28

NASHATLER KTABI
(Risletn Nushiyye)
Yunus Emre
Nasihatler Kitab (Risletn Nushiyye)'nn
yayn haklar Eskiehir 2013 Trk Dnyas
Kltr Bakenti Ajans'na aittir.
ISBN
978-605-359-999-9
1. Bask, ubat 2013
60 bin adet baslmtr.
Sayfa Dzeni
Burcu COGUN
Musahhih
Prof. Dr. Ejder OKUMU
Recep GVEN
nal DALGIN
Basm Yeri
Sistem Ofset, vedik Organize Sanayi Aa
leri Yap Kooperatif 521. Sokak No: 32/34
Yenimahalle / ANKARA
Arifye Mah. Adliye Sok. No:3 Odunpazar / Eskiehir
Telefon: (222) 221 90 00 Fax: (222) 234 53 86
www.eskisehir2013.org.tr / bilgi@eskisehir2013.org.tr
NASHATLER KTABI
(Risletn Nushiyye)
Yunus Emre
Hazrlayan
Do. Dr. Ziya AVAR
indekiler
Sunu - Dr. Kadir KODEMR/07
nsz - Do. Dr. Ziya AVAR/09
Yunus Emre Hayat/11
Nasihatler Kitab (Risletn Nushiyye)/17
Akln Tarif/23
Akl ve Ruh Destan/27
Kibir Destan/41
fke ve Gazap Destan/61
Sabr Destan/81
Haset ve Cimrilik Destan/89
ftira ve Gybet Destan/117
6
7
SUNU
Akll insan bakalarnn bilgi ve tecrbelerini hayat
denklemine katar. Kendisinden nce yaayanlarn birikimini
devralr. Bu birikimin zerine kendi bilgi ve tecrbelerini
ilave eder. Eer her bilgiyi batan renseydik ilerleme
olmazd.
Nasihat, bilgi ve tecrbeyi aktarma aralarndan biridir.
Nasihatin etkili olmas syleyenin samimiyetine baldr.
z sz bir olann sylediine inanlr.
z sz bir olmaktan sz edildiinde ilk akla gelen
isimlerden birisi Yunus Emredir. yle olduu iin o
Eskiehirin evld olmakla kalmam, herkesin Bizim
Yunusu olmutur.
Yunus Emre, Nasihatler Kitab (Risletn Nushiyye)'nda
hayattaki zehir ve panzehirleri aklar. Bu nasihatlerin deeri
onun samimiyetinden kaynaklanr. O nasihat edicilerin
en bynden rendiklerini asrlarca anlalabilecek bir
biimde dile getirmitir.
Eserde emei geenleri ve bilhassa Yunus yazm gibi
gnmze aktaran Sayn Ziya Avar kutluyorum. Yunus
Emre'nin az bilinen bu kymetli eserinin, yeni nesillerin Trk
kltr mirasn devralmalarna, onu daha da zenginletirip
sonraki kuaklara aktarmalarna vesile olmasn diliyorum.
Dr. Kadir KODEMR
Eskiehir Valisi
8
9
NSZ
Elinizdeki eser, varln, Eskiehir Valiliinin Yunus
Emre odakl, takdire deer kltrel etkinliklerine borludur.
Eskiehir Valilii, bendenizden Yunus Emrenin az bilinen
ancak ok nemli bir tasavvuf reti kitab olan Risletn-
Nushiyyesini yeni kuaklarn anlayaca bir ekilde nazma
ekme teklifnde bulununca dorusu tereddt ettim. Bu
teredddm bu ii baarp baaramayacama ilikin
endiemden kaynaklanyordu.
Geri Mevlnann rubailerini ve Mesnevisinin ilk
cildini nazma ekmek gibi deneyimlerim vard, ancak
Farsadan nazmen eviri yapmakla Trkeden Trkeye dil
ii eviri yapmak ok ayr eylerdi. Bu dncenin sevkiyle
teklif sahibinden iki haftalk bir deneme sresi isteyerek bu
zen ve dikkat isteyen ii yapp yapamayacam grmek
istedim. Zihnimin bir tarafnda da Yunus Emre dilinin
yeni kuaklarca rahat anlalaca yargs vard. tiraf
etmeliyim ki, kendimin bile ou beyti szlk yardmyla
anlamaya almam ve hatta kimi beyitlerin iletisini mulak
anlamam sarsc bir deneyim oldu. Anladk ki, dnemine
gre yaln bir dille sylenmi bir eser bile sre ierisinde
bir yerlerinden eskiyip kopmaya balyor. Bu kavray bizi,
Risletn-Nushiyyenin dil ii evirisinin gen kuaklarn
faydalanmas iin bir gereklilik olduu fkrine gtrd.
10
ki haftalk bir srede eserin dil ii eviri denemelerinden
olumlu sonu alnca nazmen dil ii eviri teklifni kabul
ederek almaya baladm.
Dil ii eviride Mustafa Tat tarafndan hazrlanp
Kltr Bakanlnca yaymlanan Risletn Nushiyye'nin
tenkitli metnini esas aldm. Bu metne ilave olarak kimi
sylemlerde eski harfi metinlerden de yararlandm.
Dil ii eviri metnini olutururken tenkitli metindeki
btn nsha farklarn gz nnde bulundurarak airin
maksadn en iyi anlatacak beyti kurmaya altm. Yalnz
Yunus Emrenin aruz vezniyle sylemesine karlk hecenin
on birli veznini tercih ettim. Eserdeki zgn kafyeleri
kullanmaya elden geldiince riayet ettim, ancak dilin
eskimesinin bir sonucu olarak bu tavr srdrmek her zaman
mmkn olmad. Gen kuaklarca rahat anlalan bir dil ii
eviri yapmaya altm. Eserde manzum evirinin doasna
bal olarak metne giren ve terim olduu iin muhafazas
icap eden baz kelimeleri de sayfa altnda akladm.
Bu eserin ortaya kmasnda tevikleriyle byk rol
oynayan dostum Prof. Dr. Ahmet Kartala ve srecin her
aamasn byk bir alaka ve ciddiyetle takip eden Eskiehir
Valisi Sayn Dr. Kadir Kodemire teekkr bir bor bilirim.

Do. Dr. Ziya AVAR
2012, Nide
11
YUNUS EMRE
Hayat
Yunus Emrenin doum tarihiyle ilgili bilgiler farkllk
gstermekle birlikte, Adnan Erzinin Bayezid Devlet
Ktphanesindeki bir yazmaya dayanarak yaynlad
belge, bizi en azndan Yunusun doumuyla ilgili yorum ve
tahminlerden kurtarmtr. Yazmadaki kayt udur: Veft-
Ynus Emre: Mddet-i mr 82, sene 720. Bu belgeye
gre Yunus Emre, 1240-41 ylnda domu ve 82 yl mr
srmtr. Hicr tarihten gelen iki artk yl karrsak
Yunusun 1320-21 ylnda vefat ettii ileri srlebilir.
Belgedeki tarih aralnn Yunusun hayat seyriyle ok isabetli
bir ekilde rtmesi, doruluunu kuvvetlendirmektedir.
Yunus Emrenin hayatyla ilgili kendi kaleminden kan
yegane kayt, Risletn Nushiyye adl mesnevsinde yazm
ylnn zikredildii u beyittir:
Sze trh yidi yz yidiyidi
Ynus cn bu yolda fdiyidi
Beyitten anlaldna gre eser, H. 707/M. 1307-
8 ylnda tamamlanmtr. Belgedeki tarihle eserdeki tarihi
karlatrdmzda Yunusun bu eseri, lmnden 13 yl
nce nazma ektii bilgisine ulalmaktadr. Bu da demektir
ki Yunus bu eseri, 67 yan olgunluuyla kaleme almtr.
12
Yunusun nerede doduu meselesi, doum tarihiyle
ilgili bilgilerden daha karmaktr. Bunun nedeni, hakknda
bilgi veren kaynaklarn lmnden en az iki asr sonra 16.
yzylda yazlm olmalardr. Bektai Velayetnamesi onun
Sivrihisar'a bal Sarkyde doduunu kaydeder. Dier
kaynaklardan akyk ve k elebi, Bolu civarnda
oturduunu, Lmi ise Ktahya Suyunun Sakaryaya
kart bir yerde yattn bildirir. brahim Hakk Konyal
ve Kamil Kepeciolu ise yaynladklar belgelere dayanarak
Yunusun Karamanl olabileceini ileri srmlerdir.
Doan Kayann Velayetnmede sz geen Sivrihisar ve
Sarkyn Aksaray Ortakye bal yerler olduunu iddia
eden makalesi de kayda deerdir. Elimizdeki bilgilere gre
imdilik en kuvvetli ihtimal Yunusun Karaman yahut
Sivrihisarl olduudur.
Bektai Velayetnmesi ve Divanndaki baz verilere gre
Yunus ekincilikle geinen yoksul bir kyldr. Kynde
evlenip oluk ocua karm, hatta iki evlilik yapmtr.
Ancak Yunusun iki evlilik yaptna tank gsterilen beyit,
kanaatimizce byle bir anlam iermemektedir.
Yunusun rn alamad bir kuraklk yl, onun hayatnn
seyrini tamamen deitirecek bir olaylar zincirini harekete
geirir.
Yunus bu kuraklk ylnda, kznn srtna bir heybe
atarak, kuraklktan etkilenenlere geimlik buday veren Hac
Bekta derghnn yolunu tutar. Dergha eli bo varmamak
iin, yol boyu al toplayarak dergha iletir. Derghta birka
gn dinlendikten sonra, memleketine dnmeye karar verir.
Ancak Yunus Emredeki cevheri gnl gzyle gren Hac
Bekta, ona bir dervi gndererek Buday m verelim,
nefes mi? diye sordurur, sorunun srrndan gafl olan Yunus;
Nefesi ne yapaym, bana buday gerek der. Derviin bu
cevab getirmesi zerine Hac Bekta; Her ekirdek bana
13
on nefes verelim! diye yeni bir teklif iletir. Yunus; oluk
ocuum var, bana buday gerek! diyerek kararndan
vazgemez. Bunun zerine buday alp yola den Yunus,
kyn knda gafet uykusundan uyanr ve hemen tekkeye
dnerek buday indirir ve karlayan dervie, Erenler,
himmet ettii nasibi versin, buday gerekmez bana! der.
Durum Hac Bektaa bildirilince O kilidin anahtarn
Tapduk Emreye sunduk, gitsin nasibini ondan alsn!
cevabn verir. Bu cevap zerine Yunus, Tapduk Emre
derghna giderek olan biteni anlatr. Tapduk Emre; Hlin
bize malum oldu der ve yol haritasn izer: Hizmet et,
emek ver, nasibini al!
Yunus, derghn oduncusu olarak grevlendirilir. Tam
krk yl boyunca bu grevde kalr. Ancak bu srede dergha ne
ya ne de eri odun getirir. Neden byle yaptn soranlara,
Erenler meydanna hibir eri yakmaz! cevabn verir.
Ancak krk yln sonunda kendine manevi lemden bir ey
almadn sanarak tekkeyi terk edip dalara gider. Bir gn
bir maarada yedi ere rastlayarak onlarla arkada olur. Bu
maara dostlar, geimlerini her gece birinin dua ederek
sofra indirmesiyle salarlar. Sra Yunusa gelir. Yunus, Ya
Rabbi, onlarn dua ettikleri zatn yz suyu hrmetine beni
utandrma! diye dua edince o gece iki sofra birden iner.
