TAHRBATSIZ MUAYENE TEKNOLOJLERNDE

SON GELMELER: AKUSTK EMSYON

LATEST DEVELOPMENTS IN THE FIELD OF NDT
TECHNOLOGIES: ACOUSTIC EMISSION


Sabri TUNCEL

TBTAK MAM Malzeme Enstits, 41470 - Gebze / Kocaeli
sabri.tuncel@mam.gov.tr


ZET

Akustik Emisyon (AE), stres altndaki malzemelerde bir yada daha ok yerel
kaynan hzla enerji salarak geici elastik dalgalar rettii olaylar ve bu ekilde
oluan geici elastik dalgalar olarak tanmlanr. AE; malzeme, yap, proses
asndan ok geni alan kapsayan bir doal olaydr. En byk apl AE sismik
olaylar olup, AE muayene yntemi ile incelenebilen en kk lekli proses ise
yk altndaki metallerde dislokasyon hareketidir. Bu ikisi arasnda geni bir
laboratuar incelemesi ve endstriyel uygulama alan bulunmaktadr. Bu bildiride
tahribatsz muayene (TM) teknolojilerindeki son gelimelerin nda AE TM
teknii ve uygulama alanlar ile ilgili genel bir sunu yaplacak, TBTAK
MAMdaki mevcut AE olanaklar tantlacak ve yaplan almalar hakknda bilgi
verilecektir.

Anahtar Kelimeler: Akustik Emisyon, Tahribatsz Muayene

ABSTRACT

Acoustic Emission (AE) is defined as a phenomenon, where one or more local
sources in materials, which are under stress, are emitting energy and producing
temporary elastic waves. AE is a natural phenomenon, which covers a broad
range in material science, construction and process development. The largest
events which can be analyzed by AE are seismic occurances, the smallest are
dislocations occurring in metals by load. Between these two there is a broad
range of detailed research work and industrial application.This paper will
provide a general presentation on the AE technology and its applications
including the latest developments in the area of NDT regarding this subject.
Also, the AE capabilities at the TUBITAK Marmara Research Center as well as
some recent work in this area will be introduced.

Keywords: Acoustic Emission, Non-destructive Testing
For all papers of this publication click: www.ndt.net/search/docs.php3?MainSource=58
3rd International Non-Destructive Testing Symposium and Exhibition, Istanbul Turkey, April 2008

1. GR

Akustik Emisyon (AE), gerilme altndaki malzemelerde bir yada daha ok yerel
kaynan hzla enerji salarak geici elastik dalgalar rettii olaylar ve bu ekilde
oluan geici elastik dalgalar olarak tanmlanr [1,2]. Btn kat malzemeler belli
bir elastiklie sahiptir; d kuvvetler altnda genleirler veya sktrlrlar, kuvvet
ortadan kalktnda ise bir yay gibi geri gelirler. Kuvvet ve dolaysyla elastik
deformasyon ne kadar fazla ise elastik enerji o kadar fazla olacaktr. Eer
elastik limit alrsa krlma veya atlama olur. Bu, gevrek malzemelerde hemen,
dier malzemelerde belli bir plastik deformasyon sonras meydana gelir. Eer
elastik olarak genlemi malzemede boluk, inkluzyon v.b bir hata varsa
atlamalar yksek derecede streslenen bu noktalarda oluarak hzl bir
dislokasyonla malzeme enerjisini atarak gever. te elastik enerjinin hzla
serbest braklmasna Akustik Emisyon olay denir. AE bir elastik dalga retir,
malzemede yaylan bu dalga uygun sensrlerle detekte edilebilir ve analiz
edilebilir.

Gerilme altndaki malzemelerden aa kan AE'nin fark edilmesi, aslnda yeni
bir gzlem deildir. Maden ocaklarndaki destek ve payandalarn kard
gcrtlardan, yakn felaketlerin ilk habercisi olarak yzyllar boyunca
yararlanlmtr. Kalay bklrse ikizlenme meydana gelir ve bu srada
yaynlanan atlama sesi "kalay l (tin cry)" olarak bilinir. Bir para kdn
yrtlmasnda, tahta veya cam krlmasnda ses aa kar. Btn bu rneklerde
sesler, kulak tarafndan duyulabilecek genliktedir ve frekanslar da iitilebilir ses
izgesi (spektrumu) iindedir.

