Bozbeyoglu Ensest

www.sosyolojidernegi.org.
tr
Sosyoloji Derne!i, Trkiye
Sosyoloji Ara!trmalar Dergisi
Cilt: 13 Say: 1 - Bahar 2010
VI. ULUSAL SOSYOLOJ" KONGRES"
1 - 2 - 3 EK"M 2009 / AYDIN
Sociological Association, Turkey
Journal of Sociological Research
Vol.: 13 Nr.: 1 - Spring 2010
VI. NATIONAL SOCIOLOGY CONFERENCE
1 - 2 - 3 OCTOBER 2009 / AYDIN
Ailenin Karanlk Yz: Trkiyede Ensest
Alanur AVL!N BOZBEYO"LU
Ece KOYUNCU
Filiz KARDAM
Altan SUNGUR
A!LEN!N KARANLIK YZ: TRK!YEDE ENSEST
Alanur AVL!N BOZBEYO"LU
*
Ece KOYUNCU
**
Filiz KARDAM
***
Altan SUNGUR
****
Z
Bu makale Adana, Ankara, Diyarbakr, Erzurum, !stanbul ve Kocaeli illerinde ensesti
ya#ayanlarn ula#abilece$i kurumlarda al#an e#itli mesleklerden 98 uzman ile yaplm# yar
yaplandrlm# gr#melere dayanan Trkiyede Ensest Sorununu Anlamak (2009) isimli
niteliksel ara#trmann bulgular kullanlarak yazlm#tr. Uzmanlar ensesti ok kk bir
blm grnr olan bir buzda! olarak tarif etmi#tir. Ensest ma$durlar her ya#tan kz ve
erkek ocuk olabilirken, istismar genellikle dokunma, ok#ama gibi tacizlerle ba#lamaktadr.
Baz vakalar uzun sre bu #ekildeki tacizlerle devam ederken bazlarnda cinsel saldr anal ve
vajinal tecavze varabilmektedir. Saldrganlar ba#ta baba olmak zere, dede, a$abey, amca,
day ve kuzen gibi genellikle ma$durdan ya#a byk erkek akrabalardr. Saldrganlar iin
ortak sosyo-ekonomik zelliklerden sz etmek mmkn de$ildir. Gr#meler her trden aile
yapsnda ensestin olabilece$ini gstermi#tir. Ensestin ortaya kmasnn nnde ba#lca
engeller ocu$un kendini ifade etmesinin zorluklar, saldrgann duygusal ve fiziksel tehdit
ieren tutumu, toplumun namus anlay#nn yaratt$ bask ve toplumun ve kurumlarn
bireyden nce ailenin btnl$n korumaktan yana tutumlar olarak saylabilir.
Anahtar Kelimeler: Ensest, ocuk istismar, cinsel istismar, aile ii #iddet, ok
disiplinli yakla#m, niteliksel ara#trma
Sosyoloji Ara#trmalar Dergisi / Journal of Sociological Research - 2010 / 1 1
*
Sosyolog, Sosyoloji Blm Doktora Sonras Ara#trmac, Queens University Kanada
**
Nfusbilim Uzman, Nfusbilim Derne$i
***
Sosyolog, !ktisat Blm $retim yesi, ankaya niversitesi
****
Yksek Lisans $rencisi, Sosyoloji Blm ODT
ABSTRACT
This paper is based on a qualitative research entitled Understanding the Problem of
Incest in Turkey (2009) and conducted in Adana, Ankara, Diyarbakr, Erzurum, !stanbul, and
Kocaeli by semi-structured interviews with 98 professionals from different disciplines
working for institutions that might be approached by incest survivors. Experts describe incest
an iceberg of which only a small portion is visible. Incest victims may be girls and boys of all
ages. The abuse in incest usually begins with acts of molestation involving touching and
fondling. Some cases continue with such acts for a long time, while others involve escalating
molestation that might end in anal and vaginal rape. Perpetrators usually male figures of
authority generally fathers followed by grandfathers, brothers, uncles and other older-age
male relatives. Incest offenders have no typical socio-economic background. The findings
indicate that incest might take place in all forms of family structures. The main obstacles in
revealing incest are child's inability to word abuse, offenders physical and emotional threats,
social pressures, and society's and institutions' tendency to protect family rather than
individuals.