Arkadalar: Kimin yz suyu hrmetine dua ettin? diye
sorarlar. Yunus: nce siz syleyin, sonra ben! der. Onlar da
duay, Tapduk Emrenin kapsnda krk yl hizmet eden erin
hrmetine yaptklarn syleyince Yunus, hemen dergaha
dnerek eyhinin hanm Ana Bacya snp af diler.
Ana Bac Yunusu afeder ve eyhin afetmesi iin de
yle bir zm ekli retir: Yunus sabah namaz vakti, kap
eiine yatacak, Ana Bac, gzleri grmeyen eyhi abdest
almaya gtrrken ayaklar Yunusa taklacak, eyh, "bu
kim?" diyecek, Ana Bac da Yunus diye cevaplayacak,
14
eyh Bizim Yunus mu? derse, Yunus, ayana kapanp af
dileyecek. Ana Bacnn plan ngrd gibi iler ve Yunus
bu maceradan Bizim Yunus payesiyle kar.
Yunusun, Bizim Yunusluk dneminde gerekleen bir
olay onun dil kilidinin krlmasyla sonulanr. Bir gn
Tapduk Emre dergahna Anadolu erenleri gelir. Onlarn
erefne bir meclis kurulur, bu mecliste evke gelen Tapduk
Emre bu evk hllerini dile getirmekle grevli Yunus-
Gyendeye syle! der, lakin bu dervi buyruk kez geldii
hlde syleyemez. Bunun zerine eyh, Bizim Yunusa
dnerek: Vakit tamam oldu, kilidini atk, nasibini aldn,
sen syle! der. O an, Yunusun gnl gz alp iindeki
evk denizi coar ve dinleyenleri hayran eden mana incileri
saar. Onun bu can sohbetinde syledikleri, ziyan olmasn
diye dervilerce kaleme alnr ve ortaya sekin bir divan kar.
Velayetname, Aziz Mahmud Hdayi ve Vahib mmiden
derlenen bu menkbeler, Yunusun mritlik hayatnn
krk yl srdn, onun bu krk yl sresinde tarikatn
btn aamalarn tamamladn iaret etmektedir. Yunus
Divan da bu sre ierisinde teekkl etmi olmaldr.
Onun meclislerde syledii nutuk, nefes, hikmet, ilahi
ve athiyelerin katip dervilerce kayt altna alnd
anlalmaktadr.
Yunusun dergaha geli yan 25-27 ya aras tahmin
edersek onun 65-67 yalarnda icazet alarak kendi dergahn
kurduunu varsayabiliriz. Peki Yunus Emre, Tapduk
Dergahnda geirdii bu krk ylda baka hibir ey yapmad
m? Yunusun Divanna bakarsak onun gezgin bir dervilik
hayat yaadn grrz. Bu durumda Yunus Emrenin
Tapdukun izniyle iki amala gezen bir dervi olduunu
ileri srebiliriz. lki, tarikatta bir usul olan dervilerin bilgi
ve grglerini artrmak amacyla dier dergahlara giderek
o dergahlarn eyhlerine hizmet etmeleri, ikincisi ok iyi
15
yetimi bir dervi olan Yunusun her gittii yere Tapdukun
retilerini gtrp yaymasdr. Bizce Yunus, bu anlamda
zel grevi olan nitelikli bir dervitir.
Dergah ve tekkeler hem eriat hem de tarikat bilgilerini
veren yani medreseyle tekkeyi birletiren kurumlardr.
Yunusun byle bir kurumda bu bilgilerle donanp ayn
zamanda Arapa ve Farsay okuyup anlayacak dzeyde
rendiine kuku yoktur. Zaten Yunus Farsa bilmese,
bizce staj iin gittii ilk dergah olan Mevlna dergahnda
nasl kalabilirdi? Zira bu dergahta Farsa konuuluyordu.
Brakalm konumay Yunus bu dergahta hem Mevlnann
nazar himmetini alm, hem de meclisinde bulunacak
kadar zel bir konuma ykselmitir. Hatta Yunus eydr
Mevlna ebsem otur yerinde/ Bu sohbete dymeyen sonra
savagan olur beytine baklrsa baz hususlarda Mevlna ile
mnazara yapacak kadar yksek dzeyde bir Farsas vard.
Bu durumda Yunusun mmi olduuna dair beyitlerini,
hazreti peygambere olan sayg ve sevgisinin bir nianesi
saymaldr.
Yunusun iki ama dorultusunda gezen bir dervi
olduunu sylemitik. Bu amala o, erden ere ve ilden ile
gezmitir. Yunusun bu seyahatlerde hizmet edip himmet
ald erlerden ilki Mevlnadr. Ardndan Geyikli Baba ile
Seydi Balumun nazar ve sohbetlerinden nasiplenmitir.
Yunusun bu er ve illere olan seyahat noktalarnn Tapduk
dergah tarafndan belirlendiine kuku yoktur. Bu
balamda Yunus, Anadoludan ama gemi, Badad
grm, Kayseri, Sivas, Mara hattndan iraza gemi,
oradan yukarya hareket ederek, Nahivan zerinden Yukar
Ellere geip muhtemelen n Kafkaslar da grmtr.
Bu seyahatlerinde ayn zamanda halka Tapduk manisin
saarak seyahatin maksad olan grevini de yerine getirmitir.
Yunus bu seyahatten dndnde muhtemelen Tapduk
16
Dergahndaki hizmetini tamamlayarak kendi dergahn
kurmakla grevlendirilmitir. Bu srada 65-67 yalarnda
olduunu tahmin etmekteyiz. Yunus Sarkyde dergahn
kurunca ilk ii mritlerini zerinden eitecei bir risale
yazmak olmutur. Bu tecrbeyi de Mevlevi dergahndan
edinmi olmaldr. Mevlnann Mesnevi araclyla yapt
irad o da Nasihatler Kitab (Risletn-Nushiyye) ile
yapm olmaldr. Zaten bu eserin yazl tarihi de Yunusun
67 yanda olduunu gstermektedir. Onun bu eserde
kulland temsil dil, mritlerinin seviyelerine en uygun
anlatm dili olarak dikkat ekmektedir.
Yunus Emre, 1320-21 ylnda Hakka yrmtr. Demek
oluyor ki kendi adna 13 ila 15 yl irat faaliyeti yrtmtr.
Yunusun hayatnn her aamasn kuatan bilgi karkl,
onun lm konusunda da kendini gsterir. Yunusun
yatt yerin neresi olduu hususunda tam bir mutabakat
yoktur. Anadolunun eitli yerleri ve Azerbaycanda ona ait
olduu iddia edilen mezarlar vardr. Onun gerek mezarnn
nerede olduu kesin olmamakla birlikte, ona izafe edilen
mezarlar iinde, Eskiehir li Sivrihisar-Sarkydeki mezar,
en ok kabul grenlerin banda gelmektedir. Kesin olan bir
ey varsa onun mezar halkn gnldr.

Do. Dr. Ziya AVAR,
2012, Nide
17
NASHATLER KTABI
(Risletn Nushiyye)
Yunus Emre
18
19
Bismillahirrahmanirrahim
Padiahn hikmeti gr neyledi;
Ate, su, toprak ve yele syledi.
Getirdi topra ekip besmele,
Kendi de hazrd orda heybetle.
Toprakla sudan yaratp bir cisim,
Verdi bu cisme dem diye isim!
Sonra rzgr gelip kuruttu onu,
demin cismi ondandr, bil bunu!
En son ate gelerek stt onu,
Isnnca girdi bedene can.
Padiah: Hkmdar,
yaratc, Allah.
Hikmet: Allah'n
insanlar tarafndan
anlalamayan amac.
Heybet: Korku ve
sayg uyandran
grn, ululuk,
azamet.
Cisim: Beden, vcut.
20
Can tene girsin! diye ferman oldu,
Padiah emri ona derman oldu.
Can girdi bedeni aydnlatt,
Ten de cann canna nee katt.
krler edip dedi ki: Ey Rahman,
almaz benim gibi bin yaratsan!
Toprakla geldi bize drt nitelik:
Sabr, ho huy, tevekkl ve ycelik.
Suyla beraber geldi drt trl hl;
Temizlik, cmertlik, ltuf ve visal.
Ten: Beden.
Ferman: Buyruk.
Rahman: Allah'n
99 isminden biri.
Merhameti her eyi
kuatan.
Tevekkl: Herhangi
bir ite elinden geleni
yapp daha sonrasn
Allaha brakma.
Ltuf: nem verilen,
saylan birinden gelen
iyilik, yardm, ihsan.
Visal: Kavuma,
erime.
21
Rzgrla beraber geldi drt heves;
Yalan, riya, sabrszlk ve nefes.
Atele geldi drt trl felket;
ehvet, kibir, agzllk ve haset.
Canla birlikte geldi drt zellik;
Utanma, ahlk, stnlk ve birlik.
ehvet: Ar istek.
Haset: Kskanlk,
ekemezlik.
Riya: kiyzllk,
gsteri.
Nefs: Kulun kt ve
gnah olan hl ve
huylar, arzular.
22
23
AKLIN TARF
24
25
Akl Padiahnn kadimlii ndandr. Akl da
trldr: Biri akl- matr, dnya hayatnn dirlik ve
dzenini bildirir. Biri akl- madtr hiret ahvalini bildirir.
Birisi de akl- klldir, yce Allahn marifetini bildirir.
Padiah'n hidayet nurundan olan iman trldr:
Biri ilmelyakn, biri aynelyakn, biri de Hakkelyakndir.
lmelyakn olan imann yeri akl, aynelyakn olan imann
yeri gnl ve Hakkelyakn olan imann yeri de candr. Canla
gelen iman canla gider.
Cennet, Padiah'n kerem ndan, cehennem de
adalet ndandr. Toprak, padiahn nurunun; su, hayatnn;
rzgr, heybetinin; ate de fkesinin ndandr. Toprakla
suyun yeri cennet, atele rzgrn yeri cehennemdir.
Ate ve rzgrla bin eri olan dokuz binba gelir. Bunlar,
geldikleri kiiyi kendi yerlerine gtrmek iin urarlar.
Kadim: Balangc belli
olmayan, ok eski.
Akl- ma'a: Akln en alt
tabakas. Dnyada geim iini
dnen akl.
Akl- ma'ad: rfanla terbiye
edilmi akl.
Akl- kl: En stn akl.
Hidayet: Hak yoluna ermek.
Ahval: Durum, hl.
Marifet: Allahn
bildirmesiyle bilinen zel bilgi.
lmelyakn: Hak ve hakikati
bilgiyle kavrama.
Aynelyakn: Hak ve
hakikati gzle gryormu
gibi kefederek kavrama.
Hakkelyakn: Hak ve hakikati
olu annda kavrama.
26
Gark olmak: Gmlmek,
batmak, dalmak.
Toprak ve su ile de yine bin eri olan on binba gelir.
Bunlar da geldiklerini cennete gtrrler.
Canla gelen drt kiidir. Bunlar, canla gelip canla
giderler. Bunlarn da bin eri vardr. Bunlarla olanlar, Hakkn
cemaline gark olurlar.
