M.. !

lhiyat Fakltesi Dergisi

29 (2005/2), 165-184
Arapada Nekre (Belirsiz !sim) Kullanmlarn
Semantik Boyutu (Tenkr slbu)
Dr. Halil !brahim KAAR

zet
Marife kelimesinin ztt olan nekre, szlk anlam itibariyle tannmayan, bilinmeyen
anlamnda bir sfattr. Terim olarak kelimenin marife formlarndan arnm! yaln
halidir. Bu yaln yap anlam itibariyle tek unsura(mfred) ynelik olabilece!i gibi tre
(cins) de ynelik olabilir. Dolaysyla nekre isim hem aza hem de o!ula ynelik anlam
yklenebilir. Sz sahibinin nekre kullanma (tenkr) ba"vurmasnn arka plannda
birtakm edeb maksatlar vardr. Bu maksatlar a!a karacak yegane kriter
makamn/kontekstin kendisi ve onu yorumlayacak olan edeb zevktir.
Anahtar Kelimeler: Nekre, tahss, tahkr, tazm, azlik, okluk.
Abstract
Nakirah (indefinite noun) is as opposed of marifah (definite noun) means unknown,
unrecognized used as an adjective. As a term it is a usage a noun without definite articles.
Nakirah can be used of for singular as well plural form. People use nakrah for certain
literary ends. This literary ends could be understood according to its context.
Key words: Nakrah (indefinite noun), marifah (definite noun) context, balgah, man.
Giri"
Kurn dili olma "erefine nil olmasyla Arapa dnya dillerinden
hibirinin eri"emedi#i seviyede ara"trma ve tetkiklere konu olmu"tur. Modern
dnya dillerinin gnmzde ancak yeni yeni tetkik etmeye al"t# konular,
Kurn anlama ve slbuna vkf olma gayretleri sayesinde t Abdlkhir el-
Crcnden (. 471/1078) itibaren slup seviyesinde ele alnm" ve i"lenmi"tir.
el-Crcn nekre kullanmlara ynelik nemli tespitlerde bulunmu", nekre
kullanmlarn kendine has makam/konteksti oldu#unu, nekre makamnda yer
alan kullanm marife ile kar"lamann mmkn olmad#n kar"la"trmal bir
"ekilde ortaya koymaya al"m"tr. Konu ile ilgili olarak el-Crcniden ald#
verileri Kuran slbu zerinde uygulayan ve nekre kullanmlarn ibareye
ykledi#i almlar etrafnda nemli gayretler sarf edenlerin ba"nda edeb tefsirin
ilk mmessillerinden olan ez-Zemah"eryi (. 538/1144) zikretmek mmkndr.
1

M.. !lhiyat Fakltesi Arap Dili ve Belagat Anabilim Dal Ara"trma Grevlisi.
1
el-Mer#, Ahmed Mustafa, Ulmul-bel"a, Beyrut, ts., s. 126.
166 ! Halil !brahim Kaar
!nsano#lu her zaman ak anlatm tercih etmeyebilir. Mermn ak
anlatm ile kar"layamad# yerlerde kapal anlatma ba"vurur. nk bazen
kapal anlatmn grd# i"lev ve kar"lad# ihtiyac ak anlatmla ifa etme
kar"lama "ans yoktur.
2
Mutlak genellemelere, ok sayda unsuru kastetmeye,
tahsis, tazim, azlk, okluk, gizleme.. gibi almlara imkn tanmas asndan
nekre kullanm sz sahibi iin zellikle tercih sebebi olur.
Tanm
Marife kelimesinin ztt olan nekre, szlk anlam itibariyle bilmemek,
tanmamak anlamlarna gelen
!
"
!
# $
!
"%&
!
$
'
"
!
#
(
)$
(
)$
*
"
+
#
(
)$,"# -
(
)./
+
"
+
# ! 0.1"
!
# maddesinden
tannmama, bilinmeme anlamnda masdar ismi ve tannmayan, bilinmeyen
anlamnda bir sfattr.
3
Nekre, belirli bir manaya dellet etmeksizin kendi cinsi
ierisinde "yi/yaygn/genel bir anlam ifade eden (belirsiz) isimler
4
iin
kullanlan bir terimdir.
5
Bu yaygn anlam tek unsura(mfred) ynelik olabilece#i
gibi tre(cins) ynelik olabilir.
6
23. 4#513 dendi#inde bundan kadn de#il
erkek geldi anlamnda cins anlam kastedilebilece#i gibi; iki de#il tek bir adam
geldi
7
anlamnda tek ki"i de kastedilebilir.
8

Di#er taraftan nekre isim hem tekile hem de o#ula ynelik anlam ifade
edilebilir. Tekil, ikil yahut o#ul nekre kullanmlarla, tayin ve tahsis
9
olmakszn
herhangi bir tekil, ikil yahut o#ul kastedilebilir. Tekil nekreye 617#8 -09$:) -23.
(bir adam, bir insan, bir kadn), ikile 61;9$:) -6<3. (iki adam, iki kadn), o#ula da
517# -=13. (adamlar, kadnlar) rnekleri verilebilir. Zikredilen isimler ile herhangi

2


Eb Ms, Muhammed Hseyn, el-Belgatl-Kurniyye f tefsriz-Zema!#er ve eseruh fid-
dirstil-bel"iyye, Kahire 1988, s. 259.
3


el-Cevher, es-Shh, nkr md.
4


Vaz ile yani ilk ortaya konulu"u ile m"terek anlam ifade eden her isim nekredir. Mesel "#$
/adam kelimesi byledir, nk bu kelime bir tek ki"i iin kullanlmak zere vazedilmemi"tir. Bu
kelime ancak adamlk hakikati zere olanlardan her biri iin m"terek olarak kullanlmak
zere vazedilmi"tir. bk. Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, Kahire ts, I, 206, 288-290.
5


Belgat literatrnde nekre kelimelerin kullanm tenkr terimiyle de kar"lanmaktadr.
6


el-Alev, et-Trz: el-mutazammin li-esrri'l-belga ve ulmil-hakik, Beyrut 1995, s. 208.
7


es-Sekkk, Eb Yakb Ysuf b. Eb Bekr Muhammed b. Ali, Mifthu'l-ulm, Msr ts., s. 102.
8


Ba"na lm- tarif ) %& ( ve
'
(
)
$ kelimesinin dahil olmas; tenvin almas; ba"na isti#rak ifade eden
*
+
, harf-i cerinin, -. edatnn,
/
01 ve 234 gibi amel eden 5nn gelmesi; hl ve temyiz olarak
nasbedilmeye uygun olmas gibi almetleri olan nekre isim, ele aln" itibariyle de ayr ksma
ayrlr: 1) $y itibariyle nekre-i mahza ve gayr- mahza; 2) Tayin itibariyle nekre-i maksde ve
gayr-i maksde; 3) !fade itibariyle nekre-i mfde ve gayr-i mfde olmak zere. (bk. Abbs
Hasan, en-Nahvul-vf, I, 209, 211, 288; !bn Hi"m, Cemluddn, $erhu $zriz-zeheb (n"r.
Muhammed Muhyiddn Abdlhamd), Msr 1385/1965, s. 131-134.
9


Mesel >7?@ A<BC DE?F3) -61%G8 6<3. HI%J KLJ$?M) 4N )IO)P 1Q$N D&9. cmlelerinde nekreden belli
bir say kastedilmektedir. nk nekre isim, kendisini belli bir say ile tahsis eden bir sfat ile
kullanlm"tr.
Arapada Nekire (Belgisiz !sim) Kullanmlarn Semantik Boyutu (Tenkr slbu) ! 167
bir kadn, erkek veya insan kastedilir, belirli birisi kastedilmez. Bir cins/nevi
mn ieren isimlere ise R&. -A)$; -51: isimleri misal verilebilir.
Marife gibi nekre de haddizatnda belirli bir mnya dellet eder. Byle
olmasayd insanlar arasnda anla"ma ve ileti"im mmkn olamazd. $u kadar var
ki nekre belirli olmas itibari ile de#il zat itibariyle belirli bir "eye dellet eder.
10

Yani nekrenin bizzat lafznda muhatap tarafndan bilindi#ini gsteren bir ipucu
mevcut de#ildir. Ancak marifenin lafznda muhatap tarafndan bilindi#ini
gsteren bir ipucu mevcuttur. Dolaysyla nekreden sadece belirli unsurun zat
anla"lr, muhatap tarafndan belirli olma durumu anla"lmaz. Oysa marifeden
hem belirli unsurun zt hem muhatap tarafndan biliniyor olma durumu
anla"lr.
11

Bir "ey ne kadar mehul ve bilinmezlik derecesi ne kadar yksek olursa,
mahiyetini anlama ve knhn idrk etme hususunda muhatabn ilgi ve merak
o denli fazla olur. Bunun pek tabii bir sonucu olarak da sz konusu "eyin tahmini
ve yorumu etrafnda fikir jimnasti#i normalin stnde bir boyutta ve ok geni"
bir dairede gerekle"ir. Bu da sz konusu unsurun marife kullanmndan ok
daha etkili bir boyutta alglanmasn sonulandracaktr.
12
zerinde ok fikir
yordu#u ve u#runda byk emekler sarf etti#i "eye nil oldu#unda insann byk
bir haz duymas bunun en ak delilidir.
Misal olarak
'
>
!
J1
S
7M)
!
>! M
!
T* M
!
U
S
6' 8
6
-3
+
7
8
9
6
:
;
<
8
= (kyametin sarsnts byk bir "eydir)
13

yetini inceleyelim. yette haberin (el-mahkmu bih= bir "eydir= ) :<= nekre
(belirsiz) getirilmesi, kyamet sahnesinin ok daha derin boyutta alglanmasna
zemin hazrlam"tr. $yle ki, bu kullanm sonucunda muhatap, ) 54V ( kelimesinin
ifade edebilece#i snrsz almlar hayal dairesine ta"yarak sz konusu sahnenin
kelimelerle ifade edilemeyecek kadar korkun ve tyler rperten bir sahne
oldu#unu zihninde canlandrma imkn bulur. Bylece yet-i kermeye muhatap
olan herkesin, ) 54V ( kelimesinin nekreli#i/belirsizli#i kar"snda nce
rpermekten, arkasndan sahneyi hayal dnyasna ta"yp onun korkunlu#unu
ve vahmetini zihninde canlandrmaktan kendini alamayacaktr.
Di#er taraftan haberin belirsiz olarak kullanmnn yan sra haber olarak
seilen kelimenin ) 54V ( bizzat kendisinde mphemli#in/kapall#n bulunmas sz
konusu sahnenin gizemini daha da arttrmakta, deh"etinin boyutunu daha derin
bir seviyede alglamaya imkn tanmaktadr. Ama haber marife kullanlsayd, o
zaman muhatabn zihninde belirecek anlam, o "ey hakknda bildi#i bilgiyle snrl