Keywords: Incest, child abuse, sexual abuse, domestic violence, multidisciplinary
approach, qualitative research
G!R!#
ocuk istismar byk bir toplumsal sorun olarak kar#mzda bulunmaktadr.
ocukluk dnemi cinsel istismarlarnn byk bir ksmn ocu$un aile iindeki cinsel
istismar, ensest olu#turmaktadr (WHO, 2003:84). Dnyann ba#ka lkelerinde oldu$u gibi
Trkiye'de de ensest olaylarnn o$unlu$u gizli kalmaktadr. Ensestin varl$n ve ensestin
ocu$a ynelik cinsel saldr oldu$unu kabul etmek, ensest kar#snda iyi i#leyen bir sistemin
geli#tirilebilmesi iin vazgeilmez noktalardr. ocu$un cinsel istismar ve zellikle de ensest
konusunda Trkiye'de az sayda al#ma bulunmaktadr.
Bu makale, Ocak 2008 ve Haziran 2009 arasnda 1,5 yl sren Trkiye'de Ensest
Sorununu Anlamak isimli ara#trma sonularna dayanmaktadr
1
(avlin Bozbeyo$lu vd.,
2009a). Ara#trmann amac Trkiye'de ensestin grnrl$n arttrmak, ensestle mcadele
iin gereken sistemi ve hlihazrdaki uygulamalarn aksayan ynlerini, ensest olaylaryla
kar#la#an ya da kar#la#ma ihtimali olan uzmanlarn bak#yla anlamaya ve aktarmaya
al#maktr. al#ma, ensestle ilgili niceliksel veri retme ve genellemelere gitme amac
ta#mayp ensesti ve ensestle mcadelede i#leyen sistemin sorunlarn daha derin olarak
anlama hedefi bulunmaktadr. Ara#trmada bu hedeflere uygun olarak niteliksel ara#trma
yntemleri kullanlm# ve bu yntemlere uygun rnek seimi yaplm#tr. Saha al#mas
Adana, Ankara, Diyarbakr, Erzurum, !stanbul ve Kocaeli illerinde gerekle#tirilmi#tir. Saha
al#masnn farkl illerde yaplmas bu illere ait ba$msz analizler yaplmas amacn de$il,
ara#trma sonularnn farkl co$rafi blgelerden uzmanlarn bilgi ve deneyimlerine
dayandrlarak zenginle#tirilmesi amacn ta#maktadr. Bu nedenle de farkl iller seilmekle
1
Yazarlar, ara#trmann gerekle#mesi iin sa$lad$ maddi destek iin Birle#mi# Milletler Nfus Fonu'na
(UNFPA), kurumsal alt yap iin Nfusbilim Derne$i'ne, ara#trma dan#man ve alan uzman olarak katklar
iin Do. Dr. Ay#en Ufuk Sezgin'e, saha al#masnda grev alan Hacer Ta#ene, Nihal Yolsay, mer Altnsoy,
Zeynep Alpar ve Emine Bademciye ve saha al#masnda gr# ve deneyimlerini ara#trma ekibi ile payla#an
farkl mesleklerden uzmanlara te#ekkr ederler.
kalmam#, bu iller farkl blgelerden ve ayrca bulunduklar blgeler iin ekim merkezi olan
iller arasndan seilmi#tir.
Ara#trmann amac ma$durun kar# kar#ya kald$ sistemi anlamak oldu$undan,
ara#trmada gr#lecek ki#iler, ensest ma$durlar olarak de$il, ensest vakalarn ula#t$ ya da
ula#ma ihtimalinin yksek oldu$u kurumlarda al#an uzmanlar arasndan seilmi#tir. Saha
al#mas srasnda, belirli kurumlarda al#an ve meslekleri ara#trma amacna uygun olarak
seilmi# olan ki#ilere ula#lmas hedeflendi$inden, bu amaca ynelik bir rneklem yntemi
izlenerek konu ile ilgili kurumlarn ilgili birimleriyle ba$lant kurulmu#, ynlendirmelerin
sonucunda da uzmanlara ula#larak randevu alnm# ve ardndan gr#meler
gerekle#tirilmi#tir. Saha al#masnda ensest ya#ayanlarn ula#t$ ya da ula#abilece$i
kurumlarda al#an farkl mesleklerden 98 ki#i ile gr#meler yaplm#tr. Biri gr#meci,
di$eri gzlemci olan iki ara#trmacnn yer ald$ gr#melerin nemli bir ksmnda (98 ki#i
ile yaplan 89 gr#menin 78'i) bant kayd alnm# ve gr#me sonras bu bant kaytlar
zmlenmi#tir. Kurumlarn ya da ilgili uzmann bant kayd alnmasn onaylamad$
gr#melerde ise gzlemci tarafndan not alnm#tr.
Gr#me yaplan ki#iler $retmen (rehber $retmen ve snf $retmeni), hekim
(psikiyatr, ocuk doktoru, ocuk cerrah, adli tp uzman ve halk sa$l$ uzman), ebe, polis,
hkim, savc, avukat, psikolog (ocuk ve yeti#kin psikolo$u), sosyal hizmet uzman, sosyolog
ve sivil toplum kurumu al#anlarndan olu#maktadr.
