Mehemmed Fuzûlî
(Kerbelâ, 1494 - Kerbelâ, 1556)
Dahî Azerbaycan şairi Mehemmed Fuzûlî 1494
yılında Irak'ın Kerbelâ şehrinde dünyaya gelmiştir.
Oğuzların Bayat boyundandır. Babası Süleyman,
ileri gelen; bilgili bir kişi olduğu için oğlunun iyi
eğitim ve terbiye almasını sağlamıştır. Fuzûlî, daha
okul çağlarındayken şiir yazmaya başlamıştır. Hiç
kimsenin beğenmediği "Fuzûlî" mahlasını alarak
da adının diğer şairlerle karışmasını önlemiştir.
Çocukluk ve gençlik devri, Irak'ın Safevîlerin
elinde olduğu bir devreye rastlar. Daha gençlik yıl-
larmdayken "Beng ü Bade" adlı eserini yazarak
Şah İsmail'e sunmuştur. Irak, 1534 yılında Os-
manlıların idaresine girer. Fuzûlî 1537 yılında şa-
heseri olan "Leyla ve Mecnun" adlı mesnevisini
Kanunî Sultan Süleyman adına kaleme alır.
Fuzûlî, 1556 yılında Kerbela'da taun has-
talığından vefat etmiştir.
Şair, şiir yazmaya çok küçük yaşlarda baş-
lamıştır. "Nazm-i nazik" üstadı Fuzûlî, Türkçe ve
Farsça divanlar yazmıştır. Üç dilde de divanı var-
dır. Onun "Leyla ve Mecnun" adlı romantik-
âşıkâne mesnevisi, "Bengü Bade", "Yedd-i Cam",
"Sohbet-ü'1-Esmar" adlı allegorik mesnevileri,
mektupları, "Sıhhat ve Maraz", "Rind ü Zahid"
adlı allegorik ve bediî-felsefî mensur eserleri,
"Hadis-i Erbaîn", "Hadikat-ü's -Süeda" gibi ter-
cümeleri, "Matla'-ü'l-İ'tikad" adlı bir Arapça felsefî
risalesi vardır Daha ziyade gazel tarzında eserler
veren Fuzûlî'nin divanlarında kıt'a, rubaî, terkib-i
bend, terri'-i bend, müseddes, muhammes, mu-
rabba, musammat, müfred, tekbeyt (matla') ve
muammaları da vardır.
Bediî sözü dirilik, canlılık kaynağı sayan, can ve
ruhla mukayese eden Fuzûlî, lirik şiirlerinde mu-
habbet, aşk felsefesinin derin ve manâlı şerhini
yapmıştır. "Leyla ve Mecnûn" mesnevisinde insan
sevgi ve kaderinin muhteşem bir abidesini mey-
dana getirmiştir. Epik eserlerinde içtimaî düşünce
ve mülahazalarını aksettirmiştir.
Fuzûlî'nin eserleri beş cilt olarak Baku'de neş-
redilmiştir. Onun hakkında H.Araslı, Mir Celal, M.
Guluzade, M. Cefer ve F. Gasımzade'nin mühim
tedkikleri vardır.
 QEZELLER
Aldı gülzar içre su eks-i izer-i âlini,
Çekdi güller suretin menzûr edib timsâlini,
Adın etmiş gün, alıb bir eks mir'at-ı felek,
Sübh gösterdikde sen rüxsâr-i ferruxfâlını.
Şerhe bir gün qıldığm bîdâdi çekmez heşredek,
Ol melek kim, yazmaq ister nâme-i e'mâlini.
Seyl-i xun xâlm xeyâline pozub göz merdümün,
Merdüm etmiş çeş-i xunbâre xeyâl-i xâlini.
Mürğ-i dil qalmadı kim, seyd olmadı, ey xuş-çeşm,
Sakin et pervazden şehbaz-i mişginbâlini.
Qoymadm bir kimse cövrün çekmeye, rehm et demi,
Men'ı qıl xunrizlikden qemze-i gettâlini.
Qem günü üstümde senden qeyri yox, ey dud-i ah!
Lütf qıl, menden götürme saye-i iqbâlını.
Ey Fuzûlî, bes ki, qem-nak oldu ehvâlın senin,
Gemden ölsen, hiç kim sormaz dex-i ehvâlini.
II
Âlem oldu şâd senden, men esr-i qem henüz,
Âlem etdi terk-i qem, mende qem-i âlem henüz.
Can bağışlardı lebin izhar-i göftar eyleyib,
Vurmadan Isa leb-i canbexşlikden dem henüz.
Secdegah etmişdi eşq ehli gaşın mehrâbmı,
Qılmadan xeyl-i melâik secde-i Âdem Henüz
Al yanağının aksiyle suyun içi gül bahçesine
döndü. Güller senin şeklini, güzelliğini görünce
utanıp suretlerini çektiler (kendilerini sakladılar,
gizlediler).
Sabahleyin kutlu, güzel yanağını gösterince feleğin
aynası senden bir akis almış ve onun adma gün
demiş.
Â'mal defterini yazmak isteyen melek, bir günde
yaptığın zulmü, işkenceyi kıyamete kadar ya-
zamaz, açıklayamaz.
Kan seli, senin beninin hayaliyle göz bebeğini boz-
muş ve beninin hayalini kan saçan gözlere göz be-
beği etmiş.
Ey gönül gözü, av yok, olmadı. Gönül kuşu kal-
madı. Misk kokulu kanadı olan doğanını uçurma.
(Sevgilinin gönlü kasdediliyor).
Senin çevrini artık hiç kimse çekemiyor, (Hiç kim-
seyi çevrini, nazını çekmeye koymadın, rahmet et).
Katil gamzeni kan dökücülükten (kan dökmekten)
alıkoy, men'et
Ey ahimin dumanı, gam keder günü üstümde sen-
den başka birşey yoktur. Lütfet, ikbalinin, talihinin
gölgesini benden çekme (götürme). (Dud-i ah'la
sevgili de kasdediliyor. Aynı zamanda beddua,
ilenç demektir).
Ey Fuzûlî, yeter artık! Böyle gamlı,kederli halde
olman bitsin. Gamdan, kederden ölsen de senin ha-
lini hiç kimse sormaz.
Senden bütün alem şad, mutlu oldu. Ben ise hâlâ ga-
mının esiriyim. Alem gamını terk etti. Bende ise hâlâ
bütün alemin gamı, kederi var.
İsa daha henüz can bahşeden dudağıyla nefes ver-
meden önce senin dudakların konuşup, söz söy-
leyip can bağışlardı.
Melekler, daha henüz Âdeme secde etmeden önce
aşk ehli senin kaşının mihrabını secdegah etmişti.
 :
Câne derdin cisme peykânın revan etmişdi hökm,
Cism ile can irtibatı olmadan möhkem henüz.
Eşq serf eyler felekden kâm hâsil qılmağa,
Bu hüher qedrini bilmez dide-i pürnem henüz.
Perde-i çeşmim meqam etmişdi bir tersâbeçe,
Olmadan mehd-i Mesihâ dâmen-i Meryem henüz.
Ey Fuzûlî, eyledi her derde derman ol tebib,
Bir menim zexmimdir ancaq bulmayan merhem
henüz.
III
Âh eylediğim serv-i xuramânm içündür,
Qan ağladığım qönçe-i xendânın içündür.
Sergeşteligim kâkil-i miskinin ucmdan
Aşüfteliğim zülf-i perişanın içündür.
Bîmar tenim nergis-i mestin eleminden
Xûnin ciyerim la'l-i dür-efşânun içündir.
Yaxdım tenimi vesl güni şem tek, emma
Bil ki, bu tedârük şeb-i hicranın içündür.
Qurtarmağa yağma-yı qeminden dil ü canı,
Se'yim nezer-i nergis-i fettanın içündür.
Can ver könül, ol qemzeye kim, bunca zamanlar,
Can içre seni beslediğim ânın içündür.
Vaiz bize dün düzexi vesf etdi, Fuzûlî,
Ol vesf senin külbe-i ehzânm içündür.
IV
Âşiq oldum yene bir taze gül-i re'nâye
Ki, salır âl ile her dem meni yüz govğaye.
Daha ruhla beden bağı, irtibatı sağlamlaşmadan
önce senin derdin canıma, ok gibi kirpiklerin vü-
cuduma hükmetmişti.
Yaşlı göz, daha bu cevherin kadrini bilmezken fe-
lekten mutluluk almak için gözyaşı dökerdi, sarf
ederdi.
Daha Hz. İsa'nın beşiği Meryem'in eteği olmadan
önce, benim gözlerimin perdesi (kapağı) bir Hris-
tiyan çocuğuna makam olmuştu.
Ey Fuzûlî, o tabip her derde derman, çare buldu.
Sadece benim yarama bir merhem bulamadı.
Salınarak yürüyen selvi boyun için ah çek-
mekteyim. Kan ağlamam (Kanlı gözyaşı dökmem)
da senin goncaya benzeyen dudakların yü-
zündendir.
Başımın dönmesi senin misk kokulu kıvrım kıvrım
kaküllerin (saçların) yüzündendir. Perişan halim
de dağınık saçların içindir.
Bedenim mahmur gözlerinin üzüntüsünden hastadır
(Nergis gibi olan gözlerinin eleminden bedenim has-
tadır). Bağrım, inci saçan kırmızı dudakların yü-
zünden kan içindedir.
Kavuşma gününde vücudumu mum gibi yakıp erit-
tim. Bu tedariğimin sebebinin senden ayrı geçecek
olan geceler için olduğunu bil.
Gönlümü ve canımı gamının yağmasından kur-
tarmaya çalışmam, onları fettan gözünün ba-
kışından saklamak içindir.
Ey gönül, o gamzeye can ver. Seni bunca zamandır
canımın içinde bunun için saklamaktayım
Fuzûlî, dün camide vaiz bize cehennemi vasfetti,
anlattı. O anlatılanlar, senin hüzünlü kulüben için-
dir. (O anlatılanlar senin hüzünlü kulübene ben-
ziyor). (Âşığın gönlü kasdedilmektedir).
Ben yine, beni her zaman hileyle yüz kavgaya
salan taze, güzel bir güle âşık oldum
Müşt urub, galib-i fersudemi geh hebs qıhr, O, kâh yıpranmış vücûdumu dövüp hapseder. Kâh
Geh serâsime vü üryan buraxır sehrâye. çıplak ve başıboş olarak beni sahraya bırakır.

Üzümün qani ile sinemi al etdim kim, Sanat aleti olsun diye o pervasız, korkusuz sev-
Âlet-i sen'et ola ol büt-i bîpervâye. gilim için yüzümün kanı ile sinemi, göğsümü al
kan ettim (al kana boyadım).

Bu ne işdir ki, bizi iyne kimi inceldib, Bizi iğne gibi incelten bu iş, nasıl bir iştir? Bizi her
Salır iplik kimi herdem bir uzun sevdâye. zaman iplik gibi uzun bir sevdaya salar.

Ayağın bağlamış avarelerin sen'et ile, Avarelerin ayağını san'at ile kendine bağlamış. Ma-
Yox nihayet ser-i kûyinde gezen şeydâye. hallesinde, semtinde gezen çılgınların, şeydalarm
haddi, hesabı yoktur.

Lext-lext olmuş iken, gemze direfşini çekib, Gamından yorulmuş, bitmiş, parça parça olmuş ol-
Çaresiz olmadı bir gün meni qemfersâye. mama rağmen gamzenin bayrağım (okunu) çe-
kerek bana çare olmadın.

Yaxa çak edeni başmaq kimi salır ayağa, Ey Fuzûlî, onun gösterdiği kanaate bak ki, yakasını
Ey Fuzûlî, bax onun etdiyi istiğnâye. parçalayanı ayağına ayakkabı gibi salmakta.

Âşiyân-i mürğ-i dil zülf-i perîşânındadır, Gönül kuşunun yuvası perişan, darmadağınık sa-
Qanda olsam, ey perî, könlüm senin yanındadır. çındadır. Ey peri gibi güzel, her nerede olursam ola-
yım, gönlüm senin yanındadır.

Eşq derdile xoşam, el çek elâcımdan, tebib, Doktor, ben aşk derdinden memnunum. Beni te-
Qılma derman kim, helakim zehri dermânındadır. davi etmekten el çek, vazgeç. Derdime çare arama.
Çünkü beni öldürecek olan zehir, senin ilacmdadır.

Çekme dâmen naz edib üftâdelerden, vehm qıl, Nazlanıp âşıklardan elini, eteğini çekme, ilgini
Göklere açılmasın eller ki, damânmdadır. kesme. Eteğine sarılan eller, göklere açılmasın.

Gözlerim yaşın görüb şur, etme nifret kim, bu hem Gözyaşlarımın tuzlu olmasını görüp de nefret
Ol nemekdendir ki, la'l-i şekker-efşânındadır. etme, tiksinme. Bu, aynı zamanda şeker saçan du-
dağının tuzundandır.

Mest-i xeb-i naz olub cem' et dil-i sedpâremi Naz uykusundan mest ol da; her parçası bir kir-
Kim onun her paresi bir növk-i müjgânmdadır. piğinin ucunda asılı olan yüz parçaya bölünmüş
gönlümü toplayıp bir araya getir.

Bes ki, hicrânmdadır xasiyyet-i qet'-i heyat, Ayrılığında hayatı sona erdirme karakteri olduğu
Ol heyât ehline heyrânem ki, hicrânmdadır. halde (olmasına rağmen) senden ayrı olarak ya-
şayabilenlere şaşıyorum.

Ey Fuzûlî şem' tek mütleq açılmaz yanmadan, Ey Fuzûlî, sevgilinin saçı yüzünden can ipliğinde
Tâblar kimi, sünbülünden rişte-i cânmdadır. oluşan kurumlar, mum gibi yanmadan kesinlikle
açılmaz.

VI

Bağe gir bülbüle erz-i gül-i rüxsâr eyle, Bağa girip gül yanağını bir bülbüle göster. Gülün
Yıq gülün irzini bülbül gözüne xâr eyle. ırzını yıkarak (yok ederek) bülbülün gözüne diken
et.
Bağ şâhidlerine zülf ile çeşmin göster, Bağ şahitlerine zülfünle gözünü göster. Sünbülü
Sünbülü derhem edip, nergisi bîmâr eyle. incitip, nergisi hasta et.

Gönçeye lâf-i letâfetde ağız açdırma, Goncaya güzel sözde ağız açtırma. Göz ucunla ba-
Lehze-lehze onu şermende-i göftâr eyle. karak (zaman zaman) onu sözle utandır.

