DR.

ERDAL ATABEK
KIRMIZI IIKTA

YRMEK...
ELFSU'YA...
Kzm Elifsu,
Dnyaya gelmeni annen ve baban istediler. Bu onlarn iiydi.
Ama yaamak senin iindir. Sana pek ok ey reteceiz ama yaamay renmeyi sana brakaca
bana reneceksin. Bu kitab sana yazlm mektuplar olarak oku. imdi deil, ilerde okuyaca
nz be
yasndasn ama 2000 ylnda on drt yanda olacaksn. Okuduun zaman belki kendi hayatn bul
elki
o zamanlar nelerle uramlar diyeceksin. Ama bir zamanlar birinin senin hayatn dndn
geleceini dndn anlayacaksn. Bu da o birine yetecektir.
Hep ne gzel, yayorum diyebilmeni diliyorum. Sevgim hep btn insanlarn olacak...
Erdal Atabek

NDEKLER
ernobil ocuklar
Matriyoka: Sevgili Annecik
nsann Kirlenmesi
Yanl Yaama retisine Kar kmak
Brakn da Mutlu Olalm
Bahar zin stemez
Kelebekler zgr m?
ieklerin Dilini Bilmek
imizdeki Byc
Armaann En Gzeli
Mutluluk Gzel Kokar
Ak Olmak Hakk
Yalann Yedi Rengi
Trk Erkei Nasl Biridir?
Erkekler Kadnlar in Ne Dnyor?
Beni Anlamad Derken
Kadn Kadnlyla Kltmek
O da Kim Bilir Ne Yapmtr?
Hayvanlar Diilerine Hayvan Gibi Saldrr m?
armha Gerilen Meryem
Korunmaya Muhta Olan Kim?
Sradan Kadn Yoktur
Gen Kadnlar Ayaa Kalkarken
Kadn Memesinin Toplumsal Evrimi
Makyaj Deyip Geerken
Evim Evim Gzel Evim
Cennetim Ve Cehennemim
Neden Boanyorsunuz?
Dul Kadn Sendromu
imdi Nasl Yaayacam Bilmiyorum
Ayrlmasn Bilmek
Beethoven'i Kskanyor musunuz?
sterik?
Souk lkelerde Scak Yrekler
Leyla Winkel-akar
ocuklarmzn Adn Koyarken
Kadnlar Politikada (m?)
Be Lider Ei
Sahi, Sizin Tikiniz Neydi?
YZYILIN CANLI BELGESELLER:
ernobil ocuklar...
Helena Bosistaya girl 31.05.1975
Andrei Boronyak boy 02.10.1977
Anatoli Venger boy 21.12.1975
Aleksander Belenko boy 01.01.1980
Tamila Karaeva girl 29.06.1978
Anna Nozdracheva girl 27.05.1982
Natasha Shaleyko girl 25.10.1976
En kkleri 9, en bykleri 16 yanda olan 33 ernobil ocuu... Kiev'den geliyorlar. ern
patlayan
nkleer santral felaketinde yksek dozda radyasyon alarak hastalanan ocuklarn bir blm. S
kli tp
denetimi altnda tutuluyorlar. Gelecekleri belirsiz. nlerindeki yaama sresini doru kes
tirmek bile pek olas
deil. Artk evre deitirmek mi demeli, moral gezisi mi demeli, son istek mi demeli, bil
emiyorum, bir Trkiye
gezisi iin geldiler. stanbul'da Liones evre Ynetimi tarafndan arlandlar.
Haberin kendisi bile sarscyd. Dnyay sarsan bu nkleer felaketin masum kurbanlar olan b
u ocuklarn veda
gezisine km olmalar, insan hi bilmedii bir yerinden vurmak iin yeterliydi. Onlar mut
mek iin
dayanlmaz bir istek duyuyordum. Onlar bir kez olsun grmek, gidenlerin kalanlara uza
ttklar eli skmak iin
belki de son olanakt. Bu bir meslek merak deildi, olay yazma istei deildi, kiisel bir b
or gibiydi. denmesi
zorunlu kiisel bir bor. Belki de insann insana her zaman duymas gereken bir bortu bu.
Harem Oteli'nin
lobisinde merdivenlerden inen kan, baheye gidip gelen ocuklarn grnm piknie giden bir
grubundan hi de farkl deildi. Grltleri yoktu, amatalar duyulmuyordu ama btn bunlar b
p
disiplininden douyor gibiydi. Hava prl prld. stanbul'un gzel gz gnlerinden biriydi.
Bir cumartesi. Tuzla'ya gideceklerdi, hazrlanyorlard. Bu sarn, gzel yzl, kzl erke
genler mi
hastayd? Byle bir ey yoktu, evrede de byle bir ortam grnmyordu. Gerekler nasl da der
e gizlidir.
Selma Seluker, her eyle ilgilenen canl neesiyle gnn programn gzden geiriyordu. Der
lkla
ilikilerini arkadalaryla birlikte dzenliyordu. Dernek yeleri baylar yaptklar duygu ykl
vin
heyecann sessizce paylayorlard. Duygu ykl dakikalar, saatler, gnler geirmilerdi. Al
zlmlerdi, sevinmilerdi, her ey iieydi. Bugn de alayacaklard, zleceklerdi, sevinec
u da
grecektik. Sonra, Tuzla'da tantmz evre Ynetimi Bakan Zehra Akn, bir gn nce Topka
lokantasnda yemek yerlerken, garsonlarn kendi aralarnda dnp ocuklara topa armaan edi
anlatacakt. Bu itenlikli davran hepsini alatmt. Gzyalarn ocuklara gstermemeye a
sonra da alamak da insani bir ey deil mi? diye sesli dnyorlard. ocuklardaki sessizlik
arada
olduklar zaman daha bir gze arpcyd. Ne yapmalar gerekirse onu yapyorlard. Kendi arala
bile az
konutuklar dikkatimi ekti. O yaa zg hareketlilik, yerinde duramamak, konumak, glmek,
amak...
Hibiri yoktu. Sessiz, akll, usluydular. Her eyi izliyor, aka bakmadan gryor, grup ef
n sylediklerini
yapyorlard. Ama o yalarn cokulu katlm? O yoktu. lerinde bir yerleri hibir eye kat
or
gibiydi. Bir yerleri bugnden kopmu muydu? lerindeki saat bir yerlerde durmu muydu? Bi
lemiyorum.
Onlarla birok eyi konumak istiyordum. Aklmda ne ok soru vard. Onlarla ne ok eyi payla
istiyordum. Hibirini yapamadm. Belki de bu sorularn anlam kalmamt. Belki kalmt ama b
duralamtm, bilmiyorum. Duygular neydi? Dnceleri dei miydi? Hayata nasl bakyorlard?
i bu
ac geree kar nasl davranyorlard? Gelecekten bekledikleri nelerdi? nsanlara neler syl
stiyorlard?
Sevgi konusunda ne dnyorlard? Dnyann geleceini nasl gryorlard? Yaamann anlamn
gryorlard? Mutlaka yapmak istedikleri eyler var myd? Daha nice soru aklmda duruyordu
ama hepsi de ocuklar grdkten sonra anlamlarn yitirdi. Birlikte olduumuz o gn, sadece b
likte olduumuz
bir gn olacakt.
Sorularm szsz soracaktm, yantlarn szsz alacaktm. Bu ocuklara hibir soru soramaz
davranmak durumlarna saygszlk gibi geldi.
Ayn biimde birlikte gelen doktorlar Dr. Vladimir'e sormak istediim sorular da durdu
rdu. Sadece ilerinde
ilik nakli yaplan ocuk bulunup bulunmadn sordum. Hayr, hibirine ilik nakli yaplmamt
lolarna,
kemik ilii bulgularna, hastalk durumlarna ilikin kafamda hazr bekleyen sorular da unutt
um gitti. Bu konuda
Dr. Vladimir de, grup efleri Bay Leonid de isteksizdiler. Belki de haklydlar. Bu ocu
klar buraya bir tp
gsterisi iin deil, gezmek iin gelmilerdi! Belki grdkleri ilginin bile kendilerini rahat
sz eden yanlar vard.
Belki ilerinden unutmak istedikleri eyleri anmsatan her eyden uzak kalmak istiyorlar
d. Bunlar dndm ve
sorularm aklmdan attm. Bugn birlikte olduumuz srece gn paylamak yeterliydi. Belki en
da
buydu.
Andrei (14) sarn, yz izgileri kemikli bir erkek genci. ngilizce biliyor, grubuna evir
ileri o yapyor.
-Gzel bir gn, diyorum.
-ok gzel, diyor. Denizden esen lk rzgarl havay iine ekiyor. (Hep taze hava diyorlar
sh air.
Kapal, havasz yerlerden sklyorlarm. Taze hava istiyorlarm. lerindeki ktln kirl
unutamamalar doal deil mi? Kirli hava. Radyasyonla, ekzos gazlaryla, fabrika dumanla
ryla kirlettiimiz
hava. Burada bile, Tuzla'da, bu gzel villada, insann iine dolan gz havasnn temizliinde
bile insann iini
burkan bir eyler nereden geliyor olmal? Nereye bakarsak bakalm neden bu gzel ocuklarn
iini gryoruz
ki?)
-stanbul'u sevdiniz mi? Geziniz iyi geiyor mu? Andrei glmsyor. tenlikle glmsyor.
-ok gzel. Gezimiz ok gzel. Her ey gzel. ki lke, lkelerimiz hep dost olmal.
Ah Andrei, elbette lkelerimiz dost olmal, Btn lkeler dost olmal. Btn insanlar dost o
al canm. Sadece
bizim lkelerimiz deil, btn lkeler. Sen artk iki lke dememelisin, dnya demelisin. Sen d
nn canl
belgeselisin. Senin bir fotorafn ekmeli. Bu fotoraf poster yapmal. Btn nkleer santra
asmal. Btn
bar yrylerinde tamal. Btn evlere, btn sokaklara, btn alanlara bu posteri asmal
hale getirdiimizi senden daha iyi kim anlatabilir? Ev sahibemiz bayan Sema her ya
na kouuyor. Arkadalar
her eye yardmc ama o ev sahibi olduunu unutmuyor. O da Dernein yesi. le yemeinin iyi
i iin
byk hazrlk yaplm. Aman bir ey eksik olmasn. ocuklarn tabaklar verildi mi? Hepsi ye
ald
m? Kendisine mutfan nnde teekkr ediyorum. Yoruldunuz diyorum. Yoruldunuz ama ok gzel
y
yapyorsunuz. Sizin duygularnz da merak ediyorum.
Bu konuklar her zamanki konuklarnz gibi deil. Duygularnz da farkl olmal. Bayan Sema a
amaya
balyor. Sonra gzyalarn kuruluyor:
-Bugn her ey ok farkl, diyor. Teknolojiye kzyorum, nkleer santrallara kzyorum, Devl
re kzyorum,
Devlet adamlarna kzyorum. Bilseniz ne ok eye kzyorum. (fke duyuyorum, tepki duyuyorum,
arym,
istemiyorum da olabilir). Bu evi artk pek kullanmyoruz. Eim bu evi mutlu olalm diye
yaptrmt. yl nce
bir uak kazasnda ld. imdi bu ocuklar bu evde arlarken onun da burada, bizimle birlikt
duunu
hissediyorum.
Sorumun buralara uzanan armlarn bilemezdim, zr diliyorum. Bahede ocuklar meyveler
r
olmallar. Birden baheden kahkahalar ykseliyor. Baheye kyorum. llzyonist Sermet, k s
sileriyle
her zamanki zarif sihirbaz gsterilerini yapyor. ocuklar numaralar neeyle izliyor. Kah
kahayla glyorlar.
Bayan Zehra bize dnyor, ilk kez byle glyorlar diyor. Ev sahibi bayanlarn hepsi sevinli.
ocuklarn yz
glyor diye hepimiz seviniyoruz.
llzyonist Sermet, iinin bo olduunu gsterdii bir kutudan renkli kurdelalar karyor.
enk kurdelalar
birbiri ardna kutudan kyorlar. ocuklar alklyor, neeyle glyorlar. (Ah Sermet kardei
utunun
iinden yaadklarnz kt bir ryayd, artk hibir eyiniz kalmad kurdelasn da kartabi
O zaman nasl da birbirimize sarlr, hem alar, hem glerdik).
Gsteri bitiyor. ocuklar ieri girip kmaya balyorlar. Yanmzdan geen en kklerden b
ruz:
Name?.. Saz benizli, zayf, gzleri byk byk duran ocuk: Aleksi, diyor. Aleksi? Karamazof
Kardeler'in kk Aliyoa's m bu? Salarn hafife seviyoruz. Aleksi baheye frlyor.

Aleksander Belenko'nun doum tarihine bakyorum: 01.01.1980. On bir yl nce yeni gele
n ylda domu. Bir
kadnla bir erkek ne sevinmitir kimbilir? Yeni ylla gelen kk bebek. Aleksi bebecik. Yen
i ylda domu. Bir
anne, bir baba. Ne sevinmilerdir. Bu yln uuru bebeimizle birlikte geldi demilerdir. Be
bekle gelen uuru
insan nasl unutabilir?
Nataa-Anna-Tatyana-Balentina 15 yanda drt gen kz. Tamila 13 yanda. Olesya 14. O yal
azeliinde
Slav gzelliinin btn zelliklerini tayorlar. Sahi bu kzlar bu yalarda m? Baklar, da
tleri
ok daha olgun yalar dndryor. Hepsinde de ikon gzellii var. imdiden kilise duvarlar
azizeler gibi duruyorlar. Yirminci yzyln azizeleri. Daha iimizdeyken manastra kapanmlar
.
Evlenmeyecekler, ocuklar olmayacak, bir ylbanda bebekleri domayacak. Onun sar sal ba
sevemeyecekler.
Matyoa'lar kendilerini drt gn boyunca arlayan ev sahibelerine verirken duygulu bir h
ava esiverdi.
Matyoa, Rus kltrnde iinden bebek kan bebekler. ernobil ocuklar onlar verirken ben M
dndm. inden bebek karan bebei. Anneyi. Anne olmay. Bu gzelim kzlar, Nataa'lar,
Balentina'lar, Tamila'lar, Olesya'lar, Olga'lar anne olmak hakkndan yoksun brakmtk. O
ler de, gor'lar
da, Evgeni'ler de, Dimitri'ler de baba olamayacaklard.
Onlarn ylba sevinci belki de sadece bu yla da ktk demek olacakt. Kim sorumluydu bun
Bu su
kimindi? Nkleer santraln sorumlular m? Santraln gece bekisi mi? Nkleer enerjiyi bulanla
r m? Atom
fizikileri mi? Oppenheimer mi? Atom bombasn dnenler mi? Yapanlar m? Atanlar m? Gelien
noloji
mi? evreyi kirleten kalknma m? Btn bunlardan ben mi sorumluydum? Siz mi sorumluydunuz
? Hepimiz mi
sorumluyduk? Byle olmas bile neyi deitirirdi ki?
Hayr, bin kere hayr. Bu ocuklar dnyay deitiriyordu. Yirminci yzyln bu canl belges
dnyay
deitiriyordu. Hepimize sorumlu olduumuzu anlatyorlard. imizin szlamas, onlara armaan
rmek
hibir ey deildi. Asl olan, onlarn yaadklarnda kendi sorumluluumuzu grebilmekti. Hepi
sorumluyduk, hepimiz suluyduk. Nkleer silahlara kar kmayan herkes sorumluydu. Nkleer en
erjinin yanl
kullanlna kar kmayan herkes sorumluydu. Ekosistemi bozan herkes sorumluydu. Buna duyar
kalan
herkes sorumluydu. Dnyann yamalanmasna aldrmayan herkes sorumluydu. Kendi rahatmz iin,
endi
keyfimiz iin, kendi karmz iin bakasn dnmediimiz iin hepimiz sorumluyduk. Hepimiz
Andrei'ler, Aleksi'ler, Nataa'lar, Olga'lar... Sizlere binlerce teekkr. Hepinize bi
nlerce teekkr. Bizleri hi
balamayn. Belki bylece biz de doruyu grebiliriz...
Matriyoka: Sevgili Annecik...
MATRYOKA, tahta bir bebektir. Bebein ba, bartl bir annenin sevimli yzn gsterir.
bebekte insanda sevgi uyandran, efkat uyandran bir gemi olduunu hemen sezersiniz. Elin
ize alp bakmakla
yetinmez de bebein belinden yukarsn ekerseniz, daha kk yeni bir bebecik kar. Bu da a
bein
kopyas gibi boyanmtr. Onu aarsanz bir yenisi kar, onu aarsanz bir yenisi. Rus bebei
linen
Matriyoka, budur.
O SEVGL ANNECK'dir. Szlk anlam da bu olmaldr. (Sevgili Ataol Behramolu'na da sordum
klak
anlamnn bu olduunu syledi. Ataol air olduu iin filologdan fazlasdr. Her air bilimden
azlasn bilir,
buna inanrm.) MATRYOKA'nn da iirsel bir yan olduunu ge anladm. Belki de o tahta bebe
Pukin'den Aytmatov'a kadar uzanan Rus iirinin anack simgesindeki zetidir. imandr, sevec
endir, iri
memelidir, bol giysiler giyer. Btn ocuklarn stne titrer, herkesin yardmna koar, kendi
rn
dnmeden bakalarnn aclarn azaltmak iin rpnr. Onda doulu annenin btn zellikler
yle modaym, klkm, modernlikmi bilmez. Var you evidir, ocuklardr, komulardr, a
olduuna bakmayn, ne komnizmi bilir ne de kapitalizmi. Onun bildii ocann ttmesi, orbas
namas,
evinin scak olmas, kocasnn dinlenmesi, ocuklarnn karn tok, srt pek olmasdr. Erkek

annelerine bakmadklar iin kzar, kz kardelerine hayrsz kocalar yznden zlr. Bunlar
e
sylemez. Bor orbasn kimseler bilmez ya o icat etmitir. Yokluun gz kr olsun, insana n
aptrr.
Baheden lahana toplamtr, tencereye basmtr, doldurmutur suyu, biraz ya, bolca krmz
kaynatmtr. Olmutur size bor orbas. Bir ev horantasn doyurmak iin kafasn her gn yo

neler neler bulmutur. Ama sevgili MATRYOKA hibir zaman ii szlayarak kaynatt orbann
nl
Maxim restorantnda spesiyal yemekler blmnde yer aldn renememitir. O Rusya'nn kyl
Anadolu kadnnn, gene fakirliin gz kr olsun, ambarda ne bulursa koyduu Ezo gelin orbas
tn
da bilmemitir. orbann tarihi yazlmamtr ama eer yazlsayd, kadnlarn pay da bilinird
kadnlardan baka kimsecikler dnemez. Amban, kileri, torbay kazyp da kalan krntlardan
apmay
becermek yalnz kadnlarn baars olabilir. erkeklere kalsayd ava kmaktan baka aklla
i ki?
Kadnlarn tarmla, erkeklerin avla uramalarna neden amal? Tarih boyunca da retim kadn
im
erkeklerin ii olmam mdr? retim iini kadnlardan daha iyi kim bilebilir? Tarlann derdin
iyi anlayan da
toprak deil mi?
NATAA on be yanda gzel bir kzd. Arkadalarnn arasndan yrd, armaann uzatt. A
tahta bebekti: MATRYOKA. imde bir ey cz etti. imde incecik bir tel titredi. imde bir
amlamaya
balad. imde bir yumruk isyan ederek havaya kalkt. imde bir yumruk geldi, boazma dayan
NATAA VE MATRYOKA. Sustum kaldm.
NATAA bir ernobil ocuuydu. ernobil'de bir nkleer santral patlamt. evreye radyasyon
ernobil'in yaknnda olan Kiev byk bir radyasyon etkisi altnda kalmt. Radyasyon insann
iliini
bozuyordu, kan yapmn etkiliyordu, lsemiye yol ayordu, kanserlere neden oluyordu, reme h
relerini
bozuyordu. Kiev'li ocuklar bu tehlikelerin tmn de yaamlard. Belki lsemi olmulard, b
serleri
vard, bunlar sormaya hazrlanmtm ama onlar grnce hibir ey soramamtm. Ama bildiim
ocuklarn geleceklerinin olmadyd. Onlarn gelecekleri yoktu. nlerinde sadece gnler vard
talar vard,
aylar vard. Yllar var myd? Bunu kimse bilmiyordu. 2000 yln grecekler miydi? Bunu kimse
ilmiyordu.
Bildiim ey, NATAA'nn ANNE olamayacayd. Evet, NATAA anne olamayacakt.
Anne olamayacan bilen on be yandaki gen bir kzn duygularn kim bilebilir ki?
ANNE bilir bunu. ANNELER bilir bunu. O armaan verme annda btn anneler bunu biliyor
du. Onlarn hepsi
de kendilerini unutmu, belki de kim olduklarn, orada neden bulunduklarn bile unutmu; s
adece NATAA'ya
ve elindeki MATRYOKA'ya bakyorlard. O anda belki btn bunlar dnmyorlard ama duyumsu
Duygular dncelerden daha hzldr, doruyu da daha abuk bulur. O anlar duygular anyd. Ki
an bir
an yaanr, hibir zaman birimiyle llemez. Belki bir saniyedir, belki dakikalar, belki sa
atler, belki bir mr...
NATAA o an nasl yaamt? Sonradan bunu ok dndm. Elindeki bebein anlamn dnm
Sadece bir armaan verme an myd? Duygulu dnyasnda bir iek mi amt? O gzel yznde b
glgenin karanl gelip gemi miydi? Bilmiyorum, hibir ey bilmiyorum. Bildiim bir ey var
nn
anlatlmas gerekiyordu, bu ann paylalmas gerekiyordu, bu ann kalmas gerekiyordu...
BARB bebei bilir misiniz? Amerika'da ortaya kt zaman herkesin sevgilisi olmu, ortal
emiti.
BARB bebek sarn, incecik, gleryzl, sevgili bir ocuk-genti. nsana inanlmaz bir nee
ulunduu
yeri aydnlatyor, ocuklarn sevgilisi oluyordu. BARB bebein yle ana olmak, ocuklarn me
ip
stlerine titremek gibi tutkular yoktu. Amerikan bireyciliinin sevimli simgesi olara
k BARB bebek, kendine
zg bir dnya yaratmt. Biim biim, renk renk giysileri, oturma odas, banyosu, yatak odas
elikleri ayr
ayr satlyor, yeni bir hayal dnyas yaratyordu. BARB bebeinizin olmas hayallerinizin ge
esi
demekti. Gnmzn insan ulaamad gereklerin yerine bebekleri koyarak mutlu olmann yolun
BARB bebei olmak da modern dnyaya ortak olmak demekti. Gnmz genliinin Cola'yla, Benett
'la,
Adidas'la arad modern hayata katlm da bu deil mi?
BARB bebek uar bir gen kadndr. yle ocukmu, kocaym, evin derdiymi uraamaz. Kend
dikkat eder. Banyosundaki tartsnda her sabah tartlr. Dn yedii dondurmann kalorisi acaba
ok mu gelmitir?
Buna dikkat eder. nceciktir, yle de kalmaldr. Kilo alrsa sevgili Fred'cii baka bir ince
kz beenebilir.
yle sadakat, vefa gibi eski kafallklarla kendini yormaz. O en iyisidir, her eyin de
en iyisini ister. Modern bir
broda alr. i de en iyilerin alaca, post, modern bir itir. Spor arabalar sever. Y
he ya da
Lancia alacaktr. yle aile arabas diye tantlan ii geni lenduhalarla ii yoktur. ki kii
or arabalar sever.
Hz yapar, aerobik dkndr, jogginge merakldr, salkl in yemeklerini sever. orba yapm
bebek byle eylere ok gler. yle katla katla gler ki, yerlere yatar tepinir. Ama yle g
tar ki, yle
gzel tepinir ki, iinizden gidip onu pmek gelir. Sevimli eytan. Ne yapsa kzamazsnz. Mask
arann tekidir.
BARB bebein ocuu olmazsa? BARB buna ok gler. ocuk yapmay dnmemitir bile. ocuk
bu kirli dnyada hi dnlmemelidir. Bu dnyaya hangi cesaretle ocuk dourulacaktr? Akll
cuk
yapmay dnmemelidir. Hele onlarn sorumluluu? Nasl olsa ocuk yapacak pek ok insan vard
B
bebein kendi ileri bandan amtr. Varsn ocuk yapmay da bakalar dnsndr.
Byle dndne bakmayn. Bunlar hep evlenmeden nceki szlerdir. Fred'le evlendikten sonr
arn
hepsini unutacak, sekiz ocuk douracaktr. Ama her sabah banyoda tartlmay brakmayacaktr.
Ah BARB
bebek. Sen bizi ok aldatacaksn ama yle gzelsin ki...
MATRYOKA ANA'ya BARB bebei biliyor mu diye sordum.
Semaveri masaya koyuyordu. yle bir duralad:
-Barbi mi? Kim o? Bilmiyorum.
-Canm, hani sevimli, sarn bir kz. Sizin buralara gelmedi demek. Amerika'da her eve
girdi.
-Bilmem, dedi. Hi duymadm.
-Demek duymadnz. Ama o da sizin bildiklerinizi bilmez. orba yapmay bilmez mesela.
Bor orbas
yapamaz. Yedii de biraz salata, yasz st, iki kraker.
MATRYOKA ANA gzlerini hayretle at.
-Vah yavrucak, dedi. O kadarck eyle nasl beslenir. Bymez, hastalanr. Kim demitiniz?
-BARB bebek diye biliniyor. Asl ad Barbara ya, ksa ad kullanlyor.
-Ah yavrum, dedi. Btn ocuklar ayndr. Anneleri yedirmek ister, onlar da yemez. Kim b
ilir annesi ne
zlyordur.
-Aman MATR ANA, dedim. imdiki genler kilo alacaz diye bir ey yemiyorlar. Biliyorsun
zayflk moda.
Ban iki yana sallad. Yalancktan kzm gibi yapt:
-Ah bugnn genleri. Zayflk, zayflk. Sonra da hastalk. Bize bir eycikler olmazd, bir
gnklere bak.
Zrt hasta, prt hasta. Ben gen mi derim onlara.
-MATR ANA, bor orbas imeden insan salam olur mu? dedim.
Yuvarlak yzndeki gzleri parlad:
-Istaym m? er misin?
NATAA armaan bebei uzatt. MATRYOKA ANA alyordu...
NSANIN KRLENMES...
evre Kirliliini artk tanmaya baladk. Radyoaktif atklarn, kimyasal atklarn, endstr
evreyi nasl kirlettiini biliyoruz. Ozon tabakasnn inceldiini, delindiini kaygyla ren
. Toplantlar
yapyoruz, konuuyoruz, yazyoruz, nlem almaya alyoruz. Ama evre Kirlilii sadece doan
si
deil ki... nsann kirlenmesi amzn en byk sorunlarnn banda geliyor ve biz farknda
Evet, insan kirleniyor. nsann duygular kirleniyor, dnceleri kirleniyor, umutlar kirle
niyor, sevinleri
kirleniyor..., Ama insan insana duyarsz. nsan insana ilgisiz. nsan insana kaytsz. Oys
a insan grmemiz
zorunlu, insana bakmamz zorunlu, insan korumamz zorunlu. evrenin insan nasl kirlettiini
grmemiz
zorunlu.
nsan kirleniyor ve yaama sevinci duyamyor. nsan insana gvenemiyor. nsan gelecee gven
iyor. nsan
umut duyamyor. nsan mutluluu bulamyor. nsan insan sevemiyor. Dnyay saran asl kirlilik
ur.
Yaama sevincimiz karclkla kirletiliyor. Dnya, herkesin kendi karnn peinde kotuu
kavgasyla kirletiliyor. Herkesin kendi karn dndn gren insana da kendi karn d
bir yol kalmyor. Srekli olarak kendini korumak zorunda kalan insann yaama sevinci glg
eleniyor,
azalyor, yok oluyor. karclk insana kendinden bakasn dnmemeyi retiyor, kendinden b
sevmemeyi retiyor, bencillii retiyor, paylamamay retiyor.
Dncelerimiz artlandrmalarla, basklarla kirletiliyor. Yaama kavgasna drlm insan
sorunlardan kurtulup da geni ufuklara bakamyor. lk insanlarn yiyecek peinde komaktan h
ibir i
yapamad dnemlerine dnm gibiyiz. Gnlk sorunlarn kargaas bitmek bilmiyor. nsan ins
dnce ufuklarn artk gremiyoruz. Ad konmam bir yeni klelik dzenini yaamaya zorlany
biimimiz bize dayatlyor. Buna bireysel kar kma yollarnn kapal olduunu gryoruz. D
gelecek korkularyla kirletiliyor.
Duygularmz nyarglarla, basklarla, korkularla kirletiliyor. Gnmz insan duygusal davr
kla
aalanyor. Duygularmzla hareket etmememiz gerektii srekli yineleniyor. Duygularmzdan
oruz.
Duygularmzdan utanyoruz. Duygularmzdan kayoruz. Duygularmz saklyoruz. Duygularmza
yabanclayoruz. Bu duyarszln adna gereki olmak deniyor ve kutsanyor.
Umutlarmz umutsuzlukla kirletiliyor. Umut her gn hrpalanyor, horlanyor, aalanyor.
bo
beklentilerle kartrlyor. nsann yazgsn deitirme gc azaltlyor. nsann gelecein
kmseniyor. nsann dnyay deitirme azmi krlyor. Btn bunlar demek olan umut bilinci
yokediliyor. Yaama, retme, yaratma gc olan umut, hem de gerekilik adna yokediliyor. ns
umutsuzluk
ideolojisinin kmazlarnda bunaltlyor.
Mutluluk yasaklarla, tabularla, sululukla kirtetiliyor. Mutsuzluk yaygnlatrlyor, yer
letiriliyor, kutsanyor.
nsanlara mutsuz olmalar gerektii, mutsuz olduklar, mutsuzlukla rahat olduklar retiliyor
. nsanlar mutlu
olmaktan korkuyorlar, mutlu olmaktan kayorlar. Mutlulua giden her yol dikenli, her
yol engelli, her yol
tehlikeli. nsanlar mutsuzluun herkesi rahat ettiren yolunda birlikte mutsuz olarak
yryorlar. nsanlara
bakalarnn mutlu olmasndan rahatsz olmalar gerektii retiliyor. nsanlar, baka insanla
suz
olduunu grerek rahatlyorlar.
nsan kirletiliyor. evre kirlilii asl burada. Yaamak iin dnyaya gelen insan, kendisini
yaatmamann her
trl yolunu buluyor. Felaketin by, bunu grmemekte, bunu bilmemekte, bunu yaama saymakta
nlenmesi gereken evre kirliliinin boyutlar asl burada byyor. Gnmzde de gelecekte de,
mi
insan korumak iin almalyz. Doay korumak gibi, evreyi korumak gibi, kaplumbaalar korum
balinalar
korumak gibi insan korumak da birincil grevimiz olmal.
Yanl Yaama retisine Kar kmamz Gerekiyor...
Bugn bize bir eylere sahip olarak mutlu olacamz retiliyor. Bir eylere sahip olmad
hibir
eyimizin olmayacayla korkutuluyoruz. Toplum iindeki gvensizliimiz karmza dikiliyor, k
mizi
koruma duygumuz smrlyor; bir eylere sahip olmaya gdleniyoruz. Bu sahip olma gds, ya
temel itkisi klnyor. Giderek sahip olacamz her eye ulamak iin yaamamz retiliyor.
yaamann amac oluyor. nsanlar sahip olduklar eylerle deer kazanyor. ok eye sahip olma
zaman deersiz olduumuz retiliyor. Varoluumuz, toplumsal kimliimiz, bireysel kimliimiz s
ahip
olduumuz eylerle zdeleiyor. Varoluumuz da eyleiyor. ey bu duruma geldii zaman amacm
ey nedir? O artk hayatmzdaki metalar olmaktan kyor, deerler oluyor, insanlar oluyor,
likilerimiz
oluyor. Sadece benim dediimiz eylerle mutlu olduumuzu sanyoruz. Ev, araba, yetki, er
kek, kadn, ocuk,
lke, g... artk eyler dir. Hepsi de sahip olma tekilliinde varolduu zaman rahat ediyoruz
. Benim
olduu zaman deer veriyoruz. Benim diyebildiimiz zaman seviyoruz. Sevgi de sahip olm
ayla yer deitiriyor.
Sadece sahip olduumuz eyleri seviyoruz. Sahip olmadmz hibir eye sevgi duyamyoruz.
Evimi seviyorum.
Arabam seviyorum.
Yetkimi seviyorum.
Kocam seviyorum.
Kadnm seviyorum.
ocuumu seviyorum.
lkemi seviyorum.
Gl olmay seviyorum.
Sahip olma gds, paylamay deil, paylamamay retiyor. Paylatm her ey mutluluumu
Onun iin de paylamyorum. Bir eyi paylamak zorunda kaldm kiiyi sevmiyorum, hatta ondan
ret
ediyorum. nk, o benim sahip olduum eyleri azaltyor, beni mutsuz ediyor. Sahip olma, gd
ana nefreti
retiyor, bana dmanl retiyor. Elimdekine ortak olmak isteyen herkes artk benim dman

ve dmanl reniyorum. Elimdekini korumak artk bana yetmiyor. Daha fazla eye sahip olmak
bakasnn elindekini de almam gerekiyor. Onunla savamay reniyorum. Onunla savayorum, el
kini
alyorum. nk o dmanmdr ve onunla savamam gerekiyor. Onunla savamam, onu ldrmem
gerekiyor. nk onun elindekini alacam ve daha ok eye sahip olacam.
Sahip oluyorum ama mutlu olamyorum. Mutluluk hep daha ok eye sahip olmann ucunda,
elimdekiler bana
yetmiyor. Mutsuz oluyorum. Mutsuzum.
Sahip olma retisi bana almamn zorunlu olduunu da retiyor. almam, ok almam ge
Yapacam ii sevip sevmediimi, dnme hakkm da yok. En ok sevmem gereken i, en ok para
kazanacam i oluyor. Buna zorunluyum. nk ok para kazanmam, ok eye sahip olmann tek yo
nun
iin de hangi ii yapmalym? sorusunun yant hangisi daha ok para getirirse oluyor. Ben de
gzm ok para
getiren ilere dikiyorum. Eitimimi de bu biimlendiriyor. En ok para getiren meslekler
e bakyorum, onun
eitimini yapmak iin kendimi zorluyorum. O meslei sevip sevmemek hi nem tamyor. O mesle
apmak,
ok para kazanmak iin zorunlu. yleyse eitimim de o ynde olmal. Eitimimi tamamlyorum, me
ei
yapyorum. Aslnda ne mesleimi seviyorum ne de iimi. Ama bunu yapmaya zorunluyum. nk ok
ra
kazanmalym ve ok eye sahip olmalym. Ancak byle mutlu olabilirim. Bana bu retildi. al
alyorum, para kazanyorum, daha ok para kazanyorum. Bir eylere sahip oluyorum, daha ok
eylere sahip oluyorum.
AMA MUTSUZUM VE DAHA MUTSUZ OLUYORUM...
Anlyor musunuz?
Brakn da Mutlu Olalm...
Brakn mutlu olalm. Bizi bize brakn.
Beynimizi ssl masallarnzla doldurmayn. O masallarnzn altnda hep kar dnyasnn he
i
aldatmayn. Yzyllardr insanlar masallar anlatarak kandrdnz. Onlara kp kp altnlar an

biilmez mcevherlerden sz ettiniz. Zenginlii vdnz. Zengin erkeklere gzel kzlar verdin
rvetlerle,
paralarla gzlerimizi kamatrdnz. Bize zenginler karsnda eziklik duymay rettiniz. Fak
meyi
rettiniz: nsan parasna gre deerlendirmeyi tlediniz. imizdeki deer yarglarn de
kendinize benzettiniz. Bizi mutsuz ettiniz. Brakn da kendimize gelelim. Bizi bize
brakn. Belki mutlu
olabiliriz. Belki...
Dncelerimizi artlandrmaktan vazgein. Dnmeye yeniden balayalm. Dnmeyi renelim
zerimizdeki basklar kaldrn. Kaldrn ki, dnmek ne demekmi, renelim. Dnelim ki, i
nereye gelmi, anlayalm. Dnelim ki, zenginler nasl zengin olmu, fakirler nasl fakir olm
anlayalm.
Dnelim ki, bizim cebimizdeki emek nasl oluyor da sizin cebinize akyor, anlayalm. Dnel
i, kendimizi
aptal sanmayalm. Dnelim ki, sizin becerikli, bizim beceriksiz olduumuz masalna aldanma
yalm.
Dnelim ki, sizi alkan, kendimizi tembel bulmayalm.
Duygularmz aalamaktan vazgein. Duygularmz aalamay sizden rendik. Duygularm
asmamay sizden rendik. Duygularmz kmsemeyi sizden rendik. Acma duygumuzu krlettin
kendimizden baka kimseye acmamay siz rettiniz. Sevgi duygumuza gldnz. Sevginin olmad
e
karmz olan sevebileceimizi sylediniz. Saygmz deitirdiniz. Sadece karlarmz olan
rettiniz. Vazgein btn bunlardan. Vazgein ki, duygularmz bulabilelim. Vazgein ki, sev
sevgi
olsun, saygmz sayg olsun. Vazgein ki, sevgiyi sevdiklerimize, saygy saydklarmza gste
lim.
Duygularmz yeniden bulalm.
Umutlarmz yoketmeyin. Umutlarmz yaama gcmzdr, deitirme gcmzdr, yaratma gcm
Umutlarmz yokettiniz ki, halimize raz olalm. Bamza gelenlere kadermi diyelim. Belki b
deiir diye
bo yere bekleyelim. Kaderimizi deitirin diye size yalvaralm. Umutlarmz yokettiniz. Bili
yordunuz
ki, umutsuz insan hibir ey yapamaz. Umutsuz insann kolu kanad krktr. Umutsuz insan are
zdir. Bunu
biliyordunuz, umutlarmz bunun iin yokettiniz. Gelin bunu yapmayn. Bunu yapmayn ki, yaam
a gcmz
yeniden bulalm. Yapmayn ki, deitirme gcmz yeniden grelim. Yapmayn ki, yaratma gcm
farkna varalm.
Bize mutluluun sahip olmak olduunu rettiniz. Hepimiz de sahip olmaya artlandk. Sahip
olduumuz
eylerle mutlu olmaya altk. Ama biz de size benzedik, mutsuz olduk. Bizi de kendiniz g
ibi mutsuz etmeyi
baardnz. Gelin bunu brakn. Kendiniz de mutlu olamadnz, bizi de mutsuz ettiniz. Bunu br
da,
nasl mutlu olacamz dnelim. nyargsz, artlanmadan, bask altnda kalmadan, korkmadan
zgrce dnelim Nasl mutlu olacamz yeniden dnelim. inde bulunduumuz zehirli hayat
yaamaktan kurtulalm...
Nasl m?
Brakn da, dnyann btn deerlerini retelim. Hepimiz kendi isteimize gre, kendi yetile
gre
yaratma gcmz retime geirelim. nsanlar iin gerekli deerleri retelim. Birbirimizi ld
lah
retmek yerine besin maddeleri retelim, gzel konutlar retelim, salkl ocuklar bytelim,
lojiyi rahat
yaamak iin kullanalm. Bu gzelim dnyay yakmak iin deil, ykmak iin deil, satmak iin

iin retelim. Dnyay yoketmeyelim, yeniden retelim. Doay kirletmeden retelim. Doay ks
retelim. Kar etmek iin deil, yaamak iin retelim.
retirken mutlu olmay renelim. stemediimiz ilerde, istemediimiz mesleklerde, istemedi
z kiilere
hizmet ederek mutsuz olmayalm. stediimiz ileri yapalm, istediimiz mesleklerde alalm,
ilerin insanlara yararl olduunu bilerek mutlu olalm. alrken birilerinin karlar iin d
pimize yararl
iler yaptmz bilerek mutlu olalm. Yaptmz ilerin gzel rnler olduunu bilerek al
ilerin insanlar alktan kurtaracan, souktan koruyacan, hastalktan kurtaracan bil