10


el-Alev, et-Trz, s. 208.
11


el-Mer#, Ulmul-bel"a, s.112.
12


Nc, Mecd Abdlhamd, el- Ususun-nefsiyye li eslibil-belgatil-arabiyye, Beyrut 1984, s.124-
125.
13


el-Hac, 22/1.
168 ! Halil !brahim Kaar
kalacak, nekreli kullanmn anlama katt# derinlik ve muhatap zerinde yaratt#
etkiyi yaratmayacakt.
Sz sahibinin alt kategori halinde olan marife kullanmlara ba"vurmayp
nekre kullanm tercih etmesi belli bir sebebe ba#l olmaldr. Bu gereklilik,
tamamen ird bir aktivite olan dil olgusunun tabii bir sonucudur. Zira insan
aklnn bir rn olan dilde hibir kullanmn tesadfi oldu#unu sylemek
mmkn de#ildir. Bundan dolay nekre kullanmn(tenkr) arka plannda elbette
birtakm edeb maksatlar vardr. Bu maksatlar a#a karacak yegane kriter
makamn/konteksin kendisi ve onu yorumlayacak olan edebi zevktir.
14
Marife
gibi nekreli kullanmn her birinin kendine has makam ve anlam almlar
vardr.
Sz konusu edeb maksatlar nekre kullanmn sadece kendisinden de#il,
ierisinde yer ald# siyak/konteksten yakalamak gerekti#ini yakndan grmek
zere L
!
W
!
J
'
X1
S
%M)
!
Y
!
$
*
O!9
*
Z
+
[
S
#
!
I ' \
!
F! M
!
P
>
?@
8
3
8
A
!
/
+
] 1
!
:
!
P
^
>
!
%
!
Q
!
_* M!9
+
$
S
?
!
E
+
&
*
/! M
*
Z
+
]
+
I
!
O!9
`
a
!
/
!
& )/
+
b
!
$
*
V!9
!
c&
'
d
S
M)
!
c
'
:
!
P

*
6!9 ' A) ! d
!
E* M)
!
c
'
:
'
e
'
O' T
*
O
!
T
+
?' C
!
$
S
?
!
E
+
& (Onlar, insanlarn hayata en d"kn, (Allaha) ortak
ko"anlardan daha tutkunu bulursun; her biri, bin yl ya"atlmasn ister. Oysa
ya"atlmas, onu azaptan uzakla"tracak de#ildir) yeti
15
ile
'
Y1
!
f
'
g* M) 4
'
N
*
Z
+
"! M
!
P
6
?@
8
3
8
A 1
!
&

!
6/
+
g
S
F
!
;
*
Z
+
"
S
W
!
E! M ' A1
!
h* M!i
*
) 4
'
MP+9 (Ey akl sahipleri, ksasta sizin iin hayat vardr, umulur ki
korunursunuz) yetinde
16
?@3A/hayat kelimesi misal verilebilir. Her iki yet-i
kermede sz konusu kelime nekre kullanlm"tr, ancak her birinde farkl
mnya dellet etmektedir. Birinci yette ?@3A kelimesi "erefli olsun rezil olsun,
ahiret endi"esi olmayan ve her "eyi dnya hayatndan ibaret gren zihniyetteki
insanlarn srmek istedikleri herhangi bir hayata olan d"knlklerine delalet
ederken;
17
ikinci yette sradan de#il huzur ve mutluluk dolu bir hayata i"aret
etmektedir.
18
Zira adaletin gerek anlamda tecellisi neticesinde sosyal hayata bir
huzur ve gven sa#lanm" olmakta ve adeta bir ki"inin cezalandrlmas
kar"l#nda topluma bir hayat bah"edilmi" olmaktadr.
19
Dolaysyla di#er btn

14


Fadl Hasan Abbs, el-Bel"a: Fnnuh ve efnnuh, rdn 1989, I, 329; Feyyd, Besyn
Abdlfetth, Min belgati'n-nazmi'l-Kur'n, Khire 1992, s. 132; Eb Ms, el-Belgatl-
Kurniyye, s. 263.
15


el-Bakara 2/96.
16


el-Bakara 2/179.
17


el-Crcn, Abdlkahir b. Abdurrahmn b. Muhammed, Delil'l-icz (n"r. Mahmud
Muhammed $kir), Kahire 1413/1992, s. 288-289; ez-Zemah"er, Tefsrul-Ke##f an hakikit-
tenzl ve uynil-ekvl f vchit-tevl, (n"r. Muhammed Mers mir), Kahire 1397/1977, I, 82;
Hlid, Salh Abdlfetth, !cazl-Kurnil-beyni ve delilu masdarihir-rabbni, Ammn 2000,
s. 231.
18


el-Crcn, Delil'l-icz, s. 289; Nc, el-Ususun-nefsiyye, s.123; Za#ll, Hamz ed-Demird",
!lmu'l-men, Kahire 1981, s. 178.
19


Bazen de ayn kullanm etrafnda farkl konteks yorumlarna "ahit oluruz. Misal olarak:
+
j)
!
Z
!
F
!
@ L! W
!
J

*
Z
'
]' .1
!
f
*
C!9 L! W
!
J
!
P
*
Z' [
'
E
*
?
!
Q L! W
!
J
!
P
*
Z[' C/+ W
+
k
6
?
8
B@
8
C
+
D
l
Z,
'
mJ
l
A) ! d
!
J
*
Z
+
[! M
!
P (Allah, onlarn, kalplerini ve kulaklarn
mhrlemi#tir, gzlerine de bir perde inmi#tir. Onlar iin byk bir azap vardr) (Bakara 2, 7) yet-i
Arapada Nekire (Belgisiz !sim) Kullanmlarn Semantik Boyutu (Tenkr slbu) ! 169
kullanmlar gibi nekre kullanmn da konteks ierisinde farkl yorum ve
anlamlara imkn tand#n, bu anlamlar belli bir ereve ile snrlamann do#ru
olmad#n, konteksin ve onu yorumlayan edebi zevkin bu konuda yegane kriter
oldu#unu gz ard etmemek gerekir.
20

Nekre kullanma ba"vuruldu#u durumlar ve bu kullanmn ibareye ykledi#i
anlamlar "yle sralamak mmkndr:
a. $ahs Veya Nesneyi Tarif Edecek Herhangi Bir Bilgi Yoksa
$ahs veya nesneyi muhataba marife unsurlardan herhangi biri ile
tantacak/tarif edecek hibir nbilgiye sahip olunmad# durumlarda nekreli
kullanma ba"vurulur.
21
Eve gelen ve babasn soran ki"i ile ilgili olarak ocu#un
bilahare durumu babasna aktarrken: 513 HIM)P 1& "#$ n%J =oQP D,hM) LM8
(Babac#m, eve bir adam geldi ve seni sordu) demesi buna misal verilebilir.
ocu#un gelen kimse hakknda hibir n bilgiye sahip olmamas ve onu tarif
yollarndan biriyle tarif etme "ansndan yoksun olmas, sz nekreli bir
kullanmla aktarma durumunda brakm"tr.
22

b. Tamm/Genelleme
!bareye genellik kazandrma, ismin anlam kapsamn geni"letip her "eye
"mil oldu#unu ve btn unsurlar ku"att#n hissettirme amacyla da nekre
kullanma ba"vurulur.
Hakknda yargda/hkmde bulunulan isim ne kadar genel/mutlak ve takyid
edilmemi" olursa, hkmn sbut ihtimali o oranda gl olur. Mesela H
'
I%
'
J
6
:
;
<
8
=
(yanmda bir "ey var) dedi#imiz zaman, yanmzdaki herhangi bir "eyin varl#n
iletmek istedi#imizi kastederiz ki muhatap asndan bu hkm kabul ve tasdikte
pek zorlanma durumu olmaz. nk anlan "eyin genel/mutlak oldu#una,
hakknda kar" tarafn kabul veya reddine zemin te"kil edecek n bir bilgi/tarif
olmad#na binen hkmn sbutu ve tahakkuku gl olmaktadr. Muhatabn
byle kullanmlarda hkm/mesaj kabullenme durumu gl olmas dolaysyla,
hkm peki"tirme ve zihinde yerle"mesini sa#lama i"levi gren tarife ihtiyac

kermesindeki nekre kullanmn ez-Zamah"eri neviyye(tr, e"it) ifade etti#ini, buna gre
kafirlerin gzlerini zel bir perdenin brd#n sylerken (el-Ke##f, I, 31.); es-Sekkki
nekre kullanmn tazim (byklk anlatm) bildirdi#ini, dolaysyla kfirlerin durumlarna
uygun d"ecek byk bir perdenin gzlerini brd#n ifade etmi"tir. (bk. es-Sekkk,
Mifthu'l-ulm, s. 103.)
20


