4.

BETON KARIIM HESABI

Betonu oluturan malzemelerin oranlanmas, daha yaygn adyla beton karm hesab, birbirine bal
iki ana aamadan oluur:
I. Uygun bileenlerin ( imento, agrega, su ve katklar ) seilmesi ve
II. Uygun ilenebilirlik, dayanm ve dayankllkta ve mmkn olan en ekonomik betonu elde
edilebilmesi iin bu bileenlerin greceli oranlarnn hesaplanmas. Sz konusu oranlarn belirlenmesi
kullanlan malzemelerin niteliklerine ve betonun kullanm yeri ve koullarna baldr. Bu koullar
ounlukla artnamelerde belirtilir.

Beton karm oranlarnn belirlenmesi,
I. Dk maliyet,
II. Yerletirilebilme koullar,
III. Dayanm koullar,
IV. Dayankllk koullar ve
V. Estetik koullar
arasnda bir denge oluturulmas hesabdr.

Genel olarak bakldnda, en ekonomik beton, gerekli su/imento orannda ve istenilen
ilenebilirlikte olup agrega/imento oran en yksek olan betondur.

Taze betonun yerletirilebilirlii, kvam ( kme ) ve ilenebilirlii ile tanmlanabilir. Bir betonun
ilenebilirliini etkileyen faktrler 3. blmde aklanmt. Kolayca anlalabilecei gibi, bu
faktrlerin hepsi birbiri ile ilikilidir.

Dayanm betonu en nemli karakteristik zelliidir. Dier bir ok beton zellii, genel hatlaryla,
dayanmyla ilikilendirilebilir. Kullanlan beton bileenlerinin zellikleri ve ortam koullar sabit
olduu srece, su/imento oranyla dayanm arasnda birebir iliki vardr. Su/imento oran arttka
dayanm azalr. Bu etkiye bir rnek aadaki grafikte verilmitir.



te yandan, sabit bir su/imento oran iin beton dayanm;
a. En byk agrega boyutundan,
b. Agrega tane boyut dalm ( granlometri ), ekil ve yzey przllnden,
c. Kullanlan imento cinsinden,
d. Betondaki hava miktarndan,
e. Kullanlan katklarn cins ve miktarndan etkilenir.

0
20
40
60
80
100
120
100 120 140 160 180 200
G

r
e
c
e
l
i

B
e
t
o
n

B
a
s

D
a
y
a
n

(

%

)

Greceli Su Miktar ( % )
Su Miktar ile Beton Basn Dayanm Arasndaki
liki
Beton hizmet sresince donma-zlme, slanma-kuruma, snma-souma, zararl kimyasal etkiler,
vb. etkilere maruz kalabilir. Byle durumlar sz konusu olduunda eitli nlemler almak gerekir. Bu
nlemlere baz rnekler aada verilmitir.
Alkali-agrega reaksiyonunun nlenmesi veya etkilerinin azaltlmas iin dk alkalili
imento, puzzolanik katk veya reaktif olmayan agrega kullanlmaldr.
Deniz sular, slfatl sular veya slfatl zeminlerin betonla temas sz konusu olduunda,
slfata dayankl imento, curflu imento veya puzzolanik katklar kullanlabilir.
Betonun anma direncini arttrmak iin yumuak maddeler iermeyen agregalar kullanmak
gereklidir.
Betonun geirimliliini azaltmak iin su/imento oran azaltlmaldr.
Donma-zlme etkisini azaltmak iin hava srkleyici katk kullanlmaldr.

Yukardaki genel bilgilerden sonra beton karm hesabnn esaslarna geilebilir.

Bir beton karm hesab yapabilmek iin gerekli n bilgiler;
a. Agregann elek analizi ( granlometri ),
b. Agregalarn, imentolarn ve kullanlacak ise mineral katklarn zgl arlklar,
c. Agregalarn birim arldr.
Bunlar laboratuvarda belirlendikten sonra beton karm hesabna geilebilir.

Genellikle beton artnamelerinde,
Kabul edilebilir en yksek su/imento oran,
Kabul edilebilir en dk imento miktar,
Betondaki hava miktar,
Betonun kme deeri,
En byk agrega boyutu,
stenilen beton dayanm,
Kullanlmas istenilen katklar ve/veya zel imento tipleri belirtilir. Bunlarn hi birisinin
belirtilmedii veya tanmlanmad durumlarda eitli standartlar veya tannm beton kurulularnca
nerilen yntemler kullanlarak beton karm hesab yaplabilir. Ancak, hangi yntem ve nasl
kullanlrsa kullanlsn, yaplan bu hesaplardan sonra istenilen zelliklerin salanp salanmad
mutlaka dkmleri ile kontrol edilmelidir.