Yaptmz ilerin doann dostu olduunu bilerek mutlu olalm. alrken dnyann daha gzel
bilerek mutlu olalm.
Paylaarak mutlu olmay renelim. Sahip olma hrsnn yerine paylamann tadn koyalm. He
ikte
mutlu olmay renelim. Bu dnyann hepimizin olduunu yeniden renelim. rettiklerimizi payl
mutlu
olmay renelim. Dncelerimizi paylaarak mutlu olduumuzu grelim. Duygularmz paylaara
olduumuzu grelim. Hayat paylaarak mutlu olduumuzu grelim. rettiimiz btn deerleri, b
anat,
kltr paylaarak mutlu olduumuzu grelim. Birbirimizden sorumlu olduumuzu bilerek mutlu ol
duumuzu
grelim.
Severek mutlu olmay renelim. Bize retilen sevgisizlik yerine sevgiyi koymay renelim.
Sevginin gcmz olduunu renelim. rettiimiz deerlerin bize sevgiyi nasl rettiini, bu
paylamann bize sevgiyi nasl rettiini grelim. Sahip olma bencilliinin yaratt nefreti

sevginin, dmanln yerine dostluun nasl geldiini grelim. Doru retimin, haka paylam
dostluu nasl yarattn grelim.
Doru bir retim -Paylam-Sevgi...
te mutluluun kayna. te mutluluun aya...
Brakn da mutlu olalm.
Ama siz bunu yapmayacaksnz, biliyoruz. Bunlar yaparsanz bizleri smrmemeniz gerekir,
bundan
yapmayacaksnz. Bunlar yaparsanz, bizim emeklerimiz sizin servetleriniz olmayacak, bu
ndan
yapmayacaksnz. Bunlar yaparsanz insanlar bask altna alamayacaksnz, sava aamayacaks
yapamayacaksnz. Bunlar biliyoruz.
Onun iin de sylediklerimizi biz yapacaz. Size bunlar sylememiz, bunlar sizden bekleme
k iin deildir,
size bir kez daha seslenmek iindir. Yanllarnz size bir kez daha gstermek iindir. Yoksa
btn bunlar biz
yapacaz, bilesiniz. Biz, YEN DNYANIN YEN NSANLARIYIZ...
Biz, bu dnyann geleceini dnen yeni insanlarz. Bu dnyann geleceini kuran yeni insan
iz,
genleriz, kadnlarz, erkekleriz, emeiyle retenleriz, bilgisiyle retenleriz, bilimiyle,
sanatyla retenleriz.
Biz, retmeyi bilenleriz, paylamay bilenleriz, sevgiyi bilenleriz.
Biz, mutlu olmay bilenleriz.
Gelin bize katln, hepimiz mutlu olalm...
BAHAR ZN STEMEZ
Her bahar doann uyann yaarz:
Doa bkmadan, usanmadan her bahar yeniden coar. Aa dallar bahar srgnlerine filizlenir
kentlerin
kck toprak paralarnda imenler yeerir, havada bahar kokusu uar. Ya biz insanlar? Biz i
lar ne
yaparz?
Bakn ne yaparz? Balarz yaknmaya. stmzde bir yorgunluk vardr da bu bahar yorgunluu
Elimiz
kolumuz kalkmaz olur, bir tembelliktir stmze ker, elimiz i yapmay istemez. Biz de bu d
aya almak
iin geldik ya, buna bir zlrz, bir zlrz. Aman, nedir bu stmze ken bahar yorgunlu
Bir yaknma, bir yaknma, bir ldk bittik mahvolduk nakarat.
Her bahar doa genleir, biz yalanrz.
Bahar yorgunluu, dediimiz de, bizim baharla uyumsuzluumuzdur.
Bahar canlnn yenilenmesidir. Bitkiler, hayvanlar bahara yeni bir canlanla girerler
. Kendini doadan ayrp
eliyle kurduu hapishanelere (skk caddelere, mutsuz eden iyerlerine, snakla barnak ar
rine) giren
insan doann uyann nereden bilecek?
Baharn insanlar iin alerjik hastalklarla bahar yorgunluu arasna skmas ne yanl bir
nsann
yanl seimi. Sevgiyi unutmann bedelini dyoruz.
Sevgiyi satmann, sevgiyi izne balamann, sevgiyi sevgi olmaktan karn bedelini dyoru
Bedel, bahar hastalk olarak yaamaktr.
Ne yazk ki gezegenimize dardan bakamyoruz. yle, uzaya kar gibi gezegenimizin dna
aadmz hayata kubak bakabilseydik.
Doann en yetenekli canlsnn yaamay nasl unuttuunu, kk yerlerde nasl dnp durdu
istekler iin kendini nasl harcadn, birbirlerini nasl skboaz ettiklerini, anlamsz kav
o sevgi
bilmezliklerini grseydik, grebilseydik aar kalrdk. Btn bunlar ne iin? der miydik, bil
orum.
Dememiz gerekirdi. Btn bunlar ne iin?. Sormamz gerekiyor, hep sormamz gerekiyor.
nsan doann en yetenekli canls, (yle olsun, hadi kabul edelim) neden sevgiyi kabul ed
emiyor, neden
yaayamyor? Doann en yetenekli canls (hatrnz iin yledir diyelim) neden btn yaamn
brakyor da altn dediimiz maden paralarna, kuma dediimiz dokunmu ipliklerin zerine ka

zenginlik diye bunlara tapyor.
Doann en yetenekli canls (beyni en gelimimi de ondanm) neden her eyi ele geirip
mek
istiyor? nsann doay fark etmemesi, bahar fark etmemesi size de ok tuhaf gelmiyor mu?
Belki de bahar yle kendiliinden geliveriyor, diye umursamyoruz.
yle ya bu bahar da kalkp herkese birden geliveriyor.
Oysa, byle herkese gelmeseydi de yalnz paras olanlara gelseydi, paras olanlar onu
bir gzel satn alsayd,
daha deerli olmaz myd? Bakn, bu doru.
Nasl da BAHAR PAZARLAMA Aler kurulurdu. Baharda yalnz bu irketlerin aalarna, bu irke
erin
imenlerine gelirdi. Geri kalan kuru dal, kuru toprak.
Konumalar da hayalleyelim mi?.
-Bu yl bahar alabildiniz mi?
-Evet, biraz aldk. Bu yl erken geldi ama bizim de biraz hazrlmz vard.
-Biz uzakta aldk bahar. imdi grmyoruz ama, yallmzda bol bol greceiz, emekli olu
-Biz ocuklarmz iin aldk. Artk bizden geti, bahar alsak ne olacak, almasak ne olacak?
Ama ocuklarmza
gerekli. Belki ileride onlara bahar kalmaz. Alalm da onlara brakalm dedik.
-O irketten mi aldnz? Onlarnki hormonlu, yanl yapmsnz. Bizim aldmz irketinki
bahar, sala aykr diyorlar.
Eer byle olsayd, bahar ne deerli olurdu kimbilir?
Oysa dal ularnda filizlenen, imenlerde yeeren, kularda cvldayan bahar, btn alm-sat
eydan
okuyor, btn mevduat hesaplarna glyor, sanda atlp da gizlice okanan maden paralarna
bakyor.
O herkesindir, btn insanlarndr ve sevginindir. Sevgiyi yle yapmadk m? Sevgiyi izne ba
amadk m?
Sevgiyi alp satmadk m? Sevgiyi sen bana-ben sana terazisine vurmadk m? Sevgiyi sulamadk

m? Sevgiyi korkutmadk m? Sevgiye saygszlk etmedik mi?
stmze bunca sevgi yorgunluu, bunca sevgi alerjisi nasl kt?
Sevginin deerini de (tpk bahar gibi) bilemedik de, bir trl sevgiyi renemedik de bam
as
saymadk m? Kimseyi sevme, diye tler vermedik mi?
Sevgiyi sahip olmakla kartrp, sonra da sahip olmadmz eyi sevmemeyi renmedik mi?
Bunca sevgisizliimiz nasl oldu?
Oysa sevgi de, bahar gibi izin almazd.
Sevgi de birdenbire gelirdi, iimizi aard, bizi gnderirdi, bizi bytrd, bizi zenginle
rdi.
Sevgi de kimin paras var, kimin paras yok demezdi.
Ne are, bilemedik ite. Bize sevgi retilmedi. Dahas sevgisizlik retildi.
Biz sevgiden korkutulduk, sevgiden rktldk.
Hayata sevgisiz insanlar egemen oldular ve insanlara sevgisizlii rettiler, sevgis
izlii buyurdular. Sevmek
sutu, sevmek gnaht, sevmek belayd.
Sana uygun grleni sevebilirdin. Ancak sahip olacan eyi sevebilirdin. nsan bile ancak
sahip olabilirsen
sevebilirdin.
Geri yan sevgisizliktir ve insan byle mutsuz edilmitir.
Sevgi insann zgrldr.
Sevgiyi renmek, sevgiyi bilmek, sevgiyi ieklendirmek insana zg bir eylemdir.
Sevgi insann eylemidir.
Sevgiyi korumak, insann insanln korumaktr.
Sevginin metalamasna kar kmak insann zgrlk mcadelesidir. Sevginin alnp satlmas
kmak; insann insanlk grevidir.
Sevgi de bahar gibidir.
nsann Acaba ben de sevebilecek miyim?, diye tasalanmas bouna. Sevgi hep vardr, sevg
i hep gelir, ama
insann onu bilecek, onu farkedecek, onu incelikle tutacak insanln arar.
Benim mi, deil mi? hesaplaryla hayata bakanlar sevgiyi gremezler ki.
Alnr, satlr m? diye soranlar sevgiyi bilemezler ki.
Sende ne kadar var, bende ne kadar? diye dnenler sevgiyi anlayamazlar ki.
Sevgi yrekle grlr, yrekle bilinir, yrekle yaanr.
Bunu bilmeyenler sevgiyi kendi balarna da, sevdiklerini sandklar insana da bela ed
erler ve hibir eyi
anlayamazlar.
Sevgi bahar gibidir.
zin istemez ve deerini bilenindir.

KELEBEKLER ZGR M?
Bir in deneme yazar, M.. 4. yzylda Kelebek Ryasn yazm. in yazarlarnn kendine z

tayan bu yaz, baknz varlklarn deiimini nasl dndrc bir biimde anlatyor.
Kelebek Ryas
Gnn birinde Cuang Cou, bir kelebek olduunu, neeli, hayattan memnun bir kelebek old
uunu, ryasnda
grm. Bu kelebein Cuang Cou'dan haberi bile yokmu.
Birdenbire uyanm bir de grm ki, gerekten Cuang Cou imi. imdi artk, Cuang Cou, ryas

kelebek mi olmutu, yoksa bir kelebek ryasnda kendini Cuang Cou olarak m gryor, bunu bi
lemiyormu.
Bir kelebekle Cuang Cou arasnda fark vardr. Fakat ne dersin, varlklar ite byle deiirl
er.

Varlklar gerekten de byle mi deiirler bilmiyorum ama, kendimizi zaman zaman baka bir
varlk gibi
algladmz doru deil mi? Kimi zaman zgr bir kelebek, kimi zaman kendi bana buyruk bir
eni
ufaklara kanat am bir mart, kent sokaklarnda amaszca dolaan bir kpek, yorgun bir at g
deimeleri
yaamadmz, kim syleyebilir?
inli yazar Cuang Cou, bir kk kitap sayfasndan bize seslenip de 2400 yllk aray kapata
k gnmze
kadar uzanyorsa, bu da varlklarn deiimine bir rnek olmuyor mu?
zlem Tezcan da, niversite rencisi bir gen okur olarak, bize kendi KELEBEK yorumunu
bir iirle
anlatyor:
KELEBEK
Kelebek olup bir gn
Umaya balaynca
Duyduumuz sevince
Ad koyamazsnz.
Gem vurulmaz.
Bir at
Koturur peinizden
Taklmak istemezken
inizdeki ocuu
Durduramazsnz.
Gnei yakar ateiniz.
Denizler dkp stne
Sndremezsiniz.
Bir dnya daha
Olmal dersiniz
Bar, sevgi, kardelik
Duyuramazsnz.

Umut tohumlar
Kalr elinizde
Rzgar alarlar sizden
Savuramazsnz.
Ve dudaklarnda Dikenli tel
Pas tutmu diller
Hep ayn arky
Sylerler
Ahh, daha ok gensiniz.
zlem, ileride edebiyat retmeni olacak, bu dalda eitimini srdryor. Gnderdii mektubun
lar da
yazm:
Arada bir iir yazarm. Kelebek -bilmiyorum nasl buldunuz? -sanrm byk oranda yaptklar
in
verdii bir iir. Beenmeseniz de size yazmak istedim. Dier dostlarma yolladm gibi.
Kelebek'le anlatmak istediim, her yataki genler. Yalnz kelebek kanad gibi kolay inc
inmemek gerekir.
Bunun dnda deiik ieklere konmaktan korkmamal, eitli alanlarda bilgi sahibi olmaya a
nemlisi de kelebekler gibi zgr olmal.
Kelebekler binlerce yldr insanlar etkilemeyi srdryor. zgrce uan, iekten iee ge
k,
insanlara hep dnyay yeniden tanmay, zgrce yaamay dndryor. Gerekten de insan, zg
dnd zaman kelebekler gibi olmay istiyor. Kelebeklerin bizim sandmz gibi zgr olup
da ok nemi yok. Aslnda onlar bizim iin bir simge. Kular da yle deil mi?
Kendimi bir ku gibi zgr hissediyordum.
Belki de ne kular sandmz kadar zgr, ne de kelebekler. Onlar igdlerinin itkisiyle,
grlk
dediimiz hareketleri yapyorlar. Uuyorlar, yer deitiriyorlar, istedikleri zaman bir ye
rden kalkp, baka bir
yere konuyorlar.
Biz insanlar, zgrlklerimizi kendimiz kstlayp, sonra da bilinmedik yerlerde zgrlk ar

gzmz doaya dikiyoruz. zgrlklerimizi doann canllarnda aryoruz. Oysa doann gerek
olacak tek canls insan deil midir? nsan zgrle admn ilk kez, topraa buday tohumunu
yaamad m? Sadece meyve toplayarak, hayvan avlayarak beslenen atalarmz, elbette zgr olam
azd. Ama,
onlarn ocuklar topra ekip bimeyi baararak, bu bamllktan kurtulmay rendiler.
Gerekte zgrlk, bamllktan kurtulmaktr.
Umann zgrl, insan yere bamllktan kurtard iindir: Bizim asl bamllmz t
yerletirdii basklar, nyarglar, tabular deil mi? Asl zgrlmz de bunlardan kurtulabi
nsan ua yapt, yere bamllktan kurtuldu. nsan tarm buldu, doaya bamllktan kur
endstriyi yaratt, tarma bamllktan kurtuldu. Ama hibir zaman gerek lde zgrl bu
te, gerek zgrlmz, kendi kiiliimizde varolacaktr, kendi bilincimizde varolacaktr
belki de
o zaman kelebekler zgr insan ryalarnda greceklerdir. Ne dersiniz?
EKLERN DLN BLMEK...
ieklerin dilini bilmek denince aklmza ne gelir?
Hangi iek ne anlama gelir? Bir iei birisine gtrrseniz ne demi olursunuz? Hangi olay
angi iek
gider? gibi bilgileri ieklerin dilini bilmek sanrz. Bunda da alacak bir ey yok, yzyl
yunca kim bilir
ne ok iek insan duygularna arac oldu. nsanlarn birbirine glkle anlataca duygular
aklamalarnda duygulu bir yan yok mu?
Alev alev yanan bir gl, akn yreindeki yangn anlatmaz m? Sevgili o gl alp da duda
zaman akn krmz rengi daha bir parlamaz m? Ama pek umudunuz yoksa, kararllnz gster

bekleyeceinizi anlatmak iin belki de siyah gl daha uygun olurdu. Sevilen insan bir
siyah gl alnca
duyarllkla dnmez mi? Daha sadelikle duygularnz anlatmak istiyorsanz papatyalar dn
saf
yrein temiz duygularna seslenmek istiyorsanz papatyalar sizi ok gzel dile getirebilir.
Yok, size kusursuz
bir gizem, merakl bir doygunluk veriyorsa sevdiinizi siyah bir lale mutlu edebilir
. Menekenin sadakati dile
getirdii sylenir. Menekeyle sylenen de sadakattir, ama imdilerde ok geerli saylmyor.
lya el
dememiliin simgesi. Bir zamanlar Sadece benim olan anlamna gelirdi. Bugnn insanlar pek
oral deil gibi
grnyorsa da duygular alevlendii zaman Sadece benim misin? Bakas da olabilir mi? gibi s
orular gene
gndeme geliyor. Eer pastoral duygulardan holanyorsanz, doay, doall seviyorsanz kr
yaplm bir demet sizi daha iyi dile getirecektir.
Bu konuda yazlm listelere pek bakmayn. Siz gene yreinizin sesini dinleyin. Siz iekle
ne sylerseniz,
iekler de onu iletecektir.
Bir dostum, ieklerin dilini bilmek onlarn ne anlama geldiini bilmek deil, gerekten o
nlarn dilini
anlamaktr demiti. iekler sadece trleriyle deerlendirilemezler. O iirsel bir yaktrmad
tek anlaml
bir sadeletirmedir. Gln sadece ateli bir ak dile getirdiini sanmak eksiktir. Gl yle b
n anlatr ki
aar kalrsnz. Ayn gl zaman olur, hem kavumay, hem ayrl anlatr. Papatya sadeliktir
papatya yle bir bakire ehveti havalandrr ki, ka akn kllerini savurmu gl bile onun ya
a kuzusu
kalr. ieklerin tek bir dili yoktur. iekler ok zengin bir anlatm gcne sahiptir. in t
r bilir
misiniz? ieklerin bu dilini onu gnderenler bilmez ama ou kez alan bilir.
-imdi bunlar gerek mi, yoksa hayal gcnz m altryorsunuz?
-Ah insanolu ite, hep altn arayan insanolu. imdi siz bu konuda bilimsel kantlar a
deil mi?
ieklerin ok ynl duygular tadndan kuku duyuyorsunuz. Bilimsel kantlar gerekiyor de
ak iin bilimsel kant aryor musunuz? Ya krgnl iin? Pimanlklar, fkeler, terk etmel
eler,
tam her ey bitti dediiniz srada her eyin yeniden balamalar? Btn bunlar iin de bilimse
ntlar m
aryorsunuz? Aslnda bunlar da var, ama ben size insanca deil ieke bir eyler sylemeye a
Siz
hep insan gibi dndke korkarm benim ne sylediimi tam olarak anlayamayacaksnz. Olaylar
kere de
kukuyla deil de Neden olmasn? diye bakmaya aln.
-ieke bir eyler sylemek mi dediniz? ieke, yle mi?
-Evet, ieke dedim. iee insan gibi deil iek gibi yaklamak. yle syledim, onu syle
dilini anlamaktr bu. Sleyman Peygamber hayvanlarn dilini anlarm. Aslnda her insan hayv
anlarn dilini
anlayabilir. Sleyman Peygamber'in anlatt bu. Ama baksanza, insanlarn hayvanlara davran
sl?
Ya onlardan yararlanmaya alyorlar ya da hi nedensiz korkutup eziyet ediyorlar. Hayat b
oyunca bir atn
boynunu okamamann insana neler kaybettirdiini hi dndnz m? imdi artk kentlerde ya
hayvanlarla hi ilgimiz kalmad. Doayla ilgimiz kalmad. nsanlar hayvanlardan korkuyor,
hayvanlar da
insanlardan kayor.
-Duygu dnyamz m eksiliyor?
-Evet, ok iyi bildiniz, sylemek istediim tam buydu. Duygu dnyamz eksiliyor. Eksilme
kte de kalmyor,
zedeleniyor, rseleniyor, anyor. Artk duygularmz tanmyoruz: Hayvanlar sevmediimiz g
duygularmz da sevmiyoruz. Duygularmz reddediyoruz ve bununla vnyoruz. Duygusal olmad
gereki olduumuzu sylyor ve vnyoruz. Gereki olmak dediimiz de ne? Nelere sahip oldu
dnmek, yeni eylere sahip olmak, hep daha ok eye nasl sahip olabilirim diye dnmek, b
la da
doay reddetmi olmann, hayat reddetmi olmann boluunu doldurmaya almak. Bir atla ark

yaamak ve lmek. Bir iekle zel duygular paylamay renmeden geip gitmek.
-ieklerle ilikimiz demitik?
-O da ayn izgide. iekleri satn almak ve gtrmek. Paranz kadar pahal -ayn zamanda de
mek ya-
iekler almak, duygularnz da faturanzla temsil ettirmek. iek armaan etmek bu mudur? So
rum, bu
mudur? Siz insan duygularn biliyorsunuz, ne sylediimi anlyorsunuz. iek armaan etmek bu
udur? imdi
15 tane gl almak, eliniz bu ieklere demeden, sadece jelatin ambalaj tutarak gtrmek onla
r armaan etmek
mi?
-yi de kent hayat biraz bunlar zorlamad m?
-Bilmem, kent hayat deyip duruyoruz, acaba kent hayat m, yoksa bizim hayat diye s
aplandmz
alkanlklar, nyarglar, artlanmalar m? Doay kafeslere koyuyoruz, evimize kapyoruz, onl
yalanmaya
alyoruz. Her eye etiketler koyuyoruz, her eyi ekmecelere koyuyoruz, bir eyler yaktr
nra da bu
olup bitenlere kendimizi inandryoruz. Bana sorarsanz biz iekleri kaybettik.
-Ama nasl olur? Bakn iekilik dnyada nasl geliiyor, her yere iek gnderme olana v
gelitiriliyor, birbiriyle alanp yeni trler elde ediliyor. iee bylesine nem verilirke
-Bunlar siz sylyorsunuz. Btn bunlarn alm-satm iin yapldn bilirken. Her eyi me
yaama biiminde duygular bunun dnda kalr m? Daha ok harcama daha byk sevgi demek olmu
a
hangi duygudan sz edilebilir ki'?
-ieklerin dili demitik...
-Evet yle demitik deil mi? ieklerin dili insann duygulardr. nsann elinin ieklere
nsan
scaklnn ieklere dokunmasdr. nsan sesinin ieklere ulamasdr. nsan duygularnn
iletilmesidir. Siz iee ne verirseniz o da size onu verir. ieklerin dili bizim onlarla
kurduumuz iletiimle
geliir. iekleri anlamak da bir duyarllktr. Onlara yreini, duygularn uzatmay bilmekt
k o zaman
doay anlayabiliriz. Doay, iekleri, hayvanlar, sabah, akam...
-nsandan sz eder gibisiniz.
-nsan da yle deil mi? nsana da yle bakmyor muyuz? nsana da benim mi, deil mi diye ba
or muyuz?
nsan da bizim kar dnyamzda kaybettiimiz bir doallk deil mi?
nsanla konumay da kaybetmedik mi? Birbirimize duygularmz iletmeyi unutmadk m? Neden
duygularmz sylemiyoruz da ieklere araclk yaptryoruz. Duygularmzdan ekiniyor muyuz
utanyor muyuz? Ne bize bunlar retiyor? Ne, neler, kim, kimler, hangi kurallar, hangi
nyarglar? iekleri
dnrken nce bunlar dnmemiz gerekmiyor mu?
Birbirimizi kaybettikten sonra iekleri anlamaya almak neye yarar? nsan sevmeyen birin
in kpekleri
sevmesi neye yarar? Btn bunlar insan sevmenin yolu deil mi? Sevgi duygusunu kaybeden
birinin hayvan
sevmesi, iek sevmesi olanakl m?
Belki de sevgi ad altnda kendine baml varlklar yaratmaya almaktr bu abalar...
-ieklere de baka bir gzle bakmak gerekiyor. Sanrm haklsnz.
Biliyordum ki haklyd...
MZDEK BYC...
By deyince aklmza ne gelir?
Karanlk odalar m, cad klkl byc kadnlar m, kim bilir neler yazlan muskalar m, bi
kaynatlan zehirli otlar m, ya da buna benzer eyler mi?
Bu rktc byler belki gene bir yerlerde insanlar korkutup sevindiriyordur, ama gnmz
bunlardan ok farkl.
Gnmzn byleri, artk ok uzaklarda hazrlanmyor, yaadmz hayatn iine girmi, biz
Eskilerden uzanp geliveren bir ark, ummadmz bir anda karmza kveren gnbatm, bek
anda bir insann artc davran, elektronik dnyasnn gizlerini kullanan bir pop arkc
Byleniyoruz. Bir duygu younluu iimizde kabaryor. Ykselen duygularn her yanmz sard
seziyoruz, hibir ey yapamadan kalakalyoruz. Bir ey syleyemiyoruz, bir ey yapamyoruz. y
ce duruyoruz.
O anda bylenmitim... Sonradan bulup sylediimiz bu oluyor.
Bylenmi gibiydim.
Bir kadn:
-ok sevdim, ok sevildim demiti. Ama hayatmda beni byleyen bir erkei hi unutamadm. O
a
aramzda hibir ey gemedi. Ben ona hibir ey syleyemedim, o da benim belki farkma bile va
ad. O Bir
toplantda konuuyordu. Beni byleyen eyin ne olduunu bile bilemem, size de ite budur diye
mem.
Ama bylendim. Onda beni eken bir ey vard, sanki bir g vard ve beni ekiyordu. Ona dor
iki adm
attm bile sonradan farkettim. Ama yanna gidemedim. Orada ylece kaldm, sadece onu dinled
im. O
toplantdan aklmda kalan sadece odur.
Sonra ok dndm, keke bir kere yaasaydm ak, ama byl bir ak olsayd. Bugnn insa
eksiklik nedir diye sorsanz, hayatn bys derim.
Hayatn bys belki de byl glerin en gls. Ama gndelik hayatmzn iinde her ey
sradanlayor ki, hayatn bizi byleyecek yanlarn kaln bir sis perdesinin iinde kaybediy
Byyen kentlerin iinde ykselen beton ynlar arkasnda kaybolup giden doa. Ne doduun
grebildiimiz ne battn seyredebildiimiz gne. Artk sadece filmlerde grebildiimiz dol
Ormanlarndan ekip kardmz, kent kalabal iinde zavalllyla yaamaya alan aal
kurtulmaya alan kular. Doann artk unuttuumuz esiz bys.
Gnlk hayatmz iinde sradanlaan insan ilikileri. Bir insanla bir insan arasnda yaark
acamz o
esiz scak byy bir trl bulamaymz. nsan elini duyarllkla tutarken her yanmz sar
kaybediimiz. Bir konumann iki ucunda buluan insann yeniden yaadn kranla duyuran b
duyamay.
Belki de iimizdeki bycy kaybettik.
imizde bir byc vardr: steyen, etkileyen, deitiren, arayan, koan, duyan bir byc.

yaamak isteyen, grmek isteyen, duymak isteyen, bu istekle bizi harekete geiren bir
byc. Biz bu bycy
bastrdk, ona kzdk, onu hapsettik. Belki de imdi bilmeden aradmz odur.
Hepimizin iinde bir byc vard. Doann gizlerini bilen biri. Ormann iinde aalarla bi
oluk alan
biri. Yapraklarn tazeliinin gizini bilen biri. Hayvanlarn dilini anlayan, onlarla k
onuan, onlarla birlikte
yaamay bilen, onlara bilmediklerini reten biri. imizdeki byc buydu. Bizi hep yaamaya
.
Her eye bakmamz isterdi. Her eyi grmemizi isterdi. Her eyi deitirmemizi isterdi. imi
byc
buydu.
Biz onu kaybettik ve her ey deiti.
Kolumuza bir saat taktk ve onun esiri olduk. Artk bizi iimizdeki byc deil, kolumuzdak
i saat ynetiyor.
Aman ge kaldk diyoruz, u saatte bir yerde olmalydm, diyoruz. Oradan oraya kouyoruz ya
da ne
yapacamz bilemeden kolumuzdaki saate bakyoruz. imdi ne yapsam acaba? Her eyi biz dzenl
oruz
sanyoruz, ie giriyoruz, alyoruz, cret alyoruz, ev kirasn dyoruz, elektrik faturala
faturalarn
dyoruz, ne yememiz gerektiini dnyoruz, mide armza ne yapmak gerektiini dnyoruz,
neden yorgun olduumuzu dnyoruz. Ne ok eyin esiri olduumuzu dnmeden yayoruz. Sonra
kendimize soruyoruz: Neyim var? Neden hibir eyden tat almyorum?
imizdeki bycy kaybettik. Onun yerine hibir bys olmayan eyleri koyduk, onlarn biz
e
izin verdik.
imizdeki bycye kimileri iimizdeki ocuk der, kimileri de iimizdeki sanat, oysa o bi
bycmzdr.
Ama durun bakalm. Belki her ey bitmemitir, her ey tkenmemitir. Belki de kaybettiini s
andmz ey,
bize ok yakndr da farkna varmyoruzdur.
yle bir durup dnelim. imizdeki sesleri duymaya alalm. Kendimizi grmeye alalm
gc anlamaya alalm. O belki de ok uzaklarda deildir, ok yaknmzdadr, bizim kendisin
zi
beklemektedir. Neden olmasn?
Gzlerimizle kendi gzlerimizi grmeyi denedik mi? Duygularmzla kendi duygularmz duymay
nedik
mi? Kendimizi kendi gcmzle canlandrmay denedik mi? Gelin yapalm bunlar.
Bugn yeni yla giriyoruz. 1990 yl balyor. On yl sonra yeni bir, yzyl balayacak. Bir
y sonra aalar
yeniden yeillenmeye balayacak. Doa kendini yenileyecek. Biz neden kendimizi yenilem
eyelim.
Gelin iimizdeki bycy bulalm, onunla baralm, onu yeniden canlandralm. Bylenmekte
korkmayalm, bylemekten korkmayalm. nsan yalnz bylenen deildir, byleyendir de. imi
bylenmeyi bildii gibi bylemeyi de bilir. Yeter ki biz ona canlanma frsat verelim. Ondan
korkmayalm,
onunla dost olalm.
imizdeki byc, bizim yaama gcmzdr.
Bizim duygularmzdr, bizim dncelerimizdir, bizim isteklerimizdir, bizim alma gcmzdr
e
gcmzdr.
Hayata bu gcmzle bakalm, hayata bu gcmzle katlalm.
Berlin Duvar yklyor. Dou'da ve Bat'da yaayan Berlinliler, kendilerini ayran duvar y
r. nsan
kendini insandan ayran duvar ykyor. Bunu yaptran da onlarn, iindeki bycdr. Olmaz de
lduran,
yaplmaz denileni yaptran byc.
Biz de iimizdeki duvarlar ykalm. Duygularmza ektiimiz duvarlar ykalm, dnceleri
duvarlar ykalm. Dnmeyi su sayan duvarlar ykalm, dnce aklamay su sayan duvarla
kendimizi ynetmekten alkoyan duvarlar ykalm. Bizi kendimizin efendisi yapmaktan engel
leyen
duvarlar ykalm. zgrlklerimizin nne konan duvarlar ykalm.
Ben ne yapabilirim ki? demeyelim. Ben tek bama neye g yettirebilirim ki? demeyelim
. Hayatta bizim
yapamayacamz hibir ey olmadn bilelim.
Gcmzn yetmedii yerde iimizdeki bycy aralm. O, bizim bile bilmediimiz gizli g
eyin stesinden gelecektir. Evet, onun gizli gc vardr ve o her eyi yapabilir. Onun her e
yi yapabileceini
bilelim. Bunun iin de ne muskalara gerek var, nede gizli otlar kaynatmaya. Sadece
iimizdeki bycy
bilmeye gerek var, o kadar.
imizdeki bycy bilelim.
O sevgimizdir, o yaama istediimizdir, o varoluumuzdur.
Kendimize gvenimiz zayflarsa, ona gvenimizi pekitirelim.
Biz hayatla varz ve en byk by bunu bilmektir.
ARMAANIN EN GZEL...
Armaan vermek, armaan almak.
Gndelik ilerimizden biri gibi grnyor. Oysa yle incelikli bir i ki.
Vermek bir gnl taddr, bir davran inceliidir, bir insan eylemidir.
Almak da yle. Bir gnl holuu, incelikli bir haz, insann eylemi.
Armaan vardr yrek titretir, armaan vardr garson bahii.
Eer bir alveri deilse, ne verildiinin ok nemi yoktur.
Armaan ad altnda gizli cret deme, yaplan bir yanln st rtl bedeli konumuzun d
armaan deil.
Sradanlam, adet yerini bulsun diye verilen armaanlarn da kullanm deeri dnda fazla
.
Armaanda nemli olan, nce itenlii.
ten olacak, iten gelecek.
Armaan, verenden bir para olacak. Verenin duygusunu tayacak, verenin dncesini tayac
celiini,
rengini, kokusunu.
Sonra, verilii ok nemli.
ncelikli bir i.
Elle deil yrekle verilecek. Duyguyla.
Alana bir ey katacak. Bir duygu, bir dnce, bir anlam.
iek, kitap, kalem, biblo, kadeh, earp, kravat...
Neden sevdiklerimize beendiimiz bir filmin biletini armaan etmeyiz:
Belki de armaan deeri bulmuyoruzdur. Oysa var.
Aslnda her ey armaan olabilir.
Yeter ki bir duyguyu iletsin, bir dnceyi, bir incelii.
Yeter ki vermesini bilelim.
Bir akam dost toplantsndayz.
Orada tandm bir insan beendim.
Birden, iimden ona bir ey vermek geldi. Orada, o anda.
akmam uzattm, Bunu size veriyorum dedim. ok ard ve sevindi. Ald, teekkr etti, k
da bana uzatt, Siz de bunu aln. Verdii akma aldm.
O akman verildii an hi unutmadm, sanrm yeni dostum da unutmad.
Hep dnrm, gerek bir armaand bu.
Bir gn de, bir dostumun verdii kitab okuyordum. Baz sayfalarnn arasnda ince kum zerre
cikleri vard. Baz
sayfalarnda sigara yan. ok okunan sayfalar biraz ypranmt. Dostuma Bu kitab bana arma
edim.
Anlad.
Keke ben dnseydim dedi. Zarar yok dedim. Benim istemem de ayn anlama gelir.
Sonra, o kitapta ne olduunu dndm. Ne bulmutum o sayfalarda?
O sayfalarda dostumun deiik anlar vard. Deniz kysnda okumutu o kitab. Kim bilir ney
lmt da
sigaras sayfay yakmt. Kitabn sayfalarnda nice duygu, nice dnce oraya buraya saklanm
okurken onlar da yayordum.
Oysa, sevdiimiz bir kitab dostumuza armaan etmek istersek gidip yenisini alrdk. Eli
mizin demedii,
gzmzn dokunmad bir kitap alrdk ve onu verirdik. Ans olmayan, gemii olmayan bir
kitap.
Okuduum kitab armaan etmek isterim.
Ve dostumun okuduu kitab bana armaan etmesini.
Sz ne gzel armaandr.
ten geldiinde, yle yrekten syleniverildiinde, bir duyguyu verdiinde.
Bu armaan esirgemek ne yanl bir eydir, srasnda bir zulm.
-Biliyor musun, sende en ok neyi seviyorum?
Sz ne gzel armaandr.
-Seni sevdiime yle seviniyorum ki.
nsan verdiinde sz ne gzeldir.
Dokunmak ne gzel armaandr.
Birden yle dokunuvermek.
Omzunu tutuvermek, san okayvermek, koluna dokunuvermek.
Nasl szsz bir sestir, nasl sessiz bir sz.
Dokunmak ne gzel armaandr.
Duyguyu armaan etmesini bilmek.
Bak armaan etmesini bilmek.
Davran armaan etmesini bilmek.
Gveni armaan etmesini bilmek.
Dostluu armaan etmesini bilmek.
Sevgi ne byk armaandr.
Sevgi ne gerek armaandr.
Sevginin armaan olduunu bilmemek ne ac.
Sevebilmek insann verebilme gcdr. Paylaldnda oalan.
Ama paylalmazsa ille de karlk istemeyen.
Sevgi, sevenin gcdr. Sevilme istei bunun anlalmasn istemek.
Sonradan, yaadmz gzellikleri unuturuz da sevgiyi terazide tartmaya kalkarz. Aslnda s
giye hakszlk
ederiz de farknda olmayz.
Oysa bize sevgi armaan edilmitir. Bize sevgi katlmtr. Bize insanlk katlmtr. Gemi
yi
ne ok unuturuz.
Eski spanyol haritaclarnn sevgilileri harita izilirken, Benim iin bir ada iz derlermi
spanyol haritacs da
sevgilisi iin gerekte olmayan bir ada izermi. Eski spanyol haritalarnda byle sevgiliye
armaan adacklar
olurmu.
Kristof Kolomb bir deniz seferinde, haritadan anlayan bir spanyol'a gemide sula
rnn azaldn, haritada
grlen u adackta ime suyu bulunup bulunmadn sorunca spanyol glmsemi, Efendim, o ad
varolduunu sanmyorum. Onu izen haritac sevgilisine izmitir demi de gerek ortaya km
Akit Gktrk'n Edebiyatta Ada yaptn okuduumda ok glmtm.
Sevgilisinden haritada bir ada isteyen spanyol kadn da, ona aday armaan eden spanyol
haritacs da ne
gzel bir ey yapmlar.
ngiliz Kral Edward da sevdii kadna, bir krallk armaan etmitir de, nice kadn heyecan
titretmitir.
Mrs. Simpson iin krallndan vazgemesi zamannn Leyla-Mecnun yksn yaatmtr.
izecek haritas olmayanlar, vazgeecek krall olmayanlar ne yapsn?
Btn bunlar sembol deil mi?
Haftalardr grmediimiz bir dosta bir kart gndermek aklmzdan bile gemez. Ayn kentteyiz
nasl olsa
yaknz diye dnrz. Oysa deilizdir.
nsan insan kaybediyor. Ve bulamyor. Ayn kentte olsa da...
Ayn semtte olsa da.
Ayn evde olsa da.
Sonra da soruyoruz. Neyim var, ne oluyor, eksiklik ne?..
Eksilen insan. Ve kendimiz.
Bir haritaya bir ada izip de Bu senin adan demeyi unutuyoruz.
Oysa herkesin bir adas olabilir. Denizler yle byk ki. Duygular unutuyoruz. Dnceleri.
evgiyi.
Szleri, Dokunular. Baklar. Davranlar. Dostluu.
Unutuyoruz.
Vermeyi unutuyoruz. Kendimizi beklemeye altryoruz. Sonra da neyi beklediimizi unutu
yoruz. Eksiliyoruz.
Neden eksildiimizi bilmeden.
Yeni bir yl bu. 1989. Yeni bir yl. Yeni bir balang.
Gelin yeniden balayalm.
Yaamn, sevmenin, yapmann en gzel armaan olduunu bilerek.
nsan olmann en gzel armaan olduunu bilerek.
Yeniden.
MUTLULUK GZEL KOKAR...
Dostum birden soruverdi:
-Bir insann mutlu olduu nasl anlalr? yle dnm olmalym:
-Bilmem, gzlerinin parlaklndan, neesinden, belki yzne vuran i aydnlndan.
Dostum hepsini kabul eden ama yeterli, bulmayan bir el iareti yapt:
-Bunlar dorudur. Mutluluk saklanamaz. Mutluluk insann iinden szar, bir yerlere gir
er, oray deitirir. Bir
de kokusu vardr. Bilir misin mutluluk kokar.
-Mutluluun kokusu mu?
Dorusu duymamtm.
Dostum anlayla bakt:
-Dorudur, duymamsndr. nsanlar pek farketmezler. Oysa, her ruh halinin kendine zg bir
okusu vardr.
Eer insanlar koku duygularn kaybetmeselerdi, bunlar da bilirlerdi. Ama birok ey gibi b
unu da kaybettiler.
-Yani, nceden biliyorlar myd?
-Elbette biliyorlard. Bak, hayvanlarn birbirleriyle iletiim kurmalarnda koku nasl ne
mli bir rol oynar...
-Evet ama konuamadklar iin... Dostum biraz sabrsz, szm kesti:
-nsanlar konutuklar iin artk kokuya gerek duymuyorlar deil mi? imdi sen bana insanlar
konutuklarn
m sylyorsun?
Artk yant vermiyordum. Dinlemeyi srdrdm.
Dostum:
-Sen de biliyorsun ki insanlar gerekte konumuyorlar. Konuur gibi yapyorlar. rendikle
ri szckler var.
Birbirlerine onlar sylyorlar. Gerekte ok az, ok az zaman iin konuuyor. Orada da dikka
, duygu
szckleri yoktur. Birbirlerine sylemeleri gereken szleri sylerler. Onun iin de ounlukla
irbirlerini
dinlemezler. Gerekte konumayan, gerekte dinlemeyen insanlar iki nemli iletiim aracn da
kaybettikleri iin
artk anlaamyorlar. Koku ve dokunma. te gerek iletiimin iki yolu. nsanlar ikisini de un
tu.
Onu biraz kkrtmay denedim.
-imdi insanlarn birbirini koklamalarn m sylyorsun?
Umutsuz ve krgn bir bakla bakt:
-Keke ne dediimi anlasalard da syleseydim. Koklamak, yle incelikli bir duygudur ki,
bugnn insanna
retilmesi gerekir. Zavall koku alma duygumuz. ylesine kt kokularla bozuldu ki, yeniden
eitilmesi
gerekiyor. Biliyor musun, insanlar insan kokusunu bile alamyor. Bir kadnn kokusu. B
ir erkein kokusu.
ocuun kokusu. Yal insann kokusu. Umudun kokusu. Bezginliin kokusu. Hayata krlmann kok