Modern AE aratrma almalar, daha ziyade malzemelerden ultrasonik,
kulan iitemeyecei mertebedeki, frekanslarda yaylan seslerle ilgilidir.
Kabaca frekans aral 100 KHz ile 40 MHz olup, ou almalar belli bir
frekans band, rnein metallerde 100 KHz - 1.2 MHz band aralnda
yrtlr. Bu tr ultrasonik sinyallerin genlii genellikle ok dk olduundan
100dB (100 bin bytme) mertebesinde kazanlar gereklidir. Dolaysyla,
modern AE almalarnn balayabilmesi iin uygun ve gvenilir eitli g
eviricilerinin (transduser) teknolojik olarak gelitirilmesi yannda, dk grlt
seviyeli yksek kazanl kat hal ykselticilerin gelitirilmesi de bir n gereksinim
olmutur.

Bu bildiride tahribatsz muayene (TM) teknolojilerindeki son gelimelerin
nda AE TM teknii ve uygulama alanlar ile ilgili genel bir sunu yaplacak,
TBTAK MAMdaki mevcut AE olanaklar tantlacak ve yaplan almalar
hakknda bilgi verilecektir.


2. AE TEKNNN ESASLARI

2.1 AE Oluumu ve Alglanmas

Belirli bir yk altndaki malzemelerde temel AE kaynaklar, atlak balanglar,
ikizleme, dislokasyon hareketi, kristal dzlemlerinin kaymas, martensitik faz
dnmleri gibi yerel dinamik hareketleri kapsar. Ayrca oksit tabakasnn
atlamas gibi eitli yzey etkileri de aktif AE kaynaklarn oluturabilmektedir.
Dolays ile AE muayene yntemi ile metal ve seramiklerde atlak balangc,
yorulma atla ilerlemesi, gerilmeli korozyon atlaklarnn saptanmas, faz
dnmleri ve dislokasyon hareketleri gibi eitli olaylar incelenebilir. AE
oluumu ve alglanmas ekil 1'de ematik olarak gsterilmitir.Error!
Uygulanan gerilim sonucu
kaynaktaki ani hareket bir gerilim
dalgas oluturur. Yapdaki yaylan
dalgalar yzeye yerletirilen
hassas bir piezoelektirik g
eviriciyi uyartr. Malzemeye
uygulanan gerilim artarsa bu
yaymlardan (emissions) ok fazla
miktarlarda retilecektir. Yzeye
ulaan zayf titreimlerin bir veya
daha fazla alglayc vastasyla
alnp ykseltilerek
deerlendirilmesi, AE Muayene
yntemi olarak adlandrlr.
ekil 1. AE oluumu ve alglanmas

Baz hallerde, basit olarak sadece ses yaymn alglayabilen bir AE sistemi
yeterli olmakla birlikte, yaymlar karakterize etmeye ve onlar, kaynaklan
(orijinleri) ile ilikinlendirmee girildiinde daha karmak AE sinyal
deerlendirmeleri gerekmektedir.

2.2. Dier Test Yntemleri ile Kyaslama

AE yntemi, dier tahribatsz muayene (TM) yntemlerinden esas itibariyle iki
adan farkllk gsterir: Birincisi; sinyal kayna malzemenin kendi iindedir,
harici kaynak deildir. Geleneksel TM yntemlerinde belirli bir enerji tr
malzemeye dardan verilerek, bu enerjinin malzeme tarafndan nasl
zayflatld gzlenmektedir. ncelenen malzeme her zaman pasif durumdadr.
Hlbuki AE ynteminde malzemenin pasif durumu ortadan kaldrlmakta, asl
enerji malzemeye yk uygulayarak verilmekte ve bu ekilde aktif duruma
geirilen AE kaynaklar ikincil bir enerji kayna olarak kullanlmaktadr. kinci
fark ise; dier metotlar mevcut geometrik sreksizliklerin varln ve eklini
belirlerken, AE yntemi sreksizliin hareketini alglar. Bu temel farkllklarn
oluturduu sonular izelge 1'de zetlenmitir.

