..........

109
2010 Yl tibaryla H Tsadam Blgesi ve Orhun Vadisi
Dvn Lgatit-Trkte Geen Her Kelime Trke Kkenli midir?
satn (almak) Kelimesi zerine
Hseyin Yldz
*
1
zet: Trkenin etimolojik szlklerinin ounda satn
kelimesinin etimolojisi hakknda bilgi verilmemektedir.
Ayrca kelimenin yaps hakknda eitli gramer ve metin
incelemelerinde farkl grler vardr. Bununla beraber
kelimenin dizin ve szlklerin madde balarnda gsterilmesi de
problemlidir. Bu almann amac, gerek etimolojik szlklerde
gerekse dier almalarda daha nce ele alnmam olan satn
kelimesinin etimolojisinin morfolojik ve sentaktik delillerle
ortaya konulmasdr.
Anahtar szckler: satn (almak), kkenbilimi, ekil bilgisi,
szdizimi, Trke
About the word satn (almak)
to buy
Abstract: In many etymologic lexicons there isnt knowledge
about the etymology of the word satn. Besides there are
different claims about the structure of the word in various
studies about grammar and texts. Furthermore the issue
about its depiction in indexes and as an article in lexicons
is also problematic. In this study it is aimed to discuss the
etymology of the word satn, which hasnt been analyzed
before in etymologic lexicons and other studies, by presenting
morphologic and syntactic proofs.
Key words: satn (almak), etymology, morfology, syntax,
Turkish
1. Giri
Her dilde olduu gibi Trkede de kelimeler
12
ve leksik birimler
23
vardr. Bu
*
Ar. Gr., Gazi niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm, hyildiz@gazi.edu.tr
1 kelime Fr. mot Bal bana bir anlam olan veya sz iinde anlama yardm eden bir veya birka heceden ibaret
ses diye tanmayabileceimiz kelime kavram iin A. Meillet yle diyor: Kelime, gramerce herhangi bir kullana elverili
olmak zere belli bir anlam ile bir ses kmesinin elele vermesinden meydana gelir. Kelimeler YALIN (simple) olabildii gibi
BLEK (compos) de olabilir. (bk. Bileim). Kelimelerin isim, sfat, iil gibi bal bana anlamlar olanlarna ZERKL
KELME veya SZLK KELMES (M. principal, autonome ou lxicographique) derler; edatlar gibi ancak zerkli kelimeler
arasndaki ilgileri salamaa yarayanlarna da ZERKSZ veya GRAMATKAL kelime (M. accessoire ou grammatical)
denir. Baz dillerde kelimelerin belli bal bir varl olmayp onlar daima birbirleriyle ekleirler ; bunlara GRNRDE
KELME (M. apparent) ad verilir. Kelimeler kaynaklan bakmndan HALK veya ZDL KELMES ( M. populaire ou
indigne), ALINTI KELME M. demprunt) ve BLMLK KELME (M. Savant, diye de ayrlr. Bilimlik kelimeler, sesbilim
kanunlarna bal kalnmakszn, bir dereceye kadar keyf ve uurlu bir yolda, baka kelimelerden tretilir. bk. Cmle kelime,
Kk kelime, Dolu, Bo, Canl ve l kelimeler (DbTS) ; kelime ng. word Bir veya birden ok heceli ses beklerinden
oluan, ayn dili konuan kiiler arasnda zihinde tek bana kullanldnda somut veya soyut bir kavrama karlk olan yahut
da somut ve soyut kavramlar arasnda geici ilikiler kurmaya yarayan dil birimi. Somut kelime: aa, ta, kedi vb. Soyut
kelime: sevin, znt, kayg, alkanlk vb. liki iin: gibi, gre, dolay, kadar, kar, zerinde vb. (GrTS).
2 leksik birimi a. Szlk birimi (GTS).
Dil Aratrmalar
Say: 13 Gz 2013, 109-130 ss.
110
Hseyin Yldz
iki terim her ne kadar birbirine yakn olsa da, bulunduu konuma gre (szlkte
madde ba olarak ya da cmle iinde) temelde farkllklar gsterir. Mesela, elma
bir kelimedir, ayn zamanda da leksik birimdir. Ancak srd ifadesi, bir leksik
birim deil, yalnzca kelimedir. Bu durumu iki rnekle ksaca aklayalm.
(1) Adam elmay srd. KELMELER
zne nesne yklem
isim isim iil
Adam elma sr-(mak) LEKSK BRMLER
(2) Adam ii ardan ald. KELMELER
zne nesne yklem ()
isim isim isim iil
Adam i ardan al-(mak) LEKSK BRMLER
Birinci cmlede adam, elmay ve srd; ikinci cmlede ise adam, ii,
ardan ve ald kelimeleri bulunmaktadr. Ancak her iki cmlede de leksik
birim vardr: adam, elma, sr-(mak) ve adam, i, ardan al-(mak).
Bir baka deyile, bu cmleyi gren birisi, kelimelerin anlamn
renmek iin szle baktnda madde ba olarak elmay, ii, ardan, srd,
ald gibi kelimeleri madde banda bulamayacaktr
3
.
4
nk bunlar kelimelerin
cmle iindeki ilev ve grevlerine bal olarak eitli eklerle ekimlenmi
biimlerdir. Bu sebeple, szlkte adam, elma, i, sr-(mak), ardan al-(mak)
leksik birimlerini aramak, okuyucu iin daha isabetli bir tercih olacaktr. Aksi
hlde okuyucu, yanl ynlendirilmi olur.
Bu makalenin konusu olan satn kelimesi ise, bir leksik birim
olmad hlde, birok szlk ve almada leksik birim gibi dnlerek
szlk ve dizinlerin madde balarnda bu hliyle yer bulmutur. Btsde satn
ifadesi tarandnda bulunan 38 ifadenin biri hari kalan, al-(mak) iiliyle
oluturulmutur
4
.
5
Hari olan ise, Ttasde geen Erzurum azna gndermeli
satn kelimesidir
5
.
6
satn kelimesinin leksik birim olup olmadnn tespit edilmesinin bir
yolu vardr. 4. dipnotta iaret edilen 38 kullanma bakarak gerek mstakil
(ki, esasnda yle deil, bk. 2-5. blmler), gerekse al- iiliyle kullanmlarna
3 Burada kt, dolmu, yiyecek gibi kalplaarak leksik birim olmu baz kelimeleri hatrlatmak gerekir. Nitekim bu
kelimeler artk bir isim olmu, cmlede isim gibi kullanlm ve szlklerde madde balarnda yer almlardr.
4 belay satn almak, borsa satnalma yeri, dank satn alma, efektif satnalma geliri, geri satn alma, geri
satnalnabilir tahvil, greli satnalma gc deerdelii, kar satn alma, kar-satnalm anlamalar, menkul
deerlerin satn alnaca taahhd, mutlak satnalma gc deerdelii, nispi satnalma gc deerdelii, parann
satnalma gc, pay senetlerini kredi ile satn alma, satn, satn alnabilir pay belgiti, satn alma, satn alma gc, satn
almac, satn almak, satnalma buyruu, satnalma ederi, satnalma iyat, satnalma gc, satnalma gc aktarm,
satnalma gc deerdelii, satnalma gc dizini, satnalma gc endeksi, satnalma gc paritesi, satnalma gc
paritesi nsav, satnalma gc riski, satnalma gc yaam evresi blmlemesi, satnalma gcnn transferi, satnalma
opsiyonu, satnalma tavan, sreli satn alma, tek yerden satnalma, zorunlu satn alma hakk (BTS).
5 satn < ET satmak: satn. || satun [TTAS | Erzurum]
111
satn (almak) Kelimesi zerine
baklarak kelimenin isim trnden olduu tahmin edilebilir: satn (isim) + al-
(iil) = birleik iil.
Buraya kadar verilen bilgiden hareketle, satn kelimesinin bir isim
gibi dnld ve al- iiliyle beraber bir leksik birim oluturulduu sonucu
karlabilir. Peki bir kelimenin isim
67
olup olmad nasl anlalabilir? Bunun bir
nevi cetvel diyebileceimiz usul vardr. Buna gre bir isim, ya mstakil olarak,
ya isim ekim eklerinden birini alarak ya da ekiil biimlerinden birinin yardmyla
cmle iinde kullanlabilmektedir. Mesela, elma kelimesinin isim olduunun
anlalabilmesi iin, cmlede u biimlerden birinde grnmesi gerekir:
yaln [elma], okluk [elma-lar], iyelik [elma-m, elma-n, elma-(s), elma-mz,
elma-nz, elma-lar], hl [elma-(y)a, elma-(y), elma-da, elma-dan, elma-(y)
la, elma-(n)n], ekiil [elma-ise > elma-(y)sa, elma-iken > elma-(y)ken, elma-
idi > elma-(y)d, elma-imi > elma-(y)m, elma durur > elma-dr]; eer bu
biimlerden birden fazlasnn birlikte kullanlmas gerekiyorsa sralama isim
+ okluk + iyelik + hl + ekiil eklinde olmaldr: elma-lar-m-dan-sa, elma-
nz-, elma-dan-dr, elma-(s)-(y)ken vb.
Merak edenler, bu kullanmlarn her birine cmle iinde rnek bulabilir.
Makalenin k noktasn oluturan kelimeye dnlrse bu biimlerden hibirine
(bkz. 2. blm) cmle iinde rastlanmad grlr:
