Abraham H. Lass - 100 Büyük Roman 1

A B R A H /\ 1 H .
LA
D N Y A E D E B Y A T I N I N A H E S E R
^ EL'f'i HA LL'^l *
- GURUR VI AK tPRE AND PRE.JUliC:. K AFf. , . '
**^^SyAH'PAf tMAHANAT ;S..EFL_E=- MO''PE Oi.- if ']
ANOCT' PEREGCWl Of T->CIOT BABA)* MOHl f f .HL i c
JYk:K- TOAMCA'N\ i- - . jL'.':eES- 'IJNCLE rCM'i 'L '
4HTI* '.,VAR Y CH.O,f;V BAB .j, iR vi yiCK'lt
C0t*te?teLO- -' :HRIh- i!Â- 'Lii- 3U- ^<. UMTL^- . _____ : SV TR
$yVtCLÂ KARAt/ .J'.- KAPDCLLR- "O'l SAr'R HUCl : :'i
.U(r;;18a7 DE.'JZC0a 'LINiN GOR^^tn^ BR hANIMiJJ POfi^RL.V '
HO(sUti ...R PftNAVISl' al i ce HARK.ALAR D'AR1ND'- A\ - 'IA I A H;;
bEf:fr- rRALTiM)A?os';rE7i - . - ciBMiriAL REv- ,'!- :'.* a;
l l P L L ! * [ ) E f j N E A D A S j : .: RA , ^ - A ' .TA f Ol
K A f t DE r q q w f e' ' ; b i r ' . - a : , a B ^ f an t a r p q : h , - t j
\ M AN W5 BI. N G A 'e. R AY i, T HIH V E s I OR M A h: . ; vJ
'flDHNARD'i^ CURM 'PEMjlMLE DASI OOSTA BERLNG ^5Afv;; B ..DL'T'
E SKVL D A - I M O f i A ST - K . ' L ?A ZA . '< _ A S- ': 'j N ESC ^
fcfl1?SEâ.IKI aERigljJfi Fr.iM. t;r^vr nrkr. r'.; ,<;Tnc. i.-r. . ^
ISVf t H A L L A H ' R
f G j K R - K A ^f c l
TOMJON p , . . .
YKiVAKf'fis! U | I Y
URU ^ UGJtE GR^ I
t\0 K
< ii05-r IV L/ IVI
^?",SSY .'-L
*J *HA RPV ' "lii
1 "
V/t
TH-J! fro'^-j.v v'-^'i i
*1iOl:;''^ji;XK /J lf;?! SHRL D;
^; .'. x: r a înTifAfi ea l
r . GlWOEKfl$A!' m
.y '"';<rmAH NDf
>.'.' ;i'j ufujti
asHA!^l<DF'
5; - C' ki i.c;
BYK
ROMAN
O Z E T - T E K N I K - K R I T I K
K A RA K TER A NA L ZL ER
Y A Z A R B YOGRA F L ER OTUKEN
i- 1' 'i l - /''' .: '!;:**- i " ,; Mili'jn
^ K L
Bat Ed ebi y at n iyi r en eb i l mek i i n bu ed eb i y at ol ut ur an
es er l er v e yazar l an hak k nd a bi l gi sahi bi o l mak ger ek i r , 1 0 0
B y k R o m a n ' bu i ht i y ac k ar l amak i i n h azr l an m v e
d r t c i l t h al i n d e o k u y u c u y a s un u l mu t u r .
A y r c a, bi r i nci c i l di n b a n d a y azan n
- ! 1 r: , Romancnn r eal i t e gr ,
L ' Ro m an c n as l al r ? ,
Ro m an a b ak t ar z. Hi k y e, s l p
h ak k n d ak i gi r i y azs n n d a r o man k o n u s u y l a i l g i l en en l er
i i n f ay d al o l d u u n u b el i r t m ek i st er i z.
Bu ki t abn h er ey d en n c e r et men v e r en c i l er l e r oman
mer ak l l ar n a yar ar l o l ac a n a i nanyor uz.
DNYA
EDEB YATI NI N
A HESERL ER
BYK
ROMAN
ISBN 975-437-634 ,4
376340
Abraham H. Lass
Dnya Edebiyatnn aheserleri
100
B y k Ro ma n
eviren:
Nejat Muallimolu
zet-Teknik-Kritik
K arakter analizleri
Y azar biyografileri
M
TKEN
YAYIN NU: 688
EDEB ESERLER: 305
1. Basm: 1980
2. Basm: 1993
3. Basm: 1995
4. Basm: 1998
5. Basm: 2003
TC.
KLTR ve TURZM BAKANLII
SERTFKA NUMARASI
1206-34-003178
978-975-437-633-3 (Tk)
ISBN 978-975-437-634-0
TK EN NERY AT A.?
istikll Cad. Ankara Han 65/3 34433 Beyolu-stanbul
Tel: (0212) 251 03 50 (0212) 293 88 71 - Faks: (0212) 251 00 12
Ankara irtibat brosu:
Yksel Caddesi: 33/5 Yeniehir - Ankara
Tel: (0312) 431 96 49
nternet: www.otuken.com.tr
E-posta: otuken@otuken.com.tr
Kapak Tasarm: grataNONgrata
Dizgi - Tertip: tken
Kapak Basks: Birlik Ofset
Bask: zener Matbaas
Cilt: Yedign Mcellithanesi
stanbul - 2007
NDEKLER
Takdim/ 7
Roman Nasl Okunur? / 1 0
Don Kiot/ 23
Robinson Cmsoe / 35
Gliverin Seyahatleri / 43
Candide / 53
Tom Jones / 64
Wakefield Papaz / 73
Gurur ve Ak / 82
Kara valye / 91
Krmz ve Siyah /1 0 0
Prma Manastr / 1 0 9
Sefiller/120
Ntre Damenn Kamburu / 129
Eugenie Grandet / 140
Pere Goriot / 144
Mohikanlarn Sonu / 154
Moby Dick / 162
Tom Amcann Kulbesi / 170
l Canlar / 179
Monte Kristo Kontu / 187
Madam Bovary / 200
Oblomov / 209
Babalar ve Oullar / 216
Picku/ickin Evrak / 226
David Copperfield / 233
ki ehrin Hikyesi / 240
6 100 B y k Ro ma n
100 b y k Ro ma n
Ya z a r l a r a G r e A l f a bet k Fh r st
Austin, J ane / Gurur ve Ak / s. 82
Balzac, Honore de / Eugenie Grandet / s. 140
Balzac, Honore de / Pere Goriot / s. 144
Cervantes / Don Kiot / s. 23
Cooper, J ames Fenimore / Mohikanlarn Sonu / s. 154
Defoe, Daniel / Robinson Crusoe / s. 35
Dickens, Charles / David Copperfeld / s. 233
Dickens, Charles / ki ehrin Hikyesi / s. 240
Dickens, Charles / Pickvvickin Evrak/ s. 226
Dumas Pere, Alexandre / Monte Kristo Kontu / s. 187
Fielding, Henry / Tom J ones/ s. 64
Flaubert, Gustave / Madam Bovary / s. 200
Gogol, Nikolai / l Canlar / s. 179
Goldsmith, Oliver / Wakefeld Papaz/ s. 73
Goncharov, Ivan Alexandrovich / Oblomov / s. 209
Hugo, Viaor / Ntre Dame'nn Kamburu / s. 129
Hugo, Victor / Sefiller / s. 120
Melville, Herman / Moby Dick / s. 162
Scott, Sir Walter / Kara valye / s. 91
Stendhal / Krmz ve Siyah/ s. 100
Swift, J onathan / Gliverin Seyahatleri / s. 43
Stendhal / Parma Manastn / s. 109
Stowe, Harriet Beecher / Tom Amcann Kulbesi / s. 170
Turgenev, Ivan Sergeyevich / Babalar ve Oullar/ s. 216
Voltaire / Candide / s. 53
TaKDM
Trkiyede benzeri pek bulunmayan bu tr bir kitapla, her ey
den nce, Trke retmenlerine, edebiyat faklteleri ve eitim
enstitleri rencilerine, lise rencilerine faydal olmak istiyoruz.
Eitim programlarna giren Bat edebiyatn iyi renebilmenin ba
lca yolunun, bu edebiyat oluturan eserlerin tantlmas, eletiril
mesi ve yazarlar hakknda bilgi verilmesi olduuna gre, elinizdeki
kitaba benzer bir kitabn niye imdiye kadar yaynlanmadna hay
ret etmemek elde deil. lkemizde bugne kadar byle bir eser ya
zlmam olduu halde, Batdaki bu eit kitaplarn da hl tercme
edilmemesi, phesiz bir kaypt. Biz, drt ciltten oluacak 100 B-
y/c Roman adl bu kitapta, yokluu derin bir tarzda hissedilen bu
boluu kapatma yolunda esasl bir adm attmza inanyoruz.
Elinizdeki kitabn yazan Abraham H. Lass, Amerikada, ret
menlik, mdrlk ve yazarlk yapt. Senelerce, New Yorkun Bro-
oklyn semtindeki Abraham Lincoln Lisesinin mdrln yrten
Abraham H. Lassn, eitimle ilgili eitli kitaplar vardr. Mr. Lass,
ayrca gazete yazarl da yapt ve haftada bir gn yazd ni
versite ve Siz balkl yazlar senelerce, New York Herald Tribne,
New York Post, Boston Traveler, The Detroit Free Press, The Phila-
delphia Enquirer ve dier gazetelerde yaynland.
Mr. Abraham H. Lassn cilt halinde birincisi 1966 ylnda ya
ymlanan bu kitab, Amerikada milyonlarca (evet milyonlarca) sat
t; lise vc niversite rencilerinin bilhassa okumas gereken kitaplar
arasna alnd. Biz bu tercmeyi, kitabn 1974deki yedinci basksn
dan yaptk.
Bu kitabn, sadece renciler iin hazrlanmadna da bilhassa
dikkati ekmek isteriz. Gerekte Amerikal yazar, bu kitab ile iki tr
okuyucuya hitap etmek istediini sylyor. Birincisi: Bu kitaplarda,
kendisi iin bir hazine gml olduunu bilmesine ramen, kitapla
rn sadece birka tanesini okuyabilenlerde, bu romanlarn tamam
nn okuma aknn yerletirilmesi. Onun itahn aiyaklandrmak iin
nne geni kapsaml bir panorama koyuyor. Bylece, romanlan
okumadan nce, onlar (karakter, plnlar, tezler, slplar) hakknda
ok ey renecek. kincisi: Bu roman lenindeki eserlerden ou
nu tadan okuyucuya, onlarn gerekten nefis eserler olduunu bir
defa daha gstermek.
Greceiniz gibi, her roman, u ekilde ele alnyor:
1. Balca karakterler kimlerdir, nasl insanlardr?
2. Romanlardaki balca hadise ve tezlerin znn, berrak ve
anlalr ifadelerle anlatlmas.
3. Romanlann, gnmzdeki eletirisiyle ilgili ksa bir yaz. By
lece ele alnan eserin, roman trnn gelitirilmesinde hangi mevkii
igal ettii gsteriliyor; ada okuyucu ve eletiricilerin onlar nasl
ele aldklar anlatlyor.
4. Her yazann hayat hakknda bilgiler.
phesiz, ele alnan kitaplarn herkesi, memnun etmesi bekle
nemez. Biz, inanyoruz ki, burada tantlan romanlar, zeki ve anla
yl okuyucular, kendi programlarn semeye tevik edecektir.
Okuyacanz sayfalarda aheserler var, kilometre talan var;
Klsikler ve ticar kitaplar var; byk kitaplar ve hemen hemen
byk saylan kitaplar var. Bezlar tohum kitaplar roln oyna
d; bu romanlardan, yeni romanlar vc yeni fikirier kt. Hepsi, hl
okunuyor ve tartlyor. Hepsi modern okuyucunun mirasnn bir
paras.
8 100 B y k Ro ma n
Eer aralarndaki ya ve davran farklarna ramen, bu roman
larn hepsinde mterek bir nokta var ise, o da, hepsinin (Word-
sworthun kelimeleriyle), nsanlarn fnilikleri zerinde durduklar;
bize kendimiz hakknda, deerlerini hibir zaman kaybetmeyecekle
ri eyler sylemeleri ve bunu sanatn gsterdii yolla bize iletmi ol-
malardr.
Bu romanlar okumak ve yeniden okumak, ruhun, aheser bir
macerasnda yer almaktr. D. H. Lavvrencein, sanatkr olduu iin
mazur grebileceimiz marur bir davran ile ne demek istediini
anlamaktr: Bir romanc olduum iin, kendimi, bir velinin, bir ilim
adamnn, bir filozofun ve bir airin stnde gryorum. Roman,
hayatn parlak bir kitabdr.
Nejat Muallimoglu
100 B y k Ro ma n 9
Roman Nasl Okunur?
Niye roman okuyacaz? Bin bir glkle dolu dnya
bizim iin yeterli deil mi? Ama yine, nefes almak, dinle
mek, baka eyler kefetmek gerek. Bylece, bir sayfa e
virir ve bir dierinin dnyasma gireriz. Bir romanda, Gra-
ham Greenin dedii gibi, bir elence bulabiliriz; hik
ye, elenmemiz, zevk almamz iin gzlerimiz nne se
rilir. Hatt okuduklarmz, bakalarna dahi anlatmaktan
zevk duyabiliriz. Bir dier romanda, zerinde dnd
mz bir konunun baz ynlerinin aydnlandn grebili
riz. nsan tecrbesi hakknda baz phelerimiz, yazarn
projektr klar altnda gz kamatrrcasna dorulanr,
insann bir yn aydnlanr.
Bir roman ekseriya, bize hem macera, hem derin g
rler takdim eder. J oseph Conradm Lord Jim adl roman,
bizi, heyecanl bir yolculuk boyunca Bombaya, Kalk-
taya, Ranguna, Penaga, Batavyaya, Patna adl gemi ile
Arabistana, Malayanm Patusan ormanlarna gtrr. Yi
ne de kendi kendimizi anlamak iin bir vasta. Bu yolcu
luktan sonra evimize dndmz zaman, J imin, tm in
sanlarn tecrbelerindeki baz derin psikolojik-ahlk
mulaklklar anladmz iin, kendimizi ruhen yksel
mi buluyoruz.
Hangi roman olursa olsun, yazarn dnyasma derin
den bakmak iyi olur. nk her roman, sanatkrn ferd
grdr, realitenin, onun zerinde brakt direkt izle
nimdir. Onun keiflerini paylaabilmek iin, kendi pence
resinden grd dnyaya bakmalyz. Eer her durum
bizi hemen huzursuzlua sevkediyor ve herkes kt gr
nyorsa, kendi pein hkmlerimiz, yazarla kendimiz ara
sna giriyor, onun grn engelliyor demektir. Tess ve }u-
de. Thomas Hardynin okuyucularna ylesine hakaret et
ti ki, yazar Jude the Obscuren karlat dmanca mu
ameleden sonra, bir daha roman yazmad. George Eli-
otun okuyucular indinde. Adam Bededeki Broxton Pa
paz, putperestten pek farkl deildi. Heatcliff, lmeyen
Akn (Wuthering Heights) ilk oyuncular zerinde yle
sine kt bir intiba brakm olmal ki, Charlotte Bronte,
yle balayan mehur cmlesi ile kzkardeini savundu;
"Heatcliff gibi yaratklarn yaratlmasnn doru olup ol
madn bilmiyorum. ahs kanaatim, yaratlmas gerek
tiidir. Romancya onun dnyasnn yaanmayacak bir
dnya olduunu syleyerek ikyet etmeden nce, bu
dnyann detlerini, iklimini, meclislerini, hkmlerini
bize anlatmasna msaade etmeliyiz.
100 B y k Ro ma n l
Romancnn real ite gr
Okuyucu tevazu iinde, pekl, der, bana bu hayatn
bir parasn gster.
Romanc A, bu hayatn ufk kesimini verir; romanc B
de dikey. Bu metodu yakndan incelemek gerek.
Dz, kronolojik izgide giden A, kahramannn hayat
nn balad yerde balar ve bu yolda, sonuna kadar gider
ve durur. Peter Prentice doar, okula balar. Lucy Lovela-
ce ile tanr, gzyalarn iine sindirerek harbe gider,
(karakter ve saiklerle balantl, bir sayda ilgi ekici mu
laklklardan sonra) evlenir ve lr.
Dier taraftan B ise, kronolojiye srt verir ve tam ince
lememizin ortasmda Peteri ikiye ayrr. Ne zaman vuku
bulduklarn gstermeksizin, onun hatralarndan, strap
larndan, cokunluklarndan, hayallerinden bahseder. Ge
riye gidilerek Lady Grasmerenin garden partisinden bah
sedilir. Lucy nezaketsiz Cyril Grasmere ilk defa bu parti
de rastlam. Peter, Swami Vitrananda ile bu toplantda
garip bir konuma yapmt. Eer Romanc B olduka mo
dern biri ise, romanna son vermeyecek, kahramann (ki
hi de bir kahraman deildir), okuyucunun, istedii anda
geriye veya ileriye gidebilecei tarzda, bir uur annn or
tasna brakacaktr.
Hakiknin, realitenin mahiyetinin mns zerine, filo
zoflar ve fizikiler arasnda olduu kadar, romanclar ara
snda da yarm asrdr sren bir tartma var. Bu konuda
ki en aydnlatc kavgalardan biri, Virginia Woolf ile Ar-
nold Bennette, H. G. Wells, J ohn Golswôrthy (Bn. Woolf,
onlarn materyalizmini, hayatn inkr olarak gryor
du) arasnda vuku buldu. Bn. Woolf, bu romanclarn, "B.
Brovi^nda ve Bn. Brownda, realiteyi kendi romanlarnn
mobilyalaryla nasl rttn anlatt. Tabi evrenin, sos
yal evrenin donuk ve kasvetli ynleri, z yerine kuma
zerinde o kadar fazla duruyorlar ki, z grmyorlar.
The Common Readerdeki Modern Roman balkl
mehur makalesinde, "sezi inceliine sahip romancla
rn, uur akm slpularnn takip edecei yolu gs
terdi: "Hayat, simetrik bir ekilde konmu sahne klar
deildir. diyen Bn. Woolf (bylece Romanc Ay ykar),
szlerine yle devam etti: Hayat, insan, uurunun ba
langcndan sonuna kadar evreleyen, "kl bir hale, yar
effaf bir zarf tr.
Bn. Woolf, Mrs. Dalloway, To the Lighthouse ve The Wa-
ves adl romanlarnda "realite hakikatinin yattna inan
d uur altndaki akmlar nazik ve ustaca ileyerek ken
12 100 B y k Ro ma n
d aydnlatc, parlak slbunu gelitirdi. uur akm,
onun ve J oycein ve birok adalarmzn eserlerinde,
hemen hemen lirik bir akarsu oldu.
Bn. Woolfun karakterlerinden biri, To the Lighthouse
daki Bn. Ramsey iin, hayat bir n btn mnsn kay
bettii ve hareket etmee gerek duyulmad bir anda, he
men snrszca tecrbe yaanaca im edilir. Kadn, ken
di kendisini bulmasnn karanlnda, karanln gen
eklindeki ekirdeinde, hayat zerinde galebe alar, bu
huzur iinde, bu ebedlik iinde her ey dzelir.
Tabi, bu, bir ok romanlardakinden veya pek ok insa
nn kendi tecrbelerinden ok farkl bir realite. Bugn bu
tr realiteyi romanda gren bir okuyucu, bunu, bir iir re
alitesini ele alrcasma hareket etmelidir. Onun zerinde
duraca taraf, onun ahengi, muhayyile gc, zaman tan
mayan htra ve izlenimlerin akdr.
Romanlardaki karakter
B. Bennett ve Bn. Woolf, hi olmazsa bir noktada bir
leirler: romancnn ba dncesi karakterlerdir; ro
mann baarl olmasnn ilk art, karakterlerin hakik ol
masdr.
Bunun, belki de balca sebebi, bir romandaki karak
terlerin, her eyden nce bizi teselli etmeleridir. Biz, ki bu
gayri-mkemmel dnyada, brakn bakalarn, kendimizi
pek anlayamayz; romancnn dnyasnda, "daha fazla an
lalabilen ve bylece daha fazla yorulabilen bir beer r
k grr ve bylece, insanlar hakknda gizli, grnmeyen
hakikati anladmz hayaline kaplarak huzura kavuu
ruz.
Okuyucu, romancnn, karakterleriyle ilgili ipularn
bir araya getirdii zaman, tandklar arasnda kendilerine
benzeyenlerin bulunmamasna ramen, Heathcliff veya
100 B y k Ro ma n * 13
Philip Carey veya Pecksinff veyahut Becky Sharp hakkn
daki gerekleri sezdii zaman, kendisini deta her eyi bi
len Yaratc gibi dnr.
Fakat usta bir romanc ve "Roman zerine adl yaz
s ile de en fazla aydnlatc bir tenkiti olduunu ortaya
koyan Elizabeth Bowene gre, karakterleri yaratan ro
manc deildir. Onlar, bulunarak ortaya karlr, onlar
onun uurunda daha nceden mevcutturlar ve lo bir
tren kompartmannda kar karya oturan yolcular gibi,
yazmaya balad zaman kendilerini, onun sezgisiyle
aklarlar.
u hlde, romancnn okuyucudan, yapmasn istedii
ey, hikyedeki rollerini oynayan insan tanmalardr.
Buradaki oynama kelimesinin dikkatli kullanlmad
n syleyelim. Romancnn dnyasndaki insanlar, her
an ok meguldrler. Onlar, alternatif tutumlar arasnda
bir tercih yapyorlar; belirli bir tarzda konuuyorlar veya
konumuyorlar ve meydanda bulunmadklar zaman da,
dier karakterler tarafndan tartlyorlar.
Eustacia Vyei tanyabilmek iin, Hardynin sayfalarn
okuyanlarn, kendilerini, bir sahnede oynanan bir dram
seyrettiklerini hissetmeleri gerekir. Sahnede grnen bo
yal yzl kimseler hakknda kendi kendisine gayri uur
olarak nasl sorular yneltiyorsa, ayn sorular romandaki
kimseler hakknda da sorabilir:
iinde bulunduklar ortamn, bu insanlar zerindeki tesirle
ri nelerdir?
Daha nce cereyan eden olaylar hakknda neler biliyo
rum?
Kendilerini harekete geiren drtlerin hangi iaretlerini
sezebiliyorum?
atmann (roman kahramannn iinde ve dnda) delil
leri nelerdir?
Bu insan, kendisini nasl gryor? Dierlerinin, kendisini
nasl grmelerini istiyor? Dierleri, onu nasl gryor?
Kendisini -jestleriyle, mimikleriyle, kulland kelimelerle-
nasl dan vuruyor?
Bu kimsenin iinde bulunduu atmalar zirveye ne za
man kar? Daha nce olup bitenler gz nnde tutuldu
unda, bunun ortaya kmas kanlmaz myd?
Ve bunlar gibi... Bu, okuyucunun her gn oynad
oyundan biraz farkl. Ben dedikoduyu hi sevmem. di
yen komusunun, kendisine sylenen bir eyi nasl ba
kalarna aktardn bilir; metroda karsnda oturan kim
senin yzndeki ifadeleri okumaya alr (strap dolu
gzler, yaygn bir az tra olurken enesini kesmi), bu
kombinezonlarn ne mnya geldiklerini anlamaya alr.
Romanlarda ise, karakterler izah edilebilir; nk ya
zar byle istiyor. Ve ayet okuyucunun sezgi gc kuvvet
li ise, her karakterin kalbindeki srr meydana karabilir.
pular bazen ok kktr. Her okuyucu nemli
hdiseleri, belli bal kararlar anlar. Fakat Henry J ames,
bir kadnn ellerini masaya koyarak ayaa kalkar ve size
belirli bir tarzda bakarsa, bu da belirli bir olaydr diyor. Ve
Foster de, tesadfen sylenen bir kelime veya iaretin, bir
nutuk veya cinayet kadar delil saylabileceini belirtiyor.
Tabi, piyes yazar, bunlar bilir ve ite bunun iin de
biz, roman okuyucusundan, deta bir piyesi seyrediyor-
mu gibi hareket etmesini istiyoruz.
Dramlarnda, melodram deil, hayata vcut veren bin
lerce kk darbenin akisleri bulunan ekov, mektupla
rndan birinde, sahnede olup bitenlerin mulak, ama yine
gnlk realitede vuku bulanlar kadar basit olmalar gerek
tiini syler. Mesel, insanlar, bir masada yemek yiyor,
sadece yemek yiyorlar, ama ayn zamanda ya daha mutlu
oluyorlar veya hayatlar paralanyor. der.
100 B y k Ro ma n * 15
Romanlarda, ka defa yemek yenir? Onlarn her biri
bir delildir. Hmisi Lady Catherine de Bourgh ile zevk
le hazrlanm bir yemek yiyen ve ad azna alnmayan
Mr. Collins, azndan dklen kelimelerle, kstah bir
snob olarak sulanr. Dickensin Byk mitlerinde, Bn.
J oe Gargerynin Noel partisinde yemek yiyen kk
Pipin, ayn zamanda gzyalarn kalbine akttn gr
yoruz.
(Burada hemen belirtelim ki, Dickensin karakterleri,
ok defa, hi de karakter deil, karikatrlerdir. Her zaman
ayn ekilde grnrler, bizi hibir zaman hayrete dr
mezler, belirli davran ve reaksiyonlaryla kimler olduk
lar hemen bilinir. Mr. Micawber, nceden tahmin edildi
i zere iyimserdir; Uriah Heep her zaman mtevaz..
Bu statik karakterler, Forsterin kelimesi ile "tatszdr,
dmdzdr. Bu tr karakterler karsnda yer alanlar ise
yuvarlaktr, dinamiktir; geri her zaman kanlmazcas
na hareket ederlerse de, nceden belirlenmeyecek ekilde
davranrlar. Elizabeth Bowen, ideal romanlardaki karak
terlerin, sadece "yuvarlak olmalar gerektiini syler.
Ama edeb nitelikten tr de Dickensin karakterlerini
kaybetmek ne ac bir ey! Deh, dnyaya, dmdzlerle
de hareket getirebilir.)
Romanlarn, tamamen benimsediimiz canl karakter
leri, bizim hayatmza hayat katarlar. Onlarla beraber k
olur, strap eker, nefret ederiz. Onlar, insann iinde bu
lunduu artlar hakknda renmek istediimiz bilgiyi bi
ze verirler. Hakik insanlar, kendilerini, kendilerine sakla
masn bilenlerdir; kitaplardaki karakterler, kalplerini
nmze sererler. Biz Robinson Crusoenin, o ssz adada
kendisini nasl hissettiini ve ne dndn biliyoruz.
Moll Flanderin azndan, evlendii btn kocalarnn na
sl insanlar olduklarn reniyoruz.
Kahramanlarn hayatlarn paylamak, tbir caizse, gi
di gelie bir yoldur. Okuyucunun rol nedir? Dierleri
nin dnyasn anlayabilmek, tahayyl bir sempati hissi,
beer deerlerini kavrayabilme. Karakterler, bizim mu
hayyilemizde bydke ve sempatimizi kazandka, ken
dilerinden daha byk bir mn, muhtemelen, hayattan
da byk bir mn ifade ederler. Sydney Carton, artk, bir
onsekizinci asr avukat olmaktan kar, btn o cana ya
kn msrif ve vrelerin ve kendi kendilerini feda eden ro
mantiklerin bir sembol olur.
Roman okuyucular, hi olmazsa, Thoreaunun Wal-
dende yapt gibi, bilhassa kimsenin ziyarete gelmedii
sabahlar, kendi kendilerine arkadalk ederler.
100 B y k Ro ma n * 17
Romanc nasl alr?
George Eliot dedi ki: Bir yazar, bizi elendirdii md
dete, eer mizac, bir hikyeyi en gayri-muntazam bir e
kilde anlatmasn gerektiriyorsa, bu ii niye yapmasn?
Okuyucular, ok defa kendi kafalarnda esneklik bulun
madndan canlarnn skldklarn hatrlasnlar.
Hibir romanc dierine benzemez; romanlar, onlar
okuyanlar kadar eitlidir. ok derin edeb analize gir
meksizin, romann bizi zevklendirmek iin yazan roman
c, bizim hayat hakkndaki merakmz tatmin edebilir.
Aada, bu kontrol noktalarnn ksa bir listesini bu
lacaksnz. Her romanc, bu noktaya, kendine has bir tarz
da ular.
Karakterlerin belirtilmesi
Bir hikyeyi anlatan insan bir ressam deildir, fakat
okuyucunun kafasnda imajlar brakmaldr.
Gurur ve Akda (Pride and Prejudice) Bay ve Bayan Ben-
net, sratli bir parlaklkla anlatlr:
Mr. Bennet, alayl bir mizah hissi, arballk ve kapris gi
bi kk paralardan oluan ylesine garip bir birleimdi
ki, kans, yirmi senelik tecrbeden sonra dahi onun ka
rakterini anlayamyordu. Kadn, her eyi ktye eken, bil
gisiz ve gayri-muayyen huylu biri idi. Kendisini honut his
setmedii zaman, kendisinin sinirli olduunu sanrd. Ha
yatnn btn ii, kzlarn evlendirmek, tesellisi de, dierle
rini ziyaret etmek ve dedikodu idi.
Eer, yazar Bn. Austen ile ibirlii yaparsanz, daha
fazla zevklenmez misiniz? Bn. Austen, Emmada, Em-
manm Bn. Eltonu, ilk defa nasl grdn yle anlatr;
"Emma Bn. Elton'u hi de sevmedi. Geri Elton, muhata
bnda derhal hat bulacak tiplerden deilse de, onun par
lak ve zarif bir taraf olmadn sand; insan rahatlatyor
du, ama zarafeti yoktu ve hatt gen bir kadn, bir yaban
c, bir gelin olarak da, rahatlatc fazla bir taraf da bulun
madna hemen hemen emindi. Huyu, olduka iyi; yz,
hi de irkin deildi; ama ne vcudu, ne tavrlan, ne ses
tonu zarifti."
Emma Woodhousem Hartfieiddeki bu dnyas -J ane
Austenin dnyas hakknda olduu kadar- zavall Bn. El
ton hakknda da ok ey anlatyor.
Byk mitler'de (Great Expectations) Dickens, insanla
r, ylesine zengin ve hiss bir teferruatla yeniden yaratr
ki, btn dnya, sanki onun icad imi gibi grnr. Me
sel, Pipin, yeni bir elbise iin l aldrmak zere JVIr.
Trabbm dkknn ziyaret ediini yle anlatr:
"Mr. Trabb, scak ekmeini, yn yatak gibi kesmi ve
battaniyeler arasna tereya srerek kapatmak zere idi...
Ben ieri girdiim zaman (Trabb'n iisi ocuk) dkkn
spryordu ve pleri onun zerine doru sprerek
18 100 Byk Roman
emeini tatllatrd... Raftan bir top kuma indiren Mr.
Trabb, havada uuyormuasna masa zerine yaydktan
sonra, kuman parlakln bana gsterdi..."
Ve bunlar gibi. Okuyucunun yapaca ilk ey, romanc
nn evk ve heyecann anlamaya almaktr.
100 Byk Roman 19
Gr noktas
Percy Lubbock unlar yazyor: Romanclk meslein
deki nazik metod meselesi, gr noktas, hikyeyi anla
tann hikye ile olan ilgisi meselesi etrafnda dner.
Lubbock, Romanclk Mesleinde romancnn, karak
terlerini, tarafsz veya tarafl bir mahit olarak dardan
veya muhtemelen, her eyi bilen bir kuvvet olarak ieri
den anlatabilir. Yine dierlerini harekete geiren saikleri
bilmeyen bir karakterin gr noktasndan hareket edebi
lir.
Geri Harry J ames, romancnn, hikyede bir gr
noktasna sadk kalmasn ve keyf olarak yer deitirme
mesini tavsiye etti ise de, Froster, romancnn, olduka iyi
bir tarzda, bir defadan fazla yer deitirdii hlleri gste
rdi: deh, her zaman, kendi kurallarn getirir. Bizim iin,
romancnn, fotoraf makinesi- gzlerini nasl kulland
nn pek nemi yoktur, yeter ki, bizim gzlerimiz nne
hem muhtemel, hem devaml olan bir dnya getirebilsin.
Onun bize gsterecekleri, romancnn ahlak adeselerine
baldr.
Stendhal, Balzaca mektubunda diyordu ki: Ben sade
ce bir tek kural gryorum; berrak olmak. Eer berrak
olamazsam, btn dnyam para para olur.
Pln, Hikye, Tez
Bunlar, oynanacak kelimeler. Eer yazar onlar iyi kul
lanrsa, okuyucu onlara dikkat etmek mecburiyetinde de
il. Fakat ders kitab terimlerinin kt ve hoyratasna
kullanldna dikkat etti iseniz, buyurun, roman deer
lendirecek baz tarifler;
Hikye, "Ve ardndan ne oldu?" sorusunun cevabdr.
Pln, niye yle olduunu anlatr.
Tez, bu belirli hikyeyi, yazann niye anlatmak istediini
belirtir.
Veya Forsterin zevklendirici basitletirmesi ile: Kral
ld ve sonra Kralie de ld. hikyedir. Kral ld ve
ardndan Kralie de kederinden ld. plndr. (Bunun
iin henz bir tezimiz yok.)
Her ey, hemen hemen her ey, sebebinin gsterilme
sine bal. Henry J amesin, The Princess Casamassimaya
yazd takdim yazsnda Lionel Triling, ondokuzuncu
asrda, muhtelif lkelerde yazlan bir hikyenin plnn
anlatr: Bir vilyetin mtevaz hatt esrarengiz bir ailesin
de dnyaya gelen bir delikanlnn, sosyeteye nasl girdii
nin hikyesi. Bu, u veya bu ekilde, Byk mitlerin, Kr
mz ve Siyahm, Muhteem Gatsbynin ats. Bununla bera
ber, pln, hikye ve tez, hepsinin z olan bir ey, roman
cnn ahs gr, mantk dndaki ifadeleri veya sebep
leri olmakszn hibir ey ifade etmez; mevcut olduu
iin, kendisinden baka bir mazeret tanmayan airne bir
ifade.
Ve bu da bizi, slp meselesine getiriyor.
slp
Leo Tolstoyun Tolstoy ile Konumalarnda, bir yazarn
mesleini nasl ele ald hakknda unlar okuyoruz:
Sophie Andreevna dedi ki: "Turgenev, lmnden uzun bir
zaman nce Yasnayalarda kald zaman, kendisine sordum:
'Ivan Sergeevich, niye artk yazmyorsun?' Cevap verdi: 'Yaz
mak iin, her zaman biraz k olmam gerek. imdi yalandm
ve artk k olamam ve ite bunun iin de yazmay braktm.'"
Ve kendisinden bahseden Tolstoy, aresizlik iinde der
ki:
"Bir kimse, kalemi mrekkep hokkasna batrd zaman,
kendi vcudundan bir parasn hokkada brakmadka yaz-
mamaldr"
Ah, Ruslar byle dnr! dememeniz iin, roman
yazmann ne demek olduunu bir bakasnn kaleminden
okuyalm. Arnold Bennette, Journalsnda. yle der:
"Romanc evresini kabaca, basite, olduu gibi, chilce
grme yeteneklerine drt elle sanimal; yaad dakika
dan baka bir ey grmeyen, mazi hakknda hibir ey ha
trlamayan bir bebek veya lgn gibi grmeli."
Sylenecekleri sylemeye altk: Romanc, okuma
mz iin, her sayfay bizim iin imzalad. Bu konudaki en
eski sz, Buffona ait olan: slp insandr bugn hl
en doru bir sz.
100 Byk Ro ma n 21
Ve imdi, kitabn banda ynelttiimiz soruya dn
yoruz; Bir roman nasl okuyacaz? Bundan basit bir soru
dnlebilir mi? Sol tarafndan iyi k gelen bir koltua
gmlecek ve kitabn sayfasn evireceiz.
imdi biz artk, bir insann dnyasna girdik.
Abraham H. Lass
Don Kiot
Yazan:
Miguel de Cervantes Saavedra
(1547-1616)
Balca Karakterler
I. Kitap
Don Quixote (Alonso: Quijanonun -ki bu soy ad muhtelif ekillerde
telffuz edilir- takma ad) Romann kahramandr; kendisinin, sey
yar silahrlerin sonuncusu olduuna inanan bu yal centilmenin
deta alktan ve hastalktan zayflam bir grnm vardr.
Sancho Panza (Panza -karn veya gbek-) Don Quxiote'n ua; hayata
pratik adan bakan bu kyl, efendisinin romantik idealizminin
kar kutbunda yer alr; basitlik ve kurnazln karmndan oluan
bir karakteri vardr.
Dulcinea del Toboso: (Don Quixoten Aldonza L orenzoya verdii
isim) riyar bir kyl kz: Don Quixote, muhayyilesinde, kadn,
aristokratik bir aileden dnyaya gelmi asil bir hanm olarak grr.
Juna Panza: (11. K itapta kendisinden Terasa diye bahsolunur) Sancho
nun kans; kocas gibi basit, yapmack nedir bilmeyen bir kadn.
Pero Perez: Don Quixoteun kynn papaz; Don Quixoteun akl bo
zukluunu dzeltmee alr.
Master Nicholas: Ky berberi.
Maritornes: Ky otelinde garsonluk yapan bir kz.
Gines de Passamonte: Don Quixoteun kurtard bir kadrga klesi, II.
K itapta gezici bir kuklac olarak grnr.
Fernando: K adnlarn gvenemeyecekleri gen bir asilzade.
Cardenio: L uscinda'ya k centilmen bir delikanl.
Luscinda: Cardenio'yu seviyor, fakat ebeveylerinin zoru ile Fernando
' ile nianland.
Dorotea: (Don Quixoten Prenses Micomicona diye bildii kz) Fernan
do tarafndan aldatld.
Aselmo, Lotairo ve Camila: Cardenio'nun, Kendi Y ararn Dnme
yecek K adar Merakl Bir Adamn Hikyesindeki karakterler.
Zoroida: Fasl bir kz; Ruy Pereze k; onunla Cezayirde ayrld, Hris
tiyan olmak istiyor.
Juan Perez de Viedna: imdi bir hkim olan K aptann erkek kardei.
Clara: J uan'n kz.
Luis: Claraya k gen bir centilmen.
Rozinante: Don Quixoteun zayf, sarsak at.
Cid Hamete Benengali: Cervantes'in, bilgisinin kayna olarak gster
dii tahayyl! bir Arap tarihisi.
n. Kitap
Sanson Carrasco: Salamanca niversitesi'nin yirmi drt yandaki
bekr bir rencisi, kaba akalardan holanr.
Don Digo de Mirando: Zengin bir ky aas, nazik ve sevimli.
Don Lorenzo: Don Doegonun olu; niversite talebesi, btn emeli bir
air olmak.
Camacho: Zengin bir kyl.
Quiteria: Gamacho ile nianl bir kz.
Basilio; Quiteria'ya k fakir bir kyl.
Dk ve Des: Donun ev sahipleri; Dona, olduka ac ve kaba akalar
yapyorlar.
Dona Rodriguez de Frijalba; Dese refakat eden dad.
Dertli Duenna: Dk'n hizmetilerinden birinin takma ad; Dona yap
lan byk bir oyunda rol alr.
Altisodora: Don Quixotea km gibi hareket eden bir kz.
Doktor Pedro Recio Tirteafuera: Sanchonun Barataria valiliini yap
t sradaki zel doktoru.
Ricote: Moriscolu bir mlteci; kendisini bir Alman hacs diye tantr.
Roque Guinart: K atalonyal bir ekya.
Don Antonia Moreno: Bacelonal zengin bir centilmen.
Anna Felix: Ricote'nin kz, kendisini bir Arap kaptan diye tantr.
Hikye
1. Kitap
Onaltnc asr Ispanya'snda La Mancha blgesindeki k
k bir kyde, balca zevki, gen kz ve hanmlan, karlatk-
lan tehlikelerden kurtaran, devlerle arpan ve ejderhalon l
dren eski romantik alarn seyyar valyelerinin hayat hik
yelerini okunnak olan Alonso Quijano adnda bir centilmen
yaar. Kendisini, bu tr edebiyata ylesine verir ki, nceki a-
lann valyelik messesesinin canlandrlmas gerektiine ina
nr. Bylece, kendisine eski bir zrhl elbise, pasl bir kl, ba
na mifer olarak geirmek zere bir berber tas alr, Rozinan-
te adndaki bitkin ve sarsak bir ata binerek, macera peinde
gitmee balar. Aynca, okuduu hikyelerdeki btn seyyar
valyeler ayn zamanda k olarak da gsterildiinden, ken
disine bir iki defadan fazla grmedii ve hakknda hibir ey
bilmedii, basit ve kaba bir kyl kzn seer. Ona, dierleri
zerinde izlenim brakc Dulcinea del Toboso adn verir, onu
kendi muhayyilesinde, aristokratik bir ailede dnyaya gelmi
gzel ve faziletli bir hanm olarak canlandnr Kendisi iin de
Don Quixote (Don Kiot) ismini seer. imdi, yaplmas gere
ken tek ey, ona resmen vaJ ye unvannn verilmesidir ki, bu
nu da, kendisi yapamayacandan, baka birinin yapmas ge
rekecektir.
Macera peinde yola kan Don Quixote, muhayyilesinde
byk bir ato olarak canlandrd bir hana rastlar. Lord'dan,
yni, hann sahibinden kendisini, resm bir merasimle valye
yapmasn ister. Yolcunun, zararsz bir lgn olduunu sanan
han sahibi, bu roln, hann dier misafirlerini de elendire
rek mkemmel bir ekilde yerine getirir Kyne dnen yeni
100 b y k Ro ma n 25
valye yolda, Sancho Ponza adnda bir kylye rastlar; onun
kendisinin ua ve yardmcs olmasn ister ve valyelikle
byk bir servet kozandklan zaman Sancho'ya, mkfat ola
rak bir ada bahedeceini ve bu adann valisi yapacan
vaadeder.
kisinin balanndan geen maceralar, genellikle tuhaf ve
glntr ve kt neticeler verir. Don Quixote'in muhayyilesi,
en gln durumlarr bile, yksek lde romantik bir macera
ya dntrr. Balarndan, burada bahsedilmeyecek kadar
k.sayda macera geer. Bununla beraber, bazlan o kadar
mehurdur ki, herkesin bildii bu maceralar ataszlerine ka
dar gemitir. Mesel, "deirmene saldrmak" sz, dner
kollu devler sand, bir dizi yeldeirmenine mzra ile saldr
masn hatrlatr. Deirmenlere hcum eden Don Quixote ve
Sancho, ato sandklar ve iinden rktc seslerin kt bir
binaya rastlarlar. "ato"ya hcum etmek iin gnn aarma
sn beklerler, ama daha hcuma gemeden, geceki rktc
sesleri, imalthanedeki makinelerin kardn anlarlar. Yine
bir gn, bir handa kaldklan srada. Don Quixote arap tu-
lumlanndan damlayan araplarn kan olduunu sanarak, bu
arap tulumlarna hcum eder Hatlar kendisine gsterildii
vakit. Don Quixote, kendisini hakl karmak iin, kimsenin
aksini iddia edemeyecei tarzda cevaplar verir; Karsna
kan devler, deirmen veya arap tulumlan eklinde grny
orlar, nk kt niyetli bycler, kahraman dmanlarn
(yani Don Quixote'i) aldatmak iin onlarn ekillerini deitiri
yorlar.
Don Quixote ve Sancho'nun maceralarnda, ikinci derece-
dekiler, gnlk hayatta vuk bulabilecek olaylar olduklann-
dan, daha inandnc. Bu tr balca maceralardan biri, iki
gen n kilisede resmen evlenebilmeleri iin karlatklan
engellerle ilgilidir. Yine, ikinci derecedeki bir dier macera da,
Cezayir'deki Fasllar'n elinden kaan bir spanyol harp esiri
nin, beraberinde gzel bir Fasl kz da getirmesidir. Bu mace
ralar, romandaki karakterlerin birbirlerine anlattklar elendi
rici hikyelerle geniletildiinden, hikye iinde hikyeler var
dr
Bu arada Don Quixote'n ailesi ve dostlan, onun gvenli
inden endie etmeye balarlar. Kasaba berberi ve papaz,
hanm Dulciriea'nn, evine dnmesini istediini syleyerek.
Don Quixote' bir kafese girmeye ikna eder ve bir kz ara
basyla geri getirirler. valye Don Quixote, imdi akn ve
halsizdir; evindekiler ve yeeni, onu tekrar aralarnda gr
mekten sevinir ve iyiletirmeye alrlar.
II. Kitap
Don Quixote, shhatini yeniden kazanrsa da, akl hl ye
rinde deildir. Bir mddet sonra. Don Quixote ve Sancho, tek
rar yola karlar. lkin ne onun ne de Sancho'nun grd, g
zel hanm Dulcinea'y bulmak zere Toboso'ya giderler. Sanc
ho, artk efendisinin, her eye inanacak kadar lgn olduunu
sandndan, rastladklan ilk kyl kzn Dulcinea olduunu
syler. Don Quixote, bir kyl kzn aristokratik bir hanmdan
hl ayrabildiinden, Sancho'ya, eer bu kyl kz, muhayyi
lesindeki hanmefendi ise, kt niyetli byclerin ona by
yaptklann ve eklini deitirdiklerini syler. Daha sonraki b
lmlerde, Sancho, bu aldatn pahal bir ekilde der.
Don Quixote bir sr maceradan sonra, onun hayret uyan-
dnc maceralann iiten ve kendisine kaba akalar yapmaya
karar veren Dk ve Desin atosuna ular. Oynanacak oyu
na gre. Don Quixote'n syledikleri gayet ciddiye alnacak
kendisi Sir Lancelot veya Sir Rolan imicesine elendirilecek,
hrmet edilecek, sknt ve mitsizlik iindeki hanmlann dertle
rine are bulunmas iin Don Quixote'tan yardm istenecek; k
sacas, Dk'n komik roln oynayaca fakat Don Quixote
iin gayret cidd grnecei bir piyes sergilenecek. Dk'n a
tosundaki delikanllann ve hizmetilerin de yer ald bu oyun
100 B y k Ro ma n 27
da, fevkalde gzel periler ve korkun cadlar da vardr. Oyun
srasnda, Don Quixote'a Sancho'nun poposuna bin yz
krba vurulmasna msaade ettii takdirde, Dulcinea'nn b
yden kurtulaca sylenir. Don Quixote, Sancho'yu derhal kr
balamaya hazrdr, fakat Sancho zaman geldiinde, bu ceza
y kendisinin uygulayacan syleyerek, krbatan kurtulmasn
bilir. Dk, Don Quixote'n, Sancho'ya yapt bir vaadi de ye
rine getirerek, Sancho'ya ynetmesi, iin bir ada verir. Barata
na denen bu "ada" Dk'n maliknesinin snrlan iinde bir
kydr. Ky halkna, yeni "vali"lerine itaat etmeleri sylenir.
Sancho, okuma yazmas olmayan basit bir insan ise de, aptal
deildir, grevini, drst ve akllca yrtn Bununla beraber,
sevdii yemeklerden hi birisini yemesine msaade etmeyen
resm doktoru kendisine strap ektirir Kye sahte bir hcum
dzenlenir ve Sancho, fena halde dvlr. Sonunda, Sancho,
on iki gnlk ynetimden sonra, grevinden istifa eder; na
musluca ynettiini ispat etmek iin de, valilie balamadan
nce cebinde be paras bulunmadn ve aynid zaman da
meteliksiz olduunu syler Nihayet, Don Quixote, kendi k
ynden Sanson Carrasco adndaki bir gen sayesinde akl
durumunu dzeltir. Bir valye gibi giyinen Sanson, malp
olan, galip gelenin emirlerine riayet etmeye sz verdii takdir
de, Don Quixote'u bir delloya davet eder. Delloyu Sanson
kazanr ve Don Quixote'a evine dnerek bir sene silh tama
masn emreder Don Quixote, zlrse de sznde durur ve
hatta, artk obanlk yapacan, kr hayat ile ilgili iirlerde an
latld tarzda bir hayat sreceini syler. Fakat hastalk, bu
projesini uygulamasna imkn vermez. Don Quixote, yataa
der, evresindekileri hayrette brakarak birdenbire tamamen
normal bir insan halini alr Sancho efendisine beraberce o
banlk yapmalan ve Lady Dulcinea'nn tekrar peinden gitmek
iin iyilemesini sylerse de. Don Quixote artk hayallerini red
deder, vasiyetini syler ve akl banda bir Hristiyan olarak son
nefesini verir.
Eletiri
Don Kiotun dier zellikleri ne olursa olsun, val
yelii alayl bir tarzda hicveden bir eser olduundan p
he edilemez. Bu kitaplar, gnmzde bilginler ve uz
manlar dnda, okuyan pek bulunmadndan ve Kral
Arthur gibi bir kimse dahi artk ocuklarn muhayyileleri
ni harekete geirmediinden, Cervantesi bugn okuyan
biri, yazarn lm eei kamladn sanabilir. Ama
onaltnc asrda, bu tr kitaplar poplerdi. Bunlar arasn
da en fazla okunan, Ariostonun, 1532de yaymlanan Or-
lando Furiose (fkeli Orlando) adl kitab idi. Tabi, valye
lik artk kaybolmutu, fakat yine de, karakteri eski idealle
gelitirilen insanlar hl grlyordu veya ksa bir md
det ncesine kadar vard. Le chevalier sans peur et sans
reproche (kusursuz ve korkusuz valye) diye bilinen
Bayard 1524de ld ve Cervantesin patron ve hmisi
AvusturyalI Don J ohn da, hal seferlerine katlan en son
valyelerdendi. Cervantesten bazen, alaylar ve hicivle
riyle, orta alarn ideallerine lm darbesini indiren
adam diye bahsolunur. Fakat onu bu adan grmek, onun
grn ok basitletirmek olur. Geri Don Quixote,
valyeliin romantik gelenekleriyle alay ederse de, Cer
vantesin kendi karakterinde, hi de kmsenmeyecek
lde valyelik vard. Cervantes, valyelerin balarn
dan getii sylenen maceralarn hakikatten son derece
uzak olduunu idrak etti ise de, onlara olan sempatisini
de devam ettirdi.
Cervantesin, kahraman karsndaki mulak tutumu
nu anlamaya alrken, onun bu kararszln da gz-
nnde bulundurmak mecburiyetindeyiz. Kitabn baz b
lmlerinde, Don Quixote, sadece gln bir insan.
Bylece kendisinin hazrlad oyunlarla kendisini gln
durumlara soktuu zamanlarda, ona pek az sempati du
yuyoruz. Bu gibi hallerde, ahmak ve ihtiyar bir adamdr ve
bama gelenlerden tamamen kendisi mesuldr. Bu b
lmler, ekseriya hikyenin balarmda roman gelitike.
Don Quixotem, btn lgmlklarma ramen, yaradl
tan vakur ve haysiyet sahibi bir insan olduu anlalr. Bil
hassa II. Kitapta, kendisine saygs olan, arbal nazik,
vakur ve hrmete deer bir insan olarak ycelir. te yan
dan, evresindeki Dk ve Des gibi akl banda insanlar
zalim ve baya grnrler. Don Quixote, Dkn atosu
na geldii srada, artk okuyucu kendisini tamamen be
nimsemi, sevmitir. Biz imdi bu eski valyeyi, valye
lik taslamasna ramen deil, kapld hayallerden tr
sevmeye balyoruz. Bu kitap, u halde bir komedi olma
sna ramen, aa seviyede bir komedi veya sahtekrlk
deil, alayn, efkat ve anlayla yumuatld, mizahn
sevgi ve merhamete ok yaklat, gayet nsan ve reti
ci bir komedidir.
En cidd bir noktadan ele alnd takdirde. Don Qu-
ixote, realite ve hayalin mahiyetinin felsef bir aratrlma
s olarak dnlebilir. Her blmde bu mesele ile kar
karyayz. lkin (kolaylkla grmemezlie gelinecek), ta-
hayyl Arap tarihisi Cid Hemata Benengeli meselesi
vardr ki, Cervantes, Benengelinin gvenilir bir tarihi ol
mayacan ikaz etmesine ramen, hikyenin kayna ola
rak onu gsterir; bylece, kahramann gerek aaasn
kskanlkla kltmek istemi olabilir. Sonra, Don Qu-
ixote hakknda, Avellaneda tarafndan yazlm uydurma
hikyeler var. Cervantes, bize bunlarn masal olarak red
dedilmesi gerektiini sylyor. Ksacas, Cervantes, dier
lerinin gerek olmayan hikyelerine kar bizi ikaz ederek,
kendi hikyelerine bile tamamiyle gvenilemeyeceini
sylemesine ramen, kendi anlatt hikyelerin doru ol
duuna okuyucuyu hemen hemen inandryor.
Realite ve hayal meselesi, u soruda daha da srarl bir
ekilde ortaya kyor: Don Quixote ne derece lgn bir
adam? Gerekten, psikiyatrik standartlara gre, realite
dnyasndan syrlarak bir hayal dnyasna dald zaman
lar var. Dier zamanlarda, onun tek saplantsyla ilikili
olmayan btn konularda, akl banda bir insan. Mark
Van Doren, onun belki bir rol yaptn, tpk Spermen
roln oynayan bir ocuun kendi oyununun kendisini al
datmadn bildii gibi, o da ne yaptn tamamen bili
yor. stelik, onun bu rol, bouna giden bir hareket de
ildir; zira bylece, taklit ettii eyi yaratm oluyor. Ken
disinin bir air olduunu sanan bir kimse, eer fevkalde
iirler yazabilirse, artk deta airmi gibi hareket etmez.
Don Quixoten valyelik karsndaki tutumu bu. Kendi
yaad soysuzlam ada, valyeliin artk hemen he
men hi kalmadn sylemekle beraber, insanlar, val
yeler gibi dnr, hisseder ve hareket ederlerse, realite
de de bir valye olacaklarn anlatyor. Bylece, neyin ha
yal, neyin realite olduunu ayrmak zorlayor. Realite, in
sanlarn yaadklar hayal dnyasdr.
Don Quixoteun realitesinin, kendisini, herkese kabul
ettirmesi gerekten hayret uyandryor. Mesel, Don Qu-
ixoteun, kendisine sadakatle hizmet ettii takdirde, Sanc-
hoyu, bir adann valilii ile mkfatlandraca vaadini
ele alalm. Sancho, phesiz, pek inanmyor, phe iinde;
fakat gayet samim bir ekilde yaplan bir teklifi de red
detmiyor, temkinli ve zarif hareket ediyor. Ardndan,
Sanchonun bu hayali, inanlmayacak ekilde gereklei
yor. Gayet kt bir aka yapmay dnen Dk, evresin
dekilere ve birka bin kiinin yaad bir ky halkna.
Don Quixoten lgn hayalinin deta gereklemiesine
hareket etmelerini emreder. Bylece Don Quixote, istedi
ini yapar ve dierleri birer aptal rolnde grnrler.
Sanchoya gelince, grevini ylesine ciddiye alr ve "ada
100 B y i Ro ma n 31
Sim o kadar iyi ynetir ki, mevkiini terkettikten sonra da
hi, uzun mddet iyi bir insan olarak hatrlanr. Artk alay
edilen insan Dktr. Romann niha istihzas, son b
lmlerde ortaya kyor. lm yatandaki Don Quixote,
uyumadan nce btn oyuncaklarn bir kenara koyan bir
ocuk gibi, btn hayallerini reddediyor. Belki btn bu
hayallerinin birer oyuncak olduunu biliyordu. Fakat im
di Sancho, oyuna devam etmesi iin ona yalvaryor. yile
tii takdirde, beraberce gzel Dulcineay yeniden arama
ya koyulacaklarn sylyor. Artk oyun tamamen tersine
dnm durumda, kimin akll adam ve kimin aptal oldu
unu imdi bilemiyoruz.
Gerekte, bu hikyenin gz alc noktalarndan biri,
valye ve uak rollerini oynayanlarn, bir tek adam haline
gelinceye kadar beraberce bydkleri, gelitirdikleridir.
Balangta, bu iki insan, birbirinden kutuplar kadar
uzaktalar. Efendisinin lgn biri olduuna inanan Sancho,
onunla devaml mnakaa eder veya nasihat etmeye al
r. Bazen kavga ederler. Aylarca ayn tecrbeleri payla
tktan sonra, ahsiyetleri birbirininki ile karyor, her bi
ri dierinin konuma slbunun bir ksmn benimsiyor.
Sancho, valyeliin gerektirdii "saray konuma tarz
nn baz ksmlarn renirken. Don Quixote de, halk a
z ile ataszleri ile konumaya balyor. kisinin ortakl,
deta, vcut ve ruh arasndaki bir iliki gibi grlyor,
tartmalar da ortaalarn sonlarnda, edeb trde sk sk
bavurulan bir diyalog eklini, debat de corps et coeuru (ruh
ve vcut arasndaki diyalog) akla getiriyor. Ayn ekilde,
biz bu iki kiiyi, hepimizde mevcut olan akl ve hayal ve
ya pragmatizm ve idealizm arasndaki gerginlii temsil
eden insanlar olarak da ele alabiliriz.
te, Don Quixoteun, asrlar boyunca salad pop
laritesinin ve lmezlie hak kazannn srrn burada
aramalyz. Roman, rmekte olan bir messese ile alay
etmiyor. Ele ald tez, daim ve evrensel. Parlak zrhl el
bisesi iinde dnyay dolaan ve kahramanca iler yapan
valye, insan hayalinin daim ve ilk rneidir. Bazen ona,
Herkl yahut Perseus, Amadis veya Roland, Davy Croc-
kett veya Sperman ya da Batman da denir. nsan hayali,
bu kahramanlk numuneleri yannda bir antikahraman ya
ratr ki, onun, pratik ve gnlk hayata ynelik ahsiyeti,
adanda bulunmayan ynleri ve paralar tamamlar. By
lece, Prens Hal'n Falstaff Sherlock Holmesn Doktor
Waltsonu vardr. Her biri, dieri iin gerekli ve her biri
kendi hayatmzn bir parasdr.
Yazar
Zaman ve efsane, Cervantesin hayatn olduka karanlklatrd ise
de, esas izgiler hl ak ve kesin. Hi de baarl olmayan bir eczac
nn olu olan Cervantes, Alcala de Heneraste 1547'de dodu. Babas,
mesleini yrtmek iin, sk sk bir ehirden dierine gitmek zorunda kal
dndan, sistematik bir eitim yapamad. Cervantesin, yaad zaman,
Ispanyol tarihinin heyecanl bir a idi. ispanya, Avusturya'y, gnm
zn Belika ve Hollandasn, Napoliyi, Sicilyay, Sardinyay, Bur-
gundyyi ve Almanyann baz ksmlarn iine alan Hapsburg mparator-
luunun bir paras idi. spanya, ayn zamanda, byk bir dnya impara
torluunun da merkezi idi. Amerika ktasndan lkeye gelen zenginlik,
edebiyat ve gzel sanatlarn hzla gelimesine hizmet ediyordu. Bu, Is
panyann Altn ann balangc idi.
Cervantes, yirmi yalarnda iken, Ispanyann papalktaki temsilcisi
ile talyaya gitti. Henz tannm bir edeb ahsiyet olmamakla beraber,
Don Carlos ve Kralie sabellein lmlerinden sonra yazd bir ka iir
ilgi toplamt. Cervantes, daha sonra 1570de, Ispanyol ordusuna er
olarak girdi. Fakat 1575te, Tunustan Ispanyaya giderken, gemisi, Ceza
yirli Trklerin eline geti ve Cervantes Cezayire getirildi. Yannda, Avus
tralyalI general Don Juandan, onun subay olmasn isteyen bir mektup
vard. Bylece kendisinin tannm bir kimse olduu anlald ve iade edil
mesi iin spanyol hkmetinin byk bir fidye demesi istendi. Cervan-
tes, Cezayirde be sene kald, defalarca kamaya alt, yakaland ve
nerede se ldrlmesine bile karar verilecekti.
Nihayet, spanyol hkmeti, be yz dka altn demeyi kabul etti
inden, Cervantes lkesine dnd. Ksa bir mddet Portekizde grev
yaptktan sonra, 1582den itibaren kendisini edebiyata verdi. Birok kitap
yazd ise de, sadece bir kitab, Don Quixote, kendisine hret salad.
ok saydaki piyesleri, hretine hibir ey ilve etmedi; iirleri, bir air
olmadn gsterdi ve La Gal atea adl pastoral roman da artk okunmu
yor. Gayrmeru dnyaya gelmi bir kz vard, fakat kzn annesinin kim
olduu bilinmiyor. Cervantes, 1584te, kendisinden onsekiz ya kk
olan Catalina Salazary Palacios adnda bir kzla evlendi; kz kendisine bir
miktar balk vermiti. Fakat bu ift, birbiri ile anlaamad ve ok defa bir
birinden ayr yaadlar.
Cervantes, uzun mddet, bir devlet memuriyeti peinde gitti.
1587de, ngiltereyi istil etmeyi dnen spanya ordusunun ikmal u
besine tayin olundu. Bu, kimsenin takdir etmedii zor bir iti. Bir defasn
da, kendisine verilen emirlere uyarak, bir kiliseye ait eyay ald ve ksa
bir mddet iin aforoz edildi. 1590'da, Ispanya'nn Amerikadaki mstem
lekelerinde bir i al mak istedi ise de, verilmedi. Cervantesin uurlu, fakat
dzensiz bir ynetici olduu anlalyor. Hesaplar o kadar kt idi ki,
1597de, devlet memurluundan atld ve ksa bir sre iin Sevillede hap
sedildi. Daha sonraki hayat hakknda pek az bilgi var. Sadece, son dere
ce fakir bir hayat srd ve ite bu sralarda da Don Qulxoteu yazd. Onu
lmezlie kavuturan bu kitap (I. kitap) 1605te basld ve devrin tannm
edeb ahsiyetlerinin kskanlk ve nefret dolu yorumlarna ramen, der
hal lke apnda tutuldu. valye ve ua imdi ataszlerine geti ve
Don Kiotvari sfat spanyolcaya ve ardndan dier dillere geti. Kitap,
Cervantes hayatta iken, mteaddit bask yapt ise de, yazar kitab ile
zengin olmad. Hatta Alonzo Fernandez de Avelaneda adl (muhtemelen
takma bir ad) biri, 1614de, bu kitabn, kendisine gre devamn da yaz
mam olsa idi belki kitabn ikinci ksmn da yazmayacakt. Cervantes,
derhal ie koyuldu ve ertesi yl, II. Kitap yazd. Kitabn son ksmlannda,
edeb evrelerdeki dmanlarna hcumlar da vardr.
Hayatnn son yllannda yazdklar arasnda, bilhassa bir tanesi, No-
velas exemplares (bret Alnacak Hikyeler), Don Quixoteun yazarna
lyk bir eser. Cervantes, 1616da Madritte ld. Mezar, kesin olarak bi
linmiyor.
Robinson Crusoe
Yazan:
Danlel Defoe
(1660-1731)
Balca Karakterler
Robinson Crusoe: K imsesiz bir adaya bralclmasna ramen, mahareti
ve kendisine olan gveni sayesinde hayatn devam etti ren bir de
nizci.
Friday: Crusoe tarafmdan medeniletirildikten sonra, onun sadk bir
hizmetkr ve arkada olan bir yamyam.
Hikye
Geri babas, kendisinin bir avukat olmasn istiyorsa da
gen Robinson Crusoe, denizci olmaya azimli. Bylece on do
kuz yandaki bu ocuk, 1 Eyll 1651'de Hull adndaki liman
kasabasndan Londra'ya hareket edecek bir gemiye binmeye
karar verir. Limandan aynlr aynimaz, iddetli bir frtna kopar
ve gen Crusoe, eer sa salim bir limana vanrlarsa, anne ve
babasna daima itaat edeceine ve bir daha denize kmaya
cana sz verir. Fakat deniz sakinletii zaman, bu szn
unutur. Denizcilerin cesaretlerinin ve kendisine gsterdikleri ya
knln tesiri altnda kalan Crusoe, gemici olarak macera pe
inde gitmeye karar verir.
Afrika'dan ticar eya tayan bir gennide alrken, gemi,
korsanlann hcumuna urar ve Crusoe bir kle olarak satlr
Hayatn tehlikeye atarak, kk bir kaykla kaar ve Brezilya'ya
giden bir Portekiz ilebi tarafndan kurtanlr Orada, eker ka
m ziraati yapmaya balar ve olduka baanl da olur Fakat
iftliinde almalar iin klelere ihtiyac olduunu anlar. Bir
ngiliz eker kam ekicisi, kendisini beraberce Afrika'ya gidip
kle getirmeye ikna eder. Ne var ki, gemi Gney Afrika'nn ku
zey dou kesindeki bilinmeyen bir ada anda bator Cru-
soe'den baka herkes lr.
