden yazlar yaymlanmtr.
stikbal Trabzonda Faik Ahmet Barutu tarafndan karlmtr.
Tasvir-i Efkr
(Tevhid-i Efkr)
1862den itibaren yayn hayatna balayan gazete Mill
Mcadele ile ilgili haberleri stanbulda yaymlamtr.
Kk Mecmu 1922de Ziya Gkalp tarafndan Diyarbakrda karlmtr.
Tercman
TBMM Hkmeti resm tebli ve cephe haberlerini bu
gazetede yaymlamtr.
Ahli smail Cenni tarafndan Samsunda karlmtr.
Emel Amasyada karlmtr.
Yeni Adana 1918den itibaren Adanada karlmaya balanmtr.


1.
I. rde-i Milliye
II. Hukuk-u Beer
III. Peym- Sabah
IV. Hkimiyet-i Milliye
V. Alemdar
Yukardakilerden hangileri Mill Mcade-
le taraftar yaynlar arasnda yer almaz?
A) I ve IV B) II ve III C) II ve IV
D) III ve V E) IV ve V



2. TBMM Hkmetinin resm yayn organ
haline gelen gazete aadakilerden han-
gisidir?
A) Hkimiyet-i Milliye B) rde-i Milliye
C) Sebilr-read D) kdam
E) Ceride-i Resmiye



3. 1918-1919 yllar arasnda yaymlanan ve
zmirin igali sonrasnda Yunanllara ilk
kurunu atan Hasan Tahsinin de ba ya-
zarln yapt yararl yayn organ aa-
dakilerden hangisidir?
A) Hukuk-u Beer Gazetesi
B) Minber Gazetesi
C) Sebilr-read Gazetesi
D) Tercman Gazetesi
E) Aksz Gazetesi



4. 6 Nisan 1920de Halide Edip ve Yunus
Ndinin katklar, Mustafa Kemalin ona-
y ile Mill Mcadele dneminde Anadolu
insanna doru bilgiler vermek ve mca-
delenin amacn dnya kamuoyuna an-
latmak iin kurulan yararl yayn organ
aadakilerden hangisidir?
A) rde-i Milliye Gazetesi
B) Hkimiyet-i Milliye Gazetesi
C) Dergh Dergisi
D) Anadolu Ajans
E) Albayrak Gazetesi



5. 1918de Cell Nuri ve Suphi Nuri tarafn-
dan stanbulda karlan ve Mustafa Ke-
malin isimsiz yazlarnn da yaymland
gazete aadakilerden hangisidir?
A) Albayrak B) kdam C) leri
D) Yeni Gn E) Minber

1-D 2-E 3-A 4-D 5-C

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Hazrlk Dnemi

~ 213 ~

B. MLL MCADELE KARITI YAYINLAR
Peym- Sabah* mit*
Alemdar* Trke stanbul
Gleryz* Tan
Aydede Zafer
rad arkn Sesi
Yeni Dnya Zincirbent


C. MLL MCADELE DNEMN ANLATAN BAZI EDEB ESERLER
Kurtulu Sava srecinde Mill Mcadeleyi destekleyen basn-yayn kurulularnn
dnda, ayrca bu sreci anlatan nemli eserler de kaleme alnmtr. rnein;

Mustafa Kemal Atatrk Nutuk, Sylev ve Demeler
Kzm Karabekir stikll Harbimiz
Ali Fuat Cebesoy Mill Mcadele Hatralar
Yakup Kadri Karaosmanolu Yaban, Sodom ve Gomore, Ergenekon III (Hikye)
Halide Edip Advar
Ateten Gmlek, Trkn Atele mtihan, Daa
kan Kurt (Hikye), Vurun Kahpeye
Falih Rfk Atay ankaya, Zeytinda (An)
Refik Halit Karay ete
Kemal Tahir Yorgun Sava, Esir ehrin nsanlar
Tark Bura Kk Aa
Ahmet Hamdi Tanpnar Sahnenin Dndakiler
Nzm Hikmet Ran Kurtulu Sava Destan (Kuvy-i Milliye)
evket Sreyya Aydemir Tek Adam (M. Kemal Atatrkn Biyografisi)
H. C. Armstrong
Bozkurt (Mustafa Kemalin salnda yaymlanan
ilk biyografik eserdir.) (1932) (Sansrl eserdir.)

Not Alnz..........................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................


1.
I. Gleryz,
II. stikbal,
III. mit,
IV. Sebilr-read
Yukardakilerden hangileri Mill Mcade-
le kart yaynlar arasnda yer alr?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV



2.
I. mit,
II. Peym- Sabah,
III. Hkimiyet-i Milliye
Yukardaki gazetelerden hangileri Mill
Mcadeleyi desteklemek amacyla ka-
rlmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. Aadaki yayn organlarndan hangisi
Mill Mcadele kart yayn yapmtr?
A) Trke stanbul Gazetesi
B) Dergh Dergisi
C) t Gazetesi
D) Anadolu Ajans
E) rde-i Milliye Gazetesi



4. ngiliz yazar H. C. Armstrong tarafndan
1932de kaleme alnan ve Mustafa Kemal
Atatrkn salnda yaymlanan ilk bi-
yografi almas aadakilerden hangi-
sidir?
A) Yorgun Sava B) Tek Adam
C) ankaya D) Bozkurt
E) Daa kan Kurt



5.
I. Bozkurt,
II. Tek Adam,
III. Yorgun Sava
Yukardaki eserlerden hangileri Mustafa
Kemal Atatrk ile ilgili biyografik eserler
arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

1-B 2-C 3-A 4-D 5-C




XI. BLM
I. TBMM DNEM









KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)














Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, bu nite ile ilgili sorularda genellikle; I. TBMMnin zellikleri, TBMMye
kar kan ayaklanmalar, TBMMnin ayaklanmalara kar ald tedbirler, bu dnemde
karlan kanunlar gibi konular zerinde durulmaktadr. Bu nedenle siz deerli adaylarn
zellikle bu konu balklarna dikkat etmesi ve bol soru zmesi gerekmektedir.
2001
(-)
2002
(-)
2003
(1)
2004
(1)
2005
(1)
2006
(1)
2007
(1)
2008
(2)
2009
(3)
2010
(-)
2011
(-)
2012
(-)
2013
(2)
Bu blmden ortalama 1 soru kmaktadr.
2006
(-)
2008
(1)
2010
(1)
2012
(2)
2006
(1)
2008
(2)
2010
(-)
2012
(1)
KPSS / Tarihin Pusulas I. TBMM Dnemi

~ 217 ~

I. TBMM DNEM
(23 NSAN 1920 - 11 AUSTOS 1923)

I. BYK MLLET MECLSNN AILMASI (23 NSAN 1920)
16 Mart 1920de tilf Devletlerinin stanbulu igal etmesi zerine Mustafa Kemal
Paa, 19 Nisan 1920de valilere ve komutanlara gnderdii genelgede seimlerin
yaplacan ve Ankarada olaanst yetkilere sahip mill bir meclisin alacan
bildirmitir.
Mebusan Meclisine seilen ancak igal zerine Anadoluya kap Ankaraya gelen
milletvekillerinin haklarnn sakl tutulaca ve meclise katlabilecei belirtilmitir.



Mslman olmayanlara seme ve seilme hakk tannmadan yaplan seimlerde
her sancaktan be milletvekili seilmi, Mustafa Kemal de Ankaradan milletvekili
seilerek meclise girmitir.
23 Nisan 1920 Cuma gn, meclisin en yal yesi Sinop Milletvekili Mehmet erif
Beyin konumasyla alan TBMMde, ye says 390 kii olmasna ramen ancak
78 milletvekili toplanabilmitir. Bunun sebebi baz vekillerin komutan, vali, mdr
vb. devlet ilerini yrtmekte olmasdr.




A. I. TBMMnin zellikleri
ZELLK YORUM
Kurucu bir meclistir.
Yeni bir devlet kurmutur.
Anayasa iln etmitir.
Hkmet kurmutur.
Dzenli ordu oluturmutur.
Ulusal bir meclistir.
Aznlklara temsil hakk vermemitir.
Adnda millet kelimesi gemektedir.
htillcidir.
Saltanat ve stanbul Hkmetini yok saymtr.
Egemenlii millete vermitir.
Demokratiktir. yeleri ve bakan seim usul ile belirlenmitir.
Olaanst yetkilere
sahiptir.
Yasama, yrtme ve yarg yetkilerini bnyesinde
toplamtr. (Gler Birlii ilkesi)
Bundaki ama hzl kararlar alp uygulayabilmektir.
Siyas partilere yer
verilmemitir.
Temel ama, blnmeyi ve mill birliin bozulmasn
nlemektir.
Meclis Hkmeti
sistemi vardr.
Bu sistemde Cumhurbakan ve Babakan yoktur.
Meclis Bakan ayn zamanda hkmetin de
bakandr.
Bakanlar meclis ierisinden meclis tarafndan tek tek
oylanarak seilmitir. (Bu durum, hem hkmetin
oluturulmasn hem de hkmetin uyum iinde
almasn zorlatrmtr.)


1. 23 Nisan 1920de TBMMnin al konu-
masn yapan Sinop Milletvekili aada-
kilerden hangisidir?
A) Mehmet erif Bey
B) Refik Saydam
C) Ali Fuat Cebesoy
D) Ali Fethi Okyar
E) Adnan Advar





2. Mustafa Kemal 23 Nisan 1920de alan I.
TBMMye aadaki illerin hangisinden
milletvekili seilmitir?
A) Samsun B) Erzurum C) Ankara
D) stanbul E) Sivas






3. Temsil Heyetinin grevi aadakilerden
hangisiyle sona ermitir?
A) stanbulun igal edilmesiyle
B) TBMMnin almasyla
C) Bilecik Grmelerinin yaplmasyla
D) Misk- Millnin kabul edilmesiyle
E) Amasya Protokollerinin imzalanmasyla





4. I. TBMMnin zellikleri arasnda aada-
kilerden hangisi yoktur?
A) htillci B) Demokratik C) Ulusu
D) nklp E) Kurucu






5. I. TBMMnin zellikleri arasnda aada-
kilerden hangisi yer almaz?
A) htillci bir meclistir.
B) Siyas partilere yer verilmemitir.
C) Gler Birlii ilkesi benimsenmitir.
D) Demokratik bir meclistir.
E) Kabine Sistemi uygulanmtr.


Mustafa Kemalin daha nce Mebusan Meclisine seilen vekillere TBMMye katlma
hakk tanmas, mill iradeye (ulus egemenliine) verdii nemi kantlamaktadr.
23 Nisan 1920de TBMMnin almasyla Temsil Heyetinin grevi sona ermitir.
1-A 2-C 3-B 4-D 5-E

I. TBMM Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 218 ~

B. 24 Nisan nergesi
TBMMnin 24 Nisan 1920deki toplantsnda Mustafa Kemal Meclis Bakanlna
seilmi ve hkmetin bir an nce kurulmas iin meclise bir nerge vermitir.
Mustafa Kemalin vermi olduu bu nergeye gre;


















3 Mays 1920de bakanlarn meclis ierisinden meclis tarafndan tek tek oylanarak
seilmesiyle cr Vekilleri Heyeti adyla I. TBMM Hkmeti kurulmutur.



Toplam 11 bakandan oluan ilk cr Vekilleri Heyetinin yeleri unlardr:
Mustafa Kemal Meclis Bakan + Hkmet Bakan
Bekir Sami Bey Dileri Bakan
Cami Baykut Bey ileri Bakan
Dr. Adnan Advar Salk Bakan
Dr. Rza Nur Maarif (Mill Eitim) Bakan
Fevzi akmak Paa Mill Savunma Bakan
smet (nn) Bey Erkn- Harbiye-i Ummye Bakan (Genel Kurmay Bakan)
Cellettin Arif Bey Adalet Bakan
Hakk Behi Bey Maliye Bakan
Mustafa Fehmi Bey eriye ve Evkaf Bakan
smail Fazl Paa Bayndrlk Bakan
Yusuf Kemal Bey ktisat Bakan

C. I. TBMMdeki Halk Gruplar
I. TBMMde ncelikle vatann kurtuluu hedeflendii iin blnmeyi nlemek ve
birlik ve beraberlii salamak adna siyas partilere yer verilmemitir.
Mecliste siyas parti bulunmamasna ramen farkl dncelerin temsil edildii baz
gruplar vard. Bu gruplar arasnda; Mdafaa-i Hukuk Grubu, Tesnd Grubu, Halk
Zmresi, Islahatlar Grubu, stikll Grubu ve Yeil Ordu Grubu yer alyordu.


1. 16 Mart 1920'de stanbul'un resmen igal
edilmesinden sonra Mustafa Kemal, valilere
ve komutanlara bir genelge gndererek se-
imlerin yaplacan ve Ankara'da olaan-
st yetkilere sahip mill bir meclisin topla-
nacan bildirmitir.
Mustafa Kemal'in bu yolla ulamak iste-
dii ama aadakilerden hangisidir?
A) Osmanl egemenlik haklarn korumak
B) Merutiyet dzenini srdrmek
C) Kurtulu Sava'n evrenselletirmek
D) Cemiyetleri birletirmek
E) Mill Mcadele'yi tek elden yrtmek



2. 3 Mays 1920de kurulan I. TBMM Hk-
metinde Mustafa Kemal'in resm unvan
aadakilerden hangisidir?
A) Genel Kurmay Bakan
B) Babakan
C) Cumhurbakan
D) Meclis Bakan
E) Mill Savunma Bakan



3. I. TBMM Hkmetinde ilk Salk Bakan
olarak grev alan devlet adam aada-
kilerden hangisidir?
A) Dr. Refik Saydam
B) Dr. Adnan Advar
C) Dr. Rza Nur
D) Dr. Sadi Konuk
E) Dr. Ahmet Hulusi Alata



4. Birinci TBMM Hkmetinde ilk Mill Ei-
tim Bakan olarak grev alan devlet ada-
m aadakilerden hangisidir?
A) Dr. Rza Nur
B) Mehmet kr Saraolu
C) Bekir Sami Bey
D) smet nn
E) Dr. Refik Saydam



5. 23 Nisan 1920de alan I. TBMMnin ilk
bakan aadakilerden hangisidir?
A) Fevzi akmak B) smet nn
C) Bekir Sami Bey D) Mustafa Kemal
E) Ali Fethi Okyar


TBMMnin stnde hi bir g yoktur.
Ulus egemenliine nem verilmitir.
Hkmet kurmak zorunludur.
stanbul hkmeti yok saylmtr.
Geici bir hkmet bakan ya da padiah vekili tanmak doru deildir.
Meclisin daim olaca ve bamsz hareket edecei vurgulanmtr.
TBMM yasama, yrtme ve yarg yetkilerini kendinde toplamtr.
Daha hzl karar alabilmek iin Gler Birlii ilkesi benimsenmitir.
Meclis tarafndan seilecek bir heyet hkmet ilerini yrtr, meclis bakan
ayn zamanda hkmetin de bakandr.
Meclis Hkmeti Sistemi ve Gler Birlii ilkesi benimsenmitir.
Padiah ve halife, Anlama Devletlerinin basksndan kurtulduktan sonra mec-
lisin dzenleyecei yasaya gre hareket edecektir.
kabilecek gr ayrlklar nlenmek istenmitir.
TBMMnin ilk dneminde hkmet yelerinin meclisten tek tek seilmesi, hkmetin
kurulmasn ve uyum ierisinde almasn zorlatrmtr.
1-E 2-D 3-B 4-A 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas I. TBMM Dnemi

~ 219 ~

Mdafaa-i Hukuk Grubu Banda Mustafa Kemalin olduu gruptur.
stikll Grubu Mustafa Kemalin izgisini takip eden bir gruptur.
Tesnd Grubu Eski ttihatlarn oluturduu gruptur.
Halk Zmresi Bolevik Devrimini rnek alan bir gruptur.
Islahatlar Grubu
Toplumsal dengeleri bozmadan yenilemeyi
savunan gruptur.
Yeil Ordu Grubu
Sol eilimli bir grup olup, erkez Ethem ve evresi
tarafndan desteklenmitir.


D. I. TBMMnin kard Kanunlar

Anam Vergisinin Artrlmasna Dair Kanun (ilk kanun)
D Gmrk Vergilerinin Artrlmasna Dair Kanun
Hyanet-i Vataniye Kanunu (Meclise kar kan ayaklanmalar bastrmak iin)
stikll Mahkemeleri Kanunu (yeleri meclis tarafndan seilmitir.)
Firarler Hakknda Kanun (Asker kaaklarn nlemek iin)
Nisb- Mzakere Kanunu (Meclis i tz ile ilgilidir.)
Men-i srafat Kanunu (Mill kaynaklar koruyup, israf nlemek iin)
Men-i Mskirat (Mal kaynak salamak iin iki ve ttn rnleri yasaklanmtr.)
Dzenli Ordu Kurulmas Hakknda Kanun
stikll Mar Kanunu
Bakomutanlk Kanunu
Tekilt- Esasye Kanunu (Trkiye Cumhuriyetinin ilk anayasasdr.)




II. I. TBMMYE KARI IKAN SYANLAR
Dorudan stanbul Hkmetinin
kard syanlar
Kuvy-i nzibtiye (Hilfet Ordusu) syan
Ahmet Anzavur (Kuvy-i Muhammediye) syan
stanbul Hkmeti ve tilf
Devletlerinin kard syanlar
Bolu, Dzce, Hendek, Adapazar syanlar
apanolu syan (Yozgat)
Deliba Mehmet syan (Konya)
Bozkr Ayaklanmas (Konya)
Kokiri syan (Erzincan-Kemah)
Mill Aireti syan (Urfa)
opur Musa syan (Afyon)
eyh Recep syan
eyh Eref syan (Bayburt)
Ali Bat syan (Mardin)
Cemil eto syan
Yldzeli (Yenihan) syan
Kuvy-i Milliye Yanls Olup Sonradan
syan Edenler
erkez Ethem (Kuvy-i Seyyre) syan
Demirci Mehmet Efe syan
Aznlklarn kard syanlar
Ermeni syan (Ermeni ntikam Alay)
Rum (Pontus) syan


1. I. TBMM ierisindeki gruplardan Mustafa
Kemalin yer ald grup aadakilerden
hangisidir?
A) stikll
B) Tesnd
C) Mdafaa-i Hukuk
D) Islahat
E) Halk Zmresi



2. Aadakilerden hangisi I. TBMM tarafn-
dan karlan kanunlardan biri deildir?
A) Takrir-i Skn Kanunu
B) Nisb- Mzakere Kanunu
C) Hyanet-i Vataniye Kanunu
D) Men-i srafat Kanunu
E) stikll Mahkemeleri Kanunu



3. Birinci TBMM tarafndan karlan ilk ka-
nun aadakilerden hangisidir?
A) stikll Mar Kanunu
B) Anam Vergisinin Artrlmas Kanunu
C) Men-i Mskirat Kanunu
D) Nisb- Mzakere Kanunu
E) Gmrk Vergisinin Artrlmas Kanunu



4. Aadakilerden hangisi I. TBMMye kar
karlan isyanlardan biri deildir?
A) Kuvy-i nzibatiye
B) eyh Eref
C) Demirci Mehmet Efe
D) Mill Aireti
E) eyh Sait



5.
I. Demirci Mehmet Efe,
II. Cemil eto,
III. Ahmet Anzavur
I. TBMMye kar karlan yukardaki is-
yanlardan hangileri dorudan stanbul
Hkmeti tarafndan kartlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


Teklif-i Milliye Emirleri ile Takrir-i Skn Kanununu I. TBMM karmamtr.
1-C 2-A 3-B 4-E 5-C

I. TBMM Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 220 ~





A. syanlarn Nedenleri
stanbul Hkmetinin otoritesini korumak iin halk kkrtmas
eyhl-islm Drrizde Abdullahn Mill Mcadele kart fetva yaynlamas
tilf Devletlerinin TBMMnin glenmesini nlemek istemesi
ngilterenin Boazlarda etkin olmak istemesi
Kuvy-i Milliye eflerinin dzenli orduya kar kmalar
Baz byk airetlerin kendi ynetimlerini kurmak istemesi
Aznlklarn devlet kurma dncesi
Birtakm evrelerin manda ve himaye fikrini savunmas

B. syanlarn Sonular
Mill Mcadele srecinin uzamasna neden olmutur.
Emek ve zaman kaybna yol amtr.
Mill kuvvetlerin blnmesine neden olmutur.

C. syanlarn Bastrlmasnda Etkili Olan Kuvvetler
SYAN SYANI BASTIRAN KUVVETLER
Kuvy-i nzibtiye syan
Kuvy-i Milliye Birlikleri
Bolu, Dzce, Hendek, Adapazar syan
opur Musa (Afyon) syan
eyh Eref syan
eyh Recep syan
Mill Aireti syan
Ali Bat syan
Cemil eto syan
Deliba Mehmet syan
Bozkr (Konya) syan
Ahmet Anzavur syan
Kuvy- Seyyare
(erkez Ethem)
apanolu (Yozgat) syan
erkez Ethem (Kuvy-i Seyyre) syan
Dzenli Ordu
Demirci Mehmet Efe syan
Kokiri syan
Rum syanlar
Ermeni syanlar (Ermeni ntikam Alay)


1.
I. Kuvy-i nzibtiye,
II. opur Musa,
III. eyh Eref,
IV. Ahmet Anzavur
I. TBMMye kar karlan yukardaki is-
yanlardan hangileri Boazlarla ilgilidir?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
D) I, II ve IV E) II ve III


2. Aadakilerden hangisi Birinci TBMMye
kar kan isyanlarn nedenlerinden biri
deildir?
A) Kuvy-i Milliyecilerin dzenli orduya
kar kmalar
B) tilf Devletlerinin TBMMnin glenme-
sini nlemek istemesi
C) Aznlklarn devlet kurma dncesi
D) Eskiehir-Ktahya Savalarnda yenilgi
alnmas
E) ngilterenin Boazlarda etkin olmak is-
temesi


3.
I. Kokiri,
II. Ahmet Anzavur,
III. apanolu syan
Yukardaki isyanlardan hangileri erkez
Ethem tarafndan bastrlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


4. Aadakilerden hangisi dzenli orduya
kar ortaya kan isyanlardan biridir?
A) Cemil eto B) opur Musa
C) Kuvy-i nzibatiye D) Ali Bat
E) Kuvy-i Seyyare


5. I. TBMMnin almasndan sonra kan;
I. eyh Recep,
II. erkez Ethem,
III. apanolu
isyanlarndan hangileri dzenli ordu ta-
rafndan bastrlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

Bu isyanlardan Kuvy-i nzibtiye (Hilfet Ordusu), Ahmet Anzavur ve Bolu-Dzce-
Hendek-Adapazar isyanlar ayn zamanda Boazlarla ilgilidir.
Bu isyanlardan erkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe isyanlar dier isyanlardan
farkl olarak Mill Mcadeleye kar deil, Dzenli Orduya kar karlmtr.
1-A 2-D 3-E 4-E 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas I. TBMM Dnemi

~ 221 ~

D. TBMMnin syanlara Kar Ald nlemler
29 Nisan 1920de Hyanet-i Vataniye Kanunu karlmtr.
Bu kanuna gre TBMMye kar isyan karanlar vatan haini kabul edilecek ve
gerektiinde idam cezasna arptrlacaktr.
11 Eyll 1920de Firarler Hakknda Kanun karlmtr.
11 Eyll 1920de Firarler Kanunu kapsamnda, isyanclar yarglamak iin stikll
Mahkemeleri kurulmutur. Bu tarihte kurulan stikll Mahkemesi says 8dir.
stikll Mahkemelerinin yeleri TBMM yeleri arasndan seilmitir. yelerin
milletvekillerinden olumas TBMMnin yarg yetkisine sahip olduunu gsterir.
Bu mahkemeler Hyanet-i Vataniye Kanununun hzl bir ekilde iletilmesine
olanak salamtr.
Seyyar ve sreklilii olmayan stikll Mahkemeleri, yarglamay suun bizzat
ilendii yerde yaparak yarglama srecinin ksa zamanda tamamlanmasn da
salamtr.
stanbul Hkmeti ile tm resm haberlemeler kesilmitir.
Halk bilinlendirmek amacyla rad (t) Heyetleri kurulmutur.
Damat Ferit Paa vatan haini iln edilmi ve Trk vatandalndan karlmtr.
Hyanet-i Vataniye Kanunu ile yarglanan ilk kii Damat Ferit Paa olmutur.
stanbul Hkmeti adna eyhl-islm Drrizde Abdullahn Mill Mcadeleye
kar yaynlad fetvaya karlk olarak, Ankara Mfts Rfat Breki tarafndan
Mill Mcadeleyi destekleyen fetva yaymlanmtr.


III. I. TBMM DNEMNDEK DER GELMELER
lk kez 8 ubat 1921 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesinde "Trkiye Byk Mil-
let Meclisi" (TBMM) ad kalclk kazanmtr.
I. TBMM Hkmetinde Turizm ve Spor Bakanlklar yer almamtr.
TBMM Hkmeti ilk yurt d temsilciliini 1921de Azerbaycanda am, buraya
ilk temsilci (orta eli) olarak da Memduh evket Esendal atamtr.
lk Meclis binas gnmzde Kurtulu Sava Mzesi olarak hizmet vermektedir.
TBMM'nin ikinci binasnn yapmna Mimar Vedat Bey'in projesiyle 1923'te balan-
m ve 18 Ekim 1924'de hizmete almtr. Bina gnmzde Cumhuriyet Mzesi
olarak hizmet vermektedir.
Gnmzde kullanlmakta olan TBMM'nin nc binas ise; 1938de dzenlenen
TBMM Yeni Meclis Binas yarmasnda birincilik kazanan ve Atatrk'n de bee-
nisini kazanan Avusturyal mimar Prof. Clemens Holzmeisterdr.


IV. SEVR BARI ANTLAMASI (10 AUSTOS 1920)
Mondros Atekes Antlamasndan sonra tilf Devletleri henz Osmanl Devleti ile
bar antlamas imzalamamt. Bu durumun yaanmasnda;
tilf Devletlerinin Osmanl Devletini aralarnda paylaamamalar
Boazlar konusunda anlamaya varlamam olmas
Paris Bar Konferansnda talyaya ayrlan yerlerin Yunanistana verilmesi
gibi nedenler etkili olmutur.
Bar antlamasnn koullar 18-26 Nisan 1920 tarihleri arasnda ngiltere, Fransa
ve talyann katlmyla talyadaki San Remo Konferansnda belirlenmitir.


1. tilaf Devletleri ve stanbul Hkmeti yeni
kurulan TBMM Hkmetini ykmak amacy-
la isyanlar karm, TBMM de bu isyanlar
nlemek iin birtakm tedbirler almtr.
Aadakilerden hangisi I. TBMMnin bu
isyanlar engellemek iin ald tedbirler-
den biri deildir?
A) Hyanet-i Vataniye Kanunu karlmtr.
B) stikll Mahkemeleri kurulmutur.
C) Firarler Hakknda Kanun karlmtr.
D) syanlar bastrmak iin meclis alma-
larna ara verilmitir.
E) Ankara Mftsnden fetva alnmtr.




2. Aadakilerden hangisi stikll Mahke-
melerinin zelliklerinden biri deildir?
A) TBMMye kar kan isyanlara ynelik
grev yapmtr.
B) yeleri halk tarafndan belirlenmitir.
C) Seyyar (gezici) ve sreklilii olmayan
mahkemelerdir.
D) yeleri milletvekillerinden olumaktadr.
E) Hyanet-i Vataniye Kanununun hzl bir
ekilde uygulanmasn salamtr.




3. I. TBMM Hkmeti ilk yurt d temsilcili-
ini nerede amtr?
A) Azerbaycan B) Grcistan
C) Ermenistan D) Fransa
E) Sovyet Rusya




4. I. TBMM Hkmetinde aadaki bakan-
lklardan hangisi yer almamtr?
A) ileri B) Salk C) Eitim
D) Adalet E) Spor



5. Sevr Bar Antlamasnn tasla aa-
dakilerden hangisinde belirlenmitir?
A) Londra Konferans
B) Tersane Konferans
C) San Remo Konferans
D) Reval Grmeleri
E) Paris Bar Konferans

1-D 2-B 3-A 4-E 5-C

I. TBMM Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 222 ~

22 Temmuz 1920de Padiah Vahdettinin bakanlnda toplanan Saltanat ras,
Parise bir heyet gnderilmesini kararlatrmtr. Bu heyette ra-y Devlet Baka-
n Rza Tevfik, Maarif Nazr Hadi Paa ve Bern Elisi Reat Halis Bey bulunuyordu.
Toplam 433 maddeden oluan Sevr Bar Antlamas, bu heyet tarafndan Parisin
Sevr kasabasnda imzalanm, Saltanat ras tarafndan da onaylanmtr.

A. Antlamann Baz Maddeleri
stanbul, Osmanl Devletinin bakenti olarak kalacak, ancak aznlk haklarn ko-
ruyamazsa elinden alnacak.
Aznlk haklar geniletilecek ve aznlklar her derece okul aabilecek.
Boazlar, iinde Trk yenin olmad bir komisyon tarafndan ynetilecek.
Boazlar sava zamannda tm devletlerin gemilerine ak olacak.
Vilyet-i Sitte (Erzurum, Van, Harput (Elaz), Diyarbakr, Bitlis ve Sivas)de bir
Ermeni devleti, Gneydouda ise bir Krt devleti kurulacak.
Osmanl Devletinin ordusu, donanmas ve ar silahlar olmayacak.
Kapitlasyonlar artrlarak tm devletlere verilecek.
Dou Trakya ve Bat Anadolu Yunanistana braklacak.
zmir Trk topra saylacak, ancak Rumlar tarafndan ynetilecek.

B. Antlamann Deerlendirilmesi
Mebusan Meclisi tarafndan onaylanmad iin yrrle girmemitir. Bu yzden
hukuk olarak geersiz bir antlamadr.
Trk milletinin direniiyle karlat iin uygulanamamtr. (l domutur.)
Osmanl Devletinin yok oluu anlamna gelen bu antlamay imzalayanlar TBMM
tarafndan vatan haini iln edilmitir.
Sevr Bar Antlamas Osmanl Devletinin imzalad son antlamadr.


V. BLECK GRMELER (5 ARALIK 1920)
Son Osmanl sadrazam Tevfik Paann giriimleriyle TBMM adna Mustafa Kemal
ile stanbul Hkmeti adna Ahmet zzet Paa ve Salih Paa arasnda gerekleen
grmelerdir.
Herhangi bir sonu kmam, stanbuldan gelen heyet ulusal harekete katldklar
izlenimini vermek iin zorla Ankaraya gtrlmtr. Ancak daha sonra bu devlet
adamlar, Mustafa Kemale bir daha stanbul Hkmetinde grev yapmayacaklar
szn verince serbest braklmlardr.
Bilecik Grmeleri, TBMMnin siyas varln tantmas bakmndan nemlidir.




Not Alnz..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................


1. 10 Austos 1920de tlf devletleriyle Os-
manl Devleti arasnda imzalanan Sevr
Bar Antlamasnn hukuken geersiz
olmasnn temel sebebi aadakilerden
hangisidir?
A) Misk- Millye aykr olmas
B) Meclis tarafndan onaylanmamas
C) Osmanl Devleti ile imzalanm olmas
D) talyann antlamay kabul etmemesi
E) Trk halknn direniiyle karlamas


2. Sevr Antlamasnda bir Ermeni devleti-
nin kurulmas dnlen Vilyet-i Sitte
(Alt l) ierisinde aadaki illerden han-
gisi yoktur?
A) Erzurum B) Diyarbakr C) Sivas
D) Bitlis E) Kars


3. Aadakilerden hangisi Sevr Bar Ant-
lamasnn hkmlerinden biri deildir?
A) Osmanl Devletinin ordusu, donanmas
ve ar silahlar olmayacak
B) stanbulun Osmanlnn bakenti olma
stats devam edecek
C) Boazlar, bakan Trk olan uluslarara-
s bir komisyon tarafndan ynetilecek
D) Dou Trakya ve Bat Anadolu Yunanis-
tana braklacak
E) Boazlar sava zamannda tm devlet-
lerin gemilerine ak olacak


4.
I. Salih Paa
II. Ali Rza Paa
III. Mustafa Kemal
IV. Ahmet zzet Paa
5 Aralk 1920 tarihli Bilecik Grmeleri,
yukardakilerden hangileri arasnda ger-
eklemitir?
A) I ve IV B) II ve III C) I, II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV



5. stanbul Hkmetinin TBMMnin siyas
varln tand ilk olay aadakilerden
hangisidir?
A) Bilecik Grmeleri
B) Tersane Konferans
C) Adana Grmeleri
D) Amasya Grmeleri
E) Londra Konferans

Bilecik Grmeleri ile Osmanl Devleti TBMMnin siyas varln ilk kez tanmtr.
1-B 2-E 3-C 4-D 5-A




XII. BLM
MLL MCADELE
(MUHAREBELER DNEM)








KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)














Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, SYMnin her yl ortalama 3 soru sorduu bu blmden 2013 KPSSde sadece
1 soru kmtr. Bu blmde Mill Mcadele dneminin asker ve siyas aamalarn greceksi-
niz. zellikle savalarn geliimi ve sonular, antlamalarn zellikleri ve nemi, Mustafa
Kemalin savalarda syledii szler ve Lozan Bar Antlamasnn ierii ve nemi gibi ko-
nu balklarna dikkat edilmesi ve bu ynde alma yaplmas gerekmektedir. Ayrca bahsetti-
imiz bu konularn soru zmleriyle pekitirilmesi, konularn daha iyi anlalmas asndan
son derece nemlidir.
2001
(4)
2002
(3)
2003
(6)
2004
(3)
2005
(5)
2006
(2)
2007
(3)
2008
(2)
2009
(3)
2010
(4)
2011
(4)
2012
(3)
2013
(1)
Bu blmden ortalama 3 soru kmaktadr.
2006
(4)
2008
(4)
2010
(1)
2012
(2)
2006
(4)
2008
(4)
2010
(1)
2012
(1)
KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi

~ 225 ~

MLL MCADELE
(MUHAREBELER DNEM)





















TBMM Hkmeti Kurtulu Savanda Dou, Gney ve Bat olmak zere 3 ayr cep-
hede savam; Ermenistan, Grcistan, ngiltere, Fransa ve Yunanistan devletleri-
ne kar mcadele etmitir.




A) DOU CEPHES
Bu cephede Ermeniler ve Grclerle mcadele edilmitir.
Cephedeki mcadele, Osmanl Devletinden kalan ve son dzenli birlik olan Kzm
Karabekir komutasndaki XV. Kolordu tarafndan yrtlmtr.





1) Ermenilerle likiler ve Gmr Antlamas (2-3 Aralk 1920)
XIX. yzyla kadar Millet-i Sadka (Sdk Millet) olarak kabul edilen ve Trklerle
dosta ilikiler kuran Ermeniler, XX. yzyln balarndan itibaren ngiltere, Fransa,
Rusya gibi gl Avrupa devletlerinin politikalar sonucu sorun olmaya balamtr.
Kurduklar Ermeni Cemiyetleri ile ilk isyan 1890da Erzurumda balatmlardr.
Paris Bar Konferansnda Magna Armania (Byk Ermenistan) fikrinin gndeme
gelmesinde Ermeni Komitelerinin byk etkisi olmutur.
Sevr Antlamasna dayanarak Dou Anadoluda bamsz bir devlet kurma hedefi
olan Ermeniler Kars ve evresini igal etmitir.
Bu gelime zerine XV. Kolordu Komutan Kzm Karabekirin 28 Eyll 1920de
balatt harekt sonucunda 29 Eyllde Sarkam, 30 Ekimde Kars ve 7 Kasmda
Batum kurtarlm, hatta Gmrye kadar ulalmtr.
Daha fazla dayanamayacan anlayan Ermeniler bar istemek zorunda kalm ve
iki devlet arasnda 2-3 Aralk 1920de Gmr Bar Antlamas imzalanmtr.


1. Aadaki devletlerden hangisi, Kurtulu
Savanda Anadoluda bir igal gc
bulundurmamtr?
A) Almanya B) Yunanistan C) talya
D) Fransa E) ngiltere



2. Osmanl Devletinde Trklerle kurduklar
dosta ilikiler nedeniyle XIX. yzyla ka-
dar Millet-i Sadka olarak kabul edilen
devlet aadakilerden hangisidir?
A) Srbistan B) Ermenistan C) Grcistan
D) Yunanistan E) Bulgaristan




3. Kurtulu Savanda Kzm Karabekir ko-
mutasndaki XV. Kolordu;
I. dou,
II. gney,
III. bat
cephelerinden hangilerinde mcadele et-
mitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III




4. Kurtulu Savanda Dou Cephesinde;
I. Ermeni,
II. Grc,
III. Fransz
glerinden hangileriyle mcadele edil-
mitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




5. Kurtulu Savanda;
I. dou,
II. bat,
III. gney
cephelerinden hangilerinde Kuvy-i Milli-
yenin etkili olduu savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



Dou Cephesinde Kzm Karabekir komutasndaki bu dzenli ordu TBMM tarafndan
kurulmam, ancak TBMMye bal hareket etmitir.
CEPHELER
BATI CEPHES
Yunanllar ve ibirliki
ngilizlerle savalmtr.
Kuvy-i Milliye,
Osmanl Devletinden
kalan XV. Kolordu ve
TBMMnin kurduu
Dzenli Ordu mcadele
etmitir.
DOU CEPHES
Ermeniler ve Grclerle
savalmtr.
Sadece Osmanldan
kalan XV. Kolordu
mcadele etmitir.
XV. Kolordu TBMMye
bal hareket etmitir.

GNEY CEPHES
Franszlar ve Ermeniler-
le savalmtr.
Sadece Kuvy-i Milliye
mcadele etmi, dzenli
ordu savamamtr.



Dikkat! talya ve ngiltere Anadoluda igal gc bulundurmusa da Kurtulu Sava-
nda talya ve ngiltere ile silahl mcadele yaplmamtr.
1-A 2-B 3-D 4-C 5-A

Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 226 ~

Gmr Antlamas (2-3 Aralk 1920)
TBMM Hkmeti ile Ermenistan arasnda imzalanan bu antlamay, TBMM Heyeti
adna XV. Kolordu Komutan Kzm Karabekir imzalamtr.

Antlamann Hkmleri






















Antlamann nemi ve zellikleri
Gmr Antlamas ile kapanan ilk cephe Dou Cephesi olmutur.
TBMM siyas ve asker alanda ilk uluslararas zaferini kazanmtr.
Halkn TBMMye ve orduya duyduu gven artmtr.
Ermenistan Sevrin geersizliini tanyan ilk devlet olmutur.
Ermenistan TBMMnin varln kabul eden ilk devlet olmutur.
TBMMnin ilk kez yabanc bir devletle imzalad siyas bir szleme olan Gmr
Antlamasnda ilk kez TBMM Hkmeti tabiri kullanlmtr
Siyas bir szlemede ilk kez Trkiye Devleti tabiri kullanlmtr.
Gmr Bar Sevri geersiz sayan ilk uluslararas belgedir.
Ermeni Meselesi sona ermi, bylece Sovyet Rusyadan gelebilecek yardmlarn da
n almtr.
Dou Cephesinin kapanmas sonucunda, buradaki kuvvetlerin nemli bir ksm
Bat Cephesine kaydrlmtr.







1. Kurtulu Savanda Dou Cephesinde
Ermenilerle yaplan sava, aadakiler-
den hangisiyle sona ermitir?
A) Kars Antlamas
B) Moskova Antlamas
C) Ankara Antlamas
D) Gmr Antlamas
E) Mudanya Atekes Antlamas



2. 2-3 Aralk 1920 tarihli Gmr Antlama-
sn TBMM Hkmeti adna aadakiler-
den hangisi imzalamtr?
A) Rauf Orbay B) Enver Paa
C) Ali Fethi Okyar D) Fevzi akmak
E) Kzm Karabekir



3. Sevr Bar Antlamasnn geersizliini
kabul eden ilk devlet aadakilerden
hangisidir?
A) Ermenistan B) ngiltere C) Fransa
D) talya E) Sovyet Rusya



4. Aadakilerden hangisi, Gmr Antla-
masnn kazanmlar arasnda deildir?
A) Halkn Meclise ve orduya olan gveni
artmtr.
B) Dou Cephesinde savan bitmesine
ve buradaki silahlarn batya tanmas-
na olanak salamtr.
C) Sevrin geersizlii uluslararas alanda
ilk kez bir devlet tarafndan kabul
edilmitir.
D) Sovyet Rusyadan gelebilecek yardm-
larn n almtr.
E) Ukrayna ile dostluk antlamasnn imza-
lanmasna ortam hazrlamtr.



5. Gmr Antlamas ile Ermeniler, TBMM
Hkmeti tarafndan geersiz saylan Sevr
Antlamasn tanmadklarn belirtmiler;
ayrca Kars, Sarkam, Kazman ve Idr
TBMMye brakmlardr.
Bu bilgilere gre;
I. TBMM diplomatik bir kazanm elde et-
mitir.
II. Ermeniler, TBMMyi resmen tanmtr.
III. Rusya, Ermenistan desteklemitir.
yarglarndan hangilerine ulalamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III

Kars, Sarkam, Idr, Selim, Kulp Trkiyenin olacak.
TBMM tarafndan geersiz kabul edilen Sevr Bar Antlamasn Ermenistan da
kabul etmeyecek.
Trk-Ermenistan snr Aras Nehri ldr Gl hatt olarak belirlenecek.
Ermenistan Trkiyeye kar dmanca tavr ierisinde olmayacak.
Trklere kar silah kullanmayan Ermeniler alt ay iinde Trkiyeye dnebilecek.
Ermenistann Trkiyeye kar dier devletlerle yapt tm antlamalar geersiz
kabul edilecek.
TBMM, kendisinden istenildii taktirde Ermenistana asker ve siyas adan
yardm edecek.
Ermenistan, sadece i gvenliini koruyacak derecede cephane ve mhimmat
bulundurabilecek.
Herhangi bir saldrya uramas durumunda, Trkiye Ermenistana asker
yardmda bulunacak.
Ermenistan, Nahvan ve arur blgelerinde halk oylamas sonucunda oluan yeni
ynetim biimine karmayacak, bu srete blgede Trkiye koruyuculuunda bir
yerel ynetim oluturulacaktr.
Dou (Ermenistan) snr ilk kez Gmr Antlamas ile ekillenmitir. Ancak iki gn
sonra Sovyet Rusyann Ermenistan igal etmesi nedeniyle, Gmr Antlamas y-
rrle girmemitir. Dou snr ilk kez 16 Mart 1921 Moskova Antlamas ile res-
miyet kazanmtr. (13 Ekim 1921de ise TBMM, Azerbaycan, Ermenistan ve Grcis-
tan arasnda imzalanan Kars Antlamas ile de Dou snr kesin eklini alacaktr.)
1-D 2-E 3-A 4-E 5-C

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi

~ 227 ~

2) Grcistan le likiler ve Batum Antlamas (23 ubat 1921)
Grcistan, Osmanl Devletinin iinde bulunduu zor durumu frsat bilip Ardahan,
Artvin ve Batumu ele geirmitir.
Bu olay zerine dzenlenen Pasof Harekt sonrasnda Grcistana bir uyarda bu-
lunulmu ve topraklarn iadesi istenmitir.
23 ubat 1921de Grcistan ile imzalanan Batum Antlamas ile Artvin, Ardahan
ve Batum Trkiyeye braklmtr.







B) GNEY CEPHES
Bu cephede Franszlara ve ibirliki Ermenilere kar mcadele edilmitir.
Bu cephe sadece milis glerin mcadele ettii bir Kuvy-i Milliye cephesidir.
Herhangi bir dzenli ordu birlii bu cephede savamamtr.
En nemli direni merkezleri Adana, Urfa, Antep ve Maratr.



Gney Cephesinde;










mcadelenin liderliini yapmlardr.
Franszlar, Adana-Pozant yresinde ummadk bir direnile karlanca TBMM H-
kmetinden 1920 Maysnda yirmi gnlk bir atekes nermilerdir. Fransann
bu isteinde, ngilterenin Ren Blgesi sorununda Almanyaya yaknlk gstermesi
etkili olmutur. Bu durum TBMM Hkmetinin, Anlama Devletlerinin biri tarafn-
dan tannmasna olanak salamtr.
Franszlar, dzenli ordunun Bat Cephesinde Yunanllara kar Sakarya Meydan
Muharebesinde zafer kazanmas sonucunda, TBMM ile 20 Ekim 1921de Ankara
Antlamasn imzalamtr. (Bu konuya Sakarya Savanda tekrar deinilecektir.)
Fransa Ankara Antlamas ile Hatay ve skenderun hari igal ettii tm topraklar
Trkiyeye geri vermi ve bylece Gney Cephesi kapanmtr.




1. Mill Mcadele Dneminde Ankarada
bykelilik aan ilk devlet aadakiler-
den hangisidir?
A) Ermenistan B) Azerbaycan
C) Grcistan D) Sovyet Rusya
E) Afganistan


2. 23 ubat 1921de Grcistanla imzalanan
Batum Antlamas ile;
I. Artvin,
II. Ardahan,
III. Batum
ehirlerinden hangileri TBMM Hkmeti-
ne braklmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


3. Kurtulu Savanda Urfa, Antep ve Ma-
rata Kuvy-i Milliye birlikleri;
I. ngiltere,
II. Fransa,
III. Yunanistan
devletlerinden hangileriyle mcadele et-
mitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


4. Kurtulu Savanda Gney Cephesinde
mcadele eden;
I. St mam,
II. Ali Saip Bey,
III. ahin Bey
gibi Kuvy-i Milliyecilerin, mcadelenin
liderliini yaptklar ehirler aadakiler-
den hangisinde doru olarak verilmitir?
I II III
A) Adana Urfa Mara
B) Mara Antep Adana
C) Antep Mara Urfa
D) Adana Antep Mara
E) Mara Urfa Antep


5. Kurtulu Savanda Gney Cephesinde
Franszlarla yaplan sava, aadakiler-
den hangisiyle sona ermitir?
A) Ankara Antlamas
B) Moskova Antlamas
C) Gmr Antlamas
D) Kars Antlamas
E) Mudanya Atekes Antlamas


Sovyet Rusyann Grcistan igal etmesi nedeniyle, Batum Antlamas da 16 Mart
1921 Moskova Antlamas ile resmiyet kazanmtr.
Antep, Urfa ve Mara nce ngilizler igal etmi, fakat 15 Eyll 1919da imzalanan
Suriye tilafnmesi ile buralar Franszlara brakmlard.
Mill Mcadele Dneminde Ankarada bykelilik aan ilk devlet Grcistandr.
Urfada Yzba Ali Saip Bey
Marata St mam (Rdvan Hoca)
Adanada Karaisal Mfts Mehmet Hoca
Antepte ahin Bey takma ad ile stemen Sait Bey
Fransa, Ankara Antlamas ile TBMMyi tanyan ilk tilaf Devleti olmutur.
1-C 2-E 3-B 4-E 5-A

Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 228 ~







Kurtulu Savanda gstermi olduklar mcadele azminden dolay baz il ve ilele-
re eitli unvan ve istikll madalyalar verilmitir.










C) BATI CEPHES
Bu cephede ngilterenin desteini alan Yunanllara kar mcadele edilmitir.
Balkesir ve Alaehir Kongreleri bu cephenin oluturulmasnda etkili olmutur.
Bat Cephesinde;
Ali Fuat Paa komutasndaki Kuvy-i Milliye
Dou Cephesinden gelen XV. Kolordu mcadele etmitir.
TBMMnin 8 Kasm 1920de kurduu Dzenli Ordu

















1. Franszlar; Urfa, Antep ve Marataki igal-
lerinde Ermenilerle ibirlii yaparak smr-
ge ynetimi kurmaya almlardr.
Bu durumun aadaki sonulardan han-
gisini ortaya kard savunulabilir?
A) Trk halknn savunma tedbirleri almas
B) Egemenlik anlaynn deimesi
C) Gney snrnn kesin olarak izilmesi
D) tilaflarn gr ayrlna dmesi
E) Saltanat anlayn ivme kazanmas




2.
I. Mara,
II. nebolu,
III. Urfa
Yukardakilerden hangilerine Kurtulu
Savanda gsterdikleri mcadele az-
minden dolay stikll Madalyas veril-
mitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




3. Gney Anadoluda ciddi bir direnile kar-
laan Fransa, resmi olmayan bir grme
iin Anadoluya temsilci gndermitir. Fran-
sz temsilci, ekonomik ayrcalklar tannma-
s durumunda Adana, Antep ve Urfann
Trkiyeye geri verilebileceini belirtmitir.
Buna gre Fransa ile ilgili;
I. Anadoludaki haklarndan tamamen
vazgemitir.
II. Trkiyenin bamszln savunmutur.
III. Trk halknn direniinden ekinmi ve
nlem alma gerei duymutur.
yarglarndan hangilerine ulalamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




4. Kurtulu Savanda Bat Cephesinde;
I. Yunanistan,
II. Fransa,
III. talya
glerinden hangileriyle mcadele edil-
mitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
Gneybatda Konya, Antalya civarn igal etmi olan talya ile herhangi bir silahl
atma yaanmamtr. talyanlar blge halk ile iyi geindiklerinden, Yunanllarn
II. nn Muharebesinde malup olmas zerine Anadoludan ekilme karar al-
mlar ve Sakarya Zaferi sonrasnda da Anadoluyu tamamen boaltmlardr.
1921 Antep Gazi
Unvan Alanlar
stikll Madalyas Alanlar
1973 Mara Kahraman
1984 Urfa anl
1924 nebolu
1925 Mara
2008 Antep
BATI CEPHES MUHAREBELER
II. nn
Muharebesi

Gediz
Muharebesi

Ktahya-Eskiehir
Muharebeleri

Bakomutanlk
Muharebesi

I. nn
Muharebesi

Aslhanlar
Muharebesi

Sakarya Meydan
Muharebesi

Bat Cephesi muharebeleri Kurtulu Savann en youn ve en kanl savalardr.
1-A 2-C 3-D 4-A

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi

~ 229 ~

1) Gediz Muharebesi (24 Ekim 1920)
Sivas Kongresinde, Temsil Heyeti tarafndan Bat Cephesi Umum Komutanlna
atanan Ali Fuat Paann, Yunan kuvvetlerine kar balatt taarruz giriimidir.
24 Ekim 1920de gerekleen bu taarruz giriimi, dzen ve disiplinden yoksun olan
Kuvy-i Milliye birliklerinin malubiyetiyle sonulanmtr.
Ali Fuat Paa, Gediz Taarruzundaki baarszlk nedeniyle Bat Cephesi Komutanl-
ndan alnm ve yerine Albay smet Bey getirilmitir. Ali Fuat Paa ise Moskova
Bykeliliine atanmtr.

Dzenli Ordunun Kurulmas (8 Kasm 1920)
Nedenleri
Kuvy-i Milliye birliklerinin Gediz Taarruzunda baarsz olmas
Kuvy-i Milliyenin dman karsnda yetersiz kalmas
Kuvy-i Milliyenin dzen ve disiplinden yoksun olmas
Kuvy-i Milliyenin hukuk tanmaz ekilde cezalar vermesi
Baz Kuvy-i Milliye liderlerinin halktan zorla para ve yiyecek almas
smet Beyin Bat Cephesi Komutanlna getirilmesinden sonra, Kuvy-i Milliyenin
varlna son verilmi ve tm bu birlikler 8 Kasm 1920de Dzenli Orduya dn-
trlmtr.
Dzenli ordunun kurulmasna kar kan ve emir altna girmek istemeyen erkez
Ethem 27 Aralk 1920de isyan etmi, ancak ayaklanma smet Paa komutasndaki
birlikler tarafndan bastrlmtr.
9 Kasm 1920de Bat ve Gney olmak zere ikiye ayrlan Bat Cephesinin, asl cep-
he olan Bat Cephesine Albay smet Bey, Gney Cephesine ise Albay Refet Bey
atanmtr. Her iki cephe de Fevzi (akmak) Paann komutasndaki Genelkurmay
Bakanlna balanmtr.


2) I. nn Muharebesi (6-10 Ocak 1921)







Yunanllara kar yaplan ilk savunma savadr.
TBMM tarafndan kurulan dzenli ordunun ilk sava ve ilk asker zaferidir.
Dzenli ordu gl bir savunma ile Yunan ordusunu durdurmutur.
TBMM bu srada ayrca erkez Ethem isyann bastrmakla da uram ve 20 Ocak
1921de erkez Ethem kuvvetlerini yok etmitir.
Bu savata Yunan kuvvetlerine kar elde ettii baarlardan dolay, smet Paann
rtbesi albaylktan Generallie ykseltilmitir.
Elde edilen bu asker baarya bal olarak; halkn TBMMye olan gveni ve dzenli
orduya katlm artm, askere alm ilemleri hzlanmtr.


1. 24 Ekim 1920 tarihinde Ali Fuat Paa ko-
mutasndaki Kuvy-i Milliye birliklerinin
Yunanllara kar balatt taarruz girii-
mi aadakilerden hangisidir?
A) Gediz Muharebesi
B) Aslhanlar Muharebesi
C) I. nn Muharebesi
D) II. nn Muharebesi
E) Sakarya Meydan Muharebesi



2. Yunanllara kar balatt Gediz Muha-
rebesinde baarsz olan ve Bat Cephe-
si Komutanlndan alnp Moskova B-
ykeliliine atanan komutan aadaki-
lerden hangisidir?
A) smet Paa
B) Refet Paa
C) Ali Fuat Paa
D) Cemal Paa
E) Mahmut evket Paa



3. Kurtulu Sava balangta Kuvy-i Milliye
birlikleri tarafndan yrtlrken, zamanla
bu kuvvetlerden dzenli orduya geilmitir.
Aadakilerden hangisi dzenli orduya
geilmesinde etkili olan nedenlerden biri
deildir?
A) Kuvy-i Milliyenin dman karsnda
yetersiz kalmas
B) Kuvy-i Milliyenin dzen ve disiplinden
yoksun olmas
C) Kuvy-i Milliye birliklerinin Gediz Taar-
ruzunda baarsz olmas
D) Baz Kuvy-i Milliye liderlerinin halktan
zorla para ve yiyecek almas
E) Kuvy-i Milliyenin ulusal egemenlik an-
layna uygun davranmamas




4. I. TBMM tarafndan 8 Kasm 1920de ku-
rulan dzenli ordunun kazand ilk as-
ker zafer aadakilerden hangisidir?
A) Gediz Muharebesi
B) I. nn Muharebesi
C) II. nn Muharebesi
D) Ktahya-Eskiehir Muharebesi
E) Sakarya Meydan Muharebesi

1-A 2-C 3-E 4-B

Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 230 ~

I. nn Muharebesinin Sonular















A) Tekilt- Essiye Kanunu (1921 Anayasas) (20 Ocak 1921)
20 Ocak 1921de kabul edilen Tekilt- Essiye Kanunu (1921 Anayasas) yeni Trk
Devletinin ilk anayasas olup, hukuk ve siyas bir belge nitelii tamaktadr.
Osmanl Devletinin ilk anayasas olan 1876 Kanun-i Essisi kaldrlmam, bu ana-
yasann 1921 Anayasas hkmleriyle elimeyen maddeleri kabul edilmitir.
1921 Anayasasna gre;
Egemenlik kaytsz ve artsz milletindir.
Yasama+Yrtme+Yarg yetkileri TBMMye aittir. (Gler/Kuvvetler Birlii)
Meclis, iller halk tarafndan seilen yelerden kurulur.
lke, meclisin kendi iinden setii bakanlar araclyla ynetilir.
Meclis bakan ayn zamanda hkmetin (Bakanlar Kurulunun) de bakandr.
Din emirlerin yerine getirilmesi, yasalarn korunmas, deitirilmesi veya kald-
rlmas gibi yetkiler Byk Millet Meclisine aittir.
Seme ya 18, seilme ya 25tir.
Seimler iki ylda bir dzenlenir.
Seilen yelerin grev sresi 2 yl olup, yeniden seilebilirler.
Seimler ift dereceli seim sistemine gre yaplr.
1921 Anayasas olaanst bir dnemde (sava dneminde) hazrland iin, kii
hak ve zgrlklerine yer verilmemitir.
htiyalara gre ksa ve zet olarak hazrlanm bir anayasadr.
Mecliste alnan kararlarn hzl ve kolay bir ekilde uygulamaya konulabilmesi iin
Gler Birlii ilkesine yer verilmitir.
Trkiye Cumhuriyetinin en yumuak (esnek) anayasasdr.
1921 Anayasas (Tekilt- Essiye)nda ilk nemli deiiklik, 29 Ekim 1923 tarihin-
de Cumhuriyetin iln ile gereklemitir.
1924 Anayasasna kadar yrrlkte kalmtr.





1. Aadaki gelimelerden hangisi I. nn
Muharebesi ile ilikilendirilemez?
A) stikll Marnn kabul edilmesi
B) erkez Ethem syannn bastrlmas
C) Moskova Antlamasnn imzalanmas
D) Londra Konferansnn toplanmas
E) Teklif-i Milliye Emirlerinin yaymlan-
mas



2. Aadaki gelimelerden hangisi I. nn
Zaferinin sonularndan biri deildir?
A) Fransa ile Ankara Antlamasnn imza-
lanmas
B) TBMM Hkmetinin otoritesinin ve say-
gnlnn artmas
C) Afganistan ile Dostluk Antlamasnn
imzalanmas
D) stikll Marnn kabul edilmesi
E) 1921 Anayasas (Tekilt- Essiye)nn
kabul edilmesi



3. TBMM, Osmanl Devletinde padiah ve
halifeye ait olan siyas ve hukuk yetkile-
ri aadaki gelimelerden hangisiyle de-
netimine almtr?
A) Takrir-i Skn Kanunu
B) Hyanet-i Vataniye Kanunu
C) Lozan Bar Antlamas
D) Tekilt- Essiye Kanunu
E) Sakarya Meydan Muharebesi



4.
I. milletvekili seimlerinin iki ylda bir
yaplmas,
II. gler birlii ilkesi,
III. kii hak ve zgrlkleri
Yukardakilerden hangileri 1921 Anaya-
sasnda yer almamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


5.
I. meclis hkmeti sistemini n grmesi,
II. ift dereceli seim sistemini benimse-
mesi,
III. kuvvetler birlii ilkesini benimsemesi
Yukardakilerden hangileri 1921 Anaya-
sasnn zellikleri arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


M
Moskova Antlamas imzalanmtr.

stikll Mar kabul edilmitir.
L
Londra Konferans toplanmtr.
A
Afganistan ile Dostluk Antlamas imzalanmtr.
T
Tekilt- Essiye Kanunu kabul edilmitir.
I. nn Zaferi dzenli ordunun ilk asker baars olup, bu baar hem dzenli ordu-
ya katlm, hem de TBMMye gveni arttrmtr. Ayrca Dzenli ordu mu? Kuvy-i
Milliye mi? tartmas bu dnem iin son bulmutur.
TBMM, Tekilt- Essiye Kanunu (1921 Anayasas) ile Osmanl Devletinde padiah
ve halifeye ait olan siyas ve hukuk yetkileri stlenmitir.
1-E 2-A 3-D 4-C 5-E

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi

~ 231 ~

B) Londra Konferans (23 ubat-12 Mart 1921)
tilaf Devletlerinin bu konferans toplama amalar, Sevr Antlamas hkmlerini
Trk tarafna kabul ettirmek ve Yunanllara zaman kazandrmaktr.
tilaf Devletleri, konferansa ncelikle stanbul Hkmetini davet etmiler ve stan-
bul Hkmeti adna gidecek delegelerin yannda, TBMMnin de yetkilendirdii bir
kiinin bulunmasn istemilerdir. Bu durum, tilaf Devletlerinin TBMMyi doru-
dan tanmak istemediklerinin kesin kantdr.
tilaf Devletlerinin, her iki hkmetin temsilcilerini dorudan ya da dolayl ekilde
konferansa davet etmesinin temel sebebi ise, stanbul Hkmeti ile TBMM Hk-
meti arasndaki gr ayrlklarndan yararlanmaktr.
Mustafa Kemal bu dnceye kar karak, Trk ulusunun gerek temsilcisinin
TBMM olduunu ve TBMMnin dorudan davet edilmemesi durumunda konferan-
sa katlmayacaklarn bildirmitir.
Bu gelime zerine TBMM, talyann araclyla ayr olarak davet edilmitir.
TBMM Hkmeti konferansa delege gndererek ise;
Bar yanls olduunu tm dnyaya gstermeyi
Misk- Millyi tm dnya kamuoyuna duyurmay amalamtr.
Uluslararas alanda hukuk varlnn tannmasn
Konferansa;






katlmtr.

Konferansta stanbul Hkmeti temsilcisi Tevfik Paaya sz hakk verilince, o; Sz
Trk milletinin gerek temsilcisi olan TBMMnindir. diyerek, sz TBMM Temsilcisi
Dileri Bakan Bekir Sami Beye brakmtr. Bylece TBMM Heyetinin ii kolayla-
m ve yeni Trk Devletinin gc merulamtr.
Konferans hibir sonuca varmadan dalmtr. Bunun zerine Anlama Devletleri,
Sevr projesini gerekletirebilmek iin yeni kararlar almlardr. Bu ama dorultu-
sunda Yunan ordusunu harekete geirerek II. nn Savann balamasna neden
olmulardr.








Londra Konferansnn nemi
tilaf Devletleri TBMMnin varln hukuken (resmen) ilk kez tanmtr.
Misk- Mill snrlarmz tm dnya devletleri tarafndan anlalmtr.
TBMM sava taraftar olmadn tm dnyaya kantlamtr.
tilaf Devletleri ve stanbul Hkmeti Ankarann gcn anlamtr.


1. TBMMnin, 1921de Londra Konferans-
na dorudan davet edilmesinde arabulu-
culuk grevini stlenen devlet aada-
kilerden hangisidir?
A) Fransa B) ngiltere C) ABD
D) talya E) Yunanistan




2. 3 Mays 1920de kurulan I. TBMM Hk-
metinde ilk Dileri Bakan olarak grev
yapan ve Londra Konferansnda TBMM
Heyeti adna grmelere katlan devlet
adam aadakilerden hangisidir?
A) Bekir Sami Bey
B) Yusuf Kemal Tengirek
C) Dr. Rza Nur
D) smet nn
E) Ali Fethi Okyar




3. tilaf Devletlerinin TBMMyi ilk kez huku-
ken tandklar gelime, aadakilerden
hangisidir?
A) Gmr Antlamas
B) Kars Antlamas
C) Londra Konferans
D) Ankara Antlamas
E) Lozan Bar Antlamas




4. Mustafa Kemal, Londra Konferans nce-
sinde tilaf Devletlerine ektii telgrafta:
"TBMM dorudan arlmad taktirde kon-
feransa katlmda bulunmayacaktr." demi-
tir. Bunun zerine, tilaf Devletleri talya ara-
cl ile TBMM Hkmetini de konferansa
resmen davet etmitir.
Buna gre;
I. tilaf Devletleri, TBMMnin hukuk varl-
n tanmtr.
II. tilaf Devletleri, Misak- Millyi onayla-
mtr.
III. TBMMnin g ve otoritesi artmtr.
yarglarndan hangilerine ulalamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



TBMM Hkmeti adna Dileri Bakan Bekir Sami Bey
stanbul Hkmeti adna Sadrazam Tevfik Paa
ngiltere
Fransa
talya
Yunanistan
Bekir Sami Bey, konferansta TBMMnin onayn almadan talya, Fransa ve ngiltere
ile ekonomi ve esir deiimi ile ilgili konularda birtakm szlemeler imzalamtr.
Ancak, bu szlemeler Misk- Millye, devletlerin eitliine ve tam bamszlk il-
kelerine aykr olduu gerekesiyle TBMM tarafndan kabul edilmemitir. Bu giri-
iminden dolay Bekir Sami Bey grevinden istifa etmek zorunda kalm ve kendisi
Moskovaya gnderilmitir. Dileri Bakanlna da Yusuf Kemal Tengirek atan-
mtr.
1-D 2-A 3-C 4-B

Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 232 ~

C) Trk-Afgan Dostluk Antlamas (1 Mart 1921)
1 Mart 1921 tarihinde TBMM ile Afganistan arasnda imzalanan bu dostluk antla-
masnn bir dier ad Moskova Dostluk Antlamasdr.
Sovyet Rusya ile Moskova Antlamasnn grmelerinin yapld srada, Rusyada
bulunan TBMM Dileri Bakan Yusuf Kemal Tengirek ve TBMM delegesi Dr. Rza
Nur, Afganistan Devleti adna General Veli Han ile bir dostluk ve ittifak antlamas
imzalamtr.
Antlamaya gre;
Taraflar birbirlerinin bamszln resmen tanyacak,
Karlkl elilikler alacak,
Taraflardan birine yaplan saldr dierine de yaplm saylacak,
TBMM Hkmeti Afganistana subay ve retmen gnderecek,
Dou lkeleri igal edilirse buna birlikte kar konulacak,
ki devlet arasnda posta rgt kurulacakt.




D) stikll Marnn Kabul (12 Mart 1921)








Mehmet kif Ersoy tarafndan yazlm ve Maarif Vekleti (Mill Eitim Bakanl)-
nin 1921de dzenledii yarma sonucunda 724 iir arasndan seilmitir.
stikll Mar olarak mecliste kabul edilmeden nce, ilk kez 21 ubat 1921de, Kas-
tamonuda karlan yerel bir gazete olan Aksz Gazetesinde yaymlanmtr.
12 Mart 1921de karlan bir kanunla da stikll Mar olarak kabul edilmitir.
Mehmet kif Ersoy, stikll Marn kahraman Trk Ordusuna ithaf etmitir.
stikll Mar, ilk kez dnemin Maarif Vekili (Mill Eitim Bakan) Hamdullah Suphi
Tanrver tarafndan TBMMde okunmutur.
stikll Marnn 1924-1930 yllar arasnda kullanlan bestesi Ali Rfat aatay ta-
rafndan yaplmtr. Bu beste, Bat tarz mzie uymad gerekesiyle yerini, g-
nmzde de kullandmz Osman Zeki ngrn bestesine brakmtr.


E) Moskova Dostluk ve Kardelik Antlamas (16 Mart 1921)
I. nn Muharebesinden sonra TBMM Heyeti ile Sovyet Rusya (SSCB) arasnda 16
Mart 1921de imzalanan antlamadr.
Dostluk ve Kardelik bal tayan Moskova Antlamasnn balang ksmnda,
imzalayan taraflar arasnda uluslarn kardelii ilkesi ve her ulusun kendi gelecei-
ni serbeste saptama hakkna sahip olduu hkm yer almtr.


1. 1 Mart 1921de imzaladklar dostluk ant-
lamas ile TBMMnin varln tanyan ilk
Mslman devlet aadakilerden hangi-
sidir?
A) Azerbaycan B) Pakistan
C) Afganistan D) Grcistan
E) Hindistan



2. 1 Mart 1921 tarihinde Trkiye ile Afganistan
arasnda yaplan Trk-Afgan Dostluk Ant-
lamasna gre; taraflardan birine yapla-
cak bir saldry, dier taraf kendisine ya-
plm sayarak nlemeye alacak; Trki-
ye, kltrel ve askeri amalarla Afganis-
tana retmen ve subay gnderecektir.
Yalnz bu bilgilere gre, iki lkenin aa-
daki konulardan hangisiyle ilgili i bir-
lii yaptklar savunulamaz?
A) Ulusal haklarn korunmas
B) Asker alanda destek verilmesi
C) Eitim ve kltr dzeyinin ykseltilmesi
D) Egemenlik anlaylarnn deitirilmesi
E) Olas bir sava durumunda birlikte ha-
reket edilmesi




3. Mill Mcadelenin ve bamszlk fikrinin
dile getirilmesi iin bir marn yazlmas
ile ilgili yarma dzenleyen kurum aa-
dakilerden hangisidir?
A) Genelkurmay Bakanl
B) Mill Eitim Bakanl
C) Mill Savunma Bakanl
D) Dileri Bakanl
E) Kltr Bakanl



4. Mehmet kif Ersoy, Kurtulu Savann
anlamn ve bamszlk dncesini ifa-
de eden stikll Marn, aadakilerden
hangisine ithaf etmitir?
A) Trk Milleti B) Trk Bayra
C) Trk Genlii D) Trk Ordusu
E) retmenler



5. stikll Marnn 1924-1930 yllar arasn-
da kullanlan bestesi aadaki bestekr-
lardan hangisine aittir?
A) Ali Rfat aatay
B) Osman Zeki ngr
C) smail Hakk Tongu
D) Ulvi Cemal Erkin
E) Adnan Saygun

Bu antlama ile TBMMyi tanyan ilk Mslman devlet Afganistan olmutur.
1-C 2-D 3-B 4-D 5-A

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi

~ 233 ~

Kurtulu Savanda TBMM Hkmetinin Sovyet Rusya ile yaknlamasnda;
Cephane ve silah gereksiniminin olmas
Boazlarn ve Anadolunun bir blmnn tilaf Devletlerinin eline gemesi
Sovyet Rusya ile TBMM Hkmetinin dmanlarnn ayn olmas
Anlama Devletlerinin Sovyet Rusyadaki Bolevik rejiminden tedirgin olmas
gibi unsurlar etkili olmutur.
te yandan antlamann imzalanmasnda ise;
Yunan ilerleyiinin durdurulmu olmas,
Dzenli ordunun asker baarlarnn artmas
Taraflarn snrlarn gvence altna almak istemesi,
Ortak dmana kar birlikte hareket etme dncesi,
Sovyet Rusyann TBMMnin Londra Konferansna katlmasndan tr endie
duymas
Sovyet Rusyann kendi rejimini tm dnyaya yaymak istemesi
gibi durumlar etkili olmutur.
tilaf Devletleri hem Trkiye hem de SSCBnin glenmesinden endie duyuyordu.
SSCB ise Trkiye ile kendini gvende hissedebileceini dnyordu. te yandan
Trkiye de, Mill Mcadele dneminde kendisine bir d destek bulmak istiyordu.
Tm bu sebeplere bal olarak Trk-Sovyet dostluunun zemini olumu ve TBMM
Heyeti adna Bekir Sami Bey ile SSCB arasnda Moskova Dostluk ve Kardelik Ant-
lamas imzalanmtr.

Moskova Antlamasnn Hkmleri

























1. Mill Mcadele Dneminde TBMM Hk-
metinin SSCB ile yaknlamasnda;
I. Boazlarn ve Anadolunun bir blm-
nn tilaf Devletlerinin eline gemesi,
II. Sovyet Rusya ile TBMM Hkmetinin
dmanlarnn ayn olmas,
III. cephane ve silah gereksiniminin olmas
unsurlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. 16 Mart 1921de Sovyet Rusya ile imzala-
nan Moskova Dostluk ve Kardelik Ant-
lamasn, TBMM Heyeti adna aada-
kilerden hangisi imzalamtr?
A) Bekir Sami Bey B) Refet Bele
C) Kzm Karabekir D) Rauf Orbay
E) Yusuf Kemal Tengirek



3. Sovyet Rusya, TBMM Hkmeti ile Mos-
kova Antlamasn yapma gereini aa-
daki gelimelerin hangisinden sonra
duymutur?
A) talyanlarn igal ettikleri Anadolu top-
raklarndan ekilmesi
B) Sakarya Savann kazanlmas
C) Fransann TBMM Hkmeti ile Ankara
Antlamasn yapmas
D) Birinci nn Savann kazanlmas
E) Anlama Devletlerinin, Yunanistan ile
Trkiye arasnda atekes nerisinde
bulunmas



4. Aadakilerden hangisi, Moskova Ant-
lamasnn hkmlerinden biri deildir?
A) ki lke arasnda ilikilerini gelitirmeye
ynelik ekonomik ve siyas anlamalar
dzenlenecek
B) TBMM Hkmeti Sovyet Rusyaya su-
bay ve retmen gnderecek
C) arlk Rusya ile Osmanl Devleti ara-
snda imzalanan tm antlamalar ge-
ersiz saylacak
D) Taraflardan birinin kabul etmedii her-
hangi bir anlamay dieri de kabul et-
meyecek
E) Sovyet Rusya Misk- Millyi tanyacak


arlk Rusya ile Osmanl Devleti arasnda imzalanan tm antlamalar
geersiz saylacak.
Bu madde her iki lkede de ynetim eklinin deitiini gstermektedir.
Taraflardan birinin kabul etmedii herhangi bir anlamay dieri de kabul
etmeyecek.
Bu madde iki lke arasnda ittifak yapldn gstermektedir.
Bu madde ile kastedilen anlama Sevr Bar Antlamasdr.
Sovyet Rusya kapitlasyonlarn kaldrlmasn kabul edecek.
Bu madde ile Sovyet Rusya Trkiyenin bamszln kabul etmitir.
Sovyet Rusya Misk- Millyi tanyacak.
Bu madde ile Misk- Millyi kabul eden ilk byk Avrupa devleti Sovyet
Rusya olmutur.
Batum Grcistana braklacak.
Batum Misk- Millden verilen ilk taviz olmutur.
Boazlar ve stanbul Trklerde kalacak.
ki lke arasnda ilikilerini gelitirmeye ynelik ekonomik ve siyas
anlamalar dzenlenecek.
ki devlet arasnda posta rgt kurulacak ve her trl haberleme
salanacak.
Esirler karlkl serbest braklacak.
1-E 2-A 3-D 4-B

Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 234 ~

Antlamann nemi ve zellikleri
Moskova Dostluk ve Kardelik Antlamas ile;
TBMMyi tanyan,
Kapitlasyonlarn kaldrlmasn kabul eden, lk byk Avrupa devleti
Misk- Millyi tanyan, Sovyet Rusya olmutur.
Sevrin geersizliini kabul eden









3) II. nn Muharebesi (23 Mart-1 Nisan 1921)








Dzenli ordunun Yunanllara kar elde ettii ikinci savunma zaferidir.
ngilizlerin desteini alan Yunan ordusu, Fevzi akmakn da desteiyle, smet Paa
komutasnda gl bir savunma ile durdurulmu ve Yunanllar geri ekilmitir.
Mustafa Kemal, zaferin ardndan smet Paaya telgraf ekerek Siz orada sadece
dman deil, milletin maks (kt, ters) talihini de yendiniz. demitir.

Aslhanlar Dumlupnar Taarruz Giriimleri (8-12 Nisan 1921)
II. nn zaferini takiben Trk ordusu, geri ekilen Yunan ordusuna kar Aslhanlar
ve Dumlupnar taarruzlarn yapm, ancak bu giriim sonusuz kalmtr.
Bu durum, ordunun henz saldr gcne ulaamadn aka gstermitir.

II. nn Muharebesinin Sonular



1. Aadaki antlamalardan hangisi ile Ba-
tumun Grcistana ait olduu TBMM ta-
rafndan kabul edilmi ve bylece Misk-
Millden ilk taviz verilmitir?
A) Moskova B) Kars C) Gmr
D) Ankara E) Londra




2. Mill Mcadele Dneminde Misk- Mill-
yi tanyan, ayn zamanda Sevrin geer-
sizliini de kabul eden ilk byk Avrupa
devleti aadakilerden hangisidir?
A) Fransa B) talya C) ngiltere
D) Yunanistan E) Sovyet Rusya




3. Lozan Bar Antlamasndan nce kapi-
tlasyonlara son verilmesi hkmn ka-
bul eden ilk devlet aadakilerden han-
gisidir?
A) talya B) Sovyet Rusya C) Fransa
D) ngiltere E) Yunanistan




4. Mustafa Kemal, aadaki gelimelerden
hangisinden sonra, smet Paaya ekti-
i telgrafta Siz orada sadece dman de-
il, milletin maks talihini de yendiniz. de-
mitir?
A) Sakarya Meydan Muharebesi
B) I. nn Muharebesi
C) II. nn Muharebesi
D) Byk Taarruz
E) Ktahya-Eskiehir Muharebeleri




5. Kurtulu Savanda talyann igal ettii
yerlerden ekilmeye balamasnda, aa-
daki gelimelerden hangisinin etkili ol-
duu savunulabilir?
A) II. nn Muharebesi
B) Bakomutanlk Meydan Muharebesi
C) Kuvy-i Milliyenin asker baars
D) Sakarya Meydan Muharebesi
E) Ankara Antlamasnn imzalanmas


Dzenli orduya katlm ve halkn TBMMye olan gveni artmtr.
Fransa Zonguldaktan ekilmitir.
talya igal ettii yerleri boaltma karar almtr.
Fransa Ankaraya bar teklif etmi, ancak TBMM bu teklifi reddetmitir.
ngiltere Maltada bulunan 40 esir Trk serbest brakmtr.
Albay Refet Bey grevden alnm ve Bat Cephesi birletirilmitir.
Mill Savunma Bakan Fevzi akmaka Orgenerallik rtbesi verilmitir.
Bu antlama ile Dou snrmz ilk kez resmen, Batum mill snrlar dnda kalacak
ekilde izilmitir. Batum Misk- Millden verilen ilk taviz olmutur.
Lozan Bar Antlamasndan nce kapitlasyonlara son verilmesi hkmn ieren
ilk uluslararas belge Moskova Antlamasdr.
1-A 2-E 3-B 4-C 5-A

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi

~ 235 ~

4) Eskiehir - Ktahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921)








Dzenli ordunun tek (ilk ve son) yenilgisidir.
Bat Cephesinde atmalarn en youn getii yerlerdir.
nn Savalarndan sonra iki ksmdan oluan Bat Cephesi ilk defa bu savata tek
at altnda toplanm ve cephedeki merkez karargh Eskiehir olmutur.
Yunan kuvvetleri byk bir saldryla Afyon, Ktahya, Eskiehir ve Bileciki igal et-
mitir. Hatta Yunanllar Ankara/Polatlya kadar ilerlemi, top sesleri meclisten du-
yulur hle gelmiti.
Bunun zerine Mustafa Kemal, ordunun Sakarya Nehrinin dousuna ekilmesi
emrini vermitir. Mustafa Kemalin bu emri vermesindeki temel ama; ordunun
daha fazla kayp vermesini engellemek ve toparlanmas iin zaman kazanmaktr.






Eskiehir - Ktahya Muharebelerinin Sonular



Bakomutanlk Kanununun karlmas (5 Austos 1921)
Eskiehir-Ktahya Muharebelerinden sonra, Meclisteki ou milletvekilinin hem-
fikir olduu konu, Mustafa Kemal Paann ordunun bana gemesi ynndeydi.
zellikle bu yetkilerin verilmesini daha ok muhalif vekiller desteklemitir. nk
bu destein arkasnda, kaybedilecek bir savan sorumluluunu Mustafa Kemale
ykma istei yatmaktadr.
Bu dorultuda TBMM, 5 Austos 1921de kabul edilen Bakomutanlk Kanunu
ile Meclisin tm yetkilerini 3 ay iin Mustafa Kemale vermitir.


1. TBMMnin 8 Kasm 1920de kurduu d-
zenli ordunun Mill Mcadele srecindeki
ilk ve tek yenilgisi aadakilerden han-
sidir?
A) Ktahya-Eskiehir Muharebeleri
B) I. nn Muharebesi
C) II. nn Muharebesi
D) Sakarya Meydan Muharebesi
E) Gediz Taarruzu




2. Mill Mcadele dneminde Ankarada ilk
Maarif Kongresinin dzenlenmesi, aa-
daki savalardan hangisinin devam et-
tii bir dnemde gereklemitir?
A) I. nn Muharebesi
B) Sakarya Meydan Muharebesi
C) II. nn Muharebesi
D) Bakomutanlk Meydan Muharebesi
E) Ktahya-Eskiehir Muharebeleri




3. Aadakilerden hangisi Ktahya-Eski-
ehir Savalarnn sonularndan biri
deildir?
A) talya Anadoludan ekilme kararn as-
kya almtr.
B) Dzenli ordudan Kuvy-i Milliyeye geri
dnlmesi tartmalar yaanmtr.
C) Mill Savunma Bakan Fevzi akmaka
Orgenerallik rtbesi verilmitir.
D) Meclisin Kayseriye tanmas ynnde
tartmalar yaanmtr.
E) Fransa, TBMM Hkmetine sunduu
bar teklifinden vazgemitir.




4. Amasya Genelgesinden sonra askerlik
grevinden istifa eden Mustafa Kemal
Paa, aadaki savalarn hangisinden
sonra Bakomutan olarak tekrar bu
grevi stlenmitir?
A) I. nn Muharebesi
B) Ktahya-Eskiehir Muharebeleri
C) II. nn Muharebesi
D) Bakomutanlk Meydan Muharebesi
E) Sakarya Meydan Muharebesi


TBMMye olan gven sarslm, Mustafa Kemale olan muhalefet artmtr.
Dzenli ordu ilk ve son yenilgisini almtr.
Meclisin Kayseriye tanmas ynnde tartmalar yaanmtr.
Mecliste Ordu, millet nereye gidiyor? tartmalar gndeme gelmitir.
Afyon, Ktahya ve Eskiehir, Yunanllar tarafndan igal edilmitir.
Dzenli ordudan Kuvy-i Milliyeye geri dnlmesi tartmalar yaanmtr.
Muhalifler Mustafa Kemalin liderliini tartmaya balamtr.
talya Anadoludan ekilme kararn askya almtr.
Fransa, TBMM Hkmetine sunduu bar teklifinden vazgemitir.
Eskiehir-Ktahya Savalar devam ederken, 16-21 Temmuz 1921 tarihleri arasn-
da Ankarada ilk resm Maarif Kongresi dzenlenmitir. Kongrede, Trkiyedeki
Mill Eitim Sisteminin program zerinde tartlmtr. Bizzat Mustafa Kemalin de
katld bu maarif kongresi, asker baarlarn yannda eitime de nem verildiini
kantlamaktadr.
1-A 2-E 3-C 4-B

Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 236 ~

Mustafa Kemalin bu kadar geni yetkiler stlenmesinde, olaanst bir dnemde
abuk karar alma ve bu kararlar hzl bir ekilde uygulama istei etkili olmutur.










Teklif-i Milliye Emirleri (Mill Vergi Ykmllkleri) (7-8 Austos 1921)
Ordunun ihtiyalarn karlamak ve orduyu savaa hazr hle getirmek iin halktan
alnmas ngrlen ulusal vergileri ifade etmektedir.
Ama ordunun; silah, cephane, asker, giyecek, yiyecek, tat, yk hayvan gibi ihti-
yalarn karlayarak orduyu glendirme isteidir.
Bu emirler bir anlamda Genel Seferberlik ln olarak nitelendirilebilir.
Mustafa Kemal tarafndan, Bakomutanlk yetkisi ile karlan emirlerdir.
Emirler, TBMMnin onayndan gememitir.




Teklif-i Milliye Emirleri






1. 7-8 Austos 1921de Mustafa Kemal Pa-
a tarafndan yaymlan Teklif-i Milliye
Emirleri, aadaki savalardan hangisi-
ne bir hazrlk mahiyetindedir?
A) I. nn Muharebesi
B) II. nn Muharebesi
C) Sakarya Meydan Muharebesi
D) Ktahya-Eskiehir Muharebeleri
E) Bakomutanlk Meydan Muharebesi




2. Teklif-i Milliye Emirlerinin karlmasn-
da TBMMnin onaynn olmamas, Musta-
fa Kemalin;
I. yasama,
II. yrtme,
III. yarg
yetkilerinden hangilerini kullandn ka-
ntlamaktadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) I, II ve III




3. Teklif-i Milliye Emirlerinin yaymlanma-
s ile;
I. Halkn elindeki malzemelerin dman
eline gemesini nlemek,
II. Sakarya Meydan Muharebesi ncesin-
de ordunun ihtiyalarn karlamak,
III. TBMMye kar kan isyanlar engelle-
mek
faaliyetlerinden hangileri amalanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




4. Teklif-i Milliye Emirlerinin sorunsuz bir
ekilde uygulanmasn salamak iin;
I. Ankara,
II. Samsun,
III. Konya
ehirlerinden hangilerinde stikll Mah-
kemeleri kurulmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) I, II ve III


Her ilede kaymakam bakanlnda bir Teklif-i Milliye Komisyonu kurulacak.
Komisyon, teslim ald her mal iin bedeli denmek zere makbuz verecek.
Her aile birer kat amar, bir ift orap ve bir ift ark hazrlayp komisyona
teslim edecek.
Herkes elindeki bez, aput, patiska, pamuk, yn, kuma, iplik vs.nin % 40n
komisyona teslim edecek.
Herkes elindeki buday, saman, un, arpa, fasulye vb. her trl gda maddesinin
% 40n komisyona teslim edecek.
Herkes elindeki benzin, motorin, lastik, kablo, pil, tel vs.nin % 40n komisyona
teslim edecek.
Herkes elindeki deve, at, kz, katr ve merkebin % 20sini teslim edecek.
Herkes elindeki silah ve cephanesini gn iinde komisyona teslim edecek.
Kasatura, kl, mzrak ve eyer yapabilen tm zanaatlar isim ve yeteneklerini
komisyona yazdracaklar.
Herkes elinde kalm olan her eit aracyla ayda bir kez 100 kmyi gememek
artyla ordu mallarn cretsiz tayacaktr.
Mustafa Kemal Paa bu kanunla birlikte, daha nce istifa ettii askerlik mesleine
bir Bakomutan olarak tekrar geri dnmtr.
Dikkat!... Mustafa Kemalin hangi savatan nce ya da sonra askerlik grevine geri
dnd konusu SYM tarafndan pek ok kez sorulmutur. Bu bakmdan Mustafa
Kemalin Eskiehir-Ktahya Muharebelerinden sonra, Sakarya Meydan Muhare-
besinden nce askerlik mesleine geri dnd unutulmamaldr.
Mustafa Kemal, Bakomutanlk yetkisine dayanarak, Sakarya Meydan Muharebesi
ncesinde orduyu glendirmek amacyla Teklif-i Milliye Emirlerini yaymlamtr.
Teklif-i Milliye Emirlerinde meclis onaynn olmamas, Mustafa Kemalin yasama
gcn elinde tuttuunun ak kantdr.
Teklif-i Milliye Emirlerinin uygulanmasn salamak iin Ankara, Samsun, Konya,
Yozgat ve Kastamonu ehirlerinde stikll Mahkemeleri kurulmutur.
1-C 2-A 3-B 4-E

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi

~ 237 ~

Mill Mcadele Dneminde Teklif-i Milliye Emirlerinin suiistimal edilmemesi iin
de birtakm nlemler alnmtr. Bunlar u ekildedir;
Yolsuzluk sulular Hyanet-i Vataniye Kanununa gre yarglanacaktr.
Teklif-i Milliye Komisyonlar kurulacaktr.
Ba defterleri, gerektiinde mfettilerce denetlenecektir.
Yazl belge tutulmas zorunlu klnacaktr.
Mustafa Kemal tarafndan yaymlanan Teklif-i Milliye Emirleri, Sakarya Meydan
Muharebesinin Topyekn bir sava olacan da aka gstermektedir.


5) Sakarya Meydan Muharebesi (23 Austos-13 Eyll 1921)
Mustafa Kemalin Bakomutan olarak katld ilk muharebedir.
Sava Bakomutan olarak idare eden Mustafa Kemalin; Hatt- mdafaa yoktur,
sath- mdafaa vardr. O sath btn bir vatandr. Vatann her kar topra vatanda-
n kanyla slanmadka terk olunamaz... emri savan kaderini belirlemitir.



23 Austos 1921de Yunan ordusunun taarruzu ile balayan savata, Trk ordusu
stn bir savunma baars elde etmitir. 22 gn 22 gece sren savatan sonra s-
tnl ele geiren Trk ordusunun, 13 Eyll 1921de kar taarruza gemesiyle
Yunan ordusu Sakaryann batsna ekilmi ve sava Trk zaferiyle sonulanmtr.






Sakarya Meydan Muharebesinin Sonular



1.
I. Teklif-i Milliye Komisyonlarnn ku-
rulmas,
II. Ba defterlerinin mfettiler tarafn-
dan denetlenmesi,
III. Hyanet-i Vataniye Kanununun ka-
rlmas
Yukardakilerden hangileri Teklif-i Mil-
liye Emirlerinin suiistimal edilmemesi
iin alnan nlemler arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. Mustafa Kemal Paa, Hatt- mdafaa yok-
tur, sath- mdafaa vardr. O sath btn bir
vatandr. Vatann her kar topra vatanda-
n kanyla slanmadka terk olunamaz...
emrini vererek hangi savan kaderini
belirlemitir?
A) Birinci nn B) kinci nn
C) Ktahya-Eskiehir D) Sakarya
E) Byk Taarruz



3. Mustafa Kemal Paann Bakomutan
olarak katld ilk sava aadakilerden
hangisidir?
A) Byk Taarruz B) Sakarya
C) Birinci nn D) kinci nn
E) Ktahya-Eskiehir



4. Aadakilerden hangisi Sakarya Sava-
nn sonularndan biri deildir?
A) Ordunun savunma durumundan taarru-
za gemesi
B) Fransa ile Ankara Antlamasnn imza-
lanmas
C) Mustafa Kemale gazilik unvan ve ma-
reallik rtbesinin verilmesi
D) Ukrayna ile dostluk antlamasnn imza-
lanmas
E) Teklif-i Milliye Emirlerinin karlmas



5. Mustafa Kemal aadaki savalarn han-
gisinden sonra Gazilik unvan ve Mare-
allik rtbesi almtr?
A) Sakarya B) Birinci nn
C) Trablusgarp D) anakkale
E) Byk Taarruz


Sakarya Sava, Trk ordusunun son savunma muharebesidir. Bu savatan
sonra taarruz (saldr) gc Trk ordusuna gemitir.
Trk ordularnn 1683 tarihli II. Viyana Kuatmasndan bu yana sregelen
geri ekilii sona ermitir.
19 Eyll 1921de TBMM tarafndan Mustafa Kemale Mareallik (Mirlik)
rtbesi ve Gazilik unvan verilmitir.
Taarruz gc yok edilen Yunanllar Sakarya Nehrinin batsna ekilmilerdir.
talya Anadoluyu tamamen boaltmtr.
tilaf Devletleri bar teklifinde bulunmularsa da bu teklif reddedilmitir.
TBMMnin gerek ieride gerekse darda saygnl artmtr.
Meclisin Kayseriye tanmasndan vazgeilmitir.
Azerbaycan, Ermenistan ve Grcistan ile Kars Antlamas imzalanmtr.
TBMM ile Fransa arasnda Ankara Antlamas imzalanmtr.
TBMM ile Ukrayna arasnda Dostluk Antlamas imzalanmtr.
TBMM ile ngiltere arasnda esir deiimi iin Esir Mbadelesi Antlamas
(stanbul Szlemesi) imzalanmtr.
Dnya tarihinde, Yzey Savunmas Stratejisi ilk kez Mustafa Kemal Paa tarafn-
dan Sakarya Meydan Muharebesinde uygulanmtr.
Sakarya Savanda 7si tmen komutan olmak zere 350 civarnda subay ehit
dt iin, bu sava Zabitler (Subaylar) Sava olarak da anlmaktadr. Ayrca
bu sava Mustafa Kemal, ok byk ve kanl sava anlamna gelen Melhme-i
Kbr ifadesi ile nitelendirmitir.
1-C 2-D 3-B 4-E 5-A

Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 238 ~

Kars Antlamas (13 Ekim 1921)
TBMM Hkmeti ile Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Ermenistan ve Grcistan)
arasnda imzalanmtr.
Sovyet Rusyann aracl ve garantrlnde imzalanan Kars Antlamasn, Trk
Heyeti adna Kzm Karabekir imzalamtr.
Sovyet Rusyann, TBMM Hkmeti ile Kafkas Cumhuriyetleri arasnda arabulucu-
luk yapmas, Kafkas Cumhuriyetlerinin d politikada Sovyet Rusyaya baml ol-
duunu gstermektedir.
Antlamaya gre;
Nahcivana muhtariyet (zerklik) verilecek,
Taraflar arasnda salk, gvenlik, ticaret gibi konularda ibirlii yaplacak,
stanbulun gvenlii salanacak ve Boazlar ticarete alacak,
TBMM, Batumun Grcistana verilmesini kabul edecek,
Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Ermenistan ve Grcistan) kapitlasyonlarn
kaldrlmasn kabul edecek.
Taraflar arasnda telgraf ve demiryolu hatlar glendirilecekti.











Ankara Antlamas (tilafnmesi) (20 Ekim 1921)
TBMM Hkmeti ile Fransa arasnda, 20 Ekim 1921de Ankarada imzalanmtr.
Antlamaya gre;
Taraflar arasndaki sava sona erecek ve her iki taraf genel af iln edecek,
Sava esirleri karlkl olarak serbest braklacak,
Hatay ve skenderun, Fransz mandasndaki Suriyede kalacak,
Hatayda zel bir ynetim kurulacak ve resm dili Trke olacak,
Caber Kalesi (Anadolu Seluklu Devletinin kurucusu Sleyman ahn mezar-
nn bulunduu kale) Trk topra saylacakt.
Bu antlama ile;
Gney Cephesi kapanm ve Fransa Anadoluyu boaltmtr. Geri ekilirken de,
baz asker ara ve gerelerini Trk ordusuna brakmtr.
Trkiye-Suriye snr Hatay-skenderun dnda izilmi, bylece Hatay Misk-
Millden verilen ikinci taviz olmutur.
tilaf Devletleri arasnda gl bir dayanma kalmad ortaya kmtr.
Fransa TBMMnin varln resmen kabul etmitir.



1. Sakarya Sava sonrasnda imzalanan
Kars Antlamasna;
I. Azerbaycan,
II. Ermenistan,
III. Grcistan
devletlerinden hangileri imza atmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




2. 13 Ekim 1921de Kafkas Cumhuriyetleri
ile imzalanan Kars Antlamasn, TBMM
Heyeti adna aadakilerden hangisi im-
zalamtr?
A) Bekir Sami Bey B) Enver Paa
C) Kzm Karabekir D) Rauf Orbay
E) Ali Fuat Cebesoy




3. Batum, aadaki antlamalarn hangi-
siyle Misk- Millye aykr olarak snrla-
rmz dnda kalmtr?
A) Moskova B) Kars C) Ankara
D) Brest-Litowsk E) Gmr




4. Mill Mcadele dneminde dou snrnn
ekillenmesinde;
I. Ankara,
II. Moskova,
III. Kars
antlamalarndan hangilerinin etkili oldu-
u savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



5. Mill Mcadele Dneminde, Anadolu Sel-
uklu Devletinin kurucusu Sleyman
ahn mezarnn olduu Suriyedeki Ca-
ber Kalesi, aadakilerin hangisinde yer
alan hkmle Trk topra saylmtr?
A) Moskova Antlamas
B) Kars Antlamas
C) Gmr Antlamas
D) Ankara Antlamas
E) Mudanya Atekes Antlamas


TBMM bu antlama ile Moskova Antlamas maddelerini bir de Kafkas Cumhuri-
yetlerine onaylatmtr.
Batum, bu antlama ile Misk- Millye aykr olarak snrlarmz dnda kalmtr.
Kars Antlamas ile Dou (Kafkas) snrmz kesin ve son eklini almtr.
Dou (Kafkas) snrnn ekillenmesinde Gmr, Batum, Moskova ve Kars Antlama-
lar etkili olmutur.
Bu antlama ile Fransa, TBMMnin varln kabul eden ilk tilaf devleti olmutur.
1-E 2-C 3-B 4-A 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi

~ 239 ~

tilaf Devletlerinin Atekes ve Bar Teklifleri (Paris Mukarrerat)
(22-26 Mart 1922)
Mustafa Kemal, Avrupadaki diplomatik gelimeleri takip edebilmek iin TBMMyi
temsilen Dileri Bakan Yusuf Kemal Tengireki Parise gndermitir.
tilaf Devletleri, Sakarya Savandan sonra 22 Mart 1922de Trk-Yunan savan
bitirecek bir atekes nerisinde bulunmu, ancak koullar TBMM tarafndan kabul
edilmemitir.
Bunun zerine tilaf Devletleri 26 Mart 1922de, Sevrin biraz deitirilmi hali
eklinde tekrar bar teklifinde bulunmulardr. Ancak TBMM, Misk- Milliye ve
eitlie ters olan bu teklifleri de reddetmitir. Bu noktada TBMM, bamszlk iin
savamay srdrmekten baka are olmad dncesiyle hareket etmitir.



Mustafa Kemal, Trk ordusunun taarruz dzeyine gelmediini grm ve yeterli
hazrlklarn yaplmas iin 1 sene kadar beklemitir. 1922 ylnn Austosunda ise
taarruz karar almtr.





6) Bakomutanlk Meydan Muharebesi (Byk Taarruz)
(26 Austos-9 Eyll 1922)
Tamamen dman Anadoludan temizlemeye ynelik taarruz savadr.
Mustafa Kemal, meclisi Dman karsnda bulunan ordumuz basz braklamazd.
Bunun iin brakmadm, brakamam ve brakmayacam szleriyle ikna etmeyi ba-
arm, bunun zerine TBMM, 20 Temmuz 1922de taarruz ncesi ald bir kararla
Mustafa Kemalin Bakomutanlk yetkisini sresiz olarak uzatmtr.
26 Austos 1922de Afyon-Kocatepeden balayan taarruzda, 30 Austos 1922de
Yunanllara kar Bakomutanlk Meydan Muharebesi yaplm ve Yunan ordu-
sunun nemli bir blm imha edilmitir.
Bakomutan Mustafa Kemal Paann Afyon-Kocatepeden; Ordular! lk hedefiniz
Akdenizdir, ileri! emrini vermesi ile de savan kaderi belirlenmitir.
2 Eyllde Uaka bal Karlk Kynde Yunan Bakomutan General Trikopis esir
alnmtr. Trk ordusu 9 Eyllde ise zmire girmi ve ehri igalden kurtarmtr.
nce Afyon, daha sonra Dumlupnar Meydan Muharebesi ile Ktahya ve ardndan
da Uak, Eskiehir, Aydn, Manisa, zmir, Bursa ve anakkale (boaz ksm hari)
dmandan temizlenmitir.
Sava sonrasnda Yunan igali sona ermi, ngiltere Anadolu zerinde uygulamaya
alt politikada yalnz kalm ve Anlama Devletleri TBMM Hkmetine atekes
nerisinde bulunmutur. Bylece Byk Taarruz, Kurtulu Savann da son asker
safhas olmutur.








1. TBMMnin varln kabul eden ilk tilaf
Devleti aadakilerden hangisidir?
A) ngiltere B) talya C) Fransa
D) ABD E) Yunanistan



2.
I. Birinci nn,
II. kinci nn,
III. Sakarya
tilaf Devletleri, yukarda verilen savala-
rn hangilerinden sonra TBMMye bar
teklifinde bulunmulardr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




3. Mustafa Kemal, Ordular! lk hedefiniz Ak-
denizdir, ileri! emrini aadaki savala-
rn hangisinde vermitir?
A) Byk Taarruz B) Sakarya
C) II. nn D) I. nn
E) anakkale




4. Mustafa Kemal Paann Rum Snd
Sava olarak nitelendirdii sava aa-
dakilerden hangisidir?
A) I. nn Muharebesi
B) Gediz Muharebesi
C) Sakarya Meydan Muharebesi
D) II. nn Muharebesi
E) Bakomutanlk Meydan Muharebesi




5. Bakomutanlk Meydan Muharebesinden
sonra, Mustafa Kemalin tavsiyesi zeri-
ne TBMM tarafndan kendisine 31 Aus-
tos 1922de Mareallik rtbesi verilen
ve bylece Mustafa Kemal Paa dnda
bu rtbeyi alan tek kii aadakilerden
hangisidir?
A) smet nn B) Fevzi akmak
C) Kzm Karabekir D) Rauf Orbay
E) Ali Fuat Cebesoy

Anlama Devletleri; Birinci nn, Sakarya ve Bakomutanlk savalar sonrasnda
TBMMye bar teklifinde bulunmulardr.
Ordumuzun karar taarruzdur. Fakat biz bunu imdilik erteliyoruz. nk hazrlkla-
rmz henz tamamlanmad. Yarm hazrlkla taarruza gemek, hi taarruz etmemek-
ten daha fenadr. (Gazi Mustafa Kemal)
Mustafa Kemal bu savaa Rum Snd Sava adn vermitir. (Snmak: Krlmak.)
30 Austos 1922de zaferle sonulanan Bakomutanlk Meydan Muharebesinden
sonra, Mustafa Kemalin tavsiyesi zerine, TBMM tarafndan 31 Austos 1922de
Fevzi akmaka Mareallik rtbesi verilmi, bylece Mustafa Kemal Paa dn-
da Mareallik rtbesi alan ikinci ve tek kii Fevzi akmak olmutur.
1-C 2-D 3-A 4-E 5-B

Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 240 ~











Mudanya Atekes Antlamas (Mtarekesi) (11 Ekim 1922)
Anlama Devletlerinin atekes nerisi zerine imzalanmtr.
Mtarekeye ngiliz General Harrington, Fransz General Charrpy, talyan General
Monbelli ve TBMM Hkmeti adna smet Paa katlmtr.
Yunanistann temsilcisi General Mazarakis grmelere katlmam, konferans so-
nuna kadar gemide bekletilmitir. Sadece yazl olarak gr bildiren Yunanistan,
grmelerde ngiltere temsil etmitir.
Grmeler, Dou Trakya, stanbul ve Boazlar konusunda anlamazlk kt iin
kesilmi, ancak Fransann giriimiyle 6 Ekimde balayan grmelerin sonucunda
11 Ekim 1922de Mudanya Atekes Antlamas imzalanmtr.

Mudanya Atekes Antlamasnn Hkmleri














Antlamann nemi ve zellikleri
Mudanya Atekes Antlamas (Mtarekesi) ile;
Dou Trakya, stanbul ve Boazlar sava yaplmadan kurtarlmtr.
Kurtulu Savann asker safhas sona ermitir.
Mondros Atekes Antlamas resmen geersiz bir antlama olmutur.
ngiltere Yeni Trk Devletini resmen tanmtr.
ngilterede Lloyd George Hkmeti istifa etmitir.
stanbulun TBMMye braklmasyla Osmanl hukuken sona ermitir.
smet (nn) Beyin Mudanyadaki diplomatik baars, Onun Lozan Bar Kon-
feransnda da temsilci olarak grevlendirilmesinde etkili olmutur.


1. Mustafa Kemal Paa komutasndaki Trk
ordusunun Yunanllara kar zafer elde
ettii Bakomutanlk Meydan Muharebe-
sinin, 30 Austos Zafer Bayram olarak
kutlanmas ilk kez aadaki yllarn han-
gisinde gereklemitir?
A) 1922 B) 1923 C) 1928
D) 1929 E) 1932



2. TBMMnin varln tanyan;
I. ilk devlet,
II. ilk tilaf devleti,
III. ilk byk Avrupa devleti
aadaki seeneklerin hangisinde do-
ru olarak verilmitir?
I II III
A) Grcistan ngiltere Fransa
B) Fransa Rusya ngiltere
C) Ermenistan ngiltere Fransa
D) Rusya Fransa ngiltere
E) Ermenistan Fransa Rusya



3. Mudanya Atekes Grmelerine katl-
mayan Yunanistan, aadaki devletler-
den hangisi temsil etmitir?
A) talya B) Fransa C) ngiltere
D) ABD E) Sovyet Rusya



4. Kurtulu Savan noktalayan Mudanya
Atekes Antlamas sonunda Dou Trak-
yann teslim alnmas iiyle Trakya Yk-
sek Komiseri olarak grevlendirilen dev-
let adam aadakilerden hangisidir?
A) Refet Bele B) Cemal Paa
C) Rauf Orbay D) smet nn
E) Ali Fuat Cebesoy



5.
Kurtulu Savann asker safhas sona
ermitir.
Dou Trakya, stanbul ve Boazlar sava
yaplmadan kurtarlmtr.
Yukardaki gelimeler aadaki antla-
malardan hangisinin sonular arasnda-
dr?
A) Lozan B) Ankara C) Kars
D) Mudanya E) Moskova


nemli Bir Hatrlatma!
TBMMyi tanyan ilk devlet Ermenistan
TBMMyi tanyan ilk byk Avrupa devleti Sovyet Rusya
TBMMyi tanyan ilk tilaf Devleti Fransa
TBMMyi tanyan ilk Mslman devlet Afganistan
30 Austos, Trk Milletinin Zafer Bayramdr. Zafer Bayram, ilk kez 30 Austos
1923te Afyonkarahisar, Denizli, Kahramanmara, Ankara ve zmirde kutlanmtr.
1935 ylnda ise resm olarak Zafer Bayram iln edilmitir.
Dou Trakya Merie kadar TBMMye braklacak ve 15 gn iinde Yunanllar
buray boaltacaktr.
Yunanllar blgeyi terk ettikten sonra blgeye 8000 kiilik bir Trk Jandarma
Birlii gnderilecektir.
Anlama Devletleri, Yunanllarn brakt yerlerin kontroln 30 gn iinde
TBMMye brakacaktr.
stanbul ve Boazlar TBMMye braklacak, kalc bar yaplana kadar Trk
ordusu Dou Trakya, Boazlar ve stanbula girmeyecektir.
Atekes hkmleri, imzaland tarihten 3 gn iinde yrrle girecektir.
Szlemenin yrrle girmesiyle Trk-Yunan kuvvetleri arasnda silahl
mcadele sona erecektir.
Mudanya Atekes Anlamas sonunda, Dou Trakyann teslim alnmas iiyle Refet
(Bele) Bey Trakya Yksek Komiseri olarak grevlendirilmi, 19 Ekim 1922de Refet
(Bele) Bey cokun gsteriler eliinde stanbula girmitir.
1-B 2-E 3-C 4-A 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi

~ 241 ~

7) Lozan Bar Grmeleri (Konferans) (20 Kasm 1922)








1 Kasm 1922de saltanatn kaldrlmasyla, TBMM Lozan Konferansna tek bana
katlma ve Trkiyeyi temsil etme imkn bulmutur.
Mustafa Kemal; konferans yakndan takip etmek, Trk Devletini dnya kamuoyu-
na tantmak ve Yunanllarn Bat Anadoluda yapt tahribat tm dnyaya gster-
mek amacyla, bar grmelerinin zmirde yaplmasn istemitir. Ancak bu istei
mmkn olmamtr.
Lozan Grmelerinde TBMMyi smet nn bakanlnda, Rza Nur, Hasan Saka
ve 34 brokrattan oluan bir heyet temsil etmitir.




Lozan Konferansna;
Katlan Devletler Amalar
TBMM Misk- Millyi ve Yeni Trk Devletini kabul ettirmek
ngiltere karlarn korumak
Fransa
talya
Yunanistan tilaflar tarafndan korunmak
Romanya tilaflarla birlikte hareket etmek
Yugoslavya
Belika (ticar amal)
Portekiz (ticar amal)
Japonya Ekonomik kar ve boazlar
Sovyet Rusya Sadece Boazlar konusunda
Bulgaristan Sadece Boazlar konusunda
ABD Gzlemci olarak






Konferansn ilk gnnde sz alan smet nn, ok strap ektik, ok kan akttk;
btn meden milletler gibi hrriyet ve istikll istiyoruz... demitir.
Grmelerde TBMM Heyeti ile tilaf Devletlerinin karlkl olarak pek ok konuda
gr ayrlna dmesi nedeniyle, 4 ubat 1923te grmelere ara verilmitir.


1.
I. smet nn,
II. Hasan Saka,
III. Rza Nur
Yukardakilerden hangileri Lozan Kon-
feransna katlan Trk heyetinde yer
almtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. tilaf Devletlerinin Lozan Grmelerine
Londra Konferansnda olduu gibi s-
tanbul Hkmetini de davet etmesi kar-
snda, TBMM aadakilerden hangisi ile
ilgili bir karar almtr?
A) Lozan Grmelerine katlmama
B) Saltanat makamna son verme
C) stanbul Hkmetini yasad ilan etme
D) Halifelii kaldrma
E) Cumhuriyeti ilan etme


3.
I. Bulgaristan,
II. Yunanistan,
III. Sovyet Rusya
Yukardakilerden hangileri Lozan Konfe-
ransnda sadece Boazlar konusunda
yaplan grmelere katlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


4. Lozan Konferansna gzlemci olarak ka-
tlan devlet aadakilerden hangisidir?
A) talya B) Fransa C) ABD
D) Yunanistan E) ngiltere



5. Lozan Grmelerinde smet Paa: "Efen-
diler, ok strap ektik, ok kan akttk. B-
tn uygar uluslar gibi hrriyet ve istikll is-
tiyoruz." demitir.
smet Paann bu beyanat, aadaki il-
kelerden hangisinden vazgeilemeyece-
ini kantlar niteliktedir?
A) Mill bamszlk
B) Mill egemenlik
C) Birlik ve beraberlik
D) adalama
E) nsanlk sevgisi


Antlama Devletleri Mudanya Atekes Antlamasndan sonra kalc bar sala-
mak amacyla svirenin Lozan ehrinde bir konferans dzenlemeyi kararlatr-
mlardr. Ancak Lozan Konferansna hem TBMM hkmeti hem de stanbul H-
kmetini davet etmilerdir. Anlama Devletleri byle bir giriimde bulunarak, iki
taraf arasnda ikilik yaratmay ve Milli Mcadelenin siyas safhasn baarszla
uratmay amalamlardr.
Ancak bu dncelerinde baarl olamamlardr. Nitekim bu gelimeyi frsat bilen
TBMM, bir yasa tasarsyla 1 Kasm 1922de saltanat kaldrmtr.
Lozan Grmelerinde TBMMyi smet nnnn temsil etmesinde, Onun Mudan-
ya Atekes Grmelerinde gsterdii diplomatik baar ve Genelkurmay Bakan
olarak gsterdii asker baarlar etkili olmutur.
Mustafa Kemal, Lozana giden heyetten Kapitlasyonlar ve Ermeni Yurdu konu-
larnda kesinlikle taviz verilmemesini istemitir.
Lozan Konferansnda, Boazlar zerinde mutlak Trk egemenlii tezini savunan
devlet Sovyetler Birliidir.
1-E 2-B 3-D 4-C 5-A

Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 242 ~

Konferansn Kesilmesine Yol Aan Balca Konular
Kapitlasyonlarn kaldrlmas *** Ermeni yurdu meselesi ***
Boazlar meselesi *** Musul (Irak snr) sorunu zlemedi
Osmanl borlar konusu Sava tazminatlar
stanbulun boaltlmas Karaaa meselesi










Mustafa Kemal, yaanan bu gelimeler karsnda ordularn Boazlar ve Musul ze-
rine hareket etmesi emrini vermitir. Bunun zerine, yeni bir sava gze alamayan
tilaf Devletlerinin giriimleriyle, grmeler 23 Nisan 1923te yeniden balamtr.
TBMM ile tilaf Devletleri arasndaki grmeler, yaklak 3 ay kadar devam etmi
ve taraflar arasnda 24 Temmuz 1923te, svirenin Lozan kasabasndaki Beau-Ri-
vage Palaceta Lozan Bar Antlamas imzalanmtr.


8) Sevre Bakaldr: Lozan Bar Antlamas (24 Temmuz 1923)
24 Temmuz 1923te I. TBMM tarafndan imzalanm, 23 Austos 1923te II. TBMM
tarafndan onaylanmtr.