izelge 1. Dier TM yntemlerine kyasla AE ynteminin karakteristikleri

AE yntemi
Hatalarn hareketini alglar.
Yk gerektirir.
Her bir ykleme kendine zgdr.
Bir yapnn btnlk kontrol tek
aamal bir test ile yaplabilir.
Sadece alglayclara ulam
yeterlidir.
Dier Yntemler
Hatalarn geometrik eklini alglar.
Yk gerekmez.
Muayene tekrar edilebilir.
Malzemenin blgesel tarama yoluyla
tmnn taranmas yaplr.
Muayene blgelerinin tamamna
ulam gerektirir.

Malzemeye ok baldr.
Geometriye daha az baldr.
Ana sorun: Grlt
Malzemeye daha az baldr.
Geometriye ok baldr.
Ana sorun: Geometri

2.3. AE zleme Sistemi

Bir AE izleme sisteminin amac, AE kaynaklarndan gelen tm sinyalleri
alglamak, bunlarn say ve dalmlarn gerilim, basn, scaklk gibi bir ya da
daha fazla deney deikeni ile ilikili olacak ekilde kaydetmek ve sz konusu
kaynaklarn snflandrlmasn ve konumlarnn belirlenmesini salamaktr. ekil
2'de gsterildii gibi her AE izleme sisteminde, sinyalin ulat ilk nokta
alglaycdr. Bunu sras ile n ykselte, szge, g ykselteci, sayclar,
sinyal deitirme ve ileme kat ile veri kayt ve gsterim aralar izler.


ekil 2. Bir AE izleme sisteminin blok emas (1-Malzeme, 2-Alglayc, 3-n
Ykselte, 4-Szge, 5-G Ykselteci, 6- Sayclar, Sinyal leme Kat, 7-Veri
Kayt ve Gsterim Aygtlar)

Alglayclar, AE sinyallerinin malzeme yzeyinde oluturduklar titreimleri
elektriksel iaretlere evirirler. ou AE uygulamalarnda yksek hassasiyetli ve
mekanik grltye kar daha az duyarl olmalar nedeniyle piezoelektrik
alglayclar kullanlr. Alglaycda retilen sinyal nce elektromagnetik giriimleri
minimize edecek ekilde alglaycnn yaknnda (bazen de iinde) bulunan bir
n ykselte vastasyla ykseltilir. Bu n ykselte genellikle sistemin
elektriksel grlt seviyesini belirler ve tipik olarak 40 dB'lik bir kazan (100 kat
bytme) salar. n ykselte ayrca, alak veya yksek gei szgelerini de
ierir. En yaygn kullanlan 150 kHz rezonant frekansl alglayclar iin genellikle
seilen bant aral 100300 kHz'dir. n ykselte ile gerekli voltaj dzeyine
ykseltilen ve rnein 100 kHz.'in altndaki grltlerin szld bir szgeten
geirilen bir AE sinyali ekil 3'deki gibidir. Bu sinyal ekil 4'deki gibi bir basit
snml sinzoidal titreim olarak gsterilebilir.

ekil 3. Alglaycda elektronik sinyale ekil 4. Snml basit sinzoidal
dnm bir AE sinyali titreim

Sinyal son olarak, blok emada gsterilen g ykseltecinde istenilen dzeye
getirilir ve sayclara verilir. Bu aamada, yaplmak istenen deerlendirmenin
niteliine gre, daha karmak sinyal deitirme (A/D Dntrcler) ve ileme
katlar da kullanlabilmektedir. Sistemdeki son birimler; veri kayt ve gsterim
aralar Osiloskoplar, genellikle sinyal biimini izlemekte kullanlrlar. Sisteme bir
bilgisayar eklenmesi sonu alnmasn abuklatrmakta, bunlarn yan sra
sinyalin bal genlii ve frekans hakknda bir fikir edinebilmek iin sesli gsterim
aygtlar kullanlabilmektedir. AE'nun konumunun belirlenmesini yapabilen
sistemlerde daha fazla sayda alglayc ve her alglayc iin de ayr ykselteler
kullanmak zorunludur. Burada, ek bir veri ileme birimi aracl ile sinyallerin
alglayclara var zamanlar arasndaki farklar zmlenmektedir.