Toprak ve suyla gelenler, cennette olanlar; ate ve
rzgrla gelenler, cehennemde kalanlar; canla gelenler de
Hakkn huzurunda gark olanlardr.
Bil bakalm hangi blktensin? Hangisinin szn
tutarsan o blktensin. Dorusunu Allah bilir.
Cemal: Yz gzellii.
27
AKIL VE RUH DESTANI
28
29
Gel dinle imdi, aaym da sz,
Tek tek syleyeyim ondaki z.
Hakkn hikmeti en eski demdendir,
u szlerin yorumu demdendir.
u cihan, iki cihanca pek dardr,
Geni bak, byle yz bin cihan vardr.
ok byk cihandr gnl cihan,
Kendini arayanlar bulur onu.
u nefs ehrinden vereyim de haber,
Ondan mit ve beklentini gider.
Sana gnderilmi iki sultan var:
Ten mlkn zaptetmek ister bunlar.
Dem: An, zaman.
Hikmet: Herkesin
bilmedii gizli
sebep, varln
yaratlmasndaki ilahi
ama.
Nefs: Kulun kt olan
huy ve arzularnn
kayna.
30
Biri Rahman, can katndan gelir.
Biri eytan, kin katndan gelir.
Gr imdi kendini, kime taparsn,
Kime kap ap kime kaparsn!
On bin kiidir Hakkn askeri,
Yenilmez kimseye, alptir her biri.
Dokuz bin neferdir, nefs haerat,
Dyim eyerlidir bunlarn at!
yi tan, kara yzldr bunlar,
Nefret ve ikyet nereye kadar.
Aman ha aman, bunlardan uzak dur!
Yazlmasn nefs defterine kusur.
Rahman: 1. Allah
ile ilgili, ilahi. 2.
Allahtan gelen, her
hususta hayrl olan.
Alp: Yiit, kahraman.
Nefer: Er.
Haert: Zararl
bcekler. Eserde kt,
deersiz kiiler.
Dyim: Srekli, daima.
31
Gark: Suya batma,
boulma.
Ar: Saf, temiz.
s: syan eden, ba
kaldran.
Nefsin isteklerini ge, cana bak,
Sz dinlersen olur cann nura gark.
Nefs kibirlidir sultan bilmez,
Emrine erzak ve asker verilmez.
Can, aydan ar gerek han katnda,
Yerinden ayrlmaya, sultan katnda.
u nefs, ezelden beri Hakka s,
damdr aslnda onun cezas.
Nefsin ocuklar dokuz kiidir,
Kfr ve ftne onlarn iidir.
Byk ocuk hrstr, t iitmez,
Cihan mlk verilse yine yetmez.
Kfr: Hakk grmemek,
imanszlk, kaba saba sz.
Fitne: Ara bozuculuk.
Cihan: Dnya, lem.
Mlk: 1.Sahip olunan ey
2.Yeryz.
32
Hazr bekler huzurunda bin eri,
Olmu kapsnda tm cihan esiri.
Sever dnyay dnyadr iman,
Susuzdur, kanmaz dnyayla can.
Her neyi seversen imann odur,
Nasl sevmezsin ki sultann odur.
Bil ki akndr seni senden alan,
Neyi seversen o tarafa salan.
Sevdiinden teye duran yok,
Asl mn budur, bo lakrd ok.
Bu yolda ztlama olmaz, mn var,
Her neyi seversen, odur sana yr.
eri: Asker.
Lakrd: Bo laf, sz.
Yr: Sevgili, Allah.
33
ah: Ynetici.
Beniz: Yz rengi.
Hrs: Agzllk.
Akl katnda yarm gn durmayan,
ah katna lyk olur mu, ey can?
Grdm, gelir benzi sararm bir er
Dili tutulmu, akl gitmi meer.
Akln nnde ba koyup secdeye,
kretti Hakka: Onu buldum diye
Eer akl bandaysan gr beni,
Neyse derdimin derman, ver onu!
Demedin: Bir kere onu greyim!
Demedin: Nerdeyse ona ereyim!
Tut ki hrs yznden yoldan saptm ben,
Bir kez sormadn, Sana ne yaptm ben?
34
Dolanp sana geldim, hlimi bil,
Yardm edeceksen gzyam sil.
Hrs hapsine dtm kamyorum,
Duvar ok salam ykamyorum.
Nice yiit ve demir yrekli er,
Bu zindandan k gnn bekler.
Silahl bin kiidir hrs erisi,
Cengver ve yiittir her birisi.
Tuttuklarn atp bu zindana,
Demir glle takarlar ayana.
Sual ettim bunlara: Kimsiniz siz,
Bynz kim, kimin nesisiniz?
Cengver: Savata
kahramanlk gsteren.
35
Dediler: Hepimiz nefs kullaryz
Pek oumuz da hrs ulularyz.
Agzlnn yeri Cehennem olur,
Orada olan nasl huzur bulur?
Yeri yurdu Cehennem olan erin,
Hibir yerde bulamazsn benzerin.
Fark etmedim, beni aldatp tuttu:
Bugn, yarn! diye mrm yuttu.
Akln dedikleri aklna yatt,
Kendine gelerek dnd, tartt.
Geri gelip akl, onu tler:
Kurtarr cann bize gelenler!
36
Bize geldiysen yer yok endieye,
Gam ekme sakn ne yapaym diye!
Gelseydi fakr u kanaat beraber,
Grrdn dmanlara neler eder.
ard mjdeci, geldi Kanaat,
pek giysi giyer, biner Burak at.
Grdm alm ele bir yeil sancak,
Dinlemez kimseyi fkesine bak!
avular barr sada solda,
Bir grltdr kopar her yolda
Onu grp kaar nefs haerat,
Gr imdi nicedir Halik sfat.
Gam: Dert, znt.
Fakr u Kanaat: Azla
yetinme.
Burak At:
Peygamberimizin
Mira'ta bindii binek.
Haerat: Deersiz ve
zararl kimseler.
Hlik: Allah, yaratc.
37
Yenilip kaarlar, bak Hakkn iine,
Eri, kz dver bakmaz yana.
Bunalp hepsi dayanamaz kaar,
Klca gerek yok kalrlar naar.
Kllar kanl gazidirler hep,
Uan kuu tutar atlar Arap.
Yer yer vuruup alrlar nice can,
Kiminden ba gider, kiminden de kan.
Askerine dar edip drt bir yeri,
Kurtarrlar hrstan ili ve ehri.
Koparrlar hay huy, velvele, fgan,
Mmkn mdr kurtarsnlar ondan can?
Naar: aresiz.
Hay huy: Bo grlt,
ar.
Velvele: Grlt,
patrt.
Figan: lk, feryat.
38
Gaza: slam dinini
korumak veya yaymak
amacyla Mslman
olmayanlara kar
yaplan kutsal sava.
Sipahi: Osmanl
devletinde toprak
sahibi bir snf atl
asker.
El: 1.Yabanc.
2.Yurt.
Afet: Felaket.
Tcir: Ticaretle
uraan kimse, tccar.
Mat: Malubiyet,
yenilgi.
Arif: Bilen, bilgili.
Cam: Kadeh.
Yenip ordusun iline akarlar,
Krp eri kz, ehri yakarlar.
ah, gazadan gelip tahta oturdu,
Btn sipahiler huzura durdu.
Btn kent ve btn el rahat oldu,
Nereye gitsen nimetlerle doldu.
Geride kald o ktlk ve fet,
Oldu cmle frsat tacirleri mat.
rifer artk ibadetle megul,
Olmu her birisi sultanna kul.
Tutarlar sultan meclisini mekn,
Elde cam, geerler cmle varlktan.
39
Kurtulup bunlar erdiler murada,
Saki mey sunar, ierler orada.
Ferahlad bunlar kayglar yok,
Srtlar pektir karnlar da tok!
Ne yapaym? demek bunlara uzak,
mr ve rzk kendi verir Rezzak.
Mihmandar,

kendisi olunca Sultan,
Sofra stne sofra gelir, ey can!
Yiyip doydu senin gibi nicesi,
Aynen durur, eksilmedi zerresi.
Daima yenir lakin hi eksilmez,
Nereden geldiini kimse bilmez.
Saki: kili
toplantlarda iki
datan kimse.
Mey: arap.
Pek: Sk, salam.
Rezzk: Allah'n 99
isminden biri. Rzk
verici.
Mihmandar:
Konuku, misafr
arlayan.
Zerre: ok kk
para.
40
Erenlerdir bu dirlie erenler,
O yrin yzn mutlak grenler.
Gerekte bunlar lmeyip kalrlar,
Zira her dem yeni ksmet alrlar.
Yunus, cmle szn sana vazife,
sana der, kimse etmez ifa.
Ne szn varsa et kendine hitap,
Cmle gnlleri Allah iin yap.
Bu yzden cmle i ulularndr,
Bunlardan iste, yol bu kullarndr.
Dirlik: Uyum, dzen.
Eren: Ermi, dini
olgunlua erimi.
Dem: Zaman, dnem.
fa: Bir ii yapma,
yerine getirme.
Ulu: 1.Byk.
2. nder, lider.
3.Veli.
41
KBR DESTANI
42
43
Eer dinler isen haber vereyim,
Akl casusa ne der gstereyim.
Kanaat ehre gelip taht ald,
Haramiler ise yollarda kald.
karlar da bana yol kesmek iin,
Brakmazlar yolcuyu yola gitsin.
Akl casusa: Hemen geri dnp der,
Gtr Kanaate benden haber.
Kanaat ho otursun taht onundur,
Devlet nimetleriyle baht onundur.
ok durmaz harami da banda,
Geer bir gn ele, yol savanda
Kibir: Kendini
beenme,
bakalarndan stn
tutma.
Casus: Gizli haberleri
veren kimse.
Harami: Haydut,
hrsz.
Baht: ans.
44
Kibir derler ona, bilirler onu,
mansz kalacak o s can.
Kendinden baka kimseyi beenmez,
Yksek yerde durur aa inmez.
Nice tahta kanlar yere dt,
Nice ben diyene sinek t!
Kendinden uzak tut kibr endiesin,
Kibre uyarsan uzaa dersin.
Uzak denlerin iman yoktur,
Meer cisimlerinin can yoktur.
Can saknmal ki canl kii,
Hakknda kusura dnmesin ii.
Byklk taslama lanet alrsn,
Kovulmularla bir olur kalrsn.
s: syan eden.
45
Kap gzet, kap tut, dip gzetme,
Devlet kapdadr brakp gitme!
Dilersen devleti kapda bekle,
Umarsan nimeti kapda bekle.
Beenme sen seni, uzak dersin,
aresiz kalnca yolu aarsn.
Varsa kibir haberi, hangi yere,
iten lanet okur o habere.
Sakn olmayasn kibirle yolda,
Kibri nerde grrsen orda sava.
Kibir ve arzu vefa klmaz sana,
Yazk topraa dtn o gne.
Tenin yklmadan kibri ykver,
Bu zorluklar hanesinden kver.
46
Bu kibre nazar klsan yok vefas,
Zahmettir nereye baksan hevas.
Kibir sahibinin nazar yoktur,
Bu sebepten gnlde nuru yoktur.
Hakka giden bir yol vardr gnlnde,
Grmez onu, yabancdr elinde.
yi bil, Hak yolu gnlnde srdr,
Btn zellikler gnlde birdir.
Her kim ki o gnln dnda kala,
Nasibi kaptrp eli bo kala.