Serve azadelik ismile yaraşmaz yürümek, Selviye özgürlük adına yürümek yakışmaz. Onu
Onu hem şîve-i reftâre giriftar eyle. da yürüyüşündeki edayla esir e.

Dâr-i dünyâni könül, cehd qılıb terq ede gör, Gönül, dünyayı terketmeye çalış. Gaflet uy-
Xâb-i qefletde iken özünü bîdâr eyle. kusundan kendini uyandır.

A ciyer zexmi, ağız açma xedengin gömben, Ey ciğer yarası, oku görünce ağız açma. Benim
Yetene râz-i nihânım, yeter, izhâr eyle. gizli sırlarım anlayana yeter. Onları açıkla.

Kes, Fuzûlî, temein qeyri temennâlerden, Fuzûlî, gayri temennalardan, (selamdan) tamahını
Qanda olsan teleb-i dövlet-i dîdâr eyle. kes. Nerede olursan ol, isteğini devlet kapısından
talep et, iste.

VII

Bilmez idim, bilmek ağzın sirrini düşvâr imiş, Ağzının sırrını bilmenin zor olduğunu bilmezdim.
Ağzını derlerdi yox, dediklerince var imiş. Ağzının yok olduğunu söylerlerdi. Onların de-
diğince varmış.

Âciz olmuş yaxmağa âh ile kûh Kûhken Dağ kazıcı (Ferhad), dağı yakmayı becerememiş.
Neylesin miskin onun eşqi hem ol migdâr imiş. Neylesin o miskin ki, onun aşkı o kadarmış

Daşe çekmiş xelq üçün Ferhad Şîrin suretin, Ferhat, halk için Şirin'in suretini (resmini) taşa çek-
Erz qılmış xelqe mehbûbin, eceb bîâr imiş. miş (kazımış). Utanmaz halka sevgilisini arz etmiş,
göstermiş.

Ke'be ehrâmine zâhid, dediler bel bağladı, Zahidin (Kaba sofu) Ka'be ehramına bel bağ-
Eyledim tehqiq, onun bağlandığı zünnâr imiş. ladığını söylediler. Araştırıp gördüm ki onun bağ-
ladığı zünnarmış (papazın bel kuşağıymış).

Ömrlerdir eylerem ehvâl-i dünyâ imtehan, Ömür boyunca dünya halini imtihan ettim, (sı-
Neqd-i ömr ü hâsil-i dünyâ heman bir yâr imiş. nadım.) Ömrün serveti (Ömürden elde ettiğim) ve
dünyadan hasıl ettiğim sadece bir yarmış (yar
oldu).

Zövq-i dîdârile dildârın yox etdim vârimi, Gönül sahibi olan yarin yanağının, yüzünün zev-
Dövlet-i bâgî ki derler, dövlet-i dîdâr imiş. kiyle bütün varımı, malımı mülkümü yok ettim.
Baki olan devlet, yüz servetiymiş.

Dün Fuzûlî ârizin görgec, revân tapşırdı cân, Fuzûlî dün yanağını görünce akıp giden canını
Laf edib derdi ki, canım var, emânetdâr imiş. sana havale etti. Benim canım emanetdardır, der-
miş.

VIII

Gametin xedmetine servin eyilmez başı, Senin boyuna hizmet için selvinin başı eğilmez. O
Ne bilir ehl-i terqin revîşin ol naşı. ağaç ( o yerden çıkma), tarikat ehlinin halini ne-
reden bilsin
Ögünür dîde ki, heyrânem ezelden üzüne Göz, senin yüzüne hayranım diyerek övünür.
Oldu me'lum bu lafında ki, çoxdur yaşı. Onun bu sözünden çok fazla yaş döktüğü bes-
bellidir.

Eşq le'li reh-i eşqinde tutubdur eteyim, Aşk yolunda gözyaşı incileri eteklerimi tut-
Qorxuluqdur nece salıb gedelim yoldaşı? maktadır. Bu haldeki yoldaşı nasıl bırakıp gi-
deyim, korkmaktadır.

Yetdi ol qayete ze'fim ki, çeker tesvirim, Zayıflığımın öyle bir zor mertebesine geldim ki,
Her zaman daire-i heyrete min neqqaşı. benim görünüşüm her an bir nakkaşı hayretler
içinde bırakır.

Möhtesib Tanrı üçün gel mene çox verme ezab, Ey hesabımı tutan, Allah için bana çok edep verme.
Meyli mescid mi eder meykedeler ovbaşı? Meyhaneler, hiç aşağılık kimseleri mescitten yana
gönderir mi?

Kesdi men şif teden ehl-i selâmet yolunu, Benim gibi çılgın bir âşığa selâmet ehli yak-
Bes ki, etrafıma cem' oldu melâmet daşı. laşmamaktadır. Melâmet yolunda olanların et-
rafıma toplanmaları bana yeter.

Ey Fuzûlî, ne belâ oxları kim, gelse mene, Ey Fuzûlî, bana ne türlü belâ okları gelirse gelsin
Sebeb ol qaşları yayın gözüdür, yâ qaşı. sebep, o kaşları yay gibi olan sevgilinin ya gözü, ya
da kaşıdır.

IX

Qansı mâhin bilmezem mehrile olmuş zâr sübh. Sabah, ayın yüzünden mi, yoksa güneşin yü-
Her gün eyler xelqe bir dağ-i nihân izhâr sübh. zünden mi bilmem ağlar, inler olmuş. Sabah, her-
gün halka gizli bir yarasını gösterir, açıklar.

Batdı encüm, çıxdı gün, yâ bir esîr-i eşqdir, Yıldızlar battı, güneş çıktı. Bir aşk esîri olan sabah,
Tökdü dürr-i eşk, çekdi âhi ateşbâr sübh. bu sırada sürekli gözyaşı incileri döktü; ateş saçan
ahlar çekti.

Nola ger emvâte ehyâ verse sübhün demleri, Sabahın nefesi, ölüleri diriltse ne olur. Saban
Zikr-i leyindir kim, eyler dem-be-dem tekrar sübh. daima dudağının zikrini terkarlar durur.

Bir müsevvirdir ki, zerrin kilk ile her gün çeker, Sabah, öyle bir musavvirdir ki, altın kalemle dün-
Sefhe-i gerdûne neqş-i âriz-i dildâr sübh. yanın yüzüne gönül sahibi olan sevgilinin ya-
nağının nakşını (suretini) çeker.

Müjde bir xurşîdden vermiş meğer bâd-i sebâ, Sabah rüzgârı güneşten bir müjde verince sabah,
Kim, nisâr eyler ona yüz min dür-i şehvâr sübh. ona yüzbin iri inci saçar.

Âşiq-i sâdiqdir, izhâr-i qem eyler her seher, Sabah, her seher gam saçan sadık bir âşıktır. "Ah"
Âh ile xelqi yuxusundan gılır bîdâr sübh. ile halkı uykusundan uyandırır

Ey Fuzûlî, şâm-i gem encamına yoxdur ümîd, Ey Fuzûlî, gam gecesinin sona ereceğine dair bir
Bir tesellidir sene ol söz ki, derler var sübh. ümit yoktur. "Sabah var" demeleri sana teselli
veren bir sözdür.
Qebrim daşma kim qem odundan zebânedir. Gam, keder ateşi aleviyle yanan kabir taşıma ayıp-
Te'n oxun atma kim, xeteri çox nişanedir. lama okunu atma. Çünkü o, tehlikeli bir nişanedir.

Eylen qedeh zemâne gemin def galiba Kadeh zamane gamını defeder, yok eder. Galiba
Dövr-i qedeh müxâlif-i dövr-i zemânedir. kadeh devri, zamane devrinin muhalifidir

Qaldırdı eşk-i dûn men ol âsitâneden Beni o eşikten alçak gözyaşı kaldırdı. Fakat, benim
Kim, meqsedim menim dexi ol âsitânedir. maksadım yine o eşiktir.

Vaiz sözüne tutma qulaq, qâfil olma kim, Sen vaiz sözüne kulak verme, gafil olma. Gaflet
Qeflet yuxusunun sebebi ol fesânedir uykusunun sebebi, o efsanedir, hikâyedir (Gaflet
uykusunun sebebi, vaizin o sözleridir).

Nezr etmişem ferâqine kim, yox nihayeti, Tükenmez hazine olan gözyaşı sermayemi senin
Neqd-i sirişkimi ki, tükenmez xızânedir. sonu olmayan ayrılığına adadım.

Cân vermeyem mi qürbete kim bim-i te'neden Gurbette sensizlikten dolayı ağlayıp can ver-
Yâd-i veten feğânima sensiz behânedir. meyeyim mi? Asıl olan sensin. Vatan yadı utanma
korkusu yüzünden bahanedir (Ağlamamın asıl se-
bebi, sensizliktir. Vatan yadı bahanedir).

Ey dil hezer qıl ateş-i âhunle yanmasın Ey gönül, dert kuşlarının yuvası olan vücudum,
Cismin ki, derd quşlarına âşiyânedir. ahinin ateşiyle yanmasın. Sakın, dikkat et.

Menden Fuzûlî, isfeme eş'âr-i medh-ü zem, Fuzûlî, benden övgü ve yergi şiirleri isteme. Ben
Men âşigem hemîşe sözüm âşiqânedir. âşığım. Bu yüzden sözüm de daima âşıkanedir.

XI

Qıldı ol serv seher, nazile hümmâme xüram, O selvi boylu güzel, seher vakti hamama gitti. Ya-
Şem-i rühsârı ile oldu münevver hemmam. nağının mumu ile hamam aydınlandı.

Görünürdü bedeni, çak-i girîbânmdan, Yakasının yırtığından bedeni görünürdü. Böylece

Câmeden çıxdı, yeni ayını gösterdi tamam. elbiseden çıktı ve dolunayını gösterdi (Bedeni, ya-
kasının yırtığından görünürdü. Elbiseden çıkınca
dolunay gibi tamamiyle ortaya çıkıp göründü).

Nîlgun futaye sardı beden-i üryanın, Lacivert peştemalı çıplak bedenini sardı. Sanki so-
Sen benefşe içine düşdü meqeşşer badam. yulmuş badem, menekşe içine düştü. (Soyulmuş
bademin menekşe bahçesi içine düşmesi gibi la-
civert peştemala çıplak bedenini sardı).

Oldu pâbus-i şerifile müşerref leb-i hovz, Havuzun dudağı şerefli, uğurlu ayaklarını öp-
Buldu dîdar-i letîfile ziya dîde-i câm. mekle müşerref oldu, şereflendi. Kadehin gözü
güzel gözlerinle ziyalandı. (Latif gözlerinden ışık
buldu).

Sandılar kim, satılır dâne-i dürr-i eraqi, İnci gibi ter tanesini satılır sandılar. Bu yüzden
Vurdu el kîseye çoxlar qılıb endîşe-i xam. çokları boş bir endişeyle keseye el vurdular.
Kakilin şane açıb, qıldı hevayi miskin. Tarağın açtığı kâkülün havayı kararttı (havaya
Tîğ mûyin dağıdıb, etdi yeri enberfâm. misk kokusu saldı). Kılıç saçlarım dağıtıp yere
anber kokusu saçtı.

Tas elin öpdü, hesed qıldı qara bağrımı su, Tas elini öpüp su vücûduna değince kara bağırımı
Yetdi su cismine, reşk aldı tenimden ârâm. haset kapladı. Kıskançlık vücudumdan, tenimden
rahatı, mutluluğu aldı.

Çıxdı hemmamdan o, perde-i çeşmim sarınıb, O, göz perdeme sarınarak hamamdan çıktı. Rahat
Tutdu asayiş ile gûşe-i çeşmimde meqam. bir şekilde gözümün köşesinde yer tutu.

Merdüm-i çeşmim ayağine revân su tökdü Selvinin ayağına gerek olan suyun sürekli dö-
Ki, gerek su töküle servin ayağine müdam. külmesi gibi göz bebeğimde onun ayağına su
döktü (gözbebeğimden akan su onun ayağına dö-
küldü).

Müzd-i hemmâm, Fuzûlî, vererem cân neqdin, Fuzûlî, hamam ücreti olarak can sermayemi ve-
Qılmasm serf-i zer ol serv-qad ü sîm-endam. ririm. O selvi boylu, gümüş endamlı güzel altın
harcamasın.

XII

Dehenin derdime derman dediler cânânm, Cananın, sevgilinin ağzını derdime derman de-
Bildiler derdimi, yoxdur dediler dermanın. diler. Derdimi bildiler. Dermanın yoktur, dediler.

Olsa mehbûblarm eşqi cehennem sebebi, Sevgililerin aşkı cehennem sebebi olsa huri ve gıl-
Hur ü gılmanı qalır kendisine rizvânm. manlar cennetin kendisine kalır.

Keçdi meyxâneden el, mest-i mey-i eşqin olub, Bütün halk, aşkının şarabının, sarhoşu olarak mey-
Ne meleksin ki, xerâb etdin evin şeytânın? haneden geçti. Sen ne biçim bir meleksin ki, şey-
tanın evini de yıktın.

Urmazam sehhet üçün merhem oxun yâresine, Okunun yarasına sıhhat bulmak için merhem koy-
İsterem çıxmaya zevk elem-i peykânm. mam. Temreninin eleminin zevkine çıkmak (ulaş-
mak) isterim.

Ne bilir oxumayan müshef-i hüsnün şerhin, Güzelliğinin mushafının açıklamasını okumayan

Yere gökden ne üçün endiyini Qur'ânın. Kur'anm gökten yere niçin indiğini ne bilir?

Yerden ey dil göye qavmuşdu şirişkim meleki, Ey gönül! gözyaşım meleği yerden gökyüzüne
Onda hem qoymayacaqdır oları efğânm. kovmuştu. Yine ağlayıp, inlemen onlara rahat ver-
meyecektir.

Ey Fuzûlî, oluban qerqe-i girdab-i cünûn, Ey Fuzûlî, delilik, çılgınlık girdabında suya battım.
Gör ne gehrin çekerem döne-döne dövrânm Gör, devranın ne kahırlarını çekmekteyim.

XIII

Dehenin şevkini can-sûz gûman etmez idim, Ağzının şevkinin can alıcılığından şüp-
Yoxsa birdem onu men mûnis-i cân etmez idim. helenmezdim. Yoksa onu ben asla canıma ya-
kınlaştırmazdım.