Bir beton karm hesab genellikle aadaki safhalardan oluur.
a. Taze betonun kme deerinin seilmesi,
b. En byk agrega boyutunun seilmesi,
c. Karm suyu ve hava miktarnn belirlenmesi,
d. Su/imento orannn belirlenmesi,
e. imento miktarn hesaplanmas,
f. Agrega miktarnn belirlenmesi,
g. Agrega rutubet durumuyla ilgili gerekli dzeltmelerin yaplmas,
h. Deneme beton retimi yaparak kontrol ( ve gerekir ise hesaplarda dzeltme )

Beton Karm Hesab Yntemi ( TS 802 )

1. En byk agrega boyutunun belirlenmesi : Betonda kullanlacak en byk agrega boyutu;
a. Kiri ve kolonlarn en kk boyutunun 1/5inden,
b. Deme kalnlnn 1/3nden veya
c. Donat ubuklar arasndaki temiz akln 3/4nden byk olmamaldr.
eitli beton elemanlar iin nerilen en byk agrega boyutlar aadaki tabloda verilmitir.


Eleman
Donatl
duvar,
kiri,
kolonlar
Youn
donatl
demeler
Donatsz
veya
az
donatl
elemanlar
Donatsz
duvarlar
Elemann en
kk boyutu ( cm )
nerilen en byk agrega boyutu ( mm )
6-14 16 16 32 16
15-29 32 32 63 32
30-74 63 63 100 63
75 63 63 100 100

2. Agrega granlometrisinin ( tane boyut dalm ) belirlenmesi : En byk agrega boyutuna gre
agrega gradasyon snrlar aada verilmitir.








3
7
12
21
36
60
100
8
20
32
42
56
76
100
18
34
49
62
74
88
100
0
20
40
60
80
100
120
0.25 0.5 1 2 4 8 16
E
l
e
k
t
e
n

G
e

e
n

M
a
l
z
e
m
e

(
%
)

Elek Akl (mm)
Referans Granlometri Erileri (Dmax=16mm)
A 16 B 16 C 16
2
5
8
14
23
38
62
100
8
18
28
37
47
62
80
100
15
28
42
53
65
77
89
100
0
20
40
60
80
100
120
0.25 0.5 1 2 4 8 16 32
E
l
e
k
t
e
n

G
e

e
n

M
a
l
z
e
m
e

(
%
)

Elek Akl (mm)
Referans Granlometri Erileri (Dmax=31.5mm)
A 16 B 16 C 16
Beton karm hazrlanrken agregalar genellikle betonyere iki veya deiik tane boyutu grubunda
verildiinden, bu gruplardan uygun olan aadaki tablodan seilebilir.

Beton agregalar tane boyutu gruplar

B
e
t
o
n

S

(
B
S
)

Karmdaki En Byk Tane Boyutu (mm)
8 16 32 63
Tane Boyutu Gruplar
1 2 3 1 2 3 1 2 3 4 1 2 3 4 5
14
16
20
25
0/4 4/8 - 0/4 4/16 -
0/4
0/4 *
4/32
4/16
-
16/32
-
-
0/4
0/4*
4/32
4/16
32/63
16/32
-
32/63
-
-
30
35
40
45
50
0/2 2/4 4/8 0/2 2/8 8/16
0/2
0/2*
2/8
2/8
8/32
8/16
-
16/32
0/2
0/2*
2/8
2/8
8/32
8/16
32/63
16/32
-
32/63
* Farkl su emme yzdelerinde agregalar bir fazla boyut grubuna ayrlrlar.



3. Su/imento orannn (S/) seilmesi : Betonda kullanlacak S/, genellikle dayanm esas alnarak
seilir. S/ oran, 28 gnlk silindir basn dayanm arasndaki iliki aadaki tabloda verilmitir.

Su/imento oran ile 28 gnlk beton basn dayanm arasndaki iliki
28 Gnlk Silindir
Basn Dayanm (
N/mm
2
)
S/ Oran ( Arlka )
Normal Beton Hava Srklenmi Beton
45 0,38 -
40 0,43 -
35 0,48 0,40
30 0,55 0,46
25 0,62 0,53
20 0,70 0,61
15 0,80 0,71

Dayankllk koullarnn n plana kt durumlarda ise aadaki tabloda verilen deerler
kullanlmaldr. Yukardaki tabloda, dayanm koullar iin verilen oranlardan daha yksek olmad
takdirde kullanlr.

Dayankllk koullar iin nerilen en yksek S/ ( W/C ) oranlar
Yap tipi
D etkiler (
1
)
Scaklk farklarnn ok olduu ve donma
zlmenin sk olduu blgelerede
Donma etkisinin ok az olduu, lman,
yamurlu veya kurak blgelerde
Havada
Su seviyesinde veya su
etkisinde kalan ksmlarda
(
2
)
Havada
Su seviyesinde veya su
etkisinde kalan ksmlarda
(
2
)
Tatl suda
Deniz suyu
veya slfat
etkisi
Tatl suda
Deniz suyu
veya slfat
etkisi
nce veya paspay 2,5 cmden az olan elemanlar,
betonarme kazklar, borular, grnr betonlar.
0,49 0,44 0,40(
3
) 0,53 0,49 0,40(
3
)
stinat duvarlar, kpr ayaklar, kiriler ve
kolonlar.
0,53 0,49 0,44(
3
) - 0,53 0,44(
3
)
Su altnda dklecek betonlar. - 0,44 0,44 - 0,44 0,44
Zemin zeri deme betonlar ve kanal
kaplamalar.
0,53 0,50 0.50 - 0,50 0,50
Uzun sre donma-zlme etkisi altnda kalacak
veya arkas toprakla doldurulacak.
0,53 - - - - -
(
1
) Sert hava koullarnda hava srkleyici katk kullanlmas uygundur.
(
2
) Toprakta veya yer alt suyunda slfat konsantrasyonu %2den fazla ise.
(
3
) Slfata dayankl imento kullanld taktirde S/ 0,05 kadar arttrlabilir.