yaln [*satn (?)], okluk [*satn-lar], iyelik [*satn-()m, *satn-()n, *satn-,
*satn-()mz, *satn-()nz, *satn-lar], hl [*satn-a, *satn-, *satn-da,
*satn-dan, *satn-la, *satn-n], ekiil [*satn-ise > *satn-sa, *satn-iken >
*satn-ken, *satn-idi > *satn-d, *satn-imi > *satn-m, *satn durur >
*satn-dr]
Grld zere satn eklinde mstakil bir leksik birim yoktur ve bu bir
problemdir!
2. Veri
Altay Dilleri *sa to buy, sell: Turk. *sat-; Jpn. *sir; Kor. *s- PTurk.
*sat- to sell (prodavat): OTurk., OUygh., Karakh., MK, Tur., Gag., Az., Turkm.,
6 isim ok defa ad (substantif) anlamna kullanlyorsa da bu, ad, sfat, zamir ve say kavramlarnn ortak terimi
olarak kabul edilmitir. bk. Ad. Cins ismi, zel isim, Topluluk ismi; Edici ismi, Eylem ismi, Hal ismi, Fiil ismi; Aygt
ismi; Kesir ismi; Kk isim. Fr.: nom (DbTS).
isim bk. ad (GrTS).
ad Varlklar bildiren szck: Ev, kedi, Ali, Aye, hayal, ordu, vermek, yar vb. T. : isim ng.: name, noun,
substantive Fr.: substantif, nom Alm.: Substantiv, Gegenstandswort (DbTS).
ad 1. Canl ve cansz varlklara, eitli somut ve soyut kavramlara ad olan kelime tr: Aye, Hasan, aa,
yaprak, doruluk, incelik, ordu, toplum, bulu, ak vb. Adlar zel ad, tr ad, somut ad, soyut ad, topluluk ad gibi trlere
ayrlr. Bunlara bk. || 2. (Almanca Nomen; Fr. nom; ng. noun) Bir olu ve kl bildiren iilin dnda kalan ve ad gibi
ekilebilen kelime snlarnn tmne verilen ad; ad, sfat, zamir, edat, bala ve nlemi iine alan geni kapsaml ad;
ad soylu sz: az, dil, pnar, incelik, ac, tatl, yrekli, yreksiz; ben, bizler, siz, sizler; yannda, gerisinde; fakat, ancak;
evet, hayr, of, eyvah vb. ng.: 1. substantive 2. noun Fr.: 1. substantif 2. nom Alm.: 1. Substantiv, Gegenstandswort 2.
Nomen (GrTS)
112
Hseyin Yldz
Sal., Khal., MTurk., Uygh., Krm., Tat., Kirgh., Kaz., KBalk., KKalp., Kum.,
Nogh., SUygh., Khak., Shr., Oyr., Tv. sat-; zb. st-; Bashk. hat-; Chuv. sot-;
Yak., Dolg. at-. EDT 798-799, VEWT 405, a 335, 7,
2, 67, Stachowski 38, 39. Turk. > Hung. szatcz salesman (< *sat) see
Gombocz 1912 PJpn. *sir price; material (tsena; tovar, ve): OJpn. siro
JLTT 526 PKor. *s- to buy (pokupat, torgovat): MKor. s-; Mod. sa- Nam
282, KED 869 a 335. The match is acceptable (as one of the Common
Altaic monosyllabic verbal roots) if -r in Jpn. is a historical sufix. Cf. perhaps
also TM *sali- estemm; price which may relect a merger of this root with
*so love q.v. [EDAL 1193]
Eski Trke ETS 186 sata, sat sat, muamele, ticaret, al veri,
sat yulu sat, ticaret, alveri, satan satn Kk. ETY 849 sat
satc| EUyg. U-IV 726 sat- al- kaufen, satn alayn, satn alal ora-;
BT-VIII 138 sat Verkauf; BT-IX
II
109 stq, stqyn, stqyn Verkauf; Mayt
456 satan, satn satn
7
;
8
EUTS 130 sat sat, muamele, ticaret, satan
satn | Krh. CTD 156 sati; DLT-E sat sat, satma; DLT-D 100 satg
sat, satma; DLT-K 475 satg sat; MW 174 saty Verkauf; KB-D 383
sat
89
sat, satma; ticaret; KTrE 249 satn al- to purchase, take a sale price,
sat traficking; KTrA 607 satn al- satn almak; semek, tercih etmek,
sat alveri, ticaret; KTSS 661 satn satn, satma, sat; ticaret kr. sat,
sat satma, sat; ticaret kr. satn; KTSE 239 sat satma, sat, alveri,
ticaret, satun satn; DTS 491 sat torgovlya, kuplya-prodaca, sdelka;
torgovy; stoymost.
Orta Trke Har.-Alt. | AKK 231 satg sat
910
; RabQA 733 satn:
satn til- to wish to buy
10
,
11
satn almaa til-, sat trade, sat n for
trading; KTfB 226 sat ticaret, satn: satn al- satn almak; NF-D satn
satn
11
,
12
KE 539 sat sat EKp. | CC 215 satun Handel, satun al- kaufen,
emere, satun almaq emptio | K 88 satnaal- satn al-; M 588 satn al-; KK
121 an al- satn almak, an al- satn almak; Dmt 104 an al- ~ san
al- ~ aun al- ~ saun al- ~ satn almak; Ttam 135 satun al- satn almak; KEf
269 satn ~ satun satn, satn alma
12
,
13
GulB 369 satn al- to buy, buy out,
satun al- to buy | DAK 669 satun al-, satun al- kupowa; acheter; EK 69
7 sata yulu birip satan alms [Mayt 1/50: 40]; tep samntapup yimilikig satn / alr tr (ar)idati arant birle
[Mayt 52/2-3: 107]
8 Kelimenin alt maddelerinin sonuncusunda s.-n biimi gsterilmitir. Bu biim KB 4399a iaret etmektedir. KB
4399da bulunan neg olsa birgil bulara tkel / bularn tilindin z satn al beyitinden anlald zere kelimenin
doru biimi satn al- eklinde madde bana tanmaldr.
9 at birle igerdin kemi birle yryp bzergnlik lp sat al yrigen [AKK K.I.28: 113]
10 Yusf-n stn tildi [RabQA A.76v4: 153]
11 Madde banda satn biimi gsterilmi olsa da madde iindeki yer gsterimlerinden nce s. al- ifadesi eklenmitir.
Metindeki geen 16 kullanmn tamam da satn al- biimindedir: satn alay erdk tdi[ler] erse [NF 22-1: 16], kki
twe satn alp turur-men [NF 23-10: 17] vd.
12 satn ald kleni / tegdi aa au / yalan [KEF 148b/6: 140]; dostlu lt / ki ald bitig / dmanlatlar /
satn altlar [KEF 160a/5: 144]; ald arn / satun alnm ar / szdi yan [KEF 88b/5: 117]
113
satn (almak) Kelimesi zerine
satun al- acheter; AB 189 satun satn
13
;
14
SAK 69 saun a- kupowa; KPN
1245 sat prodaca, 1246 satn/satun al- pokupat, kupit, satn aln- bt
kuplennm, vkuplennm | OTS 414 satn satn, 415 sat sat, satma, satn
satn, satn/satun al- satn almak, satov ticaret, satu satma, sat; TSD
454 sadk ticaret, 467 satag, satg ticaret, sat; iyat, satgn, satn satn,
sat sat; pazar yeri; satn alnacak ey, 468 satkun satn; KTS 228 satn,
an, atun satn, an al-, satna al-, an al-, atun al- satn almak, satov
sat, ticaret, satu, satu, satu, satu satma, sat a. | ek 301 satun al-
satn almak; Nst 877 satun, satun alp, 992 satun [< sat-un] satn
14
;
15
T
441 satun al-; H 601 satun al-; ZT 381 satkun al- satn almak; Sang 60
sat, satun al-; SH 242 satun/atun iyatn vererek, bir ey almak manasnda
kullanlan satn almak deyiminde geer; DH 471 satkun satn EO. | Eats 586-
7 satun sat, satun almak satn almak, satun dilemek satn almak istemek;
TarS satu, sat sat; satn alnacak ey; pazar yeri, satu bahas sat bedeli,
deeri, kymeti, satu bazar alveri, satu bazar akas pey akesi, satun
dilemek satn almak istemek; Gul 425 satun al- para vererek almak; HN
495 at bazar (f) alveri
15
;
16
FahH 386 atun aldu, satun almad; SN 633
satu bzr al veri, satun al- satn almak; KY 406 satun al- satn almak;
KTrT 506 sat alveri, sat eyle- alveri yapmak, alverite bulunmak,
sat eylemek alveri, sat eyle- birbirine satmak, alveri etmek, satun
al- karlk vererek almak, satn almak; idye vererek (kendini) kurtarmak,
satun alma idye karlnda alma, idye verme; Dmo 111 atun al- satn
almak; KG 821-822
1617
atun satn alma ii, sat; alveri, atun al- (bir
eye) karlk vererek almak, satn almak, atun aln- karlk vererek alnmak,
satn alnmak, atun alma karlk vererek alma, satn alma, atun dile- satn
almak istemek; RC 172 atun almak ol- satn alnmak, atun al- satn almak;
MN 337 atun al- satn almak; KD 96 atun satn, para deyerek bir eyi
edinme, atun al- satn almak, para deyerek bir eyi edinmek
17
;
18
NH 537-538
at sat, atu sat, sat akdi; satn alnacak ey, atun iyatn vererek bir
13 satun al- 131/6, 159/6 [AB, 189]
14 1787 satun [< sat-un] atun dmekdr. [Bedyi
c
ul-Vasada gelr
[44, 59, 51]:
] Beyt/Hezec-i mtemmen-i slim:
Mef
c
ln mef
c
ln mef
c
ln mef
c
ln/ sifl-i far ol cn u cihn nakin brip geri / kii Cemd cmn satun
almaydur bah ylep [=Can cihan versen aldn yine fakirlik anadr; kii deerli bir ey verip de Cemed kadehini
almaz.]; 1790 satun alp [< sat-un al-

