Xaltanlı Tağı
(1776-1890)
19. yüzyıl âşıklarından olup, Şirvan mek-
tebinin kurucusudur. Tahminen 1776 yılında doğ-
muş, 1890 yılında vefat etmiştir. Tağı, Guba
bölgesinin Halten köyünde doğmuş olup bütün
hayatı burada geçmiştir. Sağlığında pekçok ülkeyi
Qoşmalar
OLMAZ
Gerek olmayasan aqıl möhtacı
Olsan bu dünyada eziyetin var.
Qaldırsan yıxılanı, doydursan acı
Sanarsan Kabe'ye ziyaretin var.
Qoç yiğitler bu dünyada var olsun
Her smKj1 gönülden xaberdar olsun.
Ağalar ağası sana yar olsun
Bende duasından ne minnetin var.
Ne qeder ceht etse2 söndürmez yağı,
Bir kesin yanırsa haqdan çırağı.
Başını yüce tut Xaltanlı Tağı
Ellerin içinde çün3 hürmetin var.
1. kırık 2. çalışsa, çabalasa 3. çünkü
gezmiş, dolaşmış oralarda çok sayıda âşıqla atış-
mıştır.
Âşıq şiirinin elliden fazla şeklinde şiirler yazmış,
söylemiş, dastan-halk hikâyesi tertip etmiştir.
DE GÖRÜM
Gönül quşum ne tutqunluq edirsen,
Kime vefa qılmış fani de görüm?
Dünyada çok şahlar, sultanlar olup,
Onlardan bircesi hanı de görüm?
Lövünbelövündür1 bezenen2 cihan
Kimi koca gedir, kimisi civan
Yıxığı durğuzup acı doyuran,
Bir el tutan müselmanı de görüm.
A Xaltanh Tağı, nöş3 oldun ası,
Çağır kömeğine4 Xıdır İlyas'ı.
Bir vade gelende canının yiyesi5
Harda6 gizledersen canı de görüm?
1. türlü türlüdür 2. süslenen 3. neden, niçin
4. yardımına 5. sahibi 6. nerde
GÜZEL YAR
Helal-himmet ile yola sal beni,
Bu dünya bağıdır, bağı güzel yar.
Kuyunda yandırram şeyda bülbülü
Savulur qÖncanın çağı, güzel yâr.
Olmaz senin gibi bir sedr-i1 semer,
Cemalin xubluğu2 şems3 İle qamer4,
Yayındı nimtene, boşaldı kemer
Göründü memenin ağı güzel yâr.
Yâr yâr deyip durup geldim yanma
Ya derdine bendem, ya dermanına
O sınıq5 qelbine qerip canına
Qurbandır miskinli Tağı, güzel yâr.
1. göğsü, bağrı 2. güzelliği 3. güneş 4. ay 5. kırık
GÜZELDİR
Bir zalim güzelin mihmanı1 oldum
Gördüm sinesinin qarı güzeldir.
Bağ ü bostanını pünhan2 saxlayır
Qoynu cennet bağı, narı güzeldir.
Serip yeşil çimen üste mexmeri3,
Özünün hüsnünden yoxtur xeberi,
Sırmalı qoftası4, qızıl kemeri
Al yeşil nimteki5 sarı güzeldir.
Teli burma-burma örtüp buxağılS,
Sanki gölgelenip Ay'ın qabağı7,
Hesretinden yandı biçare Tağı,
Sineme dökülen narı güzeldir..,
1. misafiri 2. gizli 3. kadifeyi 4. kaftanı 5. gömleği
6. insanın çenesi ile boğazı arasındaki kısım 7. önü,
NE GÜZEL
/Nügedi köyü hakkında/
Xalik xalq edende cümle cahanı,
Xoş yaratıp bu toprağı, ne güzel.
Yararlı çayları, şerbet suları,
Çimeni, tepesi, dağı ne güzel!
Dingi değirmeni, demiri, taşı,
Her istiraheti, çöreği, aşı,
Heyeti, bacası, mülkü, maaşı,
Taze ter bostanı tağı ne güzel!
Türfe1 toxumu çalı, şifte şirazi,
Oxur bülbülleri gelir avazı,
Çardaklı tayası2, delme doqqazı3
Xendeği, çeperi, bağı ne güzel?
Qızılgüller qoncalanıp uyanıp,
Ağaçları baş eğiben dayanıp.
Budaqları al-qırmızı boyanıp
Nügedi'nin solu sağı ne güzel?
Hacısı, mollası arifü'l-ürfan
Keçmişi ayyamdan4 zibtedil ayan,
Mescidi, minberi rövzeyi rizvan5
Beş vaktinin yığmcağı ne güzel.
Bilmem bu toprağa kim salıp nazar
Her gören keşler aqüdan azar,
Xeyalı mehbuplar eyvanda gezer,
Vatan şirin ev-otağı ne güzel.
Değip armutları ağaçtan düşüp
Her ne yaxşi varsa bu yurda düşüp
Sanarsan fokusta samlar alışıp
Çıraqbandır yol-qırağı ne güzel.
Tağı deyer vasfin söylem nihayet,
Mey vecetin çeker bütün vilayet
Civan oğlanları ehl-i sehavet
Aziz saxlan her mihmanı6 ne güzel.
1. taze, yeni çıkmış 2. Çardaklı köyünün tahıl veya ot
yığını 3. bahçe kapısı 4. günlerden 5. cennet, cennetin
bekçisi 6. misafiri
GİTTİ
/Xınahqh Emin'e/
Tekebbür1 dağların hemrahı2 olan
Vadesi yetişen kar idi, gitti.
Zimistan3 açıldı, yaz bahar oldu
İsti4 havasından eridi, gitdi.
Gelmedik dünyaya seksiz, gümansız5,
Cehennem oduna yansın imansız.
Neçelerin gördüm zalim, imansız
Hem de adaletli var idi, gitdi.
Haq özü yaradıb arş-zemini
Sekiz cennetini, yedi demini
Soran olsa Xmalıqlı Emin'i
Deyin bu dünyada var idi, gitdi.
Tağı deyir: yas saxlaram demadem6
Şeker kelamını bilmişem melhem
Düşer yâda şirin avazı herdem
Meyveli bağlarda bar7 idi gitdi.
1. kibirli, büyük 2. yol arkadaşı 3. kış 4. sıcak 5.
şüphesiz, zansız 6. daima, devamlı, sürekli 7.
mevve, ürün, mahsul
SAMBUR ÇAYI VERMEREM SENİ