Lozan Bar Antlamasnn nemi ve Deerlendirilmesi
Lozan Bar Antlamas, Sevr Antlamasna bir anlamda bakaldr nitelii tamak-
tadr. Nitekim Mustafa Kemalin, bu antlamaya ilikin 24 Temmuz 1933te Hkimi-
yet-i Milliye Gazetesinde yer alan bir sz Lozann nemini ortaya koymutur.









Bu antlama ile, Sevr Bar Antlamas uluslararas alanda geersiz klnm ve tilaf
Devletleri Misk- Millyi kabul etmilerdir.
I. Dnya Savandan sonra imzalanan ve hl yrrlkte olan tek antlamadr.
Yeni Trk Devletinin tam bamszl bu antlama ile tescil edilmitir.
Hatay, Boazlar, stanbuldaki Fener Rum Patrikhanesi ve Ege Adalar konularnda
Trkiye lehine karar kmamtr.
Kapitlasyonlar ve aznlklar konusu, Misk- Millye uygun ekilde zlmtr.
Lozan Antlamasnda, en fazla ngilterenin karlar zedelenmitir.
Hibir ekilde zmlenemeyen tek konu Irak Snr (Musul Meselesi) olmutur.


1. Mustafa Kemal Lozan Konferansna kat-
lan heyetten;
I. kapitlasyonlar,
II. Ermeni yurdu,
III. Osmanl borlar
konularndan hangilerinde kesinlikle ta-
viz verilmemesini istemitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. Lozan Grmelerinin 4 ubat 1923 tari-
hinde kesintiye uramasnda;
I. Ermeni yurdu,
II. Boazlar,
III. Osmanl borlar
konularndan hangilerinde taraflarn bir
anlamaya varamamas etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



3. TBMM, Lozan Grmelerinin kesildii
dnemde aadaki devletlerden hangisi
ile youn tevikler ieren bir Demiryolu
Antlamas imzalamtr?
A) Fransa B) ABD C) ngiltere
D) Sovyet Rusya E) talya



4. Mustafa Kemalin "Trk milletinin aleyhine,
asrlardan beri hazrlanm ve Sevr Antla-
masyla tamamland zannedilmi, byk
bir suikastn ykln ifade eden bir belge-
dir. Osmanl devrine ait tarihe benzeri ge-
memi siyas bir zafer eseridir." eklinde
nitelendirdii antlama, aadakilerden
hangisidir?
A) Lozan B) Moskova C) Mondros
D) Mudanya E) Ankara



5. Lozan Bar Antlamasnda zmlene-
meyen ve zm daha sonra yaplacak
ikili antlamaya braklan tek konu aa-
dakilerden hangisidir?
A) Osmanl Borlar B) Boazlar
C) Patrikhane D) Irak Snr
E) Yabanc Okullar


Lozan Konferansnda grmelerin kesilmesinden sonra, TBMMde artan muhalefet
nedeniyle 1 Nisan 1923te Meclis seimleri yenilenmi ve II. TBMM vekilleri seil-
mitir. II. TBMM 11 Austos 1923te greve balamtr.
Lozan Antlamas; Trk milleti aleyhine, asrlardan
beri hazrlanm ve Sevr Antlamasyla tamamlan-
d zannedilmi, byk bir suikastn ykln ifade
eden bir belgedir. Osmanl devrine ait tarihe benzeri
gememi siyas bir zafer eseridir.
(24.07.1923Hkimiyet-i Milliye)
Grmelerin kesildii bu dnemde, 9 Nisan 1923te Amerika ile Trkiye arasnda
Trkiyede yatrm yapacak Amerikan irketlerine youn tevikler ieren Chester
Projesi veya "ark Anadolu Demiryollar Anlamas" imzalanmtr.
1-C 2-E 3-B 4-A 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi

~ 243 ~

LOZAN BARI ANTLAMASININ HKMLER
Snrlar
Bat (Yunan) Snr: Dorudan Lozan Antlamasnda izilen tek
snrdr. Meri Nehri snr olarak kabul edilmitir.
Suriye Snr: Fransa ile imzalanan 1921 Ankara Antlamasnn
esaslar kabul edilmi, Hatay Misk- Mill dnda yer almtr.
Irak Snr (Musul Meselesi): Lozanda zmlenemeyen tek ko-
nudur. Bu sorun, 9 ay iinde zmlenmek zere sonraya brakl-
mtr.
Boazlar
Boazlarn ynetimi bakan Trk olan uluslararas bir komisyo-
na braklmtr. (Bamszla aykrdr!) Boazlar Komisyonunda
ABD yer almamtr.
Ticaret gemilerinin geii serbest braklm, sava gemilerine ise
tonaj ve sre snrlamas getirilmitir.
Trkiyenin, Boazlarn iki yakasnda da asker bulundurmamas
karar alnmtr.
Kapitlasyonlar
Her trl adl, mal tm snrlamalar kesin olarak kaldrlmtr.
Kapitlasyonlarn kaldrlmas ekonomik bamszlk yolunda
atlm en nemli admlardan biridir.
Trkiye, Lozan Antlamasna bal Ticaret Szlemesiyle 1929
ylna kadar, gmrk tarifelerini deitirme hakkndan mahrum
braklmtr.
Aznlklar
Trkiye snrlar iinde yaayan tm aznlklar Trk vatanda sa-
ylm ve bylece aznlk sorunu zlmtr.
Adalar
Bozcaada (Taoz), Gkeada (mroz) ve Tavan adalar Trkiye-
ye braklmtr.
Dier Ege adalar Yunanistana braklmtr. Ancak Yunanistann
Trkiyeye yakn Ege adalarnda silah bulundurmamas karar da
alnmtr. (Ege Adalarnn Silahszlandrlmas)
Rodos, On ki Ada ve Meis talyaya braklmtr.
Kbrs ve Msrn ynetimi ise ngiltereye braklmtr.
Yabanc Okullar
Trkiyedeki tm yabanc okullar Mill Eitim Bakanlna bal
olarak faaliyet gsterecektir.
Bu konu ileride Fransa ile olan ilikilerimizi etkileyecektir.
Sava Tazminat
Yunanistan, Bat Anadoluda yapt tahribat karlnda
Bosnaky ve Karaaa tazminat olarak Trkiyeye vermitir.
Osmanl Borlar
(D Borlar)
Trkiyenin Osmanldan kalan borlar taksitler halinde demesi
kararlatrlmtr. Ayrca Dyn-u Ummiye daresinin varlna
da ksmen son verilmitir. (1954te tamamen kaldrlacaktr.)
Trk Heyeti borlarn denmesi konusunda, demelerin Fransz
Frang ve Trk Liras birimleriyle yaplmasn nermitir.
Trkiye, payna den borlarn son taksitini 1954te demitir.
Patrikhane
Fener Rum Patrii tm abalara ramen Trkiye snrlar dna
karlamamtr. Ancak Patriin ekmenlik (evrensel) ve dnye-
v yetkilerine son verilmitir. (Sadece din ileriyle ilgilenecek.)
Nfus
Mbadelesi
(Deiimi)
Etabli Sorunu
Bat Trakya (skee, Dedeaa, Gmlcine, Dimetoka ve Sofulu)
daki Trkler ile stanbul, Gkeada ve Bozcaadada yaayan
Rumlar hari, dier Trk ve Rum ahali karlkl olarak yer
deitirecektir. Bu durum Etabli sorununa neden olmutur.


1. Lozan Antlamasnn aadaki madde-
lerinden hangisinin yeni Trk Devletinin
egemenliini zedeleyici nitelikte olduu
savunulabilir?
A) Meri Nehrinin snr kabul edilmesi
B) Trkiyenin payna den borlarn, tak-
sitler halinde denmesi
C) Aznlklarn Trk vatanda kabul edil-
mesi
D) Boazlarn ynetiminin, bakan Trk
olan uluslararas komisyona braklmas
E) Kapitlasyonlarn ve Dyn-u Ummiye
daresinin kaldrlmas


2.
I. mroz,
II. Rodos,
III. Taoz,
IV. On ki Ada
Yukardakilerden hangileri, Lozan Bar
Antlamas ile Trkiyeye braklmtr?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
D) I, II ve IV E) II, III ve IV


3.
I. Irak snr,
II. Kapitlasyonlar,
III. Osmanl borlar
Yukardakilerden hangileri Lozan Antla-
mas ile zme kavuturulamamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III


4. Lozan Bar Antlamasna gre;
I. Dou Trakya,
II. Bat Trakya,
III. stanbul
gibi yerlerden hangileri mbadele kap-
samna alnmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


5. Trkiye, Lozan Bar Antlamasna bal
Ticaret Szlemesiyle 1929a kadar;
I. para basma,
II. yabanc irketleri satn alma,
III. gmrk tarifelerini deitirme
haklarndan hangilerinden mahrum bra-
klmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III

1-D 2-B 3-A 4-E 5-C

Mill Mcadele - Muharebeler Dnemi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 244 ~














LOZAN BARI ANTLAMASINDA


Trkiyenin Aleyhine zlen Konular

Trkiyenin Lehine zlen Konular

Adalar Aznlklar
Boazlar Ermeni Yurdu
Patrikhane Kapitlasyonlar
Suriye Snr (Hatay) Yabanc Okullar
Sava Tazminat
Osmanl Borlar
stanbulun Boaltlmas


zlemeyen Konular

Tekrar Gndeme Gelen Konular

Musul Sorunu
(Irak Snr)

Boazlar
Patrikhane
Yabanc Okullar
Osmanl Borlar
Nfus Mbadelesi
Suriye Snr (Hatay)
Musul Sorunu (Irak Snr)



Not Alnz..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................


1.
I. Kapitlasyonlar,
II. Boazlar,
III. Patrikhane
Yukardakilerden hangileri Lozan Antla-
masndan sonra gndeme gelmemitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


2. Lozan Antlamasnda;
I. Adalar,
II. Suriye snr,
III. Yabanc okullar
konularndan hangileri Trkiyenin aley-
hine zlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III


3.
I. Boazlar,
II. Yabanc okullar,
III. Nfus Mbadelesi
Yukardakilerden hangileri Lozan Bar
Antlamasndan sonra tekrar gndeme
gelmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


4. Lozan Antlamasnda;
I. Aznlklar,
II. Boazlar,
III. Yabanc okullar,
IV. Patrikhane
konularndan hangileri Trkiyenin lehi-
ne zlmtr?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
D) I, II ve IV E) II, III ve IV



5.
I. Aznlklar,
II. Patrikhane,
III. Nfus Mbadelesi,
IV. Kapitlasyonlar
Yukardakilerden hangileri Lozan Antla-
masndan sonra gndeme gelmemitir?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
D) I, II ve IV E) II, III ve IV

Deerli adaylar; SYMnin son yllarda yapt snavlarda, Lozan Bar Antlamas
ile ilgili genellikle;
Hangi sorunlarn Trkiyenin aleyhine zld?
Hangi sorunlarn Trkiyenin lehine zld?
Hangi sorunlarn tekrar gndeme geldii ya da gelmedii?
Lozan Antlamas ile edinilen kazanmlar?
eklinde konular zerinde odaklandn grmekteyiz. Bu yzden, siz deerli aday-
lara yol gstermesi ve pratiklik kazandrmas asndan aaya bu konuya ilikin
bir liste veriyorum. (Ltfen PUSULAy takip ediniz! )
Lozan Antlamasndan sonra On iki Adann silahlandrlmas, Trkiye ile talya
arasnda gerginlie yol amtr.
1-A 2-C 3-E 4-B 5-A




XIII. BLM
ATATRK DNEM
POLTKA








KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)














Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, SYMnin bu blm ile ilgili sorduu sorularda genellikle;
Atatrk dneminde kurulan partilerin hangileri olduu
parti programlar ve birbirleriyle olan farkllklar ile
yaanan i gelimelerin Atatrk ilkeleri ile olan balants
konular zerinde younlat grlmektedir. Bu blme alrken, zellikle bu unsurla-
ra dikkat etmeniz sizin iin faydal olacaktr.
2001
(2)
2002
(4)
2003
(2)
2004
(-)
2005
(2)
2006
(2)
2007
(1)
2008
(1)
2009
(1)
2010
(2)
2011
(1)
2012
(2)
2013
(1)
Bu blmden ortalama 1-2 soru kmaktadr.
2006
(3)
2008
(1)
2010
(2)
2012
(-)
2006
(2)
2008
(-)
2010
(-)
2012
(1)
KPSS / Tarihin Pusulas Atatk Dnemi Politika

~ 247 ~

A) II. TBMMnin Almas (11 Austos 1923)
II. TBMMnin almasnda; Lozan grmelerinin kesintiye uramas, Meclisin yasal
alma sresinin dolmu olmas ve I. TBMMnin sava sresince ypranm olmas
etkili olmutur.
Bu nedenlere bal olarak, 3 Nisan 1923te seimlerin yenilenmesi karar alnm,
bu karar dorultusunda da II. TBMM 11 Austos 1923 tarihinde almtr.
nklplar gerekletirdii iin nklp Meclis zellii olan II. TBMM, 26 Haziran
1927 tarihine kadar 4 yl 1 ay grevde kalmtr.


B) Halk Frkas (9 Eyll 1923)
Atatrk Dneminde Halk Frkas kurulmadan nce, Mustafa Suphi tarafndan 10
Eyll 1920de Trkiye Komnist Partisi kurulmu, ancak 12 Eyll 1922de TBMM
Hkmeti tarafndan kapatlmtr.
Halk Frkas, Mustafa Kemal tarafndan inklplar bir kadro eliyle gerekletirmek
amacyla kurulmutur.
Bu parti, Trkiye Cumhuriyetinin ilk siyas partisidir.
Temeli Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Grubuna dayanmaktadr.
Parti, 10 Kasm 1924te Cumhuriyet Halk Frkas (CHF) adn alm ve yaplan
inklplarn ncs olmutur.
Partinin ilk kongresi Sivas Kongresi olarak kabul edilmi, ikinci kongresinde ise
Mustafa Kemal Nutuk adl eserini okumutur.
Nutuk 1919-1927 yllar arasn kapsamaktadr.




Partinin 1931 ylndaki nc Kurultaynda; cumhuriyetilik, laiklik, milliyetilik,
halklk, devletilik ve inklplk ilkeleri ana ilkeler olarak kabul edilmi ve bu
alt ilke parti programna alnmtr.














Ekonomide Devletilik modelini benimseyen CHP, 1945 ylna kadar lkeyi tek
parti olarak ynetmitir.


C) Ordunun Siyasetten Ayrlmas
Milletvekillii ve askerlik grevlerinin bir kiide toplanmasna kar olan Mustafa
Kemal, bu uygulamann sona ermesi gerektiini savunarak komutanlarn vekillik
grevinden ayrlmalarn istemitir.


1. Mill Mcadele dneminde Mill Karakol
Cemiyeti yelerinden biri olarak igallere
kar direni gsteren ve Mustafa Kemal
Atatrkn Nutuk adl eserinde kendisi-
ne en fazla yer ayrd kii aadakiler-
den hangisidir?
A) Cafer Tayyar Paa
B) Bekir Sami Bey
C) Yahya Kaptan
D) Mersinli Cemal Paa
E) Kara Vsf Bey



2. 11 Austos 1923te II. TBMMnin alma-
snda;
I. devlet rejiminin belirlenmesi,
II. meclisin alma sresinin dolmas,
III. Lozan grmelerinin kesintiye ura-
mas
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



3. Mustafa Kemal Nutuk adl eserini aa-
dakilerden hangisinde okumutur?
A) Halk Frkasnn II. Kurultay
B) II. TBMMnin al
C) I. Trk Dil Kurultay
D) II. Trk Tarihi Kongresi
E) Cumhuriyetin 10. yl dnm



4. Aadakilerden hangisi 9 Eyll 1923te
kurulan Halk Frkasnn zellikleri ara-
snda gsterilemez?
A) Cumhuriyetin ilk siyas partisidir.
B) Ekonomide Liberalizm (Serbest Piyasa
Ekonomisi) modelini benimsemitir.
C) 1931 ylndaki III. Kurultayda Atatrk
lkeleri parti programna alnmtr.
D) Cumhuriyeti ve laik bir partidir.
E) Partinin ilk kongresi olarak Sivas
Kongresi kabul edilmitir.



Nutuk, 19 Mays 1919da Samsuna k ile balayp 20 Ekim 1927de Genlie
Hitabe ile son bulur. Ayrca Atatrkn Nutukta kendisine en fazla yer ayrd kii,
Mill Mcadele dneminde Kocaeli blgesini savunan, ayn zamanda Mill Karakol
Cemiyeti yelerinden biri olan Kuvy-i Milliyeci Yahya Kaptandr.
Cumhuriyet Halk Frkasnn parti program;
Egemenlik millete aittir.
Kanunlarn dzeltilmesi gerekmektedir.
Aar vergisinin kaldrlmas gerekmektedir.
Askerlik sresi ksaltlmaldr.
Atatrk lkeleri benimsenmelidir.
retim birliinin salanmas yolunda adm atlmaldr.
zel teebbsn tevik edilmesi konusunda alma yaplmaldr.
1-C 2-E 3-A 4-B

Atatk Dnemi Politika KPSS / Tarihin Pusulas

~ 248 ~

19 Aralk 1923 tarihinde karlan bir kanun ile, btn ordu mensuplarnn istifa
etmeleri ya da emekliye ayrlmalar durumunda vekil olarak seilebilecekleri art
getirilmitir. Bu kanun kapsamnda; 26 Ekim 1924te Kzm Karabekir, 30 Ekim
1924te de Ali Fuat Paa mfettilik grevlerinden istifa etmilerdir.
Ordu-siyaset ayrm, demokratikleme anlamnda da atlan nemli bir admdr.

D) Terakkiperver Cumhuriyet Frkas (17 Kasm 1924)
lk genel bakanln Kzm Karabekirin yapt partinin balca kurucular;
Kzm Karabekir
Ali Fuat Cebesoy
Refet Bele
Adnan Advar
Rauf Orbaydr.
Trkiye Cumhuriyetinin ikinci partisi, ilk muhalefet partisidir.
Terakkiperver Cumhuriyet Frkas (TPCF) Cumhuriyeti-Liberal bir partidir.










Partinin ilk tara rgtlenmesi Urfa ubesidir.
Programna din inanlara saygldr maddesini koyduu iin laiklie kardr.
Ekonomide CHPnin devletilik modeline kar kan bu parti, Serbest Ekonomi
(Liberalizm) politikasn benimsemitir.
Terakkiperver Cumhuriyet Frkas inklplara bal kalacan belirtmi olsa da,
aksine tutucu ve muhafazakr bir politika izlemitir. Bu ortam rejime kar olanlar
iin iyi bir frsat yaratm ve partiyi gerici akmlar besleyen bir rgt konumuna
getirmitir.
Terakkiperver Cumhuriyet Frkas, 1925 ylnda kan eyh Sait syannda etkili ol-
duu dncesiyle 5 Haziran 1925te kapatlmtr.




E) Nastur syan (7 Austos-26 Eyll 1924)
Hakkri ve evresinde yaayan Hristiyan bir grup olan Nasturlerin bamszlk iin
kard isyandr.
syann kmasnda ngilterenin kkrtmalar etkili olmutur.
ngiltere Musul konusunda krl kmak iin bu isyan desteklemitir.
syan VII. Kolordu Komutan Cafer Tayyar Paa tarafndan bastrlm, isyanclar
ngiliz ynetimindeki Iraka snmlardr.


1. Aadakilerden hangisi 17 Kasm 1924
tarihinde kurulan Terakkiperver Cumhu-
riyet Frkasnn kurucular arasnda yer
almaz?
A) Rauf Orbay B) Adnan Advar
C) Ali Fethi Okyar D) Kzm Karabekir
E) Ali Fuat Cebesoy



2. ok partili hayata gei amacyla 1924te
Kzm Karabekir, Rauf Orbay, Refet Bele
gibi devlet adamlar tarafndan kurulan
Trkiye Cumhuriyetinin ilk muhalefet
partisi aadakilerden hangisidir?
A) Terakkiperver Cumhuriyet Frkas
B) Trkiye Komnist Partisi
C) Mill Kalknma Partisi
D) Serbest Cumhuriyet Frkas
E) Demokrat Parti




3. 17 Kasm 1924te kurulan Terakkiperver
Cumhuriyet Frkasnn parti programnn
en belirgin zellii aadakilerden han-
gisidir?
A) Milliyeti-Laik
B) Cumhuriyeti-Devleti
C) Milliyeti-Devleti
D) Otoriter-Liberal
E) Cumhuriyeti-Liberal




4. Aadakilerden hangisi, Terakkiperver
Cumhuriyet Frkas ile ilgili doru bir bil-
gi deildir?
A) Kuruluunda Mustafa Kemalin destei
vardr.
B) Liberal ekonomi istemini savunmutur.
C) Cumhuriyet tarihinde kurulan ilk muha-
lefet partisidir.
D) Mustafa Kemal ile gr ayrlna d-
en Kurtulu Savann lider kadrosu
tarafndan kurulmutur.
E) eyh Sait syannda parma olduu
gerekesiyle kapatlmtr.



5. 7 Austos 1924te Hakkride ngilizlerin
kkrtmas sonucu kan Nastur syan-
nn bastrlmasnda etkili olan VII. Kolor-
du komutan aadakilerden hangisidir?
A) Mersinli Cemal Paa
B) Cafer Tayyar Paa
C) Kzm Karabekir
D) Fevzi akmak
E) Ali Fuat Cebesoy

Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn parti program;
Din dnce ve inanlara saygl olunacaktr. (Laiklie terstir.)
Bireysel zgrlkler korunacaktr. (Demokrasi)
Tek dereceli seim sistemi benimsenecektir.
Cumhurbakan olan kiinin milletvekillii kaldrlmaldr.
Yerinden ynetim (Adem-i merkeziyet) anlay uygulanacaktr.
Hkmete ait iftlik ve araziler topraksz kylye verilmelidir.
Devlet grevlilerinin siyas partilere ye olmas engellenecektir.
Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn programndaki din dnce ve inanlara
saygl olunacaktr. maddesi rejim kartlarnn parti iine szmasna yol amtr.
1-C 2-A 3-E 4-A 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas Atatk Dnemi Politika

~ 249 ~

F) eyh Sait syan (13 ubat 1925)
Nakibend Krt Lider eyh Sait liderliinde Diyarbakrda kan isyandr.
Laik devlet anlayn ve rejimi ykmay amalayan ilk isyandr.
Cumhuriyeti ykmak, saltanat ve halifelii geri getirmek, bamsz bir Krt Devleti
kurmak balca hedefleridir.
ngiltere Ortadoudaki petroller ve Musul konusunda krl kmak iin bu isyan
desteklemitir.
syann bastrlmasnda baar gsteremeyen Fethi Okyar Hkmeti istifa etmi,
yerine 3 Mart 1925te smet Paa Hkmeti kurulmutur.
TBMM isyan bastrmak ve rejimi korumak iin baz nlemler almtr.

Alnan balca nlemler:
syan blgesinde skynetim ve seferberlik iln edilmitir.
4 Mart 1925te Takrir-i Skn (Huzuru Koruma) Kanunu karlmtr.
lk maddesinde amac ve esaslar, Gericilie, ayaklanmaya ve memleketin sosyal
dzenini ve huzur ve sknunu ve gvenliini ve asayiini bozmaya neden olacak
btn kurulular, kkrtmalar, giriimler ve yaynlar hkmet, Cumhurbakannn
onay ile dorudan doruya ve idare olarak yasaklamaya yetkilidir. Bu gibi eylem-
cileri hkmet, stikll Mahkemesine verebilir. eklinde belirtilmitir.
Bir anlamda skynetim yasas olan bu kanun, hkmete rejimi korumak
adna; asayi ve gvenlii salama, parti ve dernek kapatma, basna sansr
uygulama, kii hak ve zgrlklerini kstlama gibi ok geni yetkiler vermitir.
Bu kanun 1929 ylnda kaldrlmtr.
Biri Ankarada, dieri de isyan blgesinde (Diyarbakr) olmak zere iki stikll
Mahkemesi kurulmutur.
Terakkiperver Cumhuriyet Frkas 5 Haziran 1925te kapatlmtr.
Trkiye isyan nedeniyle Musulu kaybetmitir. (1926 Ankara Antlamas)
eyh Sait syan ile ok partili hayat ilk kez kesintiye uramtr. Ayn zamanda bu
isyan, demokrasiye gei iin ortamn henz hazr olmadn aka gstermitir.


G) Mustafa Kemale Suikast Giriimi (15 Haziran 1926)
Cumhuriyet rejimi ve laik toplum dzeninden rahatsz olan baz muhalif gruplar,
zellikle Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn kapatlmasyla birlikte muhalefeti
arttrm, hatta Mustafa Kemali ortadan kaldrmay dnmlerdir.
nce Ankarada yaplmas dnlen bu suikast pln, Mustafa Kemalin 7 Mays-
15 Haziran 1926 tarihleri arasnda kaca Bat Anadolu gezisi srasnda zmirde
ldrlmesi plndr.
Suikast iin Ziya Hurit, Laz smail, kr Bey ile Eskiehir milletvekilleri Arif Bey,
Grc Yusuf ve opur Hilmi gibi pek ok kii grevlendirilmitir.
Ancak gezinin bir gn gecikmi olmas ve suikastlar karacak kii olan Giritli
evkinin durumu zmir valiliine ihbar etmesiyle bu giriim sonusuz kalmtr.
Mustafa Kemal, 19 Haziran 1926da verdii bir demete bu olayla ilgili olarak: Bu
alak giriimin benim ahsiyetimden ok, Yce Cumhuriyetimize ve onun dayand
yksek ilkelere ynelik olduuna phe yoktur. Benim naiz vcudum bir gn elbet
toprak olacaktr; fakat Trkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktr. demitir.
Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn nde gelen isimleri (Kzm Karabekir, Ali Fuat
Paa, Refet Bey, Cafer Tayyar Paa ...) tutuklanmsa da, olayla ilgilerinin olmad
anlalm ve serbest braklmlardr.
Suikast giriimini hazrlad tespit edilen eski ittihatlar ve ittihat dnceler l-
keden tasfiye edilmi, bylece ynetimde hkmetin otoritesi glenmitir.
Suikasta karan sulular stikll Mahkemelerinde yarglanmtr.


1. 4 Mart 1925te karlan ve ilk maddesin-
de amac ve esaslar Hkmet gericilie,
ayaklanmaya, memleketin sosyal dzenini,
huzur ve sknunu, gvenliini ve asayiini
bozmaya neden olacak btn kurulular,
kkrtmalar, giriimleri ve yaynlar cum-
hurbakannn onay ile dorudan doruya
ve idre olarak yasaklamaya yetkilidir. H-
kmet bu gibi eylemcileri stikll Mahkeme-
sine verebilir. eklinde belirtilen kanun
aadakilerden hangisidir?
A) Tevhid-i Tedrisat Kanunu
B) Hyanet-i Vataniye Kanunu
C) Nisb- Mzakere Kanunu
D) Takrir-i Skn Kanunu
E) Firarler Hakknda Kanun

2.
I. ok partili yaama geiin kesintiye u-
ramas,
II. Halifeliin kaldrlmas,
III. Osmanl hanedan yelerinin lke dna
karlmas,
IV. Musulun ngiltere tarafndan ele geiril-
mesi
Yukardakilerden hangileri 13 ubat 1925
tarihli eyh Sait syannn sonular ara-
snda yer alr?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
D) II ve III E) I, II ve IV

3. eyh Sait syannn bastrlmasna yne-
lik karlan Takrir-i Skn Yasasna g-
re, Gericilie ve ayaklanmaya, memleke-
tin sosyal dzeninin, huzurunun ve gven-
liinin bozulmasna neden olacak btn ku-
rulular, kkrtmalar ve yaynlar hkmet,
Cumhurbakan onay ile kendi bana ve
idar olarak yasaklayabilecekti.
Buna gre Takrir-i Skn Kanunu ile h-
kmete,
I. parti ve dernek kapatma,
II. asayi ve gvenlii salama,
III. basn denetim altna alma
yetkilerinden hangilerinin tannd savu-
nulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

4. Mustafa Kemal, Benim naiz vcudum bir
gn elbet toprak olacaktr; fakat Trkiye
Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktr. s-
zn hangi olay sonrasnda sylemitir?
A) Menemen Olay
B) Ar syan
C) zmir Suikast
D) eyh Sait syan
E) Bursa Olay


1-D 2-A 3-E 4-C

Atatk Dnemi Politika KPSS / Tarihin Pusulas

~ 250 ~












H) Serbest Cumhuriyet Frkas (12 Austos 1930)
Bu partinin kurulmas ilk olarak 8 Austos 1930da Yalovada; Mustafa Kemal, Ali
Fethi Okyar ve smet nn tarafndan kararlatrlmtr.
Serbest Cumhuriyet Frkas, Mustafa Kemalin istei ve destei ile Ali Fethi Okyar
tarafndan 12 Austos 1930da kurulmutur.
Trkiye Cumhuriyetinin nc partisi, ikinci muhalefet partisidir.
Serbest Cumhuriyet Frkas da Cumhuriyeti-Liberal bir partidir.
Bu partinin kuruluunda her ne kadar Mustafa Kemalin telkinleri etkili olmusa da,
partinin programna mdahale etmemitir.

























Serbest Cumhuriyet Frkas da, Terakkiperver Cumhuriyet Frkas gibi ekonomide
Serbest Ekonomi (Liberalizm) politikasn benimsemi ve devletilik modeline kar
kmtr.
Serbest Cumhuriyet Frkasnn kurulmasn frsat bilen rejim kart kesim, artan
muhalefet havasn da frsat bilerek partinin iine szmay baarmtr. Bu gelime
zerine Ali Fethi Bey rejimi korumak ve kt bir olaya sebep olmamak adna 17
Kasm 1930da partisini feshetmitir.


1. Aadakilerden hangisi, stikll Mahke-
melerinin grev yapt olaylardan biri
deildir?
A) eyh Sait syan
B) zmir Suikast
C) Menemen Olay
D) Teklif-i Milliye Emirleri
E) TBMMye kar kan ayaklanmalar


2. Serbest Cumhuriyet Frkasnn progra-
mnda, Vatandalarn refahna, mal ve ik-
tisad her trl giriimlerine engel olan h-
kmet mdahaleleri kabul edilemez. mad-
desine yer verilmesi bu partinin,
I. ulusal,
II. liberal,
III. laik
anlaylardan hangilerine sahip olmasy-
la aklanabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


3. Mustafa Kemal,
I. Serbest Cumhuriyet,
II. Terakkiperver Cumhuriyet,
III. Demokrat
partilerinden hangilerinin kurulmasnda
dorudan etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


4. Serbest Cumhuriyet Frkasnn progra-
mnda,
I. laiklik,
II. cumhuriyetilik,
III. devletilik
ilkelerinden hangileri yer almtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


5. Aadakilerden hangisi, Serbest Cum-
huriyet Frkasnn parti programnda yer
almamtr?
A) Tevik-i Sanayi Kanunu
B) Tek dereceli seim sistemi
C) Liberal ekonomi modeli
D) Kadnlara siyas haklar verilmesi
E) Adem-i merkeziyet dncesi


stikll Mahkemelerinin Grev Yapt Olaylar
TBMMye kar kan ayaklanmalara kar (ilk kez)
Eskiehir-Ktahya Muharebeleri srasnda asker kaaklar iin
Teklif-i Milliye Emirlerinin uygulanmas srasnda
eyh Sait syan sonrasnda
zmir Suikast sonrasnda (son kez)
Serbest Cumhuriyet Frkasnn parti program;
Cumhuriyeti, laik ve milliyeti esaslara bal kalnacaktr.
Tek dereceli seim sistemi benimsenecektir.
Kadnlara da siyas haklar verilmelidir.
Tevik-i Sanayi Kanunu btnyle uygulanmaldr.
Limanlarda uygulanan tekelcilik kaldrlmaldr.
Yabanc sermayenin lkeye girmesi salanmaldr.
Parann kymeti korunmaldr.
Kyl ve iftiye uygun koullarda kredi verilmelidir.
Vergiler halkn gc dorultusunda indirilmelidir.
zgrlkler ve dokunulmazlklar yrrlkte kalmaldr.
Deerli adaylar, SYMnin 2011 Kaymakam Adayl Giri Snavnda sorduu 10.
soruda, Serbest Cumhuriyet Frkasnn programnda din dnce ve inanlara
sayg duyulduu ile ilgili bir hkm olduu belirtilmitir. Ancak gerek SYMnin
sorduu bu soruda verilen bilgi, gerekse birtakm yaynlarn bu bilgiyi referans
alarak ayn dorultuda verdikleri bilgi hataldr. nk Serbest Cumhuriyet Frkas,
Ali Fethi Okyardan kaynakl olarak tam aksine laik devlet yapsna titizlikle dikkat
etmi, bu yzden parti kendisini feshetmitir.
stikll Mahkemelerinin grev ald son gelime zmir Suikast Olaydr.
1-C 2-B 3-A 4-C 5-E

KPSS / Tarihin Pusulas Atatk Dnemi Politika

~ 251 ~













J) Menemen Olay (23 Aralk 1930)
Serbest Cumhuriyet Frkasnn kapatlmas rejim ve laik dzen kartlarn yeniden
harekete geirmitir.
Nitekim 23 Aralk 1930da Nakibend Tarikat mensubu Dervi Mehmet ve Laz
brahim liderliinde zmir-Menemende bir isyan karmlardr.
Bu isyan, Cumhuriyet rejimine ve laik dzene kar kan ikinci isyandr.
Temel amalar; laik ve ada dzeni ykmak, saltanat ve hilfeti geri getirmektir.
Menemendeki 43. Piyade Alay Komutanl tarafndan grevlendirilen Astemen
Kubilay (asl ad Mustafa Fehmidir.) ile isyanclara mdahale eden iki mahalle
bekisi isyanclar tarafndan ehit edilmitir.
Skynetimle birlikte isyanclar yakalanm ve Divan- Harpte yarglanmtr.
Mustafa Kemal Menemendeki bu olay 28 Aralk 1930'da orduya gnderdii
basal telgrafnda; "Gsterilen bu vahet karsnda Menemen ahalisinden baz-
larnn alkla tasvipkr bulunmalar tm cumhuriyeti ve vatanperverler iin utan
verici bir hadisedir." eklinde deerlendirmitir.
Ayrca Mustafa Kemal bu olayla ilgili olarak Byk Trk ordusunun gen subay ve
Cumhuriyetin retmenler topluluunun deerli yesi Kubilayn temiz kan ile Cum-
huriyet, yaama yeteneini tazelemi ve glendirmi olacaktr. demitir.
Menemen Olay Atatrk dneminde ok partili hayat denemelerini ikinci kez
kesintiye uratm ve 1945 ylna kadar denemelere ara verilmitir.





K) Ar syanlar (1926-1930)
ngiltere ve rann kkrtmalar Ermenilerin destei ile blgedeki Krt airetlerin
Ar-Dou Beyazt civarnda kardklar isyanlardr.
syanlar 25 Eyll 1930'da bastrlm, Adana Ar Ceza Mahkemesi'nde yaplan yar-
glamalarda 34 kii idam cezasna arptrlmtr.


L) Bursa Olay (1 ubat 1933)
Nakibend Tarikat mensubu Konyal brahimin nderliinde, Bursada ezann
Trke okunmasna kar karlan olaydr. Olay ksa zamanda bastrlmtr.
Atatrk bu gelime iin Bu olay din meselesi deil, dil meselesidir. demitir.




1. Aadakilerden hangisi, Atatrk Dne-
minde kurulan siyas partilerden (frka)
biri deildir?
A) Mill Kalknma Partisi
B) Serbest Cumhuriyet Frkas
C) Ahli Cumhuriyet Partisi
D) Laik Cumhuriyeti i ve ifti Partisi
E) Amele ve i Partisi


2. Menemen Olaynn kmasnda ve des-
tek bulmasnda,
I. mevcut hkmetin devletilik politika-
sn uygulamas,
II. baz rejim kartlarnn halkn din duy-
gularn istismar etmesi,
III. yaplan inklplarn halka tam olarak an-
latlamamas
durumlarndan hangileri etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III


3.
I. Menemen Olay,
II. Razgrad Olay,
III. eyh Sait syan
Yukardaki olaylardan hangileri cumhu-
riyet rejimine ve laik dzene yneliktir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III



4. Mustafa Kemalin Bu olay bir din meselesi
deil, dil meselesidir dedii olay aada-
kilerden hangisidir?
A) zmir Suikast B) Bursa Olay
C) Menemen Olay D) Ar syan
E) Vagon-Lits Olay



5. Kuran- Kerimin Trke tercmesini ilk
kez 22 Ocak 1932de Yerebatan Camiin-
de okuyan mellif aadakilerden han-
gisidir?
A) Mehmet Rfat Breki
B) Ahmet Hamdi Akseki
C) Hafz Yaar Okur
D) Hafz Rfat Bey
E) Elmall Hamdi Yazr


Trkiyede kesintisiz olarak ok partili hayata ancak, 18 Temmuz 1945 tarihinde
Nuri Demira tarafndan kurulan Mill Kalknma Partisi ile geilebilmitir. Mill
Kalknma Partisi, kesintisiz ok partili rejimde kurulan ilk muhalefet partisidir. 7
Ocak 1946da ise Demokrat Parti kurulmu, 1950 seimlerinde de iktidara gelmitir.
eyh Sait syan ile Menemen Olay Cumhuriyet rejimine ynelik olsa da en ok laik
dzen hedef alnmtr.
Kuran- Kerimin Trke tercmesi ilk kez 22 Ocak 1932de stanbuldaki Yerebatan
Camiinde Hafz Yaar (Okur) tarafndan okunmutur. lk Trke ezan ise, 30 Ocak
1932de Hafz Rfat Bey tarafndan stanbuldaki Fatih Camiinde okunmutur.
Serbest Cumhuriyet Frkasnn kurulmasndan sonra; Edirnede Trkiye Cumhuriyeti
Amele ve i Partisi, stanbulda 1931de Laik Cumhuriyeti i ve ifti Partisi ile
Adanada Ahali Cumhuriyet Partisi adyla siyas parti daha kurulmutur. Ancak
Serbest Cumhuriyet Frkasnn kendisini feshinden sonra Bakanlar Kurulu kararyla
bu partiler de kapatlmtr.
1-A 2-E 3-D 4-B 5-C

Atatk Dnemi Politika KPSS / Tarihin Pusulas

~ 252 ~

M) erkez Ethemin Atatrke Suikast Giriimi (1935)
1935 ylnn Ekim ay balarnda erkez Ethem ile kardei Reid, Atatrke suikast
dzenlemek amacyla Suriyeden getirdikleri 5 kiiyi gizlice yurda sokmulardr.
Fakat suikastlardan birinin gvenlik glerine yakalanmasyla olay nlenmitir.



N) Tunceli (Dersim) Olaylar (1937)
1937de hkmetle Seyit Rza nderliindeki Dersim airetleri arasnda yaanan
anlamazlklar sonucu ortaya kan olaylardr.
Dersimde hkimiyeti salamak iin Trk Silahl Kuvvetleri harekt dzenlemitir.
Harekt neticesinde blgede yaayan 13.000'den fazla insan ile 199 asker lm,
12.000 civarnda insan da zorunlu ge tabi tutulmutur.
Elazda kurulan Ar Ceza Mahkemesinde, bata isyanlarn ncs Seyit Rza
olmak zere sulular cezalandrlmtr.



Not Alnz..........................................................................................................................
................................................................................................................................................................... .....
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................... .
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................


1.
I. Tunceli Olaylar,
II. erkez Ethem Suikast,
III. Nastur Ayaklanmas
Yukardaki olaylardan hangileri Atatrk
Dnemi gelimeleri arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III








2. Atatrkn Nutuk adl eserinde,
I. eyh Sait syan,
II. Dersim Olaylar,
III. Menemen Olay
gelimelerinden hangileri yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III





















1-E 2-D





XIV. BLM
ATATRK LKELER








KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)














Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, her yl ortalama 3 sorunun kt bu blmden 2013 KPSSde soru so-
rulmamtr. Bu durumun yaanmasnda 17 Nisan 2013 deiiklii ile konu dalmlar-
nn deimesi etkili olmutur. te yandan KPSS Ortaretim ve n Lisans gruplarnda
soru saysnn yine 3 ya da 4 olmasn ngryoruz.
SYMnin bu blm ile ilgili sorduu sorularda Atatrk ilkelerinin;
Yaplan inklplarla olan balants ve
Atatrkn szleri ve politikalar ile ilikisi
konular zerinde younlat grlmektedir. zellikle bu unsurlara dikkat etmeniz sizin
iin faydal olacaktr.
2001
(1)
2002
(2)
2003
(1)
2004
(2)
2005
(2)
2006
(1)
2007
(1)
2008
(3)
2009
(4)
2010
(3)
2011
(3)
2012
(1)
2013
(-)
Bu blmden ortalama 3-4 soru kmaktadr.
2006
(4)
2008
(3)
2010
(2)
2012
(4)
2006
(3)
2008
(6)
2010
(3)
2012
(3)
KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk lkeleri

~ 255 ~

I. ATATRKLK VE ATATRK DNCE SSTEM
A. Atatrkln Temel zellikleri
Esaslar Mustafa Kemal Atatrk tarafndan belirlenen; Trk milliyetiliine bal,
belirli bir grubun desteine dayanmayan; ayrca Trk milletinin tam bamsz bir
devlet olmasn, mill egemenlie dayal bir ynetimin benimsenmesini, geri kalm
safsata ve batl inanlardan g alan kurumlarn yerine, akla ve bilime dayanan
kurumlar getirmeyi ama edinen ve Atatrkn devlet, ekonomi ve fikir hayatna
ilikin dnce ilkelerine Atatrklk denir.
Atatrk Dnce Sistemi; Trk milletinin ihtiyalarndan doan, Trk milletinin
sorunlarna zm nerileri getiren, adalamay hedef alan, akl ve bilimi temel
hareket noktas olarak gren bir dnce sistemidir.

B. Atatrk lkelerinin Temel Amalar
Atatrk ilkelerinin balca amalar; Trk milletinin huzur ve mutluluunu sala-
mak, Trk kltrn ada medeniyetler seviyesinin zerine karmak, uygar ve
meden bir toplum yaratmak, mill birlik ve beraberlik iinde gl bir Trkiye mey-
dana getirmektir.


II. ATATRK LKELER
A. Cumhuriyetilik
Cumhuriyetilik ulus egemenlii temeline dayanr.
Demokrasilerde en iyi ynetim biimidir.
En nemli unsur seimdir.
Halkn, setii temsilciler aracl ile kendini ynetmesidir. (Demokrasi)
Deimez ynetim biimi olduu iin temel ilkelerin bana konulmutur.
En nemli zellik dnce ve ifade zgrldr.
Cumhuriyetiliin temel sonular Milliyetilik ve Halklk ilkeleridir.

1. Anahtar Kelimeler
Ulusal (Mill) egemenlik Ulusal (Mill) irade Seim
Ynetim / Rejim Demokrasi ok partili rejim
Seme ve seilme hakk Anayasal gelimeler




2. Cumhuriyetilik Dorultusunda Yaplan nklplar
TBMMnin Almas (23 Nisan 1920)
1921 ve 1924 Anayasalarnn Kabul Edilmesi
Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922) ***
Cumhuriyetin ln (29 Ekim 1923) ***
Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924)
Trk Kadnna Siyas Haklar Verilmesi (1930-1933-1934) ***
Siyas Partilerin Kurulmas (ok Partili Hayata Gei Denemeleri) ***
Ordu Siyaset Ayrm in Yaplan almalar
Semen Yann Drlmesi


1. Aadakilerden hangisi Atatrkln
zelliklerinden biri deildir?
A) Demokratik bir anlay benimsemitir.
B) Bamszlk anlayn esas almtr.
C) Belirli bir ideolojiye bal olarak ortaya
kmtr.
D) ada ve laik bir devlet dzeni kurma-
y hedeflemitir.
E) Toplumun ihtiyalarndan domutur.


2. Aadakilerden hangisi Atatrk ilkeleri-
nin amalarndan biri deildir?
A) Halkn refah seviyesini ykseltmek
B) Toplumu her adan meden bir toplum
haline getirmek
C) Mill birlik ve beraberlii salamak
D) Trk rknn stnln kabul etmek
E) Ulus egemenliine dayal bamsz bir
devlet oluturmak


3. Atatrkn Milli egemenlik yle bir nurdur
ki, onun karsnda zincirler erir, ta ve taht-
lar batar, mahvolur. Milletlerin esirlii zeri-
ne kurulmu messeseler her tarafta ykl-
maya mahkmdurlar. sz aadaki ilke-
lerden hangisiyle dorudan ilgilidir?
A) Cumhuriyetilik B) Laiklik
C) Devletilik D) Halklk
E) Milliyetilik


4. Atatrkn Samimi ve meru olmak arty-
la her fikre hrmet ederiz. Fikirler iddetle,
topla, tfekle ldrlemez. sz aadaki
ilkelerden hangisiyle dorudan ilgilidir?
A) Milliyetilik B) Halklk
C) Cumhuriyetilik D) Laiklik
E) Devletilik


5.
Saltanatn kaldrlmas
Kadnlara seme-seilme hakknn veril-
mesi
Erkn- Harbiye Vekletinin kaldrlmas
Yukardaki gelimeler birlikte deerlen-
dirildiinde aadaki ilkelerden en ok
hangisiyle ilgili olduu savunulabilir?
A) Laiklik B) Halklk
C) Devletilik D) Milliyetilik
E) Cumhuriyetilik


Cumhuriyetilik ile ilgili kacak sorularda bu kelimeler ifre niteliindedir!
1-C 2-D 3-A 4-C 5-E

Atatrk lkeleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 256 ~

B. Milliyetilik (Ulusuluk)
Milleti huzur ve refaha ynelten en gl balardan biridir.
Vatan ve millet sevgisine, mill birlik ve beraberlie dayaldr.
Ulusal mcadelemizde uygulamaya konulan ilk (temel) ilkedir.
Anayasada yer alan Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnl maddesi
Milliyetilik ilkesine yaplan en nemli vurgudur.
Din birliine deil, birlikte yaama arzusuna dayanr. Bu nedenle laiktir.
Trk rknn stnlne deil, uluslarn eitlii temeline dayanr.
Yaylmac (fetihi) deildir; ulusal bamszl temel alr.

1. Anahtar Kelimeler
Ulusal (Mill) bamszlk Ulusal (Mill) bilin TrkTrklkTrkecilik
Mill birlik ve beraberlik Mill tarihMill dil Din ve rk birlii yoktur.
mmeti anlay yoktur.



2. Milliyetilik Dorultusunda Yaplan nklplar
TBMMnin Almas (23 Nisan 1920)
Misak- Millnin Kabul (28 Ocak 1920)
stikll Marnn Kabul (12 Mart 1921)
Kapitlasyonlarn Kaldrlmas (1923) ***
Tevhid-i Tedrisat Kanununun karlmas (3 Mart 1924)
Kabotaj Kanununun Kabul (1 Temmuz 1926) ***
Trk Tarih Kurumunun Kurulmas (1931) ***
Trk Dil Kurumunun Kurulmas (1932) ***
Trk Parasn Koruma Kanununun karlmas (1930)
Dilimizin Yabanc Boyunduruundan Kurtarlmas
Yabanclara Ait Ticar letmelerin Satn Alnmas (Millletirme) ***


C. Halklk
Toplumu oluturan bireyler arasndaki ayrcalklarn kaldrlmasdr.
Halk arasnda din, dil, rk farkll olmakszn herkesin eit olmasdr.
Toplumun refah seviyesini ykseltmeyi hedefler.
Halklk ilkesine gre toplumun geliimi i blm ve dayanmaya baldr.
Halklk her trl snf farklln reddeder.
bar ve sosyal adaleti salamay amalar.
Cumhuriyetilik ve Milliyetilik ilkelerinin sonucu olarak domutur.

1. Anahtar Kelimeler
Eitlik Sosyal Devlet Ayrcalklarn kaldrlmas
Sosyal Adalet Demokrasi Topluma Hizmet




1. Atatrkn, Ne kadar zengin ve mreffeh
olursa olsun, istikllden mahrum bir millet,
meden insanlk karsnda uak olma mev-
kiinden yksek bir muameleye lyk ola-
maz. sz aadaki ilkelerden daha ok
hangisiyle ilgilidir?
A) Milliyetilik B) Devletilik
C) Cumhuriyetilik D) nklplk
E) Halklk


2.
I. kapitlasyonlarn kaldrlmas,
II. Kabotaj Kanununun karlmas,
III. tekke, trbe ve zaviyelerin kapatlmas
Yukardaki gelimelerden hangileri milli-
yetilik ilkesi ile ilgili deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


3.
Ulusal bamszl temel alr.
Vatan ve millet sevgisine, mill birlik ve
beraberlie dayaldr
Yukarda zellikleri verilen Atatrk ilkesi
aadakilerden hangisidir?
A) Laiklik B) Halklk
C) Cumhuriyetilik D) Devletilik
E) Milliyetilik


4. Atatrkn, Diyarbakrl, Vanl, Erzurumlu,
Trabzonlu, stanbullu, Trakyal ve Makedon-
yal hep bir soyun evlatlar ve hep ayn cev-
herin damarlardr. sz aadaki ilkeler-
den hangisiyle ilgilidir?
A) Milliyetilik B) Halklk
C) Laiklik D) Devletilik
E) Cumhuriyetilik


5.
Ayrmcla kardr.
Snf farkllklarn reddeder.
Sosyal adaleti salamay amalar
Yukarda zellikleri verilen Atatrk ilkesi
aadakilerden hangisidir?
A) Laiklik B) Milliyetilik
C) Cumhuriyetilik D) Halklk
E) nklplk


Milliyetilik ile ilgili kacak sorularda bu kelimeler ifre niteliindedir!
Halklk ile ilgili kacak sorularda bu kelimeler ifre niteliindedir!
1-A 2-C 3-E 4-B 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk lkeleri

~ 257 ~

2. Halklk Dorultusunda Yaplan nklplar
Tevhid-i Tedrisat Kanununun karlmas (3 Mart 1924) ***
Aar Vergisinin Kaldrlmas (1925) ***
Trk Medeni Kanununun Kabul (1926) ***
Yeni Trk Harflerinin Kabul (1928)
Millet Mekteplerinin Almas (1928) ***
Okuma-Yazma Seferberliinin Balamas
Halkevlerinin Almas (1932)
Toprak Reformu le lgili Kanunun karlmas (1929)
Soyad Kanununun Kabul (1934) ***
Ayrcalk Belirten Unvanlarn Yasaklanmas
Kadnlara Seme-Seilme Hakknn Verilmesi (1930-1933-1934) ***


D. Laiklik
Laiklik, din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlmas anlamna gelmektedir.
Devlet dzeninin ve hukuk kurallarnn dine dayandrlmamasdr.
Kiilerin din ve vicdan zgrlklerinin salanmasdr.
Btn kurumlarda akln, bilimin ve ileri teknolojinin kullanlmasn amalar.
Dinin smr arac olarak kullanlmasn engellemeyi hedefler.
Teokratik (dinsel) ynetimlerle taban tabana zttr.
Hurafelere, batl inanlara ve dogmalara tamamen kardr.
Atatrkn Arkadalar, efendiler ve ey millet; iyi biliniz ki, Trkiye Cumhuriyeti
eyhler, derviler, mritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doru, en hakiki
tarikat, medeniyet tarikatdr. sz Laiklik ilkesini aka ifade etmektedir.

1. Anahtar Kelimeler
Akl Din ve vicdan zgrl Hurafe
Din nan zgrl Dogma
Bilim Dnce zgrl



2. Laiklik Dorultusunda Yaplan nklplar
Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922)
Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924) ***
Tevhid-i Tedrisat Kanununun karlmas (3 Mart 1924)
eriye ve Evkaf Vekletinin Kaldrlmas (1924) ***
Medreselerin Kapatlmas (1924) ***
Tekke, Trbe ve Zaviyelerin Kapatlmas (1925) ***
Klk-Kyafet ve apka Kanunu (1925) ***
Trk Medeni Kanununun Kabul (1926)
Din ierikli unvan ve lakaplarn kaldrlmas (hac, hoca, eyh, seyyid, molla...)
1924 Anayasasndan Devletin dini slmdr maddesinin karlmas ***
1924 Anayasasnda yemin eklinin deitirilmesi (Vallahi yerine Namusum
zerine ant ierim olarak) ***
5 ubat 1937de Laiklik ilkesinin anayasada yer almas


1. Kyller iin ok ar mal yk olan ve
rn zerinden pein olarak alnan aar
vergisinin kaldrlmas,
I. halklk,
II. milliyetilik,
III. devletilik
ilkelerinden hangilerini dorudan des-
tekler?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III


2. 24 Kasm 1928'de, okul an geen kiile-
re okuma-yazma retmek iin, Millet Mek-
tepleri almtr.
Bu giriimle, ncelikle aadaki Atatrk
ilkelerinden hangisinin gzetildii savu-
nulabilir?
A) Milliyetilik B) Halklk
C) Laiklik D) Devletilik
E) Cumhuriyetilik


3. M. Kemal Atatrkn, Arkadalar, efendi-
ler ve ey millet; iyi biliniz ki, Trkiye Cumhu-
riyeti eyhler, derviler, mritler ve meczup-
lar memleketi olamaz. En doru, en hakiki
tarikat, medeniyet tarikatdr. sz aa-
daki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?
A) Milliyetilik B) Halklk
C) Laiklik D) Devletilik
E) Cumhuriyetilik


4.
I. medreselerin kapatlmas,
II. Trk Tarih Kurumunun kurulmas,
III. tekke, trbe ve zaviyelerin kapatlmas
Yukardaki gelimelerden hangileri laik-
lik ilkesi ile ilgili deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) I, II ve III


5. Atatrkn, llerden medet ummak, me-
den toplumlar iin kara bir lekedir. sz
aadaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?
A) Milliyetilik B) Halklk
C) Cumhuriyetilik D) Devletilik
E) Laiklik


Laiklik ile ilgili kacak sorularda bu kelimeler ifre niteliindedir!
1-A 2-B 3-C 4-B 5-E

Atatrk lkeleri KPSS / Tarihin Pusulas

~ 258 ~

E. Devletilik
Devletin ekonomiye dorudan mdahalesi anlamna gelir.
Yatrmlarn devlet eliyle gerekletirilmesi temeline dayanr.
Devletin ekonomik kalknma iin yapt tm mdahaleler bu ilke ile ilgilidir.
Devletilikte zel giriim (liberal ekonomi) engellenmez.
Devletilik yabanc sermayeye de kar deildir.
Trkiyede devletilik modeli, 1927de karlan Tevik-i Sanayi Kanununun baa-
rsz olmas nedeniyle 1930-1938 yllar arasnda uygulanmtr.
Bu yzden bu ilke Trkiyede zorunluluk sonucu kabul edilmitir.

1. Anahtar Kelimeler
Ekonomi Kamu ktisad Teebbsleri (KT)
Karma ekonomi modeli Kamulatrma almalar
Yatrm Bankalar (devlete ait!)
Kalknma zel sektr engellenmez.



2. Devletilik Dorultusunda Yaplan nklplar
Tarm alanndaki destekleyici almalar (makineleme ve kredi destei) ***
Yabanc iletmelerin satn alnmas ve kamulatrlmas
Trk tarmna nclk eden Atatrk Orman iftliinin kurulmas (1925)
Devletin eitim, salk, gvenlik yatrmlarnda bulunmas ***
Devletin banka kurmas ( Bankas hari; Etibank, Smerbank, Denizbank vb.)
ie Cam, Karabk Demir-elik fabrikalar gibi yatrmlarn yaplmas ***
Devletin bankalar ve kredi kooperatiflerini denetimine almas
I. Be Yllk Kalknma Plan (1933) (1934te uygulamaya konulmutur.) ***
Kamu ktisad Teebbslerinin gerekletirilmesi
Maden Tetkik ve Arama Enstitsnn (MTA) kurulmas (1935) ***

F. nklplk
Toplumun eski dzeninin yerine yeni ve ada bir dzen getirilmesidir.
Bu yeni ve ada dzen kkl deiiklikler yaplarak gerekleir.
Deien artlara gre kendini yenileyen, hareketli bir yapya sahiptir.
aa ayak uydurmak, gelimeleri takip etmek ve uygar medeniyetler seviyesinin
de stne kabilmek bu ilkenin temel amalardr.
Akln ve bilimin yol gstericiliinde adalamay srdrmektir.
Duraan (hareketsiz) deil, srekli dinamik olmay gerektirir.
nklplk, Atatrk ilkelerinin tmn bnyesinde toplamtr.

1. Anahtar Kelimeler
adalama Medeniyet Dinamik yap
Devrim Yenileme Kkl deiim
lerleme Muasrlama Modernleme




1. zmir ktisat Kongresi'nde Mustafa Kemal,
"Askeri baarlar, iktisadi baarlar ile ta-
landrlmazsa kalc olamaz." demitir.
Atatrk'n bu sz;
I. ulusal kalknma,
II. ulusal egemenlik,
III. ulusal bamszlk
dncelerinden hangileri ile dorudan
ilikilendirilebilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) I, II ve III


2. Devletilik ilkesinin zellikleri arasnda,
I. tm fabrika ya da yatrmlarn devletin
elinde olmasn amalar.
II. ahslarn yapamayaca ileri devletin
yapmasn ngrr.
III. yabanc sermayeye kardr.
unsurlarndan hangileri yoktur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) I, II ve III


3.
I. MTAnn almas,
II. Atatrk Orman iftliinin kurulmas,
III. Bankasnn kurulmas
Yukardaki gelimelerden hangileri dev-
letilik ilkesi dorultusunda gerekleti-
rilen faaliyetler arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


4. Atatrkn, Atlan admlar, bundan sonra
atlacak admlarn balangcdr sz aa-
daki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?
A) Devletilik B) Halklk
C) Cumhuriyetilik D) Milliyetilik
E) nklplk


5. M. Kemal Atatrkn Artk duramayz. Be-
hemehl ileri gideceiz. Geriye ise hi gide-
meyiz. nk ileri gitmeye mecburuz. Millet
aka bilmelidir ki medeniyet yle kuvvetli
bir atetir ki ona kaytsz kalanlar yakar,
mahveder sz, ncelikle aadaki ilke-
lerden hangisiyle ilgilidir?
A) Milliyetilik B) nklplk
C) Halklk D) Devletilik
E) Cumhuriyetilik

Devletilik ile ilgili kacak sorularda bu kelimeler ifre niteliindedir!
nklplk ile ilgili kacak sorularda bu kelimeler ifre niteliindedir!
1-A 2-D 3-C 4-E 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk lkeleri

~ 259 ~

2. nklplk Dorultusunda Yaplan nklplar
Atatrk dneminde gerekletirilen tm yenilik ve inklplar nklplk ilkesinin
kapsamnda yer almaktadr.
Bununla birlikte, zellikle Bat (Avrupa) medeniyeti ile btnlemeyi salamak iin
gerekletirilen almalar dier ilkelerden ok nklplk ilkesi ile ilgilidir. Bunlar;
Uluslararas saat ve takvimin kabul edilmesi
Uluslararas l birimlerinin kabul edilmesi
Uluslararas rakamlarn kabul edilmesi
Hafta tatilinin Pazar gnne alnmas
eklinde sralanabilir.





Not Alnz..........................................................................................................................
................................................................................................................................................................... .....
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................... .
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................


1. Bat medeniyeti ile btnlemeyi ve uyu-
mu amalayan l, tart, takvim ve saat
sistemlerinde yaplan dzenlemeler aa-
daki Atatrk ilkelerinden ncelikle han-
gisiyle ilgilidir?
A) nklplk B) Laiklik
C) Milliyetilik D) Devletilik
E) Halklk



2. Atatrkn,
I. aklclk ve bilimsellik,
II. ulusal egemenlik,
III. mill birlik ve beraberlik
gibi btnleyici ilkelerinin, temel ilkelerle
eletirilmesi aadaki seeneklerden
hangisinde srasyla verilmitir?
A) Laiklik-Devletilik-Milliyetilik
B) Cumhuriyetilik-Milliyetilik-Halklk
C) Laiklik-Cumhuriyetilik-Milliyetilik
D) Milliyetilik-Laiklik-Devletilik
E) nklplk-Cumhuriyetilik-Laiklik




3. Atatrkn btnleyici ilkelerinden biri
olan mill bamszlk aadaki ana ilke-
lerden hangisiyle ilgilidir?
A) Cumhuriyetilik B) Devletilik
C) Halklk D) Laiklik
E) Milliyetilik



4. Avrupa devletleriyle uyum salamak
amacyla yaplan,
I. uluslararas saat sistemine geilmesi,
II. hafta tatilinin Pazar gnne alnmas,
III. uluslararas rakamlarn kabul edilmesi
gibi dzenlemeler aadaki btnleyici
ilkelerden ncelikle hangisiyle ilgilidir?
A) Yurtta sulh, cihanda sulh
B) adalama ve Batllama
C) Mill birlik ve beraberlik
D) Ulusal egemenlik
E) nsan ve insanlk sevgisi


BTNLEYC LKELER

Ulusal Egemenlik
Ulusal Bamszlk
Ulusal Birlik ve Beraberlik
Yurtta Bar, Dnyada Bar
Aklclk ve Bilimsellik
adalama ve Batllama
nsan ve nsanlk Sevgisi



TEMEL LKELER

Cumhuriyetilik - Halklk
Milliyetilik
Milliyetilik - Halklk
Milliyetilik - Halklk
Laiklik - nklplk
nklplk - Laiklik
Btn lkeler



1-A 2-C 3-E 4-B




XV. BLM
ATATRK NKILPLARI







KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)















2001
(11)
2002
(8)
2003
(6)
2004
(8)
2005
(7)
2006
(7)
2007
(10)
2008
(9)
2009
(7)
2010
(5)
2011
(6)
2012
(8)
2013
(3)
Bu blmden ortalama 7-8 soru kmaktadr.
2006
(8)
2008
(8)
2010
(6)
2012
(6)
2006
(11)
2008
(9)
2010
(9)
2012
(9)
Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, Atatrk nklplar nitesi SYMnin bata KPSS olmak zere gerekletir-
dii pek ok snavda en fazla soru sorduu blmdr. KPSSde her yl ortalama 7-8 soru
sorulan bu blmden 2013 KPSSde sadece 3 soru gelmitir.
Soru says azaltlan bu blmle ilgili genellikle hangi alanlarda ne gibi inklplar yapld,
bu inklplarn amac, ierii, nitelii ve olu sras ile hangi ilkelerle balants olduu
konular zerinde durulmaktadr. Bu blm allrken, siz deerli adaylarn bahsettiimiz
bu temel noktalar zerinde younlamas ve zellikle de yaplan inklplar arasnda neden-
sonu ilikilerine son derece dikkat etmesi gerekmektedir. adalama ve Laikleme
unsurlarnn bu nite ile ilgili balca kavramlar olduu unutulmamaldr. Konularn anla-
labilmesi ve kalc olabilmesi asndan bol soru zlmesi gerekmektedir.
KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 263 ~

I. ATATRK VE TRK NKILBI
Bir toplumun yaam standartlarnn ve devletin dayand temel ilkelerin ileriye
dnk olarak hzl bir ekilde deitirilmesine inklp denir. nklp, an ve toplu-
mun ihtiyalarna cevap vermeyen eski dzenin yklarak yerine ada bir dzenin
kurulmas anlamna gelmektedir.
Atatrk, mevcut khne yapy ve eskiyen dzeni toplumun ihtiyalarn gz nnde
bulundurarak tepeden trnaa deitirmek ve ada bir toplum yaratmak amac
ile hemen hemen her alanda inklp hareketine girimitir.
Deiimin ani ve hzl bir biimde gereklemesini dnen Atatrk, bu dncesini
verdii bir demete Trkiye'yi, derece derece mi ilerletmeli, ani olarak m? ki sis-
tem var, biri malm, byk Fransz htillindeki tarz. Rejimler deiecek, ihtilllere
kar mukabil ihtilller yaplacak. Sa solu tepeler, sol sa sprrken bir de bakla-
cak ki bir buuk asrlk zaman gemi... Bu milletin damarlarnda o kadar bol kan ve
nnde o kadar geni zaman var m? eklinde ifade etmitir.


A. Trk nklbnn zellikleri












B. Trk nklbnn Yaplmasn Zorunlu Klan Nedenler








C. Trk nklbnn Amalar









1. Aadakilerden hangisi Trk nklbnn
zellikleri arasnda gsterilemez?
A) Ulus egemenliine dayal demokratik
bir anlay benimsemitir.
B) Bamszlk anlayn esas almtr.
C) ada ve laik bir devlet dzeni kurma-
y hedeflemitir.
D) Belirli bir ideolojiye bal olarak ortaya
kmtr.
E) Toplumun ihtiyalarndan domutur.



2. Atatrkn Trk milletini geri brakm m-
esseseleri ykarak yerlerine milletin en yk-
sek gereklerine gre ilerlemesini salaya-
cak yeni messeseler kurmak sz aa-
dakilerden hangisiyle aklanabilir?
A) nklp B) htill C) Islahat
D) Bamszlk E) Reform




3. Aadakilerden hangisi Trk nklbnn
amalar arasnda gsterilemez?
A) Mill birlik ve beraberlii salamak
B) Trk toplumunu her ynden adala-
trmak
C) Toplumda ayrcalkl bir snf yaratmak
D) Kii hak ve hrriyetlerini gelitirerek de-
mokrasiyi yerletirmek.
E) Devletin varln ve bamszln her
eyin stnde tutmak




4. Atatrk, 1924te yapt bir konumasn-
da syledii: Arkadalar!... Yaptmz ve
yapmakta olduumuz inklplar iin nurun
ve mnevverin yolunda gideceiz; hedef ve
hnerimiz cahil ktleyi de nurlandrarak yo-
lumuzda yrtmek ve onu aydnla kar-
maktr. Cumhuriyetimizi, ada medeniyet
seviyesine ulatrmak isteimizi kstekle-
yecek herhangi bir referanduma gitmek yal-
nz cehalet deil hyanet olur. Yzde sekse-
nine okuma yazma retilmemi bir memle-
kette inklplar plebisit (halk oylamas) ile
olmaz! szyle, Trk nklbnn hangi
zelliini vurgulamtr?
A) Demokratik bir anlay benimsemesi
B) Deiimi hzl, ani ve kkl bir biimde
gerekletirmesi
C) Cumhuriyetin varln ve milletin ba-
mszl esas almas
D) Akl ve bilime dayanmas
E) Mill birlik ve beraberlik erevesinde ol-
mas


Ulusal egemenlie dayal demokratik bir dzen kurmay amalamtr.
Ulusal bamszlk kavram her eyin zerinde tutulmutur.
Demokrasiye nem verilmitir.
Toplumun ihtiyalarndan domutur.
Belli bir ideolojiye bal olarak ortaya kmamtr.
Tm inklplar akl ve bilime dayanmaktadr. Bu nedenle laik zellikler tar.
Btn inklplar birbirini tamamlar nitelikte btnlk gstermektedir.
ada Bat medeniyeti rnek alnarak gerekletirilmitir.
Dnyada pek ok devlete rnek olmutur. Bu adan evrensel nitelik tar.
Osmanl Devletinden kalan kurumlarn aa ayak uyduramamas ve bozulmas
Osmanl Devletinde giriilen slahatlarn sonusuz kalmas
Osmanl Devletinin XX. yzyln balarnda paralanma srecine girmesi
Smrgeci glerin yaylmac politikalarnn Osmanly olumsuz etkilemesi
Trk toplumunu ada medeniyetler seviyesine ulatrma dncesi
Trkiye Cumhuriyetinin varln ve bamszln sonsuza kadar srdrmek
Trk toplumunu ada medeniyetler seviyesine ulatrmak
Trk halknn refah seviyesini ykseltmek
Trk milletini her ynden adalatrmak
Mill birlik ve beraberlii salamak
Bat toplumlaryla btnlemek
Kii hak ve hrriyetlerini gelitirerek demokrasiyi yerletirmek
1-D 2-A 3-C 4-B

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 264 ~

D. Atatrkn Trk nklb le lgili Szleri















II. SYAS ALANDA YAPILAN NKILPLAR









A. Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922)
23 Nisan 1920de alan TBMM, Egemenlik kaytsz artsz milletindir. ve Trkiye
Devleti TBMM tarafndan idare olunur. prensipleri dorultusunda hareket etmitir.
Bu ilkeler saltanat makamnn kaldrlacan beyan eder niteliktedir.
tilaf Devletlerinin Lozan Konferansna hem TBMM Hkmetini hem de stanbul
Hkmetini davet edip aralarnda ikilik karmak ve Trk milleti aleyhine kararlar
almak istemesi saltanatn kaldrlmasna ortam hazrlamtr.
Atatrk, Nutukta yer alan: Ankarada mill hkmet kurulmadan nce stanbulda
bir sultan ve bunun bir hkmeti vard. Bu hkmet biimi, millete istekli olduu ba-
mszlk ve hrriyeti vermeye yeterli deildir. Bu hkmet biiminin verdii kt so-
nular ortadadr. szleriyle saltanatn kaldrlmasna vurgu yapmtr.


1. Atatrk Nutukta yer alan Ankarada mill
hkmet kurulmadan nce stanbulda bir
sultan ve bunun bir hkmeti vard. Bu h-
kmet biimi, millete istekli olduu bam-
szlk ve hrriyeti vermeye yeterli deildir.
Bu hkmet biiminin verdii kt sonular
ortadadr. szleriyle aadaki gelime-
lerden hangisine vurgu yapmtr?
A) Saltanatn kaldrlmas
B) Cumhuriyetin iln
C) eyhl-islmln lavedilmesi
D) Halifeliin kaldrlmas
E) Tekilt- Essiyenin kabul




2. Atatrk; Uurum kenarnda ykk bir lke...
Trl dmanlarla kanl boumalar... Yl-
larca sren sava... Ondan sonra ieride ve
darda sayg ile tannan yeni vatan, yeni
sosyete, yeni devlet ve bunlar baarmak
iin aralksz inklplar... szyle, Trk in-
klbnn hangi zelliini vurgulamtr?
A) Mill birlik ve beraberlik erevesinde ol-
mas
B) Akl ve bilime dayanmas
C) Daha ok siyas alanda gereklemesi
D) Uzun bir srete ve zor koullarda kk-
l bir biimde gereklemesi
E) Milletin bamszl esas almas




3. Aadakilerden hangisi siyas alanda
yaplan inklplardan biri deildir?
A) Saltanatn kaldrlmas
B) Cumhuriyetin iln
C) Ankarann bakent iln edilmesi
D) Halifeliin kaldrlmas
E) Tevhid-i Tedrisat Kanununun kabul




4. Atatrk Dneminde siyas alanda yap-
lan aadaki inklplardan hangisi di-
erlerinden daha nce gereklemitir?
A) Cumhuriyetin iln
B) Halifeliin kaldrlmas
C) Saltanatn kaldrlmas
D) Evkaf Vekletinin kaldrlmas
E) Ankarann bakent iln edilmesi


Trk nklb nedir? Bu inklp, kelimenin ilk anda iaret ettii ihtill mnasn-
dan baka, ondan daha geni bir deiiklii ifade etmektedir. Bu gnk devle-
timizin ekli, asrlardan beri gelen eski ekilleri ortadan kaldran en gelimi
tarz olmutur. Milletin, varln devam ettirmesi iin fertleri arasnda dn-
d mterek ba, asrlardan beri gelen ekil ve mahiyetini deitirmi, yani
millet, din ve mezheb balant yerine Milliyet bayla fertlerini toplamtr.

Uurum kenarnda ykk bir lke... Trl dmanlarla kanl boumalar... Yllar-
ca sren sava... Ondan sonra, ieride ve darda sayg ile tannan yeni vatan,
yeni sosyete, yeni devlet ve bunlar baarmak iin aralksz inklplar... te Trk
genel inklbnn bir ksa ifadesi...

Biz, byk bir inklp yaptk. Memleketi bir adan alp yeni bir aa gtrdk.

nklbn kanunu mevcut kanunlarn stndedir. Bizi ldrmedike, bizim kafa-
larmzdaki cereyan bomadka, baladmz inklp ve yenilik bir an bile dur-
mayacaktr. Bizden sonraki devirlerde de byle olacaktr.

nklp gne kadar parlak, gne kadar scak ve gne kadar bizden uzaktr.
stikametimi daima o gnee bakarak tayin eder ve ylece ilerlerim, ilerlerim,
parlakl ve scakl ilerlememe msaade edinceye kadar ilerlerim. Tekrar
ilerlemeye devam etmek zere dururum ve tekrar gnee bakarak istikamet
alrm.
Saltanatn Kaldrlmas 1 Kasm 1922
Mustafa Kemalin lk Basn Toplants 16 Ocak 1923
Ankarann Bakent ln Edilmesi 13 Ekim 1923
Cumhuriyetin ln 29 Ekim 1923
Halifeliin Kaldrlmas 3 Mart 1924
eriye ve Evkaf Vekletinin Kaldrlmas 3 Mart 1924
Erkn- Harbiye Vekletinin Kaldrlmas 3 Mart 1924
Osmanl Hanedannn Yurt Dna karlmas 3 Mart 1924
Trkiyede Genel ve Yerel Seimler 1923-1939
1-A 2-D 3-E 4-C

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 265 ~

Mustafa Kemal 31 Ekim 1922de Mdafaa-i Hukuk Grubunu toplayarak, saltanatn
kaldrlmas konusunda Rauf Beyden mecliste bir konuma yapmasn istemitir.
Mecliste sert tartmalar yaanmsa da, TBMM 1 Kasm 1922de karlan bir yasa
ile saltanat makamna son verilmitir.
Ayrca bu yasa ile halifeliin devam etmesine ve halifelik makamna da Osmanl ha-
nedanndan bir kiinin getirilmesine karar verilmitir.

Saltanatn Kaldrlmasnn Nedenleri
Laik devlet dzeni ve mill egemenlik ilkesi ile badamamas
Ulusal egemenlik yolunda engel oluturmas
Lozan Grmelerinde gl hareket etme istei
Padiah ve stanbul Hkmetinin Mill Mcadele kart tavr sergilemesi
Ynetimdeki iki balla son verilmek istenmesi









Saltanatn Kaldrlmasnn Sonular
Ynetimde iki balla son verilmitir.
Laik devlet dzeni iin ilk adm atlmtr.
Mill egemenlik yolunda nemli bir adm atlmtr.
mparatorluktan ulusal devlete geiin addr.
Osmanl Devletinin son padiah Vahdettin (VI. Mehmet) 17 Kasm 1922de lkeyi
terk etmi ve Osmanl Devleti resmen yklmtr.
Lozan Grmelerinde Trk milletini sadece TBMM temsil etmitir.
Trk Milletinin tek temsilcisinin TBMM olduu kesinlemitir.
Devlet bakanl sorunu ortaya km ve rejim tartmalarna neden olmutur. Bu
durum Cumhuriyetin ilnn hzlandrmtr.





B. Mustafa Kemalin lk Basn Toplants (16 Ocak 1923)
Mustafa Kemalin Mill Mcadeleyi destekleyen 6 byk gazetenin bayazar ile
yapt 5,5 saatlik ilk basn toplants 16 Ocak 1923te zmitte gereklemitir.
Bu basn toplants gelecekteki Cumhuriyet rejiminin fikr temelini oluturmaktadr.
Mustafa Kemal, yapaca yurt gezisiyle halkn nabzn yoklayacak, toplumda bir
deprem etkisi yapacak atlm ve devrimlerle ilgili olarak da aydnlarla grecekti.
Basn toplantsna katlacak gazetecileri zmite getirmekle de Ankara Hkmetinin
stanbuldaki temsilcisi Dr. Adnan (Advar) Bey grevlendirilmitir.


1. Aadakilerden hangisi 1 Kasm 1922de
saltanatn kaldrlmasnn nedenleri ara-
snda gsterilemez?
A) Devlet bakanl sorununun zlmek
istenmesi
B) Mill egemenlik anlayna ters dmesi
C) Ynetimdeki iki balla son verilmek
istenmesi
D) Padiahn Mill Mcadele kart tavrlar
sergilemesi
E) Laik devlet dzeni ile badamamas



2. I. TBMM dneminde gerekletirilen tek
inklp aadakilerden hangisidir?
A) Cumhuriyetin iln
B) 1921 Anayasas
C) Saltanatn kaldrlmas
D) Tevhid-i Tedrisat Kanununun kabul
E) Tekke, trbe ve zviyelerin kapatlmas



3. Aadakilerden hangisi saltanatn kald-
rlmasyla ortaya kan durumlardan biri
deildir?
A) Ulusal egemenlik anlay glenmitir.
B) Devlet dzeninin laiklemesi yolunda ilk
ciddi adm atlmtr.
C) Osmanl Devleti resmen yklmtr.
D) Ynetimdeki iki ballk sona ermitir.
E) Rejim tartmalarna son verilmitir.



4. Atatrk Dneminde laik devlet dzenine
gemek amacyla atlan ilk adm aada-
kilerden hangisidir?
A) Saltanatn kaldrlmas
B) Medreselerin kapatlmas
C) Tekilt- Esasiyenin kabul
D) Halifeliin kaldrlmas
E) Cumhuriyetin ilan



5. Mustafa Kemalin 16 Ocak 1923 tarihinde
6 byk gazetenin bayazaryla gerek-
letirdii ilk basn toplants aadaki
ehirlerden hangisinde yaplmtr?
A) stanbul B) zmit C) Yalova
D) Ankara E) zmir


TBMMnin saltanatn kaldrld gn halifelik makamna dokunmamas ve Osmanl
hanedanndan Abdlmecit Efendiyi halife olarak semesinin temel sebebi, ortamn
henz byle bir gelimeye hazr olmamasdr. Ayrca ngilterenin kendisine snan
padiah Vahdettinin halifelik nfuzundan faydalanmas da nlenmek istenmitir.
Halifelik makamna seilen Abdlmecit Efendi (II. Abdlmecit) son slm halifesidir.
Saltanatn kaldrlmas I. TBMM Dnemine ait bir gelimedir. I. TBMMnin gerekle-
tirdii ilk ve tek inklp saltanatn kaldrlmasdr.
1-A 2-C 3-E 4-A 5-B

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 266 ~

Dr. Adnan Advar bakanlnda stanbuldan yola kan gazeteciler unlardr:










Kafilede Adnan Advarn ei Halide Edip (Advar) ve Adnan Bey stanbula gelene
kadar onun grevini yerine getiren Kzlay Bakan Hamit Bey de yer alm, ayrca
bu toplulua leri gazetesinin zmit Muhabiri Hakk (Klolu) Bey de katlmtr.
Toplantda konuulacaklar kaydetmek zere, ayrca TBMMden 4 grevli salondaki
yerlerini almtr.
Toplant zmit halknn Saray olarak adlandrd Kasr- Hmyunun alt katndaki
geni salonda gereklemitir. Sultan Abdlazizin Av Kk olan bu bina, Sultan II.
Mahmut zamannda yaplmtr.
Toplantya, 14 Ocak 1923te annesi Zbeyde Hanm kaybetmesinin verdii zn-
tyle katlan Mustafa Kemal, 16 Ocak 1923te, Sal akam saat 21.30da balayan
bu toplanty saat 03.00da bitirmitir.
Mustafa Kemal, toplantda gazetecilerin sorularna verdii cevaplarda; Osmanlnn
sava politikasna, ulusal bamszlk mcadelesine, mcadele srasnda karlalan
sorun ve zmlere, o dneme kadar yaplan almalara ve ileride yaplmas gere-
kenlere ayrntlaryla deinmitir.

C. Ankarann Bakent ln Edilmesi (13 Ekim 1923)
Bu konu, smet Paann Trkiye Devletinin makam idaresi, Ankara ehridir.
eklindeki tek maddelik yasa tasarsn TBMMye sunmasyla gndeme gelmitir.
Uzun tartmalardan sonra oy okluu ile 13 Ekim 1923te Ankara, Yeni Trk Devle-
tinin bakenti kabul edilmitir.
Ankarann bakent iln edilmesinde, Mill Mcadele dneminde Temsil Heyetine
merkezlik yapm olmas da etkili olmutur.

D. Cumhuriyetin ln (29 Ekim 1923)
1920de TBMMnin almas, 1921 Anayasasnda (Tekilt- Essiyede) Egemenlik
kaytsz artsz milletindir. ifadesine yer verilmesi ve 1 Kasm 1922de saltanatn
kaldrlmas, Cumhuriyet rejimine geiin nemli birer adm olmutur.

Cumhuriyetin ln Edilmesinin Nedenleri
Yeni kurulan Trk devletinde rejiminin belirlenmemi olmas
Devletin ynetim ekli belirlenerek rejim tartmalarna son verilmek istenmesi
Saltanatn kaldrlmasndan sonra devlet bakanl sorununun ortaya kmas
Fethi Okyar Hkmetinin 27 Ekim 1923te istifa etmesiyle, Meclis Hkmeti Siste-
minden kaynaklanan hkmet kurma bunalmnn yaanmas (Ekim Bunalm)
Ulusal egemenlik anlayn glendirme istei


1.
I. Velit Ebzziya,
II. Falih Rfk Atay,
III. Yakup Kadri Karaosmanolu
Yukardakilerden hangileri Mustafa Ke-
malin 16 Ocak 1923te zmitte gerek-
letirdii ilk basn toplantsna katlan
gazeteciler arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) I, II ve III




2. Ankarann bakent olmas konusu, aa-
dakilerden hangisinin TBMMye sundu-
u Trkiye Devletinin makam idaresi, An-
kara ehridir. eklindeki tek maddelik ya-
sa tasars ile gndeme gelmitir?
A) Refet Bele
B) Ali Fethi Okyar
C) Ali Fuat Cebesoy
D) smet nn
E) Kzm Karabekir




3.
I. Cumhuriyetin iln,
II. Saltanatn kaldrlmas,
III. Ankarann bakent iln edilmesi
gelimelerinin kronolojik sralamas aa-
dakilerden hangisinde doru olarak
verilmitir?
A) I, II, III B) II,I,III C) II, III, I
D) III, I, II E) III, II, I




4. Aadakilerden hangisi 29 Ekim 1923te
Cumhuriyetin ilnnda etkili olan unsur-
lardan biri deildir?
A) Ekonomik bamszlk yolunda nemli
bir adm atlmak istenmesi
B) Yeni kurulan devletin rejiminin belirlen-
memi olmas
C) Saltanatn kaldrlmasyla birlikte devlet
bakanl sorununun ortaya kmas
D) Meclis Hkmeti Sisteminden kaynak-
lanan hkmet kurma bunalmnn ya-
anmas
E) Ulusal egemenlik anlayn glendir-
me istei


Tevhid-i Efkrn bayazar Velit Ebzziya
Vakitin bayazar Ahmet Emin (Yalman)
Akamn bayazar Falih Rfk (Atay)
lerinin bayazar Suphi Nuri (leri)
kdamn bayazar Yakup Kadri (Karaosmanolu)
Taninin bayazar smail Mtak (Mayakon)
1-E 2-D 3-C 4-A

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 267 ~











Hkmet kurma bunalmnn Kabine Sistemine geilmekle alabileceini dnen
Mustafa Kemal ve dier Meclis yeleri arasnda yeni hkmet ile ilgili almalar
yaplrken, 28 Ekim gecesi Cumhuriyet rejiminin ilnna karar verilmi ve 29 Ekim
1923te Cumhuriyet iln edilmitir.
Yeni kurulan hkmetle birlikte yaplan seimler sonras;
Trkiye Cumhuriyetinin ilk Cumhurbakan Mustafa Kemal
Trkiye Cumhuriyetinin ilk Babakan smet nn olmutur.
Trkiye Cumhuriyetinin ilk Meclis Bakan Ali Fethi Okyar


















Cumhuriyetin ln Edilmesinin Sonular
Yeni Trk Devletinin rejimi (Cumhuriyet) belirlenerek tartmalara son verilmitir.
Cumhurbakannn belirlenmesi ile devlet bakan sorunu zlmtr.
Ulusal egemenlik yolunda ok nemli bir adm daha atlmtr.
Cumhurbakan, babakan ve meclis bakannn grevleri belirlenmitir.
Meclis Hkmeti Sisteminden Kabine Sistemine geilmi, bylece yrtme ileri
hz kazanmtr. (Hkmet kurma bunalm almtr.)
Bu tarihten itibaren kurulan hkmetler Cumhuriyet Hkmeti adn almtr.
nklplarn yaplmas iin gerekli demokratik ortam olumutur.


1. Atatrkn vefatndan sonra 10-11 Kasm
1938 tarihleri arasnda bir (1) gnlne
vekleten Cumhurbakan olarak grev
yapan ve Trkiye Cumhuriyeti tarihinde
en ksa sreli Cumhurbakan olan kii
aadakilerden hangisidir?
A) Salih Bozok B) Cell Bayar
C) smet nn D) Hasan Rza Soyak
E) Mustafa Abdlhalik Renda


2. 1921 Tekilt- Essiyede yer alan;
I. eri yetkilerin TBMMye ait olmas,
II. TBMMnin her eyin zerindeki bir g
olarak kabul edilmesi,
III. Meclis bakannn ayn zamanda
hkmetin de bakan olmas
uygulamalarndan hangilerinin cumhuri-
yetin iln ile sona erdii sylenebilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


3. Trkiye Cumhuriyetinin ilk babakan
aadakilerden hangisidir?
A) Mustafa Kemal
B) Ali Fethi Okyar
C) Cell Bayar
D) smet nn
E) Kzm Karabekir


4. Trkiye Cumhuriyetinin ilk meclis ba-
kan aadakilerden hangisidir?
A) Cell Bayar
B) Ali Fethi Okyar
C) Refet Bele
D) Fevzi akmak
E) smet nn


5. Aadakilerden hangisi Cumhuriyetin
iln edilmesinin sonularndan deildir?
A) Yeni Trk Devletinin rejimi belirlenerek
tartmalara son verilmitir.
B) Ulusal egemenlik yolunda ok nemli
bir adm daha atlmtr.
C) Cumhurbakannn belirlenmesi ile
devlet bakan sorunu zlmtr.
D) Cumhurbakan, babakan ve meclis
bakannn grevleri belirlenmitir.
E) Kabine Sisteminden Meclis Hkmeti
Sistemine geilmitir.

Meclis Hkmeti Sistemi
Bu sistemde hkmeti oluturacak bakanlar, Meclis tarafndan tek tek seilirler.
Adaylar konusunda anlama salanamad zaman, hkmetin kurulmas gecikir
ve buna bal olarak da yrtme ileri sekteye urar.
Bu sistemde bir Babakan yoktur. Meclis Bakan ayn zamanda hkmetin de ba-
kandr.
Kabine Sistemi
Bu sistemde hkmeti oluturacak bakanlar, Babakan tarafndan seilir ve Cum-
hurbakan tarafndan onaylanr.
Bu sistemde Cumhurbakan, Babakan ve Meclis Bakan vardr. Kabine sitemin-
de hkmet kurma ilemleri daha kolay gerekleir.
Mustafa Kemal 4 dnem Cumhurbakanl yapm ve lmne kadar srmtr.
(29 Ekim 1923-10 Kasm 1938) Bylece Trkiye Cumhuriyeti tarihinde en uzun sre
Cumhurbakan olan kii Mustafa Kemal Atatrk olmutur. Atatrkn vefatndan
sonra ise 11 Kasm 1938de smet nn Cumhurbakan olmutur.
Atatrkn vefat nedeniyle 10-11 Kasm 1938 tarihleri arasnda bir (1) gnlne
vekleten Cumhurbakanl grevini yrten ve Trkiye Cumhuriyeti tarihinde en
ksa sre Cumhurbakan olarak grev yapan kii ankr Milletvekili Mustafa Ab-
dlhalik Rendadr.
ankr Milletvekili Mustafa Abdlhalik Renda, Kurtulu Savandan sonra zmirin
ilk vlisi olmu, 1.3.19355.8.1946 tarihleri arasnda da TBMM Bakanl yaparak
en uzun sre grevde kalan TBMM Bakan olmutur.
Atatrk dneminin son Babakan Cell Bayardr. (25 Ekim 1937-11 Kasm 1938)
1-E 2-C 3-D 4-B 5-E

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 268 ~

Cumhuriyetin ln le 1921 Anayasas (Tekilt Essiye)nda Yaplan
Deiiklikler (1923 Yl Deiiklikleri)
29 Ekim 1923te Cumhuriyetin ilnyla 1921 Anayasas (Tekilt- Essiye)nn baz
maddelerinde deiiklikler yaplmtr. Bu deiikliklerin bazlar unlardr;
Devletin ynetim ekli cumhuriyettir. maddesi anayasaya eklenmitir.


Cumhurbakan meclis ierisinden meclis tarafndan 4 ylda bir seilir maddesi
anayasaya eklenmitir.
Bakanlar meclis ierisinden ve Babakan tarafndan seilir maddesi anayasaya
eklenmi, bylece Meclis Hkmeti Sisteminden Kabine Sistemine geilmitir.
Devletin dini slmdr. maddesi anayasaya eklenmitir.
Devletin dili Trkedir. maddesi anayasaya eklenmitir.
Devletin bakenti Ankaradr. maddesi anayasaya eklenmitir.




E. Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924)
Saltanat kaldrlrken halifelik makamna dokunulmamt. nk halk byle bir
deiime hazr deildi. Ancak 29 Ekim 1923te Cumhuriyetin ilnndan sonra sra
halifeliin kaldrlmasna gelmitir. Yaplacak olan devrimlerin nndeki en byk
engelin halifelik makam olduu dnlyordu.

Halifeliin Kaldrlmasnn Nedenleri
Ynetimde Laik Bir Devlet Yapsnn oluturulmak istenmesi
Ynetimde iki balln nlenmek istenmesi (Cumhurbakan ve Halife)
Halifeliin Cumhuriyet Rejimi ile elimesi
Halifeliin Ulusal Egemenlik anlayyla elimesi
Halifeliin Mill Devlet anlayyla elimesi
Yaplacak olan devrimlerin nn ama istei
Son halife Abdlmecit Efendinin d lkelerin (zellikle de ngilterenin) destei ve
kkrtmalaryla bir devlet bakan gibi hareket etmesi
Hintli lider mam Aa Han ile Afgan lideri Emir Alinin halifelikle ilgili olarak smet
nnye gnderdikleri mektuplarn basna yansmas
Yukardaki nedenlere bal olarak halifelik 3 Mart 1924 tarihinde kaldrlm, yne-
timdeki ikilie son verilerek Cumhuriyet ve devrimler gvence altna alnmtr.
Bylece Laik dzene geiin en nemli aamas gerekletirilmitir.

Halifeliin Kaldrlmasnn Sonular
Laik devlet dzenine geiin en nemli aamas gereklemitir.
nklplarn nndeki en byk engel ortadan kaldrlmtr.
Ynetimdeki iki ballk nlenmitir.
mmet anlayndan Mill Devlet anlayna geilmitir.
Ulusal egemenlik yolunda nemli bir adm daha atlmtr.


1. 1921 Anayasasnda (Tekilt- Essiye)
yaplan ilk deiiklik aadakilerden
hangisidir?
A) eyhl-islmln lavedilmesi
B) Saltanatn kaldrlmas
C) stikll Marnn kabul edilmesi
D) Cumhuriyetin iln
E) Yarg yetkisinin bamsz mahkemelere
braklmas




2.
I. Meclis Hkmeti Sisteminden Kabine
Sistemine geilmitir.
II. Devletin dini slmdr. maddesi ana-
yasaya eklenmitir.
III. Devletin dili Trkedir. maddesi ana-
yasaya eklenmitir.
Yukardakilerden hangileri 1921 Anaya-
sasnda yaplan 1923 yl deiiklikleri
arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III




3. Aadakilerden hangisi, 3 Mart 1924te
halifelik makamnn kaldrlmasnda etkili
olan unsurlardan biri deildir?
A) Yeni kurulan devletin rejiminin belirlen-
memi olmas
B) Halifeliin ulusal egemenlik anlayyla
elimesi
C) Son halife Abdlmecit Efendinin devlet
bakan gibi hareket etmesi
D) mam Aa Han ile Emir Alinin halifelikle
ilgili olarak smet nnye gnderdikleri
mektuplarn basna yansmas
E) Ynetimde laik devlet yapsnn olutu-
rulmak istenmesi




4. Atatrk Dneminde aadaki gelime-
lerden hangisi ile laik dzene geiin en
nemli aamas gerekletirilmitir?
A) Saltanatn kaldrlmas
B) Cumhuriyetin iln
C) Halifeliin kaldrlmas
D) eyhlislmlk makamnn lavedilmesi
E) Tevhid-i Tedrisat Kanununun kabul


1921 Anayasas (Tekilt- Essiye)nda yaplan ilk deiiklik Cumhuriyetin ilndr.
Ankara, 13 Ekim 1923te bakent olarak iln edilmiti. Cumhuriyetin iln ile birlikte
yaplan deiiklikle Ankarann bakent olduu anayasaya eklenmitir.
1-D 2-E 3-A 4-C

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 269 ~

F. Halifeliin Kaldrld 3 Mart 1924te Yaplan Dier almalar
3 Mart 1924te halifelik makamnn kaldrlmasyla birlikte ayrca baz deiiklikler
de yaplmtr. Bunlar u ekilde gsterebiliriz:
Osmanl Hanedannn Yurt Dna
karlmasna Dair Kanun kabul
edilmitir.
Bu kanunun karlmasnda, hanedan evre-
sinde eski rejim yanllarnn toplanmalarn
engelleme istei etkili olmutur.
Bylece Osmanl hanedannn saltanat ve
halifelik makamn tekrar gndeme getirme-
si engellenmitir.
eriye ve Evkaf Vekleti
kaldrlmtr.
eriye Vekletinin yerine Diyanet leri Ba-
kanl kurulmu, Ankara Mfts Breki-
zde Mehmet Rfat Efendi, 1 Nisan 1924te
Diyanet leri Bakanlna getirilmitir. Ay-
rca eriye Mahkemeleri de kapatlmtr.
Evkaf Vekletinin yerine ise Vakflar Genel
Mdrl kurulmutur.
eyhl-islmlk makam
kaldrlmtr.
Diyanet leri Bakanlnn kurulmasyla
birlikte eyhlislmlk makam kaldrlmtr.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul
edilmitir.
Bu kanunla, tm eitim retim kurumlar
birletirilmi ve Maarif Bakanlna balan-
mtr. Bylece eitimin laiklemesi yolunda
nemli bir adm atlmtr.
Erkn- Harbiye Vekleti
kaldrlmtr.
Orduyu siyasetten ayrmak iin kaldrlan
Erkn- Harbiye Vekletinin yerine Genel
Kurmay Bakanl kurulmutur.


G. Trkiyede Genel ve Yerel Seimler (1923-1939)
1. 1923 Genel Seimleri
1923 ylnda yaplan seimlerin 3 Nisan 1923 tarih ve 320 sayl kanun erevesinde
yaplmas kararlatrlmtr. Bu gelime zerine Mustafa Kemal de, 8 Nisan 1923te
Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Grubunun seimlerde izleyecei politikay
gsteren ve ilk maddesi Hkimiyet milletindir. olan 9 umdeyi yaymlamtr.
Haziran-Temmuz 1923 tarihleri arasnda yaplan seimlere Mustafa Kemal Ankara
ve zmirden katlm, her iki yerden de seimi kazanmas zerine kendisi Ankaray
tercih etmitir.
1923 yl seimlerinde, 72 ilde yaplan seim sonucunda 287 milletvekili seilmitir.
Seimi Mustafa Kemalin de iinde yer ald I. grup adaylar kazanm ve yeni (II.)
TBMM 11 Austos 1923te almtr.

2. 1927 Genel Seimleri
1927 seimleri de 3 Nisan 1923 tarih ve 320 sayl yasa erevesinde yaplmtr. 30
Temmuz-5 Austos tarihleri arasnda ikinci semen seimleri yaplm, milletvekil-
lii seimi ise 2-6 Eyll tarihleri arasnda olmutur.
63 seim evresinde yaplan seimler sonucunda toplam 316 milletvekili TBMMye
girmitir. 1927 seimleri sonras oluan TBMM, 1 Kasm 1927-26 Mart 1931 tarih-
leri arasnda 3 yl, 7 ay 19 gn ak kalmtr.


1. Osmanl dneminden kalan eyhlislm-
lk kurumuna aadakilerden hangisiyle
son verilmitir?
A) Saltanat makamnn kaldrlmas
B) Diyanet leri Bakanlnn kurulmas
C) Tevhid-i Tedrisat Kanununun kabul
D) eriye ve Evkaf Vekletinin kurulmas
E) Tekilt- Essiyenin yrrle girmesi



2. Aadakilerden hangisi halifeliin kald-
rld 3 Mart 1924 tarihinde TBMM tara-
fndan gerekletirilmemitir?
A) Osmanl hanedannn yurt dna ka-
rlmas
B) Genel Kurmay Bakanlnn kurulmas
C) Tekilt- Essiyenin yrrle girmesi
D) Diyanet leri Bakanlnn kurulmas
E) Tevhid-i Tedrisat Kanununun kabul



3. Trkiye Cumhuriyetinin ilk Diyanet leri
Bakan aadakilerden hangisidir?
A) Mehmet Rfat Breki
B) Ahmet Hamdi Akseki
C) Mehmet erafettin Yaltkaya
D) Hafz Yaar Okur
E) Elmall Muhammed Hamdi Yazr


4. 8 Nisan 1923 tarihinde Mustafa Kemal ta-
rafndan yaymlanan ve 1923 seimlerin-
de Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk
Grubunun izleyecei politikay gsteren
9 Umdenin ilk maddesi aadakilerden
hangisidir?
A) Aar vergisinin kaldrlmas
B) Saltanatn kaldrlmas
C) Egemenliin millete ait olmas
D) Ulusal bamszln salanmas
E) Hukuk sisteminin yenilenmesi


5. Mustafa Kemal, 1923 Genel Seimlerine
aadaki illerin hangisinden katlmtr?
A) Samsun
B) Erzurum
C) Sivas
D) Amasya
E) Ankara

1-B 2-C 3-A 4-C 5-E

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 270 ~

3. 1930 Yerel Seimleri
1930 yerel seimleri ncesinde 3 Nisan 1930'da 1580 sayl Belediye Kanunu kabul
edilmi ve Trk kadnna ilk kez siyas hak verilerek belediye seimlerinde seme
ve aday olma hakk tannmtr.


Trk kadnnn ilk kez siyas hakkn kulland 1930 yerel seimlerine Cumhuriyet
Halk Frkas ve Serbest Cumhuriyet Frkas katlm, toplam 502 seim blgesinden
471inde Cumhuriyet Halk Frkas, 31inde Serbest Cumhuriyet Frkas kazanmtr.
1930 yerel seimleri Trk siyas tarihinde ok partili hayata gei ve demokratikle-
me srecinde nemli bir yere sahiptir.

4. 1931 Genel Seimleri
Mustafa Kemal Serbest Cumhuriyet Frkasnn kendini feshetmesinden sonra geni
bir yurt gezisine km, gezi sonras edindii bilgiler dorultusunda seimlere ili-
kin CHP asndan nemli kararlar almtr.
Bu kararlar neticesinde, 1931 genel seimlerinde CHP 22 ilde 30 milletvekillii iin
aday gstermemi, buralarda bamszlarn seilmesi iin onlara frsat tanmtr.
Ancak bu adaylardan laik, cumhuriyeti ve milliyeti olmalar istenmitir.
25 Nisan 1931de yaplan milletvekili seimlerinde CHPden 287 aday, bamszlar-
dan ise ancak 20si seilebilmitir. 1931 yl seimleri sonucunda oluan TBMM, 4
Mays 1931-23 Aralk 1934 tarihleri arasnda 3 yl 9 ay 13 gn ak kalmtr.

5. 1933 Muhtarlk Seimleri
TBMM tarafndan karlan 26 Ekim 1933 tarih ve 2349 sayl kanunla Trk kadnna
ky ihtiyar heyetlerine ve muhtarla seilme hakk verilmitir.
Bu kanun erevesinde ilk muhtarlk seimi, 12 Kasm 1933 tarihinde Aydnn ine
ilesine bal Karpuzlu Bucann Demirci Dere Kynde yaplm ve seimi 500 oy
alan Glkz rbl Hanm (Gl Esin) kazanmtr.


Cumhuriyet Halk Frkas Genel Sekreteri Recep Peker Gl Hanm ektii telgrafta;
Trkiyenin ilk kadn muhtar olmak byk bir ereftir. Kutlu olsun. Sizin ve ayn vazi-
feleri alacak kz kardelerimizin Trk kadnnn stnl hakkndaki davamza hak
kazandracak rnekler vereceklerine phe yoktur. eklinde tebrik etmitir.
Trkiye Cumhuriyetinin ilk kadn muhtar seilen Gl Esin, ok nemli hizmetlerde
bulunmutur. Kumar yasaklamak, kz karma olaylarn nlemek, evlilik yapacak
genlerin yannda olmak bunlar arasndadr.

6. 1935 Genel Seimleri
Seimden nce 4 Aralk 1934te smet nn ve 191 arkada TBMMye ortak bir
nerge vererek seim kanununda baz maddelerin deitirilmesini istemilerdir. Bu
dorultuda seim kanunundaki baz maddeleri deitiren dzenleme sonucunda 5
Aralk 1934te kadnlara ilk kez milletvekili seme ve seilme hakk verilmitir.





1. Trkiye Cumhuriyetinde kadnlara siyas
hak ilk kez aadaki yllarn hangisinde
verilmitir?
A) 1925 B) 1927 C) 1929
D) 1930 E) 1934



2. Trk kadnnn ilk kez siyas hakkn kul-
land 1930 yerel seimlerine;
I. Halk,
II. Serbest Cumhuriyet,
III. Terakkiperver Cumhuriyet
partilerinden hangileri katlmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



3. Seildii blgede, kz karma olaylarn
nlemek, kumar yasaklamak, evlilik ya-
pacak genlerin yannda olmak gibi pek
ok hizmette bulunan Trkiye Cumhuri-
yetinin ilk kadn muhtar aadakiler-
den hangisidir?
A) Gl Esin
B) Pakize zzet Tarzi
C) Sabiha Bengta
D) Safiye Ali
E) Ferdane Bozdoan Erberk



4. Trkiye Cumhuriyetinde kadnlara mil-
letvekili seme ve seilme hakk ilk kez
aadaki yllarn hangisinde verilmitir?
A) 1927 B) 1930 C) 1933
D) 1934 E) 1935



5. Trkiye Cumhuriyetinde, kadnlarn mil-
letvekili seme ve seilme haklarn kul-
landklar ilk genel seim aadaki ylla-
rn hangisinde yaplmtr?
A) 1923 B) 1927 C) 1930
D) 1933 E) 1935

1935 yl seimleri, kadnlarn milletvekili seme ve seilme haklarn kullandklar
ilk genel seimlerdir.
Glkz rbl Hanm (Gl Esin) Trkiye Cumhuriyetinin ilk kadn muhtardr.
Trk kadn ilk siyas hakkn 1930 ylnda elde etmitir.
1-D 2-C 3-A 4-D 5-E

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 271 ~

Ayn yasa ile semen ya 18den 22ye karlm, ayrca milletvekillerine saylav,
meclise ise kamutay ad verilmitir.
8 ubat 1935te yaplan seimlerde 383 erkek, 17 kadn milletvekili seilmitir. An-
cak 1936 yl balarnda, boalan milletvekillikleri iin yaplan ara seimde ankr
Milletvekili seilen emekli retmen Hatice zgenel ile bu say 18e kmtr.








1935 yl seimlerinin bir dier zellii de ilk kez aznlklardan milletvekili seilmi
olmasdr. Seim sonucuna gre, bamszlara ayrlan kontenjandan 4n aznlk
milletvekilleri kazanm ve gayr-i mslim yurttalar ilk kez Meclise girmilerdir.
57 seim evresinde yaplan 1935 seimleri sonras toplam 399 milletvekilinin kat-
lmyla alan TBMM, 1 Mart 1935-27 Ocak 1939 tarihleri arasnda 4 yl, 1 ay, 18
gn gibi tek parti dneminin en uzun mrl meclisi olmutur.

7. 1939 Genel Seimleri
26 Mart 1939da yaplan bu seimlerin 420sini CHP, 4n bamsz milletvekilleri
kazanmtr. Toplam 424 milletvekilinin girdii TBMM, 3 Nisan 1939-15 Ocak 1943
tarihleri arasnda alm, Hatayn Trkiyeye katlmas zerine Hatay temsilen 5
milletvekilinin daha katlmyla milletvekili says 429 olmutur.
Bu seimlerde ne kan farkllk seim sonras oluan TBMMde CHP milletvekilleri
iinden CHP tarafndan belirlenen Mstakil Grup uygulamasna geilmesidir.
Mstakil Grup, Cumhuriyet Halk Partisinin 29 Mays-3 Haziran 1939 tarihleri ara-
snda toplanan V. Byk Kurultaynda benimsedii tzk gerei, hkmet ve parti
almalarn denetlemek iin parti bnyesinde oluturulan bir gruptur. 21 kiilik bu
Mstakil Grubun bakan da, CHPnin de bakan olan smet nndr.


III. HUKUK ALANINDA YAPILAN NKILPLAR






A. 1924 Anayasasnn Kabul (20 Nisan 1924)
1921 Anayasas (Tekilt- Essiye) sava koullarnda hazrlanm son derece kstl
bir anayasayd. Temel hak ve zgrlkler gibi konulara yer verilmemiti. Ayrca, bu
anayasada Osmanl dneminden kalan baz yasalarn toplumun ihtiyalarna cevap
verememesi daha kapsaml bir anayasay zorunlu klmtr.


1. Atatrk Dneminde yaplan milletvekili
seimlerinin hangisinde ilk kez aznlk-
lardan milletvekili seilmi ve bylece
gayr-i mslimler de meclise girmitir?
A) 1923 Genel Seimleri
B) 1927 Genel Seimleri
C) 1931 Genel Seimleri
D) 1935 Genel Seimleri
E) 1939 Genel Seimleri



2. Trkiyede 1935 yl Genel Seimlerinde
ka kadn milletvekili Meclise girmitir?
A) 10 B) 15 C) 17 D) 20 E) 22



3. Cumhuriyet Halk Partisinin 1939 ylnda-
ki V. Byk Kurultayda benimsedii t-
zk gerei, hkmet ve parti almala-
rn denetlemek amacyla CHPnin bn-
yesinde oluturulan topluluk aadaki-
lerden hangisidir?
A) Mstakil Grubu
B) Yz Ellilikler Grubu
C) Felh- Vatan Grubu
D) On Drtler Grubu
E) Mdafaa-i Hukuk Grubu



4. Tek Parti dneminin en uzun sre grev
yapan meclisi, aadaki seimlerin han-
gisinden sonra greve balamtr?
A) 1927 Genel Seimleri
B) 1931 Genel Seimleri
C) 1935 Genel Seimleri
D) 1939 Genel Seimleri
E) 1946 Genel Seimleri



5. CHPnin 1939da parti bnyesinde olu-
turduu Mstakil Grubun bakan aa-
dakilerden hangisidir?
A) Cell Bayar
B) Adnan Menderes
C) M. Fuat Kprl
D) Refik Koraltan
E) smet nn

1924 Anayasasnn Kabul 20 Nisan 1924
1924 Anayasasnda Yaplan Deiiklikler 1928-1946
Meden Kanunun Kabul 17 ubat 1926
Avrupa Hukuk Sisteminden Yararlanlmas 1926-1932
Kadnlara Siyas Haklar Verilmesi 1930 (B)-1933 (M)-1934 (V)
Deerli adaylar, baz kaynaklarda 1935 yl seimlerinde meclise giren kadn says
18 olarak yanl verilmektedir. Nitekim SYM bu konuyla ilgili 2009 Kaymakam
Adayl Giri Snavnda bir soruyu (11. soru) iptal etmitir.

11. 1935 ylnda yaplan milletvekilli seimlerinde ka kadn milletvekili Meclise
girmitir? (2009-Kaymakam Aday.) (ptal)
A) 5 B) 10 C) 18 D) 20 E) 25

Bu yzden 1935 yl seimlerinde Meclise giren kadn milletvekili says 17dir.
1-D 2-C 3-A 4-C 5-E

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 272 ~

Bu nedenlere bal olarak komisyonun hazrlad yeni anayasa tasars 20 Nisan
1924te II. TBMM tarafndan kabul edilerek yrrle girmitir.
1924 Anayasasnn kabulyle, hem 1876 Anayasas (Kanun-i Essi) hem de 1921
Anayasas (Tekilt- Essiye) yrrlkten kaldrlarak iki bal anayasal dzene son
verilmitir.
Toplam 6 blm ve 105 maddeden oluan 1924 Anayasasna gre;

















1924 Anayasasnn kabulnden sonra TBMMnin 23 Nisan 1924 tarihli oturumun-
da, Kurtulu Sava sresince dmanla ibirlii yapt gerekesiyle baz st dzey
makamlarda bulunan Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn listesi hazrlanm ve bu
kiilerin srgn edilmesi karalatrlmtr. Trk siyas tarihinde bu listede ad geen
kiilere Yzellilikler (150likler) ad verilmitir.
1924 Anayasas 1960 htilline kadar yrrlkte kalm, bylece gnmze kadar
Trk anayasa tarihinde en uzun sreli anayasa olmutur.

B. 1924 Anayasasnda Yaplan Baz nemli Deiiklikler













1. 1924 Anayasas ile ilgili olarak aadaki
bilgilerden hangisi doru deildir?
A) Meclis yrtme yetkisini hkmet arac-
l ile kullanr.
B) Seme ya 22, seilme ya 25tir.
C) Seimler drt ylda bir yaplr.
D) Cumhurbakan 4 yllk sre iin meclis
ierisinden meclis tarafndan seilir.
E) Grevler ayrl ilkesi geerlidir.




2.
I. seim sisteminin tek dereceli olmas,
II. yarg gcnn bamsz mahkemelerce
kullanlmas,
III. seimlerin drt ylda bir yaplmas
Yukardakilerden hangileri 1924 Anaya-
sas ile ilgilidir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



3.
I. Devletin dini slmdr. maddesinin
anayasadan karlmas,
II. cumhurbakan ve milletvekillerinin
yemin eklinin deitirilmesi,
III. semen yann 18den 22ye karl-
mas
Yukardakilerden hangileri 1924 Anaya-
sasnda yaplan 1928 yl deiiklikleri
arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



4. 1924 Anayasasnda yaplan deiiklikler-
le ilgili olarak aadakilerden hangisi
doru bir bilgi deildir?
A) 1930 ylnda kadnlara milletvekili se-
me ve seilme hakk verilmitir.
B) 1934 ylnda semen ya 18den 22ye
karlmtr.
C) 1937 ylnda Atatrkn alt temel ilkesi
anayasaya eklenmitir.
D) 1945 ylnda dili Trkeletirilmitir.
E) 1946 ylnda tek dereceli seim sistemi
benimsenmitir.