2.4. Sinyal zmleme (Analiz) Metotlar-Karakterizasyon

Modern AE sistemlerinde menu-srml parametre girii ve sistem kontrol
salayan bilgisayarlar kullanlmaktadr. PC Online yardm (help) sistemi
yazlmn kullanmna abuk bir ulam salar. PCde veri toplamann ilk sonucu;
btn sensrlerden alnan AE sinyal zelliklerini ve basn, scaklk, yk gibi d
parametreleri ieren bir dosyadr. Eer tam dalga ekli de depolanacaksa, dier
bir dosya yaratlabilir. Test srasnda llen data, online analiz edilir ve
grntlenir. Bu, operatre bir hata (defect) gelimesi durumunda potansiyel
hasar nlemek amacyla testi durdurma olana da salamaktadr. AE
Sistemlerinin en nemli grevlerinden birisi arka alan grltsn elimine
ederek AE pulslarn data setlerine dntrmektir. Bu amala modern AE
sistemleri deteksiyon eik seviyeleri (thresholds) kullanr ve kullanc tarafndan
doru deer set edilmelidir. Eer AE sinyali pozitif veya negatif ynde eik
deerini aarsa bu, detekte edilen bir vuruun balangc demektir. Eik deerini
aan arka plan (background) grltlerin AE sinyallerinden ayrdedilmesi ok
nemlidir. Bir atlak sinyali yksek genlik ve 10sler mertebesinde srerken,
ou durumda 3den az eik geen ve sresi 3s olan sinyaller istenmeyen
sinyaller olarak deerlendirilir. Dk genlikli ve uzun sreli pulslar srtnme
grltleridir. Btn kanallara ayn zamanda gelen ok ksa sreli sinyaller
elektriksel grlt olabilir.
AE tekniinde be temel sinyal lme
parametresi kullanlmaktadr. Bunlar,
say (count), genlik (amplitude), sre
(duration), ykselme zaman (rise time)
ve Dzeltilmi Sinyal Zarf altndaki
llen Alan (Measured Area under the
Rectified Signal Envelope = MARSE)
olarak adlandrlr (ekil 5).

Genlik(A), bir AE dalga eklinde ulalan
en yksek pik voltajdr, Bir AE olaynn
detekte edilebilirliini dorudan tayin
etmesi nedeniyle nemli bir
parametredir. AE genlikleri kaynaktaki
olayn bykl ile dorudan ilikili olup
V'lardan Voltlar mertebesine geni bir
alan kapsar. AE genlikleri geleneksel
olarak dB ile ifade edilir ve transduserde 1 V = 0 dBae, 10 V = 20 dBae, 100
V = 40 dBae vb. dir. Say(N), eik seviyesini geen puls saysdr. ekil 5'deki
AE pulsunda 6 sayma elde edilecektir. ou deneysel koullarda, rnein bir
ekme deneyinde, byle pulslardan dzensiz aralklarla binlerce puls yaynlanr.
Byk pulslar daha fazla say verecektir. MARSE, bazen enerji says olarak da
adlandrlr ve "dorultulmu sinyal zarf altndaki llen alan"dr. MARSE,
genlik ve devam sresine hassas olup eik seviyesine ve alma frekansna
daha az bamldr. Devam Sresi(D), eik seviyesini ilk ve son aan pikler
arasnda geen zamandr. Dorudan mikro saniye cinsinden llebilir ve
rnein kompozit malzemelerdeki delaminasyon gibi devam sresi uzun olan
AE olaylarnn tannmasnda nem tar. Ayrca grlt szme gibi sinyale
nitelik kazandrma ilemlerinde de faydaldr. Ykselme Zaman(R), eik
deerini geen ilk pik ile en yksek pik arasnda geen zamandr. Bu parametre
AE kayna ile alglayc arasnda dalga ilerleme prosesi ile yakn ilikilidir.