Vesl-i xâl-i lebini bilse idim nameqdur, Dudağının benine kavuşmanın tuzlu olduğunu
Arzusundan qara bağrımı qan etmez idim. bilseydim, onun uğruna (onun arzusuna) bağrımı
kan etmezdim (yaralamazdım; parçalamazdım).
Xûblar âşiqe meyi etmediyin bilse idim,
Özümü eşq ile rüsvâ-i cahân etmez idim.
Düşmeseydi gözümün yasine feyz-i nezerin,
Onu her servin ayaqine revân etmez idim.
Salmasaydım dil-i vîrâne imaret terhin,
Onda genc-i güher-i eşqi nihân etmez idim.
Sitem-i te'ne-i eğyâre değildim vâgif,
Yoxsa yârın ser-i kûyinde mekân etmez idim.
Etmeseydi sitem-i yâr, Fuzûlî meni zâr,
Bunca feryâd çekib, âh u feğân etmez idim.
XIV
Dust bî-pervâ, felek bî-rehm, dövran bî-sükûn,
Derd çox, hem-derd yox, düşmen qevî, tâle' zebûn.
Sâye-i ümmîd zail, âfitâb-i şevk germ,
Rütbe-i idbâr alî, pâye-i tedbîr dûn.
Eql dûn-himmet, sade-yi te'ne yer yerden bülend,
Bext kemşefget, belâ-yi eşq gün günden füzun.
Men gerib ü mülk-i râh-i vesl pür teşviş ü mekr,
Men herif-i sâde lövh ü dehr pür neqş-i füsun.
Her sehî-qed cilvesi, bir seyl-i tûfân-i bela,
Her hilâl-ebrü qaşı, bir serxet-i meşk-i cünûn.
Yelde berğ-i lâle tek temkîn-i daniş bî-sebat.
Suda eqs-i serv tek te'sir-i dövlet vâjgûn.
Serhed-i metlûbe pür möhnet terig-i imtahen,
Menzil-i meqsûde pür asib râh-i azmûn.
Şâhid-i meqsed nevâ-yi çeng tek perde-nişin,
Sâğar-i işret hübâb-i sâf-i sehbâ tek niqûn.
Güzellerin âşığa meyletmediğini bilseydim, ken-
dimi aşk için cihana rezil etmezdim.
Gözümün yaşma senin bakışının feyzi düş-
meseydi, onu her selvi boylu güzelin ayağına akıt-
mazdım.
Yıkık gönlümü tamir etmeseydim o zaman aşk
gevherinin hazinesini saklamazdım.
Yabancıların ayıplamalarından, sitemlerinden ha-
berim yoktu. Yoksa, yârin yanında, semtinde mekan
tutmazdım.
Fuzûlî, yarin sitemi beni inletmeseydi, ağ-
latmasaydı bunca feryat edip ah çekmez, ağ-
lamazdım.
Dost umursamaz, felek acımasız, devir bî-sükûn,
karışır. Dert çok, dert ortağı yok, düşman güçlü, ta-
lihim ise âciz.
Arzu, istek güneşi yakıcı, umudun gölgesi de kay-
bolmuş. Düşkünlüğün rütbesi yüksek, çaresizliğin
derecesi ise alçaktır.
Akıl çabasız, tenbel. Ayıplamalar, söğüp saymalar
yer yer haykırışlara dönüşmüş. Baht, acımasız. Aşk
belâsı ise gün güne artmada, çoğalmada.
Ben garibim, kimsesiz bir yabancıyım. Sana ka-
vuşmanın yolu tuzaklarla, karışıklıklarla dolu. Ben
gönlü saf, sade bir adamım. Dünya ise hile ve ka-
rışıklıklarla dolu.
Her düzgün boylu güzelin cilvesi, bir belâ tu-
fanıdır, selidir. Her hilâl kaşlı güzelin kaşı, bir de-
lilik yazısının başlığıdır.
Bilginin temkinliliği, ağırbaşlılığı yele kapılmış ge-
lincik yaprağı gibi sebatsızdır, geçicidir. Zen-
ginliğin, mutluluğun etkisi selvinin sudaki aksi
gibi tersine dönmüş.
Varılması istenilen smır zorluklar ve zahmet dolu
bir sınama yoludur. Varılması hedeflenen yer belâ
ve feleketlerle dolu bir sınama yoludur.
Ulaşılmak istenilen güzel, çeng nağmesi gibi per-
deler arkasında gizlenmiştir. Hayat bahşeden
kadeh, şarabın saf kabarcıkları gibi tersine dön-
müş.
Tefrige hâsil, terig-i mülk-i cemiyyet mexuf,
Âh bilmen neyleyim, yox bir müvâfiq reh-nümûn.
Çöhre-i zerdin Fuzûlî'nin tutubdur eşk-i al,
Gör ona ne rengler geçmiş sipehr-i nilqûn.
XV
Ey gül ne eceb silsile-i mişk-i terin var,
Vey serv, ne xoş cân alıcı işvelerin var.
Acıtdı meni acı sözün tünd nigâhın,
Ey nexli melâhet, ne belâ telx berin var.
Peykânları ile doludur çeşm-i pür-âbım,
Ey behr, sanırsan senin ancaq göherin var?
Ol seng-i dile nâle-i zârm eser etmiş,
Ey dil sene bu zövg yeter, tâ eserin var.
Eşq içre könül, deme ki, men bîxudem ancaq,
Ey gâfü özünden senin ancaq xeberin var.
Çox baxdığınız qemze ilen bagrm ezersen,
Her kime ki, baxmazsan, onunla nezerin var.
Eşq ehline ol mâh, Fuzûlî nezer etmiş,
Sen hem özünü göster, eğer bir hünerin var.
XVI
Ey müsevvir, yâr timsâline suret vermedin,
Zülf ü rûx çekdin, velî, tâb ü terâvet vermedin.
Eşq sevdasından, ey nâsih, meni men eyledin,
Yox imiş eqlin, mene yaxşı nesîhet vermedin.
Dün ki, fürset düşdü xâk-i dergehinden kâm alam,
Noldu, ey gözyaşı göz açmağa fürset vermedin.
Göz yumub âlemden, isterdim açam rühsârine,
Canım aldın, göz yumub açınca möhlet vermedin.
Sonuçta hep ayrılık, anlaşmazlık; anlaşıp birleşme
mülkünün yolu tehlikeli. Ah bilmem ne yapayım;
uygun bir yol gösterici de yok.
Fuzûlî'nin sarı yüzünü al renkli gözyaşları sarmış,
kaplamış. Ona bu mavi gökyüzü ne düzenler, hi-
leler hazırlamış.
Ey gül yüzlü sevgili, ne acayip, şaşılacak derecede
taze, misk kokulu saçların var. Ey selvi boylu sev-
gili, ne hoş can alıcı nazların, işvelerin var.
Ey güzellik fidanı, ne acayip, ne garip acı mey-
velerin var. Acı sözlerin, sert bakışların beni üzdü,
acı verdi.
Benim yaşlarla dolu gözlerim, sevgilinin bakış ok-
ları ile doludur. Bu yüzden ey deniz, sen sadece
senin incilerin olduğunu sanma.
Ey gönlüm, o taş yürekli segiliyi ağlayıp, inlemem
etkilemiş. Bir eserin olduğu için bu zevk sana
yeter.
Ey gafil olan gönül, senin yalnız kendinden ha-
berin olduğu için aşk içinde kendinden geçenin
yalnız sen olduğunu söyleme.
Ey sevgili, yanbakışmla çok baktığının bağrını ya-
ralarsın. Gerçek ilgin bakmadığın kimseyedir.
Fuzûlî, o ay yüzlü güzel âşıklara bakmış. Eğer bir
hünerin varsa sen de kendini göster.
Ey ressam, yârin resmini yapmadın, (iyi res-
metmedin). Zülf ve yanak yaptın, fakat ışık ve ta-
zelik vermedin.
Ey öğüt verici, beni aşkın sevdasıyla ben ettin. Aklın
yokmuş. Bana iyi öğüt vermedin.
Dün dergahının toprağından, mutluluk almak için
fırsat düşmüştü. Ey gözyaşı, ne oldu ki gözümü aç-
maya fırsat vermedin?
Gözlerimi bütün âleme yumup sadece yanakların
için açmak istedim. (Yanaklarından başka hiçbir
şeye bakmak istemezdim). Fakat, gözlerimi yumup
açana kadar bile zaman vermedin, hemen canımı
aldın.
Bu mudur rehmin ki, xâlin eyler iken qesd-i cân, Benin canımı kastederken sakalın, bıyığın çaktı.
Çıxdı xettin kim onu men' ede rüxset vermedin. Senin rahmetin bu mudur ki onu yok etmeye izin
vermedin?

Verme hüsn ehline yâ Reb, qudret-i resm-i cefa, Yarab, güzellik ehline eza, cefa için âşıklara güç,
Çün cefâ çekmekde eşq ehline tâget vermedin. kuvvet vermedin.

Ey Fuzûlî, öldün, efğân etmedin rehmet sene! Ey Fuzûlî, öldün fakat, ağlayıp inlemedin. Rahmet
Rehm qıldm xelqe efğânmla zehmet vermedin. sana. Halka acıdın. Ağlamanla, inlemenle ona zah-
met vermedin, onu yormadın, (ağlamanla, in-
lemenle halkı yormadın, onlara acıdın).

XVII

Ey xoş ol mest ki, bilmez qem-i âlem ne imiş, Ey gönlü hoş, mest olan, âlemin gamının, ke-
Ne çeker âlem üçün qem, ne biler qem ne imiş. derinin ne olduğunu bilmezsin. Ne alem için gam,
keder çekersiniz, ne de gamın olduğunu bilirsiniz.

Bir perî silsile-i eşqine düşdüm nâgâh, Birdenbire bir perinin aşkının zincirlerine düştüm.
Şimdi bildim sebeb-i xilget-i Âdem ne imiş. Ademin yaratılmasının sebebini şimdi anladım.

Vaiz evsâf-i cehennem qılır ey ehl-i vere, Ey dindarlar, ey din ehli, vaiz cehennemin va-
Var onun meclisine, bil ki, cehennem ne imiş sıflarım söyler, okur. Sen git o sevgilinin meclisine
var da cehennemin ne olduğunu öğren, gör.

Oxu köksümden ötüb, qalmış imiş peykânı, Oku göğsümden geçti; göğsümü deldi. Peykanı,
Âh, bildim sebeb-i âh-i dem-â-dem ne imiş. temreni içimde kaldı. Sürekli ah etmenin sebebim
şimdi anladım.

Ey Fuzûlî meze-i sâgi vü sehbâ bildin, Ey Fuzûlî, sâkînin mezesini ve şarabını gördün, öğ-
Tövbe qıl tâ bileşen zerg ü riya hem ne imiş. rendin. Tövbe et de riya, ikiyüzlülüğün ne ol-
duğunu öğren, bil.

XVIII

Eşqden canımdan bir pünhan merez var, ey hekim! Ey doktor, aşk yüzünden canımda gizli bir maraz,
Xelqe pünhan derdim izhâr etme zinhar, ey hekim. (hastalık) var. Ey doktor, halktan gizli olan der-
dimi sakın aşikâr etme,( açıklama).

Var bir derdim ki, çox dermandan artıgdır mene, Ey doktor, benim birçok dermandan fazla olan
Qoy meni derdimle, derman eyleme, var, ey hekim! (birçok dermanın tedavi edemediği) bir derdim
var. Beni derdimle bırak, derman eyleme, git.

Ger basıb el nebzime, teşxîs qılsan derdimi, Ey doktor, eğer nabzıma el koyup derdimi teşhis
Al amânet, qılma her biderde izhâr ey hekim. edersen onu emanet olarak al, kabul et. Dertsizlere
aşikâr etme, (açıklama).

Gel menim tedbir-i bihbudemde sen bir se'y qıl, Ey doktor gel, benim vücudumun çaresi, dermanı
Kim, olan bu derde aktıqraq qiriftâr, ey hekim. için uğraş ki bu derde daha fazla tutulayım.

Gör ten-i üryan ile ehvâlımı hicran günü, Ey doktor, benim çıplak vücûdumla halimi ayrılık
Var imiş rûz-i qiyâmet, qılma inkâr ey hekim. gününde gör. Kıyamet günü varmış, bunu inkar
etme.
Çekmeyince çâre-i derdimde zehmet bilmedin,
Kim olur dermân-i derd-i eşq dişvâr ey hekim!
Rene çekme, sehhet ümmîdin Fuzûlîden götür,
Kim, qebûl-i sehhet etmez böyle bîmâr, ey hekim.
XIX
Ezel kâtibleri üşşaq bextin qare yazmışlar,
Bu mezmun ile xet ol sefhe-i rühsâre yazmışlar.
Xevâs-i xâk-i pâym şerhini tehqiq edib merdüm,
Gübâr ile beyaz-i dîde-i xünbâre yazmışlar.
Qülüstân-i ser-i kuyin kitabın bab-bab, ey gül,
Xet-i reyhan ile cedvel çekib, gülzare yazmışlar.
İki setr eyleyib ol iki meygû le'ller vesfin,
Görenler her birin bir çeşm-i gövher-bâre yazmışlar.
Girib bütxâneye qılsan tekellüm, can bulur seksiz
Müsevvirler ne suret kim, der ü divâre yazmışlar.
Müherrirler yazanda her kese âlemde bir rûzi,
Mene her gün dil-i sedpâreden bir pare yazmışlar.
Yazanda Vâmiq ü Ferhad ü Mecnûn vesfin ehl-i derd,
Fuzûlî adını gördüm ser-i tumâre yazmışlar.
XX
Zülfü kimi ayağın qoymaz öpem nigârm,
Yoxdur onun yanında bir qılca e'tibârım
İnsaf xoşdur, ey eşq, ancaq meni zebûn et,
Ha böyle mehnet ile geçsin mi rûzigârım?
Bildi temâ-i âlem ki, derdmend-i eşqem,
Yâ Reb, henüz halım bilmez mi ola yârım?
Ey doktor, derdimin çaresi için zahmet çek-
mediğinden aşk derdinin dermanının zor ol-
duğunu bilmezsin.
Ey tabip, böyle hasta, sıhhat kabul etmez (iyi-
leşmez). Bu yüzden eziyet çekme. Sen Fuzûlî'nin
iyileşeceği ümidini kes.
Ezel meclisinin kâtipleri, âşıkların bahtını kara yaz-
mışlar. Bunun gizli anlamını sevgilinin yanağına
tüy şeklinde yazmışlar.
Senin ayağının toprağının özelliklerini inceleyen
insanlar, bunu gubar yazısıyla kanlı gözyaşı döken
gözün beyazına yazmışlar.
Ey gül yüzlü sevgili, senin bulunduğun gül bah-
çesine benzer yerin özelliklerini bölüm bölüm fes-
leğen hattıyla çizgi çekerek gül bahçesine yaz-
mışlar.
O şarap rengindeki iki dudağını görenler, onların
her birinin vasfını iki satır halinde inci saçan göze
yazmışlar.
Ey sevgilim, kiliseye girip konuşsan, şüphesiz res-
samların duvarlara ve kapılara çektikleri resimler
canlanırlar.
Kâtipler, herkese dünyadaki bir günlük rızlarını
yazarlarken bana da her gün için yüz parça olmuş
gönlümden bir parçasını yazmışlar.
Dert ehlilerinin, Vamık, Ferhat ve Mecnun'un va-
sıflarını yazdıkları zaman Fuzûlî adını defterin en
başına yazdıklarını gördüm.
Sevgilinin uzun saçları ayağını öper de ben öpemem.
Onun yanında bir kıl kadar bile itibarım yoktur.
Ey aşk, insaf hoş şeydir. Ancak beni aciz, güçsüz
bırak. Yoksa benim ömrüm böyle mihnet ile mi
geçsin?
Ya Rab, dert sahibi olduğumu bütün âlem bildi,
öğrendi. Hâlâ o yârim halimi bilmez mi? (anlamadı
mı?).
Veslinden ayrı nola qanım tökülse gül gül, Senin vaslından ayrı olduktan sonra (senden ayrı
Men gülbün-i belâyem, bu fesidir behârım. olduktan sonra) kanım gül gibi kıpkırmızı dökülse
ne olur ki? Ben gam, keder gülünün köküyüm; ba-
harım bu mevsimdir (Baharım ayrılık zamanıdır.)