Dalgalar Crusoe'yi ssz bir adaya srkler, yannda ba
ndan, piposundan ve bir miktar ttnnden baka hibir ey
yoktur Geminin tamamen batmam ve kayalar arasnda par
alanm olmas Crusoe'yi sevindirir. Ertesi gn, deniz sakinle
ince, Crusoe, kaba bir sal yapar ve on be gn, kayalar ara
sndaki paralanm gemi ile sahil arasnda gidip gelerek silah,
barut, birka testere, bir balta ve bir eki getirir Yine gemide
36 ngiliz liras bulunduunu da grr Dnyadaki btn altn-
lann kendisine bu ssz adada hibir faydas dokunmayacan
bilmesine ramen paray da alr. Crusoe, hayatn balad
iin Allah'a kreder ve bu adada yaayabileceine inanr. Ba
ndan geenleri ve dncelerini de gn gnne yazmaya
balar
Bu dehet verici hadisenin tesirinden kurtulduktan sonra,
Crusoe, devaml olarak iinde yaayaca bir kulbe ina et
meye bolar. Yiyecek ve giyecek iin de adadaki yaban keile
rini vurur, etlerini yer, derilerini dabaklar Gemiden getirdii ar
pa ve msrn yansn eker, fakat yanl bir mevsimde ektii iin,
boa gittiklerini dehetle grr Yamur sulann muhafaza et
mek iin kp yapmann son derece g bir i olduunu anlar
ve kulbesinin evresine diktii aalarda bir trl tutmaz. En
fazla cann skan ey, kendisini dier adalara gtrecek bir ka
yk yapamam olmasdr Byk bir sedir aacnn gvdesi ze
rinde be ay alr ve nihayet denize hazr bir tekne meydana
36 100 B y k Roman
kt zaman da yapld yerden sahile tanmayacak kadar
ar olduunu grr.
Crusoe, nihayet hububat ekmesini, keileri ehliletirmesini
renir ve hatta kendisine arkadalk etmesi iin bir papaan
bile eitir. Adada hibir insan grmemesine ramen, kulbesi
ni tahkim eder Byle yapmas iyi olmutur, zira adada, on iki
sene sren ve tamamen yalnz geen bir hayattan sonra, Cru
soe, bir gn hayret uyandnc bir vaka ile karlar: Kulbesin
den ok uzaklardaki bir sohil boyunca, kum zerinde, insana
ait olduklan belli olan ayak izlerine rastlar onun kim olduunu
renmeye azmeden Crusoe, ayak izlerinin civannda bir ma
arada saklanr ve senelerce, adann bu ksmn aratnr.
Adada yirmi iki yl yaadktan sonra Crusoe, kendisini deh
ete drc bir ey daha kefeder Daha nce ayak izleri
grd sahilde, insan kemikleri ve paralanm insan organ-
lan da grr Gney Amerika ktasndaki yamyamlann harp
esirleriyle buraya geldiklerini ve onlan ldrdkten sonra ye
diklerini sanr
Crusoe, ilkin byle bir vaka karsnda rperirse de, ylesi
ne kzgnlk duyar ki, bu vah insanlar buraya bir daha geldik
leri takdirde, zerlerine hcum ederek onlan ldrmeye karar
verir Bir maaray, kk bir kale haline getirir Ve bir gn, ci
van gzetledii srada, otuz kadar vahinin, bir ate nnde,
tiksindirici bir ekilde dans ettiklerini grr Crusoe, dolu iki si
lah ve bir klla zerlerine hcum ettii zaman, vahiler, esir
lerden birini piirmiler ve dier ikisini de ldrmeye hazrlan-
maktadrlar Crusoe, birok yamyam ldrr, dierleri de, k
lelerden birini geride brakarak kaarlar Yirmi drt yl tek ba
na yaadktan sonra, Crusoe'nn artk bir arkada vardr.
Kurtard adam da bir yamyamdr, fakat Crusoe, ona bu
eski detlerinden nefret etmesini retir. Kleyi cuma gn
kurtardndan, ona Friday (Cuma) ismini verir Crusoe, Fri-
day'i, kendi kulbesine getirir ve zamanla anlaabilecek kadar
ngilizce retir Aslnda zeki bir insan olan ve btn bir airet
ten gelen Friday, Crusoe'ye minnettarlk besler ve onun gve
nilir bir hizmetkn ve arkada olur.
Friday, kendi yaad adada on yedi beyazn kle olarak
tutulduklann Crusoe'ye syler. Crusoe onlan kurtarmaya karar
verir. Friday ile birlikte, bu defa hemen deniz kenarnda, sa
lam ve her trl havaya dayanabilecek bir tekne yapar.
Tam denize almak zeredirler ki, kayk dolusu vah, iki
kleyi Crusoe'nun adasna getirirler; klelerden biri beyazdr.
Crusoe ve Friday ellerindeki ateli silahlarla onlara hcum
ederler, yirmi bir vahinin drd hari hepsini ldrr ve iki, k
leyi kurtanrlar. Kurtarlan klelerden biri Friday'n babasdr
Baba ve oul sevin iinde kucaklarlar.
Kurtardklan beyaz adamn, Crusoe'nun senelerce nce
paralandn grd bir gemide bulunan yal bir Ispanyol
olduu anlalr. Crusoe, bu Ispanyol'u, Friday'n babas ile
birlikte, dier beyazlan kurtarmalar iin, kendi yapt yeni tek
ne ile adaya gnderir Bu arada, biraz ileride demir atm bir
ngiliz gemisi grr. Geminin kaptan, iki safdk gemici gnder
mitir. Crusoe ve Friday, gemilerini tekrar'ele geirmeleri iin
onlara yardm eder ve ayn gemi ile ngiltere'ye dnerler. syan
eden tayfalar, ngiltere'ye dnp, muhakeme edilerek sonunda
aslmaktansa, Crusoe'nun her trl yiyecek maddelerini depo
lad adasnda kalmay tercih ederler Tayfalar geride braklr.
spanyol'un ve Friday'n babasnn, Friday'n adasndaki
esir beyazlan kurtardklann renince, Crusoe, bir gn onlan
ziyaret etmeyi dnr.
Fakat ilkin, Friday ile birlikte otuz iki sene sonra ngiltere'ye
dner. Crusoe artk zengin bir adamdn Bdtk spanyol gemisin
den ald paradan baka, namuslu bir Portekizli kaptan, onun
Brezilya'daki tarlasn da onun nmna iletmitir ve imdi Por
tekiz'de, 10.000 Ingiliz liras vardr. Ana ve babasnn ldkle
rini renir. Nmna yatnlan paray almak iin, Portekiz'e bir
seyahat yaptktan sonra, ngiltere'ye dner; evlenir, oluk o
cuk sahibi olur. Kans ld zaman, Crusoe, adasnn duru
munu grmek iin, tekrar denize alr
Daniel Detoe'nn Robinson Crusoe'nun Daha Sonraki Ma
ceralar adl teki kitabnda, gemileri poralanm Ispanyollar
ve asi ngiliz denizcileri el ele verirler, dier bir adann yerli ka-
dnlanyla evlenirler ve hareketli bir topluluk kurarlar.
Baz moceralardon sonra (Crusoe'nun sadk dostu Friday,
byle bir arpnnada kahramanca lr) Crusoe, tekrar ngilte
re'ye dner, denize elveda der, hayatnn sonuna kadar tatmin
edici bir hayat srer.
Eletiri
Alexander Selkirk, 17Hde, ngilterede bir sansasyon
yaratt. Bir gemici olarak, ngiltereden ayrld ve ili sa
hillerindeki J uan Ferdandez adasnda, be sene tek bana
yaadktan sonra ngiltere'ye dnd. Geminin kaptan ile
kavga eden Selkirk, bu adaya braklmasn ister ve niha
yet Kaptan Woodes Rogers adl biri tarafndan kurtarlr.
Selkirkin tek bana bu adada yaamas, halkn byk
ilgisini ekti, adadaki hayat ile ilgili kitaplar yazld. By
le bir edeb frsat karmamak isteyen Defoe, Selkirkin
maceralarn hayalinde genileterek bu mehur kitab, Ro-
binson Crusoeyu yazd. Kitap, ylesine sade ve ak bir
slpta, yazlmt ki, doru olduu sanld.
Robinson Crusoe, birok yazarlara tesir etti. Bunlar
arasnda Swift (Gullivers Travels-Gliverin Seyahatleri), Ste-
venson (Treasure Island-Define Adas) ve tabi, Wyss fSwss
Family Robinson-svireli Robinson) da vardr.
Robinson Crusoenun, basit ve kaba slbuna ramen
Homerin Odysseyni hatrlatan esatir zellikleri vardr.
Adada, rktrcesine yalnz, bazen hasta ve ekseriya kor
kulu bir hayat sren Crusoe, tek bana geirdii bu uzun
yllar boyunca, sadece akln banda tutmakla kalmaz;
adasnda, kendisinin olan kk bir medeniyet de kurar.
Defoenun unu sylemek istedii anlalyor; Vasat
100 Byk Ro ma n 39
bir insan, ahlken ne kadar zayf da olsa, bilinmeyen ve i
lenmemi cesaret, tahamml ve maharet kaynaklarma sa
hiptir.
ada bir yazar, Crusoenun psikolojisi ok daha faz
la ilgilendirirse de, Defoe, onun fizik faaliyetleri zerinde
durur. Crusoe, phesiz, zaman zaman dehet uyandrc
bir yalnzln aclarn eker, anne ve babasna itaat etme
diinden tr vicdan azab eker. Fakat adadaki ilk gn
lerinden itibaren, hayatn bahettii iin Allaha ke-
der. O andan itibaren de, adasn kk bir ngiltere hali
ne getirmek iin alr. Kitabn, okuyucular zerinde en
fazla tesir brakan ynlerinden biri, onun bu yoldaki azim
ve kararlldr.
Manzaraya Friday da katld zaman, Brezilyada kle
sahibi olan Crusoe, onu kendisine bir uak yapar ve iki ki
iden oluan bir mstemleke sistemi kurar. Fakat Friday
ayn zamanda, onun deerli bir arkadadr, efendisine
olan sadakat ve minnettarln defalarca gsterir.
nsanlar, Defoenin yaad zamanda, bir kimsenin,
her trl artlar altnda hayatn devam ettirebileceine
derinden inanyorlard. Amerika ktasnn kefedilmesine
ve ehliletirilmesine imkn veren bu inan, Robinson Cru
soenun, hemen hemen her sayfasnda kendini hissettiri
yor.
Yazar
Bir kasabn olu olan Daniet Defoe, muhtemelen 1660da, Londrada
dodu. Onun, yirmi yanda iken Mary TuffIey ile evlendii, orap tc
carl yapt, Avrupada sk sk seyahat ettii ve 1688de III. VVilliamn
ordusuna katld dnda, genlik yllar hakknda fazla bir ey bilinmi
yor.
Defoe, 1702de, Muhalifleri ortadan kaldrmann en ksa yoi u adl
bir bror yaymlayarak, kendisinin mensubu bulunduu din grubun na
sl bask altnda tutulabileceini istihzal ve alayl bir slpla anlatt. Bro
r, msamahaszl hicvedici olmasna ramen, Defoe yanl anlal
d. CezalandnId, kendisine ikence yapld ve hapsedildi...
Hapishanenin, Defoenun karakterine tesir ettii anlalyor. Artk her
eyden phe eden biri oldu ve parasn daha dikkatli harcamaya ba
lad. Durmakszn yazd; yaymlanan bror ve kitaplarnn says 250den
fazla ve bunlarn biroklar da politika ile ilgilidir.
Robinson Crusoenm yaymlanmasndan (1719) sonraki be yl De
foenun, en iyi romanlanndan bazlannn yaymland senelerdi... Moll
Flanders ve Roxano, ahlken salam olmayan iki kadn konu alan klsik
kitaplardr. Bu srada yaymlanan bir dier eseri Journal of the Plague
Yeari yeba Salgn) di. Defoe, bu eserinde, realist bir yazar olarak, yete
neklerini tam mnsyle gsterdi. Kitapta, 1665te, Londrada binlerce ki
inin lmne'sebep olan Byk Taunu, gzleriyle grmesine anlat
t, halbuki o yl, sadece be yanda di. ngiliz edebiyatnda roman tr
nn yerlemesinde onun muazzam bir rol oldu. Romanlarnda, realizm
ve idealletirilmi hayaller yerine gnlk hayattaki konularn ilenmesi,
Ingiliz romann derinden etkiledi.
Defoe, ayn zamanda, veld bir gazeteci idi. The Review adU gaze
tenin dokuz cildini o yazd, bu arada baka gazetelerde de yazlar ya
ymland.
Defoe, adalarnn indinde olduka sahtekr ve kurnaz bir adam
ve siyas bir oportnisttir. ada byk yazar Joseph Addison, onu
yle anlatr: Sahtekr, kt, yalanc bir apkn... Bir mahkemede
ahitlik edemeyecek biri.
Din bir muhalif ve son derece ikna edici partili bir yazar olarak De
foe. her zaman hapsedilme veya daha kt tehlikelerle kar karya kal
d, fakat genellikle dmanlarndan bir iki adm nde gitmesini bildi. Da-
niel Defoe, 26 Nisan 1731de, Londradaki evinde ld.
Dier Eserleri
Robinson Crusoeden yl sonra yazlan Moll Flan-
dersin, birincisinden fazla, ngiliz roman tarihinde muaz
zam bir yeri vardr. Sefalet kadar kt bir ey yoktur. te
zi zerine dayanan roman, Moll Flandersin heyecanl ha
yatn anlatr. Pek ok erkein peinden gittii, sk sk ev
lenen Flanders, on iki ocuk anasdr. Newgatee gnderi
lir. Ele getii zaman pimanlk duygusunu syleyen ka
dn polisleri ikna eder ve aslmak yerine, yeni arkada bir
ekiya ile birlikte Virginiaya (Amerikaya) gitmesine m
saade edilir. Kadn, Virginiada, artk hrmet edilen bir
ana ve iftlik sahibidir. Flandersin maceralarnn anlatl
d kitapta, onsekizinci asrn ilk yllarndaki ngiliz haya
t muazzam bir panorama hlinde nmze serilir. Moll
Flanders ehvetli ve tehlikeli bir hayat srerse de, Robin-
son Crusoem bastrlamayacak ruhunu akla getirircesine,
her gln altndan kalkar ve yeni maceralara balar.
Ekseriya, bir fahieden baka bir ey olmamasna ramen
Moll, Defoenun anlad mnda, orta snfa mensup in
sanlarn zelliklerine sahipti; kadn bylece, btn haka
ret ve istihzalar yener, bu dnyada kendisine bir yer yap
maya azmeder. Moll Flanders, ngiliz romannn, hayati
yetini kaybetmeyen kahramanlarndan biridir.
Gliverin Seyahatleri
Yazan
Jonathan Swlft
(1667-1745)
Balca Karakterler
Lemuel Gulliver: Macera tutkunluunun etkisi altnda uzak ve egzotik
lkelere giden saf ve basit bir ngiliz cerrah ve denizcisi.
Liliput imparatoru: On be santimetre boyunda ve sadk uyruklarnn,
kendisinden, K inatn nee ve terr" diye bahsettikleri kral.
Flimnap: L iliputun, hilekr, kurnaz ve kskan hazinedar; Gliverin,
sarayda ba dman olur.
Reldresal: L iliputun zel leri Vekili, Gliverin arkada.
Glumdalclitch: Brobdingnagl bir iftinin kz. Gliverle arkadalk
kurar ve ona, kk bir bebekmi gibi efkatle muamele eder.
Brobdingnag Kral: Barsever olmasna ramen bir orduya sahip bir
dev.
Lord Munodi: Evi ayakta durduu ve tarlas mahsl verdii iin Lapu-
tia saray ile aras iyi olmayan alkan bir L aputial.
Strulbruglar: Y egne arzular, lmelerine msaade edilmeleri olan
mutsuz lmszlerden (lyemutlar) oluan bir rk.
Yahoolar: Gliverin kendilerinden olduunu iddia eden ve maymuna
benzeyen pis bir rk.
Houyhynhnmler: (Whinnim okunur) Y ahoolar yneten mkul ve nzik
atlardan oluan bir rk.
Pedro de Mendez: Gliveri, insanlktan nefret etmesinden vazgeir
meye alan Portekizli nzik bir kaptan.
Hikye
yi ahlkl olduundan, Londra'da yrtt tp meslein
de baanl olnnayon Lemuel Gultiver, Antelope adl bir gemi
nin doktoru olarak almaya balar. Gemi, 4 Mays,
1688'de, Gney Denizlerine gitmek zere Bristol'dan aynlr
Gemi, Van Diemen lkesinin kuzeybatsnda kan bir frtna
neticesinde paralanr; fakat Gliver, yzerek karaya kar ve
sahile ayak basar basmaz uykusu gelir, yatar. Uyandnid za
man, kendisinin binlerce incecik iplikle balandn grr.
Gliver, imdiye kadar kimsenin bilmedii ve boylan on be
santimetre olan Liliputlann esiridir; vcudu zerinde oynaan
bu insanlar, zehirli mzraklanyla Gliver'i tehdit ederler.
Gliver, Liliputlar'n hayretini uyandnr; imdiye kadar by-
lesine byk bir insan grmemilerdir. Gliver, lkenin Mil-
dendo adndaki merkez ehrine getirilir, kendisine Liliput dili
retilir ve imparatorun huzuruna karlr. Gliver'in tara,
tabancas ve saati Liliputlar arasnda byk lde hayret ya
ratr; ona Ouinbus Flestrin, yani Byk nsan Da adn verir
ler
Gliver, basit ve dosta tavrlanndan ve onlann ok garip
olan dil ve detlerini bilhassa renmek istemesinden tr,
Liliputlar arasnda gayet iyi bir intiba yaratr. Liliputlar, tama
men kendileri gibi insanlann yaad ve yine i atmalan
iinde bulunan Blefuscu adndaki bir lke ile harp halindedir.
lkede, High-Hecls (Yksek Topuklular) ve Low Heels (Alak
Topuklular) adnda iki siyas parti ve yumurtann en iyi hangisi
tarafndan knlaca zerine iddetli tartmalar yrten Byk
Endianllar ve kk Endianllar adnda iki din hizip vardr. Li
liput saray, bir tr mulak ve kltc ip dansn en iyi oy
nayanlara siyas kar salar.
Gliver, zamanla Liliputlar'n gzel insanlar olduklann n
lar; ok kk olduklanndan, yzlerindeki leke ve kusurlan
gremez. Minik vcutlu olduklanndan mekanik ilerde gayet
ustadrlar; fakat onlar orasnda da kk iler peinde giden,
birbirleri aleyhinde plnlar evirenler, fesat tohumlan saanlar
vardr.
Bylece Gliver, tedricen saray entrikalanna karr. Kendi
sine erefli Nardac unvan verilir ve Hazinedar Flimnap'n ba
dman olur (Flimnap, onu ldrmek ister; nk, Liliput'un
yediini Gliver tek bana yiyor, aynca Gliver'in, karsna
gz koyduunu da sanr.) Gliver'in yeni arkada Reldresal,
kendisinin, mahkemeye verileceini ikaz eder. Gliver, Krali
enin sarayndaki bir yangn sndrmekle kendisini sevdire
ceini umarsa da, bu ii onlarn bilmedii bir yolla yaptn
dan daha da fazla sulanr.
Gliver'e, Liliputlar iin yapaca bir byk hizmet bulun
duu sylenir. Blefuscu adasndaki dmanlar bir istil hazrl
iindedirler Vcudunun byklnden tr, onlann do-
nanmalann tahrip etmesi istenir ki ada arasndaki mesafe,
800 metredir; Gliver, yryerek Blefuscudiallar'n adasna
gider, kendisine frlotlon ok yamuru oltmda, donanmalann
ekerek Liliputlar'a getirir
Gliver, bu hareketleriyle bir an iin sarayn gznde y
celirse de, Blefuscudiallar' tamamen ykmay ve onlan Lili-
putlar'n kleleri haline getirmeyi reddettiinden, tekrar gz
den der Blefuscidiallar'm hrriyetlerini savunduundan,
Gliver artk ldrlecek biridir Gliver ldrleceini re
nince, Blefusculular'a snr ve kendisine gayet iyi muamele
edilir
Bir gn, byk bir kayk karaya vurur ve Ingiltere gznde
tten Gliver, bu kaykla denize alr Bir gemi kendisini alr
ve ngiltere'ye gtrr Gliver'in yannda, bandan geenle
ri ispat etmek iin minik Liliput inekleri vardn
Ingiltere'de kansna ve ocuklanna kavuan Gliver, bir
mddet sonra yeniden yerinde duramaz ve bu defa Hindis
tan'a giden Adventura (Macera) adndaki bir gemiye biner
Gemi rotasn anr Gemiciler, yiyecek tedariki iin bilinme
yen bir lkeye doru giderler. Karaya ktklar vakit, Gliver,
dier gemicileri kaybeder ve bu defa kendisini, boylarnn on
metreye kadar ykseldii bir buday tarlas ortasnda bu
lur; dev gibi kyller ekin bimekle megullerdir. Bir tanesi, k
z Glumdalclitch'i elendirmesi iin onu evine getirir. Gliver,
kendisinin 10.000 kilometre uzunluunda ve 8.000 kilomet
re geniliinde Brobdingnag lkesinde olduunu renir. Lili-
putlar ne kadar kk ve nazik insanlarsa, onlar da o derece
kaba ve irkin devlerdir
Glumdalclitchler, Gliver'e bir ev hayvan muamelesi ya
parlar. Gliver'den servet kazanmak isteyen kzn babas, onu
bir kafese koyarak, bu acayip mahlku, para karlnda hal
ka gstermek iin ky ky dolar Syleine kaba muamele
edilen Gliver hastalannca, kyl Gliver lmeden ok daha
fazla para kazanabilmek iin, "shov/"lann saysn artrr. Ni
hayet, talih Gliver'e gler, kyl onu. Kralieye satar. Gli
ver, artk Kralie'nin bir oyunca, ev hayvandr.
Sarayda, filozoflar ve yal akll insanlar Gliver'e gler
ler. Bylesine minik insanlardan oluan bir rk nasl mevcut
olabilir? Kral, ngiltere hakknda ona bir sr soru sorar, sla
hasreti eken Gliver, ngiltere'nin kazand byk zaferler
den gururla bahseder. Mamafih, bylesine kk insanlann
birbirlerine kar harp iln etmeleri kral zerinde tiksinti yara
tr
Gliver, Brobdingnag'taki hayat srasnda her gn dehet
verici hdiselerle karlar. Kklnden tr, her an teh
likededir. Muazzam byklkteki farelere kar arpr, frtna
l havalarda tenis topu byklnde dolu yaan Sarayda bi
le, her zaman tehlikelerle kar karyadr. Bir gn, dokuz met
re boyundaki saray ccesi onu kskanr ve st gmnn ii
ne atar. Gliver zor zahmet boulmaktan kurtulur. Gliver,
kendisinin ne kadar kk ve nemsiz bir kimse olduunu ay
naya bakt zaman daha iyi anlan Sarayn hanmlan kendisi
ne gayet kaba muamele eder, erkekliini ciddiye almazlar
Bylece, devaml tehlikeler iinde yaayan Gliver, iki se
ne sonra bu lkeden kamay baanr: Dev bir ku, Gliver'i,
iinde yaad kafesle birlikte gagasyla kaldnr ve deniz ze
rinde umaya balar Fakat ku, kafesi drr: ngiltere'ye gi
den bir gemi, Gliver'i grr ve aln
Brobdingnaglann lkesinde bandan geenlerin tesirin
den kurtulur kurtulmaz, Gliver tekrar denize kmak, yeni
maceralar peinde gitmek iin yanp tutuur. Bu yolculuun
da, korsanlar gemiye saldnr ve Gliver kk bir kaya ko
nularak denize braklr Gliver, J aponya'nn hemen dou
sundaki Balnibardi adasna kar. Balnibardi, Laputa ad veri
len yzen bir ada tarafndan havadan ynetilen bir mstemle
kedir. Laputallar, normal byklkte insanlardr, fakat hayatta
onlan ilgilendiren sadece iki ey vardr: Musik ve matematik.
Derin (soyut) dnceler iinde kendilerinden geen bu insan-
lan normal dnmeye sevketmek iin uaklar, sk sk onlarn
yzleri nnde ngrak alarlar. Fakat btn entelektel yete
neklerine ramen, Laputallar'n ellerinden pratik hibir i gel
mez. Elbiseleri vcutlanna uymaz, evleri baaadr. Sadece
Lord Munodi adnda birinin hakik bir evi ve mahsl veren tar
las vardr Fakat bu baanlanndan tr de, dier Laputallar
kendisini sevmezler
Laputa Kral, Balnibardi mstemlekesi zerine havadan
koca koca kayalar brakmak suretiyle burasn ynetir, byle
ce yerlilerin bakaldrmalann nler.
Gliver, onlann lkenin merkezi Lagodo ehrindeki projek
tr akademisinden bilhassa gurur duyduklann renir. Lapu-
tal ilim adamlan burada salatalktan gne n karmak
veya insan dksndan yiyecek yapmak gibi aptalca projeler
zerinde senelerce alr Akademide, krler, renkleri, elleriy
le dokunarak tayin ederler Evlerin nce damlar yapln
Gliver, Lagodo'dan, byc ve cadlann yaad Glub-
budrib adasna giden Adann valisi, Gliver'in nne
MakedonyalI skender, Anibal, Sezar ve Pompey gibi tarihin
byklerinin hayallerini getirir Hepsi teker teker, bcordklan
iler hakknda, Gliver'in sorularn cevaplandnr Her biri,
Giiver'i hayal knklna uratan bir hdise anlatr ve byle
ce, tarihin resm kaytlarnn bir sr yalan olduklarn gsterir.
Gliver, Luggnagg adasnda da hayal knklna urar. Bu
adada, lyemut (lmsz) Struldbrug denen insanlar yaar.
Kinatn srlarn renebilmek iin, nlerinde uzun bir zaman
olduundan, Gliver, bu insanlann ok mutlu ve ok akll ol-
duklann sann Fakat, onlan yakndan tanynca, akllannm
balannda olmadn ve hayata ksknlkle baktklann an
lar Geri lmyorlar, ama gittike yalanyor ve halsizleiyor;
yaamak iin btn evklerini kaybediyor ve lmek istiyorlar
Gliver, J aponya zerinden ngiltere'ye dner Ksa bir
mddet ailesiyle birlikte oturduktan sonra, 1710 Austo-
su'nda, tekrar denize alr Bu defa geminin kaptandr G
ney Denizi'nde, Gliver'in tayfalan, gemiyi ele geirir ve ken
disini hapsederler. Nihayet, uzun bir kayk iinde, Gliver de
nize braklr Gliver, Yahoo denen pis, maymun gibi, tiksindi
rici insanlarn yaadklan garip bir adaya kar Pisliklerini G-
liver'e frlatan Yahoolar, Houyhnhnm denen atlann yaklatk-
lann grnce dehet iinde kaarlar (Bu kelimelerin telffu
zu, atlarn kinemesini andnr) Adann yneticileri bu atlardr
Houyhnhnmler, Gliver'in -daha nazik ve mkul biri olsa
da- bir Yohoo olduunu sanrlar, zira bir attan ziyade bir Ya-
hoo'ya benzemektedir Yahoolar, ne kadar vah ve mantksz
mahluklarsa, atlar da o kadar nazik, meden ve son derece
makul yaratklardr Onlar, genetik kanunlanna gre evleniyor
ve lm, sakin bir ekilde kabul ediyorlard. Gliver, bir Ho
uyhnhnm ailesinin ahrna yerleir ve onlann st, ifa verici bit
kiler ve saman pastalanndan oluan yiyeceklerini bile sever
Gliver, kendi giyeceklerini yapar, fakat Houyhnhnm'lar, onun
plak dolamadna hayret ederler Mamafih, onun bu eg-
zantrikliini, fizik bnyesinin, kendilerininkinden daha alt se
viyede olmasna hamlederler.
Gliver, Houyhnhnmlere ngiliz hayatn anlatr, fakat (Bro-
dingnag Kral gibi, onlar) bylesine huysuz, kt bir rkn ger
ekte Yahoolardan biraz daha iyi insanlar olmalanna ramen
kendilerini dnyann hkimi saymalar karsnda irkilir, tiksin
ti duyarlar. Atlar, yalan syleme kavramann ne mn ifade et
tiini anlayamaz, zira onlann indinde, kelimeler, bir vakay
gizlemek iin deil; yaratklann aralannda muhabere etmele
ri iin kullanlmaldr. Atlann ngiltere'de yk hayvan olarak
kullanlmasn hakaret sayarlar. Harbin dehetlerinden bahset
tii srada, Gliver, Brobdingnag'da olduundan daha tem
kinli ve daha az vatanseverdir Houyhnhnm'lerle birlikte, insa
nn kt ve eytan bir yaratk olduunu kabul eder ve tama-
miyle rasyonel olan (mantk) bu cemiyette, atlarla birlikte ga
yet mutlu bir hayat srmeye balar.
Maamafih, Gliver'in bu ban lkesindeki mutluluu uzun
srmez. Bir eit parlmento olan Houyhnhnm Byk Mecli
si, Gliver'in, maymun rk saylan mahall Yahoolardan daha
meden grnmesine ramen, onun gerekte bir Yahoo oldu
una karar verir. Hatta dii Yahoolar, Gliver'i cinsel bakm
dan cazip bile gryorlard. Gliver'in zeki bir Yahoo olduu
nu dnen atlar, onun kendi medeniyetleri iin bir tehlike te
kil ettiine karar verirler. Bylece, hi arzu etmemesine ra
men Gliver'in aday terketmesi istenir. Gliver, kendisine bir
kayk yapar ve denize alr; sonunda, anlayl ve nazik bir
kaptan olan Pedro de Mendez'in kumandasndaki bir Portekiz
gemisi tarafndan kurtanlr.
Gliver artk tam bir mizantrop (insanlardan nefret eden
kimse) olur. Avrupa'ya dnene kadar kabinesine ekilir Fakat
Mendez, kendi nazik davran ve tutumlanyla, hareketleriyle,
herkesin, Yahoolar kadar nefret edilecek kimseler olmadkla-
nn gstermeye alr. Gliver, son seyahatinden sonra niha
yet ailesinin yanna dnd zaman, onlara tahamml ede
mez, uzun bir mddet kendisini, sadece atlann arasnda mut
lu hisseder.
Eletiri
Hicvedici, hayal bir seyahat kitab olarak, Gliverin Se
yahatleri (sansr edilmi ekli iinde) hem ocuklar iin
fevkalde bir kitap, hem insanlann baya, kt bencil,
menfaati, zulmedici ynlerine kar giriilen ok ar bir
hcumdur. Svviftin, balayc bir mizah slpla ele ald
konular arasnda politika, saray entrikas, yobazlk, beer
bencillik ve zulmn her ekli vardr. Dnyann drt ke
sine yapt geziler srasnda Gliver, fizik ve kltrel
farklarna ramen, insanlarn, her tarafta aslnda ayn ol
duklarn grr. Herkesle kolaylkla dostluk kurabilen bir
iyimser olarak balayan Gliver, sonunda, Brobdingnag
Kralnm bir szn benimser: beer yaratklar, "tabiatn,
yeryznn sathna brakmak mecburiyetinde kald iin
byk strap duyduu en iren haaratn oluturduu
en habs rktr. Sadece birka kii, Svviftin, beer rkn
lnetleyii dnda kalr.
Gliverin Seyahatleri, Svviftin mizah dehasnn en iyi
temsilcisidir. Dil zerindeki saplants sayesinde, Gliver
ziyaret ettii btn yabanc lkeler ve oralarda yaama
yanlar iin kelime uydurur. ngiliz hkmetindeki entri
kalar, Liliput sarayndaki entrikalarla anlatmaya alr.
Teorik ilme olan gvensizliini de, Lagado Y ksek lim
ler Akademisini hicivli bir ekilde anlatmakla gsterir.
Tabi, Svviftin asl anlatmak istedii ey, mehur ngiliz
lim Akademisi, English Royal Societydh.
Gliverin ziyaret ettii her lke, kendisinin dnyann
en byk lkesi, kendi insanlarnn btn yaratklarn
hkimi olduklarna inanrlar. Fakat, hepsi byk veya k
k, maymun veya at, byk bir nsan kusurdan musta
rip olduklarn gsterirler. Gliver, kendi isminin de im
ettii gibi, her eye inanan saf ve temiz biridir. Fakat se
yahatleri srasnda, kk iler peinde giden, birbirleri
50 100 By k Ro ma n
aleyhine entrikalar hazrlayan Liliputlarla, son derece
bencil Brobdingnaglarla soyutlam gayrinsan Laputa-
larla ve pis, iren, insan-alt YahopIarla karlar. Hatt
en fazla iyi niyetle ele alnan Houyhnhnmler bile, Gli-
veri aralarndan uzaklatrmakla gsterdikleri ekilde ok
mantk yaratklardr. Seyahatlerinin sonunda, Gliver,
daha hznl, daha akll bir insan olur.
Swift, insanlarn, birbirlerine yaptklar zulm ve i
kencenin, u sebeplerden tr, daha da tiksindirici oldu
unu syledi: nsann, dnme kapasitesi vardr, fakat
bunu ya yanl kullanr veya hi kullanmaz, nk mn-
szcasma gururludur ve onun harpten, ikenceden ve kan
dan holanmas da, bu gururunu hibir zaman hakl gs
teremez.
Yazar
ngiliz mizah yazarlarnn en by saylan Jonatlan Swift, 1667de
Dublinde dodu. air Jotn Derydenin kuzeni olan Swift, Dublindeki Tri-
nity Kolejinde eitim grd, fakat kolejin disiplinine kar geldiinden sk
sk cezalandnid. Sonralar, Sir VVilliam Templein, sekreteri oldu ve onun
hizmetinde iken, ilk hiciv kitaplarn yazd: The Battie of the Books ve A
Tale of a Tub. Bu kitaplar 1704te basld. Yine bu srada Esther (Stella)
Johnsona k oldu; daha sonra, onunla gizlice evlenmi olabilir.
Temple 1699da ld zaman, Swift, bir din adam oldu ve rlan
dada yaamaya balad. ngiltere'yi sk sk ziyaret ediyor, politika ve ede
biyat tartmalarna dalyordu. Geri bir liberal olarak balad ise de,
1710da Muhafazakrlara dnd ve sene sonra da, St. Patrick kated
raline kardinal tayin edildi.
nsan tabiatn ac bir ekilde tenkit eden grlere sahip de olsa,
Swift, cana yakn bir insand; ann nde giden edebiyatlatjyja ok
yakn dostluklar Srdrd; Popye, Arbuthnot ve Gay ile birlikt.e Scriblerus
Kulb ad altnda bir yazarlar kulb kurdu. r l an d al Il ar d a onu, kendile
rinin bir kahraman saydlar; nk Swift, rlanda'daki ngili2f ynetimini
en kzgn bir ekilde hicvetmiti. Bu tr kitaplar arasnda en fazla tanna
n A Modest Proposafdr (1729).
Swift, hayatnn sonlarna doru, gittike ktleen zihn bir hastal
a yakaland. Svviftin karakterini, mezanna, kendisinin yazdrd kitabe
sindeki u szler kadar hibir ey anlatamaz. Burada, vah hakszlklar
karsnda kalbi para para olan biri yatyor.
Candide
Yazan
Voltalre
(Franols Marle Arouet)
(1694-1778)
Babca Karakterler
Not: Candidedeki dzinelerle karakterden, sadece aadakiler devam
l rol oynarlar. Dierleri, baz byk talihsizlikleri veya aikr aptal
lklar gstermek iin, tesadfi olarak bir iki sayfada grnrler.
Candide: Hikyenin kahraman: ad saflk ve temizlik ifade eden, cana
yakn ve maharetli bir gen.
Cunegonde: Thunderten Tronckhnin kz; Candidenin sevgilisi.
Pangloss: Candidenin hocas, daha iyisinin mmkn olmadna inan
d dnyada yaadn syler. Adnn mns, ya onun bildiklerini
veya lf ebeliini im edercesine, sadece dil demektir.
Cacambo: Candidenin ua; ksmen spanyol, ksmen K zlderili; kur
naz, azimli ve efendisine sadk.
Martin: Candidenin dostluk kurduu fakir bir ilim adam. Hayata ka
ramsar bak ile Panglossn iyimserlii karsnda yer alr.
Hikye
Westphalia'da, onsekizinci asrda, ikinci derecede olmakla
beraber, kendisini nemli addeden Thunderten Tronckh Baro
nu, iman kans Barones ve gzel kz Cunegonde ile yaa
maktadr. Dr Pangloss adnda bir retmen ile Candide adn
da, cana yakn, samim ve Baron'un gayrimeru dnyaya gel
mi yeeni d,e ayn konakta otururlar. Pangloss, felsef bir iyim
serdir; mevcut olabilecek en iyi bir dnyada yaadna, olup
bitenlerin, vuku bulabilecek en iyi eyler olduuna inanr. Can
dide, bu doktrini, sorgusuz sualsiz kabul eder. Ardndan, bir
gn baron kendisini Cunegonde'yi perken yakalar ve ato
sundan atar. Bylece, hakik hayata giren Candide, dnyada
ne kadar strap ekildiini, ktlk ve aptallk bulunduunu
yava yava anlar.
Candide, derhal Abare denen bir lke ile harp halinde bu
lunan Bulgar ordusunda askere alnr Kanl bir atmadan
sonra, dehet iinde kalan Candide, Bulgar ordusundan kaar
ve Hollanda'ya snr. Burada, sefil bir dilenci ile karlar ve
onun; eski hocas Pangloss olduunu anlar. Candide harbin,
VVestphalia'y tamamen yktn ve Cunegonde'nin ailesi ile
birlikte ldn anlar. Pangloss ve Candide, beraberce, Por
tekiz'e giderler ve denizde, hemen hemen boulacak kadar
tehlikeler atlattktan sonra Lizbon'u ykan 1755 depreminden
biraz nce ehre gelirler. Depremin, din dmanlann bann-
da banndran bu ehre Allah'n gnderdii bir ceza olduuna
inanan Kutsal Engizisyon, Pangloss'u asar ve Candide'yi de
kamlar.
Esrarengiz bir kadn, Candide'ye bakar, iyi eder ve Candi
de, -son derece sevin iinde- onun, kaybettii Cunegonde'si
olduunu grr. Kadn lmemitir; Cunegonde, kendisinin rz
na getiklerini ve barsaklannm alndn itiraf eder, fakat bun-
lann hi de ldrc bir ey olmadklann syler.
Kadn, imdi iki kiinin ortaklaa metresidir: biri, bir Yahudi
bankac; dieri Engizisyon Ba hkimi! Candide, her ikisini de
ldrr ve gereken paray alarak, Cunegonde ile birlikte, bir
gemiye binerek Arjantin'e kaar. Orada, balanna baka talih
sizlikler gelir. spanyol valisi Cunegonde'ya gz koyar ve Can
dide, Paraguay'a kaar. Bu lke, o zaman, asker bir teokrasi
olarak Cizvit papazlar tarafndan ynetilmektedir. Kumandan
(ki hem bir albay, hem de bir papazdr) Candide'yi gayet iyi
karlar ve kendisinin Cunegonde'nin kardei olduunu ak
lar Kumandan, Candide'nin kz kardeini hl sevdiini re
nince, onu ldrmek ister. Candide tekrar kaar.
Cacambo adndaki melez bir ua ile beraber Candide,
daha sonra, Eldorada adndaki mitolojik bir krall ziyaret
eder Bu lkede, altn ve kymetli talar, kum ve akl talar ka
dar oktur. Daha hayret uyandran taraf, btn halkn, akll ve
faziletli insanlar olmasdr. Herkes dil olduundan, avukat bu
lunmaz ve herkes faziletli olduundan, rahip de yoktur Gzel
sanatlar ve ilim, devletin destek ve himayesi altndadr ve en
mtevaz bir vatandan dahi yksek bir hayat standard vardr
Geri bu insanlar, yabanclara gayet nazik davranyorlarsa da
Candide, hl Cunegonde'yi dnr Nihayet, aynimasna
msaade ederler Candide, yanna kendisini, d dnyann
standartlanna gre, inanlmazcasna zengin saydracak kadar
mcevherat alr
Candide ve Cacambo, Surinam'a giderler Candide, Cu-
negonde/yi geri vermesi iin, Cacambo ile Buenos Aires'teki
valiye rVet gnderir ve kendisi de Avrupa'ya giden bir gemi
ye binen Martin adnda bir edebiyat ile dostluk kurar. Bu ada
mn hayat gr, Pangloss'un iyimserliinin tamamiyle kar
tdr Yolculuk boyunca, iyi ve kt, fazilet ve ktlk, kader ve
hr irade zerine uzun bir tartma yaparlar. Nihayet, beraber
ce Paris'e gelirler ve Candide, Paris sosyetesi, tiyatrolan, kitap
lar ve tenkitiler, kumar ve ilhiyat hakknda fikirlerini gelitirir
Baka bir maceralan onlan Venedik'e gtrr Candide, bura
100 Byk Ro ma n 55
da her eyden sknt ve bkknlk duyan Senyor Pococuronte
adl asilzadeden ve u veya bu ekilde ellerindeki krallklan
kaybetmi alt kraldan ok ey renir Candide artk dnyada
(Eldorada dnda), yeryzndeki insanlarn mterek kaderi
olan mutsuzluktan kendisini kurtarabilecek kadar zengin ve
gl kimsenin bulunmadna derinden inann
imdi, Hristiyan dnyasn geride brakan Candide ve Mar
tin, stanbul'a giderler ve orada bir dizi mesut tesadflerle Ca-
cambo, Cunegonde, Pangioss (ki Lizbon'da aslmtr) ve her
zamanki kavgac mizacn hl brokmayan Cunegonde'nin
kardei ile buluurlar.
Cunegonde, artk buruuk yzl, huysuz bir kadndr; fakat
Candide, onu nazik bir ekilde kucaklar; bir grev ve mesuli
yet duygusu altnda onunla evlenir Candide'nin, Eldorada'dan
getirdii mcevheratn ou gitmitir; yine de geride kalanlar
la, Candide, stanbul ehri dnda mtevaz bir iftlik satn alr
ve meyve yetitirmeye balarlar Cacambo da, bu meyveleri
pazarlarda satar
Candide, nihayet, bir lde felsef bir huzura kavuur Ar
tk byk bir zenginlie sahip bulunmad gibi romantik bir
ak peinde de deildir. Samimiyetleriyle ve alkanlklanyla o
ve yanndakiler bir lde gvenlik ve huzura kavuurlar. Cu
negonde, hatt yemek piirmesini bile renir Hatt tartmak
tan zevk alan bilgi edl filozofluunu hl muhafaza eden
Pangioss, mmkn olabilecek hayat tarzlan altnda, en iyisinin
imdi yaadklan hayat olduunu syler; ama Candide, mese
leleri artk felsef ynden ele almaz ve soyut olaylar, mnaka
alar artk onu ilgilendirmez. Sadece u cevab verir: "Kendi
bahemizi ileyelim."
Eletiri
Candide, nnda, akla geldii gibi szlerden oluan bir
aheserdir ve titizlikle plnlanm bir roman olarak ele
56 100 By k Ro ma n
lmmaldr. Vbitaire, besbelli ki, pln zerinde ciddiyetle
ltrmad veya okuyucularnn da duracaklarn ummad.
Olaylar, ylesine birbirine eklenmitir ki, ok az devaml
lk vardr ve hikyeye tesir etmeksizin, bunlardan ou
nun yerleri deitirilebilir. Hikyede grlen devamllk
ise, bir dizi akl almaz tesadflere baldr. Aka grl
yor ki, Voltaire, bir macera roman dnmyor, gln
liir hicviye yazyordu. Romann karakterleri de, ayn ekil
de geliigzel ele alnmtr: Bu karakterler, portreler de
il, bir fikri belirten veya bir ktl anlatan karikatr
lerdir. Gerekten, eserin pln, onlarn iki boyutlu karak
terler olmalarn gerektirir. nk onlar, hakik insanlar
olarak kabul edeceksek, balarna talihsizlikler, komik de
il, dehet uyandrc olur ve kitabn dncesiz, kstah
a tonu bizi rahatsz ederdi.
Okuyucunun, daha birinci sayfadan itibaren grd
ltifeli, istihzal, cinasl ton hdiseleri dikkatli bir ekilde
ele almakla kurulur. Voltaire, badamaz fikir ve imajlar
biraraya getirmekten byk zevk duyar; mesel Cunegon-
de, Lizbondaki engizisyonu anlatrken der ki: Salondaki
yerim fevkalde idi ve din tren ve idamlar arasnda ka
dnlara, merubat verdiler. Tabi, burada anlatlmak iste
nen u ki, idamlar dahi dinleyicilerin hoppal ve sama
l kadar artc deildir. Olaylar anlatrken ele alnan
bu tr bir vasta. Dr. Panglossun ak yapmasnn tecrb
fiziin bir dersi olarak anlatlmas gibi, felsefenin teknik
terimlerini, onlar beklenmeyen veya hatta ak sak,
mstehcen muhtevalar iinde gstererek alay etmektir.
Kitapta, nkteli vecizeler veya edebe aykr, insafsz para
dokslar var. Mesel, Cunegonde, erefli bir hanmn rz
na geilebileceini sylyor; nk bu onun faziletini ar
trmaya yarar! Fakat sk sk bavurulan vasta, her yeni ta
lihsizlik karsnda, istihzal bir tarzda, Candidenin,
mmkn olan en iyi bir dnyada yaamakta olduunda s
rar ediidir. Eser boyunca, Voltaire, ok sade kelimeler
kullanr ve Candidenin ahsiyeti gibi, basit cmleler ku
rar; fakat onun bu sadelik ve basitlii, byk bir dnya
grne sahip olduunu gsteriyor.
Btn bu aka ve ltifeye ramen, Candide cidd bir
eser. Hiciv, kelime oyunlaryla ifade ediliyor, fakat fikirle
rin oyunu zerine kurulmutur. Kitabn alay ettii esas
konu, Alman filozofu Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-
1716) ve ngiliz airi Alexander Popen (1688-1744) or
taya srdkleri iyimser felsefeyi gln bir tarzda gster
mektir. Her ikisi de, t en eski zamanlardan kendi ala
rna (tabi bizim de amza) kadar gelen ktlkler
zerinde durdular: Her eye kaadir bir Allah tarafndan
yaratld sylenen bir dnyadaki gnahlar, straplar ve
lmleri ne ile izah edeceiz? Leibnitz, eit ktlk
bulunduunu syler: metafizik ktlkler, (bunlar, snrl
ve gayri mkemmel ktlklerdir), fizik ktlkler (ba
lca, ac ve strap) ve ahlk ktlkler, Leibnitz, bu kt
lkleri bylece belirttikten sonra, her birini teker teker ele
alarak, bunlardan kanlmayacan veya onlarn gerekte
daha byk bir iyilie hizmet ettiklerini anlatr. Bylece
insanlar, atein verdii acy hissettiklerinden, kendileri
nin yaklmalarna msaade etmeyecekler ve dnyann, ta
hamml edeceinden fazla bir nfusa erimemesi iin
leceklerdir. Bu tr mnakaann esas u: ktlk, bir
btn olarak ele alnd zaman, iyi olan lh plnn ge
rekli bir parasdr. Baka bir ifade ile biz, daha byk bir
iyiliin ortaya kmasna zemin hazrlayan, iyilik ve kt
ln bir tr kombinezonunu yaarz ve bundan byle,
yaadmz dnya, mkemmel olmasa dahi, hi olmazsa,
mmkn olabilecek bir dnyann en iyisidir. Pope, bu d
nceleri, daha da ileri gtrd ve An Essay On Man {n
san zerine Bir Makale, Deneme) adl iirinde, daha da per
vasz bir ekilde belirtti:
Btn tabiat, senin bilemeyecein bir sanat eseridir.
Senin grmediin btn tesadfler, ynler.
Anlamadn btn dengesizlikler, ahenkler.
Btn bu ksm ktlkler, evrensel iyilikler;
Gurura, akln hatlarna ramen.
Bir hakikat apaktr: Ne oluyorsa olsun, hepsi doru
dur. Candide, bu tr iyimserlii reddetmeye teebbs
ederek, insan igdsnn buna isyan ettiini syler;
dnyada, kaygan azlarla ifde edilemeyecek derecede
pek ok strap vardr. Voltaire, Leibnitz ile bir tartmaya
girmez; kahramann, o kadar fazla ac ve istif .pa kar
karya brakr ki, "mmkn olan dnyalarn en iyisi
ibaresi bir alay olur. Candide haykrr: Eer bu en iyisi
ise, dierleri nasldr?
Voltaire, grlerini desteklemek iin ileri srd de
lilleri, hi olmazsa, uydurmadn syleyebilirdi. Candi-
dedeki olaylarn ekserisi, gerekte vuku bulmutu. Byle
ce, Bulgarlar ve Abereler arasndaki harp gerekte. Yedi
Sene Marbidir; Venedikte bahsedilen, tahtlarndan d
rlm alt kral, tarih ahsiyetlerdir; dierlerinin de ld
rlmelerine yol amas iin ldrlen ngiliz amirali, ta
lihsiz J ohn Byngdir, ilh... Fakat Voltairein, dehet kolek
siyonundaki en deerli eser, 1755de, Lizbonu ykan ve
otuz bin kiinin enkaz altnda kalarak lmesine yol a:an
depremdir. Bu ylesine byk bir felket idi ki, daha b
yk bir iyilie katkda bulunmasyla izah edilemezdi. Vol
tairein dedii gibi, Eer Pope, Lizbonu grse idi, her ey
iyi diyebilir miydi?
Voltaire, iyimserlik dnda, daha pek ok eye hcum
eder. Balcas harp. Abere kyn "beynelmilel kanunla
ra gre yakan Bulgarlar anlatrken gsterdii kzgnl,
Candidenin baka hibir sayfasnda dar vurmaz. Harp
ten sonra, bilhassa Engizisyon ile ilgili sayfalarda, din
msamahaszlk ve ikencelere hcum eder. Thunderten
Tronckh Baronun ahsnda, bir mevkiin verdii gururla.
Dr. Panglossun ahsnda da bilgilik taslamakla alay edi
lir. Voltaire, ayrca, zaman zaman kavga ettii kimselere
de hcum eder: Hollanda kitap yaymclar, Fransz ten
kitileri ve btn bir Alman milleti.
Bu sefalet ve aptallk katalogunda, Eldorada krallnn
bir istisna tekil ettii anlalyor, nk herkes akll ve
faziletlidir, ama okuyucunun da byle bir yerin mevcut
olabileceini dnecei beklenemez. Bu lkenin kitapta
ki fonksiyonu, mukayese iin ideal bir cemiyet takdim et
mek suretiyle, hakik dnyadaki ktlkleri daha iyi be
lirtmektir. Eldoradanm muhtelif ynleri, Voltairein bil
hassa baz dncelerini aksettiriyor: lim ve teknolojiye
duyulan hrmet ve bu lkede avukat bulunmad (Volta
irein kendisi de bir avukatt). Daha da nemlisi, halkn
hepsi deisttirler, yani lh tebli veya mucizelerle deil,
akl ve vicdanla idrak olunan, kendisine ibadet etmek iin
kiliseye veya rahiplere ihtiya hissettirmeyen bir Allaha
inanrlar.
Voltaire, kahramannn Eldoradoda kalmasna msa
ade etmez. Candide, hakik dnyaya dner ve hayatn hi
olmazsa baz ktlklerine kar ksm bir hal aresi bu
lur: ok almak ve teorilerinden kanmak. Bu, mmkn
olabilen dnyalarn en iyisi olmayabilir, ama onu daha da
gelitirmek mmkn. Candide, Panglossa kendi bahesi
ni ilemesini syledii zaman, demek istedii budur.
Candide, zevkle okunacak bir kitap. Berrak ve zarif
slbu, onu klsik Fransz nesrinin bir modeli yapt. Can
dide, dnyann neresinde yaarlarsa yaasnlar, herkesin
zevkle okuyaca bir kitap ve btn bu ltife ve akalar ge
risinde, derin bir ahlk inan gizli. Voltaire, her ada
ok sayda insann grmemezlie geldii baz hakikatleri
berrak bir tarzda grebilme yetkisine sahip. Yni harp ve
yobazlk kt eylerdir. Hrs ve aptallk dnyann her ta
rafnda vardr, cemiyet daha iyi bir ekle sokulmaldr.
Eer Voltaire bugn yaasayd, phesiz, Candideyi yaz
d tarihten bugne kadar geen iki yz sene zarfnda pek
bir ey deimediini syleyecekti.
Yazar
air, piyes yazar, romanc, tenkiti, filozof ve sosyal reformcu. Volta
ire bunlarn hepsi idi ve bunlarn hibirinde byk olmamasna ramen,
ylesine parlak bir zekya, enajiye, zarafete sahipti ki, btn alarn en
evrensel dehas olarak kabul edilir. Hakik ad, Franois Marle Arouet idi;
Voltaire, mstear ad idi ve orijini de bilinmiyor. Pariste burjuva bir ailede
1694te dodu, babas noterdi. Eitimini, an en iyi hocalar, Cizvit pa
pazlarndan ald, onlarn dindarlklar kendisinde bir tesir brakmad ise
de, bilgileri ve yetime tarzlarn benimsedi. Voltaire, on yedi yanda oku
lu terk etti, babas onun avukat olmasn istiyordu, fakat gen Arouet,
vaktini, hr dnceli edebiyatlarla geirmeyi tercih etti. Ksa bir zaman
iinde nktedan, radikal fikirlere sahip ve hicv yazlaryla n kazanan bi
ri olarak kendisine isim yapt. Gerekte, o kadar baarl oldu ki, baka
larnn iirlerini mstear adla yaymlamakla suland. Bu iirlerden biri,
zamann sosyal adaletsizlikleri zerine yazlm bir iir, mehur Bastille
hapishanesinde on bir ay geirmesine sebep oldu. Bylece hapsedilme
si, deta hakaret saylacak kadar yumuak gemesine ramen, otorite
nin keyf bir tarzda kullanlmasna hayat boyunca derin bir nefret besle
mesine yol at.
Hapisten ktktan sora, Oedipe adl bir piyes yazd; piyes, putperest
hurafelerine hcum ediyorsa da, gerekte, kendi ann din inanlarn
konu almt. Bu arada sonralar Henriade olarak bilinecek esatir IV.
Henry adl iirin birinci blmn yaynlad. Bunlar, henz yirmi yalarn
da olmasna ramen, onu kraln gznde yceltmi, Fransann nde gi
den yazarlar arasna sokmutu. Fakat ardndan, Voltaire, imtiyazn tek
rar kstahasna uygulanmasyla kar karya kald. Chevai erde Rohan
adndaki gen bir asilzde ile giritii bir kavga sonucu, asilzadenin
uaklar Voltairei sokakta, herkesin gz nnde fena halde dvdler ve
Voltaire yeniden Bastillee atld. Geri intikam histeriyle tutuuyorsa da
Voltaire, hr messeseler altnda yaamann ok daha akllca bir hare
ket olacana karar verdi ve 1726da ngiltereye giderek sene kald.
Denilir ki: Voltaire, Fransay bir air olarak terketti; bilge biri olarak
dnd. phesiz, ngiltere, onun ufkunu geniletti. Burada yeni bir dil
rendi, yeni bir edebiyat inceledi ve tevkif edilmek korkusu altnda kal
makszn istediini syleyebildi. Kendi paralelinde yetenek ve dncele
re sahip ve aralarnda Swift ve Pope gibi an ngilteresinin tannm ya
zarlarnn da bulunduu edebiyatlarla dostluk kurdu. Dnyay, fizik ka
nunlarla ynetilen dzenli ve mantk bir yap olarak gren Nevvtonun fi
ziini; insanlarn, dini, kitaplara ve kiliseye ihtiya hissetmeksizin fazilet
le olabileceklerini ve Allaha ibadet edebileceklerini syleyen Shaffesbury
gibi deistlerin eserlerini inceledi. Bilhassa, rasyonalist ve amprisist (her
trl bilginin esasnn tecrbeye dayandn ileri sren felsefe) filozof
John Lockein etkisinde kald.
Voltaire, 1729da Fransaya dnd ve parlak mesleine balad. Ar
tk, kitaplarndan gelen para ve temkinli yatninlanyla zenginlik yolunda
giden biri de olmutu. Voltaire, 1734 ve 1749 arasnda akll ve kurnaz bir
kadn olan Marguese du Clateletin sevgilisi olarak, onun evinde kald;
kadn edeb ve lm zevkleri olan, Nevvton ve Locke hakknda Voltairein
duyduu heyecan benimseyen ve Paris sosyetesinin tannm bir sima
s idi. Btn bu mddet zarfnda, Voltaire piyesler, hikyeler, iirler, tarih
ve felsefe eserleri yazd. Nevvtonun fiziini poplerletirmeye alt.
1746da da Fransz Akademisine seildi. Bir ara, en iyi hmisi krald. Fa
kat Voltaire, kraln resm metresi Madam Pompadour hakknda, ne krali
eyi, ne de kral memnun eden bir iir yazmak dikkatsizliini gsterdi. Ta
lih kendisine yardm etti, uzun bir zamandr Prusyay ziyaret etmesini is
teyen Byk Frederickin davetini kabul etti.
Potsdam, ilkin, kollann heyecanla Voltairee at: kendisine emeklilik
baland, altna bir araba verildi ve bir saray unvan da takdim edildi. Ken
disini gzel sanatlarn hmisi sayan kral, Voltairei de kendisinin edeb
evresine almakla gurur duydu. Voltaire, maamafih, Fransada olduu gi
bi Prusyada da bask altnda tutulamayacan gsterdi ve Frederick de
dahil herkesle kavga etti. Voltaire, 1753te tekrar yola kt. Bir ara Penns-
ylvaniaya (Amerika) g etmeyi dahi dnd, fakat deniz tutmasndan
korktuundan vazgeti ve Cenevreye gitti. Fakat burada da, bu ehrin
din banazl kendisini rahatsz etti; ok sevdii amatr tiyatro eserle
rini dahi sahneye koyamad. Nihayet 1760da Fransa ve svire arasnda
Ferney'de yerleti. Buras svire snrna o kadar yaknd ki, bir lkenin
banazlndan dierine kaabilirdi.
Ferneydeki son yllan, hayatnn herhangi bir a gibi byk bir a
lma iinde geti. Artk son derece zengin bir insand ve sermayesini,
kyn gelimesi iin kulland. Dnyaca da tannyordu. Avrupann her ta
rafndan onu grmeye geliyorlard. Kendisini grmeye gelemeyenlerle,
devaml surette mektuplat; bazen gnde otuz mektup yazyordu. Yine
de, yazlarna (piyesler, tarih eserler, hikyeler, makaleler) ara vermek
sizin devam etti. Ve bilhassa u bakmdan hrmet gryordu ki, dnya
nn neresinde yaarlarsa yaasnlar, adaletsizlik ve din msamahaszl
a urayanlarn savunuculuunu yklendi.
Voltairein, halkn sevgi tezahrlerinden ldn sylemek yanl
bir ey olmaz. 1778de, eserlerinin birinin oynand Parisi ziyaret etme
ye ikna olundu. ehre bir kahraman gibi girdi, yzlerce tannm kimse
kendisini ziyarete geldi, onbinlerce Parislinin lgn nmayileri arasnda
bana defne dalndan elenk kondu. Kadnlar heyecandan bayldlar. Bu
heyecan ve yorgunluk, seksen alt yandaki bir kimse iin ok fazla idi
ve ayn yln mays aynda ld. Bylece, Fransz ihtillini bir iki sene ile
kard. Maamafih, bu ihtillin arlklan onu muhtemelen dehet iinde
brakacakt; fakat ihtille giden yolun hazrlanmasnda bir lde onun da
rol olmutu.
Voltaire, asrn faziletlerinin ekserisini ve ktlklerinin de bazlann
gsterdi. Bir yazar olarak nktedan, berrak, zarif ve zeki; dnr olarak,
derin olmaktan ziyade kolayca anlalan biri idi. Onun mahareti, dierle
rinin fikirlerini popletirmekte kendini gsterdi. Hi de bir filozof deildi,
fakat her an en byk felsef yazar idi. Mantk ve pheci bir mizac
vard, hislere pek yer ayrmad. Dindar Hristiyanlar, bilhassa Fransada-
kiler, onu her zaman bir dinsizlik ucubesi olarak grdler. Gerekte ise,
bir deist idi; dinden deil hurafeden ve banazlktan nefret ediyordu.
Onun trajik ve esatir eserleri artk okunmuyorsa da, daha hafif olanlar,
bilhassa Candide gibi felsef eserleri ylesine nkteli, ylesine zarif, y
lesine dnceli, ylesine medendir ki, sadece Fransada deil, dnya
nn her tarafndaki insanlar onlar hl zevkle okuyorlar.
Tom Jones
Yazan
Henry Fielding
(1707-1754)
Balca Karakterler
Squire Allworthy: Zengin, cmert ve iyi tabiatl, model bir ngiliz top
rak aas.
Bridget: Squire Allvvorthynin sade ve basit, mfik kz kardei.
Blifil: Bridgetin, mtemadiyen dolap evirmekle megul olu. ,
Tom Jones: Doduu zaman, anas ve babas tarafndan terkedilmi,
gerekte gayrimeru olarak dnyaya gelmi, romann kahraman,
ak kalpli ve samim, dncesiz hareketleri yznden bir sr
mklle karlar.
Mr. Partridge: Fakir, saf bir ilkokul mdr.
Squire VVestern: Krmz yzl ve abuk kzan, balca dncesi ye
mek, imek ve avlanmak olan bir toprak aas.
Sophia: Squire VVesternin gzel ve dikbah kz.
Thwackum ve Squire: Riyakr iki pedagog.
Black George: Squire Allvvorthynin sarho, hibir ie yaramayan aylak
bekisi.
Bn. Fitzpatrick: Sophiann kuzeni, lgncasna kskan kocasndan ka
ar.
Lady Bellaston: Bn. Fitzpatrick'in kltrl ve grgl L ondral bir dos
tu.
Hikye
Somersetshire'deki toprak sahipleri arasnda, cmertliin
den, iyi mizacndan ve zenginliinden tr, en fazla hrmet
edilen toprak sahibi Squire Allworthy'dir Bekr kzkardei Brid-
get ile beraber yaar Londra'da birka ay kaldktan sonra, bir
gece evine dnd zaman, bir erkek bebein kendi yatan
da yattn grr ve akna dner ocuu kilise bekisinin
^kaps nne brokmaktansa kendisi bytmeye karar verir
ocuun ana ve babasnn kimler olduu byk bir srdr
Toprak aas ve kzkardei, ocuun annesinin mahall ilkokul
mdr Partridge'in hizmetisi J enny J ones olabileceini d
nrler Bridget, bir mddet nce hasta olduu zaman J enny
J ones, Allvvorthy'nin evinde kalmt. Mahall dedikodudan
korkan Squire Allvvorthy, J enny'yi kasabadan dan gnderir
Okul mdr de aynlr ocua Tom J ones ad verilir.
Ksa bir mddet sonra, Bridget, servet peinde koan Yz
ba Blitil ile evlenir ve ondan bir erkek ocuu olur ki ocuk
bir arada bytlr Squire Allv^ôrthy'nin mirasna konmay d
nen Yzba Blifil'e inme iner ve olu kk yata iken lr
Tom ve gen Blifll iyi geinemezler, zira Tom, ak kalpli, sa
mimi ve olduka yaramaz bir ocuk; Blifil ise, her zaman, b
ykleri zerinde nasl bir izlenim braktn dnen ruhsuz bir
ukaldr Allvvorthy, Thvvackum ve Square'den Tom'u yetitirme
lerini ister Onlar da, ocuu sk sk dverler Fakat Tom, ken
dini bir ey sanan, kibirli Square'i kasabann srtk kadn
Molly Seagrim'le ak yaparken yakalar, eitimi de bylece so
na erer Tom'un bir arkada Allworthy'nin, tembel, smsk, ay
lak bekisi Black George'dr Beraberce krlarda avlanrlar,
balanna bir dizi bel gelir, btn bunlar Squire'i zer
Civardaki bir maliknede Squire Western adnda bir toprak
aas ile gzel kz Sophic yaar Toprak aas ok ien, mte
madiyen at koturan, abuk kzan biridir Tom, vaktini sk sk
VVestern ailesi ile geirir; nk Squire Western, onun sert ve
erkeke tutumlarna ve ata biniine hayranlk beslerken, kz
Sophia da onun samimiyetinin tesirinde kalr. Bir gn, avlan
maya ktklan srada, Tom, Sophia'nn kaan atn yakalamak
isterken kolunu krar Bu mddet zarfnda VVesternler'in yann
da kalr Tom ve Sophia birbirlerine k olurlar
Tom, Squire Allvvorthy'nin hasta olduunu ve muhtemelen
iyilemeyeceini renince, hemen hmisinin baucuna koar;
orada Blifil'in, Allvvorthy'e tiksinti verici ekilde yaltaklk ettiini
grr Fakat Allworthy, mucizev bir tarzda iyileir ve Tom yle
sine sevinir ki, zil zurna sarho olur. Annesini yeni kaybeden Bli-
til, Tom'un bu tutumunu hakaret sayar Tom, zr dilerse de,
Blifil, onun gayrimeru olarak dnyaya geldiini syler ve iki
gen kavga ederler
Bu arada, Sophia, be parasz, ihtiyatsz Tom'a olan akn
gizlemek iin, kadnlann gzdesi Blifil ile ilgilenmeye balar.
Sophia'nn Londra'dan gelen teyzesi, Sophia ve Blifil'in evlene
ceklerini sanr ve Squire VVestern'e, evlilik iin hazrlk yapma
sn syler Fakat Sophia'nn teyzesi, gerei rendii zaman,
hem o hem VVestern son derece hiddetlenirler Tilki avcs
VVestern, Tom'u seviyorsa da, gayri meru dnyaya gelen bir
kimseyi kendisine damat olarak dnemez.