Sz etti$imiz gr#meler srasnda ensestin nasl ya#and$, neden a$a kmad$,
nasl a$a karld$, ma$durlarn gr#t$mz uzmanlara hangi yollarla ula#t$,
ma$durun ve saldrgann olayn a$a kmasnn ardndan hukuksal, psikolojik, sosyal, tbbi
ne tr destekler ald$n saptamaya ynelik sorular sorulmu#tur. Gr#len ki#ilerin ve bu
Alanur AVL!N BOZBEYO"LU, Ece KOYUNCU, Filiz KARDAM, Altan SUNGUR
ki#ilerin al#t$ kurumlarn konunun ele aln# srasndaki i#leyi#e dair sorunlarnn
saptanmasna ve zmne ili#kin nasl bir fonksiyonu oldu$una dair bilgi toplanm#tr. Saha
ara#trmasnda ayrca uzmanlarn ve kurumlarn fonksiyonlarn daha iyi yerine getirmeleri ve
kurumsal/mesleki i#birli$inin nnn almas iin gr#len ki#ilerin nerileri de
$renilmi#tir. Ara#trmann asl amac, gr#t$mz uzmanlarn bizlerle payla#tklar
deneyimlere dayanarak ensestin ortaya kmas srecince ve ortaya ktktan sonraki srete
ya#anan kurumsal zorluklar ve uzmanlarn aktardklar sorunlar saptamak ve bu sorunlar
paralelinde uzmanlarn nerilerini derleyerek, konunun zmne ynelik zm nerileri
geli#tirmektir. Ancak bu yazda ara#trma bulgularna dayanarak ncelikle, ensest vakalarnn
genel zelliklerine, ensest ma$durunun kim oldu$una, ensest ya#anan evde di$er ocuklarn
durumuna, hangi davran#n istismar oldu$una, ensest saldrgannn kim oldu$una, ensestin
ya#and$ aile ortamna ili#kin gzlemlere, daha sonra ise ensestin neden ortaya kmad$na
dair saptamalar aktarlmaya al#lm#tr.
1.ENSEST TANIMI, ENSEST MA"DURU, C!NSEL !ST!SMAR VE
SALDIRGAN
Kaynaklarda ensestin tek ve kesin bir tanmn bulmak mmkn de$ildir. Tanm her
disiplinde farkllk gsterir. Amerikan Sa$lk, E$itim ve Koruma Blm'nn 1980'deki
tanmna gre; ensest aile iinde ana-baba figrne, gcne ve otoritesine sahip ki#ilerin
ocu$u cinsel anlamda istismar etmesi olarak kabul edilmi#tir. Son al#malarda zerinde
birle#ilen tanma gre ensest; birbiriyle evli olanlar d#ndaki aile yeleri arasnda szl-
szsz, fiziksel, grsel her trl erotik davran#tr (Justice ve Justice,1979). Bu al#mada
Trkiye'deki toplumsal, hukuksal ve dinsel kurallar dikkate alarak mmkn olan en geni#
ensest tanm yaplm#tr. Ensest iin kabul edilen taciz, taciz edenin cinsel uyarlmas ya da
tatmini iin ocu$a veya gence ynelmi# her trl fiziksel ya da fiziksel olmayan davran#
ierir. Ara#trma erevesinde taciz edenin kim oldu$u konusunda temel lt kan ba$
de$ildir. Kan ba$ olan baba, anne, a$abey, abla, amca, day, teyze, hala ve dede gibi
akrabalara ek olarak, ocuk zerinde anne-baba gibi otoritesi ve saygnl$ olan geni# bir
akraba ve hsm grubu ensest tanmnda taciz edenler arasnda saylr. rne$in eni#te, vey
anne-baba, vey karde#ler bu gruptadr.
Cinsel istismarlarn byk bir o$unlu$u bildirilmeyip gizli kald$ iin kesin bir oran
vermek mmkn olmamaktadr. Ancak Dnya Sa$lk rgt (World Health Organization-
WHO) tahminlerine gre dnya genelinde kz ocuklarn yzde 20si ve erkek ocuklarn
yzde 10u ocukluk dneminde cinsel ili#kiye zorlanmakta ya da di$er cinsel #iddet trlerine
maruz kalmaktadr (World Health Organization, 2004: 11). Sezgin tarafndan Trkiyede
yaplm# klinik al#mann bulgularna gre ensest saldrganlarnn %57'sini z babalar,
%4'n z a$abeyler, %13'n yakn akrabalar, %26'sn ise ikinci dereceden akrabalar
olu#turmaktadr. Yasal ba#vuruda bulunmu#, mahkemesi sonulanm# ya da sren vakalarda
ise saldrganlarn %39'unu z baba, %15'ini z a$abey, %17'sini yakn akraba, %28'ini ise
uzak akrabalar olu#turmaktadr (Sezgin, 1993). !stanbulda lise $rencisi ergenlik a$
kadnlar arasnda yaplan bir ba#ka al#ma da ise 1871 $renciden kendilerinin doldurdu$
soru ka$tlar aracl$ ile bilgi toplanm#, ara#trma sonularna gre $rencilerin %2sinin
ensest saldrya maruz kald$ saptanm#tr (Alika#io$lu vd., 2005: 251).
