TS 500/ubat 2000 Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar

Standardna Gre Beton Basn a!anm ve "#tel#$ enet#m#

Prof.Dr. Erbil ZTEKN
ST%"%&'" ()*T+
,-Tasarm ./esap0 a!anm 12d
Yapnn projelendirilmesinde, kesit hesabnda kllanlan da!anm de"eri #f$d%, bir emni!et pa! brakmak
ama$!la, karakteristik da!anmn #f$k% birden b&!&k bir emni!et katsa!sna b'l&nmesi!le blnr.
f$d ( f$k ) m$
m$, mal*eme #emni!et% katsa!sdr, beton basn+ da!anm i+in ,.- il. ,./ arasndadr, 0enellikle ,.1 alnr.
Yapda beton f$k2!a kadar !&klenme*, 0erilme &+te ikisini 0e+me*. rne"in 3 45 beton i+in f $k 45 6Pa
ama f$d 75 6Pa2dr, arada ,5 6Pa fark 8ardr.
2-Kara$ter#st#$ a!anm .12$0
Karakteristik basn+ da!anm istatistik bir de"erdir,
da!anmn b de"erin altna d&9me olasl" :,5 ile
snrldr. ;asn+ da!anm de"erleri <Normal
Da"lm=a !0n kabl
edilirse proje betonnn ortalama da!anm #f$m%, karakteristik da!anmdan daha b&!&k olmak *orndadr.
f$m(f$k>,,7? @
Aark, basn+ da!anm de"erlerinin standart sapmasnn #@% ,.7? katdr. @tandart sapma 4 6Pa ise 3 45 beton i+in
projede hedef ortalama da!anmB
f$m(45>,.7?C4 ( 44.?- 4- 6Pa olr.
3-"#tel#$ enet#m#
34,- Danti!ede betonn basn+ da!anm standart nmneler &*erinde !aplan nitelik dene!leri
ile belirlenir
342- De"erlendirmede herbiri 4 nmneden #silindir 8e!a k&p% ol9an 0rplar esas alnr.
343- Eer &retim biriminden en a* bir 0rp nmne alnr.
,
345- Fretim birimi a!n 0&n d'k&len 8e ,55 m
4
2& 8e!a -15 m
7
alan a9ma!an beton miktardr.
345- ;ir ite en a* 4 0rp nmne alnr.
346- Nmnelerin her biri a!r transmikserden alnr.
#;rada nmne sa!lar !aln*$a 7? 0&n !a9 i+in denene$ek nmne sa!lardr. 4, /, G5
0&n .....0ibi !a9lar i+in alna$ak nmneler b sa!lara dahil de"ildir.%
5-e7erlend#rme
54,- F+er nmnelik 0rplarn #H,,H7,..........Hn% ortalama da!anmlar belirlenir #Tekil nmne
da!anmlar dikkate alnma*%.
542- Ird9k her &+ 0rp bir parti ol9trrJ P,#H,,H7,H4%B P7#H7,H4,H-%.......B PnK7#HnK7,HnK,,Hn%
543- Eer parti i+in ortalama basn+ da!anmnn #4 0rbn, !ani G nmnenin ortalamas%
f$m f$k>,.5 6Pa ,
Eer parti i+inde en k&+&k 0rp ortalama da!anmnn #0rbn 4 nmnesinin ortalamas%
f$min f$kK4.5 6Pa
ko9llarn birlikte sa"lamas 0erekir.

545- @a"lanmad" takdirde !apnn 8e!a s'* kons !ap elemanlarnn ta9ma 0&+leri
!kardaki ko9llardan elde edilmi9 en d&9&k beton da!anmna 0're !eniden
de"erlendirilir.

Y8&9:
,4 @tandart, adnn 0'sterdi"i 0ibi, betonarme !aplarn tasarm 8e !apm krallar standarddr. ;ir !apnn,
!ap ekinin, !ap tak8i!esinin projesi s'* konsdr. H&8enli"i sa"lana$ak, betonlar denetlene$ek olan
<i9= s'* kons projenin tamamdrJ 0'kdelense 0'kdelen, k'pr&!se k'pr&, 8illa!sa 8illa.....