Bu arada Squire Allvvorthy de tamamen iyilemitir Blifil,
onun ok hasta olduu gece, Tom'un nasl krktk sarho ol
duunu, Tom'un bir an nce vasiyeti okumak iin sabrszlan
dn syler. Tom'a hiddetlenen ve hayal krklna urayan
Allvvorthy, onu meru yeeninden daha fazla sevmesine ra
men, fena halde azarlar -Tom kendisini sctvunamayacak kadar
dehet iindedir- ve evinden kovar Bann aresine bakmas
iin de Tom'a 500 Ingiliz liras verir Tom paray har vurup har
man savurur
Sophia da ailesine leke getirmitir Hibir art altnda Blifil
ile evlenmeyeceini syleyince, babas, onu odasna kilitler
Fakat kurnaz hizmetisi sayesinde, bir gece evden kaar ve
Londra'daki teyzesine gitmek zere yola kar
Tom, yolda bir sr kabaday ve sarho askere rastlar ve
onlarla bir handa kavga eder. Yaralann mahall bir berber yi
letirir; bu berber, Somersetshire'den kovulan Partridge'din
Partridge, imdi Tom'un macera arkada olur. Bir ormanda,
kendisine saldrmak isteyen askerlere kar koymaya alan
Bn. Waters adl orta yal bir kadn grrler. Tom kadn kurta-
nr ve Upton kasabasnda bir hana getirir. Kadn, Tom'u kendi
siyle ak yapmaya ikna eder.
Bu arada, Londra'ya gitmekte olan Sophia ve hizmetisi de
Upton hanna gelirler ok gemeden handa, bir grlt, pa
trt balar: Kansnn kendisini terkettiini iddia eden gz dn
m bir adama, Tom'un odas gsterilir. Tom, ieride Bn. Wa-
ters ile beraberdir; kans kaan adam ieri girer. Bn. Waters
haykrr Adam, Fitzpatrik adnda biridir ve Bn. Waters'in koca
s deildir Durum normale dnnce, Partridge, dikkatsiz bir tu
tumla, Sophia'ya nn sadakatsizliinden bahseder Sop
hia, hiddetle handan aynlr; el krkn kasten handa brakr.
Tom, sabahleyin krk grn
Sophia, handan aynidktan ksa bir mddet sonra, kuzeni
Bn. Fitzpatrick ile karlar; Bn. Fitzpatrick kocasnn Tom ile gi
ritii mnakaa sonucu handan kamtr Sophia ve Bn. Fitz
patrick, beraberce, Londra'ya giderler Sophia, bu ehirde, bo
zulmam, saf tara kzna, Londra'nn zevklerini tattracak Bel-
laston adnda bir kadnla tann
Tom ve Partridge, Sophia'nn peinden Londra'ya giderler
Miller adnda bir kadnn bo evinde kalrlar Tom, ksa bir za
man sonra Londra sosyetesine ve Lady Bellaston ile Bn. Fitzpat-
rick'in yataklanna kabul edilin Tom bir gece, tiyatroda Sop-
hia'y grr, ona sadakatinden hibir ey kaybetmediini srar
la syler ve tavrn dzelteceine sz verin ki k banrlan
Partridge de, Londra'da Nancy Nightingaie adnda bir kadna
k olur, fakat kadnn babas Partridge'i damat olarak iste
mez. Tom araya girer, kadnn babasn, kz Nancy'nin Partrid
ge ile evlenmesine raz olmaya ikna eder; buna sadece, Par
tridge deil, Nancy'nin arkada Bn. Miller de sevinin
Sophia'nn evden katn renen Spuire Western, tilki
avn brakr, kzn bulmak iin Londra'ya gider. Kzn Lady Bel-
laston'un evinde bulur, kendi evine getirir. Tom, adamn, kz
nn kendisi ile evlenmesine hibir zaman raz olmayacan bil
diinden, kedere boulur Partridge, Tom'un kederini daha da
artran bir haber getirir Squire Allvôrthy de Londra'dadr ve
Blifil, Sophia ile evlenecektir Tom yardm dilemek zere, Bn.
Fitzpatrick'in evine gider, fakat kt talih burada da peini b
rakmaz: Bn. Fitzpatrick'in kskan kocas Tom'u tanr ve kendi
sini delloya davet eder. Tom, adam yaralar ve hapsedilir
Tom'un Upton'da bir gece geirdii Bn. Waters, kendisini
hapishanede ziyaret eder. Partridge, daha sonra bu kadnn
J enny J ames, yani Tom'un annesi olduunu syler Tom,
aknlar ve artk geliigzel ak hayatndan vazgemeye ye
min eder Bn. Miller Tom'u savunur; Fitzpatrick ile yapt del
lodan sorumlu olmadn Squire Allvvorthy'ye anlatr Yaralan
iyilemekte olan Fitzpatrick de, zarif bir hareketle, Tom'un suu
olmadn syler
Squire Allvvorthy, Tom'u affedecei srada, onun Bn. Waters
ile macerasn renir Bu iyi adam, Tom'a yeniden kzar, hid
detlenir, fakat Bn. Waters, Allvvorthy'ye, Tom'un annesi olmad
n anlatr Tom'un hakik annesi, Allvvorthy'nin kendi kz kar
dei Bridget idi. Bridget, lmeden nce, Tom'un annesi oldu
unu anlatan bir yazy Blifil'e verdi ise de, Blifil, hainlik ederek
bu mesaj tahrip etti. Blifil, Tom ile yapt delloda lmemesi
halinde, Fitzpatrick'in, Tom'u astrmas iin rvet de teklif et
miti.
Bylece temize kan Tom, serbest braklr ve talih kendisi
ne gler Squire Allvvorthy, kendisini affeder, ona olan eski sev
gisi canlanr Allvvorthy, Blifil, ile evlenmesi iin zorlad Sop-
hia'dan pzr diler ve Squire Western'e Tom'un kendisinin haki
k yeeni ve vrisi olduunu syler Squire VVestern de, Tom'un,
kz Sophia He evlenebilecek biri olduuna karar verir ve iki
sevgili resmen birleirler ren Blifil dnda herkes imdi
memnundur; kendisine yllk maa balanarak, baka yere
gnderilir. Tom ve Sophia, Squire Allvvorthy'nin maliknesinde
mutlu bir hayat srmeye balarlar.
Eletiri
Fielding, Joseph Andrevvs adl eserinde olduu gibi, Tom
Jonesd da, kendisinin komik diye nitelencîrdii bir mace
ray nesir halinde anlatmak istedi. Bu eserde, samimi bir
insann bana gelenler, sade ve basit bir tarzda, genie
ilenecek, fakat atafatl cmlelerden, sama hdiselerden
veya ahlk derslerden kanlacakt. Bir piyes yazar ola
rak uzun tecrbesine dayanan Fielding, Tom Jonesm pln
n ustalkla uygulad. ngiliz romannn daha emekleme
anda iken yaymlanan bu eseri, ngiliz romanna yap,
karakter ve ton standartlar getirdi.
Tom ]ones, dzgn ve eit bir ekilde paraya ayrl
mtr: Birincisi, Allvvorthy ve Western maliknelerinin
bulunduu krdaki hayat; kincisi, Uptondaki han manza
ras ile zirveye erien yoldaki maceralar; ncs Lon
dra hayat, Fielding bylece, plnndan aynlmakszm,
kendi zamanndaki ngiliz hayatn tastamam nmze
seriyor. Yoldaki maceralar ve onsekizinci asrn hanlar ile
ilgili ksmlar, bilhassa, Dickensi etkiledi. Tom Jonesdeki
panoramik manzara, o zamandan beri ok sayda ngiliz
yazarna tesir etti.
Kitaptaki blmlerin her biri, o zamana kadar olup bi
tenleri, son derece nkteli zetleyen bir yaz ile balar; ro
mann karakterleri ve insan tabiat hakknda gayet yerin
de grler ileri srlr. Bu tr yazlarn da, her zaman
yararl olmasa da, Dickens, Thackeray ve Trollope zerin
de etkileri oldu. Fielding, akll ve mfik bir insan oldu
unu gsteren bu yazlar ile kendi adalarna hitap edi
yordu.
Tom Jonesin ana tezini, onsekizinci asrn iyimserlii
tekil eder. Bliflin karsna Tomu karan Fielding, ge
nellikle dikkatsiz, tecrbesiz ve zevk peinde giden beer
tabiatnn, aslnda iyi olduunu ve kendi ahlk anlayn
gelitirmesi iin yalnz braklmas gerektiini sylemek
istiyor. Dncesizce hareket ettiinden, ban bir dert
ten dierine sokan Tom, sonunda gerekten doru ve na
muslu bir insan olduunu gsterir.
te yandan, Blifl, her trl yolu yordam bilen, gayet
nazik bir insan ve dardan bakldnda da son derece
hrmetkr biri. Fakat gerekte, Squire Allworthynin mi
rasn konmak iin her trl hile ve ihanete bavurmaktan
ekinmeyen tam bir riyakr ve habis bir insan. Fieldingin
dnyas ahlk bir dnya olmakla beraber, tertemiz bir
dnya da deildir.
Yazar
Desmond Dknn torununun torunu olan Henry Fielding bir asilza
de olarak dnyaya gelmekle beraber, geimini temin iin, hayatnn b
yk bir ksmnda mcadele etmek zorunda kald, Fielding 12 Nisan
1707de dnyaya geldi. Eton lisesine ve Leyden niversitesine devam
etti. Halk iin komedi ve mzikal piyesler yazarak geimini temin etti.
1728 ile 1737 arasnda, srf para kazanmak iin bu trde ok sayda eser
verdi: bunlann en mehuru, 1730da yazd Tom Thumb \d\.
Fielding, 1734te Tom Jonesda Sophia ve son romannda Amelia
iin model olarak kulland sylenen Charlotte Cradocak ile evlendi.
Avukatla balad ve 1740da baroya kabul edildi. Bununla beraber ge
imini temin iin, Londrada kk bir tiyatronun menacerliini ve gazete
cilik yapt; 1739 ve 1741 arasnda Champion adl gazetenin editrln
yrtt. 1744'te kars ld ve sene sonra, hizmetisi Mary Daniel ile
evlendi.
Fieldingin, roman yolundaki ilk tecrbeleri Joseph Andrews (1742)
ile vahicesine istihzal Jonathan M///d(1743) idi. Fakat 1748de Middile-
sex ve VVestminester blgeleri iin hkim tayin edildikten ve cemiyetin
btn kesimleri hakl<nda bilgi edindikten sonra, son iki roman (Tom Jo-
nes, 1749 ve Amelia, 1751) meydana kt.
Samuel Richardson, 1740'da, genellikle, ilk hakiki Ingiliz roman sa
ylan Pamel ay\ yazmt. Kitap batanbaa ahlak tlerle dolu idi. Son
derece popler olan bu romann, sahte ve riyakrca ahlk hocal yap
tn iddia eden Fielding, S/ame/a" adnda ksa bir mizah eser yazd
ve ardndan yaynlanan Joseph Andrews'de konuyu, ok daha istihzal
ve alayl bir tarzda inceledi. Bylece, orta oyunu eklinde mizah roman-
, balayan Fielding, tipik bir ekilde canl ve zinde, iyi huylu, zengin
karakter ve hdiselerle dolu romanlar yazd.
Fielding, son derece mfik bir insand, geimini temin iin piyasa
yazarl ve hkimlii srasnda edindii tecrbelerle, lkede derin bir
sosyal adaletsizliin hkm srdn grd. Cemiyeti Richardsondan
ok daha iyi bilen Fieldlngin byk roman Tom Jonesa hkim olan bir
saduyusu vard. Adaletsizlik dnda hibir beer zellik, onun yabanc
s deildi ve hem hkimlii srasnda hem de 1752de kurduu Covent
Garden Journal adl gazetedeki makalelerinde adaletsizlikle ara vermek
sizin mcadele etti.
Fieldingin shhati 1754te fena hlde bozuldu ve ifa bulmak zere
Portekize gitti. lmnden sonra yaymlanan Lizbona Bir Seyahatin
l-lil<yesi adl kitabnda, shhatini yeniden kazanmak iin Lizbon'a gittii
ni, ili bir ekilde anlatr. Fielding, 8 Ekim 1754te Lizbonda ld.
Dier Eserleri
Joseph Andrews: Richardsonun Pamela adl kitabndaki
tertemiz, hiss, ahlak dnceleri tebessmle karlayan
Fielding, Joseph Andrewsde, ehvete dkn Lady Booby
nin niformal uann (Pamelann erkek kardei diye
tantlr) maceralarn anlatr. Lady Booby, bu son derece
faziletli genci batan karmaya alr. Baaramaynca,
hem J osephi hem de onun gerek sevgilisi Fanny Good-
willi yanndan atar. Bununla beraber, Goodwilli bu kt
dnyadan kurtaran J oseph deil, son derece basit ve se
vimli bir kimse olan Parson Adamsdr. Kitapta stnlk
kuran Adams, muhtemelen Wakefeld Papazndaki Dr.
100 b y k Ro ma n * 71
Primrosea rnek alnan kimsedir. Cervantesi taklit ede
rek" yazdn syleyen Fielding, Joseph Andrews% bir or
ta oyunu, komedi olarak balar ve onekizinci asrdaki n
giliz hayatnn bir grntsn nmze sererek bitirir.
Amelia: Fieldingin hayatnn sonlarna doru yaz l ^
bu eser nceki romanlarndaki hareketli canllndan
mahrumdur. Gerekte onekizinci asrn mahkeme ve ha
pishanelerindeki adaletsizlii konu alan cidd bir kitap.
William Booth adnda, zayf iradeli ve masum bir insan,
borcunu deyemediinden hapse atlr ve hapishanedeki
bir mahkm arkadana, strap eken Ameliaya olan a
kndan bahseder. Bu mahkm Miss Matthews adnda ka
til bir kadndr ve William ifal eder. Bu arada, Amelia da
bir sr glklerle karlar. Nihayet, son dakikada ya
plan bir mdahale ile William hapishaneden karhr ve
Amelia ile evlenir.
Wakefield Papaz
Yazan
Oliver Goldsmith
(1728-1774)
Balca Karakterler
Charles Primrose: VVakefieIdin mfik, dnyev olmayan, saflk ve ba
sitlii ok defa ba
ma zorluklar karrsa da, talihinin yavef gitmesini tevazu, kt gitme
sini de metanetle karlayan papaz.
Deborah Primrose: Papazn kars, bazen sosyete hayatna girmek is
terse de, kocas tarafndan geree dndrlr.
George: Primroselarn en byk ocuklar; hibir meslekte baarl ola
maynca askere gider.
Moses: Primroselarn dier erkek ocuklar; eitimini evde yapt. ha
yatna atlmak ister, babasndan da saf.
Olivia: Primroselarn en byk kzlar; neeli, hareketli, flrt seven bu
kz ailenin yrek acs olur.
Sophia: Oliviann kzkardei; mtevaz, nazik, mfik, Oliviadan daha
cidd ve daha az herca.
Squire ThornhilI: Primrosem ev sahibi; kadnlara dkn, yakkl.
Mr. Burchell: Baka bir kisve altnda grnmesine ramen, gerekte
Squire ThornhiUin amcas Sir VVilliam ThornhilI ; meziyetleri reni
lene kadar samimiyeti ile Primroselar kzdrr.
Arabella VVilmot: George Primrose'in nianls.
Ephraim Jenkinson: Birok i<isve altnda grnen sahtekr: felsefe ve
eski diller hakkndaki sath bilgisi, kurbanlar zerinde derin bir i z
lenim brakr.
Hikye
VVakefield papaz Mr. Charles Primrose, ngiltere'de hlin
den en honut insanlardan biridir. yi bir kadnla evlenen ve al
t grbz ve gzel ocuun babas olan Primrose, hayatn ba
sit ynlerinden zevk alr. Roman balad srada, Oxford'u he
nz bitiren en byk olu George, komulanndan birinin kz
olan Arabella VVilmot'a ktr ve iki aile, byk bir sevin iin
de evlilik iin hazrlanmaktadr.
Bir gn, Primrose bir kimsenin, kans ldkten sonra, yeni
den evlenmesi gerekip gerekmeyecei hakknda Arabella'nn
babas ile iddetli bir tartma yapar (Primrose, bir erkein bir
kadndan baka kadnla evlenmemesi gerektiine inanr. Mr.
VVilmot ise, drdnc defa evlenmeye hazrlanyordu.) Bu ara
da Primrose'un bir komisyoncunun oyununa geldii ve rahat
hayatnn bozulduu grlr; artk sadece papazlk maa ile
kt kanaat geinmek zorundadr. Hayatndaki bu ni deiiklik
ve VVilmot ile kavgasndan tr, George'la Arabelle arasn
daki nian da bozulur
George, hayatn kazanmas iin Londra'ya gnderilir, Prim
rose ailesi de, daha zor bir yaay iine girer Yeni evlerine gi
derlerken, Mr Burchell ile karlarlar; onun bir dier yolcuya
cmerte hareket etmesi, onu kendilerine sevdirin Primroselar-
la beraber yolculuk yapan Burchel, yeni ev sahipleri Squire
ThornhilI hakknda bilgi verir ThornhilI, byk ve yksek ruhlu
Sir V/illiam ThornhiH'in yeenidir; vaktini kadnlar peinde git
mekle geirin Bu arada, atndan den Sophia'y kurtararak,
kendisini Primroselara daha da sevdirin Primroselar, Burc-
hell'in, kendilerini her zaman ziyaret edebileceini sylerler
Sonbaharda, Primroselar yeni evlerine yerletikten ksa bir
mddet sonra, bir gn ev sahipleri Squire Thornhill'i, at zerin
de giderken grrler. Olivia bu yakkl toprak aasna derhal
k olur, fakat blgedeki btn gzel kzlan batan kard
sylenen ThornhiH'in "hret"i Primrose' rahatsz eder. Bunun
la beraber, Bn. Primrose, ThornhiH'in zenginlik ve sosyal mev
kiinin etkisi altnda kalarak, kzn kur yapmaya tevik eder,
onun kz ile evleneceine inanr. Kadnn indinde, ThornhilI,
artk evlerini sk s'k ziyaret eden fakir BurchelI'den ok daha
caziptir. Burchell, cidd, sakin Sophia'ya ilgi duyar ve her geli
inde, Primroselann kk ocuklan Dickve Bili iin biskvi ge
tirir. Mr. Primrose, zaten pek varlkl olmayan Burchell'in, elin
deki paray byle harcamasna zlr.
Squire ThornhilI, bir gn, gzalc bir tarzda giyinmi iki ha
nmla geldii zaman Primrose ailesi heyecanlanr. Primrosela-
rn, kaba ve samimi kyl komulan Mr. Flamboough ile ocak
banda bir aile oyunu oynadkian srada, Lady Blarney ve Miss
Carolina VVilelmina Amelika Skeggs, ihtiamla ieri girerler.
Hanmlann kltrl konumalar, Sophia ve Olivia zerinde
derin bir iz brakr ve Londra'ya gittiklerini syleyen hanmlar,
ayet iki gen kz kendileriyle beraber gelecek olurlarsa gayet
memnun olacaklarn sylerler. Primroselann kzlan buna ok
sevinirler. Bn. Primrose onlann bu teklifini gayet iyi karlar, bir
mddet Londra'da kaldklan takdirde tavrlannn kibarlaaca
n ve sosyal evlilikler iin daha iyi bir durumda olacaklann
anlatr. Fakat Mr. Primrose ve Mr. Burchell, Londra'nn saf ve
yeni yetimi hanm kzlar iin iyi bir yer olmayacan syleye
rek itiraz ederler.
Bn. Primrose, byk dncelere saplanr; ailenin hantal
atnn satlmasnda, kendilerini daha gsterili bir ekilde her
pazar kiliseye gtrecek daha iyi bir atn satn alnmasnda s
rar eder Bylece, Primrose'in ikinci olu Moses -ki i hayatna
girmeye hazrlanyordu- bu at satp, daha iyisini satn almas
iin kasabaya gnderilir. At iyi bir fiyatla satar, fakat bir at
100 B y k Ro ma n * 75
cambaz kendisini aldatr ve nceki atlanndan daha kt bir at
kendisine yutturur. Moses, satn ald at, gururla eve getirir ve
"gnn" diye yutturulan balnn da bakr olduu anlalr
Mr. Burcheli'in itirazlanna ramen, aile kzlann Londra'ya
gndermeye hazrlanr. Fakat yolculuktan birdenbire vazgeilir;
nk Bn. Primrose, Londral hanmlara, kzlan hakknda gayet
kt iftiralarda bulunulduunu renin Primroselar, bu iftirala-
n yayann Mr. Burchell olduunu renince papaz, evi terket-
mesini ister Yaptklanna pimanlk duymayan Burchell evden
aynlr.
Squire ThornhilI, artk Primroselan daha sk ziyaret etmeye
balarsa da Bn. Primrose, onun evlenmeyi pek dnmediin
den, phelenir. Bn. Primrose ve Olivia, Squire Thornhill'i evli
lie zorlamak iin, Olivia'nn, yaknda Williams adndaki bir
kyl ile evleneceini sylerler. Mr. Primrose, bu oyunu doru
bulmaz; gerekte, eer Squire ThornhilI, Olivia'ya evlenme
teklifinde bulunmazsa, kznn olduka ar almasna ra
men, Mr. VVilliams ile evlenmesinin iyi olacan anlatr Fakat
evlilik hakkndaki btn bu dnceler niden kaybolur, zira
"evlilik gn"ndeh drt gn nce, Dick Primrose, Olivia'y, bir
araba iinde iki adamla giderken grn
Primroseler, ilkin kzlann karann Spuire ThornhilI olduu
nu dnrler, fakat ThornhilI hibir suu olmadn syler.
imdi, su Mr Burchell'e yklenir Mn Primrose, kederli bir hal
de, evden kaan kzn aramaya koyulun Kzn ararken hasta
lanr ve bir handa hafta yatan yileince, tekrar yola koyulur
ve Arabella VVilmot'a rastlar; VVilmot, George'n nerede oldu
unu soran Mn Primrose, olunun, hayatn kazanmak iin
Londra'ya gittiinden beri bir haber almadn sylen imdi'
Squire ThornhilI, Arabella'ya gz koymutur; yine de Primro-
se'n yarasn deercesine, Olivia'nn nerede olduunu soran
Primrose, olu George', bir handa kald srada grr;
George, imdi gezici bir aktr grubu ile beraberdin George
Avrupa'ya gittiini, ders verdiini ve musik ile megul
olduunu sylerse de yannda, Londra'ya gitmek zere evden
aynid zamandakinden daha az para vardr. George'in ken
disine bir engel olmamasn isteyen Squire ThornhilI, rvetle
onu orduya kaydettirir.
Papaz, kz Olivia'y, terkedilmi ve sefil bir halde, bir han
da bulur ve kz nasl kanidn anlatr. Olivia Mr. Burcheil ile
deil Squire ThornhilI ile kamtr. Sahte bir papazn yerine
getirdii sahte bir nikh treninden sonra, ThornhilI kz ifal
eder. ThornhilI, Olivia'dan ksa bir zaman iinde bkar ve ken
di bana evine dnmesi iin onu Londra'da yalnz brakr. Da
ha nce tantrd Londral nazik iki hanm ise, gerekte fahi-
edirler. Papaz, yaptklanna nedamet getiren kzn affeder ve
evlerine dnmek zere beraberce yola karlar.
O gece evlerine ulatklan srada, papaz evin alevler iin
de yandn ve kans Deborah' iki kk ocuklan Dick ve
Bill'in yangnda kaybolduklann hayknrken grr. Primrosela-
nn btn, eyalan yandndan, imdi nerede yaayacaklann
bilemezler. Mfik komulan, onlann knk dkk bir eve tam-
malanna yardmc olurlar.
Squire Thornhill'in, Arabeila VVilmot ile evlenecei haberi,
onu hl seven Olivia'y daha da kedere boar ThornhilI ise,
Wilmot'la nikhn Primrose'n kymasn ister ve kstahln
daha da ileri gtrerek, Olivia'y her zaman grebilmesi iin
onun, kyden bir kimse ile evlenmesini tavsiye eder. Thorn-
hill'in kstahl, Primrose' ylesine hiddetlendirir ki, ThornhiH'i
kolundan tutarak evden atar. ThornhilI de, Primrose'dan, drt
aydr demedii kirasn ister Primrose'n paras yoktur, ertesi
gn, halkn kzgn protestolan arasnda, Primrose, borlann
deyemeyenlerin tutukland hapishaneye gtrlr. Ailesi,
kasabada sefil bir yer bulur Primrose'n iki ocuu da, hapis
hanede, babasnn yannda kalrlar.
Hapishanede iken, Primrose, Moses'e hibir ie yaramayan
at satan ve hatt papaz dahi aldatan Ephraim J enkinson'a
rastlar. Hayat sahtekrlk ve su ilemekle geen J enkinson
hapishanede kendisini slah etmeye alr. Kendi bana gelen
bir sr felkete ramen Primrose, J enkinson'a ve dier sulu
lara vaaz verir, felketlere nasl tahamml edebileceklerini an
latr. Bu arada, Primrose'm bana gelen talihsizlikler, J enkin-
son'un bir haberi ile felket hlini alr: J enkinson, kanlp ter-
kedildiinden bu yana solup sararan Olivia'nn ldn sy
ler. Deborah Primrose da, ekyalann, Sophia'y kardklann
syleyerek felketi katmerletirir.
Primrose'm bana gelen felketler bir trl bitmek bilmez.
Her taraf yara bere iinde olan olu George da hapsedilir.
Squire Thornhill'in kzkardeinin atosuna giderek intikam al
mak ister Fakat Thornhill'in hizmetkrlan kendisini dverler;
George de bu arada, onlardan birini yaralar. George'a lm
cezas verilir; aslarak ldrlecektir. Perian bir hale den ve
hastalanan Mr. Primrose, Sir VVilliam ThornhiH'e bir mektup ya
zarak, yeeninin ihanet ve zulmnden bahseder.
Mr. Primrose iin hayatn kapkaranlk grnd bir srada,
talih biraz yzne gler, ilkin, kz Sophia'y ekyalardan kurta
ran Mr. Burchell, Sophia ile birlikte kendisini ziyaret eder Se
vinten lgna dnen Primrose, Burchell'e Sophia ile evlenebi
leceini sylen O zaman, Mr. Burchell'in, gerekte, zengin ve
yksek ruhlu, kyafet deitirmi Squire Thornhill'in amcas Sir
VVilliam ThornhilI olduu anlalr (Sophia'nn kendisini, para
s iin deil, ahs faziletleri iin sevip sevmediini anlamak ga
yesiyle kimliini belirtmemitin) Kzlan hakknda, Londral ka
dnlara, iftira eden mektubu o yazmtr; nk kzlann, onlarn
eline dt takdirde, btn faziletlerini kaybedeceklerini bil
mektedir Sophia'y karanlar, Squire Thornhill'in adamlanyd-
lar; zira kzlardan birine mlik olmayan ThornhilI, dierini elde
etmeye azmetmiti. Mn Primrose'm yardmyla, para para
olaylan bir araya getiren Sir VVilliam, yeenine kzgnlk duyan
Bu arada Ephraim J enkinson, Olivia ve Squire Thornhill'in,
meru bir ekilde evlediklerini anlatn ThornhilI, Olivia ile ken
disinin yalancktan nikhlann kymalan iin, J enkinson'dan,
78 100 B y k Roman
sahte bir papaz bulunmasn istedi. Fakat J enkinson, efendisi
hakik olarak evlendii takdirde, sonralar ondan antajla pa
ra szdrabileceini dnerek hakik bir papaz getirmitir.
Primrose, kendisini son derece sevindiren bir haber daha
alr: Olivia lmemitir. Mr. Primrose'm ThornhilI ve Arabella
Wilmot'un evlenmelerini onaylamas iin Olivia'nn ld ha
berini de J enkinson yayd; bylece, ThornhiH'in, J enkinson'un
yeni arkada hakknda takibat atrmayacan ummutu.
ThornhilI ve Olivia artk gerekten evli olduklanndan, Thorn-
hill, pek tabi, imdi Arabella Wilmot'la evlenemez. Ve Primro-
se'n sevincine sevin katarcasna, Primrose'm parasn alp ka
an adamn Antwep'de yakaland ve parann kendisine aide
edilecei haberi gelir. Hayatn binbir tecrbesinden gemi pa
paz iin artk, hayatta arzu edebilecei bir ey yoktur; fakat
"felketleri nasl metanetle karlamsa, iyi talihinden tr
daha da fazla minnettarlk" duyar.
Eletiri
Wakefield Papaz, onsekizinci asrn en ok sevilen ro
manlarndan biri idi. Bunun sebebi ak. lkin, en kltr
l okuyucular, Goldsmithin hisler ve tesdfler zerinde
normalden fazla durduunu sezerlerse de, Primrose aile
sinin bana gelenler, pek ok okuyucunun ilgisini eke
cek surette, dramatik bir tarzda anlatlyor. (Bilhassa ha
pishane sahnelerinin anlatl, Goldsmithin iyi bir piyes
yazar olduunu gsteriyor.) kincisi, mtemadiyen kt
talihle karlatktan sonra, sonunda talihin tekrar yz
ne gld adamn hikyesi hepimizi ilgilendirir. Mr.
Primrose, Fieldingsin, Joseph Adamsndaki papaz Adams
dan balayarak, en baarl olanlarndan biridir. Nihayet,
Goldsmith zamann en iyi bir slpla yazanlarndan biri
idi. Rahat ve akc, lml bir tarzda mizah, fakat gsteri-
S Z . Wakefield Papazndaki cmleler, sadelikleriyle klsik
letiler.
Olgun bir okuyucu iin, Goldsmithin, onsekizinci asr
ngilteresinin mtevazi kr hayatn anlatan ifadeleri em
salsizdir. Terkedilmi ky" adl iirinde olduu gibi, Gold-
smith, bu hayat bir uzmanmasna anlatyor. Hanlar,
yollar ve hapishaneleri, byk malikneleri ve hepsinin
stnde, ocak banda toplanan papaz ailesinin, zaman
mzdan ok daha basit ve sade zevk ve elencelerini, oku
yann ilgisini ekecek tarzda anlatmasn biliyor.
Mr. Primrose, karlat btn talihsizlik ve felket
lere ramen, isyan etmez. Allaha kar gelmez. Bilkis,
neeli bir metanetle btn bunlara tahamml eder, so
nunda her eyin iyi olacana inanr ve gerek de, onun
dnd gibi tecelli eder.
Gsterisiz btn cazibesine ramen, Wakefield Papaz,
gerekte, stoik metanet zerine yazlm cidd bir eserdir.
Basit plnna ve tesadflere bal kalmasna ramen, ngi
liz romannda muazzam bir tesiri oldu. Dickens, bu roma
n ok sevdi ve ondan ok ey rendi. Goldsmithin kr
hayatn cazip bir tarzda anlat, J ane Austin ve George
Elliotu etkiledi. Sinikal biri onunla alay ederse de, Wake-
field Papaz, ngiliz roman tarihinde emsalsiz bir yer ka
zand.
Yazar
Wakefield Papazfnm XX. Blmnde anlatlan, George Primrose n
avare hayat, gerekte oto-biyografik. Bir rl andalI papazn olu olan Oli-
ver Goldsmith, 10 Kasm, 1728de dodu, hayat boyunca, nkte ve ma
haretlerine ramen, daima para sknts ekti. Dublindeki Trinity Kolejine
gitti ve bir defa okuldan kamasna ramen, nihayet 1749da mezun ol
du. Papaz olmak istedi, fakat reddedildi. Ardndan Edinburg ve Leyden
niversitelerinde tp tahsil etti, muhtemelen Fransa, svire ve talyada
dolamalar srasnda da diplomasn ald.
Goldsmith, 1756da Londraya dnd; tp ve retnienlik mesleini
yrterek hayatn kazannrak istedi ise de, baarl olamad ve eitli
mecmualarda yazlar yazmaya balad. 1761de ngiliz edeb hayatnn
byk diktatr Samuel Johnsonla tant ve bylece hayatnn en byk
dostluunu kurdu. Goldsmith, gayrresm fakat mehur Kulpn yesi
oldu. Kulbn yeleri arasnda an en tannm ahsiyetleri, bu arada
Garrick, mehur ressam Sir Joshua Reynolds (ki Goldsmith'in en iyi res
mini o yapt) vard.
Goldsmith, bir gn, borcunu demediinden hapishaneye gnderildi,
panie kaplarak Johnsona acele mektup yazd. Johnson, Goldsmithin
odasnda VVakefield Papazfnm msveddelerini grd ve hemen bir ya
ymcya gtrerek 60 ngiliz lirasna satt. Goldsmithin borcunu dedi.
Kulpn dier yeleri Goldsmithi, zayf, beceriksiz bir palyao, byk
ahsiyetlerin yannda ne syleyeceini bilmeyen biri olarak grdlerse
de Johnson, Goldsmithin edeb deerini takdir ediyordu.
Goldsmith, iirden sahne eserlerine, siyas gazetecilikten tarihe ka
dar her sahada eser verdi. Eserleri nee, cazibe ve saduyu ile doludur.
VVakefield Papaz/ndan sonra en iyi bilinen eserleri unlar: Terkedilmi
Ky (1770): The Goodnaturd Mar f (1776) ve She Stops to Conquef
(1773) adl iki gayet neeli sahne eseri ve Dnya Vatandaf (1762) ad
l mizah Mektuplar
Baz iirlerinin ve sahne eserinin, hayatta iken tutulduunu grmesi
ne ramen, Goldsmith her zaman parasz, her zaman bakalarndan
bor alarak yaad. Olduka gariptir ki, kendi kendisini tedvi etmeye a
lt srada, 4 Nisan 1774te ld. Johnsonun Kulp, ngilterenin en
tannm kimselerinin gml bulunduu VVestminister Abbeyde onun
nmna bir bide dikti.
Gurur ve Ak
(Pride and Prejudice)
Yazan
Jane Austin
{1775-1817)
Balca Karakterler
Mr. Bennet: Be kz babas, kuru bir mizah hissine sahip; Hertfordshi-
rede mtevz bir maliknesi vardr.
Bn. Bennet: Mr. Bennetin aptal kars, ii gc dedikodu ve patan-
hk.
Elizabeth Bennet: Bennetlerin ikinci kz, nktedan ve hareketli bir kz
cemiyeti gayet iyi mahede eder.
Jane Bennet: Elizabethin en byk, gzel kzkardei hamarat ve nzik.
Charles Bingley: Cana yakn, zengin bir delikanl, centilmen, Bennetle
rin yanndaki Netherfield maliknesini kiralar.
Fitzwilliam Darcey: Bingleynin son derece zengin, marur arkada.
George Vickham: Gsterili ve sefih bir gen subay.
Caroline Bingley: Bingleynin kk kz kardei Darcy ile evlenmek is
ter.
Papaz William Collins: Kibir ve ahmakl hayret uyandrc bir tarzda
ahsnda birletirmi biri; hmisi Lady Catherine de Bourghdir.
Charlotte Lucas: Sade gen bir kz Elizabethin arkada.
Lady Catherine de Bourgh: Darcynin kstah teyzesi, herkesin mutlak
bir ekilde kendisine itaat etmesini ister.
Hikye
Zengin ve gen bekr Mr. Bingley, civardaki malikneler
den birini, Netherfield Park' kiralad zaman, evlenme an
da be kzlan bulunan Bennet ailesi heyecanlanr. Ne dediini
bilmeyen Bn. Bennet, hibir eyden phelenmeyen Bingley ile
hangi kzn evlendireceini dnr, birtakm plnlar hazrla
maya balar. Fakat kansndan ok eken Mr. Bennet, Bing-
ley'in bu konuda bir tercih hakk olabileceini syler Nihayet,
Bennet kocasn, Netherfield Park'n resmen ziyaret ederek,
Bingley'e ho geldiniz demeye ikna eder.
Bennet'in kzlar Merytone balosunda Mr Bingley ile tan
mlar. Baloda Bingley'in aristokratik arkado Fitzvvilliam Dar-
cey de vardr Darcey, Bn. Bennet'in kabalndan tiksinir ve
kzlanna da yz vermez. Bennet ailesinin kzlan arasnda en
hareketli ve zeki olan Elizabeth Bennet, Darcey'nin bu kr ce
miyetini aalayan szlerini, onun birisi ile yapt konuma s
rasnda duyan Darcey, Elizabeth Bennet ile tanmak istemeyin
ce, kz, yakkllna ve zenginliine ramen, ona cephe alr.
Baloda daha baarl olanlar, cana yakn Mr Bingley ile g
zel, iyi tabiatl ve Elizabeth'in byk bir ballk hissettii abla
s J ane'dir Ksa bir zaman sonra Bingley ve onun kzkardei J a-
ne Bennet ile arkada olurlar ve Bingley'le J ane arasnda ak
balar Sonunda, Darcey, Elizabeth'e olan tutumunu yumuatr
ve ikisi garip bir ekilde nianlanrlar
Bir gn Bingleyleri yamur yad srada ziyaret eden J a
ne hastalanr ve Netherfield Park'ta kalmaya mecbur kalr Eli
zabeth, kzkardeine bakmak iin amurlu yolda be kilometre
yryerek Bingley'in maliknesine gider Sa ba dank, s
t ba amur iinde ieri girince, Bingley'in kk kz kardei,
Elizabeth hakknda derhal bir sr dedikodu yapar Fakat Bn.
Bennet, bu hadiseyi, J ane ve Bingiey arasndaki ilikileri peki
tirmek iin byk bir frsat olarak grr. Elizabeth, kz kardei
ne bakt srada, Darcey, ona daha fazla yaklar, kompliman
yapar ve bu da Caroline'nin fenia halde kskanln eker.
Bingley'nin kzkardei Caroline, Darcey'e tutkundur. Eliza
beth hakknda bir sr yatan syleyerek, Darcey'i ondan uzak
latrmaya alr Bu ak yolundaki daha cidd bir engel, Eliza-
beth'in baya, mtemadiyen .entrika peinde koan annesi ve
Bennetlerin kk kzlandr Herca subaylara k Lydia ile Kitty
ve souk, basit Mary.
Bu arada Bennetlerin bir kuzeni, Mr. Bennet'ten sonra ma
liknede miras hakkna sahip bulunacak Papaz VVilliam Col-
lins, Bennetleri ziyaret eder Son derece kibirli biri olan Mr. Col-
lins, hmisi ve Darcey'in teyzesi zengin ve marur Lady Cathe-
rine de Bourgh'dan, bktracak kadar bahseder. Kadn, kendi
sinden evlenmesini istediinden (ve onun szleri emirdir), g
ln bir marur eda ile Elizabeth'e evlilik teklif eder. Elizabeth,
onun bu teklifini derhal reddeder. Bn. Bennet, kznn bu tutu
munu beenmezse de, kzlan arasnda en fazla Elizabeth'i se
ven Mr. Bennet memnun olur.
Reddedilmesine ramen, yz kzarmayan Collins, tekrar
evlenme teklifinde bulunur, fakat sonunda malbiyeti kabul
eder Collins, bunun zerine, Elizabeth'in bir arkada olan, uy
sal ve basit Charlotte Lucas ile nianlanr.
Darcey'nin tandklanndan biri olan, atlgan, apkn, gen
bir subay George VVickham, Elizabeth'e Darcey'nin kt niyet
li, souk kalpli bir insan olduunu, babasnn szn yerine
getirmeyerek, kendisini, miras hakkndan mahrum braktn
syler Darcey ile yz yze gelmekten korktuu iin VVickham,
Darcey'nin de gelecei bir baloya gitmez. VVickham'n szleri
ni ve tutumunu yanl deerlendiren Elizabeth, Darcey'den
phelenmeye balar.
Balodan ksa bir mddet sonra, Bingiey ve kz kardeleri,
Londra'ya gitmek zere Netherfieid'den aynlrlar. Elizabeth,
kzkardelerinin J ane'i, Bingley'e lyk grmediklerine, aa
beyleri ile evlenmesini nlemek istediklerine inanr. J ane, nia
nn bylece bozulmasn, zahiren znt ile karlamazsa da,
ksa bir mddet sonra, Bingley'e rastlayacan umarak, Lon
dra'daki teyzesi Bn. Gardner'i ziyarete gider Ardndan Eliza-
beth de kzkardeinin yanna Londra'ya gider. Elizabeth, Bing-
ley'in, Londra'da J ane'i hi ziyaret etmediini renince, Dar-
cey'nin J ane'in ehirde bulunduunu Bingley'den sakladna
inanr
Mart aynda, Elizabeth, imdi Collins ile evli olan Charlotte
Lucas' Kent ehrinde ziyaret eder Charlotte'e byk sempati
duyan Elizabeth, ya ilerlemi bu ev kznn, evde kalmaktan,,
yalnz ve sefalet iinde bir hayat geirmekten korktuu iin, Mr.
Collins ile evlendiini anlar.
Elizabeth, bu ehirde teyzesi Lady Catherine de Bourgh'u zi
yaret eden Darcey'e rastlar. Darcey, Elizabeth'in tekrar peine
der. Kza ylesine marur bir ed ile evlenme teklifinde bu
lunur ki, Elizabeth, onun teklifini reddeder, kzkardeine yapt
haksz muameleden ve talihsiz VVickham'a yaptklanndan t
r onu azarlar. Darcey, bu ithamlan sessizce dinler Ertesi g
n, Elizabeth'e bir mektup yazarak, Bennet ailesini, Bingley ai
lesinden kk grdnden, Bingley'i J ane'den uzaklatrd
n itiraf eder. Maamafih Vickham'a, herhangi bir ktlk yap
tn iddetle reddeder ve VVickham'n, mirastan mahrum bra
kld iddiasnn doru olmadn ispat eder. Aynca Wick-
ham'n, kzkardei Georgiana ile birlikte fesat pln hazrlan
dn da Elizabeth'e anlatr.
Bennet ailesine tepeden bakmasna ramen, bu mektup,
Elizabeth'in Darcey hakkndaki hkmlerini yumuatr Dar-
cey'nin esasnda samim bir insan olduuna inanmaya balar.
Bu arada, uzun yllardr Darcey ailesinin hizmetinde bulunan
yal kimsenin Darcey hakkndaki szleri de Elizabeth'i Dar
cey'ye yaklatnr. Elizabeth, zeki insanlar olan ve gz alacak
ekilde iyi giyinen amcas ve teyzesiyle yapt bir yolculuk sra
snda tekrar Darcey'e rastlar.
Lydia ise, daha nceleri, Elizabeth'in itirazlarna ramen,
VVickham'n birliinin bulunduu Brighton'a gitmekte srar
eder. ok gemeden, kzkardei J ane'den ald bir mektup,
Elizabeth'i akn eder. J ne, mektubunda, Lydia'nn Wick-
ham'a katn anlatr Elizabeth, olup bitenlerden Darcey'i
haberdar eder, sorumluluk hislerinden mahrum kzkardei hak
knda endie duyarak eve dner.
Bu arada, Elizabeth'in straplan deha da artar: Kz, artk
sevmeye balad Darcey'nin, kendisini sevmediini anlar, zi
ra kzkardei Lydia'nn tutumunun, Darcey'nin Bennet ailesi
hakknda sylediklerini, ailenin alelade bir aile olduunu do
ruladna inanr. Mamafih, Darcey, Elizabeth'i hayrete drr,
zira artk kz sevmeye balamtr, gizlice Londra'ya giderek,
Lydia ve VVickham' bulur VVickham'n bir sr borcunu der
ve Lydia'ya evlenmesi iin, 100 Ingiliz liras verir
Mr Bennet, itti aramak iin Londra'ya giderse de bulama
dan dnen Lydia evine dnd zaman, Elizabeth'e, Dar
cey'nin, dnde bulunduunu anlatr Elizabeth, bu evlenme
de, Darcey'nin byk bir rol oynadna inanmaya balar Bil
hassa teyzesi Bn. Gardiner'den gelen bir mektup, bu inancn
salamlatnr Darcey, olup bitenleri bu kadna anlatm, fakat
kimseye sylememesine yemin ettirmiti.
Lydia ve Wickham aynidktan sonra Mr Bingley, Darcey ile
birlikte, Netherfield'e dner ok gemeden, Bingley, Bennet
ailesini sevindirir, J ane ile nianlanr
Elizabeth ve Darcey'nin nianlanaca sylentilerini duyan
kstah Lady Catherine de Bourgh de hiddetlenir. (Lady Cathe-
rine, Darcey'nin, souk meziyetsiz, cazibesiz kendi kz ile ev
lenmesini istiyordu.) Elizabeth'den, kstahasna, Darcey'den
vazgemesini talep eden Maamafih Elizabeth gereken cevab
verin Sakin bir tavrla, kiminle evleneceinin Lady Catherine'yi
ilgilendirmeyeceini sylen Lady Catherine Elizabeth'in kendi
sinden vazgemediini Darcey'e anlatn Darcey de Elizabeth'in
artk kendisini reddetmeyeceini uman
Bylece cesaretlenen Darcey, Elizabeth'e tekrar ve bu defa
gayet mtevaz bir tavrla evlenme teklifi yapar. Elizabeth de
mutluluk iinde kabul eder. U kzn evlendiren Bn. Bennet se
vin iindedir Mr. Bennet, teki kzlonnn ksmetlerinin de ya
knda alacan inanr.
Eletiri
J ane Austin diyor ki: Ben, Ak ve Para hakknda yaz
yorum. Haklarnda yazlacak baka bir ey var mdr? Ak
ve Gurur, ak ve parann karlkl etkileri zerinde kurul
mu sosyal bir komedinin mkemmel bir rnei: Darcey,
Bingleyler ve Bennetler arasndaki snf farklar, Bingley
ve J ane, Darcey ve Elizabeth arasndaki ak ekillendiri
yor. Bu farklar, ngilterede orta snfn sosyal bir snf ola
rak ykselmesini etkiliyor. O zamana kadar, Darcey gibi
bir kimse ile Elizabeth gibi bir burjuva arasnda bir evlilik
pek dnlemezdi. Hatt hikyenin getii zamanda bi
le, iftin evlenmesinden nce birok engellerin almas
gerekiyordu.
Romana ismini veren atma, Darceynin souk aris
tokratik gururu ve bir dansta kendisine dudak bken, te
peden bakan bu adama kar Elizabethin igdsel hid
deti etrafnda toplanr. atma neticelenmeden nce bu
anlamazlk, erkek ve kadn kahraman arasnda fevkalde
nkte oyunlarna sahne olur; kitabn bu ksmlar, Shakes-
pearenin Much Ado About Notfmgindeki Beatrice ve Bene-
dick arasndaki karlkl istihzal nkteleri hatrlatyor.
Sathdaki nkte ve hafifliine ramen. Ak ve Gurur,
efkat ve merhamet hislerinden mahrum bir hikye de de
ildi. Bunu da bilhassa, J anein, Bingleyin kaytszln
kabul ediinde ve evde kalmak tehlikesi ile karlaan Eli
zabethin arkada Charlotte Lucasm srf evlenebilmek
iin ehveni erre tercih etmek zorunda kaldn gryo
ruz. Geri Elizabeth, Mr. CoIIinse yakasn kaptrmaktan
kendisini ustaca kurtarmasn bilirse de kitab kapadktan
sonra, daha az talihli Charlottenin, kendisine nasl bir
hayat setii dncesinden kendimizi syramyoruz. J a-
ne Austinin, Charlotte'e olan muamelesinde, Charlot-
tein iinde bulunduu ackl durumu daha da dokunakl
bir tarzda gryoruz.
J ane Austinin sanatnn emsalsizlii uradaki, son de
rece yakndan tand bu hayatn hiss derinliklerine ine
biliyor. Onun hayat, kr kulplerini ziyaretten, aylardan,
danslardan ve dier tli sosyal fonksiyonlardan olumu
tu. Kitabnda, hayatn ahsen tanklk etmedii hibir y
nnden bahsetmez. Bunun iindiS" ki, romanlarnn hibi
rinde, yanlarnda kadn bulunmayan iki erkek grlmez.
Btn bu snrlara ramen J ane Austin, cemiyetin bilhas
sa gen klar zerindeki basksn emsalsiz bir tarzda
analiz eder. Ferdin ihtiyalar karsnda, sosyal tutumla
rn empoze ettiklerine de sempati besleyen J ane Austin,
bu ikisinin gerginliinden bir komedi karr.
88 100 BvK Ro ma n
Yazar
Jane Austin, 16 Aralk, 1775te dodu; babas bir papazd. Ailede, al
t erkek ocuu ve aynca, Janein sevgili kzkardei Canssandra vard.
Austinler eitim grm bir aile olmalarna ramen, hi de varlkl sayl
mazlard. Kendi andaki kzlarn ekserisi gibi, Jane evde eitim grd,
henz ondrt yanda iken, evlerde sahnelenecek piyesler yazmaya ba
lamas, onun diyaloglar zaptetmekteki emsalsiz iitme hissini gsterir.
Yine, gen bir kz iken, aileler arasnda oynanacak komik ve sama pi
yesler yazd. Bu piyeslerde Austinlerin anlayabilecekleri ekilde, dostla
rndan ve komulanndan bahsediliyordu.
Ailenin mutlu olduu anlalyor ve istikbalin romancs iin daha da
nemli olan yn Austinlerin. Janein kelimeleriyle roman okumaktan son
derece zevk alan bir aile olmas idi.
Babas 1801de emekli olduu zaman, Austinler o zaman zengin ai
lelerinin oturduklar deniz kysndaki Bath kasabasna gittiler ve burada,
Janein sosyal perspektifi geniledi. Maamafih, Batha hareketlerinden
be yl nce Jane, Ak ve Grolun ilk msveddelerini (lk zlenimler
altnda) yazmt. Kitab yaynlayacak bir yaynevi bulamamasna ra
men, yazmaya devam etti. 1797de, datia sonralar Sense and Sensibility
ve Northanger Abey adlar altnda yaymlanacak romanlarnn ilk msved
delerini hazrlad.
Bathda geirdikleri zaman, Jane iin, en yararl seneler oldu; cemi
yeti burada mahede etti ve grdklerini daha sonraki kitaplarnda kul
land. Mr. Austin lnce, aile Southamptona gitti ve 1806dan 1809'a ka
dar orada kald. Fakat Janein bu ehri sevmedii anlalyor. Ne zaman
ki, Austinler, Janein doduu Stevenson kadar kk bir kasaba olan
Chavrtona gittiler. Jane yeniden yazmaya balad. En ihtirasl roman
olan Mar)sfield Park\ 1811de, Emmay 1814te ve en son roman olan
ve normalin stnde romantik Persuasion't da 1815te yazd.
Bylece Jane Austinin bellibal alt roman, on senelik bir sessizlik
le ayrlan iki grupta toplanabilir. Yaymclann ve okuyucunun tutumundan
mitsizlie den, Jane Austin, son romanlarna, ilk teki romanlarn
dan daha cidd bir hava verdi. Gerekten de, Mansfield Park ve Persu-
asiortde, daha ncesi kitaplarndaki nee ve canllk pek yoktur.
Jane Austinin kendi zahir hayatnda hibir atma grlmedi. ki er
kek kardeinin deniz askeri olmalanna ramen, btn Avrupay kapla
yan Napoleon Harpleri dahi onun hayatn pek etkilemedi. Halkn sezgi
gcnn kuvvetli bir romanc olduunu anlayamad Jane Austin, 18
Temmuz 1817de ld.
Dier Eserleri
Sense and Sensibility (His ve Hassasiyet): Yazarlk haya
tnn ilk yllarnda yazd bu roman, J ane Austin'in daha
sonra zerinde duraca tezlerin neler olacaklarn iln
ediyordu. Roman, birbirine zt karakterlere sahip iki kz-
kardein hayatlarn anlatr. Saduyu timsali Elinor ile ro
mantik duygular veya hiper duygularla dolu Mariannenin
hayatlar. Her ikisinin bandan mutsuz ak maceralar
geer: Luq^Steelein bir tr koltuk denei hlinde olan
ve annesi tarafndan reddedilen Edward Ferrara k olan
Elinor ve gnln J ohn Williughby adnda bir apkna
kaptran Marianne, Ferras, sonunda Elinora dner, fakat
Marianne, Ak ve Gururdaki Lydia gibi, bu apkn nn
peinden Londraya gitmekle, nerede ise adn lekeler. So
nunda, romantik hislerden kurtulur, orta yal iyi bir in
sanla evlenir.
Emma: Emma, kk bir ngiliz kyndeki snf farkla
rm ve ak, komik ve fevkalde bir tarzda ele alan bir ro
man. Yerinde duramayacak kadar canl bir kz olan Emma
Woodhouse, olduka alelde bir kz olan Rarriet Smithi hi
mayesine alr; onu, kltrl bir ekilde yetitirmek ve
bylece mahall papazla evlenebilecek seviyeye eritirmek
ister. Fakat Emmann arkadann hayatna, iyi niyetli de
olsa karmak istemesi, beklenmedik neticeler verir. Har-
riet, yanl bir dnceye kaplarak, J ohn Knightiynin
kendisine k olduunu sanr. Emma ise -ki Mr.
K nightiyi her zaman arkada olarak grmt- Mr.
Knightiyye k olduunu anlar. Knightly, Emmaya ev
lenme teklifinde bulunduu ve Harriet de bir ifti ile ev
lendii zaman, hatlar komedisi sona erer. Emma, Gurur ve
Afe'tan daha zengin ve mulak bir roman ise de, J ane
Austinin daha nceki romanlarndaki canllktan yoksun
dur.
Kara valye
(Ivanhoe)
Yazan:
Sir Walter Scott
(1771-1832)
Balca karakterler
Cedric the Saxon: Rothervvood Grange L ordu, Normanlara iddetle
muhalif.
Rowena: Cedricin gzel yeeni: Cedricin vesyeti altndadr.
Atheisane of Coningsburgh: Rovvenann asil bir aileden gelme Saxon
nianls.
Wilfred of Ivanhoe: Cedricin olu; Norman Kral Aslan Y rekli Ric-
hardn ordusunda Hal Seferlerine katld iin babas tarafndan
reddedilmitir.
Sir Brian de Bois-Guillbert: Norman K nights Templar K alesi'nin ma
rur kumandan.
Reginald Front de Boeuf: Zalim bir Norman valyesi.
Lucas de Beaumanoir: K nights Templarn byk stad.
Isaac of York: Takibata urayan bir Y ahudi tefecisi.
Rebecca: I saac'n gzel ve iradeli kz.
Kral I. Richard: Hal Seferleri srasndaki kahramanlklarndan tr
kendisine Aslan Y rekli Richard denir; uzun yllar ngiltereden uzak
kalmtr.
Prens John: Richardn kt ruhlu, ihtirasl kardei; Richard'n lke d
nda bulunduu yllarda ngiltere taht na veklet eder.
Gurth: Namuslu bir Saxon domuz oban.
Wamba: Gurthun arkada, saray komedyeni.
Hikye
Domuz oban Gurth ve saray komedyeni VVomba, bir ge
ce ormanda sohbet ederlerken J orvaux ba rahibi Aymer ve
Knights Templar Locas'nn marur kumandan Sir Brion de Bo-
is-Guilbert, Saxon Cedric'in evinin Rotherwood'un neresinde
bulunduunu sorarlar. Onlar, gerekte, adamlanyla birlikte
Ashby de la Zouche'deki kraliyet yarmalann seyretmeye gidi
yorlard, fakat geceyi Cedric'i maliknesinde geirmeyi dn
mlerdi. Bu Saxonlu serfier, halkn nefret ettii Normanlar',
kasten yanl bir istikamete gnderirlerse de. Hal Seferle-
ri'nden dnen ve Rotherwood'a gitmekte olan bir hac, onlara
yol gsterir. Normaniar geldikleri srada, Cedric ve adamlar
byk masada oturmaktadrlar.
Geri Cedric, ngiltere'nin Normaniar tarafndan istil edil
mesini hl hazmedemedi ise de, misafirseverlik kurallanna
hrmet eder ve onlara yer gsterir, karnlann doyurur. Ced
ric'in vesayetindeki gzel yeeni Lady Rowena ieri girdii za
man, Brian de Bois-Guilbert kza ehvetli gzlerle bakar. Sa-
won kraliyet ailesinden gelen kz. Kral Alfred'in sllesiriden At-
helstane of Coninsburg'a nianldr. Rovvena, mahcubiyetinden
yzn rter.
Hep beraber masa etrafnda otururlarken, Normanlar'm
m, yoksa Saxonlar'n m Hal Seferleri'nde daha fazla hizmet
ettikleri zerinde tartrlar. Bois-Guilbert, yaptklanndan gurur
la bahsettii srada, beraber geldikleri hac, Ivenhoe'nin ondan
daha fazla hizmet ettiini syler. Bu hac ise, gerekte Norman
Kral Richard'n peinde gittii iin evltlktan kanlan van-
hoe, yani Cedric'in oludur. Babas dahi, Ivonhoe'nun gizlice
ngiltere'ye dndn ve imdi masada karsnda oturduu
nu bilmemektedir. Bois-Guilbert, Ivanho.e'nin gerekten kahra
man biri olduunu kabul ederse de, onunla kor karya kav
ga etmekten ekinmeyeceini syler.
O gece Rotherwood'da kalmak iin gelenlerden biri de
Yorklu bir Yahudi olan tajzci Isaac'tr. Ivanhoe, Bois-Guilbert ve
adomlan arasndaki fsltl bir muhavereye kulak kabartr ve
Knight Templar'n Yahudi'nin parasna el koymak istediini an
lar Ivonhoe, durumu Isaac'a bildirir ve ertesi sabah, onun giz
lice evden kmasn salar Ivanhoe'ya minnettar kalan Yahu
di de, Ashby de la Zouche yanmalanno katlmas iin Ivan-
he'ye bir at ve zrh verir
Yanmay grmeye gelenler arasnda, Aslan Yrekli Richard
lke dnda bulunduu srada tahta veklet eden ve aslnda
taht ele geirmeye alan kt niyetli kardei Prens J ohn da
vardr Prens J ohn, msabakay seyretmek iin gelen kalabal
a, yanmay kazanann. Ak ve Gzellik Kraliesi'ni tayin ede
ceini iln eder, dellolar balar
lkin, Bois-Guilbert'in bakanlndaki Normanlar, kendile
rine meydan okuyan herkesi yenerler Ardndan, sahaya yeni
bir ampiyon kan Onun zrhnda u yazldr; "Evltlktan -
kanlan". Tabi, o, yine baka bir kisve altndaki Ivanhoe'dur
Ivanhoe, Bois-Guilbert ve dier Norman valyelerine meydan
okur ve hepsini malp eder Bu galibiyet ona, ertesi gnk
yanmalara nezret edecek Ak ve Gzellik Kraliesi'ni tayin
etme hakkn verir. Ivanhoe, bu kralienin Rovvena olduunu
syler ve halkn kendisini alklamasna bile meydan vermeden
uzaklar, gider
Ertesi gnk yanma, ellier kiilik valyelerden oluan iki
grup arasndadr Birinin banda, evltlktan kanlan Ivanhoe,
dierinin banda ise Bois-Guilbert vardr kii ile arpmak
mecburiyetinde kalan Ivanhoe, ok mkl bir duruma der
Tam bu srada, daha nceki yarmaya katlmad iin halkn
100 Byk Ro ma n 93
kendisine Kara Tembel adn verdii, siyah zrhl bir valye
Ivonhoe'nm yardmna gelir. Beraberce, Bois-Guilbert de dahil,
karlanna kanlarn hepsini malp ederler. Bu arada Bois-
Guilbert'in at yaralanr
Rov/ena'nn nne gelen Ivanhoe, mkfatn almak zere
baln kanr, Rov\êna kendisini tanr ve heyecandan hayk-
nr Ivanhoe, Rowena'nn elini perken, arpmada ald ya-
ralann tesiri ile der, baylr. Yorklu Isaac'n siyah sal gzel
kz, Ivanhoe'nun kendi evlerine getirilerek tedvi edilmesini
teklif eder. Kara valye atn mahmuzlar ve uzaklar. Isaac,
Rebecca, Ivanhoe, kendilerine katlan Athelstane ve Saxon
Cedric'Ie birlikte -ki hl bu valyenin kendi olu olduunu
bilmiyor- ayrlrlar.
Fakat yolda karlanna kan Bois-Guilbert ve aralannda
Maurice de Bracy ve Geginald Front de Boeuf'un da bulundu
u valyeler, onlan Front de Boeuf'un atosuna (Torguilsto-
ne) gtrrler De Bracy, Rovvena'ya gz koyar; nk bir Sa-
xon olmasna ramen, bir kral sllesinden gelmitir. Bois-Gu-
ilbert, gvel Rebecca'y ister, Front de Boeuf de, onlan serbest
brakmak suretiyle Isaac'tan ve onun zengin arkadalanndan
para koparmay dnr. Kzn babasndan ayran Bois-Guil-
bert, onunla evlenebilmek iin Rebecca'nn Hristiyanl kabul
etmesini ister Rebecca, tiksinerek reddeder
Bu arada, domuz oban Gurth, baz kyllerden ve kanun
d adamlardan oluturduu bir grupla atoya hcum etmeye
hazrlanr: Grup arasnda Robin Hood ve adamlan da vardr
Kara valye'nin -ki gerekte Aslan Yrekli Richard'dr- ba
kanlndaki bu grup, atoya hcum eder ve binay yakar. Ka
ra valye, Ivanhoe ve Rovêna'y kurtarmaya muvaffak olur,
fakat Bois-Guilbert, Rebecca'y kanr, Isaac fidye vermeye ha
zrlanr. atma srasnda Athelstane, kimyevi bir madde ile
Bois-Guilbert'i ldrmek ister, fakat bir kl darbesiyle yere d
er ve ld anlalr. Yangn arasndan kamay baaran De
Bracy, derhal Prens J ohn'a giderek. Kara valye'nin, gizlice
ngiltere'ye dnen ve tahtn geri isteyecek kardei Richard
Plantegenet olduunu syler J ohn, Richard' hapsetmeye az
meder.
Isaac, Knights TemjDar'm byk stad Lucas de Beauma-
noir'e giderek kz Rebecca'nn iade edilmesini ister, yalvanr.
Gururunu korumak isteyen Bois-Guilbert, kzn bir cad oldu
unu ve kendisine by yaptndan terkedemediini syler.
Lucas, kzn yaklarak ldrlmesini emreder; fakat o zaman
daki detlere gre, Rebecca, kendisini savunacak bir ampi
yon talep eder ve Lucas de Beaumannoir de kzn arzusunu ka
bul eder.
Rebecca, yaklmak zere balanr, kendisini mdafaa ede
cek ampiyonu bekler. Byle bir kimsenin bulunup bulunmad
defa iln edildikten sonra, Ivanhoe, at zerinde grnr.
Templar valyeleri'nin ampiyonu Bois-Guilbert, ilkin, yaral
Ivanhoe ile arpmak istemez ise de, Ivanhoe srar edince, iki
kii ldrc bir kavgaya balarlar. Bir mddet sonra, Bois-
Guilbert, Ivanhoe'yi atndan drr, tam zerine klla gittii
srada, Ivanhoe, kendisini ldrr Rebecca serbest braklr Kz
ve babas, din inanlann istedikleri gibi srdreceklerine
inandklar Ispanya'ya gitmeye karar verirler
Bu arada Torv/uilstone atosunda kendisini yanmaktan kur-
tardklanndan, Cedric, Kara valyeyi Rotherv/ood'a davet
eder. Richard, onun bu davetini bir artla kabul eden Kendisin
den yle bir ey isteyecek ki, bu Cedric'in davetinde ne kadar
samimi olduunu gsterecektin Ardndan atoda len Athels-
tane'in lm mnasebetiyle verilen yemek ziyafetinde. Kara
valye, kendisinin Kral Richard olduunu ifa eder ve imdi
ne istediini bilir, fakat Ivanhoe'nn, Rovvena'nn elinden tuta
bilmesi iin, Rowena'nn atoda len nianls Athelstane'nin
lmnden itibaren iki sene gemesini emreder
Tam bu srada herkesi hayrette brakrcasma Athelstane ie
ri giren Bir hayalet gibi solgun yzl Athelstane, Bois-Guil-
bert'in kl darbesiyle yere dt zaman kendisini kaybetti
ini ve .ancak, bir kilisedeki ak tabutta yatarken kendisine
geldiini anlatr Rowena'nn, kendisinden de fazla Ivanhoe'y
sevdiini kabul eden Athelstane, nianlsn Ivanhoe'ye verir
Kara valye, Kights Templar'a gider ve onlan, ngiltere'nin
hukuk kralna kar gelmekle sular Richard, kendisini tekrar
kral iln eder Temple zerinde tekrar kralln bayra dalga-
lannnaya balar Robin Hood ve dier kanun d Saxonlar,
Ivanhoe ve Rowena'nn dnne katlan Richard'a sadakatle
rini bildirirler.
Dnde, hem Normanlar'n hem de Saxsoniar'n ileri ge
lenleri vardr Artk Richard, tekrar tahtn ele geirdiinden ve
arkada Ivanhoe da babas tarafndan affedildiinden, bln
m, ngiltere'de, yeniden bir ban devresinin balayaca mit
edilir
Eletiri
Ivanhoe, Scottun 1819da yakaland hastalktan son
raki ksa nekahet devresinde yazld. Scott, bu eserinde,
kendi roman slbunu olmasa da, olaylarn cereyan ettii
fonu derinletirmeye ve ilk defa olarak sko kaynaklarna
dayanmakszn bir roman yazmaya karar verdi. Geri Ka
ra valye, onun en popler romanlarndan biri ise de, en
iyileri arasnda yer almaz.