p] atun alup dmekdr. [NST, 574]

15 Metinde atu bzr | ziyn old baa a v ser-mye amu / atu bzr odum a ziyn niderem [HN 6702:
381]
16 Eserin dizininde madde ba olarak atun kelimesi verilmi, alt maddelerde atun, atun al-, atun aln-, atun
almak, atun dile- kullanmlar gsterilmitir. 86, 87 ve 88. rneklere atun alt maddesinde iaret edilmektedir. Metne
bakldnda atn kelimesinin 86. rnekte al- ve 87. rnekte ise dile- kelimeleriyle birlikte kullanld grlmektedir.
88. rnek ise kendisinden bir nceki cmleyi okumay gerektirmektedir: yigregi oldur kim al aa at dir-ise ol
ata [160a.6]. Buna gre 88. rnekte geen atun kelimesinin daha nce alm satm konusu olan bir nesneyi belirttii
grlmektedir.
17 ol arava deyp alduu dn / baa bala yaud virgil atun [KD 27a, 201: 15]; cn virp -la dni al atun
/ ger ocasn ger yigitsin ger atun [KD 29b, 266: 20]
114
Hseyin Yldz
eyi almak
18
;
19
sm 360 atun al- satn; AD 902 atun al- satn almak, deerini
vererek bir ey almak; TM 512 atun satn
19
;
20
ZD 54 atun aln-; SatFkhK
210 at, sat sat, satma, satn satn (alma); FN-II 526. atun
21
satn
20
;
2370 atu satma ii, sat, atu bzr alveri, ticaret, atun satma,
atun al- satn almak, zerine almak; (kt bir ie) bulamak; KBN 264 satu
sat, satun al- satn almak Osmanl | FFA 231 satn al- satn almak, al
veri yapmak; XVII-S 1554 satun aci, satun anm, satun alma

a tmkr,
satun alma, satun almate mrdleri degl iken artrma; YZH 465 atun
sat
21
;
22
LL 570 satc bayi, frhtr; LO 334 sat satm, bey, mbayaa,
sat pazar, sat paha dun kymet, 335 satn itira, ibtiy, satn alc mteri;
TL 277 satun, satn bir eyi bir bedel mukabilinde alma, mubayaa, itira, satn
almak mubayaa ve itira etmek, sat, satu satma, sat, bey, furuht, sat
pazar dun ve ucuz kymet, ehvenlik, ruhs; KT 1037 sat sat, bey, sat
pazar, sat bah dn- it, 1038 satn, satun [Tk. : satgun] Ake verip
bir mal ve mlk alma, satma mukabili, mbayaa, itir, hard; RTK 417 sat
sat, 418 satn mbayaa, itira, satn almak itira etmek, para mukabilinde
almak; YTL 640 sat sat, bey, fruht, satun, satn Almak iili ile beraber
kullanlr satn almak parasn vererek, bir ey almak, mbayaa, itira etmek;
OsTS 1463 sat sat, satmak ii, al veri.
ada Trk Leheleri Ouz | Tt. TS 2041 sat satma ii, sat;
adanm, 2042 satn almak bir nesneyi belirlenen iyatn deyerek kendine
mal etmek, mbayaa etmek; TtA. TTAS satn < ET satmak: satn. ||
satun [Erzurum]; satun almah satn almak [Aybast]; sat
II
dn armaan;
satlk mal [DS-10]; satk
II
satlan, elden karlan (mal, vb.); pein [DS-10];
satin (Tek bana kullanlmaz)// satin almak: satn almak [Artvin]; satin almak
satn almak // satn almi [Artvin]; Gag. GagB 210 sat sat; ihanet, satn
satn alma; Az. AzA 1019 satn kendini, lksn paraya satan; rezil, erefsiz,
hain, namert, alak, satc herhangi bir eyi satan kimse, sata karan, satn:
satn alma parayla almak, bedelini vererek sahip olmak, satnalma parayla
alnm, karlnda para verilmi; AzO 33-34 satn zn, z egidesini,
meslekini, heysiyyetini pula satan; erefsiz, alag, rezil, hain, namerd, satn:
satn almag pulla almag, satnalma pulla alnm, evezinde pul verilmi; AzD
182 satn satlm, haince, kahpece; hain, dnek; ML 125 satn satlm
(adam), erefsiz : ( ) hod furhte, ( ) vicdn fur; Tkm.
18 kaan satun alsa imm yiri kim r olsa- aa lzm olur arc ulu at[nda] [NH 2b/11: 43]; yan bir imm r
yirini atun alsa [NH 2b/14: 44]
19 Mr / bzrnda atun aldum didi [TM 43a-4: 120]
20 Madde banda atun biimi gsterilmi olsa da madde iindeki yer gsterimlerinden nce s. al- ifadesi eklenmitir.
Metindeki geen 7 kullanmn tamam da atun al- biimindedir: abl itdi bu avli Fma atun / Varuban yedi deve
ald atun [FN-I 303: 117]
21 satun ald, atun aldum, atun almam, atun alu, atun alnm [YZH 465]
115
satn (almak) Kelimesi zerine
TkmT 564 satn: s. al- satn almak; TkmH 586, satg hususi hart satyan,
ovnuk zatlar bilen svda edyen adam, ceri; SMAI, 476: sa tn a l- kaufen
Kpak | Kry. KryK 120 satnal- satn almak; Kry 97 satnal- satn almak,
almak ET sat-g+n al- > satn al-, CC satunal-, satuv satma, sat sat-uv,
satg ED 799, CC satov, Kzk satn; KryT 192 satnal- to buy; Kzk. KzkK 471
satkn hain, dnek, kaypak, satlm, satuw satc, pazarlayc; KzkZ 144
satw satc, satw satlm, 145 satp alw satn almak; KzkH 236 satuv
satc; Krg. KrgY 640 satk, sattk, satuu sat, satlma, ticaret; KrgA 1077
satuuu dknd, sooda mekemesinde tovar satp turuuu sooda kzmatkeri,
satk satuu, soodaloo ii; KrgM 791 satkn birg aldanp, satlp ketkendik;
KrgAI 170 satp aluu almak, satn almak, satkn hain, satuu satmak, sat,
satuuu satc; KrM. KMTS 333 satb al- satn almak, satuv ticaret,
satuvu tccar, satc; Tat. TatR 338 satw 1. sat / vnzare, 2. eyiz / (ig.)
zestrea miresci transportat n casa mirelui; KW 91 satc, satu Verkufer,
Krmer; TatT 267 satp al- satp almak, satu satma, ticaret, satu satc;
Tat 230 satuv sat, alveri, ticaret satuv satc, tccar; Bk. BkZ 168
hatw satmak; KrTat. KrTatU 482 satan dial. prodavets, satkn prodacny,
zaprodanets; izmennik, zradnik; hain, hyanet, satuv prodaca, sbt, satdc
dial. prodavets, torgovets, satn: ~ al- kupit; Dob. DKTS 114 satn almak
satn almak; Nog. NRS 290 satuv prodavat; torgovat, satp aluv pokupat,
satuv prodavets, torgovets; Kmk. KmkP 289 satw sat, satm, satma,
satwu satc; KBLS 44 satn al-, satp al- satn almak, sat sat, sat
et- satmak; Urm. UrmG 371 satuw prodac, satuwga na prodac, satuw
aluw torgivlya, satuwu prodavets, torguvalnik, torgovets, satw prodac,
torgivlya, satc prodavets, satm, satn prodac, torgivlya, satn al-
kupuvati, papazn satn ald vin pidkupiv popa, satnalc pokuvets Karluk
| zb. zbY 78 stuvi satc, stqn satkn, satlm, 246 stib lmq satn
almak; zbT 554 stib lm pulg lmtirib lm, hrid kilm, stuvi
magazind svd-sti biln uullenvi hdim, stin z vicdnini stib,
ri tmng tgn; stilgn, hin; DULA 242 stqin z vicdann satb kar
tamnge tgen, satlgan, hain, stuw satmak iilinin hareket nam, stuwchi
dkkanda sevda satk bilen ugllenwi ahs; YUyg. YUygN 342 satui
satc, satun hain, vatan haini, 351 sti ticaret, alveri, stii satc,
tezgahtar, stivalmak satn almak, stivli satn al Sibirya | Alt. AltN
148 sadu ticaret, alveri, sadu tccar, 150 sadp al- satn almak; Hak.
HakA 400 sad sat, satma, 401 sadc satc, sadp al- satn almak; Tuv.
Tuv 241 sadg sat, satma, Etim.: sat-g > ET sat ED 799 b, sadgj satc,
sadp al- satn almak; TuvA sadg maaza; market; alveri merkezi; bakkal,
sadgj satc, tezgahtar, sadp alk mteri; Tel. TelR 93 sadp al- satn
almak, sadu ticaret, sadu satc Hal. WC 185: satun al- kaufen, satun
116
Hseyin Yldz
all Kufer, satun altur- kaufen lassen Yak. YakV 231 atht satc, at
sat; Dol. DW 39 at Verkauf; Einkauf; *Preis = jak. at Verkauf, Handel
< *saty < *sat- > osm. sat- verkaufen; vgl. dolg. atastas-, athyt Kaufmann,
Hndler uv. uvB 193 sut sat, ticaret, sutu satc.
3. Aratrma ve Yorumlar
Trkenin etimolojik szlklerine bakldnda EDPT
22
,
23
VEWT
2324
ve
ESTYde kelimenin etimolojisi hakknda yorum yaplmaz ve sadece tarih
lehelerdeki biimleri sralanr. Yalnz ESTYde sat kelimesinin geirdii
-() > -u > - deiimine dikkat ekilmitir (ESTY 229). Bir dier etimolojik
szlk olan KBSde kelime, +n instrumental/vsta hli ekiyle tahlil edilir:
satn iyatn vererek bir ey almak anlamnda kullanlan satn almak deyiminde
geer < sat-()n [< satn < *sat+n instrumental/vsta hli (KBS 741).
TSde ise kelimenin Et. satgn, Kp. satn/sattn biimleri verilir ve kelime
iilden isim yapma eki (+In)a gre analiz edilir: sat- +In (TS 539).
Trkenin gramer ve metin inceleme almalarnda kelimeyle ilgili farkl
yorumlar yaplmtr. Bu yorumlarn tamam da kelimenin ilgili dnemdeki
biimine bal olup ekle dayal yorumlardr. Kelimenin durumu, dnem sras
dikkate alnarak yle gsterilebilir:
ETG 292 +n sat, sattih+ (br.) sat; sat+n al- satn
almak
EUTG 599 -n satn (< sat-n) satn
KarM 148 -n, -gin satn satma KB 4399
HTG 48 -gn/-gin; -gun/-
gn; -kn/-kin;
-kun/-kn
sat-gn satn, satlan
KHK 118 -Gn/-Gun/-KUn satn
KTGK 43 -n satn
1
KTGG 152 -(I, U)n+ sat-n ~ sat-(u)n satn < sat- satmak
22 satn Pass. Dev. N./A. ffr. sat*; sold ; used only in the phr. satn al- to receive something sold, i.e. to buy.
Survives only (?) in SW Az. Osm. Tkm. satn al-; the commoner phr. for to buy in other modern languages is satp
al-. Uy. v. ff. Bud. (I will sell my life and) sizlerni isig zzlerni satn alayn buy your lives U IV 36, 100-1:
Civ.; u satn alsar if one buys an ox TT VII 39, 2; (Xak.) x (?) Tef. satn al- to buy 264; xv Muh. itar to buy
sa:tu:n al- Mel. 22, 11; Rif. 103; al-ir sa:tkun almak 126 (only); a. xv. satkun al-(-p) satun al- Vel. 272; satkun
al- xardan to buy San. 229r.9 (quotn.); Xwar. x. satun al- to buy Ali 56; Kom. xv ditto CCI; Gr.; Kp. x itar
sa:tun al- Hou. 37, 7: xv ana al- (sic) ditto d. 58: xv ditto a:n al- Kav. 12, 17; sa:tn al- do. 31,7; san al- Tuh.
87a.5. [EDPT 800]
23 uig. usw. sat verkaufen, jak. at--l id., uv. sot, sut; osm. sat-um, sat-ym al kaufen; jak. at- torgovlya [VEWT,
405]
117
satn (almak) Kelimesi zerine
DWMT 288 *-(X)n -un: satun, satun al-, satun almaq, sun (a)l-,
sun (a)lgl; -n: n al-, n al-; -

