Çoban Efgan

(Kırakqesemen, 1866 - Kıraqesemen, 1924)

19. yüzyıl âşıklarından olup asıl adı Alekber
Namazov'dur. Ancak, şiirlerini "Efgan" mahlası ile
söylemiştir. Efgan, 1866 yılında Ağstafa ka-
sabasının Kırakqesemen köyünde doğmuş, küçük
yaşlarından itibaren zenginlere hizmetçi olmuş, bu
sebeple hiç tahsil görmemiştir.
Şiirlerinin büyük bir kısmında; hayatta kar-
şılaştığî kötülükler, kanunsuzlular, yolsuzlular vs.
gibi konuları işlemiştir. Adı geçen şiirlerde onun
kendi hayatından izler bulmamız mümkündür.
Çoban Efgan, 1920 yılından sonraki dö-
neminde rejim lehinde şiirler yazmışsa da çok geç-
meden bütün ümitleri yok olmuştur.
Efgan 1924 yılında vefat etmiştir.
Kaynaklar:
Azerbaycan Aşıqları ve El Şairleri II, Bakı 1984, 98-108.
Azerbaycan Edebiyyatı İncileri, /Bayat^Goşma/fecnis, Bakı
1988,307-309.
Paşa Efendiyev, Halqın Söz Haeİnesi, Bakı 1985, 252.
Telli Saz Üstadları, Bakı 1964, 115-118.

a) Geraylılar

GÖRMESİN BELE OLMAZ

Heyif] menim zehmetime, Ay ağalar, ay qazılar,
Get, seni gözüm görmesin. Bele olmaz, bele olmaz.
Sen nadanı2 adam sandım, El malına tamarzıîar,
Get, seni gözüm görmesin. Bele olmaz, bele olmaz.

Öz yarından gen3 qaçansan, Aleme saldınız azar1,

Eğyarlarla4 can ha cansan, Can alırsız açiq-aşkar,
Var, dovlete aldanansan, Xalqi soyur qaraullar,
Get, seni gözüm görmesin. Bele olmaz, bele olmaz.

Kimisi cellad tek2 qesde,

Efgan eyler sene nifret, Kimisi de kemerbeste3,
Gören bundan alsın ibret, Döyme oğlu ata üste,
Sevdiyin de varmış xelbet5. Bele olmaz, bele olmaz.
Get, seni gözüm görmesin.
İnsaflı ol, a hökmüdar,
Çox da qolda quvvetin var,
Çoban Efqan dözmez4, ağlar,
Bele olmaz, bele olmaz.

1. dert, keder, hastalık 2. gibi, kadar 3. fedakar, gönüllü;

1. yazık 2. cahili, bilgisizi 3. uzak 4. yabancılarla, belini bağlamış 4. dayanamaz, kalkınamaz, tahammül
gayrılarla, başkalarıyla 5. gizli etmez.
b) Qoşmalar
İNCİMEZ Mİ?
Lezzet çekin, kef de görün, a beyler,
Size qulluq eden ac incimez mi?
Sizin evinizde buğda çöreyi,
Bizde darı bişir, sac incimez mi?
Sizin libasınız1 İran kişmiri2,
Bizim libasımız deridir, deri.
Bizim arvad quldur, sizinki peri,
Ondan alırsınız bac3, incimez mi?
Xoşuma gelmeyir bu qurğu, büsat , 4 Gören heddin aşan var kiminkidir?
Çünki qelbim olub çoxdan na rahat5,
Ellerin üzüne gülmeyir heyat,
Efgan, insan olan heç incimez mi?
1. elbiseniz 2. bir tür yün 3. zorla alman vergi,
haraç 4. nişan; giyiniş; bayram, gidişat 5. rahatsız
GÖRÜNMÜR
O çerx-i felekden şikayetim var,
Çünki onda bir edalet görünmür.
Verib ağaların eline bizi,
Çekdiyimiz ağrı, zillet görünmür.
Bu nece eyyamdır1, nece zamandır,
Ürekler qan ağlar, Allah, amandır,
İşleyen reiyyet, kef çeken xandır,
Ağlayana bir inayet2 görünmür.
Çoban Efğan yazır dastan, a dostlar,
Bax bu qemden, bax bu yasdan, a dostlar,
Haradadır3 şir-i aslan,a dostlar,
Ondan olan zor, şücaet4 görünmür.
1. günlerdir 2. yardım, lütuf 3. nerededir
4. cesurlar, yiğitler
AĞLARAM
Gelib gelmeyeli bu cahana men,
Biçare Kerem'den beter ağlaram.
Kimi şeyx olubdu, kimi meşedi1,
Bize de muzdurluq2 çatar3, ağlaram.
Çoxdur menim kimi derde tutulan,
Heyvan kimi heyvanlara qatilan,
Varlılar alandı, biz de satılan,
Ünüm asimana4 yeter5, ağlaram.
Bir adil hökmdar tapıla6 hardan,
Bizi azad ede bu zülmükardan,
Çoban Efgan, bele derd-i azardan7,
Qem-qüsse8 içinde iter9, ağlaram.
1. Meşhed'e gidip mukaddes yerleri ziyaret eden kişilere
verilen ad 2. zararlı, zarar veren 3. yetişir, ulaşır
4. gökyüzüne 5. yetişir, ulaşır 6. buluna 7. dertten,
hastalıktan sıkıntıdan 8. sıkıntı, kaygı, keder 9. yiter,
kaybolur
KİMİNDİR?
İller1 boyu işleyirik yalavac2,
Zeher olsa, içib ölmek isterem,
Bağban da soruşur, bar3 kiminkidir?
Kiminin elinde yoxdur ilacı,
Kimi molla olur, kimi de hacı.
Kimi üzü qara çörek muhtacı,
Sedası aleme car4 kiminkidir?
Bürüyüb her yeri beylerin malı,
Qazax'da qururlar cah-i celali,
Efgan, yaman5 keçir ellerin halı,
Düşüb yandığımız nar kiminkidir?
1. yıllar 2. aç-susuz 3. mey ve, ürün, mahsul
4. yayılan, ifşa edilen 5. pis, kötü, merhametsiz, insafsız
YARADAN SENİ
Halal olsun bu qamete1, bu boya,
Ne gözel yaradıb, yaradan seni.
Sene bednezerden2 deymesin xeta,
Qoy Allah saxlasm beladan seni.
Bilmem güneş deyim, yoxsa ay sene,
Bu fani dünyada yoxdu tay3 sene,
Gözelliyi Xüda4 verib pay sene,
Eziz tutub beyden, paşadan seni.
Camalın5 oxşatdım6 dağlar qarma,
Gözüm düşüb ağ sinenin7 narma,
Gözel olan bele baxmaz yarma,
Ovçuyam qoymaram bereden8 seni.
İnsaf ele, herden9 Efqan'ı güldür,
Gözümün yaşını amandı, sildir,
Qapmda qul saxla, ya da ki öldür,
Unutmuram xeyir, duadan seni.
1. boya boşa 2. kötü bakıştan 3. eş, benzer
4. Allah 5. güzelliğin 6. benzettim, pusu; hudut,
sınır 7. göğsünün 8. av yeri 9. arada sırada, arada bir,
bazen