Gnl eri bilir gnl haberin,
Gnllerin iinde cmle varn.
Vefa: Dostluk ve
sevgide devamllk.
Nazar: Bakma, bak.
Heva: Heves, arzu.
Akl ile olmayp nefs
ile olan istek.
47
Yazk, btn mrn eyvaha vard,
Byklenmek, seni yoldan ayrd.
Byklenmek ne ki ona uyarsn,
mit kesme, bir gn Hakk duyarsn.
Daim sana bakp seni grrsn,
Marur olup senden haber verirsin.
Bu ham dncelerde ne bulursun?
Bu huyla bir gn tvbesiz lrsn.
Tutma o ii ki faydas yoktur,
zne bir hner edesi yoktur.
Hner gzet ki hnere eresin,
Eren ile yol alp dostu gresin.
Marur: Kibirlenmek,
bbrlenmek.
Hner: Marifet,
yetenek.
Eren: Ermi dini
olgunlua erimi
kimse.
48
Kibirli kiiler dosta eremez,
Kibir kendine dmandr gremez.
Dmansn sen sana, dostun kim ola,
Bu kt huyundur sana havale.
ayet menzile varrsan bu huyla,
Orda gnl dirliin nasl ola?
Bu dirlikle nice yolda olursun?
Nice ileri geip ba olursun?
Bu hl ile kl yok arada,
Senin iin klc kim yarata?
Bilmelisin sana dman kim ise,
Bilmelisin dosta kin duyan kim ise.
Havale: Ismarlama,
yollama, gnderme.
Menzil: Yolculukta
dinlenmek amacyla
durulan yer, konak.
Dirlik: Uyum, Huzur.
Nice: Nasl.
Yolda: Ayn fkirde
olanlar.
49
yi deildir bu yolda aymazlk,
ok uzatma, iin var bunca yllk.
Yazk, kibir iini ok uzattn,
Kendi kendini gnllerden attn.
Etmedin bir gn gnl pazarn,
Candan dinlemedin dost haberini.
Ne kadar yeleceksin, dnya iin?
Bir gn bir ey yapmadn Mevla iin.
Tutamazsn, koma dnya peinden,
Ecel yol balam, aamazsn sen!
u be gnlk mr, bu harca yetmez,
Sar m kulan niin iitmez?
Yelmek: Bireyin
peinde koturmak.
Mevla: Yaratc, Allah.
Aymazlk: Baboluk,
evresinde olup
bitenlerin farkna
varamama durumu.
50
Kibir geldi, seni karartp gitti,
Ecel at yrktr, gelip tuttu.
Sen seni hi bilemedin, ne yazk!
Nasl kulsun ki edemedin kulluk.
Eer sen kulsan o hlde beyin hani?
Dilein ne vakte dek tutar seni?
Ne akln var senin ne de delisin,
Ne burda diri ne kabrde lsn.
Ey bare, bu nasl dirlik byle?
in dopdoludur irk ve pheyle!
Madem bir phen yokmu inanaydn,
Bu gafet uykusundan uyanaydn.
Yrk: ok yryen,
yrk.
Biare: aresiz.
irk: Allaha ortak
komak.
Gaet: Dikkatsizlik,
dalgnlk.
51
Arzu ve kibir nice tutar seni?
lm evreni bir gn yutar seni!
Kibr ve arzuyla ne yapp edersin?
Ecel eli uzun, nasl gidersin?
mr borcunun vakti bir gn ere,
Ecel, varlk harmann yele vere.
Bu vade ermeden gel bir gzn a,
Arzu ve kibir yolundan beri ka.
Be gnlk mr iin geri dnme,
u fani dnyann nakna kanma.
Senin gibi bin er aldatt dnya,
Gster imdi, kimindi bunca bina?
Evren: Byk ylan,
ejderha.
Fani: lml.
52
ok hzl davran ki tlmeyesin,
Kibir tuzana tutulmayasn.
Kibrin dn tutarsan eer,
Biemezsin tevazuya bir deer.
Kibirlinin yeri Siccn iinde,
O yzden olmad hi din iinde.
Din yolu tutann Siccn nesidir?
Kin ve kibir ehlinin din nesidir?
Bana inanmazsan hlin gresin,
u mr, kibirle yele veresin!
imdi akldan medet iste, yr!
Esir olmusun bunca yldan beri.
tlmek: Yenilmek,
elindekileri kaybetmek.
Tevazu: Alakgnlllk.
Siccn: Cehennemde
bir vadinin ad.
Medet: Yardm.
53
Akl, adaletli aziz kiidir,
Bunalana medet onun iidir.
Seni ok beladan kurtara akl,
Mutluluk yoldan olsun, ay ve yl.
Geldi Akln yanna mahcup olmu,
Gzleri kaygdan ya ile dolmu.
Kendine gelip de selam veremez,
Atee der yolunu gremez.
Geti nice zaman sayd yerinde,
Geirdi mr nefsin pazarnda.
it imdi akl ne syler ona:
Sakn, tevazu taliptir canna!
Aziz: Saygdeer. Nefs: 1. z varlk, kiilik.
2. nsann yeme ime vb.
ihtiyalar btn.
54
Sz bitmeden tevazu grnd,
Kibir onu grp yz geri dnd.
Kl ekip gelir, yer alandan,
Kibir onu grp kat dandan.
Da ovay doldurdu bir feryat,
Kimine Cennet kimine Arasat.
Tevazu kibrin stne at srd,
Kibir bakt, bir eri bin er grd.
s kibir, hi brakmad ii,
Da ban tutup geirdi k.
Bu tevazu, bir rmak olup akt,
Belli ki derdi denize varmakt.
Arasat: slamiyet'e
gre, kyamet gn
btn llerin
toplanacaklar yer.
Maher yeri.
55
Ne kadar kuvvetli olsa da pnar,
Varamayp denize, yere szar.
Su akp baka bir suya karr,
Su suyu bulup denize eriir.
Denize kadar rmak idi adn,
Gerisini brak, denize daldn.
nci muhal deil, deniz olana,
Ya altn niye muhal olsun ona?
O denizde ne acayiplikler var,
Ancak halka gizli, sana aikr.
Her bir dalgada bir damar bulasn,
Yakut, inci ve mercanlar bulasn.
Muhal: Mmkn
olmayan, imkansz.
Aikar: Ak, apak,
belli, meydanda olan.
56
Budur sermaye o bahre dalana,
Ar dirlik gerek cevher bulana.
Yendi tevazu yz bin evik eri,
Zapt etti tm kara ve denizleri.
Tevazu edeni defne bekler,
Yce yer gzeten derde dert ekler.
Tevazuyla varsan meydan senindir,
Cevher senden kar, maden senindir.
Tevazudur yeri g gtren,
Yedi kat yerden aa duran.
Tevazu zeredir gk ile yer,
veceksen tevazuyu vver.
Bahr: Deniz.
Ar: Saf, temiz.
Tevazu: Alakgnlllk.
Zapt etmek: evirmek,
ele geirmek.
Cevher: Deerli ta,
elmas.
57
Devlete ular tevazu olan er,
Ona kim yetiir, uzayp gider.
Tevazu yryp lemi ald,
Ki her ne var ise ona kul oldu.
Gizlenip kibr eri grnmez oldu,
Artk yksek bir yere binmez oldu.
Tevazuyla kanaat ho yr oldu,
Neyi istersen orda var oldu.
Tekrar enlendi ehr ile vilayet,
Dostumuz ad oldu, dmanmz mat.
Casus gidip akla haber iletti,
Gr tevazuyu, kibre neler etti.
Yr: Sevgili, arkada.
ad olmak: Sevinmek,
mutlu olmak.
Mat: Yenilgi, malubiyet.
58
Karde, eline ne geti, gr kibri,
Diri kurtulmad bin erden biri.
Akl bunu iitip ok sevindi,
Mutuluk verip hemen tahttan indi.
O devlet sahibi akla kretti,
Akl erer ve bilirdi devleti.
Eer devlet gerekse akla dan,
Meveretsiz baa varmaz hi bir i.
Gel, bilgini unut sen, uslu isen,
Saadettir sana her ne huylu isen!
Yunus tevazuyu ok beendin sen,
Bu yzdendir ak makamna gemen.
Mutuluk: Sevindirici
haber getirene verilen
armaan.
Meveret: Bir konu
hakknda danma.
59
Farizadr sana, sen seni sakn,
Kim ola sencileyin sana yakn?
Halk iinde yzn yere brak,
Bu durum kibir ehline ok uzak.
Hatadr, her iini uygun sanma,
Sebil ol herkese, bir dem usanma.
Fariza: 1.Allah buyruu
(Hac farizas).
2.Yaplmas gereken
dev, grev.
Sencileyin: Senin gibi.
Sebil: Parasz,
karlksz.
60
61
FKE VE GAZAP DESTANI
62
63
Gel, imdi syleyeyim fke haberin,
Tek tek gstereyim, gnlde yerin.
fke der: Ben herkesten yegneyim,
Bunca hner iinde bir taneyim!
Kimse duramaz ki karmda benim,
Hmla denizi atee veririm.
Nereye varrsam balar kesilir,
Kime fkelensem o vakit lr.
Var mdr bencileyin cana kyan?
Yoktur benden baka merdane kyan!
Bana kar gelemez yaratlm,
Benimle bir an hemdem olmak, zor i!
Gazap: fke.
Yegne: Biricik, tek.
Hm: fke,
kzgnlk.
Merdane: Merte,
erkeke.
Hemdem: Dost,
arkada.
64
Benim hnerimle kim birlik olur,
Ecel evine girmeye yol bulur.
Benim iimi baaramaz felek,
Benim yolumda yryemez melek.
Gzme yz bin er zerre grnmez,
Yz bin aslan bana pire grnmez.
fke derler bana, bir bahadrm,
Dzen bozmaya her yerde hazrm.
Nereye basarsam orda ot bitmez,
Her nereye varsam, orda dert bitmez.
itenler kaar benim szmden,
Ben bile korkarm kendi zmden.
Bahadr: Savalarda
gc ve ylmazlyla
stnlk kazanan
kimse.
Felek: Dnya, lem.
Zerre: ok kk,
ufack.
65
Sakn bana uyup da gafl olma,
Szm tutup da imansz lme.
Sanma el iindir benim klcm,
Bana da keskindir benim klcm.
Kim fkelense iman gider,
Sana iman lazmsa onu gider.
fke geldiinde iman ne olur?
Oda dp yanar, ya can ne olur?
fke ii kfr ve dalalettir.
Allah korusun farkl bir halettir.
Nerde gremezsen orda yol vurur,
Nerde harap yer varsa orda durur.
Od: Ate.
Dalalet: Sapn,
sapknlk, doru
yoldan ayrlma.
Halet: Durum.
66
Onun hlleri, hle benzemez hi,
Zevali, bir zevale benzemez hi.
Emin olanlar onun ftnesinden,
Ne lmden ekinsin ne de sinden.
Cihanda onun benzeri bulunmaz,
Onun hile ve tlsm bilinmez.
Baksan bir kiiye suret sakin,
Ne sfat olduunu ne bilirsin?
Boynunda tespihi elinde asa,
p incinmeye, yola yle basa.
Bir bakarsn anszn kagelir,
Tespih krp imame ykagelir.
Zeval: Sona erme,
ortadan kalkma.