n: st

n
al-; -un/-n: aun al-/an al-; -()n: s()n
(a)l-; -na (<n a- <*-n a-): ana al-
DWMT 536 -Un CCI satun, Hou. sun, Dur. sa/un
KHK 221 -n satn
24
KEF 60 -GUn/-GIn satn satn, satn alma
T 108 -GUn, -KUn sat-un ~ sat-un satn
SH 44 -un/-n satun satn
T 60 -un satun al- satn almak
ZT 89 -un sat-un
EATE 135 -In satun (Feraiz.588)
EATG 158 -In satun (Feraiz.588)
EATH 57 -In sat-n
Gul 39 -n sat-u-n
25
SM 59 -un satun
FN-I 34 -n/-un/-n sat-un
KGT 219 -n sat-un
SatFkK 50 -n sat--n
KOTS 497-8 -(X)n
satun XVI

XVII

XVIII

- Men. satun, Mol. satun
KTYE 101 -(I)n sat-n para verip bir mal veya mlk alma
TDBK 282 -n sat- > satn
TGB 256 -in adlar satn < satkun
26
TDBD 511 -In eki satn
27
BTY 132 -n Az. satn, Gag. satn
25262728
24 Karamanlolu, bu kelimeyle ilgili bir de not dmtr: satn, satun sz de sat-dan -n eki ile yaplm bir isme
benziyorsa da bunun satn, satun, satn veya sat--n (bk. AGr. sat-n s.332) olmas da muhtemeldir (KTGK 43).
25 Bu maddede zkan, metinde 22 kez geen {-n} ekinin 5 yerde dz (bi-i-n, diz-i-n, ek-i-n, gel-i-n, yak--n), 6 yerde
yuvarlak (be kez sat-u-n, bir kez tt--n) yardmc vokal aldna ve kalan 11 yerde iil tabanna dorudan geldiine
deinmitir. Ancak burada bir tespit gzden kamtr. Bahsi geen ilk 11 kullanm aslnda yedi farkl kelimeye aittir ve
bu yedi kelimenin altsnn kk dz (bi-, diz-, ek-, gel-, yak-, sat-), birinin kk ise yuvarlak (tt-) nlldr. Dnemin
fonetik zelliklerine uygun olarak dz nll iil kklerine dz nll yapm eki, yuvarlak nll iil kklerine ise
yuvarlak nll yapm eki gelmesi tabiidir. Yani ekin, ilk be kelimeye {-I-n} eklinde, son kelimeye de {-U-n} eklinde
gelmesi sisteme uygun bir kullanmdr. O hlde buradaki sat-u-n kelimesi, bu sistemin dnda kalmakta ve kendisinden
beklenen {-I-n} eki yerine {-U-n} ekini almaktadr. Bizce burada bir problem vardr!
26 Banguolu, kelimenin damak sesi (g) dmesiyle meydana geldiini dnmektedir.
27 Deny, kelimeyi, iilden tremi adlar ksmnda maddesinde gstermi ve maddeye satn yerine satn ama da
grld zere satn biiminin kullanlmas da gsteriyor ki -In eki bazen (grtlak sesinin dmesi ile) -kin ekinden
gelmi olabilir. notunu dmtr.
118
Hseyin Yldz
4. al-(mak) Fiilinin Bir zellii
TSde al-(mak) iilinin 33, TSde 27 anlam gsterilmekte ve ilgili
rnek cmlelerin ounda bir nesne bulunmakta, kalan birkanda ise cmleye
balamdan bir nesne yerletirilebilmektedir (TS 106-107). Tarama Szlne
bakldnda ise al-(mak) iiliyle birlikte kullanlan 60 rnekle karlalr.
Bunlarn yap bakmndan dalm da TSdeki ifadeyi glendirmektedir:
[3] {isim +(y)I} almak ba can ele almak, kapuyu almak,
konukluu almak
[12] {isim +(s)In} almak ardn almak, ayan almak, bilein almak,
boazn almak, elin almak, elin eline almak,
kadasn almak, n almak, stn almak,
yann almak, yol stn almak, yolun almak
[14] {isim +(s)InI} almak acn almak, ban almak, birbirini almak,
cann azna almak, elini almak, etrafn
almak, ileyini almak, kann pamua almak,
kann panbua almak, karusn almak,
katn almak, suunu almak, yerin kolayn
almak, yzn ele almak
[17] {isim} almak av almak, ayak almak, boyun almak, buyur
almak, epevre almak, evre almak, el
almak, er almak, gem almak, hayf almak,
ikil almak, meydan almak, yke almak,
sabak almak, salk almak, sz almak, arap
almak
[10] {isim+(y)A} almak aka assya almak
28
,
29
boynuna almak
29
,
30

boyuna almak
30
,
31
el ele almak
31
,
32
gze
almak
32,33
glncee almak
33
,
34
kola
28 aka assya almak Faizle para almak Zaruretle bor edinme ve nesne dutuya koma ve aka assya alma (Kab.
XV.189 /TS)
29 boynuna almak zerine almak, deruhte etmek Yakup eyitti: Ey ehriyar- in, n iini bitirmee boynuma
aldm ben dahi halimi sana erhedeyim (Ferec.XV.80); Boyunlarna [NEYi?/ONU] aldlar ki rzgrla sayedip itmamna
eritreler (Ta.Sel.XV.183-1); Sultan ne kim buyurdu ise bunlar boyunlarna [NEYi?/ONU] aldlar gnldler (Tuh.
Le.XV.201); Nevbet drisin idi, sen gderim dedin, boynua aldn. (Bekta.XV.146); Vlak olu Engrs vilyetini
boynuna ald, mslmanla zarar gelmeye (.XVI.118); Bundan akdem benim baz yerde iki bin akam var idi,
mezbur almasn boynuna alm idi, inkr ider, almadna yemin etsin. (Sic.A.XVI.2,233); Kasm Voyvoda, ki serhat
beylerinden yarar ve namdr bir merd-i rzgr idi. Padiah- memalik-r hazretlerinin uurunda can ba feda
etmei rev grp on iki bin asker-i mntahap dilverler ile dmann i illerin urma boynuna ald (Solak.XVII.474).
30 boyuna almak Yanna almak, kendine arkada etmek Yiitlerin okagl, boyua algl (Dede.XIV.12)
31 el ele almak El ele yermek, el ele yapmak Yr ile [NEYi?/ONU] el ele alup gezmedr / Szlep ho ehd ekker
ezmedr (Rueni.XV.208); Teadur [Ar.]: ki kii [NEYi?/ONU] el ele alup gitmek ve yahut yana yan yana yrmek (Bab.
XVI.2,24)
32 gze almak Ehemmiyet vermek Geri bir hk-i rehim kimse beni almaz gze / ok hakaretle nazar klma
gubarmdan sakn (Fuzuli.XVI.181)
33 glncee almak Maskaraya, alaya almak Tesaur [Ar.]: [NEYi?/Onu] Glncee almak ve kimseye gre tavar
redivermek ve yavadvermek (Bab.XVI.1,28); stihza [Ar.]: Kimseyi glncee almak ve hormalak ve masharala
almak (Bab.XVI.2,10); Sahr [Ar.]: Kimseyi temaaya ve glncee almak (Bab.XVI.1,52)
119
satn (almak) Kelimesi zerine
almak
34
,
35
mezeye almak
35
,
36
temaaya
almak
36
,
37
yelken altna almak
3738