Mutsuzluun kokusu. Mutluluun kokusu. nsanlar btn bunlar unuttular. Dokunma da yle. nsa
ar bunu da
unuttu. Bir elin el stne konmas. Bir elin omuz stne konmas. Bir omuzun omuza dayanmas.
Bir srtn srta
dayanmas. Ayaklarn birbirine sarlmas. Bedensel dokunma. Unuttuumuz ne ok ey var...
Gnmz insann savunmak istedim:
-Ama szckler var, yaz var. Belki de o yzden unutmuuzdur.
Dostum biraz dalgnlat:
-Evet yalanlarn arac szler, yalanlarn arac yazlar. Bir trl iimizden geleni sylemey
may
bilemediimiz iin yalanlarmzn arac olanlar. Beden yalan sylemez. Dilin yalan syler, kal
in
de yalan syler ama kokun yalan sylemez, dokunuun yalan sylemez. Bunlar gerekleri ilet
ir. Sadece
gerekleri...
Dostumun sylediklerini sonralar ok dndm. Kendimize nasl da yapay bir dnya yaratmay
Doallmzdan nasl da bylesine uzaklamtk. Sadece beton ynlarnn iine kapanarak de
de unutarak yaamaya nasl da almtk. Kokularmz unutmutuk. Doal kokumuzdan utanmay
Yapay endstri kokular yeni fetilerimiz olmutu. Hepimiz birbirimizi ielere konmu kimyasa
l rnlerle
koklamaya almtk. Koku duygumuzun da yalanlarn bulmutuk. Gene de bir kadn beni yeniden
dndrnceye kadar iin iinden kabildiimi syleyemem...
-Ah beni byle tanmamalydnz... ok mutsuzum ve bana yaklamanz istemiyorum. Mutsuz old
zaman kt kokarm.
-Nasl yani? Terden mi sz ediyorsunuz?
-Hayr hayr, terle ilgisi yok, hem ter kt kokmaz ki. Mutsuzluktan sz ediyorum. Mutsu
zluk kt kokar,
bendeki de o ite. Mutsuzluun kokusu. Mutsuzluun kokusu kt myd, bilmiyorum. Buna ktm
gerekirdi, yoksa kendine zg demek mi uygundu? Mutsuzluun kokusu. Gri-sar bir kokuydu
. Bezgindi,
yorgundu. Bezginlik veriyordu, yoruyordu. Tenin zerinde yapkan, belli belirsiz sv-gaz
aras bir younlukla
duruyordu. Bir yerlere kamak istemi de gc yetmemi gibiydi. Geriye dnmek istemiyordu, i
lerde gidecek bir
yeri de yoktu. Orada ylece kalm, ii boalm, hibir yere bakmayan bir kokuydu. O anda mut
zluun
kokusunu duydum. Kadnn kendini tanma gcne sayg duyduumu anmsyorum. O kendi kendine ka
d.
Belki de kendi gemiiyle hesaplamas gerekiyordu.
Parfm dnyasnn gerek bir uzman unlar sylemiti:
-Parfmler, doann verdiklerine insan ustalnn katlmasnn rndr, ama hibir parfm
demeden gerek bir koku deildir. Parfme kiiliini veren, kadnn zel ten kokusudur. Onun
e ayn
parfm her kadnda birbirinden farkl zellikler kazanr. Parfm srmenin ustal, bu karm
yardmc olacak lde ve biimde srmeyi bilmektir.
Byle srlmedii zaman kadn sadece parfm kokar, ama srmesini bilen kadnn kendisi kokar
li olan
da parfm deil, kadnn zel kokusudur. Bu zel kokuyu kadnn giydii eyalarn durduu gard
amarlarnda, zel yerlerinde bulabilirsiniz. Dikkat edin, zel kokusunu tanmadnz hibi
e
tanm saylmazsnz. Ne yazk ki insann kokusuna nem vermeyi bilmiyoruz. Sonra bir gn, mu

kokusu'nu tanyacaksnz. Tenin hafife pembeletiini greceksiniz. Gnein ilk klarna e
tozpembedir bu. Mutluluun biraz utanga, biraz rkek, biraz ekingen balayan, ama sonra
cesaretle yaylan,
g veren, kendini duyuran zel pembesi. Bu pembeliin zerine dikkatle bakacaksnz. Orada bu
lu bir
nemlenme greceksiniz. Hep uan, hep havaya karan, hep yenilenen uucu bir nemlenme. Gren
lere sende bir
ey var, aksn galiba dedirten bir bahar tazelii, filiz tad... Yaklan o tene. Yaklan v
uluun
kokusunu duyun. Birbiriyle uyum iinde binlerce kokunun szlm kokusunu duyun. Pembeden
eflatuna, deniz
mavisinden gne sansna deien gkkua renklerindeki zel kokuyu. nsan rahatlatan, dinle
coturan, kprdatan, susturan, konuturan mutluluk kokusu'nu duyun. Dnyann en gzel kokusu
budur. Bebein
annesinden ald koku budur. Annenin bebeinden ald koku budur. Seven insann sevilen insa
an ald
koku budur. Ama bu koku kendiliinden olmuyor. Buna emek vermek gerekiyor. Sabahla
rn, gecelerin,
gnklarnn birbirine karmas gerekiyor. Umutsuz gnlerde, umutlu gnlerde birbirinin de
ek
gerekiyor. Mutluluk kokusu, dalarda, rmak kylarnda deil. Bu koku, yalnz insanda. nsan
sanda yaratt
koku bu. nsan insan klmann kokusu. Sevginin kokusu. Gvenin kokusu. yi ki sen varsn'n k
usu. Keke
imdi yanmda olsaydn'n kokusu. Seni seviyorum'un kokusu. Beni seviyor'un kokusu. Bir
gn mutluluun
kokusunu tanyacaksnz. O zaman daha da mutlu olacaksnz, biliyorum.
AIK OLMAK HAKKI...
nsan haklar beyannamesinde byle bir hak yer almamtr. Hibir anayasada, hibir yasada a
mak hakk
diye bir haktan sz edilmemitir. nsanlar klelie kar bakaldrm, zgrlk iin canlarn
k
mcadele etmilerdir, bu hak da insan haklarn belirleyen btn metinlerde yer almtr. Sem
e hakk,
eitim hakk, salk hakk gibi nice hak byledir. Byledir de ak olmak hakk, neden hibir
kk
belgesinde yoktur? nemsizdir desek deildir, urunda mcadele edilmemitir desek insanlar
ayaa kalkar,
nedendir bilmiyorum, kimsenin bildiini de sanmyorum. Geen gn bir kadn ahbabm uramt.
alarda,
kzn bytp, evlendirmi, bu yalarn olgun gzelliini hem yayor, hem de yaatyordu. -A
de hakkm deil mi doktor bey? demiti. Siz `kadn altmnda da ak olabilir' dersiniz. Ben
bilirim deil
mi? Benim de hakkm deil mi? Szleri houma gitmiti. Glmseyerek yantlamtm:
-Tabii ak olabilirsiniz. Ak olmak herkesin hakk. Hem neden soruyorsunuz ki? Ak izin
istemez...
Sonra dndm. Neydi bu ak olmak hakk? Neden bu hakk bir trl kimselere veremiyorduk?
Yaadklarmz yle gzmn nne getirdim...
-Ayol o daha dnk ocuk, ak olmaktan ne anlarm? Ah bu yeni yetmeler, daha bir ey bildi
eri yok. imdi
ak olurlar iki gn sonra unuturlar...
Ama o dnk ocuk uykusuz kalrm, kendi kendine alarm, sevdiini bir kez grebilmek ii
da
dolarm, her grdn ona benzetirmi, iirler yazarm, arklar dinlerken dalp gidermi
umurunda?
-A yle ey olur muymu? Koskoca adam ak m olurmu? Ayol evli deil mi? Ka yllk kars
olacak ey deil. Kendini arm. Ne akym bu? Onunki ya dnmdr. Erkekler ya dnmn
olur. Kimbilir hangi yelloza tutulmutur. Ak mak dedii rezillik. Bir dnp hallerine bakm
azlar da...
Buyrun bakalm. te sessiz sedasz bir yarglama daha, zavall adam hemen yarglanp aslr
i, ak
olmaya kalkmm. Karlanca sz dokundurmalar, tuhaf tuhaf bakmalar, yz gz buruturmalar
hakk, bir kez daha ihlal edilmitir. Kimse de byle bir hakka sahip kmaz...
-Ne dedin ne? Birbirlerine ak m olmular? Gldrme insan. Kazk kadar insanlar. Onlarn
cak
halleri mi kalm? Ay karlkl halleri gzmn nne geliyor da... Komik vallaha. Ak olmu
Demek ki bu iftin de bir eyleri ak olmaya, uygun deil. Bylece ak olmaya haklar olmu
-Eyvah bizim olan galiba ak oldu. yle dalgn dalgn geziyor. Anlattm, bak sende bir hal
ler var dedim.
Bunun sonu iyi deildir dedim. Senin okulun var, derslerin var dedim. Konumuyor. yle
bir eyler sylese
rahatlayacam. Gen ite. Bu yalarda insan ak ne bilirmi? stne gitmeye de korkuyorum. B
rum
ne olacak?
Evet, bir de ak olma ya vardr. Vardr da kimsenin bildiini grmedim. Kk yalarda a
o yalarda hibir ey bilinmez. Genlikte ak olunabilir ama o da ok tehlikelidir. nsann a
an alr da
lgnlklar yaptrr.
Orta yalarda hi ak olunmaz, nk insann evresi vardr, konumu vardr, ayp olur. Orta
onra
akn sz bile edilemez, nk ok gln olur, ele gne rezil olunur.
Peki, insan ne zaman ak olabilir? Buna yant verilmez ama gerekte hibir zaman ak olunm
az dense daha
gereki olur. Toplumumuzda insana yaatlan budur.
Ama AK, o gzelim duygu frtnas btn kurallar, kar kmalar dinlemez bile. Dnya umu
Kimi zaman pat diye kar gelir, kimi zaman yava yava yerleir. Gelir de dnyay yle bir de
ir ki. Yeil
baka bir yeil olur, krmz baka bir krmz. nsann ayan yerden yle bir keser ki insa
e mi
yayor gkte mi, kendi de bilmez olur. Sabahlar artk baka sabahlardr, akamlar baka akam
AK, o gzelim duygu frtnas esip de insann ban dndrd m deme gitsin. Ne kstah e
cretkardr. Dnyay umursamaz. nsanlarn yasalar ona vz gelir. nsanlarn ahlak diye bildi
i dinlemez
bile. Huzur diye yaadklarn altst eder. Sylenenlere aldrmaz, sulamalara ban evirmez
re gler
geer. Byle dikbal, byle isyankar bir ey grlmemitir. Belki de hibir ideolojinin istey
yapamad
eyi yapar: nsan deitirir, dnyay deitirir.
AK, o gzelim duygu frtnas stelik de ok demokratiktir. Ne rk ayrm bilir, ne deri re
ayrln
iner geer. Snr tanmaz. Siyasal dnce ayrm yapmaz. nsanlar parasna gre ayrmaz. B
mezun olmu demez. Hele bir arabasnn markasn grelim demez. Sahi, AK'n demokratik olduu
aklmza gelmedi deil mi? Ama dorusunu isterseniz, biz AK'n nesini dndk ki. Hayatmz
aramakla hem de ondan korkmakla gemedi mi?
-Ah bir ak olabilsem... Nasl oluyor ok merak ediyorum. Biliyor musun, evlendim ocuk
larm oldu ama ak
hi tanmadm.
-Aman aman sakn ha. Ak ok tehlikeliymi. Ben de bilmiyorum. yle bir ey oluyor gibiydi
ama hemen
katm. ok tehlikeli canm. nsana olmadk eyler yaptrr. Deli misin, aklna sakn yle ey
-Ama ok da gzel olmal. Ne olurdu, bir kere ak olabilseydim...
-Ah ah, ok gzel olmal deil mi? Biliyor musun, ak ocuklar ok gzel olurmu. Pilerin
dan
gelir diyorlar...
-Azndan yel alsn. Gzel ocuk yapacaz diye imdi olmadk eyler mi yapacaz?..
Yok zaten yle olmazm. Senin hi beklemediin zamanda olurmu yle eyler. Aman aman bende
uzak
olsun...
-Benden de benden de. Ama bir ak olsaydm da sonra ne olursa olsayd...
AK, o gzelim duygu frtnas, btn bunlar dinlemez bile. Korkaklarn yanna uramaz. Asl
da seicidir. Yaamaktan korkmayan insanlar seer. Bezginlerin, hayata ksknlerin yanna bil
e uramaz.
Hayatn hesaplar zerine kuranlarn semtinden gemez. Duygular kmseyenlere tepeden bakar.
irlilere,
gururlulara gler geer. nsana deer vermeyenlere hi deer vermez.
AK, insann en insan yanna gelir yerleir. nsan insan yapar. nsanlar birbirinden ayra
yapaylklar
kaldrr.
AK, varsn insan haklar bildirgesinde yer almasn, varsn anayasalarda yazlmasn, varsn
salarda sz
gememi olsun, bunlara aldrmaz bile. Onun kendi yasalar vardr, kendi ak haklar bildirges
i vardr. Hem de
gzn bile krpmadan uygular bunlar. Ak olma hakkn ne diktatrlkler rafa kaldrabilir,
emleri
engelleyebilir. Bu yle bir insan hakkdr ki, kimse ineyemez. Ama herkes de bu haktan y
ararlanamaz. Ak
olma hakk bakalar tarafndan verilmeyen belki de tek haktr. Onu alabilmek iin insann onu
hakketmesi
gerekir. Bu hakk almak iin ok ac ekmek gerekir, yle ok eyi gze almak gerekir ki... Am
r ey yle
deil mi? nsan olmann gzellii de baka ne ki?
YALANIN YED RENG...
Yalan kimse vmez, ama ona bavurmayan var mdr bilmem? Hayatnda kim yalan sylememise,
taya
kp yalan ktdr demeye hakk vardr.
Yalan dnyadan kalksayd? diye fanteziler yaplmtr. nl Amerikal izgi ustas Al Capp y
a Ho
Memo diye bilinen dizisinde, byle bir fantezi yaratmt. Bu dizide, dnyaya ho ve sevimli
yaratklar
geliyordu, bu yaratklar kimin gznde baksa o kii -elinde olmadan-iinden geen doruyu syl
du.
Kel agucuk adn tayan bu sevimli yaratklar, Amerika'daki btn hayat altst ediyorlard.
mak
isteyen satc, satt maln btn kusurlarn alcya aklyor, alc mal almaktan vazgei
allak bullak oluyordu. Kar kocalar gnlk yalanlarn -ellerinde olmadan- syleyemiyor, syle
dikleri
gereklerse aile dzenini yerle bir ediyordu. lkede hi doru syleyen kalmam myd? Kalm
ocuklarla deliler. ocuklar ve deliler ne yaplsa doruyu sylemekten vazgemiyor, kel aguc
uklar onlar
etkileyemiyorlard.
Tanr dnyay, kel agucuklar'dan korusun.
Bereket versin ki ocuklar byr ve yalan sylemeyi renir, deliler tedavi edilir ve gnlk
alanlarna
dnerler. Yoksa ne olurdu halimiz?..
Hem bu telamz niye? Yalan yermek ok kolay ama doruyu savunmak yle kolay m? Doru ned
Gerek
nedir? Sizin gereinizi bakas kabul ediyor mu? Belki de btn tartmalarmz, gerein ne
anlaamamaktan kmyor mu?
sterseniz gnlk hayatmza birlikte bakalm.
Anne-baba, yemeklerini yedikten sonra giyiniyor ve darya kmaya hazrlanyorlar. Be ya
ocuklar
bykanneleriyle birlikte kalacaktr. ocua dnyor ve:
-Biz doktora gidiyoruz. Sen uslu otur, yaramazlk yapma diyorlar.
Bu yalan mdr?
Anne-baba, hayr, diyeceklerdir. Bu yalan deildir, ocuun zlmemesi iin sylediimiz bir
Evin bankada alan kz eve her zamankinden ge dnmtr. Gen kz arkadalaryla birlikt
toplantdan dnmtr.
Baba sorar: Neredeydin, bu akam ge kaldn?
Anne, gen kzn yerine soruyu yantlar: Hesaplar tutmam, ileri byle ite, son kuru tu
ar
alyorlar.
Bu yalan mdr?
Deildir, yalan saylmyor. nk, babann yersiz fkesinden korunmann baka yolu yoktur.
Beyaz yalan kimseye zarar vermeyen, ortal yattran yalandr.
Yalan da bylece renklenmitir.
-Ne dnyorsun? Bugn pek keyifsizsin, hi azn amadn?
-Bilmem, bir eyim yok. Biraz bam aryor.
Susarak sylenen yalanlar. Gerei syleyememenin skntl Suskunluu.
(Sen, hibir eyin farknda deilsin. Hibir ey anlamyorsun. Sana bir ey sylemeyi canm
yor. Artk
hibir ey konumuyorum. Seninle mutlu deilim. Seninle birlikte olduum iin kendime kzyoru
Sana btn
bunlar syleyemediim iin kendime kzyorum. Beni ok krdn, hibirini bilmiyorsun. Artk h
istemiyorum. Senden gelecek hibir eyi. Farknda bile deilsin. Bir ey sylesem sinirlisin
diyeceksin,
biliyorum. Onun iin de syleyemiyorum. Seninle her ey bitti.)
Susmak. Aslnda btn bunlar sylemek demek olan susmak. Bir kadnn syledikleri ne anlaml
-Biliyor musunuz, galiba en ok susarak yalan sylyoruz ya da ben yle yaptm dnyoru
um,
suskunluum ortada hibir ey olmadn sylyor. Ama dndklerimi sylemeye cesaretim yok.
denedim.
Hi yarar yok. nsanlarn ilikisi kavga etmekle bozulmuyor. Kavga etmek, tartmak gene de
bir eylerin
kaldn gsteriyor. Bir ortak yol bulmak istei belki. Ama artk kavga bile edememek yok mu?
Bir konuyu
tartmak bile gereksiz olmuyor mu? te o zaman her eyin bittiini anlamak gerekiyor. Anlyo
rsun ve
susuyorsun. nsana Yz Yllk Suskunluk, gibi geliyor. Keke Marquez bunu da yazsayd.
Susarak sylenen yalanlara GR yalanlar m demeli?
PEMBE YALANLAR olmasayd hayatmz belki de daha keyifsiz olurdu. Ak yalanlarna bu ren
k yaktrlr.
Ak yalanlar da balanmazsa bu dnyada neyi balayabiliriz? Hem ak yalanlarna nce ak
gerekmez mi? Buna yalan demek bile yanl. Bir duygu alkantsnn iinde her eyi ak olarak
in nesi
yalan?
-Seni hayatm boyunca seveceim.
-Ben de seni sevgilim.
-Senden baka dndm hibir ey yok.
Aradan yllar geer, duygular deiir. Hayat baka alanlarda: akmaya balar. O zaman her ey
in inkar acdr,
iddetlidir.
-Ak yalandr. Ak byk bir yalandr.
-Yalanlarna inandm. Beni aldatt. Duygularmla oynad.
Oysa ne ak yalandr, ne de biri tekini aldatmtr. Sadece duygularn alkants sonsuz sa
at
duygulardan daha uzun mrldr ve insanlar bunu ge renir. Sadece duygular olgunlamaktadr
san
olgunlamaktadr. Gelin, pembe yalanlar yalandan saymayalm.
Yalann Yedi Rengi
BEYAZ yalanlar. GR yalanlar. KIRMIZI yalanlar. SARI yalanlar. MAV yalanlar. YEL ya
lanlar. SYAH
yalanlar. MOR yalanlar. Bu kadar m?
YALANIN SONSUZ RENKLER...
Leylak rengi yalanlar. Malait yeilleri. Turkuvazlar. Ayva sarlar. Nar krmzlar. Kf r
eri.
Samansarlar... Sonsuza uzanan renk cmbleri...
Yalanlara kzmak iimden gelmiyor. nsann d gcne kzamam. nsann her eyi deitirmek
kzamam. nsana kzamam. nsan insan yapan hibir eye kzamam.

nsan yalan sylemeye zorlayan basklara kzyorum.
nsana yaamay zehir eden insanlara kzyorum.
nsan insan olmaktan karan koullara kzyorum.
Btn ahlak retileri, btn dinler, yalan yeriyor, onun ktlklerin anas, olduunu syl
yalana zorlayan nedenlerin ktln anlatmyor. nsann yalanna kzmadan nce, onun neden y
sylediine bakmak gerekiyor.
Asl kt olan, insann yalan sylemek zorunda kalmas. Hele insann kendine sylemek zorund
kald
yalanlar. En kolay gibi grnen en g yalanlar.
nsann kendine sylemek zorunda kald, kendini inandrmak zorunda kald yalanlar. Hzn
nsann kendini korumasdr bu.
Hayatn acmaszlna kar, evrenin anlayszlna kar, insann yalnzlna kar ke
yalanlar.
Bu yalan sylememek ne byk bir cesaret istiyor. Bilmedii sulara almaktan, bilmedii or
na girmekten
daha byk bir cesaret.
Ama bu cesareti gstermeliyiz.
Bu, yaamak cesaretidir.
Cesaretle yaamak, bu cesaretle insan olmak.
Kendimiz olmann yolunu bulmak deil mi?
TRK ERKE NASIL BRDR?..
Konuum olan kadn bunu sorunca ben de dndm. Gerekten Trk erkei kimliinin belirgin

neydi? Ama bakalm Trk erkei, diye bir prototip var myd, yoksa insanlarn kolayna geldii
n mi byle
dnlyordu? Trk erkei, Fransz kadn, Amerikan kz, gibi btn bir toplumu kapsayan de
yaplabilir miydi? Konuum, Erkekleri bir trl anlayamadn, belki de Trk erkeklerinin ken
zg
zellikleri olduunu dndn syledii zaman da ona katlamadm. Trk erkeklerinin deil d
hatta her insann ayr zellikleri olduunu dndm syledim. Bence, byle standartlatrm
hkmler vermeye yardm ediyordu ama, insann zelliklerini gzard ederek yanlmalara neden o
yordu.
Konuum dncelerime pek katlmad. Baka kadnlarla yaptm grmelerde de, Trk erkei ko
dncelerin belirgin olduunu grdm. Bu konudaki grleri birletirince, ortaya u zellikl

Bencildir...
Kendini ok nemser. Her eyin kendi dedii gibi olmasn ister. Bunun da, kendi istedii i
deil de
dorusunun o olduu iin yaplmasn istediini syler. Eer isteklerine kar karsanz, kav
n
bile istediinin benimsenmeyeceinden kuku duymaz. Bencildir, bencil olduunu da kabul
etmez.
Suskundur...
Az konuur. Azndan kerpetenle laf kar. lk tantklarnda ok konuur, sonra da azn
par.
Ne olup bittiini sorarsnz, aznda bir eyler geveler, o kadar. Sanki sr kpdr mbarek.
ayp da
siz konumaya abalasanz, pek dinlemediini anlarsnz. Siz de kendinizi geveze yerine koym
aktansa susarsnz.
Sevdiini Sylemez Kzdn Syler...
Houna gittiini bildiiniz bir ey yaparsnz, azn ap tek sz bile sylemez. Beenip b
sorarsnz, iyi olmu falan gibi bir eyi, ltfen syler. Sen artk beni sevmiyorsun deseniz,
sevdiini ama ille de
bunu sylemek mi gerektiini syler. Ama kzd bir ey olursa hi geciktirmeden syler. Syl
sizi
incitmekten hi ekinmez.

Pohpohlanmaktan ok Holanr...
Siz onu pohpohlayn da ne olursa olsun. Pohpohtan ok holanr. Hatta pek doru olmasa b
ile kuku duymaz.
Kendine ok gvenir ya da yle grnr. Hele erkekliini, cesaretini, her eyi ok iyi dnd
olduunu, herkesin onu ok beendiini sylerseniz, ok holanr. Aslnda sizin byle dnmen
,
bakalarnn da byle dndn sylemeniz gerekir. Yanllarnda da bakalarn sulamak ge
yanl yaptn sylerseniz dehetli kzar, sizin onu anlamadnz, zaten budala olduunuzu
Hastalnda ok Mzmzdr...
Atmasna tutmasna bakmayn, hastalnda ok mzmzdr. En kk krklnda oflamaya, puf
Kk bir ocuk gibi ilgilenmenizi, bakmanz bekler. Hastaln abartmanzdan ok holanr.
hastalanrsanz can ok sklr. Pek bir eyinizin olmadn, hastalanmaktan holandnz
dinlenmek isterseniz, size adamakll kzar. Kendinize bakmadnz, tp hastalanmak iin
aradnz syler.
Bizim Demez, Benim Der...
Evdeki her ey onundur. Onun televizyonu ok iyi grnt vermektedir, arabasn bakma verse
yi olacaktr,
olu yakkldr, kz ok iyi okumaktadr: Sizi neredeyse unutmutur: Hayatn ortak olduunu
zaman hatrlar, sonra da abucak unutur. Yaanan her ey onundur, siz de eklenti gibi uz
aktan bakarsnz. Ne
diyeceksiniz ki?
Gz Hep Dardadr, Kendini Don Juan Sanr...
Baka kadnlarn kendini beendiini sanr, bundan da ok holanr. Bakalarnn yannda hem
Kadnlarn houna gitmek iin olmadk eyler yapar. Ar kibarlar, konukan biri olur, fkr
iltifatlar
eder, sigaralar yakar. O hevesle size de ilgiliymi gibi davranr ama eve dnnce eski h
amam eski tastr. Deien
bir ey yoktur.
Ama baka bir erkek sizi beenince mthi fkelenir. Sizi sulamaktan hi ekinmez. Sizin, b
larnn
ilgisini ekmek iin hareket ettiinizi syler. Siz de ayn eyleri ona sylerseniz, kendisini
n her zaman
beenildiini, kadn ruhunu ok iyi anladn syler. Sizin ruhunuzu neden ok iyi anlamad
Ailesinin Azna Bakar...
Ailesini ziyaret edip dnd zaman, neler konuulduunu hemen anlarsnz. erideki elektri
ouna
yandn syler, yemeklerin fazla yapldndan sz eder. Msrif olduunuz konuulmutur. Sev
kymetli paracklar, savruk gelinin elinde pul olmutur. Yeni bir elbise diktirmesi ger
eklidir, siz de
oulcuklarnn kendini ihmal ettiinin konuulduunu anlarsnz. Giyim kuam merakls kadnda
sra gelmemektedir. Biraz sabrl olursanz hepsini anlarsnz. Ailesiyle konutuklar birer b
er ortaya kar.
Onlarn syledii her ey dorudur. Hepsi de ksa zamanda unutulur ya.
En Kk Aksilikte Panikler...
yle kaslmalarna, kurumlanmalarna bakmayn, en kk aksilikte panikler. Skntlar, ofla
ne
kapanmalar hemen balar. Size den de anlayl olmak, merak etmemesini, her eyin aresinin
lunacan
sylemektir. Batan kar kmasna aldrmayn, siz bunlarda srar edin, houna gidecektir. He
desteklenmeye ihtiyac vardr. Karlat glkleri bytmeye baylr. Dnyada bir onun ba
gibi davranr. nce aar, sonra da byle gsz olmasna alrsnz. Sakn olayn nemsiz ol
sylemeyin, ok kzar. Dncesiz olduunuzu, hayatnz mahvolurken kaytsz kaldnz syle
nemser gibi yapn ama areler bulmak da sizin iinizdir, unutmayn. Gelecekten Hem Korkar
, Hem de Hi
Dnmez... Sk sk eline geen frsatlar deerlendirmediinden yaknr. Herkes neler yapm,
i
olmutur ama kendisi frsat davranmad iin kaybetmitir. Sonlarnn ne olaca belli dei
ek
korkusu, yakasn hi brakmaz. Ama, eline geen paray har vurup harman savurmakta da stne
ktur.
Biraz di skp da bir eyler yapmann gerektiini sylediiniz zaman onu anlamadnz, haya
syler. Siz yaamay bilmiyorsunuzdur. Arkadan da msrif olduunuz gelecektir. Sizin dikka
tsizliiniz
yznden paralar arur olmaktadr. Ne dediinizi bir trl anlatamazsnz. Sizin Sylediiniz
Bakalarnn Syledii nemlidir... Bir ey sylersiniz, kabul etmez. Ama ayn eyi bakalar

olur. Bunun yle ok rnei vardr ki. Siz, ayn eyi daha nce sylediinizi ama kabul etmedi
nu
bakalarndan duyunca nasl da kabul ettiini sylerseniz, ayn ey olmadnda direnir durur.
in doru
olduunu bakalarndan duymas neden gereklidir, bunu anlayamazsnz. Sizin hakknzda bile iy
bir eyi
bakalarndan duyarsa sevinir, bunu da size syler. Siz de neden kendi aklyla hareket e
tmediini kendinize sorar
durursunuz.

Hem lgisizdir, Hem de Kskantr...
Size kar ilgisini belli edecek bir ey yapmaz. Ne tatl bir sz, ne bir gn hatrlama, ne
ir demet iek. Ama
ne zaman ki size gsterilen kck bir ilgiyi farkeder, aman Tanrm, dnyann en kskan erke
.
Meer nelere dikkat edermi de siz bilmezmisiniz. Salarnz neden yle yaplmm? bluzunuz
akm, o nasl oturmaym yle. Siz artk salarnzn ne zamandr yle olduunu, bu bluzu k
olduunu anlatn durun; faydas yoktur. Yapacanz ey, sadece onu sevdiinizi, onun gibi yc
nrnn nimeti
bir erkeiniz varken kime bakacanz durup dinlenmeden sylemektir.
Kadnlarn Trk erkei, konusundaki gzlemlerinden bir demet yapmay deneyince ortaya bunl
ar kt.
Dorusu nemli gerekler de dile getirilmi. Size nerim, bunlar okumanz ama einize, sevgil
ize okutmak
iin aba harcamaktan vazgemenizdir. Yannzdaki erkek de bu zellikleri ya da bir blmn t
bunu kabul etmek istemeyecektir. Aslnda nemli bir konudur, daha gelitirilmesi de ge
rekir. Nedenlerinin de
ayrca dnlmesi zorunlu.
Ama bakalm, erkekler Trk kadn iin ne dnyor? Bunu da grrz.

ERKEKLER KADINLAR N NE DNYOR?
Erkeklerin kadnlar iin ne dnd hep merak konusudur. Bu konuda da btn erkeklerin ayn

konulmas sz konusu olamaz. Ama gndelik konumalarn yansmalar, zellikle erkeklerin kendi
ralarnda
konumalar, belki de bir ortak erkek dilini, bize iletebilir. Aslnda erkeklerin kadnl
ara kar davrantan, bu
dncelerin izdmn tamaz m?
Biz de duyduklarmzn, grdklerimizin bazlarn aktararak, belki kadnlarmzn da kimi k
dnmesine yardmc oluruz diye dndk.
1. Kadnlar Evlendikten Sonra ok Deiir...
Evleninceye kadar ok dikkatli, kibar, sevecen davranan kadnlar, evlendikten sonr
a deiirler. Artk erkek
benim oldu, diye dnrler, kendilerini ihmal ederler, dikkatsiz, ilgisiz olurlar. Oysa
asl evlendikten sonra
kadnn kendisine dikkat etmesi gerekir. Erkein karsna kendine bakmadan kan kadn, bir s
nra erkein
ilgisizliinden yaknmaya balar. Oysa, bunu kendisinin dnmesi gerekir. Sonradan yaknmann
arar olmaz.
2. Kadn Erkein Arkada Olmay Bilemez...
Erkein kadndan bekledii en nemli ey, onun kendisiyle arkada olmasdr. Oysa kadn hele
endikten
sonra, evin gereksinmelerini, evin temizliini, ya da baka eyleri ne alr, erkekle arka
da olmay unutur.
Kimileri bunu daha batan bilmez. Erkek yava yava kendini yalnz hissetmeye balar. Oysa
erkeklerin
kendini anlatmaya, iyi kt gnlk olaylarn paylamaya gereksinmesi vardr. Kadnn bunlarla
enmemesi,
konumaya zaman ayrmamas, erkein de ona hibir ey sylememesiyle sonulanr. Bu da, erkekl
baka bir
kadn arkada aramalarna neden olur.
3. Gnlk Skntlarn Sylenecei Zaman Bilmez...
Daha kapdan girerken erkee gnlk skntlar anlatmaya balar. Elektrik faturas ok gelm
evde
elektriklere dikkat edilmemektedir. Olann okul durumu iyi deildir. Baba olup da ocuun
ders durumuna
bakmamaktadr. Bugn ok yorulmutur.
Elbette bunlar anlatlacaktr ama bir zaman yok mudur? yle bir ieri girilip biraz dinl
enilmelidir, yemek
yenmelidir. Ondan sonra konuulurken bunlar da anlatlacaktr. Sonra hep kt eyler mi olmut
ur? Biraz da iyi
eyler konuulmamal mdr? nsann biraz da yz glse kyamet mi kopar? Kadnlar bir eyin z
bilmezler. nsann can skldktan sonra da yz glmez olur. O zaman da Sanki senin yzn pe
?
diye takaza edilir.
4. Kadnlar Ar Kskan Olur...
Biraz ge kalsan, ask bir surat, kukucu baklarla karlarsn. Sen istediin kadar Yahu
canmz
burnumuzdan geliyor, sen neler dnyorsun? de, hi faydas olmaz. Buruk bir sesle Nerdeydi
n gene? diye
sorulur. Hele o gene yok mu, insann cinini tepesine frlatr. Ne genesi? Ben nerde ol
urum? Krk ylda bir hsan
geldi, ocuun anlatacaklar vard, bir yerde biraz oturduk; bunlar da dert olur mu?, de
yiverir. Tanrm, bir balar,
susturana aferin derim. Canm burnumdan gelir. Kadn kskanr, anlarm ama bir ey olur da ks
kanr, bizimki
yle deil, vallahi kskanlk sevgiden mevgiden deil, herif elimden gidiverirse korkusu. E
sir olduk bunlara
esir.
Kadnlar dinlersen, onlarn da anlataca ok ey vardr ama erkeklerin kadn kskanlnd
buz deil.

5. Kadnlar i Sorunlarn Eve Getirir...
Yorgun argn eve gel, kadnn i sorunlarn dinle. yerinde Selma diye biri var, onunla an
myor. Selma'nn
efle aras iyiymi, btn ileri bizimkine yklyormu, Selma da btn gn oturuyormu. Belki
a
ben ne yapaym? Gidip de efiyle kavga m edeyim? Kzm, herkesin iyerinde sorun olur, bunu
kendi apnda
halleder, kimini grmezden gel, diyorum. Hayr, bitmiyor. Evde bir Selma sorunu, i so
runu srp gidiyor.
Yardm edebilsem neyse, benim ne faydam olur, gidip konusam bsbtn ztlaacaklar. Bktm, k
cm yetse
hepsinin can cehenneme, k iten gel evinde otur diyeceim. Ho onu da istemez ya, bu kez
de evde bunaldm
diyecek, biliyorum. Bunaldm kaldm.
6. Srekli Ktmserlii Karartyor...
Gelecekle ilgili karamsarlk, kadnlarn iine ilemi. Gelecee ilikin btn tahminleri il
sefil
olacamza, bakanmz olmayacana ynelik. Bunda da ba sorumlu erkek oluyor. Erkein gelece
dnmediini srekli vurguluyor, elimize geeni har vurup harman savurduumuzu, bir kenara bi
rka kuru
koymay dnmediimizi syleyip duruyor. Zaten elimize geen ne? Olsa bile bunu daha iyimser
syleyebilir.
Hep gam, hep kasvet, insann iini karartyor. nsann Aman canm, ne olursa olsun demesine
yol ayor. Bunu
syleyince daha beter sulanyoruz. Sonu gelmez bir ktmserlik.

7. Her eyde Sulu Aramaya Alm...
Hep bamz sokacak bir evimiz yokmu. Sulusu bendeniz (yani erkek). Evi ok datyoruz.
biz
(yani erkek ve ocuklar). ok yoruluyormu. Sulusu gene biz. Artk byle yaamaktan bunalm.
su ben.
Dnnce hakl yanlar var ama bunlar birilerini sulayarak syleyince, insan da kendini sav
k zorunda
kalyor. Byle sulayarak konuacana derdini gzel gzel anlatsa, insan da anlamaya alr

hibir ey sylemiyor ya da patlayp hepimizi suluyor. Biz de skntlysak kavga hazr. Bilm
neden
byle oluyor.
8. Arkadalarnn ok Etkisinde Kalyor...
Kadnlar anlamak mmkn deil. Arkadalar arasndaki konumalarn ok etkisinde kalyor. A
konumalardan o gn hangi arkadayla konutuunu anlyorum. Eyalar eskimi, artk deitirme
Tamam, diyorum, bugn Hayriyelere gidilmi, Hayriye, evdeki eyalara kafay takm bir arkad
a. Gider,
dolar, nerede mobilya kaa, arar durur. Artk biliyorum.
Salarn yeni bir biime sokmak istiyormu, bu kafayla dolaan kalmamm. Tamam, bugn Be
grld. O da salarn, cilt kremlerini filan tutturur. Kadnn bakml olmas iyi gzel de
endi
fikri olsun istiyorum. Yahu, sen kendine bak, san da ban da kendine uygun, ne fk fklany
orsun desem, bitti.
Herkesin kendine nasl bakt, berberden bilmem ne salonlarndan kmad, kendinin en kk
e
gze battn dinle dur.
9. Ailesinin etkisinde Kalmaktan Kurtulamad...
nsann ailesiyle balar elbette olur. Ben, anneni baban terk et, grme demiyorum. Ama a
ile iindeki btn
eletirileri benimsemesi canm skyor. Tabii bunlar byle ak ak sylemiyor ama tavrnda
nlar
da hala bizim hayatmz kendilerine gre dzenlemekten vazgemediler. nsan da kalkp Kendi h
atnz iyi
dzenlediniz de sra bizimkine mi geldi? diyemiyor. Aslnda dinlesen, bizimkiler de bu
nu yapar ya, ben kulak
asmam. Ka kere Biz kendi ilerimize aileleri kartrmayalm diyorum, bana yle diyor ama gen
e de oraya gidip
geldiinde anlyorum ki doldurulmu. Artk yapacak bir ey yok, ben de anlamazdan geliyoru
m. Gene de zaman
zaman tartmalarmzn konusu.
10. ocuklarn Sorunlarn Benden Saklyor...
Bu da bir dert. yi niyetle yaptn biliyorum ama sonunda yanl oluyor. ocuklarn sorunl
ndi
zmeye kalkyor. Benden tatsz bir tepki falan gelmesin diye yapyor olmal. Ama yanl. Bi
, sanki
ocuklar sade kendisi dnyormu da biz ilgisizmiiz gibi oluyor. Sonra da ocuklar gizli s
ere alyor.
Benden saklayp da ne olacak, i bir yerde gelip bana ulayor. O zaman ne oluyor? Bana
geldiinde daha da
karm bir sorun. unu zamannda bana sylesene. Yok yorgunmuum, yok ilerim zaten beni sk
lan
filan. Hayr, bunlar deil. in asl byle olmasna almalar.
Ben duyduklarm, grdklerimi anlatmaya altm. Bunlar nemli de olabilir, nemsiz de. Am
n iin ok
nemli olan ey, erkein gzyle ara sra kendinize bakmay bilmenizdir. u saylan dklen so
ibiri
sizinle ilgili olmayabilir ya da bir ikisi sz konusu olabilir. Ama, erkek arkadanzn y
a da einizin sizi nasl
grdn, merak etme akllln gsterin. Sonu ikiniz iin de iyi olacaktr.
BEN ANLAMADI DERKEN...
-Beni anlamad. Ona neler anlatmak istemitim. Anlamad. Bilseniz nasl krldm. Anlalmam
ac geldi
bana. Neden bilmem, anlayacak sanmtm. Size syleyebilirim, anladn da sanmtm. Hep ben
diye
bakmtm. Bounaym, anlamam. Bandan beri anlamam hem de. ok yazk. imdi kendimi yl
hissediyorum ki. yle bo. Ne diyeceimi bilmiyorum.