Fadl Hasan, el-Bel"a, I, 331.
21


es-Sekkk, a.g.e., s. 102.
22


Mer#, Ulmul-bel"a, s.126; el-Bndr, Hasan, Fil-belgatil-Arabiyye: ilmul-men, Msr
1410/1990, s. 144; el-Meydn, Abdurrahmn Hasan, el-Belgatl-Arabiyye: Usush ve
ulmh ve funnh, Dma"k 1416/1996, I, 400; Tabne, Bedev, Muceml-belgatil-
Arabiyye, Beyrut 1997, s. 692.
170 ! Halil !brahim Kaar
azalmakta, hatta gereksiz bir durum arz etmektedir.
23
Ancak hakknda bir
yargda/bir hkmde bulunulan marife veya tahsis edilmi" bir nekre olmas
durumunda, sz konusu hkmn sbutu zayflar ve muhatabn hkm kabul
veya tasdik ihtimali daha zor bir hal alr. Hatta isme ynelik tahsis ve tarif
arttka, muhatabn anlan hkm kabul veya tasdik ihtimali daha da zorla"r.
Onun iin $N1Q "#$ 1,b$; LM8 (Bir adam Trkiyeye gitti) dedi#imizde, tayin ve
tahsis olmad# iin bu hkmn muhatap tarafndan kabul ve tasdikinde
herhangi bir sknt olmaz. Ancak $N1Q "#E4& 1,b$; LM8 (Adam Trkiyeye gitti)
deyip "#$/adam cinsinden birini ayrp belli bir ki"iyi kastetti#imizde, Trkiyeye
gitme ihtimali mmkn bir eylem olsa da, sz konusu eylemin muhatap
tarafndan tasdiki ve kabul bir ispat ve peki"tirmeye ihtiya duyar.
24

Arap dilinde umum ifade eden nemli kullanmlardan biri nefiy siyaknda
varit olan (olumsuzlu#u izleyen) nekrelerdir. c
'
: 1
!
:
!
P
>
F
'
GH
8
I
'
p
*
.!i) 4
'
N
!
q
!
P > E
+
J@8 K
+
$,
'
B
!
&
Z
+
"+M1
!
r
*
:!9
l
Z
!
:+9
S
q' 8
'
e
*
,
!
O1
!
%
!
\' C [Yeryznde yryen hibir hayvan ve iki kanadyla uan
hibir ku" yoktur ki, (onlar da) sizin gibi birer mmet olmasnlar] yet-i
kermesinde
25
nekre byle bir anlam ifade etmektedir. Zira yette yeryznn
neresinde olursa olsun dbbe adna ne varsa hepsinin insanlar gibi
topluluklardan ibaret oldu#u mesaj verilmek istenmektedir.
26

Bu kullanm fiil i"levi olan isimlerde de n plana kar. Kurn- Kermde
ok sayda yet-i kermenin:

S
68
!
j)
'
Q)P
l
s -Z,WJ
!
j)
S
68
!
Q
'
?
!
J s,
'
W
+
j)P -Z, -Z,WJ s,?Q
!
j)
S
68 -$,h@ Z,WJ
!
j)
S
68 ! M ta1hEC
!
u ' h $,

!
C
'
f $,
!"
gibi ifadelerle son bulmasnn srr bu olmaldr. Zira bu cmlelerde yer alan nekre
kullanmlarla Allah Tealann her "eyi ku"att#, onun varl#nn hibir mekanla
snrlanamayaca#, her "eyi bildi#i, bilgisinin hibir husus ve konuyla tahdit
edilemeyece#i, bilgi kabilinden olan her"eyin Onun tarafndan bilindi#i, kinatta
olup biten her "eyden haberdar oldu#u, yaratklarnn hibir hareketinin Onun

23


Nc, el-Ususun-nefsiyye, s.118.
24


es-Sekkaki ok erken bir tarihte: 61b LF:P -v/k9 ew&$E; 4N 0Ix1wM) D#1b IEC9 61b LF: Z"yM) zgy; =1?FO) 68
_E{9 D#1b A$k9 . 1?WbP -)IEC Z"yM) a)aU) 1ffu; a)aU) 1?Wb -I%7?M)P e,M8 I%7?M) |,fu; }7yC Z"yM) zgy; IECP
U) 1C$k Z"yM) a)aU) 1:/?J a)a :''Hkm/mesajn gerekle"me ihtimali ne kadar uzak olursa, (msned
veya msnedn ileyhin) tarifine/marifeli kullanmna olan ihtiya o kadar gl olur. (Bunun
yannda) hkmn gerekle"me ihtimali ne kadar yakn/kolay olursa, (ayn unsurlarn)
tarifine/marifeli kullanmna olan ihtiya o kadar zayf olur. Hkm/mesajn gerekle"me
ihtimalinin uzakl# durumu da (cmlenin ana unsurlarn temsil eden) msned ve msnedn
ileyhin tahsisiyle orantl bir "eydir; hkm/mesaj ne kadar tahsis edilirse, kabul o oranda
gle"ir; ne kadar mutlak/umum olursa, kabul o denli kolay olur'', derken tenkir slubunun bu
boyutuna ynelik nemli bir tespitte bulunmu"tur. (bk. es-Sekkk, Mifthu'l-ulm, s. 95).
25


el-Enm 6/38.
26


Eb Ms, Hasisu't-terkb: dirse bel"iyye, Kahire 1987, s. 214.
27


el-Bakara 2/115, 181, 224; el-Hucurt 49/13; el-Ftr 35/31.
Arapada Nekire (Belgisiz !sim) Kullanmlarn Semantik Boyutu (Tenkr slbu) ! 171
gzlemi d"nda kalmad#, her an ve her zaman her "eye muttali oldu#u ifade
edilmi" olmaktadr.
28

Herim b. Sinn vd# bir kasidesinde Zheyr b. Ebi Slm (. m.609)
"yle der:
;!9
*
6' 8P ~
+
t1
+
LM
8
N M
6
"3 & ~
!
:
!
/ ~
*
7~ ~ ~~~~~
!
~~
^
>
!
h g&
+
~ ~ /
!
O qP 4
'
M1:
l
}
'
x1 q + = ~~
+
' $

'
e
'
F
!
h&$
!
{
*
c
'
:P
+
e
+
?
'
f
*
E
!
&P -v
!
/
*
g
S
FM)
'
O
S
$M)P
+

j)
'
)$
!
r
!
EM)
'
5L'

,
!
Q
*
c
'
: ~
+
Z
$yet dar gnde yanna bir dost gelse, malm sakl de#il sana yasak da de#il,
der
Takvadr mizac, kt "ekilde tkezlemekten de korur onu Allah ve de
akrabalk ba#
$ir memdhuna ait hasletleri sralarken, kendisinin kara gn dostu
oldu#unu ve hibir dostundan maln esirgemedi#ini ifade ederken
6
"3
+
L
8
N/dost
kelimesini nekre kullanmay tercih etmektedir. Bununla hibir dostu arasnda
ayrm yapmad#n, kim sknt ve darl#a d"erse, kim oldu#una bakmakszn
yardmna ko"tu#unu satr aralarna ta"maya al"maktadr. Kelime "3
+
L
8
O4&/o dost
"eklinde marife kullanlsayd o zaman sadece gerek anlamda dost hissetti#i belli
birisine sz konusu fedakarlkta bulundu#u izlenimi do#ard.
c. Tazm (Byklk !fadesi)
Klasik belgat literatrnde bu edeb maksat tehvl ve tazm (korkun ve
byk oldu#unu ifade) diye isimlendirilmi"tir.
29
Bundan kast, "ahsa veya nesneye
isnd d"nlen hkmn/mesajn, muhatabn zihninde abartl ve etkili bir
"ekilde ortaya konmasnn temin edilmesidir. Sz konusu abartdan kast da edebi
anlamda makbul olan abartdr. Bu kullanma "yle bir misal verebiliriz:
Ahmetin nasl bir ki"i oldu#unu, ne gibi nitelikleri hiz oldu#unu merak eden
birisine, onun sradan bir ki"i olmad#n, olgun ve drt drtlk bir ki"ili#e sahip
oldu#unu ifade etmek ve onu muhatabn zihninde kusursuz bir "ekilde tasvir
etmek istedi#imizde, haberi nekre kullanmay tercih eder ve sz: O9 I? "#$
(Ahmet bir adamdr!) deriz. Bununla Ahmetin, adam kelimesinin a#r"trd#
btn almlarla, yani kelimenin tam anlamyla adam oldu#unu muhatabmza
hissettirmeye al"m" oluruz.
30
Trkede: Falanca, kelimenin tam anlamyla
adam, adam gibi adam! gibi ifadeler kullanlrken de ayn a#r"mn
hedeflendi#i grlr.

28


ez-Zevbe, Tlib Muhammed !smil, el-Belgat'l-Arabiyye: !lmu'l-men beyne belgati'l-kudm
ve slbiyyeti'l-muhdesn, Bingzi 1997, s. 148; el-Meydn, el-Belgatl-Arabiyye, I, 409.
29


es-Sekkk, Mifthu'l-ulm, s.103; et-Teftzn, Sadddn Mesd b. mer, Muhtasaru'l-men,
($urhut-Telhs iinde), I, 353.
30


ez-Zemah"er, el-Ke##f, V, 246; Nc, el- Ususun-nefsiyye, s.124.
172 ! Halil !brahim Kaar
)/
+
W
!
E
*
w
!
;
*
Z! M
*
6'
!
N )/
+
#
!

*
o
!
N > (
;
E
8
P+ G
+
XP
+

+
.
*
Z
+
"
!
W
!
N
*
Z
+
F
*
h
+
; 6' 8
!
P
'
e
'
M/
+
Q
!
.
!
P
'
j)
!
c
'
:
!
q
!
P
!
6/
+
?
'
W* m
!
;
!
q
*
Z
+
"
'
M)
!
/
*
:!9

!
6/
+
?
!
W* m
+
;
(E#er byle yapmazsanz, Allah ve Elisiyle bir sava"a girdi#inizi bilin. Tevbe
ederseniz, ana malnz sizindir. Ne hakszlk edersiniz, ne de hakszl#a
u#ratlrsnz) yet-i kermesindeki
31
(EPG/harb kelimesinin nekre kullanm
buna misal verilebilir. !lh emirlere sayg duyulmasnn i"lendi#i, borlu ki"iyi
skntya sokacak haksz uygulamalardan kanlmas gerekti#inin ve sz konusu
emirlerin yerine getirilmemesinin Allah Telya ve Reslne ilan edilmi" bir
sava" oldu#unun ifade edildi#i bir siyakta: )/
+
W
!
E
*
w
!
;
*
Z! M
*
6'
!
N
+
#
!