[2] almak almak
38
,
39
almak vermek
3940
[1] {iil-(y)U} almak dolayu almak
4041

[1] {iil-(y)IncA} almak glnce almak
4142
Burada bir problem vardr. Esasnda yukardaki son drt biim ({isim+(y)
A} almak, almak, {iil-(y)U} almak, {iil-(y)IncA} almak) bizce eksik
kullanmlardr. lgili dipnotlarda geen 30 rnek cmlenin yalnzca yedisinde
nesne belirtilmemitir. Ancak balama bakldnda bu yedi cmlede de
sylenmemi bir nesne sakland aikrdr.
Bu verilerden hareketle, al-(mak) iilinin kendisinden nce bir nesne
gerektirdii, eer cmlede bir nesne yoksa bile, bunun balam gerei olarak
tamamlanabilecei sonucu karlabilir. Bu tespit nemlidir, nk eer al-(mak)
iili, satn kelimesiyle pe pee, araya bir kelime daha girmeksizin bir birleik iil
yapsn oluturuyorsa, satn kelimesinin de bir nesne olmas gereini dourur.
5. Tespit ve Deerlendirmeler
Buraya kadar anlatlanlardan hareketle, kelimeyle ilgili olarak u
tespitlerden sz edilebilir:
i. satn kelimesi ya da kelimenin satn, satun biimleri ne tarih
ne de ada trk lehelerinde leksik bir birim olarak tek bana
kullanlmamaktadr: *satn+lar, *satn+m, *satn+da, *satn+l(g),
*satn+sz
ii. sim ekim (okluk, iyelik, hl) ya da yapm ekleriyle kullanmna
rastlanmayan satn kelimesinin bu haliyle, kelime tr olarak isim
kategorisine sokulmas mmkn grlmemektedir.
34 kola almak efaat ve himaye etmek Ez-zer [Ar.]: Ve efaat eylemek mnasna mstameldir ki lisanmzda
[NEYI?/ONU] kola almak ve kollamak tabirleri buna akreptir (Kam.XVIII-XIX.2,574)
35 mezeye almak Alay etmek, elenmek Ey hoca beni mezeye mi alursun? (Hamza.XIV-XV.26,161); Grcek
hmile bakar yzne eyler meze (Kuddusi.XIX.179)
36 temaaya almak Maskaraya, alaya almak Sa hr [Ar.]: Kimseyi temaaya ve glncee almak (Bab.XVI.1,52)
37 yelken altna almak Himaye altna almak (?) Henz Melik Kahkahay yelken altna aldk idi (Mslim.XV.33)
38 almak 1. Basmak, galebe etmek, istila etmek, kaplamak. 2. Ele geirmek, yakalamak, elde etmek. 3. Gereken eyi
kendine mal etmek Ta kuruyunca kendi ayruk ie megul oldu, eri uyku ald bir it geldi ol ssama az deirdi (Kel.
XIV.86); Avratn ak eri alm idi / Geri attan bu yana kalm idi (Man. Tayr.XIV.21); Dil gamnk, dide nemnk ehir
dervazesine kt, bir yerde oturdu, halini alad, uyku ald d grdi (Ferec.XV.316); Nuh Peygamber Aleyhisselm
zamannda su ald dnyay (Saat.XV.55); Dil hanesin ald zulmet-i gam / Biem arab ry-i canan (Lmii.XVI.47);
Bir gece arup tururdum beni uyku ald (Tez.n.XVI.2-1); Etti canne irak beni candan bzar / Bilmezem ah beni ala m
lm- irak (D.B.XVI.121)
39 almak vermek Mcadele, mukatele etmek, savamak Bu iki tife Furat kenarnda mukabil olup bazar- krzrda
bir zaman [NEYI?/ONU] aldlar verdiler (Saadet.XV.-XVI.152-1)
40 dolayu almak Etrafn kuatmak Tolayu alup etrafn yekser / Oturdular koyup py stne ser (Lrendi.XVI.235).
rnek cmlede tolayu kelimesiyle deyimleen bu kullanmn dorusu etrafn almak olsa gerektir. kr. etrafn almak
etrafn evirmek Etrafmz alursa nola asker-i bel / Gam brighnn gzelim hrahyz (Figani.XVI.3)
41 glnce almak Maskaraya, alaya almak stisar [Ar.]: Nesneyi suhreye alup glnce almak (Bab.XVI.2,8)
120
Hseyin Yldz
iii. al- iili geili bir iildir ve cmle iinde nesne almakszn
kullanlamamaktadr.
iv. Kelime, al-(mak) kelimesiyle birlikte bir birleik iil oluturmaktadr:
satn al- < satun al- < satun- al- < satn al-.
v. al- iilinin birleik kullanmlarnda kendisinden nce muhakkak ya bir
isim ya da isim ekim eki alm bir kelime gelmektedir: ev almak, evi
almak, evini almak; dolma almak, dolmay almak, dolmasn almak
yle ki bu iil, iilimsilemi yaplar dahi kendisinden hemen nce kabul
edememektedir: *-masn al-, *-may al- vb. Yani, bu iilin kendisinden
nce gerek bir isim trnden nesne kullanlmas gerekmektedir.
vi. satn kelimesi ne tarih ne de ada Trk lehelerinde leksik bir birim
olarak tanklanmamaktadr. Bir baka ifadeyle satn kelimesinin isim
ekim ekleriyle ekimlenmi biimlerine veya ekiil biimlerindeki
kullanmlarna rastlanmamakta ve ou zaman al-(mak), ender olarak
da tile-(mek) iiliyle kullanlmaktadr.
vii. satn al- birleik iilinde al- iilinden nce gelen ksm oluturan satn
kelimesi mstakil bir isim olarak tanklanmadna gre, geriye dier
ihtimal kalmaktadr. Yani satn kelimesi aslnda isim trnden bir baka
kelimenin isim ekim eki alm hlidir.
viii. /n/ sesiyle biten isim ekim eklerine bakldnda, iyelik eki alm
kelimelerde rastlanan belirtme hli eki {-n} ve ilgi hli eki {-(n)In} ile
karlalmaktadr.
ix. lgi hli eki {-(n)In} geldii kelimeden sonra iyelik eki alm bir baka
kelimeyi -bu kelime yazlmasa/sylenmese bile- gerekli klmaktadr:
muhtar-n ev-i, bu kitap senin olsun < bu kitap sen-in (kitab-n) olsun.
Ayrca nIn eklinde bir tamlaycnn olmad da unutulmamaldr.
x. al- iili, kendisinden nce belirtme hli, bulunma hli ve kma hli ekli
tamlayclar alabilmektedir.
xi. ix. ve x. maddelerdeki gerekeler al- iilinden nce ilgi hli eki {-(n)In}
veya bunun bir kalntsnn gelemeyeceini gsterir niteliktedir.
xii. satn al- yapsnda, al- iilinden nceki ksm belirtme hli eki alm bir
yap grnmndedir ve bu durum al- iilinin tamlayc ilikisine de
uygundur.
xiii. Gabain, ETGde kelimeyi sat+n al- eklinde gstermi, Karamanlolu
bu bilgiye atfta bulunarak sat--n biiminin dnlebileceini
dile getirmi, ulha da ayn atfta bulunarak szlne sat-g+n
al- ibaresini dm, Glensoy ise sat-()n [< satn < *sat+n
instrumental/vsta hli] etimolojisini yapmtr. Ancak Glensoy
dnda dier kaynakta sat kelimesinden sonraki yap hakknda
aklama bulunmamaktadr.
121
satn (almak) Kelimesi zerine
xiv. Bu bilgilerin dndaki, kelimeye ieriinde yer veren tm gramer ve
metin almalarnda kelime, eklen benzediinden dolay ya {-GIn} ya
da {-(I)n}
4243
iilden isim yapma ekleri iinde gsterilmitir. Ancak bahsi
geen {-GIn} Eski Trkeden (bk. OTWF 327, ETG 52, EUTG 106) beri
tm tarih ve ada trk lehelerinde kullanlmakta ve bataki // sesini
hibir ekilde drmemektedir. Ayrca {-GIn} ekinin geili ve geisiz
tek heceli iil kklerinden anlam pekitirilmi sfatlar treten ok ilek
bir ek (TTG 81) olduu da dikkate alnmaldr. Bununla beraber ada
Trk lehelerine bakldnda hain, satlm anlamlarna gelen bir
satkn kelimesine rastlanmaktadr. Bu kelimeye lehe incelemesinde
yer verildii ve bu kelimelerin iilden isim yapma eki {-GIn} grubunda
gsterildii grlr: Azerbaycan (T.Az 188 sat-n, BTY 139 satqn),
zbek (T.z 303 st-qn, zbH 53 sotqin, zb 26 st-qn) ve Krm
Tatar (T.KT 832 sat-qn, KrTatY 177 satqn, KrTat 23). Satlm,
hain anlam ilgisi dnldnde bu kelimenin Eski Trkeden beri
kullanlagelen {-GIn} ekiyle tretildii gz nnde bulundurulmal ve
satn < satn kelimesiyle kartrlmamaldr.
xv. Yine ayn ekilde {-(I)n} eki de Eski Trkeden (bk. Otwf 300, ETG 54,
EUTG 107) beri tm tarih ve ada trk lehelerinde kullanlmakta
ve sondaki /n/ sesini hibir zaman drmemektedir. Ayrca {-(I)n}
ekinin kalc isimler, ender olarak da sfatlar treterek iilin gsterdii
iin sonucu veya rn olma grevini yklendii (TTG 101) de
hatrlanrsa satn al- yapsna uymayaca daha net anlalm olur.
xvi. sat-n yapsnda son sesin belirtme hli eki olan {-n} ekine balanmas,
bu ekin zel kullanm artn yerine getirmeyi gerekli klmaktadr. Bir
baka ifadeyle, belirtme hli eki olan {-n}, isimlere ancak bir iyelik eki
aldktan sonra gelebilir.
xvii. sat-I-n etimolojisinin oluabilmesi iin -I-n (iyelik + belirtme hli)
42 Fiilden isim yapma eklerinden olan {-In}, satn kelimesinin de rnek olarak kullanld Glsevin imzal gramerlerde
u ekilde gemektedir:
-In : nl uyumuna girmedii rnekler de vardr.
a. geisizlerde: akn (DKor.D.174,10), dtn (H.142,12); b. geililerde: dgn (MV.7/1-55), ekin (Mrzb.7b.11), satun
(Feraiz.588) [EATE 135, EATG 158]
Glsevinin {-In} ekiyle ilgili yukardaki aklamasnda kulland nl uyumuna girmedii rnekler de vardr.
cmlesi, rneklerden de anlalaca zere yalnzca satun kelimesi iin geerlidir. stelik kelime, Glsevinin iaret
ettii Feraiz metninde al- iiliyle birlikte kullanlmaktadr.
588 bir seyek dutt nciye 16 nese degmedi bu nite durur cevb ayl bu er bende bolsa an bir z satun alsa ve azad
bolsa (Tekin, 1973-1974: 103)
Yavuz Kartallolunun almasnda {-(X)n} eki anlatlrken satun kelimesi de rnekler arasndadr. Kelime XVI.
yzylda imlasyla, XVII. yzylda ve imlalaryla, XVIII. yzylda ise ve imlalaryla
yazlmtr. Kartallolu ayrca, ekin XVI.-XVIII. yzyl metinlerinde; Eski Trkiye Trkesinde de uyumsuz olan
satun kelimesi dnda, dudak uyumuna bal olduunu belirtir. Meninski ve Molinoda da satun kelimesi uyuma
girmemektedir (Kartallolu, 2011: 497-8).
Uyum dndaki kullanmlara yalnzca satun kelimesinin rnek olarak gsterilmesi, bu kelimenin de al-(mak) iiliyle
beraber kullanlyor olmas dikkat ekicidir ve zerinde dnlmesi gereken bir durumdur.
122
Hseyin Yldz
yapsnn bir isme gelmesi gerekmektedir.
xviii. Tarih ve ada Trk lehelerine bakldnda kelimenin satgn, satgun,
satkun biimlerinde getii grlmektedir. Ayrca sat kelimesinin de
satu biimine rastlanmaktadr.
xix. satu kelimesindeki /u/ sesi, kelimenin eski biiminin bir isim-iil eki
olan {-(I)g}dan gelitiini dndrmektedir ki Eski Ouz dneminden
itibaren bu biimin izlerine rastlanmaktadr: sat-()g > sat-u
xx. satg kelimesi de ek alnca son hece dar nlsn drm olabilir:
sat()g++n > satgn. Bu konuyla ilgili olarak Eski Trke veriler
bize ihtiyacmz olan bilgiyi vermektedir. Eski Trkede nnde ya
da arkasnda bir dar nl bulunan - sesi, iki nl arasnda kaldnda
bu dar nly drebilir: Otwf 421 kur(u)g+a-, 423 sg()t+a-, 426
ug(u)r+a-, 489 ul(u)g+ad-, 504 sar()g+ar-, 585 ag()z+an-, ag()r-
n- , KHK 81 tatn > tatn vb. zellikle son rnek satn > satn
geliimine birebir uygundur. Kald ki Eski Uygurcada satan ~ satn
biimlerine de rastlanmaktadr.
xxi. sat-()g++n > satgn etimolojisinde hece banda kalan // sesinin
dmesi ise, yine tarih ve ada lehelerden hareketle takip
edilebilmektedir: sat > satw > satuw > satuu > satu > sat
xxii. satn kelimesinin etimolojisinin sat-()g++n > satgn > satn eklinde
yaplmas daha isabetli olsa gerektir. Daha ak ifade etmek gerekirse
kelimenin etimolojisi yle gsterilebilir:
sat- iil kk
() yardmc ses
{-} iilden isim yapma eki
{+} 3. teklik kii iyelik eki
{+n} belirtme hli eki
xxiii. sat()++n kelimesi, satn biimine deitikten sonra, muhtemelen
iilden isim yapma eki {-GIn} eki gibi dnlm, bu biimin
iyelik+belirtme hli eki birlemesinin bir kalnts olduu unutulmu,
sonra da bu kelime {-GIn} ekiyle tretilmi gibi {-GIn} ekinin tarih
srete urad deiikliklere uramtr.
sat(/a)++n al- (Et.) > satn al- (EUyg., Krh., Har.-Alt.,
EKp.) > satun al- (a. Sang 60) [> satkun al- (Krh.,
a.)] > satun al- (EKp., EO., Osm., TtA. ), satn al-
(EKp.) > satn al- (EKp., EO., Osm., Tt., TtA., Gag.,
Az., Tkm., Kry., KrTat., Kmk., Urm., Hal.)
xxiv. Yukardaki gelime dikkate alndnda satn al-(mak) kelimesinin,
Tarih Trk lehelerinin yansra ada Trk lehelerinden Ouz
grubunda ve Ouz grubuna coraf olarak yakn olan Karay, Krm
123
satn (almak) Kelimesi zerine
Tatar, Kumuk, Urum ve Hala Trkelerinde de tanklanmas dil/lehe
ilikileri bakmndan da ayrca nemlidir.