Egemenlik kaytsz artsz milletindir.
Trkiye Devletinin ynetim ekli cumhuriyettir.
Trkiye Devletinin dini slm, bakenti Ankara, dili Trkedir.
Gler Birlii-Grevler Ayrl ilkesi geerlidir.
Yasama, yrtme ve yarg meclisin kontrolndedir.
Meclis yrtme yetkisini hkmet aracl ile kullanr.
Yarg gc bamsz mahkemeler tarafndan kullanlr.
Seimler 4 ylda bir yaplr.
Cumhurbakan 4 yllk sre iin meclis ierisinden meclis tarafndan seilir.
Seme ya 18, seilme ya 30dur.
Seme ve seilme hakk sadece erkelere aittir.
Trkiye Cumhuriyetinin tm vatandalar kanunlar nnde eittir.
Seim sistemi ift derecelidir.
Atatrk lkeleri devletin temel ilkeleridir.
1928de Devletin dini slmdr. maddesi anayasadan karlmtr.
1928de Cumhurbakan ve milletvekillerinin yemin ekli deitirilmi ve yemin
metni iindeki din terimler kaldrlmtr. (Vallahi yerine Namusum zerine
ant ierim eklinde)
1930da kadnlara belediye seimlerine katlma hakk verilmitir.
1933te kadnlara muhtarlk seimlerine katlma hakk verilmitir.
1934te kadnlara milletvekili seme ve seilme hakk verilmitir.
1934te semen ya 18den 22ye karlmtr.
1937de Atatrkn alt temel ilkesi anayasaya eklenmitir.
1945te ierii deitirilmeden dili Trkeletirilmitir.
1946da seim sistemi deitirilerek tek dereceli seim sistemine geilmitir.
1-B 2-E 3-C 4-A

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 273 ~

C. Meden Kanunun Kabul (17 ubat 1926)
Osmanl Devletinde meden hukuk, slm kurallarna gre dzenlenmiti. XIX. yz-
ylda hazrlanan Mecellenin;
slm hukukuna dayanmas ve slm dininin kurallarn barndrmas
Laik bir meden hukuk olmamas
Yeni Trk devletinin ihtiyalarn tam olarak karlayamamas
Sadece Mslman kesime uyguland iin patrikhanenin birtakm hukuk
yetkilerini devam ettirmesine yol amas
gibi nedenlere bal olarak Laik bir meden hukuk oluturulmas ihtiyac domutur.
8 Nisan 1924te slm hukukuna gre hkm veren Kadlk messesi kaldrlarak
mahkemeler birletirilmitir.
17 ubat 1926da ise svire Meden Kanunu rnek alnarak Trk Meden Kanunu
kabul edilmi, 4 Ekim 1926da yrrle girmitir.
Meden Kanunun svireden alnmasnn en nemli sebebi, Avrupadaki en yeni ve
en ada meden kanun olmasdr.





Meden Kanun olarak 4 blmden oluur.




















Meden Kanunla sadece toplumsal alanda kadn-erkek eitlii salanmtr. Kadn-
lara siyas hak (seme ve seilme) verilmemitir.
Ayrca, Trk kadn kendi soyadn kullanabilme hakk ile evlilikte edinilen malla-
ra ortaklk hakkn ancak 2002 ylnda elde edebilmitir. Bu nedenle, 1926 tarihli
Meden Kanun bu yenilikleri kapsamamaktadr.


1. Yeni Trk Devletinde laik hukuk sistemi-
nin oluturulmasnda Mecellenin;
I. Laik bir meden hukuk olmamas,
II. slm hukukuna dayanmas,
III. Avrupa rnek alnarak hazrlanmamas
zelliklerinden hangilerinin etkili olduu
savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


2. 17 ubat 1926da kabul edilen Trk Me-
den Kanunu aadaki lkelerden hangi-
si rnek alnarak hazrlanmtr?
A) Almanya B) talya C) Fransa
D) ngiltere E) svire


3. Meden Kanunun kabul edilmesi ile aa-
daki gelimelerden hangisinin ama-
land savunulamaz?
A) Kadnlarn sosyal hayata katlmn artr-
mak
B) Siyas alanda kadn-erkek eitlii sala-
mak
C) Aile kurumunu gvence altna almak
D) Toplumsal bar ve eitlii salamak
E) Hukukta laiklemeyi salamak


4.
I. aznlklar,
II. patrikhanenin yetkileri,
III. kadnlarn sosyal haklar,
17 ubat 1926 tarihinde kabul edilen Me-
den Kanunla yukardakilerden hangile-
riyle ilgili bir dzenleme yaplmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


5.
I. patrikhanenin dnyev yetkilerine son
verilmesi,
II. kadnlara istedii meslei seebilme
hakknn verilmesi,
III. kadnlara kendi soyadn kullanabilme
hakknn verilmesi,
IV. evlilikte tek elilik uygulamas
Yukardakilerden hangileri Meden Ka-
nunun kapsamndadr?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve III
D) I, II ve IV E) II, III ve IV


E M A
A
H Y R L
I A A E
S S
H H
H U H U
U K U K
K U K U
U K U K
K U K U
U U
Meden Kanunla
Laik ve ada bir hukuk sisteminin temelleri atlmtr.
Trkiyede hukuk birlii salanmtr.
Evlilik devlet denetimine alnarak resm nikh zorunlu hale getirilmitir.
Evlilikte tek elilik zorunlu hale getirilmitir.
Kadn-erkek arasnda toplumsal ve mal alanlarda eitlik salanmtr.
Boanma hakk kadna da tannmtr.
ahitlikte erkekle kadn eit konuma getirilmitir.
Reit yataki kiilere din seme zgrl getirilmitir.
Aile birlii devlet gvencesi altna alnmtr.
Kadnlara istedii meslee girebilme hakk tannmtr.
Mirasta kz ve erkek ocuklar arasnda eit paylam salanmtr.
Anneye de ocuun velyetini alma hakk tannmtr.
Aznlklar da bu kanuna tbi olmu, bylece patrikhanenin mahkeme kurma
yetkisi sona ermitir. (patrikhanenin dnyev yetkileri elinden alnmtr.)
1-C 2-E 3-B 4-A 5-D

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 274 ~

D. Avrupa Hukuk Sisteminden Yararlanlmas
1926da talyadan Ceza Kanunu alnmtr.
1926da svireden Ticaret Kanunu alnmtr.
1926da svireden Borlar Kanunu alnmtr.
1927de svireden Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu alnmtr.
1929da Almanyadan Ceza Muhakemeleri Kanunu alnmtr.
1929da Almanyadan Deniz Ticareti Kanunu alnmtr.
1929da Fransadan dare Hukuku alnmtr.
1932de svireden cr flas Kanunu alnmtr.


E. Kadnlara Siyas Haklar Verilmesi
Meden Kanunun kabul ile sosyal yaamda kadn-erkek eitlii salanm, ancak
kadnlara herhangi bir siyas hak verilmemiti.
Bu yzden siyas yaamda kadnlara da eitli haklar verilerek, onlarn ynetime
katlmalar ve bylece ulusal egemenlik anlaynn tam olarak yerlemesi ama-
lanmtr.

Kadnlara Verilen Siyas Haklar


1930 1933 1934












IV. ETM VE KLTR ALANINDA YAPILAN NKILPLAR











1.
I. Ceza Kanunu,
II. Ticaret Kanunu,
III. Borlar Kanunu
Yukardakilerden hangileri 1926 ylnda
kabul edilen kanunlar arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. svireden rnek alnarak hazrlanan ve
1932de kabul edilen kanun aadakiler-
den hangisidir?
A) Ticaret Kanunu B) Meden Kanun
C) cr-flas Kanunu D) Ceza Kanunu
E) Borlar Kanunu


3.
I. Borlar Kanunu,
II. Deniz Ticareti Kanunu,
III. Ceza Muhakemeleri Kanunu
Yukardaki kanunlardan hangileri Alman-
yadan rnek alnarak hazrlanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III


4. Atatrk Dneminde Trk kadnnn;
I. belediye seimlerine katlma,
II. milletvekili seme ve seilme,
III. muhtar ve aza seimlerine katlma
haklarn elde etme sras aadakiler-
den hangisinde doru olarak verilmitir?
A) I, II, III B) I, III, II C) II, III, I
D) II, I, III E) III, II, I


5. Aadakilerden hangisi, Atatrk Dne-
minde eitim ve kltr alannda yaplan
almalardan biri deildir?
A) Millet Mekteplerinin almas
B) Tevhid-i Tedrisat Kanununun kabul
C) Trk Tarih Kurumunun almas
D) Devlet statistik Enstitsnn kurulmas
E) Halkevlerinin almas


Belediye
seimlerine
katlma
Muhtar ve aza
seimlerine
katlma
Milletvekili
seme ve
seilme
Trkiye, kadnlara bu ekilde siyas hak verme konusunda Fransa ve svire gibi pek
ok Avrupa devletinden nce davranmtr. yle ki 1935 yl seimlerinde toplam 17
kadn milletvekili meclise girmitir.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu 3 Mart 1924
Medreselerin Kapatlmas 11 Mart 1924
Maarif Tekilt Hakknda Kanun 2 Mart 1926
Yeni Trk Harflerinin Kabul 1 Kasm 1928
Millet Mekteplerinin Almas 24 Kasm 1928
Trk Tarih Kurumunun Almas 15 Nisan 1931
Halkevlerinin Almas 19 ubat 1932
Trk Dil Kurumunun Almas 12 Temmuz 1932
Eitim, Kltr ve Sanat Alanndaki Dier almalar 1923-1937
1-E 2-C 3-E 4-B 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 275 ~

Osmanl Devletinde eitim sbyan mekteplerinde balar, ardndan bu eitim med-
reselerde devam ederdi. Eitim sisteminin modern ve ada bir yapda olmamas
eitim alannda kkl yeniliklerin yaplmasn bir bakma zorunlu klmtr.
Eitim ve kltr alannda inklplarn yaplmasnda;
Eitim-retim kurumlarnda birliin salanmak istenmesi
Eitimde frsat eitliinin salanmak istenmesi
Eitimi kolaylatrma ve yaygnlatrma dncesi etkili olmutur.
Mill bilin oluturma fikri
Osmanl eitim sisteminin laik ve ada olmamas

A. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (retim Birlii Yasas) (3 Mart 1924)
Dnemin Mill Eitim Bakan Hseyin Vsf nar ile elli arkadann hazrlad bir
nerge ile 3 Mart 1924te TBMMde kabul edilmitir.
Bu kanunla; lkedeki eitim kargaasna son vermek, lkede kltr birlii salamak
ve mill ve laik deerler tayan bir eitim sistemi kurmak amalanmtr.
retimin Birletirilmesi Yasas olarak da bilinen bu kanunla, Trkiyedeki btn
okullar Maarif (Mill Eitim) Bakanlna balanmtr. Bylece;
Eitim-retimde ikilie son verilmitir.
Trkiyede eitim-retim birlii salanmtr.
Ulusal, laik ve ada eitimin temelleri atlmtr.
lkretimin zorunlu ve parasz olaca belirtilmitir.
Mill kltr birliinin salanmas iin ortam hazrlanmtr.
Din esaslara dayal eitim anlay terk edilmitir.
Aznlk okullar ve yabanc okullar devlet denetimi altna alnmtr.
eriye ve Evkaf Vekletinin btesine ayrlan eitim pay Maarif Bakanlna
devredilmitir.

B. Medreselerin Kapatlmas (11 Mart 1924)
Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile dinin eitim zerindeki etkisine son verildii iin bu
kanun gereince dnemin Mill Eitim Bakan Vsf narn 11 Mart 1924 tarihli
genelgesiyle medreseler kapatlmtr.
Medreselerin kapatlmas zerine, din adam yetitirmek ve bu ihtiyac karlamak
iin mam Hatip Okullar ve Darl-fnna bal lhiyat Fakltesi almtr.
Medreselerin kapatlmas ile;
Eitim-retimde ikilik ortadan kaldrlmtr.
Eitimde laikleme ve millleme sreci hzlanmtr.

C. Maarif Tekilt Hakknda Kanun (2 Mart 1926)
2 Mart 1926da karlan bu kanunla; Tevhid-i Tedrisat Kanununun altnda
eitim ileri dzenlenerek mfredat programlar yenilenmi ve aa uygun hale
getirilmitir. Maarif Tekiltna Dair Kanun ile;
Devletin izni olmadan okul almas yasaklanm, bugnk modern eitim sis-
teminin temelleri atlmtr. (Karma Eitim Sistemine geilmitir.)
Eitimde frsat eitlii n planda tutularak, retimin parasz olduu kabul edil-
mi, bu ynyle halk devlet anlayna hizmet edilmitir.


1. Atatrk Dneminde eitim ve kltr ala-
nnda inklplarn yaplmasnda;
I. Osmanl eitim sisteminin laik ve a-
da olmamas,
II. Eitim-retim kurumlarnda birliin
salanmak istenmesi,
III. Eitimde frsat eitliinin salanmak is-
tenmesi
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. retim Birlii Yasas olarak da bilinen
Tevhid-i Tedrisat Kanununa ilikin ner-
geyi meclise sunan dnemin Mill Eitim
Bakan aadakilerden hangisidir?
A) Hseyin Vsf nar
B) Refik Saydam
C) kr Saraolu
D) Cemal Hsn Taray
E) Hamdullah Suphi Tanrver



3. Trkiye'de Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile b-
tn okullar Mill Eitim Bakanl'na balan-
mtr.
Bu uygulamann;
I. lke bamszln pekitirme,
II. iilerine karlmasn nleme,
III. siyas kararll koruma
amalarndan hangilerine ynelik olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


4. Atatrk Dneminde din adam yetitir-
mek ve bu ihtiyac karlamak amacyla
mam Hatip Okullar ve Darl-fnna
bal lhiyat Fakltelerinin almas,
aadaki gelimelerden hangisinin bir
sonucudur?
A) Tevhid-i Tedrisat Kanununun kabul
B) eriye Vekletinin kaldrlmas
C) Medreselerin kapatlmas
D) Tekilt- Esasiyenin kabul
E) Maarif Tekiltna Dair Kanunun kabul
edilmesi

1-E 2-A 3-D 4-C

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 276 ~

Okul programlar yeniden dzenlenmi, ABDli uzman John Deweyin grle-
rinden yararlanlmtr.
Yabanc okullardaki Tarih, Corafya, Trke ve Felsefe derslerinin Trk ret-
menler tarafndan okutulmas kararlatrlmtr.
Yabanc okullarn Trk mfettilerce denetlenmesi karara balanmtr.




1926 tarihli Maarif Tekiltna Dair Kanunda belirlenen orta retim kurumlar
arasnda ise unlar vardr:
Liseler Orta Mektepler
lk Muallim Mektepleri Ky Muallim Mektepleri

D. Yeni Trk Harflerinin Kabul (1 Kasm 1928)
Cumhuriyetin ilk yllarnda gerekletirilen en nemli devrimlerden biri de, kuku-
suz Yeni Trk Harflerinin kabul edilmesidir.
Bu konuyla ilgili olarak II. Merutiyet dneminde birtakm almalar yaplmsa da
herhangi bir baar salanamamtr.
te yandan bu konu ilk kez 17 ubat-4 Mart 1923 tarihleri arasnda toplanan zmir
ktisat Kongresinde gndeme gelmi, ancak gndem d olduu gerekesiyle ile-
me konulmamtr.
Sonusuz kalan bu giriimlerden sonra, Mustafa Kemal Atatrkn 8 Austos 1928
tarihinde stanbul Sarayburnu Parkndaki gazinoda yapt bir konuma, lke ge-
nelinde harf seferberliinin balamasn salamtr.
Bu gelimelerin sonucu olarak 1 Kasm 1928 tarihinde Trk Harf Devrimi yaplm,
Trk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakknda Kanun TBMMde kabul edilmitir.

Yeni Trk harflerinin kabulnde;
Okuma-yazmann ayrcalk olmaktan karlmak istenmesi
Arapann yazm ve teknik olarak karmak olmas
Arap harflerinin Trkenin ses yapsna uymamas
Okuma-yazmay kolaylatrmak ve okur-yazar orann arttrmak
Bat kltr ile btnlemek
dnceleri etkili olmutur.

Yeni Trk harflerinin kabul edilmesiyle de;
Bat dnyas ile btnleme sreci hzlanmtr.
Konuma dili ile yaz dili arasndaki uyumsuzluk giderilmitir.
Okuma-yazma oran ve kltr seviyesi artmtr.
Avrupadaki bilim ve teknolojideki ilerlemelerin takip edilmesi kolaylamtr.
Bat dillerinden tercmeler kolaylam ve artmtr.
Baslan kitap says artmtr.




1. Aadakilerden hangisi 2 Mart 1926 ta-
rihli Maarif Tekilt Kanununa gre Tr-
kiyedeki yabanc okullarda Trk ret-
menler tarafndan okutulmas kararlat-
rlan dersler arasnda yer almaz?
A) Felsefe B) Matematik C) Trke
D) Corafya E) Tarih




2. Aadakilerden hangisi 2 Mart 1926 ta-
rihli Maarif Tekilt Kanununda belirle-
nen orta retim kurumlar arasnda yer
almaz?
A) Millet Mektepleri
B) Ky Muallim Mektepleri
C) Orta Mektepler
D) Liseler
E) lk Muallim Mektepleri



3. Yeni Trk harflerinin kabul edilmesi ilk
kez nerede gndeme gelmitir?
A) I. Tarih Kongresinde
B) Trk Maarif Kongresinde
C) II. TBMMnin alnda
D) zmir ktisat Kongresinde
E) I. Trk Dil Kurultaynda



4. Yeni Trk harflerinin kabul edilmesinde;
I. Okuma-yazmann ayrcalk olmaktan
karlmak istenmesi,
II. Arap harflerinin Trkenin ses yapsna
uymamas,
III. Avrupa kltr ile btnlemek
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



5. Trkiyede Latin harfleriyle 1928 ylnda
karlan ilk gazete aadakilerden han-
gisidir?
A) Aksz B) Dergh C) Mardin
D) Yeni Adana E) Tercman


Cumhuriyet dnemi eitim sisteminde okullardaki tefti hizmetlerine dayanak olu-
turan ilk yasal dzenleme, 1923te kabul edilen Maarif Mfettileri Talimatnamesi
ile lk Tedrisat Mfettilerinin Vazifelerine Dair Talimatnamedir.
Trkiyede Latin harfleriyle karlan ilk gazete Mardin Gazetesidir. (1928)
1-B 2-A 3-D 4-E 5-C

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 277 ~

E. Millet Mekteplerinin Almas (24 Kasm 1928)
Millet Mekteplerinin almasndaki temel ama, yeni harflerin ksa srede tm hal-
ka retilmesi ve okur-yazar orannn arttrlmak istenmesidir.
Bu amala 24 Kasm 1928de Millet Mektepleri Talimatnamesi hazrlanmtr. Bu
talimatname ile 14-45 ya arasndaki her Trk vatandann bu mekteplere devam
etmesi zorunlu tutulmutur.
Ayrca Mustafa Kemal bu talimatname ile Baretmen seilmi; Kayseri, Tekirda,
Bursa, anakkale, Eceabat, Gelibolu, Sinop, Samsun, Turhal, Tokat, Sivas ve Amas-
yay kapsayan ok uzun bir yurt gezisine karak yeni harfleri bizzat halka ret-
mek iin almtr.
Millet Mektepleri, btn yurtta balayan okuma-yazma seferberliinin bir sonucu
olarak 1 Ocak 1929 tarihinden itibaren almaya balamtr.

F. Trk Tarih Kurumunun Almas (15 Nisan 1931)
Trk Devriminin genel amacn ada uygarlk dzeyine ulamak, hatta ulusal kl-
tr o dzeyin zerine karmak olarak saptayan Mustafa Kemal, bu dncesini
gerekletirmek iin Trk tarihinin aratrlmasna da byk nem vermitir.
Bu amala 15 Nisan 1931de Trk Tarihi Tetkik Cemiyetini (1935te Trk Tarih Ku-
rumu adn almtr.) kurmu ve bu konuda ok nemli bir adm atmtr.
Kurumun ilk bakan Tevfik Bykloludur. (1931-1932)
Trk Tarih Kurumunun kurulmasnda;
Anadolu ve Orta Asyadaki Trk topluluklarnn tarihini aydnlatmak
mmeti tarih anlay yerine mill tarih anlayn geerli klmak
Trklerin sar rktan olmadn ortaya koymak
Trk toplumunda mill bilin oluturmak
dnceleri etkili olmutur.
Trk Tarih Kurumu bnyesinde;
1931 ylnda liseler iin 4 ciltlik bir Genel Tarih kitab hazrlanmtr.




9 Temmuz 1932de Trk Tarih Kurumunun ilk bilimsel kurultay yaplm, bu I.
Tarih Kongresinde Trk Tarih Tezi ortaya atlmtr.
Bu tezle; ulusal anlayta bir tarih grnn egemen klnmas, Trk uygar-
lnn tarihin en eski uygarlklarndan biri olduunun kantlanmas, Anadolu
zerindeki birtakm tarihsel iddialarn aslszlnn ispatlanmas ve Trklerin
kkeninin Orta Asya olduunun gsterilmesi amalanmtr.
1933te Anadoludaki kalntlar inceleyerek yurdumuzun tarih ncesi dnemini
aydnlatmak amacyla, Cumhuriyet tarihinin ilk arkeolojik kazsn Ahlatlbelde
gerekletirmitir. (Kaz Bakan Dr. Hamit Zbeyr Koaydr.)
1935in ilk kazsn ise kendi paras ve elemanlaryla Alacahykte yaplmtr.
1937 ylnda II. Tarih Kongresi toplanm, bu kongreye yabanc bilim adamlar
da katlmtr.






1. Atatrk Dneminde Millet Mekteplerinin
almasnda;
I. okuma-yazma orannn artrlmak isten-
mesi,
II. yeni harflerin ksa zamanda halka re-
tilmesi,
III. eitim-retimde birliin salanmak
istenmesi
amalarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. Atatrkn liseler iin 1931 ylnda hazr-
lanan Tarih Kitabnda yeterli bulmad
ve bu yzden kendisinin yeniden kaleme
ald blm aadakilerden hangisidir?
A) Orta Asya Trk Tarihi
B) Hz. Muhammedin Hayat ve Savalar
C) Anadolu Beylikleri
D) Mill Mcadelede Muharebelerimiz
E) Osmanl Devlet Tekilt


3. Trk Tarih Kurumunun almasnda;
I. lkede okuma-yazma seferberlii
balatma,
II. mill tarih anlayn yerletirme
III. sar rk tezinin doru olmadn
kantlama
dncelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III


4. Trkiye Cumhuriyetinin ilk kadn tarihi-
si aadakilerden hangisidir?
A) Afet nan B) Sabiha Bengta
C) Safiye Ali D) Suraiya Faroqhi
E) Mbahat S. Ktkolu


5. Aadakilerden hangisi Atatrkn vasi-
yeti zerine mal varlnn bir ksmn ba-
lad kurumlardan biridir?
A) Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi
B) stanbul niversitesi
C) Gazi Eitim Enstits
D) Gzel Sanatlar Akademisi
E) Trk Tarih Kurumu


Mustafa Kemal Atatrk, liseler iin hazrlanan bu tarih kitabn bizzat incelemi, ki-
tapta Hz. Muhammedin Hayat ve Savalar ile ilgili blm yeterli grmeyerek
bu blm kendisi tekrar kaleme almtr.
Atatrk, vasiyeti zerine mal varlnn bir ksmn TTKya balamtr.
Prof. Dr. Afet nan, Trkiye Cumhuriyetinin ilk Trk kadn tarihisidir.
1-C 2-B 3-A 4-A 5-E

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 278 ~

G. Halkevlerinin Almas (19 ubat 1932)
Mustafa Kemal Atatrkn nclnde, inklplar halka retmek ve halkn kl-
trel geliimine katk salamak amacyla 19 ubat 1932de almtr.
lk dnemlerde toplam 14 merkezde alan Halkevleri, 1912de kurulup 1931de
kapatlan Trk Ocaklarnn yerini almtr.
Atatrk Dneminde alan Halkevlerinin sunduu balca hizmetler ise unlardr;
Okuma-yazma retmek iin kurslar dzenlenmitir.
Yresel deerleri tantmak amal dergi yaymlanmtr. (lk Dergisi)
Diki, nak gibi eitli beceri kurslar dzenlenmitir.
Salk kurallarnn retilmesi ve uygulamas salanmtr.
Yaygn halk okulu hizmeti grmtr.
Sanat, edebiyat, mzik, dans, tiyatro, spor, sosyal yardm, ktphane, kurs vb.
pek ok konuda halkn kltrel geliimine katk salamtr.
1932-1951 yllar arasnda etkin olarak varlk gsteren Halkevleri, 1951de Adnan
Menderes tarafndan kapatlmtr.

H. Trk Dil Kurumunun Almas (12 Temmuz 1932)
Mustafa Kemal, Trkeyi ulusallamay salayan etkenlerden biri olarak grm ve
bu konuda almalar yaplmasn istemitir.
Bu amala 12 Temmuz 1932de Trk Dili Tetkik Cemiyetini (1936da Trk Dil Ku-
rumu adn almtr.) kurmu ve bu konuda da ok nemli bir adm atmtr.
Kurumun ilk bakan Smih Rfat Horozcudur. (1932)
Trk Dil Kurumunun almasnda;
Trkeyi yabanc dillerin boyunduruundan kurtarmak
Aydn dili ile halk dili arasndaki farkllklar gidermek
Trkenin zenginliini ortaya karmak
Trkeyi zenginletirmek ve gzelletirmek
Toplumsal anlama ve btnlemeyi salamak
Trkeyi bilim ve kltr dili dzeyine ykseltmek
dnceleri etkili olmutur.
Trk Dil Kurumu bnyesinde;
26 Eyll-5 Ekim 1932 tarihleri arasnda Atatrkn bakanlnda Dolmabahe
Saraynda I. Trk Dil Kurultay toplanmtr.



1932 ylnda Trk afi sanat ve reklamclnn ilk temsilcilerinden hap Hulusi
Grey, Atatrk'n siparii zerine yllarca ilkokul birinci snflarnda okutulan
Alfabe'nin kapan tasarlamtr.
nl bir dilbilimci ve ayn zamanda Trk Dil Kurumunun da ilk genel sekreteri
olan Agop Martayan, Trkenin geliimine ok byk katk salamtr. Bu kat-
klarndan dolay kendisine Atatrk tarafndan Dilaar soyad verilmitir.
Mustafa Kemal Atatrk, Trk dili konusunda bizzat alm ve 1937de Trke
terimlerle bir Geometri Klavuzu yazmtr.




1. Aadakilerden hangisi Atatrk dnemi-
nde alan halkevlerinin topluma sundu-
u hizmetlerden biri deildir?
A) Meslek beceri kurslar dzenlenmitir.
B) Halka salk kurallar retilmitir.
C) eitli alanlarda bilim adamlar yetitir-
mitir.
D) Halkn kltrel geliimine katk salan-
mtr.
E) Okuma-yazma retmek iin kurs prog-
ramlar almtr.



2. Gnmzde yldnmleri her 26 Eyllde
Dil Bayram olarak kutlanan ve Trk
Dil Kurumunun almasndan sonra, 26
Eyll 1932de Atatrkn bakanlnda
toplanan I. Trk Dili Konferans nerede
dzenlenmitir?
A) Dolmabahe Saray
B) Beylerbeyi Saray
C) Kasr Kk
D) Yldz Saray
E) Topkap Saray



3. 12 Temmuz 1932de alan Trk Dil Kuru-
munun ilk genel sekreteri olan, kendisi-
ne Trkenin geliimine katklarndan
dolay Atatrk tarafndan Dilaar soyad
verilen ve Trk Tarih Tezi, Gne Dil
Teorisi gibi konularda yapt almalar-
la nemli bilgileri ortaya karan nl dil-
bilimci aadakilerden hangisidir?
A) mer sm Bey
B) Agop Martayan Efendi
C) brahim Necmi Bey
D) Ahmet Besim Bey
E) Kevork Simkeyan Efendi



4. Mustafa Kemal Atatrkn, Trk dilinin
gelimesi konusunda 1937de kaleme al-
d eser aadakilerden hangisidir?
A) Nutuk
B) Geometri Klavuzu
C) Zabit ve Kumandan ile Hasbhal
D) Karlsbad Hatralar
E) Vatanda in Meden Bilgiler

Atatrk, vasiyeti zerine mal varlnn bir ksmn da TDKya balamtr.
Atatrkn 26 Eyll 1932de gerekletirdii I. Dil Kurultaynn yl dnmleri, her yl
26 Eyllde Dil Bayram olarak kutlanmaktadr.
1-C 2-A 3-B 4-B

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 279 ~

. Eitim, Kltr ve Sanat Alanndaki Dier almalar (1923-1937)









































1.
I. Topkap Saraynn mze haline geti-
rilmesi,
II. Ankara Arkeoloji Mzesinin almas,
III. Gazi Eitim Enstitsnn almas,
IV. niversite reformunun yaplmas
Atatrk Dneminde gerekletirilen yu-
kardaki gelimelerin kronolojik srala-
mas aadakilerden hangisinde doru
olarak verilmitir?
A) I, II, III, IV B) I, IV, III, II C) II, I, III, IV
D) III, IV, I, II E) IV, II, I, III


2.
I. Ky Enstitlerinin almas,
II. Halkevlerinin almas,
III. Millet Mekteplerinin almas
Yukardaki gelimelerden hangileri Ata-
trk dneminde gereklemitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III



3. Aadakilerden hangisi, Atatrk Dne-
minde kltr ve sanat alannda yaplan
almalardan biri deildir?
A) Atatrk niversitesinin kurulmas
B) Ankara Etnografya Mzesinin almas
C) Ayasofya Camiinin mzeye evrilmesi
D) Resim ve Heykel Mzesinin almas
E) Ankara Devlet Konservatuarnn kurul-
mas


4. lk Atatrk heykeli aadaki ehirlerin
hangisinde almtr?
A) Ankara B) Samsun C) zmir
D) stanbul E) Yalova


5. 1934te lkemizi ziyaret eden ran ah
Rza ah Pehlev onuruna Ankara Halke-
vinde sahnelenen Trkiyedeki ilk opera
aadakilerden hangisidir?
A) Tabebek Operas
B) zsoy Operas
C) Baynder Operas
D) Ernani Operas
E) Kerem Operas

1923te Atatrkn direktifleriyle Ankara Arkeoloji Mzesi almtr.
1923te Atatrkn direktifleriyle Reit Saffet Atabinen tarafndan Trkiye
Turing ve Otomobil Kurumu kurulmutur. Trkiye'de ilk bror, ilk afi, ilk
turistik rehberleri ve ilk karayolu haritas bu kurum tarafndan baslmtr.
1924te Trkiyede alan retmeni yetitirmek amacyla mzik eitimi veren
ilk kurum olan Msiki Muallim Mektebi Ankarada almtr.
1924te Trkiyedeki ilk maden mhendislii okulu olan Yksek Maadin ve
Sanayi Mhendis Mektebi Zonguldakta almtr.
1924te Mzka-y Hmyun Ankaraya tanm ve Mill Savunma Bakanl-
na balanmtr.
1924te Topkap Saray mze hline getirilmitir.
1925te Ankarada Hukuk Mektebi almtr.
1926da Atatrk dneminde Trk ve Bat mziklerinin birlikte yrtld
tek mzik eitimi kurumu olan Darl-elhan (Name Evi/ark Evi) stanbul
Belediye Konservatuarna evrilmitir.
1926da Sarayburnundaki Glhne Parknda ilk Atatrk Heykeli almtr.
1926da Konyada Asr- Atike (Mevlna) Mzesi almtr.
1926da Ankarada Gazi Eitim Enstits almtr.
1927de Sanayi-i Nefise Mektebi Gzel Sanatlar Akademisine evrilmitir.
1928de Mstakil Ressamlar ve Heykeltralar Birlii kurulmutur.
1930da stanbulda Opera Cemiyeti kurulmutur.
1930da Ankara Etnografya Mzesi halka almtr. (Buras 1938-1953 ylla-
r arasnda Atatrkn naann geici olarak konulduu yerdir.)
1932de halkn kltrel geliimi ve eitimi iin Halkevleri almtr.
1932de Mzka-y Hmyun Cumhurbakanl Filarmoni Orkestrasna d-
ntrlm ve Mill Eitim Bakanlna balanmtr.
1932de smail Hakk Tongu nclnde Trkiyedeki ilk resim-i blm
almtr.
1933te niversite Reformu yaplmtr.
1933te Darl-fnun stanbul niversitesine evrilmitir.
1933te Ankarada Yksek Ziraat Enstits almtr.
1934te Ayasofya Camii mzeye evrilmi, 1935te Atatrk bu mzeye bir
ziyaret gerekletirmitir.
1934te Trkiyedeki ilk opera olan zsoy Operas, lkemizi ziyaret eden
ran ah Rza ah Pehlev onuruna Ankara Halkevinde sahnelenmitir.
1934te Atatrkn istei ve direktifleriyle Ahmet Adnan Saygun tarafndan,
yeni Trk ulusunun douunu anlatan Tabebek Operas bestelenmitir.
1934te mzik retmeni yetitirmek ve mzik alannda almalar yapmak
iin Ankarada Mill Msiki ve Temsil Akademisi almtr.
1934te Drl-bedyi stanbul ehir Tiyatrolarna dntrlmtr. Afife
Jale Emel rol ile ilk Trk kadn tiyatro oyuncusu olmutur.
1936da Ankara Devlet Konservatuar kurulmutur.
1936da Ankarada Dil ve Tarih Corafya Fakltesi almtr.
1936da Mlkiye Mektebi Siyasal Bilgiler Fakltesine dntrlmtr.
1937de stanbul/Dolmabahede Resim ve Heykel Mzesi almtr. Cum-
huriyet dneminin ilk resim sergisi burada almtr.
1-C 2-E 3-A 4-D 5-B

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 280 ~

V. TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN NKILPLAR

















Atatrkn dnce yapsnda ve anlaynda adalama 3 alanda temel ekseni
oluturmaktadr. Bunlar;
ada Devlet
ada Uygarlk
ada Toplum
Bu nedenle Atatrk, dier pek ok alanda olduu gibi toplumsal alanda da ada-
lamay salamak iin nemli almalar yapmtr.
Toplumsal alanda inklplarn yaplmasnda ise;
Ayrcalksz ve kaynam bir toplum oluturulmak istenmesi
Toplumsal alanda eitliin salanmak istenmesi
Toplumsal alandaki ikiliklerin ortadan kaldrlmak istenmesi etkili olmutur.
Toplumun adalatrlmak istenmesi
Bat kltr ile uyumun salanmak istenmesi


A. Klk-Kyafet ve apka Kanunu (25 Kasm 1925)
Osmanl Devletinde yaayan vatandalar arasnda kyafet konusunda birlik yoktu.
Nitekim aydnlar Bat tarz giyinmekle birlikte fes giyiyor, Mslman ve Hristiyan
din adamlar ise din kyafetlerle dolayordu.
Mustafa Kemalin nclnde; toplumu ada bir grnme kavuturmak, klk-
kyafet alannda karkl nlemek, Bat ile btnlemek ve kyafet konusunda
toplumda birlik salamak amacyla almalara balanmtr.
lk olarak 25 Kasm 1925te apka Giyilmesi Hakknda Kanun kabul edilmi, erkek-
lerin fes, kalpak, kavuk giymeleri yasaklanarak apka giyilmesi zorunlu klnmtr.


1. Aadakilerden hangisi, Atatrk Dne-
minde toplumsal hayatn dzenlenmesi
amacyla gerekletirilen inklplardan
biri deildir?
A) Soyad Kanununun kabul edilmesi
B) Mild takvimin kabul edilmesi
C) Tekke, trbe ve zviyelerin kapatlmas
D) Klk ve kyafette dzenleme yaplmas
E) Trkiye Bankasnn kurulmas





2. Atatrk Dneminde gerekletirilen;
I. Hafta tatilinin Pazar gnne alnmas,
II. Tekke, trbe ve zviyelerin kapatlmas,
III. Mildi Takvimin kabul edilmesi
inklplarndan hangileri Avrupal devlet-
lerle olan sosyo-ekonomik ilikilerimizi
dzenlemeye ynelik deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III





3.
I. Uluslararas rakamlarn kabul edilmesi,
II. l ve arlk birimlerinde deiiklik,
III. Klk, Kyafet ve apka Kanunu
Yukardakilerden hangileri ticar ve mal
konularda ikilikleri nlemeye yneliktir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III




4. Atatrk Dneminde toplumsal alanda
inklplarn yaplmasnda;
I. toplumsal alanda eitliin salanmak
istenmesi,
II. ikiliklerin ortadan kaldrlmak istenmesi,
III. ayrcalksz ve kaynam bir toplum
oluturulmak istenmesi
dncelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


Klk, Kyafet ve apka Kanunu 25 Kasm 1925
Tekke, Trbe ve Zviyelerin Kapatlmas 30 Kasm 1925
Mild Takvimin Kabul 1 Ocak 1926
Uluslararas Saat Sisteminin Kabul 1 Ocak 1926 Batya
Uluslararas Rakamlarn Kabul 20 Mays 1928 uyum
Uluslararas l Birimlerinin Kabul 1 Nisan 1931 amal
Hafta Tatilinin Pazara Alnmas 27 Mays 1935
Soyad Kanununun Kabul 21 Haziran 1934
DKKAT!...
Toplumsal alanda yaplan inklplardan; takvim, saat, rakamlar, l birimleri ve
hafta tatilinde yaplan deiikliklerde temel ama;
adalamak
Avrupa ile olan sosyo-ekonomik ilikileri dzene koymak
Ticar ve mal konulardaki karklklar ve ikilikleri nlemektir.
SYM, yapt ou snavda zellikle bu ayrnt zerinde durmaktadr. Bu yzden
siz deerli adaylarn bu detaya dikkat etmesi gerekmektedir.
1-E 2-B 3-C 4-E

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 281 ~










apka Kanunu ile sadece erkeklerin apka giymesi zorunlu hale getirilmi, kadnlar-
la ilgili herhangi bir dzenleme yaplmamtr. Ancak Atatrk, adalama adm
olarak ei Latife Hanm modern tarzda giydirerek rnek olmaya almtr.
Mustafa Kemal Atatrk, ada bir toplum iin son derece nemli bir unsur olan
klk-kyafet konusunda da nclk etmi ve ilk olarak Kastamonuda, daha sonra
da neboluda halk apka takarak selamlamtr.
Kastamonuda fes ve sar eletiren Atatrk, Fikrimiz, zihniyetimiz tepeden trnaa
kadar meden olacaktr. Medeniyet yle bir atetir ki, ona kaytsz kalanlar yakar ve
mahveder. demitir.
3 Aralk 1934 tarihinde karlan bir yasayla, yetkili olmayanlarn sark ya da dinsel
kyafet giymeleri de yasaklanm, din adamlarnn da sadece ibadet yerlerinde ve
trenlerde din kyafet giymelerine izin verilmitir. Bu dzenlemeden Diyanet leri
Bakan, patrik ve hahamba muaf tutulmutur. Bu kanun, toplumsal yaamda bir
anlamda laiklemeyi amalamtr.
25 Kasm 1925te kabul edilen apka Kanunu ve takip eden uygulamalar ile;
Toplum ada bir grnme kavumutur.
Kyafet karmaasna ve ikiliklere son verilmitir.
Kyafet konusunda sosyal eitsizlikler nlenerek Halklk ilkesinin, din kyafet
uygulamasna son verilerek de Laiklik ilkesinin gelimesi salanmtr.

B. Tekke, Trbe ve Zviyelerin Kapatlmas (30 Kasm 1925)
Anadolunun Trklemesine ve Osmanl Devletinin kuruluuna ok nemli katklar
salayan bu dinsel kurumlar, Cumhuriyet dneminde amalarndan tamamen sap-
mtr. Nitekim rejime ve yaplan inklplara kar olanlarn barnma merkezi haline
gelmiler ve dini smr arac olarak kullanmlardr.
Cumhurbakan Mustafa Kemal, 30 Austos 1925teki nl Kastamonu sylevinde
"llerden medet ummak, meden bir cemiyet iin indir (lekedir). Efendiler ve ey
millet! Biliniz ki Trkiye Cumhuriyeti eyhler, derviler, mritler ve meczuplar memle-
keti olamaz. En doru, en hakiki tarikat medeniyet tarikatdr." szleriyle tm yurtta
tekke ve zviyelerin kapatlacann iaretini vermitir.
30 Kasm 1925te Konya Milletvekili Refik Koraltan ve be arkadann nerisiyle
meclise sunulup kabul edilen Tekke ve Zviyeler ile Trbelerin Seddine ve Tr-
bedarlar ile Baz Unvanlarn Men ve lgasna Dair Kanun ile;
Toplumun adalamas ve laiklemesi yolunda ok nemli bir adm atlmtr.
Toplumu dnce olarak adalatrmaya ynelik hareket edilmitir.
Ayrca eyhlik, dervilik, mritlik, dedelik, seyitlik, elebilik, babalk, falclk, b-
yclk, frklk ve muskaclk gibi eylem, unvan ve sfatlarn kullanlmas
ile bu unvanlarla ilgili kyafetlerin giyilmesi yasaklanmtr.




1. Atatrkn 24 Austos 1925'te Kastamo-
nuya yapt bir gezide Fikrimiz, zihni-
yetimiz, tepeden trnaa kadar meden ola-
caktr. Medeniyet yle bir atetir ki, ona ka-
ytsz kalanlar yakar ve mahveder. sz
aadaki inklplardan daha ok hangi-
siyle ilgilidir?
A) Soyad Kanununun kabul edilmesi
B) Klk ve kyafette dzenleme yaplmas
C) Tekke, trbe ve zviyelerin kapatlmas
D) Tevhid-i Tedrisat Kanununun kabul
E) Millet Mekteplerinin almas


2. Klk-Kyafet Yasas'yla, "Her dinin en yet-
kili din adamlar dndakilerin, toplumda di-
ni simgeleyen kyafetlerle dolamas yasak-
tr." koulunun getirilmesinin;
I. laik bir dzen oluturma,
II. toplumda tek tip kyafet uygulamasn
balatma,
III. klk-kyafet zgrln snrlama
amalarndan hangilerine ynelik olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


3.
I. tekke, trbe ve zviyelerin kapatlmas,
II. miladi takvimin kabul edilmesi,
III. yeni Trk harflerinin kabul,
IV. Klk, Kyafet ve apka Kanununun
kabul
Yukardakilerden hangileri toplumsal ya-
amda karklklarn giderilmesi amac-
na yneliktir?
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV



4. Atatrkn; llerden medet ummak, me-
den bir cemiyet iin lekedir. Efendiler ve ey
millet! Biliniz ki Trkiye Cumhuriyeti eyhler,
derviler, mritler ve meczuplar memleketi
olamaz. En doru, en hakiki tarikat meden-
yet tarikatdr. sznn, aadakilerden
hangisine ynelik olduu savunulabilir?
A) Meden Kanun'un kabul edilmesi
B) Saltanatn kaldrlmas
C) Tekke, zaviye ve trbelerin kapatlmas
D) ok partili hayata geilmesi
E) Soyad Kanununun kabul edilmesi


Bu kanunun uygulanmas esnasnda, tarihe ml olmu; din, ilm ve siyas liderlerin
mezarlarna dokunulmamtr. (Yavuz Sultan Selim, Fatih Sultan Mehmet vb.)
1-B 2-A 3-D 4-C

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 282 ~

C. Takvim, Saat, Rakam, l Birimleri ve Hafta Sonu Tatilinde
Yaplan Deiiklikler (1926-1935)
Mustafa Kemal Atatrk, Trk devletinin ve toplumunun uluslararas alanda Avrupa
medeniyetiyle uyum ierisinde olmasna son derece zen gstermitir. Bu amala
toplumsal alanda yaplan inklplarn temel k noktas Bat medeniyeti olmutur.

1) Mild Takvimin Kabul (1 Ocak 1926)
Osmanl Devletinde sosyal yaamda Hicr Takvim mal ilerde ise Rum Takvim
kullanlyordu. Bu durum da, Bat ile ilikilerde karklklara neden oluyordu.
Bunu nlemek iin 25 Aralk 1925te Mild Takvim kabul edilerek Bat dnyasyla
uyumsuzluklara son verilmitir.
1 Ocak 1926dan itibaren Milad Takvimin kullanlmaya balanmasyla bu alanda
birliktelik salanmtr.

2) Uluslararas Saat Sisteminin Kabul (1 Ocak 1926)
26 Aralk 1925te kabul edilen kanun ile alaturka saat denilen ve yaz-k gnein
batn 12:00 olarak kabul eden ezan ve vasat sistem kaldrlarak uluslararas
saat usul uygulanmaya balamtr.
Uluslararas saat sistemi de 1 Ocak 1926dan itibaren uygulamaya balanm ve bu
konuda da Avrupa ile uyum sreci hzlanmtr.

3) Uluslararas Rakamlarn Kabul (20 Mays 1928)
Osmanl Devletinde harflerde olduu gibi Arap rakamlar kullanyordu. Ancak bu
durum Batl lkelerle olan uluslararas sosyal ve ekonomik ilikilerde sorun yara-
tyordu. Bu sorunu nlemek iin 20 Mays 1928de uluslararas rakamlar kabul
edilmitir.

4) Uluslararas l Birimlerinin Kabul (1 Nisan 1931)
Osmanl dneminde kullanlan dirhem, okka, endaze, arn gibi eski l birimleri
standart deildi ve uygulamalarda karklk yaratyordu.
Bunu nlemek iin 1 Nisan 1931de karlan bir kanunla Batya uygun olarak onlu
sisteme gre dzenlenmi litre, kg, metre gibi modern l birimleri kullanlmaya
balanmtr. Bylece l birimlerindeki ikilikler ortadan kaldrlm, uygulamalar-
da birlik salanmtr.

5) Hafta Tatilinin Pazara Alnmas (1 Haziran 1935)
Cumhuriyetin ilk yllarnda Osmanllarda olduu gibi hafta tatili Cuma gn olarak
srdrlmtr. Bu durum Pazar gn tatil yapan Avrupa lkeleri ile ilikilerde so-
runlara yol amtr. Ayrca lkedeki gayr-i mslimlerin kendi kutsal gnlerinde tatil
yapmalar da karklklara neden olmutur.
Tm bu karlklar ve sorunlar gidermek iin 1 Haziran 1935te kabul edilen bir
yasa ile hafta tatili Pazar gn olarak kabul edilmitir.






1.
I. Mild takvimin kabul edilmesi,
II. Hafta tatilinin Pazara alnmas,
III. Tekke, trbe ve zviyelerin kapatlmas,
IV. l birimlerinde deiiklik yaplmas
Yukardakilerden hangileri Batl devlet-
lerle olan sosyo-ekonomik ilikilerde ya-
anan karklklar nlemeye yneliktir?
A) I ve IV B) II ve III C) III ve IV
D) I, II ve IV E) II, III ve IV





2. Aadaki inklplardan hangisinin ulus-
lararas ilikileri kolaylatrma amacyla
yapld savunulamaz?
A) Mild takvimin kabul edilmesi
B) Tekke, zviye ve trbelerin kapatlmas
C) l birimlerinde deiiklik yaplmas
D) Hafta tatilinin Pazar gnne alnmas
E) Rakamlarda deiiklik yaplmas




3. Atatrk Dneminde dirhem, okka, arn
gibi eski l birimlerinin yerine uluslar-
aras l birimlerine geilmesiyle, n-
celikle aadaki alanlardan hangisinde
kolaylk saland savunulabilir?
A) Ticaret B) Ulam C) Maliye
D) Diplomasi E) Eitim




4. Atatrk Dneminde takvim, saat, rakam,
l birimleri ve hafta sonu tatili gibi ko-
nularda deiiklikler yaplmasnda;
I. toplumsal alanda baz uygulamalarda
birlik salamak,
II. Batl devletlerle uluslararas ilikileri
kolaylatrmak,
III. ticar ve mal konulardaki karklklara
son vermek
amalarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


Takvim, saat, rakam, l birimleri ve hafta sonu tatili gibi konularda deiiklikler
yaplmasnda temel ama; Batl devletlerle uluslararas ilikileri kolaylatrmak,
toplumsal yaamdaki baz uygulamalarda birlik salamak, Avrupa ile olan ticar
ve mal konulardaki karklklar gidermek ve Bat uygarl ile btnlemektir.
1-D 2-B 3-A 4-E

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 283 ~

Hafta tatilinin Pazar gnne alnmasn salayan 1935te karlan Ulusal Bayram
ve Genel Tatiller Kanununda bayram ve dier tatil gnleriyle de ilgili dzenleme
yaplmtr. Bunlardan bazlar unlardr;
29 Ekim Cumhuriyet Bayram
30 Austos Zafer Bayram
23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayram
19 Mays Atatrk Anma, Genlik ve Spor Bayram
1 Mays Bahar Bayram
1 Ocak Ylba
eker Bayram (3 gn)
Kurban Bayram (4 gn)


D. Soyad Kanununun Kabul (21 Haziran 1934)









Osmanl Devletinde yaayan vatandalar arasnda soyad zorunluluu yoktu. Baba
ad, doum yeri ve lakaplar ile ayrt ediliyordu. Bu durum sosyal yaamda ve resm
ilemlerde (askerlik, miras, eitim, evlilik vb.) karklklara neden oluyordu.
Bu sorunlar nlemek amacyla 21 Haziran 1934te Soyad Kanunu karlmtr. Bu
kanunla herkesin ilk isminin dnda bir soyad tamas zorunlu hale getirilmitir.
Ayrca yine bu kanunla;
Osmanl sosyal yapsn devam ettiren eski unvanlar kaldrlmtr. (Hac, Hafz,
Hoca, Molla, Bey, Aa, Efendi, Paa, Zde, Hazret)
Osmanldan kalan rtbe, nian ve madalyalar tamak yasaklanmtr.
Alnacak soyadlarn Trke olmas, ayrcalk belirtmemesi, genel ahlka aykr
ve gln olmamas kararlatrlmtr.
Toplumsal ve ekonomik alanlarda yaanan karklklara ve snfsal ayrcalklara
son verilerek Halklk ilkesinin gelimesi salanmtr.
Dinsel unvanlarn kullanlmasna son verilerek de dolayl olarak Laiklik ilkesinin
gelimesi salanmtr.
24 Kasm 1934te kabul edilen bir kanunla Mustafa Kemale ATATRK soyad ve-
rilmi, 17 Aralk 1934de karlan bir yasayla da ATATRK soyadnn bir bakas
tarafndan kullanlmas yasaklanmtr.








1.
I. 23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayram,
II. 1 Mays Bahar Bayram,
III. 19 Mays Atatrk Anma, Genlik ve
Spor Bayram
Yukardakilerden hangileri 1935te kar-
lan Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Ka-
nunu kapsamnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. Soyad Kanununun kabul edilmesinin;
I. Kadn-erkek eitliini salamak,
II. Snfsal ayrcalklara son vermek,
III. Resm ilemlerin takibini kolaylatrmak
amalarndan hangilerine ynelik olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



3. Soyad Kanununun kabul ile tapu alm sa-
tm, miras konularndaki sorunlar ortadan
kalkarken, bat ile kltrel bir yaknlama
salanmtr. Soyadlarnn Trke olmas
kabul edilmi ve stnlk ifade eden szck
kullanm yasaklanmtr
Buna gre, Soyad Kanunu ile ilgili aa-
dakilerden hangisine ulalamaz?
A) Toplumsal ihtiyalar da gz nnde bu-
lundurulmutur.
B) Milliyetilik ilkesi dikkate alnmtr.
C) Halk uygulamalar grlmtr.
D) Toplumsal sorunlar tamamen zl-
mtr.
E) adalamada nemli bir admdr.



4. Atatrk Dneminde;
I. apka Kanununun kabul edilmesi,
II. Tekke, trbe ve zviyelerin kapatlmas,
III. Soyad Kanununun kabul edilmesi
gelimelerinden hangileri resm ilemler-
de kolaylk salamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


Mustafa Kemale Atatrk soyadnn verilmesinin, 26 Eyll 1934teki Dil Bayram
mnasebetiyle dnemin Trk Dil Tetkik Cemiyeti (TDK) Bakan Saffet Arkan tara-
fndan nerildii bilinmektedir.

Soyad Kanunundan sonra Mustafa Kemalin yakn evresindekiler, bizzat Ondan
soyad almak istemilerdir. rnein Saffet Beye Arkan, Ali Fethi Beye Okyar,
Salih Beye Bozok, manev kz Sabiha Hanma Gken, salk alannda yapt-
hizmetler nedeniyle Refik Beye Saydam soyadlarn Atatrk vermitir.
1-E 2-E 3-D 4-C

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 284 ~

VI. EKONOM ALANINDA YAPILAN ALIMALAR
Yeni Trk devletinin Kurtulu Savanda sonra ncelik verdii konularn banda
ekonomik kalknma gelmektedir. Nitekim bu konuya ilikin Atatrk, Siyas, asker
zaferler ne kadar byk olurlarsa olsunlar, ekonomik zaferlerle talandrlmazlarsa
meydana gelen zaferler devam edemez, az zamanda sner. demitir.
Bu ilke dorultusunda Mill Mcadelenin kazanlmasndan sonra ekonomik alanda
kalknma iin pek ok inklp gerekletirilmitir. Bu inklplarla;
Ekonominin bamszln salamak
lkede sanayinin kurulmasn salamak
Mill Ekonomi ilkesini hayata geirmek amalanmtr.
Yabanclarn elindeki iletmeleri millletirmek
zel sektr glendirerek ekonomiyi kalkndrmak
Bu hedefleri gerekletirmek, Mill Ekonomiyi oluturmak ve ekonomik hedefleri
belirlemek iin 17 ubat 1923te zmir ktisat Kongresi dzenlenmitir.

1) zmir ktisat Kongresi (17 ubat 1923)
Kongrenin temel amac, Trkiyenin ekonomik kalknmadaki hedeflerini, izleyecei
pln ve Mill (Bamsz) Ekonominin temel ilkelerini saptamaktr.
Kongrenin bakanln Kzm Karabekir yapmtr.
Kongre yeri olarak zmirin seilmesinde zmirin;
Trkiyenin en nemli ihracat limanlarndan biri olmas
Trkiyenin en nemli ticaret merkezlerinden biri olmas etkili olmutur.
Kurtulu Savann noktaland yer olmas
Kongreye; ifti, sanayici, tccar ve ii kesimin temsilcilerinden toplam 1135 kii
katlmtr. Katlmn, ekonominin her alanndan olmas kongrenin halk ynn
ortaya koymaktadr.
Kongrede Mill Ekonomi ilkesi benimsenmi ve Misak- ktisad (Ekonomi And)
kararlar kabul edilmitir. Misk- ktisad ile ekonomik kalknmann ulusal bam-
szlmzn iinde kendi kaynaklarmzla gerekletirilecei belirtilmitir. Kongrede
alnan kararlar dorultusunda tarm, ticaret ve sanayi alanlarnda da ok nemli
almalar yaplmtr.

2) Misk- ktisad Kararlar
Hammaddesi yurt iinde bulunan sanayi dallar kurulmaldr.
Yerli sanayinin gelimesi iin gmrklerde nlemler alnmaldr.
Yabanc tekellerinden kanlmaldr.
Demiryolu yapmna nem verilmelidir.
Sanayinin geliimi iin zel Sektr desteklenmelidir.
Ticaretin gelimesi iin bir banka kurulmaldr.
Vergi sisteminde deiiklikler yaplmal, aar vergisi kaldrlmaldr.
ilere sendika ve grev hakk tannmaldr.
Kabotaj hakkmz kullanlmaldr.
Kk imalttan hzl bir ekilde fabrikalara geilmelidir.
Anonim irketlerin kurulmas kolaylatrlmaldr.




1. Mustafa Kemal, zmir ktisat Kongresi'nde;
Asker ve siyas zaferlerimizi iktisad zafer-
lerle talandrmadka tam bamszlk ka-
zanlamaz. demitir.
Aadakilerden hangisinin Mustafa Ke-
mal'in bu gr dorultusunda gerek-
letirildii savunulamaz?
A) Kapitlasyonlarn kaldrlmas
B) Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun kabul
C) Demiryollarnn millletirilmesi
D) Tevik-i Sanayi Kanunu'nun karlmas
E) Birinci Be Yllk Kalknma Plan'nn ha-
zrlanmas




2. zmir ktisat Kongresinin zmirde top-
lanmasnda zmirin,
I. Bat Anadoluda yer almas,
II. Trkiyenin en nemli ihracat limanla-
rndan biri olmas,
III. Kurtulu Savann bittii yer olmas
zelliklerinden hangilerinin etkili olduu
savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




3. 17 ubat 1923te ifti, sanayici, tccar
ve ii kesiminin temsilcilerinden toplam
1135 kiinin katld ve Mill Ekonomi
kararlarnn alnd zmir ktisat Kongre-
sinin bakanln aadakilerden han-
gisi yapmtr?
A) smet nn B) Mustafa Kemal
C) Kzm Karabekir D) Refet Bele
E) Mahmut Esat Bozkurt




4. Aadakilerden hangisi Misk- ktisad
Kararlarndan biri deildir?
A) Yerli sanayinin gelimesi iin gmrk-
lerde nlemler alnmaldr.
B) Demiryolu yapmna nem verilmelidir.
C) Yabanc tekellerinden kanlmaldr.
D) Sanayinin geliimi iin zel sektr des-
teklenmelidir.
E) Tm kurumlar devletletirilmelidir.


zmir ktisat Kongresinde ilk kez harf inklbnn yaplmas gndeme gelmi, ancak
kabul edilmemitir. Buna ramen kongrede Okuma Bayram kabul edilmitir.
1-B 2-A 3-C 4-E

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 285 ~

zmir ktisat Kongresi dorultusunda;
1924te Trkiye Bankas kurulmutur.
1925te Ticaret ve Sanayi Odalar Kanunu karlmtr.
9 Aralk 1925te Yerli Kumatan Elbise Giyilmesine Dair Kanun karlmtr. Bu
kanunla; da bamlln azaltlmas, yerli retimin desteklenmesi ve sanayi-
lemenin abuklatrlmas durumlarna az da olsa katk salamtr.
1927de Tevik-i Sanayi Kanunu karlmtr.


VII. TARIM ALANINDA YAPILAN ALIMALAR






Ekoniminin temeli olan tarm alannda dzenleme yaplarak kylnn durumunun
dzeltilmesi gerekli grlm ve Kyclk Siyaseti uygulanmtr. Buna gre; kyl
ar vergi yknden kurtarlacak, madd ynden desteklenecek, topra olmayan
kyllere toprak verilecek ve kyllerin elindeki retim imknlar arttrlacaktr.

1) Tarm Sektrn Destekleyen Bankalar
1924te Manisa-Akhisarda Trkiye Ttncler Bankas kurulmutur.
Osmanl Devleti dneminde (1888) alan Ziraat Bankas gelitirilmi, sermaye ve
ube miktar ile imknlar artrlmtr.



2) Tarm Sektryle lgili Dier almalar
1925te aar vergisi kaldrlm, yerine daha az miktarda arazi vergisi getirilmitir.
Bylece kylnn zerindeki ar vergi yk ortadan kaldrlmtr.
1925te yabanclarn elindeki ttn iletme hakk satn alnarak Ttn Reji dare-
sine son verilmitir.
1925te bilimsel tarm metotlarn ve modern tarm aletlerinin renilmesini sa-
lamak amacyla Atatrk Orman iftlii almtr.
1925te ilk tohum slah istasyonu Islah- Buzr adyla Eskiehirde almtr.
1928de iftinin kredi, makine, tohumluk rn vb. ihtiyalarnn daha ucuza kar-
lanmas amacyla Tarm Kredi Kooperatifleri kurulmutur.
1929da topraksz kylye toprak datlmasn ngren Toprak Reformu Kanunu
karlmsa da istenilen baar elde edilememitir.
1932de iftinin ihtiyalarn karlamak iin Zira Donatm Kurumu almtr.
1933te bu alanda uzman yetitirmek iin Yksek Ziraat Enstits kurulmutur.
1937de gnmz Tarm letmeleri Genel Mdrlnn temelini oluturan Zi-
raat Kombinalar almtr.
1937de Urfa'da Ceylanpnar Devlet retme iftlii almtr.
1938de Giresun'da fndk tarmna ynelik Fiskobirlik kurulmutur.
1938de sermayesi devlete ait olan Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) almtr.


1. zmir ktisat Kongresi dorultusunda 9 Ara-
lk 1925te Yerli Kumatan Elbise Giyilmesi-
ne Dair Kanun karlmtr.
Bu kanunla;
I. da bamlln azaltlmas,
II. yerli retimin desteklenmesi,
III. zel sektrn engellenmesi
amalarndan hangilerinin gzetildii sa-
vunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




2. Atatrkn Trkiyenin gerek sahibi ve
efendisi gerek retici olan kyldr. O hal-
de herkesten daha ok refah, mutluluk ve
zenginlie lyk olan kyldr sz ile
aadaki inklplardan hangisi arasnda
bir balant olduu savunulabilir?
A) Kabotaj Kanununun karlmas
B) Bankasnn almas
C) Aar vergisinin kaldrlmas
D) Tevik-i Sanayi Kanununun karlmas
E) I. Be Yllk Kalknma Plnnn hazr-
lanmas





3. Aadakilerden hangisi Atatrk Dnemi
tarm sektrnde yaplan almalardan
biri deildir?
A) Ziraat Bankasnn kurulmas
B) Toprak Mahsulleri Ofisinin almas
C) Fiskobirlikin kurulmas
D) Ttncler Bankasnn kurulmas
E) Aar vergisinin kaldrlmas





4. Atatrk Dneminde iftinin kredi, maki-
ne, tohumluk rn vb. ihtiyalarnn da-
ha ucuza karlanmas amacyla 1928de
kurulan kurum aadakilerden hangisi-
dir?
A) Fiskobirlik
B) Toprak Mahsulleri Ofisi
C) Yksek Ziraat Enstits
D) Zira Donatm Kurumu
E) Tarm Kredi Kooperatifleri

DKKAT!... Ziraat Bankas Atatrk dneminde almamtr. Bu, SYMnin adaylar
elikiye drmek amacyla zerinde ska durduu bir konudur.
1-D 2-C 3-A 4-E

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 286 ~

VIII. TCARET ALANINDA YAPILAN ALIMALAR
1) Ticaret Sektrn Destekleyen Bankalar
26 Austos 1924te Atatrkn giriimiyle Trkiye Cumhuriyetinin ilk zel bankas
olan Bankas kurulmutur. lk ulusal ticaret bankas olan Bankasnn almas
ile, zel sektre kredi destei salama ve ticareti canlandrma hedeflenmitir.






1927de Eskiehir Bankas (Esbank) kurulmutur.
1928de Egebank zmirde yresel bir banka olarak kurulmutur.
1930da Merkez Bankas kurulmu, 3 Ekim 1931de faaliyete balamtr. Merkez
Bankasnn almasndaki temel ama; Trk parasn dzenlemek ve korumaktr.
Mill Para Politikasn izleyen Merkez Bankas, ulusal bankalara destek olmu ve
daha nce Osmanl Bankasna ait olan kt para kartma yetkisini stlenmitir.


1933te esnaf ve sanatkrn kredi ihtiyacn karlamak iin Halk Bankas kurulmu-
tur. Bir kamu bankas olan Halk Bankas, kaynak yetersizlii nedeniyle ancak 1938
ylnda faaliyete geebilmitir.
1933te Zonguldak Yatrm Bankas kurulmutur.
1933te Kayseri Mill ktisat Bankas kurulmutur.
1933te yerel ynetimlere (belediye) finans yardm iin ller Bankas kurulmutur.
1937de deniz ticaretini ve filolar desteklemek amacyla Denizbank kurulmutur.

2) Ticaret Sektryle lgili Dier almalar
1923 Lozan Bar Antlamas ile kapitlasyonlar kaldrlm ve ekonomik bamsz-
lk yolunda ok nemli bir adm atmtr.
1924te Glckte ilk tersane nitesi kurulmutur.
Ticareti gelitirmek iin karayolu ve demiryolu yapmna hz verilmitir.
Yabanclara ait demiryollar ve ticaret iletmeleri satn alnmtr.
1925te stanbul'da Liman leri nhisar (Tekeli) kurulmutur.
1 Temmuz 1926da kabul edilen Kabotaj Kanunu ile karasularmzda yolcu ve yk
tama hakk ile nemli limanlarn iletme hakk sadece Trk gemicilere verilmitir.
Bu kanunla kapitlasyonlarn izi tamamen silinmi ve ticaret filolar gelimitir.









1. Trkiye Cumhuriyetinin ilk ulusal ticaret
bankas aadakilerden hangisidir?
A) Bankas
B) ekerbank
C) Denizbank
D) Merkez Bankas
E) Smerbank


2. Atatrk dneminde esnaf ve sanatkrn
kredi ihtiyacn karlamak iin 1933te
kurulan, ancak kaynak yetersizlii nede-
niyle 1938 ylnda faaliyete geebilen ka-
mu bankas aadakilerden hangisidir?
A) Etibank
B) Smerbank
C) Halk Bankas
D) Bankas
E) Emlk ve Eytam Bankas


3. Aadakilerden hangisi Atatrk Dnemi
ticaret sektrnde yaplan almalardan
biri deildir?
A) Bankasnn kurulmas
B) Liman leri nhisarnn kurulmas
C) Merkez Bankasnn kurulmas
D) Kabotaj Kanununun karlmas
E) Zira Donatm Kurumunun kurulmas


4.
I. Yabanclarn Trk karasularnda ticaret
yapmasnn yasak olmas,
II. Yabanc gemilerin ticaret amal olarak
Boazlardan serbeste geebilmesi,
III. Yabanc ticaret gemilerinin Trkiyedeki
nehir ve gllerde bulunmasnn yasak
olmas
Yukardakilerden hangileri Kabotaj Ka-
nununun kapsamnda yer almaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III


5.
Kapitlasyonlarn kaldrlmas
Kabotaj Kanununun kabul edilmesi
Yukardaki gelimelerin aadaki ilke-
lerden hangisi dorultusunda gerekle-
tirildii savunulabilir?
A) Laiklik B) Halklk C) Devletilik
D) Milliyetilik E) nklplk


DKKAT!...
Deerli adaylar, KPSSye ynelik baz test ve konu anlatml kitaplarda Kabotaj
Kanununun karlmasnda Bozkurt-Lotus Olaynn hzlandrc etkisi olduu ek-
linde birtakm yanl bilgiler yer almaktadr. Burada dikkat edilmesi gereken ko-
nu, Bozkurt-Lotus Olaynn Kabotaj Kanunundan sonra, 2 Austos 1926da ya-
anm olmasdr. Bu yzden Kabotaj Kanununun karlmasnda Bozkurt-Lotus
Olaynn hzlandrc etkisinden sz edilemez.
te yandan Bozkurt-Lotus Olay, Kabotaj Kanununun karlmasnn ne derece
hakl olduunu ortaya koymas bakmndan nemli bir yere sahiptir.
Bankasnn ilk genel mdr Cell Bayardr. Atatrk, Kurtulu Savanda Trk
halknn ihtiyalar iin Hindistan Mslmanlarnn gnderdii 250.000 TLlik para
yardmn, bankann ilk sermayesi olarak bu kuruma balamtr.
Bankas 1927 ylnda tibar- Mill Bankas ile birlemi, 1928 ylnda Trkiyede ilk
kumbara uygulamasn balatm ve 1932de de ilk kez yurt dnda ube amtr.
Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasnn bast ilk banknot 5 TLdir.
1-A 2-C 3-E 4-B 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 287 ~

1927de Trkiye Cumhuriyetinin ilk kt paras tedavle karlmtr.






1929da yerli tccar korumak iin Gmrk Tarife Kanunu deitirilmi ve ilk kez
gmrk tarifeleri artrlmtr.
1929da Deniz Ticaret Kanunu kabul edilmitir.
1930da Merkez Bankasnn almasna bal olarak Trk Parasn Koruma Kanunu
kartlm, bylece Trk parasnn deeri korunmaya allmtr.
1936da zmir Enternasyonal Fuar almtr.


IX. SANAY ALANINDA YAPILAN ALIMALAR
Atatrk dneminde, ekonomik kalknma amal sanayilemeye son derece nem
verilmitir. Bu sektr desteklemek iin bankalar kurulmu, pek ok sanayi dalnda
fabrikalar almtr.

1) Sanayi Sektrn Destekleyen Bankalar
1925te Sanayi ve Maadin Bankas kurulmutur. Bu bankayla, Osmanldan kalan
kaynaklar ve sermayesi tkenmi tesislerin retime balamas amalanmtr.
1926da inaat sanayini desteklemek ve konut kredisi salamak amacyla Emlk ve
Eytam Bankas kurulmutur.
1932de Trkiye Sanayi Kredi Bankas kurulmutur. Bu bankayla, byk-kk her
trl sanayi sektrne ucuz kredi salanmas amalanmtr.
1933te Sanayi ve Maadin Bankasnn yerine Smerbank kurulmutur. lk byk
kompleksi Adanada alan Smerbank, bata tekstil olmak zere ayakkab ve kt
retimiyle ilgili fabrikalar da bnyesinde toplamtr.


1935te madenlerin iletilmesi iin Etibank kurulmutur. Bu bankayla; maden kay-
naklarnn retilmesi, pazarlanmas, santrallerin inas, elektrik enerjisi retimi gibi
kalknmada ekonomik alt yapnn oluturulmas amalanmtr.

2) Sanayi Sektryle lgili Dier almalar
1926da ilk eker fabrikas olan Alpullu (Krkkale) eker Fabrikas almtr.
1926da Trkiyenin ilk zel fabrikas olan Uak eker Fabrikas almtr.
1926da stanbul'da inaat demiri reten ilk haddehane (imalathane) almtr.
1926da Bakrky imento Fabrikas kurulmutur.
1926da Kayseri Uak Fabrikas almtr. (1950'li yllarda kapatlana dek bu fabri-
kada toplam 112 sava ua retilmitir!)
1926da Eskiehir Uak Bakm letmesi almtr.
1927de Bnyan (Kayseri) Dokuma Fabrikas hizmete girmitir.
1927de Bursa Dokumaclk Fabrikas almtr.


1. Trkiye Cumhuriyetinin ilk kt paras
aadaki yllarn hangisinde tedavle -
karlmtr?
A) 1924 B) 1927 C) 1930
D) 1932 E) 1935




2. Trkiye Cumhuriyeti, gmrk tarifelerini
ilk kez aadaki yllarn hangisinde artr-
mtr?
A) 1925 B) 1927 C) 1929
D) 1934 E) 1945



3. Atatrk Dneminde, bata tekstil olmak
zere ayakkab ve kt retimiyle ilgili
fabrikalar da bnyesinde toplayan, Tr-
kiyenin ilk kamu yatrm bankas aa-
dakilerden hangisidir?
A) Smerbank
B) Trkiye Bankas
C) Halk Bankas
D) Etibank
E) Sanayi ve Maadin Bankas



4. Atatrk Dneminde, maden kaynaklar-
nn retilmesi, pazarlanmas, santrallerin
inas, elektrik enerjisi retimi gibi, kal-
knmada ekonomik alt yapnn oluturul-
mas amacyla kurulan banka aada-
kilerden hangisidir?
A) Denizbank
B) Etibank
C) Halk Bankas
D) Sanayi ve Maadin Bankas
E) Smerbank



5. Aadakilerden hangisi, Atatrk Dne-
minde alan fabrikalardan biri deildir?
A) Kayseri Uak Fabrikas
B) Bursa Dokumaclk Fabrikas
C) Uak eker Fabrikas
D) Bakrky imento Fabrikas
E) Eskiehir Uak Motoru Fabrikas

Smerbank, Trkiye Cumhuriyetinin ilk kamu yatrm bankasdr.
1-B 2-C 3-A 4-B 5-E

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 288 ~

28 Mays 1927de Tevik-i Sanayi (Sanayiyi zendirme) Kanunu kabul edilmi ve
zel giriimcilere baz avantajlar salanmtr.
Bu kanun kapsamnda yatrmclara u olanaklar salanmtr:
Belediye snrlar dnda kurulan iletmelere arazinin cretsiz salanmas,
Malzemelerin demir yollar ve deniz yollarnda % 30 indirimle tanmas
letmelerde kullanlacak ithal malzemenin gmrkten muaf olmas
Tevik-i Sanayi Kanunu, salanan bu imknlara ramen baarsz olmutur. Bunun
balca sebepleri; yeterli sermayenin olmamas, yeterli bilgi, teknik eleman ve
tecrbenin olmamas ve 1929 Dnya Ekonomik Bunalmnn olumsuz etkisidir.
1928de Ankara imento Fabrikas almtr.
1928de Gaziantep'te Mensucat (Tekstil) Fabrikas iletmeye almtr.
1928de stanbul Bomonti (ili)'de Trk Mensucat Fabrikas hizmete girmitir.
1928de Krkkalede Mermi Fabrikas almtr.
1929da Ayanck Kereste Fabrikas almtr.
1929da Paabahe Rak ve spirto Fabrikas hizmete girmitir.
1930da Mecidiyeky Likr ve Kanyak Fabrikas almtr.
1930-1938 yllar arasnda ekonomide olan Devletilik modeline geilmitir. Bu
ekonomi modeliyle byk sanayi yatrmlar devlet eliyle gerekletirilmitir.
1932de Diyarbakr Tekel Rak Fabrikas iletmeye almtr.
1933te Eskiehir eker Fabrikas almtr.
1933te zel sektrn sanayi alannda yatrm gerekletirememesi zerine, devlet
sanayileme iini kendi zerine alm ve I. Be Yllk Sanayi Pln hazrlanmtr.



1934te yrrle giren I. Be Yllk Sanayi Plnn uygulama grevi Smerbanka
verilmitir. Uygulamaya konulan bu plnla 1934-1938 yllar arasnda nemli sanayi
iletmeleri kurulmutur. Says ok fazla olan bu iletmelerin bazlar unlardr:
1934te Bursa'da ilk Sttozu Fabrikas almtr.
1934te Smerbank Bakrky Bez Fabrikasnn al yaplmtr.
1934te Isparta Glya Fabrikas retime balamtr.
1934te Turhal (Tokat) eker Fabrikas almtr.
1934te Keiborlu (Isparta) Kkrt Fabrikas retime balamtr.
1935te Paabahe ie ve Cam Fabrikas retime balamtr.
1935te Smerbank Kayseri Dokuma Fabrikas'nn al yaplmtr.
1935te Ankara Mamak'ta Gaz Maskesi Fabrikas almtr. (Savunma Sanayii)
1936da Smerbank Malatya plik ve Bez Fabrikas kurulmutur.
1936da zmit Kat ve Karton Fabrikas hizmete girmitir.
1936da zmit'teki SEKA Fabrikasnda ilk kt retilmitir.
1937de Ankara'da ilk Bira Fabrikas kurulmutur.
1937de Smerbank Nazilli Basma Fabrikas almtr.
1937de ngilterenin kredi desteiyle Karabk Demir-elik Fabrikas almtr.
1938de Gemlik Sun pek Fabrikas almtr.
1938de Bursa Merinos Fabrikas faaliyete gemitir.
1938de Eskiehir spirto Fabrikas almtr.


1.
I. aar vergisinin kaldrlmas,
II. ithal malzemelere gmrk muafiyeti
getirilmesi,
III. belediye snrlar dnda kurulan ilet-
melere arazinin cretsiz salanmas
Yukardakilerden hangileri 1927 Tevik-i
Sanayi Kanununun yatrmclara sala-
d olanaklar arasnda gsterilemez?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



2. 1927 Tevik-i Sanayi Kanununun amac-
na ulaamamasnda;
I. yeterli bilgi, teknik eleman ve tecrbe-
nin olmamas,
II. ithalatn piyasadaki paynn artmas,
III. 1929 Dnya Ekonomik Bunalmnn
olumsuz etkileri
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III



3. Atatrk Dneminde, Sovyet Rusyann
kredi ve teknik yardmlaryla hazrlanan I.
Be Yllk Kalknma Plnn uygulama
grevi aadaki bankalardan hangisine
verilmitir?
A) Etibank B) Halk Bankas
C) Merkez Bankas D) Smerbank
E) Trkiye Bankas



4.
I. Krkkale Mermi Fabrikas,
II. Paabahe ie ve Cam Fabrikas,
III. Bursa Merinos Fabrikas
Yukardakilerden hangileri Atatrk Dne-
minde kurulan fabrikalar arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III


5. 1936 ylnda ilk kt retiminin yapld
SEKA fabrikas, aadaki ehirlerin han-
gisinde almtr?
A) Ankara B) Bursa C) zmit
D) stanbul E) Eskiehir


Bu plnn hazrlanmasnda ilk d kredi ve teknik yardm Sovyet Rusyadan almtr.
1-A 2-B 3-D 4-E 5-C

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 289 ~

1934-1938 yllar arasnda uygulanan I. Be Yllk Sanayi Pln kapsamnda ayrca 14
Temmuz 1935te Trkiyedeki madenlerin aratrlmas amacyla Maden Tetkik ve
Arama Enstits (MTA) kurulmutur.
1938 ylnda II. Be Yllk Sanayi Pln hazrlanmsa da, II. Dnya Savann ba-
lamas nedeniyle uygulanamamtr.


X. BAYINDIRLIK VE ULAIM ALANLARINDA YAPILAN
ALIMALAR
Atatrk dneminde, ekonominin gelimesinde nemli bir yere sahip olan ulam ve
bayndrlk almalarna da arlk verilmitir. Bu dorultuda;
Yabanclarn elindeki demiryollar satn alnarak devletletirilmitir.
Yeni demiryollar yaplmtr. 1923-1938 yllar arasnda d destek olmadan 3360
km. demiryolu yaplmtr.
1948 ylna kadar 45.000 km.lik karayolu yaplmtr.
1924te Trkiye Cumhuriyetinin ilk kamu iletmecilii olan Devlet Demir Yollar
Genel Mdrl kurulmutur.
1925te Yol Mkellefiyet Kanunu kartlarak ky ve kasaba yollarnn yapm iin
imknlar salanmaya allmtr.
1925te Trk Tayyare Cemiyeti kurulmutur. Trk Tayyare Cemiyeti, daha sonra
Trk Hava Kurumu adn alacaktr.
Bu kuruma gelir salamak iin Tayyare Piyangosu dzenlenmitir.



1925de Tayyare Cemiyeti'nin katklaryla Ankara'da Trk yapm ilk planr uurul-
mutur. (Planr: zerinde hibir g kayna olmadan uabilen kanatl hava tat.)
1925te Kayseride Tayyare Mektebi alm, burada uu eleman yetitirilmitir.
1928de Haydarpaa Liman millletirilmitir.
1932de Vecihi Bey (Hrku) tarafndan Kalamta ilk sivil tayyare okulu almtr.
Ayrca Vecihi Bey, ilk sivil havayolu irketi olan Hrku Havayollarn kurmutur.
1933te Hava Yollar Devlet letme daresi kurulmutur.
1935te Atatrkn nclnde Ankarada Trkkuu kurulmutur. Bu okulda pla-
nrc ve parat yetitirilmitir.














1. 1938de hazrlanan II. Be Yllk Kalknma
Plnnn uygulanamamasnn en nemli
sebebi aadakilerden hangisidir?
A) Hkmet deiikliinin yaanmas
B) Ekonomide ortaya kan istikrarszlk
C) Halk tarafndan tepkiyle karlanmas
D) II. Dnya Savann balamas
E) Trkiyenin AETye kabul edilmemesi


2. Mustafa Kemal Atatrk, o kuruma gelir
salamas amacyla Nutukun datm
hakkn aadaki kurumlardan hangisi-
ne vermitir?
A) Trk Tarih Kurumu
B) Ankara Devlet Konservatuar
C) Trk Dil Kurumu
D) Trk Hava Kurumu
E) Atatrk Orman iftlii


3. 1924 ylnda kurulan Trkiye Cumhuriye-
tinin ilk kamu iletmecilii aadakiler-
den hangisidir?
A) Trk Hava Kurumu
B) Karayollar Genel Mdrl
C) Hava Yollar Devlet letme daresi
D) Devlet Demir Yollar Genel Mdrl
E) Maden Tetkik ve Arama Enstits


4.
I. Trkkuu,
II. Trk Tayyare Cemiyeti,
III. Devlet Demir Yollar Genel Mdrl
Yukardakilerden hangileri Atatrk Dne-
minde kurulan kurumlar arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III


5. 1932 ylnda Vecihi Bey tarafndan Kala-
mta kurulan Trkiye Cumhuriyetinin
ilk sivil havayolu irketi aadakilerden
hangisidir?
A) Hrku Havayollar
B) Trkkuu Havaclk Okulu
C) Trk Tayyare Cemiyeti
D) Planr Eitim Okulu
E) Tayyare Mektebi


Ayrca Atatrk, Trk Hava Kurumuna gelir salamas iin Nutukun datm hakkn
vermitir.
Trkkuunun ilk mdr olan Abdurrahman Trkkuu ayrca ilk paratdr.
Trkkuunda yetien nemli paratlerden birisi olan Eribe Hanm ise, 29 Ekim
1936da Cumhuriyetin 13. yldnm gsterilerinde ilk kadn hava ehidi olmutur.
1-D 2-D 3-D 4-E 5-A

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 290 ~

1936da Motorlu Uak Okulu alm, burada TSK iin pilot yetitirilmitir.











1937de deniz yollarn ve filolar desteklemek iin Denizbank kurulmutur.
1938de Devlet Hava Yollar Genel Mdrl kurulmutur.

Bayndrlk alannda ise;
1924te Ankara ilk plnl ehir olarak tanzim edilmitir.
1925te Trkiye'nin ilk betonarme kprs Menderes Nehri zerine yaplmtr.
1928de Ankara'nn ilk byk oteli Ankara Palas almtr.
1933te yerel ynetimlere (belediye) finans yardm iin ller Bankas kurulmutur.
1936da Trkiyenin ilk baraj olan ubuk Baraj Atatrk tarafndan almtr.
1936da Paolo Vietti-Violi tarafndan Trkiyenin ilk spor kompleksi olan Ankara
19 Mays Stadyumu almtr.


XI. SALIK ALANINDA YAPILAN ALIMALAR
Osmanl dneminde (1868) kurulan Hill-i Ahmer Cemiyeti (Kzlay)nin yaps g-
lendirilmitir.
5 Mart 1920 tarihinde Ord. Prof. Dr. Mazhar Osman Bey ve arkadalar tarafndan,
eyhl-islm Haydarizde brahim Efendinin tevik ve himayesinde halk ve gen-
lii uyarmak ve bu yolda mcadele etmek iin, merkezi stanbulda olmak zere
Hill-i Ahdar Cemiyeti (Yeilay) kurulmutur.
1920de Salk ve Sosyal Yardm Bakanl kurulmutur.
1921de ocuk lmlerini azaltmak amacyla a kampanyalar dzenlenmitir.
1921de Himye-i Eftal adyla ocuk Esirgeme Kurumu kurulmutur.
1922de Behet Uzun giriimiyle zmir Veremle Mcadele Cemiyeti kurulmutur.
1923te hekimlere zorunlu hizmet uygulamas getirilmitir.
1924'te Atatrk'n isteiyle veremle sava iin stanbul-Heybeliada'da Heybeliada
Sanatoryumu kurulmutur. (Heybeliada Sanatoryumu 2005'te kapatlmtr.)
1924-1928 yllar arasnda baz ehirlerde (Ankara, stanbul, Sivas, Erzurum, Diyar-
bakr, Trabzon) Numune (rnek) Hastaneler kurulmutur.
1928de Dr. Refik Saydam nclnde Ankarada Refik Saydam Hfzsshha Ensti-
ts kurulmu, burada stma, kolera, veba, tifo gibi bulac hastalklarn tedavisi
cretsiz salanmtr. Ayrca bu kurumda a ve serum retimi de yaplmtr.
1928de Tabbet ve ubat Sanatlarnn Tarz- crsna Dair Kanun karlm,
bylece salk personelinin yetki ve sorumluluklar belirlenmitir.


1. 1936da Asker Hava Okulu'ndan mezun
olan ve ayn zamanda Atatrk'n manev
kz da olan dnyann ilk kadn sava pi-
lotu aadakilerden hangisidir?
A) Sabiha Bengta B) Keriman Halis
C) Sreyya Aaolu D) Feriha Tevfik
E) Sabiha Gken




2. 5 Mart 1920de merkezi stanbul olmak
zere; halk ve genlii uyarmak ve bu
yolda mcadele etmek iin, eyhl-is-
lm Haydarizde brahim Efendinin te-
vik ve himayesinde, Mazhar Osman Bey
ve arkadalar tarafndan kurulan salk
kurumu aadakilerden hangisidir?
A) Umm Hfzsshha Enstits
B) ocuk Esirgeme Kurumu
C) Hill-i Ahmer Cemiyeti (Kzlay)
D) Hill-i Ahdar Cemiyeti (Yeilay)
E) Heybeliada Sanatoryumu




3. Aadakilerden hangisi, Atatrk Dne-
minde salk alannda yaplan alma-
lardan biri deildir?
A) Hill-i Ahmer Cemiyeti (Kzlay)nin ku-
rulmas
B) Salk Bakanlnn kurulmas
C) Baz ehirlerde numune hastanelerinin
kurulmas
D) Hekimlere zorunlu hizmet uygulamas-
nn getirilmesi
E) Veremle mcadele iin Heybeliadada
sanatoryum almas





4. 1928de stma, kolera, veba, tifo gibi e-
itli bulac hastalklarn tedavisini c-
retsiz salamak, ayn zamanda a ve se-
rum retimi yapmak amacyla Dr. Refik
Saydam nclnde Ankarada kurulan
salk kurumu aadakilerden hangisi-
dir?
A) Heybeliada Sanatoryumu
B) Hill-i Ahmer Cemiyeti (Kzlay)
C) Umm Hfzsshha Enstits
D) Veremle Mcadele Cemiyeti
E) Etimesgut Numune Dispanseri


1936da Asker Hava Okulu'ndan mezun olan Atatrk'n manev kz Sabiha Gken
dnyann ilk kadn sava pilotu olmutur.
1-E 2-D 3-A 4-C

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 291 ~

1930da salk hizmetlerinin anayasas niteliindeki Umum Hfzsshha Kanunu
kartlm, bylece salk uygulamalarnn esaslar belirlenmitir.
1930da Atatrkn giriimleriyle Etimesgut Numune Dispanseri kurulmutur. Bu
kurum gnmzdeki Salk Ocaklarnn temeli saylmaktadr.



1936da Salk ve Sosyal Yardm Bakanl Tekilt ve Memurin Kanunu kar-
larak merkez ve tara rgtnn kuruluu tamamlanmtr.
stanbul ve Balkesirde ebe okullar almtr.






XII. NFUS POLTKASI UYGULAMALARI
Atatrk dneminde, devletin bir sosyal sorumluluu olarak nfus politikasna da
son derece nem verilmitir.
Mustafa Kemal Atatrk 1923 ylnda gerekletirdii Eskiehir-zmit gezisinde: Biz
Anadolu halk ile sekiz milyonluk bir idare yapmak iin deil, byk imparatorluklar
tesisine heves ettik ve ftuhat yaptk diyerek; gemiteki idareleri uyguladklar
yanl ve hayalci politikalar nedeniyle eletirmitir.
Bu dnemde uygulanan nfus politikas dorultusunda;
1926da Devlet statistik Enstits kurulmutur.
1927de ilk kez dzenli nfus saym yaplmtr.
Alt veya daha fazla ocuu olan ailelere vergi muafiyeti getirilmitir.
Anne ve bebek lm oranlarn drmek iin nfus komisyonu kurulmutur.
ok ocuklu ailelere hazineden toprak balanmasna karar verilmitir.
lkenin birok yerinde doumevleri kurulmutur.

XIII. DER GELMELER
1920de Amerikaya giden ilk yolcu gemisi Glcemaldir. Trkiyenin ilk transatlan-
tii olan Glcemal, Atatrkn deniz gezilerinde kulland vapurlardan biridir.
1925te Sabiha Bengta Trkiyenin ilk kadn heykeltra olmutur.
1928de Sreyya Aaolu Trkiyenin ilk kadn avukat olmutur.
1929da Feriha Tevfik Hanm, Cumhuriyet Gazetesinin dzenledii ve Mslman
kadnlarn ilk kez katld Gzellik Yarmasnda Trkiye Gzeli seilmitir.
1931de Atatrk Yurtta Sulh, Cihanda Sulh doktrinini ilk kez dile getirmitir.
1932de Keriman Halis Dnya Gzeli seilmitir.
29 Ekim 1933te Cumhuriyetin onuncu ylna ithafen, Mustafa Kemal Atatrk tara-
fndan Ankara Hipodromunda 10. Yl Nutku okunmutur.
1936da Trkiye ilk kez Almanyadaki K Olimpiyatlarna katlmtr.
21 Kasm 1938de Atatrkn naa geici olarak Etnografya Mzesine konmutur.


1. 1930da Atatrkn giriimleriyle kurulan
ve gnmzdeki Salk Ocaklarnn te-
meli saylan, ayrca 1937 ylnn sonlarn-
da yapm olduu ziyaretle Atatrkn
hayat boyunca gezdii tek salk kuru-
luu olan kurum aadakilerden hangi-
sidir?
A) Heybeliada Sanatoryumu
B) zmir Verem Sava Merkezi
C) Etimesgut Numune Dispanseri
D) Umum Hfzsshha Enstits
E) Balkesir Ebe Okulu



2. Aadakilerden hangisi, Atatrk Dne-
minde uygulanan nfus politikas kap-
samnda gerekletirilen almalardan
biri deildir?
A) Halkevlerinin almas
B) Alt veya daha fazla ocuu olan ailele-
re vergi muafiyeti getirilmesi
C) ok ocuklu ailelere hazineden toprak
balanmas
D) Anne ve bebek lm oranlarn dr-
mek iin nfus komisyonu kurulmas
E) Devlet statistik Enstitsnn kurul-
mas


3. Trkiyede cumhuriyetin ilnndan sonra
ilk nfus saym aadaki yllarn hangi-
sinde yaplmtr?
A) 1926 B) 1927 C) 1929 D) 1930 E) 1934


4. Trkiye Cumhuriyetinin ilk kadn avukat
aadakilerden hangisidir?
A) Pakize zzet Tarzi
B) Sabiha Bengta
C) Ferdane Bozdoan Erberk
D) Afet nan
E) Sreyya Aaolu


5. 1929da Cumhuriyet Gazetesinin dzen-
ledii ve Mslman kadnlarn ilk kez ka-
tld gzellik yarmasnda Trkiye G-
zeli seilen kii aadakilerden hangi-
sidir?
A) Sabiha Bengta B) Keriman Halis
C) Safiye Ali D) Feriha Tevfik
E) Ferdane Bozdoan


1921de Dr. Safiye Ali Trkiyedeki ilk kadn hekim olmutur.
1924te Ferdane Bozdoan Erberk Trkiyedeki ilk kadn di hekimi olmutur.
1935te Pakize zzet Tarzi Trkiyedeki ilk kadn doum uzman olmutur. Ayrca
kendisi stanbul Boaz'n yzerek geen ilk kadn unvanna sahiptir.
Etimesgut Numune Dispanseri, Atatrkn 1937de yapm olduu ziyaretle hayat
boyunca gezdii tek salk kuruluudur.
1-C 2-A 3-B 4-E 5-D

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 292 ~






UYGULAMALARDAK KLKLER ORTADAN KALDIRMAYA YNELK ALIMALAR
Siyas Alanda
Saltanatn kaldrlmas
Halifeliin kaldrlmas
eriye ve Evkaf Vekletinin kaldrlmas
Erkan- Harbiye-i Ummiye Vekletinin kaldrlmas
eyhl-islmlk makamnn kaldrlmas
Hukuk Alannda
eriye ve Evkaf Vekletinin kaldrlmas
Mecellenin kaldrlmas
Meden Kanunun kabul edilmesi
eyhl-islmlk makamnn kaldrlmas
Patrikhanenin siyas yetkilerinin elinden alnmas
Sosyal Alanda
Klk-Kyafet ve apka Kanununun kabul edilmesi
Soyad Kanununun kabul edilmesi
Uluslararas saat ve takvimin kabul edilmesi
Uluslararas l birimlerinin kabul edilmesi
Hafta tatilinin Pazar gnne alnmas
Eitim Alannda
Tevhid-i Tedrisat Kanununun kabul edilmesi
Medreselerin kapatlmas


~ ATATRKN YURT GEZLER ~
Atatrk yurt gezilerini Beyaz Tren ad verilen zel trenle yapm, gittii her yerde
birlik ve btnlk unsuru zerinde zenle durmutur.
Yapt yurt gezilerinde HATAY dnda toplam 52 ili ziyaret eden Atatrk, gittii
yerleri pek ok kez tekrar ziyaret etmitir.
Atatrkn yurt gezisi kapsamnda ziyaret ettii baz iller unlardr:
Adana (1918-1938 yllar arasnda 9 kez gelmitir.) 1931deki gezisinde Trk Dili
zerinde durmutur. 1938 ylndaki son geliinde ise Seyhan Nehrini Nil Nehri ile
karlatrm, boa akmamasn ve zerinde bir barajn yaplmasn sylemitir.
Afyonkarahisar (1920-1937 yllar arasnda 12 kez gelmitir.) Atatrk: Ey ykselen
yeni nesil, gelecek sizindir. Cumhuriyeti biz kurduk, onu devam ettirecek sizlersiniz.
szn 29-30 Austos 1924te 5. Afyon gezisi srasnda katld ehit Asker Ant
Treninde sylemitir.
Balkesir (1923-1934 yllar arasnda toplam 7 kez ziyaret etmitir.) Atatrk 7 ubat
1923te Balkesir Zaanos Paa Camiinde hutbe okumutur. apka Devrimi sra-
snda, 8-10 Ekim 1925teki ziyaretinde ise; pskll yadigr dedii fes yerine
apkann kullanlmas gerektiini anlatmtr.
Bursa (1922-1938 yllar arasnda 13 kez ziyaret etmitir.) lk gelii olan 16 Ekim
1922de Bursada 12 gn kalm, 24 Ekim 1922de United Press muhabiri kana-
lyla tm dnyaya Trkiyenin her meden millet gibi hr ve bamsz yaamaya
kararl olduunu duyurmutur. 1925teki 4. Bursa gezisinde apka ve kyafetle ilgili
mesajlar vermitir. Atatrk, 5 ubat 1933teki 9. gezisinde ise, Bursada Trke
ezan ile ilgili yaanan olay zerine Meselenin asl din deil, dildir. demitir.


1.
I. Soyad Kanununun kabul edilmesi,
II. Saltanatn kaldrlmas,
III. eriye ve Evkaf Vekletinin kaldrl-
mas
Yukardakilerden hangileri siyas alanda
ikilikleri ortadan kaldrmaya ynelik a-
lmalardan biri deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III



2.
I. Soyad Kanununun kabul edilmesi,
II. l birimlerinde deiiklik yaplmas,
III. medreselerin kapatlmas
Yukardakilerden hangileri sosyal alanda
ikilikleri ortadan kaldrmaya ynelik a-
lmalar arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. Atatrk Dneminde gerekletirilen;
I. Meden Kanunun kabul edilmesi,
II. Mildi Takvimin kullanlmaya balan-
mas,
III. Hafta tatilinin Pazar gnne alnmas
uygulamalarndan hangilerinin, ada
dnya dzeni ile btnleme amac ta-
d savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



4. Aadakilerden hangisi, Mustafa Kemal
Atatrkn yurt gezilerinde gittii ehir-
lerden biri deildir?
A) Trabzon B) Konya C) Hatay
D) Balkesir E) Diyarbakr



5. Atatrk yapt yurt gezilerinde, Ey yk-
selen yeni nesil, gelecek sizindir. Cumhuri-
yeti biz kurduk, onu devam ettirecek sizler-
siniz. szn, aadaki ehirlerin han-
gisinde dile getirmitir?
A) Adana B) Bursa C) Balkesir
D) Afyonkarahisar E) Kastamonu

Deerli adaylar; SYMnin son yllarda Atatrk inklplar ile ilgili ilke-inklp ele-
tirmeleri kadar sklkla zerinde durduu bir dier ayrnt ikilikleri ortadan kaldr-
ma ya da uygulamalarda birliin salanmas eklindeki soru sorma biimidir.
Size yol gstermesi ve pratiklik kazandrmas asndan aaya bu konuya ilikin
bir liste veriyorum. nanyorum ki son derece faydal olacaktr.
1-A 2-C 3-E 4-C 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk nklplar

~ 293 ~

anakkale (1915-1934 yllar arasnda 5 kez ziyaret etmitir.) Son ziyaretini Haziran
1934te ran ah Rza Pehlev ile birlikte yapmtr.
Diyarbakr (1916, 1917 ve 1937de olmak zere 3 kez ziyaret etmitir.) 1937 yln-
daki ziyaretinde Diyarbakrda bir niversite kurulmasn istemitir.
Erzurum (1919 ve 1924te olmak zere 2 kez ziyaret etmitir.) 1919da Erzurum
Kongresi nedeniyle ehre gelen Atatrk, Eyll 1924te kt Karadeniz gezisinde;
Trabzon, Rize, Giresun, Ordu, Samsun, Amasya, Tokat ve Erzincan ziyaret ettik-
ten sonra 30 Eyll 1924te Erzuruma gemitir. Daha sonra Sarkam ve Kars da
ziyaret eden Atatrk 10 Ekim 1924te Erzurumdan ayrlmtr.
Eskiehir (1920-1938 yllar arasnda 22 kez ziyaret etmitir.) 11. gelii olan 21 Eyll
1925te Eskiehirlileri apka giymi olarak gren Atatrk bu durumdan ok mem-
nun kalmtr. 1937deki son geliinde ise ekonomik konularda mesajlar vermitir.
zmir (1922-1934 yllar arasnda 12 kez ziyaret etmitir.) lk ziyaretini 10 Eyll
1922de gerekletirmitir. 16 Haziran 1926da tekrar zmire gelen Atatrk, zmir
suikast giriiminden sonra, 18 Haziran 1926da Anadolu Ajansna verdii deme-
te; Benim naiz vcudum bir gn elbet toprak olacaktr, fakat Trkiye Cumhuriyeti
ilelebet payidar kalacaktr. demitir.
zmit (1922-1934 yllar arasnda 7 kez ziyaret etmitir.) lk gelii olan 18 Haziran
1922de Fransz yazar Claud Farrere ile grm ve onun aracl ile tm dnyaya
nemli mesajlar vermitir. 1923te ise ilk basn toplantsn burada yapmtr.
Kastamonu-nebolu (23-31 Austos 1925te ziyaret etmitir.) Bu gezide apka ve
Kyafet Devrimini balatmtr. Burada fes ve sar eletiren Atatrk, Fikrimiz,
zihniyetimiz tepeden trnaa kadar meden olacaktr. Medeniyet yle bir atetir ki,
ona kaytsz kalanlar yakar ve mahveder. demitir. 25 Austos 1925te neboluda
panama apka ile halk selamlayan Atatrk, halk ayn grnt ile karlamtr.
Konya (1920-1937 yllar arasnda 12 kez ziyaret etmitir.) 20 Mart 1923teki geli-
inde Atatrk, Bugn yegne dncem kapitlasyonlardr. Kapitlasyonlarn bir
daha dirilmemek zere yoklua gmlmesini salamaktr. Ticareti yabanclarn elin-
den alacaz. diyerek Lozandan nce kapitlasyonlara ilikin mesajn vermitir.
17 Ekim 1925teki geliinde ise panama apka ile halk selamlayan Atatrk, halk
tarafndan ilgi ile karlanmtr.
Rize (17-18 Eyll 1924 tarihlerinde Trabzon gezisi esnasnda ziyaret etmitir.)
Samsun (1919-1930 yllar arasnda 4 kez ziyaret etmitir.) 22 Eyll 1924teki n-
c ziyaretinde; Dnyada her ey iin, medeniyet iin, hayat iin baar iin en hakik
mrit ilimdir, fendir. lim ve fennin dnda mrit aramak gaflettir, cahilliktir. ek-
lindeki tarihi szleriyle izlenecek yolu gstermitir.
Sivas (1919-1937 yllar arasnda 8 kez ziyaret etmitir.) Sivasa ilk 3 ziyareti 1919
ylnda olan Atatrk, 27 Eyll 1924te ehre Cumhurbakan olarak gelmi ve Sivas
retmen Okulu Mdr Mahmut Bey ve Sivas halk tarafndan cokulu ekilde
karlanmtr.
Trabzon (1924-1937 yllar arasnda toplam 3 kez ziyaret etmitir.) lk ziyareti olan
15 Eyll 1924te Atatrk Trabzona getiren gemi Hamidiye Gemisidir. kinci
gelii ise Ege Vapuru ile 27 Kasm 1930da olmutur. Bu geliinde Serbest Cumhu-
riyet Frkasnn kendisini feshetmesi zerinde durmutur. Son ziyaretinde ise
Trabzona zmir Vapuru ile gelmitir. Bu ziyaretinde tarihi bir karar vererek tm
mallarn ve iftliklerini Trk Milletine balamtr.
Yalova (1929-1938 yllar arasnda 18 kez ziyaret etmitir.) Atatrk Yalovada bir
kaplca blgesinde Cumhurbakanl Kkn, ayrca Millet ve Baltac iftlikle-
rini de yaptrmtr. 7 Austos 1930da smet nn ile Fethi Okyar burada bulu-
turan Atatrk, Serbest Cumhuriyet Frkasnn kuruluunu salamtr. 26 Austos
1933 tarihinde Bankas yneticilerini kabul eden Atatrk, Bankas memleketi-
mizin ekonomisinde ok yararl hizmetler yapmtr. Bence en nemli hizmeti banka-
clkta genlerimizi yetitirmi olmasdr. En ok bununla iftihar ederim. demitir.
Atatrk 10 yl boyunca tatillerini Yalovada geirmi, birok devlet adamn kabul
etmi, kaplcalara girmi ve dinlenmitir.


1. Atatrk, zmirde kendisine dzenlenen
suikast giriimi sonrasnda 18 Haziran
1926 tarihinde Anadolu Ajansna verdii
demete, aadakilerden hangisini dile
getirmitir?
A) Meselenin asl din deil, dildir.
B) Benim naiz vcudum bir gn elbet top-
rak olacaktr, fakat Trkiye Cumhuriyeti
ilelebet payidar kalacaktr.
C) Fikrimiz, zihniyetimiz tepeden trnaa
kadar meden olacaktr.
D) Dnyada her ey iin, medeniyet iin,
hayat iin baar iin en hakik mrit
ilimdir, fendir.
E) Ey ykselen yeni nesil, gelecek sizindir.
Cumhuriyeti biz kurduk, onu devam etti-
recek sizlersiniz.



2. Atatrkn yapt yurt gezilerinde, ap-
ka ve Kyafet Devrimini balatt ehir-
ler aadakilerden hangisidir?
A) Bursa-negl
B) Ktahya-Eskiehir
C) Trabzon-Rize
D) Samsun-Sivas
E) Kastamonu-nebolu


3. Atatrk, Bugn yegne dncem kapi-
tlasyonlardr. Kapitlasyonlarn bir daha
dirilmemek zere yoklua gmlmesini sa-
lamaktr. Ticareti yabanclarn elinden ala-
caz. diyerek, Lozandan nce kapit-
lasyonlara ilikin mesajn aadaki e-
hirlerin hangisinde vermitir?
A) zmir B) Yalova C) Konya
D) Erzurum E) stanbul



4. Atatrkn, 26 Austos 1930 tarihinde
Yalovada yapt bir konumada syle-
dii, Bu banka, memleketimizin ekonomi-
sinde ok yararl hizmetler yapmtr. Bence
en nemli hizmeti bankaclkta genlerimizi
yetitirmi olmasdr. En ok bununla iftihar
ederim. szyle, aadaki bankalardan
hangisini kastettii savunulabilir?
A) Bankas
B) ekerbank
C) Denizbank
D) Merkez Bankas
E) Smerbank
1-B 2-E 3-C 4-A

Atatrk nklplar KPSS / Tarihin Pusulas

~ 294 ~

~ MLL BAYRAMLARIMIZ ~
19 Mays Genlik ve Spor Bayram
lk kez 20 Haziran 1938de "Genlik ve Spor Bayram" olarak kutlanmtr.
Bu ulusal bayramn ad, 12 Eyll Darbesinden sonra Atatrk' Anma, Genlik
ve Spor Bayram olarak deitirilmitir.

23 Nisan Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayram
1921'de karlan 23 Nisan'n Mill Bayram Addine Dair Kanun ile, Trkiye'nin
ilk ulusal bayram olmutur.
23 Nisan 1921'de resm bayram olarak kabul edilmitir.
23 Nisan'n ocuk Bayram olarak kutlan Atatrk'n nclnde ilk kez 23
Nisan 1927'de balamtr.
1933 ylnn 23 Nisan'nda Atatrk yeni bir gelenek balatmtr. O sabah ocuk-
lar makamnda kabul etmi ve onlarla sohbet etmitir.
1933 ylndaki o bayramda, Milli Eitim Bakan Reit Galip Bey'in kaleme ald
Andmz ocuklar tarafndan ilk kez okunmutur.

30 Austos Zafer Bayram
26 Austos 1922'de balayp, 30 Austos'ta Dumlupnar'da Mustafa Kemal'in
bakumandanlnda zaferle sonulanan Bakomutanlk Meydan Muharebe-
si'ni anmak iin kutlanan bayramdr.
Zafer Bayram, ilk kez 30 Austos 1923te Afyonkarahisar, Denizli, Kahraman-
mara, Ankara ve zmir'de kutlanmtr.
Resm anlamda Zafer Bayram olarak iln edilmesi ise 1935 ylnda olmutur.

29 Ekim Cumhuriyet Bayram
Cumhuriyetin iln ilk kez 29 Ekim 1924te enliklerle kutlanmtr.
2 ubat 1925'te, Hariciye Vekleti (Dileri Bakanl) tarafndan dzenlenen
bir kanun teklifinde 29 Ekimin bayram olmas nerilmi; bu teklif Meclis Ana-
yasa Komisyonu tarafndan incelenmi ve 18 Nisanda karara balanmtr.
19 Nisan 1925 tarih ve 628 sayl bu kanun ile 29 Ekim, 1925'ten itibaren lke
iinde ve d temsilciliklerde bayram olarak kutlanmaya balamtr.
29 Ekimin Cumhuriyet Bayram olarak kutlanmas 19 Nisan 1925 tarihinde
yasalamtr.


Not Alnz
.......................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................


1. 19 Maysn Genlik ve Spor Bayram ola-
rak kutlanmas ilk kez aadaki yllarn
hangisinde gereklemitir?
A) 1927 B) 1928 C) 1932 D) 1935 E) 1938






2. Atatrkn nclnde 23 Nisanlarn
ocuk Bayram ve ocuk Haftas olarak
kutlanmas ilk kez aadaki yllarn han-
gisinde gereklemitir?
A) 1925 B) 1927 C) 1928 D) 1929 E) 1933






3. 1933 yl 23 Nisan kutlamalarnda ocuk-
lar tarafndan ilk kez okunan Andmz
kaleme alan dnemin Mill Eitim Bakan
aadakilerden hangisidir?
A) Reit Galip Bey
B) Refik Saydam
C) Hseyin Vsf nar
D) Yusuf Hikmet Bayur
E) Hamdullah Suphi Tanrver




4. 30 Austosun resm anlamda Zafer Bay-
ram olarak iln edilmesi aadaki ylla-
rn hangisinde gereklemitir?
A) 1928 B) 1929 C) 1932 D) 1933 E) 1935





5. 29 Ekimin, Cumhuriyet Bayram olarak
kutlanmas aadaki yllarn hangisinde
yasa haline getirilmitir?
A) 1923 B) 1925 C) 1926 D) 1928 E) 1929



1-E 2-B 3-A 4-E 5-B



XVI. BLM
ATATRK DNEM TRK DI POLTKASI
VE ATATRK SONRASI DNEM







KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)

















2001
(2)
2002
(1)
2003
(3)
2004
(4)
2005
(3)
2006
(5)
2007
(2)
2008
(1)
2009
(2)
2010
(4)
2011
(3)
2012
(4)
2013
(1)
Bu blmden ortalama 3 soru kmaktadr.
Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, bu blm SYMnin sorduu sorular dikkate alnarak Atatrk Dnemi
Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem olmak zere iki ana balk altnda de-
erlendirilmitir.
Bunlardan ilki olan Atatrk Dnemi Trk D Politikas, (1923-1930 Aras Dnem) ve
(1930-1939 Aras Dnem) olmak zere iki ksmdan olumaktadr. Bunlardan;
1923-1930 aras dnemde Lozandan kalan sorunlar zlmeye allmtr.
1930-1939 aras dnemde Yaylmac politikalara kar tedbirler alnmtr.
Atatrk Sonras Dnemde ise smet nn Dnemi ve Adnan Menderes (Demok-
rat Parti) Dnemi konular ele alnmtr. zellikle bu blm, KPSSde ska rastlad-
mz Hangisi Atatrk dnemi gelimelerinden biri deildir? sorusuna cevap verebil-
meniz iin kullanacanz bilgileri iermektedir.
2006
(2)
2008
(5)
2010
(4)
2012
(4)
2006
(2)
2008
(3)
2010
(3)
2012
(2)
KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem

~ 297 ~

I. ATATRK DNEM TRK DI POLTKASI (1923-1939)
ATATRK DNEM TRK DI
POLTKASININ TEMEL LKELER








A) 1923-1930 ARASI DNEM TRK DI POLTKASI
1923-1930 yllar arasndaki Trk d politikasnn balca faaliyet alan, Lozan Ant-
lamasndan kalan sorunlarn zlmesi ile ilgilidir.







yaanm olup, 1923-1930 yllar arasnda bu sorunlar zlmeye allmtr.





1) FRANSA LE YAANAN SORUNLAR
a) Yabanc Okullar Sorunu
Bu sorun temelde Trkiye ile Fransa arasnda yaanan bir sorundur.
3 Mart 1924te Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile btn okullar Maarif Vekletine ba-
lanmtr. 1926 ylnda karlan Maarif Tekilt Kanunu ile de yabanc okullardaki
Tarih, Corafya ve Trke derslerinin Trk retmenler tarafndan okutulmas ve
bunlarn Trk mfettilerce denetlenmesi karara balanmtr.
Bata Fransa olmak zere baz Avrupa Devletleri ve Papalk bu karara kar km,
bu konu Trk-Fransz ilikilerinin gerginlemesine yol amtr.
Trkiye, zellikle Fransaya yabanc okullar meselesinin kendi i sorunu olduunu
ileri srerek yabanc devletlerle grmeyi reddetmitir. Bu karar dorultusunda
yabanc okullar sorunu Milletler Cemiyetine tanmadan zmlenmitir.