Tevsir eden vücûdim yazmış elimde sâğer, Vücudumu (Beni) tasvir eden (resmeden), elimde
Ref olmağa bu suret yox elde bctiyârım. kadeh yapmış. Bu resmi yok etmeye, kaldırmaya
ihtiyarım, yok.

Dur istemen zameni mey sayesin başımdan, Ya Rab, bir an bile şarap gölgesinin neş'esinin ba
Torpaq olanda yâ Reb, dürd-i mey et gübârım. şımdan uzak olmasını istemem. Toprak olunca
(ölünce) toprağımı şarap tortusu et. :

Rüsvâlerinden ol meh saymaz meni, Fuzûlî, Ey Fuzûlî, o ay yüzlü güzel, beni rezil, düşkün et-
Dîvâne olmayım mı, dünyâda yox mu arım? tiklerinden saymaz. Bu yüzden deli, divane ol-
mayayım mı, dünyada bundan büyük utanç olur
mu?

XXI

Yene ol mâh menim aldı gerârım bu gece. O ay yüzlü sevgili, bu gece yine benim kararımı
Çıxacaqdır feleke nâle vü zarım bu gece. aldı. Bu gece ağlamam, iniltim gökyüzüne çı-
kacaktır.

Şem'veş mehrem-i bezm eyledi ol mah meni O ay yüzlü sevgili, beni mum gibi içki (muhabbet)
Yanacaqdır yene eşq oduna varım bu gece. meclisiyle mahrem etti (içli, dışlı etti). Bu gece
aşkın ateşiyle yine bütün vücudum (mum gibi) ya-
nacaktır.

Hem visali vurur od canıma, hem hicranı, Bu gece, başım acayip bir mumla derde (işe) düştü.
Bir eceb şam' ile düşdü ser ü kârım bu gece. Hem kavuşması, hem ayrılığı canıma ateş düşürür
(canını yakar).

Ne tütündür ki çıxar çerxe, dil-i zâre meğer, Gönlün inlemesinin, ahinin tütünü, dumanı gök-
Hicr dağini vurur lâle-uzârım bu gece(?) yüzüne çıkar. Meğer gül yanağının aksi bu gece
ayrılık dağına vurmaktaymış (düşmekteymiş).

Sübhe saldı bu gece şem'kimi qetlimi hicr. Bu gece ayrılık, mum gibi benim de öldürülüşümü,
Ola kim, sübh gelince gele yârım bu gece. katlimi sabaha bıraktı. Ola ki, sabah olunca yârim
gelir.

Pâre-pâre ciğerim itlerine hezr olsun, Eğer bu geceki geçişim, yolum oraya, sevgilinin ol-
Ol ser-i kûye eğer düşse güzârım bu gece. duğu yere düşerse parça parça olmuş olan ciğerim
itlerine adak olsun.

Var idi sübh visaline, Fuzûlî, ümmîd, Ey Fuzûlî, eğer bu gece yaralı canım hasretinden
Çıxmasa hesret ile cân-i fikârım bu gece. çıkmazsa sabaha (sevgiliye) kavuşmaya ümit var-
dır.

XXII
Könlüm açılır zülf-i perişanını görgec, Perişan, (dağınık) saçlarını görünce gönlüm açılır.
Nitqim tutulur qönçe-i xendânmı qörgec. Gonca dudağını görünce nutkum tutulur; (ko-
nuşamam).
Baxdıqca sene qan saçılır dîdelerimden, Sana baktıkça gözlerimden kanlı gözyaşları saçılır.
Bağrım delinir nâvek-i müjgâmnı görgec. Kirpiklerinin okunu görünce bağrım delinir.

Re'nâlıq ile qâmet-i şümşâdı qılan yâd, Şimşir ağacının boyunun güzelliğini anıp, yad edip
Olmaz mı xecil serv-i xuramânını görgec. öven, senin selvi gibi olan boyunun güzelliğini gö-
rünce utanmaz mı?

Çox eşqe heves edeni gördüm ki, hevâsın, Aşka heves edeni çok gördüm, fakat senin ağlayıp
Terk etdi, senin âşig-i nâlânını görgec. inleyen âşığının halini görünce bu hevesten (aşk-
tan) vazgeçti.

Kâfir ki, deyil mö'tref-i nâr-i cehennem, Cehennem ateşine inanmayan kafir, senin ay-
îmâne geler ateş-i hicranını görgec. rılığının ateşini görünce imâna gelir.

Naziklik ide gönçe-i xendâmn eden yâd, Açılmış goncanın güzelliğini, inceliğini anlatan,
Etmez mi, heyâ le'l-i dürefşânını görgec. senin inci saçan yakut renkli ağzını görünce bu ha-
linden utanmaz mı?

Sen hâl-i dilin sölemesen, nola, Fuzûlî, Fuzûlî, sen gönlünün halini söyleme ne olur? Halk,
El fehm qılır çâk-i girîbânmı görgec. yakanı yırttığını görünce halinin nasıl olduğunu
zaten anlar.

XXIII

Könül, seccadeye basma ayaq, tesbîha el urma, Ey gönül, elinde kadeh varken seccadeye basma;
Namaz ehline uyma, onlar ile durma, oturma. tesbiha el vurma; namaz ehline uyma (namaza
durma). Onlarla oturma, durma (kalkma).

Eyilib secdeye, salma ferâğet tacını başdan, Secdeye eğilip feragat, zenginlik (tok gözlülük) ta-
Vüzûden su sepib, râhet yuxusun gözden uçurma! cını başından düşürme. Abdest alırken su serpip
güzel uykuyu gözünden uçurma (kaçırma).

Saqin pâmal olursan bûriyâ tek, mescide girme, Mescide girme, hasır gibi ezilip çiğnenirsin. Eğer
Ve ger nâçar girsen, onda minber kimi çox durma! çaresiz kalıp girersen de orada minber gibi çok
durma (uzun durma).

Müezzin nâlesin alma qulağe, düşme teşvişe, Müezzinin inlemesini, sesini duyup karışıklığa
Cehennem qapısm açdırma, vaizden xeber sorma! düşme. Vaizden haber sorup da cehennem kapısını
açtırma.

Cemâet izdihâmi mescide salmış küdûretler, Cemaatin izdihamı, kalabalıklığı mescide sıkıntılar,
Küdûret üzre, lütf et, bir küdûret sen hep artırma! kederler salmış. Lütfet de bir sıkıntı da sen sokarak
bu sıkıntıları, kederleri artırma.

Xetîbin sanma sâdiq, vaizin qövl ile fe'l etme, Hatibin sözünden duran sadık biri olduğunu
İmamın sanma âqil, ixtiyârın ona tapşırma! sanma. Vaizin sözüyle hareket etme. İmamın sö-
zünü dinleme. Kendi güzel, akıllı isteğini, arzunu
ona havale etme, bırakma.

Fuzûlî, behre vermez tâet-i nâqis, nedir cehdin, Ey Fuzûlî, niye uğraşıyorsun ki, eksik ibadet fayda
Kerem qıl, zergi tâet suretinde hedden aşurma! vermez. Hileli ibadet halini hadden aşırma, kerem
et.
 XXIV

Kûhken künd eylemiş min tîşeni bir dağ ilen, Ferhad, bir dağ için bin külüngü kör etmiş (es-
Men qoparıb salmışam min daği bir dırnağ ilen. kitmiş). Ben ise bir tırnakla bin dağı koparıp attım.

Qem yolunda men qalıb, getdise Mecnûn, yox eceb, Gam yolunda Mecnun gidip ben kaldıysam bunda
Sayruya düşvârdır hemrehlik etmek sağ ilen. bir gariplik yok. Hastaya sağ ile yol arkadaşlığı
yapmak zordur.

Gerd-i râhm vermese göz yâşine teskin nola, Senin yolunun (sana kavuşmanın yolunun) toprağı
Tutmaq olmaz beyle seylâbın yolun toprağ ilen. gözyaşını durduramazsa bunda bir gariplik yok-
tur. Çünkü böyle bir seli, toprak ile tutmak olmaz.

Qem okurlar eşq bazârında neqd-i ömrümü, Ömür sermayemi aşk pazarında gam, keder çalar.
Qılmaq olmaz sud sevdade yaman ortağ ilen. Kötü ortakla yapılan aşkta, sevdada kâr edilmez.

Rövze-i kûyinde bulmuşdur Fuzûlî bir megam, (Ey sevgili) Fuzûlî senin bahçende bir makam, yer
Kim, ona cennet quşu yetmez min il uçmağ ilen. bulmuştur. Oraya cennet kuşu bin yıl uçsa da va-
ramaz. (Ey sevgili Fuzuli'nin senin bahçende bul-
duğu yere cennet kuşu bin yıl uçsa da ulaşamaz).

XXV

Ger deyil bir mâh mehrilen menim tek zar sübh, Ay, sabah vakti güneşin yüzünden benim gibi ağ-
Başm açıb nişe her gün yaxasm yırtar sübh. layıp inlemezse sabaha kadar başını açıp ney gibi
yakasını yırtar.

Gün deyil, her gün bir ay mehr ile köksün çak edib, Ayın bir gün değil, her gün güneşle göğsünü par-
Taze taze dağlerdir kim, qılır izhar sübh. çalayıp sabah vakti gösterdiği taze taze yaralardır.

Tîğ-i xurşîd ile ref olsa yeridir kim, müdam, Sabah güneşin kılıcıyla (okuyla) yükselse uy-
Yandırıb pervaneyi, şem'e verir âzâr sübh. gundur (yeridir). Çünkü daima pervaneyi yakıp
mumu azarlar.

Sübhi şâm ü şâmi sübh olmuş menem âlemde kim, Dünyada sabahı akşam, akşamı da sabah olmuş
Şâm şem'-i bezm olub, ayrıldı menden yâr sübh. olan benim. Akşam eğlence meclisinin mumu olan
yâr, sabah olunca benden ayrıldı.

Gör ne âşiqdir ki, bir xurşîd veslin bulmağa, Sabah, öyle bir âşıktır ki, güneşe kavuşmak için
Serf eder her lehze min min lö'lö-i şehvâr sübh. her an binlerce iri inci harcar.

Eşqde sadiqlik izhar etdi dağın gösterib, Sabah, kendisine yalancı dedikleri için utanıp ya-
Gâlibâ derlerdi kâzib qıldı ondan âr sübh. rasını göstererek aşkta sadık olduğunu ortaya
koydu.

Hicr samında qem etmişdi Fuzûlî, qesd-i can, Gam çeken sabah, merhametten söz edip yal-
Olmasaydı merhemetden dem vurub qemxâr sübh. varmasaydı, Fuzûlî ayrılık akşamında canma kast
etme derdindeydi.

XXVI

Mende Mecnûndan füzûn âşiqlik istedâdı var, Bende Mecnun'dan fazla âşık olma yeteneği var.
Âşiq-i sâdiq menem, Mecnûnun ancaq adı var. Gerçek âşık benim. Mecnun'un yalnızca adı var.
Nola qan tökmekde mahir olsa çeşmin merdümü,
Nütfe-i qâbildürür, qemzen kimi ustâdı var.
Qıl tefâxür kim, senin hem var menim tek âşiqin,
Leylinin Mecnûnu, Şirinin eğer Ferhâdı var.
Ehl-i temkînem, meni benzetme, ey gül, bülbüle,
Derde yox sebri onun, her lehze min feryadı var.
Öyle bedhâlem ki, ehvâlım görende şâd olur,
Her kimin kim, dövr cövründen dil-i nâşâdı var.
Gezme ey könlüm quşu, gafil fezâ-yi eşqde,
Kim, bu sehrânm güzergâhında çox seyyâdı var.
Ey Fuzûlî, eşq men'in qılma nâsehden qebûl,
Eql tedbîridir ol, sanma ki, bir bünyâdı var.
XXVII
Meni candan usandırdı, cefâdan yar usanmaz mı?
Felekler yandı ahimden, muradım şem'i yanmaz
Qamu bîmârine canan, devâ-yi derd eder ehsân,
Neçün qılmaz mene derman, meni bîmâr sanmaz mı?
Qemim pünhân tutardım men, dediler yâre qıl rövşen,
Desem ol bîvefâ, bilmen inanar mı, inanmaz mı?
Şeb-i hicran yanar canım, töker qan çeşm-i giryânım,
Oyadar xelqi efgânım, qara bextım oyanmaz mı?
Gül-i ruxsârine qarşu gözümden qanlı axar su,
Hebîbim f esl-i güldür bu, axar sular bulanmaz mı?
Değildim men sene mail, sen etdin eqlimi zail,
Mene te'n eyleyen qâfil seni görcek utanmaz mı?
Gözbebeğim kan dökme işinde usta olsa ne olur;
şaşılır mı? Kabil'in tohumundandır. Yanbakışm,
gamzen gibi bir de ustası var.
Eğer Leyla'nın Mecnun'u, Şirin'in Ferhad'ı varsa
sen de benim gibi bir âşığın olduğu için öğün.
Ben temkinli, ölçülü bir insanım. Ey gül yüzlü sev-
gili, beni bülbüle benzetme. Onun dert çekmeye
sabrı yok; her an sürekli bin kez feryat ediyor; hay-
kırıyor.
Öyle kötü haldeyim ki her kim dünya çevrinden,
(üzüntüsünden) gönlü tasalı ise benim halimi gö-
rünce kendi durumuna şükredip sevinir, mutlu
olur.
Ey gönül kuşum, aşk göğünde başı boş, dalgın do-
laşma. Bu sahranın geçidinde, pusu kurmuş; çok
avcı vardır.
Ey Fuzûlî, nâsihin, vaizin aşkı yasaklayan öğüt-
lerini dinleme. Onlar akıl tedbirleridir; bir temele
dayandıklarını sanma.
Sevgili beni candan usandırdı. Kendisi bana cefa
etmekten usanmayacak mı? Ahımdan gökyüzü
(gök kubbesi) yandı, dileğimin, (muradımın)
mumu hâlâ yanmayacak mı?
Sevgili bütün âşıklarının, sevdalılarının derdine bir
çare bağışlar da benim derdime neden bir çare bul-
maz? Yoksa beni hasta sanmaz mı?
Ben gamımı gizli tutmaktaydım. Sevgiliye açıkla
dediler. Bilmem acaba açıklasam, o vefasız sevg'ili
inanır mı, inanmaz mı?
Ayrılık gecesi benim canım yanar. Ağlayan göz-
lerim kanlı gözyaşları döker. Ağlayıp inlemem
bütün halkı uyandırır da uykuda olan kara bahtım
hâlâ uyanmaz mı?
Yanağının gülüne karşı (Gül gibi olan yanağına
karşı) kanlı gözyaşlarını akar. Sevgilim bu gül
mevsimidir (ilkbahardır). Bu mevsimde akar sular
bulanmaz mı?
Ben sana düşkün değildim. Benim aklımı ba-
şımdan sen aldın. Beni ayıplayan kişi, acaba seni
görünce bundan utanmayacak mı?
Fuzûlî rind-i şeydâdır, hemîşe xelqe rüsvâdır, Fuzûlî (aşk yüzünden) deli divane olmuş bir rind-
Sorun kim, bu ne sevdadır, bu sevdadan usanmaz mı? dir. Her zaman dile düşmüş halka rezil olmuştur.
Bu nasıl bir aşktır, sorun. Bu aşktan usanmayacak
mı?

