1

Mason

Bektaler






Faruk Arslan
2




3
[Faruk Arslan]
12 Nisan 1969'de Ankara'da dodu. Aslen orumludur. 3 yllk GATA Salk
Astsubay Hazrlama Okulu'ndan mezun oldu. Azerbaycan niversitesi Uluslararas
likiler Blmn bitirdi. Hazar'n Stats konusunda tez yazarak 1997'de
Uluslararas Hukuku unvann kazand. Kanadada Centennial College'den 2008de
Sosyal Toplumcu diplomasyla mezun oldu. Torontoda York niversitesinde
Sosyoloji blmnde itim grd..
Arslan, Karaba, eenistan ve Abhazya savalarn yakndan takip etti. Hazar'n
enerji rezervleri ile ilgili yazd 3 binden fazla haber ve makale Trk ve yabanc
basnda yaymland. Azerbaycan Zaman gazetesinde muhabirlik, haber mdrl ve
ke yazarl yapt. CHA Azerbaycan temsilciliini 3 yl yrtt. 2 yl sresince
Trkiye'de yaymlanan Zaman gazetesinde Bak Mektubu adl keyi yazd.
Azerbaycan'da yaymlanan ilk ocuk gazetesi Tomurcuk'un kurucularndan oldu.
Zaman gazetesinde 2000 yl sonuna kadar Ankara'da diplomasi, d politika ve enerji
muhabirliini yrtt. 14 lkede baslan Zaman gazetesine ynelik zel aratrma
dosyalar hazrlad. Trk dnyas zel muhabirlii yapt. Azerbaycan Gazeteciler
Cemiyeti, Ankara Diplomasi Muhabirleri Dernei ve Kanada Etnik Gazeteciler
Dernei yesidir.
2000-2001de Kanadada Zaman gazetesi temsilcilii grevini stlenirken, Toronto
muhabiri olarak alt. Kanada Trklerinin posta ile dalan cretsiz haber dergisi
Sunrise' kurdu ve bir yl boyunca editrln stlendi. 1998-2004 periyodunda Ali
Alperen mahlasyla srasyla Gndz, Muhalif, Gelecek gazetesi, Hr Gelecek
gazetelerinde ve 2009,dan beri Milli Ocakta ke yazs yazd. 2004 ylnda
Metafizik Magazin dergisinde yazlar yaymland. 2004den beri Kanadada be bin
tirajla yaymlanan ve cretsiz datlan Canada Trkte, 2006dan beri ke yazs
yazyor. 2000den beri ise, internet medyasnda aralksz ke yazlaryla haberciliini
srdryor. Evli ve iki ocuk babas olan Arslan, Kanada ve Trkiye vatanda olarak
Kanadada gazetecilik yaamna devam ediyor. Arslan, iyi derecede ngilizce,
Almanca ve Azerbaycan Trkesi biliyor.

Yaymlanm Eserleri:
Matrixin 11 Eyll Kurgusu
Hazarn Kurtlar Vadisi: Petrol mparatorluunda G Savalar
Net Krlma: Evenjelik Harbin Kurgusu
Petrol Satranc
Kanadaya Gelmenin Yollar-Kurtar Bizi Kanada
Mesihin Hzr Barnaba: Hristiyanln Gizli Tarihi
Kemirde Hz. sa Efsanesi
September 11 Fiction of Matrix
Vadinin ifresi zlyor
Kurtlar Vadisi Fenomeni
Karakutu Ergenekonun Karanlk smi: Tuncay Gney
Mason Bektailer
Faruk Arslan
4




indekiler

Giri ............................................................................................... 400
Mason Bektailik ve Hac Bekta Aydnl ............................ 400
Birinci Blm ............................................................................... 417
GEREK BEKTA MASON OLMAZ ..................................... 417
kinci Blm ................................................................................. 433
BEKTALERDE POSTNN LDERLK ANLAMAZLII
....................................................................................................... 433
nc Blm ............................................................................. 443
BEKTALER BLNYOR .................................................... 443
Drdnc Blm ......................................................................... 467
RGTSEL ETNK VE DN YAPI .......................................... 467
Beinci Blm .............................................................................. 483
HOCA AHMET YESEV VE BEKTALK .............................. 483
Altnc Blm ............................................................................... 501
BEKTALN BE YZ ....................................................... 501
Yedinci Blm ............................................................................. 531
BEKTALK MTLER ............................................................... 531
Faruk Arslan
5
Sekizinci Blm ........................................................................... 563
OSMANLIDA MASONLUK VE BEKTALK ...................... 563
Dokuzuncu Blm ...................................................................... 585
SABATAYCILAR VE MASON BEKTALERN LKLER585
Onuncu Blm ............................................................................ 603
MASON BEKTA DERN DEVLET ....................................... 603
On Birinci Blm ......................................................................... 625
RUDOLF VON SEBOTTENDORFF VE ZYA GKALP ...... 625
On kinci Blm .......................................................................... 641
MASON BEKTALERN EHTLK TEKKES ...................... 641
On nc Blm ....................................................................... 649
MASON BEKTALER VE HURUFLK ................................. 649
On Drdnc Blm .................................................................. 669
ATATRK, MASON BEKTA MYD? .................................. 669
On Beinci Blm ........................................................................ 685
ATATRK MASON BEKTALER M LDRD? ......... 685
On Altnc Blm ........................................................................ 715
DERSMDE NE OLDU? ............................................................ 715
On Yedinci Blm ....................................................................... 739
ENCMEN- DAN TARKATI.............................................. 739
On Sekizinci Blm ..................................................................... 766
Faruk Arslan
6
HACI BEKTA AYDINLII ...................................................... 766
Kaynaka ...................................................................................... 780
Tantm ............................................ Error! Bookmark not defined.






















Faruk Arslan
7
Giri
Mason Bektailik ve Hac Bekta
Aydnl
Almanyann Berlin kentinde Cem Evini 1 Ekim
2000de ziyaretimden sonra kafamda bu kitab yazma
fikri olutu.
Sabahn ilk saatlerinde bir okurun benle grmek
istediini santral operatrmz Tuncay sylediinde,
'hemen bala' dedim. Okurlarla grmeye, eletirilerini,
elbette iltifatlarn duymaya baylrm. Almanya
hkmetinin resmi davetlisi olarak gittiim 'Almanya'da
G, ltica ve Alman Hukuk Devleti' konulu, bir haftalk
Almanya gezimden yeni dnmtm, tarih 3 Ekim 2000'i
gsteriyordu, saat 9.00 sularyd. Ahizenin ucundaki ses
ok kibard. Kendisini eski bir MT mensubu olarak
tantt ve hayretle sordu:
Gerekten Faruk Arslan ile mi gryorum?
Evet deyince, 'aknlm maruz grn, siz bir ezberi
haberinizle bugn bozdunuz, sizi tebrik etmek iin
aradm.' dedi. Ne yaptmn farknda bile deildim.
Yal bir eski brokrat olduu izlenimi veren ses,
kendisinin MT'de yllarca Alevilerden sorumlu masada
altn, 'Aleviler nasl altya sekize bler, birbirine
drrde yle ynetiriz' diye politikalar yazdklarn ve
hayata geirdiklerini dile getirdi. altm Zaman
gazetesi Snnileri temsil ettii iin Alevilere dman
olmalyd, haklarn asla savunmamal, hep ayrmclk
Faruk Arslan
8
kokan haberler retmeliydi. Hep byle gideceini
ngrmlerdi.
'Bunun yanl olduunu bilsemde, stlerimizin verdii
grevleri yerine getirdik ve Alevileri lkenin bana bela
olmasnlar, glenmesinler diye bldk' diye z eletiri
yapt okurum. Uzun konutuk, bu haberlere devam
etmemi, Trkiye'nin kaderinin bir gn deieceini,
Alevisiyle Snnisiyle, Trkyle Krdyle, laikiyle
antilaikiyle karde olduunu anlayaca temennisinde
bulundu. Bu ayrmcl kimlerin planladn merak
ettim ve peine dmeye karar verdim.
Kamplama, kutuplama, ayrtrma, tekiletirme sona
erecek ve lkemiz yeniden Tek Yrek ve Tek Trkiye
olacak diye o gn byk bir nee ile ie baladm. Peki bu
haber gazeteye nasl girmiti?
Alman yetkililer, Berlin gezimiz srasnda, bizi Kilise'den
Cem evine dntrlen mekana gtrmt. Berlin'de
faaliyet gsteren Anadolu Alevileri Kltr Dernei ve
Bakan Metin Kk 5 kiiden oluan gazeteci ekibini
ok iyi karlamt. lerinde sadece ben rportaj yapmak
istedim. Alevilerin Almanya modelini ve Trkiye'nin
ihlal ettii haklarn, mcadelelerini, hakszlklarn
anlatan Kk, hangi gazeteden olduumu grme
sonras kartvisitlerimizi dei toku yapnca anlad.
Birden ayaa frlad, yz deiti, kzard, bozard: Ne!
Ben imdi 'dinci', 'Alevi dman' bir gazeteye mi
mlakat verdim diye kkredi. Yaftalyord. Alman
rehberimiz, kendisini zor yattrd. Yzme nefretle,
dmanca bakt ve 'altn gazete bu mlakat asla
yaynlamaz, siz hi bir zaman bizi savunmadnz,
savunmazsnzda' dedi. nyarglyd. Bir takm
Faruk Arslan
9
elbisesine bahse girelim mi? diye neride bulundum.
Kabul etti. Cem Evi'nden ayrlrken elimi skmad.
Haber gazeteye ertesi gn 'Aleviler AB'ye gveniyor'
balyla D Haberlere yarm sayfa, sayfa maneti ve 1.
sayfadan anonslu fotorafmla birlikte girdi. Haberi
Almanya'dan gndermi ve telefonda D Haberler Gece
Sorumlusu Yakup alvarc'ya girdiim bahisten
bahsetmitim. Zaman'n snrlarn zorlayan bir
gazeteciydim, byle haberleri gazeteye sokmann en iyi
yolu gece servisiydi. Boazii mezunu bir aydn olan ve
Zaman'n misyonunu bilen Yakup, tm sorumluluu
zerine alarak haberi girdi. Sa kesimler, henz diyalog
almalarna balamam, Alevi almn yapmamt.
Alevi alm artk zaruridir. O gnlerde sadece
Cumhuriyet gazetesine yakt sanlan bir haberdi.
Bugn dahi halen tartlan Alevi haklarndan ve
taleplerinden radikal bir biimde yle bahsediyordu:

nan hrriyeti dorultusunda eit ve adil muamele talebi
ile uzun soluklu bir eylem plan hazrlayan Aleviler,
bugne kadar verilmediini savunduklar haklarn
alabilmek iin AB'nin Ankara ile oturaca pazarla
gveniyor. Almanya'da 92 dernekten oluan Turgut ker
bakanlndaki Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu ile
Berlin'de faaliyet gsteren bin 200 yeli Anadolu
Alevileri Kltr Dernei, AB tarafndan Ankara'nn
nne konulmas beklenen bir Almanya modeli ortaya
kard. Berlin'de 40 bin Alevi Trk vatandana din
eitimi verme yetkisini alan Dernek Bakan Metin
Kk, Berlin'de elde ettikleri hrriyetle ekillenecek
yeni modelin Trkiye iinde model olacan syledi.
Kk, Aleviliin slam dininin Batni bir yorumu
Faruk Arslan
10
olduunu Almanlarn benimsediini bildirdi. Babakan
Blent Ecevit'in ve bugne kadar siyasi partilerin
Alevilere verdikleri szleri tutmadn ifade eden Metin
Kk, hkmet ve parlamantonun duyarszln
srdrmesi halinde nce Trkiye'de davalar alacan,
sonu alnmamas halinde daha sonra Avrupa nsan
Haklar Mahkemesi'ne gidilerek inan hrriyetlerine
ynelik haklarn alnacan savundu. Alman
Dantay'nn kendilerini bir dini cemaat olarak kabul
ederek din eitimi verme yetkisi verdiini hatrlatan
Kk, verilen yetkinin alnamayacan ve basklarla
yozlatrlamayacan belirtti. Kk, "1949 Alman
anayasasnn 23. maddesine gre dini kurumlar ders
verebiliyor. Berlin ve Werder Bremen'de 1948'deki eski
anayasa da geerli olduu iin bu yetki kolay alnyor.
Hamburg'da farkl olarak yetki kiliselerde. Ancak tolerans
gstererek mevcut mfredat iinde ders verilmesine izin
veriyorlar. Berlin modelinde ise kendi mfredatmz
oluturarak hukuken elimizden alnamayacak bir hrriyet
elde ettik. Sunduumuz kltrel projelere gre devletden
maddi destekde alyoruz. " dedi. 2001'de balayacaklar,
semeli Alevi din dersi mfredat ile ilgili ev devlerini
altklarn, hazrladklar mfredatn Alman bakanlk
komisyonu tarafndan uygun bulunduunu ileri sren
Kk, " Snnilere din eitimi verme yetkisi alan slam
Federasyonu ve dier cemaatlerle ortak bir mfredat
kabul etmemiz mmkn deil. Bunun iin yasalar
deimeli." diye konutu. Din dersini Trkiye'deki
yntemle deil bilimsel, pedagojik olarak vereceklerine
deinen Kk, sadece Trkiye'den deil Balkanlardan
gelen Alevi ocuklarnnda bu eitimden yararlanacan
syledi.
Faruk Arslan
11
AB'de kltrler ve dinler kaynarken, Alevi toplumuna
haklar verilirken asrlardr yaadklar Anadolu'da inan
hrriyetlerinden yoksun braklmalarn sert bir dille
eletiren Kk, Tekke ve zaviyeler kanununa gre
1925'den beri Hac Bekta Veli'nin trbesinin mze ve
yasakl blge olarak kullandrlmasnn inan hrriyeti ile
rtmediini ne srd. Diyanet leri btesinden
Alevilere pay verilmesini neren Kk, nemli olan
Alevilerin AB yolunda iken Trkiye'deki hak ve
hrriyetlerini almalar olduunu vurgulad. Trkiye'ye
giden AB'li diplomatlarn ve Alman politikaclarn
Trkiye'yi kendilerinden sorduklarn iddia eden Kk,
ekim aynda aklanacak AB'nin Trkiye lerleme 2000
raporunda Alevilerle ilgili blmnde yer alacan
kaydetti.
Her yl ABnin hazrlad raporlarda Krtlerden sonra
artk Alevilere de geni yer ayrlyor.
Metin Kk'ten halen bir takm elbise alacam var.
Alevilii slam'dan ayrarak ayr bir din haline getirmeye
alan baz i ve d fitne odaklar, 7 milyonu akn
Alevi vatandamz tahrik etmeye hazrlanyordu. Bu
haberi sansrsz yazdm. 8 yldr ayn noktadayz.
Almanya stihbarat, Alevilerimizi ynlendirirken,
Ankara seyrediyor. Alevi Bektai Federasyonu Bakan
Ali Balkza gre, lkemizde 20 milyon, Devlet Bakan
Said Yazcoluna gre 7 milyon Alevi yayor. Geen
sre iinde Alevilere haklar verilmedi. Bunu istismar
eden Almanya'da Alevi dernekleri ats altnda
birletiren Turgut ker bakanlndaki Almanya Alevi
Birlikleri Federasyonu, 22 Temmuz 2007 seimi ncesi
katldklar Cumhuriyet mitingleri ve 9 Kasm 2008
Alevi mitinginde, hkmeti ypratmaya ynelik derin
Faruk Arslan
12
devlet Ergenekon'un Psikolojik Sava oyunu sahnedeydi.
Almanyada Almanca verilen Alevi derslerinde
Aleviliin slamdan ayr bir din gibi empoze edilmesi
nedeniyle gurbetdeki Trkler, ana akm temsil den
Trklerden keskin bir biimde ayrld. Alman
stihbaratnn istediide buydu. Kendi kltrel
zenginliimizi inkar ettiimiz iin Almanlar, bamza
orap ryor. Seyredenler kaybediyor.
Bu durumun farknda olan Zaman Gazetesi Genel Yayn
Ynetmeni Ekrem Dumanl ve Yeni afak Gazetesi Ke
Yazar Fehmi Koru, defalarca Alevilere sz konusu
haklar hkmetin sunmas iin Babakan Recep Tayyip
Erdoan'a tavsiyeler yazdlar. 2008in son aylarnda
herkes bir neri getirmeye, her kafadan bir ses kmaya
balad. Alevilere gemite irkince 'Mum Snd'
yaktrmalar yapanlara, byle bir uygulamann
Alevilikle olmadn akil Snniler savundu. Cem
Evlerinin Cami'nin yannda almasnda bir saknca
olmad gr bir sesle vurguland ve baka bir ezber daha
bozuldu. Tarikatlar ibadetini Osmanlda tekke ve
zaviyede yapard, camiye gitmeleri mecbur deildi. Cem
Evide nereden kt diyenler tarihi bilmiyor. Bu tabir
2005 ylnda Trk diline girdi. Tekkeler kapal olduu
iin yeni isim bulundu, yasak delindi.

Cumhuriyet ncesi ve tarikatlar kapatlncaya kadar, Hac
Bekta Veli tarikatna girmi kylye Kzlba veya
Alevi, ehirliye ise Bektai denilirdi. Mason Bektailer
elit Bektailii savundu, Anadolu Aleviliinden
kendilerini ayr grdler. Osmanl ve Trkiyede d
istihbaratlara alan casus ve ajanlarn pek ounun
Bektai kimlii kullanmas ve mason olmas tesadf
Faruk Arslan
13
deildir. Masonik Bektai yapnn gemite kulland
ttihat ve Terakki gelenei etelerle, Ergenekon ile
bugnde yayor, bu gerek yadsnamaz. Bu bak amz
bir komplo deil, tersine bir komplonun deifrasyonunu
salayacaktr.
Osmanl ve Trkiye'yi neredeyse 170 yldr Mason
Bektailik, gizli kurduklar derin rgtler veya aktan
iktidarlar ele geirerek, satn alarak ynetiyor.
Trkiye'nin ad bir trl konamayan derin kimlik sorunu,
tabusu budur. Mason Bektailer, Bektailii ve Alevilii
amalarna uygun defalarca dntrd, evirip evirip
kullandlar, yine kullanmaya hazrlanyorlar. Bat
modernizmini de ateizmide lkemize onlar getirdi.
Mason Bektailerin koordinesinde, Aleviler/Bektailer
arasnda taban oluturmak isteyen ar sola mensup terr
rgtleri ve etnik blc terr rgtleri, Alevilii ve
Alevileri savunuyor grnerek kendi siyasi ve ideolojik
anlaylarn Alevilik/Bektailik olarak sunmaya
alyor, yurt iinde ve dnda bu maksatla yaynlar
yapyorlar. Mason Bektailiki hi bir zaman mnafklk
anlamnda kullanmak istemiyoruz. Masonluu c
gsterme niyetinde deiliz. Sosyolojik bir olgu olarak ele
alyoruz. Tabularn ykamayan milletlerin nne yabanc
istihbaratlarn yerli ibirlikileri kullanarak engeller
kartmas kanlmazdr.

ok tartmal bir konuyu masaya yatryoruz. Son 150
yldr Bektailik, Mevlevilik ve Melamilik arasna karan
masonlar, zellikle Alevi Bektailii derinden etkilediler.
1908 ile 1918 arasnda Osmanl mparatorluunu idare
eden ttihat ve Terakki Partisinin hemen hemen tm
mensuplar masondu denir, ancak nedense Bektai
Faruk Arslan
14
kimlikleri sylenmez. Osmanlda Bektailerin
masonlarla iie gemeye balad dnemi ve
Cumhuriyet dnemini sorgulayacaz.
Mason Bektailik ve Geleneksel Bektailik arasnda
sava, Babagan Bektailerinin en nl mritlerinden
merhum halife baba Turgut Kocann, son dedebaba
Bedri Noyan'dan yirmi gn nce, 15 Ekim 1997'de vefat
etmesiyle balad. Koca'ya gre, gerek Bektai mason
olamaz, nk Dedebabann Bir damarda iki kan
olmaz sz mnevver Bektalerin ortak bak asdr.
Bektailik postunu Koca ve Noyan'n aniden lm
zerine 12 Aralk 1997de seimde ele geirmek iin
mcadele eden 33. Dereceden Mason lhami Teoman
Greye ve pek ok masona gre, Masonluk ile Bektailik
kardetir. Gerekten yle midir?
Bu iki kritik lmn ardndan yaplan seimde Baba
Haydar lmezin Mason olan Dedebaba olamaz
bakaldrs nedeniyle Teoman Gre, seimde Postniini
Haydar Ercana kaptrd, ama iine sindiremedi. Bunun
iin 1998'de Ankara darbesiyle mason olmayan kendi
ekibinden Mustafa Ekeyi zorla Posniin yaptrd. kilik
kartan bu giriimde herey vard: masonlar ve oyunlar,
Bektai-mason srtmesi, edeperknn inenmesi,
adam ayartma, tarikat retisinin hilafna egoizmin,
fitnenin, parann zirve yapmas...

Gerektende gerek Bektailer mason olamaz m? "Btn
Ynleriyle Bektailik ve Alevilik" kitabnda nceki lider
Do Dr. Bedri Noyan Dedebaba, kendisine el veren Ali
Naci Baykal Dedebaba'dan "Bektailik alaturka
masonluk, masonluk alafranga Bektailiktir" tespitini
iitmiti. Bu tesbit gzacc. Masonluk eskiden
Faruk Arslan
15
Bektailerde kanksanmazd. Tarikata g verirdi,
Osmanly son 10 ylnda akca ve Trkiyeyi 85 yldr
gizliden bu gle Bektai kkenliler mason ola ola
ynettiler. Oysa imdi uzun yllardr ilk defa Geleneksel
Bektailer, masonlardan kurtulmaya abalyor. Artk
masonluk gurur duyulacak bir g merkezi olmaktan
kyor. Sabatayc tartmalarnn kasten bizzat Sabatayc
kkenli Bektailer tarafndan balatld fark edilmesede,
bu anlamsz g gsterisinin sahtelii artk fazlasyla
srtyor.
Yakndan tandm nl Rum Trkolog Kanadal Dimitri
Ktskse bakacak olursanz, koca Osmanl devleti bir
Rum ile Bektai imparatorluuydu. Trkiye
cumhuriyetini kuran kadronun tamam ya masondu, ya
Bektai idi veya mason Bektaiydi. Atatrk Bektai
veya mason yapma abalar sonusuz kalmtr.
Atatrkn mbadeleyle Sebatayclar Selanikten
getirildii bilinir, ama aslnda Balkan merepli mason
Bektai klann Trkiyeyi ynetmeleri iin transfer ettii
skalanr.
Mason Bektailer tarafndan zehirlenerek ldrlen
Atatrkn mason localarn kapattrd 1935 ylndan
itibaren hem mason hem de Bektailerden kurtulmaya
alt gizlenir. Do. Bedri Noyan Dedebaba`ya gre,
generallie kadar ykselmi Bektai subaylar bulunuyor.
Dediine gre, Atatrk de Bektaiydi; en yaknlarnda
tuttuklar arasnda da epey Bektai vard. Peki o halde
Mason Bektailer neden Atatrk' zehirleyip ldrdler?
Kimileri Atatrk' Sabataist ve Masonluk yesi bir bozuk
Bektai gsterip istismar etmeye alyor.

Faruk Arslan
16
Sebatayclar, masonlukla Bektailii son 150 yldr
Hurufilikle Kabalay da iine katarak mezcetmekle
kalmadlar, yeniden kurguladklar Bektailik ats
altnda ifte dini kimliklerini gizlediler. 1846da
Bektailiin yeniden uyan dnemi ile Masonluun
Osmanlda yayl dnemi az ok farklarla paralellik arz
ediyor. Bu yzden bir ksm Bektailerin Mason
olduklarna dair rivayetler bulunuyor. Hurufilik akmn
ve el kitab Cavidan' yakndan inceleyeceiz.

Mason Bektailer, namaz klmayan, iki ien Bektai
tipini pek sevdiler. Utanp sklmadan Osmanlnn
mayasn oluturan alperenleri, Hac Bekta Veliyi,
Yunus Emreyi, Ahi Evran, Taptuk Emreyi, Abdal
Musay, Ahi Evreni, emsi Tebriziyi, Kuran tanmaz,
ibadeti nemsemez, iret eden birer Batni dervi yaptlar.
Hac Bekta Veliyi Hoca Ahmet Yeseviden icazet alm
bir Horasan ereni yerine, en sapk Batni tarikat
smaillilerin mehur suikastclar gizli rgtnn reisi
Hasan Sabbaha mrid eyleyip bir smailli Daisi
saydlar. Yesevinin bir alpereni olan Hac Bektain
slam anlama ve yaama misyonu ile Mason
Bektailerin misyonu hi birbirine benzemiyor.

Gerek Tasavvufi ve Sufi yorumdan, Mslmanlktan
uzaklatrlan ve geni merepli hale getirilen Bektailii,
gya Snni slamn dman, Alevileri laikliin teminat,
CHPnin oy deposu yaptlar. Alisiz Alevilii icat
edip, Alevilii slam dna karma gayretleri, son
yllarda su yzne kt. Bir asrdr orduya, brokrasiye,
yargya yerletiler, Trk derin devletinin, istihbaratnn,
Ergenekonun gerek sahipleri oldular. Bu kadar gl
Faruk Arslan
17
olduklar halde, neden Alevilerin sorunlarn zmek
istemediler sorusunu, kimse soramad. Oysa 85 yldr
ekonomiyi bizzat ynettiler, siyaseti, medyay istedikleri
gibi ynlendirdiler.

170 yldr elit Bektailii kurarak, kendilerini dz Alevi
halktan ayrdlar, Alevilerin kimliklerini yaamalarna
izin vermediler. Tekke ve zaviyeleri, saltanat kaldrdlar,
zira gya Trkiye Cumhuriyeti bir Bektai
Cumhuriyetiydi. Halkla i ie bir erenlik yolu olan
Bektailik, asl hviyetinden hzla uzaklatrld. Brakn
Hz. Muhammedi (SAV) sevmeyi, gstermelik bile olsa
Hz. Aliyi sevmeyi dahi beceremediler. Bu kadar
yanllk yadrganyor. Alevileri devletin zerine sren ve
Alevi Snni ayrln krkleyen sahte Bektai
masonlarn, maskesini drmenin vakti geldi, geiyor.
Geleneksel Bektailik ile masonik Bektailik arasnda
bugn bir sava yaanyor.

Alevilik son zamanlarda daha yksek sesle konuulmaya
baland. AK Parti'nin Alevi alm, Alevi rgtlerin
oundan destek bulamasa da meseleyi gndeme tad.
Trkiye'nin bir Alevi sorunu olduuna inanyorum. Bu
sorunun baz boyutlarn Mason Bektailik bal altnda
inceleme tercihinde bulundum. Yoksa Alevi meselesi ile
ilgili ok sayda kitap var. Fakat hibiri son 170 ylda
'Mason Bektai'liin 'Geleneksel Bektailik' ve Alevilik
zerindeki etkisini, Alevilerin bugnk durumunu ve
gidiatn ele alma noktasndan hareket eden almalar
deil. Aleviler kendilerini sorgulamaya baladlar.
Bektailikten hele hele Mason Bektailiin uydurduu
alafaranga hurafelerle dolu Bektailikten kurtulup,
Faruk Arslan
18
Alevilik kltrn temizleyip aslna dndrmek iin
almalar yaplyor.

Alevi/Bektai slam anlay; slam iinde kendi ibadet,
inan kural ve kaidelerini, rtiellerini eitli kalplar
eklinde oluturmu, birbirinden eitli nedenlerle farkl
grnmlere sahip olsalar da cem, semah, dede, baba,
ocak, msahiplik, muharrem orucu, hzr vd. ok nemli
ibadet uygulamalarnda ciddi sistemler gelitirmi, Kuran
gibi, Buyruk gibi, ulu ozanlarn ve dnrlerin grleri,
szleri, iirleri, deyileri gibi belli kaynaklar kendilerine
rehber edinmi, bu sistemlerle yaamlarn srdrm bir
inan btnldr. Hz. Alisiz, Hz. Muhammedsiz,
Kuransz bir Alevi/Bektai slam anlay dnlemez.
Hz. Hseyinsiz, Kerbelasz, Muharremsiz, Ehlibeytsiz
bir Alevilik/Bektailik dnlemez.
Aleviler, kimlik bunalmlar iinde kendini hala ifade
edebilme rahatlna kavuamad iin herkes kendi
Aleviliini/Bektailiini yaratyor. Peki Bektailerin,
Alevilerin ou neden solcu Kemalist'tir veya kendilerini
Kemalist olarak tanmlyorlar? ok sayda Alevi kurumu,
Cemevi, cemevi ve kltr derneklerinin yneticileri var.
Bunlarn birou Kemalist. Mason Bektailik,
1960'lardan beri Bektai ve Alevi toplumu ierisinde de
kayda deer bir ounluun kendisini Atatrk ya da
Kemalist olarak tarif etmeye zorluyor. Atatrk' Bektai
gsteriyorlar. Cumhuriyet dneminde hi bir haklar
verilmedii halde Alevilerin Atatrk', bir Mehdi, bir
tabu olarak grmesi salanm durumda.

Dersimli bir Alevi olan Yzleme Dernei Bakan Cafer
Solgun, 'Alevilerin Kemalizm'le mtihan' adl kitabnda
Faruk Arslan
19
u grleri savunuyor: Alevilerin Kemalistlii bir
takiyedir. Daha dorusu yle balamtr. Kemalizm'i
yaymaya alan; Cumhuriyet mitinglerinden Alevilerin
darbe ars yaplan mitinglerde boy gstermesi iin
canla bala alan kiilerdir. Alevilerin eriat tehlikesine
kar darbe ars yaplan etkinliklerde bulunmalar ok
utan verici bir eydir.

AKP bir iktidar partisidir. Eletirilecektir. Fakat
Alevilerin sorunu AKP ile beraber ortaya kmamtr.
Alevilerin sorunlar u veya bu siyasi partiyle deil,
dorudan rejimledir. Avrupa'daki baz Alevi dernekleri
Ali'siz Alevilik'i gndeme sokmaya alyor.

Alevilerin taleplerini daha fazla grmezden gelmeye
devam edersek u fikirler ya da u hareketler boy
gstermeye balar. Belki de bugn taraftar bulamayan o
grler taraftar bulmaya balayacaktr. Avrupa'daki baz
Alevi dernekleri Almanya stihbarat ile ibirlii yaparak
Alevilerin bir aznlk olarak kabul edilmesi ynnde
alma yrtyorlar. ok ak sylemek gerekir; bu aba
ve almann en byk amac belki de yegne amac, o
derneklerin milyonlarca Euro olarak ifade edilen
fonlardan yararlanmasnn mmkn hale gelmesidir.
Alevi talepleri ne kadar normal karlanrsa toplumsal
nyarglar aabilir ve gerek manada kardelik bilincini
yerletirebilirsek bu tr marjinal abalar etkisiz
kalacaktr.

Sorunun zm iin atlacak en byk adm, Alevi
toplumunun zerinde ortaklat taleplerin
karlanmasdr. Diyanet leri'nin kaldrlmas,
Faruk Arslan
20
Cemevlerinin ibadethane olarak kabul edilmesi ve
zorunlu din derslerinin zorunlu olmaktan karlmas gibi
konular halen skntl madde balklar. Bunun yan sra
Sivas ve Mara katliam ile ilgili dosyalarn almas,
davalarn yeniden grlmesi gerekiyor. Eer devletin
birimlerinin mdahil olduu olaylar resmen kantlanrsa
Alevi toplumundan zr dilenmesi elzemdir. Elbette ki
bunlar ok kolay gerekleecek eyler deil. 2009 ve
2010 ylnda yaplan 7 Alevi altay sorunun
zmnn sanld kadar kolay olmadn ortaya
koydu. Alevilerin talepleri ok eitliydi, ortak bir
deklarasyona ulamak iin daha fazla empati
yaplmalyd. Alevilerin beklentilerine cevap
verilememitir.

1937 ve 1938'de Dersimde ne olduuna vereceimiz
doru cevap, bence zr devletimizi belki de Tuncelili
Krt Alevi vatandalarmzla bartracaktr. Elbette,
hangi Bektailik ve Alevilik geleneksel ve gerektir
sorusuna bu kitabn cevap vermesi mmkn deildir. Bu
alanda saha almalar yaplmaldr. Trkiyede yeni bir
dnm yaanyor. Yeni bir muhafazakar sermaye ve
snf ortaya kyor ve Beyaz Trkler de
diyebileceimiz eski elit Mason Alevi Bektailer gcn
kaybediyor. Eski elitin paras olan Sabatayc
kkenlilerin rolleri nemsizleiyor. Gerek Aleviler
haklarn aramaya, bastrlm kimliklerini bulmaya
alyor. Mason Bektailerin ynetimindeki derin
devletimizin oyunlarna gelerek heba ettiimiz 170 yl
artk tamir etmeliyiz. Trkiyede kanm her sorunun
altndan Mason Bektailer kyor. Gerek Aleviliin
ortaya kmas ilerine gelmiyor.
Faruk Arslan
21

Bu kitapda grlerine yer verdiimiz merhum evki
Koca, Bektailiin masonluktan arndrlarak 1876dan
nceki haline dndrlmesini arzuluyordu. Bektailerin
mason olmasna karyd. evki Koca, kadim Balm
Sultan Erkannn yaatlmas gerektiini savunuyordu.
Bu nedenle, evlenmemeyi esas alan mcerret erkan ile
nasip aldn belirten Koca, Trkiyede Cumhuriyet
sonras bu gelenei hayata geiren belki de ilk Bektai
olduunu belirtiyordu. Koca, Bektai geleneine uygun,
dnsel yapsna uygun bir deiime evet derken, bu
deiimin Hac Bekta Veli ile Ahmed Yesevi ile gelen
kltre, kklerine o ulu nara uygun ve evrensel alm
olan bir deiim olmasn savunuyordu. Koca, Siyasal
iktidarla ilikilerinde daima sivil bir kimlik. Ama laiklie,
cumhuriyete, demokrasiye, niter yapya kar bir kamp
deil. Devletin resmi formatnn karsnda kltrel bir
rekabetin srdrlmesinden yana bir kimlik olmal.
grndeydi. (Kk, 2000). evki Kocann, u
tespitini unutmayalm: Bilinenlerin aksine Kadim
Bektailik temelinde bir Yesevi postulat olarak Ehl-i
Snnet Vel Cemaat bir konsept bulunuyor. (Koca,
2003). Bektailikte reformun Kanuni devrine Balm
Sultan ve Sersem Ali Baba dnemindeki haline
dndrlmesi fikrine katlyorum. Koca nn dnya
dedebabal eskisi gibi Trkiye de olmal gr, vizyon
sahibi olmann gereidir. Dnya Bektailerinin tekrar
Trkiye den ynetilmesi halinde bu tarikatn yeniden
slam a hizmet etmesi muhtemeldir. Bu kitapda asla
Bektailii ktlemek, karalamak niyetinde deiliz.
Gerek Bektailiin zlemi iindeyiz.

Faruk Arslan
22
Mason Bektailer, geleneksel Bektailer ve Aleviler
arasndaki farklar eskiden gremiyordum. Perde
gzmden 10 ylda kalkt. Bektailiin masonluk
tarafndan ele geirildiini pek oumuz halen farknda
deil veya bunun ne denli nemli olduunu
kavrayamyor. Derin devletin gerek sahiplerini
tanmadan kimse Trkiyenin geleceini planlayamaz.
Mason Bektailer, bu lkenin 170 yldr hakim gcdr,
derin devletlerinin gerek sahibidir. Alevi alm kolay
olmayacak. Hacbekta Anadolu Kltr Vakf, Trkiye ve
bugn Avrupa'daki 495 Alevi rgtn bnyesinde
barndran Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu ve
Alevi Bektai Federasyonu, Almanlarla dirsek temasnda
Ankaray zorlayacak gzkyor. AKPnin Alevisiz
Alilik peinde olduu savunuyorlar, kendiler inin
Alisiz Alevilik hatta slam d laik bir Alevilik peinde
olduklarn gizliyorlar. Mason Bektailere ve derin
devlete ramen Alevi alm yaplp yaplamayacan
greceiz.
Mason Bektailer ile Ergenekon ve krk kiiden oluan,
Danma Kurulu anlamna gelen Encmeni Daniin
ilikileri bugne kadar hep skaland. 1952den beri
Albay Ergenekon dnemi yaand, eskiden Ergenekonn
ad ktye kmamt. Albay Ergenekon lakabn veya
kod ismini kulland bilinen Alparslan Trke, Turgut
Sunalp ve Veli Kk, operasyonel birimleri ynetti. Asl
liderler, beyin takm ortada gzkmedi. Nihayet ok
nemli grevlerde bulunmu eski asker, politikac ve
diplomatlarn oluturduu bu Byk Devlet Jrisi
ortaya kt. On be gnde bir stanbulda, Moda Deniz
Kulbnde bir araya geliyor ve lke sorunlarn
tartyorlar. Encmeni Dani, kimilerine gre devlete
Faruk Arslan
23
rota izmeye alan gizli bir g oda, kimilerine gre
hkmetlere yn vermek isteyen bir teekkl, kimilerine
gre ise, asl derin devletin Akil Adamlar... Bazlarna
gore Dinazorlar Takm bazlarna gre htiyarlar
Heyeti
2004'den beri eski genelkurmay bakan, bir eski
babakan, bir eski meclis bakan, baz eski kuvvet
komutanlar ve orgeneraller, iki eski dileri bakan, baz
eski bakanlar, politikaclar ve emekli bykelilerden
oluan 40 kiilik bu st dzey heyeti, Encmeni Dani
Grubu veya bir yol olduu iin laik bir Tarikat olarak
adlandrabiliriz. Etkili yeni yeleriyle daha da glenen
Encmeni Dani'in tavr yeni almlarda ok
nemlidir. Ergenekon davasnn sonular Alevilern
kimliklerini bulmalaryla dorudan alakaldr.
Bedizzaman Said Nursi, Alevilerin slam iinde
ehli necat olabilecei itihatnda bulunarak asrlardr
sren ikilie son verdi. Nursi, Alevilii Siyasi ialk ve
Vilayet Yolu Alevilik olarak ikiye ayrd. Hz. Ali yi
sevenin peygamberimizi seveceini ve kelimei ehadeti
kabul edeceini varsayarak Alevilerin kurtulu zmresi
iinde saylmamas iin hibir neden olmadn savundu.
stadn at yolda Alevileri siyasi ialk olmamas
kaydyla ehli beytin kutsi devamclar kabul ediyoruz.
Bu kitap, Nisan 2009da Mason Bektailer adyla
Karakutu Yaynlar tarafndan baslan eserin yenilenmi
halidir. Yllardr beynimize sansr yaptmz, dile
getiremediimiz sorunun adn koyuyor.

Faruk Arslan
Toronto
26 Nisan 2011
Faruk Arslan
24

Birinci Blm
GEREK BEKTA MASON
OLMAZ

Babagan Bektailerinin en nl mritlerinden merhum
halife baba Turgut Kocaya gre, gerek Bektai mason
olamaz, nk Dedebabann Bir damarda iki kan
olmaz sz mnevver Bektalerin ortak bak asdr.
Bektailik postunu 12 Aralk 1997de seimde ele
geirmek iin mcadele eden 33. Dereceden Mason
lhami Teoman Greye ve pek ok masona gre,
Masonluk ile Bektailik kardetir. Hangisi doru?
Turgut Koca bir mason muydu?. Dedebaba Bedri
Noyan'dan sonra Halifebaba Turgut Koca'nn postniin
olmasna kesin gzyle baklyordu; ancak talihsizlik,
Turgut Koca, Bedri Noyan'dan yirmi gn nce, 15 Ekim
1997'de vefat etti. Hayr sz, "ki byn aniden arka
arkaya kaybeden Bektaler birbirlerine dtler"
meselesine getirmeyeceiz! Sylemek istediimiz u:
Bektaler aralarndaki masonlar isim isim biliyorlard.
yle ki, Halifebaba Turgut Koca vefat edince evraklar
arasnda, kendisinin yazd, "ttihat ve Terakki Azalar"
balkl bir liste bulundu. Halifebaba Turgut Koca,
ttihatlar; "Bektaler", "Masonlar", "Melamiler" ve
"Mason-Bektaler" balklar altnda toplamt.
Bizi ilgilendiren, listenin "Mason-Bektaler blm;
bakn Halifebaba Turgut Koca'ya gre ttihatlarn iinde
kimler "Mason-Bekta"ydi?
Faruk Arslan
25
"Enver Paa, Ali Fethi (Okyar), Kzm (Karabekir) Paa,
eyhlislam Musa Kzm Efendi, Salah (Cimcoz) Bey,
Ethem Ruhi (Balkan), Dr. Miralay Mehmed Ali Bey,
hsan Namk Bey, Ahmed Bedevi (Kuran), Mehmed
Cemil Bey, Nide Mebusu Hayri Efendi, Hakk Baha
Bey, Kara Vsf Bey."
Turgut Koca, "Namk Kemal, Ziya Paa" gibi Jn
Trkleri de bu listeye eklemiti. Ayrca ttihatlardan
ayrlan, Prens Sabaheddin ile Rza Tevfk de (Blkba)
bu listedeydi. Dne kadar, aralarnda kimin mason olup
olmadm nemsemeyen; masonlua hi souk
bakmayan, dlamayan Bektaler, bugn neden
yoldalarn masonlukla itham ediyordu. smail Fazl
Paa, Enver Paa'yla aras iyi olmad iin, savan ilk
yllarnda emekliye ayrlmtr. Bu nedenle, o dnemde
Saray'a yaknd. Mustafa Kemal'in Enver Paa kartl
biliniyor. kiliyi, bu nefretin birletirdiini de
syleyebiliriz.
Ulusal Kurtulu Sava yalnzca ordular arasnda
cephelerde deil, ayn zamanda eitli uluslararas lobiler
arasnda da gemi etin bir mcadeleydi. Taraflar,
Londra, Paris, Roma, Washington gibi nemli
metropollerde eitli bask gruplarn etkilemek
istiyorlard. Bu etkili bask gruplarnn banda masonlar
geliyordu. Ve hakkn vermek gerekir ki, sol fikirlere
yaknl olan Fransz Byk Dou Locas masonlar,
zaman zaman Ermenilerin etkisinde kalp tavr deiiklii
gsterseler de, genellikle Ankara Hkmeti lehine
propaganda yapt. Geri asl nedenleri, ngiliz
yaylmaclnn nne gemekti, ama olsun, destek
vermilerdi ite. (Yaln, 2006).
Faruk Arslan
26
Mason Bektailer ile Geleneksel Bektailerin savan
balatan bu kritik iki lmdr. Gerek Bektailii ortaya
karmak iin ahir mrnde mthi abalayan merhum
Baba evket Kocaya gre, Soner Yaln gibilerin Turgut
Kocay mason gsterme abasna ramen o bir mason
olamaz. Baba Haydar lmezin Mason olan Dedebaba
olamaz bakaldrs nedeniyle Teoman Gre, seimde
Postniini Haydar Ercana kaptrd, ama iine
sindiremedi. Bunun iin Ankara darbesiyle mason
olmayan Mustafa Ekeyi zorla Posniin yaptrd.
Dedebabalkta ikilik karan masonlar, eskisi gibi
Bektailie hkmedemiyor. G kaybetmenin kuyruk
acsn yayorlar.

Gerektende gerek Bektailer mason olamaz m?
Alevilik'ten farkl olarak, Bektailik doumla deil
sonradan olunduu iin, bir Dedebaba'dan 'nasip alnmas'
gerekiyor; ancak yetkili birinin el vermesiyle 'nasip alan'
Bektai saylyor. Bektai vefat ettiinde, "Srra kavutu"
veya "Hakk'a yrd" deniliyor. "Btn Ynleriyle
Bektailik ve Alevilik" kitabnda nceki lider Do Dr.
Bedri Noyan Dedebaba, kendisine el veren Ali Naci
Baykal Dedebaba'dan "Bektailik alaturka masonluk,
masonluk alafranga Bektailiktir" tespitini iittiini
kaydediyor. (Noyan, 2006, s. 301). Bu tesbit gzacc.
Masonluk eskiden Bektailerde kanksanmazd. Tarikata
g verirdi, Osmanly son 10 ylnda akca ve
Trkiyeyi 85 yldr gizliden bu gle Bektai kkenliler
mason ola ola ynettiler.
Oysa imdi uzun yllardr ilk defa geleneksel Bektailer,
masonlardan kurtulmaya abalyor. Artk masonluk gurur
duyulacak bir g merkezi olmaktan kyor. Sabatayc
Faruk Arslan
27
tartmalarnn kasten bizzat Sabatayc kkenli Bektailer
tarafndan balatld fark edilmesede, bu anlamsz g
gsterisinin sahtelii artk fazlasyla srtyor. Tm
varlmz 150 yldr onlara borluymuuz gibi bir hava
uyandrld, sopa gsterildi. Mason Bektailerden,
Osmanldaki hakim gc 624 yl temsil eden, bugn
Trkiyenin gerek sahibi olmaya balayan Snneti Vel
Cemaat denilen mslmanlar ekinmiyor. Masonlar,
derin yaplara hakim olmalarna ve salam ekonomik
yaplarna ramen psikolojik ve sosyolojik asndan
yakn gelecekte kaybedeceklerini gzlemliyorlar. Gizli
olmas gereken masonluun fazla reklam edilmesi,
kitaplar yazdrlmas, filmler, diziler ekilmesi medyadaki
tartmalar, hatta Trk mason locasna yakn gemite
medyann davet edilmesi, bozulan imajlarn
kurtarmaktan ziyade son rpnlarn simgeliyor. Bu bir
Psikolojik Sava.tr.

En fazla Bektainin Trk ordusunun st rtbelileri iinde
olduu fazla yazlp izilemez. Hele kimse mason
olanlardan bahsedemez. Oysa ordu mensuplarnn brakn
bir tarikata, sivil derneklere bile ye olmas yasaktr, izin
almak iin bavurmay kimse denemez bile. Taha Kvan,
1980li yllarda yazd bir kesinde bir izlenimini yle
anlatyor: Ankara Palas Devlet Konukevi`nde davet
verilmeyi hak edecek bir olayn yldnmyd ve
Ramazan ay ierisindeydik. Elinde rak bardaklaryla
grd iki yakn mesai arkada iin, Evren Paa,
`Mazur grmelisiniz` demiti, `nk Bektai onlar`
ki st dzey komutan Bektai miydi gerekten, yoksa
Kenan Evren arkadalaryla basn mensuplar nnde
akalayor muydu?
Faruk Arslan
28

ok tartmal bir konuyu masaya yatryoruz. Son 170
yldr Bektailik, Mevlevilik ve Melamilik arasna karan
masonlar, zellikle Alevi Bektailii derinden etkilediler.
1908 ile 1918 arasnda Osmanl mparatorluunu idare
eden ttihat ve Terakki Partisinin hemen hemen tm
mensuplar masondu denir, ancak nedense Bektai
kimlikleri sylenmez.
Mason Bektailer tarafndan zehirlenerek ldrlen
Atatrkn mason localarn kapattrd 1935 ylndan
itibaren hem mason hem de Bektailerden kurtulmaya
alt gizlenir. En byk hatas belkide Mason Bektai
doktoru Mim Kemal keyi Bektai Dr. Rza Nura
yapt gibi zamannda yanndan tasfiye etmemesidir.
Kendiside bir Bektai olan, Atatrk yakn dostu, Rak
Masas arkada nl yazarmz Yakup Kadri
Karaosmanolunun Bektailiin ekstra haklar elde
etmesini engellemitir. Karaosmanolunun sahte
Bektaileri hicvettii Nur Baba adl roman sahneye
uyarlandnda tiyatronun Bektailer tarafndan basld
nedense yazlmaz.
Do. Bedri Noyan Dedebaba`ya gre, generallie kadar
ykselmi Bektai subaylar bulunuyor. Dediine gre,
Atatrk de Bektai; en yaknlarnda tuttuklar arasnda da
epey Bektai bulunuyor.`Erenler Bandan` adyla da bir
eseri olan Yakup Kadri Karaosmanolu`nun nl `Nur
Baba` romannda bir tekke etrafnda anlattklar `gerek
hayat ykleri`ydi. `Nur Baba`, stanbul amlca Bektai
post-niini Ali Nutki Dedebaba`nn lakabyd.
Kendi isminin nnde 'Do. Dr.' unvan bulunsa da tp
adam bir akademisyen olmaktan te 'Dedebaba' diye
anlacak nemde bir kii, Bedrettin Noyan, Trk tarihinin
Faruk Arslan
29
deiik dnemlerinden bildiimiz, kitaplarn okuyarak,
arklarn dinleyerek yetitiimiz, siyas kavgalarndan
hatrladmz pek ok ismin 'Bektai' olduunu
vnerek sylyor... Evet Atatrk de, Bayar da,
Menderes de, Karabekir de, Yahya Kemal ve Yakup
Kadri de meer birer Bektaiymi... (Kvan, 2008).
Atatrkn babas Ali Rza beyin Bektai olmas
nedeniyle Atatrk Bektai saylyor, ama annesi Zbeyde
Hanmn Bektailikle ilgisi olmad yine saklanyor.

Noyan, sunduu listede aadaki isimlerin hepsini 'ortak
payda' Bektailikte birletiriyor:
Mustafa Kemal Atatrk, Celal Bayar, Adnan Menderes,
Refik Saydam, Mithat Paa, Talat Paa, Ziya Paa, Namk
Kemal, Abdullah Cevdet, Muallim Naci, Ahmet Rasim,
Kazm Karabekir, Behet Kemal alar, Rza Tevfik,
Neyzen Tevfik, air Eref, Ahmet Refik Altnay, Yakup
Kadri Karaosmanolu, Yahya Kemal Beyatl, Hilmi Ziya
lken, Ali Nihat Tarlan, Samih Rifat aatay, Nuri Halil
Poyraz, kr enozan, emsi Yastman... Daha eskiler
de var: 2. Murat, Kanuni Sleyman, Tepedelenli Ali Paa,
Fuzuli... ( Noyan, 2006).
Bu isimlerin baka ortak paydalarda var; bir ksm
mason, bir ksm Sabatayc. Sabatayclar, masonlukla
Bektailii son 150 yldr Hurufilikle Kabbalay da iine
katarak mezcetmekle kalmadlar, yeniden kurguladklar
Bektailik ats altnda ifte dini kimliklerini gizlediler.
Alevileri devletin zerine sren ve Alevi Snni ayrln
krkleyen sahte Bektai masonlarn, maskesini
drmenin vakti geldi, geiyor. Geleneksel Bektailik ile
masonik Bektailik arasnda bugn bir sava yaanyor.

Faruk Arslan
30
ubat 2002de yarg organlarmz isminde Alevi ve
Bektai kelimeleri getii gerekesiyle baz Alevi ve
Bektai kurulularnn kapatlmasna karar verdi.
Kanunlarmzn gadrine uradklarna inanan Alevi ve
Bektailer, haklarn aramak iin AHM yollarna dt.
Bu oyunun 2002 Martnda yaplan Bektailik postu
seimi ncesi, masonik Bektailiin geleneksel
Bektailie salvosu olduu kamuoyunca fark edilemedi.
Gerek Bektailer, 150 yldr srtlarnda kambur olan
masonlardan kurtulmaya alyor. Mason Bektailer,
Almanya Merkezli Alevi Bektai Birlikleri
Konderasyonunun yurt iindeki Alevi Bektai
Federasyonu gibi militarist Alevileri toplayp
siyasiletirdii grlmyor. zellikle Alman istihbarat
ile koordineli alan baz ibirliki derneklerin
kkrtlmas iin Alisiz Alevilik sylemi bir ara, bir
maa olarak kullanlyor. Bu savan kar tarafnda
mason olmayan Bektailer, Dedebalar, Cem Vakf
Bakan Prof. Dr. zzeddin Doan, Ayhan Aydn gibi
aydnlar var. AKPden milletvekili olarak ezberleri bozan
Reha amurolu gibi bir baka aydn siyaseti. Doan
dkn, yani saptm ilan etttirmekle tehdit ediyorlar.
Balar sktnda kullandklar etkili bir antaj yntemi
bu.

Masonlar Bektailie nasl eklemlendi? On dokuzuncu
yzyln sonlar ve yirminci yzyln balar "Masonluk"
denilen mahiyeti pek ok insanca mehul rgtn
Osmanl topraklarnda da taraftar bulup faaliyet
gstermeye balad bir sreti. zellikle ttihat ve
Terakkinin iktidarnda pek ok kii Masonluun yaps
Faruk Arslan
31
ierisinde yer almt. Hatta eyhlislamlarn iinde bile
Masonlarn olduundan sz edilir.

1826de Yenieri Oca 2. Mahmut tarafndan fesh edilip,
tekkeleri kapatlnca Bektailer Mason Localar ile
ibirlii iine girdiler. Pek ok Bektai eyhi Mason oldu.
Konunun uzman rene Melikoff'a gre, Bektailer
kendilerini korumak iin masonlua girdiler. Hatta
Bektailik masonluk ritellerinden etkilendi. ler,
Beler, Yediler kavram Masonluktan girmedir.
Bektailer, sonraki dnemlerde Gen Osmanllar,
Jntrkler ve ttihat-Terakki iinde etkin rol oynadlar.
Ahmet Rza, Ahmet zzet Paa, Ali Rza Paa, Gazi
Ahmet Muhtar Paa, eyhulislam rgpl Hayri,
Tunuslu Hayrettin Paa, brahim Temo, Mithat kr
Bleda, nl Tekilat- Mahsusaclar Yakub Cemil, mer
Naci ve Atatrk'e suikast davasnda idam edilen Dr.
Nazm Bektai'ydi. Kemal Dervi'in amcas Asaf Dervi
Paa ve eski Babakanlardan Recep Peker Bektai idi.
Hem Mason hem Bektai olan nller arasnda
eyhlislam Musa Kazm Efendi, Bektai eyhi Mehmet
Ali Erel Baba, Ziya Paa, Namk Kemal, Rza Tevfik
Blkba, Prens Sabahattin, Talat Paa, Cemal Paa ve
Kara Vasf da var. (Melikoff, Haziran 2006).

1846da Bektailiin yeniden uyan dnemi ile
Masonluun Osmanlda yayl dnemi az ok farklarla
paralellik arz ediyor. Bu yzden bir ksm Bektailerin
Mason olduklarna dair rivayetler bulunuyor. Rivayet
diyorum, zira "bilim belgedir". Bektailik hakknda
yazlar ve kitap yazan A. Ylmaz Soyyer, 2008 yaznda
Osmanl Arivinde yapt aratrmada bir belgeye rast
Faruk Arslan
32
geldi. Bu belge, Masonluk-Bektailik benzerlii zerine
kurulmu bir jurnal metniydi.

20 muharrem 1307 / 16 eyll 1889 tarihinde Limni
adasndaki devlet grevlileri (muhtemelen istihbarat
elemanlar) Sadrazamla bir jurnelde bulunmaktadr.
Osmanl Arivindeki kaytlara gre adada Masonlarn
sistemine (mezhebine) benzeyen yeni bir oluum ortaya
kmtr. Bunlarn trenleri (ayinleri), baz dini farzlar
tamamen inkar eden bir yapdadr. Jurnale baklrsa bu
oluumun taraftarlar muharremin onunda bir yere
toplanp, Fazlullah Hurufinin "Cavidan" adl eseriyle
buna benzer eyler okumakta ve dinlemektedirler. Bu
gizli oluumun mensuplar arasnda Ada Mutasarrf ve
Liva Naibi de bulunmaktadr. Bu topluluu esas tesis
edenler ise Humbaracolu Hseyin Katporanzade
Mehmed Aa isimli iki Toksa Arnavuttur. Sadrazamlk
gizli bir soruturma balatr. Soruturmann sonucuna
gre Masonlara benzer denilen tekilatn Bektai Tarikat
olduu apak grlmektedir. Devlet jurnali
gnderenlerin ikayetine yle karlk vermektedir:
"memalik-i ahanede Tarikat-i Bektaiyeye mensub bir
hayli kesan var iken harsan bunlarn tebidi muvafk-
muadile olamayaca" yani " Osmanl topraklarnda
Bektailie mensup bir dolu insan varken bunlarn
srgn adalete uygun olamayacandan" diye devam
etmektedir. ( Soyyer, 2008).

Yukardaki metinde en ok dikkatimi Mason ayiniyle
Bektai ayininin benzetilmesi ekmitir. Soyyer, bu gne
kadar saysz Bektai tand halde kimliini bilerek
hibir Masonla tanmam. Mason ayininin nasl
Faruk Arslan
33
olduunu da gazetelere yansyan haberlerin dnda
bilmiyor. Bu hususta bir Bektaiye danmaktan baka
hibir aresi kalmyor ve sonunda Babagan Bektailerinin
en nl mritlerinden merhum halife baba Turgut Koca
Babaerenlerin dizinin dibinde yetimi bir Bektai
derviine durumu soruyor. Onun cevabn aynen aaya
naklediyorum.

"Turgut Baba Erenlerin bir konumasnda Masonluk,
bilgi aktarm zerinedir, ruhaniyet yoktur. Bu nedenle
bilgide belli bir yere gelenler, ruhaniyetin eksikliini
hissederek hayatnn belli bir dneminden sonra Bekta
olmak isterler mealinde szler sylemiti. Fakirin bu
konudaki dncesini sorarsan; Bektalik ulalabilecek
en st ve zevk mertebedir. nsann bu kapya gelinceye
kadar btn kaplar dolamas gyet normaldir, fakat bu
kapya geldikten sonra bir veya bir ka alt snftan olan
dier inan yaplarn veya kulplerinde huzuru aramas,
kiinin zevk eksikliidir. Bektalik akl reddetmez,
ancak akl ile bir yere kadar seyir mmkndr. Akl
yetseydi Cebrailin (A.S.) Sidretl-Mntehdan ileri
gemesi gerekirdi. Ycelme ancak ak makamnda seyirle
mmkndr. Bektalik Nzenin yoldur, dieri pozitif
ilimleri kendine rehber edinmeye alan ve dnem
dnem merdud olann da leti olmaya mahkum
olabilecei bir yapdr. Bektalik srette (i dnya, gnl
alemi), Masonluk ise surettedir (d grn, kalp).
Srette tekml (gelime), msivadan (dnya
pisliklerinden) el ekme ile olur. Aksi halde hannsn
tuzandan kurtulmak zordur, insan hubb- ml, hubb-
ch ve tekebbr ile aldatr. Kemle ulam Bekta
fukaralar byle dnmlerdir. Baz Masonlua olan
Faruk Arslan
34
yaknlklar ise, o dnemin zel artlarndan dolay olduu
sonucuna varlabilir. Bu adan meseleye baktmzda
Dedebabann Bir damarda iki kan olmaz sz
mnevver Bektalerin ortak bak asdr denilebilir.
Turgut Baba Erenlerin Divannda Masonluk hakknda
yazd bir iir vardr." (Soyyer, Eyll 2008).

evket Kocann Es-Seyyid Halife Koca Turgut Baba
Dvn kitabnda yer verdii iiri dikkatli okuyalm:

Dinle bu fakri azz kardeim

Bak bir nokta perkr Al deil mi?

Terk eyle u Hram efsanesini

r unsura mimr Al deil mi?


Uhuvvet, msvt, adlet, mzn

tim yardm, tevhde nin

Sleyman Kfa Sleyman yapan

Mhr-i mucizekr Al deil mi?


Ahd- Atikdeki Yehova odur

Beliben, Ariyel ve Yaya odur

Faruk Arslan
35
Cedid Ahd iinde liya odur

Ahd- hir Haydar Ali deil mi?


Uknm- selse oldu mselles

Aldir Eb, bn, Ruh- Mukaddes

Btn kadmdir, zuhru muhdes

klara ddr Al deil mi?


Gz bal irfn yolu bulunmaz

Ik ver demekle cihn nr olmaz

Taht- Muhammed ersz kalmaz

Gnllerde envr Al deil mi?


Musev, Mesih birdir Mslman

Trl esm ile blnmez insan

kilikten geer muvahhid olan

mn ile ikrr Al deil mi?


Faruk Arslan
36
Taklid dzendir Mason Mahfili

Mecz gnyesinde gzf pergeli

Primiz dost Hac Bekta Veli

stdmz Hnkr Al deil mi?


Tathr olmayana byle sylenir

Matrda dul kar ocuu denir

Allah bir, erkn bir, mezheb bir

Hriciye inkr Al deil mi?


Hrka nedir, kemer nedir, tbent ne?

Palheng ta, teslim ta, cilbent ne?

Ta neyi remzeder acep hikmet ne?

Kekldeki Pazar Al deil mi?


Grh- Ncide pk gnl gerek

Seyr-i slk, kat- merhil gerek

Mrid gerek, rehber gerek, el gerek
Faruk Arslan
37

Yedd-i nr- ahdr Al deil mi?


Bu masondur diye kayrmak neden?

Otuz paraya ayrmak neden?

Hakkullaha kar buyurmak neden?

Vicdn uur etvr Al deil mi?


Turgut Baba nutkun magz- Kurndr

Al dediimiz kmil insandr

nsan- kmilde lem nihndr

Mmknatta ezkr Al deil mi? ( Koca, 1999, s. 199-
200).

Bedri Noyan dedebabadan 25 Eyll 1994 ylnda babalk
icazeti alan, sonra da 11 Nisan 1998de Haydar Ercan
dedebabadan halifelik hilafetnamesi alarak halife,
halifebaba nvan kazanan Nurettin lmezin beyanna
gre, baba saysnn Trkiye ve d lkeler olmak zere
11 halifebaba bir dedebaba olmak zere 12'yi gememesi
gerekiyor. Trkiyede halen 200 Bektai babas ve 3
milyon Bektai bulunuyor. Bektai olmann yolunu
lmez yle zetliyor: Bir kimsenin Bektai olabilmesi
iin, evvela yolumuza k olmas; eline, diline, beline
Faruk Arslan
38
sadk olmas ve onun yolumuza girmesi iin kefilinin
olmas arttr. Yolumuza bir ko keserek, bir mride
rehberle beraber gidilir. Nasip alnr. Btn canlar tebrik
ederler ve aralarna kabul ederler. (Aydn, Eyll 1999).
Bektailerin namaz klmad mitini rten lmez,
Trkiyenin en kkl Bektai silsesini yle izah ediyor:
Turgutlu Dergh postniini Yunus lmezin oluyum.
Ali Rza Baba Derghnda yaadm. Ali Rza, Msrdan
gme Giritli bir Pirdir. Babamz ocukluumuzda bizi
camiye namaz klmay gnderirdi. 17 yanda iken
Nakiydi, Menemen olayndan sonra babam bir Bektai
olan Mft Sleyman Efendi, Bektai yapyor ve yobaz
diye aslmaktan kurtaryor. Bedri Noyan dedebabamz da
Yunus Babann derviidir. Mersinde Sadk Bekta Baba
vard, mcerret babayd kabri halen Mersin
mezarlndadr. O, Bedri Noyan dedebabamz ve Yunus
lmez baba bir de Ali Naci Baykal, hepsi birden
Ankarada n halife yaptlar. Sadk Baba, Bedri Baba,
Yunus Baba halife oldu, Ali Naci Baykal baba da
dedebaba vekiliydi zaten. Arnavutluktaki Salih Niyazi
dedebaba, Arnavutluka giderken emanetleri Ali Naci
Baykal dedebabaya brakmt; onun iin o dedebabayd
dierleri de halife oldular. Sonra Ali Naci Baykal baba
gmek zereyken, Bedri Noyan babaya dedebabalk
nvan verdi ve o ekilde oldu. (Aydn, Eyll 1999).
Baba Haydar lmez, masonlarn yolda ikilik karttn
vurguluyor ve unlar anlatyor: Ankaradan Teoman
Gre masondur ve pek sevilmez, ahlaken de pek
tartmal ynleri var. Mason olsun ama Bektai olduktan
sonra geri dn olmaz, her iki tarafa gz krpmak olmaz.
Bir insan hem Bektai, hem mason olamaz. Eer sen
Bektai olmu isen, mason olamazsn, hereyden syrlp
Faruk Arslan
39
geleceksin. kilik kartyorlar yolda. Bektailikte
masonluun ve masonlarn ii yoktur. Yolumuza
dardan baka bireylerin girmesine izin vermemeliyiz. (
Din, Mart 2002).
Bu hamur ok su gtrr. Geleneksel Bektailik masonik
Bektailie kar savan Trkiyenin selameti adna
kazanmak zorunda. Aksi halde masonlarn
maniplasyonu sonucu yanl biimde oluturulan, dindar
mslman ve slam dman imajndan kurtulmalar
mmkn grnmyor. Alevileri kkrtarak Snni Alevi
atmas karmaya alan Mason Bektailerin nereden
kotuunu incelemek zorundayz. Tarihi gereklerden
nce gnmzdeki liderlik kavgasn ele almakla
balayalm.












Faruk Arslan
40
kinci Blm
BEKTALERDE POSTNN
LDERLK ANLAMAZLII
Osmanl'nn fetihlerini ve teblilerini uzun asrlar boyu
omuzlarnda tayan bu byk tarikat, bugn iki farkl
ekoln, geleneksel Bektailik ve Masonik Bektailiin
ekimesine sahne oluyor. Bektailiin bugn iki
dedebabas var ki, bu durum erknn ayak altna alnmas
demek. Bu skandalda herey var; masonlar ve oyunlar,
Bektai-mason srtmesi, edeperknn inenmesi,
adam ayartma, tarikat retisinin hilafna egoizmin,
fitnenin, parann zirve yapmas...
Heterodoks inanl vatandalarmz vakf ve derneklerini
kurtarma peinde koadursunlar, dier yanda, Bektai
dnyasn derinden etkileyen ilgin gelimeler yaanyor.
Dnya Bektailiinin lideri olan dedebabalk makam
Trkiyede bulunuyor. Bektailik i ekimeler ve baz
masonlarn kronik etkisiyle ikiye blnm durumda.
Karizmatik dedebaba Bedri Noyann 1997de
lmnden sonraki sre iki tane dedebaba ortaya
kard: Biri Noyann vefatnn ardndan seilen Haydar
Ercan, dieri de Ankara grubu veya mason grup olarak
anlan oluumun setii Mustafa Eke. Bu 11 yllk sre,
Osmanlnn fetih ve tebliini omuzlam, ardndan
Kurtulu Savan kaytsz artsz desteklemi bir kkl
tarikat mensuplarnn tabiriyle ibret verici olaylarla
dolu.

Faruk Arslan
41
Amerikadan Avustralyaya, Balkanlardan svee kadar
ok geni bir corafyada byk bir kitleyi kapsayan
Bektailikteki dramatik gelimelerin pek dikkat
ekmemesi, olayn popler ve magazin ynnn
zayflndan, bir de Hac Bekta Veli ballarnn kol
krlr yen iinde kalr anlayndan olsa gerek.

Tekkelerin kapatld 1925 ylnda Dedebaba postunda
Salih Niyaz Dedebaba bulunmaktayd. ttihat olup,
Mustafa Keml Paa ile de bir hayli samimi olan Arnavut
Salih Niyz Dede-baba'nn I925'te tekkeler kapatlnca
Mustafa Keml Paa ile aras bozulur. Bunun zerine
Salih Niyz Dedebaba, 17 Ocak 1930 tarihinde
Trkiyeyi terk ederek Arnavutluk'a gider. Orada 1941'de
Arnavutluu igal eden talyanlarca ldrlr. Salih
Niyaz Dedebaba'dan sonra Ali Nc Baykal Baba,
dedebaba sfatn taknr. 1960 ylnda vefat eder.
Ondan sonra ise, Do Dr. Bedr Noyan bu sfat tamaya
alr. 21 Dedebaba Bedri Noyan, 1912 ylnda Serez'de
dodu. Babas smail Hakk'nn Osmanl ordusunda
kolaas (kdemli yzba) olmas itibariyle Anadolu'nun
birok ehrinde bulundu. lkokulu Manisa'da okudu;
Samsun Lisesi'nden mezun olup, stanbul Tp
Fakltesi'ne kaydoldu, 1937de doktor kt. Ankara
Numune Hastanesi'nde Nazi Almanyas'ndan kaan Prof.
Dr. Max Meyer'in asistan oldu. Ama onu asl "yetitiren"
Atatrk'n ve daha sonra Celal Bayar'n doktorluunu
yapan, cumhurbakanlnda ankaya Kk'nde oturan,
"Baba Erenler" lakapl, Dedebaba Dr. Hasan Ragp
Erensel'di. Dedebabas Dr. Erensel sayesinde, "yola
girdiinden" itibaren hzla ykseldi. Alt ay iinde dervi
ve alt ay sonra da baba oldu. Dr. Erensel, hasta yatanda
Faruk Arslan
42
Dr. Noyan'a "hilafetname"sin yazdrd. Ve 1953 ylnda
Dr. Erensel'in lm zerine Dr. Noyan "dedebaba"
seildi. (Yaln, 2006).
Salih Niyazi Dedebaba'dan sonra Bekta topluluu
Dedebabalk postu konusunda blndler. Arnavutluk
Bektileri ile Msr'daki Bektiler, Ali Nc Baykal
Baba'y Dedebaba olarak tanmamlard. Hatta Msr'daki
Kaygusuz Sultan Dergh'nn son postnini Arnavut
Ahmed Srr Baba yazmalar ve kitaplarnda Dedebaba
sfatn kullanrken, Arnavutluk'taki Recep Ferd Baba da
ayn sfat kullanmaya devam ediyor. (Yksek, 2002).
Bedri Noyan 6 Kasm 1997'de Aydn'da Hakka yrd.
Do Dr. Bedri Noyan'n lmnden sonra ise, Trkiye
Bektleri, Dedebabalk postu konusunda ikiye blnd.
Bir ksm Bektiler zmirli Haydar Ercan Baba'y
Dedebaba olarak tanrken, dierleri Arnavut Mustafa Eke
Baba'y Dedebaba olarak tanyor. Alevlikle Bektaliin
ayn anlama geldii hakknda, gnmz Hac Bekta
elebisi Veliyeddin Ulusoy, Cem Vakf nan nderleri
kinci Toplants'na sunulan yazsnda bu konuda unlar
sylyor: "Genel olarak bu iki szck ayr anlarda
kullanld gzlenmektedir. Alevlik; Hz. Ali'yi seven
onun slm anlayna ve yorumunu benimseyen bir inan
sistemidir. Bektalik; Hac Bekta Veli'den sonra ortaya
km, Alevliin zaman ierisinde ypranm ve o gn ki
sosyal yapya uygun hle getirilmi eklidir."
Bektailik tarikatnn Babagan kolu, Dedegan koluna
nazaran daha etkin ve ok daha byk bir kitle. Dedegan
kolunu Hacbektataki elebiler babadan oula temsil
ediyor. Babaganlarda ise kayd hayat ile seilen
dedebabalar, demokratik bir seimle geliyor. Seilecek
dedebaba adaynda filancann olu olmas deil;
Faruk Arslan
43
drstlk, ilim, ahlak gibi ulvi zellikler gzetiliyor.
Babaganlarn son byk dedebabas Bedri (Bedrettin)
Noyann vefatnn ardndan seilen dedebaba, Ankara
ekibi (veya kolu) tarafndan bir sre sonra reddedildi ve
Ankara kolunun fiili nderi durumundaki, ayn zamanda
33. dereceden mason olduu iddia edilen Halifebaba
lhami Teoman Grenin giriimleriyle baka bir
dedebaba seildi. Bedri Noyann olu Kurtcebe
Noyann deyimiyle adeta bir masonik kopu yaand.
Bektailie yaklak 170 yl nce nfuz etmeye balayan
masonluk, kapal ve srl bir yap olmas dolaysyla
tarikat iinde kendine ideal bir kamufle ortam buldu,
zaman zaman kendi adamlarn dedebabala kadar
karmay baard. Ancak son dnemlerde sadece baba ve
halife dzeyinde mason vard.

Bektai erknna gre dnya zerinde ayn anda sadece
bir dedebaba, ona bal 11 halifebaba ve 40 tane de baba
bulunmas gerekiyor. Yoksa erkn bozulur. Oysa imdi
bu ller altst olmu durumda. Dedebaba Haydar
Ercann 6 tane halifebabas var. Dedebaba Mustafa
Ekenin de, kendi ifadesiyle, 78 tane var. ki
dedebabann bulunmas hem sebepleri, hem de sonular
asndan birok nemli hususu gndeme getiriyor.
Tarikat edep ve ahlaknn ayaklar altna alnmas,
kurallarn bozulmas, iin iine siyaset ve entrikalarn
karmas, yol felsefesine gre asl yok edilmesi
gereken benlik duygusu ve gybetin alabildiine
bymesi, tabann tam anlamyla akn, kzgn ve
sahipsiz grnts, erknn birok yerinden hasar
grmesi ve Bektailikteki etkisi inkar edilemez boyutta
olan masonluk faktr...
Faruk Arslan
44

Noyan Dedebabadan sonras tam bir tufan oldu.
Bugnk olaylar tetikleyen ikinci bir gelime, Noyann
yerine geeceine byk ihtimal verilen Halifebaba
Turgut Kocann da Noyann hemen ardndan vefat
etmesiydi. Arnavut kkenli ve mason olan Kocann
vefatndan birka gn sonra, 12 Aralk 1997de zmir
Yamanlarda dedebabalk seimi yapld. kiliin
balamasnn en azndan grnrdeki sebebi olan bu
seimin ayrntlarna girmemiz gerekiyor.
Erkana gre halifebaba says 11 olmal; halifelii de
uhdesinde bulunduran dedebabayla birlikte say,
Bektailikte ok nemli bir rakam olan 12ye
tamamlanyor. Seime 11 halifenin katlmas
gerekiyordu. Fakat Turgut Kocann vefat etmesi,
Makedonya Halifebabas Ziya Paonun fakirliinden
dolay yol paras bulup gelememesi, iki halifelik
makamnn da bo bulunmas sebebiyle seime 7 halife
katld. Bedri Noyann 1960da dedebaba seilmesi,
Ankarada muhip, dervi, baba ve halifebabalardan
oluan ok kalabalk bir kitle halinde kendisine niyaz
(biat) edilmesiyle gereklemiti. Aslnda tabann
desteinin grlmesi asndan bu yntem en arzu edileni
idi. Fakat Bedri Noyan, yazd Alevilik ve Bektailik
adl kitapta, byk kalabaln her zaman toplanmasnn
mmkn olmadndan, seimin, halifebabalar tarafndan
yaplmasn ve ekseriyet esasn getirdi.
Getirilen bu esasa gre yaplacak seim 12 Aralk
1997de ilk kez deneniyordu camiada. Bu yzden detaya
ilikin kurallar adeta el yordamyla belirlendi. Halifelerin
oy birliiyle tespit ettii ekle gre, adaylar kendilerine
oy verebilecekti ve en ok oyu alan dedebaba seilecekti.
Faruk Arslan
45
Gelemeyen Ziya Paonun, seime telefonla katlma
talebi, Bedenen burada bulunmas gerekir diye
reddedildi. Bu telefonla katlma olayna bir mim
koymamz gerekiyor; nk daha sonra Ankara ekibinin
ayr dedebaba setii Mustafa Ekeye baz halifelerin
telefonla oy verdikleri, tutana seimden sonra
imzaladklar iddias ortaya atld.
Batan sona filme alnan seimi organize etmesi iin
Birlie Hizmet Kurulu adnda, Bedri Noyann olu
Kurtcebe Noyann bakanlk ettii bir kurul oluturuldu.
Noyan seim ekli iin, Biz kurul olarak en kk bir
etkide bulunmadk. Fakat halifeler seim ekliyle ilgili iki
nemli hata yapt. Biri adayn kendine oy vermesi,
ikincisi de dedebaba olmak iin ekseriyet oyunun, yani
yardan bir fazlasnn gzetilmemi olmasyd diyor.
Seimin son turunda 2er oy alan dier iki aday
karsnda 3 oy alan Haydar Ercan, dedebaba seildi.
Haydar Ercana, kendisi haricinde oy verenler Hasan
Asuman ve Mustafa Eke idi. Ne ilgintir ki Eke, daha
sonra bakaldrp Ercan reddeden grubun setii
dedebaba olmay kabul edecekti.
Seime ilikin yle bir tutanak yazld: Bal
bulunduumuz Hz. Pir Hac Bekta Veli yolunun
kurallar gerei 12. 12. 1997 tarihinde, 73031 sokak,
No: 34, kat: 3 Yamanlarzmirde yaplan dedebaba
seimi toplants hr iradeyle gereklemi olup, aada
imzalar bulunan icazetli halifebabalar bu toplantya
itirak etmiler ve oylarn hr iradeleriyle kullanmak
suretiyle, Halifebaba Haydar Ercan Dedebaba olarak
semilerdir. Seilen yeni Dedebaba Haydar Ercan
Dedebaba 6. 11. 1997 tarihinde Hakka yryen
Dedebaba Do. Dr. Bedri Noyann yerine Hac Bekta
Faruk Arslan
46
Veli Postniini olarak, bu grevi, 12. 12. 1997 tarihinden
itibaren halifebabalarn onaylar ile yrtmeye
balamlardr.
Tutana, seime katlan halifeler Ali Doan, Ali Smer,
Halil Tiryaki, Hasan Asuman, Haydar Ercan, Mustafa
Eke ve Teoman lhami Gre imzalad. Fakat Gre,
tutana, adaylarn kendilerine de oy vermesi usulne
katlmad ihtirazi kaydyla imzalad. Darda birikmi
olan ok kalabalk gruba sonu aklanp tutanak
okunduktan sonra, halifebabalar bata olmak zere herkes
Haydar Ercana niyaz etti, yani dedebabaln kabul etti.
Seimin dier bir ahidi Halifebaba Nurettin lmez,
yle anlatyor: Bedri Noyan dedebabamzn vefatndan
sonra 12.12.1997 tarihinde zmir Karyakada bir cann
evinde dedebabalk seimi yapld. Biz de oradaydk.
Teoman Gre halifebabann hazrlam olduu tzk
zere, seime gidildi. Dedebabamzn olu Kurtebe
Noyan, Belks Temren hanmefendi ve Hseyin
Yaltrkdan kurulu seim komisyonu kuruldu. Yedi
halifebaba hepsi de resmi kyafetleri ile bir kapal odaya
geip, seimi yapmak iin toplandlar. Seilecek
dedebaba geici olarak m, kayd hayat art, yani lene
kadar m diye komisyon soruyor. Kayd hayat art, kabul
ediliyor. Ekseriyet mi, en ok rey alan m diye, soruluyor;
en ok rey alan diye, tutanaa geiriliyor. Herkes kendine
rey kullanr m diye, soruluyor; buna yalnz Teoman Gre
baba haricinde, kullanr diyorlar. Bu da tutanaa
geiriliyor. Sonra seim balyor. lk turda 2 halife baba
ikier rey alyor. kinci turda, Haydar Ercan halifebaba 3
oyla dedebabala seiliyor. Bunlarn hepsi video kasete
alnyor. Orada bulunan derviler, nefir fliyerek
dedebabamz Haydar Ercan takdim ediyorlar ve Haydar
Faruk Arslan
47
Ercan baba postuna oturuyor. Btn halife babalar kabul
edip, niyaz ettikten sonra, canlar da cmlesini niyaz edip,
gl erbeti datldktan sonra merasim bitiyor ve
dedebabamz Haydar Ercan seiliyor. (Aydn, Eyll
1999).

Masonluun gya erefini kurtarmak iin masonik
Bektailii temsil eden Teoman Gre, ok gemeden
fitne karmaya koyuldu. Aslnda sonu, seimde hepsi
de aday olan halifelerin hibirinin iine sinmemiti ama
dedebaba kayd hayat artyla seilmiti; ilk gnlerde
herey yolunda gibi grnd. Fakat daha ikinci aydan
itibaren, beklemeye alnan muhalif tavrlar ortaya
srlmeye baland. Zaten Ankara oluumunun lideri
Teoman Gre bandan beri tavr almt. Turgut
Kocann seimden hemen evvel vefat etmesi zerine
Gre, dedebaba olmak iin youn aba harcam, gel gr
ki seimde kendisinin oyuyla sadece 1 oy alabilmi, ilk
turun ardndan adaylktan ekilmek zorunda kalmt.
Bedri Noyann rehberliini yapm olan nl
halifelerden Yunus Babann olu Haydar lmez (baba),
mason olduunu iddia ettii Grenin bu yenilgiyi sadece
kendi hezimeti deil, masonluk adna da bir fiyasko
olarak grdn belirtiyor ve yle diyor: Gre
kendisinin ve masonluun erefini kurtarmak iin
almaya, insanlar ayartmaya balad. Nasl bu ii
bozarm diye aratrrken, Dedebaba Haydar Ercann
kardei avukat Kasm Ercandan haberdar oluyor. Dahas,
Kasmn da kendisi gibi mason olduunu reniyor ve
onu ayartp, abisi hakknda olmadk laflar syletiyor.
Haydar Ercann, annesine bakmadn falan sylyor
Kasm. Oysa Haydar Ercan annesine ok dkndr.
Faruk Arslan
48
Dahas, babadan kalan mallarn kontrol byk oranda
Kasmda kald iin annesine onun bakmas gerekirdi.
( Din, 2002).

Grnen o ki, Haydar Ercana bandan beri kar olan
Gre ve onun kontrolndeki Ankara ekibinin
almalarna, Haydar Ercann ynetim anlayndan
kaynaklanan baz sorunlar/skntlar da katk grevi
grm, yeni Dedebabann karsndaki cephe
Ankarayla snrl olmaktan km, baz babalar,
halifebabalar ve tabann bir ksmn iine almt. Ankara
ekibi Tekirdadaki Halifebaba Halil Tiryaki ve
Makedonyadaki Halifebaba Ziya Pao haricinde, seime
katlan dier halifeleri yanna ekmeyi baarm, Ercan
kart cephede Teoman lhami Gre, Hasan Asuman, Ali
Smer, Ali Doan ve Mustafa Eke biraraya gelmiti.
















Faruk Arslan
49




























Faruk Arslan
50
nc Blm
BEKTALER BLNYOR

Bildiri savalar, seimden sonra balad. Ankara cephesi,
dedebaba seiminden yaklak 5 ay sonra 17 Nisan
1998de Teoman Grenin brosunda toplanp,
bakaldry somutlatran bir bildiri yaynlad. Ercandan
dedebaba deil de halifebaba olarak bahseden
bildirinin rengi daha ilk cmlede belirginleiyordu: H
Dost! Btn halifebaba erenler ve baba erenlere duyuru.
1.Haydar Ercan Halifebaba, u ana kadar yapm olduu
eylemlerinden dolay yol dkndr. 2. Bu sebeple
kendisine dedebaba imi gibi itibar edenlerce, ondan
alnm olan unvan ve sfatlar geerli deildir.
3.Aadaki alfabetik srada ilk adlarna gre yazl olan
ve imzas, mhrleri bulunan biz halifebabalar olarak,
17.4.1998 tarihte Ankarada malumu ilam etmekteyiz.
Gerei dnle ve ona gre hareket edile. Yaplmak
istenilen dedebaba seiminde seimin ittifak ile
sonulanmas gerekirken, istenilen sonu alnamamasna
ramen, ad geen Haydar Ercan 7 halifebaba arasndan 3
oy alabilmi, yleyken kendini dedebaba kabul etmi ve
bu zannna gre, ekteki yollam olduu mektuplarda
grlecei zre, herkesi kandrma giriiminde
bulunmutur, tutarsz davranmtr. Bu sebeplerden
duyulan rahatszlktan bu mektup dzenlenmi ve
yukarda belirtildii zre duyuru yaplmtr. Hak
erenlerin himmeti hepimizin zerine olmasn niyaz eyler,
cmleye ak cemal eyleriz. Hakk dost!

Faruk Arslan
51
Bildirinin altnda Ali Doan, Ali Smer, Hasan Asuman,
Mustafa Eke ve Teoman Grenin imza ve mhrleri
bulunuyordu.
Ardndan adeta bildiri savalar kzt. Haydar Ercan,
dedebaba oluuna vurgu yaparak ie giriip, kar taraftan
kendisine bal kalmalarn istedi. zmir Gmldrdeki
denize sfr villasnda Aksiyondan Ahmet Dine Ercan,
Bu iin zm iin, byle davranmamalar iin birka
kere Ankaraya ayaklarna kadar gittik. Fakat hepsinde
benlik duygusu hakim olmu, zme yanamadlar
diyordu.
Ankara ekibinin ikinci bildirisi, ilkinden yaklak bir ay
sonra akland. Bildiri, iplerin, dedebaba olma arzusu
tedenberi bilinen Teoman Grenin elinde olduunu da
gsteriyordu. Bildiriye gre, Teoman Gre, yeni
dedebaba seimini organize etmeye ve seime kadar
Sertarik Vekil olmaya, yani Bektai dnyasnn
temsilcisi grnmeye yetkili klnmt. Tm dedebabalk
yetkisini kullanaca bildirilen Gre, bylece ok istedii
dedebaba olmaya epeyce yaklamt. Bildiride Haydar
Ercan adeta igalci konumuna indirgeniyor ve
Dedebabalk makam erkanname ve teaml
Bektaiyana uygun olmayan bir seim ile doldurulmak
istenmitir deniyor, ardndan dedebabalk makamnn
hl ak bulunduu belirtiliyordu. Ayrca bildiride
Haydar Ercan kastedilerek, ehil biri olmadna vurgu
yaplyordu.
Son bildiride bir miktar ortaya kan tarikat ii ekime,
makam ve benlik hrs, gerekleri arptma gibi znt
verici olaylar, son dnemde Bektai dnyasnn adeta
rutin olaylarndan biri haline gelmi grnyordu. Oysa
hemen btn Bektai ileri gelenleri, yolda en nemli
Faruk Arslan
52
retinin benlii yenme olduunu dile getiriyordu. Fakat
bugnn Bektailiinde grnen manzara, tarikattaki
ilkenin benlii yceltmek mi, yok etmek mi olduu
konusunda insan tereddte drecek derecede vahim.
Halifebabalar arasnda ekime ve senben kavgalar
had safhaya ulam durumda. Grtmz
halifebabalarn hemen tamam, kendilerinin dierlerinden
daha nde ve ncelikli olduunu, gerek hatralarla,
gerekse icazet ve hilafet tarihlerini gstererek ileri
sryorlar. Dahas, hemen her halifenin literatrnde,
dierleri hakknda anlataca bol miktarda prestij krc
hatra var; bunlar anlatyorlar da.
Hemen btn baba ve halifebabalarda alttan alta, bu
makama ben laym veya ben hereye tekinden daha
ok laym, benim u stnlklerim, tekinin bu
kusurlar var eklinde tamamen tarikat retisini gzard
eden bir anlay yerlemiti. Maalesef bu tr dnceler
eyleme de yansyordu. Bir araya geldiklerinde, ben
ndeyim, sen benden sonrasn, sen cahilsin, ben
bilgiliyim didimesine giren halifelerin olduu, yine
kendileri tarafndan itiraf ediliyordu. Meselenin en vahim
tarafysa, benlik gdenlerin, kitlelere benliinizi yok
edin, alan deil veren olun ars/telkini yapan insanlar
olmasyd.
Haydar Ercann dedebabalna kar kan hareketin
yeni bir dedebaba seilmesiyle sonulanacak kadar
baarya ulamas, byk oranda Hasan Asuman
Halifebabann sayesinde oldu. Haydar Ercan ve Hasan
Asuman gemiten beri birbirlerinden pek
holanmyorlar. Ercan, baba olarak Asumann
rehberliini yapt, Asumansa halife olarak Ercann
rehberliini yapt. Fakat ikisi arasnda ben daha
Faruk Arslan
53
ileriyim ekimesi hep varolageldi. Teoman Gre akll
bir taktikle, taban zerinde byk bir etkisi bulunan
Asuman, Haydar Ercanla olan ekimelerine de denk
getirerek yanna ekmeyi, en azndan yeni dedebaba
seimine dahil etmeyi baard. Bu, ikinci dedebaba
Ekenin taban zerindeki meruiyeti asndan nemli.
Fakat canlar zerinde en az Asuman Halifebaba kadar
etkin olan bir baka halifebaba, Halil Tiryakinin Ercan
tarafn tutmu olmas, tabann hemen hemen iki eit
paraya blnmesine de sebep oldu.

Kar cephenin bildiri ataklarna Haydar Ercan karlk
vermekte epeyce gecikti. kinci dedebabann seiminden
sonra, 29 Aralk 1998de cevap vermesinin sebebi,
isyankrlarn gelip kendisine niyaz etmelerini uzun
sre beklemesi/ummasyd.
H Dost! hitabyla balayan Ercan, bildiride yle
diyordu: 12.12.997 tarihinde zmirde Do. Dr. Bedri
Noyan Dedebabadan hilafetname ile icazetli
halifebabalarn katldklar dedebaba seimi toplants
kamuoyunun ve Bektai camiamzn yakndan bildii gibi
sonulanm ve tutanakla tesbit edilmi olup, keyfiyet
basn ve yaynda da yer almtr. O gn toplantya katlan
halifebabalar da seim sonunda tarafma ballklarn
teyit etmiler ve nefir flenmek suretiyle sonu ilan
edilmitir. Daha sonra bu halifebabalarn bazlar hibir
gereke gstermeksizin fakiyre atlmadk ta,
sylenmedik laf, edilmedik dedikodu brakmamlar ve
fakiyri incitecek nitelikte yazl beyanlarda bulunduklar
hepimizin malumudur. Dedebaba olarak fakiyr bu tr
davranlara daima sessiz kalmz, incinsek bile
incinmemeye gayret etmiizdir. Ne var ki yolumuzun,
Faruk Arslan
54
tremizin bir gerei de her yl mride ba okutma
(hizmet grme) erkn mecburiyetidir. Szkonusu
halifebaba kardelerimizin bazlar, seim tarihinden
itibaren geen bir yl iinde hizmet grmemiler, buna
mukabil yanl tutum ve davranlarda bulunmulardr.
Buna gre 12.12 1998 tarihinden itibaren sorumluluunu
yklendiimiz, hizmetinde olduumuz halifebabalarn
isimleri yledir: 1 Ziya Pao Halifebaba (Makedonya,
2 Halil Tiryaki Halifebaba (Trakya), 3 Ali Rza
Balm Halifebaba (Manisa), 4 Nurettin lmez
Halifebaba (Antalya). Bu duyurunun yapld andan
itibaren, sadece yukarda isimleri belirtilen halifebaba
erenlerin hizmetinde olduumuz btn canlara duyurulur.
Ayrca bir tek mekan ve zamanda sadece bir tane
dedebaba olur. O da bellidir. Yine de kapmz, gnlmz
ikrarna sadk erenlere aktr. Hadml Fukara Ali
Haydar Ercan Dedebaba.

Ercan, Zeki Onaran ve Hdr okekene de hilafet berat
vererek halife saysn 6ya kard. Sayy 11e
tamamlamamasnn sebebi, Ankara cephesine geen 5
halifenin geri dnmesini beklemek olduu kadar, onlar
halife yapan Bedri Noyann hatrasna da sayg
gstermekti.
Ankara ekibinin huruc harekat, Grenin
organizasyonunda, ikinci bir dedebaba seilmesiyle
noktaland. Trkiye heterodoksisinin en nemli enlii
saylan Hacbekta enliklerine denk getirilen seim, 15
Austos 1998de yapld ve Mustafa Eke dedebaba
seildi. Seime 5 halife katld. Haydar lmezin
ifadesiyle Masonluun erefini kurtarmak iin
muhalefet hareketini balatan Teoman Gre ve Ankara
Faruk Arslan
55
kliinin, neden mason olmayan birini, Ekeyi setirmi
olduunun cevab, yeni dedebabann munis kiiliiyle
aklanyordu. Seime dair detaylar, bizzat seime
katlm olan Halifebaba Ali Smer veriyor: Teoman
Gre, Cem dergisinde Hacbektataki seime gelmedim
diye yalan sylyor ama bizzat seime geldi. Bana,
Ekeyi kabul ediyorum, karar yaz bana gnder,
imzalayaym dedi. Yazp gnderdim. nce imzalamad.
Bunun zerine telefonda Greye olduka sert szler
syledim, bu defa imzalad. Seime drt halife; Gre,
ben, Ali Doan ve Mustafa Eke katldk. Hasan Asuman
seime gelmedi, telefonla katld. Karar Asumana
gnderdik, imzalad.

Halifebaba Nurettin lmez, seim kararn Grenin de
sonradan imzaladn sylyordu ki, szleri Ali
Smerin anlatmyla rtyordu: Ankara ekibinin bu
ekilde ayr bir davran iine girmesi bencillikten baka
bir ey deil. Teoman Gre, Ali Smer ve Ali Doan. Bu
Mustafa Eke babay zorla bu hale soktular. O
adamcaz iyi bir halifebabayd. Onu da kandrdlar.
Seim meim yok ortada. Smer ve Doan gidip, biz
seni dedebaba seiyoruz demiler Ekeye, olmu bir
seim. Gre ve Hasan Asumana gidip sonradan
imzalatmlar.
Seime bizzat gelmeyip telefonla katlma tartmas ilk
seimde de yaanm; fakirlii yznden yol parasn
tedarik edemeyen, dolaysyla Makedonyadan
gelemeyen Ziya Paonun, Telefonla reyimi vereyim.
Zaten benim reyim, seimde en ok oyu alan kim ise,
onadr teklifi kabul edilmemiti. Fakat Hacbektataki
seime Hasan Asumann telefonla katlp oy vermesine
Faruk Arslan
56
ses karlmamt. Asuman, seime katlp katlmad
sorumuza, Katldm cevabn verdi. Fakat seimin
otelde mi, Grenin evinde mi yapld hususunu
kartrmas dikkatimizi ekti. Bu durumda Paonun
oyunun da geerli olduu/olmas gerektii gibi bir
mantki sonu kyor. lk seimde en ok oyu (3 oy) alan
Haydar Ercann toplam oyu bylece 4e km oluyor.
Oy saysnn 4 olmas, daha sonraki tartmalara temel
tekil eden hususlardan biri olan dedebaba en azndan
yardan bir fazlasnn oyunu almalyd ki, ekseriyetin onu
destekledii anlalsn eklindeki itiraz geersiz klyor.
Fakat Ercann 3 m, 4 m oy ald konusu iki tarafn
ittifak etmedii bir konu. Ercan 4 oyu olduunu, kar
tarafsa bu saynn 3 olduunu iddia ediyor. Hatta Ali
Smer bu sayy 2ye indiriyor: Aslnda seilmesi iin
yary gemesi lazmd. Seimde 22 berabere kalnd
ama Haydar bir hile yapt, ben 3 oldum dedi.
Sonuta Ankara grubu seimi yapt ve Tm Bektai
Canlara Duyuru kaleme alnd. mla hatalar bulunan
duyuru yle: Biz Bektai halifebabalar daha nce
Ankarada bir araya gelerek yeni bir dedebaba semek
iin, 1998 Austos anma trenlerinde Hacbektata
toplanp yeni bir dedebaba semeye karar vermitik.
imdi aada isim ve imza mhrleri olan biz
halifebabalar, Mustafa Eke Halifebabay dedebaba
setiimizi imza ve mhrlerimizle de tasdik ederek siz
canlara duyurmay uygun bulduk. Hak yardmcmz
olsun, h dostlar. 15 Austos 1998. Duyurunun altnda
Ali Smer, Ali Doan, Mustafa Eke, Hasan Asuman ve
Teoman Grenin imza ve mhrleri bulunuyor.

Faruk Arslan
57
Haydar Ercan kart cephenin oluumu srecindeki btn
olaylarnn faili olarak sadece Teoman Gre
Halifebabay grmek eksik ve haksz bir bak olur.
Bektai ileri gelenleri Ercann asabi ve agresif bir
kiilie sahip olduundan bahsedip, dedebabalk gibi ar
bir yk kaldrabilecek donanm ve ehliyete sahip olmas
noktasnda phe ve eletirilerini dile getiriyordu.
Kurtcebe Noyan, Haydar Ercan kimsenin sempatisini
kazanamad diyor ve devam ediyordu: Kitleye benlik
taslad, sert davrand. Camiada antipatik bulunuyor.
Dedebaba seildikten sonra birgn Hasan Asuman
Babaya yle sert konutu, azarlad ki, ben bile
dayanamayp, doru yapmadn syledim.

Ankara ekibinin dedebaba setii fakat masonlukla ilgisi
olmayan Mustafa Eke, Ercann dedebaba olmasnn
hemen ardndan, hakknda kendilerine devaml olarak
ikayetler gelmeye baladn sylyor. ikayetlerin
nerelerden geldii sorumuza cevap verirken, Canlardan,
annesi, kardeinden, eitli yerlerden eklinde aklama
getiriyor.
Ekenin kardeinden geldiini syledii ikayetin
arkasnda ilgin balantlar mevcut. Camiann ileri
gelenlerinin anlattna gre, 33. dereceden stad mason
olan Teoman Gre, Ercan devirmek iin, onun kardei
Avukat Kasm Ercan kulland. Abisi Baba Haydar
lmezin iddialarna benzer ifadeleri Halifebaba Nurettin
lmez de kullanyor. Bektailiin iine bir fitne sokmak
istiyor dedii Teoman Grenin mason olduunu
tekrarlayan lmez Halifebaba, Haydar Ercann kardei
Kasm Ercan da masondur. Onu da bu yola Gre
sevketti,dedebaba hakknda szler syletti. stiyor ki
Faruk Arslan
58
Bektailiin en by Teoman Gre olsun, dedebaba
olsun diyor.

Haydar Ercan hakknda en ar konuanlardan biri,
Ekeyi dedebaba seip biat eden halifelerden Ali Smer.
Hac Bekta Veli Mzesinin uzun yllar yneticiliini
yapan Smer Halifebaba, sadece Ercanla snrl
kalmayp, mevcut iki dedebabay da yerden yere vuruyor:
Bana babakanlk teklif ederlerse kabul etmem. Niye?
nk benim babakanlk yapacak liyakatm, gcm yok.
imdi dedebaba geinen bu iki kiinin doru dzgn ne
ilkokulu var, ne de Trkeleri var. Bu kiilerin tevazu
gsterip dedebabal kabul etmemesi, ekilmesi lazm.
Biz Haydar Ercan setik ama arkadan bize ltimatomlar
yadrmaya balad. unu bunu yapamazsn, benden
habersiz dervi yapamazsn demeye balad. Ben varm
sadece dedi, mard sonradan. Biz de sen misin, biz de
seni tanmyoruz dedik. Kendisi dil bilmiyor,
okuryazarl yok saylr ama bir ay sonra bize ka dil
biliyorsunuz demeye balad.

Ankara ekibinin verdii manifestolardan birinde Haydar
Ercan yol dkn ilan edilmiti. Alevilik ve
Bektailikte dknlk adeta lme mahkum edilmekle
edeer bir anlam tayor. Dknle hi kimse konumaz,
selam vermez, yardmna gelmez, yalnzca cenazesine
gelinir. Halifebaba Nurettin lmez, Ankara grubunun
Haydar Ercan yol dkn yapmasnn mmkn
olmadn, nk yetkilerinin olmadn ifade edip bir
olay anlatyor: Eke birgn Antalya Elmaldaki Abdal
Musa Dergahna gidiyor. Orada buna tepki gsterip,
Haydar Ercan Dedebaba yol dkn dediniz, onu nasl
Faruk Arslan
59
dkn yaptnz? diye soruyorlar. Eke diyor ki, Hayr,
byle bir ey yok, yapmadk diyor. Oysa yol dkn
yaptklar kararn altnda onun da imzas var. Daha
nemlisi, bu kiiyi siz halife yapmadnz ki dkn
yapabilesiniz.
Baba Haydar lmez, Ercann yol dkn olmasn
gerektirecek hibir su ilemediini belirtiyor ve,
Haydar Ercann hangi suu ilediini gstersinler.
Aksine kendileri yol dkn olmay gerektirecek hatalar
yapyor ifadeleriyle yeni bir tartma balatyor.
Bedri Noyan dedebaba ile bir toparlanma srecine giren
Bektailiin yine tam bir kaos yaamaya baladnn en
nemli gstergelerinden biri, taraflarn birbirinin
adamn ayartmaya almasyd. zellikle Haydar
Ercann, in iine siyaset soktular ve canlarmz
ayartmaya alyorlar eklinde ikayetleri var. Kurtcebe
Noyan, irkinleti, iin iine siyaset girdi, entrika
girdi diyor ve benzerlerinin de yaandn syledii bir
olaydan bahsediyor: Antalya Tekkede Haydar Ercann
babalk icazeti verdii bir dervie, Ankara grubu gidip,
Bizim taraftan ol, seni halife yapalm demi. Halife
Nurettin lmez, Haydar Ercan Dedebabann baba ve
halife yapt kiilere, kendilerine gemesi karlnda
mertebe teklif ediyorlar. Bana da teklif ettiler; Gel bize,
senin halifeliin kabuldr, bizim de halifemizsin dediler,
kabul etmedim. Byle rezalet olmaz diyor.
Bektailik tarihinde baz dnemlerde dedebabalk
iddiasyla ortaya kan, fakat itibar grmeyen ikinci bir
isme rastlanmas olaanst bir olay deil. Fakat ikinci
bir kiinin dedebaba olarak hizmet grmesi ilk kez imdi
oluyor. Tabii, 1980lerde zmire gelip Bedri Noyandan
hilafet alan ve sonra da Arnavutlukun devlet politikas
Faruk Arslan
60
gerei dedebaba seilip postniinlik iddiasnda bulunan
Reat Bardinin zel durumunu saymyoruz. imdiki
durumun naziklii, Ercann da, Ekenin de bir ekilde
seilmi olmasndan ve tabann tam bir blnmeye
uramasndan kaynaklanyor.

Koskoca camiada herkesin ikilik girdab iinde olduunu
sylemek mmkn deil; sorunun zm iin kafa
yoran, iki taraf da bir araya getirmeye alanlar var.
Bunlarn banda eski Dedebaba Bedri Noyann olu
Kurtcebe Noyan geliyor. nceleri Haydar Ercann
yannda olan Noyan, imdi her iki tarafa da eit mesafede
durmaya zen gsteriyor. Gerek babasndan dolay,
gerekse kabiliyetli/kaliteli bir grnt arzetmesinden,
tabandan ve her iki taraftan Noyana gelip, zm
ancak seninle olur, bamza gemelisin diyenler var.
Fakat hem Noyann baba mertebesinde olmas, hem de
Dedebabalk ok byk bir yk, ben kaldramam
demesi, tabann isteklerinin cevapsz kalmasna sebep
oluyor. Niye oturulup konuulmuyor ve birlik
srmyor? diye soran Noyan, halifebaba mertebesine
gelmi kiilerin biraraya gelip konuamamasnn, tabana
iyi bir mesaj olmadn sylyor. Noyan, zm iin
zerine ne derse yapmaya, taraflarla grmeye hazr
olduunu belirtiyor.

Bu arada, birinci dedebaba seiminden ilgin bir
anekdotu anlatmakta fayda var. lk seilen Dedebaba
Haydar Ercan, kendi yolundan gittiini yle savunuyor:
Allahn ve devletin iine karlmaz. Allah nasl dilerse
yle yapar bu ii, bildii, diledii gibi noktalandrr. Ben
ona teslim olmuum. Yoldan denler olacaktr, yanl
Faruk Arslan
61
yapp yolda kalanlar olacaktr. Fakat bu yol kendini
gtrr, yrtr. Ben kendi yoluma gidiyorum imdi.
Benim iin deien hibir ey yok. Yine canlara
gidiyorum, ilgileniyorum, grevimi yapyorum.
Bektailikte yol birdir, erkan birdir. Tabanda pek
sevenleri yok onlarn. Kar taraf daha nce birer yl
dedebabalk yapalm srayla diye anlamlar fakat imdi
birbirlerine dtler, koltuk tatl geldi, birer yl anlamas
bozuldu. kilik olur ama yol kendini dzeltir, kimse
merak etmesin. Hak yerini bulur. Hakszlar yolu ktye
kullananlar, suiistimal edenler, benlik taslayanlar elenir,
yol akna devam eder.

Masonlarn yolda ikilik karttn savunan Baba
Haydar lmez, unlar anlatyor: Gre masondur ve pek
sevilmez, ahlaken de pek tartmal ynleri var. Mason
olsun ama Bektai olduktan sonra geri dn olmaz, her
iki tarafa gz krpmak olmaz. Bir insan hem Bektai, hem
mason olamaz. Eer sen Bektai olmu isen, mason
olamazsn, hereyden syrlp geleceksin. kilik
kartyorlar yolda. Bektailikte masonluun ve
masonlarn ii yoktur. Yolumuza dardan baka
bireylerin girmesine izin vermemeliyiz. Ankara
kolundan Mehmet Temren baba ki kendisi masondur,
Grenin yanl davranlarndan dolay onu evlerine
sokmad. Gre yanl davranyor. Ben Haydar Ercan
taraftar deilim, birlik taraftarym. Dedebabalk kayd
hayat artyladr, ancak ve ancak dedebaba ok kt bir
su ilerse drlr. Ali Smer telefon edip, biz bunu
dedebaba olarak tanmak istemiyoruz dedi. Ercan madem
ki layk deildi, neden seildi? Drlemez ki. nk
bir gerekesi yok. ok hrn ve sinirli davrand bize
Faruk Arslan
62
diyorlar ama Ercan tam tersine hepsine iyi davrand. Bilgi
bakmndan hepsini alteder Ercan. Fakat biraz heyecanl.

Eski Dedebaba Bedri Noyann olu, Baba Kurtcebe
Noyan, Grev verilirse yolun selameti iin yaparm
grnde: Camiann bu durumlara dmesi beni hem
zyor, hem endielendiriyor. Bir zlmeye doru
gidiyoruz, dahas erkn bozuluyor. Acilen bunun nne
gemek lazm. Babam ldkten sonra beni baba yaptlar.
Bu yola ben bir mertebeye, makama gelmek iin deil,
edep erkan renmek iin girdim. Hibir zaman da bir
ama tamadm. Kalbim istemez kesinlikle ama yolun
selameti iin, gel sana bir grev verdik derlerse kendim
iin deil, yol iin yaparm. Artk modern adayz. Bu
ada, bu yolun modern bir ekilde yeniden organize
edilmesi gerekiyor. Erkan yine devam etsin fakat bir
gelenek olarak muhafaza edilsin. Bektailik an
gereklerine uygun olarak organize edilmeli, yenilenmeli.
Yayn organ, mze, aratrma vakf oluturulmal. Bir
dernek veya bir vakf kurulacakt, olmad. Bir mze
kurulacakt. Babamdan kalan eserler hl duruyor,
kaybolup gidecek. Seimden nceki akam Hasan
Asuman halifebabann evinde kimi seelim konusu ortaya
atld. Kimin seilecei konusunda karar kmad ama
kimin seilmeyecei konusunda kesin ve ittifak halinde
karar kt. Teoman lhami Greyi kesinlikle
semeyeceiz ve oy vermeyeceiz karar alnd
akamdan. Seimde bir masonun, tarikatn bana
gemesi istenmedi. Ankara kanadnn yapt ikinci
seimde de aslnda halifebabalar mason igale direndi ve
Greyi deil, mason olmayan Mustafa Ekeyi seti. Gre
32 veya 33. derece mason. Ankara grubunun byk
Faruk Arslan
63
blm de mason. Ekeyi setiler, camiay ikiye bldler.
Fakat imdi Ekeyi indirip Greyi, o olmazsa masonlarn
arasndan bir bakasn dedebaba yapmay dnyorlar.
Ben dedim ki, bir damarda iki kan olmaz; ya mason
olursunuz, ya da Bektai. kisi birbirine uyan yollar deil
dedik. Babam hayatta olduu srece, 37 sene sresince de
bu mason babalarn hepsi vard ve bireyler yapmak
istediler ama babamn hakimiyeti, sevilmesi, dirayeti ve
bilgisi sayesinde sesleri kmad. Uzun sre beklediler.
Babamn lmesinden sonra harekete getiler. ( Din, Mart
2002).

1998 yl Austos ay sonlarnda Hac Bekta ilesinde,
be Halife Babann toplanmas ile yeniden realize
olunmu ve be Halife Babann oybirlii bir tek tur
seim sonucunda zmirli Mustafa Eke; Dedebaba
seilmitir. Bir nceki seimde yaplan hata ve
usulszlkler bu seimde telafi edilmi ve Bektailik
messesesi iine debilecei bir byk kaostan en az
zararla kurtulmutur. Mustafa Eke Dedebaba; Amerika
Birleik Devletleri ve Balkanlarda dahil birok dergah
sratle bir araya toplamtr. Haydar Ercan babann
dedebabal Bektai camiasnn bir ksmnda kabul
grmeye devam etmitir.
Esasen; sz konusu, deyim yerinde ise, acemiliklerin
temel nedeni, Bektailerin Salih Niyazi Dedebabann,
Dedebaba seildii 1922 ylndan, bu gne kadar gerekte
Halife Babalar eli ile bir gerek seim yapmam
olmalarnda yatmaktadr. Belki de, tm Cumhuriyet
srecinde yaplm olan ilk ve tek seim, Noyan
Dedebabadan sonra gereklemitir. ( Koca, 2002).
Faruk Arslan
64
Tarikat iinde, masonik Bektalik eilimi ile geleneksel
Bektalik kanad arasnda iddetli bir ekime
yaanyordu. Kurtcebe Noyan, Ankara kolunun fiil
nderi durumundaki 33. dereceden mason Halifebaba
lhami Teoman Gre'nin mason desteiyle Mustafa
Eke'yi "dedebaba" setirdiini sylyordu. Halifebaba
Haydar lmez'in ifadesine gre de, "masonluun erefini
kurtarmak iin" muhalefet hareketini balatan Teoman
Gre, Haydar Ercan' ykmak amacyla onun aabeyi
mason Kasm Ercan'la ittifak yapmt!
Teoman Gre'nin mason olduu bilinmeyen bir sr myd?
Deildi. Bedri Noyan, dedebabalnn 33. ylnda
(Bektaler iin 33 saysnn zel bir yeri vardr) 12 Mart
1992'de dzenlenen trende okuduu iirde unu diyordu:
Bir Baba Teoman var, koca stat, birader, O herkesi,
herkes de onu elbette sever!..
Bedri Noyan "stat" ve "birader" deyimlerinin
masonluun ritellerinden olduunu elbette biliyordu.
yle ki, kendisine el veren Dedebaba Ali Naci Baykal'n
"Bektalik alaturka masonluk; masonluk alafranga
Bektalik'tir" dediini yazyordu. (Bedri Noyan, Demir
Baba Vilayetnamesi, 1976, s. 301.). Peki Bedri Noyan
mason muydu ? Olunun masonlara bu kadar kar
kmasna baklrsa herhalde deildi! Ama Rotary Kulb
yesi olduu biliniyor. Rakibi baz halifebabalar
tarafndan mason olmakla itham edilen Teoman Gre'nin,
Sabetayist olduunu ise, Yarn dergisinden Mfid Yksel
iddia ediyordu. (Yaln, 2006).
Geleneksel Bektailii kimden renmeli, Alevilii nasl
anlamalyz? Hz. brahimle balayan tevhit yolculuu;
giderek Horasan ekol (Maverannehir kanalyla) ve
Erdebil ekol gibi iki temel felsefeye ayrlr. Daha
Faruk Arslan
65
sonralar, tarihin sosyolojik performanslarndan da
beslenen bu iki ekol, Anadolu siyasetlerinin ve
demografik basncn etkisiyle karmza, rgtl ve
rgtsz, inan ve disiplin alanlaryla kar. Tarik-i
Bektaiyye mntesiblerinin, bu tekilatsz zmrelere,
Sofyan Srekleri demesinden karine, sz konusu
sreklerin bir ksm kendilerini, dorudan Ocakzade
kabul ederek mam- Ali ve soyuna baladklarn,
bazlarnn da Hac Bekta Velinin varsaylan yz
altm halifesinin bir ounu Pir addederek, ocaklar
karsnda g salamaya yneldiklerini grrz.
Bu szlerin sahibi 2003'de vefat eden evki Koca nemli
eserler verdi. Masonlukla karmadan 1876 ncesi
Bektailiin ortaya kartlmas ve uygulanmasn
savundu. Bir Bektainin mason olamayacan vurgulad.
Bu nedenle bu kitapda grlerine ve almalarna
fazlaca yer vereceiz. 1997 ylnda nasip almt. Nasip
almakta ok ge kalmt, anne ve babasn hayatta iken
nasip almadndan dolay son derece zlr,
hayflanrd. ocukluk ve genlik yllarnda dedesi
Hseyin Kazm Baba ve babas Halife Turgut Babadan
annesi Adviye Anabacdan ok ey renmiti. Bektai
dergahlarnn tarihesi, postniinler silsilesini, babalarn
hangi dergahlarn mntesipleri olduu, nasip, dervilik,
babalklarn kimden aldklarn bilen yalnz Trkiyede
deil Dnyada Koca'dan baka kimse yoktu.
Dedesinin babas evki dede 3. devre Melamilerinden
Muhammed Nur hazretlerinden intisap grm, daha
sonra Bektai olmutur. Bu nedenle Turgut baba Bektai
halife babas olmasna ramen Melamiliin btn
emanetleri de bizdedir derdi. te byle youn bir
atmosfer iinde yetien evki Koca hayat boyunca
Faruk Arslan
66
duyduu ou kaleme alnmam detay bilgilere sahip
ok zel bir kiiydi. Ayrca babasnn Hakka
yrmesinden sonra kendisine kalan pek ok belgeyi
toparlam, bunlar eserlerinde yanstmtr.
Annesi Adviye Anabac 17 Ekim 1996da babas Halife
Turgut Baba erenler 17 Ekim 1997 tarihinde tam bir sene
sonra topraa verildi. Daha nceleri sadece iyi bir
okuyucu ve aratrmac olan evki Koca bildiim kadar
ile Bektailik ile ilgili yazd herhangi bir makalesi dahi
yoktu. Anne ve babasnn ruhunu ad etmek ve insanla
Alevilik ve Bektailik yoluna hizmete soyundu. 6 kitap
yazd. Bunun haricinde Cem Radyoda pek ok konuma
yapm, Dedeler, babalar ile ilgili Cem Vakfnn 1999
ylndaki toplantlarn ynetmi ve toplant tutanaklarn
dzenlenmesinde yardmc olmutu. Konya Seluk
lahiyat Fakltesi retim yelerinden Doent Dr. Hlya
Kk, Trabzon niversitesi Aratrma grevlisi Kemal
nc Isparta lahiyat Fakltesi Doenti Ylmaz Soyyer
gibi pek ok aratrmacya almalarnda ok nemli
katklar oldu.
Bektai tasavvufuna olan merak, tarihi konulara olan
yetenei, cansiperane ilahi ak dolu yaam, ok ynl
gerek aratrmac kimlii ile istisna bir kiiydi. evki
Kocann Babasnn dedesi evki Asker kkenliydi ve
tasavvufa son derece vakf bir kiiydi. 1269 Hicri ylnda
Prizren (Bu gnk Yugoslavya snrlar iinde bir ile)
domutu. Kbrsta grev iin bulunduu srada Kbrs
Can baba Bektai dergah post-niini Feyzullah babann
kz Sadberk hanmla evlenmitir. nc derece Melami
eyhlerinden Muhammed Nur hazretlerini evrenin
saldrlarndan koruyarak himayesine almt. Daha sonra
Melamilikte de hilafet mertebesine kadar kar. Son
Faruk Arslan
67
derece tasavvufi adan deerli nutuklar yazar. Yazd
nutuklar stanbul nar Matbaasnda 1967 ylnda
yaynlanmtr.
Bektailik yol evlad olmay esas alr. Seyyid-i saadattan
olmay bir fark olarak grr, fakat art olarak grmez.
nk hazreti Muhammedin babas 10 kardeti. Fakat
Peygambere inanan ve yardm eden iki kii vard. Yine
hazreti Alinin kardei Akiyl Alinin tarafndan
Muaviyenin tarafna gemiti. evki Kocann soy
seceresi mam Musa-i Kazma dayanmaktayd. Yani
seyyid soyundand. Ne kendisi ne de babas bunu ne
kartmazd. Onun iin belirleyici olan yol evlad olmakt.
Kimden doduu o kadar nemli deildi. Detayl
seceresine Turgut Baba Divannn 4.-5. sayfasndan
ulalabilir.
te byle bir kltrden gelen evki Koca ksa zaman son
derece nemli eserler verdi. 05 Mays 2003 tarihinde
zmir andarldaki evinde rahatszlanr, hastahaneye
gtrlrken yolda hayatn kaybeder. Son syledii sz
hepinizi ok seviyorum, hakknz helal edin olur. 6
Haziran 2003 gn zmir irinyerde topraa verildi.
30 Temmuz 1953 ylnda stanbulda doan; ok nl
Bektai babalarndan Turgut Kocann olu olan evki
Koca, T Makine Mhendislii Blmn bitirdikten
sonra zel bir irkette uzun yllar mhendis olarak grev
yapt. evki Koca emekli olduktan sonra da zaman zaman
bu alanda da almalara devam ediyordu. ok geni bir
entelektel evresi olan Turgut Koca bugn Bektai
camiasnda ok sevilen bir insan olmann tesinde birok
yabanc dil bilen, Bektailiin kurallarn sk skya
uygulan bir inan nderi olarak da tannyordu. evki
Faruk Arslan
68
Koca babasndan ald miras ok gzel bir ekilde
deerlendirerek bu topluma birok ey verdi, vermeye
alt.
evki Koca bir dnem Nazenin Yaynlarn kurarak
byk zveriyle yaynclk da yapt. Fakat toplumun da
duyarszl nedeniyle gerekli destei bulamad. Deerli
yazarn yaynlad eserler unlardr; Es Seyyid Halife
Turgut Koca Baba Divan, Melami-Bektai Meteforunda
rad Paradikmalar Mrg-i Dil, Halikasnas Bohem
Neyzen Tevfik Klliyat, Yeniceri Oca ve Devirmeler,
Odman Baba Velayetnamesi Velayetname-i ahi Gek
Abdal.
Beyin kanamas sonucu hayata gzlerini yuman evki
Koca, zmirde nl Bektai Babalarnn ve sevenlerinin
katld bir cenaze treninden sonra Buca Yeni
Mezarlkta defnedildi. Cenaze merasiminde ayn
zamanda Bektai ritelleri de uyguland. Cenazeye
Mustafa Eke Dedebaba; Teoman Gre, Hasan Asuman,
Fikri ztanr, Nevruz Taci Akpnar Halifebabalar;
Muharrem, Aslan, Bahri, Elmas, Tahsin, Haim, Haydar
Babalar; Cem Vakf, Cem Dergisi, Cem Radyo adna
Ayhan Aydn; Aratrmac/Yazar Dursun Gmolu ,
Doan Dervi, Ali Dervi, Limontepe Cemevi Dedesi
Cemal Sevin ve yneticileri ile birok dervi; evki
Kocann kardeleri; eref Koca, Av. Nakiye Gre ve ei
Prof. Dr. Ataman Gre ile evki Kocay seven
kadn/erkek birok insan katld.
Arnavuta, Srpa, ngilizce, talyanca, Franszca,
Arapa, Farsa bilen, Trkenin Hakaniye (aatayca)
lehelerine vakf gerek bir entelektel idi. Bir zamanlar
nl air Can Ycelden Latince derslerini dahi ald. Can
Faruk Arslan
69
Ycel Bektai idi. Hseyin Erdekut Babann
mridinden nasib almt. Rehberliini; Atatrk dnemi
milletvekillerinden, Denizli Kazak Abdal Dergah
postniini Hac Hseyin Mazlum Babann yapt. Hasan
Ali Ycel, olu Can Yceli, ngilterede rhban
okullarndan birine, Papaz olmas iin deil, Latinceyi
rensin diye yollamt!
O yllarda gen bir adam olan Can Ycelin yan sra
evine gazeteci lhan Bardak, Refi Cevad Ulunay,
Burhan Felek, tarihi Abdlbaki Glpnarl, Reat Ekrem
Kou, Musikiinas Arif Sami Toker yine gazeteci zmirli
Dani, Cahid Albayak, evket Rado gibi popler
isimlerle, Byk Nutukta ismi geen Adanal Ekrem
Ramazanolu, Yusuf Fair Ataer gibi nl Bektai
Babalarnn gelerek, edebi sohbetler yapard. Glpnarl
ve R. Ekrem Kou Bektai olmasalar da, Tasavvufu ve bu
evreyi seven insanlard. Anne tarafm Romanyadan
olup, baba tarafm aslen Kosovadan olmasna ramen
fakir ile birlikte tam alt gbek stanbulluyuz diyen
Koca, tarikata ge intisabn u szlerle aklyor;
Ailemizde Kosova Meydan savandan bu yana Tarikat-
Bektaiyeye mensubiyet var. Byk dedem evki Bey,
Bektailiinin yan sra ttihat ve Terakkinin Manastr
Blge Komutanyd. Hem dedelerimizden, hem
babamdan bize intikal eden byk bir birikim vard.
Bektailikte grenek, bilinen basklarn da etkisiyle ou
zaman yazl eserlerle deil szl kltrle, ahslarla
temsil edilmi ve yaatlmtr. Korkulur yaz yazmaktan!
Ailemizden bize intikal eden bu birikimin ailemizin son
byk ferdi ile gitmemesi gerektii kanaatindeydim.
phesiz Tarikat- Bektaiye, evki Koca olsa da yrr,
olmasa da! Ama bu bireysel intikallerin yansmas iin o
Faruk Arslan
70
bireyin kimlii de nemlidir. eriden yanstabilmenin
hem gzel hem de olanakl olaca kanaatine
vardmdan babamn vefat sonras Tarikat-
Bektaiyeye intisap ettim.
Koca'nn anlatmnda akm yle balyor: Seluklularn
son dneminde merkezi birlikte kalmamt eyalet reislii
yapan Nurettin Caca gibi yada Karamanolunun
beylikleri gibi paralanm bir milli birlik vard, bir de
Mool saldrlar vard. Yesevi den el alan Hac Bekta
denen mrit kkl bir Yesevi ekolnden tasavvuf eitimi
almtr. Yani bir baka ifade ile anti radikal bir dnce
bir din anlay getirmitir, keskinliklere agresif yaplara
kar mtemeyyin olan daha liberal dini daha objektif
tanmlayan ve daima dostluk ve insanlk mesajlarn
ieren bir yap getirmitir Hz. Pir. 1299 ylnda bir
kurultay toplanr, Trkmen geleneine gre bir
kurultaydr bu. O kurultayda menakblara gre Osman
Gazi nin hanla atand dnem olarak geer ve bu
atama srasnda Hac Bekta Veli nin kendisini kutsad
anlatlr, hatta burada Kumral Baba, eyh Sleyman-i
Trkmani, Sar smail, Ahi Evran, Taptuk Sultan gibi
azizlerinde bulunduu rivayet edilir. Bu byk insanlk
dncesi ok ksa zamanda gerek Hristiyan dnyasnn
kendi i elikilerindeki feodal basklara maruz kalm
halk arasnda ve gerekse byk Mool basklar altnda
kalm Anadolu halk arasnda bir birletirici meale olur,
topluma zaten felsefe yapabilme gc vardr. Anadolu
toplumu felsefe yapabilen bir toplumdur, yapabildii iin
bugn ayaktayz. Yunus Emre yi kartabilmitir,
Mevlana Celaleddin i karmtr, Hac Bayram Veli yi
karmtr. ( Koca, 2002).

Faruk Arslan
71
Sra geldi Hac Bekt Derghnda, Hac Bekt-
Vel'nin soyundan geldikleri ifde edilen elebiler de
postnin meselesine Bu derghta srekli, elebi ve
Dedebaba postu olarak iki post bulunmutur. Bu durum
yzyllardr, Bektiler ve Alev-Bektiler arasnda
tartma konusu olmutur. Dede-babalar, elebileri, Hac
Bekt/n soy evld olarak kabul etmemilerdir. Zira, bu
babagn koluna gre Hac Bekt- Vel hi evlenmemi
olup mcerret kalmtr. elebileri yol evld olarak
kabul etmilerdir. elebiler ise; kendilerinin Hac Bekt-
Vel'nin nesebinden geldiklerini, (Fatma Nuriye ya da
Kutlu Melek)'in Hac Bekt- Vel'nin nikahl ei
olduuna inanrlar. elebilere bal Alev-Kzlba Dede
Ocaklar da, Hac Bekt- Vel'nin evlenmi olup,
elebilerin onun neslinden geldiini kabul etmilerdir.
Bu yzden Alev-Kzlba Ocaklar Hac Bekt
elebilerine bal hle gelmiler. Hatta, bu ocaklar
elebler'den srekli icazetnameler almlardr. ( Yksel,
2002).

Alevilikte liderlik konusu, aslnda fazla kark bir mesele
deil. 33 yl konuya ilikin aratrma yapan, master ve
doktora tezi yazan Selahattin Tezikouna gre, "Btn
tarikatlarda olduu gibi, Alevlikte de liderlik sorunu
yoktur. Kimin lider olduu, yaplan tarikat toplantlarnda
belli odur. Alev (Kzlba) olanlarda, kyllerde Dede;
ehirli Alevler olan Bektalerde de Baba, Halife Baba,
Dedebaba adlarn tayan insanlardr. Vakf veya dernek
bakan, resmiyette bu kurulularn bakanlardr. Onlar
da tarikat toplantsna, bahsedilen tabi liderlerin
bakanlnda girer ve o kiilere 'niyaz ederler'."
(Tezikolu, 2006).
Faruk Arslan
72

Dedelerin her biri dorudan Hacbekta ilesinde oturan
ve Hac Bekta Veli'nin torunlarndan olduu bilinen ve
tarikatn en st liderliine getirilmi elebi ad verilen
kiiye baldrlar. Bu tarikatlarn yasak olduu dnemde
de, ak olduu dnemde de byle olmutur. Babas Dede
olan ve vefat eden kii, bu ie devam etmek ve Dedelik
yapmak isterse, babasnn belgesini alarak Hacbekta
ilesine gider, elebi Hazretleri'ne durumu arzeder ve
elindeki belgeyi sunar. elebi, bu belgenin altna
"derkenar" eklinde, olunun da adn yazarak, kendisine
irat grevi verildiini belirtir. Byle belgesi "icazet"
olmayan kimse, "Dede"lik yapamaz. Bu kural hlen
ilemektedir.
Mill Mcadele dneminde elebi postunda oturan
Cemaleddin elebi, mcadeleye destek vermi ve ilk
mecliste de Mustafa Kemal Paa'nn Meclis Bakan
Vekili olarak grev yapmtr. Ayn ekilde, Mevlevi
elebisi de ayn grevde bulunmutur. Tarikatlarn
kapatlmasnda, Meclis'teki dier tarikatlar gibi, elebi
Hazretleri de gayret gstermilerdir.
ehirli Alevlerin, Bektalerin en st bal olduklar kii
Hac Bekta Veli Dergh Postniin'i olarak Dedebaba
unvan tar. Dedebaba, Bekta Halifebabalar tarafndan
(toplam 12 Halifebaba vardr) "mcerred" (evli olmayan)
Halifebabalar arasndan seilir. Bahsedilen seim ii,
daha ok tarikatlarn yasaklanmas (1925) sonrasnda
bulunan bir yoldur. Grev lnceye kadar devam eder.
Ancak, Salih Niyazi Dedebaba'dan sonra, mcerred aday
olmad iin, Dedebaba postuna gelmi olanlarn tamam
"mehh" evli Dede-babalar'dr. Tarikatlarn ak olduu
Osmanl dneminde, elebi de Dedebaba da usulne gre
Faruk Arslan
73
imtihan veya zel aratrmalar sonunda, eyhlislamdn
teklifi zerine Padiah tarafndan "Ferman" (kararname)
ile atanrlard. Bu atamalara ilikin Osmanlca
yaynlanm kitaplarda pek ok rnek vardr. (Tekizolu,
2008). Etnik ve dini yapy anlamadan konuyu anlamak
kolay deildir, Almanya'nn bile mdahil olmaya alt
bu konuda Trkiye'nin salkl tartmadan uzak durmas
aklszlktr.















Faruk Arslan
74
Drdnc Blm
RGTSEL ETNK VE DN YAPI

Sosyal bilimler alannda 1970'li yllardan balayarak
Almanya, Fransa, sve, Hollanda, ABD, ngiltere gibi
lkelerde, 1980'li yllarla birlikte, Trkiye'de, Alevilik ve
Bektailik zerine giderek artan ekilde aratrmalar,
derlemeler yaplyor. Halen masonluun Bektailik
zerinde etkisi aratrlmyor. Yaptklar tahribata
gemeden nce etnik ve dini altyapsn inceleyelim.

Alevilikte ayin-i cemlerdeki "era sndrme"ye
yklenilen ensest ilikisini ieren etik sorunlu yorum,
Aleviler ve Snniler arasnda sorunu, sosyal ve politik
bir sorun haline geliyor. Oysa bu uygulamann Sabatayc
masonlardan Bektailie sonrada Alevilie aktarld
Sabatayc yazarlar tarafndan dorulanyor. ( Er, 2003).
Baz politikaclarn gaflarn akil aydnlarmz,
'Alevilerde Mum snd yoktur' aklamasyla savuturdu,
hem fitneyi nledi, hemde mkemmel bir alm salad.
Cumhuriyet ncesi ve tarikatlar kapatlncaya kadar, Hac
Bekta Veli tarikatna girmi kylye Kzlba veya
Alevi, ehirliye ise Bektai denilirdi. Mason Bektailer
elit Bektailii savundu, Anadolu Aleviliinden
kendilerini ayr grdler. Osmanl ve Trkiyede d
istihbaratlara alan casus ve ajanlarn pek ounun
Bektai kimlii kullanmas ve mason olmas tesadf
deildir. Bugnde bu gerek yadsnamaz.

Faruk Arslan
75
rtibatl olduklar servislere alan sahte Bektai ajanlar,
eitli kiliselerle, yurt dndaki baz belediye, mahalli
senato ve niversite gibi kurulular, toplant, hafta,
yldnm gibi bahaneler ve mahalli kltrn yaatlmas
gibi klflarla mezhepci, blc ve bozguncu muhteval
ve istismara ynelik almalara maddi destek salyor.
Trkiye ve Orta Douda Alevilik ve Batni Hareketler
Enstits gibi bir takm enstit ve aratrma merkezleri de
bulunduklar lkelerin istihbarat tekilatlarnn izdii
milli politikalar istikametinde faaliyetler yaparak bu
blc ve bozguncu faaliyetleri kltrel adan
destekliyorlar. ( Sezgin, 1998). Bu uyary dile getiren
kii Diyanetin bamfettiliini, Bakde Dini Ataelik
yapm Abdlkadir Sezginin, doktora tezide Bektailik
konusundayd.
Yllardr farkl kesimler konuyu klieletirdi, bilgi
kirlilii olumaya balad. "Alevilik Trklktr"(
Dikmen, 1951), "Alevilik Krtlktr"( Bender, 1990),
"Alevilik solculuktur"( Kzlyol, 1995), "Alevilik bir
dindir"( Ouz, 1990), "Alevilik gerek slmiyettir-
slmiyetin zdr"( Ramazanoglu, 1984), "Alevilik
slmiyete yabancdr, sapklktr"(Ksakrek, 1990)
eklinde genellemeler yaplyor, her kafadan bir ses
kyor. Herkes kendi kltr ve anlayna uydurmaya
alyor. "Trkmen Snniliidir" ( Flal 1990) diyende
var, "bir tr Snniliktir" ( Temren, Sezgin, 1997,1991)
eklinde yorumlayanda. "Snnilik ve Alevilik aslnda
birbirinin ayndr" ( Arvasi, 1994) eklindeki
genellemelerin u noktas, "Alevilii Snniletirmek-
Hanefiletirmek gerekir"( Krknc, Ksakrek,
Arvas,Trkdoan, 1987, 1990, 1994, 1995) gr.
Faruk Arslan
76
Sa duyulu geleneksel Bektai ve Alevilerin ou, "bir
inan tarzdr"(Ouz, Bozkurt, Birdoan, 1990,1995),
"slmi bir inan tarzdr", "slmi bir mezheptir"
(Baltacolu, 1991), "slmi bir tarikattr" ( Dikmen,
Bender, Sezgin, 1951, 1991) grlerini savunuyor. Pir
Sultan Abdal Kltr Dernekleri'nin temsilcileri,
"kltrdr", "yaam tarzdr", "felsefedir" yaklamlarna
scak bakyor.
Uzun yllardan beri tarihsel adan Alevilik ve Bektailik
zerine detayl almalar yapan Ahmet Yaar Ocak,
Hseyin Bal, Ylmaz Soyyer ve ksmen Belkz Temren'in
almalarndan edindiim sonu, Alevilik ve
Bektailik'in etnik ve dini anlamda homojen bir yapya
sahip olmaddr. Etnik yapsnda Trkmenlerin ve
Zazalarn byk bir ksmn, ksmen Krt gibi deiik
etnik topluluklar barndran Alevilik, farkl ocaklar da
ieriyor. Bu balamda, Tahtac-Trkmenlerinin bal
bulunduu ocaklar ile Zaza Alevilerinin bal bulunduu
ocaklar farkldr.
te yandan, Trk Bektailerin yan sra, Arnavut
Bektailer de vardr. Bektailer, bir yandan halife
dedebaba, halife baba, baba hiyerarisi ierisinde
rgtlenir ve erkn yrtrken, dier taraftan elebiler,
dede-babalar baznda da rgtlenmilerdir. Bu balamda,
bir yanda Bedri Noyan dedebaba varken, dier yanda
Ulusoylar elebiler kolunu oluturmaktayd. Onlardan
bamsz olarak da Eskiehir Scaettin Veli Dergh'nda
bulunan Nevzat Demirta (dede-baba) Marmara
Blgesi'nde ve zellikle Trakya ile Bulgaristan'da ayin-i
cemlere katlmakta ve erkn yrtmekteydi. Gnmzde,
dedebaba Bedri Noyan'n lmyle onun ardlnn
belirlenmesi zerine ortaya kan yeni bir oluumu daha
Faruk Arslan
77
yaamaktayz. u an, bir nceki blmlerde incelediimiz
gibi Haydar Ercan ve Mustafa Eke olmak zere, iki
dedebaba bulunuyor. Yine kendilerini Alevi olarak kabul
eden Trkiye snrlarnda Antakya'dan Tarsus'a kadar
olan blge ierisinde youn olarak yaayan Nusayriler -ki
Araptrlar- Trkiye'deki dier Alevi cemaatlerinden
ibadet ve uygulamalar esasna gre, farkldr. Onlarda,
dedelik ve babalk deil, eyhlik vardr.
Sivil toplum kurulular asndan Alevi ve Bektai
rgtlerine baktmzda, yle bir tablo karmza
kyor: Alevi rgtleri arasnda cemevleri baznda
rgtlenmelerin yan sra, bir yanda Pir Sultan Abdal
Kltr Dernekleri ve Hac Bekta Veli Kltr ve Tantma
Dernekleri, te yanda Cem Vakf'nn yer ald; bu arada
daha ok iilie yaknlaan bir eilimi temsil eden Ehl-i
Beyt nan-Eitim ve Kltr Vakf'nn ve Demokratik
Dayanma Vakf'nn bulunduu; Zaza Alevilerinin
oluturduu Tunceli Kltr ve Dayanma Dernei gibi,
deiik derneklerin varl; Bektai rgtlenmesinin ise,
u an iin, ksmen Hac Bekta Veli Anadolu Kltr
Vakf etrafnda olutuu, grlyor.
Diaspora'da da durum farkl deil. Almanya, Fransa,
Hollanda ve Avusturya'da Avrupa Alevi Birlikleri
Federasyonu; Cem Vakf rgtlenmesi; Dersimliler
Dernekleri vb. Sadece 160 bin civarnda Trkiyelinin
yaad Berlin'de u an iin 11 Alevi ve Bektai
rgtnn olduunu belirtelim
Bunlarn yan sra, Alevilik ve Bektailik arasndaki
snrlarn bazen bulanklatna, bazen berraklatna da
bu arada dikkat ekmek gerekir. rnein Amasya, orum
ve Tokat yrelerinde Alevilik ve Bektailik iie girmi
Faruk Arslan
78
durumdadr. elebi kolunun egemenliini hissettirdii bu
yerlerde, Bektailer kendilerini -Kzlba deil- Alevi
olarak adlandryor. Erknlar, dedeler tarafndan
yrtlyor. zellikle orum'da dedeler, Veli dedenin
olu Hseyin Solmaz (dede) gibi, Hac Bekta Veli
Ocandan geldiklerini sylyor ve kendilerini Hac
Bekta Veli evltlar olarak niteliyor.
Ancak, hemen burada, gnmzde yaayan Bektai halife
babalarndan mason Teoman Gre'nin, Mustafa Eke'nin
ve Ali Doan'n, Alevilikle Bektailii birbirinden
ayrmakta olduunu; zellikle halife baba Teoman
Gre'nin ahkulu, Hseyin Gazi gibi, Bektai
derghlarnn, Bektailer tarafndan deil, Aleviler
tarafndan kullanldna iaret ettiini de eklemekte yarar
var. ( Engin, Kasm 2002).
Mason Bektailerin, Alevilii hep farkl olarak
grdn, seim olmadan babaln babadan oula
gemesi nedeniyle kmsediklerini belirtelim. Mason
Bektailer, elit Bektailikten yanalar, alperen kltrnden
uzak duruyorlar.
Aleviler/Bektailer arasnda taban oluturmak isteyen
ar sola mensup terr rgtleri ve etnik blc terr
rgtleri, Alevilii ve Alevileri savunuyor grnerek
kendi siyasi ve ideolojik anlaylarn Alevilik/Bektailik
olarak sunmaya alyor, yurt iinde ve dnda bu
maksatla yaynlar yapyorlar.
Bu rgtler:
1. TKP/ inin Sesi,
2. Devrimci Yol,
3. TDP Trkiye Devrim Partisi (TKP-B),
4. TKP/ML,
Faruk Arslan
79
5. MLKP-K (Marksist-Leninist Komnist Parti-Kurulu),
6. PKK,
7. TKKO,
8. Krdistan Aleviler Birlii, gibi rgtlerdir. (Sezgin,
1998).
zellikle son yllarda Karadeniz blgesine sarkan bu ar
sol terr rgtlerinin Alevi/Bektai vatandalar kendi
yandalar gibi gsterme abasnda olduklar da
gzlemleniyor.
Alev kelimesi btn slm leminde ve Osmanl
dneminde "Hz. Ali'nin soyuna mensup olanlar"
anlamnda kullanlmtr. Hlen ran, Yemen ve Msr
gibi lkelerde, "ben Aleviyim" derseniz, kimin
ocuklarndan olduunuz sorulur. Medine'de de durum
ayndr. Eer Azerbaycan'da Alevi olduunuzu
sylerseniz, size hayretle bakarlar ve Hz. Ali'yi Allah
kabul ettiinizi zannederler. nk, orada Alevi sz
"Ali Allahi" ler denilenleri ifade eder. Bektailik ise, hi
bir yanl anlamaya meydan vermeyen ak ve net bir
deyimdir. (Sezgin, 1998).
1826'da, nce Yenieriler'in imhas ve peinden de
Yenieriler'in bal olduu Bekta tekkesinin,
Bektaliin (1861-62 ylna kadar srm olan) de
yasaklanarak kapatlmas zerine bu dnemde "Alev"
kelimesi Bekta anlamnda kullanlmaya baland. Ancak
bu kelime tarikat liderliini "Dede"lerin yapt Ky
Bektalii ki buna Kzlbalk da denir- anlamnda
mehur olmutu. Bugn Alev, Ky Bektasi veya ayn
anlama gelen Kzlba anlamnda kullanlyor.
Tarikatlarda aslolan Mslman olmaktr. slm
mezheplerinden birine mensup olmann tarikatlar
Faruk Arslan
80
asndan bir nemi yoktur. Kelime-i ahdet'i sylemek
ve inanmak, tarikatlar iin yeterlidir.
Bir afi, Maliki, Hanbel veya Hanef'nin herhangi bir
tarikata girmesi mmkndr. nemli olan Mslman
olmaktr. Ancak, Alevler asndan bakldnda, Balkan
Bektaleri de dahil, Hac Bekta ballarnn tamamnn
inanta Maturidi ve amelde Hanef veya Caferi
olduunda kuku yoktur. Hem Hoca Ahmet Yesevi'nin
hem de Hac Bekta'n kitaplar incelendiinde de bu
grlr. Alevlik Bektalik adl kitabnda, "Alevlik
Bektalik Nedir?" balkl blmnde baknz Kutluay
Erdoan ne diyor: "Bektalik, Anadolu'da gelierek
yaylan Trk tarikatlarndandr. Tasavvuftan etkilenen bu
tarikatn felsefesi, rf ve adetleri Trklere ynelik
zellikler gsterir." (Erdoan, 2004).
Osmanl dneminde veya Cumhuriyetin balangcnda,
kitap yazm Bekta byklerinin tamamnda u ifdeler
vardr:
"Bektaler, Cenab- Allah'n an byk Kur'an'nda,
Bakara Suresi'nin iki, , drt, beinci ayeti kerimesinde
niteliklerini sayp tantt ehli snnet, inanm ve Allah'
tanyan kimselerdir.
Bektalikte klb hazinesinin Allah sevgisi, Resulullah
sevgisi, Resulullah'n Ehlibeyti'nin sevgisi ile dolu olup,
baka bir eit sevginin o klbde girecek yer bulamamas
kesinlikle lzmdr.
Bekta olmak, vlmeye deer yksek ahlk sahibi
olmaya dayanyor. Yoksa kt ahlk sahiplerinin 'Ben
Bektayim; Eyvallah, Yahu' demeleri kendilerine
iftiradr." (Tekizolu, 2008).
Faruk Arslan
81
Alevler, Bektaler tarikata giri treni ki, buna -ikrar
merasimi veya ayini denir- srasnda, Allah'n kulu,
Muhammed Mustafa'nn mmeti, Aliyyel Mr-taza'nn
bendesi olduklarn belirttikten sonra da "mam Cafer
Sadk'n mezhebindenim" derler. Ancak, Osmanl tarihi
ve Cumhuriyet'in balang yllarnda elebiler, Dedeler,
Babalar ve dier tarikat bykleri hep u iddiada
bulundular:
"mam Cafer Sadk Hazretleri'ne mezhep sahibidir
demek, byk bir yanltr. Zira zt- saadetleri 'Hakiki
imam' olduklarndan dolay amel, inan ve hukuk
alanlarnda bir mezhep ortaya koymaya ihtiyac yoktu.
nk mezhep ve meslek denilen din inanlar, salam
bir biimde yeni kurulmutu. Ve hem de zat- saadetleri,
Hz. Resulullah'n Ehlibeyti'nin yni doru yol rehberi on
iki imam efendilerimizin altncs olmalarndan dolay
kaynan Hz. Peygamber'den alan yce saltanatn
vezirlerinden olduu iin, itihada dayal bir mezhep
ortaya koymann stnde idiler. Zira slm eriatnn ana
esaslarn ve bu esaslardan karlan hkmleri, yce
babalar Hz. Muhammed Bakr'dan ve onlar da muhterem
babalar Hz. mam Zeynelabidin Efendimiz'den ve onlar
da ulu babalar, Kerbela'nn ehit Sultan, himmet sahibi,
nur kayna mam Hseyin Efendimiz Hazretleri'nden ve
onlar da anl babalar Haydar- Kerrar Hazretleri ile yce
dedeleri eriat Sahibi Efendimiz Hazretleri'nden
renmiler ve ta kendi zamanlarna gelinceye kadar
kesintisiz gerek nder olmulardr. Soy erefi ve kendi
faziletleri gerei Mslmanlar arasnda aziz ve deerli ve
muhterem olduklar gibi, btn tarikat mensuplarnn
bakandrlar. Zat- saadetleri, her hlde Hz.
Peygamber'in izinde yrdklerinden, bir mezhep ortaya
Faruk Arslan
82
koymaktan, doal olarak, uzaktrlar." (Yksek, Rfat,
2002, s 153).
Gerekten de ameli mezhep imamlarnn tamam onun
rencisi olmu kiilerdir ve mezheplerin teekkl
talebelerince gerekletirilmitir. Yni ikrarda geen
mam Cafer Sadk mezhebi, mezhepler kurulmadan
nceki bir ifdedir ve tarikat anlamndadr. Baka bir
ifde ile Anadolu Alevileri, Bektaler tarikat lideri, pri
olarak, soy silsilesi olarak mam Cafer Sadk'a baldrlar.
Yoksa, Caferi olduklarn ifde eden ia'ya mensup
Mslmanlarla ayn inanc ve ibadet eklini benimsemi
olurlard. Byle olmad ise, aktr.
Trk Alevileri kendilerine Allah, Muhammet, Ali,
Ehlibeyt gibi din ulularndan bahseden herkesi
kendilerinden sayar, barlarna basarlar. Bu insanlar
korur ve kollarlar. Bugne kadar olduu gibi, bu gn de
yoldan km, dkn olmu, hatta dinsizlii semi
insanlarn dillerindeki bu tr szler sebebiyle
sahiplenirler.Yreklerindeki sevgi, her trl kiri pas
rter. Alevlerin bu yumuak karn, tarihte pek ok sapk
frkann bu gurup iine szmasna, saklanmasna neden
olmutur. Gnmz aydnlarndan bir ksmnn, "bizde u
da vardr, bu da vardr" diye anlatmaya altklar;
Alevler'in kendi adamlar veya dnceleri deil, onlarn
iyi niyetini istismar etmi ve aralarna szm insanlar ve
onlarn grleridir. Bu adamlarn ve grlerin
ayrmaya tbi tutulmas ve Alevlik'ten ayr
deerlendirilmesi gerekir.
Anadolu'da Trakya'da ve Balkanlar'da yaayan
Mslmanlar'n tamam (Dou ve Gneydou'daki
filer hari) inan ve amel olarak Hac Bekta Veli ve
Faruk Arslan
83
Ahmet Yesevi gibi Maturidi ve Hanefi'dir. Yni
aralarnda mezhep ayrl yoktur. Abdest alan, namaz
klan, gusleden, kz isterken kullanlan lgat, evlenirken
nikah kyan, bayram ve cenaze namaz klan herkes
Alev'si, Bekta'si, Kadiri'si, Naki'si, Cerrahi'si,
Gleni'si, Rufai'si veya hibir tarikata mensup olmayan
ounluun tamam; inanta Maturidi mezhebinden,
ibadetlerin yapl bakmndan da Hanefi
mezhebindendir. Caferi fkhyla haraket edenlerde vardr.
zellikle serbest seimlere ve ok partili hayata
getiimiz 1950 ylndan balayarak siyasetilerin
cahillii yznden ve oy alma kaygsyla "lkemizde
mezhep ihtilaf var" eklindeki iddia ve konumalar bir
tarikat olan Bektalerle, Bekta olmayanlar ayr
mezheptenmi gibi bir hle getirmitir. Bu vebal
siyasetilerle, bu yanl beyanlar aynen ve srarla yayan
medyamza aittir. (Tekizolu, 2008).
Snnlii "slm'n Arap yorumu", Alevlii de "slam'n
Trk yorumu" olarak bahseden bu kiilerin
biyografilerinde, Dede ocuu olduklar, dedelerin
"seyyid" olduu, yni Arap soyuna mensup olduklar
zellikle yazlmaktadr. in dorusu, Dedeler'in tamam,
Trk soylu, Ouz boylu insanlardr. Trbesi gney
Horasan olarak bilinen, ran'n kuzeyinde, Hac Bekta
Veli'nin doduu Niabur'a yakn, Mehed ehrinde
bulunan 8. mam, mam Rza'ya manen (tarikat silsilesi
olarak) bal insanlardr. Dier mamlar'a bal olan, son
derece azdr.
Dede veya Seyid, Oniki mam neslinden gelenlere denir.
Bunlara Evld-i Resul- Seyyidi Saadet'te denilir. Dede
Alevinin din adamdr ve ayr sfat vardr. Rehber,
Faruk Arslan
84
mrit ve pirdir. Rehber talibe yol aar, mrit talipleri
irat eder, bilmediini retir. Pir daha da aydnlatmaya
alr, yetitirir. eitli blgelerde bildiimiz Alevi
dedeleri unlardr: Veliyettin Ulusoy, Mustafa
Aklbanda, Mahmut Doanolu, smail Aslandoan,
Kamber Kutlu, Niyazi Bozdoan, Haydar Samut ve
inasi Ko. Elbette bakalarda var. Sadece Ulusoya
bal 200 Alevi dedesi bulunuyor.
ster elebi, isterse Dedebaba; geleneklerle, kurallarla
ileri idare ederler. zellikle siyasete bulamamak,
fraksiyonlar arasnda taraf tutmamak ve itidalli
davranmak konusunda, bu gne kadar kendilerinden
beklenen olgunluu gstermilerdir, gstermektedirler.
Dier rgt lideri/bakan gibi grlenlerin iliklerinin
hi birisi bu gerek liderlerde grlmez. ou kez
medyada bunlarn adlar sylenmez, aklamalar yer
almaz; seim ncelerinde oy pazarlamas yapmazlar.
Kendilerini grmek isteyen ya da kendileriyle grmek
isteyen herkesle grrler, insanlar arasnda, ocuk,
kadn, erkek gibi ayrmlar yapmazlar. Bir tarikat
liderinden beklenen olgun davranlar sergilemek iin
zel gayretleri yoktur. Davranlar son derece tabidir.
Bunlar ierisinde Avrupa'da tahsil etmi, grgs,
davran son derece yksek olan kiiler de vardr. Ama,
ortak davranlar ayndr.
Bu insanlar kendilerini tantrken "hmanist, plralist,
aksiyonist ve re-aksiyonist reformist, deimeye her
zaman ak bir bilim adam-hukuku ve dini lider" gibi
unvanlar kullanmazlar. Son derece mtevaz ve sahavet
sahibi, cmert insanlardr. Evleri ve sofralar herkese
aktr. Bu sebeple de, son derece saygdeer insanlardr.
Ayrca, bunlarn dervileri ve ballar arasnda siyas,
Faruk Arslan
85
ideolojik taraf olmaylar onlar bu kadar itibarl ve etkin
klmaktadr. Tarikatlar, tekrar, devletin gzetim ve
denetiminde alacak olursa, zellikle Hac Bekta
Postu'nun bu iki lider kadrosundan da destek grecektir.
zellikle Bektalerde, Salih Niyazi Dedebaba'nn
Arnavutluk'a gitmesi ile balayan skntnn devam
ettiini; Arnavutluk'ta ve lkemizde, birka tane
Dedebaba olduunu, Bektalerin daha ok bu i
problemlerle megul olduklar iin, piyasada
grnmediklerini biliyoruz. Bosnal, Makedonyal,
Tiran'l Bekta byklerinin, lkemizde yaplan
toplantlarda da, Balkanlar'da yaplan toplantlarda da
"kblelerinin Hacbekta ilesi olduunu, Bektaliin
tarikat olduunu" zellikle sylediklerini, ama
bizimkilerin, siz bu ilere karmayn telkininde
bulunduklarn da biliyoruz.
Baz Balkanl tarikat liderlerinin de, lkemizdeki baz
Alev vatandalara Babalk, Dedelik icazetleri
verdiklerinden bilgimiz var.
Btn bu problemler Dedebabalar hakkndaki kanaatimizi
deitirmemizi gerektirmemektedir. Bu iki makam
dndaki rgt liderliklerine, medyatik olmalarna bal
olarak liderlik atfetmek, onlara Alevlerin temsilcisi,
lideri gibi davranmak devleti de partileri de skntya
sokmutur, bundan sonra da skntya sokacaktr.
(Tekizolu, 2008).
Prof. Dr/ Orhan Trkdoan, "Alevi-Bektai Kimlii" adl
kitabnda, 1993-1995 yllar arasnda Trkiye genelinde
15 il ve bu illere bal 45 ocak zerinde, antropolojinin en
yeni yntemlerine gre gerekletirilmi bir saha
aratrmas yapt. Trkdoann sosyolojik deeri bulunan
bu aratrmasna kadar, konu ile ilgili yaplan tm
Faruk Arslan
86
aratrmalar, daha ziyade teorik erevede alevi-bektai
popler retisinin tarihi geliimi, yaps ve gelenei
hakkndaki masaba tahlillere dayanmaktayd. lk kez,
bu aratrma ile "alevi-bektai" topluluklar, dini
temsilcileri, ocaklar katlmc-gzlem ve mlakat yoluyla
incelendi. Saha aratrmas olarak da bilinen bu yntemle,
bir yanda "alevi-bektai" insann konuya bak as
(Emik yaklam) ile te yandan aratrmacnn yaklam
(etik bak) tesbit edilmek suretiyle bu inan sistemi
derinliine yorumland. Ayrca, drt niversitenin eitli
fakltelerine mensup 315 rencinin alevi-snni
farkllamasna ynelik bak alan ve alg alanlar
yannda, eitli slami grleri temsil eden odak
noktalarnn yorumlarna da yer verildi.
Altn izerek okuduum bu kaln kitapdan kardm
zet, gerek aleviliin aslnda Sufi, insan merkez alan
deerlerinin slamyetin yaylmasnda, Anadolunun
mslmanlamas ve Trklemesinde benzersiz roller
oynaddr. Olay siyasi ynden ele alacak olursak
karmza farkl bit tablo kar.
Seluklu ve Osmanl tarihini Ouz ve Trkmen ekimesi
eklinde analiz eden Sosyolog Edward Shilsin merkeze
kar evre teorisi nldr. Buna gre, Snni Ouz
Boylar Ortodoks slamn Hanifi Mezhebi liberalliine
sahip ana merkezdi; devlet onlarnd. Alevi Trkmenler,
Heterodoks slamn kltr zenginliiydi ama evreydi;
ara sra merkeze isyan eden Proletarya idiler.
Ar Trk milliyetisi yanl politikalar sonucu
Cumhuriyet tarihinde 19 defa kalkm militarist Krtler
de Proletaryadr, merkezi yok etme abasyla d
proletaryaya hizmet ederler. Krt Alevileri simgeleyen
Faruk Arslan
87
Dersim, dlanm kimliin ve rkn ifte sanc yaayan
odadr.
Sosyolog A. Toynbeeye gre; merkez g zayfladka
evre D Proletarya tarafndan tahrik edilmek suretiyle
merkeze yklenmitir. Kimdir bu D Proletarya?!
Merkezin zayflamasn frsat bilen yakn komular, tarih
dmanlardr. evredeki dlanm vatandalar, merkeze
kar hesapl ve planl biimde d proletarya ile i
birliine giderler. D proletarya bazen i proletarya gibi
alglanr, oysa d proletaryann tipolojisi bellidir. Dn
ran ise bugn sraildir.
rnein 1240 ylnda Anadolu Seluklu Sultan 2.
Gyaseddin Keyhsreve kar isyan balatan Baba lyas,
gya evreyi merkezin basksndan, zulmnden
kurtaryordu. proletarya kendi i yapsyla
hesaplayordu. Oysa Baba lyas, Baba shak adl d
proletaryann emrindeydi. Baba shakn gerek ad,
zakt, Trabzondaki Komnenos Hanedanna mensup bir
Rumdu ve kaybettikleri Anadolu topraklarnda bir Rum
imparatorluu kurma peindeydi. akma bir dervi
rolnde, i proletaryay istismar ediyordu. evrenin d
proletarya ile i birliiyle Moollar kolaylkla
Anadoluyu istila etti.
Benzer bir oyunu da Yavuz Sultan Selim ile ah smail
hesaplamasnda grebilirsiniz. ah Kulu, Antalyadan
balayarak evredeki Trkmenleri kullanarak, ekiyala
soyunmu, bugn PKK terristlerinin yaptn
yapyordu. ah smailden ihale alm, kaos kartyordu.
Dedesi eyh Cneyidin kard Ouz ile Trkmenleri
blme fitnesini sistemletiren ah smailin anas
Trabzonlu Rum Pontusun bir prensesiydi.
Faruk Arslan
88
Sylem uydu: Enderun ve Acemi Ocaklarnda Hristiyan
devirme ocuklar devletin st noktalarna geliyor,
askeriye yabanc unsurlarn eline geiyor. Osmanly
kuran evredeki Trkmenler vey evlat muamelesi
gryor. D proletarya, i proletarya ile dirsek temasna
geti. Yavuz, hem Halveti hem de sk bir Bektai
olmasna ramen Alevi dman olmakla suland.
Bu olaylardan 80 sene nce balayan eyh Bedrettin
isyan vardr. O, Torak Kemal gibi Yahudi dnmeleriyle,
Brklceli Mustafa adl Rum dnmesi anaristle i birlii
yapm bir Balkan etecisiydi. kr ki, 2. Beyazt,
Balm Sultan Hac Bekta Ocann bana getirerek
tarikat szl kltrden yazl, erkannameli hle getirmi
ve evreyi kucaklamt.
2. Beyazd dneminde, Anadoluda din, siyasi ve
kltrel kimliin oturtulmas iin Bektailik, Mevlevilik
ve Nakibendilik desteklendi. Osmanlnn zirvede
olduu 1592de balayan Celali isyanlar da evrenin
merkeze bakaldrsyd. are olarak Kanuni Sultan
Sleyman, ilk ei Mal Hatunun kardei Sersem Aliyi
Bektai Postniinliine getirdi.
1826da Yenieri Ocann 2. Mahmut tarafndan
kaldrlmas ve Bektai tekkelerinin Nakilere devri,
evrenin merkezden yedii en iddetli ktekti.
proletarya yerin altna ekilerek i birlii yapaca d
proletarya arad. Selanikli Yahudi dnmelerini ve
masonlar bulmakta gecikmedi. Ar milliyetilik ve
laiklik projeleri, Fransadan ithal edildi ve lke binbir
paraya blnd.
Ouz ve Trkmen ikiliini ve Krt rkn laiklik ile
ortadan kaldrmay planlayan Ziya Gkalp, Baha Said ve
Faruk Arslan
89
Namk Kemal gibi ttihat ve Terakkili dnrler,
bilmeden d proletaryann planlarna hizmet ediyorlard.
Koca Osmanl, on ylda byle ykld. evre, merkezi d
proletaryay hep zmtr (Trtkdoan, 2004).
Cumhuriyet tarihimizde Krtler i proletaryaya
dntrld, d proletaryann kucana itildi.
Heterodoks inanl varsayld hlde ou dinsiz, laiklii
yahut bilimi din hline getirenler, Krt kartn istismar
ettiler. Sadece taeronluk yapan PKKy sulamak
ucuzculuktur. Terrn sonlanmas iin antropolitik kltr
kodlarmz ve sosyolojik gereklerimizi masaya
yatrmann tam zamandr.
Herkesin tarihe bak kendi penceresindendir. Bozulan
Bektailikten samimi Alevilerin neden kurtulmak
istediini anlamamz gerekiyor. ncelikle neden
Anadoluyu Trkletiren ve mslmanlatran ortak
atamz Yesevi ile dinsel akrabalk kuruluyor bunu bir
inceleyelim.





Faruk Arslan
90
Beinci Blm
HOCA AHMET YESEV VE
BEKTALK
Hoca Ahmet Yesevi ve alperenleri ile batini Bektailiin
dinsel akraba saylarak badatrlmas, Masonik
Bektailerin bir hilesidir. Yesevinin Hanefi itikadnda bir
Kalenderi eyhi olduu sylenebilir, ( Dorul, Koca
1980, 2003), ancak kesinlikle bir smaili Daisi saylmas
kabul edilemez. ( Bulut, Kaygusuz, 2000). Yesevi ile
bugnn Bektai Alevilerinin dini anlaylar arasnda
uurum var. Hele Cumhuriyet gazetesinin vefat eden eski
bayazar lhan Seluk gibi Sabatayc Mason Bektailer,
Bektailii sama sapan Bektai fkralarna indirgeyip
Yeseviyi azlarna bile almamalyd. 150 yl nceki
Alevilik ve Bektailik ile bugn arasnda dalar kadar
fark var iken, bin sene nceki Yesevinin bugnk Alevi
Bektailii onaylayacan ngrmek, referans yapmak
safdilliktir. Veya kast, bozgunculuktur.
Hoca Ahmet Yesevi, slam Tasavvufu ile Trk tresinin
bileimini yaparak Orta Asyada Mslmanl yayan
Ulu Atadr. Trkler arasnda slamn ve doru slamn
yaylmasnda en nemli yer Onundur. Ahmet Yesevi,
Divan Hikmet adyla bilinen eserine Bismillah diyerek
hikmet syledim; taliplere dr ve gevher satm diye
balyor. Dr ve gevher dedii Ayetler ve Hadislerdir.
Yesevinin ana kayna Kuran Kerimdir. Ahmet
Yesevi yolundan yetien Onun izbasarlarnn en
nemlileri Orta Asyada Hakim Ata Sleyman Bakrgani,
Anadolu ve Balkanlarda Hac Bekta Veli ve Yunus
Faruk Arslan
91
Emredir. Hakim Ata, Pirinin yolundan giderek yazd
hikmetlerde Hazret Sultann Hristiyanlar, Yahudiler
ve Moollarla ilgilendiini yazyor. Yesevi derghnda
datlan a almak iin kimseye dini, mezhebi, tarikt,
milliyeti sorulmazd.
nsan olan herkese yardm edilirdi. Hac Bekta Veli ayn
anlay Anadoluya tad. ncinsen de kimseyi incitme!
sz ok bilinen ve tekrarlanan bir szdr. Yunus Emre
bir Yesevi izbasar ve Hikmet geleneinin en nemli
airidir. (Zeybek, 2008).

Ekim 1998de bir Trk kurultay vesilesiyle gidip 15 gn
kaldm Trkistanda ve trbesini grme imkan
bulduum Yeseviyi yakndan tandm. Trbesinde halen
manevi bir hava hissediliyor. Yesevi'yi ziyarete gelen
misafirlerin Arslan Baba'da bir gn geceleyerek ' icazet '
almalar, sonra Yesevi'nin huzuruna kmalar eski bir
gelenek. Bende yle yaptm.
Arslan Baba halkn inanna gre bir sahabe, bir iddiaya
gre Selman- Farisi. Ancak Peygamberimizden 300 yl
nce doduu 33 dini ok iyi bildii, nihayet slamiyeti
setii ynndeki bilgilerle Selman- Farisi iddias
eliiyor. Daha ok Hzr anlatlyor gibi. Arslan baba
tam 850 sene yaam olabilir mi? Olmaz byle ey
demeyin, Namk Kemal Zeybekten dinlediim rivayet
yle: '' Peygamber Efendimiz bir gn sahabelerine, ' Ben
de bir emanet var, bizden ok sonra yaayacak birine
ocuk yata ulatrlacak, bunu kim yapar ' diye sorar.
Arslan Baba, bu grevi kabul eder. Peygamberimizde
azndan bir hurma kartarak Arslan Baba'nn dilinin
altna koyar. Allah senin mrn artrsn diye dua eder.
Diyar diyar dolaan Arslan Baba , hurmay 500 yl dil
Faruk Arslan
92
altnda saklar. Trkistan'a Ahmet Yesevi 7 yanda iken
gelir. Arslan Baba'yla karlaan Yesevi'nin ilk sz '
emanetimi ver ' olur. Baba, emaneti Yeseviye verir. Baba
otan Trkistan'a kurar. Yesevi' Arslan Baba'nn
rencisi olur. Onun ahlakiyle ahlaklanr. Arslan Baba
ldnde artk Ahmet Yesevi, blgenin manevi direi,
Trklere mslmanl sevdiren kutlu bir kiidir. '' Bu
mehur hikaye, Yesevinin peygamberimizin varisi bir
alim olduunu gsterir. Arslan Baba'nn trbesi 12. asrda
yaplm, 14. asrda Timur tarafndan yenilenmi 1907'de
nl mimar Kalbirza Misafirolu tarafndan 3. defa
restore edilmi. lk trbesinden iki direk hala ayakta
duruyor. Halk bu iki diree kutsaliyet izafe ediyor.
Trbeden ieri girerken adete yerde srnecek kadar
sayg gsteriyorlar. Arslan Baba'nn eceresi duvarda
asl. Yal bir Kazak amanist kadn elinde bak ve
tesbihle gelen misafirlere uzun bir dua ettiriyor. Atilla'dan
Timur'a tm ulu Trk hakanlarnn adlarn bir bir
sayyor.
Arslan Bab (Baba) trbesinin hemen karsnda Kurban
Ata adl trbe dikkatimi ekiyor. Krgzstan'da ki Su
nehri yaknlarnda 28 yl yaam Yesevi'nin Alperen'i,
bir evliya olarak kabul ediliyor. Trbedar Mirali Ulu
Mevln, Kurban Ata'y ' hi kimseye ktlk yapmam,
kul hakk yememi ' diye tanmlyor. Kurban Ata'nn asl
mezar 70 kilometre uzaklkta Kara Bura'da. Arslan
Baba'ya yakn olsun burada zbek Ali aribek sembolik
bir trbe yaptrm Kurban Ata'nn elbiseleri, apan,
tesbih takya ( sark ), Asa ve Kuran' hediye etmi; kendi
mezarn da yanna gmlmesini salam. Rivayete gre,
Kurban Ata, lecei yeri ve zaman sylemi ve birden
ortadan kaybolmu. Asl mezarnn banda byk bir
Faruk Arslan
93
aa bulunuyor, halk bu agac da kutsal kabul ediyor.
Kurban Ata'nn 6 olu var ; Tiney, art Bas, ar, Sask,
Kten, Kyikkii. Kazaka Geyikli baba anlamna gelen
Kyikii'nin Bursa'da trbesi bulunan mehur Yesevi
mridi Geyikli Baba ile ayn kii olduu sanlyor.
Tarihi Fuat Kprl'ye gre, slamiyet Trkler arasnda
Melamilik vastasyla girmitir. 10. yy'de
Maverannehir'de Buhara, Semerkand, Fergana gibi
ehirlerde eski amanlar ve Budist rahipler gibi menkbe
anlatan, manzum ilahiler okuyan Arslan Baba, Korkut
Ata, oban Ata gibi Trk eyhler ortaya kmtr. slam'
tasavvuf araclyla renen Trk topluluklar iin
Budist, amanist ve Maniheist rahiplerden Kalenderi
dervi anlayna gei zor olmamtr. nk yeni intisap
edilen eyhlerde Kamlar gibi gelecekten haber veriyorlar,
kalpten geenleri biliyorlar, yamur yadrp gittikleri
yerlere yeillik getiriyorlar, hastalar tedavi ediyorlard.
Sufizmin rgtl ayinleri sayesinde genellikle eitim
grmemi cahil halk zmrelerinin sosyal ihtiyalarnn
karlanmas amalanmtr. zellikle mzik, raks, sazl
ve szl ayinler gebe halkn ilgisini ekmitir. zzeddin
Doan, Fethullah Gleni bir ziyaretinde, sazl ve szl
gelenein o devirlerde olup olmadn soruyor. Glen,
10 saniye dnyor, Vard, zzeddin bey diyor. Bu
sosyal bir gerektir. Trk mslmanln Araplardan
ayran bariz farklardandr.
Anadolu Trkleri, Timuru Yldrm Beyazt Ankara
savanda 1402de yendii, kafese koyduu, Trk
birliini paralad iin pek sevmezler. Aslnda salam
bir mslman olan Timur, byk bir slam kahramandr.
Mason Bektailerin beslendii kaynak olan Karamiler,
smailliler, Haydariler ve Hurufilerin nderlerini,
Faruk Arslan
94
takipilerini ve retilerini kknden kazyarak ortadan
kaldrm, slama byk hizmet yapmtr. lkemizde
Timur nefretinin nedeni acaba Mason Bektailerin
Timurdan intikam olabilir mi? 14. asrda 27 lkenin
hakan olan mthi komutan Emir Timur'un girdii hibir
savata yenilmemesinin manevi bir srr olduuna
inanlr. Orta Asya topraklarnda yaygn kanaata gre,
Timur'u Ahmet Yesevi kanatlar altna almtr. Halbuki
Timur Yesevi'den 200 yl sonra yaam bir hkmdardr.
Rivayete gre, ryasnda Yesevi'den rendii bir zafer
duasyla Timur'un yenilmez olduuna inanlr.
Timur, hayat boyunca alimlere ve Allah dostlarna byk
hrmet gsteren bir hkmdard. Yesevi'nin kendine
rettii duayla muzaffer olmasnn ardndan, kendi
kendine, Yesevi'nin trbesinin klliye haline getirme sz
verir ve bu szn tutar. Timur'un yenilmezlik srr olarak
anlatlan yk ise yle : '' 14. asrda Altnordu Devletini
ykan, Orta Asya'y hakimiyeti altna alan Emir Timur,
rivayete gre Ahmet Yesevi'yi ryasnda grr. Yesevi
Timur'a zafere giden duay retir. Artk Timur'da
Yesevi'nin bir mrididir. Bylelikle Timur-Yesevi
arasnda bir gnl ba oluur. Timur, 14. asrn
sonlarnda (1405)'te Yesevi'ye grkemli biimde yeniden
trbe ina ettirir. Timur, bu giriimiyle tm Trklerin
sevgisini ve desteini kazanr." Yesevi'nin rettii duay
hi ihmal etmeyen Timur, bir gn yakn arkadana
girmi olduu bunca savata yenilgi yz grmemesini u
ifadelerle aklar: "Ahmet Yesevi'nin duasn ettim, onun
mezarn korudum, mritlerine dokunmadm. Allah'da
beni hep muzaffer kld. " Emir Timur'un vefat eklide
ok ilgintir. natcl ve ald karardan asla
dnmemesiyle bilinen Timur, en son in'e
Faruk Arslan
95
gerekletirdii sefer ncesi Trkistan 'da Sr derya'ya
yakn Ars nehri kenarnda konaklar. ok souk olduu
iin askerler in'e gitmek istememektedir. Askerin bu
direniini krmak iin, o souk karl k gn Ars
nehrinde plak olarak yzmeye balar. Kar stnde iki
gn oturarak askerine rnek olmaya alr. Ancak o kara
soua gn dayanabilir. Yakaland zatre sonunda
hayata gzlerini kapar.
Mason Bektailer, Yeseviyi bir smailli Daisi gstererek
Alevilik kapsam iine katarlar. Oysa Yesevi Maturidir ve
eyhi Yusuf Hemedani adl Hanefi alimidir. ( Flal,
Ocak 1990). 'Kim olursan ol gel ' retisini Mevlana'dan
nce kullanan Yesevi, Mevlana gibi dergahna gelenlere
herhangi bir dini bask yapmyarak slamiyetin engin
hogrsn gsteriyordu. Hidayet yolunu gsteren
Yesevi, gelenlerin slamiyetle ereflenmesi iin yanp
tutuuyordu. Yesevi'ninde Mevlana gibi baz mihraklar
tarafndan kullanlmamas iin Yesevi'yi iyi anlamak
zorundayz. Yeseviyi Mason Bektailerin kucana
brakrsak, ortaya ii boaltlm bir slam, d posa,
ireti bir reti, alperenleriyle iret yapan bir tarikat eyhi
kar. Yeseviyim, Mevleviyim, Bektaiyim diye
vnd halde, O erenlerle ilgisiz, hatta dmanlk
yapan nice insanlar, nice Mason Bektailer grdm. Rak
sofrasnda alperenlik taslyorlard
Binlerce yldr Trklerin manevi atas ve z Trke'mizin
mimar olarak kabul edilir Hoca Ahmet Yesevi...
Yesevi'nin bu topraklar zerinde yaamas ve vefat
etmesi, Trkistan'n tm Trk devlet ve topluluklar
tarafndan manevi bakent olarak grlmesinide
beraberinde getirir. Mslmanln Orta Asya steplerinde
nev nema bulup iek amasnda Hoca Ahmet
Faruk Arslan
96
Yesevi'nin abalar tartlmaz. Ahmet Yesevi,
Trklkden ve Trke'den hi taviz vermemi,
mslmanl doru anlam, Mevlana gibi kaplarn her
dinden, rkdan insanlara am evliya ve alperenlere ufuk,
vizyon sunmu bir Pirdir. Hristiyan, amanist, Yahudi,
Budist, Mslman ayrm yapmamtr. Bu nedenle hala
deiik inanlara sahip Trkler, Yesevi'yi ortak atalar
olarak gryor. Buda Yesevi'nin engin hogrsnn bir
kantdr. Peki Yesevi'nin referans ne? Trklk m,
Mslmanlk m? Yoksa her ikisi mi? Hristiyan,
amanist, Mslman Trklerin onu ortak ata kabul
etmesi referansnn Trklk olduunu gsterir mi? Bu
profilden yaklaanlar, Yesevizm diye bir ' izm ' ile ve
yeni bir tarikat nevesiyle ortaya kyor. Bu tarikat
yelerinin baz vakitlerde gizli gizli Yesevi'nin
Trkistan'daki trbesine gelip zikirli ayinler yaptklarn
rendim. Trkistan kyllerinin Yesevi halkas
oluturup, zikir yapt bu ayini izledim. Bu zikir, bugn
Cerrahi, Rufai ve Kadirilerin yapt zikirle benzerdir.
Semahla alakas yoktur.
Yesevi dergahn tam ortasnda 3 bin litre su alan 6 asrlk
bir kazan bulunuyor. Kazann Trklerin egemenlik
sembol olarak grldn ifade eden Zeybek, kazann
Sovyet basks altnda esaret yaadna dikkat ekti ve
kazann bana gelenleri u ekilde dile getirdi: "Sovyet
basks altndaki yllarda bilinli olarak, bu kazan
Leningrad'daki Erimtaj mzesine kaldrlmt. Daha
sonra Kazak aydnlarnn youn bask zerine kazan eski
yerine geri getirilerek konuyor." diyen Zeybek kazan'n
manevi boyutuyla ilgili olarak da unlar anlatyor: "
Kazann ii erbetli su ile her zaman dolu olarak dururdu.
Dervilerin yapt zikirler srasnda kazann zerinde
Faruk Arslan
97
nurlarn grld rivayet edilir. Bu imdiki tabirle
vcuttan kan elektrolar olarak belirtiliyor. Zikir
sonrasnda susayan ve hararet ierisinde bulunan
derviler bu kazandan itikleri bu nurlu suyla
serinliyordu. Zikir balamadan nce parola belliydi. Zikir
srasnda ya ter, ya kan, yada can kmas zikirin
samimiyeti iin ok nemli bir noktayd. u anda kazan
ziyarete her kesimden insan geliyor. Fakat kazana
maksad dnda ilevler yklenmi durumda. Ziyarete
gelenler kazana para atarak dilekte bulunuyorlar. Bu
sonradan kan yanl adeti biz dzelteceiz. Bu konuyu
Cumhurbakan Nazarbeyev'de ilettim." Zeybek, bugn
gerek alperen kltrnn Orta Asyada alm Trk
okullaryla temsil edildiini itiraf etmi bir Yesevi a.
Yesevi klliyesine ziyarette bulunanlara buday ve etin
birlikte kaynatlmasndan elde edilen "Herse" veya
"Keke" denilen bir yemein yedirilmesi eski bir
gelenek. Klliye ayn zamanda eskiden niversite
eklinde de kullanlmaktayd. Zamann sayl
ktphanelerinden biride bu kulliye ierisinde mevcuttu.
imdi yine byk bir ktphane de klliye'ye eklenmi
durumda.
nl airimiz Yahya Kemal, Yesevi'yi yle tanmlyor:
''Ahmet Yesevi olmasayd, Trk milliyeti olmazd.'' 1186
ylnda vefat eden Yesevi'nin kendisini insanla adam
ylesine gl bir inanc var idi ki, 63 yandan sonra '
Yeryznde Peygamber Efendimizden fazla yaamak
haram bize ' diyerek yeraltnda hazrlatt ' ilehane '
olarak adlandrlan ukurda lene kadar yaad. Koyu bir
Hz. Muhammed adr. Elbette Hz. Aliyide sever.
Bugnk mslmanlar, Hz. Aliyi sevmek ialksa, en
byk ia, Alevi benim sylemini anlayamyor. Oysa
Faruk Arslan
98
gemite Rafizi olmakla sulanan mam afi de ayn
cevab vermiti.
Yesevi, bugn Orta Asya ve dnyann imdatna koan
alperenler gibi on binlerce renci, Alperen yetitirdi.
Yesevi, alperenlerini (gnlleri fetheden ) tm dnyaya, o
cmleten Anadolu'ya gnderdi. 1990den beri bu borcu
demek boynumuzun borcu diyenler, Orta Asyaya
Anadoludan tersine alperen gc balatt. Ahmet Yesevi,
Trklerin mslmanla benimsedii 10. asrda tarihin
akn deitirecek lde rol stlendii kabul edilir. 20.
ylna yaklaan tersine gte, tarihin akn deitirmeye
devam ediyor. Yesevinin misyonu ile sz konusu misyon
birbirine benziyor. Her ikiside Trkenin yaylmasna,
slamn Trke anlayyla baka dinden olanlara
anlatlmasn salkl buluyor. Bu benzerliklerin halen
doktora tezi yaplmamas byk eksiklik...
Yesevi, dnemin Trk hakanlar, Hanlar, beyleri 'Farisi'
dilinde yazp izerken, resmi ve edebi dili ' Farsa ' klm
iken O, Trke' yi savundu, ' Trke ' konutu,
mslmanlkla zdelemi ' Trk milliyetilik' uurunu
yourdu. Yesevi Gnlller Harakat, 12. asrda tufan
gibi gelen Mool tehlikesine kar direnecek gnl
erlerini halkn iine zamannda yerletirdi. 40 yldr
grlen benzer Glen Haraketinn ayn dalgakran
grevi grd yadsnamaz. Yesevi, Trk devletleri ve
halk Mool istilas nedeniyle ayaklar altnda ezilirken,
mritleriyle gnllere su serpti, umut tohumlarn ektirdi.
Yunus Emre, Yesevinin bu reymlerden beslendi,
asrlar eskiten ulu bir nar oldu gnllerde, kalplerde.
Bir rivayete gre, Yesevi'nin bir milyon rencisi veya
sempatizan vard. Yesevi kazand; hrn Mool kavmi
mslman oldu ve Trkler arasnda eriyerek Trkleti.
Faruk Arslan
99
Cengiz Han'n torunlar gedey, aatay mslman
olarak Trk-slam sentezini benimsedi, slamiyete hizmet
etti. te Ahmet Yesevi, Timur'dan Abay'a, oan'dan,
Celaleddin Harzemah'a, Alparslan'dan Mevlana'ya
Yunus Emre'ye , Hac Bayram Veli'ye, Geyikli Baba'ya
Saltuk Bugra'ya Babr'e kadar tarihte tandmz tm ulu
Trklerin ncs, rehberi, koruyucuydu. Gnllerde
kurduu taht kimse ykamad. zbekistan, Kazakistan,
Trkmenistan, Tacikistan, Krgzstan, Azerbaycan, hatta
Babr'n miras zerinde kurulan Afganistan, Hindistan,
Pakistan gibi lkelerde hatta Balkanlarda derin izler
brakt. Yesevi gibi oalanlar hep kazanacak, granit gibi
kalbi olan yeminli din dmanlarn dahi insafa
getirecektir. Allahn izniyle gerek Sufizmin eritmedii
kalp yoktur, yalanc Sufizmin tehlikeleri ise oktur.
Mason Bektailik, sahte sufizm ile bu alannn dini
derinliini yok etmi, etki gcn eritmitir. Etrafnda
dnp dolaanlar iine girip beslendii ana kaynaktan
hakiki iman iksirleri imiyor; ekilcilik, gsteri
nplanda.
Romanya'nn Babada kentinde yer alan Sar Saltuk Baba
trbesini Haziran 2000de ziyaret ederken, yine
Yesevi'nin soluklarn, nefesini duymutum. Hac Bekta
Veli'nin rencisi olan Sar Saltuk, Byk Seluklu
devleti yklrken 1263'de Rumeli topraklarna adm atm
bir Yesevi devamcs. Balkanlarn Trkleip
mslmanlamasnda Saltuk Baba'nn yeri ok nemli. O,
ilk alperen... Tatarlara da mslmanl gtren Sar
Saltuk. gnllerin sultan olmann dnya saltanat elde
etmekten ne denli nde olduunu ispatlyan bir abide.
Saltanat sahipleri unutuldu, ama Yesevi gnllerde
yayor, amel defteri hi kapanmad. Rusya arazisi iinde
Faruk Arslan
100
kalan alanlar kapsayan corafyada Trklerin ortak
paydas mazide olduu gibi bugnde Ahmet Yesevi...
Trkistan Ortak Evimiz projesi temelinde Yesevizm,
zbekistan Cumhurbakan slam Kerimov'un da
destekledii belki de tek proje. O, bu topraklarda
paralanan unsurlar birletiren maya olarak grlyor.
nl tarihi Hammer'n '' Trkler olmadan tarih
yazlamaz ' tesbiti ne kadar nemliyse, Yesevi'nin
slamiyetden gdalanarak Trklk bilincini yeniden
yourmas gerei de kklerimize sahip kmamz
asndan o denli nemli tarihi bir hakikat. Yesevi'yi
Yesevi yapan slamiyetti. Kimlik kart Trkt. Yesevi'nin
referansn sadece Trklk olarak gsterilmesi onun bir
kanad krk kua evirmektir. Onun slami hviyetini
grmemezlikten gelenleri Yesevi Divan'n okumaya
davet ediyorum. Unutmamak iin hafzanza kazyn:
Yesevi ve Yesevi'nin alperenleri olmasayd, bugn
Anadolu mslman ve Trk olamazd, Trk kalamazd.
Macarlarn akibetine urard. Mason Bektailerin Sar
Saltuku kendi kafa yaplarnda bozuk bir Bektai sayp,
Yesevinin talabesi Hac Bekta arptmalarna,
zerlerinden siyaset yapmalarna artk gz yumamayz.
Siyasi mecradan kurtarlan Aleviliin sahte Bektailikten
ayrmasyla gerek dini hviyetine kavuturulmas,
kanlmaz bir sretir.

Dinleraras diyalog sreci balatld halde, kendi
insanmzla bunlar rahat bir ekilde konuamamamz,
iimde bir burukluk, znt oluturuyor. Oysa Hain
Dkn tr sulamalara kulak asmadan diyalog
kapsn ak tutanlar kazanyor. Aleviler, farkllklarn
da koruyarak, her alanda haklarn cesurca, kararllkla ve
Faruk Arslan
101
bar yntemlerle savunarak sonu alma noktasna
geldiler. Bunu, haklar mcadelesi asndan nemli bir
kazanm saymak gerekir. (Dndar, 2008). Bu devrede
karc Mason Bektai-Ateist ittifaknn Alevilik, slam
d ayr bir din sylemi ile ayr bir rgtlenme
yaptrmas dikkati ekiyor. Alevi kkenli olan ve
olmayan mason Bektailerden beslenen ateist/sol
zihniyete gre, Alevilik slamn iinde olamaz. Bu
grte olanlarn bile kltrel bir sos olarak Yeseviyi
kullanmak istemesi kabul edilemez.

1997 ylnn ubat aynda Faik Bulutun Alisiz Alevilik
adl kitab yaynland. Daha sonra Hac Bekta Hasan
Sabbahn talabesi yapmaya kalkan ve Alevileri sapk
birn inanca srkleme niyetinde olan evrelere alan
Bulut, kitabnda bunu szde slamda zgrlk Aray
olarak sunuluyordu. Anadoluda Alevlik-Bektalikin
kkenini, Snn-i blnmesine kaynaklk eden
olaylarda aramak tarihsel ve sosyolojik olarak hibir
geerlilie sahip bulunmamaktadr. Anadoluda Alevlik-
Bektalik konusu ancak, Trk kitlelerin anayurtlarnda,
g etmeleri srasnda ve son olarak geldikleri Kk
Asyada yani Anadoluda karlam bulunduklar,
dinsel ve kltrel akmlar anlalmak suretiyle ele
alnabilir.
Konu zerinde bilimsel aratrmalar yapan Fuad Kprl,
F.W.Hasluck, Irene Melikoff, Sreya Faruki ve Ahmet
Yaar Ocak gibi aratrmaclarn, bugn ulat sonu
budur. Ahmet Yaar Ocakn ifadesiyle, Trk kitlelerin
yzyllara yaylan zaman srecinde ve farkl
corafyalarda, farkl inanlara ve kltrlere sahip
halklarla ilikide bulunmalar sonucunda oluan bu dinsel
Faruk Arslan
102
ve kltrel senkretizm denilen badatrmac Alevliin
anlalabilmesinin yegne anahtardr. (Ocak 1996).
Elbette, Alevilik, slam iidir. Alevilerin tamamna yakn
kendilerini slamn iinde sayarlar, ama burada kastedilen
snni slam inanc deildir. Mason Bektailerin ve baz
radikal mslmanlarn kasten anlamadklar gerek,
Anadolu Alevilerinin kendilerine has bir slam anlaylar
olduudur. slam denince sadece snnilii ( 4 mezhebi)
anlamak, sonuta Alevileri de slamd saymaya gtrr
ki, ne yazkki birok kii bu yanla dyor. (Yaman,
1998).

Alevi Bektailerin elebilerinden, Postniin Veliyettin Ulusoy,
Milliyetden Devrim Sevimaya 2009un ilk gnlerinde unlar
sylyor: Alevilik mezhep deil, asl slamn zdr - Ehlibeyti nasl
anlatrsnz? Peygamber, Hz. Ali, Hz. Fatma, Hz. Hasan ve Hz.
Hseyin Ehlibeyt deyince bu ekirdek be kiiyi ve onlardan
gelenleri anlarz. Zaten kelime anlam ev halk demek.
Peygamberimiz vedasnda Sizlere Kuran ve bir de Ehlibeytimi
emanet ediyorum der . Ulusoy ekliyor:
Bu yol slam ii midir, slam d m ok sama bir tartma
konusudur, nk biz on iki imamlar andmzda onlar
kimdir? Peygamber kimdir? Hac Bekta Veli kimdir? Bunlarn
hepsi slam. O halde kimse Alevilik slamn dnda diyemez.
Bunu dediiniz zaman siz Alevi Bektailie sadece dardan
bakmsnz demektir. Bugn Alevilerin yzde 99.9u da
slamn iinde olduunu bilir, Elhamdlillah Mslmanz,
Aleviyiz, Bektaiyiz derler. Allah Muhammed Ali diye bir
leme vardr. ( Sevimay, 2008).