1. Aadakilerden hangisi, 1923-1930 ylla-
r arasnda Trk d politikasnda gnde-
me gelen sorunlardan biri deildir?
A) Nfus Mbadelesi B) Irak Snr
C) Kapitlasyonlar D) Patrikhane
E) Osmanl Borlar




2. 1923-1930 yllar arasnda Trkiyenin d
politikada en sorunsuz ilikileri yaad
devlet aadakilerden hangisidir?
A) ABD B) Fransa
C) Yunanistan D) ngiltere
E) Sovyet Rusya




3. 1923-1930 aras dnem Trk d politika-
snda gndeme gelen;
I. yabanc okullar,
II. nfus mbadelesi (etabli),
III. Adana-Mersin demiryolu anlamazl
konularndan hangileri, Fransa ile yaa-
nan sorunlar arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III




4. Trk d politikasnda yaanan aadaki
sorunlardan hangisinin zmnde Mil-
letler Cemiyetinin etkisi yoktur?
A) Yabanc Okullar B) Musul Sorunu
C) Hatay Sorunu D) Bozkurt-Lotus
E) Nfus Mbadelesi





5. Yeni Trk Devletinin Lozan Bar Antla-
masndan sonra d politikadaki ilk siya-
s baars aadakilerden hangisidir?
A) Patrikhane B) Irak Snr
C) Yabanc Okullar D) Hatay Sorunu
E) Nfus Mbadelesi



Yabanc Okullar Sorunu
FRANSA ile Osmanl Borlar Sorunu
Adana-Mersin Demiryolu Anlamazl
Musul (Irak Snr) Sorunu NGLTERE ile
Nfus Mbadelesi (Deiimi) Etabli Sorunu
YUNANSTAN ile
Fener Rum Patrikhanesi Sorunu
Barseverlik Bamszlk Gerekilik Gvenlik Aklclk Batclk
LOZANDAN SONRA ORTAYA IKAN
SORUNLARDAN
Trkiyenin yabanc okullar sorununun kendi i sorunu olduunu ileri srmesi ve bu
konuyu yabanc devletlerle grmeyi reddetmesi ulusal bamszla verdii nemi
aka gstermektedir.
Yabanc Okullar sorununun zlmesi, Yeni Trk Devletinin Lozandan sonra d poli-
tikadaki ilk siyas baarsdr.
19231930 aras dnemde Trkiye en sorunsuz ilikileri Sovyet Rusya ile yaamtr.
1-C 2-E 3-D 4-A 5-C

Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem KPSS / Tarihin Pusulas

~ 298 ~

b) Osmanl Borlar Sorunu
Bu sorun da Trkiye ile Fransa arasnda yaanan bir sorundur. Bunun temel sebebi
Osmanl Devletinin en ok Fransaya borlu olmasdr.
Lozan Antlamasnda Osmanl Devletinin borlarnn ne ekilde denecei karara
balanmt. Bu balamda, 1928de Franszlarla bir antlama yaplarak denecek
bor miktar ve ekli belirlenmitir. (Taksitler halinde, Frank ve TL cinsinden)
1929 Dnya Ekonomik Buhrannn etkisiyle, Trkiye mill parann korunmas ile il-
gili baz nlemler alm, bu nlemler borlarn denmesinde glk yaratmtr.
Bu dnemde ABD Bakan Hoover bir moratoryum (bor erteleme sistemi) yaym-
lam ve borlarn denmesini geciktiren bir sistemi ortaya atmtr.
Hoover Moratoryumundan yararlanan Trkiye de, borlarn denmesinde ek tak-
sitlendirme istemitir. 22 Nisan 1933te imzalanan antlama ile borlarn denme-
si konusunda ek taksitlendirme yaplmas karara balanmtr.
Trkiyenin zerine den borcu demesi 1954 ylna kadar devam etmitir.

c) Adana-Mersin Demiryolu Anlamazl
Adana-Mersin demiryolu bir Fransz irketi tarafndan idare ediliyordu. Trkiye bu
demiryolunu bamszla aykr olduu dncesiyle satn almak istemi, bu da
Trk-Fransz ilikilerinde soruna yol amtr.
Trkiye, kapitlasyonlarn izlerini silmek ve ekonomik anlamda bamszl sala-
mak iin bu demiryolunu 1929da yaplan bir antlama ile satn alm ve bylece
sorun kkten zlmtr.


2) NGLTERE LE YAANAN SORUNLAR
Musul (Irak Snr) Sorunu
Bu sorun Trkiye ile ngiltere arasnda yaanan ve Lozan Antlamasnda zmle-
nemeyen tek sorundu. Bu meselenin iki devlet arasnda zlmesi 9 ay sonraya b-
raklmt.
ngiliz ve Trk heyetleri 1924te stanbulda toplanan Hali Konferansnda konu ile
ilgili grmelere balam, ancak ngilterenin Hakkri Vilyetinin Irak snrlar
iinde olduunu ileri srmesi zerine konferanstan herhangi bir sonu kmamtr.
Hali Konferansnn sonusuz kalmas zerine, sorun Milletler Cemiyetine tan-
mtr. Milletler Cemiyetine bal La Haye Adalet Divanndaki grmeler devam
ederken, Milletler Cemiyetinin blgeye gnderdii bir komisyon Irak Snr ile il-
gili tespitini yapm ve hazrlad Brksel Hatt Raporunda Musulun Irak snrla-
r iinde olduunu belirtmitir.
Bu srete ngiltere, Musul konusunda krl kabilmek ve Trkiyenin olas asker
harektn engelleyebilmek iin 1924te Hakkride kan Nastur syan ile 1925te
Diyarbakrda balayan eyh Sait Ayaklanmasn desteklemitir.
eyh Sait Ayaklanmas, Nastur syan ve iteki yeni yaplanma Trkiyenin hareket
alann snrlaynca Misk- Millden taviz saylabilecek bir adm atlm ve Trkiye,
ngiltere ve Irak Hkmeti arasnda, 5 Haziran 1926 tarihinde Ankara Antlamas
imzalanmtr.
1926 Ankara Antlamasna gre;
Trkiye-Irak snr 29 Ekim 1924 tarihli Brksel Hattna gre belirlenecek.
Musul ve Kerkk Iraka verilecek, Hakkri ise Trkiyede kalacak.
Irak, petrol gelirlerinin % 10nu 25 yl sre ile Trkiyeye verecek. (Trkiye 1929
Dnya Ekonomik Buhran nedeniyle bu hissesini 500.000 sterline terk etmitir.)


1. 1923-1930 aras dnem Trk d politika-
snda Fransa ile yaanan Osmanl Bor-
lar sorununun zmnde;
I. Marshall Pln,
II. Hoover Moratoryumu,
III. Eisenhower Doktrini
sistemlerinden hangileri etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



2. Lozan Konferansnda Osmanl borlar-
nn denmesi ile ilgili olarak Trk heyeti,
I. frank,
II. sterlin,
III. dolar
para birimlerinden hangisi ya da hangile-
rini nermitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



3. Lozan Antlamasndan sonra Trkiye ile
ngiltere arasnda Irak snrn belirlemek
amacyla toplanan konferans aadaki-
lerden hangisidir?
A) San Remo B) Paris C) Hali
D) Londra E) Tersane



4. ngiltere Musul konusunda krl kmak
ve Trkiyenin olas asker mdahalesini
nlemek amacyla,
I. Menemen,
II. eyh Sait,
III. Nastur
ayaklanmalarndan hangilerini destekle-
mitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III



5. Aadaki antlamalardan hangisinin im-
zalanmas ile, Misk- Mill snrlar iinde
olmasna ramen Musul Iraka brakl-
mtr?
A) Ankara B) Batum C) Kars
D) Moskova E) Gmr


1-B 2-A 3-C 4-E 5-A

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem

~ 299 ~








3) YUNANSTAN LE YAANAN SORUNLAR
a) Nfus Mbadelesi (Deiimi/Etabli) Sorunu
Bu sorun Trkiye ile Yunanistan arasnda yaanan bir sorundur.
Lozan Antlamasna gre; Trkiyedeki Rumlarla, Yunanistandaki Trkler karlkl
olarak yer deitirecekti. (Bat Trakyadaki Trkler ile stanbuldaki Rumlar hari)
Fakat Yunanistan, stanbuldaki Rumlar mbadele kapsam dnda tutmak ve s-
tanbulda daha fazla Rum brakmak isteyince Etabli Anlamazl ortaya kmtr.
Konu Milletler Cemiyetine bal La Haye Adalet Divanna tanm, ancak sorun
burada kesin olarak bir zme kavuturulamamtr.
Taraflarn, karlkl olarak birbirlerinin mallarna el koymas sonucu savan eiine
gelmesi zerine, her iki taraf da bunun skntlarn dnerek anlama yoluna git-
mi ve ilk olarak 1926 Atina Antlamas ile sorunun bir ksm zmlenmitir.
Yunan Babakan Venizelos, olas bir savan Yunanistana getirecei skntlar d-
nerek tutumunu yumuatm ve 10 Haziran 1930da Ankarada iki lke arasnda
Ahali Mbadelesi Antlamas imzalanmtr.
Bu antlama ile mbadele sorunu zlm, sonrasnda Venizelosun Trkiyeye
yapt ziyaretle bu dostluk ilikileri daha da pekimitir. Nitekim Venizelosun da-
vetli olarak Trkiyeyi ziyaretine karlk, Babakan smet nn de Ekim 1931de
Trkiye Cumhuriyeti adna Yunanistana iade-i ziyaret gerekletirmitir.
Nitekim bu dostluk, Trkiyenin Milletler Cemiyetine ye olmasnda etkili olmu,
9 ubat 1934te de Balkan Antantnn imzalanmasna ortam hazrlamtr.

b) Fener Rum Patrikhanesi Sorunu
Lozan Bar Konferansndan sonra Trkiye ile Yunanistan arasnda kan sorunlar-
dan biri de Patrikhane ile ilgili sorundur. Trkiye, 1924 ylnda Bapapazla Arap-
olu Konstantinin tayin edilmesinden rahatsz olmu ve Arapolu Konstantinin
mbadeleye tbi olduunu belirtmitir.
Yunanistann duruma itiraz zerine Muhtelit Mbadele Komisyonu sorunu g-
rm ve Konstantinin mbadeleye tabi olduuna karar vermitir. Bunun zerine
Yunanistan konuyu Milletler Cemiyeti ve La Haye Adalet Divanna gtrmek iste-
mi, ancak Trkiye bu organlarn bu konuda yetkisiz olduunu ileri srmtr.
Sorun, Konstantinin 19 Mays 1925te grevden ekilmesiyle zme kavumu ve
yerine Vasil Georgiades seilmitir.
Trk-Yunan ilikileri aksamadan ve bozulmadan 1954 ylna kadar srmtr. Nite-
kim Yunan Babakan Venizelos, 1934 ylnda Atatrk Nobel Bar dlne aday
gstermitir. Ancak dl ngiliz Bakan Handersene verilmitir.




Trk-Yunan ilikileri 1954te Kbrs Sorununun ortaya kmas ile bozulmutur.


1. Yunan Bakan Venizelosun 1930da da-
vetli olarak Trkiyeyi ziyaretine karlk,
Ekim 1931de Trkiye Cumhuriyeti adna
Yunanistana iade-i ziyaret yapan devlet
adam aadakilerden hangisidir?
A) Cell Bayar
B) smet nn
C) Ali Fethi Okyar
D) Mustafa Kemal
E) Yusuf Kemal Tengirek


2. Atatrk Dnemi Trk d politikasnda;
I. yabanc okullar,
II. nfus mbadelesi (etabli),
III. patrikhane
konularndan hangileri Yunanistanla ya-
anan sorunlar arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


3. Trk-Yunan ilikilerinde;
I. Kbrs,
II. Kardak krizi,
III. Nfus Mbadelesi (Etabli)
sorunlarndan hangileri Atatrk Dnemi-
nde zme kavumutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


4. 1930 ylndan itibaren Trkiye ile Yuna-
nistann yaknlamaya balamasnda;
I. Sadbad Paktnn imzalanmas,
II. talya ve Almanyann yaylmac politika
izlemeleri,
III. Mbadele sorununun zmlenmesi
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


5. Atatrk, 1934 yl Nobel Bar dlne
aadaki lkelerden hangisinin baba-
kan tarafndan aday gsterilmitir?
A) Almanya B) talya C) Fransa
D) Yunanistan E) ngiltere


1926 Ankara Antlamas ile Trkiye-Irak snr, Musul Misk- Mill snrlar dnda ka-
lacak ekilde son eklini almtr. Irak Snr, Atatrk Dneminde (1919-1938) kesinle-
en son snr olmutur. Bu olay, Trk-ngiliz ilikilerinin geliimini olumsuz etkilemitir.
D politikada yalnz kalan Trkiye Sovyet Rusya ile yaknlam ve 17 Aralk 1925te
Trk-Sovyet Tarafszlk ve Saldrmazlk Antlamas imzalanmtr.
Atatrk gnmzde de dnyann en saygn devlet adamlarndan birisi olarak kabul
edilmektedir. 27 Kasm 1978de Birlemi Milletlere bal UNESCO (Dnya Eitim,
Bilim ve Kltr rgt) tarafndan doumunun 100. ylnn tm dnya lkeleri tara-
fndan kutlanmas kararlatrlmtr.
1-B 2-E 3-C 4-A 5-D

Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem KPSS / Tarihin Pusulas

~ 300 ~









4) TRKYE-TALYA LKLER
ki lke arasnda 1928de Tarafszlk ve Uzlama Antlamas imzalamtr. Ancak
talyada Faizmin egemen olmas ve talyann yaylmac bir politika izlemesi Trk-
talyan ilikilerini zayflatmtr.

5) TRKYE-SSCB LKLER
1923-1930 aras dnemde en sorunsuz ilikiler Sovyet Rusya ile yaanmtr.
Musul sorunu Trkiye ile ngiltereyi kar karya getirmi, Trkiye ile SSCByi ise
birbirine yaknlatrmtr. Bu yaknlama sonucunda 17 Aralk 1925te Trk-Sovyet
Dostluk ve Saldrmazlk Antlamas imzalanmtr.
3 yl sre iin imzalanan bu antlama ile taraflar birbirlerine saldrmayacak, taraf-
lardan birine yneltilen bir asker harekt halinde dier devlet tarafsz kalacakt.
1923-1930 yllar arasnda Trk-Sovyet ilikileri dostane bir ekilde devam etmekle
birlikte Sovyetler Birlii bu tarihten sonra Trkiyenin dayand tek byk devlet
olmaktan yava yava kmaya balamtr.

6) DOULU DEVLETLERLE LKLER
2 Mays 1928de Ankarada Trkiye ile Afganistan arasnda Trk-Afgan Dostluk ve
birlii Antlamas imzalanmtr.
Afganistanla dostluk ilikilerinin pekimesi amacyla Afgan Kral Amanullah Han ve
ei 1928de Trkiyeye resm bir ziyarette bulunmutur.



Trk-ran arasnda ise, snr uyumazlklarn halletmek ve dostluu pekitirmek iin
22 Nisan 1926da Trk-ran Gvenlik ve Dostluk Antlamas imzalanmtr.

7) 1923-1930 ARASI DNEMDE GELEN DER OLAYLAR
a) Bozkurt-Lotus Olay (2 Austos 1926)
Bu olay Trkiye ile Fransa arasnda yaanan bir gerginliktir.
Gerginlie yol aan gelime, Trk gemisi Bozkurt ile Fransz gemisi Lotusun 2
Austos 1926 tarihinde Ege Denizinde arpmalar sonucunda, Bozkurt gemisinin
batmas ve 8 Trk mrettebatn hayatn kaybetmesidir.
Milletler Cemiyetine bal La Haye Adalet Divanna tanan bu konu hakknda, 7
Eyll 1927de Trkiye lehine karar km ve Fransa haksz bulunmutur.




1. D politikada Yunanistanla yaanan;
I. Kardak Kayalklar,
II. Nfus Mbadelesi (Etabli),
III. Fener Rum Patrikhanesi,
IV. Kara sularnn 6 milden 12 mile
karlmas
sorunlarndan hangileri Atatrk dne-
minde yaanmtr?
A) Yalnz II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) I, II ve IV



2. Trk-talyan ilikilerinin 1930lu yllardan
itibaren zayflamasnda;
I. talyada faizmin egemen olmas,
II. talyann yaylmac politika izlemesi,
III. Trkiyenin Milletler Cemiyetine ye
olmas
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. Mays 1928de iki lke arasndaki dostluk
ilikilerini pekitirmek iin Trkiyeye ilk
resm ziyareti gerekletiren devlet ada-
m aadakilerden hangisidir?
A) ah Rza Pehlev
B) Amanullah Han
C) Kral Faysal
D) Venizelos
E) Dwight David Eisenhower



4. 2 Austos 1926da Trk ve Fransz gemi-
lerinin Ege Denizinde arpmalar so-
nucu iki lke arasnda sorun olarak orta-
ya kan ve La Haye Adalet Divannda
Trkiyenin lehine sonulanan gelime
aadakilerden hangisidir?
A) Menemen Olay
B) Bursa Olay
C) Vagon-Lits Olay
D) Razgrad Olay
E) Bozkurt-Lotus Olay


DKKAT!
Trkiye ile Yunanistan arasnda yaanan;
Kardak Kayalklar Sorunu
Kara sularnn 6 milden 12 mile karlmas
Kta Sahanl Sorunu
Ege Adalar Sorunu
Balkan Aznlklar Sorunu
Kbrs Sorunu ve Ege Hava Sahas (Fr Hatt) Sorunu
gibi sorunlar, Atatrk dneminde ortaya kan gelimeler deildir.

Trkiyeye ve Ankaraya ilk resm ziyareti gerekletiren yabanc devlet adam Afgan
Kral Amanullah Handr.
Bozkurt-Lotus Olaynda La Haye Adalet Divannn Trkiye lehinde karar almasnda,
1 Temmuz 1926da karlan Kabotaj Kanununun da etkisi vardr.
1-C 2-C 3-B 4-E

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem

~ 301 ~

8) BARIA KATKI AMALI BAZI ULUSLARARASI RGTLENMELER
a) Kk Antant (1921)
Almanyann oluturduu tehdide kar Fransann nclnde Yugoslavya, Yuna-
nistan, ekoslovakya, Belika, Polonya ve Romanya arasnda imzalanmtr.
Trkiye bu pakta ye deildir.

b) Locarno Antlamas (1925)
5-16 Ekim 1925 tarihleri arasnda, svirenin Locarno kentinde ngiltere, Fransa,
Almanya, talya, Belika, Polonya ve ekoslovakya arasnda mzakere edilmi, 1
Aralk 1925te de Londrada imzalanmtr.
Anlamazlklarn Milletler Cemiyeti aracl ile zlmesini ngren bu antlama-
da Trkiye yer almamtr.

c) Briand-Kellog Pakt (1928)
27 Austos 1928 tarihinde ABD Dileri Bakan Frank B. Kellog ile Fransa Dileri
Bakan Aristide Briand nclnde imzalanan ve savan siyaset arac olarak
kullanlmasndan vazgeilmesi ve bar politikalarn esas alnmas ilkesine daya-
nan bir antlamadr.
1929da yrrle giren bu pakta, bar tavrnn bir gerei olarak Trkiye de ye
olmutur.

d) Litvinov Protokol (1929)
9 ubat 1929 tarihinde Sovyet Rusyann hazrlad ve uluslararas sorunlarn -
zmnde bar politikalarn esas alnmas ve silahszlanmann salanmas gibi
ilkelere dayanan zel bir protokoldr.
Trkiye, bara katk salamak iin hazrlanan bu protokol 1929da onaylamtr.











B) 1930-1939 ARASI DNEM TRK DI POLTKASI
1930-1939 yllar arasndaki Trk d politikasnn balca faaliyet alan ise, Almanya
ve talyann yaylmac politikalarna kar tedbir alnmas ve dnya barna katk
salanmas ile ilgilidir.
Atatrk Dnemi Trk D Politikasnda, 1930-1939 yllar arasnda gelien balca
olaylar unlardr:


1. I. Dnya Savandan sonra Almanyann
oluturduu tehdide kar, Fransann
nclnde ekoslovakya, Yunanistan,
Yugoslavya, Belika, Polonya ve Roman-
ya arasnda 1921de imzalanan antlama,
aadakilerden hangisidir?
A) Litvinov Protokol
B) Locarno Antlamas
C) Briand-Kellog Pakt
D) Kk Antant
E) Akdeniz Pakt



2. 27 Austos 1928de ABD ve Fransa D-
ileri Bakanlarnn nclnde imzala-
nan ve savan siyaset arac olarak kul-
lanlmamas, bunun yerine bar politi-
kalarn esas alnmas ilkesine dayanan
antlama aadakilerden hangisidir?
A) Briand-Kellog Pakt
B) Locarno Antlamas
C) Litvinov Protokol
D) Badat Pakt
E) Nyon Konferans



3.
I. Litvinov Protokol,
II. Briand-Kellog Pakt,
III. Locarno Antlamas
Trkiye, yukardaki uluslararas rgt-
lenmelerden hangilerine katlmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III



4. 1930-1939 yllar arasnda Trk d politi-
kasnn balca faaliyet alann aadaki-
lerden hangisi oluturmutur?
A) Musul sorununu zmek
B) Lozandan kalan sorunlar gidermek
C) SSCB ile ilikileri gelitirmek
D) Mbadele (Etabli) sorununu zmek
E) Almanya ve talyann yaylmac politi-
kalarna kar tedbir almak


1928de Cenevre Silahszlanma Konferansna
1929da Briand-Kellog Paktna
1929da Litvinov Protokolne
katlmtr.
1923-1930 ARASI DNEMDE TRKYENN
KATILDII ULUSLARARASI RGTLENMELER
Ayrca Trkiye, bara katk salamak amacyla 1928 ylnda Cenevre Silahszlanma
Konferansna da katlmtr.
1-D 2-A 3-C 4-E

Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem KPSS / Tarihin Pusulas

~ 302 ~

1) TRKYENN MLLETLER CEMYETNE YEL (18 TEMMUZ 1932)
Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam), I. Dnya Savandan sonra dnya barnn
devamn salamak ve uluslararas anlamazlklar zmek amacyla kurulmutu.
Bu dneme kadar dnya bar iin baz rgtlere katlan Trkiyenin de bu uluslar-
aras tekilta katlmas gndeme geldiinde, Mustafa Kemal bunun Trkiyenin
bavurusuyla deil, ancak Milletler Cemiyetinin daveti ile olabileceini belirterek
bu konuda da dik bir duru sergilemitir.
6 Temmuz 1932 tarihinde spanyann teklifi ve Yunanistann destei ile Milletler
Cemiyeti tarafndan davet edilen Trkiye, 18 Temmuz 1932de bu cemiyete ye
olmutur.



Trkiyenin, gerek bar srecine katk yapmak gerekse kendi gvenliini salamak
amacyla Milletler Cemiyetine ye olmas, d politikada Boazlar Meselesinin
de Trkiye lehinde zlmesinde etkili olmutur.




2) BALKAN ANTANTI (9 UBAT 1934)
II. Dnya Sava ncesinde, talya ve Almanyann yaylmac politika izlemeleri ve
silahlanmaya hz vermeleri zerine, Balkan devletlerinin snrlarn gvence altna
almak iin oluturduklar topluluktur.
Balkan Antantnn imzalanmasna, Trkiye ile Yunanistan arasnda yaanan Nfus
Mbadelesi sorununun 1930da zlmesi zemin hazrlamtr.
Balkan Antant; Trkiye (Dileri Bakan Tevfik Rt Aras), Yunanistan, Yugos-
lavya ve Romanya arasnda imzalanmtr. Bunu u ekilde kodlamak mmkndr:






Balkan Antantnda devletlerinin imzas vadr.





Balkan Antantna Bulgaristan ve Arnavutluk katlmamtr. nk;
Bulgaristan Ege Denizine inmek ve Romanyadan Dobrucay almak istiyordu.
Arnavutluk ise talyann etkisinde kalmt ve talyadan ekiniyordu.
9 ubat 1934te Atinada gerekletirilen bu uzlamaya gre; bu lkeler birbirleri-
nin snrlarn koruyacak aralarnda gizli antlama yapmayacaklar ve birbirlerinin
varlna sayg gstereceklerdi.



Ancak Balkan Antant, II. Dnya Savann balamasyla geerliliini yitirmitir.


1. Trkiyenin, 18 Temmuz 1932de ye ol-
duu Milletler Cemiyetindeki ilk temsil-
cisi aadakilerden hangisidir?
A) Refik Saydam
B) Bekir Sami Bey
C) Cemal Hsn Taray
D) Abdurrahman Melek
E) Yusuf Kemal Tengirek


2. Trkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne ye ol-
masnda;
I. bar politikalar izleme,
II. komu ya da komu olmayan devletler-
le yaknlama,
III. uluslararas politikada sava kart
yaklamlar benimseme
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


3. 9 ubat 1934 tarihinde, Balkan Antantn
Trkiye adna imzalayan dnemin Di-
leri Bakan aadakilerden hangisidir?
A) Tevfik Rt Aras
B) Mehmet Fuat Kprl
C) Yusuf Kemal Tengirek
D) Tayfur Skmen
E) Bekir Smi Bey


4. 9 ubat 1934 tarihli Balkan Antantnda,
aadaki devletlerden hangisinin imzas
yoktur?
A) Trkiye B) Bulgaristan
C) Romanya D) Yunanistan
E) Yugoslavya


5. Arnavutlukun Balkan Antantnda yer al-
mamasnda;
I. talyann etkisinde kalmas,
II. Ege Denizine inmek istemesi,
III. Romanyadan Dobrucay almak
istemesi
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


T a Y Y a R
U U O
R N G M
K A O A
N S N
Y L Y
E S A A
T V
A Y
N A

Trkiyenin Milletler Cemiyetindeki ilk temsilcisi Cemal Hsn Taraydr.
Milletler Cemiyeti, Trkiye Cumhuriyetinin ye olduu ilk uluslararas rgttr.
Trkiye, Balkan Antant ile Bat Snrn gvence altna almtr.
1-C 2-E 3-A 4-B 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem

~ 303 ~

3) MONTR (MONTREUX) BOAZLAR SZLEMES (20 TEMMUZ 1936)
Boazlarn ynetimi Lozan Antlamasna gre Trklerin bakanlndaki bir komis-
yona braklmt. Boazlar meselesi, Lozanda Misk- Milliye uygun olarak zl-
m olsa da, uluslararas bir Boazlar Komisyonunun varl Trkiyenin Boazlar
zerindeki egemenliini zedelemekteydi.
Ayrca dnya barn tehdit eden yaylmac politikalar (rn: talyann Habeistana
saldrmas, Almanyann Ren Blgesine asker sevk etmesi ve Japonyann Manur-
yaya saldrmas gibi) ve ar silahlanma Trkiyeyi olduka rahatsz etmitir.
Yaanan bu gelimeler zerine Trkiye, Boazlarda gvenlii salamak amacyla 17
Nisan 1935te Milletler Cemiyetine bavurmu ve Boazlarda asker bulundurma
hakk istemitir.
zellikle Sovyet Rusya ve ngiltere bu dnemde Trkiyenin Boazlarla ilgili dn-
celerine destek vermitir.
Trkiyenin Boazlar konusundaki bu isteklerinin balca sebepleri unlardr;
Boazlarn silahsz olmas (ulusal gvenliin tehlike altna girmesi)
Milletler Cemiyetinin, gvenlik konusunda verdii garantinin yetersiz olmas
talya ve Almanyann yaylmac politikalar
Trkiyenin bu istei karsnda, Trkiye, ngiltere, Fransa, SSCB, talya (2 yl sonra),
Japonya, Yunanistan, Romanya, Belika, Portekiz, Bulgaristan ve Yugoslavyann
katlmlaryla, 22 Haziran 1936da svirenin Montreux kentinde bir konferans d-
zenlenmi ve 20 Temmuz 1936da Montr Boazlar Szlemesi imzalanmtr.
Yaplan bu szlemeye gre;

Montr (Montreux) Boazlar Szlemesi ile mill hkimiyeti snrlandran engel-
lerden biri daha ortadan kaldrlm, bir anlamda bamszlk dncesi gelimitir.
Atatrk, Montr Boazlar Szlemesi ile ilgili olarak; Tarihte birok defa tartma
ve ihtiras sebebi olan Boazlar, artk tam anlam ile Trk egemenlii altnda, yalnz
ticaret ve dostluk ilikilerinin ulam yolu hline gelmitir. demitir.
Bu szleme sonrasnda Rusya ile ilikiler bozulurken, ngiltere ile ilikilerde yakn-
lama olmutur.



4) AKDENZ PAKTI (1936)
talyann Akdenizde oluturduu tehdit karsnda, ilk olarak ngiltere ve Fransa
arasnda Ocak 1936da imzalanan szlemedir. Daha sonra pakta Trkiye, Yunanis-
tan ve Yugoslavya da katlmtr.
Akdeniz Pakt, talyann herhangi bir tehdit ya da saldrsna kar bu devletlerin
asker yardmlamasn ngrmtr.
Akdeniz Pakt, Trk-ngiliz ilikilerinde de bir dnm noktas olmu, iki lke arasn-
da yaknlamay salamtr.


1. II. Dnya Sava ncesinde;
I. Almanya,
II. talya,
III. Fransa
devletlerinden hangilerinin yaylmac po-
litikas, Trkiyenin Boazlar Sorununu
gndeme getirmesine yol amtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. Trkiye, 17 Nisan 1935'te Milletler Cemiye-
ti'ne bavurarak Boazlarda asker bulun-
durma hakk istemitir.
Aada verilen durumlardan hangisinin,
Trkiyenin bu talebini hakl klacak nite-
likte bir gelime olduu savunulamaz?
A) Balkan Antant'nn imzalanmas
B) Silahlanma yarnn hzlanmas
C) Japonya'nn yaylmac politikalar
D) Almanya'nn, askerden arndrlm Ren
Blgesi'ni silahlandrmas
E) talya'nn Habeistan'a saldrmas


3. II. Dnya Sava ncesinde Trkiyenin
boazlarla ilgili dncelerine;
I. SSCB,
II. ngiltere,
III. Almanya
devletlerinden hangilerinin destek verdi-
i savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


4. Atatrkn, Tarihte birok defa tartma ve
ihtiras sebebi olan Boazlar, artk tam anla-
m ile Trk egemenlii altnda, yalnz ticaret
ve dostluk ilikilerinin ulam yolu hline
gelmitir. dedii gelime, aadaki ant-
lamalardan hangisiyle gereklemitir?
A) Mudanya B) Lozan C) Ankara
D) Montr E) Moskova


5. 1936da ngiltere ve Fransa arasnda im-
zalanan ve daha sonra katlan devletle-
rin talyann Akdenizdeki tehdidi kar-
snda asker yardmlamasn ngren
antlama, aadakilerden hangisidir?
A) Akdeniz Pakt
B) Locarno Antlamas
C) Briand-Kellog Pakt
D) Kk Antant
E) Sadbad Pakt

Boazlar Komisyonu kaldrlarak Boazlarn ynetimi tamamen Trkiyeye
verilecektir.
Boazlar kesin olarak Trk egemenlii altnda olacaktr.
Trkiye Boazlarn her iki tarafn silahlandrabilecektir.
Bar zamannda ticaret gemileri rahata geebilecektir.
Sava zamannda boazlar kapatlacak ve sava gemilerinin geii belli
artlara gre olacaktr.
Boazlar sorunu Montr (Montreux) Boazlar Szlemesi ile Misk- Millye uygun
olarak zmlenmitir.
1-C 2-A 3-C 4-D 5-A

Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem KPSS / Tarihin Pusulas

~ 304 ~

5) SADBAD PAKTI (8 TEMMUZ 1937)
talyann 1935te Habeistana saldrmas ve Asya ile Afrika zerindeki yaylmac
politikas Dou Akdenizde gvenlii tehlikeye drmtr.
Bu gelime zerine, 8 Temmuz 1937de Tahrandaki Sadbad Saraynda Trkiye,
ran, Irak ve Afganistan arasnda Sadbad Pakt imzalanmtr.
5 yl sresi olan bu paktn imzalanmas ile bir anlamda Ortadouda ilk dayanma
antlamas yaplmtr.
Bu pakt ile drt devlet; dostluk ilikilerini devam ettireceklerini, Milletler Cemiyeti
ile Kellog Paktna bal kalacaklarn, birbirlerinin i ilerine karmayacaklarn ve
birbirlerine kar saldrda bulunmayacaklarn taahht etmilerdir.





Sadbad Pakt, attl-Arap sorunundan kaynaklanan 1980 ran-Irak Savann
ortaya kmasyla geerliliini yitirmitir.


6) NYON KONFERANSI VE PAKTI (14 EYLL 1937)
Akdenizde bir emniyet pakt anlamas yapmak zere ngiltere, Bulgaristan, Msr,
Fransa, Yunanistan, Romanya, Trkiye, SSCB ve Yugoslavya arasnda, svirenin
Nyon ilesinde 14 Eyll 1937de bir antlama imzalanmtr.
Hazrlanan pakt, Dileri Bakan Tevfik Rt Aras tarafndan hkmete gnderil-
mi ve Cumhurbakan Mustafa Kemal Atatrk tarafndan da benimsenerek kabul
edilmitir. Atatrk bu konuda; Topraklarmzda gz olan talyaya kar kuvvetli
devletlerin yannda olmak menfaatimiz icabdr. demitir.
Trkiye konferansta, talyann Akdenizdeki saldrgan politikalarna kar ngiltere
ile birlikte hareket etme karar almtr.


7) HATAY (SANCAK) SORUNUNUN ZMLENMES VE HATAYIN
ANA VATANA KATILMASI (29 HAZRAN 1939)
Sakarya Sava sonras Fransa ile yaplan 1921 Ankara Antlamas ile Hatay, Fransz
himayesinde Suriyeye bal zerk (i ilerinde serbest) bir ynetime kavumutu.
Ancak zellikle Mustafa Kemal Atatrk, bu durumu hibir ekilde kabullenememi-
tir. Nitekim Atatrk, 1924te Adanaya yapt gezi srasnda Krk asrlk Trk yurdu
dman elinde esir kalamaz szyle, Misk- Mill dorultusunda Hatay ve sken-
derunun Trkiyeye ait olduunu ifade etmitir.
9 Eyll 1936da Fransa ile Suriye arasnda imzalanan antlama ile Suriye bamsz-
lna kavumu ve Hatay (Sancak) Sorunu tekrar gndeme gelmitir. Nitekim bu
antlama ile Hatay ve skenderun (Sancak) Suriye Hkmetine braklmtr.
Trkiye ve Sancakta yaayan Trkler bu gelimeden son derece rahatsz olmu ve
Trk Hkmeti 9 Ekim 1936da Fransaya verdii nota ile bu durumu protesto et-
mi ve blge halknn geleceini kendisinin belirlemesi gerektiini belirtmitir.
Trkiyenin srar zerine, sorunun zm iin Milletler Cemiyetine tanmasna
karar verilmi ve sorun 14-16 Aralk 1936 tarihleri arasnda grlmtr.
Milletler Cemiyeti, sorunun zmne ynelik sve Temsilcisi Sandleri blgede
inceleme yapmas ve konuyla ilgili bir rapor hazrlamas iin raportr olarak grev-
lendirmitir.


1. 8 Temmuz 1937 tarihinde imzalanan ve
bir anlamda Ortadouda ilk dayanma
antlamas olarak kabul edilen Sadbad
Pakt aadaki ehirlerin hangisinde im-
zalanmtr?
A) stanbul B) am C) Kahire
D) Tahran E) Badat



2. Sadbad Paktnda aadaki devletler-
den hangisinin imzas yoktur?
A) Trkiye B) ran C) Suriye
D) Irak E) Afganistan



3. Atatrkn Topraklarmzda gz olan tal-
yaya kar kuvvetli devletlerin yannda ol-
mak menfaatimiz icabdr. sz dorultu-
sunda Trkiyenin de iinde yer ald;
ngiltere, Bulgaristan, Msr, Fransa, Yu-
nanistan, Romanya, SSCB ve Yugoslav-
ya arasnda 14 Eyll 1937de imzalanan
antlama aadakilerden hangisidir?
A) Briand-Kellog Pakt
B) Locarno Antlamas
C) Litvinov Protokol
D) Akdeniz Pakt
E) Nyon Antlamas



4. Atatrkn 1924te Adanaya yapt gezi
srasnda syledii Krk asrlk Trk yurdu
dman elinde esir kalamaz szyle kas-
tettii yer aadakilerden hangisidir?
A) skenderun B) Musul C) stanbul
D) Batum E) On ki Ada



5. 1938de Almanya, Avusturyay topraklarna
katm, bu gelime karsnda Fransa Tr-
kiyenin gl durumda olmasn istemitir.
Fransann politikasnda grlen bu de-
iikliin, Trk devletinin aadaki ko-
nulardan hangisinde sonu almasn ko-
laylatrd savunulabilir?
A) Montr Antlamas
B) Hatay Sorunu
C) Nfus Mbadelesi
D) Milletler Cemiyetine yelik
E) Musul Sorunu

Suriye, Trkiye ile arasndaki Hatay Sorunu ve Irak ile yaad snr sorunlar nede-
niyle bu pakta katlmamtr.
Trkiye, Sadbad Pakt ile Dou Snrn gvence altna almtr.
1-D 2-C 3-E 4-A 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem

~ 305 ~


Sandler Raporu dorultusunda, Milletler Cemiyeti bir komisyon oluturarak stat-
nn ve anayasann hazrlanmasn salamtr. Bylece Hatay, 2 Eyll 1938de ayr
varlk stats kazanarak bamsz bir devlet olmutur.
Yaplan seimler sonucunda 40 milletvekilliinden 22sini Trkler kazanmtr. Tm
milletvekilleri mecliste Trke yemin ederek greve balamlar, Sancaka Trke
adyla Hatay Devleti ad verilmitir.
2 Eyll 1938de Hatay Cumhuriyetinin;



olmutur.



Bu gelimeden bir sre sonra, Hatay Parlamentosu Trkiyeye katlmak iin karar
alm ve 29 Haziran 1939da Hatay Trkiyeye katlmtr. Bylece;
Hatayn ana vatana katlmasyla en son Suriye snr izilmitir.
Misk- Millden verilen tavizlerden birisi daha telfi edilmitir. Bylece gney
snrmz Misk- Millye uygun bir ekilde izilmitir.
Misk- Mill kararlar dorultusunda snrlarmza katlan son toprak paras da
Hatay olmutur.
Hatayn bamszln elde etmesi Atatrk dnemi d politikasnn en son gerek-
leen olaydr. Fakat Hatayn ana vatana katlmas Atatrkn lmnden sonra
(1939) olmutur.








1. Trk d politikasnda Sancak Sorunu
olarak da bilinen Hatay Sorunu, aada-
ki devletlerden hangisiyle yaanan bir
sorundur?
A) ngiltere B) Fransa
C) talya D) Yunanistan
E) Almanya



2. Milletler Cemiyetinin blgeye raportr
olarak gnderdii sve temsilcisi Sand-
lerin hazrlad raporun, aadaki so-
runlardan hangisinin zmnde etkili
olduu sylenebilir?
A) Boazlar B) Musul
C) Kapitlasyonlar D) Hatay
E) Osmanl Borlar



3. 2 Eyll 1938de ayr bir varlk stats ka-
zanarak bamsz bir devlet olan Hatay
Cumhuriyetinin ilk Cumhurbakan aa-
dakilerden hangisidir?
A) Tayfur Skmen
B) Abdurrahman Melek
C) Cemal Hsn Taray
D) Abdlgani Trkmen
E) Abdlhalik Renda



4. Ocak 1937de Hatay Sorunu ile ilgili ola-
rak, smet nn Hkmetini bir makale
yazarak eletiren Atatrk, bu eletirileri-
ni hangi takma adla 5 gn boyunca Ba
Makale olarak gazetede yaymlamtr?
A) Suphi Nuri B) erif Bey
C) sm Us D) Vsf nar
E) Velit Ebzziya



5. Hatayn anavatana katlmasnda aa-
daki gelimelerden hangisi dorudan et-
kili olmamtr?
A) Nfusunun ounluunu Trklerin olu-
turmas
B) Fransann sava gze alamamas
C) Trk d politikasnn baars
D) Hatayn bamsz bir devlet olmas
E) II. Dnya Savann balamas
Sandler Raporu
Sandler Raporunda; Hatay ve evresinde Trk nfusun ounlukta olduu
belirtilmi ve Sancak Sorunu ile ilgili bir komisyonun kurulmas nerilmitir.
Bu dorultuda Hatayda zel bir statnn kurulmas ve Sancakn ayr bir
varlk olarak saylmas da teklif edilmitir.
Mustafa Kemal Atatrk, Ocak 1937de Hatay meselesi ile ilgili olarak, banda
smet nnnn bulunduu hkmeti bir makale yazarak eletirmitir. Bu ele-
tirilerini sm Us takma adyla 5 gn boyunca Ba Makale olarak gazetede
yaymlamtr.
Atatrk, smet nn Hkmetini eletirdii bu yazsnda hkmetin Hatay
halkna 15 gn bekleyiniz eklindeki szne sert bir dille cevap vermitir. Yaz-
da Bize bir ey telkin etmektense hibir ey sylememeniz evldr. Sizin szle-
rinize inanm olmak gafletinden korkuyoruz. demitir.
Atatrkn sm Us takma adyla 5 gn boyunca gazetede yaymlad bu
eletiri yazs, Hatay sorununun zlmesinde etkili olmutur.
lk Cumhurbakan Tayfur Skmen
lk Babakan Abdurrahman Melek
lk Meclis Bakan Abdlgani Trkmen
Hatay Sorununun zme kavumasnda Sandler Raporu ile Atatrkn 1924te
syledii Krk asrlk Trk yurdu dman elinde esir kalamaz sz etkili olmutur.
Ayrca Atatrkn sm Us takma adyla 5 gn boyunca gazetede yaymlad ele-
tiri yazlar da, hem hkmetin zerinde hem de Hatay sorununun zmnde etkili
olmutur.
1-B 2-D 3-A 4-C 5-E

Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem KPSS / Tarihin Pusulas

~ 306 ~

8) 1930-1939 ARASI DNEMDE GELEN DER OLAYLAR
A) VAGON-LTS OLAYI (1933)
Bu olay Trkiye ile Fransa arasnda yaanan bir gerginliktir.
Trkiyede (stanbulda) faaliyet gsteren Fransz irketi Vagon-Lits firmasnda al-
an Trk iilerin Trke konumas zerine, irket ynetimi tarafndan ilerine son
verilmesiyle patlak veren olaydr.
Bu olay zerine stanbul niversitesi rencileri irketi basmlar ve evreye Trk
bayraklar asarak olay protesto etmilerdir. irket ynetimi, yaanan tepkiler ze-
rine Trk iileri ie tekrar geri almtr.




B) RAZGRAD OLAYI (1933)
Bu olay Trkiye ile Bulgaristan arasnda yaanan bir gerginliktir.
1933 ylnda Bulgaristann Razgrad ehrindeki Trk mezarlnn bir grup saldrgan
tarafndan tahrip edilmesiyle patlak veren olaydr.
stanbul niversitesi rencileri bu olay protesto etmi ve bu olaya kar tepki
olarak da Bulgar mezarlna elenk koymulardr.




























1.
I. Bozkurt-Lotus Olay,
II. Vagon-Lits Olay,
III. Razgrad Olay
Yukardakilerden hangileri Fransa ile ya-
anan sorunlar arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



2. Atatrk Dnemi d politikada yaanan;
I. Yabanc okullar,
II. Boazlar,
III. Bozkurt-Lotus
sorunlarndan hangileri Milletler Cemiye-
tine tanmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



3. La Haye Adalet Divannda grlen;
I. Musul,
II. Boazlar,
III. Bozkurt-Lotus
sorunlarndan hangileri Trkiyenin lehi-
ne sonulanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



4. Aadaki uluslararas rgtlenmelerden
hangisine Trkiye ye deildir?
A) Briand-Kellog Pakt
B) Akdeniz Pakt
C) Locarno Antlamas
D) Sadbad Pakt
E) Milletler Cemiyeti


5. Milletler Cemiyetinde grlen;
I. Hatay,
II. Musul,
III. Bozkurt-Lotus
sorunlarndan hangileri Trkiyenin aley-
hine sonulanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


Vagon-Lits Olayna Trk milletinin ve stanbul niversitesi rencilerinin tepki gs-
termesi, diline bilinli bir ekilde sahip ktn gstermektedir.
MLLETLER CEMYETNDE GRLEN KONULAR
Irak Snr (Musul) Trkiyenin aleyhine zlmtr.
Mbadele / Etabli
Milletler Cemiyetinde zlemeyen tek sorun-
dur. ki lke arasnda zlmtr.
Bozkurt-Lotus Olay Trkiyenin lehine zlmtr.
Boazlar Sorunu Trkiyenin lehine zlmtr.
Suriye Snr (Hatay) Trkiyenin lehine zlmtr.
ATATRK DNEMNDEK ULUSLARARASI KURULULAR
Trkiyenin ye Olduklar Trkiyenin ye Olmadklar
Cenevre Silahszlanma Konferans
Briand-Kellog Pakt
Litvinov Protokol
Milletler Cemiyeti
Akdeniz Pakt
Balkan Antant
Sadbad Pakt
Nyon Konferans
Kk Antant
Rapallo Pakt
Locarno Pakt



1-C 2-A 3-E 4-C 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem

~ 307 ~

C) ATATRK SONRASI DNEM









1) SMET NN DNEM (1938-1950)
Atatrkn lm zerine 11 Kasm 1938de Cumhurbakan olan smet nn, 14
Mays 1950 tarihine kadar lkeyi idare etmitir.
Trk siyas tarihinde bu dnem Mill ef Dnemi olarak adlandrlmaktadr.
smet nn, Cumhurbakan seilmesinden hemen sonra balayan II. Dnya Sava
(1939-1945) srecinde lkeyi savatan uzak tutmaya almtr.

Bu dnemde;
29 Mays 1939'da toplanan CHPnin V. Kurultaynda, parti iinde siyas denetim
kurabilmek amacyla Mstakil (Bamsz) Grup oluturulmutur.
18 Ocak 1940ta savan kt artlarndan korunabilmek iin hkmete, sanayi ve
maden irketlerini kontrol altna alma ve rnleri satn alma hakkn veren Mill
Korunma Kanunu karlmtr.
17 Nisan 1940ta Hasan li Ycel ile smail Hakk Tongu nclnde; halka ta-
rm, bilim, salk vb. alanlarda bilgi vermek, halkn kltr seviyesini ykseltmek ve
retmenleri yetitirmek amacyla Ky Enstitleri kurulmutur.
lkokul diplomas alanlar 1928-1938 yllar arasnda 262.000 iken 1939-1943 yllar
arasnda retmen saysnn artmasyla bu say 478.000e kadar ykselmitir. Bu
art Ky Enstitleri salamtr.
Ky Enstitleri 1940-1953 yllar arasnda faaliyet gstermi, ancak sonraki srete
kapatlmtr.


13 Ocak 1942de sava yllarnda Ekmek Karnesi uygulamas balatlmtr.
atalcada olas bir Alman igaline kar akmak Hattnn yapmna balanmtr.
9 Kasm 1942de II. Dnya Sava srasnda, olaanst sava koullarnn yaratt
yksek kazanc vergilendirmek amacyla Varlk Vergisi Kanunu karlmtr.
1944te Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu karlmtr.
15 Haziran 1945te iftiyi Topraklandrma Kanunu karlm, ancak bu kanundan
beklenen baar salanamamtr.





1. Trkiye Cumhuriyeti tarihinde Mill ef
olarak adlandrlan devlet adam, aa-
dakilerden hangisidir?
A) Cell Bayar
B) smet nn
C) Kzm Karabekir
D) Mustafa Kemal Atatrk
E) Adnan Menderes


2. Aadakilerden hangisi smet nn D-
nemi gelimelerinden biri deildir?
A) Mill Korunma Kanununun karlmas
B) Ky Enstitlerinin almas
C) Varlk Vergisi Kanununun karlmas
D) Ekmek Karnesi uygulamas
E) Halkevlerinin faaliyete balamas


3. Trk eitim tarihinin en nemli kurumla-
rndan biri olan Ky Enstitleri, aada-
kilerden hangisinin devlet bakanl d-
neminde kurulmutur?
A) Cell Bayar
B) Cemal Grsel
C) smet nn
D) Mustafa Kemal Atatrk
E) Cevdet Sunay


4. II. Dnya Sava srecinde olaanst
sava koullarnn yaratt yksek ka-
zanc vergilendirmek ve yabanc tc-
carlarn piyasadaki etkinliini azaltmak
amacyla 9 Kasm 1942 tarihinde kar-
lan kanun aadakilerden hangisidir?
A) Varlk Vergisi Kanunu
B) Gmrk Tarife Kanunu
C) Mill Korunma Kanunu
D) iftiyi Topraklandrma Kanunu
E) Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu


5.
I. Kylye retim becerisi kazandrma,
II. Topraksz kylye toprak salama,
III. Halkn kltr seviyesini ykseltmek
Yukardakilerden hangileri, Ky Enstit-
lerinin amalar arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, Atatrk Sonras Dnem SYMnin KPSS klavuzunda verdii
bilgilere gre ada Trk ve Dnya Tarihi nitesinin konusudur. Ancak bu-
rada ele alnacak olan konular sizlere u noktada yardmc olacaktr:
KPSSde ska rastladmz Hangisi Atatrk dnemi gelimelerinden biridir?
ya da deildir? veya Hangisi Atatrk zamannda yaanan sorunlar/geli-
meler arasndadr? sorularna cevap verebilmeniz iin Atatrk dnemindeki
gelimeler ile Atatrk sonras dnemdeki gelimeleri birbirinden ayrmanz ge-
rekmektedir.
Ksaca belirtmek gerekirse, siz deerli adaylarn bu blmde ele alnan konu-
larla ilgili olarak bilmesi gereken temel nokta, anlatlan konularn hibirinin
Atatrk dnemine ait olmaddr! (Ltfen PUSULAy takip ediniz! )
iftiyi Topraklandrma Kanunu ile ilgili grmeler devam ederken, CHPden Adnan
Menderes, Refik Koraltan, Fuat Kprl ve Cell Bayar tarafndan Drtl Takrir
ad ile bir nerge verilmitir.
Ky Enstitleri ve Halkevleri Adnan Menderes dneminde kapatlmtr.
1-B 2-E 3-C 4-A 5-D

Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem KPSS / Tarihin Pusulas

~ 308 ~

1945te Trkiye, II. Dnya Savann sonlarna doru Almanya ve Japonyaya sim-
gesel (gstermelik) olarak sava iln etmi, bunun sonucunda Birlemi Milletlere
kurucu ye olarak katlmtr. (Trkiye II. Dnya Savana fiilen katlmamtr.)
18 Temmuz 1945te Nuri Demira tarafndan Mill Kalknma Partisi kurulmu ve
ilk kez Atatrkn isteyip de gremedii ok partili hayata gei sreci balamtr.
1946da ift dereceli seim sisteminden tek dereceli seim sistemine geilmitir.
1946da Cumhuriyet dneminin ilk ok partili seimleri yaplmtr.
Ayrca 1946da Mill Ktphane faaliyete gemitir.


2) II. DNYA SAVAI DNEMNDE TRK DI POLTKASI (1939-1945)
1939-1945 yllar arasnda 6 yl sren II. Dnya Sava; Mihver Devletler (Almanya,
talya ve Japonya) ile Mttefik Devletler (ngiltere, Fransa, Sovyet Rusya ve ABD)
arasnda olmutur.
Trkiye II. Dnya Savana fiilen katlmamtr. Ancak sava boyunca izledii yan-
szlk siyasetinde zaman zaman byk basklara maruz kalmtr.
Trkiye 1939da sava olaslnn iyice artmas zerine toprak btnln koru-
maya ynelik ittifak anlamalar salamak amacyla baz giriimlerde bulunmutur.
lk grmeler sonucu Trkiyenin 12 Mays 1939da ngiltereyle, 23 Haziranda da
Fransayla Bar Cephesi iinde yer aldn aklayan ortak bildiriler yaymlan-
mtr. Ancak SSCB ile yaplan grmelerden bir sonu alnamamtr.
Bunun zerine 19 Ekim 1939da Ankarada Trkiye-ngiltere-Fransa ttifak Anla-
mas imzaland. Anlamaya gre Trkiye bir Avrupa devletinin saldrsna urarsa
ngiltere ve Fransa yardmda bulunacak, buna karlk Avrupada kacak bir sava
Akdenize yaylrsa Trkiyede ngiltere ve Fransaya yardmda bulunacakt.
10 Haziran 1940ta talyann da katlmasyla sava Akdenize yaylnca Trkiyenin
1939 Ankara Anlamasyla stlendii ykmllkler gndeme gelmitir. Ancak
Fransann ksa bir sre sonra teslim olmas, ngilterenin de bu konuda srarl dav-
ranmamas Trkiyeyi savatan uzak tutmutur.
1941 ylnda SSCBye saldrmaya hazrlanan Almanya, gney kanadn gvenceye
almak amacyla Trkiyeye bir saldrmazlk anlamas nermi, Trkiye de bunu he-
men kabul etmitir. 18 Haziran 1941de imzalanan bu anlama Trkiyenin sava
d kalma siyasetinde yeni bir aama olmutur.
Bunu 10 Austos 1941de SSCB ile ngilterenin ortak notas izlemitir. Savan iyice
younlat bu dnemde her iki lke Trkiyenin toprak btnlne saygl olduk-
larn bildirmilerdir. Buna karlk Trkiyeden 1936 Montr (Montreux) Boazlar
Szlemesini tam olarak uygulayarak stanbul ve anakkale Boazlarn sava ge-
milerine kapal tutulmasn istemilerdir.

a) I. Kahire (Eden-Menemenciolu) Grmeleri (5-6 Kasm 1943)
ngiltere Dileri Bakan Anthony Eden Moskova Konferans dnnde, 5-6 Kasm
1943 tarihleri arasnda, Kahirede Trk Dileri Bakan Numan Menemenciolu ile
bir araya gelmitir.
Eden, Trkiyeden hava slerini amasn ve ylsonuna kadar savaa katlmasn is-
temitir. ngilterenin Gneybat Anadoludaki havaalanlarna iddetle ihtiya duy-
duunu syleyerek Trkiyenin savaa katlmasndan kaynaklanacak avantajlardan
bahsetmi, bu nerinin reddi halinde ngilterenin Trkiyeye gndermekte olduu
yardm kesecei uyarsnda bulunmutur.
Ancak bu istekler Menemenciolu tarafndan reddedilmitir. nk hava sleri ve-
rildii takdirde Almanya Trkiyenin byk kentlerini bombalayabilir ve Trkiye
savaa srklenebilirdi. Trkiye ise savaa katlmak iin hazrlkl deildi.


1. Aadakilerden hangisi smet nn D-
neminde yaanan gelimeler arasnda
gsterilemez?
A) Ky Enstitlerinin almas
B) Ekmek Karnesi uygulamas
C) lk kez ok partili seimlerin yaplmas
D) NATOya ye olunmas
E) Tek dereceli seim sistemine geilmesi



2. Atatrkn lmnden sonra, ok partili
hayata gei srecinde 18 Temmuz 1945
tarihinde Nuri Demira tarafndan kuru-
lan ilk muhalefet partisi, aadakilerden
hangisidir?
A) Demokrat Parti
B) Mill Kalknma Partisi
C) Liberal Demokrat Parti
D) Cumhuriyeti ifti ve Kyl Partisi
E) Amele ve i Partisi



3. II. Dnya Savanda Mihver Devletler
grubunda yer alan devletler, aadaki-
lerden hangisinde birlikte verilmitir?
A) Almanya-Japonya-talya
B) ngiltere-Fransa-Sovyet Rusya
C) Almanya-Fransa-ngiltere
D) ABD-ngiltere-Sovyet Rusya
E) Fransa-Japonya-talya



4. Aadaki devletlerden hangisi II. Dnya
Savana fiilen katlmamtr?
A) Fransa B) talya C) Trkiye
D) Sovyet Rusya E) Almanya



5. 5-6 Kasm 1943 tarihleri arasnda gerek-
leen I. Kahire Grmelerinde, ngilte-
re Dileri Bakan Anthony Eden ile Tr-
kiyenin II. Dnya Sava srecindeki tu-
tumunu gren dnemin Dileri Ba-
kan aadakilerden hangisidir?
A) Tevfik Rt Aras
B) Hasan Saka
C) Yusuf Kemal Tengirek
D) kr Saraolu
E) Numan Menemenciolu

1-D 2-B 3-A 4-C 5-E

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem

~ 309 ~

b) Adana Grmeleri (30 Ocak-1 ubat 1943)
30 Ocak 1943 tarihinde Churchill (ngiltere) ile smet nn arasnda Adanada ya-
plan grmelerdir.
Toplantda grlen konulardan biri Trkiyenin zerinde nemle durduu Sovyet
basks olmutur.
Churchill, II. Dnya Sava srecine Trkiyeyi de dhil etmek adna ok aba harca-
msa da smet nn tm basklara ramen Trkiyeyi savan uzanda tutmutur.
Trkiye, zerindeki basklarn artmas ve Yalta Konferansnda 1 Mart 1945'e kadar
ortak dmana sava ilan etmi olanlarn Birlemi Milletler yeliine alnmalarna
karar verilmesi zerine, savan son gnlerinde 23 ubat 1945 tarihinde Almanya
ve Japonyaya simgesel (gstermelik) olarak sava ilan etmitir.




3) II. DNYA SAVAI SONRASINDA YAANAN GELMELER
a) Trkiyede ok Partili Hayata Gei
ok partili hayata gei srecinde kurulan ilk parti, 18 Temmuz 1945te Nuri Demi-
ra tarafndan kurulan Mill Kalknma Partisidir.
7 Haziran 1945te ise CHP Milletvekilleri Adnan Menderes, Refik Koraltan, Fuat
Kprl ve Cell Bayar tarafndan partiye Drtl Takrir ad verilen nerge veril-
mi, bu yzden partiden ihra edilmilerdir.
Partiden ihra edilen bu milletvekilleri 7 Ocak 1946da Demokrat Partiyi kurmu-
lardr. 21 Temmuz 1946 tarihinde yaplan seimlerle de, ilk kez ok partili dneme
geilmitir.
1946da ift dereceli seim sisteminden tek dereceli seim sistemine geilmitir.
Trk siyas tarihinin ilk ok partili seimi olan 1946 seimlerinde, Demokrat Parti
61 milletvekili ile Meclise girmitir.


Trk siyas tarihinin ilk demokratik seimi olarak kabul edilen 1950 seimlerinde
ise ilk kez gizli oy, ak saym ilkesi uygulanm, yaplan seimler sonucunda da
Demokrat Parti iktidara gelmitir.


1950 seimlerinde DPnin % 55,2 gibi rekor dzeyde oy alarak 408 milletvekili ile
iktidara gelmesiyle; Cell Bayar Trkiye Cumhuriyetinin 3. Cumhurbakan, Adnan
Menderes Babakan, Refik Koraltan da Meclis Bakan olmutur.

b) Birlemi Milletler BM (24 Ekim 1945)
II. Dnya Sava sonras dnemde dnya barn ve gvenliini korumak, uluslar-
aras sosyo-ekonomik ve kltrel i birlii salamak iin kurulmutur.
rgtn 7 tane alt kuruluu vardr. Bunlar; Genel Kurul, Gvenlik Konseyi, Ekono-
mik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi, Adalet Divan, nsan Haklar Konseyi ve
Genel Sekreterliktir.
Birlemi Milletlerin kurucu yeleri arasnda Trkiye de bulunmaktadr.


1. 30 Ocak 1943 tarihinde ngiltere Bakan
Churchill ile smet nn arasnda ger-
ekleen ve Trkiyenin II. Dnya Sava
srecindeki durumunun ele alnd ge-
lime aadakilerden hangisidir?
A) Tahran Konferans
B) Yalta Konferans
C) Kahire Grmeleri
D) Potsdam Konferans
E) Adana Grmeleri


2. Trkiye II. Dnya Savana fiilen katlmasa
da, simgesel olarak 23 ubat 1945te Al-
manya ve Japonyaya sava ilan etmitir.
Trkiyenin yaklamnn deimesinde;
I. Birlemi Milletlerin kurucu yesi olmak
istemesi,
II. Mihver Grubunun sava kaybettiinin
anlalmas,
III. ok partili hayata gemek istemesi
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


3. Aadakilerden hangisi 7 Haziran 1945
tarihinde CHP Grubuna Drtl Takrir
adyla bilinen nergeyi veren grubun
yelerinden biri deildir?
A) Fatin Rt Zorlu B) Fuat Kprl
C) Adnan Menderes D) Cell Bayar
E) Refik Koraltan


4. Trk siyas tarihinde Beyaz Devrim ad
ile bilinen genel seimler aadaki ylla-
rn hangisinde gereklemitir?
A) 1923 B) 1935 C) 1946
D) 1950 E) 1983


5. II. Dnya Sava sonras dnemde dnya
barn ve gvenliini korumak, uluslar-
aras sosyo-ekonomik ve kltrel i birli-
i salamak iin 24 Ekim 1945te kurulan
rgt aadakilerden hangisidir?
A) Varova Pakt
B) Birlemi Milletler
C) Kuzey Atlantik Pakt
D) Milletler Cemiyeti
E) Avrupa Konseyi


Trkiye, II. Dnya Savana fiil olarak katlmamsa da, bu dnemde savaan lkele-
re silah yapmnda kullanlan krom madenini satmtr.
Trk siyas tarihinde 1946 seimleri aibeli (pheli) seimler olarak bilinmektedir.
Bunun sebebi seimlerde ak oy, gizli saym ilkesinin uygulanmasdr.
1950 seimleri Trk siyas tarihinde Beyaz Devrim olarak adlandrlmtr.
1-E 2-C 3-A 4-D 5-B

Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem KPSS / Tarihin Pusulas

~ 310 ~

c) Truman Doktrini (12 Mart 1947)
ngilterenin verdii memorandum (muhtra) erevesinde, ABD Bakan Truman
tarafndan Sovyet Rusya tehdidine kar 1947de hazrlanm olan bir plndr.
Truman Doktrini, ABDnin Monroe (Yalnzlk) Doktrinini terk edip komnizm teh-
didi altndaki devletlere mal ve asker yardm yapmasn kapsamaktadr. Nitekim
ABD, bu doktrin ile SSCBye kar aktif bir d politika izlemitir.
Bu doktrin erevesinde Trkiyeye 100 milyon dolar, Yunanistana ise 300 milyon
dolar yardm yaplmtr.

d) Marshall Pln (1948)
kinci Dnya Sava sonras dnemde, ABD Dileri Bakan George C. Marshall ta-
rafndan Avrupa lkelerine yardmda bulunmak ve bu lkeleri ksa zamanda geliti-
rip glenmelerini salamak amacyla hazrlanan bir yardm programdr.
Marshall Program'nn balca iki amac vard. Bunlar:
Salanacak d yardmlarla Avrupa lkelerinin yklan ekonomilerinin onarmna
ve kalknmalarnn gerekletirilmesine katkda bulunmak,
Komnizmin Bat Avrupa'daki yaylna engel olmakt.
4 yllk bir sreyi kapsayan Marshall Yardm erevesinde, aralarnda Trkiyenin
de olduu 16 Avrupa lkesine toplam 11.4 milyar dolar yardm yaplmtr.


Avrupa lkeleri aralarnda gerekli ibirliini gerekletirmek ve Marshall yardmla-
rn datmak zere Avrupa Ekonomik birlii rgt (OEEC) kurulmutur.
Marshall Pln, II. Dnya Sava sonrasnda Souk Sava dneminin balangcn
oluturmaktadr.

e) Molotov Pln (1948)
Marshall Plnna karlk, Sovyet Rusya tarafndan Demir Perde lkelerine yap-
lan ekonomik yardm ve kalknma programdr.
Trkiye, Molotov Plnnda yer almamtr.

f) NATO (Kuzey Atlantik Pakt) (1949)
Senatr Vandenberg ABD Senatosuna, Amerika'nn gvenliini ilgilendiren ve kar-
lkl yardma dayanan "blgesel ve dier ortak anlamalara katlma yetkisinin ve-
rilmesine ilikin bir karar tasars sunmutur.
Vandenberg Karar dorultusunda 4 Nisan 1949da 12 Batl lke arasnda, NATO
(North Atlantic Treaty Organization) ad ile Kuzey Atlantik ttifak kurulmutur.
Antlamann banda, bu lkelerin, milletlerin, demokrasi ilkeleri ile kii hrriyetle-
ri ve hukuk stnlne dayanan hrriyetlerini ve ortak savunmalar ile bar ve
gvenliklerini korumak iin birlemi olduklar belirtilmitir.


4) ADNAN MENDERES (DEMOKRAT PART) DNEM (1950-1960)
Trkiye bu dnemde, Birlemi Milletlerin arsna uyarak 25 Haziran 1950 tari-
hinde Kore Savana asker gndermitir.
Trkiyenin Koreye asker gndermesi NATOya ye olmasnn nn am, 1950
ve 1951de bavurusu reddedilen Trkiye 1952de NATOya ye olmutur.


1. Sovyet Rusya tehdidine kar 1947 yln-
da hazrlanan Truman Doktrini;
I. Trkiye,
II. Yunanistan,
III. Bulgaristan
devletlerinden hangilerine madd yardm
salamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. kinci Dnya Sava sonras dnemde,
Avrupa lkelerine yardmda bulunmak
ve bu lkelerin glenmelerini salamak
amacyla, 1948de ABD tarafndan hazr-
lanan yardm program aadakilerden
hangisidir?
A) Truman Doktrini
B) Marshall Pln
C) Shuman Pln
D) Eisenhower Doktrini
E) Molotov Pln


3. Aadaki devletlerden hangisi Marshall
Yardmndan yararlanmamtr?
A) Fransa B) talya C) Trkiye
D) Yunanistan E) Bulgaristan


4. Marshall Plnna karlk 1948de Sovyet
Rusya tarafndan Demir Perde lkeleri-
ne yaplacak ekonomik yardmlar kapsa-
yan kalknma program, aadakilerden
hangisidir?
A) Molotov Pln
B) Shuman Pln
C) Truman Doktrini
D) Vandenberg Kararlar
E) Eisenhower Doktrini


5. 25 Haziran 1950de Kore Savanda G-
ney Koreye asker yardm gndermesi,
Trkiyenin aadaki kurululardan han-
gisine ye olmasnda etkili olmutur?
A) Avrupa Konseyine
B) Birlemi Milletlere
C) Avrupa Birliine
D) NATOya
E) Varova Paktna


En fazla yardm alan lkeler ngiltere, Fransa, Almanya ve talya olmutur.
1-C 2-B 3-E 4-A 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas Atatrk Dnemi Trk D Politikas ve Atatrk Sonras Dnem

~ 311 ~



Adnan Menderes dneminde ayrca;
1950de Arapa ezan okuma yasa kaldrlmtr.
1950de okullarda din dersi almak mecburiyeti getirilmitir.
1951de Atatrk Aleyhinde lenen Sular Hakknda Kanun karlmtr.
Bu kanun kapsamnda, devlet dairelerine sadece Atatrkn resminin aslmasn
salayacak bir genelge de yaymlanmtr.
1951de Halkevleri, 1954te de Ky Enstitleri kapatlmtr.
1953te Atatrkn naa Etnografya Mzesinden Antkabire nakledilmitir.
1954te Trkiye, Yunanistan ve Yugoslavya ile birlikte Balkan Paktnn kurucular
arasnda yer almtr.
1955te Atatrkn Selanikteki evinin bombalanmas zerine 6-7 Eyll Olaylar
yaanmtr. lmle sonulanan bu olaylar neticesinde stanbuldaki gayr-i ms-
limlerin mallar yamalanmtr.
Trkiye Irak ile birlikte 1955te Badat Pakt (CENTO)nn kurucular arasnda yer
almtr.
1956da ODT, 1957de Erzurum Atatrk niversitesi almtr.
1959da bamsz Kbrs Cumhuriyeti kurulmutur.












Not Alnz..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................


1. 1952-1954 yllar arasnda Trkiye Cum-
huriyetinin NATOdaki ilk daim temsilci-
si aadakilerden hangisidir?
A) Refik Koraltan B) Selim Sarper
C) Fatin Rt Zorlu D) Haydar Grk
E) Muharrem Nuri Birgi


2. Aadakilerden hangisi Adnan Mende-
res Dneminde yaanan gelimeler ara-
snda gsterilemez?
A) Varlk Vergisi Kanununun karlmas
B) Arapa ezan yasann kaldrlmas
C) Atatrk aleyhinde ilenen sular hak-
knda kanun karlmas
D) Devlet dairelerine sadece Atatrk res-
minin aslmasn salayacak bir genel-
ge yaymlanmas
E) Atatrkn naann Etnografya Mze-
sinden Antkabire nakledilmesi


3.
I. ODTnn almas,
II. Okullarda din dersi alma mecburiyetinin
getirilmesi,
III. Ky Enstitlerinin kapatlmas
Yukardakilerden hangisi Demokrat Parti
Dnemi gelimeleri arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


4.
I. Varova Pakt
II. Birlemi Milletler
III. Kuzey Atlantik Pakt (NATO)
Trkiye, yukardaki uluslararas kurulu-
lardan hangilerine ye deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


5.
I. Kuzey Atlantik Pakt (NATO)
II. Birlemi Milletler
III. Badat Pakt (CENTO)
Trkiye Cumhuriyetinin yukarda verilen
uluslararas kurululara ye olma srala-
mas aadakilerden hangisidir?
A) I, II, III B) II, I, III C) II, III, I
D) III, II, I E) III, I, II

Trkiyenin NATOdaki ilk daim temsilcisi Fatin Rt Zorludur. (1952-1954)
Trkiyenin ye Olduklar Trkiyenin ye Olmadklar
Birlemi Milletler (BM) (1945)
NATO (Kuzey Atlantik Pakt) (1952)
Balkan Pakt (ttifak) (1954)
Badat Pakt (CENTO) (1955)
elik Pakt (1939)
Varova Pakt (1955)

ATATRK SONRASI DNEMDEK ULUSLARARASI KURULULAR
1-C 2-A 3-E 4-A 5-B



XVII. BLM
ADA TRK VE DNYA TARH







KPSSDE IKMI PERYODK SORU ANALZ

(LSANS)







(ORTARETM) (N LSANS)


















Bu blmden ortalama 3 soru kmaktadr.
2006
(-)
2008
(-)
2010
(-)
2012
(-)
2006
(-)
2008
(-)
2010
(-)
2012
(-)
2001
(-)
2002
(-)
2003
(-)
2004
(-)
2005
(-)
2006
(-)
2007
(-)
2008
(-)
2009
(-)
2010
(-)
2011
(-)
2012
(-)
2013
(3)
Yazarn Yorumu
Deerli adaylar, ada Trk ve Dnya Tarihi nitesi SYMnin 17 Nisan 2013 tarihinde
yapt deiiklikle ilk kez 2013 KPSSde yer alm ve toplam 3 soru sorulmutur.
ada Trk ve Dnya Tarihi blm kendi ierisinde;
XX. Yzyl Balarnda Dnya
II. Dnya Sava ve Geliimi
Souk Sava Dnemi olmak zere 5 ana nitede incelenecektir.
Yumuama Dnemi ve Sonras
Kreselleen Dnya
2013 KPSSde bu ana balklardan II. Dnya Sava Sonras Gelimeler konusundan 1,
Souk Sava Dnemi Trkiyede Siyas Gelimeler konusundan 1 ve Yumuama Dnemi
Trk D Politikas konusundan 1 olmak zere toplam 3 soru sorulmutur. Bu nedenle siz
deerli adaylarn daha ok Siyas Gelimeler, Trk D Politikas ve Uluslararas
Kurulular konularna arlk vermesini neriyoruz.
KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 315 ~

I. NTE
XX. YZYIL BALARINDA DNYA
A) I. DNYA SAVAI SONRASINDAK GELMELER





1) PARS BARI KONFERANSI (18 OCAK 1919)
32 devletin katlmyla, I. Dnya Sava sonunda malup olan devletlerin durumla-
rn belirlemek, bu devletlerle yaplacak bar antlamalarnn esaslarn tespit et-
mek ve barn kalcln salamak amacyla toplanmtr.
Konferansta;
Manda Sistemi resmlemitir. Buna gre Arap Yarmadas, Irak, Suriye ve Filis-
tini manda sistemiyle ynetecek bir devletin atanmasna ve Dou Anadoluda
bir Ermeni Devletinin kurulmasna karar verilmitir.



Almanyann toparlanmasna frsat vermeden, ar artlar tayan bir antlama-
nn hazrlanmas kararlatrlmtr.
Wilson lkeleri dorultusunda ABDnin istei ile Cemiyet-i Akvamn (Milletler
Cemiyeti) kurulmasna karar verilmitir.



Gizli antlamalarda talyaya verilmesi gereken zmir ve evresi, ngilterenin is-
tekleri dorultunda Yunanistana braklmtr. Bunun nedeni, ngilterenin bl-
gede (Dou Akdeniz) gl bir talya yerine, kendi gdmnde olacak zayf
bir Yunanistan tercih etmesidir.



tilaf Devletleri, konferansn sonunda Osmanl Devleti dnda dier ttifak Dev-
letleri ile imzalanacak bar artlar konusunda anlam, ancak Osmanl toprak-
larnn paylam konusunda uzlama salayamadklar iin Osmanl Devleti ile
yaplacak bar antlamasn ertelemilerdir.
Yenilen devletlerden byk miktarda toprak alnacann ortaya kmas, Wilson l-
kelerinin gz ard edileceini gstermitir. Bu durum, ABDnin Avrupal devletlerle
olan ilikilerini askya almasna neden olmu ve ABD bu tarihten itibaren yeniden
Monroe Doktrini (Yalnzlk Politikas)ne dnerek Avrupa siyasetinden ekilmitir.








1. 18 Ocak 1919da 32 devletin katlmyla
toplanan Paris Bar Konferansnda;
I. barn kalcln salamak,
II. yenilen devletlerle yaplacak bar ko-
ullarn tespit etmek,
III. ABDnin savaa katlm srecini hzlan-
drmak
amalarndan hangilerinin gzetildii sa-
vunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




2. Birinci Dnya Savanda malup olan t-
tifak Devletleriyle yaplacak bar antla-
malar aadaki konferanslardan hangi-
sinde grlmtr?
A) Lozan Konferans
B) Londra Konferans
C) Yalta Konferans
D) Potsdam Konferans
E) Paris Konferans




3. 2 Aralk 1823te kabul edilip uygulamaya
konulan ve bir anlamda ABDnin Avrupa
siyasetinden uzaklap kendi kabuuna
ekilmesi olarak deerlendirilen politik
sistem aadakilerden hangisidir?
A) Monroe Doktrini
B) Marshall Plan
C) Truman Doktrini
D) Eisenhower Doktrini
E) Dawes Plan




4. zmir ve evresinin Yunanistana verilme-
si nedeniyle, tilaf Devletleri arasnda ilk
kez gr ayrlklarnn ortaya kmasna
neden olan gelime aadakilerden han-
gisidir?
A) San Remo Konferans
B) Paris Bar Konferans
C) Londra Konferans
D) Bandung Konferans
E) Kahire Konferans

1-C 2-E 3-A 4-B

Deerli adaylar; I. Dnya Savann geliimi ve sava srasndaki nemli gelimelere,
daha nce XX. Yzylda Osmanl Devleti blmnde I. Dnya Sava ve sonular
bal altnda deinilmiti. Bu nedenle bu nitede, Paris Bar Konferans ve sonra-
sndaki olaylar zerinde durulacaktr.
MONROE DOKTRN
1817-1825 tarihleri arasnda ABD bakanl yapan James Monroenin d politika
ile ilgili grleri olup, ABDnin Avrupa siyasetinden ekilmesi anlamna gelmekte-
dir. (Yalnzlk Politikas) 2 Aralk 1823te kabul edilerek uygulamaya balanmtr.
Paris Bar Konferansnda zmir ve evresinin Yunanistana verilmesi, tilaf Devletleri
arasnda ilk kez gr ayrlklarnn ortaya kmasna neden olmutur.
Paris Bar Konferansnda alnan karar dorultusunda, dnya barn salamak iin
10 Ocak 1920de Milletler Cemiyeti kurulmutur.
Wilson lkelerinin smrgecilik yaplmayacak maddesine kar Manda ve Himaye
fikri ilk kez Paris Bar Konferansnda ortaya atlmtr.
ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 316 ~

I. DNYA SAVAI SONRASI MZALANAN BARI ANTLAMALARI












2) I. DNYA SAVAININ SONULARI



B) SSCBNN KURULUU VE ORTA ASYADAK TRK DEV-
LETLER LE LGL GELMELER
1) BOLEVK HTLL VE SONRASI
1900l yllarn bandan beri fakir kyllerin ve iilerin arlk rejimine kar giri-
tikleri almalar, zellikle Vladimir lyi Leninin abalar ile lke geneline yayl-
mt. 1905te ayaklanm olan iiler ve kyller Petersburgda ve Moskovada i
Meclislerini kurmay baarmlard. Birinci Dnya Sava srasnda arlk rejimi ile
ynetilmekte olan Rusya tilaf Devletleri ile ayn blokta savamaktayd.


1. Aadakilerden hangisi Birinci Dnya
Savandan sonra imzalanan bar ant-
lamalarndan biri deildir?
A) Versay B) Rethondes C) Neuilly
D) Triannon E) Sevr






2. Aadakilerden hangisi, I. Dnya Sava-
ndan sonra kurulan devletlerden biri
deildir?
A) Srbistan B) Estonya
C) Polonya D) Litvanya
E) ekoslovakya






3. Birinci Dnya Savandan sonra, ulus-
lararas ilikileri dzenlemek ve dnya
barna katk salamak amacyla 10
Ocak 1920de kurulan tekilt aadaki-
lerden hangisidir?
A) Birlemi Milletler
B) Kuzey Atlantik Pakt
C) Varova Pakt
D) Milletler Cemiyeti
E) Avrupa Ekonomik Topluluu





4. Rusyada meydana gelen Bolevik htil-
linin aadakilerden hangisi ynnde
bir deiim sreci ortaya kard savu-
nulabilir?
A) Scak denizlere inme politikasndan
vazgeilmesi
B) tilaf Devletleriyle gizli antlamalarn
imzalanmas
C) arlk rejiminin yklarak komnizmin
iktidara gelmesi
D) Osmanl Devletine kar saldrgan bir
politikann izlenmesi
E) tilaf Blokundan ekilerek ttifak Devlet-
leri grubuna geilmesi


Avrupann ve dnyann siyas yaps deimitir.
Savatan en krl kan devlet ngiltere olmutur.
ekoslovakya, Yugoslavya, Polonya, Letonya, Litvanya, Estonya, Macaristan,
Trkiye gibi yeni devletler kurulmutur.
Avusturya-Macaristan ve Bulgaristandan alnan topraklar zerine Yugoslavya
devleti kurulmutur.
Rusyada Komnizm, talyada Faizm, Almanyada Nazizm (Nasyonal Sosya-
lizm) gibi baskc (totaliter) rejimler ortaya kmtr.
Dnya barn korumak iin uluslararas bir tekilt olarak Cemiyet-i Akvam
(Milletler Cemiyeti) kurulmutur.
Smrgeciliin yerini manda ve himaye almtr.
Osmanl, Avusturya Macaristan, arlk Rusya ve Almanya gibi byk imparator-
luklar paralanm, ulus devletler ortaya kmtr.
slmclk (mmetilik) anlay sona ermitir.
Tank, kimyasal silahlar ve denizalt ilk kez I. Dnya Savanda kullanlmtr.
Kimyasal silah kullanm Sivil Savunma rgtlerinin kurulmasna yol amtr.
Savatan umduunu bulamayan devletler daha sonra II. Dnya Savann k-
masna neden olmutur.
Almanya Versailles (Versay)
Avusturya Saint Germain (Sen Jermen)
Bulgaristan Neuilly (Nyyi)
Macaristan Trianon (Triyanon)
Osmanl Devleti Sevres (Sevr)
(28 Haziran 1919)
(10 Eyll 1919)
(27 Kasm 1919)
(4 Haziran 1920)
(10 Austos 1920)
1-B 2-A 3-D 4-C

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 317 ~

Rusyann tilaf Devletlerinden gereken yardm alamamas ve anakkale Savala-
rnn tilaf Devletlerinin yenilgisi ile sonulanmas zerine daha da glenen mu-
halefet, 8 Mart 1917de ayaklanmalar balatmtr.
ar II. Nikola 16 Martta ynetimden ekilmi, Duma (Meclis) tarafndan kurulan
Devrimci Sosyalist Hkmet 14 Eyll 1917de cumhuriyeti ilan etmitir. Ancak h-
kmetin savatan ekilmemesi zerine kyller ayaklanm ve Bolevikler Trotsky
nderliinde 7 Kasm 1917de iktidar ele geirmitir.
Rusya, Vladimir lyi Leninin bakanlndaki Bolevik Partisinin 1917de iktidar
ele geirmesinden sonra 1918de Brest-Litowsk Antlamas ile savatan ekilmi, i
politikada ise Boleviklerin glenmesi iin 1921de NEP (Novaya Ekonomieskaya
Politika) ad verilen ekonomi politikasn ilan etmitir.
Bu politika ile;
Tarm rnlerine el koymaktan vazgeilerek, kk esnafa ve tccara kolaylk-
lar salanmtr.
Kk sanayi iletmelerinin devletletirilmesinden vazgeilmitir.
Yabanc sermayeye eitli imknlar salanmtr.
Buna karlk devlet; bankalar, byk sanayi kurulular ve ulam zerindeki
egemenliini koruyarak ekonominin hzla dzelmesini salamtr.
Bolevik Hkmeti; Monarik ynetimi yeniden kurmak isteyen Beyazlar, Meruti-
yetiler, Menevik Partisinden Sosyalistler gibi siyas rakipleriyle mcadeleye ba-
lam, eski rejimin imtiyazllar olan Kazaklar da eitli blgelerde ayaklanmlardr.
Bunun zerine Bolevikler Aralk 1917de EKA rgtn kurarak sistemli terr
hareketlerine girimilerdir. Sonunda muhalif glere kar galip gelen Bolevikler
1918de ar II. Nikola ve ailesini ldrmlerdir.
Birinci Dnya Sava sonunda Almanya yenilince i karklklarndan byk oranda
kurtulmu olan Rusya, Brest-Litowsk Antlamasn tanmadn aklayp kaybetti-
i topraklarn bir ksmn yeniden igal etmitir. Gneyde Kafkaslarda baarl olan
Bolevikler, kuzeyde Litvanya, Estonya, Letonya ve Finlandiyann bamszlklarn
kabul etmek zorunda kalmtr.
Moskova, 1920 ylndan itibaren Ruslatrma siyasetini brakarak dil ve kltr muh-
tariyetlerini tanm; federasyona dntrlen devletin ismi de, 1 Ocak 1923te
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii (SSCB) olarak deitirilmitir.
Batl lkeler Rusyada kurulan yeni rejimi kendileri iin tehdit olarak grmektey-
diler. Bu nedenle Bolevikliin yaylmasn nlemek iin Finlandiya, Baltk Devletle-
ri, Polonya ve Romanyaya destek vermilerdir.
Ocak 1924te Leninin lmnden sonra iktidar mcadelesini kazanan Joseph Sta-
lin dneminde uygulamaya konulan Kolektifletirme Politikas huzursuzluk yarat-
mtr. Nitekim bu politika tarmsal retimi azaltrken, sanayinin ve teknolojinin ge-
limesini salam, bu da tepkilere yol amtr.


2) SOVYETLERN ORTA ASYA POLTKASI
Sovyetler iktidara geldikten sonra Orta Asyada iki temel politika olarak, kltrel ve
ideolojik dnmle blgedeki hkimiyetini glendirmeyi benimsemitir.
Sovyetler bu amalara ulamak iin Orta Asyada;
Devlet otoritesini gt tutma,
Blgeyi ekonomik bakmdan darya baml hale getirme,
Kltrel ve ideolojik bask uygulama
gibi yntemlere bavurmulardr.
Sovyetler ayrca, blgede Sovyet Milletleri anlay iinde suni snrlar meydana
getirerek Trkistann paralanmasn salamaya almlardr. Bunun iin de;


1. arlk Rusyada 1917 Bolevik htilli ile
iktidar ele geiren Bolevik Partisinin li-
deri aadakilerden hangisidir?
A) Mihail Gorbaov
B) Vladimir lyi Lenin
C) Joseph Stalin
D) Nikita Kruev
E) Alexander Dubek



2. SSCB lideri Vladimir lyi Leninin i po-
litikada Boleviklerin glenmesi amac
ile 1921de uygulamaya koyduu ekono-
mi politikas aadakilerden hangisidir?
A) NEP B) EKA C) Yattrma
D) GESTAPO E) EOKA



3. Sovyetler iktidara geldikten sonra, Orta As-
yada kltrel ve ideolojik dnmle blge-
deki hkimiyetini glendirmek istemitir.
Sovyetler bu amalara ulamak iin Orta
Asyada;
I. devlet otoritesini gt tutma,
II. kltrel ve ideolojik bask uygulama,
III. blgeyi ekonomik bakmdan darya
baml hale getirme
yntemlerinden hangilerini kullanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



4. SSCBde Joseph Stalin tarafndan 1924
ylnda uygulamaya konulan kolektifle-
tirme politikas aadakilerden hangisi-
ne yneliktir?
A) Asker B) Tarm C) Siyas
D) Ticaret E) Kltrel



5. Bolevikler tarafndan, monarik yneti-
mi yeniden kurmak isteyen Beyazlar ile
merutiyetilere kar Aralk 1917de ku-
rulan ve sistemli terr hareketlerinin bir
sonucu olarak, 1918de ar II. Nikolann
ldrlmesinde de etkili olan rgt aa-
dakilerden hangisidir?
A) USTAA B) EOKA C) EKA
D) ASALA E) GESTAPO

1-B 2-A 3-E 4-B 5-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 318 ~

Blgeyi Trk ve Mslman blgelerinden tecrit etme,
Orta Asya Trk kltr ve tarihine ait izleri silme,
Yazar ve airleri tutuklayarak, fikir hrriyetini yok etme,
Farkl alfabeler kullanmalarn salayarak birbirleriyle anlamalarn engelleme,
slm kltr ve kurumlarn ortadan kaldrma
gibi yntemlere bavurmulardr.
XX. yzyln hemen banda arlk ynetiminin baskc idaresi Trklerden baka Rus
olmayan dier milletleri de harekete geirmi ve 1905 htilli kmtr.
htilldan sonra Trkler mill kltrlerini gelitirme imkn bulmu, Yusuf Akura ve
smail Gaspral gibi isimlerin nderliinde almalar yaplmtr.
15 Austos 1905te gayr-i resm olarak Rusya Mslmanlar I. Kongresi toplan-
m, bu almalar sonucunda da Mslman Birlii Partisi kurularak Dumaya tem-
silciler gnderilmitir.
Artan Rus basklarna kar Trkler de Rusya Mslman Trk Kavimlerinin Hakla-
rn Koruma Cemiyetini kurarak uluslararas alanda hakllklarn duyurmaya al-
mlar; siyas ve kltrel haklarnn verilmesini isteyen Trkler, bu istekleri reddedi-
lince 1916da Trkistan Mill stikll Ayaklanmasn balatmlardr.
Politik ve kltrel alandaki almalarn hzlandran Trkler, 1-11 Mays 1917 tarih-
leri arasnda Btn Rusya Mslmanlarnn I. Kurultayn toplamlardr.











3) BASMACI HAREKET
Rusyada Trkistann bamszl iin ortaya kan ayaklanma ve ulusal direnie
Basmac Hareketi ad verilmitir.
Baskn yapan, hcum eden anlamndaki bu tabir, arlk dneminde Ruslar tarafn-
dan Trkmenistan, Bakurdistan ve Krmda faaliyet gsteren eteler iin kullanl-
mtr. Ayrca Sovyet Rusya bu tabiri, 1917 htilli sonrasnda bamszlk iin ayak-
lanan Trkistanllar iin de kullanmtr.
Basmac Hareketi, 1918de Hokand ehrinde Korba Erga liderliinde balam ve
ksa zamanda dier blgelere de yaylmtr. 1919da Basmaclar ile Kzl Ordu ara-
snda ok kanl savalar olmu, Kzl Ordu 1920de Hve Hanln ve Buhara Emir-
liini igal etmitir. Sovyet Rusyann buralarda merkeze bal halk cumhuriyetleri
kurdurmasna ramen halk mill mcadeleye devam etmitir.
Basmac hareketi Enver Paann 8 Kasm 1921de Trkistana gelip baa gemesiy-
le daha da iddetlenmitir. Bu dnemde Ruslar nemli kayplar vermi ve 19 Nisan
1922de bar istemek zorunda kaldlar. Fakat Enver Paa, bar antlamasnn an-
cak Trkistan topraklarndaki Sovyet askerlerinin ekilmesinden sonra sz konusu
olabileceini belirterek bu teklifi reddetmitir.
Enver Paann lmyle Basmac hareketleri devam etmise de, Ruslar 1935 yln-
da Basmac Hareketine kesin olarak son vermitir.


1. Sovyetler XX. yzyln balarnda, Sovyet
Milletleri anlay iinde suni snrlar olutu-
rarak Trkistann paralanmasn salama-
ya almlardr.
Aadakilerden hangisi, Sovyetlerin bu
hedefe ulamak iin bavurduklar yn-
temlerden biri deildir?
A) slm kltr ve kurumlarn ortadan
kaldrmak
B) Kk sanayi iletmelerinin devletleti-
rilmesinden vazgemek
C) Orta Asya Trk kltr ve tarihine ait
izleri silmek
D) Farkl alfabeler kullanmalarn salayp
birbirleriyle anlamalarn engellemek
E) Blgeyi Trk ve Mslman blgelerin-
den tecrit etmek



2. XX. yzylda Basmac Hareketi ierisinde
yer alarak Trkistan Mill Birliinin kuru-
cusu ve ilk bakan olan, ayn zamanda
1939da stanbul niversitesinde Umm
Trk Tarihi krssn kuran nl Trk
tarihisi aadakilerden hangisidir?
A) A. Zeki Velid Togan
B) mer Ltfi Barkan
C) Ahmet Yaar Ocak
D) smail Hakk Uzunarl
E) Enver Ziya Karal



3. Trkistan, Trkistanllarndr. sloganyla
Trkistann bamszl iin Korba Er-
ga tarafndan, 1918de Hokand ehrinde
balatlan halk hareketi aadakilerden
hangisidir?
A) Ak Devrim
B) Kzl Ordu Hareketi
C) Basmac Hareketi
D) Bolevik htilli
E) Balantszlar Hareketi



4.
I. Enver Paa,
II. A. Zeki Velid Togan,
III. Korba Erga
Yukardakilerden hangileri, 1918de Rus-
lara kar Trkistanda balatlan Basma-
c Hareketinin ierisinde yer almtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

1-B 2-A 3-C 4-E

Ord. Prof. A. ZEK VELD TOGAN
A. Zeki Velid Togan, 10 Aralk 1890 tarihinde Bakurdistanda domu, Basmac Ha-
reketinin iinde yer almtr. Trkistan Mill Birliinin kurucusu ve ilk bakan olup,
Mill Eitim Bakan Hamdullah Suphi ile Fuat Kprl, Rza Nur ve Yusuf Akurann is-
tekleri dorultusunda 20 Mays 1925te geldii Trkiyede Maarif Vekleti Telif ve
Tercme Encmenine tayin edilmitir.
1935te doktora almalarn bitirdikten sonra Bonn niversitesinde ve Gttingen
niversitesinde ders vermitir. 1939da davet zerine tekrar Trkiyeye gelmi ve s-
tanbul niversitesinde Umm Trk Tarihi Krssn kurmutur.
KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 319 ~

5 Aralk 1936 tarihinde Bat Trkistanda SSCBye bal, Trkmenistan, zbekistan,
Krgzistan ve Kazakistan cumhuriyetleri kurulmutur.









C) ORTA DOUDA MANDA REJMLER
Asya, Avrupa ve Afrika ktalarnn kesime noktasnda yer alan Orta Dounun;
Dnya petrol rezervlerinin % 80i, doalgaz rezervlerinin ise yaklak % 50sine
sahip olmas,
nemli su yataklar (Frat, Dicle, Asi) ve suyollarna (Svey Kanal, Hrmz Bo-
az, stanbul ve anakkale Boazlar) sahip olmas,
byk ilhi dinin kutsal kentlerinin bu blgede bulunmas
gibi zellikleri bu blgenin stratejik ve jeopolitik neminin artmasna yol amtr.
Bu yzden blge XIX. yzyln balarndan itibaren byk devletlerin blge zerin-
de siyasi stnlk kurma abalarnn younlamasna sebep olmutur.
Birinci Dnya Sava srecinde ngiltere, Fransa ve Rusya yaptklar gizli antlama-
larla Orta Douyu paylamlard. Ancak Rusyann savatan ekilip bu antlamala-
r aklamas ve I. Dnya Sava srasnda yaynlanan Wilson lkeleri, ngiltere ve
Fransann planlarn bozmutur.
te yandan ABDnin Monroe Doktrini ile yalnzlk (infirat) politikasna dnmesi, n-
giltere ve Fransann Orta Douda rahat olmalarna ve manda ynetimleri kurma-
larna ortam hazrlamtr. Nitekim ngiltere ve Fransa 1920 San Remo Konferan-
snda mandater ynetimler kurulmas konusunda fikir birliine varmtr.
Buna gre, kendi kendilerini ynetme ve bulunduklar corafyay saldrlardan ko-
ruma gcne sahip olamayan yerlerin, Milletler Cemiyetinin grevlendirdii bir
devlet tarafndan bir sreliine ynetilmesi amacyla zellikle Almanya ve Osmanl
Devletinden koparlan topraklarda manda ynetimleri kurulmutur.
Bu paylama gre;
Fransa Suriye, Cezayir, Tunus ve Lbnan
ngiltere Arabistan Yarmadas, Msr, rdn, Irak, Kuveyt ve Filistini
manda sistemiyle himayelerine almlardr.
ngiltere ve Fransa bunu yaparken tepkileri ortadan kaldrmak amacyla, 7 Kasm
1918de ortak bir deklarasyon yaynlayarak Arap milletlerinde demokratik yne-
timler kurmay vaat etmilerdir.
Bunun yan sra ngilterenin Msr zerinde hkimiyet kurma abas Msr milliyet-
ilerinin muhalefetiyle karlamtr. Saad Zaglulun 1919 balarnda kurduu Vafd
Partisi btn memlekette ayaklanma ve gsterilere bavurarak, ngiltereye kar
milliyeti hareketin ncln ele almtr.
ngiltere, Zaglul ve dier ayaklanma liderlerinin srgne gnderilmesi bir yarar sa-
lamaynca, 28 ubat 1922de yaynlad bir deklarasyonla Msrn bamszln
ilan etmi ve Hdiv I. Fuat bu deklarasyonu kabul ederek Melik unvann almtr.
1937de ise Msrda kapitlasyonlar kaldrlm ve Msr, Milletler Cemiyetine ye
olmutur.
Fransa ise 1930da Suriyeye, 1936da da Lbnana bamszln vermitir.


1. 1918de Ruslara kar Trkistanda ba-
layan Basmac Hareketinin baarya ula-
amamasnda;
I. Korba denen Trkistanl liderlerin d-
zenli bir birlik kuramamalar,
II. Ruslara oranla silah ve tehizatn yeterli
olmamas,
III. Bolevik htillinin patlak vermesi
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




2. Orta Dounun;
I. dnya petrol rezervlerinin % 80ine sa-
hip olmas,
II. ngiliz ve Fransz smrgesi altnda ol-
mas,
III. byk ilhi dinin kutsal kentlerinin bu
blgede bulunmas
zelliklerinden hangilerinin, bu blgenin
stratejik neminin artmasnda etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III





3. ngiltere ve Fransann mandater yne-
timler kurulmas konusunda fikir birlii-
ne varp Orta Douyu paylatklar kon-
ferans aadakilerden hangisidir?
A) San Remo B) Quebec
C) Potsdam D) Paris
E) San Francisco






4. ngiliz mandaterliine kar milliyeti ha-
reketin ncln yapan ve 28 ubat
1922de Msrn bamszln kazanma-
snda etkili olan Vafd Partisinin lideri
aadakilerden hangisidir?
A) Hidiv I. Fuat B) Saad Zaglul
C) Korba Erga D) Enver Sedat
E) Jawaharlal Nehru


1-C 2-D 3-A 4-B

Basmac Hareketinin baarya ulaamamasnda;
Korba denen Trkistanl liderlerin kendi aralarnda dzenli bir birlik ve merkez
bir otorite kuramamalar
Savalarda tank, uak, top ve zehirli gaz gibi silhlar kullanan Ruslara kar m-
cahitlerin makineli tfeklerinin bile olmay
Basmaclarn dardan herhangi bir yardm alamamalar
etkili olmutur.
ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 320 ~

D) UZAK DOUDA YEN BR G: JAPONYA
MEJ (AYDIN HKMET) RESTORASYONU (1868-1912)
Japonyada Meiji Dnemi, 1867de imparator olan Mutsuhitonun 45 yllk salta-
nat dnemine verilen zel bir isimdir.
Bu dnemde Mutsuhito, babasndan farkl olarak Japonyann smrge altnda kal-
mamas iin birok alanda Batya almasnn ve kkl dzenlemelerin yaplmas-
nn gerektiine inanmtr. Bu nedenle Mutsuhito dnemine Aydn Hkmet a-
anlamna gelen Meiji Dnemi denmitir.
23 Ekim 1868den 30 Temmuz 1912ye kadar sren bu dnemde Japonya ada-
lam ve dnyada gl bir statye ykselmitir. Meiji, 1868de be maddelik bir
bildiri yaynlayarak; feodal toprak dzeninin kaldrlmas, yeni bir okul sisteminin
kurulmas, hkmette kabine sisteminin benimsenmesi, Meiji Anayasasnn yrr-
le konmas, bir parlamento oluturulmas gibi kkl yenilikleri gerekletirecei-
ni ilan etmitir.
Ancak bu reformlar nce halk ve aristokrat sava bir snf oluturan Samurailer
tarafndan tepkiyle karlanm, fakat hkmetin kararl tutumunun sonucunda re-
formlar hayata geirilmitir.
Meiji Restorasyonu kapsamnda;

Gerekletirilen bu reformlarla ksa srede gelien Japonya, XIX. yzyln sonlarn-
da gl bir devlet hline gelmitir. Sanayileen, fakat hammadde asndan fakir
olan Japonya Asya ktasna ulamak iin yaylmac bir politika izlemeye balamtr.
Japonya, in ynetimindeki Koreyi ele geirmek isteyince 1894-1895 Sava patlak
vermi, yaplan savata Japonya galip gelmitir. Ancak Batnn ve Rusyann tepkisi
nedeniyle elde ettii topraklar ine geri vermitir.
te yandan in topraklar nedeniyle Rusya ile Japonya arasnda 1904-1905 Sava
kmtr. Rusya bu savata malup olmu, Japonya bir sre sonra Koreyi toprak-
larna katarken Rusya ve ine kar elde ettii baarlarla Uzak Douda yeni bir g
olarak ortaya kmtr.


1. Japonyada imparator Mutsuhito nderli-
inde ulusalc ve ada bir toplum ya-
ratmak amacyla 1867den itibaren ba-
latlan, Aydn Hkmet olarak da bilinen
dnem aadakilerden hangisidir?
A) Detant Dnemi
B) Beyaz Devrim
C) Kadife Devrimi
D) Meiji Restorasyonu
E) Kreselleme Dnemi






2. Japonyann XIX. yzyln ikinci yarsnda
Batya alarak ada ve modern bir ni-
telik kazanmasnn;
I. Balfour Deklarasyonu,
II. Meiji Restorasyonu,
III. 1929 Dnya Ekonomik Krizi
gelimelerinden hangilerinin bir sonucu
olduu savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III





3. Aadakilerden hangisi, 1868-1912 ylla-
r arasnda Japonyada mparator Mutsu-
hito ile balayan Meiji Restorasyonu d-
nemi gelimelerinden biri deildir?
A) Daymiyo denen derebeylik sistemine
son verilmesi
B) lkretimin zorunlu hale getirilmesi
C) Mecbur askerlik sisteminin getirilmesi
D) Bat tarz bankaclk sisteminin uygulan-
mas
E) Bakentin Hong Konga tanmas





4. 1894-1895 Japonya-in Savana neden
olan hkimiyet blgesi aadakilerden
hangisidir?
A) Kore B) Moolistan C) Vietnam
D) Manurya E) Habeistan


1870te ilk demiryolu yapmna balanm iken, 1890da demiryollarnn uzun-
luu 7200 kilometreye ulamtr.
1871de Daymiyo denen derebeylik sistemine son verilerek lke ada bir
ekilde idar bakmdan organize edilmitir.
1871de ilk gazete yaynlanmtr.
1872de karlan bir kanunla ilkretim zorunlu olmutur.
1873te mecbur askerlik sistemi kabul edilmitir.
1868-1898 arasndaki otuz yllk devrede 2190 fabrika yaplmtr.
1889da Almanya devlet yaps ve Fransa Anayasasna gre uyarlanm yeni
anayasa ilan edilmitir.
Kast dzeni kaldrlm, toprak ve vergi dzeltimi gerekletirilmitir.
Millet Meclisi, Siyasal partiler ve Danmanlar Kurulu oluturulmutur.
intoculuk dini yaygnlatrlmaya, Budaclk bastrlmaya allmtr.
Takvim deitirilmi, bakent Tokyoya tanmtr.
Giyinme ekli Bat tipine gre dzenlenmitir.
Avrupadakine benzer bir bankaclk sistemi getirilmitir.
ada ve dzenli bir ordu kurulmu, subaylar eitim iin Batl ordu ve donan-
ma akademilerine gnderilmitir.
1-D 2-B 3-E 4-A

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 321 ~

E) 1929 DNYA EKONOMK KRZ: KARA PEREMBE
I. Dnya Savana kadarki dnemde dnya ekonomisinde en etkili devlet ngilte-
reydi. Fakat sava srasnda zellikle ABDden alm olduu kredileri bile demekte
zorlanmaya balamt. hracat dm, ABDden yeniden bor almak zorunda kal-
mt.
I. Dnya Sava sonrasnda ekonomisi durma noktasna gelen Almanya, ABDnin is-
tedii sava tazminatn demek iin para basnca, Almanyada hiperenflasyon or-
taya kmtr.
Bu durum karsnda ABD, 1924 ylnda Almanyaya Dawes Plann nermitir. Bu-
na gre; ABD Almanyaya yeniden yaplanmas iin kredi verecek; yaplanmasn
tamamlayan Almanya da daha sonra tazminatn deyecekti.
Btn bu ekonomik sorunlar, piyasalarda para aknn olduka snrlanmasna ne-
den olmu ve her an byk bir kresel sorunun patlayacan gstermitir.
New York Borsas 1929 yl Ekim aynn bana kadar olan srete olduka yksek
bir kazan getirmiti. Ancak 3 Ekim 1929 tarihine gelindiinde, ABDnin Almanya ve
ngiltere ile ilgili ekonomik sorunlarnn da etkisiyle baz byk holdinglerin hisse
senetleri dmtr. Bu d 21 Ekim gn yabanc yatrmclarn ktlarn elle-
rinden karmalaryla hzlanm ve Kara Perembe olarak anlan 24 Ekim 1929
Perembe gn borsa dibe vurmutur.
21-29 Ekim 1929 tarihleri arasnda 4.000 kadar banka batm, binlerce insann mal
varl yok olmutur. Bu insanlar ala srklenmi, sebze ve meyve yetitirip sa-
tarak yaamaya almlardr. Piyasadaki para bir anda yok olduu iin, insanlar
ihtiyalarn karlamada takas yoluna giderek bir nevi dei-toku ekonomisine
geri dnmlerdir. Bunalmn etkileri II. Dnya Savana kadar yaklak 10 yllk bir
periyotta devam etmitir.
1933te ABDde Roosevelt, ekonomik sistemde kkl deiiklikler vaat eden New
Deal (Yeni Anlama) projesiyle i bana gelmitir.
Bu plana gre, ilk kez devlet ekonomiye mdahale etmitir. Bu dorultuda ilk kez
Merkez Bankas kurulmu, bankaclk sistemini dzeltmek iin kanunlar yaplmtr.
Devlet, baz alanlarda fiyat dengelemeleri yapm, altn ve dviz kuru bizzat bakan
tarafndan kontrol edilmitir. Fakat New Deal program balangta olumlu yank-
lar yapsa da, beklenen sonular vermemitir.
Bu plann yeterince baarl olmamasnn en nemli nedenleri; devlet harcamalar-
nn ekonomiyi canlandrmaya yetmemesi, devletin ekonomideki paynn artmama-
s ve yatrmlarn yetersiz kalmasdr.


KRZN TRKYEYE ETKLER
1929daki Byk Bunalmn etkisiyle uluslararas ticarette ortaya kan daralma,
Trkiyeyi de etkilemitir.
Korumac-devleti ekonomi politikalarna ynelen Trkiye, d ticaret ve dviz ze-
rinde devlet denetimini artrm, bir yandan ithalata miktar kstlamalar getirirken
te yandan gmrk vergilerini ykseltmitir.
Ulusal sanayiyi glendirme yolunda halk, hem tasarrufa hem de yerli mal kullan-
maya zendirilmitir. Bu amala, 4 Nisan 1929da stanbul niversitesinde dzen-
lenen Yerli Mal Kullanma ve Koruma konulu toplantda yerli mal kullanmaya
ynelik nemli kararlar alnmtr. Bu toplantnn en nemli sonucu Yerli Mallar
Haftasnn ilan edilmesidir.
Atatrkn direktifleriyle, yerli mal kullanmn yaygnlatrmak amacyla, 1929da
TBMM Bakan Kzm zalpn bakanln yrtt Mill ktisat ve Tasarruf Ce-
miyeti kurulmutur.
1930 ylnda Devletilik modeli uygulanmaya balanmtr.


1. I. Dnya Sava sonrasnda, hiperenflas-
yonun ortaya kmasyla ekonomisi dur-
ma noktasna gelen Almanyaya, 1924 y-
lnda ABD tarafndan nerilen plan aa-
dakilerden hangisidir?
A) Truman Doktrini
B) Dawes Plan
C) Marshall Plan
D) Monroe Doktrini
E) Eisenhower Doktrini





2. ABDde 24 Ekim 1929da New York Bor-
sasnn dibe vurmasyla balayan ve et-
kilerinin uzun yllar tm dnyada hisse-
dildii gelime aadakilerden hangisi-
dir?
A) Dawes Plan
B) Eisenhower Doktrini
C) Kara Perembe
D) New Deal
E) Balantszlar Hareketi




3. ABD Bakan Rooseveltin 1933-1937 yl-
lar aras ABD ekonomisi iin uygulad
ve ekonomik sistemde kkl deiiklik-
ler vaat eden ekonomi program aada-
kilerden hangisidir?
A) New Deal
B) Hayat Sahas
C) Dawes Plan
D) Beyaz Devrim
E) Yattrma Politikas




4. 1929 Dnya Ekonomik Bunalmna kar
Trkiyenin ald nlemler arasnda aa-
dakilerden hangisi gsterilemez?
A) Gmrk vergilerinin artrlmas
B) Mill ktisat ve Tasarruf Cemiyetinin
kurulmas
C) Devletilik modelinin uygulanmaya
balanmas
D) Misk- ktisad Kararlarnn kabul
edilmesi
E) Yerli Mallar Haftasnn ilan edilmesi


1-B 2-C 3-A 4-D

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 322 ~

1933 ylnda Planl Ekonomik Kalknma modeline geilmitir.
1933te d demelerde kliring ve takas sistemi uygulamasna balanmtr.



hra mallarnn standardizasyonuna nem verilerek, ihracat bu ynden de tevik
edilmitir. Ayrca hkmete tedbir alma yetkisi verilerek, ihra edilen fndk ve yu-
murtadan balayarak ihra mallarnda kalite kontrolne gidilmitir.




Bu tedbirlerin sonucunda ihracatla ithalat arasndaki denge 52 yldan beri ilk kez
1930da aktif duruma gelerek, ihracat ithalat am ve Trkiyenin d ticaret a
kapanma noktasna gelmitir.


F) AVRUPADA TOTALTER REJMLERN KURULUU
1) TALYADA FAZM
I. Dnya Savanda istediini elde edemeyen talyada ortaya kan olumsuz hava,
Due lkapl Benito Mussolininin liderliinde Faist Partinin iine yaramtr.
1921 seimlerinden sonra Faist Partinin fikirleri yaylmaya balam, 1922de de
Mussolini ynetimindeki Ulusal Gvenlik in Gnll Faist Milislerden oluan
Kara Gmlekliler grubunun Romaya gelmesiyle bu sre hzlanmtr.
1922de iktidara gelen Mussolini, ilk olarak lkedeki demokratik uygulamalara son
vermitir. te yandan d politikada ise, Akdeniz evresinde smrge kurmaya y-
nelen Mussolini, Akdenize Bizim Deniz (Mare Nostrum) diyerek Roma mpara-
torluunu yeniden meydana getirmeyi hedeflemitir.

2) ALMANYADA NAZZM
1919da kabul edilen Wiemar Anayasas ile kurulan Alman Cumhuriyetinin ilk yl-
larnda, lkenin iinde bulunduu durum, sac akmn ve Adolf Hitlerin Nasyonal
Sosyalist Partisi (NAZ)nin iktidara gelmesi srecini hzlandrmtr.
Nazi Partisi, kendisine asker g olarak SA denen hcum ktalar ile SS denilen
savunma ktalar oluturmutur.
lk kez 1924 seimlerinde Alman Parlamentosuna giren Nazi Partisi, Versay Antla-
masnn ar artlarndan kurtulmay ve komnizme kar mcadele etmeyi hedef-
lemi, Alman rknn stnln savunmutur.
1933 seimlerde iktidar ele geiren Nazi Partisi, asker kuvvetlerinin etkisiyle tm
partileri yasaklam ve lkede Nazi Diktatrln kurmutur. yle ki 1934te ku-
rulan Adolf Hitler Okullarnda parti iin propagandaclar yetitirilmitir.
lkeyi her ynyle ele geiren Nazi Partisi, Gestapo ad verilen gizli bir polis te-
kilt kurarak halkn her trl faaliyetini kontrol altna almtr.
Bu dnemde Alman d politikasnda ise Hitler;
Versay Antlamasnn artlarndan kurtulmay,
Tm Almanlar tek bir at altnda birletirmeyi (saf Alman rk),
Hayat Sahas ilkesini gerekletirmeyi, yani Almanlarn yaamad ancak Hit-
lerin ele geirmeyi dnd yerlerin snrlara dhil edilmesini amalamtr.


1. Trkiye 1929 Dnya Ekonomik Krizinin
etkisinden kurtulmak iin;
I. takas,
II. kliring,
III. i borlanma
sistemlerinden hangilerini uygulamaya
koymutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. Trkiyede ihra edilen fndk ve yumur-
tadan balayarak ihra mallarnda kalite
kontroln salamak, piyasa aratrma-
lar yapmak ve uluslararas ticaret anla-
malarn hazrlamak amacyla kurulan
tekilt aadakilerden hangisidir?
A) TKA
B) Trk Ofis
C) TK
D) TBTAK
E) TKSOY




3. talyada Ulusal Gvenlik in Gnll Fa-
ist Milisler olarak tekiltlanan ve 1922
ylnda Romaya gelerek Faist Partinin
fikirlerini yaymaya alan Mussolini y-
netimindeki asker birlikler aadakiler-
den hangisidir?
A) lluminati
B) Gestapo
C) Carbonari
D) Kara Gmlekliler
E) ntikam Tugaylar




4.
I. Nazizm Hayat Sahas
II. Faizm Gestapo
III. Nazizm Bizim Deniz
II. Dnya Sava ncesinde Almanyada
ortaya kan siyas dnce ve yaylmac
politika amalayan kavramlar yukardaki-
lerin hangilerinde doru olarak verilmi-
tir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III

Kliring Sistemi maln alann, maln alma ilkesine dayanan ekonomi modelidir.
Bu kalite kontroln yapmas amacyla Trk Ofis kurulmutur. Trk Ofise kontrol ve
tefti grevi yannda; piyasa aratrmalar yapma, uluslararas ticaret ve deme an-
lamalarn hazrlama grevleri de verilmitir.
1-C 2-B 3-D 4-A

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 323 ~

3) SPANYA SAVAI VE FRANCO DNEM
spanyada 1923te ordunun iktidar ele geirmesiyle, Kral Alfonso lkeyi terk etmi
ve cumhuriyet ilan edilmitir.
lkenin iinde bulunduu sosyo-ekonomik skntlar, 1936da bir i savan bala-
masna neden olmutur.
spanya i sava, Valenciada hkmet kuran cumhuriyetiler ile Burgosta hk-
met kuran General Franco nderliindeki milliyetiler arasnda yaanmtr. Bu i
savata cumhuriyetileri Fransa ve Sovyet Rusya, milliyetileri de talya ve Alman-
ya desteklemitir.
spanyadaki i sava, 1939da milliyetilerin Madridi ele geirmesiyle son bulmu-
tur. sava sonras iktidar ele geiren Franco, Adolf Hitler ve Benito Mussolini gi-
bi benzer ideolojilere sahip olmakla birlikte, lkesini II. Dnya Savana sokmam
ve uzun sre iktidarda kalmtr.