XXVIII

Menim tek hiç kim zar ü perişan olmasın, yâ Reb! Ey Tanrım, benim gibi hiç kimse ağlayıp
Esîr-i derd-i eşq ü dağ-i hicran olmasın, yâ Reb! inlemesin; perişan olmasın. Tanrım, aşk derdinin
ve ayrılık yarasının tutsağı olmasın.

Dem-â-dem cövrlerdir çekdiyim bi-rehm bütlerden Bu acımasız güzellerden her zaman çektiğim eza
Bu kâfirler esîri bir Müselmân olmasın, yâ Reb! ve cefadır. Tanrım, bu kafirlerin esiri, bir müs-
lüman olmasın.

Görüb endîşe-i qetlinde ol mâhî, budur virdim, Ey Tanrım, o ay yüzlü güzelin beni öldürme dü-
Ki, bu endîşeden ol meh peşîmân olmasın, yâ Reb! şüncesinde olduğunu görünce derdim şu oldu: O
ay yüzlü güzel, bu düşüncesinden caymasın.

Çıxarmaq etseler tenden, çekib peykânın ol servin, Ey Tanrım, o selvi boylu güzelin okunun ucunu
Çıxan olsun dil-i mecruh, peykân olmasın yâ Reb! vücûdumdan çıkarmak isterlerse yaralı gönlümün
çıkmasını, fakat okun ucunun çıkmamasını di-
lerim.

Cefâ vü cövr ile mö'tadem, onlafsız nolur hâlim, Ey Tanrım, sevgilinin derdine, cefasına alışmışım,
Cefâsine hed ü cövrüne pâyân olmasm yâ Reb! onlarsız halim nasıl olur? Sevgilinin cefasının
sonu; eziyetinin ölçüsü olmasın.

Demen kim, edli yox, yâ zulmü çox, her hâl ile olsa, Onun adaleti yok, ya da eziyeti, cefası çoktur de-
Könül textine ondan özge sultân olmasm, yâ Reb! meyin. Ey Tanrım, gönül tahtıma ondan başka sul-
tan olmasın (oturmasın).

Fuzûlî buldu genc-i afiyet meyxâne küncünde, Fuzûlî, sağlık, afiyet hazinesini meyhane
Mübarek mülkdür ol mülk, vîrân olmasın, yâ Reb! köşesinde buldu. Ey Tanrım, orası mübarek bir
yerdir. Sakın yıkılıp virane olmasın.

XXIX

Nâlendedir ney kimi âvâze-i eşqim bülend, Ey sevgili, aşkımın yüksek sesi, iniltisi ney gibi
Nâle terkin qılmazam ney tek kesilsem bend bend. senin aşkının nalesindedir, inlemesindedir. Parça
parça kesilsem de ney gibi inlemeyi terketmem.

Qıl meded, ey bext, verne kâm-ı dil mümkün Ey baht, yardım et yoksa, gönül neş'esi, mutluluğu
değil. Böyle ol dil-rübâ bî-derddir, men derdmend. mümkün değil. Öyleki, o gönül alan sevgili dert-
sizdir. Ben ise dert sahibiyim.

Dağlerdir odlu könlümde garası qopmamış, Ateş üzerinde yanan nice tütsü tohumu (üzerklik)
Yâ sabât-i eşq üçün od üzre bir nece sipend. gibi duran ateşli göğsümde karası kopmamış olan
dağlar, yaralar aşkımın ispatı içindir.

Açılır könlüm gehî kim, girye-i tekim görüb, Bazen iri gözyaşlarımı görünce gönlüm açılır. O
Açar ol gülrux tebessüm birle le'l-i nûşxend. tatlı dudağının tebbümüyle birlikte o gül yanak
açar (açılır).
Xâk-i râhinden meni qaldıra bilmez saye tek,
Qılsa gerdunâfitabın her şüâm bir kemend.
Câm tut der, sâqi-i gülçöhre, zâhid, terk-i cam,
Ey könül, fikr eyle gör kim, qansıdır tutmalı pend,
Ey Fuzûlî sûret-i feqrin qebûl-i dustdur,
Hiç dervişi senin tek görmedim sultan-pesend.
XXX
Penbe-i dağ-i cünun içre nihandır bedenim,
Diri olduqça libâsım budur ölsem kefenim.
Canı canan dilemiş, vermemek olma, ey dil!
Ne niza eyleyelim, ol ne senindir, ne menim.
Daş deler ahim oxu, şehd-i lebin şövqünden,
Nola zenbur evine benzese beyt'ül-hezânım.
Tövq,i zencîr-i cunun daire-i dövletdir,
Ne reva kim, meni ondan çıxara ze'f-i tenim.
Eşq sergeştesiyem, seyl-i sirişk içre yerim,
Bir hübâbem ki, hevâden doludur pîrehenim.
Bülbül-i qemzedeyem, bağ u baharim sensen,
Dehen ü qedd ü ruxün, gönce vü serv ü semenim.
Edemen terk Fuzûlî, ser-i kûyin yârın,
Vetenimdir, vetenimdir, vetenimdir, vetenim.
XXXI
Perîşân xelq-i âlem ah u efğan etdigimdendir,
Perîşân olduğum, xelqi perişan etdigimdendir.
Dil-i zârimde derd-i eşq gün günden füzun olmaq,
Yeten bîderde tedbîr ile derman etdigimdendir.
Gözüm kim bağrımın qanm töker perkâle perkâle
Dem-â-dem arzû-yı le'l-i canan etdigimdendir.
Dünya, güneşin her ışığını bir kemend yapsa yo-
lunun toprağında beni gölge gibi kaldırabilmez.
Gül çehreli saki, kadeh tut der. Zahid ise kadehi
terketmememi söyler. Ey gönül, düşün gör, han-
gisinin öğütünü tutmalı.
Ey Fuzûlî, fakirliğin görünüşü dost kabulünde
belli olur. Senin gibi sultana düşkün olan hiç der-
viş görmedim.
Vücudum aşk, delilik yarasının pamuklarıyla ör-
tülüdür. Sağ oldukça giyeceğim, ölünce de ke-
fenim budur.
Ey gönül, canımı sevgili dilemiş, vermemek olmaz.
Niçin tartışalım ki o ne senindir, ne de benim.
Dudağının balının şevkiyle, aşkıyla ahımm oku
taşı deler. Hüzünlü evim arı kovanına benzese ne
olur; şaşılır mı?
Delilik zincirinin ucundaki halka zenginlik çen-
beridir. Vücudumun zayıflığı onu boynumdan çı-
karırsa bu reva mıdır, yakışır mı?
Aşk sarhoşuyum. Yerim, gözyaşı seli içidir. Göm-
leğinin içi hava ile dolu bir su kabarcığıyım.
(Heva; hava, arzu, istek, aşk anlamlarında
kullanılmıştır).
Bir kederli bülbülüm. Bahçem ve ilkbaharım sen-
sin. Senin ağzın boyun ve yanağın benim bah-
çemde goncam, selvim ve yaseminimdir.
Fuzûlî, sevgilinin bulunduğu yerleri bırakamam.
(Orada eziyet görsem de) vatanımdır, vatanımdır,
vatanımdır, vatanım.
Dünyadaki herkesin perişanlığı, ah çekip haykırıp
inlediğimdendir. Benim perişanlığım ise halkı
böyle perişan ettiğimdendir.
Zayıf, mecalsiz gönlümde aşk derdimin günden
güne artması, gelen her dertsizin derdine derman
bulmamdandır.
Sürekli sevgilinin karmızı renkli dudağının ar-
zusuyla gözüm, ciğerimin kanını parça parça
döker.
Değil bî-hûde ger yağsa felekden başıma daşlar,
Binasın tîşe-i ahimle viran etdigimdendir.
Qaçan rüsvâ olurdum, qan udub sebr ede bilseydim,
Melâmet çekdigim bî-hûde efğan etdigimdendir.
Xetâ senden değil, cismim oxundan bî-nesib olsa,
Hübâb-i eşk,i gül-gûn içre pünhan etdigimdendir.
Fuzûlî, ixtilât-i merdum-i âlemden ikrahim,
Perîveşler xeyâlm mûnis-i can etdigimdendir.
XXXII
Tökdükce ganimi oxun, ol âsitan içer,
Bir yerdeyem esîr ki, torpağı qan içer.
Ehl-i zemane qanına çox teşnedir zemin,
Qanm kimin tökerse felek, ol zaman içer.
Mey içmeden açılmaz imiş bâb-ı meğrifet,
Sövğendler bu bâbde pîr-i mügan içer.
Üqbâde kövser istemesin rind-i meykede,
Dünyâda bes değil mi mey-i erğevan içer.
Qemzen görünmeyib göze, qanlar içer müdam,
Zâhid kimi, ki badeni elden nihan içer.
Meyden egerçi tövbe verir el Fuzûlîye,
Ey serv, sen qedeh sunar olsan, revân içer.
XXXIII
Tutuşdu qem oduna şâd gördüğün könlüm,
Müqeyyed oldu ol âzâd gördüğün könlüm.
Diyâr-i hicrde seyl-i sitemden oldu xerab,
Fezâ-yi eşqde âbâd gördüğün könlüm.
Ne gördü badede bilmen ki, oldu bâdeperest,
Mürîd-i meşreb-i zöhhâd gördüğün könlüm.
Binasını (yapısını) ahımm kazmasıyla yıktığım,
viran ettiğim için başıma gökten taşlar yağsa bo-
şuna değildir.
Eğer kan yutup sabredebilseydim nasıl rezil olur-
dum. Ayıplanmam kınanmam hep boş yere ağ-
layıp haykırdığım içindir.
Vücudumun bakış oklarından yoksun olmasının
hatası sende değil. Ben onları kanlı gözyaşlarımın
kabarcıkları içinde sakladığım için vücûduma eri-
şemediler. (Fuzûlî çok fazla ağladığını ve kanlı
gözyaşlarının vücudunu bir zırh gibi kapladığını
söylemek istemiş).
Ey Fuzûlî, bu dünyanın insanlarıyla birlikte ol-
maktan nefret etmem, peri gibi olan güzellerin ha-
yalini canıma dost etmemdendir.
Bakışlarının oku kanımı döktükçe kanımı o eşik
(sevgilinin eşiği) içer. Öyle bir yerde esirim ki top-
rağı kan içer.
Yer, zaman ehlinin kanma çok fazla susamıştır.
Felek kimin kanını dökerse o an onu içer.
Bağış kapısı, şarap içmeden açılmazmış. Bu
kapıda andları, yeminleri meyhaneci içer.
Meyhanenin kalenderi, ahirette kevser istemesin.
Dünyada içtiği kırmızı şarap yetmez mi?
Gamzen, yan bakışın göze görünmez. Badeyi elde
gizlice içen sofular gibi o sürekli kan içer.
Halk, Fuzûlî'yi şarap içmeye tövbe ettirse bile ey
selvi boylu güzel; eğer kadehi sen sunacak olursan
dönüp su gibi içer.
Şad, mutlu gördüğün gönlüm gam ateşiyle tutuştu.
O azat, hür gördüğün gönlüm artık bağlandı.
Aşk fezasında şen, mutlu gördüğün gönlüm, ay-
rılık diyarında sitem, eziyat seli yüzünden harap
oldu, yıkıldı.
Sofu karakterlilerin müridi gördüğün gönlüm, şa-
rapta ne gördü bilmem; şaraba tapan, şaraba düş-
kün biri oldu
Ferâqm odunu gördükçe mûm tek eridi, Karar, sabır ve sebatta çelik gibi sağlam gördüğün
Sebat ü sebrde fulâd qördügün könlüm. gönlüm, ayrılık ateşini gördükçe mum gibi eridi.

Getirdi acz görüb eşq müşkül olduğunu, Bütün işlerde, sanatlarda, hünerlerde usta olarak
Qamû hünerlere ustâd qördügün könlüm. gördüğün gönlüm, aşk müşkilini, zorluğunu gö-
rünce acz getirdi, aciz kaldı.

Değildi böyle mükedder, bir ehl-i işret idi, Bu kanlar içmeye alışmış gördüğün gönlüm, böyle
Bu qanlar içmeye mö'tâd gördüğün könlüm. kederli değildi; bir içki içme ehliydi.

Fuzûlî, eyledi âheng-i eyşxâne-i Rum, Fuzûlî, Bağdat belasının, sıkıntısının tutsağı olarak
Esîr-i möhnet-i Bağdâd gördüğün könlüm. gördüğün bu gönlümü Rum (Anadolu) mey-
hanesinin ahengi etti.