Olayn getii yer olarak skoyadan ayrlan Scott, n
giliz tarih ve efsnesinin iki gzde konusunu seti; Aslan
Y rekli Richard ve Robin Hood. Onlar, valyelik erefi
ve rekabet gibi mulak bir hikyede bir araya getirir. Bir
birlerinin can dmanlar Ivanhoe ve Brian de Bois Guil-
bert bile, birbirine valye slbu ile hitap eder ve feodal
atma kurallarna gre arprlar. Norman Athelstane,
Rovvenann, Ivanhoey kendisinden daha fazla sevdiini
grnce, nianlsn ona verir. Saxon Cedric, Normanlar'a
besledii btn nefrete ramen, evine misafir gelen Bois
Guilberti gayet nzik bir ekilde karlar. Kara val-
yedeki btn hareketlerin temelini Scott iin hayatta en
nemli ey olan ve feodalizmin lmnden yz yllarca
sonra dahi titizlikle boyun eilen feodal alann eref ku
rallar idi.
Kara valyede bir sr kusur var. Modern zevklere hi
tap etmek iin tesdflere ok dayanan romann pln faz
lasyla basitletirilmitir. Romandaki karakterlerin hepsi,
istisnasz tek boyutludur ve okumay zorlatran kesik ve
gayritabi bir tarzda konuurlar. Yine, Scott, onikinci asrn
ngiliz detleri hakknda pedantik davranmaktan da ken
disini kurtaramaz.
yle ise, kitap poplaritesini niye srdrd? Bunun
cevab urada: Scott, macera romanlarnda bir staddr ve
bu trn btn cihazlarn da Ivanhoeda gayet tesirli bir
ekilde kullanr. Kitapta, kimlii bilinmeyen bir deil iki
kahraman vardr (I vanhoe ve I. Richard). ok saydaki b
yk macera ve hareket (Ashby'deki uzun yarma, Turqu-
ilstone atosuna baskn ve Rebeccann yaklarak ldrl
mesinden kurtarlmas) gsterili ve iddial romann g-
nahlarn affettiriyor.
Hepsinin stnde, Scottun, aristokrasi dndaki ka
rakterleri de Isaac ve Rebecca, Gurth ve VVamba-hareketli
ve neeli gsterecek ekilde nsan tarafi da vardr.
Yazar
Sir Wal ter Scott, 15 Austos, 1771de Edinburgda dodu. Lise ve
niversite tahsilini Edinburgda yapt ve 1892de Edinburg barosuna l<a-
bul edildi. Fakat onun byk ak folklor ve halk arklar idi. 1803 ylnda
Isko halk arklar zerine ciltlik bir eser yaymlad. Daha sonra
efsne ve folklarla kuvvetlendirdii romantik iirler yazd. Bunlarn ilki,
The Lay of the Last Minstrel (1805) son derece tutuldu. Ardndan Marmi-
onu (1808) ve The Ladyof t he Lake'\ yazd (1810).
Lord Byronun 1812'de yaymlanan Childe Harold adl eseri byk bir
baar salad. Bu romantik iir slbunda yazlmt. Scott, imdi roma
na dnd ve ilk admn VVaverley (1814) ile att velt an balatt.
Onun zamannda roman hi tutulmadndan, Scott, romanlarn anonim
olarak yaymlad. Ve ancak 1827de, kendisine baron unvannn verilme
siyle, yedi yl sonra, o romanlar kendisinin yazdn itiraf etti.
Scottun ilk romanlarnn essn, onun Isko folkloruna olan ball
oluturur. Onun bu romanlar, sko tarihindeki hdiselerden alnd ve
Scott bu sahada bir uzman oldu. VVaverlefm ardndan, Guy Mannering
(1815) Old Mortality (1816) ve ekseri eletiriciler tarafndan, bu gruptaki
en iyi roman olarak kabul edilen The Heart of Midliothian' yazd (1818).
1819da yazd Kara valye'ye (Ivanhoe) kadar Scott, roman ma
teryali olarak sko kaynaklarndan baka materyal kullanmyordu; fakat
bu romannn halk arasndaki poplaritesine ve Fransz tarihi fonu ze
rinde yazlan Ouentin Dumarda (1823) ramen, Scottun, VVaverly ve
ya Isko romanlarnda, sanatnn zirvesine eritiine inanlr.
Scott, 1812de, tarih ak ve aristokratik gururunun etkisi altnda,
Tweed Nehri kysnda bir yer satn alarak gotik mimar tarznda byk bir
ato yaptrd. Kitap yaymcl yolunda yapt yanl bir yatrm ve ngil
tere'deki byk ekonomik kriz Scott iin mal bir felketle neticelendi.
1826da, 130.000 ngiliz liras borland.
Baka bir insan, bu borcunu demek istemeyebilirdi, fakat Scott,
kendisine bor verenlerle oturdu, konutu ve sonunda lmne sebep
olacak bir pln hazrlayarak, borlarn demeye balad. Scott, kolayca
yaz yazan biri olmasna ramen, imdi insanst bir gayretle alyor
du (iki senede 40.000 ngiliz liras dedi). Fakat btn bu almalar, onu
son derece yordu, bitirdi. Syleine sk alma, onun sadece fizik bn
yesine tesir etmekle kalmad, eserlerinin edeb deerini de etkiledi. Ha
yatnn sonlarna doru yazd romanlar, nceki romanlardaki salemlk
ve yksek romantik ruhtan mahrumdur. Yine de, halk onlar okudu ve
Scott, borcunu dedi. Shhatini kazanmak iin talyaya gitti ise de, iyi d a
madan dnd ve 21 Eyll, 1832de ld.
Dier Eserleri
Ouentin Durward: Kara valye gibi. Quentin Durward da,
Waverly grubundaki romanlardan biri deildir. Maamafih,
romann kahraman, XI. Louis ann sonunda, Fran
sada yerleen gen bir skoyaldr. Mensuplarnn birbir
lerinin kuyularn kazmaya altklar Fransz saraynda,
hain William de la Marckn gzel sabell de Croyeyi ka
rmasn nler. Bir sr dehet uyandrc maceradan
sonra, Quentin ve Isabelle evlenirler.
The Heart of Midlothian: Genellikle, Waverly romanlar
nn en iyisi olduu sylenir. Roman, gerek bir hdiseyi
konu alr. Hdise, Effe Deann, gayrimeru ocuunu l
drd iin hapsedildii Edinburg Hapishanesinde ge
er. Geri kadnn vey kz kardei J eanie, ablasn bir ya
lanla kurtarabilecek durumda ise de bir sr mkl ve
zorluklara ramen normal yollarla Effeyi kurtarmaya a
lr. Pln zerinde gerektii kadar durulmadndan ve
Scottun birok romannda grld zere, artc ka
rakterlere yer verilmediinden, The Heart of Midlothian.
J eanie Deansi psikolojik adan inceleyen emsalsiz bir
eserdir. Kardeine olan sevgisi ve eref hissi arasnda ne
yapacan bilmeyen J aenie Deans, muhtemelen, Scottun
romanlarndaki en iyi karakterlerdir.
Krmz ve Siyah
Yazan
Stendhal (Marie-Henri Beyle)
(1783-1842)
Balca karakterler
Julien Sorel: Romann kahraman; asl ky olan gen bir adam zeki,
marur, ihtirasl, kendi hedefine ulamas iin deerlerini kullan
maktan ekinmez.
Pere Sorel: J ulianm babas; meslei marangozluk; kurnaz, kat ve ta-
mahkr bi r insan.
M. de Renal: Verrieres Belediye Bakan; kendisini nemli biri olarak
gren bir imalat, kendisine bir asil muamelesi yaplmasn ister.
Mme de Renal: Belediye bakanmm kars; aristokratik balantlar bu
lunan; basit, sade, dnya nimetlerinde gz olmayan bir kadnr o
cuklarna derin bir sevgi ile baldr.
Valenod: Renaln, V errieresteki balca rakibi; baya ve sonradan gr
me kstah bi r adam.
Cure Chelam: Y al bir papaz; son zamanlarda, yaad yerden kap d
ar edilmitir; gerekte iyi bir insan, J ulienin meslek ve ruh haya
tnn gelimesini candan ister.
Mm. Derville: Mme.de Renaln kuzeni ve arkada.
Elisa: Renal'n evinde bi r hizmeti; J uliana k olur.
Folque: J ulien'in bir arkada; kereste ticareti ile itigal eder; samimi,
sadk ve gsteri ten uzak bir gen adam.
Abbe de Pirard: Besanondaki seminerin direktr: kat ve salam bir
J anseni.
Marquis de la Mole: J ulienin Paris'teki patronu; Fransaya g eden bu
asil, artk zengin olmu, nfuz kazanmtr; J uliene, byk bir
nezket ve anlayla muamele eder.
Agde Piskoposu: Sac, fesat plnlar hazrlayan bir papaz.
Mathilde de la Mole: Marquisin kz; on dokuz, yirmi yanda; gurur
lu, zeki, neeli ve son derece nktedan; evresindeki erkeklerden
ok daha kuvvetli ve ihtirasl olduu iin J uliene yaklar.
Norbert de la Mole: Mathildenin erkek kardei, alelade ve sade bir de
likanl.
The Cbevalier de Beauvosis: Zarif ve kibar gen bir centilmen, J uli-
enle bir dello yapar.
Conte Altamira: Dindar bir dul kadn; J ulien, Mathilde'yi kskandrmak
iin bu kadna ak iln eder.
Prens Krasoff: K endisini, gerek bir dnya adam olarak gren bir Rus;
J uliena, kadnlan batan karma sanat hakknda ders verir.
Marquis de Croisenois: Mathildenin nianls; cana yakn, sevimli, iyi
yetimi, fakat baka bir meziyeti olmayan bir gen.
M. de Frilair: Besanon'da bir papaz; Pirardn, siyas ve meslek d
man.
Hikye
Fransa, 1820'lerde, siyas ve din bir kaynoma iindeydi.
Kral X. Charles lkeyi lh haklarla ynetiyordu. Orduda ve
hkmette, yine asiller hkimdi; iktidar dnda geirdikleri yir
mi yl, onlara hibir ey retmemiti. Kilise de, cemiyette yeni
den nfuz sahibi olmu, papazlar, byk lde siyas nfuz
kazanmlard.
France-Comte'in kk bir kasabas olan Verrieres'de otu
ran J ulien Sorel, on sekiz yanda, zeki ve ihtirasl bir gencin
Babas bir kyl olmasna ramen, J ulien, olduka iyi bir ei
tim grmtr ve cemiyette, kendi yeteneklerine gre bir mev
ki kazanmak ihtiras iindedir. Birka sene ncesi, Napole-
on'un ordusuna girebilir, tpk Bernadotte gibi, erlikten kralla
100 By k Ro ma n 101
kadar ykselebilirdi. Fakat imdi lke bar iindedir ve lkeyi
ynetenler de Bourbonlardr; fakir bir ocuk iin iyi mevkilere
giden yol kiliseden geer. Bylece, J ulien, din seminere girmek
iin Ltince ve ilhiyat tahsili yapt. Kitabn isminden anlald
zere, silhl kuvvetlerin krmzsn deil, din adamlannn si
yahn seti.
Mektebi iyi bir derece ile bitiren J ulien'in, Verrieres Beledi
ye Bakan M. de Renal'n ocuklanna zel retmen olmas
istenir. Sosyal mevkiinden tr bir aalk duygusu iinde bu
lunan J ulien, kendisine, alt tabakalardan gelen dier insanla
ra yapld ekilde muamele ettirmemeye azmeder. Ksa bir za
man sonra, patronunun kars ile bir ak hayat yaamaya ba
lar. Onu bu yola sevkeden sikler, ne ak ne de ehvet hislen
dir; sadece erkekliini, ele geirmek istediine sahip kabile
ceini ve patronuna bir darbe vurabileceini ispat etmek iste
mesidir. Onlar bu ii ylesine aktan aa yrtrler ki, du
rum imzasz bir mektupla M. de Renal'a anlatlr. ok mahirce
hareket eden J ulien ve Mme de Renal, pheleri baka tarafa
evirmeyi baarrlarso da, J ulien, Verrires'i terketmeye mecbur
kalr ve Besanon'daki seminere girer.
Maamafih, seminerdeki hayat, dnyev hayattan uzakla
m bir hayat deildir. Seminer, zalim ve entrika dolu siyas ha
yat J ulien'e tantr. Arkadalanndan daha fazla alarak, on
larn nne gemek ister; fakat talebelerin zekya hrmet et
mediklerini, bilkis zeki ve alkan kimselere kzgnlk duyduk-
lann grr. Bamsz bir ruha sahip olduundan kendisine.
Martin Luther adn verirler ve her frsatta onunla alay ederler.
Fakat onun yetenekleri, hain ve kendisini inand dvya
adam direktr Abbe Pirard'n dikkatini eker. Maamafih, se
minerde, iddetli bir iktidar mcadelesi yrtlmektedir: Bir ta
rafta, bir J ansenist olan Pirard, dier tarafta da direktr muavi
ninin liderliindeki Cizvit yanls hizip. Taraflar, J ulien'i de bu
oyunlar ve entrikalar arasna almak isterler. J ulien, elinden
geldii kadar tarafsz hareket etmeye alr. Sonunda, mca
102 100 B y k Ro ma n
deleden bkan ve mitsizlie den Pirard, mevkiinden istifa
eder, J ulien'i de yanma alarak Paris'e gider.
J ulien imdi, Marquis de ia Mole adl zengin ve nfuzlu bir
asilzdenin zel sekreteri olur, onun evine girer. Kendisine ve
rilen ileri fevkalde bir ekilde yerine getiren J ulien, aynca e
hir hayatnn inceliklerini renir, iyi giyinmeye balar, sk sk ti
yatro ve operalara gider ve hatta biri ile dello bile yapar. Pat
ronu, ona itimat eder, kendisini, gizli ve siyas grevlere gn
derir. Fakat J ulien, adamn on dokuz yandaki kz Mathilda de
Mole zerinde de zafer kazanr Mathilde canl, hareketli bir
kzdr; kendi resm nianls M. de Croisenois de dahil, evre
sindeki erkekleri uyuuk, ilgi ekici olmayan kimseler olarak
grr Kzn idealletirdii erkek tipi, Navarreli Marguerite'nin
Bonifice de la Mole'dir; bu adam, bir entrikada yer ald
iin 1574'te ldrlmt. Bonifice'nin kafas kopanidktan
sonra, kralie, sevgilisinin kafasn kendi elleriyle gmmt.
Mathilde, lmn bylece yerine getirilmesine hayranlk du
yar, bu tr lmn satn alnmayacak farkl bir lm olduunu
syler. Mathilde, J ulien'de ecdadnda hayranlk duyduu baz
vasflan grr, kyl aslndan gelmesine ramen, J ulien'i sever.
Bu iki gencin ak yapmas, daima bir eit harbi andnr: J uli
en, bir oyuna getirilmemesi veya kendisinin aptal yerine konul
mamas iin her zaman tetikte bulunur. J ulien, Mathilde'yi by
lece ele geirmesini, sosyal bir zafer, kendi irade gcnn
salamlnn bir baans olarak ele alr. Bir ara, iki k birbi
rinden ayrlr ve J ulien, Mathilde'yi kskandrmak iin, dul bir
sosyete kadnna ak iln eder. Sonunda, Mathilde hmile ka
lr; J ulien'i, her yn ile kabul eder ve babasna, onun sekrete
ri ile evleneceini syler.
De la Mole gazap iindedir, zira kzn bir dke vermeyi d
nmektedir. Bununla beraber onlann evlenmelerine raz olur
ve J ulien'in, cemiyet tarafndan biraz daha kolaylkla kabul
edilmesi iin, damadna, zel bir maa balar, ordudon bir rt
be temin eder ve kk bir de unvan salar. Fakat evlilikten n
100 B y k Ro ma n 103
ce. Marki, J ulien'in, Verrires'deki hayat hakknda aratrma
yapar Bylece Mme de Renal'dan J ulien'in haysiyetini be pa
ralk eden bir nnektup alr. Mektupta, J ulien'in, sosyetede yk
selmekten baka hibir ey dnmedii, bunun iin zengin ai
lelerin tevecchlerini kazanmaya alt ve bu ailelerdeki ka
dnlan batan kard anlatlr. Fakat Mme de Renal'n ger
ek hislerini yanstmayan bu mektup, onun tarafndan deil,
Mme de Renal'in ak hayatn itiraf ettii kimse tarafndan ya
zlmtr. Mektup bir trajediyi hazrlar.
Son derece hiddetlenen Marki, kznn hibir ort altnda J u-
lien ile evlenemeyeceini syler J ulien de, kzgnlktan ne ya
pacan bilemez. Derhal Verrieres'e gider, iki tabanca alr ve
Mme de Renal'dan kilisede dua ettii srada intikamn alr. Fa
kat bu yara kadn ldrmez; J ulien tevkif edilir, yarglanmas
yapldktan sonra, ldrlmesine karar verilir. J ulien, imdi
nisb bir huzura kavumutur Mahkemede, kendisini savun
maz, deta lm davet eder J riye nfuz etmek iin temaslar
yaplr (bu soysuzlamadaki barol, mahall din adamlan oy
nar) ve J ulien'in beraat edebilecei ihtimalleri ortaya kar Fa
kat, jridekilerden biri, Mme. de Renal'in, daha nce peinde
gidenlerden biridir ve kadn kendisine yz vermediinden, im
di intikam almak ister J ri, J ulien'i sulu bulur, kafas kopanlr
Ksa bir mddet sonra, Mme de Renal, ald yaralardan deil,
kalp ansndan ln Mathilde de, talihsiz ecdad, Navarreli
Marguerite'nin sevgilisinin ban kendi elleriyle gmmesi gibi,
sevgilisi J ulien'in ban kendi elleriyle gmen J ulien, hi ol
mazsa ld zaman, Mathilde'ye, bu hayalini gerekletir
mek imknn vermitin
Eletiri
Grenoblede 1828 ubatnda bir kiinin idam edilme
si, Stendhala, en fazla okunan bir romanmm plnm ver
di. Sulu, Stendhalm bir arkada M. Michoud de la Tour
104 100 B y k Ro ma n
ailesinin ocuklarnn zel retmeni olan Dauphinoisli
bir demircinin olu, Antoine Berthet adnda zeki, fakat is
tikrarsz bir genti. Ya bu gen M. Michould de la Tour'u
batan kard veya kadn bu genci batan kard. Hdise
nasl cereyan etmi olursa olsun, Berthet, ailenin yann
dan kovuldu ve bir Katolik seminerine brakld. Bert-
hetin retmenleri ve papazlar, onun bir papaz olacak ye
teneklere sahip olmadn syledikleri zaman, yeniden
metresine dnd. Fakat, bir dier gencin, hem ailenin o
cuklarn eittiini hem de kadnn yeni olduunu
grd. Berthet, Comte de Cordon ailesinde retmenlik
buldu; ailenin kz ile geirdii bir ak macerasndan son
ra, buradan da kovuldu. Artk baka bir yerde i bulam
yordu. Mme, Michouda besledii kzgnlk ylesine art
mt ki, kadn kyn kilisesinde ibadet ederken ldr
mek istedi, fakat kadn lmemi, sadece yaralanmt. Bu
suundan tr, giyotinde can verdi.
J ulien Sorelin bandan geenler, Berthetin hayatn o
kadar andryor ki, zaman zaman birbirine kartrmamak
elde deil. Ve Mme, Mechoud de la Tour ailesi, bu roman
dan tr Stendhal hibir zaman affetmedi. Gerekte,
Grenoblede, romann ikinci derecedeki ahsiyetleri olan
Mme, Derville, Abbe Chelan, Papaz Pirardi, Valenod ve
Fouquenin kendilerinden bahsettiini anlayan dier in
sanlar da muhtemelen vard. Geni bir adan bakldn
da, btn Fransa, Krmz ve Siyahtaki (Le Rouge et le Noir)
portresi iin, Stendhalm nnde oturdu; nk Stendhal,
romandaki karakterlerin, gnn sosyal ve politik hareket
lerinde yer alan kimseleri canlandrmasn bilhassa iste
miti. Romanda, aristokrasinin, yine htillden, nce ya
adklar gibi yaatmak istediklerini ve mutlak iktidar ele
geirmek iin entrikalar hazrladklarn gryoruz. Tica
ret ve imaltla zenginleen burjuvazinin, asillik unvanla
rn kabul ettiklerini gryoruz. Hl imparatorluk hayali
100 B y k Ro ma n 105
iinde yaayan Bonapartlar gryoruz ve artk siyas
iktidar da eline geiren kilisenin, elindeki bu gc hibir
vicdan azab duymakszn uyguladn gryoruz. Ro
man, son Bourbon kralnn ynetimindeki Fransay, hi
de dosta olmayan ve partizan hislerle gsteren sosyolo
jik bir aratrmadr.
Bu cemiyette, Sorel, bir nesil ncesi, htill ve impara
torluk kargaas arasnda, kendilerine birer mevki kapan
insanlar sembolize ediyor: Danton, Robespierre veya Na-
poleon gibi, gzlerini ihtiras brm, hedefine erimek
iin hibir vastay kullanmaktan ekinmeyen, kaybetseler
dahi hibir ey kaybetmi olmayacak, fakat kazandklar
zaman ok ey kazanm olacak insanlar. Napoleon an
da dnyaya gelmeyen Sorel, gizliden gizliye Napoleona
hayranlk besler, peresti eder; imparatorun bir resmini
yatanda tutar ve Saint Helena Hatralann sk sk okur.
Onun karakterini, Napoleon efsnesi yourdu veya daha
dorusu dejenereletirdi. Sorel, ekseri insanlarn aksine,
hibir zaman basit hislerle hareket etmez; her hareketi,
her adm, iradesinin, azminin uurlu bir ekilde uygula
nan gcn gsterir. Seviirken dahi, iradesinin, ifal et
tii kadndan daha kuvvetli olduunu gstermek, kendisi
ni tatmin etmek iin, zevksizce ve kabaca hareket eder.
Soreldeki snf uuru bir saplant hlindedir; aristok
ratlar arasnda yaayan bir kyl olduunu hibir zaman
unutmaz ve kendisine dudak bklmemesi, hakaret edil
memesi iin daima tetikte bulunur. Fakat ok defa, kendi
sine hakaret edileceini, dierlerinin, kendisiyle alay et
tiklerini sanr. Bylece, Mm. de Renalla ilk defa grt
zaman, kadnn kendisine hakaret ettiini zanneder;
halbuki kadn, onun ocuklarna iyi davranacak, yakkl
bir ocuk olduunu grmt. Beauvosis ile dello yapar,
nk onun uaklarndan biri kendisine kaba bir tarzda
bakmtr. Mathildenin yatak odasna girdii zaman, kim
106 100 B y k Ro ma n
senin hibir eyden phelenmemesine ramen, Norbert
veya Croisenoisin kendisine hcum edeceini sanarak,
silhlanmtr. Ve nihayet, Mathildeyi kendisine benzetti
i zaman, bu ii Markinin deil de kendisinin yapm ol
masndan ac bir honutluk duyar. Btn bu hallerde,
onun kendi kendisine acmasnn, kendi kendisini aldat
masnn rneklerini gryoruz; J ulienin strab bilhassa
uradadr ki, kendisini veya dierlerini, olduklar gibi g
remez; ak dahi bir snf harbi hareketi olarak grr.
Mathildeye gelince, o da ayn ekilde, kendi hayalleri
nin esiridir. Din harpleriyle geen yllarn hayalini yaar
ve gerekte, Soreli deil, bir kralienin sevgilisi olan ve
sonunda idam edilen kendi ecdad Boniface de la Mole
sever. Sorelin lm ile bu hayalini gerekletirir. Navar-
renin Margueritesinin yapt gibi sevgilisinin kafasn
kendi elleriyle gmer. Kitap bylece, belki onaltnc asr
iin yerinde olabilirse de, ondokuzuncu ara hibir ekil
de uymayan bir tarzda melodramatik bir jestle son bulur.
Eletiricilerin ekserisi indinde, kitabn bahca mesele
si, Sorelin Mme. Renala hcumudur; okuyucu byle bir
hareket iin hibir ekilde uyarlmamtr. Gerekte, hdi
seye adlar karan herkes, karakterleri dnda hareket
ediyor gibi. Mme. de Renalm, rh direktrnn byk
basks altnda, sevdii adam aleyhinde o mektubu yazd
n kabul edelim. Ama, kont gibi dnyay grm bir
kimsenin, terkedilmi bir metresten gelen bir mektubu,
sorup soruturmakszn derhal kabul etmesini ne ile izah
edeceiz? Kont, muhtemeldir ki, inanmak istedii iin bu
mektuba inand; gvenini ktye kullanan bir adama kar
kullanacak bir silah eline geirdiini sand. Byle dahi
olsa, Sorelin durumu hl da kuvvetli idi. Mathilde,
hmile idi ve onunla evlenmek istiyordu; kont da er veya
ge, bu realite nnde boyun emek zorunda kalacakt.
u halde, azimli Mathilde kendinden geerek Soreli Pa
100 Byk Ro ma n 107
rise ard da, babasn kendi tarafna ekene kadar niye
onunla tartmad? Nihayet, Sorelin hareketini nasl izah
edeceiz? Alelde bir adam, hislerinin en gergin olduu
bir srada, nndeki imknlar ortadan kaldran bir die
rini ldrebilir; ama Sorel alelde bir insan deildi. Haya
tnda, kendi kar uruna, dnp tartmadan hareket
ettii bir an dahi yoktu. Verrierese yapt uzun yolculuk
ta (o zaman demiryolu yoktu) dnmek iin vakti vard.
u hlde, baz eletiricilerin syledikleri gibi onun, ger
ekte, bir lgn m olduunu syleyeceiz?
F.W.J. Hemmingis (Stendhaln Romanlar zerinde
bir inceleme, 1964) btn bu sorular ve dierleri zerin
de uzun uzadya durdu; Sorelin, kendi faziletini hakl
karmak iin byle hareket etmi olabileceini syledi. Ha
yat boyunca, kendisini, aristokrasinin altnda grd, im
di bir asilzde, kendisini erefsiz bir tutumla sulandr-
mt. Bu zerinde tartlmayacak kadar ar bir itham.
Ancak kesin bir hareketle, bu erefsiz lekeyi temizleyebi
lir. Ve bunu da, mtemdiyen entrikalar peinde koan bi
ri olmadn gstermek suretiyle yapabilir. Tekrar ele ge
irebilecei btn avantajlar karsn, servetini mesleini
ve asaleti tekmeleyerek. Sorel, deta huzur iinde isteye
rek giyotine gider: Nihayet, kendi kendisinin efendisi ol
mutur.
108 100 B y k Ro ma n
Parma Manastr
Yazan
Stendhal (Marie-Henri Beyle)
Babca karakterler
Temen Robert: Napoleonun talyadaki ordusunda bir subay; muhte
melen Fabrizionun gerek babas.
Marchese del Dongo: A vusturya tarafn tutan Milanolu bir asilzade:
iman, tamahkr, yamyass yzl bi r reaksiyoner.
Marchesa del Dongo: Gen kars.
Angelina Valserra (Gina), K ontes Pietranera, sonralar. Des Sanseve-
rine: Marchese'in kzkardei; gzel parlak, ihtirasl, azimli ve vic
dansz.
Asconio del Dongo: Marchesein en byk olu; babas kadar reaksiyo
ner ve hain.
Fabrizio Valserra, Marcbesina del Dongo: Romann kahraman, tez
canl, yakkl, patavatsz, deli dolu bir gen.
Priore Blanes: Y al ve mfik bir papaz; hobisi astrolojidir.
Umercati; Zengin bir delikanl; bir ara Ginann sevgilisi.
Margot: Sava alanndaki askerlere yiyecek ve iki salayan kadn, Fab
rizio ile Waterlooda dostluk kurar.
General Fabio Conti: Parmal bir general; Liberal parti yesi, kibirli ve
kinci.
Cllia Conti; Kz; cazibeli, nazik ve sevimli.
Kont Mosca della Rovere: Parma Bavekili, elli yalarnda, kurnaz tec
rbeli ve dnyay grm bir politikac.
Ranuccio-Ernesto IV: Parma Prensi; mutlak bir hkmdar; hi de tama-
miyle aptal bir insan deil; kendisinin ldrlecei korkusu altnda
demoralize olmu ve lkesinde bir terr estirmeye balamtr.
Dk Sansevarina-Taxis: Yal bir aristokrat; ahsen gze batan bir ta
raf yok; fakat hi de eski olmayan unvanna aslet getirecek iti bar
l bir mevki peindedir.
Rassi: Parma Ba Hkimi, nefret edilen bir reaksiyoner.
Ferrante Palla: Doktor, air ve ihtillci.
Clara-Paolina: Prensin arkada, ekingen bir kadn; kocasnn bir met
resi olduu ve kendisiyle konumad iin mutsuz bir kadn.
Landriani: Parma Ba Piskoposu; ekingen, mahup, namuslu bir insan,
halk arasndan yetitiinden yksek mevkideki kimseler kendisini
kolaylkla yldrrlar.
Marchesa Balbi: Prensin metresi; bilhassa tamahkrl ile bilinir.
Marchesa Raversi: Muhalif Liberal partinin lideri; i rret bir kadn.
Marietta Valserra: Gzel gen bir aktris.
Gilletti: Mariettann sevgilisi, sska, irkin ve kinci.
La Mammacia: Mariettann annesi olduunu syleyen tamahkr ve
haysiyetsiz yal bir kadn.
Lodovico: Fabrizionun sdk ua; bo zamanlarnda iir yazar.
Kont Zurla: ileri Bakan.
Fausta: Tannm bir arkc.
Conte M: Kskan, kendini beenmi bir gen, Faustaya k.
Don Cesare: General Continin kardei ve Parma Kalesinin papaz.
Prenses Isotta: lkeyi yneten ailedeki yal ve evde kalm bir pren
ses.
Marchese Crescenzi: Clelia ile nianlanm olmaktan baka hibir
zellii olmayan zengin bi r adam.
Ranuccio Ernesto V: Parma Veliaht; son derece ekingen bir ocuk;
kendisinin ilgisini eken yegne saha mineroloji (maden ilmi).
General Fontana: Prensin yaveri.
Gonzo: Marchese Crescenzinin yanndan ayrlmayan biri.
Annetta Marini: Bir tccarn kz; Fabrizioya k.
Sanrino: Fabrizionun Cleliadan olan kz.
110 100 B y k Ro ma n
Hikye
Parma Manastr (La Chartreuse de Parma), Kuzey talya'da
geer; Napoleon ann son yllarnda balar, ardndan gelen
reaksiyon devresine kadar uzanr. Hikyenin kahraman, zhi-
ren, muhafazakr bir asilzde olan Marchese del Dongo'nun
olu ise de ocuun, gerekte, Napoleon ordusundaki bir su
bayn olu olduuna inanln Kendisini anlamayan, sempati
duymayan babas ve marur yal aabey Ascanio'dan tr,
ocukluu strapl geer. ocuun, kendisini yakn hissettii
kimse, teyzesi Gina'dr (Kontes Pietranera). Kontes, son za
manlarda dul kalmtn Bydke, son derece yakkl ve
czibeli bir gen olur; teyzesinin, ona kar gsterdii sevgi, za
manla aka dnrse de bu ak, hibir zaman tamamen a
a vurulmaz. ocukluktan erikinlie getii srada Fabri-
zio'nun bandan donkiotvari bir macera geen Napoleon, El-
ba'dan dnd zaman, imparatorluk hisleriyle dolu Fabrizio,
orduya katlmak iin derhal Fransa'ya gider ve VVaterloo'ya
ulan Bu tecrbe, onun iin ylesine artcdr ki, hemen he
men ne olduunu anlayamaz. Napoleon ann bylece niha
olarak kapanmasndan sonra, Fabrizio, talya'ya dner ve l
kesini, reaksiyoner Avusturya hkmetinin sert bir ekilde y
nettiini grn Aabeyi kendisini polise haber verdiinden,
Fabrizio'nun bir asker veya bir devlet adam olarak, istikbali
tehlikeye dmtn
Teyzesi Gina imdi, bamsz Parma Prensliinin Bavekili
Kont Mosco adnda metresidir; Kont Mosca, lkeyi tam bir
Matternich kurnazl ile ynetin Gina'y Parma'da yerletirmek
iin yal ve zengin bir dkle evlendirir; gz kamatnc nian
lar da verildiinden dk, kendisine bylece boynuz taklmasn
dan memnundun Gina, Parma saraynda, en gzel, en zeki, en
kurnaz ve en nfuzlu bir kadn olduunu ispat eder; hatt
Prens, Ranuccio-Ernesto IV bile ona itahl gzlerle bakan Gi
na ve Kont, Fabrizio iin plnlar hazrlarlar Yapaca tek ey
100 B y k Ro ma n l i
kiliseye intisap etmektir. Bir asilzde olduundan, onun dindar,
bilgili veya seksel bakmdan saf olmas beklenmeyecektir; ai
le balan ve Mosca'nn nfuzu onu, sonunda Parma'nm ba
piskoposu yapacaktr. Bylece, ilhiyat eitimi iin drt sene
mddetle henz kilise tarafndan onaylanan bir papoz deil
dir
Fabrizio, ylesine yakkl bir gen olmutur ki. Kont dahi
onu kskanr Fabrizio, teyzesine sadece minnettarlk duyar;
onun hakknda baka bir ey dnmez; arkada Mosca'y da
incitmek niyetinde deildir Bylece, kendisine metres olarak
Marietta adnda gen bir aktristi seer Gayet ar balayan bu
macera, trajik bir kavga ile sona erer: Alelde bir aktr olan
rakibi Gilletti'yi, kendisini savunmak iin ldrr ve polisi tek
rar peinde grr. Genellikle, byle bir durumda, beraat ede
bilirdi, fakat imdi siyas dnceler, hdiseyi, mbalal bir
tarzda nemli gsteriyordu. Parma'nm liberalleri, bunu, d
manlan Mosca'y zor durumda drecek bir frsat olarak kul
lanrlar Gina'nn kendisinden vazgemesini hl kabul ede
meyen prens, Gina'ya sevgili yeeni vastasyla bir darbe indir
mek ister Gyaben yarglanan Fabrizio, yirmi sene hapse
mahkOm edilir Mahkeme kendisini temize karmadka, artk
din meslei sona ermitir
Gina, prensi tehdit ederek, Fabrizio serbest braklmad
takdirde, Parma'dan aynlacam syler Hem Gina'ya malik
olmak hem de onu kltmek isteyen Ranuccio-Ernesto, hya
net yoluna bavurur Fabrizio'yu atfederse de, onun tekrar yar-
glanamayaca ile ilgili maddeleri kaldrmaz. Bylece, polis
genci ele geirince, onu Parma Kalesi'ne hapseder Fabrizio,
pek zlmez. Kalenin kumandan General Conti'nin, Clelia
adnda gzel bir kz vardr Fabrizio gen kzla tanr ve haya
tnda ilk defa olarak cidd bir tarzda k olur
Fabrizio, kalede mutlu bir hapis hayat geirirken, Gina,
onu serbest brakacak plnlar hazrlan Mosca, yksek mevki-
lerdeki bazlanna rvet verir ve Fabrizio, cr'etli bir tarzda ka
112 100 B y k Ro ma n
leden karlr. Fabrizio serbest olunca, Clelia'dan baka birini
dnmez, teyzesini aklna dahi getirmez. Gine imdi, prens
hayatta olduu mddete, ne kendisinin, ne Fabrizio'nun ve ne
de Mosca'nn gven iinde olacana inanr. Kadn, Ranuccio-
Ernesto'yu ldrmek iin plnlar hazrlar. Kendisine hayranlk
duyan pek oklar arasnda, hafite kafadan atlak Palla adn
da bir air de vardr. Fanatik bir cumhuriyeti olan Palla, Gi
ne'nin pcklerine ve parasna dayanamaz, prensi zehirleme
yi kabul eder. Bu ii yerine getirdikten sonra, kendisine verilen
talimatn tesine kar. Parma'da bir cumhuriyeti isyan bala
trsa da, Mosca bu ayaklanmay kolayca bastnr.
Gina ve Mosca imdi hedeflerine erimilerdir. Mineroloji-
den baka birey dnmeyen yeni prens, Fabrizio'nun temize
kanlmasn isteyen Gina'nn srarlan karsnda dayanamaz.
Gina, yeeninin temize kanimas iin onun yeniden muhake
me edilmesini ister; tabi bu da Fabrizio'nun teslim olmasn
gerektirecektir. Mosca, Fabrizio'nun ehir hapishanesinde tu
tulmasn ister ve gvenlik kuvvetleri vekili olarak da, buras
onun kontrol altndadr. Fakat kara sevdaya tutulan Fabrizio,
Clelia'y tekrar grebilmek midi ile kaleye teslim olur. Kale,
Mosca'nn ba dman. Ba Hkim Rassi'nin kontrol altnda
dr. Rassi'nin de, yarglanmas balamadan, mahkmu zehirle
yecei anlalr. Gina, yine yeenini karmay dnr Prense
giderek, durumunu anlatr. Prens, kendisinin bir hapishanesin
de bir vatandan, bilhassa susuz bir vatandan zehirle ld-
rlemeyeceine inanacak kadar saftr. Bununla beraber, ksa
bir hkmdarlk devresinden sonra, mutlak iktidann zevkli bir
ey olduunu renmitir ve Gina'y da, tpk babas gibi, ga
yet cazip bir kadn olarak grr. Gina kendisini prense terket-
tii takdirde, Fabrizio'yu serbest brakacan syler.
Fabrizio, kesinlikle beraat ettirildikten ve kilisedeki unvanla-
nna bir daha geri alnmayacak ekilde sahip olduktan sonra,
Gina, prense olan borcunu mmkn olduu kadar geciktirme
ye alr. Prens, bu oyuna gelmez, fakat kazand zafer uzun
100 B y k Ro ma n *113
srmez. Gina'nn yatandan aynidktan yarm saat sonra, ka
dn lkeyi terkeder. Napoli'de yerleir, sadk Mosca da sonun
da yanna gelir. Kadn, Fabrizio'yu Parma'da brakr. Bir md
det sonra yal bapiskoposun yerini alacak Fabrizio, artk l
kenin en gl din adamdr. Tabi artk, Clelia ile evlenemez
ve Clelia da, zengin ve marur bir "marchese" ile evlenmitir.
Stendhal bu noktada, Fabrizio ve Clelia arasndaki aka,
tatl-ac son bir hareket katar Clelia evlendikten sonra, Fabri-
zio'nun bitkin ve soluk grn ona, dindar bir kimse olduu
hakknda hak etmedii bir hret salar ve kiliselerdeki vaaz
larn dinleyenlerin says gitgide kabanr klar, bir mddet,
birbirini grmemezlie gelirlerse de, ne Clelia'nn evli olmas
ne de Fabrizio'nun, cins ilikiler kuramayacana dair verdii
sz, dami bir engeldir. Sonunda, bu iki k ihtiraslarna boyun
eerler Clelia Fabrizio'yu hi grmeyeceine dair Meryem
Ana zerine yemin etmitir Onu sadece geceleri grr; byle
ce yeminini inemediine inanr. Bu birlemeden, Sandrino
adnda bir ocuk doar ve henz iki yancfa iken lr. Ksa bir
mddet sonra da Clelia lr Fabrizio yklr; dnyev saadet ve
baanya ulamaya kendisini adam, fakat her admda fec ta
lihsizlikle karlamtr imdi onun yapaca tek ey, dnyadan
elini ayan ekmektir, bylece, dindar halk, kendilerine lyk
olmayan bir piskopos tarafndan lekelenmi olmayacaktr Bir
din adam olarak iledii btn gnahlara ramen, hl iyi bir
Katolik olduundan ve kendi kendisiyle samimi bir insan oldu
undan, vicdannda, temizlenmesi gereken ok leke bulundu
unu idrak eder. Bylelikle, hayatnn, hznl son gnlerini
geirmek iin Parma'daki manastra ekilir
Eletiri
Civitavecchiadaki konsolosluu srasnda, Stendhalm
hobilerinden biri, onaltnc ve onyedinci asrlarda, Ro
mada ilenen su ve skandallar hakknda bilgi toplamak
114* 100 B y k Ro ma n
t. Toplad malzeme arasnda, daha sonralar III. Papa
Paul olarak katolik kilisesinin bana geecek ve Farnese
mal imparatorluunu kuracak Alessandro Farnese adnda
gen bir talyann da hayat hikyesi vard. Bu malzemeye
gre, Alessandro, kilise hiyerarisinde ykselmesini Kar
dinal Rodrigo Borgianm metresi olan teyzesine borlu
idi. Genliinde, asil bir kadn kardndan hapsedildi,
hapishneden kat; fakat yine de kardinallie ve sonunda
papala ykseldi. Metresinin dourduu ocuk, zamanla
Parma Dk oldu. J Materyalin aslnda yedi yz kelimeden
oluan bu ilk izah sayfas, Parma Manastnnn balang
noktas idi. Romann atmosferi, entrikalar ve zehirleme
hdiseleri ile, ayn aile arasndaki ak ihtiraslar ve eitli
ak maceralar ile, ondokuzuncu asr talyasndan ziyde,
onaltmc asr talyasn hatrlatr. Stendhal, hikyeyi mo
dernletirmek istedi, nk III. Paulun hayat artk tari
hin mal idi ve sanat dnceleriyle iyi bir tarzda ele al
namazd. Bylece, romann getii yer olarak, en iyi bildi
i yeri seti. Kendi zamannn kuzey talyas. Tabi, tem
kinli hareket ederek, teferruat olduka deitirdi: Par-
may, sanki Farnesinin ynetimi devam ediyormuasma
anlatt. Gerekte, bu hnedanlk onsekizinci asrda son
bulmutu ve Stendhalm zamannda Parmay, Napole-
onun ikinci kars olan ve kendi zaman iin olduka libe
ral bir hkmdar saylan AvusturyalI Marie Louise yne
tiyordu. Stendhalm despotik prensi, komu Modena D-
kalm idare eden IV. Franis olabilir.
Parma, kk bir devlet olmasna ramen, tiksindirici
politik mcadelelere ve entrikalara sahne olur. lkeyi,
diplomasiden ziyade, fesat ve nifak ynetir ve vekillerin
kaderi, yatak odalarnda tayin edilir. Prens, karikatrle-
mi bir otokrattr. Aptal veya korkak mizal biri olmas
na ramen, her akam, yatmadan nce muhtemel bir ka
tilin saklanp saklanmadndan emin olmak iin, bave
100 b y k Ro ma n 115
kiline, yatann altna bakmasn emreder. Muhafazakr
lider Mosca, ileri grl bir insan olmakla beraber, des-
potik bir hkmeti ynetmeye mecbur kalmtr. Muhale
fet liderleri, ok daha az liberal insanlardr. Generaller ba
ruttan korkar, askerlerin niformalarndaki dmelerin
eksik olmamasna bilhassa dikkat ederler. Ba hkim Ras-
si, eski zamanlarn melodramlarndan kalma bir habistir
ve bu insanlarn birbiijerine kar giritikleri manevralar
bir opera komiki hatrlatmaktadr. Sadece, iki durumda
cidd birer mesele ile karlayoruz. Bu, baya saray en
trikalar dna sadece iki kii kyor: Ksa bir zaman iin
de, eski hnedanlklar silip spren ve talyaya modern
bir hkmet getiren Napoleon; domakta olan yeni tal
yay -Silvio Pellico ve Mazzininin rysn grdkleri
talyay- temsil eden ihtillci Ferrante Palla.
Hikyeye, politika deil de, aheser bir karakter l
s canllk getiriyor: Parlak, aaal Des Sanseverina,
dnyev deerlere bal Mosca ve yakkl haylaz Fabri-
zio. Hepsinin ahlk inanlar zayf, hepsi amoral, fakat
yine de, sevimliliklerinden, azimlerinden, tehlike kar
snda tasasz neelerinden tr kendilerini sevmemek
elde deil. En aklllar Moscadr ve azndan kan keli
meler La Rochefocauldun vecizelerini andrr. En hare
ketli, canl karakter Gina'dr. Fakat belki, en iyileri Fabri-
ziodur; nk olgunlaan veya karakteri ycelen yegne
insan odur. ocuk iken, Waterloodaki tutumu ile yksek
bir idealizme de sahip olabileceini gsterir. Sonralar,
kendisini zevke ve din riyakrla kaptrr. Fakat, hikye
nin sonunda, kutsal bir insan olmazsa bile, mzisini unut
turacak bir seviyeye ycelmesini bilir. Zhiren bir anti
kahraman olmasna ramen iinde, kendisinin de bilme
dii tarzda, kahramanlar oluturan bir ey vardr.
Hikyedeki kusurlardan biri u: Fabrizionun meslek
hayatn son yllar ve kendisini bir manastra ekilmeye
116 100 B y k Ro ma n
sevkeden hdiseler olduka hzl geilir. k bir bapis
koposun hikyesi, balbana bir roman konusudur ve
Cleliann lmnden sonra, onun zihn durumunun
analizi gereklidir. Bu kusur, Stendhalin deil, yaymlay
cnndr. Romann orijinal nshasnn kstlanmas gereki
yordu ve Stendhal, bu dzeltmeleri yapmadan ld. Bu
hali ile dahi, plnda, en azndan romanhk malzeme var.
Geri okuyucular, onun hangi noktalarda byk bir ro
man olduunu pek syleyemezlerse de. Parma Manastn,
btn dnyann byk diye kabul ettii bir roman.
Ahlk eletiriciler, romann amoralitesi ve ciddiyetten
mahrum oluu karsnda hayret ve aknlk duyuyorlar.
ekilci eletiriciler, romann yaygn plnn tenkit ediyor
lar. Btn bu kusurlarna ramen. Parma Mamstm, byk
ldeki canllndan tr haysiyetini srdryor.
Yazar
Stendhalin gerek ad, Marie-Henri Beyle idi. Zaman zaman, sahte
bir asalete sahip imiesine, ancal< Julien Sorelden beklenecei tarzda,
imzasn Henri de Beyle diye att. Beyle, gerekte, tam bir burjuva idi, ba
bas da Grenoblede bir avukatt. 1783te dodu. Yedi yanda iken anne
si ld ve ocuu, hain, kuru ve temkinli babas ile teyzesi Seraphie ye
titirdi: Stendhal, her ikisinden de nefret etti, ilkin, din adamlar tarafndan
eitildi, daha sonralar ruhban snfna kar cephe almasnda, bu yllarn
byk etkisi oldu. Gerekte, onun karakterini tm ile babasna ve ret
menlerine olan reaksiyonu oluturdu: Kavgac, reyb (pheci) egoist,
ehvan ve disiplinsiz bir kimse idi.
Beyleye edebiyat akn, edeb zevke sahip, meslei doktorluk olan
byk babas verdi. On yanda, Grenobledeki Ecoie Centrae gnde
rildi. Matematii gayet iyi anlayan ocuun, Paristeki Ecole Poiytecni-
quee devam ederek mhendis olacana inanld. Bylece 1799da, Na-
poleonun, bir hkmet darbesi ile Fransann bana getiinin ertesi g
n Parise ayak bast. Bir mhendis olmak iin Parise geldiini unutarak,
kendisini, lkenin imparatorluk gayelerine adad. Daru adnda uzaktan bir
akrabas, Napoleonun evresinde idi ve sonralar devlet bakan olmu
100 b y k Ro ma n * 117
tu. Daru, Savunma Vekletinde ona bir i buldu. Fal<at bu i, gen Henri
iin ok hafifti. Ertesi yl, henz on yedi yanda olmasna ramen, bir as
temen olarak orduya katld ve talyadaki Fransz ordusuna gnderildi.
Beyle, talya'ya gittii zaman, bu lke hakknda hibir ey bilmiyor idi
ise de, buras, onun ikinci lkesi oldu; bellibal romanlarna bu lkeyi ko
nu seti. talyan operasndan byk zevk duydu. Cimarasonun msikisi
ni ve Correggionun tablolarn ok sevdi; talyanlar n daha ihtirasl, da
ha kuvvetli ve (ondokuzuncu asrdaki burjuva anlam ile) daha az meden
olan mizalarn ok cazip buldu. talya, bilhassa Roma ve Milano, onun
ahsiyetinin ylesine bir paras haline gelmiti ki bir defasnda, mezar
tana, Enrico Beyle, Milano yazlmasn teklif etti. Hepsinin banda,
talyan kadnlarn ok sevdi; bu andan itibaren, zel hayat, genellikle,
yaad ak maceralarnn hikyesidir.
Ardndan gelen seneler tam bir faaliyet yllar idi. 1806da, tekrar dev
let hizmetine girdi ve o zaman Fransz igalindeki Brunsvvickte bir yne
ticilik mevkii ile grevlendirildi. Burada, biraz Almanca rendi, cemiyet
te ykseldi. Kendisine hrmet duyulmasna ramen, can sklyordu. Da
ha sonralar, Almanya ve Avusturyaya uzun seyahatler yapt, hkmet
namna Vi yanaya gnderildi ve imparatorun ordusunun peinden Rus
yaya gitti. Smolensk ve Borodino savalarnda bulundu. Moskovann ya
nn seyretti ve bu byk yangnn estetik bakmdan tatmin edici oldu
unu syledi. Ardndan yine ayn vakarla, ordu ile birlikte Bat Avrupaya
ekildi. Napoleonun imparatorluu kyordu. Paris dt zaman da.
Beyle, artk hkmetten i alamayacan dnerek Paristen ayrld.
imdi Fransa, Bourbonlarn ynetiminde idi. Beyle edebiyata dnd,
artk kendisinden, onu mehur yapan Stendhal ad ile bahsedeceiz. Bu
yllarda (1820lerde) eitli sahalarda yazlar yazd: Mehur kompozitr
lerin bayatlan, talyan resminin tarihi, ak zerine bir inceleme, turistik
Roma rehberi, Londra ve Paris mecmualarnda eitli makaleler, talya,
Fransa ve ngilterede kt kanaat yaad. Hkmetin 1830da deimesi,
tahta bir burjuva hanedannn, Louis Philippenin gelii, Stendhala, yeni
den hkmet kapsn at. Ayn yl, Tresteye konsolos olarak gnderildi
ise de, radikal bir insan olarak tanndndan AvusturyalIlar kendisini is
temediler. Ardndan papalk devletlerinden Civitavecchiaya gnderildi.
Maa azd, ama ok sevdii Roma hemen yaknnda idi. Shhatinin kt
lnden tr, uzun sreler boyunca iinin banda bulunamad ise de,
hayatnn sonuna kadar bu mevkide kald. Krmz ve Siyah. X. Charles
118 100 B y k Ro ma n
devrinin son ylnda yazld. Kitap yaymland zaman (1831) zamannn
dnda kalm, modas gemiti. (Kitapta Bourbonlara hcum eden par
alarndan tr). Bu arada baka romanlar yazd. kinci aheseri, Par
ma Manastr, talyada geen mcera ve entrikalarla lgili olan bu roman,
1839'da yaymland. Uzun bir hastalktan sonra, kalp sektesinden Pa
riste ld (1842),
Stendhal, hrete yava eriti. Az sayda mutlu insanlar' in yazd
n ddia etti ve 1880e kadar da, kendisinin takdir edilmeyeceini syle
di. Bunda hakl kt. Belki glk urada idi ki, Stendhal, gnn edeb r
neklerinden hibirine uymuyordu. Napoleon gibi bencil kahramanlara
duyduu sevgi, onu onsekizinci asr insanlanndan uzak tuttu, ama ro
mantiklere de tam mns ile benzemiyordu. Hugonun muhteem mev
kiinden mahrum olduu gibi, Lamartinein hissilii de onda yoktu. Ancak
bu adamlar, edeb ufuktan ekildikleri vakit, Stendhalin hangi sahada
byk olduunu grebiliriz: psikolojik realizmin de.
100 B y k Ro ma n l i g
Sefiller
Yazan
Victor Hugo
(1802-1885)
Babca karakterler
Jean Vaêan: Romann kahraman. lkin basit, alkan bir kyl; son
ralar bir mahkm olarak hayata ksknlk duyar, mitsizlik i inde
dir. Piskopos Mriel ve evlt edindii kz Cosette'nin ortaya koydu
u iyi rneklerle slah olur, cemiyette yararl bi r insan haline gelir.
u takma adlar vardr. Pere Madelenie, Ultumus Fauchelevent, Urba-
in Fable, No: 24,601 ve No: 9,430.
Charles Franois Bienvenu Myriel, Dnin Piskoposu (Msy Bien-
venu): Melek gibi yal bir insan; herkese iyilik yapmay ok sever.
Mile. Baptistine: K zkardei evlenmemitir.
Mm. Magloire: Evinin ilerine bakan kadn.
G: Mill htill K ongresi'nin nceki bir yesi; gerek bir sosyal adalete
inanr.
Petit Gervais: Savoyardl on iki yandaki bir laternac.
Feliz Tholomyes: Banda kavak yelleri esen Parisli bir talebe.
Fentine: Tholomyesin metresi. Mizac itibariyle mtevaz bir kz ise
de, artl ar kendisini, bir fahie olmaya zorlar.
Tholemysin arkadalar ve onlarn metresleri:
Ustolier: Dahlia.
Fameuil: Zephine.
Blaheville: Favorite.
Thenardier: avu, hanc, dolandrc ve kriminal; a gzl ve vicdan
sz bir adam. Takma isimleri: J ondrette, Fabontou.
Mm. Thenardier: Kars, ayn ekilde vicdansz.
Euphrasie (Cosette): Fentinenin kz, Valjean'n evltl; nzik, se
vimli bir kz.
Eponine: Thenardier'in, sefil fakat gzel kz; Mariusa k.
Azelma: Thenardier'in, dier kz.
Javert: Polis memuru, hibir ekilde satn alnmayacak kadar namuslu.
Fauchelevent: Y al bir adam; nceleri noterken sonunda Petit Picpus
rahibe manastrnda bahvan olur.
Bamatobois: Paris dndan gelen bi r zppe; Fentine'ye hakaret eder.
Rahibe Simplice: Charty rhibesi; melek gibi bir kimse, son derece
sdk ve smim.
Scaufflaire: M-sur M-de, kiralk atlarn bulunduu tavlaya bakan adam.
Champmathieu: K endisinin Valjean olduu sanlan bi r kyl.
Albay Baron Georges Pantmercy: Waterloo'da apkn bi r subay: ya
lannca eski huylar kalmaz, kendisini iek yetitirmeye verir.
Rahibe Ana Innocent: Petit Picpusun ba rhibesi.
Marifus Pontmercy: Albayn olu, kendisini babasnn ht ras na ada
yan mfik bir gen.
Gavroche: Babo dolaan bir ocuk: Thenardierin olu.
M. Gillenormand: Eski rejimin bir burjuvas, huysuz, dierleri zeri n
de hkimiyet kurmak isteyen yal bir adam.
Mile. Gillenormand: Kz, iffetlilik taslayan biri; evli deildir.
M. Mabeuf: Pontmercynin eski bir arkada; botanist; kitap biriktirir.
Abbe Mabeuf: Erkek kardei.
Mere Plutarch: Evinin ilerine bakan kadn.
Teodule Gillenormand: Gillenormand'n yeeni: yakkl bi r gen su
bay. 1832 isyannda rol alan talebeler ve kkrtclar.
E^jolras: Y irmi iki yanda militan ihtillci; gen, yakkl ve cidd.
Comlteferre: Grubun filozofu.
Prouvaire: Zengin bir adamn olu; ekingen ve mfik, hissi ve roman
tik.
Feuilly: Kendi kendisini yetitirmi biri; vantilatr yapp satyor.
Courfeyrac: Bir asilzdenin olu; akac, ltifeyi sever.
Bahorel: Gzpek, mfik, kavgac, konukan, msrif.
100 B y k Ro ma n 121
Lesgel (Laigle) de Meaux (Bossuet): Neeli fakat talihsiz.
Joly: Tp fakltesi talebesi; hipokondriak (vesveseli, evhaml).
Grantaire: Fizik bakmdan irkin bir septik.
Mere Bougon: Gorbeua Maliknesinin ev sahibi.
Patron-Menettenin ekyalar:
Gueulemer: ri yan, kaba, kstah, zorba.
Babet: Sska, kurnaz, daha nceleri di ekici.
Claquesous: Esrarengiz bir adam; esmer ve vantrlog (karnndan konu
an). Takma ad: Le Cabuc.
Montparnasse: Gen, yakkl ve olduka da zppe.
Thenardierle ibirlii yapan dier kriminaller:
Bigrenaille.
Brujon.
Deux Milliards.
Magnon: Gillenormandn bir hizmetisi; ondan iki erkek ocuu vardr.
Toussaint: Valjeann hizmetisi.
Mire Httcheloup: Reu de la Chanvreride hanc.
Boulatruelle: Montfermailli bir yol iisi.
122 100 B y k Ro ma n
Hikye
Sefiller'in pln muazzam ve mulaktr, fakat merkez doku
su J ean Valjeon adl bir kylnn, on dokuzuncu asnn ilk otuz
senesindeki maceralarn anlatr. Valjean, a ailesini doyurmak
iin bir somun ekmek aldndan bir kadrgada krek ekme
ye mahkm edilmitir. Defalarca kamak istediinden,
mahkmiyet mddeti on dokuz seneye karlr. Nihayet
1815'te serbest braklr. Valjean, imdi kzgn, midini yitirmi
bir adamdr; Gney Fransa'da D-kasabasna gider. Bir krek
mahkmu olduundan, kimse onu banndrmak istemez; niha
yet, yal ve ok iyi bir insan olan kasabonn piskoposu, yan
na alr ve ona gayet nazik davranr. Valjean, onun misafirsever-
liine, piskoposun yemek takmlann almakla karlk verir. Po
lis, ksa bir zaman sonra onu tevkif eder ve piskoposa getirir.
Piskopos, Valjean' hayrete drrcesine, yemek takmn Vai-
jean'a verdiini, bir hediye olduunu syler ve gm amdan-
lan niye almad iin de Valjeon' azarlar. Voiiean'm, seneler
sonra karlat bu mfik hareket, onu derinden etkiler ve
tavnn, dncelerini deitirir, slah olur. Ondan sonra, pisko
posun bu gvenine lyk olmaya, mmkn olduu kadar fazi
letli bir hayat srmeye sz verir.
Valjean' seneler sonra. Kuzey Fransa'da bir kasabada g
ryoruz; takma bir ad altnda, ucuz mcevherat imaltsdr,
imaltta, bir iki basit gelime gerekletirdiinden, imdi varlk
l bir insandr; kasaba halknn gvenini kazanm ve hatta be
lediye bakan dahi seilmitir (Bu, mahkmiyet geirmi bir
kimsenin hukuk olarak yapamayaca bir itir). Kasabann po
lis mfettii J avert, tam bir dedektiftir ve mirinin kimliinden
phe eder Onu tam yakalattraca srada, adnn Valjean ol
duu bir dier insann, baka bir sutan yakalandn ve tek
rar bir kadrgaya gnderilecei haberini alr ok mahup bir
duruma den polis mfettii, belediye bakanndan zr diler,
onun hakknda phelere dtn anlatr ve istifa etmek is
ter; fakat istifas kabul edilmez. Valjean imdi, daim bir g
venlik iinde bulunduunu hissederse de, kendi ismini tayan
susuz bir insann ac ekmesi vicdann rahatsz eder. Kahra
manca bir hareketle mahkemeye gider, kendisini tantr ve ken
di istei ile krek mahkmluuna dner
Birka sene sonra, Valjean kaar ve kuzeye gider; kapitalist
olarak geirdii yllarn mkfat olan paray gmmtr. Para,
onu rahata geindirebilecek ve evresine yardm etmesine de
imkn verecektir. lk ii, Cosette adndaki kk bir kz aramak
olur. Kz, bir zamanlar yannda alan Fentine'nin kzdr; Fen-
tine kzna bakmak iin fahielik yapmtr. Fentine artk lm
tr ve kz yetitiren vey ana ve babas, ona gayet kt mu
amele etmektedir. Valjean, kz evltlk alr ve ona derin bir sev
gi ile bakmaya balar. Beraberce Paris'e giderler Valjean, bir
rahibe manastnnda bahvan olarak almaya balar ve Co
sette da manastnn okuluna gider. Bylece, Valjean hl ken-
100 b y k Ro ma n 123
diinin peinden giden J avert'ten kurtulur ve senelerce gven
lik iinde yaar.
Cosette byynce, Parisli bir talebe olan Marius Pont
Mercy adnda bir gen onunla ilgilenir. Marius'u eski bir bur
juva olan byk babas yetitirmitir; fakat o, Napoleon'un
kendisini baron yapt eski bir subay olan babasnn htras
ile yaar. Yirmi yandaki Marius yoksul bir hayat srer ve radi
kallerle arkadalk eder. Cosette ve Marius, Paris'in Luxemburg
Gardens adndaki parknda tanrlar ve Valjean'm kendisini
ve Cosette'yi gizli tutmasna ramen, gizliden gizliye mektupla
rlar.
Hdiseler, lkedeki i huzursuzluklar srasnda zirveye eriir.
Sosyalistler, 1832'de, Paris'te hanedanla kar baansz ka
lan bir bakaldrma hareketine giriirler. Marius ve arkadala-
n, bu isyanda yer alrlar ve sosyal adalete olan ballndan
tr, kim olduunun meydana kmasna dahi aldr etme
yen Valjean da isyana katlr. Sokak atmalannn ortasnda,
eski dman J avert ile karlar, onun btn hayat imdi elin
dedir. Geri bir tek kurun, J avert'i ortadan kaldracaksa da
Valjean J avert'i serbest brakr. Valjean'm bu licenapl, J a-
vert'in keskin meruiyet ve hukuka dayanan ahlk dnyasn
altst eder. Hayatnda ilk defa olarak, bir mahkmun, kanuna
sayg duyan bir vatandatan daha iyi bir insan olacan d
nr. Bir polis memuru olarak, btn hayatn, sahte faraziyele-
re gre yrtmtr. Valjean' tevkif etmek yerine, intihar eder.
Bu arada, barikatlar ardna ekilen siler evrilir. Kar ta
rafn kuvvetleri daha fazladr. arpmalar srasnda Marius
ar yaralanr. Valjean, Marius'u srtnda tayarak, yer altnda,
lm kanallanna gtrr. Buras ho bir yer olmasa da, at
ma sahnesinden uzaktr. Kendisini tamamen kaybetmi ve he
men hemen l olan Marius, byk babasnn evine getirilir;
Marius, hayatn, kimin kurtardn bilmemektedir.
Valjean, imdi Cosette ile Marius arasna girmemeye karar
verir. Cosette'nin, Marius'u sevdiini ve onunla evlenmek iste
124 100 B y k Ro ma n
diini anlar, Cosette'ye byk miktarda para verdikten sonra,
eski bir krek mahkmunun, imdi bir barones olan Cosette'yi
mahp duruma sokacan dnerek inzivaya ekilir. Marius,
ilkin bunu kabul eder, fakat hayatn kurtarann Valjean oldu
unu renince, Cosette ile birlikte, son bir defa daha grmek
iin ihtiyar adamn baucuna giderler Karlama hazin olu
Her de gzyalann tutamaz. Valjean, lm yatanda, se
nelerce nce, aziz gibi biri olan piskoposun, inanlmaz bir jest
le kedisine hediye ettii ve bylece Valjean'n ruhunu kazand
gm amdanlan Cosette'ye hediye eder.
Eletiri
Y azlmasna 1840n ilk aylarnda balanan Sefiller, da
ha sonraki on sene zarfnda Hugoyu zaman zaman me
gul etti. Hugo, romann, 1860da Guernseyde yeniden
yazmaya balad ve ertesi yl tamamlad. Sefiller, okuyucu
nun, hem byklnden, hem de muhtevasndan tr,
hamas kelimesi ile anlataca bir eser. Her biri bir roman
byklnde be kitap. Muhteviyat ise daha da derin
bir izlenim brakyor; romanda her ey var. Romann esa
sn phesiz, J ean Valjeann hayat tekil ediyor ve Mari
us ve Cosette arasndaki ak da bu hayat sslyor.
Hikyenin byk bir ksm vakalara dayanyor. Piskopos
Myriel, gerekte. Gney Fransadaki Digne Piskoposu Mi-
ollis idi ve Valjean da ksmen, piskoposun kendisiyle
dostluk kurduu nceki krek mahkmu (sonradan ser
best brakld) Pierre Maurin adnda biridir. Valjeann ka
pitalist olduu M-sur M gerekte Montreuil Surmerdir
Marius, Hugonun kendi genliidir ve Albay Ponmercy
de, ksmen General Hugodur. Tabi 1832 isyan ise, son
zamanlarn tarihidir.
Sefiller, bir tezi olan roman; adaletsizlie kar bir h
cum. Hugo, insanlar, kk sular iin kree mahkm
100 B y k Ro ma n * 125
eden, suluyu slah etmekten ziyade cezalandrmak ze
rinde duran hafifletici sebepler zerinde durmayan, gz
hapsi altnda tahliyeye imkn vermeyen barbarca bir hu
kuk ve ceza sistemini ifa ediyor. Hugo, bu halleri yaratan
ve tahamml eden cemiyeti sular. Mamafih, sosyal mese
leler zerinde derinden derine durmaz; anlatt manzara
lara sempati beslemekle beraber uzaktan mahede eden
biri intiban yaratyor. Burada biz sefaletin kokusunu, ta
dn ve hislerini veren Zolann Germinalindeki realizmi
grmediimiz gibi, ekonomik sistemin ilemleriyle ilgi
lendiinin iaretleri de yok.
