52

A
R
K
E
O
L
O
J

andrake
ge antik ada
myrann liman
engin akyrek
Andriake kazlar, 14. yzyl balarnda gelen sel felaketi sonucu tamamen mil
topra altna gmlm olan Myra kentinin tarihini anlamamz bakmndan
byk nem tamaktadr. Andriake, konumundan tr bu sel felaketinde alvyon
altna gmlmekten kurtulmutur. Ayrca, modern dnemde Myra antik kentinin
zerinde kurulmu olan Demre gibi yaplamaya da konu olmamtr. Dolaysyla
Myra kentinin byk bir ksmnda bugn iin kaz yapabilmek mmkn deilken,
Andriake yerlemesi bir sit alan olarak byk lde korunabilmitir.
Toros Dalarnn denizle kucakla-
t sarp Likya kylar ok az yerde
liman yerlemeleri iin elverilidir.
Ancak, bu da kuaklarnn arasnda-
ki geni vadilerden akarak Akdenize
ulaan nemli akarsularn azla-
rnda, Likyann en nemli liman
bulunmaktayd: Douda Kumluca
Ovasnn bat kysnda Lmyrann
liman Phoinikous / Phoenix (Fini-
ke), Orta Likyada Myros aynn
oluturduu geni ovada Myrann
liman Andriake ve batda da Een
ay havzasnda Ksanthosun liman
olarak Patara Bu limanlar, akar-
sular ve onlarn akt derin vadiler
yoluyla Likya ilerindeki geni bir
hinterland da Akdeniz ticaret ana
balamakta, dolaysyla karayoluyla
ulamn kolay ve ekonomik olmad
Likya blgesinin tamamn denizyo-
luyla Akdenizin hareketli dnyasna
entegre edebilmekteydiler. Likyann
nemli yerlemeleri de bu limanlarn
bulunduu corafyalarda kurularak
geliebilme olana bulmutur. Bu li-
man kentlerinin geliimi, Akdeniz ti-
caretinin geliimine paralel bir sre
izlemitir.
Myra (Demre) yerlemesi, jeolojik
adan bakldnda, Demre aynn
yksek dalk blgelerden taya-
rak yd gevek bir alvyon ova
zerinde kurulmutur ve etraf yk-
sek topografik alanlarla evrilidir.
Myros aynn derin vadisi, i ke-
simlerde Myraya geni bir tarmsal
ve ekonomik hinterland salam,
yerlemenin liman olan Andriake
de bu potansiyelin dnyaya alan
kaps ilevini grmtr. Andriake,
Likyann Hellenistik dnemden ba-
layarak 7. yzyla kadar olan srete
nemli bir liman olmutur. Ancak
liman zellikle Roma dneminde ge-
limi ve Akdenizdeki blgeler-aras
ticaretin nemli limanlarndan biri
hline gelmitir. Daha S 1. yzylda
Andriakede dzenli liman fonksiyon-
larnn var olduunu Likya valisi Lici-
nius Mucianusun (S 60) bugn An-
talya Arkeoloji Mzesinde bulunan
gmrk yaztndan biliyoruz. Liman,
mparator Hadrianus (S 117-138) ile
en parlak dnemine ulam, zellik-
Resim 1
T
O
P
L
U
M
S
A
L