lkemizde klinik al#malar ve okul al#malar d#nda saysal verilere ula#mak hem
ensestin saklanmas hem de ulusal kaytlarn olmamas nedeniyle snrldr. Cinsel istismar
konusunda ulusal temsiliyeti olan ilk istatistiksel bilgi Trkiye'de Kadna Ynelik Aile !i
%iddet Ara#trmas 2009 verilerine dayanarak retilmi#tir. Ara#trma bulgularna gre
kadnlarn %7'si 15 ya#ndan nce cinsel istismara maruz kalm#tr. Saldrganlarn % 30u
yakn akrabadr. Saldrganlarn yaknlk derecesi detayl incelendi$inde gr#len kadnlarn
% 2,4nn babas tarafndan, %1,7sinin erkek karde#i/a$abeyi tarafndan ve %0,6snn
vey babas tarafndan 15 ya#ndan nce istismar edildi$i grlmektedir ( Jansen vd.,
2009:64-65)
Ensest olaylarnn yasal de$erlendirilmesinde temel kaynak 26/9/2004 tarih ve
5237sayl Trk Ceza Kanunu'dur (TCK)
22
. Ancak ensest bu kanunda zel olarak
tanmlanmam#tr. Yasal de$erlendirmede nemli bir di$er dayanak ise 3/7/2005 tarih 5395
sayl ocuk Koruma Kanunu'dur
33
. Kanun ma$dur tan$n ifadesine ili#kin hususlar ile
ocu$u koruyucu ve destekleyici tedbirleri iermektedir.
2.ARA#TIRMA BULGULARI
Ara#trma bulgularnda ensest vakalarnn genel zellikleri zerinde durulmakta,
ensest ma$durunun kim oldu$u, ensest ya#anan evde di$er ocuklarn durumu, hangi
davran#n istismar oldu$u, ensest saldrgannn kim oldu$u, ensestin ya#and$ aile ortam,
ensestin neden a$a kmad$ ve ensestin ortaya kartlmasnda e$itim ve sa$lk
kurumlarnn rolunun ne oldu$u aklanmaya al#lmaktadr.
2.1.Ensest ma$duru kimdir?
Ensest ili#kilerde her ya#tan kz ve erkek ocuk taciz ve tecavze maruz
kalabilmektedir. Daha nce yaplm# al#malar destekleyecek #ekilde, bu ara#trmada da
aktarlan ensest vakalar arasnda ma$durun kz ocuk oldu$u olaylar daha fazladr (WHO,
2003:18).
2
26/9/2004 tarih ve 5237 sayl Trk Ceza Kanunu, Altnc Blm, Madde 103 - http://www.tbmm.gov.tr/
kanunlar/k5237.html) 08.06.2009.
3
3/7/2005 tarih 5395 sayl ocuk Koruma Kanunu (http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5395.html) 08.06.2009.
Bize aktarlan en kk ya#taki ma$dur, 8 aylkken babas tarafndan cinsel organna
parmakla dokunularak ve srtnlerek taciz edilen bir bebektir. Ancak a#a$daki olayda da
oldu$u gibi gr#t$mz uzmanlarn kar#la#tklar vakalarda cinsel saldr o$unlukla
ocukluk ve ergenlik ya#larnda ba#lamaktadr.
16-17 ya"nda. Bize olay okul mdr getirdi, kza babas "ey
yapyormu" falan diye. Kz rkekti tabii, fazla bir "ey sormadm. Adli tp raporu
kt gelince konu"tuk. 10-11 ya"larnda sarkntlk ba"lam", sonra tecavze
kadar varm" olay (ocuk psikiyatr)
Ara#trma sonularna gre ileri ya#larda ortaya kan ensest vakalar, o$unlukla
kk ya#larda ba#lam# saldrlarn devam niteli$indedir. Ancak, az sayda da olsa ilk kez
yeti#kin ya#larnda gerekle#en ensest vakalarna rastlanmaktadr.