Sin: Mezar, kabir.
Tlsm: Sihir, by.
Sret: Grnte.
Asa: Baston.
mame: Tesbih
bal.
67
Asay krp koparr bir kavga,
Hi yz yok ki bir kimseye baka.
Sual ettim: Sof bu ne hldir?
Senin gibi kiiye bu muhaldir!
zr diledi ki: Ben bir kiiyim,
Filan derler bana flan eiyim.
Bilirim onu itaati yoktur,
Halk iinde iyi sfat yoktur.
Benim gibi kiiye hrmet etmez,
Cevap verir bana, t iitmez.
Ben ona vurdum, o yakam tuttu,
Bana kar gelip Hakk unuttu.
So: Dini bilgisi ok
olan.
Muhl: Mmkn
olmayan, imkansz.
taat: nan.
Hrmet etmek: Sayg
duymak, boyun emek.
68
Ne diyeyim, ele geirip onu,
Hkmetmi hep ona fke divan.
Kendini koyup bakasn snar,
Yolda doru giden kiiyi knar.
Yakn yerdedir, fkeden sakn,
fke unutan, sarhoudur Hakkn.
Kii kendinden gemezse yr iin,
Sapmtr ona bir ey demeyesin.
Her kimin dosta kullukta eli yok,
fke kapm onu, az dili yok.
Ar tut evini, kagelir yr,
Yrin gelmedii ev neye yarar?
Divan: Buyruk,
hkm.
Yr: Allah.
Ar: Temiz.
69
Ar dirlik gerekir dost elinde,
fke ve kin engeldir, yr yolunda.
Dost ne zaman gelir? diye hazr ol,
Evine eki dzen ver, nazr ol.
Gururla oturma dost deinde,
Daim ayakta dur, yr eiinde.
Gafl olma evine hrsz girer,
Ar uyursan duvar deler.
Ev sahibi uyur, hrsz sevinir,
i tez tutar sanr ki uyanr.
O kadar geldi, uyanmad o kul,
Belli bildi ki ok kolaydr bu yol.
Nazr olmak: Yol
gzlemek, beklemek.
Gal: evresinde
olup bitenlerin farkna
varmayan (kimse).
70
Ne vakit gelse bildiini iler,
Kiminde oturur kiminde klar.
Hrsz gelince ssz olsa hane,
Girip kar, gelir ok kolayna.
Sen nerdeydin? Evini hrsz ald.
Yer ier oturur, ev onun oldu.
Sen darda hrsz ierde ne ho,
in ucu, gsterir yaknda ba!
Bu hlin ne senin, zulmet iinde?
Daha ne uyursun gafet

iinde?
fkeyle geirdin aziz mr sen,
Daim zulmettesin bu huy yznden.
Zulmet: Karanlk.
Gaet: evresinde
olup bitenlerin farkna
varamama durumu.
Daim: Srekli,
devaml.
71
fken gitmez de kalrsa iyi bil,
Can o damardan alr Azrail.
Kurtarmaz elini yzn yuman,
Haktan korkmazsan botur, ar okuman.
Deil dm, kusur bulmak iin,
Sana btn nasihatim, hak iin.
Riyayla rnce d duvarn,
Hrszlar ald, iteki arn.
Dnda sark, tespih ve seccade,
inde znnr bal, can belinde.
Bezedin d yzn, iin harap,
Hi kimse beenmez, nedir sebep?
Ar: Kurn-
Kerimden on yet
miktarlk ksm.
Yummak: Abdest
alma.
Riya: kiyzllk, z
sz bir olmamak.
ar: ehir, kent.
Znnr: Puta
tapanlarn, papazlarn
bellerine baladklar
rme kuak.
72
Byle giderse hlin nasl olur?
Hi iyi bir iin yok, lafn boldur.
e yaramaz bu d ibadetin,
Ar olmaz ise gizli sfatn.
Senin btn evini hrsz ald,
u zhir amelin darda kald.
Senin iin udur hepsinden evla,
Kulluun gizli olmaldr dostla.
u hlde bu i nasl baa yeter?
Sultan buyruunu tutmadn meer.
lmdr, ahlar nnde utanman,
Zerre suun olsa orda krk batman.
Btn: yz, i.
Zhir: Suret, d yz,
grn.
Amel: , eylem.
Evla: Daha iyi.
ah: Allah.
Batman: Bir arlk
ls (8 kilo).
73
Hele beri gelin, tan olalm,
Nere tenhaysa oray bulalm.
Ey uslu kii, sen bir haber ver,
Nerde bizim iin gizlenesi yer?
Ben yeri g gezdim bulamadm,
Ne var hilalsem, bedir olamadm.
Usandm ben bu hesaptan saytan,
Gerekse hesapla sen yeni batan.
Bu gafetle nasl olur bu dirlik?
Ya bu amel ile olur mu birlik?
mrn geti bir amel eylemedin,
Bir sz edep ile sylemedin.
Bedir: Dolunay, ayn
on drd.
Edep: Terbiye, utanma
duygusu.
74
Sz bir baka gerek Sultan katnda,
abuk olmak lazmdr hizmetinde.
Ne dem, bir sipahi ekse iten el,
Olur, sultannn kulluunda kul.
Ne nasihat vereyim gayr bundan,
Kulum demesin, kulluu unutan.
Eer kul olursan sermaye yeter,
Ne saadet, yedi kat gkten ter.
Tamam olsa iin yer gk senindir,
Her neyi dilersen dilek senindir.
Bu lem cismine, can sen olasn,
Sensiz olmaya bir yer, sen dolasn.
Dem: Zaman, devir.
Gayri: Artk, bundan
byle.
tmek: Oyunda
yenmek, kumarda
kazanmak.
75
Gnleri geirip yapmadn bir i,
Vehim ve pheyle geti yaz ve k.
Bu nasl devran, onda rahle kurdun?
Ar ayeti okurdun, yolda durdun.
Bunca yldr ilim ve amel iin,
Bu kapdasn bu mu birikimin?
Acep sana yol niye yok ieri?
Kimse demedi mi sana;Gel beri?
Szlerim kendimedir nkte deil,
Bilin can birdir, ikilikte deil.
Vah ona ki geri kala bu yoldan,
al ki kurtulasn sen bu hlden.
Vehim: Kuruntu.
Devran: 1. Dnya.
2. Kader, talih.
3. Zaman, a.
Rahle: zerinde
kitap okunan, yaz
yazlan, bazlar
alp kapanabilen
alak, kk masa.
Ar Ayeti: Kur'an-
Kerim'den on ayet.
Nkte: Mizahi sz.
76
Gafettir bizi bu hlde koyan,
Nasl gafl olur bu hli duyan?
Evi sprmedim, kim gelir bize?
Sprgeci yok, kim gelip de dze?
Bunca ihmal edilmi bu haneye,
Kim ara dostu: Bize gel! diye.
Niin gemez acep yol bu aradan,
fke ald yolu, bil her yreden.
ok zamandan beri fke yol alm,
Kimse izlememi gizlide kalm.
Akl casuslara syler divanda:
Gidip bulun dirlik dzen ne yanda?
Divan: Padiah yahut
vezir bakanlnda
devlet ilerinin
grld yer.
Gaet: evresinde
olanlarn farkna
varmama durumu.
Gal: evresinde
olup bitenlerin farkna
varmayan (kimse).
77
Dedi casus dirlik hlini ona:
fkeden dalmtr drt bir yana!
Casus o dem akl katna vard,
Olan biten her eyi haber verdi.
Hi haber kalmad akla ulat,
fkeyi tutma ii baa dt.
Akl dnp tartp verdi haber,
Buyurdu avua topland asker.
Bunca dem, sylenen belli divanda,
fkeden yz ikyet gelir gnde.
Sabr nerde? fke gelince birden,
Dirlikle dzenlik bozulmu hemen.
Dem: Zaman, dnem.
78
Buyurur: Sabr hemen tutsun onu,
ehri harap etti onun ziyan!
kageldi huzura sabr, o dem,
Tut fke katlinde brahim Edhem.
Grlmez oldu fke, izi yoktur,
zden getik, izinin tozu yoktur.
Bu kez grdm, dzenlikle dirlik ho,
ip ak arabn, olmular sarho.
Sabr, dnyada kimin olsa yri
Her lahza zevk safa olur kr.
Sana can feda, ey sabr iyesi!
Sabrdr benim canmn gdas.
brahim Edhem:
slam byklerinden.
Ak arabyla
sarho olmak: Allah
sevgisiyle kendinden
gemek.
Lahza: Zamann en
ksa paras, an.
Safa: Huzurlu, rahat.
ye: Sahip.
79
zge: Hususi, zel.
Sen ne zaman bu sabr ile olursan,
Seninle ho safa bulur o mekn.
Yunus iin sabrla kolay olur,
Sabreden kii zge bir mlk bulur.
80
81
SABIR DESTANI
82
83
Mat etmek: Yenmek,
galip olmak.
hsan: Ba.
Azad etmek: Kleye
zgrlk vermek.
Yd: Hatrlamak,
bahsetmek.
Bilii: Bildik, tandk.
Dinle, syleyeyim sabr hlini,
Cmle lem sabra verdi maln.
Tm bozguncular mat eder sabr,
O sebepten mutluluk ihsandr.
Sabrn her yerde iyiliktir ii,
Dayim azad eder yd ve bilii.
Sabrlnn devleti dayim kalr,
Sabredenin nasibi fazla olur.
Duydun Ysuf u kuyu iinde vay,
Sabrla beklerdi kuyuda o ay.
O kuyu ne kadar derindir bilmez,
arsa sesi dtan iitilmez.
84
ard, ses gitmeyince dar,
Vazgeti bu iten barmaz gayr.
Yukar bakar, kuyu az uzak,
Aadaki yeri ta ve toprak.
Dedi: Ya Rab, bir su iledim ki ben,
Bama bu i geldi durup dururken.
Kabrim buysa nereye varrm ben?
Sabretmezsem nasl baarrm ben?
Byle der, gz yukar bakard,
Gzya durmaz sel gibi akard.
O anda akln bana derdi,
Baka yeri brakp sabra girdi.
Dermek: Bir araya
getirmek, toplamak.
85
Ulu sabrla yce devlet buldu,
Cmle hli, sabrla gzel oldu.
Bu hldeyken kuyuya kova indi,
Grp onu Ysuf, o dem sevindi.
Tutundu kovaya ektiler onu,
Dedi: Geldi ite devlet nian!
ektiler onu kuyudan dar,
Mjdeler ona ki baara sabr.
Gr ki sabrla Ysuf neye erdi,
Sabr acsyla helvaya erdi.
Sabr neyse sabrl bilir yine,
Bakmaz sabrsz onun dediine.
86
Sabr sahibi olan Ara kar,
Zira sabr iinde trl hner var.
Sana gzel sabr gerekir her hl,
Auyu sabr ile yaparlar bal.
Sabr gerek sana her hl iinde,
Kalr sabrsz, ene al iinde.
Her kimde ki var ise sabr hli,
Sabr zre olur cmle ameli.
Her eyi brak, sabr evine gir,
Sabr evinde cmle erenler bir.
Nebi ve veli yolu, sabra urar,
Sen de varmak istersen sabrla var.
Ar: Gkyznn en
yksek yeri.
Au: Zehir.
Nebi: Peygamber.