Başına döndüğüm, qurban olduğum, Başına döndüğüm a Gülsen xanım,

Esirmiş, köpürmüş divane Sambur. Can içinde cana vermerem seni.
Atanın ananın bircesiyem ben, Yığsalar dünyanın varın devletin,
Muhabbet lazımdır civana Sambur Qoysalar bir yana vermerem seni.

Süzülürsen Şah Dağı'nm karından, Dağlarda maralsan, düzlerde ceylan,

Akıp cem olursan her diyarından, Ordubad, Naxçıvan boyuna qurban,
Daği-taşi koparırsan yerinden, Demirqapı Derbend, Şamahı, Şirvan,
Çekirsen toprağın ummana Sambur. Güllü Dağıstan'a vermerem seni.

Qanh-qanlı qayalardan çıxirsan, Men qurbanam bu qamete1 bu boya,

Şaqqıldayıp derelerden axırsan, Haq seni saxlasm bayrama, toya2,
Deprenende nece evler yrarsan, Tebriz'e, Tahran'a, Merend'e, Hoy'a,
Çoğunu salmısan ziyana Sambur. Büsbütün İran'a vermerem seni.

Soğuq-soğuq bulaqlarda1 gözüm var, Men seni sevmişem ay qelbi şişe,

Gücün çoxdur, hesabında sözüm var, Qoymaram üstüne göyden gün düşe,
Ne bed qılığm var, ne berk2 yüzün var, Deryada balığa, havada quşa,
Baxmayırsan yaxşı-yamana3 Sambur. Behişt'te3 qılmana vermerem seni.

Tağı deyer daha yoxdur endişem,

1. pınarlarda, kaynaklarda 2. katı, sert 3. kötüye Qorxuram yâr gide, nazardan düşem.
Qur'an getir, kitap getir, and içem,
Taht-ı Süleyman'a vermerem seni.
l.boy-bosa 2. düğüne 3. Cennet'te

"VÜCUDNAME"

"İNSAN" UZUN ŞİİRİ

Âbi, ateş, xan, baddan1 cem oldum2 Göçüp o menzilden geldim fenaya
Adem deryasından sorağa3 geldim. Bana ad qoyuban tutdular daye11
Serin bietinden4, dinin şartından Düştüm nam nemek12 ab-revaye13
Ana vücudunda yaprağa geldim. Gezip elden ele qucağa geldim

Haq meni eyledi nütf-i anaya Bir yaşımda beni hamı14 işitti, İki
Güzar ettim5 qeyri mihmanxaneye6 yaşımda cismim, Özüm berkittim15
Süzüldüm qatreden dÜşdüm araya Üç yaşımda etim, sümüğüm bitti
Leper7 çekti meni qırağa geldim. Dört yaşımda qalxıp ayağa geldim.