4) JAPONYADA MLTARZM
Japonyann 1920li yllardan itibaren Uzak Douda yaylmac politika izlemesi Ba-
tl devletlerin tepkisini ekmi, bu dorultuda 1922de Washington Deniz Silahsz-
lanma Konferans dzenlenerek Japonyann deniz kuvvetleri snrlandrlmak ve
bylece ine saldrmas engellenmek istenmitir.
1929 Dnya Ekonomik Krizinden sonra yaylmac politikalarn artran Japonya, bu
tarihten itibaren politikasn asker gce (militarizm) dayandrmaya balamtr.


G) K SAVA ARASI DNEMDE DNYADAK BLMSEL VE
KLTREL GELMELER


1. 1936 spanya Sava sonrasnda ikti-
dar ele geiren ve lkesini II. Dnya Sa-
vandan uzak tutarak uzun sre yne-
timi elinde tutan general ve devlet adam
aadakilerden hangisidir?
A) Benito Mussolini
B) Joseph Stalin
C) Vladimir lyi Lenin
D) Charles de Gaulle
E) Francisco Franco





2. 1920li yllardan itibaren Uzak Douda
yaylmac politika izlemesi nedeniyle Av-
rupa devletlerinin 1922de Washington
Deniz Silahszlanma Konferansnda de-
niz kuvvetlerini snrlandrma karar ald-
devlet aadakilerden hangisidir?
A) Kore B) Japonya C) in
D) Vietnam E) Endonezya





3. 1920-1940 yllar arasnda dnyada mey-
dana gelen ve tm insanlk zerinde etki-
li olan bulular arasnda aadakilerden
hangisi gsterilemez?
A) Helikopter
B) Radyo
C) Matbaa
D) Sinema
E) Nkleer silah





4. Aadakilerden hangisi 1920-1940 yllar
arasnda dnyada meydana gelen bilim-
sel veya teknolojik gelimelerden biri de-
ildir?
A) lk helikopterin yaplmas
B) lk televizyon yaynnn gereklemesi
C) Sanatta srrealizm ve ekspresyonizm
gibi akmlarn ortaya kmas
D) lk bilgisayarn retilmesi
E) Penisilin ve C vitaminin bulunmas


Mimarde Bauhaus akm balamtr.
1919da nkleer proton kefedilmitir.
1920de ABDde ilk radyo yayn balamtr.
1921de Fransada verem as gelitirilmitir.
1923te ABDde elektrikli trafik klar gelitirilmitir.
1923te ilk buzdolab retilmitir.
1924te dondurulmu yiyeceklerin retilmesine balanmtr.
1925te elektrikli ses kayt aygtlar gelitirilmitir.
1926da ABDde Robert Goddard ilk sv yaktl roketi frlatmtr.
1926da John Logie Baird ilk televizyon grntsn baaryla iletti.
1927de ilk sesli sinema filmi yaplmtr.
1928de C vitamini kefedilmitir.
1929da penisilin bulunmutur.
1932de ntron bulunmutur.
1933te Almanyada Max Kroll ve Ernst Ruska elektron mikroskobunu yapmtr.
1935te Alman irketi AEG, ses kaydetmek iin manyetik teyp bandn gelitirmitir.
1935te radar gelitirilmitir.
1936da ilk TV yayn ngilterede yaplmtr.
1938de ekirdek blnmesi (fzyon) ortaya karlmtr.
1939da gor Sikorsky adl bir Rus mhendis tarafndan ilk helikopter yaplmtr.
Srrealizm (Gerekstclk) ve Ekspresyonizm (Davurumculuk) ortaya kmtr.
Albert Einstein, 1922de Nobel Fizik dln kazanmtr. Yapt almalarla bi-
lim dnyasnda yeni bir r aan Einstein modern fiziin temellerini atmtr.
1-E 2-B 3-C 4-D

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 324 ~

II. NTE
II. DNYA SAVAI VE SONULARI
A) II. DNYA SAVAININ NEDENLER
Almanyann Versay ve Nyyi Antlamalarnn haksz maddeler ierdiini d-
nerek bu antlamalarn yeniden gzden geirilmesini istemesi
I. Dnya Savandan sonra yaplan bar antlamalaryla izilen snrlar milli-
yetilik esasna uygun olmadndan, bu durumun etnik atmalara ve snr so-
runlarnn yaanmasna sebep olmas
talyann sava kazand halde isteklerine ulaamamas ve iktidara gelen fa-
istlerin saldrgan bir politika izlemesi
mparatorluk kurmak isteyen Japonyann Asyadan Avrupa Devletlerini kara-
rak smrge alanlarn geniletmek istemesi
I.Dnya Savandan sonra huzursuzluun artmas ve dnya barn korumak
amacyla kurulan Milletler Cemiyetinin grevini yerine getirememesi
Japonyann Manuryay, talyann Habeistan igal etmesine, Almanyann
da Rhur Blgesini silahlandrmasna Milletler Cemiyetinin herhangi bir yapt-
rm uygulayamamas
talya ve Almanyann spanyadaki i savata cumhuriyeti ynetime kar fa-
ist General Francisco Franconun saflarnda savamak zere asker gndererek
yeni silah ve uaklarn denemeleri


B) SAVA NCES YAANAN SYAS GELMELER
1) ALMANYA
Hitlerin 1933 ylnda iktidara gelmesinden itibaren Alman ekonomisinin dzen-
lenmesi hedef alnmtr. Gerek I. Dnya Savandan yenik kmasnn, gerekse de
1930 ylndaki genel ekonomik buhrann sonucunda Alman ekonomisi ciddi sknt-
lar iindeydi. Yaanan yksek enflasyon, ar boyutlara varan isizlik ve bunlara
bal olarak sanayideki retim ve hammadde dkl, Hitlerin izledii ekonomi
politikalaryla ksa srede kontrol altna alnmtr.
Hitler stratejisinin ilk admnda ise Alman kara, deniz ve hava kuvvetlerinin Versay
Antlamasyla getirilen snrlamalardan kurtulmasn salamtr.
Bunun ardndan gelen ikinci stratejik ve gerginlik dolu adm, Almanca konuan n-
fusun yaamakta olduu blgelerin Alman topraklarna katlmasdr. Bu stratejik
evrenin admlar 12 Mart 1938de Avusturyann ilhak edilmesiyle balamtr. Ar-
dndan ikinci adm olarak ekoslovakya topraklar iindeki Sudet blgesidir.
Hitlerin basksyla 29 Eyll 1938 gn imzalanan Mnih Antlamasyla Sudet bl-
gesi Almanyaya verilmitir. Konferansa Alman, talyan, ngiliz ve Fransz babakan-
lar katlm, ekoslovakya ise temsilci bulundurmamtr.
Antlama, 1 Ekim 1938de yine silah kullanlmakszn uluslararas antlamalara da-
yanlarak, nfusunun yzde elliden fazlasn Almanlarn oluturduu Sudet blge-
sinin Almanlarca igal edilmesine dayanmtr. 15 Mart 1939da ise ekoslovak-
yann kalann da topraklarna eklemeleri antlamada yer almtr.
Bu olaylara kadar Hitler stratejisinin admlarn atarken silah kullanmamtr. Ancak
geriye sorunlu blge olarak bir tek Danzig blgesi kalmtr. Versay Antlamasyla
Polonyaya verilen Danzig blgesi, halen Alman ynetiminde olan Dou Prusya ile
Almanya arasndaki kara balantsn kestiinden Alman Hkmeti, Polonya hk-
metinden Dou Prusyayla arada bir kara balants oluturulmas ynnde bir tek-
lifi grmesini istemi ve bylece Danzig Sorunu ortaya kmtr.


1. I. Dnya Savandan sonra imzalanan;
I. Sevr,
II. Nyyi,
III. Versay
antlamalarndan hangilerinin ar art-
lar iermesi II. Dnya Savann kma-
snda etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




2. II. Dnya Savann balamasnda aa-
dakilerden hangisinin etkili olduu
savunulamaz?
A) Kuzey Atlantik Paktnn imzalanmas
B) talyann Habeistan igal etmesi
C) Milletler Cemiyetinin yaptrm gcnn
yetersiz olmas
D) Japonyann Uzak Douda smrge
alanlarn geniletmek istemesi
E) I. Dnya Sava sonrasnda imzalanan
bar antlamalarnn ar koullar
iermesi




3. 29 Eyll 1938 tarihli Mnih Antlamas
ile aadaki sorunlardan hangisinin -
zlmesi amalanmtr?
A) Versay Antlamasnn mal hkmleri
B) talyann Arnavutluk konusundaki
istekleri
C) ekoslovakyaya bal Sudet blgesinin
Almanyaya katlm
D) Almanya ile Polonya arasnda yaanan
Danzing Sorunu
E) Almanyann deyecei sava tazminat




4. Versay Antlamas ile Polonyaya verilen
ancak Almanya ile Dou Prusya arasn-
daki kara balantsn kestii iin sorun
haline gelen blge aadakilerden han-
gisidir?
A) Kemir B) Danzing C) Sudet
D) Rhur E) Maginot


1-D 2-A 3-C 4-B

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 325 ~

3 Mays 1939da Sovyet Dileri Komiseri olan Litvinov grevden alnarak yerine
Vyaeslav Mihaylovi Molotov atanmtr. Bu atama Sovyet d politikasnda kes-
kin bir dne iaret etmitir. Litvinov dneminde Sovyetler Birlii, Alman yaylma-
clna kar ngiltere ve Fransa ile bir protokol oluturmak iin giriimlerde bulun-
mu, ne var ki her seferinde reddedilmiti. Sovyetler Birlii Molotov dneminde ise
Alman hkmeti ile bir saldrmazlk pakt iin almtr. Uzun diplomatik gr-
meler sonucunda 24 Austos 1939 gn Sovyetler Birlii ile Almanya arasnda bir
Saldrmazlk Pakt imzalanmas karara balanmtr.
Almanya ncelikle Orta Avrupa, ardndan Dou ve Bat Avrupay topraklarna kat-
may, ikinci plan olarak ise Asyay, zellikle Rusya ve Yakn Doudaki stratejik nok-
talar ele geirmeyi hedeflemitir.


2) TALYA
Birinci Dnya Savandan istediini alamayan ve tilaf devletleri ile gr ayrlna
den talya, Mussolininin faist politikalar sebebiyle Avrupada sorun tekil edi-
yordu. talyann eski Roma mparatorluu gibi gl bir devlet olmasn isteyen
Mussolini, Almanya ile yaknlaarak Mihver Devletler Blokunda savaa girmitir.
talya, Kuzey Afrika ve Balkanlarda ilerlemitir. Ar ulusuluu esas alan Faist y-
netim ksa sre sonra demokrasiyi kaldrm, lkedeki dier rklardan olanlar zorla
talyanlatrmaya almtr.
D politikada ise Akdeniz evresinde smrge kurmaya ynelen Mussolini, Akde-
nizi Bizim Deniz (Mare Nostrum) tanmlam ve Roma mparatorluunu yeni-
den meydana getirmeyi hedeflemitir. Bu amala talya, 6 Kasm 1937de Romada
imzalanan bir antlamayla Anti-Komintern Paktna katlmtr. Bu gelimeyle birlik-
te Berlin-Roma-Tokyo Mihveri kurulmutur.


3) JAPONYA
Birinci Dnya Sava sonunda Almanyann Uzak Dou smrgeleri Japonyaya ve-
rilmiti. stelik inin bir blm de Japon hkimiyetindeydi. Ancak bu kadar s-
mrge bile hzla sanayileen ve byyen Japon ekonomisine yetmiyordu.
Japonyann 1931de Manuryay igal etmesi, sonra 1937de ine yeniden sava
amas Avrupadaki bunalma bir de Uzakdou bunalmn katmtr. Japon-in so-
runu Milletler Cemiyetinde ele alnmsa da Japonyaya kar bir harekette bulu-
nulamamtr.
Uzakdoudaki statkonun bozulmas, ncelikle Amerika Birleik Devletlerini ilgi-
lendiriyordu. Bu devlet, Japonyann giriimlerine karyd ve ini destekliyordu.
Dier taraftan Sovyet Rusya da, Japonyann glenmesinden ve yaylmasndan en-
die duyuyordu.
Bu nedenlerle de Japonya, Amerika Birleik Devletleri ile Sovyetler Birliinin bask-
sn hissediyordu. Bylece Almanya, Fransa ile Sovyet Rusyann arasnda kalrken;
Japonya da, ABD ile Sovyet Rusyann arasnda kalm oluyordu.
Bu bakmdan Almanya ile Japonya, yani statkoya kar olan devletler, ortak teh-
like olarak grdkleri Sovyet Rusyaya kar birlemilerdir. Bunun sonucunda iki
devlet arasnda Berlinde 25 Kasm 1936da Anti-Komintern Pakt imzalanm, by-
lece Almanya ve Japonya arasnda siyas rejim esasna dayal bir ittifak yaplarak
Berlin-Tokyo Mihveri (Ekseni) kurulmutur.


4) NGLTERE VE YATITIRMA POLTKASI
Yattrma Politikas, kinci Dnya Savana giden dnemde ngiltere Babakan
Neville Chamberlainin olas bir savan balamasna engel olmak iin yrtt
diplomasi olup Appeasement Politikas olarak da adlandrlmaktadr.


1. Almanya, II. Dnya Savana girmeden
nce dou snrlarn gvence altna al-
mak iin aadaki devletlerden hangi-
siyle bir saldrmazlk antlamas imzala-
mtr?
A) ABD B) Trkiye C) ngiltere
D) SSCB E) Japonya




2. talyada 1922de iktidara gelerek lkede-
ki demokratik uygulamalara son veren,
Akdenize Bizim Deniz (Mare Nostrum)
diyerek Roma mparatorluunu yeniden
canlandrmay hedefleyen Due lkapl
faist lider aadakilerden hangisidir?
A) Charles de Gaulle
B) Benito Mussolini
C) Adolf Hitler
D) Joseph Stalin
E) Francisco Franco




3. Almanya ve Japonyann 1936da imzala-
dklar Anti-Komintern Paktn,
I. Komnizmin yaylmasn nleme,
II. Briand-Kellog Paktn geersiz klma,
III. ABDnin Uzak Doudaki etkinliini
nleme
amalarndan hangilerine ynelik oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III





4. II. Dnya Sava ncesinde olas bir sa-
van balamasna engel olmak iin n-
giltere Babakan Neville Chamberlainn
yrtt diplomasi olup Appeasement
Politikas olarak da adlandrlan politika
aadakilerden hangisidir?
A) Yumuama
B) Uzlama
C) Yattrma
D) Anlama
E) Ortak Birlii


1-D 2-B 3-A 4-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 326 ~

Chamberlain, Hitlerin esas ilgi alannn douda olduuna inand iin SSCBye kar-
kendileriyle ittifaka gireceini, hatta Hitleri Sovyet topraklarna yneltebilecei-
ni umut etmi, ekoslovak topra olan Sudetlerin Almanyaya verilmesinden son-
ra, daha nce Bismarckn yapt gibi Hitlerin de artk kazandklarn elinde tutma-
ya alacan ummutu. Fakat Hitler taleplerini devam ettirerek bu dnceyi bo-
a karmtr.
29 Eyll 1938 tarihinde byk devletlerin Sudetleri Almanyaya verme karar alma-
sna yol aan Mnih Antlamas ise yattrma politikasnn doruk noktasyd.
Fakat 15 Mart 1939da Almanya, hibir Almann yaamad ekoslovakya toprak-
larnn geri kalann igale balaynca, ngiltere yattrma politikasnn bittiini ilan
etmek zorunda kalmtr. Takip eden haftalarda ngiltere Polonyaya garanti vermi
ve ciddi sava hazrlklarna balamtr.


5) FRANSA
Fransa 1924te, Sovyet Rusya da 1935te ekoslovakya ile birer ittifak yapmlard.
Fransa, bu ittifak gereince yardm etmek iin ngilterenin de harekete gemesini
istemitir. Fakat ngiltere byle bir yardma hemen kalkmak istemeyince, o da n-
giltereyi izlemi ve Yattrma Siyasetini destekleyici bir tutum sergilemitir.


6) ABD
Savan banda tarafsz kalan ABD, sonralar Fransa ve ngiltereye silah yardm
yapmtr. Almanyann kkrtmalar sonucunda Japonya tarafndan Pearl Harlbo-
urda saldrya uram ve kesin olarak savaa girmitir. ABDnin savaa girmesi ile
savan seyri deimi, Almanya genileme politikas yerine var olan snrlarn ko-
ruma politikasn uygulamtr.


7) SSCB
Almanyann Avrupada izledii yaylmac siyasetini devam ettirmesi ve Hitlerin
Mnih Antlamasyla kendisine verilenlerle yetinmemesi, ngiltere ve Fransay
SSCB ile birlikte l bir ittifak arayna itmitir. Ancak aralarndaki gr farklar
bunun gereklemesine meydan vermemitir. Ayrca bu konuda devlet arasnda
grmeler srerken, 23 Austos 1939da Almanya ile Sovyet Rusya arasnda bir
Saldrmazlk Paktnn yapld aklanmtr.
Bu pakta gre:
Taraflar Komnist Enternasyonalinin faaliyetleri hakknda birbirini aydnlatmak,
gerekli olan savunma nlemlerini saptamak ve bu nlemleri i birlii yaparak uy-
gulamak konusunda anlamlardr.
Almanya ve Rusya, tek olarak veya dier devletlerle ortaklaa birbirlerine kar
her trl saldrgan hareketten kanacaklar.
Taraflardan birisi nc bir devletin saldrsna urarsa, dier taraf hibir ekilde
bu nc devleti desteklemeyecek.
Taraflar, ortak karlarna deinen konular hakknda karlkl bilgi edinmek ze-
re, srekli olarak birbirleriyle temas hlinde kalacaklar.
Taraflardan hibiri dorudan ya da dolayl olarak dier taraf aleyhine ynelik bir
devlet gruplamasna katlmayacak.
Antlamann sresi 10 yl olacak.
Almanya, bu suretle Rusyann tarafszln da saladktan sonra Polonya zerinde-
ki basksn oaltmaya balamtr.


1. ngiltere Bakan Chamberlainn uygula-
d yattrma politikasnn gerei olarak
Sudet Blgesi, aadaki konferanslar-
dan hangisinde Almanyaya verilmitir?
A) Potsdam
B) Mnih
C) Yalta
D) Quebec
E) Casablanca



2. II. Dnya Sava ncesinde tarafsz kalan
ABD aadaki gelimelerin hangisinden
sonra savaa katlmtr?
A) Normandiya karmas
B) Barbarossa Harekt
C) Pearl Harlbour Baskn
D) Stalingrad Kuatmas
E) Mercan Denizi Sava



3.
I. talya,
II. Almanya,
III. spanya
II. Dnya Sava ncesinde yukardaki
devletlerin hangilerinde rejim deiiklii
olduu savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III



4. Aadakilerden hangisi 1939da Alman-
ya ile Sovyet Rusya arasnda imzalanan
Saldrmazlk Paktnn maddelerinden
biri deildir?
A) Taraflar birbirlerine kar her trl sal-
drgan hareketten kanacak.
B) Taraflardan birisi nc bir devletin
saldrsna urarsa, dieri hibir ekilde
bu nc devleti desteklemeyecek.
C) Taraflardan hibiri dorudan ya da do-
layl olarak dier taraf aleyhine ynelik
bir devlet gruplamasna katlmayacak.
D) ngiltere tarafndan ortaya atlan yat-
trma politikasna her iki devlet de uyum
salayacak.
E) Ortak karlarna ilikin konular hakkn-
da karlkl bilgi edinmek zere, srekli
birbirleriyle temas hlinde kalacaklar.


1-B 2-C 3-E 4-D

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 327 ~

C) SAVAIN AVRUPADA BALAMASI VE YAYILMASI
29-30 Austos 1939 gecesi Almanya, Polonyadan Danzig serbest ehrinin kendisi-
ne geri verilmesini, Koridor blgesi iin plebisit (halk oylamas) yaplmasn, sefer-
berliin kaldrlmasn ve bu konular grmek zere bir Polonya temsilcisinin 30
Austos gn Berlinde bulundurulmasn istemitir.
Polonya bykelisi, Alman yetkilileri ile ancak 31 Austos 1939 akam temas ku-
rabilmi, Almanya bu durumu, Polonyann istenen temsilciyi gndermemesi ek-
linde yorumlayarak, Polonya tarafndan isteklerinin reddedildiini aklamtr. Er-
tesi gn, 1 Eyll 1939da Alman birlikleri sava ilan edilmeksizin Polonya snrlarn
aarak bu topraklar igale balamtr.
Almanyann bu giriimi karsnda ngiltere ve Fransa, Almanyadan asker harek-
tn durdurmasn, birliklerini Polonyadan geri ekmesini istemilerde de, bir cevap
alamamlardr. Bunun zerine ngiltere ve Fransa, 3 Eyll 1939da Almanyaya sa-
va ilan etmi, bylece kinci Dnya Sava balamtr.


1) SAVAIN TARAFLARI














II. Dnya Savana Katlan Devletler ve Liderleri
Fransa
Vichy Hkmetinin lideri Henry Philippe Petain
ngilteredeki Fransz Direni Hareketi lideri Charles
de Gaulle (Carls D Gol)
ngiltere
1940a kadar Neville Chamberlain
Temmuz 1945e kadar Winston Churchill
1945ten sonra Clement Attlee
ABD
Nisan 1945e kadar Franklin Roosevelt
1945ten sonra Harry S. Truman
SSCB Joseph Stalin
Almanya Adolf Hitler
talya Benito Mussolini (Due)
Japonya mparator Hirohito


1. II. Dnya Sava, Almanyann aadaki
lkelerden hangisini igal etmesiyle ba-
lamtr?
A) Avusturya B) Bulgaristan
C) Fransa D) Polonya
E) Hollanda




2. II. Dnya Sava ncesinde Almanya ve
talyann ban ektii grup aadaki-
lerden hangisidir?
A) Mihver B) Atlantik
C) Pasifik D) ttifak
E) Mttefik




3. II. Dnya Savanda,
I. Almanya,
II. talya,
III. Fransa
devletlerinden hangileri Mihver Grubu
ierisinde yer almamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




4. Aadaki devletlerden hangisi II. Dnya
Sava srasnda Mttefik Grubu ierisin-
de yer almamtr?
A) ngiltere B) Japonya
C) Fransa D) SSCB
E) ABD




5. 22 Haziran 1940ta ngilterede zgr
Fransa Hareketini balatp Alman iga-
line kar direnen Fransz devlet adam
aadakilerden hangisidir?
A) Joseph Stalin
B) Henry Philippe Petain
C) Neville Chamberlain
D) Franklin Roosevelt
E) Charles de Gaulle


ngiltere
Fransa
ABD
SSCB
Almanya
talya
Japonya

II. DNYA SAVAINDA BLOKLAR
MHVER DEVLETLER MTTEFK DEVLETLER
1-D 2-A 3-C 4-B 5-E

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 328 ~

Mihver Grubu
Berlinde 5 Kasm 1936da talya ile Almanya arasnda Anti-Komintern Pakt yapl-
m, 25 Kasm 1936da Japonyann da bu pakta katlmasyla Berlin-Roma-Tokyo
Mihveri kurulmutu.
Hitler, talya ve Japonya ile 1940 ylnda Berlinde l Pakt imzalam, bylece
Avrupa ve Afrikann dzenlenme hakk Almanya ve talyaya, Asyann dzenlen-
me hakk da Japonyaya verilmitir.
Daha nce (1939) talya ve Almanya arasnda imzalanan elik Pakt 1939 Avrupa
Savann balamasna sebep olmu, 27 Eyll 1940 tarihinde elik Pakta Japon-
yann da katlmas ile l Paktn meydana gelmesi, savan tm dnyaya yayl-
masn salamtr.

Mttefik Grubu
ngiltere ve Fransa, Almanya ve talyann saldrgan politikasna kar SSCB ile ittifak
arayna girmi ancak baarl olamamt.
Almanya ile saldrmazlk pakt yapan SSCB, Polonya ve Fransay igal eden Alman-
yann Barbarossa Harektyla kendi topraklarnda igallere balamas zerine
Mttefik grubuna gemitir.
ABD ise Japonyann Pearl Harlbour Basknndan sonra Mttefiklerin tarafna ge-
erek savaa girmitir.


2) SAVAIN BALAMASI VE GELMES
Sava ncesinde Almanya 1938de Avusturyay, 1939da ise ekoslovakyay igal
etmiti. Ayrca 23 Austosta SSCB ile Saldrmazlk Pakt yapan Almanya, 1 Eyllde
Polonyaya saldrarak igale balam, bunun zerine Polonyaya daha nce garanti
veren ngiltere ve Fransa Almanyaya 3 Eyllde sava ilan etmiti.
Ancak Almanlarn hzl bir ekilde Polonyay igal etmesi zerine SSCBde doudan
Polonyay igale balam, Alman ve SSCB igalini durduramayan Polonya teslim
olmutur.
Nisan 1940ta Almanya, Norvee saldrmtr. Amalar denizaltlar iin sler kur-
mak ve svein kuzeyindeki madenlerden kartlarak denizyoluyla Norvein Nar-
vik limanna getirilen demire el koymakt.
Norvein igaliyle beraber Danimarka da Alman saldrsn nleyemeyince teslim
olmak zorunda kalmtr.
10 Mays 1940ta Almanya bu defa Belika, Hollanda ve Lksemburgu igal etmi,
yardma gelen ngiliz ve Fransz ordularn da geri pskrtmtr.
13 Maysta ise Alman tanklar Sedanda Meuse Irman geerek Fransann ileri-
ne doru ilerlemitir. Hollanda da 14 Maysta teslim olmutur.
Alman tanklar kuzeye, kyya doru ilerlemi ve geri ekilen Mttefiklerin nn
kesmitir. Belika 27 Maysta teslim olmutur.
Bunlar olurken Fransa, Alman snrnda Maginot Hatt adyla anlan savunma hatt-
n kurmutur. Kuzeydeki ngiliz birlikleri ise Belikann savaa girmemesi nedeniyle
Almanlarla hi karlamamtr.
Belikada skp kalan ngiliz ve Fransz birlikleri byk kayplar vermi, ngiliz de-
niz glerinin yardmyla Dunkerque kylarndan 346 bin kadar Mttefik askeri kur-
tarlmtr. Ancak silah, ara ve gereler geride braklmtr.





1. Avrupa, Afrika ve Asyadaki hkimiyet
alanlarnn dzenlenmesiyle ilgili olarak
1940ta imzalanan l Pakt ierisinde
yer alan devletler aadakilerden han-
gisinde birlikte verilmitir?
A) ABD-ngiltere-Fransa
B) ngiltere-Fransa-Japonya
C) Almanya-talya-Japonya
D) Almanya-SSCB-talya
E) ngiltere-ABD-SSCB





2. II. Dnya Sava ncesinde yaylmac po-
litika izleyen Almanya ve talyann 1939
ylnda oluturduklar ittifak aadakiler-
den hangisidir?
A) elik Pakt
B) Varova Pakt
C) Briand-Kellog Pakt
D) Akdeniz Pakt
E) Anti-Komitern Pakt






3. Aadakilerden hangisi II. Dnya Sava
srecinde Almanyann igal ettii lke-
lerden biri deildir?
A) Danimarka B) Belika
C) Norve D) Japonya
E) Lksemburg






4. II. Dnya Sava srasnda, Almanyann
Avrupada balayan igallerine ynelik
olarak Fransann oluturduu savunma
hatt aadakilerden hangisidir?
A) Midway B) Maginot
C) Stalingrad D) Normandiya
E) Barbarossa


Maginot Hatt: II. Dnya Savanda Fransann olas bir Alman saldrsna kar olu-
turduu, yer alt snaklarndan oluan savunma hattdr. Ancak Almanlar geilmez
denilen bu hatt gemeyi baarmlardr.
1-C 2-A 3-D 4-B

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 329 ~

14 Haziranda Almanlar Parise girmi, 22 Haziranda da Franszlar atekes antla-
masn imzalamtr. Bylece Alman gleri Kuzey Fransay ve btn Atlas Okyanu-
su kylarn igal etmitir.
Almanyann kontrolnde Faizmi benimseyen Henry Philippe Petain Vichy ehrin-
de bir hkmet kurmutur. (Vichy Hkmeti)




Hitler bir sonraki hedef olarak ngiltereyi semi, Alman hava kuvvetleri Gney n-
gilteredeki havaalanlarn ve limanlarn her gn bombalamaya balamtr. ngiliz-
lerin kesin direniiyle karlaan Almanlar, ardndan Londray ve ngilterenin i
blgelerindeki kentleri de bombalamtr. Bu basknlar pek ok sivilin lmne ve
byk zarara yol amtr.


SSCByi gal Plan: (Barbarossa Harekt)
Hitlerin SSCB ile 1939da yapt saldrmazlk paktnn asl amac, Almanyann ayn
zamanda hem batda hem douda savamak zorunda kalmasn nlemekti.
Hitler, 1940ta Alman ordular Fransay kertip ngilizleri Avrupadan srdkten
sonra, SSCBye saldrmaya karar vermitir. Hzl bir harektla SSCB zerinden Orta
Douya inmeyi tasarlamt. Harekt 22 Haziran 1941de balamtr.
Alman Harektnn balamas zerine Finlandiya, Bulgaristan, Macaristan ve Ro-
manya da SSCBye sava amtr. Sava balangta Almanlar iin olduka olumlu
gelimise de, k geldiinde Alman birlikleri yorulmu, savama gleri azalmtr.
Ardndan SSCBnin kar saldrs balaynca, Alman askerlerinin giysileri souk k
gnlerine uygun olmad iin byk kayp vermilerdir.
1942de Hitler, Karadeniz ve Hazar Denizi arasnda bulunan Kafkasya petrol yatak-
larn ele geirmeyi hedeflemi, ancak baarsz olmutur. Alman birlikleri ubat
1943te teslim olmutur.
SSCBnin II. Dnya Savann bu en byk kara arpmasndaki baars Almanlar
Kafkasyadan ekilmek zorunda brakmtr.






Kuzey Afrika Cephesi
talya sava ncesinde 1935te Habeistan, 1939da da Arnavutluku igal etmiti.
10 Haziran 1940ta talya Almanyann yannda savaa girmi, 1940 sonbaharnda
Somalinin ngiliz egemenliindeki blmn ele geirmitir.
talya Msr ele geirmek iin taarruza gemise de baarl olamamtr. Daha
sonra Almanlar Rommel komutasnda asker gndermi ve Mihver devletleri bura-
da Kahireye kadar ilerlemitir. Ancak buradaki ngiliz direnii baarl olmu, ngi-
lizler daha sonra taarruza geerek El-Alameyn zaferiyle sonulanmtr. Bundan
sonra Almanlar ve talyanlar Bat l boyunca geri ekilmek zorunda kalmtr.
28 Ekim 1940ta talya, Dou Akdeniz stnln ele geirmek iin Yunanistana
saldrp Ege Denizine inmeyi planlamsa da baarl olamamtr.


1. Alman igali altndaki Kuzey Fransada
halkn haklarn korumay amalayan ve
Almanyann kontrolnde antikomnist
bir politika izleyen Vichy Hkmetini ku-
ran Fransz devlet adam aadakiler-
den hangisidir?
A) Charles de Gaulle
B) Neville Chamberlain
C) Joseph Stalin
D) Franklin Roosevelt
E) Henry Philippe Petain





2. II. Dnya Sava srecinde Almanyann
hayata geirmeye alt Barbarossa
Harekt aadakilerden hangisine y-
neliktir?
A) Japonyayla deniz balants kurma
B) Polonyay ele geirme
C) SSCByi igal etme
D) ngilterenin hava gcn ortadan
kaldrma
E) Mttefikler arasnda balanty koparma





3. II. Dnya Savanda yaklak 20 milyon
insann yitirerek en fazla can kaybnn
yaand lke aadakilerden hangisi-
dir?
A) SSCB B) Almanya
C) Fransa D) ngiltere
E) Japonya





4. Kuzey Afrika Cephesinde Mttefikler,
I. Almanya,
II. talya,
III. Japonya
devletlerinden hangilerinin igallerine
kar mcadele etmi ve baarl olmu-
lardr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


Vichy Hkmeti: Alman igali altndaki Kuzey Fransada halkn haklarn korumay
amalayan hkmettir. Vichy Hkmeti antikomnist bir politika izlemitir.
SSCB bu savata ok byk ykma uram ve yaklak 20 milyon insann yitirerek II.
Dnya Savanda en ok can kayb yaayan lke olmutur.
1-E 2-C 3-A 4-D

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 330 ~

Japonyann Savat Cepheler
Pearl Harlbour Basknyla ayn gn Formozadan kalkan Japon uaklar Filipin Ada-
larna saldrm, bu adalar daha sonra Japon birliklerince igal edilmitir.
General Douglas Mac Arthur komutasndaki ABD ve Filipin gleri yenilmi ve bl-
geyi boaltmak zorunda kalmlardr. Japonlar 1942 Maysnda Filipini ele geirdi-
inde 36 bin kadar asker ve 25 bin sivili esir almlardr.
Japonlar saldrlarn srdrerek ABDden Guam ve Wake adalarn, ngiltereden
de Hong Kongu almlardr. Japon askerleri Tayland zerinden hareketle Malayay
igal etmi ve yarmadann alt blmlerine, Singapura doru ilerleyerek 1942 u-
batnda buray igal etmilerdir.
Daha sonra Saravak, Brunei, Borneo, Timor, Cava, Sumatra, Selebes, Yeni Britanya,
Solomon Adalar, Yeni Ginenin dousu, Gilbert Adalar, Andaman Adas ve Aleut
Adalar da Japonyann eline gemitir.
Bu saldrlar sonucunda Japonya, Gneydou Asyann denizden ulamn denetle-
yen adalar ele geirmitir. Japonlar ayrca inhindi ve Taylanddan geerek Bir-
manyay da igal etmi ve oradaki ngiliz birliklerini Hindistana ekilmek zorunda
brakmlardr. Ayrca Gney Asyaya kurduklar slerden Avustralyaya da hava
saldrlar dzenlemilerdir.

ABDnin Savat Cepheler
Balangta taraflara silah satmayan ABD, savan Almanya lehine dnmesi zerine
tarafszln bozmu ve silah satn serbest brakmtr. Alman ilerleyii durduru-
lamaynca 1940ta ngiltereye para ve silah yardm da yapmtr. 1941de dn
Verme ve Kiralama Yasasn karan Amerika, her lkeye yiyecek ve sava malze-
mesi dhil her trl yardm bedeli sava sonunda denmek artyla verecekti.
14 Austos 1941 tarihinde ABD ve ngiltere bir araya gelerek Atlantik Bildirisini
yaynlamlardr.






ATLANTK BLDRS
(14 Austos 1941)





1. II. Dnya Savanda Japonya,
I. Hong Kong,
II. Singapur,
III. Filipinler
blgelerinden hangilerini igal etmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. II. Dnya Sava ncesinde tarafsz kalan
ABDnin 1941de kard dn Verme
ve Kiralama yasas ile,
I. Almanyaya destek olmak,
II. bedeli sava sonunda denmek zere
her lkeye yardm yapmak,
III. Wilson lkelerinin hayata gemesini
salamak
unsurlarndan hangilerini amalad
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



3. ngiltere Babakan Winston Churchill ile
ABD Bakan Franklin D. Roosevelt tara-
fndan 14 Austos 1941de yaymlanan
ve Birlemi Milletler Tekiltnn ilk ad-
m olarak kabul edilen belge aadaki-
lerden hangisidir?
A) Balfour Deklarasyonu
B) Schuman Bildirgesi
C) Atlantik Bildirisi
D) Hoover Moratoryumu
E) Monroe Doktrini



4. Aadakilerden hangisi, 1941de ABD
ile ngiltere tarafndan yaynlanan ve Bir-
lemi Milletlerin nvesi olarak kabul edi-
len Atlantik Bildirisinde yer alan ilkeler-
den biri deildir?
A) Bedeli sava sonunda denmek zere
her lkeye yardm yaplmas
B) Uluslararas i birliinin gerekletirilip
gelitirilmesi
C) Ak denizlerde ticaret serbestliinin ta-
nnmas
D) Temel ham maddelerden eit biimde
yararlanlmas
E) Uluslarn, kendi geleceklerini kendileri-
nin saptamas


Savatan sonra toprak kazanlmayacaktr.
lgili halkn onay alnmadan toprak deiiklii yaplmayacaktr.
Uluslar kendi geleceklerini kendileri belirleyeceklerdir. (self-determinasyon).
Uluslararas i birlii gerekletirilip gelitirilecektir.
Temel ham maddelerden eit biimde faydalanlacaktr.
nsanlar korku ve alktan kurtarlacaktr.
Ak denizlerde ticaret serbestlii gerekletirilecektir.
Mihver Devletler silahtan arndrlacak ve savatan sonra topyekn silahszlanmaya
gidilecektir.
ngiltere Babakan Winston Churchill ile o srada henz savaa girmemi olan ABD
Bakan Franklin D. Roosevelt arasnda, Kanada aklarnda bir sava gemisinde ya-
plan grmeler sonucunda, 14 Austos 1941de yaymlanan bildiridir. Bu madde-
ler daha sonra Birlemi Milletler Antlamasnn nvesi olmutur.
Atlantik Bildirisi Birlemi Milletler Tekiltnn ilk admn oluturmutur.
1-E 2-B 3-C 4-A

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 331 ~

7 Aralk 1941de, Japon uak gemilerinden havalanan 360n zerinde sava ua,
Japon Amirali Soroku Yamamotonun planlamasyla Hawaiideki Pearl Harlbourda
bulunan ABD slerini bombalamtr. (Pearl Harlbour Baskn)
Japonlar bombaladklar 8 sava gemisinden 6sn batrm ya da kullanlamaz hale
getirmise de ssn kendisi pek zarar grmemitir. Uak gemileri o anda baka
yerde olduklar iin bu saldrdan kurtulmutur.
Bu olay zerine ABD Kongresi 8 Aralk 1941de Japonyaya, gn sonra da Alman-
ya ve talyaya sava ilan etmitir.

Kuzey Afrika karmas
General Dwight D. Eisenhower komutasndaki ngiliz ve ABD askerlerinden oluan
100 bin kiilik bir kuvvet Fas ve Cezayir kylarna bir karma yapmtr. Mttefikler
nce Tunusa ilerlemi, ancak Akdeniz zerinden hava ve deniz yoluyla getirilen
gl Alman birliklerince durdurulmutur.
1943 Ocak ay sonunda Bat ln geerek Tunusa giren Mttefik ordular zorlu
arpmalardan sonra Mays 1943te Alman ve talyan kuvvetlerini kertmitir.

talya karmas
Mttefikler Kuzey Afrikadaki baarlarn 1943 Temmuzunda Sicilyay igal ederek
srdrmtr. Sicilyann yitirilmesi ve talyann mttefiklerce bombalanmas tal-
yan diktatr Benito Mussoliniyi savatan ekilmeye zorlamtr.
Eyll balarnda talya teslim olmu ve Maltadaki donanmasna el konulmutur. Bu
olay talyada mttefikler ile Almanlar kar karya brakmtr.

kinci Cephenin Almas (Normandiya karmas)
Fransann kurtarlmas iin ABD, ngiliz ve Kanada birliklerinden oluan Mttefik
gleri 1944 Maysnda ngilterenin gney kylarnda toplanmtr. Ayrca bu bir-
likleri denizin br kysna gtrmek zere 4.000 gemi ve karma arac ile bunlar
korumak iin sava gemilerinden oluan bir filo da hazrlanmtr.



Almanlar, saldrnn Dover Boazndan geleceini dnrken, karma Cherbourg
ile Le Havre arasnda yer alan Normandiya kysnda balamtr.
6 Haziranda parat birlikleri, bombardman uaklar desteinde askerler ve tank-
larla Almanlar Kuzey Fransa boyunca batya sren Mttefikler, 25 Austos 1944te
Parisi kurtarmlardr. General Eisenhower Eyllde Fransadaki Mttefik kuvvetle-
rin komutanlna getirilmitir.

Almanyann Teslim Olmas
talyadaki Mttefik gler 13 Austos 1944te Floransay alnca, Almanlar bunun
zerine Pisa ile Rimnini arasnda bir savunma hatt oluturarak k gelene kadar
burada tutunmulardr.
Nisan 1945te Mttefikler de Po rman geerek Alp Dalarna doru ilerlemitir.
Berline geldiklerinde ise Hitler intihar etmi, yerini Amiral Karl Doenitze brak-
mtr. 2 Mays 1945te Berlin teslim olmu ve bylece Avrupadaki sava son bul-
mutur.


1. ABDnin II. Dnya Savana girmesinde
etkili olan gelime aadakilerden han-
gisidir?
A) Almanyann Avrupada ilerlemesi
B) Pearl Harlbour Basknnn yaanmas
C) ABD ticaret gemilerinin Atlas Okyanu-
sunda batrlmas
D) Japonyann Uzak Douda glenmesi
E) Normandiya karmasnn baarl
olmas




2. II. Dnya Savada Fransann igalden
kurtarlmas ve Almanyaya ar bir dar-
be vurulmas amacyla 1944te Mttefik
Devletlerin General Eisenhower komuta-
snda gerekletirdikleri asker harekt
aadakilerden hangisidir?
A) Normandiya karmas
B) Stalingrad Kuatmas
C) Barbarossa Harekt
D) Pearl Harlbour Baskn
E) Midway Denizi Sava




3. Fransann Alman igalinden kurtarlma-
snda,
I. Trkiyenin Almanyaya sava amas,
II. Pearl Harlbour Baskn,
III. Normandiya karmas
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




4. 13 Austos 1944te talyadaki Mttefik
glerinin Floransay almalar zerine
Almanlar,
I. Pisa,
II. Maginot,
III. Rimnini
blgelerinden hangileri arasnda bir sa-
vunma hatt oluturmu ve k gelene
kadar burada tutunmulardr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III


Normandiya karmasnda Mttefik glerinin bakomutan General Eisenhowerd.
1-B 2-A 3-D 4-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 332 ~

Japonyann Teslim Olmas ve Savan Sona Ermesi
ABD, Japonyann ky kentlerini bombalad srada bakan Truman, Japonlarn di-
reniini krma ve sava bir an nce bitirme gerekesiyle atom bombas kullanmaya
karar vermitir.
Atom bombas ABDde gizlice gelitirilen ve ykm gc son derece byk olan bir
silaht. 6 Austos 1945te ABD hava kuvvetlerinin bir bombardman ua Hiroima
kenti zerine ilk atom bombasn atmtr. 3 gn sonra, 9 Austos 1945te ise gc
azaltlm bir atom bombas da Nagazakiye atlmtr.
Bu bombalar Hiroimada 200 bin Nagazakide 80 bin sivilin lmesine ve on binler-
ce kiinin yaralanmasna yol amtr. te yandan bu kentler byk lde yklm,
bitki rts byk zarar grm, atom bombasnn yol at radyasyonun etkisi de
yllarca srmtr. Radyasyon nedeniyle daha sonra sakat insanlar domaya veya
lmeye devam etmitir.
8 Austosta SSCBnin de Japonyaya sava aarak Manurya ve Koreyi igale ba-
lamas zerine, Japonya 2 Eyllde resmen teslim olmu ve II. Dnya Sava sona
ermitir.



















Atom bombas patlama an Hiroimaya atlan Little Boy (Kk ocuk)


D) II. DNYA SAVAI SRECNDE BARI ORTAMINI HAZIR-
LAYAN KONFERANSLAR

1) CASABLANCA KONFERANSI (14-24 OCAK 1943)
1424 Ocak 1943 tarihleri arasnda Roosevelt (ABD) ile Churchill (ngiltere) arasn-
da Casablancada yaplan grmelerdir.
Konferans, Kuzey Afrika Cephesinden sonra savan nasl ekillendirilmesi konusu-
nu grmek zere toplanmtr.
Konferansta alnan balca kararlar unlardr:


1. II. Dnya Savanda Japonlarn direnii-
ni krmak ve sava ksaltmak gereke-
siyle atom bombas kullanmaya karar ve-
ren ABD bakan aadakilerden han-
gisidir?
A) Truman B) Mac Arthur
C) Eisenhower D) Roosevelt
E) Montgomery






2. II. Dnya Savanda Kk ocuk adl
ilk atom bombas aadaki ehirlerden
hangisine atlmtr?
A) Tokyo B) Hiroima
C) Nagazaki D) Osaka
E) Kyoto





3. II. Dnya Sava srasnda Japonyann,
I. Tokyo,
II. Hiroima,
III. Nagazaki
ehirlerinden hangilerine atom bombas
atlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III





4. 14-24 Ocak 1943 tarihleri arasnda ABD
Bakan Roosevelt ile ngiltere Babaka-
n Churchill arasnda gerekleen ve Ku-
zey Afrika Cephesinden sonra savan
nasl ekillendirilmesi konusunun gr-
ld konferans aadakilerden han-
gisidir?
A) Potsdam Konferans
B) Quebec Konferans
C) Washington Konferans
D) Yalta Konferans
E) Casablanca Konferans


Hiroimaya Kk ocuk adl atom bombas Enola Gay isimli uaktan yerel saat
8.15te atlm, bu bombann atlmas ile 140.000 kiilik katliam gereklemitir.
Oluturduu radyasyonun etkileri ile hayatn kaybeden insan says 230.000 kiiye
ulam, kentin % 60 haritadan silinmitir.

3 gn sonra Nagazakiye iman Adam isimli pltonyum bombas atlmtr.
12:02de 21 ton patlaycnn gcnde olan bu bombann etkisiyle 75.000 kii ann-
da kavrulmutur. 5 yl ierisinde bir o kadar insan daha lm ve sakat kalmtr.
1-A 2-B 3-D 4-E

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 333 ~


Mihver Devletlerin kaytsz-artsz teslimi konusunda konferansta alnan karar, bu
devletlere hibir mit brakmamas ve savan uzamasna sebep olmas gerek-
esiyle, sonradan baz eletirilere neden olmutur.

2) WASHNGTON (TRDENT) KONFERANSI (12-26 MAYIS 1943)
Kuzey Afrika Cephesinin tasfiyesi zerine alnacak yeni tedbirleri grmek zere
12-26 Mays 1943 tarihleri arasnda toplanan bu konferans, Roosevelt ile Churchill
arasnda olmutur.
Trident Konferans olarak da bilinen bu konferansta balca u kararlar alnmtr:


3) QUEBEC KONFERANSI (14-24 AUSTOS 1943)
Bu konferans talyada Mussolininin dmesi zerine ortaya kan yeni durum kar-
snda ikinci cephe meselesini yeni bir adan ele almak amacyla Churchill, ngiliz
Genelkurmay ve Amerikan Genelkurmay arasnda Quebecte yaplmtr.
Konferansta Churchill, ikinci cephenin Fransa yerine Trkiyede almasnda ok s-
rar etmi fakat grn kabul ettirememitir.
Konferansta alnan balca kararlar unlardr:

4) I. MOSKOVA KONFERANSI (19-30 EKM 1943)
1943 yl Ekim aynda Moskovada Dileri Bakanlar dzeyinde toplanan, Tahran
Zirvesinin hazrl niteliindeki ve II. Dnya Savann yrtlmesinin yan sra sa-
va sonras dzen ile ilgili bir konferanstr.


1. Aadakilerden hangisi II. Dnya Sava
srecinde toplanan konferanslardan biri
deildir?
A) Casablanca Konferans
B) San Remo Konferans
C) Washington Konferans
D) Quebec Konferans
E) Moskova Konferans




2. II. Dnya Sava srecinde toplanan,
I. Tahran,
II. Casablanca,
III. Washington
konferanslarndan hangileri ngiltere ile
ABD arasnda gereklemitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




3. Aadakilerden hangisi, ABD Bakan
Roosevelt ile ngiltere Babakan Chur-
chill arasnda 12-26 Mays 1943 tarihleri
arasnda toplanan Washington Konfe-
rans kararlarndan biri deildir?
A) talya savata saf d braklacak
B) Bar koruma sorumluluu ABD, ngil-
tere, SSCB ve ine verilecek
C) Trk hava alanlarndan yararlanmak
iin gerekli hazrlklar yaplacak
D) Trkiye de Balkan Federasyonuna d-
hil olacak
E) Dnya barn salamak amacyla Bir-
lemi Milletler Tekilt kurulacak




4. II. Dnya Sava srecinde toplanan,
I. Quebec,
II. Washington,
III. Kahire
konferanslarndan hangilerinde kinci
Cephenin almas konusu grlm-
tr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


Rusya zerindeki basky hafifletmek iin Sicilyaya karma yaplacak ve
Almanya zerindeki bask artrlacak,
Almanyann gc yeterince zayflaynca Avrupada da bir cephe alacak
ve Almanya, Japonya ve talya kaytsz artsz teslim oluncaya kadar mca-
deleye devam edilecek,
Mihver Devletleri ile teslim olmalar dnda bir antlama yaplmayacak,
Balkanlarda ikinci cephenin almasn mmkn klmak iin, Trkiyenin de
savaa katlmas konusunda gerekli asker hazrlklar yaplacak,
Almanya, talya ve Japonyann liderleri yenilgiyi dnya kamuoyu nnde
kabul edecektir.
talya igal edilerek savata saf d braklacak,
kinci Cephenin Fransada almas ii 1944 ilkbaharnda tamamlanacak,
Bar koruma sorumluluu ABD, ngiltere, SSCB ve ine verilecek,
Trk hava alanlarndan yararlanmak iin gerekli hazrlklar yaplacak,
Avrupada bir konfederasyon kurulacak ve bu, Tuna, Balkan ve skandinav
federasyonlarn ihtiva edecek,
Trkiye de Balkan Federasyonuna dhil olacak,
ngiltere ile Rusya arasnda kuvvetli bir Fransa bulunacak, ayrca Polonya
ile ekoslovakya Sovyetlerle iyi geineceklerdir.
kinci cephe Fransada Normandiya kylarnda alacak ve bunun hazrlan-
mas sorumluluu da Amerikada olacak,
Almanyann bombalanmasna ve talyann igal edilmesine kararllkla
devam edilecektir.
1-B 2-D 3-E 4-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 334 ~

Sava sonras dzen iin yaplan ilk toplant olarak kabul edilmektedir.
Trkiye asndan da byk nem tayan bu konferansa ngiltereden Sir Anthony
Eden, ABDden Cordell Hull, SSCBden Vyacheslav Molotov ile in Dileri Bakan
katlmtr.
Konferansta alnan balca kararlar unlardr:


5) KAHRE KONFERANSI (22-26 KASIM 1943)
II. Dnya Savandan sonra Uzak Doudaki gelimeleri deerlendirmek amacyla;
Roosevelt (ABD), Churchill (ngiltere) ve Mareal Chiang Kai-Shek (in) arasnda
Kahirede yaplmtr.
Tahran Konferansnn n hazrl anlamna gelen bu konferansta, Churchill ikinci
cephenin Balkanlarda almas fikrini savunmusa da bu fikir kabul grmemitir.
Konferansta; Uzak Doudaki savata nasl hareket edilecei, Japonyann I. Dnya
Savandan sonra ele geirdii topraklardan karlmas ve Korenin bamszlnn
salanmas konular ele alnmtr.
Uzak Douda karlar olan dier devletlerin konferansa katlmamas nedeniyle bir
sonuca varlamamtr.


6) TAHRAN KONFERANSI (28 KASIM-1 ARALIK 1943)
Roosevelt, Churchill ve Stalin arasnda yaplmtr. ifre adndan dolay konferans
Eureka adyla da bilinmektedir.
Rusyann srar sonucu ikinci cephenin 1 Mays 1944te almas kabul edilmitir.
kinci cephe ile ilgili olarak Trkiyenin de savaa katlmasna karar verilmitir.
Oder Nehrine kadarki Alman topraklarnn Polonyaya verilmesi kabul edilmitir.
Sava sonras bar dzeninin korunmas iin bir milletleraras tekilt kurulmas
fikri taraflarca kabul edilmekle beraber, SSCB drt byk devlet arasna inin de
katlmasna itiraz etmi fakat isteklerini kabul ettirememitir.


7) II. MOSKOVA KONFERANSI (9-20 EKM 1944)
Churchill (ngiltere) ve Stalin (SSCB) arasnda yaplmtr.
Toplanma amac Balkan topraklarnda nfuz alanlarnn paylamdr.


1. Moskova Konferansndan sonra yaynlanan
bildirilerde Mttefik devletlerin kaytsz art-
sz teslim olmasndan sonra, bar srdre-
bilmek iin btn devletlerin eit haklarla
katlabilecei bir rgt kurmasna karar ve-
rilmitir.
Bu kararn, aadakilerden hangisinin
kurulmasna ortam hazrlad savunula-
bilir?
A) NATO
B) Birlemi Milletler
C) Varova Pakt
D) Avrupa Birlii
E) Milletler Cemiyeti




2. 22-26 Kasm 1943 tarihleri arasnda Uzak
Doudaki gelimeleri deerlendirmek
amacyla toplanan Kahire Konferansna,
I. in,
II. Japonya,
III. ngiltere
devletlerinden hangileri katlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




3. II. Dnya Savann devam ettii dnem-
de Mttefik Devletlerin Trkiyeyi kendi
yanlarnda savaa sokma karar aldklar
konferans aadakilerden hangisidir?
A) Tahran B) Quebec
C) Moskova D) Yalta
E) Potsdam




4. 28 Kasm-1 Aralk 1943 tarihleri arasnda
toplanan ve Roosevelt, Churchill ve Sta-
linin sava sonras bar dzeninin ko-
runmas iin uluslararas bir tekilt ku-
rulmas fikrinin kabul edildii konferans
aadakilerden hangisidir?
A) Casablanca B) Yalta
C) Quebec D) Kahire
E) Tahran


Sovyetler Birlii Almanyaya kar niha zafere kadar savaaca konusun-
da gvence vermitir.
Sovyetler Birlii, savatan sonra bar srdrebilmek iin btn devletle-
rin eit haklarla katlabilecei uluslararas bir rgt destekleyeceini sy-
lemitir. (Bu karar Birlemi Milletlerin kurulmasna ortam hazrlamtr.)
Avusturyann igale uram dost bir lke olduu ve savatan sonra ken-
disiyle bir bar antlamas yaplmasnn sz konusu olmad konusunda
anlamaya varlmtr.
Sava sulularnn II. Dnya Sava sonunda oluturulacak bir mahkemede
yarglanmas karara balanmtr. (Nrnberg Yarglamalar)
Konferansta kabul edilen ve yaymlanan Kurtarlm Avrupa Deklarasyo-
nu ile Almanyada Nazizmin talyada ise Faizmin tasfiyesi kararlatrl-
mtr.
1-B 2-D 3-A 4-E

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 335 ~

Konferansta alnan balca kararlar unlardr;


8) YALTA KONFERANSI (4-11 UBAT 1945)
Almanyann kmesinden ardndan hangi blgelerin kimin denetiminde olaca ya
da kimlerin nereleri kurtaraca konusunda anlamazlklar zme kavuturmak
ve sava sonras dnyasn ana izgileriyle dzenlemek amacyla SSCBnin Yalta
kentinde (Krmdaki) toplanmtr.
Konferansa Roosevelt, Churchill ve Stalin katlmtr.
Konferansta alnan balca kararlar unlardr:






9) SAN FRANCSCO (BM) KONFERANSI (26 HAZRAN 1945)
Aralarnda Trkiyenin de yer ald toplam 51 devlet temsilcisinin katld bu kon-
ferans, Birlemi Milletlerin kurucu antlamasn kabul etmek ve imzalamak ama-
cyla toplanmtr.
Fransann da katlmyla ABD, ngiltere, SSCB ve ine Birlemi Milletlerin Gven-
lik Konseyinde daim yelik ve veto hakk verilmitir.




1. 9-20 Ekim 1944 tarihleri arasnda ngilte-
re ile SSCB arasnda gerekleen ve Al-
manya iin kurulacak Mttefik Kontrol
Komisyonunda Fransaya da yer veril-
mesi kararnn alnd konferans aa-
dakilerden hangisidir?
A) I. Moskova B) Potsdam
C) Quebec D) San Francisco
E) II. Moskova



2. Yalta Konferansnda grlen,
I. Sovyetlerin inle bir dostluk antlamas
imzalamas,
II. Sovyetlerin Japonyaya sava amas,
III. Mttefiklerin Almanyann birer blgesini
igal etmesi
konularndan hangilerinin, savan daha
geni alanlara yaylmasn engelleme
amac tad savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



3. II. Dnya Sava srasnda 1 Mart 1945e
kadar Mihver Devletlere sava ilan eden
devletlerin Birlemi Milletler Tekilt-
nn kurucu yeleri arasnda yer alabile-
cei kararnn alnd konferans aa-
dakilerden hangisidir?
A) Kahire B) San Francisco
C) Washington D) Yalta
E) Potsdam



4. Yalta Konferansnda alnan karar do-
rultusunda Trkiye,
I. ABD,
II. ngiltere,
III. Almanya
devletlerinden hangilerine simgesel ola-
rak sava ilan etmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



5. Birlemi Milletler Tekiltnn kurulma-
s amacyla toplanan konferans aada-
kilerden hangisidir?
A) Quebec B) Washington
C) Moskova D) Yalta
E) San Francisco


Romanya, Rus-Yunanistan-ngiliz nfuzuna terk edilmitir.
Yugoslavya ve Macaristan % 50 ngiliz, % 50 Rus nfuzu altnda olacakt.
Bulgaristan iin bu oranlar, % 75 Rus, % 25 ngiliz olarak belirlenmitir.
Bu yzde oranlarnn anlam, kabinelere girecek ve orada temsil edilecek
siyasal eilimlerin oranlaryd.
Almanya iin kurulacak Mttefik Kontrol Komisyonunda Fransaya da yer
verilmesi ile Montreux Szlemesinin deitirilmesi de kabul edilmitir.
SSCB, Almanyann teslim olmasndan ksa bir sre sonra Japonyaya sava
amay ve Uzak Dou savana katlmay kabul etmitir.
Almanya igal blgesine ayrlacak, fakat ngiltere ve Amerika kendi bl-
gelerinde Fransaya da bir ksm brakacaklard. Ayn ekilde Berlin ehri
de ortak igal altnda bulunacakt.
SSCB, Almanyann 20 milyar dolar tamirat borcu demesini ve bunun ya-
rsnn kendilerine verilmesini; bahse konu borcun da yarsnn iki yl iinde
makine, sna tehizat seklinde menkul sermaye olarak, geri kalan bakiye-
nin de 10 yl iinde Almanyann eitli rnlerinden demesini ve Alman
ar sanayinin % 80inin yok edilmesini teklif etmilerdir. Ancak bu teklif
ABD ve ngiltere tarafndan ok ar bulunmu ve 20 milyar rakam esas
olmak kaydyla deme ekli ileriki mzakerelere braklmtr.
Birlemi Milletlerin kurulmas da kabul edilmi ve Birlemi Milletler
Szlemesinin temel ilkeleri belirlenmitir. Buna gre 1 Mart 1945e ka-
dar ortak dmana sava ilan etmi olanlarn yelie alnmalarna karar
verilmitir.
Bu karar zerine Trkiye simgesel olarak 23 ubat 1945te Almanya ve Japonyaya
sava ilan etmitir.
BM Antlamasn imzalayan 51 devletten biri Trkiyedir. Bu yzden Trkiye BMnin
kurucu yesi konumundadr.
1-E 2-A 3-D 4-C 5-E

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 336 ~

10) POTSDAM KONFERANSI (17 TEMMUZ-2 AUSTOS 1945)
II. Dnya Sava srecinde ABD, SSCB ve ngiltere arasnda yaplan son toplantdr.
Daha nceki konferanslar savan nasl bitirilecei konusunda toplanmken, Pots-
dam Konferans dierlerinden fakl olarak barn nasl salanacan konu almtr.
Konferansta alnan balca kararlar unlardr;


11) PARS BARI ANTLAMASI (10 UBAT 1947)
1945 ylnn sonlarnda yaplan Londra ve Moskova Konferanslarnda Mttefikler
arasnda baz konularda anlamaya varlmakla birlikte, dier baz konulardaki fikir
ayrlklar devam etmi, bu nedenle de II. Dnya Savan bitirecek bar antlama-
larnn imzalanmas gecikmitir. Mttefikler ile Almanya arasnda bar antlamas
imzalanmak zere 29 Temmuz 1946da Paris Bar Konferans toplanmtr.
Konferansta kabul edilen esaslara gre Mttefiklerle talya, Macaristan, Bulgaris-
tan, Romanya ve Finlandiya arasnda ayr ayr olmak zere 10 ubat 1947de Paris
Bar Antlamas imzalanmtr.
Mttefikler, yenilen devletlerle yaptklar antlamalarla onlarn snrlarn ya daralt-
mlar ya da sava ncesi durumuna getirmilerdir. Nitekim talya, igal altnda bu-
lundurduu Meis ve Oniki Aday Yunanistana brakmtr.


E) II. DNYA SAVAININ SONULARI


1. Mttefik Devletler tarafndan II. Dnya
Savann sonlarna doru toplanan son
byk konferans aadakilerden hangi-
sidir?
A) Potsdam B) Quebec C) Kahire
D) Yalta E) Washington


2. Potsdam Konferansnda Alman Nazi birlik
ve rgtlerinin tmyle kaldrlmas, Alman
sava endstrisinin ortadan kaldrlarak ye-
niden dzenlenmesi ve ekonomisinin Mtte-
fiklerce kontrol edilmesi kararlar alnmtr.
Bu kararlara bakarak Mttefik Devletlerin
aadakilerden hangisini amalad sa-
vunulamaz?
A) Alman saldrganlnn nlenmesi
B) Mttefiklere kar yeni tehditlerin olu-
mamas
C) Almanyann yeni bir sava karma
tehlikesinin engellenmesi
D) Avrupada bar dzeninin salanmas
E) Ulusu hareketlerin desteklenmesi


3. talya, igal altnda bulundurduu Meis
ve Oniki Aday 1947 Paris Antlamas ile
aadaki devletlerden hangisine brak-
mtr?
A) Yunanistan B) ngiltere C) Fransa
D) Trkiye E) Bulgaristan


4. II. Dnya Savann sonularnn aa-
dakilerden hangisi zerinde bir etkisi ol-
duu sylenemez?
A) Souk Sava dneminin balamas
B) Nkleer silahlarn nem kazanmas
C) ngilterenin smrgelerini kaybetmesi
D) Mnih Antlamasyla Sudet blgesinin
Almanyaya verilmesi
E) Nazizm ve Faizm gibi baskc rejimle-
rin nemini kaybetmesi


5. II. Dnya Savanda,
I. soykrm,
II. nkleer silah,
III. psikolojik sava
olgularndan hangilerinin grlmesi sa-
va sonrasnda insan haklaryla ilgili a-
lmalarn nem kazanmasna ortam ha-
zrlamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


Polonya-SSCB snr Curzon izgisi olarak kabul edilecek.
Almanyadaki tm Nazi kurumlar ortadan kaldrlacak.
Avusturya drt devlet arasnda igal blgelerine ayrlacak.
gal blgelerinde ayr ayr demokratik rejimler kurulacak.
Alman donanmasnn byk blm tahrip edilecek ve sava sulular
yarglanacak.
spanya savaa katlmamakla birlikte Mihver devletleri ile i birlii yapt
iin Birlemi Milletlere alnmayacak.
ngiltere ve Fransann ekonomisi bozulmutur.
Nazizm ve Faizm gibi rejimler nem kaybederken demokrasi nem kazanmtr.
Almanya Dou ve Bat olmak zere ikiye ayrlmtr.
Smrgecilik sona ermeye balam, smrge altnda yaayan pek ok lke ba-
mszlk mcadelesine balamtr.
ABD ve Rusya dnyann iki sper gc olmu, Souk Sava dnemi balamtr.
lk kez atom bombas kullanlm, bylece dnya nkleer aa adm atmtr.
1945te Birlemi Milletler Tekilt kurulmu, Trkiye de kurucu 50 lke arasn-
da yer almtr. Milletler Cemiyeti 1946da yetkilerini bu tekilta devretmitir.
9 Aralk 1948 tarihinde Soykrm Suunun nlenmesi ve Cezalandrlmasna li-
kin Szleme BM Genel Kurulunda kabul edilmitir.
II. Dnya Savanda ilenen insanlk sular soykrm olarak nitelendirilmi ve
soykrm sular nsan Haklar Evrensel Beyannamesinde yer almtr. BM 10 Ara-
lk 1948de bu beyannameyi kabul etmitir.
Sovyetler Birliinin yaylmac politikasna kar denge salamak iin Kuzey Atlan-
tik Pakt (NATO) kurulmutur. (1949).
SSCB ise NATOya kar 1955te Varova Paktn kurmutur. Bunun sonucu Sov-
yet gdmndeki bloa Dou Bloku veya Demir Perde ad verilmitir.
Washingtonda 45 lkenin imzasyla Uluslararas Para Fonu (IMF) kurulmutur.
1-A 2-E 3-A 4-D 5-C

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 337 ~
















































1. Birlemi Milletler Tekiltna ye olan
her devletin temsil edildii ve bir oy hak-
kna sahip olduu birim aadakilerden
hangisidir?
A) Genel Kurul
B) Vesayet Konseyi
C) Gvenlik Konseyi
D) Ekonomik ve Sosyal Konsey
E) Uluslararas Adalet Divan



2.
Birlemi Milletlerin yrtme organdr
ABD, ngiltere, in, Fransa ve SSCBnin
veto yetkisi vardr.
Yukarda zellikleri verilen Birlemi Mil-
letler Tekiltna bal birim aadaki-
lerden hangisidir?
A) Genel Sekreterlik
B) Gvenlik Konseyi
C) Vesayet Konseyi
D) Genel Kurul
E) Ekonomik ve Sosyal Konsey




3. Aadaki devletlerden hangisi Birlemi
Milletler Gvenlik Konseyinin daim ye-
lerinden biri deildir?
A) Fransa B) ngiltere C) in
D) ABD E) Japonya




4. Aadakilerden hangisi Birlemi Millet-
ler Tekiltna bal uluslararas kuru-
lulardan biri deildir?
A) Afrika Birlii rgt
B) Uluslararas alma rgt
C) Dnya Salk rgt
D) Uluslararas Para Fonu
E) Gda ve Tarm rgt



5. Birlemi Milletler Tekiltna bal Dn-
ya Salk rgtnn ksaltlm ad aa-
dakilerden hangisidir?
A) FAO B) UNFPA C) ILO
D) WHO E) UNESCO

B

R
L
E

L
L
E
T
L
E
R

Vesayet Konseyi
Uluslararas
Adalet Divan
Gvenlik Konseyi
Genel Sekreterlik
Genel Kurul
Ekonomik ve
Sosyal Konsey
Birlemi Milletler Tekilt adna, vesayet
rejimine tbi klnabilecek lkelerin idare ve
denetlemesi iin kurulmu konseydir.
Birlemi Milletler Tekiltnn yarg organ-
dr. Bu birimde 9 yl iin seilen 15 yarg g-
revlidir.
Birlemi Milletler Tekiltna ye olan her
devletin temsil edildii ve bir oy hakkna sa-
hip olduu birimdir.
Birlemi Milletler Tekiltnn dier organla-
rnn almalar iin gerekli ortam ve koulla-
r hazrlamakla grevli birimdir.
Birlemi Milletlerin yrtme organdr.
ABD, ngiltere, in, Fransa ve Sovyetler Birli-
i daim yedir ve veto yetkileri vardr.
Bu konsey milletler arasnda yaplacak anla-
malar gereince ekonomik, sosyal, kltr ve
salk meseleleri zerinde alr.
BMYE BALI RGTLER VE UZMAN KURULULAR
FAO Gda ve Tarm rgt
HABITAT BM nsan Yerleimleri Merkezi
IAEA Uluslararas Atom Enerjisi Ajans
IBRD Uluslararas Bayndrlk ve Kalknma Bankas
ILO Uluslararas alma rgt
IMF Uluslararas Para Fonu
UNESCO BM Eitim, Bilim ve Kltr Tekilt
UNICEF BM ocuk Fonu
UNHCB BM Mlteciler Yksek Komiserlii
UNEP BM evre Sorunlar Program
UNFPA BM Nfus Hareketleri Fonu
UNDOF BM Gzlem Gc
UNFICYP BM Kbrs Bar Gc
UNIFIL BM Lbnan Bar Gc
UNMOGIP BM Hindistan/Pakistan Gzlem Grubu
UNTSO BM Filistin Mtareke Gzlem Tekilt
UNRWA BM Filistin Mltecilerine Yardm Grubu
WHO Dnya Salk rgt
1-A 2-B 3-E 4-A 5-D

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 338 ~

F) II. DNYA SAVAI SRECNDE TRKYE (1939-1945)
Trkiye II. Dnya Savana fiilen katlmamtr. Ancak sava boyunca izledii yan-
szlk siyasetinde zaman zaman byk basklara maruz kalmtr.
Trkiye 1939da sava olaslnn iyice artmas zerine toprak btnln koru-
maya ynelik ittifak anlamalar salamak amacyla baz giriimlerde bulunmutur.
lk grmeler sonucu Trkiyenin 12 Mays 1939da ngiltereyle, 23 Haziranda da
Fransayla Bar Cephesi iinde yer aldn aklayan ortak bildiriler yaymlan-
mtr. Ancak SSCB ile yaplan grmelerden bir sonu alnamamtr.
Bunun zerine 19 Ekim 1939da Ankarada Trkiye-ngiltere-Fransa ttifak Antla-
mas imzalanmtr. Anlamaya gre Trkiye bir Avrupa devletinin saldrsna urar-
sa ngiltere ve Fransa yardmda bulunacak, buna karlk Avrupada kacak bir sa-
va Akdenize yaylrsa Trkiyede ngiltere ve Fransaya yardmda bulunacakt.
1941 ylnda SSCBye saldrmaya hazrlanan Almanya, gney kanadn gvenceye
almak amacyla Trkiyeye bir saldrmazlk anlamas nermi, Trkiye de bunu he-
men kabul etmitir. 18 Haziran 1941de imzalanan bu antlama Trkiyenin sava
d kalma siyasetinde yeni bir aama olmutur.
Bunu 10 Austos 1941de SSCB ile ngilterenin ortak notas izlemitir. Savan iyice
younlat bu dnemde her iki lke Trkiyenin toprak btnlne saygl olduk-
larn bildirmilerdir. Buna karlk Trkiyeden 1936 Montr (Montreux) Boazlar
Szlemesini tam olarak uygulayarak stanbul ve anakkale Boazlarn sava ge-
milerine kapal tutulmasn istemilerdir.

1) ADANA GRMELER (30 OCAK-1 UBAT 1943)
30 Ocak-1 ubat 1943 tarihleri arasnda Churchill ile smet nn ve Babakan k-
r Saraolunun katlmyla Adanada bir vagon ierisinde yaplan grmelerdir.
Toplantda grlen konulardan biri Trkiyenin zerinde nemle durduu Sovyet
basks olsa da, Churchill, II. Dnya Sava srecine Trkiyeyi de dhil etmek adna
ok aba harcam fakat smet nn tm basklara ramen Trkiyeyi savan uza-
nda tutmutur.

2) I. KAHRE KONFERANSI (5-6 KASIM 1943)
ngiltere Dileri Bakan Anthony Eden Moskova Konferans dnnde, 5-6 Kasm
1943 tarihleri arasnda, Kahirede Trk Dileri Bakan Numan Menemenciolu ile
bir araya gelmitir.
Eden, Trkiyeden hava slerini amasn ve ylsonuna kadar savaa katlmasn is-
temi, bu nerinin reddi hlinde ngilterenin Trkiyeye gndermekte olduu yar-
dm kesecei uyarsnda bulunmutur.
Ancak bu istekler Menemenciolu tarafndan reddedilmitir. nk hava sleri ve-
rildii takdirde Almanya Trkiyenin byk kentlerini bombalayabilir ve Trkiye sa-
vaa srklenebilirdi. Trkiye ise savaa katlmak iin hazrlkl deildi.

3) II. KAHRE KONFERANSI (4-6 ARALIK 1943)
4-6 Aralk 1943 tarihlerinde Churchill (ngiltere), Roosevelt (ABD) ile smet nn
arasnda yaplan Kahire Grmelerinde Trkiyenin savaa girmesi konusunda
basklar olduka ar olmu ve nn, Trkiyenin ihtiyac olan silah ve malzemenin
salanmas artyla prensip olarak savaa katlmay kabul etmitir.
1944 yl balarnda Trkiyenin asker ihtiyalarnn tespiti aamasnda almalarn
sonusuz kalmas nedeniyle ilikiler kopma noktasna gelmitir. Bunun zerine Tr-
kiye Mttefik Devletlerle ilikilerini dzeltmek iin 2 Austos 1944te Almanya ile
diplomatik ilikilerini kesmitir.


1. Aadaki devletlerden hangisi II. Dnya
Savana katlmamtr?
A) Fransa B) ngiltere
C) Sovyet Rusya D) ABD
E) Trkiye



2. Trkiye II. Dnya Savanda,
I. savaa girmesi,
II. ok partili hayata geilmesi,
III. SSCBye ynelik cephe almas
durumlarndan hangilerine ynelik Mt-
tefik Devletlerin basks altnda kalm-
tr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



3. Trkiyenin II. Dnya Savanda,
I. tarafsz kalma,
II. Balkanlarda toprak kazanma,
III. savan ykc etkisinden uzak durma
durumlarndan hangilerine ynelik d
politika izledii savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) I, II ve III



4. Aadakilerden hangisi Trkiyenin II.
Dnya Savana katlmasn salamak
isteyen Mttefik Devletlerin bu amaca
ynelik giriimlerinden biri deildir?
A) I. Kahire Konferans
B) II. Kahire Konferans
C) Adana Grmeleri
D) Tahran Konferans
E) Paris Konferans




5. Trkiye II. Dnya Sava srasnda,
I. Yalta,
II. Kahire,
III. Potsdam
konferanslarndan hangilerine katlm-
tr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



1-E 2-A 3-D 4-E 5-B

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 339 ~

Trkiye, zerindeki basklarn artmas ve Yalta Konferansnda 1 Mart 1945e kadar
ortak dmana sava ilan etmi olanlarn Birlemi Milletler yeliine alnmalarna
karar verilmesi zerine, savan son gnlerinde 23 ubat 1945 tarihinde Almanya
ve Japonyaya simgesel (gstermelik) olarak sava ilan etmitir.





4) II. DNYA SAVAININ TRKYE ZERNDEK ETKLER
kinci Dnya Sava srecinde Refik Saydam ve kr Saraolu babakanlk yap-
m, smet nn ise cumhurbakan olarak grev yapmtr.
Bu dnemde Trkiyenin ncelikli amac tarafszln korumak ve ykc bir savaa
girmemekti. Trkiye bunu baarm olmasna ramen savatan ok etkilenmitir.
Trkiyede sava nedeniyle alnan baz nlemler ve gelimeler unlardr:


1.
I. Refik Saydam,
II. kr Saraolu,
III. Adnan Menderes
Yukardakilerden hangileri II. Dnya Sa-
va dneminde Trkiyede babakanlk
yapmtr?
A) Yalnz II B) Yalnz III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




2. II. Dnya Sava srecinde olaanst
sava koullarnn yaratt yksek ka-
zanc vergilendirmek ve yabanc tccar-
larn piyasadaki etkinliini azaltmak iin
9 Kasm 1942 tarihinde karlan kanun
aadakilerden hangisidir?
A) Mill Korunma Kanunu
B) Gmrk Tarife Kanunu
C) Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu
D) iftiyi Topraklandrma Kanunu
E) Varlk Vergisi Kanunu




3. smet nnnn Cumhurbakanl d-
neminde karlan kanunlar arasnda
aadakilerden hangisi yoktur?
A) iftiyi Topraklandrma Kanunu
B) Mill Korunma Kanunu
C) Varlk Vergisi Kanunu
D) Nisb- Mzakere Kanunu
E) Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu





4. Trkiyede,
I. Varlk Vergisi Kanununun karlmas,
II. akmak Hatt inaatna balanmas,
III. Mill Koruma Kanununun karlmas
unsurlarndan hangileri dnya kamu-
oyunda Trkiye aleyhine yaynlar yapl-
masna yol amtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


Btn illerde hava saldrlarna kar karartma uygulamas balatlmtr.
atalcada olas bir Alman igaline kar akmak Hattnn yapmna balanmtr.
Tahl stoklarna el konmutur.
Sk fiyat kontrolleri karaborsay artrmtr.
13 Ocak 1942de Ekmek Karnesi uygulamas balatlmtr.
Ktlk nedeniyle undan pasta ve benzeri rnlerin yaplmas yasaklanmtr.
stanbulda zel otomobillerin ve ticar aralarn trafie kmas yasaklanmtr.
Radyo yaynlarnda kesintiler yaplmtr.
Karadenizdeki Trk gemi seferleri durdurulmutur.
Gece 23:30dan sonra sokaa kma yasa getirilmitir.
II. Be Yllk Kalknma Plan yrrle konmu fakat sava artlar nedeniyle baa-
r salanamamtr.
Sava boyunca yar seferberlik ilan edilmi ve yetikin nfus askere alnmtr. Bu
durum yerli retimin azalmasna neden olmutur.
1940ta hkmete ekonomiye mdahale etme hakk tanyan Mill Korunma Ka-
nunu ilan edilmitir. Mill Korunma Kanunu erevesinde getirilen d ticaret kst-
lamalar, ithalatn nemli lde daralmasna neden olmutur. thalatn ve yerli
retimin azalmas ktlk ortamnn olumasna yol amtr.
Petrol Ofisi ile Et ve Balk Kurumu kurulmutur.
Devletin ekonomik ihtiyalarn karlamak iin karlksz para basmas sonucun-
da enflasyon ortam domutur.
1942de Ticaret Ofisi ve e Mstearl kurulmutur.
9 Kasm 1942de olaanst sava koullarnn yaratt yksek kazanc vergilen-
dirmek amacyla Varlk Vergisi Kanunu karlmtr.
Varlk Vergisi Kanunu dnya kamuoyunda Trkiyenin aleyhine yaynlar yapl-
masna yol amtr.
1944te Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu karlmtr.
15 Haziran 1945te iftiyi Topraklandrma Kanunu karlm, ancak bu kanun-
dan beklenen baar salanamamtr.
Trkiye II. Dnya Savana fiil olarak katlmamsa da, bu dnemde savaan lkele-
re silah yapmnda kullanlan krom madenini satmtr.
1-C 2-E 3-D 4-A

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 340 ~

III. NTE
SOUK SAVA DNEM
A) SOUK SAVA KAVRAMI VE DNEMN ZELLKLER
SSCB ile ABDnin II. Dnya Savandan birer sper g olarak ortaya kmas Souk
Sava srecini balatmtr.
II. Dnya Savandan sonra ABD ile SSCB arasnda, SSCBnin dalmasna kadar d-
nem dnem grlen gerginlik ve snrl atmalara Souk Sava denir. Souk Sava
siyas, psikolojik, ekonomik, bilim ve teknoloji alanlarnda grlmtr.)



II. Dnya Savandan sonra Orta, Dou ve Gneydou Avrupada SSCBnin etkisi
artmaya balam ve bu blgedeki lkeleri bir lde kendi emsiyesi altna alm-
tr. Bundan ekinen ABD ve ngiltere, Bat Avrupada ve baka yerlerde Sovyet yan-
ls komnist partilerin iktidara gelmemesi iin eitli giriimlerde bulunmulardr.
Bu gelimeler iki taraf arasnda karlkl ittifaklarn ortaya kmasna (NATO ve
Varova Pakt) ve gerginliin giderek trmanmasna yol amtr.


1) SAVA SONRASI GELMELER
Bu dnemde uluslararas politikay ekillendiren drt nemli gelime yaanmtr.
Bunlar;
Geleneksel g dengesinin merkezi ve en nemli esi olan Avrupann ve Av-
rupa devletlerinin savatan byk bir tahribatla kmas,
Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler Birliinin savatan sonra sper g h-
line gelmi olmalar,
Nkleer silahlarn gelitirilmesi,
Dnyann eitli blgelerindeki smrgeci devletlere kar ulusal bamszlk
hareketlerinin balamasdr.

2) K KUTUPLU DNYA DZEN
II. Dnya Savandan sonra Avrupann bir g merkezi olarak dnya politikas sah-
nesinden ekilmesinden sonra, dnya en az yirmi yl kesin izgiyle ABD ve Sovyet-
ler Birliinin evresinde iki kutuplu bir nitelik kazanmtr.
Bu iki kutuplu dnya, Dou Bloku ile Bat Blou, kapitalizm-liberalizm-demokrasi
ile komnizm veya ABD ile SSCB arasnda meydana gelmitir.
Bu dzende dnya devletleri ya iki bloktan birisini semi ya da Balantszlar Ha-
reketine katlan devletler gibi her iki bloa da eit mesafede durmaya almtr.

3) SOUK SAVAA YOL AAN GELMELER
a) Yzdeler Antlamas (1944)
Tarihte Yzdeler Antlamas olarak geen bu antlama, Churchill ve Stalin ara-
snda 1944 Ekiminde gereklemitir. Amac, Dou Avrupada etki alanlarnn kesin
olarak saptanmas olan bu antlamayla, ngiltere ve Rusya Dou Avrupada sahip
olacaklar stnl yzdelerle belirlemilerdir.
Buna gre; Macaristanda ngiltere % 50, Sovyetler % 50, Bulgaristanda % 25, %
75; Romanyada % 10, % 90; Yugoslavyada % 50, % 50; Yunanistanda % 90, % 10
oranlarnda paylam yaplmtr.


1. Souk Sava deyimini ilk kez kullanan
ABDli ekonomist ve devlet adam aa-
dakilerden hangisidir?
A) Charles G. Dawes
B) Milton Friadman
C) Bernard Baruch
D) Richard D. Wolff
E) James Tobin




2. Aadaki devletlerden hangilerinin II.
Dnya Savandan birer sper g ola-
rak kmas Souk Sava Dnemini ba-
latmtr?
A) ngiltere-Fransa
B) ABD-SSCB
C) ngiltere-ABD
D) Japonya-ngiltere
E) SSCB-Fransa




3. Aadakilerden hangisi ABD ve SSCB
arasnda Souk Sava ad verilen srekli
gerginlik ve atma dneminin nedenle-
rinden biri deildir?
A) ngiltere ve Fransann savatan ypran-
m ekilde kmas
B) SSCBnin komnizmi yayma abalar-
nn younlamas
C) Dnyadaki en nemli iki gcn ABD ve
SSCB hline gelmesi
D) ABDnin kresel lekteki karlarn
korumak istemesi
E) in ve Hindistan gibi gl devletlerin
ortaya kmas




4. Ekim 1944te Churchill ile Stalin arasnda
gerekleen ve tarihte Yzdeler Antla-
mas olarak geen antlamann temel
konusu aadakilerden hangisidir?
A) Dou Avrupadaki etki alanlarnn kesin
olarak saptanmas
B) Kba Krizinin zlmesi
C) Orta Dounun paylalmas
D) Berlinin nasl igal edilecei
E) ABDye kar nlem alnmas


Souk Sava deyimini ilk kez 1947de ABDli Bernard Baruch kullanmtr.
1-C 2-B 3-E 4-A

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 341 ~

Hemen sava sonrasnn bu karar ve gelimeleri Avrupann, komnizmin ktada
kmesine kadar sren blnmln balatmtr. Bu kararlar, Batnn Dou
Avrupadaki gcnn snrnn ve ayn zamanda blgedeki Sovyet stnlnn
nemli bir gstergesidir.

b) Berlin Buhran
II. Dnya Savandan sonra Almanyann tmnde yapld gibi Berlin ehri de
drt igal blgesine ayrlmt. SSCBnin kendi igal blgesinden Batl devletleri -
karmak istemesi Almanyann birlemesini nlemi, iki taraf arasnda anlama bir
trl salanamamtr.
Bunun zerine ABD, ngiltere ve Fransa kendi igal blgelerinde Federal Alman
Cumhuriyetini, SSCB ise kendi igal blgesinde Demokratik Alman Cumhuriyetini
kurmutur.

c) Nkleer Silah Denetiminde Anlamazlk
II. Dnya Savandan sonra ABD, Baruch Planyla atom enerjisinin gelitirilmesi ve
kullanmnn tm aamalarn denetleyecek olan uluslararas bir Atom Gelitirme
Kuruluunun kurulmasn, ihlallere kar bu kurulua snrsz denetleme yetkisinin
tannmasn, atom silahnn yapmyla ilgili her trl ihlalin en sert biimde cezalan-
drlmasn, kurulu tam denetim kurduktan sonra atom silah yapmnn yasaklan-
masn ve mevcut atom stoklarnn yok edilmesini istemitir.




Baruch Plan, Sovyetler Birlii tarafndan kabul edilmemesine ramen, daha sonra
ABD tarafndan Nkleer Silahszlanma Konferanslarnda ortaya konan nerilerin
temelini oluturmas bakmndan nemlidir.
SSCBnin bu plan reddetme nedenleri ise; plann uygulanmasyla ABDnin atom si-
lah yapabilme yeteneine sahip tek devlet olarak kalmas ve ABDnin, BMde karar
verme srecine egemen olduu iin, bu rgtn bir kuruluu olan Atom Enerji Ko-
misyonunu da etkisi altna alabilecei dncesidir.
Plann tartld srada Sovyetler Birlii atom silahnn gizlerini ele geirip bu silah
ok ksa bir sre iinde yapabilme ura iindeydi. Bu nedenlerden dolay bu plan
kabul etmeyen Sovyetler Birlii ile ABD arasndaki gerginlik daha da bymtr.


4) SSCBNN KOMNZM YAYMA ABALARI
II. Dnya Savan izleyen ilk yl iinde Sovyetler Birliinin etki alan iinde kalan
sekiz lkede (Dou Almanya, Polonya, ekoslovakya, Macaristan, Romanya, Bul-
garistan, Arnavutluk, Yugoslavya) Marksist-Leninist partiler siyasal iktidar ele ge-
irmilerdir. Komnist partisinin byk lde oy alabildii ekoslovakya ve igal-
den kurtulularn Sovyet ordularna borlu olmayan Yugoslavya ve Arnavutluk
dnda komnist hareketin zayf olduu bu lkelerde sosyalist rejimlerin kurulu-
unda Sovyet asker varl nemli pay sahibi olmutur.
Savan yaratt g dengesi ve savatan hemen sonra Sovyetler Birlii ile Batl
gler arasnda gerginleen ilikiler, Yugoslavya ve Arnavutluk dnda bu lkelerin
srekli olarak Sovyetler Birliinin yrngesinde kalmasna yol amtr.
Yugoslavya, Nazi igaline kar Yugoslav halklarnn silahl direniini rgtlemi olan
Tito ynetiminde 1948den sonra Sovyetler Birliine kar km ve ondan sonra
da bamszln titizlikle korumutur.


1. 1944te ngiltere ile SSCB arasnda imzala-
nan Yzdeler Antlamasna gre; Sovyetler
Birlii Macaristanda % 50, Bulgaristanda
% 75, Romanyada % 90 ve Yugoslavyada
% 50 oranlarnda paya sahip olmutur.
Bu durum aadakilerden hangisinin en
ak gstergesidir?
A) Yattrma politikasnn uygulandnn
B) Orta Dounun paylaldnn
C) Alman topraklarnn paylaldnn
D) Blgedeki Sovyet stnlnn
E) Nazi Almanyasnn tasfiye edildiinin




2. Potsdam Konferansnda gndeme ge-
len,
I. Nazizmin engellenmesi,
II. sava sulularnn cezalandrlmas,
III. Alman topraklarnn paylalmas
konularndan hangileri Berlin Buhran-
nn yaanmasna sebep olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III





3. II. Dnya Savandan sonra ABD, ortaya
koyduu Baruch Planyla aadakiler-
den hangisinin dzenlenmesini salama-
ya almtr?
A) Atom silahlarnn kullanm
B) Berlinin nasl igal edilecei
C) Komnizme kar tedbir alnmas
D) Suriye Buhrannn nlenmesi
E) Kba Krizinin zlmesi





4. II. Dnya Savandan sonra Nazi igali-
ne kar Yugoslav halklarnn silahl dire-
niini rgtleyen ve 1948den sonra Sov-
yetler Birliine kar karak bamszl-
n koruyan Yugoslav lider aadakiler-
den hangisidir?
A) Mussolini B) Tito C) De Gaulle
D) Lenin E) Franco


ABD, anlamay ihlal edenlerin cezalandrlmasnn engellenmemesi iin ise Gvenlik
Konseyindeki veto sisteminin deitirilmesini istemitir.
1-D 2-C 3-A 4-B

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 342 ~

Arnavutluk da 1961 ylnda Sovyetler Birliinden kopacaktr. teki alt lke ise ge-
rek lke ii sosyalist uygulamalar, gerekse d politika bakmndan Sovyetlerin sadk
bir izleyicisi olmu, bu etkiden syrlmaya altklarnda da hep Sovyet mdahalesi
ile karlamlardr.
Sovyetler Birlii 1953te Dou Almanyaya ve 1956da Macaristana asker birlikler
gndermi, 1968de ise yine Sovyetlerin nclnde be Dou Avrupa lkesi e-
koslovakyadaki ynetimi askeri bir mdahale ile deitirmitir.





5) AVRUPA DIINDA KOMNZMN YAYILMASI
a) Kba Devrimi
Kba Devrimi, 26 Temmuz 1953 Moncada Klas syanyla balar, 1 Ocak 1959`da
Batista`nn kovulmas ve Santa Clara, Santiago de Cuba ehirlerinin Fidel Castro,
Che Guevara, Raul Castro liderliindeki isyanclar tarafndan ele geirilmesiyle son
bulur.
Kba Devrimi terimi, ayn zamanda Batista`nn devrilmesi ve Marksist ilkelerin
yeni Kba Hkmeti tarafndan uygulanmasn da ifade etmektedir.

b) in Devrimi
1934te komnizmi amalayan Mao Tse-Dungun kuvvetleri ile milliyeti Chiang
Kai-Shek arasnda balayan ve II. Dnya Savan da kapsayan i sava olup, Mao
Tse Dungun 1949da in Halk Cumhuriyetini kurulduunu ilan etmesiyle sona er-
mitir. inde komnizmin kurulmas SSCBnin Asyada byk bir mttefike kavu-
masn salamtr.

c) Kuzey Kore Devrimi
Kim l Sung nderliindeki komnistler 1946 ylnda Kore i Partisini kurmu, 25
Austos 1948de hem gney hem de kuzey blgelerinde yaplan genel seimlerde,
Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti tm Kore halkn temsil eden tek meru devlet
organ olarak kabul edilmitir.
Ancak daha sonra 1950 ylnda balayan Kore Sava sonunda Kore, 38. Enlem snr
olmak zere Kuzey ve Gney Kore olmak zere ikiye ayrlmtr. Kuzey Kore kom-
nist rejimi, Gney Kore ise demokrasi ynetimini benimsenmitir.


B) DOU BLOKUNUN KURULMASI
1) COMINFORM (5 Ekim 1947)
Joseph Stalin, Amerikan emperyalizminin bir aleti olarak tanmlad Marshall
Planna (Avrupa Ekonomik Kalknma Plan) karlk olarak; 5 Ekim 1947 tarihinde
SSCB, Polonya, Bulgaristan, ekoslovakya, Romanya, Macaristan, Yugoslavya, tal-
ya ve Fransa komnist partileri liderlerini bir araya getiren COMINFORMun kurul-
duunu ilan etmitir.
COMINFORM, grnte Marshall Planna kar atlan bir adm olarak takdim edil-
mise de, gerekte amac, dnya ve zellikle Avrupa Komnist hareketinin koordi-
nasyonu ve Alman-Sovyet Saldrmazlk Pakt sonrasnda lavedilen 3. Enternasyo-
nalin fonksiyonlarn stlenmektir. (IV. Enternasyonal niteliindedir.)


1. Arnavutlukta 29 Kasm 1944te iktidara
gelerek komnist idareyi kuran Mill Kur-
tulu Cephesi lideri aadakilerden han-
gisidir?
A) Enver Hoca
B) smail Gaspral
C) Yusuf Akura
D) A. Zeki Velid Togan
E) Korba Erga




2. 26 Temmuz 1953 Moncada Klas sya-
nyla balayp, 1 Ocak 1959`da Batista
iktidarnn devrilmesiyle son bulan; Fidel
Castro, Che Guevara ve Raul Castro gibi
isimlerin liderliinde ortaya kan geli-
me aadakilerden hangisidir?
A) Berlin Buhran
B) Kuzey Kore Devrimi
C) Vietnam Sava
D) Kba Devrimi
E) Beyaz Devrim




3. II. Dnya Savandan sonra ortaya kan
38. Enlem Sorunu, aadakilerden han-
gisinin balamasnda etkili olmutur?
A) in Sava
B) Kore Sava
C) Vietnam Sava
D) Kba Krizi
E) Berlin Buhran




4. Joseph Stalinin Amerikan emperyalizmi-
nin bir aleti olarak tanmlad Marshall
Planna karlk olarak 5 Ekim 1947de
kurulan; temel amac Avrupa Komnist
hareketinin koordinasyonunu salayp,
3. Enternasyonalin fonksiyonlarn st-
lenmek olan rgt aadakilerden han-
gisidir?
A) Varova Pakt B) COMECON
C) COMINFORM D) NATO
E) Badat Pakt


Arnavutlukta Enver Hoca nderliindeki Mill Kurtulu Cephesi 29 Kasm 1944te
iktidara gelerek komnist idareyi kurmutur.
1-A 2-D 3-B 4-C

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 343 ~

2) COMECON (Karlkl Ekonomik Yardmlama Konseyi) (1949)
Sosyalist lkeler (Demir Perde lkeleri) arasnda ekonomik i birlii ve dayanma
amacyla, 25 Ocak 1949 tarihinde kurulan ve Batda COMECON olarak adlandrlan
uluslararas rgttr.
Bata Sovyet Rusya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve ekoslovakya
nclnde kurulan bu rgte daha sonra Demokratik Almanya, Arnavutluk, K-
ba ve Moolistan da katlmtr.
rgtn temel amalar; ekonomik gelime iin uzmanlama ve i birliine dayal
planlar hazrlamak, hammaddelerin retim ve datmn ynlendirmek, ye lke-
ler arasnda ve br lkelerle ticareti gelitirmek iin ortak giriimde bulunmak ve
bilimsel ve teknik aratrmalarla i birlii yapmaktr.
1953te Stalinin lmnden sonra tekiltn almalarnda da deiiklikler olmaya
balamtr.


3) VAROVA PAKTI (14 MAYIS 1955)
14 Mays 1955te SSCB, ekoslovakya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Dou Al-
manya ve Arnavutluk (1968de ekilmitir.) tarafndan kurulmutur.
Kurulma amac; NATOnun kurulmasna karlk Dou Bloku lkeleri arasnda sa-
vunma ve i birlii gerekletirmektir. Ksacas ABDnin NATOda stlendii rol, Var-
ova Paktnda Sovyet Rusyaya aittir.
Varova Pakt, Londra ve Paris Antlamalar ile Federal Almanyann NATOya gir-
mesi ve NATOya bal olarak Bat Avrupa Birliinin kurulmasyla Avrupada doan
ve giderek artan sava tehlikesine kar biimlenmitir.
Varova Paktnn zellikleri:
yeler ortak karlarn ilgilendiren tm sorunlarda birbirlerine danacaklardr.
Avrupaya silahl bir saldr durumunda yeler tek tek ya da ortak bir biimde
kendilerini savunacaklar, ayrca Birleik Komutanlk kurulacaktr.
En yksek siyasal organ Siyasal Danma Komitesidir. (CPC)
yeler, bu anlamann amalaryla herhangi bir uluslararas balantya girme-
yecekler ve giriimde bulunmayacaklardr.
Taraflar, ekonomik ve kltrel ilikilerini daha ileri boyutlara tayarak birbir-
lerine dostluk ruhu iinde davranacaklardr.
Bu szleme, toplumsal ve siyasal sistemleri gz nne alnmakszn teki tm
devletlere aktr.
Antlama 20 yl geerli olacaktr. Srenin bitiminden bir yl nce, anlamay so-
na erdirme isteinin belirtilmemesi durumunda 10 yl daha uzayacaktr.
Dou ile Bat arasnda ortak gvenlii salayan bir pakt yrrle girince, Var-
ova Paktnn kaldrlmas gz nne alnabilir.


C) SSCBNN YAYILMASINA KARI TEPKLER
1) YUGOSLAVYANIN COMNFORMDAN IKARILMASI
Yugoslavyann COMNFORMdan kopmasnda Sovyetlerin Yugoslavyay da tam
manasyla kontrolleri altna almak istemeleri etkili olmutur.
Fakat Yugoslav lider Mareal Tito buna msaade etmemitir. nk Yugoslavya-
nn komnist rejim altna girmesi Sovyet askerleri veya Sovyet Rusyann sayesinde
deil Tito ve Partizanlarnn Almanlara kar yapt silahl mcadele sonunda ol-
mutu. Bu farkllk Titoya, Moskovaya kar davrannda byk bir bamszlk
salam ve Moskova da bunu kabullenememitir.


1. 25 Ocak 1949da sosyalist lkeler arasn-
da ekonomik i birlii ve dayanmay
salamak amacyla kurulan uluslararas
rgt aadakilerden hangisidir?
A) Badat Pakt B) OPEC
C) COMINFORM D) COMECON
E) Varova Pakt



2. SSCBnin komnizm rejimini yayma a-
balarnn bir sonucu olarak aadakiler-
den hangisinde komnist ynetime ge-
ilmemitir?
A) Yunanistan B) in
C) Macaristan D) Kuzey Kore
E) Dou Avrupa



3. Sosyalist lkelere ve sosyalizmin yayl-
masna kar 1949da kurulan NATOnun
asker etkinliklerini artrmas ve silahlan-
maya hz vermesi aadakilerden hangi-
sinin kurulmasna yol amtr?
A) COMINFORM
B) Varova Pakt
C) Avrupa Birlii
D) Birlemi Milletler
E) Balantszlar Hareketi



4.
I. NATO,
II. Varova Pakt,
III. COMECON
Yukardakilerden hangileri Demir Perde
lkelerini glendirmek amacyla kurul-
mutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



5. SSCB ile ortak ideolojiden uzaklaarak
mill komnizm abas ierisine girdii
gerekesiyle 1948de COMINFORMdan
karlan devlet aadakilerden hangi-
sidir?
A) Yugoslavya B) Bulgaristan
C) ekoslovakya D) Macaristan
E) Arnavutluk


1-D 2-A 3-B 4-E 5-A

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 344 ~

Tito Yugoslavyada kendi komnist rejimini kurduktan sonra Moskovaya dayan-
makla beraber kendisini Balkanlarn bir lideri yapmak istiyordu. Bu amala Bulga-
ristan, Romanya ve Macaristan ile eitli i birlii antlamalar ve ittifak antlama-
lar imzalanmtr. Tito, bu lkeleri Belgrat etrafnda toplamay ve hatta Yunanis-
tanda Markos galip geldii takdirde Yunanistan da katarak bir Balkan Federas-
yonu kurmay amalamtr.
Sovyetler ise, Titonun da aynen Sovyet komnizmini ve sistemini tatbik etmesini
istemiler, Tito ise buna kar gelerek komnizmi Yugoslavyann mill artlarna g-
re tatbik etme abas ierisine girmitir. Titonun bu hareketi, milletleraras kom-
nizm hareketinde ilk mill komnizm abas olarak kabul edilmektedir.

2) N SSCB ANLAMAZLII
SSCBnin 1956da COMNFORMun kaldrlmas kararn almas komnizmin dnya
apndaki zaferini isteyen komu komnist devlet in Halk Cumhuriyeti ile Sovyet-
ler Birliinin arasn daha da amtr.
Bu in-Sovyet gr ayrl 1967de Muhafzlarn Pekindeki Sovyet eliliini kuat-
masyla patlak vermi, 1969da da in-Sovyet snrnda anlamazlklar yaanmtr.

3) MACARSTANDA TEPKLER
Macarlar Sovyet Rusya destekli komnist idareyi kaldrmak zere 23 Ekim 1956da
bakaldrmtr. Bir renci mitingi eklinde balayan olaylar bir anda tm lkeye
yaylm, fakat Rus tanklar devreye girerek ihtilli kanl bir ekilde bastrmtr.
10 Kasmda her ey bitmi, Ruslar Orta Avrupada kontrol salamlatrmtr. a-
tmalarn sonunda 2500e yakn Macar ldrlm 13.000i yaralanm, 200.000i
de mlteci olarak vatanlarndan kamak zorunda kalmlardr. Ayrca binlerce Ma-
car Sibiryadaki alma kamplarna lme gnderilmilerdir.

4) EKOSLOVAKYADA TEPKLER
1968de ekoslovakya Komnist Partisi Genel Sekreterliine Alexander Dubekin
getirilmesiyle Prag Bahar denilen siyas liberalleme dnemi balamtr.
Dubekle balayan mill komnizm, insancl komnizm gibi liberal saylabile-
cek hareketler Sovyetlerin 1968 Austosunda bu lkeyi askerleriyle igal etmesiyle
sona ermitir.


D) BATI BLOKUNUN KURULMASI
II. Dnya Savandan sonra ABD, Sovyet Rusyann yaylmac politikalarna karlk
Bat Blokunu temsil eden en byk g olarak ortaya kmtr.

1) TRUMAN DOKTRN (1947)
ngilterenin verdii memorandum (muhtra) erevesinde ABD Bakan Truman
tarafndan Sovyet Rusya tehdidine kar 1947de hazrlanm olan bir plandr.
Truman Doktrini, ABDnin Monroe (Yalnzlk) Doktrinini terk edip komnizm teh-
didi altndaki devletlere mal ve asker yardm yapmasn kapsamaktadr. Nitekim
ABD bu doktrin ile SSCBye kar aktif bir d politika izlemitir.
Bu doktrin erevesinde Trkiyeye 100 milyon dolar, Yunanistana ise 300 milyon
dolar yardm yaplmtr.


1. SSCBnin isteklerinin aksine komnizmi
mill karlara gre uygulamay ve iinde
Yunanistann da olduu bir Balkan Fe-
derasyonu kurmay hedefleyen Yugoslav
lider aadakilerden hangisidir?
A) Mareal Tito
B) Benito Mussolini
C) Alexander Dubek
D) Charles de Gaulle
E) Francisco Franco




2. Ortak ideolojilere sahip olmalarna ra-
men, 1956 ylndan itibaren in-SSCB
ilikilerin bozulmasna yol aan gelime
aadakilerden hangisidir?
A) Kba Krizinin ortaya kmas
B) Bat Bloku devletlerinin komnizmi
engelleme abalar
C) Vietnam Savann patlak vermesi
D) Kuzey Atlantik Paktnn kurulmas
E) Sovyet Rusyann COMINFORMu kal-
drma karar almas




3. ekoslovakyada Alexander Dubekin
1968de iktidara gelmesiyle balayan li-
beralleme dnemine verilen ad aa-
dakilerden hangisidir?
A) Yasemin Devrimi B) Kadife Devrimi
C) Prag Bahar D) Beyaz Devrim
E) Turuncu Devrim




4. 1947de ABDnin Bat dnyasnn liderli-
ini ele geirmek iin gerekletirdii ilk
giriim olan Truman Doktrininde aa-
daki devletlerden hangilerine asker ve
ekonomik yardm yaplmas ngrlm-
tr?
A) Trkiye-Arnavutluk
B) Yunanistan-Trkiye
C) Yugoslavya-Polonya
D) Romanya-Yunanistan
E) ekoslovakya-Bulgaristan


1-A 2-E 3-C 4-B

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 345 ~

2) MARSHALL PLANI (1948)
kinci Dnya Sava sonras dnemde, ABD Dileri Bakan George C. Marshall ta-
rafndan Avrupa lkelerine yardmda bulunmak ve bu lkeleri ksa zamanda geliti-
rip glenmelerini salamak amacyla hazrlanan bir yardm programdr.
1948de uygulamaya konulan Marshall Programnn balca iki amac vard. Bunlar:
Salanacak d yardmlarla Avrupa lkelerinin yklan ekonomilerinin onarmna
ve kalknmalarnn gerekletirilmesine katkda bulunmak,
Komnizmin Bat Avrupadaki yaylna engel olmak.
4 yllk bir sreyi kapsayan Marshall Yardm erevesinde, aralarnda Trkiyenin
de olduu 16 Avrupa lkesine toplam 11,4 milyar dolar yardm yaplmtr.


Avrupa lkeleri aralarnda gerekli i birliini gerekletirmek ve Marshall yardmla-
rn datmak zere Avrupa Ekonomik birlii rgt (OEEC) kurulmutur.
Marshall Plan, II. Dnya Sava sonrasnda Souk Sava dneminin balangcn
oluturmaktadr.
Marshall Planna karlk, Sovyet Rusya tarafndan Demir Perde lkelerine yap-
lan ekonomik yardm ve kalknma programn kapsayan Molotov Plan hazrlanm,
Trkiye ise bu oluumda yer almamtr.

3) BATI AVRUPA BRL (1948)
17 Mart 1948de Sovyet tehdidine kar ngiltere, Fransa, Belika, Hollanda ve
Lksemburg arasnda kurulmutur.



4) NATO (KUZEY ATLANTK PAKTI) (4 NSAN 1949)
Senatr Vandenberg ABD Senatosuna, Amerikann gvenliini ilgilendiren ve kar-
lkl yardma dayanan blgesel ve dier ortak anlamalara katlma yetkisinin ve-
rilmesine ilikin bir karar tasars sunmutur.
Vandenberg Karar dorultusunda 4 Nisan 1949da 12 Batl lke arasnda, NATO
(North Atlantic Treaty Organization) ad ile Kuzey Atlantik Pakt kurulmutur.
Antlamann banda, bu lkelerin, milletlerin, demokrasi ilkeleri ile kii hrriyetle-
ri ve hukuk stnlne dayanan hrriyetlerini ve ortak savunmalar ile bar ve
gvenliklerini korumak iin birlemi olduklar belirtilmitir.
Trkiyenin Koreye asker gndermesi NATOya yeliinin nn amtr. 1950 ve
1951de bavurusu reddedilen Trkiye 1952de NATOya ye olmutur.



5) AVRUPA KONSEY (5 MAYIS 1949)
5 Mays 1949da; Belika, ngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda, rlanda, sve,
talya, Lksemburg ve Norve tarafndan kurulmutur.
Birliin amac, ye lkelerin ortak mallarn ve ilkelerini korumak, iktisad geliimle-
rini salamak amacyla, aralarnda daha sk bir i birlii oluturmaktr.


1. 1947de dnemin ABD Dileri Bakan
tarafndan hazrlanan ve savatan zarar
grm Avrupa lkelerine yaplacak yar-
dmlar kapsayan program aadakiler-
den hangisidir?
A) Eisenhower Doktrini
B) Marshall Plan
C) Truman Doktrini
D) Hoover Moratoryumu
E) Monroe Doktrini



2. Aadaki devletlerden hangisi Marshall
Yardmndan yararlanmamtr?
A) Fransa B) talya C) Bulgaristan
D) Trkiye E) Yunanistan



3. Marshall Planna karlk 1948de Sovyet
Rusya tarafndan Demir Perde lkeleri-
ne yaplacak ekonomik yardmlar kapsa-
yan kalknma program, aadakilerden
hangisidir?
A) Molotov Plan
B) Shuman Plan
C) Truman Doktrini
D) Vandenberg Kararlar
E) Eisenhower Doktrini



4. 17 Mart 1948de ngiltere, Fransa, Beli-
ka, Hollanda ve Lksemburg arasnda,
Avrupadaki Sovyet tehdit ve yaylmas-
na kar alnm olan ilk asker tedbir
aadakilerden hangisidir?
A) Avrupa Konseyi B) NATO
C) SEATO D) Varova Pakt
E) Bat Avrupa Birlii



5. Trkiyenin Kore Savanda Gney Ko-
reye asker birlik gndermesi, aadaki
kurululardan hangisine yelik srecini
hzlandrmtr?
A) Avrupa Birlii
B) Varova Pakt
C) Birlemi Milletler
D) Kuzey Atlantik Pakt
E) Sadbad Pakt


En fazla yardm alan lkeler ngiltere, Fransa, Almanya ve talya olmutur.
Bat Avrupa Birlii Sovyet tehdidine kar Avrupada alnm ilk asker tedbirdir.
Trkiyenin NATOdaki ilk daim temsilcisi Fatin Rt Zorludur. (1952-1954)
1-B 2-C 3-A 4-E 5-D

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 346 ~

Konseyin alma alanlar; insan haklar, medya, hukuk i birlii, sosyal dayanma,
salk, eitim, kltr, spor, genlik, yerel demokrasiler, snr tesi i birlii, evre ve
blgesel planlamadr.
Konsey esas olarak, ye lkelerin hkmet temsilcileriyle, parlamento yelerinden
olumutur. Ayrca buna ek olarak Avrupa nsan Haklar Komisyonu ile Avrupa n-
san Haklar Divan da kurulmu ve konseyin merkezi olan Strazburgta almalar-
na balamtr.
Trkiye Avrupa Konseyine 8 Austos 1949 tarihinde ye olmutur.

6) AVRUPA KMR VE ELK TOPLULUU {Schuman Plan} (1951)
Schuman Plan
9 Mays 1950de Fransa Dileri Bakan Robert Schumann Bat Almanya ve Fran-
sada elik ve kmr retimini denetleyecek tek bir organ oluturmas ve bu ortak-
ln dier Avrupa lkelerinin yeliine ve Birlemi Milletlerin i birliine de ak
tutulmas konusunda nerdii plandr.
Bu plan, 18 Nisan 1951de Bat Almanya, Fransa, Belika, Hollanda, Lksemburg ve
talya Dileri Bakanlarnn katld Paris Konferansnda kabul edilmi ve Avrupa
Kmr ve elik Topluluu kurulmutur.