Veli: Allah'n sevgili
kulu, eren.
87
Serencam: Baa gelen
bir durum veya olay,
serven.
Onmak: Dzelmek.
Mira: Peygamberimizin
ge kt(Allah'n
huzuruna) gece.
Tr: Hazreti Musaya
Allahnn tecelli ettii da.
Sabr gzet sabr, aziz olursun,
Sabr gzetirsen mn bulursun.
Sabrsz kiilerin dirlii ham,
Sabrla iyiye gider serencam.
Nasihat istersen sabrdan iit,
Onaym der isen sabr meslek et.
Sabr, ne iin var ise bitirir,
Seni ulu saadete gtrr.
Emanettir sana brakma sabr,
Sabrla bulursun Mira ve Tru.
Sabrla vard o Mirac'a varan,
Diri iken lr sabr baaran.
88
Yunus eer sadk isen gir sabra,
Yiit ona derler ki sabra gire.
Sabredende kalmaz fkeden eser,
Kt huydan kurtulur sabreden er.

Sabr gzetsin devlet dileyenler,
Bil ki Hak, sabredenlerle beraber
Sabrla hlin gzel olur gayet,
Gelir sabredene Haktan inayet
Yol ok emindir diye gafl olma,
Harami oktur dersin pusuya.
Harami: Ekiya,
haydut.
Pusu: Tuzak.
nayet: yilik, kayra,
atfet, ihsan, ltuf.
89
HASET VE CMRLK DESTANI
90
91
Eer dinlersen diyeyim nasihat,
Sakn, hasetle cimrilikten gayet.
Evvelden beri bu iki serasker,
Yryp her yerde bildiin iler
Yol keser sakn, cimrilikle hased,
Kurtarsn seni bunlardan o Ahad.
Haseti hasta geirir her an,
Teni salamdr, dertle inler can.
Kendi ziyanndan kendisi kaar,
er tohumunu orak yere saar.
Yapt her i kendisine ziyan,
Var mdr kendisine byle kyan?
Haset: Kskanlk,
ekememezlik.
Serasker: Komutan.
Ahad: Bir olan Allah.
Ziyan: Zarar.
er: Ktlk.
92
Hep eker yese bile tad yoktur,
Tatl dirlik iinde ad yoktur.
Hasetinin eli ermez bir ie,
Kime kuyu kazarsa kendi de!
Diyeyim de bil cimri hlini sen,
Yedii eyi saknr kendinden.
Kendi kazancn kendine vermez,
Elleri baldr yemee ermez.
Nedir bu durumun ey yararsz can?
Yoktur bir gayretin ey kararsz can!
Bir bak ne hldedir, cann ve cismin,
Nasl birisin sen ya nedir ismin?
Dirlik: Uyum, huzur.
93
Bu ne kavray bu ne ksa nazar?
Olmadn bir dem kendi kendine yr.
kil olman imknsz, cimrisin sen,
Sanma alk alrsn bir kimseden.
Dnyay sevme, arta kalr senden,
Gelip sonunda dman, alr senden.
Sleyman gibi malik olamazsn,
u bir gerektir, burda kalamazsn.
Tutalm sendin mlkn Sleyman,
Bu mlk temelsizdir Sleyman hani?
Cimri olmak seni Haktan ayrd,
Gayretin himmetin nereye vard?
kil: Akll, akl
banda.
Malik: Bir eye sahip,
bir eyi olan.
Himmet: Gayret,
alp abalama.
94
Kii hasetlikten ne fayda grr?
Layk olduun eyi Allah verir.
Ne neye gerek, bilen odur yerek,
O kdirdir verir, kime ne gerek?
Sen kendi nasibine nazar eyle,
Ona gre hazrlan hazer eyle.
Zektsz sr ve sadakasz mal,
Verilmesin kimseye byle bir hl.
Bana inanmazsan sen kendin izle,
Benim dediimi kendinde gzle.
Dememe gerek yok ite amelin,
Nian odur ki balanm elin.
Yerek: Daha iyi,
daha stn.
Kadir: 1.Deer.
2.Allah'n 99
isminden birisi.
Nazar: Bak.
Hazer: Saknma.
Korunma.
Amel: .
95
Susuz bir kiinin balanmaz eli,
Dolamaz ayana z fili.
Suunu bilmiyorsan bildireyim,
Hrsz tutup eline vereyim.
Hrsza yolda olan verir ba,
ok drr seni hasetlik ii.
Kim ederse yoldana hyanet,
Bulsun vard her meknda lanet.
Bilirsen gerek yoldan olan,
Doruya varp kurtarrsn can.
Doruluk ehline cimrilik ermez,
Haset eden kibrinden bunu grmez.
z il: Kendi yapt.
Haset: Kskanlk
duyusu.
Hyanet: hanet, aldatma.
Ehil: Yetkili, bir ii iyi
yapan.
96
Hasetinin her yerde belli pazar,
Hi bir dem gitmez onun gnl dar
O sebepten hayat gam iinde
Bin kez helak olur, bir dem iinde
Yl on iki ay onun adl yok,
Yese de yemese de kaygyla tok.
Ne derse desin havsalas dardr,
Ne kadar dar dense bin daha vardr.
Haseti huzur bulamaz bu yzden,
O imdi nerededir? ok yaa sen!
Yoktur hasetlikten hasede bir kr,
Gnl dna dt neye yarar?
Helak: Mahvolma, lme.
adlk: Mutluluk.
Havsala: Zihnin bir
eyi kavrama derecesi,
anlay, akl.
97
Hasetiyle cimri sayta deil,
Bunlar reddedilmitir ite deil.
Bunlarn birlie ikrar yoktur,
Her ne olursa olsun ar yoktur.
Padiah heybetinden korkusu yok,
Kimse beenir bir huyu husu yok.
Nereye varsa halk rker sznden,
Hi bir kimse yarar grmez znden
yi bilin onu, dem deildir,
Ezeldendir haber, bu dem deildir.
Cimri bir kiinin nazar olmaz,
Haris emeli oktur ar olmaz.
krar: Aka syleme.
Ar: Saf, temiz
Padiah: Allah.
Heybet: Ululuk,
grn saygnl.
Huyu husu: Yaratl,
tabiat, karakter.
Haris: Agzl.
98
bret: Kt bir
olaydan alnmas
gereken ders.
Cimrinin gzlerinde ibret olmaz,
Hi kimseye bunlardan himmet olmaz.
Sultan gandir, cimri bunu grmez,
Biter diye elin bir eye srmez.
Nimet tkenmez durduka Cihan,
Bir tane bile eksilmez hi bir an.
Nice yldan beri o nimeti yer,
kilikten geip de demedi bir!
Her gn yeni sofra indirir yere,
Yeni giysi verir yeni erlere.
Yeni sabah, yeni akam, yeni hl,
Yeni devran, yeni dem, yeni visal.
Sultan: Allah.
Gan: Zengin.
kilik: irk.
Visal: Kavuma.
99
Yeni dirlik, yeni nasip, yeni gn,
Yen tertip, yeni i, yeni dn.
Yeni kadeh, yeni mey, yeni merep,
Yeni ak, yeni meclis, yeni arap.
Gr ne kadar cmerttir lem ah,
Rahm eder iitip bendeki ah.
Cimri olan erin hari Karunla,
Onun gibi o da tapnr mala.
Diyeyim dinle Karunun hlini,
Verdi iman vermedi maln.
Karunun mal iin buyruk indi,
Zekt vermeyince dini dnd.
Mey: arap
Merep: Yaradl,
huy, karakter, miza
ah: Ynetici.
Rahim: Acma,
esirgeme.
Har: Dirilme, dirili.
100
Veremem! deyince yer yuttu onu,
Topuundan dizine geldi can.
Feryat edip dedi: Brak vereyim,
Boynumdaki vebali gidereyim!
Yer, iitip Karundan bu cevab,
Gerek sand bunu, kesti azab.
Yer brakt, zekt hazr etti,
Kyamad vermeye can gitti.
Dedi ki: Gidince benden bunca mal,
Kalmaz yeryznde yryecek hl.
Bu mallar eksilince lrm ben,
Nasl dayanaym gzm grrken!
Vebal: iddet, arlk,
azap, gnah.
101
Zekt vermeyince dnd baht,
Bu sz zerine yer, tekrar yuttu.
Tutup yuttu onu beline dein,
Verir imdi ona kendi dilein.
Grd Karun, evren deil sureti,
Dayanamaz bu ie azap kat!
Barr: Bir kez daha brakn beni,
Byle olurmu gremedim sonu!
art eyledi ki zekt verecek,
Kararszlk halini giderecek.
Braknca yer, tekrar bozdu ahdi,
Vay o zata ki, o darbeyi yedi.
Baht: ans, talih.
Karun: Cimrilii
yznden, mal
ve servetiyle yere
gmlen lanetli kii.
Suret: Yz.
Azap: ile.
Ahd: Antlama,
szleme.
102
Piman olunca yer bir daha tuttu,
Boazna kadar Karunu yuttu.
Gel bak Karuna nasl feryat eder,
Kalbin katlndan imdat eder.
Gmld yere boazna dek,
Mal veremedi, can verecek.
Katlk eyleyip ii uzatt,
Mal, gznn nnde yere batt.
Maln ardndan kendisi de batar,
Yer her gn onu, boyu kadar yutar.
Kyamete dek yutacak onu yer,
Bak imdi ona, kyamet ne eder!
103
Ateten zincir yaparlar maln,
Cmle lem grr onun hlini.
Bu ateli zincir boynuna der,
Kul, kle, avam, has hep ona koar.
Maher halk diye, grp bu hlde:
u boynu zincirli kalm vebalde!
Zekt vermeyenin hli budur,
Boynuna zincir olur mal budur.
aresi yok, cimri grnce onu,
Geip boynuna dar olur cihan.
Zenginlikten cimriye ne fayda var
Yz bin mal ile yoksul gibi yaar.
Avam: Halk.
Has: Sekin kiiler.
Maher: Toplanma yeri.
Vebal: Gnah.
104
Kiinin zenginlii malla deil,
ok zengine yoksul diye gl ha gl!
Cimrinin gnln yldrm vurdu,
Onun drt yann karanlk sard.
Haktan mhr vuruldu himmetine
Kim gelip dinlenir onun katna?
Bin nasihat versen kar etmez ona,
Dilini tutmaz, kfreder boyuna.
Kendi dahi ciz kendi znden,
Kimse ad olamaz onun yznden
Kendinin kendiyle yoktur hesab,
Meer yok hiretten ak bb.
ciz: Zavall Bp: Kap,ksm.
105
Kimseye demez yol nereye gider,
O, bel deminde l! demi meer.
Bel nedir l nedir onu bilmez,
Bunlara yarar hibir i klmaz.
Cimri her nerde olsa Karunladr,
phe yok ki sonu mutlak beladr.
Kim ki Hak yolundan dar kar,
Tutup kendi boynuna zincir takar.
Cmle cimrilerin ii bu olur,
O azap ile cehennemde kalr.
Kimin cimrilikle biline hli,
Yok, ateten kurtulmaya mecali.
L: Hayr.
Mecal: G,
kudret.
Bel: Evet. Cenab
Hakkn ezel meclisinde
ruhlarmza hitaben: Ben
sizin Rabbiniz miyim?
diye sormasna karlk
ruhlarmzn hep birden
bela! yani evet demesine
atf yaplyor.