Qırx gün qaldı o qatreler duruldu Beş yaşımda tez halimi bildiler
İki qırxımda rengim teğayür oldu8 Altı yaşta vacibetim16 qıldılar
Üç qırxımda bana melek buyruldu Yedi yaşta bana sünnet çaldılar
Dört qirxımda qan idim, qaltağa geldim. İnandım Allah'a sadağa geldi.

Beşqırxa yetende verildi canım, Sekiz yaşta oldum misli növcivan

Damar, sümük,9 ilik, etti üryanım10 Doqquza yetende17 eyledim ehsan18
Altı qırxta zuhur etti sübhanım On yaşa yetende oxudum Qur'an
Yedi qırxta kökten budağa geldim. Onbire yetecek varağa geldim.

1. rüzgârdan 2. toplandım 3. sorma, haber, bilgi; hal-hatır sorma 4. kabul ve tasdik muamelesi 5. gezdim, dolaştım
6. misafirhaneye 7. iz 8. değişti 9.kemik 10. vücudum 11. süt anne 12. ekmek ve tuz 13. akar su; hayat 14.
Herkes 15. sağlamlaştırdım 16. yapılması gereken şeyleri 17. ulaştığında
On iki yaşımda harfimi qandım Ağlaşıban qohum qardaş döküldü
On üç yaşımda sözden usandım Qur'anım oxundu, ağım büküldü.
On dört yaşta bir ustada qurşandım Tahta getirildi, duvar çekildi
On beş yaşta ezm-nevrağa19 geldim Beni defn etdiler otağa geldim.

On altı yaşımda sayıldı adım Bir müddet görmedi hiç kes medarı
On yedide bildim qohumum20, yadım Kimse demez görek necedir hali
On sekizde xeyri seri anladım Sordu Inkir-Minkir verdi suali
Marifet gününde qabağa21 geldim Dilim rövşen25 oldu toxtağa26 geldim.

On dokuz yaşımda söyledim, dindim Vercek sualini bend ü best27 oldum

Yirmi yaşımda riyadan döndüm Qebir azabından muraxxes28 oldum
Otuz tamam oldu hünere bindim Cennet meyvesini görcek mest oldum
Qısasım kimde var almağa geldim. Secdeye yıxılıp toprağa geldim.

Qırx yaşımda yetcek qazandım nam Mensur yayın alıp dağlara atdı
Saxlayıban temin ettim mihmanı Herkes verdiğini burada tapdı
Elli yaşta indim bir pillekanı22 İsrafil sur çaldı kıyamet qopdu,
Düşüp günü günden aşağı geldim. Diksinip ol samda29 yığnhağa geldim.

Altmışta sinisalım bitirdim Arafat çölünde yığıldı alem

Saggalım ağardı sözümü yitirdim Görmedim kimseni tanıya bilem
Yetmişe yetende esa götürdüm Günün islisinden qaynaştı kellem
Söykeyip özümü ayağa geldim. Yeriyip bir menzil İrağa geldim.

Seksen yaşımdasa belim yarmadı Ağ alem dibinde meydan quruldu,

Laxlayıp23 ağzımda dişim qalmadı Resul şefi olup ümmet ayrıldı
Doxsana yetende gözüm görmedi Açıldı qapılar rushat verildi
Qapını tapmadım,24 ocağa geldim. Sıdqımı bağlayıp ol Xaqq'a geldim.

Doxsandan adladım çox oldu derdim Xaq beni qurtarsın bu xecaletten30

İnciyip dünyanın vefasın gördüm Çıxım bu maniden31, her mesuliyetten
Yüz tamam olacaq canımı verdim Gördüm cehennemi geçtim sırattan
Azrail çenginde qaynağa geldim. Tağı'yam, Cennette qalmağa geldim.

18. iyilik, bağış 19. güzelliğe 20. hışmım, akrabam 21 öne, ileriye 22. merdiveni 23. sarsılıp 24. bulmadım
25. ışık 26. sakin, telaşsız, rahat 27. bağ ve düğüm 28. ruhsatlı, izinli 29. akşamda 30. utanmadan, utangaçlıktan
şaşırmadan 31. yok eden, yok edici