6. Sonu
Sonu olarak denebilir ki, satn kelimesi tek bana bir leksik birim deildir
ve her zaman al(-mak) iiliyle birlikte kullanlmaktadr. al(-mak) iili de kendisinden
nce muhakkak bir nesne gerektiren, geili bir iildir. Bu iki kelimenin ilikisi
(bk. 5. blm) sat++n > sat()n > satn etimolojisini dourmaktadr.
Bu sebeple;
a. Tarih ve ada Trk lehelerine ait eitli dizin ve szlklerde satn,
satun, satn kelimelerinin tek bana madde bana tanmas yanltr.
Doru biimler satn al-, satun al-, satn al- ekillerinde olmaldr.
b. Tarih ve ada Trk lehelerine ait eitli gramer ve metin
incelemelerinde kelime, ekil benzerliinden dolay, iilden isim yapma
ekleri olan {-GIn} ya da {-(I)n} eki altnda gsterilmitir. Bu bilgiler
gzden geirilmeli ve yeni almalarda dzeltilmeli ya da satn, satun,
satn kelimeleri ilgili maddelerden karlmaldr.
7. Ksaltmalar ve Kaynaka
Alt. Altay, Az. Azerbaycan, Bk. Bakurt, a. aatay, uv. uva, Dob. Dobruca, Dol.
Dolgan, EKp. Eski Kpak, EO. Eski Ouz, EUyg. Eski Uygur, Gag. Gagauz, Hak. Hakas,
Hal. Hala, Har.-Alt. Harezm-Altnordu, Kmk. Kumuk, Kk. Kktrk, KrM. Karaay-
Malkar, Krg. Krgz, Krh. Karahanlca, KrTat. Krm Tatar, Kry. Karay, Kzk. Kazak, Nog.
Nogay, zb. zbek, Tat. Tatar, Tel. Telet, Tkm. Trkmen, Tt. Trkiye Trkesi, TTA.
Trkiye Trkesi Azlar, Tuv. Tuva, Urm. Urum, Yak. Yakut, YUyg. Yeni Uygur.
AB Chirli, Nadejda (2005), Ermeni Kpaka Dualar Kitab. Al Bitigi, Trkistan
ve Azerbaycan Aratrma Merkezi, Sota Yaynlar, Haarlem, Netherlands.
AD zmen, Mehmet (2001), Ahmed-i D Divan I (Metin-Gramer-Tpkbasm), II
(Dizin), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
AKK zyetgin, Melek (1996), Altn Ordu, Krm ve Kazan Sahasna Ait Yarlk ve
Bitiklerin Dil ve slp ncelemesi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
AltN Naskali-Grsoy, Emine - Muvaffak Duranl (1999), Altayca-Trke Szlk, Trk
Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
AzA Altayl, Seyfettin (1994), Azerbaycan Trkesi Szl, II. cilt, Milli Eitim
Bakanl Yaynlar, stanbul.
AzD Develi, Hayati (1983), Azer Trkesi Lgati, Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat
Fakltesi Yayn, Erzurum.
AzO Orucov, E. E. (1964), Azerbaycan Dilinin zahl Lugeti, IV. cilt (S-), Azerbaycan
SSR Elmler Akademiyas Neriyyat, Bak.
BkZ Zeynullina, G. D. (1996), Trke-Bakurta Bakurta-Trke Szlk, Bakutistan
Kitap Neriyat, Ufa.
124
Hseyin Yldz
BT-IX
II
Tekin, inasi (1980), Maitrisimit nom bitig. Die uigurische bersetzung eines
Werkes der buddhistischen Vaibhika-Schule, 2. Teil: Analytischer und rck
luiger Index, Berliner Turfantexte VIII, Akademie Verlag, Berlin.
BTS Byk Trke Szlk, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_
bts&view=bts
BT-VIII Kara, G. - P. Zieme (1977), Die uigurischen bersetzungen des Guruyogas Tiefer
Weg von Sa-skya Pandita und der Manjusrinamasamgiti, Berliner Turfantexte
VIII, Akademie Verlag, Berlin.
BTY Biray, Himmet (1999), Bat Grubu Trk Yaz Dillerinde sim, Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
CC Grnbech, K. (1942), Komanisches Wrterbuch. Trkischer Wortindex zu Codex
Cumanicus, Einar Munksgaard, Kopenhagen.
CTD Dankoff, Robert - James Kelly (1985), Mamd al-Kgar. Compendium of The
Turkic Dialect (Dwn Lut at-Turk), Part III, Harvard University Press, USA.
ek Eckmann, Jnos (2009), aatayca El Kitab (ev. Gnay Karaaa), Kesit
Yaynlar, stanbul.
T Argunah, Mustafa (2013), aatay Trkesi, Kesit Yaynlar, stanbul.
TS Nianyan, Sevan (2010), Szlerin Soyaac. ada Trkenin Etimolojik
Szl, 5. bask, Everest Yaynlar, stanbul.
uvB Bayram, Blent (2007), uva Trkesi - Trkiye Trkesi Szlk, Tablet
Yaynlar, Konya.
DAK Tryjarski, Edward (1972), Dictionnaire Armeno-Kiptchak, Tome I, Fascicule
P-Z, Zakad Orientalistyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
DALU Altoi, Noorullah (2007), Dictionary of the Uzbek Language of Afghanistan,
Global Partners.
DbTS Komisyon (1949) Dilbilim Terimleri Szl, Trk Dil Kurumu Yaynlar,
Ankara.
DH Bice, Hayati (2009), Hoca Ahmed Yesevi. Divn- Hikmet, Trkiye Diyanet Vakf
Yaynlar, Ankara.
DKTS Karahan, Saim Osman (2011), Dobruca Krm Tatar Az Szl (1-2-3),
Kstence, Romanya.
DLT-D Divan Lgat-it-Trk Dizini (1972), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
DLT-E Atalay, Besim (1999), Divan Lgat-it-Trk Dizini Endeks, Cilt IV, 4. bask,
Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
DLT-K Erdi, Sekin - Serap Tuba Yurteser (2005), Divn Lgtit-Trk. Kgarl
Mahmd, Kabalc Yaynlar, stanbul.
Dmo Gkda, Bilgehan Atsz Seyfullah Trkmen (2004), shak Bin Murad. Ed-
Drretl-Mudiyye il-Lugatit-Trkiyye. Eski Ouzca Szlk-Gramer Aras Bir
Eser, Aka Yaynlar, Ankara.
Dmt Toparl, Recep (2003), Ed-Durretl-Mudiyye il-Lgatit-Trkiyye, Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara.
DS Derleme Szl
DTS Nadelyayev, V. M. - D. M. Nasilov - E. R. Teniev - A. M. erbak (1969),
Drevnetyurskiy Slovar, Akademiya Nauk SSSR nstitut Yazkoznaniya, Leningrad.
DW Stachowski, Marek (1993), Dolganischer Wortschatz, Copyright by Eniwesytet
Jagielloski, Krakw.
Dwmt Berta, rpd (1996), Deverbale Wortbildung im Mittelkiptschakisch-Trkischen,
125
satn (almak) Kelimesi zerine
Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
EATE Glsevin, Grer (2007), Eski Anadolu Trkesinde Ekler, 3. bask, Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara.
EATG Glsevin, Grer - Erdoan Boz (2004), Eski Anadolu Trkesi, Gazi Kitabevi,
Ankara.
EATH ahin, Hatice (2009), Eski Anadolu Trkesi, Aka Yaynlar, Ankara.
Eats Kanar, Mehmet (2011), Eski Anadolu Trkesi Szl, Say Yaynlar, stanbul.
EDAL Starostin, S. A. - A. V. Dybo - O. A. Mudrak (2003), An Etymological Dictionary
of Altaic Languages, Brill, Leiden.
EDPT Clauson, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-
Century Turkish, Oxford University Press, London.
EK Deny, Jean (1957), LArmno-Coman Et Les Ephmrides De Kamieniec (1604-
1613), Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
ESTY Sevortyan, E. V. (1974), Etimologieskiy Slovar Tyurkskih Yazkov, Akademiya
Nauk SSSR nstitut Yazkoznaniya, Moskva
ETG Gabain, A. von (2000), Eski Trkenin Grameri (ev. Mehmet Akaln), 3. bask,
Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
ETS Bayat, Fuzuli - Minara Esen Aliyeva (2008), Eski Trke Szlk, Yaln Yaynclk,
stanbul.
ETY Orkun, Hseyin Namk (2011), Eski Trk Yaztlar, 3. bask, Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
Eutg Eraslan, Kemal (2012), Eski Uygur Trkesi Grameri, Trk Dil Kurumu Yaynlar,
Ankara.
EUTS Caferolu, Ahmet (1993), Eski Uygur Trkesi Szl, 3. bask, Enderun
Kitabevi, stanbul.
FahH Flemming, Barbara (1974), Fars usrev u rn. Eine Trkische Dichtung von
1367, Franz Steiner Verlag GMBH, Wiesbaden.
FFA Adamov, Milan (2009), Floransal Filippo Agentinin Notlarna Gre (1533)
16. Yzyl Trkesi (ev. Aziz Merhan), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
FN-I Tepeli, Yusuf (2002), Derv Muhammed Yemn. Fazlet-Nme, I (Giri-nceleme-
Metin), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
FN-II Tepeli, Yusuf (2002), Derv Muhammed Yemn. Fazlet-Nme, II (Grammatikal
Dizin), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
GagB Baskakov, N. A. (1991), Gagauz Trkesinin Szl (ev. smail Kaynak -