XXXIV

Xelqe ağzın sirrini her dem qılır izhâr söz, Söz, her zaman ağzının sırrını halka açıklar. Bu
Bu ne sirdir kim, olur her lehze yoxdan vâr söz. nasıl bir sırdır böyle ki sözle sürekli yoktan var
olur.

Artıran söz qedrini sidg ile qedrin artırar, Sözün kadrini, kıymetini artıran, kendi doğ-
Kim ne miqdar olsa, ehlin eyler ol miqdâr söz. ruluğunu temizliğini ve kadrini, kıymetini artırır.
Herkes neyin ehliyse, derecesi neyse o miktarda
söz söyler.

Ver söze ehyâ ki,tutduqca seni xâb-i ecel, Ecel uykusu seni tuttukça (sana yaklaştıkça) sen
Ede her sâet seni ol uygudan bîdâr söz. söze tazelik, canlılık ver. Söz her saat seni o uy-
kudan uyandırır.

Bir nigâr-i enberin xetdir könüller almağa, Söz, gönül alan anber kokulu hattı, tüyü olan sev-
Gösterer herdem niqâb-i qeybden rühsâr söz. gilidir. Her zaman, gaiplik perdesinden yanağını
gösterir.

Xâzine-i gencne-i esrardır her dem çeker Söz, sırlar hazinesinin muhafızıdır. Her zaman or-
Rişte-i izhare min min gövher-i esrar söz. taya çıkarma ipiyle binlerce sır cevherini çıkarır.

Olmayan qevvâs-i behr-i me'rifet arif değil, Şahlara yakışır inci gibi olan sözün vücûdun ter-
Kim sedef terkîb-i tendir, lö'lö-i şehvâr söz. kibi sedef olduğunu, ma'rifet denizinin dalgıcı ol-
mayan bilmez.

Ger çox istersen, Fuzûlî izzetin az et sözü Ey Fuzûlî, eğer değerini, kıymetini çoğaltmak is-
Kim, çox olmagdan gılıbdır çox ezîzi xâr söz. tersen az söyle. Söz çok olduğundan bir çok aziz,
hakir olmuştur.

GESIDELER

Men kimem? Bir feqir bî-ser ü pâ, Ben kimim? Herşeyden, dünyadan ve canından
Kemterin bende vü kemine gedâ. geçmiş bir yoksulum. Aciz, düşkün bir kul ve za-
vallı bir dilenciyim.

Sâyir-i gargâh-i sebr ü sükun, Sabır ve şükür, sessizlik yerlerinde dolaşan, gezen
Sâlik-i şahrâh-i fegr ü fena. yoksulluk ve yokluk âleminin yolcusu.
Ne mizâcimde irtikâb-i qürur, Ne yaratılışımda gururlanma kötülüğü, ne iş-
Ne feâlimde ehtimâl-i riya. lerimde yaptıklarımda iki yüzlülük, ihtimali vardır.

Künc-i üzletde feqr ü fâge ile, Yalnızlık, kimsesizlik köşesinde yokluk ve yok-
Olmuşam eyle mehv kim, meselâ: sulluk ile öyle mahvoluyorum ki, mesela:

Merkez-i xâki etse zîr ü zeber, Sabah yeli, yerin merkezinin altını üstüne getirse
Bulamaz gerdimi nesîm-i sebâ. de vücudumun tozunu bile bulamaz.

Ezl qılmış meni emellerden Dünya işlerinin amili, yürütücüsü beni bütün iş-
Âmil-i kârxâne-i dünyâ lerden azletmiş, uzak tutmuş.

Gılmazam kâr ü bâr-i âleme meyi, Dünyanın kârına, kazancına meyletmem. Yük-
Çekmezem ezl ü nesb üçün qovğâ. selmek veya gözden düşmemek için kavgaya gir-
mem.

Mene vermiş cahan qamu feğrin, Dünya bütün yoksulluğunu bana vermiş. Dün-
Nola ursam cahâne istiğne. yadan elimi eteğimi çeksen ne olur?

Âlem-i uzletin yegânesiyem, Yalnızlık aleminde tek basmayım. Kaftan Kafa

Qâfdan qâfa yox mene hemtâ bana benzeyen biri dahi yoktur.

Suretim feqr ü siyretim mün'im Dış görünüşüm yoksul, fakat içim zengindir. Gö-
Heyretim mur ü himmetim enqâ. rünüşüm karıncaya benzer ama himmetim, yar-
dımım anka gibidir.

Rif'et-i qedrim iltifat etmez Kadrimin yüceliği Süleyman'ın bağışlarına bile il-
Ger Süleyman qılırsa erz etâ. tifat etmez.

Fâni-i mütleqem, qebûl etmen Öyle faniyim, yok olmuşum ki Hızır'ın minnetini
Minnet-i Xizr ile zülâl-i beqâ. ve ölümsüzlük suyunu kabul etmem.

Demezem vehşiyem, tebîet ile Tabiatta yalnız dolaşan, insanlardan kaçan bir vah-
Tâlib-i zövq-i söhbetem emmâ. şiyim demiyorum. Herkesle sohbetten zevk alan
birsiyim ama,

Bir diyar içreyem ki, xelqinden, Öyle bir diyardayım ki, halkından benimle il-
Eylemez heç kim mene perva. gilenen hiç yok.

Kimse yox derdim eyleyim izhar, Derdimi açacağım ve çare istiyeceğim kimse yok.
Eyleyim ondan iltimâs-i deva.

Le'l-veş daş içindedir vetenim, Vatanım yakut gibi taşın içindedir. Gül gibi, ben
Gül kim xârı qılmışam me'vâ. de dikenlerin arasına sığındım.

Dün bu hal ile mehv-i heyret iken, Dün bu halde, şaşkınlıktan mahvolmuş bir du-
Geldi bir qâsid ü getirdi manâ. rumdayken bir haberci geldi ve bana...

Bir eceb nâme-i fereh-te'sir, Ferahlık veren garip bir mektup getirdi, imlâsı ve
Mehz-i hüsn-i ibret ü imlâ. cümleleri güzellik dolu.

Zahiri dil-pezir ü feyzresen, Dışı gönül alan, coşkunluk veren; içi feyz ba-
Batini feyzbexş ü ruh-efzâ. ğışlayan ve ruhu ferahlatan...
Neqş-i xettinde eltefi suret, Yazısının nakşında şekillerinde hoş görünüşler,
Terz-i lefzinde eşref-i me'nâ. sözlerinde yüksek, şerefli anlamlar.

Cilvegâh-i nezerde her lefzi, Her sözü insanın gözünde bir peri yüzü ve melek
Bir perî-peyker ü meleksîmâ. siması.

İşve vü şive vü girişme ile, İşve, naz ve edâ ile gönlü avlar, aklı da yağma
Dil eder seyd ü eql eder yeğmâ. eder.

Fehm qıldıgda hüsn-i mezmûnun, Anlamının güzelliğini, hoşluğunu anlayınca se-

Qıldım onda sürûrlar peyda. vindim, içime sevinçler doldu.

Bendeyi lütf birle yâd etmiş, O, uğurlu, mübarek yüzlü seyyid hazretleri lüt-
Hezret-i seyyid-i xüceste-liqâ. fedip kulunu, kölesini hatırlamış.

Ol felekqedr kim, ona vermiş, Yüce Allah, sadâkat ve saflığın en güzelini o kadri,
Hikmet-i Haq kemâl ü sidg ü sefa. kıymeti göğe yükselen insana vermiş.

Zet-i pâki cami-i âlemden O temiz insan rütbesinin, derecesinin yüksekliğiyle

Şeref-i rütbe ile müstesna. bütün âlemde bir tane!

Feyz-i elm-i ifâde-i beşeri, İnsanlığını ifade etme ilminin bolluğu, feyzi ona
Ona ervâh-i qütsden ilqâ. kutsal ruhlardan kalmıştır.

Eslidir nûr-i pâk-i müstefevi, Onun aslı Mustafa'nın temiz nûrundandır. Onun
Hükmüdür rövneq-i serîr-i qezâ. hükmü, kararı kaza tahtının süsüdür.

Elmidir bâis-i refâhet-i xelq, Onun ilmi, bildikleri halkın refaha kavuşmasının
Fe'lidir mücîb-i rizâ-yi Xudâ. sebebidir. İşleri, yaptıkları ise Allah rızasının ge-
reğidir.

Az olur bir arada cem olmaq, Hükümde, ilimde, efendilikte ve ibadette bu kadar
Hökm ü elm ü seyâdet ü tegvâ. üstünlük çok az bir araya gelir.

Mir seyyid Mehemmed-i Qazi, Cömertliğin, eli açıklığın, bilginin ve iyi huyun
Menbe-i elm ü helm ü cûd ü sexâ. menbaı, kaynağı Gazi Seyyid Muhammed Haz-
retleri

Ey gezâ-hökm kim, müyesserdir, Ey kaza hükmü , şerîat hükmü gibi olan, yücelik
Zâtine iqtidâr-i izz ü e'lâ. ve büyüklük sana verilmiştir.

Gül-i gül-zâr-i itret-i nebevî, Sen peygamberler soyunun bahçesinin gülü; temiz,
Çemen-ârâ-yi millet-i Zehra. pâk insanların toplandığı bahçenin süsüsün.

Nûr-i çeşm-i tamâmi-i sadat, Seyyidlerin, uluların tamamının gözünün nurusun.

Mügtedâ-yi cem-i ehl-i zekâ. Zeki kişilerin tümünün öncüsüsün.

Mene teqsîr hökmün etmişsen, Benim için "kusurlu" hükmünü vermişsin. Bu

Demek olmaz bu hökme hökm-i xetâ. hükme hatalı bir karardır demek olmaz.

Lîk bir bende-i heqîrem men, Fakat ben hakîr, zavallı bir kulum. İşim bütün ha-
Emelim ehl-i xeyre xeyr du'â. yırlı insanlara hayır dua etmektir.
Sâhib-i üsretem, mene ne düşer Zorluklar, sıkıntılar sahibi biriyim. Bana zen-
Kim, olam hemnişîn-i ehl-i qinâ? ginlerle bir arada oturmak düşmez.

Mehz-i cehlem mene ne nisbetdir Cehalet sahibi biriyim ben. Fâzıl, üstün insanların
Ki, qılam meyl-i söhbet-i füzelâ? sohbetlerine katılmayı, onlarla sohbet etmeyi nasıl
isterim?

Gerçi eflâke reğbet eyler xâk, Gerçi tozlar göğe ulaşmak isterler fakat düşkünler,
Yetmez e'lâye rütbe-i ednâ. alçaklar yükseklere ulaşamazlar.

Lütf senden mene münâsib iken, Senin bana lütfetmen münâsipken, beni senden is-
Menden olmaq mütâlebet ne reva? tekte bulunman reva mıdır, yakışık alır mı?

Ey Fuzûlî, bu növ' de'vâde, Ey Fuzûlî bu çeşit davalarda şerîat yolunu tutman

Meslehetdir dutam terîq-i rizâ. en iyisidir, en uygunudur.

Hâl müşküldür onda kim, bir ola, Hüküm sahibiyle dâva sahibi bir olunca durumu
Sâhib-i hökm ü sâhib-i de'vâ. çözmek oldukça zordur.

Var ümidim ki, tâ müessirle, Ümidim, yerin ve göğün duranı ve hareket ede-
Sabit ü sâyir ola erz ü semâ. niyle etkisini göstermesidir.

Ola hökm-i qezâ ile bâqî, Yüzü mübarek, uğurlu Gazi Kadı, ilahî hükümle
Qâzi-i gâzi-i xüceste ligâ. bakî kalsın; sonsuza dek yaşasın.

TERCİ-İ BENDLER

Men kimem? - Bir bîkes ü bîçâre vü bî-xânimân, Bern kimim? Kimsesiz, çaresiz ve yersiz yurtsuz bi-
Tâleyim aşüfte, iqbâlım nigun, bextim yaman, riyim. Talihim iffetsiz, ikbalim ters, uğursuz, bah-
tım yaman, kötüdür.

Nemli eskimden zemin nemlu, ünümden âsimân. Nemli, sulu gözyaşımla yer; ünümle, iniltimle gök-
Âh ü nâlem nâvek-i peyveste, xem qeddim keman, yüzü dolu. Ah ve iniltilerim ardı arkası kesilmeyen
oklardır, eğri boynumda kemandır.

Tîr-i ahim bî-xetâ, te'sir-i nâlem bîgümân, Müttesil Ah okum hatasız, sapmaz. Feryadım, iniltim seksiz
qemxâne-i sinemde yüz gem mihmân, şüphesizdir. Sinemin gamhânesinde (gönlümde)
devamlı yüz gam misafirdir.

Qanda bir qem itse, menden istesinler, men zeman, Bana mihnet tuzağından ve belâ müptelalığmdan
Yox mene qeyd-i belâ vü dâm-i möhnetden âmân, kurtuluş yok. Onun için ne zaman bir gam gerekse
benden istesinler. Ben kefilim, hazırım.

Çıxmadı könlümden endûh ü qem ü möhnet heman, Ey benim canım sevgilim! Gönlüm seninle mutlu,
Ey menim canım sen ü könlüm seninle şâdımân, bahtiyar olduğundan; gönlümden keder, gam ve
mihnet hemen çıkmadı.