*
o
!
N )/ > (
;
E
8
P+ G
'
e
'
M/
+
Q
!
.
!
P
'
j)
!
c
'
:
(E#er byle yapmazsanz, Allah ve Elisiyle bir sava"a girdi#inizi bilin!)
harb/sava" kelimesinin nekre seimi kelimenin derin bir boyutta alglanmasn
temin etmi"tir.
32
Zira bununla bu sava"n herhangi bir ki"i veya toplulu#a kar"
bir sava" de#il, kinatn Rabbine/sahibine ve Onun elisine ynelik bir sava"
oldu#unu,
33
bunun korkun bir cret oldu#unu satr aralarna ta"makta ve
bylece seilen kelimenin formu ile anlam arasnda mkemmel bir paralellik
temin etmektedir.
34

Hz. Peygamber(s.a.v)in
S
68
'
:
!
hM) c
!
,
'
61 8 % 8Q
+
R
;
P
S
&E
S
68P
'
:
'

M) c $E 8 % 8Q
+
A
;
T
8
U F (Szn kimisi
bir by, "iirin bazs da hikmettir)
35
hadis-i "erifindeki
36
&EPR ve FUTA
kelimelerinin nekre kullanmlar szde muazzam bir by/etkileme ynnn
oldu#unu, "iirinde insan etkileyen ve onun bilgilenmesini sa#layan nemli bir
ara oldu#unu
37
vurgulamaktadr.

*
Z
+
b51
!
3
*
I
!
g! M 6 %V
)
R
8
$
l
Z,
'
O
!
.
l
P
+

!
.
!
c,
'
%
'
:
*

+
?* M1' C Z
+
"
*
,
!
W
!
J
l
|& ' $
!
O
*
Z
`
F
'
%
!
J 1
!
:
'
e
*
,
!
W
!
J
l
T& ' T
!
J
*
Z
+
"
'
7
+
w#!9
*
c
'
:
(Andolsun, iinizden size yle bir eli geldi ki skntya u#ramanz ona a#r
gelir; size d"kn, mminlere "efkatli, merhametlidir)
38
yet-i kermesindeki
nekre kullanm ise tazim gayesine ynelik bir kullanm olarak de#erlendirilebilir.
$yle ki mminlere; her hallerini dert edinen, onlara d"kn, "efkatli,
merhametli.. gibi hasletleri hiz bir peygamber gnderildi#inin ifade edildi#i
ba#lamda Hz. Peygamber (s.a.v)i kastederek resul/eli
*
Z
+
b51
!
3
*
I
!
g! M 6 %V
)
R
8
$

31


el-Bakara 2/279.
32


!bnn-Nzm, Eb Abdullah Bedreddin Muhammed b. Muhammed b. Abdullah b. Mlik
(686/1287); el-Misbh fil-men vel-beyn vel-bed, (thk. Abdlhamid Hindv) Beyrut
2001/1422, s.112.
33


et-Teftzn, Muhtasaru'l-men, I, 353; el-Ma#rib, Ebu Yakb, Mevhibul-fetth f #erhi
Telhsil-Mifth ($urhut-Telhs iinde), I, 353.
34


el-Meydn, el-Belgatl-Arabiyye,I, 405; Feyyd, Min belgati'n-nazmi'l-Kur'n, s. 46.
35


Buhr, Tb 51; Ebu Dvud, Edeb 95; Tirmiz, Birr 81.
36


Tabne, Mucem, s. 693.
37


Besyn, Besyn Abdlfetth, !lmul-men: Dirsetn belgiyyetn ve nakdiyyetn li mesill-
men, Kahire ts., s. 128.
38


et-Tevbe 9/128.
Arapada Nekire (Belgisiz !sim) Kullanmlarn Semantik Boyutu (Tenkr slbu) ! 173
kelimesinin nekre tercih edilmesi Hz. Peygamber (s.a.v)i tazim etme gayesine
yneliktir.
39
Zira bununla kendilerine gnderilen elinin sradan bir eli
olmad#n, aksine mkemmel hasletlere sahip, mminlere kar" "efkat ve
merhametli bir eli oldu#unu ve kelimenin ifade etti#i anlamda resul/eli
oldu#unu ifadeye yanstmaktadr.
Tazimin doruk seviyede dile getirildi#i medih makamnda !bn Ebis-Samt
"yle der:
40

eM W#@A
!
& $~:9 2b 4N
'
~ e~%,
+
EM) }M1 cJ eM ,MP $ #@A
)
W
Onu kt d"recek her trl husustan alkoyan bir engel/perde vardr
Ama ihsan isteyene kar" nnde hibir engel/perde yoktur
$ir, memdhunun (vd# kimsenin) her trl kt fiil ve hasletten uzak
oldu#unu, nk onu o kt hasletlerden alkoyacak takdir ve tazime "ayan bir
perde bulundu#unu, bunun yannda Ondan yararlanmak ve ihsanndan
nasiplenmek isteyenlerin nnde hibir perdenin olmad#n, Onun iin r
mesabesinde olacak byle bir perdenin olmasnn da mmkn olmad#n dile
getirirken W#@A/perde kelimesini iki yerde zellikle nekre kullanmay tercih
etmektedir. Zira birinci kullanmda memdhunu her trl kt vasftan alkoyan
ve her trl takdire "yn perde tazim/hrmet/takdir edilirken, ikincisinde
ondan yararlanmak ve ihsanndan istifade etmek isteyenlerin nnde engel
olan perde de tahkir edilmektedir.
41
Belirsiz isimdeki bu iki farkl anlam boyutu,
konteksten anla"lmaktadr.
d. Belirli Bir !smin Kastedilmedi#i Yerlerde
Burada nekreli kullanma ba"vurulmas, sz konusu ismin marife
kullanlmasnn herhangi bir fayda temin etmemesi sebebiyledir.
42
Misal olarak:
! =1
!
k
!
P
6
"
)
#
8
$
+
:
'
:
l
c
'
:
*

'
=
*
c
!
6/
+
W
+
F
*
g
!
;!9
+
e
!
#1
!
?&' 8
+
Z
+
F
*
"
!
&
!
6
*
/
!
J
*
$
'
N
S
X
)
#
8
$
!
4'

C
!
. ! =/
+
g
!
& 6!9
+
j)
'
1
!
%'

,
!
h* M1' C Z
+
b51
!
3
*
I
!
k
!
P
1
(
C
'
1
!
b
+
n
!
& 6' 8
!
P
*
Z
+
"'

C
S
. c
'
: H
'
d
S
M)
+

*
E
!
C Z
+
"
*
h
'
f
+
& 1
(
k
'
a1
!

+
n
!
& 6' 8
!
P
+
e
+
C
'
d
!
b
'
e
*
,
!
W
!
E
!
N
!
j)
S
6' 8
*
Z
+
b
+
I
'
E
!
&
*
c
!
: H
'
I
*
[
!
& ! q
!
/
+
]

l
A) S d
!
b
l
' $
*
7
+
:
(Firavun ailesinden mann gizleyen mmin bir adam ("yle) dedi:
Rabbim Allahtr dedi#i iin mi bir adam ldrmeye kalkyorsunuz? Oysa o size
Rabbinizden kantlar getirmi"tir. E#er yalanc olursa yalan kendi zararnadr. Ve

39


Fadl Hasan, el-Bel"a, I, 331.
40


es-Sekkk, Mifthu'l-ulm, s. 103.
41


a.g.e., s. 103; el-Kazvn, el-zh, ($urhut-Telhs iinde), I, 349; es-Sbk, Behaddn, Arsul-
efrh f #erhi Telhsil-mifth ($urhut-Telhs iinde), I, 349-350; et-Teftzn, Muhtasaru'l-men,
I, 349; el-Ma#rib, Mevhibul-fetth, I, 349-350; ed-Desk, H#iye ale #erhis-Sad ($urhut-
Telhs iinde), I, 349-350.
42


el-Bndr, Fil-belgatil-Arabiyye, s. 144; Tabne, Mucem, s. 692.
174 ! Halil !brahim Kaar
e#er do#ru sylyorsa, size vadettiklerinin bir ksm ba"nza gelir. $phesiz Allah
a"r giden, yalanc kimseyi do#ru yola iletmez.)
43
yet-i kermesi zikredilebilir.
yette "#$/adam kelimesinin iki ayr yerde ve iki farkl kimseler hakknda
nekreli kullanlmas,
44
adam cinsinden herhangi bir adamn kastedilmi" olmas
ve anlan "ahsn marife kullanlmasnn, verilmek istenen mesaja hizmet edecek
bir boyutunun olmamasndandr.
45
Bunun yannda Firavun korkusuyla mann
gizleyen ve ismini sakl tutan birinden bahsedildi#i siyakta sz edilen ki"iden
bahisle "#$/adam kelimesinin nekre kullanm mana ile lafz arasnda bir
paralellik temin etmi" ve nekre kelimenin genel konteks ierisine seilerek
yerle"tirildi#i kanaatini peki"tirmi"tir.
!sa (a.s)n havrilerinden olduklar ifade edilen ve Antakya halkna ilahi
a#ry tebli# etmeye giden elilerin, blge halk tarafndan saldrya u#ramalar
kar"snda onlara kendini belli etmeden yardma gelen mmin ki"iden
bahsedildi#i yet-i kermede de: !9
*
c
'
: 51
!
3
!
P
'
>
!
%&
'
I
!
?* M) L
!
f
*
k
6
"
)
#
8
$ )/
+
E' h
S
;)
'

*
/
!
k 1
!
& ! =1
!
k L
!
E
*
7
!
&

!
c,
'
W
!
Q
*
$
+
?* M) (Kentin en uzak yerinden bir adam ko"arak geldi: Ey kavmim, elilere
uyun dedi)
46
ayn kelime burada da (23./adam) nekre kullanlmaktadr, nk
marife kullanlmasnn gerisinde verilmek istenen mesaja ynelik herhangi boyut
yoktur.
Bunun yannda "ehrin cra k"esinde inzivaya ekilip mann belli etmeyen
ve kendi insanlarna, gnderilen elilere man etmelerini ima etmeye al"an
"ahsn nakledildi#i bir siykta ismin nekre seilmesi, o ki"inin blge insanlar
tarafndan man eden ve gnlden !s(a.s)n havrilerine ba#l birisi olarak
tannmad#n satr aralarna ta"yarak mn ile lafz (makm ile makl) arasnda
gzel bir paralellik temin etmi"tir.