T
A
R

H

2
4
6

H
A
Z

R
A
N

2
0
1
4
53
le Roma kentinin Msrdan ithal et-
tii tahl ihtiyacnn artmasyla S 129
ylnda byk granarium (horrea)
ve agora yaplar ina edilerek liman
kapasitesi artrlmtr. Andriake, Er-
ken Bizans dneminde de nemini
korumutur. II. Theodosius (408-450)
Likyay Lykaoniadan ayrarak yeni
bir eyalet oluturmu ve Myra ken-
tini de bu eyaletin metropolisi, yani
dini ve idari merkezi yapmtr.
1
te
yandan, Myra kentinde bulunan Aziz
Nikolaos Kilisesinin Hristiyanlar
iin nemli bir hac merkezi olmas
da limann canlln artran bir fak-
tr olmutur. Modern zamana kadar
Demreye karayoluyla ulam ok
meakkatli olduu iin haclar deniz-
yoluyla Andriake Limanna gelmekte,
buradan Myraya gemekteydiler. Bir
hac merkezi olmas Myra iin birok
adan nemliydi: Uzak mesafelerden
ok sayda varlkl ve st snflardan
insanlarn gelmesi, blge iin hatr
saylr bir gelir kayna olmalyd. te
yandan bu nemli hac merkezi, im-
paratorluk patronajnn da ilgi oda
olmu, kente yatrm yaplmasn sa-
lamtr. nemli hac merkezleri ayn
zamanda byk apta alveriin ya-
pld blgesel fuar ve festival mer-
kezleriydi. zellikle Aziz Nikolaosun
yortu gn olan 8 Aralk gn kentte
byk kalabalklar toplanrd. Myra,
Bizans dnemi boyunca bu fuar ve
festivaller iin nemli bir merkez
olma zelliini srdrmtr.
Corafi konumu itibaryla Likya k-
ylarnn Akdeniz havzasndaki de-
niz ulamnda kanlmaz olarak
kullanlyor olmas, Andriakeyi Ge
Roma ve Erken Bizans dnemlerinin
Akdenizdeki en canl deniz ticaret ro-
tas olan Dou - Bat rotas zerinde
kolay vazgeilemez bir liman hline
getirdi. Msr ve dier Dou limanla-
rndan Roma ve sonra da Konstanti-
nopolis gibi byk tketici kentlere
tahl ve dier mallar tayan gemiler,
Filistin, Suriye ve Anadolu kylarn
izleyerek Likya limanlarna urar,
buradan Roma ve Konstantinopolise
devam ederlerdi. sann havarilerin-
den Paulus, Kudste tutuklandktan
sonra bir gemi ile Andriake Limanna
getirilmi, burada Msrdan Romaya
Resim 2
Resim 3
54
A
R
K
E
O
L
O
J

tahl tayan bir gemiye bindirilerek

Romaya gtrlmtr.
2
zellikle
Konstantinopolis rotas asndan
yolun yars demek olan Likya liman-
lar nem tamaktayd.
Tarihi Malalasn verdii bilgiye
gre 529 ylndaki byk depremin
ardndan Myra ve liman Andriake
mparator Iustinianus tarafndan
imar edilmitir.
3
Arkeolojik veriler
de bunu dorulamaktadr. Ancak 6.
yzyl ortasndan itibaren limann
gerileme srecine girmi olduu g-
rlmektedir. 542 ylnda Msrdan
gemilerle Andriakeye ulaan veba
salgn liman ve Myra kentini olum-
suz etkilemi, hinterland ile kentin ve
limann ticari balarn kopartmtr.
4

Ancak limann ilevini kaybedip s-
re iinde tamamen terk edilmesi
7. yzylda olmutur. zellikle 636
Yarmuk Savanda Arap ordusunun
Bizans ordusunu malup etmesi so-
nucunda Araplarn hzla yaylmas,
Suriye, Filistin ve nihayet 642de
Konstantinopolisin tahl kayna
olan Msr ele geirmeleri, Akdeniz
ticaretine sekte vurmu ve bu tica-
rette nemli bir halka olan Andriake
Liman byk lde ilevsiz kalarak
terk edilmitir. 2009 ylndan beri
Andriakede srdrlen kaz alma-
larnda elde edilen arkeolojik veriler
de limann 7. yzyl sonlarnda artk
kullanlmadn gstermitir. Kaz-
larda ele geirilen en ge tarihli sikke
grubu II. Constans dnemine (641-
668) aittir.
Bugn Demrenin be kilometre ka-
dar gneybatsnda, ayazna gi-
den yolun sol tarafnda yer alan
Andriake liman yerlemesi (Resim 1)
Kokaray olarak bilinen Andrakos
aynn denize alan aznn iki ya-
kasna yaylm vaziyettedir. Ancak
liman yerlemesi gney kyda yer
almaktadr (Resim 2). Blgede 2009
ylndan bu yana Akdeniz niversi-
tesi Arkeoloji Blm retim yesi
Prof. Dr. Nevzat evik bakanln-
da arkeolojik kazlar yaplmaktadr.
5