A.Mecit Doru), Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara.
GrTS Korkmaz, Zeynep (2003), Gramer Terimleri Szl, Trk Dil Kurumu Yaynlar,
Ankara.
GTS Gncel Trke Szlk, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_
gts&view=gts
GulB Bodrogligeti, A. (1969), A Fourteenth Century Turkic Translation of Sads
Gulistn. Sayf- Sarys Gulstn bit-Turk, Akadmiai Kiad, Budapest.
Gul zkan, Mustafa (1993), Mahmd b. Kd-i Manys. Glistan Tercmesi (Giri-
nceleme-Metin-Szlk), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
HakA Arkolu, Ekrem (2005), rnekli Hakasa Trke Szlk, Aka Yaynlar,
Ankara.
HN Ayan, Hseyin (1979), eyholu Mustafa. urd-Nme (Hurd Ferad).
nceleme-Metin-Szlk-Konu Dizini, Atatrk niversitesi Yaynlar, Erzurum.
126
Hseyin Yldz
HTG Haceminolu, Necmettin (1997), Harezm Trkesi ve Grameri, stanbul
niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara.
M Toparl, Recep (1992), rdl-Mlk ves-Seltn, Trk Dil Kurumu Yaynlar,
Ankara.
sM Yksel, Hasan - H. brahim Delice - . Hakk Aksoyak (1996), Eski Anadolu
Trkesine likin Bir Metin, slamnin Mesnevsi, Sivas.
KarM Mansurolu, Mecdut (1998), Karahanlca, Tarih Trk veleri (ev. M. Akaln),
3. bask, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, Ankara.
KB-D Arat, Reit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III ndeks (Haz. Kemal Eraslan -
Osman F. Sertkaya - Nuri Yce), Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar,
stanbul.
KBLS Nemeth, Gyula (1990), Kumuk ve Balkar Leheleri Szl (ev. Kemal Ayta),
Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara.
KB-M Arat, Reit Rahmeti (2007), Kutadgu Bilig I Metin, 5. bask, Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
KBN Tokatl, mit (1996), Pir Memed bin Evrenos bin Nreddin Zaii. Kitb-
Bostn- Naayih, Erciyes niversitesi Yaynlar, Kayseri.
KBS Glensoy, Tuncer (2007), Trkiye Trkesindeki Trke Szcklerin Kken
Bilgisi Szl, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
KD Ersoylu, Halil (1996), Kz Destan (Haz ikyet-i z maa Chd), Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara.
KE Ata, Aysu (1997), Nrd-din Bin Burhnd-Din Rabzi. l-Enbiy
(Peygamber Kssalar) II Dizin, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
KEf Eminolu, Emin (2011), Abbs ibni Hamza es-Sabrn. Kitbl-Ef l Kpaka
Satr Aras Szlk-, Aka Yaynlar, Ankara.
KG Akku, Muzaffer (1995), Kitab- Gunya, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
KGT Yavuz, Orhan (2002), Kansu Gavrnin Trke Dvn, Seluk niversitesi
Trkiyat Aratrmalar Enstits Yaynlar, Konya.
KHK Argunah, Mustafa - Glden Saol Yksekkaya - zcan Tabaklar (2010),
Karahanlca Harezmce Kpaka Dersleri, Kesit Yaynlar, stanbul.
K Caferolu, Ahmet (1931), Ab Hayyn. Kitb al-drk li-lisn al-Atrk, Evkf
Matbaas, stanbul.
KK Toparl, Recep - M. Sadi genli - Nevzat H. Yank (1999), El-Kavnnl-
Klliyye li-Zabtil-Lgatit-Trkiyye, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
KmkP Pekacar, etin (2011), Kumuk Trkesi Szl, Trk Dil Kurumu Yaynlar,
Ankara.
KMTS Tavkul, Ufuk (2000), Karaay-Malkar Trkesi Szl, Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
KOTS Kartallolu, Yavuz (2011), Klasik Osmanl Trkesinde Eklerin Ses Dzeni (16,
17 ve 18. Yzyllar), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
KPN Garkavets, Aleksandr (2010), Kpakskoye Pismennoye Naslediye Kpakskiy
Slovar, Bawr-Kasean, Almat.
KrgA Akmataliyev, A. vd. (2010), Krgz Tilinin Szdg, II. cilt, Avrasya Press, Bikek.
KrgAI Aksu, Nurettin - Ayfer Ik (1997), Trkiye Trks Krgz Trks Szdg,
Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul.
KrgM Mukambayev, Ceembay (2009), Krgz Tilinin Diyalektologiyalk Szdg, Krgz
Cumhuriyeti Milli Bilimler Akademisi, Bikek.
127
satn (almak) Kelimesi zerine
KrgY Yudahin, K. K. (1998), Krgz Szl (ev. Abdullah Taymas), 4. bask, Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara.
KrTat eneli, lhan (1997), Krm Tatarcasnda Yapm Ekleri (ev. Mustafa Argunah),
Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
KrTatU Useynov, Seyran Memetovi (2008), Krmskotatarsko-Russko-Ukrainskiy
Slovar, Tezis, Simferopol.
KrTatY Yksel, Zhl (2005), Krm Tatar Trkesi Grameri. Ses ve ekil Bilgisi, Semih
Eitim Kltr Yaynlar, Ankara.
Kry ulha, Tlay (2006), Karaycann Ksa Szvarl. Karayca-Trke Ksa Szlk,
Dil ve Edebiyat Dizisi:6, stanbul.
KryK Kowalski, Tadeusz (1996), Karayim Lehesi Szl, (ev. Kemal Ayta), Engin
Yaynevi, Ankara.
KryT. Kocaolu, Timur (2006), Karay. The Trakai Dialect, Lincom Europa,
Mnchen.
KT emseddin Sami (2010), Kamus- Trk (Haz. Paa Yavuzarslan), Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara.
KTfB Borovkov, A. K. (2002), Orta Asyada Bulunan Kuran Tefsirinin Sz Varl
(XII.-XIII. Yzyllar) (ev. Halil brahim Usta - Eblfez Amanolu), Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara.
KTGG Gner, Galip (2013), Kpak Trkesi Grameri, Kesit Yaynlar, stanbul.
KTGK Karamalolu, Ali Fehmi (1994), Kpak Trkesi Grameri, Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
KTrA Ata, Aysu (2004), Trke lk Kuran Tercmesi (Rylands Nshas), Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara.
KTrE Eckmann, Jnos (1976), Middle Turkic Glosses of The Rylands Interlinear Koran
Translation, Akadmiai Kiad, Budapest.
KTrT Topalolu, Ahmet (1978), Muhammed Bin Hamza. XV. Yzyl Balarnda Yaplm
Kuran Tercmesi, II. Cilt, Kltr Bakanl Yaynlar, stanbul.
KTS Toparl, Recep - Hanii Vural - Recep Karaatl (2007), Kpak Trkesi Szl,
2. bask, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
KTSE enmez, Emek (2010), Karahanl Trkesinin Szl, Dou Kitabevi, stanbul.
KTSS nl, Suat (2012), Karahanl Trkesi Szl, Eitim Yaynevi, Konya.
KTYE Glsevin, Grer - Selma Glsevin (1993), (Kms- Trkye Gre) Trkede
Yapm Ekleri ve Kullanllar I. Fiilden sim Yapma Ekleri, Malatya.
KW Kakuk, Zsuzsa - Imre Bask (1999), Kasantatarisches Wrterverzeichnis
Aufgrund der Sammlung von Igns Knos, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
KY Karahan, Leyla (1994), Erzurumlu Darr. Kssa-i Ysuf. Ysuf u Zleyh, Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara.
KzkH Oraltay, Hasan - Nuri Yce - Saadet Pnar (1984), Kazak Trkesi Szl, Trk
Dnyas Aratrmalar Vakf Yaynlar, stanbul.
KzkK Ko, Kenan - Ayabek Bayniyazov - Vehpi Bakapan (2003), Kazak Trkesi
Trkiye Trkesi Szl, Aka Yaynlar, Ankara.
KzkZ smail, Zeyne (?), Trke Kazaka Szlk, Ankara.
LL eyhlislm Mehmed Esad Efendi (1999), Lehcetl-Lgat (Haz. H. Ahmet
Krkkl), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
LO Ahmet Veik Paa (2000), Lehce-i Osmn (Haz. Recep Toparl), Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
128
Hseyin Yldz
Mayt Tekin, inasi (1960), Uygurca Metinler II. Maytrsimit. Burkanclarn Mehdisi
Maitreya ile Buluma. Uygurca ptida Bir Dram, Atatrk niversitesi Yaynlar,
Erzurum.
ML Heyet, Cevat (2003), ki Dilin Karlatrlmas (Mukayesetl-Lgateyn) (ev.
Mrsel ztrk), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
MN Canpolat, Mustafa (1982), mer Bin Mezd. Mecmatn-Nezir, Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara.
MW Brockelmann, Carl (1928), Mitteltrkischer Wortschatz nanch Mahmud al-
Kasgaris Divan Lugat At-Turk, Bibliotheca Orientalis Hungarica, Budapest.
NF Eckmann, Jnos (1995), Nehcl-Ferds. Utmalarnn