43


el-Mmin 40/28.
44


"#$/adam kelimesinin ayn cmlede iki defa nekre olarak gemi" olmas pek tabii olarak iki ayr
ki"iden sz edildi#ini gstermektedir. nk tek ki"iden sz edilmesi durumunda ahd-i zikri
ilgisi ile ikincisinin marife olmas gerekirdi. Benzer bir kullanm: H
'
dSM)
!
/
+
] L
!

!
k
S
Z
+
G ^ c,
'
c
'

: Z
+
"
!
g! W
!
@

S
X
8
#8Y
6
"
8
#8Y
8
B
+
:
S
Z
+
G
+
t
!
I%
'
J L

?7
*
Z
+
F#!9 6P
+
$
!
F
*
?
!
; (O, sizi amurdan yaratp, sonra bir sre koymu"tur. Belli bir
sre de kendi katndadr. Byle iken, siz hl ku"kulanyorsunuz) yet-i kermesinde (el-Enm
6/2) mevcuttur. Zira yette iki yerde nekre olarak zikredilen ecellerin; ) ... ZU[, "#YB X#Y ... ( biri
yaratl"la birlikte her insana takdir edilen ve lmle noktalanan genel bir ecele, di#eri ise
btn kinata ynelik olan, ilmi sadece Allaha mahsus ve kyametle tamamlanacak olan zel
bir ecele dellet etmek zere (bk. ez-Zemah"er, el-Ke##f, II, 56) iki ayr anlamda
kullanlm"tr.
45


ez-Zevbe, el-Belgat'l-Arabiyye, s. 150.
46


Y-sn 36/20.
Arapada Nekire (Belgisiz !sim) Kullanmlarn Semantik Boyutu (Tenkr slbu) ! 175
e. zel Bir Anlam Kastetme
Bazen isim nekre kullanlarak onun sradan bir "ey olmad#, cinsinden farkl
bir zelli#e sahip oldu#u vurgulanmaya al"lr.
47

Farkl bir kaleme sahip olan birinin arkada"na: HI%J -L\ (Bende bir kalem
var(ki!)) demesi buna rnek verilebilir. Aslnda sz sahibi bununla kendisinde
herhangi bir kalem oldu#unu sylemek ve muhatabn bilgilendirmek
istememekte, aksine onun sahip oldu#u kalemin al"lm"n d"nda ve grlmeye
de#er bir kalem oldu#unu ihsas ettirmeye al"maktadr.

+
j)
!
Z
!
F
!
@ ' C/
+
W
+
k L
!
W
!
J
*
Z
'
]' .1
!
f
*
C!9 L
!
W
!
J
!
P
*
Z' [
'
E
*
?
!
Q L
!
W
!
J
!
P
*
Z[
6
?
8
B@
8
C
+
D
l
Z,
'
mJ
l
A) ! d
!
J
*
Z
+
[! M
!
P (Allah,
onlarn, kalplerini ve kulaklarn mhrlemi"tir, gzlerine de bir perde inmi"tir.
Onlar iin byk bir azap vardr) yet-i kermesindeki
48
nekre kullanmda da
ayn durum sz konusudur. nk ?B@CD/perde kelimesinin nekre tercihi, Allah
inkr eden ve Ona man etmeye yana"mayan kimseleri bryen perdenin
sradan tannan ve bilinen bir perde olmad#n,
49
onun Allah Tealann varlk
ve birli#ine i"aret eden delilleri grmekten alkoyan krlk perdesi
50

oldu#unu satr aralarna ta"maya al"maktadr.

'
M

2"
>
:&I
6
:&BI
+
&
*
7
!
F ! B eC

} !9
!
>k1?yM) q)
*
J
!
,
*
D
!
:
+
& c ' P)I 1[&
Vardr (elbet) her derdin tedavi edilece#i bir dev
Tabibini aciz brakan ahmaklk bundan mstesn
$ir :&I/hastalk ve :&BI/ila kelimelerini nekre kullanarak sradan bir
hastalkla sradan bir ilac kastetmemektedir, aksine her nevi hastal#n kendisine
has bir ilac oldu#unu, ama ahmakl#n bundan mstesna ve devs olmayan bir
hastalk oldu#unu nakletmek istemektedir.
51

f. Nekre ile Muhataba Genel Bir Bilgi Verme Amacnn Gdlmesi
Haber cmlesinin bilgilendirme amal kullanld# durumlarda bu slba
ba"vurulur. Bir ba"ka ifadeyle haberin marife kullanlarak hasr ve ahd ifade
etmesinin amalanmad# durumlarda buna ba"vurulur.
52
]UAY -4@9 /Ahmet
limdir cmlesinde oldu#u gibi. Bu cmle ile biz, sadece Ahmedin lim birisi

47


el-Bndr, Fil-belgatil-Arabiyye, s. 145.
48


el-Bakara 2/7.
49


Matlb, Ahmed, Mucem'l-mu"talahti'l-bel"iyye ve tetavvuruh, I-III, Ba#dt 1407/1987, II,
286; Abdlmuttalib, Muhammed, el-Belgatu: Kre hr, Kahire 1997, s. 233; Feyyd, Min
belgati'n-nazmi'l-Kur'n, s. 45; Eb Ms, Hasisu't-terkb, s. 214; Tabne, Mucem, s. 692-693;
Besyn, !lmul-men, s. 142.
50


ez-Zemah"er, el-Ke##f, I, 31; el-Akb, !s Ali, el-Mufassal f ulmil-bel"a, Dubai 1417/1996,
s. 124; el-Bndr, Fil-belgatil-Arabiyye, s. 145.
51


Besyn, !lmul-men, s. 143.
52


Tabne, Mucem, s. 691; el-Akb, el-Mufassal, s. 203.
176 ! Halil !brahim Kaar
oldu#unu muhataba nakletmeyi hedefleriz.
53
Yoksa lim vasfnn sadece
Ahmede has oldu#unu (hasr/kasr/zgleme), lim (ahd anlam) dendi#inde
ilk akla gelecek ismin kendisi oldu#unu veya belli evsf hiz lim birisini
kastetmeyiz.
54
Dolaysyla habere genel bir anlam yklemek ve muhatab sadece
bilgilendirmek istedi#imiz zaman nekre kullanma ba"vurmu" oluyoruz.
g. Tahkr (Kk, A"a#lk ve De#ersiz Oldu#unu !fade)
Allah Tealann kendilerine gnderdi#i en byk ltfun kadrini bilmeyen ve
ilerinden gelen Son Peygamberi mukaddes belde Mekkeden sren Mekkelilere
gndermede bulunan Hassn b. Sbit (. 54/674) (r.a) "yle der:

!
g! M
!
A1@ I
6
^V
8
\ Z
+
[
`
,' h
!
# Z
+
[%
!
J
!
A1 HI
!
F
!
&
!
P Z' [,! M' 8 H$7
!
& c
!
:
S
$
+
Q I
!
k
!
P
Peygamberleri aralarndan ekip giden bir topluluk hsrana u#ram"tr
Yurtlarna (misafir olarak) gitti#i kimseler de mutlu olmu"tur
Hassn
6
^V
8
\ /topluluk kelimesini nekre kullanarak Peygamberleri
aralarndan ekip giden ve hsrana u#rayan toplulu#u tahkir etmeyi
hedeflemi"tir. Kendilerini erdem ve fazilete, duru inan ve tevhide davet eden
Peygambere eziyet edip Onu yurdundan eden bu sebeple herkese tannan ve
marf olan Kurey"lilerin bu akl almaz tavrlarn dile getirirken isimlerini
anmadan, hepsini birden ifade eden nekre bir isim ile dile getirerek tahkir
etmekte
55
ve: Bunlar son Peygamberi yurdundan eden, onun ahlk ve
erdemlerinden yararlanmay bilmeyen aklsz kimselerdir mesajn vermektedir.
H
'
d
S
M) ! =1
!
k
!
P
'
6/
+
E' h
S
;)
'

*
/
!
k 1
!
&
!
c
!
:
'
a1
!
V
S
$M)
!
2,' h
!
Q
*
Z
+
b
'
I
*
]!9 . 1
!
,
*
#
`
IM)
+
01
!
,
!
y* M)
'
t
'
d
!
] 1
!
?
S
#' 8
'

*
/
!
k 1
!
&
6
_@
8
`
8
,
!
0
!
$
'
@ * )
S
6' 8
!
P

!
4
'
] ' .)
!
$
!
g* M)
+
.)
!
a .
[!nanan (adam) dedi ki: Ey kavmim, bana uyun, sizi do#ru yola gtreyim.
Ey kavmim, bu dnya hayat (ok az) bir geimliktir. Ahiret ise ebedi olarak
durulacak yerdir]
56
yetini de nekrenin bu amala kullanmna rnek
verebiliriz. Zira yet-i kermede yer alan _@`,/geimlik kelimesinin nekre
kullanmnn arka plannda dnya hayatnn dikkate, tannp bilinmeye bile
de#meyen az bir geimlik oldu#u, insan asl gayesinden alkoyacak derecede
iltifat edilmemesi gereken bir hayat oldu#u mesaj verilmeye al"lmaktadr.
57

c
!
J
!
2
S
O
!
$
!
;
>
^V
8
\ g
+
J D
S
W
!