almalarn Bizans dnemi ile ilgili
ksmn ise esas olarak stanbul ni-
versitesi Sanat Tarihi Blm Bizans
Sanat Anabilim Dalndan bir ekip
yrtmektedir. Andriake kazlar, 14.
yzyl balarnda gelen sel felaketi
sonucu tamamen mil topra altna
gmlm olan Myra kentinin tarihini
anlamamz bakmndan byk nem
tamaktadr. Andriake, konumundan
tr bu sel felaketinde alvyon alt-
na gmlmekten kurtulmutur. Ayr-
ca, modern dnemde Myra antik ken-
tinin zerinde kurulmu olan Demre
gibi yaplamaya da konu olmamtr.
Dolaysyla Myra kentinin byk bir
ksmnda bugn iin kaz yapabilmek
mmkn deilken, Andriake yerle-
mesi bir sit alan olarak byk l-
de korunabilmitir. te yandan, kent
yerlemesinden ayr, tamamen bir li-
man yerlemesi olarak kurulmu olan
Andriake, bir Ge Antik liman yerle-
mesinin fiziki zelliklerini renebile-
ceimiz eine kolay rastlanamayacak
bir olanak sunmaktadr.
Gney yerlemedeki liman yaplarna
bakacak olursak, ilk olarak dikkatimi-
zi Hadrianus dneminde ina edilmi
olan granarium ve liman agoras
ekmektedir. Agora (Resim 3, no. 1),
kydan birka metre yksekte olan
geni bir dzlk zerinde kurulmu-
tur. 60 x 40 m llerinde dikdrtgen
bir alan kaplayan agorann antsal
girii liman tarafna (kuzeye) bak-
maktadr. Agora, ta plakalarla kapl
bir alan drt tarafndan evreleyen
dkknlardan olumaktadr (Resim
4), Ortadaki ta kapl alann altnda 23
x 12 m llerinde ve 7 m derinliinde
byk bir sarn yer almaktadr.
Ancak limann en iyi korunabilmi
yaps 129 ylnda mparator Had-
rianus tarafndan yaptrlan byk
depo yaps olan granariumdur
(Resim 3, no. 2) (Resim 5). Agora-
nn bitiiinde, bat tarafnda yer
alan granarium Likyada gnmze
ulaan iki granarium binasndan
birisidir. Blgedeki dier granari-
um ise Patarada bulunmaktadr.
Andriakedeki granarium, 65x39 m
lleriyle Likyann en byk gra-
nariumu olma zelliini korumak-
tadr. Son derece dzgn ta iilii
olan yap, birbirine balanan sekiz
adet byk mekndan oluur ve
toplam 2.081 metrekarelik bir kapal
alana sahiptir. Granarium, Bizans
dneminde de kullanlmaya devam
edilmitir. Yap iinde bulunan Ma-
uricius (582-602) sikkeleri, yapnn 7.
yzyla kadar kullanlm olduunu
Resim 4
Resim 5
T
O
P
L
U
M
S
A
L