Baz eski solcular, saduyulu Aleviler ve AKP,
Alevilik, zgl inan veya kltr sylemi gibi orta
yol bir zm nerisi sunuyor. Bu nedenle Alevilerin
Diyanete deil Kltr Bakanl'na balanmas sz
konusu. Devlet Bakan Said Yazcolu, Kltr Bakan
Faruk Arslan
103
Erturul Gnay ve AKP stanbul Milletvekili Reha
amurolu, yeni yapnn mimarlar. Gelinen aamada,
Diyanet veya buna paralel bir yap yerine, tamamen ayr
bir yaplanma getirilmesi gr arlk kazand.
Cemevlerine aktarlacak btenin, "inan kltrlerinin
desteklenmesi" erevesinde Kltr ve Turizm
Bakanlna verilmesi orta yol aslnda. nk gerek
Avrupadaki Alevi Konfederasyonu gerekse Trkiyedeki
Alevi-Bektai Federasyonu, Diyaneti kabul etmiyor,
hatta Diyanet ile birlikte okullarda zorunlu din ders
uygulamasnn kaldrlmasn talep ediyorlar. AKP,
zorunlu din dersi mfradat uygulamas engelini, Alevi
dersi seenei koyarak amaya alyor. AB, Alevi ve
Krt sorunlarnn zlmesi iin uzun sredir bastryor.
Alevi Bektai Federasyonu Bakan Ali Balkz, devrim
niteliinde haklar verilmesi iin zm paketi hazrlayan
amurolunu ve Cem Vakf Bakan Prof. Dr. zzeddin
Doan dkn ilan etmesini Haziran 2007de
Torontoya ziyareti srasnda yakndan tandm Turgut
kerin dolmuuna gelmesine balyorum. kerin ipi ile
kuyaya inenleri, Mason Bektailerin kmaz sokaklar,
Alman stihbaratnn Bizans oyunlar, bitmeyen
yokular, ayrlklar, savalar, kargaalar bekliyor.
amurolu samimi, bu nedenle daha sonra Ali Balkz ile
bartlar. Doan, dkn ilan etmenin kurallarn
hatrlatt ve bu yntemlerle kaak greenlere sert kt.
Alevilerde sa duyunun hakim olmasn ve uzlama iin
yaplacak zirve ve toplantlardan 85 ylda ilk defa
nlerine konan frsat tepmeyecekleri bir reformun
kmasn umuyoruz.
Cem Evlerinin resmi olmasada ibadethane yaplmas ve
buralara bte ayrlmas, olumlu ama radikal beklentiler
Faruk Arslan
104
iinde olanlara gre halen yetersiz bir reform. Devletten
maa alan dede, dedemiz olamaz sylemi balatanlar
Alman stihbaratndan beslenen kesimler. Arkalarnda
Mason Bektailer kap gibi duruyor. amurolu ile ayn
oday bile paylamak istemiyorlar.
lk adm, 13 Snni 24 Alevi 37 aydnn yakld
Madmak Oteli mzeye dntrme jestiyle atlabilir.
Burann kitap yaplmas ara zmdr. Bu erevede
camilerde olduu gibi cemevlerinin de elektrik, su
giderleri karlanmas, Cemevlerinde grev yapan dede,
zakir ve hademelerin maalarnn bteden denmesi,
gecikmi mkemmel bir yenilik. Maan Kltr Bakanl
btesinden karlanrken, ka dedeye maa balanaca
Alevi-Bektai dernek ve vakf temsilcileriyle yaplacak
grmeler sonunda netleir. Abdal Musa Vakf'nn
'Alevi Enstits' kurmas ve burada snavdan geenlere
maa verilmesi alternatifler arasnda yer alyor.
AK Partili Reha amurolu ve Yazcolu nderliindeki
Alevi almnn artk bir hkmet politikas haline geldi.
amurolu, ok geni mutabakat salama amacndayz
derken, Maa balanacak dedelerin tamam soydan dede
olanlar deil, hizmet retenler olacak" ifadelerini
kullanyor. (etin, 2008).
Elbette bunlar, zellikle tekke, zaviye ve trbeleri
kapatan yasaya aykr dmeyecek formllerle
gelitiriliyor. Alevi kesimin temel taleplerini karlayacak
dzenlemede hassas bir denge kurmak kolay deil.
zerinde allan formlde, baz tarikat ve cemaatlerin
cemevlerine getirilecek haklar rnek gstererek talepte
bulunmalarn engelleyecek bir yap oluturulmaya
allyor.
Faruk Arslan
105
22 Temmuz seiminden sonra Bilkent Otelde Alevilerin
iftarna katlarak "alm" mesaj veren Erdoan, Alevi
yazar, stanbul Milletvekili Reha amurolunu da
danmanlk grevine getirdi. amurolu, bu admlarn
kesintiye uramas zerine danmanlktan istifa etmiti.
Ancak Erdoan, amurolunun istifasn ileme
koymayp, makam odasn da boalttrmad. 10 Kasmda
( 2008) yaplan Bakanlar Kurulunda AKPnin
programnda yer alan Alevi alm nihayet balatld.
amurolunun danmanla "fiilen dnmesi"
olumluydu. 9 Kasm 2008de Shhye Meydan'nda
gerekletirilen, 100 bin kiinin katld Alevi mitingi
hakknda en arpc aklamalar nn niversitesi
Tarih Blm Bakan Prof. Dr. Salim Chce'den
geldi. Malatya nn niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi
Tarih Blm Bakan Prof. Dr. Salim Chce,
Trkiye'deki birok Alevi olaylarnn d istihbarat
rgtlerince kartldn, Alevi mitinginin de yine
istihbarat rgtlerince tertiplendiini savunuyor.
"Kahramanmara olaylarn, orum olaylarn, Sivas
olaylarn karanlar bugn bu Alevileri sokaa dken,
yrten kiilerdir" diyen Prof. Dr. Chce, u
deerlendimeyi yapyor:
Bu sorun bizim Alevilerimizin sorunu deil. Bu mesele
yllardr Alman istihbaratnn tezgahlad bir oyunun
artk da vurulmas, aka sahneye konulmas
hadisesidir. nce Alisiz Alevilik icat edilmeye alld.
Sonra Aleviliin ayr bir din olduu ynnde bir
kampanya balatld. Sonra Aleviliin Hititlerden intikal
ettii, ite bir Anadolu dini olduu ynnde grler
ifade edildi. Tabi bunlarn hi birisinin bizim tabanda,
Faruk Arslan
106
tavanda Alevi vatandalarmzn zerinde pek fazla bir
etkisi yok. Ancak, Alevilii kendi gelecekleri iin
kullanmak isteyen zmreler, gruplar, hatta devletler ve
istihbarat birimleri almalarn aralksz olarak
srdrdler ve bugnk bu durum ortaya kt." ( Zaman,
Yeni afak, 2008). Bu doru bile olsa Ankarann
yllardr Alevi vatandalarn ihmal ettii bir gerek.
150ye yakn aydn yaynladklar bildiri ile mitinge
destek verdiler. Mitinge katlanlar Avrupadan gelen,
Alevilikle ilgisi olmayan, peygamber, Kuran ve
Muhammed tanmaz tipler olarak niteleyen Cem vakf
bakan Prof. Dr. zzeddin Doann bu aklamasda,
onun dknlkle sulanmasda ard. ki tarafta da
sarlar diyalou sryor. 21 Alevi derneini bnyesinde
toplayan Alevi Bekta Federasyonu Bakan Ali Balkzn
Diyanetin ve din derslerinin tamamen kaldrlmas gibi
ar talepleri ortam geriyor. Oysa AKP, istediklerine
yakn, eit haklar sunuyor. Aleviler ile Bektailer, 85
yldr nlerine konmayan bu frsat birbirleriyle uraarak
karmamal. Herkesin inand gibi insanca yaamasn,
ayrmcla tabi tutulmamasn savunuyoruz. Yesevinin
izledii izgi, kanaatmca budur. nsanlar olduklar gibi
kabul etme erdemi esastr. Sylemek istediim,
boazmda dmlenen gerekleri, yazl olarak
dnyorum. Geleneksel Aleviler ve Bektailerin Mason
Bektailerden boyunduruu kurtarmalar, Trkiyede i
sava kartmaya alan derin glerin ve yabanc
istihbaratlarn oyunlarn bozacaktr. lkemizi ve
insanmzi Hac Bekta Velinin ifadesiyle diri, iri ve
bir yapacaktr. Mason Bektailerin ynetimindeki derin
Faruk Arslan
107
devletimizin oyunlarna gelerek heba ettiimiz 150 yl
artk tamir etmeliyiz.
1982 Anayasas'na daha fazla dokundurtmaya
yanamayanlardan bazlar Alevilik konusu aldnda o
kesimden gelen ikyetlere en fazla kulak verenler; bu
hemen fark ediliyor. Oysa Aleviler'in ikyetlerinin ou
anayasayla bir biimde irtibatl. Anayasann lkeye
bitii elbise Alevi kesimine de dar geliyor. Alevi
kesimin talepleri mevcut anayasal din yap ierisinde
zlemez. Sorun, sanld gibi Snni ounluun geit
vermemesi veya banazl ile irtibatl deildir; Alevi
kesim sorunun kaynan siyaseten kendilerine yakn
sandklar evrelerde aramakla ve onlar zme ikna
etmekle ie balasn. (Koru, 2008).
Yani Mason Bektaileri ikna etmekle ve yllardr onlar
kullanan Kemalistleri yola getirmeliler Yeseviyi
Mevlanay Yunus Emreyi Mason Bektailerin elinden
kurtarmak boynumuzun borcudur. Szn z, Yeseviyi
kullanmak isteyenler nce referansna baksn. Yeseviyi
Alevilie eklemlemeye alanlar, nce tarihi okusun.
Tarihe gz atmann sras imdi geldi.








Faruk Arslan
108
Altnc Blm
BEKTALN BE YZ

Geleneksel Aleviler, Aleviliin masonlardan ve
Bektailerden zgrleme srecinin baladn, krlmas
gereken prangalardan en nemlisinin hurafeletirilmi
Bektailik olduunu yazyorlar. Nedeni yle aklanyor:
Bektailik iinde ok eitli virsleri barndran bir
organizmadr ve Alevilerin bundan kurtulmas
zorunludur. Karmzda bir tarikat olsayd, bir lideri yada
eyhi olsayd yada belli ilkeleri olan bir oluum olsayd,
belki kurtulmak daha kolay olurdu. Ama karda zamanla
gelien vcud bulan kltrel bir sentez var ve iinde her
trl negatif unsur bulunuyor. ok yzl bir oluumla
kar karyayz. inde her eyi bulmak mmkn, nk
srekli klk deitiriyor, fikir gelitiriyor. Hibir domas
olmad iin klktan kla ekilden ekle girebiliyor. Bu
nedenle slah, dzeltilmesi mmkn olmuyor, yok
edilmesi de mmkn deil. nk her dnemin hakim ve
batl fikrini savunabiliyor, bnyesinde tayabiliyor. Bu
nedenle tamamen dlanmas gerekiyor. Batl yaadka
yaayaca iin dlanmasndan baka are bulunmuyor.
Bunu yapmaya alyoruz, Bektailiin ok yzn
gsterip bir eyleri anlatmaya alyoruz. Anlayanlar
kurtuluyor, bizzat gryoruz. Anlamayanlara, anlamak
istemeyenlere zlyoruz. (ahin, 2008).
Yobaz ve banazlktan uzak, militarist oyunlara
gelmeyen Alevilerin yanlln farknda olmas
sevindirici. Masonik Bektailikten rahatsz olan ve Alevi
ile Bektai kavramlarnn birbirinden ayrlmasn talep
Faruk Arslan
109
eden Alevilerden Teoman ahin belki bir otorite deil,
ama radikal nerilerini sralad Alevi Sesindeki
makalesi, aykr bir ses olarak bir ilk. ahin, Bektailiin
be yznden bahsediyor. Bu yzleri tarihi dnemler
halinde ele alalm:

BRNC YZ; 1200-1500 ARASI
Bu dnemin balarnda Hac Bekta, Seluklu saraynn
hemen yanbana Sulucakahyke gelip yerleiyor.
Herhangi bir tarikat kurmuyor. evresinde kendisiyle
birlikte hareket eden az sayda bir kitle var. Bu kitleye
liderlik ettiine ilikin bir kant yok. Kitlenin Bektan
dini bilgisi olduuna inand ak. Bekta Horasanl
Trk kkenli. Snni bir mutasavvf olarak kabul ediliyor.
Maturidi ve Hanefi olan Yesevi alperenlerinden, Hoca
Ahmet Yeseviden icazet ald syleniyor. Bektailii
arptmak Batini gstermek iin uydurma kaynaklar icat
edip komplo teorileri yazanlar, Yeseviden el almasn,
yahut talabesi Lokman Perendeden ald postu ya kabul
etmiyor veya Yesevi bir smail Daisi yaparak ilikiye
kknden zehir katyor. Faik Bulut ve smail
Kaygusuzun hedef saptrd gibi, O, ne Seluklulara
kan kusturmu Hasan Sabahn Alamut Kalesinde 15 yl
eitim grm sapk bir smailli Daisi, nede isyanc Baba
shakla ilgisi var. ( Bulut, Kaygusuz, 2000). nk Baba
shak isyan srasnda henz 4 yanda, Anadoluya
geldiinde 27 yanda bir gen alperen. Tm Sufi slam
alimleri gibi politika ile ilgilenmiyor. ( Ocak, 1990).
Onu evresindeki ok az kii dnda zamanla bu konuda
aratrma yapanlar tanyabiliyor. O tarihlerdeki Mevlana
gibi baz dini evrelerde tanyor. Anadoludaki
Hristiyanlarla da ba kurmas kanlmaz. Tpk Mevlana
Faruk Arslan
110
gibi hogr anlay nedeniyle pek ok Rumun
mslman olmasna vesile oluyor. Bektan lmnden
ve Osmanl kuruluundan sonra baz Osmanl
aydnlarnn buradaki insanlarla temasa gemi olmalar
muhtemel. Yenieri-Bektai bann ilk nvelerini bu
dnemde grebiliyoruz. Bu dnem Anadolusunda
okuma-yazma yok, insanlar ekonomik sorun iindeler.
Anadolu ne etnik nede dini kimlie henz sahip deil.
Herkes i ie, ekonomik sorun st dzeyde, siyasal
istikrar, birlik zaten yok. Etkiye ak geni bir toprak
paras dllenmeyi bekliyor. Peki Bektailerin iine
karan Kalenderiler kimlerdir?.Sa, sakal, ka ve
byklarn tra eden, balarna on iki dilimli sivri kee
kllah giyen ve hibir eyle alkadar olmayan insanlard.
Bunlar kinaye olarak hibir eye aldr etmeyen, her eyi
ho gren adama dilimizde Kalender derler. Ar
derecede vahdet-i-vcut'cu olan bu tarikat mensuplar 17.
asrda ortadan kalkm olup Bektailik bu tarikat de temsil
etmitir. Hac Bektan banda toplanan zmreye ilk defa
13. asrda rastlamaktayz. O srada Bektailere "Abdaln",
Hac Bekta'a da (Gaziler serdar) (Erenler Severi),
(Kalenderler Piri) deniyor.
Bektai bir tarikat kltr olarak Balkanlar ve Dou
Avrupa corafyasna difzyonu ve bu yrelerdeki mutlak
(absulute) etkinliine ulat yllar incelendiinde
karmza Sar Saltuk mahlasl Yesevi alpereni bir evliya
kar. Hnkar Hac Bekta Veliye ilikin velayetname
varyantlarnda bu zat Hac Bekta Veliden bizzat el
alm bir dervitir. Dier yandan eitli tarihi kaynaklarda
bu ahsn Aya Naume, Aya Sprdone, aya Nicolas, Saint
Clause vb. gibi mehur Ortodoks tandasl sevi Azizlerine
tahvil edildii de grlyor. Merhum Turgut Koca Baba;
Faruk Arslan
111
1991 ylnda nerettii W. Hasluckun Bektailiin
Corafi Dalm isimli eserinin evirisinin nsznde;
Sar Saltukun sevilerce kutsallk atfedilen nl Azizleri
Santa Klausenin Noel Baba adyla bir deiim geirerek
sylencelerde yer bulduunu savlam ve bu mana da
olduka naif bir muhakeme ve mantk ieren deliller arz
etmiti. Yine Evliya elebinin gezi notlarnda ve Cem
Sultann vakanvisti Ebul Hayr Ruminin (1473-1480)
Saltukname isimli eserinde kendisinden ok geni bir
mbahese sz konusu. Ebuul Hayr Rumi, Saru
Saltuktan sz ederken kendisini Horasandan Diyar-
Ruma (Anadoluya) yerlemi erif Hzr (Hzr Gazi)
isimli ehl-i Snnet bir evliya olarak yad ediyor.
evki Kocaya gre, bu tespit olduka makul olup
bilinenlerin aksine Kadim Bektailik temelinde bir
Yesevi postulat olarak Ehl-i Snnet Vel Cemaat bir
konsept bulunuyor. Dier bir baka belge de aslen Fas-
Marakeli olan ve nl bir seyyah olarak bilinen bn-i
Batutann gezi notlardr. Bu belgede bn-i Batuta Sar
Saltktan Baba Saltuk olarak bahsediyor. Evliya elebi
ise bu azizi Horasan doumlu olarak tespit edib gerek
adnn Muhammed Buhuri olduunu savlyor. Evliya
elebi, Saru Saltukun 1263 ylnda Romanya,
Babadanda bir byk dergah uyandrdn belirtmitir.
elebi verdii bilgileri zi Valisi Koca Kenan Paa
tarafndan yaklak 1611 yllarnda yazlm Fthat-
Toktam adl eserden ve Gelibolulu tarihi Mehmet
Yazcolunun (vefat. 1451) Muhammediyye isimli
almasndan istinsah ettiini zikrediyor. Saru Saltuk
zellikle Trkapol adyla maruf ve Gney Rusyadan
g ederek Romanya-Dobrucaya yerlemi Hristiyan
Trk Tatarlarn mslmanlamasnda nemli roller
Faruk Arslan
112
oynamtr. Hac Bekta Velayetnamelerine gre, Hz. Pir
kendisine grev vererek yanna katt Ulu Abdal ve
Kii Abdal isimli derviler ile birlikte Balkanlarn
iradna memur eder. Saru Saltuk Hazretleri tahta (batn)
klcyla Krm bata olmak zere Azerbaycan, Sinop,
Moldavia, Kaligra, Dobruca, Varna, Gerlova, Ni, Lej vs.
gibi yre ve merkezlerde birok keramet izhar ederek n
Bektailik diye adlandrabileceimiz dneme damgasn
vurmu ve tm Dou Avrupada irat merkezleri
uyandrm Abdalan- Rum mahlasl Alperenlerdendir.
Saru Saltuk bilinen kaytlara gre 14nc yzyl
balarnda Hakka yrm olup, dnya zerinde tam on
yedi ayr yerde kabir merkaddi (nazarlamas) bulunuyor.
Osmanlnn devlet durumuna geliinde bat Anadolu
ve Balkanlarda siyasal, ynetsel ve askeri bakmdan
yaplanmasnda genel Aleviliin ve Aleviliin
trevlerinden Ahiliin, Alevi, Bektai ve Ahi dervilerin
temel rol olmutur. Orhan Bey Rumeliyi Osmanlya
kazandrrken; Halil Ece, Yakup Ece, Akba Baba, Gazi
Fadl Bey gibi toplum iinde saygnl olan ileri gelen
kimseleri grevlendirmitir. Bunlarn tm Alevi ve
Ahidirler.

Balkanlarda ortak bir Sar Saltk klt vardr. Bu
inann izlerine, etkinliine Yunanistan, Romanya,
Bulgaristan, Krm ve Azerbaycann tmnde rastlanr.
Tarihlerin anlatmna gre Sar Saltk 1263lerde 12 bin
Trkmen ailesiyle Krm ve Dobruca yrelerine gidip
yerlemi ve slaml yaymaya almtr. 14. yzylda
yreyi dolaan nl Arap gezgini bni Batuta bu yllarda
yrede Ahilikle birlikte Sar Saltk kltnn de
yaygn olduunu, Altnordu lkesinde baya
Faruk Arslan
113
tutunduunu yazar. Sar Saltk, Krm Hanyla birlikte
savalara katld, savalara coku alad, Rumeli ve
Krm Tatarlarn slamlatrd, en ok Edirne ve
sakada yaad, lhanl ve Co Uluslarnn kltr
tarihlerine de mal olduu bilinmektedir. Sar Saltkdan
sonra geveyen bu akm, zellikle Altnorda ve Tatar
yrelerinde Sar Saltkn mridlerinden Tokatl Barak
Baba toparlamtr. Binlerce mridiyle Sar Saltk, ardl
(halifesi) Barak Baba, Horasanl Taptuk Emre ve
Azerbaycanl Geyikli Baba Osmanl u blgelerinde
etkili olmulardr.
Ebusuud Efendinin Saru Saltuk ile ilgili fetvas u
ekildedir. El cevap; Riyazaat ile kadid olmu bir
keidir Mealen (badet ile vcudi zevkleri terk etmi ve
dinin eri kaytlarndan kurtulmu bir manastr rahibi
gibidir.) Ebusuud Efendinin bu tesbiti son derece yerinde
olup, bu fetvadan sonra Saru Saltuk muhtemel bir
takibattan kurtulmutur. Ebusuud Efendinin fetvasnda
Bektailie yergi deil tam tersine bir vg sz
konusudur. Hakikaten Bektai evliyalar kendilerini Allah
ibadetlerine adam ve din gibi aidiyetlerin dna
kabilmi ve gerek anlamda tlak mertebesi olan; Enel
Hak namazn Macaristanda bizzat kaldrmtr. n-
Osmanl Fatihlerinin fetih ve ftvvet (feta) amal kta
Avrupasna gei teebbsleri 1221-1360 yllar arasnda
(tam anlamyla yerleik bir konuma ulalncaya kadar)
tam on sekiz kez yenilenmitir. Dier yandan, Seyfiyan-
Rum, Gaziyan- Rum, Abdalan- Rum ve Bacyan- Rum
ortak paydasyla bilinen Alperen dervilerin gerek
manada Avrupada iskanlar ancak dokuzuncu sefer ile
gereklemi olup Orhan Gazi dneminin 1337 ylna
Faruk Arslan
114
tekabl etmektedir. 1337 ylnda gerekleen bu gei
esnasnda konumuza mehas tekil eden nl Bektai azizi
Seyyid Ali Sultanda yer almlardr. Bu sefere daha nce
Saru Saltukun geii karine alnarak Alperenlerin ikinci
Rumeli geii veya Krklarn birinci geii denilmekte
olup Bektai szl geleneinde nemli bir yer
tutmaktadr. Ancak gerek anlamda iskan ihtiva eden
Rumeli Fthat ise on sekizinci gei ile salanabilmi
olup buna da Krklarn ikinci geii denilmektedir.
(Krklareli vilayetinin ad buradan karinedir.) Bu tarihte
Dou Roma (Bizans) mparatoru Yuanis
Kantakuzinostur. 1354 ylnda Orhangazinin
kumandanlarndan Sleyman Paa komutasnda bir ordu
ile Gelibolu tarikiyle Rumeline (Trakyaya) ayak
baslmtr. Gzergah takip edilerek; Bolayr (Purgaz),
Koukavak, Edrene, Eceabad, Konurhisar, Tekfurda,
Rusuk, Slistire, umnu, Nibolu, psala, Malkara,
Hayrabolu, Kean, orlu, Dimetoka gibi mekanlar
tamamyla Osmanllarn mutlak denetimi altna
girmilerdir. Bu sefer esnasnda blgenin nemli
mstahkemlerinden saylan impe, Haie, Mrsed
(Mrsad), Bain gibi kaleler ele geirilmitir. Bu
fetihlere ilikin olay rgs (1644-1701) yllar arasnda
burada postniinlik yapm Cezbi Abdal tarafndan
yazlan Seyyid Ali Sultan Velayetnamesinin ieriinde
olduka allegorik bir uslp ve esatirik mahiyette tespit
olunmutur. Sz konusu Velayetnamede Emir Sultan (
Babakanlk Arivi, 1827), Seyyid Rstem Gazi,
Abdssamed Fakih, Seyyid Ahmed gibi Abdalan- Rum
mensuplarnn isimleri tek, tek zikredilerek bu geiin
Yldrm Hann (1nci Bayazd) emir ve nderliinde
yapld tespit olunmutur. Velayetname burada bir
Faruk Arslan
115
eliki arz etmektedir; zira sz konusu Rumeli Fethinin
1357 ylnda olduuna dair mverrihlerin ittifak esas
alndnda, bu tarihlerde Osmanl iktidarnda Yldrm
Han yani 1nci Bayazd deil Orhan Gazi Han
bulunmaktadr. Dier yandan 1nci Bayazdn 1387de
Karaman Savana bizzat katld ve gsterdii stn
kahramanlklardan dolay Yldrm mahlasn ald
kaytlarda belirtilmitir. Esasen Orhan Gazinin vefat
1389 ve 1nci Bayazdn clusu ise 1389 tarihlerindedir.
Dier yandan Velayetnamede yer alan Alperenlerin
(Hezarfen, 1999) ounun Orhan Gazi dnemi
yaadklar bilinmektedir. Bu zatlar unlardr; Sleyman
Paa, Akakoca, Konuralp, Abdurrahman Gazi, Kara
Mrsel, Aykut Alp, Tez Ali, Akba Mahmud, Kara
Tekin, Gndz Bey, Hac lbey, Lala ahin, gazi Fazl,
Evrenos Bey, Turgut Alp, Ece Bey, Hzr Bey, Eflegan
Bey, Rstem Gazi, Seyyid Ali Sultan, Abdssamed
Fakih, Seyyid Ahmet, vb. (Noyan, 2003:15)
Toplam krk yiide atfedilerek mitolojik hviyet
kazanm olan bu gei esnasnda ehit dm zatlardan
birinin kabri Geliboluda medfun olup kumsalda bulunan
kabri dolaysyla bugnn halk tarafndan Kum Baba
ismiyle anlarak ziyaret edilmektedir. Baz kaynaklarda
bu sefere Orhan Gazinin bizzat katld, ordunun sol
tarafnda yer ald ve ortada Sarca Paa ve sa kanaatta
Sleyman Paann olduuna dair bilgilerde mahfuzdur.
Osmanllar, 1. Murad dneminde Yunanistan ve
Bulgaristann nemli yerlerini alm ve Anadoludaki
Trkmen oymaklarnn bir blmn buralara
yerletirmitir. Alevi-Bektai topluluklarnn Yunanistan
ve Bulgaristan yrelerine yerlemesi genellikle bu yolla
Faruk Arslan
116
olmutur. Daha nceleri Babai (1240) olay sonrasnda
krmdan korkan kimi Batni- Babai ve Alevi topluluklar
da hemen olay sonras yllarda bu yrelere gmlerdir.
Bugn, bunlar bu yrelerde Babailer olarak
adlandrlrlar. Alevidirler. 2. Bayezd kendisine kar
olarak grd kimi Alevi-Bektai topluluklarn Safevi
yandadr sulamasyla Yunanistan, Srbistan, ve
Arnavutluka srmesi Balkanlarda Alevi nfusun
artmasnda nemli bir etkendir. Bu dnem Yunanistann
Modon, Koron gibi adalar Aleviler iin srgn
merkezleri olmutur

Seyyid Ali Sultan, 1385 ylnda Dimetokann
Microdorian (Demirviran) ad verilen kynde Kzldeli
aynn bitiiinde bir Bektai Dergah kurarak ilk
postniini olmutur. Daha sonralar bu tekkede Balm
Sultan, Vahdeti Dede, Seyyid Mustafa Dede, Kara Ali
Dede, Sadk Abdullah Baba ve birok Bektai dedesi
yetiir ve misyonerlik almas yaparak Bektailii tm
Virani, Vahdeti, Ahmet Gurbi, Belgratl Aghi Dede,
Bosnevi, Muharrem, Mahzeni, Sersem Ali Baba, Lezizi,
Aru Baba, Dervi Bekim, emimi ozan-dervi kuaklar
gelitirirler. Bu tr youn almalar sonras bu tarikata
Trk d Yunan, Arnavut ve Yugoslav kkenliler de
girmilerdir. Bektailik, Arnavutluk halk arasnda da ok
yaygndr. Makedonya Cumhuriyeti, Srbistan Kosava
zerk Blgesinde ve bugnk Arnavutlukta yaayan
toplumlarn dinsel, siyasal ve kltrel yaamlarnn
olumasnda Bektailiin nemli lde belirleyicidir.

Faruk Arslan
117
Yine bu dergahn kuzeyine kalan Krca Ali kynde bir
makam (nazarlamas) mevcud olup, A.B.D. / Detroit
Dergah Postniini Merhum Recep Ferdi Babann
Bektai Mistisizmi isimli Arnavuta eserinde bir tesbit
asndan burasn zikreden Rusuklu air Zarifinin
aada belirttiimiz drtlne yer verilmitir.
H Dost
Aklar der sana beli
Eyasadk gerek veli
Krcalide Kzldeli
Maksuduma irgr beni
Dimetoka Dergah dnya zerinde mcerret hilafet erkan
yaplabilen be byk tekyesinden biridir. Bu nedenle
Arnavut muhiblerce Tegejah Madh yani Byk Tekye
ismiyle anlr. Dergah 1nci Bayazd dnemi vakfyyeye
saylmtr. Tekyenin Kzltepe mezrasnda trbesi
bulunan Seyyid Ali Sultann ansna binaen buraya bir
meydanevi ina edilmi olup Yukar Dergah ismiyle
anlmaktadr. Daha ukurda bulunan bir meydan evi de
bulunmakta olup aa Dergah denilmektedir.
Aratrmac Ahmet Hezarfen tarafndan Babakanlk
Osmanl Arivleri titizlikle incelenerek sz konusu
Dergahn 1829 tarihi itibar ile devlete gasp edilen vakf
ve mamelek envanteri Tarih ve Toplum Dergisinin
1999 yl 189ncu saysnda deklare edilmitir. Dimetoka
Sancann, irmen (Ormenion) Livasnda Mrsel Gazi
veya Mrsel Baba (Balm Sultann Babas) adna kaytl
bir Tekye daha bulunmaktadr.
Dimetoka Dergah 1826 ylnda 2nci Mahmud tarafndan
balatlan Yenieri-Bektai Ktalinden nasibini alm ve
Faruk Arslan
118
tahrip edilerek kapatlm, son postniini olan brahim
Cefai Baba ise ehit edilmitir. Dier yandan 1807 ylnda
Hakka yrm bulunan ve Kruja (Grice) Kentindeki
Nepravita kasabasnda kurulu Abdullah Melcan
Dergahnn ilk postniini olan Kemalettin brahim
emimi Baba tarafndan Elbasanda bir mehuta ina
edilmi ve yllar sonra Dimetoka Dergahnn ehit edilen
son postniini brahim Babann ismi bu mehutaya izafe
edilerek Elbasan brahim Cefai Baba Tekyesi olarak
yad edilmitir. Cefai Baba Tekyesinin son postniini ise
nceleri Badat Kazmiye Dergahnn postniinliini
derhte eden ve ehitlik dergah postniini Halife Nafi
Babadan nasipli, mcerret Halife Selman Cemali Baba
olup bu zat 1943 ylnda Hakka yrmtr. Tekirdal
Belediye Bakan Hasan Cemali Baba ile genellikle
kartrlr. ( Koca, 2001).
KNC YZ; 1500-1826 ARASI
Bu dnemi fidana can suyu verilmi dnem olarak grme
eilimindeyim. Mutasavvf bir Sufi olan dindar Osmanl
sultan 2.Bayezid tahta geiyor ve Anadoludaki tm dini
yaplamalara el atyor. Anadolu Aleviliinin temellerini
atan padiah sk bir mslman. Dimetokadan Balm
sultan Sulucakarahyke tayin ediyor. Var olan
yaplanmay tarikat yaplanmasna dntryor. Btn
gcyle destekliyor. Bununla da yetinmiyor, tarikat
kurucusu ilan ettii Hac Bekta Anadoluya keramet
sahibi bir veli olarak tantmak iin sarayda Firdevsi
Tavile, Menakb Hnkar Hac Bekta Vilayetnamesini
yazdryor.

Hac Bektan utuunu, kerametler gsterdiini, byk
bir veli olduunu bu eserle tm Anadoluya ilan ediyor.
Faruk Arslan
119
Hem 2.Bayezid, hemde Hac Bekta bu eser sayesinde
Veli kabul ediliyor. Bekta Seyyid ilan edilirken
Padiahta Sofulakabn kazanyor. Padiah,
Anadolunun Snniletirilmesini bu yolla slamilemesine
ynelik hamleler iinde gryor. Buraya Trk-Trkmen
gerlerin ynelmesini salamaya alyor. Okuma
yazmas olmayan Anadoluluya, anlatlarn devlet eliyle
duyulmas salanmaya allyor. Bektai-Yenieri
ilikisi geliiyor, her iki kurumda yabanc unsurlara ak
kurumsallamalar Osmanl eliyle byyor.

Balkanlarda 15. yzyldan sonra youn lde Bektai
tekkeleri kurulmutur. Bunlarn en nemlileri Akyazl
Baba tekkesi, Demir Baba tekkesi, Otman Baba tekkesi,
Ali Baba tekkesi, Kdemli Baba tekkesi, Yahya Paa Bali
tekkesi, Hseyin Baba tekkesi, Gen Baba tekkesi,
Kzane tekkesi, Sersem Ali Baba tekkesi, Sar Saltk
tekkesi, Seyyid Ali Sultan tekkesi, Gl Baba tekkesidir.

Bymeye Yavuz ve Kanuni dnemlerinde de katklar
salanyor. Anadolunun en ok Alevi katledilen bu
dneminde Bektailik, yenieri ilikisi yoluyla Osmanl
bakentinde kk ve etki salacak boyutta byyor. Bu
dnemin balarnda Balm sultann yola baz ekli
unsurlar kattn, sistematize ettiini gryoruz, bu
sistem zamanla geliiyor. Bu yzden o da piri sani (ikinci
kurucu) olarak tarihe geiyor. Osmanl tarihileri tarikat
Yesevi Naki izgisinde kabul ediyorlar. (ahin, 2008).
Bektailerin ikinci piri saylan Pir Balm Sultan da
(Hulsattlbdal) diye tavsif ediliyor. Hac Bekta-
Veliden sonra srasyla Seyyid Ali Sultan (mridi Hac
Faruk Arslan
120
Bekta Veli), Yabali Sultan (Mridi Seyyid Ali Sultan)
harakat ynetir. (Koca, 2003).
Bektailere (Ik taifesi) de denir. Bu tbirin Hac Bekta
tarafndan vazedildii rivayet ediliyor. Hakikatten haber-
dar olmayanlar zulmattadrlar; zlerinde agh olanlar ise
hakikat nuru ile aydnlkta ve ktadrlar. Bursada klar
mevkii de orada bulunan ve Ramazan Baba isminde bir
Bektai azizine ait tekke dolaysyla bu ad almtr. Hac
Bekta zamannda Bektailiin erkn, kuyudat yoktu.
Hac Bekta, kendisine intisap edeceklerin, Kalenderiler
de olduu gibi, balarn tra eder ve kee klh
giydirirdi, erkn yalnz bundan ibaretti. Hac Bekta'n
gtt gaye dahilinde tarikata erkn ve kavait
kendisinden sonra, 15. asrda Pir Balm Sultan tarafndan
vazedilmi ve ok sonralar bu tarikate (Tariki Nazenin)
de denilmitir.
Bektailik tarihinde Hac Bekta Veliden sonra akla
hemen Balm Sultan gelir. Bektailiin
kurumsallamasnda mhim sofistike roller stlenmi
olup bu nedenle Pir-i Sani yani kinci Pir olarak
anlmaktadr. Tarikat ritelini tanzim ederek, Kanun-u
Evliya ismiyle bilinen bir erkanname ve tzk
hazrlamtr. Bektai Kltr kurumu bugn dahi bu
erkanname formatnn n grd ilke, disiplin ve
muhakemat ile idare olunmaktadr. Babas Kadnck
Anann (Bacyan- Rumdan dris Hocann eleri olup,
Bektailer arasnda ok byk kutsallk atfedilen Kutlu
Melek isimli Azizedir. Kabri Krehir Ahi Evran
mezrasndadr. te yandan Bacyan- Rum ad verilen
konsept ise bilindii gibi Anadolu Baclarn kapsayan bir
tekilat olmayp, Roma Tekfurlarna Bac yani vergi
demek suretiyle toprak ileyebilme zgrl ve
Faruk Arslan
121
zerklii kazanm ve ilerleyen dnemlerde Trkler adna
istihbarat grevi yapm olan bir Ahi disiplinidir.)
torunlarndan Mrsel Gazi (Mrsel Baba) dr. Annesi
dnemin Dimetoka Tekfurunun kz Mariadr. Mrsel
Gazi ile olan evliliklerinin yks olduka esatirik
boyuttadr. Bu kadn evliya Kzana mahlasyla bilinir.
Dier yandan Mrsel Baba adna Ormenion (irmen)
veyahut bilinen adyla Harmanck kasabasnda bir
Bektai Dergah olup, Mrsel Gazi bu Trbede
medfundur. Azize Maria ise Bulgaristann Eski Cuma
yresinde medfun olup burada kurulu dergaha Kzane
Tekyesi denilmektedir. (Cebeci Halk Ktphanesi).
1428 ylnda doan Balm Sultan Hazretlerinin asl ismi
Hzrdr. Annesi doumundan hemen sonra Hakka
yrmtr. Bu nedenle st yerine Ball su ile
bytlm ve buradan karine olarak Balm Sultan
mahlasyla anlmtr. Mridi Yabali Sultandr. Balm
Sultan Kzldeli Dergahnda 1445-1484 yllar arasnda
postniinlik yapmtr. 1484 ylnda Krehir pirevi
postniinliine getirilmise de 1487 ylnda 2nci
Bayazdn kardei Cem Sultan ile girdii iktidar
kavgasnda Bektai-yenieri organik bandan rken
padiahn bir tedbir olarak Pirevi faaliyetlerine on iki yl
srecek bir dnem kapatmas zerine yeniden
Dimetokaya dnm ve 1487 ile 1499 yllar arasnda
Kzldeli Dergahnda ikamet eylemitir. 1499 ylnda
muhtemel bir Safevi saldrsndan rken 2nci Bayazd
tarafndan Pirevi hizmete alm ve Balm Sultan
stanbula davet edilerek sarayda karlanmtr. Ayn yl
inili Kkte Balm Sultandan Bektai intisab alan
padiah tarafndan izzet-i ikram grerek, Pirevi postunda
yeniden ikamete balamtr. Balm Sultan 1520 ylnda
Faruk Arslan
122
Hakka yrm olup, 1516 ylnda daha salnda ve
kendisinin gzetiminde ahsuvaolu Ali Beye bir trbe
ina ettirmitir. 1520 ylnda bu trbeye defnedilmitir.
Trbe kapsnn revaklarnda inna fetehna leke fethan
mubiyna ayet-i kerimesi ilenmi olup yan yana adet
teslim ta da hak edilmitir. Bu teslim talarndan byk
olan Hace Bekta Veliye, kk olanlar ise Abdal Musa
Sultan ve Balm Sultana izafe edilmilerdir. (Koca,
2003).
Bu evrede Trk unsurlar, tasavvufi unsurlar, sistematize
edilmi tarikat kurallaryla btnleiyor. Anadoluya gelen
baka yabanc unsurlarda katklarda bulunuyorlar.
Batnlik, Hurufilik, iilik gibi unsurlarnda Bektailik
iine, katlanlar tarafndan szdn gryoruz. Pir Sultan
Abdaln ncln yapt dvezi imam trnden
deyilerle Anadoluya 12 imamlarn isimleri giriyor ve bu
isimler Safevi etkisiyle de zellikle Trk-Trkmen
kitleler arasnda hzla yaylyor. Bayezd-Yavuz ve
Kanuni, bu etkiyi teorik Snni almlarla krmaya
alyor. Katklar ve niyetler nedeniyle artk Bektailik,
Bektan kendi fikrinden kopmaya balyor. Bu dnemin
sonlar, Bektan kendisinin bile tanyamyaca bir
tarikat oluuyor. (ahin, 2008).
Yavuz Sultan Selimin Alev katliam yapt iddias
ranllara aittir. Batllar da bu propagandaya destek
vermektedirler. Yavuz, Bektai tekkesine mensuptur, yani
bir Bektaidir. Kulanda da Bektai olduunu gsteren
teslim halkas vardr. Bektai Yavuz, kendisi gibi
Bektai tekkesi mensubu Yenierilerle ran iileri zerine
yrmtr. Zafer de Yavuza nasip olmutur. Olay
budur ve kesinlikle bir Alev katliam sz konusu
Faruk Arslan
123
deildir. Var diyenlerin ariv belgeleri kartp ortaya
koymas lzmdr. (Sezgin, 1997).
Balm Sultandan sonra ilk ve en nemli Postniin
Sersem Ali Baba Kanuni Sultan Sleyman Hann
zevcelerinden Mah- Devran Sultann aabeyidir. Asl
ismi Server Ali Paa olup Kanuninin vezir-i
azamlarndandr. Enderunda yetimi bir devirmedir.
Acemi olanl esnasnda Bektailie intisab etmitir.
Mridi Balm Sultandr. Muhtemel bir kalender elebi
isyannda tarafsz kalabilmek amacyla vezir-i azamlk
grevinden sarf- nazar ederek Pirevine yerlemitir.
Bunun zerine Kanuni kendisine; bundan sonra senin
adn Server deil Sersem olsun buyururlar. Bu tarihten
itibaren Sersem Ali baba ismi mutahhar ile anlr olur.
Hicri 927 (M. 1520) Hac Bekta ilesi Pirevi
Postniinliine atanr. Bektai kltr tarihi boyunca
Dedebaba mahlas- erifini ilk kullanan tarikat eyhi
Sersem Ali Dedebabadr. Bugnden itibaren tm Bektai
kutuplar dedebaba mahlas ile anlr olur.
Kalender elebinin Huruc-u Alel Sultan etmesinden
rken padiah, dedebaba ile organik ba olan Yenieri
ordusu zerinde mutlak etkisini srdrebilmek amacyla,
ikinci eleri Hrrem Sultann nerisi ile (Hrrem Sultan
aslen Ukraynal olup asl ad Raksolandr. Kanuni
zerinde etkinlik salayp, Mah- Devran Sultan gzden
drmtr.) Pirevini kapatr ve Sersem Ali Dedebabay
dnemin Yunanistan snrlar iinde bulunan Vardar
Yenicesine zorunlu ikamete icbar eyler. Burada Hayreti
Baba Dergahnda (Hayreti Babann kardeleri olan nl
Melami eyhi Yusuf Sineak Hazretlerinin kabr-i erifleri
Faruk Arslan
124
Eyp Kabristannda olup, olduka bakmldr.) Bir sre
kalan Sersem Ali Baba daha sonra Tetova Valese
(Kprl) geerek burada bir dergah uyandrr. (H. 933-
M. 1526) Bu arada 1527 ylnda Kalender elebi isyan
olduka kanl olarak bastrlr. Kalender elebinin kesik
ba Pirevine getirilerek defnedilir. Bugn Balm
Sultann hemen yanndaki trbe Kalender elebiye aittir.
Bu tarihten sonra stanbulda veba (taun) salgnn ba
gstermesi zerine bir efaat arzusu duyan Kanuni bu
defa Sersem Ali Babay yeniden Pirevinin bana getirir.
Hicri 957 (M. 1550) ylnda yeniden Pirevi
postniinliine getirilen Dedebaba hicri 977 (M. 1569)
ylnda Hakka yrr. ( Koca, 2003).
Girite Bektailii, Horasan Trkmenleri soyundan
Krehirli Horasanl Mevlana Dervi Ali Dede sokar.
1664de Giritin alnmas srasnda orduya Bektai
yoksullar kafilesinin ba olarak katlmtr. Dervi Ali
Giritte Bektailii rgtler, kurumlarn (derghlarn/
tekkelerini) aar, babalar atar. Bylece Horasanl Degh,
Giritte Bektailii halka benimseten merkez olur. Giritte
Bektailer Kandiye, Resmo ve Hanya kentlerinde
younluktadrlar.
Kasm Baba adl bir Bektai 2. Mehmed dneminde
Arnavutluka yerlemitir. 17. yzylda Arnavutluku
gezen Evliya elebi, Emevi halifeleri, Muaviye ve
Yezide kar nefret duyan bir halkla karlar. Bunlar
teberra / tevallaya inanan Alevi-Bektailerdir. Ergeride
dinsel uygulamalar arasnda Nevruz ve Sar Saltk
ball olan topluluklar grr. Abdal v. b. gibi
terimlere ve Alevi-Bektai motiflere Arnavut halk
Faruk Arslan
125
arasnda rastlar. J. K. Birge Krujede Bektai izlerinin
1700lere dek indiini Tekke ve mezarlklarda Bektai
simgelerine rastlandn yazar. 1789-1822 aras
Arnavutlukta zerk olan Epir Veziri Tepedelenli Ali
Paa emimi Babadan nasip alm bir Bektaidir ve
Bektailii yrede yayc misyonerlik almalar
yaptrmtr. Kendisi dahi resimlerinde Bektailiin
ritelinde Oniki mamlarn simgesi olan 12 dilimli
balkla grlr. Bektailiin, Arnavutlukta en parlak
dnemi Tepedelenli Ali Paa dnemidir.
Arnavutlukta ve Balkanlarda Bektailiin
yaygnlamasnda, nemli deerler yetitirmesinde,
kurumlar oluturmasnda; sanat, bilim, dnce, siyaset
ve rgtlenme alannda nemli kimseler yetitirmesinde
Fraeri ailesinin nemli bir yeri vardr.
Balkanlarda Hristiyan kesimler dahi Sar Saltkn kendi
dinlerinin yaycs olarak grrler. Balkanlarn ok
yerinde ve Yugoslavyada; pek, Kruya, Prielp ve Patrik
Danda Sar Saltkn mezar olduu sylenir. Bu
benimsemeye Kafkasya ve Romanya da katlrlar.
NC YZ; 1826-1923 ARASI
Yenieriler yabanc unsurlarnda etkisiyle sarayda etkin
rol oynuyorlar. Devirilen Hristiyan ocuklarn snnet
olma zorunluluu kaldrlyor. Osmanl yozlaan bu
ordudan kurtulmak istiyor. Yenieriler 1826 ylnda
acmaszca katledilince aradaki iliki nedeniyle bundan
Bektai dergahlar da etkileniyor. Bu dnemin ban
Bektailiin Osmanl kontrolnden kmasnn balangc
olarak kabul ediyoruz. Kym nedeniyle Bektailik
Faruk Arslan
126
Balkanlarda ikinci plana der. Yalnz, bu durum ksa
srer. Ksa zamanda gemitekinden daha az nemli
olmayan bir etkinlik dnemine girilir. Bektailik bu
dnemde giderek kitleselleir ve geni kamu ynlarna
mal olur. st katmanlar ve ynetim makanizmas
ierisinde yer edinme srecine girer.

1826 Bektailik-Yenierilik krmn Arnavut Bektaileri
bir bakma ziyansz atlatmlardr. Arnavutlukta
yaayanlarn drtte biri Bektaidir. Bektailik, Katolik ve
Snniliin yan sra resmen tannan bir yoldur.
Arnavutlar, Kiga ve Toska olarak iki blgede
oturmaktadrlar. Bu blgeleri, kombi Irma
ayrmaktadr. Kiga blgesi kuzeydedir, halk ise olduka
kavgacdr. Toska gneydedir ve halk daha uysaldr.
Toskallar tmyle Bektaidir. Arnavutlukta zellikle 18.
yzyldan sonra Bektailik propagandas yaplmaktadr.
Blgede Bektailiin yaygnlamasnda ve etkin bir g
durumuna gelmesinde bir Bektai olan Yanya Valisi
Tepedelenli Ali Paann byk rol vardr. Dierlin
belirttii gibi Arnavut Bektaileri Osmanl Devletine
ok iyi asker, yetenekli devlet adamlar ve valiler
vermilerdir.

Balkanlarda Bektailik Hristiyan kesimleri de etkilemi;
Hristiyanlarn slamla, zellikle Bektailie geilerine
yol amtr. Arnavutluk, Girit, Makedonyann Kesriye
blgesi, Gney Makedonyann Teselya Konyarileri,
Rodop Yrkleri, Dobruca Tatarlar hep bu trdendir.
Hasluckun deyiiyle bu blgelerde, Hristiyan halklara
alanm bir Bektailik olayna rastlanlmaktadr.
Bektailer, Hrstiyanlar arasnda zellikle ermi klt
Faruk Arslan
127
alannda derin iz brakmlardr. Bektai tekkeleri
alm, bunlar misyonerlik almalar yapmlardr.
Alevi-Bektai motifleri, blge halknn yaamna
girmitir. Bektai aziz ve velilerinin trbeleri yaygndr,
srekli ziyaret edilmektedirler.

20. yzylda Arnavutluktaki Bektai blgesi gneydeki
Malakastradr. Buras bir Toska blgesidir. Buradaki
Bektailik Tepedelenli Ali Paann etkinliklerinin bir
devamdr. Geri Tiranl Esat Paann banaz
Gegalarnn kym ve ykmna uramlarsa da, ortadan
kaldrlamamtr. Ali Paann almalaryla daha
kuzeydeki Kroya ve Akahisar da Bektailiin kaleleri
olmulardr. Kroya, Sar Saltk klt ve sylencelerinin
merkezi konumundadr. Bu harekette Tepedelenlinin
adalarndan Beratl mer Viryoni ile Avlonyal
Mahmut Beylerin rolleri kmsenemez.

J n / Gen Trk- ttihat Terakki hareketine ortam yaratan
Arnavutluk bir Bektailik yatadr. Youn ve etkin bir
Bektai toplumuna sahiptir. Bir Arnavut gazetesi
1913lere ait durumu yle deerlendiriyor:

Akll ve zeki Arnavut Mslmanlarnn byk bir ksm
dinlerinden kopmu ve Bektai olmulard. Buna
slamln Protestanl da denebilir. Hatt daha da ou
sylenerek, zgr dnce, eitlik ve kardelik lehine dini
deitirip yalnlatrarak mason inancna olduka
yaklatrdklar ileri srlebilir. Bylece onu idealize
etmi ve eski Asya masonluu temeline oturtmulardr.
Bugn, bu ve teki kltrl ve zeki, Mslman ve
Hristiyan Arnavutluklardan girmilerdir.
Faruk Arslan
128

tede, Budapete de Bektailiin bir ileri karakoludur.
Gl Baba klt buradaki Alevi-Bektailiin gnmze
kadar getirilmesine neden olmutur (Birdoan, 1990).

Bu dnem, Anadoluya yava yava hakim olan Sabatayist
unsurlarn egemenlie st dzeyde etki ettikleri
dneminde balangc oluyor. Snni Osmanldan darbe
yiyen Bektailer, Sabatayistlerin etki sahasna giriyorlar.
Bektailerin, zellikle Snni slamla hesaplamalar,
Snni slam yava yava eletirmeye balamalar bu
dnemle balyor. Bektaileri, bu dnem Sabatayistler
ynlendiriyor. Snni slam zerinden slam dinine saldr
balyor. Bektai fkralar, bu dnemin sonuna doru
bolca kaytlara geiyor. Sabatayist Bektailer, bu
eletirilere ii bilgilerini de katyorlar. Osmanlnn
barma ve ilikiyi eski hale getirme abalarn Sabatayist
etki ve savalar kesiyor.
Bu dnem, Bektailiin tamamen Osmanl konrtrolnden
kt, boluu Sabatayist-Masonik unsurlar ve Yahudi
etkisinin doldurduu yllar. Onlarda slama bu dergah
vastasyla saldryorlar. Tarikatn artk ii boaltlyor ve
yerine din d unsurlar konuluyor. Namaza,
oruca, hacca ynelik slam d yorumlar Bektailiin
iine Sabatayistler tarafndan bu dnemde yerletiriliyor.
Bu srete bu etkiyi Osmanlnn st dzey
ynetimlerinde de gryoruz. Ayn etki Jn Trkler,
ttihatlar trnden siyasete ve Nakilik, Mevlevilik gibi
tarikatlarada yansyor. Bu nedenle bu dnemin sonuna
doru Bektaileri iktidarda st dzey makamlara
gelebiliyorlar. ttihatlar iinde, hkmet iinde,
Faruk Arslan
129
Osmanl meclisi iinde yer alabiliyorlar. Cumhuriyet
dnemi ilk meclis iinde de yer veriliyor.
Bu dnemin sonuna doru ttihatlar Baha Sait bey
bakanlnda Bektailie Trk-Trk-milliyeti
unsurlar ekliyorlar. ttihatlar bu dnem Bektailiine
ilk defa Alevilii de ekliyorlar.
Artk Alevilik Bektailik birlikte anlmaya balanyor.
Bektailik tarikatna Tarikat Aleviyye denilmeye
balanyor. Alevi Bektai kavram Trk milliyetilii
zerinden gelitiriliyor.
Cumhuriyeti Trk milliyetilii zerine kuran Sabatayist
etki, Bektailiede milliyeti etkiyi bulatryor. Artk
tarikat su katlmam Trk tarikat olarak sunuluyor ve
bolca milliyetilik motifiyle milliyetilik propagandas
ileniyor.
Dnemin balarnda Bektailiin slamiliini ve
Snniliini kantlamaya alan Cemalettin elebinin
Mdafa isimli eseriyle balatt yeni hareket bir baka
elebinin cumhuriyetin kurucusu Atatrk mehdi ilan
etmesi ile krlyor. Krlma, Hac bektan soyu olup
olmad konusunda tartmalara yol ayor. Bu dnemin
sonunda Bektailiin iinde artk Sabatayist-Masonik ve
Trk milliyetiliine ynelik katklar ne kyor. Hakim
oluyor. 1826daki krlma Sabatayistlere yaryor. (ahin,
2008).

Gerek Trkiyede, gerekse Balkanlarda Alevi-Bektailik
bir gizl gtr. Dierlin vurgalad gibi 1900den sonra
Trk ulusuluu, Pantrkizm ve laiklik kentlerdeki Alevi-
Bektai felsefesini ne karr. 20. yzyl balarnda
Alevilik-Bektailik siyasal dnce ve eilimlerin temel
direi olur. Siyasal hareketler, Alevi-Bektailerde
Faruk Arslan
130
dnce ve eylemde destek ararlar. Jn / Gen Trk-
ttihat ve Terakkinin Bektailik ilikisi ve birliktelii bu
balamda doar ve geliir. Bunun en gzel rneklerini
Balkanlardaki J n / Gen Trk hareketinde gryoruz.
Bir Bektai olan Resneli Niyazi Beyin Hrriyetin lan
iin daa kt sralarda gncesine dt 05. 07. 1908
tarihli notunda;

Kroite ve blgedeki kylerde ttihat ve Terakkiye
girmi olanlar, bu taraflarda Bektailere dnk bir
kmseme ile karlamaktayd, demektedir. Bu yarg
Bektailerin Gen Trk hareketine youn olarak
katldn, halkn (zellikle Snni halkn) Jn / Gen
Trklerle Bektailii ayn kefeye koyduunu gsterir.

Niyazi Bey anlarnda Hsrev Beyi ttihat ve Terakki
Cemiyetine kazanna deinirken; zellikle onun
Bektailerle olan bana ve bu kesimi cemiyete
kazandracana inand iin nem verdiini belirtir.
nk, Alevi-Bektailer blgede nemli bir younlua ve
gce sahiptirler.
Ksaca unu gryoruz: ttihat ve Terakki genellikle
Bektailiin youn ve etkin olduu yrelerde
rgtlenmitir. lk rgtlenmeler bilindii gibi Kstence,
Mecidiye, Ruscuk, Dobruca, umnu, Filibe, Sofya,
Kzanlk, Vidin, kodra, Tiran, Selanik, Manastr ve
Edirne gibi Rumeli ve Balkan kentleridir. Buralarda da
Bektailer youn ve etkindirler. ttihat ve Terakkinin ilk
rgtleni yerleri bilinli ve planl bir seimdir.
rgtleniin bu corafi modelinin Bektai elerin
gznne alnarak yapld muhakkak. nk, bu tr
rgtlenmelerde destek ve ortam aranr. ttihat ve
Faruk Arslan
131
Terakkinin rgtlenmesine doal ve toplumsal ortamsa
Bektai blgelerinde vardr. Bektailik- ttihat Terakki
birlikteliinin gizi burada yatar.

Balkanlarn bu kentleri ayn zamanda Masonluun da
yaygn olduu yerlerdir. Bu kentlerde mason localar
oktan beri kurulmutur. Mason localarnda zgr bir
hava vardr. Her trl konuma ve tartma
yaplabilmektedir. Prof. T. Zafer Tunayann belirttii
gibi, localar bask rejimini ykmak isteyenlerin planlama
ve yreklenme merkezleri olmulardr. ttihat ve Terakki
Masonlukla btnlemi ve yaam felsefesini genellikle
localardaki tarikatlkla birletirmitir. Bylece ttihat
Terakki - Masonluk-Tarikatlar (zellikle Bektailik)
birleimi domu; 2. Abdlhamid ynetimine kar ve
Merutiyet ynetimi iin siyasal birlik olumu, ttihat ve
Terakki barnda ve nderliinde ortak bir hareket
olumutur. Bu birliktelik ierisinde 1906 Eyllnde
Osmanl Hrriyet Cemiyeti kurulmu, bu rgt 1907de
ttihat ve Terakki Cemiyeti adn almtr. lgin bir
yan vardr. Kurucu yelerin hemen tm tarikata
baldr. M. Tahir Beyin dnda hepsi de masondur.

DRDNC YZ; 1923-1980 ARASI
20. yzyl balarnda ne kadar Alevi-Bektai vard?
Aratrmaclar yedi milyon rakamn veriyorlar.
Arnavutluktaki Tomari Da Bektai Tekkesi Postniini
1826 ncesi tutulan yllk istatistiklerde; Anadoluda yedi
milyon, Arnavutlukta 100 bin, stanbulda 120 bin, Girit,
Makedonya ve Irak'takilerle toplam 7,3 milyon Alevi-
Bektai olduunu aklyor. Arnavutluktaki Bektai
cemaati bakan Salih Niyazi Babaysa 1933lerde
Faruk Arslan
132
Osmanl mparatorluunda Kzlbalarn dnda 7,5
milyon Bektai olduunu syler. Niyazi Babaya gre
sadece Trkiyenin dou illerinde 1,5 milyon,
Arnavutlukta ise 200 bin Bektai vardr. Bu say
Arnavutluktaki nfusun % 20sidir. TBMM Aksaray
milletvekili Besim (Atalay) Bey 1924lerde Anadoluda
yaklak 1,5 milyon Alevi-Bektainin var olduunu yazar.
Doallkla bu saylar pek salkl deildir.

Atatrk, cumhuriyetle birlikte tm tarikatlarnda yannda
Bektailie de acmamtr ve tarikat ve tekkeler
kapatlmtr. ou artk illegal faaliyet alanlarna
kaymtr. Artk Bektailik slami snrlarn dndadr,
ok renkli ve ok yzldr. Bu nedenle artk slami dier
tarikatlardan kopmutur. Cumhuriyetin kurulu ilkelerinin
basks altndadr. Masonik etki hakimiyeti devam
etmektedir.
Dede baba denilen insanlarn nemli ksm masondur,
Sabatayisttir. Yeni Cumhuriyetin din ile atmasnda
Bektailikte taraftr. Bu dnem Bektailii, artk slam
ak ak eletirmektedir.
Cumhuriyet tarafndan kapatlm tarikat olmasna
ramen her konuda yeni cumhuriyetin ilkeleriyle
mttefiktir. Artk dinsel bir sorun yoktur. Batc fikirler
adalk ad altnda savunulmaktadr. Bektailerin
ilkesel ve Sabatayist etkiden dolay Hac Bekta-Balm
Sultan izgisine Mustafa.Kemali de yerletirdiklerini
grebiliyoruz.
Atatrkte artk Bektailerin kutsallarndan birisidir.
Sabatayistlerin glenmesi Bektailerinde glenmesi
anlamna geliyor. Ancak Ekim devrimiyle gelien
sosyalist- sol etki Bektai dedelerinin etkisini kryor.
Faruk Arslan
133
1968den 12 Eyll darbesine kadarki dnemde artk
Bektai dedeleri topluma hakim deildir. Zira sol
sosyalist fikir dedelik dzeninin smr dzeninin bir
paras olduunu kefetmi ve dedelik dzenini yok
etmeye yakn bir dzeyde bask altna almtr. Bu gl
etki nedeniyle artk dedelerin kendileri bile dedelikten
vazgemi sinmitir.

Sabatayist etkiyle Bektailer bu dnemi yeniden CHPli
olarak atlatmaya alyorlar. Menderes-Bayar Sabatayist
etkiyle DPye kayan kitle, bu sefer yine ayn etkiyle
CHPye kayyor. Bu dnem Alevi-Bektai kavramlar
artk yerlemitir. Herkes bu iki kavram bir kabul ediyor,
kanksyor. Bu kabul, ttihatlarn ve Sabatayistlerin ok
byk bir baarsdr. Kimse fark etmeden ok byk bir
dnm gerekleiyorlar.
Kendisini Alevi olarak adlandran Alevi kitle, bu
dnmle Sabatayist etki alan iine ekiliyor.
Artk Alevi kitle, slam d bir alan iindedir.
Eitimsizlik, cahillik ve sol etkide bu imaja yardm
ediyor. Bu imaj Snniletirme almalarn da
kolaylatryor. Aleviler artk cumhuriyetin din
politikasnn yani Diyanet leri Bakanlnn, Sosyalist
diyalektiin, Sabatayist etkinin ve Avrupaya gn
yaratt elikilerin iindedir. (ahin, 2008).

BENC YZ; 1980 DEN GNMZE
1979 ran slam devrimi, 12 imamlarn isimlerini
gndeme getirdi ve hemen akabinde civar Mslman
lkelerde garip darbeler olmaya, iktidarlar deimeye
balad. Her devrim devirdii eyin bykl orannda
etki alan yaratt. ran slam devriminde de byle oldu.
Faruk Arslan
134
Binlerce yllk ahlk rejimi devrildi ve gya slam
cumhuriyeti kuruldu. Kurucu kadrolar yeni anayasalarna
dier dinsel anlaylarn saygya mahzar olacaklar
grn koymakla birlikte slam cumhuriyetinin 12
imamc, Anadolu tabiriyle Alevi yada Caferi olduunu
ak ak koyuyordu. 12 imamlarn slami bilgileri
Trkiyede bloke edilmesine ramen bu etki eninde
sonunda yaylacakt ve ylede oldu.
Anadolu Alevileri, unuttuklar 12 imamlarn slami
anlayn, grn, fkhn bu etki sayesinde rendi ve
bunu Aleviyim diyen halkada anlatmaya balad. Eer bir
insan Aleviyim diyorsa Hz.Alinin yolunu, 12 imamlarn
yolunu takip etmek istiyorsa kurallarn da renmeliydi.
Bu uyantan ve bu yolun yaylmasndan endie duyanlar,
nlemek iin yeni Alevi izgiler ortaya kard. Alevileri,
derin devletin sekiz paraya blme operasyonu byle
balad.
Onlar ii, biz Anadolu Alevisiyiz, onlar eriat, biz
batni tarikatyz, onlar Fars etkisinde biz slamn Trk
yorumuna inanyoruz. Onlar sk kuralc, biz Ceme,
Semaha, saza, dedeye inanyoruz diyenler tremeye
baladlar. Bektailik iindeki her trl ilkeyi iilikle
mcadele ad altnda piyasaya sundular. Sabatayistler,
Batlatrmaclar ve devleti Diyanetilerin hepsi bu
konuda birleiverdiler. Aleviliin kavram olarak getii
her yere Bektailik kavramn da sokmaya altlar. Dede
okullar amaya, Cemevleri yapmaya baladlar. Samimi
Anadolu Alevileri, ar duru tertemiz bir temel atmaya
altka, onlarda eskinin tm rm khne fikir ve
yaplarn adalatrarak sunmaya altlar. Bektailik
kavram iine soktuklar,Batclk, adalk, Kemalistlik,
laiklik, sosyal demokratlk kavramlarn Aleviliinde
Faruk Arslan
135
temeli olarak kullanmaya altlar. Velhasl 12
imamlarn nne her trl kii ve gr getirmeye
altlar. Hatta tm bu numaralarla yetinmeyip,biz
Aleviyiz Mslman deiliz diyenler bile oldu. Alisiz
Alevilii icat ettiler. Gerek Alevilere kar Diyaneti,
Bektai tarikat, Sabatayisti bilimumu birletiler.

Aleviyim diyen kitlenin en aresiz kald yada ok
aresiz olduu dnemler vard. Yeni Cumhuriyetin,
dayatmac politikalarnda, yanl Diyanet etkisi,
Sabatayist etki ve sosyalist etkiden oluan l kska
gze arpyor. Gnmz Alevileri, 12 imam yolu,
Caferilik yada iilik olarak sunulan izgi ile, Diyanetin
sunduu izginin ve nihayetinde bunlarn dnda Cem-
Semah-Saz-Dede olarak sunulan slam d kltrel
sentez olarak isimlendirilen Bektailik izgisinin
kskacndadr. Masonik Bektailiin etkisindeki
Bektailer ve Diyanet, Anadolu Aleviliine kar olma
noktasnda mttefikler.
Alevilik ile Bektailiin farkl kavramlar olarak
kullanlmas, Alevileri dinsizletirme,
Hristiyanlatrma ve ksmen de olsa Bektaileme
etkisinden kurtaracaktr. Geleneksel Alevilik bu aba
iine girerken, kart cephe Alevilik ve Bektailik
kavramlarn birletirerek Alevileri slam d Sabatayist
etki alanna hapsediyor. ki kavram ayrarak Alevileri
nce zgrletirmek ve 12 imam tercihine ynlendirmek
Alevilerin ncelii.
Alevilikle Bektailiin i ie girmesi, Alevi halknn
Sabatayist etkiye ak, din d etkiye ak hedef olmas
anlamna geliyor. Zira tarihi geliimi iinde Sabatayistler
ilke ve ahs baznda Bektailiin iinde skca yer
Faruk Arslan
136
alyorlar. lke baznda slam d unsurlarda yer alyorlar
ve zaten Snnilikte Bektailiin iinde bulunuyor. Bu
nedenle Bektailiin Aleviliin srtndan atlmas tm
bunlardan kurtulmak anlamna da geliyor. Bu doaldr ki
devrimci bir ktr, ama bu tr prangalarn krlmas
iin devrimci abadan baka bir ey yapmakta mmkn
deildir. Alevilere kar yaratlmak istenilen nefret, ayn
karanlk gler tarafndan empoze edilmektedir. Alevi
aydn bunun analizini yaptnda, meydana gelecek
zgrleme ortam 12 imam fikirlerinin de renilmesini
kolaylatracaktr. Bunu onlarda biliyorlar ve bu nedenle
Alevi-Bektai kavramn beslemek iin birbirinden
ayrmamak iin atee bolca odun atyorlar. Hz.brahimi
hibir atein yakamayacan grmek istemiyorlar.
(ahin, 2008).

Alevilerin masonik Bektailikten rahatsz olduunu
belkide ilk defa burada okudunuz. imdi sra baz yanl
tarihi mitleri, efsane bilgileri dzeltmeye geldi.













Faruk Arslan
137































Faruk Arslan
138


Yedinci Blm
BEKTALK MTLER

Yenieri tekilatna neden Tife-i Bektaiye ve aalarna
da neden Aayn- Bektaiyn denilmitir? Osmanl
yenieri tekilat Bektai midir? Ortalkta dolaan o kadar
ok Bektailik miti var ki, hepsini dzeltmemiz mmkn
deil.
nce unu belirtelim ki, bu konuda dillerde dolaan,
Sultan Orhan veya Sultan Murad'n Hac Bekt- Vel ile
bir araya geldii, Hristiyan asll genlerden yeni tekil
olunan askere onun eliyle brk giydirildii, hayr dua
edildii ve hatt yenieri adnn da Hac Bekta
tarafndan verildii tarzndaki aklamalar tamamen
aslszdr. Elimizde Hac Bekta- Veli ile yenieri
tekilatnn mnasebetlerini aydnlatan gayet ak
kaynaklar, yani Yenieri Kanunnmesi vardr. Zaten
bata kpaazde olmak zere, ilk dnem Osmanl
kaynaklar da, Kanunnmedeki bilgileri dorular
mahiyettedir.
Kanunnmedeki hkmlerden anladmza gre,
Hristiyan genlerinin din olanlarndan yeni ve
muvazzaf bir ordu tekili fikri, Bolayr Fatihi Sleyman
Paa'nn fermanyla balam ve Bilecik Kads olan Kara
Halil ile meveret neticesi buna karar verilmitir. Daha
sonra Kara Halil'in (andarl Halil Hayreddin Paa) ilgili
devlet erkn ile grp yenieri tekiltn dzene
Faruk Arslan
139
soktuu bilinmektedir. Bu erkn arasnda Hac Bekta
Paa isimli bir devlet adam da vardr. Bunun, isim
benzerlii dnda Hac Bekta- Veli ile alkas yoktur.
Yenierilerin elbisesi ise, o zamanda keif ve kerametleri
bilinen Hac Bekta- Veli evladndan Timurta Dede ve
Mevln evladndan Emir ah Efendi'ye danlarak
dualar ile giydirilmitir. Mevln'nn torunlarndan olan
zat, Mevln elbisesini giydirmeyince, kepenek denilen
Hac Bekta- Veli elbisesi giydirildi. O halde
yenierilerin giydii kisveyi Hac Bekta- Veli giymi
olabilir; ancak, Hac Bekta- Veli, yenieri kurulmadan
vefat ettiinden, o giydirmemitir. Bu muvazzaf yeni
ordu, kul olduundan dolay yenieri ad verilmitir;
yoksa Hac Bekta- Veli'nin isimlendirmesi deildir.
Nitekim, kpaazde meseleyi yle aklamaktadr:
"Bu Bektailer ederler kim, 'Yenierilerin bandaki tac,
Hac Bekta'ndr' derler. Cevab: Yalandr ve bu brk,
hod Bilecik'de Orhan zamannda zhir oldu; yukaru
bbda beyn edb dururun ve ill Bektailer giymee
sebeb, Abdal Musa, Orhan zamannda gazya geldi ve bu
yenierinin arasnda bile yrd ve bir yenieriden bir
eski brk diledi. Yenieri ana verdi. Yenieri skfini
kard; bunun bana giydirdi. Abdal Musa, Vilyetine
geldi, ol brk bile banda, sordular kim, 'Bu bandaki
nedir?' Ol etdi: 'Buna elf derler' dedi. Vallahi bunlarn
taclarnn hakikati budur."

Sonu olarak, mesele yukarda zetlendii gibidir. Hac
Bekta- Veli, Osmanl Devleti'nin kuruluunda emei
geen maneviyat erlerinden ve Horasan erenlerinden
biridir. Kisve olarak da onun elbisesi tercih olunmu
bulunabilir. Bu tercihte onun evladndan birinin duas
Faruk Arslan
140
bulununca ve yenieriler de ocaklarn onun manevi
himayesinde grnce, yenierilere Tife-i Bektaiyn ve
aalarna da Aayn- Bektaiyn denmitir. Sonradan bu
Horasan erenlerinden olmas halini ktye kullananlar ve
meseleyi saptrlan Bektailik mecrasna evirmek
isteyenler elbette olmutur. Zaman zaman, aldatlan
yenieri blkleri de ortaya kmtr. Cell isyanlarnda
bu anlayn byk etkisi vardr. Hatt sonradan
yenierilerin ahlken bozulmalarnda da bu anlayn
etkisi vardr. Bu olumsuz etkilerin izlerini, Yenieri
Kanunnmesinde grmek mmkndr. te bu olumsuz
yansmalarndan dolay, 1826 ylnda II. Mahmud,
yenieri tekilat ile beraber, Bektai derghlarn da
kapatmtr. Hedef, bu suiistimalleri nlemektir. Osmanl
yenieri tekilat, hele hele halkn anlad olumsuz
anlamda, amelsiz bir Bektai grubu asla olmamtr.
Gerek manada Hac Bekta'n eserleri ve asl tuttuu yol
ise, slmdan baka bir ey deildir. (Akgndz , 2000).
Bektailerin Osmanlya byk hizmetler verdii ve
yenieri ocana asker kazandrd dorudur. Abartl
menkibelerin bazsn, o dnemde bizzat devletin halka
ynelik bir Psikolojik Sava taktii olarak alglamakta
yarar var.
Mesela Alevi / Bektailerce makbul saylan ve Hazreti
Pir'in menkbe ve kerametlerinin anlatld
Velyetname-i Hnkar Hac Bekta Veli El Horasani(
1219, Tarihsiz El Yazmas)de, Bektailerin Osmanl
Devletinin kuruluunda birinci derece etkili olduklarn,
hatta Erturul Beyin lmnden sonra Osman Beyin Kay
airetine Bey olmasn Hac Bekta Veli'nin saladn
gsteren bir blm bulunmaktadr. Bu anlay
Bektailerin, en azndan 1826 ylna kadar, bu devlet
Faruk Arslan
141
bizim kurduumuz devlet diye sahip kmalarnn tarihi,
siyasi, dini ve psikolojik temelini oluturmaktadr.

Mstakil bir bab (blm) halindeki menkbe yle:

"Rivayet olunur ki, Kay Beyi Erturul Hakka yryp,
rahmet-i Rahman'a kavutuktan sonra, airetin beyliine
Erturul Beyin byk olu Gndz Bey gemi. Osman
yaz m yaz, deli mi deli, ele avuca smaz bir yiit,
bir delikanldr. Sergerdelerini toplayarak zaman zaman
Bizans zerine aknlar yapmaktadr. Devletin zayfln
hisseden Seluklu Sultan da Bizans ile hudut gvenlii
anlamalar yapmtr. Bu anlamaya gre her iki taraf da
birbirlerinin snrlarnn deimezliini kabul ile, iyi
komuluk ilikileri iinde yaayacaklardr. Osman bu
anlamalara riayet etmez. Bizansllar bunun zerine
Seluklu Hkmdarna bir mektup yazp gndererek,
Osman Bey denilen bu delikanlnn yaptklarn anlatp
ikayet eder ve eer bunu durdurmazsanz, size kar daha
nce yaptmz anlamalardan vazgeerek ve biz de sizin
topraklarnza saldracaz, diyerek bu delikanlnn
cezalandrlmasn ister.
Elilerin bunu Seluklu Sarayna, Konya'ya
getirmesinden sonra, Seluklu Sultan bir mfreze
gndererek , bu sz dinlemez, ele avuca smaz Osman
namndaki kimseyi Konya'ya getirip cezalandrmak ister.
St'e gelen mfreze Osman Beyin elini, kolunu
balayp Konya'ya getirir. Konya'da Osman Beyi gren
kumandanlarla vezirler, bu yiide hayran olurlar. Byle
bir yiidin cezalandrlamayaca kanaatna varrlar ve bu
fikirlerini Sultana arz ederler.
Seluklu Sultan bunun zerine:
Faruk Arslan
142
Madem yle dersiniz, o zaman bu Osman
Sulucakarahyk'e gtrnz, Hazreti Pir ne derse onu
yapalm, diye ferman buyurur.
Eli kolu bal olarak huzuruna getirilen Osman' grr
grmez Hazreti Pir heyecanlanr ve derhal zlp
serbest braklmasn ister. Kendisine izzet ve ikramda
bulunur. O'nu getiren askerlere dnp:
Ben burada yllardr Osman' beklerdim, deyip saklad
bir sandktan bir ta kartp Osman'a giydirir ve :
Biz O'na hnkarlk verdik, Seluklu Sultanna selam
idnz, o da Beylk versn! der.
Bunun zerine Aabey Gndz, Kay Boyu Beyliinden
alnp, Beylik grevi Osman'a verilir. Osman, Hnkar
Hac Bekta Veli buyruu ile Kay boyuna Bey olur.
Sultan Orhan'n Yenieri tekilatn kurduunda,
Hacbekta'a getirilen askerlerle ilgili menkbeler
zikredilir. Bunlar doru olmasa bile yzlerce yl Bektai
tekke ve dergahlarnda okunan bu menkbeler ve onlarn
meydana getirdii atmosferin Osmanlya sosyo-
psikolojik moral salad kesindir.
1362-63 ylnda kartlan bir kanunname ile esirlerden
alnan ve adna "Pencik" denilen "Humus" vergisinin
(Pencik, 1971). Gaziler Serdar Hac Bekta Veli'ye
dendii, daha sonra, bu vergilerin Murat Hdavendigar
zamannda Seyit Ali Sultan, Kara Rstem ve andarl
Kara Halil Paa'nn da imza koyduu bir anlama ile
orduya brakld anlalmaktadr. Ayrca tekkenin sahip
olduu vakf gelirleri yannda, baka gelirlerinin de
mevcut olduu bilinmektedir.(Sner, 1990). 1826 ylnda
tekkenin kapatlmas zerine bu gelirlerin kesildii, 1862
yl banda yeniden almasna izin verildikten sonra, bu
gelirlerin bir ksmnn yeniden baland biliniyor. Hala
Faruk Arslan
143
ksmen devam eden ve adna "Hakkullah" denilen para,
yasak dneminde, tarikat faaliyetlerini idame ettirebilmek
iin cemaat ileri gelenlerinin koyduu zel bir tarikat
vergisiydi.
Fransz Hasluk'un da kabul ve itiraf ettii gibi Osmanl
fetihlerinden sonra, fethedilen yere gelen ilk sivil kurum
Bektai Tekkesidir. ( Hasluk, 1928). Ayrca, pek ok
Bektai eyhi de Osmanl'nn askeri harekatna dervileri
ile birlikte katlmlardr. Budapete'de metfun bulunan
Gl Baba bu dervilerin en mehuruydu. Sefer srasnda
vefat eden ve bu sebeple ehit kabul edilen Gl Babann
cenaze namazna Kanuni Sultan Sleyman bizzat katlm
ve defin merasimi sonuna kadar da mezarlkta cemaatle
birlikte bulunmutu. Bu husus, Gl Babann
Trbesi'ndeki kitabede de kaytldr.
1997 Ylnda Hakk'a yrm olan Dede- Baba Do. Dr.
Bedri Noyan: "Bektailik uzun yllar Osmanl Devleti
himayesinde Tanr yolu olarak benimsenmi ve
korunmutur" (Noyan, 1990) diyor.
Osmanl Dneminin son ve Cumhuriyet dneminin ilk
Bektai elebisi Cemalettin Efendi'nin toplad
"Mcahidin Alay" adl bir gnll birlii ile Rus
cephesinde savaa itirak ettiini biliyoruz.(Ulusoy,
1986).
Bektai Tekkelerinin 1862 tarihinde yeniden
almasndan sonra 18 Sefer 1322 (1904) tarihinde elebi
Cemaleddin Efendi'ye Hac Bekta Veli Vakf
Mtevellilii verildiini de yine merhum Bedri Noyan
Dede Baba'dan reniyoruz.(Noyan, 1990).
Gnmz "Alevici yazarlar"nn aksine Osmanl
dneminde Bektailer devletle btnlemi durumda
idiler. Sultan Osman, eyh Edebal'nn dervii ve damad
Faruk Arslan
144
olmas sebebiyle Yesevi Tarikat'na bal olduu gibi,
Sultan Orhan, Sar Beyazt, Yavuz Sultan Selim ve
nihayet Sultan Abdulaziz de Bektai Tarikatna ikrar
vermi devlet bakanlar olduu iddia ediliyor. (Sezgin,
1996). Pek ok tarihiye gre ise, Osmanl padiahlar
iinde tek Bektai Sultan Abdlazizdir, Yavuz Halveti
tarikatna mensuptur. Dorusu nl tarihimiz Halil
nanckn dedii gibi eyh Edibalinin bir Vefayi eyhi
olmas, Osman ve Orhan gazilerin Vefayi tarikatna
mensup olmasdr. Osmanlnn ilk yllarnda Bektai
deil Vefayi tarikatnn bayra orduda tanmtr.
Bektailik, 2. Beyaztla birlikte Yeseviliin kolu olarak
Nakilikle beraber Osmanlnn iki ana Sufi tarikat haline
gelir. ki yz yl nce yok olduu veya Bektailik iinde
eridii sanlan Kalenderi tarikatnn ABDde yaayan
orumlu lideriyle 2010 yl ubat aynda Torontoda bu
konuda tarttk. 12 Eyll darbesi ncesi Necmeddin
Erbakann mehur olayl Konya mitingini organize eden
ahs olduu iin ismini yazmyorum. 30 yldr zaten
lkeye giremiyor. Osmanl slalesinin aslnda, Kay
airetinden gelen Ouz boyu olmadn savundu.
Osmanl soyunun aslnda mslmanlam Mool
olduunu ileri srd. Tpk Timur, Babrah ile
Altnordularnn Tatarlaan kurucu nderleri aatay ve
edey gibi.
Delilin nedir? diye sordum. Biz Osmanl slalesini 600
yldr koruyan zel muhafzlarn Mool soyuyuz demez
mi? Osmanl padiahlar salarn uzatr, atba gibi
kurdele takar ve byk kavuun iine saklarm ki,
Mool olduklar bilinmesin! Gya Badat kkenli
Moollarm. Sufi Vefai tarikatnn kurucusu Ebul Vefa,
Faruk Arslan
145
Krdi veya Badadi eyhleriymi. eyh Edibali, Erturul,
Osman ve Orhan gaziler, Anadoluda bulunmayan bu
tarikata mensuptu bilgimi tekrarlad. Belki bu bilgiden
yola karak iz srlebilir. Bir iddias da: Mehmet elebi,
devleti yeniden kurarken, Afar Trkmen boyu
Karamanoullarna kar asilzade soy Ouzlara balanma
zorunluluunu kefetti ve Kay boyu icat olundu.
Osmanl ynetiminin birinci derecede yneticisi
konumunda olan padiahlarn aldklar gelinlere gz
atacak olursanz, ilerinde pek az zbe z Trk kkenliye
rastlarsnz. Yavuzun ei Hafsa Sultan dnda yok
denebilir. Yabanc gelinler ncelikle Enderun
mektebinde, rfi, dini ve kltrel terbiyeden geirilirdi.
Mslman olan ykselirdi. Saray ve edebiyat dili Arapa
ve Farsayd.
Trkler, Hunlar dneminden beri yabanc gelin almay
pek sevdiler. Hun ve Gktrk hakanlarnn hepsinin ei,
Kutlug Bilge hari inliydi. Seluklular, Trkmenlie
sk skya bal olmasna ramen hakanlar ve halk
arasnda ran kz almak modayd. Osmanllar da Rum ve
Ermeni kzlarn ok sevdi. 2. Abdlhamidin annesi
abdestsiz yere basmayan salam bir Ermeni Mslmand.
Ermeniler ve Rumlar, Mslman olsun veya olmasn
medeniyetimizin, devletimizin, kltrmzn, dilimizin,
sanatmzn gelimesinde nemli roller oynadlar.
Bizim atalarmz rk deildi. Halk yaat ki, devlet
yaasn prensibini kulaklarna kpe ettiler.Irklk yapan
Karamanoullar kaybetti. ok dinli, ok kltrl, ok
hukuklu, adalet, sayg ve hogr ilkelerine sadk kalan
Faruk Arslan
146
Osmanoullar ise Romadan sonra en kkl ve 624 yl
yaayan medeniyeti kurdular.
Bektai tarikatnn son halife dedebabas Bedri Noyan
Btn ynleriyle Bektailik ve Alevilik kitabnn
6.cildinin nsznde nasib alm Bektai padiahlarn
yle sralyor:

1-Otman gazi
2-Orhan gazi
3-Yldrm Beyazd
4-2.Beyazd (veli)
5-Yavuz sultan selim
6-Kanuni Sultan Sleyman
7-Sultan Abdlmecid ( Noyan, 2003).

Noyann bu iddias abartldr. Osman Gazi ile ilgili tm
kaynaklar onun eyh Edebaliye bal olduunu
bildirmektedirler. eyh Edebali ise Ahi geleneinde
Ftvvet yoluna mensuptur, ayn zamanda Ebul Vefa el-
Badadye nispet edilen Vefayye tarikatna mensup
olduu phelidir. Vefayye tarikat, Irak, Suriye ve
Trkiye sahas Trkleri arasnda olduka yaygn olan bir
tarikattr. Ebul-Vefa el-Badadnin (Ebul-VefTcl-
rifin Seyyid Muhammed b.Muhammed Arz el-
Badad) Trk olmas, Boa b. Batu, Muhammed et-
Trkman, Turhan, Tekin gibi halifelerinin bulunmas, bu
tarikatn Trkler arasnda kabul grmesine sebep
olmutur. Tursun Fakihin, Dede Karkn ve Geyikli Baba
gibi Rum abdallarnn Vefayye tarikatna mensup
olmalar, zellikle eyh Edebalnn Vefayye tarikatna
mensubiyeti ve Osman Gazinin yannda olmas, bu
Faruk Arslan
147
tarikatn Osmanl Devletinin kuruluunda gsterdii
fonksiyon asndan nemlidir.

eyh Edabali ve zmresi Orhan Gazininde eyhidir. 2.
padiahmz Ahi-Vefaiyye Tarikat mensubudur.
Yldrm Bayezd, Emir Sultan mntesibidir. Kbreviye
yoludur. 2. Bayezd da Bektai deildir, ancak .Balm
Sultan tarikatn bana atayarak tarikat kontrol altna
almaya alt. Bu sebeple onun Bektai olduu
sylenmeye allmaktadr. Sultan, sarayda Firdevsiye
Hac Bekta keramet sahibi bir veli olarak gsteren
vilayetname yazdrd. Aslnda 2.Bayezid dnemine kadar
ortada bir tarikat varmyd belli deildir. nk szl
kltre dayanan Alevilik yazl kltre yeni geiyordu.

Halvetiyenin Snblye koluna mensup Yavuz Sultan
Selim, Smbl Sinan Efendiden ders almtr. Kulana
kpe takmas ise mcerret Bektailerin takt mengtr.
ah smaille yapt sava neticesinde ho grnmek iin
yapmtr. Bektailie -bal edilen-Yenieriler ordunun
% 10 nu oluturmaktayd. Bunlarn tepkisini ekmemek
iin yaplmtr.

Kanuni Sultan Sleymann da Halveti tarikatna mensup
olduu aikardr. lk ei Mal Hatun Bektaidir.
Bedri Noyan btn ynleriyle Bektailik ve
Alevilikisimli eserinde onun iin yle diyor:
Bektailik dostu olan nasib alarak trenle Bektailie
giren Kanuni Sleyman nl bir hkmdardr. (Noyan,
2003).

Faruk Arslan
148
Gelelim Ebul Vefann kim olduuna. Bugne kadar
yaymlanan eitli kaynaklardan alnan bilgilere gre,
dedelerle ynetilen Alevi oymaklar iinden en ok talip
Auien Ocana baldr. (Nejat Birdoann Anadolu
ve Balkanlarda Alevi Yerlemesi Ocaklar Dedeler -
Soyaalar adl kitabna baklabilir.) Bu kaynaa gre
Auienler Ebul Vefa'nn soyundan geliyorlar.
Birdoann Anadolunun Gizli Kltr Alevilik
kitabnda da benzer bilgi mevcut: Buna gre:

1) Ebul Vefa, babas Muhammet, babas Muhammet
Zeyd, babas Ali, babas Hseyin, babas byk Zeyd,
babas mam Zeynelabidin.

2) Ebul Vefa, babas eyh Muhammet embeki, babas
Hrevli Naci, Babas Tireli Muhammet, babas Genceli
Muhammet, babas brahim Haimi, babas Muhammet,
babas Abdullah, babas Hasan'l Basri... mam Ali (
Birdoan, 1990)

Tm Auien ve Zeynelabidin Oca dedeleri, soy
silsilelerini Vefai tarikatnn kurucusu kutbl arifin
Seyyid Ebul Vefaya kartrlar. Elbette tm Aleviler
ayn grte deiller. Aykr gre savunanlara gre, Nu
Baba lyas, nede Hnkar bir Vefai idiler, bu yol
bykleri, birer smail Dai siydiler 1240 yllarnda, Dede
Garkn n Halifesi olan Baba lyas ve onunda halifesi
Hnkardr,Vefai tarikat snni tarikat olup, hi bir
dnemde, Alevi erenleri ile ba olmamtr.
Bektailiin, Yenieri Oca ile ilikisi ise, farkl bir
durumdur. Bunu desekleyen kol, Babaganlar koludur.
Balm Sultan n Postiinlii srecinde, Alevi Yol ve
Faruk Arslan
149
srenekleri kurumsallamtr. Kanun, dneminde isyan
eden Kalender elebi dneminde ise, Osmanl ile gya
Alevilerin ilikileri kesilmitir. Baka bir sav ise,
hi bir Bektai tekkesi ve Babagan kolu da dahil, Osmanl
ile bark olmamtr. Hakim olan inanca bal kalmam,
ezoterik retinin devamlln salamlardr.
Bugn Harabi, Hilmi Dedebaba, Virani vs, gibi birok
insani kamil yetimitir. Bektai Dergah, tm Batn
reti sahiplerini sahiplenmi ve sinesine, barna
basmtr (Kaygusuz, Bulut, 2000).

Bazi aratrmaclar,16.nc yzyldan nceki "Alevilere",
"Ik taifesi" derler. Ik, bugn "Alevi", veya 16.nc
yzyldan beri "Kzlbai"gibi skca kullanlan genel bir
terim deildi. Iklar, Kalenderiler iin kullanlan
isimlerden biridir. Peki Kalenderiler kimdir?

Kalenderiler, Cemalddin Savi, brahim-i Ethem,
Sihabddin Shreverdi, Baba Tahiri ryan gibi byk
Sufi alimlerini kaynak sayarlar. Bir Bektaii iin, Hac
Bekta- Veli neyse, bir Kalenderi iin de Cemalddin
Sav odur.

Cemalddin Savi'nin menakibi ve dier ulularn eserleri
hala mevcuttur. Bunlarn Sufi olduklar zaten ak ve
nettir. Cemalddin Savi kimi kaynaklara gre, 11.inci
yzyln sonunda, kimi kaynaklara gre de 13.nc
yzylda vefat etmitir. Tarikatna Cavlakiyede denir.
Kalenderiyye nderleri, ve yazl kaynaklarnn hepsi
Kalenderi yolunu ve erkanlarn slam olarak tanmlarlar.

Bunun dinda, Pre-Alevilik (Alevilik ncesi)
Faruk Arslan
150
diyebildiimiz dier tarikatlar vardr. Alevilerin Pir
saydklar Ebu'l Vefa'nn Vefai tarikatnn yazl
kaynaklarndan, Ebu'l Vefa menakibnamesi mevcut.
Bunun dnda, Baba lyas- Horasani ve slalesinin
menkabevi tarihini anlatan Menakibul Kudsiyye elde
bulunuyor.

Ebu'l Vefa (. 1017) akca, slam ve Mslman
olduunu sylemitir. Kadn-erkek birlikte ibadet edip, ve
semah dnd anlalyor. Ve bu yzden Ortodoks
Mslmanlar tarafndan hor grldgn de yazyor.

"slam nedir?" sorusuna Ebu'l Vefa byle cevap veriyor:
- Hangi slam soruyorsun? Senin slamndan m
soruyorsun, yoksa benim slammdan m?
diye syleyince o zat:
- slam iki trldr m diyorsun?
deyince Seyyid Ebl-Vef yle aklk getiriyor:
- Evet, iki trldr. Sizin slamnz, imannz ayndr.
Sen, Allah birdir, ei ve benzeri yoktur, Muhammed
Mustafa Hak peygamber diye dilinle syler, kalbinle
buna inanrsn. Allahn ve Resulnn emrini tutup
onunla amel edersin.
Ama bizim slammz baz deiiklikler ierir. yle ki:
biz imann yannda, hibir zaman Allah Tealdan gafil
olmamak islamdr deriz. Sizin orucunuz ramazanda
fecrin aarmasndan gne batncaya kadar yemeden
imeden kesilmek ve akam olunca da iftar etmektir.
Bizim orucumuz ise; yiyeceklerden giyeceklerden ve
btn kinattan uzak durmaktr. Bizim iin esas nemli
olan, btn ahlak bozucu eylerden uzak durmaktr.
Zekta gelince; altndan bu kadar, gmten u kadar ve
Faruk Arslan
151
davardan u kadar deyip, fkh kitaplarnda akland
gibi verirsiniz. Bizim zektmz, mevcut olan her eyi
fazla fazla vermektir. Allah katnda makbul olan
nesnelerle zenginlik hsl edip, btn varlklardan el
ekmektir.

eyh Edebali kesin olmamakla beraber 1206 ylnda
domu, 1326 ylnda hakka yrmtr. Vefai, Ahi ve
Kalenderi eyhidir, Osman Gazi'nin kaynpederi ve
hocasdr. Orhan Gazi'nin dedesi bir anlamda da sonradan
imparatorluk olacak Osmanl Devleti'nin fikir babasdr.

Ciddi kaynaklara gre, aslen Karamanldr. lk tahsilini
memleketinde yapan Edebali, tahsilini amda
tamamlamtr. Tefsir, hadis ve zellikle slam
hukukunda uzmanlamtr. Mevlana gibi, zamannn
byklerinin sohbetinde bulunmutur. Tasavvuf yoluna
girdii, ii-batni zmreden olan Baba lyas halifelerinin
ileri gelenlerinden olduu belirtilmektedir.

Alim, faal, varlkl, evresi iin rnek tekil eden bir kii
olan eyh Edebali, Eskiehir yaknlarnda tburnu denilen
kyde yaar, yaptrm olduu zaviyede renci yetitirir
ve halk aydnlatrd. Bilecikte bir dergah yaptrm,
Osman Gazi'yi de birok defa burada misafir etmitir.

Rivayete gre, Osman Gazinin dergahta bulunduu bir
gece, ryasnda eyh Edebali'nin gsnden bir ayn
kp kendi gsne girdiini ve gsnden bir byk
aa bitip dallarnn alemi kapladn, altndan birok
nehirlerin kp insanlarn bu sulardan getiklerini
grmt. Sabah olup ryay anlatnca, eyh Edebali
Faruk Arslan
152
ryay yle tabir etmitir:

"Sen, Erturul Gazi olu Osman, babandan sonra bey
olacaksn. Kzm Malhun Hatun la evleneceksin. Benden
kp sana gelen nur budur. Sizin soyunuzdan nice
padiahlar gelecek, ve nice devletleri bir at altnda
toplayacaklar, Allah nice insann slam'a kavumasna
senin soyunu vesile edecektir."

Gerekten de yle olur, alt asrdan fazla devam edecek
olan bir imparatorluun temelleri Osman Gazi ile atlr ve
bunun ilk mjdecisi eyh Edebali olur. 1326'da 125
yalarnda Bilecikte vefat etmi, derghnn yannda
gmlmtr. Eskiehirde de adna bir trbe yaplmtr.
Vefatndan bir ay sonra kz, drt ay sonra da damad
Osman Gazi vefat etmitir.

lk derslerini bir Hanefi fkhs olan Necmeddin ez-
Zahidinin yannda almtr daha sonra sufi bir tarikat
olan Kalenderilie gemitir. Kimi kaynaklar onu Msrda
kurulmu olan bir dier Sufi tarikat Vefai eyhliinede
getiini belirtir. Osmanl Devletinin kuruluunda byk
emei geer. eyh Edebalinin Babai evresine bal
oluu ve Hac Bekta ile balantlar, Bektai tarikat ve
ilk Osmanllar arasndaki ilikilerin inceleniinde mhim
elerdir. XV. yy. da balayarak, bilhassa ad
Yenierilerin piri olduktan sonra Hac Bekta in ulat
ehemiyete yol aan da phesiz onlarn korumalar
olmutur. lk Osmanllarn ilgisi dolaysyladr ki, Bektai
tarikat imparatorluk iindeki stn yerini alm ve st
derece bir halk tarikat olarak benimsenmitir
(Trkdoan, 2004).
Faruk Arslan
153

Prof. Dr. Yusuf Halaoluna gre Kalenderilerin
Osmanlnn Kay boyundan gelmedikleri iddias
aslszdr. Osmanlda Devlet Tekilat ve Sosyal Yap
isimli kitabnn 111 . sayfasnda 14. ve 17. yzyl
arasndaki tahrir defterlerinde 24 ouz boyuna ait yer
adlarnn hayli yaygn olduunu sylemekte ve bunlardan
99 tanesinin Kay ismini, 86 snn Avar ismini, 81inin
Knk ismini 71 inin Eymir ismini, tadn belirttikten
sonra Anadoluda 62 yerde Karkn isimli yerleim yerinin
olduunu sylemektedir. Mercil ve Sevim, Seluklu
Tarihi isimli kitaplarnda Kargnlar Ouzun Bozoklar
koluna bal bir oymak olduunu sylerler. Anadoluya
yayllar itibariyle de dier oymaklarla
karlatrldnda ayn kola bal oymaklarn birbirlerine
yakn yerletikleri grlmektedir.(Meril-Sevim: 1995, 1)

Trklerin Hz. Ali ve soyuna ballklar, Kutadgu Bilig
tarafndan yaptrlan bir Orhun kitabesinde bile
mevcuttur. Madura sahip kan Trklerin Emevilerin
kovduu peygamber soyuna kol kanat germesi, tarihin
akn deitirmitir. Mesela eyh Hasan Ocann
Anadoludaki byk ocaklardan biri olan Ali Abbas
Ocann eyh caattin Veli Ocann, Seyyid Garib
Musa Sultann, Seyyid Ali Turab ve bir ok Horasan
ereninin akrabalk ilikisi yoluyla Ehl-i Beytle akraba
olduu kesindir. Bu iliki ile kendilerini bilgi ve
dncelerini yaymak zere topluma adadklar
anlalmaktadr.

Horasan Erenlerinin zellikle bir ocan temsilcisi olarak
kabul edilenlerin Anadoluda kentleri birbirine balayan
Faruk Arslan
154
kervan yollarnn en stratejik yerlerine bilerek ve
isteyerek yerlemilerdir. Bylece, Anadolunun krsal
alanlarndaki ocaklarn ylda iki defa bu erenlerin
huzurunda veya makam mezarlarnn banda
toplandklar, bu krsal blgelerdeki ocaklar sayesinde
ekyalk, talan ve yol kesme gibi olaylarn nlendii,
yaylalarn ocak mensubu obalar tarafndan birbirleriyle
srtmeye meydan vermeksizin kullanlmas, obalar
arasndaki ihtilaflarn kad veya adl mercilere gidilmeden
zlmesi ve zellikle sonbaharda yaplan toplantlarda
ocak mensubu oymaklarn retimlerinin belirli bir
miktarn da ocaa brakmalar, bu sosyal rgtlenmenin
en nemli belgeleri arasnda yer almaktadr. Bu sistemli
rgtlenmenin Seluklu hakan Alaaddin Keykubata
kadar beylikler vastasyla yapld bilinmektedir.
Alaadin Keykubat dneminde verilen belgelerden
anlaldna gre bu dnemde sistemli bir yerleimin
yapld Osmanl dneminde ise 16. yzyla kadar bu
sistemin titizlikle srdrld kad sicilleri, tahrir
defterleri, mahkeme kararlar ve padiah fermanlarndan
anlalmaktadr.
Bizans mparatorluunun yklmasna yakn
dnemlerdeki i karklklar, savalar ve youn ekyalk
dolaysyla ticaretin yok olmas, insanlarn ehirlerde
adeta yar hapis hayat yaamalar, Anadolunun
gvenliinin salanmasnda krsal alanlarn kontrolnn
nemini gstermektedir. Yaplan bu durum tespiti
sonunda devlet adamlarnn krsal alan
organizasyonlarna zel bir nem verdikleri
grlmektedir. Anadoluda krsal alanda ortaya kan
otorite boluunun yaratt ortamn nasl byk bir
yoksullamaya ve i karklklara sebep olduuna dair,
Faruk Arslan
155
Bizans mparatorluu tarihleri okunduu zaman saysz
rnek bulunacaktr. (Ostrgoski:1981, 195-207)

Osmanl Ariv Belgelerinden anlaldna gre,
ocaklarn bir ksm evresindeki arazi ve kylerle birlikte
Mstesna Vakf kabul edilmi ve korunmutur.
Mstesna vakflar, her trl vergiden muaf olduklar gibi
yaptklar sosyal ilevlere bal olarak devletten yardm
da alyorlard. Bylece Anadoluda byk kentlerin
yaknlarnda ve kentin stratejik blgelerinde -ki bu
genellikle yksek da yamalarnda olurdu- sylediimiz
gibi kentin gvenliini ve kervan yollarnn korunmas
grevini stleniyordu. Bilindii gibi ocaklarn bulunduu
topraklar, Koruk yani koruma altna alnm alan ilan
ediliyor ve bu blgede avlanmak, topraklar kullanmak,
ileyerek retim yapmak, sadece o ocan derghnn
iznine bal oluyordu.

Ocaklar menzil grevi stleniyorlar ve bu menziller
Anadoludaki posta rgtlenmesi olan Posta Tatarl
sisteminin nemli bir unsuru oluyordu. Ortalama her 40
km. de bir kurulmu olan menziller, zellikle hzl
haberleebilmek iin nceleri at, sonralar ise (18.yy
ortalarndan sonra) posta arabalarnn urak yerleriydi.
Buralarda Posta Tatarlar (postac) atlarn deitirip,
dier ihtiyalarn karlyorlar ve yollarna devam
ediyorlard. Baz menziller byk ve Tatar Aal
denilen merkezlerdi ve buralarda posta grevlilerinin
denetisi ve yneticisi bulunurdu.

Ocaklardan bir ksm meslek erbab ve bir meslei
babadan oula devrederek yrten oymaklard. Bunlar
Faruk Arslan
156
ierisinde Tahtaclar, Demirciler, Kuyumcular, Keeciler,
Dericiler vb. nemli bir yer tutmaktadr. Bu gn
oymaklar arasnda balant kesilmi olmasna ramen,
Seluklu ve Osmanl dneminde Anadoluda demir
reten Demirhanlar, Polatlar ve Demirciler ortak bir
ocan temsilcileriydi. Anadolu Blgesindeki
Kuyumcular, Toroslardaki ve Kaz Dalarndaki Aa
Erleri Anadoluda retilen hammaddenin ilenmesinde
ok nemli bir fonksiyonu yerine getiriyorlard. Aa
Erleri ayn zamanda ormanlarn korunmas ve salkl
kullanlmasndan sorumluydular. Avclkla geinen baz
kollar ki Anadoluda Geyikli Baba, Bozgeyikli adlaryla
anlan Horasan Erenlerinin bir ou avclarn hayvan
katliamn nleyen av hayatn dzenleyen grevler
yklenmilerdi. Osmanl tahrir defterleri incelendii
zaman bu ocaklarn babadan oula grevleri
devrettiklerini gryoruz. Dede Karknla ilgili belgelerde
de Karkn Ocann zellikle Develi Karkn kolu
Elaz, Malatya ve orum dolaylarnda kmr retme ve
kmr tama grevini srdryordu.

Ocaklar el ele, el Hakka ilkesiyle birbirlerine sra ve
sayg izgisinde balydlar. Bu ballkta hemen
anlalaca gibi herhangi bir yetki tartmas ve
srtmesine yer vermeyecek bir uzlama sz konusuydu.
Bu konuda ilk ciddi aratrmay yapan Baha Said Bey
tarafndan hazrlanm olan Trkiyede Alevi Zmreleri
isimli makalede u nemli tespite yer verilmektedir:

Ocaklarn bir baka ocaa stnlkleri vard.
Kimilerinin nefesleri gl olabilirdi. Buna gre saygya
ve sekinlie layktr. rnein Ankarada Karaar,
Faruk Arslan
157
orumda Dede Kargn, zmirde Narldere, Antalyada
Abdal Musa, ... Ayntab Ocaklar ...zel nem tarlar.
(Baha Said, Say 22)

Ocaklarn tmnn ehirlerden ok kylere yerlemi
olmas ve aralarnda balant bulunmas sebebiyle 16.
yya kadar ok gl bir krsal alan sosyal
rgtlenmesini oluturuyordu. Osmanl toprak dzenini
aratran ve inceleyen btn bilim adamlarnn
bavurduklar belgelerde Boy, oymak ve airetlerin
topraklarn kullanmna bal olarak birbirlerine
balandklarn ve bu balln 16. yzyln sonralarna
kadar byk bir titizlikle takip edildii grlmektedir.


Bu tespitleri yapan Prof. Dr.Alemdar Yaln ve Uzman
Hac Ylmaz, Kargn Trkmenlerin meneini inceledikleri
yazda, u bulgulara ulamt:

Kargn Oca, Anadoludaki ocaklar arasnda, belgeleri
gnmze kadar gelmi en nemli en eski ocaklardan
biridir. Dede Karkn Ocann Anadoludaki
faaliyetleriyle ilgili bir ksm sylenceler yannda kuku
gtrmeyecek belgeler arasnda Ebul-Vefa ve Dede
Karkn balants gelmektedir. Karkn Boyunun Horasan
balantlarnn kesinlik kazanmasndan sonra Tacl
Arifin Ebul Vefann Dede karknla balantsnn olmas
Karkn Ocann yine drt kiliik bir bilim heyeti
tarafndan tescil edilmi olmas kesin olmamakla birlikte
EbulVefann da Karkn Boyu ile soy balantsn ciddi
olarak dndrmelidir. Flal, Ebul-Vefa ile Dede
Karknn muhtemelen Harezmden g ettiklerini ve
Faruk Arslan
158
Ahmet Yesev Ocana bal olmas gerektiini
dnmektedir. (Flal: 1996, 147)
Burada tartlmas gereken noktalardan biri kaynaklarn
hemen tmnde Anadoluda bir Vefa tarikatndan adeta
kesin bilgi olarak sz edilmesidir. Oysa, Ebul-Vefa
isimli bir dnrn Badat ve Kuzey Irak civarlarnda
yaadna dair bilgiler bulunmakla birlikte Harezmden
gen Ebul- Vefa adna, Vefailik adyla bir tarikat
kurulduuna dair bir bilgiden sz edilmemektedir.
Flalnn belirttii gibi, Baba lyasn Seyyid Ebul
Vefann halifesi olmas yaadklar dnem itibariyle de
imkanszdr. Akpaazade tarihinde verilen bilgi ise,
adeta bir galat- mehur haline gelerek bir ok kaynakta
yer almaktadr. Ebul Vefann hocas kabul edilen,
Ahmet Yaar Ocakn unbek, Esad Coann e-
enbaki, Flalnn e-anbaki, Dede Karkn
belgelerinde e enbek olarak geen kiinin
Lugatname-i Dehhda isimli eserde Hadis alimi Osman
b. Ahmed Dineverinin dedesi ve Abudullah b. Ahmedi
Nihavendinin soyundan gelen hadis alimlerindense
Kirmanah blgesindeki Dinever ehrinde yaadklarna
dair kayt bulunmaktadr. Ancak tasavvuftan ok hadis
ilmiyle uramalarndan dolay burada ad geen enbeki
ile Ebul Vefa arasnda bir balantnn bulunmas g
grnmektedir. (Lugatname-i Dehhda: 1373, 12795)
slam kaynaklarnda Vefai tarikat, Msrda yaygnlam
ve Anadolu corafyasyla dorudan ilgisi olmayan bir
tarikat olarak yer almaktadr. Vefailiin ilkeleri ve
ritelleri konusunda da elimizde ciddi bir bilgi
bulunmamaktadr. Bu konuda Ahmet Yaar Ocak:
te Baba lyas- Horasani genellikle XV. Yzylda
yaam Ebul Vefa Harezmi ile kartrlan bu Ebul
Faruk Arslan
159
Vefa Badadinin kurduu Vefaiyye veya Vefailik
tarikatna mensup idi. Her ne kadar kaynaklar XIII.
Yzylda Anadoluda Vefailik diye bir tarikatn
varlndan sz etmezlerse de... (Ocak,1996:104)
diyerek bu bilgiyi dorulamaktadr. Bir baka nokta ise,
Ebul Vefaya ait bir ok yazma menakbdan elimizde
bulunan Ayasofya, Samsun, stanbul niversitesi, Ankara
niversitesi lahiyat Fakltesi Ktphanesindeki
nshalarda verilen bilgilerden anlaldna gre, Sultan
Beyazid dneminde yazlmtr. Yazmalarn giriinde
Msrdan icazet alan Akpaa olu: Hazret-i eyh
Ahmed Akye damat olan Seyyid Vilayet bin Hazret-
i seyyid Ahmed el Vefadan sz edilmektedir. (Ayasofya
Nshas, Varak 4-5 ve dier nshalarda ilgili yerler) yine
kaytlara gre, Seyyid Vilayet b. Hazret-i Seyyit Ahmet
el-Vefann Msrda Vefai tarikatna intisap ettii ve
menakbnameyi oradan getirdii, Msrdan sonra hacca
giderek burada Esma-i Hsna Tilaveti icazeti ald
kayd bulunmaktadr. Bu kaytlarla , Msrdaki Vefai
tarikat arasnda bir balantnn olup olmad daha
derin bir alma sonucunda elbette ortaya kacaktr.
Ancak menakbnamenin Ayasofya yazma nshasnda
ilerleyen blmler, dorudan Ebul Vefa Badadi ile
ilgilidir. Bu menakbnamede Ebul Vefann Vefailik adl
bir tarikat kurduuna dair kayt bulunmad gibi
lmnden nce mridlerini ve Sultan adn verdii
onyedi mridini Rufai tarikatna ynlendirdiine dair
kayt bulunmaktadr. Zamanmza kadar btn
belgelerden ortaya kan bir baka ihtimal olarak
Msrdaki Vefailik tarikat ile 15. yzylda birbirine
kartrlm olmas ciddi olarak gz nnde
bulundurulmaldr.
Faruk Arslan
160
Tekrar Prof. Dr. Ethem Ruhi Flalnn almasna
dnersek, Ebul-Vefann Ebu Muhammed Abdullah e-
enbakiye bal olduu ve bu tarikatnda Rufailikten
ayr bir hviyet tamad ne srlerek varolduu kabul
edilen Vefai tarikat Rufai tarikatyla birletirilmektedir.
Yaptmz aratrmalarda tasavvuf tarihleri, mezhepler
ve tarikatlarla ilgili yaplan almalarn hi birinde
Anadoluda bir Vefai tarikatndan ve bunun
hususiyetlerinden sz edilmediini bir kere daha
vurgulamalyz.
Bu iddia ne srlen ciddi iddialardan biri olmakla
birlikte, bavurulan hibir kaynakta kesin bir bilgiye
rastlanmamaktadr. Dolaysyla Ebul-Vefa Badadi veya
Ebul Vefa Krdi sanyla anlan ve nl mutasavvflardan
birisi olan bu yzden Tacl Arifin nvanyla tannan
kii adna Vefailik adnda bir tarikatn kurulmu olduu
ve bunun hi olmazsa 15. yzyla kadar srp sonra
bittiine dair elimizde belge bulunmamaktadr.
Ak Paann 15. yzylda ne srd bir iddiaya
dayanaraktan bir Vefai tarikatnn olduu Baba lyasn
bu tarikatn halifesi olduu yolundaki iddialara kesin
gzyle bakmak yanltr. Yukarda da ifade ettiimiz gibi
Rufai tarikat gnmze kadar gelmi ilke ve disiplini
tamamen farkl bir tarikattr. Prof. Dr. A. Yaar Ocakn
da belirttii gibi gerek Baba lyas, gerekse Dede
Karknn varl kuku gtrmeyen ilkeleri ve disiplini
alar aarak gnmze gelen Hoca Ahmet Yesevi
Ocana baldr. En azndan Dede Karknn
Horasandan geldiine dair Ak Ednnin kasidesinde
geen:
Rah- Hd nesl-i Alidir ism-i Numanm meded/
Lakab- Dede Karkn Sultan ah- Horasanm meded
Faruk Arslan
161
msralarndan da anlalaca gibi, Dede Karkn
silsilesinin ikinci ismi olan Numan Dede Karkinnin
Horasandan geldii kayd bulunmaktadr. Karkn
Boyunun Anadoludaki devam olan silsilesi devam
etmektedir. Erzincandan ve Gazi Antepte yeni belgeler
bulunmutur. Bu belge ve bilgilere gre Karkn Boyunun
Horasan zerinden Anadoluya geldikleri kesinlik
kazanmaktadr. Dede Karkn ve Baba lyasla ilgili uzun
deerlendirmelerden sonra Ahmet Yaar Ocak u yorumu
yapmaktadr:
stelik Harezmde Yeseviliin yaygn bulunduu ve
Dede Karkn ile Baba lyasn Harezmli Trklerden
olduklar ihtimalinin ykseklii dnlrse, Baba
lyasn Yesevilikle balantsnn bulunup bulunmad
bir mesele olarak gndeme geliyor. (Ocak: 1996, s.104)
Ahmet Yaar Ocakn u dnceleri Dede Karknn
Yesevi Ocann devam olduu tezini glendirmektedir:
stelik Baba lyasn fikirlerinden ok eyler alarak
teekkl eden Bektailikte Yesevi geleneklerinin
korunmas, bu ihtimali bizce daha da glendiriyor.
(Ocak, 1996:105) Dolaysyla Karkn Ocann dier
Horasan zerinden Anadoluya gelen oymaklarda olduu
gibi Yesevi Ocann devamdr diyebiliriz. Dolaysyla
elimizdeki en eski belgelerde EbulVefann eceresinin
bulunmas ve iki ismin birlikte anlmalar en azndan
belgeleri bulununcaya kadar Ebul Vefann Kargn Boyu
iinde yer aldn dnmemiz gerekecektir.
Vefai Tarikat konusuna gelince; btn tasavvuf
tarihlerinde Vefai tarikatnn Marib-i skenderi nvanl
eyh Vefa tarafndan Msrda kurulduu, iki kola
ayrlan bu tarikatn kurucusunun Bingazide
defnedildiine dair bilgiler bulunmaktadr. Bu durumda
Faruk Arslan
162
ya Vefai tarikat Ebul-Vefa dneminde anlm ve fakat
lmnden sonra unutulmu, 15. yzylda yeniden ortaya
km; ya da bu bilgi dier Vefai tarikatyla kartrlm
olmaldr.
Ebul Vefa ile ilgili konudaki temel kaynaklardan biri
kabul edilen ve deiik Trke yazmalarnn stanbul ve
Ankaradaki ktphanelerdeki varlndan sz edilen
Ebul Vefa Menakbnamesinin ayr yazmas vardr.
Bunlardan biri Samsunda bulunan bir Trke yazmadr.
te yandan Ebul Vefa nn Badatta Mustansriyye
Medresesinde (408 Hicri) 1017 miladi tarihli bilim
adamlar tarafndan onaylanm bir belgeden de sz
edilmektedir. Aratrmac yazar Nejat Birdoan bu
belgeden sz ederken belgenin tmn yaynlamad
iin bilgi tam olarak anlalamamaktadr. almasnda
baz dzeltme hatalar dolaysyla 1071 miladi, 1017
miladi gibi hatalar yannda belgenin orijinalinin verili
tarihi, verilen kiinin kimlii ve akrabalk balants da
tam olarak anlalamamaktadr. (Birdoan: 1995, 108-
109) sayn Birdoan da bu belgeye dier belgelere
dayandrarak Ebul Vefa ile Baba lyas arasnda bir
halifelik balantsnn olamayaca yargsn
kesinletirerek bir gerein ortaya kmasn
salamaktadr (Yaln, Ylmaz, 2008).

Alevlerin, Bektalerin slama gnlden ballklarn ve
inanlarn ok ak biimde gstermesi bakmndan on
iki yl Pir Postuna hizmet de etmi olan ve ok gezdii
iin kendisine Seyyar Baba da denilen Filibeli Tatar
brahim Fevzi Baha'nn Babalk cazetnamesi (tarikat
liderlii) icazet (diplomas) nn Osmanl Trkesi ile
metnini de vermek istiyorum:
Faruk Arslan
163

Filibeli Tatar brahim Fevz Baha'nn Babalk
cazetnamesi "Huve'1-Mun nnehu Min Suleymane Ve
nnehu Bismillhirrahmanirrahm Nasrun Minellah Ve
Fathun Karb Ve Beiri'l-Mu'minn Ya Muhammed Ya
Ali Hayru'l-Beer El-hamdu Lillahi'llezi Nevvere Kul-
be'I-'Arifin Bi Envari'l-'lmi Ve'l-'rfni Ve Zeyyene
Sudre's-Salikn Bi Ziyne-ti'l-'Aki Ve'-evk Ve'l-
ykni Ve's-Saltu Ve's-Selmu 'Ala Seyyidina Ve
Nebiyyina Muhammedin Ercfi'l-Halki Ve Ekremi'l-
Halki Vc'1-Vicdn Ve 'Ala Alihi Ve Evldihi Ve
Eshabihi Ve Ah-bbihi Ve Ehli Beytihi't-Tayibbne't-
Tahirn Vesellm Teslmen Kesren Fi Klli Hnin Ve
Anin la Yevmi Yek-mu'l-Har Ve Yensibu'l-Mzn.
Amma ba'd, ibu iczet-nme-i be-d'u'l-unvnn tahrrine
badi oldur ki; kutbu'l-rifn, gavsu'l-vsln, zbde-t
evldi'l-eimmeti'l-ather, kudvetu'l-evliyi'l-kibr Hazreti
es-Seyyid Muhammed el-mulakkab bi-Hnkr Hac
Bekta-i Vel kaddesellhu sirrehu'l-l ve'l-cel
efendimizin dergh- feyz-iktinh- lileri dervinndan
hmili iczet-nme tarkatlu brahim Fevz Baha'nn
lem-i seyhatde get u g-zr eyledii baz mahallerde
ehl-i ir-d babann fkdanna mebni ekser mu-hibbn-
tarikat ve tlibn- rh- Hak ve hakikat, f-y hizmet ve
arz- in-betden mahrum kalmakta bulunduklarndan
bahisle dergh- erfet-penh- pr-i marnileyh taraf-
erefinden Baba-y mumaileyhe bir kt'a iczet-n-menin
i'tasyla kabil-i slk olan mu-hibbnn hidemt-
ma'neviyclerinin ifa ve kn- sdknn irad ve ihyas
hususu ba'z zevt- kiram ve muhib-bn- zevi'l-htirm
tarafndan iltimas ve istirham klnm ve iltimas- vk-a
yn- kabul olub Baba-y Mumaileyhin hsn- hl ve
Faruk Arslan
164
hayat sreti ve bu bbda keml-i liyakat ve ehliyeti derkr
ve aikr bulunmu olmala salifu'1-Be-yn muhibbn-
Tarkat- "Aliyye'nin hademt- ma'lmelerini f ve
ikml ve tlib-i rah- hakikat olan kn- sad-kn,
tarikat- bhiru'1-Hakkat- ehlul-lah- 'izama teslk ve sl
etmek ve ah-km-i eriat- Garra ve db- tarkat-
'ulyadan ser-i mu tehalluf ve inhiraf etmeyerek eser-i
eslf- salihne gitmek zere tarafmzdan mumaileyh
Tarikatlu brahim Fevz Baba'ya, izn u icazet ita ve ibu
iczetnme-i mahsusa tahrr ve iml klnd.

Tahriren Fi'1-Yevmi'l-Hdi Min ehri Rebi'i'1-la Sencti
hda ve "rn Ve Selse Mieti Ve Elfin (1321) Min
Hicreti Men Lehu'l-'zzetu Ve'-eref. Sene 1321 H."
(Yksel; 2002, s.198-200).

Bu belgeden bir Bektainin sayg duyduu deerleri
anlamak mmkn.
1826 - 1862 yllar arasnda Bektailiin kapal ve
Bektai'yim demek dahil, Bektailer lehine konumann
su ve karalamann serbest olduu dnemdir.
mparatorluk Trkiye'sinin sosyal hayatn gnmze
kadar, iddetle tesir altna alan iki byk Trk tarikat
Mevlevilik ve Bektailiktir. Evliya elebi'nin yaad
devirde stanbul'daki tekke says 557'dir ve bunlarn
ounluunu Bektai ve peinden de Mevlevi tekkeleri
olutururdu.(ztuna, 1978).
Kyde tarikat toplants olan Cem Ayini, saz veya
kopuzla, an okuduu nefeslerle yaplrken, ehirdeki
Bektai toplantlarnda saz veya kopuzun yannda kudm,
tambur, alpala gibi aletler de kullanlr ve Cem Ayininin
yapl maksadna uygun bestelenmi ayinler icra edilirdi.
Faruk Arslan
165
Bu besteler arasnda da en ok saba, segah, neva, uak,
hicaz ve hseyni makamlar yer alrd.
Osmanl dneminde olduu gibi, Cumhuriyetin
kurulduu yllarda da, Muharrem aynn ilk on gn le
ezanlar camilerde at havasn andran Hseyni
makamnda okunurdu. Bu toplumun btn tarafndan
paylalan Kerbela hznn hatrlatrd.
Eski toplum yapmz tarm toplumu zellii
gsterdiinden ky Bektailii bu yapya uygun bir tarzda
dzenlenmiti. Tarm dzenimizde iin olmad mevsim
olan k gnleri tarikat toplantlarnn yapld
zamanlard.

ehir hayatnda biraz daha farkl yap vard. ok az
bulunan memur yannda esnaf ve zanaatkar yln her
mevsiminde alrd. nsanlar iinde okur yazarlar ve
sanatkarlarda bulunurdu. zellikle stanbul gibi, pek ok
tarikatn olduu ve devlet bakanlarnn oturduu yerde
protokole katlan, Padiah tahta karan, ta giydiren,
kl kuatan trenlerde Mevlevilerle birlikte olan ehir
Bektaileri, Bektailii entelektel bir boyuta
tamlard.
Toplum yapsndaki deiiklikler, kyden ehre g,
sanayiin gelimesi, gecekondulama gibi sebeplerle
kyllerle birlikte kyden indim ehre, ardm birden
bire deyiinde zetlenen bir aknlk dnemi hala
yaanmaya devam edilmektedir.
Kyleri ehirletireceimize, bu yap ile ehirleri
kyletirmi olduk. Kyl Alevi/Bektai Dedesi ehirde
de evlerde toplantlar dzenleyerek, ky usul ayinler
yapmaya devam etti.
Faruk Arslan
166
Baz yerlerde buna da imkan yoktu. hayat pek ok
eye frsat vermiyor, ekmek paras insanlarn btn
vaktini alyordu. Birdenbire Alevilik gndemi igale
balaynca, Alevi/Bektailerin yaadklar mahallelerde
dernekler, vakflar kurulmaya balad ve ounluk kyl
olduu ve bal olduu tarikat adamlar da kyl Dedeler
olduu iin, ehir Bektailii yerine kyl Bektailii
olan Kzlbalk ehirleri ve medyay doldurdu.
ehirlerde aznla den ehir Kzlbalar
diyebileceimiz Bektailer ve ehirlilerin tarikat adam
olan Babalar, nerede ise tannmaz duruma dtler.
Eskiden byk salonlarda, kalabalk cemaatlerle yaplan
Bektai ayinleri yerine, yeni icat Cemevlerinde, kk
guruplarla, tpk kylerde yaplan ayinler icra edilmeye
balad.

Dedeler eskiden ezberledikleri ve kendilerinden de cahil
olan kyllere hitap eden nasihat, tebli ve dualar otantik
olarak tekrarlamann dnda, bu yeni duruma intibak
salayamadlar.
Alevilik konusunu anlatan gnmz yazarlar ayin
srasndaki mzii gstererek Alevilik/Bektailikten ayr
olduunu ileri srp, aralarnda ayrlk yoksa, Snniler
niin namazda saz almyorlar gibi bir soru da soruyorlar.
Tarikatlarda, tarikatn ibadeti olan zikir ve ayinlerde ritim
saz kullanlmaktadr. Sadece hafi (sessiz ve gizli) zikri
benimsemi olan Nakilikte ritim saz yoktur. Onun
dnda kalan, Mevlevi, Kadiri, Rufai, Halveti, Gleni
tarikatlar ve benzerlerinde farkl musiki aletleri ritim saz
olarak kullanlr. Tarikat ibadetleri hi bir zaman, bizim
lkemizde camilerde yaplmamtr.
Faruk Arslan
167
eriatn ibadeti olan namaz ise, btn tarikatlarda olduu
gibi Alevilik/Bektailikte de vardr ve bunu inkar, sadece
inkar eden kiinin ahsi gr olur. ( Mehmet, 1930).

Mevlevilerde ve Bektailerde, ayin balangcnda halka
veya salonun durumuna gre, salonu evreleyecek ekilde
oturan dervilerin birbirlerine ve posta niyaz etmelerini,
namaz kelimesi ile anlatmak ve buna halka namaz gibi
isim verme ii yeni icat bir yaktrmadr. Bu bir niyazdr.
Alevilik/Bektailerde, Snnilikten farkldr, nk
camiye isteyen herkes girebildii halde Ceme herkes
giremez, diyenler su ileyenlerin, gnahkarlarn bu ayine
katlamayacaklarn belirterek bunun nemli bir fark
olduunu ifade etmektedirler.

Dorusu btn tarikatlarda, tarikat ayinine sadece o
tarikata daha nce usulne gre girmi olanlar katlr; bu
genel kuraldr. Dier muhipler ve seyirciler sahnede
okuyan sanatkara tempo tutarak katlmak kabilinden
katlrlar ve zikri kendileri de sanki dervi gibi, eyhin
tekrarlarna ve talimatlarna gre gnll olarak itirak
ederler.
Ancak Ayin-i Cem bir farkllk gsterir ve burada Baba
veya Dedenin Hakimlik grevi de vardr. Dar-
Mansura ekilen Cana iledii iddia edilen suu sorulur,
gerekirse ahitler dinlenir ve Baba veya Dede kararn
aklar ve infaz eder. (Sezgin, Atalay, 1998).

Abdlkadir Sezginin zm nerisi mantkl: Bir takm
Dede, Baba veya Alevi liderlerinin kendilerini devrimci,
Atatrk gstermeleri ya bilgisizlikten ya da gsteri
trndendir. Hatta baz tarikat liderlerini halka ak
Faruk Arslan
168
gsteri tr ayin-i Cemlerde Atatrk de tarikat piri
gibi saymalar bir siyasi tavr olarak grlyor ve
srtyor. Tekke ve zaviyeler, Osmanlda tarikat
ibadetleri iin vard, Cumhuriyet Trkiyesinde
kaldrlmas, yozlatklar iin belki kabul edlilebilir.
Ancak bugn Alevilerin Cem Evi talebine buda nereden
kt diye baklmas, tekke ve zaviyelerin eskiden ne ie
yaradn bilmemekten kaynaklanyor.
Btn tarikatlar iin are, genellikle laiklik, demokrasi ve
hukuk devletidir. Tarikatlar dini organizasyonlardr ve
yzlerce yllk gemileri vardr. Bunlarn laiklik
emsiyesine alnarak, siyaset alan dna ekilmesi ve
tpk din iinin Anayasada ifade edildii gibi, her tr
siyasi gr ve dncenin stne oturtulmas lazmdr.
Tarikatlarn, yasan cennetinde yaamalar yerine,
demokrasi bahesinde; devletin denetim ve gzetimi
altnda olmas lazmdr. Bunun uygulama imkan
bulabilmesi iinde Diyanet leri Bakanlna
Tarikatlar Daire Bakanl ilave edilmeli ve
kendilerine faaliyet izni verilen tarikatlarn birinci
adamlarndan oluacak ve alma usul, adab ve
erkanlarn dzenleyecek mevzuatlarla, tarikatlar aras
ibirlii, ahenk ve diyalogu salayacak hususlarda
danmanlk yapacak bir eyhler Meclisinin kurulmas
yerinde olacaktr. ( Sezgin, 1998).
Alevileri bu zm nerilerinin tatmin edeceini
sanmyorum. Diyanetin kaldrlmasn talep eden Avrupa
Alevileri ve onlar etkisindeki Alevileri fazlasyla
siyasilemi buluyorum. Bu ortamda Alevilerin en lml
grubu dahi Diyanet ats altna girmeyecektir, girerse,
hain, dkn, ibirliki ilan edilir, dlanr. Dedelere
maa balanamna bunlar kar karlar. Alman
Faruk Arslan
169
stihbaratnn en fazla korktuu konu, Alevilii
karlarna uygun kullanma giriiminin sonusuz kalmas.
Dedelerine maa balayan Ankara, ilerine gelmez. Baz
siyasilesmi Alevilere gre, Devlet Dedesi tabiri bile
rktc. Bunun orta yolu mutlaka vardr. AKP
hkmetinin benimsedii Alevi Genel Mdrl, Kltr
Bakanlna bal kalaca iin pansuman tedavidir, daha
kalc ve kapsayc bir forml bulunmaldr. Alevilerin
inandklar gibi yaamaya haklar var, devletden yardm
alarak yaplanmalar, dedelerine maa balanmas d
kaynakl fitneyi nleyecektir. Elbette Alevi kylerindeki
camileri kapatn, Diyaneti kaldrn talepleri sama
olduu kadar Alevileri hakl davalarnda haksz duruma
dryor. Caminin ilevi farkldr, Cem Evinin yeri
ayrdr. Biri dini ibadet, dieri tarikatn zikir yeridir.
Yanl anlalmalar nlemek iin verdiimiz bu temel
bilgilerden sonra Osmanlda Bektailerin masonlarla
iie gemeye balad dnemi sorgulayabiliriz. Mason
Bektailiki hi bir zaman mnafklk anlamnda
kullanmak istemiyoruz. Masonluu ve Sabatayclar c
gsterme niyetinde deiliz. Sosyolojik bir olgu olarak ele
alyoruz.







Faruk Arslan
170





Sekizinci Blm
OSMANLIDA MASONLUK VE
BEKTALK

Bekta Velayetname ve Menakpnameleri'nde Osmanl
devletinin kurucusu kabul edilen Osman Bey'e Kay Boyu
Beylii'nin verilmesinde Hazreti Pir'in himmetleri ve
katks bulunduunu bildiren menkbeler vardr. Ayrca,
Sultan Orhan, I. Murat, II.Beyazt, Yavuz Sultan Selim,
Sultan Abdlmecit, Sultan Abdlaziz gibi pek ok
padiahn Bektalie yaknlk duyduu ve/ya Bektalie
ikrar vermi dervi olduklar savunuluyor. Peki o halde
neden Mason Bektailer, Trkiyeyi Osmanl mirasn ret
ve Osmanl dmanl zerine kurdular? Yllardr
ecdadmza kfredenlerin bu kin, nefrete ve intikam
abalarna artk bir son vermesi gerekiyor.
Devletin silhl kuvvetlerini; Yenieriler'i Bekta
Tekkesi'ne balayan ayrca Turucuzade Ahmet Muhtar
Bey gibi bir takm insanlar Bekta olduklarn bilerek
eyhlislamlk makamna getirmi (111. eyhlislam) bir
devleti, Alevlere zulmetti, skntya soktu gibi iddialarla
tahkir etmelerinin, svp saymann mantn anlayan
varsa, beri gelsin.
Faruk Arslan
171
Bugn elden ele vn vesilesi olarak gezen, Sivasl,
Erzincanl, Malatyal, Ankaral, Balkesirli, Balkanlar ve
muhtelif yerlerinde trbeleri bulunan Alev Dede ve
Seyyidleri'ni Hazreti Peygamberin soyuna mensup kabul
ederek, 1911 ylna kadar askere almayan, vergi almayan
Osmanl'ya vefa, minnet ve sayg gstermek; Alev,
Bekta vatandalara, zellikle de Dedeler'e, elebiler'e,
Babalara den bir grevdir. Sdece II. Mahmut'un
Yenieri Oca'n imhas sonrasnda Bekta tekkesini bir
sre iin kapatm olmas, gelmi gemi 700 yla svme
sebebi olabilir mi? Bugn, AB ve dier lkelerle ibirlii
yapan Alev kkenlilerdeki, Cumhuriyeti skntya sokan
ibirlii ve hukuk dlklarda hangi uuralt psikolojik
sebep var, sorusu gndeme gelmi durumdadr. (Sezgin,
2008).
Bu soruya cevap verebilmek iin Osmanlda masonlua
ve Bektailikle olan irtibatlarna bakmak gerekiyor.
Mason Bektailer, 1200'l yllarda Anadolu topranda
boyveren Hnkr Hac Bekta Veli'nin Bektailik yolu ile
Mevlna Celleddin-i Rumi'nin Mevlevilik tarikat ve
daha sonra oluan Masonluk inancnn, akla, bilime deer
veren; din, dil, rk, mezhep ve cinsiyet ayrm yapmadan
kardelik balamnda btn insanlar kucaklayan, bar ve
hogr temelinde insanlarn mutluluunu isteyen felsefi
grleriyle benzerlikleri olduunu savunuyor. Gya
masonlukla edeer Bektailerin arsn, Pir Sultan'n u
dizeleriyle dile getiriyor: "imdi bizim aramza / Yola
boyun veren gelsin / eriat, Tarikat / Hakikati bilen
gelsin... /Kii halden anlaynca / Hakikati dinleyince /
stne yol uraynca / Ayrlmayp duran gelsin... / Talip
olunca bir talip / ini Mevl'ya salp / zzet ile selm alp
/ Gnllere veren gelsin... / Koyup dnya davasn /
Faruk Arslan
172
Hakk'a verip sedasn / Dorulayp z nefsini / eytan
ldren gelsin... / PR SULTAN'm ol elebiye /
Eyvallahm var Veli'ye / Muhiddin'e hal diliyle / Yolun
srrn soran gelsin..." (Odyakmaz, 2006).
Mevlevilerin arsn, Mevlna'nn u dizeleriyle dile
getiriyor:
"Gel! Yine gel! Ne olursan ol, yine gel! ister kfir, ister
putperest, isterse mecusi olsan da gel! / Bizim derghmz
umutsuzluk dergh deildir; / Yz kez tvbeni bozmu
olsan da yine gel!.."
Masonlarn arsn da yle dillendiriyor:
"Ey milyonlar, kucaklayn birbirinizi! Bu p btn
dnyaya yaylsn. Kardeler, u mavi kubbenin
sonsuzluunda bizi koruyan bir ruh vardr... Ne'e, ey
Elizium'n kz Ne'e! detlerin, nizamlarn birbirinden
mutlak olarak ayrd eyler, ancak senin sihrinle yine
birletiler. Senin mfik kanatlarnn altnda btn
insanlar karde olacaklar!.."
Zalimler, karlar uruna insanlar katlederlerken; 800
yl ncesinden insanln kardeliini isteyen, dnyada
bar ve hogry stn klmaya alan Hac Bekta
Veli'nin, Mevlna Celleddini Rumi ile Masonlarn
arsna kulak verilmeli ve onlarn istekleri hakim
klnmaldr diyor yazar Nevzad Odyakmaz. (Odyakmaz,
2006).
Speklatif Masonluun ngiltere de 1717 ylnda
kurulmasndan ok ksa bir sre sonra, 1721 ylnda,
stanbulda Fransz Masonlar tarafndan ilk loca
kurulmu olmakla beraber, gya milli bamsz Trkiye
Byk Locas, 1909 ylnda Merutiyetin ilanndan sonra
Faruk Arslan
173
ancak kurulabilmiti. Bu nedenle, bu tarihe kadar olan
devirdeki masonluk eylemlerini genellikle d kaynakl
belgelerden reniyoruz. Arivleri gya yand iin
aslnda piyasada dolaan bilgilerin hemen hepsi
maniplasyon kokuyor.
Osmanl topraklar zerinde ad bilinen ilk loca, 1748
ylnda Halepte kurulan , skoya Byk Locasna bal,
skenderun Locasdr. lk Trk Masonlar ise Yirmisekiz
elebizade Sait elebi, brahim Mteferrika ve
Humbarac Ahmet Paa dr. Koca Mustafa Reit Paa
gibi, nemli devlet adamlar ve aydnlarn bu localara
girdii loca arivlerinden anlalyor. stanbul da kurulan
localar; 1861 ylnda Ser Locas, 1867 ylnda Prootos ve
lEtoile du Bosphore Localardr. Sultan V. Murad,
ehzade Nurettin Efendi, ehzade Selahattin Efendi,
eyhlislam Musa Kazm Efendi, eyhlislam zzettin
Efendi, eyhlislam Hayri Efendi, Mderris Mahmut
Esad Efendi, Sadrazam Keecizade Fuat Paa, Sadrazam
Mithat Paa, Sadrazam Ahmet Vefik Paa, Sadrazam
Tunuslu Hayrettin Paa, Sadrazam brahim Hakk Paa,
Berlin Byk Elisi Sadullah Paa, inasi, Ziya Paa,
Namk Kemal Prootos yeleridir. Bu devirde stanbul da
kurulan Mason Localar, Fransz ihtilalinden sonra
yaylan Bat merkezli dini toplumdan dlayan gya
hmanist medeniyetin barna olmu ve buralarda
yetien Masonlar, Merutiyetin kurulmasn dnsel ve
eylemsel ynlerden etkilemilerdir.
1863'te kaleme ald yazda Rum doktor Schinas,
1842'de stanbul'da hibir loca bulunmadn belirtip
eklemektedir: "Bu memlekette masonluun yalnz ad
bile, dehet, korku ve nefret uyandryordu. Mason
szc, Allah tanmaz, ihtilalci, dinsiz anlamna
Faruk Arslan
174
geliyordu. Masonlar cehennemlik diye adlandryorlard.
Rumlar, Ermeniler, Katolikler, Museviler ve Trkler
btn masonlar dinsiz, imansz, uursuz kimseler
sayyorlard. Bugn bile, aa tabaka, kt bir adam
anlatmak iin mason olduunu syler." Schinas'n iddias,
yerli loca bulunmamas ve Avrupal localarn da yerlileri
kolay kabul etmemesi sebebiyle "dorudur." Buna
karlk Tanzimat' din kart ve mason rn sayma
tutkusu iindeki bir Arap yaynnda, 1822'de Trk
masonlarnn saysnn -aralarnda vezirler, paalar da
bulunan- on bini at iddias edilmitir. Bu da yerici
abartmann en ilgin rneidir... ( Kololu, 2007).
Abdlhamit, Sultan V. Murad'n mason olmas nedeniyle,
ilk devirlerinde masonlarn eylemlerine pek karamam,
fakat V. Muratn lmnden sonra tutumunu
sertletirmiti. Bu olaya bal olarak 1905 ylndan
itibaren localar stanbul dnda ve zellikle
Makedonya'da (Selanik) almaya balamtr.
Makedonya'da kurulan localarn en nemlileri talyan
Obediyansna bal Macedonia Risorta ve Veritas
Localardr. Bu iki locann yeleri arasnda nemli
siyaset, devlet adamlar ve komutanlar vardr. Kazm
zalp Paa, Sadrazam Mehmet Talat Paa, Mithat kr
Bleda, Mehmet Cavit Bey, Manyasizade Refik Bey,
Kazm Nami Duru, Bahriye Nazr Cemal Paa, Faik
Sleyman Paa, smail Canbulat Bey, Hoca Fehmi
Efendi, Osman Adil Bey; Mehmet Servet Bey, Fazl
Necip Bey ve Emanuel Karasu Efendi bu localarn
yelerindendirler. Ortak zellikleri tamamnn ayn
zamanda Bektai olmasdr. Noyan dedebaba, kitabnda
bundan gurur duyuyor.(Noyan, 2006). Mustafa Kemal
Atatrk mason olmasada Bektai olarak listeye ekliyor.
Faruk Arslan
175
Bu tarihe kadar lkede toplam 23 loca kurulmutur. Ayn
zamanda Birinci ve kinci Merutiyetin, Jn Trklerin,
ttihat ve Terakki Cemiyetinin kurulmas ve eylemleri bu
kiilerin gayretiyledir. Ayn anda ttihat ve Terakki
yneticileri olan bu kadro, kinci Merutiyetin ilanndan
sonra, Osmanl mparatorluunda Milli Masonluu
kurmak iin harekete gemilerdir. Bektai ocaklar
toplant yerleridir.
Trkiye Byk Locasnn kurulmas ilemi srasnda
stanbuldaki Selimiye Svari Frkas Komutan Prens
Aziz Hasan Paa, Maliye Bakan Mehmet Cavit Bey,
Mehmet Talat Sai Paa, Mithat kr Bleda, Rza Tevfik
Blkba, Fuat Hulusi Demirelli, Faik Sleyman Paa,
Jandarma Genel Komutan Galip Bey, Hseyin Cahit
Yaln kurucular arasndadr.
1 Austos 1909 gn Mark Azam Osmani ad
altnda ilk Trkiye Byk Locas kuruldu. Byk
stadla Mehmet Talat Sait Paa ve ynetime Jandarma
Genel Komutan Galip Paa, Rza Tevfik Blkba,
Osman Talat Bey seildiler.
500 ksur sayfalk 'Atatrk ve Masonluk: Kalbimizde
Sakl Kalan' adl kitap pek ok ynden ilgin. Masonlar
ile ilgili yazlm neredeyse btn eserleri eletirel bir
gzle okumu Tamer Ayan; localarda mevcut belgeleri de
deerlendirmi... Ortaya Masonlarn 'resmi tarihi' kabul
edilebilecek bir kitap km... ( Kvan, 2008).
O halde Cumhuriyet dnemi ncesindeki apraz ilikilere
dair satrlarn dikkatle okuyalm: "zellikle Masonluun,
kendi ilkelerine zahiren taban tabana zt gibi grnen
siyaset ve din erbab ile ayn amata birlemesinden
dolay; ksaca Cemiyet ad verilen ttihatlar ve eitli
Faruk Arslan
176
tarikatlarn (Bektailer, Melmiler, Mevleviler)
mensuplar Mason Localarna ye olabilmi ve serbeste
girebilmilerdir. Hatta bir Mason, biri ttihat ve dieri
Tarikat olmak zere iki ayr kimlii daha rahatlkla
tayabilmitir. (..) Nitekim ttihat ve Terakki
kurucularnn tamam Bektai, ou Masondur." (s. 116-
17).
Kitabn bence en deerli yn, yazarn, szn nereye
gideceini fazla hesaplamadan kendi yaklamna destek
kacan dnd hemen her ayrnty vermesidir.
Devam edelim: "ttihat ve Terakki, daha dorusu bu
cemiyetin zn tekil eden Osmanl Hrriyet Cemiyeti,
baz Mason localar ile i ie denilebilecek kadar ilikili
olmutur. ttihat ve Terakki'nin zmseyip uygulamaya
alt Hrriyet-Eitlik-Kardelik eklindeki Fransz
ihtill slogannn konuulmas ve uygulamas iin, Bat
uygarl rn Localarn hrriyeti ve insan haklarn
gzeten havas, Cemiyet yelerine son derece uyumlu
geldii gibi; Masonluun geneldeki zulme ve monarlara
kar mcadele ve masum insanlar hrriyete kavuturma
ideali; Cemiyet'in stanbul istibdadna kar srdrd
benzer eylemle tamamen rtmtr." (s. 122).
Mason, Bektai ve Melami Jntrklerin isimlerini
merhum Halifebaba Turgut Koca'dan kalan evrak
arasnda bulunan, kendisinin hazrlad "ttihat Terakki
yeleri" balkl u listeden reniyoruz:

MASONLAR: Ali Fuat (Cebesoy), Aaolu Ahmet Bey,
Abdurrahman eref, Dr. Akil Muhtar (zden), Abdullah
Cevdet, Dr. Bahattin akir, Beir Fuad (lk pozitivist),
Cavit Bey (Maliye Nazr), Cevat Abbas (Bey), Eref
Faruk Arslan
177
Sencer Bey (Kuuba), Edip Servet Bey, Halil (Kut)
Paa (Enver Paa'nn amcas), Hseyin Cahit Yaln,
Halil erif Bey, smail Canpolat Bey (Dahiliye Nazr),
Kara Kemal Bey, Kazm Nabi Bey, Kazm Nami Duru,
Mehmet Reit, Mahmut evket Esendal, Nuri (Kllgil)
Paa (Enver Paa'nn kardei), Osmanckl Nuri, Dr.
Nihat Reat Belgevi, Dr. Rza Nur, Sait Halim Paa,
emsettin Gnaltay, Dr. Tevfik kr Bey, Talat Kk
(Mukara), Prof. Veli Bey, Yusuf Akura, Hseyin Kadri
Bey, Hseyin Haim Sanver, Mithat Paa, Nuri Bey
(Yeni Osmanlc).

BEKTALER: Ahmet Rza Bey (Ayan Reisi), Ahmet
zzet Paa, Ahmet Nesimi Bey (Hariciye Nazr), Ali
Haydar Mithat, Ali efik zmirli, Ali Rt Hersekli, Ali
Rza Krmi, Asaf Dervi, Ali Rza Paa, Gazi Ahmet
Muhtar Paa, smet Fazl Bey, (Debreli) Behet Efendi,
Esat Paa (Dra mebusu), Eyp Sabri (Akgl Bey),
Avlonyal Ferit Paa, Selanikli Fazl Necip, eyhulislam
rgpl Hayri, Hasan Rza Paa (Hudeyce mebusu),
erkes Hayrettin Paa (Tunuslu), Hilmi Tunal Bey, Halil
Muvaffak Bey, air Hseyin Sret, Kimyager Hseyin,
Hasan Tosun Bey, Gmlcineli smail Bey, brahim
Temo, Dr. smail brahim Efendi (Dobrucal), Kamil
Paa, Ltfi Fikri Bey (Dersim mebusu), Mahmut Paa
(rksulu), Mithat kr Bey (Bleda), orum mebusu
Muhiddin Bey, Mahmut Nedim Paa, Giritli Muharrem,
Milasl Murat Asker, Veteriner Mehmet Bey, Mustafa
Ragp, Mustafa Hayri rgpl, Dr. Nazm Bey, Nabi Bey
(Ycekk), mer Naci (Muallim Naci), zmir Valisi-
Mebusu Rahmi Bey), Rauf Ahmet Bey (stanbul
Mebusu), Dr. Rusuhi Bey, Hariciye Nazr Rfat Paa,
Faruk Arslan
178
Refik Bey (Manyasizade Adliye Nazr), Dr. Rfat, Eczac
Rait Tahsin, Reat Paa Matl, Dr. Refik Nevzat Bey,
Recep Peker, Binba Sabri Bey, Sezai Bey (uray
mmet Redaktr), Bosnal Veli Bey, Yakub Cemil Bey,
Saffet Ltf Tozan.

MELAMLER: Ahmet kr (Maarif Vekili), Ali Suavi,
Ahmet Vefik Paa, Ahmet Mithat Efendi, Bezmi Nusret
(Kaygusuz), Cemal Paa, Fevzi akmak, Hafz Hakk
Paa, Hseyin Avni Paa, Kadir Efendi (Hoca Mehmet
Kadir Nasih), Mustafa Asm Efendi, Mehmet Tahir
(Bursal) , Damat Mahmut Paa, Necmettin Molla
(Adliye Nazr), Naili Efendi (Nakibendi, eyh
Abdlkadir'in kardei), mer Seyfettin, Menemenlizade
Rfat Bey, Miralay Sadk Bey, Sami Paazade Sezai,
Saffet Paa.

MASON + BEKTALER: Ali Fethi (Okyar), Ahmet
Bedevi Kuran (R. K.), Cemal Bardak, Enver Paa,
Ethem Ruhi Balkan, Fuat Balkan, Nide Mebusu Hayri
Efendi, hsan Namk Bey, Kazm Karabekir Paa,
eyhlislam Musa Kazm Efendi, Dr. Miralay Mehmet
Ali Baba, Mehmet Cemil, Namk Kemal, Rza Tevfik
Blkba, Salih Cimcoz (stanbul Mebusu), Prens
Sabahattin Bey, Talat Paa, Cemal Paa, Kara Vasf Bey,
Ziya Paa, Hakk Baha Bey. (Yaln, 2006).
Atatrkn Cumhuriyeti kadrosunda grev alanlarn
byk blm Mason Bektaidir. Bir bakma ynetim ve
devrimlerin gerekletirilmesi Masonlara veya
Bektailere emanet edilmitir.
Fethi Okyar, Rauf Orbay, Refet Bele Paa, Ali hsan
Sabis Paa, Meclis Bakan Kazm zalp Paa, Meclis
Faruk Arslan
179
Bakan Abdlhalik Renda, Babakan Hasan Saka,
ileri Bakanlar kr Kaya ve Mehmet Cemil
Ubaydn, Dileri Bakanlar Bekir Sami Kunduh ve
Tevfik Rt Aras, Salk Bakanlar Rza Nur, Adnan
Advar, Refik Saydam, Behet Uz, Milli Eitim
Bakanlar Reit Galip, Hasan Ali Ycel, Ekonomi Bakan
Srr Belliolu, Milletvekilleri Cevat Abbas, Atf Bey,
Edip Servet Tr, Yunus Nadi, Reit Saffet Atabinen,
Memduh evket Esendal, Hilmi Uran, Tevfik Fikret
Slay, Ahmet Aaolu, Ankara Valisi Nevzat Tandoan
ve Belediye Bakan Sleyman Asaf lbay, stanbul
Valileri Muittin stnda, Ltf Krdar, Dantay
Bakan Mustafa Reat Mimarolu, Jandarma Genel
Komutan Galip Paa, stiklal Mahkemesi Bakan Necip
Ali Kka, Amiral Mehmet Ali Paa Atatrkn
evresinde lkeye hizmet etmi Masonlardr. lerinden
15 tanesi Bektaidir.
Cumhuriyet dneminde Dernekler Kanunu gerei
Masonluk kurumlar birer dernek statsne sokulmutur.
1927 ylnda Trkiye Byk Locasnn resmi statsn
ieren dernee Tekaml Fikri Cemiyeti ad verilmi ve
bu ad 1929 ylnda Trk Ykseltme Cemiyeti ekline
deitirilmitir. Atatrkn kapatlmas emriyle, 1935
ylnda Trk Ykseltme Cemiyeti ad altnda dernek
statsnde alan Trkiye Byk Locas kendi
almalarn bizzat kendisi tatil etmitir. lkede oluan
siyasal ve sosyal ortam gz nne alnarak, Trk
Ocaklar, Kadnlar Himaye Cemiyeti, Muallimler
Dernei, zcilik Tekilat gibi kurulular yasayla
kapatlm ve parti denetimi altna alnmtr.
Atatrk, ayn zamanda Mason olan dnemin ileri
Bakan kr Kaya ile grr ve ondan Masonlarn st
Faruk Arslan
180
dzey yneticilerine genel durumu aklamasn ve
yasaya gerek olmadan kendi kendilerini tatil etmeleri
mesajn iletmesini ister. Sonunda 10 Ekim 1935 gn
Mason yneticileri tarafndan imzalanm bildirge
Anadolu Ajans tarafndan yaynlanr:
Mesul ve maruf imzalar altnda Ajansmza verilmitir.
Trk Mason Cemiyeti memleketimizin sosyal
tekamln ve gnden gne artan muazzam terakkilerini
dikkate alarak ve Trkiye Cumhuriyetinde hakim olan
demokratik ve cidden laik prensiplerin tatbikatndan
doan iyilikleri mahede ederek faaliyetine, bu hususta
hi bir kanun olmakszn nihayet vermeyi ve btn
mallarn memleketimizin sosyal ve kltrel kalknmasna
alan Halk Evlerine teberruu muvafk grmtr.
Ayrca kr Kaya hkmet adna kamu oyuna yapt
resmi aklamada; Trk Masonlar kendi ideallerinin
hkmetin esas programna dahil olduunu grerek,
kendi tekilatlarn kendileri fesh etmilerdir. Hkmetin
bu i zerinde hi bir teebbs ve alakas yoktur
diyerek durumu belirtmitir.
1946 ylnda yeni Cemiyetler Kanununun yrrle
girmesiyle, masonlar da yeniden faaliyete geerler ve
1948 ylnda stanbul Vilayetine verilen dilekeyle Trk
Mason Derneini kurarlar. Ayn yl zmir ve Ankara
ubeleri alr. Daha sonra, Ankaradaki localar
birleerek 1955 ylnda kendi Byk Localarn kurarlar,
stanbul ve zmirdeki localar bu Byk Locaya
katlmaya davet ederler. Ayn yln sonunda, Merkez
Ankarada olmak zere Trkiye Byk Locas kurulur.
Bylece Trk Masonluu, masonluk ilke ve kurallarna
aykr olmayan bir ekilde, loca yelerinin zgr
Faruk Arslan
181
iradeleriyle, dnyadaki dier benzerleri gibi kurulmu
olur. Bu tarihten itibaren, Trkiye Byk Locas kendi
obediyans iinde, kendisine eit veya stn bir g
tanmayan tek bir merkezi ynetim ekline gelmitir
Trkiye Byk Locasnn tm dnyadaki Masonluk
obediyanslar tarafndan kabul edilmesi 1970 ylnda
tamamlanmtr.
Bu tarihten itibaren Trkiyede Masonluk hzla gelimeye
balamtr. 1987de srailde Trke konuan Nur"
locas, ve 1990da Almanya-Frankfurtta Trke konuan
Trkay locas ald. Washington Nur, Bkre Ik,
ve ayrca 1991de Bodrum, 1993de Antalya, 1995de
stanbul-Yakack, 1995de Eskiehir, 1996da Marmaris,
2004te Adana binalar hizmete sokuldu.
Gnmzde Dzenli Trkiye Masonluunu temsil eden
Trkiye Byk Locas veya Hr ve Kabul Edilmi
Masonlar Byk Locas Derneidir. stanbul Kadky ve
Yakack, Ankara, zmir-Alsancak ve Karyaka, Bursa,
Adana, Antalya , Bodrum, Marmaris ve Eskiehirdeki
binalarnda alan 193 locas ve 13.000 yesiyle insanlk
yolundaki almalarn srdrmektedir.
Masonluk Katolik ve Ortodoks kiliselerince tepkiyle
karlanrken Osmanl lkesi kuruma hogrl yaklat.
V. Murad'n Mason olmas buna rnektir. ttihat ve
Terakki Cemiyeti faaliyetlerini srdrmek iin Mason
localarn ve Bektailii emsiye olarak kulland.
Ancak bu davran cemiyetin siyonist damgas
yemesine yol at.

Gerek bir mslman'n ve gerek bir Bektainin Mason
olmas kabul edilebilir mi? slam bir arada yaamay,
Faruk Arslan
182
koruyuculuk stlenmeyi grev kabul etmitir. 18.
yzyln banda kurallar kesinleen Masonluk,
Mslmanlar' hi ilgilendirmemesine karlk, Protestan
kkenli olmasnn etkisiyle, Katolik ve Ortodoks
Kiliseleri gibi Museviler'den de tepki grd. Bu ortamda
slam'n giriime kmseyerek bakmas doald, zira
Hristiyanlar aras ekimelerde Osmanl Devleti'nin
hakemlik rol stlendii bilinir.
Papaln kard Masonlar Aforoz emrini 18. yzyln
ortalarnda Osmanl'daki Rum ve Ermeni kiliseleri kendi
dillerine evirip rgtlerine datmlard. Buna karlk o
dnemlerde Bektai hatta Mevlevi tekkelerinde
Masonlar'la sohbetler dzenlenmeye baland. 18.
yzyln sonunda Osmanl, geri kalmln amak iin
bat modelinden yararlanmaya balaynca durum deiti.
Gavur damgalamalarnn yan sra Masonluk zentisi
iddialar da gndeme getirildi. 1860'lara gelindiinde
slam dnyasnn Bektai ve Mevlevi kkenli ynetici ve
dnrleri arasnda kuruma katlanlara rastlanyordu.
Tanzimat'n iki nl devlet adam Mustafa Reit ve Fuat
Paalarla Msr Hdivlii'nde iddial Prens Halim Paa
Masondular. Hatta son ikisi Byk statla bile
getirilmilerdi. Cezayir'de bamszlk mcadelesi veren
Emir Abdlkadir'in de Mason olduu biliniyor. Pan
slamc akmn ba savunucusu Afgani bavurusunda
"Kutsal Mason dernei yelerinden, dernee katlmama
izin vermelerini ve erefli krsye dahil olmam
onaylamalarn rica ederim" diye yazmt.
Sultan Abdlaziz'i etkileyip kendi olunu Msr
Hidivlii'nde n sraya sokan smail Paa'ya kzan Msrl
Bektai Prens Halim Paa, siyasette etkinliini artrmak
iin Masonluu kullanmay denedi. Hem Fransz hem de
Faruk Arslan
183
ngiliz statlaryla ibirlii yaparak Msr Byk
Locas'nn byk statlna getirilmeyi salad. Yerli
halktan da buna yeni yeler katlmasn gerekletirdi.
Bylece, Osmanl devlet politikasn etkilemek iin
Masonluk'tan dorudan yararlanma giriimleri a
balam oldu. Halim Paa, Yeni Osmanllarn nderi
Bektai Namk Kemal ve dier Bektai arkadalar ile
ibirlii yaparak Avrupa'ya ekilmi olan Mustafa Fazl
Paa ile de iliki kurdu. Bu giriimlerin projelerini
aksatabileceini hesaplayan Hidiv smail Paa da
Masonluu kullanarak kar ataa geti. 1860 ve 70'li
yllarda, Avrupa'da siyasi adan Masonluk ilevini
tamamlam grnyordu.
Buna karlk Osmanl toplumu ilk kez ak ak
Masonluk'la, daha dorusu onun zel "koloniyalist"
ekliyle karlamaktayd. 1 Temmuz 1872'de Hasky'de,
Osmanl lkesindeki ilk Mason mabedinin temelinin
atlmas, artk ortada Osmanl ynetiminden ekinecek bir
ey kalmadn kantlyordu. Ancak Sultan Aziz'in
keyfiliklerini frenleyen Ali Paa'nn 1871 Eyll'nde
lm ve yerine yumuak bal Mahmut Nedim Paa'nn
sadrazamla gelmesi Masonlar'da endie yaratt. 20
Ekim 1872'de Osmanl saltanat ve hilafetinin veliaht
ehzade Murad Proodos (Terakki) locasnda tekris
edilerek Mason oldu. Abdlhamit'e de Mehmet Reat'a
da, hem de ayn zamanda, Mason olma nerisi yapld
hakknda bir iddia vardr. kisinin de ret ettikler.
Abdlaziz' in Mason Bektailer darbesiyle tahttan
indirilmesi ve Murad'n padiah halifeliini ilan, Mason
evrelerinde slam lkelerine ynelik byk baar
saland kansn dourdu. Yeni hkmdarn istendii
ynde etkilenebileceine inanlyordu. Ancak Murad'n
Faruk Arslan
184
ay iinde ruhi bir buhran geirmesi ve yerini
Abdlhamid'e brakmas, hesaplar boa kard.
Abdlhamid'in daha tahta knn ilk gnlerinden
itibaren yle bir politika izledii grlyor: slam'la
Masonluk bir arada olur mu, olmaz m tartmasna
girimemi, emrivakiyi benimsemi ama kamuoyunda
ilenmesini engellemitir.
Farkl rk ve dindeki cemaatleri kaynatrd tezini daha
ciddiye alm fakat asl nemi btn Avrupa
hkmdarlarnn Masonluun koruyuculuunu stlenmi
olmalar hususu zerine ynelmitir. Bu davran eklini
tahta kyla birlikte balattna inanyoruz. Avrupa'nn
destei olmadan, mali iflasn ilan etmi "Hasta Adam"n
ayakta kalamayacan biliyordu. Ahmet Midhat'n
matbaasnda baslan "Esrar Farmason" isimli kitap,
kuruma bir hayr cemiyeti niteliine dnmeyi nermekle,
Abdlhamid'in fikrini yanstyordu.
Abdlhamid'in gemite yanl olarak Masonlar'
uvallara koydurup Marmara denizine attrd
dedikodular ortalkta dolamtr. Oysa mabeyincilerini
ve yaverlerini Mason balolarna gnderdiini, 100- 150
altn bata bulunduu ortaya kt. Karlnda trenler
"Padiahm ok yaa" bartlaryla balyordu. Aka
kart dncelerin "Bar iinde birarada yaamas"
ilkesini baaryla uygulayan masonlar Bektailer, elit
Sebatayclardan besleniyordu. Bunun bir dier iren
rnei, donanmasnn bana ngiliz ve Mason Hobart ve
Woods Paalar getirmesidir. zetle, siyasete
bulamamalar kouluyla Masonlara tam bir serbesti
tanyordu.
Abdlhamid iktidara geldikten sonra Yeni Osmanllar'
tasfiye etmekte zorluk ekmedi. Bir belgesi olmad
Faruk Arslan
185
halde Mason denilen Mithat Paa'y anayasal ekilde
uzaklatrd. Ablhamid'in davran localar yok etmeye
ynelik deildi. Amac lkeyi dardan ynetme
eilimlerini frenlemek ve de yerlilerin fazlaca
ilgilenmesini nlemekti. Localar daha ok yabanclarn
kendi aralarnda biraraya geldikleri yerler oldu, Trk ve
Mslmanlar'n hatta gayri-Mslim vatandalarn ilgisi de
azald.
lke iinde zellikle Balkanlar'daki rgtlenme tamamen
masonik Bektai yaplanmayd. 1878 Berlin
Anlamas'ndan sonra Balkanlar'daki reformlar iin
merkez kabul edilen kentlerin banda Selanik vard ve
ordu merkeziydi. eitli Avrupa uluslarna ait cemaatler
de vard. Tabii rgtleri de. Yabanc iadamlarnn ok
sayda bulunduu kentlerde Mason locasnn var olmas
doald. ttihatlara, "emsiyelik" yapacak talyan
Macedonia Rizorta Locas stad Muhteremliine
Selanik Hukuk Okulu'nda hocalk yapan, avukat Musevi
Karasso getirildi.
lke iindeki Jntrkler'in Masonluk'la ilikiye girmeleri,
ona gvenlerinin sonucudur. 1903-1908 arasnda
Macedonia locasna 154 kiinin alnd biliniyor;
bunlarn 42'si Trk'tr, hepsi Bektaidir. lk kaydolanlar
arasnda ttihat ve Terakki ynetiminde n planda rol
oynayan gazeteci Fazl Necip'i, Talat Bey (Paa), Midhat
kr'y gryoruz. Baka localarda ye olanlarn
dierlerinin toplantlarna katlmas adet olmad halde,
Bektai Cavit Bey'in (Sonrasnn Maliye Nazr)
Macedonia'ya muntazam devam etmesi, bambaka bir
almann varln kantlyor. Ancak locada
buluanlarn hepsi Mason deildi.
ttihatlar'n Mason ba ilk kez 25 Temmuz 1908 gn
Faruk Arslan
186
Selanik'te anayasann ilan erefine yaplan sokak
gsterilerine Mason localar temsilcilerinin de
katlmasyla ortaya kt. Localar eski ihtiyatllklarn
brakp daha kolay ye almaya, tekris yapmaya
yneldiler. Bu ilgi, ttihat liderleri Bamsz Osmanl
Masonluu kurma dncesine yneltti. Avrupallar'n
buna izin vermeyi pek arzulamadklar ksa zamanda
farkedildi. ngiliz ve Franszlar'a karlk talyanlar bir
sre direndikten sonra onay verdiler. Byk Dou'nun
statlna Bektai Talat Bey getirildi.
Ayn srada iki giriim Osmanl-ngiliz ilikilerini
etkiledi. Osmanl Masonluu ile btnlemeyi arzulayan
Msrl milliyetilerin ttihat ve Terakki ile iliki
kurmalar ngiltere'yi ok rahatsz etti. Ayn anda 1909'un
ekiminde de ttihat ve Terakki'nin ikinci kongresinde
anti-Masonluk gndeme geldi. Mustafa Kemal'in teklifi,
cemiyetin ak bir siyasi parti haline gelmesinin yan sra
askerlerin siyasetten ekilmesi ve Masonluk'la ilikinin
kesilmesiydi. Bu nerisi sebebiyle "mrteci" diye
damgalanm ve ttihat ve Terakki'nin ynetimiyle ilikisi
tamamen kesilmitir.
Asl olay yaratan, cemiyetin ynetimine muhalif olan
Miralay Sadk'n "Siyonistlik/Farmasonluk aleyhindeki
layihas" idi. Talat, Cavit, Hseyin Cahit ve Ahmet
Rza'nn cemiyetten atlmalarn istiyordu.. Gerek
Masonluk ve Siyonizm iddias gerekse Talat ve
arkadalarnn dlanmas nerisi reddedilmekle birlikte,
bu tartma ttihat ve Terakki'ye kar bir sulamann
kendi iinden balatlmas asndan nemliydi. Btn
politikalarnda Siyonizmi destekleyen ve Masonluu
kendi mal sayan ngilizlerin propaganda iin,
ttihatlarn Masonluu ve Siyonistlii zerinde yayn
Faruk Arslan
187
yapmalar gerekten ilgintir. Bektailikleri ise gndeme
getirilmemitir.

Libya ve Balkan Savalar ile 1913 yl ortasna kadar
sren bunalmlar toplum iin hibir anlam tamayan
Mason tartmalarn doal olarak geri plana itti. Mason
olmayan ve bu kuruma fazla sempatiyle bakmayan Enver
Paa'nn Harbiye Nazr olup ttihat ve Terakki'yi ynetir
duruma gelmesiyle, esasen durgunlam olan Cemiyet-
Mason ilikisi daha da canlln kaybetti. 1914'de Sava
ilan edilince Bektai olmayan Enver Paa localarn
faaliyetlerini durdurmalarn emretti.
Ancak Bektai Talat Paa'nn mdahalesiyle localar
tekrar aktif oldular. Dnya Sava'n kaybedip 1918'in
Kasm'ndan itibaren her blgesinin igal altna
girmesiyle, Osmanl toplumu be yllk bir esirlik sreci
yaad. Galipler her alanda istediklerini benimsettiriyor
ve bunlar itiraz etmeden uygulayan destekiler de
buluyorlard.
En youn kampanya, zellikle ngilizler'in ynlendirii
altnda ttihatlk'tan arndrma idi. 1918 sonunda
ttihatlar'a yneltilen en byk sulama devleti savaa
sokmu ve yenilgiye uratm olmakt. Sava kararn
kendi bana alan Enver Paa idi ve hkmetin Mason
Bektai yeleri -Sadrazam Said Halim Paa, Dahiliye
Nazr Talat Paa, Maliye Nazr Cavit Bey, Bahriye
Nazr Cemal Paa buna karydlar ama, hepsini
sulamak ttihat kartlarnn iine geliyordu.
Localar iinde fiili temizlemeyi yapan, sabk ttihat
Rza Tevfik'tir. Kendisi de Mason olan bu kii, hayat
boyunca arln frenleyemedii sylemler arasnda
zikzak izmi biriydi. Osmanl Byk Mark'nn bana
Faruk Arslan
188
getirildi ve temizlie giriti. Rza Tevfik ttihat ve
Terakki'ye mensup Masonlar'n listesini basna ve polise
verdi, birok Mason ttihatlk sulamas ile srgn
edildi. (Kololu, 2006).
Devrin en nl mason Bektaisi Mehmed Talat Paa
(1874-1921) ttihat ve Terakki kurucularndan ve nde
gelen siyasetilerindendir. Meclis Vekillii, Dahiliye
Nazrl, Posta Vekillii ve 1912'de Sadrazamlk
yapmtr. Nedense Yahudilerin alt Alyans
mektebinde retmenlik yapt hep gizlenir, Yahudi
olduu yazlmaz. ( Kk, 2006).
Birinci Dnya Sava'ndan yenik kmasnn
sulularndan birisi olarak grlmeyi gururuna yediremez
ve 1918 ylnda lkeden ayrlr. 1921 ylnda, yerletii
Almanya'da bir Ermeni komitac olan Sogomon
Tehliryan tarafndan ldrlmtr. Kemikleri, 1943
ylnda alnan Bakanlar Kurulu Karar ile Trkiye'ye geri
getirilir ve Hrriyet-i Ebediye ehitliine defnedilir.
Trkiye Byk Locas'nn ilk Byk stad olan Talat
Paa, Masonlua, ttihat ve Terakki hareketinin balad
ve kurucular ile yelerinin byk ksmnn bulunduu
Selanik'teki Macedonia Risorta Locas'nda 1903 ylnda
balar. Bir sene sonra, Veritas Locas'na geer ve burada
II. Nazrlk grevinde bulunur. Veritas Locas, 23
Temmuz 1908'de kinci Merutiyet'in ilanndan sonra
Selanik'te yaplan kutlamalara regalyalaryla katlm bir
locadr.
1909 ylnda, 33.dereceye ykseltilir ve Trkiye Yksek
uras'nn bana getirilir. Bu esnada stanbul'da alan
Vatan Locas'nn kurucular arasnda yer alr. Ayn yl
iinde kurulan Trkiye Byk Locas'nn Byk
statlna da getirilen Talat Paa, bu grevini artan
Faruk Arslan
189
siyasi grevleri ve hazrland Sadrazamlk vazifesi
sebebiyle 1910 ylnda Faik Sleyman Paa'ya devreder.

Sadrazam olduu dnemde kendisine Mason olduu
ynnde yaplan satamalara, krsden yle cevap
vermitir:
"... ahsm hakknda bir itham da Mason olduumdur.
Evet, Masonum. Nasl Bektailii, milli bir tercih yolu
olarak kucakladmsa, Masonluu da alem mul bir
beeri muhabbet ve uhuvvetin btn insanlk iin saadet
ve huzuru temin ve tesis edecek yolun, daha ok fikri
irat membalarndan telakki ve kabul ettim. Bylesine
alem mul muhabbet ve uhuvvete milletimi layk ve bu
faziletin onun zatnda mndemi olduuna inanarak,
Osmanl Masonluu'nun Mark- Azamln kemal-i
fahr ile kabul ve ifa ettim..."
Tekrar 3 Mart 1909da stanbulda, Tokatlyan Otelde
yaplan Mason Yksek uras toplantsna dnelim.
Toplantya o anda 33. dereceye ulam 12 mason
katlyor. Bu 12 kii kdem srasna gre 1den 12ye
kadar sralanyor. 1 Numaradaki kiinin ad Mehmet
Talat Sai, o esnada ttihat ve Terakki Merkezi Umumisi
Reisi ve milletvekili. Ondan nce de Alyans sraelde
Trke retmenlii yapyor. O zaman bu isimle
tannyor ve daha sonra tarihe Talat Paa olarak
geecektir. Bu toplantlardan sonra dier baz nemli
tarihi ahsiyetlerin de (13. Isim olan ttihat Rahmi Bey
gibi) 33. dereceye ykseltildiini gryoruz.
Hr ve Kabul Edilmi Masonlara ait nternet sitesinde,
Mehur Masonlar olarak gururla ilan edilenlerden birisi
de Talat Paa; aynen yle yazlm: Talt Paa (1874-
1921) Sadrazam
Faruk Arslan
190
Aratrmac Suat Parlar, Yves Ternonun "Ermeni
Tabusu" kitabndan alnt yaparak baz balar irdeliyor:
"Talat Paa, ttihat Terakkinin sivil kanadnn lideridir.
Bu rgt ustas, ttihat Terakkinin temel yaptalarnn
oturtulmas ve cumhuriyete kadar uzanan tarihsel srete
devlete katklaryla nemli bir konumdadr. Edirnede
bulunduu sralarda musevilerle kurduu ilikiler ve bu
iliklerin rgte tanmas, ideolojik alan bata olma
zere ttihat Terakkiyi derinden etkilemitir. Etkileri
gnmze kadar uzanan, Trkiye-Museviler, siyonist
rgtler, srail -Trkiye ilikilerinin temelleri
ttihatlarn bu gl adamnn izlerini tar. () Alyans
Israilite Universellede Trke retmenlii yapan bu
nemli devlet adam sadrazamla kadar ykselmitir."
Alyans (Aliance, Aliyans ) Israilite Universellenin nemi
pek bilinmez. Siyonizmin temelleri bu okullarda
atlmtr. Bu okullarda okuyanlara hitap eden, bu
okullarda renilen Franszca nedeniyle, Din Bilginin
babas zmirde Franszca gazete karmtr. Aliya, Erez
sraele yani Nilden Frata kadar olan, vaadedilmi
Kenan lkesi topraklarna g demektir. Bu topraklara
gelene "ole" yani yksee km deniyor. nk, bu
topraklarda yaamak bir farz, dini bir vecibe.
Talat Paa hem mason hem de Bektai. Halifebaba Turgut
Kocann geriye brakt nemli belgeden bunu bir kez
daha reniyoruz. Talat Paa, Edirneli ancak hi
kukusuz Selanik ile ok yakn ba var. Selanikte
kurulmu ve bugn stanbulda devam eden, Selanik
kkenli nemli bir okul olan ili Terakkinin de bal
olduu Terakki Vakfnn sitesine girip mezunlara
baktmzda, 1998-1999 mezunlar arasnda Ziya
Muzaffer kz Busitan Senem Talatpaaoluna rastlarz.
Faruk Arslan
191
slam mistisizmini barndran Bektailik ile Yahudi
mistisizmi barndran Sabatayc tarikatn ilikilerini
inceleyerek devam edelim.




























Faruk Arslan
192
Dokuzuncu Blm
SABATAYCILAR VE MASON
BEKTALERN LKLER

18-19. Yzyldaki Sabatayist kimlii anlamada
heterodoks sufi tarikatlar kilittir. Bunun en nemli
nedeni sz konusu tarikatlarn Sabatayclara daha
hogrl bir yaam biimi sunmasdr. Sabatayc
kimliin kendini yeniden nasl ina ettii bu dnemde
Sufizmin Bektai koluna mason kimlikleriyle girdiler.
Sabatayizm mistik ve mesihi bir hareket. Bektai
sufizmdeki yanlmaz/kurtarc eyh fikri Sabatayizmdeki
mesih fikrine ok benziyor. Bir baka neden de teorik ve
pratik olarak slam sufizmi Yahudi Kabalasndan daha
zengin. Bunlar Sabatayistlere ilgi ekici geldi.
Harvard niversitesi Tarih Blmnde doktora tezini
Sabatay Sevi hakknda veren Cengiz iman, Sabatay
Sevi ve Sabatayclar: Mitler ve Gerekler isimli
kitabnda, Sebatayclk tartmalarnn 19. Yzylda,
Cumhuriyetin kuruluunun hemen ardndan ve 90lardan
sonra alevlenmesini maksatl buluyor. iman,
Sabatayclarn mbadeleden sonra bir birlik
oluturamayarak dald grn savunuyor. Bu tez,
Sabatayclarn Mason Bektai kimliklerini dladklar
anlamna gelmiyor.
Bu dnemlerin zellikleri neler? Tartma hibir zaman
bitmiyor ama bu dnemlerde alevleniyor. lk dnemde
Sabatayclar, aydnlanma ve moderniteyle karlayor.
Faruk Arslan
193
Selanik batllama rzgarlarnn en nce ve en gl
hissedildii yer. Bu cereyanlarn etkisine kaplan
Sabatayclar eski geleneklerinden arnmaya alyorlar.
Mesih beklentisinin ve dier domalarnn Aydnlanmac
fikirlere kar dayanmasnn imkan yok. Bu dnemin
dsal faktrne baktmzda da Osmanlnn bir sistem
krizi yaad ve Avrupa ile ilikilerinin ok karmak
olduu dnemler. Ve bunun neticesinde de 1908
Devrimine giden sre. 1923teki krlmann isel
nedeniyse geleneksel cemaatin sona ermesi. Bu dnemde
eski fikirlerle geleneksel cemaat korunamyor. nsanlar
bireysellemi, Aydnlanm ve artk eski fikirlere
inanmyorlar. Bu insanlar hem kendi geleneksel
dncelerinin hem de geleneksel slami toplumun
basks altndalar. Cumhuriyet onlara iki baskdan da
kurtulma imkn salyor. Bu yzden ou yeni toplumun
modern ve sekler bireyleri olmay tercih ediyorlar. Hatta
byk ounluu geleneklerini yeni kuaklara aktarmama
karar alyor. Kukusuz bu karar herkesi balamamtr ve
kk bir ksm insan yoluna devam etmeyi semitir.
Ama byk ounluu bu karara uyuyor. Nitekim
gnmzde Sabatayist kkenli insanlar arasnda konu
hakkndaki bilgisizliin en nemli nedenlerinden birisi bu
karardr. (iman, 2006). Bektailik kamuflaj zaten
Sabatayclara yeterince koruma salyor.
Selanik Dnmeleri hakknda ortaya atlan komplo
teorileri drt ayr dnemde ortaya atlmtr. 1908
Devriminin hemen sonrasna rastlayan birinci dnemde
sz konusu iddialar ttihat ve Terakki ynetimini
ypratmak amacyla ortaya atlmt. ngiliz
emperyalizminin karlan dorultusunda hazrlanan
Lowther Raporu bu iddialarn asl kaynadr. Lowther
Faruk Arslan
194
Raporu daha sonralar hakim dinin slam olduu
smrgelerde devrimci ttihat ve Terakki ynetimine
kar gelien sempatiyi yok etmek iin kullanlmt.
ngiltere tarafndan smrgelerde propaganda amacyla
datlan rapor sayesinde, Dou ilk kez komplo
teorileriyle tanmt.
Cumhuriyet Devrimi sonrasnda devrimi yapan kadrolara
kar muhalefet ve nfus mbadelesinin yaratt
toplumsal koullar Selanik Dnmeleri hakkndaki
iddialar tekrar gndeme getirdi. Daha sonra gndemden
den iddialar srailin kuruluu esnasnda tekrar canlanr
gibi oldu. Ama Selanik Dnmeleri hakkndaki komplo
teorilerinin drdnc ve asl ortaya k Byk
Ortadou Projesi srasnda gerekleti. ABDnin Trkiye
iin Kemalizm dneminin bittiini, Byk Ortadou
Projesine bal olarak Ilml slam dneminin
baladn iddia etmesiyle birlikte Selanik Dnmeleri ile
ilgili iddialar tekrar piyasaya ktlar. 1908 Devrimini
yapan ttihat ve Terakkiye kar mcadele esnasnda
imal edilen sz konusu iddialar, bu kez de Cumhuriyet
Devrimini yapan kadrolara kar kullanlmaya
balanmt. te yandan BOPun stratejik blgelerinde
yaayan neredeyse herkesin Yahudilerle akraba olduunu
ileri sren bu iddialar, blgede etkisini artrmaya alan
srailin de iini kolaylatrmaktadr. inde yaadmz
corafyaya gemite ngiliz emperyalizmi tarafndan
Lowther Raporu araclyla sokulan komplo teorileri,
gnmzde de ABDnin nn amaktadr. (Gnaydn,
2004).
Trkiyede yeni bir dnm yaanyor. Yeni bir
muhafazakar sermaye ve snf ortaya kyor ve Beyaz
Faruk Arslan
195
Trkler de diyebileceimiz eski Mason Bektai elit
gcn kaybediyor. Eski elitin paras olan Sabatayc
kkenlileri insanlarn rollerinin nemsizlemesinde bu
srecin de nemli olduunu dnyorum. Soner Yaln
ve Yaln Kk Sabatayclarn eitli slami tarikatlara
szdklarn ve buralarda faaliyet gsterdiklerini
yazdklar sansasyonel kitaplarda sylyorlar. Aslnda
Bektai kaleleride dmek zere olduu iin ii Beyaz
Mslman avna dntrdler. Soner Yaln ilk
kitabnda yapt metodolojik ve pratik hatalar daha
vahimini ikinci kitabnda tekrarlad. Bir kere ok ciddi
temel slam ve Sufizm bilgileri eksii var. Ayrca bir iki
rnekten yola karak genellemeler yapyor. Osmanlnn
son dneminde yaklak 400 tekke var stanbulda.
Sabatayist kkenli insanlardan Melami, Bektai ya da
Mevlevi olanlar var. 19. Yzyla kadar bu dorudur. Ama
bu tarihten sonra bu insanlarn ou Aydnlanmadan
etkilenmi ve agnostik ya da ateist olmutur. Bu nedenle
Bektailer ve Aleviler solcu kimlii benimsemitir.
Bektailie geerek sufileme 19. Yzyldan sonra
masonlukla beraber gelien bir sre. Elbette burada
slamn Yahudiletirilmesinden bahsedemeyiz. Kald ki
zaten Sabatayclk teolojik anlamda Yahudilikten, en az
Hristiyanlk kadar farkldr. Mesela Karaka grubunun
kurucusu Osman Baba, Baruhya Ruso, Yakup
Keridonun oludur. 1676 ylnda domutur. 1716
ylnda Mesihliini ilan etmitir. En radikal kol olan
Karaka grubu onu Sabetayn tek varisi olarak grmt.
Onu bu cemaat Lord, Senor Santo ve aynen Sabetay
gibi srailin Tanrs olarak kabul ettiler. Baruhya,
Tevratn 36 yasann ihtivalarn deitirdi.
Sabetaycla yeni bayramlar ekledi. Bektailiin iine
Faruk Arslan
196
girerek Osman Baba adn ald. 1721 ylnda gen yata
vefat etti. Trbesi ise, Karakalarn Hac yeri oldu.
Osman Baba Bektai tarikatnda Dede'lik derecesine
kadar ykselmi olup, mezar Bulgaristan'n Khaskovo
kynnn gney batsnda bulunuyor. Osman Babaya
bal kalan Karakalara, onun lmnden sonra
Polonyadan gelen ve Jacob Frankn Akenaz kkenli
mridleri olan Lehliler de katldlar. Karakalara Onyollu
denmesinin bir sebebi de Osman Babann, Hristiyan-
Musevi-slam-Bektai-Sufi-Kabalistik bir inan sistemi
yaratmasyd. Onyollu-Konyosos ismi daha sonralar
treyerek, Kalyoncu-Koyuncu oldu. Osman Babann
soyundan gelenlerin bir ksm, zmen soyismini aldlar.
Osmanl'nn nl maliyecisi Cavit Bey de bu soydan
geliyordu. Ona inananlar gnmzde gruplar halinde
stanbul, zmir, Bursa, Tarsus, Antalya, Tekirda,
Manisa, Denizli, Uak, Aydn ve Eskiehir'de
yaamaktadrlar. Krt Yahudileri'de bu grupla
evlenmektedirler.
Efendi yazar Soner Yaln'n 600 sayfalk kitabnda,
'Gizli dinli babakanlar, bakanlar, brokratlar,
iadamlar, medya mensuplar, askerler resm-i geit
yapyorlar... 400 yl kadar nce Biz mslman olduk
yalann kvran Sabetay Zvi ve yaknlarnn 200 kadar
aileden ibaret olduu biliniyor; bu sre ierisinde mthi
retken bir hayat geirmi olmallar... Hep birbirleriyle
evlenme zorunluunu dnrseniz, karmza kan
kadronun kalabalkl gerekten artc...
Evliyazadeler, Uakizadeler, Yemiizadeler Sabetayc
olunca, onlarla akrabalk ba bulunan herkes, Sabetayc
Sabetayc olmayanla evlenmez diye bir kural da olduu
iin, ayn kategoriye giriyor nk... Yaln Kk, bu
Faruk Arslan
197
kural, braniler Mslmanla evlenmez biiminde
yumuatyor... zmir deyip gemeyin; lkemizin nemli
pek ok ahsiyeti orayla bir biimde irtibatl... Selanikte
kurulan ttihat ve Terakki liderlerinin neredeyse tm,
Talat Paadan balayarak, gizli dinli imi zaten, iin
iine zmir de girince ember geniliyor... Efendi
kitabnn merkezindeki ailelere damat girenler, bata
Atatrk ve Menderes olmak zere, Cumhuriyet
tarihimizin en nemli isimleri... smet nnnn ei
Mevhibe Hanm da zmirli; Yaln Kk ocuklarn
Sabetayc olarak yetitirdi diyor onun iin... Soner
Yalnn kitabnda, Rahan Ecevitin babas Namk Zeki
Araln da ad geiyor... Celal Bayar ise Yahudi okulu
mezunu... ( Kvan 2004).
htida meselesi Osmanl imparatorluu dneminde hep
olagelen bir eydir. Pek ok Yahudi mslman olduu
gibi Polonyals, Rum'u, Macar', Srp' da hatta tek tk de
olsa Fransz muhtedilerin varln biliyoruz, bu kiiler
arasnda paa, sadrazam ve vezir olanlarn says hi az
deil. te yandan muhtedilerin mslmanl da tartma
konusu edilmemitir. Bugn bile Trkiye'de en ok
okunan Kur'an meallerinden birisi, Yahudi kkenli
mslman bir alim olan Muhammed Esed'in mealidir.
Mevlevi dedelerinden Esad Dede, Mslman-Trk
camiasnda itibarl yerleri olan Mehmet Akif ve Tahir'l
Mevlevi bata olmak zere pek ok isme hocalk etmitir.
Bu nedenle Esad Dede Avdeti olmasna ramen hayrla
yad edilen bir alimdir. Elbette bu gibi ahsiyetlerin
konumunu, Soner Yaln'n Tempo dergisine verdii
syleide olduu gibi, "Sabetayclar slama da szd" st
balyla verilmesi doru deildir. Bu sakat bir bak
asdr.
Faruk Arslan
198
"Szma" kelimesi Trkiye Komnist Partisi literatrnde
de partiye szan polis ajanlar veya ajan provokatrler iin
kullanlan, kt niyetlilii ifade eden bir kavramdr. Bu
kavram insanlarn inanlarn ve niyetlerini sorgulamaya
ynelik olarak kullanmak arlktr. Gerekten de
Avdetilerden mslman camiada hayrla yadedilenlerin
says ok fazladr, bunu bir 'szma' olarak deil bir
'katlma' olarak anlamak gerekir. Yukarda da
belirttiimiz gibi Osmanl dini evrelerinde ilimde
derinleen kiiler, kkenlerine baklmakszn batac
edilmilerdir. Osmanl dneminde Avdeti kkenli pek
ok insan, Avdeti kkenli olmayan binlerce insan gibi,
kendilerine en yakn bulduklar tasavvufi yaplara
mensup olmulardr. Bu balamda Bektailik, Mevlevilik,
baz Kadiri, Rufai, Rfai, Celveti gibi dier tarikatlere
kyasla daha serbest, daha geni, daha hogrl olduu
dnlen tarikatler, Avdeti mslmanlarn ilgi
gsterdii tasavvuf gruplar ierisinde yer almlardr.
Bunun bir szma olduunu iddia etmek iin yorumdan
ok gl kantlara ihtiya var. Dier taraftan Avdetiler
iinde, kltrel ve etnik kodlara sahip olmak dnda eski
inanlarn u ya da bu ekilde yaayanlar varsa bile, bu
tartlmas yahut itham edilmesi gereken bir ey deil,
hogryle karlanmas gereken bir eydir. (Muradolu,
2007).
Devletde bunlar olup biterken Anadolu halk, bu
tartmalardan habersiz veya ilgisiz yaamtr. Ben daha
ocukken orum'da ok yakn bir arkadam bana gelip
kendisinin Alevi olduunu sylediinde, ben ne farkeder
ki? demitim. ok armt. Belli ki, kendisine
retilenler benim iin gya farkedecei ynndeydi. Bu
memlekette, ok ilgintir, Trk Snnilere Alevileri
Faruk Arslan
199
sorduunuzda bir dmanlk ya da bir art niyetli sz
duymazsnz. Laf edenler de zaten kendini din
koruyucusu zanneden birka kendini bilmezdir. Ayn
soruyu Alevilere sorarsanz, Snnilerin kendilerine
dman olduklarn sanrlar ve daima uzak durmaya
alrlar. Snnilerce kesinlikle byle bir ey yok iken,
Alevilerce neden byle bir his olduunu uzun yllar
anlayamadm.
Bunun sebebi, Sabetayc Yahudiler, daha dorusu mason
Bektailerdi. Alevilerin iine 19.-20. yzyldan itibaren
szm ve maddi zenginliklerinden dolay ykselmeyi
baararak, esas ve gerek Alevi ailelere szlerini
geirmi, ve bu andan itibaren Alevilerin gvenini
kazanarak onlarn temel dnce retilerini
deitirmilerdi. Kutsal Dedelik nvann dahi alarak ve
bazlar da kendi gelitirdikleri gelenekler ve Alevilik
tarihi kitaplar yazarak Alevi insanlarn doutan itibaren,
Sabetayc mahsl bu doktrinlerle beyinlerini
ykamlard.
Sabatayclar, Aleviliin Sar Keeli Trkmenleri, Kayalar
Bektaileri, Ali Kolular ve Babailer (Otman Baba)
kollarna girdiler. zellikle Sar Keeli ve Kayalar
Bektailer Kolu, Yunanistan'n Selanik iline bal Vardar
nehri yaknnda bulunan Gevgeli ilesi, Nutya, Kara
Sinanl, Alaklar, Vodina, Kilkis , Mayada, Poroy
kylerinden mbadele ile g ettirilmilerle doluydu. Bu
toplum, Tekirda iline bal arky ilesinin, Umak
dere, Gazi ky, Hasky, Kirazl, inarl, Yukar ve Aa
Kalam, Mrefte, delibalar kylerine yerlemiti. Bir
ksm ise, stanbul, Bursa, zmir, Balkesir, anakkale,
Edirne ve Krklareli'ne yerletiler.
Faruk Arslan
200
Kayalar Bektaileri ise, Babagn koluna bal olan
guruplar iinde yer ald. Gnmzde; Krklareli, Kean,
Tekirda ve Manisada toplu halde mahalleler kurdular.
Bu toplum mensuplarnn tm Bektai kkenli
Yunanistan'n Kayalar kasabas ve evre kylerindendir.
zellikle bu iki kol Sabetayclarla ayn zellikler
tayordu. Bu yllarda Sivasa hkmet greviyle gelen
Man soy isimliler Sabetaycyd Bektai Aleviydi.
Blblderesi Mezarl sadece Sabetayc Mezarl
deildir. Mezarln aa kesimlerinde Aleviler de
yatyor. Bu zatlar Alevilie girmi Sabetayclardr.
Bunlar hangi guruplarn mensuplardrlar? Rahmetli
Bedri Noyan neden Sabetayclar iinde gsterilir?
Halifebaba Turgut Kocann Mason, Bektai ve Melami
ttihat Terakki yeleri isimli listesinde (Toplumsal Tarih,
Ocak 2002, s.16) Bektailerde iki rgpl dikkati
ekiyor. eyhulislam rgpl Hayri ve Mustafa Hayri
rgpl. eyhlislam da nasl Bektai oluyor derseniz,
oluyor ite
Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisinin
1832. Sayfasnda bir fotoraf yer var; fotorafta ttihat ve
Terakkinin ilk Merkez-i Umumi yeleri var. Bu
yelerden birisi de Hayri (rgpl) diye belirtilmi.
Hayri Efendi, ttihat ve Terakkinin Selanik ubesi
kurucusu ayn zamanda.
Larousseun Hayri Efendi rgpl maddesinde, Hayri
Efendinin Hukuk Fakltesi mezunu ve 1908 sonras
milltevekili seildiini, srasyla Evkaf Nazr, Adliye
Nazr ve reya Devlet Reislii yaptn, 1914te de
eyhlislamla getirildiini, Osmanl Devletinin Birinci
Dnya Savana katldnda ilan edilen "Cihad
Ekber"in da eyhlislaml dnemine denk geldiini
Faruk Arslan
201
sylyor. Ermeni Krm sulusu olarak Maltaya
srlm. Turgut Koca, ttihatlardan iki Bektai
rgpl yazm.
lhami Soysal, Masonlar ve Masonluk isimli eserinde
yle yazm : "Cumhuriyet dnemi Babakanlarndan da
mason olanlarn says sanldnndan ok daha fazladr.
Sleyman Demirele gelinceye kadar Rauf Orbay, Ali
Fethi Okyar, Hasan Saka, Dr. Refik Saydam, Suat Hayri
rgpl ve Naim Talu da mason babakanlardr." (s.416)
lhami Soysal, yle devam ediyor : " Belkemiini
1965 seimlerini kazanacak olan APlierin oluturduu
hkmette Babakan Suat Hayri rgpl masonluu
babas Evkaf Nazr Hayri Efendiden tevars etmitir.
Babakan Yardmcs olan o srada Meclis dnda
bulunan AP Genel Bakan Sleyman Demirel
masondur.(s.425)
Suat Hayri rgpl, 1903 am doumlu. Galatasaray
Lisesi mezunu, ticaret yargl yaparken milltevekili
seilmi. kinci Saraolu Hkmetinde Gmrk ve
Tekel Bakanl yapm. Kahve yolsuzluuna kart
iin Yce Divanda yarglanm. TBMM Bakanl da
yaptktan sonra nemli lkelerde (Almanya, ngiltere,
ABD) bykelilik yapm. 1961de Kayseriden
bamsz senatr sonra da Senato Bakan olmu. 1963te
de AP, CMKP (MHPnin temeli olan parti) ve YTPnin
oluturduu koalisyonda bamsz olarak Babakan
olmu. "Tanr" yr ya kulum dedii iin bundan sonra
da Cumhurbakannca kontenjan senatr olmu.
(Larousse)
Suat Hayri rgpl Babakan iken Ticaret Bakan da
Turan Kapanldr. Yesevizadeden Turan Kapanlnn
Selanik doumlu, lhami Soysaldan da mason olduunu
Faruk Arslan
202
reniyoruz. Bu hkmetin mason bakanlar elbette
sadece bu isimler deil.
u satrlar John Freely'nin Kayp Mesih adl kitabndan:
"(Sabatay) O srada orada bulunan ve kendisine kar
olduklar bilinen bahahamla beraberindeki haham,
Kutsal Kitap'ta sz geen "eti yenmeyen pis
hayvanlara", (...) Benveniste'yi bir deveye, dier
haham da srasyla bir yaban tavanna, domuza ve
tavana benzetmitir."
Bildiiniz ve yukardaki pasajlarda grld gibi
museviler domuz eti yemezler. slm'da da domuz murdar
bir hayvandr ve eti haramdr. Ancak tavanla ilgili bir
yasak yoktur. Byle bir yasaa alevilerde tesadf edilir.
Alevilerin tavan eti yememeleri hangi sebeptendir,
dorusu tam bilmiyorum. Onlardaki bu uygulamada
yahudilerin, dolaysiyle sabatayclarn tesiri var mdr,
yoksa bu bir rastlantdan m ibarettir, sadece merak
ediyorum.
"Sabetay mektubunu her zamanki gsterili szleriyle
bitiriyordu: "Baba'nn katna ykseltilmi adam, Kutsal
Aslan, Kutsal Geyik, srail'in ve Yahuda'nn Tanrs'nn
Kutsanm olan Sabetay Mehmet Sevi byle buyurdu."
Bu satrlar da ayn kitaptan. Demek ki Yahudilikte aslan
ve geyik, ama ikisi bir arada kutsal saylyor. Zaten
Zwi(Sevi) geyik demek. Aslan ayn zamanda
Yerualayim'in (Kuds) de sembol. Aslann her kltrde
ve bu arada Trklerde de bir yeri var. Trklerin tarihinde
pek ok Arslan ismi tayan ahsiyet mevcut. Kuvveti ve
heybeti sebebiyle insanlarmz onu severler.
Mslmanlkta ise ne aslana ne baka bir hayvana
kudsiyet izafe edilmez. Evet Hz. Ali iin "Allah'n
Aslan" tanmlamas yaplr, o kadar. Ancak iilerde,
Faruk Arslan
203
Alevi ve Bektailerde Hz. Ali'yi temsilen aslan figurlar
kullanlr. Bektailer ise Hac Bekta'n hayli
resimlerinde bir kucanda aslan teki yannda geyii
tasvir ederler. Her ne kadar Trklerde hep kurtla kuzu
karlatrmas yaplarak misal getirilse de, bu motif
avcyla kurban dostane bir ekilde yanyana getirmek
felsefesi olarak anlalabilir. imdi akla gelen soru u;
Gemite Bektai Tarikat iinde yer alm Sabatayclar
kutsal aslanla, kutsal geyii bu inan sistemine tamlar
mdr? Bunlar tesadfi benzerlikler mi? Bu sorular soran
uzun zamandr Sabataycln reklamn Gkyz ve
Sandalc kod adlaryla yapan Sabatayc Tayfun Er.
Gerek ismini ilk defa burada okuyorsunuz.
Dnmeler, Sabatay Sevi zamanndan beri Balkanlarda,
Edirnede, stanbul ve zmirde baz Bektai, Mevlevi,
Melaimi, Halveti ve hatta baz Naki tarikatlarna sirayet
etmiler. Onlarn bugnk eitleri adetlerinin mimar
olmulardr. Mesela; Bektailikteki mum snd olay,
Mevlevideki eitli inan ve adetler gibi. Cumhuriyetten
sonra da genelde tarikat, tekkeler, zaviyeler yasakland
halde bu tarikata dokunulmamtr. Ve baz tarikat
eyhlerine de dokunulmamtr. Bu tr sirayetler onlar bu
toplum iinde ok iyi kamufle etmi toplum onlar pek
fark edememitir. Onlar kendilerinden sanmlardr.
Mesela, u anda Ankarada Bektai tarikatnn iki nemli
dede-babas dnmedir. Mevlevi tarikat eyhi dnmedir.
(Er, 2003).
Sabatayclar, tarihi sre iinde bunlar gruba ayrlrlar.
Kapaniler, Karakalar, Yakubiler. Daha ok Selanik,
zmir, Edirne ve stanbulda younlamlardr. 1900li
yllarda Selanikin nfusu 150 bin civarndadr. Bunun 60
bini yahudi kimlikli 20 bini dnme olmak zere 80 bini
Faruk Arslan
204
yahudidir. Bugn Trkiyede takriben 200 bin dnme 100
bin yahudi aznlk kimlikli olmak zere 300 bin civarnda
yahudi vardr. Selanikin, Osmanlnn ykl ve Trkiye
Devletinin kuruluunda byk rol olmutur.
Osmanlnn yklmas iin alan Jn Trkler ve ttihat
terakki Partisi, eitli mason lojalar, Abdulhamid IIyi
1908de grevden indiren Hareket Ordusu Selanikte
kurulmutur. Ayrca Jn Trklerin liderlerinin hemen
hemen tamam ttihat Terakki Partisinin liderlerinin
nemli bir kesimi dnmedir. Pek ou mason Bektaidir.
Sabetayclar en ok Bektailik iinde daha sonra da
Hurufilik, Mevlevilik, Melamilik iinde grlyor. Hatta
Nakibendi Sabetayclar da vardr.
slam mistisizmi ile Yahudi mistisizmi bu tarikatlarda
buluuyor. Sabetaycla en yakn reti Hurufiliktir.
Bektai denilen tarikat mensuplar, Hac Bekta- Veliye
bal olarak Anadolunun din, iktisad, asker ve sosyal
teekkl olan Ahilik tekilatna byk yardm ve
hizmetlerde bulundular. Fakat, Bektai denilen bu
tarikatn hak yolda olan mensuplar zamanla azald.
Tekkelere, kendilerini Bektai gsteren Fadlullah-
Hurufinin bozuk fikirleri yayld. Bir mddet sonra da
hakiki Bektailik tamamen unutularak yerini hurufi
fikirleri ald. Bugn Bektai denince iki eit insan
anlalr: Birincisi, hakiki doru Bektai olup, Hac
Bekta- Velinin gsterdii hak yolda giden temiz
Mslmanlardr. kincisi sahte, yalanc bektailerdir.
Bunlar bozuk yolda olan hurufiler olup batla ismi ile
anlrlar. Bektailiin iine szp, adeta istila eden
Hurufilik nedir, ilerideki blmde bunun zerinde
duracaz.
Faruk Arslan
205
Aadaki belge Sabataycln reklamn yapan web
sayfalarnda dolayor. Doruluundan kuku duysamda
Yahudi Bektaileri deifre ettii iin yer veriyorum:
BR BELGE: "PROCURATOR AMPLUS"- MTYAZLI
DAREC

Belgenin asl Franszca. Sarah Aliye Rana tarafndan elde
edilen bu belge talya'da Vino Ponti'nin zel
ktphanesinde 268 no. ile bulunmaktadr.