106
Kadir: 1.Deer.
2.Allah'n 99
isminden birisi.
Akl: lim, irfan.
Dim: Srekli.
zn bilmeye kimin kadri yok,
Gzleri krdr onun nazar yok.
Olsa cimri ilim, hner sahibi,
Saknr onu bir nazar sahibi.
Ta cimrilikten kurtulsun da o kul,
Alsn ona Haktan yana bir yol.
Gelip akl nne yz yere koydu,
lemiti ona cimrilik odu.
Sz ald ki, anlatsn durumunu,
Akl kulak tutup dinledi onu.
Gamm oktur kayg ekerim dyim,
sterim cimrilikten kurtulaym.
107
mr geti, yazk ki ge uyandm,
Bu dnya bana baki kalr sandm.
Dilerim ki edesin bana feryat,
Bu zulm grme edesin imdat!
Dinle imdi akl ona ne syler:
Hasetten el ykar bize gelen er.
Akl bir kiidir Allaha bakar,
Uyarsan akla uy, cimrilii yakar.
Onun huzurunda dilekler makbul,
Makbul olur kim olursa ona kul.
Akl der; Beri gel, gzlerini a,
Cmertlik nerde ise o yana ka.
Baki: lmsz.
Feryat: Alay,
inleyi, yardm.
Zulm: kence, azap.
Makbul: Layk, ho.
108
Yordam: Yntem.
Berk: Sert, kat, gl.
Gtrsn cmertlik tutup elini,
Gresin yordamnca Hak yolunu.
Sz bitince cmertlik geldi hemen,
yilik, att peeyi yznden.
O dem btn maln yamalatt,
Bu dnya leini ardna att.
Grdler ki o le dar dt,
Cimriler it gibi ona t.
ekitirip onu it gibi yerler,
Dnya letir, talibi de kpekler!
Cmert kiilerin dnyas terktir,
Lakin Allaha imanlar berktir.
"Dnya letir, talibi de
kpekler!": Hadis, Hz.
Muhammed'in sz.
109
Sevmez dnyay er olu erler,
Baki hayat neyse onu dilerler.
Baki lem grnd gzlerine,
Oturdu akn nuru yzlerine.
Bu yzden gzleri Hakka ald,
Hazineden ona rahmet sald.
Nesi var nesi yok terk etti yola,
Yola byle kanlar Yr'i bula.
Bin trl amel bir terke eremez,
Terki olmayanlar Yr'i gremez.
Cmle evliya enbiya terk buyurur,
Helal, o ki Hakka can terki vurur.
Yr: Allah.
Enbiy: Peygamberler.
Evliya: Veliler,
erenler, ermiler.
110
tibar arayana terk muhaldir,
Bilemezsin ortada bu ne hldir?
Pek yce yerdedir dostu grenler,
Nereye meyletsin gnl verenler.
Meyletmez hibir eye gnl eri,
Yr, terk ve tecritle sever bunlar.
Ev bark bekleyerek kim grr onu,
Tam terk etmeyince fani cihan.
Bu szle geti lemden cmert er
Zira yolun ulusu byle syler.
Yz bin svariyi bir cmert tt,
Bu meydan dln alp gitti.
Muhal: mkansz,
olanaksz.
Meyletmek: Gnl
vermek.
Tecrit: Ayrma, ayr
bir tarafta tutma.
Tasavvufta varla
itibar etmeme.
Cihan: Dnya.
tmek: Oyunda
kazanmak.
111
Yz bin dava klan ona eremez,
Onun zerresini kimse gremez.
Cmert iindir, sekiz cennet ss,
Dervi iin yedektedir gerisi.
Cmert olan kii cennete bakmaz,
Gnl, ta, hulle ve huriye akmaz.
Cennetten vazgeer onu duyanlar,
Huri ve kk istemez terke uyanlar.
Onun iin tecelli vurur ona,
Zerre kadar meyletmez hi bir yana.
Neye meyletsin tecelli gren er,
Bakacak ondan daha gzel ne var?
Tecelli: Belirme,
grnme, ortaya
kma.
Hulle: Cennet elbisesi.
Huri: Cennette
yaadna inanlan dii
varlk.
112
Pazar etmek:
Alveri yapmak.
Hazret: Kat, yan,
huzur.
Netsin iki cihan dosta giden?
Ake aktr orda, ey pazar eden!
u sermaye bir hitir ak katnda,
Varlk hkmszdr dost hazretinde.
Cmertlik edersen ak alrsn,
Terkin tam olunca akta kalrsn.
Cmertlik bedelini ak balar,
Vardr ak iinde acayip iler.
Gerekmez akta ne sermaye ne mal,
Bir gnlde iki dilek ne muhal!
Bo yere deil senin bu dediin,
Sen bilirsin ancak ne istediin.
113
Kendi kendinle tan gr nerdesin,
Kendi bahtna kendin bahanesin.
Seni senden daha iyi kim bile,
Geirdin mrn bu hayat ile.
Nasl yaar isen yle lrsn,
Bugnk gnndr yarnki gnn.
Hakk duyanlara bugn yarn yok,
i bugn bitir uzatma artk.
Her kimin hesab yarna kald,
Farz eyle ki bal taa sald.
Sana ne fayda salar yarnki i,
Burda olup bitti tm alveri.
Bal taa salmak: Olmayacak
ie girimek.
114
Od: Ate.
Padiah: Allah.
Devirmek: Derlemek,
toplamak.
u kii hlini yarna koydu,
Eliyle z bana koydu odu.
Senin Padiahn burada hazr,
Syle bir, yarnla ne iin vardr?
Gzn grr iken gel Hak yoluna,
Brakma nefsini kendiliine.
Niye saklarsn kendini zor vakte,
Niin yanp durasn kyamete.
Btn i ilerini burda piir,
Yol uzaktr ykn burda devir.
Burda bitmeyen i orda da bitmez,
Sar m kulan niin iitmez?
Her kim ki hesabn burda verdi,
phesiz bil ki o Hakkna erdi.
115
Teskin: Ac, fke,
heyecan vb. duygular
yattrma, dindirmeye
alma.
Cmertler burda duydular bu hli,
O yzden sabit oldu Hak visali.
Yunus cmertlie girdin ise berk,
Syle imdi bu yolda neyledin terk?
Akln bandaysa gnllere git,
syankr damarlarn teskin et.
Eren dn brakma elden,
O kurtarr seni trl filden.
t tutup brakma eteini,
Ta et bana ayak topran.
Zannetme ki olur her yerde birlik,
Mutluluktur sana iyi bir dirlik.
Se de bu dnyada iyi bir yolda,
u nefsinin nar ekmesin ba.
Visal: Kavuma.
Berk: Salam,
kuvvetli.
Eren: Dini olgunlua
ulam kimse.
116
117
FTRA VE GIYBET DESTANI
118
119
Gel imdi edeyim bir ka nasihat,
Bu cz akldan sana iyi baht.
Dnya aklna yer, bu ilin d,
Cz akl bakar byle bak.
Dostun yznden gzn ayrmaz,
Ondan ayr bir an bile dem vurmaz.
Dost iline doru dzen verdi ki,
Dosta kavuup eylesin dirlii.
Zira dost onunladr her nefeste,
Can kuu dostsuz durmaz bu kafeste.
Nasihat alrsan sen bu haberden,
Haricler srlmelidir ardan.
Gybet: Bakalar
hakknda konuma.
Baht: Talih, kader.
Cz: Az, azck, pek az.
Dem: Nefes, soluk.
Dost: Eserde dost ile
Allah kastedilmektedir.
Haric: slamn ilk
dnemlerinde Hz. Aliye
kar kan bir mezhep.
ar: ehir, belde.
120
ehir ire bin eren el bir etti,
Haricyi srp eli bir etti.
Dman yenilip ehir ele geti,
Bize hizmet edenler ge utu.
Deme gn ilenirse kinle gybet
kbet olur sonlar melmet.
Bu yzden gybet iyi kadem deil,
Gybet eden kimse de adam deil.
nk kfre girer gybet sahibi,
Gybete verir her neyse nasibi.
Her kimin ki aznda gybet ola,
Sorgu sualsiz her yerde mat ola.
re: inde.
Eli bir etmek:
El birlii etmek,
birlemek.
Akibet: Sonu, son.
Melmet: Knama,
ayplama.
Kadem: Uurlu, iyi i.
Mat olmak: Yenilmek.
121
Kiinin hayzdr azda gybet,
Ki gybet syleyen bulmaya rahmet.
Akln varsa gybeti brak ey yr,
Gybetten geenin haznesi dolar.
ah hazinesinde oktur mcevher,
Uykudan uyan szme kulak ver.
u ki o kapya hacete vard,
Neyise maksad onu baard.
Cimrilik ve gybetle gider taat,
Etmeli bu ikiliden feragat.
Fani cihandan hep kanmalsn,
Hakka zt ilerden arnmalsn.
Hayz: Pislik.
Rahmet: Bolluk, bereket.
ah: Allah.
Hacet: htiya.
Taat: nan.
Feragat: Kendi
isteiyle vazgeme.
122
Gizlidir ierde yz trl ahlak,
Kimseye gsterme, ykamaya bak.
Gerekir pasn kalbin yuyasn,
Lay neyise onu koyasn
Sakn katran kabna koyma bal,
Ki nazik yerdedir dostun visali.
Tutup tm damarlarna cila vur,
Ve her birisine bir kulluk buyur.
Nice hlden hle dmen gerekir,
Geer pek ok rzgr aman gerekir.
Defne bulamazsn emeyince,
Ya kalp nasl arnr pimeyince?
Yumak: Ykamak.
Katran: Zift.
Visal: Kavuma.
Dene: Hidayet,
ktlkten arnma.
123
Bedduadan ka, dm iit,
t tutar isen defneye git.
Gel, defneyi sana bulduraym,
Sana buldurmayan bildireyim.
Uzat ki Hayy u Kayyum iine kol,
Hazne kapcs versin sana yol.
nci mcevher alasn hazneden,
Senin ola cmle ocak ve maden.
Var m defneyi zahmetsiz bulan?
Emeli brak ileri varrsan.
Arzuyla kim eker yiye ya da bal,
Pahasn vermeyince ermez el.
Hayy: Daima diri olan
Allah.
Kayyum: Ezel
ve ebed olan,
deimeyen Allah.
Emel: stek.
eker: Dnyevi
istekler, zevler.
Paha: Deer, eder,
fyat.
124
Biri balar yk ucuz ekerden,
Haber alsa idik sana o erden
eker iin deil szmn ucu,
Ne yediysem bilir mana bilici.
Olur mana sz ekerden uzak,
Bulaym der isen ekeri brak
ekeri sevme ki Msrda biter
Kim neyi severse orda yeter
Neyi seversen ok gzlersin onu
Grnmedi sana eker cihan
Bizim elin da ta hep eker
Dokuz bin kii her dem onu ver
125
Dnya ekeriyle benzerlii yok
Sebildir herkese orda eker ok
Greyim dersen brak bu cihan
dm tutann dinlenir can
Sana gstermeyen gybet ile kin
Dmann dost sanrsn ey miskin
Git dostun haberini imdi dinle
Ona layk taze bir dirlik eyle
Kin ve gybet seni uzak drr
Tutup haset ateiyle piirir
Doan cmle gnn geceye benzer
Ya bu geen yeni gnn neye benzer
Sebil: Parasz,
karlksz.