T
A
R

H

2
4
6

H
A
Z

R
A
N

2
0
1
4
55
gstermektedir. Arkeolojik veriler
granariumun sadece tahl deil,
arap, zeytinya ve baka rnle-
rin depolanmas iin de kullanld-
n gstermitir. Bu boyutlarda bir
granarium, limann sadece transit
ticarette bir urak yeri olmadn da
gstermektedir. Andriake ve Patara
granariumlar blgede retilen ta-
hl dhil birok rnn depoland
ve buradan ihra edildii yaplardr.
Ayrca bakentlerin ve ordunun ola-
s gereksinmeleri iin rezerv tutulan
depolar olarak kullanlm olmalar
da mmkndr.
Andriakede tanmlanabilen be kili-
seden , gney yerleim dediimiz
liman blgesinde yer almaktadr.
Bunlardan sadece agorann kuzeydo-
u tarafnda bulunan ve literatrde B
Kilisesi olarak adlandrlan yapnn
kazs tamamlanmtr (Resim 3, no.
3). Bulunan sikkelere gre kilisenin
5. yzyl balarnda ina edildii,
530 depreminde ksmen ykld ve
Iustinianus tarafndan yeniden ina
edildii, 7. yzyl balarna kadar
olaslkla Myraya denizyoluyla ge-
len haclara hizmet verdii dnl-
mektedir. Kilise kazlarnda bulunan
en ge sikkeler Mauricius dnemine
(582-602) tarihlendirilmitir. B Ki-
lisesi nefli bazilikal planl byk
bir yapdr (Resim 6). Kuzeydou ta-
rafnda bulunan iki apelden gney
tarafndaki vaftizhane olarak kulla-
nlmtr. Liman alanlar ve gelen
gemilerin personeli dnda bir yer-
lemenin olmad limanda byk
kilisenin varl artcdr. Limana
urayan ticari gemilerin tayfalar iin
bu kadar byk ve ok sayda kilise
gerekli deildir. Bu kiliselerden bat-
da olan bir manastr olabilir, ama bu
kiliselerin esas olarak Myraya Niko-
laos klt iin gelen haclara liman-
da ilk hizmeti vermek amacyla ina
edilmi olduklarn syleyebiliriz. Ki-
lise kazlarnda bulunan hac ieleri
ve unguantariumlar youn bir hac
trafiinin olduunu dorulamaktadr.
Yapnn mimari plastii (Resim 7) ve
mozaik zemin kaplamalar (Resim 8)
dnemin estetik anlayn yanstt
gibi, blgenin ve limann zenginliine
de iaret etmektedir.
Bulunan sikkelere gre kilisenin 5. yzyl balarnda ina edildii, 530
depreminde ksmen ykld ve Iustinianus tarafndan yeniden ina
edildii, 7. yzyl balarna kadar olaslkla Myraya denizyoluyla gelen
haclara hizmet verdii dnlmektedir. Kilise kazlarnda bulunan en
ge sikkeler Mauricius dnemine (582-602) tarihlendirilmitir.
Resim 6
56
A
R
K
E
O
L
O
J