7) AVRUPA EKONOMK TOPLULUU (AET) (1957)
Avrupa Ekonomik Topluluu (AET), 25 Mart 1957de imzalanan Roma Antlamas
ile kurulmutur.
Topluluk 6 kurucu ye arasnda, (Belika, Almanya, Fransa, Hollanda, Lksemburg
ve talya) ekonomi politikalarnn yaklatrlmas yoluyla bir ortak pazarn kurulma-
sn, ekonomik faaliyetlerin uyum iinde gelimesini, dengeli ve srekli bir gelime
salanmasn, istikrarn artmasn, topluluk yesi lkeler arasndaki ilikilerin daha
sklatrlmasn ngrmekteydi.
1 Ocak 1958de yrrle giren Roma Antlamas, ye lkeler arasnda nce gm-
rk birliini, yani mallarn gmrk vergisi denmeksizin ye lkeler arasnda ser-
beste alnp satlmasn ngrmtr.
Ancak Roma Antlamasnda sadece ekonomik deil ortak tarm, ulatrma, reka-
bet gibi dier birok alanda ortak politikalar oluturulmas, ekonomik politikalarn
yaknlatrlmas, ekonomik ve parasal birlik kurulmas, ortak bir d politika ve g-
venlik politikas oluturulmas da ngrlmtr.


E) ORTA DOUDAK GELMELER
1) SRALN KURULMASI VE ARAP-SRAL SAVALARI (1948-1949)
Yahudilerin Filistinde bir anavatana sahip olma faaliyetleri, yani Siyonizm Hareke-
ti, 1880lerde Rusyadaki Yahudi aleyhtarl karsnda Rusya Yahudilerinin Filis-
tine g etmek zorunda kalmalar ile balam ve Budapeteli Yahudi gazeteci Dr.
Theodor Herzlin 1896da yaynlad Yahudi Devleti adl eseriyle hzlanmtr.


1. nsan haklarnn korunmas ve gelitiril-
mesini salamak, eitim ve kltr alanla-
rnda ibirlii oluturmak amacyla kuru-
lan, 8 Austos 1949da Trkiyenin de
ye olduu tekilt aadakilerden han-
gisidir?
A) Avrupa Ekonomik Topluluu
B) Avrupa Konseyi
C) Avrupa Birlii
D) Kuzey Atlantik Pakt
E) Karadeniz Ekonomik Birlii Tekilt




2. Aadakilerden hangisi, 9 Mays 1950
tarihli Schuman Plan ile balayan ve gi-
derek Avrupa Birliine dnen srele
ilgili gelimelerden biri deildir?
A) Kuzey Atlantik Paktnn kurulmas
B) Avrupa Kmr ve elik Topluluunun
kurulmas
C) Avrupa Atom Enerjisi Topluluunun ku-
rulmas
D) Avrupa Ekonomik Topluluunun kurul-
mas
E) ye devletlerarasnda ortak para birimi-
ne geilmesi




3. Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) aa-
daki antlamalardan hangisiyle kurul-
mutur?
A) Moskova Antlamas
B) Berlin Antlamas
C) Maastricht Antlamas
D) Viyana Antlamas
E) Roma Antlamas




4. XIX. yzyldan itibaren Rusyadaki Yahu-
di aleyhtarl karsnda Rusya Yahudi-
lerinin Filistine g etmek zorunda kal-
malar ile balayan Filistinde Anavatana
Sahip Olma dncesi aada verilen
kavramlardan hangisiyle aklanmakta-
dr?
A) ntifada B) Enosis
C) Siyonizm D) Swaraj
E) Arap Bahar


Avrupa Kmr ve elik Topluluu 1957 Roma Antlamas ile Avrupa Atom Enerjisi
Topluluuna (EURATOM) dnmtr.
Avrupa Kmr ve elik Topluluunun ilk bakan, Fransz ekonomi uzman ve diplo-
mat olan Jean Monnettir.
1-B 2-A 3-E 4-C

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 347 ~

Herzl, 1897de Dnya Siyonist Tekiltn kurmu; Avrupa ve Amerikadaki nfuz-
lu ve zengin Yahudiler, byk devletler nezdinde teebbslerde bulunarak Filis-
tinde bir Yahudi devleti kurmak iin almlardr. Siyonistler sava srasnda Ba-
kan Wilsonu da etkilemiler ve Wilsonun Siyonizm davasna kazanlmas, ngilte-
reyi de bu davaya kar sempatik ve destekleyici bir durum almaya gtrmtr.






srail Devletinin kurulmasnda Balfour Deklarasyonu olduka nemli bir paya sa-
hiptir. ngiltere Dileri Bakan Lord Arthur Balfour, 2 Kasm 1917de uluslararas
Siyonist hareketin liderlerinden olan Lord Rothschilde bir mektup gndererek, Fi-
listin topraklarnda bir Yahudi Devleti kurulmas konusunda ngiliz hkmetinin
destek vereceini bildirmitir.
Filistindeki ngiliz kuvvetleri Haganah adl gizli bir tekiltn organize ettii kaak
gleri nlemeye alnca ngiliz askerleri ile Yahudiler arasnda silahl atmalar
kmtr. atmalarda Irgun adl Yahudi tedhi tekilt aktif bir rol oynamtr.
ngiltere meseleyi 2 Nisan 1947de Birlemi Milletlere tamtr. Konuyu ele alan
Genel Kurul, iki haftalk mzakerelerden sonra, Filistin sorununa bir zm bulmas
iin zel bir komisyon kurmutur. (BM Filistin Komisyonu)
BM Filistin Komisyonu, 16 Haziran-24 Temmuz tarihleri arasnda Filistinde bizzat
yapt incelemelerden sonra oybirlii ile Filistinin bamszln teklif etmitir.
Bu noktada komisyon ikiye ayrlmtr. Kanada, ekoslovakya, Guatemala, Hollan-
da, Peru, sve ve Uruguayn destekledii ounluk teklifine gre, Filistin Araplarla
Yahudiler arasnda taksim edilmeli ve iki ayr bamsz devlet kurulmalyd. Kuds
ehri ise uluslararas statye sahip olmalyd.
Hindistan, Yugoslavya ve ran tarafndan desteklenen aznlk teklifine gre ise, Fi-
listin, Yahudi ve Arap devletlerinden meydana gelen federal bir devlet olmalyd.
Birlemi Milletler Genel Kurulu, 27 Kasm 1947de, Filistin Komisyonunun oun-
luk teklifini benimsemi ve Filistinin Araplarla Yahudiler arasnda taksimine karar
verilmitir. Fakat karara gre, Filistinde kurulacak Yahudi ve Arap devletleri arasn-
da ekonomik birlik kurulacak ve Kuds ehri de uluslararas statye sahip olacakt.
Genel Kurulun taksim karar btn Arap dnyasnda tepki ile karlanmtr. Arap
lkeleri 17 Aralk 1947de Kahirede yaptklar toplantda, Filistinin taksimi kararn
nlemek iin savaa gitme karar almlardr.
BM karar zerine ngiltere yapt bir aklamada, 15 Mays 1948den itibaren Filis-
tindeki btn kuvvetlerini ekeceini ilan etmi ve Nisan 1948den itibaren kuv-
vetlerini ekmeye balamtr. Bu ekilme iinin tamamlanmasndan bir gn nce
de, David Ben Gurion bakanlnda 14 Mays 1948 gn Tel-Avivde toplanan Ya-
hudi Mill Konseyi srail Devletinin kuruluunu ilan etmitir.
srail Devletinin kurulmasyla birlikte; Msr, rdn, Suriye, Lbnan ve Irak ordular
15 Maystan itibaren srailin zerine yrmeye balam, bylece I. Arap-srail Sa-
valar da patlak vermitir.
1948-1949 Arap-srail Savalar yaklak bir yl kadar srm, Birlemi Milletler bir
atekes salamak iin araclk abalarna girimitir. Bu abalar sonucu;
srail-Msr Atekesi 24 ubat 1949da Rodosta,
srail-Lbnan Atekesi 23 Mart 1949da Rasen Nakurada,
srail-rdn Atekesi 3 Nisan 1949da Rodosta,
srail-Suriye Atekesi de 20 Temmuz 1949da Manahayimde imzalanmtr.
Irak, srail ile snr olmad iin herhangi bir atekes imzalamamtr.


1. Dnya Siyonist Tekiltnn kurucusu
Theodor Herzl, aadaki padiahlardan
hangisine Osmanl Devletinin tm bor-
larnn denmesi karlnda Filistinde
bir srail Devleti kurulmasn nermitir?
A) Abdlaziz B) Abdlmecit
C) III. Selim D) II. Mahmut
E) II. Abdlhamit




2. 2 Kasm 1917de ngiltere Dileri Bakan
tarafndan Siyonist Federasyonu Bakan
Lord Rothschilde gnderilen mektupla, n-
gilterenin Filistinde bir Yahudi devleti kurul-
masn kabul ettii resmen bildirilmitir. Bu
tarihten sonra Yahudiler byk kitleler hlin-
de Filistine g etmeye balamlardr.
Filistinde Yahudi Devleti kurulmas ko-
nusunda bir dnm noktas kabul edilen
bu belge aadakilerden hangisidir?
A) Eisenhower Doktrini
B) Balfour Deklarasyonu
C) Schuman Bildirgesi
D) Truman Doktrini
E) Hoover Moratoryumu




3. Ortadouda siyasal ve asker mcade-
lelerin younlamas ve Arap milliyeti-
liinin glenmesinde,
I. srailin kurulmas,
II. Arap-srail Savalarnn kmas,
III. NATOnun kurulmas
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III





4. Aadaki devletlerden hangisi, 1948-49
Arap-srail Savalar sonrasnda srail ile
snr olmad iin herhangi bir atekes
imzalamamtr?
A) Irak B) Msr C) Suriye
D) Lbnan E) rdn


1-E 2-B 3-C 4-A

Dnya Siyonist Tekiltnn kurucusu Theodor Herzl, II. Abdlhamite gnderdii
bir mektupta, Filistinde bir srail Devletinin kurulmas durumunda Osmanl Devle-
tinin tm borlarn deyeceini belirtmitir. II. Abdlhamit ise, Ona syleyin bu
meselede ikinci bir adm atmasn. Ben bir kar dahi olsa toprak satmam, zira bu
vatan bana deil, milletime aittir. eklinde tarih bir cevap vermitir.
ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 348 ~

srail Filistin topraklarnn yaklak 3/4n ele geirmitir. Nitekim taksim kararna
gre, Kuds ehri uluslararas statye sahip olaca halde savan sonunda yars
srailin eline gemi, yars da rdnde kalmtr.




1948-1949 Arap-srail Savann Sonular













2) NGLTERE-RAN PETROL ANLAMAZLII (1951-1954)
ran petrollerini Anglo-Iranian Oil Company adl bir ngiliz irketi iletmekteydi. Bu
iletme hakkn dzenleyen en son antlama irket ile ran hkmeti arasnda 29
Nisan 1933te imzalanmt.
II.Dnya Savandan sonra ran bu antlamann deitirilmesini ve irketin rana
dedii para miktarnn artrlmasn istemitir. Fakat meclisteki Mill Cephe Gru-
bu ve onun lideri Dr. Musaddk bu antlamaya kar karak ran petrollerinin mill-
letirilmesini istemitir.
28 Nisan 1951de babakanla getirilen Dr. Musaddk 1953 ubatnda ah tahtn-
dan feragate zorlam ve ynetimi ele geirmitir. Ancak General Zahedi liderliin-
deki ordunun 19 Austos 1953te giritii darbenin baarl olmas sonucunda Mu-
saddk drlerek tutuklanmtr.
Babakanla getirilen General Zahedi petrol anlamazlnn zm iin Ameri-
kann aracln istemi, Anglo-Iranian Oil Company ile Amerikan petrol irketleri-
nin oluturduu bir komisyon ve ran arasnda 5 Austos 1954te bir antlama im-
zalanmtr.


1. 14 Mays 1948de Yahudi Mill Konseyi ta-
rafndan srail Devletinin kurulmasyla ba-
layan 194849 Arap-srail Savalar Msr,
rdn, Suriye, Lbnan ve Irak ordularnn
yenilgisiyle sonulanmtr.
Bu gelimenin aadakilerden hangisi-
ne yol at savunulamaz?
A) Msrdaki monarinin zayflamasna
B) Mlteciler Sorununun ortaya kmasna
C) Kudse srailin egemen olmasna
D) Birlemi Milletlerin Ortadouyu hki-
miyet altna almasna
E) srailin snrlarn geniletmesine




2.
I. savan sonunda bar antlamas ya-
plmamas,
II. Birlemi Milletlerin kurulmas,
III. Schuman Plannn uygulamaya kon-
mas
Yukardaki gelimelerden hangilerinin
Arap-srail Savalarnn tekrar kmas-
na ortam hazrlad savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




3. 1948-49 Arap-srail Savalar sonrasnda
krallk rejiminin zayflad Msrda, Arap
milliyetiliinin liderliini stlenerek ikti-
dara gelen lider aadakilerden hangisi-
dir?
A) Hidiv I. Fuat B) Enver Sedat
C) Saad Zaglul D) Hafz Esad
E) Cemal Abdl Nsr




4. randa 1953 ylnda babakanla getiri-
len General Zahedinin nerisiyle, ngil-
tere ile ran arasnda yaanan petrol an-
lamazlnn zm iin arabuluculuk
roln stlenen devlet aadakilerden
hangisidir?
A) Almanya B) talya
C) ABD D) Fransa
E) Sovyet Rusya


Sava Filistinde yaayan bir milyon kadar Arap yerinden yurdundan etmi
ve bir Mlteciler Meselesi ortaya kmtr.
Arap lkeleri iinde en kuvvetli orduya sahip olduu sanlan Msrn, savata
en ar yenilgiye urayanlardan olmas, Msrda monarinin, yani Kral Faruk
rejiminin devrilmesine ortam hazrlamtr.
Kk bir srail ordusu karsnda be Arap devletinin asker gcnn yenik
duruma dmesi, Arap dnyasnda milliyetilik duygusunu glendirmi ve
bir Arap Milliyetilii hareketi ivme kazanmtr.
Savan sonunda bar antlamas yaplmamas ileride Arap-srail Savalarnn
tekrar kmasna ortam hazrlamtr.
srail 1967 Savanda Kudsn dier yarsn da ele geirecektir.
Arap-srail Savalarndan sonra Msrda krallk rejiminin zayflamas, Kral Faruk
rejiminin devrilmesine ve yerine Cemal Abdl Nsrn iktidara gelmesine yol a-
mtr. Nsr iktidara geldikten sonra Arap milliyetiliinin liderliini stlenmeye
almtr.
Amerika, ngiltere ve Fransa 25 Mays 1950de bir deklarasyon yaynlayarak, Arap
lkelerine ve sraile ancak i gvenliklerinin gerektirecei kadar silah satacaklar-
n ve bunu da bu silahlarn baka bir devlete kar kullanlmamas art ile yapa-
caklarn bildirmilerdir. Yani Avrupallar, Orta Douya bir silah ambargosu tatbik
etmilerdir.
1-D 2-A 3-E 4-C

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 349 ~

3) SVEY KRZ (1956)
23 Temmuz 1952 tarihinde Hr Subaylar Komitesinin yapt asker darbeyle Yar-
bay Cemal Abdl Nsr Msrn ynetimini ele geirmitir.
Abdl Nsr iktidara geldikten sonra, Arap lkeleri arasnda bir kolektif gvenlik
paktnn, yani bir asker ittifakn kurulmas bir yandan da slm Kongresi ad al-
tnda bir birlik kurulmas iin almtr. Bu gelimelerle Nsrn gerekletirmek
istedii, Dou ve Bat bloklar arasnda bir nc Blokun oluturulmasyd. An-
cak Badat Paktnn kurulmas Nsrn planlarn bozmutur.
Msr iin ok nemli bir proje olan Asvan Baraj iin ABD ve Dnya Bankasndan
istenen kredinin Amerika tarafndan engellenmesi Svey Buhrann balatmtr.
1956 ylnda Nsr, ngiliz-Fransz ortaklndaki Svey Kanaln milliletirdiini ilan
etmi, bunun zerine ABD, ngiltere ve Fransa, Sveyin Msrn kontrolnden -
karlmas iin birok giriimde bulunmu, ancak baarl olamamtr.
Nsrn Sveyin milletleraras kontrole braklmas teklifini reddetmesi zerine
ngiltere, Fransa ve srail bir araya gelerek Sveyi ele geirmek iin bir plan hazr-
lamtr. Bu plana gre; srail Msra sava aacak, ngiltere ve Fransa ise savaa
son vermek iin blgeye asker karacak ve kanal ele geirecekti.
Bu plan gereince srail 29 Ekim 1956 gn Msra kar saldrya gemitir. ngilte-
re ve Fransa da taraflara verdikleri atmann sona erdirilmesi ltimatomunun
ardndan Akdeniz zerinden blgeye asker karmaya balamtr.
Bu arada SSCB ise ngiltere, Fransa ve sraile savan hemen durdurulmasn iste-
yen mesajlar gndermitir. SSCB Babakan Nikolay Bulganin, ayrca ayn gn ABD
Cumhurbakan Eisenhowera da bir mesaj gndererek ABD ve Sovyet Rusyann
Msra ortak bir kuvvet gndererek sava durdurmalarn istemi, durdurulmad
takdirde bunun nc Dnya Savana gidebileceini belirtmitir. Ancak ABD,
ortak kuvvet teklifine iddetle kar gelmi ve Sovyetlerin Msra asker gnderme-
si durumunda ABDnin gereken tedbirleri alacan bildirmitir.
te yandan ABD hkmeti ve kamuoyu, ngiltere ve Fransann giritii bu saldry
kabul etmemitir. Nitekim ABDnin tepkisi sert olmu ve Fransa ile sraile sert bir
ihtarda bulunarak Msr topraklarndan ekilmelerini istemitir. Bu ar basklar
karsnda daha fazla direnemeyen bu devletler Msrdan ekilmek zorunda kal-
mtr. Svey Kanal da temizlenerek 1957 Martnda dnya deniz trafiine yeni-
den almtr.





4) ESENHOWER DOKTRN (1957)
ABD, zellikle 1956 ylnda ortaya kan Svey Krizinden sonra Arap dnyasnda
Batl devletlerin imajnn zedelendiini, bunun yerine SSCBnin itibarnn arttn
anlamtr.
ABD Bakan Eisenhower, bu durumu dzeltmek iin 5 Ocak 1957de ABD Kongre-
sine gnderdii mesajda, Svey Krizinden sonra SSCBnin Svey Kanalna ve
Batnn Orta Doudaki petrol kaynaklarna hkim olarak, blgeyi siyas anlamda
kontrol altna almaya ve Bat Blokuna bu sayede byk bir darbe vurmaya yakn
olduunu belirtmitir.
Bakan Eisenhower daha sonra Eisenhower Doktrini adn alacak olan mesajn-
da; Orta Dou lkelerine ekonomik ve asker yardm yaplmasn, bu lkelere ko-
mnist lkelerden bir saldr gelmesi hlinde ABD silahl kuvvetlerinin kullanlmas-
n ve her yl 200 milyon dolar harcama yetkisinin verilmesini istemitir.
Eisenhower Doktrini ile ABD, Orta Dou ile balant alann geniletmi, ngiltere ve
Fransann blgede brakt boluu doldurarak SSCBnin karsna kmtr.


1. Msr asndan ok nemli bir proje olan
Asvan Baraj iin Dnya Bankasndan
talep edilen krediyi engellemesi nedeniy-
le 1956da Svey Buhrannn yaanma-
sna neden olan devlet aadakilerden
hangisidir?
A) ABD B) Almanya
C) ngiltere D) talya
E) Sovyet Rusya




2. 1956 ylnda gerekleen ve ngiltere ile
Fransann Orta Doudaki prestijini sar-
sarken Sovyetlerin Arap Dnyasndaki
etkisini artran gelime aadakilerden
hangisidir?
A) srail Devletinin kurulmas
B) Svey Krizinin patlak vermesi
C) Badat Paktnn kurulmas
D) Suriye Bunalmnn ortaya kmas
E) Yom Kippur Savann kmas




3. Orta Dou lkelerine ekonomik ve asker
yardm yapmak, bu lkelere komnist l-
kelerden bir saldr gelmesi hlinde ABD
silahl kuvvetlerinin kullanlmasn sala-
mak amacyla 5 Ocak 1957de ilan edilen
program aadakilerden hangisidir?
A) Marshall Plan
B) Truman Doktrini
C) Monroe Doktrini
D) Schuman Plan
E) Eisenhower Doktrini




4. 5 Ocak 1957de yaymlanan Eisenhower
Doktrininin ABD d politikasna en be-
lirgin etkisi aadakilerden hangisidir?
A) ABDnin Orta Dou ile balant alann
geniletmesi
B) Batl devletlerle ilikilerin gerginlemesi
C) ABDnin Avrupa siyasetinden ekilmesi
D) Souk Sava Dneminin sona ermesi
E) SSCB ile olan gerginliin azalmas


1956 Svey Buhrannn en nemli sonucu, Sovyet Rusyann Orta Doudaki pres-
tiji ve etkisinin yok edilmek istenirken daha da artm olmasdr.
1-A 2-B 3-E 4-A

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 350 ~

Her ne kadar ABD Orta Dou ile ilgisini ilk kez Truman Doktrini ile gstermi ise de,
Truman Doktrini sadece Trkiye ve Yunanistana ve yine sadece asker yardm ya-
plmasn ngrmekteydi. Hlbuki Eisenhower Doktrini, btn bir Orta Dou blge-
sini iine alm ve ABD askerinin kullanlmas suretiyle, blgedeki lkelerin kom-
nizme kar savunulmasn da zerine almtr.




5) LBNAN BUNALIMI (1958)
1957de Lbnanda yaplan genel seimlere Cumhurbakan Camile Chamounun
hile kartrarak kendisinin grev sresini 4 yl daha uzatacak bir parlamento se-
tirmesi ve ABDnin yaynlad Eisenhower Doktrinini desteklemesi siyasal bir krize
sebep olmutur.
Lbnan halknn ikiye blnmesinden sonra muhalif bir gazetecinin ldrlmesiyle
olaylar Beyrut ve Trablusta (Tripoli) grevlere dnmtr.
Bu gelimeler zerine Cumhurbakan Chamoun, ABD, ngiltere ve Fransaya ba-
vurarak, btn bu yaplanlarn bir yabanc (bilhassa Suriyenin) mdahalesinin ese-
ri olduunu bildirmi ve bu nedenle Lbnana yardm yaplmasn istemitir.
Bu arada Irakta monarinin yklmas ve Badat Paktnn zarar grmesi mdahale
yanls olmayan ABDnin fikrini deitirmi ve 15.000 askerini Lbnana karmtr.
Chamoun, ABDnin basklar zerine cumhurbakanlnn sresini uzatmamay ka-
bul etmi, Genel Kurmay Bakan ahabn Lbnan parlamentosu tarafndan cum-
hurbakan seilmesiyle buhran yatmtr.


F) UZAK DOUDAK GELMELER
Avrupada Dou ve Bat Bloklar arasnda dengenin kurulmas ve bu iki blok arasn-
daki atmalar Uzak Douyu da etkilemitir.
Bu blgede olduka etkin konumda olan SSCB ve ini rahatsz eden iki konu vard.
Bunlardan biri, ABDnin Gney Korede bulunmas, dieri ise Fransann da hl
Gneydou Asyada, yani Hindiininde bulunmas ve ABDnin Fransay destekle-
mesiydi. Bunun iindir ki, 1950-1954 yllar arasnda Uzak Dou atmalarnn iki
temel gelimesi Kore Sava ile Hindiini Sava olmutur.

1) KORE SAVAI (1950-1953)
1945 Temmuzundaki Potsdam Konferansnda Sovyet Rusya Uzak Dou savana
katlmaya karar verince, asker harekt bakmndan Kore topraklar 38inci enlem
izgisi ile ikiye ayrlm ve bu izginin kuzeyi Sovyet, gneyi de ABD asker harekt
sahas olarak kabul edilmiti.
Gerek ABD-Sovyet mzakereleri gerekse Birlemi Milletlerin abalar, bu iki bl-
genin birlemesini salayamamtr. Bunun zerine ABD, 10 Mays 1948de Gney
Korede seim dzenlemi ve Syngman Rheenin bakanlnda Gney Kore Cum-
huriyeti kurulmutur.
Sovyetler de Kuzey Korede kendilerine gre bir seim dzenleyerek kuzeyde 9 Ey-
ll 1948de Kore Halk Cumhuriyetini kurmulardr.
Balangta duruma sessiz kalan Sovyetler, inin 1949 sonunda komnist rejimin
idaresi altna girmesiyle ABDyi Asyadan atmay planlamaya balamtr. Bu plan
erevesinde Kuzey Kore kuvvetleri 25 Haziran 1950de Gney Koreye sava ilan
etmitir.


1. Aadakilerden hangisi Eisenhower
Doktrinini destekleyen devletlerden biri
deildir?
A) Tunus B) Fas C) Afganistan
D) rdn E) Yunanistan




2. 1958 Lbnan Bunalmnn ortaya kma-
snda;
I. Balfour Deklarasyonunun yaymlanma-
s,
II. Lbnann Eisenhower Doktrinini des-
teklemesi,
III. Cumhurbakan Camile Chamounun
seimlere hile kartrmas
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III





3. II. Dnya Savandan sonra ortaya kan
38. Enlem Sorunu, aadakilerden han-
gisinin balamasnda etkili olmutur?
A) Hindiini Sava
B) Kore Sava
C) Vietnam Sava
D) Svey Krizi
E) Lbnan Bunalm





4. Aadakilerden hangisi, ABD ile SSCB
arasnda yaanan kar atmalarnn
Uzak Doudaki sonularndan biridir?
A) in Halk Cumhuriyetinin kurulmas
B) Kemir Sorununun ortaya kmas
C) Korenin Kuzey ve Gney olarak ikiye
ayrlmas
D) Pakistann bamszln ilan etmesi
E) Kuzey Atlantik Paktnn kurulmas



Eisenhower Doktrinini Lbnan, Pakistan, Irak, Trkiye, Yunanistan, Afganistan, Lib-
ya, Tunus ve Fas desteklerken; Msr, rdn, Suriye ve Suudi Arabistan tepki gs-
termitir.
1-D 2-A 3-B 4-C

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 351 ~

Gvenlik Konseyi, Birlemi Milletler Tekiltnn ilgili antlamalar gereince, G-
ney Korenin yardmna gnderilmek zere, eitli milletlerin askerlerinden oluan
fakat esas yk ABDnin stlendii bir Birlemi Milletler Kuvveti oluturmutur.
Bu kuvvetin komutanlna da ABDli General Mac Arthur getirilmitir.
1950de balayan Kore Sava 1953 Temmuzunda sona ermi, taraflar birbirlerine
stnlk salayamamtr. mzalanan Panmunjom Mtarekesi ile Kuzey ve Gney
Kore arasndaki snr yine 38inci enlem olarak belirlenmitir.
















(Koreye Giden Trk Askerleri)

2) HNDN SAVAI (1954)
Fransa II. Dnya Savandan sonra Hindiinindeki smrge dzenini devam ettir-
mek istemitir. Vietnam, Kamboya, Laos ve Taylandda da bu amacn gerekle-
tirmek isteyince Fransaya kar bamszlk isyanlar balamtr.
Hindiininde yaanan bu gelimeler 1954ten itibaren Dou ve Bat Bloklar arasn-
da nemli bir sorun haline gelmitir. ABD, Fransa, ngiltere, SSCB ve in Halk Cum-
huriyeti Cenevrede bir konferans dzenlemilerdir. Bu konferans sonucunda Fran-
sa Vietnam, Kamboya ve Laostan ekilmi ve bu devletler bamszlklarn kazan-
mlardr. Ayrca Vietnam 17. Enlem snr olmak zere Kuzey ve Gney olarak ikiye
ayrlmtr.

3) SEATONUN KURULUU (8 EYLL 1954)
Vietnam Sava ABDyi, Kore Savandan sonra almaya balad savunma tedbir-
lerini daha da kuvvetlendirmeye sevk etmitir. Bu sava, gneydou Asyann kar
karya bulunduu tehlikeyi aka gsterdii gibi, blgenin stratejik nemini de
artrmtr. Bu blge komnizmin kontrol altna dt takdirde Sovyet Rusya ve
in, Singapur ve Malacca Boazna da hkim olabilir, bu da Pasifik Okyanusunun
savunmas asndan byk skntlar ortaya karabilirdi.
ABDnin bu blgeyi koruma yolunda att ilk adm, tam bamszlklarn kazanm
olan Tayland, Laos, Kamboya ve Gney Vietnama asker ve ekonomik yardmlar-
n artrmak olmutur.
kinci adm ise, SEATO (South East Asia Treaty Organization) ya da Manilla Pakt
ad verilen Gney Dou Asya Antlama Tekiltnn kurulmasdr.


1. Gney Korenin yardmna gnderilmek
zere, Gvenlik Konseyinin oluturduu
Birlemi Milletler Kuvvetinin komutan-
lna aadakilerden hangisi getirilmi-
tir?
A) Mac Arthur
B) Dwight D. Eisenhower
C) George C. Marshall
D) Liman von Sanders
E) Franklin D. Roosevelt




2. 1950-1953 yllar arasnda gerekleen
Kore Sava aadaki antlamalardan
hangisiyle sona ermitir?
A) Moskova B) Roma
C) San Francisco D) Viyana
E) Panmunjom




3. Trkiye Kore Savana aadakilerden
hangisinin asker kuvvetlerine destek
vermek amacyla katlmtr?
A) COMINFORM
B) Milletler Cemiyeti
C) Birlemi Milletler
D) Varova Pakt
E) Kuzey Atlantik Pakt (NATO)




4. II. Dnya Savandan sonra devam ettir-
mek istedii smrge dzeni nedeniyle
1954te Vietnam, Kamboya, Laos, Tay-
land gibi lkelerde bamszlk isyanlar-
nn ve sonrasnda Hindiini Savann
balamasna neden olan devlet aada-
kilerden hangisidir?
A) Sovyet Rusya B) Fransa
C) ngiltere D) ABD
E) talya



5. ABD Uzak Doudaki etkinliini artrmak
iin aadaki tekiltlardan hangisini
kurmutur?
A) CENTO B) AET C) NATO
D) SEATO E) OPEC


Trkiye Kore Savana, Birlemi Milletler Kuvvetine bir tugay asker gndererek
katlm, bylece Trkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez yurt dna asker yollanm-
tr. Ayrca Trkiye NATOya katlma yolunda da nemli bir adm atmtr.
1-A 2-E 3-C 4-B 5-D

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 352 ~

Bir kolektif savunma sistemi olan bu rgtlenme, 8 Eyll 1954te, ABD, ngiltere ve
Fransa ile Uzak Dou lkelerinden Yeni Zelanda, Avustralya, Filipinler, Tayland ile
Pakistann katlmas ile kurulmutur. Bylece ABD, Sovyet Rusya ve mttefiki in
etrafnda bir ittifaklar emberi meydana getirmitir.
Bu arada ABD, komnizmi benimseyen ine kar 2 Aralk 1955te Milliyeti in
(Formosa) hkmeti ile de bir ittifak antlamas imzalamtr. SEATO antlamas gi-
bi bu ittifakn da belirli bir sresi yoktu.


G) GNEY ASYA VE AFRKADAK GELMELER
1) ASYA
a) Hindistan
Hindistan Bamszlk Hareketinin lideri olan Mahatma Gandhi, ilk olarak Gney
Afrikada Hint topluluunun vatandalk haklar iin bar bir bamszlk ve dire-
ni felsefesi benimsemitir.
Mahatma Gandhi, Afrikadan Hindistana dndkten sonra yoksul ifti ve emeki-
leri baskc vergilendirme politikasna ve yaygn ayrmcla kar protesto etmeleri
iin rgtlemitir.
Hindistan Ulusal Kongresinin liderliini stlenerek lke apnda yoksulluun azal-
tlmas, kadnlarn serbestsi, farkl din ve etnik gruplar arasnda kardelik, kast ve
dokunulmazlk ayrmclna son verilmesi, lkenin ekonomik yeterliliine kavu-
mas ve en nemlisi olan Swaraj yani Hindistann yabanc hkimiyetinden kur-
tulmas konularnda lke apnda kampanyalar yrtmtr.
Gandhi, Hindistanda alnan Britanya Tuz Vergisine kar 1930da yapt 400 kilo-
metrelik Gandhi Tuz Yry ile lkesinin Britanyaya kar bakaldrmasna n-
clk etmi, 1942de Britanyallara arda bulunarak Hindistan terk etmelerini
istemitir.
II. Dnya Savandan olduka ypranm kan ngiltere, blgedeki gelimelere da-
ha fazla kar koyamam ve 14 Austos 1947de Hindistann bamszln tan-
mak zorunda kalmtr.









b) Pakistan




Pakistann 15 Austos 1947den nceki tarihi Hindistan ile ayndr.
23 Mart 1940ta Lahorda, Muhammed Ali Cinnah bakanlnda toplanan Msl-
manlar Birlii Cemiyeti Kongresinde, Hindistann Mslmanlar ile gayri mslimler
arasnda blnmesi ve ayr bir Pakistan Devleti kurulmas karar alnmtr.
Muhammed Ali Cinnah, 14 Austos 1947de Pakistan Genel Valisi olmu ve Pakis-
tan bamszln kazanmtr.


1. 8 Eyll 1954te kurulan ve SEATO ya da
Manilla Pakt adyla da bilinen Gney Do-
u Asya Antlama Tekiltnn kurulma
amac aadakilerden hangisidir?
A) Asyada her trl smrgecilik faaliyeti-
ne son vermek
B) Blgedeki komnist faaliyetlerin etkisini
kontrol altna almak
C) Gney Dou Asyadaki lkeler arasnda
ekonomik i birlii salamak
D) Blge lkeleri arasnda ortak bir pazar
oluturmak
E) ABDnin blge zerindeki emellerine set
ekmek




2. Hindistan Bamszlk Hareketinin siyas
ve ruhan lideri olan, 1869-1948 yllar
arasnda yaam, Swaraj politikasyla
lkesinin sosyal ve ekonomik adan ge-
limesi konusunda yapt almalaryla
bilinen devlet adam aadakilerden
hangisidir?
A) Morarji Desai
B) Jawaharlal Nehru
C) Mahatma Gandhi
D) Muhammed Ali Cinnah
E) Bal Gangadhar Tilak





3. 1930da yapt 400 kilometrelik Gandhi
Tuz Yry ile lkesinin bamszl
iin mcadele eden Mahatma Gandhi, bu
mcadelesini aadaki devletlerden
hangisine kar yrtmtr?
A) ngiltere B) ABD C) talya
D) Fransa E) SSCB




4. 23 Mart 1940ta Lahorda toplanan Ms-
lmanlar Birlii Cemiyeti Kongresinde,
Hindulardan ayr bir Pakistan Devletinin
kurulmasn savunan devlet adam aa-
dakilerden hangisidir?
A) Jawaharlal Nehru
B) Pervez Merrev
C) Mahatma Gandhi
D) Benazir Butto
E) Muhammed Ali Cinnah



Mahatma GANDH (1869-1948)
Hindistan Bamszlk Hareketinin siyas ve ruhan nderidir. Hin-
distan Ulusal Kongresinin liderliini stlenerek lke apnda yoksul-
luun azaltlmas, kadnlarn serbestsi, farkl din ve etnik gruplar
arasnda kardelik, kast ve dokunulmazlk ayrmclna son verilme-
si, lkenin ekonomik yeterliliine kavumas ve en nemlisi Swaraj
yani Hindistann yabanc hkimiyetinden kurtulmas konularnda e-
itli kampanyalar yrtmtr. 30 Ocak 1948de ldrlmtr.
Pakistan ad ilk olarak ngilterede renim gren Mslman renciler tarafn-
dan 1940 ylnda ortaya konmutur.
1-B 2-C 3-A 4-E

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 353 ~









c) Vietnam
XIX. yzylda Hindiini Birlii iinde bir Fransz smrgesi haline gelen Vietnamda,
Fransann lkeyi ekonomik ynden smrmesi ve siyas bask uygulamas, Fransz
ynetimine kar kuvvetli bir mill direni hareketine sebep olmutur. Komnistler
1930lu yllardan itibaren Fransaya kar ortaya kan hareketler sonucu 1941de
Vietnam Bamszlk Cemiyetini (Vietminh) kurmulardr.
kinci Dnya Savanda Vietnam igal eden Japonya 1945te teslim olunca, Viet-
minh birlikleri Hanoide iktidar ele geirmi, liderleri Ho Chi Minh Vietnamn ba-
mszln ilan etmitir.
Fransa gneyde mill ihtilali bastrmay baarmsa da, kuzeyde smrge rejimini
yeniden kurmak istemesi, Hindiini Savalarnn patlak vermesine yol amtr.
1946dan 1954 ylna kadar devam eden sava, Dienbienphu Muharebesinde Fran-
sann bozguna uramasyla son bulmutur.
21 Temmuz 1954te imzalanan Cenevre Antlamas kararlarna gre, geici olarak
lke kuzeyde komnist kontrolndeki Demokratik Vietnam Cumhuriyeti, gney-
de Vietnam Cumhuriyeti olmak zere iki ayr devlete blnm, blnme hatt da
17. Paralel olarak belirlenmitir.


2) AFRKA
ngiltere ve Fransa dnda Afrikada smrgeleri olan Almanya, Belika, Portekiz
ve Hollandann savan ykc etkilerine maruz kalmas, buna kar Afrika devletle-
rinin ekonomik ynden glenmeye balamalar ve milliyetiliin de glenmesi
ktadaki smrgeciliin zayflamasnda etkili olmutur.
Bu ynde ilk adm 1957de ngiltereye kar bamszln kazanan Gana atmtr.
Ganann bamszln Nijerya ve Sierra Lione (1960) ile Gambiya (1965)nn ba-
mszlklar izlemitir.
Kenyada 1952de Mau Mau gizli rgtnn balatt ngiltereye kar isyan ha-
reketi 1963te bamszln kazanlmasyla sonulanmtr. Ayrca Uganda ve Tan-
ganika da bu dnemde ngiltereye kar bamszln kazanmtr.
Fransaya kar Afrikada balayan en nemli bamszlk hareketi ise Cezayirde
olmutur. Fransa, kinci Dnya Savanda (1942) Cezayiri direni merkezi olarak
kullanm, sava bittikten sonra Cezayirliler fedakrlklarna karlk bamszlk ya
da Franszlarla ayn haklara sahip olmak istemilerdir. Ancak Franszlar bu isteklere
byk tepki gstermi ve halk katledilmeye balanmtr.
1948de Fransa burann bir smrge deil Fransa topraklar olduunu ilan etmitir.
Fakat d dnyaya kar yaplan bu ilana ramen buray bir smrge olarak idare
etmeye alm ve Cezayir halkna Franszlarla eit haklar tanmamlardr.
Mill Kurtulu Cephesi ve Cezayir Ulusal Hareketinin Fransaya kar mcadelesin-
de tekiltlanmaya balayan halk, 1954 ylnda bilfiil balayan silahl mcadelesin-
de, 1956da bamszla kavuan Fas ve Tunusun da desteini salamtr. Mca-
dele 1962de Evian Antlamasnn imzalanmas ve Cezayir Demokratik Halk Cum-
huriyeti adyla bamszln kazanlmasyla sonulanmtr.
Fransa 1956da Cezayiri elde tutmak iin Fas ve Tunusun bamszln tanmtr.


1. 1876-1948 yllar arasnda yaam, Ms-
lman Milliyetilii Hareketinin liderlii-
ni yapm olan Pakistann ilk devlet ba-
kan aadakilerden hangisidir?
A) Navaz erif
B) Inder Kumar Gujral
C) Mahatma Gandhi
D) Muhammed Ali Cinnah
E) Jawaharlal Nehru



2. Blnme hatt 17. Paralel olmak zere
Vietnamn kuzey ve gney olarak ikiye
ayrlmas aadaki antlamalardan han-
gisiyle gereklemitir?
A) Paris Antlamas
B) Roma Antlamas
C) Dayton Antlamas
D) Viyana Antlamas
E) Cenevre Antlamas



3. ngiliz smrgesine kar 1957de bam-
szln kazanan ilk Afrika lkesi aa-
dakilerden hangisidir?
A) Gana B) Nijerya C) Gambiya
D) Sierra Lione E) Kenya



4. Mau Mau adl gizli bir rgtn 1952de
ngiliz smrgesine kar balatt m-
cadele sonunda 1963te bamszln
kazanan Afrika lkesi aadakilerden
hangisidir?
A) Tanganika B) Uganda
C) Kenya D) Nijerya
E) Sierra Lione



5. Souk Sava Dneminde Fas, Tunus ve
Cezayir;
I. talya,
II. Fransa,
III. Almanya
devletlerinden hangilerine kar mcade-
le vererek bamszlklarn kazanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


Muhammed Ali CNNAH (1876-1948)
Pakistann kurucusu ve ilk genel valisidir. Mslman Milliyetilii
Hareketinin de lideri olan Cinnah, 1947de bugnk Pakistan dev-
letini kurmu ve kendisi de ilk devlet bakan olmutur. Kemir So-
rununda Hindistana kar Pakistann haklar iin mcadele eden
Cinnah, 11 Eyll 1948de lmtr.
1-D 2-E 3-A 4-C 5-B

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 354 ~

1911de talyann hkimiyetine giren Libya (Trablusgarp)ta, mttefik devletlerin
yardm ile 1951de yabanclarn idaresi son bulmu ve Libya Krall kurulmutur.
1953te Arap Birliine ve 1955te de BMye ye olmutur.


AFRKA BRL TEKLTI (OAU) (1963)
Afrikada bamszlklarn kazanan lkeler herhangi bir blokun iinde yer almam,
kendi aralarnda 25 Mays 1963 tarihinde ekonomik kalknmay salamak amacyla,
merkezi Etiyopyann Addis Ababa ehri olan Afrika Birlii Tekilt (OAU)n kur-
mulardr.
32 yesi bulunan bu tekiltn balca amalar; Afrika lkelerinin bamszlklarn
desteklemek, atmalar nleyerek birlik ve beraberlii salamak, blgenin ekono-
mik ve salk sorunlarn grmek ve uluslararas ilikileri gelitirmektir.


H) SOUK SAVA DNEMNDE TRK DI POLTKASI
Trkiye II. Dnya Savandan sonra SSCBnin basks zerine Bat Blouna yakn bir
politika izlemeye nem vermitir. Bu durumun nedenlerine baktmzda;
II. Dnya Sava sona ermeden 19 Mart 1945 tarihinde Moskova Bykelisi Selim
Sarperi kabul eden Molotov, Sovyet hkmetinin gnn artlarna ve II. Dnya
Sava sonunda ortaya kan yeni duruma uygun olmad iin 17 Aralk 1925 tarihli
Trk-Sovyet Dostluk ve Tarafszlk Antlamasn feshettiini bildirmitir.
Trkiyenin yeni bir anlama yaplmas nerisine kar Molotov, 7 Haziran 1945te
Bykeli Sarpere iki lke arasnda yeni bir antlama yaplabilmesi iin; Boazlarn
Trkiye ile birlikte savunulmasn, bunu salamak iin de Sovyetlere Boazlarda de-
niz ve kara sleri verilmesi, Montreux Szlemesinin deitirilmesi ve Kars ile Ar-
dahann Sovyetler Birliine iade edilmesi gerektiini ileri srmtr.
8 Austos 1946da Trkiyeye verdii ve Boazlarla ilgili grlerini ieren notada
SSCB, II. Dnya Sava iinde meydana gelen olaylarn, Montreux Szlemesinin
Karadeniz devletlerinin gvenliini salamakta yetersiz kaldn ileri srerek, Bo-
azlardan gei rejimini dzenleme yetkisinin Trkiye ile Karadeniz devletlerine ait
olmasn ve Boazlarn Trkiye ile SSCB tarafndan ortaklaa savunulmasn istemi-
tir. ABD ve ngiltere ile durumu gren Trkiye bu istekleri reddetmitir.
Trkiye, Sovyet tehlikesine kar bamszln ve toprak btnln koruyabil-
mek iin, 1939 ylndan itibaren ittifak iinde bulunduu ngilterenin ve ABDnin
desteini aramtr. Fakat gerek Trkiyenin II. Dnya Savanda tarafsz kalm ol-
mas, gerekse Trkiyede byk bir endie uyandran Sovyet davranlarnn Batda
ayn tepkiyle karlanmamas sebebiyle istedii destei elde edememitir.
Bu arada Yunanistanda i sava balamas ve komnizm tehlikesinin glenmesi
zerine ngilterenin de telkinleriyle ABD, Trkiye ve Yunanistana Truman Doktrini
erevesinde asker yardm yapmaya balamtr.
12 Temmuz 1947de Trk-Amerikan ikili antlamasn, 4 Temmuz 1948de imzala-
nan ekonomik i birlii antlamas takip etmitir. Antlama sonras ABD, Marshall
Plan erevesinde 19491951 yllar arasnda Trkiyeye ekonomik yardm yap-
mtr. 1951den sonra bu yardm Ortak Savunma Programna dhil edilecektir.

1) AVRUPA KONSEYNE YELK (8 AUSTOS 1949)
5 Mays 1949da Belika, ngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda, rlanda, sve,
talya, Lksemburg ve Norve tarafndan kurulmutur.
Birliin amac, ye lkelerin ortak mallarn ve ilkelerini korumak, iktisad geliimle-
rini salamak amacyla aralarnda daha sk bir i birlii oluturmaktr.


1. 1963te kurulan Afrika Birlii Tekilt-
nn amalar arasnda;
I. Afrika ktasnn ekonomik ve salk
sorunlarn grmek,
II. blgedeki atmalar engellemek,
III. Afrika lkelerinin bamszlk mcade-
lelerini desteklemek
unsurlarndan hangileri yer almtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. 1963te kurulan Afrika Birlii Tekilt-
nn ksaltlm ad aadakilerden han-
gisidir?
A) OPEC B) OAU C) CENTO
D) SEATO E) ABT



3. II. Dnya Savandan sonra ortaya kan
yeni durum karsnda Trkiye ile yapt
dostluk antlamasn fesheden, yeni bir
antlamann da ancak Montr Szleme-
sinin deitirilerek Boazlarda Trkiye
ile ortak savunma ve s elde etme art-
na bal olduunu syleyen Avrupa dev-
leti aadakilerden hangisidir?
A) talya B) Almanya C) ngiltere
D) Fransa E) SSCB



4.
I. Truman Doktrini,
II. Marshall Plan,
III. Monroe Doktrini
ABD komnizm tehdidine kar yukarda-
kilerden hangileriyle Trkiyeye asker ve
ekonomik yardm gerekletirmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



5. Aadakilerden hangisi Avrupa Konse-
yine ye deildir?
A) ABD B) Danimarka
C) ngiltere D) talya
E) Lksemburg


1-E 2-B 3-E 4-C 5-A

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 355 ~

Trkiye 8 Austos 1949da Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin davetiyle bera-
ber Yunanistan ve zlanda ile birlikte konseye katlmtr.
Trkiyenin Avrupa Konseyine katlmasnda;
Bat Blokuna yakn olma amac,
ABD ile ilikileri glendirme istei,
Avrupal devlet statsnde saylma,
Avrupa ile her trl alanda btnleme salama
amalar etkili olmutur.


2) NATOYA YELK (18 UBAT 1952)
ABD, SSCBnin yaylmac bir politika izlemesi ve COMINFORMu kurarak Dou Blo-
kunu oluturmas zerine, SSCBye kar ortak bir savunma rgt kurulmas kara-
rn alm ve 4 Nisan 1949da NATO (North Atlantic Treaty Organization)yu kur-
mutu.
Trkiyenin bu dnemde Avrupa Konseyine yeliinin kabul edilmi olmasna ra-
men, NATOya ye olma giriimleri zellikle ngiltere olmak zere baz Avrupal
devletler tarafndan siyas, ekonomik ve kltrel gerekelerle reddedilmitir.
Bu arada Trkiyede Demokrat Partinin iktidara gelmesiyle beraber liberal eilimli
bir politika izlemesi ABD ile ilikileri yeni bir istikamete ynlendirmitir. Bu durumu
frsat bilen DP ynetimi meclis karar olmadan Tahsin Yazc komutasnda 4.500 ki-
ilik bir asker gc BM kuvvetlerine yardmc olmas iin Koreye gndermitir.
Kore Savandan sonra Trkiyenin NATOya alnmas konusunda ABDnin tavr de-
imeye balamtr. nk Kore Sava, II. Dnya Savandan sonra artk kmas
beklenmeyen blgesel savalarn hi de ihtimal d olmadn gstermi ve NATO
lkelerini, zellikle de ABDyi Sovyetler karsnda daha etkili tedbirler almaya y-
neltmitir.
Sonuta ABD, Sovyetler Birliine kar set ekme ve kabilecek muhtemel bir sa-
vata asker slere ihtiya duyulmas sebebiyle Trkiyenin NATOya yeliini des-
teklemitir.
Bu gelimelerden sonra 15-20 Eyll 1951 tarihleri arasnda Ottowada toplanan
NATO Bakanlar Konseyi, Trkiye ve Yunanistann NATOya ye olarak alnmasna
oy birlii ile karar vermitir. TBMM de 18 ubat 1952de Kuzey Atlantik Paktna
katlmay tasdik etmi, bylece Trkiye NATOya resmen ye olmutur.
Trkiyenin NATOya alnmasnda;
Koredeki askeri baars,
Uluslararas sorunlarda Batllarla birlikte hareket etmesi,
Modern olmamakla beraber gl bir kara ordusuna sahip olmas,
Bat savunmas iin gerekli olan jeopolitik yeri ve nemi
birinci derecede etkili olmutur.


3) BALKAN TTFAKI (9 AUSTOS 1954)
SSCB kontrol dndaki tek komnist devlet olan Yugoslavya ile NATOya girmesi
kesin olan Yunanistan ve Trkiyenin bir ittifak yaparak SSCBnin Akdeniz ve Bal-
kanlarda yaylmasn engellemek istemesi zerine kurulmutur.
1951 yl sonuna doru lke arasnda balayan yaknlama 1952 yl boyunca da
devam etmi ve 28 ubat 1953te Ankarada lkenin Dileri Bakanlar tarafn-
dan bir Dostluk ve birlii Antlamas imzalanmtr. Bu antlamaya gre,
devlet ortak karlaryla ilgili konularda birbirlerine danacaklar ve ye devletlerin
Dileri Bakanlar ylda en az bir defa toplanacakt.


1. Trkiyenin Avrupa Konseyine ye ol-
masnda,
I. Bat Blokuna yakn olmak istemesi,
II. Orta Douda egemen bir g olmak
istemesi,
III. ABD ile ilikileri glendirmek istemesi
amalarndan hangilerinin etkili olduu
savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III



2. Trkiyenin NATO (Kuzey Atlantik Pak-
t)ya yelii hangi yl gereklemitir?
A) 1945 B) 1948 C) 1950
D) 1952 E) 1955



3. Trkiyenin NATOya yeliinin kabul
edilmesinde,
I. Koredeki asker baars,
II. gl bir kara ordusuna sahip olmas,
III. jeopolitik konumu
unsurlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



4. SSCBnin Akdeniz ve Balkanlarda yayl-
masn engellemek amacyla 9 Austos
1954te Yugoslavya, Yunanistan ve Tr-
kiyenin nclnde kurulan tekilt
aadakilerden hangisidir?
A) Balkan ttifak B) Sadbad Pakt
C) Badat Pakt D) Manilla Pakt
E) SEATO


5.
I. SSCBnin Akdeniz ve Balkanlarda yayl-
masn engelleme,
II. Trkiye, Yunanistan ve Yugoslavya ara-
snda ibirliini glendirme,
III. Dou Avrupa devletleriyle Balkan dev-
letleri arasnda ittifak kurma
Yukardakilerden hangileri Balkan ttifa-
knn amalar arasnda gsterilebilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III

1-B 2-D 3-E 4-A 5-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 356 ~

Dileri Bakanlar arasnda sren toplantlar sonucunda 9 Austos 1954te lke
arasnda Bled Antlamas imzalanmtr. Bu antlamaya gre taraflar, aralarndan
herhangi birine ynelen bir saldry kendilerine de yaplm sayarak asker g de
dhil her trl nlemi alacaklard.
Ancak daha paktn ilk gnlerinden itibaren Trkiye ve Yugoslavya arasnda gr
ayrlklar ortaya km ve 1955ten itibaren Sovyetlerle ilikilerini dzeltmeye ba-
layan Yugoslavyann pakta ilgisi azalmtr. Ayrca Trkiye ile Yunanistan arasnda
Kbrs Sorununun ortaya kmasyla da paktn dourduu olumlu hava silinmeye
balamtr. 1960 ylna kadar devam eden paktn, 1960 Hazirannda resmen sona
erdii aklanmtr.

4) BADAT PAKTI (CENTO) (24 UBAT 1955)
Fransa ve ngilterenin Orta Doudaki etkinliinin azalmas zerine, Sovyet Rus-
yann Orta Douya szmasn nlemek amacyla Orta Dou lkeleri arasnda bir it-
tifak kurma fikri ortaya atlmtr. Bu ittifak kurma fikri esasnda ABDden gelmi,
fakat fikir Trkiye tarafndan gerekletirilerek, 24 ubat 1955te Trkiye ile Irak
arasnda Badat Pakt imzalanmtr.
ngiltere, Pakistan ve rann da katlmyla genileyen Badat Paktna, Irak dn-
daki Arap lkelerinin katlmamas ve buna kar Orta Dounun; pakta katlanlar
(Irak, ran ve Pakistan), kar kanlar (Msr, Suriye, Suudi Arabistan ve Yemen) ve
tarafsz kalanlar (rdn ve Lbnan) olmak zere gruplamas SSCBnin iini kolay-
latrmtr. Bu gelimeler ayrca paktn amacna ulamasn da engellemitir.





Irak, 14 Temmuz 1958de monarinin devrilmesi sonucu 24 Mart 1959da Badat
Paktndan ekildiini resmen aklamtr. Irakn ayrlmasndan sonra, 18 Austos
1959da da Badat Paktnn ad CENTO (Merkez Antlama rgt-Central Treaty
Organization) olarak deitirilmi, merkezi de Ankaraya tanmtr.
CENTOnun ilk toplants 7-9 Ekim 1959da Washingtonda yaplmtr.
rgt aslnda savunma amacyla kurulmu olmasna ramen, faaliyetlerini, yeler
arasnda ekonomik, kltrel ve teknik i birlii konularna yneltmitir.
Bu ekilde 20 yl kadar devam eden rgt, 12 Mart 1979da Pakistann ve rann
ayrlmas ile dalma noktasna gelmitir. Trkiye, 13 Mart 1979da, bu devletlerin
CENTOdan ayrlmas kararlarn saygyla karladn ve bu durumda CENTOnun
blgedeki ilevini fiilen kaybettiini aklamtr. Bylece Badat Paktnn bir deva-
m eklinde olan CENTO, hukuken olmasa bile fiilen sona ermitir.

5) SURYE BUNALIMI (1957)
II. Dnya Sava ncesinde Fransadan bamszln kazanan Suriyede 1950li yl-
larda art arda hkmet darbeleri yaanmtr. Ancak Msr lideri Cemal Abdl N-
srla beraber SSCByle yaknlamas komularn rahatsz etmitir.
Suriyenin 1956da SSCB ile yardm antlamas imzalamas zerine Trkiye, Irak, r-
dn, srail ve Lbnan tarafndan tepkiyle karlanmtr. yle ki, bu lkelerin inanc
Sovyetlerin Suriyede bir kprba kurduklar ve Suriyenin bir Moskova Uydu-
su haline geldiiydi.
ABD Bakan Eisenhower Babakan Adnan Menderese gnderdii mesajda, Suri-
yenin bir saldrs karsnda Trkiye, Irak ve rdnn bu lkeye kar asker bir
harekta girimek zorunda kalmas hlinde Amerikann kendilerine derhal silah
yardm yapacan bildirmitir.


1. 9 Austos 1954te Yugoslavya, Yunanis-
tan ve Trkiyenin nclnde kurulan
Balkan ttifaknn zamanla nemini kay-
betmesinde,
I. Orta Douda Arap-srail atmalarnn
balamas,
II. Kbrs Sorununun ortaya kmas,
III. Yugoslavyann Sovyetlerle ilikilerini
dzeltmeye balamas
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III



2. 24 ubat 1955te Sovyet Rusyann Orta
Douda yaylmasn nlemek amacyla
Trkiyenin nclnde kurulan teki-
lt aadakilerden hangisidir?
A) Sadbad Pakt B) Balkan Antant
C) SEATO D) COMINFORM
E) Badat Pakt



3. Irakn ekildiini ilan etmesinden sonra
18 Austos 1959da ad CENTO (Merkez
Antlama rgt) olarak deitirilen Ba-
dat Paktnn merkezi aadaki ehirler-
den hangisine tanmtr?
A) am B) Tahran C) Moskova
D) Ankara E) Washington




4. Badat Paktnn kurulmasndan sonra Orta
Dou; pakta katlan Irak, ran ve Pakistan;
pakta iddetle cephe alan Msr, Suriye, Su-
udi Arabistan ve Yemen ve her iki grubun
dnda kalan rdn ve Lbnan olmak ze-
re ayr gruba ayrlmtr.
Bu duruma bakarak,
I. Badat Pakt Ortadouda siyas ayrlk-
lara yol amtr.
II. Orta Dou devletleri arasnda siyas g-
r ayrlklar vardr.
III. Trkiyenin Orta Douda glenmesi
siyas sorunlara yol amtr.
yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


Bu paktn kurulmas ile Orta Dounun liderliinin Trkiyeye gemesi Arap dnya-
sn kendi ats altnda toplamak isteyen Msr lideri Cemal Abdl Nsr endie-
lendirmitir. Nsr, paktn kurulmasndan sonra Bat aleyhtarln artrm ve SSCB
ile ilikilerini sklatrmtr. Bu da Svey Krizine ortam hazrlamtr.
1-A 2-E 3-D 4-C

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 357 ~

Bu gelimeler zerine Trkiyenin Suriye snrna ynak yaparak asker tatbikatlar
yapmas Trkiye-Suriye ilikilerini daha da gerginletirmitir.
SSCBnin kar basklarn artrd dnemde;
ABDnin Trkiyeye byk bir destek vermesi,
Suudi Arabistann Trkiye ile Suriye arasnda arabuluculuk yapmas,
rdn Kral Hseyinin de Suriyeye kar tavrn yumuatmas
krizi zme kavumutur.









) SOUK SAVA DNEMNDE TRKYEDE YAANAN
NEML GELMELER
1) SYAS GELMELER
II. Dnya Savandan sonra uluslararas ortamn elverili olmas, Batnn demokra-
tik fikirlerinden etkilenmi bir kuan ve halkn demokrasi talepleri, ok partili ha-
yata geite etkili olmutur.
Cumhurbakan smet nn, Ankarada 19 Mays Genlik ve Spor Bayramnda
(1945) demokratik gelimeden bahsetmi ve Siyas hayatmzda demokratik pren-
sipler daha byk lde hkim olacaktr. demitir.
nnnn bu aklamalarndan sonra Trkiyede ilk muhalefet partisi, 18 Temmuz
1945te Nuri Demira tarafndan Mill Kalknma Partisi adyla kurulmutur. Ancak
bu parti siyas hayatta ok etkin olamamtr.

a) Demokrat Parti (DP)nin Kuruluu (7 Ocak 1946)
Bu dnemde CHPnin iinde, iftiyi Topraklandrma Kanununun kabul srasnda
parti ii muhalefet olumu, bu muhalefetin ban Cell Bayar, Adnan Menderes,
Fuat Kprl ve Refik Koraltan ekmitir. (C A F e R)
Bayar, Menderes, Kprl ve Koraltann 7 Haziran 1945te verdii Drtl Takrir-
in reddi zerine bu kiilerin yeni bir parti kurma almalar balamtr.
Yazdklar sert yazlar nedeniyle partiden ihra edilen Menderes, Kprl ve Koral-
tana, CHPden ve milletvekilliinden istifa eden Cell Bayar da katlm, 1 Aralk
1945te de parti kuracaklarn aklamtr.
smet nn tarafndan ankaya Kkne arlan Cell Bayar, cumhurbakann-
dan gerekli destei aldktan sonra 7 Ocak 1946da Demokrat Parti kurulmu ve ge-
nel bakanlna da Cell Bayar getirilmitir.

b) 1946 Genel Seimleri
DPnin basklar zerine CHP, Milletvekili Seim Yasasn deitirmi ve Cumhuriyet
tarihinde ilk kez tek dereceli seim esasna geilmitir.
Trk siyas tarihinin ilk ok partili seimi olan 1946 seimlerinde, Cumhuriyet Halk
Partisi 397, Demokrat Parti 61 ve bamszlar 7 milletvekillii kazanmtr.


1. 1957de ortaya kan Suriye Bunalmnn
zme kavumasnda,
I. ABDnin Trkiyeye destek vermesi,
II. Suudi Arabistann Trkiye ile Suriye
arasnda arabuluculuk yapmas,
III. Suriye ile Msrn Birleik Arap Cumhu-
riyeti kurma karar almalar
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




2. 18 Temmuz 1945te Nuri Demira tarafn-
dan kurulan ilk muhalefet partisi aa-
dakilerden hangisidir?
A) Demokrat Parti
B) Mill Kalknma Partisi
C) Adalet Partisi
D) Millet Partisi
E) Trkiye Kyl Partisi




3. Aadakilerden hangisi 7 Haziran 1945
tarihinde Drtl Takrir adyla bilinen
nergeyi veren ve sonraki srete De-
mokrat Partiyi kuran devlet adamlarn-
dan biri deildir?
A) Osman Blkba B) Fuat Kprl
C) Cell Bayar D) Refik Koraltan
E) Adnan Menderes




4. 7 Ocak 1946da kurulan Demokrat Parti-
nin ilk genel bakan aadakilerden
hangisidir?
A) Fuat Kprl B) Hasan Saka
C) Adnan Menderes D) Cell Bayar
E) Hasan Polatkan




5. Trkiye Cumhuriyeti tarihinde tek dere-
celi seim sistemine ilk kez aadaki
yllarn hangisinde geilmitir?
A) 1942 B) 1945 C) 1946
D) 1950 E) 1961


Suriye Buhrannn sona ermesinde etkili olan bir baka sebep de, 14 Eyll 1957de
Suriye ile Msrn imzaladklar bir anlama ile 1 ubat 1958den itibaren Birleik
Arap Cumhuriyeti ad ile bir birlik kurmaya karar vermeleridir. Ancak iki devlet
arasndaki bu birliktelik, Msrn Suriyeyi kendine bal bir eylet gibi grmesi ve
iki devletin sosyalizm anlaynn farkl olmas zerine zayflam, 1961 ylnda da
muhafazakr askerlerin Suriyede yapt bir hkmet darbesiyle sonlanmtr.
1-E 2-B 3-A 4-D 5-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 358 ~

Trkiye Cumhuriyetinin ilk ok partili genel seimi olan bu seim, adl denetim d-
nda, ak oy, gizli saym ve ounluk sistemi esasna gre yaplmtr. Bu usl-
szlklerinden dolay aibeli seim eklinde anlmtr. Bu genel seim ile TBMM
VIII. dnem milletvekilleri seilmi, yeni hkmeti Recep Peker kurmutur.
Demokrat Partinin 7 Ocak 1947de dzenlenen I. Kongresinde, antidemokratik
btn yasalarn iptalini ngren Hrriyet Misak yaymlanmtr. Ayrca ekonomik
konularda hkmete olan tepkilerin artmas zerine DP ile CHP (Cell Bayar ile Re-
cep Peker) arasnda ilikiler gerginlemitir.
Bunun zerine smet nn taraflar arasndaki gerginlii azaltmak amacyla iki par-
tinin liderleriyle grmeler yapm ve 12 Temmuz Beyannamesini yaynlamtr.
Bu beyannamede nn, siyasal partilerin Trk demokrasisinin vazgeilmez unsur-
lar olduunu vurgulam ve iktidar-muhalefet ilikileri biraz da olsa yumuamtr.






c) 1950 Genel Seimleri ve Demokrat Parti ktidar
Trk siyas tarihinin ilk demokratik seimi olarak kabul edilen 1950 seimlerinde
ilk kez gizli oy, ak saym ilkesi uygulanm, yaplan seimler sonucunda da De-
mokrat Parti iktidara gelmitir.
1950 seimlerinde DPnin % 55,2 gibi rekor dzeyde oy alarak 408 milletvekili ile
iktidara gelmesiyle Cell Bayar Trkiye Cumhuriyetinin 3. Cumhurbakan, Adnan
Menderes Babakan, Refik Koraltan da Meclis Bakan olmutur.
14 Mays 1950 gn yaplan seimler Trkiyede 27 yllk tek parti devrine son ver-
mitir. Nitekim Cumhuriyet Halk Partisi iktidar halkoyu ile Demokrat Partiye dev-
retmitir. Seim sonularna gre DP % 55,2 oy oranyla 408, CHP % 39,6 oy ora-
nyla 69, Millet Partisi % 4,6 oy oranyla 1, bamszlar ise % 0,6 oy oranyla 2 mil-
letvekiline sahip olmulardr.










Adnan Menderes Adnan Menderes Bir Seim Mitinginde

d) 1954 Genel Seimleri
CHPnin, ekonomik skntlara ana muhalefet partisi olarak nemli zmler getire-
memesi ve ABDden gelen yardmlarn bu dnemde artmas, Demokrat Partiyi da-
ha da glendirmitir. Nitekim DP, 2 Mays 1954 seimlerinde gcn iyice artrm
ve % 58,4lk oy oranyla Trkiye Cumhuriyeti Genel Seimleri tarihinde (bugne
kadar) krlamam bir oy rekoru krmtr.
Seimlerden sonra TBMM 17 Mays 1954te alm, Cell Bayar bir kez daha cum-
hurbakanlna seilmitir.


1. Cumhurbakan smet nnnn yaym-
lad 12 Temmuz Beyannamesi,
I. DP-CHP arasndaki gerginlii azaltma,
II. yeni bir ekonomik kalknma modelini
uygulamaya koyma,
III. seim sisteminde deiiklik yapma
amalarndan hangilerine yneliktir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. 12 Temmuz Beyannamesinin yaymlan-
masndan sonra DPnin CHPye bal g-
dml bir siyaset yrttn ileri sren
ve aralarnda Fevzi akmak, Osman B-
lkba ve Yusuf Kemal Tengirenkin de
olduu bir grup siyasetinin 20 Temmuz
1948de kurduu parti aadakilerden
hangisidir?
A) Adalet Partisi
B) Mill Kalknma Partisi
C) Demokrat Parti
D) ifti ve Kyl Partisi
E) Millet Partisi



3. Trkiye Cumhuriyeti tarihinde gizli oy,
ak saym sistemi ilk kez aadaki se-
imlerin hangisinde uygulanmtr?
A) 1939 B) 1946 C) 1950
D) 1954 E) 1957



4. Demokrat Partinin, CHPnin 27 yllk tek
parti iktidarna son vererek iktidara gel-
mesi aadaki seimlerden hangisinin
bir sonucudur?
A) 1946 Seimleri
B) 1950 Seimleri
C) 1954 Seimleri
D) 1957 Seimleri
E) 1962 Seimleri



5. Trkiye Cumhuriyetinin 3. cumhurba-
kan aadakilerden hangisidir?
A) smet nn B) Fahri Korutrk
C) Cevdet Sunay D) Cemal Grsel
E) Cell Bayar


Bu beyannamenin yaynlanmasndan sonra, partinin CHPye bal gdml bir de-
mokrasi yrttn ne sren Fevzi akmak, Yusuf Hikmet Bayur, Kenan ner,
Osman Blkba, Sadk Aldoan ve Yusuf Kemal Tengirenk 20 Temmuz 1948
tarihinde Millet Partisini kurmutur.
1950 seimleri Trk siyas tarihinde Beyaz Devrim olarak adlandrlmtr.
1-A 2-E 3-C 4-B 5-E

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 359 ~

e) 27 Ekim 1957 Seimleri
Demokrat Parti, ekonomide yaanan darboaz ve siyas alkantlar nedeniyle se-
imleri bir yl nceye almtr. 27 Ekim 1957 gn yaplan seimler ncesinde kam-
panya olduka sert gemi, seimler iktidar zayflatrken muhalefetin gcn ise
artrmtr. Seim sonularna gre DP % 48,6 oyla 424 milletvekili karabilmitir.
Cell Bayar da yaplan oylamada nc kez cumhurbakanlna seilmitir.
Bu dnemde ekonomide yaanan olumsuzluklar hkmete kar eletirileri artr-
m, hkmetin Vatan Cephesi kurma ve muhalif gazeteleri kapatma gibi baskc
politikasnn yan sra CHP liderlerine de saldrlar balamtr.
Tm bu olumsuz hava neticesinde, 27 Mays 1960 htilli ile ordu ynetime el koy-
mu ve 10 yllk Demokrat Parti iktidar sona ermitir.


2) EKONOMK GELMELER
1947de 7 Eyll 1947 Kararlar ile TLnin deeri % 53,6 orannda drlm,
bylece ithalat kolaylatrlmtr. Bu kararlar Trkiyede devletilikten liberal eko-
nomiye geiin ilk adm olarak kabul edilmektedir.
1947de Trkiye ktisad Kalknma Plan hazrlanarak Marshall Plan erevesinde
alnacak yardmlar iin gerekli hazrlklar yaplmtr. Bu plan tarm, haberleme, su-
lama, enerji, demir-elik, maden ve sanayi alanlarn temel etkinlik noktalar olarak
kabul etmi ve daha ok tarmsal gelime zerinde odaklanmtr.
1948de Trkiye, Marshall Plan kapsamnda OEECye (Avrupa ktisad birlii r-
gt) ye olmutur.
Demokrat Partinin iktidara gelmesiyle yeni hkmet devletin ekonomideki etkin-
liklerini snrlamaya ve zel kesimin gelimesini desteklemeye nem vermitir.
1950-1953 aras dnemde gerek tarmda gerekse sanayilemede nemli gelime-
ler salanmtr. Makineleme, kredi imknlar ve tarm iin belirlenen yksek fiyat
politikas ile birlikte iklimin elverili olmas, bu dnemde tarm retimini artrm-
tr. Ayn zamanda, yabanc sermaye giriini kolaylatrc uygulamalar, para arznn
artrlmas, ithalatn snrlandrlmas ve d krediler ile yardmlar sayesinde de hzl
bir gelime gzlenmitir. Bu dnemde byk kamu yatrmlarna arlk verilmitir.
1958de ekonomide yaanan olumsuzluklar ve kt gidi nedeniyle IMFden bor
alnmtr. Ayrca plansz ekonominin ortaya kard skntlar ve ardndan gelen
asker mdahale nedeniyle, 1960ta Devlet Planlama Tekilt kurulmu ve tekrar
planl ekonomiye geilmitir.


3) SOSYO-KLTREL GELMELER
Tarmda makinelemeyle birlikte kyden kente g hz kazanmtr.
Bat tarz yaam toplum arasnda yaylmaya balamtr.
lk renkli Trk filmi olan Halc Kz 1953te gsterime girmitir.
Bu dnemde bata caz olmak zere Rock and Roll ve dier mzik trleri Trkiyeyi
etkisi altna almaya balamtr.
Trk mziinde ise Zeki Mren, Mzeyyen Senar, Neet Erta gibi isimler dnemin
nl sanatlar arasnda yer almtr.
Edebiyatta Garip Akmna kar kinci Yeniler grubu ortaya km, iir anlaynn
temelinin edeb sanatn bolca kullanlmasna dayandn savunmutur. Dier bir
edeb akm da 1950de ortaya kan Hisarclar Grubudur.
Bat etkisi sinemada da hissedilmi, bu dnemde evrilen . Ltfi Akadn Vurun
Kahpeye filminde Bat sinemasnn izleri grlmtr. Bu dnemde Hollywood si-
nemas dnyada olduu gibi Trkiyede de etkisini hissettirmitir.


1. Aadakilerden hangisi Demokrat Parti
dneminde ekonomi alannda yaplan
almalardan biri deildir?
A) 7 Eyll Kararlar ile TLnin deerinin
drlmesi
B) Marshall Plan kapsamnda 1948de
OEECye ye olunmas
C) Devlet Planlama Tekiltnn kurulmas
D) 24 Ocak Kararlarnn uygulanmas
E) Devletilikten liberal ekonomiye geil-
mesi




2. Trkiyenin Marshall Plan dorultusun-
da 1948de ye olduu uluslararas ku-
rulu aadakilerden hangisidir?
A) OPEC B) OEEC C) CENTO
D) SEATO E) AB




3. Trkiyede planl ve hzl kalknma hedefi
dorultusunda, ekonomik, sosyal ve kl-
trel amalarn belirlenmesinde hkme-
te danmanlk yapmak ve bu konularda
n almalar hazrlamak amacyla 1960
ylnda kurulan tekilt aadakilerden
hangisidir?
A) Devlet Malzeme Ofisi
B) Trk Birlii ve Kalknma Ajans
C) Devlet Planlama Tekilt
D) Devlet statistik Enstits
E) Toprak Mahsulleri Ofisi




4. Aadakilerden hangisi 1940-1960 yllar
arasnda Trkiyede grlen sosyal, kl-
trel ve teknolojik gelimelerden biri
deildir?
A) lk renkli televizyon yaynnn balamas
B) lk renkli Trk filminin gsterime girmesi
C) Kyden kente gn hz kazanmas
D) Edebiyatta kinci Yeniler ve Hisarclar
gibi gruplarn ortaya mas
E) Bat tarz mzik trlerinin etkisinin art-
mas


1-D 2-B 3-C 4-A

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 360 ~

J) SOUK SAVA DNEMNDE DNYADA YAANAN
SOSYO-KLTREL VE BLMSEL GELMELER















(Luna 2 adl ilk insansz uydu) (DNAnn yapsn zen James D. Watson)


1. Aadakilerden hangisi 1940-1960 yllar
arasnda gerekletirilen icat ve keifler-
den biri deildir?
A) Lazerin icat dilmesi
B) lk renkli televizyon yaynnn balamas
C) lk kalp naklinin yaplmas
D) DNA moleklnn yapsnn zlmesi
E) lk atom bombasnn yaplmas





2. 1957de SSCB tarafndan uzaya gnderi-
len ilk canl hayvann (kpek) ad aa-
dakilerden hangisidir?
A) Nautilus B) Layka C) Eniac
D) Vostok E) Fortran





3.
I. lk kalp pilinin icat edilmesi,
II. lk uydunun uzaya gnderilmesi,
III. lk nkleer reaktrn kurulmas
IV. ocuk felci asnn gelitirilmesi
Yukardakilerden hangileri 1940-1960 yl-
lar arasnda yaplan icat ve keifler ara-
snda yer alr?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
D) I, III ve IV E) I, II, III, IV





4. Souk Sava Dneminde,
I. lk uydu uzaya gnderilmi,
II. Lazer ilk kez kullanlm,
III. lk kez UEFA Kupas dzenlenmi,
IV. lk kalp pili icat edilmitir.
Bu durumun aadaki alanlardan hangi-
sinin geliimine katk salad savunu-
lamaz?
A) Sanat B) Spor C) Tp
D) Teknoloji E) Uzay


1942de ABDde ilk nkleer reaktr kurulmutur.
1945te ABDde ilk atom bombas yaplm ve kullanlmtr.
1951de Akdeniz Oyunlar ilk kez Msrda dzenlenmitir.
1951de ENIAC adl ilk elektronik bilgisayar piyasaya srlmtr.
1952de ilk trafik klar New Yorkta kullanlmtr.
Francis Crick ile James Dewey Watson DNA moleklnn yapsn zmtr.
1953te sigarann akcier kanserine yol at anlalmtr.
1953te RedStone adl ilk balistik fze gelitirilmitir.
1953te SSCB ilk hidrojen bombasn patlatmtr.
1953te ilk renkli televizyon yayn balamtr
1954te nkleer enerjiyle alan Nautilus (SSN-571) adl ilk denizalt ABD
tarafndan suya indirilmitir.
1954te ocuk felci as gelitirilmitir.
1955-1956 sezonunda ilk kez UEFA ampiyon Kulpler Kupas dzenlenmi
ve bu kupann ilk sahibi de spanyann Real Madrid takm olmutur.
1956da ilk bilgisayar dili olan FORTRAN gelitirilmitir.
1957de SSCB ilk ktalararas balistik fzeyi denemitir.
1957de SSCB, Sputnik I uydusunun yrngeye oturtulduunu aklamtr.
1957de SSCB, bu kez uzaya giden ilk canl olan Layka adl kpei tayan
Sputnik II uydusunu da baaryla frlatmtr.
1958de ABD bu gelimelere Explorer I aracn gndererek cevap vermitir.
1958de ABD ynetimi Ulusal Havaclk ve Uzay Dairesi (NASA)ni kurmu ve
ilk ABD uydusu uzaya gnderilmitir.
1958de ilk kalp pili icat edilmitir.
1959da Xerox ilk fotokopi makinesini gelitirmitir.
1959da SSCB Luna 2 adl ilk insansz uyduyu Aya gndermitir.
1960ta lazer icat edilmitir.
1-C 2-B 3-E 4-A

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 361 ~

IV. NTE
YUMUAMA (DETANT) DNEM VE SONRASI
A) YUMUAMANIN ANLAMI, KKEN VE ORTAYA IKII
Yumuama (Detant) Dnemi, Souk Sava dnemindeki Dou-Bat ilikilerinde g-
rlen atma ve gerginliin azald tarihsel bir dnemi ifade etmektedir. Yumua-
ma dnemi ayrca, Grmeler a denilen gnmz ada gelimelerinin bir
sonucu olarak da deerlendirilmektedir.
1962 Kba Bunalmndan sonra ABD ile Sovyetlerin nkleer bir savan eiinden
dnmesi, iki devleti birbirlerine kar gerginlii azaltc ve daha yumuak bir siyaset
izlemeye yneltmitir. Bu yzden ABD Bakan John Fitzgerald Kennedy ile SSCB
Bakan Nikita Kruev, 1961de Viyanada bir araya gelerek yumuama srecini
balatmlardr.














1) YUMUAMANIN ETKLER
Yumuama Dnemiyle beraber Dou ve Bat Avrupa devletleri arasnda AGK G-
rmeleri balam ve ilikiler glenmitir.
ABD, SSCBye kar denge salamak amacyla inle ilikilerini glendirmitir.
ABD ile SSCB arasnda nkleer sava tehlikesini azaltmak amacyla SALT (Nkleer
Silahlar Snrlandrma) Grmeleri balamtr.
Dou ve Bat bloklar dnda nc Dnya lkeleri denilen lkelerin katlmyla
Balantszlar Hareketi ortaya kmtr.

2) ABDNN PEKN ZYARET (PNG-PONG DPLOMASS)
inin d politikas hem SSCBye hem de ABD emperyalizmine kar kmak ve
nc Dnya lkeleri ile i birlii yapma izgisinde ilerlemitir. Nitekim in, gne-
yinde ABD, kuzey ve kuzey-batsnda ise SSCBnin tehdidi altndayd. zellikle ABD,
SSCBnin artan tehditlerine kar gvenlik stratejini belirlemek iin Sovyet Rusyaya
kar ini kullanmak istemitir.
1971de Bakan Nixonun ulusal gvenlik danman Henry Kissingerin ine yapt-
tarihi ziyaret iki lke ilikilerinin normallemesinin ilk admn oluturmutur.
Bakan Nixonun 21-28 ubat 1972de yapt ziyaret ise iki lkenin diplomatik ili-
kilerinin olmad bir ortamda gereklemitir. Bylece ABD, ini SSCB tehdidine
kar bir denge unsuru olarak kullanmay amalamtr.


1.
Dou-Bat ilikilerinde grlen atma ve
gerginliin azald tarihsel bir dnemi ifa-
de etmektedir.
Dnemin balca politikalar, yaknlama,
anlama ve i birlii eksenindedir.
Yukarda zellikleri verilen dnem aa-
dakilerden hangisidir?
A) Kreselleme B) Restorasyon
C) Souk Sava D) Detant
E) Bloklama





2. Yumuama (Detant) Dnemini balatan
ABD Bakan aadakilerden hangisi-
dir?
A) John Kennedy
B) Ronald Reagan
C) Richard Nixon
D) Bill Clinton
E) George Bush





3. Aadakilerden hangisi konvansiyonel
silahlardan biri deildir?
A) Top B) Uak
C) Tank D) Denizalt
E) Atom Bombas





4. Ping-Pong Diplomasisi aadaki dev-
letlerden hangilerinin yaknlama sreci-
ne verilen addr?
A) ngiltere ABD
B) Japonya SSCB
C) SSCB ABD
D) ABD in
E) ngiltere in


Yumuama politikasnn ortaya kmasnda konvansiyonel silahlardan nkleer si-
lahlara gei nemli etken olmutur. Nkleer, biyolojik (bakteriyolojik) ve kimyasal
silahlar dnda kara, deniz ve hava ordularnca kullanlan her trl klsik silahla-
ra Konvansiyonel Silahlar denir. Yzyllardr kullanlan konvansiyonel silahlarn
gnmzde en ok kullanlanlar, top, tank, tfek, gemi ve denizalt ile nkleer
bomba tamayan uak ve fzelerdir.
1-D 2-A 3-E 4-D

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 362 ~

3) STRATEJK SLAHLARI AZALTMA GRMELER (SALT-I & SALT-II)
Kba Bunalm srecinde SSCB ile ABD arasnda yaanan fze krizinin uzlama yo-
luyla zmlenmesi nkleer silahlarn snrlandrlmasnda balang olmutur. Ni-
tekim 1963te ABD, SSCB ve ngiltere arasnda Moskovada ilk kez Nkleer Dene-
melerin Ksmen Yasaklanmas Antlamas imzalanmtr. Ancak bu antlamadan
sonra devletler nkleer alanda yara devam etmilerdir.
Nkleer silahlarn snrlandrlmas konusunda 1969da Helsinkide ABD-SSCB ara-
snda gerekletirilen SALT-I (Strategic Arms Limitation Talks - Stratejik Silahlar
Azaltma Grmeleri) nemli bir aama olmutur. Sadece savunma fzelerinin s-
nrlandrlmasnn kararlatrld SALT-I Antlamas 26 Mays 1972 tarihinde Mos-
kovada ABD Bakan Nixon ile SSCB Komnist Partisi Genel Sekreteri Brejnev ara-
snda imzalanmtr. Bu antlama ile sorunlarn barl yollarla zlmesi sreci
balatlm, ABD-SSCB ilikilerinin temel esaslar belirlenmitir. Grmelerin ba-
lad 1969 yl Yumuama Dneminin balangc kabul edilmitir.
Yumuama Dneminde SALT-I Antlamasndan sonra nkleer silahszlanma konu-
sunda birok antlama imzalanmtr. Bu antlamalarn en nemlisi, 1979da ABD
Bakan Jimmy Carter ile SSCB Komnist Partisi Genel Sekreteri Brejnev arasnda
Viyanada imzalanan SALT-II Antlamasdr. Bu antlama ile uzun menzilli nkleer
silahlar snrlandrlmtr. Ancak SSCBnin 1979da Afganistan igal etmesi nede-
niyle ABD kongresi bu antlamay onaylamamtr.


4) HELSNK NHA SENED (AGK) (1 AUSTOS 1975)
Bloklar arasndaki ilikilerde yumuama srecine girilmesi zerine Dou Bloku l-
keleri, Avrupada gvenlik ve i birliini glendirmek amacyla bir konferans top-
lanmasn nermilerdir. Bloklar arasnda baz sorunlarn zlmesi zerine Batl
lkeler de bu neriye olumlu yaklamtr.
SALT-I Antlamasndan sonra, Arnavutluk dnda btn Avrupa devletleriyle ABD
ve Kanadann katld Avrupa Gvenlik ve Birlii Konferans (AGK) Helsinkide
toplanmtr. Uzun grmeler neticesinde hazrlanan uluslararas ilikilerde temel
bar ve i birliini kapsayan Sonu Belgesi (Helsinki Nihai Senedi) 1 Austos
1975te imzalanmtr.
Helsinki Nihai Senedinin en dikkat ekici yn, 35 imzac devlet arasndaki ilikile-
re rehberlik edecek 10 temel ilkenin ortaya konmasdr. AGKin anayasas saylan
bu ilkeler arasnda, kuvvet kullanmndan kanma, egemenlie sayg, sorunlarn
bar yntemlerle zlmesi, devletlerarasnda i birlii, iilerine karmama ve
insan haklarna sayg gibi konular yer almaktadr.


B) YUMUAMA DNEM ATIMALARI
1) NKLEER SLAH YARII VE SOUK SAVAA SON VERME
ALIMALARI
Nkleer silahlarn kullanlaca bir savan yarataca byk tahribatn uyandrd
endie ve korku, byk devletleri Souk Savaa ramen yava yava bar iinde
birlikte yaama areleri aramaya yneltmitir. Nitekim dnya devletleri, Dou-Bat
ilikilerinin toplanacak bir Zirve Konferans yoluyla gelitirilmesi grnde birle-
milerdir.
Bu amala 16 Mays 1960ta ABD, SSCB, ngiltere, Fransa ve Federal Almanya ara-
snda, Pariste Zirve Konferans yaplmas kararlatrlm, ancak bu konferans ger-
ekletirilememitir. nk 5 Mays 1960ta, SSCB lideri Kruev lkesinin snrlar
ierisinde bir ABD U-2 casus uann drldn aklayarak Washington H-
kmetinden zr dilemesini istemitir. Bu olay hem konferansn gidiatn hem de
ABD-SSCB ilikilerini olumsuz etkilemitir.


1. ABD ile SSCB arasnda imzalanan SALT-
I ve SALT-II antlamalar aadakilerden
hangisine ynelik gerekletirilmitir?
A) Souk Sava devam ettirme
B) Komnizme son verme
C) Nkleer silahlar snrlandrma
D) Kapitalizmi destekleme
E) Orta Douda bar ortamn salama


2. Nkleer silahlarn snrlandrlmas konu-
sunda ABD ile SSCB arasnda imzalanan
SALT-II Antlamas, aadaki gelime-
lerden hangisi nedeniyle ABD Kongresi
tarafndan onaylanmamtr?
A) Kba Krizinin patlak vermesi
B) SSCBnin Afganistan igali
C) Arap-srail Savalarnn balamas
D) Krfez Savann balamas
E) SSCBnin in ile yaknlamas


3. 1 Austos 1975te 35 Avrupa lkesi tara-
fndan imzalanan Helsinki Nihai Senedi
ile Avrupal devletlerin kendi aralarnda
aadakilerden hangisini benimsedikle-
ri sylenemez?
A) Dou ve Bat Bloklarna kar eit me-
safede politika izlenmesi
B) Kuvvet kullanma tehdidinden kanma
C) Snrlarn ihlal edilmezlii
D) Eitlik ve egemenlie sayg
E) Halklarn kendi kaderlerini tayin hakkn-
dan yararlanmas


4. Avrupa Gvenlik ve Birlii Konferan-
sna katlmayan tek Avrupa devleti aa-
dakilerden hangisidir?
A) Bulgaristan B) ngiltere C) Yunanistan
D) Arnavutluk E) Macaristan


5. Yumuama (Detant) Dneminde,
I. SALT,
II. ABDnin Pekin ziyareti,
III. Helsinki Nihai Senedi
gelimelerinden hangileri Grmeler
a olgusunun bir sonucu olarak orta-
ya kmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


1-C 2-B 3-A 4-D 5-E

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 363 ~

2) U-2 KRZ
ABD ile SSCB arasnda ortaya kan uzay yarnn bir sonucu olarak, ABD istihbarat
salamak iin U-2 Casus Uaklar retmeye balamtr.
U-2 uaklarndan biri 1 Mays 1960ta Adanadaki ncirlik ssnden havalanp Pa-
kistan zerinden SSCB topraklarna girmi, ancak alalmasyla birlikte Sovyet Rusya
tarafndan drlmtr. Bu gelime Zirve Konferansn olumsuz etkilemitir.
5 Mays 1960ta SSCB lideri Kruev bu olay nedeniyle ABD Hkmetinden zr
dilemesini istemi, ABD Bakan Eisenhowern ret cevab zerine, Sovyetler Birlii
ile ABD arasnda gerginlik yaanmtr. U-2 uann drlmesiyle Washington ile
Moskova arasnda yaanan gerginliin artmasndan sonra, 1962 Kba Bunalm bu
iki Sper Devleti bu defa bir savan eiine kadar getirmitir.


3) KBA BUHRANI
Kbada Fidel Castronun 1959da iktidar ele geirmesinden sonra, 1960 ve 1961
yllarnda, komnistler Kba siyasetine hkim olmutur. Bu arada da Kba, SSCB ile
ilikilerini gelitirmi ve asker bakmdan da glenmitir.
Bu arada Sovyetler, 1962den itibaren Kbaya tm dnyadan habersiz ABDyi vu-
rabilecek gdml fzeler yerletirmeye balamtr.
ABD Bakan John Kennedy, 22 Ekim 1962de yapt bir televizyon konumasnda,
SSCBnin Kba topraklarna Amerikay vurabilecek nkleer balkl fzeleri gizlice
yerletirdiini aklam ve Kruevden fzelerin hemen sklmesini istemitir.
ABD Deniz Kuvvetleri harekete geerek Kbay kuatm, bu durum iki sper dev-
leti bir nkleer savan eiine kadar getirmitir Ancak bunun ortaya karaca b-
yk tehlike ve ABD ile Sovyet Rusyann politik ve asker alanlarda dengeye ulatk-
larn anlamalar bir atmay nlemitir. Sovyet Rusya, Kbadaki fzeleri kaldr-
masna karlk olarak ABDnin Trkiyedeki Jpiter fzelerini kaldrmasn istemi,
ABDnin bu neriyi kabul etmesiyle Kba Buhran zlmtr.
20 Haziran 1963te Sovyet Rusya ile ABD arasnda, zellikle buhran dnemlerinde
yanl anlalmalar nlemek iin Krmz Telefon Hatt kurulmutur.


4) VETNAM SAVAI
II. Dnya Savandan sonra Japon igalinin son bulmasyla Fransz smrgesi olan
Vietnamda Komnistlerle Milliyetiler arasnda i sava balamt.
ABDde Fransa Vietnamdan ekilince, BM ile birlikte bu blgenin 17. Paralel snr
olmak zere Kuzey ve Gney olarak ikiye ayrlmasn salamtr.
Sava, Kuzeydeki komnistlerin gneye saldrmasyla balam ABDnin mdahale-
siyle uluslararas bir boyut kazanmtr.
Kuzey Vietnam birliklerinin gneye girmesiyle ABD blgeye asker sevk etmi, bu
gelime ABD kamuoyu tarafndan sebepsiz ve anlamsz grlmtr.










1. 16 Mays 1960ta ABD, SSCB, Fransa, n-
giltere ve Federal Almanya arasnda top-
lanmas kararlatrlan Zirve Konferans
aadaki gelimelerden hangisi nede-
niyle gerekletirilememitir?
A) Kba Buhrannn yaanmas
B) Vietnam Savann balamas
C) Svey Krizinin patlak vermesi
D) SSCBnin Afganistan igali
E) U-2 Krizinin ortaya kmas





2. 1962de SSCBnin Kbaya fze yerletir-
mesiyle balayan ve SSCB ile ABD ara-
sndaki ilikileri daha da gerginletiren
Kba Buhrannn Trkiyeyi ilgilendiren
en nemli sonucu aadakilerden han-
gisidir?
A) Trkiyenin Koreye asker gndermesi
B) Trkiyenin NATOya ye olmas
C) Trkiyedeki ABDye ait Jpiter fzeleri-
nin sklmesi
D) Boazlarn gvence altna alnmas
E) ABDnin Trkiyeye ekonomik destek
salamas





3. Yumuama Dneminde ABD-SSCB ili-
kilerinin gerginlemesinde,
I. U-2 Krizi,
II. Kba Buhran,
III. Kemir Sorunu
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



4. Vietkonglar bana hibir ktlk yapmadlar
ki onlarla savaaym sz ile Vietnam Sa-
vana katlmay reddeden ve bu yzden
dnya ampiyonluu elinden alnarak li-
sans iptal edilen ABDli boksr aada-
kilerden hangisidir?
A) Mike Tyson B) Muhammed Ali
C) Jack Johnson D) Rubin Curter
E) Hasim Rahman


Muhammed Ali CLAY (1942-...)
Dnyann gelmi gemi en nl boksrlerinden biri olan Mu-
hammed Ali Clay, Vietnam Sava nedeniyle askere arlma-
sna ramen savaa gitmeyi reddetmi ve Vietkonglar bana
hibir ktlk yapmadlar ki onlarla savaaym eklindeki
tarihi szn sylemitir. Onun bu davran dnya ampiyon-
luunun elinden alnmasna, lisansnn iptal edilmesine ve 3
yl boyunca resm malara kmasnn engellenmesine sebep
olmutur. Daha sonra lisans geri verilen Muhammed Ali spor
hayatna devam etmitir.
1-E 2-C 3-D 4-B

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 364 ~

ABD, 1968de Pariste Kuzey Vietnam ile bar grmelerine balam, yeni bakan
Nixon, ABD askerlerini Vietnamdan karma karar almtr. Ancak ABD askerleri
Vietnam bara zorlamak iin geri ekilirken de saldrlarn iddetlendirmitir.
Pariste yaplan grmeler sonucunda 27 Ocak 1973te Vietnam Bar imzalan-
mtr. Antlamann imzalanmasnda SSCB ve inin ABD ile politik yaknlamas da
etkili olmutur.
Vietnam Savann balangta in-Sovyet ilikilerinin dzelmesini salayaca d-
nlyordu, fakat alg farkllklar ilikilerin daha da bozulmasna sebep olmutur.
Sovyet-in farkllklarnn derinlemesi, ok kutupluluu glendirerek Yumuama
(Detant) srecinin hzlanmasna da sebep olmutur. Bylece ABDnin Vietnam
blme plan suya derken, Kuzey Vietnam ve Gney Vietnam 1975 ylnda birlee-
rek Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti adn almtr.

5) KEMR SORUNU (Pakistan & Hindistan)
1947de Pakistan ve Hindistan bamszlklarn ilan ettiklerinde, Kemir halk yap-
lan antlamaya gre uygulanan seim haklarn Mslman Pakistandan yana kul-
lanmt. Ne var ki, Hindistan alt ktasndaki Mslman blgeleri gibi, Pakistana ka-
tlmas gereken Kemirin yneticisi Mihrace Hari Singhin lkeyi para karl Hin-
distana verip ngiltereye kamasyla bu gerekleememitir.
Kemir; Pakistan, Hindistan, Afganistan ve inin kesime noktasnda yer alan ve
son derece verimli topraklara sahip olan bir blgeydi. Pakistann blgeyi ilhak et-
mesi zerine ilk kez 1948de Hindistan ve Pakistan arasnda atmalar balamtr.
BMnin devreye girmesiyle Kemirde plebisit (halk oylamas) yaplmasna karar
verilmi ve iki lke arasnda atekes salanmtr. Sonraki srete yer yer atma-
lar devam etmise de, Sovyetler Birliinin giriimleriyle Pakistan ile Hindistan ara-
snda Takent Deklarasyonu imzalanm ve taraflar anlamazlklar bar yoluyla
zmeyi kabul etmilerdir.

6) SSCBNN AFGANSTANI GAL
Afganistanda Kral Davudun devrilmesinden sonra iktidara gelen Halk Partisinin
Marksist ve Leninist politikalarna kar halkn ayaklanmas zerine SSCBden yar-
dm istenmitir. Bu talep zerine Afganistana ok sayda Sovyet uzman ve askeri
gelmi, Afganistanda iktidar mcadelesinin devam etmesi zerine SSCB 27 Aralk
1979da lkeyi fiilen igal etmitir.



Devlet bakan Hafzullah Amin ldrlm ve yerine Babrak Karmal getirilmitir.
Sovyetlerin igal hareketi, ok sayda Afganlnn Pakistan ve rana snmasna, bu
da mlteciler sorununa sebep olmutur.
ABD, Sovyetlerin bu giriimi zerine SALT-II Antlamasn onaylamaktan vazge-
mi ve 5 Ocak 1980de bu lkeye yapt tahl ihracatn da durdurmutur. Ayrca
Sovyet igaline tepki olarak, ABD ve 70e yakn lke Moskovada dzenlenen 1980
Yaz Olimpiyatlarna katlmamtr.
1982de Birlemi Milletler gzetiminde Afganistan, Pakistan, ABD ve SSCB arasn-
da balayan grmeler sonucunda, 14 Nisan 1988de Cenevrede antlama imza-
lanm, ancak i ekimeler nedeniyle Afganistanda istikrar salanamamtr.

C) BALANTISIZLAR HAREKET
1960lardan itibaren uluslararas alanda yeni bir faktr olarak ortaya kan nemli
olaylardan biri de, Dou ve Bat Bloklarnn dnda Balantszlk (Non-Alignment)
ad ile yeni bir devletler gruplamasnn ortaya kmasdr.


1. ABD askerlerinin 1968de Vietnam bl-
gesinden ekilmesinde etkili olan ABD
bakan aadakilerden hangisidir?
A) Bill Clinton
B) Richard Nixon
C) Ronald Reagan
D) John Kennedy
E) George Bush





2. Pakistan, Hindistan, Afganistan ve inin
kesime noktasnda son derece verimli
topraklara ve yer alt zenginliklerine sa-
hip olmas nedeniyle 1948de Pakistan
ile Hindistan arasnda bir savan bala-
masna yol aan blge aadakilerden
hangisidir?
A) Kamboya B) Manipur
C) Sri Lanka D) Kemir
E) Malezya





3. SSCBnin Afganistan igali zerine Af-
ganistanda SSCBye kar mcadele
eden grup aadakilerden hangisidir?
A) Mcahitler
B) El-Fetih
C) Basmaclar
D) El-Kassam
E) Halk Kurtulu rgt






4. SSCBnin Afganistan igal etmesi,
I. Krfez Savann balamas,
II. SALT-II antlamasnn onaylanmamas,
III. Moskova Olimpiyatlarnn protesto edil-
mesi
gelimelerinden hangilerine neden ol-
mutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


1-B 2-D 3-A 4-E

SSCB igaline kar mcadele veren Afgan gruplarna Mcahit ad verilmitir.
KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 365 ~

Bu hareketin ortaya kmasnda etkili olan devletler Kore Sava srecinde bam-
szlklarn kazanan Hindistan, Yugoslavya ve Msrdr.
te yandan Balantszlk Hareketinin balang noktas ise 1955 Nisannda Endo-
nezyann Bandung ehrinde toplanan Asya-Afrika (Bandung) Konferansdr.
Konferansn amac; yeni bamsz olan Afrika ve Asya lkelerinin, ABD ve SSCB gibi
iki byk nkleer g karsnda varlklarn korumak iin bir birlik ve dayanma
salamakt. Ancak konferansa katlan 24 devlet o kadar heterojen yani siyas sis-
tem ve d politikalar itibariyle birbirlerinden farklyd ki; Trkiye NATO yesi iken,
in Halk Cumhuriyeti de SSCBnin temsilcisi durumundayd.
Balantszlk hibir bloka veya asker ittifaka bal olmama hareketidir. Bu hare-
ketin ilk tekiltlanmas 1961 ylnda Yugoslavya lideri Tito ile Msr Devlet Bakan
Nsrn giriimleri ile olmutur. Bu iki liderin giriimi ile, Eyll 1961de Belgratta
25 tarafsz lkenin katlmyla bir konferans toplanm, bu konferanstan 25 madde-
lik bir deklarasyon ile ABD ve Sovyet Rusyaya bir bar ars kmtr.
Bu deklarasyonda;
Her trl smrgecilie kar olunduu,
Gney Afrika Cumhuriyetindeki rk ayrmn mahkm edildii,
Filistin-Arap halknn tm haklarnn tannd, belirtilmitir.
Yabanc slerin kaldrlmas gerektii,
Silahszlanmann ve nkleer silahlarn yasaklanmas gerektii
Balantszlar, bloklarn nkleer gcne kar silahszlanma politikasna bavur-
mular, silahszlanmada kullandklar ortam ise Birlemi Milletler olmutur.
BM kanalyla karttklar baz kararlarla, byk devletlerin politikalarna yn ver-
meye ve bloklar arasnda denge kurmaya almlarsa da, byk devletlerin veto
silah, dier taraftan bu grubun kendi ierisindeki politika farkllklar, Balantszla-
rn BMdeki etkisini azaltmtr.
Balantszlarn ikinci toplants 1964te Kahirede, nc toplants Zirve Toplan-
ts adyla 8 Eyll 1970te Zambia/Lusakada yaplmtr. Sovyet Blokunun dal-
masyla birilikte Balantszlk Hareketi de nemini kaybetmeye balamtr.









D) ORTA DOUDAK GELMELER
1) 1967-1968 ARAP-SRAL SAVALARI (ALTI GN SAVALARI)
Savan balamasnda;
1948-1949 Arap-srail Sava sonrasnda yurtlarndan edilen mltecilere srailin
uygulad bask politikas ve buna kar Filistinlilerin mcadeleye girimesi
13 Kasm 1966da tank ve zrhl aralardan kurulu bir srail Birliinin rdn s-
nrn geip 4000 nfuslu Samu Kyne hcum ederek ky halkn yok etmesi
7 Nisan 1967de, Suriye topularna yaplan srail hava taarruzuna Suriye uak-
larnn karlk vermesi sonucunda 6 Suriye uann drlmesi
gibi sebepler etkili olmutur.


1. Asya ve Afrikadan 24 lkenin katlmyla
1955 ylnda Endonezyada toplanan ve
sonucunda uluslararas ilikilerde Ba-
lantszlk dncesinin ortaya kt
konferans aadakilerden hangisidir?
A) Bandung Konferans
B) Helsinki Konferans
C) Yalta Konferans
D) Potsdam Konferans
E) Zirve Konferans



2. 1955 Bandung Konferansnn bir sonu-
cu olarak ortaya kan Balantszlk Ha-
reketinin doru tanm aadakilerden
hangisidir?
A) Bir devletin uluslararas sorunlara asga-
r dzeyde karmas, siyas ilikisini ise
en dk seviyede tutmasdr.
B) Herhangi bir devletin gizli diplomasi y-
rtmemesidir.
C) Bir devletin ekonomik amal herhangi
bir uluslararas rgte ye olmamasdr.
D) Herhangi bir devletin dier devletlerle
ekonomik ve siyas ilikilerini en aza
indirgemesidir.
E) Bir devletin atma ve rekabet hlinde-
ki bloklardan hibirinin yannda yer al-
mamasdr.



3. 1889-1964 yllar arasnda yaam, ngi-
lizlere kar dzenlenen Hindistan Terk
Edin! eylemlerinin liderliini yapan ve
ayn zamanda 1947de kurulan Hindis-
tann ilk babakan olan devlet adam
aadakilerden hangisidir?
A) Morarji Desai
B) Jawaharlal Nehru
C) Mahatma Gandhi
D) Muhammed Ali Cinnah
E) Inder Kumar Gujral



4. Orta Douda srailin mltecilere bask
uygulamas ve 1966da rdn snrn ge-
erek Samu Kyndeki halk yok etmesi
aadaki gelimelerin hangisine neden
olmutur?
A) Yom Kippur Savann balamasna
B) I. Krfez Savann patlak vermesine
C) ABDnin Orta Douya mdahalesine
D) Alt Gn Savalarnn balamasna
E) U-2 Krizinin ortaya kmasna


Jawaharlal NEHRU (1889-1964)
1889da doan Nehru, ngilterede eitimini tamamladktan
sonra Hindistana geri dnerek Hindistan Ulusal Kongresi
adl siyas partinin bakan olmutur. 1942de ngilizlere kar-
dzenlenen Hindistan Terk Edin! eylemleri srasnda
tutuklanmtr. II. Dnya Sava sonuna kadar tutuklu kalan
Nehru, 1947de kurulan Hindistann ilk babakan olmu,
1964te lmne kadar bu grevde kalmtr.
1-A 2-E 3-B 4-D

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 366 ~

5 Haziran 1967de srail birliklerinin taarruzuyla balayan savata, srail nce rdn
ve Suriyeye kar savunma ve Msra kar saldr yapmtr.
Msrn yenilmesi ve Svey Kanalnn ele geirilmesi zerine Suriye ve rdne
saldran srail ordusu Suriyeden Golan Tepelerini almtr.
Birlemi Milletlerin 10 Haziran 1967de atekes ars zerine arpmaya son
verilmi, sava sonunda srail Svey Kanalna kadar olan yerleri ele geirmitir.
sraille ba edemeyen Arap devletleri arasnda i birliinin nemi ortaya kmtr.
Arap lkeleri genileyen srail snrnn kendi topraklarna da dayanaca endiesi-
le, mmkn grd btn olanak ve kuvvetlerini Msr ve Suriye emrine vermi
ancak baarya ulalamamtr.
te yandan srailin ihtiyac olan silahlar ABDden salamas; Arap lkeleri arasn-
da Bat Blokuna kar tepkiyi artrm, Araplar SSCB ile daha sk i birliine sevk
etmitir. Bu da Orta Douda SSCBnin etkisini artrmtr.






2) 1973 ARAP-SRAL SAVAI (YOM KPPUR SAVAI)
1967-68 Sava sonrasnda mitlerini BMye ve ABD-SSCB grmelerine balam
olan Arap devletleri umduklarn bulamaynca hzla silahlanma faaliyetlerine giri-
milerdir.
gal edilen Arap topraklarnn top yekn bir mcadeleyle kurtarlaca fikrinde bir-
leen Msr ve Suriye sraile kar ortak bir harekt dzenlemeyi planlamtr.
Msr ve Suriye ordularnn, srailin kutsal bayramn kutlad gn (Yom Kippur),
yani 6 Ekim 1973 gn balayan taarruzuna, srail nce Suriye tarafna arlk ve-
rerek kar koymu, Suriye ordusunu bertaraf ettikten sonra Msra ynelmi ve
Sveyin batsna asker karmay baarmtr.
26 Ekimde BM Bar Gcnn gelmesiyle srail atekese uymutur. srailin bu ka-
rarnda SSCBnin blgeye asker gndereceini aklamas etkili olmutur.





Taraflar arasnda bar antlamas imzalanmas iin ABD Dileri Bakan Henry Kis-
singerin gerekletirdii Mekik Diplomasisi sonucunda 18 Ocak 1974te Sina Ant-
lamas imzalanmtr. Bu antlamayla srail Sinann bir blmnden ekilmitir.






3) CAMP DAVD ANTLAMASI (SRAL & MISIR) (17 EYLL 1978)
1973 Yom Kippur Savandan sonra ABD Dileri Bakan Henry Kissinger Msrla
srail arasnda bir mekik diplomasisi balatmt. Bu diplomasinin rn de 17 Eyll
1978 tarihinde imzalanan Camp David Antlamas olmutur.


1. Alt Gn Savalarnda Msrn yenilmesi
ve Svey Kanalnn ele geirilmesi ze-
rine, Suriye ve rdne saldran srailin
1967de igal ettii Suriyeye ait blge
aadakilerden hangisidir?
A) Bekaa Vadisi B) Gazze eridi
C) Amman D) Bat eria
E) Golan Tepeleri





2. 1967-68 Arap-srail Savalarnda srailin
ABDnin siyas desteini almas ve silah
ihtiyacn bu lkeden karlamasnn;
I. SSCBnin Ortadouda etkinliinin art-
mas,
II. Suriye Bunalmnn ortaya kmas,
III. Arap lkeleri arasnda Bat Blokuna
kar tepkinin glenmesi
gelimelerinden hangilerine ortam hazr-
lad savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III





3. 1973 Yom Kippur Savanda srailin Su-
riye ve Msr yenmesinden sonra kendi-
sine yaplan atekes teklifini kabul etme-
sinde, aadaki devletlerden hangisinin
blgeye tek tarafl asker gndereceini
aklamas etkili olmutur?
A) Sovyet Rusya B) Trkiye
C) ABD D) ngiltere
E) Suudi Arabistan





4. ABD Dileri Bakan Henry Kissingerin
1973te gerekletirdii Mekik Diplomasi-
si aadaki sorunlardan hangisinin -
zmne ynelik bir giriimdir?
A) Kemir Sorunu
B) Vietnam Sava
C) Arap-srail Savalar
D) Svey Krizi
E) Kbrs Sorunu


Arap lkelerine malzeme gndermek ve personeli eitmek amacyla Orta Douya
yerleen Ruslarn Akdenizde kurduu deniz sleri, NATO ve Trkiye iin hayat
nem tayan Akdeniz egemenliini nemli lde etkilemitir.
Yom Kippur Sava sraili; asker, diplomatik ve ekonomik alanlarda ABDye eski-
sinden daha baml hale getirmitir.
Bu arada savan hemen ardndan balayan, ban Suudi Arabistann ektii ve
sraili destekleyen lkeleri hedef alan petrol ambargosu Mart 1974e kadar sr-
mtr. Bu ambargo sonucu petrol fiyatlar ykselirken, dnya apnda benzin s-
knts ba gstermitir.
1-E 2-D 3-A 4-C

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 367 ~

Antlamaya gre; srail 1967-68 savalarnda igal ettii Sina Yarmadasndan eki-
lecek, buna karlk Msr da sraili resmen tanyacak ve onunla diplomatik ilikileri
balatacakt. Bylece ilk kez bir Arap lkesi (Msr) sraili resmen tanm ve igal
ettii topraklar zerindeki varln meru olarak kabul etmitir.



Antlama Gazze ve Bat Yaka blgeleri hakknda ise tam bir aklk getirmemitir.
Bu konuda sadece be yl ierisinde bu blgelerde bir zerk ynetim kurulmas iin
gerekli altyap oluturulmas konusunda almalar ngrlmtr.
Camp David Antlamasnda Filistin meselesi ile ilgili alnan kararlar ise unlardr:
Gazze ve Bat eriada yaayan Filistinlilere be yl sre ile muhtariyet verilecek,
Muhtariyet dneminde srail, bu iki toprakta asker miktarn azaltacak,
Muhtariyet dneminin nc ylndan itibaren Bat eria ve Gazzenin nihai
statsn tespit edecek bir antlama iin mzakereler yaplacak,
Bu antlama, Filistin halknn meru haklar ile dil isteklerini tanyacak,
Bu dnemde srail ile rdn arasnda bar mzakereleri ve srailin gvenliini
salayacak dzenlemeler yaplacak.













ABD Bakan J immy Carterin arabuluculuk yaparak Camp David Antlamasn imzalayan Msr Devlet
Bakan Enver Sedat (solda) ile srail Babakan Mehanem Beginin (sada) bulumalar (1978)

Arap lkeleri balangta Camp David Antlamasna tepki gstermi ve Msrla ikili
ilikileri kesme karar almlardr.
Camp David Antlamas erevesinde belirlenen Msr-srail Bar Antlamas, plan-
lanan srede imzalanamamtr. zellikle srail ve Msrn bu antlamann madde-
lerini kendine gre yorumlamas, randa gerekleen rejim deiiklii ve ABDnin
tutumu sreci sonlandrmtr.
26 Mart 1979da karlkl toprak btnl ve bamszlk dncesine sayg duy-
may esas alarak bugnk srail-Msr snrlarn izen srail-Msr Bar Antlama-
s ise Washingtonda imzalanmtr. Bu antlama, srailin gneyde gvenliini ga-
rantilerken Msrn Arap dnyas ile ilikilerinin kopmasna yol amtr.
Arap lkelerinden Msra yaplan ekonomik yardm kesilirken, ABD Msra ekono-
mik yardmda bulunmu, srail de 27 Nisan 1982de Sinadan tamamen ekilmitir.
Bu gelimeler Orta Douda ABD aleyhtarln artrrken Suriye gibi baz lkeleri
SSCBye yaknlatrmtr. Bu bar antlamalar, srailin muhtariyet vaat edilen Bat
eriada devaml olarak Yahudi yerleim merkezleri kurmas, Kuds bakent yap-
mas, Golan Tepelerini ilhak ettiini aklamas ile amacna ulaamam ve blge-
deki gerginliin artmasn engelleyememitir.