PROCURATOR AMPLUS

CASTELLUM DuoEt Vgnt Excellence,

La rgion du Castellum-Aegis Centrum, comprenant le
prfecture de Smyrne et une partie du prefecture de
Magnsie, est habite par une population de plus de
10.000 J uif-Bakhtasis auxquels il faut ajouter 3.000 J uif-
Bakhtashis du prfecture de Palo-Castro. Ils y ont
migr depuis 1910; ils attendent anxieusement la
libration de leur Patrie pour regagner leurs foyers.Le
gouvernement de Kemal Pacha, aprs entente apocryphe
avec Thalamus, a accord 15 siges aux J uif-Bakhtasis
dans l'Assembl National.Les J uif-Bakhtasis ont t
convertis l'Islamisme, il y a environ 150 ans: ils gardent
encore les pratiques juives, ils conservent le Torah et les
livres de prire comme de prcieuses reliques et ils
parlent entre eux la langue juive.Les ayant pris sous ma
protection sur la demande, on aurait pu supposer que
c'etait un but de proslytisme que j'avais accd cette
demande.L'Excellence Bozkurt Beg m'adressa une lettre
pour me confier le pouvoir:'C'est des J uifs nous avons
Faruk Arslan
206
pris cette contre, c'est eux que nous la remettons
aujourd'hui. Nous allons vous livrer aussi les synagogues
que nous avons transformes en mosques, transformez-
les de nouveau en synagogues, si vous les croyez
bon'Mais dans un esprit d'apaisement des passions j'ai cru
bon de ne pas y toucher, de les valuer aprs.Par ordre du
gouvernement Turc, aucune mesure concernant la
population J uif-Bakhtasis n'a t prise par les autorits
sans que je sois consult. Lorsque la bureaucratie Turc
s'est dsagrge en Musulmans, ils ont continu
reconnaitre mon autorit et montrer leur confiance
l'lment J uif-Bakhtasi.Ils m'ont instamment pri de faire
partie du Grand Autorit de sauver la rgion des excs
Musulmans.En meme temps l'Excellence le chef d'Etat-
Majeur m'crivit une lettre me demandant d'organiser un
rgiment des J uif-Bakhtasis, reconnaissant par la- meme
l'influence et l'importance de l'lment J uif-Bakhtasi de la
rgion. Les officiers et les autorits lgales continuent de
nous tmoigner la confiance la plus absolue.Les J uif-
Bakhtasis se sont montrs dignes de cette confiance; ils
ont pu assurer la vie et les biens des officiers et des
autorits lgales. Malgr le trouble des consciences et les
difficults exceptionels qui se sont prsentes, il n'y eut
aucune perturbation.Ces faits dmontrent que le
gouvernement de l'Excellence Moustapha Kemal Ataturk
a reconnu que les J uif-Bakhtasis taient leurs seuls
succeurs et les seuls capables de gouverner le pays, une
fois l'idologie musulmane abolie. En tout cas il a
reconnu l'influence prpondrante de l'lment J uif-
Bakhtasi.Dans les circonstances les plus difficiles, les
J uif-Bakhtasis ont pu assurer un ordre parfait. Avec mes
Faruk Arslan
207
remerciements anticips, veuillez agrer, Excellence,
l'assurance de ma parfaite considration.

Farhi Gollanzo
PROCURATORS
myrne, le 16 Mars 1937

Trke evirisi

MTYAZLI DAREC

22 No.lu KALE Hazretleri

zmir vilayetiyle, Manisa vilyetinin bir ksmn ihtiva
eden Kale-Merkez Ege blgesinde 10.000'den fazla
Yahudi-Bektai nfusu ikmet etmektedir ve bunlara
Paleo-Castro (Balkesir) vilyetindeki 3.000 Yahud-
Bektai'yi de ilve etmek lzum eder. (Onlar) Oraya 1910
ylndan itibaren hicret ettiler; Vatanlarnn hrriyete
kavumasn ve ocaklarna (ortamlarna) geri dnmeyi
sknt iinde bekliyorlar. Oda ile (varlan) haf (gizli)
mutabakattan sonra Kemal Paa idaresi Yahudi-
Bektailer'e Milli Meclis'te 15 adet sandalye (koltuk)
tahsis etti.Yahudi-Bektailer yaklak 150 yl evvel
slm'a ihtida ettiler: Yahudi pratiklerini hl muhafaza
ediyorlar, Torah' ve dua kitablarn deerli kalntlar gibi
koruyorlar ve aralarnda bran lisanyla
konuuyorlar.Taleb zerine onlar himyeme almam
suretiyle, bu talebe itirak etmi olmam bir dnmelik
gayesi olarak kabul edilebilirdi. Bozkurt Bey hazretleri
iktidar (salhiyyeti) bana emanet (ettiini gsteren) bir
mektub gnderdi:'Biz bu emaneti Yahudiler'den aldk,
Faruk Arslan
208
bugn onu yerine iade ediyoruz (onlara geri veriyoruz).
Camilere evirdiimiz sinagoglar da size vereceiz, eer
iyi olacana inanyorsanz onlar yeniden sinagoglara
evirin. 'Fakat ihtiraslarn arl (basks) esprisi
dahilinde, onlara dokunmamann, daha sonra
deerlendirmenin iyi olacana inandm.Trk
hkmetinin tlimat gerei, benim deerlendirmem
(tavsiyem) olmakszn, yetkililer tarafndan Yahudi-
Bektai toplumunu alkadar eden hibir l ortaya
konmad (karar alnmad).Trk brokrasisi
Mslmanlar'la mutabk olmad zaman (olmad
mddete), benim yetkimi tanmaya ve Yahudi-Bektai
unsuruna itimad etmeye devam ettiler.Benden
mtemadiyen, blgeyi Mslman artklarndan kurtarmak
iin Byk Otorite'nin bir paras olmay rica ettiler.Ayn
zamanda genelkurmay bakan hazretleri, blgedeki
Yahudi-Bektai unsurunun ehemmiyetini ve tesirini
tanyan (ona minnet duyan) ve benden bir Yahudi-Bektai
(sistemli) birliini organize etmemi taleb eden bir mektub
yazd.Yahudi-Bektailer bu itimaddan gurur duydular;
Kanun yetkililerin ve subaylarn iyiliini (huzurunu) ve
hayatn garanti edebildiler. Sergilenen uur
bulanklklarna ve istisnai zorluklara ramen hibir
karmaa olmad. Bu olup bitenler gsteriyor ki, Mustafa
Kemal Atatrk hazretleri, bir kere Mslmanlk ideolojisi
bitip tkenmeye grsn, Yahud-Bektailer'in
kendilerinin tek halefi olduklarn ve lkeyi idare etmeye
kabiliyetli yegne (toplum) olduklarn grd (bildi,
farketti). Her hl-u krda, Yahud-Bekta unsurunun ar
(clib-i dikkat) tesirini grd (bildi, tand).En zor
artlarda, Yahud-Bektailer mkemmel bir nizam
kesinletirebildiler. Hazretleri, mkemmel niyetimin
Faruk Arslan
209
kat'iyetini ncelikli teekkrlerimle beraber (ltfen) kabul
buyurunuz.

Farhi Gollanzo IDARECI zmir, 16 Mart 1937

Yahudi Bektai unsurlarn varln gsteren,
http://www.sabetay.50g.com adl web sayfasndan
aldm bu belgede tercman u notu dm:

1- 1. paragrafta geen 'vatan'dan kast 'Arz- Mev'ud'dur.
2- Oda (Thalamus), KALE'nin idari kadrosudur.
3- Bu mektubda, kaleme alann hitab ettiinin kim olduu
belli deil fakat
muhtemelen Dnya Siyonizm Kongresi'ne veya onun
birimlerinden birine hitab ediliyor.
4- ok deerli bir belge olduuna bhe yok.
5- Vino Ponti ktbhanesi Vatikan iindedir.
6- Kale'den kast gizli bir tekilttr, daha st tekiltlara
Kule denir ve merkezidir.
7- Gollanzo ailesinin bir kolu Almanya dier kolu
spanya mahreli olub katksz Yahudidir
8- 'Procurator' kelimesi Latince olub ayn zamanda 'ajan'
mnsna da gelmektedir.

imdi sra asl vurgulamak istediimiz Mason Bektai
derin devletini irdeleyebiliriz.






Faruk Arslan
210


Onuncu Blm
MASON BEKTA DERN DEVLET

Yazar Reha amurolu, Bektailiin son dnemlerine
doru blndn savunuyor. Havas ve avam gibi iki
ayrmn ktn belirten amurolu u grte: O
zamandan bu yana bir yere evrildiini sylemek zordur.
Avami kesim ve Havas ayrm kmtr daha ok ortaya.
Avamiler otantik olduunu dndkleri Bektailii
srdrrken Havas arasnda masonik eilimler reva
bulmutur. Maalesef; Alevilik, Bektailik ve Mevlevilik
gibi merep ve mezheplerde, masonlarn klf ve din
dmanlarnn karargh yaplmaya alet edilmitir.
zellikle XVII. yzyln sonlarndan balayarak
serkelii, yamacl, yol kesicilii ve ekiyl
Osmanl mparatorluu'nun bana byk gileler am
olan Yenieri Oca'nn lvedilmesi daha XVIII.
yzyln ilk eyreinde dnlmse de bunu 15 Haziran
1826'daki diryetli operasyonuyla baaran Sultan II.
Mahmud olmutur. Vak'a-i Hayriyye (Hayrl Olay) diye
anlmakta olan bu operasyonda yalnzca stanbul'da bir
gnde 10.000 ve bunu izleyen iki ay zarfnda da tarada
bir o kadar yenieri ortadan kaldrlmtr.
Yenieriler Hac Bekt- Vel'yi ocaklarnn pri ve
mnev efendisi olarak saydklarndan her yeneri
ocanda bir Bekt Babas bulunurdu. Pdih,
Bektler'in yenierilerin serkeliklerini nleyecek yerde
Faruk Arslan
211
onlar kkrttklarn da eitli veslelerle tesbit
ettirdiinden 8 Temmuz 1826 gn btn Bekt
tekkelerinin kapatlp bunlarn baka tarkatlara (ve
zellikle de Naklie) tahsisine ve Bektler'den de
sulu bulunanlarn damna ve dierlerinin de eitli
yerlere srlmesine karar verir. Bu yzden Bektler'in
byk bir blm takyye uygulayarak baka tarkatlara
intisb etmilerdir.
Bu trihden balayarak Bektler de onlara tikad
asndan yakn olan Anadolu Alevleri'nin bir blm de
Osmanl Hnedn'na kar, tpk Mbed valyeleri'nin
Fransa Hnedn'na besledikleri gibi, bir hn ve kin
beslemee balamlardr. Hn ve kinin Sultan
Abdlaziz'in ehdetinde de rol oynam olduuna dair
trihilerimiz tarafndan iddialar ileri srlmtr.
Bunlarn ispat edilebilmi iddialar olmamasna ramen,
bu me'um hdisenin hazrlayclar ve ba aktrleri
olarak ithm edilenlerin hem Bekt ve hem de (mesel
Mithat Paa gibilerinin) mason olmalar acab yalnzca
bir tesdf mdr?
XIX. yzyln sonlarna doru Mekteb-i Tbbye'de Sultan
II. Abdlhamid'in idresinden rahatszlk duyan mteriz
bir grup renci 1889 ylnda, ad bir takm deiiklikler
geirdikten sonra 1908 ylnda ttihad Ve Terakk
Cemiyeti'nde karar klacak olan ttihad- Osmn
Cemiyeti'ni kurmu; ve ayn yl iinde Fransa'da
yaamakta olan ve Jn Trkler diye tannan ve Pdih'a
kar olan bir grupla temasa gemiti.
Jn Trkler'in hemen hepsinin Fransz Dileri Bakanl
tarafndan paraca desteklendii ve Fransz Mason
Localar'nda tekrs edilmi, Fransz htilli'nin hayrn
Faruk Arslan
212
kimseler olduklar bugn delilleriyle ortaya karlm
bulunmaktadr. Masonluk ngiltere, Belika, Hollanda,
Danimarka, Norve ve sve krallarnn zten mason
olmalar hasebiyle orada ihtillci uygulama
bulamayacan bildiinden Jn Trkleri kendisi iin
nmet bilip onlara Osmanl'y ykmak zere gerekli
destei sevinle salamtr.
Bu bakmdan Jn Trkler hem ttihad ve Terakk
Cemiyeti ve hem de Trkiye'deki Mason Localar iin
verimli bir fidelik grevi if etmilerdir. Sultan II.
Abdlhamid'in affyla Trkiye'ye dndkleri zaman Jn
Trklerin, Osmanl Hnedn'na kar duyduklar hn ve
kin bakmndan aralarnda hemen bir sempatinin olutuu
bir topluluk ise Bektler olmutur. Bektlerin nde
gelenleri zten 1867 ylndan balayarak Msrl Prens
Mustafa Fzl Paa syesinde Mason Localar'nda tekrs
edilip mason olmu bulunmaktaydlar. Bu arada air
Nmk Keml'in, Talt Paa'nn ve eyhlislm Ms
Kzm'n da hem mason ve hem de Bekt olmalar
ibretle kaydedilmesi gereken bir husustur.
Cumhriyet'in kuruluunu izleyen yllarda, Hilfet'in
ilgsnda ve ayrca harf, takvim, apka inklblarnda,
eznn ve Kur'n'n Trke tilvet edilmesi
uygulamalarnda ve dierlerinde Trkiye'den ykselmi
olan gizli-kapakl ya da ikr itirazlar arasnda tek bir
Bekt ya da Alev yer almam olduu gibi Fransz
htilli'nin akabinde kurulmu olan ihtill
mahkemelerinin hukuk, usl ve uslb bakmnan birer
kopyas olduu izlenimini veren stikll Mahkemeleri
esnsnda da mahkm olan Bekt ya da Alevye
rastlanmamaktadr.
Faruk Arslan
213
Sultan II. Mahmud'dan sonra sessiz kalan Bektailer, 19.
Yzyl Osmanl tarihinde byk seyri olan Jn Trk
Hareketi'nde byk rol oynad. Hac Bekta'tan sonra
kimlik deitiren ve hayli karan Bektailik'te az ok
tasavvuf, byk miktarda Hurufilik, Babailik, Batnilik,
hulul ve tenasuh, Caferilik, iilik, mamilik, amanilik,
Lamalk gibi eski ve yeni birok unsurlar vardr. Bu
yzden iinden klmaz bir ekil almtr. Sultan II.
Mahmud'un yenierilikle birlikte Bektailie de byk bir
darbe vurmasndan sonra bir mddet sessiz kalan
Bektailer, daha sonra baz siyasi faaliyetlere
girimilerdir. 19. Yzyl, Osmanl tarihinde byk seyri
olan Jn Trkler hareketinde Bektai dervilerinin rol
olduunu, Ernest Ramsaur 'The Bektashi Dervishes and
the Young Turks' (Moslem World dergisi 1942)
makalesinde incelemi ve ilgin neticelere varmtr.
Bektailer'in Masonlar'la da ilikileri olmutur. nemine
binaen Ernest Ramsaur'un makalesinin bir blmn
aaya alyoruz:
'Richard Davey, 1897'de bu tarikatn Fransz mason
localar ile ilikisi olduunun sylendiini duyduunu
yazar. 1867'lerde baz Mslman arkadalarnn
Avrupa'ya gittiklerinde mason localarna girdiklerini
yazan Brown, Bektailer konusunda unlar
sylemektedir:
Bektai tarikatndan dervilerin kendilerini mason gibi
grmelerini ve onlarla karde olduklarn iddia etmelerini
garipsedim. Masonluun Trke karl Farmason'dur
ve (dindar Trkler arasnda) birine hakaret etmek iin
kullanlr. Fakat Bektai kelimesi iin de ayn ey sz
konusudur. Zira Bektailer, benim anlayamadm bir
sebepten tr Mslmanlar, hatta dier dervi tarikatlar
Faruk Arslan
214
arasnda bile saygn bir yere sahip deildirler.'
Ayn ekilde dier bir yazar da, Bektailer konusunda
yle der: 'Onlar 18. ve 19. Yzyl balarnda
yenierilerle birlikte Osmanl slahat hareketlerinde
masonlarn Avrupa'daki slahat hareketlerinde
oynadklarna benzer. Voltaire'in taraftarlarndan Fazl
Bey'in yeniden dzenledii bu tarikat, 100 yl kadar bir
sre Gen Trk Hareketi'nin tekilat olarak kald.
Faaliyetleri, baka maksatlar iinde felsefi, edebi, ilmi ve
siyasi idi. Richard Davey de bazen Fazl Bey, bazen
zzettin Bey olarak sz ettii tarikata mensup birinin
Voltaire'in etkisinde kaldndan sz eder ve 'stanbul'a
dndnde, zaten gizli bir cemiyet niteliinde olan
tarikata, zamanla byk etki yapacak baz felsefi ve zgr
dnce ile ilgili grler getirmiti' der.
u halde denilebilir ki, Trkiye'deki Bektailer,
milliyetilik duygusuna, bir yere kadar da olsa sahiptiler
ve eitli davalar peinde koan kimseleri evrelerinde
toplayacak kadar liberal grlydler. Kadnlara bile
tarikat iinde eit haklar tannmt. Tarikat mensuplarnn
halifelik konusunda iiler'in imamlk ilkesine daha yakn
olmalar dolaysyla, Osmanl padiahlarnn halifelikle
ilgili iddialarn olumlu karlamamalar, Bektailer'in Jn
Trk Hareketi'ni desteklemeleri iin bir dier sebep
olarak gsterilebilir. Birge, Bektailer'in Yavuz Sultan
Selim'in 1514'te ah smail'e kar at sava, ii
ranllar'a yaknlk duyduklarndan tr engellemeye
altklarn syler. Bu sebeple Abdlhamid'in halifeliin
etkinliini yeniden canlandrma konusundaki gayretleri,
Bektailer'in kar bir tutum benimsemelerine nayak
olmu olabilir.

Faruk Arslan
215
1931'de, Trkiye Cumhuriyeti iindeki btn dervi
tarikatlarnn kaldrlmasndan alt yl sonra, kendisi de
Bektai olan Ziya Bey, Bektailik zerine bir seri yaz
yaynlamt. Vard netice, Cumhuriyet'in Bektai
tarikatnn uzun sredir gerekletirmeye alt
slahatlar tamamlad, dolaysyla bu tarikatn artk
gereinin kalmadyd. ngrdkleri slahatlar arasnda
hilafetin kaldrlmas, kadnlara eitlik tannmas ve dini
taassubun azaltlmas da vard.
Ancak Bektailerin her zaman diergamlkla hareket
ettiini de syleyemeyiz. Hasluck, Bektailerin
propaganda yaptklar lkelerde, dini stnlk kazanmak
emelinde olduklarn, 1908 ihtilali sralarnda bile
Arnavutluk'ta bir Bektai devleti kurmay umut ettiklerini
yazar. Ayrca, 1880-1881 Arnavut Milli Hareketi
srasnda Gney Arnavutluk'un bir ksmnn Yunanistan'a
verilmesi ihtimali ortaya ktnda, Abdlhamid'in
Bektailer'den phelendiini de sylemektedir. Hasluck,
'Bu sralarda Gney Arnavutluk halk, Abdul Bey
Frasheri kumandasnda grnte Trk blgesine
gelebilecek herhangi bir tehlikeyi savunmak iin
ayakland. Fakat gerekte ama, Arnavutluk'un bamsz
bir devlet olmasyd' diyerek konuya aklk
kazandrmaktadr.
Bektai tarihi uzmanlyla tannan yazar Melikoff,
Namk Kemali inceledii aratrmasnda mason
bektailerin klcal damarlarn gsteriyor:
Suflie doru eilimleri olan Namk Kemal, bir Bektai
ailede dnyaya geldi. Bektailiini, byk bir olaslkla
ailesine, ana tarafndan borlu; nk, Namk Kemal,
hayatnn ilk 19 yln -bylece yetime dnemini-
annesininbabas Abdlltif Paa'nn yannda geirdi.
Faruk Arslan
216
Abdlltif Paa, valiydi. Namk Kemal'in soylu, ama
varn-younu yitirmi bir aileden olan babas Mustafa
sim Bey, kaynpederine baml bir halde yayordu.
Bylece, gen Namk Kemal'in eitimini ynlendiren
Abdlltif Paa olmutur. Namk Kemal, ilk iir
deneyimlerini bu dnemde yapt. Abdlltif Paa'nm
ynetiminde Farsa ve Arapa rendi ve Osmanl tarihi
ile tant. Bundan u sonuca varabiliriz: Kemal, gen
yandan balayarak entelektel gelimesine damgasn
vurmu olan Bektai etkisini ailesinde ana tarafna
borludur.
1885'te, Namk Kemal henz 15 yandayken, Abdlltif
Paa, Kars'tan sonra Sofya'ya kaymakam tyin edildi.
Namk Kemal, ilk iir denemelerine ite bu Sofya'da
balad. Genliinin iir defterlerinde, Klasik Iran ve
Arap yazarlarnn etkisinde yazlm gazeller ve nazireler
bulunuyor; bunlar arasnda, zellikle hayli ok sayda
Kerbel mersiyesi, yani Kerbel ehitlerine dklen
gzyalarn dile getiren iirler de var. Bu bir iir trdr
ki, ran edebiyatnda pek gelimitir; ancak, Trk
edebiyat da ondan geri kalm deildir; nitekim, en gzel
Kerbel mersiyeleri Fuzul'nindir, onun aheserlerinden
biri olan Hadikatssuada (Mutlulua Ermilerin Bahesi),
haksz ve zalimce ldrlm Kerbel ehitlerine duyulan
aclar dile getirir. Kerbel mersiyelerinin dnda, Namk
Kemal'in iir defterlerinde, Ali akyla dolup taan
msralar grlyor: rnein, ahmdr Ali; ayrca Eref
Paa'nn Aleviyiz diye balayan bir gazeline nazire.
Liberal, hogrrc ve herkese benimsenmi tre ve
inanlar karsnda bamsz dnceleriyle tannm olan
Bektai tarikat, ezilmileri desteklemesi dolaysyla,
Osmanl mparatorluu'nda entelektel yaam
Faruk Arslan
217
etkilemitir; ve bu destek, iir ve mzik olarak, sanatsal
biimlerde kendini gstermitir. Bu ezilmiler
topluluunun, her eyden nce mistik ve dinsel bir
nitelii vard; nk bu topluluk, vaktiyle Kerbel
ovasnda katledilmi olan ehitlere dklen
gzyalarndan domutu; ancak, daha sonralar, bu
dinsel hak davas siyasal bir renk kazand ve ehitler, her
trden adaletsizlik ve baskyla karlaan herkes iin bir
simge haline geldi.
Namk Kemal, bylece, ocukluundan balayarak, bu
dncelere hazrlanmt. Avrupa'nn etkisi altnda
tanmay rendii liberal, hogrrlk, eitli rk ve
sosyal snflar arasnda eitlii dile getiren lkler,
bylece onda yalnz uygun deil, ayn zamanda daha
nceden iyice hazrlanm bir zemin buldu.
te yandan, Bektailer, 1826'dan beri gizlilie itildikleri
iin, Masonlar nezdinde bir destek buldular. Masonlarla
ayn lky paylayorlard: Yani liberalizm,
hogrrlk, herkese benimsenmi tre ve inanlar
karsnda bamszlk (non-conformisme) ve ruhbana
kar olu.
Bektai tarikat, teki Trk tarikatlar iinde, halka en
yakn olanyd; nk, mensuplarnn byk ounluu,
okur-yazarl olmayan halk kitlelerinden geliyordu. Ayn
zamanda, btn tarikatlar iinde en fazla "Trk" olanyd;
nk, trenleri srasnda yalnz Trke kullanlyordu.
te yandan, pek zengin iiri, mzii ve arklaryla,
kltrel yaama da katlyordu zellikle. Bektai
edebiyat, halk edebiyatnn nemli bir daln oluturur ve
bu yanyla da, Trk edebiyatnn yenilemesinde byk
rol oynamtr, inanlarnn hak mezhep d (htrodoxe)
bir nitelik tamasndan dolay kouturulup zulme
Faruk Arslan
218
urayan Bektailer, bunun da etkisiyle, temelde liberal
dncelere yatkn idiler. Kentsel merkezlerin Bektai
tentelerinin, bu nc dnceleri, mzikte, arkda ve
iirdeki kltrel zenginliklerinden dolay, mensuplar
arasnda liberal aydnlar vard; bu aydnlar, Osmanl
reform hareketlerinde, Masonluun Avrupa'da aydnlklar
yzylnda oynad role benzer bir rol oynadlar.
Masonluk, Trkiye'de XVIII. yzyldan balayarak,
Avrupa'da ortaya kndan pek az sonra biliniyordu;
hareket, zellikle Mustafa Reit Paa dneminde nem
kazanr. Fransa'da birok kez eli olarak grev yapm
olan Mustafa Reit Paa, ingiltere'de, yakn dostu ve daha
sonra Babli nezdinde eli olacak olan Lord Stratford
Canning ile beraber Mason olmutu.
Krm Sava sralarnda, Masonluk Trkiye'de genileyip
yaygnlat, ingiliz ve Fransz localarnn arttn
gryoruz, istanbul masonlar, bir Fransz locas kurmak
iin, Fransa Mark- zm' (Byk Dou/Grand Orient)
ile temas kurarlar; loca, bu kurulua bal olacakt.
Bylece, 1858'de Boazii 'Yldz doar; arkasndan da,
23 Mart 1863'te Dou Birlii. 1865'te bu loca, kaplarn
Mslmanlara da aar ve Trke toplantlar yapar.
yeleri arasnda, siyasal ve dinsel birinci derecede
ahsiyetler gryoruz; sekin Osmanl aydnlar, bu
locada alabildiine temsil edilmektedir.
Bektailerin Masonlukla yaknlk kurmalar da -bir
olaslkla- bu sralardadr; ancak, bu konuda eilim, bu
tarihten ok daha nce, kukusuz 1839'da Tanzimat'n
ilanndan sonra balam grnyor; ya da bu eilim -
belki- daha da nce, Bektailer kouturulup zulme
uradklar ve kendilerine kaplarn aacak bir ocak
bekledikleri gnlerde balamtr. yeleri, entelektel ve
Faruk Arslan
219
liberal sekinler arasndan gelen Bektailik, Osmanl
mparatorluu'nda, vaktiyle Masonluun XVIII. yzylda
Avrupa'da oynad role benzer bir rol oynamtr. Ancak,
burada szkonusu olan Bektailer, doaldr ki,
kentlerdeki Bektailer olup, kylerde Alev adyla anlan
Bektailer deildir. Her iki grup arasnda, gitgide
derinleecek ve kayna da sosyal olan bir blnme
olacaktr.
1867'den 1869'a kadar, Mslmanlarn, gitgide artan
sayda Dou Birlii'ne girdiini gryoruz; o sralarda
loca bakan stad Louis Amiable'dr ve Msrl Prens
Mustafa Fazl Paa tarafndan da desteklenmektedir. Bir
baka Msrl prens, Mustafa Fazl Paa'-nn akrabas Said
Halim Paa, r-y l-i Osman adyla Osmanl locasn
kurdu; bu loca, Mark- zm'a balyd. Prens Mustafa
Fazl Paa, Dou Birlii'ni terkederek r-y l-i Osma-
ni'ye girdi ve arkasndan da nemli sayda Msrl bir ye
grubunu srkledi. Prens Said Halim Paa, bu locann
birinci bakan oldu ve ayn locada, Mustafa Fazl Paa
da nde gelen bir rol oynad. te yandan, Mustafa Fazl
Paa, Namk Kemal'e pek balyd ve ona Avrupa'da
bulunduu srada yardm etmiti.

Bununla beraber, Namk Kemal'e, bu locada deil, I
Proodos (ilerleme) adn tayan bir Yunan locasnda
rastlyoruz. Bu Yunan locas, Mark- zm'n Yksek
Kurulunun verdii yetki sayesinde, 28 Ocak 1868'de
stanbul'da kurulmutu. Birinci bakan Ale-xandre
Isnyrides oldu; ancak, 31 Aralk 1870'te bakanlk
Cleanthi Scalieri'-ye geti ve onun zamanndadr ki, loca
byk bir gelime iine girdi. ou Yunanl olan
Hristiyanlarn yan sra, Sarayda ve devlette byk
Faruk Arslan
220
makam sahibi pek nemli Mslman ahsiyetler de
gryoruz bu locada. Locann yerlemesine gz kulak
olan Louis Amiable gibi, Cleanthi Scalieri de,
imparatorlukta eitli milletlerin ayn at altnda
kardee bir arada yaamalarndan yanayd; Dou
Birlii'nde olduu gibi, toplantlara Trkeyi o da soktu.
1872 Ekim'inde, bu locada, 19'u Trk olan 68 ye
bulunuyordu. Bu Trkler arasnda okuduumuz bir ad da
u: "Kemal, Mehmed Namk, edebiyat."

Ne var ki, 20 Ekim 1872'de, bu listeye, pek nemli bir
yeni ye eklenir: Sultan Abdlmecid'in byk olu Prens
Murat'tr bu ve Louis Amiable'-n evinde, alabildiine
gizlilik iinde masonlua girmitir. Ayn yln 8 Aralk
toplantsnda, Prens 2 ve 3'nc sembolik dereceleri ald.
Ksa bir sre sonra, kardeleri Nureddin ve Kemalettin
Efendiler de bu locaya kabul edildiler.

Prens Murad'n, Scalieri ile dostluk ilikileri vard. ye
olduu iindir ki, 1876'da, V. Murat, akl hastal
gerekesiyle tahttan uzaklatrlp da II. Abdlhamit
mutlakiyetini kurmaya baladnda, bu dostluk ilikisi
Scalieri'nin dne yol at. Masonluk gibi liberal bir
kurulua bal olmak, otoriter ve otokrat bir rejimde, hem
tahttan den sultan, hem de Cleanthi Scalieri, nede her
ikisiyle dostluk ilikisi olan Namk Kemal iin tehlikeli
bulunuyordu.

Masonlua girdii ayn yl, Prens Murat, Namk Kemal'in
giriimi zerine, Midhat Paa'yla temas kurdu. Prens,
bylece locadaki yeler arasnda en samimi
yardmclarndan kimi insanlar buluyordu. Daha sonra,
Faruk Arslan
221
Abdlhamid, Murad', Scalieri ve onun, aralarnda Namk
Kemal'in de bulunduu yakn arkadalaryla birlikte
hkmete kar komplo kurmakla itham edecektir.

Masonluun gtt lk, insan ve Yurtta Haklar
Bildirisi'nde tanmlanand: Yani, rk ya da dini ne olursa
olsun, btn insanlarn zgrl ve hukuk bakmndan
eitlii. Mason localar, grnrde bu haklarn
korunmasna alyor ve imparatorluun eitli milletleri
arasnda anlamann srdrlmesine gayret ediyorlard.
te, I Proodos'un 28 Mart 1868'de kurulu toplants
tutanann bize rettii; o tutanakta yle deniyor:
"Btl itikatlarla mcadele, saysal ve dinsel gr
farkllklarndan doan kinlerin yattrlmas, insanlar
kardeliin zlmez balaryla birletirmek; nerdiimiz
ama budur." (Melikoff, 2006).

Namk Kemal'in, urunda btn yaamn feda ettii
zlem ve lklere ylesine uygun bir ama tayan bir
harekete katlmasnda, alacak bir ey yoktur.

Bununla beraber, u noktay saptamak da ilgin: Namk
Kemal, masonlua hi kukusuz Avrupa'da bulunduu
srada girmiti; ancak, bir Fransz locas deil, Mark-
zm'a bal bir Yunan locas idi bu. Gze ilk arpan
nokta da u: ngiliz masonluuna girmi Mustafa Reit
Paa, Midhat Paa ya da Prens Mustafa Fazl Paa gibi
nl Trk masonlarnn tersine, Namk Kemal Fransz
Mark- zm'na bal bir locaya girdi. Bu bizi u
varsayma gtryor: Namk Kemal, Fransa'da
bulunduu srada masonlua girmi olmal.

Faruk Arslan
222
Dikkati eken bir ikinci nokta da u: Namk Kemal,
stanbul'a dndkten sonra, bir Yunan locasnda yeniden
gzkyor. Belki, Cleanthi Scalieri ile olan dostluk
ilikileri, bunda rol oynamtr; bununla beraber, bu
seim, Namk Kemal'in dncelerine uygun grnyor.
Gerekten, Bat'ya olan hayranlna ve Osmanl
mparatorluu'-nu modernletirmeye alanlara salad
destee ramen, unun farkndayd: Bat'nn girii,
imparatorluu Avrupa'ya baml bir devlet haline
drecekti. lerleme ve reform arzusuna ramen, Namk
Kemal, bir btn olarak Osmanl yurduna derinden derine
bal idi. lks, bir modern devletti; ama bu devlet,
slm gelenekleri iinde olumlu ne varsa koruyacakt;
Doulu kalacakt bu devlet; Mslmanlar olduu kadar
Hristiyanlar da iine alan bir Osmanl yurdu olacakt ve
btn bunlardan dolay, istilac Bat'ya kar bir denge
salayabilecekti.

Bylece, eitiminin bir paras olan dinsel ve suf temel,
Namk Kemal'in btn yaam boyunca kendini
hissettirmitir. Genlik msralarnda dile getirdii ilk
Bektai heyecanlan, ruhunun derinliinde, atalarnn
dinine kendini hep bal yapp kmtr. Namk Kemal'in
lks, Bektai geleneinin rettii hemcinsine sevgi,
hogr ve gnl ycelii idi; ilerleme ve modernizm
arzusuna ramen, kkenine hep bal kald o. ( Melikoff,
2006).
Namk Kemalden asl ana sorun, Balkan etecilerin
mason Bektailiine geiyoruz. Jn / Gen Trk- ttihat
Terakki hareketine ortam yaratan Arnavutluk bir
Bektailik yatadr. Youn ve etkin bir Bektai
toplumuna sahiptir. Bir Arnavut gazetesi 1913lere ait
Faruk Arslan
223
durumu yle deerlendiriyor:

Akll ve zeki Arnavut Mslmanlarnn byk bir ksm
dinlerinden kopmu ve Bektai olmulard. Buna
slamln Protestanl da denebilir. Hatt daha da ou
sylenerek, zgr dnce, eitlik ve kardelik lehine dini
deitirip yalnlatrarak mason inancna olduka
yaklatrdklar ileri srlebilir. Bylece onu idealize
etmi ve eski Asya masonluu temeline oturtmulardr.
Bugn, bu ve teki kltrl ve zeki, Mslman ve
Hristiyan Arnavutluklardan girmilerdir. (Kololu,
1991).

tede, Budapete de Bektailiin bir ileri karakoludur.
Gl Baba klt buradaki Alevi-Bektailiin gnmze
kadar getirilmesine neden olmutur. ( Hasluck, 1991).
20. yzyl balarnda ne kadar Alevi-Bektai vard?
Aratrmaclar yedi milyon rakamn veriyorlar.
Arnavutluktaki Tomari Da Bektai Tekkesi Postniini
1826 ncesi tutulan yllk istatistiklerde; Anadoluda yedi
milyon, Arnavutlukta 100 bin, stanbulda 120 bin, Girit,
Makedonya ve Irak'takilerle toplam 7,3 milyon Alevi-
Bektai olduunu aklyor. Arnavutluktaki Bektai
cemaati bakan Salih Niyazi Babaysa 1933lerde
Osmanl mparatorluunda Kzlbalarn dnda 7,5
milyon Bektai olduunu syler. Niyazi Babaya gre
sadece Trkiyenin dou illerinde 1,5 milyon,
Arnavutlukta ise 200 bin Bektai vardr. Bu say
Arnavutluktaki nfusun % 20sidir. ( Birge, 1991).
TBMM Aksaray milletvekili Besim (Atalay) Bey
1924lerde Anadoluda yaklak 1,5 milyon Alevi-
Bektainin var olduunu yazar. Doallkla bu saylar pek
Faruk Arslan
224
salkl deildir. Bir kan oluturmak iin vermek
gereini duyduk.

Gerek Trkiyede, gerekse Balkanlarda Alevi-Bektailik
bir gizli gtr. Dierlin vurgalad gibi 1900den sonra
Trk ulusuluu, Pantrkizm ve laiklik kentlerdeki Alevi-
Bektai felsefesini ne karr. 20. yzyl balarnda
Alevilik-Bektailik siyasal dnce ve eilimlerin temel
direi olur. Siyasal hareketler, Alevi-Bektailerde
dnce ve eylemde destek ararlar. Jn / Gen Trk-
ttihat ve Terakkinin Bektailik ilikisi ve birliktelii bu
balamda doar ve geliir. Bunun en gzel rneklerini
Balkanlardaki J n / Gen Trk hareketinde gryoruz.
Bir Bektai olan Resneli Niyazi Beyin Hrriyetin lan
iin daa kt sralarda gncesine dt 05. 07. 1908
tarihli notunda;

Kroite ve blgedeki kylerde ttihat ve Terakkiye
girmi olanlar, bu taraflarda Bektailere dnk bir
kmseme ile karlamaktayd, demektedir. Bu yarg
Bektailerin Gen Trk hareketine youn olarak
katldn, halkn (zellikle Snni halkn) Jn / Gen
Trklerle Bektailii ayn kefeye koyduunu gsterir.
Niyazi Bey anlarnda Hsrev Beyi ttihat ve Terakki
Cemiyetine kazanna deinirken; zellikle onun
Bektailerle olan bana ve bu kesimi cemiyete
kazandracana inand iin nem verdiini belirtir.
nk, Alevi-Bektailer blgede nemli bir younlua ve
gce sahiptirler. Dnce olarak da yakndrlar. Bu
kesimle birliktelik cemiyet iin bir kazanmdr. Resneli
Niyazi Bey anlarnda bu iliki arayn yle anlatr:

Faruk Arslan
225
Hsrev Bey Grce blgesinde Melmepan Bektai
tekkesi babalarndan eyh Hseyin Baba ile zel grme
yaparak blgede almalar iin gerekli bir yol salamt.
Baba, Cemiyeti ve amacn kutsal bilmi ve byklne
inand bu yoldan ayrlmamalarn ve kendi mritlerine
gerekirse bu uurda kanlarn akttrabileceini
sylemiti. Bu Bektai babasnn blgede ve tm
Toskallar arasnda bir byk etkisi vard. Ayrca erii
koruyan ve ona yardm eden de oydu. te ben Hsrev
Bey zerinde durmamn neden doru olduunu bylece
kantlam oluyordum. (Niyazi, 1975).
ttihat ve Terakki genellikle Bektailiin youn ve etkin
olduu yrelerde rgtlenmitir. lk rgtlenmeler
bilindii gibi Kstence, Mecidiye, Ruscuk, Dobruca,
umnu, Filibe, Sofya, Kzanlk, Vidin, kodra, Tiran,
Selanik, Manastr ve Edirne gibi Rumeli ve Balkan
kentleridir. Buralarda da Bektailer youn ve etkindirler.
ttihat ve Terakkinin ilk rgtleni yerleri bilinli ve
planl bir seimdir. rgtleniin bu corafi modelinin
Bektai elerin gznne alnarak yapld muhakkak.
nk, bu tr rgtlenmelerde destek ve ortam aranr.
ttihat ve Terakkinin rgtlenmesine doal ve toplumsal
ortamsa Bektai blgelerinde vardr. Bektailik- ttihat
Terakki birlikteliinin gizi burada yatar.

Balkanlarn bu kentleri ayn zamanda Masonluun da
yaygn olduu yerlerdir. Bu kentlerde mason localar
oktan beri kurulmutur. Mason localarnda zgr bir
hava vardr. Her trl konuma ve tartma
yaplabilmektedir. Prof. T. Zafer Tunayann belirttii
gibi, localar bask rejimini ykmak isteyenlerin planlama
ve yreklenme merkezleri olmulardr. ttihat ve Terakki
Faruk Arslan
226
Masonlukla btnlemi ve yaam felsefesini genellikle
localardaki tarikatlkla birletirmitir. Bylece ttihat
Terakki - Masonluk-Tarikatlar (zellikle Bektailik)
birleimi domu; 2. Abdlhamid ynetimine kar ve
Merutiyet ynetimi iin siyasal birlik olumu, ttihat ve
Terakki barnda ve nderliinde ortak bir hareket
olumutur. Bu birliktelik ierisinde 1906 Eyllnde
Osmanl Hrriyet Cemiyeti kurulmu, bu rgt 1907de
ttihat ve Terakki Cemiyeti adn almtr. lgin bir
yan vardr. Kurucu yelerin hemen tm tarikata
baldr. M. Tahir Beyin dnda hepsi de masondur.
(Niyazi, 1975).
Osmanl, Anadolu corafyasnda nevnema bulmaya
baladktan hemen sonra gl bir askeri sistem kurmay
baarmt. Burada hemen bir parantez ap gzden
karlan ve anakronik bir yanlsamayla ezeli bir sfat
atfettiimiz Anadolu olgusuna ksaca deinmekte fayda
gryoruz. Anadolu kavram bugnk anlamna
ttihatlarn millileme ve sonrasnda hzlanan sylemin
etkisiyle kavumutur. Yoksa ilk balarda Orta Asyadan
gelen Trk boylar asndan Anadolunun herhangi bir
yeri, yabanc ve yeni bir yerleim alandr. Ve buralar bo
deil, tersine Bizansn o gnk halklarnn yaad
yerlerdi. Bu nedenle, Osmanl, efsaneye bakarsak 400
adrla kurulan ve hzla byk bir devlet olmaya evrilen
faal bir Trk beylii olarak kendisine devlet tekil etmek
amacyla dardan ordu ve brokrat ithal etmek
zorunda kalmt. Daha doru bir ifadeyle, toprak ve aile
ba olmayan, sadece Padiaha tbi ve bal bir kapkulu
sistemini benimsemek durumunda kalmt. Bu insanlar
Anadoludan seemezdi zira o gnk Anadolu bugnk
Anadolu deildi. stelik topra ve ailesi belli olan
Faruk Arslan
227
insanlar durumundayd bunlar. Bu nedenle, darya
ynelmi ve devirme usulyle asker ve sivil brokrasinin
temelini kurmutu. Elbette bu sistemin kurulmasnda
Seluklu ve Bizans gelenekleri de referans alnmt.
Osmanlnn son dneminde ise yine Selanik, Manastr,
Makedonya, zmir ve stanbul meneli ounluu
sabetayist ve kripto olan genler, eskinin Enderun ve
Yenieri oca niteliindeki Harbiye, Tbbiye ve
Mlkiyenin arlkl unsurlar olmulard. Jntrk ve
ttihat hareketin bata Tbbiye olmak zere bu
okullardan rgtlenmesi kukusuz rastlant deildi
Osmanl sarayndaki hekimbalk kurumunun etkinlii
ayrca irdelenmeye deer. zellikle tek ii insan
salnn tedavisi olmas gereken Tbbiye rencilerinin
carbonari hareketin merkezinde yer almalar
zannediyorum ayr bir analizi hak etmektedir. Dnya
tarihinin en byk komitaclar Dr. Bahaeddin akir ve
Dr. Nazmn (ikinci snf komitaclar Dr. Adnan Advar,
Dr. Tevfik Salam, Dr. Rza Nur, Dr. Refik Saydam vs de
dnn) hekim olmalar ok ilgintir. Acaba rnein
Kemal Alemdarolu, Cemi Demirolu, Nurettin Szen
gibileri de bu izgide saylabilir mi? Dilerseniz Orhan
Pamukun Cevdet Bey ve Oullarn bir de bu gzle
okuyun.
Carbonari-jntrk-ittihat hareket bazlarnn sand
gibi 19. asrn ikinci yarsndan itibaren sisteme hakim
olmu grnse de kken olarak ucu ok daha
derinlerdeydi. Yukarda da denildii gibi, ithal edilen
ve daha dorusu sentetik olarak oluturulan bu devlet
gc gayrimslimlere dayandrldndan Rumeli eksenli
bir yap kurulmu oluyordu. Sonradan devirme
sisteminin zlmeye balam olmas bile sistemin klcal
Faruk Arslan
228
damarlarna kadar bu unsurlarn szm olduu gereini
deitirememitir. Yine rnein bazlarnn reformist
diye sunmaya alt Katip elebinin tek derdi
devirme tekelinin ilanihaye korunmasn salamaktr.
Sonuta, sz konusu aznlk kken sistemi hep
varolagelmi grnmektedir. Konuyu biraz aalm.
Yenieri Oca, bir yandan devirme ocuklarndan tekil
edilirken manen Bektai derghna balanmt.
Yenieriliin, doudaki Celali isyanlarnn adeta stanbul
merkezli i isyan izdm niteliini almas, yenierilerin
aldklar ganimet, ulufe vs.yi nemalandrmak iin Yahudi
sermayesiyle kurduklar yakn iliki, Osmanl derin
devletinin giderek daha da derinlemesine ve Padiah ve
yakn evresine ramen kar konulmaz bir gce
kavumasna yol amt. Yenierilerin, Gen Osmana
defalarca tecavz ederek ldrmeleri bu bakmdan
sembolik bir nem tamaktadr. Sabetay Sevinin, Aziz
Mehmet olarak Saraya tanmas da ylefakat burada
unu da vurgulamak lazm: Osmanldaki derin yap da
yekpare deildi: Balkanl Hristiyan kkenlilerle Balkanl
Yahudi (yani sabetayist arlkl) ve Seferad lar arasnda
youn bir mcadele vard.
zetle, yenieri-yahudi sermayesi-saray ii brokratik
gruplar-devirme gelenei, sistemin temeline oturmutu.
II. Mahmudun yenierilii ve Bektailii tasfiye etme
giriimi esasen ksmen baarl olmutur. Sonuta,
Osmanl ve Trkiye derin devletini oluturan ana g ve
felsefe baka yaplanmalarla gerek yzeyde gerekse
yeraltnda faaliyetlerine aksamadan devam etmitir.
Bu balamda sz konusu derin yaplanma, nemli bir
katky talyadaki carbonari hareketten devirmitir:
rafine gizlenme, hcre tipi rgtlenme ve perdeleyici
Faruk Arslan
229
yzey rgtleri kurma bu aamada kendini gstermitir.
Sabetayist arlkl kriptolarn Osmanl masonluunu
kurup gelitirmeleri de perdeleyici (yar) yzey rgtleri
kurmalarnn nemli rneklerinden biridir.
Demografik olarak stanbul, zmir, Selanik, Makedonya,
Manastr vs. kkenli insanlarn (nk sabetayistler ve
kriptolar arlkl olarak buralarda yayorlard) arlkta
olduu bu yaplanmann en nemli temsilcisi
ttihatlardr. Bu noktada bir parantez daha aalm.
Carbonariliin masonluun daha rtl ve gizli bir biimi
olarak devam srerken, kendi meneinde olduu gibi bu
topraklardaki politikasnn bir gerei olarak yani
perdeleyici yar yzey rgtleri eklinde rgtlenmesi
sonucunda Makedonya Risorta Locas kurulmutu, dikkat
isterim Makedonya!. Osmanlnn Hr ve Kabul Edilmi
Masonlar Locasnn bakan kimdi peki: Talat Paa. Ne
tuhaf, ittihatlarn (hayr, Almanc ttihatlarn!)
tasfiyesinden sonra Hrriyet ve tilaf Partisinin iktidar ile
birlikte Filozof Rza Tevfik Locann bakanlna
gelecekti. Burada bir not daha delim. Masonluk
sanld gibi tam anlamyla gizli bir yaplanma deildir.
Asl gizli yaplanmalarn perdeleyici yar yzey rgt,
daha dorusu derneidir.
Belirtilmesi gereken nemli bir husus daha var: Bu tr
gizli hareketler her zaman manevi bir nderin liderliinde
yrtlmtr (rnein, Tapnak valyeleri Aziz
Bernarda balydlar, annesi bir Yahudi olan Mithat Paa
Yenikap Mevlevihanesi eyhi Osman Dedeye balyd).
Peki bu carbonari-jntrk-ittihat rgtlenmenin o
dnemdeki manevi nderleri, bilgeleri kimdi?
Bunlardan biri Osman Dede idi. II. Abdulhamid bile
ondan ekiniyordu. Peki ya dierleri? Parvus Efendinin
Faruk Arslan
230
konumunu ayrca tartacaz ama biz imdilik bilinen en
nl ve etkili manevi lidere ksaca temas edelim: Haham
Haim Naum. Hareket Ordusu, isyan bastrdktan sonra
ordunun Komutan Mahmut evket Paa (hsan
Doramac Paann karde damaddr) ve Hseyin
Hsn Paa (Gler yzl sosyalizmin temsilcisi TP
bakan nl Mehmet Ali Aybarn babasnn dedesidir.
Ayrca nl ittihat Rahminin de kaynpederidir) ilk i
olarak ne yapmlard? Haim Nauma ziyarete gitmi ve
Selanik Yahudilerinin katklarndan dolay kranlarn
sunmulard. lgin deil mi? Mesela, Konyada MSP
mitinginin ardndan irtica korkusuyla darbe yapmak
zorunda kalan K.Evren diyelim ki David Aseoya byle
bir ziyaret yapm olsayd bu ne anlama gelirdi? Peki
Bernar Nahum-Vehbi Ko ilikisinin mahiyeti neydi?
Kozade Vehbinin srekli desteklenmesinde Naum
ailesinin bir rol var myd? Cevap evet ise neden?
Tarihin ayrntlarla okunmas ve buradan olaylarn
anlamlandrlmas daha salkl olacaktr. Bu biraz
soykt analizi biraz da iliki bazl incelemeyi
gerektirmektedir. Bugn olup bitenleri anlamaya
alrken uzun soluklu bir tarih okumas da yapmak
zorundayz. Biz istemesek de gizli yaplanmalarla dolu
bir tarihimiz var. Ne yapalm, tarihin bize dayatt
gerek bu. Selanikte imon Zivi (emsi Efendi)
Karakalarla Kapanileri uzlatrmak amal bir okul
kurarken, Anadolu kylsnn tarlasn harmanlayp
olunu savalara nefer olarak gndermekten baka bir
lks yoktu. Feyziye Mekteplerinde, Trakki okullarnda,
Fransz kolejlerinde ocuklarn okutanlar tarallar
deildi, zaten giremezlerdi de. Haliyle buradan kanlar
mlki ve askeri makamlara geliyorlard. Dolaysyla bu
Faruk Arslan
231
bak as bir komplo deil, tersine bir komplonun
deifrasyonunu salamaktadr. ( Berk, 2007).
Atatrk fikri adan derinden etkileyen iki mason
Bektai Namk Kemal ve Ziya Gkalptir. Ancak derin
Trk devletinin kurucusu Osmanl Mason Bektaisi
Alman kkenli Baron Rudolf von Sebottendorfdur.
Nazilerin derin devleti Thuleyi kuran Baron Rudolf von
Sebottendorf, 1933-1945 yllar arasnda Trkiyede
bulundu. Almanyada Thule olarak bilinen bu rgtn,
Trkiyedeki ad Ergenekon olarak biliniyor. Almanyada
Alman milliyetiliini ynlendirmeye alan rgt,
Baronun giriimleriyle, Trkiyede de Trkl
ynlendirmeye alt. Almanyann pagan kklerine
dnmesine abalayan rgt, Trkiyede amanizmi
canlandrmaya alt. Her iki rgt de komnizme
karyd. Baron, Msr ve stanbulda da uzun sre
kalmt. Bu gezileri srasnda simya, astroloji ve Kabala
ve slam sufizmi zerinde almalar yapmt.
Baron ve adamlar, bir mddet sonra zamann ileri
Bakan kr Kaya vastasyla o zamanki adyla MAH
bugnk ismi ile MTle balantya geti. Mason Bektai
kr Kaya o dnemin en kritik adamlarndan biridir. O
dnem Alman nfuzunun Trkiye zerinde en youn
olduu dnemdir. Varlk Vergisinin uyguland yllar.
Nazi etkisi aktr. imdi baronu ve Gkalpi yaadklar
muhitle birlikte daha ayrntl masaya yatralm.





Faruk Arslan
232
On Birinci Blm
RUDOLF VON SEBOTTENDORFF
VE ZYA GKALP

Thule rgtnn kurucusu, Byk stad Sebottendorf
olarak tarihe geen ahs, 9 Kasm 1875de Dresdende
Adam Alfred Rudolf Glauer adyla dnyaya geldi.
Aristokrat bir ailenin deil, bir lokomotif srcsnn
olu idi. Gen Glauer, yarm brakt yksek renimini
tamamlayamadan gemilerde almaya balad. yl
sre ile Avustralya dahil, bir ok lkeyi dolat.
Gemilerde elektriki olarak alan Glauer, Kahirede
Hidiv Abbas Paann hizmetindeki etkili ve byk
toprak aas olan Hseyin Paann maiyetine girdi.
Glauer bir yl sre ile Paann Bandrma ve Bursadaki
iftliklerinde alt.
te ilk kez Bursada Glauer, okltizmin srlaryla tant.
Hseyin Paa bir Bektai idi ve kendisine emanet edilmi
baz bilgiler vard. Gen Alman Glaueri Mevlevi
tekkelerine sokan adam o oldu. Kahirede ise Paann
has adamlar tarafndan ebced ve numeroloji alanlarnda
eitildi. Glauer Bursaya dnnce Hseyin Paann istei
zerine Bursal ipek tccar yahudi Termudi ailesinin
yanna gnderildi. Termudi ailesinin gerek uralar
Kabbalizm ve okltizmdi.Termudiler, Ortadounun ve
Levantn en gizli oklt rgtlerinden birini
ynetiyorlard. Ortaadan kalma simyacl ve
okltizmi ok iyi incelemilerdi. Baba Termudi, olu gibi
sevdii Glauere baz zel bilgiler aktard. te bu bilgiler,
Faruk Arslan
233
Glauerde ilk kez Bektailik ile, tm genlii boyunca
rendii Aryanizm ve Rune yaztlar arasndaki ba
kurmasn salad. Termudi, onu Akdeniz lkelerinde ok
yaygn olan ve Fransz Menfis Ritine gre alan bir
mason locasna soktu. Ayrca kymetli kitapln ve
oklt almalarna ait yazlar Glauere miras brakt.
1908 yl sonunda Glauer yeniden stanbula dnd. Bu
srada Merutiyet devrimi olmutu Glauer, ttihatlarla
iyi dostluklar kurdu. Glauerin 1901de girdii loca,
devrimci ve Abdlhamit zamannda liberal dncenin
propagandasn yapan bir loca idi. Glauer bu zaman
aralnda zellikle Bektai dervileri ile yakn ilikiler
kurdu. O gnlerin Trkisyesinde ok yaygn olan tarikat,
Avrupa masonlar ile iliki halindeydi. 1908den itibaren
stanbulda simyaclk ve balantl okltizm konularnda
konferanslar vermeye ve evresini geniletmeye
balamt.
1911de Osmanl vatandalna gemi ve ilgintir ki, bu
olaydan ok ksa bir sre sonra, Almanlarn en kkl ve
soylu ailelerinden biri saylan Sebottendorflar
tarafndan evlat edinilmiti. Bylelikle Sebottendorf, hem
Osmanl hem de Alman ilk ve tek Baron oluyordu. Bu
evlat edinme ilemi Alman makamlarnca tannmad
iin, bu ilem Siegmund von Sebotendorf von Rose
(1843-1915) tarafndan 1914 ylnda Wiesbaden de
tekrarlanmt. Glauerin Trkiyedeki ikameti 4 yl
srd. II. Balkan Sava'ndan sonra ki Glauer gnll
olarak Trk ordusu saflarnda savam ve ar
yaralanmt-. Almanyaya geri dnmt. vey babas
Siegmund 1915de lnce Elbe nehri kenarndaki
Kleinschachwitzde yaamaya baad ve orada kendine
50.000 altn marklk bir villa yaptrd. 15 Temmuz
Faruk Arslan
234
1915de ise Berlinli zengin tccar Friedrich Mllerin
kz Berta Anna Ifland ile evlendi.
Yaamnn yars Trkiye'de geen ve Trk vatanda
olan Sebottendorf, Birinci Dnya Savanda bir sre
Kzlay'n bakanln yapt ve Balkan savalarnda
Trklerin yannda arparak yaraland. Trkiye'de
Bektailie, Glha'a ve Masonluk gibi pekok rgte
giren baron, 1924 ylnda nl Eski Trk Masonlarnn
Uygulamalar kitabn yazarak srlarn aklad. Bir sre
Almanya'da kalp nl Thule rgtn kurdu, ancak 1934
ylnda Hitler'in emriyle Gestapo tarafndan tutuklanp
toplama kampna gnderildi. ok gemeden Trk
vatanda olmas dolaysyla Trkiye'ye iltica etti ve
burada 1945 ylnda esrarengiz bir ekilde ld
kaydedilir. Ancak lmediini iddia edenler vardr.
Thule, Germanen Orden denilen gizli tarikatn,
yeraltndan yerstne kmasn salayan bir kurulutu.
Birok Alman soylusu buna ye idiler. Thule, 1919den
nce DAP (Alman i Partisi) kurmu ve partiye Hitler
ye yaplmt. Bu parti sonradan NSDAP (Nasyonal
Sosyalist Alman i Partisi) olmutu. Sebottendorf,
monarist ve yahudi dman idi. Ama ayn zamanda
Memfis adl Mason locasna kaytl idi. Daha sonra da
mparator Konstantin Tarikat olarak bilinen ve
Rusyada arl devrim sonras, yeniden tesis etmeye
alan gizli bir Ortodoks rgtnn de yesi olmutu.
Malta valyeleriyle balantl olan bu tarikatta
Sebottendorf ift tarafl ajan olarak almt.
Sebottendorf, Hitler iktidara gelince aralarndaki
anlamazlk nedeni ile stanbula kamt. Sebottendorf,
1926da stanbulda Trkiyenin Meksika fahri
konsolosluunu yapm ve Meksikaya gidip gelmiti.
Faruk Arslan
235
Ayrca iddialara gre, 1934-1945 yllar arasnda
SSlerin gizli istihbarat rgt olan SD
(Sicherheitsdienst) hizmetinde almt. ngiliz
istihbarat kaynaklarna gre de Almanyann teslim
olmas zerine 9 Mays 1945de intihar etmiti.
Dier bir iddiaya gre, Sebottendorf, II. Dnya Sava
srasnda Alman Gizli Servisi iin nce P. Leverkuehn (I.
Dnya Savanda ran Cephesinde Trk Tekilat-
Mahsusas ile birlikte grev yapan Alman Subay) sonra
da Herbert Rittlingerin emrinde almt. Rittlinger,
Sebottendorfun almalarn dengesiz bulmu, hatta
onun bir ngiliz ajan olduundan phelenmiti.
Rittlingerin daha sonra rendiine gre, Sebottendorf, 9
Mays 1945de Boaz iinde boulmu olarak
bulunmutu. Thule'nin lideri Rudolf von Sebottendorf, bir
iddiaya gre, Trk derin devleti Ergenekon'u kurmas iin
ld gsterildi, 1945-1957 arasnda Trkiye'de
'Grnmeyen eller' tarafndan korundu. Balkesir ve
Adana'da sakland. Thule rgt ve yeleri Hitlerin hem
bilgisel, hem de siyasi hayatta baar kazanmasnda
birinci derece rol oynamlard. Hitleri ajan olarak geldii
yerden alp siyasete sokan ve Hitleri bile gizli polis
tarafndan koruyanlar onlard. Gamal Hal bayra bile
bir Thule yesi hazrlayp, Hitlere vermiti. Ksacas 1500
kiilik gl, zengin ve deneyimli kadrosu ile Thule,
Hitlerin iktidara yrmesinde birinci dereceden sorumlu
bir kurulutu.
Neo-Nazilerin Thule si Manevi Cihazlanma Dernei
adyla Trkler tarafndan 1958'de Ankara'da kuruldu. 40
kiilik kurucu kadrosunun toplantlar Bulvar Palas'ta
yaplrd. Dernein onursal bakan, dnemin stanbul
Valisi Fahrettin Kerim Gkay'd. nl mason Ekrem Tok
Faruk Arslan
236
ve stanbul'da yaayan baz Alman, Avusturyal ve
Polonyallar da yeler arasndayd. Bunlarn bir ksm,
gemite Nazi Partisi'nin babas olan gizli Thule
rgtyle sk ilikileri olan kiilerdi. 27 Mays'ta ok
etkili oldular. Dernek, Fener Patrikhanesi'ne Vatikan gibi
'Devlet iinde devlet' stats verdirmek iin ugrat,
Menderes'e tavsiyede bulundu. 60'larda ordu iinde de
etkiliydi. ( Altndal, 1995).
Altndal'a gre, "1920'de bir rahip tarafndan kurulan bu
dernek, 1936'da ngiliz stihbarat'nca gizli Nazi
sempatizan olmakla suland. Ykc faaliyetlerle
bulunmakla da... ngilizler, dernei 'Beinci Kol
faaliyetlerinde bulunan 'ykc kurulular listesi'nin en
bandaki ilk e soktular. Dernek, Hitler'in yenilgisinden
sonra 1945'te Fransz ve Alman nde gelenlerini gizlice
buluturarak, 5 ylda 3 bin kiiyi biraraya getirdi. Avrupa
Topluluu'nun da nvesi bu grmelerde atld.
Dernein ilkesi, Hristiyan ahlaknn stnl
erevesinde katolikleri, protestanlar ve Ortodokslar
birletirmekti..." Aytun Altndal, dernein bugn de ok
etkin olduunu ileri sryor: "Manevi Cihazlanma
Amerika'da en etkili kurumlardan biridir. Bill Clinton
ynetiminde ok etkilidir. Butros Gali, Zbigniew
Brzezinski gibi nl ahsiyetler de dernei vyor ve
Clinton'dan zellikle slam ve AT konusunda rgtle
temas halinde olmasn istiyorlar. Yakn bir gelecekte
dernein Trkiye-Yunanistan ilikilerinde arabuluculuk
grevine soyunduunu grrseniz, hi armayn!"
Aytun Altndal bu iddialarn Sabah'ta yaynlad
"Mitler Domadan nce" yaz dizisinde, "Trkiye ve
Ortodokslar" adl kitabnda ve Aktel'le yapt syleide
dile getirdi. Altndal'a gre dernein bir de Trkiye kolu
Faruk Arslan
237
vard. "1950'lerde NeoNazi hareketler yeni isimler aldlar.
54-55'lerde stanbul'u ve byk ehirleri gzelletirme
dernekleri sard. Birok iadamnn Avrupa ve svire ile
balantlar, bu dernekler araclyla oldu" diyen
Altndal un bahsettii Trkiye'de Manevi Cihazlanma
Dernei kayp. Emniyet Genel Mdrl ve Dernekler
Masas'ndaki kaytlara gre, 1967'de feshedilmi,
evraklar da SEKA'ya gnderilmi gzkyor. Oysa
gerek farkl. Manevi Cihazlanma Dernei'nin kurucular
ve bugnk yelerinin hemen hepsi Mason veya Bektai.
sim listesini merak edenler Kara Kutu: Ergenekon un
Karanlk smi Tuncay Gney kitabma bakabilir.
Kurucularn ou yaamyor. Ama dernei ok iyi
hatrlayan biri var: 27 Mays dneminin devrimci genlik
lideri Dr. Memduh Eren. 12 Mart dneminde sol cunta
davalarndan yarglanan ve ar ikenceler gren Eren,
dernekle ilgili duyduklarn yle anlatyor: "Dnemin
ihtilalci subaylarndan, rahmetli Celil Grkan Paa'nn en
yakn dostlarndandm. Paa ve ei 1972'de bana dernein
kendileriyle ilgilendiini anlattlar. 1960'da; ihtilalden 10
gn sonra Celil Paa Kbrs'ta grevli iken, stanbul'dan
komsular olan iki Yahudi aile ziyaretlerine geliyor. Ve
birlikte svire seyahati yapmay teklif ediyorlar. Paa
'Mmkn deil. htilal oldu, grevimi terkedemem' diyor.
Bunun zerine stanbul'daki 1. Ordu Komutannn telefon
emriyle Celil Grkan'a 3 ay izin kartlyor. Grkan ve
ei, Yahudi ailelerle beraber svire'deki dernein
atosuna gidiyor. Orada 15 gn boyunca, gnde 6 saat
ders altnda, beyin ykamaya maruz kalyorlar. Sonunda
da "Spor elbisesi alacaz' diye atodan kap Paris'e,
yaknlarnn yanna gidiyorlar..."
Faruk Arslan
238
Prof. Mahir Kaynak, teoriyi ksmen dorulayarak unlar
ekliyor: "2. Dnya Savandan sonra Alman gizli
servisinin artklarn Amerika devrald. Bu kadrolarn
byk blmn Gney Amerika'ya kardlar. Hatta
buna 'Odessa Operasyonu' ad verildi. ABD'nin Gney
Amerika'daki operasyonlarn bunlar yrttler. Bunlar,
yenik, esir ve sulu eski Nazilerdir. Ve Amerika bunlar
istedii gibi kullanr. nk istendii an idam
edilebilirler! NeoNazizm'i de Almanya'nn hareket
alann snrlamak iin ABD hortlatt. u anda Alman
gizli servisi, Nazi aleyhtar ve sosyal demokrat
arlkldr."
Alman tarihileri "Baron 1934'te Hitler'le elikiye dt
ve ldrld" dedilerse de, lmemi ve stanbul'a
karlarak 1934-45 yllar arasnda Alman istihbarat
grevlisi olarak almt. Burada Taksim ve
Tevikiye'de yaam, Trk nde gelenleriyle dostluklar
kurmutu. ngilizler "1945'te Almanya teslim olunca
baron intihar etti" diyorlard. Aytun Altndal ise tersi
grteydi: "Baronun hayatn aratrdm. Ve Baronun
'ld' sylenen tarihten 12 yl sonra, bir baka soyad
ile 1957'de Balikesir'den Antalya'ya gelen 3 kiilik bir
Alman heyetinde yer aldn, Antalya'da iki gece
Cumhuriyet Oteli'nde kalarak Adana'ya getiini
saptadm. Sebottendorf'un 1945-57 yllar arasnda
Trkiye'de 'Grnmeyen eller'ce korunduu sanlyor..." (
Aktel, 1995). Aytun Altndaln Bilinmeyen Hitler
adl kitabnda Hitleri iktidara getiren Baronun, Mason
ve Bektailerle balantsn, 2. dnya sava srasnda
Trkiyede bulunduu srada baz ilikileri ile ilgili
arpc bilgiler bulunuyor. Tm dnyay kasp kavuran 2.
dnya savann en nemli aktr Hitlerin oklt bir rgt
Faruk Arslan
239
yesi olduunu, gizli bir rgtn o daha domadan
kendisi ile ilgili planlar yaptn, bu rgtn stanbulda
kurulduunu, rgt kurann da Trk olduunu ilk nce
yazan Aytun Altndal ve sonra da ondan alntyla yazan
Serdar Turguttu. Turgut bu kitapla ilgili unlar yazd:
Hitler'e ve Nazilere iktidar yolunu aan esrarengiz bir
oklt rgt var. Bunun ad 'Thule Gesselscahft'.
stanbul'da kurulan bu gizli rgtn kurucusu bir Trk
vatanda olan Baron Rudolph Von Sebottendorf'tu.
Ayn zamanda Bektai ve Mason olan bu Baron Von
Sebottendorf ile ilgili bilgilerin devlet arivlerinde derin
bilgi olarak sakland da aratrmac Altndal tarafndan
ne srlyor. Bu bilgiler, tarihin gerekten yazlmam
olduunu, nk bu tr gizli balantlarn atlanmasnn
tercih edildiini gsteriyor. Hitler ile stanbul'da bir Trk
vatanda tarafndan kurulmu gizli bir rgtn balants
tarihe tamamen farkl gzlerle bakmamza yol aacak
kadar nemli bir gerek. Tarih aslnda bu tr balantlar
ve gizli ilikiler tarafndan yazlyor, ama resmi tarih
inceleyicileri bunlar gzden karmay yeliyorlar.
Onlarn bu tavr nedeniyle resmi tarihte birok
aklanamayan nokta ortada kalyor. Atatrkn bu
baronla ve Ziya Gkalp ile mesaisi pek bilinmiyor.
rnein Atatrkn Trklk ideoloji konusunda en
fazla etkilendii dier isim Azeri kkenli Ahmet
Aaoludur. Berin Nadinin ocukluundan bahsederken
zikrettii Ahmet Aaolu (Agayef)dan bahsetmek
gerekiyor. Tarih tnelinde hzla yol alp, balarn
srekliliini gstermek asndan gerekiyor, Kemal
Dervie geleyim. Bugn bir baka eupatrid Kemal
Dervi Eyll 2001 tarihinde Londrada ocukluk
Faruk Arslan
240
arkadam dedii bir baka eupatrid Kemal Nebiolunun
evinde kalmt.
nl Mocan Yals, Pembe Yalnn sahibi evket
Mocan, nl bir sac, nl bir mason ve DP milletvekili
evket Mocann kars Sara Hanm, Bektai Nazm
Hikmetin teyzesi. evket Mocann ocuklar Aye,
Dndar Batmarla evleniyor, dier ocuk Rya da
Samet Aaolunun olu Mustafa Kemal Aaoluyla.
Daha sonra da Rya Hanm bir evlilik daha yapyor lhan
Nebioluyla evleniyor ve Londrada oturuyorlar. evket
Mocann Nazm Hikmetin teyzesi.olan Sara Hanmla
evlenmeden nceki ei olan Nihal Hanmn babas eski
milletvekili Ahmet Refik Uluay; Nihal Hanm,
Necmettin Sadakn da baldz. Sedef Adasnn eski
sahibi Ryap ehsuvarolu, evket Mocann kuzeni.
Necmettin Sadak, eski Dileri Bakan, mason ve Ali
Naci Karacann da orta, Akam Gazetesinin eski
sahibi. evket Mocann ocuklarndan Aye, Dndar
Batmarla evleniyor. (evket Mocann babas Deli
Remzi Paa, annesi ise Ayegl Mediha ve Ayegl
Mediha Hanmn babas da ngiliz Sait Paa. ngiliz
Mehmet Sait Paa, ngilterede okuduu iin ngiliz
deniyor. Mir, Vali, Rasathane Mdr; Divanyolu 2.
Adada gml. evket Mocann baba dedesi de Fethi
Ahmet Paa, Pembe Yaly yani Mocan Yalsn da
yaptran o zaten ve ilk Viyana Sefiri. ( Er, 2003).
Trklyle tannan Ahmet Aaolunun Demokrat
Partinin ar toplarndan olan olu Samet Aaolu da
babas gibi mason. Samet Aaolu, tpk Berin Nadi gibi
lkenin eupatrid olmann gstergelerinden birisi olan Ik
Lisesi mezunu. Dndar Batmar, Srmene doumlu, bir
baka ok nemli okul olan ili Terakki Lisesi 1937-
Faruk Arslan
241
1938 mezunu. (www.terakki.org.tr) Dndar Batmar,
TKP Genel Sekreteri Zeki Batmarn amcasnn olu.
TBKPden ve TPten tandmz Nihat Sargnn ei
Yldz Hanm, Dndar Batmarn kardei. Batmar
Kardeler, Batmarn komu ky olan Kastel
Kynn yetitirdii memleket "by" Banker
Kastellinin yani Abidin Cevher zden ile karde
torunlar. (Dndar Kl da Batmarn nllerinden.
Srmenenin dier nl sol ismi Sevim Tar Bellidir.)
Samet Aaolunun oullarndan Tekta Aaolu ise
Trkiye Sosyalist i Partisi (TSP) kurucularndan ve
nemli isimlerinden birisi. Yukarda Doan
Avcolundan yaptmz alnt aklma Munis Tekinalp
ya da Tekin Alp olarak da bilinen, Siyonizm Kongresine
Selanik Delegesi olarak katlan gerek ismiyle Moiz
Koheni artrd. Trk Milliyetiliinin en nemli
savunucularndan olan Moiz Kohene en yakn isimlerden
birisi de Ziya Gkalp. Trk Milliyetiliinin
ideologlarndan olan Ziya Gkalpe de, ideolojisi ve
balar dolaysyla deinmeden gememiz mmkn deil.
nk Atatrkn ulus milliyetilik retisini
Gkalpden esinlenerek oluturduunu biliyoruz. Drt
bine yakn Franszca kitap okuyan Atatrk, fazlasyla
Fransz etkisindedir. Devrine gre haraket etmitir.
Osmanl, son 50 senesinde Fransa etkisindedir, Harp
Okulunda yabanc dil olarak Franszca okutulmaktadr.
Jn Trkler zerinden gelen dinsizlik akm Osmanl
aydnn kuatr. inasinin dostu Auguste Comte
"alemiul din"e davet iin dnemin Paris ortaelisi olan
Mustafa Reit Paaya uzun bir mektup yazm,
"Tanrnn yerine ilmi ve beeriyeti ikame eden yeni dinin
peygamberi sfatyla Reit Paaya mracat ediyor ve
Faruk Arslan
242
ondan yeni bir hatla Douda bu yeni dini yaymasn
istiyordu." Osmanl aydnlarn ateist yapan, masonluun
kucana atan sre byle gelimitir. Tarihteki nemi
bazen nne gelen "Byk" sfat kadar nemli olan, ayn
zamanda ok da nemli bir mason Mustafa Reit Paann
koruyuculuunda Parise giden inasi, Pozitivist
dnrlerle temasa geiyor ve "M. Kaya Bilgegile gre
"inasi Efendi deil naat yazmak hibir iirinde Hz.
Peygamberden bile bahsetmez." lk gazete Tercman
Ahval kartan inasi, dinden ka mason Bektailikte
bulur. Modernlemenin siyasal ve ideolojik alanda ilk
sistematik uygulamalar baktmzda Tanzimatla
karlarz. Mustafa Reit Paann ahsnda, pozitvizm
ile modernleme arasnda bire bir rtme gryoruz; bu
da modernlemenin doas gerei hele de ithal olunca
doal. Modernletiriciler ayn zamanda, ilk pozitivistler
olarak da karmza kyor. Pozitivizmin kurumsal olarak
ba tac edildii, yeni din olarak hayata sokulduu
oluum ise ttihat ve Terakki olmutur. A. Comte
tarafndan vazedilen "ordre et progrs" yani Nizam ve
Terakki, ttihat ve Terakki iin nerilen ilk isimlerdendir;
nizam szc yerine dnemin iar olan ittihat szc
seilmitir. Pozitivizmin bir dnce olarak
yaygnlamas da TCnin yayn organ olan Meveret
nemli bir rol oynamtr.
Modern Sosyolojinin kurucusu da saylan Auguste
Comte, toplumlarn deiim teorisi olarak, bir tarih
felsefesi olarak mehur hal yasasn formle etmitir;
hal yani srasyla teolojik-metafizik-bilimsel olarak
adlandrd aamalar, toplumlarn halleri olarak
belirtmitir. Bu hal yasasnn kukusuz karl
metafizik kartl ve onun da pratik de laiklik olmutur.
Faruk Arslan
243
Pozitivizmin TC iinde en nemli temsilcilerinden birisi
de Cemiyetin ideologlugunu stlenmi olan Ziya Gkalp
olmutur. Ziya Gkalpi pozitivizmle ve masonlukla
tantran ayn isimdir : Abdullah Cevdet. Abdullah
Cevdet keskin bir din dmanln en radikal bir biimde
sergileyerek, lmnden sonra cenaze namaznn klnp
klnmas sorun olan birisidir. Ziya Gkalpin intihar
giriimiyle, Beir Fuadn (o da masondur) intihar
giriimi arasnda inan sistemleri bakmndan bir
paralellik bulunabilir. Bileklerini kestikten sonra son ana
kadar hissetiklerini yazya dken Beir Fuad, veda
mektubunu da, "Ey Hakim" diye hitapla balayacak kadar
sayg duyduu Ahmet Mithat Efendiye (masondur)
yazmtr. Ziya Gkalpin, Cemil Meriin deyiiyle
krntlarn ithal ettii asl isim de Emil Galip
Sandalcnn ada Emile Durkheim olmutur.
"En byk zellii ok az konumas Her toplantda
hi kmldamadan oturur, dinlermi. Azn amazm.
Sonra ve bazan bir terleme balarm. Terleme, Ziya
Gkalpin konuacann iareti olurmu. Ziya Gkalp,
her zaman, konumadan nce skntdan terlermi. Ziya
Gkalp az konumasyla ve teorisyeni olduu ttihat ve
Terakkinin ziledii politikaya hi karamadan byk
dnr koltuunu korumu."(Yaln Kk, Bilim ve
Edebiyat, s.186)
Genliindeki intihar giriimin izini mr boyu tayacak
olan M. Ziya Gkalp, Diyarbakrl. Dedesi yrenin nl
fikir insanlarndan birisi. Gkalpi ok etkileyen babas
Tevfik Efendi, memur; vilayetin resmi gazetesinin
mdrln yapm, istatistiki salname yazm,
Diyarbekir Tarihi isimli bir kitab var; en son grevi de
nfus ilerini idare etmek. Annesi Zeliha Hanm da
Faruk Arslan
244
eraftan bir ailenin kz. (Ali N. Gksel, Ziya Gkalp :
Hayat-Eserleri, Aktaran: Mehmet Karaka, Trk
Ulusuluunun nas, s.166)
"Bir akam eve geldiimde babam ok zgn buldum.
Beni grnce Gel dedi. Sana ok kederli bir haber
vereceim. ok alayacaksn! nk sizin en byk
hocanz ve ulusun da en byk adam olan Namk Kemal
vefat etti te sen bu adamn arkasndan gideceksin !
Onun gibi vatanperver onun kadar hrriyetperver
olacaksn ! Bu szler bende o kadar etkili oldu ki, o
zamana kadar bende olmayan yeni bir mefkure melekesi
yaratt. nk bu andan itibaren uurlu bir hrriyetperver,
uyank bir vatansever gibi dnmee; hrriyet, vatan,
ulus mefkurelerini her eyin stnde grmeye
baladm."(Ziya Gkalp, Felsefi Vasiyetler; Aktaran :
Mehmet Karaka, s.167)
Namk Kemal ile Nazm Hikmet akrabadr. Ahmet
Mithat, Namk Kemal ve Ziya Gkalpin ortak bir
paydalar hepsinin mason Bektai olmasdr. Ahmet
Mithat Efendinin bir de Melami olduunu biliyoruz.
(Toplumsal Tarih, Ocak 2002)
Gkalpin Diyarbakr dnemin srgn yerlerinden birisi
olduu iin, dnemin pek ok muhalifi de burada
toplanm durumda. stanbuldan, merkezden uzak bu
ehir adeta Dounun Selaniki durumunda ve etnisite
olarak da heterojen bir yer. Gkalp, Diyarbakr Vilayeti
Maarif mfettilii yapyor, ttihat ve Terakki Diyarbakr
ubesini kuruyor, Peyman gazetesinde yazyor, 1909da
Selanikte yaplan TC kongresine ye olarak katlyor,
1910da TCnin Selanik dadisinde sosyoloji dersleri
vermeye balyor, 1911de Gkalp ismini kullanmaya ve
Faruk Arslan
245
Trk Yurdunda yazmaya balyor ve 1912de stanbula
yerleiyor. 1919da Ermeni Krm sulusu olarak
Maltaya srgn gnderiliyor. Mustafa Kemale
dilekeler veriyor, 1923te milletvekili yaplyor,
CHPnin dokuz umdesinin hazrlanmasnda alyor.
(Hamit Bozarslan, M. Ziya Gkalp, Tanzimat ve
Merutiyetin Birikimi)
Ziya Gkalp, kendisini Emile Durkheimin akirdi olarak
tanmlyor. lk sosyoloji evirisi kitap 1912de yaynlanan
Emile Bouglenin kitab ve lm-i tihad nedir ismini
tayor. Kitabn evirmeni de tandk bir isim : Mustafa
Suphi. Kitap, Durheimin sosyolojisin tantan ilk kitap.
(Zafer Toprak, Osmanlda Toplumbilimin Douu,
Tanzimat ve Merutiyetin Birikimi, s.312) lk "telif"
sosyoloji kitab da Ziya Gkalpin ders notlar; bu da
tamamen Durkheimin sosyolojisi ve Durkheimin
sosyolojisinin temel kavram, opus magnumu olan
"toplumsal iblm" (ayn zamanda doktora tezi) de Dr.
Abdullah Cevdet tarafndan evrilmi.
Durkheim, toplumu anlamak iin retim ilikilerini
merkeze alan Marxa kar toplumsal bilinci ne karr.
Durkheime gre, toplumsal bilin, bireylerin inan ve
duygularnn btndr; ancak toplumsal bilin bireylerin
geiciliinden bamsz olarak kalcdr, bu bilin
toplumda kendiliinden vardr. Herkes toplumsal grev
ve sorumluluklar ykldr, aksi takdirde toplumsal bilin
zayflar Durkheime gre.Ziya Gkalpte bu toplumsal
bilin, uur olarak bir lkdr ve millet olumasnn da
temel dayanadr.
Dnemin etkin dergisi Yeni Mecmuada Moiz Kohenle
(Tekin Alp) birlikte yazan Ziya Gkalp, dnemin
Faruk Arslan
246
ideolojisini yanstan solidarizmin (dayanmaclk,
ballk) de yine Moiz Kohenle birlikte yerli
versiyonunun da en byk teorisyenleri. Solidarizm; snf
atmalarna yer vermeyen, zel mlkiyetin ve hr
teebbsn nemine inanan ama ekonomiye devletin
mdahalesinin de gerekli olduunu savunan, laiklii
dstur olarak kabul eden bir reti. Cumhuriyetin
"imtiyazsz, snfsz kaynam bir milletiz" vecizesi
solidarizmin iar haline gelmi, formle edilmi hali.
Toplumsal iblm, meslek farkllklar var, bu bata
yazdmz organik bir dayanma, "snf yok meslek var ,
hak yok vazife var, fert yok cemiyet var. Durkheimin
bireyi de Gkalpte kayboluyor ve tam anlamyla totaliter
bir yap tasavvuru var. Syledii sz aynen yle:
"Dahiler ve kahramanlar dndaki fertler byk bir
kymeti hazi deildir." Ziya Gkalpin kymeti haiz
olarak grd ve en ok methiyeler dzd kiiler de
Talat Paa ve Mustafa Kemal.
Gkalpin birinci iar olan Trklemek, rk temeline
dayanmayan ama Durkheimin syledii tarzda,
toplumsal bilincin unsuru olarak, bireylerden bamsz bir
"hars" olarak, toplumun deimez ortak bilinciydi. Bu
bilince sahip olmayan rnein Ermenilerin krlmasn da
bu yzden can gnlden desteklemitir. Gkalpin
modelinde kavimler ve etnik unsurlar millet
saylamayaca ve bu ayrlk toplumsal bilin modeline
gre Krtler de asimile edilmeliydi. Durkheimde
toplumsal bilin iin antik aa gidi varsa, Ziya
Gkalpte de Orta Asya Trklerine gidi vard. Gkalpin
bu geri gidiinin bir modelini de Mussolini, Romaya
dnerek gerekletirmitir. Ziya Gkalpin fikirleri, ayn
zamanda kitabnn da ad olan Trklemek, slamlamak
Faruk Arslan
247
ve Muasrlamak olarak zetlenebilir. slamlamaktan
kastedilen ise uydu : Toplumsal bilincin unsurlarndan
biri olan din devlete itaati gerektiriyordu ve din avam
tabakann unsuru olarak ilevsel bir arat, denge
unsuruydu, dolaysyla gerekliydi; bu yzden bugn
rneini yaadmz bir din yaklam vard. Gavura
kar dini kullanmak gerektiinde en dindar mslman
gibi davranmak. Devletin belirledii tek bir din modeli
dnda kalanlara, rnein Alevilie yer vermemek.
Gkalpin tasavvuru olan ulus-devlet adm adm
gerekleti; snf deil meslek ayrm, dinler deil din,
laiki-inan hrriyeti olmayan, milletler deil-Trk
Milleti, Batl deil-Batc, vatandan devlet iin
varolduu, hak deil vazifenin olduu, bireyin bir
deerinin/hakknn olmad
Platonun modelindeki stn insan olan filozof-kral
(Osmanlda Allahn yeryzndeki glgesi Padiah) bu
modelde "dahi ve/veya" kahraman olarak yine
hikmetinden sual olunmayan ama bu kez gcn dnyevi
meziyetlerinden alan bir tiran olmutur. ( Er, 2003).
Mason Bektailerin, Trk milliyetiliine dayal ulus
devleti nasl kurdurduklar imdi daha iyi anlalabilir.
Trkln ideolou Krt kkenli Bektai Trkc ve
mason Ziya Gkalptir.
imdide Sabatayc Bektai masonik yaplanmann ok
vndkleri, derin devletin kurulmasna beiklik eden,
gizli toplantlarn yapld Bektai dergah ehitlik
Tekkesine gz atalm.

Faruk Arslan
248
On kinci Blm
MASON BEKTALERN EHTLK
TEKKES

1666'dan sonra Sabetayistlik; 1738'de Papa XII.
Clemens'in yasaklamasyla masonluk ve 1826'dan sonra
Bektalik varlklarn hep "gizli cemiyet" olarak
srdrmek zorunda kaldlar. Toplanmalar, trenleri,
simgeleri hep bir sr barndryordu. Sabetayistler,
Mslman olup tekke-derghlara girdiklerinde Yahudi
inancnn baz ritllerini beraberlerinde getirdiler. Reha
amurolu, Balkanlar'da birok Hristiyan'n, "On ki
Havari" ile "On ki mam" arasnda kavramsal akrabalk
kurduklarn; "Mehdi"yi, "Mesih" olarak barlarna
bastklarn belirtiyor. {Deien Koullarda Alevlik,
2000, s. 55.)
Bezmilem Sultan ve Pertevniyal Sultan'n da desteiyle
1846da sonra Bektaler yava yava srgnden dnp,
tekkelerini yeniden sessizce kurmaya baladlar.
Rumelihisar'ndaki ehitlik Tekkesi ksa srede eski
gnlerine dnmeyi Byk Mahmud Cevad Baba'nn olu
Mehmed Abdnnaf Baba dneminde baard. Tekke
onun dneminde "Nafi Baba Tekkesi" olarak tannmaya
balad. Hogrl, herkese benimsenmi tre ve
inanlar karsnda, kendi zgn fikirleri ve ritelleriyle
bilinen Bektalerin, hemen hemen ayn lky paylaan
masonlarla yan yana gelmesi doald. Tpk gizlenen
Sabetayistler mason localarna girebilmek iin ne kadar
hevesli ise, sadece felsef yaknlk deil, tarih artlarn da
Faruk Arslan
249
dayatmas sonucu Bektaler de mason oldular. Bekta
tekkelerinin bana gelenler, kendisi de bir Bekta olan
Kavalal Mehmed Ali Paa'y ok kzdrd. Osmanl'yla
sava noktasna gelecek kadar Bekta'ydi. Bektaler
zerindeki Saray basksnn kalkmasnda Kavalal
ordusunun Ktahya'ya kadar gelmesinin de etkisi vard.
ttihat ve Terakki'nin sadrazam Said Halim Paa, ailece
masondu. Babas Prens Abdlhalim Paa da masondu,
stelik Fransz Yksek ra yeliine kadar ykselmi
nemli bir masondu. Osmanl'da mason locas kurmaya
yetkili grlecek kadar Fransz masonlarnn gvenini
kazanmt.
Bekta-mason ilikisinin temellerini Kavalal Mehmed
Ali Paa'nn ocuklar ile torunlarnn atm olmas
tesadf deildir. Entelektel gelimesine byk katks
olan Bekta dedesi Vali Abdllatif Paa'nn etkisinde
byyen, bu tesirle Hz. Ali akyla dolup taan msralar
kaleme alan, Kerbela mersiyeleri yazan; Kavalal
Mehmed Ali Paa'nn torunu Mustafa Fazl Paa ilikisi
nedeniyle Avrupa'ya gidip Jn Trk hareketini balatan
Namk Kemal gibi Osmanl mnevverleri Bekta-mason
ilikisinde kpr grevi yaptlar.
O baskc gnlerde birok Bekta'nin mason olduu artk
bilinen bir gerek. ehirli insann tarikat Bektalik,
liberaldi, kat kuralc, tutucu deildi. Bu nedenle, dinler
ve mezhepler stnde grd masonlukla hemen
kaynamas normaldi. slam sk bir mslman olarak
yaamaktan kaanlar iin barnakt. stelik ortak siyas
karlar vard: Bektaler ve masonlar Jn (Gen)
Trklerin rgtlenmesinde, ttihat ve Terakki'nin
kurulmasnda hep ittifak yaptlar. Bu birlikteliin itici
gc Sabetayistlerdi. Bekta, mason ve Sabetayistlerin
Faruk Arslan
250
ortak noktas, deimez riteli "sr" saklamak, srla dolu
hayat srdrmekti. Bektalik, Sabetayistlik ve
masonluk; de "srlar cemiyeti"ydi; gizlilii
kurumsallatrmlard. (Yaln, 2006).
Bekta ehitlik Tekkesi ynetiminde "erbabiye"lik gz
nne alnarak "evladiyelik ilkesi uygulanyordu, yani
"baba"lk babadan oula geiyordu. Byk Mahmud
Cevad Baba'dan sonra postniinlie ksaca "Nafi Baba"
denen Mehmed Abdnnafi Baba'nn oturuyordu.
Tekkenin adnn duyulmas da Nafi Baba dneminde
oldu. ehitlik Tekkesi, "Nafi Baba Tekkesi" olarak
bilinmeye baland. Nafi Baba kimdi ?
eyhlislamlktan kalma binlerce belgeyi, Diyanet leri
Bakanl "er'iye Sicilleri Arivi"nde sekiz yllk bir
alma sonucu tasnif edip, Son Devir Osmanl Ulemas
kitabn yazan Sadk Albayrak, eyh Abdnnafi Efendi
(stanbullu) biyografisi hakknda u bilgileri veriyor.
ehitlik Dergh postniini ve eyh Bedreddin'in hafidi
Mahmud Cevad Efendi'nin olu olup hicr 1251
senesinde stanbul'da domutur. Din ilimleri Silivri
Mfts Sadk Efendi ile Adanal smail Efendi'den ve
Fatih Camii dersimlarndan Musa Kzm Efendi'den
tahsil eylemitir. 9 Temmuz 1262'de (3 aban 1264)
uhdesine btida Hari stanbul Mderrislii payesi tevcih
buyurulup 1 Mart 1271'de mderrislik maa tahsis
edilmitir. 25 recep 1288'de Musla-i Sleymaniye'ye
vsl olan mderrislii muharrem 1326'da (22
knunuisan 1323) Bilad- Mahreten Halep
Mevlevyeti'ne terfi olunup 11 knunusani 1324'te
Mevlevyetten infkak etmitir. Bu tarih kinci
Merutiyet'in ilan edildii tarihti; demek ki Nafi Baba
"zgrln" 1908'de ilan etmiti!
Faruk Arslan
251
Nafi Baba, o tarihe kadar, "takiye" yaparak Bektaliini
hep saklam; Nakibend hocalardan dersler alm;
Osmanl Saray'yla ilikilerini dzeltmiti, ilmiye payesi
alarak kendisine Saraydan maa balatmt. Ahmed
Vefik Paa Eyp'e gmlmeyi vasiyet etmiti. Ancak
Sultan II. Abdlhamid buna izin vermemi ve,
"Protestanlara arsa satan adam, kyamete dek, onlarn an
sesini dinlesin" diyerek Rumelihisar mezarlna
gmlmesini emretmiti. (Mustafa Mftolu, Trih
Gerekler, s. 47.) Cenazenin kaldrlnn gecikmesi
dnemin gazetelerinde de benzer yorumlara neden
olmutu. 1 Nisan 1891 tarihi aklanmt, 4 nisanda
defnedildi.
Nafi Baba, "el altndan" ttihat ve Terakki Cemiyeti'ne
yardmlarda bulunuyordu. ttihatlarn stanbul'daki gizli
buluma yerlerinden biri de Nafi Baba Dergh'yd.
ttihatlar iktidar olunca Nafi Baba da kendi iktidarn
kurdu. Tpk dier Bektaler gibi... ttihatlar iktidar
olunca Bektaler, 1826'dan beri sren uzaklamadan
sonra yine merkez hkmetle yakn iliki iine girdiler,
rnein, Stlce Bekta Tekkesi eyhi Mnir Babann
olu Hseyin Avni Bey, ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin
mesul ktip muaviniydi. Onun nfuzu ve araclyla
Merdibanky/Merdivenky (ahkulu) Tekkesi eyhliini
Filibeli brahim Fevzi Baba'ya verdiler.
Muhibben adl dergiyi karmaya baladlar. Ancak
ttihat-Bekta ilikisi zamanla sorun da getirecekti.
ttihatlarn "Trk-milliyeti" izgileri, Arnavut
Bektaler ile Rumeli arlkl stanbul Bektalerini kar
karya getirdi. ttihatlarn "ttihad- Anasr" politikas,
Trkler ile Arnavut Bektalerin yollarn ayrd. Trk
Bektaler, Bektaliin ttihat ve Terakki Cemiyeti
Faruk Arslan
252
tarafndan resmen tannacam dndler. Ama
Bektalere "resm hviyeti ttihatlar da veremedi!
"Resm hviyet" yoktu ama, geni bir serbestlik vard.
Bektaler artk kimliklerini saklamyorlard. Birok
Bekta devlet brokrasisinde nemli grevlere gelmiti.
(Yaln, 2006).
Nafi Baba, sradan bir "baba" deildi; Arapa, Farsa
dnda ngilizce ve Franszca biliyordu. yi bir eitim
grd belliydi. Nafi Baba Tekkesi, bugn Robert Kolej
topraklar iinde. New Yorklu zengin bir tccar olan
Christopher Rheinlander Robert, 1856'da stanbul'u
ziyareti srasnda, Krm Sava'ndan yaral dnen
askerlere, Selimiye Klas'nda yardm eden Protestan
papaz Dr. Cyrus Hamlin'le tant, ikisi de Protestan
Metodist mezhebine mensup misyonerlerdi. Metodist
mezhebi daha ok salk alannda misyonerlik almas
yapyordu.
Tccar Robert ile papaz Hamlin, ngilizce eitim veren
bir okul amaya karar verdiler. C. R. Robert finans
ykn omuzlarken, Dr. Hamlin de kolejin kurulu
sorumluluunu zerine ald. Yer olarak beendikleri,
ehitlik Tekkesi yanndaki Ahmed Vefik Paa'ya ait
taoca arsasyd. nceleri paa arsasn satmak
istemiyordu ama devreye kendini yetitiren Sadrazam
Mustafa Reid Paa girince satmak zorunda kald. Ahmed
Vefik Paa masondu; "statlarnn", en ok da, hep
yannda olduu Mustafa Reid Paa'nn bu arsa sat
iinde devrede olduu dnlebilir.
"Ahmed Vefik Paa'nn dedesi dnme"ydi. (Mehmet
evket Eygi, Yahudi Trkler yahut Sabetayclar, 2000, s.
22.). Nafi Baba ailesi soyad yasas ktnda "Pekta"
soyadn aldlar. Damad Ulusal Kurtulu Sava'nn
Faruk Arslan
253
istihbarat efi Hamdullah Suphi Tanrver'in kaynbabas
Hacbeyzade Ahmed Muhtar "Yeyta" soyadn ald.
Bilinen Ahmed Vefik Paa'nn dedesi Yahya Naci
Efendi'nin, Bulgar mhendisiyken Mslman olduuydu.
Padiah ferman olmadan inaata balanmayacan bilen
Amerikallar, izni beklemeden, nce kiralama yoluyla bir
bina bularak renime baladlar. Eyll 1863'te Robert
Kolej rencilere kapsn at.. 4 Haziran 1869'da
padiahtan izin kt. Okulun yapm 1871'de tamamland.
On yl srd. Sonra ikinci bina yapld. Kolej bina ve
renci olarak her yl byd. Okula her din ve dilden
renci kabul ediliyordu.
Robert Kolej'in, Bekta ehitlik Tekkesi yannda
kurulmas tesadf olamazd. O yllarda Anadolu'yu
dolaan Protestan misyonerlerin en nemli hedefi
vard: Ermeniler, Krtler ve Alevler! Yllardr,
kendilerini ifade etme olana bulamayan, kimlikleri
nedeniyle ezilen, mmetin paras kabul edilmeyenleri
Protestanlar "dntrmek" istiyorlard. Ancak bu
olumsuz koullara ramen Mslmanlar misyonerleri pek
sevindirmiyorlard. Ama saylar ok az olsa da Protestan
olanlar vard. Protestanl kabul etmi Mslmanlar,
Amerikan misyonerlerinin stanbul Bebek'te kurduu
Bebek lahiyat Okulu'nda eitimden geiriliyordu. (Lukas
Hans Kieser, Iskalanm Bar, 2005, s. 112.)
Komular Amerikan misyonerleri o gnlerde harl harl
alrken Nafi Baba, 1908'de vefat etti. Tekkenin bana
olu (Neet Hanm'dan olan) Kk Mahmud Baba geldi.
Kk Mahmud Baba hep devlet grevinde almt:
Dahiliye Nazrl zel Kalemi'nde; Gmrk
Mdrl'nde; Maarif Nazrlnda; ngilizce retmeni
olarak Darlfnun'da vb... Tekkeler 1925'te kapatlrken,
Faruk Arslan
254
Nafi Baba Tekkesi'nin postniini Kk Mahmud
Babann olu (Cemile Sabiha Hanm'dan olma) Abbas
Nusret Baba'yd (1898-1975). Abbas Nusret Baba,
postniin olmak iin Londra Bykelilii'ndeki grevini
brakp stanbul'a gelmiti. Abbas Nusret Baba ayn
zamanda, ngilizlerin "ata sporlarndan" kriketi
Osmanl'da ilk oynayan sporculardan biriydi.
Nafi Baba Tekkesi'ne postniin olarak sonra, stanbul
edebiyat evrelerinin yakndan tand Nafi Babann
kz Fatma Hayriye'den torunu Hseyin Pekta oturdu.
Robert Kolej'den sonra renimine Sorbonne'da devam
etti. Robert Kolej'de retmen oldu. O yllarda kolejde,
"Trk retmen Grubu"nu kurdular. Grupta kendisiyle
birlikte, Refik Halit Karay, Rza Tevfik, Adnan Advar,
Halide Edip Advar, Feridun Nigr ve smail Hikmet
Ertaylan vard.
Hseyin Pekta, Mudanya ve Lozan grmelerinde
sekreter ve evirmen olarak grev yapt. 1935'te Robert
Kolej'e ynetici oldu. Ei, Mihri Pekta, Cumhuriyet'in
ilk kadn milletvekillerinden biriydi. (Yaln, 2006).
Nafi Baba Trbesi, Boazii niversitesi'nin kampusu
ierisinde, Boaz'n ayaklar altnda kald bir yamata
bulunuyor. Kk ama olduka bakml bir trbe. Bu
trbenin etrafnda irili ufakl birok mezar ta da
bulunuyor; bu mezar talarndan Latin harfleriyle
yazlm olanlar sadece iki adet: Edirneli Hayriye
Bacolu ve mer Ltf Erseluk. niversite kampusu
ierisinde bulunan bu trbenin bir baka zellii de,
trbeden haberdar olan Boazii niversitesi
mezunlarnn evlendikten sonra buray ziyaret edip dua
etmeleri. Nafi Baba'nn soyu, Yener, Yeim, Atayolu,
Eren, Soyak, peki soyadlaryla sryor
Faruk Arslan
255
Tarikatlarn zel mezarlklar vard. rnein, Selanik'teki
Mevlevihane'nin hemen yannda derghn mezarl
bulunuyordu. Sabetayist Mevlev Mehmed Esad Efendi,
Kasmpaa Mevlevhanesi naziresine defnedilmiti.
Blblderesi Mezarl'nn, Osmanl dneminde bir
dergh mezarl olmas byk ihtimal. Mezarlk byk
olduundan m, yoksa araya hatrl isimlerin girdiinden
mi bilinmez, Cumhuriyet zellikle tekke ve zaviyeleri
kapattktan sonra, derghlara defin ilemleri durdu.
Blblderesi Mezarl'n "dergh mezarl" statsnden
kard. Blblderesi, genel Mslman mezarl snfna
sokuldu. Blblderesi Mezarl Sabetayist Karaka
grubunun mezarlyd. Fevziye Mektepleri de ayn
grubun okuludur. Dolaysyla mezarlarnn bulunduu
yere yaptrdklar caminin ad da Fevziye Camii olacakt!
Sabetayistlerin cami yaptrma "geleneinin" vard.
(Yaln, 2006). Soner Yaln, Efendi kitabnda Selanik'in
en byk camii, Yeni Cami'den bahsediyor. (s. 58.)
1899'da len Rabia Adviye adl Sabetayist bir hanmn
"Bedev Dergh" yaptrd da biliniyor. (Ilgaz Zorlu,
Evet, Ben Selanikliyim, 1998, s. 42. Trkiye'de milliyeti
hareketin nde gelen isimlerinden M. Raif Ogann
Masonluk, iyz, Srlar adl kitab 1950'li yllarda hayli
ses getirmiti. slam Dnyas adl bir dergi karmt;
Fahrettin Kerim Gkay gibi birok renci yetitirmiti.
lahiyat Ogan'n Sebatayist olmas dnlemez
herhalde! (Yaln, 2006).
Soner Yaln, sz konusu kitabnda kastl olarak
yerde Fethullah Gleni Huruficilikle suluyor, masonik
Bektailiin beslendii kayna gizlemek iin mthi bir
gzbacl yapyor. Buna ters keye yatrma denir. Bu
nedenle Hurufilik konusuna geni yer vereceiz.
Faruk Arslan
256
On nc Blm
MASON BEKTALER VE
HURUFLK

Osmanlnn temelinde yer alan Bektai tarikat
mensuplar, Hac Bekta- Veliye bal olarak
Anadolunun din, iktisad, asker ve sosyal teekkl
olan Ahilik tekilatna byk yardm ve hizmetlerde
bulundular. Alperen kltrn Anadoluya getiren
Yesevilik, Nakilik, Mevlevilik ve Melamilikle birlikte
Osmanly kurdular. Fakat, Bektai denilen bu tarikatn
hak yolda olan mensuplar zamanla azald. Tekkelere,
kendilerini Bektai gsteren Fadlullah- Hurufinin bozuk
fikirleri yayld.
Bu fikirleri yayanlar, 16. yzyldan itibaren Bektai
olmu Avdeti Mehmet Efendi ve evresindeki 200
Sabatayc aile destekledi. Bu dnemde Bektai grnen
Sabetayclarda, kendilerine en yakn grdkleri Hurufilik
retisini gizlice hortlatt. Bir mddet sonra da hakiki
Bektailik tamamen unutularak yerini hurufi fikirleri ald.
1900 balarnda Bektai denince iki eit insan anlalrd:
Birincisi, hakiki doru Bektai olup, Hac Bekta-
Velinin gsterdii hak yolda giden temiz
Mslmanlard. kincisi sahte, Sabatayclarn kurgulad
yalanc masonik Bektailerdi. 1826'da Yenieriler ortadan
kaldrlp Bektai tekkeleri kapatlnca, srgn edilen
Bektailer, kendilerini korumak iin Masonlua girmeye
baladlar.
Faruk Arslan
257
Bektailiin iine szp, adeta istila eden Hurufilik
nedir, bunun zerinde durmak istiyorum. Hurufilik,
slmiyeti ykmak iin kurulan bozuk yollardan biridir.
Kurucusu bir Acem (ran) Yahdsi olan Fadlullah bin
Abdurrahman Tebrizdir. Hurufilik, Allah ve genel
olarak da alemi saylar ve harflerle aklayan Kabbala
tarz bir reti. Mason Bektailiin Bektailii ele
geirmesinden sonra Alevilik zerinde Hurufiliin ok
etkisi oldu.
Sabetayclkta Tanr'nn sylenmesi yasak olan adnn
harflerinin saysal deerlerinin toplam 26, o yzden 26
kutsal saydr. Hurufilikte de bu say 28. Kuran meydana
getiren harflerin toplam says 28. Huruf, harfin oulu
oluyor, harfler demek. Huruf ilmi ya da ilm-i huruf
harflerden anlam karp yorumlamak oluyor. Hurufilere
gre insan yznde de 28 harf var, dolaysyla insan yz
Tanr'y gsterir. rnein, az ayn harfine, burun lam
harfine, ene ye harfine benzetilerek insan yznde Ali
okunuyor derler.
Azerbaycan'da Fazlullah Timurlenk tarafndan aslnca
mritleri Anadolu'ya kat. eyh Nesimi onlardand.
Hurufiler, Bektailer'in arasna gizlendi. Hurufi inanna
gre, insanda Tanr mayas, nvesi vard. nsann yz
hatlarnda harflerden oluan alfabenin varl inanc
Alevilie Hurufilikten gelmitir. Kalar, burun Ali'nin
adn tanmlayan harflerdir. Byk da bu ad tamamlar.
Bunun iin Aleviler bya nem verirler.
Bektailik ile Alevilik zamanla farkllasada, felsefi
kkleri ve etkileim sahalar aynyd. Bektailer, Balkan
ve Trakya'ya yerleimilerdi. Aleviler, Anadolu
kylerinde yaayp hep gebe oldular, cahil kaldlar.
Osmanl, Bektailii yasakladktan sonra Balkan
Faruk Arslan
258
topraklarn kaybedince Bektailik ok zayflad, Alevilik
canland. Bektailerin marifetleri, Alevilere geti.
Aleviler ilim yuvalarna sndlar, yksek okullara
baladlar. Kltr seviyeleri ykseldi, 21inci asrn en laik
fikirlileri oldular Trkiyede. Yzlerce Cem evi atlar,
vakflar kurdular.
Bektailer, Alevilerden kendilerini sakndlar. nemli
Bektai babalar, "biz Alevi deiliz" diyordu. Esasta ayn
olmalarna ramen masonlukla Bektailiin iie
gemesiyle birlikte ayinlerde baz farklar olutu.
Bektailikte, Semah ve musahiplik yoktur.
Osmanlda Yenieriler ile Bektailer arasnda skk
ilikiler vard. Orduyu elde tutma alkanlklar Trkiye
Cumhuriyeti dneminde de srd. Bektailer ve Aleviler,
ocuklarn srekli askeri okullara gnderdi.
Bektai Tekkelerinde ayn trenlerinde, Alevilerle
zamanla farkllklar dodu. Ama Masonlarn ayinleriyle
Bektailer arasnda benzerlikler balad. ler, beler,
yediler kavram rnein Masonluktada vardr. Birinci
derece ler, ikinci derece beler, nc derece yediler
olarak. Bektailer ise, ( Allah, Muhammed, Ali)
diyorlar farkl grlmek iin. Temelinde ise, masonlar
Bektaileri slam kart olarak piyasaya kard. Bu
nedenle Alevileri hem dladlar, hemde Snni kartl
iin laikliki koruma bahanesiyle maa olarak kullandlar.
Masonlar, kurulu sembollerini Hz. Sleymannn
Tapnandan (Mimari yapsndan)dan alrlar. zgr
insan savunurlar, din otoriteyi tanmazlar. Boyun
emezler. Gya kin ve nefrette girmezler, rk deiller.
Tm bu zellikler zaten Alevilikte de var. Alevilik, bu
nedenle masonluu Bektailik gibi nceleri ayr gayri
grmedi.
Faruk Arslan
259

Masonlarn, Bektailii nasl bu denli bozabildiini
kavramak iin Hurufilie dnelim. Kurduu bozuk yolun
esaslarn anlatmak iin Fadlullah bin Abdurrahman
Tebriz, Cvidn adnda Farsa byk bir kitap yazd.
Kitabnda, Kurn- kermdeki harflere mnlar vererek,
kendisinin tanr olduunu bildirdi. Btn dinleri inkra
kalkt ve slmiyetle alay etti. Kurduu bu bozuk yola,
Yahdlik, Hristiyanlk, Zerdtlk gibi inanlar da
kartrd. Bunlarla i ie oldu.
Nitekim, Yahudi Sabataist lgaz Zorlu, Bektailiin iine
nasl szdklarn yle ifade ediyor: Sabetayclar kendi
din adamlarn Melamilik tarikat iinde yetitirmilerdir.
Bu ok ilgin; adam hahamdr, ama dardan baktnz
zaman Melamilik, Mevlevilik ve Bektailik tarikatlar
iinde din adam gibi grnr. ( Eitim-Bilim dergisi,
Kasm 2000)
Hurfliin bu bozuk inanlar slm lkelerinde chil
halktan baz kimseler arasnda yaylmaya balaynca
Tmr Hann olu Miran ah, babasnn emri ile 1393
senesinde Fadlullah- Hurfyi ldrd. Bacana ip
takp sokaklarda srkledi. Bylece Tmr Han, slmiyet
iin ok tehlikeli olan Hurfliin yaylmasn nledi.
Bunun iin Bekt ismi altnda kendini gizleyen
Hurfiler, Tmr Han sevmezler, hep ktlerler.
1393de Fadlullah- Hurfi ldrlp, Esterbd ehri
yaklnca dokuz yardmcs kat. Hurufilik, Fazlullahn
ba halifesi Nesimi ve dier halifelerin abalaryla Irak,
Azerbaycan ve Anadoluda yayld. Bu halifelerden Ali-
l-Ala Fazlullahn lm sonras Anadoluya geerek
Bektai dervileri arasna girdi. Baz kaynaklara gre,
Ali-l-Ala Hac Bekta tekkesinde bulunuyor, Bektailere
Faruk Arslan
260
Hurufilii telkin ediyordu. Aliyyl-al adndaki dervi,
Anadoluda Bekt tekkesinde Cvidn gizlice
yaymaya ve chilleri aldatmaya balad. Hac Bekt-
Velnin yolu budur dedi. Hac Bekt- Velin
yolundan ayrlmayan hakk Bektler, bunlardan
tamamen ayrldlar. Bekt tarkat ad altnda saklanan
Hurflere gre, namaz bir kere klmak, orucu bir kere
tutmak, gusl de mrnde bir kere almak farzdr. Gusl
edip vcudunuzu hrpalamayn derler.
Hurufilik XV.yzylda Osmanl sarayna kadar szm
hatta Fatih Sultan Mehmedi bile etkilemiti. Ancak
ulemann iddetli tepkisi sonucu gen ehzadeye hurufi
fikirleri alayan kii yaklarak ldrld. Bundan sonra
Osmanl Devleti hurufiliin kkn kazmaya, Kanuni
Sultan Sleyman zamannda da devam etti. Bu durum,
hurufilerin Bektailerin arasna szmalaryla, fikirlerini
Bektailik perdesi altnda yaymaya almalaryla
sonulanm, propagandalarn ancak bu yolla
srdrebilmilerdir. Hurufilik esas olarak harflerden
dinsel anlamlar karmaya dayanr. Hurufilikte varln
z sesten oluur ve Tanr harfler araclyla insanda
tecelli eder. nsan, tanrsallatrlr. Hurufiliin temeli,
Tanrnn insanda tecelli ettii dncesine dayanr.
Hurufiliin Alevi-Bektai inancna etkilerini edebiyat
alanndaki rneklerde mesela Virani Babann iirlerinde
olduu gibi aka grmek mmkndr.
Gelitirilmi harfi teknikleri kullanarak ortaya kan
Hurufiliin kurucusu Fazlullah Hurufi, kendisinin sa ve
Mehdi olduunu iddia etmi, yeni bir din kuran bir
peygamber olduunu ileri srmt. Hurufiler 16.
yzyldan itibaren Bektailik tarikatnn iine szmaya
balad Bektailie daha sonra intisap edenlerin iinde
Faruk Arslan
261
arln Yahudiler ve Sebataistler oluturuyordu.
Sabatay Sevinin Bektai tekkelerine gittii biliniyor.
Hurufi mritleri Krehir yaknlarndaki Hac Bekta
tekkesi mensuplarna Hurufi doktrinlerini Hac Bektan
gizli fikirleri diye tantmt. Sapknlk ve zndklk
derecesindeki kendi fikirlerini Hac Bektan adnn
korunmas altnda yaymlard. Hurufilik, Bektai
tarikatnn iine girince hemen her trl hurafeyi
yaymakta ekince grmedi. Hac Bekta- Veli hakknda
eitli yalanlar retildi. Bugn Hac Bektala ilgili eitli
rivayetler de bu yalanlardan kaynaklanyor.
Gnmz Aleviliinin temeli olan Safevi tarikatnn
kurucusu eyh Safiyddine byk destek veren lhanl
Veziri Reideddin de bir Yahudiydi. Aleviler, slam
dininde yasak olmamasna ramen tavan eti yemezler. O
zaman bu inan nereden gelmekteydi? Kuran Kerimde
tavan eti ile ilgili bir yasaklama olmamasna ramen
Tevratda tavan etini yenmesi yasaktr. Bir Yahudi olan
Reideddin, Kabalist inanlarn Aleviliin esaslar
arasnda yer almasnda byk rol oynad. Reideddinin
kaleme ald Ouzname eseri ile Ouz Kaan
Destannn orijinalini bozmu; eserine tamamen Tevrat
ve Kabala kaynakl rivayetler eklemitir. Ouz Kaan
Destannn orijinali ile Reideddinin kaleme ald
Ouzname karlatrldnda iki olayn tamamen farkl
olduu grlmektedir.
Bektailiin temellerini atan eyh Bedrettinin babas
olan Simavna kadsnn ismi sraildir. eyh Bedrettinin
tarikatnn yayld blgelerde iki sapkn Hristiyan
mezhebi Bogolizm ve Katharizm n plana kmaktadr ve
ilgintir ki bu iki mezhepte Kabalist kaynakldr. Bugn
Faruk Arslan
262
Mum snd olarak bilinen olay da Katharizm kaynakl
olup buradan Bektailie gemitir. Mum snd olay
Trkiyede yaayan Yahudi dnmesi Sebataistlere ait dini
bir riteldir. (Yangn, 2006).
Hurufilik, kimi aratrmaclara gre ayr bir din,
kimilerine gre bir mezheptir ya da yalnzca bir tarikattr.
Ne var ki tm aratrmaclar Hurufiliin harflere olan
zel ilgisi zerinde birleirler. Zaten bu akmn eitli
yaptlardaki tanmlar dorudan Hurufiliin bu niteliini
vurgulamaktadr. rnein Orhan Hanerliolunun
Felsefe Ansiklopedisinde Hurufilik, harflerden dinsel
anlamlar karan ran irekilii (ezoterizmi) olarak
tanmlanmaktadr. Britannicada yer alan tanm da harf
ve rakamlarn eitli yorumlanmalar zerine kurulu bir
inan dizgesi biimindedir. Zaten huruf szc harf
szcnn ouludur. Hurufilik, harflere olan zel
eilimi dnda, ikinci bir zellii ile de ilgi ekmektedir,
o da ireki yani batni (ezoterik) oluudur.
Bu durumda Hurufilik olarak bilinen bu inan akmn iki
temel nitelik altnda deerlendirmek gerekmektedir:
Ezoterizm ve Harfler. Harflerden dinsel anlamlar karan
her inan akm Hurufilik ile ilgili olmad gibi, ezoterik
nitelikli akmlarn tm harflerin anlamlar ile ilgilenmez.
Hurufilik, bir yandan harfler ve harfler ile balantl
olarak rakamlarla ilgilenmekte, dier yandan bunlarn
yardmyla ve bunlara dayanarak aklanan, savunulan
ezoterik inanlar ilemektedir.
Harfler bizi dorudan yazya gtrmektedir. Harf ve
rakamlarn yorumlanmas ve aralarnda eitli zel
ilikiler kurulmas ve bylelikle grnen amalarnn
tesinde anlamlandrlmalar tm eski kltrlerde grlen
ve neredeyse yaznn tarihiyle ayn zamanda balam bir
Faruk Arslan
263
uratr. Bu abann ilk rnei Pythagorasn retiler
dizgesinde bulunur. Bu dizge, varolu sorunlarnn felsefi
aratrmas amacyla oluturulmu bir inan akm
erevesinde gelitirilmi ve nl Pythagoras kuram da
bu dizgenin bir yan rn olarak ortaya kmtr. ..
500 yllarnda ortaya kan Pythagoras dizgesi,
gelitirdii mzik kuram ile birlikte ele alnnca ses, dil,
saylar ve harfler araclyla evreni aklamay
amalayan btncl bir yapya ulaabilmitir.
Kendisinden nce gelen Msr, ran ve Hint tekniklerini
kulland sanlan bu dizge, daha sonraki harfilerin sk
sk bavuraca temel yntemleri gelitirmitir.
Harfilie tarihsel olarak ikinci rnei oluturan
Kabbala, Hurufiliin amacna pek benzer bir ama
tamakta, harf ve saylarn gizemini zerek Tevrat
yorumlamay hedeflemektedir. Kabbalann yorumuna
gre Tanr kendisini belirli sayda nitelik (Sefirot)
biiminde dsallatrarak evreni yaratmtr. Kabbalann
yaratl ile ilgili bu savnda yer alan hemen her unsuru,
slam ezoterizminde ve dolaysyla Hurufilik ve onun
etkisi altndaki Bektailikte benzer biimde bulmak
olanakldr.
Harfilik ve etkilerinin slamda ne zaman ortaya
ktklar konusu olduka tartmaldr. slam harfileri
iin uygun koullar, Kuranda baz surelerin banda
birbirinden ayr ve anlamszmasna yer alan ve Huruf-
u Mukattaa diye adlandrlan harfler salamtr.
Yaar Nuri ztrk, Tarihi Boyunca Bektailik adl
kitabnda bu konuda unlar belirtmektedir: unu da
syleyelim ki, bu harf kmelerine muhtelif ve ou kez
esrarl manalar verme ii, sahabiler devrinde
balamtrHatta Hz. Alinin: Kuran Fatihadan,
Faruk Arslan
264
Fatiha Besmeleden, Besmele Ba harfinden ibarettir.
Bense o Ba harfinin altndaki noktaym sz ok
nldr.
slamda Kutsal Metinlere harf dzeyinde yorum
getirme abasnn ilk rnei X. yz ylda Hallac-
Mansurda grlr. Mansur, Kurana szck anlamlarna
bakarak "Yorum" getiren (Tevil) Karmatilerin bir
propogandacsyd. (Karmatilik, IX. Yz ylda dinsellikle
badatrlm, sosyo-ekonomik temelli ezoterik bir
akmdr.) Mansur, divannda ve Kitab al-Tavasin adl
eserinde harfler ve saylarn gizli anlamlarna deinen
ilk slam harfisidir. Evreni ve Tanry insanda grmenin
bir sonucu olarak ilk kez Enel-Hakk diyen Mansur
olmu ve bu sz nedeniyle 922 ylnda idam edilmitir.
slamda harfiliin ikinci nemli rneini Endlsl
dnr Muhyiddin-i Arabi (1165-1240) oluturur.
Endlsl Yahudi dnrlerin ve Kabbalaclarn
etkisinde kalarak El-Ftuhat El Mekkiye adl yaptnda
harfiliin bir ok rneini sergilemitir.
Gelitirilmi harfi teknikleri kullanan Hurufilii bir
inan sistemi olarak kuran kii ihabuddin Fazlullah
Esterabadidir. 1340 Ylnda doan Fazlullah, gen yata
teoloji ile ilgilenmeye balam, on sekiz yandayken
tasavvufa ynelerek hacca gitmitir. Dnnde
Harezme gelmi ve bir sre burada kaldktan sonra
Tebrize gemitir. Burada etrafna toplad kiilerle
yapt dini sohbetler sayesinde byk saygnlk
kazanmtr. 1386 Ylndan balayarak Isfahanda kendi
sistemini yaymaya balam, daha sonra uzun bir sre iin
bir maarada inzivaya ekilmitir. Bu dnemde
kendisinin Mehdi olduunu ileri srmtr. evresinde
yedi kiilik bir ekirdek kadro oluturmu, bu yedi kiinin
Faruk Arslan
265
abalar sonucunda yeni inan hzla yaylmaya
balamtr. Ksa srede eitli toplumsal kesimlerden
kiiler yeni akmn evresinde toplanmaya balamtr.
Fazlullahn kendi sistemini yaymaya alt ortam bu
tr akmlar iin pek elverilidir. Bu yre Mazdeizm ve
Karmatilik gibi bir ok ezoterik akma kaynaklk etmitir.
Fazlullah hakknda bilgi ieren her kaynak, onun
Tanrln ilan ettiini sylemektedir. Ancak bunu nasl
gerekletirdiini belirtmemektedirler. Bu ilan sadece
Enel-Hakk biiminde yaplm olabilir. Ayn yrelerde
Hallac- Mansurun olduka tannd dikkate alnrsa, en
gl olaslk bu ilann Enel-Hakk formlne
dayanmasdr.
Fazlullah, yars farsa ve yars da Esterabad lehesi ile
yazlm olan Cavidan- Kabir adl bir eser ile adnn
skendername olmas olas bulunan farsa bir manzume
kaleme almtr. Ayrca Arname ve Muhabbetname
adl kitaplar da vardr.
Yeni sistemin yaygnlamas egemen evrelerde
rahatszlklar yaratr. Timurun oullarndan Miranahn
buyruu ile Fazlullah tutuklanr ve hapsedilir. 1394
Ylnda Alncak kalesinde ldrlr; cesedi ayaklarna
balanan bir iple ekilerek ibret olsun diye dolatrlr.
Fazlullahn evresindekiler kovuturmalara urar.
Hurufi nderlerinden Ahmed Lurun 1427de ahruha
kar bir suikast eylemine girimesinden sonra,
mritlerden bir ou yakalanp ldrlm, hatta cesetleri
bile yaklmtr. 1467de ise Karakoyunlu hkmdar
Cihanaha kar bizzat Fazlullahn kznn nderliinde
bir ayaklanma hareketi iddetle bastrlm ve isyann
nderi be yz kadar taraftar ile yakalanp idam
edilmitir. Bu olaylar zerine Hurufilie bal kiiler bir
Faruk Arslan
266
ok ayr yne dalarak, gr ve inanlarn
beraberlerinde gtrmlerdir.

Hurufilerin byk ounluunun Anadoluya
sndklar biliniyor. zellikle Sivas, Eskiehir ve Bat
Anadolunun baz kent ve kasabalar ksa zamanda
kimliklerini ok iyi gizleyen Hurufi propagandaclarla
dolmutur. Hurufiler, buradan Rumeline geerek
Arnavutlukta, Filibe ve Varna gibi Balkan nemli
kentlerinde eylemlerini srdrdler. Baz tasavvuf
cemaatlerine szarak, kendilerini gizlemeyi ve inanlarn
yaymay baardlar.

Abdlbaki Glpnarl Hurufilik Metinleri Katalogu ve
Fadl Allah Hurufi adl yaptlarnda Hurufiliin
Anadoluda Mir erif ve zellikle byk Azeri ozan
madeddin Nesimi tarafndan yayldn belirtiyor.
Glpnarl, Mir erif'in Anadolu'ya Fazlullahn eserleri
bata olmak zere bir ok Hurufi kitaplar getirdiini,
Fazlullahn nde gelen halifelerinden Nesiminin geni
boyutlu bir propaganda yrttn, hatta bir ara
Ankaraya kadar gelerek Hac Bayram- Veli ile
grtn sylyor. Anadoluda pek ok yer dolaan
ve uzun sre kalan Nesiminin bir ok kiiyi Hurufilie
kazandrd kesindir. Bu kiilerin sonradan sistemli ve
etkin bir propaganda yrttkleri, Fatih Sultan Mehmet
dneminde Osmanl sarayna kadar girmi olmalarndan
anlalabilir.
Takprlzadenin akayk- Numaniye adl eserine
baklacak olursa, Fazlullahn halifelerinden biri
Edirnedeyken gen Fatihi etkileyecek kadar baarl
olmu, hatta baz mritleri ile saraya yerlemitir.
Faruk Arslan
267
Durumdan olduka rahatsz olan Veziriazam Mahmud
Paa ile mft Molla Fahreddin-i Acemi, Hurufilerin
Hull inancna (Tasavufta Hull, Tanrnn
yarattklarnda meydana ktna inanmak demektir)
sahip olduklar konusunda gen Padiah
uyarabilmilerdir. Fatihin huzurunda yaplan bir tartma
sonunda Hurufilerin gerekten Hull inancna sahip
olduklar kantlanm ve bunun zerine Sultann buyruu
ile Hurufiler tutuklanm ve idam edilmilerdir.
Edirnedeki Yeni Camide Fahreddin halk Hurufilie
kar uyarm, uygulamalarn ve inanlarn anlatmtr.
Bu olayla birlikte Osmanl topraklarnda Hurufilerin yz
yllar boyunca srecek kovuturma ve cezalandrlmalar
balam oldu. XVI. Yz yla ait belgeler, zellikle
Balkanlardaki eitli kentlerde sk sk Hurufi
kovuturmalarnn yapldn, pek ok Hurufinin
yakalanarak idam edildiklerini, cesetlerinin yakldn
ortaya koymaktadr. Bu kaytlarda belirtilen kiilerin,
dorudan Hurufi olmasalar da, Hurufilikten etkilenen
eitli inan akmlarna bal kiiler olduklar kesindir.
Bu akmlar arasnda bata Kalenderiler gelmektedir.
iddetli ceza ve basklara karn, eitli tasavvuf
evrelerine bal olup, Hurufilik propagandasn yapan
pek ok kiinin bulunduu, zellikle XVI. Yz ylda
Balkanlarda tannm olan Otman Baba, Rafii ve Usuli
gibi ozanlarn varl dikkati ekiyor. Bu kiileri daha
sonra yaam olan Hayreti, Muhiti, Yemini, Muhyiddin
Abdal ve Arigibi nde gelen Kalenderi ve Bektai
ozanlar izlemitir.
shak Efendi Kaif el-Esrar adl kitabnda, Fazlullahn
halifelerinden Ali el-Alann propaganda yapmak zere
Anadoluda etkinlik gsterdiini, XV. Yz yln
Faruk Arslan
268
balarnda Bektai tekkelerine girdiini ve Hac Bektan
fikirleriymi gibi Fazlullahn dncelerini yaydn
belirtir. Bu sav, Bektai fikirlerinde Hurufiliin etkisinin
bulunduu gz nne alnrsa, doru kabul edilebilir.
iddetli kovuturma ve bask altndaki Hurufiler,
Bektailerin arasnda kararak varlklarn korumay
baarmlardr.
Glpnarlya gre, farkl namazlar ve Fazlullahn
ldrld Alncak Kalesinde yaplan hac trenleri ile
srad uygulamalar olan Hurufilik, bir sre sonra
bamszln yitirmi, sonradan zellikle Alevi-
Bektailere ve ksmen de dier tarikatlere inanlarn
aktararak tarihe karmtr.
Hurufilie gre, varln z sesten oluur. Evren, sesin
ortaya kmas ile var olmutur. z oluturan ses,
canllarda eyleme dnk (bilfiil), canszlarda gizilg
(bilkuvve) olarak vardr. Ses, canllarda istem ve istekle
ortaya kar.
Tanr gizli bir hazinedir (Kenz-i Mahfi). Tanrnn ilk
belirii Sz (Kelam) ile olmutur. Sz ilk nedendir ve
Tanrnn soyut bir Konumas (Kelam- Nefsi)
niteliindedir. Kesin bir gerek olarak grlen bu soyut
sz, baz elere ayrr ve bu eler biiminde dsal bir
nitelik kazanr. Aslnda szn ayrt bu eler Arap
alfabesinin yani Kurann 28 ve Fars alfabesinin 32
harfidir. Sz bu d eleri edinince, soyut durumunu
yitirerek, Sylenmi Sz (Kelam- Melfuz) biimine
dnr. Sylenmi szn birleik grntlerinden duygu
ve bilin evreni meydana gelir. Hurufiler, evrenin
sonsuzluuna ve srekli dngsel devinimine, bu
devinimden doal olaylarn olutuuna inanrlar.

Faruk Arslan
269
Tanr, kendisini insann yznde sz biiminde grnr
klmtr. Szn elerinin saysal bir deeri vardr. nsan
yzndeki burun elif, burnun iki yan lam, gzler de
he harflerini verir. Bylece insann yznde simetrik
yazlm iki Allah szc ortaya kar. nsan yznde
ayrca eitli hatlar vardr: iki ka, drt kirpik ve satan
oluan yedi izgiye Ana Hatlar (Hutut- mmiye) denir
ve her insan yznde bu izgilerle doar. Bu yedi
izginin drt e (ate, su, hava ve toprak) ile arpm
Arap alfabesinin 28 harfini verir. Ayrca erkeklerde
ergenlikte ortaya kan yedi izgi daha vardr. Bunlar sa
ve sol yanlar ayr ayr saylmak zere iki sakal, iki byk,
iki burun kl ve bir ene alt kl olarak toplam yediye
ular ve Baba Hatlar (Hutut- Ebiye) adn alr.
Bylece yetikin bir erkein yzndeki izgilerin says
on drde ular. Bu izgilerin kendileri ve bulunduklar
yerler (Hal ve Mahal) olarak hesaplanmas yine 28 harfi
verir. Fazlullah, bu sayy 32ye kartm ve Fars
alfabesindeki harf saysna ulatrmtr.
Bu konuda Hurufiler yle bir aklama da
yapmaktadrlar: Tanrnn kendisini peygamberler
aracl ile aklamas aamalar biiminde olmutur.
Evrenin temel eleri olan harflerin her peygambere
giderek artan sayda bildirilmesi doaldr. Nitekim
Ademe 9, brahime 14, Musaya 22, saya 24,
Muhammede 28 ve son peygamber olan Fazlullaha 32
harf malum olmutur. Bu peygamberlerden son drdne
bildirilen elerin says, her birine indirilen kitaplarn
yazlm olduklar dilin alfabesindeki harf says kadardr.
Bunlar branicede 22, Yunancada 24, Arapada 28 ve
Farsada 32dir. Bu aamalar nedeniyle son peygamber
Fazlullahn kendisinden nceki peygamberlerin
Faruk Arslan
270
bildikleri hereyin anlamn zecek anahtara sahip
bulunduu aikardr.

Kurann gizi 29 surenin balarnda bulunan Huruf-u
Mukattaada gizlidir. Bu harfler yinelenmelerin
saylmamas durumunda 14 tanedir (elif, lam, re, kaf, h,
ye, ayn, sad, te, sin, he, mim, kef, nun) ve bunlar anlam
ak ve kesin (Muhkemat) olarak kabul edilirler. Arap
alfabesinin kalan 11 harfi ise anlam belirsiz ve
yorumlamaya ak (Mteabih) biimde
deerlendirilirler. Asl Tanr sz, Muhkemattan oluan
14 harftir ve bunlar kendilerini insann yznde
gsterirler.
Hurufilere gre evrenin temel dnemi vardr:
peygamberlik (Nbvvet), imamlk (mamet) ve tanrlk
(Uluhiyet). Peygamberlik dnemi Adem ile balam ve
Muhammedde sonra ermitir. mamlk dnemi Ali ile
balam ve on birinci imam Hasan Askeri ile bitmitir.
Fazlullah ile tanrlk dnemi balamtr. Tm
peygamberler Mehdi olan Fazlullahn habercisi ve
mjdecisidirler. Fazlullahtan sonra gelecek olan Yetkin
nsan (nsan- Kamil) Fazlullaha uymak zorundadr.
Fazlullah Musevilerin bekledii Mesih, Hristiyanlar ve
Mslmanlarn gkten inaceine inandklar sadr.
Fazlullah, gkten inmi ve kyamet kopmutur, dnya
ahiret bir olmutur. Bu nedenle ahiret yoktur. Gerek
ortaya km ve tm dinsel ykmllkler kalkmtr.
Bylece Hurufiler tm ibadetleri harfler ile yorumlayarak
iptal ederler ya da deiik biimde uygularlar. rnein
hac, Fazlullahn ldrld yeri ziyaret etmektir.
eytan talama ise, Fazlullah ldren ve Maran ah
(Ylanlar ah) dedikleri Timurun olu Miranahn
Faruk Arslan
271
yaptrd Senceriye Kalesini talamaktr.

Reha amurolu, "Sabah Rzgar" adl kitabnda unlar
belirtmektedir:
Hurufiliin uygulad say ve harf oyunlarnn asl
hedefinin inansal olduu gzden karlmamaldr.
Hurufilikte ama tm o say ve harfler arasndan insana,
insann konumasna, kendini aklamasna ve
bilinlenmesine ulama abasdr. nsan, belirli saydaki
harflerle konumaktadr. nsan, bu harfler aracl ile
oluturduu dil sayesinde bir simgesel evren kurmakta ve
bylece Tanry bulmakta, var etmektedir. Hurufilikte
ulalan bir nokta da konuan insana, yazya balanm ve
kaydedilmi kutsal metinler karsnda stnlk
tanmaktr. nsan Konuan Kurandr (Kuran- Natk),
kada geirilmi Kuran ise Sessiz Kurandr (Kuran-
Samit). Konuan Kuran her an yenilenir, deiir ve
kalplamadan yaar. Sessiz Kuran belirli bir anda
kaydedilmi bir metindir. Tm heterodoks dncelerde
olduu gibi Hurufilikte de kii, Zamann ocuudur
(bn-l Vakit). Onu snrl belgeler ve metinlerle
kalplamak ve kutsalln snrlar iinde hapsetmek
olanakl deildir. Sonu olarak, Hurufiliin kulland
harf ve say teknikleri, kalplatrmay ama yollarndan
biri olarak grlebilir.
Bektai dncesine hzla etki eden Hurufilik nedeniyle,
baz aratrmaclar XV. Yz yldan balayarak
Bektailikin bozulduunu ileri srmlerdir. Onlara gre
Hurufilik hileli yntemlerle, rnein Hurufilik grlerini
Hac Bektan grleriymi gibi savunarak, Bektai
tarikatnda etkin olmutur.
Oysa amurolu'na gre, Bektailik Anadoluya Hac
Faruk Arslan
272
Bekta ile birlikte adm attnda Aleviler zaten oktan bu
topraklardadrlar. Aleviler, bir heterodoks dervi olan
Hac Bekta eitlilii barndrma potansiyeline sahip
olan bnyeleri sayesinde zmsemiler ve onu bir nder
olarak tanmlardr. Bu bakmdan, Anadoluda
heterodoksi denilince akla hemen Alevi-Bektai gelenei
gelmektedir. Bu gelenek, eitlilii zmsemesi ve
hogrl yaps nedeniyle bir ok farkl heterodoks
zmreyi de iinde barndrm ve tm ezoterik
dncelerin Anadoludaki sna olmutur. Tm
farkl dnce ve uygulamalara sahip olan Kalenderi,
Haydari, Hurufi, Torlak gibi akmlara bal olanlar bu
geni yelpazeye katlm, kendi bamsz varlklarn feda
ederek, Alevi-Bektai toplumsal olgusuna kendilerine
zg renkler katmlardr. Alevi-Bektailer bu durumda
bir bozulma grmezler, zira inanlar deiime aktr.
Tam tersine bu durum onlar iin bir zenginleme yoludur.
1376 Ylndan balayarak Isfahanda balayan
Hurufiliin, her trl baskya karn, inanlmaz bir hzla
Osmanl topraklarna yaylmasnn ve etkili olmasnn
nedenleri ok ynldr. iddetli bask ve zulme karn
hzla gelien ve yaylan bu inan sisteminin geliim
nedenleri, hem iinde byd toplumsal yapnn
zelliklerine, hem de kendi ierik ve dinamiine bal
olmaldr.
Hurufilik ncelikle ezoterik bir inan sistemidir. Dinlerin
rek (Batn) anlamlaryla anlalmas gerektiini ve
bunun da ancak zgr Yorumlama (Tevil) ile
gerekleebileceini ileri srmektedir. Hurufilik, ezoterik
yaklamlar arasnda, kentli nfusa en fazla hitap
edenlerden biridir. O dneme kadar kentlerde pek
grlmeyen ezoterik yaklamn Hurufilikle birlikte hzla
Faruk Arslan
273
kentleri de etkisi altna ald grlr. Ortodoks slamn
simgesel evreni ve kltr, o gne dek dnce retimine
kentlerdeki medreseler ve yazl belgeler yoluyla egemen
olmutur. Hurufilik, yorumlama yoluyla, yz yllardr
sarslmaz olduu sanlan yaz ve kutsal metinlerin
egemenliini ykmaya koyulur. Harfleri konuturur.
nsan kada yazlm olann zerine kartr. Belge ve
kaytlara gvenen ortodoks sistemin kutsal metinleri,
harflere getirilen keyfi yorumlarla kuru yapraklar gibi
savrulmaya balar. Osmanllarn ele geirdii kentlere
doru akan heterodoks derviler, yllar ncesinden
kentlerde yer bulmu bir Hristiyan heteroks gelenei ile
karlar. Bu gelenein en etkin temsilcisi
Bogomillerdir.
Biri yazl ncilin, dieri yazl Kurann kalplarna
kar mcadele eden iki farkl dinin heterodoks akmlar
doal olarak yakn ilikiler kurarlar. slam heterodoksisi
Hurufilik olmasayd bu ilikiyi kurmakta pek
zorlanacakt. ncelikle Fazlullahn kendisini Mesih
ilan etmesi bu ilikinin kurulmasnda etkin olmutur.
Fazlullahn yazd Cavidan adl yaptn Firiteolu
tarafndan Akname adyla yaplan evirisinde sk sk
Yuhanna ncilinden alntlar yer alamaktadr. On iki
imamla on iki havari arasnda paralellik kurulmakta,
srailin on iki kabilesine gndermeler yaplmaktadr.
Anadolu heteroksisi Rumeline geerken de Hurufilikten
fazlasyla yararlanr. Sonradan Bektailik incelenirken
Hurufi etkilerinin en youn olarak Rumeli ve Arnavutluk
Bektailerinde grlmesi, Hurufiliin oynad roln ne
denli nemli olduunu gsterir.
Mason Bektailerin Hurufilii benimsediini ifade
etmekten kanan, Bektailikle ilgili her deere ar sahip
Faruk Arslan
274
kan evki Kocann grlerini aktaralm: Fazlullah
Hurfi Hazretleri Timur-u Grkan tarafndan
Azerbaycanda ldrlmtr. Yine halifelerinden nl
Nesimi Hazretleri ise Halepte derisi yzlerek
katledilmitir. Seyyid Aliyyl ala olarak bilinen Seyyid
Ali Sultan ve yine nl Hurfilerden Feritehzede
Hazretleri, Fazlullah Hurfinin katli zerine Krehire
gelerek Hnkar Hace Bekta- Veliye intisab etmilerdir.
Baz mverrihler bu teze taklmayarak Bektailik iinde
Hurfilie ynelik mstakil bir teknik meylin olmad
iddias ile Seyyid Aliyyy ala ile Seyyid Ali Sultann
ayr, ayr ahslar olduklarn beyan etmilerdir. Ancak bu
gr nesnel realite ihtiva etmez; zira zellikle 14nc
Yzyldan itibaren Bektai Tarikat metaforuna dahil kesif
miktarda eser reten (nesir yada manzum) air ve yazar
grlmtr. Hatta zaman zaman Iklar adyla
nitelenen bu zmre hukuken, siyaseten ve hatta eriaten
takibata maruz kalmlardr. Dier yandan Bursa ilinin
Iklar semtinde bulunan Ramazan Baba Dergahnn
mntesiplerinin Hurfilik yaptna dair Osmanl
kovuturmalarna haiz fetva ve fermanlar arivlerde
mebzul miktarda mevcuttur. te yandan ad geen
Ramazan Baba Dergah 1826 ylndan sonra Nakibendi
Dergahna evrilmise de 1911 ylnda ttihat ve Terakki
idaresince el konularak uzun yllar Iklar Askeri
Mektebi olarak hizmet vermitir. Yine Odman Baba
Velayetnamesinde Hurfi enstrmanlara rastlanld
gibi, Faziletname adl eserinde yazar Yemini ve Virani
Abdaln Divannda olduka mufassal ve geni olarak yer
almaktadr. Tescilli bir Bektai dman olarak tannan
Harputlu shak Efendi tarafndan 1873 ylnda yazlan
Kaifl Esrar ve Dafil Erar isimli eserde, Seyyid
Faruk Arslan
275
Ali Sultann, Seyyid Aliyyl Ala olduuna dair somut
beyyine bulunmaktadr. Yine bir yntem olarak Hurfi
tandansl nefesler reten Bektailer gizemil bir takiyye
ablonu altna girerek zellikle Mehmed Ali Perian
Dedebabann kadim Bektailik anlayn benimsemiler
ve bunlara Harabatiler denilmitir. Dier yandan 1907
ylnda Hakka yryen Mehmed Ali Hilmi
Dedebabann izleyicilerinin izgisinde ise Hurfilik
mstakilen pek yer bulmam, ancak edebi ve sanatsal bir
telakki olarak alglanmtr. Bunlara da Mteerri
denilmitir. Bu ciddi ve teknik ayrlm gnmzde dahi
Bektailik yortusunda daha deiik bir formata brnerek
zmnen devam etmektedir. ( Koca, 2003).
Kimin Hurufilikle Bektailiin ayarn bozduunu kimin
ise sapk Hurufilikle deil Trk slam'ndaki gerek
Sufizm ile slam'a hizmet ettiini, insaf sahibi gerek
Alevi ve Bektai vatandalarmz elbette takdir edecektir.
Umarm Bektailii masonluktan temizleyip aslna
dndreceklerdir. Buradan ok etrefilli bir konuya,
Atatrk'n Bektai olup olmadn sorgulamaya gemek
istiyorum.











Faruk Arslan
276



On Drdnc Blm
ATATRK, MASON BEKTA
MYD?
Kimileri Atatrk' Sabataist ve Masonluk yesi bir bozuk
Bektai gsterip istismar etmeye alrken, kimileri de
onun dinle, diyanetle ve slamiyet'le hibir alakas
olmad halde, zellikle Kurtulu Sava ncesinde ve
devrimler srecinde, halk aldatmak ve kendisine
inandrp peine takmak iin mslman dindar rol
oynadn ileri sryor. Aslnda bu iddialar, Atatrk',
sahtekrlk, riyakrlk ve din istismarclyla sulamakla
ayn anlama geliyor. Atatrkn baba tarafndan bir
Bektai olduu sylenebilir, ancak mason ve Sabatayc
evrelerde yaasada onlardan olmad kesindir. Tekke ve
zaviyeleri kapatmasndaki temel sebeplerden biri tm
tarikatlar gibi Bektailiinde aslndan uzaklap
hurafelerle doldurulduunu grmesidir. Bu yuvalar ilim
reten, dinin yaand yerlerden ziyade yobaz yetitiren
merkezlerdi. Kokumutu, yozlamt. Hepsinin
kapatlmas hayrl olmutur. Atatrk, ilerinden
geliyordu.
Atatrkn ankaya Kknden Rak Masas yolda
yazar Falih Rfk Atay, "ankaya" Kitabnda; Atatrk'n
ocukluunu ve genliini yakndan bilen Klolu
Hakk Beyin kendisine yazm olduu bir mektuptan u
alnty yapyor:
Faruk Arslan
277
"Ailece pek yakndk. Zbeyde Mollay ikinci kocaya
veren benim byk kaynatam eyh Rfat Efendi'dir.
Mustafa Kemal tatillerde Selanik'te slaya geldii vakit,
byk kaynatamn tekkesine giderdi. Ayn gnlerinde
derviler halkasna katlarak "Hu, Hu!", diye kan ter
iinde kalncaya kadar dner dururmu" demektedir.
(Atay, 1968 ).
Mustafa Kemal Mays 1919da Samsuna, daha dorusu
Havzaya gittiinde, Ali Baba adl nfuzlu bir Bektai
eyhinin Mesudiye adl otelinde (kirac) olarak kalm,
kendisini halka Ali Baba takdim etmiti. Milli
Mcadelenin en nemli belgelerinden olan Amasya
Tamimini imzalayanlar arasnda Bektai eyhi
Cemaleddin elebi de vard. Mustafa Kemal, 5 Mays
1920de lkedeki tm sufi eyhlerine bir ar yapmt.
Ardndan baz eyhlere zel mektuplar yazd. Bunlarda
zat- alinize kalben pek byk hrmetim var, muhabbet
ve hrmetlerimin kabuln rica ederim gibi son derece
nazik ve saygl bir dil kullanmt.
Bu arada Kuzey Afrikada yaygn olan Senusiyye
tarikatnn eyhi Ahmed erif Sensi de lkedeydi ve
Milli Mcadeleyi destekleyenler arasndayd. Esas
derdinin Halifelik beklentisi olduu anlalan eyhten
Ankarann da bir beklentisi olduu, kendisine denen
800.000 kuru toplu para, kendisine balanan 1.000 lira
aylk ile maiyetine balanan 300 lira aylktan anlalyor.
Ayn ekilde Hacbektataki ana tekkenin Naki eyhi
Hac Hasan Efendiye de aylk 500 kuru mkafat
maa balanmt. Bylece bir ok Snni ve
Alevi/Bektai Milli Mcadelede grev almaya balad.
stanbuldaki Gleniyye tarikatnn eyh Visali Dergh,
Milli Mcadele kadrolarnn toplant yeriydi. Sklkta
Faruk Arslan
278
Bektai dergah olarak sunulan ancak Nakibendiyyeye
bal olan zbekler Tekkesi, Anadoluya silah ve adam
geirmeye yardm ediyordu. Tekkenin eyhi At Efendi
Kazm Karabekir tarafndan gnderildii Trkistanda
yl boyunca hem Anadoluya para yardm toplad, hem
Enver Paay oyalama grevini yapt. Yine Nakibendi
eyhleri olan Hac Hasan Efendi ile Servet (Akda)
vaazlaryla katkda bulundular. Melami eyhlerinden
Mslm Penahi Anadoluya silah karrken Franszlara
yakalanm ve ar ikence sonucu fel olmutu.
Ankaradaki Celveti Taceddin Dergah milli mcadele
kadrolarnn urak yeriydi. Konyadaki Mevlevi
Sylemez Tekkesi matbaa olarak kullanld. Bektai
tarikatnn Merdivenky (Nerdbenky), Karyad Baba
ve Erikli/Eryek Baba tekkeleri silah saklayan tekkelerdi.
Bektai Selman Baba adl Bektai babas Denizlide
cephede savamt.
Tarikatlarn Mustafa Kemale verdii destein en
gsterili rnei, Mustafa Kemalin Ankaraya girdii
gn olan 27 Aralk 1919da yaplan Seymen Alaydr.
Ouz boylarnn Orta Asyadan getirdii geleneklerden
biri olan Seymen Alayna, zel giysileri ile
Nakibendiler, Sadiler, Rifailer, Kadiriler, Mevleviler,
Bayramiler, Bektailer gibi pek ok tarikatn temsilcileri
ve esnaf rgtleri katlmt. Alay, o sralarda halk
tarafndan pek tannmayan Mustafa Kemale prestij
kazandrmak iin Halvetiyye tarikatnn Sinaniyye koluna
bal bir eyh olan Yahya Galip (Karg) dzenlemiti.
Hemen hemen bugn dindar her Alevi / Bektainin
evinde resim yanyanadr. Hazreti Ali, HacBekta Veli
ve Mustafa Kemal Atatrk Bu durum Alevi /
Bektailerin Atatrke olan sevgilerinin bir yansmasdr.
Faruk Arslan
279
Alevilerdeki Atatrk sevgisi bir devlet byne duyulan
sevginin tesinde bir derinliine ve ruhaniyete sahip bir
sevgidir. yleki pek ok Alevi iin o, onikinci mam
Muhammed Mehdidir. Baz sapk grtekiler ileriye
gidip Hz. Alinin ruhunun Atatrke getiini dahi iddia
edebilmitir. Mustafa Kemalin Alevi / Bektailere
ilgisinin, Alevi / Bektailerin de ona olan derin sevgi ve
ballklarnn nedenlerinden biri de babasnn Alevi /
Bektai kkenli olmasdr.
Nedense tarih kitaplarmzda Mustafa Kemalin
babasndan, dedesinden, soylarnn Anadoluya
dayandndan yazlmaz. Annesinin Bektailikle hi ilgisi
olmadn, dindar bir Snni olduunu biliyoruz. nkilap
tarihi kitaplarmza konmayan, hayat saklanan babasn
inceleyelim. Yrk Trkmen kkenli olan Mustafa
Kemalin mensup olduu soya Kzlcal Trkleri denir.
Ouzlarn kzl ouz boyundandr. Kzlca blkl,
Kzlcarenli ad da verilir. Selanikteki kaytlarndaysa
Karakocallar olarak gemektedir. Mustafa Kemalin
slalesi olan Kzlcaoullar, Rumeli Aleviliinin
Anadolu koludur. Bu kolun anayurdu Tokat Almus
Tozanl vadisidir. Bugn burada yaayanlarn tm de
Alevidir.
Bu blgeye yerletirilen Yrk Trkmen boylar 1410
yllarnda Tokat, orum, Amasya, Sivas ve Readiye
dolaylarndaki Kzl zenliler yurdu olarak bilinen
blgede Kzl Ahmetliler Beylii adyla bir beylik
kurmulardr. Osmanl Hkmdarlarndan II. Muratn
Amasya Valisi Yrg Paann bu beylik zerine
dzenledii sefer sonucunda beylik ortadan kaldrld.
Kzl Ahmetliler beylii Anadolu nun eitli yerlerine
datlmtr. Osmanl Padiah Fatih Sulatn Mehmetin
Faruk Arslan
280
Karamanolu beyliinin 1460da ortadan kaldrlmas
zerine Rumeliye yerletirilen Anadolu halk Karaman
beyliine mensuptu. Ouzlarn Avar boyundan olan
Karaman Beyliinin kurucusu Nure Sofi, Babai
tarikatna mensuptu. Fatih Sultan Mehmet Yrk
Trkmen kkenli bu boylar Balkanlara slamlatrmak
iin iskana tabi tutmutur.
Mustafa Kemalin dedesi Krmz Hafz Ahmettir.
Mustafa Kemalin Nfus kayd Yrk tayifesinden
diye gemektedir. Mustafa Kemalin babas da nfus
ktnde Kzlhafz olu Ali Rza diye yazlmaktadr.
Mustafa Kemal, on yalarnda Selanikteki Kzlbey
sokakta bulunan ilkokula yazlmtr. Kzl szc
genellikle Alevi Bektailere taklan bir addr. Mustafa
Kemalin babasnn ismi Ali Rzadr. Ali Rza, Ehli beyt
soyunun Sekizinci mamn ismidir. Mustafa Kemalin
doal, toplumsal, dnsel ve inansal evresi
Bektaiydi.. Babas Ali Rza Beyin de Bektai olduu
sylenmektedir. Mustafa Kemalin yaad Selanik,
Bektailerin etkin olduu bir evre idi.
Mustafa Kemalin duygu ve dncelerinde Namk
Kemalin byk tesiri sz konusudur. Namk Kemal de
bir Bektai idi. Yine Bektai olan Abdulkerim Paann
Mustafa Kemalle zel Bektai ifreleri kullanmalar
onun Bektailiine dair bir kant olarak ileri srlyor.
(Bkz. Mete Tuncay , Milliyet sanat say:246.s:25)
Mustafa Kemal Paann Bektai olduunun kantlarndan
biri de Nutuktur. Mustafa Kemal Paa, Nutukta bir
Alevi dededen bahsederken ( Kazm Dede ) onu ok
saydn ve asla krmayacan sylemektedir. Mustafa
Kemal Paann yaptklar dikkate alndnda onun Alevi
Faruk Arslan
281
/ Bektai olduu ynndeki gr g kazanyor.
Gerekten Alevi / Bektai olmasa bile yaptklar ile
aslnda tam bir Alevi / Bektai gibi davrand. Nitekim
Alevi / Bektailer Atatrkten bahsederken O da
bizdendir. diyor. Bu konuda daha detayl bilgi iin
Cemal enerin Atatrk ve Aleviler adl kitabna
bavurulabilir. Aratrmac ener, Balkanlarn bu zgn
kimliini dile getirirken gerekten ok orijinal ve dikkat
ekici bir zellie temas ediyor: Sar Saltuktan Balm
Sultana, eyh Bedrettinden Namk Kemale, Resneli
Niyaziden Mustafa Kemale uzanan bir yol.
brahim Tozkoparan, Atatrkn iinde yaad
toplumun psikolojini yle aktaryor: Vaka-y Hayriye'yle
beraber pek ok yoldan kaybetmi, dergahlar
kapatlm ve Nakilik karsnda malup dm
Bektailer, kendileri iin melun o gnleri milat kabul
ettiler ve o gnden sonra iin iin tekilatlanarak intikam
saatini beklemeye koyuldular. Osmanl'ya kar, "Hnkar
Hac Bekta Ocann gcn gsterelim" haykrlaryla
kar koyan Yenierilerin intikamn onlar alacaklard.
Alevilerle ittifak halinde Osmanl'y iten ykmak iin
akla gelmedik her yolu deneyen Bektailerin Cumhuriyet
ncesi en gze arpan faaliyetleri pek ounun Mason
localarna kaydolarak girdikleri ttihat ve Terakki Frkas
iinde gerekletirdikleri icraatlardr. Batan sonra
Yahudi elinde, Osmanl aleyhine bir maa olarak
kullanlan Gen Trkler ve ttihat ve Terakki; Yahudilere
Filistin'de bir kar toprak vermeyen ve tahtta kald sre
boyunca -Siyonistlerin kendi itiraflaryla- srail devletinin
kuruluunu 33 yl geciktiren II. Abdlhamit Han'n
tahttan indirilmesinde yklendikleri misyonla tarihe geti.
Siyonistlerin tarih emellerinin tahakkuku iin Osmanl
Faruk Arslan
282
Hakan'na kasteden Bektaileri, yine bir Bektai olan Rza
Tevfik Blkba'dan dinleyelim:
"Gen Trkler ile ttihat ve Terakki ileri gelenleri
arasnda devrim eylemi ierisinde yer alan hayli Bektai
vardr... stanbul'da ve teki kltr merkezlerinde yksek
makamlarda grevli kltrl Bektailer vardr. Ben
ahsen birka vezir, bir eli ve birok hakim, air vb.
tanyorum. En az iki Bektai eyhlislam vardr, birisi
Musa Kazm Efendi, ttihat ve Terakki Cemiyeti lideri
Talat Paa gibi, benim gibi... htilalci komitenin
stanbul'daki yeleri arasnda hayli Bektai vard. Hemen
hemen btn Bektailer, komiteye amacn
gerekletirmesi iin yardmc oldular." (amurolu,
2006).
"htilal" ve "devrim" ifadeleriyle hedef alnan kiinin II.
Abdlhamit Han olduu malum. Bir tanesinin ismi geen
iki eyhlislama gelince... Bu hainlerin hikyesini de
Mim-n'dan dinleyelim: "Dini mbni slam'n taarruza
uramas Tanzimatla balasa da, sistemli olarak T
devresine rastlar... T Frkas, 1910'da kendileri gibi
Yahudi kpei bir mason ve kzlba olan Musa Kazm'
bab- mehata (eskiden stanbul'da din ilerini tedvir
eden, Devleti liyenin Diyanet leri Reisi) tayin eder.
Ayn partinin nde gelen isimlerinden, zamann
gazinocularndan pezevenkler kral namyla anlan Giritli
Necati isimli dnme bu eyhlislam (!) Musa Kazm'dan
bir fetva koparr. Fetva (!) yle:
"Mslmanlar, zmlerini araplara satabilir, kendileri
arap imal edebilir, iebilir ve meyhane aabilir."
Medrese-i ulmun Ehl-i Snnet talebeleri, bu mason
eyhlislam (!) makamndan kp evine gitmek iin
Faruk Arslan
283
arabasna binerken ve evi nnde arabasndan inerken
"meyhaneci meyhaneci" diye tempo tutarlar (...)
Meyhaneci 1914'de bab- mehattan ayrld. Yerine kim
geldi dersiniz? rgpl Hayri isimli daha alak birisi. (...)
rgpl Hayri'nin ilk fetvas (!): "Mslman kadnlar
kerhanede alabilir." Mslman halk ona da kerhaneci
lakabn takt. ldnde cenazesi Cumhuriyet
dneminde rgp'e gtrld. Mezar ok atafatl olup
Fener Patrikhanesi yaptrmt. te bu rgpl Hayri'nin
olu bir zamanlar Amerika'da eliyken Trkiye'ye
getirilip babakan yaplan Suat Hayri rgpl'dr.
Amerika'da eitli gazetelere ltilii vc beyanatlar
vermesiyle tannmtr ve bizzat lti olmasyla nam
salmtr. Yine bir ttihat ve Terakki mensubu olan ve
Osmanl Mebusan Meclisi'nde ye bulunan Numan Usta
adl bir Alevi, ilk komnist parti "tirakiyyun"un kurucu
yesidir. II. Abdlhamit Han'a kar darbeye kalkan
Hareket Ordusu isimli apulcu srsnn nemli
isimlerinden Resneli Niyazi de bir Bektaiydi.
Gen Trkler ve ttihat ve Terakki devrinde slam
alfabesinin iptal edilerek Latin alfabesinin kabul edilmesi
yolunda youn gayretler sarfedildii malum. te bu
hareketin tohumlarn atan adam Ahundzde ( Ahmet
Aaolu) isimli bir Azeri Alevisidir ve Ruslar'a bal
resmi bir grevli sfatyla stanbul'a gelerek sadrazamla
grmeye almtr. Her ne kadar bu grmeye
muvaffak olamasa da, devrin fikr (!) ve edeb (!) iklimi
zerinde istedii tesirleri brakmay baarmtr. Onun
alfabe deiimi fikrinin en ateli taraftarlar, birer Bektai
olan Namk Kemal ve Mithat Paa'dr. zellikle Mithat
Paa'nn ihanette ok ileri gittii, Osmanl bayrandaki
"hilal"in yanna ha koymay bile denedii ve "bugne
Faruk Arslan
284
dek: l-i Osman dediler. Bundan sonra da l-i Mithat
desinler" diyecek kadar ii aztt malum." (Tozkoparan,
ener, 2006).
Sultan Vahidddin Han mason Bektailer tarafndan
glkle ikna edilerek Anadolu'ya yollanan Mustafa
Kemal, Samsun Havza'da baz ngiliz subaylarla grr.
Mustafa Kemal'in, ayn gnlerde bir Rus heyetiyle
grmesi ve bu esnada, Stalin ve Troki'ye yakn bir
isim olan, heyet bakan Budiyeni'yle konutuklar,
Mustafa Kemal'in amacna ulamak iin her yolu mubah
grdnn gstergesidir:
"Miralay Budiyeni:
"Rusya'nn btn ihtiyalarnz tamamlamaya hazr
bulunduunu size arzetmek vazifesini zerime alm
bulunuyorum. Yeter ki siz de bizim arzularmz yapnz.
Padiahl ve Halifelii kaldrnz!"
Mustafa Kemal'in cevab olduka politiktir:
"Aziz Miralaym, buyurduunuz iler, imdi tasavvur
eylediiniz kadar kolay deildir. Padiahlk meselesi
esasen zayflamtr. Yklmak zeredir. Hilafet iin biraz
daha sabrl, hatta biraz daha dikkatli olmak lazmdr.
Arkamzda bir slam lemi kalmtr, bunu da hesaba
katacaz. Onlarn mzahereti bugn iin elzemdir.
ngilizler'i ancak bu sayede yerinde tutacaz. Zaferi
kazandmz zaman, artlarnz daha sakin ve rahat bir
ruh haleti iinde dneceiz!" (ener, 2006).
Srekli Halife'ye bal olduunu syleyen, ama gnlnde
Hilafeti ortadan kaldrma emelini besleyen Mustafa
Kemal'in, Hilafete dman mihraklarla temasa geecei
muhakkakt. Dier bir deyile "Mustafa Kemal ve
Faruk Arslan
285
kadrosu gibi teokratik Osmanl Devleti'ne ve emperyalist
igale kar silah eken ynetimin, bu gidie kar 700
yldr Anadolu ve Rumeli'de muhalif olan bir gce elbette
gereksinimi vard." (ener, 2006).
Mustafa Kemal'in bu gle ilikiye girmesi ve ittifak
kurmas hadisesini Alevi yazar Cemal ener'den aynen
naklediyoruz: "Mustafa Kemal ve Temsil Kurulu, Hac
Bekta kasabasna gelmeden nce karlanr. Baba ve
elebi bizzat heyeti karlar. Bu karlana, Mucur
Kaymakam Nihat Bey de ok arr ve Mustafa
Kemal'e, "Paam, elebi'nin bu hareketi davamz iin
olumluluk belirtisidir," der.
Bu karlanma gerekten ok nemli bir olaydr. nk,
daha nceleri bir zamanlarn Ankara Valisi Srr Paa,
Hac Bekta' ziyarete geldiinde, Be Talar mevkiine
kadar arabas ile gelir, orda arabasndan iner, yeri niyaz
ettikten sonra yryerek Hac Bekta Dergah'na
ularm. Gene iktidara geldikten sonra Sadrazam Talat
Paa ve Genelkurmay Bakan Enver Paa, Hac Bakta
Dergah'n ziyaret ettikleri zaman, elebi bu iki devlet
adamn ancak Dergah'n selamlnda karlamtr.
Mazhar Mfit Kansu devam ediyor: "Hac Bekta'ta
karlandk. Bir odaya aldlar. Alakgnllce
dzenlenmi bu oda elebi'nin kabul odasym. Be-alt
dakika sonra elebi Efendi geldi. Ortalk kararnca odaya
bir masa getirilerek rak takmlar kondu."
Bu ara, Cemalettin elebi kalp hastas olduu iin iki
imek istememi. Ama o srada Mustafa Kemal; "O
zaman biz de imeyelim" deyince elebi Efendi
hastalna ramen kararndan vazgemi ve Mustafa
Faruk Arslan
286
Kemal ve Temsil Kurulu ile ak ve evk ile Kurtulu
Sava'nn baarsna kadeh kaldrm." (ener, 2006).
"Bu ziyaretlerin eitli yanlarn anlatan grg tanklarna
gre; elebi'nin olu Hamdullah Efendi'nin odasnda
"Ayin-i Cem" dzenlendii, Cem'e, Mustafa Kemal'in de
katld, burada "ikrar treni" ile "kl kuatld" ve
"yola kabul" edildii anlatlr. elebilerden Cemalettin
Ulusoy'un yazdna gre, grmeye ait Cemalettin
elebi'nin olu Veliyettin elebi, Mustafa Kemal'le ilgili
unlar anlatm: "Cemalettin elebi, Mustafa Kemal
Paa'ya, "Paa Hazretleri", diyor, "cesaretli ve ngrl
ynetiminizde Trk ulusunun dman kahredeceine
inancm sonsuz. Ulu Tanrnn ulusumuza balayaca
zaferden sonra cumhuriyet ilann dnyor musunuz?"
elebi'nin cumhuriyet szcn bylesine ak
yreklilikle sylemesi zerine, Mustafa Kemal Paa,
heyecan ve dikkatle elebi Cemalettin'in gzlerine
bakyor, biraz daha yaklayor, onun elini avucunun iine
alyor, kulana fsldar gibi yava fakat kararl bir sesle:
"O mutlu gnn ilanna kadar aramzda kalmak artyla
evet, elebi Hazretleri." (Ulusoy, 2008)
Osmanl saltanatnn ve hilafetin yklp yerine
Cumhuriyetin ikame edilmesi gayesi etrafnda M. Kemal,
Alevi-Bektai gruhu iin "1000 yllk mcadeleyi zafere
ulatracak adam" olarak grlyor ve kendisine beklenen
12. mam-Mehd gzyle baklyordu. Bylesi bir
ballkla M.Kemal'e tabi olan Alevi Bektai kesimi artk
onun emri altnda hereyi yapmaya hazrd. Mustafa
Kemal ve Alevi-Bektai ittifaknn ilk tezahrlerine ilk
meclisteki gruplamalarda rastlyoruz. Bu gruplama,
Mustafa Kemal ve onun evresindeki gruba kar sert bir
muhalefet gsteren ikinci bir hizbin olumas eklinde
Faruk Arslan
287
ortaya kmt. ahs gcn salamlatrmak iin kendi
kadrosunu oluturmaya alan Mustafa Kemal ilk i
olarak, meclis bakan yardmclna cmle Alevi-
Bektailerin dedebabas Cemalettin elebi'yi getirdi.
Mustafa Kemal ve taraftarlarnn oluturduu 1. grubun
mehur simalar unlard: eref Bey (Edirne), evket Bey
(Edirne), Mahmut Esat Bey (zmir), Emin Bey (Samsun),
Mustafa Necati (Saruhan), Vehbi Bey (Karesi), Kl Ali
(Antep), vs.
Dier taraftan, ban Ali kr Bey'in ektii 2. grup da
kararlar zerindeki etkisiyle Mustafa Kemal'i
korkutuyordu. Muhafazakar olarak tannan bu grubun
nde gelen isimleri ise unlard: Hseyin Avni Bey
(Erzurum), Albay Selahattin (Mersin), Mfit Hoca
(Krehir), Mehmet kr Bey (Afyon).
II. grubun tehlikeli bir mahiyet arzetmesi ve Lozan
grmeleri esnasnda teslimiyeti artlar reddederek
Mustafa Kemal'in niyetlerini engellemeleri karsnda I.
grup ii iddete dkmeye balar ve bizzat M. Kemal'in
emriyle II. grubun lideri Ali kr Bey ldrlr. Lozan
anlamasnn imzalanamamasnn ba sebebi olan muhalif
grup, Ali kr Bey'in ldrlmesinin ardndan, 1 Nisan
1923'de meclisin feshedilmesiyle datlr. Meclisin
yeniden tekil edilmesi iin yaplan seimlerde binbir hile
ve desise ile muhaliflerin n kesilir ve ounun meclise
girmesi engellenir. Bir taraftan da M. Kemal taraftarlar
youn bir propaganda kampanyas balatr. Bu
kampanyann ba aktrleri yine o mason Alevi-Bektai
kesimdir.
elebi Cemalettin'in lm zerine onun yerine posta
oturan Veliyettin elebi'nin imzasn tayan ve btn
Faruk Arslan
288
lkeye datlan u bildiri son derece dikkat ekici:
"Anadolu'da bulunan Ceddim Hac Bekta Veli Hz.'ne
samimi muhabbeti bulunan bilcmle muhabbn ve
Hnedn taraf hlisnelerine;
Bu milleti ihya ile istiklalimizi temin eden ve vcud-u
lileri kffe-i slmiyn'e bais-i erif olan Trkiye Byk
Millet Meclisi Reisi, Gzi nmdr Mustafa Kemal Paa
Hz.'nin neir buyurduklar beyannameleri cmlenizin
malmudur. Gzi Paa mrun ileyhin, terakki ve teli-i
vatan hakkndaki her bir arzularn yerine getirmek
bizlere farz- ayndr. Milletimizi kurtaracak, saadetimizi
temin edecek, onun efkr- sibneleridir. Bunu inkr
edenlerin bizimle katiyen mnasebeti yoktur. Tarikt-
liyemizin btn mensbnine mrunileyh Hz.'nin
gsterdii namzetlerden maadasna rey vermemelerini,
vatanmzn kurtulmas bu vehile kbil olduunu sizlere
keml-i ehemmiyetle tavsiye ederim.
Hacbekta elebi'yi Veliyettin" (Cem, 1991)
Tekrar toplanan meclis, bu defa muhaliflerden
arndrlm ve M. Kemal'e rm olmu kuklalardan
kuruluydu. Artk M. Kemal her szn kanun hline
getirebilecek ve yllardr ryasn grd devrimleri
gerekletirebilecektir. Nitekim bu meclis, ilk i olarak
Lozan sat szlemesini kabul etti ve Osmanl'nn
tasfiyesine imzay att. Hilafet ve saltanatn
kaldrlmasndan, apka devrimine, medreselerin
kapatlmasndan, slam harflerinin iptaline kadar btn
kemalist devrimler ve devrimlerin korkun silah stiklal
Mahkemeleri vaheti, bilcmle bu mason Bektailerin
eseridir. Alevi yazar Cemal ener'in tabiriyle "diedi
mcadele etmilerdir." (ener, 2006).
Faruk Arslan
289
Kemalist devrimler iin "diedi mcadele eden" Alevi-
Bektai fedailerinden birka nde gelen ismi sayalm:
Gizli Milli stihbarat Bakan Albay Hsamettin Ertrk,
PTT. Gizli ifre Mdr A. Naci Baykal, M. Kemal'in
zel doktoru Ragp Erensel, M. Kemal'in Milli Eitim
Bakan H.Suphi Tanrver, Kars Garip Musa Oca'ndan
Pirzade Fahrettin Erdoan (mebus), Feyzullah Efendi
(mebus), Sleyman Efendi (mebus), Dersim Ferhatua
Aireti Reisi Diyap Aa (mebus), eyh Hasan Aireti
Reisi Hasan Hayri (mebus), Sar Saltuk Oca'ndan
Mustafa Zeki (mebus), Erzincan Abbasua Aireti Reisi
Girlevikli Hseyin (mebus), Denizlili Bektai babas
Hseyin Mazlum Baba (mebus).
Bu isimler arasnda, Diyap Aa'nn maceras dikkat
ekicidir. 1916 ylnda Osmanl'ya kar isyana girien
Ferhatua Aireti'nin Reisi olan Diyap Aa, mecliste
Osmanl ve slam dmanl istikametinde giriilen her
trl teebbs ve icraat zerinde muazzam gayretler
sarfetmesiyle temayz etmiti. nk 1916'daki
ayaklanma hadisesinde, ok sratle isyann zerine giden
Osmanl karsnda ar bir malubiyete uramt ve
almak iin yanp tutumaktayd.
Alevi-Bektai topluluklarnn Kemalist devrimlerin
gereklemesi uruna yaptklar fedkarlklarn en gzel
rneklerinden biri de, eyh Sait isyannda, devletin
gnll muhbiri ve milis gc olarak gsterdikleri
yiitliklerdir. eyh Said'i ihbar eden ve ona kar devlet
gleriyle birlikte savaan Dersimli "Hormek" Aireti
mensuplarndan Atilla Frat'a ait u satrlar, hadiseyi
btn plaklyla gzler nne seriyor: "eyh Sait 13
ubat 1925 tarihinde Piran Ky'nde kardei
Faruk Arslan
290
Abdrrahim'in evine gelmiti. Daha nce eyh
Abdrrahim, on arkada ile bir araya gelerek "mstakil
bir slam Devleti" kurmaya karar vermilerdi.
Hormek aalarna mektup yazlp, bundan sonra ikinci
toplant yaplnca, Hormek aalar ayaklanmann
balayacana tam kanaat getirmiler; bunun zerine Ali
Haydar, Veli Aa, Mehmet Halit ve airetin dier ileri
gelenleriyle, Cenaseranl Seyit Ali Efendi'nin emriyle,
17-2-1925 tarihinde stkran (aylar) Ky'nde
toplanm ve konuyu grmler.
Bu toplantda, her neye ml olursa olsun, hkmete
yardm etmeye ve isyan karanlara kar koymaya karar
verdiler. Hormek Aireti'nin dier ileri gelenlerinin hepsi
Kovik Ky arpmalarndan sonra, Halit Bey'in "syan
ettiler!" ve "Adam ldrdler!" eklindeki ihbar zerine
mahkm edilmi olduklarndan, cezas bulunmayan tek
kii olan rahmetli babam M. erif Frat Varto'ya giderek,
kaymakamlk vastasyla durumu Mu Vilayetine
bildirmiti. (Cem, 1992).
Yenieri Oca'nn lav ve akabinde gelien hadiselerle
beraber, Bektailiin Nakilie kar ezik ve malup
duruma dmesinin intikam alnmtr. Bu kinin, ii
cinayete vardrd en nemli hedeflerinden biri, Naki
eyhi Esad Efendi'dir. Derin Devletin bizzat tezgahlad
bir provokasyona kurban edilen Esad Efendi'nin bana
gelenler ve nasl ehid edildii mlum. Biz, hadisenin
arkasndaki intikam faktr zerinde duralm. Mustafa
Mftolu Menemen Vakas ile ilgili olarak grlerine
bavurulan Emekli Mft Nail Papatya'dan, aynen u
szleri naklediyor: "Naki ileri gelenlerinin mutlaka
bertaraf edilmesi isteniyor. Bunun zel bir sebebi var
Faruk Arslan
291
m?.. Var. Maziye baktmzda yle bir durum
gryoruz: Osmanl dneminde tarikatlar serbest, dergh
ve nvanlar mevcut idi. Bektailer de bunlardan biri
olarak devam ederken Sultan II. Mahmut dneminde bir
Bektai eyhi "sr" dedikleri eyi ksmen ve rumuzlu
olarak ifa eden bir kitap yazyor. Bu kitapla Bektailiin
saptrlarak kiiye tapan bir tarikat haline getirilmesi
zerine, ileri gelenleri cezalandrlm, mal varlklar da
Nakilere balanmtr. Bu durum Bektailer arasnda
Nakilere kar bir intikam duygusu oluturmutur. ttihat
ve Terakki iinde olduu gibi Cumhuriyetin ilk devir
devlet adamlar arasnda Rumeli Bektaileri, Melm ve
masonlar messir durumdadrlar. Nakiler zerinde
srarla durulup bertaraf edilme isteinin yukardaki tarih
intikam duygusundan kaynakland kuvvetle
muhtemeldir." (Mftolu, 1988).
Aslnda Sabatayc ve d glerin kontrolne girmi
mason Alevi Bektai cereyannn iledii crmleri tek
tek saymak deildi niyetimiz. Bunlar srf 19. asrdan beri
sregelen "batllama" cereyannn tabi neticesi olan
Trkiye Devletinin, resmi tarihlerde hi ad gemeyen
gizli mttefikini tespit etmek amacyla derledik.
phesiz ki, Alevi-Bektai olmayanlar da vard M.
Kemal'in kadrosunda. Yahudi dnmeleri ve masonlarn
roln kim inkr edebilir? Ama dikkate yan bir kanaat
olarak unu tekrar ediyoruz: M. Kemal gnll Alevi-
Bektai kitlelerini arkasna alm olmasayd, devrimlerine
belki de ok zor teebbs eder ve herhalde baarya
ulama ans pek fazla olmazd. Atatrk'n mason
Bektailerle yollarn ayrmasnn ardndan ldrlmesini,
bilmiyorum resmi tarih ne zamana kadar gizlemeyi
Faruk Arslan
292
srdrecek? Bir sonraki blmde ele alacaz, gizlemeye
hi niyetimiz yok...


On Beinci Blm
ATATRK MASON BEKTALER
M LDRD?
Yl 1948, Austos"un 1"i. Yunan Komnist Halk
Cumhuriyeti (ELD)"nin Laiki foni yani Halkn sesi
isimli gazetesinin 685"inci nshasnda, Bulgar
Yahudilerinden 33 dereceli farmason Avram
Beneraoysan unlar yazar: Mefkremizi imha edici
darbe vuranlarn akbeti, feci artlar altnda lmdr!..
33 dereceli komnist mason hangi darbeden
bahsetmektedir ve akbeti feci artlar altnda lm olan
kimdir?
Brakalm onu da kendi sylesin: (..) Mustafa Kemal
Atatrk, 10.10.1935 tarihinde Ankara"da ankaya
kknde doktor Mim Kemal ke"ye hitaben, "Mason
cemiyetinin faaliyetini inklaplarma muarz grdm
iin kapatlmasn elzem grdm. Bu dakikadan itibaren
bu cemiyeti lm biliniz. Ve bir daha diriltmee
teebbs etmeyiniz" demiti.. (...) O zannetti ki; btn
muhalif ve muarzlarn tasfiye ve bertaraf ettii gibi
masonlar da tasfiyeye tabi tutmaya muvaffak olacaktr.
Fakat asla! Trkiye"deki mason cemiyetinin Kemal
Atatrk tarafndan kapatlarak faaliyetinin
durdurulduunu Moskova"da tarihi bir yerde yoldalar
arasnda yaplan bir toplantda iittiim zaman,
Faruk Arslan
293
beynimden okla vurulmu gibi sersemledim. Heyecandan
arm bir halde, oradakilere aknlk iinde haykrdm:

"O sar lider ortadan suret-i katiyetle kaldrlacaktr!"

te byle.. 1948 yl Austos aynn 1"inde Yunan
Komnist Halk Cumhuriyeti rgtnn yayn organ
Laiki Foninin 685 sayl nshasnda Ege ve Balkanlarn
kdemli komnistlerinden 33 derece mason Bulgar
Yahudi Avram Benaroyas"n itiraflar. ( Deli, 2004).
Emekli Subaylar Dernei'nin (TESUD) 1999 ylnda
karm olduu 'Birlik' dergisinde Deniz Kuvvetleri
Komutanl Salk Dairesi eski bakanlarndan Emekli
Deniz Kdemli Albay Aytekin Erturul'un, Atatrk'n
lm nedeninin, 'Alkolik Siroz' deil, stma olduunu
aklamasnn ardndan o gnlerde kamuoyunda ses
getiren bu aklama ksa zamanda unutulup hafzalardan
silinmiti. Aradan geen yllar boyunca aratrmalar
yapan Ogn Deli, 'Agoni' isimli kitabyla kamuoyuna
yeni bilgiler sundu. Timuin Mertde benzer alntlarla
iddiay kitaplatranlardan.
Ogn Deli, Atatrk'n lmnn 66 sene (imdi 70 oldu)
boyunca Trk halkndan sorumsuzca saklandn
vurgulad kitabnda, Atatrk'n tedavisinde kullanlan
illarla, majistral olarak yaplan reetelerin tarihsel ve
parasal deerlerini de belirterek byk nderin
tedavisinde kullanlmak zere sadece 1937 ylnda
stanbul Eczanesinden 43 kutu kinin alndn ortaya
koyuyor. Yazar, kitabnda belgelere yer verdiini,
yorumu ise Trk halkna braktn belirtiyor. Byk
nderin tedavisinde kinin ile beraber Salygran (cival
diretikler)'n de kullanld belgelenen kitapta, bu ilcn
Faruk Arslan
294
kullanld zamanlarda; kronik zehirlenmelere neden
olabilecei belgelerle ortaya konuluyor.
Ogn Deli'nin kitabnda yer verdii 1 Austos 1948
tarihli Yunan 'Halkn Sesi' gazetesinde Bulgar
Yahudilerinden 33 dereceli Farmason Avram
Benaroyas'n Atatrk'n lm ile ilgili yukardaki
aklamasn okuduunuz Avram Benaroyas'n dehet
verici itiraflar yle devam ediyor: "Trkiye'deki mason
cemiyetinin Atatrk tarafndan kapatlarak faaliyetlerinin
durdurulduunu, Moskova'da tarih bir yerde yoldalar
arasnda yaplan bir toplantda iittiim zaman,
beynimden okla vurulmu gibi sersemledim. Heyecandan
arm bir hlde oradakilere aknlk iinde, bu nasl
olur? Neden kapatlrm! Buna imkn yoktur!
Kapatld da bir gerek ha! Bu byle olduuna gre, o
sar lider ortadan suret-i katiyetle kaldrlacaktr diye
haykryordum. Atatrk'n mason cemiyetini kapatmas
bizi pek derin bir dnceye sevk etmiti. lk anlarda
Kemal Atatrk' silhla ortadan kaldrmay dndk.
nk, o, felsefemizin Trkiye'de yerleme imknlarn
ortadan kaldrmt. Kendisinin de ortadan kaldrlmas
son derece elzemdi. Nihayet bir gn Kremlin kat'i
kararn verdi. Onun lm esrarengiz olacak ve kendine
gre esrar arz edecekti." (Deli, 2004).
Avram Benaroyas'n aklamalarnda mason cemiyeti
kapatldktan sonra mason biraderlerin, cemiyet sanki hi
kapatlmam ve Atatrk'le aralarnda hibir ihtilf
yokmu gibi vaziyet aldklarn ifade ettii aklamasnda,
"mkn bulduka, onun her hareketini alkladlar ve
zamanla onun etrafnda bir ember vcuda getirdiler ki,
sar lider kendiliinden bu emberin iine girip bize
hayatn teslim etti. Doktorlarmz Atatrk'n lmnn
Faruk Arslan
295
ani oluunu tehlikeli grdklerinden, 1937 yl ortalarnda
ismini aklayamayacam bir doktor, baz hretlere
dayanarak Atatrk'e ilk darbeyi sinir organlarn zaafa
drmek suretiyle indirdi. Bylelikle gsterdii tedavi
usul, Atatrk'n sinir organlarn felce uratt. Atatrk'te
zaman zaman burun kanamalar, ba dnmeleri, istifralar,
karsndaki arkada tanyamazlklar kendini gstermeye
balad. Onun pek elim bir vaziyette olduunu, beinci
kollarmzn ajanlar, gizliden gizliye yaymaa ve
hastaln ldrc olduunu efkr umumiyeye
duyurarak mill hislerde zaaf hsl etmeye altlar.
Atatrk'n hastal efkr umumiyede y bulunca
vazifemizin birinci fasl muvaffak oldu" (Deli, 2004).
Kitapta bundan sonraki aamalara ise yine Yunan Halk
cephesi gazetesinden alnan Farmason Apostolos
Grazos'un aklamalarnda yer verilmi. Apostopolos'un
aklamalarnda, "Filistin Siyon kolonilerini meydana
getirmek iin, Osmanl mparatorluu'nu paraladk.
Bundan sonra yaplmas elzem olan, ikinci, nc ve
drdnc vazifeler geliyor ve bunlar seri olarak tatbik
etmek isteniyordu ki ; Doktor Abravaya ve Fissenger
cidden bu ite fedakarne altlar. Baz Avrupal tp
dahileri, siroz mtehassslar, sar liderin hastal ile
megul olmak istediklerini bildirmilerse de; Trkiye'deki
mukaddes genimizin meydana getirdii muhkem mevki
ve selhiyetlerini cemiyetimize muhalif olanlara sar
liderin tedavisinde vazife vermemekle bize pek l ispat
ettiler. Sar liderin lm bir gn meselesi hline
gelmiti. Onun lmnden her suretle istifade etmeliydik.
Trkiye'nin ikinci Mason lideri kimyager Mustafa Hakk
Nalac, bunun zerine Kremlin'e davet edildi. stad
Moskova'ya vardnda yz sararm ve korkak, rkek
Faruk Arslan
296
bir hle brnmt. Sovyet Hariciye Komiserlii,
Nalac biraderimize samimi alka gstererek kendisini
honut etmek iin btn imknlarn seferber etmiti"
deniliyor.