Limanda yer alan bir dier dini yap

ise sinagogdur (Resim 3, no. 4). 2010
ylnda kazs tamamlanan yap,
nceki literatrde ne olduu anla-
lamam olduu iin apsisli yap
olarak gemekteydi. Ancak kaz sre-
cinde elde edilen veriler ve zellikle
de kitabeli bir levha, yapnn sinagog
olduuna kuku brakmamtr.
6
Yap
5. ya da 6. yzyla tarihlendirilmitir.
Dikdrtgen planl ana salonun gney
tarafndaki apsiste bulunan yksek
ni, Torahn muhafaza edildii k-
smdr. Sinagog hem limanda alan,
hem de ticari gemilerle limana ge-
len Yahudilere hizmet vermekteydi.
Yapnn boyutlar ve liman iindeki
merkezi konumu Yahudi cemaatinin
Andriakedeki rolnn nemine ia-
ret etmektedir.
Agorada yer alan dkknlarn d-
nda, rhtma paralel bir biimde
uzanan ana caddenin iki yannda
da dkknlar bulunmaktadr. (Re-
sim 3, no. 5) Kazs tamamlanan yedi
dkkndan drd caddenin gne-
yinde yer almaktadr. Bu dkknlar
yamaca yaslanmakta olduklarndan
iki katl olarak ina edilmilerdir ve
liman caddesine almaktadrlar.
Kuzey tarafndaki dkkn ise tek
katl olup hem caddeye hem de kuzey
tarafndan rhtma doru almakta-
drlar (Resim 9). Dkkn kazlarnda
bulunan sikke ve dier buluntular
dkknlarn en youn olarak 4. ve 5.
yzyllarda kullanldn gstermek-
tedir. Buluntular arasnda kurun
arlklar ve terazi paralar da var-
dr. Rhtm caddesi granarium, ago-
ra ve kilisenin bulunduu dzlkten
daha dk kodda, deniz seviyesinde
yer almaktadr. Dolaysyla yuka-
r ksmdan bu caddeye ve rhtma
inen merdivenli sokaklar bulunmak-
tadr. Bu sokaklardan iki tanesi -biri
granariumun nnden, dieri ise
kilisenin atriumundan rhtm cad-
desine inmektedirler- kazlarda aa
kartlmtr.
Andriake sadece bir ticaret liman
deildi, ayn zamanda bir retim, bir
endstri merkeziydi. Bugne kadar
kazs tamamlanan alanlarda iki farkl
retim merkezi tespit edilmitir. Bun-
lardan birisi hemen granariumun
Resim 7
Resim 8
T
O
P
L
U
M
S
A
L