2.5. ok Kanall Sistemler

AE sistemleri, test edilecek yapnn bykl ve karmaklna bal olarak 1
ile 250 kanal arasnda olabilmektedir. Tipik laboratuar sistemleri 2 6 kanalldr.
ok kanall sistemlerde AE dalgasn alan her kanalda e zamanl olarak lm
yaplr.
Bir ferdi AE olay, olayn iddetine,
yapda dalga zayflamasna ve
alglaycnn konumuna bal olarak
bir veya daha fazla kanala vurabilir.
Dolaysyla ok kanall sistemler iin
ilk grev, farkl kanallardaki
vurularn ayn AE kaynandan
gelip gelmediinin belirlenmesidir.
Sistem tasarmna bal olarak bu,
yazlm ve donanm ile salanr. ok
kanall sistemler genelde AE
kaynann yerini belirlemede
kullanlr (source location). AE
kaynann pozisyonuna bal olarak
dalga, alglayc sensrlere belli bir
gecikme ile ular. Farkl var
srelerini kullanarak AE kaynann
yeri hesaplanabilir. Modern PClerin yksek hesaplama gc sayesinde
lokasyon hesaplamalar gerek zamanda (Real-Time) yani test annda yaplp
gsterilebilmektedir.

2.6. Veri Gsterimleri

Yazlm esasl AE sistemleri eitli tipte grafiksel gsterim yapabilmektedir. Baz
gsterim tipleri ekil 7'de verilmitir. Operatrn istemi dorultusunda bu
gsterimlerin ou test srasnda gzlenebilir.



ekil 7. AE veri gsterim tipleri

ekil 7 (a) ve (b)'de zamana bal olarak srasyla toplam (kmlatif) sayma ve
sayma hz formunda AE verileri grlmektedir. Kmlatif eri toplam AE
miktarn verirken hz erisi test srasnda meydana gelen AE aktivesindeki
zamanla deiimi gstermektedir. (c)'de AE verilerinin yke bal deiimi
grlmektedir. Bu, en temel erilerden birisi olup dorudan AE sebep/sonu
ilikisini gstermektedir. Bu tr grafikler iyi parann kt paradan ayrt
edilmesine olanak salar; kt para iyi paradan her yklemede daha dk
yklerde (yani daha erken) ve daha fazla miktarda AE yaymaya balamaktadr.
AE verisinin yke kar bu tr deiim erisi, Kaiser Etkisinin de en iyi gsterim
biimidir. AE testi genellikle artan yk koullan altnda yaplr. Baz malzemeler
nceden belirli bir dzeye yklenmi iseler, yeniden AE yayabilmeleri iin nceki
yk dzeyinin almas gerekir. Buna Kaiser Etkisi denir. (d) ve (e)'de srasyla
genlik dalm fonksiyonunun kmlatif ve diferansiyel ekilleri grlmektedir. X-
ekseni genlii, Y-ekseni ise ka tane vuruun (AE sinyalinin) o genlikte
olduunu (diferansiyel) veya o genlii atn (kmlatif) gstermektedir. (f)'de
dzlemsel olarak kaynaklarn konumlar gsterilmektedir. Bu gsterim, esas
itibariyle yapnn bir haritas olup her AE kaynann hesaplanm konumu
uygun pozisyonlarda bir nokta olarak gsterilmekte, alglayc konumlar da
referans olarak byk noktalar halinde belirtilmektedir. Bu gsterimde, en aktif
kaynaklara karlk gelen nokta kmeleri, yapsal adan nem tayan hatalarn
yerlerini iaret eder. (g) ise genlie bal olarak sayy (veya devam sresini)
nokta nokta vermektedir. Her bir vuru (AE sinyali), gsterimde bir nokta olarak
temsil edilir ve onun pozisyonu dalgann ekli ve bykl hakknda bilgi verir.
Bu tip bir gsterim zellikle, istenmeyen seslerin (grlt) belirlenmesinin
yapld "veri kalite deerlendirmesi"nde kullanlr. Gsterimde pulslu
kaynaklardan yaylan AE siyalleri diyagonal (keden keye) bir bant
olutururken, elektronik giriimlerden gelen grlt sinyalleri ana bandn altnda
(sa alttaki yuvarlaklar) ve srtnme, sznt gibi kaynaklardan gelen grlt
sinyalleri de ana bandn stnde (sol stteki yuvarlaklar) yer alrlar.