Masonlarn Trkiye'nin ikinci mason lideri Mustafa
Hakk Nalac'y Kremlin'e davet etmesinin ardndan
Apostolos Grazos'un aklamalar kitapta u ekilde
devam ediyor: "Moskova'ya ulamasnn hemen
akabinde, byk ve ahane bir yerde ilk toplant yapld.
Ben, Laurenti Beria ile yan odada ses alma cihazyla
ieride cereyan eden muhavere ve mzakereyi takip
ediyorum. Nalac, Trkiye'nin siyas ve asker icraatna
ve kuvvetine dair etrafl malmat tayan, bir dosyay
tevdi etti. Birka gn sonra anladm ki, Nalac'nn tevdi
ettii bu dosyadan Kremlin ok memnun kalmt.
Nalac, Atatrk'n mason doktorlar tarafndan yanl
tehis ve tedavi neticesinde ldrld, Trkiye Genel
Kurmay tarafndan renilirse, gayet mkl vaziyete
deceklerini ve eer bu kbete maruz kalrlarsa,
Kremlin'in ankaya nezdinde siyas bir tazyik yaparak
serbest braklmalarnn temini hususunda srar ediyordu.
Yoldalar, her vesile ile Trkiye'deki mukaddes
genimizi mdafaa etmenin kendi menfaatimiz icab
olduunu izah ettiklerinde, Nalac bundan memnun
olduunu anlatmaya alyordu. Nalac'nn Atatrk'n
lmn mteakip, Nazm Hikmet'in riyaseti altnda bir
hkmetin teekkl, gayri ihtiyar baz dedikodularn ve
tereddtl dncelerin kmasna yol aaca, lm
tabi sebeplerden olmayp, kast olduu renilirse
mrteci Mareal akmak'n tabancasna hedef olunaca
itirazyla karlat, denilmekteydi."
Faruk Arslan
297
Atatrk" de masonlarn ldrtt artk ortaya kt.
Nedense yine Mason Bektailerden bahsedilmiyor. Yurt
Partisi Genel Bakan Saadettin Tantan, Milli Kuvvaiye
adl web sayfasna ve Yeni a gazetesine yapt
aklamada, masonlarn ldrd kesin diyordu. Peki
Komnist veya solcu olduklar bilinen Bektai masonlar
devletin tm imkanlarndan Atatrk sayesinde
yararlanmasna ramen neden ondan kurtulmak
istemilerdi?
Atatrk, yeni bir cumhuriyeti kurarken, 13 milyonluk
lkede yetimi insan gc ve bilgi eksiklii vard.
Mason Bektaileri Selanikten ithal etmesi zorunluydu.
Atatrk, masonik kuatma altnda olduunun farkndayd.
O evrelerden geldii iin adamlarnn mayasn
biliyordu. Atatrkn ok genken Masonlua girdiini
ve ktn bir tanktan renebiliyoruz. Atatrkn
Ua dim adl hatratnda Cemal Grandaya gre
Atatrk, bir zmir gezisinde sz Masonluktan alnca
herkesi akna eviren bir hatrasn anlatmtr.
Aktaryorum:
Bir zamanlar ben de mason olmutum. Bir gn bir
arkadam beni alp Beyolundaki Mason cemiyetine
gtrd. Daha ne olduunu bile anlayamadan kendimi
cemiyetin iinde buldum. Mermer merdivenlerden byk
bir salona indik. Orada yzlerini gremediim bir takm
kiiler vard. Bizi buyur edip oturttular, kahveler
sundular, hal hatr sordular. Orada fazla kalmadk, tekrar
merdivenlerle daha da aa indik. Bir ncekinden daha
geni salonda bulduk kendimizi. Salonda byk bir
kalabalk toplanm, kll bir tren yaplyordu. Bu ileri
daha nceden bildiini anladm arkadam beni
kolumdan tutmu, durmadan ne yapmam gerektiini
Faruk Arslan
298
anlatyordu. Kllarn arasndan geip kutsal bir kitaba el
bastk. Btn bunlar olup bittikten sonra dar ktk.
eride ok sklmtm. Bu olaydan sonra bir daha ne o
binaya gittim, ne de oradakilerle karlatm. imdi
gitsem, arasam o binay belki de bulamam. te benim
masonluum bundan ibaret
ttihat ve Terakki'nin Mason balants Talat Paa'nn
Osmanl Byk Dou Locas'nn Byk stad olmasyla
belirginleirken, Mustafa Kemal'in rgtle ilikisinin
kesilmesi de byle oldu. nk o asker-siyaset ilikisine
ve Masonluk balantsna karyd. Osmanl medyasnda
Sabatayc ve mason tartmalarn yakndan takip etmiti.
Siyonizm damgas ttihat olan ama ynetici kademede
yer alamayanlar kzgnlklarn siyonizm sulamasyla
tatmine altlar. Msrllar'n Osmanl byk locasna
ilgi gstermesinden rahatsz olan ngilizler de onlara
destek verdi. ttihatlarn Mason ba ilk kez 25 Temmuz
1908 gn Selanik'te anayasann ilan erefine yaplan
sokak gsterilerine Mason localar temsilcilerinin de
katlmasyla ortaya kt. Bayraklaryla yrye katlm
ve vatann kurtarclar arasnda alklanmlardr. Ancak
btn lkede yaanan ilk coku iinde Mason esine
zel bir ilgi gsterildiini sylemek gtr. talyanlar bile
rolleri bulunan oluumu ancak hafta sonra renebildi.
Osmanl lkesinde ise hem localar hem de Masonlua
aday olanlar arasnda yepyeni bir canlanma belirdi.
Localar eski ihtiyatllklarn brakp daha kolay ye
almaya, tekris yapmaya yneldiler. Eskiden hafiyelerin
izlemesi korkusunu tayan sade vatandalar ise, bu
yeliin ttihat ve Terakki ile iliki kurmay
kolaylatraca kansyla ilgiyi artrdlar. Ortada bir Trk
obediyans bulunmad iin yabanc kurumlar, zellikle
Faruk Arslan
299
Fransz, ngiliz, talyan localar daha ok almak
ihtiyacn duydular. ttihat ve Terakki'nin Cemiyet
gizliliini 1908 Kasm ayndaki birinci kongresinde de
devam ettirmesi ve bir frka (parti) niteliine tam
brnememesi bu ilgiyi tevik ediyordu. Bu ilgi, ttihat
liderleri Bamsz Osmanl Masonluu kurma
dncesine yneltti. Yabanc gdmnde kalmak
istemiyorlard. ncelikle Eski ve Kabul edilmi sko
Riti zerine bir yksek ura kurmak gerekiyordu. Bunun
iin de mevcut ve muntazam bir Yksek ura tarafndan
dourulmak, sonra da dier ura'lardan onay almak artt.
Avrupallar'n byle bir izni vermeyi pek arzulamadklar
ksa zamanda fark edildi. Trk piyasasn ellerinden
karmak istemiyorlard. Kar olan ngiliz ve Franszlar'a
karlk talyanlar bir sre direndikten sonra onay
verdiler. Macaristan, Belika ve svire'nin de onayyla
Yksek ura kuruldu. 31 Mart ayaklanmas hazrlklar
bir sre durdurduktan sonra Haziran 1909'da Osmanl
Byk Dousu'nun kurulma hazrlklar tamamland.
Buna da Avrupallar karyd. Bunun kendi localarn
ellerinden karmak sonucunu vereceini dnyorlard.
Byk Dou'nun statlna da Talat Bey getirildi.
Yksek ura ile Byk Dou arasndaki ilikileri
dzenleyen konkordato da 1 Kasm 1909 da dzenlendi.
Ayn srada iki giriim uzun sreli olarak Osmanl-ngiliz
ilikilerini etkiledi. Osmanl Masonluu ile btnlemeyi
arzulayan Msrl milliyetilerin ttihat ve Terakki ile
iliki kurmalar ngiltere'yi ok rahatsz etti. Msr'daki
Mason rgtnde operasyonla kendi yandalarn
statlklara getirdiler. Dier yandan da, ttihat heyetin
Paris'ten sonra Londra'ya giderek uzlama yolunda
yapt nerileri reddettiler. Anglo- Amerikan alemince
Faruk Arslan
300
tannmam localardaki dogmalar Masonluk d giriim
sayyorlard. Akas onlarn onayladklar bir
Masonluun dndakileri kabul edemiyorlard. Ayn anda
1909'un ekiminde de ttihat ve Terakki'nin ikinci
kongresinde anti-Masonluk gndeme geldi. Mustafa
Kemal'in teklifi, cemiyetin ak bir siyasi parti haline
gelmesinin yan sra askerlerin siyasetten ekilmesi ve
Masonluk'la ilikinin kesilmesiydi. Bu nerisi sebebiyle
"mrteci" diye damgalanm ve ttihat ve Terakki'nin
ynetimiyle ilikisi tamamen kesilmitir. Asl olay
yaratan, cemiyetin ynetimine muhalif olan Miralay
Sadk'n "Siyonistlik/ Farmasonluk aleyhindeki layihas"
idi. Talat, Cavit, Hseyin Cahit ve Ahmet Rza'y bu
ekilde damgalyor ve cemiyetten atlmalarn istiyordu..
Gerek Masonluk ve Siyonizm iddias gerekse Talat ve
arkadalarnn dlanmas nerisi reddedilmekle birlikte,
bu tartma ttihat ve Terakki'ye kar bir sulamann
kendi iinden balatlmas asndan nemliydi. Durup
dururken btn 1908 devrimi, Abdlhamit'in Yahudilere
vermek istemedii Filistin topraklarn Yahudilere teslim
etmek iin Mason ve Siyonistler'le anlama kalbna
dntrlmt.
Arkasndan Mecliste kurulan muhalefet partisi Ahali
Frkas gndeme ana konu olarak Maliye Nazr Cavit
Bey'i getirdi. "Masonluk" ve "Dnme" balca
sulamayd. Bu srada 1910 yl ortalarnda Osmanl
Byk Dousu ard ardna skenderiye'de drt loca anca
Msr'n elden gitmekte olduu korkusu ngilizleri sard.
Btn politikalarnda Siyonizmi destekleyen ve
Masonluu kendi mal sayan ngilizler'in propaganda
iin, ttihatlarn Masonluu ve Siyonistlii zerinde
yayn yapmalar gerekten ilgintir. Cavit, 1912 banda
Faruk Arslan
301
ngiliz Morning Post gazetesine verdii demete bu
iddiay yle yalanlar: "Komitemizin hepsinin ya da bir
ksmnn Siyonist olduklar ya da etkisinde kaldklar
yanltr. Kanmca Siyonist ideal Trkiye'de asla
gerekleir ey deildir. talyan hariciyesinin ok
gvendii Selanik Konsolosu Musevi Primo Levi de
verdii raporda, Osmanl parlamentosundaki aralarnda
Karasso da bulunan- drt Musevi milletvekilinin
hibirinin Siyonist olmadn belirtmitir. Bu kampanya,
o gne kadar dindar evrelerce de yerilmekte olan
Abdlhamit'in vlmesi ve ttihatlarn her eyden sulu
bulunmas kampanyasnn balamasna sebep oldu.
zellikle eski sultann Mason localarn kontrolde tutmas
onlara eylem alan brakmamas vurgulanyordu. Buna
karlk ttihatlar'n lideri Talat Bey'in Byk stat
atanmas geerli bir sebep oluyordu. in ilginci, ngiliz
esinli kampanyada Siyonizmin Alman yanls bir akm
olduu bile ileri srlverdi. ttihat ve Terakki,
Siyonizmle ilikisi olmadn aklamakla birlikte
kampanyay durdurmay beceremiyordu. in ilginci,
ttihat iken muhalefete geen ve Mason olduu bilinen
Rza Tevfik bile, yeni yandalarnn srd anti-Mason
kampanya kadar kar tarafn da kendilerini mrtecilikle
sulamasndan da rahatszd: "Baz kiiler dierlerini
Mason diye itham edip halk nazarnda drmeye ve
sonra tahakkm etmeye alyorlar. Buna urayanlar da
karlarndakileri Melamilik ile sulamak istiyorlar.
Halbuki dnmyorlar ki asl irticailiin kulland silah
budur... Yeter artk bu gnahtr."
Ona yant olarak sunulan bir yazda ise yle
syleniyordu: "Konumalarnda samalyorsun.
Farmasonlar'a yneltilen eletirilerin sebebi, ttihat ve
Faruk Arslan
302
Terakki'nin cemiyetini bir blge hkmnde brakacak
yolu tuttuu, cemiyet iinde cemiyet ekline girmek
istidadn gsterdii ve kk darda olan siyasi ve dini
cemiyetin mukadderat milliyemize tesirinin kabul
edilemeyecei iindir. Eer ayn hedefi izleyen
cemiyetler varsa, btn millet onlara da ayn gzle
bakacaktr. Lakin 5-10 asude dervile, be on milyon
efrada malik ve dnyann en muktedir maliyeci ve
siyasileri tarafndan idare edilen bir cemiyeti kar tutmak
iin tamamiyle cahil olmak lazm gelir."
eyhlislam Mason muydu? Tartmalar ok kztran,
eyhlislam Musa Kzm Efendi'nin Masonluunun
gndeme getirilmesi oldu. Tekrisinin yapld loca
konusunda tam bir fikir birlii yoktur, deiik isimler
veriliyor. Ayrca bu konuda aratrma yapan tarihiler
arasnda olayn doru olup olmadn hi tartmayanlara
da rastlanyor. Musa Kzm, 28 Kasm 1911'de
yaynlad ve Tanin'in yansra dinci kesimin szcs
Srat Mstakim'de de yaynlanan savunmasnda iddiay
yle reddeder: "Dini slama kar olup da bana isnat
edilen her bir mezhep veya mesleki kemali iddetle
reddeder ve selameti memleket ve dinin korunmas adna
bu gibi aldatmalara asla nem vermemelerini ve o gibi
bo szleri btn kalpleriyle, dilleriyle red eylemlerini
btn slam ahalisine tavsiye ederim (...) nk selameti
din ve diyanetin ancak bu noktada bulunduunu halisane
ihtar ederim." Kimse ortaya tam bir belge koyamad ama
"yuu vukuundan beterdir" kuralnca, iddiann yaylmas
tartmann olaanst bir boyuta varmasna sebep oldu.
Musa Kzm hkmet deiiklii ile grevinden
ayrlacak ama Dnya Sava srasnda tekrar ayn
makama atanacaktr.
Faruk Arslan
303
Masonluun gizli bir topluluk sanlmasnn nedenlerinden
biri, yelerinin ok eski zamanlardan bu yana
kullandklar sembolik iaret ve szlerdir ve bir Mason
camiaya girerken bunlar aklamayacana dair yemin
eder. Eski dnemlerde masonlarn meslek/ derece
ayrmlarn gstermeye yarayan bu gibi iaretler,
gnmz Masonluunda sembolik olarak ayn amalar
iin kullanlmaktadr. Aslnda gerek Masonluk'tan
ayrlanlarn, gerekse ketum olmayan yelerin
aklamalaryla btn bu iaretler ve kelimeler deiik
zamanlarda kamuoyuna yansmtr. Ancak bir Mason,
kimseye aklamayacana dair yemin ettii eyleri
anlatmas yeminini bozmak anlamna gelecei iin,
bunlar kendine saklar. Bu, gnmz Masonlarnca bir z
disiplin, ketumiyet sembol olarak da deerlendirilir. te
yandan, Masonluk, yelerine Mason olduklarn
aklamalar ya da gizlemeleri iin bask yapmaz. Her
yenin kendince gerekli bulduu hallerde sadece
kendisinin Mason olduunu aklama hrriyeti ve yetkisi
vardr. Ancak bir Mason, baka bir yenin Mason
olduunu aklamak yetkisini kendinde gremez. (
Kololu, 1995).
Atatrk, masonlarn gcn ve balantlarn en iyi bilen
isimdi. Buna ramen ldrlme riskini gze alarak
Mason Localarn 1935de kapatmas, ucu darda
oluumlara nasl nefret duyduunu, millici olduunu
gsterir. Masonlarla sava balad, ama dost olarak
grd bizzat Mason Bektai doktorlar tarafndan yava
yava zehirlenerek ldrldn anlayamad. ( Mert,
2006). Atatrk ldkten sonra Mason Localar 1948e
kadar kapal kald. Bu aamadan sonra dikkat ederseniz,
Atatrk" kendi halkndan soutma abalarnn arlk
Faruk Arslan
304
kazand grlyor. Masonlar, kendilerini laveden
Atatrk"ten intikam alyorlar. Atatrk" manen de yok
etmek iin alyorlar. nn devrinde paradan resmi
kartlyor. Ancak Adnan Menderes geldikten sonra onu
koruma kanunu kartlyor. Mason Bektailer, bu sefer
onu ar putlatrarak dindar mslmanlara talatyorlar.

Trkiye Cumhuriyeti o yllarda ttihat ve Terakki"nin
kuruluundaki mason hakimiyetini temizleyememiti.
Yani Mahmut Esat Bozkurt"un 1930"da Bakanken
Meclis"te istifa etmesindeki verdii mesaj da ok
nemlidir. Atatrk dahi bir ey yapamamtr. Atatrk"n
Mahmut Esat Bozkurt"u artp bu Mason Localar ile
ilgili gndem d konuma yapp hemen bunu
kapatmamz lazm demesinden sonra Atatrk"n sonu
gelmitir.
Peki bu masonlar ne yapt? Atatrk" din dman
yaptlar. Oysa Atatrk, paralanmaya kar milletin
itikatta ve amelde birlemesi iin o gnk alimlere
kitaplar yazdrtmtr. Ondan sonra gelenler dini bir
yaam tarz gibi gstermemitir. Dinin babadan dededen
gelme batln da iine karmas ile yozlam bir ekilde
devam etmesini istemilerdir. Bu, Trkiye"yi kullanmak
isteyenlerin iine gelmitir. Oysa bizim bu gcn empoze
etmeye alt dine kar geleneksel slam"
savunmamz gerekirdi.
Hem aydnlanma anda, hem de hzl okullama
dneminde, alan okullara hep masonlarn szdn
gryorsunuz. Trkiye"deki Mason Localar"nn bal
olduu mason mahfilleri, Trk biraderlerine destei eksik
etmiyorlar. Trk masonlarna vg yadryorlar. Hr ve
Kabul Edilmi Mason Localar"nn yeni byk stadn
Faruk Arslan
305
semesinden sonra Fransz masonlarn byk stad
Quillardet"in vgs basnda yer almakta gecikmedi.
Fransz mason, Trk biraderlerinin Trkiye"de
Cumhuriyet"in ve laikliin kuruluunda byk rol
olduunu iddia etti. Trk masonlarnn gl bir gelenei
olduunu da ne sren Fransz mason, barts sorunu
konusunda da Trkiye"de yaplanlara destek verdi, "Biz
de Fransa"da yasaklanmasna alyoruz" dedi.
Milli Mcadeleyi zaferle talandran ve Cumhuriyeti
kuran Mustafa Kemal Atatrk, tarih sahnesine knca,
1919dan 1938e kadar, yaklak 20 yllk srede, her
dnemde belli bir ekiple hareket etti.
Atatrkn Cumhuriyeti kadrosunda grev alanlarn
byk blm Mason Bektai yada Mason veya
Bektaidir. Bir bakma ynetim ve devrimlerin
gerekletirilmesi Masonlara ve Bektailere emanet
edilmitir. Fethi Okyar, Rauf Orbay, Refet Bele Paa, Ali
hsan Sabis Paa, Meclis Bakan Kazm zalp Paa,
Meclis Bakan Abdlhalik Renda, Babakan Hasan
Saka, ileri Bakanlar kr Kaya ve Mehmet Cemil
Ubaydn, Dileri Bakanlar Bekir Sami Kunduh ve
Tevfik Rt Aras, Salk Bakanlar Rza Nur, Adnan
Advar, Refik Saydam, Behet Uz, Milli Eitim
Bakanlar Reit Galip, Hasan Ali Ycel, Ekonomi Bakan
Srr Belliolu, Milletvekilleri Cevat Abbas, Atf Bey,
Edip Servet Tr, Yunus Nadi, Reit Saffet Atabinen,
Memduh evket Esendal, Hilmi Uran, Tevfik Fikret
Slay, Ahmet Aaolu, Ankara Valisi Nevzat Tandoan
ve Belediye Bakan Sleyman Asaf lbay, stanbul
Valileri Muittin stnda, Ltf Krdar, Dantay
Bakan Mustafa Reat Mimarolu, Jandarma Genel
Komutan Galip Paa, stiklal Mahkemesi Bakan Necip
Faruk Arslan
306
Ali Kka, Amiral Mehmet Ali Paa Atatrkn
evresinde lkeye hizmet etmi Masonlardr. lerinden
15 tanesi Bektaidir. ( Noyan, 2006).
Atatrkn ok geni bir evresinin olduu; sivil asker
brokraside, politikada, i dnyasnda, kltr sanat
alannda, niversitelerde ve vatandalar arasnda pek ok
dostunun bulunduunu biliyoruz. Bu yzden Atatrk
kuatan insanlar, yakn evresi, i evresi ve uzak evresi
diye gruplandrabiliriz diye dnyorum. phesiz bu
guruplar arasnda geikenlik var.
Atatrkn yakn evresine, ankaya sofralarnn
vazgeilmez simalar olarak Zevat- Mutade denildiini
biliyoruz. Asl incelenmesi gereken de, bu Zevat-
Mutade olsa gerek. Yakn tarih okumalarmdan bende
oluan izlenimi ak yreklilikle ifade etmeliyim ki
Zevat- Mutade incelendiinde, Atatrkn Yahudi,
Dnme ve masonlar tarafndan kuatld net bir ekilde
grlecektir.. Zevat- Mutade arasna gidip gelelerin
kontrol edildiini, grmesi istenmeyen kiilerin eitli
dzenlerle uzaklatrld, Atatrkn de bunun farknda
olduu da kolayca tespit edilecektir.
Ne demek istediimi sanrm, Atatrkn Masonluu
yasakladktan sonra, bunun genelde Trk siyasetine,
zelde Zevat- Mutadeye etkisini tespit edenler, rahata
anlayacaklardr. Atatrkn mdahalesiyle Trkiye
Cumhuriyetinde 10 Ekim 1935 tarihinde masonluk yasak
haline geldikten ksa bir sre sonra smet Paa hkmeti
devrilmi ve masonlar Zevat- Mutadeden balayarak,
hkmetten, devlet kademelerinden uzaklatrlmaya
balanmtr.. Masonluk ancak 1948 ylnda, smet nn
dneminde yeniden serbest haline gelecektir..
Faruk Arslan
307
Burada, masonlarn Zevat- Mutadeden
uzaklatrlna bir rnek vermek isterim: Atatrkn kz
kardei Makbule hanmn tanklna bavuracam.
Makbule hanm, Cevat Abbas Grerin Zevat-
Mutadeden karlp uzaklatrldna tank olmutur.
Bilindii gibi Cevat Abbas Grer yllarca Atatrke
yaverlik etmitir, hatta ondan Bolu Milletvekiliini
koparmtr.. Dolaysyla masonlar, Atatrke yakn bir
yeleri olmas nedeniyle Cevat Abbas Grerle vnrler.
Zevat- Mutadede yer alan masonlar tespit edilebilir.
Bylece masonlarn Atatrk zerindeki etkisi de aa
kacaktr.. Hangi dnemde, ne oranda etkiliydiler?
sorusunu da cevaplamak mmkn olacaktr bylece.
Makbule hanm,Makbule Atadan Anlatyor: Aabeyim
Mustafa Kemal isimli kitapta emsi Belliye bir gece
Savarona yatnda Atatrkle aralarnda geen bir
konumay aktarr. Makbule hanmn aabeyi Atatrke
smet Paa nerelerde? Epey zamandan beri grdm
yok.. diye sorduunda Atatrkn de Bilmem! cevab
verdii gz nne alnnca, bu konumann, Atatrkn
smet nny iktidardan ve Zevat- Mutadeden
uzaklatrd dnemde, yani masonluun yasakland
1935 sonrasnda gerekletii hemen anlalr. nk
Atatrk, smet nny Babakanlktan alm, yerine
Celal Bayar geirmi ve daha sonra da grmemitir.
Makbule hanm, Zevat- Mutadeden karlan Cevad
Abbas sorar. Peki ya Cevad Abbas? O da ortalarda
yok der. Atatrk, zinli; iki aydan beri izinli Cevad
Abbas! cevabn verir. Makbule hanm, Mhim bir ii
mi vard? diye sormaya devam eder. Atatrk, Kzn
evlendirecekmi! diyerek geitirmek ister. Peki bu
dn niin sizinle yapmad? diye soru sormay srarla
Faruk Arslan
308
srdren Makbule hanm, Atatrkn tavrn Atatrk
sustuCevap vermedizgn olduu belliydi
szleriyle anlatr.
Makbule hanm, bu olay zerine Cevad Abbasa gider:
Kalktm, hazrlandmDoru Cevad Abbasn evine
gittimHakikaten Cevad Abbas kznn dn hazrl
ile meguldFakat aabeyimle aralarnda baz
bilmediim eylerin cereyan ettii belliydi. Niin
aabeyimi zyorsun?dedim.
Cevad Abbasn Makbule hanma cevab ilgintir:
Kl Ali, Salih Bozok ve birka arkada vard
saraydaBana aynen yle dediler: Sakn ha Atatrkn
karsna kma! Gzne grnme!..Sana fena muamele
yapar!.. Hatta kolundan tutup dar bile attrabilir..
Kovabilir seni huzurundan!. Bunlar iittikten sonra
Atatrk rahatsz etmek cesaretini kendimde
bulamadm.
Makbule hanm, Cevat Abbas ziyaretini anlatmaya
devam eder: Cevad Abbasn bu korkusu ve endiesi
yersizdi Yanlyorsunuz dedim, aabeyim sizi ok
sever Ne var ki Cevad Abbasn endiesi vardr:
Biliyorum, fakat kzgnsa? Makbule hanm, Vallahi
yalan sylemiler size.. Atatrkn byle bir kzgnl
yok sizin iin.. timad edin bana der.
Olaylarn arka plann bilmedii iin Makbule hanmn
Cevat Abbas ile Atatrk bartrma giriimi
baarszlkla sonulanr. Dolaysyla Cevad Abbas,
arkadalar bir hayli zehirlemilerdi.. diyor. Cevad
Abbas, Makbule hanmn srar karsnda Gelmekten
ekiniyorum hanmefendi, dedi. Israr etmeyin.. Belki ok
fena bir muameleye maruz kalrm. demek zorunda
kalr..
Faruk Arslan
309
Atatrkn nl mason Cevad Abbas nasl
uzaklatrdn anlatan Makbule hanm, Cevad Abbas
gelmedi.. diyerek safa zntsn belirtmekle kalmaz,
Zevat- Mutadeye ilikin olarak yapt Atatrkn
sofrasnda sk sk yer alan baz yaknlar u veya bu hissin
tesiriyle onunla aabeyimin arasn soutmaya muvaffak
oldular genel deerlendirmesiyle, bilmeden,
Atatrkn evresini belli bir dnem masonlarn
kuattna da tanklk eder.
Atatrk kuatan Yahudi, Dnme ve masonik ember,
Atatrk koruma grnts altnda, ayn zamanda bir
yalnzlatrma, hatta kontrol yoluyla etkileme ve
ynlendirme operasyonu olarak yrtld.
Bu her liderin evresinde grlen sradan daha ok
yaknlamak iin bakalarnn ayan kaydrma tavr
deildi. Apak belliydi ki Atatrkn evresindeki
masonlarn bilinli yrttkleri Zevat- Mutadeyi
kontrol etmeye dnk bir operasyondu. Atatrk hi
kukusuz masonik kuatma altnda olduunu biliyordu ve
zaman gelince de bu kuatmay yarmay baard.
Masonlar kuatmaya alarak Atatrkn halkla ve farkl
evrelerle temasn uzun sre nlendiler. Dolaysyla yurt
gezilerine kan Atatrk, halkn iine kararak toplumun
iinde bulunduu perianl grdnde, derin znt
duyuyordu. ( Yrekli, 2008).
Newweek'in 26 Haziran 1937 tarihli nshasnda
Atatrk'n Arnavut baba ve Makedonyal bir anneden
olduunu, kannda 'Trk-Ermeni-Yahudi' kan
bulunduunu yazyordu. Nereden uydurdularsa bu
karm? Halen Arnavutlar, Atatrk' ' Son Byk
Makedonyal' diye Arnavut sayar ve Makedonyal
skender ile zdeletirirler. Yabanclar, Mustafa Kemal'i
Faruk Arslan
310
dnme olduunu kantlamak iin Osmanl sultan
kzlarndan yazar Kenize Murad'n anlarn delil
gsteriyorlar.

Atatrk, Selanikten en ok ne kar sorusunu bir gn
ocukluk arkada Nuri Conker'e sormutu. Verdii
cevab ve Atatrk'n tepkisini aktarmadan nce olay
anlatan 12 yllk hizmetkar Cemal Granda'dan bu
sorunun neden sorulduunu anlatt ansna gz atalm:
ankaya'da eski kkte Selanikli berber Mehmet ve
berberber Rdvan ile antrede konuuyorduk. kiside
Atatrkle hemehri olduklar iin kendilerini imtiyazl
hissederler ve yksekten konuurlard. O gn yine beni '
Biz Selanikliler olmasa kurtulamazdnz' diye kzdrnca
cevaben ' Biz kendimiz kurtulduk. Selanik'ten ksa ksa
Yahudi kar' dedim. O srada merdivenlerden ar ar
inen Atatrk' grmemitik. Konutuklarmza kulak
misafiri olmutu. O akam kkn misafiri bir Selanikli
olan Nuri Conkerdi. Atatrk'e ara sra
cumhurbakanln bana brak diye taklacak kadar senli
benli, akac, Atatrk'n nazna, kaprislerine dayand
biriydi. Atatrk, birden damdan der gibi ' Nuri bey
sylesene Selanik'ten ne kar? diye bir soru yneltti. Bu
defa konu ciddiydi. Ama Conker yine dobra dobra cevap
verdi: Bol Yahudi kar Paam!
Atatrk, glmseyerek alayc bir ifadeyle kkeni, nesebi
konusunda ileri geri konuanlara tarihi cevabn verdi:
Benim iinde baz kimseler Selanik'te doduumdan
Yahudi olduumu sylemek istiyorlar. unu unutmamak
lazmdr ki, Napolyon da Korsikal bir talyand. Ana
Fransz olarak ld ve tarihe Fransz olarak geti.
nsanlarn iinde bulunduklar cemiyete almas
Faruk Arslan
311
lazmdr.
Yahudiler, Sebatayclar Mustafa Kemal'i Mason
localarn ucu darda zararl kurumlar diye kapatmasna
karlk elbette ok seviyorlar. Bunun sebebi Atatrk'n
Sebatayc bir kltr evresinde bymesi, Selaniklileri
mbahide ile lkeye getirmesi ve Hitler'in zulmnden
kaan Yahudilerin Trkiye'ye snmasna izin
vermesinden kaynaklanyor. Amerikan Forward
gazetesinde Atatrk ile ilgili bir yaz kaleme alan Hillel
Halkn adl Amerikan asll bir srailli Yahudi gazeteci,
referans olarak Atatrk'le henz 30 yanda iken rportaj
yapan baka bir Yahudi gazeteci Itamar Ben-Avi'nin an
kitabn kullanm. 1940'da baslan an kitab henz srail
kurulmadan yaymland iin burada yazlanlara
'slamclarn komplo teorisi' olarak baklamaz.
Bir ansnda 1911'de Mustafa Kemal'le yapt sohbetlere
deiniyor. Mustafa Kemal, Trablusgarp cephesine
gemek iin Filistin topraklarndadr. Kuds'te Kamenitz
Otel'ine giderek tesadfen Osmanl subay Mustafa
Kemal'li bulur. Savan nasl sona erecei konusunda
memleket meselelerini konuurlar. Gen subay, Enver ve
Cemal Paalara olan gvensizliinden bahseder. Bir ka
defa daha ziyaretine gider. Toplantlarnn birinde
Mustafa Kemal, Sabetay Sevi'nin soyundan geldiini,
ancak Yahudi olmadn, ocuk iken babasnn kendisine
Venedik'ye baslm eski bir Tevrat' okuyabilmesi iin
bir Karaim Yahudisi retmen tuttuunu anlatr.
rendii tek ey u duadr: Shema Ysrael Adonai
Elohehu ve Adonai Ehad. Yani; Dinle ey srail Rabbimiz
olan Allah tektir.
Itamar Ben-Avi'nin anlar branice baslm ve hemen
tkenmi. Bu any yazsnda referans olarak kullanan
Faruk Arslan
312
Hillel Halkn, 1994'de srail Cumhurbakannn Ankara
ziyareti ncesi cumhurbakan danmanna Atatrk'n bu
szlerini iki lke ilikilerinin gelitirilmesinde kullanmay
nerir, ancak bu konunun Trkiye'de hi bilinmediini ve
bilinmek istenmediini renerek hayrete der. Bunun
zerine New York'ta 103 yldr baslan Yahudi gazetesine
konuyla ilgili bir makale yazarak, aslen haham olan
emsi Efendi'nin ynetimindeki Fevziye Mektebi
yllarnda grd eitiminden balar, Selanik'ten kaan
Yahudilerin kendi ilerinden byle bir lider kt iin
gurur duymalarna kadar her ayrnty kaleme alr.
Yazar Abdurrahman Kk'e gre, Atatrk'n ailesi
Konya'dan Makedonya'ya g eden Kocack
Yrklerinden. Bir iddia ise, Aydn Ske'den g eden
Kocack Koca Hamza Yrklerinden oluu ynnde.
Atatrk'n seceresini aratran Avni Altner'e gre
Arnavut diye arlan babas Ali Rza efendinin
amcasnn ad Hafz Krmz Mehmet ve nfus kayd
Ske'de bulunuyor. Enver Behnan'n Kemal Atatrk ve
Milli Mcadele kitabna gre, babas Ali Rza Efendi,
Manastr'n Debre-i Bala Sanca'nda dodu. Onun
babas, yani bize hi anlatlmayan Atatrk'n dedesi
ilkokul retmeni Kzl Hafz Ahmet Efendidir. Belki de
hafz olduu iin resmi kitaplarmz hi bahsetmedi. N.
Nazif Tepedelenliolu'na gre Atatrk'n doum yeri,
tarihi hepsi yanl. Atatrk'n Selanik deil bugnk
Makedonya'da olan Trnova'da domas daha akla yatkn.
Aile 93 harbinin neticesi olarak 1884'de, yani Atatrk 3
yanda iken Selanik'e g etmi. 1990'l yllarn banda
Ankara'ya gelen Makedon Eitim Bakan Dr. Dimitar
Bajaldziev, dnemim Eitim Bakan Nevzat Ayaz'a
Atatrk'n doduu evi halen koruduklarn sylemitir.
Faruk Arslan
313
Konuyu duygusal evhama kaplmadan deerlendirmek
lazm. Atatrk, stiklal Mar yazarmz Mehmet Akif
gibi babas Arnavut olsa da kendini Trk hissettii iin
Trk'tr ve bu millete en byk hizmetleri yapmtr.
Cumhuriyetin kuruluunda nl Trkoloumuz Ziya
Gkalp, Azerbaycan'dan gelmi Trkler Mehmet Emin
Resulzade ve Ahmet Aaolu, Tataristan'dan gelmi
Yusuf Akura gibi aydnlarn etkisinde kalarak ulus
devlet anlaynda Trklk st kimliine dayal bir
devlet kurmutur. Ktphanesinde Franszcay iyi
derecede bildii iin ou Franszca 6 bine yakn kitap
vardr. Bu nedenle Fransa'nn kabul ettii milliyetilik ve
ulus-devlet yapsn benimsemitir. ngilizlerin dayatt
etnik milliyetilii reddetmitir.
Atatrk hakknda resmi tarihimiz dnda konumann
tabu olduunu biliyorum.Yahudi ve Sebatayclar, tabi
mason Bektailer ve Aleviler Atatrk' kendi mallar
grerek sinsi bir benimseme politikas izliyor. Atatrk
sa iken srail yoktu. Dolaysyla srail politikasda yoktu.
Sebatayclar bu lkeye getirmesi, hem onlarn ticari
tecrbelerinden yararlanma, hemde memleketine
vefasndan dolayyd. Masonlarn gizli d rgtlere bal
olduunu biliyordu. Bu konuda okuduu kitap ve yakn
evresindeki masonlardan edindii izlenim zerine
Atatrk, mason localarn kapatarak d mihraklarn bu
lkenin ilerine karmasn engellemiti. Belki doma
deil sonradan olma Selanikliydi. Fakir bir ailenin
ocuuydu. Sebatayclarn youn bulunduu bir zeminde
geen ocukluunda ortama uyum salamak zorundayd.
Kendini ttihat ve Terakki'yi kuran, rgtleyen
Sebatayclar iinde gstererek zirveye trmanmasn
bilmiti. Unutulmamal ki, ortaokuldan itibaren Atatrk'
Faruk Arslan
314
asl yetitiren Osmanl ordusudur.
Selanik'ten en ok ne kar sorusunu sormaktan
ekinmeyen Atatrk kadar cesaretli olamyoruz.
Arivlerimiz alr ve Cumhuriyetin ilk yllar didik didik
aratrlrsa yakn tarihimizi yabanclardan tarafl
renmek zorunda kalmayz. Neden ekiniyoruz? nkilap
tarihi retmenlerinin isiz kalacandan veya yeniden
tarih renmek zorunda kalacandan m korkuyoruz?
Komplo teorilerine frsat vermek istemiyorsak, ak
olmalyz.
Mustafa Kemal ile Mason Bektai Osmanlnn son
Maliye Bakanlarndan Cavid arasndaki sorunlu iliki,
Atatrkn neden mason Bektaileri hem kullanmaya
alp hemde ekindiini, hemde zaman gelince
temizlediini ispatlar mahiyetde. Cavid Bey, Ulusal
Kurtulu Sava dneminde Ankara'nn "gel" arsna
olumsuz yant vermiti. Ama Halide Edip Advar'
gnderdi. Bu nedenle savatan sonra Ankara Hkmeti
adna diplomatik giriimlerde bulundu. Fakat, danman
sfatyla katld Lozan grmelerinde Ankara'y
dinlemeden, baz kulis faaliyetlerine girdi. smet Paa'yla
att. Cavid Bey, Mustafa Kemal'i kmsyordu. Peki
neden kmsyordu ? Cavid Bey, bu gc nereden
buluyordu ? (Yaln, 2006).
1926da Atatrke zmir Suikast plan ortaya ktnda,
soruturmann erevesi ok geniletildi ve stiklal
Mahkemeleri araclyla ttihat ve Terakki Cemiyeti
tarihe gmld. dam edilen ttihatlar arasnda
Sabetayist/Karaka grubunun "ruhan lideri" eski Maliye
Nazr Cavid Bey de vard. Ayn dnemde
Sabetayist/Yakub grubun nde gelen ismi Ahmet Emin
Yalman da stiklal Mahkemesi huzuruna karld. O da
Faruk Arslan
315
idamla yargland. Son anda affedildi. Uzun sre
gazetecilik yapmasna izin verilmedi.
Sabetayclar, -drt rgtte etkinlik gsterdi: Mason
localar, ttihat ve Terakki, Melami ve Bektai tarikat ve
ordu. Bugn de orduda Sabetayclar, mason Bektailer ve
Sabetayc mason Bektai generaller, pek ok subay,
kurmay subay var. Yeminli din dmanlar, halknn
inancna sayg gstermeyenler genelde bu kesimden
kar. Oysa gerek Bektailiin temeli hogrdr.
CHP, kendisini ttihat ve Terakki'nin devam olarak
grp, devrimci bir kimlik edindiini sylyor. Devrimci
kimlii Sabetayclar mason Bektailerle ortaya kard ve
Trk siyasetini ekillendiren nemli bir faktr oldu.
Trkiye'deki sol hareketi kuranlar mason Bektai
Sabetayclardr. Mustafa Suphi ve efik Hsn
Sabetaycdr. Yldz Sertel'in Annem in isimli
kitabnda uzun uzun Sabetayclarn Trk solunu nasl
kurduklar aka yazldr. Yldz Sertel'in annesi Sabiha
Sertel Sabetaycyd, zaten kz anlarnda bunu anlatyor.
Dervi ailesinden gelen nemli insanlar var ve bunlar
Yldz Sertel'le akrabalar.
ttihat terakkinin beyin takmndan iki kii, Maliye Nazr
Cavit ve Doktor Nazm Sabetaycydlar hemde mason
Bektai. Ve bunlar rgtlendiler. ttihat ve Terakki
iindeki Sabetayclarn toplanmas ve bunlar arasndan
baz kiilerin devlet mekanizmalarna getirilmesi iin
alld. ttihat ve Terakki ynetimine baktmzda
Emanuel Karasu'nun, ki Yahudidir, Cavit'in ve Nazm'n
ok nemli olduunu gryoruz. zmir Suikast'nn, iki
san olarak yarglanan Cavit ve Nazm asld. Bu
adamlarn suikastla ilgisi olmadna dair ciddi iddialar
var. Peki o halde niye asldlar? Hi aratrlmad. Cavit
Faruk Arslan
316
ve Nazm, aslnda cumhuriyetin karakterine karydlar.
Onlar, Cumhuriyet Trkiye'sinin ittihat bir karater
tamasn arzu ediyorlard ve Atatrk iktidara geldikten
sonra ittihatlar planl ve sistemli bir biimde temizledi
Atatrk'n Sabetayc olup olmamas nemli deil, ama u
bir gerek ki Atatrk, Sabetayc kltrn iinde yer alm
bir insand. Bir Atatrk ailesi var. Bu ailenin Blblderesi
Mezarl'nda Karaka'lar blmnde mezarlar, mezar
talar var. Ahmet Emin Yalman'n Mustafa Kemal'le
1927'de yapt rportajda, Yalman unu sylyordu
Sizin hayatnz etkileyen iki retmen var. Biri benim
babam, teki de emsi Efendi'ydi. emsi Efendi, benim
bykbabamn bykbabasdr. 17. kuak Yahudi olarak
gelmitir. Atatrk'n ilk retmeni emsi efendi bir
hahamdr. Ahmet Emin Yalman da mason Bektai
Sabetaycdr.
En iyisi Eski Van milletvekili brahim Arvas'in
kaleminden Atatrtn mason localarn neden
kapatttna ve neden atamz ldrm olabileceklerine
yeniden bir gz atalm:

'Hatratm sona yaklarken memleketimizde localar
bulunan Masonlardan biraz bahs etmek isterim.
Masonlarn stanbul, zmir, Adana ve Ankara'da bir ok
localar vardr.
Mustafa Kemal Paa'nn sevmedii iki zmre vard.
Birincisi Dnmeler, ikincisi de Masonlard.
Bir gn eski adliye vekili Mahmut Esat Bozkurd'u
ard. Kendisine Masonlarn taksimat, tekilat ve
ahvalini bildirir bir kitab verdi.
'Bunu gzelce mtalaa et, bir takrirle Halk Partisi Gurup
Bakanlna ver, gurupta bunlara iddetli bir hcum yap
Faruk Arslan
317
ve gurupa kapanmasna delalet et. Seninde bu ide
byk eref payn olacaktr.' dedi.

Gurup gn Mahmut Esat Bozkurt riyaset makamna bir
takrir verdi ve takririn okunmasn reisten rica etti. Katip
takriri okudu. Gurup dinledi. Hlasas yle idi:

'Bizim Eba ancet gelen atalarmzn mensubu bulunduu
tarikatlar kapattk, Masonluk ta kk darda bir Yahudi
tarikatndan baka bir ey deildir. Memleketimizde
bunun ne ii vardr? Bunu da gurup kararyla kapatalm.'
Ve sz istedi, krsye gelerek takririni gayet veciz olarak
izah etti.
Meclisteki Masonlar bir teladr ald. Hele szcleri
kr Kaya'y grse idiniz, bandan st dklm kediye
benziyordu.
Mehur hatib Mahmut Esat Beye sz yetiebilir mi idi.
kr Kaya Masonluun bir hayir (!) messesesi
olduunu krsden syledii zaman gurubun hemen
btn azas yzne haykrdlar.
Hayr eserleri dediiniz nedir, birisini gsterebilir
misiniz? Yalan sylyorsun, in aa! dediler. Mahmut
Esat ise Masonluun kk darda, gizli, memleket ve
millet iin muzur bir tarikat olduunu ve her yerde
umumi reislerinin yani merik-i azamlarnn Yahudi
olduunu bir ok vesikalarla ispat etti.
kr Kaya, Kazm zalp, Mazhar Germen son areyi
Katib-i umumi Recep Peker'e iltica etmekte buldular. Ve
salonda oturan Recep Peker'in etrafn alarak yalvarmaa
baladlar. Guruptaki hava ok elektrikli idi. Heyecan son
haddini bulmu, her taraftan
'Kapatalm!' sesleri ykseliyordu. O esnada Recep Peker
Faruk Arslan
318
sz istedi ve krsye gelerek:

'Arkadalar, ok mhim bir iin stndeyiz, msaade
buyurun, bu ii bir defa da devlet reisine gtrelim, onun
da reyini alalm, gelecek hafta bugn tekrar huzurunuza
getireceim dedi.

Bu sz gurubun tasvibine mazhar oldu ve mesele gelecek
haftaya kald. Bir hafta sonra olsun, biz herhalde btn
localar kapatrz dediler. Ertesi hafta Recep Peker geldi
ve krsye karak u mjdeyi verdi:
-Arkadalar; bugnden itibaren Trkiye'de Masonluk
kalmamtr ve btn localar kapanmtr.
Salonda bir kyamettir koptu, alklar, barmalar ve
Kahrolsun Yahudi Uaklar! sesleri tavanlar nlatyordu.
kr Kaya ile arkadalar ortadan srra kadem
basmlard. Gurup daldktan sonra doktor Mim Kemal'i
ne katarak meclisteki Masonlar toplu olarak
Reisicumhura gitmilerdi. Mim Kemal, Reisicumhura
hitaben:
-Efendim biz zaten maiyet-i devletinizdeyiz, fakat siz
merik-i azammz olursanz biz pervane gibi etrafnzda
dnp dolarz, demi. Reisicumhur,
-Peki bir ey soracam, bana cevap veriniz de sonra...
Siz Avrupada hangi locaya balsnz ve metbuunuzun
ismi nedir?
-Biz Cenova'ya tabiiz ve reisimiz de Barca Mson
Cenaplardr, demiler. Bunun zerine kplere binen
Mustafa Kemal Paa onlara hitaben:

-Haydi defolun buradan, Cehennem olun gidin, Yahudi
uaklar! Benim milletim bana kahraman sfatn verdi,
Faruk Arslan
319
ben sizin gibi, bir ft yahudiye uak m olacam? Bu
gece sabaha kadar Trkiye'deki btn localarnz
kapatmadnz takdirde yarn tekil edeceim divan-
harbi rfi'ye hepinizi verir ve astrrm! Haydi defolun
karmdan! diyerek onlar kovmu, onlar da yldrm
telgraf ve telefonlarla vaziyeti stanbul, zmir ve
Adana'ya bildirdiler ve sabah olmadan hepsinin kapanma
kararlarn getirip henz sofrasndan kalkamayan
reisicumhura verdiler ve derin bir nefes aldlar.
Reisicumhur Mustafa Kemal Paa bu suretle btn
Mason localarn kapatt.

smet Paa'nn reisicumhurluu srasnda kanun-u
mahsusla localar kapanmad diye Masonlarn mracaat
zerine tekrar localar alp faaliyete baladlar.

Ve 1952 de ise Atatrk geinen ve onunla iftihar eden
Celal Bayar da, Ahmet Grkan'n teklif ettii ve
Masonlarn loacalarn kapatmak istedii kanun teklifini
red ederek bu suretle localarn kanunla pekitirdi.

Tabii bu ameliyeyi Meclis yapt, fakat bu mzakerelerin
devam ettii celse zarfnda Celal Bayar reisicumhur
locasna gelerek kanunun mzakerelerini sonuna kadar
takip etmitir.

Bu tarihi mzakereleri ben de basn locasndan takip
ediyordum. Yanmda Burla'nn Ankara Mdr Alaeddin
Mizanolu vard. Milyonluk messesini kapatp gelmi,
heyecan iinde mzakereleri takip ediyordu. Celal Bayar
da olanca heyecanyle hatipleri dinliyor fakat gzlerini
benden ayramyordu. Hakl idi, onu bir hilikten o
Faruk Arslan
320
mevkiiye dnya masonluu getirmiti.

Bir sre nce, Komnistlerin (sosyalistlerin)
faaliyetlerine dair aldklar kararlar madde madde
sralamtk. lerinden biri yle idi: 'Hangi lkede
faaliyet gsteriyor iseniz, o lkenin lm devlet
adamlarn sahiplenecek, yapacanz propaganda ile onu
ve dediklerini izgimize ekeceksiniz. Aradan yllar
getikten sonra herkes onu 'devrimci (solcu)' bilecek.'

Tokat Milletvekili Ahmet Grkan, Byk Millet
Meclisi'nde yapt konumada 'Sosyalizmann anas
masonluktur!' diyor. yle oldugunu da madde madde
elindeki delillerle ispat ediyor. Siz yaadnz sre
iinde; okulda, ite, iyerinde, arda, pazarda her yerde
karlatnz insanlardan, tandklarnz veya deil
hangisinden duydunuz birinin kp da 'Masonum'
dediini?

Duymadnz, duyamazsnz... Ama onlar '-solcuyum,
sosyalistim, devrimciyim, ateistim, Komnistim' derler.
Klktan kla girerler. Peki Bektaiyim, mason
Bektaiyim diyeni hi duydunuz mu?
Trkiye Devleti, gemite yapt hatalardan dolay zr
dilemedi, dilemezde. Sevmeyiz zr dilemeyi. Mason
Bektai ttihatc eteciler yznden Ermeni ve Rumlarn
balarna gelenlerden hadi zr dilemeyelim, Osmanl
ayr bir devletti diyelim. Cumhuriyet dneminde yaanan
19 Krt isyannn nedenleri ve bastrlma biimleri de
konumuz deil. Konumuz Bektailer ve Aleviler olduu
iin Dersim'de ne olduunu masaya yatralm.

Faruk Arslan
321
































Faruk Arslan
322




On Altnc Blm
DERSMDE NE OLDU?

Gelelim Dersim meselesine Dersim bir soykrm, bir
katliam myd?. Resmi syleme gre Dersim, Krt
aalarnn eyh Seyid Rza nderliinde, kleliin,
rgatln dolaysyla feodal dzenin srmesi iin
Cumhuriyet rejimine bakaldrd bir isyand. stelik d
destekli hain bir isyand!. Tunceli, en fazla Alevi
vatandamzn yaad il, bir de buna Krt kimlii
eklenince sorun katlanyor. Gelimesi yasaklanan kent
Dersim, Mason Bektailerin hi holanmad bir etnik
grubu temsil ediyor: Hem Alevi, hem Krt. Mason
Bektailerin, bu nedenle Almanya zerinden yrttkleri
Alisiz Alevilik blcl arkasnda kullandklar
isimlerin ou Tunceli Krt Alevisi vatandalarmz.
ntikam peindeler, kinlerini kusmak istiyorlar. Yavuzda
hrszda haksz aslnda. Ama Tuncelilerin damarna fazla
basld iin sorunu kayorlar, kullanldklarn kabul
etmiyorlar. Bundan dolay Dersimde ne olduunu bilmek
zorundayz.

syann liderinin 30 Temmuz 1937 tarihinde ngiliz
Dileri Bakanna gnderdii Dersim Generali Seyid
Rza imzal mektubu buyurun okuyun: milyon Krt
benim sesimden ekselanslarna sesleniyor ve
Faruk Arslan
323
hkmetinizin manevi etkisinden Krt halkn
yararlandrmanz istirham ediyor ( Zileli, 2008). Bu
mektubu, 1987 ylnda Londra Public Record ofisinde
Cumhuriyet yazar mit Zileli buldu ve Nokta dergisinin
28 Haziran 1987 tarihli saysna kapak oldu.

Avrupa Parlamentosu'nda, 'Krt soykrmnn' anlatld
Dersim 38 konulu konferans Kasm 2008de
dzenlendikten sonra gemiteki iddialar gnmzde
tekrar tartlmaya baland. Taraf Gazetesi yazar Aye
Hr, kesinde gemie ksa bir yolculuk yapt ve 1937-
1938'de O dnemin Emniyet Mdr hsan Sabri
alayangil'in anlarndan bir dnemin ayrntlarn
aktard:

O dneme Malatya Emniyet Mdrlnde grevli olan
ve Emniyet Genel Mdr kr Skmensrin emriyle,
Diyarbakrda yeni yaplan Singe kprsn amaya
gidecek olan Atatrkten Seyit Rzann hayatnn
balanmasn isteyecek 6 bin beyaz donluya meydan
vermemek iin, duruma el koyan hsan Sabri
alayangile gre usule itiraz eden savc izinli saylarak
greve yardmc getirilmi, okuma yazma ve Trke
bilmeyen sanklara ne iddianame, ne avukat verilmi,
asabilmek iin Seyit Rzann ya 57ye indirilmi,
olunun ya da 17den 21e kartlmt, blge komutan
Alpdoan Paa, kararn yazlaca bo kad nceden
imzalamt.

alayangil yle bitirmiti: Seyit Rzay meydana
kardk. Etrafta hi kimse yoktu. Ama Seyit Rza
meydan insan doluymu gibi sessizlie ve bolua
Faruk Arslan
324
bard: Evlad kerbelay. Bihatay. Ayptr. Zulmdr.
Cinayettir dedi. Benim tylerim diken diken oldu. Bu
yal adam rap-rap yrd. ingeneyi itti, ip boynuna
geirdi, sandalyeye aya ile tekme vurdu ve kendini ast.
Gmlecei yer trbe olmasn diye cenazesi de yakld...
(hsan Sabri alayangil, Anlar, Gne Yaynlar, 1990,
s. 45-55.)

Bir iddiaya gre ise, Seyit Rzann bedeni yaklmam,
gizli bir yere gmlmtr. Seyit Rzann varisleri
devletten bugne dek bu konuda bir bilgi alamamlardr.

Ancak idamlardan sadece 1,5 ay sonra Dersimde
ilkinden de kapsaml bir harekata baland. Genelkurmay
kitabna gre, Ovack ilesi adliyesi ve asker alma
ubesinin istedii 1.149 kii hakknda kanunu takibat
yapan mfrezeye Kakerek kynde 2 Ocak 1938 gn
pusu kurulmas ve toplam 9 jandarma erinin ldrlmesi
zerine, Haydaran ve Kr Abbas airetlerinden 100 kii,
Demananl 50 haydut, Keel haydutlarndan 100 kii,
Abbas Auran ve Beyit uaklarndan 50 kadar silahl
kiiyle bunlarn 5-6 bin tahmin edilen aile efradn
temizlenecekti. (Reat Hall, Trkiye Cumhuriyetinde
Ayaklanmalar (1924-1938), Genelkurmay Harb Tarihi
Bakanl, 1972, s. 432 ve devam)

Amacn bu olmad belliydi. nk operasyonlar yalnz
isyan blgesi denilen yerlerle snrl kalmam, devlete
vergi veren, askere giden Pertek, Mazgirt, Nazimiye,
Plmr ile ve kylerini, hatta Dersimi aarak
Erzincan da iine almt. 31 Austosa kadar sren
ikinci tedip ve tenkil harektnda, Genelkurmay
Faruk Arslan
325
kayna tarafndan haydut, ekya, aki, dal diye
nitelenen ve bu gruplar yine kitabn diliyle imha
edilmi, temizlenmi, kyleri yaklmt. 6-16 Eyll
1938 arasndaki harektn bilanosu ise yleydi:
Tarama blgesinden l ve diri 7.954 kii karlmtr.
1.019 silah toplanmtr. (Reat Hall, s. 478) Gayri
resmi kaynaklara gre ise l says bunun kat kat
stndedir.

Taramann ardndan ileri Bakan kr Kaya
tarafndan bizzat seilen 3.470 kiiden oluan 347 aile
Tekirda, Edirne, Krklareli, Balkesir, Manisa ve zmir
gibi Bat illerine serpitirilerek yerletirilirler. Mustafa
Kemal, hastal dolaysyla Celal Bayar tarafndan
okunan 1 Kasm 1938deki Meclisi a konumasnda
Tuncelide haydutluk ve ekyalk olaylarnn bitirilerek
ulusal egemenliin salanmasndan duyduu kvanc dile
getirmi, smet nn Dersim mkilesinden kurtulduk
demitir. Halbuki, dalara snanlarn mcadelesi 1946
affna dek srecek, blgenin yasak blge olmasna ise
ancak 1948de son verilecektir.

Dersim mkilesine son verirken kullanlan aralarn
neler olduunu getiimiz aylarda bana posta ile
ulatrlan bir ses kaydndan rendim. Kaytta Sleyman
Demirel hkmetlerinin nl Dileri Bakan hsan Sabri
alayangille emekli olduktan sonra, 1986da yaplan
bir rportajdan bir blm vard. alayangili yakndan
tanyan birka kiiye kayd dinlettikten sonra, sesin
kendisine ait olduundan emin oldum. Rportaj
alayangilin evinde yaplma benziyordu, nk arada
alayangilin einin sesi de duyuluyordu. zellikle son
Faruk Arslan
326
cmleleri tyler rpertici olan bantn dkmn kelimesi
kelimesine aktaryorum: ( Hr, 2008).

.....Tercmana Krte anlatt. Tercman bize tercme
etti. [Krt adam yle dedi] Beyanatnz bizi
duygulandrd. Vereceiniz isimler zerinde inceleme
yaptk. tanesi hari bunlar size teslim etmeye karar
verdik. Abdullah Paa bu tanenin kim olduunu
sordu. lerinden biri bu kadn. Bir tane de baka adam
var. Abdullah Paa bu kiinin istisna edilmesine raz
olamayacaklarn, bu kiinin de teslimi gerektiini
kabul ettiklerini beyan etti ve bu kiinin istisnasnn
sebebi sordu. Krt byk bir samimiyetle dedi ki: Bir
adamn bir kocas olur dedi. Siz bir hareket yapyorsunuz.
Bu hareket gelir geer. Buralar yine Krt aalarna kalr.
O zamanlar bize zulm ederler. Bizi kurtaramazsnz siz.
Siz btn Dersime hkim olsanz, oraya devlet otoritesi
girse zaten biz aaya kul olmalyz. Ama siz yoksunuz,
bizim daimi muhatabmz aa olduu iin ve kudret de
onda olduu iin ve bunlar da eyh olduu iin, din
bykleri olduu iin, size deil onlara itaate, sizin deil
onlarn sylediini yapmaya mecburuz.

Abdullah Paa, imdiye kadar bu iin byle olduunu,
fakat hkmetin bundan sonra kararl olduunu, Dersimi
de yurdun br paralar gibi hkmetin otoritesinin cari
olduu ve hkmetin stnde tek bir otoritenin
bulunmad yer yapmakta kararl olduunu, aalarn
lafna kaplmamasn, meseleyi tekrar tezekkr etmelerini
syledi. Bunlar kabul etmediler. Sonra biz geri dndk.
Yani meclise. Neticeyi sylyorum. Bunlar kabul
etmediler.
Faruk Arslan
327

Maaralara iltica etmilerdi. Ordu zehirli gaz kulland.
Maaralarn kapsnn iinden. Bunlar fare gibi zehirledi.
Yediden yetmie o Dersim Krtlerini kestiler. Kanl bir
hareket oldu. Dersim davas da bitti. Hkmet otoritesi de
kye ve Dersime girdi. Dersim byle bitti. Bugn
Dersime rahata gidebilirsiniz. J andarma da gider siz de
gidersiniz. Yalnz son zamanlarda bilhassa snrlarda d
tesirlerden Krtlerin bamszlk hareketi balad.
Krtlerin bir blm Trkiyede, bir blm randa....

Brkselde, Avrupa Parlamentosu binasnda dzenlenen
Dersim Soykrm konferansnda Prof. Dr. Ronald
Mnch, Dersimde (Tunceli) yaananlarn insanlk suu
olduunu vurgulad ve u szleri syledi: Atatrk ve
dnemin Bakanlar Kurulu yeleri ile st dzey askeri
yetkilileri yaasalard sava sulusu olarak yarglanmalar
gerekirdi!..

O gnn gazetelerine bakan herkes rahata grebilir ki,
Bayar Hkmetinin Dersimde yrtt harekt,
dnya ve Trkiye kamuoyunun gznden karmak iin
olay gazetelere Frat ve Murat kylarnda yaplan
manevralar olarak aksettirilmiti. Birinci Dersim
Harektna katlan Sabiha Gkene verilen madalya bile
gazetelerde gerek kurslarda, gerek Trk hava ordusu
mektep ve ktalarnda [gsterdii] byk
muvaffakyetler ve son atl tatbikatta kahramanca
hizmet yznden verilmi gibi sunulmutu. (Havaclk
ve Spor, 15 Haziran 1937, S.193)

Yani o yllarda, manevra, tatbikat gibi terimler, kanl
Faruk Arslan
328
bir asker harektn kod adyd. Dersimde olanlara dair
resmi anlaty renmek bile, ancak 1972 ylnda
Genelkurmay Harb Tarihi Bakanlnn Trkiye
Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938) adl kitabnn
yaymlanmasyla mmkn olmutu. Ama iin gayri
resmi yann hl tam bilmiyoruz.

Bu manevralardan birinde Dersimin kaderi belirlemiti.
(Hr, 2008).

Bu olay Celal Bayarn azndan dinleyelim: imdi,
Mareal, Erkan- Harbiye Reisi (Genelkurmay Bakan),
ben babakanm. Atatrk malum... mz Dersimde
yaplan byk ordu manevralarndayz. Manevrann da
sonuna gelmek zereyiz. mz bir arada Ordunun
emniyeti bakmndan strateji ne olmaldr?, onu
gryoruz. kisi de Birinci Cihan Harbinde muharebe
etmiler. Ben daha ok izleyiciyim. Malumatlar geni...
Oradaki her eyi biliyorlar. Hatta ahsen casuslar bile
biliyorlar. Dersimin o halde kalrsa her zaman ordunun
emniyeti bakmndan tehlikeli olacan gryorlard...
O srada biz konuurken, Dersimlilerin jandarma
karakollarmzdan -drt tanesini bastklar haberi geldi.
Atatrkle gz gze geldik. Birbirimizi anlyorduk.
Atatrk benim yzme bakt. Ne olacak? dedi.
Anlyorum, orada emniyet tesis edilecek. Ne olursa olsun
bana hitap edecekler. Hkmet reisi benim. Anlyorum
efendim, bana hitap ediinizin manasn dedim. Atatrk:
Sorumluluu zerime alyorum, vuracaz Dersimi
dedi ve vurduk... (Kurtul Altu, Celal Bayar
Anlatyor, Tercman, 17 Eyll 1986.) Bu mlakatta,
Celal Bayar, asl sorumlunun Atatrk olduunu ima
Faruk Arslan
329
ediyor, ama kendisinin etkisiz eleman olduunu kabul
etmek zor.

Dersimi bir soykrm olarak gndeme getirmek isteyen
Avrupalnn dzenledii toplantda Avrupa Ermeni
Federasyonu Bakan Hilda oboyan da bir konuma
yapmt. te syledikleri: Dersim Kzlbal, paganlk,
Hristiyanlk ve Alevilik karmdr Osmanl
dneminde ok sayda Ermeni Dersime gelip din
deitirdi.

unu demek istiyorlar: Dersim Trkiyeye ait deildir,
stelik Mslmanlkla da ilgisi yoktur. Ermeni younluu
fazladr. yleyse Atatrkn yapt hem soykrm hem
de sava suudur.

Konferansta Trkiye Cumhuriyetinin iki milletvekili ile
bir belediye bakan da vard. DTP Diyarbakr
Milletvekili Aysel Tuluk fazla konumad, yalnzca
stmzden ordular geti dedi.. DTP Tunceli
Milletvekili erafettin Halis ise Dersim isyannda Trk
askerlerinin hamile Krt kadnlarnn karnlarn deerek
cinsiyet tespiti yaptklarn anlatt Halis, kendi
szlerinden heyecana kaplm olsa gerek ki, soykrm
deil isyan szcn kulland!..

Tunceli Belediye Bakan Songl Erol Abdil de
Tuncelideki yol yapm almalarn u szlerle Dersim
katliamna balad: 1930lu yllarda yaplan Dersim
Harekt tekrarlanmak isteniyor!.. ani bakana gre,
devlet yeniden katliam yapmak iin ncelikle Tuncelinin
yollarn yapyor!.u hastalkl kafaya bakn. Sonra ne
Faruk Arslan
330
oldu?.. Hepsi el ele verdi, Dersim olaylarnn soykrm
olduu bir gzel karara baland ve Trkiyenin soykrm
madurlarna tazminat demesi talep edildi. Tpk Ermeni
talepleri gibi!. (Zileli, 2006).

Unutmak istesekte Kokiri ve Dersim kymlar Aleviler
asndan yeni rejimde yaanan ve adeta unutulmak
istenilen iki byk trajedidir. Kogiri kym daha yeni
rejim temellerini henz atarken Mart/Nisan 1921
gerekleir. Dersim'in yazgs ise Mart/Kasm 1937
tarihine yeniden yazlr. Kogiri ve Dersim'deki
insanlarn Alevi olduklar iin mi katledildikleri tartlan
ve yant henz bulunmayan bir sorudur. Fakat ok ak
ve tartmasz bir gerek vardr ki bu da o insanlarn
Alevi olduklardr. Hangi nedenle, hengi gerekeyle
olursa olsun binlerce insann kan akmtr ve bu insanlar
Alevilerdir. Bu gerein zerini hi bir ey kapatamaz.

Yeni rejim Alevilii bir kimlik olarak tanmazken ttihat
ve Terakki'den gelen bir izginin devam olarak
Bektailie ynelik bir ilgi, mason Bektai kltrnn
aratrlmas almalar gndeme gelir. Devlet
ideolojisinin Trk unsuru etrafnda ekillenmesinde bir z
Trk inanc olarak grlen Bektailikten yararlanmak
istenilmesidir sz konusu olan. nk iinde masonik
inanlar katlmtr. Alevilik Trklk amanlk
zemininde ortaya konulmaktadr. Gne Dil Teorisi
rneinde olduu gibi bir Bektai-Trk kltr teorisi
retilmek istenilmektedir. Dinsel alana hakim olunacak,
din denetim altna alnacak ve din, devlet ve toplum
yaamndan tasfiye edilerek vicdanlara hapsedilecektir.
Bu mcadele sistemli bir ekilde gerekletirilmeye
Faruk Arslan
331
allr. Kukusuz burada tasfiyesine ynelinen
yaadmz dnyay ve hayat dzenleme iddiasndaki
slamiyettir. Zaten Aleviliin ad yoktur. Zaten
Aleviliin btnsel anlamda devlet ve toplum hayatna
mdahalesi de szkonusu deildir. Baha Sait Bey Trk
Yurdu dergisinde 1926 ylnda yaynlad bir dizi makale
Alevi-Bektailii bir Trk kltr olarak tantr. (Baha
Sait Bey, ttihat-Terakki'nin Alevilik Bektailik
Aratrmas, st. 1994)

Darlfnun lahiyat Fakltesi retim yelerinden Yusuf
Ziya ise, 1928-1929 yllarnda yaynlad makalelerde
Tahtaclar ve Alevi inanlarn ele alr. Bektai
Babalarndan Galip Baba Yarn Gazetesinde Eyll 1930
tarihinde balayan tefrikasnda "Hac Bekta Veli ve
Bektailik" konusunu iler.1930 ylnda Milli Eitim
Vekaleti Sadettin Nzhet tarafndan hazrlanan "Bektai
airleri adl antolojiyi devlet matbasnda 5 bin adet
bastrarak tm okul ktphanelerine gnderir.

Resmi anlay ekillendirme yolundaki bu yaklam fazla
uzun mrl olamaz. Bu ilgi 1930'lu yllarda kaybolur ve
ancak zellikle de Dersim dolaysyla resmi raporlara
yansyan gizli kaytlar olarak arivlerde yerini alr.

Bu gizli raporlar gvenlik amacyla hazrlanmtr.
Alevilik bir gvenlik sorunu olarak
deerlendirilmektedir. Raporlarda Alevilere ynelik bir
ok karalama, sulama, geleneksel olarak yinelenen
iftiralar da yer alr. Fakat bu raporlardaki aptma ve
karalamalar ayklanrsa gzleme dayal doruya yakn
bilgilerin elde edilmesi mmkn olur. Szgelimi Mazgirt,
Faruk Arslan
332
Ovack ve Kozan'da yaayan Alevilere ilikin bir
saptama: "Bu insanlarn ehli snnetten ve daha dorusu
slamiyetten ayr bir mezhebe salik olduklarn grdm"
eklindedir. (Mehmet Alli Ayni, Milliyetilik, st. 1994,
Sf: 227)

E. Jandarma Yarbay Nazmi Sevgen de 1930'larn
sonunda hazrlad raporunda Zazalarn Aleviliine
deindikten sonra konuyu Alevilie balayarak u
saptamada bulunur: "Allaha, peygambere inanmalarna
ramen Alevilik Mslmanlk deildir. Onu iilik ile
kartrmak da hatal olur. Alevi Kzlbalk
Mslmanlktan baka bir eydir" (Nazmi Sevgen,
Zazalar, Alevilik Aratrmalar, Say:1, Sf: 234, 239)

1940'l yllarda yine Alevi-Bektailie ilikin kitap ve
makale eklindeki yaynlarda bir canlanma gze arpar.
Bu yaynlar bazen resmi evrelerin direktifleri
dorultusuda bazen de Alevi kkenli yazarlarn kiisel
giriimleri sonucu gerekleir.

Bu yaynlardan bazlar unlardr: Hasan Reit Tankut,
Aleviliin Menei (1938), Naci Kum, Antalya
Tahtaclarna Dair Notlar (1944), Vahit Ltfi Salc, Gizli
Trk Dini Musikisi/Nefesler (1940), Gizli Trk Dini
Oyunlar/Semahlar (1941), Abdlkadir nan, Gaziantep'te
Aleviler (1941) Enver Bee, Anadolu Bektai Kylerinde
Muharrem Ayini (1941), Niyazi Ahmet, Bektai
Hikayeleri (1943), Tevfik Zarakol, Kzlbalar Hakknda
Mahade (1943), Cemal Bardak, Kzlbalk Nedir
(1947), Abdurrahman Ylmaz, Tahtaclarda Gelenekler
(1948), Osman Bayatl, Alevilikte Saylar (1948).
Faruk Arslan
333

2. Dnya Savann bitimiyle birlikte Trk devletinin
geleneksel ideolojisinde baz temel deiikliklerin ip
ilar grlmeye balanr. zellikle Amerika ile
gelitirilen dostluk ilikileri devletin radikal laiklik
uygulamasna son vererek dine siyasal ve toplumsal
alanda hayat hakk kazandrc bir sonu dourur. Dini
yani slamiyeti toplumsal yaamn dna sren anlayn
Alevilir asndan olumsuz bir ynnn olduunu
sylemek doru olmaz. Dinin yeniden toplumsal alana
"buyur" edilmesi, yeniden slamiyetin bir ayrcalkl
unsur olarak tannmas Aleviliin yok saylmasnn da
tesine geilerek, Alevilie ynelik bir asimilasyon
srecinin balatlmas anlamna da gelmektedir. Devlet
slamiyete itibar ettii an ya Aleviliin kkn kazyacak
ya da Alevilii onun iinde eritip ortadan kaldracaktr.

Bu ak bir saldr eklinde deil ince politikalarla
iletilen uzun bir zaman diliminde sz konusu
olacaktr.DP'nin zgrlk syleminden bir ksm
Aleviler de etkilenirler. Aleviler arasnda clz da olsa
DP'ye bir ynelim olur. Milli ef dneminin baskc
politikalar, Alevilerin kendilerini ifade etme istekleri lie
birleince DP nazarnda bir yanlsama yaanr.Tek parti
yntemine kar, demokrasi, sz milletin, zgrlk
sloganlaryla halka giden Demokrat Parti bu tutumu ile
Alevilerden de ilgi grmtr.1950 ylnda yaplan genel
seimlerde Aleviler ksmen de olsa DP'yi desteklemitir.

DP'de Alevilerin youn olarak yaad Sivas, Yozgat,
orum, Malatya gibi illerde Alevileri milletvekili aday
olarak gstermitir. Alevilerin DP'nin zgrlk
Faruk Arslan
334
sylemine aldanmasn olaan grmek gerekir. Tek parti
ynetimi altnda, zerinden bask hi eksik olmayan
Alevilerin ilk zgrlk iaretine komalar ok da
yadrganacak bir tutum deildir. nk 1950
seimlerinde CHP karsnda DP zgrln, hrriyetin
simgesi olarak grlmtr. Alevilerin DP'yi destekleme
tutumu 1954 genel seimlerinde de bir lde devam
etmitir.

Fakat DP iktidarnn niteliinin netlemesi, sa, sermaye
egemenliini kalc klp devam ettirmek isteyen bir parti
oluu, geri deerleri savunmas Alevilerin bu parti ile
iplerinin kopmasna neden olmutur. 1957 genel
seimlerinde Alevilerin yeniden CHP'ye yneldii
grlr.

Demokrat Partiye ynelim hsranla sonulanyor.
1947de CHP Kurultaynda okullara din dersi konulmas
karar alnp Ky Enstitleri kapatlm, lahiyat
Faklteleri yeniden almt. ok partili siyasal yaama
geilmesinden sonra adeta bir kar devrim yaanmtr,
Ezan yeniden Arapa okunmaya balanm, dinsel eitim
tmyle geri gelmi, DP iktidar, isterse hilafeti bile
getirebileceini syleyebilmitir, nn devrinde tek
parti iktidarnn halka yapt zulmden maalesef Aleviler
de paylarna deni almlardr, Bu nedenle Alevilerin
byk blm DPyi desteklemi fakat bu destein
yanlln ok gemeden kavramlard, Aleviler DP
zulmne kar 27 Mays, DPnin mirass olan APye
kar da yeniden CHPyi ve TPi desteklemilerdi. BP
deneyiminden sonra Aleviler tekrar kitlesel olarak
CHPye ynelmilerdi.
Faruk Arslan
335

1980 ihtilali ile birlikte Din Kltr ve Ahlak Bilgisi
derslerinin zorunlu dersler kapsamna alnmas ve
mfredatn tamamen snni slam anlayna gre
dzenlenmesi, Alevi / Bektai ocuklarnn
asimilasyonunu amalayan bir uygulama olarak algland
Ayrca ihtilal sonras dnemde Alevi kylerine zorla cami
yaplmaya ve imam atanmaya balanmas Alevilere
ynelik yrtlen bask, sindirme ve asimilasyon
abalarnn ulat yeni bir boyut olmutu. (Yldrm,
2006). Halen CHPnin oy deposu olarak grldkleri
halde hi bir haklar verilmeyen, aldatlan Alevilerin
AKP dneminde haklarn almas mason Bektailerin bir
oyununu daha bozacaktr.

Alevi ozanlarndan Ak Ali zzet'in DP'ye ynelim ve
hsran anlatan ok gzel bir iiri var: "DP'yi gelinlik kz
sandk/Oysa yosma kt" diye. Buraya alyorum!

Demokrat Parti'yi gzel kz sandk
irkin kt, kahpe kt, dul kt
Alnm ak yzm a dedi kandk
Yz kara kt, ba kel kt.

Hrsz vatandan srek dediler
Kylnn dilein verek dediler
Son zamanda bir gn grek dediler
Afat kt, tufan kt, yel kt.

Bakn hallarma u milletlerin
An kapsn adaletlerin
Mehdi diye gzlediimiz zatlarn
Faruk Arslan
336
Koltuundan ha, put kt, nal kt

Bunlarn mevki kazanmak fikiri
Dnen kim bizim gibi fakiri
Has kumak dedi bize her biri
Kendir kt, keten kt, ul kt

Sz milletin dedi kendi syledi
Hrriyet var dedi zulm eyledi
Altn paralar netti neyledi
Hazineden bakr kt, pul kt.

Ali zzet ne dersin git sazn al
Hikmete karma tez gelir zeval
Bozuldu adalet dzelmez herhal
Fitne kt, Deccal kt, mal kt.

"Alevilerin laiklik hassasiyeti kullanlyor, Alevilerin
meselesi hkmetlerle deil, rejimle. Cemevlerinde
Atatrk posterlerinin ii ne..." Bu tespitler, aratrmac-
yazar Cafer Solgun'a ait. Solgun, Dersimli bir Alevi.
Yzleme Dernei'nin de bakan. 'Alevilerin
Kemalizm'le mtihan' adl bir kitap yazan Solgun,
Alevilie ieriden bakyor. 'Aleviler neden Kemalist?'
sorusuna cevap aryor.

Solgun'a gre Alevilerin Kemalistlii takiye ile balad;
nk "Aleviler, kendilerine uygulanan basknn
sorumlusu olan gce yaslanarak kendilerini yaatma
abasna girdiler" Ancak bu durum zamanla iselletirildi.
Cafer Solgun, 28 ubat dneminde Alevilerin baz
hassasiyetlerinin istismar edilerek onlara yeni bir rol
Faruk Arslan
337
biildiini sylyor. Bu dnemde irticann birinci tehdit
olarak grlmeye balandna dikkat eken Solgun,
"Rejimin, laikliin teminat olduklar ynnde onlara bir
rol atfedildi. Aleviler nezdinde yakn tarihte yaanan baz
ac olaylarn da dorudan etkisiyle Snni ounlua kar
temkinli, tereddtl bir bak as vardr. Bu ruh hali
istismar edilmektedir." diyor. ( Tokay, 2008).

Solgunun u ifadeleri gz ac: Alevi derneklerinden
ziyade cemevleri. Alevilerin ibadethane olarak grd
ve ibadethane olarak gidip geldii bu meknlarda
kocaman Atatrk portrelerinin asl olmas ok arpktr.
nk Mustafa Kemal Atatrk sonu itibaryla politik bir
figr. Atatrk'n resmini siz iyerinize, evinize
asabilirsiniz. Fakat bir ibadethanede de bir politik figrn
ne ii var? Cemevlerimizin maalesef neredeyse
tamamnda 12 imam temsil eden resimlerin yannda
Atatrk portresi var. Bu durum sadece benim amdan
deil, birok Alevi asndan son derece rahatsz edici bir
durumdur. Adeta "13. imam da Atatrk'tr" dercesine bu
portrelerin olmasnn kabul edilir bir taraf yok. kinci
boyutu ise biraz daha somut bir nedendir. Atatrk
dneminde Krt Alevileri byk aclar yaamtr. Bu
uygulamalarn sorumlusu bir sembol ismin sizin dua
etmek, ibadet iin gittiiniz bir meknda resimleriyle
karlarsanz ne hissedersiniz. Peki Alevi derneklerinin
Kemalist izgisi karmak gibi grnen bir meseledir.
Ama bu arpk sonucu anlamamza yardmc olabilecek
birka kavram var. Bunlardan biri korkudur. Dorudan
lm, katliam, yok edilme korkusu. Bu korku nedeniyle
zaman ierisinde Aleviler kendilerine uygulanan basknn
sorumlusu olan, o sorumluyu sembolize eden gce
Faruk Arslan
338
yaslanarak kendilerini yaatma abasna girmek
durumunda kaldlar. rnein kurucu parti CHP kayda
deer bir oranda Aleviler tarafndan desteklenmektedir.
Yine Alevi camias ierisinde orduya ynelik bir sempati
olduunu gzlemliyorum. Bu sempatinin temelinde de bu
korku yatyor. Bu, tipik bir takiyyedir. ( Tokay, 2008).

Solgun yle devam ediyor: Alevilerin Kemalistlii bir
takiyedir. Daha dorusu yle balamtr. Bende
sendenim kafama daha fazla sopa vurma dercesine bir
ilikiye girilmitir. Buraya kadar anlalr diye
dnyorum. Ama buradaki sorunun en nemli taraf bir
takiye olarak balayan bu ilikinin zaman ierisinde
geree dnme temayl gstermesidir. O takiyenin
giderek isellemesi sonu itibaryla bylesine arpk bir
durum yaratt. Bu maniplasyon ve bu arpkl yaratma
konusunda Alevi camias ierisinde de bazlarnn bir
misyoner gibi almalarnn hibir anlalr taraf yoktur.
Kemalizm'i yaymaya alan; Cumhuriyet mitinglerinden
Alevilerin darbe ars yaplan mitinglerde boy
gstermesi iin canla bala alan kiilerdir. Alevilerin
eriat tehlikesine kar darbe ars yaplan etkinliklerde
bulunmalar ok utan verici bir eydir.

eriat tehlikesi meselesine gelecek olursak Solgunun
grleri daha arpc: Alevilerin rejimin teminat
olduklar, Atatrk olduklar, laik olduklar ynndeki
temelsiz rol atfetme siyasetinin gndeme geldii yllar
90'l yllardr. Ayn yllar irtica tehlikesinin birinci sraya
konulduu yllardr. Bunun dnm noktas da 28 ubat
srecidir. Bu konsepti sokaklarda dillendirecek kitlesel
bir potansiyele ihtiya vard. te bu mantkla Aleviler
Faruk Arslan
339
kefedildi. Rejimin teminat olduklar ynnde onlara bir
rol atfedildi. Trkiye'de bize dayatlan manada bir eriat
tehlikesi olduuna ben inanmyorum. Fakat Aleviler
nezdinde yaanan baz ac olaylarn da dorudan etkisiyle
Snni ounlua kar temkinli, tereddtl bir bak acs
vardr. Alevilerde de temkinlilik bu ruh hali istismar
edilmektedir. nk eriatlar iktidara gelirlerse ilk
yapacaklar ey Alevileri kesmektir ayias Aleviler
iinde yaylmaktadr. Alevilerin bu rol oynamalar iin
istismar edilecek bir potansiyelleri vardr. ( Solgun,
2008).

Alevilerde bu tereddd douran; orum, Mara, Sivas
olaylardr. Alevi toplumunda mevcut travma trden bir
ruh halinin olmasnn en byk nedenleri bu acl
olaylardr. Gelien sre ierisinde bu olaylarn kimler
tarafndan kimler kullanlarak ve ne amala tezghland
ok byk oranda aa km durumdadr. Trkiye
toplumunun btnln oluturan eitlilik ierisinde
birbirimize kar konumlanmamz isteyen karanlk g
odaklarnn bu senaryolarn uygulamalarna zemin tekil
eden baz nyarglarmz da vardr.

AKP bir iktidar partisidir. Eletirilecektir. Fakat
Alevilerin sorunu AKP ile beraber ortaya kmamtr.
Alevilerin sorunlar u veya bu siyasi partiyle deil,
dorudan rejimledir. Bu arada Avrupa'daki baz Alevi
dernekleri Ali'siz Alevilik'i gndeme sokmaya alyor.

Alevilerin taleplerini daha fazla grmezden gelmeye
devam edersek u fikirler ya da u hareketler boy
gstermeye balar. Belki de bugn taraftar bulamayan o
Faruk Arslan
340
grler taraftar bulmaya balayacaktr. Avrupa'daki baz
Alevi dernekleri Alevilerin bir aznlk olarak kabul
edilmesi ynnde alma yrtyorlar. ok ak
sylemek gerekir; bu aba ve almann en byk amac
belki de yegne amac, o derneklerin milyonlarca Euro
olarak ifade edilen fonlardan yararlanmasnn mmkn
hale gelmesidir. Alevi talepleri ne kadar normal
karlanrsa toplumsal nyarglar aabilir ve gerek
manada kardelik bilincini yerletirebilirsek bu tr
marjinal abalar etkisiz kalacaktr.

Sorunun zm iin atlacak en byk adm, Alevi
toplumunun zerinde ortaklat taleplerin
karlanmasdr. Diyanet leri'nin kaldrlmas,
Cemevlerinin ibadethane olarak kabul edilmesi ve
zorunlu din derslerinin zorunlu olmaktan karlmas gibi
konular halen skntl madde balklar. Bunun yan sra
Sivas ve Mara katliam ile ilgili dosyalarn almas,
davann yeniden grlmesi gerekiyor. Eer devletin
birimlerinin mdahil olduu olaylar resmen kantlanrsa
Alevi toplumundan zr dilenmesi elzemdir. Elbette ki
bunlar ok kolay gerekleecek eyler deil. ( Tokay,
2008).

Dersimde ne olduuna vereceimiz doru cevap, bence
zr devletimizi belki de Tuncelili Krt Alevi
vatandalarmzla bartracaktr.

Cumhuriyet dneminde Sabetayclar ve masonlar,
Melamilik ve Mevlevilik dnda en gl bir ekilde
Bektailik tarikatnda yer alrlar. Bata, Selanik, Serez,
Drama, skp, Teselya, Bat Trakya ve Edirne olmak
Faruk Arslan
341
zere zmir ve Manisada youn bir biimde Bektailik
tarikatna nfuz ederler. Bektailin geni mereplilii
onlarn nfuzunu ok daha kolaylatrr. Sonradan
stanbuldaki baz Bektai tekkelerine de ciddi bir ekilde
nfuz ederler. Bugn bile gerek Rumelide gerekse zmir,
Aydn ve stanbulda, hatta Ankarada Bektailerin nde
gelenlerinin nemli bir blm Sabetayclardan
olumaktadr. Bektailikte yer alan Sabetayclarn bir
blmn u ekilde sralaya biliriz. Sabetayc ve Mason
Mesut Koman Baba, Kazleme Bekt Tekkesi son
postnini Sabetayc Kk Abdullah Baba, Sabetayc ve
Mason stad Teoman Gre (lhm )Halifebaba, zmirde
hazine avukatl yapm olan Sabetayc Feyzi Akeren
Baba, Selnikli Ali Aydn Baba, Mason ve Sabetayc
Yeniehirli Hseyin Hsn (Erdikut)Baba, Sabetayc
Hseyin Cokun Eren, Sabetayc Prof. Ragp ner,
Mustafa Kemal Atatrkn bahekimi Sabetayc Dr.
Hasan Ragp Erensel Halifebaba, Sabetayc Ali Glip
Eren Halifebaba, Kazleme Bekt Tekkesinin
haziresinde medfun olan Tabip Binba Sabetayc Haydar
Bey .Emekli Albay Sabetayc Cavid Aker Baba, Emin
Uras Baba, Eski Ziraat vekili Sabetayc Nedim kmen,
Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Byk Loca stad Ali
Oktay Cever, Besim Berkmen, Cevdet imen. ( Yksel,
2007). CHP, Byk Klp ve TSAD, bugn mason
Bektailerin en fazla bulunduu mekanlardr. Elit, dier
tabirle Beyaz Trklerdir.
Aleviler kime oy verirler? Ali Balkz, 1999 ylnda Pir
Sultan Abdal Kltr Sanat Dergisinin 30.cu saysna
yazd "Dede, Baba-elebi, Seyit, Nakp ve
Cumhuriyet" balkl yazsnda:"Aleviler Osmanlya kar
Faruk Arslan
342
Cumhuriyeti, DP'ye kar 27 Mays', 12 Mart ve CHP'ye
kar 68'i ve Sosyalizmi destekledi. Ama CHP Alevileri
sadece semen, kimi Sosyalist yaplar da Alevi
toplumunu sadece militan kayna grd ve onlarn
tarihsel sreten tayp getirdikleri sorunlarna eilen
olmad" diyor. ( Balkz, 1999).
Ali Balkz, bugn Alevi Bektai Federasyonu (ABF)
Genel Bakan. ABF Trkiyedeki Alevi rgtlerinin at
rgt. Federasyona bal 21 merkezi rgt bulunuyor.
Bu merkezi rgtlerin de 150ye yakn ubesi var. Bu
rgtlerde 200 bin civarnda yeden sz ediliyor.

Alevilerde ilk rgtlenme yurtdnda balad, daha sonra
yurt iine srad. 25 yldr rgtlenme sryor. Dernekler
ve federasyonlar biiminde rgtleniyorlar. 1993 Sivas
katliam bir srama etkisi yapt. 1963'te Hac Bekta
Turizm Dernei kuruldu. 12 Eyll ncesi Sivasn Banaz
kynde Pir Sultan Abdal Dernei vard. Dernekler, nce
Alevilerce nemli saylan kiilerin adlaryla kuruldu.
Yasalar nedeniyle alevi ismini kullanadlar. Bu yasakla
mcadele amacyla 2000 ylnda Alevi Bektai Kurulular
Birlii Derneini kuruldu. Dernek 11 kurucunun
hazrlad tzkle kuruldu. ileri Bakanl kapatma
davas at. Sonunda karar Yargtaya kadar gitti. smi
savundular ve bu nedenle 2 sene yarglandlar.
Blclk suundan kapatma davas ald. Diyanet leri
Bakanl, ileri Bakanl olumsuz, dnemin Kltr
Bakan stemihan Talay olumlu gr bildirdi. Yargtay
Alevi adnn kullanabileceine karar verdi. 2002'den
itibaren Alevi ismi kullanlmaya baland. Avrupa Birlii
yasalaryla artk problem kalmad. ( allar, 2008).
Faruk Arslan
343
Aleviler, 1970lerde ykselen ve gelien sol hareketin
nemli dayanaklarndan birisi haline gelmiti. Alevilerle
sol arasndaki iliki, daha ok sol rgtlerin lehine, onlara
destek vermek eklinde srd. 12 Eyll sonras ise bu
iliki biim deitirdi. Alevilerin kimlik talebiyle ortaya
kmalar, artk yeni bir durumu ifade ediyordu.
lkemizdeki toplumsal deiim ve dnmn en nemli
gstergelerinden birisi toplumsal gruplarn kimlik
talepleri. Krtler, Aleviler, slamclar, Ermeniler,
Sryaniler, son 20 ylmza damgasn vuran szckler...

Bu kimliklerin hepsi bu toplumun iinde yayorlard,
ancak kimliklerini ne srerek ortaya kmyorlard.
Onlar ya grnmyorlard, ya da grmezden
geliniyorlard. 12 Eyll 1980 askeri darbesi, solu ve
zgrlk taleplerini silindir gibi ezerken, ayn zamanda
yeni filizlenen kimlik talepli tepkilerin de tohumlarn
ekiyordu. Bu yeni dnemin ilk sert rzgr
Gneydoudan esti. Son 25 ylmza damgasn vuran
PKK odakl atmalar hl bir zme ulam deil.
Krt kimlii talebi ise orta yerde duruyor.
kinci ve dikkat ekici atak ise Alevilerden geldi. 1980li
yllarn ortasndan itibaren Pir Sultan, Abdal Musa,
Hacbekta adyla Trkiyenin drt bir yannda
dernekler kurulmaya baland. rgtlenmeye paralel
olarak Alevilii anlatan, deerlendiren kitaplar
yaymland. lk kez adn duyduumuz Alevi kkenli
yazarlar, ok satan kitaplar yazdlar.

Yurtdnda yaayan Aleviler, Alevi ismini kullanarak
rgtler kurdular. Alevi szc artk saknmadan
syleniyordu. Ben Aleviyim diyen insanlar, kendi
Faruk Arslan
344
kimlikleriyle ortaya karak, konuyu kamuoyunun nne
getiriyorlard. Kendilerine ynelik nyarglar krmak iin
seslerini ykseltiyorlard. Alevilerin kim olduklarn,
hangi taleplerle ortaya ktklarn, nereden gelip nereye
gittiklerini bizler de yeniden kefediyorduk. Kap
komumuz, sra arkadamzd onlar. Ancak neden
bugne kadar kendilerini gizlemek durumunda
kalmlard? Neden onlarn kestii yenmez, onlarla
evlenilemezdi?

Son 20 yl iinde Alevilere ilikin ok eyler rendik.
n yarglarmz bir lde krld. Onlarn ektii
aclarn, yaadklar dlanmln ne anlama geldiini
kavramaya baladk. Onlarn istek ve taleplerinin temel
insani hakl talepler olduunu grdke, gemiteki
yasakl, basklar sorgulamaya baladk. Artk
Aleviler sahnedeydiler. Alevi Rnesansnn son yirmi yl
iinde daha da derinletiini ve yeni boyutlar kazandn
dnyorum. Artk Aleviler var. Ancak devlet onlar
nereye koyacak, hangi kimlik altnda taleplerini yerine
getirecek, imdi bunlar tartlyor. ( allar, 2008).

Tam Alevi almlar tartlrken 10.Ergenekon
operasyonunda brahim ahin'in evinden ortaya kan
krokiler, agendalar gsterdiki, Alevi-Bektai Federasyonu
Genel Bakan Ali Balkz'a ynelik suikast plan
hazrland. Belgelere dayandrlan iddiaya gre, muvazzaf
subay M.S. (halen tutuklu) liderliinde 9 kiilik bir
suikast hcresi kuruldu. "ankaya 4 numaral hcre"
olarak adlandrlanekibin grevi, bombal arala Ali
Balkz' ldrmekti. Ekip efi M. S.'nin kodad "A" idi.
"B" eylem iin alnt aratemin edip ofrlk yapacak,
Faruk Arslan
345
"C" patlayc dzeneini hazrlayacak. "D"patlayc
maddeyi temin edecek. "E"cep telefonlarn datacak. "F
ve G"sokak balarnda emniyeti salayacak. "H" evin
karsndaki parkta blgeyi kolaan edecek. "I" ise tetiki
olarak eylemi gerekletirecekti. 9 kiilikhcre eylemden
nce alnan sfr ceptelefonunu bir gn ncesine
kadarkesinlikle kullanmayacak. Sarkaya'nn gnderecei
(ESI TILI G LER)mesajn alan yeler ertesi gn eylem
olacan anlayacakt. Alevi-Snni atmas karmak
amacyla hazrland ileri srlen plana gre, Alevi-
Bektai Federasyonu Genel Sekreteri Kazm Gen'e
bombal bir paket gnderilecekti. Bombal paketi kargo
irketi eleman, kimlik ve kyafetiyle Kazm Gen'in
evine ulatrlacakt. phe ekmemesi iin, paketin
zerine gnderenin kimlii olarak Kazm Gen'in
yaknlarndan birinin ismi veya Alevi vatandalarn
youn olarak yaad Hacbekta, Tunceli gibi il veya
ilelerinden birinden rastgele adres yazlacakt. Bu eylem
plannda da gvenlik glerinin konumlar en yakn
kamera kaytlar da plana detayl olarak ilendi.
Ergenekonun st ynetim kurulu, akl hocas olduu
iddia edilen Encmen-i Danie deinmeden geemeyiz.
Ergenekonun derin devleti temsil ettii henz bir iddia.
htiyarlar heyeti ile ilikileride ispatlanmas ok zor, tam
bir muamma. Yine de 170 yllk derin devlet geleneinde
Mason Bektailer ile aralarnda ilikiler olduu
kanksanamaz. En azndan Ergenekonu bilmedikleri,
duymadklar sylenemez.




Faruk Arslan
346



On Yedinci Blm
ENCMEN- DAN TARKATI

Encmen-i Dani, 1851 ylndan beri var olan bir
Osmanl geleneidir. Tanzimat'tan sonra, Fransz
Akademisi rnek alnarak kurulan ilk Osmanl
Akademisidir. Tanzimat, Bat kurumlarnn Osmanl
topraklarna sokulmasn istiyordu. Bu yolda bilim ve
eitim alanndaki almalar bir dzene sokmak iin,
1846'da Meclis-i Maarif-i Umumiye kuruldu. Fikir ve
bilim adamlarn iine alan bu kurulu, Encmen-i Dani
isimli bir akademinin kurulmasn kararlatrd. Meclis-i
Maarif adna Ahmed Cevdet Paa tarafndan hazrlanan
ve Encmen-i Dani'in kurulma sebeplerini anlatan bir
yaz, Sultan Abdlmecid'e sunuldu (26 Mays 1851).
Kuruluunda Fransz Akademisi rnek alnan Encmen-i
Dani'in amac; ilmi ve teknik eserleri telif ve tercme
ederek, Darlfnun'da izlenecek ders kitaplarn
hazrlamakt.
Encmenin i ve d olmak zere iki eit yesi vard.
yelerin says 40 kiiydi, bunlarn bir ilim dalnda uzman
olmas, bir yabanc dil bilmesi; yani telif ve tercmesini
yapacak nitelikte bulunmas artt. D yelerin
Osmanlca bilmesi art deildi. Hangi dilde olursa olsun
encmene bir konuda bilgi verecek uzmanlk ye olmak
Faruk Arslan
347
iin yeterli saylyordu. Bunlarn ye saylar da 30 olarak
belirlenmiti.
Kuruluun bakanlna erif Mehmed getirildi.
yeliklere Sadrazam Reid Paa, eyhlislam Arif
Hikmet Bey, Erkan- Harbiye Bakan Mehmed Paa,
Hariciye Nazr Ali Paa, Ticaret Nazr smail Paa gibi
devlet adamlaryla beraber; Ahmed Vefik Paa, Cevdet
Paa, Osman Saip, Ali Fetih, Recai Efendi gibi kiiler de
ye oldular. D yeliklere devletin tannm Rum,
Ermeni bilginleriyle; ngiliz arkiyats James W.
Redhouse, tarihi Hammer, Fransz dou bilimcisi
Bianchi gibi bilginler alnd.
Encmen-i Dani tekilat, devlet salnamelerini de
(yllklar) 1862'ye kadar yazd. O zamanlar (yani Tanzimat)
henz devlet ile hkmet arasnda kan davas olmad iin,
bu bilginler kurulunda Sadrazam vb. doal ye saylrd. lk
toplantda (1851) padiah Abdlmecid de hazr bulunmutu,
sadrazam Mustafa Reid Paa da. Ama dnem deiti,
koullar deiti, seim diye, demokrasi diye, olur olmaz
bidatlar Cumhuriyet dneminde kt. Onun iin 1950li
yllardan itibaren yeniden tesisi edilen Encmen-i Dani
(Kmuran nann sylediine gre) hkmeti devirmeyi
konumak zere toplanr hale geldi. Yani artk devletin
encmeni oldu. Bu konumuyla tamamen Cumhuriyet
kurumuydu. ( Belge, 2009).
Masonlar ve Bektailer, Bat ilminin, modernizmin
Trkiye'ye gelmesinde nclk ettiler. Bu gelenek,
Cumhuriyet dneminde de srdrld. ki kurum
arasnda derin farklar olsada, iki dnem arasnda
balanty kuran Mason Bektailerdi. Bu st heyete
katlanlar ya mason ya Bektai veya her ikisiydi. Kimse
zerine alnmasn. Mason Bektai olmak hakaret deildir,
iltifattr, bir sosyolojik gerektir. Elbette farkl merepte
Faruk Arslan
348
olanlarda lke ynetimine tavsiyelerde bulunan bu
heyetde yer alyordu. Atatrk'n partisi olduu iin hep
CHP'ye oy veren, TSAD ve Byk Kulb etrafnda
toplanan sekinlerden oluuyorlard. Cumhuriyetin
sahipleriydiler. 2. Cumhuriyete kar olmalar doaldr.
ye olarak arlmanz iin devlette st dzey ynetici
olmanz, emekli olmanz, galiba sanzda aklarn saysnn
karalardan da ok olmas gerekiyor. nk yelerin ya ortalamas
80in stnde. Toplantlarda 70 yandakilere Sen daha ok gensin,
bilmezsin muamelesi yaplyor. Buraya kadar olan ksmn artk
biliyoruz. Bundan sonrakiler ise bilmediklerimiz ya da bize yanl
anlatlanlar hakknda. ncelikle Encmen-i Daniin yelerinin
birounun darbeci, darbe dnemi bakan, darbeye heves etmi paa,
darbeyi becerememi paalardan olumas sizi yanltmasn. lter
Trkmen, Temel skit, Snmez Kksal, zdem Sanberk gibi daha
liberal isimler de toplantlara dzenli katlyor.
Kurtlar Vadisi Pusu dizisinde 'htiyarlar Heyeti' olarak
lanse edilen ya oldukca ilerlemiler grubundan kastn bu
olduu anlalyor. Mazide destek verselerde, deifre
edilen ve kirlenen bugnk Ergenekon yapsn tasfiyeyi
tavsiye etmeleri, srpriz deildir. Bu emekli kahvehanesinden
Ergenekonun st dzey yneticilerinden ziyade, ancak Ergenekonun
tarihi kar. Ergenekon ile tarih yazmaya alanlar ise hl grev
bandalar. ( Our, 2009). 80lik ihtiyarlar yinede kmsemeyelim.
ener Eruygur iki toplantlarna katlm ve bigi vermi. Trk
Ordusunun tespit edilen Ergenekon ve dier ete
yelerini cezalandrp ordudan atmas, Genelkurmay'n
bundan sonra suluya sahip kmayacan gsteriyor.
Orduyu ypratmamak byle olur. Dernek statsnde
olmad iin kayd bulunmayan kuruluun orduyu temsil
etmedii ak. Ancak Ergenekon'un st danma heyeti
olduu iddias, heyetin iindeki eski genelkurmay
bakanlarn gerdi. Bu alnganlk anlalamad.
Eski Genelkurmay Bakan smail Hakk Karaday, gibi
bir komutan ilk defa resmen bu kurumun varln 16
Faruk Arslan
349
Ocak 2008'de Milliyet'den Fikret Bila'ya yapt
aklamada kabul etti ve unlar syledi: 15 gnde bir
araya gelip konuuyoruz. Sonra yaplan tespitleri, varlan
sonular yazl hale getirip Cumhurbakanna,
Babakana gnderiyoruz. Belki lkeye bir hizmet olur
diye. Bugnk Encmen-i Dani'te st dzeyde grev
yapm, devlet tecrbesi olan emekli insanlar var.
Bakanmz, eski Meclis Bakan Necmettin
Karadumand. Ondan sonra Prof. Dr. Sefa Reisolu
bakan oldu. Blend Ulusu var, ben varm, Sayn
Kvrkolu var, Mustafa Aysan var, lter Trkmen var.
Necdet ru var. zden Sanberk, Kksal Snmez gibi
isimler var. Bu gibi devlet tecrbesi olan, st dzey
grevler yapm isimler var. Biz bir araya gelip lke
meseleleri zerine sohbet ediyoruz. Sonra bakan olarak
Sayn Reisolu bunlar kaleme alyor ve
Cumhurbakanna, Babakana gnderiyor. Mesela
Sayn Ahmet Necdet Sezer, bunlar ok faydal bulurdu.
Yararlandn sylerdi. Gndermemizi isterdi. Encmen-
i Daniin ebediyete intikal etmi yelerinden bazlarn
da zikredeyim ki bu heyetin nasl bir heyet olduunu
kamuoyumuz da rensin. te bu gibi devlet tecrbesi
olan isimlerin bir araya geldii heyet, lke meseleleri
zerine sohbet ediyor. Grler tespit ediyorlar. Bu tr
insanlardan bu lkeye zarar gelir mi? Herkes kendi
uzman olduu konuyu izliyor, anlatyor. Bu heyette
1959-60 Zrich, Londra antlamalarna imza atm
insanlar var. Memleketine faydal olmaya alyor.
Byle bir heyetin ortaya atlan sama sapan iddialarla bir
ilgisi olabilir mi? (Bila, 2009).
Karaday'nn vnerek gemite bu kuruma ye olduunu
itiraf ettii isimlerin hemen hepsi Mason veya Bektaiydi.
Faruk Arslan
350
Mesela u isimler var: Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay,
Refet Bele, Hasan Saka, Falih Rfk Atay, Hseyin Cahit
Yaln, Tayfur Skmen, Feridun Cemal Erkin, Kazm
Orbay, Memduh Tama, Cihat Baban, Sadi Irmak,
Kemal Kayacan, Celal Eyiceolu, Asm Grbz,
Fahrettin Altay, rfan zaydnl.
Ergenekon soruturmas kapsamnda gzaltna alnarak
ifadesine bavurulan Eski MGK Genel Sekteri Tuncer
Klna da sorulan Encman-i Dani sorusu, acaba
Ergenekon ile bir ilikisi var m sylentilerine neden
oldu. Kurumun ne ie yarad merakn edildi. Faaliyetleri
ve grevi, yelerini nasl setii ve kimlerden olutuu
aratrld. Yine bu grub ile Mason Bektailer arasndaki
iliki skaland. 2004'den beri eski genelkurmay
bakan, bir eski babakan, bir eski meclis bakan, baz
eski kuvvet komutanlar ve orgeneraller, iki eski dileri
bakan, baz eski bakanlar, politikaclar ve emekli
bykelilerden oluan 40 kiilik bu st dzey heyeti,
Encmeni Dani Grubu veya bir yol olduu iin laik
bir Tarikat olarak adlandrabiliriz. Etkili yeni yeleriyle
daha da glenen Encmeni Dani'da kimlerin
olduuna bir gz atalm:
Eski genelkurmay bakanlar Necdet ru, smail Hakk
Karaday, Hseyin Kvrkolu, 12 Eyll 1980den sonra
babakan olan Blent Ulusu, Turgut zal dneminin
Meclis Bakan Necmettin Karaduman, eski dileri
bakanlar Emre Gnensay ve lter Trkmen, emekli
orgeneraller Atilla Ate, Ahmet reki, Necdet ztorun,
Sreyya Yksel, Tuncer Kln Nahit zgr, brahim
enocak, eski bakanlar Fethi elikba, Cahit Aral,
Mustafa Aysan, Safa Reisolu, emekli bykeliler Ouz
Gkmen, Temel skit, Fahir Alaam, Oktay cen...
Faruk Arslan
351
Listenin tamam krk kiiden oluuyor. Bunlar, Danma
Kurulu anlamna gelen Encmeni Daniin imdiki
yeleri.imdiki genel bakan, Adnan Menderes ve
Sleyman Demirel hkmetlerinde sanayi ve ticaret
bakanl yapm olan 92 yandaki Fethi elikba, genel
sekreter ise ANAPl eski bakan Cahit Aral. teki baz
Encmeni Dani yeleri yle: Emekli Korgeneral
Hasan Salam, Hukuk Profesr ener Akyol, eski
bakanlar Mehmet Salam, Orhan Dikmen, lhan
Evliyaolu, eski stanbul Belediye Bakan Faruk Ilgaz,
emekli tmgeneral Ahmet Serter, emekli vali ve senatr
Cemal Tarlan. Son yllarda len eski baz Encmeni
Dani yeleri ise yle: Eski Hava Kuvvetleri Komutan
Orgeneral Muhsin Batur, eski Deniz Kuvvetleri
Komutan Oramiral Kemal Kayacan, emekli orgeneraller
Kemal Atalay, Fikret Esen, Adnan Ersz, Ragp Ulubay,
rfan zaydnl, emekli oramiral Haydar Olcaynoyan,
emekli korgeneral Faruk Gventrk, emekli tmamiral
Sezai Orkunt, eski bakanlar Hfz Ouz Bekata, lyas
Sekin, Tp Profesr Hikmet Altu, emekli bykeli
Necdet zmen. len bu yelerin yerine, aralarnda
Hseyin Kvrkolu, Atilla Ate, lter Trkmen, Emre
Gnensayn bulunduu yenileri seildi.
Listenin tamam krk kiiden oluuyor. Bunlar, Danma
Kurulu anlamna gelen Encmeni Daniin imdiki
yeleri. Devlette ok nemli grevlerde bulunmu eski
asker, politikac ve diplomatlarn oluturduu bu Byk
Devlet Jrisi, on be gnde bir stanbulda, Moda Deniz
Kulbnde bir araya geliyor ve lke sorunlarn
tartyor. Gemite ok etkili grevlerde bulunmu bu
kadar insan ayda iki defa dzenli olarak bir araya gelince,
doal olarak ne konutuklar ve oradaki konumalarn ne
Faruk Arslan
352
tr sonular dourduu merak ediliyor. Encmeni
Dani, kimilerine gre devlete rota izmeye alan gizli
bir g oda, kimilerine gre hkmetlere yn vermek
isteyen bir teekkl, kimilerine gre ise, yalnzca emektar
eski devlet grevlilerinden oluan normal bir sohbet
grubu. Yeni yelerin ancak oy birliiyle dahil olabildii
Encmeni Danite dnem bakanln en yal ye
stleniyor. Toplantlarda en ok tartlan konular AB, AKP,
bartsym. zellikle AKP iktidara geldiinden beri toplantlar bir
tr alama duvarna dnm. Ah tm ktlklerin anas AKP diye
balayan konumalar, gerektiinde balans ayar verecek bir iradeden
ok Elimizden ne gelir, alamaktan baka gibi bir aresizlie iaret
aslnda. Hatta bir seferinde yine AKP hakknda atp kesmeye
balayan ok yal bir emekli paa u-u hurua gelip Asker
mdahale etmeli diye barnca toplantda glmelere neden olmu.
Yani eski bir darbecinin darbe arsnn topik kat bir ortamdan
bahsediyoruz. (Our, 2009).
Gazeteci Faruk Mercan, konuyla ilgili 19.07.2004 tarihli
Aksiyon dergisindeki haberinde ilgin detaylar veriyordu:
imdiki genel bakan, Adnan Menderes ve Sleyman
Demirel hkmetlerinde sanayi ve ticaret bakanl
yapm olan 92 yandaki Fethi elikba, genel sekreter
ise ANAPl eski bakan Cahit Aral. Demirel ve illere
gnderilen mektup Fethi elikba ve Cahit Aral,
Encmeni Daniten nce Anavatan Partisinde
(ANAP) bulumu olan iki politikac. 1989da ANAP
Burdur Milletvekili olarak Mecliste iken Turgut zala
kar cumhurbakan aday olan elikbaa verilen 18
oydan biri de Cahit Arala aitti. nk Aral, Necmettin
Karaduman ve Kaya Erdem gibi isimlerle birlikte
ANAPta Turgut zaln cumhurbakan olmasna kar
kan ak sallarn iindeydi ve zala kar oy
verdikleri kii Fethi elikbat. Cahit Araln bir dier
zellii, 1986da Sanayi Bakan iken ernobil kazas
Faruk Arslan
353
meydana geldiinde, Karadeniz blgesindeki ayn
radyasyondan etkilenmediini gstermek iin kamera
karsnda ay imesiydi.
Faaliyetleri 1980lerin sonunda kamuoyuna yansyan
Encmeni Dani, zellikle 1995te Cumhurbakan
Sleyman Demirel ve Babakan Tansu illere
gnderdii bir mektupla dikkat ekti. Encmeni
Daniin o zamanki yeleri mektupta, Uzun zamandan
beri aka ve pervaszca, anayasaya dayal demokratik
ve laik dzenimizi kkten tahrip etmeyi ve yerine eriata
dayal devlet dzenini zorla uygulamay amalayan
beyan, eylem ve davranlara girildii grlmektedir.
Trkiyeyi temelinden ykmak, lkeyi ve milleti blmek
isteyen sorumsuz kurum ve kiilere kar u yasal, idari
ve yargya ynelik ciddi tedbirlerin alnmasn neririz
demekteydi.
Cumhurbakan ve Babakana nerilen tedbirler yleydi:
Cumhuriyetin temel nitelikleri ve laikliin korunmas,
Tevhidi Tedrisat Kanununun tavizsiz uygulanmas,
Kuran Kurslar ve mam Hatip liselerinin saylarnn
azaltlarak sk denetime alnmas, bu amalarla ada ve
laik her trl nlemin alnmas. Yksek stiare Heyeti
Projesi Mektubun basna szdrld 1995 balarnda
Trkiyede ilgin bir tartma vard. Babakan Tansu
iller; eski babakanlar, genelkurmay bakanlar ve
dileri bakanlarndan oluacak bir Yksek stiare
Heyeti (YH) kurulmas projesini ortaya atmt.
Nitekim bu heyet Doan Gre, Yldrm Akbulut ve
Murat Karayaln gibi isimlerin katlmyla ilk
toplantsn yapt; ama devam gelmedi. Bir teze gre,
Encmeni Daniin mektubundan rahatszlk duyan
iller, hem bu mektubu basna szdrm, hem de onlara
Faruk Arslan
354
alternatif bir yap olarak YHi dnmt. Ama YH,
varlk kazanp Encmeni Daniin yerini alamad. Peki
yarm yzyldan fazla bir sredir varln srdren, her
dnemde etkili isimlerin katlmyla glenebilen, zaman
zaman devlete ve hkmetlere yn verdii sylenen
Encmeni Daniin srr neydi?
Her dnemde Silahl Kuvvetler komuta kademesine yakn
olmas ve askeri konulardaki yazlaryla tannan Radikal
gazetesi yazar Mehmet Ali Klal, bir sre nce
Encmeni Dani baln tayan yazsyla bu grubu
yeniden gndeme getirdi. Grup yelerinin titizlikle
seildiini belirten Klal, yllardr muntazam bir ekilde
yaplan toplantlarda lkenin en nemli konularn ele
alan konumalarn her zaman ilgi ekici ve nemli
olduunun altn izdi. Gemi dnemde, Hseyin Cahit
Yaln, Ahmet Emin Yalman, Falih Rfk Atay ve Yusuf
Ziya Orta gibi gazeteciler de Encmeni Dani yesi
olduundan; bu yazs sebebiyle Klal da m
Encmeni Dani yesi? sorusu merak konusu oldu.
Ancak Klal, yle bir ansm yok. Devlete en st
kademede hizmet etmi ok nemli ahsiyetleri alyorlar.
Bizim orada yerimiz yok diyor. Ke yazar yeler
Halen ke yazarl yapt halde Encmeni Dani
yesi olan iki kii var: Hrriyet gazetesi yazar lter
Trkmen ve Radikal gazetesi yazar Profesr Mustafa
Aysan. Ancak lter Trkmen eski dileri bakan,
Mustafa Aysan ise eski ulatrma bakan sfatn tayor.
st dzey devlet grevinde bulunmu herkesin
Encmeni Dani yesi olamadn belirten Mehmet
Ali Klal, llere uyan kiinin, bir yenin teklifi
zerine oy birliiyle gruba alndn belirtip yle devam
ediyor: yelerle eskiden beri dostluklarm var. Burada
Faruk Arslan
355
parti falan yok, tarafsz insanlar grubu. Hepsi, zerinde
tartma yaplmayacak ve deerli grevler yapm
insanlar. leri de gidip kahvede dedikodu yapmak deil,
lkenin nemli meseleleri hakknda gr teatisi. Orada
yaplan eyleri darda kullanmak gelenekleri yok. Biz
unu konutuk, u karara vardk diye darda
konuulmaz. Encmeni Dani, yazl kurallar olan ok
disiplinli bir yap deil, aratrmac bir grup da deil.
Herkes birikiminden dolay gndeme gelen konular
zerindeki fikrini sylyor. Bu isim tarihten geliyor.
Osmanl mparatorluunda Encmeni Dani, Danma
Kurulu diye bir ey var. Bu isimle, eskiden var olan bir
ey canlandrlm.
Grubun ismi nasl Encmeni Dani oldu? Grubun
Encmeni Dani ismini nasl aldn, babas Tayfur
Skmenolu gibi bir Encmeni Dani yesi olan
Trkiye Byk Millet Meclisi eski Bakanvekili Murat
Skmenolu yle anlatyor: Ad Encmeni Dani
deildi. 1980 ncesinde Cumhurbakan Fahri Korutrk
bizim Suadiyedeki evimizde yaplan toplantya gelince,
Sizler etkili, yetkili insanlarsnz. Etkili bir kurulsunuz,
Encmeni Danisiniz diyor. Bylece ismi Encmen
i Dani oldu. Encmeni Daniin eski bakanlarndan
Hfz Ouz Bekata, grubu tanmlarken Dnce reten,
dnya sorunlar karsnda Trkiyenin durumunu
irdeleyen bir akademi deyimini kullanmt. Yine eski
bir Encmeni Dani Bakan olan Profesr Hikmet
Altu, Gn grm bir entelijansiyayz demiti. Yllar
sonra yeni yelerden lter Trkmen, Encmeni
Daniin ok parlak bir tarihi var, eski babakanlar, hayli
kymetli adamlar buradan gemi. imdi de tamam
devlet kadrosundan, nemli kimseler var diyor.
Faruk Arslan
356
Encmeni Daniin kurucular arasnda Tayfur
Skmenolu haricinde, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy,
emsettin Gnaltay, Falih Rfk Atay, Yakup Kadri
Karaosmanolu, Refet Bele, Fahrettin Altay, Kazm
Orbay, Kazm zalp gibi isimler var. Sonraki yllarda
gruba Hasan Saka, Nihat Erim, Suat Hayri rgpl gibi
babakanlk yapm isimler katlyor. Gruba ismini veren
Fahri Korutrk de bir Encmeni Dani yesi. Grubun
cumhurbakan ve babakanlara, zaman zaman da
genelkurmay bakanlar, Yksek Askeri ra yeleri ve
Meclis bakanlarna mektup gndermesi gelenei
Demokrat Parti dnemine kadar uzanyor. rnein,
Adnan Menderesin babakanl dneminde Milliyetiler
Derneinin kapatlmasnda Encmeni Daniin yapt
uyarnn etkisi olduu sylenir. Babakanlara nadiren
mektup gnderilir drt seneden beri Encmeni
Dani yesi olduunu belirten Dileri eski Bakan lter
Trkmen, u ana kadar Babakan Tayyip Erdoana hi
mektup gnderildi mi? sorusuna, Hayr cevabn
veriyor.
198283 arasnda Ulatrma Bakan olarak grev yapan,
yakn zamanda hem Aydn Doana ait Doan
Holdingde hem de Hsn zyeine ait FIBA
Holdingde st dzey grevler stlenen, halen Radikal
gazetesinde ke yazarl yapan ve on yldan beri
Encmeni Dani yesi olan Profesr Mustafa Aysan,
cumhurbakan ve babakanlara mektup gnderilmesinin
ok ender olduunu belirtirken, Benim on senelik
yeliim iinde galiba iki defa oldu diyor. Encmeni
Danie zaman zaman gizli bir g merkezi gzyle
bakldn hatrlattmz Aysan, bu grlere katlmyor:
Buras fikir alverii yaplan bir dnce grubu. En iyi
Faruk Arslan
357
tarifle bir think tank. Bizim fazla bir gcmz yok. Orada
ok gzel bir bilimsel g, deneyim gc var. Bunlar bir
gse tamam, ama hibirinin yaptrm gc yok. Daha
ok bir dearj grubuyuz. ok da gevek bir grup. On be
gnde bir toplanr; ama gelmezseniz yle olur diye bir
ey yok. Eski dostlarn gelenek gibi devam ettirdii gayri
resmi bir topluluuz diyor. Bugne kadar yaplan
toplantlarn dzenli katlmclarndan biri olan Profesr
Aysan, Ayda iki defa bu toplantya gitmek zahmetli
olmuyor mu? sorusuna u cevab veriyor: Koa koa
gidiyoruz. Hepsi ok yakn dostumuz, gemite birlikte
altmz insanlar. Toplantlarn ouna, yzde
doksandan fazlasna katlrm. Birbirimizle memleket
meselelerini grtmz bir yer. Fazla gizliliimiz
yok; ama grubu tehir etmeyiz, fazla yaymayz. nk
serbeste konumak, sohbet etmek istiyoruz. Hibir
eyimiz yazl deil. Orada konuulanlarn kendi
iimizden kalmas ok deerli bir vasfmz. Orada herkes
kendisini rahatlkla ifade etsin diye yazl olmayan bir
kuralmzdr. Bu yzden Encmeni Daniin ii
hakknda en basit bir bilgiyi dahi size vermi olmak
istemem.
Her toplantda ortalama 20 kii oluyor lter Trkmen ise,
neler konutuklar sorusuna, Genellikle o gn gndemde
hangi konu ne kmsa o grlyor. D politika bol
bol grlyor. Kbrs ve Irak ok ok grlen
konular arasnda. Laiklik meselesi de grlyor
cevabn veriyor. yelerinin hemen hepsi stanbulda
oturan, yazl bir tz veya alma ynergesi olmayan
grubun yaz aylarndaki toplantlarnda katlm biraz dse
bile her toplant ortalama 20nin stnde kiiyle
yaplyor. Uzun askerlik hayatlarnn verdii disiplinle
Faruk Arslan
358
olsa gerek, en dzenli katlmclarn komutanlar olduu
syleniyor. lter Trkmen, Askerler muntazamdr. Bir
konuyu konuacaklar zaman alarak geliyorlar diyor.
Peki Gndem nceden belli oluyor mu? Trkmen,
Bunlar ok organize toplantlar deil, ama genellikle
gelecek toplantda ne konuulaca grlyor. Biz daha
ok d politikay, askerler gvenlie, ekonomi
konusundaki arkadalar ekonomiyi konuuruz diyor.
Grubun en belirgin zelliklerinden biri, ya ortalamasnn
ok yksek olmas, nk yelik mr boyu sryor. lter
Trkmen bunu, Son seyahatinize kadar oradan
ayrlmazsnz, emeklilik yok. O yzden ok gen bir
kurulu deiliz. Mesela bakanmz Fethi elikba
niversitede benim hocamd szleriyle anlatyor.
Bir yenin gruptan karlmas veya ayrlmas gelenei
yok. rnein Encmeni Daniin kurucularndan
Tayfur Skmenolu, 1980de ldnde 88 yandayd.
Fethi elikba ise bugn 92 yanda ve gurubun bakan.
Yeni katlmlarla kan tazeledi denecek kadar g kazanan
Encmeni Daniin daha uzun yllar varln
srdrecei anlalyor. 1989da ANAPtaki Encmeni
Daniilerin de desteiyle arkadalar Fethi elikba
cumhurbakan yapamadlar; ama Trkiyede
cumhurbakan, babakan, genelkurmay bakan, birok
eski parlak komutan, politikac ve diplomattan oluan bu
kadar etkili yeye sahip ikinci bir sohbet grubu
olmad kesin. u anda hepsinin gnlnden geen
temenni ise, eski bir Encmeni Danii abileri olan 6.
Cumhurbakan Fahri Korutrkn olu Osman
Korutrkn Milli Gvenlik Kurulunun ilk sivil genel
sekreteri olmasyd. Ama olmad. kinci sradaki aday
Necdet Pamirdi.
Faruk Arslan
359
nmzdeki yllarda gcnden hibir ey kaybetmesi
beklenmeyen Encmeni Danite olabilecek tek
deiiklik, bu Byk Devlet J risinin kendisine yeni bir
isim bulmas. Ancak Profesr Mustafa Aysan, smini
deitirmeyi hi dnmedik. Orijinal olarak yle bir
isim konmu, Osmanldan geliyor diyor. Yksek
stiare Heyeti neden baarl olamad? Acaba
Encmeni Dani bu kadar uzun mrl olmasna
ramen, Ankarada yapaca toplantlarla grlerini
dzenli olarak babakana ve hkmete aktarabilecek olan
Yksek stiare Heyeti projesi neden baarl olamad?
Gazeteciyazar Mehmet Ali Klal, bu soruya u cevab
veriyor: Aslnda byle eyler iktidarlarn iine gelmez.
Arl olan o insanlardan kan fikir sizin iin uygun
deilse, bu sizi rahatsz eder. Bu grler uygulanmazsa,
bu sefer onlar krlr. O sebeple bu i iktidarla yaplacak
bir ibirlii deil. Encmeni Dani, gndemde olan
konular zgrce konuan, irdeleyen ve sivrilii olmayan
bir grup. Trkiyede nerilecek olan ey, iyi eitim
grm, birtakm birikimleri olan, ama gen yata emekli
olmu generallerden bir grup kurulmas. Byle bir
aratrma grubu kurulmas birka defa dnld.
rnein, Trkiyenin savunmas ile ilgili u aratrmann
yaplmas gibi. Fakat maalesef, ok iyi yetimi ve ok
gen yata emekli olmu o kadar general olmasna
ramen, bu dnce uygulanamad. lter Trkmenin
ayn soruya cevab ise yle: O heyette (Yksek stiare
Heyeti) benim de ismim vard. O srada dardaydm,
Birlemi Milletlerde Genel Sekreter Yardmcl
yapyordum. Bu sebeple ilk toplantya katlamadm.
Bizde o gelenek yoktur. Devletten emekli oldunuz mu
artk emeklisiniz, bitti. nk hkmet olduunuz zaman
Faruk Arslan
360
kimseyi dinlemiyorsunuz. Cumhurbakan Sleyman
Demirelin mehur bir laf var. Cumhurbakan iken 200
danman var. Memnun musunuz? diyorlar. Hayr
memnun deilim, nk benimle hi danmyorlar
diyor. (Mercan, Aksiyon; Bugn 2004, 2009).
Hemen ertesi gn 17 Ocak 2008'de Hrriyet'de patlayan
isim heyetin dier eski genelkurmay bakan Hseyin
Kvrkolu'ydu. unlar anlatt: Encmen-i Dani
toplantlar konuuluyor. Karaday Paa da (smail Hakk)
aklad. Buradaki her kii, devletin en st kurumlarnda,
en st makamlara ykselmiler. Komutanlar, meclis
bakanlar, profesrler, bakanlar, v.s. Orada btn dnya
meselelerini konuuruz. Grcistan savan, Kosovay,
Gazzeyi, PKK ile mcadeleyi, petrol konusunu da. Bu
toplantlarn gndemi yok; o gn konuur, konuyu
belirler sonra rapor yapar cumhurbakanlarna,
babakanlara gndeririz. Tayyip Beye (Erdoan)
gndermedik; ama babakan olduu dnemde Abdullah
Beye (Gl) gnderdik. (Bu iddia Trkmen tarafndan
yalanland.)

Kvrkolunun verdii u mesaj alnmtr: Trkiyenin
tek silahl kuvvetleri var, onu da yok ederlerse Trkiye,
Trkiye olmaktan km olur. Darbeler dnemi bitmitir.
Buna gerek de yok. Her hafta babakanlara gidiliyor;
skntl durum varsa babakan, cumhurbakan ile
grlyor. MGKda gndemi, Cumhurbakan,
Babakan ve Genelkurmay Bakan tarafndan
belirleniyor.

Ancak yarglanma srecine bask anlamna gelebilecek u
destek mesaj alglanamamtr: Hurit Tolon ve ener
Faruk Arslan
361
Eruygur Paalarn eleri ile gryor, moral veriyoruz.
Bu arkadalarmn komutanln yaptm. Son derece
baarl iler yapmlar. Bylesi olaylarla bir ilikileri
olacaklar kansnda deilim. Tuncer Kln Paa, MGK
Genel Sekreteri olarak herkesle grmek, her yere
gitmek gibi bir zellie sahip biri. Ak szl biri. Hep en
iyi hizmeti verme abasnda oldu. Zaman zaman konuur,
ters debilir. Emeklilik sonras eitli konferanslar verdi,
rahatsz etmi olabilir; ama ifade zgrl varsa herkes
rahata konumal. Ben bylesi grevleri stlenmi
insanlarn ihanet etmesini asla dnmem, zaten yarg da
her eyi ortaya koyacaktr.

Ergenekon'un adn ilk defa duyduunu iddia ettii u
savunmas ancak asker mantkszl ile mantkldr:
Diyor ki ( deli olarak nitelendirdii Tuncay Gney), Veli
Kk Bilecikte ilk ben ziyaret etmiim. Veli Kk
ile hi tanmadm, hi karlamadm. Cumhuriyet
Gazetesinin sat konusu varm da, Veli Kk almak
istemi, Yukardan demi. Yukardan dedii kii de
benmiim. ardm kaldm. Ergenekonun ekirdeidir,
1 Numarasdr diyorlar. Ergenekon adn bu
operasyonlardan sonra rendim. Genelkurmay Bakan
olarak hi duymadm. Birok deerli komutan bu ilere
bulatrld. smail Hakk Karaday Paa, 19 yl nce
emekli olmu Necip Torumtay Paa, Teoman Koman,
birok arkada. Sama sapan aklamalar. (Tuncay
Gney'in aklamalar) ( Kkahin, 2009).
Ayn mantksz mant Karaday'da yle yapt: Ben Veli
Kk denen adam hi grmedim biliyor musunuz,
tanmam. Genelkurmay Bakan olduum dnemde
Ergenekon diye bir rgt duymadm. Duysam, byle bir
Faruk Arslan
362
rgt olduunu bilsem, zaten mdahale ederdim. Byle
bir ey duymadm. Hatta ben, bu mevzu kamuoyuna
yansynca Yaar Paaya (Bykant) sordum. Nedir bu,
diye. O da bu soruturmadan bahsederek buna Ergenekon
adn verdiler, diye anlatt. Benim yle bilgim oldu.
Ergenekonun 28 ubatla da ilikilendirilmesine ve bir
darbe iin altyap hazrlanmas amacyla kurulduunu ve
eylemler yaptn ne srlmesine Karaday'nn neden
kar kt u cmlelerinden anlalyor: 28 ubatn bir
ihtilal olduunu sylyorlar. Hayr. 28 ubat bir ihtilal
deildi. Meru zeminlerde yaanan bir olayd. Milli
Gvenlik Kurulu zemininde alnan kararlarla ilgiliydi.
Piman deilim Ergenekonu 28 ubatn uzants
rgtlenmelerle hi ilgisi yok. Ben elik harektn
(Kuzey Iraka snr tesi harekt) yaptk, Kardak yaptk.
Belki bunlar baaryla yaptk diye bu olaylar oluyor.
Belki elik harektn, Kardak yapamasaydk, bunlar
olmazd, diye dnyorum. Ama biz grevimizi yaptk.
Yaptklarmn hibirinden piman deilim. Ben
Genelkurmay Bakan olarak hep Cumhurbakan
Sleyman Demirelle altm. Demirelin ok gzel bir
sz vardr. yle derdi: Trkiyede en nemli kurum,
TSKdr. Allah korusun, TSK bir zaafa urar, blnrse,
Trkiye blnr. Bu ok doru bir szdr. imdi bunu
yapmaya alyorlar. TSKy blmeye, ypratmaya
urayorlar. TSK aleyhine bir hava yaratmaya
alyorlar, onu hedef alyorlar. Demirelin bu sznn
ne kadar doru olduu anlalyor. Benim syleyeceim
budur. (Bila, 2009).
Karaday ve Kvrkolu'nun Veli Kk' tanmamas ve
Ergenekon'dan haberdar olmamalar kamuoyunda pek
Faruk Arslan
363
inandrc bulunmad, 15 gnde bir bouna m
toplanyorlar phesine yol at.
28 ubat'da apkasn 7. defa alp gitmeyen ve post
modern darbeye yardmc olan Demirel bakn Encmen-i
Dani'i nasl savunuyor: "Encmeni Dani bir yarenler
topluluudur. Bu eit etkinlikler, Trkiye''nin her
yerinde vardr. Bu, yarenliktir. Ayn jenerasyondan gelen,
ayn hizmette bulunmu insanlarn gr alveriinde
bulunmasdr. stanbul'da byle bir sekin arkadalar
grubu vardr. Ben bunun 50 senesini biliyorum.
Vatansever insanlardr." Demirel, Encmen-i Dani'in
Ergenekon'a dahil edilme abasna sert tepki verdi: "Bu
arkadalar topluluuna Trkiye'de bir eyler denilecekse,
bunun anlam Trkiye'de zgrlklerin akadan ibaret
olduudur." Encmen-i Dani, st dzey grevlerde
bulunmu isimlerin, lke sorunlarn tartt fikir
komitesi olarak tanmlanyor
Faaliyetleri 1980lerin sonunda kamuoyuna yansyan
Encmeni Dani, zellikle 1995te Cumhurbakan
Sleyman Demirel ve Babakan Tansu illere
gnderdii bir mektupla dikkat ekti. Encmeni
Daniin o zamanki yeleri mektupta, u satrlar dikkat
ekiyordu; Uzun zamandan beri aka ve pervaszca,
anayasaya dayal demokratik ve laik dzenimizi kkten
tahrip etmeyi ve yerine eriata dayal devlet dzenini
zorla uygulamay amalayan beyan, eylem ve
davranlara girildii grlmektedir. Trkiyeyi
temelinden ykmak, lkeyi ve milleti blmek isteyen
sorumsuz kurum ve kiilere kar u yasal, idari ve
yargya ynelik ciddi tedbirlerin alnmasn neririz
demekteydi. Cumhurbakan ve Babakana nerilen
tedbirler yleydi: Cumhuriyetin temel nitelikleri ve
Faruk Arslan
364
laikliin korunmas, Tevhidi Tedrisat Kanununun
tavizsiz uygulanmas, Kuran Kurslar ve mam Hatip
liselerinin saylarnn azaltlarak sk denetime alnmas,
bu amalarla ada ve laik her trl nlemin alnmas.
1995'te talep ettiklerinin hayata geirilmesi iin 28 ubat
post-modern darbesinin yaanmas gerekti. lkeye 28
ubat srecini yaatan komutanlarn hepsi, istisnasz
hepsi, Encmen-i Dani'te ye olarak hizmet veriyorlar
bugn... Yakn zamanlarn en nemli -fakat akim kalm-
eylemlerinden biri de, Turgut zal' cumhurbakan
setirmeme giriimiydi. Encmen yeleri aralarndan
Fethi elikba' aday gstererek seimi kilitlemeyi
dndler; bunu yaptlar da... zal onlara ramen
seildi. 2007 ylnda yaanan 367 samal ile
cumhurbakanl seiminin kilitlenmesinde oynadklar
rol bilmiyoruz; ama tahmin edebiliyoruz. 1980
sonrasnn bir rn Encmen-i Dani, 1980 sonras
olanlarn bir blm de onlarn rn... Org. Hseyin
Kvrkolu'nun grev sresi biterken yerine Org. Hilmi
zkk gelmesin diye katland zahmeti yazmt bir
meslekta... Kvrkolu'nun Bu aklamalar yapmaya
bir-iki eski bakan da beni tevik etti dediini iitince
unlar yazmtm: Encmen-i Dani'ten arkadalar
olmal o eski bakanlar... Belki de, bu tarzda bir k
Encmen-i Dani olarak planlamlardr... ( Kvan,
2009).
2008 ubat aynda 'Dinazorlar Takm' olarakta nitelenen
heyetin baka bir mektubu kamuoyuna yansd.
Aralarnda Necmettin Karaduman, Sabit Osman Avc ve
Fethi elikba'n da bulunduu ve ilk anda 'ah gitmi
vah kalm' denilebilecek isimler, barts iin
TBMM'de kabul edilen anayasa deiiklik kararlarna
Faruk Arslan
365
ilikin tartmalarn ok sert bir izgide cereyan ettiini",
dolaysyla kamuoyunda bir tedirginlik olutuunu,
bunun giderilmesi iin de iktidar ve muhalefet
yetkililerine sylemlerini yumuatmalar arsnda
bulunmutu.
Peki bu isimler kimlerdi? TBMM eski bakanlarndan
Necmettin Karaduman, S. Osman Avc, eski bakanlar
Fethi elikba, Vefa Poyraz, lhan Evliyaolu, Doancan
Akyrek, Mkerrem Taolu, mer Ucuzal, Sadk
Batum, Mete Tan, eski milletvekilleri Hakk Kurmel,
Mehmet Kak, Doan ztun, Muammer Alc, Salim
Erel, Hilmi eltikiolu, Muhlis Arkan, Erol Aagil,
Selahattin Gven ve Sami Kumbasar ile eski
senatrlerden Osman etin... Bu isimlerden Necmettin
Karaduman, Fethi elikba ve lhan Evliyaolu, bir
sredir konuulan ve iinde emekli paalarn da yerald
Encmen-i Dani yesi... ANAP'ta politika yaparken,
Kaya Erdem'le birlikte 'ak sallar' grubu diye
adlandrlan oluumun etkili isimlerinden Necmettin
Karaduman, barts imzaclarnn ban ekiyor..
Karaduman, Encmen-i Dani Grubunun etkili
yelerinden... 1989'da merhum Turgut zal'n
cumhurbakanl gndeme gelince kendisine etkili
muhalefet yapan kesimlerin ileri srd isim eski
Bakan Fethi elikba'tan bakas deildi..elikba da
Karaduman gibi Encmen-i Dani yesi...
Genelkurmay'n bir ksm basna verdii 'snrl'
brifinglerin katlmclarndan eski Bakan lhan Evliyaolu
da kendine mahsus bir karakter...Evliyaolu olmadan
Encmen toplanr m? O da barts bildirisini
imzalayp Encmen-i Dani yesi olan isimlerden... (
ksz, 2008).
Faruk Arslan
366
Grubun cumhurbakan ve babakanlara, zaman zaman da
genelkurmay bakanlar, Yksek Askeri ra yeleri ve
Meclis bakanlarna mektup gndermesi gelenei
Demokrat Parti dnemine kadar uzanyor. rnein,
Adnan Menderes'in babakanl dneminde Milliyetiler
Dernei'nin kapatlmasnda Encmeni Dani'in yapt
uyarnn etkisi olduu sylenir. Drt seneden beri
Encmeni Dani yesi olduunu belirten Dileri eski
Bakan lter Trkmen, u ana kadar Babakan Tayyip
Erdoan"a hi mektup gnderildi mi? sorusuna, Hayr
cevabn veriyor.
Ercmen-i Dani "in bugnk bakan Necmettin
Karaduman, AKP"nin kapatlma davas ile ilgili bakn
neler sylyordu ; "Basavcya ynelik eletirileri ar
buluyorum. Ama kapatma davas ald diye,ille o
partinin kapatlaca ahkam kesmek doru deil!
Kanaatim ; Anayasa Mahkemesi AKP"yi kapatmaz ve
kapatmamas da uygundur! Lakin, Babakan'a deil ama
partinin baz nde gelen siyasetilerine siyaset yasa
uygulanabilir."
Her ne kadar Ergenekon ile ilikileri olmadn
syleselerde eytan bazen ayrntda gizlidir. Kemal
Alemdarolu'nun Ergenekon soruturmasnda gzaltna
alnp brakldktan sonra gazeteye verdii teekkr
ilannda Necmettin Karaduman'n da ad vard. Ksaca
kurum, bir zamanlarn kudretlularnn ileri yalarda da
g politikas oynamalarn salayan kuruluun ad. Bir
nevi "Akil Adamlar Kurulu" da denilebilir. Bir dernek, bir kulp,
bir vakf olmad halde varln bugne kadar srdren
Encmen-i Dani'in ye seiyor olmas, son derece ilgin.
Hibir kurumsal varl olmad halde, 50 yldr ayda iki kez
toplanp raporlar hazrlamas ve bunun bunca yl kamuoyunun
gznden kamas, adeta bir "sivil toplum mucizesi. Her
Faruk Arslan
367
konuda fakir jimlastii yaptklar ve bunlar uygulattklar
biliniyor. effaf bir zemin zerinde devam eden
tartmalar yakinen izleyen kamuoyu ve vicdanlar, akil
adamlarn Ergenekon Terr rgt ile ilgisi olup
olmadna karar verecektir. Elbette yargda kararn
aklayacaktr. Encmen-i Dani'in bugne kadar binden fazla
toplant yapp, en azndan 100'den fazla rapor yazm olmas sz
konusu. Bu ok deerli raporlar Trk halk ile paylarlarsa,
entelektel almalar iin ok byk kaynak salam olur. Byle bir
effaflk, bu kadar deerli ve birikim sahibi "akil adam" hakknda
haksz zanlarn olumasn da engeller. Trkiye, effaflatka
gzelleiyor. (Bayurt, 2009).
Haziran 2007de balayan Ergenekon operasyonlarnn Alevi Bektai
masonlara gelip dayanmas kanlmaz sonutu.
Abdurrahman Dilipak, 27 Mart 2010de Vakit
gazetesinde yazd, Ergenekon kesmedi "Mason
Bektailer" verelim: Haydaaa! balkl yazda ortaya
kan ironic duruma yle dikkati ekiyordu:

ddiaya bak: stanbul Emniyet Mdrlne, Kayseri
Yarak Cezaevinde bulunan hkml H.A.Hnin
yapaca ev ziyareti srasnda bir suikast
gerekletirilecei ihbar geldi. Bunun zerine takip
balatan terr timleri, geen hafta pheli H.A.H.nin
cezaevinden izin alarak Kayseriden stanbula hareket
ettiini belirledi. pheli H.A.H., stanbuldaki Hr ve
Kabul Edilmi Masonlar Byk Locas yelerinin
toplant yapt binann etrafnda dolamaya balaynca
gzaltna alnd.
Faruk Arslan
368
H.nin zerinden Locann eski ve yeni byk stadlar
K.P. ile S.E.nin fotoraflar kt. Sorgusunda binann az
ilerisinde bak sakladn ve suikast planladn itiraf
eden pheli sal gn tutukland.
H.A.H.nin Kayseri Belediyesinde alrken yolsuzluk
yapt iddiasyla tutukland, avukatnn ise Ergenekon
sanklarnn da avukat olan Yusuf Erikel olduu
belirlendi.
Adm adm gidelim. Erikel kimdi? Erikelin ismi,
Ergenekon operasyonlar balad dnemde baz
brokrat ve STK temsilcileriyle grp Yaknda darbe
olacak. AK Parti drlecek. Ben Babakan olacam.
Duruunuza dikkat edip, bize yardmc olursanz, biz de
size yardmc oluruz dedii iddiasyla gndeme gelmiti.
Ergenekon klasrlerinde yer alan taslak hkmet SON 4
EN SON NALLAH.doc adl belgede, darbe sonras
grev yapacak cumhurbakan, babakan, bakan ve
brokratlarn isimlerinin yer ald, Erikelin Babakan
olarak gsterildii belirtilmiti. Tolon bu iddialar
yalanlad.. Bu haberler basnda kt. imdi iin
Ecinniler: Karbonari ile ilgili ksmna geelim..
Erzincandan Firar Eden Mahkum. Ortaya kan
Sukast.. bal ile adresime gnderilen bir R.A.P imzal
bilgi notuna bir gz atalm: Erzincan Ergenekonun 1
numaral san Saldray Berk Alevi (ne yazk ki, bu da
hemerim), 2 numaral sank lhan Cihaner Alevi, sank l
J andarma Komutan Albay Recep Genolu Alevi, sank
MT Mdr inasi Demir Alevi, astsubaylardan ikisi
Alevi, tank Munzur Alevi, pastane sahibi Alevi, iadam
Alevi, CHPli Ahmet Ersin Alevi, (lhan Cihanerin
Faruk Arslan
369
destekisi Kadir zbek de Alevi), Balyozun mihmandar
etin Doan Alevi, Doann altnda olan ve ieri alnan
st dzey askerlerden 14 tanesi Alevi (eksik veya fazla
olabilir), intihar eden Yarbay Ali Tatar Alevi, Kafes ve
Poyrazkydekilerin yzde 47si Alevi, Karargah
evlerinin byk bir blm (3 Subay 9 renci vs..
Alevi, son dalgada yakalananlardan iki isim de Alevi.
lk bakta Alevi kart bir haber gibi gzkyor deil
mi? Hayr, okumaya devam edelim. lgin bir iddia
szkonusu.. Bu Alevi gibi grnen ama Alevilikle
maskelenmi yeni bir Masonik rgt ve hareketten sz
ediyor, bilgi notunu gnderen kii. Hatta bu hareketin Ali
Balkz gibi baz Alevi nderlerini bile hedef aldn
sylyor.. Dou Perinekin Yenibosnadaki Cem
evinde yapm olduu Ergenekon toplantlarndan sz
ediyor.. Onlar iin zbekler tekkesi, Naki dergah,
Mevlevihane ya da cem evi fark etmiyor.. Yani, sa sol,
Krt Trk, Alevi Snni herkesi kandrmlar.. Yani bu
durumda bir de Alevi Ergenekonu szkonusu..
Hatrlasanza evik Bir bile 28 ubatta Alevilere
oynamt.. 60 darbesinde de birileri Alevi kartna
sarlm.. Alevilere saldrrken de Snni kartna
sarlyorlar.. nemli bir gerein bilinmesinde fayda
var. Yukardaki isimlerin yzde 90 gerek aleviler
deillerdir. 1948-50-55 doumlu olan bu generallerin o
dnemden balayarak bu konumlara gelmeleri bir
tesadften ibaret deildir. nk Ergenekonun arkasnda
byk bir gizlilik vardr diyor, ayn kaynak. Alevi
olarak geinen bu isimlerin tamamna yakn MASON
BEKTAlerdir. (Ya da Bektai grnml Masonlar.
Merakllar, baz Sabataylarn nasl Bektai rol
Faruk Arslan
370
oynadklarn internetten tarayp grebilirler. Bazlar da
Snni yaplarda gizlendi.) Yani derin devletin bir
ksmnn asl sahipleri. Trkiyede kurulan ve dnyadaki
en byk derin yapya sahip bu rgtn, koldan kola
bugnlere kadar nasl geldii etin Doan ve Saldray
Berk ile nmzdedir. ttihat - J ntrk - Carbonari ve
Bektai geleneinden gelen bu yap, kendi bnyelerine
girmeyen Alevi, Kemalist, laik, Snni idarecileri annda
gzden karmlardr. En yakn rneklerinden biri
onuruyla oynanan bir Yargtay savcsnn annda gzden
karlmas gereidir. Ali Balkz operasyonu, Snni-
Alevi kavgas...vs. zellikle Osmanlnn son
dneminden balayarak bugnlere kadar TIP, TSK ve
Adliyede kadrolaan bu yapda Tp dnyasndan da
tandklar gryoruz.
Bu ie biraz derinlik katalm. Karbonari derneini
duydunuz mu? Almanlarn Thulesi, talyann Gladyosu,
yine talyann P2si, Tapnak valyeleri, Konstantin
valyeleri, Gl ve Ha, Ergenekonun Aghartas gibi bir
ey. Masonlarn Duvar iilii gibi bunlar kmr
iilii kavramn benimsemiti. Ama dernein bundan
daha farkl amalar vard kukusuz. Dernek yeleri, nce
talyada, ardndan da Fransada siyasi bir program
yrtmeyi, Kilise etkisini yok etmeyi, yeni bir ynetim
kurmay ve tm toplumsal kurumlar seklerletirmeyi
hedefliyordu. Yer alt ve radikal seklercilik.. Yeni
Osmanllar Cemiyeti aslnda Osmanl Carbonari
Cemiyeti; hcreler eklinde faaliyetlerde bulunuyordu.
Her bir hcre 1 bakan olmak zere 7 kiiden meydana
gelmekte idi. Gruplar birbirlerini tanmyorlar, ancak
hcre bakanlar aracl ile birbirlerinden haber
Faruk Arslan
371
alyorlard. Sakn bu Ergenekoncular Bu Karbonarinin
bir devam olmasn.. Evet, son Erzincan operasyonu bir
ynyle Ergenekonun grlmeyen yzn ortaya
karmtr. Peki u iddiaya ne dersiniz: Tbba en ok
arl da Carbonariler vermektedir. Tarihin en byk
komitaclarndan Dr. Bahaeddin akir, Dr. Tevfik
Salam, Dr. Rza Nur ve Adnan Advar gibi isimlerin
hekim olmalar bir rastlant deildir. Ayn kategorideki
Kemal Alemdarolu, Cemi Demirolu ve Nurettin
Szenin isimleri de zannediyorum size yabanc
gelmeyecektir. Zaten hcre tipi yaplanma, rafineri
gizlenme, kullanlan ve devirilen rgt ritelleri
tamamen Carbonari ve Bektai geleneinden
gelmektedir.
Ve bu konuda son nokta. Gelen e-maildeki soru u:
Malum Erzincan olay, MASON BEKTALERN ok
nemli bir hamlesiydi. Bu konu zerinde CHP-Yarg
rpn bunun en gzel rneidir. Nitekim olay aa
knca, dier hamlelerine getiler. ki hafta nce
Erzincan Ak Cezaevinden bir mahkum firar etti. Adam
ldrme konusunda tecrbeli olan bu ahs, Trk
Emniyetinin hzl ve yerinde mdahalesi ile birka gn
iinde yakaland. Eeee.. bunda ne var diyebilirsiniz... ok
ey var. Yakalandnda bir projenin ierisinde olduu
ortaya kan bu mahkum, bir ama iin firar etmiti.
Suikast iin ieriden kaan bu adamn listesinde kim
vard biliyor musunuz? Salih Evcilerli ve Asm Akn.
Bunlar kim mi? Hepinizin tand HR VE KABUL
EDLM MASONLAR LOCASININ eski ve yeni
bakan. Gryorsunuz deil mi; MASON BEKTA
yap, yan kuruluta yer alan yapnn liderlerini ldrmeyi
Faruk Arslan
372
bile gze alm durumdalar. Okuyucu kzyor; neden hep
soru soruyorsun? Unutmayn beyler. Soru sormak, cevap
iin ilk admdr, bazen de cevabn taa kendisidir. Yeter ki,
perde arkasn grelim. Ve sorumuzu soralm. Bu
mahkum nasl o cezaevinden kat? Ya da nasl karld?
Ve niin bu haber medyaya yansmad? Ve neden Mason
liderler hedefe konuldu?
Hkmetin Alevi ve Bektai almnda sorun, Mason
Bektailerin Alevilii hapsettii kalptr. Hangi
Bektailik ve Alevilik geleneksel ve gerektir, hangisi
masonik dogmadr sorusuna bu hacimde bir kitabn
cevap vermesi mmkn deildir. Alevilerin dedeleri, akil
adamlar biraraya gelerek bu soruya cevap verecektir. Bu
konuda uzun zamandr aratrmalar yapan gazeteci Ayhan
Aydn'n yaz, rportaj ve almalarndan edindiim zet
fikri son blmmzde okuyacaksnz.

On Sekizinci Blm
HACI BEKTA AYDINLII

Herkes kendi Alevi ve Bektailiini oluturmaya
alyor. Bin sene nceki Alevilik olmasa bile evki
Kocann arzulad gibi masonik etkiden uzak, 500 sene
nceki Osmanl Bektailiine dnlmesi elzemdir. 15. ve
16. asrda Balm Sultan ve Sersem Ali dnemi,
Bektailiin zirvede olduu dnemdir. Daha sonraki
dnemlerde Bektailik aslndan uzaklatrlmtr.
Faruk Arslan
373
Son blmmzde, ne olduunu anlamak iin onlarca
kitap, makale, rportaj, haber okuduum Alevi ve
Bektailii, ayaklar yere basan biimde ele alan Cem
Vakfndan Ayhan Aydnn yazlarndan zetleyerek
sunuyorum:
Alevi/Bektai slam anlay; slam iinde kendi ibadet,
inan kural ve kaidelerini, rtiellerini eitli kalplar
eklinde oluturmu, birbirinden eitli nedenlerle farkl
grnmlere sahip olsalar da cem, semah, dede, baba,
ocak, msahiplik, muharrem orucu, hzr vd. ok nemli
ibadet uygulamalarnda ciddi sistemler gelitirmi, Kuran
gibi, Buyruk gibi, ulu ozanlarn ve dnrlerin grleri,
szleri, iirleri, deyileri gibi belli kaynaklar kendilerine
rehber edinmi, bu sistemlerle yaamlarn srdrm bir
inan btnldr.
Alevi slam anlay; ok farkl inanlarn, kltrlerin
etkisi altnda ok geni bir corafyada ve biraz da uzun
bir zaman diliminde ana yapsn olutururken,
temellerinde Trk/Krt gibi birbirine olduka yakn ulus
aidiyetleri, Mezopotamya/Anadolu/Balkanlar gibi
birbirine ok yakn zengin corafi yaknlklar, yine Trk,
Krt, n Asya, Mezopotamya, Balkanlar, Anadolu gibi
ok zengin ve derin kltrel platformlarn yer ald geni
sahada olumu bir byk yapdr.
Elhibeyti kendine rehber edinmi, Hz. Peygamberi,
Kuran, slamn temel inan, ibadet, iman kaidelerini
Snni slam anlayndan farkl bir ekilde alglayp var
eden Alevi slam anlaynn oluumunu, tmyle Arap
Yarmadasndaki tarihi olaylardan soyutlayp anlamak da
olanakl deildir.
Hz. Alisiz, Hz. Muhammedsiz, Kuransz bir
Alevi/Bektai slam anlay dnlemez.
Faruk Arslan
374
Kerbelada Yezit ordular karsnda en deerli varl
olan cann ve tm ailesini gerekten de zalimlerin
ayaklar altnda ineten Hz. Hseyinin verdii
mcadele; sadece bir yiitlik mcadelesi deil, bir
insanlk mcadelesi olarak doru bildii inansal
deerleri her art altnda savunma mcadelesidir de.
Hz. Hseyinsiz, Kerbelasz, Muharremsiz, Ehlibeytsiz
bir Alevilik/Bektailik dnlemez.
Trklerin Mslman olmalarnn yksn bilmeden,
ranllarn, Araplarla mcadelesini bilmeden, iiliin
ortaya kn bilmeden, Yavuz Sultan Selimle, ah
smail Hatayinin mcadelelerini iyi tahlil etmeden de
Alevilik tam anlanamaz. Alevi slam anlaynn olmazsa
olmazlar gz ard edilerek bu konuda ahkam kesmek
ancak maalesef Trkiye gibi zaman zaman cahilliin
yceltildii ve cahillerin el stnde tutulabildii lkelere
mahsus bir durum olsa gerektir. Bu konuda
Alevililerin/Bektailerin bellekleri yok edilmeye
alld iin, Alevilik/Bektailik yeryznde en byk
baskya urayan inanlardan birisi olduu iin, kimlik
bunalmlar iinde kendini hala ifade edebilme rahatlna
kavuamad iin herkes kendi Aleviliini/Bektailiini
yaratyor.
Bugn on binlerce dize iire sahip, emsalsiz ezgilere,
mzie sahip; yzlerce farkl semaha sahip; birbirinden
daha az nemli olmayan kltrel ve inansal ritellere
sahip, elle tutulacaklar sylersek; (byk bir hata
sonucu, bir kymla yok edilenlerden geriye kalan hala
onlarca dergah, tekke, trbe buralardaki emsalsiz
ilemeler, ekiller); birbirinden nemli el yazmas
seereler, cnkler, defterler, kitaplar... hala ama hala
Faruk Arslan
375
sandklarda gizlenen yine emsalsiz giyitler, el ii aletler,
fotoraflar, hatralar, mektuplar, mhrler...
Bunlar gibi nice zenginliimizi millet olarak, toplum
olarak deerlendirebilsek ortaya neler neler kar. Zaten
bir ak hava mzesi grnmnde olan gzel
Anadolumuz ve Balkanlardaki soydalarmzn rnleri
gerekten onlarca ok byk mze malzemesi sunar.
Her yrenin farkl ezgisini, sazn, semahn, her ocan
kendine zg cemeni, nevruzunu, hdrellezini, erkann
kameralarla kasetlere eksek; Erenlerin zinde yolculuk
yapsak deil bir, yz belgesel dizisi karrz.
Ne ilelere, ne aklara ahit olmutur Anadolu ve Balkan
topraklar; Civan Alileri, Krolunu, Dadalolunu
canlandrsak, daha eskilere Dedem Korkuta gitsek, soy
soylasak, boy boylasak hallarmz, kilimlerimizi sersek
yeter insanln nne, ok yorulmamza gerek kalmaz
Trk topluluklarnn bykln gstermeye. Ama yok
illaki bir Alevi/Snni sorunu; bir Krt/Trk ayrm vb.
meseleler olacak!. Birileri herhalde byle istiyor. Yoksa
bunlar akl banda olan devlet yneticileri eninde
sonunda zerdi.
Dedeler ve babalar dediimiz, Alevi/Bektai slam
yolunun inan nderleri olan insanlarn temel
karakteriksel zelliklerinden birincisi onlarn Ehlibeyte
benzersiz bir akla bal olmalardr.
Gerek Ehlibeyt soyundan gelsin, gerekse de bu soya
gnlden bal olsun, tm Alevi/ Bektai slam nan
nderi Dede ve Babalar, Ehlibeyt inan ve dncesinin
yaamas iin mcadele vermilerdir.
Yaamlarnn en temel deerleri olarak grdkleri
Ehlibeyt ve Alevi/Bektai slam Yolunun kurucular On
ki mamlar bata olmak zere, Krklar ve bu soydan, bu
Faruk Arslan
376
inantan gelen, yolun ulularna ballk, muhabbet
dedeliin ve babaln olmazsa olmazlarndandr.
slam dnyas iinde gr ve dnceleriyle saygnlk
kazanm byk mutasavvflarn grlerine ballk,
onlar benimseme ve anma da dede ve babalarn ayrt
edici zelliklerindendir. Elbette istisnasz tm dede ve
babalar, Hz. Muhammedin, Hz. Alinin yaamlarn
kendilerine rnek alarak, Alevi slam anlayyla onlarn
yolundan gitmiler, kendi inan yaplarn da zamanla
iyice olgunlatrmlardr.
Alevi/Bektai slam nan nderleri kendi yollarn
aydnlatan; Ebu Mslim-i Horasani (. 755), Beyazd-
Bestami (. Yaklak 875) Cneyd-i Badadi (. 910),
Hallac Mansur (. 922), Koca Ahmet Yesevi (. 1167),
Ebul Vefa (Tacul-Arifin Seyyid Ebl-Vefa Badadi) (.
1107), Dede Garkin, Haydariliin kurucusu Kutbeddin
Haydar (. 1221), Kalenderiliin kurucusu Cemald-Din
Savi (. 1232/33), habeddin es Shreverdi (. 1234),
Baba lyas (. 1240), Baba shak (. 1240), Muhyiddin
bnl Arabi (. 1241), Ahi Evran (. 1261), Hac Bekta
Veli (. 1270), Mevlana Celaleddin Rumi (. 1273), Sar
Saltk (. 1293), Barak Baba (. 1307), Tabduk Emre,
Yunus Emre (1320), eyh Edebali (1326), Abdal Musa,
Abdal Murad, Abdal Mehmed, Postinpu Baba, eyh
Mehmed Kteri (I. Murat Dnemi (1362/1389), Seyyid
Ali Sultan (. 1402), mameddin Nesimi (. 1408), eyh
Bedreddin (. 1416), Kaygusuz Abdal (. 1424) Hac
Bayram Veli (. 1429), Otman Baba (. 1478/79), ah
smail gibi ayn zamanda bir ksm iin slam
tasavvufunun da temel talar diyebileceimiz insanlarn
gr ve dncelerinden de etkilenerek, onlarn
fikirlerini de benimseyerek inan ve ibadet sistemlerini
Faruk Arslan
377
oluturmulardr.
Tarihler boyunca dergahlar, tekkeler, ocaklar, cemevleri
Alevi/Bektai slam inancnn da hem merkezleri, hem de
bu inancn yayld mekanlar olmulardr.
Vahdet-i Vuct ve Vahdet-i Mevcut felsefi ekollerinin
etkisiyle kendi kimliini bulan byk Kalenderi okulunun
farkl ubeleri diyebileceimiz ve zaman zaman gerekten
deiik niteliklerde kullanlan Haydarilik, Vefailik,
Hurifilik, Bektailik, Mevlevilik, Bayramilik, gibi
isimlerle anlan bu byk inan akm tabiri caizse drt
ktaya yaylmtr.
ounlukla mlhidlik, zndklk, rafizilik vb. sfatlarla
nitelendirilen ve dinden imandan km, saptm olarak
telaffuz edilen byk inan nderlerini ve bu inanca
mensup insanlarn bu byk inancnn, ayn zamanda
Osmanl Devletini kuran ana g olmas ise ok ilgintir.
Osmanly kuran, Anadolunun ve Balkanlarn
fethedilmesini salayan, bu topraklar Trk yurdu yapan,
Hristiyanln hakimiyetindeki bu byk corafyada
slamiyeti kabul ettiren bu inan sistemi neden din
dlk sulamasyla kar karya kalmt?
Farkl yzyllar iinde farkl farkl isimler alsa da,
grnts biraz deise de hep ayn zde yaayan bu
byk slam ekol yani bugn adna Alevilik, Bektailik
denen inan yaps, ounlukla dinin siyasete alet
edilmesiyle ve dinin yine ok kaba ve yanl
yorumlanmasyla resmi evrelerce hep dlanm, youn
saldrlara maruz kalmtr. Sar Saltuklarla, Abdal
Musalarla, Geyikli Babalarla, Seyyid Ali Sultanlarla
Batda Trklerin ilerleyilerini, Osmanlnn yeni
topraklar kazanmasn ifade eden bu Abdallarn yolundan
gidenler, Osmanl/Safavi ilikilerinin atmaya
Faruk Arslan
378
dnmesiyle din d ilan edilir olmulardr.
Anadolunun ortasnda ve Ahmet Yesevi
Ocann/Dergahnn Anadoludaki en byk ve at
merkezi olan Hac Bekta Oca/Dergah ise Orta
Anadolu ve Bat Anadolunun yannda Balkanlara
uzanan Alevi/Bektai inan sistemi ve Bat
Ocaklarnn/Dergahlarnn da bir nevi ana merkezidir.
Bu nedenle gvercin donuyla Sulucakarahyke gelmi,
yetmi iki millete bir nazarla bakan byk Kalenderi
eyhi ve adna ok byk bir inan sistemi kurulan Hac
Bekta Veli erenlerin, alp erenlerin, dede ve babalarn
zerindeki en nemli nfus sahibi kiisi olmutur.
Bugn ister soyca Hac Bektan soyundan gelenler /
geldii sylenen (buna inanlan) elebilere bal olan
dedeler olsun, ister Hac Bektan dnce sistemini
yaatan ve onun mcerret (evlenmemi) olduuna inanan
Babagan Bektai babalar olsun, byk dou ocaklar
olsun; mrit olarak, pir kaps olarak Hac Bektan
kendisini kendilerine rehber edinmilerdir.
Horasan Erenleri iinde ayr bir yere sahip Hac Bektan
Dergahnda yetimi veya yetitii sylenen en azndan
bu byk dnce okulundan etkilenmi, esinlenmi,
Anadolu/Rum Abdallar, Bacyan Rum, Gaziyan
Rumun temsilcileri binlerce ulu kii srekli Batya
ilerleyip inanlarn buralarda yaatma, yayma imkanna
kavumulardr.
ster mcerret (bekar) olduu bilinen (sylenen) Sar
Saltuk, Abdal Musa, Geyikli Baba, Akyazl Sultan,
Otman Baba, Demir Baba, Harabati Baba gibi hem alp
eren, hem veli sfatndaki ulular olsun; ister evlendiine,
soyunun devam ettiine inanlan Kzldeli (Seyyid Ali
Sultan), Ali Ko Baba, gibi binlerce ulu kii Hac Bekta
Faruk Arslan
379
dnce temelinde bir inan sistemiyle Hristiyanlara da
yaklap inanlarn onlar iinde de yaymay
baarmlardr.
Sadece soyca kendilerini Ehlibeyte, On ki mamlara
balayan dedeler (seyyidler) deil, ayn zamanda babalar
da, rehberler de bu yola dedeler kadar hizmet etmilerdir.
Yanyatr ve Hac Emirli Ocaklarna bal olan Tahtaclar
ise lkemizin zellikle Batsnda ve Akdeniz blgesinde
yaamlarn srdrrken dier Alevi guruplarndan baz
farkllklar gsterirler. Aleviler iinde Arapa ve Snni
slam inan deerler sistemlerinin hemen hemen en az
etkili olduu guruplardan birisi olan Tahtaclar, aynen
epniler gibi, z Trke konumaya ve Trkeyi
kullanmaya ar bir hassasiyet gsterirler ve bunu
kesinlikle ibadette uygularlar. Yani Kuran dahil hibir
Arapa etkiye rastlanmaz bu gurupta. Yzyllar boyu
kendi ocaklarn pir ve mrit kaps olarak tanyan bu
insanlar geleneklerini cumhuriyet dnemine kadar en iyi
muhafaza eden kitlelerden birisi olmu, cem adrlarn
engin dalarda kurarak dedelerin huzurunda ibadetlerini
yapmlardr.
smi Ahi Evrenle zdeleen Ahilikteki ahlak
prensiplerinin ve Ahi eyhlerinin seilme, grev yapma
usullerinin ve genel anlamyla Ahiliin baz ynleriyle
Alevilik/Bektailikle i ie getiini, doru/drst
retimin, ahlakl yaamn, yardmlamann, meslek
erbab olmann ancak ok almakla olabilecei ve
toplum nderi olabilmek iin nce o kiinin toplumun
temel deerlerini yaamas gerektiine inanlan ve
topluma zararl olabilen, hilekar yan eline sahip olmayan
alanlarn arklarnn dama atlarak dlandklar,
cezalandrldklar Ahilik kurumuyla ve onlarn inan
Faruk Arslan
380
nderleriyle Alevi/Bektai slam inanc arasnda youn
bir etkileimin olduunu da belirtmeliyiz.
Bu bugne kadar yaaman bir birlikteliktir. Daha ok Bat
Anadoluda ve Balkanlarda hayat alan bulan, gelien ve
genileyen Bektailik ok nemli bir inan sistemi olarak
ok derin bir felsefi yap oluturarak binlerce ok nemli
simann kabul ettii ve/veya inan mekanlarndan
yetitii bir slam yolu olmutur. Balm Sultan tarafndan
kurumsallatrlan Babagan Bektai Kolunda aslnda
zde mcerretlik (bekarlk) esastr. Ama zamanla evlilik
de bu sistem iinde grlmeye balanm, gnmzde ise
Arnavultluk dnda Babagan Bektai Kolundan olsa bile
mcerretlik sistemini uygulayan hemen hi kimse
kalmamtr. Geri bu da gerekelerden birisi olarak
gsterilerek aslnda dnyada tek bir Bektai Dedebabas
olmas gerekirken, bugn maalesef eitli nedenlerle
Trkiyede iki ve yukardaki neden de (mcerretlik) bir
lde ileri srlerek, bir de Arnavultlukda bir mcerret
dedebaba olmak zere, dedebaba bulunmaktadr.
Yzyllar boyu soya (nesebe) bakmadan Balm Sultan
Enkanna uyarak yola giren, nasip alan ve hizmet eden
Bektai nan sistemi deerleriyle yaayp, bu inanc
yaatan on binlerce dervi, baba, halife baba, dedebaba
tm Bat Anadoluda, Balkanlarda Bektailiin
yaylmasn, yaamasn ve bugnlere gelmesini
salamlardr.
Byk dergahlar evresinde, tekkeler iinde gelien
Bektailik, aynen tarihsel olarak elebilerde ve Dedelik
sisteminde olduu gibi bir byk hiyerari sistemi
gelitirerek varln srdrmtr.
Kimin hangi grevlerinin olduu, derviliin, babaln,
halifebabaln, dedebabaln ne olduu, neler yapmalar
Faruk Arslan
381
gerektii, yola girilerinden lnceye kadar nelerle
ykml olduklarnn yazl kurallara bal olduu bu
byk inan sisteminde aklclk esas alnarak, yolun
Hac Bektan iaret ettii gibi, ilimle ilerleyebilecei,
zorluklarn bu ekilde alabilecei kabul edilmitir ve
uygulanmtr. Bektailikte hizmet esastr.
Tm Bektai inan nderleri lene kadar hizmet ehli
olarak insanlara, insanla, Trkle, Hac Bektaa ve
Trkiyeye hizmet vermek iin ettikleri yeminin
arkasnda durup insan- kamil profiline layk olmaya
gayret etmilerdir/etmektedirler. Bu Bektailiin ve
Bektai inan nderlerinin olmazsa olmaz zelliklerinden
birisidir.
Bektailikte tek pir, Hnkar Hac Bekta Velidir. Onun
retileri, gr ve dnceleri, ibadet ve ahlak anlay
bir Bektainin ve Bektai inan nderlerinin rehber ald
ilkelerdir.
Bir Bektai babas yola giri treninde syledii gibi tm
ktlklerden arnm, Hakka ve halka hizmet iin,
Bektailiin erdemlerini yaamak ve yaatmak iin
alr.
Bektai babas geni kitlelerin mutluluunu, huzurunu
istese de kendisine balanan, bent olan, ikrar verip
Bektai yoluna girmi insanlarn ibadeti, zgrlemeleri,
bilinlenmeleri, yolun kurallarna gre yaamalar ncelik
arz eder. Halkn takdir ettii, benimsedii, sevdii kiiler
olmak zorundadr dedeler ve babalar.
Ama zellikle babalar zaten hizmet yrtme liyakatna
sahip insanlar arasndan seilirler. Bu onlarn inan
nderi olmalarnda aranan balca zelliklerdendir.
Ayrca bu yolu srebilecek, Bektailiin inan ibadet
Faruk Arslan
382
artlarn yerine getirebilecek, halk aydnlatacak (irat
edecek) insanlar olmak zorundadrlar, Bektai babalar.
Aynen dedeler gibi hem inansal hizmetleri, hem eitim,
rnek ahlaksal yaam ve toplumun manevi balarn ren
babalar birer rehber olarak insanlara yol gsteren
kiilerdir.
Bektai babalar iinde saysz bilge kii km, bu
manada gerekten de ok nemli airler de yetimitir,
Bektailikte.
Kendilerine bal dervilerle gerek dergahlarda, gerek
tekkelerde, trbelerde, kylerde her trl yerleim
biriminde hizmet yrten babalar geimlerini de
miskinlikle deil ellerinin emeiyle salarlar. Sadece
ibadette nderlik deil, almada, dergahn, tekkenin
hizmetlerini yerine getirmede de nderlik yaparlar.
Byk dergahlarda rnein Bata Pirevi denilen Hac
Bekta Dergahnda, Antalya Elmaldaki Abdal Musa
Dergahnda, Yunanistandaki Kzldeli Sultan
Dergahnda, Bulgaristandaki Akyazl Sultan
Dergahnda vs. olduu gibi onlarca dervi, babalarn
kontrolnde kimisi tarlalarla, kimisi korularla, kimisi a
iiyle, kimisi hayvanlarla urar gnn ile geirirken
onlarn bandaki babalar da bu ilerin dzenli
yaplmasn salar, rnein bu manada bizzat kilerbabas
kilerle ilgili ileri idare ederdi.
Daha sonra iler bitince de ibadetler, kitap okumalar,
yazmalar, sohbetler yaplr bu byk dergah bir eitim-
inan-kltr merkezi olarak varln yzyllar boyunca
srdrrd. Nihayetinde Virani gibi byk bir ozann da
bu dergahtan yetiip nlendiini biliyoruz. Aynen Abdal
Musa Dergahnda yetien Kaygusuz Abdal gibi nice
Alevi-Bektai byk ozannn, dnrnn, inan
Faruk Arslan
383
nderinin inan merkezlerinde yetitii grlr. Yzlerce
dize iiri ezbere bilen derviler, babalar bir edebiyat,
sanat a kiilerdir. eitli mzik aletlerinin almasn
da bilen, birok yabanc dil renebilen, bunu kullanan
babalar bu ynleriyle sra d insanlardr.
Bu arada Balkanlarda, bata Bulgaristan olmak zere,
Alevi/Bektai slam inancnn ve kltrnn tm
canllyla yaadn sylemek gerek.
Burada da yine kendilerine baba ve dede denilen inan
nderleri Trkiyedekiler gibi benzer grevleri yerine
getirmekte, babalk ve dedeliklerini yapmaktadrlar.
Balkanlardaki inan nderi olan baba ve dedelerin
Trkiyedekilerden baz farkl uygulamalarnn, kavram
bakmndan da zaman zaman Trkiyedeki tam
kapsamayan bir yaplarnn olduunu sylemeliyiz.
Balkanlarda arlkl olarak babalk sistemi yaygndr.
Belli bir soydan, ocakzade olarak bu hizmeti yrten
blgelerdeki dedeler yannda babalarn daha arlkl
olarak hizmet yrttklerini sylemeliyiz. Balkanlarda
inan nderlerinde hizmet esastr. nan nderlerinin
soyunun nemi fazla yoktur. Hizmeti yrtmeye
kabiliyeti olan, bu konuda istekli ve toplumun
beklentilerini yerine getiren kiiler babala layk grlr.
Balkanlarda Trkiyedeki Bektailikte olduu gibi
kadnn baba adaynn baba olmasnda birinci derece sz
sahibi olmas ilgintir. Eer ei raz olmazsa, toplum
istese de kii baba postuna oturmaz/oturamaz. Razlk
burada nem kazanr. Balkanlarda rnein
Bulgaristanda nemli olan yolun kalmamas, o cemin
yrmesi, eran yanmasdr. Buna azami dikkat
gsterilir.
Klasik manadaki ocaklar/dede/baba hiyerarisi dnda da
Faruk Arslan
384
baz nemli farkl yaplarn zamanla gelitiini ve
yaayan nemli inan sistemlerinin olutuunu da
gryoruz. Bugn kendilerine Babai-Bektai-Alevi
diyen/denilen ve Marmara Blgesi ve Bulgaristanda
olmak zere arlkl olarak yaayan bir kesimin inan
nderlerinin durumu bu bakmdan olduka ilgintir.
Kendisi Seyyid Sultan Sceattin Veli Ocann
Postniini (post dedesi) olan Nevzat Demirta Dede bir
ocakzade olmasna ramen, bugn yaklak elli kadar
babann kendisine bal olduu en nemli inan nderi
pozisyonundadr.
Seyyid Sultan Sceattin Veli Ocana bal, bu ocaa
gnl vermi on binlerce talip bugn Bata Marmara
Blgesinde Trakya, stanbul olmak zere geni bir
corafyada yaamlarn srdrmektedirler.

Zaman iinde gelien ve olgunlaan bir sistemle;
buralarda bulunan geni halk kesimine ulalmas, inan
ynnden bu kitleye nderlik yapacak kiilerin
bulunmas, yani bu inan yapsnn ok uzun sreden beri
devam ediyor olmas bir zemin yaratm ve zamanla bir
nevi Sceattin Veli Oca dedelerinin ki zellikle Nevzat
Demirtan (ki bu yap onun zamannda klasikleti)
yardmlar manasnda inan nderlerinin, yani babalarn
domasna neden olmutur. Farkl ocaklara/dergahlara,
mritlere bal kimi babalarn da Nevzat Efendiye
balanmalaryla yeni bir sistem gelimitir. Bu bir nevi
rehberlik grevidir. Buna gre yllk grgleri Nevzat
Demirta tarafndan yaplan ve hem Seyyid Sultan
Sceattin Veli Ocana bal olduklarn, hem de mrit
olarak Nevzat Demirta (Sceattin Veli Oca
Dedelerini) tandklarn syleyen bu babalar, yllk
Faruk Arslan
385
grglerin yaptktan sonra taliplerini grp, cemleri
yrtp dier hizmetleri de yerine getirmektedirler. (
Aydn, 2008).

evki Kocann, u tespitini unutmayalm: Bilinenlerin
aksine Kadim Bektailik temelinde bir Yesevi postulat
olarak Ehl-i Snnet Vel Cemaat bir konsept
bulunuyor. (Koca, 2003).
























Faruk Arslan
386




















Kaynaka

Ahmed Akgndz. 2000. Bilinmeyen Osmanl. Osmanl Aratrmalar Vakf.
Ahmet Rifat. Mir'atl Makasid, stanbul. 1293, s.284.
Altndal, Aytun. 1995. 2006. Sabah, Aktel 229.say. Mitler Domadan nce.
Atay, Falih Rfk.1968. ankaya. 2 Mart 1968.
Aydn, Ayhan. 1999. Halifebaba Nurettin lmez ile Sylei. stanbul. ili.
13.09.1999.
Aydn, Ayhan. 2002. evki Koca ile Sylei. Cem Radyo. 26.02.2002.
Aydn Erdoan. 1994. Nasl Mslman Olduk- Baak Yaynlar- 1994.

Faruk Arslan
387
Aydn, Ayhan. 1997. "Prof. Dr. Ahmet Yaar Ocak." Alevilik Bektailik Syleileri.
stanbul: Pencere, 1997: 27-61.
Arvasi, S. Ahmed. 1994. Trk-slm lks. 3. Cilt. stanbul: Burak Yaynevi 1994.
Baltacolu 1967; Seluk ve arkadalar 1991: 33.
Balkz, Ali. 1999. Pir Sultan Abdal Kltr Sanat Dergisi, 30.cu say, "Dede, Baba-
elebi, Seyit, Nakp ve Cumhuriyet".
Baltacolu, smayl Hakk: "Alevilik Nedir, Ne Deildir?-1 / 6." Yeni Adam, 779
(1966): 14-15; 780 (1966): 7; 781 (1966): 7; 783 (1966): 7; 785 (1966): 7; 786 (1967):
7.
Belge, Murat. 2009. Encmeni Daniten smz anca. Taraf. 18.01.2009.
Bayurt, Erhan. 2009. Encmeni Dani ve 50 yllk sr. Bugn. 18.01.2009.
Besim Atalay. Bektailik ve Edebiyat, stanbul 1340 ve Hac Bekta Veli ve
Bektailik.
Birge J ohn Kingsley-. 1991.Bektailik Tarihi- Ant Yaynlar- 1991.
Bulut Faik. 2000. Hasan Sabbah Gerei- Berfin Yaynlar- 2000.
Bal, Hseyin. 1997. Alevi-Bektai Kylerinde Toplumsal Kurumlar (Burdur ve
Isparta'nn ki Alevi Kynde Yaplm Ky Aratrmas). stanbul: Ant yaynlar.
Bal, Hseyin. 1997. Sosyolojik Acdan Alevi-Snni Farkllamas ve Btnlemesi.
Isparta'nn Alevi-Snni ortak yaayan iki ky stne yaplm karlatrmal bir
aratrma. stanbul: Ant.
Bender, Cemid. 1990. "Anadolu Kltrnde Krt zleri." Teori, 10 (1990): 41-47.
Bender, Cemid.1991. "Krt Uygarlnda Alevilik." Teori, 13 (1991a): 41-47.
Bender, Cemid.1991. "Krt nanlarnn Alevilikteki Yeri." Teori, 14 (1991b): 60-65.
Bender, Cemid. 1991. "Krt Uygarlnda Alevilik Patlamas: Babailer syan." Teori,
15 (1991c): 62-69.
Bender, Cemid. 1991. Krt Uygarlnda Alevilik. stanbul: Kaynak 1991.
Bezirci, Asm. 1992. Pir Sultan. Kiilii, Yaam, Sanat, Etkisi Szlk, Kaynaka ve
Btn iirleri. stanbul: Say 1992.
Birdoan, Nejat. 1990. Anadolu'nun Gizli Kltr Alevilik. stanbul: Hamburg Alevi
Kltr Merkezi 1990.
Birdoan, Nejat. 1995. Anadolu Aleviliinde Yol Ayrm (erik ve Kken). stanbul:
Mozaik 1995.
Bila, Fikret. 2009. Karaday: Byle rezalet grmedim. Milliyet. 16.01.2009.
Boratav, P. N. / A. Glpnarl. 1991. Pir Sultan Abdal. stanbul: Der 1991.
Bozkurt, Fuat. 1990. Aleviliin Toplumsal Boyutlar. stanbul: Yn 1990.
Berk, Tark. 2007. Bildiimiz ou nl Neden "Dnme"? Stratejik Boyut.
23.11.2007.
Faruk Arslan
388

Cem Dergisi. 1991. Kasm 1991, s. 11.
Cem Dergisi. 1992. ubat 1992 s. 16.
Coan, Esat. 1971. Makalat, Ankara, 1971.
amurolu Reha. 1990. Tarih, Heteredoksi ve Babailer- Metis Yaynlar- 1990.
amurolu, Reha. 1990. Yenierilerin Bektailii ve Vakay eriyye, Ant Yay. s. 95.
allar, Oral. 2008. Aleviler generalde olmak istiyor, valide. Radikal. 10.11.2008.
etin, Bilal. 2008. Yeni afak. Alevi dedlerine maa gndemde. 21.11.2008.
em, Munzur: Alevilik, Kurmanci-Krmancki (Zazaki) ve Dersim zerine Kimi
Yanl Grler. stanbul: Deng 1996.
Dikmen 1951; zbey 1963; Baltacolu 1966-1967; Erz 1990; "Hz. mam- Hseyin
de Bir Trk'tr." t.y.
Dikmen 1951; Bender 1991c; Sezgin 1991:45-96.
Deli, Ogn. 2004. Agoni. Atatrk'n lmndeki Sr Perdesi. Lazer Yaynlar.
Dndar, Can. 2008. Alevi dersleri. Milliyet. 22.11.2008.
Dierl Anton Josef. 1991. Anadolu Alevilii- Ant Yaynlar- 1991.

Dorul mer Rza. 1982. Hasan Sabbah'n Cennet Fedaileri- Can Kitapevi- 1982.

Dnmez, Ahmet. 2006. Masonlarn kavgasna Trk-Yahudi tartmas da eklendi.
Zaman Gazetesi. 25 Mart. 2006.
Dierl. 1991. ss. 71.
Din, Ahmet. 2002. Bektailer darda. Aksiyon Dergisi. Say: 379 - 09.03.2002.
Er, Tayfun. 2003. Masonluk ve Alevilik likisi. Gkyz.
Er, Tayfun. 2003. Namk Kemal, Ziya Gkalp. Sandalc.

Engin, smail. 2002. Alevilik ve Bektailik Aratrmalarnda Yntem, Yaklam
Sorunu. 15.11.2002.

Flal, Ethem Ruhi. 1990. Trkiye'de Alevilik-Bektailik. stanbul: Seluk 1990.

Galip Baba. 1930. Hac Bekta Veli ve Bektailik, Yarn Gazetesi, 15 Eyll-13 Kasm
1930.

Faruk Arslan
389
Gnaydn, Eref. 2004. Yahudi Krtler Babil in Kayp ocuklar, Karakutu Yaynlar,
4. Bask, Austos 2004, s. 66 .
Glpnarl, Abdlbki. 1985. 100 Soruda Tasavvuf. stanbul: Gerek 1985.
stinsah Sahifeleri, Bektailik Zaviye Defterleri Babakanlk Ariv Gen. Md. No:
771-H. 1243 (1827).
Haftalk Taraf Dergisi, 2. Dnem, say 34, s. 9.

Hasluck (Koca-Erginsoy) (1991): 36. Gl Baba, tekkesi ve Macaristandaki tarih boyu
gsterdii toplumsal, kltrel ve inansal etkinlii iin bkz. Baki z (2001): 325 vd.

Hasluk, F. W. 1928. Bektailik Tetkikleri, Terc. Ragp Hulusi, 1928 stanbul.
Hezarfen, Ahmet. 1999. Tarih ve Toplum Dergisi, Yl. 1999 Say. 189.

Hr, Aye. 2008. Dersim'de ne oldu? Taraf gazetesi. 17.11.2008.
Hr, Aye. 2007. Mustafa Kemal Bektai oldu mu? Tarag Gazetesi. 09.12.2007.
Kabasakal, Mehmet. 1981. Trkiyede Siyasal Parti rgtlenmesi, (1908-1960).
stanbul 1981: 30 vd.
Karakaya, Hasan. 2008. Bunlar Alevi ise ben imendiferim. 10.11.2008.
Kk, Murat. 2000. Geleneksel Metinler Gn Ina kyor! Cem Dergisi, Mays
2000.
Koca, evki. 2002. Cumhuriyet Tarihi Srecinde Bektai Kltrnde Dedebabalar
(lkemizde Ve Dnyada). Cem Dergisi. Eyll 2001.
Koca, evki. 2003. Cem Dergisi, Ocak-ubat-Mart 2003.
Kvan, Taha. 2004. Sam, Solum Dnme...Yeni afak. 9.6.2004.
Kvan, Taha. 2008. Doru mu anladm acaba? Yeni afak. 12.04.2008.
Krknc, Mehmet. 1987. Alevilik Nedir? stanbul: Cihan Yaynlar 1987.
Ksakrek 1990: 75-77; Szengil 1992; kr. Glpnarl 1985: 143-144.
Ksakrek, Necip Fazl. 1990. Doru Yolun Sapk Kollar: Arnma anda slm.
stanbul.
Kzl Yol 1983; 1984; kr. "Gazi. Gecekondulardan Geliyor Halk." t. y.; abuk 1995;
"Barikat Gnleri." 1995.
Faruk Arslan
390
Koru, Fehmi. 2008. Aleviler ve sorunun kayna. Yeni afak. 15.11.2008.
Koca, evki. 2002. Bektailik ve Bektai dergahlar. Cem Dergisi, Austos-Eyll
2002.

Kololu, Orhan. 1995. tthat ve Terakki'de masonlar. Sabah 25.03.2005.

Kololu, Orhan. 1991. ttihatlar ve Masonlar. stanbul 1991: 327. Nikola vanzjun
Rivita Massonica nn 15-34. Mays tarihli saysnda yaynlanan yazs.

Koca, evki. 1999. Es-Seyyid Halife Koca Turgut Baba Dvn, Nazenin Yaynclk,
stanbul 1999, s. 199-200.

Kprl Fuad. 1984. Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar- Diyanet Yaynlar- 1984.
Kvan, Taha. 2009. Erk aryorsanz, Encmen-i Dani'i takdim ederim. Yeni afak.
17.01.2009.
Kkahin, kr. 2009. Encmen-i Dani raporu Babakan Gle gitmiti. Hrriyet.
17.01.2009.
Mercan, Faruk. Aksiyon. Encmen-i Dani.19.07.2004.

Mert, Timuin. 2008. Mustafa Kemal. Kasm 2008. Karakutu Yaynlar.

Melikoff, rene. 2006. Osmanl'da Masonlar. Yeni afak Gazetesi. 23. 06. 2006.
Mlikoff, Irne. 1982. "L'Islam heterodoxe en Anatolie." Turcica, xv (1982): 142-
154.
Mlikoff, Irne. 1983. "L'orde des Bektai apres 1826." Turcica, xv (1983): 155-178.
Mlikoff, Irne: "Kzlbalk Sorunu." (ev. lhan Cem Erseven).
Muradolu, Abdullah. Dnmeler' yahut 'Sabetayclk' tartmalarna bir katk denemesi
- I. Yeni afak.
Mftolu, Mustafa. Menemen Vakas, Risale Yay. s. 70.

Niyazi, Resneli. 1975. Hrriyet Kahraman Resneli Niyazi Beyin Anlar. stanbul
1975: 109.

Niyazi Beyin Anlar (1975): 171.

Noyan, Bedri Dedebaba. 1995. Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi, Cezbi Abdal / 17.
Yzyl stinsah: Ali Rza Kadimi Baba.
Noyan, Bedri. 1976. Demir Baba Vilayetnamesi, 1976, s. 301.
Faruk Arslan
391
Noyan, Bedri. 1990. Trk Milli Kltrnde ve Kurtulu Savanda Bektailer, 52, 53,
Belge no: 2, Ankara 1990.

Noyan, Bedri. 1990. Trk Milli Kltrnde ve Kurtulu Savanda Bektailer, s. 22,
Ankara 1990.

Noyan, a.g.e., 28.

Noyan, a.g.e., 27.

Pakaln, M. Zeki. 1971. Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, stanbul 1971,
C. II, s. 766-769.

Ramazanolu 1984; Ko 1989; Tanrkulu 1989; Ate 1990; Diner 1990; Kutlu 1991.
Ramazanolu, Mustafa. 1984. Hakiki Aleviler Mslmandr. stanbul: Gm
Basmevi 1984.
Our, Yldray. 2009. 1 numara bir emekli kahvehanesi. Taraf. 18.01.2009.

Ocak, Ahmet Yaar. 1996. Babailer syan, Alevliin Tarihsel Altyaps Yahut
Anadoluda.

Ocak, Ahmet Yaar. 1996. slam-Trk Heterodoksisinin Teekkl, stanbul, Dergh
Yaynlar, 1996, ss.80-81.

Ocak, Ahmet Yaar. 1990, 1991. "Alevilik ve Bektailik Hakknda Son Yaynlar
zerinde (1990) Genel Bir Bak ve Baz Gerekler-I / II." Tarih ve Toplum, xv
(1991a) 91: 20-25; xv (1991) 92: 51-56.
Ocak, Ahmet Yaar. 1993. "Trkiye'de Aleviliin Sosyo-Kltrel Problemleri zerine
Bir Yaklam Denemesi ve Baz Dnceler." Cem, 31 (1993): 19-22.
Ocak, Ahmet Yaar. 1994. "Alevilik Problemi ve Trkiye." Cem, 42 (1994): 10-12.
Ocak, Ahmet Yaar. 1998. "Alevii Nasl Anlamal?" Kpr, 62 (1998): 61-63.
Ouz, Burhan. 1990. "Anadolu Aleviliinin Kkenleri." C.ener (Ed.), Alevilik
zerine Ne Dediler. stanbul: Ant 1990: 266-308.
Odyakmaz, A. Nevzad. 2006. Bektailik, Mevlevilik, Masonluk. Nisan 2006.
ksz, Adnan. 2008. Dinazorlarn barts mektubu ve Encmen-i Dani. Cafe
Siyaset. 19.02.2008.
z, Baki. 2006. Kurtulu Savanda Alevi Bektailer, s.12 vd.

ztuna, Ylmaz. 1978. Byk Trkiye Tarihi, C. 10, s. 367-370, stanbul 1978.

Sabah. 'Encmen-i Dani yarenler topluluu'. 16.01.2009.
Faruk Arslan
392
Sarolu Blent, Ohan, ehriban. 2008. Cemevlerine ibadethane yolu. Hrriyet.
13.11.2008.

Sner, Ali. 1990. Hac Bekta Veli, s. 13, Ankara 1990.

Sezgin, Abdlkadir Sezgin. 1996. Trkiyede Alevilik-Bektailik zerine Sosyolojik
bir Aratrma, stanbul 1996; Hac Bekta Veli ve Bektailik, 1995 stanbul, Alevilik
Deyince, stanbul 1996.

Sezgin, Abdlkadir Sezgin.1998. Osmanl ve Cumhuriyetin kuruluunda Bektailer.
Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi 5. SAYI - Bahar 1998 Gazi niversitesi Trk
Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi.

Sezgin, Abdlkadir. 1991. Hac Bekta Veli ve Bektailik. stanbul: Sezgin Neriyat
1991.
Szengil, Tark Mmtaz 1992. Tarih Boyunca Alevilik. stanbul: zm 1992.

Sezgin, Abdlkadir. 1997. Sivas, Atatrk Kltr Merkezinde verdii konferans. 09
Mart 1997.

Sevimay. Devrim. Velisoy: smlam slam iidir. Milliyet. 06.01.2009.
Soyyer, Ylmaz. 1996. Sosyolojik Adan Alevi Bektai Gelenei. stanbul: Seyran
Kitap 1996.

Soyyer, A. Ylmaz. 2008. Bektailik ve Masonluk. Haber Akademi. 2 Eyll 2008.

Solgun, Cafer. 2008. Alevilerin Kemalizm'le mtihan. Hayy Yaynlar. 2008.

ahin, Teoman. 2008. Bektailiin Be Yz. Alevisesi.com. 03.08.2008.

iman, Cengiz. 2006. Gonca- Edebten ki Sz, Tarih Toplum, cilt 38, say 223,
Temmuz.

ener Cemal. 1989. Alevilik Olay- Yn Yaynlar- 1989.
ener, Cemal. Ayn eser, s.14.
ener, Cemal. ayn eser, s. 98.
ener,Cemal. ayn eser, s. 99.
ener, Cemal. ayn eser, s. 59.
ener, Cemal. ayn eser, s. 60-61.
ener, Cemal. ayn eser, s. 64-65.
Faruk Arslan
393
ener, Cemal. ayn eser, s. 78.

eyyat, Mehmet. Tarikat-i Aliyye-i Bektaiye, 1338-1340 stanbul. Tercme Yrd.
Do. Dr. Ahmet Grta. Trkiye Diyanet Vakf yaynlar.
Temren, Belks. 1995. Bektailiin Eitsel ve Kltrel Boyutu. Ankara: Kltr
Bakanl 1995.
Temren, Belks. 1997. "Trk'e ve Trk Kltrne Sahip kan Lider Hac Bekta
Veli." Kadri Eroan Hac Bekta Veli Armaan. Ankara: Gazi niversitesi Trk
Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi, 1997: 101-106.
Tekizolu, Selahattin. 2006. Trkiye Alevilii, Alevilerde Liderlik ve Kavram Sorunu.
Kiisel web sayfa.10.12.2006.
Tunaya, Tark Zafer Tunaya.1984. Trkiyede Siyasal Partiler stanbul 1984, C. I: 21
vd.; C: III (1989): 15, 321 vd.; Kabasakal (1991): 35 vd.
Tozkoparan, brahim. 2008. Asrdan Cumhuriye Alevi Bektai Misyonu. Milli Gazete.
Tarikat gerei .2006. Yaz Dizisi. Tercuman gazetesi. 9.10.2006.
Tokay, Murat. 2008. Alevilerin sorunu hkmetle deil 'rejimle'. Zaman Gazetesi.
23.11.2008.
Trkdoan, Orhan.2004. Alevi ve Bektai Kimlii. Tima Yaynlar. 2004.

Ulusoy, Celalettin. 1986. Hnkar Hac Bekta- Veli ve Alevi Bektai Yolu,
Hacbekta 1986.

Yakn Tarih Ans. Vakit Yay. cilt I s. 57.

Yldrm, Ali. 2006. Cumhuriyet ve Aleviler.

Yaln, Alemdar; Ylmaz Hac. Kargn Trkmenlerin Menei. Tarih dergisi.
25.05.2008

Yaman, Ali. 1998. Alisiz Alevilik Olur mu?, (Ortak Kitap): Ali AKTA, Nasuh
BARIN, Hseyin BAL, lhan Cem ERSEVEN, Sadk GKSU, Burhan KOCADA,
Murat KK, smail ONARLI, Baki Z, Cemal ENER, Ali YAMAN, Rza
ZELYUT, stanbul, Ant Yaynlar, 1998.

Yaman, Ali. 1996. Alevilikte Dedelik Kurumu ve levleri, Yksek Lisans Tezi, ..
Sosyal Bilimler Enstits, Siyasi Tarih Blm, 1996.

Yaln, Soner. 2006. Beyaz Mslmanlar Byk Srr Efendi 2,Doan Kitap
Haziran 2006.

Yksel zemre, Ahmet. 2005. Masonluun Kkeni. 17 Ocak 2005.

Faruk Arslan
394
Yrekli, Mustafa. 2008. Atatrk Masonik kuatmay nasl yard? Haber 7. 12.10.2008.

Yksek, Mfit. 2002. Bektalik ve Mehmet Ali Hilmi Dedebaba, stanbul, 2002,
s.221-222.

Yksel; a.g.e., s.198-200.

Yksel; a.g.e., s.153.
Velayetname-i Seyyid Ali Sultan, Cezbi Abdal, Cebeci l Halk Ktphanesi No: 1189.
Velayetname-i Hnkar Hac Bekta Veli El Horasani, tarihsiz el yazmas, istinsah
tarihi 1219, Diyanet leri Bakanl Ktphanesi No: 714.

Zeybek, Namk Kemal. 2008. Hoca Ahmet Yesevi ve izbasarlarnda hogr. Radikal
gazetesi. 3.12.2008.
Zileli, mit. 2008. hanetin Ad Dersim!. Cumhuriyet. 21 Kasm 2008.