T
A
R

H

2
4
6

H
A
Z

R
A
N

2
0
1
4
57
nnde yer alan byk arap iliidir
(Resim 3, no. 6). Helenistik dnemden
6. yzyl sonuna kadar kullanlm ol-
duu anlalan ilik, bir yapnn iinde
sarn gibi toprak altna alm olan
iki byk toplama haznesinden ve
presleme kollarnn tutturulduu iki
yuvadan olumaktadr. likte, ev-
reden toplanan zmlerden byk
miktarlarda arap retilmekte, bu
arap amforalara doldurularak olas-
lkla granariumda depolanmakta ve
buradan ihra edilmekteydi.
Bir dier ilik ise agorada bulun-
maktadr (Resim 3, no. 7). Agora
ilevini yitirdikten sonra kuzey ta-
rafndaki dkknlardan bazlar de-
niz kabuklularndan (murex) ok
deerli erguvan boya retilen atl-
yelere dntrlerek bir sre daha
kullanlmtr.
7
Agora ile granarium
arasnda kalan alanda grlen deniz
kabuu tepeleri buradaki retimin
byk boyutlarda olduunu gster-
mektedir. retim atklar etrafa ok
pis bir koku yayd iin deniz kabuk-
lularndan erguvan boya imalat in-
san yerlemelerinden uzak alanlarda
yaplrd. Atlyelerin agora yknts
zerinde kurulmu olmas da bu ima-
latn, en azndan limann ok youn
olarak kullanlmad, agorann da
bir pazar yeri olarak ilevini yitirmi
olduu bir dnemde yapldn gs-
termektedir.
Limanda ayrca Roma imparator-
luk dnemine ait iki tane hamam
bulunmaktadr. Bunlardan dou
tarafndaki kk hamamn kazs
tamamlanmtr. Bu hamamn
olaslkla 529 depreminden sonra
yeni bir caldarium eklenerek Bizans
dneminde de kullanlm olduu
anlalmtr.
8
Hamamlarn limana
gelen gemilerin tayfalar ve bu ge-
milerle gelen haclar iin ok nemli
olduu kukusuzdur.
Gney yaka liman yerlemesinin bat
tarafnda yer alan baz mimari kaln-
tlarn gemilerin onarmlarna hizmet
eden tersane yaplar olduu d-
nlmekteyse de, henz bu yaplarda
kaz almalar gerekletirilemedii
iin kesin bir kanya varmak olanakl
deildir. Ancak liman yerlemesinin
hem gelen gemicilerin ibadet, temiz-
lenme gibi gereksinmelerine, hem
de teknelerin ikmal ve onarm gibi
gereksinmelerine hizmet veriyor ol-
mas gerekir.
Andriake, Akdeniz ticari rotalar
zerinde yer alan nemli bir liman
olarak 4. yzyldan S 7. yzyla
kadar kesintisiz ve youn bir biim-
de kullanlmtr. Birok yap ise ori-
jinal ilevini yitirdikten sonra farkl
amalarla bir sre daha kullanlma-
ya devam edilmitir. Kazlardan elde
edilen arkeolojik veriler -sikkeler,
seramik ve dier kk buluntular,
mimari kalntlar- bunu dorulamak-
tadr. Andriake Bizans dneminde
zellikle Msr Konstantinopolis
arasndaki ticari denizyolunun orta-
snda bir ara limand. Haftalar sren
bu uzun deniz yolculuunda gemile-
rin ve denizcilerin ihtiyalarn kar-
layacak, elverisiz hava koullarn-
da snacak ara limanlar gerekliydi.
Ancak Andriake sadece bir transit
liman olmann tesinde, Myra kenti-
nin geni hinterlandndan bata ta-
hl, arap ve kereste olmak zere e-
itli yerel rnleri de toplamakta ve
uluslararas pazara sunmaktayd. Ay-
rca eitli emtia retiminin yapld
bir endstri merkezi olarak da hiz-
met vermekteydi. Bizans dneminde
Hristiyan dnyasnn en nemli klt
merkezlerinden birisinin Myradaki
Aziz Nikolaos Kilisesi olduu d-
nldnde limann ok youn bir
hac trafiine de hizmet verdii an-
lalmaktadr. Yakn zamana kadar
Demreye karayolu ulamnn kolay
olmamas nedeniyle kent, dnyaya
denizyoluyla balanmaktayd. Bl-
geler aras ticarette bu denli aktif
bir yer tutan Andriake Liman, zel-
likle Ge Antik ada zenginlemi,
bu zenginlii Myra kentine ve ev-
resine de yaylmtr. Devam eden
kazlarda limann dier yaplar da
ortaya kartldka, kuruluu itiba-
ryla bir ticaret ve endstri merkezi
olan Andriake yerlemesinin daha
iyi bir fotorafn grme olana ola-
caktr.
dipnotlar
1 John Malalas, The Chronicle of John Malalas,
ev. E. Jeffreys, M. Jeffreys ve R. Scott, Melbour-
ne: Australian Association for Byzantine Studies,
1986, s. 199-200.
2 Resullerin leri, 27:1-6.
3 The Chronicle of John Malalas, s. 262.
4 The Life of St. Nicholas of Sion, ed. I. Sevcenko
ve N. P. Sevcenko, Brookline: Hellenic College
Press 1984, s. 83-85.
5 Nevzat evik ve Sleyman Bulut, kinci Kaz
Sezonunda Myra ve Liman Andriake, Arkeoloji-
sinden Doasna Myra /Demre ve evresi,
Ed. N. evik, Antalya, 2010, s. 25-115. Ayrca
N. evik, S. Bulut, E. Akyrek, Myra-Andriake
Kazlar ve Aratrmalar 2011/ Excavations and
Surveys at Myra-Andriake in 2011,
ANMED News of Archaeology from Anatolias
Mediterranean Areas (2012/10), Antalya 2013,
s. 65-72.
6 N. evik, . mezolu, H. S. ztrk, . Trkolu,
A Unique Discovery in Lycia: The Ancient Syna-
gogue at Andriake, Port of Myra, Adalya, XIII,
2010, s. 335-366.
7 . Afin Aygn, Andriake Mureks Boya Endstri-
si, Akdeniz niversitesi S. B. E., yaymlanmam
yksek lisans tezi, 2012.
8 N. evik ve S. Bulut, Andriake Dou Hamam:
Blgenin Hamam Mimarlna Ik Tutan Yeni Bir
rnek, Adalya XVII (2014) (baskda).
Resim 9