3. AE TEKNNN UYGULAMA ALANLARI

AE; malzeme, yap, proses asndan ok geni bir alan kapsayan bir doal
olaydr. En byk apl AE sismik olaylar olup, AE muayene ile incelenebilen en
kk lekli proses ise yk altndaki metallerde dislokasyon hareketidir. Bu ikisi
arasnda geni bir laboratuar incelemesi ve endstriyel test alan bulunmaktadr
[3-12].

Laboratuar almas olarak; malzeme muayenesinde ve deformasyon ve
krlma konularnn incelenmesinde AE ok elverili bir aratr. AE, mikroyap ve
deformasyon ekline sk skya bal olduundan malzemeler AE yaymas
asndan farkllklar gsterirler. Gevreklik ve heterojenlik yksek AE
yaynmasna neden olan iki ana faktr olup, snek deformasyon mekanizmalar
alak akustik yaynma meydana getirirler.

retim srecinde AE yntemiyle muayene; lehimli balantlarda, scaklk ve
basn altnda yaplan yapmalarda (thermocompression bonding) ve aft
dorultma (shaft straightening) gibi ekil verme ilemlerinde, denetim ve kalite
gvence arac olarak rnein kaynak ilemi veya ahap kurutma srecinin
izlenmesinde, ileri seramik para retiminin kontrolnde, anma testinde
kullanlmaktadr. Genel anlamda, her ne zaman bir proses malzemeyi yklyor
ve kalc bir deformasyon meydana getiriyorsa orada bir AE testinin
yaplabilecei gz nnde bulundurulabilir.

Yapsal kontrol amacyla AE; basnl kaplarda, depolama tanklarnda,
boru hatlarnda, uak ve uzay aralarnda, kprlerde, demiryolu aralarnda
hem kullanlmam hem de servis srecindeki donanmlarda, atlaklarn,
kaaklarn tespitine, korozyon ve kaynak hatalarnn belirlenmesine ynelik
olarak kullanlmaktadr. AE Yapsal Testi ile ilgili olarak ASME, ASTM ve ENde
yntem ve uygulama esaslar mevcut bulunmaktadr.
rnein, basnl kaplarda AE Testi uygulama sreci aadaki gibidir:
Yeni retilen bir basnl kapta ASME-V Ks. 12ye gre ilk hidrotest srasnda
Kullanlm bir basnl kapta tekrarlanan hidrotest srasnda (requalification)
On-Line Basn verme (kullanlan akkan ile) servis srecinde
AE sinyalleri; lokal ar gerilmeler, atlak bymesi, korozyon rnleri olabilir.
AE iddeti, deerlendirme kriterlerinde renk kodu ile verilebilmektedir(MONPAC)
Basnl Kaba Basn Verme Admlar:
Sabit bir ykleme ile balanr (letme basncnn 90% veya daha az).
Basn 90%, 100%, 105% ve 110% arttrlr.
Bu ilem genellikle 3-6 saat srer.
AE data ve basn deerleri real-time izlenir; grlt kaynaklar ve ar AE
aktivite kontrol yaplr. Analiz ve deerlendirme test sonras yaplr.