Hugo, politikay gerekten bilerek anlatyor. mpara
torluk hakkndaki, Bourbon restorasyonu hakkndaki ve
Temmuz hanedanl hakkndaki szleri (bir lde m
balaaya tahamml edersek) okunmaya deer. Mesel,
Louis Philippenin karakterleri aheser bir tarzda ncelen
mekte, Mariusun siyas dnceleri, tpk Hugonun ge
tii saflardan geiyor; ilkin kralc, ardndan Bonapartc ve
nihayet cumhuriyeti. uras garip: Hugo, senelerce Fran
sz Millet Meclisinde bulunmasna ramen, pratik politi
ka hakknda bildiklerini anlatyor. Maamafih, halk impa
ratorluun fanatik destekleyicileri haline getiren veya on
lar, lmeleri iin barikatlara gnderen siyas hareketin
mistisizmi hakknda evk ve heyecan duyuyor.
Sefiller, hepsinin stnde, kutsallk zerine ahlk ve
din incelemedir ki, bu da bir romanc iin belki en zor
tezlerden biridir. Piskopos Myriel, aziz mertebesinde bir
adam ve onun Valjean zerindeki ahlk nfuzu onun,
kriminallikten karak iyi bir insan olmas yolunda kesin
bir rol oynuyor. Valjeana gelince; aziz mertebesinde biri
deilse de, bir cmertlik ve fedakrca sevgi modeli. Byle
ce, o da dierlerine tesir ediyor, onlarn doru yola girme
lerine imkn hazrlyor. Bylece anlatlan ahlk ders, din
kitaplardan karlyor; son derece kt bir insan bile, af
126 100 B y k Ro ma n
fedilmekle, kendisine sevgi ile muamele edilmekle, doru
yola girebilir. Myriel, bir mahkm olmasma ramen, Val-
jean kabul eder ve yemek takmm almasm affeder.
Fentinenin bir fahie olmasma ramen, Valjean onunla
temasa gemekten yksnmez. Valjean hayatm balad
zaman, J avert, hayatnn dayand ahlak temellerin
paralandn grr. Ve Hugo, zaman zaman idealist his
lerle hareket ettii intiban yaratyorsa, Valjeann orijini,
mahkm Maurinei hatrlayalm: Piskopos Miollis kendi
sini kabul etmi ve Maurine de, namuslu bir insan olarak
bu dnyadan gmt.
Bu sosyal, siyas ve ahlak tezlere ilve olarak Hugo,
hikye ile organik bir balants olmayan muazzam mik
tarda eitli bilgi ve yorumu da nmze koyuyor. Byle
ce, argonun tarihi, rahibe manastrlarnda hayat, Parisin
lmlar ve Waterloo sava hakknda deta bamsz ma
kaleler okuyoruz. Bunlarn bazlar gz kamatrc. Byle
ce mesel, lamlarn anlatl, Zolay hazrlayan bir rea
lizm ve sembolizm kombinezonu. Waterlooda olup bi
tenler aheser bir tarzda anlatlyor. Nihayet Hugonun,
Parisin eski mahalleleri hakknda sevgi dolu hikye ve
anekdotlarn da zikretmeliyiz. Hugo bunlar yazd sra
da, bu mahalleler yklyor, yeni ve geni yollar yaplyor
du ve Hugonun bunlarla ilgili yazlar, hzla kaybolmakta
olan sokak ve binalar iin duyduu derin nostaljiyi (has
reti) yanstyor. Pek az yazar, ehri, hayat, metabolizma ve
lm ilemleriyle yaayan bir organizma halinde grebile
cek kadar bylesine derin hislere sahipti.
Sefiller, hi phe edilemez, bir aheser. Ama bu, ku
surlar yok demek deil. Onun yaygn, konudan konuya
atlayan yapsn kabul etsek dahi, dier kusurlar var. Ro
mann pln, modern bir zevkin kolaylkla kabul edemiye-
cei lde melodram ve tesadflere dayanyor; slp
gsterili, fazla dnmeksizin ortaya srlen anti-tezle-
100 B y k Ro ma n 127
re dayal, ton gsterili, iddial ve mbalal; deta, ikin
ci derecedeki kaynaklarnn tamamen tkendiinin fark
na varmayan ve hmor hissinden mahkm bir yazarm
gibi hareket ediyor. Bu kusurlara ramen Valjean ve onun
piskoposu, edeb lyemutlua (lmszlk) eritiler ve
Sefilleri okuyan herkes de onlar unutamaz.
128 100 BYK Ro ma n
Ntre Damenm Kamburu
Yazan
Victor Hugo
Balca Karakterler
Quasimodo: Sar bir kambur; Ntre Dame K ilisesinin ann almakla
grevlendirilmi. Kuvvetli ve irkin bir adam; kendisiyle alay eden
lere vahce davranr; efendisi Claude Frollo hari; cemiyetin hemen
hemen dnda yaar.
Arcdecon Claude Frollo: Hain ve bilgili papaz; ayn zamanda el-sim-
ya ile urar. Hayat boyu sren bekrl ve kendisini bilgiye ada
mas onu, derhal fkelenen biri yapmtr.
Pierre Gringoire: kinci derecede bir air ve piyes yazar. Y azlar hak
kndaki tabi kibirlilii dnda, iyi huylu ve bohem detlere sahip
anlayl biri.
La Esmeralda: Gen bir ingene dansz; neeli ve gzelce.
Phoebus de Chateupers: Esmeraldann sevdii gen bir yzba; bir
sr kadnla dp kalkar, kabaday.
Jean (Jehan) Frollo, du Moulin: Claudenin erkek kardei; msrif ve
haylaz.
Pquetta-la Chantefleurie (Kz karde Gudule): ingenelerin kar
d ocuunun mtemini tutan bir kadn; inzivaya ekilmitir.
Fleur-de Lys de Gondelaurier: Phoebusun nianls.
Dame Aloise de Gondelaurier: Annesi; hrmet edilen bi r dul kadn.
Jacques Charmoule: Din mahkemenin grevlisi; Esmeralda'nm so
ruturma ileminden mesuldr.
Paris dilencilerinin liderleri:
Clopin Trouillefou: Tunus Kral.
Mathias Hungyadi Spicali: Msr ve Bohemya Dk.
Guilleume Rousseau: "Galile mparatoru."
Louis XI: Kral; eytancasna kurnaz yal bi r adam; tamahkr ve zalim.
Guilleaume Rym: Ghent'in bir vatanda ve kraln ajan; eytan bir en
trikac.
Jacques Coppenole: Ghentli bir orap; Fransz saraymda delege, halk
tabakasndan ve demokrat.
Hikye
Sahne, 1842 Ocak ayndaki Paris'tir. ehir heyecan iinde
dir. Kraln en byk olunun Burgundayli Margaret'le dn
trenlerinde bulunmak zere Flannan vatandalarn temsil
eden bir grup Paris'e gelmitir. Her eit hareket ve kargaal
a msaade edilen yllk Aptallar Ziyafeti karnaval devam et
mektedir. Sokaklardaki kalabalklar arasnda hayatn ark
sylemekle, dans etmekle ve altnlm kk bir keisi ile ba
z oyunlar yaparak kazanan Esmeralda adnda bir ingene k
z da vardr. Maamofih, Esmeralda dnyaya bir ingene olarak
gelmemitir; on alt sene nce, ingeneler onu beiinden ka
rm ve yerine irkin ve sakat i>ir ocuk brakmlard; Zavall
kadn, ocuunun alnp yendiine inanm, Ntre Dame Ka
tedrali civannda Place de Greve'de inziva hayatna ekilmitir.
Esmeralda, tabi, bunlar hakknda hibir ey bilmez. Kendi ma
zisi ile olan yegne balants, boynuna ast bir torba iinde
saklad bir bebek patiidir. Onun bir gn, kendi annesini bul
masna yardm edeceine inann
Esmeralda gen, gzel ve bkiredir. Ntre Dame Katedra-
li'ndeki bir papaz, Arcdecon Claude Frollo, ehvan baklan-
n kzdan ayramaz. Frollo o zamana kadar, tam bir din adam
hayat yaam, kendisini bilgiye vermi ve dnyev arzulann-
130 100 B y k Ro ma n
dan uzak duruu tavrlarna tesir etmitir Arzulanna gem vuru
u, kalasndan, sinirli dudaklarndan, hain yznden ve kz
gnlk okunan gzlerinden bellidir. Gizliden gizliye el-simya a
lr ve kendisinin tannm bir byc olduu da sylenir.
Frollo'nun balca nsan hareketi, on alt yl nce, merha
metli bir insann kendisine acyarak evlt edinecei midi ile ki
lisenin nnde braklan kk bir ocuu alp yetitirmesidir
Bu ocuk bugn yirmi yanda ve tarife smaz derecede irkin
ve kambur olan Guasimodo'dr. Besbelli ki, Esmaralda'y a
lan ingenelerin, onun yerine brakt ocuk budun Frollo'nun
kendisine gsterdii efkatten tr Guasimodo, ona bir k
pek sadakati ile balanmtr; dier insanlar, onunla alay veya
ona eziyet eder yohut tiksinti duyarak ondan kaarlar. Katedra
lin anlann almakla grevlendirilen Guasimodo, katedralde
yaar Byk anlarn kard ses, onun kulaklarn da sar-
latrmtr, fakat o bu anlar sever ve kilise de ev olarak bildi
i yegne yerdir.
Elentilerle ilgili olarak, Paris ehri, hnedanlk ailesinin d
n mnasebetiyle ahlk zerine bir piyes sahneler Piyesin
yazar, Gringoire adl bir bilgindir; Frollo kadar ihtirasl olma
sa da, o da gzel ingene dansze gz koyar Piyesin sahne
lenmesinden sonra, Gringoire -ki eseri iin kendisine telif cre
ti denmemitir- Paris'in karanlk sokaklannda dolarken, Es-
meralda'nn, iki kiinin hcumuna maruz kaldn grr Fa
kat, tesirli bir ekilde savunamaz, kendini koruyamaz; o anda,
muhafz bl yzbas gelir ve kz kurtarr. Bir kii kaar ve
polis, onun eytan papaz Frollo olduunu bir trl renemez.
Esmeralda'ya saldran dier insan Guasimodo'dur ve bu su
undan tr de armha gerilir. Guasimodo'nun srt yedii
krbalardan tr kan iindedir ve halk kendisiyle alay eder
Bu anda Guasimodo yalvararak su ister ve Esmeralda da ona
su verecek kadar efkat hislerine sahip bulunduunu gsterir
Guasimodo'nun azna bir marapa su tutar Sadece yan be
100 B y k Ro ma n * 131
er bir yaratk saylacak olan kambur, beklemedii bu hareket
karsnda gzyalann tutamaz.
Bu arada Gringoire'nin, yatacak yeri yoktur. Ne yapaca
n bilmeyerek yrrken, kendisini, namuslu hibir kimsenin bi
lerek ve silhsz giremeyecei hrszlar mahallesinde bulur. Hr
szlar, Gringoire'i ele geirir ve paras olmadn grnce l
drmek isterlerse de, bu esirin, ingene kadnlanndan biri ile
evlendirilebileceini dnrler Esmeralda, onun daha nce
kendisini kurtarmaya alan kimse olduunu grerek Gringo
ire'nin hayatn kurtarmak iin, drt sene mddetle, ingene
usul, onunla evleneceini syler Esmeralda, bunu sadece n
san hislerle yapmtr; evlilik yerine getirilmez; nk Esmeral
da, kendisini Frollo'dan kurtaran yakkl yzba Phoebus da
Chateaupers'e ktr Gringoire, bylece, ingeneler arasna
katlr ve elinden baka bir i gelmediinden sokaklarda cam
bazlk yapmaya balar
Geri avn ilk teebbsnde elinden karm ise de, Arc-
decon Frollo, Esmeralda'y brakm deildir. Kz elde etmek
iin, Yzba Phoebus'u kullanr Phoebus, iyi bir kadnla nian
l olmasna ramen, Esmeralda, Phoebus'un kendisiyle evle
neceini sanr ve onu kenar mahallelerdeki bir evin tavan ara
snda bekler. Frollo, Phoebus'un peinden gider, onlan gzet
ler, kskanlkla zerlerine saldnr Phoebus'u baklar (ldr
dn sanr) ve yine kaar
Esmeralda, Phoebus'u ldrmeye teebbs etmekle sula
nr ve tevkif edilir Gerekte onun suu sadece ingene olmas
ve bundan baka, byclk yaptndan phe edilmesidir.
Hatt onun keisi bile o kadar zeki bir hyavandr ki, hayvana
bile by yapldna inanlr Esmeralda, ikence altnda, ken
disinin itiraf etmesi istenen her eyi syler ve lm cezasna
arptnlr Phoebus, lmemesine ramen (sadece ar yaralan
mtr), kz kurtarmak iin hibir ey yapmaz; bu nho hdise
ye j<anmak istemez. Frollo da, tabiatiyle Esmeralda'nn susuz
olduunu bilmektedir Kz hapishanede ziyaret ederek kendisi
132 100 B y k Ro ma n
ne teslim olduu takdirde, serbest brakacan syler. Kz,
dehetle irkilir ve papaz kovar. Frollo, eer kza kendisi sahip
oinnazsa, kimsenin de olmamasn ister; kendi straplcnno son
vermek iin, kzn lmesini tercih eder.
ldijrlecei gn, zamann detine gre, Esmeralda, Nt
re Dame Kilisesi'nin nne getirilir. Aralarnda Frollo'nun da
bulunduu papazlar, onun gnahlarnn of edilmesi iin dua
edeceklerdir. Kz, papazlar nnde diz kt srada, Quasi-
modo, niden ve dramatik bir tarzda, kilisenin balkonundan
bir iple yere atlar ve Esmeralda'y kiliseye karr. Kz, burada
gvenlik iindedir, zira en dehet sac bir katil dahi, katedra
lin iinde tevkif edilemez. Guasimodo, kendisinden gemi va
ziyette Esmeralda'y kilisenin kulesindeki bir odaya gtrr, yi
yecek ve giyecek getirir ve sdkasna ona hizmet eder. Gu
asimodo, armha gerili olduu zaman, Esmeralda'nn kendi
sine su verdiini unutmamtr ve efendisi Frollo gibi, Esmeral-
da'ya prestij edercesine bakarsa da onun baknda ehvan
arzulardan ziyade hrmet vardr.
Esmeralda, tabi, hl kilisede esir durumdadr ve katedra
li terkeder etmez tevkif edilecektir. Gringoire, Frollo'nun da k
krtmasyla, Esmeralda'y kurtarmalan iin Paris ingenelerinin
bakaldrmalann teklif eder. G gece, ingeneler ve serseriler
den oluan bir grup sessiz bir ekilde Paris sokaklanndan ge
erek Ntre Dame'n kilitli kaplan nnde toplanr. Kulesin
den bakan Guasimodo, aadakilerin, Esmeralda'y kurtar
mak iin geldiklerini bilmez; bildii tek ey kiliseye hcum edi
lecei ve sevgili ingenesinin de tehlike altnda olduudur. Tek
bana kahramanca bir savunmaya geer; aadakilere ta ve
odun frlatr; ka merdivenlerini serbest brakr, hcum eden
lerin zerlerine erimi kurun dker. Nihayet, Chateaupers'in
liderliindeki kral muhafzlan yetiir ve grubu datrlar.
Katedralin nndeki atmalar srerken Frollo ve Gringo
ire, kimseye belli etmeksizin katedrale girer ve Esmeralda'y ka-
nrlar. Pelerinden gelenleri nihayet artmaya muvaffak olur
100 b y k Ro ma n 133
ve Esmeralda'nn daha nce aslaca Ploce de Greve'e gider
ler. Frollo, tekrar Esmaraldc'ya ayn teklifi yapar; yo kendisini
Frollo'ya brakacak veya idam edilecek! Kz yine reddeder. Se
nelerce btn ingenelere kar fanatik bir nefret hissi besleyen
Hemire Gudule'nin hcresi de buradadr. Esmeralda'y kad
nn hcresine srkleye Frollo, hcrenin penceresine vurarak
barr: "Hemire Gudulel ite bir Msrl! Gel intikamn al!"
Kocakan, Esmeralda'nn kz olduunu bilmeden vah bir hay
van gibi zerine saldnr. Fakat Esmeralda, boynuna asl torba
iinde hl bebeklik patiini tamaktadr. Mcadele srasnda,
ihtiyar kadn, kaybolmu ocuu iin iledii patii tanr. imdi
kz kurtarmak ister, fakat i iten gemitir. Grevliler gelir ve
Esmeralda'y orada asarlar.
Frollo ve Guosimodo, Ntre Dame'in kulesinden kzn
idam edilmesini seyrederler, ip, Esmeralda'nn boynuna geiril
dii srada, Frollo eytan, zalimce, bir kahkaha kopanr. Qu-
asimodo, bunu iitmez, fakat grr ve ni bir kzgnlkla efen
disini, balkonun parmaklklanndan aa iter. Frollo der, el
leriyle bir boruya aslr; fakat boru, onun arl ile knlr ve
Frollo kaldnma dp lr. Guasimodo kaybolur Montfa-
ucon'daki idam edilenlerin atldklan ukura gider ve Esmeral-
da'nn vcuduna sanlarak lr.
Eletiri
Ntre Damein Kamburu (Ntre Dame de Paris) Victor Hu-
go tarafndan yazlmasna ramen, Sir Walter Scottun
dehasna dikilmi bir bide. Bu, 1815 ve 1830 arasnda,
halk son derece zevklendiren Waverly romanlarndan
sonra, Fransada Hugonun zamannda balayan tarih ro
man akmnn ilk rneidir. Bu trn karakteristikleri,
canl bir pln ve kuvvetli hareketler, fazlasyle pitoresk
izahat, mahall renklendirme ve gemi asrlardaki haya
tn canl teferruatlaryle anlatlmas veya anlatldnn id
134 100 B y k Ro ma n
dia edilmesi idi. Hugoyu etkileyen bir dier tesir de kuv
vetli sansasyonel plnlara gre hazrlanan, kasvetli ato
lardan, eytan, kt niyetli erkeklerin kollarnda baylan
nazik gen kzlardan bahseden ve onsekizinci asrn sonra
lar ile ondokuzuncu asrn balarnda ok tutulan Gotik
roman idi. Kl gibi yz ve alev alev yanan gzleri ve kar
gelinen ehvet hisleri, kendisinin mehur bir byc
olduu sylentileri ile Arcdecon Frollo, Lewisin Papaz
adl eserindeki Ambrosiodur.
Byle bir roman, karakterlerin, incelik ve ustalkla be
lirtilmesini deil, gz ahc bir tarzda anlatlmasn gerek
tirir. O zaman, onlarn hdiselere gre eytan, faziletli ve
ya gln m olduklarn derhal anlarz. Romanda gr
len bu mulakhk veya hayret unsurlar, Hugonun, istih-
zal anti-tez uslnden, bir kimsenin akla yatkn olmayan
hislerinin kombinezonundan karlr. Bylece, su ve id
det arasnda bymesine ramen, Esmeralda, saf ve baki
redir; hain papaz, yerine getiremedii cins hisleri altnda
kvranr; irkin Quasimodo, sevgi ve sadakat doludur ve
Chateaupers de kar tarafta yer alr; zhiren makul ve iyi,
iinden hin. Daha az dramatik olarak belirtilmi ise de,
belki, daha fazla ikna edici yn; bir elencede, birinin
idam edilmesinde veya bir isyanda bir araya gelen alelde
insanlardan oluan kalabalk kitleler bize, hakik bir haya
tn canl bir manzarasn verirler.
Maamafh, kitapta, bandan sonuna kadar hkimiyet
kuran karakter, belirli bir ahsiyete sahip ve muazzam,
ince ve cidd yaps ile orta alarn ruhunu sembolize
eden byk Ntre Dame Katedralidir. Hugo, kiliseyi, an
lata anlata bitiremez ve tabi katedralin kulesi ve muaz
zam anlar da Quasimododan ayrlamaz. Kitabn dier
sayfalarnda, orta alarn Parisi, dikkatli tarih aratr
malarla, zevkle anlatlyor. Ondokuzuncu asrn balarn
da, Orta a Fransasnn Gotik bidelerinin yeniden sev
100 b y k Ro ma n 135
gi ve takdirle ele alnmasnda, bu sayfalarn byk etkisi
grld.
Ntre Damen Kamburu, uzun roman olmamakla bera
ber, nisbeten gevek bir tarzda bina edilmitir. Hugo, sa
dece bir hikye anlatmak istemiyor; gemi bir an pa
noramik bir grntsn, o devrin fkra ve hikyeleriyle
nmze seriyor. Bylece, Frollo ve Esmeraldanm kade
riyle hi ilgisi olmasa da. Flaman ziyaretileri, demokratik
Coppenole arasndaki (ve sembolik olarak Bastil zinda
nnda gsterilen) tartma (geri balbana ilgi ekici
malzeme iseler de) anlatlyor.
Hugo, ayet bir asr sonra yaam olsa idi, bu hikye
yi muhtemelen bir roman olarak deil, senaryo olarak ele
alrd. Katedrale, geceleyin yaplan hcumun canl bir e
kilde anlatl, Quasimodonun merdivenleri gruhun
zerine atm olmas ve kaynar kurun dkmesi ve kald
rm zerinde lmeden nce yetmi metre ykseklikte ha
vada asl kalan Frollo, mkemmel sinematografik bir
manzara. Gerekte, hemen hemen ayn manzaralar, bin
lerce filmde grld. Quasimodoya gelince, deta
1923n klsik sessiz filminde oynayan Lon Chaney iin
yazlm.
Ntre Dametn Kamburu, bir zamanlar popler ve hl
mehur olan ve belirli bir an eseri olarak her zaman
okunacak bir romann iyi bir rnei. Byle olduu iin de,
roman en iyi bir tarzda okumann yolu, ya tam bir saflk
la okumak veya olduka modern bir okuyucu saflyla ele
almak. Hugo, yirminci asrn, kendisine srt evirmekle
huzura kavuaca edeb devlerden biri. Yine de roman.
1831deki bir okuyucunun muhtemelen okuduu tarzda,
srf romann zelliklerinden tr okuyan bir okuyucu,
onda tarih bir romann btn gzelliklerini bulacaktr,
heyecan, evk, pitoresk manzaralar ve hayatn kendisi de
ilse de onun yerine konulan hayli suni ilgi ekici
136 100 B y k Ro ma n
vakalar. Hugonun biyografilerini yazanlardan Andre Ma-
urois, karakterlerin suniliini kabul etmekle beraber, yi
ne onlar savunuyor.
Bu karakterler, btn lkeler ve rklardaki okuyucular
arasnda, kendilerinin olan bir hayata eritiler. Bu karak
terler evresinde, esatiri mitolojinin ilkel aaas grlr
ve bu dahil hakikat de, onlarn mellifinin zel hayalle
rini dourdu.
Yazar
Victor Hugo, Napoleonun generallerinden birinin olu idi. Ailesi, bur
juva olmakla beraber, hi de uzak olmayan ecdad arasnda kyl soyun
dan gelenler vardr. Hugonun, kendisinin ok daha belirli bir soydan gel
diini gstermek istemesi, onun daha az baarl hayal eserlerinden bi
ridir. ocukluu kaotik geti. Ebeveynleri birbiri ile geinemediklerinden
ve genellikle birbirlerinden ayr yaadndan, ocuklar kh analannn,
kh babalarnn yannda yaadlar. Hugo, ocukluk yllannda, lke dn
da grevli babasnn yannda uzun zaman kald. General, bir ara Mad-
ritte idi ve ocuunun parlak bir istikbali olacana inanld. spanyol
vilyetinin vliliini yrten babasna bir spanyol kontu unvan da veril
miti ve ocuklar da, Ispanyol aristokratlan iin zel olarak kurulan bir
okula yazldlar. Okulun talebeleri, maamafih, Hugonun ocuklarn son
radan grme ve Fransz diye aralarna almadlar ve ocuklarn bu okul
daki hayatlar mutlu gemedi. Hugonun biyografisini kaleme alanlardan
biri, Hugonun aristokrasi hakknda besledii mphem hislerin bu okul
dan sonra yerletiini yazar. Bir taraftan prestij ve unvanlara hasret du
yarken, te yandan da, liberal-demokratik prensiplere baland.
Napoleon dt zaman, Hugo ailesinin durumu da bozuldu. Aile,
tekrar Parise dnd ve Victor, eitimini, sistematik olmayan bir tarzda y
rtt ve daha sonraki hayatnda grlen baz entelektel sathiliklerin se
bebi de belki bu gayri sistematik eitimdi. Zihn gdasn, genellikle, zel
olarak okuduu kitaplardan ald ve vaktinden nce geliti. Daha ocuk
yalarnda iken muntazam bir ekilde yazmaya balad. On dokuz yan
da iken, annesi ld ve Victor be parasz kald: Bir sene, a sefil bir ha
yat srd.
100 B y k Ro ma n 137
Yirmi yanda il<en ilk iirlerini yaymlad. Bu iirlerindeki kesin kralc
hislerden tr, XVIII. Louis, Hugoya aylk balad. Durumunu bylece
dzelten Hugo, bir ocukluk arkada ile evlendi ise de, kardei Eughe-
nein davran bu evlilik zerine glge drd: Kars Adel eyi,
Eugenein de seviyordu ve kardei, ertesi gn ldrd. Hugo, kendisine,
yce bir ocuk" dedii mbudu Chateaubriand n dikkat ve ilgisini ek
meye balad. Ksa bir zaman sonra da, an, ykselmekte olan yazar
lar arasndaki yerini ald; Vlgny, Nodier, Gautier ve Lamartine. lkin poli
tikada kralc ve slpta da geleneki idi (gerekte ikisinin beraber gitme
si gerekiyordu). Fakat romantizm akm balyordu. Bylece 1827de, ye-
ni-klsizmin geleneklerinden tamamen koparak, Cromwelt'\ yazd ve
bylece romantik hareketin manifestosunu hazrlad. Ardndan, Hernani
(1830) geldi. Bu eserin sahnelenmesi srasnda, isyana yaklaan tezah
rat yapld. Hugonun sahnedeki maceras kendisine hret, zenginlik ve
Juliet Drout adnda bir metres kazandrd. Hugo, otuz seneden fazla sa
dk kald bu kadna, ak iirlerinden ounu ithaf etmiti. Bununla be
raber, ayn sadakat ve efkati, eletirici Sainte-Beuvenin metresi olan
kendi kars Adeleye gstermedi.
Ardndan gelen seneler boyunca Hugo, birbiri ardndan iir, piyes ve
roman yazd. Ntre Damein Kamburu-ki yaynlayc ile yapt bir muka
veleyi yerine getirmek iin alt ayda yazmt- 1831de yaymland. Hugo,
artk hret ve eref kazanmt: 1841de Fransz Akademisine seildi ve
1845te de, Bourbonlardan Orleans hnedanlna geti ve kendisine, bu
hanedanlk mensuplaryla ayn hakka sahip olduunu gsteren bir unvan
verildi.
Hugo, politika hayatnda Franszlarn ekserisinin dncelerini yan
stma yeteneine sahipti. 1848 ihtillinden sonra, kendisinin bir cumhuri
yeti olduunu anlad ve cumhurbakanl iin namzetliini koydu. O y
ln aralk aynda Louis Napoleon cumhurbakan olunca, ilkin, onu des
tekledi ise de, daha sonra -belki kabinede bir sandalye teklif edi lmeme
sinden duyduu kzgnlktan tr- ona kar cephe ald. Napoleon,
1851deki darbe ile kendisini imparator iln ettii zaman, Hugo lkeden
aynid ve ngiliz topra olmakla beraber Franszca konuulan Channel
Adalan'nda yerleti. Hugo, burada hemen hemen yirmi sene kald. Bu u
urlu ve dramatik mlteci hayat srasnda, kendisinin af edilmesi yolunda
ki teklifleri reddetti ve III. Napoleon aleyhinde en iddetli yazlarn yazd.
Sefiller ] de burada tamamlad. (1862)
138 100 B y k Ro ma n
nc Cumhuriyetin kurulmas ile Hugo, btn lkenin hayranl
altnda Fransaya dnd. Tekrar Millet Meclisinde yer ald ise de, pratik
bir politikac olarak hi nfuzu yoktu. Bu arada cilt cilt eserleri yaymlan
d, fakat son yllarndaki kitaplarnn kalitesi, onun Fransz edebiyatnda
kazand mevkie yeni bir ey ilve etmedi. Hugo 1855te ld ve Pant-
heonda gmld.
Franszcann konuulmad lkelerde, Hugo, genellikle bir romanc
olarak bilinir; Fransada ise bir air. llerindeki mahareti, sesli armoni
lerinin incelii ve yeni klsizmin teamllerinden syrl onu, kendi nesli
nin en nfuzl iri yapt. Hugo, kendi ngiliz ada Tennysonun birok
iyi ve kt taraflarn daha belirli bir tarzda ortaya koydu: Muazzam bir ve
rim, vasat bir entelektellikle kol kola giden teknik ustalk ve orta snf
okuyuculannn mphem bir ekilde hisettiklerini kuvvetli bir tarzda anla
tabilme yetenei. Hugo, kompleksli denilebilecek kadar gururlu bir insan
d ve bu yzden zaman zaman kendisinden gsterili, zevksiz ve hmor-
suz bir mbala ile bahsetti. Fransz edebiyatnn, yirminci asrda rahat
a nefes alabilmesi iin, ondokuzuncu asnn srtna binmi bu devin ykl
mas gerekiyordu.
100 B y k Ro ma n * 139
Eugenie Grandet
Yazan
Honore de Balzac
(1799-1850)
Balca Karakterler
Grandet: Saumerli bir f imalts ve arap; kurnaz, inat ve cimri.
Mme. Grandet: ekingen, uysal kars.
Eugenie Grandet: Kzlar; saf, dindar ve fedakr.
Charles Grandet: Grandet'in yeeni, ilkin yapmackl ve zppe bir
gen; sonralar sinikal bir oportnist.
Nanon: Grandetlerin, hizmetisi; iri yan, salam, sadk ve alkan bir
kyl kz.
Saumur halk: Noter Cruschot; yeeni Hkim Crusehot ve Bonfons;
bankac de Granssins; olu Adolphe de Granssins, Abbe Cruschot,
bir papaz; Mademe de Granssins.
Hikye
Bourbon restorasyonu srasnda Sounner'in en zengin ada
m yal Grandet'tir: F imlats, arap ve nceki belediye
bakan. Ne kadar paras bulunduunu sylemeyecek kadar
kurnaz olan bu adamn servetinin, milyonlarca frank olduunu
da kasaba halk tahmin eder. Bunun iindir ki, adamn tek o
cuu olan kz Eugenie, kasabada, peinde en fazla gidilen kz
dr. Bunlar arasnda bilhassa Hkim Cruschot, Grandet'in avu
katnn olu ve bankacnn olu Adolphe de Granssins vardr.
Tam bir sat ve uysal kz olan Eugenie'nin, bilhassa tercih ettii
bir gen yoktur. Bylece Grandet, damat namzetlerini birbirine
kar kullanr.
Grandet'in, senelerce nce Paris'e giden ve arap tccarl
yaparak olduka varlkl bir adam haline gelen bir kardei
vardn Bu kardeinin olu, Charles Grandet de, Eugenie iin
dnlen muhtemel kocalar arasndadr. Bir gn, Cruschot ve
de Granssins, Eugenie'ye kur yaparlarken, Charles beklenme
dik bir tarzda, birka hafta kalmak zere amcasnn evine ge
lir. Zarif bir Parisli olan Charles'in lks zevkleri ve gardrobunun
zenginlii herkesin gzn kamatrr; bir anda kendinden
geen Eugenie, kuzenine k olur. Charles'in yannda, baba
sndan yal Grandet'e muhteviyatn bilmedii bir mektup var
dr Grandet, mektuptan, kardeinin ifls ve utancndan intihar
ettiini renir; kardei, Charles'i himayesine almasn ve ya
nna yeterince sermye vererek bir i tutmasnda yardmc ol
masn veya muhtemelen Indies Adalan'na gnderilmesini rica
eder. Charles, babasnn lmn renince kederinden yz
koyun der. Grandet, kendisine tevdi edilen bu mesuliyetten
rahatszlann Eugenie ve annesi de Charles'e sempati duyarlan
Bu ann verdii hisler altnda da Charles ve Eugenie, birbirine
ak iln eder ve kader kendilerini birletirdii zaman evlenme
ye sz verirler
Eugenie'nin, nianlsna yardm etmek iin bir pln vardn
Babas, kendisine seneler boyunca, eyiz iin altn paralar ver
mitin Bunlann deeri fazlasyla arttndan, paralann toplam
tutan alt bin franka ykselmitin Kz, Charles'in, onlan bor
olarak almasn syler, fakat babasnn ne diyeceini bildii
iin, bunun gizli kalmasn isten Bu arada, Grandet'in de, ye
eni iin hazrlad bir pln vardn Charles'in, en yakn bir li
mana gidebilmesi iin yol masrafn demeyi kabul eder; aile
100 B y k Ro ma n 141
nin mcevheratn, deerlerinden az fiyatla ondan satn alr ve
babasnn brakt malikneyi, btn borlanyla birlikte, ken
disine devretmeye onu ikna eder. Charles, bylece aradan
knca, Grandet, kardeinin maln satar, elde ettii parann b
yk bir ksmn kendisi iin sermaye yapar. Kalan para ile de
kardeinin borlonnm bir ksmn der, mtebakisini de erteler.
Zamanla, bunlann ou, uzlamaya hazrdrlar ve Grandet,
kardeinin, onlann elindeki senetlerini hakik deerlerinin ok
altnda bir fiyatla satn alr.
Grandet, bu baansndan tr, kendi kendini tebrik eder
ken, Eugenie'nin, elindeki altn paralan Charles'e verdiini
renir. Sadece mal ziyan olduundan deil, paralann tarih de
erlerine de zlr ve kznn bu beklenmedik hareketi kendisi
ni hayrete boar. O, bu paralan, her zaman kendisinin say
maktadr. Eugenie, bir odaya kapatlr, kendisine sadece ekmek
ve su verilir. Kz, babasnn bu cezasna inatla kar kor ve hiz
metileri Nanon da geceleri, kendisine her eit yiyecek getirir.
Kocasna, nceleri hibir zaman kar gelmeyen Mme. Gran
det, imdi, kznn tarafn tutar, fakat kocas ile yapt mna
kaalar ve kavgalar neticesinde hastalanr ve lm deinde
yatar. Grandet, kansnn .^"eini anlaynca, kznn annesinin
miras hakk zerinde srar eJ -bileceini dnr, bylece
Eugenie'ye daha iyi muamele etmt, karar verir. Mme, Gran
det ldkten sonra da, kznn, maliknedeki hakkn, kendine
devretmesini ister. Eugenie de, babasnn istediini, mala ml
ke nem vermeyen kimselerin gururu iinde yapar.
Grandet nihyet lr; fakat lmeden nce, papaz son bir
defa odasna geldii zaman, elini papazn, azna koyaca
kutsal ekmee deil de, ekmein muhafaza edildii altn kutu
ya uzatr. Eugenie'nin imdi, on dokuz milyon frank vardr.
Cruschot ve de Granssins, kzla tekrar ilgilenmeye balar; fa
kat kz, hl Charles'i beklemektedir ve Charles de, yedi sene
dir kendisine mektup yazmamtr. Charles dnd zaman,
tamamen bambaka biridir. Kle ticareti ile byk bir kontun
142 100 B y k Ro ma n
irkin bir kz ile parlak bir sosyal evlilik iin anlamak zeredir.
Sonunda, Eugenie'ye, souk bir mektup yazarak, kendisiyle ev
lenemeyeceini syler ve ald borcu gnderir.
Maamatih, Charles'in evlilii de tehlike iindedir, zira kont,
kzn, borcunu demeyen bir adama vermekte mtereddittir.
Eugenie de, isterse, Charles'i daha da kt bir duruma soka
bilir, nk amcasnn maliknesi imdi onundur. Eer kz hi
bir ey yapmazsa -ki kanun onu zorlayamaz- nceki sevgilisi
evlenemez. Fakat Eugenie, Charles'ten tiksinti duyarcasna,
amcasnn borlarn fizi ile birlikte der. Charles, bylesine
zengin bir kza hayr demekle ne byk bir hata ilediini hay
ret ve pimanlk iinde idrak eder; fakat artk i iten gemitir,
nk Eugenie, nihayetinde Granssins ile evlenir. Fakat bu bir
kolaylk evliliidir; taraflar, kan koca gibi yaamayacaklanna
nceden sz verirler. Zamanla Granssins de lr ve Eugenie,
evlilik hayat veya annelik bilmeden dul bir kadn olur. Kz, in
zivaya ekilir, kendisini dine verir ve babasnn kasvetli eski
evinde -cmerte yrtt hayr ileri dnda- son derece tu
tumlu bir hayat srmeye balar. Yazar, romann son sayfasnda,
Eugenie'nin yeniden evlenebileceini im ederse de, okuyucu
bunu phe ile karlayabilir.
100 B y k Ro ma n 143
Pere Goriot
(Goriot Baba)
Yazan
Honore de Balzac
Balca Karakterler
Pere Goriot: Emekli olmu bir imalt; btn hayat, bencil ve dzen
siz kzlar zerine toplanmtr.
Kontes Anastasie de Restaud: Goriot'n en byk kz; gzel, fakat
bencil.
Kont de Restaud: A nastasienin kocas; zamana uymayan kaynpederi
ve kalpsiz kars, kendisini mahup durumlara sokarlar.
Barones de Nucingen (Delphine): Goriotn ikinci kz; asiller taraf n
dan kabul edilmesini ister.
Baron de Nucingen: Delphinenin kocas; vicdansz bir maliyeci.
Eugene de Rastignac: Asil bir aileden gelmekle beraber, ok fakir bir
gen; ykselmek iin Parise gelir; ihtirasl; dncesi z hareket eder,
iyi niyetli ama rvetle satn alnabilecek biri.
Viscountess de Beauseant: Eugenenin bir kuzeni; parlak ve maharet
li.
Mme. Vauquer: Ucuz bir otelin sahibesi: cimri ve kk hesaplar pe
inde giden bir kadn.
Victorine Taillefer: Moison Vauquerde oturan saf, temiz, nazik ye se
vimli bir kz.
Mme. Counture. Victorinenin bir akrabas ve hmisi.
Vautrin; Hapisten kam bir mahkm: azimli, zeki, becerikli ve beer
tabiat ve cemiyet hakkmda sinikal (pheci).
Poiret: Emekli bir ktip.
Mile. Michonneau: Evde kalm kupkuru bir kz.
Horace Bianchon: Mfik ve nazik bir tp talebesi; sonralar mehur bir
doktor.
Kont Mazime de Trailles: K ontes de Restaudun sevgilisi, zppe ve s
lah olmaz bir kumarbaz.
Marquis dAdjuda-Pinto: V iscountess de Beauseantm sevgilisi.
Sylvie ve Christophe: Maison V auquerdeki hizmetiler.
Hikye
1819 senesinde, Mme. Vauquer'in Paris'in her trl kt
lklerin ilendii bir mahallesindeki ykk dkk, fakat iyi bir
isinn brakm oteline Eugene de Rastignac adnda gen bir hu
kuk talebesi gelir. Asil bir ailede dnyaya gelmekle beraber fa
kirdir ve Paris'te hem mesleinde, hem sosyal sahada yksele
rek ailesinin servetini geri almay mit eder Yannda Viscoun
tess de Beauseant'tan bir tavsiye mektubu vardr ve bylece,
Paris'in gpta edilen sosyetesine girmeyi baanr. Bu hayatn ca
zibesine kaplarak kendisinden geen gen, niversiteyi unutur;
elence ve sefahat lemine dalar; bylece, annesi ile kzkarde-
inin mcevherlerini satarak kendisine gnderdikleri paray
harcar.
Maison Vauquer'de kalanlardan biri, makarna imaltl
ndan emekli olmu Goriot adnda biridir. Otelde kolanlann
anlattklarna gre, nceleri epeyce zengin ve hrmet edilen
biri olan Goriot, imdi en ucuz dairede kalr ve elbiseleri lime
lime denecek kadar da eskimitir. Onun bana gelenler, tedri
cen aa kar. ki gzel kz asil ailelerin ocuklanyla evlen
mitir; kzlanndan biri imdi kontestir, dieri de barones; fakat
kzlan kibirli ve msrif insanlardr Kocalan, kaynpederlerinin
zenginliinden memnun iseler de, onu kendi evlerinde grmek
istemezler Kzlann martarak yetitiren Goriot, imdi hayat
100 B y k Ro ma n * 145
n, onlarn kaprislerini yerine getirmekle geirir; sadece onlarn
deil, sevgililerinin dahi borlann der. Fakat para suyunu
ektikten sonra, adamn kzlann ziyaret etmesine msaade
edilmez ve onlan ancak, ara sra sokakta grr.
Eugene, Goriot'm byk kz Countess de Restaund ile ta
nr ve onun kim olduunu bilmeksizin delicesine tutulur. Kz,
ilkin, onu evine alr, fakat babasnn arkada olduunu re
nince, vazgeer. Eugene, o zaman kuzeni Viscontes'in tavsiye
si zerine, Viscountess de Beauseant tarafndan kabul edilmek
ve sosyetede ykselmek isteyen kzkardei Baroness de Nucin-
gen'e kur yapmaya balar. Viscontes tarafndan kabul edilmek
art ile kz, Eugene'nin sevgilisi olmay kabul eder. Kz ayn za
manda, Eugene'den, babas Goriot'e, sath de olsa hrmetle
muamele etmesini ister. Goriot da bylece, Eugene'ye, rahat
bir daire tutar. Burada iki k bulutuu gibi; Goriot, kzn ve
Eugene'yi zaman zaman ziyaret eder.
Eugene, bu arada baka ilerin de peindedir. Maison Va-
uquer'de, Victorine Taillefer adnda bir kz yaar Zengin bir
adamn kz olmakla beraber, babas onun kendi kz olduun
dan phe ettiinden, Victorine, sefalet iinde yaamaktadr
Otelde zeki, vicdansz ve olduka eytan Vautrin adnda biri de
vardr Vautrin, Eugene'e Victorine'nin erkek kardei ld
takdirde, babasnn ailenin son bulmasn istemeyeceini ve k
z tanyacan syler. Byle bir durumda da, kzn kocasnn
servete konacan anlatr. Vautrin, Eugene'nin, Victorine'ye
kur yapmasn syler. Bu arada, Vautrin de, kzn erkek karde
ini ldrecek ve kimse bunun bir cinayet olduundan phe
lenmeyecektir Vautrin, bu i iin, Eugene'den knn sadece
bete birini isten
Eugene, byle bir teklif karsnda aknla urar; onun
iin, Delphine'nin sevgilisi olmak, Victorine'nin kocas olmak
tan daha evklendiricidir Vautrin, maamafih, bu gen arkada
n soysuzlatrabileceine innnr ve onu yoldan karmak iin
her areye bavurur. Eugene, sonunda Victorine'yu muvakkat
146 100 B y k Ro ma n
olarak kur yapmaya ve kzn kendisine k olmasna imkn
hazrlamaya karar verir. Ardndan, oyunun ikinci safhas ger
ekleir. Victorine'nin kardei, bir delloda ldrlr, fakat
dehet iinde kalan Eugene, kzla evlenemeyeceini syler. O
zaman Vautrin tevkif edilir. Otelde, onun bir hapishane kaa
olduunu bilen iki kii, polise ihbar ederler.
Bu arada ihtiyar Goriot da lmek zeredir. Kzlannn kap
risleri yznden, son gnleri, perianlk iinde gemitir. Anas-
tasie, sevgilisinin kumar borlann demek iin, kocasnn aile
sinin mcevheratn satmtr ve Goriot da, sorumluluklann ye
rine getirmek iin, yllk tahsisat demek zorundadr. Aynca, bir
gece elbisesi iin denmesi gereken bin frank meselesi vardr
Delphine ise, Eugene vastasyla davet edildii Viskontes'in ba
losundan baka bir ey dnmez. Babas: lmek zere bulun
duu bir srada dahi, Eugene'nin, kedisini baloya gtrmesin
de srar eder. Goriot, lr ve o anda baucunda, Eugene ile
Bianchon adnda iyi kalpli bir tp talebesinden baka kimse
yoktun Gmme masrofn onlar zerlerine alrlar. Kzlan cena
zeye de katlmazlar.
Eugene, byle olduunu hibir ekilde tahayyl etmedii
vicdansz ve sefil Paris sosyetesinden tiksinti duyar. imdi, bu
cemiyetle olan ilikilerinde daha temkinli hareket etmeye karar
verir. Geri hl bu cemiyet zerinde zafer kazanmak isterse
de, bu insanlardan nefret eder. Ondan sonra, Delphine de Nu-
cingen'le birlikte yemek yer.
Eletiri
Balzacn, asrnn en gerekli yazarlarndan biri olduu
sylenir. Bu mphem sfat, onun bir yazar olarak balca
romantizm ve realizm akmlarnda bellibal bir mevkii
elinde bulundurduunu ve kendi neslinin Fransz cemiye
tini gayet baarl bir tarzda anlattndan Fransz edebi
yatndaki yerini gsterir. Balzac, kendi an ylesine fev
100 B y k Ro ma n * 147
kalde bir tarzda anlatt ki, onun eserlerini okumayan bi
rinin, Louis Philippe a hakknda hibir ey bilmesine
imkn yoktur. Ayn zamanda, gerekli sfat, ekseri ele
tiricilerin Balzac, belirli artlar altnda vdklerini belir
tir; bazlar, onun slbu, dierleri romanlarnn pln
zerinde duruyorlar. Fakat bu artlarla anlatlmak istenen
ne olursa olsun, herkes, Balzacm srt evrilmeyecek bir
yazar olduunda mttefik.
lkin, bir btn olarak nsanlk Komedisi (La Comedie Hu-
maine) diye bilinen romanlarn dnn. Toplam olarak
doksan alt kitap. Ekserisinin konulan, drt Fransz h
kmdarnn, Napoleon, XVIII. Louis, X. Charles ve Louis
Philippe alarndan alnd. Romanlardaki karakterler, ce
miyetteki her snf insan kapsar; Aristokrasiden gang
sterlere kadar. Bu karakterlerin toplam says iki bin ka
dar ve hepsinin hayatlar, bir romandan dierine aktarlr.
Kitaplarn hepsi tamamlanmad; elimizde, dnlen ve
ya plnlanan elli romann daha isimleri var.
Balzacm romanlar, geni bir balk altnda toplanabi
lir: zel Hayattan Manzaralar, Kr Hayat, Felsef ncele
meler ve Analitik ncelemeler.
Balzacm eserlerinin sjnflandnl, tabi tarihi snf
landrarak ele alan byk bilgin Linnaeusu hatrlatyor.
Balzac, beeriyeti, birbirleriyle balantl yaratklarn
gruplan olarak grd: Paris dnda yaayan biri, kyl
nn iftiden farkl olmas kadar, bir Parisliden farkldr
ve Balzac, onlarn hepsini anlatma ve snflandrma iini
yklendi.
Bu zengin ve deiik cemiyetin sinir merkezi Paristir.
Romanlarn ekserisi orada geer ve Paris dnda geenle
rin de dahi, Saumere yapt mutsuz ziyarette, beraberin
de hkmet merkezinin aaa ve soysuzluunu getiren
Charles Grandet'in durumunda olduu gibi, Paris stan
dartlar kendilerini hissettirir. nceki mevkilerini yeniden
148 100 B y k Ro ma n
ele geiren eski aristokrasinin sosyal liderleri imdi, ih
tillde maruz kaldklar zorluklar telfi etmeye alyor
lar. Bununla beraber, onlann gnleri sayldr, zira yeni in
sanlar gelmilerdir. Grandet gibi nceleri kyl olan in
sanlar, imdi gl orta snftadr ve Nucingen gibi aibe
li iadamlar da, asiller snfna girmek zere. Para, her e
yin hkimidir. Erkekler, daima kar peindedirler, vicdan
szdr ve aa yukar cemiyetin tonunu tayin eden karla
r da, onlardan daha az karc deiller. Saflk ve fazilet,
Eugene Grandet, Nanon veya kz kardeler Rastignaclarda
olduu gibi, belli belirsiz, gerilerde kalmlardr. Ama Bal-
zac, kr hayat hakkndaki dncelerinde hiss deil; da
ha az grgl ve kltrl olabilirse de Grandet ve kzlar
arasndaki dahil mcadelenin ortaya koyduu gibi, onlar
da tpk Parisliler kadar vicdansz olabilirler.
Balzacm cemiyet hakkndaki hkmleri hain, ister
ak, ister i ve siyasette veya isterse cemiyet hayatnda ol
sun, entrika hkimdir. Bu eitli trdeki entrikalar birle
ir; Bir erkek, kadnn verecei bal sermaye olarak kul
lanacandan, bir kadna kur yapabilir veya siyas hayatta
ykselmek iin onun metresi ile iliki kurar. Balzacn ba
z adalarnn yaptklar gibi, nsanlk Komedisini
ahlkszlkla sulamak, aptalca bir ey olur; Balzacn
ahlk hkmleri ak ve kesin. Fakat Balzacm faziletler
den ziyade ktlklerden evkle bahsettiini sanmamak
da elde deil. Okuyucunun snk ve yavan Victorineden
fazla Vautrin gibi gl bir karakteri hatrlamas ok daha
muhtemel.
Balzacm pek ok karakterleri, kendilerinin, cemiyette
ki mevkilerinin ne olduunu veya ne i yaptklarn gste
ren formllere hemen hemen irca edilebilir. Onlar, bir tek
ihtirasn penesine dmlerdir; Goriot kzlarn sever.
Grantet altn sever ve Delphine, sosyete tarafndan tan
mak ister. Dierleri, sosyal tiplerden baka bir ey deil
100 b y k Ro ma n 149
dir: Nucingen bankacdr. Nanon sadk bir hizmetidir.
Mme. Vauquer de, on paray hesap eden bir otel sahibesi
ve Poiret de, kk bir ktip. Bunlarn ekserisi, nceden
tahmin edilecei zere, statiktirler, hemen hemen oto
mattrlar. Statik olmayanlar da sonunda bozulurlar; me
sel, Rastignac, iyi niyet ve heyecan dolu bir halde Parise
gelir ama soysuzlatrlr. Ara sra, bir karakter, ne nce
den tahmin edilebilir, ne de ikna edicidir; Charles Gran-
det gibi dnya grm biri, bir gece iinde sdk bir sev
gili haline gelemez veya centilmenlikten kle tacirliine
ve tekrar centilmenlie kolaylkla geemez. En fazla hay
ret uyandran karakter Vautrindir; sadece muhayyilenin
yaratt bir tip olduu sanlan parlak zekl ve meum
biri. Gerekte, mehur dedektif Vidocq rnek tutulmu
tur.
Balzac, manzara ve durumlar realistesine gsterme
siyle mehur. Bunun fevkalde bir rnei, krk dkk, y
kk atmosferi ve hrmet duyulan sefaleti ile anlatt Mai-
son Vauquer. Perdelerdeki her leke ve resim erevelerin
deki her sinek pislii belirtilmitir. Yine de, bu tr anlat
ln toplam tesiri, realizmden ok daha baka bir ey.
Okuyucu Balzacn bir otelden ziyade bir kafa yapsn, k
lksz oturma odasnn, Mme. Vauquer ve onun otelinde
kalanlarn ahsiyetlerinin projektr olduunu grmek
istiyor. Ayn ekilde Paris bir ehir deil, ruh bir durum,
gz kamatrc, dejenere, krlm mitler ve yklm ha
yatlar zerine kurulmu ehir; Baudelairein iirlerinin
ehri. Balzac, phesiz bir realist, fakat okuyucularnn
ekserisi, romanlarnn, hakikiden biraz daha fazla bir ey
olduklarn hissediyorlar. Bu sosyal belgeleri hayata geti
ren de, yazarn, gl irne muhayyilesidir.
150 100 B y k Ro ma n
Yazar
Balzac adnda asil bir Fransz ailesi vardr, fakat Honore, bu ailenin
bir mensubu deil. Doum l<aytlar, ailenin Bassa adndalî i<yllerden
geldiini gsteriyor ve tarif edat de bir hileden bal<a bir ey deil. Ya
zarn babas, Toursun kr blgelerinde yaayan bir avukatt; Balzac,
1799da burada dodu. Mafall okullara devam ettikten sonra, Pariste
hukuk tahsil etti ve bir noterin yannda sene kald. Bir hukuku olarak
edindii tecrbeler, i hayatn yakndan grmesine zemin hazrlad. Fa
kat Balzacn babas, olundan, avukatlk mesleini bilfiil yrtmesini is
tedii zaman, Honore isyan etti. Henz yirmi yalarnda iken, dzineler
le roman ve kk hikye yazd; fakat eletiriciler, bunlarn hibirinde, is
tikbal mitleri gremediler. Honore, daha sonra kitap yaymclna ba
lad ve bu sahada daha da az baarl oldu. Daha sonra matbaa harfi
imalathanesi kurdu ve sene sonra ifls etti. Balzacn borlarn so
nunda annesi dedi.
Balzac, 1829da, st ste ylan borlarn demek ve yanp tututu
u hrete erimek iin yeniden roman yazmaya balad. Artk, kendisi
ni ldrrcesine, gece gndz yazyordu. Her akam, saat on ikiye kadar
uyudu sonra uyand, beyaz manastr kaftann giydi -bu kaftan, onun a
lma niformas idi- ve lgn bir hzla, ekseriya, ertesi gnn le ze
rine kadar yazd, bol bol kahveden baka bir ey yemedi, imedi. Hikye
ler yldka, onlar gevek bir tarzda birletirerek, zamannn sosyal ta
rihini anlatan muazzam bir eser yazmay dnd ve Danteyi taklit ede
rek, buna daha sonralar nsanlk Komedisi adn verecei almaya ko
yuldu. Bu i, Balzacn byk plnna gre tamamlanmad ise de bu hli
ile bile hemen yz balk altnda toplanan kitaplar yazd. Bu kitaplar ken
disini mehur yapt ve tedavi edilemez bir msrif olmasa idi, zengin de
olabilirdi.
Her biri aristokrat olan metresi, Balzacn hayatnda nemli roller
oynadlar (Balzac, bu arada, daha muvakkat ve halk tabakalarna mah
sus ak hayatn da ihmal etmedi). Bu konularda, Balzac, de Rasti qnac
veya Charles Grandet kadar sosyal merdivende ykselen biri idi Metres
lerinden birincisi, eski rejimin bir yesi ve annesi olabiiecek yata Mme.
de Berny idi; kadnn oullarndan biri, Balzac n yanda idi. Aralarnda
ki iliki, daha ziyade anaerkil idi ve fizik zelliini kaybettikten uzun bir
zaman sonra dahi, platonik taban zerinde srdrd . Balzac'ff ikinci
100 B y k Ro ma n *151
maceras, edeb aslan avna kan ve Balzaca, bir erkek olmasndan zi
yade, nl bir yazar olduu iin balanan VIarquise de Castries ile ilgili
idi. Balzac da, kadn, romanlarndaki birok karakterlerde, hi de vg-
c olmayan bir tarzda gstererek c ald. Bu balar arasnda en roman
tik olan, Hanska adndaki PolonyalI bir kontesle srdrd iliki oldu.
Kadn, Balzac'a yabanc" diye imzalad anonim mektuplar gnderiyor
du. Mektuplardan, kadnn gzel olduu, mutsuz bir evlilik iayat yaad
ve son derece zengin olduu im edildiinden, Balzac derhal ilgilendi.
svirede bir randevu hazrlad ve aralarndaki ilgi normal bir tabana
oturtuldu. Kont, karsnn sevgilisine itiraz etmedi ve birka sene sonra da
ld.
Balzac bu arada birtakm projeler zerinde de duruyordu ve insann
bunlara nasl vakit bulduuna hayret etmemesi de elde deil. Politikaya
atld ve Fransz Millet Meclisine seildi. Yaynlayclaryla yapt muka
velelerini yerine getiremediinden aleyhine dvlar ald. Yine Sardin-
yada Romanllardan kalma baz gm madenlerini yeniden ileterek
madencilik yapmay dnd. Fakat Balzac, bu konuda olur olmaz yer
lerde konutuundan, bir dieri kendisinden nce davrand. Balzac, ha
yatnn sonuna kadar i hayatnda servet yapmak dncesini hibir za
man terketmedi.
Balzacn din grleri mulakt. smen Katolikti; fakat ocukluun
dan itibaren annesinin derin tesiri altnda kald ve annesinin de Tabiat-s-
t felsefesini, sveli Svvedenborgain adl bir mistiin eserierini ihtiva
eden kitapl vard. Eugnie Grande okuyan biri, yazarn bu tr gr
lere sahip olduunu dnemezse de, Seraphita adl romannda, bu g
rleri sistematik bir tarzda ileri srer. Politikaya, Bonapart olarak ba
lad, fakat belki de Mme. de Bernynin nfuzu altnda, Bourbonlarn ta
rafn tuttu. Maamafih, despotik bir hkmeti teorik olarak desteklemesi
ne ramen, kendisini genellikle, kanunlarn dnda tuttu ve 1835te Mill
Muhafzlarda hizmet grmektense, hapse girmeyi tercih etti.
Balzacn lmne, ksmen ok almas, ksmen de, Mme. Hans-
kay ziyaret etmek iin k aylarnda Rusyaya yapt seyahat sebep ol
du. Geri nianl idilerse de ar n msaadesini almak gerektiinden ev
lilik gecikiyordu. ift, nihayet 1840da evlendi ve Balzac ve kars Parise
dndler. Balzac, kars iin Pariste bir ev yaptrmt ve ini sanat eser
leriyle doldurmutu. Bununla beraber, ikisini uzun yllar birbirine yaklat
ran ak, evlenmel er^den ksa bir mddet sonra utu, gitti; nk konte
152 100 B y k Ro ma n
sin serveti, Balzacn tahmin ettii kadar byk olmad gibi, borlan da,
kendisinin syledii kadar az deildi. Bronit ve kalp yetersizliinden, bir
ka ay sonra ld. Hayatnn son saatlerinde. Dr. Bianchonun getirilme
sini istedi. Bianchon, onun, hayal karakterlerinden biri idi; Goriot Ba
hada bir tp talebesi olan Bianchon, daha sonraki romanlarnda mehur
bir doktordur. Kendisinin tahayyl ettii dnyann Balzac zerindeki etki
si ylesine derindi ki, sonunda, bu dnya, onun indinde tamamen gerek
leti.
100 B y k Ro ma n 153
Mohikanlar'n Sonu
(The Last of the Mohicans)
Yazan
James Fenimore Cooper
(1789-1851)
Balca Karakterler
Natty Bumppo: (Ayn zamanda, Deri orap, Uzun Tfek, Atmaca Gz;
Geyik ldrc ve z Src olarak da bilinir); Uzun boylu, salam
yapl, mkemmel bir orman adam ve tabi bir ahlk. Gururlu ve
sadk; bazen bir orman adam, bazen de filozof gibi konuur.
Chingachgook: Asil Vahi: Delaware ailesinden bir Mohikan; sakin bir
adam, iddetli bir dman ve sadk bir arkada; ormanclarn folklo
runun erefi ve efendileri.
Uncas: Olu, daha da asil bir vahi, "Mohikanlarn sonu, korku ve hile
bilmeyen K zlderili.
Magua: Kt Ruhlu K zlderili; yakkl, iyi ve gzel konuur, fakat ha
in. Huronlarm (veya Delavvarelilerin dilinde Mingolar) en korkun ta
raflarn tevars etmi ve ayn zamanda, beyazlarn en berbat taraf
larm almtr.
Albay Munro: K uatlm William Henry K alesi'nin kumandan; ocuk
larn seven bir baba, azimli bir asker; asker ve ahs talihsizlikle
rine ramen hrmet edilen yal bir adam.
Cora: Albayn byk kz; gzel, canl, azimli, yirmi yalarnda. Cildi
nin rengi, orijininin karanlk tarafn ortaya koyar.
Alice: Corann sarn vey kz kardei; Coradan drt veya be ya da
ha kk, bakann gzn kamatracak bir gzellikte, fakat utan
ga; artlarn derhal tesirinde kalan bir kz.
Binba Duncan Heyvrard: Bir smrge subay; cesur, erefli, samimi,
biraz marur; K zlderililer ve onlarn nasl arptklar hakknda
bilgisi yoktur. Alice Munro'ya ktr.
David Gamut: Uzun, zayf ve hantal; lhiler okumaktan zevk alan bir
gen; hayret uyandran bir tahamml gc vardr.
Hikye
Sene 1757. Yukar New York'taki (Amerika), Champlain
Gl civarndaki ve Albay Munro'nun kumandasndaki Willi-
am Henry Kalesi, Franszlar ve Huron Kzlderilileri (Mingolar)
tarafndan kuatlmtr. Cora ve Alice Munro, Edward Kale-
si'nden aynlarak Hudson nehri kylarndan, babalonnm yan
na gitmek isterler. Grupta, lhi syleme retmeni olan han
tal ve egzotik David Gamut, gsterili ve nazik Binba Duncan
Heyward, vah ve kurnaz Kzlderili rehber Magua da vardr.
Magua, onlar yanl, istikamete; yolu kaybettiini syleyerek,
Huron blgesine gtrr. Fakat yollar, cesur ormanc Natty
Bumppo ve Kzlderili arkada, Chingachgook ve cesur olu,
"Mohikanlar'n Sonu" Uncas'm yolu ile birleir. Onlar, derhal
Magua'y yakalamak isterlerse de, Magua ormana kaar.
Mingolar'n, grubu evirdiklerini anlayan Natty, karanlk
knceye kadar beklemelerini ister. O zaman, Kzlderili arka-
dalan atlan gizlerken, dierlerini, allar arasnda gizledii bir
kaya bindirerek, nehirdeki bir adaya gtrr. Burada, nisbe-
ten gvenlik iinde istirahat edebilecekleri bir maara vardr.
Fakat zerlerine gelen kurtlan gren atlar, dehet iinde kine
meye balar ve Mingolar da, dmanlannm nerede olduklan-
n grerek hcum ederler. Kendisine "Uzun Silh" da denen
Natty, kar sahildeki en cesur Mingo'yu seer.
Natty ve arkadalarnn mermileri tkenir. Bu kanun kaak
lar, lme hazrdrlar. ki kz kardeten daha canl ve azimli
100 B y k Ro ma n 155
olan Cora, kamalarn teklif eder. stemeyerek de olsa, Notty,
Uncas ve Chingachgook kendilerini akntya brakr ve orma
nn kar tarafnda kyya karlar. Huronlar, Binba hleyv/ard,
David Gomut ve gen kzlan yakalarlar Cora, bir dal paras
ile getikleri yollan iaret ederse de, Kzlderililerden biri, kza,
seni bununla ldrrm dercesine baltasn gsterir. stirahat
srasnda Magua, Cora kendi kans olmay kabul ettii takdir
de, Alice'i serbest brakacan syler Cora tiksinerek redde
der. Gazaba gelen Magua, elindeki baltasn Alice'e frlatn
Balta kzn ban syrarak geer. Heyvârd, iplerini zer ve
kendisini vahilerden biri zerine frlatr. Kzlderili, onun elin
den kurtulur ve ban indirmek zere kaldnr; fakat o anda,
bir silh sesi duyulur ve Kzlderili vurularak lr.
Natty, Chingachgook ve Uncas, onlan kurtarmaya gelmi
lerdir. iddetli bir arpma balar ve Magua hari, Kzlderili
ler yakalann Natty, kendisinin ve Kzlderili arkadalannn, on
lan takip ettiklerini anlatn
Grup, William Henry Kalesi'ne gitmek zere tekrar yola ko
yulun Kale, Montcalm'n birlikleri tarafndan kuatlmtn Fakat
kale bir sis perdesi altndadr; geri sis kaleyi dmanlardan
gizliyorsa da, onlara da yollarn kaybettirin Keskin gzl Un
cas, maamafih, kaleden frlatlan bir topun kovann yakar ve
grubu sa salim kaleye gtrn
Albay Munro ve kzlan, gzyaartc bir tarzda kucaklarlar
Ama kale muhasara altnda olduundan, Natty ve Heyvvard,
kendi yollarnda gitmek zorundadrlan Kale kumandan
Natty'ye, bir mektup vererek Edvvard Kalesi kumandan ngiliz
VVebb'e gtrmesini isten Mektupla, yardm istenmektedir
VVebb'in cevab mektubunu getiren Natty, William Henry Kale
si civannda yakalann General Montcalm, VVebb'in mektubu
nu alr ve Natty'yi serbest brakn ahs bir mlkat iin Mun-
ro'yu davet eden Munro, kendi yerine Heyvvard' gnderir, fa
kat Heyvvard da Montcalm'dan tutarl bir bilgi edinemez. Hey-
ward dnd zaman Munro, grevi hakkndaki raporundan
156 100 B y k Ro ma n
nce, hislerini aklamasn ister. Heyv/aH, o zaman, Alice'i
sevdiini itiraf eder. Fakat melez ilk karsndan olan Cora'nn
reddedildiini dnen Munro, Heyward'n Alice'e k olma
sn tasvip etmez. Heyvvord hi de samim olmayan bir tareda,
Munro'nun dncesinin yanl olduunu syleyince Albay,
Heyward'n raporunu dinler ve onunla birlikte Montcalm'n ya
nna gitmeye karar verir.