-Beni kimse anlamyor. Ne annem, ne babam, ne de arkadalarm. Kimse anlamyor. Ben de
artk onlara
anlatma abasna girmiyorum. Kimsenin beni anlamadn biliyorum. Artk beni anlayacak birini
n kacandan
umudum da yok. nann yok. Ama birinin beni anlamas gerek. Dnyada beni anlayacak bir k
iinin bile
olmamas ne ac. Kitaplara kapanyorum, mzik dinliyorum. Onlar beni anlyor mu bilmiyorum
ama hi deilse
ben onlar anlamaya alyorum. Bu da bir eydir.
-Beni hi anlamam. Dnebiliyor musunuz, beni hi anlamam. Yllar sonra anladm bunu. A
ykldm. Neredeyse on be yl oluyor. Flrt etmiiz, arkada olmuuz, evlenmiiz, ocuklarm
sonunda beni anlamadn anlyorum. Beni ykan da, bugn beni anlamamas deil, bandan beri
olmas. Bandan beri beni anlamam. Diyeceksiniz ki, nasl olur, bugne kadar sizi anlamad
madnz.
nann, anlamamm, asl kendi aptallma kzyorum. nann, insanlara gvenim kalmad. Dny
gvenemeyecek mi insan?
Anlalmamak. ok nemli mi? Evet, ok nemli. Belki de btn hayatmz anlalmak, iin ya
denli nemli. nsann anlalmas. Burada g olan, sizi baka birinin anlamasnn gerekli olu
iin
bizden baka birisi gerekli. te o birisi ok nemli. Belki de hayatmzn en nemli birisi.
Anlalmann nemli yan doru anlalmak. Yoksa, herkes birbirinden bir ey anlyor. Ama do
nlyor'?
Belki de asl sorun bu.
Doru anlamak, sanldndan daha incelikli, ok daha duyarl bir i.
nsann yalnz dn deil, iini de grebilmek. Yalnz grneni deil grnmeyeni de sezeb
bugn deil, dn de, yarn da kavrayabilmek. Asl glk burada. ncelik isteyen, duyarll
gi
isteyen, sevgi isteyen, sayg isteyen insanca bir bakn az bulunurluu burada.
Bir insan doru anlayabilmek?
Yllar boyu hep bunu dnmtm.
Yanmdaki insan doru anlyor muydum?
Yanmdaki insan anlyor muydum?
Kukum mu vard? Evet, hep kukum vard. Yanmdaki insandan deil, kendimden kuku duyuyordu
m. nsan
anlama yetilerim yeterli miydi? nsan anlama dikkatim yeterli miydi? nsan anlama istei
m yeterli miydi? Ben,
bir insan anlamak iin yeterli miydim?
Kendimden hep kuku duydum. Kendi yeterliliimden kuku duydum. Bundan kuku duymayan
insanlardan
da hep kuku duydum.
Ben onu biliyorum, diyenlerden.
Ben onu tanyorum diyenlerden. Hep kuku duydum.
Bir insan tanmak yle kolay myd? O insan srekli deien insan deil miydi? Bir insan t
irdiniz ama
o insan on yl nceki insan olabilir miydi, ay nceki insan myd, dnk insan myd? Bunu
mydnz? Hayr. Bunu dnmezdiniz. Bir insana bir kez bakardnz, sonra o insann hep yle o
dnrdnz. Oysa yanlt bu, o insan ayn insan deildi, olamazd. Bunu dnmezdiniz. Sonr
arrdnz. ok arrdnz.
O byle yapmazd.
Ben onu iyi tanrm, o byle deildir.
Hayret, bu yann hi bilmiyordum.
Ya insann kendini tanmas?
Belki de iin en g olan. KENDN TANIMAK.
Kendinizi merak ettiniz mi?, Ben kimim? Ben nasl biriyim? Ben nasl bir kadnm? Ben
nasl bir erkeim?
diye dndnz m?
Siz kendinizi merak etmedinizse, siz kendinizi doru drst tanmadnzsa, nasl olur da ba
snn sizi
anlamasn beklersiniz?
Siz kendinizi anlyor musunuz?.
Siz kendinize anlayl davranyor musunuz? Yoksa srekli kendinizi yarglyor musunuz? Kend
inizi hor mu
gryorsunuz? Kendinizi deersiz mi buluyorsunuz, ie yaramaz biriyim, mi diyorsunuz?
Dikkat edin, kendimizi hep bakasnn gzyle grmeye almzdr. Hep Bakalar bizi nasl
dnmzdr.
Bakalar. Hep bakalar. Arkada, sevgili, e, komular, evre, toplum. Hep bakalar. Onla
iyinmiiz,
onlar iin soyunmuuz, onlar iin konumuuz, onlar iin susmuuz. Hep bakalar. Bakalarnn
insan olmuuz. Ya kendimiz? Biz kimiz ve kendimiz iin ne yapmz?
Belki de katmz sorun budur.
Son kitabmla ilgili konumalarda sk sk ayn soruyu duydum:
-Nasl oluyor da erkek olduunuz halde kadnlarn duygularn bu denli iyi anlayabiliyorsu
nuz?
Soruyu u yantla karlyordum:
-Erkekler kadnlar anlayamaz m?
Yant genellikle yle oluyordu:
-Ben anlayann hi grmedim.
Kadnlar, kadnlarn duygularn, dncelerini, davranlarn, sorunlarn bir erkein anl
grmemilerdi, dnemiyorlard.
Toplumumuzda kadn-erkek iletiimi bu kadar m kopmutu?
Erkekler, kadnlar bir trl doru anlayamyor muydu? Byleyse, neden byle oluyordu? Toplu
muzda
insan mutluluunun nndeki nemli engellerden biri de bu muydu?
Erkekler kadnlar anlayamyordu. Peki, kadnlar erkekleri anlyor muydu?
Belki de temelde yatan sorun NSAN NSANI ANLIYOR MU?ydu?
Yoksa biz, NSAN'n nnde duran ykmllkleri grmekten insan gremiyor muyduk?
Acaba gnlk hayat bizi ylesine bouyor da, bu karmakark dokuda yanmzdaki NSAN' kayb
muyduk?
-Bir gn olsun eline bir iek alp getirmedi.
-Bir gn de bana iinde yoruluyor musun diye sormad.
-Harln yetiyor mu diye bir kere olsun merak etmedi. Genler, orta yallar, yallar, ka
, erkekler
bunca hayhuyun iinde bir kere olsun, bir gn olsun, kendinden bakasn dndler mi, kendin
bakasn
merak ettiler mi, kendinden bakasnn ne isteyebileceini duyumsadlar m?
Kendimize de sormayalm m?
Dndk m, merak ettik mi, duyumsadk m?
Yoksa her ey elektrik faturalar m, deitiremediimiz takmlar m, alamadmz elektrik
Kendimize de sormayalm m?
Gelin nce kendimize soralm. Sonra da yanmzdaki insana syleyelim. Onunla konualm. Ona
anlatalm.
Konumaktan, anlatmaktan korkmayalm.
Beni anlamalsn, diyelim. Bunu sylemek bizi kltmez. Kltr, o anlasn diye dnmeyel

yapalm.
nsan, insanca davranrken sadece byr.

KADINI KADINLIIYLA KLTMEK
Karmda oturan kadn anlamaya alyordum.
zgn myd? Krgn myd? Durgun muydu? Belki hepsi. Fazlas da.
Onda bir fkenin krmz parlakln grmyordum. Oysa fkeli olmalyd. fke kzartr, kz
heyecan soldurur. Duygusal tepkilerin renkleri vardr.
Karmda oturan kadnda bu rengi aradm. Kahverengiydi ve mat.
-Kadnlmla oynad dedi. Yllar geti, bunu unutamadm. Ne ok eyi unuttum oysa, neleri u
.
Dnyorum da, gerekten neleri unuttum. Ama ite bunu unutamyorum. Kadnlmla oynayn
Erkek ne yapmt da kadnn kadnlyla oynamt? Bunun ne ok biimi vardr.
-Sen de kadn msn? Bir tartma srasnda syleniveren bir sz.
-Baksana, Hale giydiini ne gzel yaktrm. Bir toplantdan sonra st rtl eletiri ol

karlatrma.
-Yllar kadn daha ok ypratyor. (Erkei o denli ypratmadn sylemenin bir baka bii
ocukken akrabamz olan bir kadnn Kadnlk gururum incindi, dedii olay anmsadm. Gen k

kendisini baka bir kadnla aldatmasndan yaknyordu. Ama kadnlk gururunu inciten, einin o
aldatmas
deil, teki kadn kendisinden daha irkin bulmasyd.
Grdm onu. Benden irkin. Gzel bir kadn olsayd anlardm. Erkektir. Gzel bir kadn bee

Bylesine krlmazdm. Ama bu kadn? Bu kadnda ne buldu? Keke gzel bir kadn olsayd. Gurur
Ben sze karmyordum. Sadece anlamaya alyordum. Bu gen kadn, kocasnn kendisini ald
de, kadnn daha irkin oluuna kzyordu. Neden byleydi? Bilmiyordum ve anlamyordum.
Sonra akrabamz olan kadn gittikten sonra annemle konutuk.
Ona Kadn gzel olsayd daha ok zlmeyecek miydi? dedim. Bu kez de ben daha irkinim diye
meyecek
miydi?
Annem Belli olmaz olum dedi. Onun ne demek istediini de anlamadm.
imdi her eyi anlyor muyum? Ne gezer. nsanlar ilikin hibir ey kolay kolay anlalmaz:
bu konunun
derinden yaralayc yann sanrm anlyorum.
nsan cinsel kimliinde yaralamak.
Gerekten ar yaralama bu. Ar. Derinden. Kalc.
Hibir koulda hibir tartmada, hibir kavgada yaplmamas gereken bir byk yanl.
Erkek iin de geerli. Ayn derecede geerli.
-Sen de erkek misin? Hi sylenmemeli bu.
-Baksana, Ekrem ne hotu. Sakn sakn.
-Erkekler daha abuk ypranyor galiba. Dikkat.
nsan cinsel kimliinde yaralamak kadna da, erkee de yaplmamas gereken bir yanl.
Kadnlar, sezgileriyle daha abuk kavryor, bu byk yanl genelde yapmamaya alyorlar
lemim
var. (Belki de erkei gzden karncaya kadar, bilemem.)
Erkekleri daha dikkatsiz buluyorum. (Belki de benim gzlemim byledir.)
Ama, kurumsal ilemlerin hemen sadece kadnlara ynelik olduu doru.
Resmi bir ie girmek iin bavuran kadnlarn Bakire olup olmadklarn anlamak iin muayene
irildikleri
haberi basnda yer ald.
Haber ylece yaynland, geti. Ertesi gnlerde baz kadnlarn imzalaryla bir protesto ila
ildi ve bitti.
Bu konu bitmeli miydi?
Bir olayn tahkikat srasnda yakalanan gen kzlarn Kzlk muayenesine gnderildikleri ha
asnda yer
ald, geti.
Bu haber yle gemeli miydi?
Neden, erkeklerin erkekliklerini muayene ettirmek kimsenin aklndan gemez de, kadn
lar sz konusu olunca,
bunlar yaplabilir?
Kukusuz, byle bir davran ne kadnlara yaplmaldr, ne de erkeklere.
Cinsel kimlie saldr, iki kii arasndaki tartmada da, kurumsal ilev olarak da ar, de
alc, bir
yaralanmadr.
nsanlar tartabilir, birbirlerini eletirebilir, birbirlerine zc szler syleyebilir, b
rlerine krc olabilir.
Ama, ok dikkat, baz snrlar almamaldr.
Ama, ok dikkat, duyarl alanlara girilmemelidir.
Ama, ok dikkat, baz plak yerler rselenmemelidir.
Erkek olsun, kadn olsun birbirlerine davranlar zen gerektirir.
Davranlarda zen, hele de tartmalarda, hele de eletirilerde, hele de anlamazlklarda o
nst nem
tamaz m?
Bir insan yaralamak ok kolaydr. Ya onarmak? Onarmak, sanldndan daha zor.
Doru bir ataszmz Ykmak kolay, yapmak g der.
Ya onarlmaz yaralamaya ne demeli?
Kurumsal davranlara gelince. Bunlar hepimizin sorunu deil mi?
nsanlar ie girmek isteyebilir. nsanlar almak isteyebilir. nsanlar gzaltna alnabili
lar tutuklanabilir.
Byledir diye, aresizdir diye, kar koyacak gleri yoktur diye, onlarn cinsel kimlikleri
ne saldrmak hangi
insan hakk kavramyla badar?
Kim, kimler kendilerinde gen kzlar kzlk muayenesine gndermek hakkn bulur?
Bir toplum, kadnyla erkeiyle btn bir toplum, nasl olur da benim bama gelmedi ya raha
bu olaya
kaytsz kalr?
Ondan sonra da insan haklarndan sz etmek.
Ondan sonra da uygar olduunu sylemek.
Ondan sonra da Avrupal olmak istemek.
Bu tutarszlmz bilmek zorundayz.
Bu davran yanllmz dzeltmek zorundayz.
Bunun iin de ocuk eitimimize kadar uzanmamz gerekiyor. ocuk eitimimize kadar. nk, y

oradan balyor.
ocuklarmzn cinsel kimliklerini ya kkrtyoruz, ya da bastryoruz.
Sonra o ocuklar byyor, gen oluyor.
O genler byyor, byk oluyor.
O bykler de birbirlerine bunlar yapyor.
Her ey ocuklar nasl eittiimizle balyor, ama onunla kalmyor.
Btn geleneksel deer yarglarmz iin iine sokuyoruz.
Toplumun btn ak, kapal basklarn iin iine sokuyoruz.
nsan yaralamann binbir yolunu reniyoruz.
rendiklerimizle insan yaralyoruz.
Sonra da yaknmaya balyoruz:
-Bana ok uzak davranyorsun. nceden byle deildin, deitin.
-Sanki iki ayr kii gibi olduk.
-Beni artk sevmiyorsun.
Ya da toplumsal hznn aresiz aklamalar.
-Bakyorum da kimsenin yz glmyor.
-Millet iyice iine kapand.
Kiisel ilikilerde zensizlik, dikkatsizlik, kopukluk.
Toplumsal ilikilerde baskclk, ilgisizlik, karclk.
Ne bekliyoruz, ne bekleyebiliriz, neye hakkmz var?
Buradan balamak gerekiyor. Buradan balamak ve yanl dzeltmek gerekiyor. nce kendimizde
, sonra
yaknmzda, sonra btn toplumumuzda.
Yanl dzeltmek ve doru bir cinsel kimlik kazanmak.
Kadn ve erkek olmaktan nce insan olmay renmek.
Kadn ve erkekliin deil, insan olmann nemli olduunu renmek.
nsan olmak ve insan olma abasn hayat boyu srdrmek.
nsan olmak ve herkesin insan olduunu bilmek.
nsanca yaamak ve herkesin insanca yaamak hakkna sayg duymak.
Belki de ilk renmemiz gereken budur.
Belki de yaamann asl anlam budur.
Ne dersiniz?
O DA KMBLR NE YAPMITIR?
SANIK filminden karken dnmtm. Bu filmi u sokaklarda yryen insanlara gsterip de N
diye sorsak, acaba nasl yantlar alrdk? Gecenin bir vaktinde bara gidip de oras buras gr
en bir giysiyle
dolaan hele de tahrik edici hareketlerle ortalk yerde dans eden bir gen kadna oradak
i ikili erkekler srayla
tecavz ederse buna ne denirdi? Amerika gibi nice lgnlklara alk bir lkede bile derdini
atamayan gen
kadn, kimbilir bizim buralarda neler iitirdi?
-Oh olsun lla. O kendi istemi canm.
-Ne ii varm kendini bilen kadnn oralarda? anak tutmu anak. O adamlarn ne kabahati v
Sen git ona
buna srtn, bana bunlar gelince yan yakl, olacak i deil.
-Dii kpek kuyruk sallamazsa erkek kpek peinden gitmez. Ben bunu bilir bunu sylerim.
Merak etmeyin, bunlar kadn deerlendirmeleridir. Bu konuda toplumsal artlanma kadnl
arda da erkeklerden
pek farkl deildir.
Erkeklerin deerlendirmeleri daha ksa yoldan olurdu sanrm:
Ne olmu peki? Gryorsun, kadn her haliyle `Hadi gelin' diyor, onlar da kadnn istediini
yapyorlar. Ne
varm bunda?.
-in yanl yle ortalk yerde yaplmas. Kadnn yollu olduu her halinden belli. Alp g
ere.
Kimsenin t kmaz.
-O kadn isterikti. Bu isterikler byledir. nce isterler sonra da bana saldrdlar derl
er. Bunlar adamn ban
belaya sokarlar, ben olsam iki tokat atp `Hadi bas bakalm buralardan' derdim.
Bu gen kadna hi hak veren olmaz myd? Bir-iki kii yle diyebilirdi:
-Olur mu yle ey? Kadn takn hareketler yapyor olabilir, yaptklar yanl da olabilir,
, hi kimseye
ona zorla tecavz etmek hakkn vermez. Byle dnmek btn iddet hareketlerini hakl grmek

Asl yanl burada.
Onlar da u szlerle karlanrd:
-imdi byle sylyorsun ama, sen de orada olsan ne yapardn sanki?
Ama asl yanl nerededir?
Bunu dnmek gerekiyor.
O da kimbilir ne yapmtr'?
Bir olay olduunda hep dikkatimi ekmitir. Olay renenler benzer tepkiyi ne sk gsterirl
di:
O da kimbilir ne yapmtr?
iddet hareketlerinde, bu dnce yrtmeyi hep grdm.
Dayak olaylarnda, ldrme olaylarnda, tecavz olaylarnda benzer tepki byle olur.
O da kimbilir ne yapmtr? Durup dururken kimseyi dvmezler.

Kabahat lende mi, ldrende mi? Bakalm o da ne yapt?
Tecavz m etmiler?
O kadnn ne ii varm orada?
Durup dururken kimse kimseye bir ey yapmaz!
Tuhaf bir dnce yntemiyle bir sre sonra dayak yiyen, grnmez sulu olur. ldrlen sank
ucu hak
etmitir. Tecavze urayan kadn, bunu kendi hazrlamtr.
Olay insanlarn aklnda yarglanm, sulu bulunmutur.
Bu dncenin toplumumuzda sanldndan daha yaygn olduunu gryorum. Hakldan yana olmak
glden yana olmann daha rahat, daha kolay olduu toplumlarda geliip beslenen bir dnce s
midir bu.
Bu dnceyi bir kez benimsediniz mi, sizi rahatsz eden hibir ey kalmaz. Tatsz bir olay
kldan karp
gnlk hayat srdrmenin en kolay yolu budur.
Polisler gene rencileri dvmler.
O rencilerin de ne ileri varm? Derslerine alsalar ya!
ok ikence yapmlar zavallya.
O da kimbilir ne ilere karmtr? Durup dururken olmamtr.
Genleri tutuklamlar.
Onlar da ne karyorlar una buna, tutuklarlar elbette.
Bir toplumda insanlar hakldan yana olmay gze alamayp da glden yana olma kolaylna k
er
olayn ok rahat bir aklamas bulunur.
Asl yanl buradadr.
Fahieye tecavz indiriminin asl yanl da burada. Bu yasa maddesi yllardr vard, yllar
ydi.
imdi ortaya k, kadn haklar savunucularnn uralar nedeniyledir. Aslnda bu yasa mad
r da,
kabul edenler de, uygulayanlar da kadn haklar dman deildi, sadece toplumdaki nyargy -
de
dnmeden-benimsemilerdi, onu temsil ediyorlard. Belki de yeni yeni btn bunlar dnyor
nyarglar deitirmek yasalar deitirmekten daha gtr.
Kullandmz dile bakalm. Dil, kltrn aynas deil mi?
Fahie-fahi szcklerinin karl nedir?
Fahie, para karlnda kendini cinsel amala satan kadndr.
Fahi, nedir?
Ar demek, fahi fiyat, fahi hata anlamnda kullanyoruz. Para karlnda kendini cinse
an
erkee fahi demiyoruz, ylesi de yok mu?
nemli olan gnlk hayatn iinde saklanan nyarglar yakalamaktr. Bu nyarglar yakalad
sokaklarn, karanlklarn, kadnlara neden yasaklandn da anlayabiliriz. AGO-RAFOB kitabn

sokaklarn nasl kadnlara yasaklandn anlatyordu. Agorafobi, insandaki alan geme korkusu
ektir.
Burada, sokaklarn kadnlara yasaklanmas anlatlyor.
Kadn durduran asl neden Onun da ne ii varm orada? sorusuna yant vermek zorunda kalmas
. O saatte
oradan kadn geer mi?, ya da Canm durup dururken olur mu bunlar? biiminde st rtl sula
an
korunmak istei kadnn nndeki engellerdir.
Olaylara btnlk iinde bakabilmek de ayrca nem tayor.
rnein kadnlara dayak atlmas olayna ne lde iddetin toplumdan kalkmas btnl ii
bakabiliyoruz? Kadnlarmz da bu hesaplamann iine girmek zorundadrlar. Kocasnn kendisin
rmasndan
yaknan kadn, ocuuna rahata vuruyorsa iddet suuna katlyor demektir. Toplumdaki dayaa
rde
kar kmayanlar karakolda dayak olgusuna itenlikle kar kamazlar. Psikolojik bir zincir
imesi olan
kocann karsn-kadnn ocuunu-ocuun kendisini dvmesi toplumdaki btn dayak olaylarna
etiketi takmaktadr. nsan, iinde bir kez birisi hak ederse daya yer nyargsna ularsa,
retmenin
renci dvmesi, polisin karakolda zanl dvmesi bir nyarg hakll kazanr.
Asl yanl bu olabilirdedir.
Kadnn dayak atlabilir olmas, ocuun dvlebilir olmas, rencinin coplanabilir olmas,
iddetin
kaynaklar deil mi?
Btn bunlarn hakl nedenlerini arayp bulmaksa, konunun en tehlikeli yandr.
Ama onun yapt da yaplmazd canm!, Adam kimbilir nasl ileden karmtr? Ka kere s
dinlemeyince ne yapsn? trnden aklamalar iin en tehlikeli yandr. Bu yola bir kez girild
mi, her eyin
aklamas bulunur.
Kar klmas gerekenler, bu nyarglardr, asl yanllardr.
Hep bu nyarglara bakmamz gerekiyor. Kendimizdeki nyarglara, kadnlardaki nyarglara, e
eklerdeki
nyarglara, toplumdaki her trden nyarglar. Hep bakmamz gerekiyor. Cesaretle aramamz gere
kiyor.
Dikkatle kar kmamz gerekiyor.
Yoksa hepimiz de SANIK olmaktan kar, SULU oluruz.
HAYVANLAR DLERNE HAYVAN GB SALDIRIR MI?
Hayvanlarla ilgili ne ok nyargmz vardr. nsan trne yaktramadmz nice yanl ha
niteleyip, insan koruruz. Oysa iin gerei hi de yle deildir. Her gn kullandmz deyim

hayvanlar duygusuz, kendilerine gsterilen hibir ilgiyi farketmeyen, kaba, nankr, is
teklerini zorla kabul
ettiren, iddete bavurmaktan ekinmeyen canllardr. nsanlarn byle davranlarn da hayva
yvanca, o
anda hayvanlam gibi szleriyle belirtiriz. Hele cinsel istekler iin bir zamanlar pek k
ullanlan hayvani arzular,
sz, insanlara yaktrlan isteklerin hep masum trden olduunu aklar. Byle hayvanlara ya
isteklenmeleri insanlara konduramazd.
En ok da cinsel tecavz olaylarndaki erkeklerin davran hayvanlara pek uygun grlrd.
zorbalar kadna hayvan gibi saldrr, zorla hayvani emellerine nail olurlard. Oysa, hay
vanlar arasnda cinsel
tecavz olay grlmez. Bir diinin istemedii hibir cinsel birleme erkek hayvan tarafndan
letirilmez,
byle bir ey hayvann aklna bile gelmez. Hayvanlar dnyasnda fuhu da yoktur. yle dii hay
arn szm
szm szlp, kendilerini gstermeleri, erkeklerin de paray bastrp istedikleriyle yatmalar
itir.
Hayvanlarda olur olmaz eye kskanlk gsterip; elerini dvmeye kalkana da rastlanmamtr.
famz
kznca hayvan gibi demekten de vazgemeyiz. nsanlarn nyarglar, kendilerinde kusur bulmay
yanamamalar bu konuda da kendini gsteriyor. imdi, hayvanlar dnyasndaki cinsel gereklere
ksa bir
gzatalm...
Hepimiz biliriz, hayvanlarn erkei gzeldir. Horozlarn gelimi ibikleri, parlak renkler
i yannda tavuklar pek
silik kalr. Erkek aslann yelesi nldr. Hayvanlar aleminin pek ok yesinin erkei gzalc
le
bezenmi, gsterili tylerle sslenmitir. Diilerin ise, gze arpan pek bir eyleri yoktur.
nsanlar, bu fark
erkein art puan sayarz. Oysa iin gerei, tam tersinin doru olduudur. Cinsel ilikide e
nlarn diisi
seer. Erkeklerin bu gzalc gzellikleri de diiler tarafndan seilebilmek iindir. Tyleri
parlamayan,
gzalc renkleri az olan, kur yapmasn bilmeyen, baarsz erkekler ne are ki, diiler tara
eilemezler ve
reyemezler. Erkek hayvanlar arasndaki itime kakma da ounlukla bir dii tarafndan seil
salayabilmek iin yaplmaktadr. Ama konu sadece seilir gzellikte olmayla bitmez.
Hayvanlarn iftlemesi, bir dizi uyarnn doru verilmesiyle olabilir. Ses uyars ok nem
Erkek
blbllerin (Luscinia megarhyncos) diilerden nce gelip, kendilerine bir alan seerek ora
da gzel sesleriyle
tmeye balamalar, aslnda dii blbllere seslenmek iindir. Bu sesleri duyan dii blbller
k
blbln yanna gelip, onu bulur. Sadece blbller deil, balkllar, aakakanlar, kurbaala
de
diilerini uyarmak iin ses karrlar. Dikkati eken yan, bu hayvanlarn byk ounluunun b
lar
srece ses karmalardr. Bir e bulduktan sonra seslerini keserler, nk daha yapacak ok i
rdr.
Bakalm, bir kadife kelebei erkei eini nasl aryor ve ona nasl yaklayor?
Erkek kelebek yiyecek aramay brakp, belli yerlerden birine konar ve bekler. Dii bi
r kelebek yakndan
uarsa, hemen havalanp onu izlemeye balar. (Eni sonu bir hayvan olduundan, insanlara z
g laf atma, dirsek
arpma, imdikleme gibi yaklama yollarn bilmez). Dii kelebek iftlemeye hazrsa (diinin
dikkat
edelim) umaktan vazgeer, yere konar. Erkek kelebek tam onun yanna konar, karsna gelece
k biimde dner.
Eer dii iftlemek istemezse, kanatlarn hzla kapatp uar. Erkek de -aresiz-oradan uzakl
ii
iftlemeyi kabul ederse hareketsiz kalr ve erkek kelebek kur yapmaya balar. imdi erkek
kelebein nasl kur
yaptn grelim: nce kanatlarn ona doru aar ve hafif yukar kalkk biimde tutar. Byle
zerindeki beyaz gzbebekli gzel siyah gzler ortaya kar. Erkek bu durumda kanatlarn ritm
olarak hafife
ap kapar, antenlerini sallamaya balar. Sonra n kanatlarn kaldrp iyice aar, hafif bir
ketle ne eilir. Bu
hareket erkein dii kelebek nnde eilmesi gibidir. Bu zarif hareket srasnda kanatlarn h
kapayarak
diinin antenlerini sevgiyle kucaklar. Bu hareketleri kabul etmekle dii kelebek, er
kei kabul ettiini
gsterir. Bundan sonras cinsel birlemedir. 30-40 dakika sren bu birleme, yeni kadife k
elebeklerinin domas
demektir.
Ses uyarlar kadar nemli olan bir baka uyar eidi de koku uyarlardr. Cinsel uyarda
maddelere
feromon denir. Bu seks feromonlar, salglanan kimyasal maddelerdir ve ok etkilidir.
Dii ipekbcei tarafndan
salglanan bir-ka molekl Bombykol maddesi, kilometrelerce uzaktaki erkek ipekbcekleri
ni harekete
geirmeye yeterlidir. Yaplan bir aratrma, erkeklerin 46 kilometre uzaktan, kozdan yen
i km diilerin
kokusunu alp oraya kadar geldiklerini saptamtr.
Grsel uyarlar da hayvanlarn seks dnyasnda nemli bir yer tutuyor. te, erkek hayvanlar
ki gzalc
renkler, parlak tyler hep bu uyarya seslenir. Ama hepsi bu kadar deildir.
Yeni Gine'de yaayan ardakkuu'nun erkei; kendi renkleriyle yetinmez, diisine gze arpc
r bahe
dzenler. Deiik, parlak renkte talar, kabuklar, meyveler bularak bunlar alacak bir zevk
dizer, kendi
lsnde bir bahe yaparak diisinin houna gitmeye alr. Diiye kur yapma hayvanlar dnya
seilmenin nemli bir yoludur.
Baz hayvan trlerinde erkekler toplu halde kur yaparlar. Her erkek kendine zg harek
etlerle, evrelerinde
dolaan diilerin dikkatini ekmeye alr. Burada, erkeklerin evresinde dolap beenecekle
in bulunup
bulunmadna karar verecek olan diidir. Erkeklerin btn abas, bir diinin ilgisini ekebi
r.
Eer zamannz olursa, kumrular arasndaki kurlara dikkat edin. Erkek kumrunun diinin ev
resinde nasl
dolatn, ne grltl sesler kardn, tylerini kabartarak ne turlar attn grebili
karn, dii uup giderse, erkein onun arkasndan koup da tylerini yolmaya altn, kan
almaya abaladn hi grmedim. Hayvanlara yaktrdmz bu tr zorbalklar, ne yapalm ki
zg. Hayvanlar hi de byle eyler yapmyor...
nsanlarn hayvanca diye niteledii pek ok eyin, hibir zaman hayvanlar tarafndan yaplma
a nce
de farketmitim. Hayvan hayvan hapsetmez, hibir hayvan tekine ikence yapmaz. Hayvanlar
, kendinden
zayf dvmez, onunla kavga da etmez, karsndaki zayfln belirtirse, eker gider. Hayvan
yaptklarn igdleriyle yaparlar. Yaptklar doaldr, kendi varlklarn srdrmeye yneli
Keke, hayatmzda o knayp, kt rnek gibi gsterdiimiz hayvanlardan bir eyler renebi
nasl duygulandklarn, duygularn nasl akladklarn anlayabilsek. Hayvan gibi iftleti
arkasndaki yanl grebilsek. Keke, hayvan cinselliini gerekten anlayabilsek... O uyar m
izmalarnn
nasl kullanldn, birbiri ardndan gelen yumuak aamalar kavrayabilsek... Karsndakine
, deer
vererek, zaman ayrarak, gzel konuarak, gzel kokarak, gzel grnerek seslenebilsek...
Keke, kendi bencilliimizden, krlmzden bir syrlabilsek...
ARMIHA GERLEN MERYEM..
-Biz hepimiz bakire Meryem'lerizdir, bize dokunulmas iin izin belgesi gerekir, h
em de yle byle deil, aile
onayl, toplum tasdikli izin belgesi...
Orta yal kadn ac bir fkeyle konuuyordu. Kadnl erkekli kk bir dost grubuydu. Erkek
iri
anlayl bir tavrla kar kt:
-Yok ama, artk bu kadar deil. Bunlar biraz gemite kalmad m? imdi toplumlar bu konuya
eskisi kadar
kat bakmyorlar, yle deil mi? Bizim toplumumuzda bile bu gr deimedi mi?
Kadn acyla gld:
-Bizim toplumumuzda bile mi?
Bizim toplumumuz yle mi? Bu ikiyzl toplumda? nsan gldrmeyin.
Hibir ey deiemedi, hibir ey. Deiti sanlan ey, insanlarn gcnn yetmedii olaylar
grnmesi o kadar. Eer nl bir ses sanats olursanz, ocuunuzu dourmanz grmezden geli
edin, onaylanr demiyorum, sessizce kabul edilir. Ama yan banzda bir gen dourmaya kalkar
sa onu armha
asarsnz. armha asarsnz da bana talar yadrrsnz, yzne tkrrsnz, bylece raha
Ahlakl olduunuzu kantlarsnz, iiniz serinler. Bu toplumun ahlak dedii de budur.
Konya'da niversiteli bir gen kzn ocuunu dourmas ya da drmesi olay konuuluyordu.
da
deiik yorumlara, tepkilere yol amt. niversiteli kz, arkadalaryla birlikte kald ev
a
ocuunu dourmu ya da drm, bebek lmt. imdi kz hakknda soruturma yaplyordu. Sa
bebein lm nedeniyle soruturma amt, niversitenin de soruturma aaca basnda yazl
Gruptaki baka bir kadn grn yle aklad:
-Ama imdi bu kzn durumu biraz farkl. Belli ki bu ocuu dourmay gze alamam, evrede
artk saklanamaz duruma gelince de tek bana ii halletmeye kalkm: Madem istemiyordu, bun
u batan
dnmeliydi, deil mi? Ya gebe kalmamalyd ya da batan halletmeliydi. Belli ki kzn isteme
bir ey olmu. Artk bilgisizlik mi, tedbirsizlik mi, bilinmez ama istenmeyen bir ey ol
duu belli. Bence ortada
byk bir bilgisizlik var. Yoksa byle olmazd.
lk konuan kadn ac ac gld:
-Bilgisizlik, tedbirsizlik, dncesizlik, cahillik... imdi btn bunlar sylenecektir. Bun
larn hepsi de doru.
Bakn, ocuk douran bir kadn iin bile hala kz diyoruz, niversiteli kz Neden byle diyoru
vlenmedii
iin deil mi? Evlenmediyse kz olmas gerekir. nk, kz ya da kadn olmak bedensel bir ey
oplumsal
bir olay. Gen kadn ocuunu douruyor, hala kz diyoruz, neden? Kadn olmasna izin almay u
u da
ondan. Sizler bana syler misiniz? Bir kadn ne zaman ocuk sahibi olabilir? Bunu sylem
enizi istiyorum. Bir
kadnn ocuk sahibi olmasna ne zaman izin verilir?
Kimse bir ey sylemedi. Kadn konumasn srdrd:
-Hatrlar msnz, bir bilimkurgu filmi vard. Kimsenin ocuk yapmasna izin verilmeyen bir
sistem kurulmutu
da ocuk yapmak isteyen ift izin almak zorundayd. Birbirini seven iki insan, erkekle
kadn da gizlice ocuk
yapmak zorunda kalmlard, nk gerekli izni alamamlard. lkenin btn polisleri pelerin
kayor, brleri kovalyorlard. te o filmi ben bilimkurgu diye seyretmemitim, sanki iind
koullar grmtm. Bir kadnn ocuk sahibi olmas iin evlenmesi gerekiyor, yle deil mi?
Bir erkek:
-Evet, dedi. Evlenmesi gerekiyor, doru. Ama her toplumun kendine zg kurallar var,
bizimki de yle.
Doru bulabilirsiniz, yanl bulabilirsiniz ama kar kmanz zordur, bana sorarsanz kar
doru deildir. nk toplumlar biraz da sosyal kurallaryla toplum olurlar.
Kadn ona dnd:
-ok gzel, ok doru. Ama imdi bana nasl evlenileceini de sylemeniz gerekiyor. Bu toplu
gen kzlarn
evlenmeleri iin ne yapyor? Hibir ey yapmyor deil mi? Evlenemeyen kz, kendi kusurlar y

evlenmemi oluyor. Sanki gizlice cezalandrlyor. Toplum bu kzn durumundan sorumluluk duy
muyor. O gen
kz, evlenemedii iin ocuk sahibi olamyor. ocua ok nem veren ya da yle grnen toplumu
a
kaytsz kalyor. Toplumunuzu tatmin etmek iin o gen kz anne olmaktan mahrum kalyor. Bir g
,
evlenmeden ocuk sahibi olursa hemen bana yorsunuz, suluyorsunuz, cezalandryorsunuz,
yzne tkryorsunuz. Peki bu kzn suu ne, bana syler misiniz? Evlenemeyen, evlenemedii i
sahibi olamayan gen kza toplum ne yapyor? dllendiriyor mu? Onu yln ahlakl kz olarak
mu? Yo,
sadece acyor, `zavall evlenemedi' diyor. Siz cinselliinizi yaamyorsunuz, anne olamyors
unuz. Bunun
hesabn vermek de gene size dyor. imdi bana syleyin, byle deil mi?
Erkek biraz skntl konutu:
-Evet, ne yazk ki byle ama artk pek evlenmemi kz kalmad, deil mi?
Kadn artk kimseye bakmyordu:
-Ben varm sayn baym, ben varm. Karnzda duran bu kadn hala bakiredir. imdi 52 yand
evlenmedi. Evlenemedi. Birisini sevdii, onunla evlenemedii iin evlenemedi. Kimseyle
cinsel iliki kurmad.
Hi ocuu olmad. Artk ocuu da olamaz, o ans kard. Eer imdiki akl o zaman olsayd,
bir ocuk dourur, gsn gere gere bytrd ama bu kadn sizin ahlaknz uruna bunu yapmad
onunla gurur duyabilirsiniz. Onun btn mahrumiyetleri sizin eserinizdir...
Sz bitmiti. Szn bittii yerde konuulmaz...
Sz biter ama hayat bitmez.
Yllar boyunca gazete manetlerinde Canavar Analardan sz edilmitir. Bu canavar anala
r, evlilik d
ilikilerden doan ocuklarn cami avlularna brakp kaan, ldrp gmen analardr. Bu habe
kz analar yakalarna tkrm, aman byk konumayalm, insann bana ne gelecei bilinmez
demilerdir, olan analar aman ocua dikkat etmeli, ortalkta neler oluyor diye dnm, to
ar sessiz
sedasz yarglam, mahkum etmitir. Ama kimse u soruyu soramamtr: Bir ana ocuunu nasl
ldrr? Ve neden bunu yapar?
Neden? Neden? Neden? Toplumun kutsad kurallar nedir? Toplumun ayakta tutmak iin ce
zalar verdii
kurumlar nelerdir? Aile mi? Ahlak m? Namus mu? nsan m? Sevgi mi?
Btn bunlar bir canavar anaya sormutum. Bu konu ok ilgimi ekiyordu. ocuunu brakp ka
anayla konuuyordum. Adna Meryem diyelim, nk btn kadnlarn ad belki de Meryem olmald
Meryem... Ona sormutum. Bana unlar sylemiti:

-Keke hi sormasaydnz... Keke hi yaamasaydm. Keke hi domasaydm. Keke kadn olmas
Keke bymeseydim. Keke sevmeseydim. Keke sormasaydnz ama sordunuz. yleyse dinleyeceksin
.
Dinlemek istiyorsunuz deil mi?..
(Karmda oturan kadn hi de yllarn ncesinin kadn deildi. Yllar ncesinin aresiz, y
ocuundan bir utan gibi kamaya alan kadn gitmi, hayat erken renmi, glkleri ken
yenmi, bilinli, alml, baarl bir kadnd.)
ocuumu bir caminin avlusuna brakmtm. Gariptir, hi de dini inanlarm yoktu ama orada
ametin,
yardmn, canl bir bebee sahip klacann duygusu iindeydim. Bakn, neden ocuklarn cam
brakldn bile kimse dnmemitir. Sonralar bu olay gizliden gizliye inceledim: Btn g
kestim. lgilenirseniz hepsini size veririm. Cami avlusuna braklan ocuklarn gsne bir ka
nulurdu, ite
ad udur, ona iyi bakn diyen bir kat. aresiz bir anann en yararl yerinin sesidir bunlar
Ben kat falan
brakmadm, byle bir eye hakkm olmadn dnm olmalydm. Ama brakp gitmedim. Kuytu
saklandm. Bulunduunu grnceye kadar bekledim. Bulunduunu grnce de utanl bir sevinle a
Yats namazn klmaya gelen bir mslman ocuu farketti, ald, yanna yresine baknd, kims
Yanna gelen bir iki kiiyle konutu, sonra da namazdan vazgeti, ocuu alp gitti. Dayanamad
, onu izledim.
ki sokak tedeki evine gidinceye kadar izledim. Kap kapannca ne yapacam bilemedim. nan
endimi
ldrebilirdim, ok rahat ldrebilirdim. Ama ocuum vard ve yaamalydm. Onun iin yaamal
Yaadm da. Onun iin yaadm.
Btn yaama gcm bana ocuum vermitir. Ailemi terketmitim, be kuruum yoktu, yapabile
i yoktu. Ama yaamaya kararlydm. Okudum, altm, byk paralar kazandm. evrem bana by
duyuyordu. Toplumda sz geen, deer verilen biri olmutum. Ama benim iin ocuunu cami avlu
na
brakan aresiz gen kadndan daha deerli hi kimse yoktu. Bakn ne beni brakp kaan aresi
ei
suladm, ne de toplumu. Bunlar ok gerilerde kald. Parann verdii gle ve sabrla ocuumu
On iki
yandayd. Bir arkadamn bana anlatt hikayeden yola km gibi btn olanlar anlattm.
aldm. ok iyi bir ocuktu. Benim yanmda daha da iyi oldu. Sonraki bunalmlarmz birlikte a
Ona
kendisini tamasn rettim. Ben de kendimi tamay renmitim. Bizim renemediimiz eyl
budur.
Sakn yanlmayn, toplum gerici falan deildir, sadece yoksullarn, gszlerin aresiz kald
plumdur.
Eer paranz varsa, toplumsal deeriniz varsa, istediiniz her eyi yapabilirsiniz, toplum
daki herkes de size
iinde bulunduunuz duruma gre yaklar. Her ey bundan ibarettir. Ben mcadele ettim ve kaza
ndm.
imdi, siz de gryorsunuz, ok mutluyum. Sonradan btn bunlar ok dndm. Sanrm her ey
mcadele etmemiz gerekiyor. Eer ok param olursa bir analar vakf, kuracam. Sadece ocuk do
ran
kadnlarn korunaca bir vakf. Hibir eye baklmadan, sadece ana olan kadnlarn gelecei,
ecei,
rahat edecei bir vakf. Sordunuz, syledim ama iyi oldu?
Meryem gerekten de rahatt ama ben rahat deildim...
Sonralar neden rahat olmadm daha iyi anladm, gerekleri grmezlikten gelerek rahat etm
e almak
bounayd. nsan grmezden gelen, insan doasn grmezden gelen, onu toplum kurallarna kurb
n bir
yaama biiminde rahat olmaya hakkmz var myd ki? nsan kendi bedenine yabanclatrmaya,
doasn reddetmeye, insann doal haklarn yasaklamaya kimin, ne hakk olabilirdi? nsan do
oplum
kurallarn birbiriyle ztlatrarak yaamaktan nasl rahat olabilirdik? Meryem armhta asl
n,
hibirimizin rahat etmeye hakk yoktur...
KORUNMAYA MUHTA OLAN KM?
Erkekler, kiilik sahibi, bamsz, gl, kendi sorunlarn zebilen kadnlara kar ekin
Bu
soruyu birok kadndan duyduumu anmsyorum. Bir kadn anlamyorum demiti, erkekler karlar
lip
bzlmeyen, grlerini, tavrlarn net olarak koyan kadnlara kar ok ilgi duyuyor, bunu d
ama i
srekli bir ilikiye gelince duralyor. Elbette bu gzlemin dna kan erkekler de var ama g
de yaanan
doru bu mudur, byleyse neden byledir? Ege niversitesi'nce yaplan bir aratrma. TRK ERKE
SADAKAT STYOR bal ile yaynlannca aklma bu konu geldi. Trk erkeinin kadnda arad
banda sadakat geliyormu. Hepsini grelim:
1. Sadakat, 2. Aklllk, 3. Zarafet ve gzellik, 4. Gler yzle karlanma, 5. yi bir ev k
ma, szne
gvenilir olma, 6. Ak ve doru szl olma, zellikle iyi yemek yapma, 7. Az masrafl olma, 8
Ar kskan
olmama, 9. Yabanclarn yannda hanmefendi, evinde dii olma, 10. Drdrc olmama, 11. Kendi
lesine kar
saygl olma, 12. ocuklarna kol kanat geren anne olma...
KADINCA'daki yazlarmzn birinde erkek gzyle kadn konusuna deinmi, aratrmada buluna
saptamalarn oundan sz etmitik. Ancak sadakat konusunun btn zelliklerinin banda yer a
dndrc deil mi? Acaba erkekler kadnlara gveniyor mu, yoksa bu beklentinin altnda kend
gvensizlik mi yatyor? Bir kadndan ncelikle sadakat beklenmesi, kadnn srekli korunmaya m
uhta birisi
olarak gren toplumsal davrann bir yansmas deil mi?
Kk bir kz ocuu olduu zamanlardan balayarak hep koruma altnda tutulan kzlarn, iler
ruma
altndaki kadn, olarak grlmesi toplumsal bir davran deil mi? Babann korunmas altndaki
mu? Bylece srdrlen gizli gvensizlik kadnlara da, erkeklere de yanstlmyor mu? Erkekler
adnlardan
en ok bekledikleri zelliin sadakat olmas da bu gvensizliin izdm deil mi?
Erkeklerin yetitirili biimi de bu davran kalbna ok uygun oluyor. Aabey ise kz kard
ruyacaktr.
Byynce, eli ekmek tutan bir erkek olunca, ailesini koruyacaktr. Evlenen erkek karsn kor
uyacaktr, ilerde
baba olunca ocuklarn koruyacaktr. Erkein byle hep birisini birilerini, bir eyleri koruy
ucu olarak
yetitirilmesi, belki de ilk sorduumuz soruyu aydnlatyor.
Erkek, kendinin korumas gerekmeyen, kendini koruyabilen, kiilik sahibi, kendi so
runlarn zen bir kadn
karsnda koruyucu roln oynayamyor. Kendisine gerek duyulmad duygusuna kaplyor, kendi

duymas iin gereksindii koruyuculuk duygusunu bolukta kalm buluyor. Alt davran kal
dnda ne yapacan bilemiyor, bocalyor, ekiniyor. Bir yandan bu kadna hayranlk duymakta
ini
alamyor, dier yandan da kendini grevini yapmaktan alkonmu duyuyor. Bu elikinin yaratt
lama
kiilik sahibi kadna, korumaya alm erkek arasndaki iletiimsizliin nedeni deil mi?
Erkein kadndan bekledii, hem de en ok bekledii 12 zellik iinde iyi bir insan olma, e
e arkada olma,
hayatn iyi ve kt yanlarn paylaabilme gibi zelliklerin hibirisinin yer almad dikkati
yor mu?
Oysa artk kadnlar ncelikle bunlar istiyor. Kendi insan kiiliinin, kendi arkada kimliin
, kendi paylamc
anlaynn farkedilmesini, bilinmesini, beklenmesini istiyor. Yeni kadn kimlii erkekten nc
elikle bunlar
bekleyecektir. Bunlar farketmeyen, anlamayan erkek yeni erkek kimliini kavrayamam, g
eleneksel erkek
ltleri iinde kalm erkek demektir, erkeklerimizin bilmesi gereken de budur.
Yeni kadn kimlii eitliki anlay iinde ikinci bir erkek olmak istemiyor. Buradaki yanl
lay dzeltmek
gerekli. Eitliki anlay, kendi iin isteklerini karsndakine yapan insan ister. imdi bu
lii Kadnlarn
erkeklerden istedikleri biiminde okuyalm. Erkeklerin de bunlar sahip olmalar gerekmi
yor mu? Einden
sadakat bekleyen erkek kendini de bunlara ykml gryor mu? Aklllk, zarafet, gleryzll
ev
erkei olma, az masrafl olma, ar kskan olmama... gibi zellikler erkekler iin de geerl
mi?
Kadnlarn erkeklerden daha hzl gelitii, artk bilinmesi gereken bir gerek. Dnyann ge
enlerin ve
kadnlarn elinde yeniden biimleniyor. Toplumlar bilgi toplumlarna dnyor; ekonomi, ends
ekonomisinden bilgi ekonomisine dnyor. Beyinsel gelime, kol gcn gerilerde brakyor. B
e
geleneksel deer yarglarn sarsyor, geleneksel dnce birimlerini geersiz klyor. Byle
srecinde eski usul kadnn, beklentisi de tarihe karacaktr, Bir an nce bilinmesi gereken
bu.
Yeni erkek kimlii zerinde daha ok durulmaldr. Kadnla arkada olmay bilen, hayat payl
steyen
erkek, belki de bugn yaayan pek ok sorunun ortadan kalkmasna anahtar, olacaktr. Erkek
lerin bu ynde
deiimi gelecein kurulmasnda byk rol oynayacaktr.
Resmi ideoloji Aile'nin Yeniden Glendirilmesi ad altnda yeni bir ey aramyor. Tersine
, yeniliklere kapal,
eskimi deer yarglarnn kllerini flemeye ynelik bir aba. Yeni a insanlarnn istemler
kapam, onlara sadece grevlerini ykmlemeye alan bir gayretkelik. Yeni insana kar, ye

kar, insan duygularna kar.
Yeniden dnyay durduramazsnz, o gene dnyor demek gerekiyor.
Yeniden insana bakmak gerekiyor, insan aramak gerekiyor, insan bulmak gerekiyor.
nsann bu dnyann
insan olduunu yeniden anlatmak gerekiyor. Eskimi bir toplum olmak istemiyorsak, dnya
lkeleri iinde
yeniden kltrel azgelimilik rnei saylmak istemiyorsak, YEN NSAN olmay bilmek zorunday
YEN NSAN, yeni bir an kadn ve erkei olmak demek. Bilgili, katlmc, paylamc, ken
hayatla bark YEN NSAN...
Kadnlarmz yeni kadn olurken, erkeklerimiz de yeni erkek olarak gelecei birlikte kuc
aklayacaklar.
Birlikteliklerimizi birbirine yk olarak deil, birbirine g olarak kurmay reneceiz. Birb
imizden
ykmllkler deil, sevgi bekleyeceiz. Birbirimize sknt deil, sevgi vereceiz.
Bilgi ekonomisi bilgi toplumunu yaratacak, bilgi toplumu da bilgi insann. Kendi
kiiliinin farkna varm,
kendi bireyselliini kavram bilgi insan. Katlm da, paylam da doru yerine koymu yeni
asna
yk olmadan yaamay bilen, bakasn tamadan paylamay bilen yeni insan. Bugn en ok sk
insanlar, bu aamaya varm insanlar. Paylamakta sknt eken insanlar bunlar. Bildiklerini
latamayan
insanlar bunlar. Yaamlar engellenen insanlar bunlar.
Ama bu insanlar gelecei kuracak insanlardr, gelecein insanlardr. Bugnden yeni kadnlar
ve yeni erkekler.
Belki talihleri de burda, talihsizlikleri de. Ama zaman onlar iin alyor, hi kukum yok..
.

SIRADAN KADIN YOKTUR...
Kadn ayaa kalkt, dorudan bana bakt:
-Ben seni seviyorum, dedi. Byle bir eyi hi beklemiyordum. Karmda duran kadna belki d
e ilk kez bu
szn anlamyla bakmtm. Kadnn dikkat ekici hibir zellii yoktu. (Belki de benim iin y
demeliyim). Yani ne bileyim, her gn, her an karlaabileceiniz bir kadnd. Aramzda byle
el yaknl
yaratacak hibir ey olmamt, bunu iyi anmsyorum. irkin bile denebilirdi. zerinde gnlk
si vard.
imdi `nasld' desen onu bile anmsamam. Ama gzlerinde yle bir parlaklk vard ki kaytsz
dm.
Sylediini anlamazlktan gelmeyi denedim:
-Ben de sizi severim.
Kadn tepkiyle karma dikildi:
-Yok yle deil, ben seni seviyorum.
Bu kez anlamamak olanak dyd. Durumu kabul etmeliydim:

-Peki ne olacak?... Kadn iddetle bakyordu:
-Olacak bir ey yok, evleniriz, dedi. Artk bu kadar da fazlayd:
-yi ama nasl evleniriz?, dedim. Sen evli deil misin? Parmandaki yz grmtm.
Kadn bir an bile duraksamad:
-Ayrlrm, dedi. Kadnn kararl davran beni artmt. Btn bunlar nasl glkle s
zor deildi. Ona biraz yardm etmeyi dndm:
-yi de ben evliyim.
Kadn hi oral olmad:
-Sen de ayrlrsn...
Bir an kadna zel bir dikkatle baktm u anda bile anmsyorum. Btn bunlar ona dnd
olmadan nasl byle bir karara vardn dnyordum. Ama bu ii burada kesip atmak gerekiyor
-imdi bakn, dedim. Ben hi byle bir ey dnmedim.
Bunlar neden dndn bilmiyorum. Bence btn bunlar unutsak daha iyi olur. Benim hi b
niyetim yok.
nmde duran belgelerin ii bitmiti. Kadna uzattm.
Kadn gzlerime bakt. Belgeleri ald. kt gitti. Bir daha da grmedim. Ama inan bana, hay
da ok
dndm kadnlardan birisi odur...
Arkadam tanrdm. Bir bankada alyordu. Yakklyd, kadnlarla istedii gibi iliki
Duyarl olduunu da bilirdim. Merak ettim:
-O kadnda seni bu kadar dndren neydi?
Arkadam dnceli, yantlad:
-...Kararllk. Beni etkileyen kadnn kararllyd. Ama asl dehete dren, kadnn kar
oluuydu. Dnebiliyor musun, kadn beni hi hesaba katmyordu. Kendisi bir karar vermiti ve
hibir ey
grmyordu. Evliydi, kendi evliliini gzden karmt. Hadi diyelim ki mutlu deildi ve ayr
iyordu.
Ama benim evliliim de umurumda bile deildi, tek szckle ikimizi de elerinden ayryordu ve
biz
evleniyorduk...
-Dncesiz biriydi belki de...
-Sanmyorum. Tersine btn bunlar ok dndn sanyorum. Belki gecelerce...
-Senin hayatn biliyor muydu? Eini tanyor muydu?
Arkadam irkildi:
-Yok canm, bizim evremizle falan ilgisi yoktu. Tandn hi sanmyorum, onun da byle e
rumda
deildi. Sanrm, duygusuna kendisi iin bir kurgu yapmt, bunu da tutkuya dntrmt. Pe
tutkuyla seven bir kadn nasl bir daha grnmedi?
-Bilmiyorum. Belki de kurgusunda ben de ona aktm. Belki de benim kendisine alamadm

bilemem.
-Sakn ona bir biimde umut vermi olmayasn...
Arkadam bu kez sitemle bana bakt.
-Artk pes derim. yle bir ey olsayd, syleyecek szm olabilir miydi?... Doruydu, sylen
sz yoktu...
Sonradan bu yky ben de ok dndm. Bu, gerekten yaanm bir olayd. Belki de insanlarn
kez gemi bir olay. Ama bizi neden bu kadar dndrmt? Sonralar bulduumu sandm. Ancak

denli kararl davranabilirdi. Byle kararl davranan bir erkek grmemitim. Erkekler, gene
llikle byle
durumlarda sonra ne olacan dnr, hesaplar, ona gre karar verirlerdi. Ama bir kadn kara
rirse, sonradan
ne olacan dnse bile gze alrd. Kadnlar erkeklerden daha m kararlyd?
Dndklerimi arkadama sordum:
-Anlattklarn beni ok dndrd. Sence de kadnlar daha m kararl? Biz erkekler kadn il
e daha
ok mu hesap yaparz? Kadnlar daha gz kara m davranr?
Arkadam ciddi bir tavrla yantlad:
-Bu olay bana nce bir ey anlatt, sradan kadn yoktur. Hani biz erkekler aramzda konuur
uz da, kimi
arkadalar ben kadnlar tanrm, kadnlar yledir, kadnlar byledir derler ya, bil ki bunla
`Kadnlar'
diye bir ey yoktur, `kadn' vardr. En nemsemediin kadn bile `zel bir kadndr'. Bunu bil
n
erkek, gerekte kadn konusunda deneyimsiz erkektir. Kadnlar tanm bir erkek hibir zaman
adnlar' demez.
Her kadnn `zel bir kadn' olduunu bilir. Soruna gelince, evet diyorum. Kadnlar her zama
n erkeklerden ok
daha kararldr. Bir ey yapmay aklna koyan kadn bundan dndrecek hibir g yoktur. Belk
planlarnn gereklemesi iin bekler, ama vazgemez, bekler, plann uygular ve yapar. nan k
u kadnn
yaptn yapacak bir erkek tanmadm. Ben hibir zaman onun yaptn yapamazdm.
-Nasl yani?...
-Yani, ben bir kadn ok beenseydim, onun karsna dikilip de, `ben seni seviyorum. Sen a
yrl, ben de
ayrlaym, sonra da evlenelim' diyemezdim.
-Ne derdin peki?...
-Ne mi derdim? Dorusu pek dnmedim ama byle kkl zmler bulaym diye kararlar vermezd
sanrm. Byle kkl zmlere gitmeden konuyu idare edelim derdim herhalde...
-O da aprak durumlar yaratmaz myd?
-Yaratrd ama kkl zmlere ulamak ok daha zor...
nsan karmak bir canl. nne kan engellere zm aramak; bu zm bulmak, bu zm
gerekletirmek kimi zaman ne kolay, kimi zaman ne zor. Kimine gre ne kolay, kimine gr
e zor. Ama erkekleri
daha kararl, kadnlar daha kararsz bulan nyargmz aslnda yanl. Galiba asl kararl ola
Ama ou kadn bile bunun,pek farknda deil. Erkekleri kendisinden daha kararl sanan kadn s
ays pek ok.
Bunda da erkee baat bir toplumsal rol veren retimiz etkili olmutur. Hep erkeklerin ka
rar vermesine
allm, erkeklerin kararlarna baklm, onlarn kararlarna uyulmu. Onun iin de kararl
erkekleri artyor. Erkeklerin kararna braklm bir toplumda yaamak, kadnlarn kendiler
a
olmalarn engellemi, ondan dolay da erkekler daha kararl saylm.
Bugnn kadnnn daha kararl grnts toplumu artyor. Toplum bugne kadar grdklerin
bir kadn gryor, aryor, kimi zaman grmezden geliyor, kimi zaman glerek karlamaya al
de ne yapacan bilmiyor.
Aile iinde gen kzlar daha kararl, okullarda kz renciler daha kararl, alan kadnla
arl, evdeki
kadn daha kararl, erkek-kadn ilikisinde kadn daha kararl. Erkeklerin elindeki toplumsa
l g deiiyor,
azalyor, yetkilerin paylalmas gerekiyor. Bunun ok kolay olduu sanlmasn, aslnda daha
almas gereken pek ok engel var. Ama durumun deitiini toplum da yava yava farkediyor.
toplumun en dinamik iki kesimi kadnlar ve genler. Buna hi amamak gerekiyor. Aslnda yen
i bir olgu da
deil. Yeni olan, kadnlarn birey olarak farknda olmadklar glerinin toplumsal lekte fa
rmalar.
Bunun bireysel bir deiim olduu sanlmasn, aslnda deiim toplumsal. Btn bir toplum dei
Kadnlarn toplumsal glerinin farkna varmalar sadece kadn haklarn deil, btnyle insa
u,
konumunu deitirecek bir olgu.
Belki de uygarlama, adalama bu deiimin ucunda yaanacak...

GEN KADINLAR AYAA KALKARKEN
Bu yl ilk yazdan balayarak deiik blgelerimizde, nerdeyse kk bir turne denecek kadar
za-sylei
gnne katldm: Bergama, Bandrma, Adapazar, stanbul'da Moda, Bakrky, nmzdeki gnlerde
sonra zmit, sonra Dikili.
Belediyelerin yeni siyasal yaps, yrelere baka bir canllk katyor. Kltr ve sanat hal
ik yaamna
katma abalar, yeni ivmeler kazanyor. Bu abalara katkda bulunmak, bizim iin de grev.
Her yerde beni ok sevindiren bir olguyu gryorum: Gen kadnlar soruyorlar, konuuyorlar
, eletiriyorlar,
katlyorlar. Her yerde byle. Gemi yllarda daha pasif bir katlm vard. Gelirler, dinlerl
izlerlerdi, o kadar.
Son yllarda gen kadnlar katlma nclk de yapyorlar. Sz isteyenler sorulduu zaman, nc
parmaklar kalkyor, cesaretle konuuyorlar, kararllkla konuuyorlar.
Bu geliim, kanmca gelecein byk umududur.
Adapazar'nda liseli bir gen kz, unlar syledi:
Bu ders ylnn banda biz kz rencilerin erkek arkadalarmzdan ayr bir kapdan okula
endi.
Okula ayr ayr kaplardan girdik. Bunun, zerimizdeki byk acsn anlatmak istiyorum. Okul
cileri bu
hareketle ne demek istiyorlar? Bunu bir trl iimize sindiremedik, bir trl kabul edemed
ik. Liseli genlerin
ok sorunu var. Bunlar konumak istiyorum.
Liseli genler grubu iindeki erkek arkadalar da bu ayr kaplardan okula giri srasnda
ilerin
aladklarn, byk bir znt duyduklarn, anlattlar.
lkemiz adna ben utandm ve zldm.
Bandrma'da da Kucenneti Festivalinde Manyas Gl'ne aktlan kimyasal maddelerin evreyi k
irletiine kar
klyor, Kucenneti'nin cehennem olmamas iin ura veriliyordu. Gene, gen kadnlar ndeyd
genler, niversiteli genler, her meslekten insan, bu youn almann iinde grev yapyordu
Burada da genler yaanr bir evre iin mcadele ediyorlar, bu yaanr evrenin, sadece hav
uyu, temiz bir
evre demek olmadn, kltrle-sanatla temizlenmi bir evre olduunun bilinciyle olaylara b
rd.
Edirnekap Ktphanesi yneticisi bayan Ayten, her yl dzenledii Kitap Gnlerine beni de
lisenin rencileri, retmenleriyle birlikte kitapln salonunda toplanm, belli bir konu
eki kitaplar
tartyorlard. O gnn konusu, gzel konumakt. Yzlerce rencinin, kendi temsilcilerinin
sunular dikkatle izlediini grdm. Gsm kabard. te rnek bir kitaplk yneticisi diye
bir kitap mezarl olmaktan karm, canl bir kitapsever ortam yaratmay i edinmi, ne g
.
Sadelikle, alakgnlllkle ne gzel bir i yapyor.
ada Yaam Destekleme Dernei yneticileri Alman Kltr Merkezi'nde bir panel dzenlemil
Eitim Sorunlar. Dernek yneticisi Prof. Dr. Aysel Eki, dernein amalarn anlatt. Trkiye
er yanndan
gelen Almanca dersi retmenleri paneli dikkatle izlediler, sorular sordular. ada kadnla
r diye dndm.
Her kademede retmenler, ortaokul, lise, niversite retmenleri, ilkokul retmenleri. Gzle
nde k
parlayan retmenler. Nice gle, nice baskya karn, nice skntl koullarda bu lkenin
veren insanlar.
Gen kadnlar, ev kadn olarak da farkl yerdeler.
Moda'da bir imza gnnde, Konya'dan geldiini syleyen gen bir kadnn szlerini unutamam:
p buralarda
olmayn, bizlere de gelin. Bizler Konya'da da sizleri grmek, sizlerle konumak istiyo
ruz. Oralara da gelmeniz
gerekli.
alp almadn sormutum.
Ev kadnym demiti.
Ev kadn da alan bir kadndr. almasna deer verilmemeye allm bir alan kadn
yaptklarnn bilincine varyorlar. Kendilerini gelitirmenin nemini kavryorlar.
Gen kadnlar, belirli bir ya dilimindeki kadnlar deildir.
Gen kadnlar, ka yanda olursa olsun, kendi kiilikleriyle kendi zgr dnceleriyle, ke
duygularyla, daha doruyu, daha iyiyi, daha gzeli arayan kadnlardr.
Gen kadnlar her yerde gryorum. rencidirler, gazetecidirler, retmendirler, ev kadn
hemire,
yarg, doktordurlar.
Gen kadnlar her yerde gryorum. Hapistedirler, tiyatro oyuncusudurlar, yazardrlar, te
zgahtardrlar,
iidirler, isizdirler. Gen kadn olmak, hayatn iinde deimek ve hayat deitirmektir.
Gen kadn olmak, kendisine yazg diye tantlan kafesi kabul etmemek, yazgnn ne olduunu
rmak, yazg
denilen kafesi krmak iin aba harcamaktr.
Gen kadnlar onun iin artcdr, sarscdr, yenidir.
Kadnlarn dayaa hayr demelerinde dayak yemekten bkmaktan daha nemli eyler vardr. Bas
i kimi
alayl yorumlarda dayaa hayr diyen kadnlarn, aslnda dayak yemeyenler olduu, dayak yiyenl
erinse pek
sesinin kmad yollu grler kmt.
Oysa, nemli olan kadnn dayak atlabilir kii, olmasyd. nemli olan buna kar kmaktr

insann dayak atlabilir kii olmamasdr. Kukusuz, byle dnen kadnlar, ocuklarna da da
atmayacaklardr. nemli olan kimsenin kimseyi dvmeyi dnmedii bir toplum yaratmaktr.
Kadna dayak atabilen kii, kendisinin de dvlebileceini kabul edecektir.
Birisine bask yapan kii, kendisine bask yapld zaman da, sesini karmayacaktr.
nemli olan, toplumdaki daya, basky, eziyeti insan olmaya aykr kabul etmek, bunu ne ya
pmak, ne de
kimseye -kukusuz kendisine de-yaptrmamaktr.
te gen kadnlarn bakaldrsnda varolan demokrasi gc budur.
Gen kadnlarn hareketinde varolan insan haklar z budur.
Geenlerde 70 yandaki bir gen kadn unlar sylyordu:
Aferin genlere, bizim bilip de yapamadklarmz yapyorlar. Bilip de yapamamak. Grp de d
ememek.
Duyup da aldrmamak. Krlan zincir budur.
Kafeste yaayan bir kuu zgr braktnz zaman, hemen uup gidemez. Biraz uar, dolar,
sine
dner.
Kimse ellerini rpp grdn m, uamaz ite diye sevinmesin. Ku yeniden kafesten kar, bi
uar,
yakndaki bir yere konar. Sonra, yeniden uar, kanatlarn dener; kendine gvenini kazanr,
uar ve gider.
Onun gittii yer zgrldr.
Ve zgrlk insan iindir.

KADIN MEMESNN TOPLUMSAL EVRM
MEME szc, ocuu besleyen anann st deposunu anlatr. Meme imgesinde erotizm yoktur, te
e
ocuunu besleyen anann simgesidir. Kadn memesini kutsal klan, ocuktan bakasna tabu kla
budur.
Kalabalk bir yerde ocuunu emzirmek zorunda kalan anann saknarak kard memeye, erkekle
sn
dner. O meme, kadnn bir organ deil, ocuu besleyen bir kaynaktr.
Alamayan ocua meme vermezler sz de hibir cinsel imge tamaz. Burada meme, cinsellikte
tmyle
yaltlmtr. Hibir erkek de -artk ok ilkel deilse-ocuk emziren kadn memesine erotik bi
kmay
dnmez. (Elbette burada da toplumsal tabular iin iine girmitir. Yoksa ilkellerde ocuunu
mziren ana
memesini erkeklerden saklamay aklndan bile geirmezdi. Bu gizlilii, memeyi erkeklere
yasaklayan toplumsal
tabular retmitir.)
Bilinen fkraya gre iki ey ocuklar iin yaplm ana babalarn daha ok houna gitmitir.
uncak tren,
ikincisi de kadn memesidir.
Belki de cinsel ahlakn tm, insanlarn rtnmesinden domutur. Eer insanlar rtnmeyi
ne
kadn memesi, ne de insanlarn cinsel organlar bylesine ilgi ekici olmazd. Olsa olsa onl
ar da insanlarn az
gibi, burnu gibi bir iki bakp allan normal organlar olurdu. Ama btn gizlilikler gibi,
kendilerine
erotizm yklenmi organlar da meraklarn konusu olmu, gizli kapakl konumalarda kkrtc m
yaratm,
insanlarn iini gcklamtr. Belki bu da uygarln stnde pek durulmayan sonularndan bi
.
Yllarca nce Beyolu'nda Saray sinemasnda gsteriler yapan Afrikal bir dans grubu, stanbul
'da ilk kez
gsleri tmyle ryan gen kzlarn ovunu seyircilere sunduu zaman, tamtamlarn eliinde
grntler uzun zaman dillerde dolamt, O, zamanki rivayetlere gre, bu dans grubunda bulun
Afrikal
kzlarn sadece iki yl alt, sonra da gs kaslar esnedii iin emekliye ayrldklar
gslerinin anatomi atlaslaryla, ak sak fotoraflarn dnda grlmedii zamanlarda bu
yaratrd. Sadece krk yl iinde kadn gslerinin tmyle azat olacan kimseler aklna bi
Bugnse, bizim lkemizde bile turistik blgelerde stszlere bakmak grgszlk saylmakta.
GS szc erotiktir. Meme ocuundur ama gs erkein olmutur. Onun iin de erkekler k
gslerinden sz ederler, ocuklarn memesine ortak olmazlar.
Geleneksel toplumlarda kadn memesi, ocuu besleyen ilevi iin nemlidir. ocuu olmayan k
kendi
memesini ie yaramayan bir organ olarak grr. Geri bozulmamtr, sarkmamtr ama hibir i
ocuu olmad iin evresi tarafndan sulanan, bu sulanmaya kendi iinden de katlan kadn
emzirmeyen memelerine bakp bakp ilenir. Onlar almayan organlardr. Geleneksel toplumda
me, ocuu
besleyen st deposudur. Bu deerlendirmenin biyolojik bir doru olduunda gnmz bilgilerine
gre kuku
yok. Ana stnn ocuk iin en deerli besin olduu bugn biliniyor. Hibir stn anne stnn
anlald. Sadece stn deeri deil, ocuu emzirmenin ocuk iin de, anne iin de bedensel v
oyum
salad, gn getike daha iyi anlalyor. ocuu emziren anne fotoraf her zaman en been
Ama toplumlarn gelimesi baka fotoraflar da gndeme getirdi.
Her eyi metalatran, amalar uruna her eyi kullanan toplumsal ideolojilerde kadn gs
tketim
mal olmaktan kurtulamad. Reklamlarda kullanlan kadn gsleri kimi zaman bir styen reklam
, kimi
zaman otomobil reklamnda n plana kt. Endstri toplumu kadnn gsn kullanrken, kadn
yeni bir endstri yaratmay savsaklamad.
Bize gelin, size yeni bir gs yapalm, slogan, endstri toplumunun kadn iin yeni olana
yaratt. Kk
gsl olduuna inanan kadnlar gslerini bytmek iin, gslerinin byk olduunu dne
daha kk gslere sahip olmak iin, sarkk gsller gslerini dikletirmek iin estetik
sunduu arelerden yararlanmaya baladlar. Endstri toplumu kadn gsn de kendi alanna e
ekingen davranmad. Bylece yeni bir gs ideolojisi yaratt.
Bu gelimenin altnda yatan reti erkeklerin houna gidecek kadn gsleridir. Kadnlar be
erkeklerin
beenisine ak yerlerinin yar gizli, blgesinin nemine ynlendirildii iin gslerine ze
verdiler.
nl karikatrdeki horozun muhallebici dkkanna girip de almla tavukgs istemesi gibi, er
in
beenecei gsler, kadnlarn zel avantajlar oldu.
ada kadnn at olay budur. Kendisini erkein gznde gsleriyle beenilen kadn olm
kiiliiyle ortaya kan kadn, bu toplumsal koullanmaya bakaldrd. ada kadn, ada y
nemli birisi kadn memesinin toplumsal evrimidir. ada kadn iin nemli olan kendi kiili
Gznn
rengi, gslerinin biimi, kalalarnn nasl dalgaland, ayak bileklerinin incelii, artk
almtr.
Pazarda satlan atlarda ya da ineklerde aranan niteliklerle kadnn beenilmesi, esir pa
zarlarnda satlan
kadnlarla birlikte tarihe karmtr. Bugne kadar sregelen kadn memesinin toplumsal deer
lerde
kalmakta, bunun yerini kadnn insan olarak deeri almaktadr. ada kadn, kendini erkekleri
gzyle deil,
kendi insanlk deeriyle deerlendirmek istemektedir. Bugnden bilinmesi gereken de bu.
Gslere zgrlk slogan da, yirminci yzyln kadn zgrl, hareketinin artc bir
Amerikan kzlarnn gsleri hareket etmeyecek biimde saklamak retisine kar karak sty
reddetmeleri, priten ahlaka sahip toplumlarda byk dalgalanmalar yaratt. Yzyllar boyunc
a kendi
bedenlerinden utanmalar gerektii retilmi kadnlarn bu tabuyu krp da bedenlerine zgrl
,
aslnda sanldndan daha nemli anlamlar tayan bir bakaldryd. Ne var ki, tabular sanl
almyor. Kendi gsnden utandrlan kadn retisi de yle kolay terkedilecee benzemiyor.
Daha yeniyetmeliinde, kabaran kk memeleri belli olmasn diye kambur yrmeye balayan ge
,
sonradan evresindekileri hedeflenmi erkek baklar yznden ne yapacan bilemez olur. Bt
nip
sulanan cinselliin en belirgin objesi durumuna gelen meme-gslerin artk farkedilmemesi
olanaksz
duruma geldiinde yaplmas gereken de onlar hapsetmektir. Bylece gz saldrlarndan -bir
mann
dnld bu organlar, artk kadnn hayat boyunca estetik kayglarn konusu olmaktan kurtu
Sarkt-sarkmad, bunlar neden byle kk oldu, seninkiler de pek byk canm yollu deerlendi
, pek ok
kadnn aklndan karamad bedensel saplantlardan nemli birini oluturacaktr.
Mahmutpaa esnafnn pek kulland deyimle ikizlere takke endstrisi de, kadnn kendi bede
dikkati
zerine kurulduu iin, artk gslerin saklanmas reddi hi kolay olmayan bir retiyi olut
ugn
yle bir duruma gelinmitir ki, balkona aslm bir styen bile cinsel feti olmutur. Uygarl
diimiz deerler
sisteminin tabularndan kurtulmak iin ilkel diye burun kvrdmz ilk uygarlklarn insanla
en
anlamamz gerekmektedir. Kadn memelerinin akta dolat topluluklarda bu organlarn hi de
olmad kolayca anlalacaktr. Ama Bat'nn misyonerleri gelip de onlar uygarlatrmak iin
la adam
etmeye baladklar zaman gsler de kapatlmtr. Cinsel ahlak bylece yeni bir biim alm
gsn nce kapatp, sonra da gnah arac saymtr. Aslnda styenin tarihi de bir anlamda u
nin
ilgin bir kesitini oluturur.
Toplumlarn modernlemesinde kadn gsnn neyi simgeledii de nemli bir lt oluturur.
toplumdaki biyolojik st makinesi, ada toplumda artk kadnn bir organdr. Kadn, kendisi
r paras
olan gsne bakalarnn beenisi/eletirisine ynelik anlamlar yklemek yerine, onunla bar
renecektir.
Gs, kadnn bir parasdr, bir organdr. Ondan utanmak ya da onu kullanmak yerine, onun
ak
ada kadnn yeni yaam retisi olacaktr. Kadn elbette gslerine nem verecek, estetik
gsterecektir. Ama artk sadece bedeniyle beenilmek, bedeniyle deerlendirilmek, yeni k
adnn yaam
retisinde yer almayacaktr. Yeni kadn iin bedeni, akl ve ruhuyla birlikte kendi zgrl
r
simgesidir. Kendi kiiliini tanmayan bir erkein, sadece gzlerini ya da gslerini beenme
lumlu deil,
kltc bir anlam tayacaktr. Onun iin de yeni kadn, moral dikkatini bedeninin bir para
kiiliinin btnne yneltecektir.
nsan olmann asl yolu da moral deerlerimiz deil mi?
MAKYAJ DEYP GEERKEN
Be yandaki Aysun, annesinin tuvalet masasnn nne oturmu, annesinin rujunu dudaklarna
du.
Babas Ylmaz Bey btn olgunluunu aan bir tuhaflkla ieri girerek sakinlemeye alt. Bu
i?
Btn kz ocuklar bir yaa gelince annelerinin makyaj malzemesini kullanmaya heves etmezle
r miydi?
Jale Hanm'a dnd: Aysun'u grdn m? eride makyajn yapyor, istersen git de bak. Jale Ha

Benim gitmeme gerek yok, o buraya gelir, yaptn bize gstermeden durabilir mi? dedi. Ge
rekten de biraz
sonra Aysun krtarak ieri girdi: Nasl, gzel olmu muyum?
Makyajn yzyllar boyunca sren egemenlii Aysun'un bu sorusunda m saklyd? Gzel oldum m
er
kadnn ruhunun derinliklerinde bu sorular m yatmaktadr? Gzel miyim? Daha gzel olabilir
miyim? ekici
miyim? Etkili miyim? Aranan bir kadn mym? Kozmetik endstrisi btn gcn bu sorunun yant
mek
iin harcamyor mu? Bu byl endstrinin kimya dnyasn cesaretle altst etmesi, bitkilerin
lup biteni
aratrmas, renkleri, kokular birbiriyle kartrp yeni uyumlar aramas hep kadnlar daha
a ekici,
daha etkili, yapmak iin deil mi?
.. 4000 yllarnda yaayan Msrl kadnlar gzlerini daha da byk, daha da siyah gstere
kullanrken, bir ressamn yapt resimlere gsterdii zeni gsteriyorlard. Sonradan I. Nega
ine ait
aratrmalarda bu mala kullanlan boya paletleri ve makyaj anaklar bulunacaktr. Gene ..
yllarnda
yaam Kral Naramsin'in Tell Brak'taki saray kalntlar iinde, kadnlarn sslenmesine yara
klara ve
benzerlerine rastlanacaktr. Romal kadnlar da, katldklar yemeklerde gzlerinin daha byk
ha siyah
grnmesi iin bir bitkinin zsuyunu gzlerine damlatacaklar, gzbebekleri genileyecektir. Bu
bitki de adn bu
olaydan alacaktr: Bella-donna (Gzel kadn).
Ama gzellemenin tarihi, kadnlar iin birok skntnn da tarihidir. Kadnlarn ince bell
n
giydikleri sk korseler, kabark etekliklerin takld emberler, inli kadnlarn ayaklarn
giydikleri demir kalplar, Afrikal kadnlarn ait dudaklarn bytmek iin ektikleri ilele
ama iin
katlanlan skntlar deil miydi? Kadnlarn zgrlemesinde bu bakas iin gzel olmak amac
kulak asmamak tavr da yok muydu? Bugn bile gzellik fizik llerle deerlendirilse de etkil
eyen kadn, artk
rakamlarn ifresinde deil de kadnn gizli zel etkisinde aranmyor muydu? Takvim yapraklar
leyen
pinup kzlar belki gene uzak yol denizcilerinin kamaralarna aslyor olsa da, gnmzn erke
giderek
kendisini anlayan kadn aramyor muydu?
1930'larn nl gz szen kadn gnmzde yerini dosta bakan kadna brakmam myd? Kad
doallamas elbette makyaj kavramn da deitirecekti. Makyaj da kadnn kendini resimletir
lmaktan
kt, kiiliinin renkleri, izgileri oldu. Burada pek farkedilmeyen byk bir dnm gerek
Kadn makyajn bir paras, olmaktan kt, makyaj kadnn bir destei oldu. Bu da makyajn ps
yandr.
Ancak byk makyaj sanatlarnn ulaabilecei bir yeni kavram: Kiiliin tamamlaycs olan
Kukusuz burada nemli olan, kadnn gizli kiiliini farkedebilmektir. Makyajn g yan da b
Bir makyaj
uzmannn ncelikle yaratc bir psikolog olmas bundan gereklidir. Kadnn grnen kiiliind
nemli olan kadnn gizli kiiliidir. Ustalkla yaplm makyaj, ite bu derindeki kadn yak
ktir. Onun
iin de makyaj ustas bunu yakalayan byc olmak zorundadr. Kadn da kendi makyajn yaparke
sreleri
yaar.
Makyaj tiyatro sanatnn bir paras olarak gelimitir, bu da bouna olmamtr. Her makyaj
a deiik
kiilikler kazandrabilir. Makyajla iyiyi, kty, gly, gsz, mutluyu, mutsuzu, genci,
anlatabilirsiniz.
Makyaj tiyatroda bir ileti aracdr ama hayatta da yle deil mi? Kadnn makyaj gerekte i
eki kendisini
anlatmyor mu?
-Bilmem, hi byle dnmemitim ama galiba haklsnz. Belki de makyajla gerekten kendimiz
tyoruz.
imdi siz syleyince dnyorum da, kendimi iyi hissettiim zamanlar baka bir makyaj yapyor
kt
hissettiim zamanlar baka bir makyaj.
-Nelerin farkl olduunu syleyebilir misiniz?
-Neler mi? Belki renkler farkl oluyor. yi olduum zamanlar sanrm daha parlak renkler
kullanyorum.
zellikle krmzy kullanyorum. Ama her zamanki makyajmdan ok farkl olmamaya da dikkat ed
um.
Daha ak tonda bir renk seiyorum. izgiler de farkl oluyor sanrm. Daha belirgin, daha a
iler.
Bir de makyaj iin duyduum istek farkl oluyor. yi olduum zaman daha istekli oluyorum.
Bilmiyorum bunun
da nemi var m?
-Var ya. zellikle istek nemli. Bakn, dikkat etmisinizdir, bir kadnn bugn canm hi bo
ak istemiyor
dedii zamanlar vardr.
-Evet doru. Bunu nereden biliyorsunuz?
-Neden bilmeyeyim? Byle bir sorunun yant kadnlar iin depressif durumun gerek bir lt
ilir.
Erkekler iin de bunun kart tra olmak istememektir. Hi dnm mydnz?
-Hayr. Bunun tembellikle ilgili olduunu sanyordum.
-Dorudur, tembellikle ilgilidir. Ama tembellik neyle ilgilidir? Bir eyi yapmak i
stemek ya da istememek basit
bir davran olarak grnr ama deildir. nsann her davrannn altnda sanldndan daha
mekanizma vardr. Biz sadece sonucu yorumlamak kolaylna kaplrz. Kendimizi tanmak da bun
iin kolay
deildir.
-Peki, ya makyaj yapmay zellikle istediiniz zamanlar? O zamanlar da bir eyi mi anl
atyor?
-Evet, o zamanki davranmz da bir eyi anlatyor. ncelikle umutlu olmak istediimizi anl
or. Bir eyi
beklediimizi ya da bir eyleri umut ettiimizi anlatyor. Belki de birok eyi deitirmek is
diimizi anlatyor.
Belki hayatmz deitirmek istiyoruz, belki kendimizi deitirmek istiyoruz, belki de baka
eri. Ama insan
hep bekleyi, hep aray, hep deiim deil mi?
-Desenize makyaj deyip de geiverdiimiz ey?
-Makyaj deyip de geiverdiimiz ey mi? Bunu syleyemeyiz. nsanlar makyaj deyip de geive
rmemiler. Eski
Msrl kadndan gnmzdeki Japon kadnna kadar yaayan bir ey ok nemli demektir. Japon k
ok makyaj yaptklarn bilir misiniz?
Onlar iin sslenmek dier insanlara sayg duymann ifadesidir. Bizim kltrmzde de makyaj
mli
olduunu bilirsiniz. Allklar, dzgnler, rastklar hep byle bir zeni aklamyor mu?
-Gerekten doru. Makyaj olayna hi byle bakmamtm.
-Her olay bize insan gsteriyor. Makyajn tiyatrodaki nemi de bu, sinemadaki yeri de
bu, gnlk
hayatmzdaki zellii de bu.
-Makyaj sandmzdan daha nemli.
-nsan sandmzdan daha nemli. Belki de makyajdan nce kendimizi dnmemiz gerekiyor. Ki
,
skntlarmz, araylarmz, neleri deitirmek istediimizi. Makyaj belki de bir rtme, s
yi
rtmek istediimizi, neyi saklamak istediimizi dnelim. Hayat yaamakla, oyun oynamak aras
ki
fark grelim. Yaadmz hayatn yzmzn renklerinden, izgilerinden daha nemli olduunu
o zaman makyaj bizim bir paramz olabilir. Bizim kiiliimizin tamamlaycs olabilir. Belki
o zaman makyajn
bizi deitirmesini beklemez, biz makyaj deitiririz.
Ne dersiniz, bir de yle dnelim mi?