Bir AE testi ncesi, yazl test prosedr hazrlanmas gerekmektedir. rnein,
kresel bir sv tanknn testi iin hazrlanacak test prosedr aadaki admlar
ierir:
Youn bir gz kontrol, test iin tm temel bilgi ve ekipmann temin
edildiinden emin olmak..
Sensrler aras maksimum mesafenin belirlenmesine ynelik olarak genel bir
akustik sinyal zayflama lm ve arka alan grltnn beliirlenmesi
(EN W113076). Bu, genellikle kurun kalem krma ile yaplr..
Pozisyon planna gore sensrlerin yerletirilmesi..
Sensr hassasiyetinin ve kuplaj kalitesinin kontrol edilmesi, kalem krma ve
otomatik sensor-kuplaj testi ile..
Lokasyon durumlarnn ek edilmesi, rnein nozullara yaknlk gibi..
Basn kontrol nitesi ile AE test sistemi arasnda gvenli bir iletiim hatt
kurulmas (gerektiinde basnc durdurma!)..
nceden belirlenen artlarla ve iyi tanmlanm basn-tutma admlaryla
basn testinin yaplmas. Ayn anda datalar elde etme ve on-line izleme..
Basn testinin tamamlanmasn takiben, ikinci bir sensor-kuplaj testi
(test srasnda kuplaj kalitesinin deimediinden emin olmak iin..)
AE kaynaklarnn karakterizasyonunu da ierecek ekilde test sonularnn
deerlendirilmesi..
Eer istenirse, yer belirleme sonular kalem krma yntemini kullanarak
dorulanabilir
Yerleri belirlenen AE kaynaklarnn dier NDT teknikleri ile ikinci kez kontrol..


4. TBTAK MAM MEDE AE OLANAKLARI VE YAPILAN ALIMALAR

4.1 PAC LOCAN-320 AE Sistemi

mplant malzemesi AISI 316L kalite
paslanmaz eliinin, insan vcut svs
muadili 37C Hank solsyonu
ortamnda Dk ekil deitirme Hz
(DDH) teknii ile Gerilmeli Korozyon
atlamas (GK) davranlarnn
incelenmesi almalar erevesinde,
atlak balangc ve ilerlemesi
kademelerinin belirlenebilmesi
amacna ynelik olarak AE tekniinden
yararlanlmtr. AE lmleri iin
Physical Acoustics Corp. (PAC)/ABD
yapm 4 kanall LOCAN-320 AE
sistemi, 150kHz rezonans frekansl
alglayc ve 100-30OkHz gei-band
filtresi ieren 40dB'lik bir n ykselte
kullanlm, kuplaj ortam olarak silikon
gresinden yararlanlmtr. ekil 8'de AE deney dzenei ematik olarak
gsterilmitir. Orijinal, %80 redksiyonlu ve %80 red.+gerilim giderme sl ilemli
ekme numunelerinde 37C Hank solsyonu iinde DDH teknii ile GK
davranlarnn incelenmesi almalarnda, ekme Hz: 0.01324 mm/dak ile
a)atmosfer ortamnda, b)ak devre Hank solsyonunda ve c)katodik/anodik
elektrokimyasal kontrol altnda olmak zere gerekletirilen her deney sonras
mekanik zellik deerleri (
a
,

,
k
, %,%KD) belirlenmi ve bunlarn GK
asndan deerlendirilmeleri yaplmtr. Her bir deneyde uygulanan AE
lmlerinde ise AE kaynaklarndan gelen sinyallerin zamana bal olarak
genlii, iddeti, aktivitesi ile ilgili veriler deney srecinde gzlenmi ve deney
sonras bunlarn analizi yaplmtr [13].

4.2 Vallen AMSY-5 AE Sistemi


ekil 9. Vallen AMSY-5 AE sistemi ve alglayc dzenei

Ana Birim: 37 adet AE kanal, 4 adet parametrik kanal
Ek birim: 20 adet AE kanal (254 kanala kadar genileme olana)
PC
AE depolama hz: 30 000 hit/s
TR depolama hz: 2.5 Mbyte/s dalgaekli verisi
Otokalibrasyon iin pulser
Sesli alarm birimi