2.2.Ensest ya%anan evde di$er ocuklarn durumu
Ayn evde birden ok kz ve erkek ocuk, ayn zamanda ya da farkl zamanlarda
istismar edilebilmektedir. Saldrgan ki#i, ocuklar bydke, byk ocuktan k$ne
ynelerek cinsel istismarn uzun yllar gizli kalmasn sa$layabilmektedir. Bu duruma rnek
olabilecek bir vakay gr#me yapt$mz bir savc #u szlerle aktarm#tr:
..."ahsn 5 kz var. Her bir kzn 3 veya 4 ya"ndan itibaren istismara
ba"lyor. Bu ocuklar 9-10 yani cinsel anlay"a yakn veya bilinli, o anlamda
bilgi sahibi olmaya geldi!i noktada, brakyor, bir di!erine ba"lyor. Ve bu
"ekilde 5 ocu!unu da, ayr ayr taciz etmi".
Baz durumlarda saldrnn ikinci ocu$a da ynelmesi, olayn ortaya kmasn
sa$layabilmektedir. Byle durumlarda, bir ocuk doktorunun bize aktard$ vakadaki gibi,
anne olay tek ba#na zemeyece$ini fark edip harekete geebilir. Bu olayda kznn baba
tarafndan istismar edildi$ini fark etmesine ra$men yasal yollara ba#vuramam# bir anne,
zm olarak kzyla birlikte uyumaya ba#lam#tr. Bir sre sonra anne, o$lunun da baba
tarafnda tacize u$rad$n fark edince ilgili bir merkeze dan#arak yasal yollara ba#vurmu#tur.
2.3.Hangi davran% istismardr?
Ayn evde birden ok kz ve erkek ocuk, ayn zamanda ya da farkl zamanlarda
istismar edilebilmektedir. Ensestte istismar genellikle dokunma, ok#ama gibi tacizlerle
ba#lamaktadr. Baz vakalar uzun sre bu #ekildeki tacizlerle devam ederken bazlarnda taciz
artarak devam etmekte ve anal ve vajinal tecavze varabilmektedir. Kimi vakalarda ise cinsel
saldrnn do$rudan tecavzle ba#lad$ grlmektedir. Saldrganlar genellikle ma$durun
direncini ortadan kaldrmak iin dllendirme ya da tehdit yollarn kullanmaktadrlar.
Ensestin devam etmesi iin verilen dller ocu$a sevgi gstermek veya kk hediyeler
almaktan, evi onun zerine yapmaya kadar varan farkl biimlerde olmaktadr. Korkutmak
iin kullanlan yollar ise fiziksel #iddet kullanmaktan, kendisini ya da sevdiklerini ldrme
tehdidine kadar varabilmektedir.
Bir psikolo$un kendisine dan#an bir ki#i ile ilgili aktardklar, dokunma ile ba#layarak
uzun yllar ierisinde tecavze varan baba ensestinin rneklerinden biridir:
...kz 16 ya"nda geliyor buraya ama olay 4 ya"ndayken ya"am", o
anda bunu anlamyor, fark etmiyor, oyun gibi geliyor, bilmiyor ama sonra
d"ndke kendini suluyor, fke nbeti geiriyor vesaire, bunu birisiyle
payla"ma ihtiyac duyuyor ve burada bize alyor... babas zamannda ona ilgi
duymu", ok"am", fiiliyatta bulunmu"...
2.4.Ensest saldrgan kimdir?
Ensestten bahsedildi$inde gr#t$mz uzmanlar verdikleri rneklerde saldrgan
olarak ncelikle baba, ardndan dede, a$abey, amca, day, gibi erkek akrabalar
sralamaktadrlar. Saldrganlar o$unlukla otorite sahibi erkeklerdir. Ara#trmamz srasnda
her ya#ta ve farkl sosyoekonomik zelliklere sahip saldrgann, her ya#tan kz ve erkek
ocu$una taciz ve tecavzne dair rneklere rastlanm#tr. Ara#trma sonularnn da
gsterdi$i zere ensest saldrganlar sosyolojik olarak belirli kategorilerde ki#iler de$ildirler.
Gr#t$mz uzmanlar saldrganlarn gndelik hayatlarn devam etmelerini engelleyen
psikolojik problemleri olmad$n, do$ru ve yanl# ayrt edebildiklerini, alkolik ya da devaml
i#siz olmadklarn belirtmi#lerdir. Ksacas ara#trma sonularna gre ensestte bir tacizci
prototipinin olmad$n sylemek gerekmektedir.