Montcalm, onlara yardm gnderemeyeceini ve bu yz
den teslim olmalann tavsiye eden VVebb'in mektubunu gste
rir Byk bir mitsizlie den Albay, durumun kendi aleyhin
de olmasna ramen arpacan syler. Fakat Montcalm,
kendilerine, erefli bir ekilde teslim olmak imknlann verece
ini syleyince, Munro kabul eder.
Lkin Montcalm, birlikler arasndaki Kzlderililer'in vaheti
ne mni olamaz. Kzlderililer, kaleden ayrlan bir grup kadn
ve ocua saldrr, zerrece merhamet duymakszn hepsini l
drrler. Liderleri Magua, tekrar Cora ve Alice'i ve -kzlan ko
rumak iin elinden geleni yapan- Gamut'u yakalar. Magua,
esirlerini, kendisinin lideri olduu Huronlar'n kampna gt
rr. (Magua, onlann lideri olmakla beraber, viski itii iin, Hu-
ronlar, kendisine lekeli bir kimse olarak bakarlar.) Alice'i onla
ra brakan Magua, Cora'y, civardaki Delaware airetine gt
rr.
Fakat Natty ve Kzlderili arkadalan, Munro ve Heyward'la
birlikte onlann peindedir. Huronlular'n kampna geldikleri za
man, hapisten kaan Gamut'u grrler. Huronlar, Gamut'un
lgn olduunu sanmlardr. Heyvvard, hastalktan tedavi eden
bir kimse sfat ile Huron kampna girmeye karar verin Kzlde
rililer muvakkaten kabul ederler ve hatta biri ocuunun has
ta kansna bakmasn ister. Heyvvard, kadnn yanna gtrl
meden nce, Uncas yakalanr ve Huronlar, ona ne yapacakla-
n zerinde bir toplant yaparlar
Hasta kadnn yanna giderken, bir ay Heyvvard ve Huron
Kzlderilisi'ni takip eder Huron, bu aynn mahall bir sihirbaz
100 B y k Ro ma n 157
olduunu bilirse de bunu bilmeyen Heyward heyecanlanr. Ka
dn tedavi etmesi iin yalnz brakld zaman, Heyvard, aynn
kafasn kardn grr, altnda Natty Bumppo vardr! Bero-
berce Alice'in hapsedildii maaraya giderler. Magua, onlann
karsna karsa da, Natty kendisini zararsz hale getirir. Hey-
vârd ve Natty Alice'i alarak Delaware kampna kaarlar. Natty,
daha sonra tekrar Huronlar'a dner ve ay elbisesi ile Uncas'
kurtanr.
Grup yeniden Delavvare kampna ular, fakat Magua, on
lann peindedir; iki kz kardein kendisine verilmesini ister ve
Natty'yi ikyet eder. Heyvvard, "Uzun Silh" olduunu syle
yince, Natty, bir nianc olarak inanlmaz yeteneini gstererek
kim olduunu belli eder. Yal Delavvare airet bakan Tame-
mund, btn ngiliz esirlerinin kendisine verilmesini isteyen Ma-
gua'nn szlerini dinler. Tamemund kabul eder, fakat Cora,
Uncas'n da konumasn ister. Uncas'n cesur tutumu Delawa-
reliler'i hayran brakrsa da, Tamemund, onnu ldrlmesini
talep eder. Delavâreliler'den biri, Uncas'n avclk gmleini
yrtar ve hayretle geri ekilir. nk, Uncas'n gsnde, fev
kalde bir ekilde ilenmi kk bir kurbaa vardr, bu da,
Delav/areliler'in ktklan Mohikanllar'n totemleridir.
Tamemund, imdi Uncas'a hrmetle muamele eder ve
onun, kendisinin yerini alacan syler. Magua, maamafih,
Cora'y talep eder, zira Delavvare kanunlarna gre, kz onun
esiridir Kartal gzl, kzn yerini almak isterse de, Magua'nn
istei kabul edilir. Uncas, Magua'ya, gne batar batmaz, pe
inden geleceini syler. Magua alayl bir kahkaha kopanr ve
aynlr.
Gnein batmasyla, aralannda Heyv/ard ve Natty'nin bu
lunduu Delavvareliler, Magua'nn peine taklrlar ldrc
bir arpma balar. Savan Delavvareliler'in aleyhine gittii
bir anda civarda saklanan Albay ve Chingachgook meydana
karlar ve savan kaderini tayin ederler Huronlar malup
edilir ve kaarlar. Fakat Magua, iki adam ile birlikte Cora'y
158 100 B y k Ro ma n
yakalar ve karr. Uncas pelerinden giderse de, bu, onun l
m olur. Magua, Uncas' ldrrken, bir dier Kzlderili de
Cora'y ldrr. Magua, kayalar arasndan kap kaybolaca
srado, Notty, bir kurunla temizler.
Delaware kamp mateme brnmtr. Asil olunun, alba
yn ve cesur kznn lm Chingachgook'u kedere boar. H
znl bir gmme treninden sonra, btn beyazlar kendi me
deniyetlerine dnerler; fakat Natty, Chingachgook'ia birlikte
geride kalr.
Eletiri
Cooperin Deri orap Hikyeleri, Amerikallar ve Avru-
pallarn kafalarnda bir Kzlderili ve Amerikaya ilk
yerleen imajn derinden yerletirdi. Bu, maalesef fen
halde tahrif edilmi bir imaj. yle grlyor ki, artk onu
silmek de mmkn deil. Cooperin, uzun yazarlk haya
t boyunca, muhtelif zamanlarda baslan romanlar, Ame
rikann ilk alan hakknda gl bir efsne yaratt; cesur
ve inanlmazcasna maharet sahibi ncler, habis ve asil
vahiler; byk ve balta girmemi ormanlar, medeniyetin,
tedricen ve mtereddit kabul edilii. Deri orapm krono
lojisine gre; Geyik ldrcs (1841), Natty bir gen iken
yazld; Nattynin otuz be ve otuz dokuz yalar arasn
da yazlanlar, Mohikanlartn Sonu (1826) ve z Src
(1840) Natty yetmiinde iken yazlan ncler (1823) ve
seksenini akn bir ihtiyar iken yazlan Yaylad.
Btn bu romanlar arasnda en cazip olan Mohikan
lartn Sonudur. Bu kitapta, asl Chingachogook ve onun
daha asil olu Uncas heyecanla takipler srasnda, kova
lamalar peinde ve kurtarmalarda gryoruz. Amerikann
bkir ve geni panoramas grlr; karakterlerin etkisiz
konumalar, sadece inanlmaz deil, tasavvur edilmeye
cek hdiseler; plnn, tekrar tekrar balad yere gelme
100 b y k Ro ma n 159
si. Mark Twain, btn bu menf tenkitleri komik bir tarz
da belirterek, Cooperin bir hikye anlatmaktan ciz oldu
unu syledi.
Fakat Cooper, kendisini hl okutuyor. Mohikanlarn
Sonundaki okuyucuyu soluksuz brakan hareketler, yarat
t devaml heyecan, ormanlarn, kamplarn ve yerleim
blgelerinin canl manzaras (D. H. Lawrence, btn
edebiyattaki en gzel, en parlak manzaralar diyor). Ame
rikada ilk yerleenlerin irane, pastoral grntleri, ro
mann, byk ve devaml poplaritesini hakl karyor.
Mohikanlarn Sonu, Amerikan edebiyatndaki en byk
macera romanlarndan biridir.
Yazar
James Fenimore Cooper, 1789da Amerikann New Jersey eyaletin
de dodu. Cooper bir yanda iken, babas New York eyaletinin gneyin
de Otsego gl civarnda yerleti; burada byk bir topra vard (bugn
Cooperstown, yani Cooperin kasabasdr). Cooper, tabiatla babaa ge
en bu hayatnda (Kzlderililer ok daha nce ayrlmlard), aktif bir kr
centilmeni olarak yetiti. zel olarak yetitirildikten sonra Yale Kolejine
girdi, fakat bir arkadann odasna patlayc madde koyarak kk bir in-
filke sebep olduundan niversiteden kovuldu. Cooper 1806da, baba
snn tavsiyesi zerine, bir ilepte alarak ngiltereye gitti; fakat daha
sonralar. Amerikan Donanmasnda sene subay olarak hizmet grd
ve babasnn lm zerine, ailenin maliknesini yrtme iini yklendi.
Cooper 1811de zengin bir toprak aasnn Susan Augusta Del Lancey
adndaki kz ile evlendi. Bu aile. Amerikan istikll Harbi srasnda iddet
le ngilizlerin tarafn tutmutu.
Cooperin romanc olacan kimse sanmyordu. Fakat 1819da, kan-
sna, beraberce okuduklar bir romandan daha iyisini yazabileceini sy
ledi. Kars, bu szn yerine getirmesini istedi. Bylece, ngilterede ge
en nazik ve ahlk ve hikye zerine Precaution adl kitabn yazd
(1820). Bir sene sonra yaynlanan ve Amerikan fonu zerine Amerikan
karakterleri ile ilenen The Spy (casus) ok daha nemli bir eserdi ve
halk arasnda muazzam bir tarzda tutundu.
160 100 B y k Ro ma n
Cooper, otuz bir yandan lmne kadar, otuz roman, ayrca se
yahat kitaplar, sosyal kitaplar ve denizcilik tarihi ile ilgili eserler de yaz
d. Tabi bunlar arasnda en nemli olanlar, Natty Bumpponun hayat ile
ilgili olan ve Amerikann vahi tabiatnn medenletirilmesi zerinde
duran Deri orap Hi kyelerdir: ncler (1823) Mohikaniar'n Sonu
(1826), Yayla (1827), z Src (1840) ve Geyik ldrc (1841), Coo-
perin deniz hikyeleri arasnda, Pilot The Red Rover {^828) ve
ki Amiral (1842) bilhassa tutundu. Canl ve hareketli hikyelerin yer ald
bu kitaplarda, denizcilik tarihinin gerek vakalar da anlatlr.
Cooper (1826dan 1833'e kadar), hem shhatini kazanmak hem de
kitaplarnn telif haklarn korumak iin, Avrupada yaad. Avrupada iken,
jngilizlerin, Amerikay haksz tenkitleri karsnda Amerikan milliyetilii
nin tesiri altnda Amerikan Inanlan adl kitabn yazd (1828). Fakat l
kesine dnd zaman, Jackson demokrasinin Amerikada yaratt de
iiklikleri tenkit etti. Bu tenkitlerini Amerikan Demokrat adl kitabnda
toplad (1838). Halkn ekseriyeti kitapta yazlanlarn doru olduunu ka
bul etti.
Cooperin hayatnn son on yedi senesi (dmanlannn genellikle g
remedikleri), aristokratik sosyal prensiplerle demokratik siyas prensiple
rin savunulmas mcadelesi urunda geti. Aleyhinde bir sr dv al
d gibi, kendi mlkiyetine de sk sk tecavz ediliyordu (Cooper genel
likle bu hcumlara baar ile kar koydu) Cooper, 1851de Coopers-
tovvnda ld zaman, btn dnya onun, Amerikann ilk byk roman
cs olduunu kabul etmiti.
100 B y k Ro ma n * 161
Moby Dick
Yazan
Herman Melville
(1819-1891)
Balca Karakterler
smail; Hikyeyi anlatan kimse; karadaki hayatndan mitsizlie dt
zaman denize alan bir gen.
Queequeg: Vcudu dvmeli bir yamyam; kaptan yardmcs Star-
buckun mzraks; smail'in cesur ve mfik yolda.
Ahab: Pequodun kaptan; Moby Dick admdaki byk beyaz balinann
aman vermeksizin peinde gittiinden, btn beer his ve sempa
ti lerinden arnm mall bir adam.
Starbuck: Pequodun ikinci kaptan; cesur ve makul bir adam; Ahab'
bu saplantsndan vazgeirmek isterse de baarl olamaz.
Stubb: Pequodun nc kaptan; hayattaki fonksiyonu balina l dr
mekten baka bir ey olmadndan, beer bir yaratktan ziyade bir
vastadr.
Flask: Pequodun drdnc kaptan; dikkatsiz, dncesiz, korkusuz.
Tashtego: Gay Head airetinden bir kzlderili; Stubbun mzraks.
Daggoo: ri yar bir zenci; Flaskn mzraks.
Fedallah: Esrarengiz bir Parsi; Ahapn mzraks; tabiat st yetenek
lere sahip olduuna ve eytan kuvvetlerle de ibirlii yaptna ina
nlr.
Papaz Mapple: New Bedford limanndaki Balinaclar K ilisesi'nin gayet
iyi konuan vaizi.
Hikye
Yannda pek az para kalan ve karadaki hayat kasvetli bu
lan smail, denize almaya karar verir. New York'un Manhat
tan kasabasndan ayrlarak, New Bedford'a gider ve Spouter
hannda kalr. Fakat ayn odada kald kimsenin, vcudu dv
meli Queequeg adl bir yamyam olduunu dehetle grr.
Adam bir Congo mbuduna tapar ve balta olarak kulland
leti ayn zamanda ttn ubuudur da. Fakat Queequeg ger
ekten sevimli bir insandr. O gece ayn odada kaldktan son
ra, Queequeg ve smail arkada olurlar. Ertesi sabah pazar ol
duundan smail Balinaclarn Kilisesi'ne gider ve bir zamanlar
balina avcl yapan Papaz Mapple'in vaazn heyecanla din
ler Papazn o gnk konumasnn ana tezi udur; "Eer biz Al
lah'a boyun eeceksek, kendi iimizden ykselen emirlere kar
gelmeliyiz."
smail, nasl asil bir insan olduunu daha sonra anlayaca
Queequeg ile birlikte, balina avna kan gemilerden birin
de i bulmak midi ile Nantucket'e gider. Yolda (gemide) Qu-
eequeg, kendisi ile alay eden kaba bir Amerikal'y nce ikaz
eder; fakat adam, daha sonra denize dt zaman, atlaya
rak onu kurtanr. Nantucket'e geldikleri zaman, Pequod gemi
sini bulurlar ve Queequeg'in mzra byk bir maharetle kul
lanmasndan tr, derhal ie alnrlar Maamafih, geminin sa
hipleri smail'e ok kk bir cret vereceklerini de sylerler.
Geri Elijah adl gngrm ve tecrbeli bir denizci onlara, Pe-
quod'la gitmemelerini ikaz ederse de, onlar bu szlere aldn-
etmezler.
Gemi ancak limandan iyice uzaklatktan sonra, kaptan
Ahab grnr Adeta bronzdan yaplm intiban uyandran
uzun boylu, geni omuzlu Ahab, mall bir adamdr Gya ey
100 B y k Ro ma n 163
tanlarla yapt mcadele sonunda ald yara, beyaz salarn
dan yzne kadar iner. Bir aya beyazdr; byk bir balinann
dilerinden yaplmtr Dehet sac hikyelerin kayna, mu
azzam bir beyaz balina, Moby Dick, onun bacan koparm
tr. ok gemeden Ahab'n ne yapmak istedii anlalr: Her ne
pahasna olursa olsun Moby Dick'i bulacak ve onu ldrecek
tir.
Ahab, ksa bir mddet sonra, geminin btn mrettebatn
gvertede toplayarak, geminin ana direine, altn bir spanyol
paras iviler ve beyaz balinaya mzra ilk defa kim indirirse,
paray ona vereceini syler. Ardndan, szlerinin mrettebat
zerinde gerekten derin bir iz braktna emin olmak iin,
hepsine, byk ieler iinde rom (bir eit iki) verir. Daha
sonra, iradesinin kuvveti ile yardmclarndan, ellerindeki mz
raklar, silh atarcasna atmalarn ister ve her bir mzran
ortasndan tutar; bu onun eytanlarla muharebe halinde oldu
unu gstermektedir. Nihayet, mzraklardan, mzraklarn
oyuk ksmlarn iki ile doldurarak Moby Dick'in lm iin i
melerini ister.
U kaptan yardmcsnn, hayret uyandrc elikili zellikle
ri vardr. kinci kaptan Starbuck cesur, fakat mantk bir insan
dr; sadece geimi iin balina avlar. Ahab'n manyakasna
saplantsna sadece o kar gelir ise de, Ahab'n azim ve gc
ne sahip olmadndan baanl olamaz. nc kaptan Stubb,
balinalarn ldrlmesinde beer bir vastadan baka bir ey
deildir. Drdnc kaptan Flask ise, dikkatsiz, dncesiz, kor
kusuz biridir. Her birinin, kumanda ettikleri balina kayklannda,
mizalanna uygun birer mzraklan vardr: Starbuck'n mzrak
s Queequeg; Stubb'inki Gay Head Kzlderilisi'nden Tashte-
go; Flask'inki de iriyan bir zenci olan Daggoo.
Pequod denizde seyrederken dier gemilere rastlar ve ha
ber alp vermek iin durur. Limana, balina ya ile dnen Bac-
helor vardr Bu geminin mrettebat, Palinezya adalarnda yer
li kdarh evlenmilerdir; imdi onlan Amerika'ya gtrmekte
164 100 B y k Ro ma n
dirler. J ereboam adl gemi ise, Moby Dick ile yapt mcade
lede yara almtr ve gemide bulunan Gabriel adndaki lgn
bir khin, beyaz balinann Tann olduunu syler. Ve en zc
olan da Rachel'in bana gelenlerdir: Bu gemi, iinde kapta
nn on iki yandaki olunun da bulunduu bir balina kayn
kaybetmitir. Kaptan, Ahab'm uzun yllar arkada olmasna
ramen, Ahab, kaybolan ocuun aratrlmasna katlmay
kabul etmez.
Ahab, her geen gn, kendisini beer durumlardan uzak
latrr Evinin, gen kansnn ve ocuunun verdii zevkleri red
dettiini gstermek iin, piposunu denize atar. Surat daima
asktr, kfreder, mitsizlik iinde olduu yznden anlalr; fa
kat Moby Dick'i hibir zaman unutmaz. Starbuck, zaman za
man, ondan mrettebat dnmesini isterse de, hibir netice
alamaz. Ahab'm biraz olsun nsan hislerle muamele ettii tek
kii, denizde boulmaktan kurtanlan, yan-deli Pip adndaki k
k bir Zenci ocuudur.
Ahab'm insanlktan gittike uzaklamasnn sembol Fedal-
lah'tr Parsi (atee tapan Iranllar) gruplarndan birinin lideri
olan bu adam Ahab, kimseye gstermeden gemiye almtr.
Fedallah, Ahab'm mzraks ve Ahab herhangi bir eytan ha
reket yapt zaman daima yannda bulunduundan, belki ay
n zamanda onun eytan ruhudur da. Ahab, geminin demir
cisinin yapt mzra, putperest mzraknn kanlanyla vaf
tiz eder ve bu ii yaparken de, Allah'n adn deil, eytann ad
n syler. Ahab, Parsi'nin gz nnde, geminin derinlik len
cihazn paralar. Alevimsi'parlak yuvarlaklann geminin direk
lerinin ularn yalad byk bir frtma srasnda Ahab, aya
n Parsi'nin zerine koyar ve bir eli ile de geminin ana direi
ni tutarak, imee meydan okur Frtna, pusulalann ynn
deitirince Ahab, yelkenci inelerinden pusulalar yapar
Fedallah, garip kehanetler syler Ahab bunlan anlamad
ndan iyiye hamleden Fedallah, Ahab'm ne cenaze arabasna
ne de bir tabuta konacan syler; lmden nce iki cenaze
100 B y k Ro ma n 165
arabas grecektir. Birincisini, fni olmayan eller yapmtr;
kincisi de, Amerika'da yetien bir aacn kerestesinden yapl
mtr stelik, Ahab bir iple ldrlebilir ve Fedallah da, onun
pilotu vazifesini grecek, Ahab'dan nce lecektir.
Aylarca sren yorucu bir takipten sonra, mrettebat Moby
Dick'i grr. Hayvann gz kamatnrcasna parlak srt, hafif
e meydanda olan bafindan ok yksektedir. Balinann evre
sinde yzlerce deniz kuu uumaktadr. Balinann muazzam
srtnda, krk mzraklar grlr Balina kayklar hemen denize
indirilir Moby Dick, peinden gelenleri aldatr; Ahab' ve Par-
si'yi denize frlatr. Gemiye alnan Ahab, hdisenin ktye
almet olduunu sylemek isteyen Starbuck'a istihza ile srt e
virir.
Ertesi gn Moby Dick, tekrar grlr ve kovalama yeniden
balar. Dev balina, bu defa dehet saar; kay da devirir,
mzrak iplerini kartnr ve Ahab'n balina diinden yaplm
ayan parolar, kran Bu dehet uyandnc hdise srasnda
Fedallah kaybolur. Ahab, ikinci defa olarak Starbuck'un szle
rini dinlemez, balinann peinde gitmekten vazgemez.
Ertesi gn Moby Dick'in nefes verirken kard su stunu,
yerini belli eder Ahab, yine balinann peindedir. nceki iki
gn ald mzrak yaralannn gazaba getirdii balina, kaykla
rn aralarna girerek suyu kartrr, onlar birbirinden uzaklat
rr ve bu arada, bir gn nce kendisine saplanan mzran
ucunda Fedallah'n vcudundan paralar bulunduu grlr.
Parsi'nin kehanetinin bir ksm dorulanmtr: Fedallah,
Ahab'n pilotu olmak iin ondan nce gitmitir. Gazaba gelen
balina, aniden Pequod'un kara gvdesini grr ve hzla zeri
ne giderek olanca kuvvetiyle gemiye arpar Gemi derhal yan
yatar ve yava yava batmaya balar. Kehanetin ikinci ksm da
gereklemek zeredir: Pequod, ikinci cenaze arabasdr; Ame
rika'da yetien bir aatan yaplmtn Ahab'n kay, beyaz
balinann yanna gelir ve elindeki mzra Moby Dick'in zeri
ne frlatn Maamafih, mzrak hedefine isabet etmez ve Ahab,
166 100 B y k Ro ma n
kendisine arpmamas iin eildii zaman, p boynuna sanlr
ve derhal kayktan denize der ve hemen lr. Parsi'nin keha
neti imdi tm ile dorulanmtr; Ahab, bir iple ldrlm
tr.
Sadece smail kurtulur. Queequeg'in yapt bir tabutun ii
ne girer. Tabut, Pequod'dan denize dmtr. Bylece kapal
tabutun iinde dalgalar stnde kalan smail, hl kaptann
olunu arayan Rachel tarafndan kurtanlr
smail'in hikyesi boyunca, balina av hakknda blmler
araya sktnimtr. Geri bu hikyeler, anlatlmak isteneni tak
viye etmezlerse de, bir fon vazifesini grrler ve bir sembolizmi
iaret ederler Balinalann nerelerde bulunduklan, balina av ile
geinenler, balina eitleri, balinann vcudu, balinalann al-
kanlklan hikyede sk sk yer alyor ve bylece, hikyeyi de de
rinletiriyorlar.
Eletiri
Moby Dick, yce ve derin bir kitap. Hikyede, canh bir
hareket, heyecanl maceralar ve dramatik atmalar da
var. slp, bylece irane, hmorlu, romantik ve gerek.
Moby Dickin, insan, hayatn kurtarmak iin yzmeye
zorlayan bir derinlii var.
Melville, Moby Dicki gl olduu bir zamanda
kaleme ald. Bir mektubunda, yirmi be yana kadar, ken
disinde hibir gelime grmediini yazd. Ben hayatm,
yirmi be yamdan itibaren balatrm. Yaz sahasndaki
gelime, ancak o zaman kendisini belli etti.
yle anlalyor ki, Moby Dicki, realist, olduka ko
mik bir balina avcl olarak ele almak istedi ise de, yirmi
ikinci blmden sonra, maksadn deitirdi. Artk Pequ-
od, sadece bir balina gemisi deildir, kk, snrl bir
dnyadr. Monomanyak kaptan ve peinden gittii muaz
zam balina, kitapta realist yaratklar olarak gsteriliyorsa
100 B y k Ro ma n * 167
da, ayn zamanda, sembolik ekiller; her okuyucunun
kendisinin yorumlayaca byk ve mulak yaratklar
hline gelirler. Ahab, iyiyi ortadan kaldrmak isteyen, Al
laha kar kan veya kendisini bir Tanr yerine koyan bi
ri midir? Ahab, yaradln srrn anlamaya alan bir
kahraman mdr, yoksa kinatn ktlne ve kt ka
dere kar gelen biri midir? Yoksa Ahab sadece bir. deli,
lgn veya sorumsuz veyahut hedefini yanl seen biri
midir? Bunlar, ortaya srlen ve cevaplandrlan sual
lerden sadece bir tanesi. Fakat bir eletiricinin syledii
zere, "cebirde olduu gibi herkese kabul edilmi bir
cevap zerinde durmak, ok iddial bir ey olur. stelik
baz meselelere, herkese kabul edilecek cevaplar da veri
lemezdi.
EerMoby Dick, okuyucunun dncesine meydan
okuyan, okuyucuyu derine dalmaya sevkeden bir kitap
ise, ayn zamanda, baz eletiricilerin de syledii gibi,
en iyi bir deniz hikyesi, balina avcl destan ve an-
siklopedisidir de.
Ve ayn zamanda, vakalar olduu gibi kabul etmesi
gerektiinden, btn szlere kulak tkayan bir adamn da
destandr.
Yazar
New York ehrinde doan Harman Melville (1819), sko-ngiliz ve
Hollanda asll idi. On bir yanda iken, ailesi New York eyaletinin Albany
ehrine tand ve Herman da iki sene mddetle Albany Akademisine
devam etti. ok bor brakarak len babas ardndan, on yandaki o
cuk, eitli ilerde alt. Be sene mddetle ktiplik, rgatlk ve geni bir
eitimi olmamasna ramen, retmenlik bile yapt.
Belki daha iyi bir i bulamadndan, on sekiz yanda iken gemici ol
du ve Liverpoola giden ilepte kamarot yardmcs olarak almaya ba
lad. Gemide grd zulm ve Liverpoolun kenar mahallelerindeki se
falet, bir gemicinin hayatndaki romantik btn kavramlar ykt. Drt se
168 100 B y k Roman
ne sonra Amerikaya dnd zaman, kendisini karada tutacak iyi bir i
bulamad ve bu defa, Gney Denizlerinde balina avclna kan Acush-
nef adl bir gemide almaya balad. Gemideki hayat artlar, tahamml
edilemeyecek derecede idi. Melville, bylece bir arkada ile birlikte Mar-
quesas adalarnda gemiyi terketti ve bir ay, Typee adl yamyam bir aire
tin misafiri oldu. Geri bu hayat, onun tecrbesini zenginletirdi ise de,
balina avna kan bir AvustralyalI gemi kendisini kurtard zaman mem
nun olmutu. Fakat yine, bir bakaldrmada yer aldktan ve ksa bir md
det iin hapsedildikten sonra, Tahiti civarnda Eimeoda gemiden ayrld,
yerliler arasnda dolat, misyonerlerden ziyade onlarn yannda kald.
Gney Pasifikte avlanan bir balina gemisi ile Havvaiiye geldi. Honolu-
luda on drtj afta bir jimnastik salonunda alt ve Amerikaya giden bir
asker gemiye er olarak girdi. Acushnet ile deniz kmasndan sene
sonra Bostona geldii zaman, denizcilik hayat da sona ermiti.
Baka bir i bulamadndan, Melville yazmaya balad ve denizde
geirdii tecrbeleri, ilk drt kitabnda belirtti. Yamyamlarla geirdii ha
yat anlatan Typee (1846); Tahiti'deki maceralann anlatan Omoo (1847);
Liverpoola yapt ilk yolculuu anlatan Redburn (1849); ve Birleik
Amerikann bir harp gemisindeki son yolculuu zerinde VVhite Jacket
(1850), Mardi (1849), romandan ziyade bir allegori (remiz ve kinayeli
hikye) fakat mizah yorumlarnda fevkalde olmasna ramen mulk
ve bu yzden, biyografik romanlar gibi hi tutunmad.
Melvillein byk roman Moby Dick, {Mardi gibi), okuyucuyu mem
nun etmekle beraber, yazarnn beenmedii romantik yar otobiyografik
hikye anlat trnden uzaklat. Eletiriciler, kitab, hem beendiler,
hem beenmediler ve sat hi de iyi deildi. Daha sonra kitaplar da tu
tulmad ve yazarn verimi ondan sonra dt.
Melville, 1847de evlendi ve aile ykmllklerinden tr, mecmu
alarda yazmaya, konferanslar vermeye balad. Nihayet, 1866da, New
York gmrnde mfetti oldu ve 1886ya kadar bu ite kald. Hemen
hemen tamamen unutulmu olarak, 1891de ld.
Fakat ldkten sonra, hreti bir anda ykseldi. Ondokuzuncu asr
Amerikasnn yazarlar arasnda kitaplar en fazla okunan ve kendisin
den en ok bahsedilen iki kiiden biri oldu. Dieri Mark Tvvaindir. Melvil-
lenin iirleri, hikyeleri ve romanlar tekrar tekrar basld. Bir zamanl ar
srt evrilen Herman Melville, bugn Amerikann en byk romanclann-
dan biri olarak kabul ediliyor.
100 B y k Ro ma n 169
Tom Amca'nn Kulbesi
(Uncle Toms Cabin)
Yazan
Harrlet Beecher Stowe
(1811-1896)
Balca Karakterler
Tom Amca: Zenci bir kle; nazik, sdk, mtevaz, iyilik yapmakta
azimli.
Chole Teyze: Mehur bir a, sdk bir hizmeti; Tomun, kendisini
fed eden kars.
Arthur Shelby; Tomun, K entuckydeki efendisi, olduka iyi bir in
san. iyi tabiatl ve msrif.
Emily Shelby: Kars fevkalde bir hanm, fakat Tomun kendisine en
fazla ihtiya hissettii bir zamanda, ona yardm edemeyecek kadar
gsz.
Dan Haley: Hibir beer yn bulunmayan bir kle taciri.
Tom Loker: Bir kle avcs, fakat slah olabilecek bir adam.
Marks: Onun kurnaz, kendi kar peinde giden orta.
Eliza Harris: Sevimli, cesur bir kle.
George Harris: Elizann gururlu ve zeki kocas.
Harry: Son derece sevimli ocuklar.
Senatr John Bird: Aslnda iyi bir insan, fakat sahte prensi pl er ve
oportnisti k politika, onun nsan sempatilerini ksa bir mddet iin
rter.
Rachel Halliday; Cana yakn, iyi huylu bir kadn, anti-klelik akmn
yrtr.
Simoen Halliday: Rachel'in kocas.
Phineas Flecber: Mcadeleci bir kadn.
Dorcas Teyze: Tom Lokerin dads; onu iyi eder ve nsan vasflarnn
geri gelmesine hizmet eder.
Augustine St. Clare: Tomun New Orleans'daki efendisi; zhiren kur
naz, sinikal (pheci) bir adam ise de, aslnda idealist ve strap iin
de kvranan biri.
Marie St. Clare: Bencil kars.
Ophella St. Clare: Vermont eyaletindeki kuzeni: Yeni ngiltere denen
bu blge halknn iyi ve kt taraflarn tecessm etti ren bir kadn;
samimi, vicdanl, dindar.
Evangeline (Eva): St. Clarenin melek gibi kz; kendisini harekete geti
ren sikler sadece insanlara olan sevgisi, inan ve iyilikseverlii
deildir.
Topsy: Evann sevgisi ile reformdan geene kadar St. Clarenin evini
karmakark bir ekle sokan yaramaz kk bir zenci kz.
Simon Legree: Tom'un son efendisi; sadistik ve hayvan.
Cassy: Talihsiz bir melez; Legree, kendisine en di bir tarzda hizmet et
mesi in onu zorlarsa da, efkat ve faziletini muhafaza eder,
duimbo ve Sambo: Legreenin dejenereletirdii iki zenci klesi;
Tomun kahramanlk rnei, onlar kurtarr.
Emmeline: Gzel, fakat mitsiz ve dehet iinde bir kle; Legree.
Cassynin yerine koymak iin onu satn almtr.
Hikye
Amerikan Dahil Harbi'nden nce, Kentucky'deki Shelby
iftlii, mutlu bir yer olarak grnr. iftliin sahibi Arthur
Shelby, cmert ve iyi tabiatl bir insandr; kans Emily, mfik ve
samim bir dindardr; oullan George ise, cana yakn ve nazik
bir gentir; iftlikteki herkes kendisini sever. Klelere, bir eya
muamelesi deil, deta bir insan muamelesi yaplr. Dindar ve
sdk bir Zenci olan Tom Amca, Mr. Shelby'nin mutemet ada
mdr. Kans Chole Teyze, sadece mkemmel bir a deil.
100 B y k Ro ma n 171
Shelby ailesinin hemen hemen bir mensubudur. Ve ocuklarn
da, ebeveynleri gibi salam insanlar olarak yetiecekleri mi
dini verir
Fakat Mr. Shelby, temkinli ve tutumlu bir adam deildir;
borlarndan tr, Tom Amca'y, Dan Haley adnda kaba bir
kle tcirine satmaya mecbur kalr. Tom ile birlikte, Eliza'nn
be yandaki olunu ve George Harris'i de satmak mecburi
yetindedir. Harry, onun mlkiyetindeki gzel bir melez, George
Harris de, hissiz kle sahibinin mal bir dier mele.zdir. Missi-
sippi Nehri'ndeki kle pazannda satlmaktan korkan ve artk
efendisine tahamml edemeyecek hale gelen George, Kana-
da'ya kamaya ve hrriyetine kavumaya karar verir. Gzya
larn tutamayarak, karsndan ve ocuundan aynlr. Onun ay-
nindan ksa bir mddet sonra, kadn Shelby'nin, Harry'yi de
satmay kabul ettiini renir ve byle bir hle tahamml ede
meyeceini dnerek, o da kamaya hazrlanr
ocuunu kucana-alarak yola kan Eliza, Ohio Neh-
ri'nin kylannda bir kye geldii zaman yorgunluktan decek
gibidir Burada bir hana iner ve kenHisJ ni, yer yer buz tutmu
nehir zerinden kar tarafa gtrecek oir vapur bekler. Fakat
sefil Haley kadn takip etmitir; maamafih kendisine refakat
eden Shelby klelerinin yanl yoldan gtrmeleri neticesinde
gecikir. Eliza onu grr lgncasna, nehrin kenanndaki par
maklktan, su zerindeki bir buzun zerine atlar, ardndan bir
dierine ve baka bir buz parasna. Bylece, srayarak, ka
yarak, derek, kanayarak, mucizev bir ekilde Ohio eyaleti
tarafna geer
Orada, kendisine. Senatr Bird'in evine gitmesini sylerler.
Senatr Bird, "prensipleri"nin mahkmu olmu iyi bir insandr.
Kaak klelere yardm edilmesinin yasaklanmasn isteyen ka
nun lehinde rey vermesine ramen, zavall Eliza ve Harry'yi g
rnce, efkat duygular ayaklanr ve onlan. Gneyden gelmi
bir iftiye gtrr Bu ifti, kleliin gnah olduuna inand
ndan, kendi klelerini serbest brakt gibi, dierlerinin de
172 100 B y k Ro ma n
kamalarna yardm eder. Eliza ve Harry'yi Guakeradl din bir
grubun yerleim blgesindeki Rachel ve Simoen Hallidaylarn
evine gtrr Kar koca, klelikten nefret ederler. Eliza, bu ev
de mitlenir, efkat grr. Halliday'lar, Eliza ve kocas Geor-
ge'n da bulumasn salarlar. Hrriyete k biri olan Geor-
ge, yamana silh alm ve kendisini bir spanyol diye tantm
tr.
Haley bu arada, iki kle avcsn hizmetine almtr, vah
Loker ve onun gaddar yardmcs Marks, gmenlerin izlerini
takip ederler. Phineas Fletcher adnda bir dier cesur Guaker
kadnnn refakatinde George, Eliza ve Harry yeniden kaarlar.
Loker ve adamlan, dar bir geitte onlan kuatrlarsa da, Geor
ge, kahramanca mcadele eder ve Phineas da, Tom Loker'i
uuumdan aa atar Gmenler, kaykla hr bir lke olan
Kanada'ya geerler
Tom Amca'nn hayat byle iyi deildir. Onun Shelby iftli
inden aynl, aile efradn kedere boar: Chole Teyze, mit
sizlik iindedir; ocuklar; gzyalarn tutamayarak alarlar;
deta bir lgna dnen George Shelby, byd zaman Tom
Amca'y geri alacana yemin eder Haley, Tom'u Mississippi
Nehri'ndeki vapurlardan biriyle New Orleans'a gtrn Va
purda kleliin dehet sac manzaralanyla karlar; korkun
ve tiksindirici fartiar altnda yaayan insanlar, birbirlerine ta
hamml edemeyen kadnn kendisini denize atarak intihar edi-
i.
Tom, Incil'ini okur, lhiler syler, ama yine de mitsizdir. Al
tn sal babas ile birlikte, yolculuk yapan Evangeline (Eva)
adnda kk bir kzla birlikte arkadalk kurar. Eva vapurdan
dt zaman, Tom nehre atlayarak onu kurtanr. Kz, bu
hdiseden sonra, babas St. Clare'ye tesir ederek Tom'u satn
aldnn
St. Clare, Vermont eyaletinden dnmektedir. Orada evlen
memi kuzeni Ophelia St. Clare'yi ziyaret eder ve onu St. Cla
re maliknesine eki dzen vermesi iin beraberinde getirir
100 b y k Ro ma n 173
Maliknenin ilerine bakan adam tembeldir, kars da, hipo-
kondria, kendi kendisine acma ve bencillik duygular arasnda
kaybolmu biri. Maamafih, Tom'un oradaki mevcudiyeti olduk
a rahat geer Tom Amca, Eva'ya peresti edercesine bala
nr ve kz da ona son derece sevgi ile muamele eder. Kzn te
mel zellii sevgidir ve herkesle sevgiye dayanan iliki kurar
Eva, yalan sylediinden ve aldndan tr zaman zaman
dvlen Topsy adndaki kk Zenci kzna bile sevgi ile mu
amele eder. Topsy, "Ben, kendiliimden yetitim, bydm."
der, "kimsenin benim dnyaya gelmemi istediini sanmyo
rum." Topsy sonunda uslular; bunda Bn. Ophelia'nn hain
lii ve ahlak llerinden ok daha fazla olarak, Eva'nn sev
gisi rol oynar.
Eva, her gn bir adm daha lme yaklar. Gittike solar,
saranr, fakat ruh k hl kendisini terketmi deildir. Tom ki
St. Clare, onu Eva'nn srarlcn karsnda serbest brakacana
sz vermitir Eva'nn gnlerinin sayl olduunu bilir. Marie bi
le, artk kendi kendisine acmaktan vazgeer. Eva'nn l,
onun Allah'a ykseliidir
Eva'nn lmnden sonra, aile perian oiur Fazlasyla sep
tik (pheci) bir adam olan St. Clare, lah gayeler urunda din
inanlara balanmak isterse de, baanl olamaz. Tom'u bir
gn azad etmeyi dnebiliyorsa da, azad gnn mtema
diyen erteler. Bir gn, bir kahvehanede kavga eden iki kiiyi
ayrmaya alrken, ar bir ekilde yaralanr ve lr. Fakat l
meden nce, btn klelerin serbest braklmasn vasiyet eder
Maamafih kars Marie, kocasnn vasiyetini hie sayarak, kle
leri satmaya karar verir; Tom da onlar arasndadr. Bir kle de
posundaki ak artrma sonunda Tom'u ve on be yandaki
gzel bir kz olan Emmeline'yi, Simon Legree adndaki hayvan
bir iftlik sahibi satn alr. Legree, Tom'dan nefret eder ve ona
zalimce muamele eder, bir hayvan gibi altrr Emmeline'yi,
kendi ahs zevkleri iin kullanr; kz, melez metresi Cassy'nin
yerine kor. Tom strap iindedir; din inan kendisini ayakta
174 100 B y k Ro ma n
tutar; hatt hasta bir kadn kamlamak istemediinden Leg-
ree'nin, Quimbo ve Sambo adl iki soysuz kleye, hemen he
men ldrnceye kadar kendisini kamlatmasna dahi taham
ml eder.
Emmeline ve Cassy arkada olurlar. ki ocuunun kendi
sinden alnarak satld Cassy, Emmeline'i, Legree'nin hay-
vanliinden korumak ister. Kamay dnrlerse de, Leg
ree'nin kaak kleleri yakalamak iin yetitirilmi kpekleri,
onlann bu plnlan uygulamalarn nler Sonunda, Cassy bir
pln dnr Legree'nin cehaleti ve hurafelerle ilgili korkular
zerinde durur, (barbarca icraatn yrtt) tavan arasnn
hayaletler tarafndan ziyaret edildiine inandnn Adndan, on
lann batakla kat hissini yaratarak, Cassy ve Emmeline,
onun pelerinden gelmeye cesaret edemeyeceini bildiklerin
den, tavan arasnda saklanrlar.
Tom Amca, onlann nerede olduklann bilir. Legree'nin ken
disine ikence yapmasn ve onun iki ua tarafndan dvl
mesine ramen, kzlann saklandklar yeri sylemez. Tom, bu
ikenceler sonunda lr lm yatanda iken, derin din ina
nn hl terketmeyen Tom'u, artk bir delikanl olan George
Shelby ziyaret eder Fakat Tom'un fidyesini verip kurtarmak iin
vakit ok gemitin Tom, lrken, George'a minnettar kald
n syler, Legree'yi de affeder
George, hi olmazsa Legree'yi dvmekle ve Tom'u gr
mekle, biraz olsun tatmin olur Mutsuz bir halde, kendisini Ken-
tucky'ye gtrecek vapura biner Vapurda, iftlikteki heyecan
srasnda kaan Emmeltne ve Cassy'i grr ve onlan korur
Yolculuk srasnda Madam de Thoux adnda bir Fransz hanm
ile tanrlar Kendisinin Kentuckyli olduunu renince, Geor
ge Harris hakknda srarla bilgi edinmek ister George Harris,
Fransz hanmn erkek kardeidir; ocuk yalannda birbirinden
aynlmlardr Kadnn West Indies dasndaki zengin iftlik sa
hibi kocas lmtr ve imdi de George' aramakla megul
dr Cassy, George'm kansnn adnn Eliza olduunu ve onun
100 B y k Ro ma n 175
hayatn renince, Eliza'nn senelerce nce kendisinden al
nan kz olduunu anlar. Gen Shelby hari, beraberce Kana-
da'ya giderek George ve Elizo'y ararlar. Nihayet, onlan, m
tevaz, fakat rahat bir hayat iinde bulurlar Anas ve kz, Ge
orge ve ablas sevin gzyalan iinde kucaklarlar.
Simon Legree dnda hepsi, ac ve strapla geen bir ha
yattan sonra nispeten mesut, geirdikleri tecrbelerin kendile
rine imkn verdii lde mutlu bir hayata kavuurlar. Legree,
ldrarak lr Maamatih, Quimbo ve Sambo, Tom'un kahra
manca lnn etkisi altnda yeniden Hristiyan dinini benim
serler. George Harris, kendi rkna yardm etmek iin Eliza ve
Harry ile birlikte Nijerya'ya gider. Tabi, Cassy de onlarla bera
ber gelir. Elinden alnan teki ocuu, olu, youn bir arama
dan sonra bulunur ve yaknda o da Nijerya'ya annesinin yan
na gidecektir. Topsy, Ophelia St. Clare ile birlikte Vermant'a
dner; vaftiz olur ve misyoner olarak Afrika'ya gider. George
Shelby, iftliine dner ve btn klelerini serbest brakr; arzu
ederlerse, onlann cretli iiler olarak alabileceklerini syler.
176 100 B y k Ro ma n
Eletiri
Tom Amcann Kulbesinin yaymlanmasndan, dnya
roman tarihinin en sansasyonel hdisesi diye bahsedildi.
Dzinelerle yabanc dille tercme edildi, milyonlarca ns
ha satt. George L. Aiken tarafndan sahneye kondu ve yz
sene mddetle oynad. Harriet Beecher Stowe, Ameri
kann en ok sevilen ve en ok nefret edilen kadn yapt.
Cumhurbakan Lincoln, Amerika dahil harbi srasnda
kendisiyle tant zaman, Demek bu byk harbe sebe
biyet veren kk hanm sizsiniz. dedi.
Gerekte, Harriet Beecher Stowe, hi de harp davulu
almak niyetinde deildi ve onun bu roman yaymlanma
m dahi olsa idi, harp yine de patlayacakt. Kleliin ya
ratt zulm, tahayyl bir tarzda gstermek suretiyle, in
sanlar, klelikten nefret ettirmeye alt. Fakat bu byk
kitabnn kendi iradesi dnda olduunu syledi. Onu
Allah yazd. dedi. Ben sadece onun sylediklerini kay
dettim.
Tom Amcamn Kulbesinin, hislerle, sunilikle, aikrlk-
la ilgili yz tane hats var. Roman kt bir tarzda bina
edilmi ve karakterler de daha kt seilmitir. Kitap,
hat ve tahrifle dolu. Fakat bunlarn hibiri, romann ya
ratt derin izi silemez. Kitap, ihtirasl ve gl. Melod
ramna, basmakalp tiplerine herkese sylenen kliele
mi hdiseler zerinde durmasna ramen, kitab bugn
okuyan birinin dahi, dehet iinde kalmamasna, o insan
lara acmamasna imkn yok.
100 B y k Ro ma n * 177
Yazar
Harriet Beecher, Amerikann kuzeydousunda New England diye
adlandrlan blgenin Connecticut eyaletinde dodu. Papaz Lyman Beec-
herin yedinci ocuu idi ve derin bir din inanla yetitirildi. Eer bir er
kek olarak dnyaya gelmi olsa idi, phesiz alt erkek kardei, gibi, o da
papaz olacakt. Harriet Beecherin, Henry Ward Beecher adndaki erkek
kardei, Amerikan tarihinin en tannm papazlarndan biridir. Fakat bu
saha ona kapandndan, papazlktan sonra, yapabilecei eyi yapt. On
drt yanda iken retmen oldu.
Bn, Beecher, yirmi bir yana gelince, ailesiyle birlikte Cincinati eh
rine tand ve bir ara bir kolejde ilhiyat dersi verdi. Babas bu kolejin de
kan idi. Yirmi drt yanda iken, an ncil zerindeki tannm ilim
adamlarndan Prof. Calvin E. Stowe ile evlendi.
Harriet'in yedi ocuu oldu. Ailev ve din grevlerine ramen Harri
et yazmaya balad ve ocukluundan beri baka sahalara yneltilen ta
hayyl gcn serbest brakt.
Harfite, Tom Amca'nn Kulbestni, ilkin, 1851'de VVashingtondaki
klelik aleyhtar The National Era adndaki bir gazetede tefrika etmeye
balad. Romann byk bir baar salamas, pek ok eletiricinin, on-
>:*an iyi olduunu syledikleri dier kitaplar zerine glge drd.
Harriet Beecher Stovve, ld 1896ya kadar elli yl yazd, on alt
eser verdi. Bazlarnn zaman gemitir, fakat dierleri, gerek olmak
tan baka, byk bir yazarn olgun eserlerini gsterircesine sevimli ve
komiktirler.
178 100 B y k Ro ma n
l Canlar
Yazan
Nikolai Gogol
(Nikolai Vassilievich Gogol Janovsky)
(1809-1852)
Balca Karakterler
Pavel vanovich Chichikov: Hikyenin kahraman; herkeste gven ya
ratan sevimli bir macerac.
Manilov: Chichikovun i yapt bir toprak sahibi; sevimli, etkisiz ve
belirli zellikleri bulunmayan biri.
Korobochka Anne: Bir dier toprak sahibi, ihtiyar bir kadn; ekseri ko
nularda aptal, fakat maliknenin ynetimi konusunda kurnaz.
Nozdryev: nc bir toprak sahibi; kendini ven, kabaday, ok ien
ve cokun, kumarbaz ve mzmin bir yalanc.
Sobakevich: Drdnc bir toprak sahibi; salam yapl, kaba, ay gibi
bir insan.
Plevvshkin: Beinci bir toprak sahibi; cimrilii hastalk haline getiren
biri.
Selifah ve Petrushka: Chichikov'un hizmetileri: vurdumduymaz, ap
tal ve ykanmay sevmeyen pis kzlar.
Dierleri: Vali, valinin kz, polis mdr, posta mdr, hkim, isim
leri verilmeyen iki hanm.
Hikye
Pavel vanovich Chichikov (ivanovi iikov) maharetleri ile
yaayan biri. Kendisinin, "niversite danman" olduunu sy
ler. Gerekte ise, gmrk dairesinde alm ve kaaklarla
ibiHii yopt iin koyulmutur. Balca zellii vc szlerie,
zengin ve nfuzlu kimselerin gvenini kazanmasdr. Bu maha
reti, ustaca tertiplenen abucak zengin olma plnnn uygulan
masnda kendisine yardm eder.
an Rus kanunlanna gre, toprak sahipleri, maliknele
rinde alan "canlar"n yni serflerin saysna gre vergi d
yordu. Her nfus saymnda tespit edilen bu rakam, lmlerin,
hemen hemen doumlan dengeleyecei dncesi ile bir son
raki nfus saymna kadar deitirilmezdi.
iikov, lkede dolaarak, son nfus saymndan itibaren
len "l canlar"n lm belgelerini satn alr. Toprak sahiple
ri, byle bir alveriten memnundur, zira vergi memurlanna,
kendi mallonnn satldn gsteren belgeleri takdim ettikleri
takdirde, onlarn, maliknelere bitikleri fiyat da o derecede
dk olacaktr. iikov'un, alan bu belgeleri -ki hukuk bel
gelerdir- toplamak ve mevcut olmayan mlkiyeti rehine koya
rak para almaktr.
Romann birinci blmnde, iikov, bir kasabaya gelir ve
kasabann ekonomik durumunu, bellibal toprak sahiplerinin
adlann, devlet memurlannn karakterierini ve serflerin saysn
iyice renir. Mahall eraf, onu nemli ve sevimli bir kimse sa
narak aralanna alrlar. Kendisini elencelere, evlerine davet
eder, kanlan ve kzlar da iikov'a kur yapariar. Bu arada,
satn alabildii kodar l can belgesi toplar ve tabi bu alve
riin mahiyetini de gizli tutar. Alveri mahall mahkemede koy
da getii zaman, iikov'un efsanev zenginlie sahip biri ol
duu yialan yaylr. Kendisi de, Ukrayna'da bir iftlii bulun
duunu ve serfleri orada altracan syler.
180 100 B y k Ro ma n
iikov'un i| yapt kimselerin tedbirsizlii yznden, iin
iyz meydana kar. Toprak sahibi bir kadn, kendisinin alda
tldn anlayarak, lm serflerin piyasadaki fiyotlannn ne ol
duunu sorar. Valinin balosunda bir dier toprak sahibi, sar
ho olur ve iikov'un yaptn anlatr. Fakat kendisi ylesine
mzmin bir yalancdr ki, szlerine kimse inanamaz. Bazlan,
iikov'un, valinin kz ile evlenmek istediini sylen Dierleri
ne gre ise, bir casus, hatta klk deitirmi Napoleon Bona-
part'tr. iikov, alelacele kasabadan ayrlr Ve kendisini en
son grdmz zaman, bir sonraki maceras iin, atl araba
s iinde hzla gitmektedir.
Eletiri
l Canlar, bir romann sadece kk bir parasdr.
Gogol, onu ksmdan tamamlamak istedi ve elimizdeki
kitap, birinci ksm olacakt. Gnmze kadar gelen baz
blmler, tamamland takdirde, romann nasl olacan
gsteriyor. iikov, daha sonraki maceralarnda, aralarn
da erefli bir tccar, adil bir vali, ideal bir toprak sahibi ve
mkemmel bir kadnn da bulunduu, gerekten faziletli
insanlarla karlaacakt. Onlarn etkileri altnda, iikov,
kendisini reformdan geirecek; roman, bylece yeniden
doumun bir hikyesi ve -bundan karlan benzetiler-
Rusyanm bir hikyesi olacakt: Rusya, nasl bir lke idi,
nasl bir lke olabilirdi?
Eletiriciler, tamamlanmam blmleri suni buldu
lar, inandrc olmadn sylediler. iikov, ylesine se
vimli bir sahtekrdr ki, biz onun slah olmasn istemeyiz
ve kitaptaki faziletli karakterler de zinde deil, komik can
llkta insanlardr ve bu yzden birok Amerikalya Huck-
leberry Fmndeki baz sayfalar hatrlatr.
u halde, muhtemelen, romann bitmemi ekli sanat
tarihi iin byk bir kayp saylmaz. Maamafh, onun ta-
100 B y k Ro ma n 181
marnlanmam oluu, yapdaki bir anormallii gsteriyor,
beklenmeyen son blm. Burad^, iikov, plnmda baa
rl olamayp kasabay terkettikten sonra; mellifi, geriye
dnerek, kahramann, okuyucunun o zamana kadar hibir
ey bilmedii, nceki yllar hakknda bilgi verir: Ailesi,
eitim derecesi ve hkmet dairelerindeki ileri. Teaml
lere gre bu gereklerin romann balangcnda anlatlma
s gerekirdi. Fakat hikyeyi, Gogolun gerekletirilmemi
byk plnnn perspektifi zerine koyarak deerlendirir
sek, bu "flashback" (geriye dnp gemif aydnlatma) ye-
rindedir.
Kitap, elimizdeki ekli ile tamamlanm bir eser: On-
dokuzuncu asrn balarndaki Rus cemiyetini kyasya hic
vediyor.
l Canlar, unutulmayacak sahtekrlarn parlak bir ga
lerisi; her eyden phelenen Korobocka Anne, varl ile
yokluunun hibir tesiri olmayan Manilov, yalanc Nozd-
ryev, bir ayy andran Sobakevi, tamahkr Plevkin ve
bir sr dejenere ve zorba devlet memuru, dedikoducu
kadnlar ve ayya serfler. Romann devlet memurlarna
hcum edii, hkmeti bilhassa kzdrd. Kitapta, sansr
edilen paralardan biri. Y zba Kopeikinin bandan ge
enlerle ilgilidir: Napoleon Harplerinde mall kalan Ko-
peikin, kendisine emeklilik hakk verilmesi veya tazminat
denmesi iin gnlerce ve gnlerce devlet dairelerinin ka
plarn andrr. Y zbaya artk tahamml edemeyen
hkmet, onu hapseder ve o da sonunda ekyala balar.
arlk hkmeti, Rusyada byle bir ey olabileceini ka
bul etmiyordu.
Gogol, gnlk hayat, en kk teferruat ile olduu
gibi anlattndan, okuyucunun, Rusyann bu manzaras
nn gerek olduunu kabul etmesi kolay. Yazar, bir ky so
kann mimar tarzmdan, malikne sahibinin oturduu
evin slbundan, kilerde bulunan yiyeceklerden, dkkn-
182 100 By k Ro ma n
lann tabellarndaki yazlardan ve kaldrmlarn durumla
rndan uzun uzadya bahseder. Bunun neticesi olarak ki
tap, gzle grnenleri zengin bir teferruatla anlatyor.
Tolstoy gibi bir romancnn eserlerinde bulunmayan bu
teferruatn bazlar ho ve bazlar da inanlmazcasma ko
mik. Grnenlere bylesine sadk kaldndan, baz ele
tiriciler, Gogolun basit bir realistten baka bir ey olma
dn sylediler. Gerekte, teferruat, kitabn ahlk tezini
anlatmas iin titizlikle seilmitir: Rus hayatnn baya
l ve ruh boluu. ki kadnn kucaklaarak pmesi
gibi basit bir teferruat bile, sosyal nemi haiz bir vaka
olarak gsterilir:
Her hususta sevimli hanma, sevimli hanmn geldi
i haber verilince, derhal aa inerek, onu kapda karla
d. Hanmlar, birbirinin elini tuttular, ptler ve yatl
mektebi bitirdikten ksa bir mddet sonra, analar henz
kendilerine, babalarnn zenginlik ve mevki itibariyle ken
dileriyle boy lecek derecede olmadn sylemelerin
den nce birbirini yeniden gren iki gen kz gibi haykr
dlar.
Btn bu sahte deerler dnyasnda, balca tehir e
yas iikovdur. Dierlerinden daha zeki ve temiz olabi
lir, ama iinde, bo, kendi ruhunun, alveri ettii kimse-
lerinki kadar l olduunu bilmeyen, kksz veya deer
hkmsz bir oportnist.
Zevksizliin ve gsterililiin, sahtekrln bu yekne
sak manzaras ortasnda, okuyucu, Gogolun hikye d
na karak, Rusyay tantmak istemesini hayretle karl-
yr: Rus dili, lkenin tabi manzaralar, bykl, akl-
dah .kmayan cazibesi. Burada, Gogolun, hkmet san
srclerini aldatmak iin byle yapt sanlabilir. Byle
dnmek doru deil. Gogol, derin bir Rus milliyetisi
idi; onun milliyetilii ovenlik derecesine bile vard. Fa
kat yazarn, sevdii lkeyi acmakszn tenkit edii, hi de.
100 B y k Ro ma n 183
onun istikrarsz bir insan olduunu deil, bilkis, Rus
yay sevdiini gsterir. Romann son sayfasnda, allak
bullak durumdaki iikov, arabasnda giderken, Gogol,
lkesini, dnyann bir ucundan tekine giden bir atl ara
baya benzetir:
"Ve sen, Rusya nereye gidiyorsun? Cevap ver! Cevap
vermiyor. Arabann zilleri melodik bir ekilde almaya
balar. Hava, sanki para para yrtlmtr ve frtna kar;
yeryzndeki her ey, hzla gelip geiyor ve endieli gz
lerle Rusyaya bakyor; dier milletler ve lkeler, onu yal
nz brakmak iin geri ekiliyorlar.
184 100 BvOk R oman
Yazar
Gogolun ksa sren hayat mkller inde geti. Ukraynada, kk
bir topraa sahip bulunan bir ailede 1809 ylnda dodu. Ecdadndan bi
ri, Polonya krallarnn hizmetinde bulunmutu, fakat ailesindeki bu yaban
c izi onu daima mahup brakt. Hayatnn olduka erken bir anda,
Polonyo dilini hatrlatan Gogol-Janovsky adn, sadece Gogol, olarak kul
lanmaya balad. Nikolai, henz on yalarnda iken babas ld; bir dedi
ini iki etmeyen anas ondan daha uzun yaad.
On dokuz yanda Nyezin lisesini bitiren Gogol, Saint Petersburg'a
gitti. Bir ara aktr olmay dnd ve ksa mddet iin de devlet memu
ru olarak alt. nemli ilk kitaplarnn konular Ukrayna hayatndan aln
mt. Ukrayna kr hayatn ve folklorunu anlatan bir kitab, ona geni bir
okuyucu kitlesi kazandrd. Yine, Ukraynann, orta alardaki tarihi ile il
gili bir kitap yazmay dnd. Bu kitap yazlmad, fakat bu dnceleri,
bir ara Saint Petersburg niversitesinde tarih dersleri vermesine yol a
t. Hem bir bilgin, hem retmen olarak yeteneksizdi; derslerinin ekseri
sine gitmedi ve on alt ay sonra da istifa etti. Sonralar, bir kz mektebin
de ders vererek ve zel retmenlik yaparak geimini salad. Fakat Go
gol, hibir zaman, bilhassa bilgili ve ok okuyan biri deildi; gerekte,
onun zamannn byk Rus yazarlar arasnda en az eitim grd sy
lendi.
Gogolun Ukraynaya besledii sevgi, nllayet Kazaklar konu alan ve
Sir Walter Scotun slbunda yazlan Tara Bulba adndaki kabadayca
romanda kendini gsterdi, l^/y adndaki roman (1835) grotesk folklora
olan tutkusunu gsterir; roman, eytanlarn ortadan kaldrd bir adamn
hikyesidir. Palto (1842), Rus hikyeciliinde nemli bir kilometre t adr
Hikye, gzel bir paltoya sahip olmann hayali inde yaayan bir devlet
memurunu anlatr.
Mfetti ad\\ kitabnn (1836) tezi, devlet dairelerindeki soysuzlama
dr. Kitabn (piyes) konusu, hkmet mfettiinin beklendii bir kasabaya
gelen sevimli bir sahtekrdr. Bir sr yolsuz ilerle tigal eden mahall
devlet grevlileri, onu kyafet deitirmi mfetti sanr ve kim olduu
meydana kana kadar, bir ziyafetten dierine davet eder, elendirirler.
Piyes, hakik mfettiin beklenmedik bir anda gelmesiyle son bulur. Bu ki
tap, birok hususlarda l Canla m temelini hazrlad. Piyes, phesiz
yasaklanrd, ama ar kitab okumu ve sahnelenmesini emretmiti. Pi
yes byk baar salad ise de, Gogolu sevilen biri yapmad. Ayn yl,
Rusyadan ayrld ve ksa ziyaretler dnda, harite yaad. Rus hayat
nn unutulmayacak manzaralarn nmze seren l Canlar, Romada
yazld.
Elimizdeki delillere gre, Gogol derinden derine nrotik bir adamd
ve sk sk depresyon geirirdi; kendisinden, marazi denecek kadar p
heleniyordu; son derece dindar birl idi. Bir asr sonra, bir hkm verecek
olursak, Gogolun balca meselesi seksel idi. Kadnlara hi ilgi duyma
d. Doru, bir kza evlenme teklifinde bulundu ise de, aralarndaki ilgi ta
mamen ruh kalacakt. Kadnlar, hakkndaki kararszl, yaratt karak
terlerde de grlr. Onlar, ya Korobocka gibi kocakarlardr veya bir Rus
tenkitisinin syledii zere, ikolata kutulan zerindeki dokunulamaz
mabdelere benzeyen yaratklar. Kendisini, ne olduu gibi kabul ediyor,
ne de deitirebiliyordu. Gogol, ahsna strap verircesine, dine sarld.
Genlik ve orta yalarnda, realitelerle salam bir temas kurmasna
imkn veren, hayata komike bak tarz gitgide snd ve sonralar ken
disini byk terimlerle anlatan ahlk bir hoca ve bir peygamber gibi gr
d.
Gogol, Mfettilne bir sonu yazarak, bu fevkalde komediyi vicdan
zerine remizli ve kinayeli bir tarzda yorumlad. iikovun.slah olduu
nu gstermek iin l Canlai devam ettirdi ve Rusya dndan, arka-
dlanna, Rusya hakknda her eyi ve aslnda birer Slav messeseleri
100 B y k Ro ma n 185
olan sertlik ve otokrasiyi de ven, Avrupann hmanist kltrn yeren
mektuplar gnderdi. {Arkadalarmla Yaptm Mektuplamalardan Se
ilmi Pasajlar, 1847). Arkadalar onun bu mektuplarn iyi karlamad
ve Byelinsky adndaki tenkitinin yazd kzgn bir cevap, Avrupa libera
lizmine ynelen entelektellerin bir manifestosu oldu.
Arkadalar tarafndan reddedilmesi, Gogol'un kendisine olan itima
dn kknden sarst. Ve Kont Alexander Tolstoy (mehur Leo deil), ken
disini Gogolun son yllarnda, onun ruh direktr olacak Papaz Matvey
Kontastinovski ile tantrd zaman, bu ykm tamamland. Hem Tolstoy,
hem de papaz, fanatik Ortodoks Hristiyan ve anti-liberaller ve Gogol
kendisini, kendi benliinden mazohistik bir tarzda vazgeercesine onlara
terketti. Papaz Matvey, her eit sanat ve edebiyatn aleyhinde idi ve m
ridini, cehennem atelerinin tehdidi altnda dehet iinde tuttu. Nihayet
bir gece 1852 ubatnda, Gogol, niha fedakrl yapt: On senedir ze
rinde alt msveddelerini. l Canla'm tamamlanmam ksmn^
tahrip etti. lerine bakan Semyon adndaki ocuk, efendisinin durumunu
grerek nnde diz kt ve yazlarn yakmamas iin yalvard. Gogol,
ask ehresiyle ie devam etti ve msveddeler kl haline gelince, nn
de ha kard. Semyonu pt ve yatarak alamaya balad. Artk yaa
mak istemiyordu. Derin bir depresyona dald, hibir ey yemedi, kendisi
ni tedaviye gelen doktorlarla kavga etti. Dokuz gn sonra ld. Gogolun
son kelimeleri, Bana merdiveni verin! idi; fakat kimse ne demek istedi
ini bilmiyordu.
186 100 B y k Ro ma n
Monte Kristo Kontu
Yazan
Alexandre Dumas Pere
(1802-1870)
Bahca Karakterler
Edmond Dantes: Marsilyal bir denizci; Mercedes'le nianl. lkin sami
m ve gvenilir bir insandr, fakat hapishanede geirdii yllar so
nunda intikam hissi ile yanp tutuur. Monte Kristo Kontu olarak
gsterili bir ekilde zengin ve gl, arkadalarna cmert, d
manlarna kar kinci ve her zaman esrarengiz bir adam.
Dantesin kendisini tantt dier isimler:
Abbe Busoni.
Lord Wilmore.
Gemici Sindebad.
Louis Dantes: Edmondun babas.
M. Morrell: Marsilyal bir tccar; Haroaon adl geminin sahibi.
Mazimilian Morrel: Olu, sonralar Valentine de Villefort'a k olur.
Haydee; Cenineli Ali Paann kz; Mondego tarafndan kle pazarnda
satlr ve Monte K risto tarafndan kurtarlr.
Fernand Mondego: K atalanyal bir balk; sonralar asker ve A rnavut
luktaki asker bir macerac; sonunda, Comte de Morcerf unvan ile
tmgeneral.
Mercedes: K uzeni Edmondla nianl; sonralar Fernandla evlenir.