Yazlm (32-bit Windows software), VisualAE, VisualTR, VisualClass


AE tekniinin bir ana uygulama alan, yerst depolama tanklarnda tank
tabannn kaak (sznt) kontrolnde kullanmdr. Bir tahribatsz muayene arac
olarak AE bu zamana kadar deiik alanlarda uygulanmasna karn onun
korozyon izleme arac olarak kullanm pek benimsenmemitir. Bu kstlamada
AE ekipmannn greceli olarak pahal olmas yannda, kullanm ve veri
analizinde uzmanlam personele gereksinim duyulmas da rol oynamtr.
Enstitmzde balatlan bir almada; gelimi Vallen AMSY-5 AE
donanmnn ve metodolojisinin byk yerst ve yeralt depolama tanklarnn
korozyon ve sznt asndan tahribatsz muayenesine ynelik olarak lkemiz
koullarnda uygulanabilirlii aratrlmaktadr. lke endstrisinde eksiklii
hissedilen Akustik Emisyon tahribatsz muayene ynteminde tam donanml,
akredite olmu laboratuar olanaklarna kavuulmas, ar-ge deneyimine sahip
sertifikal uzman personel ile uluslararas standartlara uygun AE kontrol
hizmetleri verilmesi amalanmaktadr.

Vallen AMSY-5 AE sisteminde bir analiz ekran rnei (ekil 10): Noktalardan
birisi (belli bir AE Olay) ift tklama ile seildiinde kk bir kutu ekranda
grnmekte ve o Olay ile ilgili ek bilgiler alnabilmektedir [9].




5. SONU

Elektronik ve bilgisayar alannda son yllarda kaydedilen ilerlemeler, kalite,
gvenlik ve verimliliin arttrlmasnda vazgeilmez bir ara olarak kullanlan
tahribatsz muayene teknolojilerinde de byk gelimelere neden olmaktadr. Bu
gelimelerden en byk pay alan bir yntem; Trk sanayiinde fazla tannmayan
ancak olduka geni bir uygulama alan bulunan Akustik Emisyon (AE)
tahribatsz muayene yntemidir.

AE yntemi ile bir yapnn btnlk kontrol tek aamal bir test ile
yaplabilmektedir. Bu kontrolde yapya ulam asndan sadece alglayclarn
yerletirilmesi yeterli olmaktadr. Yerst ve yeralt depolama tanklarnda sznt
tespitinde ve korozyon seviyesinin belirlenmesinde AE ok elverili bir ara
olacaktr.


KAYNAKA

1. ASTM E 1316, 2002, Standard Terminology for NDT
2. EN 1330-9, 2000, Terms Used in AE Testing
3. ASTM E 1067-2001 Std Practice for AE Examination of FRP Tanks/Vessels
4. ASME Boiler and Pressure Vessel Code, Sec.V, Article 11 (FRP), 2001
5. ASME Boiler and Pressure Vessel Code, Sec.V, Article 12 (Metal), 2001
6. B. Raj and B.B. Jha, Fundamentals of Acoustic Emission British Journal of
NDT 36 1 (1994), pp. 1623.
7. R. H. Jones and E. P. Simonen, Some characteristics of early stages of
stress corrosion cracking, Journal of NDE 35 3 (1996), pp. 121-127
8. M.Arrington, NDT of Fibre Reinf. Plas.Comp., (Ed.by J.Summerscales)
Vol.l, 25,1987
9. Hartmut Vallen, AE: Fundamentals-Equipment-Applications, 2002, Vallen -
Systeme GmbH,
10. ESTCP Cost and Performance Report (CP-9904), Advanced passive
acoustic leak location and detection verification system for underground fuel
pipelines, U.S. Department of Defence, April 2003
11. D.O. Harris and H.L. Dunegan, Acoustic Emission Testing of Wire Rope,
Mater Eval 15 (1974), pp. 7982
12. C.E.Hartbower, W.G.Reuter, C.F.Morais ve P.P.Crimnis, ASTM STP 505,
187,1972
13. A.akr, S.Tuncel, AE Response of 316L SS during SSR Test under
Potentiostatic Control, Corrosion Science 41 (1999) 1175-1183

AE konusunda Kitap&Yayn:
- Acoustic Emission Training Guide, Jim D. Leaird, ISBN: 1-890545, 1997
- ASNT Nondestructive Testing Handbook Volume 5 Acoustic Emission,
ISBN: 0-931 403-02-2
- Journal of Acoustic Emission, Univ. Of California Acuustic Emission Group,
Uluslar aras Dergi, 3 ayda bir,
- Annual Book of ASTM Standards, Volume 03.03 Nondestructive Testing
- Acoustic Emission- A Bibliography with Abstracts, ISBN 0-306-65179-3