EVM EVM GZEL EVM, CENNETM VE CEHENNEMM...
Evimizin hayatmzda ne zel bir yeri vardr. Zaman olur, dnyadan kaar ona snrz, zama
ndan
kap derin bir nefes alrz. Ev bir gvencedir, rahatlanan yerdir, istediimiz gibi hareket
edebildiimiz yerdir.
Belki de bu konuda ilk insann korkularn hi aamadk. nsan gklerin yamurundan, yldrm
yerlerin amurundan, darnn souundan koruyan ilk insann kovuundan, bugnn evlerine kad
deiti ama, belki de insanlarn duygular deimedi. (Ya da bizim toplumumuzun duygular deme
liyiz.)
ocukluumuzun oyunlarnn sonunda, akam karanl kerken, oyunu u szlerle bitirmez miy
Evli evine, kyl kyne
Evi ky olmayan, san deliine.
Hepimiz de iimizden evimiz var duygusunu geirip rahatlar, san deliine girmenin kork
usunu atlatrdk.
Onun iin de Bat'nn iek ocuklar, o gzelim evlerini barklarn brakp, uyku tulumlarn
uyuyarak, ta Katmandu'lara kadar nasl giderlerdi, neden giderlerdi, hi anlayamadk.
Anlasak da hak veremedik.
Hak versek de katlamadk. Geleneksel kltrmz, znde ev kltrdr. O nedenle de hibir za
gerek sokak kltrmz olmad.
Sokak kltr, yani sokakta yemek, sokakta resim yapmak, sokakta iki imek, sokakta elen
mek, sokakta
geceyi geirmek, sokakta yaamak, baka bir uygarln kltr. Bizim kltrmze znde hi g
btn bunlar yapay kald, ekleme oldu, zentiden teye gitmedi.
Biz ev kltrnn insanlar olduk, yle de kaldk. Nereye gidersek gidelim, nerede elenirse
elenelim,
sonunda hep evimizi zlememiz bundandr. Byk dediimiz kentlerimizde bile (stanbul, Ankar
a, zmir dahil)
gecenin saat 10'undan sonra sokaklar, yaama yeri olmaktan kar, tenhalar. Geceyarsndan s
onra sokakta
olanlar da, yalnz olduklar duygusundan kurtulamazlar. O yzden de gerek bir byk kentimi
z yoktur. Bizim
byk kasabalarmz vardr. Bu kasabalarda da bir avu kk kentli yaar. Byk kent olmadan
insan, olmaz.
ki insann hayatlarn birletirmelerinin ekseni de ev deil mi?
Ev alana evlendi demeyiz de, hayatlarn birletirmeye evlenmek deriz. EVLENMEK, EVN AM
AK, EVN
BARKINI BLMEK, EVN KURMAK, EVL OLMAK gibi szcklerin hepsi de, ev kltrmzn zengin
szlnde yerlerini almtr.
Bylece kutsal ailenin simgesi olan ev, hayatmzn cenneti mi? Evimiz gerekten yaadmz
i? Yoksa,
gereksinmelerimizi giderdiimiz, aile tipi restoran aile tipi motel mi? Bunu belir
leyen de bir evde birlikte
yaayan insanlar arasndaki ilikiler. Erkek-kadn arasndaki iliki, anne-babayla ocuklar ar
asndaki ilikiler.
Aslnda ev de sessiz sedasz paylalan bir mekan olmuyor mu? Oturma odas, ailenin payl
amak zorunda
olduu bir lokal. Ama bu lokalde evin erkeinin (baba) oturduu yer belirlenmitir. Onun
yerine oturulmaz,
oturulsa da geicidir, o gelince kalklp ona braklr. Annenin de belirli bir yeri olabili
r, ama o pek kesin
deildir; ocuklarn ayr odalar yoksa, onlar da bir kecik edinmeye alrlar. Yatak odas
e kadnn
paylat bir odadr. Kadnn bamsz olduu yer mutfaktr. Kadnn benim mutfam dedii, b
Gelinle kaynanann birlikte oturduklar evlerde bu iki kadn arasnda kimi zaman sessiz,
kimi zaman da
grltl mutfak kavgalarn erkekler hi anlamaz. (Bu kadnlar neyi paylaamamaktadr. Sevgil
artk
oturup kenara ekilsin, rahatna baksndr. Ya da sevgili kars yemek ilerini annesine brak
biraz rahat
etsindir. ki sevilen kadn da neyi paylaamamaktadr.) Oysa burada bir duygular sava yaanm
aktadr. Yal
kadn gemiini, gen kadn geleceini mutfakta yaamak istemektedir, bunun iin mcadele etme
ir.
Evinizi Seviyor musunuz?
-Evet, evimi seviyorum. imdi tatildeyim. Garip bir duygu bu. Btn yl evden kap bir ye
rlere gitmeyi
istemitim. Yl boyunca ev benim iin iler, bir eyleri temizlemek iin almak olmutu. ur
kp
kafam dinlemek istemitim. Tatil yapmak benim iin hep bir eylerden kap kurtulmak olmutu.
Tatil de
dorusu ok iyi gelmiti. Evde ne varsa hepsini unutmak istemitim, ama birka gnden sonra
evimi zledim.
Gene evdeki iler gzmde byyor, dnnce temizlikti, amard bir sr i olacak, ama gene
Belki neyini zledin? deseniz, hemen bulamam. Belki de bu kocaman dnyada benim diye
bileceimiz tek yer
oras. Tam anlatamayacam bir duygu bu. Evet, evimi seviyorum.

-Hayr, evi sevmiyorum. Bakn yanl anlamayn, benim de bir eve gereksinmem var ama, or
as `benim evim'
deil. Oras, benim hizmet etmem iin var olan bir yer. Benden hep bir eyleri yapmamn be
klendii yer. Hani,
ev tipi restoran, ev tipi motel diyorsunuz ya, yle bir yer. As ben, hizmetisi ben, sor
umlusu ben. Erkek
deseniz, hibir eyi beenmeyen mteri, ocuklarsa bakm evinin yumurcaklar. Gndzleri ben
.
Eer almasaydm hi deilse gndzleri ev benim olurdu, ama bu durumda haksz bir paylam
zahmeti benim srtmda, btn rahatlar onlarn elinde. Evi sevmiyorum ve yapacak hibir eyim
yok. nann ev
dnda geen en kk zaman bile, sanki kurtulu gibi bekliyorum. Bunu da kimseye anlatmam m
l.
-Evimi seviyor muyum? Hem seviyorum, hem sevmiyorum. Bunu ok dndm. Sonra sonra nede
n
sevdiimi de, neden sevmediimi de buldum sanrm. Evimi sevmem, orada yaadmz iin deil
. Biz
oraya hayallerimizi, umutlarmz tadk. Onlar evimize getirdik, orada byttk, zenginlet
vimizi
kendimiz yaptk. imdi ke bucaa bakyorum da hep kendimizden bir ey katmz. Evde kokumuz
rengimiz var, biz varz. Byle olunca hibir eyin beni yormadn, bktrmadn grdm.
Ama sonralar bir eyler deiti, belki ben de deitim. nce hayallerimiz evden kp gitti
pek farknda
olmadk. Sonra umutlarmz evi terk etti. Onun da farknda olmadk. Ama bir eyi anladm, haya
lleriniz,
umutlarnz neredeyse, siz de orada olmalsnz. Btn bunlar evden kp gittikten sonra, evi
isi gibi
sevmediimi anladm. Bunlar olmad m oras da siz olmaktan kyor. Geriye alkanlklar kal
tk
alkanlkla gelinen, dinlenmek iin, temizlenmek iin gelinen bir yer oluyor.
imizdeki evimizi baka bir yere tayoruz da, farknda bile olmuyoruz. Belki eim iin de
edir, o da evini
baka bir yere tamtr da ben farketmemiimdir. Bunu da kabul etmek gerekir. imdi dnyo
grnte hepimiz ayn evde yayoruz, ama gerekte belki de yle deil. Belki de hepimiz ayr

yayoruz. Belki de burada `evimiz' dediimiz bu yerde, ara sra buluuyoruz. Artk bana yle
geliyor.
Tatil gnleri insana deiik eyler dndrr. Gnlk, alk hayatn dna ktmz zam
yeniden dnyoruz. O kutsal evimiz bizim iin nedir? Ortak bahemiz mi, ortak hapishanemiz
mi? Bu da pek
ok ey gibi aslnda neyi paylatmza bal deil mi?
Duygularmz, hayallerimizi, umutlarmz paylap paylamamaya bal deil mi? ki insann

aslnda bu deil mi? Btn bunlar paylaamyorsak gerekte evli miyiz? Btn bunlar sdram
bizim evimiz mi?
Her ey, insanla balayp insanla bitmiyor mu?
NEDEN BOANIYORSUNUZ?..
Evlenme-boanma konusunda kartlklar hep dikkatimi ekmitir.
Evlenmelere hep seviniriz-Boanmalara hep zlrz.
Evlenmeleri destekleriz-Boanmalara kar karz.
Evlenirken kimse u sorular sormaz: Neden evleniyorsun? Neden onunla evleniyorsun
?
Ayrlrken sormayan yoktur: Neden ayrlyorsun? Ondan neden ayrlyorsun, ne kusuru vard?
Evlenirken kimseye bir ey aklamanz gerekmez-Boanrken herkese ne ok ey aklamak gere
Evlenirken belediye karar verir-Ayrlrken mahkeme karar gerekir.
Evlilikte mutlu olup olmadnz kimse sormaz-Ayrldktan sonra nasl mutsuz olacanz he
ine
gre-sorar.
Neden byle? diye dnmekten bile kanmamz aslnda ne ok eyi anlatyor.
KADINCA ekibi derginin geen saysnda bu konuyu ilemiti, pek de iyi etmiti. Konunun da
ha da ilenmesi
gereken ne ok boyutu var.
Toplumumuzda boanmalar fazla m? diye bir soruya yant verirken, Aslnda ok az demitim.
Sylediim, pek
ok evliliin aslnda yrmedii, belki de o insanlarn ayrlmas gerektii, halde eitli ned
tsuz bir
birlikteliin srdrlmesiydi:
Toplumumuz evlilikte boanmaya neden ayr gzlklerle bakyor?
Sanrm sorunun temeli insana verilen deerle, kuruma verilen deer arasndaki farktr.
Evlenirken sz konusu olan iki insandr, bir kadn ve bir erkek.
Ayrlrken sz konusu olansa iki insan deildir, evlilik kurumudur.
Kurum her zaman insandan stndr. Kurum her zaman insandan daha deerlidir. nk kurum dem
ek dzen
demektir, toplumda yaayan insanlar da kurumlarn dnda dnmeye, kurumlarn dnda yaama
deillerdir, byle bir durumu karklk olarak alglarlar, korkarlar, istemezler.
Evliliin bir gvence olduu, erkeklerin boanmak istedikleri, kadnlarn bunu istemedikle
ri sanlr. Grnte
yledir ama gerekte hi de byle deildir.
Erkekler de aslnda boanmak istemezler, boanmaktan korkarlar ama geleneksel erkek
rolne gre
davrandklar iin evlilii srdrmeyi kendi ikramlar gibi gsterirler. Erkek duygusal adan
de kadndan
daha gvensiz. Erkein yalnzlk korkusu hi de kadndan daha az deil. Mutsuz bir evlilii s
k isteyen
erkek says hi de kadn saysndan az deil. Boandktan sonra kendini toparlayamayan erkekl
u durumun
rnekleri. in bu yan da var ve bilinmesi gerekiyor.
Boanmaktan kanan kadnlarn da yalnzlk duygusu sorunu var. Ama mutsuz bir evlilik kar
kadn asl
dndren belki de bu duygudan ok toplumsal ve ekonomik sorunlar. Byle mutsuz bir evlilii
yrdrmektense yalnz olmay yeleyen ok kadn grdm. Kanmca, kadnlar yalnz yaamay erke
baaryla yrtebiliyor.
Kadn asl dndren noktann banda -ekonomik sorundan bamsz-toplumsal yarglar geliy
kadn? boanm kadn, dul kadn asl yalnzl toplumsal lekte yayor. Burada ad konmam
var. Bir yanda erkeklerin dul kadna, yerine getirilmeyen istekleriyle dolaan kadn gzy
le bakmalar ya da
byle baktklar duygusu, dier yanda kadnn evli arkadalar arasnda duymaya balad tedi
iin
ok nemli.
Dul kadn sendromu, belki de kadnlarn mutsuz bir evlilii bitirmek istememelerindeki
asl etkenlerin banda
geliyor. Evli olmak, kadnn toplumsal konumunu salyor, bunu kaybedince yerine koyabil
ecei bir yeni konum
yok. Her eyi kadnn tek bana gslemesi gerekiyor, bu da ok zor. Bunu gsleyemeyince s
en
evlenmek, olacaktr. O evliliin de nasl olaca bilinmeyince kadn, imdiki durumunu srdrm
yeliyor.
Konunun toplumsal boyutu bu.
Ekonomik sorun, almaya yeni balayacak kadn iin ya da alamayacak durumdaki kadn ii
.
alan ya da alabilecek kadn iin ekonomik sorun, sanrm ilk iki sorundan sonra geliyor.
Yalnzlk korkusu, toplumsal bakn deimesi korkusunun arkasndan ekonomik glk korkusu
.
Ya ocuklar? ocuklar ne olacaktr? Kimin yannda kalacaktr? Nasl byyeceklerdir? Nasl o
caklardr?
Nasl etkileneceklerdir?
Pek ok evlilik de, ne yapalm, ocuklarmz var diye yrmektedir. Ama kimse de Mutsuz bir
evlilikte
ocuklar nasl byyor, nasl etkileniyor? diye sormamaktadr. Boanma olaynda ocuklar ne

ou kez dier nedenleri gsleyememenin bahaneleri olur.
Kiisel gzlemlerim, evlilik ii sorunlar en aklc grenlerin ok kere ocuklar olduunu g
r. ocuklar
sanld kadar boanmann nndeki engel deillerdir. ocuklar bahane eden, ayrldktan sonr
ki-
onlar kendi isteklerinin arac yapanlar, anne olmu, baba olmu byklerdir.
Btn bunlar dnmtm de Bizde boanmalar ok deil mi? sorusuna belki de olmas gereken
demitim.
Peki de ne yapalm?
Bat dnyasnda zaman zaman ne srlen insan engelleyen bu eskimi kurum, bu evlilik kurum
artk ortadan
kalksn m diyelim?
Sahi, bu kurum artk ortadan kalksn m?
Bir kurumun sadece kurum olduu iin yrmesinden yana deilim.
Artk evlendiniz. Bu evlilik lnceye kadar srecektir. yi ve kt gnlerde birbirinizin ya
a olacaksnz
diyen retinin deimesi gerektiine inanyorum.
Dorusu Birbirinizle birlikte yaamak iin karar veriyorsunuz. Bunun iin evleniyorsun
uz. Birlikte mutlu
yaamay renmeniz gerekiyor. Bunu baardnz srece birlikteliinizi srdrn. Eer mutlu
birbirinize yk olmayn. Bu karar nasl veriyorsanz, o karar da yle verin olmaldr.
-Evlendim. Eim istemedii iin tahsilimi yarda braktm.
-alyordum. Eim istemedi, ben de almay braktm.
-Onu ok seviyordum, her eyim oydu. Ne isterse yaptm, nasl isterse yle davrandm.
Bu szlerin, bu davranlarn, bu yaama biiminin doru bir yan yoktur.
Bu denli kendi olmaktan vazgemek, brakn boanmay, evliliin mutlu yrmesinin nndeki b
dir.

Kendi olmaktan vazgemek aslnda yaama cesaretinden vazgemektir. Evlilik kurumunu byl
e grmek
znde insann kendi kiiliinden vazgemesidir ve yanl olan da budur.
Kurumlar, insanlarn daha insan olmalar iin varsa yararldr.
Evlilik kurumu da, kadn ve erkei daha gvenli, daha kiilikli, daha gelimi, daha mutlu
klyorsa yararldr.
nsan -ister kadn olsun, ister erkek- daha gvensiz, daha kiiliksiz, daha gerilemi, da
ha mutsuz, yapan bir
evlilik, artk yararl deil, zararldr.
Yolun sonuna gelince Nasl oldu da buraya geldik? Nerede yanl yapmtk? diye sormann pek
yarar
olmadndan, o yolun banda btn bunlar dnmek dorudur. Dnmek ve yrnen yolu iyice
Yaanan gereklere gzlerini kapatp da Mutluyuz ya, daha ne istiyordu? demenin ya da e
vreden
mutluluklarna tank aramann yanl ortada.
Evlenmek de boanmak da birey olarak kiiliklerini bulmu insanlarn sorunsuz dnemeleri
olacaktr.
Birbirini tamamlamak, eksiklerini birisinde tamamlamak zorunda olan insanlarn d
eil, kendi bana da eksik
olmayan insanlarn birlikteliinde zenginleen bir hayat demektir. Eksiini birisinde ta
mamlamak isteyen insann
bulaca mutluluk deil, bamllktr.
Hi unutmayalm ki, mutlulua yakn insanlar, gerekte zgr ve bamsz kiilikte olanlard
evlenme-boanma sorunu da, birok benzeri gibi, yaama cesaretine sahip olan kiilik sor
unu olmuyor mu?
DUL KADIN SENDROMU...
mraniye'de (stanbul) SHP Kadn Kollar tarafndan dzenlenen bir Kadn Sorunlar syleisi
ir kadn
sz ald:
-Ben dul bir kadnm. Burada kadnlarn pek ok sorunlar ele alnd. Daha baka toplantlar
byle oluyor.
Ama dul kadnlarn sorunlarna hi dokunulmad. Benim yaadm sorunlar hi ele alnmyor. Oy
sorunumuz var ki.
Ben eimle anlaamadm iin ayrldm. ki ocuumla yayorum. Onlar okutmakla urayoru
yetimelerini istiyorum, ilerde de baarl bir hayatlar olsun istiyorum. Ama bakn grn ki,
aadm btn
hayatm evrenin kontrolu altnda. Ailem, komular, eski dostlarm, tandklar yaptm her e
cede
ilgililer. Evden saat kata ktm, eve kata geldiim gzleniyor. Kiminle konutuum, yanm
lduu,
ocuklarmla beraber olup olmadm kontrol ediliyor. Gremedikleri zaman da soruyorlar, rah
ata soruyorlar.
Nereye gittiimi, ne zaman dndm sorma hakkn kendilerinde gryorlar. Bakn evli olduum
byle deildi. O zaman ne yaptma, nereye gittiime, kata dndme kimse karmazd. imdi
hayatmn her anna karma hakkn kendinde gryor. Ben elbette mcadele ediyorum. Dul olmak
deitirir ki? Namusumla yayorum, ocuklarm yetitirmeye alyorum, iim var, alyoru
geimimi salyorum. Ama bunlar herkesi neden ilgilendiriyor?
Ben bizim sorunlarmzn da tartlmasn istiyorum.
Bu gen, gzel kadn cesaretle konumutu ama pek ok yerde dul bir kadn yaadklarn byl
irmeye
bile ekinirdi. Aslnda dul kalmak yle sorunlu bir hayat yaratyordu ki sadece bu kavra
mn glgesi bile artk
ekilmez hale gelmi evliliklerin bitmesini engellemeye yetiyordu.
Gen, gzel dul komu imgesi erkekler iin kendi bana bir cinsel tahrik anahtar oluyordu.
Scak yaz
gecelerinde yatanda sereserpe yatan gzel dulun etekleri syrlm, dolgun beyaz bacaklar a
ri
gvdesi yalnzln skntsyla kprdyor, iinde ara sra duyduu garip rpertilerle gerini
endstrisinin kitaplarda, fotoraflarda, filmlerde iledii bu konu yeniyetmelerden uzam e
vliliklerin yenilik
arayan erkeklerine kadar btn erkek cinsinin hayalini sslyordu.
Dul kadn olmak kendi bana cinsel ideolojiyi yanstan bir kavramd. Bu kavramdaki fotor
af, cinsel ilikiyi
yaam ama imdi ondan yoksun kald iin erkek arayan, kz olmad iin cinsel iliki kurm
ekinmeyecek, erkeklere hogrl davranmak zorunda olan, yalnz kald iin bir erkein dest
a
kadnn grntsyd. Sadece bu imaj bile erkekleri harekete geirmeye yeterliydi. Erkekler de
imi zaman,
koruyucu amca, kimi zaman anlayl arkada, gl, doyurucu erkek, efkatli ak rollerine gi
ama
ilgilerinin arkasndaki asl itkiyi ksa zamanda ucundan kulpundan karmakta gecikmiyorla
rd.
Dul kadn sezgileriyle hepsinin de ne anlama geldiini ok iyi biliyor, ilikilerini b
ozmadan, insanlar
krmadan, anlamazdan gelerek evresini istedii mesafelerde tutmann mcadelesini veriyord
u. likilerini iyi
tutmak zorundayd, nk bozulan bir komuluk ilikisinin arkasndan istedi de ben oral olmad
yaktrmasnn gelmesi tehlikesini ok iyi biliyordu.
Akll bir kadnn syledii gibi eski aile dostlaryla ilikileri bile tuhaflamt. Eski
dostlar olan
ailelerin erkekleri biraz deiik davranyor, kadn arkadalar da tedirgin duruyorlard. yle
a, o artk duldu. Ya
kocasyla iliki kurarsa? Bu dnceyle kadn da eski dostlarna gidi gelilerini seyreltiyor
Yeni dul kadn
kimliiyle yeni bir evre kurmak da kolay deildi ya.
Franz Lehar'n da bu imajn olumasnda pay vard. Bu nl Macar besteci daha 1905 ylnda
operetini
besteleyerek neeli, uar, gzel dul kadn insanlarn hayallerine armaan etmiti. Orta Avru
neeli
hayatnda dulluk en olabilirdi ama dnyann her yerinde byle olmad da biliniyordu. Hindis
n'n
geleneksel tresinde kocas len kadnn, kocasndan sonra yaama hakk olmad iin yakld
Geenlerde bir otobsn arkasna yazlm olan yle Birini Sev ki, Senden Sonra Yaamasn, zd
okuyunca glmtm ama sonradan bu duygunun nasl gl olduunu dnmtm.
Aslnda toplumun ortalama duygusal izgisi bugn bile bu deil miydi? Toplumca sevilen
bir erkein
lmnden sonra eine bir tr kutsal emanet gzyle baklmyor muydu? Geriye kalan kadn nered
d
konmam bir tabu saylyor, o kadna yaklaacak erkekten nefret ediliyor, kadn da byle bir
im gsterirse
sessizce, kimi zaman da seslice knanmyor muydu? Muhterem aabeyimizin emaneti yengem
iz, elbette
hayatn toplumun ortak ansna adamalyd. Kendi hayatn yaamak, bir erkekle evlenmek istem
bize miras
braklm anlara ihanet saylmaz myd? Geleneksel toplum deerlerimiz nice kadn bu tr ya
denetlemektedir. Belleimizi biraz yoklamak bu alandaki davranlar bize anmsatacaktr.
Dul yama deyimi de, dul kadnn yzn rtmesi gerektiini belirten bir simgedir. Dul, y
saklanmal, evine kapanmaldr. Erkeklerin gnahkar baklarndan kamal, kadnlarn koruyucu
ine ak
olmaldr. Her annn nasl getiini aklamal, sk sk komularna, dostlarna giderek sk
ektiklerinden sz etmelidir. Acsn yaamal, bakalarnn bu acya ortakln istemeli, on
olduunu sezdirmelidir. Dul kadn ancak o zaman rahat edebilir. Toplumun efkatine layk
olduunu kantlar,
aralarna yeniden girebilir. Dul kadndan beklenen de, kendisini anlarna ve ocuklarna ad
amas, gnah
olabilecek isteklerini bastrmas deil midir?
Belki de Dul aptal otu ad, yksek tepelerde yetien bir aaca bu nedenle konmutur. Bu k
sek
tepelerde yalnz kalmtr. iekleri ok gzel kokar ama pek koklayan yoktur. Daha ok bilin
avrat otu,
ifal bitkiler arasnda saylr. Terletici, yumuatc, kan temizleyici, idrar sktrc bir
ak
tannmtr.
Ama dullara yaktrlan zellikler hep neeli, yalnz, gaml olmamtr. Dullarn nl bir
vamp
kadn imgesidir. Bat kaynakl bu niteleme, dul kadnn artk zgr olduu, sslenip pslenip
rdii
erkekleri ana drmesi biiminde olmu, bu nedenle de cinsel birleme srasnda erkeini yi
Kara dul rmcei Black Widow Spider ad verilmitir.
Aslnda sadece Kara dul rmcei deil, bahe rmcekleri de, baka rmcekler de cinsel bir
a
erkeklerini yiyiverir. Bu konuda yazlm kitaplar, byle birlemelerde i biterken erkein de
yenip bittiini
yazarlar. Gzlemler, baz akll erkek rmceklerin nceden bir yiyecek, rnein bir sinek tut
azlarnda bu armaanla diilerine yaklatklarn, dii rmcek kendisine sunulan yiyecei y

birlemeye baladklarn, dii rmcek yiyeceini bitirmeden ii bitirip svtklarn gste
Burada nemli olan, rmceklerin bu zellii deil, dul kadn imgesinin nelere yaktrld
Erkek dnyas erkeini yiyen rmceklere kara dul adn takarken, yaz aylarnda ei bir yerl
giden erkee de
yaz bekar, demi, onun bu sralarda yapaca kaamaklara yaz apknlklar hogrsyle bakm
hakszln bu kadar fazla ama hayatmzn neresinde eitlik var ki?
Dul kadnlarn sorunlar, zlr m? zm insann insana baknda yatyor. zm toplumun
baknda yatyor. nsana insan olarak bakmay renmemi, ancak sosyal stat ile deerlendire
larda
zm mcadeleyle olacaktr, sancl olacaktr, g olacaktr. ncelikle erkein de, kadnn d
soru iaretlerinin kalkmas gerekiyor. Kz mdr, kadn mdr, evli midir, bekar mdr diye ay
kadna
bakabilmek, kadn nce ve sonra insan olarak deerlendirebilmek. zm burada. zm insanlk
insan olmakta. Erkeklerimizin de, kadnlarmzn da nce bunu renmesi gerekiyor. nce insana
ayg duymay
renmesi gerekiyor.
Yaadmz nice gln zm de burada deil mi?

MD NASIL YAAYACAIMI BLMYORUM...
... evlilikle noktalama arzusunda olduumuz beraberliimiz onun ailesinin ve evresi
nin basksyla sona erdi.
Beraberliimiz sresince bu tepkiyle mcadele etmekten yorulduk. Hala birbirimizi ok se
viyor olmamza
ramen, onun mantnca bu iin sonunda mutsuzluk olduunu dnmesi sonucunda bir aydr gr
Bu sre iinde hep haber bekleyerek yayorum, yaam faaliyetlerini srdremiyorum, nk hi
afm
tutmuyor sanki, bedenim yaamaya devam etse de ruhum lm gibi. Be sene boyunca hep haya
l olan bir sevgi
peinde komu olmann knts asla tamir edilemeyecek bir yara oldu bende. Her eye kar g
sevgimi yitirdim. Bilirsiniz ki sevgi insan hayatnda en nemli yeri tutar ve sevgi
emek ister. Ben ok emek
verdim, sonunda yine yalnzlk oldu mkafatm. Bunu hak etmedim kesinlikle. Tek suum bu aa
yakmayacak kadar sevgi dolu ve duygusal olmam...
Bu dar geitlerden hangimiz gemedik ki? Bu gen kadnn aclarna kim zayflk bunlar diyeb
? Bizim insan
olmamzda bu duygularn, bu rpntlarn payn kim inkar edebilir?
Okurum, nce telefon etti, sonra da konutuumuz gibi mektup yazd. Kendisiyle tanmamtk
ne de
tanmyoruz, baka bir kentte yayor. O beni yazdklarmla tanyor, ben den onu mektuplaryl
da nemli
bir tanklk deil mi?
Mektubun sonu da bilinmesi gereken nemde:
... Seven insanlarn istemeden ayrlmas doru mu? Ben, bu acy nasl yeneceim?
zr dilerim, cevabn kendimizin veremedii eyleri size soruyorum.
Kadnca'da yaznz okuduum zaman sanki bana umut verdiniz ve sizi hemen arayp zel deste
izi almak
isteini duydum.
Aslnda daha detayl bir ekilde anlatp, olay sizin bak anzdan deerlendirmek isterdi
u anda ok
uzun yazamyorum.
Ltfen bana yardmc olun, buna gerekten ok ihtiyacm var.
Toplumun kat gereklerini gremeyecek kadar farkl bir dnyada yayorum. Beni gerek yaam
bul
etmeyen, dlayp atan bu toplumun gerekten ezmesine izin vermeyin. Ne olur bir eyler ya
pn. Cevabnz
sabrszlkla bekliyorum.
Mektubu okuyup bitirdim ve birok eyi birden dndm. Sevmek-sevilmek-ayrlmak-ac ekmek-
yapacan bilememek.
Ne ok insandan dinlemitim, ne ok kadndan, ne ok erkekten...
Sadece dinlememi ben de yaamtm.
Onun iin de btn okurlarmla mektuplamay dndm.
Bu yaz, mektup sahibi okuruma da, btn okurlarma da, kendime de yazlm bir yaz olacakt
ir anlamda
kendimle konumayd.
Neden byle oluyordu.
Sevmek mi yanlt? Duygular m yanlt? Gvenmek mi yanlt?
Kimseye gvenmemeli miydik? Kimseyi sevmemeli miydik? Duygularmz olmamal myd? Peki o
zaman
nasl insan olacaktk?
Kendimizi byle yapayalnz duyarken byle dnmekten kanabilir miyiz? Kendimizi yanl bu
n,
kendimizi sulamaktan, kanabilir miyiz? Hi kimsenin buna demediini dnmekten kanabili
Sevgiyi bilmeyenleri hi dndk m? Sevgiyi bilmeyenler duygusuz olduklar iin mi bilmezl
? Bence
hayr.
Sevgiyi bilmeyenler, onu reddedenlerdir. Sevgiyi reddetmenin asl nedeni de benc
illik ve korkudur. Evet,
bencillik ve korku.
Sevgiyi bilmeyenler ya bencildir, ya korkak, ya da hem bencil hem korkak.
Bu da onlarn kt insan olmalarndan deil, verme duygusunu renmemelerinden, yaama cesar
ini
kazanmamalarndan doar.
Sevgi, verebilme soyluluuyla yaama cesaretinin ortak rndr.
Byle olmayan bir duyguya, sevgi demek yanltr ama ne ok insanmz bu yanl yapar bilse
Bencil bir insann sevgi dedii, kendisi bir ey vermeden ald duygulardr, kendi eksikli
i tamamlamaya
ynelik bir katk, bir dolgu. Byle birisi seviyorum, dedii zaman, bu senin beni sevmen
i seviyorum demektir.
Srekli olarak almaya ve alla kendisinin hi doymayacak olan eksikliini tamamlamaya ynel
iktir.
Bencilliin temelinde de ne yazk ki yoksunluk vardr. Bencil insan, aslnda en yoksun i
nsandr. Srekli olarak
almaya alarak hibir zaman tamamlayamayaca yoksunluunu gidermeye almaktadr.
Byle bir insan sevemez. Sevgiyi bilemez. Sevginin deerini de bilemez.
Sevgi, onun iin, sadece almaktr. En ok kimden alabilirse ona ynelir ve onu sevdiini
sanr.
Bencil insann kendine gveni sanlan mesafesi ise, aslnda kendine kapandr. Bunun temel
de yatan
yaama korkusunu ou kez gremeyiz.
Yaama korkusu, sevginin nndeki bir dier engel.
Sevmek, cesaret ister. Duygusal cesaret ister ve ok az insan bunu bilir.
Toplumumuz insana en byk ktl bu alanda yapmaktadr. Toplumumuz hepimize bencillii ve
kmay
retir. Bize retilen vermenin ve cesaretin bizim sefaletimize yol aacadr. Oysa, yaanan
san sefaleti,
bencilliin ve korkakln sonucudur.
yleyse neden a ekiyoruz?
Sevgiyi bilen insanlar, vermeyi bilen ve sevmekten korkmayan insanlar neden ac e
kiyor?
Gelin, bunun yantn da dnelim.
nce Hayat Sevmek Gerekiyor
Hayat her eydir. Aalar, iekler, itiimiz kahve, elimizi uzattmz kedi, sinemaya yen
film,
okuduumuz kitap, Arjantin'deki enflasyon, Joan Baez'in arklar, gazetedeki bulmaca, a
lmay dndmz
gmlek, havann ar scakl, Milli Piyango satcs, televizyonda yaymdan kaldrlan film
di hekimine gitmesi...dir.
Hayat her eydir, bizi her an kendisini sevmeye zorlamakta.
Ama, biz bunu ok sonradan reniriz.
Bize hayat sevmek retilmez. Bunu kendimiz renmek zorundayz.
Hayatn yerine bir erkei (ya da bir kadn, bir evi, paray?) koyarz ve onu hayat olarak
sevmeyi reniriz.
Hayat artk bizim iin odur, sadece odur; byle yaamaya balarz.
Hayat daraltrz ve korkarz. Ya erkek (ya da kadn, ev, para?) giderse ne yaparz? Bunu
dnr ve korkarz.
Yaama tehlikesi budur, bu tehlikeye atlrz ve yaarz. Sonra, erkek (ya da kadn, ev, para?
) gider ve biz lrz.
Bu lm kendimiz hazrlamzdr.
Yaamn ok rengi yerine, yaamn ok izgisi yerine tek bir varl koymuuzdur. Bu yanl
Kim bilir, yaarken ka kez byle ldk?
lmek ve yeniden dirilmek insana zg.
Diriliriz, her eyi yeniden reniriz, yaamay yeniden reniriz.
lp yeniden dirilenler ok ey bilir.
Biz de bu deneyi bilerek yeniden yaamaya balarz.
Eer bu deneyi bilebilirsek, bundan sonra hayat sevmeyi reniriz, sevdiimiz insan da o
geni hayatn iinde
bir yere koyarz. Onu tamadan ve kendimizi ona tatmadan hayat yaamay reniriz.
te o zaman, birini severken aalar, iekleri, itiimiz kahveyi, elimizi uzattmz ke
ya yeni
gelen filmi... unutmayz.
AYRILMASINI BLMEK...
Kadn-erkek ilikisinin en nemli yanlarndan birisi de ayrlmasn bilmek deil mi? Belki d
insan kiiliinin
ok ortaya kt durum budur. Kadn olsun, erkek olsun bir insann niteliklerini, yetime bi
,
davranlarn, yapsn, olgunluk derecesini anlamak istiyorsak, onun ayrlrken nasl davran
yeterlidir. Eskiden insanlar yerde anlalr denirdi: Yolculukta, ikide, kumarda. Bu du
mda da insanlarn
kendisini saklamas olanakszdr. Gizlenmi bencillikler, yapmack kibarlklar, cilal davran
bu durumda
da uar gider, yerini gerek davranlar alr. Yolculukta, iki masasnda, kumar oynarken insa
n kendini
saklayamaz. Gerek pay byk bir gzlemdir bu.
Sanrm ayrlk da nemli ltlerden birini oluturuyor. Bitme noktasna gelmi bir arkada
uup
gitmi bir ak, tkenmi bir evlilik ayrlk dnemecine gelince, insanlar nasl davranyor? Bu
unun yantlar
toplumumuzun en byk sorunlarndan birini de aydnlatmaktadr.
Hi bilmediimiz ey, ayrlkta topluma verilecek bir hesabn olmaddr. Ayrlrken hesapl
n
en nemli kii kendimiziz. Ayrlk, nce kendimizle hesaplamaktr. Keke bunu drst bir hesa
larak
yapabilsek. Kendimizi hakl karmaya almadan, kendimizi aldatmadan, kendimizi yanltmadan
olaya
bakabilsek... O zaman pek ok konu zmlenmi olurdu... Ama bunu bilmek; daha nemlisi yapa
bilmek
ne ok ey istiyor. Birey olarak kendi kimliimizi bulmu olmak, kadn-erkek ilikisini kar
sabna
oturtmadan yaayabilme olgunluunu tamak, kendi kararlarmz verebilmek, daha nemlisi bu k
arlar
tayabilmek... Belki daha baka eyler de var ama en nemlileri bunlar deil mi? Kendimizle
hesaplaabilmek,
en ok byle zamanlarda gerekiyor.
Ayrlk olgusunda doru bakmamz gereken ikinci kii de ayrldmz kiidir. in baka g
ayrlacamz insana doru bakabilmek. Aramzdaki ilikinin biten yanlarn ona fatura etmeden
abilmek, bir
ilikinin yprann ille de insan kusurunda aramamak, toplumda rneklerini ok az grdmz
deil mi? Yaanm ortak gzellikleri amura bulamadan ayrlmay baarmak, belki de insan haya
nemli
davranlar deil mi? Hesaplamamz gereken ikinci kii de imdi ayrlmakta olduumuz odur. A
sevgilimiz, eimiz olan o.
Ayrlmakta olan ya da ayrlan iki kiinin kendilerine ve birbirlerine vermeleri gere
ken hesaptan baka borlar
yoktur. Hele topluma verecek hibir hesaplar yoktur. Bunu bilmemek, insan ilikileri
iin nice umut krc.
Doru ayrlmay bilmemek, sevgiyi bilmemek, insan bilmemek, deeri bilmemek olgusunun bir
paras belki
de.
Oysa toplumumuzda yaanan ayrlk olgusu bu deerlendirmeden ok uzak. nsanmz nce toplum
sap
vermekle ykml olduunu sanyor. Belki de byle renmi, byle grm, byle yapmakta bir
tutunmaya alyor.
Bilemezsiniz, neler ektim. Nelerine dayandm, nelerine gz yumdum. Geer diye, dzelir
diye bekledim ama
hibir ey olaca yok. Dardan ok kibar grnr, nazik grnr, ah, hepsi rol, hepsi yapmac
erini
gizlemeyi ok iyi bilir. Kabalklarn kimseler bilmez. Beni kulland, evet, hep beni kull
and. Aslnda
herkesi kutlanr ama dardan anlayamazsnz. Artk dayanmama imkan yok. Ayrlyorum, baka a
ok.
Biliyorum, gene zrler dileyecek, alayacak, nk bunlar hep yapt ama hibirine aldanmam.
n kararm
verdim, ayrlyorum. Yllarm ona verdim, i yzn bilemedim, imdi ne olacan bilmiyorum.
in
kararlym. Kendimi kurtaryorum. Daha size anlatamayacam neler var. Ho herkes onun ne ma
l olduunu
biliyor ya. Belki ben kendimi aldattm.
Onunla birlikteliim hep aleyhime oldu. Kiiliimi ezdi. O istemedi diye mesleimi yap
madm, almadm.
Beni kendine mecbur brakmak iin yapt btn bunlar. Nasl anlataym, beni kendisinin glges
pt. Belki
benim de yanlm oldu ama sevdiim iin yaptm hepsini. Bir gn bile onun iin yaptklarm d
hepsini de yapmam gereken eyler sand. Artk yeter demem gereken yerde bile sustum. S
evgimizi kurtarmak
istedim ama olmad ite. imdi elimde ne var? Hibir ey. Btn hayatmz ona yarad, benimse
hibir
ey yok.
-nsan birbiriyle yaamadan anlayamyor. Aslnda belki de zamann ypratmas. Hibir ey tek
afl olmaz.
Benim gsterdiim dikkati bir gn bile gstermedi, oysa benden ok o dikkat etmeliydi, nk b
beraberlik
benden ok onun iine yarad. Yapt her ii benim gayretimle baarmtr. Benim desteim olm

balad yerlerde gezinirdi. imdi grecek gnn, bakalm her ey grnd gibi mi oluyormu
Bunlar kadn sylemleridir. Daha bakalar da olan sylemler...
Erkek yaknmalar da farkl deildir. Sadece sulama nedenleri deiir, o kadar. Daha dne k
ar sevilen,
beenilen, hibir davranndan yaknlmayan sevgili, arkada, e birdenbire artk ekilmez ol
Aramzda hibir ey kalmad. Beni hibir zaman anlamad ya, artk anlamak iin parmann uc
oynatmyor. Varsa yoksa kendisi, bylesine kendine dnk, bencillik grlmemitir. lgisizlii
drse ona da
ses karmayalm ama olmadk kskanlklara ne demeli? Hayatm zehir etmek iin hibir frsat
Arkadalarma bile dil uzatyor. Artk ekemem...
-Yahu anlamazsn, beni kskanyor. Hayr, baka kadnlardan falan deil, yle olsa anlarm d
aptklarm
kskanyor. Beni kk drmek iin ne mmknse yapyor. Ne yapsam kmser, bakalarnn yan
etme frsatn hi karmaz. Benim de ara sra kabalatm oldu ya, hepsinin sebebi kendisi.
i, yolun
sonuna geldik. Bakalm bundan sonra nelerin olup bittiini anlayacak m?
-Biz bittik arkada, iin dorusu bu. Her ey sradanlat m bitireceksin. Ama iin buraya
esinin
sorumlusu o. Her ey tkrnda gidiyor ya, kendini brakt. Hibir eye aldrd yok. Sevgi m
nmyorum.
Balangta heyecan sonra da alkanlk. Baka bir ey yok. Bitsin daha iyi...
Ayrlk sylemlerinin bin bir eidi var, bin bir tr var. Yanlmz, ayrlklardan mutlak
rumlu
olduunu dnmemizdir. Bu mutlaka birinin sorumlu olduu saplants, yaanan nice gzelliin

hakszca unutulmasna yol ayor. Ayrln acs, fkeyle atelenip de birilerinin gznde ha
dayand m ne yaanan gzellikler kalr, ne sylenen gzel szler... Oysa btn bunlar hep d
ken
eylerdir. Duygularmza, yaadklarmza hakszlk ederken en byk hakszl kendimize yapm
Hayatmza giren her kadn, her erkek bize nice gzellikler vermitir, bize ne gzel eyler ka
tmtr, bizi
nasl zenginletirmitir. Ayrlmay bilmek, belki de insan erdemlerinin en gzellerinden bir
i. Bilinmesi,
yaanmas g bir insan erdemi...
Ayrlmay irkinletirmemek, yaanan gzelliklerin ansn bozmamak neden aklmza gelmiyor?
imdi ayrlyoruz. Birlikte gzel eyler yaadk, birlikte ok anlaml eyler yaadk. Birli
ize ok
gzel eyler verdi. Byle olmasn istemesek de, artk birbirimizi zmemeliyiz. Ayrlmak, ayr
n sonra da
yaanan gzellikleri korumak belki de birlikte kt eyler yaamaktan ok daha doru. imdi bi
bu
dorulara birlikte sahip kmak. Zamannda da birlikte karar vermitik; imdi de birlikte ka
rar veriyoruz. Bana
verdiin gzel eyler iin sana ok ey borluyum, bunu hep hatrlamak istiyorum...
Bunu syleyebilmek ne gzel. Byle davranabilmek ne gzel. Korunmas gereken eylere sahip
kabilmek ne
gzel. Ayrl da birliktelik gibi tayabilmek ne gzel. Karmzdakini de, kendimizi de su
rla
bakabilmek ne gzel. Bakalarnn gznde hakl kmak iin gemite yaadmz gzellikleri
gzel. O skntl dnemi olgunlukla geirebilmek ne gzel... .
Ama ne yapalm ki gzellikler hep zor, hep ileli... hepsinden nemlisi hep emek istiy
or. nsana yakan
bulabilmek kimi zaman ok zor ama ok da gzel...
BEETHOVEN' KISKANIYOR MUSUNUZ?
Byle bir soru sorulsa ne yant verirdiniz?
Beethoven'i kskanr msnz? Onun btn yaptlarn dnyada dinleyen tek insan olmak ister
? Btn
senfonilerini, sonatlarn, vertrlerini, operasn hi kimseyle paylamadan tek banza din
temez
miydiniz? Beethoven'i kskanr msnz?
Beethoven'i kskanmak m? Hi byle sama ey duymamtm. Bir mzik bestecisi kskanlr m
ben dinleseydim ne deeri olurdu? Onun mzii benim deil ki, btn dnyann mal olmu. Sama
u.
Belki Beethoven'in mziini sevmiyorsunuz?
Yo, severim. Size tuhaf gelir mi bilmem, en ok da onu severim. Mziinde insan dndren,
uygulandran,
heyecanlandran bir ey var. Herkes holanmayabilir elbette, ama ben ok severim.
imdi biraz hayret ettim desem alnr msnz? Hem seviyorsunuz hem kskanmyorsunuz yle mi
Evet, yle. Ne varm bunda alnacak?.
Biz seven kskanr diye bilirdik de ondan. arklarmza kadar girmemi midir seven kskanr
e. Hatta
sevginin ls kskanlktr diye bir dnce bile yok mudur?
Ah, o baka. Siz baka bir eyi sylyorsunuz. Sizin sylediiniz ak, sevgili, e iin gee
aka bir sevgi.
Mzik sevgisi baka bir ey, sevgiliye duyulan baka bir ey, birbiriyle ilgisi yok.
Byle bir rnek ok dndrc deil mi? Kskanln nedeni sevgi ise neden ok sevdiimiz
bir ressam, bir yazar, bir sinema oyuncusunu kskanmyoruz?
Bu soruyu sorduk ve u yant aldk:
Sevdiim bir sanaty kskanmaya hakkm yok ki? Kskanacam kiiyi kskanmak iin hakkm o
sevgilim olmayan, benim eim olmayan birini neden kskanaym? Onu da sevgilisi kskansn,
ei kskansn, hak
onundur?.
yleyse kskanmak iin sevmek yeterli deil, bir de kskanmak hakk gerekiyor.
Peki kskanmak hakknn temelinde ne var? Bunu da dnmemiz gerekli deil mi?
Kskanmak kimin hakk m? O kiiye yaknl olan kiinin elbette. Artk sevgilisi mi olur,
lur, kime
aitse ona der kskanmak.
Demek ki kskanlk olaynn geliiminde hem sevgi duygusu, hem de mlkiyet duygusu rol oynu
yor.
Byle dnmeyenler de var:
Kskanln sevgiyle ilgisi olduunu sanmyorum. Dikkat edin, sevdiimiz pek ok eyi payla
n
atarz. Ama i kadn-erkek ilikisine gelince tam tersi oluyor. Erkek kadn, kadn da erkei
anyor. Bunda
sevgiden ok mlkiyet duygusu rol oynuyor bence.
Hem yle olaylar oluyor ki, kskanln sevgiyle hi ilikisi olmadn dndryor. Adam
sevmiyor, hem de hi sevmiyor. Ayrlmak istiyor, eitli nedenlerle gereklemiyor. Tam bu d
urumda kadnn
baka bir erkekle ilikisi olduunu renince lgna dnyor. iddetli bir kskanlk sahnesi

sevgi sz konusu deil, hi deil, ama youn bir mlkiyet duygusu var. Kskanln asl neden
kiyet
duygusu.
Yani, kskanln sadece mlkiyet duygusundan kaynaklandn m sylemek istiyorsunuz?
Evet, bunu sylemek istiyorum. Kskanln temelinde mlkiyet duygusu var. Kadnn erkei,
kadn
kendi mal saymas kskanln asl nedeni. Bu bilinmedii zaman ya da kabul edilmek istenmed
baka
nedenler bulunuyor. En kolay aklama da kskanln sevgiden doduu yaktrmasdr. Bu ben
yaktrma. yle olunca kskanlk basks da toplumda merulayor. Olay kanmca budur.
Peki siz sevdiiniz insan kskanmyor musunuz?
sterseniz arn, kskanmyorum. Neden kskanaym ki? Kskanmak iin ona gvenmemem gereki
Gvenmesem neden onunla birlikte olaym? Gvenmeyi de abartmamak gerekir, sevdiim bir i
nsandr, onun da
insan ilikileri vardr. Bakasn sevmeye hakk da vardr, benim de hakkm vardr kukusuz. O
iyorum,
onun da beni sevdiini sanyorum. Elbette onu kaybetmek istemem ama kskanarak bu iliki
yi srdremem.
stediim tek ey, benden ayrlmak isteinden haberimin olmas. Onun da benden istemeye hakk
olan budur.
yle o benim malmdr ya da ben onun malym, gibi eylerin bizim hayatmzda yeri yok. nsan
erine
koyarak sevemezsiniz. Sevdiiniz zaman da onun ad malnz sevmek, olur. Ben byle bir davr
ana sevgi
denilmesini yanl sayarm:
Ya einiz baka birini severse?
Gen kadn gld:

Konunun can damar bu. Korku. Terk edilmek korkusu. Braklmak korkusu. Ben, hayr, ko
rkmuyorum: Neden
korkaym? Sevgimi korkuyla srdreceim? Sevgimi korkuyla m besleyeceim? Byle sevgi olmaz.
sanlar
gvensizliklerinin adn sevgi koymular, korkularn gizliyorlar. Bu gizli korku, kskanl
or.
Kskanln kayna sevgi deildir, byle sanlmas da yanlgdr. Kskanln kayna, bi
saydmz insann baka birini beenerek, artk bizim malmz olmaktan kacandan duyulan k
Kskanln duygusu btnyle budur. Byle bir korkumuz olmad zaman, eimizin beenilmesin
deil mi? Dikkat edin, korkmadmz zaman eimizin beenilmesini isteriz. Onun gzel bulunmas
nun
giyiminin beenilmesini, onun konumasnn, davranlarnn beenilmesini isteriz. Ama onu kay
e korkusu
olursa, byle bir beeni bizi fkelendirir. Olayn z budur. Kskanlk dediimiz de budur.
imdi siz, einizi sevdiinizi ve kskanmadnz sylyorsunuz. Ayrca, onunla ayrlmaktan
ekliyorsunuz. Ama toplumdaki kskanlk olgusunun birok rneinde buna uymayan zellikler var
. Pek ok
insan eine gvense de onu kskanyor, ayrlmann sz konusu olmadn biliyor, gene kskany
sl
aklayacaz?
O pek ok dediiniz rneklerde kskanan kii eine deil, kendine gvenmiyor. Onlarn kendil
e gveni yok.
Asl gvensizlik, asl korku kendilerinde.
Dikkat ederseniz, insanlarn ounda duygularn olgunlamam olduunu greceksiniz. Duygula
olgunlamam, dnceleri gelimemi insan, yaamak iin bakasna yaslanmak zorunda kalyor.
birlikte yaamak dedii ey, aslnda yanndakine kendini tatmak. Korkusu onu kaybetmekten. Y
a da her eyi
sadece sahip olmayla len bir hayat anlayna tkanm kalm, eini de, sahip olduu czdan
l gibi,
araba gibi bir eya olarak gryor. Sahip olduu hibir eyi kaybetmeye tahamml yok, insan i
ilerini de
byle gryor.
Bu insanlarn sevgiyi bilmeleri zaten olanak d. Onlar, sevgi diye mallarna sahip olm
ay anlyor ya da
kendilerini tattklar insana olan bamllklarn kastediyorlar. Bilseniz, sevgi szc n
yaktrlmakta.
Neredeyse insanlarn aslnda birbirini hi de sevmediini syleyeceksiniz.
Neredeyse syleyecek deilim, sylyorum.
nsanlar sevmekten ok sevgi szcnn arkasna snyorlar. Sevgi demek, seviyorum demek,
seviyorum demek, pek ok kii iin korkularndan kamann yolu, gvensizlikten kurtulmann yol
Gerekte
sevmeyi bilmiyorlar. Sevgi bir duygu olgunluudur. Sevgi insann kendisinde olan bir
duygunun verilmesidir,
duygunun paylalmasdr. Bizde olan bitene bakn, sevginin bir taahht belgesi yerine konduu
nu grrsnz.
Bunu yap, nk seni seviyorum, unu yapma, nk seni seviyorum. Gerek sevgi insana ipotek k
ar m?
Sonu mu, insanlar birbirini sevmiyor ama kskanyorlar. Olan budur.
Dorusu ben de yeniden dnmeye baladm.

STERK?..
Asistanln yaptm hastanenin gece nbetlerinde hasta geldii zaman, hastabakc haber v
Acil hastane
blm hastanenin arka giri kapsndayd, nbeti asistan odas da bitiiinde. Hastabakcn
hastann durumunu az ok anlardk. Telala girip de doktor bey, yaral geldi, trafik kazas,
dediinde hemen
olaya yetimek gerekirdi. Daha rahat girip hasta geldi, ars varm derse, koarak deil, y
k gitmenin
yeterli olduu anlalrd. Hastanelerin acil nbetleri toplumun aynasdr. Gece sarholar,
nlar,
trafik kazalar, iki yllk hastaln gece aklna takp acile gelenler... Bunlarn hepsi var
abakclar
yllarn deneyimi iinde kendilerine gre olay deerlendirir, kimi zaman muhtemel tehisi bil
e sylerlerdi:
bbrek ta olabilir, ya da kr var gibi.
Ama hastabakclarn gre gre alt bir hastalk tablosu vard ki, yle bir hasta geldi
bakc
odaya glerek girer: gene bir isterik doktor bey derdi. Neredeyse gelsen de olur,
gelmesen de, seni de bouna
rahatsz ediyoruz havasnda.
Muayene masasnda yatan, bir kadn olurdu. Vcudunu kaskat germi, gzleri kapal, yumrukla
r skl bir
kadn. Yannda gelen kadn skntl baklarla yanna yresine bakar, gzlerini sizden kar
gelen erkek, darda sinirli sinirli dolar, sanki aile srlar ifa olmu gibi iinden kadn
i, beklerdi.
STERK. Yarg buydu. Hi kimsenin buna bir hastalk gzyle bakmad belli olurdu. Hastaba
e,
karnn derdi belliydi ya, doktor ne yapsnd?. Yanndaki kadna gre, zavall taze, talihsizd
onun ektiklerini
kimseler bilmezdi. Dardaki erkee gre, numarac karyd, dayak dmanyd, onun istedii
mamur bir dayakt.
Hastalklar konusunda da toplumsal nyarglar vardr. te bu histeri konusunda da kimbili
r ne zamanlardan
kalma bir cinsel istei doymayan kadn imgesi gelip yerlemitir. Porno film tipleri de
bu imgenin stne
oturtulur. Bu filmlerin isterik kadn ak sak pozlar veren, orasn burasn gsteren, iki
vetli
dudaklarn slatp baygn baklarla azgn erkek arayan bir tiptir. Biraz daha ustalkl sena
gizli isteriklerin
yklerini anlatr. Burada kadn gnlk hayatnda son derece ciddi, hibir biimde pas vermeye
dndr. Ama
ite, usta erkek bu gizli isterik'i kefeder, bir iki numaradan sonra bu kadn da yatak
lar paralayacak duruma
sokar. Seyirciler de her zaman sokakta grdkleri kadnlarn iindeki gizli isterik ehvet d
elisini imgelerinde
gelitirip keyiflenirler.
Zaten, orijinal ad Histeri olan hastal Trkeletirip isterik yaparak onu bir ar bii
mak da bu
nyargnn biim verii deil mi? Ruh hastalklar tarihinin en eski konularndan biri olan hi
i'nin bunlarla
ilgisi olmadn sylemek biraz iin bilinen tadn karmak ama ne yapalm ki byle. Geenle
26'nc Psikiyatri ve Nrolojik Bilimler Kongresi'nde bu konu tartld. Prof. Dr. Orhan zt
ynettii
panelde, Prof. Dr. Zeliha Tunca, yle bir olay anlatt: 26 yanda bir kadn, bir gn ocaa
koyarken sa
kolunun birden bire tutmadn anlyor. Ne kadar gayret etse de bouna, sa kolu hibir eyi
uyor. Kadnn
drt ocuu var. Kocas uzun yllardr Almanya'da alyor. Kadn geni bir ailenin kz. Gen
aileye gelin olmu. Btn ilerini kendi gryor. Aile iinden de destek grmyor. Yakacaklar
bile
kendisi toplamak zorunda. Kadnn annesi de vaktiyle bir fel geirmi ve sa kolu tutmam.
te bu kadnn durumu histeri hastalna bir rnek. Bu olaydaki kadnn durumundan yaknma
uygun
olmad iin dertlerini kimseye anlatmayan...yardm istemeyen davran zelliklerine sahip. M
laka evresinde
de her eyini kendi piirip kotarr, evini ekip evirir, ocuklarn bytr saylmakta, onay
Ama i
dnyas yle deildir. Onun da destee gereksinmesi vardr, kendisine yardm edilmesini beklem
ektedir,
yalnz braklmasndan honut deildir. Ama konumamaktadr. Bu konularda konumamas retilm
Burada beden dili ie karr. Kadnn syleyemediklerini bedeni sylemektedir. Kadnn sa ko
d
zaman, ite bu tutmayan sa kol: Ben de yapmyorum demektedir. Ben de yapmyorum. Artk ne
i yapacam,
ne odun toplayacam. Madem ki siz benim farkmda deilsiniz, madem ki siz dnp bakmyorsunuz
bile, ben
de almayacam. Yapmyorum ite. Hibir eyi tutmuyorum. Yeter, yeter artk. Yllardr ekt
r.
Beden dili byledir. Uzun zaman ie karmaz. Durur, bekler. Birilerinin anlayacan umut e
der. Ama bakar ki,
bu beklemeler bouna. Kimsenin iin farknda olaca yok. O zaman kendi diliyle ie karr. B
yaknmalarn, tepkilerini ortaya koyar.
Beden dilinin tek bir konuma biimi yoktur. Herkesin beden dili baka szcklerle konuur
. Kiminin kolu
tutmaz olur, kiminin bacaklar almaz. Kimi konumaz, kimi yemek yemez. Kimi yakalarn yrt
, stn
ban paralar.
aresiz insan. Derdini sylemesi engellenmi insan. Ne diyeceini, neye snacan bilemez
nsan.
Arabesk nerden dodu sanyoruz? Arabesk kimlere sesleniyor sanyoruz? Bu konuda krsde ko
nuulurken
aklma, yllar nce gazetede okuduum bir haber gelmiti. nl arabesk sanats Glden Karab
ye
kt zaman kadnlara dnerek, haydi birlikte alayalm diyordu. Kadn matinesini tklm tk
kadnlar da gerekten hep birlikte, alamaya balyorlar, kimisi sessiz sessiz alarken, kim
ileri de yakalarn
yrtyor, dvnmeye balyorlard. Mevlit okunurken de birden kadnn biri lklar atarak ke
geer. evresindekiler kutsal bir eye dokundu, anlamnda birbirlerine bakarlar. nsan giz
lerini anlamak kolay
deildir.
Btn bunlarn sadece dertlerimiz, skntlarmz olduunu da sanmyorum. imizde engellene
an
var ki... Farketmediimiz, yaama hakk vermediimiz, dnp bakmadmz yle ok insan var ki
de
asl yanlmz bize retilen tek insan retisine inanarak yaamamzdr. Belki de iimizde k
sesini duyurmaya alan, duymazsak imdikleyen, bizi huzursuz eden, bize rahat vermeyen
iimizdeki teki
BEN'lerdir...
Belki de iimizdeki ocuk oyun oynamak istiyordur. Bizi drtp duruyordur, bize hadise
ne, oynasana, ne
duruyorsun diyordur.
Belki de, iimizdeki air bizi drtyordur. Neden iir yazmyorsun, beni hep unutuyorsun,
bana dnp
bakmyorsun bile, diyordur. Zaman zaman yakalayverdiimiz bir gzellie dalp gidiimiz, belk
i de bundandr.
Belki iimizdeki tiyatro oyuncusu oyun oynamak istiyordur. Kendi dmza kp da bakasn
oynamak iin sabrszlanyordur. Kimi zaman iimizdeki kprtlara ap ne oluyor bana byle?
bundan olamaz m?
imizde, gizli bir mzisyen olamaz m? Ya da saklanp kalm bir dnya serserisi?. Bir yerl
de srasn
bekleyen illegal bir ressam yok mudur acaba? Ya da toplumca onaylanm btn kurallara d
udak bken bir,
srad ak delisi?.
En kk kprtsna nefes aldrmadmz, nereden kt imdi bu? diye huzursuzlandmz i
insanlar? Bir trl hayat hakk tanmadmz istekler, yetiler, drtler, gizilgler, aray
Biz
grmyoruz diye, biz farkna varmyoruz diye yok mu btn bunlar?..
Hadi kendimize soralm. Btn bunlar yok mu? imizdeki insanlar yok mu? Biz tek bir kii
miyiz? imizdeki
engellenmi insanlar. lerindeki bir kiinin koullara gre yaamas iin domalar engellenm
rna
hak tannmam, su yzne kmalarna izin verilmemi birok kii. Hepsi de ben olan birok ki
Sonra da, bunlardan biri ikisi kendini gstermeye alt m, yarg hazr: sterik... Belki
ormal dediklerimiz
normal deildir de, histerik, aklamalar dorudur. Kimbilir?
SOUK LKEDE SICAK YREKLER...
Stockholm gri-mavi bir Kasm ay yayordu. Gndzn soluk klar sabahn ge saatlerinde
nra)
nazla geliyor, leden sonra sularnda da toplayp gidiyordu. Otolar gnboyu farlarn yak
d. Kar ya
sryordu ama iyi stlm evlerden dardaki souu anlamak olanakszd.
Kadnlardan biri sormutu:
-stanbul nasld?
-stanbul mu nasld? stanbul'da yaz geri gelmiti. Bu mevsimde inanlmaz bir ey ama artk
evsimler
deiti, yle scakt ki insanlar pardesleri bile karmlard.
Kadnlarn gzlerinde gz gneleri mi parlamt, yoksa gurbetin bulutlar m dolamt, t
belki de her ikisi birden vard. Hem gnele bulut arkada deiller midir, alacak ne var?
Bayan Yaanur:
-Bu Kasm, Aralk aylarnda Akdeniz'li kadnlarn kuzey lkelerinde depresyona girdii grl
a
Kasm-Aralk depresyonu deniyor, dedi.
Dorusu, anlalr bir eydi. Akdeniz'in o artc gz aylar gzmn nne geldi, Tam ya
iinde eyvah, artk k geldi, bakalm ne yapacaz derken, ertesi gn havann avermesi, pr

ortasnda bile averen havalar. Akdeniz'in artc iklimi. Oradan gelip de buralarda yaama
dece toplumsal
deil, doal ritmin de deimesi demek.
Stockholm'e, sve Trkiye'li Kadnlar Dernei'nin arls olarak geldim. Kadn konusunda,
konusunda, yazn konusunda konumalar yapacaz. Kadnlar tarafndan arlmak benim iin ok
Kadn konusunda verilen emeklerin boa gitmediini gsteriyor. Kadnlar ok daha duyarl, ok
a etkin, ok
daha katlmc buluyorum.
Beni nasl tandklarn soruyorum.
-En ok Kadnca'da kan yazlarnzdan tanyoruz. Kadnca burada ok okunur. Ben sizin yaz
bilinlenmeye baladm diyebilirim.
Kadnca Dergisi ok okunuyor, Duygu Asena ok okunuyor. Kitaplarmz burada da okunuyor.
Dorusu,
bunlar yeni reniyorum.
sve Trkiye'li Kadnlar Derneinin bakan bir di hekimi, Yaanur Parlak. sve'e 12 Eyl
a gelmi.
Gemiteki politik yapsn epeyce irdelemi, imdi bamsz bir politik gr var. ine kap
btn toplumla diyalou var, gelecee ok salkl bakyor, toplumlarn gelimesini ada bir
grebiliyor. Dernein ynetim kurulu yesi olan kadnlar da olumlu eyler yapmak istiyorlar.
Fatma, bunlardan birisi. 16 yanda Trkiye'de evlenip gelmi. Evlendii erkek Hasan, sve'
e gelip yaayan bir
Trk. Evlenip buraya gelmiler, iki ocuklar olmu, Ufuk'la Deniz. Hasan'da Trk Federasyon
u'nda grevli.
kisi de gelimenin iki rnei. Geleneksel balardan nemli lde uzaklar. Kendi kltrel ze

koruyarak gelimenin yolunu bulmular.
Fatma:
-ocuklara piyano dersi aldryorum, diyor. Onlarn gelecei bizden de farkl olacak, gele
cee daha iyi
hazrlanmalar gerekli.
Evlerinde ay iiyoruz. Hayr, ay deil, neskafe. Yeenleri lknur'la grmek istediimi s
nur,
burada yaayan ikinci kuak genlerden biri. Burada bym. Grlerini renmek istiyorum. G
sre sonra ortak konumaya dnyor, daha da iyi oluyor.
lknur artk burada yaayacan biliyor. Bir nceki kuan emeli olan memlekete dnp orad
dncesi yeni kuaklarda yok. Onlar artk burada yaayacaklarn biliyorlar. Ama basklar bur
da var. lknur,
salarn modern biimde yaptrm; makyajn yapm bir gen kz. Babas burada bir restorant

de arkadalk etmesi kstl. Sinemaya, diskoya arkadalaryla gidemiyor. Buradaki Trkiye kol
osi de
bir lde hakl. ocuklarnn sve genlii arasnda kaybolup gitmesini istemiyor. sve gen

hemen uyuturucular, cinsel baboluk, kuralszlk geliyor. Gerekten byle mi, bilmiyorum am
ve
genliinin de byk sorunlar olduu hemen anlalyor.
Bindiimiz metroda sveli gen, ellerinde bira ieleriyle yksek sesle konumaya balay

bakyoruz. sveliler oral deil. Orta yal birisi gazetesini okumay srdryor, kendisi de
bir kadn
anlayla glmsyor. Temiz yzl, temiz giyimli sveli gencin vagonda bira ierek, umursa
tavrlarla konumas dikkat ekiyor. Belki de her eyleri salanm genlerin kendilerini ak
reksinimi.
Kadn sorunu toplantmzda Naile, bir metro istasyonunda geen bir olay anlatmt. Bir kad
bir grup
insann satatn, tecavz ettiini, kimsenin de aldrmadn anlatmt. Toplumdaki byles
yaknmt. Naile, zeki, duyarl, kltrl bir kadn. Ei Faruk'da yle. Ev ilerini eitlikle
Oullar
Arda, sevgi dolu bir yaramaz. Ortadaki her eyi elleyip kartryor ama azarlamak, dvmek k
imsenin aklna bile
gelmiyor. Ortadaki krlacak eyler kaldrlyor, o kadar.
Zhre'yi de orada tandm. Sevgi dolu, katlmc, konukan bir kadnmz. sve radyosunun y
itenlikli yantlar veriyor. Kendisinin de, einin de burada deitiklerini, bu toplumda y
aamaktan ok eyler
aldklarn anlatyor. Bizim insanmzn duyarl zelliklerini burada daha iyi gryorum. nsa
ua
ak, duyguya ak, yardma ak zelliklerini. Batl'nn artk unuttuu dostluk, yaknlk, d
ilikilerini burada daha iyi gryorum. Tketim toplumunun lleriyle snrlanm, markalary
alm Bat toplumunun insanda yitirip bulamad insan zelliklerini.
Halil'de byle insand. Zhre'nin ei. Burada ayakkabclk yapyor. Ortopedik ayakkablar,
ileri
yapyor. Onun tek bana alt dkkan, insana huzur veriyor. Halil'in dkkannn altndaki

Palme vurulmu. Oray gryorum. Biraz ilerdeki sinemadan km, oraya geldiinde vurulmu. O
lme
sadece sveli deil, btn dnyann insan. Btn dnyann onun kaybna zldn biliyoruz.
zldk, birok ilemizde parklara onun ad verildi.
Stockholm, btn vitrinlerini Noel Baba'larla donatm. Noel enlikleri byk bir alverii
landrc
gc. Ev ssleri, mumlar, kkl bykl Noel armaanlar, vitrinlerde sallanan, oturan, gle
larn
ellerinde insanlara sunuluyor.
Kendime bir armaan almak istiyorum. Her gittiim kentten kendime bir armaan alrm. Bi
r anahtarlk, bir
akmak, bir pipo, bir kakol ya da herhangi bir ey. O kenti bana anmsatan kk bir anmalk.
urada da yle
bir eylere bakyorum ama iimde pek istek yok. Neden? diye dnyorum. Neden burada pek iste
kli deilim?
Sonra nedenini buluyorum.

Ben burada en byk armaanm aldm: nsanlarn sevgisini... nsanlarn gzlerindeki kla
ellerindeki scakl, insanlarn yreindeki sevgiyi almm, baka ne bana bu kenti anmsata
e
konumamn bir yerinde durup dururken bir trkye balasaydm. Hep birlikte el rpp trk s
)
Sevgimiz daha da oalsayd.

LEYLA WNKEL -AKAR
Kln'de trenden iniyorum. Buradaki balantm Leyla akar. retmen. Buradaki konumam da r
nler
Dernei lokalinde o akam yaplacak. Almanya'ya deiik kentlerde lesea-bend-okuma akam deni
len bir
program iin gelmitim. Siz kitaplarnzdan blmler okuyorsunuz, dinleyiciler de merak etti
klerini soruyorlar,
kltrel bir buluma. Buraya Duisburg'dan geliyorum. Organizasyonu Duisburg'daki Kultu
r und Jugend
Centrum-Kltr ve Genlik Merkezi, yapyor. Merkezin Trk yneticisi Aydn Yeilyurt dier ken
deki
balantlar kurmu. Elimde adlar, adresler, telefon numaralar var ama beni peronda karlaya
caklar.
Trenden iniyorum. Biraz saa sola baknyorum. Artk durup beklemekten baka yapacam bir
yok. Durup
tannmay bekliyorum. nmde bir bayan duruyor:
-Herr Atabek?
-Evet, diyorum. Benim...
-Ho geldiniz.
Karlayan Bn. Hatice. Etnolog olarak altn sonradan reneceim. Bn. Leyla'nn baka
beklediini sylyor. Oraya gidiyoruz. Leyla akar'la orada buluuyoruz. t pt dediimiz t
bir
kadnla karlayorum. Elimi skyor, hogeldiniz diyor. retmenden ok burada sanat tarihi
ir
niversite rencisine benziyor. talyan da, Fransz da olabileceini dnyorsunuz, oysa hal
n Trkiyeli,
olduunu sonra reneceim. Bana oraya gelmi bir konuk gibi deil de, uzun yllar sonra gelen
amcas gibi
davrandn dnyorum. Konuuyor, anlatyor, Kln'deki nl Dom'u, pazar sabahlar bu pasta
ettiklerini, kocasnn bir Alman olduunu, adnn Leo olduunu, gazetecilik yaptn, burada

kaldklarn, havalarn imdi serin olduunu oysa birka gn nce scak olduunu reniyorum.
bir heykel sergisi olduunu, mutlaka grmem gerektiini sylyor. Ben, biraz yorgunluktan,
biraz da
dncelerimden dolay (toplantya kimler gelecek, neleri ilgi ekici bulacaklar, gece kalac
am otel ayarland
m...), daha ok dinlemeyi yeliyorum...
Toplant gzel bir buluma oluyor. retmenler, renciler, eitli meslek sahipleri, oradak
yasal
mltecilerden oluan kadnl, erkekli bir dinleyici grubu. Bunlar hepsine tek tek sorarak
reniyorum.
Toplantdan sonra bir grupla yemee gidiyoruz. Beni otelime brakyorlar. Rahat bir uyku
uyumuum...
Ertesi gn Kln radyosuna gidiyoruz. Yksel Pazarkaya ve arkadalar birka program dnm
ar
yapyoruz, akam da Leyla ile Leo beni evlerinde yemee aryorlar. Deiik bir akam yemei
Leo
ok sevimli gen bir Alman. Trkeyi renmi. Onunla kp bir marketten ufak tefek bir eyle
. Ev
sahiplerim yeilci. Hibir yerden naylon torba almyorlar. Ya bez torba alyorlar ya da
ellerinde tayorlar. Sigara
imiyorlar. Baheli bir evde oturuyorlar. Yemekte onlar arap iiyor, ben rak iiyorum. Ley
la ailesini anlatyor,
Leo'yla nasl evlendiklerini, ailesinin tepkilerini, Trkiye'ye geli gidilerini anlatyo
r. Glyoruz, aryoruz,
beklenmedik bir keyifli akam. Pipomun dumanlar olmasa daha rahat olacam ama onlar ra
hatsz olmadklarn
syleyip beni rahatlatyorlar...
Size Leyla'nn anlattklarn anlatmak istiyorum. ki ayr kltrn gnlk hayattaki kesime
e ilgi
ekici ki, dayanamadm, yazmak iin izinlerini istedim. Leyla tabii yazabilirsiniz ded
i. Ben de yazyorum.

Arabayla Trk gmrnden geilerini Leyla yle anlatyor:
Arabay ben kullanyorum. Leo da yanma oturuyor. Gmrk grevlisi ban arabann iine uza
-Adn ne?
Adam `sen' diyor. Bu biimde konumayal epey olmu, irkiliyorum. Buradaki laubalilii gr
mezden geliyorum
ama dayanamyorum:
-Adm pasaportta yazl.
Gmrk yayvan bir glle yantlyor:
-Yazl da bide senden duyalm dedik.
Yutkunup sylyorum. im adamla ekimek deil, bir an nce burdan kp yola koyulmak. Ama
.
Gmrk bu kez ban iyice uzatp Leo'ya bakyor:
-Bu kim bu?
Bizim Leo bu oluyor. aresiz bunu da sineye ekiyoruz.
-Kocam.
-Ha kocan demek. Alman koca ha. Snnetli mi bu?
Tepem atyor. Adam utanmay falan kaldrm, hayatm soruyor.
Kendimi sakinletirmeye alyorum. Buradaki iimiz kavga etmek deil, kp gitmek. Yalan
.
-Snnetli. Yalan sylyorum nk Leo snnet olmad.
(imden gel de kendin bak deseydin demek geiyor ama demiyorum.)
Gmrk grevlisi bununla da yetinmiyor:
-Mslman oldu mu bu?.
Artk cevap vermiyorum. imiz g bela bitiyor. Arabay sryorum, yanmda da bu oturuyor,
m Leo. O
anda ne konuulduunu bilmiyordu, sonra syledim, ban iki yana sallyor, glyoruz.
Ailem bata bir Alman'la evlenmeme ok tepki gstermiti ama sonradan ok sevdiler. imdi
benden ok
seviyorlar. Sevgilerini de Leyla bu Trkm be diye gsteriyorlar. Zaten kim tansa a, san
ki Trk diye seviyor
Leo'yu. (Leo sze pek karmadan dinliyor, glyor.)
Ben evliliimizin ilk gnlerinde -yle yaplmasna alm ya-Leo'nun ilerini gryorum.

srtna yastk koyuyorum, rahat etmesini istiyorum. Leo bunlara ok kzd, tepki gsterdi. Sen
benim hizmetim
deil karmsn dedi. Kendi ilerini kendi yapyor. Leo yemek de piirir, ev ii de yapar. Her
yimiz ortak. Ama
gel de bunu Trkiye'de bizimkilere anlat. Aabeyimin evindeyiz. Ben aym alp oturuyorum.
Aabeyim beni
kenara ekiyor:
-Leyla. Kocana ok kat davranyorsun, kalk da adamn ayn getir, diyor.
-Aabey, ben onun ayn getirirsem beni boar. Siz bilmiyorsunuz ama o yle istiyor.
Aabeyim pek inanmyor ama artk ses karmyor, genede ii ok rahat deil, anlyorum. Belk
aribim
Leo'yu benim yle altrdm falan dnyorlardr. Herkes giderek Leo'ya daha ok alyor
benden daha nemli oluyor. Yakn evreden eniteye sorular geliyor:
-u Hitler konusunda ne diyorsun? gibi; ya da:
-Nasl bizim kzdan memnun musun? trnde. Kimisine aryorum; kimisine kzyorum ama yapa
r ey
yok. Kimi yorumlar da Leo'nun iyi bir ksmet sayldn gsteriyor:
-Valla Leyla, iyi yakalamsn eniteyi. Arkadalar falan yok mu bizim kzlara yapalm.
(Szn burasnda hepimiz glmeye balyoruz. Leo da glyor. Ben artk dayanamyorum, `yani
a Leo
iyice Trklemi' diyorum. Yeniden glyoruz)
Gene de durumda insan dndren bir ey var, buna dikkat ekiyorum:
-imdi, her ey iyi ho da, bu Leo sana pek sahip kmyor gibi deil mi? Baksana, ayn ke
or, yemek
yapyor, sofra hazrlyor, Leyla, kendini biraz sahipsiz hissetmiyor musun?
Leyla kahkahadan krlyor. imdi krlgan, anlalmam kadn roln benimsiyor:
-Ah evet, kesinlikle yle. Benim sahibim yok. Leo Leo, bana sahip kmyorsun, hayatta
bana sahip kacak bir
erkeim olmad.
Oda tiyatrosu gibi neeli, dost bir hava yaanyor. Kln'de, bir evin mutfanda kurulmu ye
mek masasnda
Trkiye'den hayat manzaralar yaanyor. Aslan enite kprdyor, kahveleri yapmak istiyor ama
eyla'nn bu
akam iyice Trkiyeli gelinlii tutmu, bu akam hepsi benden diyor.
Sonra da soyad olayn konuuyoruz. Efendim, Leo kardeimiz ei Leyla'nn soyadn almak is
Eh, artk
bundan alas can sal. yi ama bir trl olmuyor. Alman tarafndan da engel kyor. Trk t
Engeller resmi ilerden kyor. Vize, tapu, pasaport ilemlerinin tamam deiecek. Kadnn e
oyadn
almasna allm ama erkein kadnn soyadn almas bir trl rayna giremiyor. Sonunda iki
birlikte kullanarak bir ara forml bulunuyor: kisinin soyad da Vinkel-akar oluyor. (imd
en Leo'nun soyad
Mauser-Mavzer olsayd daha iyi olurdu diye geiriyorum, yle ya Mavzer akar ne anlaml ol
urdu)
ki ayr kltr kimi zaman iki ulusun dostluuna engel olur ama, ite iki insann mutluluun
engel olmuyor. ki
insan aba harcadklar zaman, kltr ayrln, kltr zenginliine dntrmeyi baaryor.
(Gene de laf aramzda, Leo bizim kz Almanize etmeyi baaramam ama bizim Leyla kocasn e
az biey
Trkletirmeyi baarm, gizli gizli gsm kabarmad deil. Eh ne de olsa...)