!
N Z
+
[+M/ LW
!
J
S
2
!
O
!
P
>
^V
8
\
'
a
S
I
!
\
+
: ^ ./%' C
O Peygamber bir toplulu#un arasndan ekip gitti de akllarn kaybettiler

53


Tabne, a.g.e., s. 691.
54


Zira hasr anlam kastedilecek olsayd o zaman haber %& tarif ile marife kullanlr:-4@a4& ]UAY denir
ve alim sfatn sadece Ahmede hasredilmi" olurdu.
55


el-Akb, a.g.e., s. 126.
56


el-Mmin 40/38-39.
57


el-Meydn, el-Belgatl-Arabiyye, I, 406.
Arapada Nekire (Belgisiz !sim) Kullanmlarn Semantik Boyutu (Tenkr slbu) ! 177
Ayn Peygamber (bir ba"ka) toplulu#a misafir oldu, yeni bir nurla (onlar
aydnlatt)
beytinde ise ayn kelime nekrenin iki farkl konteksinde kullanlarak hem tahkr
hem tazm bir arada cemedilmi"tir. $yle ki, "ir beyitin birinci ksmnda nr ve
hidyetle gelen son Peygamberin ayrlp gitti#i toplulu#un peri"an oldu#unu,
fazilet ve erdemi yakalayamayp zihin dnyalarnn ke"meke" bir hal ald#n
ifade ederken nekre kullanlan
6
^V
8
\ /topluluk kelimesine tahkr eksenli bir anlam
yklemi"; ayn Peygamberin kendilerine misafir oldu#u toplulu#un ise onun nr
ve kemltndan yararlanarak hayatlarn aydnlattklarn ve yepyeni bir dnyaya
kavu"tuklarn naklederken de ayn kullanm ile
6
^V
8
\/topluluk kelimesine tazm
eksenli bir anlam yklemi"tir.
h. Azlk
Bazen nekre ismin, iinde kullanld# cmleye azlk anlam yklemek zere
tercih edildi#i grlr.
*
Z
+
[
*
F
S
7
!
: c
'
! M
!
P
6
F
8
P
;
b
8
c
'
:
!
c,
'
?
'
M1! 1
S
%
+
b 1
S
#' 8 1
!
%
!
W
*
&
!
P 1
!
&
S
c+M/
+
g
!
,! M
!
n'

C
!
. ' A) ! d
!
J
*
c
(Andolsun, onlara Rabbinin azabndan bir esinti dokunsa, Eyvah bize, biz
gerekten zalimlermi"iz derler)
58
yet-i kermesindeki FPbc/ esinti kelimesinin
nekre getirilmi" olmas ve azl# peki"tiren bin-i merre kalbnn tercihi, ibareye
azlk anlam vermektedir.
59
$yle ki, yette ilhi a#rya kulak vermeyenlere ilh
azabn bir nebzesi dokunacak olsa takndklar tavrn yanl" oldu#unu
anlayacaklar ve yana"madklar ilh a#rya hemen teslim olacaklar mesaj
verilmeye al"lrken azlk anlam ifade eden kelimenin nekre kullanlmas lafz-
anlam uyumunu temin etmi"tir. Di#er taraftan isabet etme, de#me, dur olma
anlamlarna gelen A19 fiilinin yerine dokunma, de#ip geme anlamlarna gelen

: fiilinin tercihi de FPbc/ esinti kelimesinin ibareye ykledi#i azlk anlamn

peki"tirici bir i"lev grmektedir.
60

Mekkedeki Mescid-i Harmdan ba"layp Kudse, oradan da semvta
do#ru gerekle"en isr olaynn ok az bir zaman diliminde gerekle"ti#ini im
etmek zere Kurn- Kerm muciz slbuyla:
'
t
'
I
*
h
!
E' C v
!
$
*
Q!9 H
'
d
S
M)
!
61
!
y
*
h
+
Q
S
X
;
38 4
'
I ' \
*
7
!
?* M)
!
c
'
:

+
%
'
M
+
e! M
*
/
!
O 1
!
%
*
b
!
.1
!
C H
'
d
S
M) L
!
f
*
k!i)
'
I ' \
*
7
!
?* M) L! M' 8
'
)
!
$
!
y* M)
+
e
S
#' 8 1
!
%
'
;1
!
&
*
c
'
:
+
e
!
& ' $
+
$,
'
f
!
hM)
+
s,
'
?
S
7M)
!
/
+
] (Eksiklikten
uzaktr O (Allah) ki bir gece kulunu Mescid-i Harmdan evresini bereketli
kld#mz Mescid-i Aksya yrtt)
61
buyururken X34/gece kelimesini zellikle
nekre semi"tir. Zira bununla o mucizev ve srlarla dolu hadisenin ok ksa bir
zaman diliminde gerekle"ti#i satr aralarna ta"m"tr.
62


58


el-Enbiy 21/46.
59


Besyn, !lmul-men, s. 141; Eb Ms, Hasisu't-terkb, s. 217.
60


el-Meydn, a.g.e., I, 406.
61


el-!sr 17/1.
62


ez-Zemah"er, el-Ke##f, III, 169.
178 ! Halil !brahim Kaar
el-Mtenebbinin(.354/965) Seyf'ddevleyi medhetti#i "u beyitinde de
nekrenin ibareye azlk anlam katt# grlmektedir:
# $%&' () * + ,(' -. / 0 12' 3 0 40 56' 7 ' 891:; 0 < # $%&' =' 9 > <&?. / $/@ A) B;' 9 ' 1C) D:; 0 <0 12' =
Bir gn (az bir grup) at(l) ile Bizansllar savarsn zerlerinden
Bir gn de (katndan azck) bir ihsan, fakirli#i ve ktl#
savar onlardan
el-Mtenebb "3N/at(l) ve IV# (ihsn) kelimelerini nekre kullanarak
memdhunun sava" meydanlarnda az sayda at(l) ile Bizansllar darmada#n
edip tebaasn d"man saldrlarndan korudu#unu, ihsnnn az bir ksmyla da
fakir ve yoksullu#u bertaraf etti#ini satr aralarna ta"maya al"maktadr.
63

. okluk
Bazen de nekre isim ibareye okluk anlam katar. Bu da nekre ismin tarife
ihtiya hissetmeyecek kadar me"hur ve marf oldu#u iddiasndan hareketle
ortaya konmaya al"lr.
64
Arap dilinde medih ba#lamnda birinin ok mal ve
mlk sahibini ifade etmek zere:

68 eM 8 d + G X

68P eM 8 4
8
e @Uf (Falancann ne (kadar ok)
develeri ve ne (kadar ok) koyunlar var!) denir ve cmlede XGd ve 8 4
8
e @Uf
kelimelerinin nekre seilmesiyle sz konusu ki"inin saylamayacak kadar ok
koyun ve deveye sahip oldu#u
65
nakledilmeye al"lr.
66

Firavunun Musa(a.s)a kar" kard# sihirbazlar, galip gelmeleri kar"l#nda
ok byk bir mkfata lyk olmalar gerekti#ini
67
ifade sadedinde:
+
0
!
$
!
y
S
7M) 51
!
3
!
P
1
!
%! M
S
6' 8 )/* M1
!
k
!
6
*
/
!
J
*
$
'
N &
S
E
;
#8g
!
* M)
+
c
*
y
!
# 1
S
%
+
b
*
6' 8
!
c,' h
'
M1 (Bycler Firavuna gelip: E#er stn
gelen biz olursak, elbet bize bir mkfat var de#il mi? dediler)
68
diyerek
&E#g/mkafat kelimesi nekre kullanm tercih edilmi"tir. Firavun da bu teklif ve
temennilerine verdi#i cevapta onlarn bu beklentilerini teyid ederek
69

!
#
!
E
*
Z
!
P
S
#8
+
"
(
)8 Z
! M
'
?
+
?M) c
!
g
S
$ ' C c, (Evet, dedi, o takdirde de siz (benim) yaknlar(m)dan
(olacak)snz!)
70
kar"l#n vermektedir.
Ayn "ekilde
)
$
'
( edatnn dahil oldu#u nekre isimlerde okluk anlam
hakimdir:
+
.
S
A
8
G 8 h " k
!
.1
+
DJ
S
A
+
.P ijEK
+
DEBk ZWEM) }W 4N (ne kadar kahramanla cenk
ettim! !lim u#runda ne kadar yol kat ettim!) cmleleriyle sz sahibi er

63


es-Sekkk, Mifthu'l-ulm, I, 404.
64


Abdlmuttalib, el-Belgatu: Kre hr, s. 233.
65


ez-Zemah"er, a.g.e., II, 124; el-Mer#, Ulmul-bel"a, s.127; Matlb, Mucem, II, 287; Eb
Ms, Hasisu't-terkb, s. 216; Tabne, Mucem, s. 693; Besyn, !lmul-men, s. 140.
66


el-Bndr, Fil-belgatil-Arabiyye, s. 146.
67


ez-Zevbe, el-Belgat'l-Arabiyye, s. 149.
68


el-Arf 7/113.
69


Besyn, a.g.e., s. 140; el-Bndr, a.g.e., s. 146; Za#ll, !lmu'l-men, s. 179.
70


Arf 7/114.
Arapada Nekire (Belgisiz !sim) Kullanmlarn Semantik Boyutu (Tenkr slbu) ! 179
meydannda kendini ispat etmi" ok ki"ilerle kyasya cenk etti#ini, ilim
tahsil etmek ve kendini geli"tirmek u#runda ok zahmetler ekti#ini ve ok
yollar a"t#n nakletmeye al"rken, tekil ama okluk bildiren bir ba#lamdaki
nekre kullanmlar onun iin iyi bir ara te"kil etmi"tir.
71

el-A"a(/.7/629) kk bir i"aretiyle etrafna byk kalabalklar toplayacak
bir nfuza ve sosyal konuma sahip oldu#unu ifade ederken nekre kullanm
nemli bir ara grr ve "yle der:
72


S
A
+
.
!
P
>
k3l
8
G
'
t '

/
!
\' C
+
Dw
!
F
!
] /! M 4#1;!9
6
-jE
8
. 1h
!