Faruk Arslan
395








Faruk Arslan




Faruk Arslan
396
[Faruk Arslan]
12 Nisan 1969'de Ankara'da dodu. Aslen orumludur. 3 yllk GATA Salk
Astsubay Hazrlama Okulu'ndan mezun oldu. Azerbaycan niversitesi Uluslararas
likiler Blmn bitirdi. Hazar'n Stats konusunda tez yazarak 1997'de
Uluslararas Hukuku unvann kazand. Kanadada Centennial College'den 2008de
Sosyal Toplumcu diplomasyla mezun oldu. Torontoda York niversitesinde
Sosyoloji blmnde itim grd..
Arslan, Karaba, eenistan ve Abhazya savalarn yakndan takip etti. Hazar'n
enerji rezervleri ile ilgili yazd 3 binden fazla haber ve makale Trk ve yabanc
basnda yaymland. Azerbaycan Zaman gazetesinde muhabirlik, haber mdrl ve
ke yazarl yapt. CHA Azerbaycan temsilciliini 3 yl yrtt. 2 yl sresince
Trkiye'de yaymlanan Zaman gazetesinde Bak Mektubu adl keyi yazd.
Azerbaycan'da yaymlanan ilk ocuk gazetesi Tomurcuk'un kurucularndan oldu.
Zaman gazetesinde 2000 yl sonuna kadar Ankara'da diplomasi, d politika ve enerji
muhabirliini yrtt. 14 lkede baslan Zaman gazetesine ynelik zel aratrma
dosyalar hazrlad. Trk dnyas zel muhabirlii yapt. Azerbaycan Gazeteciler
Cemiyeti, Ankara Diplomasi Muhabirleri Dernei ve Kanada Etnik Gazeteciler
Dernei yesidir.
2000-2001de Kanadada Zaman gazetesi temsilcilii grevini stlenirken, Toronto
muhabiri olarak alt. Kanada Trklerinin posta ile dalan cretsiz haber dergisi
Sunrise' kurdu ve bir yl boyunca editrln stlendi. 1998-2004 periyodunda Ali
Alperen mahlasyla srasyla Gndz, Muhalif, Gelecek gazetesi, Hr Gelecek
gazetelerinde ve 2009,dan beri Milli Ocakta ke yazs yazd. 2004 ylnda
Metafizik Magazin dergisinde yazlar yaymland. 2004den beri Kanadada be bin
tirajla yaymlanan ve cretsiz datlan Canada Trkte, 2006dan beri ke yazs
yazyor. 2000den beri ise, internet medyasnda aralksz ke yazlaryla haberciliini
srdryor. Evli ve iki ocuk babas olan Arslan, Kanada ve Trkiye vatanda olarak
Kanadada gazetecilik yaamna devam ediyor. Arslan, iyi derecede ngilizce,
Almanca ve Azerbaycan Trkesi biliyor.

Yaymlanm Eserleri:
Matrixin 11 Eyll Kurgusu
Hazarn Kurtlar Vadisi: Petrol mparatorluunda G Savalar
Net Krlma: Evenjelik Harbin Kurgusu
Petrol Satranc
Kanadaya Gelmenin Yollar-Kurtar Bizi Kanada
Mesihin Hzr Barnaba: Hristiyanln Gizli Tarihi
Kemirde Hz. sa Efsanesi
September 11 Fiction of Matrix
Vadinin ifresi zlyor
Kurtlar Vadisi Fenomeni
Karakutu Ergenekonun Karanlk smi: Tuncay Gney
Mason Bektailer
Faruk Arslan
397




indekiler

Giri ............................................................................................... 400
Mason Bektailik ve Hac Bekta Aydnl ............................ 400
Birinci Blm ............................................................................... 417
GEREK BEKTA MASON OLMAZ ..................................... 417
kinci Blm ................................................................................. 433
BEKTALERDE POSTNN LDERLK ANLAMAZLII
........................................................................................................ 433
nc Blm ............................................................................. 443
BEKTALER BLNYOR..................................................... 443
Drdnc Blm ......................................................................... 467
RGTSEL ETNK VE DN YAPI .......................................... 467
Beinci Blm .............................................................................. 483
HOCA AHMET YESEV VE BEKTALK .............................. 483
Altnc Blm ............................................................................... 501
BEKTALN BE YZ ....................................................... 501
Yedinci Blm .............................................................................. 531
BEKTALK MTLER ............................................................... 531
Faruk Arslan
398
Sekizinci Blm ........................................................................... 563
OSMANLIDA MASONLUK VE BEKTALK ...................... 563
Dokuzuncu Blm ...................................................................... 585
SABATAYCILAR VE MASON BEKTALERN LKLER585
Onuncu Blm ............................................................................. 603
MASON BEKTA DERN DEVLET ....................................... 603
On Birinci Blm ......................................................................... 625
RUDOLF VON SEBOTTENDORFF VE ZYA GKALP ...... 625
On kinci Blm ........................................................................... 641
MASON BEKTALERN EHTLK TEKKES ...................... 641
On nc Blm ....................................................................... 649
MASON BEKTALER VE HURUFLK ................................. 649
On Drdnc Blm .................................................................. 669
ATATRK, MASON BEKTA MYD? .................................. 669
On Beinci Blm ........................................................................ 685
ATATRK MASON BEKTALER M LDRD? ......... 685
On Altnc Blm ......................................................................... 715
DERSMDE NE OLDU? ............................................................ 715
On Yedinci Blm ....................................................................... 739
ENCMEN- DAN TARKATI .............................................. 739
On Sekizinci Blm ..................................................................... 766
Faruk Arslan
399
HACI BEKTA AYDINLII ...................................................... 766
Kaynaka ...................................................................................... 780
Tantm ............................................ Error! Bookmark not defined.






















Faruk Arslan
400
Giri
Mason Bektailik ve Hac Bekta
Aydnl
Almanyann Berlin kentinde Cem Evini 1 Ekim 2000de
ziyaretimden sonra kafamda bu kitab yazma fikri olutu.
Sabahn ilk saatlerinde bir okurun benle grmek
istediini santral operatrmz Tuncay sylediinde,
'hemen bala' dedim. Okurlarla grmeye, eletirilerini,
elbette iltifatlarn duymaya baylrm. Almanya
hkmetinin resmi davetlisi olarak gittiim 'Almanya'da
G, ltica ve Alman Hukuk Devleti' konulu, bir haftalk
Almanya gezimden yeni dnmtm, tarih 3 Ekim 2000'i
gsteriyordu, saat 9.00 sularyd. Ahizenin ucundaki ses
ok kibard. Kendisini eski bir MT mensubu olarak
tantt ve hayretle sordu:
Gerekten Faruk Arslan ile mi gryorum?
Evet deyince, 'aknlm maruz grn, siz bir ezberi
haberinizle bugn bozdunuz, sizi tebrik etmek iin
aradm.' dedi. Ne yaptmn farknda bile deildim.
Yal bir eski brokrat olduu izlenimi veren ses,
kendisinin MT'de yllarca Alevilerden sorumlu masada
altn, 'Aleviler nasl altya sekize bler, birbirine
drrde yle ynetiriz' diye politikalar yazdklarn ve
hayata geirdiklerini dile getirdi. altm Zaman
gazetesi Snnileri temsil ettii iin Alevilere dman
olmalyd, haklarn asla savunmamal, hep ayrmclk
kokan haberler retmeliydi. Hep byle gideceini
ngrmlerdi.
Faruk Arslan
401
'Bunun yanl olduunu bilsemde, stlerimizin verdii
grevleri yerine getirdik ve Alevileri lkenin bana bela
olmasnlar, glenmesinler diye bldk' diye z eletiri
yapt okurum. Uzun konutuk, bu haberlere devam
etmemi, Trkiye'nin kaderinin bir gn deieceini,
Alevisiyle Snnisiyle, Trkyle Krdyle, laikiyle
antilaikiyle karde olduunu anlayaca temennisinde
bulundu. Bu ayrmcl kimlerin planladn merak ettim
ve peine dmeye karar verdim.
Kamplama, kutuplama, ayrtrma, tekiletirme sona
erecek ve lkemiz yeniden Tek Yrek ve Tek Trkiye
olacak diye o gn byk bir nee ile ie baladm. Peki bu
haber gazeteye nasl girmiti?
Alman yetkililer, Berlin gezimiz srasnda, bizi Kilise'den
Cem evine dntrlen mekana gtrmt. Berlin'de
faaliyet gsteren Anadolu Alevileri Kltr Dernei ve
Bakan Metin Kk 5 kiiden oluan gazeteci ekibini
ok iyi karlamt. lerinde sadece ben rportaj yapmak
istedim. Alevilerin Almanya modelini ve Trkiye'nin ihlal
ettii haklarn, mcadelelerini, hakszlklarn anlatan
Kk, hangi gazeteden olduumu grme sonras
kartvisitlerimizi dei toku yapnca anlad.
Birden ayaa frlad, yz deiti, kzard, bozard: Ne!
Ben imdi 'dinci', 'Alevi dman' bir gazeteye mi mlakat
verdim diye kkredi. Yaftalyord. Alman rehberimiz,
kendisini zor yattrd. Yzme nefretle, dmanca bakt
ve 'altn gazete bu mlakat asla yaynlamaz, siz hi
bir zaman bizi savunmadnz, savunmazsnzda' dedi.
nyarglyd. Bir takm elbisesine bahse girelim mi?
diye neride bulundum. Kabul etti. Cem Evi'nden
ayrlrken elimi skmad.
Faruk Arslan
402
Haber gazeteye ertesi gn 'Aleviler AB'ye gveniyor'
balyla D Haberlere yarm sayfa, sayfa maneti ve 1.
sayfadan anonslu fotorafmla birlikte girdi. Haberi
Almanya'dan gndermi ve telefonda D Haberler Gece
Sorumlusu Yakup alvarc'ya girdiim bahisten
bahsetmitim. Zaman'n snrlarn zorlayan bir
gazeteciydim, byle haberleri gazeteye sokmann en iyi
yolu gece servisiydi. Boazii mezunu bir aydn olan ve
Zaman'n misyonunu bilen Yakup, tm sorumluluu
zerine alarak haberi girdi. Sa kesimler, henz diyalog
almalarna balamam, Alevi almn yapmamt.
Alevi alm artk zaruridir. O gnlerde sadece
Cumhuriyet gazetesine yakt sanlan bir haberdi.
Bugn dahi halen tartlan Alevi haklarndan ve
taleplerinden radikal bir biimde yle bahsediyordu:

nan hrriyeti dorultusunda eit ve adil muamele talebi
ile uzun soluklu bir eylem plan hazrlayan Aleviler,
bugne kadar verilmediini savunduklar haklarn
alabilmek iin AB'nin Ankara ile oturaca pazarla
gveniyor. Almanya'da 92 dernekten oluan Turgut ker
bakanlndaki Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu ile
Berlin'de faaliyet gsteren bin 200 yeli Anadolu
Alevileri Kltr Dernei, AB tarafndan Ankara'nn
nne konulmas beklenen bir Almanya modeli ortaya
kard. Berlin'de 40 bin Alevi Trk vatandana din
eitimi verme yetkisini alan Dernek Bakan Metin
Kk, Berlin'de elde ettikleri hrriyetle ekillenecek
yeni modelin Trkiye iinde model olacan syledi.
Kk, Aleviliin slam dininin Batni bir yorumu
olduunu Almanlarn benimsediini bildirdi. Babakan
Blent Ecevit'in ve bugne kadar siyasi partilerin
Faruk Arslan
403
Alevilere verdikleri szleri tutmadn ifade eden Metin
Kk, hkmet ve parlamantonun duyarszln
srdrmesi halinde nce Trkiye'de davalar alacan,
sonu alnmamas halinde daha sonra Avrupa nsan
Haklar Mahkemesi'ne gidilerek inan hrriyetlerine
ynelik haklarn alnacan savundu. Alman
Dantay'nn kendilerini bir dini cemaat olarak kabul
ederek din eitimi verme yetkisi verdiini hatrlatan
Kk, verilen yetkinin alnamayacan ve basklarla
yozlatrlamayacan belirtti. Kk, "1949 Alman
anayasasnn 23. maddesine gre dini kurumlar ders
verebiliyor. Berlin ve Werder Bremen'de 1948'deki eski
anayasa da geerli olduu iin bu yetki kolay alnyor.
Hamburg'da farkl olarak yetki kiliselerde. Ancak tolerans
gstererek mevcut mfredat iinde ders verilmesine izin
veriyorlar. Berlin modelinde ise kendi mfredatmz
oluturarak hukuken elimizden alnamayacak bir hrriyet
elde ettik. Sunduumuz kltrel projelere gre devletden
maddi destekde alyoruz. " dedi. 2001'de balayacaklar,
semeli Alevi din dersi mfredat ile ilgili ev devlerini
altklarn, hazrladklar mfredatn Alman bakanlk
komisyonu tarafndan uygun bulunduunu ileri sren
Kk, " Snnilere din eitimi verme yetkisi alan slam
Federasyonu ve dier cemaatlerle ortak bir mfredat
kabul etmemiz mmkn deil. Bunun iin yasalar
deimeli." diye konutu. Din dersini Trkiye'deki
yntemle deil bilimsel, pedagojik olarak vereceklerine
deinen Kk, sadece Trkiye'den deil Balkanlardan
gelen Alevi ocuklarnnda bu eitimden yararlanacan
syledi.
AB'de kltrler ve dinler kaynarken, Alevi toplumuna
haklar verilirken asrlardr yaadklar Anadolu'da inan
Faruk Arslan
404
hrriyetlerinden yoksun braklmalarn sert bir dille
eletiren Kk, Tekke ve zaviyeler kanununa gre
1925'den beri Hac Bekta Veli'nin trbesinin mze ve
yasakl blge olarak kullandrlmasnn inan hrriyeti ile
rtmediini ne srd. Diyanet leri btesinden
Alevilere pay verilmesini neren Kk, nemli olan
Alevilerin AB yolunda iken Trkiye'deki hak ve
hrriyetlerini almalar olduunu vurgulad. Trkiye'ye
giden AB'li diplomatlarn ve Alman politikaclarn
Trkiye'yi kendilerinden sorduklarn iddia eden Kk,
ekim aynda aklanacak AB'nin Trkiye lerleme 2000
raporunda Alevilerle ilgili blmnde yer alacan
kaydetti.
Her yl ABnin hazrlad raporlarda Krtlerden sonra
artk Alevilere de geni yer ayrlyor.
Metin Kk'ten halen bir takm elbise alacam var.
Alevilii slam'dan ayrarak ayr bir din haline getirmeye
alan baz i ve d fitne odaklar, 7 milyonu akn Alevi
vatandamz tahrik etmeye hazrlanyordu. Bu haberi
sansrsz yazdm. 8 yldr ayn noktadayz. Almanya
stihbarat, Alevilerimizi ynlendirirken, Ankara
seyrediyor. Alevi Bektai Federasyonu Bakan Ali
Balkza gre, lkemizde 20 milyon, Devlet Bakan Said
Yazcoluna gre 7 milyon Alevi yayor. Geen sre
iinde Alevilere haklar verilmedi. Bunu istismar eden
Almanya'da Alevi dernekleri ats altnda birletiren
Turgut ker bakanlndaki Almanya Alevi Birlikleri
Federasyonu, 22 Temmuz 2007 seimi ncesi katldklar
Cumhuriyet mitingleri ve 9 Kasm 2008 Alevi
mitinginde, hkmeti ypratmaya ynelik derin devlet
Ergenekon'un Psikolojik Sava oyunu sahnedeydi.
Almanyada Almanca verilen Alevi derslerinde Aleviliin
Faruk Arslan
405
slamdan ayr bir din gibi empoze edilmesi nedeniyle
gurbetdeki Trkler, ana akm temsil den Trklerden
keskin bir biimde ayrld. Alman stihbaratnn istediide
buydu. Kendi kltrel zenginliimizi inkar ettiimiz iin
Almanlar, bamza orap ryor. Seyredenler
kaybediyor.
Bu durumun farknda olan Zaman Gazetesi Genel Yayn
Ynetmeni Ekrem Dumanl ve Yeni afak Gazetesi Ke
Yazar Fehmi Koru, defalarca Alevilere sz konusu
haklar hkmetin sunmas iin Babakan Recep Tayyip
Erdoan'a tavsiyeler yazdlar. 2008in son aylarnda
herkes bir neri getirmeye, her kafadan bir ses kmaya
balad. Alevilere gemite irkince 'Mum Snd'
yaktrmalar yapanlara, byle bir uygulamann
Alevilikle olmadn akil Snniler savundu. Cem
Evlerinin Cami'nin yannda almasnda bir saknca
olmad gr bir sesle vurguland ve baka bir ezber daha
bozuldu. Tarikatlar ibadetini Osmanlda tekke ve
zaviyede yapard, camiye gitmeleri mecbur deildi. Cem
Evide nereden kt diyenler tarihi bilmiyor. Bu tabir
2005 ylnda Trk diline girdi. Tekkeler kapal olduu
iin yeni isim bulundu, yasak delindi.

Cumhuriyet ncesi ve tarikatlar kapatlncaya kadar, Hac
Bekta Veli tarikatna girmi kylye Kzlba veya
Alevi, ehirliye ise Bektai denilirdi. Mason Bektailer
elit Bektailii savundu, Anadolu Aleviliinden
kendilerini ayr grdler. Osmanl ve Trkiyede d
istihbaratlara alan casus ve ajanlarn pek ounun
Bektai kimlii kullanmas ve mason olmas tesadf
deildir. Masonik Bektai yapnn gemite kulland
ttihat ve Terakki gelenei etelerle, Ergenekon ile
Faruk Arslan
406
bugnde yayor, bu gerek yadsnamaz. Bu bak amz
bir komplo deil, tersine bir komplonun deifrasyonunu
salayacaktr.
Osmanl ve Trkiye'yi neredeyse 170 yldr Mason
Bektailik, gizli kurduklar derin rgtler veya aktan
iktidarlar ele geirerek, satn alarak ynetiyor.
Trkiye'nin ad bir trl konamayan derin kimlik sorunu,
tabusu budur. Mason Bektailer, Bektailii ve Alevilii
amalarna uygun defalarca dntrd, evirip evirip
kullandlar, yine kullanmaya hazrlanyorlar. Bat
modernizmini de ateizmide lkemize onlar getirdi.
Mason Bektailerin koordinesinde, Aleviler/Bektailer
arasnda taban oluturmak isteyen ar sola mensup terr
rgtleri ve etnik blc terr rgtleri, Alevilii ve
Alevileri savunuyor grnerek kendi siyasi ve ideolojik
anlaylarn Alevilik/Bektailik olarak sunmaya alyor,
yurt iinde ve dnda bu maksatla yaynlar yapyorlar.
Mason Bektailiki hi bir zaman mnafklk anlamnda
kullanmak istemiyoruz. Masonluu c gsterme
niyetinde deiliz. Sosyolojik bir olgu olarak ele alyoruz.
Tabularn ykamayan milletlerin nne yabanc
istihbaratlarn yerli ibirlikileri kullanarak engeller
kartmas kanlmazdr.

ok tartmal bir konuyu masaya yatryoruz. Son 150
yldr Bektailik, Mevlevilik ve Melamilik arasna karan
masonlar, zellikle Alevi Bektailii derinden etkilediler.
1908 ile 1918 arasnda Osmanl mparatorluunu idare
eden ttihat ve Terakki Partisinin hemen hemen tm
mensuplar masondu denir, ancak nedense Bektai
kimlikleri sylenmez. Osmanlda Bektailerin
Faruk Arslan
407
masonlarla iie gemeye balad dnemi ve
Cumhuriyet dnemini sorgulayacaz.
Mason Bektailik ve Geleneksel Bektailik arasnda
sava, Babagan Bektailerinin en nl mritlerinden
merhum halife baba Turgut Kocann, son dedebaba
Bedri Noyan'dan yirmi gn nce, 15 Ekim 1997'de vefat
etmesiyle balad. Koca'ya gre, gerek Bektai mason
olamaz, nk Dedebabann Bir damarda iki kan olmaz
sz mnevver Bektalerin ortak bak asdr.
Bektailik postunu Koca ve Noyan'n aniden lm
zerine 12 Aralk 1997de seimde ele geirmek iin
mcadele eden 33. Dereceden Mason lhami Teoman
Greye ve pek ok masona gre, Masonluk ile Bektailik
kardetir. Gerekten yle midir?
Bu iki kritik lmn ardndan yaplan seimde Baba
Haydar lmezin Mason olan Dedebaba olamaz
bakaldrs nedeniyle Teoman Gre, seimde Postniini
Haydar Ercana kaptrd, ama iine sindiremedi. Bunun
iin 1998'de Ankara darbesiyle mason olmayan kendi
ekibinden Mustafa Ekeyi zorla Posniin yaptrd. kilik
kartan bu giriimde herey vard: masonlar ve oyunlar,
Bektai-mason srtmesi, edeperknn inenmesi,
adam ayartma, tarikat retisinin hilafna egoizmin,
fitnenin, parann zirve yapmas...

Gerektende gerek Bektailer mason olamaz m? "Btn
Ynleriyle Bektailik ve Alevilik" kitabnda nceki lider
Do Dr. Bedri Noyan Dedebaba, kendisine el veren Ali
Naci Baykal Dedebaba'dan "Bektailik alaturka
masonluk, masonluk alafranga Bektailiktir" tespitini
iitmiti. Bu tesbit gzacc. Masonluk eskiden
Bektailerde kanksanmazd. Tarikata g verirdi,
Faruk Arslan
408
Osmanly son 10 ylnda akca ve Trkiyeyi 85 yldr
gizliden bu gle Bektai kkenliler mason ola ola
ynettiler. Oysa imdi uzun yllardr ilk defa Geleneksel
Bektailer, masonlardan kurtulmaya abalyor. Artk
masonluk gurur duyulacak bir g merkezi olmaktan
kyor. Sabatayc tartmalarnn kasten bizzat Sabatayc
kkenli Bektailer tarafndan balatld fark edilmesede,
bu anlamsz g gsterisinin sahtelii artk fazlasyla
srtyor.
Yakndan tandm nl Rum Trkolog Kanadal Dimitri
Ktskse bakacak olursanz, koca Osmanl devleti bir
Rum ile Bektai imparatorluuydu. Trkiye
cumhuriyetini kuran kadronun tamam ya masondu, ya
Bektai idi veya mason Bektaiydi. Atatrk Bektai
veya mason yapma abalar sonusuz kalmtr.
Atatrkn mbadeleyle Sebatayclar Selanikten
getirildii bilinir, ama aslnda Balkan merepli mason
Bektai klann Trkiyeyi ynetmeleri iin transfer ettii
skalanr.
Mason Bektailer tarafndan zehirlenerek ldrlen
Atatrkn mason localarn kapattrd 1935 ylndan
itibaren hem mason hem de Bektailerden kurtulmaya
alt gizlenir. Do. Bedri Noyan Dedebaba`ya gre,
generallie kadar ykselmi Bektai subaylar bulunuyor.
Dediine gre, Atatrk de Bektaiydi; en yaknlarnda
tuttuklar arasnda da epey Bektai vard. Peki o halde
Mason Bektailer neden Atatrk' zehirleyip ldrdler?
Kimileri Atatrk' Sabataist ve Masonluk yesi bir bozuk
Bektai gsterip istismar etmeye alyor.

Sebatayclar, masonlukla Bektailii son 150 yldr
Hurufilikle Kabalay da iine katarak mezcetmekle
Faruk Arslan
409
kalmadlar, yeniden kurguladklar Bektailik ats
altnda ifte dini kimliklerini gizlediler. 1846da
Bektailiin yeniden uyan dnemi ile Masonluun
Osmanlda yayl dnemi az ok farklarla paralellik arz
ediyor. Bu yzden bir ksm Bektailerin Mason
olduklarna dair rivayetler bulunuyor. Hurufilik akmn
ve el kitab Cavidan' yakndan inceleyeceiz.

Mason Bektailer, namaz klmayan, iki ien Bektai
tipini pek sevdiler. Utanp sklmadan Osmanlnn
mayasn oluturan alperenleri, Hac Bekta Veliyi,
Yunus Emreyi, Ahi Evran, Taptuk Emreyi, Abdal
Musay, Ahi Evreni, emsi Tebriziyi, Kuran tanmaz,
ibadeti nemsemez, iret eden birer Batni dervi yaptlar.
Hac Bekta Veliyi Hoca Ahmet Yeseviden icazet alm
bir Horasan ereni yerine, en sapk Batni tarikat
smaillilerin mehur suikastclar gizli rgtnn reisi
Hasan Sabbaha mrid eyleyip bir smailli Daisi
saydlar. Yesevinin bir alpereni olan Hac Bektain
slam anlama ve yaama misyonu ile Mason
Bektailerin misyonu hi birbirine benzemiyor.

Gerek Tasavvufi ve Sufi yorumdan, Mslmanlktan
uzaklatrlan ve geni merepli hale getirilen Bektailii,
gya Snni slamn dman, Alevileri laikliin teminat,
CHPnin oy deposu yaptlar. Alisiz Alevilii icat
edip, Alevilii slam dna karma gayretleri, son
yllarda su yzne kt. Bir asrdr orduya, brokrasiye,
yargya yerletiler, Trk derin devletinin, istihbaratnn,
Ergenekonun gerek sahipleri oldular. Bu kadar gl
olduklar halde, neden Alevilerin sorunlarn zmek
istemediler sorusunu, kimse soramad. Oysa 85 yldr
Faruk Arslan
410
ekonomiyi bizzat ynettiler, siyaseti, medyay istedikleri
gibi ynlendirdiler.

170 yldr elit Bektailii kurarak, kendilerini dz Alevi
halktan ayrdlar, Alevilerin kimliklerini yaamalarna
izin vermediler. Tekke ve zaviyeleri, saltanat kaldrdlar,
zira gya Trkiye Cumhuriyeti bir Bektai
Cumhuriyetiydi. Halkla i ie bir erenlik yolu olan
Bektailik, asl hviyetinden hzla uzaklatrld. Brakn
Hz. Muhammedi (SAV) sevmeyi, gstermelik bile olsa
Hz. Aliyi sevmeyi dahi beceremediler. Bu kadar
yanllk yadrganyor. Alevileri devletin zerine sren ve
Alevi Snni ayrln krkleyen sahte Bektai
masonlarn, maskesini drmenin vakti geldi, geiyor.
Geleneksel Bektailik ile masonik Bektailik arasnda
bugn bir sava yaanyor.

Alevilik son zamanlarda daha yksek sesle konuulmaya
baland. AK Parti'nin Alevi alm, Alevi rgtlerin
oundan destek bulamasa da meseleyi gndeme tad.
Trkiye'nin bir Alevi sorunu olduuna inanyorum. Bu
sorunun baz boyutlarn Mason Bektailik bal altnda
inceleme tercihinde bulundum. Yoksa Alevi meselesi ile
ilgili ok sayda kitap var. Fakat hibiri son 170 ylda
'Mason Bektai'liin 'Geleneksel Bektailik' ve Alevilik
zerindeki etkisini, Alevilerin bugnk durumunu ve
gidiatn ele alma noktasndan hareket eden almalar
deil. Aleviler kendilerini sorgulamaya baladlar.
Bektailikten hele hele Mason Bektailiin uydurduu
alafaranga hurafelerle dolu Bektailikten kurtulup,
Alevilik kltrn temizleyip aslna dndrmek iin
almalar yaplyor.
Faruk Arslan
411

Alevi/Bektai slam anlay; slam iinde kendi ibadet,
inan kural ve kaidelerini, rtiellerini eitli kalplar
eklinde oluturmu, birbirinden eitli nedenlerle farkl
grnmlere sahip olsalar da cem, semah, dede, baba,
ocak, msahiplik, muharrem orucu, hzr vd. ok nemli
ibadet uygulamalarnda ciddi sistemler gelitirmi, Kuran
gibi, Buyruk gibi, ulu ozanlarn ve dnrlerin grleri,
szleri, iirleri, deyileri gibi belli kaynaklar kendilerine
rehber edinmi, bu sistemlerle yaamlarn srdrm bir
inan btnldr. Hz. Alisiz, Hz. Muhammedsiz,
Kuransz bir Alevi/Bektai slam anlay dnlemez.
Hz. Hseyinsiz, Kerbelasz, Muharremsiz, Ehlibeytsiz
bir Alevilik/Bektailik dnlemez.
Aleviler, kimlik bunalmlar iinde kendini hala ifade
edebilme rahatlna kavuamad iin herkes kendi
Aleviliini/Bektailiini yaratyor. Peki Bektailerin,
Alevilerin ou neden solcu Kemalist'tir veya kendilerini
Kemalist olarak tanmlyorlar? ok sayda Alevi kurumu,
Cemevi, cemevi ve kltr derneklerinin yneticileri var.
Bunlarn birou Kemalist. Mason Bektailik,
1960'lardan beri Bektai ve Alevi toplumu ierisinde de
kayda deer bir ounluun kendisini Atatrk ya da
Kemalist olarak tarif etmeye zorluyor. Atatrk' Bektai
gsteriyorlar. Cumhuriyet dneminde hi bir haklar
verilmedii halde Alevilerin Atatrk', bir Mehdi, bir
tabu olarak grmesi salanm durumda.

Dersimli bir Alevi olan Yzleme Dernei Bakan Cafer
Solgun, 'Alevilerin Kemalizm'le mtihan' adl kitabnda
u grleri savunuyor: Alevilerin Kemalistlii bir
takiyedir. Daha dorusu yle balamtr. Kemalizm'i
Faruk Arslan
412
yaymaya alan; Cumhuriyet mitinglerinden Alevilerin
darbe ars yaplan mitinglerde boy gstermesi iin
canla bala alan kiilerdir. Alevilerin eriat tehlikesine
kar darbe ars yaplan etkinliklerde bulunmalar ok
utan verici bir eydir.

AKP bir iktidar partisidir. Eletirilecektir. Fakat
Alevilerin sorunu AKP ile beraber ortaya kmamtr.
Alevilerin sorunlar u veya bu siyasi partiyle deil,
dorudan rejimledir. Avrupa'daki baz Alevi dernekleri
Ali'siz Alevilik'i gndeme sokmaya alyor.

Alevilerin taleplerini daha fazla grmezden gelmeye
devam edersek u fikirler ya da u hareketler boy
gstermeye balar. Belki de bugn taraftar bulamayan o
grler taraftar bulmaya balayacaktr. Avrupa'daki baz
Alevi dernekleri Almanya stihbarat ile ibirlii yaparak
Alevilerin bir aznlk olarak kabul edilmesi ynnde
alma yrtyorlar. ok ak sylemek gerekir; bu aba
ve almann en byk amac belki de yegne amac, o
derneklerin milyonlarca Euro olarak ifade edilen
fonlardan yararlanmasnn mmkn hale gelmesidir.
Alevi talepleri ne kadar normal karlanrsa toplumsal
nyarglar aabilir ve gerek manada kardelik bilincini
yerletirebilirsek bu tr marjinal abalar etkisiz
kalacaktr.

Sorunun zm iin atlacak en byk adm, Alevi
toplumunun zerinde ortaklat taleplerin
karlanmasdr. Diyanet leri'nin kaldrlmas,
Cemevlerinin ibadethane olarak kabul edilmesi ve
zorunlu din derslerinin zorunlu olmaktan karlmas gibi
Faruk Arslan
413
konular halen skntl madde balklar. Bunun yan sra
Sivas ve Mara katliam ile ilgili dosyalarn almas,
davalarn yeniden grlmesi gerekiyor. Eer devletin
birimlerinin mdahil olduu olaylar resmen kantlanrsa
Alevi toplumundan zr dilenmesi elzemdir. Elbette ki
bunlar ok kolay gerekleecek eyler deil. 2009 ve
2010 ylnda yaplan 7 Alevi altay sorunun
zmnn sanld kadar kolay olmadn ortaya
koydu. Alevilerin talepleri ok eitliydi, ortak bir
deklarasyona ulamak iin daha fazla empati
yaplmalyd. Alevilerin beklentilerine cevap
verilememitir.

1937 ve 1938'de Dersimde ne olduuna vereceimiz
doru cevap, bence zr devletimizi belki de Tuncelili
Krt Alevi vatandalarmzla bartracaktr. Elbette,
hangi Bektailik ve Alevilik geleneksel ve gerektir
sorusuna bu kitabn cevap vermesi mmkn deildir. Bu
alanda saha almalar yaplmaldr. Trkiyede yeni bir
dnm yaanyor. Yeni bir muhafazakar sermaye ve
snf ortaya kyor ve Beyaz Trkler de
diyebileceimiz eski elit Mason Alevi Bektailer gcn
kaybediyor. Eski elitin paras olan Sabatayc
kkenlilerin rolleri nemsizleiyor. Gerek Aleviler
haklarn aramaya, bastrlm kimliklerini bulmaya
alyor. Mason Bektailerin ynetimindeki derin
devletimizin oyunlarna gelerek heba ettiimiz 170 yl
artk tamir etmeliyiz. Trkiyede kanm her sorunun
altndan Mason Bektailer kyor. Gerek Aleviliin
ortaya kmas ilerine gelmiyor.

Faruk Arslan
414
Bu kitapda grlerine yer verdiimiz merhum evki
Koca, Bektailiin masonluktan arndrlarak 1876dan
nceki haline dndrlmesini arzuluyordu. Bektailerin
mason olmasna karyd. evki Koca, kadim Balm
Sultan Erkannn yaatlmas gerektiini savunuyordu.
Bu nedenle, evlenmemeyi esas alan mcerret erkan ile
nasip aldn belirten Koca, Trkiyede Cumhuriyet
sonras bu gelenei hayata geiren belki de ilk Bektai
olduunu belirtiyordu. Koca, Bektai geleneine uygun,
dnsel yapsna uygun bir deiime evet derken, bu
deiimin Hac Bekta Veli ile Ahmed Yesevi ile gelen
kltre, kklerine o ulu nara uygun ve evrensel alm
olan bir deiim olmasn savunuyordu. Koca, Siyasal
iktidarla ilikilerinde daima sivil bir kimlik. Ama laiklie,
cumhuriyete, demokrasiye, niter yapya kar bir kamp
deil. Devletin resmi formatnn karsnda kltrel bir
rekabetin srdrlmesinden yana bir kimlik olmal.
grndeydi. (Kk, 2000). evki Kocann, u
tespitini unutmayalm: Bilinenlerin aksine Kadim
Bektailik temelinde bir Yesevi postulat olarak Ehl-i
Snnet Vel Cemaat bir konsept bulunuyor. (Koca,
2003). Bektailikte reformun Kanuni devrine Balm
Sultan ve Sersem Ali Baba dnemindeki haline
dndrlmesi fikrine katlyorum. Koca nn dnya
dedebabal eskisi gibi Trkiye de olmal gr, vizyon
sahibi olmann gereidir. Dnya Bektailerinin tekrar
Trkiye den ynetilmesi halinde bu tarikatn yeniden
slam a hizmet etmesi muhtemeldir. Bu kitapda asla
Bektailii ktlemek, karalamak niyetinde deiliz.
Gerek Bektailiin zlemi iindeyiz.

Faruk Arslan
415
Mason Bektailer, geleneksel Bektailer ve Aleviler
arasndaki farklar eskiden gremiyordum. Perde
gzmden 10 ylda kalkt. Bektailiin masonluk
tarafndan ele geirildiini pek oumuz halen farknda
deil veya bunun ne denli nemli olduunu
kavrayamyor. Derin devletin gerek sahiplerini
tanmadan kimse Trkiyenin geleceini planlayamaz.
Mason Bektailer, bu lkenin 170 yldr hakim gcdr,
derin devletlerinin gerek sahibidir. Alevi alm kolay
olmayacak. Hacbekta Anadolu Kltr Vakf, Trkiye ve
bugn Avrupa'daki 495 Alevi rgtn bnyesinde
barndran Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu ve
Alevi Bektai Federasyonu, Almanlarla dirsek temasnda
Ankaray zorlayacak gzkyor. AKPnin Alevisiz
Alilik peinde olduu savunuyorlar, kendiler inin Alisiz
Alevilik hatta slam d laik bir Alevilik peinde
olduklarn gizliyorlar. Mason Bektailere ve derin
devlete ramen Alevi alm yaplp yaplamayacan
greceiz.
Mason Bektailer ile Ergenekon ve krk kiiden oluan,
Danma Kurulu anlamna gelen Encmeni Daniin
ilikileri bugne kadar hep skaland. 1952den beri
Albay Ergenekon dnemi yaand, eskiden Ergenekonn
ad ktye kmamt. Albay Ergenekon lakabn veya
kod ismini kulland bilinen Alparslan Trke, Turgut
Sunalp ve Veli Kk, operasyonel birimleri ynetti. Asl
liderler, beyin takm ortada gzkmedi. Nihayet ok
nemli grevlerde bulunmu eski asker, politikac ve
diplomatlarn oluturduu bu Byk Devlet Jrisi
ortaya kt. On be gnde bir stanbulda, Moda Deniz
Kulbnde bir araya geliyor ve lke sorunlarn
tartyorlar. Encmeni Dani, kimilerine gre devlete
Faruk Arslan
416
rota izmeye alan gizli bir g oda, kimilerine gre
hkmetlere yn vermek isteyen bir teekkl, kimilerine
gre ise, asl derin devletin Akil Adamlar... Bazlarna
gore Dinazorlar Takm bazlarna gre htiyarlar
Heyeti
2004'den beri eski genelkurmay bakan, bir eski
babakan, bir eski meclis bakan, baz eski kuvvet
komutanlar ve orgeneraller, iki eski dileri bakan, baz
eski bakanlar, politikaclar ve emekli bykelilerden
oluan 40 kiilik bu st dzey heyeti, Encmeni Dani
Grubu veya bir yol olduu iin laik bir Tarikat olarak
adlandrabiliriz. Etkili yeni yeleriyle daha da glenen
Encmeni Dani'in tavr yeni almlarda ok
nemlidir. Ergenekon davasnn sonular Alevilern
kimliklerini bulmalaryla dorudan alakaldr.
Bedizzaman Said Nursi, Alevilerin slam iinde
ehli necat olabilecei itihatnda bulunarak asrlardr
sren ikilie son verdi. Nursi, Alevilii Siyasi ialk ve
Vilayet Yolu Alevilik olarak ikiye ayrd. Hz. Ali yi
sevenin peygamberimizi seveceini ve kelimei ehadeti
kabul edeceini varsayarak Alevilerin kurtulu zmresi
iinde saylmamas iin hibir neden olmadn savundu.
stadn at yolda Alevileri siyasi ialk olmamas
kaydyla ehli beytin kutsi devamclar kabul ediyoruz.
Bu kitap, Nisan 2009da Mason Bektailer adyla
Karakutu Yaynlar tarafndan baslan eserin yenilenmi
halidir. Yllardr beynimize sansr yaptmz, dile
getiremediimiz sorunun adn koyuyor.

Faruk Arslan
Toronto
26 Nisan 2011
Faruk Arslan
417

Birinci Blm
GEREK BEKTA MASON OLMAZ

Babagan Bektailerinin en nl mritlerinden merhum
halife baba Turgut Kocaya gre, gerek Bektai mason
olamaz, nk Dedebabann Bir damarda iki kan olmaz
sz mnevver Bektalerin ortak bak asdr.
Bektailik postunu 12 Aralk 1997de seimde ele
geirmek iin mcadele eden 33. Dereceden Mason
lhami Teoman Greye ve pek ok masona gre,
Masonluk ile Bektailik kardetir. Hangisi doru?
Turgut Koca bir mason muydu?. Dedebaba Bedri
Noyan'dan sonra Halifebaba Turgut Koca'nn postniin
olmasna kesin gzyle baklyordu; ancak talihsizlik,
Turgut Koca, Bedri Noyan'dan yirmi gn nce, 15 Ekim
1997'de vefat etti. Hayr sz, "ki byn aniden arka
arkaya kaybeden Bektaler birbirlerine dtler"
meselesine getirmeyeceiz! Sylemek istediimiz u:
Bektaler aralarndaki masonlar isim isim biliyorlard.
yle ki, Halifebaba Turgut Koca vefat edince evraklar
arasnda, kendisinin yazd, "ttihat ve Terakki Azalar"
balkl bir liste bulundu. Halifebaba Turgut Koca,
ttihatlar; "Bektaler", "Masonlar", "Melamiler" ve
"Mason-Bektaler" balklar altnda toplamt.
Bizi ilgilendiren, listenin "Mason-Bektaler blm;
bakn Halifebaba Turgut Koca'ya gre ttihatlarn iinde
kimler "Mason-Bekta"ydi?
Faruk Arslan
418
"Enver Paa, Ali Fethi (Okyar), Kzm (Karabekir) Paa,
eyhlislam Musa Kzm Efendi, Salah (Cimcoz) Bey,
Ethem Ruhi (Balkan), Dr. Miralay Mehmed Ali Bey,
hsan Namk Bey, Ahmed Bedevi (Kuran), Mehmed
Cemil Bey, Nide Mebusu Hayri Efendi, Hakk Baha
Bey, Kara Vsf Bey."
Turgut Koca, "Namk Kemal, Ziya Paa" gibi Jn
Trkleri de bu listeye eklemiti. Ayrca ttihatlardan
ayrlan, Prens Sabaheddin ile Rza Tevfk de (Blkba)
bu listedeydi. Dne kadar, aralarnda kimin mason olup
olmadm nemsemeyen; masonlua hi souk
bakmayan, dlamayan Bektaler, bugn neden
yoldalarn masonlukla itham ediyordu. smail Fazl
Paa, Enver Paa'yla aras iyi olmad iin, savan ilk
yllarnda emekliye ayrlmtr. Bu nedenle, o dnemde
Saray'a yaknd. Mustafa Kemal'in Enver Paa kartl
biliniyor. kiliyi, bu nefretin birletirdiini de
syleyebiliriz.
Ulusal Kurtulu Sava yalnzca ordular arasnda
cephelerde deil, ayn zamanda eitli uluslararas lobiler
arasnda da gemi etin bir mcadeleydi. Taraflar,
Londra, Paris, Roma, Washington gibi nemli
metropollerde eitli bask gruplarn etkilemek
istiyorlard. Bu etkili bask gruplarnn banda masonlar
geliyordu. Ve hakkn vermek gerekir ki, sol fikirlere
yaknl olan Fransz Byk Dou Locas masonlar,
zaman zaman Ermenilerin etkisinde kalp tavr deiiklii
gsterseler de, genellikle Ankara Hkmeti lehine
propaganda yapt. Geri asl nedenleri, ngiliz
yaylmaclnn nne gemekti, ama olsun, destek
vermilerdi ite. (Yaln, 2006).
Faruk Arslan
419
Mason Bektailer ile Geleneksel Bektailerin savan
balatan bu kritik iki lmdr. Gerek Bektailii ortaya
karmak iin ahir mrnde mthi abalayan merhum
Baba evket Kocaya gre, Soner Yaln gibilerin Turgut
Kocay mason gsterme abasna ramen o bir mason
olamaz. Baba Haydar lmezin Mason olan Dedebaba
olamaz bakaldrs nedeniyle Teoman Gre, seimde
Postniini Haydar Ercana kaptrd, ama iine
sindiremedi. Bunun iin Ankara darbesiyle mason
olmayan Mustafa Ekeyi zorla Posniin yaptrd.
Dedebabalkta ikilik karan masonlar, eskisi gibi
Bektailie hkmedemiyor. G kaybetmenin kuyruk
acsn yayorlar.

Gerektende gerek Bektailer mason olamaz m?
Alevilik'ten farkl olarak, Bektailik doumla deil
sonradan olunduu iin, bir Dedebaba'dan 'nasip alnmas'
gerekiyor; ancak yetkili birinin el vermesiyle 'nasip alan'
Bektai saylyor. Bektai vefat ettiinde, "Srra kavutu"
veya "Hakk'a yrd" deniliyor. "Btn Ynleriyle
Bektailik ve Alevilik" kitabnda nceki lider Do Dr.
Bedri Noyan Dedebaba, kendisine el veren Ali Naci
Baykal Dedebaba'dan "Bektailik alaturka masonluk,
masonluk alafranga Bektailiktir" tespitini iittiini
kaydediyor. (Noyan, 2006, s. 301). Bu tesbit gzacc.
Masonluk eskiden Bektailerde kanksanmazd. Tarikata
g verirdi, Osmanly son 10 ylnda akca ve
Trkiyeyi 85 yldr gizliden bu gle Bektai kkenliler
mason ola ola ynettiler.
Oysa imdi uzun yllardr ilk defa geleneksel Bektailer,
masonlardan kurtulmaya abalyor. Artk masonluk gurur
duyulacak bir g merkezi olmaktan kyor. Sabatayc
Faruk Arslan
420
tartmalarnn kasten bizzat Sabatayc kkenli Bektailer
tarafndan balatld fark edilmesede, bu anlamsz g
gsterisinin sahtelii artk fazlasyla srtyor. Tm
varlmz 150 yldr onlara borluymuuz gibi bir hava
uyandrld, sopa gsterildi. Mason Bektailerden,
Osmanldaki hakim gc 624 yl temsil eden, bugn
Trkiyenin gerek sahibi olmaya balayan Snneti Vel
Cemaat denilen mslmanlar ekinmiyor. Masonlar,
derin yaplara hakim olmalarna ve salam ekonomik
yaplarna ramen psikolojik ve sosyolojik asndan
yakn gelecekte kaybedeceklerini gzlemliyorlar. Gizli
olmas gereken masonluun fazla reklam edilmesi,
kitaplar yazdrlmas, filmler, diziler ekilmesi medyadaki
tartmalar, hatta Trk mason locasna yakn gemite
medyann davet edilmesi, bozulan imajlarn
kurtarmaktan ziyade son rpnlarn simgeliyor. Bu bir
Psikolojik Sava.tr.

En fazla Bektainin Trk ordusunun st rtbelileri iinde
olduu fazla yazlp izilemez. Hele kimse mason
olanlardan bahsedemez. Oysa ordu mensuplarnn brakn
bir tarikata, sivil derneklere bile ye olmas yasaktr, izin
almak iin bavurmay kimse denemez bile. Taha Kvan,
1980li yllarda yazd bir kesinde bir izlenimini yle
anlatyor: Ankara Palas Devlet Konukevi`nde davet
verilmeyi hak edecek bir olayn yldnmyd ve
Ramazan ay ierisindeydik. Elinde rak bardaklaryla
grd iki yakn mesai arkada iin, Evren Paa,
`Mazur grmelisiniz` demiti, `nk Bektai onlar`
ki st dzey komutan Bektai miydi gerekten, yoksa
Kenan Evren arkadalaryla basn mensuplar nnde
akalayor muydu?
Faruk Arslan
421

ok tartmal bir konuyu masaya yatryoruz. Son 170
yldr Bektailik, Mevlevilik ve Melamilik arasna karan
masonlar, zellikle Alevi Bektailii derinden etkilediler.
1908 ile 1918 arasnda Osmanl mparatorluunu idare
eden ttihat ve Terakki Partisinin hemen hemen tm
mensuplar masondu denir, ancak nedense Bektai
kimlikleri sylenmez.
Mason Bektailer tarafndan zehirlenerek ldrlen
Atatrkn mason localarn kapattrd 1935 ylndan
itibaren hem mason hem de Bektailerden kurtulmaya
alt gizlenir. En byk hatas belkide Mason Bektai
doktoru Mim Kemal keyi Bektai Dr. Rza Nura
yapt gibi zamannda yanndan tasfiye etmemesidir.
Kendiside bir Bektai olan, Atatrk yakn dostu, Rak
Masas arkada nl yazarmz Yakup Kadri
Karaosmanolunun Bektailiin ekstra haklar elde
etmesini engellemitir. Karaosmanolunun sahte
Bektaileri hicvettii Nur Baba adl roman sahneye
uyarlandnda tiyatronun Bektailer tarafndan basld
nedense yazlmaz.
Do. Bedri Noyan Dedebaba`ya gre, generallie kadar
ykselmi Bektai subaylar bulunuyor. Dediine gre,
Atatrk de Bektai; en yaknlarnda tuttuklar arasnda da
epey Bektai bulunuyor.`Erenler Bandan` adyla da bir
eseri olan Yakup Kadri Karaosmanolu`nun nl `Nur
Baba` romannda bir tekke etrafnda anlattklar `gerek
hayat ykleri`ydi. `Nur Baba`, stanbul amlca Bektai
post-niini Ali Nutki Dedebaba`nn lakabyd.
Kendi isminin nnde 'Do. Dr.' unvan bulunsa da tp
adam bir akademisyen olmaktan te 'Dedebaba' diye
anlacak nemde bir kii, Bedrettin Noyan, Trk tarihinin
Faruk Arslan
422
deiik dnemlerinden bildiimiz, kitaplarn okuyarak,
arklarn dinleyerek yetitiimiz, siyas kavgalarndan
hatrladmz pek ok ismin 'Bektai' olduunu
vnerek sylyor... Evet Atatrk de, Bayar da,
Menderes de, Karabekir de, Yahya Kemal ve Yakup
Kadri de meer birer Bektaiymi... (Kvan, 2008).
Atatrkn babas Ali Rza beyin Bektai olmas
nedeniyle Atatrk Bektai saylyor, ama annesi Zbeyde
Hanmn Bektailikle ilgisi olmad yine saklanyor.

Noyan, sunduu listede aadaki isimlerin hepsini 'ortak
payda' Bektailikte birletiriyor:
Mustafa Kemal Atatrk, Celal Bayar, Adnan Menderes,
Refik Saydam, Mithat Paa, Talat Paa, Ziya Paa, Namk
Kemal, Abdullah Cevdet, Muallim Naci, Ahmet Rasim,
Kazm Karabekir, Behet Kemal alar, Rza Tevfik,
Neyzen Tevfik, air Eref, Ahmet Refik Altnay, Yakup
Kadri Karaosmanolu, Yahya Kemal Beyatl, Hilmi Ziya
lken, Ali Nihat Tarlan, Samih Rifat aatay, Nuri Halil
Poyraz, kr enozan, emsi Yastman... Daha eskiler
de var: 2. Murat, Kanuni Sleyman, Tepedelenli Ali Paa,
Fuzuli... ( Noyan, 2006).
Bu isimlerin baka ortak paydalarda var; bir ksm
mason, bir ksm Sabatayc. Sabatayclar, masonlukla
Bektailii son 150 yldr Hurufilikle Kabbalay da iine
katarak mezcetmekle kalmadlar, yeniden kurguladklar
Bektailik ats altnda ifte dini kimliklerini gizlediler.
Alevileri devletin zerine sren ve Alevi Snni ayrln
krkleyen sahte Bektai masonlarn, maskesini
drmenin vakti geldi, geiyor. Geleneksel Bektailik ile
masonik Bektailik arasnda bugn bir sava yaanyor.

Faruk Arslan
423
ubat 2002de yarg organlarmz isminde Alevi ve
Bektai kelimeleri getii gerekesiyle baz Alevi ve
Bektai kurulularnn kapatlmasna karar verdi.
Kanunlarmzn gadrine uradklarna inanan Alevi ve
Bektailer, haklarn aramak iin AHM yollarna dt.
Bu oyunun 2002 Martnda yaplan Bektailik postu
seimi ncesi, masonik Bektailiin geleneksel
Bektailie salvosu olduu kamuoyunca fark edilemedi.
Gerek Bektailer, 150 yldr srtlarnda kambur olan
masonlardan kurtulmaya alyor. Mason Bektailer,
Almanya Merkezli Alevi Bektai Birlikleri
Konderasyonunun yurt iindeki Alevi Bektai
Federasyonu gibi militarist Alevileri toplayp
siyasiletirdii grlmyor. zellikle Alman istihbarat
ile koordineli alan baz ibirliki derneklerin
kkrtlmas iin Alisiz Alevilik sylemi bir ara, bir
maa olarak kullanlyor. Bu savan kar tarafnda
mason olmayan Bektailer, Dedebalar, Cem Vakf
Bakan Prof. Dr. zzeddin Doan, Ayhan Aydn gibi
aydnlar var. AKPden milletvekili olarak ezberleri bozan
Reha amurolu gibi bir baka aydn siyaseti. Doan
dkn, yani saptm ilan etttirmekle tehdit ediyorlar.
Balar sktnda kullandklar etkili bir antaj yntemi
bu.

Masonlar Bektailie nasl eklemlendi? On dokuzuncu
yzyln sonlar ve yirminci yzyln balar "Masonluk"
denilen mahiyeti pek ok insanca mehul rgtn
Osmanl topraklarnda da taraftar bulup faaliyet
gstermeye balad bir sreti. zellikle ttihat ve
Terakkinin iktidarnda pek ok kii Masonluun yaps
Faruk Arslan
424
ierisinde yer almt. Hatta eyhlislamlarn iinde bile
Masonlarn olduundan sz edilir.

1826de Yenieri Oca 2. Mahmut tarafndan fesh edilip,
tekkeleri kapatlnca Bektailer Mason Localar ile
ibirlii iine girdiler. Pek ok Bektai eyhi Mason oldu.
Konunun uzman rene Melikoff'a gre, Bektailer
kendilerini korumak iin masonlua girdiler. Hatta
Bektailik masonluk ritellerinden etkilendi. ler,
Beler, Yediler kavram Masonluktan girmedir.
Bektailer, sonraki dnemlerde Gen Osmanllar,
Jntrkler ve ttihat-Terakki iinde etkin rol oynadlar.
Ahmet Rza, Ahmet zzet Paa, Ali Rza Paa, Gazi
Ahmet Muhtar Paa, eyhulislam rgpl Hayri,
Tunuslu Hayrettin Paa, brahim Temo, Mithat kr
Bleda, nl Tekilat- Mahsusaclar Yakub Cemil, mer
Naci ve Atatrk'e suikast davasnda idam edilen Dr.
Nazm Bektai'ydi. Kemal Dervi'in amcas Asaf Dervi
Paa ve eski Babakanlardan Recep Peker Bektai idi.
Hem Mason hem Bektai olan nller arasnda
eyhlislam Musa Kazm Efendi, Bektai eyhi Mehmet
Ali Erel Baba, Ziya Paa, Namk Kemal, Rza Tevfik
Blkba, Prens Sabahattin, Talat Paa, Cemal Paa ve
Kara Vasf da var. (Melikoff, Haziran 2006).

1846da Bektailiin yeniden uyan dnemi ile
Masonluun Osmanlda yayl dnemi az ok farklarla
paralellik arz ediyor. Bu yzden bir ksm Bektailerin
Mason olduklarna dair rivayetler bulunuyor. Rivayet
diyorum, zira "bilim belgedir". Bektailik hakknda
yazlar ve kitap yazan A. Ylmaz Soyyer, 2008 yaznda
Osmanl Arivinde yapt aratrmada bir belgeye rast
Faruk Arslan
425
geldi. Bu belge, Masonluk-Bektailik benzerlii zerine
kurulmu bir jurnal metniydi.

20 muharrem 1307 / 16 eyll 1889 tarihinde Limni
adasndaki devlet grevlileri (muhtemelen istihbarat
elemanlar) Sadrazamla bir jurnelde bulunmaktadr.
Osmanl Arivindeki kaytlara gre adada Masonlarn
sistemine (mezhebine) benzeyen yeni bir oluum ortaya
kmtr. Bunlarn trenleri (ayinleri), baz dini farzlar
tamamen inkar eden bir yapdadr. Jurnale baklrsa bu
oluumun taraftarlar muharremin onunda bir yere
toplanp, Fazlullah Hurufinin "Cavidan" adl eseriyle
buna benzer eyler okumakta ve dinlemektedirler. Bu
gizli oluumun mensuplar arasnda Ada Mutasarrf ve
Liva Naibi de bulunmaktadr. Bu topluluu esas tesis
edenler ise Humbaracolu Hseyin Katporanzade
Mehmed Aa isimli iki Toksa Arnavuttur. Sadrazamlk
gizli bir soruturma balatr. Soruturmann sonucuna
gre Masonlara benzer denilen tekilatn Bektai Tarikat
olduu apak grlmektedir. Devlet jurnali
gnderenlerin ikayetine yle karlk vermektedir:
"memalik-i ahanede Tarikat-i Bektaiyeye mensub bir
hayli kesan var iken harsan bunlarn tebidi muvafk-
muadile olamayaca" yani " Osmanl topraklarnda
Bektailie mensup bir dolu insan varken bunlarn
srgn adalete uygun olamayacandan" diye devam
etmektedir. ( Soyyer, 2008).

Yukardaki metinde en ok dikkatimi Mason ayiniyle
Bektai ayininin benzetilmesi ekmitir. Soyyer, bu gne
kadar saysz Bektai tand halde kimliini bilerek
hibir Masonla tanmam. Mason ayininin nasl
Faruk Arslan
426
olduunu da gazetelere yansyan haberlerin dnda
bilmiyor. Bu hususta bir Bektaiye danmaktan baka
hibir aresi kalmyor ve sonunda Babagan Bektailerinin
en nl mritlerinden merhum halife baba Turgut Koca
Babaerenlerin dizinin dibinde yetimi bir Bektai
derviine durumu soruyor. Onun cevabn aynen aaya
naklediyorum.

"Turgut Baba Erenlerin bir konumasnda Masonluk,
bilgi aktarm zerinedir, ruhaniyet yoktur. Bu nedenle
bilgide belli bir yere gelenler, ruhaniyetin eksikliini
hissederek hayatnn belli bir dneminden sonra Bekta
olmak isterler mealinde szler sylemiti. Fakirin bu
konudaki dncesini sorarsan; Bektalik ulalabilecek
en st ve zevk mertebedir. nsann bu kapya gelinceye
kadar btn kaplar dolamas gyet normaldir, fakat bu
kapya geldikten sonra bir veya bir ka alt snftan olan
dier inan yaplarn veya kulplerinde huzuru aramas,
kiinin zevk eksikliidir. Bektalik akl reddetmez,
ancak akl ile bir yere kadar seyir mmkndr. Akl
yetseydi Cebrailin (A.S.) Sidretl-Mntehdan ileri
gemesi gerekirdi. Ycelme ancak ak makamnda seyirle
mmkndr. Bektalik Nzenin yoldur, dieri pozitif
ilimleri kendine rehber edinmeye alan ve dnem
dnem merdud olann da leti olmaya mahkum
olabilecei bir yapdr. Bektalik srette (i dnya, gnl
alemi), Masonluk ise surettedir (d grn, kalp).
Srette tekml (gelime), msivadan (dnya
pisliklerinden) el ekme ile olur. Aksi halde hannsn
tuzandan kurtulmak zordur, insan hubb- ml, hubb-
ch ve tekebbr ile aldatr. Kemle ulam Bekta
fukaralar byle dnmlerdir. Baz Masonlua olan
Faruk Arslan
427
yaknlklar ise, o dnemin zel artlarndan dolay olduu
sonucuna varlabilir. Bu adan meseleye baktmzda
Dedebabann Bir damarda iki kan olmaz sz
mnevver Bektalerin ortak bak asdr denilebilir.
Turgut Baba Erenlerin Divannda Masonluk hakknda
yazd bir iir vardr." (Soyyer, Eyll 2008).

evket Kocann Es-Seyyid Halife Koca Turgut Baba
Dvn kitabnda yer verdii iiri dikkatli okuyalm:

Dinle bu fakri azz kardeim

Bak bir nokta perkr Al deil mi?

Terk eyle u Hram efsanesini

r unsura mimr Al deil mi?


Uhuvvet, msvt, adlet, mzn

tim yardm, tevhde nin

Sleyman Kfa Sleyman yapan

Mhr-i mucizekr Al deil mi?


Ahd- Atikdeki Yehova odur

Beliben, Ariyel ve Yaya odur

Faruk Arslan
428
Cedid Ahd iinde liya odur

Ahd- hir Haydar Ali deil mi?


Uknm- selse oldu mselles

Aldir Eb, bn, Ruh- Mukaddes

Btn kadmdir, zuhru muhdes

klara ddr Al deil mi?


Gz bal irfn yolu bulunmaz

Ik ver demekle cihn nr olmaz

Taht- Muhammed ersz kalmaz

Gnllerde envr Al deil mi?


Musev, Mesih birdir Mslman

Trl esm ile blnmez insan

kilikten geer muvahhid olan

mn ile ikrr Al deil mi?


Faruk Arslan
429
Taklid dzendir Mason Mahfili

Mecz gnyesinde gzf pergeli

Primiz dost Hac Bekta Veli

stdmz Hnkr Al deil mi?


Tathr olmayana byle sylenir

Matrda dul kar ocuu denir

Allah bir, erkn bir, mezheb bir

Hriciye inkr Al deil mi?


Hrka nedir, kemer nedir, tbent ne?

Palheng ta, teslim ta, cilbent ne?

Ta neyi remzeder acep hikmet ne?

Kekldeki Pazar Al deil mi?


Grh- Ncide pk gnl gerek

Seyr-i slk, kat- merhil gerek

Mrid gerek, rehber gerek, el gerek
Faruk Arslan
430

Yedd-i nr- ahdr Al deil mi?


Bu masondur diye kayrmak neden?

Otuz paraya ayrmak neden?

Hakkullaha kar buyurmak neden?

Vicdn uur etvr Al deil mi?


Turgut Baba nutkun magz- Kurndr

Al dediimiz kmil insandr

nsan- kmilde lem nihndr

Mmknatta ezkr Al deil mi? ( Koca, 1999, s. 199-
200).

Bedri Noyan dedebabadan 25 Eyll 1994 ylnda babalk
icazeti alan, sonra da 11 Nisan 1998de Haydar Ercan
dedebabadan halifelik hilafetnamesi alarak halife,
halifebaba nvan kazanan Nurettin lmezin beyanna
gre, baba saysnn Trkiye ve d lkeler olmak zere
11 halifebaba bir dedebaba olmak zere 12'yi gememesi
gerekiyor. Trkiyede halen 200 Bektai babas ve 3
milyon Bektai bulunuyor. Bektai olmann yolunu
lmez yle zetliyor: Bir kimsenin Bektai olabilmesi
iin, evvela yolumuza k olmas; eline, diline, beline
Faruk Arslan
431
sadk olmas ve onun yolumuza girmesi iin kefilinin
olmas arttr. Yolumuza bir ko keserek, bir mride
rehberle beraber gidilir. Nasip alnr. Btn canlar tebrik
ederler ve aralarna kabul ederler. (Aydn, Eyll 1999).
Bektailerin namaz klmad mitini rten lmez,
Trkiyenin en kkl Bektai silsesini yle izah ediyor:
Turgutlu Dergh postniini Yunus lmezin oluyum.
Ali Rza Baba Derghnda yaadm. Ali Rza, Msrdan
gme Giritli bir Pirdir. Babamz ocukluumuzda bizi
camiye namaz klmay gnderirdi. 17 yanda iken
Nakiydi, Menemen olayndan sonra babam bir Bektai
olan Mft Sleyman Efendi, Bektai yapyor ve yobaz
diye aslmaktan kurtaryor. Bedri Noyan dedebabamz da
Yunus Babann derviidir. Mersinde Sadk Bekta Baba
vard, mcerret babayd kabri halen Mersin
mezarlndadr. O, Bedri Noyan dedebabamz ve Yunus
lmez baba bir de Ali Naci Baykal, hepsi birden
Ankarada n halife yaptlar. Sadk Baba, Bedri Baba,
Yunus Baba halife oldu, Ali Naci Baykal baba da
dedebaba vekiliydi zaten. Arnavutluktaki Salih Niyazi
dedebaba, Arnavutluka giderken emanetleri Ali Naci
Baykal dedebabaya brakmt; onun iin o dedebabayd
dierleri de halife oldular. Sonra Ali Naci Baykal baba
gmek zereyken, Bedri Noyan babaya dedebabalk
nvan verdi ve o ekilde oldu. (Aydn, Eyll 1999).
Baba Haydar lmez, masonlarn yolda ikilik karttn
vurguluyor ve unlar anlatyor: Ankaradan Teoman
Gre masondur ve pek sevilmez, ahlaken de pek
tartmal ynleri var. Mason olsun ama Bektai olduktan
sonra geri dn olmaz, her iki tarafa gz krpmak olmaz.
Bir insan hem Bektai, hem mason olamaz. Eer sen
Bektai olmu isen, mason olamazsn, hereyden syrlp
Faruk Arslan
432
geleceksin. kilik kartyorlar yolda. Bektailikte
masonluun ve masonlarn ii yoktur. Yolumuza
dardan baka bireylerin girmesine izin vermemeliyiz. (
Din, Mart 2002).
Bu hamur ok su gtrr. Geleneksel Bektailik masonik
Bektailie kar savan Trkiyenin selameti adna
kazanmak zorunda. Aksi halde masonlarn
maniplasyonu sonucu yanl biimde oluturulan, dindar
mslman ve slam dman imajndan kurtulmalar
mmkn grnmyor. Alevileri kkrtarak Snni Alevi
atmas karmaya alan Mason Bektailerin nereden
kotuunu incelemek zorundayz. Tarihi gereklerden
nce gnmzdeki liderlik kavgasn ele almakla
balayalm.












Faruk Arslan
433
kinci Blm
BEKTALERDE POSTNN
LDERLK ANLAMAZLII
Osmanl'nn fetihlerini ve teblilerini uzun asrlar boyu
omuzlarnda tayan bu byk tarikat, bugn iki farkl
ekoln, geleneksel Bektailik ve Masonik Bektailiin
ekimesine sahne oluyor. Bektailiin bugn iki
dedebabas var ki, bu durum erknn ayak altna alnmas
demek. Bu skandalda herey var; masonlar ve oyunlar,
Bektai-mason srtmesi, edeperknn inenmesi,
adam ayartma, tarikat retisinin hilafna egoizmin,
fitnenin, parann zirve yapmas...
Heterodoks inanl vatandalarmz vakf ve derneklerini
kurtarma peinde koadursunlar, dier yanda, Bektai
dnyasn derinden etkileyen ilgin gelimeler yaanyor.
Dnya Bektailiinin lideri olan dedebabalk makam
Trkiyede bulunuyor. Bektailik i ekimeler ve baz
masonlarn kronik etkisiyle ikiye blnm durumda.
Karizmatik dedebaba Bedri Noyann 1997de lmnden
sonraki sre iki tane dedebaba ortaya kard: Biri
Noyann vefatnn ardndan seilen Haydar Ercan, dieri
de Ankara grubu veya mason grup olarak anlan
oluumun setii Mustafa Eke. Bu 11 yllk sre,
Osmanlnn fetih ve tebliini omuzlam, ardndan
Kurtulu Savan kaytsz artsz desteklemi bir kkl
tarikat mensuplarnn tabiriyle ibret verici olaylarla
dolu.

Faruk Arslan
434
Amerikadan Avustralyaya, Balkanlardan svee kadar
ok geni bir corafyada byk bir kitleyi kapsayan
Bektailikteki dramatik gelimelerin pek dikkat
ekmemesi, olayn popler ve magazin ynnn
zayflndan, bir de Hac Bekta Veli ballarnn kol
krlr yen iinde kalr anlayndan olsa gerek.

Tekkelerin kapatld 1925 ylnda Dedebaba postunda
Salih Niyaz Dedebaba bulunmaktayd. ttihat olup,
Mustafa Keml Paa ile de bir hayli samimi olan Arnavut
Salih Niyz Dede-baba'nn I925'te tekkeler kapatlnca
Mustafa Keml Paa ile aras bozulur. Bunun zerine
Salih Niyz Dedebaba, 17 Ocak 1930 tarihinde
Trkiyeyi terk ederek Arnavutluk'a gider. Orada 1941'de
Arnavutluu igal eden talyanlarca ldrlr. Salih
Niyaz Dedebaba'dan sonra Ali Nc Baykal Baba,
dedebaba sfatn taknr. 1960 ylnda vefat eder.
Ondan sonra ise, Do Dr. Bedr Noyan bu sfat tamaya
alr. 21 Dedebaba Bedri Noyan, 1912 ylnda Serez'de
dodu. Babas smail Hakk'nn Osmanl ordusunda
kolaas (kdemli yzba) olmas itibariyle Anadolu'nun
birok ehrinde bulundu. lkokulu Manisa'da okudu;
Samsun Lisesi'nden mezun olup, stanbul Tp Fakltesi'ne
kaydoldu, 1937de doktor kt. Ankara Numune
Hastanesi'nde Nazi Almanyas'ndan kaan Prof. Dr. Max
Meyer'in asistan oldu. Ama onu asl "yetitiren"
Atatrk'n ve daha sonra Celal Bayar'n doktorluunu
yapan, cumhurbakanlnda ankaya Kk'nde oturan,
"Baba Erenler" lakapl, Dedebaba Dr. Hasan Ragp
Erensel'di. Dedebabas Dr. Erensel sayesinde, "yola
girdiinden" itibaren hzla ykseldi. Alt ay iinde dervi
ve alt ay sonra da baba oldu. Dr. Erensel, hasta yatanda
Faruk Arslan
435
Dr. Noyan'a "hilafetname"sin yazdrd. Ve 1953 ylnda
Dr. Erensel'in lm zerine Dr. Noyan "dedebaba"
seildi. (Yaln, 2006).
Salih Niyazi Dedebaba'dan sonra Bekta topluluu
Dedebabalk postu konusunda blndler. Arnavutluk
Bektileri ile Msr'daki Bektiler, Ali Nc Baykal
Baba'y Dedebaba olarak tanmamlard. Hatta Msr'daki
Kaygusuz Sultan Dergh'nn son postnini Arnavut
Ahmed Srr Baba yazmalar ve kitaplarnda Dedebaba
sfatn kullanrken, Arnavutluk'taki Recep Ferd Baba da
ayn sfat kullanmaya devam ediyor. (Yksek, 2002).
Bedri Noyan 6 Kasm 1997'de Aydn'da Hakka yrd.
Do Dr. Bedri Noyan'n lmnden sonra ise, Trkiye
Bektleri, Dedebabalk postu konusunda ikiye blnd.
Bir ksm Bektiler zmirli Haydar Ercan Baba'y
Dedebaba olarak tanrken, dierleri Arnavut Mustafa Eke
Baba'y Dedebaba olarak tanyor. Alevlikle Bektaliin
ayn anlama geldii hakknda, gnmz Hac Bekta
elebisi Veliyeddin Ulusoy, Cem Vakf nan nderleri
kinci Toplants'na sunulan yazsnda bu konuda unlar
sylyor: "Genel olarak bu iki szck ayr anlarda
kullanld gzlenmektedir. Alevlik; Hz. Ali'yi seven
onun slm anlayna ve yorumunu benimseyen bir inan
sistemidir. Bektalik; Hac Bekta Veli'den sonra ortaya
km, Alevliin zaman ierisinde ypranm ve o gn ki
sosyal yapya uygun hle getirilmi eklidir."
Bektailik tarikatnn Babagan kolu, Dedegan koluna
nazaran daha etkin ve ok daha byk bir kitle. Dedegan
kolunu Hacbektataki elebiler babadan oula temsil
ediyor. Babaganlarda ise kayd hayat ile seilen
dedebabalar, demokratik bir seimle geliyor. Seilecek
dedebaba adaynda filancann olu olmas deil;
Faruk Arslan
436
drstlk, ilim, ahlak gibi ulvi zellikler gzetiliyor.
Babaganlarn son byk dedebabas Bedri (Bedrettin)
Noyann vefatnn ardndan seilen dedebaba, Ankara
ekibi (veya kolu) tarafndan bir sre sonra reddedildi ve
Ankara kolunun fiili nderi durumundaki, ayn zamanda
33. dereceden mason olduu iddia edilen Halifebaba
lhami Teoman Grenin giriimleriyle baka bir
dedebaba seildi. Bedri Noyann olu Kurtcebe
Noyann deyimiyle adeta bir masonik kopu yaand.
Bektailie yaklak 170 yl nce nfuz etmeye balayan
masonluk, kapal ve srl bir yap olmas dolaysyla
tarikat iinde kendine ideal bir kamufle ortam buldu,
zaman zaman kendi adamlarn dedebabala kadar
karmay baard. Ancak son dnemlerde sadece baba ve
halife dzeyinde mason vard.

Bektai erknna gre dnya zerinde ayn anda sadece
bir dedebaba, ona bal 11 halifebaba ve 40 tane de baba
bulunmas gerekiyor. Yoksa erkn bozulur. Oysa imdi
bu ller altst olmu durumda. Dedebaba Haydar
Ercann 6 tane halifebabas var. Dedebaba Mustafa
Ekenin de, kendi ifadesiyle, 78 tane var. ki
dedebabann bulunmas hem sebepleri, hem de sonular
asndan birok nemli hususu gndeme getiriyor.
Tarikat edep ve ahlaknn ayaklar altna alnmas,
kurallarn bozulmas, iin iine siyaset ve entrikalarn
karmas, yol felsefesine gre asl yok edilmesi
gereken benlik duygusu ve gybetin alabildiine
bymesi, tabann tam anlamyla akn, kzgn ve
sahipsiz grnts, erknn birok yerinden hasar
grmesi ve Bektailikteki etkisi inkar edilemez boyutta
olan masonluk faktr...
Faruk Arslan
437

Noyan Dedebabadan sonras tam bir tufan oldu.
Bugnk olaylar tetikleyen ikinci bir gelime, Noyann
yerine geeceine byk ihtimal verilen Halifebaba
Turgut Kocann da Noyann hemen ardndan vefat
etmesiydi. Arnavut kkenli ve mason olan Kocann
vefatndan birka gn sonra, 12 Aralk 1997de zmir
Yamanlarda dedebabalk seimi yapld. kiliin
balamasnn en azndan grnrdeki sebebi olan bu
seimin ayrntlarna girmemiz gerekiyor.
Erkana gre halifebaba says 11 olmal; halifelii de
uhdesinde bulunduran dedebabayla birlikte say,
Bektailikte ok nemli bir rakam olan 12ye
tamamlanyor. Seime 11 halifenin katlmas gerekiyordu.
Fakat Turgut Kocann vefat etmesi, Makedonya
Halifebabas Ziya Paonun fakirliinden dolay yol
paras bulup gelememesi, iki halifelik makamnn da bo
bulunmas sebebiyle seime 7 halife katld. Bedri
Noyann 1960da dedebaba seilmesi, Ankarada muhip,
dervi, baba ve halifebabalardan oluan ok kalabalk bir
kitle halinde kendisine niyaz (biat) edilmesiyle
gereklemiti. Aslnda tabann desteinin grlmesi
asndan bu yntem en arzu edileni idi. Fakat Bedri
Noyan, yazd Alevilik ve Bektailik adl kitapta,
byk kalabaln her zaman toplanmasnn mmkn
olmadndan, seimin, halifebabalar tarafndan
yaplmasn ve ekseriyet esasn getirdi.
Getirilen bu esasa gre yaplacak seim 12 Aralk
1997de ilk kez deneniyordu camiada. Bu yzden detaya
ilikin kurallar adeta el yordamyla belirlendi. Halifelerin
oy birliiyle tespit ettii ekle gre, adaylar kendilerine
oy verebilecekti ve en ok oyu alan dedebaba seilecekti.
Faruk Arslan
438
Gelemeyen Ziya Paonun, seime telefonla katlma
talebi, Bedenen burada bulunmas gerekir diye
reddedildi. Bu telefonla katlma olayna bir mim
koymamz gerekiyor; nk daha sonra Ankara ekibinin
ayr dedebaba setii Mustafa Ekeye baz halifelerin
telefonla oy verdikleri, tutana seimden sonra
imzaladklar iddias ortaya atld.
Batan sona filme alnan seimi organize etmesi iin
Birlie Hizmet Kurulu adnda, Bedri Noyann olu
Kurtcebe Noyann bakanlk ettii bir kurul oluturuldu.
Noyan seim ekli iin, Biz kurul olarak en kk bir
etkide bulunmadk. Fakat halifeler seim ekliyle ilgili iki
nemli hata yapt. Biri adayn kendine oy vermesi,
ikincisi de dedebaba olmak iin ekseriyet oyunun, yani
yardan bir fazlasnn gzetilmemi olmasyd diyor.
Seimin son turunda 2er oy alan dier iki aday
karsnda 3 oy alan Haydar Ercan, dedebaba seildi.
Haydar Ercana, kendisi haricinde oy verenler Hasan
Asuman ve Mustafa Eke idi. Ne ilgintir ki Eke, daha
sonra bakaldrp Ercan reddeden grubun setii
dedebaba olmay kabul edecekti.
Seime ilikin yle bir tutanak yazld: Bal
bulunduumuz Hz. Pir Hac Bekta Veli yolunun
kurallar gerei 12. 12. 1997 tarihinde, 73031 sokak,
No: 34, kat: 3 Yamanlarzmirde yaplan dedebaba
seimi toplants hr iradeyle gereklemi olup, aada
imzalar bulunan icazetli halifebabalar bu toplantya
itirak etmiler ve oylarn hr iradeleriyle kullanmak
suretiyle, Halifebaba Haydar Ercan Dedebaba olarak
semilerdir. Seilen yeni Dedebaba Haydar Ercan
Dedebaba 6. 11. 1997 tarihinde Hakka yryen
Dedebaba Do. Dr. Bedri Noyann yerine Hac Bekta
Faruk Arslan
439
Veli Postniini olarak, bu grevi, 12. 12. 1997 tarihinden
itibaren halifebabalarn onaylar ile yrtmeye
balamlardr.
Tutana, seime katlan halifeler Ali Doan, Ali Smer,
Halil Tiryaki, Hasan Asuman, Haydar Ercan, Mustafa
Eke ve Teoman lhami Gre imzalad. Fakat Gre,
tutana, adaylarn kendilerine de oy vermesi usulne
katlmad ihtirazi kaydyla imzalad. Darda birikmi
olan ok kalabalk gruba sonu aklanp tutanak
okunduktan sonra, halifebabalar bata olmak zere herkes
Haydar Ercana niyaz etti, yani dedebabaln kabul etti.
Seimin dier bir ahidi Halifebaba Nurettin lmez,
yle anlatyor: Bedri Noyan dedebabamzn vefatndan
sonra 12.12.1997 tarihinde zmir Karyakada bir cann
evinde dedebabalk seimi yapld. Biz de oradaydk.
Teoman Gre halifebabann hazrlam olduu tzk
zere, seime gidildi. Dedebabamzn olu Kurtebe
Noyan, Belks Temren hanmefendi ve Hseyin
Yaltrkdan kurulu seim komisyonu kuruldu. Yedi
halifebaba hepsi de resmi kyafetleri ile bir kapal odaya
geip, seimi yapmak iin toplandlar. Seilecek
dedebaba geici olarak m, kayd hayat art, yani lene
kadar m diye komisyon soruyor. Kayd hayat art, kabul
ediliyor. Ekseriyet mi, en ok rey alan m diye, soruluyor;
en ok rey alan diye, tutanaa geiriliyor. Herkes kendine
rey kullanr m diye, soruluyor; buna yalnz Teoman Gre
baba haricinde, kullanr diyorlar. Bu da tutanaa
geiriliyor. Sonra seim balyor. lk turda 2 halife baba
ikier rey alyor. kinci turda, Haydar Ercan halifebaba 3
oyla dedebabala seiliyor. Bunlarn hepsi video kasete
alnyor. Orada bulunan derviler, nefir fliyerek
dedebabamz Haydar Ercan takdim ediyorlar ve Haydar
Faruk Arslan
440
Ercan baba postuna oturuyor. Btn halife babalar kabul
edip, niyaz ettikten sonra, canlar da cmlesini niyaz edip,
gl erbeti datldktan sonra merasim bitiyor ve
dedebabamz Haydar Ercan seiliyor. (Aydn, Eyll
1999).

Masonluun gya erefini kurtarmak iin masonik
Bektailii temsil eden Teoman Gre, ok gemeden fitne
karmaya koyuldu. Aslnda sonu, seimde hepsi de
aday olan halifelerin hibirinin iine sinmemiti ama
dedebaba kayd hayat artyla seilmiti; ilk gnlerde
herey yolunda gibi grnd. Fakat daha ikinci aydan
itibaren, beklemeye alnan muhalif tavrlar ortaya
srlmeye baland. Zaten Ankara oluumunun lideri
Teoman Gre bandan beri tavr almt. Turgut
Kocann seimden hemen evvel vefat etmesi zerine
Gre, dedebaba olmak iin youn aba harcam, gel gr
ki seimde kendisinin oyuyla sadece 1 oy alabilmi, ilk
turun ardndan adaylktan ekilmek zorunda kalmt.
Bedri Noyann rehberliini yapm olan nl
halifelerden Yunus Babann olu Haydar lmez (baba),
mason olduunu iddia ettii Grenin bu yenilgiyi sadece
kendi hezimeti deil, masonluk adna da bir fiyasko
olarak grdn belirtiyor ve yle diyor: Gre
kendisinin ve masonluun erefini kurtarmak iin
almaya, insanlar ayartmaya balad. Nasl bu ii
bozarm diye aratrrken, Dedebaba Haydar Ercann
kardei avukat Kasm Ercandan haberdar oluyor. Dahas,
Kasmn da kendisi gibi mason olduunu reniyor ve
onu ayartp, abisi hakknda olmadk laflar syletiyor.
Haydar Ercann, annesine bakmadn falan sylyor
Kasm. Oysa Haydar Ercan annesine ok dkndr.
Faruk Arslan
441
Dahas, babadan kalan mallarn kontrol byk oranda
Kasmda kald iin annesine onun bakmas gerekirdi.
( Din, 2002).

Grnen o ki, Haydar Ercana bandan beri kar olan
Gre ve onun kontrolndeki Ankara ekibinin
almalarna, Haydar Ercann ynetim anlayndan
kaynaklanan baz sorunlar/skntlar da katk grevi
grm, yeni Dedebabann karsndaki cephe
Ankarayla snrl olmaktan km, baz babalar,
halifebabalar ve tabann bir ksmn iine almt. Ankara
ekibi Tekirdadaki Halifebaba Halil Tiryaki ve
Makedonyadaki Halifebaba Ziya Pao haricinde, seime
katlan dier halifeleri yanna ekmeyi baarm, Ercan
kart cephede Teoman lhami Gre, Hasan Asuman, Ali
Smer, Ali Doan ve Mustafa Eke biraraya gelmiti.
















Faruk Arslan
442




























Faruk Arslan
443
nc Blm
BEKTALER BLNYOR

Bildiri savalar, seimden sonra balad. Ankara cephesi,
dedebaba seiminden yaklak 5 ay sonra 17 Nisan
1998de Teoman Grenin brosunda toplanp,
bakaldry somutlatran bir bildiri yaynlad. Ercandan
dedebaba deil de halifebaba olarak bahseden
bildirinin rengi daha ilk cmlede belirginleiyordu: H
Dost! Btn halifebaba erenler ve baba erenlere duyuru.
1.Haydar Ercan Halifebaba, u ana kadar yapm olduu
eylemlerinden dolay yol dkndr. 2. Bu sebeple
kendisine dedebaba imi gibi itibar edenlerce, ondan
alnm olan unvan ve sfatlar geerli deildir.
3.Aadaki alfabetik srada ilk adlarna gre yazl olan
ve imzas, mhrleri bulunan biz halifebabalar olarak,
17.4.1998 tarihte Ankarada malumu ilam etmekteyiz.
Gerei dnle ve ona gre hareket edile. Yaplmak
istenilen dedebaba seiminde seimin ittifak ile
sonulanmas gerekirken, istenilen sonu alnamamasna
ramen, ad geen Haydar Ercan 7 halifebaba arasndan 3
oy alabilmi, yleyken kendini dedebaba kabul etmi ve
bu zannna gre, ekteki yollam olduu mektuplarda
grlecei zre, herkesi kandrma giriiminde
bulunmutur, tutarsz davranmtr. Bu sebeplerden
duyulan rahatszlktan bu mektup dzenlenmi ve
yukarda belirtildii zre duyuru yaplmtr. Hak
erenlerin himmeti hepimizin zerine olmasn niyaz eyler,
cmleye ak cemal eyleriz. Hakk dost!

Faruk Arslan
444
Bildirinin altnda Ali Doan, Ali Smer, Hasan Asuman,
Mustafa Eke ve Teoman Grenin imza ve mhrleri
bulunuyordu.
Ardndan adeta bildiri savalar kzt. Haydar Ercan,
dedebaba oluuna vurgu yaparak ie giriip, kar taraftan
kendisine bal kalmalarn istedi. zmir Gmldrdeki
denize sfr villasnda Aksiyondan Ahmet Dine Ercan,
Bu iin zm iin, byle davranmamalar iin birka
kere Ankaraya ayaklarna kadar gittik. Fakat hepsinde
benlik duygusu hakim olmu, zme yanamadlar
diyordu.
Ankara ekibinin ikinci bildirisi, ilkinden yaklak bir ay
sonra akland. Bildiri, iplerin, dedebaba olma arzusu
tedenberi bilinen Teoman Grenin elinde olduunu da
gsteriyordu. Bildiriye gre, Teoman Gre, yeni
dedebaba seimini organize etmeye ve seime kadar
Sertarik Vekil olmaya, yani Bektai dnyasnn
temsilcisi grnmeye yetkili klnmt. Tm dedebabalk
yetkisini kullanaca bildirilen Gre, bylece ok istedii
dedebaba olmaya epeyce yaklamt. Bildiride Haydar
Ercan adeta igalci konumuna indirgeniyor ve
Dedebabalk makam erkanname ve teaml
Bektaiyana uygun olmayan bir seim ile doldurulmak
istenmitir deniyor, ardndan dedebabalk makamnn
hl ak bulunduu belirtiliyordu. Ayrca bildiride
Haydar Ercan kastedilerek, ehil biri olmadna vurgu
yaplyordu.
Son bildiride bir miktar ortaya kan tarikat ii ekime,
makam ve benlik hrs, gerekleri arptma gibi znt
verici olaylar, son dnemde Bektai dnyasnn adeta
rutin olaylarndan biri haline gelmi grnyordu. Oysa
hemen btn Bektai ileri gelenleri, yolda en nemli
Faruk Arslan
445
retinin benlii yenme olduunu dile getiriyordu. Fakat
bugnn Bektailiinde grnen manzara, tarikattaki
ilkenin benlii yceltmek mi, yok etmek mi olduu
konusunda insan tereddte drecek derecede vahim.
Halifebabalar arasnda ekime ve senben kavgalar
had safhaya ulam durumda. Grtmz
halifebabalarn hemen tamam, kendilerinin dierlerinden
daha nde ve ncelikli olduunu, gerek hatralarla,
gerekse icazet ve hilafet tarihlerini gstererek ileri
sryorlar. Dahas, hemen her halifenin literatrnde,
dierleri hakknda anlataca bol miktarda prestij krc
hatra var; bunlar anlatyorlar da.
Hemen btn baba ve halifebabalarda alttan alta, bu
makama ben laym veya ben hereye tekinden daha
ok laym, benim u stnlklerim, tekinin bu
kusurlar var eklinde tamamen tarikat retisini gzard
eden bir anlay yerlemiti. Maalesef bu tr dnceler
eyleme de yansyordu. Bir araya geldiklerinde, ben
ndeyim, sen benden sonrasn, sen cahilsin, ben
bilgiliyim didimesine giren halifelerin olduu, yine
kendileri tarafndan itiraf ediliyordu. Meselenin en vahim
tarafysa, benlik gdenlerin, kitlelere benliinizi yok
edin, alan deil veren olun ars/telkini yapan insanlar
olmasyd.
Haydar Ercann dedebabalna kar kan hareketin
yeni bir dedebaba seilmesiyle sonulanacak kadar
baarya ulamas, byk oranda Hasan Asuman
Halifebabann sayesinde oldu. Haydar Ercan ve Hasan
Asuman gemiten beri birbirlerinden pek
holanmyorlar. Ercan, baba olarak Asumann
rehberliini yapt, Asumansa halife olarak Ercann
rehberliini yapt. Fakat ikisi arasnda ben daha
Faruk Arslan
446
ileriyim ekimesi hep varolageldi. Teoman Gre akll
bir taktikle, taban zerinde byk bir etkisi bulunan
Asuman, Haydar Ercanla olan ekimelerine de denk
getirerek yanna ekmeyi, en azndan yeni dedebaba
seimine dahil etmeyi baard. Bu, ikinci dedebaba
Ekenin taban zerindeki meruiyeti asndan nemli.
Fakat canlar zerinde en az Asuman Halifebaba kadar
etkin olan bir baka halifebaba, Halil Tiryakinin Ercan
tarafn tutmu olmas, tabann hemen hemen iki eit
paraya blnmesine de sebep oldu.

Kar cephenin bildiri ataklarna Haydar Ercan karlk
vermekte epeyce gecikti. kinci dedebabann seiminden
sonra, 29 Aralk 1998de cevap vermesinin sebebi,
isyankrlarn gelip kendisine niyaz etmelerini uzun sre
beklemesi/ummasyd.
H Dost! hitabyla balayan Ercan, bildiride yle
diyordu: 12.12.997 tarihinde zmirde Do. Dr. Bedri
Noyan Dedebabadan hilafetname ile icazetli
halifebabalarn katldklar dedebaba seimi toplants
kamuoyunun ve Bektai camiamzn yakndan bildii gibi
sonulanm ve tutanakla tesbit edilmi olup, keyfiyet
basn ve yaynda da yer almtr. O gn toplantya katlan
halifebabalar da seim sonunda tarafma ballklarn
teyit etmiler ve nefir flenmek suretiyle sonu ilan
edilmitir. Daha sonra bu halifebabalarn bazlar hibir
gereke gstermeksizin fakiyre atlmadk ta,
sylenmedik laf, edilmedik dedikodu brakmamlar ve
fakiyri incitecek nitelikte yazl beyanlarda bulunduklar
hepimizin malumudur. Dedebaba olarak fakiyr bu tr
davranlara daima sessiz kalmz, incinsek bile
incinmemeye gayret etmiizdir. Ne var ki yolumuzun,
Faruk Arslan
447
tremizin bir gerei de her yl mride ba okutma
(hizmet grme) erkn mecburiyetidir. Szkonusu
halifebaba kardelerimizin bazlar, seim tarihinden
itibaren geen bir yl iinde hizmet grmemiler, buna
mukabil yanl tutum ve davranlarda bulunmulardr.
Buna gre 12.12 1998 tarihinden itibaren sorumluluunu
yklendiimiz, hizmetinde olduumuz halifebabalarn
isimleri yledir: 1 Ziya Pao Halifebaba (Makedonya,
2 Halil Tiryaki Halifebaba (Trakya), 3 Ali Rza
Balm Halifebaba (Manisa), 4 Nurettin lmez
Halifebaba (Antalya). Bu duyurunun yapld andan
itibaren, sadece yukarda isimleri belirtilen halifebaba
erenlerin hizmetinde olduumuz btn canlara duyurulur.
Ayrca bir tek mekan ve zamanda sadece bir tane
dedebaba olur. O da bellidir. Yine de kapmz, gnlmz
ikrarna sadk erenlere aktr. Hadml Fukara Ali
Haydar Ercan Dedebaba.

Ercan, Zeki Onaran ve Hdr okekene de hilafet berat
vererek halife saysn 6ya kard. Sayy 11e
tamamlamamasnn sebebi, Ankara cephesine geen 5
halifenin geri dnmesini beklemek olduu kadar, onlar
halife yapan Bedri Noyann hatrasna da sayg
gstermekti.
Ankara ekibinin huruc harekat, Grenin
organizasyonunda, ikinci bir dedebaba seilmesiyle
noktaland. Trkiye heterodoksisinin en nemli enlii
saylan Hacbekta enliklerine denk getirilen seim, 15
Austos 1998de yapld ve Mustafa Eke dedebaba
seildi. Seime 5 halife katld. Haydar lmezin
ifadesiyle Masonluun erefini kurtarmak iin
muhalefet hareketini balatan Teoman Gre ve Ankara
Faruk Arslan
448
kliinin, neden mason olmayan birini, Ekeyi setirmi
olduunun cevab, yeni dedebabann munis kiiliiyle
aklanyordu. Seime dair detaylar, bizzat seime
katlm olan Halifebaba Ali Smer veriyor: Teoman
Gre, Cem dergisinde Hacbektataki seime gelmedim
diye yalan sylyor ama bizzat seime geldi. Bana,
Ekeyi kabul ediyorum, karar yaz bana gnder,
imzalayaym dedi. Yazp gnderdim. nce imzalamad.
Bunun zerine telefonda Greye olduka sert szler
syledim, bu defa imzalad. Seime drt halife; Gre,
ben, Ali Doan ve Mustafa Eke katldk. Hasan Asuman
seime gelmedi, telefonla katld. Karar Asumana
gnderdik, imzalad.

Halifebaba Nurettin lmez, seim kararn Grenin de
sonradan imzaladn sylyordu ki, szleri Ali Smerin
anlatmyla rtyordu: Ankara ekibinin bu ekilde ayr
bir davran iine girmesi bencillikten baka bir ey deil.
Teoman Gre, Ali Smer ve Ali Doan. Bu Mustafa
Eke babay zorla bu hale soktular. O adamcaz iyi bir
halifebabayd. Onu da kandrdlar. Seim meim yok
ortada. Smer ve Doan gidip, biz seni dedebaba
seiyoruz demiler Ekeye, olmu bir seim. Gre ve
Hasan Asumana gidip sonradan imzalatmlar.
Seime bizzat gelmeyip telefonla katlma tartmas ilk
seimde de yaanm; fakirlii yznden yol parasn
tedarik edemeyen, dolaysyla Makedonyadan gelemeyen
Ziya Paonun, Telefonla reyimi vereyim. Zaten benim
reyim, seimde en ok oyu alan kim ise, onadr teklifi
kabul edilmemiti. Fakat Hacbektataki seime Hasan
Asumann telefonla katlp oy vermesine ses
karlmamt. Asuman, seime katlp katlmad
Faruk Arslan
449
sorumuza, Katldm cevabn verdi. Fakat seimin
otelde mi, Grenin evinde mi yapld hususunu
kartrmas dikkatimizi ekti. Bu durumda Paonun
oyunun da geerli olduu/olmas gerektii gibi bir
mantki sonu kyor. lk seimde en ok oyu (3 oy) alan
Haydar Ercann toplam oyu bylece 4e km oluyor.
Oy saysnn 4 olmas, daha sonraki tartmalara temel
tekil eden hususlardan biri olan dedebaba en azndan
yardan bir fazlasnn oyunu almalyd ki, ekseriyetin onu
destekledii anlalsn eklindeki itiraz geersiz klyor.
Fakat Ercann 3 m, 4 m oy ald konusu iki tarafn
ittifak etmedii bir konu. Ercan 4 oyu olduunu, kar
tarafsa bu saynn 3 olduunu iddia ediyor. Hatta Ali
Smer bu sayy 2ye indiriyor: Aslnda seilmesi iin
yary gemesi lazmd. Seimde 22 berabere kalnd
ama Haydar bir hile yapt, ben 3 oldum dedi.
Sonuta Ankara grubu seimi yapt ve Tm Bektai
Canlara Duyuru kaleme alnd. mla hatalar bulunan
duyuru yle: Biz Bektai halifebabalar daha nce
Ankarada bir araya gelerek yeni bir dedebaba semek
iin, 1998 Austos anma trenlerinde Hacbektata
toplanp yeni bir dedebaba semeye karar vermitik.
imdi aada isim ve imza mhrleri olan biz
halifebabalar, Mustafa Eke Halifebabay dedebaba
setiimizi imza ve mhrlerimizle de tasdik ederek siz
canlara duyurmay uygun bulduk. Hak yardmcmz
olsun, h dostlar. 15 Austos 1998. Duyurunun altnda
Ali Smer, Ali Doan, Mustafa Eke, Hasan Asuman ve
Teoman Grenin imza ve mhrleri bulunuyor.

Haydar Ercan kart cephenin oluumu srecindeki btn
olaylarnn faili olarak sadece Teoman Gre
Faruk Arslan
450
Halifebabay grmek eksik ve haksz bir bak olur.
Bektai ileri gelenleri Ercann asabi ve agresif bir kiilie
sahip olduundan bahsedip, dedebabalk gibi ar bir
yk kaldrabilecek donanm ve ehliyete sahip olmas
noktasnda phe ve eletirilerini dile getiriyordu.
Kurtcebe Noyan, Haydar Ercan kimsenin sempatisini
kazanamad diyor ve devam ediyordu: Kitleye benlik
taslad, sert davrand. Camiada antipatik bulunuyor.
Dedebaba seildikten sonra birgn Hasan Asuman
Babaya yle sert konutu, azarlad ki, ben bile
dayanamayp, doru yapmadn syledim.

Ankara ekibinin dedebaba setii fakat masonlukla ilgisi
olmayan Mustafa Eke, Ercann dedebaba olmasnn
hemen ardndan, hakknda kendilerine devaml olarak
ikayetler gelmeye baladn sylyor. ikayetlerin
nerelerden geldii sorumuza cevap verirken, Canlardan,
annesi, kardeinden, eitli yerlerden eklinde aklama
getiriyor.
Ekenin kardeinden geldiini syledii ikayetin
arkasnda ilgin balantlar mevcut. Camiann ileri
gelenlerinin anlattna gre, 33. dereceden stad mason
olan Teoman Gre, Ercan devirmek iin, onun kardei
Avukat Kasm Ercan kulland. Abisi Baba Haydar
lmezin iddialarna benzer ifadeleri Halifebaba Nurettin
lmez de kullanyor. Bektailiin iine bir fitne sokmak
istiyor dedii Teoman Grenin mason olduunu
tekrarlayan lmez Halifebaba, Haydar Ercann kardei
Kasm Ercan da masondur. Onu da bu yola Gre
sevketti,dedebaba hakknda szler syletti. stiyor ki
Bektailiin en by Teoman Gre olsun, dedebaba
olsun diyor.
Faruk Arslan
451

Haydar Ercan hakknda en ar konuanlardan biri, Ekeyi
dedebaba seip biat eden halifelerden Ali Smer. Hac
Bekta Veli Mzesinin uzun yllar yneticiliini yapan
Smer Halifebaba, sadece Ercanla snrl kalmayp,
mevcut iki dedebabay da yerden yere vuruyor: Bana
babakanlk teklif ederlerse kabul etmem. Niye? nk
benim babakanlk yapacak liyakatm, gcm yok. imdi
dedebaba geinen bu iki kiinin doru dzgn ne ilkokulu
var, ne de Trkeleri var. Bu kiilerin tevazu gsterip
dedebabal kabul etmemesi, ekilmesi lazm. Biz
Haydar Ercan setik ama arkadan bize ltimatomlar
yadrmaya balad. unu bunu yapamazsn, benden
habersiz dervi yapamazsn demeye balad. Ben varm
sadece dedi, mard sonradan. Biz de sen misin, biz de
seni tanmyoruz dedik. Kendisi dil bilmiyor,
okuryazarl yok saylr ama bir ay sonra bize ka dil
biliyorsunuz demeye balad.

Ankara ekibinin verdii manifestolardan birinde Haydar
Ercan yol dkn ilan edilmiti. Alevilik ve
Bektailikte dknlk adeta lme mahkum edilmekle
edeer bir anlam tayor. Dknle hi kimse konumaz,
selam vermez, yardmna gelmez, yalnzca cenazesine
gelinir. Halifebaba Nurettin lmez, Ankara grubunun
Haydar Ercan yol dkn yapmasnn mmkn
olmadn, nk yetkilerinin olmadn ifade edip bir
olay anlatyor: Eke birgn Antalya Elmaldaki Abdal
Musa Dergahna gidiyor. Orada buna tepki gsterip,
Haydar Ercan Dedebaba yol dkn dediniz, onu nasl
dkn yaptnz? diye soruyorlar. Eke diyor ki, Hayr,
byle bir ey yok, yapmadk diyor. Oysa yol dkn
Faruk Arslan
452
yaptklar kararn altnda onun da imzas var. Daha
nemlisi, bu kiiyi siz halife yapmadnz ki dkn
yapabilesiniz.
Baba Haydar lmez, Ercann yol dkn olmasn
gerektirecek hibir su ilemediini belirtiyor ve,
Haydar Ercann hangi suu ilediini gstersinler.
Aksine kendileri yol dkn olmay gerektirecek hatalar
yapyor ifadeleriyle yeni bir tartma balatyor.
Bedri Noyan dedebaba ile bir toparlanma srecine giren
Bektailiin yine tam bir kaos yaamaya baladnn en
nemli gstergelerinden biri, taraflarn birbirinin
adamn ayartmaya almasyd. zellikle Haydar
Ercann, in iine siyaset soktular ve canlarmz
ayartmaya alyorlar eklinde ikayetleri var. Kurtcebe
Noyan, irkinleti, iin iine siyaset girdi, entrika
girdi diyor ve benzerlerinin de yaandn syledii bir
olaydan bahsediyor: Antalya Tekkede Haydar Ercann
babalk icazeti verdii bir dervie, Ankara grubu gidip,
Bizim taraftan ol, seni halife yapalm demi. Halife
Nurettin lmez, Haydar Ercan Dedebabann baba ve
halife yapt kiilere, kendilerine gemesi karlnda
mertebe teklif ediyorlar. Bana da teklif ettiler; Gel bize,
senin halifeliin kabuldr, bizim de halifemizsin dediler,
kabul etmedim. Byle rezalet olmaz diyor.
Bektailik tarihinde baz dnemlerde dedebabalk
iddiasyla ortaya kan, fakat itibar grmeyen ikinci bir
isme rastlanmas olaanst bir olay deil. Fakat ikinci
bir kiinin dedebaba olarak hizmet grmesi ilk kez imdi
oluyor. Tabii, 1980lerde zmire gelip Bedri Noyandan
hilafet alan ve sonra da Arnavutlukun devlet politikas
gerei dedebaba seilip postniinlik iddiasnda bulunan
Reat Bardinin zel durumunu saymyoruz. imdiki
Faruk Arslan
453
durumun naziklii, Ercann da, Ekenin de bir ekilde
seilmi olmasndan ve tabann tam bir blnmeye
uramasndan kaynaklanyor.

Koskoca camiada herkesin ikilik girdab iinde olduunu
sylemek mmkn deil; sorunun zm iin kafa
yoran, iki taraf da bir araya getirmeye alanlar var.
Bunlarn banda eski Dedebaba Bedri Noyann olu
Kurtcebe Noyan geliyor. nceleri Haydar Ercann
yannda olan Noyan, imdi her iki tarafa da eit mesafede
durmaya zen gsteriyor. Gerek babasndan dolay,
gerekse kabiliyetli/kaliteli bir grnt arzetmesinden,
tabandan ve her iki taraftan Noyana gelip, zm ancak
seninle olur, bamza gemelisin diyenler var. Fakat
hem Noyann baba mertebesinde olmas, hem de
Dedebabalk ok byk bir yk, ben kaldramam
demesi, tabann isteklerinin cevapsz kalmasna sebep
oluyor. Niye oturulup konuulmuyor ve birlik
srmyor? diye soran Noyan, halifebaba mertebesine
gelmi kiilerin biraraya gelip konuamamasnn, tabana
iyi bir mesaj olmadn sylyor. Noyan, zm iin
zerine ne derse yapmaya, taraflarla grmeye hazr
olduunu belirtiyor.

Bu arada, birinci dedebaba seiminden ilgin bir
anekdotu anlatmakta fayda var. lk seilen Dedebaba
Haydar Ercan, kendi yolundan gittiini yle savunuyor:
Allahn ve devletin iine karlmaz. Allah nasl dilerse
yle yapar bu ii, bildii, diledii gibi noktalandrr. Ben
ona teslim olmuum. Yoldan denler olacaktr, yanl
yapp yolda kalanlar olacaktr. Fakat bu yol kendini
gtrr, yrtr. Ben kendi yoluma gidiyorum imdi.
Faruk Arslan
454
Benim iin deien hibir ey yok. Yine canlara
gidiyorum, ilgileniyorum, grevimi yapyorum.
Bektailikte yol birdir, erkan birdir. Tabanda pek
sevenleri yok onlarn. Kar taraf daha nce birer yl
dedebabalk yapalm srayla diye anlamlar fakat imdi
birbirlerine dtler, koltuk tatl geldi, birer yl anlamas
bozuldu. kilik olur ama yol kendini dzeltir, kimse
merak etmesin. Hak yerini bulur. Hakszlar yolu ktye
kullananlar, suiistimal edenler, benlik taslayanlar elenir,
yol akna devam eder.

Masonlarn yolda ikilik karttn savunan Baba
Haydar lmez, unlar anlatyor: Gre masondur ve pek
sevilmez, ahlaken de pek tartmal ynleri var. Mason
olsun ama Bektai olduktan sonra geri dn olmaz, her
iki tarafa gz krpmak olmaz. Bir insan hem Bektai, hem
mason olamaz. Eer sen Bektai olmu isen, mason
olamazsn, hereyden syrlp geleceksin. kilik
kartyorlar yolda. Bektailikte masonluun ve
masonlarn ii yoktur. Yolumuza dardan baka
bireylerin girmesine izin vermemeliyiz. Ankara
kolundan Mehmet Temren baba ki kendisi masondur,
Grenin yanl davranlarndan dolay onu evlerine
sokmad. Gre yanl davranyor. Ben Haydar Ercan
taraftar deilim, birlik taraftarym. Dedebabalk kayd
hayat artyladr, ancak ve ancak dedebaba ok kt bir
su ilerse drlr. Ali Smer telefon edip, biz bunu
dedebaba olarak tanmak istemiyoruz dedi. Ercan madem
ki layk deildi, neden seildi? Drlemez ki. nk
bir gerekesi yok. ok hrn ve sinirli davrand bize
diyorlar ama Ercan tam tersine hepsine iyi davrand. Bilgi
bakmndan hepsini alteder Ercan. Fakat biraz heyecanl.
Faruk Arslan
455

Eski Dedebaba Bedri Noyann olu, Baba Kurtcebe
Noyan, Grev verilirse yolun selameti iin yaparm
grnde: Camiann bu durumlara dmesi beni hem
zyor, hem endielendiriyor. Bir zlmeye doru
gidiyoruz, dahas erkn bozuluyor. Acilen bunun nne
gemek lazm. Babam ldkten sonra beni baba yaptlar.
Bu yola ben bir mertebeye, makama gelmek iin deil,
edep erkan renmek iin girdim. Hibir zaman da bir
ama tamadm. Kalbim istemez kesinlikle ama yolun
selameti iin, gel sana bir grev verdik derlerse kendim
iin deil, yol iin yaparm. Artk modern adayz. Bu
ada, bu yolun modern bir ekilde yeniden organize
edilmesi gerekiyor. Erkan yine devam etsin fakat bir
gelenek olarak muhafaza edilsin. Bektailik an
gereklerine uygun olarak organize edilmeli, yenilenmeli.
Yayn organ, mze, aratrma vakf oluturulmal. Bir
dernek veya bir vakf kurulacakt, olmad. Bir mze
kurulacakt. Babamdan kalan eserler hl duruyor,
kaybolup gidecek. Seimden nceki akam Hasan
Asuman halifebabann evinde kimi seelim konusu ortaya
atld. Kimin seilecei konusunda karar kmad ama
kimin seilmeyecei konusunda kesin ve ittifak halinde
karar kt. Teoman lhami Greyi kesinlikle
semeyeceiz ve oy vermeyeceiz karar alnd
akamdan. Seimde bir masonun, tarikatn bana
gemesi istenmedi. Ankara kanadnn yapt ikinci
seimde de aslnda halifebabalar mason igale direndi ve
Greyi deil, mason olmayan Mustafa Ekeyi seti. Gre
32 veya 33. derece mason. Ankara grubunun byk
blm de mason. Ekeyi setiler, camiay ikiye bldler.
Fakat imdi Ekeyi indirip Greyi, o olmazsa masonlarn
Faruk Arslan
456
arasndan bir bakasn dedebaba yapmay dnyorlar.
Ben dedim ki, bir damarda iki kan olmaz; ya mason
olursunuz, ya da Bektai. kisi birbirine uyan yollar deil
dedik. Babam hayatta olduu srece, 37 sene sresince de
bu mason babalarn hepsi vard ve bireyler yapmak
istediler ama babamn hakimiyeti, sevilmesi, dirayeti ve
bilgisi sayesinde sesleri kmad. Uzun sre beklediler.
Babamn lmesinden sonra harekete getiler. ( Din, Mart
2002).

1998 yl Austos ay sonlarnda Hac Bekta ilesinde,
be Halife Babann toplanmas ile yeniden realize
olunmu ve be Halife Babann oybirlii bir tek tur
seim sonucunda zmirli Mustafa Eke; Dedebaba
seilmitir. Bir nceki seimde yaplan hata ve
usulszlkler bu seimde telafi edilmi ve Bektailik
messesesi iine debilecei bir byk kaostan en az
zararla kurtulmutur. Mustafa Eke Dedebaba; Amerika
Birleik Devletleri ve Balkanlarda dahil birok dergah
sratle bir araya toplamtr. Haydar Ercan babann
dedebabal Bektai camiasnn bir ksmnda kabul
grmeye devam etmitir.
Esasen; sz konusu, deyim yerinde ise, acemiliklerin
temel nedeni, Bektailerin Salih Niyazi Dedebabann,
Dedebaba seildii 1922 ylndan, bu gne kadar gerekte
Halife Babalar eli ile bir gerek seim yapmam
olmalarnda yatmaktadr. Belki de, tm Cumhuriyet
srecinde yaplm olan ilk ve tek seim, Noyan
Dedebabadan sonra gereklemitir. ( Koca, 2002).
Tarikat iinde, masonik Bektalik eilimi ile geleneksel
Bektalik kanad arasnda iddetli bir ekime
Faruk Arslan
457
yaanyordu. Kurtcebe Noyan, Ankara kolunun fiil
nderi durumundaki 33. dereceden mason Halifebaba
lhami Teoman Gre'nin mason desteiyle Mustafa Eke'yi
"dedebaba" setirdiini sylyordu. Halifebaba Haydar
lmez'in ifadesine gre de, "masonluun erefini
kurtarmak iin" muhalefet hareketini balatan Teoman
Gre, Haydar Ercan' ykmak amacyla onun aabeyi
mason Kasm Ercan'la ittifak yapmt!
Teoman Gre'nin mason olduu bilinmeyen bir sr myd?
Deildi. Bedri Noyan, dedebabalnn 33. ylnda
(Bektaler iin 33 saysnn zel bir yeri vardr) 12 Mart
1992'de dzenlenen trende okuduu iirde unu diyordu:
Bir Baba Teoman var, koca stat, birader, O herkesi,
herkes de onu elbette sever!..
Bedri Noyan "stat" ve "birader" deyimlerinin
masonluun ritellerinden olduunu elbette biliyordu.
yle ki, kendisine el veren Dedebaba Ali Naci Baykal'n
"Bektalik alaturka masonluk; masonluk alafranga
Bektalik'tir" dediini yazyordu. (Bedri Noyan, Demir
Baba Vilayetnamesi, 1976, s. 301.). Peki Bedri Noyan
mason muydu ? Olunun masonlara bu kadar kar
kmasna baklrsa herhalde deildi! Ama Rotary Kulb
yesi olduu biliniyor. Rakibi baz halifebabalar
tarafndan mason olmakla itham edilen Teoman Gre'nin,
Sabetayist olduunu ise, Yarn dergisinden Mfid Yksel
iddia ediyordu. (Yaln, 2006).
Geleneksel Bektailii kimden renmeli, Alevilii nasl
anlamalyz? Hz. brahimle balayan tevhit yolculuu;
giderek Horasan ekol (Maverannehir kanalyla) ve
Erdebil ekol gibi iki temel felsefeye ayrlr. Daha
sonralar, tarihin sosyolojik performanslarndan da
beslenen bu iki ekol, Anadolu siyasetlerinin ve
Faruk Arslan
458
demografik basncn etkisiyle karmza, rgtl ve
rgtsz, inan ve disiplin alanlaryla kar. Tarik-i
Bektaiyye mntesiblerinin, bu tekilatsz zmrelere,
Sofyan Srekleri demesinden karine, sz konusu
sreklerin bir ksm kendilerini, dorudan Ocakzade
kabul ederek mam- Ali ve soyuna baladklarn,
bazlarnn da Hac Bekta Velinin varsaylan yz
altm halifesinin bir ounu Pir addederek, ocaklar
karsnda g salamaya yneldiklerini grrz.
Bu szlerin sahibi 2003'de vefat eden evki Koca nemli
eserler verdi. Masonlukla karmadan 1876 ncesi
Bektailiin ortaya kartlmas ve uygulanmasn
savundu. Bir Bektainin mason olamayacan vurgulad.
Bu nedenle bu kitapda grlerine ve almalarna
fazlaca yer vereceiz. 1997 ylnda nasip almt. Nasip
almakta ok ge kalmt, anne ve babasn hayatta iken
nasip almadndan dolay son derece zlr, hayflanrd.
ocukluk ve genlik yllarnda dedesi Hseyin Kazm
Baba ve babas Halife Turgut Babadan annesi Adviye
Anabacdan ok ey renmiti. Bektai dergahlarnn
tarihesi, postniinler silsilesini, babalarn hangi
dergahlarn mntesipleri olduu, nasip, dervilik,
babalklarn kimden aldklarn bilen yalnz Trkiyede
deil Dnyada Koca'dan baka kimse yoktu.
Dedesinin babas evki dede 3. devre Melamilerinden
Muhammed Nur hazretlerinden intisap grm, daha
sonra Bektai olmutur. Bu nedenle Turgut baba Bektai
halife babas olmasna ramen Melamiliin btn
emanetleri de bizdedir derdi. te byle youn bir
atmosfer iinde yetien evki Koca hayat boyunca
duyduu ou kaleme alnmam detay bilgilere sahip ok
zel bir kiiydi. Ayrca babasnn Hakka yrmesinden
Faruk Arslan
459
sonra kendisine kalan pek ok belgeyi toparlam, bunlar
eserlerinde yanstmtr.
Annesi Adviye Anabac 17 Ekim 1996da babas Halife
Turgut Baba erenler 17 Ekim 1997 tarihinde tam bir sene
sonra topraa verildi. Daha nceleri sadece iyi bir
okuyucu ve aratrmac olan evki Koca bildiim kadar
ile Bektailik ile ilgili yazd herhangi bir makalesi dahi
yoktu. Anne ve babasnn ruhunu ad etmek ve insanla
Alevilik ve Bektailik yoluna hizmete soyundu. 6 kitap
yazd. Bunun haricinde Cem Radyoda pek ok konuma
yapm, Dedeler, babalar ile ilgili Cem Vakfnn 1999
ylndaki toplantlarn ynetmi ve toplant tutanaklarn
dzenlenmesinde yardmc olmutu. Konya Seluk
lahiyat Fakltesi retim yelerinden Doent Dr. Hlya
Kk, Trabzon niversitesi Aratrma grevlisi Kemal
nc Isparta lahiyat Fakltesi Doenti Ylmaz Soyyer
gibi pek ok aratrmacya almalarnda ok nemli
katklar oldu.
Bektai tasavvufuna olan merak, tarihi konulara olan
yetenei, cansiperane ilahi ak dolu yaam, ok ynl
gerek aratrmac kimlii ile istisna bir kiiydi. evki
Kocann Babasnn dedesi evki Asker kkenliydi ve
tasavvufa son derece vakf bir kiiydi. 1269 Hicri ylnda
Prizren (Bu gnk Yugoslavya snrlar iinde bir ile)
domutu. Kbrsta grev iin bulunduu srada Kbrs
Can baba Bektai dergah post-niini Feyzullah babann
kz Sadberk hanmla evlenmitir. nc derece Melami
eyhlerinden Muhammed Nur hazretlerini evrenin
saldrlarndan koruyarak himayesine almt. Daha sonra
Melamilikte de hilafet mertebesine kadar kar. Son
derece tasavvufi adan deerli nutuklar yazar. Yazd
Faruk Arslan
460
nutuklar stanbul nar Matbaasnda 1967 ylnda
yaynlanmtr.
Bektailik yol evlad olmay esas alr. Seyyid-i saadattan
olmay bir fark olarak grr, fakat art olarak grmez.
nk hazreti Muhammedin babas 10 kardeti. Fakat
Peygambere inanan ve yardm eden iki kii vard. Yine
hazreti Alinin kardei Akiyl Alinin tarafndan
Muaviyenin tarafna gemiti. evki Kocann soy
seceresi mam Musa-i Kazma dayanmaktayd. Yani
seyyid soyundand. Ne kendisi ne de babas bunu ne
kartmazd. Onun iin belirleyici olan yol evlad olmakt.
Kimden doduu o kadar nemli deildi. Detayl
seceresine Turgut Baba Divannn 4.-5. sayfasndan
ulalabilir.
te byle bir kltrden gelen evki Koca ksa zaman son
derece nemli eserler verdi. 05 Mays 2003 tarihinde
zmir andarldaki evinde rahatszlanr, hastahaneye
gtrlrken yolda hayatn kaybeder. Son syledii sz
hepinizi ok seviyorum, hakknz helal edin olur. 6
Haziran 2003 gn zmir irinyerde topraa verildi.
30 Temmuz 1953 ylnda stanbulda doan; ok nl
Bektai babalarndan Turgut Kocann olu olan evki
Koca, T Makine Mhendislii Blmn bitirdikten
sonra zel bir irkette uzun yllar mhendis olarak grev
yapt. evki Koca emekli olduktan sonra da zaman zaman
bu alanda da almalara devam ediyordu. ok geni bir
entelektel evresi olan Turgut Koca bugn Bektai
camiasnda ok sevilen bir insan olmann tesinde birok
yabanc dil bilen, Bektailiin kurallarn sk skya
uygulan bir inan nderi olarak da tannyordu. evki
Koca babasndan ald miras ok gzel bir ekilde
Faruk Arslan
461
deerlendirerek bu topluma birok ey verdi, vermeye
alt.
evki Koca bir dnem Nazenin Yaynlarn kurarak
byk zveriyle yaynclk da yapt. Fakat toplumun da
duyarszl nedeniyle gerekli destei bulamad. Deerli
yazarn yaynlad eserler unlardr; Es Seyyid Halife
Turgut Koca Baba Divan, Melami-Bektai Meteforunda
rad Paradikmalar Mrg-i Dil, Halikasnas Bohem
Neyzen Tevfik Klliyat, Yeniceri Oca ve Devirmeler,
Odman Baba Velayetnamesi Velayetname-i ahi Gek
Abdal.
Beyin kanamas sonucu hayata gzlerini yuman evki
Koca, zmirde nl Bektai Babalarnn ve sevenlerinin
katld bir cenaze treninden sonra Buca Yeni
Mezarlkta defnedildi. Cenaze merasiminde ayn
zamanda Bektai ritelleri de uyguland. Cenazeye
Mustafa Eke Dedebaba; Teoman Gre, Hasan Asuman,
Fikri ztanr, Nevruz Taci Akpnar Halifebabalar;
Muharrem, Aslan, Bahri, Elmas, Tahsin, Haim, Haydar
Babalar; Cem Vakf, Cem Dergisi, Cem Radyo adna
Ayhan Aydn; Aratrmac/Yazar Dursun Gmolu ,
Doan Dervi, Ali Dervi, Limontepe Cemevi Dedesi
Cemal Sevin ve yneticileri ile birok dervi; evki
Kocann kardeleri; eref Koca, Av. Nakiye Gre ve ei
Prof. Dr. Ataman Gre ile evki Kocay seven
kadn/erkek birok insan katld.
Arnavuta, Srpa, ngilizce, talyanca, Franszca,
Arapa, Farsa bilen, Trkenin Hakaniye (aatayca)
lehelerine vakf gerek bir entelektel idi. Bir zamanlar
nl air Can Ycelden Latince derslerini dahi ald. Can
Ycel Bektai idi. Hseyin Erdekut Babann
Faruk Arslan
462
mridinden nasib almt. Rehberliini; Atatrk dnemi
milletvekillerinden, Denizli Kazak Abdal Dergah
postniini Hac Hseyin Mazlum Babann yapt. Hasan
Ali Ycel, olu Can Yceli, ngilterede rhban
okullarndan birine, Papaz olmas iin deil, Latinceyi
rensin diye yollamt!
O yllarda gen bir adam olan Can Ycelin yan sra
evine gazeteci lhan Bardak, Refi Cevad Ulunay,
Burhan Felek, tarihi Abdlbaki Glpnarl, Reat Ekrem
Kou, Musikiinas Arif Sami Toker yine gazeteci zmirli
Dani, Cahid Albayak, evket Rado gibi popler
isimlerle, Byk Nutukta ismi geen Adanal Ekrem
Ramazanolu, Yusuf Fair Ataer gibi nl Bektai
Babalarnn gelerek, edebi sohbetler yapard. Glpnarl
ve R. Ekrem Kou Bektai olmasalar da, Tasavvufu ve bu
evreyi seven insanlard. Anne tarafm Romanyadan
olup, baba tarafm aslen Kosovadan olmasna ramen
fakir ile birlikte tam alt gbek stanbulluyuz diyen
Koca, tarikata ge intisabn u szlerle aklyor;
Ailemizde Kosova Meydan savandan bu yana Tarikat-
Bektaiyeye mensubiyet var. Byk dedem evki Bey,
Bektailiinin yan sra ttihat ve Terakkinin Manastr
Blge Komutanyd. Hem dedelerimizden, hem
babamdan bize intikal eden byk bir birikim vard.
Bektailikte grenek, bilinen basklarn da etkisiyle ou
zaman yazl eserlerle deil szl kltrle, ahslarla
temsil edilmi ve yaatlmtr. Korkulur yaz yazmaktan!
Ailemizden bize intikal eden bu birikimin ailemizin son
byk ferdi ile gitmemesi gerektii kanaatindeydim.
phesiz Tarikat- Bektaiye, evki Koca olsa da yrr,
olmasa da! Ama bu bireysel intikallerin yansmas iin o
bireyin kimlii de nemlidir. eriden yanstabilmenin
Faruk Arslan
463
hem gzel hem de olanakl olaca kanaatine vardmdan
babamn vefat sonras Tarikat- Bektaiyeye intisap
ettim.
Koca'nn anlatmnda akm yle balyor: Seluklularn
son dneminde merkezi birlikte kalmamt eyalet reislii
yapan Nurettin Caca gibi yada Karamanolunun
beylikleri gibi paralanm bir milli birlik vard, bir de
Mool saldrlar vard. Yesevi den el alan Hac Bekta
denen mrit kkl bir Yesevi ekolnden tasavvuf eitimi
almtr. Yani bir baka ifade ile anti radikal bir dnce
bir din anlay getirmitir, keskinliklere agresif yaplara
kar mtemeyyin olan daha liberal dini daha objektif
tanmlayan ve daima dostluk ve insanlk mesajlarn
ieren bir yap getirmitir Hz. Pir. 1299 ylnda bir
kurultay toplanr, Trkmen geleneine gre bir
kurultaydr bu. O kurultayda menakblara gre Osman
Gazi nin hanla atand dnem olarak geer ve bu
atama srasnda Hac Bekta Veli nin kendisini kutsad
anlatlr, hatta burada Kumral Baba, eyh Sleyman-i
Trkmani, Sar smail, Ahi Evran, Taptuk Sultan gibi
azizlerinde bulunduu rivayet edilir. Bu byk insanlk
dncesi ok ksa zamanda gerek Hristiyan dnyasnn
kendi i elikilerindeki feodal basklara maruz kalm
halk arasnda ve gerekse byk Mool basklar altnda
kalm Anadolu halk arasnda bir birletirici meale olur,
topluma zaten felsefe yapabilme gc vardr. Anadolu
toplumu felsefe yapabilen bir toplumdur, yapabildii iin
bugn ayaktayz. Yunus Emre yi kartabilmitir,
Mevlana Celaleddin i karmtr, Hac Bayram Veli yi
karmtr. ( Koca, 2002).

Faruk Arslan
464
Sra geldi Hac Bekt Derghnda, Hac Bekt- Vel'nin
soyundan geldikleri ifde edilen elebiler de postnin
meselesine Bu derghta srekli, elebi ve Dedebaba
postu olarak iki post bulunmutur. Bu durum yzyllardr,
Bektiler ve Alev-Bektiler arasnda tartma konusu
olmutur. Dede-babalar, elebileri, Hac Bekt/n soy
evld olarak kabul etmemilerdir. Zira, bu babagn
koluna gre Hac Bekt- Vel hi evlenmemi olup
mcerret kalmtr. elebileri yol evld olarak kabul
etmilerdir. elebiler ise; kendilerinin Hac Bekt-
Vel'nin nesebinden geldiklerini, (Fatma Nuriye ya da
Kutlu Melek)'in Hac Bekt- Vel'nin nikahl ei
olduuna inanrlar. elebilere bal Alev-Kzlba Dede
Ocaklar da, Hac Bekt- Vel'nin evlenmi olup,
elebilerin onun neslinden geldiini kabul etmilerdir. Bu
yzden Alev-Kzlba Ocaklar Hac Bekt elebilerine
bal hle gelmiler. Hatta, bu ocaklar elebler'den
srekli icazetnameler almlardr. ( Yksel, 2002).

Alevilikte liderlik konusu, aslnda fazla kark bir mesele
deil. 33 yl konuya ilikin aratrma yapan, master ve
doktora tezi yazan Selahattin Tezikouna gre, "Btn
tarikatlarda olduu gibi, Alevlikte de liderlik sorunu
yoktur. Kimin lider olduu, yaplan tarikat toplantlarnda
belli odur. Alev (Kzlba) olanlarda, kyllerde Dede;
ehirli Alevler olan Bektalerde de Baba, Halife Baba,
Dedebaba adlarn tayan insanlardr. Vakf veya dernek
bakan, resmiyette bu kurulularn bakanlardr. Onlar
da tarikat toplantsna, bahsedilen tabi liderlerin
bakanlnda girer ve o kiilere 'niyaz ederler'."
(Tezikolu, 2006).

Faruk Arslan
465
Dedelerin her biri dorudan Hacbekta ilesinde oturan
ve Hac Bekta Veli'nin torunlarndan olduu bilinen ve
tarikatn en st liderliine getirilmi elebi ad verilen
kiiye baldrlar. Bu tarikatlarn yasak olduu dnemde
de, ak olduu dnemde de byle olmutur. Babas Dede
olan ve vefat eden kii, bu ie devam etmek ve Dedelik
yapmak isterse, babasnn belgesini alarak Hacbekta
ilesine gider, elebi Hazretleri'ne durumu arzeder ve
elindeki belgeyi sunar. elebi, bu belgenin altna
"derkenar" eklinde, olunun da adn yazarak, kendisine
irat grevi verildiini belirtir. Byle belgesi "icazet"
olmayan kimse, "Dede"lik yapamaz. Bu kural hlen
ilemektedir.
Mill Mcadele dneminde elebi postunda oturan
Cemaleddin elebi, mcadeleye destek vermi ve ilk
mecliste de Mustafa Kemal Paa'nn Meclis Bakan
Vekili olarak grev yapmtr. Ayn ekilde, Mevlevi
elebisi de ayn grevde bulunmutur. Tarikatlarn
kapatlmasnda, Meclis'teki dier tarikatlar gibi, elebi
Hazretleri de gayret gstermilerdir.
ehirli Alevlerin, Bektalerin en st bal olduklar kii
Hac Bekta Veli Dergh Postniin'i olarak Dedebaba
unvan tar. Dedebaba, Bekta Halifebabalar tarafndan
(toplam 12 Halifebaba vardr) "mcerred" (evli olmayan)
Halifebabalar arasndan seilir. Bahsedilen seim ii, daha
ok tarikatlarn yasaklanmas (1925) sonrasnda bulunan
bir yoldur. Grev lnceye kadar devam eder. Ancak,
Salih Niyazi Dedebaba'dan sonra, mcerred aday
olmad iin, Dedebaba postuna gelmi olanlarn tamam
"mehh" evli Dede-babalar'dr. Tarikatlarn ak olduu
Osmanl dneminde, elebi de Dedebaba da usulne gre
imtihan veya zel aratrmalar sonunda, eyhlislamdn
Faruk Arslan
466
teklifi zerine Padiah tarafndan "Ferman" (kararname)
ile atanrlard. Bu atamalara ilikin Osmanlca
yaynlanm kitaplarda pek ok rnek vardr. (Tekizolu,
2008). Etnik ve dini yapy anlamadan konuyu anlamak
kolay deildir, Almanya'nn bile mdahil olmaya alt
bu konuda Trkiye'nin salkl tartmadan uzak durmas
aklszlktr.















Faruk Arslan
467
Drdnc Blm
RGTSEL ETNK VE DN YAPI

Sosyal bilimler alannda 1970'li yllardan balayarak
Almanya, Fransa, sve, Hollanda, ABD, ngiltere gibi
lkelerde, 1980'li yllarla birlikte, Trkiye'de, Alevilik ve
Bektailik zerine giderek artan ekilde aratrmalar,
derlemeler yaplyor. Halen masonluun Bektailik
zerinde etkisi aratrlmyor. Yaptklar tahribata
gemeden nce etnik ve dini altyapsn inceleyelim.

Alevilikte ayin-i cemlerdeki "era sndrme"ye
yklenilen ensest ilikisini ieren etik sorunlu yorum,
Aleviler ve Snniler arasnda sorunu, sosyal ve politik
bir sorun haline geliyor. Oysa bu uygulamann Sabatayc
masonlardan Bektailie sonrada Alevilie aktarld
Sabatayc yazarlar tarafndan dorulanyor. ( Er, 2003).
Baz politikaclarn gaflarn akil aydnlarmz, 'Alevilerde
Mum snd yoktur' aklamasyla savuturdu, hem fitneyi
nledi, hemde mkemmel bir alm salad. Cumhuriyet
ncesi ve tarikatlar kapatlncaya kadar, Hac Bekta Veli
tarikatna girmi kylye Kzlba veya Alevi, ehirliye
ise Bektai denilirdi. Mason Bektailer elit Bektailii
savundu, Anadolu Aleviliinden kendilerini ayr grdler.
Osmanl ve Trkiyede d istihbaratlara alan casus ve
ajanlarn pek ounun Bektai kimlii kullanmas ve
mason olmas tesadf deildir. Bugnde bu gerek
yadsnamaz.

Faruk Arslan
468
rtibatl olduklar servislere alan sahte Bektai ajanlar,
eitli kiliselerle, yurt dndaki baz belediye, mahalli
senato ve niversite gibi kurulular, toplant, hafta,
yldnm gibi bahaneler ve mahalli kltrn yaatlmas
gibi klflarla mezhepci, blc ve bozguncu muhteval
ve istismara ynelik almalara maddi destek salyor.
Trkiye ve Orta Douda Alevilik ve Batni Hareketler
Enstits gibi bir takm enstit ve aratrma merkezleri de
bulunduklar lkelerin istihbarat tekilatlarnn izdii
milli politikalar istikametinde faaliyetler yaparak bu
blc ve bozguncu faaliyetleri kltrel adan
destekliyorlar. ( Sezgin, 1998). Bu uyary dile getiren
kii Diyanetin bamfettiliini, Bakde Dini Ataelik
yapm Abdlkadir Sezginin, doktora tezide Bektailik
konusundayd.
Yllardr farkl kesimler konuyu klieletirdi, bilgi kirlilii
olumaya balad. "Alevilik Trklktr"( Dikmen, 1951),
"Alevilik Krtlktr"( Bender, 1990), "Alevilik
solculuktur"( Kzlyol, 1995), "Alevilik bir dindir"( Ouz,
1990), "Alevilik gerek slmiyettir-slmiyetin zdr"(
Ramazanoglu, 1984), "Alevilik slmiyete yabancdr,
sapklktr"(Ksakrek, 1990) eklinde genellemeler
yaplyor, her kafadan bir ses kyor. Herkes kendi kltr
ve anlayna uydurmaya alyor. "Trkmen
Snniliidir" ( Flal 1990) diyende var, "bir tr
Snniliktir" ( Temren, Sezgin, 1997,1991) eklinde
yorumlayanda. "Snnilik ve Alevilik aslnda birbirinin
ayndr" ( Arvasi, 1994) eklindeki genellemelerin u
noktas, "Alevilii Snniletirmek-Hanefiletirmek
gerekir"( Krknc, Ksakrek, Arvas,Trkdoan, 1987,
1990, 1994, 1995) gr.
Faruk Arslan
469
Sa duyulu geleneksel Bektai ve Alevilerin ou, "bir
inan tarzdr"(Ouz, Bozkurt, Birdoan, 1990,1995),
"slmi bir inan tarzdr", "slmi bir mezheptir"
(Baltacolu, 1991), "slmi bir tarikattr" ( Dikmen,
Bender, Sezgin, 1951, 1991) grlerini savunuyor. Pir
Sultan Abdal Kltr Dernekleri'nin temsilcileri,
"kltrdr", "yaam tarzdr", "felsefedir" yaklamlarna
scak bakyor.
Uzun yllardan beri tarihsel adan Alevilik ve Bektailik
zerine detayl almalar yapan Ahmet Yaar Ocak,
Hseyin Bal, Ylmaz Soyyer ve ksmen Belkz Temren'in
almalarndan edindiim sonu, Alevilik ve
Bektailik'in etnik ve dini anlamda homojen bir yapya
sahip olmaddr. Etnik yapsnda Trkmenlerin ve
Zazalarn byk bir ksmn, ksmen Krt gibi deiik
etnik topluluklar barndran Alevilik, farkl ocaklar da
ieriyor. Bu balamda, Tahtac-Trkmenlerinin bal
bulunduu ocaklar ile Zaza Alevilerinin bal bulunduu
ocaklar farkldr.
te yandan, Trk Bektailerin yan sra, Arnavut
Bektailer de vardr. Bektailer, bir yandan halife
dedebaba, halife baba, baba hiyerarisi ierisinde
rgtlenir ve erkn yrtrken, dier taraftan elebiler,
dede-babalar baznda da rgtlenmilerdir. Bu balamda,
bir yanda Bedri Noyan dedebaba varken, dier yanda
Ulusoylar elebiler kolunu oluturmaktayd. Onlardan
bamsz olarak da Eskiehir Scaettin Veli Dergh'nda
bulunan Nevzat Demirta (dede-baba) Marmara
Blgesi'nde ve zellikle Trakya ile Bulgaristan'da ayin-i
cemlere katlmakta ve erkn yrtmekteydi. Gnmzde,
dedebaba Bedri Noyan'n lmyle onun ardlnn
belirlenmesi zerine ortaya kan yeni bir oluumu daha
Faruk Arslan
470
yaamaktayz. u an, bir nceki blmlerde incelediimiz
gibi Haydar Ercan ve Mustafa Eke olmak zere, iki
dedebaba bulunuyor. Yine kendilerini Alevi olarak kabul
eden Trkiye snrlarnda Antakya'dan Tarsus'a kadar
olan blge ierisinde youn olarak yaayan Nusayriler -ki
Araptrlar- Trkiye'deki dier Alevi cemaatlerinden
ibadet ve uygulamalar esasna gre, farkldr. Onlarda,
dedelik ve babalk deil, eyhlik vardr.
Sivil toplum kurulular asndan Alevi ve Bektai
rgtlerine baktmzda, yle bir tablo karmza
kyor: Alevi rgtleri arasnda cemevleri baznda
rgtlenmelerin yan sra, bir yanda Pir Sultan Abdal
Kltr Dernekleri ve Hac Bekta Veli Kltr ve Tantma
Dernekleri, te yanda Cem Vakf'nn yer ald; bu arada
daha ok iilie yaknlaan bir eilimi temsil eden Ehl-i
Beyt nan-Eitim ve Kltr Vakf'nn ve Demokratik
Dayanma Vakf'nn bulunduu; Zaza Alevilerinin
oluturduu Tunceli Kltr ve Dayanma Dernei gibi,
deiik derneklerin varl; Bektai rgtlenmesinin ise,
u an iin, ksmen Hac Bekta Veli Anadolu Kltr
Vakf etrafnda olutuu, grlyor.
Diaspora'da da durum farkl deil. Almanya, Fransa,
Hollanda ve Avusturya'da Avrupa Alevi Birlikleri
Federasyonu; Cem Vakf rgtlenmesi; Dersimliler
Dernekleri vb. Sadece 160 bin civarnda Trkiyelinin
yaad Berlin'de u an iin 11 Alevi ve Bektai
rgtnn olduunu belirtelim
Bunlarn yan sra, Alevilik ve Bektailik arasndaki
snrlarn bazen bulanklatna, bazen berraklatna da
bu arada dikkat ekmek gerekir. rnein Amasya, orum
ve Tokat yrelerinde Alevilik ve Bektailik iie girmi
Faruk Arslan
471
durumdadr. elebi kolunun egemenliini hissettirdii bu
yerlerde, Bektailer kendilerini -Kzlba deil- Alevi
olarak adlandryor. Erknlar, dedeler tarafndan
yrtlyor. zellikle orum'da dedeler, Veli dedenin
olu Hseyin Solmaz (dede) gibi, Hac Bekta Veli
Ocandan geldiklerini sylyor ve kendilerini Hac
Bekta Veli evltlar olarak niteliyor.
Ancak, hemen burada, gnmzde yaayan Bektai halife
babalarndan mason Teoman Gre'nin, Mustafa Eke'nin
ve Ali Doan'n, Alevilikle Bektailii birbirinden
ayrmakta olduunu; zellikle halife baba Teoman
Gre'nin ahkulu, Hseyin Gazi gibi, Bektai
derghlarnn, Bektailer tarafndan deil, Aleviler
tarafndan kullanldna iaret ettiini de eklemekte yarar
var. ( Engin, Kasm 2002).
Mason Bektailerin, Alevilii hep farkl olarak
grdn, seim olmadan babaln babadan oula
gemesi nedeniyle kmsediklerini belirtelim. Mason
Bektailer, elit Bektailikten yanalar, alperen kltrnden
uzak duruyorlar.
Aleviler/Bektailer arasnda taban oluturmak isteyen
ar sola mensup terr rgtleri ve etnik blc terr
rgtleri, Alevilii ve Alevileri savunuyor grnerek
kendi siyasi ve ideolojik anlaylarn Alevilik/Bektailik
olarak sunmaya alyor, yurt iinde ve dnda bu
maksatla yaynlar yapyorlar.
Bu rgtler:
1. TKP/ inin Sesi,
2. Devrimci Yol,
3. TDP Trkiye Devrim Partisi (TKP-B),
4. TKP/ML,
Faruk Arslan
472
5. MLKP-K (Marksist-Leninist Komnist Parti-Kurulu),
6. PKK,
7. TKKO,
8. Krdistan Aleviler Birlii, gibi rgtlerdir. (Sezgin,
1998).
zellikle son yllarda Karadeniz blgesine sarkan bu ar
sol terr rgtlerinin Alevi/Bektai vatandalar kendi
yandalar gibi gsterme abasnda olduklar da
gzlemleniyor.
Alev kelimesi btn slm leminde ve Osmanl
dneminde "Hz. Ali'nin soyuna mensup olanlar"
anlamnda kullanlmtr. Hlen ran, Yemen ve Msr
gibi lkelerde, "ben Aleviyim" derseniz, kimin
ocuklarndan olduunuz sorulur. Medine'de de durum
ayndr. Eer Azerbaycan'da Alevi olduunuzu
sylerseniz, size hayretle bakarlar ve Hz. Ali'yi Allah
kabul ettiinizi zannederler. nk, orada Alevi sz "Ali
Allahi" ler denilenleri ifade eder. Bektailik ise, hi bir
yanl anlamaya meydan vermeyen ak ve net bir
deyimdir. (Sezgin, 1998).
1826'da, nce Yenieriler'in imhas ve peinden de
Yenieriler'in bal olduu Bekta tekkesinin,
Bektaliin (1861-62 ylna kadar srm olan) de
yasaklanarak kapatlmas zerine bu dnemde "Alev"
kelimesi Bekta anlamnda kullanlmaya baland. Ancak
bu kelime tarikat liderliini "Dede"lerin yapt Ky
Bektalii ki buna Kzlbalk da denir- anlamnda
mehur olmutu. Bugn Alev, Ky Bektasi veya ayn
anlama gelen Kzlba anlamnda kullanlyor.
Tarikatlarda aslolan Mslman olmaktr. slm
mezheplerinden birine mensup olmann tarikatlar
Faruk Arslan
473
asndan bir nemi yoktur. Kelime-i ahdet'i sylemek
ve inanmak, tarikatlar iin yeterlidir.
Bir afi, Maliki, Hanbel veya Hanef'nin herhangi bir
tarikata girmesi mmkndr. nemli olan Mslman
olmaktr. Ancak, Alevler asndan bakldnda, Balkan
Bektaleri de dahil, Hac Bekta ballarnn tamamnn
inanta Maturidi ve amelde Hanef veya Caferi olduunda
kuku yoktur. Hem Hoca Ahmet Yesevi'nin hem de Hac
Bekta'n kitaplar incelendiinde de bu grlr. Alevlik
Bektalik adl kitabnda, "Alevlik Bektalik Nedir?"
balkl blmnde baknz Kutluay Erdoan ne diyor:
"Bektalik, Anadolu'da gelierek yaylan Trk
tarikatlarndandr. Tasavvuftan etkilenen bu tarikatn
felsefesi, rf ve adetleri Trklere ynelik zellikler
gsterir." (Erdoan, 2004).
Osmanl dneminde veya Cumhuriyetin balangcnda,
kitap yazm Bekta byklerinin tamamnda u ifdeler
vardr:
"Bektaler, Cenab- Allah'n an byk Kur'an'nda,
Bakara Suresi'nin iki, , drt, beinci ayeti kerimesinde
niteliklerini sayp tantt ehli snnet, inanm ve Allah'
tanyan kimselerdir.
Bektalikte klb hazinesinin Allah sevgisi, Resulullah
sevgisi, Resulullah'n Ehlibeyti'nin sevgisi ile dolu olup,
baka bir eit sevginin o klbde girecek yer bulamamas
kesinlikle lzmdr.
Bekta olmak, vlmeye deer yksek ahlk sahibi
olmaya dayanyor. Yoksa kt ahlk sahiplerinin 'Ben
Bektayim; Eyvallah, Yahu' demeleri kendilerine
iftiradr." (Tekizolu, 2008).
Faruk Arslan
474
Alevler, Bektaler tarikata giri treni ki, buna -ikrar
merasimi veya ayini denir- srasnda, Allah'n kulu,
Muhammed Mustafa'nn mmeti, Aliyyel Mr-taza'nn
bendesi olduklarn belirttikten sonra da "mam Cafer
Sadk'n mezhebindenim" derler. Ancak, Osmanl tarihi
ve Cumhuriyet'in balang yllarnda elebiler, Dedeler,
Babalar ve dier tarikat bykleri hep u iddiada
bulundular:
"mam Cafer Sadk Hazretleri'ne mezhep sahibidir
demek, byk bir yanltr. Zira zt- saadetleri 'Hakiki
imam' olduklarndan dolay amel, inan ve hukuk
alanlarnda bir mezhep ortaya koymaya ihtiyac yoktu.
nk mezhep ve meslek denilen din inanlar, salam
bir biimde yeni kurulmutu. Ve hem de zat- saadetleri,
Hz. Resulullah'n Ehlibeyti'nin yni doru yol rehberi on
iki imam efendilerimizin altncs olmalarndan dolay
kaynan Hz. Peygamber'den alan yce saltanatn
vezirlerinden olduu iin, itihada dayal bir mezhep
ortaya koymann stnde idiler. Zira slm eriatnn ana
esaslarn ve bu esaslardan karlan hkmleri, yce
babalar Hz. Muhammed Bakr'dan ve onlar da muhterem
babalar Hz. mam Zeynelabidin Efendimiz'den ve onlar
da ulu babalar, Kerbela'nn ehit Sultan, himmet sahibi,
nur kayna mam Hseyin Efendimiz Hazretleri'nden ve
onlar da anl babalar Haydar- Kerrar Hazretleri ile yce
dedeleri eriat Sahibi Efendimiz Hazretleri'nden
renmiler ve ta kendi zamanlarna gelinceye kadar
kesintisiz gerek nder olmulardr. Soy erefi ve kendi
faziletleri gerei Mslmanlar arasnda aziz ve deerli ve
muhterem olduklar gibi, btn tarikat mensuplarnn
bakandrlar. Zat- saadetleri, her hlde Hz. Peygamber'in
Faruk Arslan
475
izinde yrdklerinden, bir mezhep ortaya koymaktan,
doal olarak, uzaktrlar." (Yksek, Rfat, 2002, s 153).
Gerekten de ameli mezhep imamlarnn tamam onun
rencisi olmu kiilerdir ve mezheplerin teekkl
talebelerince gerekletirilmitir. Yni ikrarda geen
mam Cafer Sadk mezhebi, mezhepler kurulmadan
nceki bir ifdedir ve tarikat anlamndadr. Baka bir
ifde ile Anadolu Alevileri, Bektaler tarikat lideri, pri
olarak, soy silsilesi olarak mam Cafer Sadk'a baldrlar.
Yoksa, Caferi olduklarn ifde eden ia'ya mensup
Mslmanlarla ayn inanc ve ibadet eklini benimsemi
olurlard. Byle olmad ise, aktr.
Trk Alevileri kendilerine Allah, Muhammet, Ali,
Ehlibeyt gibi din ulularndan bahseden herkesi
kendilerinden sayar, barlarna basarlar. Bu insanlar
korur ve kollarlar. Bugne kadar olduu gibi, bu gn de
yoldan km, dkn olmu, hatta dinsizlii semi
insanlarn dillerindeki bu tr szler sebebiyle
sahiplenirler.Yreklerindeki sevgi, her trl kiri pas
rter. Alevlerin bu yumuak karn, tarihte pek ok sapk
frkann bu gurup iine szmasna, saklanmasna neden
olmutur. Gnmz aydnlarndan bir ksmnn, "bizde u
da vardr, bu da vardr" diye anlatmaya altklar;
Alevler'in kendi adamlar veya dnceleri deil, onlarn
iyi niyetini istismar etmi ve aralarna szm insanlar ve
onlarn grleridir. Bu adamlarn ve grlerin
ayrmaya tbi tutulmas ve Alevlik'ten ayr
deerlendirilmesi gerekir.
Anadolu'da Trakya'da ve Balkanlar'da yaayan
Mslmanlar'n tamam (Dou ve Gneydou'daki
filer hari) inan ve amel olarak Hac Bekta Veli ve
Faruk Arslan
476
Ahmet Yesevi gibi Maturidi ve Hanefi'dir. Yni
aralarnda mezhep ayrl yoktur. Abdest alan, namaz
klan, gusleden, kz isterken kullanlan lgat, evlenirken
nikah kyan, bayram ve cenaze namaz klan herkes
Alev'si, Bekta'si, Kadiri'si, Naki'si, Cerrahi'si,
Gleni'si, Rufai'si veya hibir tarikata mensup olmayan
ounluun tamam; inanta Maturidi mezhebinden,
ibadetlerin yapl bakmndan da Hanefi
mezhebindendir. Caferi fkhyla haraket edenlerde vardr.
zellikle serbest seimlere ve ok partili hayata
getiimiz 1950 ylndan balayarak siyasetilerin
cahillii yznden ve oy alma kaygsyla "lkemizde
mezhep ihtilaf var" eklindeki iddia ve konumalar bir
tarikat olan Bektalerle, Bekta olmayanlar ayr
mezheptenmi gibi bir hle getirmitir. Bu vebal
siyasetilerle, bu yanl beyanlar aynen ve srarla yayan
medyamza aittir. (Tekizolu, 2008).
Snnlii "slm'n Arap yorumu", Alevlii de "slam'n
Trk yorumu" olarak bahseden bu kiilerin
biyografilerinde, Dede ocuu olduklar, dedelerin
"seyyid" olduu, yni Arap soyuna mensup olduklar
zellikle yazlmaktadr. in dorusu, Dedeler'in tamam,
Trk soylu, Ouz boylu insanlardr. Trbesi gney
Horasan olarak bilinen, ran'n kuzeyinde, Hac Bekta
Veli'nin doduu Niabur'a yakn, Mehed ehrinde
bulunan 8. mam, mam Rza'ya manen (tarikat silsilesi
olarak) bal insanlardr. Dier mamlar'a bal olan, son
derece azdr.
Dede veya Seyid, Oniki mam neslinden gelenlere denir.
Bunlara Evld-i Resul- Seyyidi Saadet'te denilir. Dede
Alevinin din adamdr ve ayr sfat vardr. Rehber,
Faruk Arslan
477
mrit ve pirdir. Rehber talibe yol aar, mrit talipleri
irat eder, bilmediini retir. Pir daha da aydnlatmaya
alr, yetitirir. eitli blgelerde bildiimiz Alevi
dedeleri unlardr: Veliyettin Ulusoy, Mustafa
Aklbanda, Mahmut Doanolu, smail Aslandoan,
Kamber Kutlu, Niyazi Bozdoan, Haydar Samut ve
inasi Ko. Elbette bakalarda var. Sadece Ulusoya
bal 200 Alevi dedesi bulunuyor.
ster elebi, isterse Dedebaba; geleneklerle, kurallarla
ileri idare ederler. zellikle siyasete bulamamak,
fraksiyonlar arasnda taraf tutmamak ve itidalli
davranmak konusunda, bu gne kadar kendilerinden
beklenen olgunluu gstermilerdir, gstermektedirler.
Dier rgt lideri/bakan gibi grlenlerin iliklerinin
hi birisi bu gerek liderlerde grlmez. ou kez
medyada bunlarn adlar sylenmez, aklamalar yer
almaz; seim ncelerinde oy pazarlamas yapmazlar.
Kendilerini grmek isteyen ya da kendileriyle grmek
isteyen herkesle grrler, insanlar arasnda, ocuk,
kadn, erkek gibi ayrmlar yapmazlar. Bir tarikat
liderinden beklenen olgun davranlar sergilemek iin
zel gayretleri yoktur. Davranlar son derece tabidir.
Bunlar ierisinde Avrupa'da tahsil etmi, grgs,
davran son derece yksek olan kiiler de vardr. Ama,
ortak davranlar ayndr.
Bu insanlar kendilerini tantrken "hmanist, plralist,
aksiyonist ve re-aksiyonist reformist, deimeye her
zaman ak bir bilim adam-hukuku ve dini lider" gibi
unvanlar kullanmazlar. Son derece mtevaz ve sahavet
sahibi, cmert insanlardr. Evleri ve sofralar herkese
aktr. Bu sebeple de, son derece saygdeer insanlardr.
Ayrca, bunlarn dervileri ve ballar arasnda siyas,
Faruk Arslan
478
ideolojik taraf olmaylar onlar bu kadar itibarl ve etkin
klmaktadr. Tarikatlar, tekrar, devletin gzetim ve
denetiminde alacak olursa, zellikle Hac Bekta
Postu'nun bu iki lider kadrosundan da destek grecektir.
zellikle Bektalerde, Salih Niyazi Dedebaba'nn
Arnavutluk'a gitmesi ile balayan skntnn devam
ettiini; Arnavutluk'ta ve lkemizde, birka tane
Dedebaba olduunu, Bektalerin daha ok bu i
problemlerle megul olduklar iin, piyasada
grnmediklerini biliyoruz. Bosnal, Makedonyal,
Tiran'l Bekta byklerinin, lkemizde yaplan
toplantlarda da, Balkanlar'da yaplan toplantlarda da
"kblelerinin Hacbekta ilesi olduunu, Bektaliin
tarikat olduunu" zellikle sylediklerini, ama
bizimkilerin, siz bu ilere karmayn telkininde
bulunduklarn da biliyoruz.
Baz Balkanl tarikat liderlerinin de, lkemizdeki baz
Alev vatandalara Babalk, Dedelik icazetleri
verdiklerinden bilgimiz var.
Btn bu problemler Dedebabalar hakkndaki kanaatimizi
deitirmemizi gerektirmemektedir. Bu iki makam
dndaki rgt liderliklerine, medyatik olmalarna bal
olarak liderlik atfetmek, onlara Alevlerin temsilcisi,
lideri gibi davranmak devleti de partileri de skntya
sokmutur, bundan sonra da skntya sokacaktr.
(Tekizolu, 2008).
Prof. Dr/ Orhan Trkdoan, "Alevi-Bektai Kimlii" adl
kitabnda, 1993-1995 yllar arasnda Trkiye genelinde
15 il ve bu illere bal 45 ocak zerinde, antropolojinin en
yeni yntemlerine gre gerekletirilmi bir saha
aratrmas yapt. Trkdoann sosyolojik deeri bulunan
bu aratrmasna kadar, konu ile ilgili yaplan tm
Faruk Arslan
479
aratrmalar, daha ziyade teorik erevede alevi-bektai
popler retisinin tarihi geliimi, yaps ve gelenei
hakkndaki masaba tahlillere dayanmaktayd. lk kez, bu
aratrma ile "alevi-bektai" topluluklar, dini temsilcileri,
ocaklar katlmc-gzlem ve mlakat yoluyla incelendi.
Saha aratrmas olarak da bilinen bu yntemle, bir yanda
"alevi-bektai" insann konuya bak as (Emik
yaklam) ile te yandan aratrmacnn yaklam (etik
bak) tesbit edilmek suretiyle bu inan sistemi
derinliine yorumland. Ayrca, drt niversitenin eitli
fakltelerine mensup 315 rencinin alevi-snni
farkllamasna ynelik bak alan ve alg alanlar
yannda, eitli slami grleri temsil eden odak
noktalarnn yorumlarna da yer verildi.
Altn izerek okuduum bu kaln kitapdan kardm
zet, gerek aleviliin aslnda Sufi, insan merkez alan
deerlerinin slamyetin yaylmasnda, Anadolunun
mslmanlamas ve Trklemesinde benzersiz roller
oynaddr. Olay siyasi ynden ele alacak olursak
karmza farkl bit tablo kar.
Seluklu ve Osmanl tarihini Ouz ve Trkmen ekimesi
eklinde analiz eden Sosyolog Edward Shilsin merkeze
kar evre teorisi nldr. Buna gre, Snni Ouz
Boylar Ortodoks slamn Hanifi Mezhebi liberalliine
sahip ana merkezdi; devlet onlarnd. Alevi Trkmenler,
Heterodoks slamn kltr zenginliiydi ama evreydi;
ara sra merkeze isyan eden Proletarya idiler.
Ar Trk milliyetisi yanl politikalar sonucu
Cumhuriyet tarihinde 19 defa kalkm militarist Krtler
de Proletaryadr, merkezi yok etme abasyla d
proletaryaya hizmet ederler. Krt Alevileri simgeleyen
Faruk Arslan
480
Dersim, dlanm kimliin ve rkn ifte sanc yaayan
odadr.
Sosyolog A. Toynbeeye gre; merkez g zayfladka
evre D Proletarya tarafndan tahrik edilmek suretiyle
merkeze yklenmitir. Kimdir bu D Proletarya?!
Merkezin zayflamasn frsat bilen yakn komular, tarih
dmanlardr. evredeki dlanm vatandalar, merkeze
kar hesapl ve planl biimde d proletarya ile i
birliine giderler. D proletarya bazen i proletarya gibi
alglanr, oysa d proletaryann tipolojisi bellidir. Dn
ran ise bugn sraildir.
rnein 1240 ylnda Anadolu Seluklu Sultan 2.
Gyaseddin Keyhsreve kar isyan balatan Baba lyas,
gya evreyi merkezin basksndan, zulmnden
kurtaryordu. proletarya kendi i yapsyla
hesaplayordu. Oysa Baba lyas, Baba shak adl d
proletaryann emrindeydi. Baba shakn gerek ad,
zakt, Trabzondaki Komnenos Hanedanna mensup bir
Rumdu ve kaybettikleri Anadolu topraklarnda bir Rum
imparatorluu kurma peindeydi. akma bir dervi
rolnde, i proletaryay istismar ediyordu. evrenin d
proletarya ile i birliiyle Moollar kolaylkla
Anadoluyu istila etti.
Benzer bir oyunu da Yavuz Sultan Selim ile ah smail
hesaplamasnda grebilirsiniz. ah Kulu, Antalyadan
balayarak evredeki Trkmenleri kullanarak, ekiyala
soyunmu, bugn PKK terristlerinin yaptn
yapyordu. ah smailden ihale alm, kaos kartyordu.
Dedesi eyh Cneyidin kard Ouz ile Trkmenleri
blme fitnesini sistemletiren ah smailin anas
Trabzonlu Rum Pontusun bir prensesiydi.
Faruk Arslan
481
Sylem uydu: Enderun ve Acemi Ocaklarnda Hristiyan
devirme ocuklar devletin st noktalarna geliyor,
askeriye yabanc unsurlarn eline geiyor. Osmanly
kuran evredeki Trkmenler vey evlat muamelesi
gryor. D proletarya, i proletarya ile dirsek temasna
geti. Yavuz, hem Halveti hem de sk bir Bektai
olmasna ramen Alevi dman olmakla suland.
Bu olaylardan 80 sene nce balayan eyh Bedrettin
isyan vardr. O, Torak Kemal gibi Yahudi dnmeleriyle,
Brklceli Mustafa adl Rum dnmesi anaristle i birlii
yapm bir Balkan etecisiydi. kr ki, 2. Beyazt, Balm
Sultan Hac Bekta Ocann bana getirerek tarikat
szl kltrden yazl, erkannameli hle getirmi ve
evreyi kucaklamt.
2. Beyazd dneminde, Anadoluda din, siyasi ve
kltrel kimliin oturtulmas iin Bektailik, Mevlevilik
ve Nakibendilik desteklendi. Osmanlnn zirvede
olduu 1592de balayan Celali isyanlar da evrenin
merkeze bakaldrsyd. are olarak Kanuni Sultan
Sleyman, ilk ei Mal Hatunun kardei Sersem Aliyi
Bektai Postniinliine getirdi.
1826da Yenieri Ocann 2. Mahmut tarafndan
kaldrlmas ve Bektai tekkelerinin Nakilere devri,
evrenin merkezden yedii en iddetli ktekti.
proletarya yerin altna ekilerek i birlii yapaca d
proletarya arad. Selanikli Yahudi dnmelerini ve
masonlar bulmakta gecikmedi. Ar milliyetilik ve
laiklik projeleri, Fransadan ithal edildi ve lke binbir
paraya blnd.
Ouz ve Trkmen ikiliini ve Krt rkn laiklik ile
ortadan kaldrmay planlayan Ziya Gkalp, Baha Said ve
Faruk Arslan
482
Namk Kemal gibi ttihat ve Terakkili dnrler,
bilmeden d proletaryann planlarna hizmet ediyorlard.
Koca Osmanl, on ylda byle ykld. evre, merkezi d
proletaryay hep zmtr (Trtkdoan, 2004).
Cumhuriyet tarihimizde Krtler i proletaryaya
dntrld, d proletaryann kucana itildi.
Heterodoks inanl varsayld hlde ou dinsiz, laiklii
yahut bilimi din hline getirenler, Krt kartn istismar
ettiler. Sadece taeronluk yapan PKKy sulamak
ucuzculuktur. Terrn sonlanmas iin antropolitik kltr
kodlarmz ve sosyolojik gereklerimizi masaya
yatrmann tam zamandr.
Herkesin tarihe bak kendi penceresindendir. Bozulan
Bektailikten samimi Alevilerin neden kurtulmak
istediini anlamamz gerekiyor. ncelikle neden
Anadoluyu Trkletiren ve mslmanlatran ortak
atamz Yesevi ile dinsel akrabalk kuruluyor bunu bir
inceleyelim.





Faruk Arslan
483
Beinci Blm
HOCA AHMET YESEV VE
BEKTALK
Hoca Ahmet Yesevi ve alperenleri ile batini Bektailiin
dinsel akraba saylarak badatrlmas, Masonik
Bektailerin bir hilesidir. Yesevinin Hanefi itikadnda bir
Kalenderi eyhi olduu sylenebilir, ( Dorul, Koca
1980, 2003), ancak kesinlikle bir smaili Daisi saylmas
kabul edilemez. ( Bulut, Kaygusuz, 2000). Yesevi ile
bugnn Bektai Alevilerinin dini anlaylar arasnda
uurum var. Hele Cumhuriyet gazetesinin vefat eden eski
bayazar lhan Seluk gibi Sabatayc Mason Bektailer,
Bektailii sama sapan Bektai fkralarna indirgeyip
Yeseviyi azlarna bile almamalyd. 150 yl nceki
Alevilik ve Bektailik ile bugn arasnda dalar kadar
fark var iken, bin sene nceki Yesevinin bugnk Alevi
Bektailii onaylayacan ngrmek, referans yapmak
safdilliktir. Veya kast, bozgunculuktur.
Hoca Ahmet Yesevi, slam Tasavvufu ile Trk tresinin
bileimini yaparak Orta Asyada Mslmanl yayan
Ulu Atadr. Trkler arasnda slamn ve doru slamn
yaylmasnda en nemli yer Onundur. Ahmet Yesevi,
Divan Hikmet adyla bilinen eserine Bismillah diyerek
hikmet syledim; taliplere dr ve gevher satm diye
balyor. Dr ve gevher dedii Ayetler ve Hadislerdir.
Yesevinin ana kayna Kuran Kerimdir. Ahmet Yesevi
yolundan yetien Onun izbasarlarnn en nemlileri Orta
Asyada Hakim Ata Sleyman Bakrgani, Anadolu ve
Balkanlarda Hac Bekta Veli ve Yunus Emredir. Hakim
Faruk Arslan
484
Ata, Pirinin yolundan giderek yazd hikmetlerde
Hazret Sultann Hristiyanlar, Yahudiler ve Moollarla
ilgilendiini yazyor. Yesevi derghnda datlan a
almak iin kimseye dini, mezhebi, tarikt, milliyeti
sorulmazd.
nsan olan herkese yardm edilirdi. Hac Bekta Veli ayn
anlay Anadoluya tad. ncinsen de kimseyi incitme!
sz ok bilinen ve tekrarlanan bir szdr. Yunus Emre
bir Yesevi izbasar ve Hikmet geleneinin en nemli
airidir. (Zeybek, 2008).

Ekim 1998de bir Trk kurultay vesilesiyle gidip 15 gn
kaldm Trkistanda ve trbesini grme imkan
bulduum Yeseviyi yakndan tandm. Trbesinde halen
manevi bir hava hissediliyor. Yesevi'yi ziyarete gelen
misafirlerin Arslan Baba'da bir gn geceleyerek ' icazet '
almalar, sonra Yesevi'nin huzuruna kmalar eski bir
gelenek. Bende yle yaptm.
Arslan Baba halkn inanna gre bir sahabe, bir iddiaya
gre Selman- Farisi. Ancak Peygamberimizden 300 yl
nce doduu 33 dini ok iyi bildii, nihayet slamiyeti
setii ynndeki bilgilerle Selman- Farisi iddias
eliiyor. Daha ok Hzr anlatlyor gibi. Arslan baba tam
850 sene yaam olabilir mi? Olmaz byle ey demeyin,
Namk Kemal Zeybekten dinlediim rivayet yle: ''
Peygamber Efendimiz bir gn sahabelerine, ' Ben de bir
emanet var, bizden ok sonra yaayacak birine ocuk
yata ulatrlacak, bunu kim yapar ' diye sorar. Arslan
Baba, bu grevi kabul eder. Peygamberimizde azndan
bir hurma kartarak Arslan Baba'nn dilinin altna koyar.
Allah senin mrn artrsn diye dua eder. Diyar diyar
dolaan Arslan Baba , hurmay 500 yl dil altnda saklar.
Faruk Arslan
485
Trkistan'a Ahmet Yesevi 7 yanda iken gelir. Arslan
Baba'yla karlaan Yesevi'nin ilk sz ' emanetimi ver '
olur. Baba, emaneti Yeseviye verir. Baba otan
Trkistan'a kurar. Yesevi' Arslan Baba'nn rencisi olur.
Onun ahlakiyle ahlaklanr. Arslan Baba ldnde artk
Ahmet Yesevi, blgenin manevi direi, Trklere
mslmanl sevdiren kutlu bir kiidir. '' Bu mehur
hikaye, Yesevinin peygamberimizin varisi bir alim
olduunu gsterir. Arslan Baba'nn trbesi 12. asrda
yaplm, 14. asrda Timur tarafndan yenilenmi 1907'de
nl mimar Kalbirza Misafirolu tarafndan 3. defa
restore edilmi. lk trbesinden iki direk hala ayakta
duruyor. Halk bu iki diree kutsaliyet izafe ediyor.
Trbeden ieri girerken adete yerde srnecek kadar
sayg gsteriyorlar. Arslan Baba'nn eceresi duvarda
asl. Yal bir Kazak amanist kadn elinde bak ve
tesbihle gelen misafirlere uzun bir dua ettiriyor. Atilla'dan
Timur'a tm ulu Trk hakanlarnn adlarn bir bir
sayyor.
Arslan Bab (Baba) trbesinin hemen karsnda Kurban
Ata adl trbe dikkatimi ekiyor. Krgzstan'da ki Su
nehri yaknlarnda 28 yl yaam Yesevi'nin Alperen'i,
bir evliya olarak kabul ediliyor. Trbedar Mirali Ulu
Mevln, Kurban Ata'y ' hi kimseye ktlk yapmam,
kul hakk yememi ' diye tanmlyor. Kurban Ata'nn asl
mezar 70 kilometre uzaklkta Kara Bura'da. Arslan
Baba'ya yakn olsun burada zbek Ali aribek sembolik
bir trbe yaptrm Kurban Ata'nn elbiseleri, apan,
tesbih takya ( sark ), Asa ve Kuran' hediye etmi; kendi
mezarn da yanna gmlmesini salam. Rivayete gre,
Kurban Ata, lecei yeri ve zaman sylemi ve birden
ortadan kaybolmu. Asl mezarnn banda byk bir
Faruk Arslan
486
aa bulunuyor, halk bu agac da kutsal kabul ediyor.
Kurban Ata'nn 6 olu var ; Tiney, art Bas, ar, Sask,
Kten, Kyikkii. Kazaka Geyikli baba anlamna gelen
Kyikii'nin Bursa'da trbesi bulunan mehur Yesevi
mridi Geyikli Baba ile ayn kii olduu sanlyor.
Tarihi Fuat Kprl'ye gre, slamiyet Trkler arasnda
Melamilik vastasyla girmitir. 10. yy'de
Maverannehir'de Buhara, Semerkand, Fergana gibi
ehirlerde eski amanlar ve Budist rahipler gibi menkbe
anlatan, manzum ilahiler okuyan Arslan Baba, Korkut
Ata, oban Ata gibi Trk eyhler ortaya kmtr. slam'
tasavvuf araclyla renen Trk topluluklar iin Budist,
amanist ve Maniheist rahiplerden Kalenderi dervi
anlayna gei zor olmamtr. nk yeni intisap edilen
eyhlerde Kamlar gibi gelecekten haber veriyorlar,
kalpten geenleri biliyorlar, yamur yadrp gittikleri
yerlere yeillik getiriyorlar, hastalar tedavi ediyorlard.
Sufizmin rgtl ayinleri sayesinde genellikle eitim
grmemi cahil halk zmrelerinin sosyal ihtiyalarnn
karlanmas amalanmtr. zellikle mzik, raks, sazl
ve szl ayinler gebe halkn ilgisini ekmitir. zzeddin
Doan, Fethullah Gleni bir ziyaretinde, sazl ve szl
gelenein o devirlerde olup olmadn soruyor. Glen, 10
saniye dnyor, Vard, zzeddin bey diyor. Bu sosyal
bir gerektir. Trk mslmanln Araplardan ayran
bariz farklardandr.
Anadolu Trkleri, Timuru Yldrm Beyazt Ankara
savanda 1402de yendii, kafese koyduu, Trk
birliini paralad iin pek sevmezler. Aslnda salam
bir mslman olan Timur, byk bir slam kahramandr.
Mason Bektailerin beslendii kaynak olan Karamiler,
smailliler, Haydariler ve Hurufilerin nderlerini,
Faruk Arslan
487
takipilerini ve retilerini kknden kazyarak ortadan
kaldrm, slama byk hizmet yapmtr. lkemizde
Timur nefretinin nedeni acaba Mason Bektailerin
Timurdan intikam olabilir mi? 14. asrda 27 lkenin
hakan olan mthi komutan Emir Timur'un girdii hibir
savata yenilmemesinin manevi bir srr olduuna inanlr.
Orta Asya topraklarnda yaygn kanaata gre, Timur'u
Ahmet Yesevi kanatlar altna almtr. Halbuki Timur
Yesevi'den 200 yl sonra yaam bir hkmdardr.
Rivayete gre, ryasnda Yesevi'den rendii bir zafer
duasyla Timur'un yenilmez olduuna inanlr.
Timur, hayat boyunca alimlere ve Allah dostlarna byk
hrmet gsteren bir hkmdard. Yesevi'nin kendine
rettii duayla muzaffer olmasnn ardndan, kendi
kendine, Yesevi'nin trbesinin klliye haline getirme sz
verir ve bu szn tutar. Timur'un yenilmezlik srr olarak
anlatlan yk ise yle : '' 14. asrda Altnordu Devletini
ykan, Orta Asya'y hakimiyeti altna alan Emir Timur,
rivayete gre Ahmet Yesevi'yi ryasnda grr. Yesevi
Timur'a zafere giden duay retir. Artk Timur'da
Yesevi'nin bir mrididir. Bylelikle Timur-Yesevi
arasnda bir gnl ba oluur. Timur, 14. asrn sonlarnda
(1405)'te Yesevi'ye grkemli biimde yeniden trbe ina
ettirir. Timur, bu giriimiyle tm Trklerin sevgisini ve
desteini kazanr." Yesevi'nin rettii duay hi ihmal
etmeyen Timur, bir gn yakn arkadana girmi olduu
bunca savata yenilgi yz grmemesini u ifadelerle
aklar: "Ahmet Yesevi'nin duasn ettim, onun mezarn
korudum, mritlerine dokunmadm. Allah'da beni hep
muzaffer kld. " Emir Timur'un vefat eklide ok
ilgintir. natcl ve ald karardan asla dnmemesiyle
bilinen Timur, en son in'e gerekletirdii sefer ncesi
Faruk Arslan
488
Trkistan 'da Sr derya'ya yakn Ars nehri kenarnda
konaklar. ok souk olduu iin askerler in'e gitmek
istememektedir. Askerin bu direniini krmak iin, o
souk karl k gn Ars nehrinde plak olarak yzmeye
balar. Kar stnde iki gn oturarak askerine rnek
olmaya alr. Ancak o kara soua gn dayanabilir.
Yakaland zatre sonunda hayata gzlerini kapar.
Mason Bektailer, Yeseviyi bir smailli Daisi gstererek
Alevilik kapsam iine katarlar. Oysa Yesevi Maturidir ve
eyhi Yusuf Hemedani adl Hanefi alimidir. ( Flal,
Ocak 1990). 'Kim olursan ol gel ' retisini Mevlana'dan
nce kullanan Yesevi, Mevlana gibi dergahna gelenlere
herhangi bir dini bask yapmyarak slamiyetin engin
hogrsn gsteriyordu. Hidayet yolunu gsteren
Yesevi, gelenlerin slamiyetle ereflenmesi iin yanp
tutuuyordu. Yesevi'ninde Mevlana gibi baz mihraklar
tarafndan kullanlmamas iin Yesevi'yi iyi anlamak
zorundayz. Yeseviyi Mason Bektailerin kucana
brakrsak, ortaya ii boaltlm bir slam, d posa,
ireti bir reti, alperenleriyle iret yapan bir tarikat eyhi
kar. Yeseviyim, Mevleviyim, Bektaiyim diye
vnd halde, O erenlerle ilgisiz, hatta dmanlk
yapan nice insanlar, nice Mason Bektailer grdm. Rak
sofrasnda alperenlik taslyorlard
Binlerce yldr Trklerin manevi atas ve z Trke'mizin
mimar olarak kabul edilir Hoca Ahmet Yesevi...
Yesevi'nin bu topraklar zerinde yaamas ve vefat
etmesi, Trkistan'n tm Trk devlet ve topluluklar
tarafndan manevi bakent olarak grlmesinide
beraberinde getirir. Mslmanln Orta Asya steplerinde
nev nema bulup iek amasnda Hoca Ahmet
Yesevi'nin abalar tartlmaz. Ahmet Yesevi,
Faruk Arslan
489
Trklkden ve Trke'den hi taviz vermemi,
mslmanl doru anlam, Mevlana gibi kaplarn her
dinden, rkdan insanlara am evliya ve alperenlere ufuk,
vizyon sunmu bir Pirdir. Hristiyan, amanist, Yahudi,
Budist, Mslman ayrm yapmamtr. Bu nedenle hala
deiik inanlara sahip Trkler, Yesevi'yi ortak atalar
olarak gryor. Buda Yesevi'nin engin hogrsnn bir
kantdr. Peki Yesevi'nin referans ne? Trklk m,
Mslmanlk m? Yoksa her ikisi mi? Hristiyan,
amanist, Mslman Trklerin onu ortak ata kabul etmesi
referansnn Trklk olduunu gsterir mi? Bu profilden
yaklaanlar, Yesevizm diye bir ' izm ' ile ve yeni bir
tarikat nevesiyle ortaya kyor. Bu tarikat yelerinin
baz vakitlerde gizli gizli Yesevi'nin Trkistan'daki
trbesine gelip zikirli ayinler yaptklarn rendim.
Trkistan kyllerinin Yesevi halkas oluturup, zikir
yapt bu ayini izledim. Bu zikir, bugn Cerrahi, Rufai
ve Kadirilerin yapt zikirle benzerdir. Semahla alakas
yoktur.
Yesevi dergahn tam ortasnda 3 bin litre su alan 6 asrlk
bir kazan bulunuyor. Kazann Trklerin egemenlik
sembol olarak grldn ifade eden Zeybek, kazann
Sovyet basks altnda esaret yaadna dikkat ekti ve
kazann bana gelenleri u ekilde dile getirdi: "Sovyet
basks altndaki yllarda bilinli olarak, bu kazan
Leningrad'daki Erimtaj mzesine kaldrlmt. Daha
sonra Kazak aydnlarnn youn bask zerine kazan eski
yerine geri getirilerek konuyor." diyen Zeybek kazan'n
manevi boyutuyla ilgili olarak da unlar anlatyor: "
Kazann ii erbetli su ile her zaman dolu olarak dururdu.
Dervilerin yapt zikirler srasnda kazann zerinde
nurlarn grld rivayet edilir. Bu imdiki tabirle
Faruk Arslan
490
vcuttan kan elektrolar olarak belirtiliyor. Zikir
sonrasnda susayan ve hararet ierisinde bulunan derviler
bu kazandan itikleri bu nurlu suyla serinliyordu. Zikir
balamadan nce parola belliydi. Zikir srasnda ya ter, ya
kan, yada can kmas zikirin samimiyeti iin ok nemli
bir noktayd. u anda kazan ziyarete her kesimden insan
geliyor. Fakat kazana maksad dnda ilevler yklenmi
durumda. Ziyarete gelenler kazana para atarak dilekte
bulunuyorlar. Bu sonradan kan yanl adeti biz
dzelteceiz. Bu konuyu Cumhurbakan Nazarbeyev'de
ilettim." Zeybek, bugn gerek alperen kltrnn Orta
Asyada alm Trk okullaryla temsil edildiini itiraf
etmi bir Yesevi a.
Yesevi klliyesine ziyarette bulunanlara buday ve etin
birlikte kaynatlmasndan elde edilen "Herse" veya
"Keke" denilen bir yemein yedirilmesi eski bir
gelenek. Klliye ayn zamanda eskiden niversite
eklinde de kullanlmaktayd. Zamann sayl
ktphanelerinden biride bu kulliye ierisinde mevcuttu.
imdi yine byk bir ktphane de klliye'ye eklenmi
durumda.
nl airimiz Yahya Kemal, Yesevi'yi yle tanmlyor:
''Ahmet Yesevi olmasayd, Trk milliyeti olmazd.'' 1186
ylnda vefat eden Yesevi'nin kendisini insanla adam
ylesine gl bir inanc var idi ki, 63 yandan sonra '
Yeryznde Peygamber Efendimizden fazla yaamak
haram bize ' diyerek yeraltnda hazrlatt ' ilehane '
olarak adlandrlan ukurda lene kadar yaad. Koyu bir
Hz. Muhammed adr. Elbette Hz. Aliyide sever.
Bugnk mslmanlar, Hz. Aliyi sevmek ialksa, en
byk ia, Alevi benim sylemini anlayamyor. Oysa
Faruk Arslan
491
gemite Rafizi olmakla sulanan mam afi de ayn
cevab vermiti.
Yesevi, bugn Orta Asya ve dnyann imdatna koan
alperenler gibi on binlerce renci, Alperen yetitirdi.
Yesevi, alperenlerini (gnlleri fetheden ) tm dnyaya, o
cmleten Anadolu'ya gnderdi. 1990den beri bu borcu
demek boynumuzun borcu diyenler, Orta Asyaya
Anadoludan tersine alperen gc balatt. Ahmet Yesevi,
Trklerin mslmanla benimsedii 10. asrda tarihin
akn deitirecek lde rol stlendii kabul edilir. 20.
ylna yaklaan tersine gte, tarihin akn deitirmeye
devam ediyor. Yesevinin misyonu ile sz konusu misyon
birbirine benziyor. Her ikiside Trkenin yaylmasna,
slamn Trke anlayyla baka dinden olanlara
anlatlmasn salkl buluyor. Bu benzerliklerin halen
doktora tezi yaplmamas byk eksiklik...
Yesevi, dnemin Trk hakanlar, Hanlar, beyleri 'Farisi'
dilinde yazp izerken, resmi ve edebi dili ' Farsa ' klm
iken O, Trke' yi savundu, ' Trke ' konutu,
mslmanlkla zdelemi ' Trk milliyetilik' uurunu
yourdu. Yesevi Gnlller Harakat, 12. asrda tufan
gibi gelen Mool tehlikesine kar direnecek gnl
erlerini halkn iine zamannda yerletirdi. 40 yldr
grlen benzer Glen Haraketinn ayn dalgakran
grevi grd yadsnamaz. Yesevi, Trk devletleri ve
halk Mool istilas nedeniyle ayaklar altnda ezilirken,
mritleriyle gnllere su serpti, umut tohumlarn ektirdi.
Yunus Emre, Yesevinin bu reymlerden beslendi,
asrlar eskiten ulu bir nar oldu gnllerde, kalplerde.
Bir rivayete gre, Yesevi'nin bir milyon rencisi veya
sempatizan vard. Yesevi kazand; hrn Mool kavmi
mslman oldu ve Trkler arasnda eriyerek Trkleti.
Faruk Arslan
492
Cengiz Han'n torunlar gedey, aatay mslman
olarak Trk-slam sentezini benimsedi, slamiyete hizmet
etti. te Ahmet Yesevi, Timur'dan Abay'a, oan'dan,
Celaleddin Harzemah'a, Alparslan'dan Mevlana'ya
Yunus Emre'ye , Hac Bayram Veli'ye, Geyikli Baba'ya
Saltuk Bugra'ya Babr'e kadar tarihte tandmz tm ulu
Trklerin ncs, rehberi, koruyucuydu. Gnllerde
kurduu taht kimse ykamad. zbekistan, Kazakistan,
Trkmenistan, Tacikistan, Krgzstan, Azerbaycan, hatta
Babr'n miras zerinde kurulan Afganistan, Hindistan,
Pakistan gibi lkelerde hatta Balkanlarda derin izler
brakt. Yesevi gibi oalanlar hep kazanacak, granit gibi
kalbi olan yeminli din dmanlarn dahi insafa
getirecektir. Allahn izniyle gerek Sufizmin eritmedii
kalp yoktur, yalanc Sufizmin tehlikeleri ise oktur.
Mason Bektailik, sahte sufizm ile bu alannn dini
derinliini yok etmi, etki gcn eritmitir. Etrafnda
dnp dolaanlar iine girip beslendii ana kaynaktan
hakiki iman iksirleri imiyor; ekilcilik, gsteri
nplanda.
Romanya'nn Babada kentinde yer alan Sar Saltuk Baba
trbesini Haziran 2000de ziyaret ederken, yine
Yesevi'nin soluklarn, nefesini duymutum. Hac Bekta
Veli'nin rencisi olan Sar Saltuk, Byk Seluklu
devleti yklrken 1263'de Rumeli topraklarna adm atm
bir Yesevi devamcs. Balkanlarn Trkleip
mslmanlamasnda Saltuk Baba'nn yeri ok nemli. O,
ilk alperen... Tatarlara da mslmanl gtren Sar
Saltuk. gnllerin sultan olmann dnya saltanat elde
etmekten ne denli nde olduunu ispatlyan bir abide.
Saltanat sahipleri unutuldu, ama Yesevi gnllerde
yayor, amel defteri hi kapanmad. Rusya arazisi iinde
Faruk Arslan
493
kalan alanlar kapsayan corafyada Trklerin ortak
paydas mazide olduu gibi bugnde Ahmet Yesevi...
Trkistan Ortak Evimiz projesi temelinde Yesevizm,
zbekistan Cumhurbakan slam Kerimov'un da
destekledii belki de tek proje. O, bu topraklarda
paralanan unsurlar birletiren maya olarak grlyor.
nl tarihi Hammer'n '' Trkler olmadan tarih
yazlamaz ' tesbiti ne kadar nemliyse, Yesevi'nin
slamiyetden gdalanarak Trklk bilincini yeniden
yourmas gerei de kklerimize sahip kmamz
asndan o denli nemli tarihi bir hakikat. Yesevi'yi
Yesevi yapan slamiyetti. Kimlik kart Trkt. Yesevi'nin
referansn sadece Trklk olarak gsterilmesi onun bir
kanad krk kua evirmektir. Onun slami hviyetini
grmemezlikten gelenleri Yesevi Divan'n okumaya
davet ediyorum. Unutmamak iin hafzanza kazyn:
Yesevi ve Yesevi'nin alperenleri olmasayd, bugn
Anadolu mslman ve Trk olamazd, Trk kalamazd.
Macarlarn akibetine urard. Mason Bektailerin Sar
Saltuku kendi kafa yaplarnda bozuk bir Bektai sayp,
Yesevinin talabesi Hac Bekta arptmalarna,
zerlerinden siyaset yapmalarna artk gz yumamayz.
Siyasi mecradan kurtarlan Aleviliin sahte Bektailikten
ayrmasyla gerek dini hviyetine kavuturulmas,
kanlmaz bir sretir.

Dinleraras diyalog sreci balatld halde, kendi
insanmzla bunlar rahat bir ekilde konuamamamz,
iimde bir burukluk, znt oluturuyor. Oysa Hain
Dkn tr sulamalara kulak asmadan diyalog
kapsn ak tutanlar kazanyor. Aleviler, farkllklarn
da koruyarak, her alanda haklarn cesurca, kararllkla ve
Faruk Arslan
494
bar yntemlerle savunarak sonu alma noktasna
geldiler. Bunu, haklar mcadelesi asndan nemli bir
kazanm saymak gerekir. (Dndar, 2008). Bu devrede
karc Mason Bektai-Ateist ittifaknn Alevilik, slam
d ayr bir din sylemi ile ayr bir rgtlenme
yaptrmas dikkati ekiyor. Alevi kkenli olan ve
olmayan mason Bektailerden beslenen ateist/sol
zihniyete gre, Alevilik slamn iinde olamaz. Bu
grte olanlarn bile kltrel bir sos olarak Yeseviyi
kullanmak istemesi kabul edilemez.

1997 ylnn ubat aynda Faik Bulutun Alisiz Alevilik
adl kitab yaynland. Daha sonra Hac Bekta Hasan
Sabbahn talabesi yapmaya kalkan ve Alevileri sapk
birn inanca srkleme niyetinde olan evrelere alan
Bulut, kitabnda bunu szde slamda zgrlk Aray
olarak sunuluyordu. Anadoluda Alevlik-Bektalikin
kkenini, Snn-i blnmesine kaynaklk eden
olaylarda aramak tarihsel ve sosyolojik olarak hibir
geerlilie sahip bulunmamaktadr. Anadoluda Alevlik-
Bektalik konusu ancak, Trk kitlelerin anayurtlarnda,
g etmeleri srasnda ve son olarak geldikleri Kk
Asyada yani Anadoluda karlam bulunduklar, dinsel
ve kltrel akmlar anlalmak suretiyle ele alnabilir.
Konu zerinde bilimsel aratrmalar yapan Fuad Kprl,
F.W.Hasluck, Irene Melikoff, Sreya Faruki ve Ahmet
Yaar Ocak gibi aratrmaclarn, bugn ulat sonu
budur. Ahmet Yaar Ocakn ifadesiyle, Trk kitlelerin
yzyllara yaylan zaman srecinde ve farkl
corafyalarda, farkl inanlara ve kltrlere sahip
halklarla ilikide bulunmalar sonucunda oluan bu dinsel
ve kltrel senkretizm denilen badatrmac Alevliin
Faruk Arslan
495
anlalabilmesinin yegne anahtardr. (Ocak 1996).
Elbette, Alevilik, slam iidir. Alevilerin tamamna yakn
kendilerini slamn iinde sayarlar, ama burada kastedilen
snni slam inanc deildir. Mason Bektailerin ve baz
radikal mslmanlarn kasten anlamadklar gerek,
Anadolu Alevilerinin kendilerine has bir slam anlaylar
olduudur. slam denince sadece snnilii ( 4 mezhebi)
anlamak, sonuta Alevileri de slamd saymaya gtrr
ki, ne yazkki birok kii bu yanla dyor. (Yaman,
1998).

Alevi Bektailerin elebilerinden, Postniin Veliyettin
Ulusoy, Milliyetden Devrim Sevimaya 2009un ilk
gnlerinde unlar sylyor: Alevilik mezhep deil, asl
slamn zdr - Ehlibeyti nasl anlatrsnz?
Peygamber, Hz. Ali, Hz. Fatma, Hz. Hasan ve Hz.
Hseyin Ehlibeyt deyince bu ekirdek be kiiyi ve
onlardan gelenleri anlarz. Zaten kelime anlam ev halk
demek. Peygamberimiz vedasnda Sizlere Kuran ve bir
de Ehlibeytimi emanet ediyorum der . Ulusoy ekliyor:
Bu yol slam ii midir, slam d m ok sama bir
tartma konusudur, nk biz on iki imamlar
andmzda onlar kimdir? Peygamber kimdir? Hac
Bekta Veli kimdir? Bunlarn hepsi slam. O halde kimse
Alevilik slamn dnda diyemez. Bunu dediiniz zaman
siz Alevi Bektailie sadece dardan bakmsnz
demektir. Bugn Alevilerin yzde 99.9u da slamn
iinde olduunu bilir, Elhamdlillah Mslmanz,
Aleviyiz, Bektaiyiz derler. Allah Muhammed Ali
diye bir leme vardr. ( Sevimay, 2008).