Sensiz olman ayrı möhnetden, belâdan bir zaman, Ben sessiz belâ ve mihnetten bir an bile ayrı kal-
El-emân, hicran belâ vü möhnetden, el-emân. mam. Medet ayrılığın belâ ve eziyetlerinden medet
imdat!
Fariğ idim cümle âlemden, bilir âlem meni,
Eyb ederdi bî-xeber sanıb, benî âdem meni,
Goymadı dövrân-i çerx öz hâlime xürrem meni,
Şâd iken âlemde çerx etdi esîr-i qem meni,
Eşq nâ-geh oldu peyda, tutdu müstehkem meni,
Saldı yüz sevdâye ol geysû-yi xem-der-xem meni,
Şimdi Mecnundan reh-i eşq içre sanman kem meni,
Yâr xud qılmaz herem-i vesline mehrem meni.
Sen ki, mehremsen sebâ billah anıb her dem meni,
Söyle ey gül kim sene, bext eylemez hemdem meni,
Sensiz olmam ayrı möhnetden, belâden bir zaman,
El-emân, hicran belâ vü möhnetden, el-amân
Bülbül-i zârem, gül-i ruhsâr-i âlinden cüda,
Tûti-i lâlem, şekernisbet meqâlinden cüda.
Der idim sebr eyleyim, olsam cemâlinden cüda.
Bilmedim düşvâr imiş olmaq vüsâtinden cüda.
Tîre oldu rûzigârım, zülf ü halinden cüda,
Oldu sehrâ menzilim, vehşî qezâlinden cüda,
Mû tek inceldi tenim, nâzik nâhâlinden cüda,
Xem getirdi qâmetin, miskin hilâlinden cüda.
Çıxdı cân-i nâtevân, şîrin zülâlinden cüda,
Oldum, el-qisse, ruh-i ferhende-fâlinden cüda.
Sensiz olman ayrı möhnetden, belâden bir zaman,
El-amân hicran belâ vü möhnetinden, el-amân.
Âlem benim mâsivâdan (bütün varlıklardan, ni-
metlerden) uzak olduğumu bilirdi. İnsanoğlu beni
dünya ve dünya meşelerinden habersiz sanıp ayıplardı.
(Fuzûlî, beyitte, kendisinin Allah'ın rızasına
yöneldiğini, Allah dışındaki şeylerden uzak olduğunu
belirtmek istiyor).
Felek (zaman) kendi halimde mutlu, mesut bı-
rakmadı. Alemde (dünyada) mutlu ve bahtiyarken
döneklik edip beni gama esir etti.
Aşk ansızın ortaya çıkıp beni sardı. O kıvrım kıvrım
olan saç, beni yüzlerce sevdaya saldı.
Şimdi aşk yolunda beni Mecnun'dan az sanmayın.
Yarin kendisi beni kavuşma mahremine sokmaz.
Vallahi sabah rüzgârı her zaman beni anmasına
rağmen (benim halimden sana söz etmesine rağmen)
sen bana sırsın. Ey gül yüzlü sevgili, söyle seni bana
kısmet etmeyen, yakm etmeyen kimdir? (Baht sözüyle
aynı zamanda beni sana yakmlaştırmayan bahttır,
manası kastedilmektedir.)
Ben sensiz belâ ve mihnetten bir an bile ayrı kalmam.
İmdat, ayrılığın belâ ve eziyetlerinden imdat!
Al yanağın gülünden ayrı düşmüş inleyen bir bül-
bülüm. Şekere benzer sözlerinden ayrı düşmüş lal bir
tutiyim.
Yüzünün güzelliğinden ayrı olsam da sabredeyim,
derdim. Fakat visalinden, (kavuşmandan) ayrı ol-
manın (senden ayn olmanın) güç olduğunu bil-
medim.
Zülfünden ve beninden ayrı düşünce dünyam karardı
(...rüzgârım, yelim karıştı, bulandı). Vahşi
ceylanından ayrılınca menzilim (mekânım) sahra, çöl
oldu.
İnce, güzel fidanından (boyundan) ayrı olan tenim,
bedenim (yani ben) kıl gibi inceldi. Siyah kaşından
ayrılan boyum eğrildi.
Şirin, tatlı suyundan (dudağından?) ayrılan güçsüz
canım çıktı. Uğurlu, kutlu olan yanağından ayrılalı
hikâye (hulâsa; deli divane) oldum.
Ben sensiz belâ ve mihnetten bir an bile ayrı kalmam.
İmdat ayrılığın belâ ve eziyetlerinden imda*
Feqr eşq içre, Fuzûlî izz ü câhimdir menim,
Şîve-i mehr ü mehebbet resm ü rahimdir menim,
Derdimi sabit qılan, üşşâqe, âhimdir menim,
Âh bu de'vâde bir âdü güvâhimdir menim,
Gerçi qem meqsûdu, getl-i bî-günâhımdır menim,
Qem değil, çün künc-i meyxâne penâhimdir menim,
Dergeh-i pîr-i muğân ümmid-gâhimdir menim,
Men onun bir çâkeri, ol pâdşâhimdir menim!
Ey ki, her cürm olsa lütfün üzr-xâhimdir menim!
Ayıran senden meni, bext-i siyâmmdır menim!
Sensiz olman ayrı möhnetden, belâden bir zaman,
El-amân, hicran belâ vü möhnetden, el-amân.
MÜSEDDESLER
Menem ki, qefilesalar-i kârvân-i qemem,
Müsâfir-i reh-i sehrâ-yi möhnet ü elemem,
Heqîr baxma mene, kimseden sağinma kemem,
Feqîr-i pâdşah âsâ gedâ-yi möhteşemem,
Sirişk text-i revandır mene, bu âh elem,
Cefâ vü cövr- mülâzim, belâ vü derd-heşem.
Ne mülk ü mâl mene çerx verse memnûnem,
Ne mülk ü mâhden âvâre qılsa mehzûnem,
Egerçi müflis ü pest ü müheqqer ü dönem,
Dem-â-dem öyle xeyâl eylerem ki, Qârûnem.
Könülde neqd-i vefa gencilîk pünhânî
Gözüm xezîne-i le'l ü güher, velî fânî.
Ey Fuzûlî, aşk içinde fakirlik, yoksulluk benim de-
ğerim ve itibanmdır; mekânımdır, sevgi, aşk nazı,
edası ve muhabbet adetim, usulüm ve yolumdur.
(Rah, kaygı, keder ve şarap manalarında da kul-
lanılmıştır. Aşkın ve sevginin şarabı, meyi yani
kendisini mest eden, sarhoş eden şeyler olduğunu
söylemek de istiyor.)
Benim derdimi âşıklara ispat eden âhımdır (çek-
tiğim âhtır). Benim bu davada âdil olan tek şa-
hidimdir.
Gerçi gam isteği benim günahsız yere katlimdir,
(Öldürülmemdir). Asıl gam değil, meyhane köşesi
sığmağımdır.
Meyhanecilerin pirinin tekkesi, benim ümit ye-
rimdir, kapımdır. Ben onun bir kölesi, kulu; o
benim padişahımdır.
(Ey Sevgili) her ne suç olsa da (her ne suçum olsa
da) güzelliğin benim özür, af istememin sebebidir.
Beni senden ayıran kara talihimdir. (Fuzûlî, ne
kadar suç işlemişsem bunlar senin (sevgilinin) gü-
zelliğin yüzündendir, bu yüzden ben suçsuzum
demek istiyor. Aynı zamanda sevgilinin suç iş-
lemesi ve güzelliği yüzünden affedilmesi de bah-
sedilmektedir.)
Ben sensiz belâ ve mihnetten bir an bile ayrı kal-
mam. İmdat, ayrılığın belâ ve eziyetlerinden
imdat!
Ben gam kervanının kafile başıyım; mihnet, sıkıntı
ve elem sahrasının yolunun konuğuyum. Bana hor
bakma, kimseden aşağı olduğumu düşünme. Pa-
dişah gibi yoklusum, fakirim, muhteşem bir di-
lenciyim. Gözyaşını bana yürüyen tahttır ve ahım
bayraktır. Ezâ ve cefâ, eziyet askerlerim, dert ve
belâ hizmetçilerimdir, maiyetimdir.
Ne felek bana mal ve mülk verse sevinirim, ne de
malı mülkü alsa üzülürüm. Gerçi herşeyini kay-
betmiş, iflas etmiş, zavallı hor görülen düşkün bi-
riyim ama kendimi her zaman Karun gibi dü-
şünürüm, hayal ederim. Gönlümde vefa
sermayesinin hazinesi vardı, fakat gizlidir, saklıdır;
gözümde inci ve cevher hazinesi var fakat fânî, ge-
çicidir.
Heyât serf edüben, derd qümışam hâsil,
Sirişk~i âl ü rux-i zerd qılmışam hâsil,
Zemîr güzgüsüne gerd qılmışam hâsil,
Tebîet-i segi şebgerd qilmışam hâsil, işim
qara gece tâ sübh nâle vü feryâd,
Ne verseler ona şâkir, ne deseler ona şâd.
Sirişk-riz gülendamlar hevâsîle,
Şikeste-hal siyeh zülfler belâsîle,
Zemane içre qem-i eşq mâcaresîle,
Hemişe meslehetim özgeler rizâsîle,
Ne dövr-i gerdiş-i gerdun menim murâdimle
Ne Qâyeti emelim hüsn-i eti qâdimle
Hesûd sûret-i ehvâlime nezer qılmaz,
Cefâ qıhr men-i bîçâreye, hezer qilmaz,
Sanır ki, nâle vü zarım ona eser qılmaz,
Onu mürur ile âlemde derbeder qılmaz,
Zemâne içre mücerrebdir intiqâm-i zaman
Hemîşe yaxşıya yaxşı verer, yamâne yaman.
MUXEMMESLER
Vây, yüz min vây kim, dildârden ayrılmışam,
Fitne-çeşm ü sâhir-i xunxârdan ayrılmışam.
Bülbül-i şûrîdeyem gülzârden ayrılmışam,
Kimse bilmez kim, ne nisbet yârden ayrılmışam,
Bir qedi şümşad ü gülrüxsârdan ayrılmışam.
Qeddi tûbâ, le'li firdovsun şerâb-i kövseri
Xülg ü xûyi bir melek, sûretde emsâl-i peri,
Bürc-i eflâkin seâdetli, şerefli exteri.
Hüsn- arâ mecmû-i xubların ser-â-ser serveri,
Bir qedi şümşad ü gülrüxsârden ayrılmışam.
Dûstlar, men nâle vü feryâd qılsam, eyb imes,
Çerx-i bedmehrin elinden dâd qılsam, eyb imes,
Qem diyârm dil arâ âbâd qılsam, eyb imes,
Bu bina birle cahânda ad qılsam, eyb imes,
Bir qedi şümşad ü gülrüxsârden ayrılmışam.
Düşmüşem gemxâne-i hicrâne zâr ü derdnâk,
Nâxun-i hesret bilen edib girîbânimi çâk,
Günde yüz gez hicr tiğilen oluram men helak,
Gerdiş-i devvâr cövründen men-i dilxeste nâk,
Bir qedi şümşad ü gülrüxsârden ayrilrraşam.
Ömrümü verip karşılığında dert elde etmişim. So-
nunda kanlı gözyaşı ve sarı bir yüz hasıl etmişim.
Gönül aynasını toza toprağa bulaştırdım. Gece do-
laşan (bekçilik yapan) köpeğin tabiatına girmişim
(gövireni üstlenmişim). İşim kara geceden sabaha
kadar ağlayıp inlemektir. Ne verirlerse ona şük-
rederim, ne yaparlarsa ona sevinirim.
Gül boyluların, endamlıların hevesiyle, aşkıyla
gözyaşı dökerim. Kara saçlıların belasıyla kırılırım.
Ömrüm, zamanım aşk gamının macerasıyla geçer.
Her işim, yaptığım hep başkalarının rızasıyla, is-
teğiyle olur. Ne dünyanın gidişi, dönüşü benim is-
teğimledir; ne de emellerimin gayesi inançlarım
doğrultusundadır.
Kıskanç olanlar kötü halime bakmazlar. Bîçâre
olan bana cefâ etmekten çekinmezler. Ağlayıp in-
lemeleriminin ona tesir etmeyeceğini sanır. Dün-
yada onu da perişan edeceğine inanmaz. Zaman
içinde zamanın intikam alacağı tecrübe edilmiştir.
O iyiye iyilik, kötüye de kötülük verir.
Vah, yüzbinlerce vah! Sevgilimden ayrılmışım.
Gözü fitne çıkaran ve kan içici bir sihirbazdan ay-
rılmışım. Perişan bir bülbülüm ben, gül bahçesinden
ayrılmışım. Nasıl bir sevgiliden ayrıldığımı kimse
bilmez. Şimşir boylu, gül yanaklı bir güzelden ay-
rılmışım.
Boyu tûbâ ağacı, dudağı cennetin kevser şarabı,
huyu ve yaratılışı melek surette, (görünüşte), peri
gibi, gökyüzünün şerefli ve mutlu yıldızı, gü-
zellikte bütün güzellerin serveri, şimşir boylu, gül
yanaklı bir güzelden ayrılmışım.
Ey dostlar! Ben ağlayıp, inlesem ayıp değildir. Acı-
masız feleğin elinden sızlansam, yakmsam ayıp de-
ğildir. Gam ülkesini gönlümü şenlendirip, yâd kıl-
sam da ayıp değildir. Bu binayla (bu işle, bu
halimle) dünyada ad, ün kazansam da ayıp de-
ğildir.Çünkü ben şimşir boylu, gül yanaklı bir gü-
zelden ayrılmışım.
Ağlayıp sızlayarak, dert çekerek gam evine düş-
müşüm. Hasret tırnağıyla yakamı parçalayarak,
günde yüz kere ayrılık kılıcıyla Ölüp yok olurum.
Dönen feleğin (dünyanın) çevrinden, cefâsından
gönlü hasta olan ben şimşir boylu, gül yanaklı bir
güzelden ayrılmışım.
 MÜREBBE'LER
Perişan hâlim oldum, sormadın hâl-i perişanım,
Qeminden derde düşdüm, qilmadm tedbîr-i
dermanım,
Ne dersen rûzigârım böyle mi keçsin, gözel xânım!
Gözüm, canım, efendim, sevdiğim, dövletli sultânım!
Esîr-i dâm-i eşqin olalı, senden vefa görmen,
Seni her qanda qörsem, ehl-i derde âşinâ görmen,
Vefa vü âşinâlıg terkini senden reva görmen,
Gözüm, canım, efendim, sevdiğim, dövletli sultânım!
Değer herdem vefasız çerx yayından mene bir ox,
Kime şerh eyleyim kim, möhnet ü endûh ü derdim çox,
Sene qaldı mürüvvet, senden özge hiç kimsem yox,
Gözüm, canım, efendim, sevdiğim, dövletli sultânım!
Gözümdendem-be-dembağrımezibyaşımkimigetme!
Seni terk etmezem çün men, meni sen dexi terk etme!
İken hem zâlim, olma men kimi mezlûmu incitme!
Gözüm, canım, efendim, sevdiğim, dövletli sultânım!
Qatı könlün neden bu zülm ile bî-dâde rağibdir,
GÖzeller nisbeti olmaz cefâ, senden ne vâcibdir,
Senen tek nazenine nazenin işler münâsibdir,
Gözüm, canım, efendim, sevdiğim, dövletli sultânım!
Nezer qılmazsan ehl-i derd gözden axidan şeyle,
Yamanhqdır işin üşşâg ile, yaxşı mıdır böyle,
Gel Allâhı sevirsen âşiqe cövr etme, lütf eyle,
Gözüm, canım, efendim, sevdiğim, dövletli sultânım!
Fuzûlî şîve-i ehsânm ister bir gedâyindir,
Dirildikce senin kûyin yolunda xâk-i pâyindir,
Gerek öldür, gerek qoy hökm-hökmün, re'y re'yindir
Gözüm, canım, efendim, sevdiğim, dövletli sultânım!
Senin yüzünden perişan hallere düştüm, fakat pe-
rişan halimin sebebini sormadın. Senin gamından
derde düştüm hastalandım. Fakat sen derdimin ça-
resini bulmadın. Ne dersin sultanım, ömrüm (ba-
harım, gençliğim) böyle mi geçsin? Gözüm, canım
efendim, sevdiğim yüce sultanım.
Aşkının tuzağına tutsak olalı senden vefa gör-
medim. Seni nerede ve ne zaman görsem dertlilere
yakın görmedim. Gerçi vefa ve yakınlığı da (ya-
kınlık adetini de) sana uygun görmem. Gözüm,
canım efendim, sevdiğim yüce sultanım.
Bana vefasız feleğin yayından her an bin ok doğar.
Derdimin, kederimin, sıkıntımın çok olduğunu
kime açıklayabilirim? İnsanlık, iyilik, mertlik sana
kaldı. Senden başka hiç kimse yok. Gözüm, canım,
efendim, sevdiğim yüce sultanım.
Her an gönlümü yaralayıp gözümden akan göz-
yaşlarım gibi gitme. Ben seni nasıl terketmiyorsam,
sen de beni terketme. Öyle zalim olma, benim gibi
mazlumu incitme. Gözüm, canım efendim, sev-
diğim, yüce sultanım!
Katı gönlün neden zulüm ve haksızlık etmek is-
tiyor? Güzeller senin gibi olmaz. Cefâ etmek sana
yakışmıyor. Senin gibi nazlı, zarif güzele ince nazik
işler uygundur. Gözüm, canım, efendim, sevdiğim
yüce sultanım!
Dertlilerin gözlerinden akıttıkları gözyaşı seline
bakmazsın, aldırmazsın. İşin aşıklara kötülük yap-
maktır. Bu güzel bir şey mi? Allah'ını seversen gel,
kuluna bu kadar eziyet etme; lutfetlik, iyilik yap.
Gözüm, canım efendim, sevdiğim, yüce sultanım!
Fuzûlî, senin ihsanını görmek isteyen bir di-
lencidir. Yaşadığı müddetçe kapının köpeği, ölün-
ce de ayağının toprağıdır. İster öldür, ister bırak,
fikir senin fikrin, karar senin kararındır. Gözüm,
canım, efendim, sevdiğim yüce sultanım!
 QİT'ELER