Vicomte Albert de Morcerf: Fernandm olu; Eugenie Danglarsla ni
anl olmakla beraber kz sevmez.
Dagnlars: Dantesin gemisinde kargo efi; sonralar Baron Danglars,
bankac.
Barones Danglars: Kars; nceleri Villefort'a k.
Eugenie Danglars: Kz, bamsz bir kz, aktri st olmak istSr.
Lauise dArmilly: Eugenienin arkada ve musik hocas.
M. Noirtier: K stah ve azimli bir Bonapart fesat.
Gerard de Vlllefort: Olu, savc; genellikle vicdanl biri olmasna ra
men, kendi ihtiraslaryla elikili olduu zamanlarda vicdansz.
Marqis ve Marqise de Saint Meran: Eski aristokrasi mensuplar; de
V illefortun kaynpederi ve kaynvalidesi.
Renee de Saint-Meran: Kzlar; V iellefort'un ilk kars.
Valentine de Villeford: Renee'nin kz; Maximilian Morrele k.
Heloise: V illefortun Heloiseden olan olu.
General Flavin de Quesnel: Kralc bir general; Noirtierle yapt bir
delloda ldrlr.
Baron Franz dEpinay: Olu, Valentine ile nianl.
Gaspard Caderousse: Louis Dantesin komusu; terzi, sonralar hanc.
Madelenine Caderousse (Lacarcote diye arlr); Kars.
Abbe Faria: Dlf atosundaki bir mahkm; Dantesle arkadalk kurar
ve onu eitir.
Luigi Vampa; Romal bir ekya.
Pepino: Bir oban; sonralar Vampann ekya grubunda yer alr.
Binba Bartolomeo Cavalcanti: talyal bir macerac.
Benedotte: Villeford ve Barones Danglarsn gayrimeru ocuu; kendi
sini Binba Andrea Cavalcantinin olu olarak takdim eder.
Monte Kristo Kontunun hizmetileri.
Bertuccio.
Baptistin Ali.
Albert de Morcerrin arkadalar:
Beauchamp.
Debray.
Chteau-Renaud
DAvrigny: De Villefortun doktoru.
188 100 Byk Roman
Hikye
Bu tr bir kitabn sayfalarnda, Monte Kristo Kontu'nun
118 blmnn zetini vermek mmkn deil.
Hikye 1815'te bolar: Paris'te Kral XVIII. Louis vardr. Na-
poleon da Elbe adasndadr. Hikyenin kahraman! Edmond
Dantes, Marsilyal bir denizcidir; Pharaon gemisinin de ikinci
kaptan, Napoli'den Marsilya'ya gittii srada, geminin kap
tan niden lr ve Dantes kaptan olur. Geminin sahibi, Dan-
tes'in bu mevkide devaml kalmasn ister. Dantes, stelik Mer
cedes adl Katalanyal gzel bir kzla evlenmek zeredir. By
lece, henz on dokuz yanda olmasna ramen, hayatnn
balca iki hedefine erimek zeredir. Bununla beraber, Dan-
tes'in dmanlar da vardr. Biri, Pharaon'un kargo efi -ki
kaptan olmak ister- ve dieri de, Mercedes'in, onunla evlen
mek isteyen Fernand Mondega adl yeeni. Bu iki kii, Cade-
rousse adl ayya bir komulannn yardm ile Edmond'u ara
dan karmay plnlar.
Kargaal siyas durumda onlara yardm eder. Pharaon'un
kaptan, lmnden ksa bir mddet nce, kamarotuna m
hrl bir paket vererek^ Elbe adasndaki Napoleon'a gtr
mesini istemiti. Paketi Dantes gtrr ve kendisine M. Noirti-
er adnda bir Parisli'ye iletilmesi iin bir mektup verirler. Dan-
tes'in siyas inanlan yoktur; bu muhaberelerin muhtevasn
ve bylece, Napoleon'u yeniden iktidara getirmeyi amalayan
bir entrikaya ortak olduunu bilmez. Gelgelelim, Dagnlars,
olup bitenlerden haberdardr. Mahall otoritelere bir mektup
yazarak, Dantes'in, Bonapart olduunu ihbar eder ve mek
tubu de Fernand ile gnderir. Dantes evlenmeden bir iki saat
nce tevkif edilir.
Dantes'in ihbar edildii ahs savc M. de Villefort'tur:
Dantes'in, imparatorun mektubunu gtrd ayn Noirtier'in
olu. Bourbon rejiminin bir kamu grevlisi olan de Villefort,
imdi zor bir durumdadr; zira babas felh bulmaz bir Bona-
100 b y k Roman 189
partdr. Dantes'in getirdii mektubu okurken, muhtevas
akland takdirde, meslek hayatnn sona ereceini anlar.
Bunun zerine, mektubu yakar ve Dantes'i tehlikeli siyas su
ileyenlerin tutulduklan Marsilya limanndaki d'lt atosu'na
gnderir.
Yz gn sren Napoleon ynetiminin geri getirilmesi sra
snda, Morrel, Dantes'in, imparatora yapt hizmetleri olduk
a mbalal bir tarzda anlatarak serbest braklmas iin a
lr. Mamafih, Dantes serbest braklmadan, rejim der ve
Bourbon'lar yeniden iktidara gelirler. Dantes, artk tehlikeli bir
Bonapart olarak lekelenir ve d'lf atosu'nda on drt sene
kalr, maruz kald adaletsizlik kendisini derinden sarsar. a
todaki bir dier mahkm, Abbe Faria adndaki bir talyan pa
pazdr. Otoriteler papaz lgn addederler; zira onlara, yerini
ancak kendisinin bildii gizli bir hzineden pay vereceini sy
leyerek serbest braklmasn ister. Dentes, bu papazla gizliden
gizliye muhabere eder ve dostluk kurar. Faria, son derece ze
ki bir insandr ve mahkm arkadana birok ey, bu arada
baz yabanc dilleri de retir talyan papaz, bu hzinenin
mevcut olduu hakknda Dantes'e garanti verir ve beraberce
katklan takdirde, aralannda paylaacaklann syler. Fakat
pln uygulamaya gemeden nce papaz lr. Dantes'in
nnde imdi kaabilmek iin bir tek yol vardr: Papazn cese
dini kendi yatana srkler ve kendisini, Faria'nn gmlece
i torbann iine kor. Torba denize atlaca zaman, Dantes,
ipleri zer ve yzerek sahile kar.
Papazn -onaltnc asra kadar uzanan- hzinesi Tuscan ta
km adalanndaki Monte Kristo adnda, kimsenin yaamad
bir adadr. Dantes oraya gider ve arkadann szlerinin do
ru olduunu grr. Dantes artk, tasavvur edilemeyecek kadar
zengin ve her istediini yapacak kadar da gldr. Kendisini
hapseden drt kiiden intikam almaya yemin eder; Fernanda
Mondego, Danglars, Caderousse ve de Villefort. intikam a
irane adaletin aheser bir rnei olacaktr. Onlara, lm dar
190 100 B y k Ro ma n
besini Dantes indirmeyecek; bu habislerin her biri kendi kt
lklerinin -tamahkrlk, hyanet ve ihtiras- kurban olacaklar
dr. Nihayet, her biri, neden ldrldklerini ve intikam alann
kim olduunu bilmelidir. Bu eytan plnn uygulamak iin,
Dantes'in grnn deitirmesine ve zamana ihtiyac ola
caktr.
Bylece, bir mddet sora, 1838'de talya'da, kendisinin
Monte Kristo Kontu olduunu syleyen, efsanev zenginlie
sahip, esrarengiz bir yabanc grnr. Yaay, dou sultan-
lann akla getirir. Yannda stanbul'dan satn ald bir Yunan
kz vardr; daim ua da Nubiyal bir dilsizdir. Adamn, her
tarafta odamlan vardr ve her eyi bilir. Yolculua kt za
man, bir papaz veya ngiliz olarak dolar. Onun, Maltal ol
duu, Yunanistan'da bir gm madeni kefettii, korsan ve
ekyalarla ibirlii yapt ve ktada haremi bulunduu
sylenir. Her gittii yerde bir sansasyon ve hi olmazsa hanm
lar arasnda da hayranlk ve korkunun oluturduu bir rperti
yaratr
Kont, ilkin, eski iyerine ve hmisi Morrel'e olan borcunu
der. Marsilya'ya, Morrel'in glkler iinde rpnd bir s
rada vanr: Morrel'in irketinin btn gemileri denizde batm
tr ve borlann deyemez durumdadr. Kont, kendisini bir n
giliz bankasnn temsilcisi olarak tantn Morrel'in borlann
der, onu intihar etmekten kurtanr ve kendisine ayrca yeni bir
gemi verir.
Kont'un eski dmanlan arasnda en az sulusu Cadero-
usse'dir, zira Dantes'in hapsedilmesinde pasif bir su orta
roln oynamtr. Onun ne kadar tamahkr olduunu bilen
Kont, baka bir grnm altnda, ona kymetli bir elmas verir
Caderousse ve kans, asla beklemedikleri bir zamanda nle
rine gelen bu nimetle yetinmezler; elmas bir kuyumcuya satar
ve adam ldrerek de geri alrlar. Caderousse bu suundan
tr, kree mahkm edilir. Sonralon kaarsa da, nceki
su orta, de Villefort'un gayrimeru ocuuna antaj yapar
ve kendi lmn hazrlar.
100 Byk Roman * 191
Kontun balca dman Fernand Mondega'dr; nk
Dantes'in mahkm edilmesinden istifade ederek Mercedes'le
evlenmitir. Aradan geen yllar zarfnda, Fransz ordusunda
hizmet grm ve ardndan, Balkanlar'da bir asker maceras
olmutur. Arnavut Ali Paa'nn hizmetinde bulunduktan sonra,
efendisini sultana ihbar etmi, Fransa'ya zengin biri olarak
dnm ve tmgeneral rtbesini de kazanarak kendisini,
Comte de Morcerf olarak tantmaya balamtr. Morcerf'in
erefli bir insan olan olu, babasnn hakik karakteri hakkn
da hibir ey bilmez ve Danglers'in kz Eugenie ile istemeye
istemeye nianlanr. Monte Kristo, Danglers'e, Morcerf ailesi
nin dolabnda bir iskelet bulunduunu syler. Mazisi lekelidir.
Danglers aratrr ve nian bozulur. Ardndan, gazetelerde, Ali
Paa'ya yaplan hyanet hakknda mal yazlar kar ve Lord-
lar Meclisi meseleyi aratnr. Hdisenin balca ahidi, Monte
Kristo'nun arkada olan Haydee'dir ve Haydee'nin de Ali Pa-
a'nn kz olduu ve Morcerf'i gayet iyi hatrlad ortaya
kar. Morcerf'in kars ve kz kendisini ve servetini reddederek
terkeder ve Morcerf intihar eder.
Dantes'i mahkm eden de Villefort, bir sr cidd su ile
mesine ramen, imdi ba savcdr (Procureur de roi). Seneler
ce nce, Danglers'in karsndan bir ocuu olmu ve bebein
l doduu sylenmitir. De Villefort, aslnda canl olan be
bei gizlice baheye gmmtr. Fakat hi de muhtemel g
rlmeyen bir dizi hadiseler sonucu, ocuk lmeden mezardan
kanlr, yaarras salanr ve Bertuccio adndaki bir kaak
tarafndan yetitirilir. Bu ocuk, daha nce, Caderousse'nin
bir su orta olarak grdmz Benedotte'dir. Benedotte,
ksa bir zaman iinde, su ileme temayllerini ortaya koyar,
vey ebeveynlerini soyar ve kree mahkm edilir.
Bu kark hdiseler yuma zlrken de Viilefort'un bi
rinci kansndan Valentine adl meru bir kz ve ikinci kansn-
dan da Edouard adnda hi de sevimli olmayan bir erkek o
cuu olur. De Viilefort'un ikinci kars Heloise, sadece ocuu
192 100 B y k Ro ma n
iin yaar ve kocasnn birinci kansndan elde ettii servetin
nne dikilecek btn vrislerini ortadan kaldrmak ister Nor
mal olarak bu miras tabi, bir kaza olmadka, Valentine'nin
hakkdr Monte Kristo Kontu, bu noktada, Heloise ailesiyle
dostluk kurar, kadnn gvenini kazanr ve kadnn nefes darl
m'giderecek illar gelirmiesine bir ie zehir verir.
Bunun takip eden aylar boyunca da Villetort ailesi men
suplarndan bazlan esrarengiz bir ekilde lrler; ilkin, birin
ci kansnn ebeveynleri, ardndan efendisi iin hazrlanan iki
yi kazaen ien babasnn ua, daha sonra Vaientine de Vil-
lefort, lmez ise de, ar bir ekilde hastalanr. De Villefort, ka
tilin birinci kars olduunu anlar. imdi kadn tevkif etmek,
kendisinin resm grevidir. Kadna, ldrlmekten kurtulmas
iin intihar etmesini syler Fakat onun bu teklifi kabul edip et
mediini beklemeden, alelacele Caderousse'm katili olarak
yarglanan Benedotte -ki artk ebeveynlerinin kimler olduunu
bilir- lkenin ba savcsnn kendi z babas olduunu ve be
bek iken kendisini ldrmek istediini syler De Villefort, pe
rian bir halde evine dner. Heloise ve Edouard'm kendilerini
ldrdklerini ve Dantes'in de onlann cesetlerinin baucunda
eytan bir kahkaha kopardn grr Ba savc, birka daki
ka sonra ldnr
Danglers, daha hafif bir ceza ile kurtulur. 1815'ten bu ya
na, o da sosyal merdivende ykselmi, kendisine Baron unva
n verilmitir Aristokratik bir kadnla evlidir Monte Kristo, onu
en hassas iki ynnden vurabilir: Sosyal ihtiras ve tamahkrl
. Danglers'in kz, mtereddit bir tarzda Albert de Morcerf'la
nianlanmtr; fakat Ali Paa skandali meydana ktndan
beri, Danglers, kendisine daha iyi bir damat arar Monte Kris
to; hapishane kaa Benedotte'yi teklif eder Gz alc bir
tarzda giyindiinden, yeterli paras bulunduundan ve sahte
bir ecere ile de grndnden, Danglers'in istedii bir da
mattr Fakat nikh kylaca srada, polis, Caderousse'yi l
drme suu ile Benedotte'yi tevkif eder.
100 B y k Roman 193
Danglers'in itibar sarslmtr, fakat daha da strap ekme
si gerek. Monte Kristo'nun yannda, Denglers'in bankasndan
be milyon lira ekebileceine dair kredi mektuplar vardr. Pa
ray, Danglers'in normalin stnde kredi verdii bir zamanda
eker. Danglers yklmtr; Roma'ya kaar ve orada da,
Kont'un emirleriyle hareket eden ekyalar kendisini, derhal
yakalarlar. Bir maaraya gtrlr ve bir tavua be bin altn
vermedike kendisini a brakrlar Bu, Danglars'n yanndaki
btn para tkenene kadar haftalarca devam eder. Sonunda,
Monte Kristo onu serbest brakr, fakat bu arada Danglars'n
salan bembeyaz olmutur.
Monte Kristo intikamn, dmanlannn ocuklanna gtr
mez. (Edouard'n lm kaza idi. Monte Kristo, onun lece
ini tahmin etmiti.) Albert de Morcerf'le arkadalk kurar ve
Mercedes'i cezalandrmaktan vazgeer. Valentine'ye gelince,
zehiri ierek hastalanan kz kurtarr, gerekten sevdii erkek
le, kendisinin eski hmisi Maximilian Morrel'in olu ile evlen
mesini mmkn klar. Akn ve nefretin eski borlar artk
dendiinden. Monte Kristo, vicdan azab duyarak, Allah'n
intikam melei roln oynamakta ileri gidip gitmediini ken
di kendisine sorar. Maamafih, Haydee, hl kendisiyle bera
berdir ve mutluluk ihtimalleri bagsterir Velentine ve Maxi-
milian'a Allahasmarladk diyerek, esrarengiz bir ekilde, gel
dii gibi ayrlr.
194 100 Byk Roman
Eletiri
Monte Kristo, Auguste Macquet ve A..P. Fiorentino ile
birlikte yazld. Kitabn ad, Monte Kristo adasndan gelir.
Dumas, bu adaya ayak basmam sadece 1842de vapur
dan grmtr. Esrarengiz yabanc da, Peucheti, La Polie
Devoile adl kk hikyesinden gelir. Hikyenin, ilkin
talyada gemesi dnlyordu (XXXI. blmn, birin
ci blm gibi yazldna dikkat ediniz) ve kontun nceki
hayat daha sonralar anlatlacakt. Macquetin teklifi ze
rine, Dantesin mahkmiyeti ile ilgili ilk otuz blm, da
ha sonra eklendi. Bylece, hikye, blmde ele alnr;
Marsilya, Roma ve Paris. Roman, 1844te on iki cilt olarak
basld ve sekiz sene sonra, drt ayr piyes halinde sahne
ye kondu.
Monte Kristo Kontu, okuyucusunu hibir zaman dn
meye sevketmeyen, fakat bitirmeden braklamayan kitap
lardan biri. Gnmzde bu kitab bilhassa ocuklar, er
genlik yandaki ocuklar okuyor. Bununla beraber, o
cuklar iin dnlmemiti. Belki, 1840larm okuyucula
r, gnmzden az sofistike (kltrl) idiler; zira tefrika
edildii zaman, her Parisli okudu ve sokaklarda, birbirle
rine, Dantesin, dI f atosundan kap kamadn sordu
lar. Gautier, Balzac, Stevenson ve Andrew Youn, kitabn
bu sihirli ynnden bahsettiler. Kitabn niye bu kadar po
pler olduu zerinde durmak gerek; nk kendi trn
de bir aheser olmakla beraber, ekseri tenkitilerin ze
rinde duracaklar tipte bir aheser deil.
Monte Kristo Kontunda hat bulmak kolay. Romann
muazzam, mulk ve teferruatyla ele alnm tesadfler
le dolu pln, inanlmazln verdii istekli hayret dnda
-ki Coleridgee gre, irane inan iin gereklidir- hi de
derin bir ekilde ele alnamaz. Hdiselerin bu derece st
ste ylmasnn sebebi u idi ki; roman, ilkin, forma,
forma tefrika edildi ve "bir sonraki sayda devam edecek
hikye okuyucularnn ilgisini ekebilmek iin, hi ol
mazsa, her blmde heyecanl bir macera anlatmak zo
rundayd. Kitabn uzunluuna ve zaman zaman grnen
uzun cmlelere gelince, Dumasa satr hesab cret den
diini hatrlayacaz. (Dumas, bu anlamadan istifade et
mek iin, sadece tek heceli kelimelerle konuan bir karak
ter de araya koymak istedi ise de, yaymclar, yarm satr
100 Byk Roman *195
dan az satrlar iin cret demek istemediklerinden, bu
karakterden vazgeildi.)
Dumasm karakterleri hakkmda da fazla bir ey syle
yemeyiz. Onun kitabmdaki habisler, kahramanlar, hanm
hanmck kadnlarla mulklk veya derinlik yoktur. Bu
gn bu tr karakterler ikinci derecedeki filmlerde veya o
cuklar iin hazrlanan televizyon programlarnda bulunur.
Hatrdan kmayacak tek yaratk Monte Kristonun kendi
si. Bunun sebebi de, onun dierlerinden daha fazla hakik
olmasndan deil, son derece ve fevkalde gayri hakiki ol
duundan. Edeb ecere terimleriyle ele alnacak olursa,
Byronun kahramanlar sllesinden. Onun kahramanlar
gibi, uzun boyludur, salar siyah ve solgun yzl; yine
orijinini gizleyen esrarengiz bir havas var ve mazideki ak
yaralarn rten, dnya grm insanlara mahsus bir dav
ran. Ondokuzuncu asrn romanlarnda, bu tr karakter
ler fazla; J ules Vernenin Nautilusun kaptan Memo by
le biri.
Maamafih, bu noktalar zerinde durarak. Monte Kris-
to K ontunu kmsemek sama bir hareket olur. Melod
ram sanat, Henry J amesin sanat deildir; onun kendi
kanunlar vardr. Melodramn srr, bir arzunun yerine ge
tirilmesidir: Kahraman, okuyucunun hayallerinin istedii
ekilde hareket etmek mecburiyetinde. phesiz, Dantes
baz hallerde Dumasm kendine benziyor: Cmertlii,
bonkrl, tutumsuzluu, dramatik jestleri ok sevmesi
ile adadaki maarasnda, Dumasn kendisinin de hayal
ettii ve hemen gerekletirdii hayat yaar. Kendisine
zarar verenlerden ald dehetli intikam, phesiz, byk
babas bir "marquis ve byk annesi ile kle olan fakir
bir ocuun hayallerini yanstyor. Bugn bile. Monte
Kristo, zengin ve gl olmay, parlak bir hayat yaamay
hayal eden herkesin tahayyl gcn harekete geirir.
Dantes ylesine saf bir efsanedir ki, okuyan ylesine te
196 100 B y k Ro ma n
siri altnda brakr ki, bugn bile, dI f atosundaki muha
fzlar, onun mahkm tutulduu hcreyi gsterirler.
Yazar
1802 tarihli nfus kdnda Dumas'n tam ismi, Alexandre Dumas
Davy de la Pelleterie olarak gsterilir. Davy de la Pelleterie, Santo Do-
mingoda yerleerek iftilik yapan bir Fransz markizi olan byk baba
snn ad idi. Dumas da, bir zenci kle olan byk annesinin ad idi. Uzun
boylu ve yakkl bir melez olan babas, ihtillden nce, bir er olarak or
duya intisap etti ve Napoleonun, yetenekli herkese ilerleme imkn ve
ren politikasndan tr otuz yanda bir korgeneral oldu. Napoleonla
kavga ettikten sonra, Paris civarndaki bir kye ekildi, mahall bir kzla
evlendi ve krk drt yanda, ld. Tek ocuu Alexandre, annesinin ma
vi gzlerini ve beyaz tenini, babasnn salam vcudunu ve kvrck zen
ci salarn tevars etti.
Dumas, ilkel bir eitimden geti. On alt yanda iken, bilgisiz ve gr
gsz bir kyl ocuundan baka bir ey deildi. Fakat yerinde duram
yordu ve hkmet merkezinde arad heyecan bulacana inand ve ba
basnn eski bir silh arkadann yardm ile Pariste Duc'de Orleansn
sekreteri oldu. ehirde bylece yerletikten sonra, tiyatrolara devam et
meye balad ve -daha nce, edeb bir eitimden gememi olmasna
veya byle bir ihtiras da bulunmamasna ramen- tiyatro eserleri yazma
ya karar verdi, Eer Dumas, baka hibir ey bilmiyorsa, dramatik etkin
liin ne olduunu biliyordu ve piyesleri tutuldu. Baarsnn byk bir se
bebi, neo-klsik trajedinin tantanal, gsterili geleneklerinden syrlm
olmasna borludur: Terbiyeli bir slpla ele alnm klsik tezler yerine,
sansasyonel tezleri iledi; Gotik sahneleri, derin dnceli ByronvarI
kahramanlar ve dier melodramatik vastalar kulland. Bu piyeslerin en
mehuru, kasvetli mahzenlerle, gizli odalarla ve cesetlerle dolu. La Tour
de Nesl e (1832) adl tarih bir dramd.
Dumas, bu baarsnn tesiri altnda Catherine Lebay adnda bir ter
zi ile metres hayat yaamaya balad; kadnn sonralar, Camille (La Da-
me axu Camelies] operatik ekli; la Traviata) adl eseriyle n kazanacak
Alexandre Dumas adl bir olu vard. Dumas'n bundan sonra hayatna
giren kadnlarn adlar uzun bir liste oluturmutur. Bu kadnlar, genellik
100 B y k Ro ma n 197
le aktrislerdi ve bunlarn onuncusu ve en meluru da, ata eyersiz binen
Adah Menken adnda bir Amerikan aktrisi idi. IVlenken, Gautier, Svvinbur-
ne ve Dickens gibi edebiyatlarla da ilikiler kurmutu. Metreslerinden
biri ile bir ara evlendi: Ida Ferrier adndaki bu kadnla ilikisi, daha nce
uzun mddet devam etti ise de, evlilik ksa srd.
Dumas, bugn bilhassa bir romanc olarak hatrlanr. Roman hayatn
daki meslei 1840larda, piyeslerinden birini dzeltmek iin kendisine
yardm eden Mecquet adndaki bir retmenle arkadalk kurduu za
man balad. kisi 1700de baslan Memories de Monsieur r'artagnan ad-
l eski bir kitaba dayal tarih bir roman pln hazrladlar. Eser,
Silhrler (Les Trois Mausquetaries) ad altnda yaymland. Bilginler,
onun ne kadarnn Dumas, ne kadarnn Macquet tarafndan yazldn
uzun uzun tarttlar. yle grlyor ki, tarih aratrmann byk bir ks
mn Macguet yapt ve hikyenin kabataslak bir plnn da hazrlad. Du
mas ve mesai arkada, inanlmaz bir sratle, bir anda, alt veya on cilt
lik, iki veya kitap yaymlyorlard. Dumas bir roman fabrikas ilet
mekle ve az cret denen yazarlann srtndan zengin olmakla itham
edenler vardr. Fakat bu sulamalann yerinde olduu sylenemez; zira
Macguet ve dierleri, kendilerinin iyi cret aldklarn sylediler ve her za
man cmert bir adam olan Dumas da, onlarn yardmlann daima takdir
etti. Yine unutmamak gerekir ki, ibirlii yapt kimselerin hibiri kendi
balarna, hatrlanacak bir eser vermedi; bu roman fabrikasnn sihiri
Dumasd.
Monte Kristo Kontu, Silhrler ile hemen hemen ayn zamanda
yaymland ve onun kadar da tutundu. Yine iyi bilinen eserler arasnda
unlar zikredebilir: Yirmi Sene Sonra (Vigt Ans Apres, 1845) Kralie Mar-
got (La Reine Margot, 1845), Monsoreaulu Hanm (La dame de Monsro-
reau, 1846), Krk Be Muhafz (Les Quarente-Cing 1847-1848), Le VI-
comte de Bragelonne (1848-1850), Kralienin Gerdanl (La Collier de
la Reine, 1849-1850), Kara Lle (La Tulipe Noire, 1850) ve OIympe de
Cleves (1852). Bunlann ou, onaltnc, onyedinci ve onsekizinci asrlar
da geen ak ve macera romanlaryd; bazlarnda ada vakalar ze
rinde duruldu ve dierleri de dedektif hikyeleri idiler. Muhtemelen, Du-
mas n btn eserlerini okuyan bir kimse gsterilemezdi; nk Du-
masn 1860 ile 1880 arasnda yazd kitaplarn says 277dir! Birokla
r sahneye kondu ve Dumas, 1847'de de kendi eserlerini sahnelemek iin
bir tiyatro kurdu.
198 100 Byk Roman
Bu romanlar, Dumas zengin yapt ise de, hibir servet onun iin,
arur edilmeyecel< kadar byk deildi; Paris dnda kendisine Mon
te Kristo adn verdii byk bir villa yaptrd; villa hakknda gnmze
kadar gelen bilgiler, akla nl sinema yapmcs De Millenin filmlerinde
ki krallan hatrlatyor. Dumas, villasnda, bir ocuk kadar kibirli bir ekilde
de, arkadalarn, aktrisleri, merak peinde gidenleri ve asalaklar elen
dirdi. Ardndan, 1848 ihtilli geldi; ihtill, tiyatro dnyas bilhassa Du-
masn tiyatrosu iin felket getirdi. Kendi msriflii yznden uuruma
giden yolda daha da fazl a yol ald. Hizmetilerine verilecek arap kalma
ynca bir kasa ampanya at. Nihayet, villa satld ve 1851de borland
kimselerden kamak iin Brksele gitti. ki yllk sk bir alma ve tu
tumluluk devrinden sonra mal durumunu aa yukar dzelterek Parise
dnd, imdi hayatnn nc mesleine balad: Gazetecilik. 1853te
bir gazete kurdu ve iindeki yazlardan ounu kendisi yazd. Ne var ki,
Parisli okuyucularn zevkleri deiiyordu ve Dumas gitgide, devrini ta
mamlam bir yazar olarak grnmeye balad.
Dumas maamafih, enerjisinden hibir ey kaybetmemiti ve 1860da,
Garibaldi'nin Napoliyi Bourbonlardan kurtarmasna yardmc olabilmek
iin talyaya gitti. talyan birliinin kurucusu Garibaldinin birliklerinin srt-
lanndaki mehur krmz gmleklerin, Dumasn tavsiyesi olduu sylenir.
Bir ara, Pompeideki arkeolojik bir aratrmaya nezaret etti, fakat sonra
lar, bu iten bkarak Parise dnd. Hayatnn son on senesini ekseriya
istirahat ederek geirdi. Nihayet, enerjisi ve canll azalmaya balad.
Ahlk eserleri ile tutulan ve saylan biri olan olu, babasnn arlklan-
n frenlemek istedi. 1870de, Dumas, sefil ve ktrmd: Adeta, para
lanmakta olan bir da andran bu adam, Alexandrenin Dieppe civarn
daki villasnda, oullarnn yardmyla yayordu. lm yatanda iken,
Prusya birlikleri ehre giriyorlard, fakat kimse, bu haberi ona iletecek ce
sarete sahip deildi. Biyograficisi Andre Maurise gre, son nefesini ver
dii ana kadar, yzndeki mfik glmseme eksik olmad.
100 B y k Ro ma n 199
Madam Bovary
Yazan
Gustave Flaubert
(1821- 1880)
Balca Karakterler
Charles Bovary; Normandiya blgesindeki kk bir kasabann asker
doktoru: Emma Bovary'nin sadk kocas. Alelade, vasat bir insan; iyi
niyetli uysal ve i htirassz.
Heloi se Dubuc: Birinci Mme. Bovary orta yal irkin bir dul; drdrc,
kskan kadn.
Emma Bovary: Hikyenin baroln oynayan kadn; Charles Bovary'nin
ikinci kars. Bir kylnn kz olmasna ramen, yerine getirilmesi
mmkn olmayan romantik ilhamlar peinde gittiinden, hayatn
dan mtemadiyen ikyet eder.
Berthe Bovary: Charles ve Emmann yegne ocuklar.
Charles Deni Bartholome Bovary: Charle Bovarynin babas; emekli
bir subay; ele ald hibir eyi baarya ulatramaz; sefahata da
lar.
Mme. Bovary Senior: Charles'in annesi; evin hkimi, gelinini kskanr.
Rouault: Emmanm babas, varlkl, basit, samim, zinde, rahatna ve ai
lesine dkn bi r kyl.
Marquis dAndervilliers: Mahall bir politikac ve eski bir aristokratik
ailenin mensubu. Bovarylere yemee devam eder ve Emma'ya iyi bir
hayatn ne olduunu gsterir.
Leon Dupuis: Bir avukat ktibi; Emmann sevgilisi olur. Gl veya de
rin bir karakteri yoktur; kadn, onu cazip bulur, nk kadnn dav
rann yanstr ve onun hislerini benimser.
Rudolphe Boulanger: Bir kr centilmeni; Emma'nn bir dier sevgilisi,
bencil ve ehvan. Onun indinde bu iliki vakit geirmekten baka
bir ey deildir.
Homais: Mahall eczac. Voltairenin geleneinden bir anti ruhban. Ken
disini, aydnlanmann ve gelimenin kuvvetlerini ahsnda teces-
sm etti ren biri olarak grr ise de gerekte, sath, marur, iddiac
ve kendi karn dnen biridir.
Bournisien: Bir ky papaz alkan, tahayyl gcnden mahrum biri.
Dr. Lariviere; Hougleurlu tannm bir hekim.
Leheureux: Emmay mal ykma srkleyen vicdansz bir esnaf.
GiUoumi: Bir avukat.
Hippolyte: Seyis yardmcs bir ocuk.
Hikye
Yer, Normandiya; a ondokuzuncu asrn ikinci eyrei.
Emekli bir subayn olu olan Charles Bovary -ki salam yapl,
almakta istekli deildir ve tahayyl gc zayftr- adnda kr
blgesinde bym bir ocuk, okula gitmek zere Rouen'e
gelir. Byk bir yetenei yoksa da, annesinin zoru ile nihayet,
bir salk grevlisi olmay baanr. Annesi, onun Tostes adl k
k bir kasabada mesleini yrtmesi imknn salar ve hatt
evlendirir. Kadn, Charles'den ok daha yal bir duldur; Char
les zerinde hkimiyet kurar ve kskantr
Charles, kendisine baka zevkler bulur ve hostalanndan bi
ri olan Rouault adnda zengin bir ift ile dostluk kurar. Adamn,
eitimini rahibelerin ynettii bir mektepte tamamlayan, zevk
sahibi nazik tavrl biri olduu iddiasnda Emma adnda gzel
bir kz vardr. Charles'in kars kskantr, fakat bir kanama so
nunda lmesi, onu resimden kanrve Charles artk, bir md
det bekledikten sonra Emme ile evlenebilecek durumdadr.
Onun indinde, evlilik bir ak oyunudur ve Charles, sakin gs
terisiz tavrlonyla tamamen mutlu biridir
100 B y k Ro ma n 201
te yandan, Emma, zevklerini an hiss ronnan ve iirle
rinden alm bir romantiktir. Evlilikte, okuduu kitaplardaki gi
bi, derin bir hiss ballk bulacan umar. Fakat halayndan
sonra, can sklmaya balar, bu vurdumduymaz, ihtirassz
adamla geirdii rutin hayatn, ryalannda yaatt evlilik ola
bileceine inanmaz. Hale Markis d'Anden/illiers'in yemek ve
balosuna davet edildii zaman huzursuzluu artar. Zengin ve
lks hayata ylece bak dahi, Hostes'ten daha da fazla ho
nutsuzluk duymas iin yeterlidir. Artk moda dergileri okur, Pa
ris'te yaamann hayalini grr ve burjuva evine bir miktar za
rafet vermeye alr. Nihayet aresizlik ve can sknts, hastalk
araz eklinde grnr ve Charles, kadnn shhati uruna (im
di hamiledir), Yonville l'Abbaye adnda kk bir ticaret kasa
basna tanr.
Yonville, uyuuk, belirli bir zellii bulunmayan bir yerdir.
Bovarylere ho geldiniz diyenler arasnda, yeni doktor zerinde
iyi bir izlenim brakmak ve onun desteini salamak isteyen
Monsieur Homais adndaki eczac ile Hemais'in kiracs Leon
Dupuis adnda bir avukat ktibi de vardr. Leon, Emma'nn ro
mantik hayallerini paylamak suretiyle onun zerinde iyi bir in
tiba brakmak ister. Bovary, her zamanki rutin yaayna ba
larken Emma, kendisinin Leon'a k olduunu sanr, bu hayal
lerle yaar; bu gerekletirilmemi veya hatta belirtilmemi bir
aktr. Bu hayata artk tahamml edemeyen Leon, Paris'e git
mek zere kasabadan aynlr.
Btn hislerini kaybeden Emma imdi, civarda yerleen ve
aa ayak uyduran centilmen bir iftinin, Rudolphe Boulanger
adl bir beknn ilgisini eker. Kadn onun metresi olur. Bu ili
ki, Boulanger iin hoa vakit geirmekten baka bir ey deil
dir; fakat Emma uzun zamandr hasretini ektii gerek bir a
kn midini tar. Gittike pervaszlaan Emma, her gn' biraz
daha msrifleir ve kocasnn haberi olmakszn kasabadaki
dkkn sahibi Monsieur Lheureux'a ok fazla borlanr.
202 100 Byk Roman
Bu arada Homais, Charles'i bir handa mahall seyis yar
dmcs olan Hipolyte adndaki bir ocuun dz taban ayakla-
nnn ameliyatla dzeltilmesine ikna eder Emma da, nihayet,
kocasnn, kendi mesleinde baanl olmas iin eline frsat
getiine inanr ve o da Charles'i zorlar. Charles'in, bu konu
da gerekli mahareti yoksa da, ameliyat yapar. ocuk kangren
olur ve baca kesmek iin bir cerrah arlr. Hastann hayk-
rlan kasabada yansrken, tm midini kaybeden ve mahcubi
yetten sokaa kmayan Charles evinde oturmaya mecbur ka
lr. Artk kocasndan tiksinen Emma, Rudolphe'la kamaya ka
rar verir. Rudolphe ise Emma'dan bkar ve devaml bir iliki kur
mak istemez. Kadna bir mektup gndererek, aralanndaki ili
kiyi kopardn syler. Emma, nbet geirir, sarslr, rpnr ve
aylarca hasta yatar Gayet yava iyileen kadn, bir ara kendi
sini dine verir ve daha nceleri nasl evk ve heyecanla kendi
sini zinaya verdi ise, ayn ekilde dine sanln Nihayet iyileir ve
kocas onu Rouen operasna gtrr. Orada, Paris'ten ok da
ha fazla dnya grm ve sofistike davranla dnen Leon'a te
sadf ederler
Emma, imdi Leon'la iliki kurar ve musik dersi bahanesiy
le haftada bir defa Rouen'e giderek Leon ile buluun Bu yolcu-
luklan karlamak iin Lheureux'tan bor alr ve kocasn ikna
ederek, onun mal ilerini de noter kanal ile kendisine aktann
Kadn, bu gcn, kocasnn haberi olmadan hastalann de
yecei cretlerin kendisine verilmesinde ve hatt emlk satmak
iin kullann Nihayet, Leon ile kurduu iliki de normal seyrini
tamamlar; zira adam, bu ilikinin, kendi meslek hayatnda
ykselmesini engelleyeceini grd gibi, Emma da, zinann
evlilik kadar bayalaabileceini anlan Bir gn, Leon'la kavga
ettikten sonra, eve dnd zaman, yirmi drt saat zarfnda
320 frank demesi gerektii ile ilgili olarak mahkeme karan-
nn kendisine iletildiini grn
Emma, imdi mitsizlik iinde yan lgn bir haldedir. Tefe
cilere koar, geri evrilir; Leon'u, zimmetine para geirmeye ik
100 B y k Ro ma n 203
na eder ve kendisine gayet souk muamele eden Rudolphe'a
yalvanr. Yardm etmek iin gittii bir avukat, onun bu durumun
dan istifade etmek ister Sonunda, lgncasna, Homais'in
dkknna girer; yardmcsn, ecza deposunun anahtann ken
disine vermeye zorlar, avu dolusu arsenik yutar ve lmek iin
evine gider. Kadnn rpnlar arttka, Charles, felce uraya
cak kadar panie kaplr ve Honfleur'dan arlan tannm
doktor da i iten getikten sonra gelir.
Cenazeden sonra Charles, derin bir kedere boulmu ol
masna ramen, evin ilerini bir dzene koymaya alr. Tedri
cen, karsnn insafszln ve sadkatsizliini renir. Nihayet,
Rudolphe ve Leon'un mektuplann da bularak, Emma'nn ken
disini sevmemi olduunu anlar. Tamamen perian bir halde,
ksa bir mddet sonra o da lr ve kz Berthe, bytlmesi iin
byk annesinin yanna gnderilirse de, kadn o yl lr ve
Berthe ardndan, kz, bir fabrikada ii olarak altran fakir
teyzesinin yanna gnderilir. Homais, dier taraftan, zenginle
ir; ve bir sr hileli ve dolambal ve kendi kendisini reklm
eden baya yollardan getikten sonra en byk ihtirasna ka
vuur; kendisine Fransz devletinin eref madalyas verilir
204 * 100 Byk Roman
Eletiri
Don Kiotun valyelik a iin yaptn Madam Bo-
vary romantik hareket iin yapar. Flaubertin gayesi -bir
zamanlar kendisinin de geerli sayd- romantizm hare
ketinin prensip ve hislerini inceleyen ve onlar ciddiye
alan bo kafal bir kadnn nasl felkete srklendiini
gstermekti. Bunu yaparken, kendi iinden cinleri de
karmak istiyordu. Onun, huysuz, aresizlik iinde, hayal
ler dnyasndaki ahsiyeti ylesine mkemmeldir ki,
Fransz diline yeni bir kelime getirdi: Bovarisme.
Flaubert, karakterleri hakknda hkm vermek iste
mediini syledi. Kendisini, beer aptallklarnn ak ka
fal ve serinkanl bir gzlemcisi olarak grd. Gerekte,
karakterleri hakknda kuvvetli kanaatlere sahip ve onlarn
kimler olduklarnda da bizi phe iinde brakmaz. Bes
belli ki, Emmay sevmiyor; fakat kendi ahsiyetinde de,
bu kadnn ahsiyetinden bir para bulunduunu idrak et
tiinden, bu hl, kadna olan tutumunu mulaklatryor.
En ac alaylarn, Flaubertin, Fransz orta snfnda nefret
ettii her eyi tecessm ettiren eczac Hamaise saklam
tr: karc, baya, gsterili ve aptal. te yandan, ihtiyar
kyl Rouault, sempati duyularak ele alnyor ve uyuk
ve snk Charles Bovary de olduundan baka bir ekilde
grnmek istemediinden, efkatimizi, hatt hrmetimi
zi kazanyor.
Flaubertin balca silh istihza ve kahramanlarna
herkesin syledii szleri syletmektir. Bunun en iyi bir
rnei Emma ve Rudolphe arasndaki ak diyalou aras
na sktrd, ynetim kurulu bakannn, zira panayr
daki, en iyi beslenmi domuz ve iyi bir ekilde hazrlan
m gbrelerin sahiplerine mkfat verdii nutkudur. Ro
mann dier bir sayfasnda, Emmann mphem ve k
pkl hasreti ksa bir cmle ile anlatlyor: Kadn, lmek
istedi ve Pariste yaamak istedi. kinci derecedeki olay
lar dahi istihza maksatlara evrilir: J utin adndaki ocuk,
Emmann mezarnda alarken, zango, kendisini, patates
alan biri sanr.
uurlu bir realist olduundan, Flaubert, hikyesindeki
her teferruat gereklerle yourmaya bilhassa dikkat etti.
Gerekten de, karsnn sadakatsizlii ile perian bir halde
len Normandiyal bir kasaba doktoru vardr: Yonville ka
sabas ise gerekte, Honfleur yaknndaki Ry idi. Yine,
ikinci derecedeki baz karakterlerin hakik kimseler ol
duklar anlald ve kitapta kahredici bir tarzda karikatri-
ze edilen Homaise gelince, Normandiyadaki her eczac
nn Flauberte bu yzden hakaret ettii sylenir.
100 byk Ro ma n 205
Flaubertin realizmi, genellikle, can skc, alelde ob
jeler zerinde harcanr; fakat Emmann lmn anlatan
manzarada olduu gibi, Zolann natralizmine nclk
eden korkun veya tiksindirici teferruatn anlatld za
manlar da vardr. (Flaubertin, bu manzaray anlatmak
iin kendisine arseniin tadna bakacak kadar youn bir
almaya verdii ve bu yzden hasta olduu sylenir.)
Dier teferruat, semboller oldular: Emma, birinci Madam
Bovary'nin gelinliinde takt solmu iei grd za
man, parman, iein tutturulduu tele takar ve kendi
sinin ld zaman ne olabileceini dnr.
Flaubertin nl slbu, bugn dahi daha iyisinin bu
lunamad standartlar getirdi. Onun, sadece yerinde de
il, tamamen yerinde kelimeleri, saplant denecek bir e
kilde bulmaya almasn, phesiz, en iyi anlayanlar
Fransz okuyuculardr. Tercmede dahi, kitabn dikkatli
mimarisi derhal belli olur; bu arada, baz paragraf ve cm
ledeki ritmik ahenk de delil olarak gsterilebilir. Okuyucu
mesel birok blmlerin sonundaki ksa ve tam deerle
riyle ifade edilmemi cmlelerin tesirlerine dikkat etmeli
dir. zerinde bilhassa hi durulmad intiban veren bu
cmleler, gerekte, kam gibi yakyorlar.
Madam Bovary, ksacas, okuyucu, ister psikolojik sezgi
gcnden, realist teferruat tam bir ekilde ele ald iin,
istihzay mkemmel bir tarzda gsterdii iin veya
slbunu tam bir kontrol altnda bulundurduu iin oku
sun, realizm hareketinin klasik bir romandr. Baz tenkit
iler, hi de haksz olmayarak, onun kendi asrnn en m
kemmel romanlarndan biri olduunu sylediler.
Yazar
Gustave Flaubertin hayatnda pek az sayda dramatik maceralar g
rld. Bilhassa sarld yegne zevki sanatt ve bunu da kendisini tama
men adayarak yrtt. Rouende, orta-snf bir aileden 1821de dodu.
206 100 B y k Ro ma n
Babas, Madam Bovary'de Dr. Lariveire'nin rnek ald tannm bir dok
tordu. Gustave, ocukluunu ailesinin yaad hastanenin bahelerinde
geirdi. Emmann ldn anlatan manzaray yazarken ocukluunda,
hastanenin pencerelerinden otopsilerin yapld yerde grdklerini hatr
lad.
Flaubert, on sekiz yanda iken, hukuk tahsili iin Parise gnderildi;
fakat hukuku anlalmayacak bir konu olarak bulduundan vazgeti.
1844te, ailesiyle birlikte, Rouen civarnda Croisset denen bir aile ma
liknesine yerleti. Burada, gnlerini, kat bir rutinlik ve hemen hemen
manastrms bir yalnzlk iinde geirdi, artk efsaneleen yaz tarzn ge
litirdi. Bir cmlenin, kendi istedii tarzda ahenkli olmas yolundaki al
malar bazen ona strap veriyordu; zaman zaman, bir tek sayfay gnler
ce, defalarca yazd. zellii nrotik veya nrolojik olan kronik bir hasta
lk, onu daha da fazla yalnzla itiyordu. Nadiren Parise gidiyordu ve
edebiyat arkadalarnn kendisini ara sra ziyaret etmeleri dnda, ta
mamen yalnz bir hayat srd. Bu arada, iki defa Fransa dna kt;
1849-1851de bir arkada ile birlikte Msr, Suriye, Trkiye ve Yunanis
tan gezdi. Yine 1858de, bir eseri iin malzeme toplamak zere eski Kar-
taca ehrinin bulunduu yere gitti.
Flaubert hi evlenmedi. Genliinde, Hissf Eitim (Leducation Sen-
timantale) adl kitabnda Mme. Arnoux olarak grnen Mme. Schlesinger
adnda birine platonik akla baland. Sonralar, Louise Cilet adnda
nc snf bir air olan kadnla metres hayat yaad. Maamafih, bu ili
ki, onun yazlarn aksattndan, ok defa mektupla haberletiler. Fakat
Louise bundan memnun deildi. Kendisini Flauberte ylesine vermiti ki,
Flaubertin peinden gittii bir srada, bir gn, bir garn bekleme salonun
dan bekiler tarafndan zorla dar karld. Nihayet, Madam Bovaryi
yazd srada, kadn birdenbire terketti. Madam Bovary byk glkler
arasnda yaymland. lkin, sansrclerin, radikal grleri savunduun
dan phelendikleri Revue de Paris dergisinde tefrika edildi. Hkmet,
bilhassa bu romandan tr dergiyi kapatmak istiyordu. Romann tezi -
zina- hkmetin, bu dergiyi kapatmas iin yeterli idi; ve herhangi bir zor
lukla karlamak istemeyen yaynclar da baz blmleri atmak istedile
Flaubert, buna raz olmad ve hkmet de kamunun ahlk ve dinine ha
karet ettii gerekesiyle dergi aleyhine dav at. Muhakeme (ki beraat-
le neticelendi) lke apnda bir hdise yaratt. Roman, bir gn iinde
mehur oldu.
100 B y k Ro ma n 207
Flaubert'in daha sonraki yllan ac iinde geti. Fransa-Prusya Harbi
srasnda, Croisset, birl<a ay Alman askerleri tarafndan igal edildi; ar
kadalar lyor veya kendilerini cemiyete kskn ve yabanc hissediyor
lard; ailesinin mal durumu ktleti ve shhati de gittike bozuluyordu.
Hastalk ve melankoliye ramen, almalann srdrd ve 1880de felce
yakaland ve ld.
Flaubert, mizac itibariyle bir romantik idi; kendisini, bir realist olma
ya zorlad. Kendi romantik neslinin melankolik mizacn, istihza zevkini,
burjuvaziyi sevmelerini, Msr ve Kartaca gibi egzotik lkelere duyduklar
sevgiyi paylat. te yandan, kendi mahall romantikliini, uurlu bir ob-
jektivite ile yazlarna, kendi ahsiyetini katmamak iin gsterdii dikkat
le ve alelde hayat titiz bir realizmle kaydetmesi ile disiplin altnda ald.
Romantizm ve realizm arasndaki bu gerginlik, romanlarnn tezlerindeki
deiikliklerde kendini gsterir. lk baslan belli bal eseri Madam Bovary
(1857), uurluca antiromantikti. Ardndan, 1864te, Sa/ammbo geldi; Es
ki Kartacann ve onun kanl medeniyetinin bir manzaras. 1873de, mo
dern Pariste geen ve genellikle, Flaubertin talebelik hayatndaki hatra-
lanna dayanan Hissi Eitim geldi. Bir eserinde, Hristiyanlk ann ilk
yllarndaki azizlerin strap ve cokunluklann (1847) anlatr. Hii<ye
(1877), her iki mizac ele ald: kitapta, Flaubertin ssl douculuunu
tatmin eden Herodiasn hikyesi ile hayat dar ve mnsz bulan ve a
resizlik iindeki hislerini, ancak doldurulmu bir papaana gsteren Nor-
mandiyal basit bir hizmeti kadnn hikyesi de vardr. Bu kk hikye,
disiplinli slp ve yapnn bir modelidir. Hikyede, kuru ve objektiflie ra
men, Flaubertin daha nceki eserlerinde grlmeyen bir ekilde, hikye
nin kahramanna beslenen efkat ve anlay grlr. Flaubert, komedi de
yazd. Namzet {La Candidat, 1874). Fakat bu komedi tutulmad ve beer
cemiyeti hicveden geni kapsaml bir roman, Bouvard et Pecuchet
(1881), mellifi ldkten sonra yaymland. Maamafih, Madam Bovary,
Flaubertin aheseridir ve belki de realist roman tarznn en belirli bir r
nei.
208 100 Byk Roman
Oblomov
Yazan
Ivan Alexandrovich Goncharov
(1812-1891)
Balca Karakterler
lya iyi Oblomov: Toprandan kazand gelirle yaayan bir centi l
men; samimi ve sevimli, fakat sorumluluk hissinden mahrum ve pa
tolojike tembel.
Zahar Trofimi: Oblomovun tembel, pis, kavgac fakat sadk ua.
Volkov: Oblomovun, kendisini sosyal faaliyetlere veren ua Sudbins-
ki: Bir dier arkada; hkmet yneticilerinden.
Sudbinski: Bir baka arkada, hkmet yneticilerinden.
Penkin: Edebiyatla uraan baka bir arkada.
van Geresimi Alexeyev: Bir baka arkada; hayatta hibir amac
olmayan biri.
Mihey Andreyi Taranteyev: K stah, huysuz bir asalak; Oblomovun
arkada olduunu syler.
Andrey vani Stolz: Oblomov'un en yakn arkada; gerek bi r i ada
m, randmanl.
Anisya: Oblomovun as; Zaharla evli.
Olga Sergeyevna iyinski: Oblomovun sevdii gen bir kz. Zeki ve
hareketli. Oblomovu, tembelliinden kurtarmak ister.
Marya Mihailovna: Olgann teyzesi; sakin, hislerini dar vurmayan
bir kadn.
Baron von Langwagen: Marya Mihailovnann eski bir arkada; dnya
grm nazik bir insan.
Sanika; Olga'nn bir arkada.
Agafya Matveyevna Pshenitsin: Agafyann erkek kardei, kk bir
devlet memuru; kurnaz ve vicdansz.
Vanya: Agafya'nn oiu.
Masna: Agafya'nn kz.
Andrey: Agafya ve Oblomovun olu.
rina Penteleyevna: van Matyeviin kars.
210 100 B y k Ro ma n
Hikye
Serflie dayal bir cemiyetin sebep olduu ktlklerden bi
ri -yaratt adaletsizlik dnda- sarf sahibi kimse zerindeki de-
moralize edici tesiridir: Bakalarnn emekleriyle geinmeye ah
an bu adam, hayatnda, kendisine faydal olacak hibir i
renmez. Uya liyi Oblomov, byle biridir. Otuz yalanndaki bu
bekr, Saint Petersburg'daki apartman dairesinde, yz ka
dar serfin alt orta byklkteki iftliin salad kazanla
yaar Evinde, bir as ve Zahar adndaki valesi ile birlikte ya
ar Ailesinin eski bir adam olan Zdftar, pis, ihmalkr, kavgac
ve gayrisamimi olmasna ramen, efendisine, kr bir sadakat
le baldr. Uya lyli, devlette bir i almak iin Oblomovko adl
kynden aynim ve Saint Petersburg'a gelmitir Fakat sorum
luluu bulunan rutin iten zevk almadndan iini brakm ve
vaktini tembel tembel geirmeye balamtr le zerine ka
dar yatanda yatar, en basit kararlan bile verirken aresizlik
iinde bunalr, arkadalanyla mektuplamay ihmal eder, birbi
ri ardna gelen sahtekr veya beceriksiz mdrlerin ynettii
maliknesinin ilerine aldn etmez.
Oblomov ho, zararsz ve bir ey talep etmeyen biri .oldu
undan, kendisini ziyaret eden arkadalan vardr (Kendisi, ok
tembel olduundan onlar ziyaret etmez.) Arkadalan, onun,
mesleinde ykselmesine, shhatinin, sosyal hayatnn veya ka
fasnn gelimesine yardm etmek isterlerse de, Oblomov'u az
da olsa harekete geirebilecek tek insan, Andrey vani Stolz
adndaki ocukluk arkadadr. Babas Alman olan Stolz, on
dan alkanlk, metodiklik, romantik olmamak, hayat saldr
gan bir hisle ele almak vasflann tevars etti.
Hlen gen bir iadamdr ve phesiz, zamanla servet ve
zenginlie kavuacaktr.
Oblomov, Stolz vastas ile uyuuk kalbinde, beklenmeyen
bir ak heyecan yaratan Olga Sergeyevna adnda gen bir ka
dnla tanr. Olga, Oblomov'un tatl ve sevimli mizacn grr
se de, balca gayesi, Oblomov'un ahsiyeti zerinde kendi s
tnln kurarak, onu sorumlu ve yaratc faaliyete srkle
mek ve Stolz gibi biri hline gelmesini salamaktr. Oblomov,
almak ve tembellik arasnda ne yapacana karor veremez.
Olga'y gerekten sevemeyeceini, onun istedii gibi biri ola
mayacan dnr. Bu ak ilikisi, bylece, derin ak ilnlar
ardndan tereddt ve gzyalannn geldii engebeli bir yol ta
kip eder. Oblomov, Olga'nn halasna, yeeni ile evlenmek is
tediini, bu ite kendisine yardmc olmasn, hemen nianlan
may arzu ettiini syledii zaman, ilikisinin cidd olduunu
gsterir. Oblomov, yeni bir ev iin plnlar hazrlar, avukatndan
mal durumu hakknda kesin rapor beklerken, evlilik bir trl
gereklemez. Olga, nihayet tembel nianlsnn hibir ey ya
pamayacan anlar, nian bozar znt ve kzgnln gizle
mek iin de, Avrupa'da bir geziye kar, sonunda Stolz ile ev
lenir
Bu arada, Oblomov, gitgide daha da tembel bir insan olun
(Evden atlaca tehdidi altnda) zorla kendini toparlayarak,
Agafya Matveyevna Pshenitsin adnda bir gen bir dulun, ml
kiyetindeki bir banliy apartman dairesine tanr. Kadn, zih
nen, Oblomov'dan da tembel olmakla beraber, iyi bir ev ka
dndr, iyi bir annedir ve iyi bir adr. Oblomov, sanki anne
sinin kollarnda uyuyormucasna, kendisini kadnn hizmetine
brakr. Agafya'nn vicdansz erkek kardei onun bu halinden
yararlanr ve Oblomov'a kendisine borlu olduuna dair kt
100 Byk Roman *211
imzalatr. Stolz'un, beklenmeyen bir srada grnmesi, Oblo-
mov'u kurtanr. Stolz, Oblomov'un borcunu der ve Oblomov-
ka'nn ynetimini zerine alarak, orasn, para getiren bir iye
ri hline koyar. Oblomov, sonunda Agafya ile evlenir ve on
dan, Andrey adn verdii bir ocuu olur; fakat ne yeniden
Oblomovka'ya gidecek ne de Olga ve Stolz'u ziyaret edebile
cek canll kendinde bulur. Zamanla, bu hareketsiz hayatn
neticesinde, bir gece uyurken kendisine fel gelir ve lr. Stolz,
gen Andrey'i evltlk edinir; bylece sanrz ki Andrey, Oblo-
movizmin gayet kt tesirinden kurtulacaktr.
Eletiri
Edebiyattaki baz karakerler (Gargatua, Don Kiot, Mr.
Pickwick), kendi ahsiyetlerinin tiplerini ylesine iyi bir
ekilde ifade ederler ki, onlar, bu tr karakterlerin ilk r
nei olur ve artk bu isimlerle bilinirler. Oblomov da bun
lardan biri, Oblomovun roman yaymland zaman, Rus
okuyucular, Rus edebiyatndaki yeni realizm ekolne ve
Babalar ve Oullarda da grlen sosyolojik yorumlara al
yorlard. Oblomov, ilkin, serfliin hkm srd bir
cemiyette, tevrsle kazanlan imtiyazn nesiller zerin
deki soysuzlatrc rolnn bir yorumu olarak ele alnd.
lya iyiin doum yeri olan Oblomovka, pastoral cazibe
sine ramen, modern dnyann tesirlerinden uzakta idi;
cemiyete yepyeni bir yn vermek isteyenlerin kknden
deitirmek istedikleri bir yerdi. Bu yan-ortaa hayatn
da uak Zahar, bir netice ve bir sembold. Aa kademe
de ele aldmz takdirde, dier bir Oblomov... Stolz, lke
yi bir istihaleden geirecei mit edilen yeni nesle aitti.
uras nemli ki, babas bir Alman olduundan, o sadece
yar-Rus. Ve ylece anlalyor ki, Goncharov, pratik, di
siplinli, lm, anti-romantik ve ilerici olan her eyi Alman-
larn temsil ettiklerini farzediyordu. Stolzun hafife his
siz, ihtirasl orta-smf detleri, arkada lyann aristokra
212 100 B y k Ro ma n
tik uyuukluunu rahatsz eder. Eski ve yeni hayat arasn
daki, yani, Oblomov ve Stolz arasndaki mcadelenin, ye
nisi lehine sonulanmas gerektiini biliyoruz; fakat yazar,
her ikisi hakkndaki dncelerimizde bir lde kararsz
kalmamz da salyor. Bylece Oblomovko halkna gl
yoruz, ama gizliden gizliye de, onlarn asrlardr devam et
tirdikleri, sakin ve gayri-pratik hayatlarn devam ettir
mek istemelerine de gpta ile bakyoruz. Ayn ekilde,
Stolza hrmet besliyorsak da, onun her eye karan,
doktriner tabiatn da zevksiz buluyoruz. kisi arasndaki
gerginlik, istihale hlindeki btn cemiyetlerin zellikle
ridir.
Modern eletiriciler, Oblomovun sosyolojik tarafn
kmsemezlerse de, onun psikolojik nemini bilhassa
idrak ederler. Oblomovun uyuukluu, sadece bir tek s
nfn veya hatt bir milletin ktl deildir. Hepimizde,
bir lde Oblomovizm vardr. Bu ana rahminde bar
iinde huzur iinde geen hayata dnlmek istenmesini
temsil eder. Oblomovun, srtndaki eski bir gecelii ile
srt st yatt lk, karanlk yata, ana rahmindeki var
lnn takribi bir ekli. Sevildii, okand, kucaklarda
gezdirildii ocukluu ile bir bakma, gbeinin kesilme
diini gsteriyordu. Olga, onu harekete geirebilecek bir
kuvvettir. Fakat tam baarl olaca srada, btn varl
ile kza itiraz eder. Evlilii srncemede brakmas -ki Ol
ga ile nianllnn bozulmasna yol aar- uurlu bir sa
vunma mekanizmas deildir. Bir bakma hayat, Oblo-
movu, malp etmez. Gerekte, hayat zerinde zafer ka
zanr, zira ne Olgann dil dkleri ne de Stoizun at si
neini hatrlatan yapkanl Oblomova, yapmak iste
medii bir eyi yaptrabilir. Tam bir ataletle, onun bu ta
raf zerinde zafer kazanr.
Oblomov, bu sebepten tr, bir trajedi deil, komedi
dir. Klsik tarife gre, trajedi, bir asilzadenin veya byk
100 B y k Ro ma n 213
potansiyel gc olan birinin, kendi mizacndaki baz ek
siklikler tarafndan ortadan kaldrlmasdr: Mesel, Mac-
bethin ihtiras veya Othellonun hereye kolayca inanan
asil safl. Fakat uyurken gelen sakin bir lm ykm di
ye kabul etmediimiz takdirde, Oblomov hi de yklm
biri deildir. Oblomov, Gargantua ve Flasstaffla ve edebi
yatn dier kahramanlaryla ayn kategoride. phesiz,
btn bu maraz tembelliine ramen, hi de tiksindirici
bir insan deil. Dnyada hibir ekilde yaamadndan,
arkadalar, onda bozulmam cezbedici bir saflk grr
ler. Bilhassa, Olga, onun "kumrununkini andran nezake-
tinden bahseder. Oblomov, insann sadk, saf ve hrmet
uyandrc faziletlere sahip bulunmas gerektiine inanr.
Oblomovda hi de sinikallik yoktur. st-smf mensubu
arkadalarnn yaad hayat suni, huzursuz ve bencil
olarak tenkit ettii zaman, ahlk deerlerin nasl olmas
gerektiini onlardan daha iyi anladn gsteriyor.
Hikyede anlatlmak istenen ey, hibir eyin vuku
bulmad olduundan, pln basittir, mulak deildir. Ol-
gann Stolzla evlenmesi gibi ikinci derecedeki malzeme,
esas konunun dnda kalr. Hikye gayet ar hareket
eder. Yap, mimar maharet ve elikili tezler zerinde ti
tizlikle durularak hazrlanm: Rusya ve Avrupa, aristok
rat ve burjuva, kr ve ehir, Agafya ve Olga, Zahar ve
Stolz. Baz imajlar, semboller gibi tekrar ediliyor: Olgann
kulland leylk losyonu veya yatanda derin dncele
re dald anlarda Oblomovun vcudunu saran dou kaf
tan. Belki de en nemli pasaj, Oblomovun 9uncu Blm
I. ksmdaki ocukluk hayalleridir: Safiyeti bozulmam
bu kr blgesinde, para hemen hemen hi kullanlmaz ve
hatt gnler, sivil takvime gre deil, kilisedeki ziyafetle
re gre tespit edilir. Fakat bu mutlu cennet mazidedir
ve ancak bir hayalde dnlebilir. Belki de bu tr bir ha
yat, bir hayalden baka bir ey deildir.
214 100 B y k Ro ma n
Yazar
Ivan Alexandrovich ar ve zaman zaman yazd, Rusya dndaki
okuyucular kendisini, sadece bir tek kitab ile tanrlar. Volga blgesinde
ki bir kr kasabasnda, 1812'de dodu. Zengin bir tccar olan babas on
yandaki olunu Moskovadaki bir liseye ve ardndan niversiteye gn
derdi. Kendi neslinin entelektel liderlerinin ekserisi de ayn anda talebe
idiler, fakat Goncharov, onlarn evrelerine girmedi. Gayesi, devlet g
revlisi olmakt, bylece, hayatnn byk ksmnda Maliye Vekaletinde a
lt. Yazlarn bo vakitlerinde yazd ve bylece, Dostoyevski gibi o da,
yaymlayclarn basks altnda yaamad. lk roman olan Alelde Bir
Hikye, hkmet merkezine gelen saf bir kasaba idalistinin, zamanla ha
yallerini kaybedii ve sinikal bir oportnist oluu ile ilgilidir. Baz hususlar
da, kitabn tezi, ayn ekilde bitmese de, Oblomovu hatrlatyor.
Goncharovun hayatnda, ok uzaktan da olsa bir tr maceray and
ran tek hdise, ticaret heyetinin sekreteri olarak Japonyaya yapt seya
hat idi. Deniz yoluyla seyahat etti (o zaman Svey kanal henz alma
mt) ve Sibirya zerinden dnd. (Sibirya demiryolu da o zaman yapl
mamt). Syleine yorucu bir seyahat, phesiz sakin bir hayat yaayan
Goncharovun mizac ile badamyordu. Bir sylentiye gre, bu heyete
katlmak iin fazla dnmeden mracaat etti, kabul edildii zaman da
caymak istedi, fakat i iten gemiti. Bu seyahat hatralarn 1857de
yazd. Obl omovda ayn yl yaymland ve hi olmazsa Rusyada, belliba-
l bir eser olarak kabul edildi. Kitap, ancak altm sene sonra ngilizceye
evrildi. Hemen hemen ayn zamanda, Goncharov, Maliye Vekaletindeki
iini brakt ve Eitim Vekaletinde edeb sansr dairesinde almaya
balad. Bu bilhassa, bir romanc iin snk ve tatsz bir iti, fakat bu g
revini, ekseri sansrclerden de az gayr-liberal bir ruhla, tutumla yrt
t.