Faruk Arslan
496
Baz eski solcular, saduyulu Aleviler ve AKP,
Alevilik, zgl inan veya kltr sylemi gibi orta
yol bir zm nerisi sunuyor. Bu nedenle Alevilerin
Diyanete deil Kltr Bakanl'na balanmas sz
konusu. Devlet Bakan Said Yazcolu, Kltr Bakan
Erturul Gnay ve AKP stanbul Milletvekili Reha
amurolu, yeni yapnn mimarlar. Gelinen aamada,
Diyanet veya buna paralel bir yap yerine, tamamen ayr
bir yaplanma getirilmesi gr arlk kazand.
Cemevlerine aktarlacak btenin, "inan kltrlerinin
desteklenmesi" erevesinde Kltr ve Turizm
Bakanlna verilmesi orta yol aslnda. nk gerek
Avrupadaki Alevi Konfederasyonu gerekse Trkiyedeki
Alevi-Bektai Federasyonu, Diyaneti kabul etmiyor,
hatta Diyanet ile birlikte okullarda zorunlu din ders
uygulamasnn kaldrlmasn talep ediyorlar. AKP,
zorunlu din dersi mfradat uygulamas engelini, Alevi
dersi seenei koyarak amaya alyor. AB, Alevi ve
Krt sorunlarnn zlmesi iin uzun sredir bastryor.
Alevi Bektai Federasyonu Bakan Ali Balkz, devrim
niteliinde haklar verilmesi iin zm paketi hazrlayan
amurolunu ve Cem Vakf Bakan Prof. Dr. zzeddin
Doan dkn ilan etmesini Haziran 2007de
Torontoya ziyareti srasnda yakndan tandm Turgut
kerin dolmuuna gelmesine balyorum. kerin ipi ile
kuyaya inenleri, Mason Bektailerin kmaz sokaklar,
Alman stihbaratnn Bizans oyunlar, bitmeyen
yokular, ayrlklar, savalar, kargaalar bekliyor.
amurolu samimi, bu nedenle daha sonra Ali Balkz ile
bartlar. Doan, dkn ilan etmenin kurallarn
hatrlatt ve bu yntemlerle kaak greenlere sert kt.
Alevilerde sa duyunun hakim olmasn ve uzlama iin
Faruk Arslan
497
yaplacak zirve ve toplantlardan 85 ylda ilk defa
nlerine konan frsat tepmeyecekleri bir reformun
kmasn umuyoruz.
Cem Evlerinin resmi olmasada ibadethane yaplmas ve
buralara bte ayrlmas, olumlu ama radikal beklentiler
iinde olanlara gre halen yetersiz bir reform. Devletten
maa alan dede, dedemiz olamaz sylemi balatanlar
Alman stihbaratndan beslenen kesimler. Arkalarnda
Mason Bektailer kap gibi duruyor. amurolu ile ayn
oday bile paylamak istemiyorlar.
lk adm, 13 Snni 24 Alevi 37 aydnn yakld
Madmak Oteli mzeye dntrme jestiyle atlabilir.
Burann kitap yaplmas ara zmdr. Bu erevede
camilerde olduu gibi cemevlerinin de elektrik, su
giderleri karlanmas, Cemevlerinde grev yapan dede,
zakir ve hademelerin maalarnn bteden denmesi,
gecikmi mkemmel bir yenilik. Maan Kltr Bakanl
btesinden karlanrken, ka dedeye maa balanaca
Alevi-Bektai dernek ve vakf temsilcileriyle yaplacak
grmeler sonunda netleir. Abdal Musa Vakf'nn
'Alevi Enstits' kurmas ve burada snavdan geenlere
maa verilmesi alternatifler arasnda yer alyor.
AK Partili Reha amurolu ve Yazcolu nderliindeki
Alevi almnn artk bir hkmet politikas haline geldi.
amurolu, ok geni mutabakat salama amacndayz
derken, Maa balanacak dedelerin tamam soydan dede
olanlar deil, hizmet retenler olacak" ifadelerini
kullanyor. (etin, 2008).
Elbette bunlar, zellikle tekke, zaviye ve trbeleri kapatan
yasaya aykr dmeyecek formllerle gelitiriliyor. Alevi
kesimin temel taleplerini karlayacak dzenlemede
hassas bir denge kurmak kolay deil. zerinde allan
Faruk Arslan
498
formlde, baz tarikat ve cemaatlerin cemevlerine
getirilecek haklar rnek gstererek talepte bulunmalarn
engelleyecek bir yap oluturulmaya allyor.
22 Temmuz seiminden sonra Bilkent Otelde Alevilerin
iftarna katlarak "alm" mesaj veren Erdoan, Alevi
yazar, stanbul Milletvekili Reha amurolunu da
danmanlk grevine getirdi. amurolu, bu admlarn
kesintiye uramas zerine danmanlktan istifa etmiti.
Ancak Erdoan, amurolunun istifasn ileme
koymayp, makam odasn da boalttrmad. 10 Kasmda
( 2008) yaplan Bakanlar Kurulunda AKPnin
programnda yer alan Alevi alm nihayet balatld.
amurolunun danmanla "fiilen dnmesi"
olumluydu. 9 Kasm 2008de Shhye Meydan'nda
gerekletirilen, 100 bin kiinin katld Alevi mitingi
hakknda en arpc aklamalar nn niversitesi
Tarih Blm Bakan Prof. Dr. Salim Chce'den
geldi. Malatya nn niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi
Tarih Blm Bakan Prof. Dr. Salim Chce,
Trkiye'deki birok Alevi olaylarnn d istihbarat
rgtlerince kartldn, Alevi mitinginin de yine
istihbarat rgtlerince tertiplendiini savunuyor.
"Kahramanmara olaylarn, orum olaylarn, Sivas
olaylarn karanlar bugn bu Alevileri sokaa dken,
yrten kiilerdir" diyen Prof. Dr. Chce, u
deerlendimeyi yapyor:
Bu sorun bizim Alevilerimizin sorunu deil. Bu mesele
yllardr Alman istihbaratnn tezgahlad bir oyunun
artk da vurulmas, aka sahneye konulmas
hadisesidir. nce Alisiz Alevilik icat edilmeye alld.
Sonra Aleviliin ayr bir din olduu ynnde bir
Faruk Arslan
499
kampanya balatld. Sonra Aleviliin Hititlerden intikal
ettii, ite bir Anadolu dini olduu ynnde grler ifade
edildi. Tabi bunlarn hi birisinin bizim tabanda, tavanda
Alevi vatandalarmzn zerinde pek fazla bir etkisi yok.
Ancak, Alevilii kendi gelecekleri iin kullanmak isteyen
zmreler, gruplar, hatta devletler ve istihbarat birimleri
almalarn aralksz olarak srdrdler ve bugnk bu
durum ortaya kt." ( Zaman, Yeni afak, 2008). Bu
doru bile olsa Ankarann yllardr Alevi vatandalarn
ihmal ettii bir gerek. 150ye yakn aydn yaynladklar
bildiri ile mitinge destek verdiler. Mitinge katlanlar
Avrupadan gelen, Alevilikle ilgisi olmayan, peygamber,
Kuran ve Muhammed tanmaz tipler olarak niteleyen
Cem vakf bakan Prof. Dr. zzeddin Doann bu
aklamasda, onun dknlkle sulanmasda ard. ki
tarafta da sarlar diyalou sryor. 21 Alevi derneini
bnyesinde toplayan Alevi Bekta Federasyonu Bakan
Ali Balkzn Diyanetin ve din derslerinin tamamen
kaldrlmas gibi ar talepleri ortam geriyor. Oysa AKP,
istediklerine yakn, eit haklar sunuyor. Aleviler ile
Bektailer, 85 yldr nlerine konmayan bu frsat
birbirleriyle uraarak karmamal. Herkesin inand
gibi insanca yaamasn, ayrmcla tabi tutulmamasn
savunuyoruz. Yesevinin izledii izgi, kanaatmca
budur. nsanlar olduklar gibi kabul etme erdemi esastr.
Sylemek istediim, boazmda dmlenen gerekleri,
yazl olarak dnyorum. Geleneksel Aleviler ve
Bektailerin Mason Bektailerden boyunduruu
kurtarmalar, Trkiyede i sava kartmaya alan derin
glerin ve yabanc istihbaratlarn oyunlarn bozacaktr.
Faruk Arslan
500
lkemizi ve insanmzi Hac Bekta Velinin ifadesiyle
diri, iri ve bir yapacaktr. Mason Bektailerin
ynetimindeki derin devletimizin oyunlarna gelerek heba
ettiimiz 150 yl artk tamir etmeliyiz.
1982 Anayasas'na daha fazla dokundurtmaya
yanamayanlardan bazlar Alevilik konusu aldnda o
kesimden gelen ikyetlere en fazla kulak verenler; bu
hemen fark ediliyor. Oysa Aleviler'in ikyetlerinin ou
anayasayla bir biimde irtibatl. Anayasann lkeye
bitii elbise Alevi kesimine de dar geliyor. Alevi
kesimin talepleri mevcut anayasal din yap ierisinde
zlemez. Sorun, sanld gibi Snni ounluun geit
vermemesi veya banazl ile irtibatl deildir; Alevi
kesim sorunun kaynan siyaseten kendilerine yakn
sandklar evrelerde aramakla ve onlar zme ikna
etmekle ie balasn. (Koru, 2008).
Yani Mason Bektaileri ikna etmekle ve yllardr onlar
kullanan Kemalistleri yola getirmeliler Yeseviyi
Mevlanay Yunus Emreyi Mason Bektailerin elinden
kurtarmak boynumuzun borcudur. Szn z, Yeseviyi
kullanmak isteyenler nce referansna baksn. Yeseviyi
Alevilie eklemlemeye alanlar, nce tarihi okusun.
Tarihe gz atmann sras imdi geldi.








Faruk Arslan
501
Altnc Blm
BEKTALN BE YZ

Geleneksel Aleviler, Aleviliin masonlardan ve
Bektailerden zgrleme srecinin baladn, krlmas
gereken prangalardan en nemlisinin hurafeletirilmi
Bektailik olduunu yazyorlar. Nedeni yle aklanyor:
Bektailik iinde ok eitli virsleri barndran bir
organizmadr ve Alevilerin bundan kurtulmas
zorunludur. Karmzda bir tarikat olsayd, bir lideri yada
eyhi olsayd yada belli ilkeleri olan bir oluum olsayd,
belki kurtulmak daha kolay olurdu. Ama karda zamanla
gelien vcud bulan kltrel bir sentez var ve iinde her
trl negatif unsur bulunuyor. ok yzl bir oluumla
kar karyayz. inde her eyi bulmak mmkn, nk
srekli klk deitiriyor, fikir gelitiriyor. Hibir domas
olmad iin klktan kla ekilden ekle girebiliyor. Bu
nedenle slah, dzeltilmesi mmkn olmuyor, yok
edilmesi de mmkn deil. nk her dnemin hakim ve
batl fikrini savunabiliyor, bnyesinde tayabiliyor. Bu
nedenle tamamen dlanmas gerekiyor. Batl yaadka
yaayaca iin dlanmasndan baka are bulunmuyor.
Bunu yapmaya alyoruz, Bektailiin ok yzn
gsterip bir eyleri anlatmaya alyoruz. Anlayanlar
kurtuluyor, bizzat gryoruz. Anlamayanlara, anlamak
istemeyenlere zlyoruz. (ahin, 2008).
Yobaz ve banazlktan uzak, militarist oyunlara gelmeyen
Alevilerin yanlln farknda olmas sevindirici.
Masonik Bektailikten rahatsz olan ve Alevi ile Bektai
kavramlarnn birbirinden ayrlmasn talep eden
Faruk Arslan
502
Alevilerden Teoman ahin belki bir otorite deil, ama
radikal nerilerini sralad Alevi Sesindeki makalesi,
aykr bir ses olarak bir ilk. ahin, Bektailiin be
yznden bahsediyor. Bu yzleri tarihi dnemler halinde
ele alalm:

BRNC YZ; 1200-1500 ARASI
Bu dnemin balarnda Hac Bekta, Seluklu saraynn
hemen yanbana Sulucakahyke gelip yerleiyor.
Herhangi bir tarikat kurmuyor. evresinde kendisiyle
birlikte hareket eden az sayda bir kitle var. Bu kitleye
liderlik ettiine ilikin bir kant yok. Kitlenin Bektan
dini bilgisi olduuna inand ak. Bekta Horasanl Trk
kkenli. Snni bir mutasavvf olarak kabul ediliyor.
Maturidi ve Hanefi olan Yesevi alperenlerinden, Hoca
Ahmet Yeseviden icazet ald syleniyor. Bektailii
arptmak Batini gstermek iin uydurma kaynaklar icat
edip komplo teorileri yazanlar, Yeseviden el almasn,
yahut talabesi Lokman Perendeden ald postu ya kabul
etmiyor veya Yesevi bir smail Daisi yaparak ilikiye
kknden zehir katyor. Faik Bulut ve smail
Kaygusuzun hedef saptrd gibi, O, ne Seluklulara
kan kusturmu Hasan Sabahn Alamut Kalesinde 15 yl
eitim grm sapk bir smailli Daisi, nede isyanc Baba
shakla ilgisi var. ( Bulut, Kaygusuz, 2000). nk Baba
shak isyan srasnda henz 4 yanda, Anadoluya
geldiinde 27 yanda bir gen alperen. Tm Sufi slam
alimleri gibi politika ile ilgilenmiyor. ( Ocak, 1990).
Onu evresindeki ok az kii dnda zamanla bu konuda
aratrma yapanlar tanyabiliyor. O tarihlerdeki Mevlana
gibi baz dini evrelerde tanyor. Anadoludaki
Hristiyanlarla da ba kurmas kanlmaz. Tpk Mevlana
Faruk Arslan
503
gibi hogr anlay nedeniyle pek ok Rumun
mslman olmasna vesile oluyor. Bektan lmnden
ve Osmanl kuruluundan sonra baz Osmanl
aydnlarnn buradaki insanlarla temasa gemi olmalar
muhtemel. Yenieri-Bektai bann ilk nvelerini bu
dnemde grebiliyoruz. Bu dnem Anadolusunda okuma-
yazma yok, insanlar ekonomik sorun iindeler. Anadolu
ne etnik nede dini kimlie henz sahip deil. Herkes i
ie, ekonomik sorun st dzeyde, siyasal istikrar, birlik
zaten yok. Etkiye ak geni bir toprak paras dllenmeyi
bekliyor. Peki Bektailerin iine karan Kalenderiler
kimlerdir?.Sa, sakal, ka ve byklarn tra eden, balarna
on iki dilimli sivri kee kllah giyen ve hibir eyle
alkadar olmayan insanlard. Bunlar kinaye olarak hibir
eye aldr etmeyen, her eyi ho gren adama dilimizde
Kalender derler. Ar derecede vahdet-i-vcut'cu olan bu
tarikat mensuplar 17. asrda ortadan kalkm olup
Bektailik bu tarikat de temsil etmitir. Hac Bektan
banda toplanan zmreye ilk defa 13. asrda
rastlamaktayz. O srada Bektailere "Abdaln", Hac Bek-
ta'a da (Gaziler serdar) (Erenler Severi), (Kalenderler
Piri) deniyor.
Bektai bir tarikat kltr olarak Balkanlar ve Dou
Avrupa corafyasna difzyonu ve bu yrelerdeki mutlak
(absulute) etkinliine ulat yllar incelendiinde
karmza Sar Saltuk mahlasl Yesevi alpereni bir evliya
kar. Hnkar Hac Bekta Veliye ilikin velayetname
varyantlarnda bu zat Hac Bekta Veliden bizzat el alm
bir dervitir. Dier yandan eitli tarihi kaynaklarda bu
ahsn Aya Naume, Aya Sprdone, aya Nicolas, Saint
Clause vb. gibi mehur Ortodoks tandasl sevi Azizlerine
tahvil edildii de grlyor. Merhum Turgut Koca Baba;
Faruk Arslan
504
1991 ylnda nerettii W. Hasluckun Bektailiin
Corafi Dalm isimli eserinin evirisinin nsznde;
Sar Saltukun sevilerce kutsallk atfedilen nl Azizleri
Santa Klausenin Noel Baba adyla bir deiim geirerek
sylencelerde yer bulduunu savlam ve bu mana da
olduka naif bir muhakeme ve mantk ieren deliller arz
etmiti. Yine Evliya elebinin gezi notlarnda ve Cem
Sultann vakanvisti Ebul Hayr Ruminin (1473-1480)
Saltukname isimli eserinde kendisinden ok geni bir
mbahese sz konusu. Ebuul Hayr Rumi, Saru
Saltuktan sz ederken kendisini Horasandan Diyar-
Ruma (Anadoluya) yerlemi erif Hzr (Hzr Gazi)
isimli ehl-i Snnet bir evliya olarak yad ediyor.
evki Kocaya gre, bu tespit olduka makul olup
bilinenlerin aksine Kadim Bektailik temelinde bir Yesevi
postulat olarak Ehl-i Snnet Vel Cemaat bir konsept
bulunuyor. Dier bir baka belge de aslen Fas-Marakeli
olan ve nl bir seyyah olarak bilinen bn-i Batutann
gezi notlardr. Bu belgede bn-i Batuta Sar Saltktan
Baba Saltuk olarak bahsediyor. Evliya elebi ise bu
azizi Horasan doumlu olarak tespit edib gerek adnn
Muhammed Buhuri olduunu savlyor. Evliya elebi,
Saru Saltukun 1263 ylnda Romanya, Babadanda bir
byk dergah uyandrdn belirtmitir. elebi verdii
bilgileri zi Valisi Koca Kenan Paa tarafndan
yaklak 1611 yllarnda yazlm Fthat- Toktam
adl eserden ve Gelibolulu tarihi Mehmet
Yazcolunun (vefat. 1451) Muhammediyye isimli
almasndan istinsah ettiini zikrediyor. Saru Saltuk
zellikle Trkapol adyla maruf ve Gney Rusyadan
g ederek Romanya-Dobrucaya yerlemi Hristiyan
Trk Tatarlarn mslmanlamasnda nemli roller
Faruk Arslan
505
oynamtr. Hac Bekta Velayetnamelerine gre, Hz. Pir
kendisine grev vererek yanna katt Ulu Abdal ve
Kii Abdal isimli derviler ile birlikte Balkanlarn
iradna memur eder. Saru Saltuk Hazretleri tahta (batn)
klcyla Krm bata olmak zere Azerbaycan, Sinop,
Moldavia, Kaligra, Dobruca, Varna, Gerlova, Ni, Lej vs.
gibi yre ve merkezlerde birok keramet izhar ederek n
Bektailik diye adlandrabileceimiz dneme damgasn
vurmu ve tm Dou Avrupada irat merkezleri
uyandrm Abdalan- Rum mahlasl Alperenlerdendir.
Saru Saltuk bilinen kaytlara gre 14nc yzyl
balarnda Hakka yrm olup, dnya zerinde tam on
yedi ayr yerde kabir merkaddi (nazarlamas) bulunuyor.
Osmanlnn devlet durumuna geliinde bat Anadolu ve
Balkanlarda siyasal, ynetsel ve askeri bakmdan
yaplanmasnda genel Aleviliin ve Aleviliin
trevlerinden Ahiliin, Alevi, Bektai ve Ahi dervilerin
temel rol olmutur. Orhan Bey Rumeliyi Osmanlya
kazandrrken; Halil Ece, Yakup Ece, Akba Baba, Gazi
Fadl Bey gibi toplum iinde saygnl olan ileri gelen
kimseleri grevlendirmitir. Bunlarn tm Alevi ve
Ahidirler.

Balkanlarda ortak bir Sar Saltk klt vardr. Bu
inann izlerine, etkinliine Yunanistan, Romanya,
Bulgaristan, Krm ve Azerbaycann tmnde rastlanr.
Tarihlerin anlatmna gre Sar Saltk 1263lerde 12 bin
Trkmen ailesiyle Krm ve Dobruca yrelerine gidip
yerlemi ve slaml yaymaya almtr. 14. yzylda
yreyi dolaan nl Arap gezgini bni Batuta bu yllarda
yrede Ahilikle birlikte Sar Saltk kltnn de
yaygn olduunu, Altnordu lkesinde baya
Faruk Arslan
506
tutunduunu yazar. Sar Saltk, Krm Hanyla birlikte
savalara katld, savalara coku alad, Rumeli ve
Krm Tatarlarn slamlatrd, en ok Edirne ve
sakada yaad, lhanl ve Co Uluslarnn kltr
tarihlerine de mal olduu bilinmektedir. Sar Saltkdan
sonra geveyen bu akm, zellikle Altnorda ve Tatar
yrelerinde Sar Saltkn mridlerinden Tokatl Barak
Baba toparlamtr. Binlerce mridiyle Sar Saltk, ardl
(halifesi) Barak Baba, Horasanl Taptuk Emre ve
Azerbaycanl Geyikli Baba Osmanl u blgelerinde etkili
olmulardr.
Ebusuud Efendinin Saru Saltuk ile ilgili fetvas u
ekildedir. El cevap; Riyazaat ile kadid olmu bir
keidir Mealen (badet ile vcudi zevkleri terk etmi ve
dinin eri kaytlarndan kurtulmu bir manastr rahibi
gibidir.) Ebusuud Efendinin bu tesbiti son derece yerinde
olup, bu fetvadan sonra Saru Saltuk muhtemel bir
takibattan kurtulmutur. Ebusuud Efendinin fetvasnda
Bektailie yergi deil tam tersine bir vg sz
konusudur. Hakikaten Bektai evliyalar kendilerini Allah
ibadetlerine adam ve din gibi aidiyetlerin dna
kabilmi ve gerek anlamda tlak mertebesi olan; Enel
Hak namazn Macaristanda bizzat kaldrmtr. n-
Osmanl Fatihlerinin fetih ve ftvvet (feta) amal kta
Avrupasna gei teebbsleri 1221-1360 yllar arasnda
(tam anlamyla yerleik bir konuma ulalncaya kadar)
tam on sekiz kez yenilenmitir. Dier yandan, Seyfiyan-
Rum, Gaziyan- Rum, Abdalan- Rum ve Bacyan- Rum
ortak paydasyla bilinen Alperen dervilerin gerek
manada Avrupada iskanlar ancak dokuzuncu sefer ile
gereklemi olup Orhan Gazi dneminin 1337 ylna
Faruk Arslan
507
tekabl etmektedir. 1337 ylnda gerekleen bu gei
esnasnda konumuza mehas tekil eden nl Bektai azizi
Seyyid Ali Sultanda yer almlardr. Bu sefere daha nce
Saru Saltukun geii karine alnarak Alperenlerin ikinci
Rumeli geii veya Krklarn birinci geii denilmekte
olup Bektai szl geleneinde nemli bir yer
tutmaktadr. Ancak gerek anlamda iskan ihtiva eden
Rumeli Fthat ise on sekizinci gei ile salanabilmi
olup buna da Krklarn ikinci geii denilmektedir.
(Krklareli vilayetinin ad buradan karinedir.) Bu tarihte
Dou Roma (Bizans) mparatoru Yuanis
Kantakuzinostur. 1354 ylnda Orhangazinin
kumandanlarndan Sleyman Paa komutasnda bir ordu
ile Gelibolu tarikiyle Rumeline (Trakyaya) ayak
baslmtr. Gzergah takip edilerek; Bolayr (Purgaz),
Koukavak, Edrene, Eceabad, Konurhisar, Tekfurda,
Rusuk, Slistire, umnu, Nibolu, psala, Malkara,
Hayrabolu, Kean, orlu, Dimetoka gibi mekanlar
tamamyla Osmanllarn mutlak denetimi altna
girmilerdir. Bu sefer esnasnda blgenin nemli
mstahkemlerinden saylan impe, Haie, Mrsed
(Mrsad), Bain gibi kaleler ele geirilmitir. Bu
fetihlere ilikin olay rgs (1644-1701) yllar arasnda
burada postniinlik yapm Cezbi Abdal tarafndan
yazlan Seyyid Ali Sultan Velayetnamesinin ieriinde
olduka allegorik bir uslp ve esatirik mahiyette tespit
olunmutur. Sz konusu Velayetnamede Emir Sultan (
Babakanlk Arivi, 1827), Seyyid Rstem Gazi,
Abdssamed Fakih, Seyyid Ahmed gibi Abdalan- Rum
mensuplarnn isimleri tek, tek zikredilerek bu geiin
Yldrm Hann (1nci Bayazd) emir ve nderliinde
yapld tespit olunmutur. Velayetname burada bir
Faruk Arslan
508
eliki arz etmektedir; zira sz konusu Rumeli Fethinin
1357 ylnda olduuna dair mverrihlerin ittifak esas
alndnda, bu tarihlerde Osmanl iktidarnda Yldrm
Han yani 1nci Bayazd deil Orhan Gazi Han
bulunmaktadr. Dier yandan 1nci Bayazdn 1387de
Karaman Savana bizzat katld ve gsterdii stn
kahramanlklardan dolay Yldrm mahlasn ald
kaytlarda belirtilmitir. Esasen Orhan Gazinin vefat
1389 ve 1nci Bayazdn clusu ise 1389 tarihlerindedir.
Dier yandan Velayetnamede yer alan Alperenlerin
(Hezarfen, 1999) ounun Orhan Gazi dnemi yaadklar
bilinmektedir. Bu zatlar unlardr; Sleyman Paa,
Akakoca, Konuralp, Abdurrahman Gazi, Kara Mrsel,
Aykut Alp, Tez Ali, Akba Mahmud, Kara Tekin,
Gndz Bey, Hac lbey, Lala ahin, gazi Fazl, Evrenos
Bey, Turgut Alp, Ece Bey, Hzr Bey, Eflegan Bey,
Rstem Gazi, Seyyid Ali Sultan, Abdssamed Fakih,
Seyyid Ahmet, vb. (Noyan, 2003:15)
Toplam krk yiide atfedilerek mitolojik hviyet
kazanm olan bu gei esnasnda ehit dm zatlardan
birinin kabri Geliboluda medfun olup kumsalda bulunan
kabri dolaysyla bugnn halk tarafndan Kum Baba
ismiyle anlarak ziyaret edilmektedir. Baz kaynaklarda
bu sefere Orhan Gazinin bizzat katld, ordunun sol
tarafnda yer ald ve ortada Sarca Paa ve sa kanaatta
Sleyman Paann olduuna dair bilgilerde mahfuzdur.
Osmanllar, 1. Murad dneminde Yunanistan ve
Bulgaristann nemli yerlerini alm ve Anadoludaki
Trkmen oymaklarnn bir blmn buralara
yerletirmitir. Alevi-Bektai topluluklarnn Yunanistan
ve Bulgaristan yrelerine yerlemesi genellikle bu yolla
Faruk Arslan
509
olmutur. Daha nceleri Babai (1240) olay sonrasnda
krmdan korkan kimi Batni- Babai ve Alevi topluluklar
da hemen olay sonras yllarda bu yrelere gmlerdir.
Bugn, bunlar bu yrelerde Babailer olarak
adlandrlrlar. Alevidirler. 2. Bayezd kendisine kar
olarak grd kimi Alevi-Bektai topluluklarn Safevi
yandadr sulamasyla Yunanistan, Srbistan, ve
Arnavutluka srmesi Balkanlarda Alevi nfusun
artmasnda nemli bir etkendir. Bu dnem Yunanistann
Modon, Koron gibi adalar Aleviler iin srgn
merkezleri olmutur

Seyyid Ali Sultan, 1385 ylnda Dimetokann
Microdorian (Demirviran) ad verilen kynde Kzldeli
aynn bitiiinde bir Bektai Dergah kurarak ilk
postniini olmutur. Daha sonralar bu tekkede Balm
Sultan, Vahdeti Dede, Seyyid Mustafa Dede, Kara Ali
Dede, Sadk Abdullah Baba ve birok Bektai dedesi
yetiir ve misyonerlik almas yaparak Bektailii tm
Virani, Vahdeti, Ahmet Gurbi, Belgratl Aghi Dede,
Bosnevi, Muharrem, Mahzeni, Sersem Ali Baba, Lezizi,
Aru Baba, Dervi Bekim, emimi ozan-dervi kuaklar
gelitirirler. Bu tr youn almalar sonras bu tarikata
Trk d Yunan, Arnavut ve Yugoslav kkenliler de
girmilerdir. Bektailik, Arnavutluk halk arasnda da ok
yaygndr. Makedonya Cumhuriyeti, Srbistan Kosava
zerk Blgesinde ve bugnk Arnavutlukta yaayan
toplumlarn dinsel, siyasal ve kltrel yaamlarnn
olumasnda Bektailiin nemli lde belirleyicidir.

Faruk Arslan
510
Yine bu dergahn kuzeyine kalan Krca Ali kynde bir
makam (nazarlamas) mevcud olup, A.B.D. / Detroit
Dergah Postniini Merhum Recep Ferdi Babann
Bektai Mistisizmi isimli Arnavuta eserinde bir tesbit
asndan burasn zikreden Rusuklu air Zarifinin
aada belirttiimiz drtlne yer verilmitir.
H Dost
Aklar der sana beli
Eyasadk gerek veli
Krcalide Kzldeli
Maksuduma irgr beni
Dimetoka Dergah dnya zerinde mcerret hilafet erkan
yaplabilen be byk tekyesinden biridir. Bu nedenle
Arnavut muhiblerce Tegejah Madh yani Byk Tekye
ismiyle anlr. Dergah 1nci Bayazd dnemi vakfyyeye
saylmtr. Tekyenin Kzltepe mezrasnda trbesi
bulunan Seyyid Ali Sultann ansna binaen buraya bir
meydanevi ina edilmi olup Yukar Dergah ismiyle
anlmaktadr. Daha ukurda bulunan bir meydan evi de
bulunmakta olup aa Dergah denilmektedir. Aratrmac
Ahmet Hezarfen tarafndan Babakanlk Osmanl
Arivleri titizlikle incelenerek sz konusu Dergahn 1829
tarihi itibar ile devlete gasp edilen vakf ve mamelek
envanteri Tarih ve Toplum Dergisinin 1999 yl
189ncu saysnda deklare edilmitir. Dimetoka
Sancann, irmen (Ormenion) Livasnda Mrsel Gazi
veya Mrsel Baba (Balm Sultann Babas) adna kaytl
bir Tekye daha bulunmaktadr.
Dimetoka Dergah 1826 ylnda 2nci Mahmud tarafndan
balatlan Yenieri-Bektai Ktalinden nasibini alm ve
Faruk Arslan
511
tahrip edilerek kapatlm, son postniini olan brahim
Cefai Baba ise ehit edilmitir. Dier yandan 1807 ylnda
Hakka yrm bulunan ve Kruja (Grice) Kentindeki
Nepravita kasabasnda kurulu Abdullah Melcan
Dergahnn ilk postniini olan Kemalettin brahim
emimi Baba tarafndan Elbasanda bir mehuta ina
edilmi ve yllar sonra Dimetoka Dergahnn ehit edilen
son postniini brahim Babann ismi bu mehutaya izafe
edilerek Elbasan brahim Cefai Baba Tekyesi olarak
yad edilmitir. Cefai Baba Tekyesinin son postniini ise
nceleri Badat Kazmiye Dergahnn postniinliini
derhte eden ve ehitlik dergah postniini Halife Nafi
Babadan nasipli, mcerret Halife Selman Cemali Baba
olup bu zat 1943 ylnda Hakka yrmtr. Tekirdal
Belediye Bakan Hasan Cemali Baba ile genellikle
kartrlr. ( Koca, 2001).
KNC YZ; 1500-1826 ARASI
Bu dnemi fidana can suyu verilmi dnem olarak grme
eilimindeyim. Mutasavvf bir Sufi olan dindar Osmanl
sultan 2.Bayezid tahta geiyor ve Anadoludaki tm dini
yaplamalara el atyor. Anadolu Aleviliinin temellerini
atan padiah sk bir mslman. Dimetokadan Balm
sultan Sulucakarahyke tayin ediyor. Var olan
yaplanmay tarikat yaplanmasna dntryor. Btn
gcyle destekliyor. Bununla da yetinmiyor, tarikat
kurucusu ilan ettii Hac Bekta Anadoluya keramet
sahibi bir veli olarak tantmak iin sarayda Firdevsi
Tavile, Menakb Hnkar Hac Bekta Vilayetnamesini
yazdryor.

Hac Bektan utuunu, kerametler gsterdiini, byk
bir veli olduunu bu eserle tm Anadoluya ilan ediyor.
Faruk Arslan
512
Hem 2.Bayezid, hemde Hac Bekta bu eser sayesinde
Veli kabul ediliyor. Bekta Seyyid ilan edilirken
Padiahta Sofulakabn kazanyor. Padiah,
Anadolunun Snniletirilmesini bu yolla slamilemesine
ynelik hamleler iinde gryor. Buraya Trk-Trkmen
gerlerin ynelmesini salamaya alyor. Okuma
yazmas olmayan Anadoluluya, anlatlarn devlet eliyle
duyulmas salanmaya allyor. Bektai-Yenieri
ilikisi geliiyor, her iki kurumda yabanc unsurlara ak
kurumsallamalar Osmanl eliyle byyor.

Balkanlarda 15. yzyldan sonra youn lde Bektai
tekkeleri kurulmutur. Bunlarn en nemlileri Akyazl
Baba tekkesi, Demir Baba tekkesi, Otman Baba tekkesi,
Ali Baba tekkesi, Kdemli Baba tekkesi, Yahya Paa Bali
tekkesi, Hseyin Baba tekkesi, Gen Baba tekkesi,
Kzane tekkesi, Sersem Ali Baba tekkesi, Sar Saltk
tekkesi, Seyyid Ali Sultan tekkesi, Gl Baba tekkesidir.

Bymeye Yavuz ve Kanuni dnemlerinde de katklar
salanyor. Anadolunun en ok Alevi katledilen bu
dneminde Bektailik, yenieri ilikisi yoluyla Osmanl
bakentinde kk ve etki salacak boyutta byyor. Bu
dnemin balarnda Balm sultann yola baz ekli
unsurlar kattn, sistematize ettiini gryoruz, bu
sistem zamanla geliiyor. Bu yzden o da piri sani (ikinci
kurucu) olarak tarihe geiyor. Osmanl tarihileri tarikat
Yesevi Naki izgisinde kabul ediyorlar. (ahin, 2008).
Bektailerin ikinci piri saylan Pir Balm Sultan da
(Hulsattlbdal) diye tavsif ediliyor. Hac Bekta-
Veliden sonra srasyla Seyyid Ali Sultan (mridi Hac
Faruk Arslan
513
Bekta Veli), Yabali Sultan (Mridi Seyyid Ali Sultan)
harakat ynetir. (Koca, 2003).
Bektailere (Ik taifesi) de denir. Bu tbirin Hac Bekta
tarafndan vazedildii rivayet ediliyor. Hakikatten haber-
dar olmayanlar zulmattadrlar; zlerinde agh olanlar ise
hakikat nuru ile aydnlkta ve ktadrlar. Bursada klar
mevkii de orada bulunan ve Ramazan Baba isminde bir
Bektai azizine ait tekke dolaysyla bu ad almtr. Hac
Bekta zamannda Bektailiin erkn, kuyudat yoktu.
Hac Bekta, kendisine intisap edeceklerin, Kalenderiler
de olduu gibi, balarn tra eder ve kee klh
giydirirdi, erkn yalnz bundan ibaretti. Hac Bekta'n
gtt gaye dahilinde tarikata erkn ve kavait
kendisinden sonra, 15. asrda Pir Balm Sultan tarafndan
vazedilmi ve ok sonralar bu tarikate (Tariki Nazenin)
de denilmitir.
Bektailik tarihinde Hac Bekta Veliden sonra akla
hemen Balm Sultan gelir. Bektailiin
kurumsallamasnda mhim sofistike roller stlenmi
olup bu nedenle Pir-i Sani yani kinci Pir olarak
anlmaktadr. Tarikat ritelini tanzim ederek, Kanun-u
Evliya ismiyle bilinen bir erkanname ve tzk
hazrlamtr. Bektai Kltr kurumu bugn dahi bu
erkanname formatnn n grd ilke, disiplin ve
muhakemat ile idare olunmaktadr. Babas Kadnck
Anann (Bacyan- Rumdan dris Hocann eleri olup,
Bektailer arasnda ok byk kutsallk atfedilen Kutlu
Melek isimli Azizedir. Kabri Krehir Ahi Evran
mezrasndadr. te yandan Bacyan- Rum ad verilen
konsept ise bilindii gibi Anadolu Baclarn kapsayan bir
tekilat olmayp, Roma Tekfurlarna Bac yani vergi
demek suretiyle toprak ileyebilme zgrl ve
Faruk Arslan
514
zerklii kazanm ve ilerleyen dnemlerde Trkler adna
istihbarat grevi yapm olan bir Ahi disiplinidir.)
torunlarndan Mrsel Gazi (Mrsel Baba) dr. Annesi
dnemin Dimetoka Tekfurunun kz Mariadr. Mrsel
Gazi ile olan evliliklerinin yks olduka esatirik
boyuttadr. Bu kadn evliya Kzana mahlasyla bilinir.
Dier yandan Mrsel Baba adna Ormenion (irmen)
veyahut bilinen adyla Harmanck kasabasnda bir Bektai
Dergah olup, Mrsel Gazi bu Trbede medfundur. Azize
Maria ise Bulgaristann Eski Cuma yresinde medfun
olup burada kurulu dergaha Kzane Tekyesi
denilmektedir. (Cebeci Halk Ktphanesi).
1428 ylnda doan Balm Sultan Hazretlerinin asl ismi
Hzrdr. Annesi doumundan hemen sonra Hakka
yrmtr. Bu nedenle st yerine Ball su ile
bytlm ve buradan karine olarak Balm Sultan
mahlasyla anlmtr. Mridi Yabali Sultandr. Balm
Sultan Kzldeli Dergahnda 1445-1484 yllar arasnda
postniinlik yapmtr. 1484 ylnda Krehir pirevi
postniinliine getirilmise de 1487 ylnda 2nci
Bayazdn kardei Cem Sultan ile girdii iktidar
kavgasnda Bektai-yenieri organik bandan rken
padiahn bir tedbir olarak Pirevi faaliyetlerine on iki yl
srecek bir dnem kapatmas zerine yeniden
Dimetokaya dnm ve 1487 ile 1499 yllar arasnda
Kzldeli Dergahnda ikamet eylemitir. 1499 ylnda
muhtemel bir Safevi saldrsndan rken 2nci Bayazd
tarafndan Pirevi hizmete alm ve Balm Sultan
stanbula davet edilerek sarayda karlanmtr. Ayn yl
inili Kkte Balm Sultandan Bektai intisab alan
padiah tarafndan izzet-i ikram grerek, Pirevi postunda
yeniden ikamete balamtr. Balm Sultan 1520 ylnda
Faruk Arslan
515
Hakka yrm olup, 1516 ylnda daha salnda ve
kendisinin gzetiminde ahsuvaolu Ali Beye bir trbe
ina ettirmitir. 1520 ylnda bu trbeye defnedilmitir.
Trbe kapsnn revaklarnda inna fetehna leke fethan
mubiyna ayet-i kerimesi ilenmi olup yan yana adet
teslim ta da hak edilmitir. Bu teslim talarndan byk
olan Hace Bekta Veliye, kk olanlar ise Abdal Musa
Sultan ve Balm Sultana izafe edilmilerdir. (Koca,
2003).
Bu evrede Trk unsurlar, tasavvufi unsurlar, sistematize
edilmi tarikat kurallaryla btnleiyor. Anadoluya gelen
baka yabanc unsurlarda katklarda bulunuyorlar.
Batnlik, Hurufilik, iilik gibi unsurlarnda Bektailik
iine, katlanlar tarafndan szdn gryoruz. Pir Sultan
Abdaln ncln yapt dvezi imam trnden
deyilerle Anadoluya 12 imamlarn isimleri giriyor ve bu
isimler Safevi etkisiyle de zellikle Trk-Trkmen
kitleler arasnda hzla yaylyor. Bayezd-Yavuz ve
Kanuni, bu etkiyi teorik Snni almlarla krmaya
alyor. Katklar ve niyetler nedeniyle artk Bektailik,
Bektan kendi fikrinden kopmaya balyor. Bu dnemin
sonlar, Bektan kendisinin bile tanyamyaca bir
tarikat oluuyor. (ahin, 2008).
Yavuz Sultan Selimin Alev katliam yapt iddias
ranllara aittir. Batllar da bu propagandaya destek
vermektedirler. Yavuz, Bektai tekkesine mensuptur, yani
bir Bektaidir. Kulanda da Bektai olduunu gsteren
teslim halkas vardr. Bektai Yavuz, kendisi gibi
Bektai tekkesi mensubu Yenierilerle ran iileri zerine
yrmtr. Zafer de Yavuza nasip olmutur. Olay budur
ve kesinlikle bir Alev katliam sz konusu deildir. Var
Faruk Arslan
516
diyenlerin ariv belgeleri kartp ortaya koymas
lzmdr. (Sezgin, 1997).
Balm Sultandan sonra ilk ve en nemli Postniin Sersem
Ali Baba Kanuni Sultan Sleyman Hann zevcelerinden
Mah- Devran Sultann aabeyidir. Asl ismi Server Ali
Paa olup Kanuninin vezir-i azamlarndandr. Enderunda
yetimi bir devirmedir. Acemi olanl esnasnda
Bektailie intisab etmitir. Mridi Balm Sultandr.
Muhtemel bir kalender elebi isyannda tarafsz
kalabilmek amacyla vezir-i azamlk grevinden sarf-
nazar ederek Pirevine yerlemitir. Bunun zerine Kanuni
kendisine; bundan sonra senin adn Server deil Sersem
olsun buyururlar. Bu tarihten itibaren Sersem Ali baba
ismi mutahhar ile anlr olur. Hicri 927 (M. 1520) Hac
Bekta ilesi Pirevi Postniinliine atanr. Bektai kltr
tarihi boyunca Dedebaba mahlas- erifini ilk kullanan
tarikat eyhi Sersem Ali Dedebabadr. Bugnden itibaren
tm Bektai kutuplar dedebaba mahlas ile anlr olur.
Kalender elebinin Huruc-u Alel Sultan etmesinden
rken padiah, dedebaba ile organik ba olan Yenieri
ordusu zerinde mutlak etkisini srdrebilmek amacyla,
ikinci eleri Hrrem Sultann nerisi ile (Hrrem Sultan
aslen Ukraynal olup asl ad Raksolandr. Kanuni
zerinde etkinlik salayp, Mah- Devran Sultan gzden
drmtr.) Pirevini kapatr ve Sersem Ali Dedebabay
dnemin Yunanistan snrlar iinde bulunan Vardar
Yenicesine zorunlu ikamete icbar eyler. Burada Hayreti
Baba Dergahnda (Hayreti Babann kardeleri olan nl
Melami eyhi Yusuf Sineak Hazretlerinin kabr-i erifleri
Eyp Kabristannda olup, olduka bakmldr.) Bir sre
Faruk Arslan
517
kalan Sersem Ali Baba daha sonra Tetova Valese
(Kprl) geerek burada bir dergah uyandrr. (H. 933-
M. 1526) Bu arada 1527 ylnda Kalender elebi isyan
olduka kanl olarak bastrlr. Kalender elebinin kesik
ba Pirevine getirilerek defnedilir. Bugn Balm
Sultann hemen yanndaki trbe Kalender elebiye aittir.
Bu tarihten sonra stanbulda veba (taun) salgnn ba
gstermesi zerine bir efaat arzusu duyan Kanuni bu
defa Sersem Ali Babay yeniden Pirevinin bana getirir.
Hicri 957 (M. 1550) ylnda yeniden Pirevi
postniinliine getirilen Dedebaba hicri 977 (M. 1569)
ylnda Hakka yrr. ( Koca, 2003).
Girite Bektailii, Horasan Trkmenleri soyundan
Krehirli Horasanl Mevlana Dervi Ali Dede sokar.
1664de Giritin alnmas srasnda orduya Bektai
yoksullar kafilesinin ba olarak katlmtr. Dervi Ali
Giritte Bektailii rgtler, kurumlarn (derghlarn/
tekkelerini) aar, babalar atar. Bylece Horasanl Degh,
Giritte Bektailii halka benimseten merkez olur. Giritte
Bektailer Kandiye, Resmo ve Hanya kentlerinde
younluktadrlar.
Kasm Baba adl bir Bektai 2. Mehmed dneminde
Arnavutluka yerlemitir. 17. yzylda Arnavutluku
gezen Evliya elebi, Emevi halifeleri, Muaviye ve
Yezide kar nefret duyan bir halkla karlar. Bunlar
teberra / tevallaya inanan Alevi-Bektailerdir. Ergeride
dinsel uygulamalar arasnda Nevruz ve Sar Saltk
ball olan topluluklar grr. Abdal v. b. gibi
terimlere ve Alevi-Bektai motiflere Arnavut halk
arasnda rastlar. J. K. Birge Krujede Bektai izlerinin
Faruk Arslan
518
1700lere dek indiini Tekke ve mezarlklarda Bektai
simgelerine rastlandn yazar. 1789-1822 aras
Arnavutlukta zerk olan Epir Veziri Tepedelenli Ali
Paa emimi Babadan nasip alm bir Bektaidir ve
Bektailii yrede yayc misyonerlik almalar
yaptrmtr. Kendisi dahi resimlerinde Bektailiin
ritelinde Oniki mamlarn simgesi olan 12 dilimli
balkla grlr. Bektailiin, Arnavutlukta en parlak
dnemi Tepedelenli Ali Paa dnemidir.
Arnavutlukta ve Balkanlarda Bektailiin
yaygnlamasnda, nemli deerler yetitirmesinde,
kurumlar oluturmasnda; sanat, bilim, dnce, siyaset
ve rgtlenme alannda nemli kimseler yetitirmesinde
Fraeri ailesinin nemli bir yeri vardr.
Balkanlarda Hristiyan kesimler dahi Sar Saltkn kendi
dinlerinin yaycs olarak grrler. Balkanlarn ok
yerinde ve Yugoslavyada; pek, Kruya, Prielp ve Patrik
Danda Sar Saltkn mezar olduu sylenir. Bu
benimsemeye Kafkasya ve Romanya da katlrlar.
NC YZ; 1826-1923 ARASI
Yenieriler yabanc unsurlarnda etkisiyle sarayda etkin
rol oynuyorlar. Devirilen Hristiyan ocuklarn snnet
olma zorunluluu kaldrlyor. Osmanl yozlaan bu
ordudan kurtulmak istiyor. Yenieriler 1826 ylnda
acmaszca katledilince aradaki iliki nedeniyle bundan
Bektai dergahlar da etkileniyor. Bu dnemin ban
Bektailiin Osmanl kontrolnden kmasnn balangc
olarak kabul ediyoruz. Kym nedeniyle Bektailik
Balkanlarda ikinci plana der. Yalnz, bu durum ksa
Faruk Arslan
519
srer. Ksa zamanda gemitekinden daha az nemli
olmayan bir etkinlik dnemine girilir. Bektailik bu
dnemde giderek kitleselleir ve geni kamu ynlarna
mal olur. st katmanlar ve ynetim makanizmas
ierisinde yer edinme srecine girer.

1826 Bektailik-Yenierilik krmn Arnavut Bektaileri
bir bakma ziyansz atlatmlardr. Arnavutlukta
yaayanlarn drtte biri Bektaidir. Bektailik, Katolik ve
Snniliin yan sra resmen tannan bir yoldur.
Arnavutlar, Kiga ve Toska olarak iki blgede
oturmaktadrlar. Bu blgeleri, kombi Irma
ayrmaktadr. Kiga blgesi kuzeydedir, halk ise olduka
kavgacdr. Toska gneydedir ve halk daha uysaldr.
Toskallar tmyle Bektaidir. Arnavutlukta zellikle 18.
yzyldan sonra Bektailik propagandas yaplmaktadr.
Blgede Bektailiin yaygnlamasnda ve etkin bir g
durumuna gelmesinde bir Bektai olan Yanya Valisi
Tepedelenli Ali Paann byk rol vardr. Dierlin
belirttii gibi Arnavut Bektaileri Osmanl Devletine
ok iyi asker, yetenekli devlet adamlar ve valiler
vermilerdir.

Balkanlarda Bektailik Hristiyan kesimleri de etkilemi;
Hristiyanlarn slamla, zellikle Bektailie geilerine
yol amtr. Arnavutluk, Girit, Makedonyann Kesriye
blgesi, Gney Makedonyann Teselya Konyarileri,
Rodop Yrkleri, Dobruca Tatarlar hep bu trdendir.
Hasluckun deyiiyle bu blgelerde, Hristiyan halklara
alanm bir Bektailik olayna rastlanlmaktadr.
Bektailer, Hrstiyanlar arasnda zellikle ermi klt
alannda derin iz brakmlardr. Bektai tekkeleri
Faruk Arslan
520
alm, bunlar misyonerlik almalar yapmlardr.
Alevi-Bektai motifleri, blge halknn yaamna
girmitir. Bektai aziz ve velilerinin trbeleri yaygndr,
srekli ziyaret edilmektedirler.

20. yzylda Arnavutluktaki Bektai blgesi gneydeki
Malakastradr. Buras bir Toska blgesidir. Buradaki
Bektailik Tepedelenli Ali Paann etkinliklerinin bir
devamdr. Geri Tiranl Esat Paann banaz
Gegalarnn kym ve ykmna uramlarsa da, ortadan
kaldrlamamtr. Ali Paann almalaryla daha
kuzeydeki Kroya ve Akahisar da Bektailiin kaleleri
olmulardr. Kroya, Sar Saltk klt ve sylencelerinin
merkezi konumundadr. Bu harekette Tepedelenlinin
adalarndan Beratl mer Viryoni ile Avlonyal
Mahmut Beylerin rolleri kmsenemez.

J n / Gen Trk- ttihat Terakki hareketine ortam yaratan
Arnavutluk bir Bektailik yatadr. Youn ve etkin bir
Bektai toplumuna sahiptir. Bir Arnavut gazetesi
1913lere ait durumu yle deerlendiriyor:

Akll ve zeki Arnavut Mslmanlarnn byk bir ksm
dinlerinden kopmu ve Bektai olmulard. Buna
slamln Protestanl da denebilir. Hatt daha da ou
sylenerek, zgr dnce, eitlik ve kardelik lehine dini
deitirip yalnlatrarak mason inancna olduka
yaklatrdklar ileri srlebilir. Bylece onu idealize
etmi ve eski Asya masonluu temeline oturtmulardr.
Bugn, bu ve teki kltrl ve zeki, Mslman ve
Hristiyan Arnavutluklardan girmilerdir.

Faruk Arslan
521
tede, Budapete de Bektailiin bir ileri karakoludur.
Gl Baba klt buradaki Alevi-Bektailiin gnmze
kadar getirilmesine neden olmutur (Birdoan, 1990).

Bu dnem, Anadoluya yava yava hakim olan Sabatayist
unsurlarn egemenlie st dzeyde etki ettikleri
dneminde balangc oluyor. Snni Osmanldan darbe
yiyen Bektailer, Sabatayistlerin etki sahasna giriyorlar.
Bektailerin, zellikle Snni slamla hesaplamalar,
Snni slam yava yava eletirmeye balamalar bu
dnemle balyor. Bektaileri, bu dnem Sabatayistler
ynlendiriyor. Snni slam zerinden slam dinine saldr
balyor. Bektai fkralar, bu dnemin sonuna doru
bolca kaytlara geiyor. Sabatayist Bektailer, bu
eletirilere ii bilgilerini de katyorlar. Osmanlnn
barma ve ilikiyi eski hale getirme abalarn Sabatayist
etki ve savalar kesiyor.
Bu dnem, Bektailiin tamamen Osmanl konrtrolnden
kt, boluu Sabatayist-Masonik unsurlar ve Yahudi
etkisinin doldurduu yllar. Onlarda slama bu dergah
vastasyla saldryorlar. Tarikatn artk ii boaltlyor ve
yerine din d unsurlar konuluyor. Namaza,
oruca, hacca ynelik slam d yorumlar Bektailiin
iine Sabatayistler tarafndan bu dnemde yerletiriliyor.
Bu srete bu etkiyi Osmanlnn st dzey ynetimlerinde
de gryoruz. Ayn etki Jn Trkler, ttihatlar trnden
siyasete ve Nakilik, Mevlevilik gibi tarikatlarada
yansyor. Bu nedenle bu dnemin sonuna doru
Bektaileri iktidarda st dzey makamlara gelebiliyorlar.
ttihatlar iinde, hkmet iinde, Osmanl meclisi iinde
yer alabiliyorlar. Cumhuriyet dnemi ilk meclis iinde de
yer veriliyor.
Faruk Arslan
522
Bu dnemin sonuna doru ttihatlar Baha Sait bey
bakanlnda Bektailie Trk-Trk-milliyeti
unsurlar ekliyorlar. ttihatlar bu dnem Bektailiine
ilk defa Alevilii de ekliyorlar.
Artk Alevilik Bektailik birlikte anlmaya balanyor.
Bektailik tarikatna Tarikat Aleviyye denilmeye
balanyor. Alevi Bektai kavram Trk milliyetilii
zerinden gelitiriliyor.
Cumhuriyeti Trk milliyetilii zerine kuran Sabatayist
etki, Bektailiede milliyeti etkiyi bulatryor. Artk
tarikat su katlmam Trk tarikat olarak sunuluyor ve
bolca milliyetilik motifiyle milliyetilik propagandas
ileniyor.
Dnemin balarnda Bektailiin slamiliini ve
Snniliini kantlamaya alan Cemalettin elebinin
Mdafa isimli eseriyle balatt yeni hareket bir baka
elebinin cumhuriyetin kurucusu Atatrk mehdi ilan
etmesi ile krlyor. Krlma, Hac bektan soyu olup
olmad konusunda tartmalara yol ayor. Bu dnemin
sonunda Bektailiin iinde artk Sabatayist-Masonik ve
Trk milliyetiliine ynelik katklar ne kyor. Hakim
oluyor. 1826daki krlma Sabatayistlere yaryor. (ahin,
2008).

Gerek Trkiyede, gerekse Balkanlarda Alevi-Bektailik
bir gizl gtr. Dierlin vurgalad gibi 1900den sonra
Trk ulusuluu, Pantrkizm ve laiklik kentlerdeki Alevi-
Bektai felsefesini ne karr. 20. yzyl balarnda
Alevilik-Bektailik siyasal dnce ve eilimlerin temel
direi olur. Siyasal hareketler, Alevi-Bektailerde
dnce ve eylemde destek ararlar. Jn / Gen Trk-
ttihat ve Terakkinin Bektailik ilikisi ve birliktelii bu
Faruk Arslan
523
balamda doar ve geliir. Bunun en gzel rneklerini
Balkanlardaki J n / Gen Trk hareketinde gryoruz.
Bir Bektai olan Resneli Niyazi Beyin Hrriyetin lan
iin daa kt sralarda gncesine dt 05. 07. 1908
tarihli notunda;

Kroite ve blgedeki kylerde ttihat ve Terakkiye
girmi olanlar, bu taraflarda Bektailere dnk bir
kmseme ile karlamaktayd, demektedir. Bu yarg
Bektailerin Gen Trk hareketine youn olarak
katldn, halkn (zellikle Snni halkn) Jn / Gen
Trklerle Bektailii ayn kefeye koyduunu gsterir.

Niyazi Bey anlarnda Hsrev Beyi ttihat ve Terakki
Cemiyetine kazanna deinirken; zellikle onun
Bektailerle olan bana ve bu kesimi cemiyete
kazandracana inand iin nem verdiini belirtir.
nk, Alevi-Bektailer blgede nemli bir younlua ve
gce sahiptirler.
Ksaca unu gryoruz: ttihat ve Terakki genellikle
Bektailiin youn ve etkin olduu yrelerde
rgtlenmitir. lk rgtlenmeler bilindii gibi Kstence,
Mecidiye, Ruscuk, Dobruca, umnu, Filibe, Sofya,
Kzanlk, Vidin, kodra, Tiran, Selanik, Manastr ve
Edirne gibi Rumeli ve Balkan kentleridir. Buralarda da
Bektailer youn ve etkindirler. ttihat ve Terakkinin ilk
rgtleni yerleri bilinli ve planl bir seimdir.
rgtleniin bu corafi modelinin Bektai elerin
gznne alnarak yapld muhakkak. nk, bu tr
rgtlenmelerde destek ve ortam aranr. ttihat ve
Terakkinin rgtlenmesine doal ve toplumsal ortamsa
Bektai blgelerinde vardr. Bektailik- ttihat Terakki
Faruk Arslan
524
birlikteliinin gizi burada yatar.

Balkanlarn bu kentleri ayn zamanda Masonluun da
yaygn olduu yerlerdir. Bu kentlerde mason localar
oktan beri kurulmutur. Mason localarnda zgr bir
hava vardr. Her trl konuma ve tartma
yaplabilmektedir. Prof. T. Zafer Tunayann belirttii
gibi, localar bask rejimini ykmak isteyenlerin planlama
ve yreklenme merkezleri olmulardr. ttihat ve Terakki
Masonlukla btnlemi ve yaam felsefesini genellikle
localardaki tarikatlkla birletirmitir. Bylece ttihat
Terakki - Masonluk-Tarikatlar (zellikle Bektailik)
birleimi domu; 2. Abdlhamid ynetimine kar ve
Merutiyet ynetimi iin siyasal birlik olumu, ttihat ve
Terakki barnda ve nderliinde ortak bir hareket
olumutur. Bu birliktelik ierisinde 1906 Eyllnde
Osmanl Hrriyet Cemiyeti kurulmu, bu rgt 1907de
ttihat ve Terakki Cemiyeti adn almtr. lgin bir
yan vardr. Kurucu yelerin hemen tm tarikata
baldr. M. Tahir Beyin dnda hepsi de masondur.

DRDNC YZ; 1923-1980 ARASI
20. yzyl balarnda ne kadar Alevi-Bektai vard?
Aratrmaclar yedi milyon rakamn veriyorlar.
Arnavutluktaki Tomari Da Bektai Tekkesi Postniini
1826 ncesi tutulan yllk istatistiklerde; Anadoluda yedi
milyon, Arnavutlukta 100 bin, stanbulda 120 bin, Girit,
Makedonya ve Irak'takilerle toplam 7,3 milyon Alevi-
Bektai olduunu aklyor. Arnavutluktaki Bektai
cemaati bakan Salih Niyazi Babaysa 1933lerde
Osmanl mparatorluunda Kzlbalarn dnda 7,5
milyon Bektai olduunu syler. Niyazi Babaya gre
Faruk Arslan
525
sadece Trkiyenin dou illerinde 1,5 milyon,
Arnavutlukta ise 200 bin Bektai vardr. Bu say
Arnavutluktaki nfusun % 20sidir. TBMM Aksaray
milletvekili Besim (Atalay) Bey 1924lerde Anadoluda
yaklak 1,5 milyon Alevi-Bektainin var olduunu yazar.
Doallkla bu saylar pek salkl deildir.

Atatrk, cumhuriyetle birlikte tm tarikatlarnda yannda
Bektailie de acmamtr ve tarikat ve tekkeler
kapatlmtr. ou artk illegal faaliyet alanlarna
kaymtr. Artk Bektailik slami snrlarn dndadr,
ok renkli ve ok yzldr. Bu nedenle artk slami dier
tarikatlardan kopmutur. Cumhuriyetin kurulu ilkelerinin
basks altndadr. Masonik etki hakimiyeti devam
etmektedir.
Dede baba denilen insanlarn nemli ksm masondur,
Sabatayisttir. Yeni Cumhuriyetin din ile atmasnda
Bektailikte taraftr. Bu dnem Bektailii, artk slam
ak ak eletirmektedir.
Cumhuriyet tarafndan kapatlm tarikat olmasna
ramen her konuda yeni cumhuriyetin ilkeleriyle
mttefiktir. Artk dinsel bir sorun yoktur. Batc fikirler
adalk ad altnda savunulmaktadr. Bektailerin
ilkesel ve Sabatayist etkiden dolay Hac Bekta-Balm
Sultan izgisine Mustafa.Kemali de yerletirdiklerini
grebiliyoruz.
Atatrkte artk Bektailerin kutsallarndan birisidir.
Sabatayistlerin glenmesi Bektailerinde glenmesi
anlamna geliyor. Ancak Ekim devrimiyle gelien
sosyalist- sol etki Bektai dedelerinin etkisini kryor.
1968den 12 Eyll darbesine kadarki dnemde artk
Bektai dedeleri topluma hakim deildir. Zira sol
Faruk Arslan
526
sosyalist fikir dedelik dzeninin smr dzeninin bir
paras olduunu kefetmi ve dedelik dzenini yok
etmeye yakn bir dzeyde bask altna almtr. Bu gl
etki nedeniyle artk dedelerin kendileri bile dedelikten
vazgemi sinmitir.

Sabatayist etkiyle Bektailer bu dnemi yeniden CHPli
olarak atlatmaya alyorlar. Menderes-Bayar Sabatayist
etkiyle DPye kayan kitle, bu sefer yine ayn etkiyle
CHPye kayyor. Bu dnem Alevi-Bektai kavramlar
artk yerlemitir. Herkes bu iki kavram bir kabul ediyor,
kanksyor. Bu kabul, ttihatlarn ve Sabatayistlerin ok
byk bir baarsdr. Kimse fark etmeden ok byk bir
dnm gerekleiyorlar.
Kendisini Alevi olarak adlandran Alevi kitle, bu
dnmle Sabatayist etki alan iine ekiliyor.
Artk Alevi kitle, slam d bir alan iindedir.
Eitimsizlik, cahillik ve sol etkide bu imaja yardm
ediyor. Bu imaj Snniletirme almalarn da
kolaylatryor. Aleviler artk cumhuriyetin din
politikasnn yani Diyanet leri Bakanlnn, Sosyalist
diyalektiin, Sabatayist etkinin ve Avrupaya gn
yaratt elikilerin iindedir. (ahin, 2008).

BENC YZ; 1980 DEN GNMZE
1979 ran slam devrimi, 12 imamlarn isimlerini
gndeme getirdi ve hemen akabinde civar Mslman
lkelerde garip darbeler olmaya, iktidarlar deimeye
balad. Her devrim devirdii eyin bykl orannda
etki alan yaratt. ran slam devriminde de byle oldu.
Binlerce yllk ahlk rejimi devrildi ve gya slam
cumhuriyeti kuruldu. Kurucu kadrolar yeni anayasalarna
Faruk Arslan
527
dier dinsel anlaylarn saygya mahzar olacaklar
grn koymakla birlikte slam cumhuriyetinin 12
imamc, Anadolu tabiriyle Alevi yada Caferi olduunu
ak ak koyuyordu. 12 imamlarn slami bilgileri
Trkiyede bloke edilmesine ramen bu etki eninde
sonunda yaylacakt ve ylede oldu.
Anadolu Alevileri, unuttuklar 12 imamlarn slami
anlayn, grn, fkhn bu etki sayesinde rendi ve
bunu Aleviyim diyen halkada anlatmaya balad. Eer bir
insan Aleviyim diyorsa Hz.Alinin yolunu, 12 imamlarn
yolunu takip etmek istiyorsa kurallarn da renmeliydi.
Bu uyantan ve bu yolun yaylmasndan endie duyanlar,
nlemek iin yeni Alevi izgiler ortaya kard. Alevileri,
derin devletin sekiz paraya blme operasyonu byle
balad.
Onlar ii, biz Anadolu Alevisiyiz, onlar eriat, biz
batni tarikatyz, onlar Fars etkisinde biz slamn Trk
yorumuna inanyoruz. Onlar sk kuralc, biz Ceme,
Semaha, saza, dedeye inanyoruz diyenler tremeye
baladlar. Bektailik iindeki her trl ilkeyi iilikle
mcadele ad altnda piyasaya sundular. Sabatayistler,
Batlatrmaclar ve devleti Diyanetilerin hepsi bu
konuda birleiverdiler. Aleviliin kavram olarak getii
her yere Bektailik kavramn da sokmaya altlar. Dede
okullar amaya, Cemevleri yapmaya baladlar. Samimi
Anadolu Alevileri, ar duru tertemiz bir temel atmaya
altka, onlarda eskinin tm rm khne fikir ve
yaplarn adalatrarak sunmaya altlar. Bektailik
kavram iine soktuklar,Batclk, adalk, Kemalistlik,
laiklik, sosyal demokratlk kavramlarn Aleviliinde
temeli olarak kullanmaya altlar. Velhasl 12 imamlarn
nne her trl kii ve gr getirmeye altlar. Hatta
Faruk Arslan
528
tm bu numaralarla yetinmeyip,biz Aleviyiz Mslman
deiliz diyenler bile oldu. Alisiz Alevilii icat ettiler.
Gerek Alevilere kar Diyaneti, Bektai tarikat,
Sabatayisti bilimumu birletiler.

Aleviyim diyen kitlenin en aresiz kald yada ok
aresiz olduu dnemler vard. Yeni Cumhuriyetin,
dayatmac politikalarnda, yanl Diyanet etkisi,
Sabatayist etki ve sosyalist etkiden oluan l kska
gze arpyor. Gnmz Alevileri, 12 imam yolu,
Caferilik yada iilik olarak sunulan izgi ile, Diyanetin
sunduu izginin ve nihayetinde bunlarn dnda Cem-
Semah-Saz-Dede olarak sunulan slam d kltrel
sentez olarak isimlendirilen Bektailik izgisinin
kskacndadr. Masonik Bektailiin etkisindeki
Bektailer ve Diyanet, Anadolu Aleviliine kar olma
noktasnda mttefikler.
Alevilik ile Bektailiin farkl kavramlar olarak
kullanlmas, Alevileri dinsizletirme,
Hristiyanlatrma ve ksmen de olsa Bektaileme
etkisinden kurtaracaktr. Geleneksel Alevilik bu aba
iine girerken, kart cephe Alevilik ve Bektailik
kavramlarn birletirerek Alevileri slam d Sabatayist
etki alanna hapsediyor. ki kavram ayrarak Alevileri
nce zgrletirmek ve 12 imam tercihine ynlendirmek
Alevilerin ncelii.
Alevilikle Bektailiin i ie girmesi, Alevi halknn
Sabatayist etkiye ak, din d etkiye ak hedef olmas
anlamna geliyor. Zira tarihi geliimi iinde Sabatayistler
ilke ve ahs baznda Bektailiin iinde skca yer
alyorlar. lke baznda slam d unsurlarda yer alyorlar
ve zaten Snnilikte Bektailiin iinde bulunuyor. Bu
Faruk Arslan
529
nedenle Bektailiin Aleviliin srtndan atlmas tm
bunlardan kurtulmak anlamna da geliyor. Bu doaldr ki
devrimci bir ktr, ama bu tr prangalarn krlmas
iin devrimci abadan baka bir ey yapmakta mmkn
deildir. Alevilere kar yaratlmak istenilen nefret, ayn
karanlk gler tarafndan empoze edilmektedir. Alevi
aydn bunun analizini yaptnda, meydana gelecek
zgrleme ortam 12 imam fikirlerinin de renilmesini
kolaylatracaktr. Bunu onlarda biliyorlar ve bu nedenle
Alevi-Bektai kavramn beslemek iin birbirinden
ayrmamak iin atee bolca odun atyorlar. Hz.brahimi
hibir atein yakamayacan grmek istemiyorlar.
(ahin, 2008).

Alevilerin masonik Bektailikten rahatsz olduunu
belkide ilk defa burada okudunuz. imdi sra baz yanl
tarihi mitleri, efsane bilgileri dzeltmeye geldi.















Faruk Arslan
530































Faruk Arslan
531
Yedinci Blm
BEKTALK MTLER

Yenieri tekilatna neden Tife-i Bektaiye ve aalarna
da neden Aayn- Bektaiyn denilmitir? Osmanl
yenieri tekilat Bektai midir? Ortalkta dolaan o kadar
ok Bektailik miti var ki, hepsini dzeltmemiz mmkn
deil.
nce unu belirtelim ki, bu konuda dillerde dolaan,
Sultan Orhan veya Sultan Murad'n Hac Bekt- Vel ile
bir araya geldii, Hristiyan asll genlerden yeni tekil
olunan askere onun eliyle brk giydirildii, hayr dua
edildii ve hatt yenieri adnn da Hac Bekta tarafndan
verildii tarzndaki aklamalar tamamen aslszdr.
Elimizde Hac Bekta- Veli ile yenieri tekilatnn
mnasebetlerini aydnlatan gayet ak kaynaklar, yani
Yenieri Kanunnmesi vardr. Zaten bata kpaazde
olmak zere, ilk dnem Osmanl kaynaklar da,
Kanunnmedeki bilgileri dorular mahiyettedir.
Kanunnmedeki hkmlerden anladmza gre,
Hristiyan genlerinin din olanlarndan yeni ve muvazzaf
bir ordu tekili fikri, Bolayr Fatihi Sleyman Paa'nn
fermanyla balam ve Bilecik Kads olan Kara Halil ile
meveret neticesi buna karar verilmitir. Daha sonra Kara
Halil'in (andarl Halil Hayreddin Paa) ilgili devlet
erkn ile grp yenieri tekiltn dzene soktuu
bilinmektedir. Bu erkn arasnda Hac Bekta Paa isimli
bir devlet adam da vardr. Bunun, isim benzerlii dnda
Hac Bekta- Veli ile alkas yoktur. Yenierilerin
Faruk Arslan
532
elbisesi ise, o zamanda keif ve kerametleri bilinen Hac
Bekta- Veli evladndan Timurta Dede ve Mevln
evladndan Emir ah Efendi'ye danlarak dualar ile
giydirilmitir. Mevln'nn torunlarndan olan zat,
Mevln elbisesini giydirmeyince, kepenek denilen Hac
Bekta- Veli elbisesi giydirildi. O halde yenierilerin
giydii kisveyi Hac Bekta- Veli giymi olabilir; ancak,
Hac Bekta- Veli, yenieri kurulmadan vefat ettiinden,
o giydirmemitir. Bu muvazzaf yeni ordu, kul olduundan
dolay yenieri ad verilmitir; yoksa Hac Bekta-
Veli'nin isimlendirmesi deildir.
Nitekim, kpaazde meseleyi yle aklamaktadr:
"Bu Bektailer ederler kim, 'Yenierilerin bandaki tac,
Hac Bekta'ndr' derler. Cevab: Yalandr ve bu brk, hod
Bilecik'de Orhan zamannda zhir oldu; yukaru bbda
beyn edb dururun ve ill Bektailer giymee sebeb,
Abdal Musa, Orhan zamannda gazya geldi ve bu
yenierinin arasnda bile yrd ve bir yenieriden bir
eski brk diledi. Yenieri ana verdi. Yenieri skfini
kard; bunun bana giydirdi. Abdal Musa, Vilyetine
geldi, ol brk bile banda, sordular kim, 'Bu bandaki
nedir?' Ol etdi: 'Buna elf derler' dedi. Vallahi bunlarn
taclarnn hakikati budur."

Sonu olarak, mesele yukarda zetlendii gibidir. Hac
Bekta- Veli, Osmanl Devleti'nin kuruluunda emei
geen maneviyat erlerinden ve Horasan erenlerinden
biridir. Kisve olarak da onun elbisesi tercih olunmu
bulunabilir. Bu tercihte onun evladndan birinin duas
bulununca ve yenieriler de ocaklarn onun manevi
himayesinde grnce, yenierilere Tife-i Bektaiyn ve
aalarna da Aayn- Bektaiyn denmitir. Sonradan bu
Faruk Arslan
533
Horasan erenlerinden olmas halini ktye kullananlar ve
meseleyi saptrlan Bektailik mecrasna evirmek
isteyenler elbette olmutur. Zaman zaman, aldatlan
yenieri blkleri de ortaya kmtr. Cell isyanlarnda
bu anlayn byk etkisi vardr. Hatt sonradan
yenierilerin ahlken bozulmalarnda da bu anlayn
etkisi vardr. Bu olumsuz etkilerin izlerini, Yenieri
Kanunnmesinde grmek mmkndr. te bu olumsuz
yansmalarndan dolay, 1826 ylnda II. Mahmud,
yenieri tekilat ile beraber, Bektai derghlarn da
kapatmtr. Hedef, bu suiistimalleri nlemektir. Osmanl
yenieri tekilat, hele hele halkn anlad olumsuz
anlamda, amelsiz bir Bektai grubu asla olmamtr.
Gerek manada Hac Bekta'n eserleri ve asl tuttuu yol
ise, slmdan baka bir ey deildir. (Akgndz , 2000).
Bektailerin Osmanlya byk hizmetler verdii ve
yenieri ocana asker kazandrd dorudur. Abartl
menkibelerin bazsn, o dnemde bizzat devletin halka
ynelik bir Psikolojik Sava taktii olarak alglamakta
yarar var.
Mesela Alevi / Bektailerce makbul saylan ve Hazreti
Pir'in menkbe ve kerametlerinin anlatld
Velyetname-i Hnkar Hac Bekta Veli El Horasani(
1219, Tarihsiz El Yazmas)de, Bektailerin Osmanl
Devletinin kuruluunda birinci derece etkili olduklarn,
hatta Erturul Beyin lmnden sonra Osman Beyin Kay
airetine Bey olmasn Hac Bekta Veli'nin saladn
gsteren bir blm bulunmaktadr. Bu anlay
Bektailerin, en azndan 1826 ylna kadar, bu devlet
bizim kurduumuz devlet diye sahip kmalarnn tarihi,
siyasi, dini ve psikolojik temelini oluturmaktadr.
Faruk Arslan
534

Mstakil bir bab (blm) halindeki menkbe yle:

"Rivayet olunur ki, Kay Beyi Erturul Hakka yryp,
rahmet-i Rahman'a kavutuktan sonra, airetin beyliine
Erturul Beyin byk olu Gndz Bey gemi. Osman
yaz m yaz, deli mi deli, ele avuca smaz bir yiit,
bir delikanldr. Sergerdelerini toplayarak zaman zaman
Bizans zerine aknlar yapmaktadr. Devletin zayfln
hisseden Seluklu Sultan da Bizans ile hudut gvenlii
anlamalar yapmtr. Bu anlamaya gre her iki taraf da
birbirlerinin snrlarnn deimezliini kabul ile, iyi
komuluk ilikileri iinde yaayacaklardr. Osman bu
anlamalara riayet etmez. Bizansllar bunun zerine
Seluklu Hkmdarna bir mektup yazp gndererek,
Osman Bey denilen bu delikanlnn yaptklarn anlatp
ikayet eder ve eer bunu durdurmazsanz, size kar daha
nce yaptmz anlamalardan vazgeerek ve biz de sizin
topraklarnza saldracaz, diyerek bu delikanlnn
cezalandrlmasn ister.
Elilerin bunu Seluklu Sarayna, Konya'ya
getirmesinden sonra, Seluklu Sultan bir mfreze
gndererek , bu sz dinlemez, ele avuca smaz Osman
namndaki kimseyi Konya'ya getirip cezalandrmak ister.
St'e gelen mfreze Osman Beyin elini, kolunu
balayp Konya'ya getirir. Konya'da Osman Beyi gren
kumandanlarla vezirler, bu yiide hayran olurlar. Byle
bir yiidin cezalandrlamayaca kanaatna varrlar ve bu
fikirlerini Sultana arz ederler.
Seluklu Sultan bunun zerine:
Faruk Arslan
535
Madem yle dersiniz, o zaman bu Osman
Sulucakarahyk'e gtrnz, Hazreti Pir ne derse onu
yapalm, diye ferman buyurur.
Eli kolu bal olarak huzuruna getirilen Osman' grr
grmez Hazreti Pir heyecanlanr ve derhal zlp
serbest braklmasn ister. Kendisine izzet ve ikramda
bulunur. O'nu getiren askerlere dnp:
Ben burada yllardr Osman' beklerdim, deyip saklad
bir sandktan bir ta kartp Osman'a giydirir ve :
Biz O'na hnkarlk verdik, Seluklu Sultanna selam
idnz, o da Beylk versn! der.
Bunun zerine Aabey Gndz, Kay Boyu Beyliinden
alnp, Beylik grevi Osman'a verilir. Osman, Hnkar
Hac Bekta Veli buyruu ile Kay boyuna Bey olur.
Sultan Orhan'n Yenieri tekilatn kurduunda,
Hacbekta'a getirilen askerlerle ilgili menkbeler
zikredilir. Bunlar doru olmasa bile yzlerce yl Bektai
tekke ve dergahlarnda okunan bu menkbeler ve onlarn
meydana getirdii atmosferin Osmanlya sosyo-
psikolojik moral salad kesindir.
1362-63 ylnda kartlan bir kanunname ile esirlerden
alnan ve adna "Pencik" denilen "Humus" vergisinin
(Pencik, 1971). Gaziler Serdar Hac Bekta Veli'ye
dendii, daha sonra, bu vergilerin Murat Hdavendigar
zamannda Seyit Ali Sultan, Kara Rstem ve andarl
Kara Halil Paa'nn da imza koyduu bir anlama ile
orduya brakld anlalmaktadr. Ayrca tekkenin sahip
olduu vakf gelirleri yannda, baka gelirlerinin de
mevcut olduu bilinmektedir.(Sner, 1990). 1826 ylnda
tekkenin kapatlmas zerine bu gelirlerin kesildii, 1862
yl banda yeniden almasna izin verildikten sonra, bu
gelirlerin bir ksmnn yeniden baland biliniyor. Hala
Faruk Arslan
536
ksmen devam eden ve adna "Hakkullah" denilen para,
yasak dneminde, tarikat faaliyetlerini idame ettirebilmek
iin cemaat ileri gelenlerinin koyduu zel bir tarikat
vergisiydi.
Fransz Hasluk'un da kabul ve itiraf ettii gibi Osmanl
fetihlerinden sonra, fethedilen yere gelen ilk sivil kurum
Bektai Tekkesidir. ( Hasluk, 1928). Ayrca, pek ok
Bektai eyhi de Osmanl'nn askeri harekatna dervileri
ile birlikte katlmlardr. Budapete'de metfun bulunan
Gl Baba bu dervilerin en mehuruydu. Sefer srasnda
vefat eden ve bu sebeple ehit kabul edilen Gl Babann
cenaze namazna Kanuni Sultan Sleyman bizzat katlm
ve defin merasimi sonuna kadar da mezarlkta cemaatle
birlikte bulunmutu. Bu husus, Gl Babann
Trbesi'ndeki kitabede de kaytldr.
1997 Ylnda Hakk'a yrm olan Dede- Baba Do. Dr.
Bedri Noyan: "Bektailik uzun yllar Osmanl Devleti
himayesinde Tanr yolu olarak benimsenmi ve
korunmutur" (Noyan, 1990) diyor.
Osmanl Dneminin son ve Cumhuriyet dneminin ilk
Bektai elebisi Cemalettin Efendi'nin toplad
"Mcahidin Alay" adl bir gnll birlii ile Rus
cephesinde savaa itirak ettiini biliyoruz.(Ulusoy,
1986).
Bektai Tekkelerinin 1862 tarihinde yeniden
almasndan sonra 18 Sefer 1322 (1904) tarihinde elebi
Cemaleddin Efendi'ye Hac Bekta Veli Vakf
Mtevellilii verildiini de yine merhum Bedri Noyan
Dede Baba'dan reniyoruz.(Noyan, 1990).
Gnmz "Alevici yazarlar"nn aksine Osmanl
dneminde Bektailer devletle btnlemi durumda
idiler. Sultan Osman, eyh Edebal'nn dervii ve damad
Faruk Arslan
537
olmas sebebiyle Yesevi Tarikat'na bal olduu gibi,
Sultan Orhan, Sar Beyazt, Yavuz Sultan Selim ve
nihayet Sultan Abdulaziz de Bektai Tarikatna ikrar
vermi devlet bakanlar olduu iddia ediliyor. (Sezgin,
1996). Pek ok tarihiye gre ise, Osmanl padiahlar
iinde tek Bektai Sultan Abdlazizdir, Yavuz Halveti
tarikatna mensuptur. Dorusu nl tarihimiz Halil
nanckn dedii gibi eyh Edibalinin bir Vefayi eyhi
olmas, Osman ve Orhan gazilerin Vefayi tarikatna
mensup olmasdr. Osmanlnn ilk yllarnda Bektai
deil Vefayi tarikatnn bayra orduda tanmtr.
Bektailik, 2. Beyaztla birlikte Yeseviliin kolu olarak
Nakilikle beraber Osmanlnn iki ana Sufi tarikat haline
gelir. ki yz yl nce yok olduu veya Bektailik iinde
eridii sanlan Kalenderi tarikatnn ABDde yaayan
orumlu lideriyle 2010 yl ubat aynda Torontoda bu
konuda tarttk. 12 Eyll darbesi ncesi Necmeddin
Erbakann mehur olayl Konya mitingini organize eden
ahs olduu iin ismini yazmyorum. 30 yldr zaten
lkeye giremiyor. Osmanl slalesinin aslnda, Kay
airetinden gelen Ouz boyu olmadn savundu.
Osmanl soyunun aslnda mslmanlam Mool
olduunu ileri srd. Tpk Timur, Babrah ile
Altnordularnn Tatarlaan kurucu nderleri aatay ve
edey gibi.
Delilin nedir? diye sordum. Biz Osmanl slalesini 600
yldr koruyan zel muhafzlarn Mool soyuyuz demez
mi? Osmanl padiahlar salarn uzatr, atba gibi
kurdele takar ve byk kavuun iine saklarm ki,
Mool olduklar bilinmesin! Gya Badat kkenli
Moollarm. Sufi Vefai tarikatnn kurucusu Ebul Vefa,
Faruk Arslan
538
Krdi veya Badadi eyhleriymi. eyh Edibali, Erturul,
Osman ve Orhan gaziler, Anadoluda bulunmayan bu
tarikata mensuptu bilgimi tekrarlad. Belki bu bilgiden
yola karak iz srlebilir. Bir iddias da: Mehmet elebi,
devleti yeniden kurarken, Afar Trkmen boyu
Karamanoullarna kar asilzade soy Ouzlara balanma
zorunluluunu kefetti ve Kay boyu icat olundu.
Osmanl ynetiminin birinci derecede yneticisi
konumunda olan padiahlarn aldklar gelinlere gz
atacak olursanz, ilerinde pek az zbe z Trk kkenliye
rastlarsnz. Yavuzun ei Hafsa Sultan dnda yok
denebilir. Yabanc gelinler ncelikle Enderun
mektebinde, rfi, dini ve kltrel terbiyeden geirilirdi.
Mslman olan ykselirdi. Saray ve edebiyat dili Arapa
ve Farsayd.
Trkler, Hunlar dneminden beri yabanc gelin almay
pek sevdiler. Hun ve Gktrk hakanlarnn hepsinin ei,
Kutlug Bilge hari inliydi. Seluklular, Trkmenlie
sk skya bal olmasna ramen hakanlar ve halk
arasnda ran kz almak modayd. Osmanllar da Rum ve
Ermeni kzlarn ok sevdi. 2. Abdlhamidin annesi
abdestsiz yere basmayan salam bir Ermeni Mslmand.
Ermeniler ve Rumlar, Mslman olsun veya olmasn
medeniyetimizin, devletimizin, kltrmzn, dilimizin,
sanatmzn gelimesinde nemli roller oynadlar.
Bizim atalarmz rk deildi. Halk yaat ki, devlet
yaasn prensibini kulaklarna kpe ettiler.Irklk yapan
Karamanoullar kaybetti. ok dinli, ok kltrl, ok
hukuklu, adalet, sayg ve hogr ilkelerine sadk kalan
Faruk Arslan
539
Osmanoullar ise Romadan sonra en kkl ve 624 yl
yaayan medeniyeti kurdular.
Bektai tarikatnn son halife dedebabas Bedri Noyan
Btn ynleriyle Bektailik ve Alevilik kitabnn
6.cildinin nsznde nasib alm Bektai padiahlarn
yle sralyor:

1-Otman gazi
2-Orhan gazi
3-Yldrm Beyazd
4-2.Beyazd (veli)
5-Yavuz sultan selim
6-Kanuni Sultan Sleyman
7-Sultan Abdlmecid ( Noyan, 2003).

Noyann bu iddias abartldr. Osman Gazi ile ilgili tm
kaynaklar onun eyh Edebaliye bal olduunu
bildirmektedirler. eyh Edebali ise Ahi geleneinde
Ftvvet yoluna mensuptur, ayn zamanda Ebul Vefa el-
Badadye nispet edilen Vefayye tarikatna mensup
olduu phelidir. Vefayye tarikat, Irak, Suriye ve
Trkiye sahas Trkleri arasnda olduka yaygn olan bir
tarikattr. Ebul-Vefa el-Badadnin (Ebul-VefTcl-
rifin Seyyid Muhammed b.Muhammed Arz el-
Badad) Trk olmas, Boa b. Batu, Muhammed et-
Trkman, Turhan, Tekin gibi halifelerinin bulunmas, bu
tarikatn Trkler arasnda kabul grmesine sebep
olmutur. Tursun Fakihin, Dede Karkn ve Geyikli Baba
gibi Rum abdallarnn Vefayye tarikatna mensup
olmalar, zellikle eyh Edebalnn Vefayye tarikatna
mensubiyeti ve Osman Gazinin yannda olmas, bu
Faruk Arslan
540
tarikatn Osmanl Devletinin kuruluunda gsterdii
fonksiyon asndan nemlidir.

eyh Edabali ve zmresi Orhan Gazininde eyhidir. 2.
padiahmz Ahi-Vefaiyye Tarikat mensubudur.
Yldrm Bayezd, Emir Sultan mntesibidir. Kbreviye
yoludur. 2. Bayezd da Bektai deildir, ancak .Balm
Sultan tarikatn bana atayarak tarikat kontrol altna
almaya alt. Bu sebeple onun Bektai olduu
sylenmeye allmaktadr. Sultan, sarayda Firdevsiye
Hac Bekta keramet sahibi bir veli olarak gsteren
vilayetname yazdrd. Aslnda 2.Bayezid dnemine kadar
ortada bir tarikat varmyd belli deildir. nk szl
kltre dayanan Alevilik yazl kltre yeni geiyordu.

Halvetiyenin Snblye koluna mensup Yavuz Sultan
Selim, Smbl Sinan Efendiden ders almtr. Kulana
kpe takmas ise mcerret Bektailerin takt mengtr.
ah smaille yapt sava neticesinde ho grnmek iin
yapmtr. Bektailie -bal edilen-Yenieriler ordunun
% 10 nu oluturmaktayd. Bunlarn tepkisini ekmemek
iin yaplmtr.

Kanuni Sultan Sleymann da Halveti tarikatna mensup
olduu aikardr. lk ei Mal Hatun Bektaidir.
Bedri Noyan btn ynleriyle Bektailik ve
Alevilikisimli eserinde onun iin yle diyor:
Bektailik dostu olan nasib alarak trenle Bektailie
giren Kanuni Sleyman nl bir hkmdardr. (Noyan,
2003).

Faruk Arslan
541
Gelelim Ebul Vefann kim olduuna. Bugne kadar
yaymlanan eitli kaynaklardan alnan bilgilere gre,
dedelerle ynetilen Alevi oymaklar iinden en ok talip
Auien Ocana baldr. (Nejat Birdoann Anadolu
ve Balkanlarda Alevi Yerlemesi Ocaklar Dedeler -
Soyaalar adl kitabna baklabilir.) Bu kaynaa gre
Auienler Ebul Vefa'nn soyundan geliyorlar.
Birdoann Anadolunun Gizli Kltr Alevilik
kitabnda da benzer bilgi mevcut: Buna gre:

1) Ebul Vefa, babas Muhammet, babas Muhammet
Zeyd, babas Ali, babas Hseyin, babas byk Zeyd,
babas mam Zeynelabidin.

2) Ebul Vefa, babas eyh Muhammet embeki, babas
Hrevli Naci, Babas Tireli Muhammet, babas Genceli
Muhammet, babas brahim Haimi, babas Muhammet,
babas Abdullah, babas Hasan'l Basri... mam Ali (
Birdoan, 1990)

Tm Auien ve Zeynelabidin Oca dedeleri, soy
silsilelerini Vefai tarikatnn kurucusu kutbl arifin
Seyyid Ebul Vefaya kartrlar. Elbette tm Aleviler
ayn grte deiller. Aykr gre savunanlara gre, Nu
Baba lyas, nede Hnkar bir Vefai idiler, bu yol
bykleri, birer smail Dai siydiler 1240 yllarnda, Dede
Garkn n Halifesi olan Baba lyas ve onunda halifesi
Hnkardr,Vefai tarikat snni tarikat olup, hi bir
dnemde, Alevi erenleri ile ba olmamtr.
Bektailiin, Yenieri Oca ile ilikisi ise, farkl bir
durumdur. Bunu desekleyen kol, Babaganlar koludur.
Balm Sultan n Postiinlii srecinde, Alevi Yol ve
Faruk Arslan
542
srenekleri kurumsallamtr. Kanun, dneminde isyan
eden Kalender elebi dneminde ise, Osmanl ile gya
Alevilerin ilikileri kesilmitir. Baka bir sav ise,
hi bir Bektai tekkesi ve Babagan kolu da dahil, Osmanl
ile bark olmamtr. Hakim olan inanca bal kalmam,
ezoterik retinin devamlln salamlardr.
Bugn Harabi, Hilmi Dedebaba, Virani vs, gibi birok
insani kamil yetimitir. Bektai Dergah, tm Batn
reti sahiplerini sahiplenmi ve sinesine, barna
basmtr (Kaygusuz, Bulut, 2000).

Bazi aratrmaclar,16.nc yzyldan nceki "Alevilere",
"Ik taifesi" derler. Ik, bugn "Alevi", veya 16.nc
yzyldan beri "Kzlbai"gibi skca kullanlan genel bir
terim deildi. Iklar, Kalenderiler iin kullanlan
isimlerden biridir. Peki Kalenderiler kimdir?

Kalenderiler, Cemalddin Savi, brahim-i Ethem,
Sihabddin Shreverdi, Baba Tahiri ryan gibi byk
Sufi alimlerini kaynak sayarlar. Bir Bektaii iin, Hac
Bekta- Veli neyse, bir Kalenderi iin de Cemalddin
Sav odur.

Cemalddin Savi'nin menakibi ve dier ulularn eserleri
hala mevcuttur. Bunlarn Sufi olduklar zaten ak ve
nettir. Cemalddin Savi kimi kaynaklara gre, 11.inci
yzyln sonunda, kimi kaynaklara gre de 13.nc
yzylda vefat etmitir. Tarikatna Cavlakiyede denir.
Kalenderiyye nderleri, ve yazl kaynaklarnn hepsi
Kalenderi yolunu ve erkanlarn slam olarak tanmlarlar.

Bunun dinda, Pre-Alevilik (Alevilik ncesi)
Faruk Arslan
543
diyebildiimiz dier tarikatlar vardr. Alevilerin Pir
saydklar Ebu'l Vefa'nn Vefai tarikatnn yazl
kaynaklarndan, Ebu'l Vefa menakibnamesi mevcut.
Bunun dnda, Baba lyas- Horasani ve slalesinin
menkabevi tarihini anlatan Menakibul Kudsiyye elde
bulunuyor.

Ebu'l Vefa (. 1017) akca, slam ve Mslman
olduunu sylemitir. Kadn-erkek birlikte ibadet edip, ve
semah dnd anlalyor. Ve bu yzden Ortodoks
Mslmanlar tarafndan hor grldgn de yazyor.

"slam nedir?" sorusuna Ebu'l Vefa byle cevap veriyor:
- Hangi slam soruyorsun? Senin slamndan m
soruyorsun, yoksa benim slammdan m?
diye syleyince o zat:
- slam iki trldr m diyorsun?
deyince Seyyid Ebl-Vef yle aklk getiriyor:
- Evet, iki trldr. Sizin slamnz, imannz ayndr.
Sen, Allah birdir, ei ve benzeri yoktur, Muhammed
Mustafa Hak peygamber diye dilinle syler, kalbinle buna
inanrsn. Allahn ve Resulnn emrini tutup onunla
amel edersin.
Ama bizim slammz baz deiiklikler ierir. yle ki:
biz imann yannda, hibir zaman Allah Tealdan gafil
olmamak islamdr deriz. Sizin orucunuz ramazanda
fecrin aarmasndan gne batncaya kadar yemeden
imeden kesilmek ve akam olunca da iftar etmektir.
Bizim orucumuz ise; yiyeceklerden giyeceklerden ve
btn kinattan uzak durmaktr. Bizim iin esas nemli
olan, btn ahlak bozucu eylerden uzak durmaktr.
Zekta gelince; altndan bu kadar, gmten u kadar ve
Faruk Arslan
544
davardan u kadar deyip, fkh kitaplarnda akland
gibi verirsiniz. Bizim zektmz, mevcut olan her eyi
fazla fazla vermektir. Allah katnda makbul olan
nesnelerle zenginlik hsl edip, btn varlklardan el
ekmektir.

eyh Edebali kesin olmamakla beraber 1206 ylnda
domu, 1326 ylnda hakka yrmtr. Vefai, Ahi ve
Kalenderi eyhidir, Osman Gazi'nin kaynpederi ve
hocasdr. Orhan Gazi'nin dedesi bir anlamda da sonradan
imparatorluk olacak Osmanl Devleti'nin fikir babasdr.

Ciddi kaynaklara gre, aslen Karamanldr. lk tahsilini
memleketinde yapan Edebali, tahsilini amda
tamamlamtr. Tefsir, hadis ve zellikle slam
hukukunda uzmanlamtr. Mevlana gibi, zamannn
byklerinin sohbetinde bulunmutur. Tasavvuf yoluna
girdii, ii-batni zmreden olan Baba lyas halifelerinin
ileri gelenlerinden olduu belirtilmektedir.

Alim, faal, varlkl, evresi iin rnek tekil eden bir kii
olan eyh Edebali, Eskiehir yaknlarnda tburnu denilen
kyde yaar, yaptrm olduu zaviyede renci yetitirir
ve halk aydnlatrd. Bilecikte bir dergah yaptrm,
Osman Gazi'yi de birok defa burada misafir etmitir.

Rivayete gre, Osman Gazinin dergahta bulunduu bir
gece, ryasnda eyh Edebali'nin gsnden bir ayn
kp kendi gsne girdiini ve gsnden bir byk
aa bitip dallarnn alemi kapladn, altndan birok
nehirlerin kp insanlarn bu sulardan getiklerini
grmt. Sabah olup ryay anlatnca, eyh Edebali
Faruk Arslan
545
ryay yle tabir etmitir:

"Sen, Erturul Gazi olu Osman, babandan sonra bey
olacaksn. Kzm Malhun Hatun la evleneceksin. Benden
kp sana gelen nur budur. Sizin soyunuzdan nice
padiahlar gelecek, ve nice devletleri bir at altnda
toplayacaklar, Allah nice insann slam'a kavumasna
senin soyunu vesile edecektir."

Gerekten de yle olur, alt asrdan fazla devam edecek
olan bir imparatorluun temelleri Osman Gazi ile atlr ve
bunun ilk mjdecisi eyh Edebali olur. 1326'da 125
yalarnda Bilecikte vefat etmi, derghnn yannda
gmlmtr. Eskiehirde de adna bir trbe yaplmtr.
Vefatndan bir ay sonra kz, drt ay sonra da damad
Osman Gazi vefat etmitir.

lk derslerini bir Hanefi fkhs olan Necmeddin ez-
Zahidinin yannda almtr daha sonra sufi bir tarikat
olan Kalenderilie gemitir. Kimi kaynaklar onu Msrda
kurulmu olan bir dier Sufi tarikat Vefai eyhliinede
getiini belirtir. Osmanl Devletinin kuruluunda byk
emei geer. eyh Edebalinin Babai evresine bal
oluu ve Hac Bekta ile balantlar, Bektai tarikat ve
ilk Osmanllar arasndaki ilikilerin inceleniinde mhim
elerdir. XV. yy. da balayarak, bilhassa ad
Yenierilerin piri olduktan sonra Hac Bekta in ulat
ehemiyete yol aan da phesiz onlarn korumalar
olmutur. lk Osmanllarn ilgisi dolaysyladr ki, Bektai
tarikat imparatorluk iindeki stn yerini alm ve st
derece bir halk tarikat olarak benimsenmitir
(Trkdoan, 2004).
Faruk Arslan
546

Prof. Dr. Yusuf Halaoluna gre Kalenderilerin
Osmanlnn Kay boyundan gelmedikleri iddias
aslszdr. Osmanlda Devlet Tekilat ve Sosyal Yap
isimli kitabnn 111 . sayfasnda 14. ve 17. yzyl
arasndaki tahrir defterlerinde 24 ouz boyuna ait yer
adlarnn hayli yaygn olduunu sylemekte ve bunlardan
99 tanesinin Kay ismini, 86 snn Avar ismini, 81inin
Knk ismini 71 inin Eymir ismini, tadn belirttikten
sonra Anadoluda 62 yerde Karkn isimli yerleim yerinin
olduunu sylemektedir. Mercil ve Sevim, Seluklu
Tarihi isimli kitaplarnda Kargnlar Ouzun Bozoklar
koluna bal bir oymak olduunu sylerler. Anadoluya
yayllar itibariyle de dier oymaklarla
karlatrldnda ayn kola bal oymaklarn birbirlerine
yakn yerletikleri grlmektedir.(Meril-Sevim: 1995, 1)

Trklerin Hz. Ali ve soyuna ballklar, Kutadgu Bilig
tarafndan yaptrlan bir Orhun kitabesinde bile
mevcuttur. Madura sahip kan Trklerin Emevilerin
kovduu peygamber soyuna kol kanat germesi, tarihin
akn deitirmitir. Mesela eyh Hasan Ocann
Anadoludaki byk ocaklardan biri olan Ali Abbas
Ocann eyh caattin Veli Ocann, Seyyid Garib
Musa Sultann, Seyyid Ali Turab ve bir ok Horasan
ereninin akrabalk ilikisi yoluyla Ehl-i Beytle akraba
olduu kesindir. Bu iliki ile kendilerini bilgi ve
dncelerini yaymak zere topluma adadklar
anlalmaktadr.

Horasan Erenlerinin zellikle bir ocan temsilcisi olarak
kabul edilenlerin Anadoluda kentleri birbirine balayan
Faruk Arslan
547
kervan yollarnn en stratejik yerlerine bilerek ve
isteyerek yerlemilerdir. Bylece, Anadolunun krsal
alanlarndaki ocaklarn ylda iki defa bu erenlerin
huzurunda veya makam mezarlarnn banda
toplandklar, bu krsal blgelerdeki ocaklar sayesinde
ekyalk, talan ve yol kesme gibi olaylarn nlendii,
yaylalarn ocak mensubu obalar tarafndan birbirleriyle
srtmeye meydan vermeksizin kullanlmas, obalar
arasndaki ihtilaflarn kad veya adl mercilere gidilmeden
zlmesi ve zellikle sonbaharda yaplan toplantlarda
ocak mensubu oymaklarn retimlerinin belirli bir
miktarn da ocaa brakmalar, bu sosyal rgtlenmenin
en nemli belgeleri arasnda yer almaktadr. Bu sistemli
rgtlenmenin Seluklu hakan Alaaddin Keykubata
kadar beylikler vastasyla yapld bilinmektedir.
Alaadin Keykubat dneminde verilen belgelerden
anlaldna gre bu dnemde sistemli bir yerleimin
yapld Osmanl dneminde ise 16. yzyla kadar bu
sistemin titizlikle srdrld kad sicilleri, tahrir
defterleri, mahkeme kararlar ve padiah fermanlarndan
anlalmaktadr.
Bizans mparatorluunun yklmasna yakn
dnemlerdeki i karklklar, savalar ve youn ekyalk
dolaysyla ticaretin yok olmas, insanlarn ehirlerde
adeta yar hapis hayat yaamalar, Anadolunun
gvenliinin salanmasnda krsal alanlarn kontrolnn
nemini gstermektedir. Yaplan bu durum tespiti
sonunda devlet adamlarnn krsal alan
organizasyonlarna zel bir nem verdikleri
grlmektedir. Anadoluda krsal alanda ortaya kan
otorite boluunun yaratt ortamn nasl byk bir
yoksullamaya ve i karklklara sebep olduuna dair,
Faruk Arslan
548
Bizans mparatorluu tarihleri okunduu zaman saysz
rnek bulunacaktr. (Ostrgoski:1981, 195-207)

Osmanl Ariv Belgelerinden anlaldna gre,
ocaklarn bir ksm evresindeki arazi ve kylerle birlikte
Mstesna Vakf kabul edilmi ve korunmutur.
Mstesna vakflar, her trl vergiden muaf olduklar gibi
yaptklar sosyal ilevlere bal olarak devletten yardm
da alyorlard. Bylece Anadoluda byk kentlerin
yaknlarnda ve kentin stratejik blgelerinde -ki bu
genellikle yksek da yamalarnda olurdu- sylediimiz
gibi kentin gvenliini ve kervan yollarnn korunmas
grevini stleniyordu. Bilindii gibi ocaklarn bulunduu
topraklar, Koruk yani koruma altna alnm alan ilan
ediliyor ve bu blgede avlanmak, topraklar kullanmak,
ileyerek retim yapmak, sadece o ocan derghnn
iznine bal oluyordu.

Ocaklar menzil grevi stleniyorlar ve bu menziller
Anadoludaki posta rgtlenmesi olan Posta Tatarl
sisteminin nemli bir unsuru oluyordu. Ortalama her 40
km. de bir kurulmu olan menziller, zellikle hzl
haberleebilmek iin nceleri at, sonralar ise (18.yy
ortalarndan sonra) posta arabalarnn urak yerleriydi.
Buralarda Posta Tatarlar (postac) atlarn deitirip,
dier ihtiyalarn karlyorlar ve yollarna devam
ediyorlard. Baz menziller byk ve Tatar Aal
denilen merkezlerdi ve buralarda posta grevlilerinin
denetisi ve yneticisi bulunurdu.

Ocaklardan bir ksm meslek erbab ve bir meslei
babadan oula devrederek yrten oymaklard. Bunlar
Faruk Arslan
549
ierisinde Tahtaclar, Demirciler, Kuyumcular, Keeciler,
Dericiler vb. nemli bir yer tutmaktadr. Bu gn
oymaklar arasnda balant kesilmi olmasna ramen,
Seluklu ve Osmanl dneminde Anadoluda demir
reten Demirhanlar, Polatlar ve Demirciler ortak bir
ocan temsilcileriydi. Anadolu Blgesindeki
Kuyumcular, Toroslardaki ve Kaz Dalarndaki Aa
Erleri Anadoluda retilen hammaddenin ilenmesinde
ok nemli bir fonksiyonu yerine getiriyorlard. Aa
Erleri ayn zamanda ormanlarn korunmas ve salkl
kullanlmasndan sorumluydular. Avclkla geinen baz
kollar ki Anadoluda Geyikli Baba, Bozgeyikli adlaryla
anlan Horasan Erenlerinin bir ou avclarn hayvan
katliamn nleyen av hayatn dzenleyen grevler
yklenmilerdi. Osmanl tahrir defterleri incelendii
zaman bu ocaklarn babadan oula grevleri
devrettiklerini gryoruz. Dede Karknla ilgili belgelerde
de Karkn Ocann zellikle Develi Karkn kolu
Elaz, Malatya ve orum dolaylarnda kmr retme ve
kmr tama grevini srdryordu.

Ocaklar el ele, el Hakka ilkesiyle birbirlerine sra ve
sayg izgisinde balydlar. Bu ballkta hemen
anlalaca gibi herhangi bir yetki tartmas ve
srtmesine yer vermeyecek bir uzlama sz konusuydu.
Bu konuda ilk ciddi aratrmay yapan Baha Said Bey
tarafndan hazrlanm olan Trkiyede Alevi Zmreleri
isimli makalede u nemli tespite yer verilmektedir:

Ocaklarn bir baka ocaa stnlkleri vard.
Kimilerinin nefesleri gl olabilirdi. Buna gre saygya
ve sekinlie layktr. rnein Ankarada Karaar,
Faruk Arslan
550
orumda Dede Kargn, zmirde Narldere, Antalyada
Abdal Musa, ... Ayntab Ocaklar ...zel nem tarlar.
(Baha Said, Say 22)

Ocaklarn tmnn ehirlerden ok kylere yerlemi
olmas ve aralarnda balant bulunmas sebebiyle 16.
yya kadar ok gl bir krsal alan sosyal
rgtlenmesini oluturuyordu. Osmanl toprak dzenini
aratran ve inceleyen btn bilim adamlarnn
bavurduklar belgelerde Boy, oymak ve airetlerin
topraklarn kullanmna bal olarak birbirlerine
balandklarn ve bu balln 16. yzyln sonralarna
kadar byk bir titizlikle takip edildii grlmektedir.


Bu tespitleri yapan Prof. Dr.Alemdar Yaln ve Uzman
Hac Ylmaz, Kargn Trkmenlerin meneini inceledikleri
yazda, u bulgulara ulamt:

Kargn Oca, Anadoludaki ocaklar arasnda, belgeleri
gnmze kadar gelmi en nemli en eski ocaklardan
biridir. Dede Karkn Ocann Anadoludaki
faaliyetleriyle ilgili bir ksm sylenceler yannda kuku
gtrmeyecek belgeler arasnda Ebul-Vefa ve Dede
Karkn balants gelmektedir. Karkn Boyunun Horasan
balantlarnn kesinlik kazanmasndan sonra Tacl Arifin
Ebul Vefann Dede karknla balantsnn olmas Karkn
Ocann yine drt kiliik bir bilim heyeti tarafndan
tescil edilmi olmas kesin olmamakla birlikte
EbulVefann da Karkn Boyu ile soy balantsn ciddi
olarak dndrmelidir. Flal, Ebul-Vefa ile Dede
Karknn muhtemelen Harezmden g ettiklerini ve
Faruk Arslan
551
Ahmet Yesev Ocana bal olmas gerektiini
dnmektedir. (Flal: 1996, 147)
Burada tartlmas gereken noktalardan biri kaynaklarn
hemen tmnde Anadoluda bir Vefa tarikatndan adeta
kesin bilgi olarak sz edilmesidir. Oysa, Ebul-Vefa
isimli bir dnrn Badat ve Kuzey Irak civarlarnda
yaadna dair bilgiler bulunmakla birlikte Harezmden
gen Ebul- Vefa adna, Vefailik adyla bir tarikat
kurulduuna dair bir bilgiden sz edilmemektedir.
Flalnn belirttii gibi, Baba lyasn Seyyid Ebul
Vefann halifesi olmas yaadklar dnem itibariyle de
imkanszdr. Akpaazade tarihinde verilen bilgi ise,
adeta bir galat- mehur haline gelerek bir ok kaynakta
yer almaktadr. Ebul Vefann hocas kabul edilen,
Ahmet Yaar Ocakn unbek, Esad Coann e-
enbaki, Flalnn e-anbaki, Dede Karkn
belgelerinde e enbek olarak geen kiinin
Lugatname-i Dehhda isimli eserde Hadis alimi Osman
b. Ahmed Dineverinin dedesi ve Abudullah b. Ahmedi
Nihavendinin soyundan gelen hadis alimlerindense
Kirmanah blgesindeki Dinever ehrinde yaadklarna
dair kayt bulunmaktadr. Ancak tasavvuftan ok hadis
ilmiyle uramalarndan dolay burada ad geen enbeki
ile Ebul Vefa arasnda bir balantnn bulunmas g
grnmektedir. (Lugatname-i Dehhda: 1373, 12795)
slam kaynaklarnda Vefai tarikat, Msrda yaygnlam
ve Anadolu corafyasyla dorudan ilgisi olmayan bir
tarikat olarak yer almaktadr. Vefailiin ilkeleri ve
ritelleri konusunda da elimizde ciddi bir bilgi
bulunmamaktadr. Bu konuda Ahmet Yaar Ocak:
te Baba lyas- Horasani genellikle XV. Yzylda
yaam Ebul Vefa Harezmi ile kartrlan bu Ebul Vefa
Faruk Arslan
552
Badadinin kurduu Vefaiyye veya Vefailik tarikatna
mensup idi. Her ne kadar kaynaklar XIII. Yzylda
Anadoluda Vefailik diye bir tarikatn varlndan sz
etmezlerse de... (Ocak,1996:104) diyerek bu bilgiyi
dorulamaktadr. Bir baka nokta ise, Ebul Vefaya ait
bir ok yazma menakbdan elimizde bulunan Ayasofya,
Samsun, stanbul niversitesi, Ankara niversitesi
lahiyat Fakltesi Ktphanesindeki nshalarda verilen
bilgilerden anlaldna gre, Sultan Beyazid dneminde
yazlmtr. Yazmalarn giriinde Msrdan icazet alan
Akpaa olu: Hazret-i eyh Ahmed Akye damat
olan Seyyid Vilayet bin Hazret-i seyyid Ahmed el
Vefadan sz edilmektedir. (Ayasofya Nshas, Varak 4-
5 ve dier nshalarda ilgili yerler) yine kaytlara gre,
Seyyid Vilayet b. Hazret-i Seyyit Ahmet el-Vefann
Msrda Vefai tarikatna intisap ettii ve menakbnameyi
oradan getirdii, Msrdan sonra hacca giderek burada
Esma-i Hsna Tilaveti icazeti ald kayd
bulunmaktadr. Bu kaytlarla , Msrdaki Vefai tarikat
arasnda bir balantnn olup olmad daha derin bir
alma sonucunda elbette ortaya kacaktr. Ancak
menakbnamenin Ayasofya yazma nshasnda ilerleyen
blmler, dorudan Ebul Vefa Badadi ile ilgilidir. Bu
menakbnamede Ebul Vefann Vefailik adl bir tarikat
kurduuna dair kayt bulunmad gibi lmnden nce
mridlerini ve Sultan adn verdii onyedi mridini
Rufai tarikatna ynlendirdiine dair kayt bulunmaktadr.
Zamanmza kadar btn belgelerden ortaya kan bir
baka ihtimal olarak Msrdaki Vefailik tarikat ile 15.
yzylda birbirine kartrlm olmas ciddi olarak gz
nnde bulundurulmaldr.
Faruk Arslan
553
Tekrar Prof. Dr. Ethem Ruhi Flalnn almasna
dnersek, Ebul-Vefann Ebu Muhammed Abdullah e-
enbakiye bal olduu ve bu tarikatnda Rufailikten
ayr bir hviyet tamad ne srlerek varolduu kabul
edilen Vefai tarikat Rufai tarikatyla birletirilmektedir.
Yaptmz aratrmalarda tasavvuf tarihleri, mezhepler
ve tarikatlarla ilgili yaplan almalarn hi birinde
Anadoluda bir Vefai tarikatndan ve bunun
hususiyetlerinden sz edilmediini bir kere daha
vurgulamalyz.
Bu iddia ne srlen ciddi iddialardan biri olmakla
birlikte, bavurulan hibir kaynakta kesin bir bilgiye
rastlanmamaktadr. Dolaysyla Ebul-Vefa Badadi veya
Ebul Vefa Krdi sanyla anlan ve nl mutasavvflardan
birisi olan bu yzden Tacl Arifin nvanyla tannan
kii adna Vefailik adnda bir tarikatn kurulmu olduu
ve bunun hi olmazsa 15. yzyla kadar srp sonra
bittiine dair elimizde belge bulunmamaktadr.
Ak Paann 15. yzylda ne srd bir iddiaya
dayanaraktan bir Vefai tarikatnn olduu Baba lyasn
bu tarikatn halifesi olduu yolundaki iddialara kesin
gzyle bakmak yanltr. Yukarda da ifade ettiimiz gibi
Rufai tarikat gnmze kadar gelmi ilke ve disiplini
tamamen farkl bir tarikattr. Prof. Dr. A. Yaar Ocakn
da belirttii gibi gerek Baba lyas, gerekse Dede
Karknn varl kuku gtrmeyen ilkeleri ve disiplini
alar aarak gnmze gelen Hoca Ahmet Yesevi
Ocana baldr. En azndan Dede Karknn
Horasandan geldiine dair Ak Ednnin kasidesinde
geen:
Rah- Hd nesl-i Alidir ism-i Numanm meded/
Lakab- Dede Karkn Sultan ah- Horasanm meded
Faruk Arslan
554
msralarndan da anlalaca gibi, Dede Karkn
silsilesinin ikinci ismi olan Numan Dede Karkinnin
Horasandan geldii kayd bulunmaktadr. Karkn
Boyunun Anadoludaki devam olan silsilesi devam
etmektedir. Erzincandan ve Gazi Antepte yeni belgeler
bulunmutur. Bu belge ve bilgilere gre Karkn Boyunun
Horasan zerinden Anadoluya geldikleri kesinlik
kazanmaktadr. Dede Karkn ve Baba lyasla ilgili uzun
deerlendirmelerden sonra Ahmet Yaar Ocak u yorumu
yapmaktadr:
stelik Harezmde Yeseviliin yaygn bulunduu ve
Dede Karkn ile Baba lyasn Harezmli Trklerden
olduklar ihtimalinin ykseklii dnlrse, Baba
lyasn Yesevilikle balantsnn bulunup bulunmad
bir mesele olarak gndeme geliyor. (Ocak: 1996, s.104)
Ahmet Yaar Ocakn u dnceleri Dede Karknn
Yesevi Ocann devam olduu tezini glendirmektedir:
stelik Baba lyasn fikirlerinden ok eyler alarak
teekkl eden Bektailikte Yesevi geleneklerinin
korunmas, bu ihtimali bizce daha da glendiriyor.
(Ocak, 1996:105) Dolaysyla Karkn Ocann dier
Horasan zerinden Anadoluya gelen oymaklarda olduu
gibi Yesevi Ocann devamdr diyebiliriz. Dolaysyla
elimizdeki en eski belgelerde EbulVefann eceresinin
bulunmas ve iki ismin birlikte anlmalar en azndan
belgeleri bulununcaya kadar Ebul Vefann Kargn Boyu
iinde yer aldn dnmemiz gerekecektir.
Vefai Tarikat konusuna gelince; btn tasavvuf
tarihlerinde Vefai tarikatnn Marib-i skenderi nvanl
eyh Vefa tarafndan Msrda kurulduu, iki kola
ayrlan bu tarikatn kurucusunun Bingazide
defnedildiine dair bilgiler bulunmaktadr. Bu durumda
Faruk Arslan
555
ya Vefai tarikat Ebul-Vefa dneminde anlm ve fakat
lmnden sonra unutulmu, 15. yzylda yeniden ortaya
km; ya da bu bilgi dier Vefai tarikatyla kartrlm
olmaldr.
Ebul Vefa ile ilgili konudaki temel kaynaklardan biri
kabul edilen ve deiik Trke yazmalarnn stanbul ve
Ankaradaki ktphanelerdeki varlndan sz edilen
Ebul Vefa Menakbnamesinin ayr yazmas vardr.
Bunlardan biri Samsunda bulunan bir Trke yazmadr.
te yandan Ebul Vefa nn Badatta Mustansriyye
Medresesinde (408 Hicri) 1017 miladi tarihli bilim
adamlar tarafndan onaylanm bir belgeden de sz
edilmektedir. Aratrmac yazar Nejat Birdoan bu
belgeden sz ederken belgenin tmn yaynlamad
iin bilgi tam olarak anlalamamaktadr. almasnda
baz dzeltme hatalar dolaysyla 1071 miladi, 1017
miladi gibi hatalar yannda belgenin orijinalinin verili
tarihi, verilen kiinin kimlii ve akrabalk balants da
tam olarak anlalamamaktadr. (Birdoan: 1995, 108-
109) sayn Birdoan da bu belgeye dier belgelere
dayandrarak Ebul Vefa ile Baba lyas arasnda bir
halifelik balantsnn olamayaca yargsn
kesinletirerek bir gerein ortaya kmasn
salamaktadr (Yaln, Ylmaz, 2008).

Alevlerin, Bektalerin slama gnlden ballklarn ve
inanlarn ok ak biimde gstermesi bakmndan on
iki yl Pir Postuna hizmet de etmi olan ve ok gezdii
iin kendisine Seyyar Baba da denilen Filibeli Tatar
brahim Fevzi Baha'nn Babalk cazetnamesi (tarikat
liderlii) icazet (diplomas) nn Osmanl Trkesi ile
metnini de vermek istiyorum:
Faruk Arslan
556

Filibeli Tatar brahim Fevz Baha'nn Babalk
cazetnamesi "Huve'1-Mun nnehu Min Suleymane Ve
nnehu Bismillhirrahmanirrahm Nasrun Minellah Ve
Fathun Karb Ve Beiri'l-Mu'minn Ya Muhammed Ya
Ali Hayru'l-Beer El-hamdu Lillahi'llezi Nevvere Kul-
be'I-'Arifin Bi Envari'l-'lmi Ve'l-'rfni Ve Zeyyene
Sudre's-Salikn Bi Ziyne-ti'l-'Aki Ve'-evk Ve'l-
ykni Ve's-Saltu Ve's-Selmu 'Ala Seyyidina Ve
Nebiyyina Muhammedin Ercfi'l-Halki Ve Ekremi'l-Halki
Vc'1-Vicdn Ve 'Ala Alihi Ve Evldihi Ve Eshabihi Ve
Ah-bbihi Ve Ehli Beytihi't-Tayibbne't-Tahirn Vesellm
Teslmen Kesren Fi Klli Hnin Ve Anin la Yevmi
Yek-mu'l-Har Ve Yensibu'l-Mzn. Amma ba'd, ibu
iczet-nme-i be-d'u'l-unvnn tahrrine badi oldur ki;
kutbu'l-rifn, gavsu'l-vsln, zbde-t evldi'l-eimmeti'l-
ather, kudvetu'l-evliyi'l-kibr Hazreti es-Seyyid
Muhammed el-mulakkab bi-Hnkr Hac Bekta-i Vel
kaddesellhu sirrehu'l-l ve'l-cel efendimizin dergh-
feyz-iktinh- lileri dervinndan hmili iczet-nme
tarkatlu brahim Fevz Baha'nn lem-i seyhatde get u
g-zr eyledii baz mahallerde ehl-i ir-d babann
fkdanna mebni ekser mu-hibbn- tarikat ve tlibn-
rh- Hak ve hakikat, f-y hizmet ve arz- in-betden
mahrum kalmakta bulunduklarndan bahisle dergh-
erfet-penh- pr-i marnileyh taraf- erefinden
Baba-y mumaileyhe bir kt'a iczet-n-menin i'tasyla
kabil-i slk olan mu-hibbnn hidemt-
ma'neviyclerinin ifa ve kn- sdknn irad ve ihyas
hususu ba'z zevt- kiram ve muhib-bn- zevi'l-htirm
tarafndan iltimas ve istirham klnm ve iltimas- vk-a
yn- kabul olub Baba-y Mumaileyhin hsn- hl ve
Faruk Arslan
557
hayat sreti ve bu bbda keml-i liyakat ve ehliyeti derkr
ve aikr bulunmu olmala salifu'1-Be-yn muhibbn-
Tarkat- "Aliyye'nin hademt- ma'lmelerini f ve
ikml ve tlib-i rah- hakikat olan kn- sad-kn,
tarikat- bhiru'1-Hakkat- ehlul-lah- 'izama teslk ve sl
etmek ve ah-km-i eriat- Garra ve db- tarkat-
'ulyadan ser-i mu tehalluf ve inhiraf etmeyerek eser-i
eslf- salihne gitmek zere tarafmzdan mumaileyh
Tarikatlu brahim Fevz Baba'ya, izn u icazet ita ve ibu
iczetnme-i mahsusa tahrr ve iml klnd.

Tahriren Fi'1-Yevmi'l-Hdi Min ehri Rebi'i'1-la Sencti
hda ve "rn Ve Selse Mieti Ve Elfin (1321) Min
Hicreti Men Lehu'l-'zzetu Ve'-eref. Sene 1321 H."
(Yksel; 2002, s.198-200).

Bu belgeden bir Bektainin sayg duyduu deerleri
anlamak mmkn.
1826 - 1862 yllar arasnda Bektailiin kapal ve
Bektai'yim demek dahil, Bektailer lehine konumann
su ve karalamann serbest olduu dnemdir.
mparatorluk Trkiye'sinin sosyal hayatn gnmze
kadar, iddetle tesir altna alan iki byk Trk tarikat
Mevlevilik ve Bektailiktir. Evliya elebi'nin yaad
devirde stanbul'daki tekke says 557'dir ve bunlarn
ounluunu Bektai ve peinden de Mevlevi tekkeleri
olutururdu.(ztuna, 1978).
Kyde tarikat toplants olan Cem Ayini, saz veya
kopuzla, an okuduu nefeslerle yaplrken, ehirdeki
Bektai toplantlarnda saz veya kopuzun yannda kudm,
tambur, alpala gibi aletler de kullanlr ve Cem Ayininin
yapl maksadna uygun bestelenmi ayinler icra edilirdi.
Faruk Arslan
558
Bu besteler arasnda da en ok saba, segah, neva, uak,
hicaz ve hseyni makamlar yer alrd.
Osmanl dneminde olduu gibi, Cumhuriyetin
kurulduu yllarda da, Muharrem aynn ilk on gn le
ezanlar camilerde at havasn andran Hseyni
makamnda okunurdu. Bu toplumun btn tarafndan
paylalan Kerbela hznn hatrlatrd.
Eski toplum yapmz tarm toplumu zellii
gsterdiinden ky Bektailii bu yapya uygun bir tarzda
dzenlenmiti. Tarm dzenimizde iin olmad mevsim
olan k gnleri tarikat toplantlarnn yapld
zamanlard.

ehir hayatnda biraz daha farkl yap vard. ok az
bulunan memur yannda esnaf ve zanaatkar yln her
mevsiminde alrd. nsanlar iinde okur yazarlar ve
sanatkarlarda bulunurdu. zellikle stanbul gibi, pek ok
tarikatn olduu ve devlet bakanlarnn oturduu yerde
protokole katlan, Padiah tahta karan, ta giydiren,
kl kuatan trenlerde Mevlevilerle birlikte olan ehir
Bektaileri, Bektailii entelektel bir boyuta tamlard.
Toplum yapsndaki deiiklikler, kyden ehre g,
sanayiin gelimesi, gecekondulama gibi sebeplerle
kyllerle birlikte kyden indim ehre, ardm birden
bire deyiinde zetlenen bir aknlk dnemi hala
yaanmaya devam edilmektedir.
Kyleri ehirletireceimize, bu yap ile ehirleri
kyletirmi olduk. Kyl Alevi/Bektai Dedesi ehirde
de evlerde toplantlar dzenleyerek, ky usul ayinler
yapmaya devam etti.
Baz yerlerde buna da imkan yoktu. hayat pek ok
eye frsat vermiyor, ekmek paras insanlarn btn
Faruk Arslan
559
vaktini alyordu. Birdenbire Alevilik gndemi igale
balaynca, Alevi/Bektailerin yaadklar mahallelerde
dernekler, vakflar kurulmaya balad ve ounluk kyl
olduu ve bal olduu tarikat adamlar da kyl Dedeler
olduu iin, ehir Bektailii yerine kyl Bektailii
olan Kzlbalk ehirleri ve medyay doldurdu.
ehirlerde aznla den ehir Kzlbalar
diyebileceimiz Bektailer ve ehirlilerin tarikat adam
olan Babalar, nerede ise tannmaz duruma dtler.
Eskiden byk salonlarda, kalabalk cemaatlerle yaplan
Bektai ayinleri yerine, yeni icat Cemevlerinde, kk
guruplarla, tpk kylerde yaplan ayinler icra edilmeye
balad.

Dedeler eskiden ezberledikleri ve kendilerinden de cahil
olan kyllere hitap eden nasihat, tebli ve dualar otantik
olarak tekrarlamann dnda, bu yeni duruma intibak
salayamadlar.
Alevilik konusunu anlatan gnmz yazarlar ayin
srasndaki mzii gstererek Alevilik/Bektailikten ayr
olduunu ileri srp, aralarnda ayrlk yoksa, Snniler
niin namazda saz almyorlar gibi bir soru da soruyorlar.
Tarikatlarda, tarikatn ibadeti olan zikir ve ayinlerde ritim
saz kullanlmaktadr. Sadece hafi (sessiz ve gizli) zikri
benimsemi olan Nakilikte ritim saz yoktur. Onun
dnda kalan, Mevlevi, Kadiri, Rufai, Halveti, Gleni
tarikatlar ve benzerlerinde farkl musiki aletleri ritim saz
olarak kullanlr. Tarikat ibadetleri hi bir zaman, bizim
lkemizde camilerde yaplmamtr.
eriatn ibadeti olan namaz ise, btn tarikatlarda olduu
gibi Alevilik/Bektailikte de vardr ve bunu inkar, sadece
inkar eden kiinin ahsi gr olur. ( Mehmet, 1930).
Faruk Arslan
560

Mevlevilerde ve Bektailerde, ayin balangcnda halka
veya salonun durumuna gre, salonu evreleyecek ekilde
oturan dervilerin birbirlerine ve posta niyaz etmelerini,
namaz kelimesi ile anlatmak ve buna halka namaz gibi
isim verme ii yeni icat bir yaktrmadr. Bu bir niyazdr.
Alevilik/Bektailerde, Snnilikten farkldr, nk camiye
isteyen herkes girebildii halde Ceme herkes giremez,
diyenler su ileyenlerin, gnahkarlarn bu ayine
katlamayacaklarn belirterek bunun nemli bir fark
olduunu ifade etmektedirler.

Dorusu btn tarikatlarda, tarikat ayinine sadece o
tarikata daha nce usulne gre girmi olanlar katlr; bu
genel kuraldr. Dier muhipler ve seyirciler sahnede
okuyan sanatkara tempo tutarak katlmak kabilinden
katlrlar ve zikri kendileri de sanki dervi gibi, eyhin
tekrarlarna ve talimatlarna gre gnll olarak itirak
ederler.
Ancak Ayin-i Cem bir farkllk gsterir ve burada Baba
veya Dedenin Hakimlik grevi de vardr. Dar-
Mansura ekilen Cana iledii iddia edilen suu sorulur,
gerekirse ahitler dinlenir ve Baba veya Dede kararn
aklar ve infaz eder. (Sezgin, Atalay, 1998).

Abdlkadir Sezginin zm nerisi mantkl: Bir takm
Dede, Baba veya Alevi liderlerinin kendilerini devrimci,
Atatrk gstermeleri ya bilgisizlikten ya da gsteri
trndendir. Hatta baz tarikat liderlerini halka ak
gsteri tr ayin-i Cemlerde Atatrk de tarikat piri
gibi saymalar bir siyasi tavr olarak grlyor ve
srtyor. Tekke ve zaviyeler, Osmanlda tarikat
Faruk Arslan
561
ibadetleri iin vard, Cumhuriyet Trkiyesinde
kaldrlmas, yozlatklar iin belki kabul edlilebilir.
Ancak bugn Alevilerin Cem Evi talebine buda nereden
kt diye baklmas, tekke ve zaviyelerin eskiden ne ie
yaradn bilmemekten kaynaklanyor.
Btn tarikatlar iin are, genellikle laiklik, demokrasi ve
hukuk devletidir. Tarikatlar dini organizasyonlardr ve
yzlerce yllk gemileri vardr. Bunlarn laiklik
emsiyesine alnarak, siyaset alan dna ekilmesi ve
tpk din iinin Anayasada ifade edildii gibi, her tr
siyasi gr ve dncenin stne oturtulmas lazmdr.
Tarikatlarn, yasan cennetinde yaamalar yerine,
demokrasi bahesinde; devletin denetim ve gzetimi
altnda olmas lazmdr. Bunun uygulama imkan
bulabilmesi iinde Diyanet leri Bakanlna
Tarikatlar Daire Bakanl ilave edilmeli ve
kendilerine faaliyet izni verilen tarikatlarn birinci
adamlarndan oluacak ve alma usul, adab ve
erkanlarn dzenleyecek mevzuatlarla, tarikatlar aras
ibirlii, ahenk ve diyalogu salayacak hususlarda
danmanlk yapacak bir eyhler Meclisinin kurulmas
yerinde olacaktr. ( Sezgin, 1998).
Alevileri bu zm nerilerinin tatmin edeceini
sanmyorum. Diyanetin kaldrlmasn talep eden Avrupa
Alevileri ve onlar etkisindeki Alevileri fazlasyla
siyasilemi buluyorum. Bu ortamda Alevilerin en lml
grubu dahi Diyanet ats altna girmeyecektir, girerse,
hain, dkn, ibirliki ilan edilir, dlanr. Dedelere
maa balanamna bunlar kar karlar. Alman
stihbaratnn en fazla korktuu konu, Alevilii
karlarna uygun kullanma giriiminin sonusuz kalmas.
Dedelerine maa balayan Ankara, ilerine gelmez. Baz
Faruk Arslan
562
siyasilesmi Alevilere gre, Devlet Dedesi tabiri bile
rktc. Bunun orta yolu mutlaka vardr. AKP
hkmetinin benimsedii Alevi Genel Mdrl, Kltr
Bakanlna bal kalaca iin pansuman tedavidir, daha
kalc ve kapsayc bir forml bulunmaldr. Alevilerin
inandklar gibi yaamaya haklar var, devletden yardm
alarak yaplanmalar, dedelerine maa balanmas d
kaynakl fitneyi nleyecektir. Elbette Alevi kylerindeki
camileri kapatn, Diyaneti kaldrn talepleri sama
olduu kadar Alevileri hakl davalarnda haksz duruma
dryor. Caminin ilevi farkldr, Cem Evinin yeri
ayrdr. Biri dini ibadet, dieri tarikatn zikir yeridir.
Yanl anlalmalar nlemek iin verdiimiz bu temel
bilgilerden sonra Osmanlda Bektailerin masonlarla
iie gemeye balad dnemi sorgulayabiliriz. Mason
Bektailiki hi bir zaman mnafklk anlamnda
kullanmak istemiyoruz. Masonluu ve Sabatayclar c
gsterme niyetinde deiliz. Sosyolojik bir olgu olarak ele
alyoruz.










Faruk Arslan
563


Sekizinci Blm
OSMANLIDA MASONLUK VE
BEKTALK

Bekta Velayetname ve Menakpnameleri'nde Osmanl
devletinin kurucusu kabul edilen Osman Bey'e Kay Boyu
Beylii'nin verilmesinde Hazreti Pir'in himmetleri ve
katks bulunduunu bildiren menkbeler vardr. Ayrca,
Sultan Orhan, I. Murat, II.Beyazt, Yavuz Sultan Selim,
Sultan Abdlmecit, Sultan Abdlaziz gibi pek ok
padiahn Bektalie yaknlk duyduu ve/ya Bektalie
ikrar vermi dervi olduklar savunuluyor. Peki o halde
neden Mason Bektailer, Trkiyeyi Osmanl mirasn ret
ve Osmanl dmanl zerine kurdular? Yllardr
ecdadmza kfredenlerin bu kin, nefrete ve intikam
abalarna artk bir son vermesi gerekiyor.
Devletin silhl kuvvetlerini; Yenieriler'i Bekta
Tekkesi'ne balayan ayrca Turucuzade Ahmet Muhtar
Bey gibi bir takm insanlar Bekta olduklarn bilerek
eyhlislamlk makamna getirmi (111. eyhlislam) bir
devleti, Alevlere zulmetti, skntya soktu gibi iddialarla
tahkir etmelerinin, svp saymann mantn anlayan
varsa, beri gelsin.
Bugn elden ele vn vesilesi olarak gezen, Sivasl,
Erzincanl, Malatyal, Ankaral, Balkesirli, Balkanlar ve
muhtelif yerlerinde trbeleri bulunan Alev Dede ve
Faruk Arslan
564
Seyyidleri'ni Hazreti Peygamberin soyuna mensup kabul
ederek, 1911 ylna kadar askere almayan, vergi almayan
Osmanl'ya vefa, minnet ve sayg gstermek; Alev,
Bekta vatandalara, zellikle de Dedeler'e, elebiler'e,
Babalara den bir grevdir. Sdece II. Mahmut'un
Yenieri Oca'n imhas sonrasnda Bekta tekkesini bir
sre iin kapatm olmas, gelmi gemi 700 yla svme
sebebi olabilir mi? Bugn, AB ve dier lkelerle ibirlii
yapan Alev kkenlilerdeki, Cumhuriyeti skntya sokan
ibirlii ve hukuk dlklarda hangi uuralt psikolojik
sebep var, sorusu gndeme gelmi durumdadr. (Sezgin,
2008).
Bu soruya cevap verebilmek iin Osmanlda masonlua
ve Bektailikle olan irtibatlarna bakmak gerekiyor.
Mason Bektailer, 1200'l yllarda Anadolu topranda
boyveren Hnkr Hac Bekta Veli'nin Bektailik yolu ile
Mevlna Celleddin-i Rumi'nin Mevlevilik tarikat ve
daha sonra oluan Masonluk inancnn, akla, bilime deer
veren; din, dil, rk, mezhep ve cinsiyet ayrm yapmadan
kardelik balamnda btn insanlar kucaklayan, bar ve
hogr temelinde insanlarn mutluluunu isteyen felsefi
grleriyle benzerlikleri olduunu savunuyor. Gya
masonlukla edeer Bektailerin arsn, Pir Sultan'n u
dizeleriyle dile getiriyor: "imdi bizim aramza / Yola
boyun veren gelsin / eriat, Tarikat / Hakikati bilen
gelsin... /Kii halden anlaynca / Hakikati dinleyince /
stne yol uraynca / Ayrlmayp duran gelsin... / Talip
olunca bir talip / ini Mevl'ya salp / zzet ile selm alp
/ Gnllere veren gelsin... / Koyup dnya davasn /
Hakk'a verip sedasn / Dorulayp z nefsini / eytan
ldren gelsin... / PR SULTAN'm ol elebiye /
Faruk Arslan
565
Eyvallahm var Veli'ye / Muhiddin'e hal diliyle / Yolun
srrn soran gelsin..." (Odyakmaz, 2006).
Mevlevilerin arsn, Mevlna'nn u dizeleriyle dile
getiriyor:
"Gel! Yine gel! Ne olursan ol, yine gel! ister kfir, ister
putperest, isterse mecusi olsan da gel! / Bizim derghmz
umutsuzluk dergh deildir; / Yz kez tvbeni bozmu
olsan da yine gel!.."
Masonlarn arsn da yle dillendiriyor:
"Ey milyonlar, kucaklayn birbirinizi! Bu p btn
dnyaya yaylsn. Kardeler, u mavi kubbenin
sonsuzluunda bizi koruyan bir ruh vardr... Ne'e, ey
Elizium'n kz Ne'e! detlerin, nizamlarn birbirinden
mutlak olarak ayrd eyler, ancak senin sihrinle yine
birletiler. Senin mfik kanatlarnn altnda btn
insanlar karde olacaklar!.."
Zalimler, karlar uruna insanlar katlederlerken; 800 yl
ncesinden insanln kardeliini isteyen, dnyada bar
ve hogry stn klmaya alan Hac Bekta Veli'nin,
Mevlna Celleddini Rumi ile Masonlarn arsna kulak
verilmeli ve onlarn istekleri hakim klnmaldr diyor
yazar Nevzad Odyakmaz. (Odyakmaz, 2006).
Speklatif Masonluun ngiltere de 1717 ylnda
kurulmasndan ok ksa bir sre sonra, 1721 ylnda,
stanbulda Fransz Masonlar tarafndan ilk loca
kurulmu olmakla beraber, gya milli bamsz Trkiye
Byk Locas, 1909 ylnda Merutiyetin ilanndan sonra
ancak kurulabilmiti. Bu nedenle, bu tarihe kadar olan
devirdeki masonluk eylemlerini genellikle d kaynakl
belgelerden reniyoruz. Arivleri gya yand iin
Faruk Arslan
566
aslnda piyasada dolaan bilgilerin hemen hepsi
maniplasyon kokuyor.
Osmanl topraklar zerinde ad bilinen ilk loca, 1748
ylnda Halepte kurulan , skoya Byk Locasna bal,
skenderun Locasdr. lk Trk Masonlar ise Yirmisekiz
elebizade Sait elebi, brahim Mteferrika ve
Humbarac Ahmet Paa dr. Koca Mustafa Reit Paa
gibi, nemli devlet adamlar ve aydnlarn bu localara
girdii loca arivlerinden anlalyor. stanbul da kurulan
localar; 1861 ylnda Ser Locas, 1867 ylnda Prootos ve
lEtoile du Bosphore Localardr. Sultan V. Murad,
ehzade Nurettin Efendi, ehzade Selahattin Efendi,
eyhlislam Musa Kazm Efendi, eyhlislam zzettin
Efendi, eyhlislam Hayri Efendi, Mderris Mahmut
Esad Efendi, Sadrazam Keecizade Fuat Paa, Sadrazam
Mithat Paa, Sadrazam Ahmet Vefik Paa, Sadrazam
Tunuslu Hayrettin Paa, Sadrazam brahim Hakk Paa,
Berlin Byk Elisi Sadullah Paa, inasi, Ziya Paa,
Namk Kemal Prootos yeleridir. Bu devirde stanbul da
kurulan Mason Localar, Fransz ihtilalinden sonra
yaylan Bat merkezli dini toplumdan dlayan gya
hmanist medeniyetin barna olmu ve buralarda
yetien Masonlar, Merutiyetin kurulmasn dnsel ve
eylemsel ynlerden etkilemilerdir.
1863'te kaleme ald yazda Rum doktor Schinas,
1842'de stanbul'da hibir loca bulunmadn belirtip
eklemektedir: "Bu memlekette masonluun yalnz ad
bile, dehet, korku ve nefret uyandryordu. Mason
szc, Allah tanmaz, ihtilalci, dinsiz anlamna
geliyordu. Masonlar cehennemlik diye adlandryorlard.
Rumlar, Ermeniler, Katolikler, Museviler ve Trkler
btn masonlar dinsiz, imansz, uursuz kimseler
Faruk Arslan
567
sayyorlard. Bugn bile, aa tabaka, kt bir adam
anlatmak iin mason olduunu syler." Schinas'n iddias,
yerli loca bulunmamas ve Avrupal localarn da yerlileri
kolay kabul etmemesi sebebiyle "dorudur." Buna
karlk Tanzimat' din kart ve mason rn sayma
tutkusu iindeki bir Arap yaynnda, 1822'de Trk
masonlarnn saysnn -aralarnda vezirler, paalar da
bulunan- on bini at iddias edilmitir. Bu da yerici
abartmann en ilgin rneidir... ( Kololu, 2007).
Abdlhamit, Sultan V. Murad'n mason olmas nedeniyle,
ilk devirlerinde masonlarn eylemlerine pek karamam,
fakat V. Muratn lmnden sonra tutumunu
sertletirmiti. Bu olaya bal olarak 1905 ylndan
itibaren localar stanbul dnda ve zellikle
Makedonya'da (Selanik) almaya balamtr.
Makedonya'da kurulan localarn en nemlileri talyan
Obediyansna bal Macedonia Risorta ve Veritas
Localardr. Bu iki locann yeleri arasnda nemli
siyaset, devlet adamlar ve komutanlar vardr. Kazm
zalp Paa, Sadrazam Mehmet Talat Paa, Mithat kr
Bleda, Mehmet Cavit Bey, Manyasizade Refik Bey,
Kazm Nami Duru, Bahriye Nazr Cemal Paa, Faik
Sleyman Paa, smail Canbulat Bey, Hoca Fehmi
Efendi, Osman Adil Bey; Mehmet Servet Bey, Fazl
Necip Bey ve Emanuel Karasu Efendi bu localarn
yelerindendirler. Ortak zellikleri tamamnn ayn
zamanda Bektai olmasdr. Noyan dedebaba, kitabnda
bundan gurur duyuyor.(Noyan, 2006). Mustafa Kemal
Atatrk mason olmasada Bektai olarak listeye ekliyor.
Bu tarihe kadar lkede toplam 23 loca kurulmutur. Ayn
zamanda Birinci ve kinci Merutiyetin, Jn Trklerin,
Faruk Arslan
568
ttihat ve Terakki Cemiyetinin kurulmas ve eylemleri bu
kiilerin gayretiyledir. Ayn anda ttihat ve Terakki
yneticileri olan bu kadro, kinci Merutiyetin ilanndan
sonra, Osmanl mparatorluunda Milli Masonluu
kurmak iin harekete gemilerdir. Bektai ocaklar
toplant yerleridir.
Trkiye Byk Locasnn kurulmas ilemi srasnda
stanbuldaki Selimiye Svari Frkas Komutan Prens
Aziz Hasan Paa, Maliye Bakan Mehmet Cavit Bey,
Mehmet Talat Sai Paa, Mithat kr Bleda, Rza Tevfik
Blkba, Fuat Hulusi Demirelli, Faik Sleyman Paa,
Jandarma Genel Komutan Galip Bey, Hseyin Cahit
Yaln kurucular arasndadr.
1 Austos 1909 gn Mark Azam Osmani ad altnda
ilk Trkiye Byk Locas kuruldu. Byk stadla
Mehmet Talat Sait Paa ve ynetime Jandarma Genel
Komutan Galip Paa, Rza Tevfik Blkba, Osman
Talat Bey seildiler.
500 ksur sayfalk 'Atatrk ve Masonluk: Kalbimizde
Sakl Kalan' adl kitap pek ok ynden ilgin. Masonlar
ile ilgili yazlm neredeyse btn eserleri eletirel bir
gzle okumu Tamer Ayan; localarda mevcut belgeleri de
deerlendirmi... Ortaya Masonlarn 'resmi tarihi' kabul
edilebilecek bir kitap km... ( Kvan, 2008).
O halde Cumhuriyet dnemi ncesindeki apraz ilikilere
dair satrlarn dikkatle okuyalm: "zellikle Masonluun,
kendi ilkelerine zahiren taban tabana zt gibi grnen
siyaset ve din erbab ile ayn amata birlemesinden
dolay; ksaca Cemiyet ad verilen ttihatlar ve eitli
tarikatlarn (Bektailer, Melmiler, Mevleviler)
mensuplar Mason Localarna ye olabilmi ve serbeste
Faruk Arslan
569
girebilmilerdir. Hatta bir Mason, biri ttihat ve dieri
Tarikat olmak zere iki ayr kimlii daha rahatlkla
tayabilmitir. (..) Nitekim ttihat ve Terakki
kurucularnn tamam Bektai, ou Masondur." (s. 116-
17).
Kitabn bence en deerli yn, yazarn, szn nereye
gideceini fazla hesaplamadan kendi yaklamna destek
kacan dnd hemen her ayrnty vermesidir.
Devam edelim: "ttihat ve Terakki, daha dorusu bu
cemiyetin zn tekil eden Osmanl Hrriyet Cemiyeti,
baz Mason localar ile i ie denilebilecek kadar ilikili
olmutur. ttihat ve Terakki'nin zmseyip uygulamaya
alt Hrriyet-Eitlik-Kardelik eklindeki Fransz
ihtill slogannn konuulmas ve uygulamas iin, Bat
uygarl rn Localarn hrriyeti ve insan haklarn
gzeten havas, Cemiyet yelerine son derece uyumlu
geldii gibi; Masonluun geneldeki zulme ve monarlara
kar mcadele ve masum insanlar hrriyete kavuturma
ideali; Cemiyet'in stanbul istibdadna kar srdrd
benzer eylemle tamamen rtmtr." (s. 122).
Mason, Bektai ve Melami Jntrklerin isimlerini
merhum Halifebaba Turgut Koca'dan kalan evrak
arasnda bulunan, kendisinin hazrlad "ttihat Terakki
yeleri" balkl u listeden reniyoruz:

MASONLAR: Ali Fuat (Cebesoy), Aaolu Ahmet Bey,
Abdurrahman eref, Dr. Akil Muhtar (zden), Abdullah
Cevdet, Dr. Bahattin akir, Beir Fuad (lk pozitivist),
Cavit Bey (Maliye Nazr), Cevat Abbas (Bey), Eref
Sencer Bey (Kuuba), Edip Servet Bey, Halil (Kut)
Paa (Enver Paa'nn amcas), Hseyin Cahit Yaln,
Faruk Arslan
570
Halil erif Bey, smail Canpolat Bey (Dahiliye Nazr),
Kara Kemal Bey, Kazm Nabi Bey, Kazm Nami Duru,
Mehmet Reit, Mahmut evket Esendal, Nuri (Kllgil)
Paa (Enver Paa'nn kardei), Osmanckl Nuri, Dr. Nihat
Reat Belgevi, Dr. Rza Nur, Sait Halim Paa, emsettin
Gnaltay, Dr. Tevfik kr Bey, Talat Kk (Mukara),
Prof. Veli Bey, Yusuf Akura, Hseyin Kadri Bey,
Hseyin Haim Sanver, Mithat Paa, Nuri Bey (Yeni
Osmanlc).

BEKTALER: Ahmet Rza Bey (Ayan Reisi), Ahmet
zzet Paa, Ahmet Nesimi Bey (Hariciye Nazr), Ali
Haydar Mithat, Ali efik zmirli, Ali Rt Hersekli, Ali
Rza Krmi, Asaf Dervi, Ali Rza Paa, Gazi Ahmet
Muhtar Paa, smet Fazl Bey, (Debreli) Behet Efendi,
Esat Paa (Dra mebusu), Eyp Sabri (Akgl Bey),
Avlonyal Ferit Paa, Selanikli Fazl Necip, eyhulislam
rgpl Hayri, Hasan Rza Paa (Hudeyce mebusu),
erkes Hayrettin Paa (Tunuslu), Hilmi Tunal Bey, Halil
Muvaffak Bey, air Hseyin Sret, Kimyager Hseyin,
Hasan Tosun Bey, Gmlcineli smail Bey, brahim
Temo, Dr. smail brahim Efendi (Dobrucal), Kamil
Paa, Ltfi Fikri Bey (Dersim mebusu), Mahmut Paa
(rksulu), Mithat kr Bey (Bleda), orum mebusu
Muhiddin Bey, Mahmut Nedim Paa, Giritli Muharrem,
Milasl Murat Asker, Veteriner Mehmet Bey, Mustafa
Ragp, Mustafa Hayri rgpl, Dr. Nazm Bey, Nabi Bey
(Ycekk), mer Naci (Muallim Naci), zmir Valisi-
Mebusu Rahmi Bey), Rauf Ahmet Bey (stanbul
Mebusu), Dr. Rusuhi Bey, Hariciye Nazr Rfat Paa,
Refik Bey (Manyasizade Adliye Nazr), Dr. Rfat, Eczac
Rait Tahsin, Reat Paa Matl, Dr. Refik Nevzat Bey,
Faruk Arslan
571
Recep Peker, Binba Sabri Bey, Sezai Bey (uray
mmet Redaktr), Bosnal Veli Bey, Yakub Cemil Bey,
Saffet Ltf Tozan.

MELAMLER: Ahmet kr (Maarif Vekili), Ali Suavi,
Ahmet Vefik Paa, Ahmet Mithat Efendi, Bezmi Nusret
(Kaygusuz), Cemal Paa, Fevzi akmak, Hafz Hakk
Paa, Hseyin Avni Paa, Kadir Efendi (Hoca Mehmet
Kadir Nasih), Mustafa Asm Efendi, Mehmet Tahir
(Bursal) , Damat Mahmut Paa, Necmettin Molla (Adliye
Nazr), Naili Efendi (Nakibendi, eyh Abdlkadir'in
kardei), mer Seyfettin, Menemenlizade Rfat Bey,
Miralay Sadk Bey, Sami Paazade Sezai, Saffet Paa.

MASON + BEKTALER: Ali Fethi (Okyar), Ahmet
Bedevi Kuran (R. K.), Cemal Bardak, Enver Paa,
Ethem Ruhi Balkan, Fuat Balkan, Nide Mebusu Hayri
Efendi, hsan Namk Bey, Kazm Karabekir Paa,
eyhlislam Musa Kazm Efendi, Dr. Miralay Mehmet
Ali Baba, Mehmet Cemil, Namk Kemal, Rza Tevfik
Blkba, Salih Cimcoz (stanbul Mebusu), Prens
Sabahattin Bey, Talat Paa, Cemal Paa, Kara Vasf Bey,
Ziya Paa, Hakk Baha Bey. (Yaln, 2006).
Atatrkn Cumhuriyeti kadrosunda grev alanlarn
byk blm Mason Bektaidir. Bir bakma ynetim ve
devrimlerin gerekletirilmesi Masonlara veya
Bektailere emanet edilmitir.
Fethi Okyar, Rauf Orbay, Refet Bele Paa, Ali hsan
Sabis Paa, Meclis Bakan Kazm zalp Paa, Meclis
Bakan Abdlhalik Renda, Babakan Hasan Saka,
ileri Bakanlar kr Kaya ve Mehmet Cemil
Ubaydn, Dileri Bakanlar Bekir Sami Kunduh ve
Faruk Arslan
572
Tevfik Rt Aras, Salk Bakanlar Rza Nur, Adnan
Advar, Refik Saydam, Behet Uz, Milli Eitim Bakanlar
Reit Galip, Hasan Ali Ycel, Ekonomi Bakan Srr
Belliolu, Milletvekilleri Cevat Abbas, Atf Bey, Edip
Servet Tr, Yunus Nadi, Reit Saffet Atabinen, Memduh
evket Esendal, Hilmi Uran, Tevfik Fikret Slay, Ahmet
Aaolu, Ankara Valisi Nevzat Tandoan ve Belediye
Bakan Sleyman Asaf lbay, stanbul Valileri Muittin
stnda, Ltf Krdar, Dantay Bakan Mustafa Reat
Mimarolu, Jandarma Genel Komutan Galip Paa,
stiklal Mahkemesi Bakan Necip Ali Kka, Amiral
Mehmet Ali Paa Atatrkn evresinde lkeye hizmet
etmi Masonlardr. lerinden 15 tanesi Bektaidir.
Cumhuriyet dneminde Dernekler Kanunu gerei
Masonluk kurumlar birer dernek statsne sokulmutur.
1927 ylnda Trkiye Byk Locasnn resmi statsn
ieren dernee Tekaml Fikri Cemiyeti ad verilmi ve
bu ad 1929 ylnda Trk Ykseltme Cemiyeti ekline
deitirilmitir. Atatrkn kapatlmas emriyle, 1935
ylnda Trk Ykseltme Cemiyeti ad altnda dernek
statsnde alan Trkiye Byk Locas kendi
almalarn bizzat kendisi tatil etmitir. lkede oluan
siyasal ve sosyal ortam gz nne alnarak, Trk
Ocaklar, Kadnlar Himaye Cemiyeti, Muallimler
Dernei, zcilik Tekilat gibi kurulular yasayla
kapatlm ve parti denetimi altna alnmtr.
Atatrk, ayn zamanda Mason olan dnemin ileri
Bakan kr Kaya ile grr ve ondan Masonlarn st
dzey yneticilerine genel durumu aklamasn ve
yasaya gerek olmadan kendi kendilerini tatil etmeleri
mesajn iletmesini ister. Sonunda 10 Ekim 1935 gn
Faruk Arslan
573
Mason yneticileri tarafndan imzalanm bildirge
Anadolu Ajans tarafndan yaynlanr:
Mesul ve maruf imzalar altnda Ajansmza verilmitir.
Trk Mason Cemiyeti memleketimizin sosyal tekamln
ve gnden gne artan muazzam terakkilerini dikkate
alarak ve Trkiye Cumhuriyetinde hakim olan
demokratik ve cidden laik prensiplerin tatbikatndan
doan iyilikleri mahede ederek faaliyetine, bu hususta
hi bir kanun olmakszn nihayet vermeyi ve btn
mallarn memleketimizin sosyal ve kltrel kalknmasna
alan Halk Evlerine teberruu muvafk grmtr.
Ayrca kr Kaya hkmet adna kamu oyuna yapt
resmi aklamada; Trk Masonlar kendi ideallerinin
hkmetin esas programna dahil olduunu grerek,
kendi tekilatlarn kendileri fesh etmilerdir. Hkmetin
bu i zerinde hi bir teebbs ve alakas yoktur
diyerek durumu belirtmitir.
1946 ylnda yeni Cemiyetler Kanununun yrrle
girmesiyle, masonlar da yeniden faaliyete geerler ve
1948 ylnda stanbul Vilayetine verilen dilekeyle Trk
Mason Derneini kurarlar. Ayn yl zmir ve Ankara
ubeleri alr. Daha sonra, Ankaradaki localar
birleerek 1955 ylnda kendi Byk Localarn kurarlar,
stanbul ve zmirdeki localar bu Byk Locaya
katlmaya davet ederler. Ayn yln sonunda, Merkez
Ankarada olmak zere Trkiye Byk Locas kurulur.
Bylece Trk Masonluu, masonluk ilke ve kurallarna
aykr olmayan bir ekilde, loca yelerinin zgr
iradeleriyle, dnyadaki dier benzerleri gibi kurulmu
olur. Bu tarihten itibaren, Trkiye Byk Locas kendi
Faruk Arslan
574
obediyans iinde, kendisine eit veya stn bir g
tanmayan tek bir merkezi ynetim ekline gelmitir
Trkiye Byk Locasnn tm dnyadaki Masonluk
obediyanslar tarafndan kabul edilmesi 1970 ylnda
tamamlanmtr.
Bu tarihten itibaren Trkiyede Masonluk hzla gelimeye
balamtr. 1987de srailde Trke konuan Nur"
locas, ve 1990da Almanya-Frankfurtta Trke konuan
Trkay locas ald. Washington Nur, Bkre Ik,
ve ayrca 1991de Bodrum, 1993de Antalya, 1995de
stanbul-Yakack, 1995de Eskiehir, 1996da Marmaris,
2004te Adana binalar hizmete sokuldu.
Gnmzde Dzenli Trkiye Masonluunu temsil eden
Trkiye Byk Locas veya Hr ve Kabul Edilmi
Masonlar Byk Locas Derneidir. stanbul Kadky ve
Yakack, Ankara, zmir-Alsancak ve Karyaka, Bursa,
Adana, Antalya , Bodrum, Marmaris ve Eskiehirdeki
binalarnda alan 193 locas ve 13.000 yesiyle insanlk
yolundaki almalarn srdrmektedir.
Masonluk Katolik ve Ortodoks kiliselerince tepkiyle
karlanrken Osmanl lkesi kuruma hogrl yaklat.
V. Murad'n Mason olmas buna rnektir. ttihat ve
Terakki Cemiyeti faaliyetlerini srdrmek iin Mason
localarn ve Bektailii emsiye olarak kulland.
Ancak bu davran cemiyetin siyonist damgas
yemesine yol at.

Gerek bir mslman'n ve gerek bir Bektainin Mason
olmas kabul edilebilir mi? slam bir arada yaamay,
koruyuculuk stlenmeyi grev kabul etmitir. 18. yzyln
banda kurallar kesinleen Masonluk, Mslmanlar' hi
Faruk Arslan
575
ilgilendirmemesine karlk, Protestan kkenli olmasnn
etkisiyle, Katolik ve Ortodoks Kiliseleri gibi
Museviler'den de tepki grd. Bu ortamda slam'n
giriime kmseyerek bakmas doald, zira
Hristiyanlar aras ekimelerde Osmanl Devleti'nin
hakemlik rol stlendii bilinir.
Papaln kard Masonlar Aforoz emrini 18. yzyln
ortalarnda Osmanl'daki Rum ve Ermeni kiliseleri kendi
dillerine evirip rgtlerine datmlard. Buna karlk o
dnemlerde Bektai hatta Mevlevi tekkelerinde
Masonlar'la sohbetler dzenlenmeye baland. 18.
yzyln sonunda Osmanl, geri kalmln amak iin
bat modelinden yararlanmaya balaynca durum deiti.
Gavur damgalamalarnn yan sra Masonluk zentisi
iddialar da gndeme getirildi. 1860'lara gelindiinde
slam dnyasnn Bektai ve Mevlevi kkenli ynetici ve
dnrleri arasnda kuruma katlanlara rastlanyordu.
Tanzimat'n iki nl devlet adam Mustafa Reit ve Fuat
Paalarla Msr Hdivlii'nde iddial Prens Halim Paa
Masondular. Hatta son ikisi Byk statla bile
getirilmilerdi. Cezayir'de bamszlk mcadelesi veren
Emir Abdlkadir'in de Mason olduu biliniyor. Pan
slamc akmn ba savunucusu Afgani bavurusunda
"Kutsal Mason dernei yelerinden, dernee katlmama
izin vermelerini ve erefli krsye dahil olmam
onaylamalarn rica ederim" diye yazmt.
Sultan Abdlaziz'i etkileyip kendi olunu Msr
Hidivlii'nde n sraya sokan smail Paa'ya kzan Msrl
Bektai Prens Halim Paa, siyasette etkinliini artrmak
iin Masonluu kullanmay denedi. Hem Fransz hem de
ngiliz statlaryla ibirlii yaparak Msr Byk
Locas'nn byk statlna getirilmeyi salad. Yerli
Faruk Arslan
576
halktan da buna yeni yeler katlmasn gerekletirdi.
Bylece, Osmanl devlet politikasn etkilemek iin
Masonluk'tan dorudan yararlanma giriimleri a
balam oldu. Halim Paa, Yeni Osmanllarn nderi
Bektai Namk Kemal ve dier Bektai arkadalar ile
ibirlii yaparak Avrupa'ya ekilmi olan Mustafa Fazl
Paa ile de iliki kurdu. Bu giriimlerin projelerini
aksatabileceini hesaplayan Hidiv smail Paa da
Masonluu kullanarak kar ataa geti. 1860 ve 70'li
yllarda, Avrupa'da siyasi adan Masonluk ilevini
tamamlam grnyordu.
Buna karlk Osmanl toplumu ilk kez ak ak
Masonluk'la, daha dorusu onun zel "koloniyalist"
ekliyle karlamaktayd. 1 Temmuz 1872'de Hasky'de,
Osmanl lkesindeki ilk Mason mabedinin temelinin
atlmas, artk ortada Osmanl ynetiminden ekinecek bir
ey kalmadn kantlyordu. Ancak Sultan Aziz'in
keyfiliklerini frenleyen Ali Paa'nn 1871 Eyll'nde
lm ve yerine yumuak bal Mahmut Nedim Paa'nn
sadrazamla gelmesi Masonlar'da endie yaratt. 20 Ekim
1872'de Osmanl saltanat ve hilafetinin veliaht ehzade
Murad Proodos (Terakki) locasnda tekris edilerek Mason
oldu. Abdlhamit'e de Mehmet Reat'a da, hem de ayn
zamanda, Mason olma nerisi yapld hakknda bir
iddia vardr. kisinin de ret ettikler.
Abdlaziz' in Mason Bektailer darbesiyle tahttan
indirilmesi ve Murad'n padiah halifeliini ilan, Mason
evrelerinde slam lkelerine ynelik byk baar
saland kansn dourdu. Yeni hkmdarn istendii
ynde etkilenebileceine inanlyordu. Ancak Murad'n
ay iinde ruhi bir buhran geirmesi ve yerini
Abdlhamid'e brakmas, hesaplar boa kard.
Faruk Arslan
577
Abdlhamid'in daha tahta knn ilk gnlerinden
itibaren yle bir politika izledii grlyor: slam'la
Masonluk bir arada olur mu, olmaz m tartmasna
girimemi, emrivakiyi benimsemi ama kamuoyunda
ilenmesini engellemitir.
Farkl rk ve dindeki cemaatleri kaynatrd tezini daha
ciddiye alm fakat asl nemi btn Avrupa
hkmdarlarnn Masonluun koruyuculuunu stlenmi
olmalar hususu zerine ynelmitir. Bu davran eklini
tahta kyla birlikte balattna inanyoruz. Avrupa'nn
destei olmadan, mali iflasn ilan etmi "Hasta Adam"n
ayakta kalamayacan biliyordu. Ahmet Midhat'n
matbaasnda baslan "Esrar Farmason" isimli kitap,
kuruma bir hayr cemiyeti niteliine dnmeyi nermekle,
Abdlhamid'in fikrini yanstyordu.
Abdlhamid'in gemite yanl olarak Masonlar'
uvallara koydurup Marmara denizine attrd
dedikodular ortalkta dolamtr. Oysa mabeyincilerini
ve yaverlerini Mason balolarna gnderdiini, 100- 150
altn bata bulunduu ortaya kt. Karlnda trenler
"Padiahm ok yaa" bartlaryla balyordu. Aka
kart dncelerin "Bar iinde birarada yaamas"
ilkesini baaryla uygulayan masonlar Bektailer, elit
Sebatayclardan besleniyordu. Bunun bir dier iren
rnei, donanmasnn bana ngiliz ve Mason Hobart ve
Woods Paalar getirmesidir. zetle, siyasete
bulamamalar kouluyla Masonlara tam bir serbesti
tanyordu.
Abdlhamid iktidara geldikten sonra Yeni Osmanllar'
tasfiye etmekte zorluk ekmedi. Bir belgesi olmad
halde Mason denilen Mithat Paa'y anayasal ekilde
uzaklatrd. Ablhamid'in davran localar yok etmeye
Faruk Arslan
578
ynelik deildi. Amac lkeyi dardan ynetme
eilimlerini frenlemek ve de yerlilerin fazlaca
ilgilenmesini nlemekti. Localar daha ok yabanclarn
kendi aralarnda biraraya geldikleri yerler oldu, Trk ve
Mslmanlar'n hatta gayri-Mslim vatandalarn ilgisi de
azald.
lke iinde zellikle Balkanlar'daki rgtlenme tamamen
masonik Bektai yaplanmayd. 1878 Berlin
Anlamas'ndan sonra Balkanlar'daki reformlar iin
merkez kabul edilen kentlerin banda Selanik vard ve
ordu merkeziydi. eitli Avrupa uluslarna ait cemaatler
de vard. Tabii rgtleri de. Yabanc iadamlarnn ok
sayda bulunduu kentlerde Mason locasnn var olmas
doald. ttihatlara, "emsiyelik" yapacak talyan
Macedonia Rizorta Locas stad Muhteremliine
Selanik Hukuk Okulu'nda hocalk yapan, avukat Musevi
Karasso getirildi.
lke iindeki Jntrkler'in Masonluk'la ilikiye girmeleri,
ona gvenlerinin sonucudur. 1903-1908 arasnda
Macedonia locasna 154 kiinin alnd biliniyor;
bunlarn 42'si Trk'tr, hepsi Bektaidir. lk kaydolanlar
arasnda ttihat ve Terakki ynetiminde n planda rol
oynayan gazeteci Fazl Necip'i, Talat Bey (Paa), Midhat
kr'y gryoruz. Baka localarda ye olanlarn
dierlerinin toplantlarna katlmas adet olmad halde,
Bektai Cavit Bey'in (Sonrasnn Maliye Nazr)
Macedonia'ya muntazam devam etmesi, bambaka bir
almann varln kantlyor. Ancak locada buluanlarn
hepsi Mason deildi.
ttihatlar'n Mason ba ilk kez 25 Temmuz 1908 gn
Selanik'te anayasann ilan erefine yaplan sokak
gsterilerine Mason localar temsilcilerinin de
Faruk Arslan
579
katlmasyla ortaya kt. Localar eski ihtiyatllklarn
brakp daha kolay ye almaya, tekris yapmaya
yneldiler. Bu ilgi, ttihat liderleri Bamsz Osmanl
Masonluu kurma dncesine yneltti. Avrupallar'n
buna izin vermeyi pek arzulamadklar ksa zamanda
farkedildi. ngiliz ve Franszlar'a karlk talyanlar bir
sre direndikten sonra onay verdiler. Byk Dou'nun
statlna Bektai Talat Bey getirildi.
Ayn srada iki giriim Osmanl-ngiliz ilikilerini
etkiledi. Osmanl Masonluu ile btnlemeyi arzulayan
Msrl milliyetilerin ttihat ve Terakki ile iliki
kurmalar ngiltere'yi ok rahatsz etti. Ayn anda 1909'un
ekiminde de ttihat ve Terakki'nin ikinci kongresinde anti-
Masonluk gndeme geldi. Mustafa Kemal'in teklifi,
cemiyetin ak bir siyasi parti haline gelmesinin yan sra
askerlerin siyasetten ekilmesi ve Masonluk'la ilikinin
kesilmesiydi. Bu nerisi sebebiyle "mrteci" diye
damgalanm ve ttihat ve Terakki'nin ynetimiyle ilikisi
tamamen kesilmitir.
Asl olay yaratan, cemiyetin ynetimine muhalif olan
Miralay Sadk'n "Siyonistlik/Farmasonluk aleyhindeki
layihas" idi. Talat, Cavit, Hseyin Cahit ve Ahmet
Rza'nn cemiyetten atlmalarn istiyordu.. Gerek
Masonluk ve Siyonizm iddias gerekse Talat ve
arkadalarnn dlanmas nerisi reddedilmekle birlikte,
bu tartma ttihat ve Terakki'ye kar bir sulamann
kendi iinden balatlmas asndan nemliydi. Btn
politikalarnda Siyonizmi destekleyen ve Masonluu
kendi mal sayan ngilizlerin propaganda iin,
ttihatlarn Masonluu ve Siyonistlii zerinde yayn
yapmalar gerekten ilgintir. Bektailikleri ise gndeme
getirilmemitir.
Faruk Arslan
580

Libya ve Balkan Savalar ile 1913 yl ortasna kadar
sren bunalmlar toplum iin hibir anlam tamayan
Mason tartmalarn doal olarak geri plana itti. Mason
olmayan ve bu kuruma fazla sempatiyle bakmayan Enver
Paa'nn Harbiye Nazr olup ttihat ve Terakki'yi ynetir
duruma gelmesiyle, esasen durgunlam olan Cemiyet-
Mason ilikisi daha da canlln kaybetti. 1914'de Sava
ilan edilince Bektai olmayan Enver Paa localarn
faaliyetlerini durdurmalarn emretti.
Ancak Bektai Talat Paa'nn mdahalesiyle localar tekrar
aktif oldular. Dnya Sava'n kaybedip 1918'in
Kasm'ndan itibaren her blgesinin igal altna
girmesiyle, Osmanl toplumu be yllk bir esirlik sreci
yaad. Galipler her alanda istediklerini benimsettiriyor ve
bunlar itiraz etmeden uygulayan destekiler de
buluyorlard.
En youn kampanya, zellikle ngilizler'in ynlendirii
altnda ttihatlk'tan arndrma idi. 1918 sonunda
ttihatlar'a yneltilen en byk sulama devleti savaa
sokmu ve yenilgiye uratm olmakt. Sava kararn
kendi bana alan Enver Paa idi ve hkmetin Mason
Bektai yeleri -Sadrazam Said Halim Paa, Dahiliye
Nazr Talat Paa, Maliye Nazr Cavit Bey, Bahriye
Nazr Cemal Paa buna karydlar ama, hepsini
sulamak ttihat kartlarnn iine geliyordu.
Localar iinde fiili temizlemeyi yapan, sabk ttihat Rza
Tevfik'tir. Kendisi de Mason olan bu kii, hayat boyunca
arln frenleyemedii sylemler arasnda zikzak
izmi biriydi. Osmanl Byk Mark'nn bana
getirildi ve temizlie giriti. Rza Tevfik ttihat ve
Terakki'ye mensup Masonlar'n listesini basna ve polise
Faruk Arslan
581
verdi, birok Mason ttihatlk sulamas ile srgn
edildi. (Kololu, 2006).
Devrin en nl mason Bektaisi Mehmed Talat Paa
(1874-1921) ttihat ve Terakki kurucularndan ve nde
gelen siyasetilerindendir. Meclis Vekillii, Dahiliye
Nazrl, Posta Vekillii ve 1912'de Sadrazamlk
yapmtr. Nedense Yahudilerin alt Alyans
mektebinde retmenlik yapt hep gizlenir, Yahudi
olduu yazlmaz. ( Kk, 2006).
Birinci Dnya Sava'ndan yenik kmasnn
sulularndan birisi olarak grlmeyi gururuna yediremez
ve 1918 ylnda lkeden ayrlr. 1921 ylnda, yerletii
Almanya'da bir Ermeni komitac olan Sogomon Tehliryan
tarafndan ldrlmtr. Kemikleri, 1943 ylnda alnan
Bakanlar Kurulu Karar ile Trkiye'ye geri getirilir ve
Hrriyet-i Ebediye ehitliine defnedilir.
Trkiye Byk Locas'nn ilk Byk stad olan Talat
Paa, Masonlua, ttihat ve Terakki hareketinin balad
ve kurucular ile yelerinin byk ksmnn bulunduu
Selanik'teki Macedonia Risorta Locas'nda 1903 ylnda
balar. Bir sene sonra, Veritas Locas'na geer ve burada
II. Nazrlk grevinde bulunur. Veritas Locas, 23
Temmuz 1908'de kinci Merutiyet'in ilanndan sonra
Selanik'te yaplan kutlamalara regalyalaryla katlm bir
locadr.
1909 ylnda, 33.dereceye ykseltilir ve Trkiye Yksek
uras'nn bana getirilir. Bu esnada stanbul'da alan
Vatan Locas'nn kurucular arasnda yer alr. Ayn yl
iinde kurulan Trkiye Byk Locas'nn Byk
statlna da getirilen Talat Paa, bu grevini artan
siyasi grevleri ve hazrland Sadrazamlk vazifesi
sebebiyle 1910 ylnda Faik Sleyman Paa'ya devreder.
Faruk Arslan
582

Sadrazam olduu dnemde kendisine Mason olduu
ynnde yaplan satamalara, krsden yle cevap
vermitir:
"... ahsm hakknda bir itham da Mason olduumdur.
Evet, Masonum. Nasl Bektailii, milli bir tercih yolu
olarak kucakladmsa, Masonluu da alem mul bir
beeri muhabbet ve uhuvvetin btn insanlk iin saadet
ve huzuru temin ve tesis edecek yolun, daha ok fikri irat
membalarndan telakki ve kabul ettim. Bylesine alem
mul muhabbet ve uhuvvete milletimi layk ve bu
faziletin onun zatnda mndemi olduuna inanarak,
Osmanl Masonluu'nun Mark- Azamln kemal-i
fahr ile kabul ve ifa ettim..."
Tekrar 3 Mart 1909da stanbulda, Tokatlyan Otelde
yaplan Mason Yksek uras toplantsna dnelim.
Toplantya o anda 33. dereceye ulam 12 mason
katlyor. Bu 12 kii kdem srasna gre 1den 12ye
kadar sralanyor. 1 Numaradaki kiinin ad Mehmet
Talat Sai, o esnada ttihat ve Terakki Merkezi Umumisi
Reisi ve milletvekili. Ondan nce de Alyans sraelde
Trke retmenlii yapyor. O zaman bu isimle
tannyor ve daha sonra tarihe Talat Paa olarak
geecektir. Bu toplantlardan sonra dier baz nemli
tarihi ahsiyetlerin de (13. Isim olan ttihat Rahmi Bey
gibi) 33. dereceye ykseltildiini gryoruz.
Hr ve Kabul Edilmi Masonlara ait nternet sitesinde,
Mehur Masonlar olarak gururla ilan edilenlerden birisi
de Talat Paa; aynen yle yazlm: Talt Paa (1874-
1921) Sadrazam
Aratrmac Suat Parlar, Yves Ternonun "Ermeni
Tabusu" kitabndan alnt yaparak baz balar irdeliyor:
Faruk Arslan
583
"Talat Paa, ttihat Terakkinin sivil kanadnn lideridir.
Bu rgt ustas, ttihat Terakkinin temel yaptalarnn
oturtulmas ve cumhuriyete kadar uzanan tarihsel srete
devlete katklaryla nemli bir konumdadr. Edirnede
bulunduu sralarda musevilerle kurduu ilikiler ve bu
iliklerin rgte tanmas, ideolojik alan bata olma
zere ttihat Terakkiyi derinden etkilemitir. Etkileri
gnmze kadar uzanan, Trkiye-Museviler, siyonist
rgtler, srail -Trkiye ilikilerinin temelleri
ttihatlarn bu gl adamnn izlerini tar. () Alyans
Israilite Universellede Trke retmenlii yapan bu
nemli devlet adam sadrazamla kadar ykselmitir."
Alyans (Aliance, Aliyans ) Israilite Universellenin nemi
pek bilinmez. Siyonizmin temelleri bu okullarda
atlmtr. Bu okullarda okuyanlara hitap eden, bu
okullarda renilen Franszca nedeniyle, Din Bilginin
babas zmirde Franszca gazete karmtr. Aliya, Erez
sraele yani Nilden Frata kadar olan, vaadedilmi
Kenan lkesi topraklarna g demektir. Bu topraklara
gelene "ole" yani yksee km deniyor. nk, bu
topraklarda yaamak bir farz, dini bir vecibe.
Talat Paa hem mason hem de Bektai. Halifebaba Turgut
Kocann geriye brakt nemli belgeden bunu bir kez
daha reniyoruz. Talat Paa, Edirneli ancak hi
kukusuz Selanik ile ok yakn ba var. Selanikte
kurulmu ve bugn stanbulda devam eden, Selanik
kkenli nemli bir okul olan ili Terakkinin de bal
olduu Terakki Vakfnn sitesine girip mezunlara
baktmzda, 1998-1999 mezunlar arasnda Ziya
Muzaffer kz Busitan Senem Talatpaaoluna rastlarz.
Faruk Arslan
584
slam mistisizmini barndran Bektailik ile Yahudi
mistisizmi barndran Sabatayc tarikatn ilikilerini
inceleyerek devam edelim.




























Faruk Arslan
585
Dokuzuncu Blm
SABATAYCILAR VE MASON
BEKTALERN LKLER

18-19. Yzyldaki Sabatayist kimlii anlamada
heterodoks sufi tarikatlar kilittir. Bunun en nemli
nedeni sz konusu tarikatlarn Sabatayclara daha
hogrl bir yaam biimi sunmasdr. Sabatayc
kimliin kendini yeniden nasl ina ettii bu dnemde
Sufizmin Bektai koluna mason kimlikleriyle girdiler.
Sabatayizm mistik ve mesihi bir hareket. Bektai
sufizmdeki yanlmaz/kurtarc eyh fikri Sabatayizmdeki
mesih fikrine ok benziyor. Bir baka neden de teorik ve
pratik olarak slam sufizmi Yahudi Kabalasndan daha
zengin. Bunlar Sabatayistlere ilgi ekici geldi.
Harvard niversitesi Tarih Blmnde doktora tezini
Sabatay Sevi hakknda veren Cengiz iman, Sabatay
Sevi ve Sabatayclar: Mitler ve Gerekler isimli
kitabnda, Sebatayclk tartmalarnn 19. Yzylda,
Cumhuriyetin kuruluunun hemen ardndan ve 90lardan
sonra alevlenmesini maksatl buluyor. iman,
Sabatayclarn mbadeleden sonra bir birlik
oluturamayarak dald grn savunuyor. Bu tez,
Sabatayclarn Mason Bektai kimliklerini dladklar
anlamna gelmiyor.
Bu dnemlerin zellikleri neler? Tartma hibir zaman
bitmiyor ama bu dnemlerde alevleniyor. lk dnemde
Sabatayclar, aydnlanma ve moderniteyle karlayor.
Faruk Arslan
586
Selanik batllama rzgarlarnn en nce ve en gl
hissedildii yer. Bu cereyanlarn etkisine kaplan
Sabatayclar eski geleneklerinden arnmaya alyorlar.
Mesih beklentisinin ve dier domalarnn Aydnlanmac
fikirlere kar dayanmasnn imkan yok. Bu dnemin
dsal faktrne baktmzda da Osmanlnn bir sistem
krizi yaad ve Avrupa ile ilikilerinin ok karmak
olduu dnemler. Ve bunun neticesinde de 1908
Devrimine giden sre. 1923teki krlmann isel
nedeniyse geleneksel cemaatin sona ermesi. Bu dnemde
eski fikirlerle geleneksel cemaat korunamyor. nsanlar
bireysellemi, Aydnlanm ve artk eski fikirlere
inanmyorlar. Bu insanlar hem kendi geleneksel
dncelerinin hem de geleneksel slami toplumun
basks altndalar. Cumhuriyet onlara iki baskdan da
kurtulma imkn salyor. Bu yzden ou yeni toplumun
modern ve sekler bireyleri olmay tercih ediyorlar. Hatta
byk ounluu geleneklerini yeni kuaklara aktarmama
karar alyor. Kukusuz bu karar herkesi balamamtr ve
kk bir ksm insan yoluna devam etmeyi semitir.
Ama byk ounluu bu karara uyuyor. Nitekim
gnmzde Sabatayist kkenli insanlar arasnda konu
hakkndaki bilgisizliin en nemli nedenlerinden birisi bu
karardr. (iman, 2006). Bektailik kamuflaj zaten
Sabatayclara yeterince koruma salyor.
Selanik Dnmeleri hakknda ortaya atlan komplo
teorileri drt ayr dnemde ortaya atlmtr. 1908
Devriminin hemen sonrasna rastlayan birinci dnemde
sz konusu iddialar ttihat ve Terakki ynetimini
ypratmak amacyla ortaya atlmt. ngiliz
emperyalizminin karlan dorultusunda hazrlanan
Lowther Raporu bu iddialarn asl kaynadr. Lowther
Faruk Arslan
587
Raporu daha sonralar hakim dinin slam olduu
smrgelerde devrimci ttihat ve Terakki ynetimine
kar gelien sempatiyi yok etmek iin kullanlmt.
ngiltere tarafndan smrgelerde propaganda amacyla
datlan rapor sayesinde, Dou ilk kez komplo
teorileriyle tanmt.
Cumhuriyet Devrimi sonrasnda devrimi yapan kadrolara
kar muhalefet ve nfus mbadelesinin yaratt
toplumsal koullar Selanik Dnmeleri hakkndaki
iddialar tekrar gndeme getirdi. Daha sonra gndemden
den iddialar srailin kuruluu esnasnda tekrar canlanr
gibi oldu. Ama Selanik Dnmeleri hakkndaki komplo
teorilerinin drdnc ve asl ortaya k Byk
Ortadou Projesi srasnda gerekleti. ABDnin Trkiye
iin Kemalizm dneminin bittiini, Byk Ortadou
Projesine bal olarak Ilml slam dneminin
baladn iddia etmesiyle birlikte Selanik Dnmeleri ile
ilgili iddialar tekrar piyasaya ktlar. 1908 Devrimini
yapan ttihat ve Terakkiye kar mcadele esnasnda
imal edilen sz konusu iddialar, bu kez de Cumhuriyet
Devrimini yapan kadrolara kar kullanlmaya
balanmt. te yandan BOPun stratejik blgelerinde
yaayan neredeyse herkesin Yahudilerle akraba olduunu
ileri sren bu iddialar, blgede etkisini artrmaya alan
srailin de iini kolaylatrmaktadr. inde yaadmz
corafyaya gemite ngiliz emperyalizmi tarafndan
Lowther Raporu araclyla sokulan komplo teorileri,
gnmzde de ABDnin nn amaktadr. (Gnaydn,
2004).
Trkiyede yeni bir dnm yaanyor. Yeni bir
muhafazakar sermaye ve snf ortaya kyor ve Beyaz
Faruk Arslan
588
Trkler de diyebileceimiz eski Mason Bektai elit
gcn kaybediyor. Eski elitin paras olan Sabatayc
kkenlileri insanlarn rollerinin nemsizlemesinde bu
srecin de nemli olduunu dnyorum. Soner Yaln
ve Yaln Kk Sabatayclarn eitli slami tarikatlara
szdklarn ve buralarda faaliyet gsterdiklerini yazdklar
sansasyonel kitaplarda sylyorlar. Aslnda Bektai
kaleleride dmek zere olduu iin ii Beyaz
Mslman avna dntrdler. Soner Yaln ilk
kitabnda yapt metodolojik ve pratik hatalar daha
vahimini ikinci kitabnda tekrarlad. Bir kere ok ciddi
temel slam ve Sufizm bilgileri eksii var. Ayrca bir iki
rnekten yola karak genellemeler yapyor. Osmanlnn
son dneminde yaklak 400 tekke var stanbulda.
Sabatayist kkenli insanlardan Melami, Bektai ya da
Mevlevi olanlar var. 19. Yzyla kadar bu dorudur. Ama
bu tarihten sonra bu insanlarn ou Aydnlanmadan
etkilenmi ve agnostik ya da ateist olmutur. Bu nedenle
Bektailer ve Aleviler solcu kimlii benimsemitir.
Bektailie geerek sufileme 19. Yzyldan sonra
masonlukla beraber gelien bir sre. Elbette burada
slamn Yahudiletirilmesinden bahsedemeyiz. Kald ki
zaten Sabatayclk teolojik anlamda Yahudilikten, en az
Hristiyanlk kadar farkldr. Mesela Karaka grubunun
kurucusu Osman Baba, Baruhya Ruso, Yakup Keridonun
oludur. 1676 ylnda domutur. 1716 ylnda
Mesihliini ilan etmitir. En radikal kol olan Karaka
grubu onu Sabetayn tek varisi olarak grmt. Onu bu
cemaat Lord, Senor Santo ve aynen Sabetay gibi
srailin Tanrs olarak kabul ettiler. Baruhya, Tevratn
36 yasann ihtivalarn deitirdi. Sabetaycla yeni
bayramlar ekledi. Bektailiin iine girerek Osman
Faruk Arslan
589
Baba adn ald. 1721 ylnda gen yata vefat etti.
Trbesi ise, Karakalarn Hac yeri oldu. Osman Baba
Bektai tarikatnda Dede'lik derecesine kadar ykselmi
olup, mezar Bulgaristan'n Khaskovo kynnn gney
batsnda bulunuyor. Osman Babaya bal kalan
Karakalara, onun lmnden sonra Polonyadan gelen
ve Jacob Frankn Akenaz kkenli mridleri olan
Lehliler de katldlar. Karakalara Onyollu denmesinin bir
sebebi de Osman Babann, Hristiyan-Musevi-slam-
Bektai-Sufi-Kabalistik bir inan sistemi yaratmasyd.
Onyollu-Konyosos ismi daha sonralar treyerek,
Kalyoncu-Koyuncu oldu. Osman Babann soyundan
gelenlerin bir ksm, zmen soyismini aldlar.
Osmanl'nn nl maliyecisi Cavit Bey de bu soydan
geliyordu. Ona inananlar gnmzde gruplar halinde
stanbul, zmir, Bursa, Tarsus, Antalya, Tekirda,
Manisa, Denizli, Uak, Aydn ve Eskiehir'de
yaamaktadrlar. Krt Yahudileri'de bu grupla
evlenmektedirler.
Efendi yazar Soner Yaln'n 600 sayfalk kitabnda,
'Gizli dinli babakanlar, bakanlar, brokratlar,
iadamlar, medya mensuplar, askerler resm-i geit
yapyorlar... 400 yl kadar nce Biz mslman olduk
yalann kvran Sabetay Zvi ve yaknlarnn 200 kadar
aileden ibaret olduu biliniyor; bu sre ierisinde mthi
retken bir hayat geirmi olmallar... Hep birbirleriyle
evlenme zorunluunu dnrseniz, karmza kan
kadronun kalabalkl gerekten artc... Evliyazadeler,
Uakizadeler, Yemiizadeler Sabetayc olunca, onlarla
akrabalk ba bulunan herkes, Sabetayc Sabetayc
olmayanla evlenmez diye bir kural da olduu iin, ayn
kategoriye giriyor nk... Yaln Kk, bu kural,
Faruk Arslan
590
braniler Mslmanla evlenmez biiminde
yumuatyor... zmir deyip gemeyin; lkemizin nemli
pek ok ahsiyeti orayla bir biimde irtibatl... Selanikte
kurulan ttihat ve Terakki liderlerinin neredeyse tm,
Talat Paadan balayarak, gizli dinli imi zaten, iin
iine zmir de girince ember geniliyor... Efendi
kitabnn merkezindeki ailelere damat girenler, bata
Atatrk ve Menderes olmak zere, Cumhuriyet
tarihimizin en nemli isimleri... smet nnnn ei
Mevhibe Hanm da zmirli; Yaln Kk ocuklarn
Sabetayc olarak yetitirdi diyor onun iin... Soner
Yalnn kitabnda, Rahan Ecevitin babas Namk Zeki
Araln da ad geiyor... Celal Bayar ise Yahudi okulu
mezunu... ( Kvan 2004).
htida meselesi Osmanl imparatorluu dneminde hep
olagelen bir eydir. Pek ok Yahudi mslman olduu
gibi Polonyals, Rum'u, Macar', Srp' da hatta tek tk de
olsa Fransz muhtedilerin varln biliyoruz, bu kiiler
arasnda paa, sadrazam ve vezir olanlarn says hi az
deil. te yandan muhtedilerin mslmanl da tartma
konusu edilmemitir. Bugn bile Trkiye'de en ok
okunan Kur'an meallerinden birisi, Yahudi kkenli
mslman bir alim olan Muhammed Esed'in mealidir.
Mevlevi dedelerinden Esad Dede, Mslman-Trk
camiasnda itibarl yerleri olan Mehmet Akif ve Tahir'l
Mevlevi bata olmak zere pek ok isme hocalk etmitir.
Bu nedenle Esad Dede Avdeti olmasna ramen hayrla
yad edilen bir alimdir. Elbette bu gibi ahsiyetlerin
konumunu, Soner Yaln'n Tempo dergisine verdii
syleide olduu gibi, "Sabetayclar slama da szd" st
balyla verilmesi doru deildir. Bu sakat bir bak
asdr.
Faruk Arslan
591
"Szma" kelimesi Trkiye Komnist Partisi literatrnde
de partiye szan polis ajanlar veya ajan provokatrler iin
kullanlan, kt niyetlilii ifade eden bir kavramdr. Bu
kavram insanlarn inanlarn ve niyetlerini sorgulamaya
ynelik olarak kullanmak arlktr. Gerekten de
Avdetilerden mslman camiada hayrla yadedilenlerin
says ok fazladr, bunu bir 'szma' olarak deil bir
'katlma' olarak anlamak gerekir. Yukarda da
belirttiimiz gibi Osmanl dini evrelerinde ilimde
derinleen kiiler, kkenlerine baklmakszn batac
edilmilerdir. Osmanl dneminde Avdeti kkenli pek ok
insan, Avdeti kkenli olmayan binlerce insan gibi,
kendilerine en yakn bulduklar tasavvufi yaplara mensup
olmulardr. Bu balamda Bektailik, Mevlevilik, baz
Kadiri, Rufai, Rfai, Celveti gibi dier tarikatlere kyasla
daha serbest, daha geni, daha hogrl olduu
dnlen tarikatler, Avdeti mslmanlarn ilgi gsterdii
tasavvuf gruplar ierisinde yer almlardr. Bunun bir
szma olduunu iddia etmek iin yorumdan ok gl
kantlara ihtiya var. Dier taraftan Avdetiler iinde,
kltrel ve etnik kodlara sahip olmak dnda eski
inanlarn u ya da bu ekilde yaayanlar varsa bile, bu
tartlmas yahut itham edilmesi gereken bir ey deil,
hogryle karlanmas gereken bir eydir. (Muradolu,
2007).
Devletde bunlar olup biterken Anadolu halk, bu
tartmalardan habersiz veya ilgisiz yaamtr. Ben daha
ocukken orum'da ok yakn bir arkadam bana gelip
kendisinin Alevi olduunu sylediinde, ben ne farkeder
ki? demitim. ok armt. Belli ki, kendisine
retilenler benim iin gya farkedecei ynndeydi. Bu
memlekette, ok ilgintir, Trk Snnilere Alevileri
Faruk Arslan
592
sorduunuzda bir dmanlk ya da bir art niyetli sz
duymazsnz. Laf edenler de zaten kendini din
koruyucusu zanneden birka kendini bilmezdir. Ayn
soruyu Alevilere sorarsanz, Snnilerin kendilerine
dman olduklarn sanrlar ve daima uzak durmaya
alrlar. Snnilerce kesinlikle byle bir ey yok iken,
Alevilerce neden byle bir his olduunu uzun yllar
anlayamadm.
Bunun sebebi, Sabetayc Yahudiler, daha dorusu mason
Bektailerdi. Alevilerin iine 19.-20. yzyldan itibaren
szm ve maddi zenginliklerinden dolay ykselmeyi
baararak, esas ve gerek Alevi ailelere szlerini
geirmi, ve bu andan itibaren Alevilerin gvenini
kazanarak onlarn temel dnce retilerini
deitirmilerdi. Kutsal Dedelik nvann dahi alarak ve
bazlar da kendi gelitirdikleri gelenekler ve Alevilik
tarihi kitaplar yazarak Alevi insanlarn doutan itibaren,
Sabetayc mahsl bu doktrinlerle beyinlerini
ykamlard.
Sabatayclar, Aleviliin Sar Keeli Trkmenleri, Kayalar
Bektaileri, Ali Kolular ve Babailer (Otman Baba)
kollarna girdiler. zellikle Sar Keeli ve Kayalar
Bektailer Kolu, Yunanistan'n Selanik iline bal Vardar
nehri yaknnda bulunan Gevgeli ilesi, Nutya, Kara
Sinanl, Alaklar, Vodina, Kilkis , Mayada, Poroy
kylerinden mbadele ile g ettirilmilerle doluydu. Bu
toplum, Tekirda iline bal arky ilesinin, Umak
dere, Gazi ky, Hasky, Kirazl, inarl, Yukar ve Aa
Kalam, Mrefte, delibalar kylerine yerlemiti. Bir
ksm ise, stanbul, Bursa, zmir, Balkesir, anakkale,
Edirne ve Krklareli'ne yerletiler.
Faruk Arslan
593
Kayalar Bektaileri ise, Babagn koluna bal olan
guruplar iinde yer ald. Gnmzde; Krklareli, Kean,
Tekirda ve Manisada toplu halde mahalleler kurdular.
Bu toplum mensuplarnn tm Bektai kkenli
Yunanistan'n Kayalar kasabas ve evre kylerindendir.
zellikle bu iki kol Sabetayclarla ayn zellikler
tayordu. Bu yllarda Sivasa hkmet greviyle gelen
Man soy isimliler Sabetaycyd Bektai Aleviydi.
Blblderesi Mezarl sadece Sabetayc Mezarl
deildir. Mezarln aa kesimlerinde Aleviler de
yatyor. Bu zatlar Alevilie girmi Sabetayclardr.
Bunlar hangi guruplarn mensuplardrlar? Rahmetli Bedri
Noyan neden Sabetayclar iinde gsterilir?
Halifebaba Turgut Kocann Mason, Bektai ve Melami
ttihat Terakki yeleri isimli listesinde (Toplumsal Tarih,
Ocak 2002, s.16) Bektailerde iki rgpl dikkati
ekiyor. eyhulislam rgpl Hayri ve Mustafa Hayri
rgpl. eyhlislam da nasl Bektai oluyor derseniz,
oluyor ite
Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisinin
1832. Sayfasnda bir fotoraf yer var; fotorafta ttihat ve
Terakkinin ilk Merkez-i Umumi yeleri var. Bu
yelerden birisi de Hayri (rgpl) diye belirtilmi.
Hayri Efendi, ttihat ve Terakkinin Selanik ubesi
kurucusu ayn zamanda.
Larousseun Hayri Efendi rgpl maddesinde, Hayri
Efendinin Hukuk Fakltesi mezunu ve 1908 sonras
milltevekili seildiini, srasyla Evkaf Nazr, Adliye
Nazr ve reya Devlet Reislii yaptn, 1914te de
eyhlislamla getirildiini, Osmanl Devletinin Birinci
Dnya Savana katldnda ilan edilen "Cihad
Ekber"in da eyhlislaml dnemine denk geldiini
Faruk Arslan
594
sylyor. Ermeni Krm sulusu olarak Maltaya
srlm. Turgut Koca, ttihatlardan iki Bektai
rgpl yazm.
lhami Soysal, Masonlar ve Masonluk isimli eserinde
yle yazm : "Cumhuriyet dnemi Babakanlarndan da
mason olanlarn says sanldnndan ok daha fazladr.
Sleyman Demirele gelinceye kadar Rauf Orbay, Ali
Fethi Okyar, Hasan Saka, Dr. Refik Saydam, Suat Hayri
rgpl ve Naim Talu da mason babakanlardr." (s.416)
lhami Soysal, yle devam ediyor : " Belkemiini
1965 seimlerini kazanacak olan APlierin oluturduu
hkmette Babakan Suat Hayri rgpl masonluu
babas Evkaf Nazr Hayri Efendiden tevars etmitir.
Babakan Yardmcs olan o srada Meclis dnda
bulunan AP Genel Bakan Sleyman Demirel
masondur.(s.425)
Suat Hayri rgpl, 1903 am doumlu. Galatasaray
Lisesi mezunu, ticaret yargl yaparken milltevekili
seilmi. kinci Saraolu Hkmetinde Gmrk ve
Tekel Bakanl yapm. Kahve yolsuzluuna kart
iin Yce Divanda yarglanm. TBMM Bakanl da
yaptktan sonra nemli lkelerde (Almanya, ngiltere,
ABD) bykelilik yapm. 1961de Kayseriden
bamsz senatr sonra da Senato Bakan olmu. 1963te
de AP, CMKP (MHPnin temeli olan parti) ve YTPnin
oluturduu koalisyonda bamsz olarak Babakan
olmu. "Tanr" yr ya kulum dedii iin bundan sonra da
Cumhurbakannca kontenjan senatr olmu. (Larousse)
Suat Hayri rgpl Babakan iken Ticaret Bakan da
Turan Kapanldr. Yesevizadeden Turan Kapanlnn
Selanik doumlu, lhami Soysaldan da mason olduunu
Faruk Arslan
595
reniyoruz. Bu hkmetin mason bakanlar elbette
sadece bu isimler deil.
u satrlar John Freely'nin Kayp Mesih adl kitabndan:
"(Sabatay) O srada orada bulunan ve kendisine kar
olduklar bilinen bahahamla beraberindeki haham,
Kutsal Kitap'ta sz geen "eti yenmeyen pis
hayvanlara", (...) Benveniste'yi bir deveye, dier
haham da srasyla bir yaban tavanna, domuza ve
tavana benzetmitir."
Bildiiniz ve yukardaki pasajlarda grld gibi
museviler domuz eti yemezler. slm'da da domuz murdar
bir hayvandr ve eti haramdr. Ancak tavanla ilgili bir
yasak yoktur. Byle bir yasaa alevilerde tesadf edilir.
Alevilerin tavan eti yememeleri hangi sebeptendir,
dorusu tam bilmiyorum. Onlardaki bu uygulamada
yahudilerin, dolaysiyle sabatayclarn tesiri var mdr,
yoksa bu bir rastlantdan m ibarettir, sadece merak
ediyorum.
"Sabetay mektubunu her zamanki gsterili szleriyle
bitiriyordu: "Baba'nn katna ykseltilmi adam, Kutsal
Aslan, Kutsal Geyik, srail'in ve Yahuda'nn Tanrs'nn
Kutsanm olan Sabetay Mehmet Sevi byle buyurdu."
Bu satrlar da ayn kitaptan. Demek ki Yahudilikte aslan
ve geyik, ama ikisi bir arada kutsal saylyor. Zaten
Zwi(Sevi) geyik demek. Aslan ayn zamanda
Yerualayim'in (Kuds) de sembol. Aslann her kltrde
ve bu arada Trklerde de bir yeri var. Trklerin tarihinde
pek ok Arslan ismi tayan ahsiyet mevcut. Kuvveti ve
heybeti sebebiyle insanlarmz onu severler.
Mslmanlkta ise ne aslana ne baka bir hayvana
kudsiyet izafe edilmez. Evet Hz. Ali iin "Allah'n
Aslan" tanmlamas yaplr, o kadar. Ancak iilerde,
Faruk Arslan
596
Alevi ve Bektailerde Hz. Ali'yi temsilen aslan figurlar
kullanlr. Bektailer ise Hac Bekta'n hayli
resimlerinde bir kucanda aslan teki yannda geyii
tasvir ederler. Her ne kadar Trklerde hep kurtla kuzu
karlatrmas yaplarak misal getirilse de, bu motif
avcyla kurban dostane bir ekilde yanyana getirmek
felsefesi olarak anlalabilir. imdi akla gelen soru u;
Gemite Bektai Tarikat iinde yer alm Sabatayclar
kutsal aslanla, kutsal geyii bu inan sistemine tamlar
mdr? Bunlar tesadfi benzerlikler mi? Bu sorular soran
uzun zamandr Sabataycln reklamn Gkyz ve
Sandalc kod adlaryla yapan Sabatayc Tayfun Er.
Gerek ismini ilk defa burada okuyorsunuz.
Dnmeler, Sabatay Sevi zamanndan beri Balkanlarda,
Edirnede, stanbul ve zmirde baz Bektai, Mevlevi,
Melaimi, Halveti ve hatta baz Naki tarikatlarna sirayet
etmiler. Onlarn bugnk eitleri adetlerinin mimar
olmulardr. Mesela; Bektailikteki mum snd olay,
Mevlevideki eitli inan ve adetler gibi. Cumhuriyetten
sonra da genelde tarikat, tekkeler, zaviyeler yasakland
halde bu tarikata dokunulmamtr. Ve baz tarikat
eyhlerine de dokunulmamtr. Bu tr sirayetler onlar bu
toplum iinde ok iyi kamufle etmi toplum onlar pek
fark edememitir. Onlar kendilerinden sanmlardr.
Mesela, u anda Ankarada Bektai tarikatnn iki nemli
dede-babas dnmedir. Mevlevi tarikat eyhi dnmedir.
(Er, 2003).
Sabatayclar, tarihi sre iinde bunlar gruba ayrlrlar.
Kapaniler, Karakalar, Yakubiler. Daha ok Selanik,
zmir, Edirne ve stanbulda younlamlardr. 1900li
yllarda Selanikin nfusu 150 bin civarndadr. Bunun 60
bini yahudi kimlikli 20 bini dnme olmak zere 80 bini
Faruk Arslan
597
yahudidir. Bugn Trkiyede takriben 200 bin dnme 100
bin yahudi aznlk kimlikli olmak zere 300 bin civarnda
yahudi vardr. Selanikin, Osmanlnn ykl ve Trkiye
Devletinin kuruluunda byk rol olmutur.
Osmanlnn yklmas iin alan Jn Trkler ve ttihat
terakki Partisi, eitli mason lojalar, Abdulhamid IIyi
1908de grevden indiren Hareket Ordusu Selanikte
kurulmutur. Ayrca Jn Trklerin liderlerinin hemen
hemen tamam ttihat Terakki Partisinin liderlerinin
nemli bir kesimi dnmedir. Pek ou mason Bektaidir.
Sabetayclar en ok Bektailik iinde daha sonra da
Hurufilik, Mevlevilik, Melamilik iinde grlyor. Hatta
Nakibendi Sabetayclar da vardr.
slam mistisizmi ile Yahudi mistisizmi bu tarikatlarda
buluuyor. Sabetaycla en yakn reti Hurufiliktir.
Bektai denilen tarikat mensuplar, Hac Bekta- Veliye
bal olarak Anadolunun din, iktisad, asker ve sosyal
teekkl olan Ahilik tekilatna byk yardm ve
hizmetlerde bulundular. Fakat, Bektai denilen bu
tarikatn hak yolda olan mensuplar zamanla azald.
Tekkelere, kendilerini Bektai gsteren Fadlullah-
Hurufinin bozuk fikirleri yayld. Bir mddet sonra da
hakiki Bektailik tamamen unutularak yerini hurufi
fikirleri ald. Bugn Bektai denince iki eit insan
anlalr: Birincisi, hakiki doru Bektai olup, Hac
Bekta- Velinin gsterdii hak yolda giden temiz
Mslmanlardr. kincisi sahte, yalanc bektailerdir.
Bunlar bozuk yolda olan hurufiler olup batla ismi ile
anlrlar. Bektailiin iine szp, adeta istila eden
Hurufilik nedir, ilerideki blmde bunun zerinde
duracaz.
Faruk Arslan
598
Aadaki belge Sabataycln reklamn yapan web
sayfalarnda dolayor. Doruluundan kuku duysamda
Yahudi Bektaileri deifre ettii iin yer veriyorum:
BR BELGE: "PROCURATOR AMPLUS"- MTYAZLI
DAREC

Belgenin asl Franszca. Sarah Aliye Rana tarafndan elde
edilen bu belge talya'da Vino Ponti'nin zel
ktphanesinde 268 no. ile bulunmaktadr.