Miskin: Uyuuk,
tembel.
Haset: Kskanlk.
126
Gzszler yer ier dnyay grmez
Doar Ay ve Gne, o Ay' grmez.
O yzden gzlerinde perde vardr
Karanlkta o hl iinde kalr.
Kula iitir eklini grmez,
Ona dirlik tad srrn vermez.
Onu gstermeyen kin ile gybet,
Eer terk etmezsen eder seni mat.
Gzn grmez dersem bana kzasn,
O damardan beni bizzat zesin.
inde ok gz hrsz var senin,
Yer ier oturur seninle her gn.
127
Gzn l gibi bakar yok nuru,
zn grmeyen ne grr gayr.
zn bilmek sana farz oldu gel,
Amel eyle seninle gider amel.
Braktn akl sen seni unuttun,
Kin ve gybet nedir onu unuttun.
Ne vakte dek grmezsin a gzn,
Ate iine attn sen zn.
Kii olunca kendisine dman,
Ona dost olmak pheli o zaman.
Gz grmez kii sevgiden uzak,
Dost nerde sen nerde, a gzn bak!
Farz: Yaplmas zorunlu iler. Amel: .
128
Yrini grmezsen o sevgi deil,
Kabul etmezse gz neylesin gnl.
Her sevgi tadn nce gz alr,
O yzden hasreti gnlde kalr.
Gz grmez kiinin sevgisi yok,
u gzl kiilerse sevgiyle tok.
Gzdr kymet bien her bir nesneye,
Kymetsiz nesneye kim para saya?
Gz yok kii neye kymet bier,
Suyu bitmi kuyudan kim su ier?
Gnl tutuksa gz krdr mutlaka,
Can armaan etmek gerek Hakka.
129
Kiinin gz her neye ki bakar,
Gnl iradesiz o yana akar.
Gz yok kiinin sevmek nesidir,
Gnl kul eyleyen gz ftnesidir.
Suret gz deil bu gz dediim,
Bilirim ben neden ne istediim
Gz odur kim daim o can gre,
Vazifedir kula Sultan' gre.
Bu ba gz deil o can gzdr,
Kimin can varsa canan grr.
O yzden yoksundur can yemiinden,
Gz alamayan dnya iinden.
Fitne: nsanlarn akl ve
kalbini hak ve hakikatten
saptracak ey.
Sultan: Allah.
Canan: Sevgili.
130
Yaban: Gurbet, uzak
diyar.
Ulu dirlik gerekir imdi cana,
Ne dnya hiret de dhil buna.
Can yok kiinin uykusu kanmaz,
Ki canl parman uykuya banmaz.
Gzn almad meer cann yok,
Btn damarlarn uyku ile tok.
yz altm damar uyku ald,
Kervan gitti, ykn yabanda kald.
mr geip gitti, uyandn yok,
Kin ve gybet suyuna kandn yok.
Hl bozulmad o kin damar,
Elinde gybetin harcand var.
131
Bhtan: Kara alma,
iftira.
Fariza: 1.Allah buyruu.
2. Grev, vazife.
Dilersen gybeti ben bildireyim,
ikyet perdesini kaldraym.
Grdn demek gybettir mutlak,
Ki perdelilere sabit deil Hak.
Grmediini demek byk bhtan,
Kuran- Kermdir byle buyuran.
Fariza her kiiye kendi sz,
Bakar kendi yoluna kendi gz.
Ne vakit gz gnl iinden baka,
Bir zalim de eriir bilin Hakka.
Hak sznden daha gzel sz yoktur,
Hakk duyan kiiler Hakla toktur.
132
Brak baka sz, sen seni izle,
Kendi suun ile kendini gzle.
Kimse knanamaz suu yznden,
Sorulmaz bakasnn suu senden.
Benim suum iin sana gnah yok,
Senin suun iin bana gnah yok.
Eli syleyen kendini unutur,
Deme bakasna yavuz huyludur.
Sze yol verilmez sylenirse bo,
Sz Hakkn szyle olur helal ho.
Ne kadar sylersen sen Hakk syle,
zin verilmez bakasna meyle.
Yavuz: Kt, fena. Meyletmek: Ynelmek,
gnl vermek.
133
Nice szn var ise sen sana a,
Hak ile ol sen kendi gamndan ge.
Ne hcettir sana elin haberi,
Ki farzdr herkese kendi pazar.
Kendini gzleyen kimseye bakmaz,
Baka i buyursan o yana bakmaz.
Sz kes, konuma gel sen seni gt,
Knama kimseyi sen iit t.
Kimsenin suu sana zerre ermez,
Elin yedii sana lezzet vermez.
Sen elin yediiyle doymayasn,
Hi kimse iin mrne kymayasn.
Hcet: Herhangi bir
ey iin gerekli olma,
gereklilik.
Gtmek: dare etmek,
ynetmek.
134
Nice bir varelik sende byle,
Kendinle iki gn kalsan ne ola?
Bir gn olsun kendine satamadn,
Bir gnlk olsun dandan amadn.
Bir an olsun kfrn yensen ne var,
Seni erh edip seni ansan ne var?
Avaresin artk elin gnn yok,
Kendi kusurunla bir dzgnn yok.
Eer grse idin kendi amelin,
Kimseyi anmaya kalmazd hlin.
Eer grseydin hazrlk klardn,
Hesabn senin kendin alrdn.
vare: siz, babo. erh: Ama, aklama.
135
Saadet olsa Hak verse basiret,
Grrdn sana ne yapm bu gybet.
Nice yl bir kii gybete uymu,
Sonunu akbet kendisi duymu.
Olmu piman gnl dar gam yein,
Neler etmi ona gybet ile kin.
Deyip halini derdini yeniler,
Akl padiahndan are diler.
Cmle derdini hlini arz kld,
Akl ne dediyse gz yumdu kald.
i dorulua buyurdu Akl:
Hemen gel bana acele yr kl!
Basret: 1. Uza
grme, sezi, sezgi,
uyanklk.
2. Anlay, kavray.
Akibet: veya
durumun sonu, sonu.
Yein: ok, fazla.
Yr: Yardm.
136
ard doruluk yaranlarn,
zne sapmasz varanlarn.
Gr imdi doruluu neler eyler,
Yakar gybet evin, kara yer eyler.
Drstler cmleden derinde yzer,
z doru olanlar Arta gezer.
Mahal mi ar ile fer dorulara,
Daha tede perde yok bunlara.
ktr dorulua doru canlar,
Doruluu bulur dostu sevenler,
Sadktr dorulukta iyi kii,
Doruluk iyi eder yavuz ii.
Yaran: Arkada, dost.
Ar: Gkyz.
Mahal: Yre.
Fer: Yeryz.
Yavuz: Zorlu, etin.
137
d cmle doruluktan alr,
Drstlk dirlii ebed kalr.
Sana canm feda ey doru yran,
Tecelliye erer onu baaran.
Ezel ebed nedir ki dorulara?
Zhir btn hicap olmaz bunlara.
ki lem bir oddur bir nazarda,
Drste birdir bugn de yarn da.
Dorular hlini yarna koymaz,
Bugn yarn demek o hle uymaz.
Zhir neyse btn da odur sana,
Endien neyse yolun da o yana.
Tecelli: Hakkn
hkmnn ortaya
kmas, kader, baht.
Zhir: D, d yz,
grn.
Btn: Gizli,
grnmeyen, i, dhil.
Hicap: Perde, engel.
Od: Ate.
138
Cmleler dorudur sen doruysan,
Bulunmaz doruluk sen eriysen.
Gitme ayr yola sen bignesin,
Senin dirliine sen bahanesin.
Herkes ayna gibidir bakan da sen,
Senin gzndr seni ihbar eden.
Her neye bakarsan kendi yzndr,
Kimde ne grrsen kendi zndr.
Eer bin yl kasan seni terk etmez,
Amelindir senin bir yere gitmez.
Drstlk kaftann o dem giyesin,
Cmle ahaliye doru diyesin.
Bgne: 1. Yabanc.
2. lgisiz.
Kaftan: pekten
yaplm ssl giysi.
139
Gz doruluk gstersin bakna,
Ta ki senden yavuz iler tana.
ray yaknca karanlk kaar,
zn yakp nur kapsn aar.
Sze tarih yedi yz yedi idi,
Yunus can bu yola feda idi.
ra yand doru delil bulundu,
Ev aydnlk oldu hrsz bilindi.
ra dediim iman nuru mutlak,
manlya yzn gsterir Hak.
O hrsz dediim eytandr gezer,
Ki her an iinde bin ftne dizer.
Yavuz: Fena, kt.
ra: Kandil, mum,
meale.
Hrsz: Yanllk,
gybet, ftne, fesat,
kt huylar.
Fitne: Mihnet, sknt,
fesat, ara bozma.
140
Makamn ykarsan ibadetle,
Muradna ularsn devletle.
Ey gafl bilmedin mrn geecek,
Ecel gelip aybn serecek.
Geip giderken u mrn ey gafl!
Sorup durursun: "Nereye gider yol?".
Brak bu fkri kendini bil her dem
Sz burada bitsin vallhu alem.
Risletn-Nushiyye, Samed ve Mlik olan
Allahn yardmyla Hamdi ve namaz Allaha
zg klarak tamamland.
Gal : Aymaz.
Vallahu lem: En
dorusunu Allah bilir.
Samed: Her ey
kendisine muhta
olan, ama kendisi
hibir eye muhta
olmayan Allah.
Malik: Her eyin
sahibi Allah.
Eskiehir 2013 Trk Dnyas Kltr Bakenti Ajansnn hediyesidir.
29
Akl Padiahnn kadimlii ndandr. Akl da
trldr: Biri akl- matr, dnya hayatnn dirlik ve
dzenini bildirir. Biri akl- madtr hiret ahvalini bildirir.
Birisi de akl- klldir, yce Allahn marifetini bildirir.
Padiah'n hidayet nurundan olan iman trldr:
Biri ilmelyakn, biri aynelyakn, biri de Hakkelyakndir.
lmelyakn olan imann yeri akl, aynelyakn olan imann
yeri gnl ve Hakkelyakn olan imann yeri de candr. Canla
gelen iman canla gider.
Cennet, Padiah'n kerem ndan, cehennem de
adalet ndandr. Toprak, padiahn nurunun; su, hayatnn;
rzgr, heybetinin; ate de fkesinin ndandr. Toprakla
suyun yeri cennet, atele rzgrn yeri cehennemdir.
Ate ve rzgrla bin eri olan dokuz binba gelir. Bunlar,
geldikleri kiiyi kendi yerlerine gtrmek iin urarlar.
Kadim: Balangc belli
olmayan, ok eski.
Akl- ma'a: Akln en alt
tabakas. Dnyada geim iini
dnen akl.
Akl- ma'ad: rfanla terbiye
edilmi akl.
Akl- kl: En stn akl.
Hidayet: Hak yoluna ermek.
Ahval: Durum, hl.
Marifet: Allahn
bildirmesiyle bilinen zel bilgi.
lmelyakn: Hak ve hakikati
bilgiyle kavrama.
Aynelyakn: Hak ve
hakikati gzle gryormu
gibi kefederek kavrama.
Hakkelyakn: Hak ve hakikati
olu annda kavrama.