1. 17 Eyll 1978 tarihinde imzalanan Camp
David Antlamas ile sraili resmen tan-
yan ilk Arap devleti aadakilerden han-
gisidir?
A) Suriye B) Msr C) Lbnan
D) rdn E) Filistin





2. 17 Eyll 1978de imzalanan Camp David
Antlamas ile ilgili aadaki ifadelerden
hangisi yanltr?
A) srail ile Suriye arasnda bar mzake-
relerine balanmas kabul edilmitir.
B) Filistinlilere muhtariyet verilmesi kabul
edilmitir.
C) Msr ve srail arasnda imzalanmtr.
D) Sina yarmadas Msra geri verilmitir.
E) srail ile bir Arap devleti arasnda imza-
lanan ilk bar antlamasdr.






3. srail-Msr savann sona ermesini sa-
layan 17 Eyll 1978 tarihli Camp David
Antlamasnn imzalanmasnda arabulu-
culuk yapan devlet aadakilerden han-
gisidir?
A) talya B) Fransa C) SSCB
D) ngiltere E) ABD





4. srail Babakan Mehanem Begin ile 1978
ylnda Washingtonda yapt grme-
lerin sonucunda imzalad Camp David
Antlamas nedeniyle, Arap dnyasnn
byk tepkisine neden olan dnemin M-
sr devlet bakan aadakilerden han-
gisidir?
A) Hafz Esad
B) Muhammed kbal
C) Enver Sedat
D) Hsn Mbarek
E) Cemal Abdl Nsr


Camp David Antlamas ile sraili resmen tanyan ilk Arap devleti Msr olmutur.
1-B 2-A 3-E 4-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 368 ~

4) SLM KONFERANSI RGT (K) (1969)
Dennis Michael Rohan adnda Church of God adl tarikata bal Avustralyal bir
hristiyann, 21 Austos 1969 tarihinde Mescid-i Aksay kundaklamay denemesin-
den sonra, slm lkeleri bakanlar tarafndan 25 Austos 1969da Kahirede ku-
rulmutur.
rgtn merkezi Ciddedir. Amac, slm lkeleri arasnda iktisad, sosyal, kltrel,
bilimsel alanlarda i birliini glendirmek ve uluslararas rgtlerle dayanmay
yrtmektir.
22-25 Eyll 1969da Fasn bakenti Rabatta Trkiye dhil 24 lkenin katld bir
slm Zirvesi toplanmtr. Zirve sonunda yaynlanan bildiride, srailin Kuds
boaltmas ve 1967 Haziran savanda igal ettii Arap topraklarndan ekilmesi ka-
rarlatrlm; sraili tanm olan devletlerin de srail ile diplomatik ilikilerini kes-
meleri istenmitir.
slm Zirvesinin ikincisi 1974te Pakistann Lahor kentinde yaplmtr. Zirvede Fi-
listin ile ilgili alnan kararlar yannda, 1971de Pakistana kar ayaklanarak bam-
szln ilan eden Bangladein Pakistan tarafndan tannmas da salanmtr. By-
lece slm Konferanslar, srail meselesi dnda slm dnyasnn sorunlarn tart-
p bunlara zm getirmeye de almtr.
Tekiltn 1973te yaplan Cidde toplantsnda ye lkelerin maliye bakanlar mal
tekiltlanmann nemi zerinde durmular, Ekim 1975teki toplantda ise slm
Kalknma Bankasnn kurulu plann onaylamlardr.






















5) OPEC VE 1973 PETROL BUNALIMI
Petrol hra Eden lkeler rgt (OPEC), 9-14 Eyll 1960 tarihleri arasnda Ba-
datta toplanan konferans sonucunda kurulmutur.
OPECin kurucu yeleri arasnda; Suudi Arabistan, ran, Kuveyt, Irak ve Venezella
vardr. Kurulua sonradan Katar, Libya, Endonezya, Birleik Arap Emirlikleri, Ceza-
yir, Nijerya, Gabon ve Ekvador da katlmtr.


1. Dennis Michael Rohan adnda Avustral-
yal bir Hristiyann, 21 Austos 1969da
Mescid-i Aksay kundaklama giriimin-
den sonra slm lkelerinin bakanlar
tarafndan kurulan, slm lkeleri arasn-
da ekonomik, sosyal, kltrel vb. alan-
larda i birliini glendirmeyi ve ulus-
lararas rgtlerle dayanmay amala-
yan kurulu aadakilerden hangisidir?
A) Filistin Kurtulu rgt
B) Arap-slm Birlii Tekilt
C) anghay Birlii rgt
D) Karadeniz Ekonomik Birlii rgt
E) slm Konferans rgt




2. slm Konferans rgt (K) aadaki
olaylardan hangisine gsterilen tepkinin
sonucunda kurulmutur?
A) Mescid-i Aksann kundaklanmas
B) rdnde i savan kmas
C) Yom Kippur Savann balamas
D) srailin Bat eriay igal etmesi
E) Svey Krizinin patlak vermesi



3. slm Zirvesinin 1974 ylndaki II. toplan-
ts aadaki ehirlerin hangisinde ger-
ekletirilmitir?
A) Riyad B) Lahor C) Rabat
D) Cidde E) Tahran



4. slm Konferans rgtnn ilk Trk ge-
nel sekreteri olan ve 2005 ylndan beri
bu grevi yrtmekte olan tarih profes-
r aadakilerden hangisidir?
A) Bahaeddin Yediyldz
B) mer Ltfi Barkan
C) Ekmeleddin hsanolu
D) Hfz Veldet Velidedeolu
E) smail Hakk Uzunarl



5. 9-14 Eyll 1960 tarihleri arasnda topla-
nan Badattaki konferansn sonucunda
kurulan Petrol hra Eden lkeler rg-
tnn ksa ad aadakilerden hangisi-
dir?
A) OPEC B) OAU C) CENTO
D) SEATO E) ABT

Prof. Dr. Ekmeleddin HSANOLU (1943-...)
slm Konferans Tekiltnn ilk Trk genel sekreteri-
dir. 1943te Kahirede doan hsanolu, El-Ezher ni-
versitesinde akademik hayata balamtr. hsanolu,
Kahire Mill Ktphanesinde ve Ayn ems niversitesi
Edebiyat Fakltesinde Osmanl kltr ve edebiyat ile
ilgili aratrma ve eitim almalar yapmtr. 1974te
Ankara niversitesi, daha sonra da ngiltere Exeter
niversitesinde de almalar yapan hsanolu; slm
Tarih, Sanat ve Kltr Aratrma Merkezi Genel Direk-
trlnn yan sra .. Edebiyat Fakltesi Bilim Tari-
hi Blm ile Trk Bilim Tarihi Kurumunun Bakanl
ve .. Bilim Tarihi Mze ve Dokmantasyon Merkezi
Mdrl grevlerinde bulunmutur.
2005te slm Konferans Tekiltnn Genel Sekreter-
liine seilen Prof. Dr. Ekmeleddin hsanolu hlen ay-
n grevini srdrmektedir.
K; slmi Zirve, D leri Bakanl slm Konferans ve Daim Sekretaryadan
olumaktadr.
1-E 2-A 3-B 4-C 5-A

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 369 ~

Petrol fiyatlarnn uzun yllar dk yzeyde kalmas, OPECin kurulmasnda rol oy-
nayan en nemli faktrdr. Bu nedenle OPEC petrol fiyatlarn yksek seviyeye -
karmay ve retici lkeler arasnda teknik konularda i birliini salamay amala-
mtr.
1967-68 Arap-srail Savandan sonra sorunun zmnde istediine ulaamayan
Arap lkelerinin, olduka nemli bir enerji kayna durumunda olan petrol Batya
kar bir bask arac olarak kullanmak istemeleri krizin kmasna yol amtr.
OPEC lkeleri, 1970-71 yllarnda kendi aralarnda imzaladklar Trablus ve Tahran
antlamalaryla petrol fiyatlarn kendi tekellerine almlardr.
1973 Savandan sonra OAPECin (Petrol hra Eden Arap lkeleri Tekilt) pet-
rol bir silah olarak kullanp, ABD ve baz Bat lkelerine ambargo uygulamas ve
petrol retimini ksmas zerine, dnya zerinde petrol fiyatlar ksa zamanda drt
katna kmtr. 17 Ekim 1973te verdikleri fiyatlar ykseltme karar ile srailin
1967de igal ettii Arap topraklarndan ekilinceye ve Filistinlilerin yasal haklar
gvenceye kavuturuluncaya kadar, petrol retimini her ay % 5 orannda ksma ka-
rar alnmas etkisini tm dnya apnda hissettirmi ve krize dnmtr.
Bu gelime zerine Avrupa Ekonomik birlii Tekilt (OEEC) 6 Kasm 1973te ya-
ynlad bir bildiride, Gvenlik Konseyinin 242 ve 338 sayl kararlarn destekle-
diklerini, kuvvet yoluyla toprak kazanlmasn kabul etmediklerini, srailin 1967de
igal ettii topraklardan ekilmesini; bununla beraber, blgedeki her devletin ege-
menlik, toprak btnl ve bamszl ile gvenlikli ve tannm snrlar iinde
bar iinde yaama hakkna sayg gsterilmesi gerektiini ilan etmilerdir.
ngiltere ise, 6 Ekim 1973te Orta Dou lkeleri iin silah ambargosu ilan etmitir.
Fakat Kasm aynda ambargo esas itibariyle sraile ynelik bir ekil almtr. zellik-
le Suudi Arabistan, sraili tutan ABD ve Hollandaya kar petrol ambargosu tatbik
etmise de, bu ambargo zellikle ABDnin Orta Dou politikasnda hi bir deiiklik
ve tesir yapmamtr. Hatta petrol reten Arap lkelerinin petrol politikas, Batnn
sanayisini kertecek hale geldii takdirde, Amerikann Basra Krfezi blgesine bir
silahl mdahale ihtimalinden veya bunun planlamasndan dahi sz edilmitir.

Krizin Sonular
Araplarn bu petrol silahna kar, ABDnin nclnde zellikle petroln salan-
mas ve kullanlmasnda i birliini, dayanmay ve ortak planlamay gerekletir-
mek iin, 1974te 14 yenin katlmyla Milletleraras Enerji Ajans (International
Energy Agency) kurulmutur.
1980lerin banda OPECin dnya petrol fiyatlar zerindeki etkisi azalmaya bala-
mtr. Batnn sanayilemi lkeleri artan petrol fiyatlarn kolaylkla kendi sanayi
mamullerine ve teknolojilerine uyarlamlar, OPEC lkelerinde retilen petrole ba-
mll azaltmlardr.
OPEC 1982de petrol fiyatlarn drmek ve retimini ksmak zorunda kalmtr.
Batnn petrol talebini drmesi rgtn kendi iinde anlamazlklara ve ran-Irak
Sava nedeniyle zayflam olan i btnlnn daha da bozulmasna neden ol-
mutur.
Petrol reten Arap lkeleri, zellikle geri kalm veya gelimekte olan Mslman
lkeler iin yeterli bir yardm program gerekletirmedikleri gibi Batnn zengin l-
kelerine vurmak istedikleri darbenin acs, bu Mslman fakir lkelerin srtndan
kmtr.


6) IRAKTA REJM DEKL
Irakta, 1958de gerekleen asker mdahale ile monari yklm ve cumhuriyet
rejimine geilmitir. 1940da amda kurulan Baas Partisi ise, 17 Temmuz 1968 ta-
rihinde gerekleen kansz bir darbenin ardndan iktidar tamamen ele geirmitir.


1. 1973 Dnya Petrol Bunalmnn ortaya
kmasnda;
I. Araplarn ABDnin sraile destek ver-
mesinin engellenmek istenmesi,
II. petroln siyas ara olarak kullanlmas,
III. Araplarn petrol irketlerini millletir-
mesi
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. 1973 Dnya Petrol Krizinin ABD zerin-
de etkili olmamasnn;
I. krizin ksa zamanda sona ermesi,
II. ABDnin petrol sadece Arap lkelerin-
den almamas,
III. Arap lkelerinin ABDye borcu olmas
durumlarnn hangilerinden kaynakland-
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



3. Petrol ihra eden Arap lkelerinin 1973
ylnda petrol fiyatlarnda artrma ve re-
timde kstlamaya gitmesi;
I. Petrol Bunalmnn yaanmas,
II. gelimekte olan lkelerin ekonomik kal-
knmalarnn yavalamas,
III. srailin Arap lkeleriyle yapt sava-
larda kazand topraklar iade etmesi
gelimelerinden hangilerine ortam hazr-
lamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



4. Araplarn petrol silahna kar ABDnin
nclnde, petroln salanmas ve
kullanlmasnda i birliini, dayanmay
ve ortak planlamay gerekletirmek iin
1974te 14 yenin katlmyla kurulan te-
kilt aadakilerden hangisidir?
A) Milletleraras Enerji Ajans
B) Avrupa Ekonomik Topluluu
C) SEATO
D) EURATOM
E) Bat Avrupa Birlii

1-E 2-B 3-C 4-A

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 370 ~






Hkmet program konusunda ortaya kan anlamazlklar nedeniyle, Baas yanls
Saddam Hseyinin banda bulunduu bir grup subay Temmuz sonlarnda teki
darbeci gruplar saf d brakm, devlet bakanl ve babakanla da El-Bekir ge-
tirilmitir.
Irakn SSCB ile yaknlaarak bu lkeden ekonomik ve asker yardm almaya bala-
mas ran ile arasndaki ilikileri zayflatmtr. te yandan rann, 1970te ngilte-
renin Basra Krfezinden ekilmesinden sonra, buraya tek bana hkim olmak is-
temesi iki lke ilikilerini daha da gerginletirmitir.
Ancak 1975te Cezayirin arabuluculuu ile imzalanan Cezayir Antlamasyla, Irak
ile ran arasndaki attl-Arap Su Yolunun en derin yeri snr kabul edilmi ve ili-
kiler bir sreliine dzelmitir.


7) RANDA REJM DEKL
1953te ynetime gelen ah Muhammed Rza Pehlevnin 1962de hayata geir-
mek istedii Ak Devrime ve bununla balayan reformlara kar, bata ulema ol-
mak zere birok kesim muhalefetini artrmtr.
nk bata kadnlara oy verilmesi gibi yenilikler ulemann tepkisini ekerken bir
yandan da sanayileme hamlesinin bir sonucu olarak milyonlarca kyl ve tarm
iisi topraklarn terk ederek ehirlere g etmek zorunda kalmtr.
Ocak 1978de ekonomik sknt yaayan byk bir kesimin ulemann da ynlendir-
mesiyle aha kar balatt isyan hareketi 1979 ubatna kadar devam etmitir.
Grevler ve gsterilerin ekonomiyi fel ettii lkede ah areyi lkeden kamakta
bulmu, bunun zerine Ayetullah Humeyni, byk bir halk desteiyle rana geri
dnmtr.




11 ubatta ran ordusu, gerillalar ve militanlar aha bal gruplara kar stnlk
salaynca, ah tarafsz olduunu ilan etmi ve tamamen kmtr.
Humeyninin rana dnmesinden sonra, 1 Nisan 1979da ran slm Cumhuriyeti
kurulmu, Aralk 1979da lke teokratik bir Anayasay ve Humeyninin lkenin din
lideri olmasn da onaylamtr.
Bu srete Beni Sadr cumhurbakan olmu, genel af karlm, belirli bir sre iin
mzik ve gazete yasa getirilmitir.
Humeyni lider olduktan sonra hem ABD hem de SSCBye kar uzlamaz bir tutum
izlemi, Tahrandaki ABD Bykeliliindeki rehine krizinden sonra ran-ABD iliki-
leri kopmutur.


8) RAN-IRAK SAVAI (1980-1988)
Souk Sava dnemi boyunca iyi gitmeyen ran-Irak ilikilerinde, 1969da ABDnin
desteini alan rann nemli bir suyolu olan attl-Arap almak istemesi ve blge-
ye gemilerini gndermesi nemli bir dnm noktas olmutur.


1. Arapa Yeniden Dirili anlamna gelen,
1940ta amda kurulan ve Ortadouda
sosyalist bir sisteme bal birleik ve la-
ik bir Arap toplumu oluturmay hedefle-
yen ideolojik hareket aadakilerden
hangisidir?
A) El-Nakda B) Vahhabilik
C) Baas Hareketi D) El-Cezire
E) Arap Bahar





2. ran ve Irak arasnda geici olarak da ol-
sa 1975 ylnda imzalanan ve iki lke ara-
snda bar srecini balatan antlama
aadakilerden hangisidir?
A) attl-Arap B) Badat
C) Tahran D) Camp David
E) Cezayir





3. 1979da byk bir halk destei ile rana
geri dnen ve 1 Nisan 1979da ran slm
Cumhuriyetini kurarak lkede teokratik
bir ynetimi uygulamaya koyan din lider
aadakilerden hangisidir?
A) Muhammed kbal
B) Ayetullah Humeyni
C) Muhammed Rza Pehlev
D) Ali Hamaney
E) Mahmut Ahmedinejad





4. 1980li yllarda ran-ABD ilikilerinin kop-
ma noktasna gelmesinde;
I. Ayetullah Humeyninin iktidara gelmesi,
II. randa Ak Devrim reformlarnn yapl-
mas,
III. ran-Irak Savann patlak vermesi
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


BAAS PARTS
Baas, Arapada yeniden dirili anlamna gelmektedir. 1940ta amda kurulan
bu parti, Ortadouda sosyalist, birleik ve laik bir Arap devleti oluturmay hedef-
lemitir. Slogan birlik, zgrlk ve sosyalizm olan Baas Partisi, zel mlkiyeti, gelir
adaletini, planl kalknmay ve doal kaynaklarn millletirilmesini benimsemitir.
Ayetullah Humeyni 1962de balayan Ak Devrim reformlarna kar gelen kesim
iinde nemli bir siyas nder olarak sivrilmi, ancak ah kendisine rakip olabilecek
Humeyniyi srgne gnderme karar alnca kendisi Fransaya gitmiti.
1-C 2-E 3-B 4-A

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 371 ~

1973te tekrar kurulan ilikilerin sonucunda 1975te bir antlama imzalanm ve bu
antlamayla snrn suyun en derin noktasndan gemesi ve rann Iraktaki Krtleri
desteklememesi kabul edilmitir.
Ancak 1979da randaki slm devriminin sonucunda Humeyninin iktidara gelmesi
ve Irakta byk bir i ounluun bulunmas, ilerin Humeyni tarafndan kkr-
tlacan dnen Irak devlet bakan Saddam Hseyini endielendirmitir.
Bu arada Saddam Hseyin, rann Arap ounluu olan Huzistan blgesinin ele ge-
irilmesi fikrini ortaya atmtr. rann iki lke arasnda anlamazlk konusu olan
blgeden askerlerini ekmeyi reddetmesi zerine, Irak 16 Eyllde attl-Arap
Antlamasn feshettiini aklam ve 22 Eyll 1980de Irak ordusu snr gemitir.
Savan ilk gnleri, avantajn koruyan Irakn stnl ile gemise de, zamanla
rann direniinin artmas ile sava karlkl ypratma srecine girmitir.
ran-Irak Sava, Krfez lkeleri iin de bir gvenlik sorunu haline gelmi, bu lkeler
de bir araya gelerek 26 Mays 1981de Krfez Birlii Konseyini kurmulardr.
Sekiz yl sren sava 1988 Austos aynda yaplan atekes ile sonlanm, ancak Bir-
lemi Milletler gzetiminde yaplan bar grmelerinden sonu alnamamtr.
ran, grmeler iin n koul olarak topraklarndaki tm Irak askerlerinin ekilme-
sini isterken, Irak attl-Arap suyolu zerinde ortak denetim kurulmasnda srar
etmitir. ki lke arasndaki bar, ancak Irakn Kuveyti 1990 Austos aynda igali
ve ABD ile savaa balama korkusuyla, randan ald topraklar geri vermesiyle
gereklemitir.







Irak-ran Sava, yaklak bir milyon insann hayatna ml olmu, savaan taraflar
ufak kazanlar iin ekonomik kaynaklarn tketmitir. Savan sonucunda Irak-ran
snr deimemitir. Savan etkileri ise yllar boyunca hissedilmitir.
Sava boyunca Irakn, kendisini destekleyen devletlerden ald borlar demekte
zorlanmas, 1990da Kuveyte saldrarak oradaki petrol kuyularn ele geirmeye
almasna yol amtr. Bu tavr da Irak uluslararas ilikilerde yalnzla srkle-
mi ve desteksiz brakmtr.


E) YUMUAMA DNEMNDE DNYADAK GELMELER
1) EKONOMK GELMELER
II. Dnya Sava sonrasnda bilim ve teknolojideki ilerlemelerin sanayide kullanl-
mas ile byk bir verimlilik elde edilmitir. zellikle telefon ve televizyonun yaygn
olarak kullanlmas insan hayatn kolaylatrm; petrol, elektrik ve otomotiv sek-
trlerinde nemli retim art olmutur.
Sanayideki byme, enerji tketimini artrrken enerji kayna olarak kmrn ye-
rini alan petrol, kimya sanayinde yeni rnlerin ortaya kmasn salamtr. Bu
gelimelerle dnya ekonomisi hzl bir byme dnemi yaamtr. 1970lere kadar
bymenin kesintisiz devam etmesi isizlik orann da drmtr.
Dnya ekonomisindeki bymeye bal olarak uydu teknolojisi de gelimi, televiz-
yon programlar uluslararas bir boyut kazanmtr. Nitekim 1964 Tokyo Olimpi-
yatlar ilk kez canl televizyon yayn ile tm dnyaya ulatrlmtr.


1. 1980lerde Basra Krfezi ve attl-Arap
Su Yolu zerindeki egemenlik mcadele-
si, aadaki devletlerden hangileri ara-
snda savaa neden olmutur?
A) srail-Suriye B) ran-srail
C) Msr-Suriye D) ran-Irak
E) Irak-Kuveyt





2. 1980 ran-Irak Savann balamasnda;
I. Irakn ran Basra Krfezinden kar-
mak istemesi,
II. ki lke arasnda Arap dnyasnn lideri
olma mcadelesi,
III. Irakn rann i ilerine mdahale et-
mesi
unsurlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III





3. 1980-1988 Irak-ran Savann devam et-
tii bir dnemde, ABDnin lke karlar-
n korumak bahanesiyle ABD Ulusal G-
venlik Konseyi yesi Oliver Northun s-
rail zerinden rana gizlice silah satmas
ve bu giriimin 1986da ortaya kmas
olarak gelien olay aadakilerden han-
gisidir?
A) rangate Olay
B) Krfez Krizi
C) U-2 Olay
D) Kanl Noel Olay
E) attl-Arap Krizi




4. 1964te ilk kez canl televizyon yayn ile
tm dnyada izlenen olimpiyat oyunlar
aadaki ehirlerden hangisinde dzen-
lenmitir?
A) Londra B) Tokyo
C) Paris D) Washington
E) Roma


RANGATE OLAYI (1986)
Irak-ran Savann nemli gelimelerinden biri olup, ABDnin lke karlarn ko-
rumak iin rana gizlice silah satmas olaydr. rangate Olay adyla bilinen bu
olay, ABD Ulusal Gvenlik Konseyi yesi Yarbay Oliver Northun srail zerinden
rana silah satmas ve bu olayn 1986 ylnda ortaya kmasdr. Bu srete Oliver
North sulu bulunarak yarglanm, ABD Bakan Reagennin ise sulu olmad
kanaatine varlmtr.
1-D 2-E 3-A 4-B

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 372 ~

2) BLMSEL VE TEKNOLOJK GELMELER
Yumuama Dneminde bilimsel ve teknolojik anlamda nemli bulularn yaplma-
snda Souk Sava Dnemindeki bloklar arasndaki rekabet nemli bir etken ol-
mutur. zellikle fze sistemlerinin gelitirilmesi iki sper gc (ABD ve SSCB) uzay
yarna itmitir.
Uzay yarnn balamasndan hemen sonra, uzayda egemenlii ve dier konular
kapsayan uzay hukuku tartmalar yaanmtr. BM, 1961de ald bir kararla,
uzayn ve gk cisimlerinin hibir devletin egemenlii altna alnamayacan kabul
ederken 1962de teknik alanda i birliini onaylam ve 1963te bu kararlara aklk
getirmitir.
1961de Rus kozmonot Yuri Gagarin Vostok-1 uzay arac ile uzaya giden ilk insan
olmutur.
1962de ABD ayn ekilde karlk vererek uzayda rekabeti hzlandrmtr. 1969da
ise ABDli astronot Neil Armstrongun Apollo-11 adl uzay arac ile Aya inmesi
ABDyi uzay yarnda bir adm ne geirmitir.
1970te kiisel bilgisayarlar retilmitir. 1978de retilen APPLEn fabrikalarda kul-
lanlmasyla bilgisayar sanayi alanna girmitir.
letiim alannda telefon ile balayan gelimeler XX. yzylda devam etmi, iletiim-
deki bu gelime nterneti ortaya karmtr.
1969 ylnda ilk olarak ABDde bilim adamlar arasndaki iletiimi salamak amac
ile deneme niteliinde ARPANET Amerikan Gelimi Savunma Aratrmalar Dai-
resi (Advanced Research Projects Agency Network) kurulmutur. Daha sonra
ARPANET ABDdeki btn niversitelerin aratrma kurulularnn bilgisayarlarn
bnyesinde toplayarak bymtr.
1991de ABDde internetin, ticar amala kullanlmasn engelleyen tm kstlama-
lar kaldrlmtr.
1992de grafik web tarayc Mozaic devreye girmi ve internetin bir alt kmesi
olan World Wide Web (Geni Dnya A)in yllk byme hz artmaya balam-
tr. Tm dnyay kapsayan ve bilgisayar ile telefonun i birliine insann bilgisinin
de eklenmesiyle ortaya kan internet gnmzde de nemli bir yere sahiptir.

a) Dier cat ve Keifler


1. Aadakilerden hangisi 1960-1980 yllar
arasnda gerekletirilen icat ve keifler-
den biri deildir?
A) lk kalp naklinin yaplmas
B) lk radyo yaynnn balamas
C) Hepatit B asnn bulunmas
D) lk kadn kozmonotun uzaya gitmesi
E) lk tbb grntlemenin (MR) yaplmas



2. 1961de SSCB tarafndan uzaya gnderi-
len ilk insan aadakilerden hangisidir?
A) Neil Armstrong B) Alexei Leonev
C) Yuri Gagarin D) Irwin Aldrin
E) Valentina Tershkova



3.
I. lk televizyon yaynnn yaplmas,
II. lk uzay yrynn yaplmas,
III. lk kez Aya ayak baslmas,
IV. lk mikro ilemcinin icat edilmesi
Yukardakilerden hangileri 1960-1980 yl-
lar arasnda bilim ve teknoloji alannda
yaanan gelimeler arasnda yer alr?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
D) I, III ve IV E) II, III, IV



4.
I. Neil Armstrong,
II. Yuri Gagarin,
III. Christian Bernard
Yukardakilerden hangileri Yumuama
Dneminde uzay almalarna katlarak
bu alanda nclk etmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



5. 1965te ilk kalp naklini gerekletirerek
tp dnyasnda r aan Gney Afrikal
nl bilim adam aadakilerden hangi-
sidir?
A) Christian Bernard B) Andr Lwoff
C) Irwin Aldrin D) Ronald Ross
E) Frederick Grant Banting


1962de ilk haberleme uydusu olan Telstar-1 gelitirilmitir.
1962de ilk sna robot icat edilmitir.
1963te yer eksenli haberleme uydusu gelitirilmitir.
1963te ilk kadn kozmonot Valentina Tershkova uzaya gnderilmitir.
1965te ilk uzay yryn Alexei Leonev gerekletirmitir.
1965te dik havalanabilen ilk uak Hawker Harrier icat edilmitir.
1965te Christian Bernard tarafndan ilk kalp nakli gerekletirilmitir.
1968de Ayn etrafnda ilk pilotlu uu yaplmtr.
1969da Neil Armstrong Aya ayak basan ilk kii olmutur.
1971de mikro ilemci icat edilmitir
1972de ilk videokaset ve disk icat edilmitir
1973te mini bilgisayar retilmitir.
1974te hafza kart retilmitir.
1975te Hepatit B as bulunmutur.
1977de ntron bombas retilmitir.
1978de ilk tbb grntleme (MR) gerekletirilmitir.
1979da compact disk (CD) ve PC ev bilgisayar retilmitir.
1-B 2-C 3-E 4-D 5-A

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 373 ~

3) KLTREL GELMELER
Yumuama Dneminde bilimsel ve teknolojik gelimelerle ulalan dzey kyler-
den kentlere doru g hzlandrm, kadnlarn sosyal hayatta daha aktif olmala-
rn salamtr. Ayrca bu gelimeler, edebiyat ve sanatta da yeni akmlarn ortaya
kmasn salamtr.
Mzik alannda 1950lerde ortaya kan Rock And Roll tarz bu dnemde de etki-
sini srdrmtr. Bunun yannda dnemin siyas ve politik ekimelerini, sava,
g vb. toplumsal sorunlar dile getirmek amacyla yeni mzik trleri ve gruplar
ortaya kmtr. Nitekim Heavy Metal mzik tr ve bu trn temsilcisi 1962de
Londrada kurulan The Rolling Stones grubu dneme damgasn vurmutur.
Sporda ise olimpiyatlar toplumlarn kaynamasna vesile olmutur. 1960-1980 yl-
lar arasnda yaplan olimpiyatlarda ABD, SSCB, Japonya ve Dou Almanya madalya
sralamasnda nde gelen lkelerdir. Trkiye ise istedii baary elde edememitir.
1960-1980 yllar arasnda dzenlenen FIFA Dnya Kupasnda srasyla; Brezilya
(1962), ngiltere (1966), Brezilya (1970), Almanya (1974) ve Arjantin (1978) am-
piyon olmutur. Bu dnemde FIFA Dnya Kupasnda kurallar gerei kupay 3. kez
kazanan Brezilya, 1970te kupay mzesine gtrmtr.
Balangta Avrupa Uluslar Kupas adyla anlan Avrupa Futbol ampiyonas
UEFA tarafndan 1960 ylndan itibaren drt ylda bir dzenlenecek ekilde organi-
ze edilmitir.
Trkiye ise 1960-1980 dneminde finallere katlma hakkn elde edememitir. An-
cak 1951den itibaren dzenlenen Akdeniz Oyunlarnn tamamna katlan Trkiye,
1971deki VI. Akdeniz Oyunlarna zmirde ev sahiplii yapmtr. 1963-1979 yllar
arasnda dzenlenen bu oyunlarda Trkiye 1963te 4., 1967de 5., 1971de 4.,
1975te 5. ve 1979da ise 6. olmutur.
FIBA (Uluslararas Basketbol Federasyonu) tarafndan drt ylda bir dzenlenen
Dnya Basketbol ampiyonas, ulusal erkek basketbol takmlarnn drt ylda bir
katld bir turnuvadr. Bayanlar Dnya ampiyonas da drt ylda bir dzenlenir.
Bu dnemde yaplan ampiyonalarda her iki kategoride de SSCB en baarl lke
olarak dikkat ekmitir.
Erkekler iin 1962, bayanlar iin ise 1964ten itibaren FIVB (Uluslararas Voleybol
Federasyonu) tarafndan dzenlenen Dnya Voleybol ampiyonas da drt ylda
bir yaplmaktadr.


F) YUMUAMA DNEMNDE TRK DI POLTKASI
1) TRK-YUNAN LKLER
a) Kbrs Sorunu
ngiliz ynetimi altndaki Kbrsl Rumlarn, Enosis ad verilen ve Kbrs Yunanis-
tana katma idealinin ilk nemli ayaklanmas 1931de grlmtr.







Yunanistan, 1951de Kbrsn kendisine verilmesi iin ngiltereye resmen bavur-
mu, bu giriimi olumsuz karlannca meseleyi 1954te BMye tayarak uluslarara-
s bir konu hline getirmitir.


1. 1962de Londrada kurulan ve siyas e-
kimeleri, sava, g gibi toplumsal so-
runlar dile getirmek amacyla ortaya -
kan Heavy Metal mzik trnn de en
nemli temsilcisi olan mzik grubu aa-
dakilerden hangisidir?
A) Metallica
B) Montana
C) Hellowen
D) Gipsy Kings
E) The Rolling Stones





2.
I. Brezilya,
II. ngiltere,
III. talya
Yukardakilerden hangileri 1960-1980 yl-
lar arasnda dzenlenen FIFA Dnya Ku-
pasnda ampiyonluk kazanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III





3. 1951den itibaren dzenlenen Akdeniz
Oyunlarnn tmne katlan Trkiyenin,
1971 ylndaki VI. Akdeniz Oyunlarna ev
sahiplii yapt ehir aadakilerden
hangisidir
A) zmir B) Antalya C) stanbul
D) Mersin E) Ankara





4. 18 Ekim 1828 tarihinde Yunanistan tara-
fndan ilk kez ortaya atlan ve Kbrsn
Yunanistana balanmasn ifade eden
dnce sistemi aadakilerden han-
gisidir?
A) EOKA
B) ENOSS
C) Pontus
D) Maccabi
E) Akritas Plan


ENOSS
Enosis, Megola dea hedefi erevesinde Kbrsn Yunanistana balanmasn ifa-
de etmektedir. Kelime anlam ilhak demek olan Enosis, ilk Megola dea haritas-
nn izildii 1791 ylndan beri gndemde olan bir konudur. Bir anlamda Kbrs
Sorununun da bu tarihten itibaren var olduu sylenebilir. 18 Ekim 1828 tari-
hinde ngiltere, Rusya ve Fransaya bir nota veren Yunanistan, resmen ilk kez
Enosis fikrini ortaya atm ve Kbrsn kendisine balanmasn istemitir.
1-E 2-D 3-A 4-B

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 374 ~

Kbrsta self-determinasyon ilkesinin uygulanmasn isteyen Yunanistann bu giri-
imi BM tarafndan reddedilmitir. Bu gelimeler, Trkiyenin Kbrs konusunda ha-
rekete gemesinde nemli rol oynam, bylece Kbrs Sorunu, Trk d politikas-
nn en nemli konularndan birisi hline gelmitir.
Yunanistan ve Kbrs Rumlar, diplomatik giriimlerden bir sonu alamaynca iddet
ve terr faaliyetleri ile Enosisi gerekletirmeye almlardr. Bu dorultuda 1955
ylnda Yorgo Grivas nderliinde EOKA adl terr rgt kurulmutur.









EOKAnn Trkleri hedef alan eylemlerine karlk vermek amacyla, Trkler de Rauf
Denkta nclnde 1958de Trk Mukavemet Tekilt (TMT)n kurmulardr.
1959da Trkiye ve Yunanistan babakanlar nclnde, Kbrs anlamazln -
zmlemek iin Zrihte grmeler balam, 11 ubat 1959da Kbrsta bamsz
bir cumhuriyet kurulmas karar alnarak Zrih Antlamas yaplmtr.
Daha sonra Trkiye, Yunanistan ve ngiltere arasnda Londrada bu sorun tekrar ele
alnm ve 23 ubat 1959da imzalanan Londra Antlamas ile Zrih Antlamas
esas alnarak bamsz bir Kbrs Devletinin kurulmasna karar verilmitir.
Zrih ve Londra Antlamalar dorultusunda, 16 Austos 1960ta bamsz Kbrs
Cumhuriyeti ilan edilmi; cumhurbakanlna Rum lider Makarios, yardmclna
da Trk lider Dr. Fazl Kk getirilmitir.







Ancak Kbrsta salanan bu bar ortam uzun srmemi, Yunanistann asker ve si-
lah gndererek destekledii EOKA, Trklere kar tedhi hareketlerine devam et-
mitir. Kbrs Trkleri de bu faaliyetlere Trk Mukavemet Tekilt vastasyla kar
koymaya almtr.
Makariosun 1963te Trk toplumu lideri Fazl Kk ile Trkiye, Yunanistan ve n-
giltereye nerdii anayasa deiikliinin Trkiye tarafndan reddedilmesi, iki top-
lum arasndaki gerginlii artrmtr.
Trkiyede nn Hkmetinin istifasyla yaanan bunalmdan yararlanan Maka-
rios, Trklerin imhasn ve Kbrsn Yunanistana balanmasn ngren Akritas Pla-
nn uygulamaya koymutur. Bu plan erevesinde Rum eteleri Trk kylerini ya-
kp ykm, pek ok Trk de ldrmtr. 24 Aralk 1963te Kanl Noel olarak
bilinen ve 24 Trkn ehit edildii olay zerine Trk sava uaklar Lefkoa zerin-
de ilk uyar uuunu yapmtr.
1964te Yunanistann Adaya daha ok asker ve silah gndermeye balamas ze-
rine olaylarn bymesinden endielenen BM Gvenlik Konseyi, Bar Gc kurul-
mas karar almtr. Ancak Rum etelerinin saldrya gemesi Trkiyenin Kbrsa
mdahale karar almasna yol amtr.


1. 1955te Kbrsn Yunanistana balanma-
s (Enosis) hedefine ulamak amac ile
Yorgo Grivas liderliinde kurulmu gizli
Rum rgt aadakilerden hangisidir?
A) ASALA B) EOKA
C) Pontus D) Mavri Mira
E) Hnak ve Tanak





2. EOKAnn blgedeki Trkleri hedef alan
eylemlerine karlk 1958de Rauf Denk-
ta nclnde Trkler tarafndan ku-
rulan rgt aadakilerden hangisidir?
A) Mill Kurtulu rgt
B) ntikam Alaylar
C) Trk Mukavemet Tekilt
D) Mill Muhafz Birlikleri
E) Otonom Trk Ynetimi




3. Zrih ve Londra Antlamalarnda Trk
tarafn temsil eden, 16 Austos 1960ta
kurulan bamsz Kbrs Cumhuriyetinin
de cumhurbakan yardmcl grevini
stlenen devlet adam aadakilerden
hangisidir?
A) Tayfur Skmen
B) Dervi Erolu
C) Rauf Denkta
D) Mehmet Ali Talat
E) Fazl Kk





4. Trkiyede nn Hkmetinin istifasyla
yaanan bunalmdan yararlanmak amac
ile, Rum lider Makariosun blgede yaa-
yan Trklerin imhasn ve Kbrsn Yuna-
nistana balanmasn ngren plan aa-
dakilerden hangisidir?
A) Dawes Plan
B) Akritas Plan
C) Annan Plan
D) Marshall Plan
E) Molotov Plan


EOKA (Kbrs Mcadelesi Rum rgt)
EOKA, 1950li yllarn balarnda Kbrsn Yunanistana balanmas (Enosis) hede-
fine ulamak amac ile Yorgo Grivas liderliinde gerilla sava yapmak iin ku-
rulmu gizli bir rgttr. Grivas, 1951de Kbrsta gnlller toplayarak Yunanis-
tana eitime gtrmtr. 1954te Yunanistandan getirdii silahlar ve terr ei-
timi alan savalar ile Kbrsa geri dnen Grivas, ngiliz asker ve sivil kesime te-
rr saldrlar yapmtr. Grivas 1958den sonra Kbrsl Trkleri hedef semitir.
Dr. Fazl KK (1906-1984)
1906 ylnda Lefkoada doan Fazl Kk, Lozandaki tp eitiminin ardndan Kb-
rsa dnm ve Belediye Meclisi yeliine seilmitir. 1959 yl antlamalarn Trk
tarafnn temsilcisi olarak imzalamtr. 16 Austos 1960ta kurulan Kbrs Cumhu-
riyetinin cumhurbakan yardmcl grevini stlenen Kk, 1974 Kbrs Bar
Harektndan sonra siyasetten ekilmi ve 1984te hayatn kaybetmitir.
1-B 2-C 3-E 4-B

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 375 ~

7 Haziran 1964te Kbrsa karma yaplmas karar alnmken 5 Haziran 1964te
Johnson Mektubu olay patlak vermitir.















Johnson Mektubunun ardndan Trkiye mdahale kararndan vazgemi, smet
nn 21 Haziran 1964te ABDye giderek Johnson ile bir grmede bulunmutur.
O dnemde Bat Bloku ierisinde yer alan Trkiye, bu mektup sayesinde kendi ulu-
sal karlarnn Bat Blokunun, zellikle de blok lideri ABDnin karlaryla elitii
noktada bamsz politikalar gelitirme konusunda skntlar yaanabileceini gr-
m, ABDnin kimi zaman kendisini yalnz brakabileceini anlamtr.
Kbrs Sorunu, Mays 1965te Trkiye ile Yunanistan arasnda yaplan ikili grme-
lerle zlmeye allmsa da, Kbrs Rumlarnn tutumu ve Yunanistanda asker
mdahale ile hkmet deiikliinin yaanmas bu giriimi sonusuz brakmtr.
Trkiye, 1967de Grivas nderliinde tekiltlanan Rum Mill Muhafz Birliklerinin
saldr hareketlerine gemesi zerine Yunanistana bir nota vermitir.
Rumlarla bir arada yaamann mmkn olamayacan anlayan Kbrs Trkleri, 28
Aralk 1967de Kbrs Geici Trk Ynetimini kurmular, ynetimin bakanlna
Dr. Fazl Kk, bakan yardmclna da Rauf Denkta seilmitir.
1968de meselenin zm iin Kbrs Trk Toplumu lideri Rauf Denkta ve Rum
toplumu lideri Glafkos Klerides arasnda grmeler balam, ancak bu grme-
lerden bir sonu alnamamtr.
1968den sonra balayan Kbrs grmelerinde Rum tarafnn Kbrs Trk halknn
haklarn grmezden gelerek Trkleri aznlk statsnde yaatma politikas 1974e
kadar devam etmitir.






Enosisin hemen gerekletirilmesini isteyen EOKA yeleri Yunanistandan aldklar
destekle, 15 Temmuz 1974te Makariosa kar bir darbe gerekletirmitir. Nikos
Sampson cumhurbakanlna getirilirken Kbrs Elen Cumhuriyeti ilan edilmitir.
Trkiye Sampson darbesini, anayasa dzeninin yklmas, gayr-i meru bir idarenin
kurulmas ve Kbrs konusundaki antlamalarn ihlli saym ve yeni idareyi tanma-
dn bildirmitir.


1. 5 Haziran 1964te ABD Bakan Johnson
tarafndan dnemin babakan smet n-
nye gnderilen ve tarihte J ohnson
Mektubu olarak geen belgenin ierii
aadakilerden hangisinde doru olarak
verilmitir?
A) ABDnin Trkiyeden Orta Doudaki
gelimeler konusunda kendisine des-
tek vermesini istemesi
B) ABDnin Trkiyenin Kbrsa mdahale
giriimini nleme abas
C) ABDnin Trkiyeye Arap-srail savala-
rndaki tutumu nedeniyle ekonomik am-
bargo uygulama tehdidi
D) ABDnin Yunanistann NATOya yelii
konusunda Trkiyeden veto kararn
geri ekmesini talep etmesi
E) ABDnin Trkiyeden ncirlikte s kurma
talebinde bulunmas



2. 1964te ABDnin Trkiyeye gnderdii
Johnson Mektubunda ABD Trkiyenin
aadakilerden hangisine ynelik izledi-
i politikay eletirmitir?
A) Petrol Bunalm
B) Arap -srail Savalar
C) Kbrs Meselesi
D) Kta Sahanl Sorunu
E) SSCBnin Afganistan igali




3. 1960-1980 yllar arasnda Trk D Politi-
kasnn temel konusu aadakilerden
hangisi olmutur?
A) AB sreci B) Orta Dou
C) Krfez Savalar D) Kbrs Sorunu
E) Ermeni Sorunu




4. 28 Aralk 1967de kurulan Kbrs Geici
Trk Ynetiminin bakan yardmcl
grevini aadakilerden hangisi stlen-
mitir?
A) Rauf Denkta
B) Fazl Kk
C) Mehmet Ali Talat
D) Dervi Erolu
E) zker Yan


JOHNSON MEKTUBU (1964)
Kbrsta yaanan atmalarn artmas ve Rum tarafnn silahlanma karar al-
mas zerine 2 Haziran 1964 tarihinde Trkiye hkmeti Kbrsa karma yap-
ma kararn aklam, Yunanistan ve Kbrs Cumhuriyetinde de asker hareket-
lilik artmtr. Yaanan gelimelerden rahatszlk duyan ABD, blgede kacak
bir sava kendi stratejik karlarna aykr bulduundan devreye girme ihtiyac
duymutur.
Bakan Johnson tarafndan imzalanan ve daha sonralar Johnson Mektubu
olarak tarihe geen nl mektup 5 Haziran 1964te Trkiye Babakan nnye
iletilmitir. Mektupta, Trkiyenin adaya tek tarafl mdahalesinin Trk ve Yu-
nan taraflar arasnda savaa yol aabilecei ve NATO yesi olan bu iki lkenin
savamasnn kabul edilemez olduu ifade edilmitir. Trkiyenin mdahale ka-
rar almadan nce mttefiklerine danmas gerektii anmsatlmtr. Ayrca
bu savan Sovyetler Birliinin de Trkiyeye mdahale ihtimalini douraca
ve NATOnun byle bir durumda Trkiyeyi savunma konusunda isteksiz olaca
ima edilmitir.
1974 yl Trk-Yunan ilikilerinde Kta Sahanl sorunu erevesinde yeni bir sorun
ve dnem balatmtr. Trkiyenin andarl adl aratrma gemisinin, 1974 Ma-
ysnda, Ege Denizinin milletleraras sularnda ve Trkiyeye gre de Trkiyenin
kta sahanl iinde petrol aratrmalarna balamas zerine, Yunanistan bu sula-
rn, kendi kta sahanl iinde bulunduu iddias ile ortaya kmtr.
1-B 2-C 3-D 4-A

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 376 ~

Trkiye, Garanti Antlamasnn 4nc maddesinin verdii yetkiye dayanarak n-
giltere ile beraber Kbrsa mdahale etmeye karar vermi ve Babakan Blent Ece-
vit 17 Temmuzda Londraya gitmitir.
Londrada Babakan Wilson ve Dileri Bakan Callaghan ile yapt grmeler-
den umduunu bulamayan Babakan Ecevit, Trkiyenin tek bana mdahalesin-
den sz etmi fakat ngilizler buna ihtimal vermemitir.
Yunan cuntasnn ABDnin basklar ve NATO mzakerelerine ramen Sampsonu
adadan geri ekmemesi zerine Trk Silahl Kuvvetleri; Enosise engel olmak, bar
yeniden kurmak ve blgedeki Trklerin gvenliini salamak amacyla 20 Temmuz
1974 sabah Kbrs Bar Harektn balatmtr.
Kbrstaki karmann asker durumu dolaysyla Trkiye, Gvenlik Konseyinin 353
sayl kararn kabul ederek 22 Temmuz 1974te ate kesmitir.





25 Temmuz 1974te Trkiye, Yunanistan ve ngiltere Dileri Bakanlar Cenevrede
toplanm ve 30 Temmuz 1974te Cenevre Deklarasyonunu yaynlamlardr. An-
cak grmelerden bir sonu alnamamtr. Nitekim bu deklarasyona ramen Rum
ve Yunan kuvvetleri, Trk blgeleri etrafndaki kuatmay kaldrmadklar gibi, ate-
kese de uymamlar ve arpmalar devam etmitir.
II. Cenevre Konferans 8 Austosta balamsa da 14 Austosta bir sonu alna-
madan dalm ve Trkiye 14 Austosta II. Kbrs Bar Harektn balatmtr.












Basnda Kbrs Bar Harekt II. Kbrs Bar Harekt (1974)

II. Kbrs Bar Harekt 16 Austos 1974te Trkiyenin, Birlemi Milletlerin kara-
rna uyarak atekesi kabul etmesiyle sona ermi, Trk Silahl Kuvvetleri iki gn iin-
de adann % 38ini ele geirmitir.










1. 20 Temmuz 1974te dzenlenen I. Kbrs
Harekt, aadaki Trkiye Cumhuriyeti
babakanlarndan hangisinin dneminde
gerekletirilmitir?
A) Blent Ecevit
B) smet nn
C) Naim Talu
D) Sleyman Demirel
E) Turgut zal




2. Trkiyenin 1974te Kbrs Bar Harek-
tn dzenlemesinde aadakilerden
hangisi etkili olmamtr?
A) Adann Yunanistana ilhakn engelleme
B) Blgedeki Trklerin can gvenliini sa-
lama
C) Trk toplumunun haklarn koruma
D) Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin ba-
mszln salama
E) Adaya asayi ve gven istikrar kazan-
drma




3. I. Kbrs Bar Harektndan sonra Trki-
ye, ngiltere ve Yunanistan,
I. Zrih Antlamas,
II. Cenevre Deklarasyonu,
III. Johnson Mektubu
gelimelerinden hangileriyle bu sorunun
zmne ynelik kararlar kabul etmi-
lerdir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III





4. 14 Austos 1974te gerekletirilen II.
Kbrs Bar Harektna,
I. ABD,
II. SSCB,
III. Fransa
devletlerinden hangileri daha ok tepki
gstermitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


23 Temmuz gn ise Yunan hkmeti istifa etmi ve Cumhurbakan Kizikis, eski
babakanlardan ve Fransada yaamakta olan Constantin Karamanlisi mill birlik
hkmetini kurmak zere Atinaya davet etmitir. Kbrsta da Sampsonun yerini
Glafkos Klerides almtr.
II. Kbrs Bar Harekt, birincisinin aksine, dnya kamuoyunda Trkiyenin aley-
hine bir havann domasna sebep olmutur. I. Harekt bir hukuk mdahale ola-
rak alglanmken, II. Harekt bir toprak kazanm ve igal olarak grlmtr.
II. Kbrs Bar Harektna Yunanistan dnda en byk tepkiyi ABD ve SSCB gs-
termitir.
1-A 2-D 3-B 4-C

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 377 ~

Kbrs Bar Harekt Trk d politikasn olumsuz etkilemitir. Nitekim ABD Kon-
gresi 1974 Kbrs Harektndan sonra misilleme olarak 5 ubat 1975 tarihinden iti-
baren Trkiyeye silah ambargosu uygulanmas karar almtr. Bylece ABD Trki-
yeye silah yardmnda bulunmay kesmitir. Bunun zerine Trkiye, 1969 Savun-
ma Birlii Antlamasn yrrlkten kaldrm ve 1975ten itibaren Trkiyedeki
btn ABD s ve tesislerine el koymutur. 1978de silah ambargosunun kalkmas
ile Trkiye-ABD ilikileri normale dnmeye balamtr.
Bar Harekt sonrasnda siyas artlarn zorlamas zerine, Kbrs Trk Ynetimi 1
Ekim 1974 tarihinde Otonom Trk Ynetimine dntrlmtr. Toplumlar aras
grmeler sonucunda ise 13 ubat 1975te Rauf Denkta liderliinde Kbrs Trk
Federe Devleti kurulmutur. BM Gvenlik Konseyi, 12 Mart 1975 gnl kararnda
bu kuruluu knam ve iki toplumu eitlik iinde grmelere armtr.
Toplumlar aras grmelerin ilki 28 Nisan-1 Mays 1975 gnlerinde Viyanada ya-
plmtr. Daha sonra yine Viyanada drt toplant yaplmsa da, yine herhangi bir
sonu elde edilememitir.
KTFD Bakan Rauf Denktan teklifi zerine, 27 Ocak 1977de Denkta-Makarios
zirve toplants yaplm, bu toplanty, 12 ubat 1977de ikinci bir zirve toplants
takip etmitir. Bu ikinci zirveye BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim de katlm ve
onun da uzlatrma abalar ile 12 ubat 1977de Denkta ile Makarios arasnda
drt maddelik bir anlama imzalanarak iki topluma dayal federal bir cumhuriyet
esas kabul edilmitir.
Taraflar arasnda tkanan grmeleri tekrar canlandrmak amacyla bu kez ABD bir
plan sunmu, ancak bu plan taraflar memnun etmedii iin kabul grmemitir.
Bundan sonra toplumlar aras grmeler Lefkoada ve BM Genel Sekreterinin
zel temsilcisi Peres de Cuellar gzetiminde yaplmaya balanm, yaplan birtakm
anlamalara ramen taraflarn grlerini bir yerde toplamak mmkn olmamtr.
5 Austos 1981de Kbrs-Trk toplumu, toprak ve anayasa hakkndaki tekliflerini
ieren paketi Rum tarafna vermitir. Fakat 18 Ekim 1981de Yunanistanda yaplan
genel seimler sonunda Sosyalist Pasok Partisinin iktidara gelmesi ve Papandre-
ounun babakanl ile bir yandan Trk-Yunan mnasebetleri bir gerginlik iine
girerken, Kbrs meselesi ve toplumlar aras grmeler de bir isteksizlik ve yava-
lama iine girmitir.
BM Genel Kurulu, 13 Mays 1983te Kbrs Rumlarn Kbrs Hkmeti olarak tan-
ma karar almtr. Bu gelime karsnda Trk toplumu da 15 Kasm 1983te Kuzey
Kbrs Trk Cumhuriyetini kurmutur.



Buna karlk, Yunanistan ve Kbrs Rum ynetimi Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin
bamszlk kararn tanmayacaklarn aklam, bata ABD, ngiltere, Fransa ve
SSCB olmak zere eitli lkeler, bamszlk kararna kar tepki gstermilerdir.
Bu arada ngilterenin nerisiyle, BM Gvenlik Konseyi Adada Kbrs Cumhuriyeti
dnda baka hibir hkmetin tannmamas kararn almtr.











1. Kbrs Bar Harekt nedeniyle 5 ubat
1975 tarihinden itibaren Trkiyeye silah
ambargosu uygulayan lke aadakiler-
den hangisidir?
A) talya B) SSCB C) ngiltere
D) Fransa E) ABD



2. Trkiye ile ABD arasnda yaanan,
I. Johnson Mektubu,
II. 1975-78 silah ambargosu,
III. CENTOnun kurulmas
gelimelerinden hangileri Kbrs Mesele-
sinden kaynaklanmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III



3. Kbrs Meselesi ekseninde Trk-Yunan
ilikilerinin 1981den itibaren yavalama
srecine girmesinde,
I. Denkta-Makarios grmelerinin ke-
sintiye uramas,
II. Yunanistanda Pasok Partisinin iktidara
gelmesi,
III. ABDnin adaya aka mdahalesi
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III



4. Kbrs Sorunu ile ilgili aadaki gelime-
lerden hangisi 1980den sonra ortaya
kmtr?
A) KKTCnin kurulmas
B) Johnson Mektubu
C) Kbrs Cumhuriyetinin bamszl
D) Trkiyenin Kbrs Bar Harekt
E) Kbrs Geici Trk Ynetiminin ilan



5. Kbrs Trk Federe Devletinin kurucusu
ve Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin ilk
cumhurbakan aadakilerden hangisi-
dir?
A) Rauf Denkta B) Dervi Erolu
C) Fazl Kk D) zker Yan
E) Mehmet Ali Talat


Rauf DENKTA (1924-2012)
1924te Kbrsn liman kenti olan Bafta domutur. Kbrsta
Enosis fikrine ve EOKAnn faaliyetlerine kar 1958de Trk
Mukavemet Tekiltn kurmu, Trk direniinin nderliini
yapmtr. Kbrs Geici Ynetimi Bakan Yardmcln da ya-
pan Denkta, 13 ubat 1975te Kbrs Trk Federe Devletini
kurmu ve devlet bakan olmutur. Kuzey Kbrs Trk Cum-
huriyetinin ilk cumhurbakan da olan Denkta, KKTCnin ila-
nndan 2005 ylna kadar bu grevi yrtm, 2012de de ha-
yatn kaybetmitir.
Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetini kurulduu gn tanyan ilk devlet Trkiyedir.
1-E 2-C 3-B 4-A 5-A

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 378 ~

b) Ege Adalarnn Silahlandrlmas
Yunanistan zellikle 1963 Kbrs Bunalmndan itibaren Ege Denizinde Trkiye ky-
larna yakn olan adalarla birlikte 1947de talyadan ald Meis ve Oniki Aday,
Lozan Antlamasna aykr olarak gizlice silahlandrmaya balamtr.
Bunun zerine Trkiye konuyla ilgili 1964ten itibaren Yunanistana nota vermitir.
Fakat Yunanistan 1974ten itibaren, Ege adalarn silahlandrmaya devam etmi ve
adalar NATO tatbikatlar kapsamna aldrtarak silahlanma faaliyetlerini merula-
trmak istemitir.
Yunanistan, 1980de tekrar NATOnun asker kanadna dnm ve Limni Adasn
NATO savunma sistemi kapsamna aldrtmay amalamtr. Trkiye ise Limni Ada-
snn statsnn deitirilmesine kar olduunu kesin olarak belirtmitir.

c) Kta Sahanl Sorunu
Yunanistan, 1970 balarnda petrol arama ruhsat alann Dou Egeyi kapsayacak
ekilde geniletmi, bunun zerine Trkiye de 1973te Trkiye Petrolleri Anonim
Ortaklna Egenin ak deniz sularnda ve kendi kta sahanlnda petrol arama
ruhsat vermitir. Yunanistann bu duruma itiraz iki lke arasnda Kta Sahanl
Sorununu ortaya karm, 1974 Kbrs Bar Harektnn gerekletirilmesi iki l-
ke ilikilerini daha da gerginletirmitir.
1975te yaplan ikili grmelerde anlamazln Uluslararas Adalet Divannda g-
rlmesine karar verilmise de yaplan toplantdan sonu kmamtr.
1976da Trkiyenin Sismik-I adl aratrma gemisi ile Ege Denizinde aratrmalar
yapmas zerine Yunanistan, BM Gvenlik Konseyi ve Lahey Uluslararas Adalet Di-
vanna bavurmutur. Gvenlik Konseyi sorunun ikili mzakereler yoluyla zm-
lenmesi karar alm; Uluslararas Adalet Divan ise Yunanistann Egenin uluslar-
aras sularnda Trkiyenin petrol arama giriimlerinin durdurulmas isteini red-
detmitir.
ki lke temsilcilerinin Bernde yaptklar grmeler sonunda Bern Deklarasyonu
imzalanm, bylece taraflar Ege Denizinde kta sahanl ile ilgili hibir faaliyette
bulunmayacaklarn kabul etmitir.

d) Karasularnn 12 Mile karlmas Sorunu
Lozan Antlamasnda Ege Denizinde karasular genilii 3 mil olarak belirlenmiti.
Bu genilik 1936da Yunanistan, 1964te ise Trkiye tarafndan 6 mile karlmtr.
Fakat Yunanistan 1974te snr 12 mile karmak isteyince, bu durum iki lke ara-
snda gerginlie neden olmutur.
Yunanistann karasularn 6 milden 12 mile karmas durumunda, Yunanistan Ege
Denizinde byk oranda stnlk salayabilecekti. Bu durum, Trk gemi ve uak-
larnn Egeden Akdenize klarna byk snrlamalar getirecek, Bat Anadolu ve
Boazlarn savunmasn da olumsuz etkileyecekti.
Bu nedenlerden dolay Trkiye, 1976da Yunanistann karasularn 6 milin zerine
karmasn hibir zaman kabul etmeyeceini ve byle bir giriimin sava nedeni
olacan aklamtr.

e) Ege Hava Sahas (FIR Hatt-Uu Bilgi Blgesi) Sorunu
Yunanistan, 1931e kadar 3 mil olan hava kontrol sahasn 10 mile karm, fakat
Trkiye iki lke arasndaki iyi ilikilerden dolay tepki gstermemitir.
Uluslararas Sivil Havaclk rgt (ICAO), Trkiyenin Ege karasular snrn FIR
Hatt olarak kabul edince, Ege Denizi zerindeki hava sahasnn kontrol byk l-
de Yunanistana gemitir.


1. Yunanistann 1970li yllarda Ege adala-
rn silahlandrmaya balamas bu devle-
tin aadaki antlamalardan hangisini
ihll ettiini gstermektedir?
A) Montr B) Cenevre C) Lozan
D) Londra E) Paris




2.
I. Meis,
II. Gkeada,
III. Oniki Ada
Yukardakilerden hangileri 1947de imza-
lanan Paris Antlamas ile Yunanistana
braklmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




3. 1970li yllardan sonra Trk-Yunan iliki-
lerinin bozulmasnda,
I. FIR Hatt,
II. Kta Sahanl,
III. Karasularnda 12 Mil Meselesi
gelimelerinden hangilerinin etkili oldu-
u savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




4. Trkiyenin Egedeki karasularnn geni-
lii ka deniz milidir?
A) 4 B) 6 C) 9 D) 12 E) 15




5. FIR Hatt Sorunu olarak da bilinen, Trki-
ye ile Yunanistan arasnda sorun hline
gelen konu aadakilerden hangisidir?
A) Ege Hava Sahas Sorunu
B) Kta Sahanl Sorunu
C) Kardak Kayalklar Krizi
D) Ege Adalarnn Silahlandrlmas
E) Karasularnda 12 Mil Meselesi


1-C 2-D 3-E 4-B 5-A

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 379 ~

FIR Hatt, 1974 Kbrs Bar Harekt srasnda Trkiyenin gvenliini tehdit edince,
Trkiye 6 Austosta yaynlad NOTAM (Notice to Airmen: Havaclara htar Bildi-
rimi) ile yeni bir FIR hatt oluturmutur. Buna gre; Trkiye ynnde uu yapan
her uak Trk kylarna 50 mil kala durumunu ve uu plann Trk yetkililerine bil-
direcekti.
Yunanistan ise Kbrs Bar Harektndan sonra Ege Denizinin tmn tehlikeli
blge ilan edip blgede FIR hizmetlerini durdurarak Ege semalarn uluslararas
hava trafiine kapatmtr. Trkiyenin Egedeki haklarn zedeleyen bu durum iki
lke arasnda yeni bir sorunun ortaya kmasna neden olmutur.
NATOnun devreye girmesiyle her iki taraf da daha nceden ald Ege hava sahas
ile ilgili kararlar yrrlkten kaldrm ve sorun zlmtr.

2) TRKYENN ORTA DOU POLTKASI
1955-1959 aras dnemde Trkiye Orta Dou devletleriyle siyas atmalardan do-
lay pek scak iliki iinde olmamtr. nk bu dnemde Bat Blokuna dhil olan
Trkiyenin Orta Douda etkin olmasn istemeyen SSCB, blgedeki nfuzunu sr-
drmek iin Batyla atma hlinde olan Arap lkelerinin Trkiye ile diyalog kur-
masn nlemitir.
te yandan Trkiye, 1963ten 1973 Petrol Krizine kadar olan dnemde Kbrs Me-
selesinden dolay Orta Douya alma politikas izleyerek Arap lkeleriyle ilikile-
rin iyi olmasna nem vermitir.
Bu amaca ynelik olarak Trkiye, 1967 Arap-srail Savanda Arap devletlerini des-
tekleyerek ABD slerinin Arap devletleri aleyhine kullanlmasn engellemi, bu l-
kelere insan yardmda bulunmutur.
1969da Mescid-i Aksann kundaklama giriimine byk tepki gsteren Trkiye bu
gelime zerine Rabatta toplanan slm Zirve Konferansna katlarak Arap dnya-
s ile ilikilerini gelitirmitir.



1973 Petrol Krizinin etkisiyle ykselen petrol fiyatlar Trkiyenin Arap lkeleriyle
ilikilerini glendirme ihtiyacn artrm, zellikle bu lkelerle ihracat yaplmas
iin giriimler artmtr.
Arap lkelerinin reddettii Camp David Antlamasn bu devletlerle olan ilikiler
erevesinde reddeden Trkiye, Filistin konusunda da srailin uluslararas hukuka
aykr eylemlerine tepki gstermitir.

3) ERMEN TERR OLAYLARI VE ASALA (ERMEN GZL ORDUSU)
Ermeniler, iddialarn dnyaya duyurmak ve Trkiyeye kabul ettirmek, Trkiyeden
tazminat ve toprak almak ve byk Ermenistan hayalini gerekletirmek amacyla
propaganda faaliyetlerine balamlardr.
Ermeni terrn asl ynlendiren terr rgt ise ASALA olmutur.








1. Trkiye ile Yunanistan arasnda sorun
hline gelen ve FIR Hatt Sorunu olarak
da bilinen Ege Hava Sahas Sorunu aa-
daki uluslararas tekiltlardan hangi-
sinin devreye girmesiyle zlmtr?
A) AET
B) Avrupa Birlii
C) Birlemi Milletler
D) Avrupa Konseyi
E) Kuzey Atlantik Pakt




2. Trkiyenin 1960-1980 yllar arasnda
izledii Orta Dou politikasnda,
I. slm Zirve Konferansna katlma,
II. Arap-srail savalarnda sraile ekono-
mik ambargo uygulama,
III. Camp David Antlamasn reddetme
gelimelerinden hangilerini uygulad
savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




3. Trkiyenin 1978 ylnda Msr ile Suriye
arasnda yaplan Camp David Antlama-
sn reddetmesi, aadakilerden hangi-
si ile aklanabilir?
A) srailin resmen tannmasna yol amas
B) Arap-srail savalarnn devam etmesi
C) srailin Filistin devletini tanmas
D) Arap lkeleriyle ilikilerini glendirmeyi
amalamas
E) Filistinin kuruluunu onaylamas





4. Ermenistan Kurtuluu iin Ermeni Gizli Or-
dusu ad ile 1970li yllarda Lbnanda
kurulan, Ermeni Davasnn ancak silahl
mcadeleyle zmlenebilecei gr-
n savunan ve Trk diplomatlarn katle-
dilmesinden sorumlu olan terr rgt
aadakilerden hangisidir?
A) ASALA B) EOKA
C) PEJAK D) Tanak
E) Hnak


Trkiye, 1981deki slm Zirvesine ilk defa babakanlk dzeyinde katlmtr.
ASALA (Ermeni Gizli Ordusu)
1970li yllarn balarnda Lbnann Beyrut ehrinde kurulan ASALA (Armenian Secret
Army for the Liberation of Armenia) (Ermenistan Kurtuluu iin Ermeni Gizli Ordusu)
kendisini Uluslararas Devrim Hareketinin bir paras olarak grm, Trkiye ile mt-
tefiklerini dman olarak kabul etmi ve Ermeni Davasnn ancak silahl mcadeleyle
zmlenebilecei grn savunmutur.
1-E 2-B 3-D 4-A

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 380 ~

ASALA Terr rgtnn balca amalar arasnda;
Szde Ermeni Soykrm iddialarnn Trk devletince itirafn salamak,
Trkiyeyi bu szde soykrm nedeni ile tazminat demeye zorlamak,
Dou ve Gneydou Anadoludaki topraklarn Ermenilere iadesini salamak,
Bu topraklar zerinde bir Ermeni devleti kurmak ve bu topraklar Ermenistan
Cumhuriyetine bal bir cumhuriyet haline getirmek
yer almaktadr.
rgt bu amalar iin ilk eylemini Dnya Kiliseler Birliine yapt bir bombal sal-
dryla balatm, fakat eylemlerini daha ok Avrupadaki Trk diplomatlarna yne-
lik gerekletirmitir. Nitekim ASALAnn 1973ten 1994e kadar devam eden terr
faaliyetlerinde ou diplomat olan 35 Trk ldrlmtr.




ASALA Terr rgt, 1983 Paris Orly Havaalan Saldrsndan sonra birok ufak
gruba blnmtr. Zamanla rgt iinde anlamazlklar ortaya km, kurucula-
rndan Agop Agopyan ldrlm, Ermeni halkndan da yeterli destek gremeyip
tarih sahnesinden ekilmitir.

G) TRKYEDE MEYDANA GELEN GELMELER (1960-1983)
1) SYAS GELMELER
a) 27 Mays 1960 htilli
ktidar-muhalefet arasnda yaanan ekime, hkmetin muhalif dncede olan-
lar tutuklamasna kadar geni yetkilere sahip bir Tahkikat Komisyonu kurmasna
yol amtr. Mecliste yaanan ekime sokaa da yansm, stanbul ve Ankarada
kan olaylar bu ehirlerde skynetimin ilan edilmesiyle sonulanmtr.
Btn bu gelimeler sonucunda Mill Birlik Komitesi, TSK adna lke ynetimine el
koymu ve Kara Kuvvetleri Komutan Org. Cemal Grsel bakanlnda bir hkmet
kurulmutur.
Cumhurbakan Cell Bayar, Babakan Adnan Menderes ve TBMM Bakan Refik
Koraltan bata olmak zere Demokrat Partililer tutuklanm, Demokrat Parti de 29
Eyll 1960ta kapatlmtr.
Mill Birlik Komitesi idam cezalarndan n onaylam, tutuklu bulunan Maliye
Bakan Hasan Polatkan ve Dileri Bakan Fatin Rt Zorlu 16 Eyll 1961de, Ba-
bakan Adnan Menderes ise ertesi gn mral Adasnda idam edilmitir. Cell Bayar
ve Refik Koraltan ile 11 kiinin idam cezas ise mr boyu hapse evrilmitir.

b) htill Sonras Gelimeler
Kurucu Meclisin almalara balamasndan sonra 12 Ocak 1961de Milli Birlik Ko-
mitesi siyas partilerin kurulmasna izin vermi, ancak mahkeme kararyla kapatlan
Demokrat Parti lehine propaganda yaplmas yasaklanmtr.







1.
I. Szde Ermeni Soykrm iddialarnn
Trk devletince itirafn salamak,
II. Dou ve Gneydou Anadoludaki
topraklarn Ermenilere iadesini
salamak,
III. Trkiyeyi tazminat demeye zorlamak
Yukardakilerden hangileri ASALA terr
rgtnn amalar arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2.
I. Fatin Rt Zorlu
II. Adnan Menderes
III. Cell Bayar
IV. Refik Koraltan
V. Hasan Polatkan
Yukardakilerden hangileri 27 Mays 1960
darbesinden sonra Yassadada gerek-
letirilen yarglamalar sonucunda idam
edilmitir?
A) I, II ve V
B) I, II, III ve IV
C) I, III, IV ve V
D) II, IV ve V
E) II, III, IV ve V



3. Trkiyede ok partili siyas hayat ve de-
mokrasiyi ilk kez kesintiye uratan geli-
me aadakilerden hangisidir?
A) 12 Mart Muhtras
B) 27 Mays htilli
C) 12 Eyll Mdahalesi
D) Talat Aydemir Olay
E) 12 Temmuz Beyannamesi




4. 27 Mays htilli sonrasnda Mill Birlik
Komitesinin izni dorultusunda,
I. Adalet,
II. Demokrat,
III. Yeni Trkiye
partilerinden hangileri kurulmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III


1973te Los Angeleste Bakonsolos Mehmet Baydar ve yardmcs Bahadr Demir
ile 1975te Viyana bykelimiz Dani Tunaligil ve Paris bykelimiz smail Erez
katledilen diplomatlardandr.
Ragp Gmpala bakanlnda Adalet Partisi (AP)
Ekrem Alican bakanlnda Yeni Trkiye Partisi (YTP)
Kemal Trkler ve Rza Kuas nderliinde Trkiye i Partisi (TP)
kurulmutur.
1-E 2-A 3-B 4-D

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 381 ~




15 Ekim 1961de yaplan seimlere Cumhuriyet Halk Partisi, Adalet Partisi, Cumhu-
riyeti Kyl Millet Partisi ve Yeni Trkiye Partisi katlm, 25 Ekim 1961de de XII.
dnem TBMM toplanm ve asker rejim sona ermitir.
26 Ekim 1961de Meclis tarafndan Cemal Grsel cumhurbakanlna seilmitir.
Seim sonrasnda cumhurbakan tarafndan grevlendirilen Cumhuriyet Halk Par-
tisi lideri smet nn, Adalet Partisi ile anlaarak Trkiye Cumhuriyetinin ilk koa-
lisyon hkmetini kurmutur. (CHP-AP Koalisyonu) Ancak 1962de siyas ekime-
lerin sonucu olarak CHP-AP koalisyon hkmeti dalmtr.




1965 seimlerine kadar koalisyon hkmetleriyle ynetilen Trkiyede, 1965te ya-
plan genel seimleri Adalet Partisi kazanmtr.
27 Ekim 1965te Sleyman Demirelin babakanl ile balayan Adalet Partisi ikti-
dar, 12 Mart 1971 Asker Muhtrasna kadar devam etmitir.
12 Mart Muhtrasndan sonra Babakan Sleyman Demirel istifa etmi, daha son-
ra ise partisinden istifa ederek bamsz olan Nihat Erim babakanlnda, meclis
dndan ve farkl partilerin milletvekillerinden oluan geni tabanl ve hibir siyas
partiyle dorudan ilikili olmayan bir hkmet kurulmutur.
1973te AP ve CHPnin destekledii emekli Oramiral Fahri Korutrk cumhurbaka-
n seilmi, 14 Ekim 1973te yaplan genel seimlerde hibir parti tek bana iktidar
olacak oyu alamamtr.
25 Aralk 1973te Trkiye Cumhuriyetinin ikinci Cumhurbakan smet nn vefat
etmi, gn sonra da devlet treniyle Antkabire defnedilmitir.
1974ten 1980 ylna kadar Trkiyede, koalisyon hkmetleri dnemi yaanm, si-
yas istikrarszlk ekonomik ve toplumsal gelimeyi olumsuz etkileyerek lkede i
huzursuzluk, siyas anlamazlk ve ekonomik skntlarn artmasna neden olmutur.

HKMETN
ADI KURULU TARH
I. Nihat Erim Hkmeti 07.04.1971
II. Nihat Erim Hkmeti 22.12.1971
Ferit Melen Hkmeti 22.05.1972
Naim Talu Hkmeti 10.04.1972
CHP-MSP Koalisyonu 26.01.1974
Sadi Irmak Hkmeti 29.01.1975
AP-MSP-CGP-MHP Koalisyonu 12.04.1975
AP-MSP-MHP Hkmeti 01.08.1977
Blent Ecevit (Aznlk) Hkmeti 05.01.1978
Sleyman Demirel (Aznlk) 12.11.1979


1.
I. Fahri Korutrk
II. Cevdet Sunay
III. Cemal Grsel
IV. Turgut zal
Yukardakilerden hangileri cumhurba-
kanl makamna asker bir mdahale-
nin ardndan gelmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve IV
D) II ve III E) III ve IV




2. Trkiye Cumhuriyetinin ilk koalisyon
hkmeti hangi partiler arasnda ve ki-
min bakanlnda kurulmutur?
A) CHP / CKMP Sleyman Demirel
B) AP / YTP Osman Blkba
C) CHP / AP smet nn
D) CKMP / AP Ragp Gmpala
E) AP / CHP Cemal Grsel




3. 12 Mart 1971 Asker Muhtrasndan son-
ra babakanla ilk olarak aadakiler-
den hangisi getirilmitir?
A) Naim Talu
B) Ferit Melen
C) Nihat Erim
D) Blent Ecevit
E) Turhan Feyziolu



4. 12 Mart Asker Muhtrasndan sonra Tr-
kiyede kurulan,
I. Ferit Melen
II. Naim Talu
III. Nihat Erim
IV. Sadi Irmak
hkmetlerinin kronolojik sralamas
aadakilerden hangisinde doru olarak
verilmitir?
A) I-II-III-IV
B) II-III-IV-I
C) II-IV-I-III
D) III-I-II-IV
E) IV-II-III-I


9 Temmuz 1961de Trkiye Cumhuriyetinin yeni anayasas (1961 Anayasas), yap-
lan referandumla % 60,4 oy alarak kabul edilmi ve yrrle girmitir.
Koalisyon Hkmeti: Birden fazla siyas parti ya da gruba bal yelerden oluan
karma hkmet modelidir.
1-B 2-C 3-C 4-D

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 382 ~

c) 12 Eyll 1980 Asker Mdahalesi ve Sonras
Nedenleri
1979-80 yllarnda ok sayda siyas amal faili mehul cinayetlerin gerekleme-
si (Abdi peki, Nihat Erim, Fikret nsal, Mrsel Karata ),
TBMMde birok turun ardndan yeni bir cumhurbakan seilememesi,
Konyada eriat ierikli Kuds Mitinginin yaplmas,
D ticaret a, dviz darboaz, isizlik ve ekonomik skntlarn artmas,
Sa-sol gerginliine dayanan siyasal ve toplumsal iddet olaylarnn younlamas
Trkiyede yaanan bu gelimeler Genel Kurmay Bakan Kenan Evren liderliinde-
ki ordu mensuplarnn 12 Eyll 1980 gn devlet ynetimine el koymas sonucunu
dourmutur.
Mdahale sonucunda Sleyman Demirelin babakan olduu hkmet grevden
alnm, Trkiye Byk Millet Meclisi lavedilmi, 1961 Anayasas yrrlkten kal-
drlm ve Trkiye siyasetinin yeniden tasarland bir asker dnem balamtr.
24 Kasm 1983e kadar devam eden bu dnem, Trk siyas tarihine 12 Eyll Dne-
mi olarak gemitir. Bu dnemde siyas partiler kapatlm ve parti liderleri yarg-
lanmladr. Bylece demokratikleme sreci bir kez daha kesintiye uramtr.
Asker mdahalenin ardndan Mill Gvenlik Konseyi (MGK) oluturulmu, Kenan
Evren de devlet bakanl grevini stlenmitir. Blent Ulusu bakanlnda olu-
turulan Bakanlar Kurulu da almalarna balamtr.
Ayrca bu dnemde Prof. Dr. Orhan Aldkat bakanlnda kurulan komisyonun
hazrlad anayasa (1982 Anayasas), 7 Kasm 1982de halkoyuna sunularak kabul
edilmitir.

1961 ve 1982 ANAYASALARININ KARILATIRILMASI
Benzerlikler Farkllklar
Her iki anayasa da asker mdahale
sonucunda kabul edilmitir.
Her iki anayasa da bir taraf asker bir
taraf sivil kesimce oluturulmutur.
1961 1982
Milli Birlik Milli Gvenlik
Komitesi Konseyi
+ +
Temsilciler Meclisi Danma Meclisi
ki anayasa da halkoyuna sunularak
kabul edilmitir.
Her iki anayasay hazrlayan sivil ke-
sim; hkmet kurma ve bakanlar
drme yetkisine sahip olup, seim-
le deil atamayla i bana gelmitir.


1961 Anayasasnn aksine 1982 Anaya-
sasnda anayasann kabulyle cumhur-
bakanlnn seilmesi birletirilmitir.
1961 Anayasas, 1982 Anayasasna g-
re temel hak ve zgrlklere daha fazla
yer vermitir.
1982 Anayasas, 1961 Anayasasna g-
re daha sert bir anayasadr.
1982 Anayasasnda zgrlklere oran-
la devlet otoritesine daha ok nem
verilmitir.






6 Kasm 1983te yaplan seimlere Anavatan Partisi (ANAP), Halk Parti (HP) ve
Milliyeti Demokrasi Partisi (MDP) katlm, seimler sonucunda birinci olan ANAP
Turgut zal bakanlnda tek bana iktidara gelmitir.
1960 ve 70li yllarda koalisyon hkmetleri ile bunalmlar yaayan Trkiye, Turgut
zal iktidar ile lke ynetiminde siyas, ekonomik ve toplumsal alanda kkl ka-
rarlar almtr.


1. 1980li yllarn balarnda yaanan;
I. faili mehul cinayetlerin artmas,
II. Konyada Kuds Mitinginin yaplmas,
III. cumhurbakanl seiminin yaplama-
mas
gelimelerinden hangileri 12 Eyll Asker
Mdahalesine ortam hazrlamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. 7 Kasm 1982de halkoyuna sunularak
kabul edilen 1982 Anayasasnn hazr-
lanmasnda grev alan komisyonun ba-
kan aadakilerden hangisidir?
A) Fahri Korutrk B) Nihat Erim
C) Orhan Aldkat D) Kenan Evren
E) Blent Ulusu


3. Trkiye Cumhuriyetinde,
I. 1924
II. 1961
III. 1982
anayasalarndan hangileri halkoyuna su-
nulmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


4. 1961 ve 1982 Anayasalar;
I. halkoyuna sunulmalar,
II. asker mdahale sonucunda yrrle
girmeleri,
III. iki meclisli ynetimi benimsemeleri
zelliklerinden hangileri bakmndan
benzerlik gsterir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


5. 12 Eyll 1980 Asker Mdahalesinden
sonra yaplan ilk genel seim olan 1983
Seimlerinde aadaki partilerden han-
gisi tek bana iktidara gelmitir?
A) Anavatan Partisi
B) Doru Yol Partisi
C) Sosyal Demokrat Parti
D) Milliyeti Hareket Partisi
E) Refah Partisi

1-E 2-C 3-D 4-C 5-A

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 383 ~

2) EKONOMK GELMELER
Ekonomi alannda 1960l ylardan itibaren planl ve hzl bir ekonomik kalknma
hedeflenmitir.
1960ta Devlet Planlama Tekilt kurulmu, 1962den itibaren be yllk kalknma
planlar hazrlanmaya balamtr.
1963-1967 yllarn kapsayan Birinci Be Yllk Kalknma Plan ile 1968-1972 yllar-
n kapsayan kinci Be Yllk Kalknma Plan istikrarl bir byme hz ve kalknma
salanmas amacyla uygulamaya konmutur.
Bu gelimelerle;
Ylda % 7lik bir byme salanmas,
stihdam sorunun zmlenmesi,
D demeler dengesinin salkl bir yapya kavuturulmas,
Yeterli sayda ve stn nitelikli bilim adam ve teknik eleman yetitirilmesi,
Bu hedeflerin sosyal adalet ilkesiyle uyumlu bir biimde salanmas
hedeflenmitir.
1970li yllarda uygulanan leri thal kameci Ekonomi Modeli ile dayankl tke-
tim mallar ve otomobil retilmitir.




1970lerin sonuna doru ulusal tasarruflar ve yatrmlar arasndaki uurum genile-
mitir. thalat, ihracat karssnda hzla bymtr. Kamu ktisadi Teebbslerinin
dengesi arpc bir ekilde bozulmutur. Bunun sonucunda bte a bym ve
enflasyonda hzl bir art olmutur.
Bu ekonomik dengesizlikler sonucunda karma ekonomi modelinden serbest piyasa
ekonomisine geii salayan 24 Ocak Ekonomik stikrar Kararlar alnmtr.
24 Ocak Kararlar ile;
% 32,7 orannda devalasyon (kur ayarlamas) yaplarak gnlk kur ilan uygu-
lamasna gidilmitir.
Devletin ekonomideki payn klten nlemler alnmtr.
Tarm rnleri destekleme almlar snrlandrlmtr.
Gbre, enerji ve ulatrma dnda sbvansiyonlar kaldrlmtr.
D ticaret serbestletirilmi, yabanc sermaye yatrmlar tevik edilmi, kr
transferlerine kolaylk salanmtr.
Yurtd mteahhitlik hizmetleri desteklenmitir.
thalat kademeli olarak libere edilmi, ihracat da vergi iadesi, dk faizli kredi,
gmrk muafiyeti gibi uygulamalarla tevik edilmitir.

3) SOSYAL VE KLTREL GELMELER
1960-1980 yllar arasnda Trkiyede sanayilemeyle artan kyden kente g ar-
pk kentlemenin ortaya kmasnda etkili olmutur.
Kalknma planlar dorultusunda bilimsel aratrmalar yapmak ve bu aratrmalar
arasnda e gdm salamak amacyla, 17 Temmuz 1962de Trkiye Bilimsel ve
Teknolojik Aratrma Kurumu (TBTAK) kurulmutur.
31 Ocak 1968de TRT ilk televizyon yaynna balam, zamanla renkli televizyon
yaynlarnn balamas her eve bir televizyonun girmesi sosyal ve kltrel deiim-
lere yol amtr.


1. Devlet Planlama Tekiltnn kurulmasn-
dan sonra 1963-1967 yllar arasnda Birinci
Be Yllk Kalknma Plan ile 1968-1972 yl-
larn kapsayan kinci Be Yllk Kalknma
Plan hazrlanarak uygulanmtr.
Bu planlarn;
I. ekonomik istikrar salama,
II. ekonomik kalknmay hzlandrma,
III. istihdam sorununun zmlenmesi
amalarndan hangilerine ynelik olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




2. Trkiyede 1970li yllarda uygulanan
ekonomi modeli aadakilerden han-
gisidir?
A) Devleti Ekonomi
B) Liberal Ekonomi
C) Serbest Piyasa Ekonomisi
D) thal kameci Ekonomi
E) Karma Ekonomi




3. 24 Ocak 1980 Ekonomik stikrar Kararlar
ile ilgili olarak aadakilerden hangisi
doru deildir?
A) Devletin ekonomideki payn bylten
nlemler alnmtr.
B) Tarm rnleri destekleme almlar
snrlandrlmtr.
C) hracat, vergi iadesi ve dk faizli kredi
gibi uygulamalarla tevik edilmitir.
D) Liberal ekonomiye arlk verilip yaban-
c sermaye yatrmlar desteklenmitir.
E) D ticaret serbest hale getirilmitir.




4. Kalknma planlar dorultusunda bilim-
sel aratrmalar yapmak ve bu aratrma-
lar arasnda egdm salamak amacy-
la 17 Temmuz 1962de kurulan kurum
aadakilerden hangisidir?
A) TKA B) TK C) TBTAK
D) TBA E) TTK


Trk Otomobil Fabrikas Anonim irketinin (TOFA) Bursadaki otomobil fabrikas
12 ubat 1971de alm ve Fiat lisansyla Murat 124 tipi otomobillerin reti-
mine balanmtr.
1-E 2-D 3-A 4-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 384 ~

Edebiyatta kinci Yeni Akm 1960larn ortalarna kadar etkisini devam ettirmi-
tir. Edip Cansever, lhan Berk, Cemal Sreya, Turgut Uyar ve Sazai Karako bu ak-
mn nemli temsilcileri arasndadr. te yandan daha nceki dnemlerde balayan
ky romancl, Fakir Baykurtun Ylanlarn c, evket Sreyya Aydemirin
Toprak Uyannca eserleriyle n plana kmtr.
1960l yllarn ortalarndan itibaren edebiyatta Toplumculuk Akm ortaya k-
mtr. Nazm Hikmet ve Ahmet Arif bu akmn nemli temsilcileri arasndadr.
1970lerden itibaren toplumdaki politiklemenin hzlanmas, arpk kentlemenin
meydana kard sorunlar ve isizlie bal d g, edebiyatn balca konular ol-
mutur. Attila lhan, Adalet Aaolu ve Vedat Trkali bu dnem romanclar ieri-
sinde nemli bir yer tutmaktadr.
Ayrca konularn genellikle halk hayatndan ve Kurtulu Savandan alan Kemal
Tahir bu dneme damgasn vuran yazarlarmzdandr. Tark Bura ise kiisel yaan-
tlarn yan sra toplumsal ve tarih meseleleri konu olarak semitir.
Dormen Tiyatrosu ve Kent Oyuncularnn oluturduu Birleik Sanatlar Toplulu-
u 60l yllarda Bat modelindeki zel topluluklara nclk etmitir. Glriz Sururi-
Engin Cezzar, Nisa Serezli-Tolga Akner topluluklar n plana kmtr. Zeki Alaysa
ve Metin Akpnar tarafndan kurulan Devekuu Kabare Tiyatrosu ise gnlk konu-
larn eletirel bir biimde ele alnd mzikli gldrlerle tannmtr.









Politik hayattaki canllk tiyatroya yansm; Keanl Ali Destan, Yedi Kocal Hr-
mz, Kanl Nigr, Sersem Kocann Kurnaz Kars, Karagz, Kurban, Sultan Gelin,
dnemin farkl zelliklerini yanstan nemli eserler arasndadr. Haldun Taner, Tur-
gut zakman, Orhan Asena, Cahit Atay, Turan Oflazolu, Necati Cumal, Recep Bil-
giner dnemin nemli tiyatro yazarlardr.
Trk sinemasnda genellikle toplumsal sorunlar ele alnmtr. Metin Akpnar, Zeki
Alaysa, Mnir zkul, Adile Nait, ener en ve Kemal Sunal toplumsal sorunlar
gldr yoluyla sergilemilerdir. Cneyt Arkn, Kartal Tibet, Ediz Hun, Tark Akan,
Tanju Grsu, Tanju Korel, Filiz Akn, Trkn oray, Fatma Girik ve Hlya Koyiit
dnemin nemli sinema sanatlar arasndadr.
1963te Metin Erksann Susuz Yaz filmi Berlin Film Festivalinde Altn Ay d-
ln kazanm, Trk sinemasnn gelimesiyle ilk kez 1964te Antalya Film Festivali
dzenlenmeye balanmtr. mer Ltfi Akad, Metin Erksan ve Halit Refi dnemin
nemli ynetmenlerindendir.
1970lerden itibaren kr-ehir kltrnn kaynamas arabesk ad verilen yeni bir
anlay ortaya karmtr. zellikle Orhan Gencebay ile tannan arabesk mzik
Ferdi Tayfur, Mslm Grses, Hakk Bulut ve brahim Tatlses ile yaygnlamtr.
1965te Trk mziine yeni sesler kazandran Altn Mikrofon Yarmas dzenlen-
meye balanmtr.



Ayrca bu dnemde Cem Karaca, Erkin Koray, Moollar ve Bar Mano ncl-
nde Anadolu-Rock ad altnda yeni bir mzik tarz oluturulmutur.


1. 1960-1980 yllar arasnda Trkiyede,
I. Ahmet Arif,
II. Kartal Tibet,
III. Zeki Alasya
gibi sanatlarn faaliyet gsterdikleri
alanlar aadakilerden hangisinde
doru olarak verilmitir?
I II III
A) Mzik Edebiyat Sinema
B) Tiyatro Sinema Edebiyat
C) Edebiyat Sinema Tiyatro
D) Edebiyat Mzik Sinema
E) Sinema Edebiyat Tiyatro





2. 1963 ylnda gerekletirilen Berlin Film
Festivalinde birinci olarak Altn Ay
dln alan Trk filmi aadakilerden
hangisidir?
A) Toprak Uyannca B) Kanl Nigr
C) Yedi Kocal Hrmz D) Susuz Yaz
E) Ylanlarn c




3. 1965 ylnda Trk mziine yeni sesler
kazandrmak amacyla aadakilerden
hangisi dzenlenmitir?
A) Altn Mikrofon B) Altn Ay
C) Devekuu Kabare D) Altn Portakal
E) 7den 77ye





4. Trkiyede 1965te dzenlenmeye bala-
nan Altn Mikrofon Yarmasnda ilk kez
kendi bestesi olan Genlie Veda ile bi-
rincilii kazanan ses sanats aadaki-
lerden hangisidir?
A) Hakk Bulut
B) Yldrm Grses
C) Ferdi Tayfur
D) brahim Tatlses
E) Mzeyyen Senar


1965te dzenlenmeye balanan Altn Mikrofon Yarmasnda birincilii ilk kez ken-
di bestesi olan Genlie Veda ile Yldrm Grses almtr.
1-C 2-D 3-A 4-B

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 385 ~

V. NTE
KRESELLEEN DNYA
A) SSCBDE YAANAN DEM VE SONULARI
1980li yllardan itibaren SSCBde ynetim tarafndan baz deiiklikler yaplmaya
balanmas uluslararas dengelerde Sovyetler Birliinin durumunun sarslmasna
yol amtr.
Sovyetler Birliinde 1985te iktidara gelen Mihail Gorbaov Sovyet komnizminin
yapsn deitirmeye karar vermitir. Bu deiim hem siyasal iktidar ve devlet ya-
psnda hem de ekonomik yapda nemli ve kkl deiiklikleri iermekteydi. Gor-
baovun temel amac, komnist iktidarn tepki eken baskcln demokratik baz
uygulamalarla halk egemenliine yaklatrmakt.













Gorbaov, bu ama dorultusunda Perestroika (Yeniden Yaplanma) ve Glastnost
(Aklk) adn verdii politikalar uygulamaya koymutur.

Perestroika (Yeniden Yaplanma)
1980li yllardan itibaren Sosyalizmin artk ileyemez hale gelmesi zerine, ekono-
miyi biraz serbestletirerek devletin btnln korumaya alan Mihail Gorba-
ov tarafndan uygulanm bir politikadr. Gorbaovun temel amac; devleti han-
tallktan kurtarmak, kaynaklar ekonomik refah iin kullanmak ve ABD ile silah-
szlanma anlamalar yapmakt. Bu amala, devlet kurumlar ve iletmelere zerk-
lik vermek, kr amal retime odaklanmak gibi eitli faaliyetlere ynelinmitir.

Glastnost (Aklk/Saydamlk)
1980li yllardan itibaren SSCBnin demokratiklemesine doru deiim amacyla
Gorbaov tarafndan uygulanm politikalarn tmne verilen isimdir. Gorbaovun
bu politikadaki amac; toplumun her dzeyinin katlabilecei, herkese sz hakk
tannacak olan bir tartma ortamn salamakt.
Gorbaov bu politikalar gerekletirmek iin halkn desteini istemi ve bu amala
halkn setii yelerden oluan Halk Temsilcileri Kongresi kurulmutur. Bylece
halk ilk kez devlet ynetimine dorudan katlma imkn bulmutur.
Siyas otoritesini glendiren Gorbaov, sanayi iletmelerine de retim hedeflerini
ve rn fiyatlarn belirlemede zgrlk tanm, ayrca 1988de karlan Sosyalist
Teebbs Kanunu ile iletmelerin yneticilerine geni yetkiler vermitir.
Perestroika ve Glastnost politikalar baarya ulaamam, buna bir de 1989da Af-
ganistandan ekilme eklenince SSCBnin sper g imaj zedelenmitir.


1. 1985te iktidara gelerek, yeniden yaplan-
ma demek olan perestroyka ve ynetim-
de saydamlk anlamna gelen glastnost
kavramlarn ortaya atp yenileme sre-
cini balatan SSCB lideri aadakiler-
den hangisidir?
A) Boris Yeltsin
B) Joseph Stalin
C) Nikita Kruev
D) Mihail Gorbaov
E) Vladimir lyi Lenin




2. 1980li yllardan itibaren SSCBnin yeni-
den yaplanma politikas olarak da nite-
lendirilen, gerek ekonomik gerekse siya-
s alanda devleti hantallktan kurtarmaya
ve merkeziyetililii ortadan kaldrmaya
ynelik faaliyetlerine verilen ad aada-
kilerden hangisidir?
A) Perestroika B) Detant
C) Yattrma D) Kadife Devrimi
E) Ekim Devrimi




3. SSCBde komnizmin yapsn deitir-
mek ve siyas merkeziyetilie son ver-
mek amacyla,
I. Detant,
II. Glastnost,
III. Perestroika
politikalarndan hangilerinin uyguland-
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III E) II ve III




4. Mihail Gorbaov tarafndan hayata gei-
rilen Glastnost ve Perestroika politikalar
SSCBde,
I. demokratikleme,
II. ekonomik refah artrma,
III. siyasal ve kltrel birlii salama
durumlarndan hangilerini salamaya
ynelik uygulanmaya allmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


Mihail GORBAOV (1931-...)
2 Mart 1931de, Kuzey Kafkasyann Stavropol blgesinde
Privolye kynde doan Mihail Gorbaov, 1985ten 1991e
kadar SSCByi yneten liderdir. 25 Aralk 1991'de Grevimi
kayg iinde ama umutla brakyorum. Herkese iyi anslar di-
liyorum. diyerek grevinden istifa etmitir.
Gorbaov'un Perestroyka (yeniden yaplanma) ve Glastnost
(aklk) adn verdii reform almalar Sovyetler Birlii'nin
dalmasnda etkili olmutur. 1990da Nobel Bar dln
kazanan Gorbaov 2005te Point Alpha dl'ne layk g-
rlmtr. Mnster niversitesi tarafndan fahri doktor
unvan verilen Gorbaov, gnmzde eitli basn yayn or-
ganlarnda yorumculuk yapmaktadr.
1-D 2-A 3-E 4-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 386 ~

1) SSCBNN DAILMASI
Mihail Gorbaovun uygulamaya koyduu politikalar nedeniyle bata Baltk lkeleri
olmak zere SSCBye bal lkeler bamszlklarn iln etmeye balamtr.
Gorbaov, lkede balayan bamszlk hareketlerine zm bulmak ve SSCB iin-
deki cumhuriyetler arasnda i birliini gelitirmek amacyla 1990da Egemen Dev-
letler Birlii Antlamas fikrini ortaya atmtr.
Bu srete birlik iindeki en byk cumhuriyet olan Rusya Federasyonunun lideri
Boris Yeltsin, Haziran 1990da bamszln ilan etmi, ayn zamanda SSCB iinde-
ki birok cumhuriyet de bu frsattan yararlanmtr.
Bu gelimeler karsnda Gorbaovun gerekli nlemleri almadn dnen ve ayn
zamanda politikalarna da kar kan komutan, bakan ve KGB liderinin aralarnda
bulunduu bir grup, 18 Austos 1991de Gorbaova kar bir darbe yapmtr.
Boris Yeltsin darbeye kar halk gsteri ve grev yapmaya arm, bu ar hem
halktan hem de Batl devletlerden byk destek grmtr.
Gorbaov, 24 Austosta Sovyetler Birlii Komnist Partisi liderliinden, 25 Aralk
1991de de devlet bakanlndan istifa etmi ve yerine Boris Yeltsin gemitir.

SSCBNN DAILMA SREC
DEVLETN ADI BAIMSIZLIK TARH
Grcistan 28.04.1991
Estonya 20.08.1991
Letonya 21.08.1991
Ukrayna 24.08.1991
Beyaz Rusya 25.08.1991
Moldova 27.08.1991
Azerbaycan 30.08.1991
Krgzistan 31.08.1991
zbekistan 31.08.1991
Litvanya 06.09.1991
Tacikistan 09.09.1991
Ermenistan 21.09.1991
Trkmenistan 27.10.1991
Kazakistan 16.12.1991
Rusya Federasyonu 26.12.1991


2) SSCBNN DAILMASININ DOU AVRUPAYA ETKLER
Gorbaovun Her ulus istedii kalknma yolunu seme, kendi kaderini tayin etme,
topraklarn ve insan kaynaklarn istedii gibi kullanma hakkna sahiptir. akla-
mas Dou Avrupada da etkisini gstermitir.
ekoslovakya, Macaristan ve Polonya bata olmak zere Dou Avrupadaki tm
Sovyet uydusu lkelerindeki aydn ve milliyeti kesimler harekete gemitir.
Bu devletler ncelikle kendi lkelerindeki sosyalist ynetimleri tasfiye etmi, daha
sonra da SSCBye kar bamszlklarn ilan etmilerdir. Bu devletlerden ekoslo-
vakya hibir atma olmadan ek Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ikiye ayrlmtr.


1. SSCBnin 1990 ylnda gelitirdii Ege-
men Devletler Birlii Antlamas fikri,
I. SSCB iindeki cumhuriyetler arasnda
i birliini gelitirme,
II. lkede balayan bamszlk hareketle-
rine zm bulma
III. milliyetilik dncesini yaygnlatrma
amalarndan hangilerine yneliktir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III





2. Aadakilerden hangisi, Souk Savan
sona erdii dnemde SSCBden koparak
bamszln ilan eden lkelerden biri
deildir?
A) Slovakya B) Litvanya C) Letonya
D) Estonya E) Moldova





3.
I. Ukrayna,
II. Estonya,
III. Romanya
Yukardakilerden hangileri 1991 ylnda
bamszln kazanarak SSCBden ko-
pan lkeler arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III




4.
I. Grcistan
II. Tacikistan
III. Kazakistan
IV. Trkmenistan
V. zbekistan
Yukardakilerden hangisi 1991 ylnda
bamszln kazanan Trk cumhuriyet-
leri arasnda deildir?
A) V B) IV C) III D) II E) I


1-C 2-A 3-C 4-E

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 387 ~


















B) TRK CUMHURYETLERNN BAIMSIZ OLMALARI
1) AZERBAYCAN (Ebulfeyz Elibey)
Azerbaycan, 1918de Mehmet Emin Resulzde nderliinde bamszln ilan et-
mi, fakat bir sre sonra SSCB Azerbaycan tekrar ynetime balamtr.
Gorbaov dnemindeki politikalar bamszlk hareketlerine zemin hazrlamtr.
Nitekim Ebulfeyz Elibey nderliinde kurulan Halk Cephesi, 30 Austos 1991de
Azerbaycann bamszln ilan etmitir.



Atatrkn, Azerbaycann sevinci bizim sevincimiz, kederi bizim kederimizdir.
sz ile Ebulfez Elibeyin, ki kardein yan yana ayr devletler kurduu nerede
grlmtr. Azerbaycan ve Trkiye olarak en ksa zamanda birlemeliyiz. ve Biz
bir millet, iki devletiz. szleri lkeler arasndaki ba glendirmitir.

Dalk Karaba Sorunu (Azerbaycan & Ermenistan)
arlk Rusya, XIX. yzyldan itibaren nfus bakmndan Trklerin ounlukta olduu
Karabaa Ermenileri yerletirmeye balam, bu politikann SSCB dneminde de
devam etmesiyle Ermeniler blgede ounluk haline gelmitir.
Ermenistan, blgedeki nfus ounluundan faydalanarak bu blgenin kendisine
balanmasn istemi, 1988de ounluu Ermenilerden oluan Karaba parlamen-
tosunun Ermenistana katlma karar ile Ermenilerle Azeriler arasnda atmalar
balamtr.
Azerilerin tamamen silahsz kalmas zerine Karaba, Ermenistan tarafndan igal
edilmi, Hocal bata olmak zere birok kentte ok sayda sivil ldrlm veya
ge zorlanmtr. Dalk Karaba Sorunu gnmzde de devam etmektedir.






1. 1989da Kadife Devrimi ad verilen kan-
sz bir devrimle demokrasiye adm atan
Dou Bloku lkesi aadakilerden han-
gisidir?
A) Macaristan B) Ukrayna
C) Yugoslavya D) Polonya
E) ekoslovakya



2. Aadakilerden hangisi 1996da kurulan
anghay Belisi adl i birlii rgtlen-
mesi ierisinde yer almamtr?
A) Rusya B) in
C) Trkmenistan D) Krgzistan
E) Tacikistan



3. in, Rusya, Krgzistan, Kazakistan ve
Tacikistan tarafndan 1996da kurulan
anghay Belisi, aadaki devletlerden
hangisinin 2001de katlmyla anghay
Birlii rgt adn almtr?
A) Trkmenistan B) Litvanya
C) Grcistan D) zbekistan
E) Estonya



4.
I. Karaba,
II. Kemir,
III. Kosova
Yukardakilerden hangileri Ermenistan
ile Azerbaycan arasnda gnmze ka-
dar sregelen sorunlar arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III



5. Ermeni kuvvetlerinin 1992de Azerbay-
cann Karaba blgesinde sivillere y-
nelik gerekletirdikleri ve pek ok lke
tarafndan soykrm olarak kabul edilen
katliam aadakilerden hangisidir?
A) Gorajde Katliam
B) Hocal Katliam
C) Riga Katliam
D) Takent Katliam
E) Serebrenika Katliam


1989 KADFE DEVRM (ekoslovakya)
17 Kasm-29 Aralk 1989 tarihleri arasnda meydana gelen ve Kadife Devrimi
olarak nitelendirilen olay ekoslovakyada yaanmtr. Yaplan bu kansz devri-
min ardndan ekoslovakya demokrasiye gemi ve devrimin nclerinden Vc-
lav Havel, ek Cumhuriyetinde 1990 ylnda yaplan ilk serbest seimler sonucun-
da cumhurbakan olmutur. 1993 ylnda ise ekoslovakya, ek Cumhuriyeti ve
Slovakya olmak zere ikiye ayrlmtr.
ANGHAY BELS (1996)
1996da in, Rusya, Krgzistan, Kazakistan ve Tacikistan tarafndan kurulan i
birlii yaplanmasdr. Bu oluumun ad, 2001 ylnda zbekistann da katlmyla
anghay Birlii rgt olarak deimitir.
Bu rgtlenmeye Hindistan, Pakistan, ran ve Moolistan gzlemci devlet olarak
destek vermektedir.
1991de bamsz olan Azerbaycan tanyan ilk lke Trkiyedir.
Hocal Katliam: 1992de Karabadaki Azeri sivillerin Ermeni kuvvetleri tarafn-
dan katledilmesi olaydr. Kimi lkeler bu olay katliam olarak deerlendirirken ki-
mileri (bata Azerbaycan olmak zere) soykrm olarak kabul etmektedir.
1-E 2-C 3-D 4-A 5-B

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 388 ~

Zengin petrol ve doal gaz yataklarna sahip olan Azerbaycan Rusya, ABD ve Batl
devletler bir nfuz mcadele alan olarak grmtr. Azerbaycan da Trkiyenin
araclyla ABD ve Bat lkeleri ile ilikilerini gelitirmeye almtr.
Bu abalarn bir sonucu olarak ABD, Trkiye ve Batl devletlerin destei ile Bak-
Tiflis-Ceyhan (BTC) Petrol Boru Hatt hayata geirilmitir. Bu boru hatt ile Azer-
baycan petrol Bat lkelerine aktarlmaktadr.




2) KAZAKSTAN (Nursultan Nazarbayev)
22 Haziran 1989da Kazakistan Komnist Partisi bakanlna getirilen Nursultan
Nazarbayev, parlamento tarafndan 24 Nisan 1990da Cumhurbakan seilmi, 16
Aralk 1991de Kazakistann bamszln ilan etmesiyle Kazakistan Cumhuriyet
Partisi kurulmutur.
Bu gelimeyle birlikte Kazakistanda yeni bir dnem balamtr. Nazarbayevin n-
clnde devlet brokrasisi dnda dil, edebiyat, sanat, kltr alanlarnda ulusal-
clk hz kazanmtr. Kruev zamannda kapatlan Kazak okullar yeniden alp, Ka-
zakistan tarihi, sosyalist ideolojiden arndrlarak incelenmeye ve renilmeye ba-
lanmtr.
1993 ylnda Trkiye ve Kazakistann ortak katklaryla Trkistanda Ahmet Yesev
Uluslararas Trk-Kazak niversitesi kurulmutur.




3) KIRGIZSTAN (Asker Akayev)
Krgzistan Demokrasi Hareketi lideri Asker Akayev, Komnist Krgz Partisinin mu-
halefetine ramen 31 Austos 1991de Krgzistann bamszln ilan etmitir.
Asker Akayev, liberal ekonomiye geii salayacak yasal dzenlemeler yapm, ei-
tim dilini Krgzcaya evirerek Krgzlarn ulusal dillerini kullanmalarna, ulusal kl-
trlerini gelitirmelerine ve ulusal kimliklerini tanmalarna yardmc olmutur.
Dnyaca nl yazar Cengiz Aytmatov nl Krgz edebiyatlardan birisidir.




4) ZBEKSTAN (slam Kerimov)
1989da zbekistan Komnist Partisi I. Sekreterliine slam Kerimovun getirilmesi
ile bamszla doru giden yol almtr.
Sovyetlere kar bir politika izleyen slam Kerimov, zbekeyi resm dil ilan etmi
ve zbek ulusuluunun gelitirilmesine nem vermitir.
Halkndan g alan Kerimov, 31 Austos 1991de zbekistann bamszln iln
etmi, 29 Aralk 1991de de cumhurbakan seilmitir. Halen devlet bakanln
slam Kerimov yrtmektedir.





1. Azerbaycan petrolnn Avrupa lkeleri-
ne aktarlmas amacyla hayata geirilen
Bak-Tiflis-Ceyhan petrol boru hatt pro-
jesine,
I. Irak,
II. Rusya,
III. Ermenistan
devletlerinden hangileri kar kmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




2.
I. Krgzistan Ebulfeyz Elibey
II. zbekistan slam Kerimov
III. Kazakistan Nursultan Nazarbayev
Yukarda verilen devlet-kurucu eletir-
melerinden hangileri yanltr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




3.
Asker Akayev liderliinde 31 Austos
1991de bamszln kazanmtr.
Cengiz Aytmatov dnyaca nl edebiyat-
larndan biridir.
Yukarda birtakm zellikleri verilen Trk
cumhuriyeti aadakilerden hangisidir?
A) Trkmenistan B) zbekistan
C) Krgzistan D) Azerbaycan
E) Kazakistan





4. 31 Austos 1991de bamszln kaza-
nan zbekistann ilk cumhurbakan
aadakilerden hangisidir?
A) Haydar Aliyev
B) Nursultan Nazarbayev
C) Asker Akayev
D) Mehmet Emin Resulzde
E) slam Kerimov



Bak-Tiflis-Ceyhan Boru Hatt projesine ran, Rusya ve Ermenistan kar kmtr.
1991de bamsz olan Kazakistan tanyan ilk lke Trkiyedir.
1991de bamsz olan Krgzistan tanyan ilk lke Trkiyedir.
1991de bamsz olan zbekistan tanyan ilk lke Trkiyedir.
1-D 2-A 3-C 4-E

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 389 ~

5) TRKMENSTAN (Saparmurad Niyazov)
SSCB asndan ham madde kayna olarak grlen Trkmenistan, Saparmurad Ni-
yazov nderliinde 27 Ekim 1991de bamszln ilan etmitir.
Niyazov (Tkmenba), ulusal kimliin simgesi olan Trkmen diline sahip km ve
Trkmenistan'da 12 Nisan 1993ten itibaren Kiril harflerinin braklp Latin harfleri-
ne (alfabesine) geilmesi kararlatrlmtr.
Trkmenistan, ksa srede BM, K ve IMF gibi kurululara ye olmutur.
Orta Asya Cumhuriyetleri arasnda en byk doalgaz rezervine ve yllk retim
kapasitesine sahip olan lke Trkmenistandr. yle ki, 1999 ylnda 22,9 milyar m
gaz retmeyi baarmtr. retilen doalgazn % 84 ihra edilmektedir.




C) BAIMSIZ DEVLETLER TOPLULUU (ALMA ATA ZRVES)
Bamsz Devletler Topluluu ad ile de bilinen bu zirve, 21 Aralk 1991de Kazakis-
tann o zamanki bakenti Alma Atada; Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Kazakistan,
Krgzistan, Trkmenistan, zbekistan, Azerbaycan, Tacikistan, Ermenistan ve Mol-
dovann katlmyla toplanmtr.
Alma Ata Zirvesi ile 21 Aralk 1991de SSCB fiilen sona vermi; topluluktaki 11 cum-
huriyet, her cumhuriyetin bamszl ve eitlii ilkesi sakl kalmak artyla, arala-
rnda yeni bir yaplanma yoluna gitmilerdir.