PROCURATOR AMPLUS

CASTELLUM DuoEt Vgnt Excellence,

La rgion du Castellum-Aegis Centrum, comprenant le
prfecture de Smyrne et une partie du prefecture de
Magnsie, est habite par une population de plus de
10.000 J uif-Bakhtasis auxquels il faut ajouter 3.000 J uif-
Bakhtashis du prfecture de Palo-Castro. Ils y ont
migr depuis 1910; ils attendent anxieusement la
libration de leur Patrie pour regagner leurs foyers.Le
gouvernement de Kemal Pacha, aprs entente apocryphe
avec Thalamus, a accord 15 siges aux J uif-Bakhtasis
dans l'Assembl National.Les J uif-Bakhtasis ont t
convertis l'Islamisme, il y a environ 150 ans: ils gardent
encore les pratiques juives, ils conservent le Torah et les
livres de prire comme de prcieuses reliques et ils
parlent entre eux la langue juive.Les ayant pris sous ma
protection sur la demande, on aurait pu supposer que
c'etait un but de proslytisme que j'avais accd cette
demande.L'Excellence Bozkurt Beg m'adressa une lettre
pour me confier le pouvoir:'C'est des J uifs nous avons
Faruk Arslan
599
pris cette contre, c'est eux que nous la remettons
aujourd'hui. Nous allons vous livrer aussi les synagogues
que nous avons transformes en mosques, transformez-
les de nouveau en synagogues, si vous les croyez
bon'Mais dans un esprit d'apaisement des passions j'ai cru
bon de ne pas y toucher, de les valuer aprs.Par ordre du
gouvernement Turc, aucune mesure concernant la
population J uif-Bakhtasis n'a t prise par les autorits
sans que je sois consult. Lorsque la bureaucratie Turc
s'est dsagrge en Musulmans, ils ont continu
reconnaitre mon autorit et montrer leur confiance
l'lment J uif-Bakhtasi.Ils m'ont instamment pri de faire
partie du Grand Autorit de sauver la rgion des excs
Musulmans.En meme temps l'Excellence le chef d'Etat-
Majeur m'crivit une lettre me demandant d'organiser un
rgiment des J uif-Bakhtasis, reconnaissant par la- meme
l'influence et l'importance de l'lment J uif-Bakhtasi de la
rgion. Les officiers et les autorits lgales continuent de
nous tmoigner la confiance la plus absolue.Les J uif-
Bakhtasis se sont montrs dignes de cette confiance; ils
ont pu assurer la vie et les biens des officiers et des
autorits lgales. Malgr le trouble des consciences et les
difficults exceptionels qui se sont prsentes, il n'y eut
aucune perturbation.Ces faits dmontrent que le
gouvernement de l'Excellence Moustapha Kemal Ataturk
a reconnu que les J uif-Bakhtasis taient leurs seuls
succeurs et les seuls capables de gouverner le pays, une
fois l'idologie musulmane abolie. En tout cas il a
reconnu l'influence prpondrante de l'lment J uif-
Bakhtasi.Dans les circonstances les plus difficiles, les
J uif-Bakhtasis ont pu assurer un ordre parfait. Avec mes
Faruk Arslan
600
remerciements anticips, veuillez agrer, Excellence,
l'assurance de ma parfaite considration.

Farhi Gollanzo
PROCURATORS
myrne, le 16 Mars 1937

Trke evirisi

MTYAZLI DAREC

22 No.lu KALE Hazretleri

zmir vilayetiyle, Manisa vilyetinin bir ksmn ihtiva
eden Kale-Merkez Ege blgesinde 10.000'den fazla
Yahudi-Bektai nfusu ikmet etmektedir ve bunlara
Paleo-Castro (Balkesir) vilyetindeki 3.000 Yahud-
Bektai'yi de ilve etmek lzum eder. (Onlar) Oraya 1910
ylndan itibaren hicret ettiler; Vatanlarnn hrriyete
kavumasn ve ocaklarna (ortamlarna) geri dnmeyi
sknt iinde bekliyorlar. Oda ile (varlan) haf (gizli)
mutabakattan sonra Kemal Paa idaresi Yahudi-
Bektailer'e Milli Meclis'te 15 adet sandalye (koltuk)
tahsis etti.Yahudi-Bektailer yaklak 150 yl evvel
slm'a ihtida ettiler: Yahudi pratiklerini hl muhafaza
ediyorlar, Torah' ve dua kitablarn deerli kalntlar gibi
koruyorlar ve aralarnda bran lisanyla
konuuyorlar.Taleb zerine onlar himyeme almam
suretiyle, bu talebe itirak etmi olmam bir dnmelik
gayesi olarak kabul edilebilirdi. Bozkurt Bey hazretleri
iktidar (salhiyyeti) bana emanet (ettiini gsteren) bir
mektub gnderdi:'Biz bu emaneti Yahudiler'den aldk,
Faruk Arslan
601
bugn onu yerine iade ediyoruz (onlara geri veriyoruz).
Camilere evirdiimiz sinagoglar da size vereceiz, eer
iyi olacana inanyorsanz onlar yeniden sinagoglara
evirin. 'Fakat ihtiraslarn arl (basks) esprisi
dahilinde, onlara dokunmamann, daha sonra
deerlendirmenin iyi olacana inandm.Trk
hkmetinin tlimat gerei, benim deerlendirmem
(tavsiyem) olmakszn, yetkililer tarafndan Yahudi-
Bektai toplumunu alkadar eden hibir l ortaya
konmad (karar alnmad).Trk brokrasisi
Mslmanlar'la mutabk olmad zaman (olmad
mddete), benim yetkimi tanmaya ve Yahudi-Bektai
unsuruna itimad etmeye devam ettiler.Benden
mtemadiyen, blgeyi Mslman artklarndan kurtarmak
iin Byk Otorite'nin bir paras olmay rica ettiler.Ayn
zamanda genelkurmay bakan hazretleri, blgedeki
Yahudi-Bektai unsurunun ehemmiyetini ve tesirini
tanyan (ona minnet duyan) ve benden bir Yahudi-Bektai
(sistemli) birliini organize etmemi taleb eden bir mektub
yazd.Yahudi-Bektailer bu itimaddan gurur duydular;
Kanun yetkililerin ve subaylarn iyiliini (huzurunu) ve
hayatn garanti edebildiler. Sergilenen uur
bulanklklarna ve istisnai zorluklara ramen hibir
karmaa olmad. Bu olup bitenler gsteriyor ki, Mustafa
Kemal Atatrk hazretleri, bir kere Mslmanlk ideolojisi
bitip tkenmeye grsn, Yahud-Bektailer'in kendilerinin
tek halefi olduklarn ve lkeyi idare etmeye kabiliyetli
yegne (toplum) olduklarn grd (bildi, farketti). Her
hl-u krda, Yahud-Bekta unsurunun ar (clib-i
dikkat) tesirini grd (bildi, tand).En zor artlarda,
Yahud-Bektailer mkemmel bir nizam
kesinletirebildiler. Hazretleri, mkemmel niyetimin
Faruk Arslan
602
kat'iyetini ncelikli teekkrlerimle beraber (ltfen) kabul
buyurunuz.

Farhi Gollanzo IDARECI zmir, 16 Mart 1937

Yahudi Bektai unsurlarn varln gsteren,
http://www.sabetay.50g.com adl web sayfasndan
aldm bu belgede tercman u notu dm:

1- 1. paragrafta geen 'vatan'dan kast 'Arz- Mev'ud'dur.
2- Oda (Thalamus), KALE'nin idari kadrosudur.
3- Bu mektubda, kaleme alann hitab ettiinin kim olduu
belli deil fakat
muhtemelen Dnya Siyonizm Kongresi'ne veya onun
birimlerinden birine hitab ediliyor.
4- ok deerli bir belge olduuna bhe yok.
5- Vino Ponti ktbhanesi Vatikan iindedir.
6- Kale'den kast gizli bir tekilttr, daha st tekiltlara
Kule denir ve merkezidir.
7- Gollanzo ailesinin bir kolu Almanya dier kolu
spanya mahreli olub katksz Yahudidir
8- 'Procurator' kelimesi Latince olub ayn zamanda 'ajan'
mnsna da gelmektedir.

imdi sra asl vurgulamak istediimiz Mason Bektai
derin devletini irdeleyebiliriz.






Faruk Arslan
603


Onuncu Blm
MASON BEKTA DERN DEVLET

Yazar Reha amurolu, Bektailiin son dnemlerine
doru blndn savunuyor. Havas ve avam gibi iki
ayrmn ktn belirten amurolu u grte: O
zamandan bu yana bir yere evrildiini sylemek zordur.
Avami kesim ve Havas ayrm kmtr daha ok ortaya.
Avamiler otantik olduunu dndkleri Bektailii
srdrrken Havas arasnda masonik eilimler reva
bulmutur. Maalesef; Alevilik, Bektailik ve Mevlevilik
gibi merep ve mezheplerde, masonlarn klf ve din
dmanlarnn karargh yaplmaya alet edilmitir.
zellikle XVII. yzyln sonlarndan balayarak
serkelii, yamacl, yol kesicilii ve ekiyl
Osmanl mparatorluu'nun bana byk gileler am
olan Yenieri Oca'nn lvedilmesi daha XVIII.
yzyln ilk eyreinde dnlmse de bunu 15 Haziran
1826'daki diryetli operasyonuyla baaran Sultan II.
Mahmud olmutur. Vak'a-i Hayriyye (Hayrl Olay) diye
anlmakta olan bu operasyonda yalnzca stanbul'da bir
gnde 10.000 ve bunu izleyen iki ay zarfnda da tarada
bir o kadar yenieri ortadan kaldrlmtr.
Yenieriler Hac Bekt- Vel'yi ocaklarnn pri ve
mnev efendisi olarak saydklarndan her yeneri
ocanda bir Bekt Babas bulunurdu. Pdih,
Bektler'in yenierilerin serkeliklerini nleyecek yerde
Faruk Arslan
604
onlar kkrttklarn da eitli veslelerle tesbit
ettirdiinden 8 Temmuz 1826 gn btn Bekt
tekkelerinin kapatlp bunlarn baka tarkatlara (ve
zellikle de Naklie) tahsisine ve Bektler'den de
sulu bulunanlarn damna ve dierlerinin de eitli
yerlere srlmesine karar verir. Bu yzden Bektler'in
byk bir blm takyye uygulayarak baka tarkatlara
intisb etmilerdir.
Bu trihden balayarak Bektler de onlara tikad
asndan yakn olan Anadolu Alevleri'nin bir blm de
Osmanl Hnedn'na kar, tpk Mbed valyeleri'nin
Fransa Hnedn'na besledikleri gibi, bir hn ve kin
beslemee balamlardr. Hn ve kinin Sultan
Abdlaziz'in ehdetinde de rol oynam olduuna dair
trihilerimiz tarafndan iddialar ileri srlmtr.
Bunlarn ispat edilebilmi iddialar olmamasna ramen,
bu me'um hdisenin hazrlayclar ve ba aktrleri
olarak ithm edilenlerin hem Bekt ve hem de (mesel
Mithat Paa gibilerinin) mason olmalar acab yalnzca
bir tesdf mdr?
XIX. yzyln sonlarna doru Mekteb-i Tbbye'de Sultan
II. Abdlhamid'in idresinden rahatszlk duyan mteriz
bir grup renci 1889 ylnda, ad bir takm deiiklikler
geirdikten sonra 1908 ylnda ttihad Ve Terakk
Cemiyeti'nde karar klacak olan ttihad- Osmn
Cemiyeti'ni kurmu; ve ayn yl iinde Fransa'da
yaamakta olan ve Jn Trkler diye tannan ve Pdih'a
kar olan bir grupla temasa gemiti.
Jn Trkler'in hemen hepsinin Fransz Dileri Bakanl
tarafndan paraca desteklendii ve Fransz Mason
Localar'nda tekrs edilmi, Fransz htilli'nin hayrn
Faruk Arslan
605
kimseler olduklar bugn delilleriyle ortaya karlm
bulunmaktadr. Masonluk ngiltere, Belika, Hollanda,
Danimarka, Norve ve sve krallarnn zten mason
olmalar hasebiyle orada ihtillci uygulama
bulamayacan bildiinden Jn Trkleri kendisi iin
nmet bilip onlara Osmanl'y ykmak zere gerekli
destei sevinle salamtr.
Bu bakmdan Jn Trkler hem ttihad ve Terakk
Cemiyeti ve hem de Trkiye'deki Mason Localar iin
verimli bir fidelik grevi if etmilerdir. Sultan II.
Abdlhamid'in affyla Trkiye'ye dndkleri zaman Jn
Trklerin, Osmanl Hnedn'na kar duyduklar hn ve
kin bakmndan aralarnda hemen bir sempatinin olutuu
bir topluluk ise Bektler olmutur. Bektlerin nde
gelenleri zten 1867 ylndan balayarak Msrl Prens
Mustafa Fzl Paa syesinde Mason Localar'nda tekrs
edilip mason olmu bulunmaktaydlar. Bu arada air
Nmk Keml'in, Talt Paa'nn ve eyhlislm Ms
Kzm'n da hem mason ve hem de Bekt olmalar
ibretle kaydedilmesi gereken bir husustur.
Cumhriyet'in kuruluunu izleyen yllarda, Hilfet'in
ilgsnda ve ayrca harf, takvim, apka inklblarnda,
eznn ve Kur'n'n Trke tilvet edilmesi
uygulamalarnda ve dierlerinde Trkiye'den ykselmi
olan gizli-kapakl ya da ikr itirazlar arasnda tek bir
Bekt ya da Alev yer almam olduu gibi Fransz
htilli'nin akabinde kurulmu olan ihtill mahkemelerinin
hukuk, usl ve uslb bakmnan birer kopyas olduu
izlenimini veren stikll Mahkemeleri esnsnda da
mahkm olan Bekt ya da Alevye rastlanmamaktadr.
Faruk Arslan
606
Sultan II. Mahmud'dan sonra sessiz kalan Bektailer, 19.
Yzyl Osmanl tarihinde byk seyri olan Jn Trk
Hareketi'nde byk rol oynad. Hac Bekta'tan sonra
kimlik deitiren ve hayli karan Bektailik'te az ok
tasavvuf, byk miktarda Hurufilik, Babailik, Batnilik,
hulul ve tenasuh, Caferilik, iilik, mamilik, amanilik,
Lamalk gibi eski ve yeni birok unsurlar vardr. Bu
yzden iinden klmaz bir ekil almtr. Sultan II.
Mahmud'un yenierilikle birlikte Bektailie de byk bir
darbe vurmasndan sonra bir mddet sessiz kalan
Bektailer, daha sonra baz siyasi faaliyetlere
girimilerdir. 19. Yzyl, Osmanl tarihinde byk seyri
olan Jn Trkler hareketinde Bektai dervilerinin rol
olduunu, Ernest Ramsaur 'The Bektashi Dervishes and
the Young Turks' (Moslem World dergisi 1942)
makalesinde incelemi ve ilgin neticelere varmtr.
Bektailer'in Masonlar'la da ilikileri olmutur. nemine
binaen Ernest Ramsaur'un makalesinin bir blmn
aaya alyoruz:
'Richard Davey, 1897'de bu tarikatn Fransz mason
localar ile ilikisi olduunun sylendiini duyduunu
yazar. 1867'lerde baz Mslman arkadalarnn
Avrupa'ya gittiklerinde mason localarna girdiklerini
yazan Brown, Bektailer konusunda unlar
sylemektedir:
Bektai tarikatndan dervilerin kendilerini mason gibi
grmelerini ve onlarla karde olduklarn iddia etmelerini
garipsedim. Masonluun Trke karl Farmason'dur
ve (dindar Trkler arasnda) birine hakaret etmek iin
kullanlr. Fakat Bektai kelimesi iin de ayn ey sz
konusudur. Zira Bektailer, benim anlayamadm bir
sebepten tr Mslmanlar, hatta dier dervi tarikatlar
Faruk Arslan
607
arasnda bile saygn bir yere sahip deildirler.'
Ayn ekilde dier bir yazar da, Bektailer konusunda
yle der: 'Onlar 18. ve 19. Yzyl balarnda
yenierilerle birlikte Osmanl slahat hareketlerinde
masonlarn Avrupa'daki slahat hareketlerinde
oynadklarna benzer. Voltaire'in taraftarlarndan Fazl
Bey'in yeniden dzenledii bu tarikat, 100 yl kadar bir
sre Gen Trk Hareketi'nin tekilat olarak kald.
Faaliyetleri, baka maksatlar iinde felsefi, edebi, ilmi ve
siyasi idi. Richard Davey de bazen Fazl Bey, bazen
zzettin Bey olarak sz ettii tarikata mensup birinin
Voltaire'in etkisinde kaldndan sz eder ve 'stanbul'a
dndnde, zaten gizli bir cemiyet niteliinde olan
tarikata, zamanla byk etki yapacak baz felsefi ve zgr
dnce ile ilgili grler getirmiti' der.
u halde denilebilir ki, Trkiye'deki Bektailer,
milliyetilik duygusuna, bir yere kadar da olsa sahiptiler
ve eitli davalar peinde koan kimseleri evrelerinde
toplayacak kadar liberal grlydler. Kadnlara bile
tarikat iinde eit haklar tannmt. Tarikat mensuplarnn
halifelik konusunda iiler'in imamlk ilkesine daha yakn
olmalar dolaysyla, Osmanl padiahlarnn halifelikle
ilgili iddialarn olumlu karlamamalar, Bektailer'in Jn
Trk Hareketi'ni desteklemeleri iin bir dier sebep
olarak gsterilebilir. Birge, Bektailer'in Yavuz Sultan
Selim'in 1514'te ah smail'e kar at sava, ii
ranllar'a yaknlk duyduklarndan tr engellemeye
altklarn syler. Bu sebeple Abdlhamid'in halifeliin
etkinliini yeniden canlandrma konusundaki gayretleri,
Bektailer'in kar bir tutum benimsemelerine nayak
olmu olabilir.

Faruk Arslan
608
1931'de, Trkiye Cumhuriyeti iindeki btn dervi
tarikatlarnn kaldrlmasndan alt yl sonra, kendisi de
Bektai olan Ziya Bey, Bektailik zerine bir seri yaz
yaynlamt. Vard netice, Cumhuriyet'in Bektai
tarikatnn uzun sredir gerekletirmeye alt
slahatlar tamamlad, dolaysyla bu tarikatn artk
gereinin kalmadyd. ngrdkleri slahatlar arasnda
hilafetin kaldrlmas, kadnlara eitlik tannmas ve dini
taassubun azaltlmas da vard.
Ancak Bektailerin her zaman diergamlkla hareket
ettiini de syleyemeyiz. Hasluck, Bektailerin
propaganda yaptklar lkelerde, dini stnlk kazanmak
emelinde olduklarn, 1908 ihtilali sralarnda bile
Arnavutluk'ta bir Bektai devleti kurmay umut ettiklerini
yazar. Ayrca, 1880-1881 Arnavut Milli Hareketi
srasnda Gney Arnavutluk'un bir ksmnn Yunanistan'a
verilmesi ihtimali ortaya ktnda, Abdlhamid'in
Bektailer'den phelendiini de sylemektedir. Hasluck,
'Bu sralarda Gney Arnavutluk halk, Abdul Bey
Frasheri kumandasnda grnte Trk blgesine
gelebilecek herhangi bir tehlikeyi savunmak iin
ayakland. Fakat gerekte ama, Arnavutluk'un bamsz
bir devlet olmasyd' diyerek konuya aklk
kazandrmaktadr.
Bektai tarihi uzmanlyla tannan yazar Melikoff,
Namk Kemali inceledii aratrmasnda mason
bektailerin klcal damarlarn gsteriyor:
Suflie doru eilimleri olan Namk Kemal, bir Bektai
ailede dnyaya geldi. Bektailiini, byk bir olaslkla
ailesine, ana tarafndan borlu; nk, Namk Kemal,
hayatnn ilk 19 yln -bylece yetime dnemini-
annesininbabas Abdlltif Paa'nn yannda geirdi.
Faruk Arslan
609
Abdlltif Paa, valiydi. Namk Kemal'in soylu, ama
varn-younu yitirmi bir aileden olan babas Mustafa
sim Bey, kaynpederine baml bir halde yayordu.
Bylece, gen Namk Kemal'in eitimini ynlendiren
Abdlltif Paa olmutur. Namk Kemal, ilk iir
deneyimlerini bu dnemde yapt. Abdlltif Paa'nm
ynetiminde Farsa ve Arapa rendi ve Osmanl tarihi
ile tant. Bundan u sonuca varabiliriz: Kemal, gen
yandan balayarak entelektel gelimesine damgasn
vurmu olan Bektai etkisini ailesinde ana tarafna
borludur.
1885'te, Namk Kemal henz 15 yandayken, Abdlltif
Paa, Kars'tan sonra Sofya'ya kaymakam tyin edildi.
Namk Kemal, ilk iir denemelerine ite bu Sofya'da
balad. Genliinin iir defterlerinde, Klasik Iran ve
Arap yazarlarnn etkisinde yazlm gazeller ve nazireler
bulunuyor; bunlar arasnda, zellikle hayli ok sayda
Kerbel mersiyesi, yani Kerbel ehitlerine dklen
gzyalarn dile getiren iirler de var. Bu bir iir trdr
ki, ran edebiyatnda pek gelimitir; ancak, Trk
edebiyat da ondan geri kalm deildir; nitekim, en gzel
Kerbel mersiyeleri Fuzul'nindir, onun aheserlerinden
biri olan Hadikatssuada (Mutlulua Ermilerin Bahesi),
haksz ve zalimce ldrlm Kerbel ehitlerine duyulan
aclar dile getirir. Kerbel mersiyelerinin dnda, Namk
Kemal'in iir defterlerinde, Ali akyla dolup taan
msralar grlyor: rnein, ahmdr Ali; ayrca Eref
Paa'nn Aleviyiz diye balayan bir gazeline nazire.
Liberal, hogrrc ve herkese benimsenmi tre ve
inanlar karsnda bamsz dnceleriyle tannm olan
Bektai tarikat, ezilmileri desteklemesi dolaysyla,
Osmanl mparatorluu'nda entelektel yaam
Faruk Arslan
610
etkilemitir; ve bu destek, iir ve mzik olarak, sanatsal
biimlerde kendini gstermitir. Bu ezilmiler
topluluunun, her eyden nce mistik ve dinsel bir nitelii
vard; nk bu topluluk, vaktiyle Kerbel ovasnda
katledilmi olan ehitlere dklen gzyalarndan
domutu; ancak, daha sonralar, bu dinsel hak davas
siyasal bir renk kazand ve ehitler, her trden adaletsizlik
ve baskyla karlaan herkes iin bir simge haline geldi.
Namk Kemal, bylece, ocukluundan balayarak, bu
dncelere hazrlanmt. Avrupa'nn etkisi altnda
tanmay rendii liberal, hogrrlk, eitli rk ve
sosyal snflar arasnda eitlii dile getiren lkler,
bylece onda yalnz uygun deil, ayn zamanda daha
nceden iyice hazrlanm bir zemin buldu.
te yandan, Bektailer, 1826'dan beri gizlilie itildikleri
iin, Masonlar nezdinde bir destek buldular. Masonlarla
ayn lky paylayorlard: Yani liberalizm,
hogrrlk, herkese benimsenmi tre ve inanlar
karsnda bamszlk (non-conformisme) ve ruhbana
kar olu.
Bektai tarikat, teki Trk tarikatlar iinde, halka en
yakn olanyd; nk, mensuplarnn byk ounluu,
okur-yazarl olmayan halk kitlelerinden geliyordu. Ayn
zamanda, btn tarikatlar iinde en fazla "Trk" olanyd;
nk, trenleri srasnda yalnz Trke kullanlyordu.
te yandan, pek zengin iiri, mzii ve arklaryla,
kltrel yaama da katlyordu zellikle. Bektai
edebiyat, halk edebiyatnn nemli bir daln oluturur ve
bu yanyla da, Trk edebiyatnn yenilemesinde byk
rol oynamtr, inanlarnn hak mezhep d (htrodoxe)
bir nitelik tamasndan dolay kouturulup zulme
urayan Bektailer, bunun da etkisiyle, temelde liberal
Faruk Arslan
611
dncelere yatkn idiler. Kentsel merkezlerin Bektai
tentelerinin, bu nc dnceleri, mzikte, arkda ve
iirdeki kltrel zenginliklerinden dolay, mensuplar
arasnda liberal aydnlar vard; bu aydnlar, Osmanl
reform hareketlerinde, Masonluun Avrupa'da aydnlklar
yzylnda oynad role benzer bir rol oynadlar.
Masonluk, Trkiye'de XVIII. yzyldan balayarak,
Avrupa'da ortaya kndan pek az sonra biliniyordu;
hareket, zellikle Mustafa Reit Paa dneminde nem
kazanr. Fransa'da birok kez eli olarak grev yapm
olan Mustafa Reit Paa, ingiltere'de, yakn dostu ve daha
sonra Babli nezdinde eli olacak olan Lord Stratford
Canning ile beraber Mason olmutu.
Krm Sava sralarnda, Masonluk Trkiye'de genileyip
yaygnlat, ingiliz ve Fransz localarnn arttn
gryoruz, istanbul masonlar, bir Fransz locas kurmak
iin, Fransa Mark- zm' (Byk Dou/Grand Orient)
ile temas kurarlar; loca, bu kurulua bal olacakt.
Bylece, 1858'de Boazii 'Yldz doar; arkasndan da,
23 Mart 1863'te Dou Birlii. 1865'te bu loca, kaplarn
Mslmanlara da aar ve Trke toplantlar yapar.
yeleri arasnda, siyasal ve dinsel birinci derecede
ahsiyetler gryoruz; sekin Osmanl aydnlar, bu
locada alabildiine temsil edilmektedir.
Bektailerin Masonlukla yaknlk kurmalar da -bir
olaslkla- bu sralardadr; ancak, bu konuda eilim, bu
tarihten ok daha nce, kukusuz 1839'da Tanzimat'n
ilanndan sonra balam grnyor; ya da bu eilim -
belki- daha da nce, Bektailer kouturulup zulme
uradklar ve kendilerine kaplarn aacak bir ocak
bekledikleri gnlerde balamtr. yeleri, entelektel ve
liberal sekinler arasndan gelen Bektailik, Osmanl
Faruk Arslan
612
mparatorluu'nda, vaktiyle Masonluun XVIII. yzylda
Avrupa'da oynad role benzer bir rol oynamtr. Ancak,
burada szkonusu olan Bektailer, doaldr ki,
kentlerdeki Bektailer olup, kylerde Alev adyla anlan
Bektailer deildir. Her iki grup arasnda, gitgide
derinleecek ve kayna da sosyal olan bir blnme
olacaktr.
1867'den 1869'a kadar, Mslmanlarn, gitgide artan
sayda Dou Birlii'ne girdiini gryoruz; o sralarda
loca bakan stad Louis Amiable'dr ve Msrl Prens
Mustafa Fazl Paa tarafndan da desteklenmektedir. Bir
baka Msrl prens, Mustafa Fazl Paa'-nn akrabas Said
Halim Paa, r-y l-i Osman adyla Osmanl locasn
kurdu; bu loca, Mark- zm'a balyd. Prens Mustafa
Fazl Paa, Dou Birlii'ni terkederek r-y l-i Osma-
ni'ye girdi ve arkasndan da nemli sayda Msrl bir ye
grubunu srkledi. Prens Said Halim Paa, bu locann
birinci bakan oldu ve ayn locada, Mustafa Fazl Paa da
nde gelen bir rol oynad. te yandan, Mustafa Fazl
Paa, Namk Kemal'e pek balyd ve ona Avrupa'da
bulunduu srada yardm etmiti.

Bununla beraber, Namk Kemal'e, bu locada deil, I
Proodos (ilerleme) adn tayan bir Yunan locasnda
rastlyoruz. Bu Yunan locas, Mark- zm'n Yksek
Kurulunun verdii yetki sayesinde, 28 Ocak 1868'de
stanbul'da kurulmutu. Birinci bakan Ale-xandre
Isnyrides oldu; ancak, 31 Aralk 1870'te bakanlk
Cleanthi Scalieri'-ye geti ve onun zamanndadr ki, loca
byk bir gelime iine girdi. ou Yunanl olan
Hristiyanlarn yan sra, Sarayda ve devlette byk
makam sahibi pek nemli Mslman ahsiyetler de
Faruk Arslan
613
gryoruz bu locada. Locann yerlemesine gz kulak
olan Louis Amiable gibi, Cleanthi Scalieri de,
imparatorlukta eitli milletlerin ayn at altnda kardee
bir arada yaamalarndan yanayd; Dou Birlii'nde
olduu gibi, toplantlara Trkeyi o da soktu. 1872
Ekim'inde, bu locada, 19'u Trk olan 68 ye
bulunuyordu. Bu Trkler arasnda okuduumuz bir ad da
u: "Kemal, Mehmed Namk, edebiyat."

Ne var ki, 20 Ekim 1872'de, bu listeye, pek nemli bir
yeni ye eklenir: Sultan Abdlmecid'in byk olu Prens
Murat'tr bu ve Louis Amiable'-n evinde, alabildiine
gizlilik iinde masonlua girmitir. Ayn yln 8 Aralk
toplantsnda, Prens 2 ve 3'nc sembolik dereceleri ald.
Ksa bir sre sonra, kardeleri Nureddin ve Kemalettin
Efendiler de bu locaya kabul edildiler.

Prens Murad'n, Scalieri ile dostluk ilikileri vard. ye
olduu iindir ki, 1876'da, V. Murat, akl hastal
gerekesiyle tahttan uzaklatrlp da II. Abdlhamit
mutlakiyetini kurmaya baladnda, bu dostluk ilikisi
Scalieri'nin dne yol at. Masonluk gibi liberal bir
kurulua bal olmak, otoriter ve otokrat bir rejimde, hem
tahttan den sultan, hem de Cleanthi Scalieri, nede her
ikisiyle dostluk ilikisi olan Namk Kemal iin tehlikeli
bulunuyordu.

Masonlua girdii ayn yl, Prens Murat, Namk Kemal'in
giriimi zerine, Midhat Paa'yla temas kurdu. Prens,
bylece locadaki yeler arasnda en samimi
yardmclarndan kimi insanlar buluyordu. Daha sonra,
Abdlhamid, Murad', Scalieri ve onun, aralarnda Namk
Faruk Arslan
614
Kemal'in de bulunduu yakn arkadalaryla birlikte
hkmete kar komplo kurmakla itham edecektir.

Masonluun gtt lk, insan ve Yurtta Haklar
Bildirisi'nde tanmlanand: Yani, rk ya da dini ne olursa
olsun, btn insanlarn zgrl ve hukuk bakmndan
eitlii. Mason localar, grnrde bu haklarn
korunmasna alyor ve imparatorluun eitli milletleri
arasnda anlamann srdrlmesine gayret ediyorlard.
te, I Proodos'un 28 Mart 1868'de kurulu toplants
tutanann bize rettii; o tutanakta yle deniyor:
"Btl itikatlarla mcadele, saysal ve dinsel gr
farkllklarndan doan kinlerin yattrlmas, insanlar
kardeliin zlmez balaryla birletirmek; nerdiimiz
ama budur." (Melikoff, 2006).

Namk Kemal'in, urunda btn yaamn feda ettii
zlem ve lklere ylesine uygun bir ama tayan bir
harekete katlmasnda, alacak bir ey yoktur.

Bununla beraber, u noktay saptamak da ilgin: Namk
Kemal, masonlua hi kukusuz Avrupa'da bulunduu
srada girmiti; ancak, bir Fransz locas deil, Mark-
zm'a bal bir Yunan locas idi bu. Gze ilk arpan
nokta da u: ngiliz masonluuna girmi Mustafa Reit
Paa, Midhat Paa ya da Prens Mustafa Fazl Paa gibi
nl Trk masonlarnn tersine, Namk Kemal Fransz
Mark- zm'na bal bir locaya girdi. Bu bizi u
varsayma gtryor: Namk Kemal, Fransa'da bulunduu
srada masonlua girmi olmal.

Dikkati eken bir ikinci nokta da u: Namk Kemal,
Faruk Arslan
615
stanbul'a dndkten sonra, bir Yunan locasnda yeniden
gzkyor. Belki, Cleanthi Scalieri ile olan dostluk
ilikileri, bunda rol oynamtr; bununla beraber, bu
seim, Namk Kemal'in dncelerine uygun grnyor.
Gerekten, Bat'ya olan hayranlna ve Osmanl
mparatorluu'-nu modernletirmeye alanlara salad
destee ramen, unun farkndayd: Bat'nn girii,
imparatorluu Avrupa'ya baml bir devlet haline
drecekti. lerleme ve reform arzusuna ramen, Namk
Kemal, bir btn olarak Osmanl yurduna derinden derine
bal idi. lks, bir modern devletti; ama bu devlet,
slm gelenekleri iinde olumlu ne varsa koruyacakt;
Doulu kalacakt bu devlet; Mslmanlar olduu kadar
Hristiyanlar da iine alan bir Osmanl yurdu olacakt ve
btn bunlardan dolay, istilac Bat'ya kar bir denge
salayabilecekti.

Bylece, eitiminin bir paras olan dinsel ve suf temel,
Namk Kemal'in btn yaam boyunca kendini
hissettirmitir. Genlik msralarnda dile getirdii ilk
Bektai heyecanlan, ruhunun derinliinde, atalarnn
dinine kendini hep bal yapp kmtr. Namk Kemal'in
lks, Bektai geleneinin rettii hemcinsine sevgi,
hogr ve gnl ycelii idi; ilerleme ve modernizm
arzusuna ramen, kkenine hep bal kald o. ( Melikoff,
2006).
Namk Kemalden asl ana sorun, Balkan etecilerin
mason Bektailiine geiyoruz. Jn / Gen Trk- ttihat
Terakki hareketine ortam yaratan Arnavutluk bir
Bektailik yatadr. Youn ve etkin bir Bektai
toplumuna sahiptir. Bir Arnavut gazetesi 1913lere ait
durumu yle deerlendiriyor:
Faruk Arslan
616

Akll ve zeki Arnavut Mslmanlarnn byk bir ksm
dinlerinden kopmu ve Bektai olmulard. Buna
slamln Protestanl da denebilir. Hatt daha da ou
sylenerek, zgr dnce, eitlik ve kardelik lehine dini
deitirip yalnlatrarak mason inancna olduka
yaklatrdklar ileri srlebilir. Bylece onu idealize
etmi ve eski Asya masonluu temeline oturtmulardr.
Bugn, bu ve teki kltrl ve zeki, Mslman ve
Hristiyan Arnavutluklardan girmilerdir. (Kololu,
1991).

tede, Budapete de Bektailiin bir ileri karakoludur.
Gl Baba klt buradaki Alevi-Bektailiin gnmze
kadar getirilmesine neden olmutur. ( Hasluck, 1991).
20. yzyl balarnda ne kadar Alevi-Bektai vard?
Aratrmaclar yedi milyon rakamn veriyorlar.
Arnavutluktaki Tomari Da Bektai Tekkesi Postniini
1826 ncesi tutulan yllk istatistiklerde; Anadoluda yedi
milyon, Arnavutlukta 100 bin, stanbulda 120 bin, Girit,
Makedonya ve Irak'takilerle toplam 7,3 milyon Alevi-
Bektai olduunu aklyor. Arnavutluktaki Bektai
cemaati bakan Salih Niyazi Babaysa 1933lerde
Osmanl mparatorluunda Kzlbalarn dnda 7,5
milyon Bektai olduunu syler. Niyazi Babaya gre
sadece Trkiyenin dou illerinde 1,5 milyon,
Arnavutlukta ise 200 bin Bektai vardr. Bu say
Arnavutluktaki nfusun % 20sidir. ( Birge, 1991).
TBMM Aksaray milletvekili Besim (Atalay) Bey
1924lerde Anadoluda yaklak 1,5 milyon Alevi-
Bektainin var olduunu yazar. Doallkla bu saylar pek
salkl deildir. Bir kan oluturmak iin vermek
Faruk Arslan
617
gereini duyduk.

Gerek Trkiyede, gerekse Balkanlarda Alevi-Bektailik
bir gizli gtr. Dierlin vurgalad gibi 1900den sonra
Trk ulusuluu, Pantrkizm ve laiklik kentlerdeki Alevi-
Bektai felsefesini ne karr. 20. yzyl balarnda
Alevilik-Bektailik siyasal dnce ve eilimlerin temel
direi olur. Siyasal hareketler, Alevi-Bektailerde
dnce ve eylemde destek ararlar. Jn / Gen Trk-
ttihat ve Terakkinin Bektailik ilikisi ve birliktelii bu
balamda doar ve geliir. Bunun en gzel rneklerini
Balkanlardaki J n / Gen Trk hareketinde gryoruz.
Bir Bektai olan Resneli Niyazi Beyin Hrriyetin lan
iin daa kt sralarda gncesine dt 05. 07. 1908
tarihli notunda;

Kroite ve blgedeki kylerde ttihat ve Terakkiye
girmi olanlar, bu taraflarda Bektailere dnk bir
kmseme ile karlamaktayd, demektedir. Bu yarg
Bektailerin Gen Trk hareketine youn olarak
katldn, halkn (zellikle Snni halkn) Jn / Gen
Trklerle Bektailii ayn kefeye koyduunu gsterir.
Niyazi Bey anlarnda Hsrev Beyi ttihat ve Terakki
Cemiyetine kazanna deinirken; zellikle onun
Bektailerle olan bana ve bu kesimi cemiyete
kazandracana inand iin nem verdiini belirtir.
nk, Alevi-Bektailer blgede nemli bir younlua ve
gce sahiptirler. Dnce olarak da yakndrlar. Bu
kesimle birliktelik cemiyet iin bir kazanmdr. Resneli
Niyazi Bey anlarnda bu iliki arayn yle anlatr:

Hsrev Bey Grce blgesinde Melmepan Bektai
Faruk Arslan
618
tekkesi babalarndan eyh Hseyin Baba ile zel grme
yaparak blgede almalar iin gerekli bir yol salamt.
Baba, Cemiyeti ve amacn kutsal bilmi ve byklne
inand bu yoldan ayrlmamalarn ve kendi mritlerine
gerekirse bu uurda kanlarn akttrabileceini
sylemiti. Bu Bektai babasnn blgede ve tm
Toskallar arasnda bir byk etkisi vard. Ayrca erii
koruyan ve ona yardm eden de oydu. te ben Hsrev
Bey zerinde durmamn neden doru olduunu bylece
kantlam oluyordum. (Niyazi, 1975).
ttihat ve Terakki genellikle Bektailiin youn ve etkin
olduu yrelerde rgtlenmitir. lk rgtlenmeler
bilindii gibi Kstence, Mecidiye, Ruscuk, Dobruca,
umnu, Filibe, Sofya, Kzanlk, Vidin, kodra, Tiran,
Selanik, Manastr ve Edirne gibi Rumeli ve Balkan
kentleridir. Buralarda da Bektailer youn ve etkindirler.
ttihat ve Terakkinin ilk rgtleni yerleri bilinli ve
planl bir seimdir. rgtleniin bu corafi modelinin
Bektai elerin gznne alnarak yapld muhakkak.
nk, bu tr rgtlenmelerde destek ve ortam aranr.
ttihat ve Terakkinin rgtlenmesine doal ve toplumsal
ortamsa Bektai blgelerinde vardr. Bektailik- ttihat
Terakki birlikteliinin gizi burada yatar.

Balkanlarn bu kentleri ayn zamanda Masonluun da
yaygn olduu yerlerdir. Bu kentlerde mason localar
oktan beri kurulmutur. Mason localarnda zgr bir
hava vardr. Her trl konuma ve tartma
yaplabilmektedir. Prof. T. Zafer Tunayann belirttii
gibi, localar bask rejimini ykmak isteyenlerin planlama
ve yreklenme merkezleri olmulardr. ttihat ve Terakki
Masonlukla btnlemi ve yaam felsefesini genellikle
Faruk Arslan
619
localardaki tarikatlkla birletirmitir. Bylece ttihat
Terakki - Masonluk-Tarikatlar (zellikle Bektailik)
birleimi domu; 2. Abdlhamid ynetimine kar ve
Merutiyet ynetimi iin siyasal birlik olumu, ttihat ve
Terakki barnda ve nderliinde ortak bir hareket
olumutur. Bu birliktelik ierisinde 1906 Eyllnde
Osmanl Hrriyet Cemiyeti kurulmu, bu rgt 1907de
ttihat ve Terakki Cemiyeti adn almtr. lgin bir
yan vardr. Kurucu yelerin hemen tm tarikata
baldr. M. Tahir Beyin dnda hepsi de masondur.
(Niyazi, 1975).
Osmanl, Anadolu corafyasnda nevnema bulmaya
baladktan hemen sonra gl bir askeri sistem kurmay
baarmt. Burada hemen bir parantez ap gzden
karlan ve anakronik bir yanlsamayla ezeli bir sfat
atfettiimiz Anadolu olgusuna ksaca deinmekte fayda
gryoruz. Anadolu kavram bugnk anlamna
ttihatlarn millileme ve sonrasnda hzlanan sylemin
etkisiyle kavumutur. Yoksa ilk balarda Orta Asyadan
gelen Trk boylar asndan Anadolunun herhangi bir
yeri, yabanc ve yeni bir yerleim alandr. Ve buralar bo
deil, tersine Bizansn o gnk halklarnn yaad
yerlerdi. Bu nedenle, Osmanl, efsaneye bakarsak 400
adrla kurulan ve hzla byk bir devlet olmaya evrilen
faal bir Trk beylii olarak kendisine devlet tekil etmek
amacyla dardan ordu ve brokrat ithal etmek
zorunda kalmt. Daha doru bir ifadeyle, toprak ve aile
ba olmayan, sadece Padiaha tbi ve bal bir kapkulu
sistemini benimsemek durumunda kalmt. Bu insanlar
Anadoludan seemezdi zira o gnk Anadolu bugnk
Anadolu deildi. stelik topra ve ailesi belli olan
insanlar durumundayd bunlar. Bu nedenle, darya
Faruk Arslan
620
ynelmi ve devirme usulyle asker ve sivil brokrasinin
temelini kurmutu. Elbette bu sistemin kurulmasnda
Seluklu ve Bizans gelenekleri de referans alnmt.
Osmanlnn son dneminde ise yine Selanik, Manastr,
Makedonya, zmir ve stanbul meneli ounluu
sabetayist ve kripto olan genler, eskinin Enderun ve
Yenieri oca niteliindeki Harbiye, Tbbiye ve
Mlkiyenin arlkl unsurlar olmulard. Jntrk ve
ttihat hareketin bata Tbbiye olmak zere bu
okullardan rgtlenmesi kukusuz rastlant deildi
Osmanl sarayndaki hekimbalk kurumunun etkinlii
ayrca irdelenmeye deer. zellikle tek ii insan
salnn tedavisi olmas gereken Tbbiye rencilerinin
carbonari hareketin merkezinde yer almalar
zannediyorum ayr bir analizi hak etmektedir. Dnya
tarihinin en byk komitaclar Dr. Bahaeddin akir ve
Dr. Nazmn (ikinci snf komitaclar Dr. Adnan Advar,
Dr. Tevfik Salam, Dr. Rza Nur, Dr. Refik Saydam vs de
dnn) hekim olmalar ok ilgintir. Acaba rnein
Kemal Alemdarolu, Cemi Demirolu, Nurettin Szen
gibileri de bu izgide saylabilir mi? Dilerseniz Orhan
Pamukun Cevdet Bey ve Oullarn bir de bu gzle
okuyun.
Carbonari-jntrk-ittihat hareket bazlarnn sand gibi
19. asrn ikinci yarsndan itibaren sisteme hakim olmu
grnse de kken olarak ucu ok daha derinlerdeydi.
Yukarda da denildii gibi, ithal edilen ve daha dorusu
sentetik olarak oluturulan bu devlet gc
gayrimslimlere dayandrldndan Rumeli eksenli bir
yap kurulmu oluyordu. Sonradan devirme sisteminin
zlmeye balam olmas bile sistemin klcal
damarlarna kadar bu unsurlarn szm olduu gereini
Faruk Arslan
621
deitirememitir. Yine rnein bazlarnn reformist
diye sunmaya alt Katip elebinin tek derdi
devirme tekelinin ilanihaye korunmasn salamaktr.
Sonuta, sz konusu aznlk kken sistemi hep
varolagelmi grnmektedir. Konuyu biraz aalm.
Yenieri Oca, bir yandan devirme ocuklarndan tekil
edilirken manen Bektai derghna balanmt.
Yenieriliin, doudaki Celali isyanlarnn adeta stanbul
merkezli i isyan izdm niteliini almas, yenierilerin
aldklar ganimet, ulufe vs.yi nemalandrmak iin Yahudi
sermayesiyle kurduklar yakn iliki, Osmanl derin
devletinin giderek daha da derinlemesine ve Padiah ve
yakn evresine ramen kar konulmaz bir gce
kavumasna yol amt. Yenierilerin, Gen Osmana
defalarca tecavz ederek ldrmeleri bu bakmdan
sembolik bir nem tamaktadr. Sabetay Sevinin, Aziz
Mehmet olarak Saraya tanmas da ylefakat burada
unu da vurgulamak lazm: Osmanldaki derin yap da
yekpare deildi: Balkanl Hristiyan kkenlilerle Balkanl
Yahudi (yani sabetayist arlkl) ve Seferad lar arasnda
youn bir mcadele vard.
zetle, yenieri-yahudi sermayesi-saray ii brokratik
gruplar-devirme gelenei, sistemin temeline oturmutu.
II. Mahmudun yenierilii ve Bektailii tasfiye etme
giriimi esasen ksmen baarl olmutur. Sonuta,
Osmanl ve Trkiye derin devletini oluturan ana g ve
felsefe baka yaplanmalarla gerek yzeyde gerekse
yeraltnda faaliyetlerine aksamadan devam etmitir.
Bu balamda sz konusu derin yaplanma, nemli bir
katky talyadaki carbonari hareketten devirmitir:
rafine gizlenme, hcre tipi rgtlenme ve perdeleyici
yzey rgtleri kurma bu aamada kendini gstermitir.
Faruk Arslan
622
Sabetayist arlkl kriptolarn Osmanl masonluunu
kurup gelitirmeleri de perdeleyici (yar) yzey rgtleri
kurmalarnn nemli rneklerinden biridir.
Demografik olarak stanbul, zmir, Selanik, Makedonya,
Manastr vs. kkenli insanlarn (nk sabetayistler ve
kriptolar arlkl olarak buralarda yayorlard) arlkta
olduu bu yaplanmann en nemli temsilcisi
ttihatlardr. Bu noktada bir parantez daha aalm.
Carbonariliin masonluun daha rtl ve gizli bir biimi
olarak devam srerken, kendi meneinde olduu gibi bu
topraklardaki politikasnn bir gerei olarak yani
perdeleyici yar yzey rgtleri eklinde rgtlenmesi
sonucunda Makedonya Risorta Locas kurulmutu, dikkat
isterim Makedonya!. Osmanlnn Hr ve Kabul Edilmi
Masonlar Locasnn bakan kimdi peki: Talat Paa. Ne
tuhaf, ittihatlarn (hayr, Almanc ttihatlarn!)
tasfiyesinden sonra Hrriyet ve tilaf Partisinin iktidar ile
birlikte Filozof Rza Tevfik Locann bakanlna
gelecekti. Burada bir not daha delim. Masonluk
sanld gibi tam anlamyla gizli bir yaplanma deildir.
Asl gizli yaplanmalarn perdeleyici yar yzey rgt,
daha dorusu derneidir.
Belirtilmesi gereken nemli bir husus daha var: Bu tr
gizli hareketler her zaman manevi bir nderin liderliinde
yrtlmtr (rnein, Tapnak valyeleri Aziz
Bernarda balydlar, annesi bir Yahudi olan Mithat Paa
Yenikap Mevlevihanesi eyhi Osman Dedeye balyd).
Peki bu carbonari-jntrk-ittihat rgtlenmenin o
dnemdeki manevi nderleri, bilgeleri kimdi?
Bunlardan biri Osman Dede idi. II. Abdulhamid bile
ondan ekiniyordu. Peki ya dierleri? Parvus Efendinin
konumunu ayrca tartacaz ama biz imdilik bilinen en
Faruk Arslan
623
nl ve etkili manevi lidere ksaca temas edelim: Haham
Haim Naum. Hareket Ordusu, isyan bastrdktan sonra
ordunun Komutan Mahmut evket Paa (hsan
Doramac Paann karde damaddr) ve Hseyin Hsn
Paa (Gler yzl sosyalizmin temsilcisi TP bakan
nl Mehmet Ali Aybarn babasnn dedesidir. Ayrca
nl ittihat Rahminin de kaynpederidir) ilk i olarak
ne yapmlard? Haim Nauma ziyarete gitmi ve Selanik
Yahudilerinin katklarndan dolay kranlarn
sunmulard. lgin deil mi? Mesela, Konyada MSP
mitinginin ardndan irtica korkusuyla darbe yapmak
zorunda kalan K.Evren diyelim ki David Aseoya byle
bir ziyaret yapm olsayd bu ne anlama gelirdi? Peki
Bernar Nahum-Vehbi Ko ilikisinin mahiyeti neydi?
Kozade Vehbinin srekli desteklenmesinde Naum
ailesinin bir rol var myd? Cevap evet ise neden?
Tarihin ayrntlarla okunmas ve buradan olaylarn
anlamlandrlmas daha salkl olacaktr. Bu biraz
soykt analizi biraz da iliki bazl incelemeyi
gerektirmektedir. Bugn olup bitenleri anlamaya
alrken uzun soluklu bir tarih okumas da yapmak
zorundayz. Biz istemesek de gizli yaplanmalarla dolu
bir tarihimiz var. Ne yapalm, tarihin bize dayatt gerek
bu. Selanikte imon Zivi (emsi Efendi) Karakalarla
Kapanileri uzlatrmak amal bir okul kurarken, Anadolu
kylsnn tarlasn harmanlayp olunu savalara nefer
olarak gndermekten baka bir lks yoktu. Feyziye
Mekteplerinde, Trakki okullarnda, Fransz kolejlerinde
ocuklarn okutanlar tarallar deildi, zaten giremezlerdi
de. Haliyle buradan kanlar mlki ve askeri makamlara
geliyorlard. Dolaysyla bu bak as bir komplo deil,
Faruk Arslan
624
tersine bir komplonun deifrasyonunu salamaktadr. (
Berk, 2007).
Atatrk fikri adan derinden etkileyen iki mason
Bektai Namk Kemal ve Ziya Gkalptir. Ancak derin
Trk devletinin kurucusu Osmanl Mason Bektaisi
Alman kkenli Baron Rudolf von Sebottendorfdur.
Nazilerin derin devleti Thuleyi kuran Baron Rudolf von
Sebottendorf, 1933-1945 yllar arasnda Trkiyede
bulundu. Almanyada Thule olarak bilinen bu rgtn,
Trkiyedeki ad Ergenekon olarak biliniyor. Almanyada
Alman milliyetiliini ynlendirmeye alan rgt,
Baronun giriimleriyle, Trkiyede de Trkl
ynlendirmeye alt. Almanyann pagan kklerine
dnmesine abalayan rgt, Trkiyede amanizmi
canlandrmaya alt. Her iki rgt de komnizme
karyd. Baron, Msr ve stanbulda da uzun sre
kalmt. Bu gezileri srasnda simya, astroloji ve Kabala
ve slam sufizmi zerinde almalar yapmt.
Baron ve adamlar, bir mddet sonra zamann ileri
Bakan kr Kaya vastasyla o zamanki adyla MAH
bugnk ismi ile MTle balantya geti. Mason Bektai
kr Kaya o dnemin en kritik adamlarndan biridir. O
dnem Alman nfuzunun Trkiye zerinde en youn
olduu dnemdir. Varlk Vergisinin uyguland yllar.
Nazi etkisi aktr. imdi baronu ve Gkalpi yaadklar
muhitle birlikte daha ayrntl masaya yatralm.





Faruk Arslan
625
On Birinci Blm
RUDOLF VON SEBOTTENDORFF
VE ZYA GKALP

Thule rgtnn kurucusu, Byk stad Sebottendorf
olarak tarihe geen ahs, 9 Kasm 1875de Dresdende
Adam Alfred Rudolf Glauer adyla dnyaya geldi.
Aristokrat bir ailenin deil, bir lokomotif srcsnn
olu idi. Gen Glauer, yarm brakt yksek renimini
tamamlayamadan gemilerde almaya balad. yl
sre ile Avustralya dahil, bir ok lkeyi dolat.
Gemilerde elektriki olarak alan Glauer, Kahirede
Hidiv Abbas Paann hizmetindeki etkili ve byk toprak
aas olan Hseyin Paann maiyetine girdi. Glauer bir
yl sre ile Paann Bandrma ve Bursadaki
iftliklerinde alt.
te ilk kez Bursada Glauer, okltizmin srlaryla tant.
Hseyin Paa bir Bektai idi ve kendisine emanet edilmi
baz bilgiler vard. Gen Alman Glaueri Mevlevi
tekkelerine sokan adam o oldu. Kahirede ise Paann
has adamlar tarafndan ebced ve numeroloji alanlarnda
eitildi. Glauer Bursaya dnnce Hseyin Paann istei
zerine Bursal ipek tccar yahudi Termudi ailesinin
yanna gnderildi. Termudi ailesinin gerek uralar
Kabbalizm ve okltizmdi.Termudiler, Ortadounun ve
Levantn en gizli oklt rgtlerinden birini
ynetiyorlard. Ortaadan kalma simyacl ve
okltizmi ok iyi incelemilerdi. Baba Termudi, olu gibi
sevdii Glauere baz zel bilgiler aktard. te bu bilgiler,
Faruk Arslan
626
Glauerde ilk kez Bektailik ile, tm genlii boyunca
rendii Aryanizm ve Rune yaztlar arasndaki ba
kurmasn salad. Termudi, onu Akdeniz lkelerinde ok
yaygn olan ve Fransz Menfis Ritine gre alan bir
mason locasna soktu. Ayrca kymetli kitapln ve
oklt almalarna ait yazlar Glauere miras brakt.
1908 yl sonunda Glauer yeniden stanbula dnd. Bu
srada Merutiyet devrimi olmutu Glauer, ttihatlarla
iyi dostluklar kurdu. Glauerin 1901de girdii loca,
devrimci ve Abdlhamit zamannda liberal dncenin
propagandasn yapan bir loca idi. Glauer bu zaman
aralnda zellikle Bektai dervileri ile yakn ilikiler
kurdu. O gnlerin Trkisyesinde ok yaygn olan tarikat,
Avrupa masonlar ile iliki halindeydi. 1908den itibaren
stanbulda simyaclk ve balantl okltizm konularnda
konferanslar vermeye ve evresini geniletmeye
balamt.
1911de Osmanl vatandalna gemi ve ilgintir ki, bu
olaydan ok ksa bir sre sonra, Almanlarn en kkl ve
soylu ailelerinden biri saylan Sebottendorflar
tarafndan evlat edinilmiti. Bylelikle Sebottendorf, hem
Osmanl hem de Alman ilk ve tek Baron oluyordu. Bu
evlat edinme ilemi Alman makamlarnca tannmad
iin, bu ilem Siegmund von Sebotendorf von Rose
(1843-1915) tarafndan 1914 ylnda Wiesbaden de
tekrarlanmt. Glauerin Trkiyedeki ikameti 4 yl
srd. II. Balkan Sava'ndan sonra ki Glauer gnll
olarak Trk ordusu saflarnda savam ve ar
yaralanmt-. Almanyaya geri dnmt. vey babas
Siegmund 1915de lnce Elbe nehri kenarndaki
Kleinschachwitzde yaamaya baad ve orada kendine
50.000 altn marklk bir villa yaptrd. 15 Temmuz
Faruk Arslan
627
1915de ise Berlinli zengin tccar Friedrich Mllerin
kz Berta Anna Ifland ile evlendi.
Yaamnn yars Trkiye'de geen ve Trk vatanda olan
Sebottendorf, Birinci Dnya Savanda bir sre Kzlay'n
bakanln yapt ve Balkan savalarnda Trklerin
yannda arparak yaraland. Trkiye'de Bektailie,
Glha'a ve Masonluk gibi pekok rgte giren baron,
1924 ylnda nl Eski Trk Masonlarnn
Uygulamalar kitabn yazarak srlarn aklad. Bir sre
Almanya'da kalp nl Thule rgtn kurdu, ancak 1934
ylnda Hitler'in emriyle Gestapo tarafndan tutuklanp
toplama kampna gnderildi. ok gemeden Trk
vatanda olmas dolaysyla Trkiye'ye iltica etti ve
burada 1945 ylnda esrarengiz bir ekilde ld
kaydedilir. Ancak lmediini iddia edenler vardr.
Thule, Germanen Orden denilen gizli tarikatn,
yeraltndan yerstne kmasn salayan bir kurulutu.
Birok Alman soylusu buna ye idiler. Thule, 1919den
nce DAP (Alman i Partisi) kurmu ve partiye Hitler
ye yaplmt. Bu parti sonradan NSDAP (Nasyonal
Sosyalist Alman i Partisi) olmutu. Sebottendorf,
monarist ve yahudi dman idi. Ama ayn zamanda
Memfis adl Mason locasna kaytl idi. Daha sonra da
mparator Konstantin Tarikat olarak bilinen ve
Rusyada arl devrim sonras, yeniden tesis etmeye
alan gizli bir Ortodoks rgtnn de yesi olmutu.
Malta valyeleriyle balantl olan bu tarikatta
Sebottendorf ift tarafl ajan olarak almt.
Sebottendorf, Hitler iktidara gelince aralarndaki
anlamazlk nedeni ile stanbula kamt. Sebottendorf,
1926da stanbulda Trkiyenin Meksika fahri
konsolosluunu yapm ve Meksikaya gidip gelmiti.
Faruk Arslan
628
Ayrca iddialara gre, 1934-1945 yllar arasnda
SSlerin gizli istihbarat rgt olan SD
(Sicherheitsdienst) hizmetinde almt. ngiliz
istihbarat kaynaklarna gre de Almanyann teslim
olmas zerine 9 Mays 1945de intihar etmiti.
Dier bir iddiaya gre, Sebottendorf, II. Dnya Sava
srasnda Alman Gizli Servisi iin nce P. Leverkuehn (I.
Dnya Savanda ran Cephesinde Trk Tekilat-
Mahsusas ile birlikte grev yapan Alman Subay) sonra
da Herbert Rittlingerin emrinde almt. Rittlinger,
Sebottendorfun almalarn dengesiz bulmu, hatta
onun bir ngiliz ajan olduundan phelenmiti.
Rittlingerin daha sonra rendiine gre, Sebottendorf, 9
Mays 1945de Boaz iinde boulmu olarak
bulunmutu. Thule'nin lideri Rudolf von Sebottendorf, bir
iddiaya gre, Trk derin devleti Ergenekon'u kurmas iin
ld gsterildi, 1945-1957 arasnda Trkiye'de
'Grnmeyen eller' tarafndan korundu. Balkesir ve
Adana'da sakland. Thule rgt ve yeleri Hitlerin hem
bilgisel, hem de siyasi hayatta baar kazanmasnda
birinci derece rol oynamlard. Hitleri ajan olarak geldii
yerden alp siyasete sokan ve Hitleri bile gizli polis
tarafndan koruyanlar onlard. Gamal Hal bayra bile
bir Thule yesi hazrlayp, Hitlere vermiti. Ksacas 1500
kiilik gl, zengin ve deneyimli kadrosu ile Thule,
Hitlerin iktidara yrmesinde birinci dereceden sorumlu
bir kurulutu.
Neo-Nazilerin Thule si Manevi Cihazlanma Dernei
adyla Trkler tarafndan 1958'de Ankara'da kuruldu. 40
kiilik kurucu kadrosunun toplantlar Bulvar Palas'ta
yaplrd. Dernein onursal bakan, dnemin stanbul
Valisi Fahrettin Kerim Gkay'd. nl mason Ekrem Tok
Faruk Arslan
629
ve stanbul'da yaayan baz Alman, Avusturyal ve
Polonyallar da yeler arasndayd. Bunlarn bir ksm,
gemite Nazi Partisi'nin babas olan gizli Thule
rgtyle sk ilikileri olan kiilerdi. 27 Mays'ta ok
etkili oldular. Dernek, Fener Patrikhanesi'ne Vatikan gibi
'Devlet iinde devlet' stats verdirmek iin ugrat,
Menderes'e tavsiyede bulundu. 60'larda ordu iinde de
etkiliydi. ( Altndal, 1995).
Altndal'a gre, "1920'de bir rahip tarafndan kurulan bu
dernek, 1936'da ngiliz stihbarat'nca gizli Nazi
sempatizan olmakla suland. Ykc faaliyetlerle
bulunmakla da... ngilizler, dernei 'Beinci Kol
faaliyetlerinde bulunan 'ykc kurulular listesi'nin en
bandaki ilk e soktular. Dernek, Hitler'in yenilgisinden
sonra 1945'te Fransz ve Alman nde gelenlerini gizlice
buluturarak, 5 ylda 3 bin kiiyi biraraya getirdi. Avrupa
Topluluu'nun da nvesi bu grmelerde atld.
Dernein ilkesi, Hristiyan ahlaknn stnl
erevesinde katolikleri, protestanlar ve Ortodokslar
birletirmekti..." Aytun Altndal, dernein bugn de ok
etkin olduunu ileri sryor: "Manevi Cihazlanma
Amerika'da en etkili kurumlardan biridir. Bill Clinton
ynetiminde ok etkilidir. Butros Gali, Zbigniew
Brzezinski gibi nl ahsiyetler de dernei vyor ve
Clinton'dan zellikle slam ve AT konusunda rgtle
temas halinde olmasn istiyorlar. Yakn bir gelecekte
dernein Trkiye-Yunanistan ilikilerinde arabuluculuk
grevine soyunduunu grrseniz, hi armayn!"
Aytun Altndal bu iddialarn Sabah'ta yaynlad
"Mitler Domadan nce" yaz dizisinde, "Trkiye ve
Ortodokslar" adl kitabnda ve Aktel'le yapt syleide
dile getirdi. Altndal'a gre dernein bir de Trkiye kolu
Faruk Arslan
630
vard. "1950'lerde NeoNazi hareketler yeni isimler aldlar.
54-55'lerde stanbul'u ve byk ehirleri gzelletirme
dernekleri sard. Birok iadamnn Avrupa ve svire ile
balantlar, bu dernekler araclyla oldu" diyen
Altndal un bahsettii Trkiye'de Manevi Cihazlanma
Dernei kayp. Emniyet Genel Mdrl ve Dernekler
Masas'ndaki kaytlara gre, 1967'de feshedilmi,
evraklar da SEKA'ya gnderilmi gzkyor. Oysa
gerek farkl. Manevi Cihazlanma Dernei'nin kurucular
ve bugnk yelerinin hemen hepsi Mason veya Bektai.
sim listesini merak edenler Kara Kutu: Ergenekon un
Karanlk smi Tuncay Gney kitabma bakabilir.
Kurucularn ou yaamyor. Ama dernei ok iyi
hatrlayan biri var: 27 Mays dneminin devrimci genlik
lideri Dr. Memduh Eren. 12 Mart dneminde sol cunta
davalarndan yarglanan ve ar ikenceler gren Eren,
dernekle ilgili duyduklarn yle anlatyor: "Dnemin
ihtilalci subaylarndan, rahmetli Celil Grkan Paa'nn en
yakn dostlarndandm. Paa ve ei 1972'de bana dernein
kendileriyle ilgilendiini anlattlar. 1960'da; ihtilalden 10
gn sonra Celil Paa Kbrs'ta grevli iken, stanbul'dan
komsular olan iki Yahudi aile ziyaretlerine geliyor. Ve
birlikte svire seyahati yapmay teklif ediyorlar. Paa
'Mmkn deil. htilal oldu, grevimi terkedemem' diyor.
Bunun zerine stanbul'daki 1. Ordu Komutannn telefon
emriyle Celil Grkan'a 3 ay izin kartlyor. Grkan ve
ei, Yahudi ailelerle beraber svire'deki dernein
atosuna gidiyor. Orada 15 gn boyunca, gnde 6 saat
ders altnda, beyin ykamaya maruz kalyorlar. Sonunda
da "Spor elbisesi alacaz' diye atodan kap Paris'e,
yaknlarnn yanna gidiyorlar..."
Faruk Arslan
631
Prof. Mahir Kaynak, teoriyi ksmen dorulayarak unlar
ekliyor: "2. Dnya Savandan sonra Alman gizli
servisinin artklarn Amerika devrald. Bu kadrolarn
byk blmn Gney Amerika'ya kardlar. Hatta
buna 'Odessa Operasyonu' ad verildi. ABD'nin Gney
Amerika'daki operasyonlarn bunlar yrttler. Bunlar,
yenik, esir ve sulu eski Nazilerdir. Ve Amerika bunlar
istedii gibi kullanr. nk istendii an idam
edilebilirler! NeoNazizm'i de Almanya'nn hareket
alann snrlamak iin ABD hortlatt. u anda Alman
gizli servisi, Nazi aleyhtar ve sosyal demokrat
arlkldr."
Alman tarihileri "Baron 1934'te Hitler'le elikiye dt
ve ldrld" dedilerse de, lmemi ve stanbul'a
karlarak 1934-45 yllar arasnda Alman istihbarat
grevlisi olarak almt. Burada Taksim ve
Tevikiye'de yaam, Trk nde gelenleriyle dostluklar
kurmutu. ngilizler "1945'te Almanya teslim olunca
baron intihar etti" diyorlard. Aytun Altndal ise tersi
grteydi: "Baronun hayatn aratrdm. Ve Baronun
'ld' sylenen tarihten 12 yl sonra, bir baka soyad
ile 1957'de Balikesir'den Antalya'ya gelen 3 kiilik bir
Alman heyetinde yer aldn, Antalya'da iki gece
Cumhuriyet Oteli'nde kalarak Adana'ya getiini
saptadm. Sebottendorf'un 1945-57 yllar arasnda
Trkiye'de 'Grnmeyen eller'ce korunduu sanlyor..." (
Aktel, 1995). Aytun Altndaln Bilinmeyen Hitler
adl kitabnda Hitleri iktidara getiren Baronun, Mason
ve Bektailerle balantsn, 2. dnya sava srasnda
Trkiyede bulunduu srada baz ilikileri ile ilgili
arpc bilgiler bulunuyor. Tm dnyay kasp kavuran 2.
dnya savann en nemli aktr Hitlerin oklt bir rgt
Faruk Arslan
632
yesi olduunu, gizli bir rgtn o daha domadan
kendisi ile ilgili planlar yaptn, bu rgtn stanbulda
kurulduunu, rgt kurann da Trk olduunu ilk nce
yazan Aytun Altndal ve sonra da ondan alntyla yazan
Serdar Turguttu. Turgut bu kitapla ilgili unlar yazd:
Hitler'e ve Nazilere iktidar yolunu aan esrarengiz bir
oklt rgt var. Bunun ad 'Thule Gesselscahft'.
stanbul'da kurulan bu gizli rgtn kurucusu bir Trk
vatanda olan Baron Rudolph Von Sebottendorf'tu.
Ayn zamanda Bektai ve Mason olan bu Baron Von
Sebottendorf ile ilgili bilgilerin devlet arivlerinde derin
bilgi olarak sakland da aratrmac Altndal tarafndan
ne srlyor. Bu bilgiler, tarihin gerekten yazlmam
olduunu, nk bu tr gizli balantlarn atlanmasnn
tercih edildiini gsteriyor. Hitler ile stanbul'da bir Trk
vatanda tarafndan kurulmu gizli bir rgtn balants
tarihe tamamen farkl gzlerle bakmamza yol aacak
kadar nemli bir gerek. Tarih aslnda bu tr balantlar
ve gizli ilikiler tarafndan yazlyor, ama resmi tarih
inceleyicileri bunlar gzden karmay yeliyorlar.
Onlarn bu tavr nedeniyle resmi tarihte birok
aklanamayan nokta ortada kalyor. Atatrkn bu
baronla ve Ziya Gkalp ile mesaisi pek bilinmiyor.
rnein Atatrkn Trklk ideoloji konusunda en
fazla etkilendii dier isim Azeri kkenli Ahmet
Aaoludur. Berin Nadinin ocukluundan bahsederken
zikrettii Ahmet Aaolu (Agayef)dan bahsetmek
gerekiyor. Tarih tnelinde hzla yol alp, balarn
srekliliini gstermek asndan gerekiyor, Kemal
Dervie geleyim. Bugn bir baka eupatrid Kemal
Dervi Eyll 2001 tarihinde Londrada ocukluk
Faruk Arslan
633
arkadam dedii bir baka eupatrid Kemal Nebiolunun
evinde kalmt.
nl Mocan Yals, Pembe Yalnn sahibi evket
Mocan, nl bir sac, nl bir mason ve DP milletvekili
evket Mocann kars Sara Hanm, Bektai Nazm
Hikmetin teyzesi. evket Mocann ocuklar Aye,
Dndar Batmarla evleniyor, dier ocuk Rya da
Samet Aaolunun olu Mustafa Kemal Aaoluyla.
Daha sonra da Rya Hanm bir evlilik daha yapyor lhan
Nebioluyla evleniyor ve Londrada oturuyorlar. evket
Mocann Nazm Hikmetin teyzesi.olan Sara Hanmla
evlenmeden nceki ei olan Nihal Hanmn babas eski
milletvekili Ahmet Refik Uluay; Nihal Hanm,
Necmettin Sadakn da baldz. Sedef Adasnn eski
sahibi Ryap ehsuvarolu, evket Mocann kuzeni.
Necmettin Sadak, eski Dileri Bakan, mason ve Ali
Naci Karacann da orta, Akam Gazetesinin eski
sahibi. evket Mocann ocuklarndan Aye, Dndar
Batmarla evleniyor. (evket Mocann babas Deli
Remzi Paa, annesi ise Ayegl Mediha ve Ayegl
Mediha Hanmn babas da ngiliz Sait Paa. ngiliz
Mehmet Sait Paa, ngilterede okuduu iin ngiliz
deniyor. Mir, Vali, Rasathane Mdr; Divanyolu 2.
Adada gml. evket Mocann baba dedesi de Fethi
Ahmet Paa, Pembe Yaly yani Mocan Yalsn da
yaptran o zaten ve ilk Viyana Sefiri. ( Er, 2003).
Trklyle tannan Ahmet Aaolunun Demokrat
Partinin ar toplarndan olan olu Samet Aaolu da
babas gibi mason. Samet Aaolu, tpk Berin Nadi gibi
lkenin eupatrid olmann gstergelerinden birisi olan Ik
Lisesi mezunu. Dndar Batmar, Srmene doumlu, bir
baka ok nemli okul olan ili Terakki Lisesi 1937-
Faruk Arslan
634
1938 mezunu. (www.terakki.org.tr) Dndar Batmar,
TKP Genel Sekreteri Zeki Batmarn amcasnn olu.
TBKPden ve TPten tandmz Nihat Sargnn ei
Yldz Hanm, Dndar Batmarn kardei. Batmar
Kardeler, Batmarn komu ky olan Kastel
Kynn yetitirdii memleket "by" Banker
Kastellinin yani Abidin Cevher zden ile karde
torunlar. (Dndar Kl da Batmarn nllerinden.
Srmenenin dier nl sol ismi Sevim Tar Bellidir.)
Samet Aaolunun oullarndan Tekta Aaolu ise
Trkiye Sosyalist i Partisi (TSP) kurucularndan ve
nemli isimlerinden birisi. Yukarda Doan
Avcolundan yaptmz alnt aklma Munis Tekinalp
ya da Tekin Alp olarak da bilinen, Siyonizm Kongresine
Selanik Delegesi olarak katlan gerek ismiyle Moiz
Koheni artrd. Trk Milliyetiliinin en nemli
savunucularndan olan Moiz Kohene en yakn isimlerden
birisi de Ziya Gkalp. Trk Milliyetiliinin
ideologlarndan olan Ziya Gkalpe de, ideolojisi ve
balar dolaysyla deinmeden gememiz mmkn deil.
nk Atatrkn ulus milliyetilik retisini
Gkalpden esinlenerek oluturduunu biliyoruz. Drt
bine yakn Franszca kitap okuyan Atatrk, fazlasyla
Fransz etkisindedir. Devrine gre haraket etmitir.
Osmanl, son 50 senesinde Fransa etkisindedir, Harp
Okulunda yabanc dil olarak Franszca okutulmaktadr.
Jn Trkler zerinden gelen dinsizlik akm Osmanl
aydnn kuatr. inasinin dostu Auguste Comte
"alemiul din"e davet iin dnemin Paris ortaelisi olan
Mustafa Reit Paaya uzun bir mektup yazm,
"Tanrnn yerine ilmi ve beeriyeti ikame eden yeni dinin
peygamberi sfatyla Reit Paaya mracat ediyor ve
Faruk Arslan
635
ondan yeni bir hatla Douda bu yeni dini yaymasn
istiyordu." Osmanl aydnlarn ateist yapan, masonluun
kucana atan sre byle gelimitir. Tarihteki nemi
bazen nne gelen "Byk" sfat kadar nemli olan, ayn
zamanda ok da nemli bir mason Mustafa Reit Paann
koruyuculuunda Parise giden inasi, Pozitivist
dnrlerle temasa geiyor ve "M. Kaya Bilgegile gre
"inasi Efendi deil naat yazmak hibir iirinde Hz.
Peygamberden bile bahsetmez." lk gazete Tercman
Ahval kartan inasi, dinden ka mason Bektailikte
bulur. Modernlemenin siyasal ve ideolojik alanda ilk
sistematik uygulamalar baktmzda Tanzimatla
karlarz. Mustafa Reit Paann ahsnda, pozitvizm
ile modernleme arasnda bire bir rtme gryoruz; bu
da modernlemenin doas gerei hele de ithal olunca
doal. Modernletiriciler ayn zamanda, ilk pozitivistler
olarak da karmza kyor. Pozitivizmin kurumsal olarak
ba tac edildii, yeni din olarak hayata sokulduu oluum
ise ttihat ve Terakki olmutur. A. Comte tarafndan
vazedilen "ordre et progrs" yani Nizam ve Terakki,
ttihat ve Terakki iin nerilen ilk isimlerdendir; nizam
szc yerine dnemin iar olan ittihat szc
seilmitir. Pozitivizmin bir dnce olarak
yaygnlamas da TCnin yayn organ olan Meveret
nemli bir rol oynamtr.
Modern Sosyolojinin kurucusu da saylan Auguste
Comte, toplumlarn deiim teorisi olarak, bir tarih
felsefesi olarak mehur hal yasasn formle etmitir;
hal yani srasyla teolojik-metafizik-bilimsel olarak
adlandrd aamalar, toplumlarn halleri olarak
belirtmitir. Bu hal yasasnn kukusuz karl
metafizik kartl ve onun da pratik de laiklik olmutur.
Faruk Arslan
636
Pozitivizmin TC iinde en nemli temsilcilerinden birisi
de Cemiyetin ideologlugunu stlenmi olan Ziya Gkalp
olmutur. Ziya Gkalpi pozitivizmle ve masonlukla
tantran ayn isimdir : Abdullah Cevdet. Abdullah
Cevdet keskin bir din dmanln en radikal bir biimde
sergileyerek, lmnden sonra cenaze namaznn klnp
klnmas sorun olan birisidir. Ziya Gkalpin intihar
giriimiyle, Beir Fuadn (o da masondur) intihar
giriimi arasnda inan sistemleri bakmndan bir
paralellik bulunabilir. Bileklerini kestikten sonra son ana
kadar hissetiklerini yazya dken Beir Fuad, veda
mektubunu da, "Ey Hakim" diye hitapla balayacak kadar
sayg duyduu Ahmet Mithat Efendiye (masondur)
yazmtr. Ziya Gkalpin, Cemil Meriin deyiiyle
krntlarn ithal ettii asl isim de Emil Galip
Sandalcnn ada Emile Durkheim olmutur.
"En byk zellii ok az konumas Her toplantda
hi kmldamadan oturur, dinlermi. Azn amazm.
Sonra ve bazan bir terleme balarm. Terleme, Ziya
Gkalpin konuacann iareti olurmu. Ziya Gkalp,
her zaman, konumadan nce skntdan terlermi. Ziya
Gkalp az konumasyla ve teorisyeni olduu ttihat ve
Terakkinin ziledii politikaya hi karamadan byk
dnr koltuunu korumu."(Yaln Kk, Bilim ve
Edebiyat, s.186)
Genliindeki intihar giriimin izini mr boyu tayacak
olan M. Ziya Gkalp, Diyarbakrl. Dedesi yrenin nl
fikir insanlarndan birisi. Gkalpi ok etkileyen babas
Tevfik Efendi, memur; vilayetin resmi gazetesinin
mdrln yapm, istatistiki salname yazm,
Diyarbekir Tarihi isimli bir kitab var; en son grevi de
nfus ilerini idare etmek. Annesi Zeliha Hanm da
Faruk Arslan
637
eraftan bir ailenin kz. (Ali N. Gksel, Ziya Gkalp :
Hayat-Eserleri, Aktaran: Mehmet Karaka, Trk
Ulusuluunun nas, s.166)
"Bir akam eve geldiimde babam ok zgn buldum.
Beni grnce Gel dedi. Sana ok kederli bir haber
vereceim. ok alayacaksn! nk sizin en byk
hocanz ve ulusun da en byk adam olan Namk Kemal
vefat etti te sen bu adamn arkasndan gideceksin !
Onun gibi vatanperver onun kadar hrriyetperver
olacaksn ! Bu szler bende o kadar etkili oldu ki, o
zamana kadar bende olmayan yeni bir mefkure melekesi
yaratt. nk bu andan itibaren uurlu bir hrriyetperver,
uyank bir vatansever gibi dnmee; hrriyet, vatan,
ulus mefkurelerini her eyin stnde grmeye
baladm."(Ziya Gkalp, Felsefi Vasiyetler; Aktaran :
Mehmet Karaka, s.167)
Namk Kemal ile Nazm Hikmet akrabadr. Ahmet
Mithat, Namk Kemal ve Ziya Gkalpin ortak bir
paydalar hepsinin mason Bektai olmasdr. Ahmet
Mithat Efendinin bir de Melami olduunu biliyoruz.
(Toplumsal Tarih, Ocak 2002)
Gkalpin Diyarbakr dnemin srgn yerlerinden birisi
olduu iin, dnemin pek ok muhalifi de burada
toplanm durumda. stanbuldan, merkezden uzak bu
ehir adeta Dounun Selaniki durumunda ve etnisite
olarak da heterojen bir yer. Gkalp, Diyarbakr Vilayeti
Maarif mfettilii yapyor, ttihat ve Terakki Diyarbakr
ubesini kuruyor, Peyman gazetesinde yazyor, 1909da
Selanikte yaplan TC kongresine ye olarak katlyor,
1910da TCnin Selanik dadisinde sosyoloji dersleri
vermeye balyor, 1911de Gkalp ismini kullanmaya ve
Faruk Arslan
638
Trk Yurdunda yazmaya balyor ve 1912de stanbula
yerleiyor. 1919da Ermeni Krm sulusu olarak
Maltaya srgn gnderiliyor. Mustafa Kemale
dilekeler veriyor, 1923te milletvekili yaplyor,
CHPnin dokuz umdesinin hazrlanmasnda alyor.
(Hamit Bozarslan, M. Ziya Gkalp, Tanzimat ve
Merutiyetin Birikimi)
Ziya Gkalp, kendisini Emile Durkheimin akirdi olarak
tanmlyor. lk sosyoloji evirisi kitap 1912de yaynlanan
Emile Bouglenin kitab ve lm-i tihad nedir ismini
tayor. Kitabn evirmeni de tandk bir isim : Mustafa
Suphi. Kitap, Durheimin sosyolojisin tantan ilk kitap.
(Zafer Toprak, Osmanlda Toplumbilimin Douu,
Tanzimat ve Merutiyetin Birikimi, s.312) lk "telif"
sosyoloji kitab da Ziya Gkalpin ders notlar; bu da
tamamen Durkheimin sosyolojisi ve Durkheimin
sosyolojisinin temel kavram, opus magnumu olan
"toplumsal iblm" (ayn zamanda doktora tezi) de Dr.
Abdullah Cevdet tarafndan evrilmi.
Durkheim, toplumu anlamak iin retim ilikilerini
merkeze alan Marxa kar toplumsal bilinci ne karr.
Durkheime gre, toplumsal bilin, bireylerin inan ve
duygularnn btndr; ancak toplumsal bilin bireylerin
geiciliinden bamsz olarak kalcdr, bu bilin
toplumda kendiliinden vardr. Herkes toplumsal grev
ve sorumluluklar ykldr, aksi takdirde toplumsal bilin
zayflar Durkheime gre.Ziya Gkalpte bu toplumsal
bilin, uur olarak bir lkdr ve millet olumasnn da
temel dayanadr.
Dnemin etkin dergisi Yeni Mecmuada Moiz Kohenle
(Tekin Alp) birlikte yazan Ziya Gkalp, dnemin
Faruk Arslan
639
ideolojisini yanstan solidarizmin (dayanmaclk,
ballk) de yine Moiz Kohenle birlikte yerli
versiyonunun da en byk teorisyenleri. Solidarizm; snf
atmalarna yer vermeyen, zel mlkiyetin ve hr
teebbsn nemine inanan ama ekonomiye devletin
mdahalesinin de gerekli olduunu savunan, laiklii
dstur olarak kabul eden bir reti. Cumhuriyetin
"imtiyazsz, snfsz kaynam bir milletiz" vecizesi
solidarizmin iar haline gelmi, formle edilmi hali.
Toplumsal iblm, meslek farkllklar var, bu bata
yazdmz organik bir dayanma, "snf yok meslek var ,
hak yok vazife var, fert yok cemiyet var. Durkheimin
bireyi de Gkalpte kayboluyor ve tam anlamyla totaliter
bir yap tasavvuru var. Syledii sz aynen yle:
"Dahiler ve kahramanlar dndaki fertler byk bir
kymeti hazi deildir." Ziya Gkalpin kymeti haiz
olarak grd ve en ok methiyeler dzd kiiler de
Talat Paa ve Mustafa Kemal.
Gkalpin birinci iar olan Trklemek, rk temeline
dayanmayan ama Durkheimin syledii tarzda,
toplumsal bilincin unsuru olarak, bireylerden bamsz bir
"hars" olarak, toplumun deimez ortak bilinciydi. Bu
bilince sahip olmayan rnein Ermenilerin krlmasn da
bu yzden can gnlden desteklemitir. Gkalpin
modelinde kavimler ve etnik unsurlar millet
saylamayaca ve bu ayrlk toplumsal bilin modeline
gre Krtler de asimile edilmeliydi. Durkheimde
toplumsal bilin iin antik aa gidi varsa, Ziya
Gkalpte de Orta Asya Trklerine gidi vard. Gkalpin
bu geri gidiinin bir modelini de Mussolini, Romaya
dnerek gerekletirmitir. Ziya Gkalpin fikirleri, ayn
zamanda kitabnn da ad olan Trklemek, slamlamak
Faruk Arslan
640
ve Muasrlamak olarak zetlenebilir. slamlamaktan
kastedilen ise uydu : Toplumsal bilincin unsurlarndan
biri olan din devlete itaati gerektiriyordu ve din avam
tabakann unsuru olarak ilevsel bir arat, denge
unsuruydu, dolaysyla gerekliydi; bu yzden bugn
rneini yaadmz bir din yaklam vard. Gavura
kar dini kullanmak gerektiinde en dindar mslman
gibi davranmak. Devletin belirledii tek bir din modeli
dnda kalanlara, rnein Alevilie yer vermemek.
Gkalpin tasavvuru olan ulus-devlet adm adm
gerekleti; snf deil meslek ayrm, dinler deil din,
laiki-inan hrriyeti olmayan, milletler deil-Trk
Milleti, Batl deil-Batc, vatandan devlet iin
varolduu, hak deil vazifenin olduu, bireyin bir
deerinin/hakknn olmad
Platonun modelindeki stn insan olan filozof-kral
(Osmanlda Allahn yeryzndeki glgesi Padiah) bu
modelde "dahi ve/veya" kahraman olarak yine
hikmetinden sual olunmayan ama bu kez gcn dnyevi
meziyetlerinden alan bir tiran olmutur. ( Er, 2003).
Mason Bektailerin, Trk milliyetiliine dayal ulus
devleti nasl kurdurduklar imdi daha iyi anlalabilir.
Trkln ideolou Krt kkenli Bektai Trkc ve
mason Ziya Gkalptir.
imdide Sabatayc Bektai masonik yaplanmann ok
vndkleri, derin devletin kurulmasna beiklik eden,
gizli toplantlarn yapld Bektai dergah ehitlik
Tekkesine gz atalm.

Faruk Arslan
641
On kinci Blm
MASON BEKTALERN EHTLK
TEKKES

1666'dan sonra Sabetayistlik; 1738'de Papa XII.
Clemens'in yasaklamasyla masonluk ve 1826'dan sonra
Bektalik varlklarn hep "gizli cemiyet" olarak
srdrmek zorunda kaldlar. Toplanmalar, trenleri,
simgeleri hep bir sr barndryordu. Sabetayistler,
Mslman olup tekke-derghlara girdiklerinde Yahudi
inancnn baz ritllerini beraberlerinde getirdiler. Reha
amurolu, Balkanlar'da birok Hristiyan'n, "On ki
Havari" ile "On ki mam" arasnda kavramsal akrabalk
kurduklarn; "Mehdi"yi, "Mesih" olarak barlarna
bastklarn belirtiyor. {Deien Koullarda Alevlik,
2000, s. 55.)
Bezmilem Sultan ve Pertevniyal Sultan'n da desteiyle
1846da sonra Bektaler yava yava srgnden dnp,
tekkelerini yeniden sessizce kurmaya baladlar.
Rumelihisar'ndaki ehitlik Tekkesi ksa srede eski
gnlerine dnmeyi Byk Mahmud Cevad Baba'nn olu
Mehmed Abdnnaf Baba dneminde baard. Tekke
onun dneminde "Nafi Baba Tekkesi" olarak tannmaya
balad. Hogrl, herkese benimsenmi tre ve
inanlar karsnda, kendi zgn fikirleri ve ritelleriyle
bilinen Bektalerin, hemen hemen ayn lky paylaan
masonlarla yan yana gelmesi doald. Tpk gizlenen
Sabetayistler mason localarna girebilmek iin ne kadar
hevesli ise, sadece felsef yaknlk deil, tarih artlarn da
Faruk Arslan
642
dayatmas sonucu Bektaler de mason oldular. Bekta
tekkelerinin bana gelenler, kendisi de bir Bekta olan
Kavalal Mehmed Ali Paa'y ok kzdrd. Osmanl'yla
sava noktasna gelecek kadar Bekta'ydi. Bektaler
zerindeki Saray basksnn kalkmasnda Kavalal
ordusunun Ktahya'ya kadar gelmesinin de etkisi vard.
ttihat ve Terakki'nin sadrazam Said Halim Paa, ailece
masondu. Babas Prens Abdlhalim Paa da masondu,
stelik Fransz Yksek ra yeliine kadar ykselmi
nemli bir masondu. Osmanl'da mason locas kurmaya
yetkili grlecek kadar Fransz masonlarnn gvenini
kazanmt.
Bekta-mason ilikisinin temellerini Kavalal Mehmed
Ali Paa'nn ocuklar ile torunlarnn atm olmas
tesadf deildir. Entelektel gelimesine byk katks
olan Bekta dedesi Vali Abdllatif Paa'nn etkisinde
byyen, bu tesirle Hz. Ali akyla dolup taan msralar
kaleme alan, Kerbela mersiyeleri yazan; Kavalal
Mehmed Ali Paa'nn torunu Mustafa Fazl Paa ilikisi
nedeniyle Avrupa'ya gidip Jn Trk hareketini balatan
Namk Kemal gibi Osmanl mnevverleri Bekta-mason
ilikisinde kpr grevi yaptlar.
O baskc gnlerde birok Bekta'nin mason olduu artk
bilinen bir gerek. ehirli insann tarikat Bektalik,
liberaldi, kat kuralc, tutucu deildi. Bu nedenle, dinler
ve mezhepler stnde grd masonlukla hemen
kaynamas normaldi. slam sk bir mslman olarak
yaamaktan kaanlar iin barnakt. stelik ortak siyas
karlar vard: Bektaler ve masonlar Jn (Gen)
Trklerin rgtlenmesinde, ttihat ve Terakki'nin
kurulmasnda hep ittifak yaptlar. Bu birlikteliin itici
gc Sabetayistlerdi. Bekta, mason ve Sabetayistlerin
Faruk Arslan
643
ortak noktas, deimez riteli "sr" saklamak, srla dolu
hayat srdrmekti. Bektalik, Sabetayistlik ve
masonluk; de "srlar cemiyeti"ydi; gizlilii
kurumsallatrmlard. (Yaln, 2006).
Bekta ehitlik Tekkesi ynetiminde "erbabiye"lik gz
nne alnarak "evladiyelik ilkesi uygulanyordu, yani
"baba"lk babadan oula geiyordu. Byk Mahmud
Cevad Baba'dan sonra postniinlie ksaca "Nafi Baba"
denen Mehmed Abdnnafi Baba'nn oturuyordu.
Tekkenin adnn duyulmas da Nafi Baba dneminde
oldu. ehitlik Tekkesi, "Nafi Baba Tekkesi" olarak
bilinmeye baland. Nafi Baba kimdi ?
eyhlislamlktan kalma binlerce belgeyi, Diyanet leri
Bakanl "er'iye Sicilleri Arivi"nde sekiz yllk bir
alma sonucu tasnif edip, Son Devir Osmanl Ulemas
kitabn yazan Sadk Albayrak, eyh Abdnnafi Efendi
(stanbullu) biyografisi hakknda u bilgileri veriyor.
ehitlik Dergh postniini ve eyh Bedreddin'in hafidi
Mahmud Cevad Efendi'nin olu olup hicr 1251 senesinde
stanbul'da domutur. Din ilimleri Silivri Mfts Sadk
Efendi ile Adanal smail Efendi'den ve Fatih Camii
dersimlarndan Musa Kzm Efendi'den tahsil eylemitir.
9 Temmuz 1262'de (3 aban 1264) uhdesine btida Hari
stanbul Mderrislii payesi tevcih buyurulup 1 Mart
1271'de mderrislik maa tahsis edilmitir. 25 recep
1288'de Musla-i Sleymaniye'ye vsl olan mderrislii
muharrem 1326'da (22 knunuisan 1323) Bilad-
Mahreten Halep Mevlevyeti'ne terfi olunup 11
knunusani 1324'te Mevlevyetten infkak etmitir. Bu
tarih kinci Merutiyet'in ilan edildii tarihti; demek ki
Nafi Baba "zgrln" 1908'de ilan etmiti!
Faruk Arslan
644
Nafi Baba, o tarihe kadar, "takiye" yaparak Bektaliini
hep saklam; Nakibend hocalardan dersler alm;
Osmanl Saray'yla ilikilerini dzeltmiti, ilmiye payesi
alarak kendisine Saraydan maa balatmt. Ahmed
Vefik Paa Eyp'e gmlmeyi vasiyet etmiti. Ancak
Sultan II. Abdlhamid buna izin vermemi ve,
"Protestanlara arsa satan adam, kyamete dek, onlarn an
sesini dinlesin" diyerek Rumelihisar mezarlna
gmlmesini emretmiti. (Mustafa Mftolu, Trih
Gerekler, s. 47.) Cenazenin kaldrlnn gecikmesi
dnemin gazetelerinde de benzer yorumlara neden
olmutu. 1 Nisan 1891 tarihi aklanmt, 4 nisanda
defnedildi.
Nafi Baba, "el altndan" ttihat ve Terakki Cemiyeti'ne
yardmlarda bulunuyordu. ttihatlarn stanbul'daki gizli
buluma yerlerinden biri de Nafi Baba Dergh'yd.
ttihatlar iktidar olunca Nafi Baba da kendi iktidarn
kurdu. Tpk dier Bektaler gibi... ttihatlar iktidar
olunca Bektaler, 1826'dan beri sren uzaklamadan
sonra yine merkez hkmetle yakn iliki iine girdiler,
rnein, Stlce Bekta Tekkesi eyhi Mnir Babann
olu Hseyin Avni Bey, ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin
mesul ktip muaviniydi. Onun nfuzu ve araclyla
Merdibanky/Merdivenky (ahkulu) Tekkesi eyhliini
Filibeli brahim Fevzi Baba'ya verdiler.
Muhibben adl dergiyi karmaya baladlar. Ancak
ttihat-Bekta ilikisi zamanla sorun da getirecekti.
ttihatlarn "Trk-milliyeti" izgileri, Arnavut
Bektaler ile Rumeli arlkl stanbul Bektalerini kar
karya getirdi. ttihatlarn "ttihad- Anasr" politikas,
Trkler ile Arnavut Bektalerin yollarn ayrd. Trk
Bektaler, Bektaliin ttihat ve Terakki Cemiyeti
Faruk Arslan
645
tarafndan resmen tannacam dndler. Ama
Bektalere "resm hviyeti ttihatlar da veremedi!
"Resm hviyet" yoktu ama, geni bir serbestlik vard.
Bektaler artk kimliklerini saklamyorlard. Birok
Bekta devlet brokrasisinde nemli grevlere gelmiti.
(Yaln, 2006).
Nafi Baba, sradan bir "baba" deildi; Arapa, Farsa
dnda ngilizce ve Franszca biliyordu. yi bir eitim
grd belliydi. Nafi Baba Tekkesi, bugn Robert Kolej
topraklar iinde. New Yorklu zengin bir tccar olan
Christopher Rheinlander Robert, 1856'da stanbul'u
ziyareti srasnda, Krm Sava'ndan yaral dnen
askerlere, Selimiye Klas'nda yardm eden Protestan
papaz Dr. Cyrus Hamlin'le tant, ikisi de Protestan
Metodist mezhebine mensup misyonerlerdi. Metodist
mezhebi daha ok salk alannda misyonerlik almas
yapyordu.
Tccar Robert ile papaz Hamlin, ngilizce eitim veren
bir okul amaya karar verdiler. C. R. Robert finans
ykn omuzlarken, Dr. Hamlin de kolejin kurulu
sorumluluunu zerine ald. Yer olarak beendikleri,
ehitlik Tekkesi yanndaki Ahmed Vefik Paa'ya ait
taoca arsasyd. nceleri paa arsasn satmak
istemiyordu ama devreye kendini yetitiren Sadrazam
Mustafa Reid Paa girince satmak zorunda kald. Ahmed
Vefik Paa masondu; "statlarnn", en ok da, hep
yannda olduu Mustafa Reid Paa'nn bu arsa sat
iinde devrede olduu dnlebilir.
"Ahmed Vefik Paa'nn dedesi dnme"ydi. (Mehmet
evket Eygi, Yahudi Trkler yahut Sabetayclar, 2000, s.
22.). Nafi Baba ailesi soyad yasas ktnda "Pekta"
soyadn aldlar. Damad Ulusal Kurtulu Sava'nn
Faruk Arslan
646
istihbarat efi Hamdullah Suphi Tanrver'in kaynbabas
Hacbeyzade Ahmed Muhtar "Yeyta" soyadn ald.
Bilinen Ahmed Vefik Paa'nn dedesi Yahya Naci
Efendi'nin, Bulgar mhendisiyken Mslman olduuydu.
Padiah ferman olmadan inaata balanmayacan bilen
Amerikallar, izni beklemeden, nce kiralama yoluyla bir
bina bularak renime baladlar. Eyll 1863'te Robert
Kolej rencilere kapsn at.. 4 Haziran 1869'da
padiahtan izin kt. Okulun yapm 1871'de tamamland.
On yl srd. Sonra ikinci bina yapld. Kolej bina ve
renci olarak her yl byd. Okula her din ve dilden
renci kabul ediliyordu.
Robert Kolej'in, Bekta ehitlik Tekkesi yannda
kurulmas tesadf olamazd. O yllarda Anadolu'yu
dolaan Protestan misyonerlerin en nemli hedefi
vard: Ermeniler, Krtler ve Alevler! Yllardr,
kendilerini ifade etme olana bulamayan, kimlikleri
nedeniyle ezilen, mmetin paras kabul edilmeyenleri
Protestanlar "dntrmek" istiyorlard. Ancak bu
olumsuz koullara ramen Mslmanlar misyonerleri pek
sevindirmiyorlard. Ama saylar ok az olsa da Protestan
olanlar vard. Protestanl kabul etmi Mslmanlar,
Amerikan misyonerlerinin stanbul Bebek'te kurduu
Bebek lahiyat Okulu'nda eitimden geiriliyordu. (Lukas
Hans Kieser, Iskalanm Bar, 2005, s. 112.)
Komular Amerikan misyonerleri o gnlerde harl harl
alrken Nafi Baba, 1908'de vefat etti. Tekkenin bana
olu (Neet Hanm'dan olan) Kk Mahmud Baba geldi.
Kk Mahmud Baba hep devlet grevinde almt:
Dahiliye Nazrl zel Kalemi'nde; Gmrk
Mdrl'nde; Maarif Nazrlnda; ngilizce retmeni
olarak Darlfnun'da vb... Tekkeler 1925'te kapatlrken,
Faruk Arslan
647
Nafi Baba Tekkesi'nin postniini Kk Mahmud
Babann olu (Cemile Sabiha Hanm'dan olma) Abbas
Nusret Baba'yd (1898-1975). Abbas Nusret Baba,
postniin olmak iin Londra Bykelilii'ndeki grevini
brakp stanbul'a gelmiti. Abbas Nusret Baba ayn
zamanda, ngilizlerin "ata sporlarndan" kriketi
Osmanl'da ilk oynayan sporculardan biriydi.
Nafi Baba Tekkesi'ne postniin olarak sonra, stanbul
edebiyat evrelerinin yakndan tand Nafi Babann kz
Fatma Hayriye'den torunu Hseyin Pekta oturdu. Robert
Kolej'den sonra renimine Sorbonne'da devam etti.
Robert Kolej'de retmen oldu. O yllarda kolejde, "Trk
retmen Grubu"nu kurdular. Grupta kendisiyle birlikte,
Refik Halit Karay, Rza Tevfik, Adnan Advar, Halide
Edip Advar, Feridun Nigr ve smail Hikmet Ertaylan
vard.
Hseyin Pekta, Mudanya ve Lozan grmelerinde
sekreter ve evirmen olarak grev yapt. 1935'te Robert
Kolej'e ynetici oldu. Ei, Mihri Pekta, Cumhuriyet'in ilk
kadn milletvekillerinden biriydi. (Yaln, 2006).
Nafi Baba Trbesi, Boazii niversitesi'nin kampusu
ierisinde, Boaz'n ayaklar altnda kald bir yamata
bulunuyor. Kk ama olduka bakml bir trbe. Bu
trbenin etrafnda irili ufakl birok mezar ta da
bulunuyor; bu mezar talarndan Latin harfleriyle
yazlm olanlar sadece iki adet: Edirneli Hayriye
Bacolu ve mer Ltf Erseluk. niversite kampusu
ierisinde bulunan bu trbenin bir baka zellii de,
trbeden haberdar olan Boazii niversitesi
mezunlarnn evlendikten sonra buray ziyaret edip dua
etmeleri. Nafi Baba'nn soyu, Yener, Yeim, Atayolu,
Eren, Soyak, peki soyadlaryla sryor
Faruk Arslan
648
Tarikatlarn zel mezarlklar vard. rnein, Selanik'teki
Mevlevihane'nin hemen yannda derghn mezarl
bulunuyordu. Sabetayist Mevlev Mehmed Esad Efendi,
Kasmpaa Mevlevhanesi naziresine defnedilmiti.
Blblderesi Mezarl'nn, Osmanl dneminde bir
dergh mezarl olmas byk ihtimal. Mezarlk byk
olduundan m, yoksa araya hatrl isimlerin girdiinden
mi bilinmez, Cumhuriyet zellikle tekke ve zaviyeleri
kapattktan sonra, derghlara defin ilemleri durdu.
Blblderesi Mezarl'n "dergh mezarl" statsnden
kard. Blblderesi, genel Mslman mezarl snfna
sokuldu. Blblderesi Mezarl Sabetayist Karaka
grubunun mezarlyd. Fevziye Mektepleri de ayn
grubun okuludur. Dolaysyla mezarlarnn bulunduu
yere yaptrdklar caminin ad da Fevziye Camii olacakt!
Sabetayistlerin cami yaptrma "geleneinin" vard.
(Yaln, 2006). Soner Yaln, Efendi kitabnda Selanik'in
en byk camii, Yeni Cami'den bahsediyor. (s. 58.)
1899'da len Rabia Adviye adl Sabetayist bir hanmn
"Bedev Dergh" yaptrd da biliniyor. (Ilgaz Zorlu,
Evet, Ben Selanikliyim, 1998, s. 42. Trkiye'de milliyeti
hareketin nde gelen isimlerinden M. Raif Ogann
Masonluk, iyz, Srlar adl kitab 1950'li yllarda hayli
ses getirmiti. slam Dnyas adl bir dergi karmt;
Fahrettin Kerim Gkay gibi birok renci yetitirmiti.
lahiyat Ogan'n Sebatayist olmas dnlemez
herhalde! (Yaln, 2006).
Soner Yaln, sz konusu kitabnda kastl olarak yerde
Fethullah Gleni Huruficilikle suluyor, masonik
Bektailiin beslendii kayna gizlemek iin mthi bir
gzbacl yapyor. Buna ters keye yatrma denir. Bu
nedenle Hurufilik konusuna geni yer vereceiz.
Faruk Arslan
649
On nc Blm
MASON BEKTALER VE
HURUFLK

Osmanlnn temelinde yer alan Bektai tarikat mensuplar,
Hac Bekta- Veliye bal olarak Anadolunun din,
iktisad, asker ve sosyal teekkl olan Ahilik tekilatna
byk yardm ve hizmetlerde bulundular. Alperen
kltrn Anadoluya getiren Yesevilik, Nakilik,
Mevlevilik ve Melamilikle birlikte Osmanly kurdular.
Fakat, Bektai denilen bu tarikatn hak yolda olan
mensuplar zamanla azald. Tekkelere, kendilerini Bektai
gsteren Fadlullah- Hurufinin bozuk fikirleri yayld.
Bu fikirleri yayanlar, 16. yzyldan itibaren Bektai
olmu Avdeti Mehmet Efendi ve evresindeki 200
Sabatayc aile destekledi. Bu dnemde Bektai grnen
Sabetayclarda, kendilerine en yakn grdkleri Hurufilik
retisini gizlice hortlatt. Bir mddet sonra da hakiki
Bektailik tamamen unutularak yerini hurufi fikirleri ald.
1900 balarnda Bektai denince iki eit insan anlalrd:
Birincisi, hakiki doru Bektai olup, Hac Bekta-
Velinin gsterdii hak yolda giden temiz Mslmanlard.
kincisi sahte, Sabatayclarn kurgulad yalanc masonik
Bektailerdi. 1826'da Yenieriler ortadan kaldrlp
Bektai tekkeleri kapatlnca, srgn edilen Bektailer,
kendilerini korumak iin Masonlua girmeye baladlar.
Bektailiin iine szp, adeta istila eden Hurufilik
nedir, bunun zerinde durmak istiyorum. Hurufilik,
slmiyeti ykmak iin kurulan bozuk yollardan biridir.
Faruk Arslan
650
Kurucusu bir Acem (ran) Yahdsi olan Fadlullah bin
Abdurrahman Tebrizdir. Hurufilik, Allah ve genel
olarak da alemi saylar ve harflerle aklayan Kabbala
tarz bir reti. Mason Bektailiin Bektailii ele
geirmesinden sonra Alevilik zerinde Hurufiliin ok
etkisi oldu.
Sabetayclkta Tanr'nn sylenmesi yasak olan adnn
harflerinin saysal deerlerinin toplam 26, o yzden 26
kutsal saydr. Hurufilikte de bu say 28. Kuran meydana
getiren harflerin toplam says 28. Huruf, harfin oulu
oluyor, harfler demek. Huruf ilmi ya da ilm-i huruf
harflerden anlam karp yorumlamak oluyor. Hurufilere
gre insan yznde de 28 harf var, dolaysyla insan yz
Tanr'y gsterir. rnein, az ayn harfine, burun lam
harfine, ene ye harfine benzetilerek insan yznde Ali
okunuyor derler.
Azerbaycan'da Fazlullah Timurlenk tarafndan aslnca
mritleri Anadolu'ya kat. eyh Nesimi onlardand.
Hurufiler, Bektailer'in arasna gizlendi. Hurufi inanna
gre, insanda Tanr mayas, nvesi vard. nsann yz
hatlarnda harflerden oluan alfabenin varl inanc
Alevilie Hurufilikten gelmitir. Kalar, burun Ali'nin
adn tanmlayan harflerdir. Byk da bu ad tamamlar.
Bunun iin Aleviler bya nem verirler.
Bektailik ile Alevilik zamanla farkllasada, felsefi
kkleri ve etkileim sahalar aynyd. Bektailer, Balkan
ve Trakya'ya yerleimilerdi. Aleviler, Anadolu
kylerinde yaayp hep gebe oldular, cahil kaldlar.
Osmanl, Bektailii yasakladktan sonra Balkan
topraklarn kaybedince Bektailik ok zayflad, Alevilik
canland. Bektailerin marifetleri, Alevilere geti.
Aleviler ilim yuvalarna sndlar, yksek okullara
Faruk Arslan
651
baladlar. Kltr seviyeleri ykseldi, 21inci asrn en laik
fikirlileri oldular Trkiyede. Yzlerce Cem evi atlar,
vakflar kurdular.
Bektailer, Alevilerden kendilerini sakndlar. nemli
Bektai babalar, "biz Alevi deiliz" diyordu. Esasta ayn
olmalarna ramen masonlukla Bektailiin iie
gemesiyle birlikte ayinlerde baz farklar olutu.
Bektailikte, Semah ve musahiplik yoktur.
Osmanlda Yenieriler ile Bektailer arasnda skk
ilikiler vard. Orduyu elde tutma alkanlklar Trkiye
Cumhuriyeti dneminde de srd. Bektailer ve Aleviler,
ocuklarn srekli askeri okullara gnderdi.
Bektai Tekkelerinde ayn trenlerinde, Alevilerle
zamanla farkllklar dodu. Ama Masonlarn ayinleriyle
Bektailer arasnda benzerlikler balad. ler, beler,
yediler kavram rnein Masonluktada vardr. Birinci
derece ler, ikinci derece beler, nc derece yediler
olarak. Bektailer ise, ( Allah, Muhammed, Ali)
diyorlar farkl grlmek iin. Temelinde ise, masonlar
Bektaileri slam kart olarak piyasaya kard. Bu
nedenle Alevileri hem dladlar, hemde Snni kartl
iin laikliki koruma bahanesiyle maa olarak kullandlar.
Masonlar, kurulu sembollerini Hz. Sleymannn
Tapnandan (Mimari yapsndan)dan alrlar. zgr
insan savunurlar, din otoriteyi tanmazlar. Boyun
emezler. Gya kin ve nefrette girmezler, rk deiller.
Tm bu zellikler zaten Alevilikte de var. Alevilik, bu
nedenle masonluu Bektailik gibi nceleri ayr gayri
grmedi.

Masonlarn, Bektailii nasl bu denli bozabildiini
kavramak iin Hurufilie dnelim. Kurduu bozuk yolun
Faruk Arslan
652
esaslarn anlatmak iin Fadlullah bin Abdurrahman
Tebriz, Cvidn adnda Farsa byk bir kitap yazd.
Kitabnda, Kurn- kermdeki harflere mnlar vererek,
kendisinin tanr olduunu bildirdi. Btn dinleri inkra
kalkt ve slmiyetle alay etti. Kurduu bu bozuk yola,
Yahdlik, Hristiyanlk, Zerdtlk gibi inanlar da
kartrd. Bunlarla i ie oldu.
Nitekim, Yahudi Sabataist lgaz Zorlu, Bektailiin iine
nasl szdklarn yle ifade ediyor: Sabetayclar kendi
din adamlarn Melamilik tarikat iinde yetitirmilerdir.
Bu ok ilgin; adam hahamdr, ama dardan baktnz
zaman Melamilik, Mevlevilik ve Bektailik tarikatlar
iinde din adam gibi grnr. ( Eitim-Bilim dergisi,
Kasm 2000)
Hurfliin bu bozuk inanlar slm lkelerinde chil
halktan baz kimseler arasnda yaylmaya balaynca
Tmr Hann olu Miran ah, babasnn emri ile 1393
senesinde Fadlullah- Hurfyi ldrd. Bacana ip
takp sokaklarda srkledi. Bylece Tmr Han, slmiyet
iin ok tehlikeli olan Hurfliin yaylmasn nledi.
Bunun iin Bekt ismi altnda kendini gizleyen
Hurfiler, Tmr Han sevmezler, hep ktlerler.
1393de Fadlullah- Hurfi ldrlp, Esterbd ehri
yaklnca dokuz yardmcs kat. Hurufilik, Fazlullahn
ba halifesi Nesimi ve dier halifelerin abalaryla Irak,
Azerbaycan ve Anadoluda yayld. Bu halifelerden Ali-
l-Ala Fazlullahn lm sonras Anadoluya geerek
Bektai dervileri arasna girdi. Baz kaynaklara gre,
Ali-l-Ala Hac Bekta tekkesinde bulunuyor, Bektailere
Hurufilii telkin ediyordu. Aliyyl-al adndaki dervi,
Anadoluda Bekt tekkesinde Cvidn gizlice
yaymaya ve chilleri aldatmaya balad. Hac Bekt-
Faruk Arslan
653
Velnin yolu budur dedi. Hac Bekt- Velin
yolundan ayrlmayan hakk Bektler, bunlardan
tamamen ayrldlar. Bekt tarkat ad altnda saklanan
Hurflere gre, namaz bir kere klmak, orucu bir kere
tutmak, gusl de mrnde bir kere almak farzdr. Gusl
edip vcudunuzu hrpalamayn derler.
Hurufilik XV.yzylda Osmanl sarayna kadar szm
hatta Fatih Sultan Mehmedi bile etkilemiti. Ancak
ulemann iddetli tepkisi sonucu gen ehzadeye hurufi
fikirleri alayan kii yaklarak ldrld. Bundan sonra
Osmanl Devleti hurufiliin kkn kazmaya, Kanuni
Sultan Sleyman zamannda da devam etti. Bu durum,
hurufilerin Bektailerin arasna szmalaryla, fikirlerini
Bektailik perdesi altnda yaymaya almalaryla
sonulanm, propagandalarn ancak bu yolla
srdrebilmilerdir. Hurufilik esas olarak harflerden
dinsel anlamlar karmaya dayanr. Hurufilikte varln
z sesten oluur ve Tanr harfler araclyla insanda
tecelli eder. nsan, tanrsallatrlr. Hurufiliin temeli,
Tanrnn insanda tecelli ettii dncesine dayanr.
Hurufiliin Alevi-Bektai inancna etkilerini edebiyat
alanndaki rneklerde mesela Virani Babann iirlerinde
olduu gibi aka grmek mmkndr.
Gelitirilmi harfi teknikleri kullanarak ortaya kan
Hurufiliin kurucusu Fazlullah Hurufi, kendisinin sa ve
Mehdi olduunu iddia etmi, yeni bir din kuran bir
peygamber olduunu ileri srmt. Hurufiler 16.
yzyldan itibaren Bektailik tarikatnn iine szmaya
balad Bektailie daha sonra intisap edenlerin iinde
arln Yahudiler ve Sebataistler oluturuyordu.
Sabatay Sevinin Bektai tekkelerine gittii biliniyor.
Faruk Arslan
654
Hurufi mritleri Krehir yaknlarndaki Hac Bekta
tekkesi mensuplarna Hurufi doktrinlerini Hac Bektan
gizli fikirleri diye tantmt. Sapknlk ve zndklk
derecesindeki kendi fikirlerini Hac Bektan adnn
korunmas altnda yaymlard. Hurufilik, Bektai
tarikatnn iine girince hemen her trl hurafeyi
yaymakta ekince grmedi. Hac Bekta- Veli hakknda
eitli yalanlar retildi. Bugn Hac Bektala ilgili eitli
rivayetler de bu yalanlardan kaynaklanyor.
Gnmz Aleviliinin temeli olan Safevi tarikatnn
kurucusu eyh Safiyddine byk destek veren lhanl
Veziri Reideddin de bir Yahudiydi. Aleviler, slam
dininde yasak olmamasna ramen tavan eti yemezler. O
zaman bu inan nereden gelmekteydi? Kuran Kerimde
tavan eti ile ilgili bir yasaklama olmamasna ramen
Tevratda tavan etini yenmesi yasaktr. Bir Yahudi olan
Reideddin, Kabalist inanlarn Aleviliin esaslar
arasnda yer almasnda byk rol oynad. Reideddinin
kaleme ald Ouzname eseri ile Ouz Kaan
Destannn orijinalini bozmu; eserine tamamen Tevrat
ve Kabala kaynakl rivayetler eklemitir. Ouz Kaan
Destannn orijinali ile Reideddinin kaleme ald
Ouzname karlatrldnda iki olayn tamamen farkl
olduu grlmektedir.
Bektailiin temellerini atan eyh Bedrettinin babas
olan Simavna kadsnn ismi sraildir. eyh Bedrettinin
tarikatnn yayld blgelerde iki sapkn Hristiyan
mezhebi Bogolizm ve Katharizm n plana kmaktadr ve
ilgintir ki bu iki mezhepte Kabalist kaynakldr. Bugn
Mum snd olarak bilinen olay da Katharizm kaynakl
olup buradan Bektailie gemitir. Mum snd olay
Faruk Arslan
655
Trkiyede yaayan Yahudi dnmesi Sebataistlere ait dini
bir riteldir. (Yangn, 2006).
Hurufilik, kimi aratrmaclara gre ayr bir din,
kimilerine gre bir mezheptir ya da yalnzca bir tarikattr.
Ne var ki tm aratrmaclar Hurufiliin harflere olan zel
ilgisi zerinde birleirler. Zaten bu akmn eitli
yaptlardaki tanmlar dorudan Hurufiliin bu niteliini
vurgulamaktadr. rnein Orhan Hanerliolunun
Felsefe Ansiklopedisinde Hurufilik, harflerden dinsel
anlamlar karan ran irekilii (ezoterizmi) olarak
tanmlanmaktadr. Britannicada yer alan tanm da harf
ve rakamlarn eitli yorumlanmalar zerine kurulu bir
inan dizgesi biimindedir. Zaten huruf szc harf
szcnn ouludur. Hurufilik, harflere olan zel
eilimi dnda, ikinci bir zellii ile de ilgi ekmektedir,
o da ireki yani batni (ezoterik) oluudur.
Bu durumda Hurufilik olarak bilinen bu inan akmn iki
temel nitelik altnda deerlendirmek gerekmektedir:
Ezoterizm ve Harfler. Harflerden dinsel anlamlar karan
her inan akm Hurufilik ile ilgili olmad gibi, ezoterik
nitelikli akmlarn tm harflerin anlamlar ile ilgilenmez.
Hurufilik, bir yandan harfler ve harfler ile balantl
olarak rakamlarla ilgilenmekte, dier yandan bunlarn
yardmyla ve bunlara dayanarak aklanan, savunulan
ezoterik inanlar ilemektedir.
Harfler bizi dorudan yazya gtrmektedir. Harf ve
rakamlarn yorumlanmas ve aralarnda eitli zel
ilikiler kurulmas ve bylelikle grnen amalarnn
tesinde anlamlandrlmalar tm eski kltrlerde grlen
ve neredeyse yaznn tarihiyle ayn zamanda balam bir
uratr. Bu abann ilk rnei Pythagorasn retiler
dizgesinde bulunur. Bu dizge, varolu sorunlarnn felsefi
Faruk Arslan
656
aratrmas amacyla oluturulmu bir inan akm
erevesinde gelitirilmi ve nl Pythagoras kuram da
bu dizgenin bir yan rn olarak ortaya kmtr. ..
500 yllarnda ortaya kan Pythagoras dizgesi,
gelitirdii mzik kuram ile birlikte ele alnnca ses, dil,
saylar ve harfler araclyla evreni aklamay
amalayan btncl bir yapya ulaabilmitir.
Kendisinden nce gelen Msr, ran ve Hint tekniklerini
kulland sanlan bu dizge, daha sonraki harfilerin sk
sk bavuraca temel yntemleri gelitirmitir.
Harfilie tarihsel olarak ikinci rnei oluturan
Kabbala, Hurufiliin amacna pek benzer bir ama
tamakta, harf ve saylarn gizemini zerek Tevrat
yorumlamay hedeflemektedir. Kabbalann yorumuna
gre Tanr kendisini belirli sayda nitelik (Sefirot)
biiminde dsallatrarak evreni yaratmtr. Kabbalann
yaratl ile ilgili bu savnda yer alan hemen her unsuru,
slam ezoterizminde ve dolaysyla Hurufilik ve onun
etkisi altndaki Bektailikte benzer biimde bulmak
olanakldr.
Harfilik ve etkilerinin slamda ne zaman ortaya
ktklar konusu olduka tartmaldr. slam harfileri
iin uygun koullar, Kuranda baz surelerin banda
birbirinden ayr ve anlamszmasna yer alan ve Huruf-
u Mukattaa diye adlandrlan harfler salamtr.
Yaar Nuri ztrk, Tarihi Boyunca Bektailik adl
kitabnda bu konuda unlar belirtmektedir: unu da
syleyelim ki, bu harf kmelerine muhtelif ve ou kez
esrarl manalar verme ii, sahabiler devrinde
balamtrHatta Hz. Alinin: Kuran Fatihadan,
Fatiha Besmeleden, Besmele Ba harfinden ibarettir.
Bense o Ba harfinin altndaki noktaym sz ok
Faruk Arslan
657
nldr.
slamda Kutsal Metinlere harf dzeyinde yorum
getirme abasnn ilk rnei X. yz ylda Hallac-
Mansurda grlr. Mansur, Kurana szck anlamlarna
bakarak "Yorum" getiren (Tevil) Karmatilerin bir
propogandacsyd. (Karmatilik, IX. Yz ylda dinsellikle
badatrlm, sosyo-ekonomik temelli ezoterik bir
akmdr.) Mansur, divannda ve Kitab al-Tavasin adl
eserinde harfler ve saylarn gizli anlamlarna deinen
ilk slam harfisidir. Evreni ve Tanry insanda grmenin
bir sonucu olarak ilk kez Enel-Hakk diyen Mansur
olmu ve bu sz nedeniyle 922 ylnda idam edilmitir.
slamda harfiliin ikinci nemli rneini Endlsl
dnr Muhyiddin-i Arabi (1165-1240) oluturur.
Endlsl Yahudi dnrlerin ve Kabbalaclarn
etkisinde kalarak El-Ftuhat El Mekkiye adl yaptnda
harfiliin bir ok rneini sergilemitir.
Gelitirilmi harfi teknikleri kullanan Hurufilii bir
inan sistemi olarak kuran kii ihabuddin Fazlullah
Esterabadidir. 1340 Ylnda doan Fazlullah, gen yata
teoloji ile ilgilenmeye balam, on sekiz yandayken
tasavvufa ynelerek hacca gitmitir. Dnnde
Harezme gelmi ve bir sre burada kaldktan sonra
Tebrize gemitir. Burada etrafna toplad kiilerle
yapt dini sohbetler sayesinde byk saygnlk
kazanmtr. 1386 Ylndan balayarak Isfahanda kendi
sistemini yaymaya balam, daha sonra uzun bir sre iin
bir maarada inzivaya ekilmitir. Bu dnemde
kendisinin Mehdi olduunu ileri srmtr. evresinde
yedi kiilik bir ekirdek kadro oluturmu, bu yedi kiinin
abalar sonucunda yeni inan hzla yaylmaya
balamtr. Ksa srede eitli toplumsal kesimlerden
Faruk Arslan
658
kiiler yeni akmn evresinde toplanmaya balamtr.
Fazlullahn kendi sistemini yaymaya alt ortam bu
tr akmlar iin pek elverilidir. Bu yre Mazdeizm ve
Karmatilik gibi bir ok ezoterik akma kaynaklk etmitir.
Fazlullah hakknda bilgi ieren her kaynak, onun
Tanrln ilan ettiini sylemektedir. Ancak bunu nasl
gerekletirdiini belirtmemektedirler. Bu ilan sadece
Enel-Hakk biiminde yaplm olabilir. Ayn yrelerde
Hallac- Mansurun olduka tannd dikkate alnrsa, en
gl olaslk bu ilann Enel-Hakk formlne
dayanmasdr.
Fazlullah, yars farsa ve yars da Esterabad lehesi ile
yazlm olan Cavidan- Kabir adl bir eser ile adnn
skendername olmas olas bulunan farsa bir manzume
kaleme almtr. Ayrca Arname ve Muhabbetname
adl kitaplar da vardr.
Yeni sistemin yaygnlamas egemen evrelerde
rahatszlklar yaratr. Timurun oullarndan Miranahn
buyruu ile Fazlullah tutuklanr ve hapsedilir. 1394
Ylnda Alncak kalesinde ldrlr; cesedi ayaklarna
balanan bir iple ekilerek ibret olsun diye dolatrlr.
Fazlullahn evresindekiler kovuturmalara urar.
Hurufi nderlerinden Ahmed Lurun 1427de ahruha
kar bir suikast eylemine girimesinden sonra,
mritlerden bir ou yakalanp ldrlm, hatta cesetleri
bile yaklmtr. 1467de ise Karakoyunlu hkmdar
Cihanaha kar bizzat Fazlullahn kznn nderliinde
bir ayaklanma hareketi iddetle bastrlm ve isyann
nderi be yz kadar taraftar ile yakalanp idam
edilmitir. Bu olaylar zerine Hurufilie bal kiiler bir
ok ayr yne dalarak, gr ve inanlarn
beraberlerinde gtrmlerdir.
Faruk Arslan
659

Hurufilerin byk ounluunun Anadoluya
sndklar biliniyor. zellikle Sivas, Eskiehir ve Bat
Anadolunun baz kent ve kasabalar ksa zamanda
kimliklerini ok iyi gizleyen Hurufi propagandaclarla
dolmutur. Hurufiler, buradan Rumeline geerek
Arnavutlukta, Filibe ve Varna gibi Balkan nemli
kentlerinde eylemlerini srdrdler. Baz tasavvuf
cemaatlerine szarak, kendilerini gizlemeyi ve inanlarn
yaymay baardlar.

Abdlbaki Glpnarl Hurufilik Metinleri Katalogu ve
Fadl Allah Hurufi adl yaptlarnda Hurufiliin
Anadoluda Mir erif ve zellikle byk Azeri ozan
madeddin Nesimi tarafndan yayldn belirtiyor.
Glpnarl, Mir erif'in Anadolu'ya Fazlullahn eserleri
bata olmak zere bir ok Hurufi kitaplar getirdiini,
Fazlullahn nde gelen halifelerinden Nesiminin geni
boyutlu bir propaganda yrttn, hatta bir ara
Ankaraya kadar gelerek Hac Bayram- Veli ile
grtn sylyor. Anadoluda pek ok yer dolaan
ve uzun sre kalan Nesiminin bir ok kiiyi Hurufilie
kazandrd kesindir. Bu kiilerin sonradan sistemli ve
etkin bir propaganda yrttkleri, Fatih Sultan Mehmet
dneminde Osmanl sarayna kadar girmi olmalarndan
anlalabilir.
Takprlzadenin akayk- Numaniye adl eserine
baklacak olursa, Fazlullahn halifelerinden biri
Edirnedeyken gen Fatihi etkileyecek kadar baarl
olmu, hatta baz mritleri ile saraya yerlemitir.
Durumdan olduka rahatsz olan Veziriazam Mahmud
Paa ile mft Molla Fahreddin-i Acemi, Hurufilerin
Faruk Arslan
660
Hull inancna (Tasavufta Hull, Tanrnn
yarattklarnda meydana ktna inanmak demektir)
sahip olduklar konusunda gen Padiah
uyarabilmilerdir. Fatihin huzurunda yaplan bir tartma
sonunda Hurufilerin gerekten Hull inancna sahip
olduklar kantlanm ve bunun zerine Sultann buyruu
ile Hurufiler tutuklanm ve idam edilmilerdir.
Edirnedeki Yeni Camide Fahreddin halk Hurufilie
kar uyarm, uygulamalarn ve inanlarn anlatmtr.
Bu olayla birlikte Osmanl topraklarnda Hurufilerin yz
yllar boyunca srecek kovuturma ve cezalandrlmalar
balam oldu. XVI. Yz yla ait belgeler, zellikle
Balkanlardaki eitli kentlerde sk sk Hurufi
kovuturmalarnn yapldn, pek ok Hurufinin
yakalanarak idam edildiklerini, cesetlerinin yakldn
ortaya koymaktadr. Bu kaytlarda belirtilen kiilerin,
dorudan Hurufi olmasalar da, Hurufilikten etkilenen
eitli inan akmlarna bal kiiler olduklar kesindir.
Bu akmlar arasnda bata Kalenderiler gelmektedir.
iddetli ceza ve basklara karn, eitli tasavvuf
evrelerine bal olup, Hurufilik propagandasn yapan
pek ok kiinin bulunduu, zellikle XVI. Yz ylda
Balkanlarda tannm olan Otman Baba, Rafii ve Usuli
gibi ozanlarn varl dikkati ekiyor. Bu kiileri daha
sonra yaam olan Hayreti, Muhiti, Yemini, Muhyiddin
Abdal ve Arigibi nde gelen Kalenderi ve Bektai
ozanlar izlemitir.
shak Efendi Kaif el-Esrar adl kitabnda, Fazlullahn
halifelerinden Ali el-Alann propaganda yapmak zere
Anadoluda etkinlik gsterdiini, XV. Yz yln
balarnda Bektai tekkelerine girdiini ve Hac Bektan
fikirleriymi gibi Fazlullahn dncelerini yaydn
Faruk Arslan
661
belirtir. Bu sav, Bektai fikirlerinde Hurufiliin etkisinin
bulunduu gz nne alnrsa, doru kabul edilebilir.
iddetli kovuturma ve bask altndaki Hurufiler,
Bektailerin arasnda kararak varlklarn korumay
baarmlardr.
Glpnarlya gre, farkl namazlar ve Fazlullahn
ldrld Alncak Kalesinde yaplan hac trenleri ile
srad uygulamalar olan Hurufilik, bir sre sonra
bamszln yitirmi, sonradan zellikle Alevi-
Bektailere ve ksmen de dier tarikatlere inanlarn
aktararak tarihe karmtr.
Hurufilie gre, varln z sesten oluur. Evren, sesin
ortaya kmas ile var olmutur. z oluturan ses,
canllarda eyleme dnk (bilfiil), canszlarda gizilg
(bilkuvve) olarak vardr. Ses, canllarda istem ve istekle
ortaya kar.
Tanr gizli bir hazinedir (Kenz-i Mahfi). Tanrnn ilk
belirii Sz (Kelam) ile olmutur. Sz ilk nedendir ve
Tanrnn soyut bir Konumas (Kelam- Nefsi)
niteliindedir. Kesin bir gerek olarak grlen bu soyut
sz, baz elere ayrr ve bu eler biiminde dsal bir
nitelik kazanr. Aslnda szn ayrt bu eler Arap
alfabesinin yani Kurann 28 ve Fars alfabesinin 32
harfidir. Sz bu d eleri edinince, soyut durumunu
yitirerek, Sylenmi Sz (Kelam- Melfuz) biimine
dnr. Sylenmi szn birleik grntlerinden duygu
ve bilin evreni meydana gelir. Hurufiler, evrenin
sonsuzluuna ve srekli dngsel devinimine, bu
devinimden doal olaylarn olutuuna inanrlar.

Tanr, kendisini insann yznde sz biiminde grnr
klmtr. Szn elerinin saysal bir deeri vardr. nsan
Faruk Arslan
662
yzndeki burun elif, burnun iki yan lam, gzler de
he harflerini verir. Bylece insann yznde simetrik
yazlm iki Allah szc ortaya kar. nsan yznde
ayrca eitli hatlar vardr: iki ka, drt kirpik ve satan
oluan yedi izgiye Ana Hatlar (Hutut- mmiye) denir
ve her insan yznde bu izgilerle doar. Bu yedi
izginin drt e (ate, su, hava ve toprak) ile arpm
Arap alfabesinin 28 harfini verir. Ayrca erkeklerde
ergenlikte ortaya kan yedi izgi daha vardr. Bunlar sa
ve sol yanlar ayr ayr saylmak zere iki sakal, iki byk,
iki burun kl ve bir ene alt kl olarak toplam yediye
ular ve Baba Hatlar (Hutut- Ebiye) adn alr.
Bylece yetikin bir erkein yzndeki izgilerin says
on drde ular. Bu izgilerin kendileri ve bulunduklar
yerler (Hal ve Mahal) olarak hesaplanmas yine 28 harfi
verir. Fazlullah, bu sayy 32ye kartm ve Fars
alfabesindeki harf saysna ulatrmtr.
Bu konuda Hurufiler yle bir aklama da
yapmaktadrlar: Tanrnn kendisini peygamberler
aracl ile aklamas aamalar biiminde olmutur.
Evrenin temel eleri olan harflerin her peygambere
giderek artan sayda bildirilmesi doaldr. Nitekim
Ademe 9, brahime 14, Musaya 22, saya 24,
Muhammede 28 ve son peygamber olan Fazlullaha 32
harf malum olmutur. Bu peygamberlerden son drdne
bildirilen elerin says, her birine indirilen kitaplarn
yazlm olduklar dilin alfabesindeki harf says kadardr.
Bunlar branicede 22, Yunancada 24, Arapada 28 ve
Farsada 32dir. Bu aamalar nedeniyle son peygamber
Fazlullahn kendisinden nceki peygamberlerin bildikleri
hereyin anlamn zecek anahtara sahip bulunduu
aikardr.
Faruk Arslan
663

Kurann gizi 29 surenin balarnda bulunan Huruf-u
Mukattaada gizlidir. Bu harfler yinelenmelerin
saylmamas durumunda 14 tanedir (elif, lam, re, kaf, h,
ye, ayn, sad, te, sin, he, mim, kef, nun) ve bunlar anlam
ak ve kesin (Muhkemat) olarak kabul edilirler. Arap
alfabesinin kalan 11 harfi ise anlam belirsiz ve
yorumlamaya ak (Mteabih) biimde deerlendirilirler.
Asl Tanr sz, Muhkemattan oluan 14 harftir ve
bunlar kendilerini insann yznde gsterirler.
Hurufilere gre evrenin temel dnemi vardr:
peygamberlik (Nbvvet), imamlk (mamet) ve tanrlk
(Uluhiyet). Peygamberlik dnemi Adem ile balam ve
Muhammedde sonra ermitir. mamlk dnemi Ali ile
balam ve on birinci imam Hasan Askeri ile bitmitir.
Fazlullah ile tanrlk dnemi balamtr. Tm
peygamberler Mehdi olan Fazlullahn habercisi ve
mjdecisidirler. Fazlullahtan sonra gelecek olan Yetkin
nsan (nsan- Kamil) Fazlullaha uymak zorundadr.
Fazlullah Musevilerin bekledii Mesih, Hristiyanlar ve
Mslmanlarn gkten inaceine inandklar sadr.
Fazlullah, gkten inmi ve kyamet kopmutur, dnya
ahiret bir olmutur. Bu nedenle ahiret yoktur. Gerek
ortaya km ve tm dinsel ykmllkler kalkmtr.
Bylece Hurufiler tm ibadetleri harfler ile yorumlayarak
iptal ederler ya da deiik biimde uygularlar. rnein
hac, Fazlullahn ldrld yeri ziyaret etmektir.
eytan talama ise, Fazlullah ldren ve Maran ah
(Ylanlar ah) dedikleri Timurun olu Miranahn
yaptrd Senceriye Kalesini talamaktr.

Reha amurolu, "Sabah Rzgar" adl kitabnda unlar
Faruk Arslan
664
belirtmektedir:
Hurufiliin uygulad say ve harf oyunlarnn asl
hedefinin inansal olduu gzden karlmamaldr.
Hurufilikte ama tm o say ve harfler arasndan insana,
insann konumasna, kendini aklamasna ve
bilinlenmesine ulama abasdr. nsan, belirli saydaki
harflerle konumaktadr. nsan, bu harfler aracl ile
oluturduu dil sayesinde bir simgesel evren kurmakta ve
bylece Tanry bulmakta, var etmektedir. Hurufilikte
ulalan bir nokta da konuan insana, yazya balanm ve
kaydedilmi kutsal metinler karsnda stnlk
tanmaktr. nsan Konuan Kurandr (Kuran- Natk),
kada geirilmi Kuran ise Sessiz Kurandr (Kuran-
Samit). Konuan Kuran her an yenilenir, deiir ve
kalplamadan yaar. Sessiz Kuran belirli bir anda
kaydedilmi bir metindir. Tm heterodoks dncelerde
olduu gibi Hurufilikte de kii, Zamann ocuudur
(bn-l Vakit). Onu snrl belgeler ve metinlerle
kalplamak ve kutsalln snrlar iinde hapsetmek
olanakl deildir. Sonu olarak, Hurufiliin kulland
harf ve say teknikleri, kalplatrmay ama yollarndan
biri olarak grlebilir.
Bektai dncesine hzla etki eden Hurufilik nedeniyle,
baz aratrmaclar XV. Yz yldan balayarak
Bektailikin bozulduunu ileri srmlerdir. Onlara gre
Hurufilik hileli yntemlerle, rnein Hurufilik grlerini
Hac Bektan grleriymi gibi savunarak, Bektai
tarikatnda etkin olmutur.
Oysa amurolu'na gre, Bektailik Anadoluya Hac
Bekta ile birlikte adm attnda Aleviler zaten oktan bu
topraklardadrlar. Aleviler, bir heterodoks dervi olan
Hac Bekta eitlilii barndrma potansiyeline sahip
Faruk Arslan
665
olan bnyeleri sayesinde zmsemiler ve onu bir nder
olarak tanmlardr. Bu bakmdan, Anadoluda
heterodoksi denilince akla hemen Alevi-Bektai gelenei
gelmektedir. Bu gelenek, eitlilii zmsemesi ve
hogrl yaps nedeniyle bir ok farkl heterodoks
zmreyi de iinde barndrm ve tm ezoterik
dncelerin Anadoludaki sna olmutur. Tm
farkl dnce ve uygulamalara sahip olan Kalenderi,
Haydari, Hurufi, Torlak gibi akmlara bal olanlar bu
geni yelpazeye katlm, kendi bamsz varlklarn feda
ederek, Alevi-Bektai toplumsal olgusuna kendilerine
zg renkler katmlardr. Alevi-Bektailer bu durumda
bir bozulma grmezler, zira inanlar deiime aktr.
Tam tersine bu durum onlar iin bir zenginleme yoludur.
1376 Ylndan balayarak Isfahanda balayan
Hurufiliin, her trl baskya karn, inanlmaz bir hzla
Osmanl topraklarna yaylmasnn ve etkili olmasnn
nedenleri ok ynldr. iddetli bask ve zulme karn
hzla gelien ve yaylan bu inan sisteminin geliim
nedenleri, hem iinde byd toplumsal yapnn
zelliklerine, hem de kendi ierik ve dinamiine bal
olmaldr.
Hurufilik ncelikle ezoterik bir inan sistemidir. Dinlerin
rek (Batn) anlamlaryla anlalmas gerektiini ve
bunun da ancak zgr Yorumlama (Tevil) ile
gerekleebileceini ileri srmektedir. Hurufilik, ezoterik
yaklamlar arasnda, kentli nfusa en fazla hitap
edenlerden biridir. O dneme kadar kentlerde pek
grlmeyen ezoterik yaklamn Hurufilikle birlikte hzla
kentleri de etkisi altna ald grlr. Ortodoks slamn
simgesel evreni ve kltr, o gne dek dnce retimine
kentlerdeki medreseler ve yazl belgeler yoluyla egemen
Faruk Arslan
666
olmutur. Hurufilik, yorumlama yoluyla, yz yllardr
sarslmaz olduu sanlan yaz ve kutsal metinlerin
egemenliini ykmaya koyulur. Harfleri konuturur.
nsan kada yazlm olann zerine kartr. Belge ve
kaytlara gvenen ortodoks sistemin kutsal metinleri,
harflere getirilen keyfi yorumlarla kuru yapraklar gibi
savrulmaya balar. Osmanllarn ele geirdii kentlere
doru akan heterodoks derviler, yllar ncesinden
kentlerde yer bulmu bir Hristiyan heteroks gelenei ile
karlar. Bu gelenein en etkin temsilcisi
Bogomillerdir.
Biri yazl ncilin, dieri yazl Kurann kalplarna
kar mcadele eden iki farkl dinin heterodoks akmlar
doal olarak yakn ilikiler kurarlar. slam heterodoksisi
Hurufilik olmasayd bu ilikiyi kurmakta pek
zorlanacakt. ncelikle Fazlullahn kendisini Mesih
ilan etmesi bu ilikinin kurulmasnda etkin olmutur.
Fazlullahn yazd Cavidan adl yaptn Firiteolu
tarafndan Akname adyla yaplan evirisinde sk sk
Yuhanna ncilinden alntlar yer alamaktadr. On iki
imamla on iki havari arasnda paralellik kurulmakta,
srailin on iki kabilesine gndermeler yaplmaktadr.
Anadolu heteroksisi Rumeline geerken de Hurufilikten
fazlasyla yararlanr. Sonradan Bektailik incelenirken
Hurufi etkilerinin en youn olarak Rumeli ve Arnavutluk
Bektailerinde grlmesi, Hurufiliin oynad roln ne
denli nemli olduunu gsterir.
Mason Bektailerin Hurufilii benimsediini ifade
etmekten kanan, Bektailikle ilgili her deere ar sahip
kan evki Kocann grlerini aktaralm: Fazlullah
Hurfi Hazretleri Timur-u Grkan tarafndan
Azerbaycanda ldrlmtr. Yine halifelerinden nl
Faruk Arslan
667
Nesimi Hazretleri ise Halepte derisi yzlerek
katledilmitir. Seyyid Aliyyl ala olarak bilinen Seyyid
Ali Sultan ve yine nl Hurfilerden Feritehzede
Hazretleri, Fazlullah Hurfinin katli zerine Krehire
gelerek Hnkar Hace Bekta- Veliye intisab etmilerdir.
Baz mverrihler bu teze taklmayarak Bektailik iinde
Hurfilie ynelik mstakil bir teknik meylin olmad
iddias ile Seyyid Aliyyy ala ile Seyyid Ali Sultann
ayr, ayr ahslar olduklarn beyan etmilerdir. Ancak bu
gr nesnel realite ihtiva etmez; zira zellikle 14nc
Yzyldan itibaren Bektai Tarikat metaforuna dahil kesif
miktarda eser reten (nesir yada manzum) air ve yazar
grlmtr. Hatta zaman zaman Iklar adyla
nitelenen bu zmre hukuken, siyaseten ve hatta eriaten
takibata maruz kalmlardr. Dier yandan Bursa ilinin
Iklar semtinde bulunan Ramazan Baba Dergahnn
mntesiplerinin Hurfilik yaptna dair Osmanl
kovuturmalarna haiz fetva ve fermanlar arivlerde
mebzul miktarda mevcuttur. te yandan ad geen
Ramazan Baba Dergah 1826 ylndan sonra Nakibendi
Dergahna evrilmise de 1911 ylnda ttihat ve Terakki
idaresince el konularak uzun yllar Iklar Askeri
Mektebi olarak hizmet vermitir. Yine Odman Baba
Velayetnamesinde Hurfi enstrmanlara rastlanld gibi,
Faziletname adl eserinde yazar Yemini ve Virani
Abdaln Divannda olduka mufassal ve geni olarak yer
almaktadr. Tescilli bir Bektai dman olarak tannan
Harputlu shak Efendi tarafndan 1873 ylnda yazlan
Kaifl Esrar ve Dafil Erar isimli eserde, Seyyid
Ali Sultann, Seyyid Aliyyl Ala olduuna dair somut
beyyine bulunmaktadr. Yine bir yntem olarak Hurfi
tandansl nefesler reten Bektailer gizemil bir takiyye
Faruk Arslan
668
ablonu altna girerek zellikle Mehmed Ali Perian
Dedebabann kadim Bektailik anlayn benimsemiler
ve bunlara Harabatiler denilmitir. Dier yandan 1907
ylnda Hakka yryen Mehmed Ali Hilmi Dedebabann
izleyicilerinin izgisinde ise Hurfilik mstakilen pek yer
bulmam, ancak edebi ve sanatsal bir telakki olarak
alglanmtr. Bunlara da Mteerri denilmitir. Bu
ciddi ve teknik ayrlm gnmzde dahi Bektailik
yortusunda daha deiik bir formata brnerek zmnen
devam etmektedir. ( Koca, 2003).
Kimin Hurufilikle Bektailiin ayarn bozduunu kimin
ise sapk Hurufilikle deil Trk slam'ndaki gerek
Sufizm ile slam'a hizmet ettiini, insaf sahibi gerek
Alevi ve Bektai vatandalarmz elbette takdir edecektir.
Umarm Bektailii masonluktan temizleyip aslna
dndreceklerdir. Buradan ok etrefilli bir konuya,
Atatrk'n Bektai olup olmadn sorgulamaya gemek
istiyorum.














Faruk Arslan
669
On Drdnc Blm
ATATRK, MASON BEKTA
MYD?
Kimileri Atatrk' Sabataist ve Masonluk yesi bir bozuk
Bektai gsterip istismar etmeye alrken, kimileri de
onun dinle, diyanetle ve slamiyet'le hibir alakas
olmad halde, zellikle Kurtulu Sava ncesinde ve
devrimler srecinde, halk aldatmak ve kendisine
inandrp peine takmak iin mslman dindar rol
oynadn ileri sryor. Aslnda bu iddialar, Atatrk',
sahtekrlk, riyakrlk ve din istismarclyla sulamakla
ayn anlama geliyor. Atatrkn baba tarafndan bir
Bektai olduu sylenebilir, ancak mason ve Sabatayc
evrelerde yaasada onlardan olmad kesindir. Tekke ve
zaviyeleri kapatmasndaki temel sebeplerden biri tm
tarikatlar gibi Bektailiinde aslndan uzaklap
hurafelerle doldurulduunu grmesidir. Bu yuvalar ilim
reten, dinin yaand yerlerden ziyade yobaz yetitiren
merkezlerdi. Kokumutu, yozlamt. Hepsinin
kapatlmas hayrl olmutur. Atatrk, ilerinden
geliyordu.
Atatrkn ankaya Kknden Rak Masas yolda
yazar Falih Rfk Atay, "ankaya" Kitabnda; Atatrk'n
ocukluunu ve genliini yakndan bilen Klolu
Hakk Beyin kendisine yazm olduu bir mektuptan u
alnty yapyor:
"Ailece pek yakndk. Zbeyde Mollay ikinci kocaya
veren benim byk kaynatam eyh Rfat Efendi'dir.
Mustafa Kemal tatillerde Selanik'te slaya geldii vakit,
Faruk Arslan
670
byk kaynatamn tekkesine giderdi. Ayn gnlerinde
derviler halkasna katlarak "Hu, Hu!", diye kan ter
iinde kalncaya kadar dner dururmu" demektedir.
(Atay, 1968 ).
Mustafa Kemal Mays 1919da Samsuna, daha dorusu
Havzaya gittiinde, Ali Baba adl nfuzlu bir Bektai
eyhinin Mesudiye adl otelinde (kirac) olarak kalm,
kendisini halka Ali Baba takdim etmiti. Milli
Mcadelenin en nemli belgelerinden olan Amasya
Tamimini imzalayanlar arasnda Bektai eyhi
Cemaleddin elebi de vard. Mustafa Kemal, 5 Mays
1920de lkedeki tm sufi eyhlerine bir ar yapmt.
Ardndan baz eyhlere zel mektuplar yazd. Bunlarda
zat- alinize kalben pek byk hrmetim var, muhabbet
ve hrmetlerimin kabuln rica ederim gibi son derece
nazik ve saygl bir dil kullanmt.
Bu arada Kuzey Afrikada yaygn olan Senusiyye
tarikatnn eyhi Ahmed erif Sensi de lkedeydi ve
Milli Mcadeleyi destekleyenler arasndayd. Esas
derdinin Halifelik beklentisi olduu anlalan eyhten
Ankarann da bir beklentisi olduu, kendisine denen
800.000 kuru toplu para, kendisine balanan 1.000 lira
aylk ile maiyetine balanan 300 lira aylktan anlalyor.
Ayn ekilde Hacbektataki ana tekkenin Naki eyhi
Hac Hasan Efendiye de aylk 500 kuru mkafat maa
balanmt. Bylece bir ok Snni ve Alevi/Bektai Milli
Mcadelede grev almaya balad.
stanbuldaki Gleniyye tarikatnn eyh Visali Dergh,
Milli Mcadele kadrolarnn toplant yeriydi. Sklkta
Bektai dergah olarak sunulan ancak Nakibendiyyeye
bal olan zbekler Tekkesi, Anadoluya silah ve adam
geirmeye yardm ediyordu. Tekkenin eyhi At Efendi
Faruk Arslan
671
Kazm Karabekir tarafndan gnderildii Trkistanda
yl boyunca hem Anadoluya para yardm toplad, hem
Enver Paay oyalama grevini yapt. Yine Nakibendi
eyhleri olan Hac Hasan Efendi ile Servet (Akda)
vaazlaryla katkda bulundular. Melami eyhlerinden
Mslm Penahi Anadoluya silah karrken Franszlara
yakalanm ve ar ikence sonucu fel olmutu.
Ankaradaki Celveti Taceddin Dergah milli mcadele
kadrolarnn urak yeriydi. Konyadaki Mevlevi
Sylemez Tekkesi matbaa olarak kullanld. Bektai
tarikatnn Merdivenky (Nerdbenky), Karyad Baba
ve Erikli/Eryek Baba tekkeleri silah saklayan tekkelerdi.
Bektai Selman Baba adl Bektai babas Denizlide
cephede savamt.
Tarikatlarn Mustafa Kemale verdii destein en
gsterili rnei, Mustafa Kemalin Ankaraya girdii
gn olan 27 Aralk 1919da yaplan Seymen Alaydr.
Ouz boylarnn Orta Asyadan getirdii geleneklerden
biri olan Seymen Alayna, zel giysileri ile
Nakibendiler, Sadiler, Rifailer, Kadiriler, Mevleviler,
Bayramiler, Bektailer gibi pek ok tarikatn temsilcileri
ve esnaf rgtleri katlmt. Alay, o sralarda halk
tarafndan pek tannmayan Mustafa Kemale prestij
kazandrmak iin Halvetiyye tarikatnn Sinaniyye koluna
bal bir eyh olan Yahya Galip (Karg) dzenlemiti.
Hemen hemen bugn dindar her Alevi / Bektainin
evinde resim yanyanadr. Hazreti Ali, HacBekta Veli
ve Mustafa Kemal Atatrk Bu durum Alevi /
Bektailerin Atatrke olan sevgilerinin bir yansmasdr.
Alevilerdeki Atatrk sevgisi bir devlet byne duyulan
sevginin tesinde bir derinliine ve ruhaniyete sahip bir
sevgidir. yleki pek ok Alevi iin o, onikinci mam
Faruk Arslan
672
Muhammed Mehdidir. Baz sapk grtekiler ileriye
gidip Hz. Alinin ruhunun Atatrke getiini dahi iddia
edebilmitir. Mustafa Kemalin Alevi / Bektailere
ilgisinin, Alevi / Bektailerin de ona olan derin sevgi ve
ballklarnn nedenlerinden biri de babasnn Alevi /
Bektai kkenli olmasdr.
Nedense tarih kitaplarmzda Mustafa Kemalin
babasndan, dedesinden, soylarnn Anadoluya
dayandndan yazlmaz. Annesinin Bektailikle hi ilgisi
olmadn, dindar bir Snni olduunu biliyoruz. nkilap
tarihi kitaplarmza konmayan, hayat saklanan babasn
inceleyelim. Yrk Trkmen kkenli olan Mustafa
Kemalin mensup olduu soya Kzlcal Trkleri denir.
Ouzlarn kzl ouz boyundandr. Kzlca blkl,
Kzlcarenli ad da verilir. Selanikteki kaytlarndaysa
Karakocallar olarak gemektedir. Mustafa Kemalin
slalesi olan Kzlcaoullar, Rumeli Aleviliinin
Anadolu koludur. Bu kolun anayurdu Tokat Almus
Tozanl vadisidir. Bugn burada yaayanlarn tm de
Alevidir.
Bu blgeye yerletirilen Yrk Trkmen boylar 1410
yllarnda Tokat, orum, Amasya, Sivas ve Readiye
dolaylarndaki Kzl zenliler yurdu olarak bilinen
blgede Kzl Ahmetliler Beylii adyla bir beylik
kurmulardr. Osmanl Hkmdarlarndan II. Muratn
Amasya Valisi Yrg Paann bu beylik zerine
dzenledii sefer sonucunda beylik ortadan kaldrld.
Kzl Ahmetliler beylii Anadolu nun eitli yerlerine
datlmtr. Osmanl Padiah Fatih Sulatn Mehmetin
Karamanolu beyliinin 1460da ortadan kaldrlmas
zerine Rumeliye yerletirilen Anadolu halk Karaman
beyliine mensuptu. Ouzlarn Avar boyundan olan
Faruk Arslan
673
Karaman Beyliinin kurucusu Nure Sofi, Babai
tarikatna mensuptu. Fatih Sultan Mehmet Yrk
Trkmen kkenli bu boylar Balkanlara slamlatrmak
iin iskana tabi tutmutur.
Mustafa Kemalin dedesi Krmz Hafz Ahmettir.
Mustafa Kemalin Nfus kayd Yrk tayifesinden
diye gemektedir. Mustafa Kemalin babas da nfus
ktnde Kzlhafz olu Ali Rza diye yazlmaktadr.
Mustafa Kemal, on yalarnda Selanikteki Kzlbey
sokakta bulunan ilkokula yazlmtr. Kzl szc
genellikle Alevi Bektailere taklan bir addr. Mustafa
Kemalin babasnn ismi Ali Rzadr. Ali Rza, Ehli beyt
soyunun Sekizinci mamn ismidir. Mustafa Kemalin
doal, toplumsal, dnsel ve inansal evresi
Bektaiydi.. Babas Ali Rza Beyin de Bektai olduu
sylenmektedir. Mustafa Kemalin yaad Selanik,
Bektailerin etkin olduu bir evre idi.
Mustafa Kemalin duygu ve dncelerinde Namk
Kemalin byk tesiri sz konusudur. Namk Kemal de
bir Bektai idi. Yine Bektai olan Abdulkerim Paann
Mustafa Kemalle zel Bektai ifreleri kullanmalar
onun Bektailiine dair bir kant olarak ileri srlyor.
(Bkz. Mete Tuncay , Milliyet sanat say:246.s:25)
Mustafa Kemal Paann Bektai olduunun kantlarndan
biri de Nutuktur. Mustafa Kemal Paa, Nutukta bir
Alevi dededen bahsederken ( Kazm Dede ) onu ok
saydn ve asla krmayacan sylemektedir. Mustafa
Kemal Paann yaptklar dikkate alndnda onun Alevi
/ Bektai olduu ynndeki gr g kazanyor.
Gerekten Alevi / Bektai olmasa bile yaptklar ile
aslnda tam bir Alevi / Bektai gibi davrand. Nitekim
Faruk Arslan
674
Alevi / Bektailer Atatrkten bahsederken O da
bizdendir. diyor. Bu konuda daha detayl bilgi iin
Cemal enerin Atatrk ve Aleviler adl kitabna
bavurulabilir. Aratrmac ener, Balkanlarn bu zgn
kimliini dile getirirken gerekten ok orijinal ve dikkat
ekici bir zellie temas ediyor: Sar Saltuktan Balm
Sultana, eyh Bedrettinden Namk Kemale, Resneli
Niyaziden Mustafa Kemale uzanan bir yol.
brahim Tozkoparan, Atatrkn iinde yaad
toplumun psikolojini yle aktaryor: Vaka-y Hayriye'yle
beraber pek ok yoldan kaybetmi, dergahlar
kapatlm ve Nakilik karsnda malup dm
Bektailer, kendileri iin melun o gnleri milat kabul
ettiler ve o gnden sonra iin iin tekilatlanarak intikam
saatini beklemeye koyuldular. Osmanl'ya kar, "Hnkar
Hac Bekta Ocann gcn gsterelim" haykrlaryla
kar koyan Yenierilerin intikamn onlar alacaklard.
Alevilerle ittifak halinde Osmanl'y iten ykmak iin
akla gelmedik her yolu deneyen Bektailerin Cumhuriyet
ncesi en gze arpan faaliyetleri pek ounun Mason
localarna kaydolarak girdikleri ttihat ve Terakki Frkas
iinde gerekletirdikleri icraatlardr. Batan sonra
Yahudi elinde, Osmanl aleyhine bir maa olarak
kullanlan Gen Trkler ve ttihat ve Terakki; Yahudilere
Filistin'de bir kar toprak vermeyen ve tahtta kald sre
boyunca -Siyonistlerin kendi itiraflaryla- srail devletinin
kuruluunu 33 yl geciktiren II. Abdlhamit Han'n
tahttan indirilmesinde yklendikleri misyonla tarihe geti.
Siyonistlerin tarih emellerinin tahakkuku iin Osmanl
Hakan'na kasteden Bektaileri, yine bir Bektai olan Rza
Tevfik Blkba'dan dinleyelim:
Faruk Arslan
675
"Gen Trkler ile ttihat ve Terakki ileri gelenleri
arasnda devrim eylemi ierisinde yer alan hayli Bektai
vardr... stanbul'da ve teki kltr merkezlerinde yksek
makamlarda grevli kltrl Bektailer vardr. Ben
ahsen birka vezir, bir eli ve birok hakim, air vb.
tanyorum. En az iki Bektai eyhlislam vardr, birisi
Musa Kazm Efendi, ttihat ve Terakki Cemiyeti lideri
Talat Paa gibi, benim gibi... htilalci komitenin
stanbul'daki yeleri arasnda hayli Bektai vard. Hemen
hemen btn Bektailer, komiteye amacn
gerekletirmesi iin yardmc oldular." (amurolu,
2006).
"htilal" ve "devrim" ifadeleriyle hedef alnan kiinin II.
Abdlhamit Han olduu malum. Bir tanesinin ismi geen
iki eyhlislama gelince... Bu hainlerin hikyesini de
Mim-n'dan dinleyelim: "Dini mbni slam'n taarruza
uramas Tanzimatla balasa da, sistemli olarak T
devresine rastlar... T Frkas, 1910'da kendileri gibi
Yahudi kpei bir mason ve kzlba olan Musa Kazm'
bab- mehata (eskiden stanbul'da din ilerini tedvir
eden, Devleti liyenin Diyanet leri Reisi) tayin eder.
Ayn partinin nde gelen isimlerinden, zamann
gazinocularndan pezevenkler kral namyla anlan Giritli
Necati isimli dnme bu eyhlislam (!) Musa Kazm'dan
bir fetva koparr. Fetva (!) yle:
"Mslmanlar, zmlerini araplara satabilir, kendileri
arap imal edebilir, iebilir ve meyhane aabilir."
Medrese-i ulmun Ehl-i Snnet talebeleri, bu mason
eyhlislam (!) makamndan kp evine gitmek iin
arabasna binerken ve evi nnde arabasndan inerken
"meyhaneci meyhaneci" diye tempo tutarlar (...)
Meyhaneci 1914'de bab- mehattan ayrld. Yerine kim
Faruk Arslan
676
geldi dersiniz? rgpl Hayri isimli daha alak birisi. (...)
rgpl Hayri'nin ilk fetvas (!): "Mslman kadnlar
kerhanede alabilir." Mslman halk ona da kerhaneci
lakabn takt. ldnde cenazesi Cumhuriyet
dneminde rgp'e gtrld. Mezar ok atafatl olup
Fener Patrikhanesi yaptrmt. te bu rgpl Hayri'nin
olu bir zamanlar Amerika'da eliyken Trkiye'ye
getirilip babakan yaplan Suat Hayri rgpl'dr.
Amerika'da eitli gazetelere ltilii vc beyanatlar
vermesiyle tannmtr ve bizzat lti olmasyla nam
salmtr. Yine bir ttihat ve Terakki mensubu olan ve
Osmanl Mebusan Meclisi'nde ye bulunan Numan Usta
adl bir Alevi, ilk komnist parti "tirakiyyun"un kurucu
yesidir. II. Abdlhamit Han'a kar darbeye kalkan
Hareket Ordusu isimli apulcu srsnn nemli
isimlerinden Resneli Niyazi de bir Bektaiydi.
Gen Trkler ve ttihat ve Terakki devrinde slam
alfabesinin iptal edilerek Latin alfabesinin kabul edilmesi
yolunda youn gayretler sarfedildii malum. te bu
hareketin tohumlarn atan adam Ahundzde ( Ahmet
Aaolu) isimli bir Azeri Alevisidir ve Ruslar'a bal
resmi bir grevli sfatyla stanbul'a gelerek sadrazamla
grmeye almtr. Her ne kadar bu grmeye
muvaffak olamasa da, devrin fikr (!) ve edeb (!) iklimi
zerinde istedii tesirleri brakmay baarmtr. Onun
alfabe deiimi fikrinin en ateli taraftarlar, birer Bektai
olan Namk Kemal ve Mithat Paa'dr. zellikle Mithat
Paa'nn ihanette ok ileri gittii, Osmanl bayrandaki
"hilal"in yanna ha koymay bile denedii ve "bugne
dek: l-i Osman dediler. Bundan sonra da l-i Mithat
desinler" diyecek kadar ii aztt malum." (Tozkoparan,
ener, 2006).
Faruk Arslan
677
Sultan Vahidddin Han mason Bektailer tarafndan
glkle ikna edilerek Anadolu'ya yollanan Mustafa
Kemal, Samsun Havza'da baz ngiliz subaylarla grr.
Mustafa Kemal'in, ayn gnlerde bir Rus heyetiyle
grmesi ve bu esnada, Stalin ve Troki'ye yakn bir
isim olan, heyet bakan Budiyeni'yle konutuklar,
Mustafa Kemal'in amacna ulamak iin her yolu mubah
grdnn gstergesidir:
"Miralay Budiyeni:
"Rusya'nn btn ihtiyalarnz tamamlamaya hazr
bulunduunu size arzetmek vazifesini zerime alm
bulunuyorum. Yeter ki siz de bizim arzularmz yapnz.
Padiahl ve Halifelii kaldrnz!"
Mustafa Kemal'in cevab olduka politiktir:
"Aziz Miralaym, buyurduunuz iler, imdi tasavvur
eylediiniz kadar kolay deildir. Padiahlk meselesi
esasen zayflamtr. Yklmak zeredir. Hilafet iin biraz
daha sabrl, hatta biraz daha dikkatli olmak lazmdr.
Arkamzda bir slam lemi kalmtr, bunu da hesaba
katacaz. Onlarn mzahereti bugn iin elzemdir.
ngilizler'i ancak bu sayede yerinde tutacaz. Zaferi
kazandmz zaman, artlarnz daha sakin ve rahat bir
ruh haleti iinde dneceiz!" (ener, 2006).
Srekli Halife'ye bal olduunu syleyen, ama gnlnde
Hilafeti ortadan kaldrma emelini besleyen Mustafa
Kemal'in, Hilafete dman mihraklarla temasa geecei
muhakkakt. Dier bir deyile "Mustafa Kemal ve
kadrosu gibi teokratik Osmanl Devleti'ne ve emperyalist
igale kar silah eken ynetimin, bu gidie kar 700
yldr Anadolu ve Rumeli'de muhalif olan bir gce elbette
gereksinimi vard." (ener, 2006).
Faruk Arslan
678
Mustafa Kemal'in bu gle ilikiye girmesi ve ittifak
kurmas hadisesini Alevi yazar Cemal ener'den aynen
naklediyoruz: "Mustafa Kemal ve Temsil Kurulu, Hac
Bekta kasabasna gelmeden nce karlanr. Baba ve
elebi bizzat heyeti karlar. Bu karlana, Mucur
Kaymakam Nihat Bey de ok arr ve Mustafa Kemal'e,
"Paam, elebi'nin bu hareketi davamz iin olumluluk
belirtisidir," der.
Bu karlanma gerekten ok nemli bir olaydr. nk,
daha nceleri bir zamanlarn Ankara Valisi Srr Paa,
Hac Bekta' ziyarete geldiinde, Be Talar mevkiine
kadar arabas ile gelir, orda arabasndan iner, yeri niyaz
ettikten sonra yryerek Hac Bekta Dergah'na
ularm. Gene iktidara geldikten sonra Sadrazam Talat
Paa ve Genelkurmay Bakan Enver Paa, Hac Bakta
Dergah'n ziyaret ettikleri zaman, elebi bu iki devlet
adamn ancak Dergah'n selamlnda karlamtr.
Mazhar Mfit Kansu devam ediyor: "Hac Bekta'ta
karlandk. Bir odaya aldlar. Alakgnllce
dzenlenmi bu oda elebi'nin kabul odasym. Be-alt
dakika sonra elebi Efendi geldi. Ortalk kararnca odaya
bir masa getirilerek rak takmlar kondu."
Bu ara, Cemalettin elebi kalp hastas olduu iin iki
imek istememi. Ama o srada Mustafa Kemal; "O
zaman biz de imeyelim" deyince elebi Efendi
hastalna ramen kararndan vazgemi ve Mustafa
Kemal ve Temsil Kurulu ile ak ve evk ile Kurtulu
Sava'nn baarsna kadeh kaldrm." (ener, 2006).
"Bu ziyaretlerin eitli yanlarn anlatan grg tanklarna
gre; elebi'nin olu Hamdullah Efendi'nin odasnda
"Ayin-i Cem" dzenlendii, Cem'e, Mustafa Kemal'in de
Faruk Arslan
679
katld, burada "ikrar treni" ile "kl kuatld" ve
"yola kabul" edildii anlatlr. elebilerden Cemalettin
Ulusoy'un yazdna gre, grmeye ait Cemalettin
elebi'nin olu Veliyettin elebi, Mustafa Kemal'le ilgili
unlar anlatm: "Cemalettin elebi, Mustafa Kemal
Paa'ya, "Paa Hazretleri", diyor, "cesaretli ve ngrl
ynetiminizde Trk ulusunun dman kahredeceine
inancm sonsuz. Ulu Tanrnn ulusumuza balayaca
zaferden sonra cumhuriyet ilann dnyor musunuz?"
elebi'nin cumhuriyet szcn bylesine ak
yreklilikle sylemesi zerine, Mustafa Kemal Paa,
heyecan ve dikkatle elebi Cemalettin'in gzlerine
bakyor, biraz daha yaklayor, onun elini avucunun iine
alyor, kulana fsldar gibi yava fakat kararl bir sesle:
"O mutlu gnn ilanna kadar aramzda kalmak artyla
evet, elebi Hazretleri." (Ulusoy, 2008)
Osmanl saltanatnn ve hilafetin yklp yerine
Cumhuriyetin ikame edilmesi gayesi etrafnda M. Kemal,
Alevi-Bektai gruhu iin "1000 yllk mcadeleyi zafere
ulatracak adam" olarak grlyor ve kendisine beklenen
12. mam-Mehd gzyle baklyordu. Bylesi bir
ballkla M.Kemal'e tabi olan Alevi Bektai kesimi artk
onun emri altnda hereyi yapmaya hazrd. Mustafa
Kemal ve Alevi-Bektai ittifaknn ilk tezahrlerine ilk
meclisteki gruplamalarda rastlyoruz. Bu gruplama,
Mustafa Kemal ve onun evresindeki gruba kar sert bir
muhalefet gsteren ikinci bir hizbin olumas eklinde
ortaya kmt. ahs gcn salamlatrmak iin kendi
kadrosunu oluturmaya alan Mustafa Kemal ilk i
olarak, meclis bakan yardmclna cmle Alevi-
Bektailerin dedebabas Cemalettin elebi'yi getirdi.
Faruk Arslan
680
Mustafa Kemal ve taraftarlarnn oluturduu 1. grubun
mehur simalar unlard: eref Bey (Edirne), evket Bey
(Edirne), Mahmut Esat Bey (zmir), Emin Bey (Samsun),
Mustafa Necati (Saruhan), Vehbi Bey (Karesi), Kl Ali
(Antep), vs.
Dier taraftan, ban Ali kr Bey'in ektii 2. grup da
kararlar zerindeki etkisiyle Mustafa Kemal'i
korkutuyordu. Muhafazakar olarak tannan bu grubun
nde gelen isimleri ise unlard: Hseyin Avni Bey
(Erzurum), Albay Selahattin (Mersin), Mfit Hoca
(Krehir), Mehmet kr Bey (Afyon).
II. grubun tehlikeli bir mahiyet arzetmesi ve Lozan
grmeleri esnasnda teslimiyeti artlar reddederek
Mustafa Kemal'in niyetlerini engellemeleri karsnda I.
grup ii iddete dkmeye balar ve bizzat M. Kemal'in
emriyle II. grubun lideri Ali kr Bey ldrlr. Lozan
anlamasnn imzalanamamasnn ba sebebi olan muhalif
grup, Ali kr Bey'in ldrlmesinin ardndan, 1 Nisan
1923'de meclisin feshedilmesiyle datlr. Meclisin
yeniden tekil edilmesi iin yaplan seimlerde binbir hile
ve desise ile muhaliflerin n kesilir ve ounun meclise
girmesi engellenir. Bir taraftan da M. Kemal taraftarlar
youn bir propaganda kampanyas balatr. Bu
kampanyann ba aktrleri yine o mason Alevi-Bektai
kesimdir.
elebi Cemalettin'in lm zerine onun yerine posta
oturan Veliyettin elebi'nin imzasn tayan ve btn
lkeye datlan u bildiri son derece dikkat ekici:
"Anadolu'da bulunan Ceddim Hac Bekta Veli Hz.'ne
samimi muhabbeti bulunan bilcmle muhabbn ve
Hnedn taraf hlisnelerine;
Faruk Arslan
681
Bu milleti ihya ile istiklalimizi temin eden ve vcud-u
lileri kffe-i slmiyn'e bais-i erif olan Trkiye Byk
Millet Meclisi Reisi, Gzi nmdr Mustafa Kemal Paa
Hz.'nin neir buyurduklar beyannameleri cmlenizin
malmudur. Gzi Paa mrun ileyhin, terakki ve teli-i
vatan hakkndaki her bir arzularn yerine getirmek
bizlere farz- ayndr. Milletimizi kurtaracak, saadetimizi
temin edecek, onun efkr- sibneleridir. Bunu inkr
edenlerin bizimle katiyen mnasebeti yoktur. Tarikt-
liyemizin btn mensbnine mrunileyh Hz.'nin
gsterdii namzetlerden maadasna rey vermemelerini,
vatanmzn kurtulmas bu vehile kbil olduunu sizlere
keml-i ehemmiyetle tavsiye ederim.
Hacbekta elebi'yi Veliyettin" (Cem, 1991)
Tekrar toplanan meclis, bu defa muhaliflerden
arndrlm ve M. Kemal'e rm olmu kuklalardan
kuruluydu. Artk M. Kemal her szn kanun hline
getirebilecek ve yllardr ryasn grd devrimleri
gerekletirebilecektir. Nitekim bu meclis, ilk i olarak
Lozan sat szlemesini kabul etti ve Osmanl'nn
tasfiyesine imzay att. Hilafet ve saltanatn
kaldrlmasndan, apka devrimine, medreselerin
kapatlmasndan, slam harflerinin iptaline kadar btn
kemalist devrimler ve devrimlerin korkun silah stiklal
Mahkemeleri vaheti, bilcmle bu mason Bektailerin
eseridir. Alevi yazar Cemal ener'in tabiriyle "diedi
mcadele etmilerdir." (ener, 2006).
Kemalist devrimler iin "diedi mcadele eden" Alevi-
Bektai fedailerinden birka nde gelen ismi sayalm:
Gizli Milli stihbarat Bakan Albay Hsamettin Ertrk,
PTT. Gizli ifre Mdr A. Naci Baykal, M. Kemal'in
Faruk Arslan
682
zel doktoru Ragp Erensel, M. Kemal'in Milli Eitim
Bakan H.Suphi Tanrver, Kars Garip Musa Oca'ndan
Pirzade Fahrettin Erdoan (mebus), Feyzullah Efendi
(mebus), Sleyman Efendi (mebus), Dersim Ferhatua
Aireti Reisi Diyap Aa (mebus), eyh Hasan Aireti
Reisi Hasan Hayri (mebus), Sar Saltuk Oca'ndan
Mustafa Zeki (mebus), Erzincan Abbasua Aireti Reisi
Girlevikli Hseyin (mebus), Denizlili Bektai babas
Hseyin Mazlum Baba (mebus).
Bu isimler arasnda, Diyap Aa'nn maceras dikkat
ekicidir. 1916 ylnda Osmanl'ya kar isyana girien
Ferhatua Aireti'nin Reisi olan Diyap Aa, mecliste
Osmanl ve slam dmanl istikametinde giriilen her
trl teebbs ve icraat zerinde muazzam gayretler
sarfetmesiyle temayz etmiti. nk 1916'daki
ayaklanma hadisesinde, ok sratle isyann zerine giden
Osmanl karsnda ar bir malubiyete uramt ve
almak iin yanp tutumaktayd.
Alevi-Bektai topluluklarnn Kemalist devrimlerin
gereklemesi uruna yaptklar fedkarlklarn en gzel
rneklerinden biri de, eyh Sait isyannda, devletin
gnll muhbiri ve milis gc olarak gsterdikleri
yiitliklerdir. eyh Said'i ihbar eden ve ona kar devlet
gleriyle birlikte savaan Dersimli "Hormek" Aireti
mensuplarndan Atilla Frat'a ait u satrlar, hadiseyi
btn plaklyla gzler nne seriyor: "eyh Sait 13
ubat 1925 tarihinde Piran Ky'nde kardei
Abdrrahim'in evine gelmiti. Daha nce eyh
Abdrrahim, on arkada ile bir araya gelerek "mstakil
bir slam Devleti" kurmaya karar vermilerdi.
Faruk Arslan
683
Hormek aalarna mektup yazlp, bundan sonra ikinci
toplant yaplnca, Hormek aalar ayaklanmann
balayacana tam kanaat getirmiler; bunun zerine Ali
Haydar, Veli Aa, Mehmet Halit ve airetin dier ileri
gelenleriyle, Cenaseranl Seyit Ali Efendi'nin emriyle, 17-
2-1925 tarihinde stkran (aylar) Ky'nde toplanm
ve konuyu grmler.
Bu toplantda, her neye ml olursa olsun, hkmete
yardm etmeye ve isyan karanlara kar koymaya karar
verdiler. Hormek Aireti'nin dier ileri gelenlerinin hepsi
Kovik Ky arpmalarndan sonra, Halit Bey'in "syan
ettiler!" ve "Adam ldrdler!" eklindeki ihbar zerine
mahkm edilmi olduklarndan, cezas bulunmayan tek
kii olan rahmetli babam M. erif Frat Varto'ya giderek,
kaymakamlk vastasyla durumu Mu Vilayetine
bildirmiti. (Cem, 1992).
Yenieri Oca'nn lav ve akabinde gelien hadiselerle
beraber, Bektailiin Nakilie kar ezik ve malup
duruma dmesinin intikam alnmtr. Bu kinin, ii
cinayete vardrd en nemli hedeflerinden biri, Naki
eyhi Esad Efendi'dir. Derin Devletin bizzat tezgahlad
bir provokasyona kurban edilen Esad Efendi'nin bana
gelenler ve nasl ehid edildii mlum. Biz, hadisenin
arkasndaki intikam faktr zerinde duralm. Mustafa
Mftolu Menemen Vakas ile ilgili olarak grlerine
bavurulan Emekli Mft Nail Papatya'dan, aynen u
szleri naklediyor: "Naki ileri gelenlerinin mutlaka
bertaraf edilmesi isteniyor. Bunun zel bir sebebi var
m?.. Var. Maziye baktmzda yle bir durum
gryoruz: Osmanl dneminde tarikatlar serbest, dergh
ve nvanlar mevcut idi. Bektailer de bunlardan biri
olarak devam ederken Sultan II. Mahmut dneminde bir
Faruk Arslan
684
Bektai eyhi "sr" dedikleri eyi ksmen ve rumuzlu
olarak ifa eden bir kitap yazyor. Bu kitapla Bektailiin
saptrlarak kiiye tapan bir tarikat haline getirilmesi
zerine, ileri gelenleri cezalandrlm, mal varlklar da
Nakilere balanmtr. Bu durum Bektailer arasnda
Nakilere kar bir intikam duygusu oluturmutur. ttihat
ve Terakki iinde olduu gibi Cumhuriyetin ilk devir
devlet adamlar arasnda Rumeli Bektaileri, Melm ve
masonlar messir durumdadrlar. Nakiler zerinde
srarla durulup bertaraf edilme isteinin yukardaki tarih
intikam duygusundan kaynakland kuvvetle
muhtemeldir." (Mftolu, 1988).
Aslnda Sabatayc ve d glerin kontrolne girmi
mason Alevi Bektai cereyannn iledii crmleri tek
tek saymak deildi niyetimiz. Bunlar srf 19. asrdan beri
sregelen "batllama" cereyannn tabi neticesi olan
Trkiye Devletinin, resmi tarihlerde hi ad gemeyen
gizli mttefikini tespit etmek amacyla derledik.
phesiz ki, Alevi-Bektai olmayanlar da vard M.
Kemal'in kadrosunda. Yahudi dnmeleri ve masonlarn
roln kim inkr edebilir? Ama dikkate yan bir kanaat
olarak unu tekrar ediyoruz: M. Kemal gnll Alevi-
Bektai kitlelerini arkasna alm olmasayd, devrimlerine
belki de ok zor teebbs eder ve herhalde baarya
ulama ans pek fazla olmazd. Atatrk'n mason
Bektailerle yollarn ayrmasnn ardndan ldrlmesini,
bilmiyorum resmi tarih ne zamana kadar gizlemeyi
srdrecek? Bir sonraki blmde ele alacaz, gizlemeye
hi niyetimiz yok...


Faruk Arslan
685
On Beinci Blm
ATATRK MASON BEKTALER
M LDRD?
Yl 1948, Austos"un 1"i. Yunan Komnist Halk
Cumhuriyeti (ELD)"nin Laiki foni yani Halkn sesi
isimli gazetesinin 685"inci nshasnda, Bulgar
Yahudilerinden 33 dereceli farmason Avram Beneraoysan
unlar yazar: Mefkremizi imha edici darbe vuranlarn
akbeti, feci artlar altnda lmdr!.. 33 dereceli
komnist mason hangi darbeden bahsetmektedir ve
akbeti feci artlar altnda lm olan kimdir?
Brakalm onu da kendi sylesin: (..) Mustafa Kemal
Atatrk, 10.10.1935 tarihinde Ankara"da ankaya
kknde doktor Mim Kemal ke"ye hitaben, "Mason
cemiyetinin faaliyetini inklaplarma muarz grdm
iin kapatlmasn elzem grdm. Bu dakikadan itibaren
bu cemiyeti lm biliniz. Ve bir daha diriltmee
teebbs etmeyiniz" demiti.. (...) O zannetti ki; btn
muhalif ve muarzlarn tasfiye ve bertaraf ettii gibi
masonlar da tasfiyeye tabi tutmaya muvaffak olacaktr.
Fakat asla! Trkiye"deki mason cemiyetinin Kemal
Atatrk tarafndan kapatlarak faaliyetinin
durdurulduunu Moskova"da tarihi bir yerde yoldalar
arasnda yaplan bir toplantda iittiim zaman,
beynimden okla vurulmu gibi sersemledim. Heyecandan
arm bir halde, oradakilere aknlk iinde haykrdm:

"O sar lider ortadan suret-i katiyetle kaldrlacaktr!"

Faruk Arslan
686
te byle.. 1948 yl Austos aynn 1"inde Yunan
Komnist Halk Cumhuriyeti rgtnn yayn organ
Laiki Foninin 685 sayl nshasnda Ege ve Balkanlarn
kdemli komnistlerinden 33 derece mason Bulgar
Yahudi Avram Benaroyas"n itiraflar. ( Deli, 2004).
Emekli Subaylar Dernei'nin (TESUD) 1999 ylnda
karm olduu 'Birlik' dergisinde Deniz Kuvvetleri
Komutanl Salk Dairesi eski bakanlarndan Emekli
Deniz Kdemli Albay Aytekin Erturul'un, Atatrk'n
lm nedeninin, 'Alkolik Siroz' deil, stma olduunu
aklamasnn ardndan o gnlerde kamuoyunda ses
getiren bu aklama ksa zamanda unutulup hafzalardan
silinmiti. Aradan geen yllar boyunca aratrmalar
yapan Ogn Deli, 'Agoni' isimli kitabyla kamuoyuna
yeni bilgiler sundu. Timuin Mertde benzer alntlarla
iddiay kitaplatranlardan.
Ogn Deli, Atatrk'n lmnn 66 sene (imdi 70 oldu)
boyunca Trk halkndan sorumsuzca saklandn
vurgulad kitabnda, Atatrk'n tedavisinde kullanlan
illarla, majistral olarak yaplan reetelerin tarihsel ve
parasal deerlerini de belirterek byk nderin
tedavisinde kullanlmak zere sadece 1937 ylnda
stanbul Eczanesinden 43 kutu kinin alndn ortaya
koyuyor. Yazar, kitabnda belgelere yer verdiini,
yorumu ise Trk halkna braktn belirtiyor. Byk
nderin tedavisinde kinin ile beraber Salygran (cival
diretikler)'n de kullanld belgelenen kitapta, bu ilcn
kullanld zamanlarda; kronik zehirlenmelere neden
olabilecei belgelerle ortaya konuluyor.
Ogn Deli'nin kitabnda yer verdii 1 Austos 1948
tarihli Yunan 'Halkn Sesi' gazetesinde Bulgar
Yahudilerinden 33 dereceli Farmason Avram
Faruk Arslan
687
Benaroyas'n Atatrk'n lm ile ilgili yukardaki
aklamasn okuduunuz Avram Benaroyas'n dehet
verici itiraflar yle devam ediyor: "Trkiye'deki mason
cemiyetinin Atatrk tarafndan kapatlarak faaliyetlerinin
durdurulduunu, Moskova'da tarih bir yerde yoldalar
arasnda yaplan bir toplantda iittiim zaman,
beynimden okla vurulmu gibi sersemledim. Heyecandan
arm bir hlde oradakilere aknlk iinde, bu nasl
olur? Neden kapatlrm! Buna imkn yoktur!
Kapatld da bir gerek ha! Bu byle olduuna gre, o
sar lider ortadan suret-i katiyetle kaldrlacaktr diye
haykryordum. Atatrk'n mason cemiyetini kapatmas
bizi pek derin bir dnceye sevk etmiti. lk anlarda
Kemal Atatrk' silhla ortadan kaldrmay dndk.
nk, o, felsefemizin Trkiye'de yerleme imknlarn
ortadan kaldrmt. Kendisinin de ortadan kaldrlmas
son derece elzemdi. Nihayet bir gn Kremlin kat'i kararn
verdi. Onun lm esrarengiz olacak ve kendine gre
esrar arz edecekti." (Deli, 2004).
Avram Benaroyas'n aklamalarnda mason cemiyeti
kapatldktan sonra mason biraderlerin, cemiyet sanki hi
kapatlmam ve Atatrk'le aralarnda hibir ihtilf
yokmu gibi vaziyet aldklarn ifade ettii aklamasnda,
"mkn bulduka, onun her hareketini alkladlar ve
zamanla onun etrafnda bir ember vcuda getirdiler ki,
sar lider kendiliinden bu emberin iine girip bize
hayatn teslim etti. Doktorlarmz Atatrk'n lmnn
ani oluunu tehlikeli grdklerinden, 1937 yl ortalarnda
ismini aklayamayacam bir doktor, baz hretlere
dayanarak Atatrk'e ilk darbeyi sinir organlarn zaafa
drmek suretiyle indirdi. Bylelikle gsterdii tedavi
usul, Atatrk'n sinir organlarn felce uratt. Atatrk'te
Faruk Arslan
688
zaman zaman burun kanamalar, ba dnmeleri, istifralar,
karsndaki arkada tanyamazlklar kendini gstermeye
balad. Onun pek elim bir vaziyette olduunu, beinci
kollarmzn ajanlar, gizliden gizliye yaymaa ve
hastaln ldrc olduunu efkr umumiyeye
duyurarak mill hislerde zaaf hsl etmeye altlar.
Atatrk'n hastal efkr umumiyede y bulunca
vazifemizin birinci fasl muvaffak oldu" (Deli, 2004).
Kitapta bundan sonraki aamalara ise yine Yunan Halk
cephesi gazetesinden alnan Farmason Apostolos
Grazos'un aklamalarnda yer verilmi. Apostopolos'un
aklamalarnda, "Filistin Siyon kolonilerini meydana
getirmek iin, Osmanl mparatorluu'nu paraladk.
Bundan sonra yaplmas elzem olan, ikinci, nc ve
drdnc vazifeler geliyor ve bunlar seri olarak tatbik
etmek isteniyordu ki ; Doktor Abravaya ve Fissenger
cidden bu ite fedakarne altlar. Baz Avrupal tp
dahileri, siroz mtehassslar, sar liderin hastal ile
megul olmak istediklerini bildirmilerse de; Trkiye'deki
mukaddes genimizin meydana getirdii muhkem mevki
ve selhiyetlerini cemiyetimize muhalif olanlara sar
liderin tedavisinde vazife vermemekle bize pek l ispat
ettiler. Sar liderin lm bir gn meselesi hline
gelmiti. Onun lmnden her suretle istifade etmeliydik.
Trkiye'nin ikinci Mason lideri kimyager Mustafa Hakk
Nalac, bunun zerine Kremlin'e davet edildi. stad
Moskova'ya vardnda yz sararm ve korkak, rkek
bir hle brnmt. Sovyet Hariciye Komiserlii,
Nalac biraderimize samimi alka gstererek kendisini
honut etmek iin btn imknlarn seferber etmiti"
deniliyor.