OCUKLARIMIZIN ADINI KOYARKEN..
Bir bilmece soralm:
-Sadece size ait olan, ama hep bakalarnn kulland ey nedir?
Bilmecenin yant adnz'dr. Gerekten de admz bizimdir ama sadece bakalar kullanr. o
a
ok nemli bir kltr simgesi olduu halde sanrm zerinde az durulmu, az dnlmtr. Ad
bizim kltrmzde annenin babann tartlmaz haklar arasndadr. Kimi yrelerde bu konuya b
r
verir ya da bir aile bynn adnn konmas gelenei vardr. Ama artk bu hakkn da tartl
mu?
Kiinin hayat boyunca simgesi olan adn koyma hakk neden kendisinin olmasn? Neden ins
an haklar
arasnda `kendi adn koyma hakk' yer almyor? Bu konuda doru olann, ocua aile tarafndan
bir ad
konmas', ergin yaa gelince de asl adn kiinin kendisi tarafndan seilmesi olduunu dn
Bylece savaa kar olan gen bir insann hayat boyunca `Sava' adn tamak zorunluluunda
doru deil mi?
lgintir ki, `Sava' ad sadece erkek ocuklarna verilir. Dikkat edersek aramzda ad Sava
an hibir kadn
gremezsiniz. Kz ocuklarna `Bar' ad konur, bu da bize sava ve bar arasndaki cinsiyet
gsterir.
Bar'ad konan erkek ocuklar da vardr ama belki o ocuk da baka bir ad yeleyecek olabil
mi aile de
bir ocuuna Sava, dier ocuuna Bar adn koyarak bir denge kurmaya alrlar.
Dinsel kkenli adlar, evrensel bir benzerlik tar: Yakup-Ja-kop, Adem-Adam, Davud-D
avid, Hawa-Eve,
brahim-Abraham, smail-Samoel... gibi. (Meryem-Marianna'y da unutmayalm.)
Kz ocuklarna konan adlar `gzellii' simgeler, erkek ocuklarna konanlarsa `gc'... Bu
oplumun
kadnlarda ve erkeklerde neyi ycelttiini gsteren nemli bir gstergedir. Sadece toplumdak
i adlarla bakarak,
bir toplumda cinsiyet ayrmnn neleri yanstmas istendiini grebiliriz: Kzlar Altn'dr, E
, ncil'dir,
Zmrt'tr, Yakut'tur... Bunlarn anlatt eyler, `gzalclk', 'deerlilik', 'sahip olma i
ekler
Demir'dir, Tun'tur, Granit'tir, Bakr'dr. Bu da `salaml', `gll', `krlmazl' si
Erkek `Gl'dr, kadn 'Nazl'dr. Kadn 'Meltem'dir, 'mbat'tr, erkek `Bora'dr, `Yldr
.
Burada da kadna yumuaklk, erkee sertlik ngrlmtr.
Renklerden `Beyaz' kadndr, `Pembe' kadndr, 'Mavi' de yle. `Yeil' erkektir. Beyazla p
embe de glle
sslenmitir, Glbeyaz, Glpembe olmulardr.
ieklerin hemen hepsi kadndr: Gl, Lale, Nergis, Mine, Smbl... dnyamz renkleriyle, k
la,
gzellikleriyle doldurmulardr. Bitkiler dnyasndan `Yaprak', `Filiz', 'Fidan'da kadnlara
yklenen zlemlerdir.
Ama ilgintir ki, ulu aalar olan nar'lar, Mee'ler erkek ad olmamtr. Belki de sonradan
' ya da 'ktk'
olabilecekleri dnlmtr, bu da ad olarak konmasn engellemitir.
`Sevgi' kadna yaktrlmtr, `Sayg' ise erkee. Burada da duygularn daha batan payla
muyuz?
Kzlderililer ocuklara en iirsel adlar koyarlar. Doay kendileriyle karde sayan bir k
uk adlarna
yansmas da yle olmutur.
`Irmak Kenarnda Aan Gzel Kokulu iek' ad bir kz ocuuna konmutur.
Rzgarla Yaran Krmz Yeleli At adn da erkek ocua koymulardr.
Kzlderililer her insann doada bir hayvan, bir bitki, bir madenle karde olduuna inanrl
ar, kendilerini de
doann btn varlklaryla karde sayarlar. ocuklarna koyduklar adlar hem bu kardelii he
atlm
yanstr.
Bizde `iir' adn duymadm ama `yk' vardr, kimi zaman da `ykm'dr. `Masal' da akla gel
ama
`Efsane', kadn ad olarak konmutur. `Hayal', kimbilir kimlerin hayalini ssleyecei dlener
ek kz ocuuna
konmutur ama ilerde bu hayali yaatmak belki de kadn iin epeyce skntl olacaktr.
Mzik dnyas da ocuk adlarnn kayna olur. `Beste', `Name', `Trk' kz ocuklarna yak
nedense dnlmemitir, `Mar' belki de yabanc kkenli olduundan bir erkek ocuuna konmam
`Missuri' adnda bir ocuk olduunu belki de bilmezsiniz ama Trk-Amerikan dostluunun p
ek scak
balangcnda stanbul'a gelen Amerikan uak gemisi `Missuri'nin adn, heyecanlanan bir baba
oluna
koymutur (belki bu ad sonradan deitirmi de olabilir). Belki o delikanl salt bu nedenle
Amerikan kart da
olmutur.
ocuklar ynlendiren, dahas artlandran adlar da vardr; Hnal, cal gibi. Neyin hncn
alacaklar da herhalde onlara ayrca anlatlm olmaldr. Seval da kz ailesi tarafndan yap
r yol gsterme
gibidir.
Osmanl'nn saray-kk geleneinde ocuklara konan adlar da tantanaldr: Fahrnnisa, Hayrn
Nurinnisa
gzde adlardr (Kadnlarn Onuru, yilii, I). Drrehvar'dki soyluluu adndan bile anla
Saraylarda, kklerde terbiye edilmi bu kz ocuklar ar durulu, tepkilerini belli etmeyen
rede ne
yaplacan renmi kzlardr. Sarayn bahelerinde gezinir, ilemeli giysiler giyer, ocuk
ek
yaamazlard.
Cumhuriyet ocuklar yle deildir. Onlar kaplarn nnde sek-sek oynarlar, bebeklerini al
kaa karlar,
adlar da Fahriye, Hayriye, Nuriye olmutur. Siz hi bankada alan Drrehvar'a rastladnz
Aye'yle Fatma ne tahta kmlardr ne de tahttan inmilerdir, onlar hep gnllerde yaam
de
varolmulardr. Zaman deiince onlar da biraz deimitir ama asllar hep yaamtr. Aye,
Ayen olmu, Ayegl olmu, Fatma da Fato'la sevimlilik kazanm ama toplumun her kesiminde v
ln
srdrmtr. Elif de Karacaolan'n iirinden kp kzlarmz sslemitir.
Toplumdaki politik deiimler de ocuk adlarn etkilemitir. Bir zamanlarn erkek ocuklar
an olmutur,
Menderes olmutur. Sonra ortal Blent Ecevit'ler, Ecevit'ler doldurmutur. Ama bunlarn hi
ri Deniz'lerin,
Ula'larn, Sinan'larn saysna erimemitir. 68' kuann genleri ana baba olunca bu adlar
oalmtr. Bugnn Devrim'leri, Eylem'leri, Ekim'leri o kuaklarn hareketliliini, zlemler
.
zlem, Umut, zgr, Bar, Ufuk gibi adlar her zaman beklentileri yanstm, insanlarn iinde
istekleri
simgelemitir. Yllarca toplumdaki adalet eksikliinden sknt eken birinin ocuuna Adalet
ymas da
bundan deil midir? Kk Adalet bydke toplumdaki adaletin de byyp serpileceini umut e
de
ok insanca gelmiyor mu?
yi ki ocuklara olumlu adlar koyma gelenei var. Eer byle olmasayd, insanlar yaadklar
olarak
koymay dnselerdi belki de bambaka adlar grrdk: Elem gibi, Aclar gibi, Mutsuz gibi...
alengirli
ad koyma merakllar Melankoli'yi seebilirlerdi. Toplumun bugnk arabesk yapsna uygun nice
adlar
bulunurdu. Belki cesur birisi ocuuna Arabesk'i bile ad olarak koyabilirdi, neyse k
i -imdilik-bu kadar ileri
gidenlerimiz yok. Belki gnn birinde Kadersiz, Ksmetsiz, Krtalih, Ktyaz gibi adlara rast
layabiliriz.
Ama toplumlar deiiyor, hem de hzla deiiyor. Toplumun yeni zlemleri, yeni idollar var.
Bilgi ana
giriyoruz, ufuklarmz da geniliyor. Belki ocuklarmza yeni adlar da koyacaz, yeni rnekl
ulacaz. Zeki
adnn bana Sper'i getirip Sperzeki diyenler de olacak. Sperzeki, Hiperbilgi, Megaumut'la
rmz da olacak.
Bugnden yarn kestirmek olas m?
ocukluumuzun Abdlfettah'n bugn kimse anmsamyor, belki bizler de baka bir deiimi g
Kompterden Kompahmet'leri, Fzemehmet'leri, Jetsalih'leri grebiliriz. Hsntabiat lokanta
sn unuttuk gibi,
imdi McDonalds'n hamburgerlerini yiyoruz. Demirhindi erbeti oktan tarihe kart, Cola'lar
la, Sprite'larla
serinliyoruz. Bakalm bu deiim ocuklarmzn adna nasl yansyacak?
Deiimi seviyorum ama benim gnlm gene Aye'lerde, Fatma'larda, Elif'lerde. Brakn da 'in
cecikten bir kar
yasn, tozsun Elif Elif diye'. Bir kz ocuuna Elifsu ad konsun. O kk, maskara Elifsu so

kaydrak oynasn, kk bir kedi yavrusu bulsun, kucana alp sevsin, plak ayaklaryla soka
ezinsin.
Eve gelince annesi `gene nerelerdeydin Elifsu?' desin, o da dudaklarn nazla bkerek
annesine marsn. Kendini
balatmak iin `bak anne' desin, `bu kedicii buldum, onunla oynadk, bu kedicik bizim ols
un mu?'. Annesi
bu mark kzn ok sevsin, glerek onu da, kedicii de okasn. `Peki, bu kedicik bizim ols
n. Dnyalar
Elifsu'nun olsun. Kediciini alsn, ona yer yapsn, mamasn hazrlasn, suyunu koysun.
nann, hibir ey Elifsu'nun dnyas kadar byk olamaz. Hibir ey Elifsu'nun sevgisinin y
tutamaz.
Hibir ey Elifsu'nun yrei kadar zengin olamaz. Elifsu'lar hep yaasn. Kk kedicikler hep
. Sokaklar
hep yaasn. Gndzlerin , gecelerin yldzlar hep yaasn. Sevgi hep yaasn. nsan hep

KADINLAR POLTKADA (MI?)...
Geleneksel ailede kadnn yeri evinin iindedir. Ama evin iinde ynetim kadnndr. Bugn b
yaayan
deyimimizle ileri Bakan, odur. Eh, kadn ileri Bakan yapnca Dileri Bakan'nn, Ba
olduu belli deil mi? Ama evinin dna kan kadn ne yaman bir ynetici olduunu da ele gn

Siyasal partilere girdi, yerel ynetimlere girdi, milletvekili, belediye bakan, baka
n oldu. Dnyada da,
lkemizde de bu gelimeleri gryoruz.
Politika ynetim bilimidir. nsann ynetme yetisi de birok faktr birden hesap edebilmesi
, zamannda neyin
nasl yaplacana karar vermesi demek. in iinde insan ilikileri de var. Onlarn da yerine
rumuna, insanna
gre yaplmas gerekli.
Aslnda kadn politikay hayatn iinde renir, yrtr, baarr. Sradan sanlan ev ileri
politikay gerektirmez mi? Temizliin ne zaman yaplaca, yemein nasl hazrlanaca, ocukl

erkein geliiyle deien ev ii hayat hep dzenli bir ynetimi bekler. Btn bunlarn nemi k
lnda
ortaya kar.
Kadn hastaland m, ev dandinidir, bir ie kalkann beceriksizlii her eyi kartrr, i
yemei
beceremezler. Herkesin gz kadna dikilir, bir an nce iyileip kalksndr, u eve bir eki d
ersindir.
Kadnn politikay renmesinde ocuk da nemli yer tutar. Daha gebeliin ilk gnlerinden ba
ak gelecee
ynelik politikay kadn planlar. Doum, ocuun giysileri, odas, bymesi hep baarl bir p
kler.
Bunu da kadn yapar.
Kadnlar tarihin her dneminde bar olmulardr. nk sava, kadn iin erkein gidii,
gvensizlii, gelecein belirsizlii demektir. Sava kadn iin, unun bulunmay, ekerin kt
zorlanmas demektir. Sava kadn iin, lmler, yarallar, sakatlar demektir. Erkeklerin sava
n bekledikleri
fetihler, ganimetler, rtbeler kadnlar iin hep kaygl bir bekleyitir. Kadnlarn ynetece
dnyann daha
bar bir hayata kavumas hayal deildir.
hayatndaki kadn da baarl bir politikac deil mi? in zelliklerinin kavranmas, i
iyerindeki insan ilikileri hep aklc bir planlamayla yrtlmyor mu? alan kadn iin ne
sa
olsun kendi alann ynetmek zorunda.
Dnya politikasnda kadnlarn baars gn getike artyor. ngiltere Babakan Margaret T
ir
bakkal kznn ykselen politik izgisiyle dnya politikasnda sz sahibi olmann simgesidir.
tikaya
atlmasayd evinde ocuklarn bytmekle uraacak olan bayan Thatcher, bir kadnn neler yap
i
kantlamyor mu? Benazir Butto, Pakistan gibi dinin egemen olduu bir toplumda, partis
inin bana geip de
babakan olunca dnyada pek ok kiinin nyargs deimedi mi?
Babasnn idam ediliiyle ylmayp, aksine onun politik ardl olmay seip mcadele edince,
yeni
bir gl kadn tand. Bugnlerde Babakanlktan uzaklatrm olsa da Benazir Butto kolay ko
yenilmeyecektir. Filipinler'in Bakan bayan Aquino da einin ldrlmesinden sonra politik
mcadeleye girmi,
zorlu bir uratan sonra lkesinin Bakan olmutur.
zlanda'nn bayan Cumhurbakan Vigdis F., seilmeden nce Bakent tiyatrosunun enerjik yne
cisiydi.
1988'de aylarn yzde 93'n alarak Bakan seildi. Ankara'da SHP'nin bir toplantsnda yanmd
uran sade
giyimli orta yal kadn otuz yllk muhtarm demiti. Mahallede ne olup bittiini bilirim. n
ara hizmet
etmeyi yle seviyorum ki, ocuklarm byd, torunlarm oldu, ama ben muhtarl brakmadm. B
rtk
yeter, gel de biraz rahat et diyorlar, bense kulak asmyorum. Benim rahatm kendi ma
hallemde hizmet etmekte.
Bu kendi halinde grnl politikac kadna hayranlkla bakmtm. Kendini insanlarn hizmeti
e
mutlu olmutu. Bunu da yle bir sadelikle sylyordu ki, ona baknca bu i iin yaratlm san
diniz.
Kadnlar Politikaya Girmelidir.
Bugn kadnn seme ve seilme hakk bulunmas, kadnlarn politikaya girmesi demek deildir
aklar
vatandalk haklardr, bunlarn kullanlmas da kadnlarn politikaya girmesi ile daha iyi ku
acaktr.
Kadnlardan toplumu ynetmelerini istemeliyiz. Kadnlardan bizi ynetmelerini istemeliyi
z.
Kadnlarn politikaya girmesi bir toplumun demokrasisi demektir, zgrlkleri demektir,
uygarl demektir.
Kadnlara politikay kapatan geleneksel kltr bugn de yaamaktadr. Devlet eliyle topluma be
nimsetilmeye
allan aile ideolojisi, kadn yeniden eve kapatmay amalayan, toplum hayatndan uzaklat
lik
yapy canlandrmaya yneliktir. Oysa kadnlarn politikaya girmesi, bir toplumun ada klt
sidir.
Kadnlara ve genlere politikay kapatmak isteyen dnce, artk herkesin kar kmas gere
nllktr.
Tam tersine, kadnlara ve genlere politikaya katlmalarn nermek, onlar desteklemek zorund
ayz. Kadn parti
bakanlar, kadn babakanlar, kadn cumhurbakanlar grmeliyiz. Gemi yllarda Behice Boran
Partisi Bakanl'n baaryla yrtmt. Daha yakn tarihlerde Rahan Ecevit, Demokratik So
Bakanl'n yapmt. Semra zal'n parti bakanlna ya da babakanlna sadece kadn old
kmak da yanltr. Oysa ona kar kta erkek egemenliinin izdmleri grlebilir. Olaya
SHP Genel Sekreteri Deniz Baykal'n da dedii gibi, gerekli koullar yerine getirirse e
lbette babakan olabilir.
Politikada eletirilecek olan etekler ya da pantolonlar deildir, kafann iindeki dncelerd
ir, kimler iin
politika yaplddr, yaplmas dnlen amalardr.
Politikann erdemi kiinin taraf olmasdr. Politikaya giren kii, kimlerden yana, kimle
re kart olduunu
aklam olmaktadr. Politikaya giren kii dncelerini sylemi olmaktadr, duygularn bel

nsan iin de erdem budur. Artk iinde yaadmz dnya aman ben karmayaym diyenlerin dn
Byle dnenler iin yaanacak bir doa, temiz hava, iecek su, bar iinde hayat olmayacakt
k,
ondan yana olan, ondan yana olduunu syleyen, ondan yana alan insanlar iin varolacaktr.
Gelecek yalnz erkeklerin deil, yalnz kadnlarn deil, btn insanlarn geleceidir. Onun
kadnlarn
politikaya girmesi, gelecein byk gvencelerinden biridir. Kadnlarn politikaya girmesi,
hepimizin gelecei
iin gvencedir. Gelecei hak edebilmek iin birlikte almak, birlikte ynetmek zorundayz.
Bu yaznn yazld Eyll ay balarnda btn dnya Ortadou'da esen sava rzgarlarnn s
duyuyordu. Byle bir istenmeyen sava karsa, bu sava fazladan alnan bir kilo unla, iki pa
ket makarnayla
geitirme olana olmayacaktr. Bu daha ok lm, daha ok yaral, daha ok sakat, daha ok k
ok
bunalm demektir.
Kadnlar politikaya...
Kadnlar, bar iin, gvenlik iin, ocuklar iin, soframz iin, evimiz iin, hepimiz iin
a...
Bugne kadar yaplan yanllara kar kmak iin dncelerimizi sylemek iin, duygularn
politikaya...
zin beklemeden politikaya...
Sra gelsin de demeden politikaya...
Geleceimiz olsun diyorsak politikaya...
Kadnlar, gzlerimiz sizde...

BE LDER E
Semra zal
Yaam izgisi snf atlama zlemlerinin gerekleebileceini anlatyor. Devlet dairesinde a
lerce
kadndan biri, orada tanp evlendii eiyle ikbal merdivenlerini adm adm kyor. Eiyle b
yarattklar ANAP felsefesi iin ekici bir rnek: Baladn yere bakma, ne yap yap yksel, s
maya bak,
klf nasl olsa bulunur. Hrsl bir kadn. zlemleri de toplumun ortalama deerlerini yanst
enginlik-hret
ktidar.
Doulu muktedir kadn portresini ok seviyor. Cesareti de hrs kadar yaln. Puro imekten
inmiyor.
Tabanca satn ald biliniyor. Rakiplerine meydan okuyor. Erkeinin arkasndaki kadn olmay
vmiyor. Hrs
denetlenmese oktan erkeinin nne geerdi.
Geleneksel deer yarglarn nemsemiyor. zgr hareketini kstlayan hibir kurala aldrmam
tiini
biliyor. Geleneksel evrelere antipatik grnmeye aldrmyor. Ama batl deil, doulu, Osmanl
an
figrn seviyor. Bu da ada evrelerin tepkisine yol ayor. Bunu dert etmedii de ortada.
bunu saknmadan ortaya koyuyor.
Duygusal yan, sevgiyi hkmetmeyle kartryor. Hkmedebildiklerini seviyor, belki de sevgi
den sadece bunu
anlyor. Duygusal yan, Osmanl kadnn yanstyor. Hayatnda hi ak olmadn kendisi sy
ak olmasnn arkasnda belki bunlar da var.
Ailesine kar koruyucu. ocuklarnn dikili aalarnn olmadn sylemesi, tepkili glm
ayor. Politikac ei deil, kendisi politikac. Gcn einden deil, onunla paylat ikti
Hkmetme tutkusuyla iktidar tam akyor. Ama riskli bir akmadr bu. Baarlar da getirir,
ler de.
Yksek bir diree trmanmaktan daha zor olan, orada kalabilmektir.
Semra zal'n bunu bilip bilmediini hep birlikte greceiz...
Sevin nn
nn'lerin geleneinde politikacnn hrsl ei imgesi yoktur. Mevhibe nn, uzun yllar b
mun
saygsn kazanm, zarif, akll, eini alakgnlllkle desteklemi e ve anne olmutur. Po
dardaki iidir ve yle kalmaldr. Acaba kinci nn kua bu imgenin daha ada versiyon
yanstmaktadr?
Sevin nn fotorafnda bu izlenimi yanstan cizgiler, renkler var ama olayn derinlikleri
e daha farkl
yanlar seziliyor. Sevin nn sadece evinin kadn olmakla yetinecek kiilikte deil. Baarl
limenin
ucunda, kamuoyunda pek bilinmeyen bir i kadn var. Sevin Hanm, ailesini irketinde -gemi
tamacl
irketidir-baarl bir ynetici. Birikimini yeteneini bir glge kadna devredecek kiilik ya
rmiyor.
Tam tersine, kendi baarsn gerekletirecek bir alanda alyor. Politikay m sevmiyor, p
imajn
m sevmiyor, bilmiyoruz. Ama Erdal nn'nn yannda sk yer almaya gnll olmad anlaly
Erdal nn'nn demokratik duygular da, ayr kiiliklere saygl olup zellii de einin ke
ayrlan
zelliklerine hogryle bakmasna uygun. Sevin Hanm'n Erdal nn'nn yanndaki duruu da
ada, kiilikli bir kadn davuruyor. Sevin Hanm eer isteseydi, einin politik kariyeri
tkili
olabilirdi, bu seziliyor ama bu roln benimsenmedii de anlalyor. Belki eine neriler, o k
adar. Daha tesi
Sevin nn'nn ilgi alan dndaym gibi.
Politikacnn hrsl ei, bizim toplumda pek sevilmeyen bir kimlik fotorafdr. Bu fotoraf
hakkedilmemi
ortaklk belki de insanlar rahatsz ediyor. Sevin nn, bu fotorafn dnda. Belki politi
ki
Erdal Bey'in politikaclnn dnda, belki de yle grnyor.
Belki de Erdal Bey'in ei yerine Mevhibe Hanm'n gelini demek daha dorudur.
Rahan Ecevit
Blent Ecevit'in ei deil, birlikte oluturduklar politik ikilinin kadn olan. Yllar boy
enle ayn fotoraf
oluturdular: Sade bir hayat yaayan, dnya malnda gz olmayan, inanlar iin alan, halk
lmaktan
mutlu olan idealist insan.
Fotorafn pozitifi Blent Ecevit'ti, negatifi Rahan Hanm. Yllar yl Blent Bey'in yanl

Hanm'dan bilindi. Blent Ecevit'in kitleleri peinden srkleyen parlak karizmasn glgeleye
hrnlklar,
duygusallklar, zamanlama yanllar hep Rahan Hanm'n yanl etkilerinden kaynaklanyordu.
liderlerin zayf yanlar olmasayd. Sonralar byle olmadna karar verildi. Blent Bey'in ya
endisinindi,
Rahan Hanm'n hrs kendisinin.
Rahan Ecevit ne olduundan ok ne olmadna anlatmaya ok zen gstermitir. Gzel olmaya
k olmaya almyordu, gnl almaya almyordu. Belki de tepkisel bir tutumla halkn mutsu
aclarn, yalnz braklmln simgeleyen bir beden dili kullanyordu. Grnnden davran
yanstt imaj, ekilenleri paylamaya hazr bir abla-teyze imajyd. Tavrlarn ylesine mi
ordu
ki, neyin militan olduu bile merak ediliyordu. Oysa Rahan Ecevit belki de sadece kii
liinin militanyd.
Bugn Blent-Rahan Ecevit ikilisinin toplumsal imaj olan sade, drst, halktan yana lide
rler simgesi, iki
kiinin partisi, diye nitelenen DSP'nin baar grafiini ykseltiyor. Baarsz bir iktidar d
, baarl
muhalefet dneminin arkasnda yava yava siliniyor. Ama bugn bile bilinmeyen, evrelerini
srekli
deitirmekte rahatlk bulan politik ikilinin nasl bir gelecei dledikleridir. Demokrasiyi
kendi partilerinde
hayata geiremedikleri dnlrse bu soru daha da nem kazanyor.
Gerekler dlerden daha uzun yaar...
Berna Ylmaz
Ben evlenmeden nce de Berna idim. Kendisiyle yaplan bir roprtajda Berna Ylmaz'n syle
dii, aklda kalan
szlerdi bunlar. Kendine gvenen kiilikli bir kadnn bu szleri, belki de politikac elerin
sadece e olarak
deerlendiren bir toplum anlayna duyulan tepkiyi yanstyordu. Berna Ylmaz, batl grnm
kadn imajn yanstyor. Doulu kadn tavrlarndan, arabesk renklerden, sradan izgilerden
pler
olmak adna sradanlamak yerine eltist olarak nitelendirilmeyi yeleyebilir. Duru, tutum
, davran plannda
kaliteye zel bir nem verdii anlalyor. Bu seimin kendisini sekinci bir yere koymas da
kanlmaz.
ANAP iindeki etek tutucu, maiyet kadnlarndan biri olmay hibir zaman kabul etmediini
belirten bir izgisi
oldu. Mesut Ylmaz'n debdebeden holanmayan, arya kap da toplumda tepki gren iktidar sa
erinden biri
olmay reddederi tavrlarna ortak davranlar, belki de kendilerine daha yaktrdklar bir
tavrn
nedeni, ok yaknlarndaki iktidar tutkunlarnn sonradan grmelere zg davranlarna tepki
ha
anlamldr. Sadelikli, arbal, ciddi, nitelikli insan davran, aslnda, demokrasilerdeki
rn geici
olduunun bilincinde olmaktan kaynakland zaman gerek bir nem tar. Az gelimi lke demo
ini
tehdit eden iktidar sarholuunu, iktidar bamlln, aklma ne gelirse yaparm baboluu
etkenler arasnda politikac ve evresinin nitelikli olmas zel bir tutar.
Berna Ylmaz, bugne kadarki davranlaryla byle bir izgiyi tutturan elerden birisi. Ken
ni gstermeye
ynelik zel bir abasnn olmamas, birikiminin, formasyonunun, kiiliinin yansmas olmald
e
gl bir kiilik sergilemesi, kendisini nasl etkiliyor, bilemiyoruz. Kimi zaman elerden b
irinin gl kiilii,
dier ein gl kiiliinde rahatszlk uyandrr. Berna Ylmaz, byle bir rahatszl hi d
aralarndaki denge byle bir rahatszl ortadan kaldrmtr. Bir politikacnn ei aklyla
aman
eine de en doru destei vermenin yolunu bulacaktr. Kamuoyuna yanstt ada, zeki, klt
kadn imaj belki de eine en byk destei salayan doru bir tavrdr...
Nazmiye Demirel
Sleyman Demirel gibi renkli, gl bir politik liderin evdeki sessiz ei. Liderin yannda
grnd seyrek
zamanlarda bile sessiz, sakin bir figr. Topluma verdii mesaj, einin rahat etmesiyle
rahat olan, mutlu olmasyla
mutlu olan kadndr. Einin politik hayatna ortak olmaktan dikkatle saknd biliniyor. Ger
m olarak
bilemiyoruz. Belki de byle davranmas topluma uygun bir aile fotoraf iin bilerek seilmit
ir.
Nazmiye Demirel'in Sleyman Bey'in kaderini btnyle paylat her koulda grld. 12 Mar
2
Eyll'de de Nazmiye Hanm, Sleyman Bey'in yannda. Kt gnlerde de, iyi gnlerde olduu gibi
n
yanndaki yerini alyor. Toplumumuzun deer yarglaryla uyum iinde bir davran.
Oysa, Nazmiye Hanm'n hayat da Sleyman Bey'inki gibi hareketli olmal. Srekli eve geli
p gidenler, evin her
zaman deien ortam, her eyi istendii gibi hazrlamak, evin dzenini korumak, her an srpri
ere hazr olmak.
Btn bunlar, politik bir lidere grnmeyen nemli bir destek salar. Nazmiye Hanm'n bunlar
d
anlalyor.
Sleyman Demirel erkek egemen bir toplumda politika yaptn biliyor. Toplumun deer yargl
arn dikkate
alacak kadar hesap adam. Mutlu aile fotoraf, Amerika'da olduundan daha da nemli burad
a. Evine hakim
olamayan partiye de, lkeye de hakim olamaz temasn sessiz sedasz iliyor. Nazmiye Hanm'n
silik portresinde
bu temann rol de olabilir. Sleyman Bey'den ne kan lider elerine ara sra ynelen eleti
de bundan
olabilir.
Bu grnm, Trkiye'nin deien toplumsal deerlerinde, kadnn deien rolnde eskimi say
modernleen grnmne ok uygun olmayabilir. Ama artk Nazmiye Demirel'in konumunda deime
beklenemez sanrm.
Yeni politikaclar herhalde elerinin sosyal konumunu daha modern izgiler iinde dnmek z
orunda
kalacaklardr...
SAH, SZN TKNZ NEYD?
Kadn ocuunun elinden tutmu, alverie kmlar. ocua patik alnacak. Birka dkkana
uygun bir ey bulunmam. Girdikleri bir dkkanda satc:
-Bouna uramayn, demi. Siz burada ocuunuza patik bulamazsnz.
-Neden? demi kadn:
-Sizin ocuunuz antipatik.
Kukusuz bu sadece fkra. stelik de sempatik bir fkra deil.
Hayatn iinde sempatiklik, antipatiklik ne ok yer alr. Byle nice tikimiz var. Gelin
bu konuda biraz
gezinelim. Belki kendimizi tanmada yardm dokunur.
Pratik misiniz?
Hibir eyi fazla dert etmezsiniz. Duruma uygun kararlar abucak verir, uyum salarsnz. B
ir eyi kusursuz
grmek de, be para etmez bulmak da size gre deildir. Durumun size uygun yann farkeder,
size uymayan
yanlar zerinde durmazsnz. leri kolaylarsnz. Skntl bir durumu panik yapmadan zml
seersiniz. Arkadalarnz ille de birlikte olmak isterler. yi bir alma arkada olduunuz
asnz deil
mi? Hayatn glklerini deil, kolaylklarn grrsnz. Titiz arkadalarnz size aar, Na
koyuyorsun diye hayranlkla kskanlk aras duygularn ara sra aklarlar.
Durumun tehlikesi, aslnda ne kadar duyarl olduunuzun anlalmamas, bu bakmdan zen gst
mesi
gereken bir kiiliiniz olduunun farkedilmemesidir. Ama siz bunu da dert etmezsiniz.
Hem de etmeyin, nk
PRATK'siniz.
Romantik misiniz?
Olduu gibi kabul etmek sizin iin deildir. Hep olmas gerektii gibiyi aryorsunuz. Hibir
ey de olmas
gerektii gibi deil. Olanla yetinmek size gre deil. Sk sk gereki ol uyarsyla karla
gerek
insandan insana gre deien bir eydir, siz de bunu anlatamyorsunuz.
Duyarl yapnzn farkedilmemesi sizi ok zyor ama ok az kii bunu farkedebildii iin du

zorunda olduunuzu biliyorsunuz. Bu da sizi ayrca zyor, gelecekten umudunuzun da azal
masna yol ayor.
ok kk bir armaanla sevinirsiniz, bunu da Kimsecikler bilmiyor. evrenizdeki dikkatsiz
liklerden,
kabalklardan yoruluyorsunuz. Yanl zamanda, yanl yerde doduunuzu dnyorsunuz. Keke 1
yaasaydnz. evrenizde doann gzellikleri, zarif insanlar, incelikli bir mzik olmalyd.
Aslnda her ey daha iyi olmalyd. Ne are ki, hayatn gerekleri arasnda yaama estetii
ine pek yer
bulamyor.
Sempatik misiniz?
Bakalarnn houna gitmek sizin de hounuza gidiyor. Ne demiler tatl dil, gler yz. nsa
lk
skntlardan ylesine bunalm ki, hayat gzelletirecek kk bir ey bile onlara yeterli.
lar biraz
olsun mutlu etmek iin aba harcamaya enmiyorsunuz. ocukluunuzdan beri byleydi. Sizi gre
erin ii
alrd. imdi de size sempatik diyorlar. Herkes ilerinizin kolayca yoluna girdiini grp s
nsl sayyor
ama siz bunun ansla ilgisi olmadn biliyorsunuz. yi ki ok gzel deilsiniz. Biliyorsunuz
llik
sempatinin dostu deildir. Gzellik ilk bakta arpc olabilir ama sempati srekli etkilidir
Dostlua nem veriyorsunuz, dostlarnz da size. Dikkat, ansnz krmayn. Bir de -ne yaz
olmaya hakknz yoktur. Herkes neyin var? diye banza r. Siz de uzun etmeyin, sempatik
kolay
deil.
Antipatik misiniz?
ocukluunuzda da size uygun patik yoktu. imdi de hibir eyin uygun olmamas ne talihsiz
lik. Talihiniz yok,
sorun burada. nsanlar pohpohlamaktan holanmyorsunuz. Aslnda gerek bu ama talihsizlik y
akanza
yapm. nsanlarn yanln sylemek kusur mu? En iyiyi siz yapyorsunuz ama deerinizi bil
kiyzl deilsiniz, kimsenin yzne glmyorsunuz ama insanlar da bunu istiyor demek ki. Aman
sizden
holanmyorlarsa siz de onlardan holanmazsnz, olur biter.
Deeriniz bilinmiyor mu? Bu zamanda iyinin deeri bilinir mi? Serviste en ok alan sizs
iniz ama farkna
varan m var? Ona buna glenler el stnde.
Adnz suratsza kardlar, varsn karsnlar. Vara yoa glmek marifetse onlarn olsun.
nizi
bilen kar. Siz tuttuunuz yolda devam edin.
Nrotik misiniz?
Evet, nrotiksiniz, ne varm bunda? Hem herkes biraz nrotik deil mi? Bouna m yazm iz
d? Evet
de okuyan kim? Okusalar da anlamazlar ya. Nrotik olmak artk ada hayatn bir paras. Ayr
anatsal
algnn da amaz bir kriteri. Ama bu duygusuzlar ne bilirler ki? Aslnda insan yapayalnz, a
gerei bu.
Kafka'y anlamak gerekiyor. nsann bcee dnndeki o ince karanl bilmek gerekli. Gerekl
anlyor?
Sinirliymiim, evet sinirliyim. Bakalar da pek sinirsiz, ben de buna sinir oluyoru
m. Psikiatrim da beni
anlamad. Uyum salamam istiyor. Onu da ok uyumlu buldum. nsan ruhunun uyumla deil de uy
umsuzlukla
beslendiini bilmiyor ki. O da bence ar uyum hastalna yakalanm. Nrotik olmak artk so
asl
sorun nrotik bile olmamak. Bak ite, gene skldm.
Erotik misiniz?
Kardeim insanlar hayat kendileri gletiriyor. Ah duygular, vah duygular diye kendile
rini de karsndakini
de tketiyorlar. Hayatlarn yaamyorlar. Sonra da mutluluk peinde kouyorlar. Sen hayatn
may
kafana koymusun bir kere, nasl mutlu olacaksn? Hayatn temeli ne? gdler. Nedir igdle
ma,
beslenme, oalma deil mi? Eh bir evde oturuyorsun, iyi kt karnn da doyuruyorsun. oalma
de
cinsellik verilmi. Verilmi de sen hayvan deilsin ki. nsansn, hep de doann istediini ya
cak deilsin ya?
Cinselliini oalmak iin deil de bedeninin istei iin yapacaksn. Dnyann asl fasl bu d
sensiz yapamadm, seni unutamamdlarn sonu ne? Buyrun yataa deil mi? Bunu batan bilip de
kendini
yormasan daha iyi olmaz m? yleyse cinselliimizi yaamalyz. Bak, kadnl erkekli birok bu
hep o
davadan kmyor mu? Bana ahlaktan falan dem vurmayn, bilirim ben o ahlaklar. Frsatn buld
mu ne ahlak
kalr ne mahlak. Yok bakasnn yannda herkes Hazreti brahim kesilir. ok grdm onlar ben.
karsna
namus, ahlak, bakasnn karsna zgrlk, hayatn yaamak numaras.
Ben cinselliimin farkndaym kardeim. O ylk ikiyzl de reddediyorum. Bakasnn key
deilim. Kendi keyfimin sultanym.
Erotik miyim? Kabulm. Size de tavsiye ederim.
Otomatik misiniz?
Neymi neymi, vallahi farknda deilim. nan ki seni grmedim, grsem selam vermem mi? Dalg
lk da deil
de baka bir ey. Evden ie, iten eve komaktan dnyay unuttum desem yeri. Evin ekmeini bil
ben
dnyorum, biliyor musun? ocuklar byyecekti de ykm hafifleyecekti, ne gezer. im daha
Anneciim hep kz olsun istermi, ona yardmc olur diye. Biz de gerekten ona yardmc olduk
i, boyunca
kz bytyorsun da salata yapmay retemiyorsun. Yok Dersim var, yok Aman anne srasn m b
arkadalarla kyoruz. ap kalyorum. Onun yandayken aabeyim izin almadan evden kamazd
byle diyoruz, onlar baka ortamda byd diyoruz, ezilen gene biziz. Geen gn reklamlarda mu
tfak robotu
diye bir ey anlatyorlard da gldm. Benden iyi mutfak robotu mu olurmu?
Benim hayatm otomatie balanm gibi. Bas dmeye, ko ie. Bas dmeye ko eve. Bas dme
arya, pazara. Bas dmeye annesin. Bas dmeye karsn. Bas dmeye hizmetisin. Ne pil ist
trik,
karnzda otomatik.
Daha ne TK'ler var ama bu ay bu kadarla kalsn.
Artistik misiniz?
Bunda aacak bir ey yok. Herkesin iinde oyuncu bir ocuk var, ama biz ne yapp edip onu
yok etmeyi
biliyoruz. Sizinki de iinizde kald. imdi ocukluunuzda annenizin rujunu, alln srp de
rk
sylediinizi anlatmann hi faydas yok ki. Sesiniz de gzeldi. Arkadalar, toplandnzda s
Hadi ark
syle demezler miydi? Hayat ite. Bir elinizden tutan olsayd sizin de sanat olmanz iten b
ile deildi.
imdilerin arkclarna bakyorsunuz da yle sahnede nasl hareket edeceklerini bile bilmedi
ini grmyor
musunuz?
Hayr hayr, siz yle rol yapar gibi hareket edip de arkasndan artistik dedirtenlerde
n deilsiniz. Sizde sanatn
gerek atei yanyor, ama iyice kllendi. Talih yardm etseydi, ark sylemek, tiyatro, ne bi
yim, belki sinema
bile olurdu. Baksanza kendi halinde kzcazlar bile oyayp, boyayp neler yapyorlar. Size
onlar
seyrederken kendinizi onlarn yerine koyup hayal kurmak kald. Hayat ite, sizinki de
byle oldu.
Bitik misiniz?
Sabahlar yataktan kalkmay bile cannz istemiyor deil mi? Zar zor kalkyorsunuz. Her gn
ayn terane. Nasl
yorgunsunuz... Yani braksalar yeniden yatp akama kadar kalkmazsnz. Kalktktan sonra bir
az biraz
toparlanyorsunuz, leye kadar idare ediyorsunuz, leden sonra gene bir halsizlik kyor ki
ormayn. u ie
gitmek olmasayd ne yapardnz?
Hep byleydiniz ya, geenlerde arkadalarnz Bir doktora gitsen dediler, siz de gittini
z. Doktor da Sizde
kanszlk olabilir dedi. Aman sanki ok nemli bir ey syledi. Siz de kansz olduunuzu biliy
dunuz.
Kanszlk, canszlk hepsi var ite. Hibir eyi cannz istemiyor. Ortada can istetecek bir
yok ya.
Millete de ayorsunuz, ne yle har har komaklar. Hep ayn eyleri yaparlar, gene de har har
koarlar. Gznz
bir an nce eve gitmekte, eve gidince de uzanp yatmakta.
Haklsnz siz BTK'siniz.
Atik-Tetik misiniz?
u insanlara ayorsunuz. Hepsi de miskinlik illetine tutulmu gibi. Sokakta yryenler bil
e admm atsam
m, atmasam m? diye dnyorlar. Tembellik kanmza ilemi, byle nasl kalknrz? Amerika
baksana, herkes sanki bir yere kouyor. lerinde yaama tela var. Bizimkiler, aman canm in
sann stne
fenalk getiriyor.
Sabah mahmurluu falan iin bahanesi, bunlar gn boyu mahmur. Uyuukluun mazereti biter
mi? u
kadnlarn bitmez tkenmez yaknmalar neden? leri bitmiyormu da, yorgunluktan lyorlarm
artk
amar m kald, bulak m dert. At makineye ykansn. lerini bitirmeyi bilmezler sonra da
en
kalma laflar ay bittik, tkendik.
Bunlar kocalarn da tutamaz. Ayol adam ne yapsn senin gibi miskini. Sokakta canava
r gibi karlar, kimi
bulsak diye geziyor. Bunlar gndz byle olurmu da gece yata kuvvetli olurlarm. Ayol onun
atandan ne
olacak, orda da miskindirler merak etme.
Siz ATK-TETK'siniz, hi kuku yok.
Politik misiniz?
Politikayla ok ilgilisiniz. Yok yle, birinin huyuna suyuna gidip de ok politiksin
iz dediklerinden deil,
gerekten politikayla ilgilisiniz.
Partiler ne diyor, ne yapyor, liderleri ne konuuyor, hepsiyle ilgilisiniz. Yalnz
i politikayla deil, d
politikayla da ilgileniyorsunuz. Gorbaov'u ok beeniyorsunuz. Dnyaya yeni ufuklar atn
uz.
Reagan'n politikasn sevemediniz. Bizimkilerden de zal' hi sevememitiniz; gvenmemitini
aknz hakl
ktnz. Demirel eskidi. nn de ok yava. Sempatik gvenilir doru, ama yle insan alp
politikada evrecilik, silahszlanma, nkleer silahlara kar olmak, birok yenilik var. Biz
de senben kavgasn
amyoruz.
Soldasnz elbette, ama yle abloncu deil, yeniliki solda. nsan genileten solda. evre
e ayorsunuz,
Bu nasl ilgisizlik? diye.
nsanlarn politikaya sanki tiyatro seyreder gibi bakmalarna ayorsunuz. Politika, onla
rn hayatn ynetiyor
da haberleri yok. Fiyatlarn artmasndan yaknyorlar, haklarn alamadklarn sylyorlar, a
larn
politikayla ilgili olduunu grmyorlar. Asl derdimiz de bu ya.
Dorusu siz gerekten POLTK'misiniz.
Kozmetik misiniz?
A dorusu severim. Kadn dediin bakml olacak. yle kendisine bakacak da neyim eksik, ney
im fazla
grecek. Makyaj canm makyaj. Bouna m insanlarn bunca merak, insann tabiatnda var. Bakn
ika'nn
yerlilerine, boyalar kartrp kartrp yzlerine sryorlar. nsann tabiatnda var. Gze
hakkmz var kendimizi irkinletirmeye deil mi? Bakml olacaksn. yle bakas iin deil,
enin
gz zevkin yok mu? Dnya kadn gzellii stnde duruyor. Dorusu kendini brakan kadnlara a
o
yle sapsar bir yz, knamsk bir surat. Benim bakasm gelmiyor, erkekler ne yapsn?
Dorusu kadn dediin bakml olacak. yle yala mala ilgisi yok bunun. Her yan kendine g
mesi
var. in srr da bu ya, yle apukarya maskaras gibi gezmeyeceksin. Makyaj dediin kusurlar
ecek,
gzelliklerini gsterecek. Ben severim. KOZMETK derlermi, desinler, umurum deil. Bak bu
nu da
dedirtmeyeceksin. Kendini gsteren makyaj biraz acemiliktir. Usta ii makyajda ne ya
ptn bile belli
olmayacak. Neyse, sen de reneceksin.
Egzotik misiniz?
yle gzleriniz ekilse, kk admlarla uar gibi yryorsanz size Ne egzotik? derler. Uz
n
gelmi gibi, en ok da Uzakdou lkelerinden. Japonya, in, Havaii.
yle deil de, uzak lkeleri grmek, oralarda yaamak hayaliniz varsa, siz de egzotiksin
iz demektir.
O lkelerde sizi eken ne ok ey var. Japonya'nn sakin iiri, yumuak izgileri, kk tn
arn
birbirine saygs. in'in kendine zg tarihi, byl treleri, incelikli mutfa. Havaii'nin
ulu hayat,
o cennet doas, her eyi yaamak iin yapan insanlar.
Aslnda oralarda yaamak isterdiniz, ama hi deilse grebilseydiniz. Nasl da istiyorsunu
z bir Japonya
gezisini. Gazetelerdeki gezi programlarna bakyorsunuz, hi deilse oralarn havasn kokluyo
rsunuz.
Oralarda bir ay imek, gnein douunu seyretmek, karlkl eilerek selam vermek, sade bir
urmak,
yle kaplar yanlara doru alan.
zlem ite deyip geilecek bir ey deil, belki de bir tutku. Ama imdilik bir hayal. Olsu
n. Siz EGZOTK'siniz.
Gzel bir ey deil mi?
Aslnda ne TK'lerimiz var ya, kiminin farkna varrz, kimininse farkna bile varmayz. Bir
ka TK'imiz bir
arada da olabilir.
Biz TK'lerde biraz gezindik. Bilmiyorum evrenizden baz izgiler, baz renkler grebildi
niz mi? (Ya
kendinizde?)
sterseniz, siz de biraz TK OYUNU oynayabilirsiniz:
ESTETK'lerin her eyde gzellik arama merakn,
OTANTK'lerin yerel izgilerini,
TAKTK'lerin oyundan oyuna gemelerini,
AROMATK'lerin her eyin gizli kokusunu nasl aldn,
AKUSTK'lerin seslere ak dnyasn,
PLASTK'lerin yapmack dokusunu,
OPTK'lerin hayat bambaka gzlerle grmesini,
LASTK'lerin eilip bklme yeteneini, siz de bulup gzlemleyebilirsiniz.
nsann TK'ini grmek biraz da onun kiiliini grmek deil midir? Grmek de hogrmek de i
deil mi?
SON