Ey müellim, âlet-i tezvirdir eşrâra elm, Ey muallim, kötüler için ilim, yalan; kovu aletidir.
Qılma ehl-i mekre te'lîm-i meârif, zînhâr! Sakın hile ehline bilgi Öğretme.

Hiyle üçün elm telimin qılan müfsidlere, Hile için fesatlara, kötülere ilim öğreten; temiz,
Qetl-i am üçün verer cellâde tîğ-i âbdâr. sağlam kılıcını katliam yapması için cellada vermiş
gibidir.

Her ne tezvir etse ehl-i cehl ona olmaz sebat, Cahiller her ne yalan, tevzir söylerlerse söylesinler,
Mekri ehl-i elmdir, esl-i fesâd-i rûzigâr. onlara inanmak olmaz. Dünyanın fesadının aslı
ilim ehlinin yalanıdır.

Her kim var ise zâtında şerâret küfrü Cevherinde kötülük, şerlik karanlığı olan her kim
İstilâhet-i ulum ile müselmân olmaz varsa; ilim tabirleriyle, sözleriyle Müslüman
olmaz.

Ger qara daşı gizil gar ile rengin edesen Kara taşı kızıl kan ile boyasan, süslesen bile ta-
Teb'e teğyir verib le'l-i Bedehşân olmaz biatım (özelliğim) değiştirip Bedahşan yakutu (cev-
heri) olmaz.

Eylesen tûtiye telim edâ-yi kelimât Tutiye (düzgün) konuşma eğitimi versen de sözü,
Nitgi insan olur amma özü insan olmaz. konuşması insan olur ama; kendisi insan olmaz.

Her uzun boylu şücâet ede bilmez de'vâ Her uzun boylu olan, kavgada yiğitlik gösteremez.
Her ağaç kim boy ata serv-i xuramân olmaz. Her ağaç da boy atar ama nazla sallanan selvi ola-
maz.

Ol sebebden Farsi lehzile çoxdur nezm kim, Türkçe ile güzel şiir söylemek zordur, güçtür. Bu
Nezm-i nâzik Türk lefzile iken düşvâr olur. yüzden Farsça şiir çoktur.

Lehçe-i Türkî gebûl-i nezm-i terkib etmeyib, Türk dili nazm ve terkip kabul etmez. Sözlerinden
Ekseren elfâzi nâmerbutü nâhemvâr olur. çoğu (ekserisi) bağlı ve düz değildir.

Mende tövfiq olsa bu düşvârı asan eylerem, Bana Allah'ın yardımı olursa (bende güç; uy-
NÖvbahar olgaç tikenden berg-i gül izhâr olur. gunlaştırma gücü olsa) bu güçlüğü kolaylaştırırım.
İlkbahar gelince dikenden gül yaprağı meydana
gelir.

RUBAİLER

Canımda olan zexire-i nitq ü heyât, Canımda olan konuşma ve yaşama serveti; cis-
Cismimde olan cövher-i hüsn-i herekât, mimde (vücûdumda olan) güzel hareket etme cev-
Serf olmadı xublar rehq eşqinde, heri güzellerin aşkının yolunda harcanmadı. Yazık
Efsûs ki, bîhûde keçirirdim övqât. ki ömrümü boş yere geçirdim.
Te'mîr-i beqâ vü cem'i mal etdin, tut!
Her arzu edirse, ona yetdin tut
Çün ömr beqâsma tutulmaz ümmîd
Her hâl ile geldiğin kimi getdin, tut!
Derler ki, qılır qönçe leb-i yâr ile behs,
Gülberg-i ter ol le'l-i güherbâr ile behs.
Ol bir nece dilsizlere töhmetdir bu,
DeVâye gele lehçe vü göftâr ile behs.
Mey şövgü olubdur mene âdet, ey şeyx
Geldikçe bu şovg olur ziyâdet, ey şeyx
Xoşdur mene mey, ne ibâdet, ey şeyx
Re'y ile değil eşq ü irâdet, ey şeyx
Ey şehd-i lebin sözü şeker var lezîz
Le'lin kimi qanda bir şeker var lezîz?
Tüng-i şeker olmasaydı dürc-i dehânın
Olmazdı çıxan lehce-i göftâr lezîz.
Herdem mene yar erz-i rühsâr eyler,
Hüsnile meni beter giriftar eyler,
Gûyâ ki, kemâl-i eşq dersin oxudur.
Herdem mene telîmini tekrar eyler.
Hicrin ciğerini her kimin qan eyler
Tedrîc ile veslin ona derman eyler
Zülfün kimi kim, müddet ile kâfir idi,
Le'lin onu bir demde Müselmân eyler.
Kimdir ki- qeminde nâle vü zâr etmez
Derdin sana nâle ile izhâr etmez!
Feryadına hiç kimsenin yetmezsen,
Feryâd ki, feryâd sene kâr etmez.
Cânân ise metlûb, teme' candan kes,
Metlûb ise cân, ümîd, canandan kes
Cân sevmek ile müyesser olmaz cânân,
Yâ bundan ümîd, yâ teme' ondan kes.
ECûyinde senin ne daşe kim, vurdum baş,
Qıldım onu qer-i xûn, töküb gözden yaş,
Göz yasine rehm eyle ki, çox müddetdir,
Bîdâdine sebr edib basar bağrına daş.
Farzet ki ülkeler ma'mur ettin ve mal, mülk, servet
yığdın; yine farzet ki neyi arzu ettinse ona ulaştın.
Çünkü ömrün bakiliğine ümit bağlanmaz. Nasıl
geldiysen gittiğim farzet (Fuzûlî, insanın dünya
hırsını kapılmamasmı istiyor. Neyi olursa olsun so-
nunda insanın geldiği gibi gideceğini söylüyor)
Goncanın yarin dudağıyla sohbet ettiğini, ko-
nuştuğunu söylerler. O taze gül yaprağı mücevher
saçan dudakla bahisleşir. O birçok dilsize ithamdır.
Zira, bahis, iddia için dil ve söz gerektir.
Ey şeyh, şarap isteği bana adet oldu. Bu şevk gel-
dikçe fazlaşıyor. Bu düşünceyle aşk ve istekle olur.
Ey sözü şeker gibi tatlı olan bal dudaklı güzel, de-
diğin gibi bir şeker nered var? Halka gibi olan
ağzın şeker rengi olmasaydı, ondan çıkan sözler
öyle tatlı olmazdı.
Yar bana sürekli yüzünü gösterir. Böylece beni
güzlliğine çok kötü bağlar. Sanki aşk olgunluğu
dersini okutur. Her zaman dersini, eğitimini tekrar
eder.
Ayrılığın kimin ciğerini parçalarsa, vasim da onu
yavaş yavaş tedavi eder. Saçların zamanla kimi
kâfir ederse dudağın onu bir anda müslüman eder.
Kim senin gammdayken ağlayıp inlemezse derdini
sana inleyerek açıklayamaz. Sen hiç kimsenin fer-
yadına cevap vermeyecek olduktan sonra ne kadar
feryâd edilse de kâr etmez.
İstediğin sevgili ise candan umudunu kes. Sev-
diğin, istediğin can ise canandan umudunu kes.
Canı sevince canan nasib olmaz. Ya bundan ümi-
dini kes ya da ondan isteğini kes.
Senin semtinde ne taşlara başımı vurdum. Gö-
zümden yaş dökerek onu kana boğdum. Uzun sü-
redir senin zulmüne sabredip bağrıma taş bas-
maktayım. Gözyaşlarıma rahmet et, onlar için
yardım et.
Zâhid mey-i nâbdendir ikrah qelet!
Sen xâh sözüm sehîh tut, xah qelet.
Mescidlere girdiğim değil rağbetden.
Sermestligimden eylerem râh qelet.
Dağ vurma dil-İ hazîne, ey mişkinxet!
Ger mâil-i hüsn-i xettsen, qılma qelet
Kim, eylememiş kâtib-i divân-i qezâ
Dil herflerin qâbîl-i tezyini nüqet!
Mey nefyini eyleyib şüâr, ey vaiz!
Tutdun reh-i te'n-i eşq-i yâr, ey vaiz!
Terk-i mey ü mehbûb ederiz cennet üçün,
Şerh eyle ki, cennetde ne var, ey vaiz?
Pervaneye zülm-i bîhesâb eyler şem'
Zülm oduna bağrını kebâb eyler şem'
Gûyâ ki, bilir zülm serancâmı nedir
Bîhûde değil ki- iztirâb eyler şem'.
Hergeh ki, bahar qıldı ârâyiş-i bağ,
Növmîdlik urdu lâle veş bağrıma dağ,
Zîrâ tıkan üzre tutdu bülbül mesken
Gül bed güzergehinde yandırdı çirağ.
Yox dehrde bir müvâfiq-i teb' herif,
Kim söhbet-i dilguşa ola, teb'i zerîf.
Feryâd ki, nâ-cins müsâhibler ile,
Bî-fâide zâye1 oldu övqet-i şerîf.
Ey nâvek-i bî-dâdine her sine hedef
V'ey cövher-i peykânine her dîde sedef
Feryâd ü feğânım qem-i hicranından,
Bezm-i qemedir nâle-i ney, növhe-i def.
Sermenzil-i her murâde rehberdir eşq,
Keyfiyyet-i her kemâle mezherdir eşq.
Gencîne-i kâinata gövherdir eşq,
Her sâdir olan neş'eye mesderdir cşq.
Xoş ol ki dem-i ecel çekem bâde-i nâb
Sermest yatam gebrde tâ ruz-i hesâb
Qavga-i qıyametde duram mest ü herâb
Ne fikr-i hesab ola ne idrâk-i ezâb
Sâqî kerem et şerab-i gül-fam yürüt
Gül-fâm seraba verme ârâm yürüt
Bezm içre hübab-i eşk-i gül gunumdan
Min câm yürütme can içün cam yürüt.
Ey Zahid (ham sofu)! Sen sözümü ister doğru, ister
hata kabul et ama; saf şaraptan nefret etmek ha-
tadır. Mescidlere girdiğim oraya rağbet ettiğimden
değildir. Sarhoşluğumdan yolu şaşırmışım.
Ey yanağının tüyleri misk kokulu olan sevgili, eğer
bu yanağının tüylerinin güzelliğine mail isen (se-
viyorsan), hata edip hüzünlü gönüle dağ vurma
(gönlü yaralama). Kaza divanının kâtibi de (Allah)
gönül harflerini noktasıyla süslemeyi mümkün kıl-
mamış tır.
Ey vaiz, şarabın yasak olduğunu adet edip yar aş-
kını ayıplama yolunu tuttun. Ey vaiz, cennet için
şarap ve sevgilinin terkini söyledin. Cennette ne ol-
duğunu açıkla, anlat.
Mum, pervaneye hesapsız zulmeder. Mum, zulüm
için onun bağrını kebap eder. Zulüm hadisesinin
ne olduğunu bilir, fakat bunu boş yere değil, iş-
kence için yapar.
Bahar her yerde bağı süsledi. Zira, bülbül diken üs-
tünde mesken tuttu. Gül, rüzgarın geçit yerinde
çıra yandırdı.
Dünyada zarif tabiatlı, gönül açıcı sohbeti olan bir
dost yok. Yazık ki, uygun olmayan yârenlerle şe-
refli, güzel vaktim boş yere geçti.
Ey sevgili senin zalim okuna her sine hedeftir. Ve
yine okunun devrini cevherine her göz inci ka-
buğudur. Ayrılığının gamından ettiğim feryâd ve
figanlar gam meclisi için mey sesi ve tef iniltisidir.
Aşk, her muradın durağına rehberdir. Her ol-
gunluğun niteliğine nail olmadır. Alemin ha-
zinesine cevherdir. Aşk gerçekten de temiz, mü-
barek şeydir.
Ey halis, duru şarap; öyle güzel ol ki ecel vaktinde
de seni içeyim (Halis, duru şarap özde hoştur, güzeldir;
ecel gününde de onu içeyim). Kabirde hesap gününe
dek sarhoş olayım. Kıyamet kavgasında, gü-
rültüsünde mest ve viran olayım. Ne hesap dü-
şüncesi olsun ne ceza anlayışı, idraki. {Fuzûlî kıyamet
gününde, içtiği şarapla hesabı ve azabı düşünemeyecek,
idrak edemeyecek bir halde olmak istiyor).
Saki! Lütfet gül renkli şarabı getir. Güle renkli şa-
raba ara verme, getir. Meclise gül renkli gözyaşı
kabarcıklarından bin kadeh getirme. Dudak du-
dağa kadeh getir.