Faruk Arslan
689
Masonlarn Trkiye'nin ikinci mason lideri Mustafa
Hakk Nalac'y Kremlin'e davet etmesinin ardndan
Apostolos Grazos'un aklamalar kitapta u ekilde
devam ediyor: "Moskova'ya ulamasnn hemen akabinde,
byk ve ahane bir yerde ilk toplant yapld. Ben,
Laurenti Beria ile yan odada ses alma cihazyla ieride
cereyan eden muhavere ve mzakereyi takip ediyorum.
Nalac, Trkiye'nin siyas ve asker icraatna ve
kuvvetine dair etrafl malmat tayan, bir dosyay tevdi
etti. Birka gn sonra anladm ki, Nalac'nn tevdi ettii
bu dosyadan Kremlin ok memnun kalmt. Nalac,
Atatrk'n mason doktorlar tarafndan yanl tehis ve
tedavi neticesinde ldrld, Trkiye Genel Kurmay
tarafndan renilirse, gayet mkl vaziyete
deceklerini ve eer bu kbete maruz kalrlarsa,
Kremlin'in ankaya nezdinde siyas bir tazyik yaparak
serbest braklmalarnn temini hususunda srar ediyordu.
Yoldalar, her vesile ile Trkiye'deki mukaddes
genimizi mdafaa etmenin kendi menfaatimiz icab
olduunu izah ettiklerinde, Nalac bundan memnun
olduunu anlatmaya alyordu. Nalac'nn Atatrk'n
lmn mteakip, Nazm Hikmet'in riyaseti altnda bir
hkmetin teekkl, gayri ihtiyar baz dedikodularn ve
tereddtl dncelerin kmasna yol aaca, lm
tabi sebeplerden olmayp, kast olduu renilirse
mrteci Mareal akmak'n tabancasna hedef olunaca
itirazyla karlat, denilmekteydi."
Atatrk" de masonlarn ldrtt artk ortaya kt.
Nedense yine Mason Bektailerden bahsedilmiyor. Yurt
Partisi Genel Bakan Saadettin Tantan, Milli Kuvvaiye
adl web sayfasna ve Yeni a gazetesine yapt
aklamada, masonlarn ldrd kesin diyordu. Peki
Faruk Arslan
690
Komnist veya solcu olduklar bilinen Bektai masonlar
devletin tm imkanlarndan Atatrk sayesinde
yararlanmasna ramen neden ondan kurtulmak
istemilerdi?
Atatrk, yeni bir cumhuriyeti kurarken, 13 milyonluk
lkede yetimi insan gc ve bilgi eksiklii vard. Mason
Bektaileri Selanikten ithal etmesi zorunluydu. Atatrk,
masonik kuatma altnda olduunun farkndayd. O
evrelerden geldii iin adamlarnn mayasn biliyordu.
Atatrkn ok genken Masonlua girdiini ve ktn
bir tanktan renebiliyoruz. Atatrkn Ua dim adl
hatratnda Cemal Grandaya gre Atatrk, bir zmir
gezisinde sz Masonluktan alnca herkesi akna
eviren bir hatrasn anlatmtr. Aktaryorum:
Bir zamanlar ben de mason olmutum. Bir gn bir
arkadam beni alp Beyolundaki Mason cemiyetine
gtrd. Daha ne olduunu bile anlayamadan kendimi
cemiyetin iinde buldum. Mermer merdivenlerden byk
bir salona indik. Orada yzlerini gremediim bir takm
kiiler vard. Bizi buyur edip oturttular, kahveler
sundular, hal hatr sordular. Orada fazla kalmadk, tekrar
merdivenlerle daha da aa indik. Bir ncekinden daha
geni salonda bulduk kendimizi. Salonda byk bir
kalabalk toplanm, kll bir tren yaplyordu. Bu ileri
daha nceden bildiini anladm arkadam beni
kolumdan tutmu, durmadan ne yapmam gerektiini
anlatyordu. Kllarn arasndan geip kutsal bir kitaba el
bastk. Btn bunlar olup bittikten sonra dar ktk.
eride ok sklmtm. Bu olaydan sonra bir daha ne o
binaya gittim, ne de oradakilerle karlatm. imdi
gitsem, arasam o binay belki de bulamam. te benim
masonluum bundan ibaret
Faruk Arslan
691
ttihat ve Terakki'nin Mason balants Talat Paa'nn
Osmanl Byk Dou Locas'nn Byk stad olmasyla
belirginleirken, Mustafa Kemal'in rgtle ilikisinin
kesilmesi de byle oldu. nk o asker-siyaset ilikisine
ve Masonluk balantsna karyd. Osmanl medyasnda
Sabatayc ve mason tartmalarn yakndan takip etmiti.
Siyonizm damgas ttihat olan ama ynetici kademede
yer alamayanlar kzgnlklarn siyonizm sulamasyla
tatmine altlar. Msrllar'n Osmanl byk locasna
ilgi gstermesinden rahatsz olan ngilizler de onlara
destek verdi. ttihatlarn Mason ba ilk kez 25 Temmuz
1908 gn Selanik'te anayasann ilan erefine yaplan
sokak gsterilerine Mason localar temsilcilerinin de
katlmasyla ortaya kt. Bayraklaryla yrye katlm
ve vatann kurtarclar arasnda alklanmlardr. Ancak
btn lkede yaanan ilk coku iinde Mason esine
zel bir ilgi gsterildiini sylemek gtr. talyanlar bile
rolleri bulunan oluumu ancak hafta sonra renebildi.
Osmanl lkesinde ise hem localar hem de Masonlua
aday olanlar arasnda yepyeni bir canlanma belirdi.
Localar eski ihtiyatllklarn brakp daha kolay ye
almaya, tekris yapmaya yneldiler. Eskiden hafiyelerin
izlemesi korkusunu tayan sade vatandalar ise, bu
yeliin ttihat ve Terakki ile iliki kurmay
kolaylatraca kansyla ilgiyi artrdlar. Ortada bir Trk
obediyans bulunmad iin yabanc kurumlar, zellikle
Fransz, ngiliz, talyan localar daha ok almak
ihtiyacn duydular. ttihat ve Terakki'nin Cemiyet
gizliliini 1908 Kasm ayndaki birinci kongresinde de
devam ettirmesi ve bir frka (parti) niteliine tam
brnememesi bu ilgiyi tevik ediyordu. Bu ilgi, ttihat
liderleri Bamsz Osmanl Masonluu kurma
Faruk Arslan
692
dncesine yneltti. Yabanc gdmnde kalmak
istemiyorlard. ncelikle Eski ve Kabul edilmi sko Riti
zerine bir yksek ura kurmak gerekiyordu. Bunun iin
de mevcut ve muntazam bir Yksek ura tarafndan
dourulmak, sonra da dier ura'lardan onay almak artt.
Avrupallar'n byle bir izni vermeyi pek arzulamadklar
ksa zamanda fark edildi. Trk piyasasn ellerinden
karmak istemiyorlard. Kar olan ngiliz ve Franszlar'a
karlk talyanlar bir sre direndikten sonra onay
verdiler. Macaristan, Belika ve svire'nin de onayyla
Yksek ura kuruldu. 31 Mart ayaklanmas hazrlklar
bir sre durdurduktan sonra Haziran 1909'da Osmanl
Byk Dousu'nun kurulma hazrlklar tamamland.
Buna da Avrupallar karyd. Bunun kendi localarn
ellerinden karmak sonucunu vereceini dnyorlard.
Byk Dou'nun statlna da Talat Bey getirildi.
Yksek ura ile Byk Dou arasndaki ilikileri
dzenleyen konkordato da 1 Kasm 1909 da dzenlendi.
Ayn srada iki giriim uzun sreli olarak Osmanl-ngiliz
ilikilerini etkiledi. Osmanl Masonluu ile btnlemeyi
arzulayan Msrl milliyetilerin ttihat ve Terakki ile
iliki kurmalar ngiltere'yi ok rahatsz etti. Msr'daki
Mason rgtnde operasyonla kendi yandalarn
statlklara getirdiler. Dier yandan da, ttihat heyetin
Paris'ten sonra Londra'ya giderek uzlama yolunda
yapt nerileri reddettiler. Anglo- Amerikan alemince
tannmam localardaki dogmalar Masonluk d giriim
sayyorlard. Akas onlarn onayladklar bir
Masonluun dndakileri kabul edemiyorlard. Ayn anda
1909'un ekiminde de ttihat ve Terakki'nin ikinci
kongresinde anti-Masonluk gndeme geldi. Mustafa
Kemal'in teklifi, cemiyetin ak bir siyasi parti haline
Faruk Arslan
693
gelmesinin yan sra askerlerin siyasetten ekilmesi ve
Masonluk'la ilikinin kesilmesiydi. Bu nerisi sebebiyle
"mrteci" diye damgalanm ve ttihat ve Terakki'nin
ynetimiyle ilikisi tamamen kesilmitir. Asl olay
yaratan, cemiyetin ynetimine muhalif olan Miralay
Sadk'n "Siyonistlik/ Farmasonluk aleyhindeki layihas"
idi. Talat, Cavit, Hseyin Cahit ve Ahmet Rza'y bu
ekilde damgalyor ve cemiyetten atlmalarn istiyordu..
Gerek Masonluk ve Siyonizm iddias gerekse Talat ve
arkadalarnn dlanmas nerisi reddedilmekle birlikte,
bu tartma ttihat ve Terakki'ye kar bir sulamann
kendi iinden balatlmas asndan nemliydi. Durup
dururken btn 1908 devrimi, Abdlhamit'in Yahudilere
vermek istemedii Filistin topraklarn Yahudilere teslim
etmek iin Mason ve Siyonistler'le anlama kalbna
dntrlmt.
Arkasndan Mecliste kurulan muhalefet partisi Ahali
Frkas gndeme ana konu olarak Maliye Nazr Cavit
Bey'i getirdi. "Masonluk" ve "Dnme" balca
sulamayd. Bu srada 1910 yl ortalarnda Osmanl
Byk Dousu ard ardna skenderiye'de drt loca anca
Msr'n elden gitmekte olduu korkusu ngilizleri sard.
Btn politikalarnda Siyonizmi destekleyen ve
Masonluu kendi mal sayan ngilizler'in propaganda iin,
ttihatlarn Masonluu ve Siyonistlii zerinde yayn
yapmalar gerekten ilgintir. Cavit, 1912 banda ngiliz
Morning Post gazetesine verdii demete bu iddiay yle
yalanlar: "Komitemizin hepsinin ya da bir ksmnn
Siyonist olduklar ya da etkisinde kaldklar yanltr.
Kanmca Siyonist ideal Trkiye'de asla gerekleir ey
deildir. talyan hariciyesinin ok gvendii Selanik
Konsolosu Musevi Primo Levi de verdii raporda,
Faruk Arslan
694
Osmanl parlamentosundaki aralarnda Karasso da
bulunan- drt Musevi milletvekilinin hibirinin Siyonist
olmadn belirtmitir. Bu kampanya, o gne kadar
dindar evrelerce de yerilmekte olan Abdlhamit'in
vlmesi ve ttihatlarn her eyden sulu bulunmas
kampanyasnn balamasna sebep oldu. zellikle eski
sultann Mason localarn kontrolde tutmas onlara eylem
alan brakmamas vurgulanyordu. Buna karlk
ttihatlar'n lideri Talat Bey'in Byk stat atanmas
geerli bir sebep oluyordu. in ilginci, ngiliz esinli
kampanyada Siyonizmin Alman yanls bir akm olduu
bile ileri srlverdi. ttihat ve Terakki, Siyonizmle
ilikisi olmadn aklamakla birlikte kampanyay
durdurmay beceremiyordu. in ilginci, ttihat iken
muhalefete geen ve Mason olduu bilinen Rza Tevfik
bile, yeni yandalarnn srd anti-Mason kampanya
kadar kar tarafn da kendilerini mrtecilikle
sulamasndan da rahatszd: "Baz kiiler dierlerini
Mason diye itham edip halk nazarnda drmeye ve
sonra tahakkm etmeye alyorlar. Buna urayanlar da
karlarndakileri Melamilik ile sulamak istiyorlar.
Halbuki dnmyorlar ki asl irticailiin kulland silah
budur... Yeter artk bu gnahtr."
Ona yant olarak sunulan bir yazda ise yle
syleniyordu: "Konumalarnda samalyorsun.
Farmasonlar'a yneltilen eletirilerin sebebi, ttihat ve
Terakki'nin cemiyetini bir blge hkmnde brakacak
yolu tuttuu, cemiyet iinde cemiyet ekline girmek
istidadn gsterdii ve kk darda olan siyasi ve dini
cemiyetin mukadderat milliyemize tesirinin kabul
edilemeyecei iindir. Eer ayn hedefi izleyen
cemiyetler varsa, btn millet onlara da ayn gzle
Faruk Arslan
695
bakacaktr. Lakin 5-10 asude dervile, be on milyon
efrada malik ve dnyann en muktedir maliyeci ve
siyasileri tarafndan idare edilen bir cemiyeti kar tutmak
iin tamamiyle cahil olmak lazm gelir."
eyhlislam Mason muydu? Tartmalar ok kztran,
eyhlislam Musa Kzm Efendi'nin Masonluunun
gndeme getirilmesi oldu. Tekrisinin yapld loca
konusunda tam bir fikir birlii yoktur, deiik isimler
veriliyor. Ayrca bu konuda aratrma yapan tarihiler
arasnda olayn doru olup olmadn hi tartmayanlara
da rastlanyor. Musa Kzm, 28 Kasm 1911'de
yaynlad ve Tanin'in yansra dinci kesimin szcs
Srat Mstakim'de de yaynlanan savunmasnda iddiay
yle reddeder: "Dini slama kar olup da bana isnat
edilen her bir mezhep veya mesleki kemali iddetle
reddeder ve selameti memleket ve dinin korunmas adna
bu gibi aldatmalara asla nem vermemelerini ve o gibi
bo szleri btn kalpleriyle, dilleriyle red eylemlerini
btn slam ahalisine tavsiye ederim (...) nk selameti
din ve diyanetin ancak bu noktada bulunduunu halisane
ihtar ederim." Kimse ortaya tam bir belge koyamad ama
"yuu vukuundan beterdir" kuralnca, iddiann yaylmas
tartmann olaanst bir boyuta varmasna sebep oldu.
Musa Kzm hkmet deiiklii ile grevinden ayrlacak
ama Dnya Sava srasnda tekrar ayn makama
atanacaktr.
Masonluun gizli bir topluluk sanlmasnn nedenlerinden
biri, yelerinin ok eski zamanlardan bu yana
kullandklar sembolik iaret ve szlerdir ve bir Mason
camiaya girerken bunlar aklamayacana dair yemin
eder. Eski dnemlerde masonlarn meslek/ derece
ayrmlarn gstermeye yarayan bu gibi iaretler,
Faruk Arslan
696
gnmz Masonluunda sembolik olarak ayn amalar
iin kullanlmaktadr. Aslnda gerek Masonluk'tan
ayrlanlarn, gerekse ketum olmayan yelerin
aklamalaryla btn bu iaretler ve kelimeler deiik
zamanlarda kamuoyuna yansmtr. Ancak bir Mason,
kimseye aklamayacana dair yemin ettii eyleri
anlatmas yeminini bozmak anlamna gelecei iin,
bunlar kendine saklar. Bu, gnmz Masonlarnca bir z
disiplin, ketumiyet sembol olarak da deerlendirilir. te
yandan, Masonluk, yelerine Mason olduklarn
aklamalar ya da gizlemeleri iin bask yapmaz. Her
yenin kendince gerekli bulduu hallerde sadece
kendisinin Mason olduunu aklama hrriyeti ve yetkisi
vardr. Ancak bir Mason, baka bir yenin Mason
olduunu aklamak yetkisini kendinde gremez. (
Kololu, 1995).
Atatrk, masonlarn gcn ve balantlarn en iyi bilen
isimdi. Buna ramen ldrlme riskini gze alarak
Mason Localarn 1935de kapatmas, ucu darda
oluumlara nasl nefret duyduunu, millici olduunu
gsterir. Masonlarla sava balad, ama dost olarak
grd bizzat Mason Bektai doktorlar tarafndan yava
yava zehirlenerek ldrldn anlayamad. ( Mert,
2006). Atatrk ldkten sonra Mason Localar 1948e
kadar kapal kald. Bu aamadan sonra dikkat ederseniz,
Atatrk" kendi halkndan soutma abalarnn arlk
kazand grlyor. Masonlar, kendilerini laveden
Atatrk"ten intikam alyorlar. Atatrk" manen de yok
etmek iin alyorlar. nn devrinde paradan resmi
kartlyor. Ancak Adnan Menderes geldikten sonra onu
koruma kanunu kartlyor. Mason Bektailer, bu sefer
onu ar putlatrarak dindar mslmanlara talatyorlar.
Faruk Arslan
697

Trkiye Cumhuriyeti o yllarda ttihat ve Terakki"nin
kuruluundaki mason hakimiyetini temizleyememiti.
Yani Mahmut Esat Bozkurt"un 1930"da Bakanken
Meclis"te istifa etmesindeki verdii mesaj da ok
nemlidir. Atatrk dahi bir ey yapamamtr. Atatrk"n
Mahmut Esat Bozkurt"u artp bu Mason Localar ile
ilgili gndem d konuma yapp hemen bunu
kapatmamz lazm demesinden sonra Atatrk"n sonu
gelmitir.
Peki bu masonlar ne yapt? Atatrk" din dman
yaptlar. Oysa Atatrk, paralanmaya kar milletin
itikatta ve amelde birlemesi iin o gnk alimlere
kitaplar yazdrtmtr. Ondan sonra gelenler dini bir
yaam tarz gibi gstermemitir. Dinin babadan dededen
gelme batln da iine karmas ile yozlam bir ekilde
devam etmesini istemilerdir. Bu, Trkiye"yi kullanmak
isteyenlerin iine gelmitir. Oysa bizim bu gcn empoze
etmeye alt dine kar geleneksel slam"
savunmamz gerekirdi.
Hem aydnlanma anda, hem de hzl okullama
dneminde, alan okullara hep masonlarn szdn
gryorsunuz. Trkiye"deki Mason Localar"nn bal
olduu mason mahfilleri, Trk biraderlerine destei eksik
etmiyorlar. Trk masonlarna vg yadryorlar. Hr ve
Kabul Edilmi Mason Localar"nn yeni byk stadn
semesinden sonra Fransz masonlarn byk stad
Quillardet"in vgs basnda yer almakta gecikmedi.
Fransz mason, Trk biraderlerinin Trkiye"de
Cumhuriyet"in ve laikliin kuruluunda byk rol
olduunu iddia etti. Trk masonlarnn gl bir gelenei
olduunu da ne sren Fransz mason, barts sorunu
Faruk Arslan
698
konusunda da Trkiye"de yaplanlara destek verdi, "Biz
de Fransa"da yasaklanmasna alyoruz" dedi.
Milli Mcadeleyi zaferle talandran ve Cumhuriyeti
kuran Mustafa Kemal Atatrk, tarih sahnesine knca,
1919dan 1938e kadar, yaklak 20 yllk srede, her
dnemde belli bir ekiple hareket etti.
Atatrkn Cumhuriyeti kadrosunda grev alanlarn
byk blm Mason Bektai yada Mason veya
Bektaidir. Bir bakma ynetim ve devrimlerin
gerekletirilmesi Masonlara ve Bektailere emanet
edilmitir. Fethi Okyar, Rauf Orbay, Refet Bele Paa, Ali
hsan Sabis Paa, Meclis Bakan Kazm zalp Paa,
Meclis Bakan Abdlhalik Renda, Babakan Hasan
Saka, ileri Bakanlar kr Kaya ve Mehmet Cemil
Ubaydn, Dileri Bakanlar Bekir Sami Kunduh ve
Tevfik Rt Aras, Salk Bakanlar Rza Nur, Adnan
Advar, Refik Saydam, Behet Uz, Milli Eitim Bakanlar
Reit Galip, Hasan Ali Ycel, Ekonomi Bakan Srr
Belliolu, Milletvekilleri Cevat Abbas, Atf Bey, Edip
Servet Tr, Yunus Nadi, Reit Saffet Atabinen, Memduh
evket Esendal, Hilmi Uran, Tevfik Fikret Slay, Ahmet
Aaolu, Ankara Valisi Nevzat Tandoan ve Belediye
Bakan Sleyman Asaf lbay, stanbul Valileri Muittin
stnda, Ltf Krdar, Dantay Bakan Mustafa Reat
Mimarolu, Jandarma Genel Komutan Galip Paa,
stiklal Mahkemesi Bakan Necip Ali Kka, Amiral
Mehmet Ali Paa Atatrkn evresinde lkeye hizmet
etmi Masonlardr. lerinden 15 tanesi Bektaidir. (
Noyan, 2006).
Atatrkn ok geni bir evresinin olduu; sivil asker
brokraside, politikada, i dnyasnda, kltr sanat
alannda, niversitelerde ve vatandalar arasnda pek ok
Faruk Arslan
699
dostunun bulunduunu biliyoruz. Bu yzden Atatrk
kuatan insanlar, yakn evresi, i evresi ve uzak evresi
diye gruplandrabiliriz diye dnyorum. phesiz bu
guruplar arasnda geikenlik var.
Atatrkn yakn evresine, ankaya sofralarnn
vazgeilmez simalar olarak Zevat- Mutade denildiini
biliyoruz. Asl incelenmesi gereken de, bu Zevat-
Mutade olsa gerek. Yakn tarih okumalarmdan bende
oluan izlenimi ak yreklilikle ifade etmeliyim ki
Zevat- Mutade incelendiinde, Atatrkn Yahudi,
Dnme ve masonlar tarafndan kuatld net bir ekilde
grlecektir.. Zevat- Mutade arasna gidip gelelerin
kontrol edildiini, grmesi istenmeyen kiilerin eitli
dzenlerle uzaklatrld, Atatrkn de bunun farknda
olduu da kolayca tespit edilecektir.
Ne demek istediimi sanrm, Atatrkn Masonluu
yasakladktan sonra, bunun genelde Trk siyasetine,
zelde Zevat- Mutadeye etkisini tespit edenler, rahata
anlayacaklardr. Atatrkn mdahalesiyle Trkiye
Cumhuriyetinde 10 Ekim 1935 tarihinde masonluk yasak
haline geldikten ksa bir sre sonra smet Paa hkmeti
devrilmi ve masonlar Zevat- Mutadeden balayarak,
hkmetten, devlet kademelerinden uzaklatrlmaya
balanmtr.. Masonluk ancak 1948 ylnda, smet nn
dneminde yeniden serbest haline gelecektir..
Burada, masonlarn Zevat- Mutadeden
uzaklatrlna bir rnek vermek isterim: Atatrkn kz
kardei Makbule hanmn tanklna bavuracam.
Makbule hanm, Cevat Abbas Grerin Zevat-
Mutadeden karlp uzaklatrldna tank olmutur.
Bilindii gibi Cevat Abbas Grer yllarca Atatrke
yaverlik etmitir, hatta ondan Bolu Milletvekiliini
Faruk Arslan
700
koparmtr.. Dolaysyla masonlar, Atatrke yakn bir
yeleri olmas nedeniyle Cevat Abbas Grerle vnrler.
Zevat- Mutadede yer alan masonlar tespit edilebilir.
Bylece masonlarn Atatrk zerindeki etkisi de aa
kacaktr.. Hangi dnemde, ne oranda etkiliydiler?
sorusunu da cevaplamak mmkn olacaktr bylece.
Makbule hanm,Makbule Atadan Anlatyor: Aabeyim
Mustafa Kemal isimli kitapta emsi Belliye bir gece
Savarona yatnda Atatrkle aralarnda geen bir
konumay aktarr. Makbule hanmn aabeyi Atatrke
smet Paa nerelerde? Epey zamandan beri grdm
yok.. diye sorduunda Atatrkn de Bilmem! cevab
verdii gz nne alnnca, bu konumann, Atatrkn
smet nny iktidardan ve Zevat- Mutadeden
uzaklatrd dnemde, yani masonluun yasakland
1935 sonrasnda gerekletii hemen anlalr. nk
Atatrk, smet nny Babakanlktan alm, yerine
Celal Bayar geirmi ve daha sonra da grmemitir.
Makbule hanm, Zevat- Mutadeden karlan Cevad
Abbas sorar. Peki ya Cevad Abbas? O da ortalarda
yok der. Atatrk, zinli; iki aydan beri izinli Cevad
Abbas! cevabn verir. Makbule hanm, Mhim bir ii
mi vard? diye sormaya devam eder. Atatrk, Kzn
evlendirecekmi! diyerek geitirmek ister. Peki bu
dn niin sizinle yapmad? diye soru sormay srarla
srdren Makbule hanm, Atatrkn tavrn Atatrk
sustuCevap vermedizgn olduu belliydi
szleriyle anlatr.
Makbule hanm, bu olay zerine Cevad Abbasa gider:
Kalktm, hazrlandmDoru Cevad Abbasn evine
gittimHakikaten Cevad Abbas kznn dn hazrl
ile meguldFakat aabeyimle aralarnda baz
Faruk Arslan
701
bilmediim eylerin cereyan ettii belliydi. Niin
aabeyimi zyorsun?dedim.
Cevad Abbasn Makbule hanma cevab ilgintir:
Kl Ali, Salih Bozok ve birka arkada vard
saraydaBana aynen yle dediler: Sakn ha Atatrkn
karsna kma! Gzne grnme!..Sana fena muamele
yapar!.. Hatta kolundan tutup dar bile attrabilir..
Kovabilir seni huzurundan!. Bunlar iittikten sonra
Atatrk rahatsz etmek cesaretini kendimde
bulamadm.
Makbule hanm, Cevat Abbas ziyaretini anlatmaya
devam eder: Cevad Abbasn bu korkusu ve endiesi
yersizdi Yanlyorsunuz dedim, aabeyim sizi ok
sever Ne var ki Cevad Abbasn endiesi vardr:
Biliyorum, fakat kzgnsa? Makbule hanm, Vallahi
yalan sylemiler size.. Atatrkn byle bir kzgnl
yok sizin iin.. timad edin bana der.
Olaylarn arka plann bilmedii iin Makbule hanmn
Cevat Abbas ile Atatrk bartrma giriimi
baarszlkla sonulanr. Dolaysyla Cevad Abbas,
arkadalar bir hayli zehirlemilerdi.. diyor. Cevad
Abbas, Makbule hanmn srar karsnda Gelmekten
ekiniyorum hanmefendi, dedi. Israr etmeyin.. Belki ok
fena bir muameleye maruz kalrm. demek zorunda
kalr..
Atatrkn nl mason Cevad Abbas nasl
uzaklatrdn anlatan Makbule hanm, Cevad Abbas
gelmedi.. diyerek safa zntsn belirtmekle kalmaz,
Zevat- Mutadeye ilikin olarak yapt Atatrkn
sofrasnda sk sk yer alan baz yaknlar u veya bu hissin
tesiriyle onunla aabeyimin arasn soutmaya muvaffak
oldular genel deerlendirmesiyle, bilmeden,
Faruk Arslan
702
Atatrkn evresini belli bir dnem masonlarn
kuattna da tanklk eder.
Atatrk kuatan Yahudi, Dnme ve masonik ember,
Atatrk koruma grnts altnda, ayn zamanda bir
yalnzlatrma, hatta kontrol yoluyla etkileme ve
ynlendirme operasyonu olarak yrtld.
Bu her liderin evresinde grlen sradan daha ok
yaknlamak iin bakalarnn ayan kaydrma tavr
deildi. Apak belliydi ki Atatrkn evresindeki
masonlarn bilinli yrttkleri Zevat- Mutadeyi
kontrol etmeye dnk bir operasyondu. Atatrk hi
kukusuz masonik kuatma altnda olduunu biliyordu ve
zaman gelince de bu kuatmay yarmay baard.
Masonlar kuatmaya alarak Atatrkn halkla ve farkl
evrelerle temasn uzun sre nlendiler. Dolaysyla yurt
gezilerine kan Atatrk, halkn iine kararak toplumun
iinde bulunduu perianl grdnde, derin znt
duyuyordu. ( Yrekli, 2008).
Newweek'in 26 Haziran 1937 tarihli nshasnda
Atatrk'n Arnavut baba ve Makedonyal bir anneden
olduunu, kannda 'Trk-Ermeni-Yahudi' kan
bulunduunu yazyordu. Nereden uydurdularsa bu
karm? Halen Arnavutlar, Atatrk' ' Son Byk
Makedonyal' diye Arnavut sayar ve Makedonyal
skender ile zdeletirirler. Yabanclar, Mustafa Kemal'i
dnme olduunu kantlamak iin Osmanl sultan
kzlarndan yazar Kenize Murad'n anlarn delil
gsteriyorlar.

Atatrk, Selanikten en ok ne kar sorusunu bir gn
ocukluk arkada Nuri Conker'e sormutu. Verdii
cevab ve Atatrk'n tepkisini aktarmadan nce olay
Faruk Arslan
703
anlatan 12 yllk hizmetkar Cemal Granda'dan bu
sorunun neden sorulduunu anlatt ansna gz atalm:
ankaya'da eski kkte Selanikli berber Mehmet ve
berberber Rdvan ile antrede konuuyorduk. kiside
Atatrkle hemehri olduklar iin kendilerini imtiyazl
hissederler ve yksekten konuurlard. O gn yine beni '
Biz Selanikliler olmasa kurtulamazdnz' diye kzdrnca
cevaben ' Biz kendimiz kurtulduk. Selanik'ten ksa ksa
Yahudi kar' dedim. O srada merdivenlerden ar ar
inen Atatrk' grmemitik. Konutuklarmza kulak
misafiri olmutu. O akam kkn misafiri bir Selanikli
olan Nuri Conkerdi. Atatrk'e ara sra cumhurbakanln
bana brak diye taklacak kadar senli benli, akac,
Atatrk'n nazna, kaprislerine dayand biriydi. Atatrk,
birden damdan der gibi ' Nuri bey sylesene Selanik'ten
ne kar? diye bir soru yneltti. Bu defa konu ciddiydi.
Ama Conker yine dobra dobra cevap verdi: Bol Yahudi
kar Paam!
Atatrk, glmseyerek alayc bir ifadeyle kkeni, nesebi
konusunda ileri geri konuanlara tarihi cevabn verdi:
Benim iinde baz kimseler Selanik'te doduumdan
Yahudi olduumu sylemek istiyorlar. unu unutmamak
lazmdr ki, Napolyon da Korsikal bir talyand. Ana
Fransz olarak ld ve tarihe Fransz olarak geti.
nsanlarn iinde bulunduklar cemiyete almas
lazmdr.
Yahudiler, Sebatayclar Mustafa Kemal'i Mason
localarn ucu darda zararl kurumlar diye kapatmasna
karlk elbette ok seviyorlar. Bunun sebebi Atatrk'n
Sebatayc bir kltr evresinde bymesi, Selaniklileri
mbahide ile lkeye getirmesi ve Hitler'in zulmnden
kaan Yahudilerin Trkiye'ye snmasna izin
Faruk Arslan
704
vermesinden kaynaklanyor. Amerikan Forward
gazetesinde Atatrk ile ilgili bir yaz kaleme alan Hillel
Halkn adl Amerikan asll bir srailli Yahudi gazeteci,
referans olarak Atatrk'le henz 30 yanda iken rportaj
yapan baka bir Yahudi gazeteci Itamar Ben-Avi'nin an
kitabn kullanm. 1940'da baslan an kitab henz srail
kurulmadan yaymland iin burada yazlanlara
'slamclarn komplo teorisi' olarak baklamaz.
Bir ansnda 1911'de Mustafa Kemal'le yapt sohbetlere
deiniyor. Mustafa Kemal, Trablusgarp cephesine
gemek iin Filistin topraklarndadr. Kuds'te Kamenitz
Otel'ine giderek tesadfen Osmanl subay Mustafa
Kemal'li bulur. Savan nasl sona erecei konusunda
memleket meselelerini konuurlar. Gen subay, Enver ve
Cemal Paalara olan gvensizliinden bahseder. Bir ka
defa daha ziyaretine gider. Toplantlarnn birinde
Mustafa Kemal, Sabetay Sevi'nin soyundan geldiini,
ancak Yahudi olmadn, ocuk iken babasnn kendisine
Venedik'ye baslm eski bir Tevrat' okuyabilmesi iin
bir Karaim Yahudisi retmen tuttuunu anlatr.
rendii tek ey u duadr: Shema Ysrael Adonai
Elohehu ve Adonai Ehad. Yani; Dinle ey srail Rabbimiz
olan Allah tektir.
Itamar Ben-Avi'nin anlar branice baslm ve hemen
tkenmi. Bu any yazsnda referans olarak kullanan
Hillel Halkn, 1994'de srail Cumhurbakannn Ankara
ziyareti ncesi cumhurbakan danmanna Atatrk'n bu
szlerini iki lke ilikilerinin gelitirilmesinde kullanmay
nerir, ancak bu konunun Trkiye'de hi bilinmediini ve
bilinmek istenmediini renerek hayrete der. Bunun
zerine New York'ta 103 yldr baslan Yahudi gazetesine
konuyla ilgili bir makale yazarak, aslen haham olan
Faruk Arslan
705
emsi Efendi'nin ynetimindeki Fevziye Mektebi
yllarnda grd eitiminden balar, Selanik'ten kaan
Yahudilerin kendi ilerinden byle bir lider kt iin
gurur duymalarna kadar her ayrnty kaleme alr.
Yazar Abdurrahman Kk'e gre, Atatrk'n ailesi
Konya'dan Makedonya'ya g eden Kocack
Yrklerinden. Bir iddia ise, Aydn Ske'den g eden
Kocack Koca Hamza Yrklerinden oluu ynnde.
Atatrk'n seceresini aratran Avni Altner'e gre
Arnavut diye arlan babas Ali Rza efendinin
amcasnn ad Hafz Krmz Mehmet ve nfus kayd
Ske'de bulunuyor. Enver Behnan'n Kemal Atatrk ve
Milli Mcadele kitabna gre, babas Ali Rza Efendi,
Manastr'n Debre-i Bala Sanca'nda dodu. Onun
babas, yani bize hi anlatlmayan Atatrk'n dedesi
ilkokul retmeni Kzl Hafz Ahmet Efendidir. Belki de
hafz olduu iin resmi kitaplarmz hi bahsetmedi. N.
Nazif Tepedelenliolu'na gre Atatrk'n doum yeri,
tarihi hepsi yanl. Atatrk'n Selanik deil bugnk
Makedonya'da olan Trnova'da domas daha akla yatkn.
Aile 93 harbinin neticesi olarak 1884'de, yani Atatrk 3
yanda iken Selanik'e g etmi. 1990'l yllarn banda
Ankara'ya gelen Makedon Eitim Bakan Dr. Dimitar
Bajaldziev, dnemim Eitim Bakan Nevzat Ayaz'a
Atatrk'n doduu evi halen koruduklarn sylemitir.
Konuyu duygusal evhama kaplmadan deerlendirmek
lazm. Atatrk, stiklal Mar yazarmz Mehmet Akif gibi
babas Arnavut olsa da kendini Trk hissettii iin
Trk'tr ve bu millete en byk hizmetleri yapmtr.
Cumhuriyetin kuruluunda nl Trkoloumuz Ziya
Gkalp, Azerbaycan'dan gelmi Trkler Mehmet Emin
Resulzade ve Ahmet Aaolu, Tataristan'dan gelmi
Faruk Arslan
706
Yusuf Akura gibi aydnlarn etkisinde kalarak ulus
devlet anlaynda Trklk st kimliine dayal bir
devlet kurmutur. Ktphanesinde Franszcay iyi
derecede bildii iin ou Franszca 6 bine yakn kitap
vardr. Bu nedenle Fransa'nn kabul ettii milliyetilik ve
ulus-devlet yapsn benimsemitir. ngilizlerin dayatt
etnik milliyetilii reddetmitir.
Atatrk hakknda resmi tarihimiz dnda konumann
tabu olduunu biliyorum.Yahudi ve Sebatayclar, tabi
mason Bektailer ve Aleviler Atatrk' kendi mallar
grerek sinsi bir benimseme politikas izliyor. Atatrk sa
iken srail yoktu. Dolaysyla srail politikasda yoktu.
Sebatayclar bu lkeye getirmesi, hem onlarn ticari
tecrbelerinden yararlanma, hemde memleketine
vefasndan dolayyd. Masonlarn gizli d rgtlere bal
olduunu biliyordu. Bu konuda okuduu kitap ve yakn
evresindeki masonlardan edindii izlenim zerine
Atatrk, mason localarn kapatarak d mihraklarn bu
lkenin ilerine karmasn engellemiti. Belki doma
deil sonradan olma Selanikliydi. Fakir bir ailenin
ocuuydu. Sebatayclarn youn bulunduu bir zeminde
geen ocukluunda ortama uyum salamak zorundayd.
Kendini ttihat ve Terakki'yi kuran, rgtleyen
Sebatayclar iinde gstererek zirveye trmanmasn
bilmiti. Unutulmamal ki, ortaokuldan itibaren Atatrk'
asl yetitiren Osmanl ordusudur.
Selanik'ten en ok ne kar sorusunu sormaktan
ekinmeyen Atatrk kadar cesaretli olamyoruz.
Arivlerimiz alr ve Cumhuriyetin ilk yllar didik didik
aratrlrsa yakn tarihimizi yabanclardan tarafl
renmek zorunda kalmayz. Neden ekiniyoruz? nkilap
tarihi retmenlerinin isiz kalacandan veya yeniden
Faruk Arslan
707
tarih renmek zorunda kalacandan m korkuyoruz?
Komplo teorilerine frsat vermek istemiyorsak, ak
olmalyz.
Mustafa Kemal ile Mason Bektai Osmanlnn son
Maliye Bakanlarndan Cavid arasndaki sorunlu iliki,
Atatrkn neden mason Bektaileri hem kullanmaya
alp hemde ekindiini, hemde zaman gelince
temizlediini ispatlar mahiyetde. Cavid Bey, Ulusal
Kurtulu Sava dneminde Ankara'nn "gel" arsna
olumsuz yant vermiti. Ama Halide Edip Advar'
gnderdi. Bu nedenle savatan sonra Ankara Hkmeti
adna diplomatik giriimlerde bulundu. Fakat, danman
sfatyla katld Lozan grmelerinde Ankara'y
dinlemeden, baz kulis faaliyetlerine girdi. smet Paa'yla
att. Cavid Bey, Mustafa Kemal'i kmsyordu. Peki
neden kmsyordu ? Cavid Bey, bu gc nereden
buluyordu ? (Yaln, 2006).
1926da Atatrke zmir Suikast plan ortaya ktnda,
soruturmann erevesi ok geniletildi ve stiklal
Mahkemeleri araclyla ttihat ve Terakki Cemiyeti
tarihe gmld. dam edilen ttihatlar arasnda
Sabetayist/Karaka grubunun "ruhan lideri" eski Maliye
Nazr Cavid Bey de vard. Ayn dnemde
Sabetayist/Yakub grubun nde gelen ismi Ahmet Emin
Yalman da stiklal Mahkemesi huzuruna karld. O da
idamla yargland. Son anda affedildi. Uzun sre
gazetecilik yapmasna izin verilmedi.
Sabetayclar, -drt rgtte etkinlik gsterdi: Mason
localar, ttihat ve Terakki, Melami ve Bektai tarikat ve
ordu. Bugn de orduda Sabetayclar, mason Bektailer ve
Sabetayc mason Bektai generaller, pek ok subay,
kurmay subay var. Yeminli din dmanlar, halknn
Faruk Arslan
708
inancna sayg gstermeyenler genelde bu kesimden
kar. Oysa gerek Bektailiin temeli hogrdr.
CHP, kendisini ttihat ve Terakki'nin devam olarak
grp, devrimci bir kimlik edindiini sylyor. Devrimci
kimlii Sabetayclar mason Bektailerle ortaya kard ve
Trk siyasetini ekillendiren nemli bir faktr oldu.
Trkiye'deki sol hareketi kuranlar mason Bektai
Sabetayclardr. Mustafa Suphi ve efik Hsn
Sabetaycdr. Yldz Sertel'in Annem in isimli
kitabnda uzun uzun Sabetayclarn Trk solunu nasl
kurduklar aka yazldr. Yldz Sertel'in annesi Sabiha
Sertel Sabetaycyd, zaten kz anlarnda bunu anlatyor.
Dervi ailesinden gelen nemli insanlar var ve bunlar
Yldz Sertel'le akrabalar.
ttihat terakkinin beyin takmndan iki kii, Maliye Nazr
Cavit ve Doktor Nazm Sabetaycydlar hemde mason
Bektai. Ve bunlar rgtlendiler. ttihat ve Terakki
iindeki Sabetayclarn toplanmas ve bunlar arasndan
baz kiilerin devlet mekanizmalarna getirilmesi iin
alld. ttihat ve Terakki ynetimine baktmzda
Emanuel Karasu'nun, ki Yahudidir, Cavit'in ve Nazm'n
ok nemli olduunu gryoruz. zmir Suikast'nn, iki
san olarak yarglanan Cavit ve Nazm asld. Bu
adamlarn suikastla ilgisi olmadna dair ciddi iddialar
var. Peki o halde niye asldlar? Hi aratrlmad. Cavit
ve Nazm, aslnda cumhuriyetin karakterine karydlar.
Onlar, Cumhuriyet Trkiye'sinin ittihat bir karater
tamasn arzu ediyorlard ve Atatrk iktidara geldikten
sonra ittihatlar planl ve sistemli bir biimde temizledi
Atatrk'n Sabetayc olup olmamas nemli deil, ama u
bir gerek ki Atatrk, Sabetayc kltrn iinde yer alm
bir insand. Bir Atatrk ailesi var. Bu ailenin Blblderesi
Faruk Arslan
709
Mezarl'nda Karaka'lar blmnde mezarlar, mezar
talar var. Ahmet Emin Yalman'n Mustafa Kemal'le
1927'de yapt rportajda, Yalman unu sylyordu
Sizin hayatnz etkileyen iki retmen var. Biri benim
babam, teki de emsi Efendi'ydi. emsi Efendi, benim
bykbabamn bykbabasdr. 17. kuak Yahudi olarak
gelmitir. Atatrk'n ilk retmeni emsi efendi bir
hahamdr. Ahmet Emin Yalman da mason Bektai
Sabetaycdr.
En iyisi Eski Van milletvekili brahim Arvas'in
kaleminden Atatrtn mason localarn neden
kapatttna ve neden atamz ldrm olabileceklerine
yeniden bir gz atalm:

'Hatratm sona yaklarken memleketimizde localar
bulunan Masonlardan biraz bahs etmek isterim.
Masonlarn stanbul, zmir, Adana ve Ankara'da bir ok
localar vardr.
Mustafa Kemal Paa'nn sevmedii iki zmre vard.
Birincisi Dnmeler, ikincisi de Masonlard.
Bir gn eski adliye vekili Mahmut Esat Bozkurd'u
ard. Kendisine Masonlarn taksimat, tekilat ve
ahvalini bildirir bir kitab verdi.
'Bunu gzelce mtalaa et, bir takrirle Halk Partisi Gurup
Bakanlna ver, gurupta bunlara iddetli bir hcum yap
ve gurupa kapanmasna delalet et. Seninde bu ide
byk eref payn olacaktr.' dedi.

Gurup gn Mahmut Esat Bozkurt riyaset makamna bir
takrir verdi ve takririn okunmasn reisten rica etti. Katip
takriri okudu. Gurup dinledi. Hlasas yle idi:

Faruk Arslan
710
'Bizim Eba ancet gelen atalarmzn mensubu bulunduu
tarikatlar kapattk, Masonluk ta kk darda bir Yahudi
tarikatndan baka bir ey deildir. Memleketimizde
bunun ne ii vardr? Bunu da gurup kararyla kapatalm.'
Ve sz istedi, krsye gelerek takririni gayet veciz olarak
izah etti.
Meclisteki Masonlar bir teladr ald. Hele szcleri
kr Kaya'y grse idiniz, bandan st dklm kediye
benziyordu.
Mehur hatib Mahmut Esat Beye sz yetiebilir mi idi.
kr Kaya Masonluun bir hayir (!) messesesi
olduunu krsden syledii zaman gurubun hemen
btn azas yzne haykrdlar.
Hayr eserleri dediiniz nedir, birisini gsterebilir
misiniz? Yalan sylyorsun, in aa! dediler. Mahmut
Esat ise Masonluun kk darda, gizli, memleket ve
millet iin muzur bir tarikat olduunu ve her yerde
umumi reislerinin yani merik-i azamlarnn Yahudi
olduunu bir ok vesikalarla ispat etti.
kr Kaya, Kazm zalp, Mazhar Germen son areyi
Katib-i umumi Recep Peker'e iltica etmekte buldular. Ve
salonda oturan Recep Peker'in etrafn alarak yalvarmaa
baladlar. Guruptaki hava ok elektrikli idi. Heyecan son
haddini bulmu, her taraftan
'Kapatalm!' sesleri ykseliyordu. O esnada Recep Peker
sz istedi ve krsye gelerek:

'Arkadalar, ok mhim bir iin stndeyiz, msaade
buyurun, bu ii bir defa da devlet reisine gtrelim, onun
da reyini alalm, gelecek hafta bugn tekrar huzurunuza
getireceim dedi.

Faruk Arslan
711
Bu sz gurubun tasvibine mazhar oldu ve mesele gelecek
haftaya kald. Bir hafta sonra olsun, biz herhalde btn
localar kapatrz dediler. Ertesi hafta Recep Peker geldi
ve krsye karak u mjdeyi verdi:
-Arkadalar; bugnden itibaren Trkiye'de Masonluk
kalmamtr ve btn localar kapanmtr.
Salonda bir kyamettir koptu, alklar, barmalar ve
Kahrolsun Yahudi Uaklar! sesleri tavanlar nlatyordu.
kr Kaya ile arkadalar ortadan srra kadem
basmlard. Gurup daldktan sonra doktor Mim Kemal'i
ne katarak meclisteki Masonlar toplu olarak
Reisicumhura gitmilerdi. Mim Kemal, Reisicumhura
hitaben:
-Efendim biz zaten maiyet-i devletinizdeyiz, fakat siz
merik-i azammz olursanz biz pervane gibi etrafnzda
dnp dolarz, demi. Reisicumhur,
-Peki bir ey soracam, bana cevap veriniz de sonra... Siz
Avrupada hangi locaya balsnz ve metbuunuzun ismi
nedir?
-Biz Cenova'ya tabiiz ve reisimiz de Barca Mson
Cenaplardr, demiler. Bunun zerine kplere binen
Mustafa Kemal Paa onlara hitaben:

-Haydi defolun buradan, Cehennem olun gidin, Yahudi
uaklar! Benim milletim bana kahraman sfatn verdi,
ben sizin gibi, bir ft yahudiye uak m olacam? Bu
gece sabaha kadar Trkiye'deki btn localarnz
kapatmadnz takdirde yarn tekil edeceim divan-
harbi rfi'ye hepinizi verir ve astrrm! Haydi defolun
karmdan! diyerek onlar kovmu, onlar da yldrm
telgraf ve telefonlarla vaziyeti stanbul, zmir ve
Adana'ya bildirdiler ve sabah olmadan hepsinin kapanma
Faruk Arslan
712
kararlarn getirip henz sofrasndan kalkamayan
reisicumhura verdiler ve derin bir nefes aldlar.
Reisicumhur Mustafa Kemal Paa bu suretle btn Mason
localarn kapatt.

smet Paa'nn reisicumhurluu srasnda kanun-u
mahsusla localar kapanmad diye Masonlarn mracaat
zerine tekrar localar alp faaliyete baladlar.

Ve 1952 de ise Atatrk geinen ve onunla iftihar eden
Celal Bayar da, Ahmet Grkan'n teklif ettii ve
Masonlarn loacalarn kapatmak istedii kanun teklifini
red ederek bu suretle localarn kanunla pekitirdi.

Tabii bu ameliyeyi Meclis yapt, fakat bu mzakerelerin
devam ettii celse zarfnda Celal Bayar reisicumhur
locasna gelerek kanunun mzakerelerini sonuna kadar
takip etmitir.

Bu tarihi mzakereleri ben de basn locasndan takip
ediyordum. Yanmda Burla'nn Ankara Mdr Alaeddin
Mizanolu vard. Milyonluk messesini kapatp gelmi,
heyecan iinde mzakereleri takip ediyordu. Celal Bayar
da olanca heyecanyle hatipleri dinliyor fakat gzlerini
benden ayramyordu. Hakl idi, onu bir hilikten o
mevkiiye dnya masonluu getirmiti.

Bir sre nce, Komnistlerin (sosyalistlerin)
faaliyetlerine dair aldklar kararlar madde madde
sralamtk. lerinden biri yle idi: 'Hangi lkede
faaliyet gsteriyor iseniz, o lkenin lm devlet
adamlarn sahiplenecek, yapacanz propaganda ile onu
Faruk Arslan
713
ve dediklerini izgimize ekeceksiniz. Aradan yllar
getikten sonra herkes onu 'devrimci (solcu)' bilecek.'

Tokat Milletvekili Ahmet Grkan, Byk Millet
Meclisi'nde yapt konumada 'Sosyalizmann anas
masonluktur!' diyor. yle oldugunu da madde madde
elindeki delillerle ispat ediyor. Siz yaadnz sre
iinde; okulda, ite, iyerinde, arda, pazarda her yerde
karlatnz insanlardan, tandklarnz veya deil
hangisinden duydunuz birinin kp da 'Masonum'
dediini?

Duymadnz, duyamazsnz... Ama onlar '-solcuyum,
sosyalistim, devrimciyim, ateistim, Komnistim' derler.
Klktan kla girerler. Peki Bektaiyim, mason
Bektaiyim diyeni hi duydunuz mu?
Trkiye Devleti, gemite yapt hatalardan dolay zr
dilemedi, dilemezde. Sevmeyiz zr dilemeyi. Mason
Bektai ttihatc eteciler yznden Ermeni ve Rumlarn
balarna gelenlerden hadi zr dilemeyelim, Osmanl
ayr bir devletti diyelim. Cumhuriyet dneminde yaanan
19 Krt isyannn nedenleri ve bastrlma biimleri de
konumuz deil. Konumuz Bektailer ve Aleviler olduu
iin Dersim'de ne olduunu masaya yatralm.








Faruk Arslan
714





























Faruk Arslan
715
On Altnc Blm
DERSMDE NE OLDU?

Gelelim Dersim meselesine Dersim bir soykrm, bir
katliam myd?. Resmi syleme gre Dersim, Krt
aalarnn eyh Seyid Rza nderliinde, kleliin,
rgatln dolaysyla feodal dzenin srmesi iin
Cumhuriyet rejimine bakaldrd bir isyand. stelik d
destekli hain bir isyand!. Tunceli, en fazla Alevi
vatandamzn yaad il, bir de buna Krt kimlii
eklenince sorun katlanyor. Gelimesi yasaklanan kent
Dersim, Mason Bektailerin hi holanmad bir etnik
grubu temsil ediyor: Hem Alevi, hem Krt. Mason
Bektailerin, bu nedenle Almanya zerinden yrttkleri
Alisiz Alevilik blcl arkasnda kullandklar
isimlerin ou Tunceli Krt Alevisi vatandalarmz.
ntikam peindeler, kinlerini kusmak istiyorlar. Yavuzda
hrszda haksz aslnda. Ama Tuncelilerin damarna fazla
basld iin sorunu kayorlar, kullanldklarn kabul
etmiyorlar. Bundan dolay Dersimde ne olduunu bilmek
zorundayz.

syann liderinin 30 Temmuz 1937 tarihinde ngiliz
Dileri Bakanna gnderdii Dersim Generali Seyid
Rza imzal mektubu buyurun okuyun: milyon Krt
benim sesimden ekselanslarna sesleniyor ve
hkmetinizin manevi etkisinden Krt halkn
yararlandrmanz istirham ediyor ( Zileli, 2008). Bu
mektubu, 1987 ylnda Londra Public Record ofisinde
Faruk Arslan
716
Cumhuriyet yazar mit Zileli buldu ve Nokta dergisinin
28 Haziran 1987 tarihli saysna kapak oldu.

Avrupa Parlamentosu'nda, 'Krt soykrmnn' anlatld
Dersim 38 konulu konferans Kasm 2008de
dzenlendikten sonra gemiteki iddialar gnmzde
tekrar tartlmaya baland. Taraf Gazetesi yazar Aye
Hr, kesinde gemie ksa bir yolculuk yapt ve 1937-
1938'de O dnemin Emniyet Mdr hsan Sabri
alayangil'in anlarndan bir dnemin ayrntlarn
aktard:

O dneme Malatya Emniyet Mdrlnde grevli olan
ve Emniyet Genel Mdr kr Skmensrin emriyle,
Diyarbakrda yeni yaplan Singe kprsn amaya
gidecek olan Atatrkten Seyit Rzann hayatnn
balanmasn isteyecek 6 bin beyaz donluya meydan
vermemek iin, duruma el koyan hsan Sabri
alayangile gre usule itiraz eden savc izinli saylarak
greve yardmc getirilmi, okuma yazma ve Trke
bilmeyen sanklara ne iddianame, ne avukat verilmi,
asabilmek iin Seyit Rzann ya 57ye indirilmi,
olunun ya da 17den 21e kartlmt, blge komutan
Alpdoan Paa, kararn yazlaca bo kad nceden
imzalamt.

alayangil yle bitirmiti: Seyit Rzay meydana
kardk. Etrafta hi kimse yoktu. Ama Seyit Rza
meydan insan doluymu gibi sessizlie ve bolua
bard: Evlad kerbelay. Bihatay. Ayptr. Zulmdr.
Cinayettir dedi. Benim tylerim diken diken oldu. Bu
yal adam rap-rap yrd. ingeneyi itti, ip boynuna
Faruk Arslan
717
geirdi, sandalyeye aya ile tekme vurdu ve kendini ast.
Gmlecei yer trbe olmasn diye cenazesi de yakld...
(hsan Sabri alayangil, Anlar, Gne Yaynlar, 1990,
s. 45-55.)

Bir iddiaya gre ise, Seyit Rzann bedeni yaklmam,
gizli bir yere gmlmtr. Seyit Rzann varisleri
devletten bugne dek bu konuda bir bilgi alamamlardr.

Ancak idamlardan sadece 1,5 ay sonra Dersimde
ilkinden de kapsaml bir harekata baland. Genelkurmay
kitabna gre, Ovack ilesi adliyesi ve asker alma
ubesinin istedii 1.149 kii hakknda kanunu takibat
yapan mfrezeye Kakerek kynde 2 Ocak 1938 gn
pusu kurulmas ve toplam 9 jandarma erinin ldrlmesi
zerine, Haydaran ve Kr Abbas airetlerinden 100 kii,
Demananl 50 haydut, Keel haydutlarndan 100 kii,
Abbas Auran ve Beyit uaklarndan 50 kadar silahl
kiiyle bunlarn 5-6 bin tahmin edilen aile efradn
temizlenecekti. (Reat Hall, Trkiye Cumhuriyetinde
Ayaklanmalar (1924-1938), Genelkurmay Harb Tarihi
Bakanl, 1972, s. 432 ve devam)

Amacn bu olmad belliydi. nk operasyonlar yalnz
isyan blgesi denilen yerlerle snrl kalmam, devlete
vergi veren, askere giden Pertek, Mazgirt, Nazimiye,
Plmr ile ve kylerini, hatta Dersimi aarak
Erzincan da iine almt. 31 Austosa kadar sren
ikinci tedip ve tenkil harektnda, Genelkurmay
kayna tarafndan haydut, ekya, aki, dal diye
nitelenen ve bu gruplar yine kitabn diliyle imha
edilmi, temizlenmi, kyleri yaklmt. 6-16 Eyll
Faruk Arslan
718
1938 arasndaki harektn bilanosu ise yleydi:
Tarama blgesinden l ve diri 7.954 kii karlmtr.
1.019 silah toplanmtr. (Reat Hall, s. 478) Gayri
resmi kaynaklara gre ise l says bunun kat kat
stndedir.

Taramann ardndan ileri Bakan kr Kaya
tarafndan bizzat seilen 3.470 kiiden oluan 347 aile
Tekirda, Edirne, Krklareli, Balkesir, Manisa ve zmir
gibi Bat illerine serpitirilerek yerletirilirler. Mustafa
Kemal, hastal dolaysyla Celal Bayar tarafndan
okunan 1 Kasm 1938deki Meclisi a konumasnda
Tuncelide haydutluk ve ekyalk olaylarnn bitirilerek
ulusal egemenliin salanmasndan duyduu kvanc dile
getirmi, smet nn Dersim mkilesinden kurtulduk
demitir. Halbuki, dalara snanlarn mcadelesi 1946
affna dek srecek, blgenin yasak blge olmasna ise
ancak 1948de son verilecektir.

Dersim mkilesine son verirken kullanlan aralarn
neler olduunu getiimiz aylarda bana posta ile
ulatrlan bir ses kaydndan rendim. Kaytta Sleyman
Demirel hkmetlerinin nl Dileri Bakan hsan Sabri
alayangille emekli olduktan sonra, 1986da yaplan
bir rportajdan bir blm vard. alayangili yakndan
tanyan birka kiiye kayd dinlettikten sonra, sesin
kendisine ait olduundan emin oldum. Rportaj
alayangilin evinde yaplma benziyordu, nk arada
alayangilin einin sesi de duyuluyordu. zellikle son
cmleleri tyler rpertici olan bantn dkmn kelimesi
kelimesine aktaryorum: ( Hr, 2008).

Faruk Arslan
719
.....Tercmana Krte anlatt. Tercman bize tercme
etti. [Krt adam yle dedi] Beyanatnz bizi
duygulandrd. Vereceiniz isimler zerinde inceleme
yaptk. tanesi hari bunlar size teslim etmeye karar
verdik. Abdullah Paa bu tanenin kim olduunu
sordu. lerinden biri bu kadn. Bir tane de baka adam
var. Abdullah Paa bu kiinin istisna edilmesine raz
olamayacaklarn, bu kiinin de teslimi gerektiini
kabul ettiklerini beyan etti ve bu kiinin istisnasnn
sebebi sordu. Krt byk bir samimiyetle dedi ki: Bir
adamn bir kocas olur dedi. Siz bir hareket yapyorsunuz.
Bu hareket gelir geer. Buralar yine Krt aalarna kalr.
O zamanlar bize zulm ederler. Bizi kurtaramazsnz siz.
Siz btn Dersime hkim olsanz, oraya devlet otoritesi
girse zaten biz aaya kul olmalyz. Ama siz yoksunuz,
bizim daimi muhatabmz aa olduu iin ve kudret de
onda olduu iin ve bunlar da eyh olduu iin, din
bykleri olduu iin, size deil onlara itaate, sizin deil
onlarn sylediini yapmaya mecburuz.

Abdullah Paa, imdiye kadar bu iin byle olduunu,
fakat hkmetin bundan sonra kararl olduunu, Dersimi
de yurdun br paralar gibi hkmetin otoritesinin cari
olduu ve hkmetin stnde tek bir otoritenin
bulunmad yer yapmakta kararl olduunu, aalarn
lafna kaplmamasn, meseleyi tekrar tezekkr etmelerini
syledi. Bunlar kabul etmediler. Sonra biz geri dndk.
Yani meclise. Neticeyi sylyorum. Bunlar kabul
etmediler.

Maaralara iltica etmilerdi. Ordu zehirli gaz kulland.
Maaralarn kapsnn iinden. Bunlar fare gibi zehirledi.
Faruk Arslan
720
Yediden yetmie o Dersim Krtlerini kestiler. Kanl bir
hareket oldu. Dersim davas da bitti. Hkmet otoritesi de
kye ve Dersime girdi. Dersim byle bitti. Bugn
Dersime rahata gidebilirsiniz. J andarma da gider siz de
gidersiniz. Yalnz son zamanlarda bilhassa snrlarda d
tesirlerden Krtlerin bamszlk hareketi balad.
Krtlerin bir blm Trkiyede, bir blm randa....

Brkselde, Avrupa Parlamentosu binasnda dzenlenen
Dersim Soykrm konferansnda Prof. Dr. Ronald
Mnch, Dersimde (Tunceli) yaananlarn insanlk suu
olduunu vurgulad ve u szleri syledi: Atatrk ve
dnemin Bakanlar Kurulu yeleri ile st dzey askeri
yetkilileri yaasalard sava sulusu olarak yarglanmalar
gerekirdi!..

O gnn gazetelerine bakan herkes rahata grebilir ki,
Bayar Hkmetinin Dersimde yrtt harekt, dnya
ve Trkiye kamuoyunun gznden karmak iin olay
gazetelere Frat ve Murat kylarnda yaplan manevralar
olarak aksettirilmiti. Birinci Dersim Harektna katlan
Sabiha Gkene verilen madalya bile gazetelerde gerek
kurslarda, gerek Trk hava ordusu mektep ve ktalarnda
[gsterdii] byk muvaffakyetler ve son atl tatbikatta
kahramanca hizmet yznden verilmi gibi sunulmutu.
(Havaclk ve Spor, 15 Haziran 1937, S.193)

Yani o yllarda, manevra, tatbikat gibi terimler, kanl
bir asker harektn kod adyd. Dersimde olanlara dair
resmi anlaty renmek bile, ancak 1972 ylnda
Genelkurmay Harb Tarihi Bakanlnn Trkiye
Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938) adl kitabnn
Faruk Arslan
721
yaymlanmasyla mmkn olmutu. Ama iin gayri
resmi yann hl tam bilmiyoruz.

Bu manevralardan birinde Dersimin kaderi belirlemiti.
(Hr, 2008).

Bu olay Celal Bayarn azndan dinleyelim: imdi,
Mareal, Erkan- Harbiye Reisi (Genelkurmay Bakan),
ben babakanm. Atatrk malum... mz Dersimde
yaplan byk ordu manevralarndayz. Manevrann da
sonuna gelmek zereyiz. mz bir arada Ordunun
emniyeti bakmndan strateji ne olmaldr?, onu
gryoruz. kisi de Birinci Cihan Harbinde muharebe
etmiler. Ben daha ok izleyiciyim. Malumatlar geni...
Oradaki her eyi biliyorlar. Hatta ahsen casuslar bile
biliyorlar. Dersimin o halde kalrsa her zaman ordunun
emniyeti bakmndan tehlikeli olacan gryorlard...
O srada biz konuurken, Dersimlilerin jandarma
karakollarmzdan -drt tanesini bastklar haberi geldi.
Atatrkle gz gze geldik. Birbirimizi anlyorduk.
Atatrk benim yzme bakt. Ne olacak? dedi.
Anlyorum, orada emniyet tesis edilecek. Ne olursa olsun
bana hitap edecekler. Hkmet reisi benim. Anlyorum
efendim, bana hitap ediinizin manasn dedim. Atatrk:
Sorumluluu zerime alyorum, vuracaz Dersimi
dedi ve vurduk... (Kurtul Altu, Celal Bayar
Anlatyor, Tercman, 17 Eyll 1986.) Bu mlakatta,
Celal Bayar, asl sorumlunun Atatrk olduunu ima
ediyor, ama kendisinin etkisiz eleman olduunu kabul
etmek zor.

Faruk Arslan
722
Dersimi bir soykrm olarak gndeme getirmek isteyen
Avrupalnn dzenledii toplantda Avrupa Ermeni
Federasyonu Bakan Hilda oboyan da bir konuma
yapmt. te syledikleri: Dersim Kzlbal, paganlk,
Hristiyanlk ve Alevilik karmdr Osmanl
dneminde ok sayda Ermeni Dersime gelip din
deitirdi.

unu demek istiyorlar: Dersim Trkiyeye ait deildir,
stelik Mslmanlkla da ilgisi yoktur. Ermeni younluu
fazladr. yleyse Atatrkn yapt hem soykrm hem
de sava suudur.

Konferansta Trkiye Cumhuriyetinin iki milletvekili ile
bir belediye bakan da vard. DTP Diyarbakr
Milletvekili Aysel Tuluk fazla konumad, yalnzca
stmzden ordular geti dedi.. DTP Tunceli
Milletvekili erafettin Halis ise Dersim isyannda Trk
askerlerinin hamile Krt kadnlarnn karnlarn deerek
cinsiyet tespiti yaptklarn anlatt Halis, kendi
szlerinden heyecana kaplm olsa gerek ki, soykrm
deil isyan szcn kulland!..

Tunceli Belediye Bakan Songl Erol Abdil de
Tuncelideki yol yapm almalarn u szlerle Dersim
katliamna balad: 1930lu yllarda yaplan Dersim
Harekt tekrarlanmak isteniyor!.. ani bakana gre,
devlet yeniden katliam yapmak iin ncelikle Tuncelinin
yollarn yapyor!.u hastalkl kafaya bakn. Sonra ne
oldu?.. Hepsi el ele verdi, Dersim olaylarnn soykrm
olduu bir gzel karara baland ve Trkiyenin soykrm
Faruk Arslan
723
madurlarna tazminat demesi talep edildi. Tpk Ermeni
talepleri gibi!. (Zileli, 2006).

Unutmak istesekte Kokiri ve Dersim kymlar Aleviler
asndan yeni rejimde yaanan ve adeta unutulmak
istenilen iki byk trajedidir. Kogiri kym daha yeni
rejim temellerini henz atarken Mart/Nisan 1921
gerekleir. Dersim'in yazgs ise Mart/Kasm 1937
tarihine yeniden yazlr. Kogiri ve Dersim'deki insanlarn
Alevi olduklar iin mi katledildikleri tartlan ve yant
henz bulunmayan bir sorudur. Fakat ok ak ve
tartmasz bir gerek vardr ki bu da o insanlarn Alevi
olduklardr. Hangi nedenle, hengi gerekeyle olursa
olsun binlerce insann kan akmtr ve bu insanlar
Alevilerdir. Bu gerein zerini hi bir ey kapatamaz.

Yeni rejim Alevilii bir kimlik olarak tanmazken ttihat
ve Terakki'den gelen bir izginin devam olarak
Bektailie ynelik bir ilgi, mason Bektai kltrnn
aratrlmas almalar gndeme gelir. Devlet
ideolojisinin Trk unsuru etrafnda ekillenmesinde bir z
Trk inanc olarak grlen Bektailikten yararlanmak
istenilmesidir sz konusu olan. nk iinde masonik
inanlar katlmtr. Alevilik Trklk amanlk zemininde
ortaya konulmaktadr. Gne Dil Teorisi rneinde
olduu gibi bir Bektai-Trk kltr teorisi retilmek
istenilmektedir. Dinsel alana hakim olunacak, din
denetim altna alnacak ve din, devlet ve toplum
yaamndan tasfiye edilerek vicdanlara hapsedilecektir.
Bu mcadele sistemli bir ekilde gerekletirilmeye
allr. Kukusuz burada tasfiyesine ynelinen
yaadmz dnyay ve hayat dzenleme iddiasndaki
Faruk Arslan
724
slamiyettir. Zaten Aleviliin ad yoktur. Zaten
Aleviliin btnsel anlamda devlet ve toplum hayatna
mdahalesi de szkonusu deildir. Baha Sait Bey Trk
Yurdu dergisinde 1926 ylnda yaynlad bir dizi makale
Alevi-Bektailii bir Trk kltr olarak tantr. (Baha
Sait Bey, ttihat-Terakki'nin Alevilik Bektailik
Aratrmas, st. 1994)

Darlfnun lahiyat Fakltesi retim yelerinden Yusuf
Ziya ise, 1928-1929 yllarnda yaynlad makalelerde
Tahtaclar ve Alevi inanlarn ele alr. Bektai
Babalarndan Galip Baba Yarn Gazetesinde Eyll 1930
tarihinde balayan tefrikasnda "Hac Bekta Veli ve
Bektailik" konusunu iler.1930 ylnda Milli Eitim
Vekaleti Sadettin Nzhet tarafndan hazrlanan "Bektai
airleri adl antolojiyi devlet matbasnda 5 bin adet
bastrarak tm okul ktphanelerine gnderir.

Resmi anlay ekillendirme yolundaki bu yaklam fazla
uzun mrl olamaz. Bu ilgi 1930'lu yllarda kaybolur ve
ancak zellikle de Dersim dolaysyla resmi raporlara
yansyan gizli kaytlar olarak arivlerde yerini alr.

Bu gizli raporlar gvenlik amacyla hazrlanmtr.
Alevilik bir gvenlik sorunu olarak deerlendirilmektedir.
Raporlarda Alevilere ynelik bir ok karalama, sulama,
geleneksel olarak yinelenen iftiralar da yer alr. Fakat bu
raporlardaki aptma ve karalamalar ayklanrsa gzleme
dayal doruya yakn bilgilerin elde edilmesi mmkn
olur. Szgelimi Mazgirt, Ovack ve Kozan'da yaayan
Alevilere ilikin bir saptama: "Bu insanlarn ehli
snnetten ve daha dorusu slamiyetten ayr bir mezhebe
Faruk Arslan
725
salik olduklarn grdm" eklindedir. (Mehmet Alli
Ayni, Milliyetilik, st. 1994, Sf: 227)

E. Jandarma Yarbay Nazmi Sevgen de 1930'larn sonunda
hazrlad raporunda Zazalarn Aleviliine deindikten
sonra konuyu Alevilie balayarak u saptamada bulunur:
"Allaha, peygambere inanmalarna ramen Alevilik
Mslmanlk deildir. Onu iilik ile kartrmak da hatal
olur. Alevi Kzlbalk Mslmanlktan baka bir eydir"
(Nazmi Sevgen, Zazalar, Alevilik Aratrmalar, Say:1,
Sf: 234, 239)

1940'l yllarda yine Alevi-Bektailie ilikin kitap ve
makale eklindeki yaynlarda bir canlanma gze arpar.
Bu yaynlar bazen resmi evrelerin direktifleri
dorultusuda bazen de Alevi kkenli yazarlarn kiisel
giriimleri sonucu gerekleir.

Bu yaynlardan bazlar unlardr: Hasan Reit Tankut,
Aleviliin Menei (1938), Naci Kum, Antalya
Tahtaclarna Dair Notlar (1944), Vahit Ltfi Salc, Gizli
Trk Dini Musikisi/Nefesler (1940), Gizli Trk Dini
Oyunlar/Semahlar (1941), Abdlkadir nan, Gaziantep'te
Aleviler (1941) Enver Bee, Anadolu Bektai Kylerinde
Muharrem Ayini (1941), Niyazi Ahmet, Bektai
Hikayeleri (1943), Tevfik Zarakol, Kzlbalar Hakknda
Mahade (1943), Cemal Bardak, Kzlbalk Nedir
(1947), Abdurrahman Ylmaz, Tahtaclarda Gelenekler
(1948), Osman Bayatl, Alevilikte Saylar (1948).

2. Dnya Savann bitimiyle birlikte Trk devletinin
geleneksel ideolojisinde baz temel deiikliklerin ip
Faruk Arslan
726
ilar grlmeye balanr. zellikle Amerika ile
gelitirilen dostluk ilikileri devletin radikal laiklik
uygulamasna son vererek dine siyasal ve toplumsal
alanda hayat hakk kazandrc bir sonu dourur. Dini
yani slamiyeti toplumsal yaamn dna sren anlayn
Alevilir asndan olumsuz bir ynnn olduunu
sylemek doru olmaz. Dinin yeniden toplumsal alana
"buyur" edilmesi, yeniden slamiyetin bir ayrcalkl
unsur olarak tannmas Aleviliin yok saylmasnn da
tesine geilerek, Alevilie ynelik bir asimilasyon
srecinin balatlmas anlamna da gelmektedir. Devlet
slamiyete itibar ettii an ya Aleviliin kkn kazyacak
ya da Alevilii onun iinde eritip ortadan kaldracaktr.

Bu ak bir saldr eklinde deil ince politikalarla
iletilen uzun bir zaman diliminde sz konusu
olacaktr.DP'nin zgrlk syleminden bir ksm
Aleviler de etkilenirler. Aleviler arasnda clz da olsa
DP'ye bir ynelim olur. Milli ef dneminin baskc
politikalar, Alevilerin kendilerini ifade etme istekleri lie
birleince DP nazarnda bir yanlsama yaanr.Tek parti
yntemine kar, demokrasi, sz milletin, zgrlk
sloganlaryla halka giden Demokrat Parti bu tutumu ile
Alevilerden de ilgi grmtr.1950 ylnda yaplan genel
seimlerde Aleviler ksmen de olsa DP'yi desteklemitir.

DP'de Alevilerin youn olarak yaad Sivas, Yozgat,
orum, Malatya gibi illerde Alevileri milletvekili aday
olarak gstermitir. Alevilerin DP'nin zgrlk
sylemine aldanmasn olaan grmek gerekir. Tek parti
ynetimi altnda, zerinden bask hi eksik olmayan
Alevilerin ilk zgrlk iaretine komalar ok da
Faruk Arslan
727
yadrganacak bir tutum deildir. nk 1950
seimlerinde CHP karsnda DP zgrln, hrriyetin
simgesi olarak grlmtr. Alevilerin DP'yi destekleme
tutumu 1954 genel seimlerinde de bir lde devam
etmitir.

Fakat DP iktidarnn niteliinin netlemesi, sa, sermaye
egemenliini kalc klp devam ettirmek isteyen bir parti
oluu, geri deerleri savunmas Alevilerin bu parti ile
iplerinin kopmasna neden olmutur. 1957 genel
seimlerinde Alevilerin yeniden CHP'ye yneldii
grlr.

Demokrat Partiye ynelim hsranla sonulanyor.
1947de CHP Kurultaynda okullara din dersi konulmas
karar alnp Ky Enstitleri kapatlm, lahiyat
Faklteleri yeniden almt. ok partili siyasal yaama
geilmesinden sonra adeta bir kar devrim yaanmtr,
Ezan yeniden Arapa okunmaya balanm, dinsel eitim
tmyle geri gelmi, DP iktidar, isterse hilafeti bile
getirebileceini syleyebilmitir, nn devrinde tek
parti iktidarnn halka yapt zulmden maalesef Aleviler
de paylarna deni almlardr, Bu nedenle Alevilerin
byk blm DPyi desteklemi fakat bu destein
yanlln ok gemeden kavramlard, Aleviler DP
zulmne kar 27 Mays, DPnin mirass olan APye
kar da yeniden CHPyi ve TPi desteklemilerdi. BP
deneyiminden sonra Aleviler tekrar kitlesel olarak
CHPye ynelmilerdi.

1980 ihtilali ile birlikte Din Kltr ve Ahlak Bilgisi
derslerinin zorunlu dersler kapsamna alnmas ve
Faruk Arslan
728
mfredatn tamamen snni slam anlayna gre
dzenlenmesi, Alevi / Bektai ocuklarnn
asimilasyonunu amalayan bir uygulama olarak algland
Ayrca ihtilal sonras dnemde Alevi kylerine zorla cami
yaplmaya ve imam atanmaya balanmas Alevilere
ynelik yrtlen bask, sindirme ve asimilasyon
abalarnn ulat yeni bir boyut olmutu. (Yldrm,
2006). Halen CHPnin oy deposu olarak grldkleri
halde hi bir haklar verilmeyen, aldatlan Alevilerin AKP
dneminde haklarn almas mason Bektailerin bir
oyununu daha bozacaktr.

Alevi ozanlarndan Ak Ali zzet'in DP'ye ynelim ve
hsran anlatan ok gzel bir iiri var: "DP'yi gelinlik kz
sandk/Oysa yosma kt" diye. Buraya alyorum!

Demokrat Parti'yi gzel kz sandk
irkin kt, kahpe kt, dul kt
Alnm ak yzm a dedi kandk
Yz kara kt, ba kel kt.

Hrsz vatandan srek dediler
Kylnn dilein verek dediler
Son zamanda bir gn grek dediler
Afat kt, tufan kt, yel kt.

Bakn hallarma u milletlerin
An kapsn adaletlerin
Mehdi diye gzlediimiz zatlarn
Koltuundan ha, put kt, nal kt

Bunlarn mevki kazanmak fikiri
Faruk Arslan
729
Dnen kim bizim gibi fakiri
Has kumak dedi bize her biri
Kendir kt, keten kt, ul kt

Sz milletin dedi kendi syledi
Hrriyet var dedi zulm eyledi
Altn paralar netti neyledi
Hazineden bakr kt, pul kt.

Ali zzet ne dersin git sazn al
Hikmete karma tez gelir zeval
Bozuldu adalet dzelmez herhal
Fitne kt, Deccal kt, mal kt.

"Alevilerin laiklik hassasiyeti kullanlyor, Alevilerin
meselesi hkmetlerle deil, rejimle. Cemevlerinde
Atatrk posterlerinin ii ne..." Bu tespitler, aratrmac-
yazar Cafer Solgun'a ait. Solgun, Dersimli bir Alevi.
Yzleme Dernei'nin de bakan. 'Alevilerin
Kemalizm'le mtihan' adl bir kitap yazan Solgun,
Alevilie ieriden bakyor. 'Aleviler neden Kemalist?'
sorusuna cevap aryor.

Solgun'a gre Alevilerin Kemalistlii takiye ile balad;
nk "Aleviler, kendilerine uygulanan basknn
sorumlusu olan gce yaslanarak kendilerini yaatma
abasna girdiler" Ancak bu durum zamanla iselletirildi.
Cafer Solgun, 28 ubat dneminde Alevilerin baz
hassasiyetlerinin istismar edilerek onlara yeni bir rol
biildiini sylyor. Bu dnemde irticann birinci tehdit
olarak grlmeye balandna dikkat eken Solgun,
"Rejimin, laikliin teminat olduklar ynnde onlara bir
Faruk Arslan
730
rol atfedildi. Aleviler nezdinde yakn tarihte yaanan baz
ac olaylarn da dorudan etkisiyle Snni ounlua kar
temkinli, tereddtl bir bak as vardr. Bu ruh hali
istismar edilmektedir." diyor. ( Tokay, 2008).

Solgunun u ifadeleri gz ac: Alevi derneklerinden
ziyade cemevleri. Alevilerin ibadethane olarak grd
ve ibadethane olarak gidip geldii bu meknlarda
kocaman Atatrk portrelerinin asl olmas ok arpktr.
nk Mustafa Kemal Atatrk sonu itibaryla politik bir
figr. Atatrk'n resmini siz iyerinize, evinize
asabilirsiniz. Fakat bir ibadethanede de bir politik figrn
ne ii var? Cemevlerimizin maalesef neredeyse
tamamnda 12 imam temsil eden resimlerin yannda
Atatrk portresi var. Bu durum sadece benim amdan
deil, birok Alevi asndan son derece rahatsz edici bir
durumdur. Adeta "13. imam da Atatrk'tr" dercesine bu
portrelerin olmasnn kabul edilir bir taraf yok. kinci
boyutu ise biraz daha somut bir nedendir. Atatrk
dneminde Krt Alevileri byk aclar yaamtr. Bu
uygulamalarn sorumlusu bir sembol ismin sizin dua
etmek, ibadet iin gittiiniz bir meknda resimleriyle
karlarsanz ne hissedersiniz. Peki Alevi derneklerinin
Kemalist izgisi karmak gibi grnen bir meseledir.
Ama bu arpk sonucu anlamamza yardmc olabilecek
birka kavram var. Bunlardan biri korkudur. Dorudan
lm, katliam, yok edilme korkusu. Bu korku nedeniyle
zaman ierisinde Aleviler kendilerine uygulanan basknn
sorumlusu olan, o sorumluyu sembolize eden gce
yaslanarak kendilerini yaatma abasna girmek
durumunda kaldlar. rnein kurucu parti CHP kayda
deer bir oranda Aleviler tarafndan desteklenmektedir.
Faruk Arslan
731
Yine Alevi camias ierisinde orduya ynelik bir sempati
olduunu gzlemliyorum. Bu sempatinin temelinde de bu
korku yatyor. Bu, tipik bir takiyyedir. ( Tokay, 2008).

Solgun yle devam ediyor: Alevilerin Kemalistlii bir
takiyedir. Daha dorusu yle balamtr. Bende
sendenim kafama daha fazla sopa vurma dercesine bir
ilikiye girilmitir. Buraya kadar anlalr diye
dnyorum. Ama buradaki sorunun en nemli taraf bir
takiye olarak balayan bu ilikinin zaman ierisinde
geree dnme temayl gstermesidir. O takiyenin
giderek isellemesi sonu itibaryla bylesine arpk bir
durum yaratt. Bu maniplasyon ve bu arpkl yaratma
konusunda Alevi camias ierisinde de bazlarnn bir
misyoner gibi almalarnn hibir anlalr taraf yoktur.
Kemalizm'i yaymaya alan; Cumhuriyet mitinglerinden
Alevilerin darbe ars yaplan mitinglerde boy
gstermesi iin canla bala alan kiilerdir. Alevilerin
eriat tehlikesine kar darbe ars yaplan etkinliklerde
bulunmalar ok utan verici bir eydir.

eriat tehlikesi meselesine gelecek olursak Solgunun
grleri daha arpc: Alevilerin rejimin teminat
olduklar, Atatrk olduklar, laik olduklar ynndeki
temelsiz rol atfetme siyasetinin gndeme geldii yllar
90'l yllardr. Ayn yllar irtica tehlikesinin birinci sraya
konulduu yllardr. Bunun dnm noktas da 28 ubat
srecidir. Bu konsepti sokaklarda dillendirecek kitlesel
bir potansiyele ihtiya vard. te bu mantkla Aleviler
kefedildi. Rejimin teminat olduklar ynnde onlara bir
rol atfedildi. Trkiye'de bize dayatlan manada bir eriat
tehlikesi olduuna ben inanmyorum. Fakat Aleviler
Faruk Arslan
732
nezdinde yaanan baz ac olaylarn da dorudan etkisiyle
Snni ounlua kar temkinli, tereddtl bir bak acs
vardr. Alevilerde de temkinlilik bu ruh hali istismar
edilmektedir. nk eriatlar iktidara gelirlerse ilk
yapacaklar ey Alevileri kesmektir ayias Aleviler
iinde yaylmaktadr. Alevilerin bu rol oynamalar iin
istismar edilecek bir potansiyelleri vardr. ( Solgun,
2008).

Alevilerde bu tereddd douran; orum, Mara, Sivas
olaylardr. Alevi toplumunda mevcut travma trden bir
ruh halinin olmasnn en byk nedenleri bu acl
olaylardr. Gelien sre ierisinde bu olaylarn kimler
tarafndan kimler kullanlarak ve ne amala tezghland
ok byk oranda aa km durumdadr. Trkiye
toplumunun btnln oluturan eitlilik ierisinde
birbirimize kar konumlanmamz isteyen karanlk g
odaklarnn bu senaryolarn uygulamalarna zemin tekil
eden baz nyarglarmz da vardr.

AKP bir iktidar partisidir. Eletirilecektir. Fakat
Alevilerin sorunu AKP ile beraber ortaya kmamtr.
Alevilerin sorunlar u veya bu siyasi partiyle deil,
dorudan rejimledir. Bu arada Avrupa'daki baz Alevi
dernekleri Ali'siz Alevilik'i gndeme sokmaya alyor.

Alevilerin taleplerini daha fazla grmezden gelmeye
devam edersek u fikirler ya da u hareketler boy
gstermeye balar. Belki de bugn taraftar bulamayan o
grler taraftar bulmaya balayacaktr. Avrupa'daki baz
Alevi dernekleri Alevilerin bir aznlk olarak kabul
edilmesi ynnde alma yrtyorlar. ok ak
Faruk Arslan
733
sylemek gerekir; bu aba ve almann en byk amac
belki de yegne amac, o derneklerin milyonlarca Euro
olarak ifade edilen fonlardan yararlanmasnn mmkn
hale gelmesidir. Alevi talepleri ne kadar normal
karlanrsa toplumsal nyarglar aabilir ve gerek
manada kardelik bilincini yerletirebilirsek bu tr
marjinal abalar etkisiz kalacaktr.

Sorunun zm iin atlacak en byk adm, Alevi
toplumunun zerinde ortaklat taleplerin
karlanmasdr. Diyanet leri'nin kaldrlmas,
Cemevlerinin ibadethane olarak kabul edilmesi ve
zorunlu din derslerinin zorunlu olmaktan karlmas gibi
konular halen skntl madde balklar. Bunun yan sra
Sivas ve Mara katliam ile ilgili dosyalarn almas,
davann yeniden grlmesi gerekiyor. Eer devletin
birimlerinin mdahil olduu olaylar resmen kantlanrsa
Alevi toplumundan zr dilenmesi elzemdir. Elbette ki
bunlar ok kolay gerekleecek eyler deil. ( Tokay,
2008).

Dersimde ne olduuna vereceimiz doru cevap, bence
zr devletimizi belki de Tuncelili Krt Alevi
vatandalarmzla bartracaktr.

Cumhuriyet dneminde Sabetayclar ve masonlar,
Melamilik ve Mevlevilik dnda en gl bir ekilde
Bektailik tarikatnda yer alrlar. Bata, Selanik, Serez,
Drama, skp, Teselya, Bat Trakya ve Edirne olmak
zere zmir ve Manisada youn bir biimde Bektailik
tarikatna nfuz ederler. Bektailin geni mereplilii
onlarn nfuzunu ok daha kolaylatrr. Sonradan
Faruk Arslan
734
stanbuldaki baz Bektai tekkelerine de ciddi bir ekilde
nfuz ederler. Bugn bile gerek Rumelide gerekse zmir,
Aydn ve stanbulda, hatta Ankarada Bektailerin nde
gelenlerinin nemli bir blm Sabetayclardan
olumaktadr. Bektailikte yer alan Sabetayclarn bir
blmn u ekilde sralaya biliriz. Sabetayc ve Mason
Mesut Koman Baba, Kazleme Bekt Tekkesi son
postnini Sabetayc Kk Abdullah Baba, Sabetayc ve
Mason stad Teoman Gre (lhm )Halifebaba, zmirde
hazine avukatl yapm olan Sabetayc Feyzi Akeren
Baba, Selnikli Ali Aydn Baba, Mason ve Sabetayc
Yeniehirli Hseyin Hsn (Erdikut)Baba, Sabetayc
Hseyin Cokun Eren, Sabetayc Prof. Ragp ner,
Mustafa Kemal Atatrkn bahekimi Sabetayc Dr.
Hasan Ragp Erensel Halifebaba, Sabetayc Ali Glip
Eren Halifebaba, Kazleme Bekt Tekkesinin
haziresinde medfun olan Tabip Binba Sabetayc Haydar
Bey .Emekli Albay Sabetayc Cavid Aker Baba, Emin
Uras Baba, Eski Ziraat vekili Sabetayc Nedim kmen,
Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Byk Loca stad Ali
Oktay Cever, Besim Berkmen, Cevdet imen. ( Yksel,
2007). CHP, Byk Klp ve TSAD, bugn mason
Bektailerin en fazla bulunduu mekanlardr. Elit, dier
tabirle Beyaz Trklerdir.
Aleviler kime oy verirler? Ali Balkz, 1999 ylnda Pir
Sultan Abdal Kltr Sanat Dergisinin 30.cu saysna
yazd "Dede, Baba-elebi, Seyit, Nakp ve
Cumhuriyet" balkl yazsnda:"Aleviler Osmanlya kar
Cumhuriyeti, DP'ye kar 27 Mays', 12 Mart ve CHP'ye
kar 68'i ve Sosyalizmi destekledi. Ama CHP Alevileri
sadece semen, kimi Sosyalist yaplar da Alevi
Faruk Arslan
735
toplumunu sadece militan kayna grd ve onlarn
tarihsel sreten tayp getirdikleri sorunlarna eilen
olmad" diyor. ( Balkz, 1999).
Ali Balkz, bugn Alevi Bektai Federasyonu (ABF)
Genel Bakan. ABF Trkiyedeki Alevi rgtlerinin at
rgt. Federasyona bal 21 merkezi rgt bulunuyor.
Bu merkezi rgtlerin de 150ye yakn ubesi var. Bu
rgtlerde 200 bin civarnda yeden sz ediliyor.

Alevilerde ilk rgtlenme yurtdnda balad, daha sonra
yurt iine srad. 25 yldr rgtlenme sryor. Dernekler
ve federasyonlar biiminde rgtleniyorlar. 1993 Sivas
katliam bir srama etkisi yapt. 1963'te Hac Bekta
Turizm Dernei kuruldu. 12 Eyll ncesi Sivasn Banaz
kynde Pir Sultan Abdal Dernei vard. Dernekler, nce
Alevilerce nemli saylan kiilerin adlaryla kuruldu.
Yasalar nedeniyle alevi ismini kullanadlar. Bu yasakla
mcadele amacyla 2000 ylnda Alevi Bektai Kurulular
Birlii Derneini kuruldu. Dernek 11 kurucunun
hazrlad tzkle kuruldu. ileri Bakanl kapatma
davas at. Sonunda karar Yargtaya kadar gitti. smi
savundular ve bu nedenle 2 sene yarglandlar.
Blclk suundan kapatma davas ald. Diyanet leri
Bakanl, ileri Bakanl olumsuz, dnemin Kltr
Bakan stemihan Talay olumlu gr bildirdi. Yargtay
Alevi adnn kullanabileceine karar verdi. 2002'den
itibaren Alevi ismi kullanlmaya baland. Avrupa Birlii
yasalaryla artk problem kalmad. ( allar, 2008).
Aleviler, 1970lerde ykselen ve gelien sol hareketin
nemli dayanaklarndan birisi haline gelmiti. Alevilerle
Faruk Arslan
736
sol arasndaki iliki, daha ok sol rgtlerin lehine, onlara
destek vermek eklinde srd. 12 Eyll sonras ise bu
iliki biim deitirdi. Alevilerin kimlik talebiyle ortaya
kmalar, artk yeni bir durumu ifade ediyordu.
lkemizdeki toplumsal deiim ve dnmn en nemli
gstergelerinden birisi toplumsal gruplarn kimlik
talepleri. Krtler, Aleviler, slamclar, Ermeniler,
Sryaniler, son 20 ylmza damgasn vuran szckler...

Bu kimliklerin hepsi bu toplumun iinde yayorlard,
ancak kimliklerini ne srerek ortaya kmyorlard.
Onlar ya grnmyorlard, ya da grmezden
geliniyorlard. 12 Eyll 1980 askeri darbesi, solu ve
zgrlk taleplerini silindir gibi ezerken, ayn zamanda
yeni filizlenen kimlik talepli tepkilerin de tohumlarn
ekiyordu. Bu yeni dnemin ilk sert rzgr
Gneydoudan esti. Son 25 ylmza damgasn vuran
PKK odakl atmalar hl bir zme ulam deil.
Krt kimlii talebi ise orta yerde duruyor.
kinci ve dikkat ekici atak ise Alevilerden geldi. 1980li
yllarn ortasndan itibaren Pir Sultan, Abdal Musa,
Hacbekta adyla Trkiyenin drt bir yannda
dernekler kurulmaya baland. rgtlenmeye paralel
olarak Alevilii anlatan, deerlendiren kitaplar
yaymland. lk kez adn duyduumuz Alevi kkenli
yazarlar, ok satan kitaplar yazdlar.

Yurtdnda yaayan Aleviler, Alevi ismini kullanarak
rgtler kurdular. Alevi szc artk saknmadan
syleniyordu. Ben Aleviyim diyen insanlar, kendi
kimlikleriyle ortaya karak, konuyu kamuoyunun nne
getiriyorlard. Kendilerine ynelik nyarglar krmak iin
Faruk Arslan
737
seslerini ykseltiyorlard. Alevilerin kim olduklarn,
hangi taleplerle ortaya ktklarn, nereden gelip nereye
gittiklerini bizler de yeniden kefediyorduk. Kap
komumuz, sra arkadamzd onlar. Ancak neden
bugne kadar kendilerini gizlemek durumunda
kalmlard? Neden onlarn kestii yenmez, onlarla
evlenilemezdi?

Son 20 yl iinde Alevilere ilikin ok eyler rendik.
n yarglarmz bir lde krld. Onlarn ektii
aclarn, yaadklar dlanmln ne anlama geldiini
kavramaya baladk. Onlarn istek ve taleplerinin temel
insani hakl talepler olduunu grdke, gemiteki
yasakl, basklar sorgulamaya baladk. Artk
Aleviler sahnedeydiler. Alevi Rnesansnn son yirmi yl
iinde daha da derinletiini ve yeni boyutlar kazandn
dnyorum. Artk Aleviler var. Ancak devlet onlar
nereye koyacak, hangi kimlik altnda taleplerini yerine
getirecek, imdi bunlar tartlyor. ( allar, 2008).

Tam Alevi almlar tartlrken 10.Ergenekon
operasyonunda brahim ahin'in evinden ortaya kan
krokiler, agendalar gsterdiki, Alevi-Bektai Federasyonu
Genel Bakan Ali Balkz'a ynelik suikast plan
hazrland. Belgelere dayandrlan iddiaya gre, muvazzaf
subay M.S. (halen tutuklu) liderliinde 9 kiilik bir
suikast hcresi kuruldu. "ankaya 4 numaral hcre"
olarak adlandrlanekibin grevi, bombal arala Ali
Balkz' ldrmekti. Ekip efi M. S.'nin kodad "A" idi.
"B" eylem iin alnt aratemin edip ofrlk yapacak,
"C" patlayc dzeneini hazrlayacak. "D"patlayc
maddeyi temin edecek. "E"cep telefonlarn datacak. "F
Faruk Arslan
738
ve G"sokak balarnda emniyeti salayacak. "H" evin
karsndaki parkta blgeyi kolaan edecek. "I" ise tetiki
olarak eylemi gerekletirecekti. 9 kiilikhcre eylemden
nce alnan sfr ceptelefonunu bir gn ncesine
kadarkesinlikle kullanmayacak. Sarkaya'nn gnderecei
(ESI TILI G LER)mesajn alan yeler ertesi gn eylem
olacan anlayacakt. Alevi-Snni atmas karmak
amacyla hazrland ileri srlen plana gre, Alevi-
Bektai Federasyonu Genel Sekreteri Kazm Gen'e
bombal bir paket gnderilecekti. Bombal paketi kargo
irketi eleman, kimlik ve kyafetiyle Kazm Gen'in
evine ulatrlacakt. phe ekmemesi iin, paketin
zerine gnderenin kimlii olarak Kazm Gen'in
yaknlarndan birinin ismi veya Alevi vatandalarn
youn olarak yaad Hacbekta, Tunceli gibi il veya
ilelerinden birinden rastgele adres yazlacakt. Bu eylem
plannda da gvenlik glerinin konumlar en yakn
kamera kaytlar da plana detayl olarak ilendi.
Ergenekonun st ynetim kurulu, akl hocas olduu
iddia edilen Encmen-i Danie deinmeden geemeyiz.
Ergenekonun derin devleti temsil ettii henz bir iddia.
htiyarlar heyeti ile ilikileride ispatlanmas ok zor, tam
bir muamma. Yine de 170 yllk derin devlet geleneinde
Mason Bektailer ile aralarnda ilikiler olduu
kanksanamaz. En azndan Ergenekonu bilmedikleri,
duymadklar sylenemez.






Faruk Arslan
739

On Yedinci Blm
ENCMEN- DAN TARKATI

Encmen-i Dani, 1851 ylndan beri var olan bir Osmanl
geleneidir. Tanzimat'tan sonra, Fransz Akademisi rnek
alnarak kurulan ilk Osmanl Akademisidir. Tanzimat,
Bat kurumlarnn Osmanl topraklarna sokulmasn
istiyordu. Bu yolda bilim ve eitim alanndaki almalar
bir dzene sokmak iin, 1846'da Meclis-i Maarif-i
Umumiye kuruldu. Fikir ve bilim adamlarn iine alan bu
kurulu, Encmen-i Dani isimli bir akademinin
kurulmasn kararlatrd. Meclis-i Maarif adna Ahmed
Cevdet Paa tarafndan hazrlanan ve Encmen-i Dani'in
kurulma sebeplerini anlatan bir yaz, Sultan Abdlmecid'e
sunuldu (26 Mays 1851). Kuruluunda Fransz
Akademisi rnek alnan Encmen-i Dani'in amac; ilmi
ve teknik eserleri telif ve tercme ederek, Darlfnun'da
izlenecek ders kitaplarn hazrlamakt.
Encmenin i ve d olmak zere iki eit yesi vard.
yelerin says 40 kiiydi, bunlarn bir ilim dalnda uzman
olmas, bir yabanc dil bilmesi; yani telif ve tercmesini
yapacak nitelikte bulunmas artt. D yelerin
Osmanlca bilmesi art deildi. Hangi dilde olursa olsun
encmene bir konuda bilgi verecek uzmanlk ye olmak
iin yeterli saylyordu. Bunlarn ye saylar da 30 olarak
belirlenmiti.
Kuruluun bakanlna erif Mehmed getirildi.
yeliklere Sadrazam Reid Paa, eyhlislam Arif
Faruk Arslan
740
Hikmet Bey, Erkan- Harbiye Bakan Mehmed Paa,
Hariciye Nazr Ali Paa, Ticaret Nazr smail Paa gibi
devlet adamlaryla beraber; Ahmed Vefik Paa, Cevdet
Paa, Osman Saip, Ali Fetih, Recai Efendi gibi kiiler de
ye oldular. D yeliklere devletin tannm Rum,
Ermeni bilginleriyle; ngiliz arkiyats James W.
Redhouse, tarihi Hammer, Fransz dou bilimcisi
Bianchi gibi bilginler alnd.
Encmen-i Dani tekilat, devlet salnamelerini de
(yllklar) 1862'ye kadar yazd. O zamanlar (yani
Tanzimat) henz devlet ile hkmet arasnda kan
davas olmad iin, bu bilginler kurulunda Sadrazam
vb. doal ye saylrd. lk toplantda (1851) padiah
Abdlmecid de hazr bulunmutu, sadrazam Mustafa
Reid Paa da. Ama dnem deiti, koullar deiti,
seim diye, demokrasi diye, olur olmaz bidatlar
Cumhuriyet dneminde kt. Onun iin 1950li yllardan
itibaren yeniden tesisi edilen Encmen-i Dani
(Kmuran nann sylediine gre) hkmeti devirmeyi
konumak zere toplanr hale geldi. Yani artk devletin
encmeni oldu. Bu konumuyla tamamen Cumhuriyet
kurumuydu. ( Belge, 2009).
Masonlar ve Bektailer, Bat ilminin, modernizmin
Trkiye'ye gelmesinde nclk ettiler. Bu gelenek,
Cumhuriyet dneminde de srdrld. ki kurum arasnda
derin farklar olsada, iki dnem arasnda balanty kuran
Mason Bektailerdi. Bu st heyete katlanlar ya mason ya
Bektai veya her ikisiydi. Kimse zerine alnmasn.
Mason Bektai olmak hakaret deildir, iltifattr, bir
sosyolojik gerektir. Elbette farkl merepte olanlarda
lke ynetimine tavsiyelerde bulunan bu heyetde yer
alyordu. Atatrk'n partisi olduu iin hep CHP'ye oy
Faruk Arslan
741
veren, TSAD ve Byk Kulb etrafnda toplanan
sekinlerden oluuyorlard. Cumhuriyetin sahipleriydiler.
2. Cumhuriyete kar olmalar doaldr. ye olarak
arlmanz iin devlette st dzey ynetici olmanz,
emekli olmanz, galiba sanzda aklarn saysnn
karalardan da ok olmas gerekiyor. nk yelerin ya
ortalamas 80in stnde. Toplantlarda 70 yandakilere
Sen daha ok gensin, bilmezsin muamelesi yaplyor.
Buraya kadar olan ksmn artk biliyoruz. Bundan
sonrakiler ise bilmediklerimiz ya da bize yanl
anlatlanlar hakknda. ncelikle Encmen-i Daniin
yelerinin birounun darbeci, darbe dnemi bakan,
darbeye heves etmi paa, darbeyi becerememi
paalardan olumas sizi yanltmasn. lter Trkmen,
Temel skit, Snmez Kksal, zdem Sanberk gibi daha
liberal isimler de toplantlara dzenli katlyor.
Kurtlar Vadisi Pusu dizisinde 'htiyarlar Heyeti' olarak
lanse edilen ya oldukca ilerlemiler grubundan kastn bu
olduu anlalyor. Mazide destek verselerde, deifre
edilen ve kirlenen bugnk Ergenekon yapsn tasfiyeyi
tavsiye etmeleri, srpriz deildir. Bu emekli
kahvehanesinden Ergenekonun st dzey
yneticilerinden ziyade, ancak Ergenekonun tarihi kar.
Ergenekon ile tarih yazmaya alanlar ise hl grev
bandalar. ( Our, 2009). 80lik ihtiyarlar yinede
kmsemeyelim. ener Eruygur iki toplantlarna
katlm ve bigi vermi. Trk Ordusunun tespit edilen
Ergenekon ve dier ete yelerini cezalandrp ordudan
atmas, Genelkurmay'n bundan sonra suluya sahip
kmayacan gsteriyor. Orduyu ypratmamak byle
olur. Dernek statsnde olmad iin kayd bulunmayan
kuruluun orduyu temsil etmedii ak. Ancak
Faruk Arslan
742
Ergenekon'un st danma heyeti olduu iddias, heyetin
iindeki eski genelkurmay bakanlarn gerdi. Bu
alnganlk anlalamad.
Eski Genelkurmay Bakan smail Hakk Karaday, gibi
bir komutan ilk defa resmen bu kurumun varln 16
Ocak 2008'de Milliyet'den Fikret Bila'ya yapt
aklamada kabul etti ve unlar syledi: 15 gnde bir
araya gelip konuuyoruz. Sonra yaplan tespitleri, varlan
sonular yazl hale getirip Cumhurbakanna,
Babakana gnderiyoruz. Belki lkeye bir hizmet olur
diye. Bugnk Encmen-i Dani'te st dzeyde grev
yapm, devlet tecrbesi olan emekli insanlar var.
Bakanmz, eski Meclis Bakan Necmettin
Karadumand. Ondan sonra Prof. Dr. Sefa Reisolu
bakan oldu. Blend Ulusu var, ben varm, Sayn
Kvrkolu var, Mustafa Aysan var, lter Trkmen var.
Necdet ru var. zden Sanberk, Kksal Snmez gibi
isimler var. Bu gibi devlet tecrbesi olan, st dzey
grevler yapm isimler var. Biz bir araya gelip lke
meseleleri zerine sohbet ediyoruz. Sonra bakan olarak
Sayn Reisolu bunlar kaleme alyor ve
Cumhurbakanna, Babakana gnderiyor. Mesela
Sayn Ahmet Necdet Sezer, bunlar ok faydal bulurdu.
Yararlandn sylerdi. Gndermemizi isterdi. Encmen-
i Daniin ebediyete intikal etmi yelerinden bazlarn
da zikredeyim ki bu heyetin nasl bir heyet olduunu
kamuoyumuz da rensin. te bu gibi devlet tecrbesi
olan isimlerin bir araya geldii heyet, lke meseleleri
zerine sohbet ediyor. Grler tespit ediyorlar. Bu tr
insanlardan bu lkeye zarar gelir mi? Herkes kendi
uzman olduu konuyu izliyor, anlatyor. Bu heyette
1959-60 Zrich, Londra antlamalarna imza atm
Faruk Arslan
743
insanlar var. Memleketine faydal olmaya alyor. Byle
bir heyetin ortaya atlan sama sapan iddialarla bir ilgisi
olabilir mi? (Bila, 2009).
Karaday'nn vnerek gemite bu kuruma ye olduunu
itiraf ettii isimlerin hemen hepsi Mason veya Bektaiydi.
Mesela u isimler var: Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay,
Refet Bele, Hasan Saka, Falih Rfk Atay, Hseyin Cahit
Yaln, Tayfur Skmen, Feridun Cemal Erkin, Kazm
Orbay, Memduh Tama, Cihat Baban, Sadi Irmak,
Kemal Kayacan, Celal Eyiceolu, Asm Grbz,
Fahrettin Altay, rfan zaydnl.
Ergenekon soruturmas kapsamnda gzaltna alnarak
ifadesine bavurulan Eski MGK Genel Sekteri Tuncer
Klna da sorulan Encman-i Dani sorusu, acaba
Ergenekon ile bir ilikisi var m sylentilerine neden oldu.
Kurumun ne ie yarad merakn edildi. Faaliyetleri ve
grevi, yelerini nasl setii ve kimlerden olutuu
aratrld. Yine bu grub ile Mason Bektailer arasndaki
iliki skaland. 2004'den beri eski genelkurmay
bakan, bir eski babakan, bir eski meclis bakan, baz
eski kuvvet komutanlar ve orgeneraller, iki eski dileri
bakan, baz eski bakanlar, politikaclar ve emekli
bykelilerden oluan 40 kiilik bu st dzey heyeti,
Encmeni Dani Grubu veya bir yol olduu iin laik
bir Tarikat olarak adlandrabiliriz. Etkili yeni yeleriyle
daha da glenen Encmeni Dani'da kimlerin
olduuna bir gz atalm:
Eski genelkurmay bakanlar Necdet ru, smail Hakk
Karaday, Hseyin Kvrkolu, 12 Eyll 1980den sonra
babakan olan Blent Ulusu, Turgut zal dneminin
Meclis Bakan Necmettin Karaduman, eski dileri
Faruk Arslan
744
bakanlar Emre Gnensay ve lter Trkmen, emekli
orgeneraller Atilla Ate, Ahmet reki, Necdet ztorun,
Sreyya Yksel, Tuncer Kln Nahit zgr, brahim
enocak, eski bakanlar Fethi elikba, Cahit Aral,
Mustafa Aysan, Safa Reisolu, emekli bykeliler Ouz
Gkmen, Temel skit, Fahir Alaam, Oktay cen...
Listenin tamam krk kiiden oluuyor. Bunlar, Danma
Kurulu anlamna gelen Encmeni Daniin imdiki
yeleri.imdiki genel bakan, Adnan Menderes ve
Sleyman Demirel hkmetlerinde sanayi ve ticaret
bakanl yapm olan 92 yandaki Fethi elikba, genel
sekreter ise ANAPl eski bakan Cahit Aral. teki baz
Encmeni Dani yeleri yle: Emekli Korgeneral
Hasan Salam, Hukuk Profesr ener Akyol, eski
bakanlar Mehmet Salam, Orhan Dikmen, lhan
Evliyaolu, eski stanbul Belediye Bakan Faruk Ilgaz,
emekli tmgeneral Ahmet Serter, emekli vali ve senatr
Cemal Tarlan. Son yllarda len eski baz Encmeni
Dani yeleri ise yle: Eski Hava Kuvvetleri Komutan
Orgeneral Muhsin Batur, eski Deniz Kuvvetleri Komutan
Oramiral Kemal Kayacan, emekli orgeneraller Kemal
Atalay, Fikret Esen, Adnan Ersz, Ragp Ulubay, rfan
zaydnl, emekli oramiral Haydar Olcaynoyan, emekli
korgeneral Faruk Gventrk, emekli tmamiral Sezai
Orkunt, eski bakanlar Hfz Ouz Bekata, lyas Sekin,
Tp Profesr Hikmet Altu, emekli bykeli Necdet
zmen. len bu yelerin yerine, aralarnda Hseyin
Kvrkolu, Atilla Ate, lter Trkmen, Emre
Gnensayn bulunduu yenileri seildi.
Listenin tamam krk kiiden oluuyor. Bunlar, Danma
Kurulu anlamna gelen Encmeni Daniin imdiki
yeleri. Devlette ok nemli grevlerde bulunmu eski
Faruk Arslan
745
asker, politikac ve diplomatlarn oluturduu bu Byk
Devlet Jrisi, on be gnde bir stanbulda, Moda Deniz
Kulbnde bir araya geliyor ve lke sorunlarn
tartyor. Gemite ok etkili grevlerde bulunmu bu
kadar insan ayda iki defa dzenli olarak bir araya gelince,
doal olarak ne konutuklar ve oradaki konumalarn ne
tr sonular dourduu merak ediliyor. Encmeni
Dani, kimilerine gre devlete rota izmeye alan gizli
bir g oda, kimilerine gre hkmetlere yn vermek
isteyen bir teekkl, kimilerine gre ise, yalnzca emektar
eski devlet grevlilerinden oluan normal bir sohbet
grubu. Yeni yelerin ancak oy birliiyle dahil olabildii
Encmeni Danite dnem bakanln en yal ye
stleniyor. Toplantlarda en ok tartlan konular AB,
AKP, bartsym. zellikle AKP iktidara geldiinden
beri toplantlar bir tr alama duvarna dnm. Ah tm
ktlklerin anas AKP diye balayan konumalar,
gerektiinde balans ayar verecek bir iradeden ok
Elimizden ne gelir, alamaktan baka gibi bir
aresizlie iaret aslnda. Hatta bir seferinde yine AKP
hakknda atp kesmeye balayan ok yal bir emekli paa
u-u hurua gelip Asker mdahale etmeli diye
barnca toplantda glmelere neden olmu. Yani eski
bir darbecinin darbe arsnn topik kat bir
ortamdan bahsediyoruz. (Our, 2009).
Gazeteci Faruk Mercan, konuyla ilgili 19.07.2004 tarihli
Aksiyon dergisindeki haberinde ilgin detaylar veriyordu:
imdiki genel bakan, Adnan Menderes ve Sleyman
Demirel hkmetlerinde sanayi ve ticaret bakanl
yapm olan 92 yandaki Fethi elikba, genel sekreter
ise ANAPl eski bakan Cahit Aral. Demirel ve illere
gnderilen mektup Fethi elikba ve Cahit Aral,
Faruk Arslan
746
Encmeni Daniten nce Anavatan Partisinde
(ANAP) bulumu olan iki politikac. 1989da ANAP
Burdur Milletvekili olarak Mecliste iken Turgut zala
kar cumhurbakan aday olan elikbaa verilen 18
oydan biri de Cahit Arala aitti. nk Aral, Necmettin
Karaduman ve Kaya Erdem gibi isimlerle birlikte
ANAPta Turgut zaln cumhurbakan olmasna kar
kan ak sallarn iindeydi ve zala kar oy
verdikleri kii Fethi elikbat. Cahit Araln bir dier
zellii, 1986da Sanayi Bakan iken ernobil kazas
meydana geldiinde, Karadeniz blgesindeki ayn
radyasyondan etkilenmediini gstermek iin kamera
karsnda ay imesiydi.
Faaliyetleri 1980lerin sonunda kamuoyuna yansyan
Encmeni Dani, zellikle 1995te Cumhurbakan
Sleyman Demirel ve Babakan Tansu illere
gnderdii bir mektupla dikkat ekti. Encmeni
Daniin o zamanki yeleri mektupta, Uzun zamandan
beri aka ve pervaszca, anayasaya dayal demokratik ve
laik dzenimizi kkten tahrip etmeyi ve yerine eriata
dayal devlet dzenini zorla uygulamay amalayan
beyan, eylem ve davranlara girildii grlmektedir.
Trkiyeyi temelinden ykmak, lkeyi ve milleti blmek
isteyen sorumsuz kurum ve kiilere kar u yasal, idari
ve yargya ynelik ciddi tedbirlerin alnmasn neririz
demekteydi.
Cumhurbakan ve Babakana nerilen tedbirler yleydi:
Cumhuriyetin temel nitelikleri ve laikliin korunmas,
Tevhidi Tedrisat Kanununun tavizsiz uygulanmas,
Kuran Kurslar ve mam Hatip liselerinin saylarnn
azaltlarak sk denetime alnmas, bu amalarla ada ve
laik her trl nlemin alnmas. Yksek stiare Heyeti
Faruk Arslan
747
Projesi Mektubun basna szdrld 1995 balarnda
Trkiyede ilgin bir tartma vard. Babakan Tansu
iller; eski babakanlar, genelkurmay bakanlar ve
dileri bakanlarndan oluacak bir Yksek stiare
Heyeti (YH) kurulmas projesini ortaya atmt. Nitekim
bu heyet Doan Gre, Yldrm Akbulut ve Murat
Karayaln gibi isimlerin katlmyla ilk toplantsn yapt;
ama devam gelmedi. Bir teze gre, Encmeni Daniin
mektubundan rahatszlk duyan iller, hem bu mektubu
basna szdrm, hem de onlara alternatif bir yap olarak
YHi dnmt. Ama YH, varlk kazanp Encmen
i Daniin yerini alamad. Peki yarm yzyldan fazla bir
sredir varln srdren, her dnemde etkili isimlerin
katlmyla glenebilen, zaman zaman devlete ve
hkmetlere yn verdii sylenen Encmeni Daniin
srr neydi?
Her dnemde Silahl Kuvvetler komuta kademesine yakn
olmas ve askeri konulardaki yazlaryla tannan Radikal
gazetesi yazar Mehmet Ali Klal, bir sre nce
Encmeni Dani baln tayan yazsyla bu grubu
yeniden gndeme getirdi. Grup yelerinin titizlikle
seildiini belirten Klal, yllardr muntazam bir ekilde
yaplan toplantlarda lkenin en nemli konularn ele
alan konumalarn her zaman ilgi ekici ve nemli
olduunun altn izdi. Gemi dnemde, Hseyin Cahit
Yaln, Ahmet Emin Yalman, Falih Rfk Atay ve Yusuf
Ziya Orta gibi gazeteciler de Encmeni Dani yesi
olduundan; bu yazs sebebiyle Klal da m
Encmeni Dani yesi? sorusu merak konusu oldu.
Ancak Klal, yle bir ansm yok. Devlete en st
kademede hizmet etmi ok nemli ahsiyetleri alyorlar.
Bizim orada yerimiz yok diyor. Ke yazar yeler
Faruk Arslan
748
Halen ke yazarl yapt halde Encmeni Dani
yesi olan iki kii var: Hrriyet gazetesi yazar lter
Trkmen ve Radikal gazetesi yazar Profesr Mustafa
Aysan. Ancak lter Trkmen eski dileri bakan,
Mustafa Aysan ise eski ulatrma bakan sfatn tayor.
st dzey devlet grevinde bulunmu herkesin
Encmeni Dani yesi olamadn belirten Mehmet
Ali Klal, llere uyan kiinin, bir yenin teklifi
zerine oy birliiyle gruba alndn belirtip yle devam
ediyor: yelerle eskiden beri dostluklarm var. Burada
parti falan yok, tarafsz insanlar grubu. Hepsi, zerinde
tartma yaplmayacak ve deerli grevler yapm
insanlar. leri de gidip kahvede dedikodu yapmak deil,
lkenin nemli meseleleri hakknda gr teatisi. Orada
yaplan eyleri darda kullanmak gelenekleri yok. Biz
unu konutuk, u karara vardk diye darda
konuulmaz. Encmeni Dani, yazl kurallar olan ok
disiplinli bir yap deil, aratrmac bir grup da deil.
Herkes birikiminden dolay gndeme gelen konular
zerindeki fikrini sylyor. Bu isim tarihten geliyor.
Osmanl mparatorluunda Encmeni Dani, Danma
Kurulu diye bir ey var. Bu isimle, eskiden var olan bir
ey canlandrlm.
Grubun ismi nasl Encmeni Dani oldu? Grubun
Encmeni Dani ismini nasl aldn, babas Tayfur
Skmenolu gibi bir Encmeni Dani yesi olan
Trkiye Byk Millet Meclisi eski Bakanvekili Murat
Skmenolu yle anlatyor: Ad Encmeni Dani
deildi. 1980 ncesinde Cumhurbakan Fahri Korutrk
bizim Suadiyedeki evimizde yaplan toplantya gelince,
Sizler etkili, yetkili insanlarsnz. Etkili bir kurulsunuz,
Encmeni Danisiniz diyor. Bylece ismi Encmeni
Faruk Arslan
749
Dani oldu. Encmeni Daniin eski bakanlarndan
Hfz Ouz Bekata, grubu tanmlarken Dnce reten,
dnya sorunlar karsnda Trkiyenin durumunu
irdeleyen bir akademi deyimini kullanmt. Yine eski
bir Encmeni Dani Bakan olan Profesr Hikmet
Altu, Gn grm bir entelijansiyayz demiti. Yllar
sonra yeni yelerden lter Trkmen, Encmeni
Daniin ok parlak bir tarihi var, eski babakanlar, hayli
kymetli adamlar buradan gemi. imdi de tamam
devlet kadrosundan, nemli kimseler var diyor.
Encmeni Daniin kurucular arasnda Tayfur
Skmenolu haricinde, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy,
emsettin Gnaltay, Falih Rfk Atay, Yakup Kadri
Karaosmanolu, Refet Bele, Fahrettin Altay, Kazm
Orbay, Kazm zalp gibi isimler var. Sonraki yllarda
gruba Hasan Saka, Nihat Erim, Suat Hayri rgpl gibi
babakanlk yapm isimler katlyor. Gruba ismini veren
Fahri Korutrk de bir Encmeni Dani yesi. Grubun
cumhurbakan ve babakanlara, zaman zaman da
genelkurmay bakanlar, Yksek Askeri ra yeleri ve
Meclis bakanlarna mektup gndermesi gelenei
Demokrat Parti dnemine kadar uzanyor. rnein,
Adnan Menderesin babakanl dneminde Milliyetiler
Derneinin kapatlmasnda Encmeni Daniin yapt
uyarnn etkisi olduu sylenir. Babakanlara nadiren
mektup gnderilir drt seneden beri Encmeni
Dani yesi olduunu belirten Dileri eski Bakan lter
Trkmen, u ana kadar Babakan Tayyip Erdoana hi
mektup gnderildi mi? sorusuna, Hayr cevabn
veriyor.
198283 arasnda Ulatrma Bakan olarak grev yapan,
yakn zamanda hem Aydn Doana ait Doan
Faruk Arslan
750
Holdingde hem de Hsn zyeine ait FIBA
Holdingde st dzey grevler stlenen, halen Radikal
gazetesinde ke yazarl yapan ve on yldan beri
Encmeni Dani yesi olan Profesr Mustafa Aysan,
cumhurbakan ve babakanlara mektup gnderilmesinin
ok ender olduunu belirtirken, Benim on senelik
yeliim iinde galiba iki defa oldu diyor. Encmeni
Danie zaman zaman gizli bir g merkezi gzyle
bakldn hatrlattmz Aysan, bu grlere katlmyor:
Buras fikir alverii yaplan bir dnce grubu. En iyi
tarifle bir think tank. Bizim fazla bir gcmz yok. Orada
ok gzel bir bilimsel g, deneyim gc var. Bunlar bir
gse tamam, ama hibirinin yaptrm gc yok. Daha
ok bir dearj grubuyuz. ok da gevek bir grup. On be
gnde bir toplanr; ama gelmezseniz yle olur diye bir
ey yok. Eski dostlarn gelenek gibi devam ettirdii gayri
resmi bir topluluuz diyor. Bugne kadar yaplan
toplantlarn dzenli katlmclarndan biri olan Profesr
Aysan, Ayda iki defa bu toplantya gitmek zahmetli
olmuyor mu? sorusuna u cevab veriyor: Koa koa
gidiyoruz. Hepsi ok yakn dostumuz, gemite birlikte
altmz insanlar. Toplantlarn ouna, yzde
doksandan fazlasna katlrm. Birbirimizle memleket
meselelerini grtmz bir yer. Fazla gizliliimiz yok;
ama grubu tehir etmeyiz, fazla yaymayz. nk
serbeste konumak, sohbet etmek istiyoruz. Hibir
eyimiz yazl deil. Orada konuulanlarn kendi
iimizden kalmas ok deerli bir vasfmz. Orada herkes
kendisini rahatlkla ifade etsin diye yazl olmayan bir
kuralmzdr. Bu yzden Encmeni Daniin ii
hakknda en basit bir bilgiyi dahi size vermi olmak
istemem.
Faruk Arslan
751
Her toplantda ortalama 20 kii oluyor lter Trkmen ise,
neler konutuklar sorusuna, Genellikle o gn gndemde
hangi konu ne kmsa o grlyor. D politika bol
bol grlyor. Kbrs ve Irak ok ok grlen konular
arasnda. Laiklik meselesi de grlyor cevabn
veriyor. yelerinin hemen hepsi stanbulda oturan, yazl
bir tz veya alma ynergesi olmayan grubun yaz
aylarndaki toplantlarnda katlm biraz dse bile her
toplant ortalama 20nin stnde kiiyle yaplyor. Uzun
askerlik hayatlarnn verdii disiplinle olsa gerek, en
dzenli katlmclarn komutanlar olduu syleniyor. lter
Trkmen, Askerler muntazamdr. Bir konuyu
konuacaklar zaman alarak geliyorlar diyor. Peki
Gndem nceden belli oluyor mu? Trkmen, Bunlar
ok organize toplantlar deil, ama genellikle gelecek
toplantda ne konuulaca grlyor. Biz daha ok d
politikay, askerler gvenlie, ekonomi konusundaki
arkadalar ekonomiyi konuuruz diyor. Grubun en
belirgin zelliklerinden biri, ya ortalamasnn ok yksek
olmas, nk yelik mr boyu sryor. lter Trkmen
bunu, Son seyahatinize kadar oradan ayrlmazsnz,
emeklilik yok. O yzden ok gen bir kurulu deiliz.
Mesela bakanmz Fethi elikba niversitede benim
hocamd szleriyle anlatyor.
Bir yenin gruptan karlmas veya ayrlmas gelenei
yok. rnein Encmeni Daniin kurucularndan
Tayfur Skmenolu, 1980de ldnde 88 yandayd.
Fethi elikba ise bugn 92 yanda ve gurubun bakan.
Yeni katlmlarla kan tazeledi denecek kadar g kazanan
Encmeni Daniin daha uzun yllar varln
srdrecei anlalyor. 1989da ANAPtaki Encmeni
Daniilerin de desteiyle arkadalar Fethi elikba
Faruk Arslan
752
cumhurbakan yapamadlar; ama Trkiyede
cumhurbakan, babakan, genelkurmay bakan, birok
eski parlak komutan, politikac ve diplomattan oluan bu
kadar etkili yeye sahip ikinci bir sohbet grubu
olmad kesin. u anda hepsinin gnlnden geen
temenni ise, eski bir Encmeni Danii abileri olan 6.
Cumhurbakan Fahri Korutrkn olu Osman
Korutrkn Milli Gvenlik Kurulunun ilk sivil genel
sekreteri olmasyd. Ama olmad. kinci sradaki aday
Necdet Pamirdi.
nmzdeki yllarda gcnden hibir ey kaybetmesi
beklenmeyen Encmeni Danite olabilecek tek
deiiklik, bu Byk Devlet J risinin kendisine yeni bir
isim bulmas. Ancak Profesr Mustafa Aysan, smini
deitirmeyi hi dnmedik. Orijinal olarak yle bir isim
konmu, Osmanldan geliyor diyor. Yksek stiare
Heyeti neden baarl olamad? Acaba Encmeni Dani
bu kadar uzun mrl olmasna ramen, Ankarada
yapaca toplantlarla grlerini dzenli olarak
babakana ve hkmete aktarabilecek olan Yksek
stiare Heyeti projesi neden baarl olamad? Gazeteci
yazar Mehmet Ali Klal, bu soruya u cevab veriyor:
Aslnda byle eyler iktidarlarn iine gelmez. Arl
olan o insanlardan kan fikir sizin iin uygun deilse, bu
sizi rahatsz eder. Bu grler uygulanmazsa, bu sefer
onlar krlr. O sebeple bu i iktidarla yaplacak bir
ibirlii deil. Encmeni Dani, gndemde olan
konular zgrce konuan, irdeleyen ve sivrilii olmayan
bir grup. Trkiyede nerilecek olan ey, iyi eitim
grm, birtakm birikimleri olan, ama gen yata emekli
olmu generallerden bir grup kurulmas. Byle bir
aratrma grubu kurulmas birka defa dnld.
Faruk Arslan
753
rnein, Trkiyenin savunmas ile ilgili u aratrmann
yaplmas gibi. Fakat maalesef, ok iyi yetimi ve ok
gen yata emekli olmu o kadar general olmasna
ramen, bu dnce uygulanamad. lter Trkmenin
ayn soruya cevab ise yle: O heyette (Yksek stiare
Heyeti) benim de ismim vard. O srada dardaydm,
Birlemi Milletlerde Genel Sekreter Yardmcl
yapyordum. Bu sebeple ilk toplantya katlamadm.
Bizde o gelenek yoktur. Devletten emekli oldunuz mu
artk emeklisiniz, bitti. nk hkmet olduunuz zaman
kimseyi dinlemiyorsunuz. Cumhurbakan Sleyman
Demirelin mehur bir laf var. Cumhurbakan iken 200
danman var. Memnun musunuz? diyorlar. Hayr
memnun deilim, nk benimle hi danmyorlar
diyor. (Mercan, Aksiyon; Bugn 2004, 2009).
Hemen ertesi gn 17 Ocak 2008'de Hrriyet'de patlayan
isim heyetin dier eski genelkurmay bakan Hseyin
Kvrkolu'ydu. unlar anlatt: Encmen-i Dani
toplantlar konuuluyor. Karaday Paa da (smail Hakk)
aklad. Buradaki her kii, devletin en st kurumlarnda,
en st makamlara ykselmiler. Komutanlar, meclis
bakanlar, profesrler, bakanlar, v.s. Orada btn dnya
meselelerini konuuruz. Grcistan savan, Kosovay,
Gazzeyi, PKK ile mcadeleyi, petrol konusunu da. Bu
toplantlarn gndemi yok; o gn konuur, konuyu belirler
sonra rapor yapar cumhurbakanlarna, babakanlara
gndeririz. Tayyip Beye (Erdoan) gndermedik; ama
babakan olduu dnemde Abdullah Beye (Gl)
gnderdik. (Bu iddia Trkmen tarafndan yalanland.)

Kvrkolunun verdii u mesaj alnmtr: Trkiyenin
tek silahl kuvvetleri var, onu da yok ederlerse Trkiye,
Faruk Arslan
754
Trkiye olmaktan km olur. Darbeler dnemi bitmitir.
Buna gerek de yok. Her hafta babakanlara gidiliyor;
skntl durum varsa babakan, cumhurbakan ile
grlyor. MGKda gndemi, Cumhurbakan,
Babakan ve Genelkurmay Bakan tarafndan
belirleniyor.

Ancak yarglanma srecine bask anlamna gelebilecek u
destek mesaj alglanamamtr: Hurit Tolon ve ener
Eruygur Paalarn eleri ile gryor, moral veriyoruz.
Bu arkadalarmn komutanln yaptm. Son derece
baarl iler yapmlar. Bylesi olaylarla bir ilikileri
olacaklar kansnda deilim. Tuncer Kln Paa, MGK
Genel Sekreteri olarak herkesle grmek, her yere
gitmek gibi bir zellie sahip biri. Ak szl biri. Hep en
iyi hizmeti verme abasnda oldu. Zaman zaman konuur,
ters debilir. Emeklilik sonras eitli konferanslar verdi,
rahatsz etmi olabilir; ama ifade zgrl varsa herkes
rahata konumal. Ben bylesi grevleri stlenmi
insanlarn ihanet etmesini asla dnmem, zaten yarg da
her eyi ortaya koyacaktr.

Ergenekon'un adn ilk defa duyduunu iddia ettii u
savunmas ancak asker mantkszl ile mantkldr:
Diyor ki ( deli olarak nitelendirdii Tuncay Gney), Veli
Kk Bilecikte ilk ben ziyaret etmiim. Veli Kk
ile hi tanmadm, hi karlamadm. Cumhuriyet
Gazetesinin sat konusu varm da, Veli Kk almak
istemi, Yukardan demi. Yukardan dedii kii de
benmiim. ardm kaldm. Ergenekonun ekirdeidir,
1 Numarasdr diyorlar. Ergenekon adn bu
operasyonlardan sonra rendim. Genelkurmay Bakan
Faruk Arslan
755
olarak hi duymadm. Birok deerli komutan bu ilere
bulatrld. smail Hakk Karaday Paa, 19 yl nce
emekli olmu Necip Torumtay Paa, Teoman Koman,
birok arkada. Sama sapan aklamalar. (Tuncay
Gney'in aklamalar) ( Kkahin, 2009).
Ayn mantksz mant Karaday'da yle yapt: Ben Veli
Kk denen adam hi grmedim biliyor musunuz,
tanmam. Genelkurmay Bakan olduum dnemde
Ergenekon diye bir rgt duymadm. Duysam, byle bir
rgt olduunu bilsem, zaten mdahale ederdim. Byle
bir ey duymadm. Hatta ben, bu mevzu kamuoyuna
yansynca Yaar Paaya (Bykant) sordum. Nedir bu,
diye. O da bu soruturmadan bahsederek buna Ergenekon
adn verdiler, diye anlatt. Benim yle bilgim oldu.
Ergenekonun 28 ubatla da ilikilendirilmesine ve bir
darbe iin altyap hazrlanmas amacyla kurulduunu ve
eylemler yaptn ne srlmesine Karaday'nn neden
kar kt u cmlelerinden anlalyor: 28 ubatn bir
ihtilal olduunu sylyorlar. Hayr. 28 ubat bir ihtilal
deildi. Meru zeminlerde yaanan bir olayd. Milli
Gvenlik Kurulu zemininde alnan kararlarla ilgiliydi.
Piman deilim Ergenekonu 28 ubatn uzants
rgtlenmelerle hi ilgisi yok. Ben elik harektn
(Kuzey Iraka snr tesi harekt) yaptk, Kardak yaptk.
Belki bunlar baaryla yaptk diye bu olaylar oluyor.
Belki elik harektn, Kardak yapamasaydk, bunlar
olmazd, diye dnyorum. Ama biz grevimizi yaptk.
Yaptklarmn hibirinden piman deilim. Ben
Genelkurmay Bakan olarak hep Cumhurbakan
Sleyman Demirelle altm. Demirelin ok gzel bir
sz vardr. yle derdi: Trkiyede en nemli kurum,
TSKdr. Allah korusun, TSK bir zaafa urar, blnrse,
Faruk Arslan
756
Trkiye blnr. Bu ok doru bir szdr. imdi bunu
yapmaya alyorlar. TSKy blmeye, ypratmaya
urayorlar. TSK aleyhine bir hava yaratmaya
alyorlar, onu hedef alyorlar. Demirelin bu sznn
ne kadar doru olduu anlalyor. Benim syleyeceim
budur. (Bila, 2009).
Karaday ve Kvrkolu'nun Veli Kk' tanmamas ve
Ergenekon'dan haberdar olmamalar kamuoyunda pek
inandrc bulunmad, 15 gnde bir bouna m
toplanyorlar phesine yol at.
28 ubat'da apkasn 7. defa alp gitmeyen ve post
modern darbeye yardmc olan Demirel bakn Encmen-i
Dani'i nasl savunuyor: "Encmeni Dani bir yarenler
topluluudur. Bu eit etkinlikler, Trkiye''nin her
yerinde vardr. Bu, yarenliktir. Ayn jenerasyondan gelen,
ayn hizmette bulunmu insanlarn gr alveriinde
bulunmasdr. stanbul'da byle bir sekin arkadalar
grubu vardr. Ben bunun 50 senesini biliyorum.
Vatansever insanlardr." Demirel, Encmen-i Dani'in
Ergenekon'a dahil edilme abasna sert tepki verdi: "Bu
arkadalar topluluuna Trkiye'de bir eyler denilecekse,
bunun anlam Trkiye'de zgrlklerin akadan ibaret
olduudur." Encmen-i Dani, st dzey grevlerde
bulunmu isimlerin, lke sorunlarn tartt fikir
komitesi olarak tanmlanyor
Faaliyetleri 1980lerin sonunda kamuoyuna yansyan
Encmeni Dani, zellikle 1995te Cumhurbakan
Sleyman Demirel ve Babakan Tansu illere
gnderdii bir mektupla dikkat ekti. Encmeni
Daniin o zamanki yeleri mektupta, u satrlar dikkat
ekiyordu; Uzun zamandan beri aka ve pervaszca,
Faruk Arslan
757
anayasaya dayal demokratik ve laik dzenimizi kkten
tahrip etmeyi ve yerine eriata dayal devlet dzenini
zorla uygulamay amalayan beyan, eylem ve
davranlara girildii grlmektedir. Trkiyeyi
temelinden ykmak, lkeyi ve milleti blmek isteyen
sorumsuz kurum ve kiilere kar u yasal, idari ve
yargya ynelik ciddi tedbirlerin alnmasn neririz
demekteydi. Cumhurbakan ve Babakana nerilen
tedbirler yleydi: Cumhuriyetin temel nitelikleri ve
laikliin korunmas, Tevhidi Tedrisat Kanununun
tavizsiz uygulanmas, Kuran Kurslar ve mam Hatip
liselerinin saylarnn azaltlarak sk denetime alnmas,
bu amalarla ada ve laik her trl nlemin alnmas.
1995'te talep ettiklerinin hayata geirilmesi iin 28 ubat
post-modern darbesinin yaanmas gerekti. lkeye 28
ubat srecini yaatan komutanlarn hepsi, istisnasz
hepsi, Encmen-i Dani'te ye olarak hizmet veriyorlar
bugn... Yakn zamanlarn en nemli -fakat akim kalm-
eylemlerinden biri de, Turgut zal' cumhurbakan
setirmeme giriimiydi. Encmen yeleri aralarndan
Fethi elikba' aday gstererek seimi kilitlemeyi
dndler; bunu yaptlar da... zal onlara ramen
seildi. 2007 ylnda yaanan 367 samal ile
cumhurbakanl seiminin kilitlenmesinde oynadklar
rol bilmiyoruz; ama tahmin edebiliyoruz. 1980
sonrasnn bir rn Encmen-i Dani, 1980 sonras
olanlarn bir blm de onlarn rn... Org. Hseyin
Kvrkolu'nun grev sresi biterken yerine Org. Hilmi
zkk gelmesin diye katland zahmeti yazmt bir
meslekta... Kvrkolu'nun Bu aklamalar yapmaya
bir-iki eski bakan da beni tevik etti dediini iitince
unlar yazmtm: Encmen-i Dani'ten arkadalar
Faruk Arslan
758
olmal o eski bakanlar... Belki de, bu tarzda bir k
Encmen-i Dani olarak planlamlardr... ( Kvan,
2009).
2008 ubat aynda 'Dinazorlar Takm' olarakta nitelenen
heyetin baka bir mektubu kamuoyuna yansd.
Aralarnda Necmettin Karaduman, Sabit Osman Avc ve
Fethi elikba'n da bulunduu ve ilk anda 'ah gitmi
vah kalm' denilebilecek isimler, barts iin
TBMM'de kabul edilen anayasa deiiklik kararlarna
ilikin tartmalarn ok sert bir izgide cereyan ettiini",
dolaysyla kamuoyunda bir tedirginlik olutuunu, bunun
giderilmesi iin de iktidar ve muhalefet yetkililerine
sylemlerini yumuatmalar arsnda bulunmutu.
Peki bu isimler kimlerdi? TBMM eski bakanlarndan
Necmettin Karaduman, S. Osman Avc, eski bakanlar
Fethi elikba, Vefa Poyraz, lhan Evliyaolu, Doancan
Akyrek, Mkerrem Taolu, mer Ucuzal, Sadk
Batum, Mete Tan, eski milletvekilleri Hakk Kurmel,
Mehmet Kak, Doan ztun, Muammer Alc, Salim
Erel, Hilmi eltikiolu, Muhlis Arkan, Erol Aagil,
Selahattin Gven ve Sami Kumbasar ile eski
senatrlerden Osman etin... Bu isimlerden Necmettin
Karaduman, Fethi elikba ve lhan Evliyaolu, bir
sredir konuulan ve iinde emekli paalarn da yerald
Encmen-i Dani yesi... ANAP'ta politika yaparken,
Kaya Erdem'le birlikte 'ak sallar' grubu diye
adlandrlan oluumun etkili isimlerinden Necmettin
Karaduman, barts imzaclarnn ban ekiyor..
Karaduman, Encmen-i Dani Grubunun etkili
yelerinden... 1989'da merhum Turgut zal'n
cumhurbakanl gndeme gelince kendisine etkili
muhalefet yapan kesimlerin ileri srd isim eski
Faruk Arslan
759
Bakan Fethi elikba'tan bakas deildi..elikba da
Karaduman gibi Encmen-i Dani yesi...
Genelkurmay'n bir ksm basna verdii 'snrl'
brifinglerin katlmclarndan eski Bakan lhan Evliyaolu
da kendine mahsus bir karakter...Evliyaolu olmadan
Encmen toplanr m? O da barts bildirisini
imzalayp Encmen-i Dani yesi olan isimlerden... (
ksz, 2008).
Grubun cumhurbakan ve babakanlara, zaman zaman da
genelkurmay bakanlar, Yksek Askeri ra yeleri ve
Meclis bakanlarna mektup gndermesi gelenei
Demokrat Parti dnemine kadar uzanyor. rnein,
Adnan Menderes'in babakanl dneminde Milliyetiler
Dernei'nin kapatlmasnda Encmeni Dani'in yapt
uyarnn etkisi olduu sylenir. Drt seneden beri
Encmeni Dani yesi olduunu belirten Dileri eski
Bakan lter Trkmen, u ana kadar Babakan Tayyip
Erdoan"a hi mektup gnderildi mi? sorusuna, Hayr
cevabn veriyor.
Ercmen-i Dani "in bugnk bakan Necmettin
Karaduman, AKP"nin kapatlma davas ile ilgili bakn
neler sylyordu ; "Basavcya ynelik eletirileri ar
buluyorum. Ama kapatma davas ald diye,ille o
partinin kapatlaca ahkam kesmek doru deil!
Kanaatim ; Anayasa Mahkemesi AKP"yi kapatmaz ve
kapatmamas da uygundur! Lakin, Babakan'a deil ama
partinin baz nde gelen siyasetilerine siyaset yasa
uygulanabilir."
Her ne kadar Ergenekon ile ilikileri olmadn
syleselerde eytan bazen ayrntda gizlidir. Kemal
Alemdarolu'nun Ergenekon soruturmasnda gzaltna
alnp brakldktan sonra gazeteye verdii teekkr
Faruk Arslan
760
ilannda Necmettin Karaduman'n da ad vard. Ksaca
kurum, bir zamanlarn kudretlularnn ileri yalarda da
g politikas oynamalarn salayan kuruluun ad. Bir
nevi "Akil Adamlar Kurulu" da denilebilir. Bir dernek, bir
kulp, bir vakf olmad halde varln bugne kadar
srdren Encmen-i Dani'in ye seiyor olmas, son
derece ilgin.
Hibir kurumsal varl olmad halde, 50 yldr ayda iki
kez toplanp raporlar hazrlamas ve bunun bunca yl
kamuoyunun gznden kamas, adeta bir "sivil toplum
mucizesi. Her konuda fakir jimlastii yaptklar ve bunlar
uygulattklar biliniyor. effaf bir zemin zerinde devam
eden tartmalar yakinen izleyen kamuoyu ve vicdanlar,
akil adamlarn Ergenekon Terr rgt ile ilgisi olup
olmadna karar verecektir. Elbette yargda kararn
aklayacaktr. Encmen-i Dani'in bugne kadar binden
fazla toplant yapp, en azndan 100'den fazla rapor
yazm olmas sz konusu. Bu ok deerli raporlar Trk
halk ile paylarlarsa, entelektel almalar iin ok
byk kaynak salam olur. Byle bir effaflk, bu kadar
deerli ve birikim sahibi "akil adam" hakknda haksz
zanlarn olumasn da engeller. Trkiye, effaflatka
gzelleiyor. (Bayurt, 2009).
Haziran 2007de balayan Ergenekon operasyonlarnn
Alevi Bektai masonlara gelip dayanmas kanlmaz
sonutu.
Abdurrahman Dilipak, 27 Mart 2010de Vakit
gazetesinde yazd, Ergenekon kesmedi "Mason
Bektailer" verelim: Haydaaa! balkl yazda ortaya
kan ironic duruma yle dikkati ekiyordu:
Faruk Arslan
761

ddiaya bak: stanbul Emniyet Mdrlne, Kayseri
Yarak Cezaevinde bulunan hkml H.A.Hnin
yapaca ev ziyareti srasnda bir suikast
gerekletirilecei ihbar geldi. Bunun zerine takip
balatan terr timleri, geen hafta pheli H.A.H.nin
cezaevinden izin alarak Kayseriden stanbula hareket
ettiini belirledi. pheli H.A.H., stanbuldaki Hr ve
Kabul Edilmi Masonlar Byk Locas yelerinin toplant
yapt binann etrafnda dolamaya balaynca gzaltna
alnd.
H.nin zerinden Locann eski ve yeni byk stadlar
K.P. ile S.E.nin fotoraflar kt. Sorgusunda binann az
ilerisinde bak sakladn ve suikast planladn itiraf
eden pheli sal gn tutukland.
H.A.H.nin Kayseri Belediyesinde alrken yolsuzluk
yapt iddiasyla tutukland, avukatnn ise Ergenekon
sanklarnn da avukat olan Yusuf Erikel olduu
belirlendi.
Adm adm gidelim. Erikel kimdi? Erikelin ismi,
Ergenekon operasyonlar balad dnemde baz
brokrat ve STK temsilcileriyle grp Yaknda darbe
olacak. AK Parti drlecek. Ben Babakan olacam.
Duruunuza dikkat edip, bize yardmc olursanz, biz de
size yardmc oluruz dedii iddiasyla gndeme gelmiti.
Ergenekon klasrlerinde yer alan taslak hkmet SON 4
EN SON NALLAH.doc adl belgede, darbe sonras
grev yapacak cumhurbakan, babakan, bakan ve
Faruk Arslan
762
brokratlarn isimlerinin yer ald, Erikelin Babakan
olarak gsterildii belirtilmiti. Tolon bu iddialar
yalanlad.. Bu haberler basnda kt. imdi iin
Ecinniler: Karbonari ile ilgili ksmna geelim..
Erzincandan Firar Eden Mahkum. Ortaya kan
Sukast.. bal ile adresime gnderilen bir R.A.P imzal
bilgi notuna bir gz atalm: Erzincan Ergenekonun 1
numaral san Saldray Berk Alevi (ne yazk ki, bu da
hemerim), 2 numaral sank lhan Cihaner Alevi, sank l
J andarma Komutan Albay Recep Genolu Alevi, sank
MT Mdr inasi Demir Alevi, astsubaylardan ikisi
Alevi, tank Munzur Alevi, pastane sahibi Alevi, iadam
Alevi, CHPli Ahmet Ersin Alevi, (lhan Cihanerin
destekisi Kadir zbek de Alevi), Balyozun mihmandar
etin Doan Alevi, Doann altnda olan ve ieri alnan
st dzey askerlerden 14 tanesi Alevi (eksik veya fazla
olabilir), intihar eden Yarbay Ali Tatar Alevi, Kafes ve
Poyrazkydekilerin yzde 47si Alevi, Karargah
evlerinin byk bir blm (3 Subay 9 renci vs..
Alevi, son dalgada yakalananlardan iki isim de Alevi. lk
bakta Alevi kart bir haber gibi gzkyor deil mi?
Hayr, okumaya devam edelim. lgin bir iddia
szkonusu.. Bu Alevi gibi grnen ama Alevilikle
maskelenmi yeni bir Masonik rgt ve hareketten sz
ediyor, bilgi notunu gnderen kii. Hatta bu hareketin Ali
Balkz gibi baz Alevi nderlerini bile hedef aldn
sylyor.. Dou Perinekin Yenibosnadaki Cem
evinde yapm olduu Ergenekon toplantlarndan sz
ediyor.. Onlar iin zbekler tekkesi, Naki dergah,
Mevlevihane ya da cem evi fark etmiyor.. Yani, sa sol,
Krt Trk, Alevi Snni herkesi kandrmlar.. Yani bu
durumda bir de Alevi Ergenekonu szkonusu..
Faruk Arslan
763
Hatrlasanza evik Bir bile 28 ubatta Alevilere
oynamt.. 60 darbesinde de birileri Alevi kartna
sarlm.. Alevilere saldrrken de Snni kartna
sarlyorlar.. nemli bir gerein bilinmesinde fayda var.
Yukardaki isimlerin yzde 90 gerek aleviler
deillerdir. 1948-50-55 doumlu olan bu generallerin o
dnemden balayarak bu konumlara gelmeleri bir
tesadften ibaret deildir. nk Ergenekonun arkasnda
byk bir gizlilik vardr diyor, ayn kaynak. Alevi
olarak geinen bu isimlerin tamamna yakn MASON
BEKTAlerdir. (Ya da Bektai grnml Masonlar.
Merakllar, baz Sabataylarn nasl Bektai rol
oynadklarn internetten tarayp grebilirler. Bazlar da
Snni yaplarda gizlendi.) Yani derin devletin bir
ksmnn asl sahipleri. Trkiyede kurulan ve dnyadaki
en byk derin yapya sahip bu rgtn, koldan kola
bugnlere kadar nasl geldii etin Doan ve Saldray
Berk ile nmzdedir. ttihat - J ntrk - Carbonari ve
Bektai geleneinden gelen bu yap, kendi bnyelerine
girmeyen Alevi, Kemalist, laik, Snni idarecileri annda
gzden karmlardr. En yakn rneklerinden biri
onuruyla oynanan bir Yargtay savcsnn annda gzden
karlmas gereidir. Ali Balkz operasyonu, Snni-
Alevi kavgas...vs. zellikle Osmanlnn son
dneminden balayarak bugnlere kadar TIP, TSK ve
Adliyede kadrolaan bu yapda Tp dnyasndan da
tandklar gryoruz.
Bu ie biraz derinlik katalm. Karbonari derneini
duydunuz mu? Almanlarn Thulesi, talyann Gladyosu,
yine talyann P2si, Tapnak valyeleri, Konstantin
valyeleri, Gl ve Ha, Ergenekonun Aghartas gibi bir
Faruk Arslan
764
ey. Masonlarn Duvar iilii gibi bunlar kmr
iilii kavramn benimsemiti. Ama dernein bundan
daha farkl amalar vard kukusuz. Dernek yeleri, nce
talyada, ardndan da Fransada siyasi bir program
yrtmeyi, Kilise etkisini yok etmeyi, yeni bir ynetim
kurmay ve tm toplumsal kurumlar seklerletirmeyi
hedefliyordu. Yer alt ve radikal seklercilik.. Yeni
Osmanllar Cemiyeti aslnda Osmanl Carbonari
Cemiyeti; hcreler eklinde faaliyetlerde bulunuyordu.
Her bir hcre 1 bakan olmak zere 7 kiiden meydana
gelmekte idi. Gruplar birbirlerini tanmyorlar, ancak
hcre bakanlar aracl ile birbirlerinden haber
alyorlard. Sakn bu Ergenekoncular Bu Karbonarinin
bir devam olmasn.. Evet, son Erzincan operasyonu bir
ynyle Ergenekonun grlmeyen yzn ortaya
karmtr. Peki u iddiaya ne dersiniz: Tbba en ok
arl da Carbonariler vermektedir. Tarihin en byk
komitaclarndan Dr. Bahaeddin akir, Dr. Tevfik
Salam, Dr. Rza Nur ve Adnan Advar gibi isimlerin
hekim olmalar bir rastlant deildir. Ayn kategorideki
Kemal Alemdarolu, Cemi Demirolu ve Nurettin
Szenin isimleri de zannediyorum size yabanc
gelmeyecektir. Zaten hcre tipi yaplanma, rafineri
gizlenme, kullanlan ve devirilen rgt ritelleri
tamamen Carbonari ve Bektai geleneinden
gelmektedir.
Ve bu konuda son nokta. Gelen e-maildeki soru u:
Malum Erzincan olay, MASON BEKTALERN ok
nemli bir hamlesiydi. Bu konu zerinde CHP-Yarg
rpn bunun en gzel rneidir. Nitekim olay aa
knca, dier hamlelerine getiler. ki hafta nce
Faruk Arslan
765
Erzincan Ak Cezaevinden bir mahkum firar etti. Adam
ldrme konusunda tecrbeli olan bu ahs, Trk
Emniyetinin hzl ve yerinde mdahalesi ile birka gn
iinde yakaland. Eeee.. bunda ne var diyebilirsiniz... ok
ey var. Yakalandnda bir projenin ierisinde olduu
ortaya kan bu mahkum, bir ama iin firar etmiti.
Suikast iin ieriden kaan bu adamn listesinde kim
vard biliyor musunuz? Salih Evcilerli ve Asm Akn.
Bunlar kim mi? Hepinizin tand HR VE KABUL
EDLM MASONLAR LOCASININ eski ve yeni
bakan. Gryorsunuz deil mi; MASON BEKTA
yap, yan kuruluta yer alan yapnn liderlerini ldrmeyi
bile gze alm durumdalar. Okuyucu kzyor; neden hep
soru soruyorsun? Unutmayn beyler. Soru sormak, cevap
iin ilk admdr, bazen de cevabn taa kendisidir. Yeter ki,
perde arkasn grelim. Ve sorumuzu soralm. Bu
mahkum nasl o cezaevinden kat? Ya da nasl karld?
Ve niin bu haber medyaya yansmad? Ve neden Mason
liderler hedefe konuldu?
Hkmetin Alevi ve Bektai almnda sorun, Mason
Bektailerin Alevilii hapsettii kalptr. Hangi
Bektailik ve Alevilik geleneksel ve gerektir, hangisi
masonik dogmadr sorusuna bu hacimde bir kitabn
cevap vermesi mmkn deildir. Alevilerin dedeleri, akil
adamlar biraraya gelerek bu soruya cevap verecektir. Bu
konuda uzun zamandr aratrmalar yapan gazeteci Ayhan
Aydn'n yaz, rportaj ve almalarndan edindiim zet
fikri son blmmzde okuyacaksnz.

Faruk Arslan
766
On Sekizinci Blm
HACI BEKTA AYDINLII

Herkes kendi Alevi ve Bektailiini oluturmaya
alyor. Bin sene nceki Alevilik olmasa bile evki
Kocann arzulad gibi masonik etkiden uzak, 500 sene
nceki Osmanl Bektailiine dnlmesi elzemdir. 15. ve
16. asrda Balm Sultan ve Sersem Ali dnemi,
Bektailiin zirvede olduu dnemdir. Daha sonraki
dnemlerde Bektailik aslndan uzaklatrlmtr.
Son blmmzde, ne olduunu anlamak iin onlarca
kitap, makale, rportaj, haber okuduum Alevi ve
Bektailii, ayaklar yere basan biimde ele alan Cem
Vakfndan Ayhan Aydnn yazlarndan zetleyerek
sunuyorum:
Alevi/Bektai slam anlay; slam iinde kendi ibadet,
inan kural ve kaidelerini, rtiellerini eitli kalplar
eklinde oluturmu, birbirinden eitli nedenlerle farkl
grnmlere sahip olsalar da cem, semah, dede, baba,
ocak, msahiplik, muharrem orucu, hzr vd. ok nemli
ibadet uygulamalarnda ciddi sistemler gelitirmi, Kuran
gibi, Buyruk gibi, ulu ozanlarn ve dnrlerin grleri,
szleri, iirleri, deyileri gibi belli kaynaklar kendilerine
rehber edinmi, bu sistemlerle yaamlarn srdrm bir
inan btnldr.
Alevi slam anlay; ok farkl inanlarn, kltrlerin
etkisi altnda ok geni bir corafyada ve biraz da uzun
bir zaman diliminde ana yapsn olutururken,
temellerinde Trk/Krt gibi birbirine olduka yakn ulus
Faruk Arslan
767
aidiyetleri, Mezopotamya/Anadolu/Balkanlar gibi
birbirine ok yakn zengin corafi yaknlklar, yine Trk,
Krt, n Asya, Mezopotamya, Balkanlar, Anadolu gibi
ok zengin ve derin kltrel platformlarn yer ald geni
sahada olumu bir byk yapdr.
Elhibeyti kendine rehber edinmi, Hz. Peygamberi,
Kuran, slamn temel inan, ibadet, iman kaidelerini
Snni slam anlayndan farkl bir ekilde alglayp var
eden Alevi slam anlaynn oluumunu, tmyle Arap
Yarmadasndaki tarihi olaylardan soyutlayp anlamak da
olanakl deildir.
Hz. Alisiz, Hz. Muhammedsiz, Kuransz bir
Alevi/Bektai slam anlay dnlemez.
Kerbelada Yezit ordular karsnda en deerli varl
olan cann ve tm ailesini gerekten de zalimlerin
ayaklar altnda ineten Hz. Hseyinin verdii
mcadele; sadece bir yiitlik mcadelesi deil, bir
insanlk mcadelesi olarak doru bildii inansal
deerleri her art altnda savunma mcadelesidir de.
Hz. Hseyinsiz, Kerbelasz, Muharremsiz, Ehlibeytsiz
bir Alevilik/Bektailik dnlemez.
Trklerin Mslman olmalarnn yksn bilmeden,
ranllarn, Araplarla mcadelesini bilmeden, iiliin
ortaya kn bilmeden, Yavuz Sultan Selimle, ah
smail Hatayinin mcadelelerini iyi tahlil etmeden de
Alevilik tam anlanamaz. Alevi slam anlaynn olmazsa
olmazlar gz ard edilerek bu konuda ahkam kesmek
ancak maalesef Trkiye gibi zaman zaman cahilliin
yceltildii ve cahillerin el stnde tutulabildii lkelere
mahsus bir durum olsa gerektir. Bu konuda
Alevililerin/Bektailerin bellekleri yok edilmeye
alld iin, Alevilik/Bektailik yeryznde en byk
Faruk Arslan
768
baskya urayan inanlardan birisi olduu iin, kimlik
bunalmlar iinde kendini hala ifade edebilme rahatlna
kavuamad iin herkes kendi Aleviliini/Bektailiini
yaratyor.
Bugn on binlerce dize iire sahip, emsalsiz ezgilere,
mzie sahip; yzlerce farkl semaha sahip; birbirinden
daha az nemli olmayan kltrel ve inansal ritellere
sahip, elle tutulacaklar sylersek; (byk bir hata sonucu,
bir kymla yok edilenlerden geriye kalan hala onlarca
dergah, tekke, trbe buralardaki emsalsiz ilemeler,
ekiller); birbirinden nemli el yazmas seereler, cnkler,
defterler, kitaplar... hala ama hala sandklarda gizlenen
yine emsalsiz giyitler, el ii aletler, fotoraflar, hatralar,
mektuplar, mhrler...
Bunlar gibi nice zenginliimizi millet olarak, toplum
olarak deerlendirebilsek ortaya neler neler kar. Zaten
bir ak hava mzesi grnmnde olan gzel
Anadolumuz ve Balkanlardaki soydalarmzn rnleri
gerekten onlarca ok byk mze malzemesi sunar.
Her yrenin farkl ezgisini, sazn, semahn, her ocan
kendine zg cemeni, nevruzunu, hdrellezini, erkann
kameralarla kasetlere eksek; Erenlerin zinde yolculuk
yapsak deil bir, yz belgesel dizisi karrz.
Ne ilelere, ne aklara ahit olmutur Anadolu ve Balkan
topraklar; Civan Alileri, Krolunu, Dadalolunu
canlandrsak, daha eskilere Dedem Korkuta gitsek, soy
soylasak, boy boylasak hallarmz, kilimlerimizi sersek
yeter insanln nne, ok yorulmamza gerek kalmaz
Trk topluluklarnn bykln gstermeye. Ama yok
illaki bir Alevi/Snni sorunu; bir Krt/Trk ayrm vb.
meseleler olacak!. Birileri herhalde byle istiyor. Yoksa
Faruk Arslan
769
bunlar akl banda olan devlet yneticileri eninde
sonunda zerdi.
Dedeler ve babalar dediimiz, Alevi/Bektai slam
yolunun inan nderleri olan insanlarn temel
karakteriksel zelliklerinden birincisi onlarn Ehlibeyte
benzersiz bir akla bal olmalardr.
Gerek Ehlibeyt soyundan gelsin, gerekse de bu soya
gnlden bal olsun, tm Alevi/ Bektai slam nan
nderi Dede ve Babalar, Ehlibeyt inan ve dncesinin
yaamas iin mcadele vermilerdir.
Yaamlarnn en temel deerleri olarak grdkleri
Ehlibeyt ve Alevi/Bektai slam Yolunun kurucular On
ki mamlar bata olmak zere, Krklar ve bu soydan, bu
inantan gelen, yolun ulularna ballk, muhabbet
dedeliin ve babaln olmazsa olmazlarndandr.
slam dnyas iinde gr ve dnceleriyle saygnlk
kazanm byk mutasavvflarn grlerine ballk,
onlar benimseme ve anma da dede ve babalarn ayrt
edici zelliklerindendir. Elbette istisnasz tm dede ve
babalar, Hz. Muhammedin, Hz. Alinin yaamlarn
kendilerine rnek alarak, Alevi slam anlayyla onlarn
yolundan gitmiler, kendi inan yaplarn da zamanla
iyice olgunlatrmlardr.
Alevi/Bektai slam nan nderleri kendi yollarn
aydnlatan; Ebu Mslim-i Horasani (. 755), Beyazd-
Bestami (. Yaklak 875) Cneyd-i Badadi (. 910),
Hallac Mansur (. 922), Koca Ahmet Yesevi (. 1167),
Ebul Vefa (Tacul-Arifin Seyyid Ebl-Vefa Badadi) (.
1107), Dede Garkin, Haydariliin kurucusu Kutbeddin
Haydar (. 1221), Kalenderiliin kurucusu Cemald-Din
Savi (. 1232/33), habeddin es Shreverdi (. 1234),
Baba lyas (. 1240), Baba shak (. 1240), Muhyiddin
Faruk Arslan
770
bnl Arabi (. 1241), Ahi Evran (. 1261), Hac Bekta
Veli (. 1270), Mevlana Celaleddin Rumi (. 1273), Sar
Saltk (. 1293), Barak Baba (. 1307), Tabduk Emre,
Yunus Emre (1320), eyh Edebali (1326), Abdal Musa,
Abdal Murad, Abdal Mehmed, Postinpu Baba, eyh
Mehmed Kteri (I. Murat Dnemi (1362/1389), Seyyid
Ali Sultan (. 1402), mameddin Nesimi (. 1408), eyh
Bedreddin (. 1416), Kaygusuz Abdal (. 1424) Hac
Bayram Veli (. 1429), Otman Baba (. 1478/79), ah
smail gibi ayn zamanda bir ksm iin slam
tasavvufunun da temel talar diyebileceimiz insanlarn
gr ve dncelerinden de etkilenerek, onlarn
fikirlerini de benimseyerek inan ve ibadet sistemlerini
oluturmulardr.
Tarihler boyunca dergahlar, tekkeler, ocaklar, cemevleri
Alevi/Bektai slam inancnn da hem merkezleri, hem de
bu inancn yayld mekanlar olmulardr.
Vahdet-i Vuct ve Vahdet-i Mevcut felsefi ekollerinin
etkisiyle kendi kimliini bulan byk Kalenderi okulunun
farkl ubeleri diyebileceimiz ve zaman zaman gerekten
deiik niteliklerde kullanlan Haydarilik, Vefailik,
Hurifilik, Bektailik, Mevlevilik, Bayramilik, gibi
isimlerle anlan bu byk inan akm tabiri caizse drt
ktaya yaylmtr.
ounlukla mlhidlik, zndklk, rafizilik vb. sfatlarla
nitelendirilen ve dinden imandan km, saptm olarak
telaffuz edilen byk inan nderlerini ve bu inanca
mensup insanlarn bu byk inancnn, ayn zamanda
Osmanl Devletini kuran ana g olmas ise ok ilgintir.
Osmanly kuran, Anadolunun ve Balkanlarn
fethedilmesini salayan, bu topraklar Trk yurdu yapan,
Hristiyanln hakimiyetindeki bu byk corafyada
Faruk Arslan
771
slamiyeti kabul ettiren bu inan sistemi neden din dlk
sulamasyla kar karya kalmt?
Farkl yzyllar iinde farkl farkl isimler alsa da,
grnts biraz deise de hep ayn zde yaayan bu
byk slam ekol yani bugn adna Alevilik, Bektailik
denen inan yaps, ounlukla dinin siyasete alet
edilmesiyle ve dinin yine ok kaba ve yanl
yorumlanmasyla resmi evrelerce hep dlanm, youn
saldrlara maruz kalmtr. Sar Saltuklarla, Abdal
Musalarla, Geyikli Babalarla, Seyyid Ali Sultanlarla
Batda Trklerin ilerleyilerini, Osmanlnn yeni
topraklar kazanmasn ifade eden bu Abdallarn yolundan
gidenler, Osmanl/Safavi ilikilerinin atmaya
dnmesiyle din d ilan edilir olmulardr.
Anadolunun ortasnda ve Ahmet Yesevi
Ocann/Dergahnn Anadoludaki en byk ve at
merkezi olan Hac Bekta Oca/Dergah ise Orta
Anadolu ve Bat Anadolunun yannda Balkanlara
uzanan Alevi/Bektai inan sistemi ve Bat
Ocaklarnn/Dergahlarnn da bir nevi ana merkezidir.
Bu nedenle gvercin donuyla Sulucakarahyke gelmi,
yetmi iki millete bir nazarla bakan byk Kalenderi
eyhi ve adna ok byk bir inan sistemi kurulan Hac
Bekta Veli erenlerin, alp erenlerin, dede ve babalarn
zerindeki en nemli nfus sahibi kiisi olmutur.
Bugn ister soyca Hac Bektan soyundan gelenler /
geldii sylenen (buna inanlan) elebilere bal olan
dedeler olsun, ister Hac Bektan dnce sistemini
yaatan ve onun mcerret (evlenmemi) olduuna inanan
Babagan Bektai babalar olsun, byk dou ocaklar
olsun; mrit olarak, pir kaps olarak Hac Bektan
kendisini kendilerine rehber edinmilerdir.
Faruk Arslan
772
Horasan Erenleri iinde ayr bir yere sahip Hac Bektan
Dergahnda yetimi veya yetitii sylenen en azndan
bu byk dnce okulundan etkilenmi, esinlenmi,
Anadolu/Rum Abdallar, Bacyan Rum, Gaziyan
Rumun temsilcileri binlerce ulu kii srekli Batya
ilerleyip inanlarn buralarda yaatma, yayma imkanna
kavumulardr.
ster mcerret (bekar) olduu bilinen (sylenen) Sar
Saltuk, Abdal Musa, Geyikli Baba, Akyazl Sultan,
Otman Baba, Demir Baba, Harabati Baba gibi hem alp
eren, hem veli sfatndaki ulular olsun; ister evlendiine,
soyunun devam ettiine inanlan Kzldeli (Seyyid Ali
Sultan), Ali Ko Baba, gibi binlerce ulu kii Hac Bekta
dnce temelinde bir inan sistemiyle Hristiyanlara da
yaklap inanlarn onlar iinde de yaymay
baarmlardr.
Sadece soyca kendilerini Ehlibeyte, On ki mamlara
balayan dedeler (seyyidler) deil, ayn zamanda babalar
da, rehberler de bu yola dedeler kadar hizmet etmilerdir.
Yanyatr ve Hac Emirli Ocaklarna bal olan Tahtaclar
ise lkemizin zellikle Batsnda ve Akdeniz blgesinde
yaamlarn srdrrken dier Alevi guruplarndan baz
farkllklar gsterirler. Aleviler iinde Arapa ve Snni
slam inan deerler sistemlerinin hemen hemen en az
etkili olduu guruplardan birisi olan Tahtaclar, aynen
epniler gibi, z Trke konumaya ve Trkeyi
kullanmaya ar bir hassasiyet gsterirler ve bunu
kesinlikle ibadette uygularlar. Yani Kuran dahil hibir
Arapa etkiye rastlanmaz bu gurupta. Yzyllar boyu
kendi ocaklarn pir ve mrit kaps olarak tanyan bu
insanlar geleneklerini cumhuriyet dnemine kadar en iyi
muhafaza eden kitlelerden birisi olmu, cem adrlarn
Faruk Arslan
773
engin dalarda kurarak dedelerin huzurunda ibadetlerini
yapmlardr.
smi Ahi Evrenle zdeleen Ahilikteki ahlak
prensiplerinin ve Ahi eyhlerinin seilme, grev yapma
usullerinin ve genel anlamyla Ahiliin baz ynleriyle
Alevilik/Bektailikle i ie getiini, doru/drst
retimin, ahlakl yaamn, yardmlamann, meslek
erbab olmann ancak ok almakla olabilecei ve
toplum nderi olabilmek iin nce o kiinin toplumun
temel deerlerini yaamas gerektiine inanlan ve
topluma zararl olabilen, hilekar yan eline sahip olmayan
alanlarn arklarnn dama atlarak dlandklar,
cezalandrldklar Ahilik kurumuyla ve onlarn inan
nderleriyle Alevi/Bektai slam inanc arasnda youn
bir etkileimin olduunu da belirtmeliyiz.
Bu bugne kadar yaaman bir birlikteliktir. Daha ok Bat
Anadoluda ve Balkanlarda hayat alan bulan, gelien ve
genileyen Bektailik ok nemli bir inan sistemi olarak
ok derin bir felsefi yap oluturarak binlerce ok nemli
simann kabul ettii ve/veya inan mekanlarndan
yetitii bir slam yolu olmutur. Balm Sultan tarafndan
kurumsallatrlan Babagan Bektai Kolunda aslnda
zde mcerretlik (bekarlk) esastr. Ama zamanla evlilik
de bu sistem iinde grlmeye balanm, gnmzde ise
Arnavultluk dnda Babagan Bektai Kolundan olsa bile
mcerretlik sistemini uygulayan hemen hi kimse
kalmamtr. Geri bu da gerekelerden birisi olarak
gsterilerek aslnda dnyada tek bir Bektai Dedebabas
olmas gerekirken, bugn maalesef eitli nedenlerle
Trkiyede iki ve yukardaki neden de (mcerretlik) bir
lde ileri srlerek, bir de Arnavultlukda bir mcerret
dedebaba olmak zere, dedebaba bulunmaktadr.
Faruk Arslan
774
Yzyllar boyu soya (nesebe) bakmadan Balm Sultan
Enkanna uyarak yola giren, nasip alan ve hizmet eden
Bektai nan sistemi deerleriyle yaayp, bu inanc
yaatan on binlerce dervi, baba, halife baba, dedebaba
tm Bat Anadoluda, Balkanlarda Bektailiin
yaylmasn, yaamasn ve bugnlere gelmesini
salamlardr.
Byk dergahlar evresinde, tekkeler iinde gelien
Bektailik, aynen tarihsel olarak elebilerde ve Dedelik
sisteminde olduu gibi bir byk hiyerari sistemi
gelitirerek varln srdrmtr.
Kimin hangi grevlerinin olduu, derviliin, babaln,
halifebabaln, dedebabaln ne olduu, neler yapmalar
gerektii, yola girilerinden lnceye kadar nelerle
ykml olduklarnn yazl kurallara bal olduu bu
byk inan sisteminde aklclk esas alnarak, yolun Hac
Bektan iaret ettii gibi, ilimle ilerleyebilecei,
zorluklarn bu ekilde alabilecei kabul edilmitir ve
uygulanmtr. Bektailikte hizmet esastr.
Tm Bektai inan nderleri lene kadar hizmet ehli
olarak insanlara, insanla, Trkle, Hac Bektaa ve
Trkiyeye hizmet vermek iin ettikleri yeminin
arkasnda durup insan- kamil profiline layk olmaya
gayret etmilerdir/etmektedirler. Bu Bektailiin ve
Bektai inan nderlerinin olmazsa olmaz zelliklerinden
birisidir.
Bektailikte tek pir, Hnkar Hac Bekta Velidir. Onun
retileri, gr ve dnceleri, ibadet ve ahlak anlay
bir Bektainin ve Bektai inan nderlerinin rehber ald
ilkelerdir.
Bir Bektai babas yola giri treninde syledii gibi tm
ktlklerden arnm, Hakka ve halka hizmet iin,
Faruk Arslan
775
Bektailiin erdemlerini yaamak ve yaatmak iin
alr.
Bektai babas geni kitlelerin mutluluunu, huzurunu
istese de kendisine balanan, bent olan, ikrar verip
Bektai yoluna girmi insanlarn ibadeti, zgrlemeleri,
bilinlenmeleri, yolun kurallarna gre yaamalar ncelik
arz eder. Halkn takdir ettii, benimsedii, sevdii kiiler
olmak zorundadr dedeler ve babalar.
Ama zellikle babalar zaten hizmet yrtme liyakatna
sahip insanlar arasndan seilirler. Bu onlarn inan
nderi olmalarnda aranan balca zelliklerdendir. Ayrca
bu yolu srebilecek, Bektailiin inan ibadet artlarn
yerine getirebilecek, halk aydnlatacak (irat edecek)
insanlar olmak zorundadrlar, Bektai babalar.
Aynen dedeler gibi hem inansal hizmetleri, hem eitim,
rnek ahlaksal yaam ve toplumun manevi balarn ren
babalar birer rehber olarak insanlara yol gsteren
kiilerdir.
Bektai babalar iinde saysz bilge kii km, bu
manada gerekten de ok nemli airler de yetimitir,
Bektailikte.
Kendilerine bal dervilerle gerek dergahlarda, gerek
tekkelerde, trbelerde, kylerde her trl yerleim
biriminde hizmet yrten babalar geimlerini de
miskinlikle deil ellerinin emeiyle salarlar. Sadece
ibadette nderlik deil, almada, dergahn, tekkenin
hizmetlerini yerine getirmede de nderlik yaparlar.
Byk dergahlarda rnein Bata Pirevi denilen Hac
Bekta Dergahnda, Antalya Elmaldaki Abdal Musa
Dergahnda, Yunanistandaki Kzldeli Sultan
Dergahnda, Bulgaristandaki Akyazl Sultan
Dergahnda vs. olduu gibi onlarca dervi, babalarn
Faruk Arslan
776
kontrolnde kimisi tarlalarla, kimisi korularla, kimisi a
iiyle, kimisi hayvanlarla urar gnn ile geirirken
onlarn bandaki babalar da bu ilerin dzenli
yaplmasn salar, rnein bu manada bizzat kilerbabas
kilerle ilgili ileri idare ederdi.
Daha sonra iler bitince de ibadetler, kitap okumalar,
yazmalar, sohbetler yaplr bu byk dergah bir eitim-
inan-kltr merkezi olarak varln yzyllar boyunca
srdrrd. Nihayetinde Virani gibi byk bir ozann da
bu dergahtan yetiip nlendiini biliyoruz. Aynen Abdal
Musa Dergahnda yetien Kaygusuz Abdal gibi nice
Alevi-Bektai byk ozannn, dnrnn, inan
nderinin inan merkezlerinde yetitii grlr. Yzlerce
dize iiri ezbere bilen derviler, babalar bir edebiyat, sanat
a kiilerdir. eitli mzik aletlerinin almasn da
bilen, birok yabanc dil renebilen, bunu kullanan
babalar bu ynleriyle sra d insanlardr.
Bu arada Balkanlarda, bata Bulgaristan olmak zere,
Alevi/Bektai slam inancnn ve kltrnn tm
canllyla yaadn sylemek gerek.
Burada da yine kendilerine baba ve dede denilen inan
nderleri Trkiyedekiler gibi benzer grevleri yerine
getirmekte, babalk ve dedeliklerini yapmaktadrlar.
Balkanlardaki inan nderi olan baba ve dedelerin
Trkiyedekilerden baz farkl uygulamalarnn, kavram
bakmndan da zaman zaman Trkiyedeki tam
kapsamayan bir yaplarnn olduunu sylemeliyiz.
Balkanlarda arlkl olarak babalk sistemi yaygndr.
Belli bir soydan, ocakzade olarak bu hizmeti yrten
blgelerdeki dedeler yannda babalarn daha arlkl
olarak hizmet yrttklerini sylemeliyiz. Balkanlarda
inan nderlerinde hizmet esastr. nan nderlerinin
Faruk Arslan
777
soyunun nemi fazla yoktur. Hizmeti yrtmeye
kabiliyeti olan, bu konuda istekli ve toplumun
beklentilerini yerine getiren kiiler babala layk grlr.
Balkanlarda Trkiyedeki Bektailikte olduu gibi
kadnn baba adaynn baba olmasnda birinci derece sz
sahibi olmas ilgintir. Eer ei raz olmazsa, toplum
istese de kii baba postuna oturmaz/oturamaz. Razlk
burada nem kazanr. Balkanlarda rnein
Bulgaristanda nemli olan yolun kalmamas, o cemin
yrmesi, eran yanmasdr. Buna azami dikkat
gsterilir.
Klasik manadaki ocaklar/dede/baba hiyerarisi dnda da
baz nemli farkl yaplarn zamanla gelitiini ve
yaayan nemli inan sistemlerinin olutuunu da
gryoruz. Bugn kendilerine Babai-Bektai-Alevi
diyen/denilen ve Marmara Blgesi ve Bulgaristanda
olmak zere arlkl olarak yaayan bir kesimin inan
nderlerinin durumu bu bakmdan olduka ilgintir.
Kendisi Seyyid Sultan Sceattin Veli Ocann
Postniini (post dedesi) olan Nevzat Demirta Dede bir
ocakzade olmasna ramen, bugn yaklak elli kadar
babann kendisine bal olduu en nemli inan nderi
pozisyonundadr.
Seyyid Sultan Sceattin Veli Ocana bal, bu ocaa
gnl vermi on binlerce talip bugn Bata Marmara
Blgesinde Trakya, stanbul olmak zere geni bir
corafyada yaamlarn srdrmektedirler.

Zaman iinde gelien ve olgunlaan bir sistemle;
buralarda bulunan geni halk kesimine ulalmas, inan
ynnden bu kitleye nderlik yapacak kiilerin
bulunmas, yani bu inan yapsnn ok uzun sreden beri
Faruk Arslan
778
devam ediyor olmas bir zemin yaratm ve zamanla bir
nevi Sceattin Veli Oca dedelerinin ki zellikle Nevzat
Demirtan (ki bu yap onun zamannda klasikleti)
yardmlar manasnda inan nderlerinin, yani babalarn
domasna neden olmutur. Farkl ocaklara/dergahlara,
mritlere bal kimi babalarn da Nevzat Efendiye
balanmalaryla yeni bir sistem gelimitir. Bu bir nevi
rehberlik grevidir. Buna gre yllk grgleri Nevzat
Demirta tarafndan yaplan ve hem Seyyid Sultan
Sceattin Veli Ocana bal olduklarn, hem de mrit
olarak Nevzat Demirta (Sceattin Veli Oca
Dedelerini) tandklarn syleyen bu babalar, yllk
grglerin yaptktan sonra taliplerini grp, cemleri
yrtp dier hizmetleri de yerine getirmektedirler. (
Aydn, 2008).

evki Kocann, u tespitini unutmayalm: Bilinenlerin
aksine Kadim Bektailik temelinde bir Yesevi postulat
olarak Ehl-i Snnet Vel Cemaat bir konsept
bulunuyor. (Koca, 2003).












Faruk Arslan
779
































Faruk Arslan
780
Kaynaka

Ahmed Akgndz. 2000. Bilinmeyen Osmanl. Osmanl Aratrmalar Vakf.
Ahmet Rifat. Mir'atl Makasid, stanbul. 1293, s.284.
Altndal, Aytun. 1995. 2006. Sabah, Aktel 229.say. Mitler Domadan nce.
Atay, Falih Rfk.1968. ankaya. 2 Mart 1968.
Aydn, Ayhan. 1999. Halifebaba Nurettin lmez ile Sylei. stanbul. ili.
13.09.1999.
Aydn, Ayhan. 2002. evki Koca ile Sylei. Cem Radyo. 26.02.2002.
Aydn Erdoan. 1994. Nasl Mslman Olduk- Baak Yaynlar- 1994.

Aydn, Ayhan. 1997. "Prof. Dr. Ahmet Yaar Ocak." Alevilik Bektailik Syleileri.
stanbul: Pencere, 1997: 27-61.
Arvasi, S. Ahmed. 1994. Trk-slm lks. 3. Cilt. stanbul: Burak Yaynevi 1994.
Baltacolu 1967; Seluk ve arkadalar 1991: 33.
Balkz, Ali. 1999. Pir Sultan Abdal Kltr Sanat Dergisi, 30.cu say, "Dede, Baba-
elebi, Seyit, Nakp ve Cumhuriyet".
Baltacolu, smayl Hakk: "Alevilik Nedir, Ne Deildir?-1 / 6." Yeni Adam, 779
(1966): 14-15; 780 (1966): 7; 781 (1966): 7; 783 (1966): 7; 785 (1966): 7; 786 (1967):
7.
Belge, Murat. 2009. Encmeni Daniten smz anca. Taraf. 18.01.2009.
Bayurt, Erhan. 2009. Encmeni Dani ve 50 yllk sr. Bugn. 18.01.2009.
Besim Atalay. Bektailik ve Edebiyat, stanbul 1340 ve Hac Bekta Veli ve
Bektailik.
Birge J ohn Kingsley-. 1991.Bektailik Tarihi- Ant Yaynlar- 1991.
Bulut Faik. 2000. Hasan Sabbah Gerei- Berfin Yaynlar- 2000.
Bal, Hseyin. 1997. Alevi-Bektai Kylerinde Toplumsal Kurumlar (Burdur ve
Isparta'nn ki Alevi Kynde Yaplm Ky Aratrmas). stanbul: Ant yaynlar.
Bal, Hseyin. 1997. Sosyolojik Acdan Alevi-Snni Farkllamas ve Btnlemesi.
Isparta'nn Alevi-Snni ortak yaayan iki ky stne yaplm karlatrmal bir
aratrma. stanbul: Ant.
Bender, Cemid. 1990. "Anadolu Kltrnde Krt zleri." Teori, 10 (1990): 41-47.
Bender, Cemid.1991. "Krt Uygarlnda Alevilik." Teori, 13 (1991a): 41-47.
Bender, Cemid.1991. "Krt nanlarnn Alevilikteki Yeri." Teori, 14 (1991b): 60-65.
Faruk Arslan
781
Bender, Cemid. 1991. "Krt Uygarlnda Alevilik Patlamas: Babailer syan." Teori,
15 (1991c): 62-69.
Bender, Cemid. 1991. Krt Uygarlnda Alevilik. stanbul: Kaynak 1991.
Bezirci, Asm. 1992. Pir Sultan. Kiilii, Yaam, Sanat, Etkisi Szlk, Kaynaka ve
Btn iirleri. stanbul: Say 1992.
Birdoan, Nejat. 1990. Anadolu'nun Gizli Kltr Alevilik. stanbul: Hamburg Alevi
Kltr Merkezi 1990.
Birdoan, Nejat. 1995. Anadolu Aleviliinde Yol Ayrm (erik ve Kken). stanbul:
Mozaik 1995.
Bila, Fikret. 2009. Karaday: Byle rezalet grmedim. Milliyet. 16.01.2009.
Boratav, P. N. / A. Glpnarl. 1991. Pir Sultan Abdal. stanbul: Der 1991.
Bozkurt, Fuat. 1990. Aleviliin Toplumsal Boyutlar. stanbul: Yn 1990.
Berk, Tark. 2007. Bildiimiz ou nl Neden "Dnme"? Stratejik Boyut.
23.11.2007.

Cem Dergisi. 1991. Kasm 1991, s. 11.
Cem Dergisi. 1992. ubat 1992 s. 16.
Coan, Esat. 1971. Makalat, Ankara, 1971.
amurolu Reha. 1990. Tarih, Heteredoksi ve Babailer- Metis Yaynlar- 1990.
amurolu, Reha. 1990. Yenierilerin Bektailii ve Vakay eriyye, Ant Yay. s. 95.
allar, Oral. 2008. Aleviler generalde olmak istiyor, valide. Radikal. 10.11.2008.
etin, Bilal. 2008. Yeni afak. Alevi dedlerine maa gndemde. 21.11.2008.
em, Munzur: Alevilik, Kurmanci-Krmancki (Zazaki) ve Dersim zerine Kimi
Yanl Grler. stanbul: Deng 1996.
Dikmen 1951; zbey 1963; Baltacolu 1966-1967; Erz 1990; "Hz. mam- Hseyin
de Bir Trk'tr." t.y.
Dikmen 1951; Bender 1991c; Sezgin 1991:45-96.
Deli, Ogn. 2004. Agoni. Atatrk'n lmndeki Sr Perdesi. Lazer Yaynlar.
Dndar, Can. 2008. Alevi dersleri. Milliyet. 22.11.2008.
Dierl Anton Josef. 1991. Anadolu Alevilii- Ant Yaynlar- 1991.

Dorul mer Rza. 1982. Hasan Sabbah'n Cennet Fedaileri- Can Kitapevi- 1982.

Dnmez, Ahmet. 2006. Masonlarn kavgasna Trk-Yahudi tartmas da eklendi.
Zaman Gazetesi. 25 Mart. 2006.
Dierl. 1991. ss. 71.
Faruk Arslan
782
Din, Ahmet. 2002. Bektailer darda. Aksiyon Dergisi. Say: 379 - 09.03.2002.
Er, Tayfun. 2003. Masonluk ve Alevilik likisi. Gkyz.
Er, Tayfun. 2003. Namk Kemal, Ziya Gkalp. Sandalc.

Engin, smail. 2002. Alevilik ve Bektailik Aratrmalarnda Yntem, Yaklam
Sorunu. 15.11.2002.

Flal, Ethem Ruhi. 1990. Trkiye'de Alevilik-Bektailik. stanbul: Seluk 1990.

Galip Baba. 1930. Hac Bekta Veli ve Bektailik, Yarn Gazetesi, 15 Eyll-13 Kasm
1930.

Gnaydn, Eref. 2004. Yahudi Krtler Babil in Kayp ocuklar, Karakutu Yaynlar,
4. Bask, Austos 2004, s. 66 .
Glpnarl, Abdlbki. 1985. 100 Soruda Tasavvuf. stanbul: Gerek 1985.
stinsah Sahifeleri, Bektailik Zaviye Defterleri Babakanlk Ariv Gen. Md. No:
771-H. 1243 (1827).
Haftalk Taraf Dergisi, 2. Dnem, say 34, s. 9.

Hasluck (Koca-Erginsoy) (1991): 36. Gl Baba, tekkesi ve Macaristandaki tarih boyu
gsterdii toplumsal, kltrel ve inansal etkinlii iin bkz. Baki z (2001): 325 vd.

Hasluk, F. W. 1928. Bektailik Tetkikleri, Terc. Ragp Hulusi, 1928 stanbul.
Hezarfen, Ahmet. 1999. Tarih ve Toplum Dergisi, Yl. 1999 Say. 189.

Hr, Aye. 2008. Dersim'de ne oldu? Taraf gazetesi. 17.11.2008.
Hr, Aye. 2007. Mustafa Kemal Bektai oldu mu? Tarag Gazetesi. 09.12.2007.
Kabasakal, Mehmet. 1981. Trkiyede Siyasal Parti rgtlenmesi, (1908-1960).
stanbul 1981: 30 vd.
Karakaya, Hasan. 2008. Bunlar Alevi ise ben imendiferim. 10.11.2008.
Kk, Murat. 2000. Geleneksel Metinler Gn Ina kyor! Cem Dergisi, Mays
2000.
Faruk Arslan
783
Koca, evki. 2002. Cumhuriyet Tarihi Srecinde Bektai Kltrnde Dedebabalar
(lkemizde Ve Dnyada). Cem Dergisi. Eyll 2001.
Koca, evki. 2003. Cem Dergisi, Ocak-ubat-Mart 2003.
Kvan, Taha. 2004. Sam, Solum Dnme...Yeni afak. 9.6.2004.
Kvan, Taha. 2008. Doru mu anladm acaba? Yeni afak. 12.04.2008.
Krknc, Mehmet. 1987. Alevilik Nedir? stanbul: Cihan Yaynlar 1987.
Ksakrek 1990: 75-77; Szengil 1992; kr. Glpnarl 1985: 143-144.
Ksakrek, Necip Fazl. 1990. Doru Yolun Sapk Kollar: Arnma anda slm.
stanbul.
Kzl Yol 1983; 1984; kr. "Gazi. Gecekondulardan Geliyor Halk." t. y.; abuk 1995;
"Barikat Gnleri." 1995.
Koru, Fehmi. 2008. Aleviler ve sorunun kayna. Yeni afak. 15.11.2008.
Koca, evki. 2002. Bektailik ve Bektai dergahlar. Cem Dergisi, Austos-Eyll
2002.

Kololu, Orhan. 1995. tthat ve Terakki'de masonlar. Sabah 25.03.2005.

Kololu, Orhan. 1991. ttihatlar ve Masonlar. stanbul 1991: 327. Nikola vanzjun
Rivita Massonica nn 15-34. Mays tarihli saysnda yaynlanan yazs.

Koca, evki. 1999. Es-Seyyid Halife Koca Turgut Baba Dvn, Nazenin Yaynclk,
stanbul 1999, s. 199-200.

Kprl Fuad. 1984. Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar- Diyanet Yaynlar- 1984.
Kvan, Taha. 2009. Erk aryorsanz, Encmen-i Dani'i takdim ederim. Yeni afak.
17.01.2009.
Kkahin, kr. 2009. Encmen-i Dani raporu Babakan Gle gitmiti. Hrriyet.
17.01.2009.
Mercan, Faruk. Aksiyon. Encmen-i Dani.19.07.2004.

Mert, Timuin. 2008. Mustafa Kemal. Kasm 2008. Karakutu Yaynlar.

Melikoff, rene. 2006. Osmanl'da Masonlar. Yeni afak Gazetesi. 23. 06. 2006.
Mlikoff, Irne. 1982. "L'Islam heterodoxe en Anatolie." Turcica, xv (1982): 142-
154.
Faruk Arslan
784
Mlikoff, Irne. 1983. "L'orde des Bektai apres 1826." Turcica, xv (1983): 155-178.
Mlikoff, Irne: "Kzlbalk Sorunu." (ev. lhan Cem Erseven).
Muradolu, Abdullah. Dnmeler' yahut 'Sabetayclk' tartmalarna bir katk denemesi
- I. Yeni afak.
Mftolu, Mustafa. Menemen Vakas, Risale Yay. s. 70.

Niyazi, Resneli. 1975. Hrriyet Kahraman Resneli Niyazi Beyin Anlar. stanbul
1975: 109.

Niyazi Beyin Anlar (1975): 171.

Noyan, Bedri Dedebaba. 1995. Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi, Cezbi Abdal / 17.
Yzyl stinsah: Ali Rza Kadimi Baba.
Noyan, Bedri. 1976. Demir Baba Vilayetnamesi, 1976, s. 301.
Noyan, Bedri. 1990. Trk Milli Kltrnde ve Kurtulu Savanda Bektailer, 52, 53,
Belge no: 2, Ankara 1990.

Noyan, Bedri. 1990. Trk Milli Kltrnde ve Kurtulu Savanda Bektailer, s. 22,
Ankara 1990.

Noyan, a.g.e., 28.

Noyan, a.g.e., 27.

Pakaln, M. Zeki. 1971. Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, stanbul 1971,
C. II, s. 766-769.

Ramazanolu 1984; Ko 1989; Tanrkulu 1989; Ate 1990; Diner 1990; Kutlu 1991.
Ramazanolu, Mustafa. 1984. Hakiki Aleviler Mslmandr. stanbul: Gm
Basmevi 1984.
Our, Yldray. 2009. 1 numara bir emekli kahvehanesi. Taraf. 18.01.2009.

Ocak, Ahmet Yaar. 1996. Babailer syan, Alevliin Tarihsel Altyaps Yahut
Anadoluda.

Ocak, Ahmet Yaar. 1996. slam-Trk Heterodoksisinin Teekkl, stanbul, Dergh
Yaynlar, 1996, ss.80-81.

Ocak, Ahmet Yaar. 1990, 1991. "Alevilik ve Bektailik Hakknda Son Yaynlar
zerinde (1990) Genel Bir Bak ve Baz Gerekler-I / II." Tarih ve Toplum, xv
(1991a) 91: 20-25; xv (1991) 92: 51-56.
Faruk Arslan
785
Ocak, Ahmet Yaar. 1993. "Trkiye'de Aleviliin Sosyo-Kltrel Problemleri zerine
Bir Yaklam Denemesi ve Baz Dnceler." Cem, 31 (1993): 19-22.
Ocak, Ahmet Yaar. 1994. "Alevilik Problemi ve Trkiye." Cem, 42 (1994): 10-12.
Ocak, Ahmet Yaar. 1998. "Alevii Nasl Anlamal?" Kpr, 62 (1998): 61-63.
Ouz, Burhan. 1990. "Anadolu Aleviliinin Kkenleri." C.ener (Ed.), Alevilik
zerine Ne Dediler. stanbul: Ant 1990: 266-308.
Odyakmaz, A. Nevzad. 2006. Bektailik, Mevlevilik, Masonluk. Nisan 2006.
ksz, Adnan. 2008. Dinazorlarn barts mektubu ve Encmen-i Dani. Cafe
Siyaset. 19.02.2008.
z, Baki. 2006. Kurtulu Savanda Alevi Bektailer, s.12 vd.

ztuna, Ylmaz. 1978. Byk Trkiye Tarihi, C. 10, s. 367-370, stanbul 1978.

Sabah. 'Encmen-i Dani yarenler topluluu'. 16.01.2009.
Sarolu Blent, Ohan, ehriban. 2008. Cemevlerine ibadethane yolu. Hrriyet.
13.11.2008.

Sner, Ali. 1990. Hac Bekta Veli, s. 13, Ankara 1990.

Sezgin, Abdlkadir Sezgin. 1996. Trkiyede Alevilik-Bektailik zerine Sosyolojik
bir Aratrma, stanbul 1996; Hac Bekta Veli ve Bektailik, 1995 stanbul, Alevilik
Deyince, stanbul 1996.

Sezgin, Abdlkadir Sezgin.1998. Osmanl ve Cumhuriyetin kuruluunda Bektailer.
Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi 5. SAYI - Bahar 1998 Gazi niversitesi Trk
Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi.

Sezgin, Abdlkadir. 1991. Hac Bekta Veli ve Bektailik. stanbul: Sezgin Neriyat
1991.
Szengil, Tark Mmtaz 1992. Tarih Boyunca Alevilik. stanbul: zm 1992.

Sezgin, Abdlkadir. 1997. Sivas, Atatrk Kltr Merkezinde verdii konferans. 09
Mart 1997.

Sevimay. Devrim. Velisoy: smlam slam iidir. Milliyet. 06.01.2009.
Soyyer, Ylmaz. 1996. Sosyolojik Adan Alevi Bektai Gelenei. stanbul: Seyran
Kitap 1996.

Soyyer, A. Ylmaz. 2008. Bektailik ve Masonluk. Haber Akademi. 2 Eyll 2008.

Solgun, Cafer. 2008. Alevilerin Kemalizm'le mtihan. Hayy Yaynlar. 2008.
Faruk Arslan
786

ahin, Teoman. 2008. Bektailiin Be Yz. Alevisesi.com. 03.08.2008.

iman, Cengiz. 2006. Gonca- Edebten ki Sz, Tarih Toplum, cilt 38, say 223,
Temmuz.

ener Cemal. 1989. Alevilik Olay- Yn Yaynlar- 1989.
ener, Cemal. Ayn eser, s.14.
ener, Cemal. ayn eser, s. 98.
ener,Cemal. ayn eser, s. 99.
ener, Cemal. ayn eser, s. 59.
ener, Cemal. ayn eser, s. 60-61.
ener, Cemal. ayn eser, s. 64-65.
ener, Cemal. ayn eser, s. 78.

eyyat, Mehmet. Tarikat-i Aliyye-i Bektaiye, 1338-1340 stanbul. Tercme Yrd. Do.
Dr. Ahmet Grta. Trkiye Diyanet Vakf yaynlar.
Temren, Belks. 1995. Bektailiin Eitsel ve Kltrel Boyutu. Ankara: Kltr
Bakanl 1995.
Temren, Belks. 1997. "Trk'e ve Trk Kltrne Sahip kan Lider Hac Bekta
Veli." Kadri Eroan Hac Bekta Veli Armaan. Ankara: Gazi niversitesi Trk
Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi, 1997: 101-106.
Tekizolu, Selahattin. 2006. Trkiye Alevilii, Alevilerde Liderlik ve Kavram Sorunu.
Kiisel web sayfa.10.12.2006.
Tunaya, Tark Zafer Tunaya.1984. Trkiyede Siyasal Partiler stanbul 1984, C. I: 21
vd.; C: III (1989): 15, 321 vd.; Kabasakal (1991): 35 vd.
Tozkoparan, brahim. 2008. Asrdan Cumhuriye Alevi Bektai Misyonu. Milli Gazete.
Tarikat gerei .2006. Yaz Dizisi. Tercuman gazetesi. 9.10.2006.
Tokay, Murat. 2008. Alevilerin sorunu hkmetle deil 'rejimle'. Zaman Gazetesi.
23.11.2008.
Trkdoan, Orhan.2004. Alevi ve Bektai Kimlii. Tima Yaynlar. 2004.

Ulusoy, Celalettin. 1986. Hnkar Hac Bekta- Veli ve Alevi Bektai Yolu,
Hacbekta 1986.

Yakn Tarih Ans. Vakit Yay. cilt I s. 57.

Faruk Arslan
787
Yldrm, Ali. 2006. Cumhuriyet ve Aleviler.

Yaln, Alemdar; Ylmaz Hac. Kargn Trkmenlerin Menei. Tarih dergisi.
25.05.2008

Yaman, Ali. 1998. Alisiz Alevilik Olur mu?, (Ortak Kitap): Ali AKTA, Nasuh
BARIN, Hseyin BAL, lhan Cem ERSEVEN, Sadk GKSU, Burhan KOCADA,
Murat KK, smail ONARLI, Baki Z, Cemal ENER, Ali YAMAN, Rza
ZELYUT, stanbul, Ant Yaynlar, 1998.

Yaman, Ali. 1996. Alevilikte Dedelik Kurumu ve levleri, Yksek Lisans Tezi, ..
Sosyal Bilimler Enstits, Siyasi Tarih Blm, 1996.

Yaln, Soner. 2006. Beyaz Mslmanlar Byk Srr Efendi 2,Doan Kitap Haziran
2006.

Yksel zemre, Ahmet. 2005. Masonluun Kkeni. 17 Ocak 2005.

Yrekli, Mustafa. 2008. Atatrk Masonik kuatmay nasl yard? Haber 7. 12.10.2008.

Yksek, Mfit. 2002. Bektalik ve Mehmet Ali Hilmi Dedebaba, stanbul, 2002,
s.221-222.

Yksel; a.g.e., s.198-200.

Yksel; a.g.e., s.153.
Velayetname-i Seyyid Ali Sultan, Cezbi Abdal, Cebeci l Halk Ktphanesi No: 1189.
Velayetname-i Hnkar Hac Bekta Veli El Horasani, tarihsiz el yazmas, istinsah
tarihi 1219, Diyanet leri Bakanl Ktphanesi No: 714.

Zeybek, Namk Kemal. 2008. Hoca Ahmet Yesevi ve izbasarlarnda hogr. Radikal
gazetesi. 3.12.2008.
Zileli, mit. 2008. hanetin Ad Dersim!. Cumhuriyet. 21 Kasm 2008.







Faruk Arslan
788