En sk ya#anan baba-kz ve baba-o$ul arasndaki istismar ili#kisidir. Bu babalar
d#ardan bakld$nda birbirlerine benzer zelliklere sahip de$illerdir. Gr#t$mz bir
avukat kzn, o$lunu ve baldzn istismar eden saldrganla ilgili olarak #u szleri sylemi#tir:
Bunu yapan baba !retmen. Anne de !retmen. Byle bir "eyin iinde e!itimin bir nemi
olmad!n sylemek iin sylyorum. Bir hkim ise 3-4 ya#ndaki ocu$u taciz etti$i
gerekesiyle e#i tarafnda #ikyet edilen babay ...namaznda, niyaznda diye tarif etmi#tir.
Bir avukat ise bir babann her iki evlili$inden do$an ocuklarn taciz etmesini #u szlerle
aktarm#tr:
...bir erkek ocu!una babas cinsel tacizde bulunuyor. Anne bu ocukla
ilgili ba"vuruda bulundu!unda ortaya kt ki bu annenin yeti"tirdi!i iki abla
var, babann nceki e"inden olan... Baba ok kk ya"lardan itibaren onlara
cinsel tacizde bulunmu"... o kzlar da ok erken ya"ta evlenerekten kurtulmaya
al"m"lar.
2.5.Ensestin ya%and$ aile ortam
Uzmanlarca bize aktarlan olaylar, ensest ya#anan ailelerin pek o$unun ekirdek aile
formunu ta#d$n, te yandan geni# ailelerden tek ebeveynli ya da ebeveynlerin her ikisinin
de olmad$ ailelere dek her aile yapsnda ensestin ya#anabildi$ini gstermi#tir.
Ensestin ya#and$ ortamla ilgili bir ba#ka nemli soru da bu durumun snfsal
konumla ili#kisidir. Uzmanlar enseste tm sosyoekonomik gruplardan ailelerde
rastlanabilece$i gr#ndedir. Her ne kadar kendilerinin rastladklar ve bize aktardklar
rneklerde d#k gelir dzeyindeki aileler daha ok temsil ediliyor olsa da bu durumun e#itli
aklamalarn yapmak mmkndr. ncelikle gz nnde tutulmas gereken d#k gelir
gruplarndan ailelerin toplumun genelinde daha fazla sayda olmasdr.
Pek ok uzman ekonomik gcn ensestin gizlenmesine neden olabilece$ini
belirtmi#tir. Uzmanlara gre ensestin duyulmasnn neden olaca$ baz kayplar, yksek gelir
dzeyindeki aileler iin daha zor gze alnr. stelik bu ailelerde ensest fark edildi$i zaman
yargya yanstlmadan sorunun ailenin kendi olanaklaryla rtbas edilmesi daha olasdr.
Enseste her ortamda rastlanabilece$ini ancak ailenin iinde oldu$u baz olumsuz
ko#ullarn cinsel istismar olasl$n arttrd$n syleyen psikiyatr ko#ullar #yle sralam#tr:
...ocu!un e!er e!itimi, temel bakm, duygusal gereksinimleri ihmale
u!radysa, aile ekonomik krizdeyse, ailede yksek oranda su i"leme varsa ve
yine cinsiyet ayrmcl! ok belirginse ev iinde Kzlarn son derece
kapatld! ve erkeklerin e!itim ve temel bakm gereksinimlerinin n planda
tutuldu!u aileler, g edenler, ekonomik krize u!ram" aileler, i"sizlik sorunu
olanlar ve zellikle annenin fiziksel herhangi, fiziksel ya da ruhsal bir
rahatszl! varsa Yani anne, koruyucu grevlerini tam olarak yerine
getiremiyorsa, ihmal ve istismar riski artyor. Ve baba alkolikse o!u
birbiriyle i ie. Aile ii "iddet varsa zellikle, anne ya da baba, anneye ya da
ocu!a "iddet kullanyorsa
Ensest ya#anan ailelerden bazlarnn a#r ie kapanm# aileler oldu$u
gzlemlenmi#tir:
...Aile bir "ekilde izoleydi, di!er insanlarla kar"myordu, sanki kyle
sorunlar var gibiydi. Denizin ortasnda bir ada gibiydi bu aile... (Savc)
Gr#melerde anne ile babann bo#anm# olduklar ailelerden de olaylar aktarlm#tr:
bo"anm" bir kar kocayd tekrar evlenmi"lerdi. vey karde"ler
arasnda cinsel istismar olmu"tu. Aile bykleri i"te gelmemek zere gnderdiler
ocu!u. Ancak tabii bizim kltrel zelliklerimiz nedeniyle i"te bayramlar, zel
gnler vs. bir yl kadar sonra tekrar bu karde"ler yeniden bir araya geldiler ve
tekrar bir cinsel istismara maruz kald kk karde". (Psikiyatr)
Aile ii cinsel istismar davalarn takip etmi# olan bir avukat kendi deneyimlerine
dayanarak ensest ya#anan ailelerde annenin ve saldrgan babann zelliklerini ...niversite
mezunu anne, baba da vard. Hatta tannan biri, mahkemenin filan bile bu adam yapt
dedirtemezsiniz diyece!i biri de vard, bir beki ailesi de vard. Dolaysyla da hani, bence
hibir "ekilde genellenemez #eklinde tarif etmi#tir.