24 Eedef, projenin b&t&n&nde, betonn karakteristik basn+ da!anmnn, projenin 'n0'rd&"& snf
da!anmn sa"lamasdr.
f$mK,.7?C@ f$k
3 45 'rne"inde, f$m(41 6Pa, @(4 6Pa ise
41K,.7?C4 ( 4,.7 L 45 6Pa ko9l sa"lanmakta,
f$m(4- 6Pa, @(1 6Pa ise
7
4-K,.7? C 1 ( 7/.M N 45 6Pa ko9l sa"lanmamaktadr.
34 In$ak beton kalitesinin ttp ttmad"n de"erlendirmek i+in projenin bitmesini, t&m betonlarn d'k&lm&9
olmasn beklemek akl$ de"ildir. ; denetimi 8e de"erlendirme!i projenin ilerlemesine paralel olarak
pe!derpe! !apmak, aksaklk 8arsa !ol !aknken 'nlem alabilmek i+in 0er+ek+i !akla9m olr.
54 ; +er+e8ede standart, 9anti!ede beton d'k&len ilk 0&nden ba9la!arak her d'k&m 0&n&nde betondan bir
0rp nmne alnmasn #o 0&n d'k&len beton ,55 m
4
2& 8e!a -15 m
7
alan 0e+i!orsa her ,55 m
4
8e!a -15
m
7
alan i+in a!r 0rp% krala ba"lam9tr. Hrp i+indeki 4 nmnenin her birini de a!r transmikserden
alarak nmnelerin o beton daha i!i temsil etmesini 'n0'rm&9t&r. rne"in /5 m
4
beton ? transmikserle
teslim edili!orsa 4 nmne a!n transmikserden alnma!a$ak, rast0ele 4 transmiksere da"tla$aktrJ ,., -.,
8e /. 0ibi.
54 Hrb ol9tran 4 nmnenin ortalama da!anmnn, dola!s ile o &retim biriminin basn+ da!anmnn
f$min f$kK4.5 6Pa
snrnn altna inmesine i*in !oktr. 345 'rne"i i+in hi+bir &retim birimi betonn da!anm 7/ 6Pa altna
d&9eme*, dola!s ile projenin 0enelinde 7/ 6Pa2dan d&9&k da!anml beton olma*. ; drmn 0&8enlik
a+sndan sakn$as !oktr, *ira hesap da!anm *aten 75 6Pa drB mal*eme #emni!et% katsa!s
m$(45)75(,.1 !erine artk m$(7/)75(,.41 olm9tr.
64 In$ak b'!le bir alt snra ihti!a+ da 8ardr. Ortalama da!anm 44.?- 6Pa, standart sapmas 4 6Pa olan 3
45 betonl proje 'rne"ine d'ne$ek olrsak
f$k ( 44.?-K,.7?C4 ( 45.5 6Pa
ile snf da!anm tam ttlmaktadr, 45 6Pa2nn altna d&9me olasl" tam :,5 dr. In$ak 7/ 6Pa2nn
altna d&9me olasl" :,., dir, 75 6Pa2nn altna d&9me olasl" :5,5, dir, tam sfr de"ildir. Pok d&9&k
de olsa b olaslklar dikkate almak b snrn altnda da!anma rastland" *aman o beton b&!&te+ altna
alarak !ap 0&8enli"ini irdelemek, 'nlem 0erekip 0erekmedi"ini 0'rmek i+in standart #f$kK4% 6Pa alt
snrn 0etirmi9tir. ; snr T@ EN 75MK, de #f$kK-% 6Pa2dr.