g Auq Yol. I Metin II

Tpkbasm (Haz. Semih Tezcan - Hamza Zlikar), Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
NF-D Ata, Aysu (1998), Nehcl-Ferds. Utmalarnn

g Auq Yol. III Dizin-Szlk,

Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
NH Bilgin, Azmi (1996), Nazml-Hiliyyat Tercmesi, Trk Dil Kurumu Yaynlar,
Ankara.
NRS Baskakova, N. A. (1963), Nogaysko-Russkiy Slovar, Karaayevo-erkesskiy
Nauno-ssledovatelskiy nstitut Yazka, Literatur i storii, Moskva.
NST Kaalin, Mustafa S. (2011), Niyzi. Nevynin Szleri ve aatayca Tanklar. El-
Lutun-Neviyye vel-wtihdtul-Catiyye, Trk Dil Kurumu Yaynlar,
Ankara.
OB Tekin, inasi (1974), 1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Trkesi Metni ve Trk Dili
Tarihinde Ola-bola Sorunu, Trk Dili Aratrmalar Yll Belleten 1973
1974: 59-157.
OsTS Parlatr, smail (2009), Osmanl Trkesi Szl, Yarg Yaynlar, Ankara.
OTS Bayat, Fuzuli (2008), Orta Trke Szlk, Yaln Yaynclk, stanbul.
Otwf Erdal, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to the
Lexicon. I-II, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
TS Komisyon (1995), rnekleriyle Trke Szlk, I A-E, Milli Eitim Bakanl
Yaynlar, Ankara.
zbH Yldrm, Hseyin (2009), zbek Trkesi, Gazi Kitabevi, Ankara.
zb ztrk, Rdvan (2005), zbek Trkesi El Kitab, izgi Kitabevi, Konya.
zbT Tuhliyev, N. (2007), zbek Tilini zhli Lugti, III. cilt, Uzbekstn Respubliksi
Fnlr Akademiyasi Alier Nvyi Nmidgi Til v dbiyt nstituti, Tkent.
zbY Yaman, Erturul - Nizamiddin Mahmud (1998), zbek Trkesi-Trkiye
Trkesi ve Trkiye Trkesi-zbek Trkesi Karlklar Klavuzu, Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara.
RabQA Boeschoten, H.E. - M. Vandamme - S.Tezcan (1995), Al-Rabghz. The Stories
of The Prophets. Qia al-Anbiy. An Eastern Turkish Version, Vol.I, E.J. Brill,
Leiden-New York- Kln.
RC Kutlar, Fatma Sabiha (2005), Klsik Dnem Metinlerinde Deerli Talar ve
Risle-i Cevhir-nme, nc Kitap, Ankara.
RTK Kestelli, Raif Necdet (2004), Resimli Trke Kamus (Haz. Recep Toparl - Belgin
Tezcan Aksu - Canan Selvi Kanolu - Seyfullah Trkmen), Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
SAK Zajaczkowski, Annaniasz (1954), Sownik Arabsko-Kipzacki z okresu Pastwa
Mameluckiego Bulat al-Mutq f luat at-Turk wa-l-qf q. Cz II. Verba,
129
satn (almak) Kelimesi zerine
Polska Akademia Nauk Komitet Orientalistyczny, Warszawa.
Sang Clauson, Sir Gerard (1960), Sanglax. A Persian Guide to the Turkish Language by
Muhammad Mahd Xn, Elias John Wilkinson Gibb Publishing, London.
SatFkhK Karasoy, Yakup (2004), Satralt Tercmeli Bir Fkh Kitab (nceleme-Dizin-
Tpkbasm), Seluk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Yaynlar,
Konya.
SH Demir, Necati (2005), Abdlazz Bin Mahmd el-sfahan. Sftul-Haremeyn,
Aka Yaynlar, Ankara.
SMAI Doerfer, Gerhard - Wolfram Hesche (1989), Sdoghusische Materialien aus
Afghanistan und Iran, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
SN Dilin, Cem (1991), Mesd Bin Amed. Sheyl Nev-bahr (nceleme-Metin-
Szlk), Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, Ankara.
H Karasoy, Yakup (1998), iban Han Dvn (nceleme-Metin-Dizin-Tpkbasm),
Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
Kltral, Zhal - Latif Beyreli (1999), erf. ehnme evirisi, 4. Cilt, Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara.
T Karg lmez, Zuhal (1996), Ebulgazi Bahadr Han. ecere-i Terkime
(Trkmenlerin Soykt), Trk Dilleri Aratrmalar Dizisi: 3, Simurg Yaynlar,
Ankara.
T.Az Kartallolu, Yavuz - Hseyin Yldrm (2007), Azerbaycan Trkesi, Trk
Leheleri Grameri (Ed. Ahmet Bican Ercilasun), Aka Yaynlar, Ankara: 171-
230.
T.KT Yksel, Zhl (2007), Krm-Tatar Trkesi, Trk Leheleri Grameri (Ed.
Ahmet Bican Ercilasun), Aka Yaynlar, Ankara: 811-882.
T.z ztrk, Rdvan (2007), zbek Trkesi, Trk Leheleri Grameri (Ed. Ahmet
Bican Ercilasun), Aka Yaynlar, Ankara: 291-354.
TarS Tarama Szl, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_
tarama&view=tarama
Tat ner, Mustafa (2009), Kazan-Tatar Trkesi Szl, Trk Dil Kurumu Yaynlar,
Ankara.
TatR Kerim Altay - Leyla Kerim (1996), Dicionar Ttar Turc Romn - Tatarca Trke
Romence Szlk - Tatarca Trke Romence Szlk, Editura Kriterion.
TatT Ganiyev, Fuat - Rifkat Ahmetyanov - Halil Akgz (1997), Tatarca-Trke
Szlk, nsan Yaynevi, Kazan-Moskova.
TDBD Deny, Jean (2012), Trk Dil Bilgisi. Modern Trk Dil Bilgisi almalarnn
Kapsaml lk rnei, Kabalc Yaynlar, stanbul.
TDBK Karaaa, Gnay (2012), Trkenin Dil Bilgisi, Aka Yaynlar, Ankara.
TelR Ryumina-Srkaeva, L.T. - N.A. Kuigaeva (2000), Telet Az Szl (ev.
kr Halk Akaln Categin Turgunbayev), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
TGB Banguolu, Tahsin (2004), Trkenin Grameri, 7. bask, Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
TkmH Hamzayev, M. Ya. vd. (1962), Trkmen Dilinin Szlgi, Trkmenistan SSR
Ilmlar Akademiyasn Neiriyat, Agabat.
TkmT Tekin, Talat - Mehmet lmez - Emine Ceylan - Zuhal lmez - Ser Eker (1995),
Trkmence Trke Szlk, Simurg Yaynlar, Ankara.
TL Hseyin Kzm Kadri (1943), Trk Lgati. Trk Dillerinin tikak ve Edeb
Lgatleri, 3. cilt, Trk Dil Kurumu Yaynlar, stanbul.
130
Hseyin Yldz
TM Argunah, Mustafa (1999), Muhammed b. Mahmd- irvn. Tuhfe-i Murd
(nceleme-Metin-Dizin), Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
TS Akaln, kr Halk vd. (2010), Trke Szlk, 11. bask, Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
TSD Paacolu, Burhan (2006), VIII-XVI. Yzyllar Arasnda Trkenin Szck
Daarc, Ankara.
Ttam Toparl, Recep - M. Sadi genli - Nevzat H. Yank (2000), Kitb- Mecm-
Tercmn- Trk ve Acem ve Mugal, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
TTAS Trkiye Trkesi Azlar Szl, http://www.tdk.gov.tr/index.
php?option=com_ttas&view=ttas
TTG Korkmaz, Zeynep (2007), Trkiye Trkesi Grameri ekil Bilgisi, Trk Dil
Kurumu Yaynlar, Ankara.
TuvA Arkolu, Ekrem - Klara Kuular (2003), Tuva Trkesi Szl, Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
Tuv lmez, Mehmet (2007), Tuwinischer Wortschatz mit alttrkischen und
mongolischen Parallelen. Tuvacann Szvarl. Eski Trke ve Moolca
Denkleriyle, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
U-IV Mller, F.W.K - A. v. Gabain (1931), Uigurica -IV, Gesamtsitzung v. 30.Juli 1931
- Mitteilung der phil.-hist. Klasse v.3.Februar 1927: 675-727.
UrmG Garkavets, Aleksandr (2000), Urumskiy Slovnik, Bawr, Alma-Ata.
VEWT Rsnen, Martti (1969), Versuch Eines Etymologischen Wrterbuches Der
Trksprachen, Lexica Societatis Fenno-Ugricae, Helsinki.
WC Doerfer, Gerhard Semih Tezcan (1980), Wrterbuch Des Chaladsch (Dialekt von
Charrab), Bibliotheca Orientals Hungarica XXVI, Akadmiai Kiad, Budapest.
XVII-S Tulum, Mertol (2011), 17. Yzyl Trkesi ve Sz Varl, Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
YakV Vasiliev, Yuriy (1995), Trke-Sahaca (Yakuta) Szlk, Trk Dil Kurumu
Yaynlar, Ankara.
YTL Toven, Mehmet Bahaettin (2004), Yeni Trke Lgat (Haz. Abdlkadir Hayber),
Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
YUygN Necipovi Necip, Emir (1995), Yeni Uygur Trkesi Szl (ev. klil Kurban),
Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.
YZH Cin, Ali (2012), bn-i Abbastan Rivayet Edilen Ysuf ve Zleyha Hikyesi,
Akdeniz niversitesi Yaynlar, Antalya.
ZD Tezcan, Semih (1998), Bir Ziyafet Defteri, Trk Dilleri Aratrmalar Dizisi: 25,
Simurg Yaynlar, stanbul.
ZT Kara, Funda (2011), Zebn- Trk (Klr-nme) nceleme-Metin-Dizin, Fenomen
Yaynlar, Erzurum.