Ensest her trden ailede grlse de, aile bireyleri arasnda ileti#imin gl oldu$u
durumlarda ensestin a$a karlmas daha kolay olabilir. A#a$daki durum bu tr olaylar iin
bir rnek te#kil etmektedir:
10 ya"larndaki iki amca ocu!unu, di!er amcalarnn 17-18 ya"ndaki
iki ocu!u taciz etmi",... iki ocu!u okudu!u ilkokuldan, kapdan alyorlar...
lokantaya ya da bakkala gtrlyorlar, ne istenirse alnyor ikolata biskvi
"udur budur, ondan sonra da o ki"ilerin evlerine gtrlyor... iki ocuktan bir
tanesi atak, hani ba"na bir "ey gelse ok rahat syleyebilecek, buna hayr
diyebilecek bir ocuk... o hayr demeyi bilecek diye d"nd!m ocuk sonuta
bir gn dayanamyor ve annesine anlatyor. Tabii annesi de babasna sylyor
ve polise gidiyorlar... (Sosyal hizmet uzman)
Gr#t$mz ki#iler ensestin ya#and$ ailelerde annenin tutumuna ili#kin
gzlemlerini aktarp saptamalar yapm#lardr. Ara#trmann bize gsterdi$i, toplumun
genelinde var olan ailedeki sorunlar annenin zmesi gerekti!ine ili#kin tutumun
gr#t$mz ki#ilerin o$unun ensest konusundaki de$erlendirmeleri iin de geerli
oldu$udur.
2.6.Ensest neden a$a kmyor?
Ensest vakalarnn ok byk bir blmnn sakl kald$ konusunda bir fikir birli$i
vardr. Ensestle mcadelenin en temel noktas ensesti ortaya karabilmektir. Fakat ensest
neden a$a kmyor? sorusunun nedenlerini iyice saptamadan a$a karmak iin
yaplanlar yetersiz kalacaktr. Ensest vakalarnn uzun sre sakl kalmas hatta hi ortaya
kmyor olmas pek ok nedene ba$ldr. Ensest saldrgannn ocu$un gvendi$i bir yakn
olmas ve olayn genellikle ocu$un kendini gvende hissetmesi beklenen evinde hatta kendi
yata$nda- ya#anmas, ma$durun istismar ifade etmesini zorla#tran bir durumdur. Ma$durun
bu emberden kmas iin kendisi gvende hissedece$i ba#ka ili#kilere ya da ortamlara
ihtiyac vardr.
2.6.1.ocu$un anlatamama nedenleri
ocuklarn ma$duriyetinin ortaya karlmasnn nnde i ie geen ve birbirini
glendiren engeller bulunmaktadr. Bu engelleri ara#trma bulgularndan yararlanarak
a#a$daki ba#lklarda topladk.
Normalle!tirme
ocuk ya#ad$ #eyden rahatsz da olsa ya#adklarnn yanl#l$n bilemeyecek ve
bunu ifade edemeyecek kadar kk bir ya#ta olabilir. Erken ya#ta ba#layan taciz ve tecavz
ocu$un babayla, a$abeyle, dedeyle normalde ya#anan ili#kinin byle oldu$unu zannedecek
bir alg olu#turmasna neden olabilir. Babas tarafndan taciz edilen 8 ya#ndaki erkek
ocu$unun gr#t$mz uzmana aktarm# oldu$u ifadeler, ocu$un ya#ad$n nasl
normalle#tirdi$ini gstermesi asndan ok aydnlatcdr:
...ne yapyorsunuz, nasl oyun oynuyorsunuz babanla birlikteyken?
dedim. Babam beni gdklyor, dedi. nce dedi, soyunuyoruz, sonra o beni
gdklyor, ben onu gdklyorum. Sonra ben yz st yatyorum, sonra babam
beni koltuk altmdan gdklyor, dedi. Peki dedim poponu da gdklyor mu? Oha!
dedi. Peki, sonra ne yapyorsunuz, dedim. 'popoma pipisini sokuyor' dedi. (Adli
tp uzman)
ocu$un gvenli ve gvensiz dokunu# alglar bozulmu#, babann saldr davran#
normalle#tirilmi#tir. Bu durum ensestin a$a kmasn geciktirmekte ya da engellemektedir.
ocu"un kendisini olayn sulusu olarak grmesi

Olayn ma$dur ocuk tarafndan ifade edilememesinin nemli bir nedeni ocu$un
kendisini sulamas, bu durumun sadece kendisinin ba#na geldi$ini sanmas ve bu sorun
kar#snda kendisini yalnz ve aresiz hissetmesidir. Ma$durlarn kendilerini su orta$ olarak
grmeleri, olay ifade ettiklerinde ise taciz eden ki#inin ba#na gelecekler iin kendilerini
sulu hissetmeleri, o$u kez onlarn olay a$a karmasna engel olmaktadr.