+
:
!
X9
!
$M)
+

+
w%
!
&
(Yardm iin kulaklarna) fsldayacak olsam nice blgede
Bir nice asiller ko"ar gelir imdadma kin kusarak d"manma
$ir k3lG/blge/yer kelimesiyle sadece bir yerde sznn dinlendi#ini ve
nfuzunun etkin oldu#unu ifade etmek istememektedir, aksine saylamayacak
kadar ok yer ve blgede a#rl#nn oldu#unu ve en kk bir fslt yahut en
ufak bir i"aretle byk kalabalklar harekete geirece#ini satr aralarna ta"maya
al"maktadr.
73
Dolaysyla -jE./asil/soylu kelimesine de o#ul anlamda bir i"lev
yklemekte oldu#unu da unutmamak gerekir.
!mrulkaysn(. m.545):
74

> "38 4
8
B
+
e! MPI
+
Q L@.!9 ' $y
!
hM)
'
/
!
?
!
b
!
J ~~~ #
!
o' C
S
4
!
W ~~~ M)
'
)/ ~~~ ?
+
[ ~~~
'
M
'
/ ~~
!
, ~~ W
!
Fh ~~ 4
Nice gece var ki, deniz dalgalar misali perde perde/dalga dalga
karanlklarn zerime salm"tr; trl keder ve dertlerle benim tahamml
gcm snamak iin.
Beytindeki > "38 4 nekre kullanmnda mahzf bir
'
(
)
$ siyaknda kullanld# iin
o#ul anlam ifade etmektedir. Zira "ir dert ve skntlarla bo#u"tu#u gecelerin
uzun ve bitmez oldu#unu ifade etmenin yansra onlarn saylamayacak kadar ok
oldu#unu satr aralarna ta"maktadr.

*
I
!
g
!
N
!
/
+
C S d
!
b 6'
!
N
!
A
'
d
+
b
6
"
)
R
)
$
'
:
'
1
!
%'

,
!
h* M1' C )P
+

!
3
!
n
'
W
*
h
!
k c ' $,
'
%
+
?* M) ' A1
!
F
'
"* M)
!
P ' $
+
C
`
TM)
!
P
(E#er seni yalanladlarsa, senden nce ak deliller, hikmetli sahifeler ve
aydnlatc Kitab getiren peygamberler de yalanlanm"t)
75
yet-i kermesinde
yer alan "R$/peygamberler kelimesinin nekreli kullanm da o#ul olan kelimenin
bir ynn glendirecek "ekilde okluk anlam yklemektedir.
76
$yle ki Hz.

71


Sellm, Tmir, !lmu'l-men: kre sniye li't-te#kili'n-nahv, Suriye 1996, s. 239;
72


el-A", Meymn b. Kays, Dvn, (n"r. Muhammed Ahmed Kasm), Beyrut 1415/1994, s. 60.
73


ez-Zevbe, el-Belgat'l-Arabiyye, s. 149; Sellm, Tmir, !lmu'l-men: kre sniye li't-te#kili'n-
nahv, Suriye 1996, s. 239.
74


ez-Zevzen, !bn Abdullah el-Huseyn b. Ahmed, $erhul-muallaktis-seb, Beyrut ts., s. 22.
75


l-i !mrn 3/184.
76


es-Sekkk, Mifthu'l-ulm, s. 103; et-Teftzn, Muhtasaru'l-men, I, 352.
180 ! Halil !brahim Kaar
Peygamber(s.a.v)in, m"riklerin yalanlamalar ve ona ve ashabna eziyet etmeleri
kar"snda teselli edilmeye al"ld# bir ba#lamda: Ey Reslm, sakn zlme!
!lh mesaj ilk yalanlayan sadece bunlar de#il, daha nce de ayn kaynakl mesaj
nice peygamberler yalanlanm"t, diye seslenilirken eliler/peygamberler
anlamna gelen "R$ kelimesinin nekre seilmesi okluk
77
anlamn daha da
peki"tirmektedir.
78

j. Gizleme
!smin muhataptan gizlenmek istendi#i durumlarda da tantml ve belirtili
kullanmdan kalarak nekreli kullanmlara ba"vuruldu#u grlr. Bu da ya ismin
tasrih edilmek istenmemesi ya da tasrihinden dolay anlan ki"inin ba"na bir
ktlk gelmesinden endi"elenilmesi durumuna ba#l olarak gerekle"ir.
79
Bir
#retmenin, devini yapmayan #rencilerinden birine: 4M =1k W4@K
'
n#8
!
; ZM
*
E
!
F ' c

'
nQP.IC 1[Wb ! (#rencilerden biri bana senin btn derslerinle ilgilenmedi#ini
syledi!) demesi buna misal verilebilir. $yle ki #retmen, #rencinin bu
durumunu ve derslere olan ilgisizli#ini kendisine kimin nakletti#ini aktarp
talebeler arasnda karga"a karmamak ve onlar birbirine d"rmemek iin
W4@K/bir talebe kelimesini nekre kullanarak kendisine o sz aktaran talebeyi
gizleme imkn bulmu" ve skntl pozisyonu rahat bir "ekilde atlatma imkn
bulabilmi"tir.
80

Ayn gayeye ynelik nekreli kullanma misal olmak zere:

!
O
!
P
*
Z
+
"` M
+
a!9
*
2
!
]
*
D! M1
!
g
!
N
+
2
*
h
!
k c
'
:
!
s
'
{)
!
$
!
?* M)
'
e
*
,
!
W
!
J 1
!
%
*
:
S
$ L
!
W
!
J
>
m
;
3
8
G + "
;
n8Y
!
6/
+
y
'
1
!
#
+
e! M
*
Z
+
]
!
P
*
Z
+
"! M
+
e
!
#/
+
W
+
w
*
"
!
&
[Biz daha nce ona (Musya), st anneler(in stn emmey)i haram
etmi"tik. (Kz karde"i uzaktan durumu grnce sokuldu): Sizin iin onun
bakmn stlenecek ve ona #t ver(ip onu gzelce e#it)ecek bir aileyi
gstereyim mi? dedi]
81
yet-i kermesini misal verebiliriz. Firavun korkusuyla
ci#erparesini Kzldenize atan, daha sonra Firavunun adamlar tarafndan
bulunup saraya getirilen, Firavunun hanm tarafndan zel bir alka gren ve
sarayda bytlmek istenen, ancak kendisine getirilen hibir st annesini kabul
etmeyen Musa (a.s)nn hayat hikyesinin i"lendi#i bir siyakta, onu kendi
annesinin kuca#na koruma altna almak zere kendini belli etmeden kz
karde"inin sarayn adamlarna:
*
Z
+
"` M
+
a!9
*
2
!
] L
!
W
!
J
>
m
;
3
8
G + "
;
n8Y
*
Z
+
"! M
+
e
!
#/
+
W
+
w
*
"
!
& (Sizin iin onun

77


"R$ kelimesi cem-i teksir olsa da nekre kullanmn a#r"trd# okluk daha gldr; nk
cem-i teksir sonuta belirli bir sayya ynelik oklu#u ifade eder, ancak nekrenin a#r"trd#
okluk st snr olmayan bir okluktur. (bk. el-Bndr, Fil-belgatil-Arabiyye, s. 147).
78


Besyn, !lmul-men, s. 403; el-Bndr, Fil-belgatil-Arabiyye, s. 147; Za#ll, !lmu'l-men, s.
180.
79


Muhammed Abdlmuttalib, el-Belgat ve'l-slbiyye, s. 342; el-Bndr, a.g.e., s. 148.
80


el-Akb, el-Mufassal, s. 128; Muhammed Abdlmuttalib, a.g.e., s. 342.
81


el-Kasas 28/12.
Arapada Nekire (Belgisiz !sim) Kullanmlarn Semantik Boyutu (Tenkr slbu) ! 181
bakmn stlenecek ve ona iten ve scak davranacak bir aileyi gstereyim mi?)
teklifini gtrrken: "nY m3G /bir aileyi terkibini nekre(belirsiz) kullanmay tercih
etmektedir. Zira Musa (a.s)nn kz karde", Firavun ve adamlarndan ba"larna
gelebilecek tehlikeden dolay annesinin izini belli etmek istememekte ve onu
kastetti#ini hissettirmek istememektedir.
82

k. Tahss (zel Bir #enin Kastedilmesi)
Nekrenin ibareye ykledi#i en nemli almlardan biri de tahsis anlam
yklemesidir. Bununla sz konusu anlamn sadece belli bir ki"i veya nesne
hakknda geerli oldu#u ve sadece onunla zde"le"ti#i ifade edilmeye l"lr.
Nekrenin bu edeb maksada ba#l olarak kullanmna rnek olmak zere: H
'
d
S
M)
S
6' 8
L! M' 8
!

`
a)
!
$! M
!
6
*
$
+
g* M)
!
n
*
,
!
W
!
J
!
p
!
$
!
N
>
I@
8
a
8
, 4'

C
!
. 2
+
k 51
!
3 c
!
:
+
Z
!
W
*
J!9 ^ c,' h
+
:
^
=
!
<
!
{ 4
'
N
!
/
+
]
*
c
!
:
!
P v
!
I
+
[* M1' C (Kuran
sana farz klan (Allah), elbette seni dnlecek yere dndrecek (seni vadetti#i
en gzel makama ula"tracaktr. Yahut Allah seni, zulme u#rad#n, kendi yurdun
olan Mekkeye dndrecek)tir. De ki: Rabbim kimin hidyet getirdi#ini ve
kimin apak bir sapklk iinde bulundu#unu bilir)
83
yeti zikredilebilir. ez-
Zemah"erinin vurgulad# zere med(dnlp varlacak yer) kelimesinin nekre
ird, Hz. Peygambere zel bir medn bah"edilece#ini, onun sadece kendisine
has bir "ey oldu#unu satr aralarna ta"maktadr.
84

q/MP %@#$
'
). ' U c: : ' cC ~~~~~
'
6U1
!
5/
+
Q9 P9
^
s,
!
h
+
Q + =P
!
1?
!
gW
!
J
!