;4 Parti!i ol9tran ard9k 4 0rbn ortalama da!anmnn f$m f$k > ,.5 6Pa
snrnn altna inmesine i*in !oktr. ;ir 0rbn da!anm f$k2nn altna d&9erse o partideki di"er iki 0rbn
f$k2nn ba!a" &st&nde olmas 0erekir ki &+&n&n ortalamas #f$k>,%2i ttsn.
rne"in H4 0rbnn basn+ da!anm 7/ 6Pa olsn. ; 0rp hem P, partisinde #H,,H7,H4%,hem P7 partisinde
#H7,H4,H-%, hem de P4 partisinde #H4,H-,H1% !er almaktadr. P, partisinin ko9l sa"lamas i+inB
#f$,>f$7>7/%)4 45>, f$,>f$7 MM 6Pa
P7 partisinin ko9l sa"lamas i+in B
#f$7>7/>f$-%)4 45>, f$7>f$- MM 6Pa
4
P4 partisinin ko9l sa"lamas i+inB
#7/>f$->f$1%)4 45>, f$->f$1 MM 6Pa
ko9llarnn !erine 0elmesi, !ani H4 0rbnn ard9k kom9 0rplar H,,H7,H-,H12in basn+ da!anmlarnn MM)7(44
6Pa2! !akalamas 8e 0e+mesi 0erekmektedir. ; da oldk+a *orla!$, istatistik olarak 345 snfn tam ttan
betonn bile ba* partilerinin red edilmesine neden olabile$ek kat bir kraldr.
Freti$inin, :,5 i*ni bile olsa, f$k2nn altna d&9mesi 8e!a f$k snrlarnda dola9mas red riski !aratmaktadr.
rne"in #45K45K4, 6Pa% partisinde 4 0rp da 45 6Pa snrn ttmasna ra"men parti ortalamas 4, 6Pa2!
ttmad" i+in, #7?K4,K47 6Pa% partisi de a!n nedenle kabl edilme!e$ektir. Ealbki !ap 0&8enli"i a+sndan b
betonlarn hi+bir riski !oktr.
Zaten b *orlama! istatistik olarak hesaplamak da m&mk&nd&r. @tandart sapmas 4 6Pa olan 345 betonnda
parti ortalamalarnn #f$k>,% snrnn altna :, bile d&9mesine i*in 8erilse #aslnda standart i*in 8ermi!or%, 0erekli
ortalama da!anmB
MPa
x S
f f
ck cm
5 . 41
/4 . ,
4 44 . 7
, 45
4
44 . 7
% , # = + + = + +
olmakta, aslnda :G5 0&8enlik dere$esini sa"lamak i+in !eterli olan 44.?- 6Pa de"erinin de !akla9k ,.7 6Pa
&st&ne +kmaktadr.
@tandart, do"r !ormland"nda bile, oldk+a kat, !ap 0&8enli"ini kor!$ bir !akla9m ser0ilerken, ba*
!anl9 !ormlar son$ sornlar !a9anabilmektedir.
Y%"<' Y8&9:-,
;ir beton d'k&m& srasnda alnan bir 0rp #4 silindir 8e!a k&p% nmne i+in her nmnenin tekil de"erinin
#f$kK4% 6Pa2!, 0rp ortalamasnn da #f$k>,% 6Pa2! ttmas istenebilmektedir. Ealbki standart, tekil nmne
da!anm ile hi+ il0ilenmemekte, 0rp ortalamas i+in de #f$kK4% de"eri!le !etinmektedir. ; !orma 0're betonlarn
0enelde

#f$k>,%K#f$kK4% ( - 6Pa
daha !&ksek da!anma sahip olmas, 371 !erine 345, 345 !erine 341 kllanlmas 0erekmektedirQ @tandartta b
!orm +a"r9trabile$ek hi+bir h&k&m blnmad" 0ibi, do"r !orm sa"la!an nsrlar da a+k bi+imde !er
almaktadr. Eski T@ 1552de b'!le bir h&k&m 8ard, her nmnenin #f$kK4%2&, 4 nmne ortalamasnn da #f$k>4%2&
sa"lamas isteni!ord. ;elki de !anl9 !ormlar, T@ 1552&n ,G?- 8ersi!onn hatrlanmasndan ka!naklan!ordr.