4. Taze betonun kme deerinin seilmesi : Bu konudaki neriler aadaki tabloda verilmitir.

Deiik yap tipleri ve elemanlar iin nerilen kme deerleri
Yap tipi veya eleman
kme deeri (mm)
En ok En az
Betonarme temeller 80 30
Donatsz beton temeller, kesonlar, kanal kaplamalar, altyap duvarlar. 70 20
Kiriler, demeler, betonarme perdeler, kolonlar, tnel yan ve kemer betonlar. 100 50
Yol kaplamalar, kpr ayaklar. 50 30
Tnel taban kaplamalar. 50 20

5. Karm suyu ve hava miktarnn belirlenmesi : Aadaki tabloda deiik agrega
granlometrileri iin taze betonun kme deeri ile karm suyu ve hava miktar arasndaki iliki
verilmektedir.

Yaklak beton karm suyu ve hava miktarlar
Deiik agrega granlometrileri iin beton karm suyu miktar ( kg/m
3
beton)
kme ( cm ) Normal beton
A8 B8 C8 A16 B16 C16 A32 B32 C32 A63 B63 C63
2 158 177 196 138 158 182 132 151 172 122 139 162
4 160 180 200 140 160 185 135 155 175 125 140 165
6 168 186 207 147 166 190 138 159 178 127 146 170
7 168 190 208 147 167 191 138 160 179 128 147 171
10 175 195 215 155 175 200 145 165 190 135 155 175
12 188 207 231 166 188 213 155 177 202 145 165 193
13 190 210 233 168 190 215 157 181 205 147 168 193
15 195 215 240 175 195 220 165 185 215 150 175 200
17 201 224 248 179 203 229 169 194 221 157 180 209
Hapsolmu hava miktar ( % ) 3 2 1 0,5

kme ( cm ) Hava srklenmi betonlar
A8 B8 C8 A16 B16 C16 A32 B32 C32 A63 B63 C63
2 123 152 171 118 138 162 117 136 157 107 124 147
4 135 155 175 120 140 165 120 140 160 110 124 147
6 143 161 182 127 146 170 123 144 163 112 131 155
7 143 165 183 127 147 171 123 145 164 113 132 156
10 150 170 190 135 155 180 130 150 175 120 140 160
12 163 182 206 146 168 203 140 162 187 130 150 178
13 165 185 208 148 170 195 142 166 190 132 153 168
15 170 190 215 155 175 200 150 170 200 140 160 185
17 177 199 223 159 183 209 154 179 216 147 165 194
Srklenmi hava miktar ( % ) 8 6 4,5 4


6. Karm hesabnn yaplmas : 1m
3
sktrlm betonda bulunacak beton bileenlerinin miktarlar
aadaki bant ile bulunur.


3
1m H
A
S

A




Burada;
: Karmdaki imento miktar ( kg )

: imentonun younluu ( kg / m
3
)
S : Karmdaki suyun miktar ( kg )
A : Karmdaki agregann miktar ( kg )

A
: Agregann younluu ( kg / m
3
)
H : Betondaki toplam hava miktar ( m
3
)



Bu bantda imento miktar, Yaklak beton karm suyu ve hava miktarlar tablosunda belirlenen
yaklak karm suyu miktarnn Su/imento oran ile 28 gnlk beton basn dayanm arasndaki iliki
adl tabloda ( veyaDayankllk koullar iin nerilen en yksek S/ ( W/C ) oranlar adl tabloda)
belirtilen S/ oranna blnmesi ile elde edilir:

) (kg
S
S


imentonun younluu,

, imento deney raporundan alnmaldr.

Taze betondaki hava miktar Yaklak beton karm suyu ve hava miktarlar tablosundan tahmin edilir.

H V
A
V
S
A
A


1

Karmdaki agrega miktar ise, hacim olarak, kullanlarak hesaplanr.

7. Karm hesabnn deneyle gerekletirilmesi : Beton karm hesab ile belirlenen beton
bileenlerinin miktarlar kesin deerler olmayabilir. Bu nedenle, hesaplanan oranlar kullanlarak
hazrlanan beton numunelerinin balangta kabul edilmi olan ilenebilme ve dayanm koullarn
salayp salamad kontrol edilmelidir. ngrlen koullarla deneme dkmnden elde
edilenlenler arasnda nemli fark kt takdirde, girdiler uygun ekilde deitirilerek karm hesab
tekrarlanmaldr.
[Prof.Dr. H. zkul, Prof.Dr. M.A. Tademir, Prof.Dr. M. Tokyay, Prof.Dr. M. Uyan ; Her ynle BETON Trkiye Hazr Beton Birlii, Aralk 1999-stanbul]