D) TKA (TRK BRL VE KALKINMA AJANSI) (24 OCAK 1992)
Bata Trk dilinin konuulduu lkeler ve Trkiyeye komu lkeler olmak zere,
gelimekte olan lkelerin kalknmalarna yardmc olmak; bu lkelerle ekonomik,
ticar, teknik, sosyal, kltrel ve eitim alanlarnda i birlii salamak amacyla 24
Ocak 1992de kurulmutur.
Babakanla bal olarak faaliyet gsteren TKAnn grev ve sorumluluklar arasnda;
Gelimekte olan lkelerle i birlii salamak,
Gelimekte olan lkeler iin gerekli proje ve programlar hazrlamak,
Gelimekte olan lkelerin bamsz devlet yaplarnn gelitirilmesi, bankaclk,
sigorta, vergi sistemi gibi alanlarda ihtiya duyacaklar yardmlar salamak,
Eitim ve kltr alanlarndaki programlar iin gerekli dzenlemeleri yapmak,
Ana hizmet ve grevleriyle ilgili konularda dier kamu kurum ve kurulular ile
gerekli i birlii ve koordinasyonu salamak
gsterilebilir.
TKAnn proje ve programlarnn koordinasyonunu salamak zere 20 lkede top-
lam 22 Program Koordinasyon Ofisi bulunmaktadr. Afganistan, Arnavutluk, Azer-
baycan, Bosna-Hersek, Etiyopya, Filistin Ulusal Ynetimi, Grcistan, Karada, Kaza-
kistan, Krgzistan, Kosova, Makedonya, Moolistan, Moldova, zbekistan, Sene-
gal, Sudan, Tacikistan, Trkmenistan ve Ukrayna (Krm)da Program Koordinatr-
leri grev yapmaktadr.


1.
Saparmurad Niyazov liderliinde 27 Ekim
1991de bamszln kazanmtr.
Orta Asya Cumhuriyetleri arasnda en b-
yk doalgaz rezervine sahip lkedir.
Yukarda birtakm zellikleri verilen Trk
cumhuriyeti aadakilerden hangisidir?
A) Kazakistan B) Krgzistan
C) zbekistan D) Azerbaycan
E) Trkmenistan





2. Bamsz Devletler Topluluu (BDT)nun
kurulu aamasnda,
I. Grcistan
II. Ermenistan
III. Krgzistan
devletlerinden hangileri yer almamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III





3. Bamsz Devletler Topluluuna 1993te
gzlemci olarak katlan, ancak Gney
Osetya Savandan sonra 15 Austos
2008de topluluktan ayrlan devlet aa-
dakilerden hangisidir?
A) Azerbaycan B) Tacikistan
C) Grcistan D) Krgzistan
E) Ermenistan





4. 24 Ocak 1992de bata Trk dilinin konu-
ulduu lkeler ve Trkiyeye komu l-
keler olmak zere, gelimekte olan lke-
lerin kalknmalarna yardmc olmak; bu
lkelerle ekonomik, teknik, sosyal, klt-
rel ve eitim alanlarnda i birlii sala-
mak amacyla kurulan tekilt aadaki-
lerden hangisidir?
A) TK B) TKA C) TBA
D) KE E) TBTAK

1991de bamsz olan Trkmenistan tanyan ilk lke Trkiyedir.
Alma Ata Zirvesine 1993te gzlemci olarak katlan Grcistan, Gney Osetya Sa-
vandan sonra 15 Austos 2008de topluluktan ayrlmtr. 2005te yelikten ayr-
lan Trkmenistan da toplulua gzlemci olarak destek vermektedir.
1-E 2-A 3-C 4-B

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 390 ~

E) DOU BLOKUNDAN SONRA AVRUPA
Mihail Gorbaovun 1985te iktidara gelmesiyle balayan deiim ve gelimeler Or-
ta ve Dou Avrupadaki SSCBye bal devletleri de etkilemitir.
Dou Avrupadaki devletler nce kendi lkelerindeki komnist partilerin idaresin-
den kurtulmular, daha sonra demokratik eylemler ve seimler yoluyla sistemlerini
deitirmilerdir. Ancak Romanyada demokratiklemeye kar direnen Devlet Ba-
kan Nikolay Ceausescu (avuesku), halkn ynetime kar ayaklanmas sonucu
grevinden uzaklatrlm ve 1989da karsyla birlikte infaz edilmitir.
1990da birok Dou Bloku lkesi bal bulunduklar Bloktan kopmaya balam;
nce COMECON, sonra da Varova Paktna son verilmitir. (1991)

1) BERLN DUVARININ YIKILMASI
1961de ina edilen Berlin Duvar 1989 yl balarnda Alman Demokratik Cumhuri-
yeti Hkmetinin, isteyen Dou Almanya vatandalarnn SSCB dhilindeki dier
Dou Bloku lkelerine gei yapabilmesine izin vermesiyle nemini kaybetmitir.
14 Ocak 1990dan itibaren Berlin Duvarnn yklmaya balamasyla birlikte ayn yl
birleme grmeleri de balam ve 3 Ekim 1990 tarihinde iki Almanya resmen
birlemitir.


2) AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNDAN (AET) AVRUPA
BRLNE (AB)
Avrupa Birliinin temelleri, 1951de alt lkenin katlmyla oluturulan Avrupa K-
mr ve elik Topluluuna ve 1957 Roma Antlamasna dayanmaktadr.
O dnemden bu yana birlik yeni yelerin katlmlaryla boyut olarak bym, var
olan yetkilerine yeni grev ve sorumluluk alanlar ekleyerek de gcn artrmtr.
Avrupa Kmr ve elik Topluluu 1957 Roma Antlamas ile Avrupa Atom Enerji-
si Topluluuna (EURATOM) dnmtr. Bu rgtn amac; atom enerjisinin
bar amalar iin kullanlmasn salamak, nkleer endstrinin gelimesi iin ge-
rekli koullar yerine getirmektir.
Avrupa Ekonomik Topluluu (AET), 7 ubat 1992de imzalanan ve 1993te yrrl-
e giren Maastricht Antlamasnn imzalanmasyla Avrupa Birlii adn almtr.

















1. 1980lerde Romanyada demokratikle-
meye kar direniin liderliini yapan,
ancak halkn ayaklanmas sonucu gre-
vinden uzaklatrlarak 1989da infaz edi-
len Romanya cumhurbakan aadaki-
lerden hangisidir?
A) Nikolay avuesku
B) Chivu Stoica
C) Ion Iliescu
D) Nikita Kruev
E) Alexander Dubek




2. Berlin Buhranndan sonra Federal ve
Demokratik olmak zere ikiye ayrlan
Almanya, aadaki gelimelerden han-
gisiyle 1990da tekrar birlemitir?
A) Dayton Antlamasnn imzalanmas
B) Berlin Duvarnn yklmas
C) SSCBnin dalmas
D) Maastricht Antlamasnn imzalanmas
E) Kopenhag Kriterlerinin belirlenmesi




3. Avrupa Ekonomik Topluluu aadaki
belgelerden hangisinin 1993 ylnda y-
rrle girmesiyle Avrupa Birlii (AB)
adn almtr?
A) Helsinki Nihai Senedi
B) Roma Antlamas
C) Paris Antlamas
D) Avrupa Anayasas
E) Maastricht Antlamas





4.
I. Paris Antlamas
II. Maastricht Antlamas
III. Dayton Antlamas
Yukardakilerden hangileri Avrupa Birlii
(AB) sreciyle ilgili deildir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


AVRUPA BRLNE GDEN SRE
1992 Maastricht Antlamas

Avrupa Ekonomik Topluluu, Avru-
pa Birliine dntrlmtr.
1951 Paris Antlamas

Avrupa Kmr ve elik Topluluu
kurulmutur.

1957 Roma Antlamas

Avrupa Kmr ve elik Topluluu,
Avrupa Ekonomik Topluluuna
dntrlmtr.
1-A 2-B 3-E 4-C

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 391 ~

1985 Schengen Antlamas ile ABye ye lkeler arasnda pasaport kontrolnn
kaldrlmas kararlatrlmtr.
Avrupa Birlii 2002de ortak para birimi olarak EUROnun kullanlmasn kararla-
trmtr.













2007 Lizbon Antlamas ile bugne kadar yapt tm antlamalar gncellenen Av-
rupa Birliinin ye says, 1 Temmuz 2013te en son Hrvatistann katlmyla g-
nmzde 28e ulamtr.

AVRUPA BRLNE YE DEVLETLER
Almanya Finlandiya sve Malta
Avusturya Fransa talya Polonya
Belika Hollanda Gney Kbrs Portekiz
Bulgaristan Hrvatistan* Letonya Romanya
ek Cumhuriyeti ngiltere Litvanya Slovakya
Danimarka rlanda Lksemburg Slovenya
Estonya spanya Macaristan Yunanistan





a) Maastricht Kriterleri
Hollandann Maastricht kentinde imzalanan Avrupa Birlii (Maastricht) Antla-
masnda, ekonomik ve parasal birliin aamalar konusunda Maastricht Kriterle-
ri olarak adlandrlan yaknlama kriterleri belirlenmitir.
Maastricht Kriterlerine gre;
yelerin yllk ortalama enflasyon oran, en dk yllk enflasyona sahip ye
devletin enflasyon ortalamasn en fazla 1,5 puan geebilecektir.
ye devletlerin bte a oran, gayr-i safi yurt ii haslasnn % 3n aama-
yacaktr.
ye devletlerin kamu borcu, gayr-i safi yurt ii haslalarnn % 60n geemeye-
cektir.
Her ye devletin uzun vadeli faiz oran, en dk orana sahip ye devletin
faiz orann en fazla 2 puan aabilecektir.
ye devletlerin ulusal paralar, Avrupa dviz kuru mekanizmasnn izin verdii
normal dalgalanma snrlar iinde kalacaktr.


1. Avrupa Birlii yesi olan,
I. sve,
II. Fransa,
III. Danimarka
devletlerinden hangileri ortak para birimi
olan EUROya kar kmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III




2. Aadaki devletlerden hangisi Avrupa
Birliine ye olmamasna ramen EURO
para birimini kullanmaktadr?
A) Lksemburg B) Vatikan
C) Portekiz D) spanya
E) Macaristan



3.
I. Belika
II. Malta
III. rlanda
IV. Litvanya
V. Rusya
Yukardakilerden hangisi Avrupa Birlii-
ne ye deildir?
A) V B) IV C) III D) II E) I



4. 1 Temmuz 2013 tarihinde Avrupa Birlii-
ne ye olan son devlet aadakilerden
hangisidir?
A) Yunanistan B) Bulgaristan
C) Macaristan D) Slovenya
E) Hrvatistan



5. Hollandann Maastricht kentinde imzala-
nan Avrupa Birlii Antlamasnda belir-
lenen ve Maastricht Kriterleri olarak bili-
nen ekonomik ltlerde, ye devletler
iin aadakilerden hangisinin zorunlu
tutulduu savunulamaz?
A) Enflasyon oranlar
B) Kamuya ait borlar
C) Tek para birimi
D) Faiz oranlar
E) Bte aklar


1 Temmuz 2013 tarihinde ABye ye olan son devlet Hrvatistandr.
AB yesi Olup EUROyu
Kullanmayan Devletler
Danimarka, sve, ngiltere
AB yesi Olmayp EUROyu
Kullanan Devletler
Monaco, San Marino, Vatikan
AB ile Bir Antlama
Yapmakszn EUROyu
Kullanan Devletler
Andorra, Karada, Kosova
1-D 2-B 3-A 4-E 5-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 392 ~

Maastricht Antlamas ile ye devletler;
Ekonomik ve Parasal Birlik
Ortak Dileri ve Gvenlik Politikas
Avrupa Vatandal
Adalet ve ileri konularnda anlamlardr.
Bu durum uluslararas i birliini desteklemek, insan haklarna sayg duymak ve
bunlar gelitirmek, demokrasi ve hukukun stnlnden dn vermemek gibi il-
keleri kapsamaktadr.

b) Kopenhag (Copenhagen) Kriterleri (22 Haziran 1993)
22 Haziran 1993te yaplan Kopenhag Zirvesi'nde Avrupa Konseyi, AB'nin genile-
mesinin Merkez Dou Avrupa lkelerini kapsayacan kabul etmi ve adaylk iin
bavuruda bulunan lkelerin karlamas gereken kriterleri belirtmitir.
Bu kriterler siyas, ekonomik ve topluluk kazanmna uyum olmak zere grupta
toplanmtr.

KOPENHAG KRTERLER
Siyas Kriterler Ekonomik Kriterler
Topluluk Kazanmna
Uyum Kriterleri
stikrarl bir demokrasi-
nin var olmas
Hukuk devleti ve huku-
kun stnl
nsan haklarna sayg
Aznlklarn korunmas







Arz-talep dengesinin ba-
msz bir ekilde kurul-
mu olmas
Ticaret kadar fiyatlarn
da liberal olmas
Piyasaya giri ve k
(iflaslar) iin engellerin
bulunmamas
Mlkiyet haklarn ieren
dzenlemeleri kapsayan
yasal bir sistemin olmas
Fiyat istikrarn ieren bir
ekonomik istikrara ulal-
m olmas
Srdrlebilir d denge-
nin varl
AB'nin siyas, ekonomik
ve parasal birlik hedefle-
rinin kabul edilmesi
AB'nin ald kararlara ve
uygulad yasalara uyum
salanmas












3) NATONUN AVRUPADA GENLEMES
Dou Blokunun yklmasndan sonra Dou Avrupa lkeleri, gvenlik sorunlar ne-
deniyle NATOya girip ABD ve Batl lkelerle siyas ve ekonomik balarn glen-
dirmeyi amalamlardr.
Bu amala Ocak 1999da ilan edilen Bar in Ortaklk (BO) adyla bir ortaklk
program uygulamaya konulmu, NATO ile yaknlamalar ve farkl tarihlerde ye
olma imkn salanmtr.
Nisan 2008de Bkrete yaplan NATO Zirvesinde, Rusyann tm kar kmalar-
na ramen, Ukrayna ve Grcistann NATOya ye olacaklar karar altna alnmtr.
Ayrca Arnavutluk ve Hrvatistan 2009da ye olma hakk kazanrken Makedonya
Yunanistan, Kbrs Rum Ynetimi de Trkiye tarafndan veto edilmitir.


1. Maastricht Antlamas ile Avrupa Birlii
yesi devletler,
I. ekonomik ve parasal birlik,
II. ortak gvenlik politikas,
III. adalet ve iileri
konularndan hangilerinde anlamaya
varmlardr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


2. AB yesi devletler tarafndan 22 Haziran
1993 tarihinde toplanan Kopenhag Zirve-
sinde aadakilerden hangisi dorultu-
sunda karar alnmtr?
A) Nkleer silahlarn yasaklanmas
B) Liberal ekonominin geerli klnmas
C) Genilemenin Dou Avrupada olmas
D) Gvenlik iin ortak bir ordu kurulmas
E) Ortak para birimine geilmesi


3. Aadakilerden hangisi 1993 Kopenhag
Kriterlerinden biri deildir?
A) Aznlklarn korunmas
B) Avrupa Konseyine ye olunmas
C) Hukukun stnlne sayg
D) AB yasalarna uyum salanmas
E) Liberal ekonominin geerli olmas


4. Bar in Ortaklk program aadaki
rgtlerin hangisinde gelitirilmitir?
A) NATO B) BM C) AB
D) OECD E) AGT


5. Rusyann tm kar kmalarna ramen
Nisan 2008de Bkrete yaplan NATO
Zirvesinde,
I. Hrvatistan,
II. Ukrayna,
III. Grcistan
devletlerinden hangilerinin NATOya ye
olmalar kararlatrlmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


1-E 2-C 3-B 4-A 5-D

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 393 ~

4) TRKYENN AVRUPA BRL SREC
Trkiye-AB ilikilerinin balangc, Trkiyenin 1958 Roma Antlamasndan sonra
1959da AETye yelik iin bavuruda bulunmasyla balamtr.
Ancak AETnin Trkiye hakknda ekonomik, sosyal ve siyasal adan yetersiz olduu
karar vermesi zerine, Avrupa devletleri Trkiyeye tam yelik artlar gereklein-
ceye kadar geerli olacak bir antlama nermilerdir. Bu teklife scak bakan Trkiye
ile 12 Eyll 1963te Ankara Antlamas imzalanmtr.



Bir anlamda ortaklk anlamas olan Ankara Antlamasn, 1973 ylnda imzalanan
Katma Protokol izlemitir. Ancak hem AET hem de Trkiyedeki hkmetler zer-
lerine den grevleri yerine getirmemilerdir.
12 Eyll 1980 Asker Darbesinin yaanmas ve Yunanistann da AETye tam ye ol-
mas nedeniyle 1980 yl Trkiye-AB ilikileri asndan olumsuz gemitir.
14 Nisan 1987 tarihinde Trkiye ABye tam yelik bavurusunda bulunmutur. AB
bu noktada Trkiyenin gerekli artlara sahip olduunu, fakat gmrk birliinin
salanmas iin zaman gerektiini belirtmitir.
Bu srecin tamamlanmasn takiben Avrupa Birliiyle btnlemenin ilk aamas
olarak, 1 Ocak 1996da Trkiye ile AB lkeleri arasnda Gmrk Birlii Antlamas
imzalanmtr.
12-13 Aralk 1997 tarihlerinde Lksemburgda yaplan AB Zirvesinde Trkiyenin
tam yelii baz artlara balanmtr. Buna gre;
Trkiye siyas ve ekonomik reformlar srdrmelidir.
Yunanistan ile ilikilerini dzeltmelidir.
Kbrs sorununun zm iin BM mzakerelerini desteklemelidir.
15-16 Haziran 1998 tarihinde gerekleen AB Cardiff Zirvesinde, tam yelie ha-
zrlanma durumunda olan lkeler arasna Trkiye de dhil edilmi, Trkiyeyi tam
yelie hazrlamak iin belirlenen Avrupa Stratejisi onaylanmtr.
10-11 Aralk 1999 tarihlerinde Helsinkide yaplan AB Zirvesinde Trkiye oy birlii
ile Avrupa Birliine aday lke olarak kabul edilmitir.
2001 ylnda aday lkelerin katlm hazrlklarn hzlandrmak amacyla AB tarama
srelerini ortaya koymu; Trkiyeden de Kopenhag Kriterlerinin yerine getiril-
mesini istemitir.
17 Aralk 2004te Brkselde toplanan AB Zirvesinde, Trkiyenin siyas kriterleri
yeterli lde yerine getirdii belirtilmi ve katlm mzakerelerine 3 Ekim 2005te
balanmas kararlatrlmtr.
2005 ylnda AB ile Trkiye arasnda tam yelik mzakereleri balamsa da, Trki-
yenin ABye tam yelii hl kabul edilmemitir.












1. Trkiye Cumhuriyeti ABye yelik bavu-
rusunu ilk kez aadaki yllarn hangi-
sinde yapmtr?
A) 1954 B) 1957 C) 1959
D) 1962 E) 1965





2. Trkiye Cumhuriyetinin Avrupa Ekono-
mik Topluluu (AB) ile 12 Eyll 1963 tari-
hinde imzalad ilk antlama aadaki-
lerden hangisidir?
A) Gmrk Birlii Antlamas
B) Ankara Antlamas
C) Kopenhag Kriterleri
D) Paris Antlamas
E) Katma Protokol





3. Aadakilerden hangisi Trkiyenin AB
sreci ile ilgili doru bir bilgi deildir?
A) yelik iin ilk bavuruyu 1954 ylnda
yapmtr.
B) 1987de ABye tam yelik bavurusun-
da bulunmutur.
C) 1996da AB lkeleriyle Gmrk Birlii
Antlamas imzalamtr.
D) 1998 Cardiff Zirvesinde, tam yelie
hazrlanma durumunda olan lkeler
arasna Trkiye de dhil edilmitir.
E) 1999 Helsinki Zirvesinde Trkiye, oy
birliiyle ABye aday lke olarak kabul
edilmitir.





4. Aadakilerden hangisi ABye bal or-
ganlardan biri deildir?
A) Saytay
B) Avrupa Parlamentosu
C) Avrupa Komisyonu
D) Adalet Divan
E) Vesayet Konseyi


AVRUPA BRLNN ORGANLARI
Avrupa
Parlamentosu
Avrupa
Komisyonu
Avrupa Yatrm
Bankas
Ekonomik ve
Sosyal Komite
Avrupa
Konseyi
Adalet Divan Saytay
1-C 2-B 3-A 4-E

Trkiye Cumhuriyetinin Avrupa Ekonomik Topluluu (AB) ile imzalad ilk antlama
1963 Ankara Antlamasdr.
ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 394 ~

5) ABNN ORGANLARI
a) AB Komisyonu
ye devletler tarafndan atanan 20 yeden oluan yrtme organdr. Komisyon,
AB politikalarn tasarlar ve koordine eder.
Komisyon, kurucu antlamalarn ve organlarn alm olduu kararlarn uygun olup
olmadn, ilgili taraflarn ykmllklerini yerine getirip getirmediini takip eder.
Birlii hukuken temsil eden komisyonun yrtme yetkisi dnda, ortak politikalarn
oluturulmas ve yrtlmesi ile AB fonlarnn idaresi de komisyona aittir.

b) AB Parlamentosu
ye lkelerde yaplan seimler sonucunda belirlenen yelerden olumaktadr.
Parlamento Genel Kurulu Strazburgda toplanr.
Yasa yapma srecinde deiiklik nerebilir, ancak kesin karar konseye aittir.
ilerin serbest dolam, tketicinin korunmas, eitim, kltr ve salk gibi birok
alandaki ynetmeliklerin kabul konusunda konseyle eit statye sahiptir.
Ayn zamanda, Avrupa Komisyonu yelerinin tayinlerini onaylama ve 2/3 oy oklu-
uyla komisyonu grevden alma yetkisine sahip bir denetim organdr.

c) Adalet Divan
ABnin en yksek yarg organ niteliini tamaktadr.
Nihai yarg organ olup kararlarnn temyizi yoktur.
ye devletlerarasndaki davalara, komisyonun ye devletlere kar at davalara
ve AB kurumlar aleyhine alan davalara bakar.

d) Avrupa Konseyi
ye lke devlet ve hkmet bakanlarnn katlmyla ylda en az iki kez toplanr.
ABnin karar alma ve yasama organ olan konseyin merkezi Brkseldedir.
AB Komisyonu tarafndan hazrlanan tasarlar ele alr ve yasalamasn salar.
AByi ekillendiren, yneten ve d politikasn belirleyen organdr.
Konsey bakanln her ye devlet alt aylk dnemler iin srayla stlenir.

e) Saytay
ABnin ve bal kurulularn gelir ve harcamalarn incelemek ve bunlarn yasalara
uygun ekilde yrtlmesini salamakla grevlidir.

f) Ekonomik ve Sosyal Komite
alma dzeni gr bildirme eklinde olan danma organdr.
ifti, nakliyeci, ii, kk esnaf ve zanaatkr vb. mesleklerin temsilcileri ile tke-
ticiler, evreciler ve dernek temsilcilerinden oluur.

g) Avrupa Yatrm Bankas
Merkezi Lksemburgdur.
ABnin finans kurumudur ve yatrmlarn finanse edilmesi amacyla kurulmutur.


1. Avrupa Birliinin kurucu anlamalarnn
ve organlarnn alm olduu kararlarn
uygulanp uygulanmadn takip etmek-
le grevlendirilmi organ aadakiler-
den hangisidir?
A) Saytay
B) Avrupa Parlamentosu
C) Avrupa Zirvesi
D) Adalet Divan
E) Avrupa Birlii Komisyonu



2.
ABnin karar alma ve yasama organ olup
merkezi Brkseldedir.
ye lke devlet ve hkmet bakanlarnn
katlmyla ylda en az iki kez toplanr.
Hazrlanan tasarlar ele alr ve yasala-
masn salar.
Yukarda zellikleri verilen ABye bal
organ aadakilerden hangisidir?
A) Avrupa Konseyi
B) Adalet Divan
C) Avrupa Parlamentosu
D) Avrupa Birlii Komisyonu
E) Ekonomik ve Sosyal Komite



3.
I. Avrupa Parlamentosu,
II. Avrupa Konseyi,
III. Avrupa Birlii Komisyonu
organlarndan hangileri Avrupa Birliin-
de yasama ve denetleme grevlerini st-
lenmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



4. Avrupa Birlii (AB) ile ilgili olarak aa-
daki ifadelerden hangisi doru deildir?
A) Saytay bir bakma mal denetleme
organdr.
B) Avrupa Birlii Komisyonunun merkezi
Brksel olup, birliin yasama organdr.
C) Maastricht Antlamas ABnin oluu-
munda en nemli etkendir.
D) ye lkeler arasnda i birliini amalar.
E) Nihai yarg organ Adalet Divandr.


1-E 2-A 3-C 4-B

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 395 ~

F) YEN OLUUM SRECNDE BALKANLAR
1) YUGOSLAVYANIN DAILMASI
II. Dnya Savanda Almanyann Yugoslavyay ele geirmesi ile Nazi yanls Byk
Hrvatistan Devleti kurulmu ve Hrvatlar Ustaa ad verilen ayrlk bir rgt
kurmulardr.
Srplar da etnik ad verilen ar milliyeti bir rgt kurarak Ustaann faaliyet-
lerine kar mcadele etmilerdir.
1945te yaplan seimleri kazanan Tito, Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyetini ku-
rarak lkedeki monari ynetimine son vermitir.
Sosyalist temeller zerine kurulan Yugoslavyada siyas yap federalizm olarak
belirlenmi ve Yugoslavya Slovenya, Hrvatistan, Bosna-Hersek, Karada, Srbistan,
Makedonya Federal Cumhuriyetleri ile Voyvodina ve Kosova zerk blgelerinden
oluturulmutur. Ancak bu durum Srplar rahatsz etmitir.
Titonun d politikada izledii SSCBden uzaklap Batl devletlere yaknlama si-
yaseti, Yugoslavyann COMINFORMdan ihra edilmesine neden olmutur.
1980de Titonun lmnden sonra yaanan ekonomik skntlar sonucu ar milli-
yetilerin faaliyetleriyle de Yugoslavya paralanma srecine girmitir.
1987de bir darbeyle Srp Komnist Partisinin bana geen Slobodan Milosevi,
Yugoslavya Federal Ordusunu (JNA) kontrol altna alarak Kosova ve Voyvodinaya
verilen zerklik hakkn reddetmitir.
Bu gelimeler karsnda ilk kez 2 Temmuz 1990da Slovenya, ardndan Hrvatistan
bamszln ilan etmi, bylece Yugoslavyada paralanma sreci balamtr.



1991den itibaren lkede balayan Srp-Hrvat atmalar beraberinde Yugoslav-
yada i savan balamasna da yol amtr.
Ayn dnemde Makedonya ve Bosna-Hersek de bamszlklarn ilan etmi, ancak
Srbistan Bosna-Hersekin bamszlk kararna kar kmtr.
Kk Yugoslavya olarak anlan Bosna-Hersekin bamszlk karar, Bosnal Srp-
larn seimi boykot etmelerine ramen referandumla onaylanm ve AT 6 Nisanda
Bosna-Hersekin bamszln tanmtr.
Bu durumu kabul etmeyen Srbistan, Byk Srbistan dncesiyle Bonaklara
kar acmasz bir sava balatm ve ksa srede Bosna topraklarnn byk ksmn
ele geirmitir.
1992de Srbistan ve Karada Yugoslavya Federal Cumhuriyetini, sonrasnda da
Bosnal Hrvatlar Bosna-Hersek Cumhuriyetini kurmulardr. Fakat Bonak ve Bos-
nal Hrvatlarn anlamazla dp kendi aralarnda savamaya balamasyla Srp-
larn ii daha da kolaylamtr.
Belli bir sre Srplarn blgedeki etnik temizlik harektna kaytsz kalan Avrupa
devletleri, 1993te Saraybosna, Gorajde, Serebrenika, Tuzla, Zepa ve Bihac blgele-
rini gvenli blge ilan etmi ve BM Gvenlik Konseyi tarafndan bu blgelere Bar
Gc askeri gnderilmitir.
1994 ylnda ABD ve Rusyann arabuluculuu ile balayan Bonak-Hrvat grme-
leri sonucunda Bosna-Hersek topraklarnda bir Bonak-Hrvat Federasyonunun ku-
rulmas kararlatrlm ve bylece Hrvat-Bonak mcadelesi sona ermitir.
Serebrenika, gvenli blge olarak ilan edilmi olmasna ramen 11 Temmuz 1995
tarihinde General Ratko Mladi komutasndaki Srp glerinin eline gemitir. Bu-
nun sonucu 8 bin civarnda sivil Bonak ldrlm ve kinci Dnya Savandan bu
yana Avrupada grlmeyen bir soykrm gereklemitir. (Serebrenika Katliam)


1. II. Dnya Sava srecinde Yugoslavya
topraklarnda Nazi yanls Hrvatlar tara-
fndan kurulan ayrlk rgt aadaki-
lerden hangisidir?
A) etnik B) EOKA C) Daymiyo
D) Ustaa E) Gestapo







2. Aadakilerden hangisi Yugoslavyann
paralanmasndan sonra bamszln
kazanan devletlerden biri deildir?
A) Karada B) Makedonya
C) Slovenya D) Hrvatistan
E) Bosna-Hersek







3. 1990l yllardan itibaren dalma sreci-
ne giren Yugoslavyann paralanmasy-
la bamszln kazanan ilk topluluk
aadakilerden hangisidir?
A) Bosna-Hersek B) Kosova
C) Srbistan D) Hrvatistan
E) Slovenya






4. 11 Temmuz 1995 tarihinde General Rat-
ko Mladi komutasndaki Srp glerinin
Bosna-Hersekte gerekletirdii ve ya-
kn bir dnemde Srbistan Cumhurba-
kan Tomislav Nikoliin de, yaanan bu
katliam karsnda dnya kamuoyundan
zr diledii olay aadakilerden hangi-
sidir?
A) Riga Katliam
B) Hocal Katliam
C) Serebrenika Katliam
D) Zepa ve Bihac Olaylar
E) Gorajde Katliam



Bamszln ilan ederek Yugoslavyadan kopan ilk devlet Slovenyadr.
1-D 2-A 3-E 4-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 396 ~








Srplarn blgeden ekilmek istememesi ve katliamlara devam etmesi zerine 30
Austos-14 Eyll 1995 arasnda NATO Hava Kuvvetleri, havadan Srp hedeflerine
taarruzda bulunmu ve Srplar geri ekilmek zorunda kalmtr.
14 Aralk 1995te Yugoslavya Federal Cumhuriyeti Cumhurbakan Slobodan Milo-
sevi, Hrvatistan Cumhurbakan Franyo Tucman ve eski Bosna-Hersek Cumhur-
bakan Aliya zzetbegovi tarafndan Dayton Anlamasnn imzalanmasyla Bosna
Sava sona ermitir. Bu gelimede ABDnin giriimleri etkili olmutur.












2) KOSOVA SORUNU
Srplar, Dayton Antlamasnn imzalanmasndan sonra Kosovada yaayan Arna-
vutlara bask ve iddet uygulamaya balam, bunun zerine Kosova halk Kosova
Kurtulu Ordusunu kurmutur.
Binlerce Arnavutun hayatn kaybetmesine yol aan Srp-Arnavut atmalar nede-
niyle, bu olaylara NATO mdahale etmi ve Srp lider Milosevi Kosovadan ekil-
mitir.
Ancak Srplar geri ekilme srasnda binlerce masum insan katletmi, NATOnun
blgeye 60.000 kiilik asker gc yerletirmesiyle Kosovada yeni bir dnem bala-
mtr. Nitekim Kosova 2008de bamszln ilan etmitir.




3) ARNAVUTLUKTA DEMOKRATKLEME ABALARI
II. Dnya Savanda talya tarafndan igal edilen Arnavutluk Enver Hoca liderliin-
de, talyan ve Almanlara kar mcadele vermi ve sava sonunda Komnist Parti-
nin idaresine girmitir.
1985te Enver Hocann lmnden sonra, Arnavutluk Komnist Partisi liderliine
ve devlet bakanlna Ramiz Aliya getirilmitir.
Aliya dneminde da kapal bir politika takip eden Arnavutluk, bu yzden SSCBde
balayan deiim rzgrlarndan en son etkilenen devlet olmutur.


1. Bosna Savan bitiren ve Bosna-Hersek
Devletinin bamszl ile i siyasal d-
zenini belirleyen 14 Aralk 1995 tarihli
dzenleme aadakilerden hangisidir?
A) Londra Antlamas
B) Dayton Antlamas
C) Belgrat Antlamas
D) Maastricht Antlamas
E) Zrih Antlamas




2. 1925 ama (Aziziye) doumlu olup Bos-
na-Hersekin bamszln kazanmasn-
da byk rol oynayan ve 1990 seimle-
rinde Bosna-Hersekin ilk devlet bakan
seilen devlet adam aadakilerden
hangisidir?
A) Ratko Mladi
B) Haydar Aliyev
C) Aliya zzetbegovi
D) Slobodan Milosevi
E) smail Gaspral





3. 2008 ylnda Srbistandan ayrlarak dn-
yada bamszln ilan eden son devlet
aadakilerden hangisidir?
A) Kosova B) Arnavutluk
C) Karada D) Slovenya
E) Makedonya




4.
II. Dnya Sava srecinde Enver Hoca
liderliinde komnist idare hkim olmu-
tur.
SSCBdeki deiim hareketlerinden en
son etkilenen devlet olmutur.
lk kez 1992de demokrasiye geilmitir.
Yukarda birtakm zellikleri verilen dev-
let aadakilerden hangisidir?
A) Bosna-Hersek B) Kosova
C) Karada D) Arnavutluk
E) Srbistan


Aliya ZZETBEGOV (1925-2003)
1925te Bosna Hersekin ama (Aziziye) kasabasnda doan
zzetbegovi, II. Dnya Sava srasnda Hrvat ve Srp etele-
rine kar Bonaklarn varlnn korunmasnda nemli rol oy-
nayan Gen Mslmanlar Tekiltna ye olmutur. 1990
ylnda kurduu Demokratik Hareket Partisinin ilk bakan
olan zzetbegovi, 1990 seimlerinde de Bosna-Hersekin ilk
devlet bakan seilmi ve bu grevi 2000 ylndaki l dev-
let bakanl dnemine kadar srdrmtr.
Gerek Bosna Savanda gerekse Bosna-Hersekin bamszl-
n kazanmasnda byk rol oynayan zzetbegovi, 19 Ekim
2003te Saraybosnada vefat etmitir.
Katliam Gerei: Mavi Kelebekin zinde
Srplar, Bosna Sava srasnda katlettikleri Bonaklarn cesetlerini gizlemek amacyla
toplu mezarlar oluturmu, bu mezarlarn tespitini zorlatrmak iin de her mezara
metal paralar yerletirmilerdir. Fakat toplu mezarlar zerinde yetien Artemis iei
ve bu iekle beslenen Mavi Kelebek saysnda art gzlemlenmesi neticesinde 400e
yakn toplu mezar tespit edilmitir. Her geen gn bulunmaya da devam etmektedir.
Dnyada bamszln ilan eden son devlet Kosovadr.
1-B 2-C 3-A 4-D

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 397 ~

Balkanlarda ve Avrupada meydana gelen gelimeler zerine Ramiz Aliya, Arnavut-
lukun d politikasn temelden deitirerek, ekonomide liberalizmi benimsemi ve
d sermayenin lkeye girmesine izin vermitir.
lk kez 1992de iktidar partisinin denetiminde olmakla birlikte ok partili seimler
yaplm ve demokrasiye geilmitir.
22 Mart 1992de yaplan seimlerde Sosyalist Parti iktidarna da son verilmi ve
Ramiz Aliya istifa etmitir. Cumhurbakanlna da Demokrat Parti lideri Sali Beria
seilmitir. Arnavutlukun AB ve NATOya yelik grmeleri hl srmektedir.

4) ABDNN BALKAN POLTKASI
ABD, SSCBnin dalmasndan sonra blgede aktif bir siyaset izlemeye balamtr.
21 Kasm 1995te ABDnin giriimiyle blgedeki sava sona erdiren Dayton Bar
Antlamas imzalanmtr.
ABDnin uzun sre sessiz kald halde Srplarn Bonaklara kar uygulad katlia-
ma mdahale etmesinde 1995te ilenen Serebrenika Katliam etkili olmutur.
ABD, Balkanlarda yaanan savalarn Makedonyaya yaylmasn engellemek iin
savan iinde olmayan Makedonyaya 1993te BM Bar Gc askerlerinin yerleti-
rilmesini salamtr.
ABDnin blgeye ynelik mdahalesi Kosova Sava yznden 1999da Yugoslavya
Federal Cumhuriyetine kar dzenlenen NATO mdahalesiyle devam etmitir.
ABD Makedonyada yaanan atmalar sona erdirmek amacyla zel temsilci ola-
rak James Pardewi arabulucu olarak atam ve 13 Austos 2001de blgede bar
salayan Ohri Bar Antlamasnn imzalanmasna da nemli bir katk salamtr.
Ancak 2001 kiz Kule Saldrsndan sonra ABDnin Balkan politikas eski aktifliini
kaybetmi, ABDnin gz Ortadou corafyasna younlamtr.


G) ORTA DOU VE AFGANSTANDAK GELMELER
1) KRFEZ SAVALARI
a) I. Krfez Sava (1990-1991)
2 Austos 1990da Irakn Kuveyti igal etmesiyle balayan Krfez Krizi sonucun-
da gerekleen ve ABD nclnde, ngiltere, Fransa, Suudi Arabistan, Suriye, M-
sr gibi 28 devletin asker koalisyonuyla Irak Devleti arasnda meydana gelmitir.
Irak lideri Saddam Hseyin Kuveytin kendisine ait petrol aldn ve retimi yk-
sek tutarak petrol fiyatlarnn dmesine neden olduunu ve bunun da Irak zarara
urattn ileri srm ve bu lkeye olan borcunun silinmesini istemitir. Ancak bu
istei reddedilen Irak (Saddam Hseyin) 2 Austos 1990da Kuveyti igal etmitir.






Saddam Hseyin ynetimi 8 Austos 1990da uluslararas arlara ramen srarl
bir tutumla Kuveytteki kuvvetlerini ekmeyi reddetmi ve Kuveyti Irakn 19. ili
olarak ilhak ettiini aklamtr.
Irakn Suudi Arabistan iin potansiyel bir tehdit oluturmas NATO mttefiklerini
olas bir saldrya kar Suudi Arabistana asker sevk etmeye yneltmitir.
BM Gvenlik Konseyi Irakn 15 Ocak 1991e kadar Kuveytten ekilmemesi hlinde
kuvvete bavurulmasn ngren bir karar almtr.


1.
I. Dayton Bar Antlamasnn imzalan-
masnda etkili olmutur.
II. 1993te Makedonyaya BM Bar Gc
askerlerinin yerletirilmesini salamtr,
III. 1999 Kosova Sava nedeniyle NATO
mdahalesine destek vermitir
Yukardakilerden hangileri 1990l yllar-
dan itibaren ABDnin Balkan politikas
kapsamnda gerekletirdii faaliyetler
arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



2. ABDnin Makedonyada yaanan at-
malara son vermek amacyla James Par-
dewi arabulucu olarak atamasyla ba-
layan bar srecine, 13 Austos 2001
tarihinde imzalanan aadaki antlama-
lardan hangisi nemli katk salamtr?
A) Ohri Antlamas
B) Dayton Antlamas
C) OSLO-I Antlamas
D) Maastricht Antlamas
E) Roma Antlamas



3. Irak lideri Saddam Hseyinin blgedeki
petrol rezervlerini ele geirmek amacyla
2 Austos 1990da Kuveyte saldrmas
aadaki gelimelerden hangisine yol
amtr?
A) OAPECin kurulmasna
B) rangate Olaynn yaanmasna
C) I. Krfez Savann kmasna
D) II. Krfez Savann kmasna
E) Oslo Grmelerinin kesilmesine



4. Irakn 2 Austos 1990da Kuveyte sal-
drmasyla balayan sorun aadakiler-
den hangisidir?
A) Su Sorunu
B) Krfez Krizi
C) Arap-srail Sava
D) Filistin Mltecileri Sorunu
E) Svey Krizi


Saddam Hseyinin Kuveyti igal hareketinin temel hedefi bu lkenin zengin petrol
rezervlerini ele geirmektir.
1-E 2-A 3-C 4-B

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 398 ~

Sava, 16-17 Ocak 1991de ABD nclnde Iraka kar giriilen ve l Frtnas
(Desert Storm) Operasyonu ad verilen geni apl hava saldrsyla balamtr.
Sava boyunca kesilmeden sren hava bombardman, izleyen birka hafta iinde
Irakn komuta ve iletiim altyapsn, hava alanlarn ve hava savunma sistemini,
kimyasal silah ve nkleer aratrma tesislerini byk lde yok etmitir.
23 Ocak 1991de, kara harektn deniz ynnden bekleyen Irak ise, petrol vanala-
rn aarak Basra Krfezinin kuzeyini petrol kuyusu hline getirmitir.

100 Saatlik Kara Harekt
24 ubatta Suudi Arabistann kuzeydousundan Kuveyt ilerine ve Irakn gneyi-
ne doru geni apl bir mttefik kara saldrs balatlm ve mttefikler gn
iinde Irak direniini kerterek Kuveyt kentini geri almtr.
te yandan Kuveytin bat kesiminde bir yarma hareketine girien asl kuvvetler,
hzla Irak ilerine ynelmi ve Basrann gneyinde tutunmaya alan Cumhuriyet
Muhafzlar adl sekin Irak birliklerinin ounu 27 ubatta saf d brakmtr.
Irakn istei ile ABD bakan George Bush 28 ubatta atekes ilan ettiinde Irak
direnii btnyle krlm bulunuyordu.
Atekes grmeleri savaa katlan koalisyon gleri ve Irak asker heyeti arasnda
3 Mart 1991 gn yaplmtr.
Buna gre;
Irak Kuveyti ilhak ettiine dair karar kaldracaktr.
Irak Kuveytten elde ettii tm mlkleri ve esirleri iade edecektir.
Kuveyte ynelik askeri harekta son verilecektir.
Irak tm Birlemi Milletler ye lkelerine ynelik fze saldrlar ve sava ua
uular dhil, iddete ve provokasyona dayal hareketlerden kanacaktr.
Irak, Kuveyti ilhak kararn kaldrmak ve tazminat demek bata olmak zere tm
artlar kabul etmi, bylece I. Krfez Sava fiilen sona ermitir.
Sava sonrasnda Irakta Saddam ynetimine kar yaplan ayaklanmalar younla-
mtr. zellikle ilerin ve Krtlerin ayaklanmalar sert bir ekilde bastrlmtr.
Ayaklanmalara kar Saddam ynetiminin giritii sindirme hareketinin vard bo-
yutlar yeni bir uluslararas bunalm yaratm, toplu katliam korkusuyla Trkiye ve
ran snrlarna ylan yaklak 1,5 milyon Krt mlteci iin BM emsiyesi altnda bir
kurtarma harekt balatlmtr.
19 Nisan 1991de ABD ynetimi, Iraka 36. paralelin kuzeyinde ve 32. paralelin g-
neyinde karada ve havada faaliyet gstermemesi uyarsnda bulunmutur. Bu er-
evede ayn yl 36. paralelin kuzeyinin ve Irakn atekes artlarna uyup uymad-
nn kontrol edilmesi amacyla, merkezi Trkiyedeki ncirlik ss olan eki G
adnda uluslararas asker bir g blgeye yerletirilmitir.

Trkiyenin Sava Srecindeki Tutumu
Trkiye, Cumhurbakan Turgut zaln aktif bir politika izleme yntemine karn I.
Krfez Savana fiilen katlmamtr. Ancak lkedeki ABD slerinin (ncirlik ss)
kullanmna izin vermi, gvenlik amal Irak snrna asker ym ve l Frtnas
(Desert Storm) Operasyonu srasnda topraklarn ABDnin kullanmna amtr.
BMnin Iraka ambargo kararlarna uyularak 8 Austos 1990da Kerkk-Yumurtalk
Petrol Boru Hatt kapatlmtr. Trkiyenin bu giriiminden kaynaklanan ekonomik
kayb sava sonrasnda telfi edilmeye allmsa da bu zararn karlanmasnda
yetersiz kalmtr.


1. 16-17 Ocak 1991de ABD ve ngiliz sava
uaklarnn Iraka ynelik gerekletirdi-
i hava saldrsna verilen ad aadaki-
lerden hangisidir?
A) Refah Operasyonu
B) l Frtnas Operasyonu
C) Huzur Operasyonu I
D) Dkme Kurun Operasyonu
E) l Tilkisi Operasyonu




2. 1990da Irakn Kuveyti igaliyle bala-
yan I. Krfez Savanda Iraka kar m-
cadele eden mttefik devletler arasnda
aadakilerden hangisi yoktur?
A) Msr B) ngiltere C) Trkiye
D) Suudi Arabistan E) ABD




3. I. Krfez Sava sonrasnda blgede,
I. ran,
II. Suriye
III. Trkiye
devletlerinden hangilerinin etkinlii art-
mtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




4. 2 Austos 1990da Irakn Kuveyti igali
sonrasnda yaanan I. Krfez Savanda
ABDnin Trkiyeye bildirdii,
I. Trkiyedeki slerin Iraka ynelik hava
harektlarnda kullanma almas,
II. Trkiyenin gvenlik amal olarak Irak
snrna asker ymas,
III. Trkiyenin mttefik kuvvetlere asker
birlik gndermesi
taleplerinden hangileri Trk Hkmeti ta-
rafndan kabul edilerek uygulanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III

1-B 2-C 3-A 4-D

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 399 ~

b) II. Krfez Sava (2003 - ...)
7 Aralk 2002de Irak elindeki kitle imha silahlarnn listesini BMye sunmu, silah
denetilerinin ubat 2003te verdikleri raporda; Irakn i birlii konusunda nceki
dneme gre daha istekli olduu ve kitle imha silahlaryla ilgili bir bulguya henz
rastlanmad belirtilmitir. Ancak buna ramen ABD, ngiltere ve spanya Iraka
kar g kullanmn neren bir tasary BM Gvenlik Konseyine sunmutur.
Almanya, Rusya, in, Fransa, Belika ve Suriye bata olmak zere Gvenlik Konseyi
yelerinin ounun kar kt bu tasar onaylanmamsa da, ABD 150.000 civa-
rnda askeri blgeye sevk etmitir.
BM Gvenlik Konseyinde Iraka zaman tannmas ynnde tartmalar yaanrken
20 Mart 2003 tarihinde ABD ve ngiltere tarafndan Iraka saldr balatlmtr.




Irak ynetimi fazla direnememi, yneticilerin bir blm teslim olurken bazlar
kaarak kurtulmay denemitir. Devlet Bakan Saddam Hseyin ise 30 Aralk 2006
tarihinde idam edilmitir.
13 Temmuz 2003te Geici Irak Ynetim Konseyi oluturulmu ve bu geici y-
netim 2005e kadar grev yapmtr.
30 Ocak 2005te yaplan seimler sonucunda cumhurbakanlna Cell Talabani
seilmi ve yeni anayasa referanduma sunularak kabul edilmitir.
II. Krfez Savann ardndan Irakta etnik ve din gruplar arasnda i atmalar g-
nmzde de devam etmektedir.






2) FLSTN SORUNU VE ORTA DOUDA BARI GRMELER
14 Mays 1948de srail Devletinin kurulmasyla balayan Arap-srail savalar son-
rasnda, srail snrlarn olduka geniletmitir. Arap devletlerinin sraile kar fazla
etkin olamamas Filistini kurtarmak amacyla eitli rgtlerin kurulmasna yol a-
mtr. Bu rgtlerin iinde 1964te Yaser Arafat nderliinde kurulan Filistin Kur-
tulu rgt (FK) en nemlisidir.
Yaser Arafat liderliinde, Bat eria ve Gazzede bir Filistin Devletinin kurulmasna
alan FK, 1974te BM, slm Konferans rgt (K) ve Arap Birlii tarafndan
Filistinlilerin tek temsilcisi olarak tannmtr.
1987 yl sonlarnda igal altndaki Filistin topraklarnda FKnn ynlendirmesiyle
intifada (harekete geme) ad verilen ayaklanmalar balamtr.




Filistinde ocuklarn tanklara kar sapanl mcadelesi ve srailin insan haklar ih-
lalleri dnyada byk yank uyandrm, bu da sraili zor durumda brakmtr.
14 Kasm 1988de Filistin Ulusal Konseyi Bamsz Filistin Devletinin kurulduunu
ilan etmi, 1989da da Yaser Arafat Filistin Devlet Bakanlna seilmitir.


1. I. ve II. Krfez Savalar,
I. ran,
II. Irak,
III. Suriye
devletlerinden hangilerine ynelik ger-
ekletirilmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III





2. 2003 Krfez Sava srecinde ABDye
destek vermedikleri gerekesiyle dne-
min ABD Savunma Bakan Rumsfeld ta-
rafndan Eski Avrupa olarak nitelendiri-
len lkeler aadakilerden hangisinde
bir arada verilmitir?
A) Fransa-Almanya
B) Almanya-ngiltere
C) ngiltere-Fransa
D) spanya-Portekiz
E) ngiltere-Belika





3. 1964 ylnda srail igal ordularna kar
Yaser Arafat nderliinde kurulan dire-
ni rgt aadakilerden hangisidir?
A) BAAS B) EOKA C) ntifada
D) FK E) K





4. ntifada (Harekete Geme) olarak bilinen
ve 1987 ylnn sonlarnda sivil halkn ve
Yaser Arafatn kk generallerim dedi-
i ocuklarn balattklar ayaklanmalar
aadaki lkelerden hangileri arasnda
yaanmtr?
A) srail-Lbnan
B) Filistin-Suriye
C) Filistin-srail
D) ran-Irak
E) srail-Suriye


Fransa ve Almanya, 2003 Krfez Sava srecinde ABDye destek vermemilerdir.
Bu yzden dnemin ABD Savunma Bakan Rumsfeld tarafndan Eski Avrupa ola-
rak nitelendirilmilerdir.
ABDnin Krfez Savan Iraka demokrasi gtrme! parolasyla balatmasna ra-
men, ABD askerlerinin Eb Garib Cezaevindeki tutuklulara kar yapt ikencenin
ortaya kmas ABDnin dnyadaki imajna zarar vermitir.
ntifada (Harekete Geme): srailin igal ettii topraklarda, sivil halkn ve Yaser
Arafatn kk generallerim dedii ocuklarn balattklar ayaklanmalardr.
1-B 2-A 3-D 4-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 400 ~

srail ile Filistin ilk kez 1991de dzenlenen Madrid Konferansnda bir araya gel-
mi; 1993te FK lideri Yaser Arafatla srail Babakan zak Rabin arasnda imzala-
nan geici Otonomi Antlamas (OSLO-I) ile srail FKy, FK de sraili tanmtr.







4 Mays 1994te ise Arafat ve Rabin, Kahirede Gazze - Eriha Antlamasn imzala-
m ve bylece Filistin Otonomi Dnemi balamtr.
29 Eyll 1995te Washingtonda bir araya gelen Arafat ve Rabin, Bat eriada Filis-
tin otonomi blgesinin geniletilmesine ynelik Bat eria Antlamasn (OSLO-II)
imzalamtr.
srail ile Filistin arasndaki bu bar dnemi, srail Babakan zak Rabinin fanatik
bir Yahudi tarafndan ldrlmesi ve Benyamin Netanyahunun iktidara gelmesiy-
le sekteye uramtr.
srail, 2002 ylnda Filistin lideri Arafat Ramallahtaki tekilt merkezinde kuatm
ve onu teslim olmaya zorlamtr. Ayn yl iinde srail, gvenlik gerekesiyle Bat
eria ile arasna byk bir duvarn inasna da balamtr.
2004te srailin Gazzeye ynelik balatt Refah Operasyonu ad verilen saldr-
lar, Yaser Arafatn lm sonrasnda Filistin Devlet Bakan olan Mahmut Abbas
ile srail arasnda imzalanan atekes ile son bulmutur.
2007de srail ile Filistin arasnda sorunlar zmek amacyla Annapolis toplant-
s yaplm, ancak bu toplantdan da herhangi bir sonu alnamamtr.
srailin 2008de Gazze zerine balatt Dkme Kurun Operasyonu sonucunda
ounluu sivil yzlerce insan hayatn kaybetmitir.
Atekes ilan edilmesine ramen Filistin sorunu, Orta Doudaki nemli sorunlardan
biri olarak gnmzde de devam etmektedir.












srail Babakan zak Rabin, ABD Bakan Bill Clinton ve Filistin Lideri Yaser Arafat


3) AFGANSTANDAK GELMELER
1989da SSCB birliklerinin Afganistandan ekilmesinden sonra, Molla Muhammet
mer liderliindeki Taliban (renciler) grubu, 1996da Kbil merkez olmak zere
lkenin yaklak % 70ini kontrol altna almtr.


1. 1993 tarihli OSLO-I Antlamasyla,
I. Bamsz srail Devletinin kurulmas,
II. zerk Filistin Devletinin kurulmas,
III. Arap-srail savalarnn balamas
gelimelerinden hangileri yaanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III



2. Orta Douda srail-Filistin ilikilerinin
geliim sreciyle ilgili olarak aadaki-
lerden hangisi doru bir bilgi deildir?
A) srail ile Filistin ilk kez 1991de dzenle-
nen Madrid Konferansnda bir araya
gelmitir.
B) 1994te imzalanan Gazze-Eriha Antla-
mas ile Filistin Otonomi Dnemi ba-
lamtr.
C) srail ile Filistin arasndaki bar dnemi
Benyamin Netanyahunun iktidara gel-
mesiyle kesintiye uramtr.
D) 2007de yaplan Annapolis toplantsyla
srail Filistinin bamszln resmen
tanmtr.
E) srailin 2008de balatt Dkme Kur-
un Operasyonu sonucunda ounlu-
u sivil yzlerce insan hayatn kaybet-
mitir.



3. srail Babakan zak Rabin ile Filistin Li-
deri Yaser Arafat arasnda bar sreciy-
le ilgili olarak grmelerin yaplmasn-
da etkili olan dnemin ABD bakan aa-
dakilerden hangisidir?
A) George Bush
B) Barack Obama
C) Bill Clinton
D) Ronald Reagan
E) Richard Nixon




4. Aadaki blgelerden hangisi srail ile
Arap devletleri arasnda siyas ve asker
mcadelenin yaanmasna yol amtr?
A) Filistin B) Irak C) ran
D) Kuveyt E) Cezayir



Otonomi: Merkez bir tekilt iinde kendi kendini idare etme hakkdr. (zerklik)
Bu srecin bir sonucu olarak, 1994te Yaser Arafat, zak Rabin ve srail Dileri Ba-
kan imon Perez Nobel Bar dlne layk grlmtr.
1-B 2-D 3-C 4-A

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 401 ~

Taliban ynetimine kar olanlar da Ahmet ah Mesut liderliinde lkenin kuzeyin-
de toplanarak Kuzey ttifak ad altnda rgtlenmitir.
ABD, 11 Eyll 2001de New York ehrindeki Dnya Ticaret Merkezi (kiz Kuleler)ne
ve ABD Savunma Bakanl (Pentagon)na yaplan saldrlardan Afganistanda bulu-
nan El-Kaide rgtn sorumlu tutmutur.
El-Kaide lideri Usame Bin Ladenin kendisine teslim edilmesini isteyen ABD, Tali-
ban ynetimi olumsuz cevap verince Afganistana hava taarruzu balatm, zbek
General Raid Dostum ve Kuzey ttifak da harekta karadan destek vermitir.
Operasyonlar karsnda aresiz kalan Taliban ynetimi 2001de devrilmi ve Afga-
nistanda Hamid Karzai liderliinde yeni bir hkmet kurulmutur.
Bu hkmetin lkede gvenlii salamasna destek olmak amacyla BM Gvenlik
Konseyi tarafndan Uluslararas Gvenlik Destek Gc (ISAF) kurulmutur.
2002de Trkiyenin devrald ISAFn komutas 2003te NATOya gemi, 2004te
ise komuta tekrar Trkiyeye verilmitir.
ISAF, Afgan halknn gvenliini salamann yan sra Taliban ile mcadeleye bugn
de devam etmektedir. 18 Eyll 2005te yaplan seimler sonunda kurulan Hamid
Karzai Hkmeti ise henz lkede gvenlii tam olarak salayamamtr.


4) ORTA DOUDA SU SORUNU
Su Sorunu, Orta Douda gvenlii ve bar etkileyen nemli etkenlerden biridir.
Bu sorun, su kaynaklarna sahip olma ya da bunlardan daha fazla yararlanma ama-
cyla yaplan giriimlerden dolay ortaya kmtr.
Blgenin nemli su kaynaklar Dicle, Frat, Asi, eria ve Nil nehirleri olup, bu nehir-
lerin kaynaklarnn ve denizlere dkldkleri yerlerin farkl lkelerin snrlar iinde
yer almas Su Sorununun bymesine yol amtr.
Trkiyenin sorunun zmne ynelik giriimleri, Suriyenin olumsuz yaklamlar
nedeniyle hayata geirilememitir.
Trkiye ayrca, Suriye ve Iraka 1965te ortak bir toplant yaplmas teklifinde bu-
lunmusa da bu toplant gereklememitir.
1970ten itibaren Trkiyenin GAP (Gneydou Anadolu Projesi) uygulamak ze-
re almalara balamas Suriye ve Irak tarafndan tepkiyle karlanm, hatta bu iki
devlet Trkiyenin bu projesini engellemek iin almalar yapmtr.
Dicle ve Frat zerindeki egemenlik haklarndan taviz vermeyeceini vurgulayan ve
sorunu bar yollarla zmeye alan Trkiye, 1987de amda imzalanan Eko-
nomik Birlii Protokol erevesinde, Frat Nehrinden Suriyeye saniyede 500
metrekp su brakmay kabul etmitir.
Su Sorununa zm yollar arayan Trkiye, ayrca Frat ve Diclenin suyunun Arap
Yarmadasna ulamasn salayacak Bar Suyu Projesini ortaya atm ancak yi-
ne Suriyenin uzlamaz tutumu nedeniyle bu proje de gerekletirilememitir.
1990l yllarda Trkiye ile Suriye ve Irak arasnda devam eden Su Sorunu, 1999-
2001 yllar arasnda blgede kurakln da grlmesiyle gerginlii artrm, Trkiye,
projeler yoluyla suyun daha verimli kullanlmasn nerirken, Suriyenin olumsuz
tavr zm engellemitir.


H) DNYADAK GELMELER
1) BLMSEL VE TEKNOLOJK GELMELER
Gnmzde insanlar etkileyen, bilimsel alanda devrim niteliindeki en nemli ge-
lime nanoteknolojidir.


1. Afganistanda Taliban ynetimine muha-
lif olanlarn Ahmet ah Mesut liderliin-
de oluturduu rgte verilen isim aa-
dakilerden hangisidir?
A) ASALA
B) ntifada
C) BAAS
D) Kuzey ttifak
E) Halk Cephesi




2. ABDnin 2001de Afganistan igal etme-
sinde,
I. 11 Eyll saldrlarnn gerekletirilmesi,
II. Taliban ynetiminin Irak lideri Saddam
Hseyin ile ittifak yapmas,
III. ABDnin Afganistann yeralt zenginlik-
lerini ele geirmek istemesi
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) I, II ve III





3. Aadaki akarsulardan hangisinin Orta
Douda Su Sorununun yaanmasnda
etkisi olduu savunulamaz?
A) Dicle B) Kzlrmak C) Frat
D) Nil E) Asi





4. 1970li yllardan itibaren Trkiyenin G-
neydou Anadolu Projesi (GAP)ni uygu-
lamak zere almalara balamas,
I. ran,
II. Irak,
III. Suriye
devletlerinden hangileri tarafndan tep-
kiyle karlanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



1-D 2-A 3-B 4-D

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 402 ~

Bu teknolojinin ana temas, bir maddenin en kk lde kontroldr ve yine bu
uzunluk lsnde cihazlarn retimidir. Nanoteknoloji; makine yapmnda, tp,
elektronik, tarm, fizik, havaclk, uzay aratrmalar, evre ve enerji retimi bata
olmak zere birok alanda yaygn olarak kullanlmaktadr.
Tp dnyasnda yeni bir dnem balatan 1954teki ilk baarl bbrek nakli sonra-
snda organ ve doku nakliyle ilgili almalar 1980 sonrasnda hz kazanmtr.
Bunlarn iinde dnyada en fazla ilgi eken alma ise 1996da Dolly ad verilen
koyunun kopyalanmas olmutur. lkemizde ise 2007 ylnda Oyal ad verilen ilk
koyun kopyalanmtr. (Oyal akcier enfeksiyonu nedeniyle 2012de lmtr.)











(lk kopyalanan koyun Dolly) (Trkiyede ilk kopyalanan koyun Oyal)

Canllarn kopyalanmas soylar tkenmekte olan canl trlerinin soylarnn devam,
doku ve organ nakli ile hastalarn tedavi edilmesi imkn sunmutur.
1990lardan sonra dnyada internet kullanc says da hzla artmtr.
Bu dnemde mzikte ise bateri eliinde ve klavye ile yaplan elektronik seslerle
tanlm, ABDli pop yldzlar Madonna ve Michael Jackson bu trn ncln
yapmlardr. Ayrca CD ve DVD kullanm mzik ve sinema sektrnde son derece
nemli bir yer igal etmitir.
Asker teknolojide komuta hiyerarisi yerine a kurgusu ne kmtr. Kresel
hedef bulma sistemi, lazer tarayclar, dijital iletiim, yerleik bilgisayarlar vb. stn
teknolojiler gelimitir.
1993te Ant Dalarnda dnyann en eski dinozor kalntlarna rastlanmtr.
Bu dnemde ABD ve SSCB ortak uzay aratrmalar yapmaya balamtr. 1990da
Vens yzeyine inilerek aratrmalar yaplm, 1994te ise Vens yzeyinin haritas
karlmtr.
Gnmzde zellikle Mars gezegeni zerinde almalar artmtr. En son ABDye
ait Anka Kuu (Phoenix) adl uzay arac 26 Mays 2008de Mars topranda hayat
iziyle ilgili delil aramak amacyla gnderilmi ve 90 gn boyunca inceleme yaparak
dnyaya ok nemli bilgiler gndermitir.
1998de btn devletlerin uzay aratrmalarnda kullanabilecei bir Uluslararas
Uzay stasyonunun inasna balanmtr.
Bu gelimelerin dnda, 1986daki ernobil kazas evre sorunlarna duyarll ar-
trm, ABD ve Bat Avrupa lkeleri; ya kullanmn azaltmak, pleri yeniden ile-
mek, su ve enerji tketiminde tutumlu davranlmasn salamak iin Yeil Dostu
politikalar izlemeye balamlardr.
Mimarlk alanndaki gelimeler de doa dostu, evreye zarar vermeyen kendine
yeterli yaplarla Yeil Mimarlk ad verilen yeni bir anlay ortaya karmtr.
1980lerden sonra spor alannda spor bilimi nem kazanmaya balam, sporcu-
lara ynelik birok alanda bilimsel gelimelerin kullanlmas bu dnemde ok say-
da dnya ve olimpiyat rekorlarnn krlmasnda etkili olmutur.


1. Tptan sanayi ve haberlemeye; iletiim-
den asker teknolojiye; tarmdan inaat
sektrne kadar pek ok alanda kullan-
lan kk elektronik cihazlarn retilme-
si aadakilerden hangisinin kapsamn-
da deerlendirilmektedir?
A) Nanoteknoloji
B) Mikrobiyoloji
C) Akll teknoloji
D) Kuantum fizii
E) Elektrik ve elektronik




2. 1980li yllardan sonra hzla gelime gs-
teren organ ve doku nakli almalarnn
etkisiyle 2007de Trkiyede kopyalanan
ilk canl hayvann (koyun) ad aadaki-
lerden hangisidir?
A) Knal B) Dolly C) Oyal
D) Kvrck E) Srmeli





3. Kresellemenin,
I. bilim,
II. sanat,
III. ekonomi
alanlarndan hangilerinde etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




4. Aadakilerden hangisi kreselleme-
nin etkisiyle ortaya kan gelimelerden
biri deildir?
A) Uluslararas spor organizasyonlarnn
dzenlenmesi
B) nternet kullanmnn yaygnlamas
C) Uzay ve tp alanlarndaki almalarn
gelimesi
D) Terr faaliyetlerinin azalmas
E) Devletleraras diplomatik ve kltrel
ilikilerin gelimesi


1-A 2-C 3-E 4-D

KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 403 ~

2) KRESELLEME VE ETKLER
Kreselleme, en yaln anlamyla endstriyel genilemeye ve kitle iletiim arala-
rnn yaygnlamasna paralel olarak siyas, kltrel ve ekonomik dzeydeki ok
ynl toplumsal ilikilerin dnya apnda yaygnlamas olarak tanmlanmaktadr.
Bilim ve teknolojideki hzl gelimeler, toplumlar rekabete itmi, bu gelimeyle bir-
likte yeni haberleme aralar hayata geerek iletiim imknlar yaygnlamtr.
zellikle uydu teknolojisi sayesinde dnyann en cra kesindeki bir toplumun
varlndan, kltrnden haberdar olma imkn elde edilmitir.
Kresellemeyle birlikte ekonomik ynden lkelerin nemli bir ksm birbiriyle b-
tnlemeye balamtr. Ayrca sinema, mzik, spor, sanat vb. birok faaliyet ulus-
lararas bir boyut kazanm, dnya ampiyonalar ve olimpiyat oyunlarnn yapld
lkelere giden milyonlarca insann salad ekonomik gelir ve canl yaynlarla elde
edilen reklam imkn sporun nemini bir kat daha artrmtr.


) DEEN DNYA VE TRK DI POLTKASI
SSCBnin dalmas ve iki kutuplu dnya dzeninin yklmasyla Trkiyenin temel
d politikasnda byk bir deiim yaanmtr.
Coraf konumu itibariyle dnyann en istikrarsz blgesindeki (Balkanlar, Kaf-
kaslar, Orta Dou) gelimelerden etkilenen Trkiye, d politikada bar ve refah
iinde istikrarl, i birliine dayal blgesel ve uluslararas bir ortam meydana ge-
tirmeyi hedeflemitir.

1) TRKYE-RUSYA FEDERASYONU LKLER
SSCBnin dalmasndan sonra eski gcn tekrar kazanmak isteyen Rusya Fede-
rasyonu Dou Avrupay Batl lkelerin etkisine brakmak zorunda kalm, kendisi-
ne de hareket sahas olarak Kafkasya ve Orta Asya blgeleri kalmtr.
te yandan Trkiyenin Orta Asya Trk cumhuriyetleri ve dier Trk topluluklaryla
yakndan ilgilenmesi Rusyann blgedeki etkinliinin azalmasna neden olmutur.
Avrupa devletleri, Rusyann Orta Asyann zengin enerji kaynaklar zerindeki etki-
sini azaltmak amacyla Azerbaycan-Grcistan-Trkiye zerinden bir enerji korido-
ru oluturma politikas izlemi, bylece Trkiyenin blgedeki nemi artmtr.
2000li yllardan itibaren Trkiye-Rusya ilikileri hzl bir ekilde gelime gstermi,
son dnemlerde Rusya, Trkiyenin en fazla ihracat yapt lke hline gelmitir.
zellikle Rus doal gaznn Karadenizin altndan denecek bir boru hatt ile Sam-
suna ulamasn salayacak Mavi Akm Projesi, Trkiye-Rusya ilikilerinde bir d-
nm noktas olmutur.

2) TRKYENN KAFKASYA VE ORTA ASYA POLTKASI
Trkiye, siyas adan Kafkasyadaki yeni bamsz cumhuriyetleri desteklemi ve
toprak btnlklerini korumasna ncelik vererek ekonomik adan da blge lke-
leriyle ticar ilikileri gelitirmeyi amalamtr. Trkiye, Kafkasyada siyas, ekono-
mik ve gvenlik boyutu olan bir politika izlemitir.
Trkiye ve Azerbaycann birok konuda ortak karlara sahip olmas iki lkeyi ya-
knlatrmtr. zelikle Dalk Karaba sorununda Trkiyenin Azerbaycann yann-
da yer almas Trk-Azeri ilikilerini daha da gelitirmitir.
Azerbaycan petrollerinin tanmas amacyla 2002de yapmna balanan Bak-
Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hatt, boru hatt projeleri iinde ilk kez gndeme gel-
mi ve 2005te tamamlanmtr.


1. Avrupa devletleri Rusyann Orta Asya-
nn zengin enerji kaynaklar zerindeki
etkisini azaltmak amacyla aadaki l-
kelerin hangileri zerinde bir enerji kori-
doru oluturma politikas izlemitir?
A) Ermenistan-Azerbaycan-Grcistan
B) Trkiye-Ermenistan-Azerbaycan
C) Trkmenistan-Trkiye-Grcistan
D) Azerbaycan-Grcistan-Trkiye
E) Ermenistan-Trkmenistan-Trkiye





2. Trkiye Mavi Akm projesini aadaki
devletlerin hangisiyle gerekletirmitir?
A) Rusya
B) Ermenistan
C) Trkmenistan
D) Grcistan
E) Azerbaycan





3. Rusya, ran ve Ermenistann aralarnda
bir dostluk antlamas imzalanmalarnn
Azerbaycan aadaki lkelerden han-
gilerine yaknlatrd savunulabilir?
A) Grcistan-Trkmenistan
B) Trkiye-zbekistan
C) Krgzistan-Trkmenistan
D) Tacikistan-Grcistan
E) Trkiye-Grcistan





4. Boru hatt projeleri iinde ilk kez gnde-
me gelen ve Azerbaycan petrollerinin ta-
nmas amacyla 2002de yapmna ba-
lanp 2005te tamamlanan proje aada-
kilerden hangisidir?
A) Kerkk-Yumurtalk Boru Hatt
B) Bak-Tiflis-Ceyhan Boru Hatt
C) Trans-Hazar Boru Hatt
D) Mavi Akm Boru Hatt
E) Gney Kafkasya Boru Hatt


1-D 2-A 3-E 4-B

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 404 ~

Bunun dnda Bak-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hatt ile paralel olarak gelitirilen
Gney Kafkasya Boru Hatt ile de Azerbaycan doal gaznn ah Deniz Projesiyle
Grcistan ve Trkiye zerinden dnyaya pazarlanmas hedeflenmektedir.
Trans-Hazar Boru Hatt (THB) Projesi ile Trkmenistan doal gaznn Trkiye ze-
rinden Avrupaya tanmas amalanmakta olup, bu konuda Akabat ile yaplan
mzakerelerin sonuna gelinmitir.
Ortak kltrel ve tarih balar olan Grcistan ile Trkiye arasndaki ilikiler, Hazar
enerji kaynaklarnn Batya alma projeleri ile hem ekonomik hem de siyasi olarak
gelimitir.
Trkiye Ermenistan ile ilikilerini gelitirmek amacyla ise kuruluunda nc olduu
Karadeniz Ekonomik Birlii Tekilt (KE)na ye olarak davet etmitir. Ancak
Trkiye, 1915 olaylarn srekli gndemde tutmas ve Azerbaycan topraklarndan
ekilmemesi nedeniyle bu devlete kara snrn kapatarak ksm ambargo uygula-
mtr.


Karadeniz Ekonomik Birlii Tekilt (KE) (1992)
25 Haziran 1992 tarihinde Trkiyenin nclnde stanbulda dzenlenen Zirve
Toplantsnda imzalanan antlama ile kurulmutur.
Tekiltn temel amac; ye devletlerin coraf yaknlklarndan ve ekonomilerinin
birbirlerini tamamlayc zelliklerinden yararlanlarak, ekonomik, bilimsel ve tekno-
lojik ilikileri gelitirmelerini salamak ve Karadenizin bir bar, i birlii ve refah
blgesi hline gelmesini salamaktr. KE ayrca, hkmetler dnda parlamenter-
ler, zel sektr ve belediyeler arasnda i birlii iin de almalar yapmaktadr.
Tekilt bnyesinde srekli stanbulda bulunan Uluslararas Daimi Sekretarya ku-
rulmutur. KEnin finansal birimi ise Karadeniz Ticaret ve Kalknma Bankasdr.























1. Aadakilerden hangisi Trkmenistan
doal gaznn Trkiye zerinden Avru-
paya tanmas amacyla gelitirilmitir?
A) Trans-Hazar Boru Hatt
B) Mavi Akm Boru Hatt
C) Bak-Tiflis-Ceyhan Boru Hatt
D) Gney Kafkasya Boru Hatt
E) Kerkk-Yumurtalk Boru Hatt



2. 25 Haziran 1992de Trkiyenin ncl-
nde, ye devletlerin ekonomik, bilim-
sel ve teknolojik ilikileri gelitirmelerini
salamak ve Karadenizin bar, i birlii
ve refah blgesi hline gelmesini sala-
mak amacyla kurulan tekilt aadaki-
lerden hangisidir?
A) TKA B) TK C) KE
D) TEMA E) TBA



3. Aadaki lkelerden hangisi Karadeniz
Ekonomik birlii rgt (KE)ne ye
deildir?
A) Grcistan B) Litvanya
C) Trkiye D) Srbistan
E) Ermenistan



4.
I. Trkiye,
II. Ukrayna,
III. Yunanistan
Yukardakilerden hangileri Karadeniz
Ekonomik birlii Tekilt (KE)na ye
lkeler arasndadr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III



5. Aadaki lkelerden hangisi Karadeniz
Ekonomik birlii rgt (KE)nde yer
alan gzlemci devletlerden biri deildir?
A) srail B) Tunus
C) Almanya D) Lbnan
E) Hrvatistan


1-A 2-C 3-B 4-E 5-D

KARADENZ EKONOMK BRL TEKLTI
YE LKELER GZLEMC LKELER
Arnavutluk
Azerbaycan
Bulgaristan
Ermenistan
Grcistan
Moldova
Romanya
Rusya
Trkiye
Ukrayna
Yunanistan
Srbistan

Almanya
ABD
Avusturya
Beyaz Rusya
ek Cumhuriyeti
Fransa
Hrvatistan
srail
talya
Msr
Polonya
Slovakya
Tunus
KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 405 ~

Trk Kltr ve Sanatlar Ortak Ynetimi (TRKSOY) (1993)
12 Temmuz 1993 tarihinde Azerbaycan, Kazakistan, Grcistan, zbekistan, Trk-
menistan ve Trkiye kltr bakanlar tarafndan Alma Atada kurulmutur.
Temel amac; Trk dili konuan lkeler arasnda bilim, kltr ve sanat alanlarnda
i birlii salamak ve bu alanlarda almalar yapmaktr.
rgtn genel merkezi Ankara, resm dili ise Trkedir.
2009da ad Uluslararas Trk Kltr Tekilt olarak deitirilen TKSOYun g-
nmzde 14 yesi bulunmaktadr.

Trkiye Bilimler Akademisi (TBA) (1993)
1993 ylnda kurulan TBA, tzel kiilii olan, bilimsel, idar ve mal zerklie sahip
bir kurum olup 1994 ylnda almalarna balamtr.
TBAnn balca grevleri; Trkiyedeki bilim adamlar ve aratrmaclarn toplum-
sal statlerini ve yaam dzeylerini korumak, bilimsel aratrmalar zendirmek,
toplumda bilimsel dncenin yaylmasn salamak, genleri aratrma alanlarna
ynlendirmek ve aratrma standartlarn uluslararas dzeye karmaktr.

3) TRKYENN ORTA DOU POLTKASI
Trkiye, gnmzde Orta Doudaki karklk ve atmalardan son derece olum-
suz etkilenmekte ve Orta Douda kalc bar, refah ve huzur ortamnn salanmas
iin yaplan almalara katkda bulunmaktadr.
Trkiye, 1990da Basra Krfezi ve Irakta meydana gelen gelimelerde asker m-
dahaleye destek vermi, Iraka uygulanan ambargodan olumsuz etkilenmitir. Ayr-
ca 2003te ABD liderliinde Iraka asker mdahale yaplmasyla Irakta bir otorite
boluu olumu, Kuzey Iraktan Trkiyeye ynelik terr olaylarn tetiklemitir.
Trkiye ile Suriye arasndaki Su Sorunu ve Suriyenin Trkiyeye ynelik terr faa-
liyetlerine destek vermesi 1990l yllarda iki lke ilikilerini bozmutur. 2000li yl-
larda ise Suriyenin politikasnda grlen deiim iki lke arasndaki ilikilerin nor-
mallemesini salamtr.
Trkiye-ran ilikileri, 1990l yllarda rann terr olaylarna destek vermesi ve Orta
Asya cumhuriyetlerindeki enerji nakil hatlarnn kendi topraklarndan gemesini
istemesi nedeniyle gerginlemitir. 2000li yllarda rann Trkiyeye ynelik terre
desteini kesmesi ve ABDnin rana ynelik politikalarna Trkiyenin destek ver-
memesi ilikilerin dzelmesini salamtr. te yandan ran ve Trkmenistan doal
gazlarnn Trkiye zerinden Bat lkelerine ulatrlmas iin anlamalar yaplmas
da ilikilerin gelimesinde etkili olmutur.
Trkiye-srail ilikileri ise 1991den itibaren karlkl i birlii erevesinde gelime-
ye devam etmitir. Ancak 2000li yllarda srailin Filistine ynelik saldrlar ve s-
railin Kuzey Iraktaki oluumu desteklemesi, Trkiye-srail ilikilerini bozmutur.
2004ten sonra ilikiler ksmen dzelmeye baladysa da istenilen dzeyde deildir.
zellikle yakn bir dnemde Gazzeye yardm malzemesi gtren Mavi Marmara
Gemisinin uluslararas sularda srail askerleri tarafndan baslmas ve 9 Trk vatan-
dann ldrlmesi, Trkiye-srail ilikilerini kopma noktasna getirmitir.

4) TRKYENN BALKAN POLTKASI
Trkiye, Balkan lkeleri arasnda bar iinde birlikte yaamaya dayal bir ortamn
oluturulmasna nem vermitir. Bunun iin Balkanlarda istikrar ve gvenlii sa-
lamaya ynelik btn faaliyetlere katk salam, BM ve NATOnun Balkanlarda
oluturduu bar gc iinde grev almtr.


1.
1993te Alma Atada kurulmutur.
Genel merkezi Ankara, resm dili
Trkedir.
Trk dili konuan lkeler arasnda bilim,
kltr ve sanat alanlarndaki almalarn
gelitirilmesini amalar.
Yukarda zellikleri verilen kurumsal ya-
p aadakilerden hangisidir?
A) Karadeniz Ekonomik Birlii rgt
B) Trk Kltr ve Sanatlar Ortak Yne-
timi
C) Trkiye Bilimler Akademisi
D) Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratr-
ma Kurumu
E) Trk Birlii ve Kalknma Ajans




2. Trkiyedeki bilim adamlar ve aratrma-
clarn toplumsal statlerini korumak, bi-
limsel aratrmalar zendirmek, toplum-
da bilimsel dncenin yaylmasn sa-
lamak ve aratrma standartlarn ulus-
lararas dzeye karmak gibi amalarla
1993 ylnda bilimsel, idar ve mal zerk-
lie sahip bir kurulu olarak kurulan te-
kilt aadakilerden hangisidir?
A) TBA B) TK C) Trk Ofis
D) TRKSOY E) TKA




3. Trkiyenin Orta Dou devletleriyle iliki-
lerinin gerginlemesinde,
I. Su Sorunu,
II. Mavi Marmara Gemisi Olay,
III. FIR Hatt Sorunu
konularndan hangilerinin etkili olduu
savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III




4. Trkiyenin aadaki kaynaklardan han-
gisine sahip olmas Orta Doudaki dev-
letlere kar nemini artrmtr?
A) Bor B) Petrol C) Doalgaz
D) Kmr E) Su


1-B 2-A 3-C 4-E

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 406 ~

Trkiye Bonaklara ynelik saldrlarn durdurulmas iin BM, NATO, Avrupa G-
venlik ve Birlii Tekilt (AGT), K ve Avrupa Konseyi gibi tm uluslararas r-
gtleri harekete geirmi; NATOnun Kosova harektnda, Makedonyann bam-
szlk mcadelesinde ve Arnavutluktaki i karklklarda aktif olarak rol almtr.
Trkiye-Bulgaristan ilikileri, 1980-1990 yllar arasnda Bulgaristann Trk aznla
kar uygulamaya koyduu asimilasyon politikas nedeniyle gerginlemitir.
Bulgaristann uzlamaz tutumu nedeniyle Trkiye, sorunu uluslararas platforma
tam; Helsinki zleme Komitesi, Milletleraras Af rgt, Avrupa Konseyi ve slm
Konferans rgtnn konu ile yakndan ilgilenmeleri salanmtr.
Ancak Bulgaristan bu kurulularn da uyarlarna kulak asmaynca, Trkiye 1989da
soydalarmz kabule hazr olduunu aklam ve 300 bin soydamz Trkiyeye
g etmitir.
likilerdeki bu gergin durum 1989da Cumhurbakan Jivkovun iktidardan uzakla-
masna kadar devam etmi, yeni Devlet Bakan Mladenovun soydalarmza y-
nelik bu uygulamalardan vazgeildiini aklamasyla sorun zlmtr.
Trkiye-Yunanistan ilikileri ise 1990 sonras Yunanistann Trkiyeye ynelik terr
faaliyetlerine destek olmas nedeniyle olumsuz etkilenmitir. Ayrca Yunanistann,
Trkiyenin ABye tam yeliini veto etmesi ilikileri daha da gerginletirmi, hatta
1996da Kardak Kayalklar yznden iki lke savan eiine kadar gelmitir.



Trkiye ile Yunanistan arasnda yllardr sren Bat Trakya sorunu bu dnemde de
devam etmitir. Yunanistann Bat Trakyada yaayan Trklerin haklarna kstlama
getirmesi, 26 Ocak 1990da Bat Trakya Trkleri liderlerinden Dr. Sadk Ahmetin
Trk kelimesini kulland iin cezalandrlmas ve Rodopta Trklere ynelik sal-
drlar Trkiyenin Yunanistan ile diplomatik ilikilerini kesmesine yol amtr.
te yandan uluslararas kurulularn youn basks ile 1995ten sonra Yunanistann
aznlk politikasnda nemli deiiklikler olmutur. Bunun sonucunda iki lke ara-
sndaki ilikilerde yumuama olmu, hatta Yunanistan 1999 Helsinki Zirvesinde
Trkiyenin ABye adaylna olumlu bakmtr.
Trkiye ile Yunanistan arasnda yllardr devam eden sorunlardan biri de Kbrs
Sorunudur. 1992 sonlarna kadar yaplan grmelerde bir zm salanamayan
Kbrs Sorununa, Gney Kbrs Rum Ynetimi (GKRY)nin ABye yapt tam yelik
bavurusunun kabul edilmesiyle AB mdahil olmutur.
Kbrs Sorununun zmne ynelik en nemli gelime ise, Birlemi Milletler Ge-
nel Sekreteri Kofi Annann hazrlad plandr.






2004te referanduma sunulan Annan Planna Trkler (% 65) evet derken, Rumlar
(% 76) hayr demilerdir. Ancak GKRY hayr oyu kullanmasna ramen 1 Mays
2004te ABye tam ye olmu ve bu gelime ile Kbrs, AB ile Trkiye arasnda bir
sorun hline gelmitir.





1. Trkiyenin 1995-1996da Yunanistanla
Kardak Kayalklar yznden yaad
kriz, hangi lkenin arabuluculuk yapma-
syla sona ermitir?
A) ABD B) Almanya C) ngiltere
D) Rusya E) Fransa




2. Trkiye-Yunanistan ilikilerinde,
I. Yunanistann petrol arama ruhsat ala-
nn geniletmesi,
II. Rodopta Trklere ynelik saldrlarn
artmas,
III. Dr. Sadk Ahmetin Trk kelimesini
kulland iin cezalandrlmas
gelimelerinden hangileri Bat Trakya
sorunuyla ilgilidir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III




3. Kbrs Sorununun zm iin sunduu
planda Kbrs Cumhuriyeti ad ile bir dev-
letin kurulmasn ngren Birlemi Mil-
letler Genel Sekreteri aadakilerden
hangisidir?
A) Kurt Waldheim
B) Kofi Annan
C) Gladwyn Jebb
D) Ban Ki-Moon
E) Trygue Lie




4. Aadakilerden hangisi, BM Genel Sek-
reteri Kofi Annann Kbrs Sorununun
zm iin taraflara sunduu planda
yer alan konulardan biridir?
A) Gney Kbrs Rum Kesiminin Avrupa
Birliine tam ye olmas
B) Lokmac snr kapsnn almas
C) Bamsz ve birleik bir Kbrs Cumhuri-
yetinin kurulmas
D) Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin Av-
rupa Birliine ye olmas
E) Kbrs sorununun zmnn Avrupa
Birlii le Trkiyeye braklmas



1-A 2-D 3-B 4-C

Kardak Kayalklar Sorunu, ABDnin arabuluculuu ve Yunanistann geri adm at-
masyla zlebilmitir.
Annan Planna gre;
Birleik Kbrs Cumhuriyeti kurulacak ve bakanlklarn en az 1/3 Trk olacak,
Devlet bakanl ve babakanlk makamlar 10 ayda bir dnml olarak dei-
ecekti.
Annan Plannn Trkiye ve KKTC asndan en nemli faydas zm isteyen tarafn
Trkler olduunu dnya kamuoyuna duyurmasdr.
KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 407 ~

J) KIZILAYIN YURT DII YARDIM FAALYETLER

YIL YER GEREKLETRLEN FAALYET
2005
Endonezya, Tayland
ve Sri Lanka
2004 yl sonunda Gney Asyadaki tsunami fel-
ketine insan yardm gnderilmitir.
2005 Pakistan
2005te meydana gelen depremden hemen sonra
insan yardm gnderilmitir.
2006 Lbnan
srailin Lbnana yapt asker operasyonlar son-
rasnda insan yardm malzemesi gnderilmitir.
2006 Sudan
Kamplardaki ar koullar ve salk hizmetlerinde-
ki yetersizlik nedeniyle insan yardm yaplmtr.
2007 Irak
Irakn Telafer kentinde gerekleen patlamadan
sonra blgeye insan yardm yaplmtr.
2008 Grcistan Sava sonrasnda insan yardm yaplmtr.
2008 Filistin
srailin Gazze eridindeki asker operasyonlar ne-
deniyle insan yardm yaplmtr.


K) TRK ORDUSU VE DNYA BARIINA KATKILARI
Trkiye dnya barn korumak ve bara katk salamak amacyla BM, NATO ve AB
liderliindeki eitli uygulama harektlarna bar gc olarak katlmtr.
GREV YER YILI ALDII GREVLER
Kore (ilk) 1950-1953
BM Kuvvetlerine bir tugay asker gndererek katl-
m, bylece Trkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez
yurt dna asker yollanmtr.
Somali 1993-1994
BMnin oluturduu Bar Gcne insan yardm
amal katk salanmtr.
Bosna-Hersek 1993-1995
BMnin insan yardm iin emniyetli blgeler olutu-
rulmas amacyla kurduu Koruma Kuvvetine katk
salanmtr.
Bosna-Hersek 1995-1996
NATOnun oluturduu Uygulama/stikrar Kuvve-
tine katk salamaktadr.
Bosna-Hersek
(Adriyatik Denizi)
1992-1996
Bosna Savanda NATOnun oluturduu grev kuv-
vetine katk salanmtr.
Arnavutluk 1997
Arnavutlukta insan yardmn gvenle datlabil-
mesi iin BM karar ile oluturulan ok uluslu birlie
katlmtr.
Arnavutluk 1999
Makedonya ve Arnavutluktaki mltecilere yardm
etmek iin oluturulan nsan Yardm Kuvvetine
katlmtr.
Kosova 1999
Kosova krizi srasnda NATOnun balatt hava ha-
rektna katlmtr.
Kosova 1999-
NATOnun oluturduu ok Uluslu Gney Grev
Kuvvetine katksn srdrmektedir.
Afganistan 2002-
BM Gvenlik Konseyi tarafndan oluturulan
Uluslararas Gvenlik Yardm Kuvvetine katkda
bulunmaya devam etmektedir.
Bosna-Hersek 2004
BMnin oluturduu Koruma Kuvveti, NATOnun
oluturduu Uygulama ve stikrar Kuvvetleri ile AB
liderliinde oluturulan stikrar Harektna
Saraybosnada katk salamaktadr.
Lbnan 2006
BM Gvenlik Konseyi tarafndan oluturulan Lbnan
Geici Gvenlik Gcne katks srmektedir.


1.
Yurt iinde ve yurt dnda acil ihtiyac olan
insanlara en ksa sre iinde yardm ulatr-
ma amac tar.
Temel ihtiyalarn yan sra salk ve eitim
alanlarnda da yardm almalar gerek-
letirir.
Yukarda zellikleri verilen kurum aa-
dakilerden hangisidir?
A) Yeilay B) TKA C) Kzlay
D) Darafaka E) TEMA






2. TSK, 1950 Kore Savandan sonra yurt
dndaki ilk grevini aadaki blgeler-
den hangisinde gerekletirmitir?
A) Afganistan
B) Bosna-Hersek
C) Arnavutluk
D) Somali
E) Kosova





3. Trkiye, Atatrkn Yurtta bar, dnyada
bar ilkesi dorultusunda Birlemi Millet-
lerin ald kararlara uymutur.
Aadakilerden hangisi Trkiyenin Bir-
lemi Milletlerin kararna uyarak asker
gnderdii lkelerden biri deildir?
A) Vietnam B) Somali C) Kore
D) Kosova E) Afganistan





4. TSK dnya barna katk salamak ama-
cyla,
I. Somali,
II. Lbnan,
III. Afganistan
blgelerinden hangilerinde uluslararas
asker glere bal olarak grev alm-
tr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III


1-C 2-D 3-A 4-E

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 408 ~

L) 1980 SONRASI TRKYE
1) SYAS GELMELER
1983 ylnda yaplan seimler sonucunda Turgut zal liderliindeki Anavatan Parti-
si (ANAP) iktidara gelmitir.
Trkiye bu dnemde dnyaya alma konusunda nemli admlar atarak ABye tam
yelik bavurusunda bulunmutur. Ayrca 12 Eyll Asker Mdahalesi ile siyaset ya-
sa getirilen Sleyman Demirel, Blent Ecevit, Necmettin Erbakan ve Alparslan
Trkein yasaklar da kaldrlmtr.
ANAP 1987 Genel Seimlerinde tekrar birinci parti olmutur.
31 Ekim 1989da Turgut zal TBMM kararyla cumhurbakan seilmi, zaln yeri-
ne Yldrm Akbulut babakan olmutur.










Turgut ZAL Yldrm AKBULUT

1991 seimlerini kazanan Doru Yol Partisi lideri Sleyman Demirel, Sosyal Demok-
rat Halk Parti (SHP) ile birlikte DYP-SHP Koalisyon Hkmetini kurmutur.
Turgut zaln 1993te lm zerine Sleyman Demirel cumhurbakan olmutur.




Sleyman Demirelin yerine DYP genel bakanlna Tansu iller getirilmitir.










Sleyman DEMREL Tansu LLER

iller Dneminde AB standartlarna uyum salamak amacyla 1995te anayasada
siyas partilerle ilgili baz yasaklar kaldrlm, ayrca AB ile Gmrk Birlii Antla-
mas imzalanmtr.


1. 12 Eyll Asker Mdahalesinden sonra
yaplan ilk genel seim olan 1983 yl se-
imlerinde Turgut zaln liderliinde tek
bana iktidara gelen siyas parti aa-
dakilerden hangisidir?
A) Anavatan Partisi (ANAP)
B) Doru Yol Partisi (DYP)
C) Demokratik Sol Parti (DSP)
D) Milliyeti Hareket Partisi (MHP)
E) Liberal Demokrat Parti (LDP)




2. Trkiye Cumhuriyetinin 8., ayn zaman-
da Mustafa Kemal Atatrkten sonra g-
revi banda hayatn kaybeden tek cum-
hurbakan aadakilerden hangisidir?
A) Cemal Grsel
B) Sleyman Demirel
C) Fahri Korutrk
D) Cevdet Sunay
E) Turgut zal





3. Trkiye Cumhuriyetinin ilk kadn baba-
kan aadakilerden hangisidir?
A) Trkn Akyol
B) Tansu iller
C) Nimet ubuku
D) Meral Akener
E) Rahan Ecevit





4. Avrupa Birlii (AB) ile 1995 ylnda Gm-
rk Birlii Antlamasnn imzalanmasn-
da aadaki siyasetilerden hangisinin
etkisi olmutur?
A) Blent Ecevit
B) Kenan Evren
C) Tansu iller
D) Yldrm Akbulut
E) Sleyman Demirel


1-A 2-E 3-B 4-C

1993te len Turgut zal, Mustafa Kemal Atatrkten sonra grevi banda hayat-
n kaybeden tek cumhurbakanmzdr.
Tansu iller Trkiye Cumhuriyetinin ilk kadn babakandr.
KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 409 ~

1995-2001 yllar arasnda Trkiyeyi Necmettin Erbakan, Mesut Ylmaz ve Blent
Ecevit babakanlndaki koalisyon hkmetleri ynetmi, bu dnemde Trkiyenin
Avrupa Birliine tam yeliini salamak iin nemli almalar yaplmtr. Nitekim
hazrlanan Ulusal Program erevesinde ABye uyum yasalar karlmas bunlar-
dan en nemlisidir.
Mays 2000de Anayasa Mahkemesi Bakan Ahmet Necdet Sezer cumhurbakan
seilmitir.
2002, 2007 ve 2011de yaplan seimlerde tek bana iktidara gelen Adalet ve Kal-
knma Partisi (AKP)nin kurduu hkmet hl lkeyi ynetmektedir.
2007de grev sresi dolan Ahmet Necdet Sezerin yerine Abdullah Gl cumhur-
bakan seilmi olup, hlen grevini srdrmektedir.











Ahmet Necdet SEZER Abdullah GL


2) SOSYO-KLTREL VE SANATSAL GELMELER
Kyden kente g sonucunda 1980lerde % 50 olan ehirli nfus oran 2007 ylnda
% 70lere kmtr. Bu g hareketinde zellikle tarmda makineleme ve sanayi-
lemeyle birlikte i gcne duyulan ihtiyacn artmas nemli faktrlerdir.
Bu dnemde arabesk mzik Orhan Gencebay, Mslm Grses ve Ferdi Tayfur ile
geni kitlelere ulam, ayrca arabesk tarz sinema da gelimitir.
Trk Pop Mzii ise Sezen Aksu, Erol Evgin, Bar Mano gibi isimlerle birlikte 1990
yl sonrasnda ilgiyle takip edilmitir. Tarkan ile geni kitlelere ulaan Trk Pop
Mzii, Sertab Erenerin 2003te Eurovision ark Yarmasn kazanmasyla ulus-
lararas alanda da nemli bir baar kazanmtr.
Trkiyede 1984te ilk renkli televizyon yayn balam, 1990da ilk zel televizyon
kanal alm, 1994te de zel Radyo ve Televizyon Yasas karlarak birok zel
radyo ve televizyon yayn hayatna balamtr.
1990l yllarla birlikte Trk sinemas tekrar canlanma srecine girmitir. 2008 yln-
da 61.si dzenlenen Cannes Film Festivalinde Maymun adl filmiyle en iyi
ynetmen dln Nuri Bilge Ceylan almtr.
Bu dnemde toplumsal sorunlar konu alan filmler de ekilmitir. Krsaldan byk
ehirlere g eden insanlarn yaad sorunlar mizah bir ekilde anlatan Kemal
Sunal filmleri kukusuz dneme damgasn vurmutur.
Edebiyat alannda ise Orhan Pamukun ilk kez Nobel Edebiyat dln almas en
nemli uluslararas baarlardan biri olmutur.
Bu dnemde lkemizde grlen toplumsal gelimelerin en nemlilerinden biri de
eitim alannda olmutur. zellikle Mill Eitim Bakanlnn balatt Haydi Kz-
lar Okula, Ana-Kz Okuldayz gibi kampanyalarla kz ocuklarnn ve kadnlarn
eitime daha ok katlmalar hedeflenmitir.


1. Trkiyede 1995-2001 yllar arasnda y-
netimde etkili olan koalisyon hkmetle-
ri dneminde hazrlanan Ulusal Program
aadaki kurululardan hangisine uyum
salamaya yneliktir?
A) Uluslararas Para Fonu (IMF)
B) Birlemi Milletler (BM)
C) Kuzey Atlantik Pakt (NATO)
D) Avrupa Birlii (AB)
E) Trk birlii ve Kalknma Ajans (TKA)






2. 2006 ylnda ilk kez Nobel Edebiyat d-
ln alarak edebiyat alannda uluslara-
ras baar elde eden nl yazarmz aa-
dakilerden hangisidir?
A) Elif afak
B) Orhan Pamuk
C) Yaar Kemal
D) Tuna Kiremiti
E) Ataol Behramolu






3. 2008 ylnda dzenlenen 61. Cannes Film
Festivalinde Maymun filmiyle En yi
Ynetmen dln alan Trk ynetmen
aadakilerden hangisidir?
A) Ferzan zpetek B) aan Irmak
C) Fatih Akn D) Ylmaz Gney
E) Nuri Bilge Ceylan







4. Trkiyede ilk renkli televizyon yayn
aadaki yllarn hangisinde balam-
tr?
A) 1978 B) 1980 C) 1984
D) 1987 E) 1991



1-D 2-B 3-E 4-C

ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 410 ~

1981de karlan Yksekretim Kanunu ile tm yksekretim kurumlar Yksek-
retim Kurulu (YK) ats altnda toplanmtr.

3) DNEMN DER NEML GELMELER
ODTde ilk internet balants kurulmu, bilgisayar kullanc says hzla artmtr.
1988 Seul Olimpiyatlarnda Naim Sleymanolu altn madalya kazanmtr.



















Mehmet Akif Pirim 1992 Barcelona Olimpiyat Oyunlarnda grekoromen grete
24 yl aradan sonra ampiyon olmutur. 1994 Dnya Serbest Gre ampiyonas-
nda ise Trkiye 28 yl aradan sonra takm hlinde Dnya ampiyonu olmutur.
1996 Atlanta Olimpiyatlarnda judoda ise Hlya enyurt nc olarak Trkiyeye
bayanlarda ilk madalyay kazandran sporcu olmutur.
Trk Mill Futbol Takm 2002 Dnya ampiyonas ve 2008 Avrupa Futbol ampiyo-
nasnda nc olmu; Basketbol Mill Takm ise 2006 Dnya Basketbol ampiyo-
nasnda altnc olmutur.


4) EKONOMK GELMELER
1980de alnan 24 Ocak Kararlar ile;
demeler dengesinin dzeltilmesi,
enflasyonun drlmesi,
serbest piyasa ekonomisine geilmesi,
ihracatn tevik edilmesi
amalanmt.
Bu dorultuda ihracat artrmak iin zel sektre dk faizli kredi verilmesi, vergi
iadesi ve ucuz dviz bulmada yardm gibi kolaylklar salanmsa da d ticaret a
kapatlamamtr.
1997, 1998, 2001 ve 2008de yaanan ekonomik krizler Trk ekonomisini olumsuz
etkilemi, d ticaret an kapatabilmek iin IMF (Uluslararas Para Fonu) ile an-
lamalar imzalanmtr.
2005te Trk lirasndan alt sfr silinmitir.
Devletin ekonomi zerindeki kontroln ortadan kaldrmak amacyla zelletirme
Yksek Kurulu kurulmu, Merkez Bankas bamsz bir yapya kavuturulmutur.


1. Trkiyede ilk internet balants aa-
daki niversitelerden hangisinde kurul-
mutur?
A) Boazii niversitesi
B) stanbul niversitesi
C) Anadolu niversitesi
D) Orta Dou Teknik niversitesi
E) stanbul Teknik niversitesi




2. 1967 Bulgaristan doumlu olup 1986da
Trkiyeye snan; yedi kez dnya, alt
kez Avrupa ampiyonluu kazanan, 1992
ylnda dnyann en iyi sporcusu seilen
ve dnya spor kamuoyunda Cep Herk-
l olarak bilinen haltercimiz aadaki-
lerden hangisidir?
A) Hamza Yerlikaya
B) Naim Sleymanolu
C) Mehmet Akif Pirim
D) Halil Mutlu
E) Hafz Sleymanolu




3. 1996 Atlanta Olimpiyatlarnda judoda
nc olarak bu alanda Trkiyeye ba-
yanlarda ilk madalyay kazandran spor-
cumuz aadakilerden hangisidir?
A) Hlya enyurt
B) Neslihan Demir
C) Sreyya Ayhan
D) Tuba Karademir
E) Nesrin Olgun




4. Aadakilerden hangisi Trkiye ekono-
misinde 24 Ocak 1980de balayan d-
nemdeki uygulamalardan biri deildir?
A) hracatn artrlmas
B) Faiz oranlarnn ykseltilmesi
C) IMF ile eitli anlamalar imzalanmas
D) Devletin ekonomi zerindeki etkinliinin
azaltlmas
E) Trk Lirasnn yabanc paralar karsn-
da deerlenmesi


1-D 2-B 3-A 4-E

Naim SLEYMANOLU (1967-...)
1967de Bulgaristanda doan ve Cep Herkl ola-
rak anlan Naim Sleymanolu btn otoritelere gre
tm zamanlarn en iyi haltercisidir.
Bulgaristanda Trklere ynelik asimilasyon ve bask-
lar nedeniyle 1986da Trkiyeye snan Sleymano-
lunun, kariyeri boyunca 3 olimpiyat altn madalyas, 7 Dnya ampiyonluu ve 6
Avrupa ampiyonluu vardr. Tam 46 kez dnya rekoru krm; 1984, 1985 ve 1986
yllarnda dnyada yln haltercisi seilmi ve 1988 Seul Olimpiyatlarnda 9 dnya, 6
olimpiyat rekoru krarak Trkiyeye olimpiyatlar tarihinde gre dnda ilk altn
madalya kazandran sporcu olmutur.
1992 Barcelona Olimpiyatlarnda altn madalya kazanan Sleymanolu, ayn yl
Uluslararas Halter Basn Komisyonu tarafndan Dnyann En yi Sporcusu se-
ilmitir. 1996 Atlanta Olimpiyatlarnda 4 dnya rekoru krp 3. kez olimpiyatlarda
madalya kazanan Naim Sleymanolu, 2000de halteri brakmtr.
KPSS / Tarihin Pusulas ada Trk ve Dnya Tarihi

~ 411 ~

Gneydou Anadolu Blgesinin hayat standardn ykseltmek ve tarmda verimlili-
i ve i imknlarn artrmak amacyla GAP (Gneydou Anadolu Projesi) gelitiril-
mitir.




Srdrlebilir kalknma projesi olan GAPn stratejileri arasnda; kalknmada ada-
let, katlmclk, evrenin korunmas, istihdam, meknsal planlama ve alt yapnn
gelitirilmesi olup bu hedef dorultusunda almalar devam etmektedir.


M) KRESEL SORUNLAR
1) KRESEL ISINMA
Atmosferdeki doal sera etkisinin, insan faaliyetleri sonucunda daha da artarak k-
resel boyutta ar snmaya neden olmasna kresel snma denir.
Fosil yaktlarn duman ve endstri gazlarnn atmosfer dengesini bozmas, CO2,
metan gibi sera gazlarnn kontrolsz olarak atmosfere salnmas, Sanayi Devrimi
ile balayan ar kirlenmenin artarak devam etmesi, yeterli derecede nlem aln-
mamas, her yl milyonlarca ton Karbonun atmosferde birikmesi kresel snma-
nn belli bal gerekeleridir.
Kresel snmaya kar alnabilecek nlemler ise unlardr:
Enerji dostu ampuller kullanlmaldr.
Televizyonlar bekleme konumunda braklmamaldr.
Doru klandrma kullanlmaldr.
Klima yerine vantilatr tercih edilmelidir.
Evler s kaybna kar yaltlmal ve eyalar uygun bir ekilde yerletirilmelidir.
Atmosfere salnan sera gazlar kontrol altna alnp azaltlmaldr.
Kyoto Protokol kararlar istisnasz uygulanmaldr.


2) KYOTO PROTOKOL (11 Aralk 1997)
Kyoto Protokol, kresel snma ve iklim deiiklii konusunda mcadeleyi sala-
maya ynelik olarak Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesine bir
ek niteliindeki uluslararas tek evre anlamasdr.
Kyoto Protokolndeki ama, atmosferdeki sera gaz younluunun iklime tehlikeli
etki yapmayacak seviyelerde dengede kalmasn salamaktr.
Protokol imzalayan lkeler, karbondioksit ve sera gaz salnmn azaltmaya veya
bunu yapamyorlarsa salnm ticareti yoluyla haklarn artrmaya sz vermilerdir.
Protokole gre; atmosfere salnan sera gaz miktar % 5e ekilecek, sera gaz mik-
tarn azaltmaya ynelik mevzuat yeniden dzenlenecek, ulam ve p depolama-
da evrecilik temel ilke olacak ve gne enerjisinin n alacaktr.
11 Aralk 1997de Japonyann Kyoto ehrinde imzalanan Kyoto Protokol, 2005 y-
lnda yrrle girmitir. Trkiye ise 30 Mays 2008de bu protokol imzalayaca-
n aklam ve 13 Mays 2009da imzalamtr.






1. Trkiyenin 1980 ylnda balatt GAP
ile aadakilerden hangisini amalad-
savunulamaz?
A) sizlik orann azaltma
B) thalat sektrn canlandrma
C) Enerji ihtiyacn karlama
D) Tarmsal retimde verimlilii artrma
E) Ekonomik kalknmaya destek verme





2. Aadaki ehirlerden hangisi 1980de
uygulamaya konulan GAP kapsamnda
deildir?
A) anlurfa B) Diyarbakr
C) Gaziantep D) Adyaman
E) Erzurum





3. Kresel snma sorununun zlebilmesi
amacyla, Birlemi Milletler klim Dei-
iklii ereve Szlemesine bir ek ni-
teliinde hazrlanarak 2005 ylnda yrr-
le giren, Trkiyenin de 2009 ylnda
imzalad uluslararas tek evre anla-
mas aadakilerden hangisidir?
A) Kopenhag Kriterleri
B) Dayton Antlamas
C) Kyoto Protokol
D) Maastricht Kriterleri
E) Helsinki Nihai Senedi





4. 11 Aralk 1997de Kyoto Protokolnn
imzalanmasnda;
I. sanayilemenin yaam tehdit etmesi,
II. evre kirliliinin artmas,
III. kresel snmann tehlikeli boyutlara
ulamas
konularndan hangilerinin etkili olduu
savunulamaz?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III


1-B 2-E 3-C 4-A

1980 ylnda balayan GAP Adyaman, Batman, Diyarbakr, Gaziantep, anlurfa,
Mardin, Kilis, Siirt ve rnak illerini kapsamaktadr.
1980 de uygulamaya konulan GAP zellikle Irak ve Suriyeyi rahatsz etmitir.
Sera gazlarnn salnmasna kstlama getirdii iin ekonomik anlamda zarara ura-
d belirten ABD 2001de Kyoto Protokolnden imzasn geri ekmitir.
ada Trk ve Dnya Tarihi KPSS / Tarihin Pusulas

~ 412 ~

3) ERNOBL NKLEER KAZASI (1986)
1986da Ukraynadaki ernobil Nkleer G Reaktrnn 4. nitesinde meydana
gelen bu kazayla byk miktarda ortaya kan radyoaktif serpinti tm Avrupaya ve
Trkiyeye (Karadeniz Blgesine) yaylm, milyonlarca insan etkilenmitir.
ernobil kazasnn Trkiye zerinde nemli bir etkisinin olmad eklindeki akla-
malarna karn, radyoaktif deeri 600 Bq/kgn altnda olduu belirtilen ve ngilte-
reye ihra edilen fndn ngiltere tarafndan iade edilmesi, Karadenizdeki radyo-
aktif kirliliinin etkilerini gstermesi asndan nemli bir veridir.

4) YOKSULLUK VE ALIKLA MCADELE
Kresel snma, kuraklk, nfus art ve blgesel atmalar nedeniyle dnyada gi-
derek artan bir alk sorunu yaanmaktadr.
Yoksulluk ve alkla mcadele etmek iin; BM Gda ve Tarm rgt (FAO), Dnya
Gda Program (WFP), Dnya Salk rgt (WHO), BM Eitim, Bilim ve Kltr rg-
t (UNESCO) ve Uluslararas Tarmsal Kalknma Fonu (IFAD) almalar yapmaktadr.
Alkla mcadele iin retilen projelerden biri de bio-teknolojidir. Bu yolla hayvan
ve bitkilere farkl genler aktarlarak yeni hayvan ve bitkiler retilebilmektedir.

5) SALGIN HASTALIKLAR
SALGIN HASTALIKLAR
AIDS (HIV)
1981de ABDde ortaya kan bu hastaln hl bilinen bir te-
davisi yoktur.
Cinsel iliki ve kan yoluyla bulaan bir hastalk olup, AIDS le
Mcadele Programna gre her yl 5 milyona yakn insan bu
hastala yakalanmaktadr.
Krm-Kongo
Kanamal Atei
Hastal
lk kez 1944 ylnda Krmda tanmlanm bir hastalktr.
Kenelerden bulaan bu hastala 2002den itibaren Trkiyede
de rastlanmtr.
Ku Gribi
(H5N1)
Kanatl hayvanlarda toplu lmlere yol aan H5N1 virs kay-
nakl hastalktr. nsanlarda da lme neden olmaktadr.
SARS (Akut
Solunum Yolu
Yetmezlii
Sendromu)
lk kez 2003 ylnda Asya, Kuzey Amerika ve Avrupada sapta-
nan bu hastaln sebebi henz bilinmemektedir.
Daha ok ksrk yoluyla bulat tespit edilmitir.
Hepatit
Karacierde hassasiyet, byme ve iltihaplanmaya neden olan
bu hastalk, lkemizde sarlk adyla bilinir.
Virsler, bakteriler ve ar alkol tketimi hepatite neden olan
etkenlerdir. Cinsel iliki ve kan yoluyla da bulamaktadr.
Stma
Dii anofel sivrisineinden bulaan ateli bir hastalktr.
Orta ve Gney Amerika, Afrika lkeleri, Orta Dou, Afganistan,
Pakistan ve Hindistan ile birok Uzak Dou lkesinde yaygndr.
Domuz Gribi
{A(H1N1)}
A(H1N1) adl virsn neden olduu bu hastalk ksrme, hap-
urma ve virsl alanlara temas etme yollaryla bulaabilir.
Domuzlarda rastlanan grip virsne benzetildii iin bu isimle
anlmaktadr.


1. 1986da yaanan ve Trkiyenin de ciddi
oranda etkilendii ernobil Nkleer Ka-
zas aadaki lkelerden hangisinde
gereklemitir?
A) Yugoslavya B) Rusya
C) Bulgaristan D) Azerbaycan
E) Ukrayna






2. Aadaki kurululardan hangisi dnyay
tehdit eden yoksulluk ve alkla ilgili her-
hangi bir alma yrtmemitir?
A) Dnya Salk rgt (WHO)
B) Dnya Gda Program (WFP)
C) Uluslararas Para Fonu (IMF)
D) BM Gda ve Tarm rgt (FAO)
E) Eitim, Bilim, Kltr rgt (UNESCO)





3.
1981de ABDde kefedilmitir.
Hastala HIV ad verilen bir virs sebep
olmaktadr.
Kesin bir tedavisi hl bulunamamtr.
Yukarda birtakm zellikleri verilen has-
talk aadakilerden hangisidir?
A) SARS
B) AIDS
C) Ku Gribi
D) Domuz Gribi
E) Krm Kongo Kanamal Atei





4. Aadakilerden hangisi dnyada son
yllarda etkili olan salgn hastalklardan
biri deildir?
A) Hepatit B) SARS
C) Domuz Gribi D) Kzamk
E) Ku Gribi



1-E 2-C 3-B 4-D