Y%"<' Y8&9:-2
-
;a*lar, bir beton &retim biriminden bir 0rp nmne !erine &+ 0rp nmne alarak o &retim birimine parti
mamelesi !apmakta, #f$kK4% snr !erine #f$k>,% snrn aramaktadr. ; drmda da da!anmlarn - 6Pa daha
!&ksek olmas, 371 !erine 345, 345 !erine 341 kllanlmas 0erekmektedirQ
; !anl9 !akla9mda standardn <;ir i9te en a* 4 0rp nmne alnr= h&km&n&n !anl9 anla9lmasnn da
pa! blnmaktadr. Eer beton d'k&m& a!r i9 0ibi al0lanrsa , 4 0rp nmne alnp ortalamasnn #f $k>,%2i ttmas
istenebilir. In$ak standardn i9 tanm <bir beton d'k&m&= de"il, bir projedir. @tandart, /5 m
4
beton kllanan bir
k&+&k 8illa bile !aplsa, beton kalitesini sa"lkl bi+imde belirle!ebilmek i+in en a* 4 0rp #G sil.8e!a k&p% nmne
alnmasn 'n0'rmektedir, 4 0rptan a* 8eri!le beton da!anmn de"erlendirmekten ka+nmaktadr.
@tandart i+in &retim birimi, en a* 4 transmikser #*ira her nmnenin a!r transmikserden alnmasn
'n0'r&!or%, en +ok ,55 m
4
d&r. ; miktar homojen nitelikte bir beton kabl etmekte da!anmn 4 nmnenin
ortalamas ile 'l+mekte 8e #f$kK4% snrn sa"lamasn !eterli 0'rmektedir. @tandart, a!n 0&n d'k&len M5 m
4
betonn
istenirse 42e b'l&n&p 4 0rp nmne alnmasn, dola!s ile s'* kons M5 m
4
betonn 4 0rptan ol9an bir parti
olarak de"erlendirilmesini 8e #f$k>,% snrnn sa"lanmasn 'n0'rmemektedir. ;ir an i+in b !akla9mn !0n
old", &retim biriminin istenildi"i kadar k&+&lt&lebile$e"i d&9&n&l&rse, her transmikser betonn ba9ndan,
ortasndan 8e sonndan &+er nmne alnp transmikser betonna parti mamelesi !aplabilir 8e transmikser
betonnn #f$k>,% snrn sa"lamas istenebilir. ; takdirde mhtemelen 371 !erine 345, 345 !erine 341
kllanlmas bile her transmikser betonda #f$k>,% d&*e!ini !akalama!a i*in 8erme!e$ektir.
S8"9=
T@ 155 &n ama$, '*& beton kalitesinin ttlmasn sa"lamaktr. n0'rd&"& kalite :G5 0&8enlik dere$esine
0're karakteristik da!anmdr. Eer ,5 betondan en +ok biri f$k2nn altna d&9&!or ama #f$kK4%2&n altna d&9m&!orsa
kalite ttlm9, !ap 0&8enli"i sa"lanm9 demektir. T@1552&n 7 kabl kriteri b kalite!i ttma!a fa*las!la
!eterlidir. @tandart, #f$kK4%2&n altnda da!anma sahip t&m betonlar in$eleme!e almakta, proje!i tahkik etmekte,
hatta parti ortalamasnn #f$k>,% d&*e!ini ttma ko9lndan dola! #f$kR4% ile #f$k>,% arasnda da!anma sahip
betonlar bile in$eleme!e alabilmekte proje!i tahkik edebilmektedir. Aarkl !ormlarla ko9llar +arptma!a,
saptrma!a, daha da *orla9trma!a hi+ 0erek !oktr.
1