Goncharovun nc roman, Uurum (1869) seneler sren al
mann mahsul idi. Volga nehri zerindeki bir kasaba hayatn anlatan ro
man, yal ve mfik bir babann salam bir tarzda ynettii aile etrafn
da dner. Goncharov, Turgenevin bu kitaptan armalar yapt iddia etti
ise de, onun bu phelerinin yaland zaman yakaland paroniann
tesirinden doduu anlalyor. Hi evlenmedi. Hayatnn son yllar uzun
ve yalnz geen bir emeklilik oldu; geri nazik ve uysal kahramanndan
ok daha fazla huysuz ve pheci bir adam hline geldi ise de, bu emek
lilik yllar, onu bir eit Oblomov yapt.
100 B y k Ro ma n 215
Babalar ve Oullar
Yazan
Ivan Sergeyevich Turgenev
{1818-1883)
Balca Karakterler
Nikolai Petrovi Kirsanov: Orta yal bir kr centilmeni; nzik ve
mfik: olunu ok sever.
Pavel Petrovi Kirsonov: Nikolainin erkek kardei. Genliinde, mut
suz bir ak maceras geirdiinden somurtkan ve hissi, tek bana
yaayan bir bekr. Tam bir aristokrat; davranlar, kimse ile sk f
k dostluk kurmak istemedii intiban yaratr; elbiseleri tertemiz,
kendisine gayet iyi bakar, konuuu zaman zaman ac.
Arkady Nikolayevi Kirsanov: Nikolainin byk olu; ni versiteden
yeni mezun olmutur. Aslnda, basit ve sevimli bir insan ise de par
lak, cemiyete kskn ve dman arkada Bazarovun ok fazla tesi
ri altndadr.
Fedosya Nikolayevna Savina (Fenika): Nikolai'nin metresi; mfik,
utanga ve gzel bir kyl kz.
Yvgeny Vasili Bazarov: Parlak bir tp talebesi: Arkady'nin bir arkada
. Bir nihilisttir; her eyle, bilhassa aptallk, hassasiyet ve insanla
rn kendi kendilerini aldatmalaryla alay eder.
Vassily vanovi Bazarov: Y vgenynin babas. Emekli bir subay, kr
blgesinde sakin bir hayat srer.
Arina Vlassyevna Bazarov: Y vgenynin annesi; eskiye bal nzik bir
kadn. A nti-entellektel olmasna ve hurafelere bal bulunmasna
ramen, mfik ve ailesine sdk.
Mahhev li Kolyazin: Bir hkmet grevlisi; K irsanovlarn akrabas.
Sevimli bir insandr, kendisinin nemli olduunu sanr; orijinal ve
ya kurnaz bir adam olmamasna ramen, mahir bir politikac ve y
netici.
Viktor Stitnikov: Bir gen, Bazarovu taklit etmeye alan ve onun ya
nndan ayrlmayan biri.
Avdotya Nikitina Kukin; K ocasndan ayrlm zengin bir kadn. Ken
disini kurtarlm bir kadn sayar. Avrupada baslan kitaplar okur
ve kimyaya alr.
Anna Sergeyevna Odintsov; Zengin bir dul; Bazarovun . Ak g
rldr, kurallara bal deildir; kuvvetli inanlar ve hiss balan
tlar yoktur.
Katerina Sergeyevna Loktiv: Bn. Odintsov'un kk kz kardei. Abla
sndan daha sakin ve daha geleneki.
Prenses K.: Bn. Odintsovun yannda yaayan yal bir akrabas, son de
rece huysuz.
Papaz Alexei: Bazarovun ky papaz.
Piotr. Nikolainin zppelemi ua.
100 B y k Ro ma n * 217
Hikye
Kirsanovlar, Rusya'nn kr blgelerindeki ailelerinden biri ve
kendi snflannm dier mensuplanndan daha cazibeli insanlar
dr. Nikolai Petrovi, zamanna gre, ileri fikirlere sahip iyi ni
yetli bir insandr Kendisinin daha eskiye bal komulan, onun
bir radikal olduunu sanrlar. Serfle'rini azat etmitir ve imdi
maliknesinden kira toplamakta glklerle karlamaktadr.
Kans ldnden, Fenika adndaki bir kyl kz ile metres
hayat yaar; sadece kardei Pavel'in snflar hakkndaki pein
hkmlerine sayg gsterdiinden onunla evlenmez. Pavel,
emekli bir subaydr, imdi Nikolai'nin yannda oturur Atei sn
m bir ak hayat onu, hayattaki ihtiras veya hedeflerinden s-
yrmtr. Nikolai'nin olu Arkady, yirmi yalarnda neeli iyi ta
biatl bir gentir.
Arkady, 1859 Mays'nda, niversiteyi bitirdikten sonra, ba
basnn iftliine dner; yannda, kendisini cazibesine kaptrd
Bazarov adnda bir gen ve parlak bir tp talebesi vardr. Ba-
zarov, bir nihilisttir: Hibir eye hrmet beslemez, her eyle alay
eder. Bazarov, hissiyatla ilgili deildir. Hibir hayali bulunmad
n syler. Rusya'daki btn sosyal snflarla alay eder ve eski
ye bal her eyi gln bulur. Bu oturmam gen, misafir gel
dii bu evde uzun bir zaman kalr veya ev sahiplerine, muhte
lif ekillerde tesir eder Nikolai armtr ve hayret iindedir.
Pavel hakarete uramtr Arkody ona peresti eder; onun ya
nnda kendilerini rahat hissedenler, sadece Fenika ve bebek
tir
Bazarov'un bu misafirlii srasnda, iki gen, civardaki vi
layet merkezine sk sk giderler; orada, gen bir dul olan Anna
Sergeyevna Odintsov ve onun kzkardei Katya ile tanrlar
Hzl ve anti-geleneki bir kafaya sahip bulunan Anna, bu
genleri cazip bulur ve kendilerini davet eder. Bu ziyaretler s
rasnda Bazarov, nihilistlik prensiplerine ramen Anna'ya k
olur, fakat flrt seven biri olduu intiban yaratmasna ra
men, Anna k olmayacak bir kadndr Sebep olduu ak ate
i onu dehete drr, ilikiyi keser. Her ite arkadann yap
tn yapmak isteyen Arkady, ilkin, kendisinin de Anna'ya k
olduunu sanr, gerekte, zevkleri kendisininkine daha yakn
olan Katya'ya tutulun
Arkady ve Bazarov, daha sonra kr blgesinde sakin bir ha
yat yaayan Bazarov'un ebeveynlerini ziyaret ederler Babas,
emekli bir ordu subaydr, annesi de basit, eskiye bal bir ka
dn. Her ikisi de, ouilanna peresti ederler Bu ziyaret srasn
da, Arkady, kendisi ile arkada arasndaki mesafenin genile
diini idrak eder. Kalben, hi de bir nihilist deildir ve Baza
rov'un, Pavel Amca ile alay ediine gcenir, iki gen bir ara
yumruk yumrua kavga edecek hle gelirlerse de, Kirsanov-
218 100 B y k Ro ma n
lar'n iftliine gitmeye karar verirler. Bazarov orada, Niko-
lai'nin metresi Fenika ile flrt etmek suretiyle Anna'y unutmak
ister. Aa yukar- zorla alnan bir pck dnda hibir ey
olmaz; fakat Pavel bunu grr ve Bazarov'u delloya davet
eder. Delloda, Bozarov'a hibir ey olmaz ve Pavel de sade
ce bir yara ile kurtulur, iki kii, aa yukan banrlarve arala-
nndaki anlamazl anlatmak iin bir hikye uydururlar.
Pavel, nekahati srasnda, genliinde sevdii kadnla ilgili
gl hatralann dnr. Nikolai'ya yalvararak, gerekten
sevdii kadn terketmemesini ve Fenika ile evlenmesini ister.
Bu arada, Arkady, Katya'y gerekten sevmeye balar Kza ev
lenme teklif eder ve derhal kabul edilir. Bu Arkady'nin Ba-
zarov'dan ve onun nihilizminden aynid son admdr. Okuyu
cu yle hissediyor ki, Arkady yalandka babasna daha fazla
benzeyecek: uurlu bir toprak sahibi, kansna bal bir koca,
iyi bir vatanda ve ileri grlere sahip olmakla beraber ih
tillci deildir.
Bazarov'a gelince, Arkady ve Anna'ya elveda diyerek, so
murtkan bir yzle doduu kye giderek, doktor babasnn
yardmcs olarak almaya balar. Maamafih, huzursuzdur,
can sklr Bir gn, kendisini, megul etmek iin, tifsten len
bir kimsenin zerine otopsi yapar Bak, elinden kayar ve elini
keser Birka gn sonra, cemiyete kar duyduu ac hisleri ve
ksknl hl terketmeden cesur bir ekilde, ayn hastalk
tan lr. Bununla beraber, hikye, dierleri iin mutlu sona
erer; zira Kirsanov ailesinde ikili bir evlenme vardr, hatt An-
na, henz, sevmemekle beraber bir gn seveceini umduu
biri ile evlenir. Pavel, Almanya'ya giderek bo hayatn orada
srdrr. Ac ve strap iinde kvranan Bazarov'un mezan ze
rinde, yeil ve huzur verici otlar yetiir.
Eletiri
Babalar ve Oullarm pln basittir ve olduka balant
sz, gevek bir tarzda biraraya getirilmitir. Gerekte, Tur-
100 b y k Ro ma n * 219
genevin romanlar, titizlikle hazrlanm plnlardan ziya
de, her zaman hatrlanan kk hikyelerden ve karakter
skelerinden oluurlar. Hikyede iki ak maceras, bir d
ello ve bir lm vardr ki, baka bir yazar, bu malzemeyi
romantik veya melodramatik bir ekle sokabilirdi; Turge-
nev, bunlar, gerek deerlerinden daha az iledi. Gerek
te tez, kitabn addr: ki nesil arasnda, genellikle miza
lar ve fikirler etrafnda dnen ve ifadelerini sadece konu
malarda gsteren atma.
Bu ins olduumuz bir atma. Babalarn daha ya
l nesli ya Pavel gibi aktan aa muhafazakr veya Niko-
lai gibi ekingen liberaldirler. ocuklar, babalarn, bala
rn kuma gmm insanlar olarak gryor ve onlar
akna evirmekten zevk alyorlar. Nikolai, bu durumda,
yeni hibir ey bulunmadn, kendi genliinde de ebe
veynlerine, onlarn baka bir aa ait olduklarn syledi
ini hatrlatr. imdi ise kendi ocuu isyanclar arasnda
dr. Maamafh, atma nceden tahmin edildii ekilde
sona erer. Arkadynin olduka geleneki kars ile yaama
ya baladktan sonra, kendi ann muhtevas iinde, ba-
basnnkine benzer bir hayat srecei ima edilir.
Hikyenin byk meselesi Bazarov, onun, yalandka
nasl bir insan olarak geliecei hakknda bir ey syleme
yiz, zira gen yanda lr. phesiz, Turgenev'in en me
hur karakteri o. Turgenevin yaratt insanlardan ekserisi
ya Pavel gibi nrotik malller veya Nikolai gibi, varl ile
yokluu belli olmayan nazik insanlar. Fakat Bazarov ba
ka bir insan; ster Pavel gibi, kendisinden nefret etsinler,
ister Arkady gibi tapsnlar veyahut Anna gibi ondan uzak
durmaya alsnlar, karlat herkes zerinde izini b
rakr. Geri dierleri onu, kanatlarna gre deerlendirir
lerse de, gerekte, bir ahsiyet olarak kendi izini brakr.
lm, annda cesur ve bilhassa aptallar hakknda hkm
lerinde iddetli ve alayc. Ve nihayet k olduu zaman.
220 * 100 B y k Ro ma n
kendisini bu aka, Arkadynin kur yapmas gibi vermez,
btn vcudunu sarsarcasma derin bir ihtirasla brakr.
Hizmetiler ve ocuklar dnda, herkes zerinde hu ya
ratr. ld zaman, beraberce sakin bir hayat yaayacak
Arkady ve Katyanm, bir zamanlar hayatlarnda tesiri olan
bu garip kuvveti her zaman hatrlayacaklarna eminiz.
Bazarov, ilk nihilisttir veya daha keskin olacaksak, ke
limeyi bize ilk defa Turgenev, bu kitabnda tantt. Gerek
te kelime, mevcut olan her eyi reddeden, felsef skeptik-
lii anlatmak iin 1836da grld. Turgenev, nihilisti, ne
kadar hrmet edilirse edilsin, yerlemi prensip ve hibir
otorite tanmayan birini anlatmak iin kullanr. Bylece
Bazarov, dinle, iirle (bilhassa romantik air Pukin), va-
tanseverlilikle, politikaclarla (bilhassa liberal parlaman-
terlerle) tabiatla (ki romantik nesil tabiata tapmt) ve
hatt bir biyolojik olarak deil de his olarak ele alnan
akla dahi alay etti. Maamafh, onun tand ve onun kar
snda kendi nihilizminin dahi ikinci derecede kald bir
genel prensip vardr: Hareketlerimizi yneten tilitedir
(yararl olma, fayda salama) diyor. Gnmzde en fay
dal ey, reddetmektir ve bizim yaptmz da bu. Baka
bir ifade ile nihilizm, mevcut tarih artlar altnda, onun
tiliterciliinin talep ettii stratejidir. Alternatif ynden
bakldnda, onun bir nominalist (genellikle ilim diye bir
ey bulunmadn, sadece faydal sanatlarn mevcut ol
duklarn syleyen) veya pozitivist (bir kimyagerin otuz
aire bedel olduunu iddia eden) olduunu syleyebiliriz.
Sylemeye dahi gerek yoktur ki, ngilizce konuan insan
lar pozitivizm ve tiliterianizmin ne olduunu bilirlerse
de aradaki fark udur; Ekoln ngiliz temsilcileri genel
likle Bazarovun hareket teknik ve slbuna sahip olma
yan akademik kiilerdir. Gerek Bazarovlarm saylar ok
azdr; fakat Arkady ve Sitinikov gibi taklitilerinin, ni
versite talebelerinin toplandklar her yerde, dzinesi on
100 byk Roman 221
kuru. Muhtemeldir ki, onlarn yallar, gururlarn ve
entelektel tembelliklerini devam ettirdikleri mddete,
her zaman bizimle beraber olacaklardr.
Turgenevin kadnlarnn, erkeklerinden daha fazla iz
lenim brakan kimseler olduklar sk sk iitilir. Bu roman
da, liberal entelijansiya ve Bat fikirlerinin dokunmad
hakiki Ruslar arasnda eit bir tarzda yaylan mteaddid
tannm kadn vardr. Bn. Kukkin, entelektel bir kadn
en gln bir ekli ile gsterir. Kimya ile megul olur, mi
marlk yapmaya alr ve Amerikan edebiyatn okur.
Emersonu George Sande tercih eder. Bu kadn sunidir,
yapmacktr, sinirlidir, tatmin olunmamtr. Daha orijinal
ve zeki bir kadn olan Bn. Odintsov, Bazarovun zellikle
rini, hepsinden fazla takdir eder ve kitapta, pein hkm
lere kaplmakszm ve samimi bir ekilde, Bazarovla eit
artlar altnda konuabilecek yegne insan odur. Fakat yi
ne de, kadnn ahsiyetinin ekirdeinde, kadnn cidd
ballklar kurmasn engellemeyen nrotik bir yara var.
Kadn bazen huzura kavuuyorsa da gerekte hibir za
man mutlu deildir.
teki ar uta da, Bazarovun annesi yer alyor: "Es
ki ekole mensup hakik bir Rus hanmefendisi, Mosko
vann eski gnlerinde, iki asr nce yaam olabilirdi.
Arina Vlassyevna, kehanetlere ve ruhlara inanr. Senede
azam bir veya iki mektup yazar; fakat hizmetilerine kar
mfiktir, dilencilere cmert ve olunu da sever. Bes
belli ki, iyi bir kadn. Turgenev, byle insanlarn saylar
nn ok azaldna zlr. Sonra utanga, nazik ve sevim
li Fenika vardr ki, Arina kadar halis bir Rus. Onun ses
siz, kendisini belli etmeyen ak, Rus kylsnn niha
yetsiz straplara dayanabilmek kapasitesinin bir neticesi.
Bu karakter Turgenevde, Bat ve Slav idealleri arasn
da bir gerginlik bulunduu hissini uyandrr. Bazarov, ye
ni trde bir Rus; Ne serf ne asil, Rusyay Dou uyuuklu
222 100 B y k Ro ma n
undan kurtarmay vaadeden bamsz bir ruh. Fenika,
kar kutuptaki bir ideal; Entelektel olmaktan ziyade
sezgi gc kuvvetli olan biri, sadeliinden, kuvvetli ve
halkn hayatn yakndan biliyor. Slav ruhunda. Bat Avru
pa ruhunda mevcut olmayan zel bir derinlik bulunduu
nu syleyen eletiriciler, bunun en iyi rneini Fenikada
bulacaklar. Turgenev, Bazarovu yaratt zaman bir Batl
olarak yazd; Fenikay yaratt zaman da, bir Slavofil
olarak.
100 b y k Ro ma n 223
Yazar
van Sergeyevi Turgenev, kendi neslinin Rus yazarlar arasnda,
davran ile Avrupaya en yakn olan ve bu yzden Batnn hayranlk
duyduu ilk Rus yazardr. Varlkl bir ifti ailesinde dnyaya geldi. Anne
si, onlarn beer yaratk olduklarn unutarak son derece hain davranan
eski ekole mensup otokrat bir Rus kadn idi. Bn. Turgenevin ocukluu
ve evlilii son derece kt artlar altnda getiinden, ocuklar da dahil,
herkese zalimce muamele etti. Bylece, ilkin Moskovada, daha sonra
Saint Petersburgda ve nihayet Berlinde eitim gren van, bu hain at
mosferden kendisini kurtarm oldu. Rusyaya 1841de dnd zaman
yirmi yanda idi; bir devlet dairesinde alt; ardndan annesinin iti
razlarna ramen, edebiyat olmaya karar verdi. Annesi lnceye kadar,
yllarca, bir tr bohem hayat yaad. Daha sonra, rahat bir hayat srecek
tarzda servet sahibi oldu.
Turgenev hi evlenmedi. Genliinde -ki sonralan, kleliin dman
olarak hret kazanacakt- kendi kuzeninden bir serf kz satn ald ve
onunla, kendi ailesinin maliknesinde metres hayat yaad. Fakat birka
yl kadar sren bu hayattan bkt ise de gayrimeru kzn, uurlu bir e
kilde eitti, evleninceye kadar bakt. Turgenev, maamafih en derin akn
sonralar Bn. Viardot adn al acak Pauline Garcia adnda bir arkcya
saklad. Bu iliki tamamen platonik kald (Turgenev, fizik ihtiyalarn
baka yerlerde tatmin edebiliyordu). Bn. Viardot, Turgeneve msamaha
etti ve kocas da onu bir tehlike olarak grmedi. Bununla beraber Turge
nev, bu kadna gerekten k oldu. Avrupada her yerde onu takip etti.
Turgenevi kozmopolit biri yapan zellik, kendi entelektel yn olduu
kadar kadnn cazibesi idi. Turgenev, 1856dan 1883e kadar, lkesine
yapt ksa ziyaretler dnda Batda yaad.
Turgenevin belli bal ilk kitab, 1840larda yazld halde 1852de
baslan ve kr hayatndan manzaralar anlatan Bi r Sporcunun Hayatndan
Paralar \d\. Kitabn bu saf balna ramen, gerek tez serf ve efendi
si arasndaki iliki idi. Turgenev kylleri, hiss bir tarzda ele almad, fa
kat onlarn da beer yaratklar olduklarn anlatt; bu da, an anlay
na ok yaklam bulunduundan, kitap ok ilgi ekti. Sosyal protestonun
nemli bir belgesi olarak ele alnan bu kitap Tom Amcann Kulbesi ile
mukayese edildi. Kitabn, daha sonralar II. Alekxander olarak tahta ge
ecek Tsareviin sertlii ortadan kaldrma yolundaki gayretlerinde yar
dmc olduu sylenir. Turgenev, ayn yl, l Canla m yazar Nikolai Go-
golun lm zerine, onu ven bir yaz yazdndan ksa bir mddet iin
hapsedildi; bylece ad, esaret ve zulmn bir dman olarak yerleti.
Turgenev, daha sonraki kitaplarnda sosyal tezl er zerinde durdu. Bir
ihtillciyi anlatan Rudln adl romanna Turgenevin Berlinde tand Mi-
keal Baknini rnek tuttuu sylenir. Sa/c/n nsanlarn Bir Yuvas, aris
tokrasi iinde geer. Balca karakteri Lavretsky -ki Turgenevin gayrikah-
raman kahramanlanndan biridir- evlendii kadn ile sevdii kadn arasn
da ne yapacan bilemeyen tesirsiz bir adamdr. Turgenevin en byk
roman Babalar ve Oullarn kahraman Bazarov, mellifin 1860da Al
manyada tant bir Rus doktoru rnek tutularak ilendi. Bazarovu
kimse sevmedi. Muhafazakrlar, ykc buldular, radikaller de, Bazarovun
karikatrize edildiini sylediler. Okuyucu, Turgenevin kendi kahraman
hakknda ne dndn merak ediyor. Entelektel olarak, Bazarovla
beraberdi, fakat onun igdsel sempatileri eski nesilden yana idi.
Babalar ve Oulla m tutulmas neticesinde Turgenev Avrupada kal
maya karar verdi. Bunun neticesinde de, daha sonraki romanlar, gnn
realiteleri ile badamad sylenerek tenkit edildi. Maamafih, Avru
pada bilhassa Flaubert, Edmond de Goncourt, Alphonse Daudet ve
Emile Zol a gibi realistler takdir ettiler. Bu be kii, yemeklerini ok defa
beraberce yediler ve bu anlara da slklanan yazarlarn yemei adn
verdiler. te yandan, Turgenevin Dostoyevski ile mnasebetleri gayet k
t idi. Tolstoy ile de bir dello yapt.
Turgenevin son yllar, bellibal haric macera veya hdiseden yok
sundu. 1867de, son derece cazibeli bir kadna tutulmu zayf iradeli bir
adamn hikyesini anlatan Duman adl kitab yaymland. On sene sonra
224 * 100 B y k Ro ma n
Bakire Toprak a\) romannda, halkn lideri olmak isteyen zayf bir kahra
mann, Rus kylsnn adaletsizlii karsndaki ciz durumunu ele al
d. Bu kitap da, Rusyada tutunmad. Turgenev, genellikle Fransada ya
ad; gut hastalna yakalanm bir ihtiyar adam olarak ara sra Rusyay
ziyaret etti. Hayatnn sonuna doru, bu eletirici dmanlk azald. ld
zaman, Rusyann ok byk yazarlarndan biri olarak anld. Turge-
nevde, Tolstoyun hamasilii veya Dostoyevskinin ihtiras yoktur. Roman
larnda, ekseriya, lmekte olan bir snf, fazla zerlerine varmadan ten
kit eder. Bununla beraber, birok eletiricinin indinde, bu Rus roman
cs arasnda da en by Turgenevdir.
100 b y k R o ma n 225
Pickwickin Evrak
(The Pickwick Papers)
Yazan
Charles Dickens
(1812-1870)
Balca Karakterler
Sammuel Pickwick: yi huylu, sevimli, saf, ortayal bir adam; hereyi
bilmek i ster ve maceray sever.
Nathaniel Winkle: Pickvvick K ulbnn en utanga yesi.
Tracy Tupman: Pickvvick K ulb'nn iman, ak maceralar peinde
giden bir yesi.
Augustus Snodgrass; Pickwick K ulbnn air ruhlu yesi.
Alfred Jingle: Gezici bir aktr ve srda; ksa telgrafvari cmlelerle
durmakszn konuur.
Mr. Wardle: Rochester civarndaki Manor iftliinin sahibi, iriyar ve
cana yakn biri.
Rachael Wardle: Mr. Wardlen, ya ilerlemi, evlenmemi kzkarde.
Emily Wardle; Mr. VVardle'm kz.
Arabella Ailen: Mr. VVinklein hayatnn ak; maamafih kzn erkek kar
dei, onu bir doktorla evlendirmek ister.
Bn. Bardell: Mr. Pickvvickin L ondradaki ev sahibesi; Pickvvickin, kendi
sine k olduunu sanr.
Sam Waller: Mr. Pickvvickin sadk ua; azimli ve esiz bir insan; bir
cockney"dir (Londrann kenar mahallesinde yetien bir adam).
Mr. Serjean Buzfuz: Bn. Bardellin vicdansz avukat.
Mr. Bob Svvyer: Arabella Allenin reddetti i gen ve sevimli bi r t p tale
besi.
100 Byk R o ma n 227
Hikye
Pickwick kulbnn kibar, gzlkl kurucusu ve ynetim
kurulu dlm bakan Mr. Samuel PickVVick, 13 Mays,
1827'de kulbnn yesi ile birlikte (Mr. Natheniel VVinkle,
Mr. Augustus Snodgrass ve Mr Tracy Tupman), bir dtl araba
ile kr blgelerinde bir geziye kar Kulp yeleri, ngiltere'nin
uzak blgelerine giderek, mahall detleri tespit etmeyi teklif
ederler. Bu yan-ilm gaye yolundaki gayretlerinde, beraberce,
hoa vakit de geirmeyi dnrler.
Henz yola kmlardr ki, bir grup kabadaynn hcumu
na urarlar. Mr. Alfred J ingle adnda kibar, dnya grm've
maharetli biri kendilerini kurtarr. Beraberce Rochester'e gider
lerken, imdiye kadar yapt birok ileri zevkli bir ekilde on
lara anlatr Yolda flarla midye yedikten sonra, Rochester'e
geldikleri vakit, o akam, handa bir balo tertiplendiini re
nirler Mr J ingle, balo iin resm elbisesi bulunmadn zle
rek anlatr, zira elbisenin bulunduu bavul alnmtr Mr J ing
le, Mr Tupman'a baloya gidememesinin ok zc olduunu,
zira iman, utanga Tupman' balodaki, btn gzel kzlarla
tantrabileceini syler
Mr Tupman, bylece Mr VVinkle'in resm elbisesini Alfred
J ingle iin "dn" alr Alfred J ingle de, baloda Dr Slam-
mer'in kur yapt orta yal bir kadnla flrt ederek, abuk k
zan bu doktoru ileden kartr
Ertesi sabah. Dr Slammer'in ua Mr VVinkle'i ziyaret ede
rek, efendisinin kendisini delloya davet ettiini syler Zavall
Mr Winkle ise, geen akam doktora hakaret ettiini hatrla
mayacak kadar sarhotur. Sann kendi elbiselerini giyinen Mr
J ingle olduunu bilmeyen rkek Pickvvick'li korkudan tir tir tit
reyerek, dello yerine gelir. Yordmos, Pickwick Kulbnn a
iri Mn Snodgrass'tr. Dr. Slammer dello yerine geldii zaman,
Mr. Winkle'nin yanl biri olduunu kimse bilmez.
Ayn gn, leden sonra, PickvvickIiler, iman ve sevimli
*Mr Wardle'in iki kz, iman ve evlenmemi kz kardei Racha-
el ile birlikte yaad Manor iftliine davet edilirler Ertesi g
n leden sonra, zorlu bir yolculuk yaparak, PickvvickIiler, se-
fil-perian bir vaziyetten, kaldklan handan on mil mesafedeki
hana ularlar.
Mr Tupman, yal Bn. Wardle'e k olur ve Mr Winkle de
gzel Arabella Allen'e tutulur. Yiitliini ispat etmek iin, Mr
Winkle, tfeklerle hibir alverii olmamasna ramen ava
kar ve kazaen Mr Tupman' elinden vurur
Kriket ma srasnda Mr Pickwick, tekrar J ingle'e rastlar
Mr. VVardle, bu aktr ve arlatan Manor iftliine davet eder.
Daima bir frsat kollayan J ingle, Bn. Wardle'in zengin bir kadn
olduunu sanr, onu Mr Tupman'dan souttuktan sonra, bera
berce kaarlar Mr Wardle ve Mr Pickvvick, derhal bu iftin pe
ine taklr, zorlu bir takipten sonra White Hart Han'nm akll
ua Sam VValler'in yardmyla Londra'da yakalarlar J ingle'e
olduka ykl bir para vererek bu iten vazgemeye ikna eder
ler; zavall Bn. Wordle de gzyalanyla Manor iftlii'ne geti
rilir
Londral bir arabacnn olu olan Sam Waller'in zeksna
hayran kalan Mr Pickvvick, onu kendisine uak olarak tutar, be
raberce Gosling Street'teki yerine gelirler Mn Pickvvick'in ev
sahibesi Bn. Bardell, garip dnceler iindedir. Mr Pickwic'in
kendisine k olduunu ve evlenme teklifinde bulunduunu
sanr Kadn, Pickv^/ick'in arkada kendisini ziyarete geldii
an, baylm gibi hareket ederek kendisini Mr Pickv/ick'in kol
larna brakr
Bn. Bardell'in bu tutumu karsnda Londra'da yaayama
yacan anlayan Mr Pickwick ve arkadalar, Eastanswill kasa
basna giderler Kasabada "Blue"lar ve "Buff"lar arasnda id
228 * 100 By k Ro ma n
detli seim mcadelesi yaplmaktadr. Bir "Blue" olan Muhte
rem Scmuel Slumkey, pis bir seim mcadelesi sonunda,
"Buff", rakibi Horatio Fizkin'e kar zafer kazanmtr. Seim he
yecan srasnda, Mr Pickvvick, tekrar J ingle'i grr, kendisinin
yatl bir okula giden zengin bir kz karmak isteyen J ingle'nin
plnn bozduunu sanr.
Londra'ya dnd zaman Mr. Pickwick, Bn. Bardell'in bir
avukatlk firmas vastasyla aleyhine, vaadini yerine getirmedi
i iin dv atn hayretle renir. Fakat muhakeme bola
madan nce, Mr. Pickvvick, VVardle ailesiyle birlikte mutlu bir
Noel geirir ve Mr Winkle'nin Arabella Allen'la olan ak da
ha da geliir.
Londra'ya dnen Mr. Pickvvick, Dodson ve Fogg hukuk fir
masnn avukat Mr. Serjean Buztuz'un oyunu ve sahtekrlkla-
nna kar kendisini savunmaldr Vicdansz avukat, Mr. Pick-
vvick'in ev sahibesinden akam yemei iin pirzola ve sala is
temek iin gnderdii yaznn, gerekte bir ak mektubu oldu
una hkimi inandrr. Mr. Pickwick'in ahidi iyi niyetli, fakot ta
mamen beceriksiz Mr VVinkle, hkimi daha da kzdrmaktan
baka birey yapmaz. Sam VValler, efendisini savunmak ister,
fakat hkim onun kurnaz zeksnn "cockney"lere mahsus bir
kstahlk olduunu syler Fikimler, pirzola yer ve arap ier
lerken, jri, Mr. Pickvvick'in sulu olduuna karar verir. Adale
tin bylece yanl tecellisi karsnda gazaba gelen Mr Pick-
wick, 750 ngiliz liras cezann bir kuruunu dahi demeyece
ini ve hapishaneye gitmeyi tercih edeceini syler.
Boriann demeyenlerin gnderildii Fleet Street Hapisha-
nesi'ne yollanlmadan nce, Mr Pickvvick'in, Bath kasabasnn
kaplcalannda bir ay istirahat etmesine msaade edilir. Mr.
Pickvvick burada, arkada VVinkle ile Arabella Allen'in erkek
kardeinin evlenmesini istedii tp talebesi Bob Savvyer'i red
dettiini renince, Bn. Allen'in bir parkta, Mr VVinkle ile bu
lumasna araclk eder.
100 b y k R o ma n 229
Mr. Pickwick (avukatnn ve Sam Waller'in szlerini, dinle
meyerek), mahkemenin tayin ettii tazminat demek istemez
ve hapishaneye gnderilir. Ua Sam da, efendisine hizmet
edebilmek iin kendisini hapsettirir ve bylece Mr. Pickv/ick'in
hijcresini mmkn olduu lde rahat yaanacak bir ekle
sokar.. Mr. Pickwick, hapishanede artk slah olamayan J ingle
ile bir defa daha karlar. Adam ok kt bir durumdadr Mr.
Pickv\/ick, adamn hline acr, kendisine elbise almas ve karn
n doyurmas iin para verir.
Mr. Pickvvick, bir gn Bn. Bardell ve olunun da Fleet Stre
et Hapishanesi'ne atldklann grr. Kadnn dvsn cretsiz
zerine alan Dodson ve Fogg adndaki hukuk brosu, Mr. Pick-
wick'in deyecei tazminattan kendilerine pay karmay d
nyordu. Kadn, onlann cretlerini demeyince, mvekkillerini
hapsettirdiler. Cmertliini hibir zaman terketmeyen Mr. Pick
vvick, Bardelllere para verir ve hapisten kurtulmalan iin yar
dmc olacan vaodeder.
Bu arada, Arabella, kardeinin itirazlarna ramen, Mr.
VVinkle ile evlenir. Bu itf, Pickwick'i hapishanede ziyaret ede
rek, borcunu deyip serbest kalmasn ve Arabella ile kardei
ni bantrmasn rica eder. Mr. Pickwick, buna hayr diyemez.
. ay hapiste kaldkton sonra, Bn. Bardell'e tazminat der ve
hapisten kar. Arabella'y erkek kardei ile bantnr, fakat im
di Mr. Winkle'in babasnn bu evlilie itiraz ettiini ve olunu,
mirastan mahrum brakacan sylediini renir. stelik, Mr.
Pickwick'i ziyaret eden Mr Wardle, kz Emily'nin fakir air Mr.
Snodgrass'a derinden tutulduunu syler.
Mr. Pickvvick, bu glklerin hepsini hlleder. Mr. VVinkle'in
babas, gelinin sevimli bir kz olduunu grnce, olunu affe
der. Mr. Snodgrass, Emily Wardle ile evlenir, hatt Sam Waller
de, bir hizmeti ile evlenerek, kars ile birlikte Mr. Pickwick'in
ilerini yapmaya devam eder
230 100 B y k Ro ma n
Btn bu yorucu maceralardan sonra, Mn Pickvvick, kulb
datr ve Waller'le birlikte bir kr evine ekilerek Winklelerin ve
Snodgrasslann ocuklarna manev babalk eden
Eletiri
1836 ylnda bir gn Robert Seymour adnda bir sa
natkr, yirmi drt yanda Dickense bavurarak avclkla
ilgili bir izgi romann yazlarn yazmasn ister. Resimler
Surteesin halk tarafndan beenilen popler romanlarn
hatrlatrcasna, bir grup amatr sporcunun komik mace
ralarn gsteriyordu. Gen bir dehann kendisine olan
gveni ile Dickens, bir artla bu ii yapabileceini syledi:
Resimler, ikinci derecede kalacakt. Kitabn nasl son bu
lacan bilmeksizin Pickwickin Evrak ad altnda tefrika
edilmeye baland.
Balangta halkn pek ilgisini ekmeyen bu seri, araya
Sarh Wallerin girmesiyle derhal tutundu. Bu arada Sey
mour intihar etti ve Dickens, romann ortasnda ressam-
sz kald. Bu i iin grt kimselerden biri, o zaman
bir ressam olarak kendisine bir yol izmeye alan gen
Thackeray idi. Maamafh, bu i Hablot K. Brov/neye veril
di, bu ressam da, Phiz imzas ile Dickensin ilk kitapla
rndan biroklarn resimledi; sonralar onun yerini, b
yk ressam George Cruiksahnk ald.
Dickens dehasn gstermeye balamt. Pickvvickin
Evrakmn olduka basit orijinal pln kaldrld. Artk
cockney sporcularm gln maceralarna bal kalma
yan Pickvvick, ocukluunda okuduu romanlara, Cervan-
tesin, Fieldingin ve Smolletin pitoresk romanlarna
dnd ve ondokuzuncu asrn ilk yllarndaki ngiliz haya
tn byk bir panoramik roman halinde gsterdi.
. ok gevek bir yap zerine kurulmu olmasna ra
men, Pickwick, onun en mehur romanlarndan biri oldu,
kitab yazd srada Dickens'in roman konusunda pek az
100 b y k R o ma n 231
tecrbesi vard ve roman iyi yapan unsurlarn neler oldu
unu da pek bilmiyordu. Aylk tefrikalar hlinde yazdn
dan, roman ilerledike, pln da istedii gibi deitirdi.
Ancak daha sonralar, tefrika edilen bir romann da resm
bir dzeni olmas gerektiini rendi.
Geliigzel plnna, hareketlerin birbirlerine karma
sna, ok saydaki karakterlerine ramen, Dickensin b
yk tahayyl gc hibir zarar grmyor. Pickvvick, bu
gn de zevkle okunan bir kitap. Sanayileme andan n
ceki ngilterenin hanlar ve at arabalar, yemek sofralar,
ailelerin Noelde biraraya gelmeleri, kanunun adaletsizli
i ve samal, borlarn demeyenlerin atldklar hapis
hanelerin dehet sac durumlaryla dengeleniyor. Dic
kensin daha sonralar ele ald tezlerden ekserisi, ilkin
Pickwickin Evrakndaki beer sayfalarda grld.
232 100 B y k R o ma n
David Copperfield
Yazan
Charles Dickens
(1812-1870)
Balca Karakterler
David Copperfield: Hikyeyi anlatan gen; baarl bir romanc olma
dan nce bamdan pek ok hadise gemi, hayatm ini ve klar
n tatmtr.
Betsey Trotvvood: David'in egzantrik, fakat iyi kalpli byk halas.
Mr. Murdstone: Davidin zalim ve ask yzl vey babas.
Jane Murdstone: Mr. Murdstonein hain kz kardei.
Peggotty: Davidin iman, sevimli dads.
Barkis: Sakin, iine kapal biri.
Daniel Peggotty: Peggottynin sadk, basit erkek kardei.
Kk Emily: Peggottynin saf, yetim yeeni.
Ham: Peggottynin saf, yetim kuzeni.
Mr. Creakle: Salem House okulunun hain mdr.
James Steerforth: Davidin derinden romantik, fakat tamamen bencil
ocukluk arkada.
Tommy Traddles: Davidin bir dier okul arkada; iyi tabiatl ve ak
kalpli.
Wilkins Micawber: Ezel nikbin; bir gn, "u veya bu ekilde muazzam
borcunu deyeceine inanr.
Mr. VVickfeld: Betsey Trotvvoodun Canterburyli avukat.
Agnes: Avukatn kz; gze) ve hiss bir kz.
Mr. Spenlow: Spenlovv ve J orkins hukuk brosunun kurucularndan;
Davidi, rak olarak yanlarna alr.
Dora: Mr. Spenlovvun gzel, sevimli ve aptal kz.
Uriah Heep: Mr. VVickfieIdin muhatabn rahats z edercesine tatl dilli
ktibi.
234 100 B y k Ro ma n
Hikye
David Copperfield'in Suffolk ehrinin Blunderstone blge
sinde babas lr ve gen dul kansno ayda 105 Ingiliz liras
bir gelirle Peggoty adnda sdk bir hizmeti brakr. David'in
dnyaya geldii gece, onun byk halas olan egzantrik Bayan
Betsey Trotvôod da odadodr. Fakat kadn fke ile kar, n
k doan ocuun kz olmasn istemektedir ve bu ocua da
kendi ad verilecektir
David'in ilk yllan mutlu geer. ocuun gzel, gen anne
si, bir dediini iki etmez. Peggotty bir gn David'i Yarmouth li
man ehrine gezmeye gtrr. Peggotty'nin burada Daniel
adnda bir erkek kardei vardr; sahildeki rahat bir balk ka-
yndo yaar Daniel'in Ham adnda bir yeeni ve Emily adn
da bir kuzeni vardr; her ikisi de yetim olan bu ocuklar Da-
vid'le iyi arkada olurlar.
David, Yarmouth'dan dnd zaman annesinin Edward
Murdstone adl yakkl, hasis ve zalim bir adamla evlendiini
grr. Mr. fy\urdstone dindar ve kasvetli kzkardei J ane'i onlar
la yaamas iin getirmitir ve Murdstoneler beraberce David'in
ve annesinin evklerini krmaya alrlar. David, onun tarafn
dan hrpalanmaya artk tahamml edemeyince, Mr Murdsto-
ne'm elini snr ve derhal Salem House okuluna gnderilin
Okulun mdr, Creakle adnda beceriksiz ve sadist biridir
David'i kt ynetilen bu okulda huzura kavuturan tek ey,
yeni arkodalandr; yakkl, aristokratik J ames Steerforth ve
her zaman neeli Tommy Traddles. Fakat okul gnleri, annesi
nin doum yaparken lmesi zerine sona erer Hatt sadk
Peggotty bile Barkis adnda suskun bir tayc ile evlenir. David
yalnz kalr, vey babas da kendisiyle ilgilenmez.
David, on yana geldii zaman Londra'ya gnderilerek
Murdstone ve Grinby ticarethanesinde alrsa da, hemen he
men a kalr ii farelerin cirit att depodaki arap ielerini y
kamak ve .etiketlemektir Beraber alt kimseler alelde in
sanlar olan Mick VValker ile Mealy Potatoes'tr David, Lon
dra'da Mr VVilkins Micawber adnda birinin yannda kalr Mr.
Micav^ber, tujumsuz bir adamdr; borlulannn mtemadiyen
peinde gezmelerine ramen, drt ocuunu ayakta tutmaya
aln Islah olmaz bir iyimser olan Mr Micavvber, David'e, "u
veya bu ekilde ilerin dzelecei"ni durumun iyileeceini sy
ler. Fakat Mr Micawber, sonunda borlann demeyenlerin ha
pishanesine gnderilir ve David'in de yatacak yeri kalmaz.
Ruhunu ezen iinden bktndan ve ileri oluruna brakan
Micawber'lerden baka bir yerde oturmak istemediinden, Da
vid, byk halas Betsey Trotvvood'un yaad Dover'e gitmek
zere Londra'dan aynlr Yolda, ekyalar tarafndan dvlen ve
btn paras alnan David, halasnn evine geldii zaman pe
rian bir haldedir David'in bir kz olmayn hibir zaman haz
medemeyen Bn. Betsey, bununla beraber, David'i ykar ve kar
nn doyurur Bn. Betsey, hafife kak kiracs Mr Dick'in tavsi
yesi zerine, ocuu yanma almaya karar verir Kadnn bu ha
reketinde, iren Murdstone'lann da Dover'e gelerek David'i
zorla gtrmek istemelerinin de tesiri olur
David bu defa Mr Creakle'mkinden ok daha iyi bir okula,
Canterbury'deki Mr Strong'un okuluna gnderilir Orada, b
yk halasnn avukat Mr Wickfield'in yannda kalr ve Mr
VVickfieId'in kaygan azl ktibi Uriah Heep ile tanr ve ken
disini hi sevmez. David, Mr Wickfield'in gzel kz Anges'ten
ok holanr ve ona, deta kzkardei imiesine muamele
eder
100 B y k R o ma n 235
Mr. Strong'un okulundan ok iyi derecede ile mezun olan
David, avukat olmaya karar verir; fakat ilkin, Yarmouth'a gide
rek Peggotty ailesini ziyaret eder. Yolda eski okul arkada Ste-
erforth'a rastlar; Steerforth, imdi nazik ve sevimli bir gen ol
mutur David, Steerforth'u da davet eder ve Yarmouth'da ge
irdikleri iki hafta zarfnda, Steerforth ve kk Emily birbirleri
ne k olurlar Emily, Ham ile nianldr
David, Londra'ya dnerek Spenlow ve J orkins hukuk firma
snda pratisyen olarak almaya balar Mr Spenlox'un gzel
lkin aptal kz Dora'ya k olur Fakat ksa bir mddet sonra,
halasnn btn parasn kaybettiini ve Uriah Heep'in, dalave
reli yollarla, Mr. VVickfieId'in firmasna ortak olduunu renir.
Barkins'in lmek zere olduu haberi gelir ve David Yarmo
uth'a gider. Orada, Emily'nin, nianl olmasna ramen, Steer
forth ile katn renir. Derin bir kedere boulan, yal Da-
niel Peggotty, yeenini aramaya koyulmutur
Halas artk David'in, Mr. Spenlovv'a raklk cretini de
yemediinden, David, stenografi ktiplii yapar Durumundaki
deiiklie ramen, David, Dora'y grmeye devam eder.
Spenlovv, onlann evlenmek istediklerini rendii zaman kesin
likle kar kar. ok gemeden be parasz kalan Spenlovv
lr. David ve Dora evlenirler ve David'in kazand ok az pa
ra ile geinmeye clriar. David, gzel fakat randmansz ka
rsnn, evi ekonomik bir tarzda idare etmesini isterse de, kans
bu ii beceremez ve kar-koca bir sr glklerle karlarlar
Bununla beraber, sevimli bekr arkadalar Tommy Traddles'i
zaman zaman yemee davet etmeyi de ihmal etmezler.
Bir i iin Canterbury'ye giden David, imdi Uriah Heep'in
yannda alan Mr Micawber'i grn Mr Heep, Micav\/ber'in
maandan kendisine avanslar vermek suretiyle, Micav^ber
zerinde tam bir hkimiyet kurmutur. Daha da kts, Mr
VVickfield de nceki ktibinin hkimiyeti altndadr David'i, da
ha da zen bir vaka, iren Mr. Heep'i, Mr Wickfield'in gzel
kz Agnes'le evlenmek istemesidir
236 100 B y k Roman
Nihayet, aslnda samim bir insan olan Mr. Micawber, Da-
vid'e Uriah Heep'in Mr. VVickfieId'den para szdrdn syler.
Ktibin bylece tehir edilmesiyle bir lde tazminat denir ve
Bn. Trotwood, Mr. Micavvber'in Avustralya'ya g etmesine
yardmc olur ve hl iyimser olan Mr. Micavvber, orada, "u
veya bu ekilde" durumunun dzeleceine inanr Kendisiyle
birlikte ayn gemide yolculuk edenler arasnda Emily ile
Emily'nin amcas da vardr. Steerforth, hissiz bir ekilde kendi
ni terkettii zaman, mfik ve temiz kalpli Daniel Peggotty,.ye
enini atfeder ve imdi ngiltere'nin bu mstemlekesinde yeni
bir hayat bulacaklarn umarlar.
Dora'nn shhati -ki gerekte, her zaman nazikti- tedricen
bozulur. David, henz ocuk yandaki kansnn sararp solma
sn derin bir znt iinde seyreder. Bu kederli gnlerde,
yegne teselli Agnes'in kendilerini sk sk ziyaret etmesidir. Do-
ra ld zaman, Agnes, David'in biraz seyahat ederek tesel
li bulmasn tavsiye eder, ilkin Yarmouth'a gider. Fakat denizde
byk bir frtna balamtr. Bir gemi dalgclann tesiri altnda
sahile vurmak zeredir. Ham Peggotty, geminin enkaz arasn
da kalan bir adam kurtarmak iin denize atlar. Steerforth'u
kurtarmaya alrken boulur ve lr.
David, sene Avrupa'da dolar, ngiltere'ye dnd za
man, Bn. Trotwood'dan, Agnes'in evlenmek zere olduunu
renir. Geri David, Agnes'e her zaman bir kzkardei imie-
sine muamele etmise de, bu habere zlr. Halasnn pa
tanlk teviki altnda, Agnes'i ziyaret eder. Yalnz kaldklar bir s
rada, Agnes, kendisinden baka kimseyi sevmediini David'e
itiraf eder. David ve Agnes evlenirler ve Bn. Trotwood buna ok
sevinir. ok sayda ocuklan olur. David de, sonunda, fazlasy
la baarl bir yazar olarak kendisine isim yapar.
Eletiri
Dickensin en ok sevilen romanlar arasnda David
Copperfeld, Dickensin kendisine mahsus zellikleriyle
100 Byk Ro ma n 237
dolu byk ve yaygn otobiyografik bir eserdir. Dickens,
Londradaki bir boya fabrikasnda alt mutsuz gnle
rinde, Davidin Murdstone ve Grindy irketindeki rakl
nn kbusunu yaratt. Mr. Micawber, Dickensin yar
tenkiti, yar sevimli ve tutumsuz kendi babasdr. Bu oto
biyografik unsurlara ifi-eli cmlelerle konuan Barkisten
kaygan azl habis Uriah Heepe kadar ok sayda egzan-
trikleri ihtiva eden bir portre galerisi ekledi. Bu ancak,
Dickensin inamimazcasna velt muhayyilesi ile mm
kn oldu.
Fakat, kitabn gerek kuvveti, Dickensin kendi ocuk
luk yllarn heyecanl bir samimiyet ve kzgnlkla anlat
m olmasdr. Bu boya fabrikasnda geirdii alt ay, onun
iin ylesine korkun bir kbus idi ki, daha sonralar,
onun hakknda hibir ey hatrlamak istemedi, en yakn
larna dahi bahsetmedi. Bu kbusu, sadece sanat vasta
syla belirtti. David Copperfieidde saf ve temiz ocukluk
yllarn ve Cennetten Mr. Murdstone tarafindan nasl ko
vulduunu ve ocuk yanda Londrann sefil ii smifi
halknn yaad yerlere nasl dtn anlatr.
David Copperfieldin sayfalarnda, bir hayalet gibi pei
mizi brakmayan bir dier hatra Dickensin, kendi evlili
inden nce tand Maria Beadnelle olan ak idi. Bu ka
dn, romandaki Doradr. Dickens, hislerini dar vurma
yan kars yerine bu zayf, aptalca, fakat sevimli kz ile ev
lenmi olsa idi, bunun nasl bir evlilik olacan gayet can
l bir ekilde hatrlyor. Gen yanda evlenen Davidin ha
yatn anlatan ksm son derece dokunakl, fakat tedricen
hayatta baarl bir adam olarak ykseldike, kitabn ilk
yapsndaki hiss saikler geride kalyor. Dickens artk, ken
di kendini analiz etmemek iin birtakm itiraflarda bulun
mak yerine, romann plnn dokuyan muhtelif iplikleri
birbirine balamakla meguldr.
Dickensin karakterleri arttka ve onlar birtakm tesa-
238 100 B y k R o ma n
df yollarla birbirlerine balandka romann pln ina-
nlmazcasna derinleir. David, ocukluk haykrlarndan
kurtulduundan, daha az ilgi ekici hle geldike, roman
muazzam saydaki ikinci derecedeki karakterlerin zerin
de durur. Bu karakterler, Micavvber veya Uriah Heep gibi,
geni bir muhayyile gcnn eseri olarak ortaya ktkla
r zaman roman gayet canl. Fakat Steerforth gibi Byronu
hatrlatan stero-tipler veya Victoria ann melekvar tip
leri veyahut'Emily gibi terkedilmi kadn zerinde durdu
u zaman canllndan kaybediyor.
David Copperfeld, Dickensin meslek hayatnn ortala
rnda yazd romanlara tipik bir rnek. Y ksek derecede
ki hmor ve iddetli bir kzgnlk, plnn hemen hemen
kontrol edilmeyen mulakl, romandaki karakterlerin
muazzam says ve egzantrikler zerinde durulmas, Dic
kensin tantm iaretleridir ki, bunlar da, en iyi bir ekil
de romancnn kendi genlik yllarn anlatt zaman g
rlyor.
100 B y k Ro ma n 239
iki ehrin Hikyesi
(A Tale of Two Cities)
Yazan
Charles Dlckens
(1812-1870)
Balca Karakterler
Dr. Alexandre Manette: Bir zamanlarn gl, parlak doktoru; Bastille
zi ndannda geirdii on sekiz sene sonunda hemen hemen yklm
tr.
Luice Manette: Dr. Manettenin nazik altn sal kz.
Jarvis Lorry: Tellson bankasnn bir "i adam"; aldatrcasna huysuz.
Charles Darnay: Kendi kendisini ykan fakat parlak bir avukat.
Madam Defarge: A ristokratlardan intikam almaktan baka bir ey d
nmeyen kadn.
Sydney Carton: Kendi kendisini ykan, fakat parlak bir avukat; Charles
Darnay'a benzer.
Ernest Defarge: Bn. Defargenin "esmer, kzgn, tehlikeli kocas; Pa
ri ste ihtillcilerin sk sk bulutuklar bir meyhanenin sahibidir.
Bn. Pross: Lucienin kaba ve gl hizmetisi ve arkada.
Jerry Cruncher: Elinden binbir trl i gelen, dikbal bir adam. Tell
son bankasnda alr ve bo vakitlerinde "Kurtarc Adamdr veya
tp talebelerine kadavra temin eder.
Hikye
1775 senesinin Kasm aynn dondurucu bir gecesinde, es
ki ve hrmet edilen Tellson bankasnn temsilcisi Mr. J ervis
Lorry, bir posta arabas ile Dover ehrine gider. Orada son
gnlerde, Londra'dan geri dnmesi iin lkesine anian Lucie
Manette adnda gzel bir Fransz ile buluacaktr. Beraberce
Paris'e giderler. Manette, babas Dr. Manette, Defargelerin
meyhanesinin stndeki kk bir tavan arasnda gizlenmekte
dir. Dr Manette, Bastille hapishanesindeki bir hcrede tek ba
na on sekiz yl hapis tutulmutur imdi, akl dengesi bozuldu
undan, ngiltere'ye mlteci olarak gtrlmektedir. J erry
Cruncher adnda sadk, garip grnl bir mstahdemi de re
fakat eder
Defargelerin meyhanesi, Paris'teki ihtillcilerin merkezidir.
Eski rejimin bo dmanlan olan Detargeier, tavan arasn Dr
Manette'ye vermilerdir ve Manette de her gn saatlerce mazi
sini hatrlamaya almtr Bn. Defarge, bu arada, ihtill gel
dii zaman ortadan kaldnimasn arzu ettii btn aristokrat-
lann isimlerini havi garip bir atk rmekle meguldr.
Lucie ve J arvis Lorry'nin, yal Dr. Manette'yi Londra'ya ge
tirmelerinden be sene sonra (burada kendilerine sadk J erry
Cruncher bakar) J ohn Barsad adndaki bir adamn ngiltere
aleyhine casusluk yapmakla itham ettii Charles Darnay adn
daki yakkl bir Franszca retmeninin yarglanmasnda bulu
nurlar Manetteler, be sene nce Fransa'dan ngiltere'ye d
nerlerken Darney'e vapurda tesadf ettiklerini sylerler Dar-
ney'i parlak bir avukat olan Sydney Carton kurtanr. Carton sa
na o kadar benzer ki, dier avukat Mr Stryver, san "tan-
yanlar'n ifadelerini altst eder
Muhakemeden sonra, Darney ve Carton, Manettelerin
mtevaz evlerini sk sk ziyaret ederler Darney'in, St. Evremon-
de'ler denen soukasna bencil Fransz aristokratlannn vrisi
olduklan anlalr Onlarla hibir alverite bulunmamaya az
100 B y k Ro ma n * 241
meden Darney, bir Franszca hocas olarak Londra'da yaama
ya karar vermitir.
Parlak, fakat istikrarsz biri olan Carton, Mr. Stryver'in yk
lendii dvlann hazrlanmas ile grevlendirilirse de, ok de
fa sarho olduundan durumalarda hazr bulunamaz. Her iki
gen de Lude'ye kur yaparlar. Kz Darney'i setii zaman, Car
ton asil bir hareketle, Lucie iin veya Lucie'nin setii bir kim
se iin hayatn feda etmeye hazr olduunu syler.
Darney ve Lcie evlenirler Fransa'da ihtill patlayp ih
tillciler, nefret edilen Bastille hapishanesini basarak mahkum
lan serbest braktklan vakit kk kzlan alt yandadr. Uzun
yllardr ac ve strap iinde kvranan Fransz kyllerini gaza
ba getiren bir hdise, Charles Darney'in amcas hissiz St. Ev-
remonde Markisi'nin kulland bir arabann kk bir ocuu
ldrmesi olmutur. ocuun babas. Markisi mahkemeye ge
tirdii baaramaynca yatanda ldrm ve bunun neticesin
de de aslmtr.
Bir gn ngiltere'deki yeni St. Evremonde Markisi'ne bir
mektup gelir. Darney, mektuptan, ailesinin eski hizmetisinin
ihtillciler tarafndan hapsedildiini renir. Markis'e mdaha
le ederek kendisini kurtarmasn rica eder, zira tevkif edildii
zaman, Charles'in emirlerini yerine getirmeye alarak, halka
aile namna tazminat vermektedir. Darney, erefli bir dnce
ile Fransa'ya giderek bir eyler yapmaya karar verir.
Bylece, Paris'e Tellson bankasnn bu ehirdeki bir iini y
rtecek J arvis Lorry ile birlikte gider. Darney, ehre gelir gelmez,
lkeye dnen bir aristokrat diye kendisini tevkif ederler. Haber,
ngiltere'ye ular ulamaz, Lucie ve Manetta, yardm iin Fran
sa'ya gelirler Bastille zindannda uzun yllar hapsedilen Dr
Manette, bu vakann, damadnn kurtulmasnda yardmc ola
can dnr.
Manetteler Paris'e geldii zaman, Terr Rejimi tam bir hki
miyet kurmutur. Kana susam ihtillciler, yal doktora hrmet
ediyorlarsa da, Defargelerin St. Evremonde ailesi mensuplan-
242 100 B y k Ro ma n
rta besledikleri nefret ylesine derindir ki, Darney, mahkeme
nne karlmadan nce, bir buuk yl hapsedilir. Btn bu
mddet zarfnda do, Lucie'nin, kocasn grmesine msaade
edilmez.
Darney, nihayet, mahkeme nne kanlr. Bn. Detarge,
mahkeme salonunun n srasnda oturur, eytan atksn rer
ve Darney'in ldrlmesini ister Charles, St. Evremondelerle
hibir alverii olmadm srarla anlatr, gerekte ailenin ser
vetinin yllarca zarar verdikleri halka iade edilmesini emrettii
ni syler Halkn hrmet ettii Dr. Manette damadnn lehinde
konutuu zaman, mahkemedeki dinleyiciler kendisini alklar
lar. Darney serbest braklr.
Mahkeme kendisini serbest brakmakla beraber Darney'in,
Fransa'dan ngiltere'ye gitmesine msaade edilmez. Manet-
teler bu zaferi henz kutlamlard ki, Darney yeniden tevkif edi
lir; Defargeler ve kimlii belirtilmeyen esrarengiz bir ahit onu,
halk dmanl ile itham etmitir. Darney, hcresinde teselli
edilemez bir vaziyette, kendisini itham edenin kim olabilecei
ni dnrken, Lucie'nin eski sadk hizmetisi Bn. Pross, uzun
yllardr kayp kardeini Paris sokaklannda grr. Bu senelerce
nce ngiltere'deki muhakemede Darney aleyhine ahitlik eden
hain J ohn Barsad'dr.
imdi, Sydney Carton da Paris'tedir, ihtillcilerin bir casusu
olan Barsad'la grn Kendisini, daha nce ngiltere iin ca
susluk yapm biri diye tehir edecei tehdidinde bulunarak,
onunla gizli bir anlama yapar.
Darney'in yeni muhakemesinde, M. Defarge, St. Evremon-
deleri iren sularla itham ederek bir liste kanr Adam, Dr.
Manetta'y da, Darney aleyhindeki ahitler arasnda gsterir.
Bu nemli ve lanetleyici belge, ihtiyar doktor tarafndan Bas-
til'deki uzun hapis yllan srasnda yazlm ve ihtillciler bura
sn ele geirdikleri zaman, Defrge, belgeyi Dn Manette'nin
hcresinde bulmutur.
100 B y k Roman 243
Belgede, St. Evremonde Markisi'nin susuz bir aile zerin
de iledii dehet sacr bir suu rendii iin, Dr Manet-
te'nin nasl tevkif edildii anlatlmaktadr Soylulann hukukuna
'(le droit de seigneur") gre, Markis, Bn. Defarge'in kzkarde-
i fakir bir kyl kznn rzna gemitir Kz lm yatanda
iken, Dn Manette, St. Evremonde'nin bu suunu renmi ve
bu yzden Bastille'e atlmtr Dr Manette, bu belgede, btn
St. Evremonde ailesini lnetlemektedir
Uzun yllardr unutulan bu belgenin, hkimler zerine tesiri
olur Bunu yazdn reddetmesine ve hkimlerden merhamet
dilemesine ramen Dr Manete'nin szleri gz nne alnmaz.
Darney'in, ecdadnn iledii sulann cezasn ekmesi gerekti
i kanaatiyle yirmi drt saat iinde, giyotin altnda ldrlme
sine koror verilir
Fakat yllardr kendini terkeden Sydney Carton, imdi sevdi
i kadjnn kocas namna hareket etmeye karar verir antaj
yapt Barsad'n yardm ile Carton'un hcresine girmeye mu
vaffak olur Kendisi ile bir elveda ikisi ieceini syleyerek,
Carton, Darney'in ikisine uyuturucu madde katar; onunla el
biselerini deitirir ve Barsad'n arkadan hcreden karma
sn ister Mahkma ok benzediinden, Carton, Darney'in ye
rine, giyotin altna yatacaktr Hapishane dndaki halk, evri
len oyunun farkna varmaz ve Darney ailesine kavuur
Bu arada, Bn. Defarge, Lucie'nin kk kz da dahil btn
aileyi ihbar etmek iin Manette'nin evine gider Bn. Defarge'nin
karsna, kendisi gibi iriyan ve kuvvetli Bn. Pross kar ve Dar-
neylar Fransa'dan kaarlarken, Defarge'nin onlan yakalama
sn engeller
ntikamn alamadndan gazaba gelen ve bir dakikack
olsa giyotin altnda lenlerin dehet sac manzarasn kard
na zlen Defarge, Bn. Pross'la ekiirken, kendi tabancasy
la kendini vurur Tabancann patlamas, Bn. Pross'u, hayat bo
yunca sar brakr
Tmbrel denen iki tekerlekli arabalar, mahkmlar ldre-
244 100 B y k Ro ma n
ekleri yere gtrrken, Bn. Detarge'nin bulunmad dikkati
eker ve hakknda bahsedilir. Tnnbrellerden birinde, sonuna
kadar asaletini muhafaza eden Sydney Carton da vardr Ya
nndaki, intikam peinde giden mahkemenin lme mahkm
ettii fakir ve susuz bir kadn terzisini teselli etmeye alr
Giyotin dmeden nce, Carton der ki: "imdiye kadar
yaptm her iten ok ok daha iyi bir ey yapyorum. imdiye
kadar bylesine bir huzura kavumamtm."
100 B y k R o ma n 245
Eletiri
Mulak ve heyecanl pln, ki ehrin Hikyesini Dic-
kensin en popler romanlarndan biri hline getirmise
de, Dickens, tarih roman yazmakla kendisini hibir za
man rahatlk iinde hissetmedi. Bu konuda yazd belli
bal dier kitab, Barnaby Rudge (1841), onun belki de en
az tutulan romandr. Daha sonraki kitab gibi, Barnaby
Rudge de senelerce nce ilenen bir suun intikam ze
rinde durur. ngiltere tarihindeki Gondon syanlar, anti-
Katolik bakaldrmalar gibi kargaal fon zerinde ilenir.
Bununla beraber, Thomas Cariylenin Fransz htilli
adl kitabnn derin tesiri altnda kalan Dickens, bir defa
daha tarih bir roman yazmak istedi. Cariyle, romancya,
aratrma yapmas iin iki mukavva kutu dolusu kitap
gnderdi, fakat Dickens, muhtemelen, onlarn ounu
okumad. Cariylein mevcut artlar altnda, ihtilli en iyi
bir ekilde anlattna emin olduundan, ihtillin tarihini
yeniden yazmak istemedi. Bunun yerine, o zamann at
mosferini bir hikyede belirterek, Carlylen bu hdiseler
den kard ahlk dersi gstermek istedi: Yni kan, an
cak kan getirir, intikam, sonunda kendisini sulu mevki
ine gtrr ve Fransz ihtillinin meydana kard vah
kan banyosunu, mfik ve bencil hislerden uzak beer
kalpler durdurabilir.
Bu dnce ile ortaya kaj kitap aslnda bir melod
ramdr. Dickensin teki romanlarndaki yksek ldeki
hmordan mahrumdur. Dickens. ki ehrin Hikyesini yaz
d srada, amatr piyeslerle de ilgileniyor ve Victoria
melodramnn etkisindedir. ki ehrin Hikyesi, Pickwickin
Evrak ve David Copperfeld gibi nceki romanlarndan da
ha yaygn ve rahatlkla okunan bir roman deildir. Dic
kensin buradaki balca dncesi, hzh hareket eden bir
pln hazrlamakt.
Romann tezi, aslnda, Carlylen Fransz htillinin
tezidir. Bencil ve zalim aristokrasi, bu ihtill dehetini
kendisi hazrlad. Fakat ardndan, intikam ve vahet hisle
rine malp olan ihtillciler, ihtillden nceki bask reji
mi gibi, bir terr rejimi yarattlar. Romann sonunda,
Sydney Carton, hi kimseye bir zarar vermeyen, fakat g
ruh ynetiminin ve kana susamln kurban zavall bir
kadn terzisi ile birlikte ayn arabada idam yerine gtr
lr.
Dickens romannda, ancak kendi kendini feda etmesiy
le gnahlarndan temizlenen Cartonun, yllardr ac ve s
trap iinde kvranan Fransz halknn, aslnda iyi olan ta
raflarnn, beeriyetin geleceine mit tutacan
gstermek istiyor.
246 100 B y k Ro ma n

Abraham H. Lass - 100 Büyük Roman 1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Abraham H. Lass - 100 Büyük Roman 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

A B R A H /\ 1 H .

You might also like