: 4%:

nw%; q
+
D?7ki ~~
l
A.1y J ~ O
!
51CI
!
O
^
>M LW ~ :
!
I
!
%
!
; LF ~ 1
Zirm b. Mzin ve Subey o#ullarndan (hatr saylr) adamlar/erler ya da
(ey) Alkame seni zme (durumum) olmasayd
Pi"man oluncaya kadar Muhrib (kabilesinin) elimden kurtulamayaca#
etin bir i"e giri"ece#ime yemin ederdim
85

beytiyle el-Husayn !bnul-Hamm el-Fezr,
86
%@#$/adamlar/erler ile sradan
herkesin tand# adamlar kastetmemekte, aksine cesaret ve ki"ilikleri farkl,
adam vasfnn ierdi#i btn anlamlar zlerinde barndran kendi nevi "ahsna
mnhasr erleri kastetmektedir.
87


82


el-Meydn, el-Belgatl-Arabiyye, I, 402.
83


el-Kasas, 28/85.
84


ez-Zemah"er, el-Ke##f, IV, 237.
85


!bn Hicce, Hiznetul-edeb, Msr 1304, s. 415.
86


Tam ad el-Husayn !bnul-Hamm b. Rabia el-Murr ez-Zbyn olup knyesi Eb Yeziddir.
Zbyn kabilesine ba#l Sehm b. Mrre o#ullarnn reisi olup hikmetli "iirler syleyen cahiliyye
"irlerindendir. Hicretten nce 10 ylnda vefat etmi"tir.
87


Eb Ms, Hasisu't-terkb, s. 219.
182 ! Halil !brahim Kaar
l. Bir Cins veya Tr Kapsamnda Yer Alan Herhangi Birinin
Kastedilmesi
Bazen sz sahibi nekre kullanma ba"vurmak suretiyle cins veya tr
kapsamnda yer alan herhangi bir unsuru kastetti#ini ifade etmeye al"r. Snav
esnasnda kaleme ihtiyac olan bir #rencinin arkada"larna seslenerek: 51kI9 1&

!
: 2] tI%J c -L\ o (Arkada"lar yannda kalem olan var m?) diye seslenmesi buna
misal verilebilir. Zira #renci \ -L /kalem kelimesini nekre kullanmak suretiyle
kalem cinsinden i"ini grecek herhangi birisini kastetmekte, kur"un veya
tkenmez, kk ya da byk gibi bir tayin ve tahsise gitmeden herhangi birisini
istemektedir.
Kk karde"lerinin babalar nezdindeki sevgisini kskanan karde"ler Yusuf
(a.s)a kar" komplo kurup bir "ekilde ondan kurtulmann plann yaparken
sarfettikleri: )/
+
W
+
F
*
k)
+
t/
+
O
!
$* ) ' P!9
!
_
+
Q/
+
& @
S
p
;
$8Y c
'
: )/
+
#/
+
"
!
;
!
P
*
Z
+
",' C!9
+
e
*
3
!
P
*
Z
+
"! M
+
2
*
u
!
&
!
c,
'
y
'
M1
!
1
(
:
*
/
!
k
'
t
'
I
*
E
!
C
(Yusufu ldrn ya da onu bir yere atn da babanzn yz(sevgisi, ho"nutlu#u,
ilgisi) yalnz size kalsn (bundan byle babanz yalnz sizi grsn ve sevsin)!
Ondan sonra da (Allaha tevbe eder), iyi bir topluluk olursunuz!)
88
szde P9
t/O$) @p$Y (veya herhangi bir yere atn) @p$Y kelimesini nekre kullanmalar, belli
bir nokta tayin etmeksizin ve belirli bir yer kastetmeksizin herhangi bir yere
atlmasn arzuladklarn satr aralarna ta"maktadr.
89
nk onlarn gayesi bir
"ekilde Yusuf (a.s)dan kurtulmak ve Onu ba"larndan defetmektir. $u veya bu
yer olmas onlar asndan herhangi bir nem arzetmemektedir.
90

m. Keml (Tamlk, Mkemmellik Bildirme)
!smin belirsiz olarak kullanlmas bazen sfatn bir "eye keml seviyede
nisbetini ifade eder. Bununla kelimenin herhangi bir sfatla kaytlanmayp onun
her trl mspet anlama muhtemil oldu#u ifade edilmeye al"lr. Misal olarak:
)d]
)
n
S
q]
!
n
'
! M
*
P+9
!
c& ' T ' 31
!
E
+
: 1
!
%
'
;1
!
& 4
'
N )
*
/
!
E
!
Q
!
c&
'
d
S
M)
!
P
'
:
l
A) ! d
!
J
*
Z
+
[! M c ' .
l
Z,
'
M!9 ^ T
*
3 (!"te bu -Kurn-
(tam ve mkemmel) bir hidyettir. Rablerinin yetlerini tanmayanlar iin ok
kt, ac bir azap vardr!)
91
yeti zikredilebilir. Haberin belirsiz olarak getirilmesi
) q]n ( Kurnn insanlar do#ruya hidyet etme ve erdeme klavuzluk yapma
niteli#inin keml derecede oldu#unu satr aralarna ta"maktadr.
92


88


Ysuf 12/5.
89


ez-Zemah"er, el-Ke##f, III, 65; Eb Ms, Hasisu't-terkb, s. 219; ez-Zevbe, el-Belgat'l-
Arabiyye, s. 153.
90


el-Meydn, el-Belgatl-Arabiyye, I, 402.
91


el-Csiye 45/11.
92


ez-Zemah"er, el-Ke##f, V, 246.
Arapada Nekire (Belgisiz !sim) Kullanmlarn Semantik Boyutu (Tenkr slbu) ! 183
n. Marife Kullanmdan Kanma
Bazen sz sahibi marife kullanmdan kanmak gayesiyle nekre kullanmay
tercih eder. Bu da szde var olan marife kullanmn d"rlmesinin(hazfinin)
anlam asndan daha uygun oldu#u durumlarda ba"vurulur.
Ebul-Al el-Maarr(. 449/1057), memduhuna menfi bir anlam isnd
etti#ini hissettirmemek iin "yle der:

!
Q )8 ~~
'
~
!
? ~
+
:
*
D ~
!
[ ~~
S
% ~~
+
t
!
I
8
j MM
+
U MM
6
*3
'
M ~~ +B ~ M)
'
=/ ~
!
y ~
*
? ~
!
C ' 2 ~ ! M

I ~~ e
+
= M U M 5@
Uzun sre ta"maktan dolay sa# el Hint klcndan bkt#nda soluna alr
onu.
$ir medih makamnn bir gere#i olarak memduhuna kemline halel
getirecek en ufak menfi bir anlam a#r"trmamak iin, sz marife formla rf3
+
U
8
j
/sa# eli "eklinde ortaya koyup memduha bkknlk vasfn sarih bir "ekilde isnad
etmemek zere nekre kullanm (
6
*3
+
U
8
j /sa# el) tercih etmi"tir.
93
Adeta sa# el de sol
el de onun de#ilmi" gibi bir izlenim yaratacak "ekilde ifade edilmi"tir. nk
onun ellerine usanma, yorulma ve bkma isnadn yapmak istememektedir.
Sonu
Marife kelimesinin ztt olan nekre, szlk anlam itibariyle bilmemek,
tanmamak anlamlarna gelen n-k-r maddesinden tannmayan, bilinmeyen
anlamnda bir sfat olup belirli bir manaya dellet etmeksizin kendi cinsi
ierisinde "yi/yaygn bir anlam ifade eden (belirsiz) isimler iin kullanlan bir
terimdir. Bu yaygn anlam tek unsura(mfred) ynelik olabilece#i gibi tre(cins)
ynelik olabilir.
Arap dilinde marife kullanmlar kadar nekre kullanmlar da nemlidir.
!nsano#lu her zaman ak anlatm tercih etmeyebilir. Meramn ak anlatm ile
kar"layamad# yerlerde kapal anlatma ba"vurur. Zira bazen kapal anlatmn
grd# i"lev ve kar"lad# ihtiyac ak anlatmla kar"lama "ans yoktur.
Mutlak genellemelere, ok sayda unsuru kastetmeye, tahsis, tazim, azlk,
okluk, gizleme gibi almlara imkn tanmas asndan nekre kullanm sz
sahibi iin zellikle bir tercih sebebi olur. nk bir "ey ne kadar mehul ve
bilinmezlik derecesi ne kadar fazla olursa, mahiyetini anlama ve knhn idrak
etme hususunda muhatabn ilgi ve merak o denli fazla olur. Bunun pek tabi bir
sonucu olarak da sz konusu "eyin tahmini ve yorumu etrafnda fikir jimnasti#i
normalin stnde bir boyutta ve ok geni" bir dairede gerekle"ir. Bu da sz
konusu unsurun marife kullanmndan ok daha etkili bir boyutta alglanmasna

93


Muhammed Abdlmuttalib, el-Belgat ve'l-slbiyye, s. 342-343; el-Mer#, Ulmul-bel"a,
s.126; el-Meydn, el-Belgatl-Arabiyye, I, 408; el-Akb, el-Mufassal, s. 128; Besyn, !lmul-
men, s. 143; el-Bndr, Fil-belgatil-Arabiyye, s. 147.
184 ! Halil !brahim Kaar
imkn verir. zerinde ok fikir yordu#u ve u#runda byk emekler sarf etti#i
"eye nil oldu#unda insann byk bir haz duymas bunun en ak delilidir.
Sz sahibinin alt kategori halindeki marife kullanmlara ba"vurmayp nekre
kullanm tercih etmesi belli bir sebebe ba#l olmaldr. Bu durum, tamamen irdi
bir aktivite olan dil olgusunun tabii bir sonucudur. Zira insan aklnn bir rn
olan dilde hibir kullanmn tesdfi oldu#unu sylemek mmkn de#ildir.
Bundan dolay nekre kullanmn(tenkr) arka plannda elbette birtakm edeb
maksatlar vardr. Bu maksatlar a#a karacak yegane kstas
makmn/konteksin kendisi ve onu yorumlayacak olan edeb zevktir.