Taciz edenin uygulad" bask ve tehdit

Taciz edenin nasl bir bask yntemi srdrd$, tehditkr m, duygu smrsne ya
da srda#lk zerine mi kurulmu# bir taciz yolunu kulland$ ma$durun ve saldrgann ki#ilik
zellikleriyle ilgilidir. Saldrganlarn ma$durlar, di$er yaknlarna zellikle de annelerine ve
karde#lerine zarar vermekle tehdit ettikleri gr#t$mz ki#ilerce aktarlm#tr. Saldrganlar
ma$durun sessizli$ini korumak iin her yolu deneyebiliyor. rne$in bir babann, taciz ve
tecavznn ortaya kmamas iin ne gibi yollar denedi$i #yle aktarlm#tr:
...kz evli, bo"anyor, ailesinin yanna s!nyor evliyken. Evlenip ayrlm"
ama resmi nikh yok. Baba evine dnd! zaman baba i"te kzna silah zoruyla
bir sefer tecavz ediyor ve e!er sylersen anneni de ldrrm, seni de
ldrrm "eklinde bask altna alyor... srekli szl, bak" filan, i"te gel seninle
d"arda konu"alm, evlilik zerine konu"alm, bundan sonraki hayatn zerine
konu"alm "eklinde zorla d"ar karyor (Psikolog)
Halasn ba#ka bir kentteki evinde ziyaret etti$i srada, halasnn kocas tarafndan
tecavze u$rayan lise $rencisi bir kz ocu$u saldrgan tarafndan olay a$a kard$
takdirde ldrlmekle tehdit edilmektedir. Ancak ma$durun zerindeki bu tehdidin yan sra
gl bir toplumsal bask vardr. Ma$dur saldrdan bir ba#kasna bahsetmesi durumunda
halasnn yuvasnn yklmasna neden olmaktan ekinmektir. Ne trden #iddet ya#anrsa
ya#ansn evlili$in srdrlmesi ynndeki toplumsal bask, bu rnekteki gibi, baz
durumlarda di$er bask trlerinin nne geebilmektedir.
Saldrgann otoritesi
Saldrganlarn ailede sahip olduklar otorite de ensestin uzun sre ortaya kmamasnn
nedenlerinden biridir. Bu ailelerde di$er #iddet biimlerine de rastlanabilmektedir.
Mesela bu evlerde "iddet oluyor o!unlukla. ...bu adamlar evin iinde
ok fazla g sahibi oluyor, bu insanlar aileyi izole ediyor. Bunlar hem e"lerini
hem ocuklarn son derece kontrol eden insanlar. Yani nereye gitti hepsini adm
adm izliyorlar. Daha kontrolc, daha baskc, fiziksel ya da ekonomik ya da
psikolojik "iddet bu ailelerde bu ki"i tarafndan sklkla grlyor...(Psikolog)
ocuklarn yeti!tirili! biimi ve e"itim sistemi

te yanda, ocu$a birey olarak baklmad$, ailenin mal olarak kabul edildi$i,
ocuklarn byklerine ko#ulsuz sayg ve itaat kabulyle yeti#tirildi$i yakla#mlarn hkim
oldu$u ortamlarda ocu$un istismar ifade etmesi zorla#maktadr. Ya#amn di$er alanlarnda
da grd$ kt muamelelere hayr dememek zere yeti#tirilen ocuklarn sessizliklerini daha
uzun sre korumas olasdr.
E$itim sistemi de bu durumu peki#tirmektedir, nk orada da yap, ocu$a kendini
ifade etmesi ve bedenini korumas iin yapmas gerekenleri $retmek amacyla
kurulmam#tr. Bu da ocu$un hem ailede hem okulda istismar olaylarn aktarmasn
zorla#tran bir nedendir. Rehberlik uzman bir $retmen bunu a#a$daki #ekilde ifade
etmektedir:
Bizim e!itim programlarmzda matemati!i iyi !retebiliyoruz, fen
bilgisini i"te, co!rafyay belki iyi !retiyoruz ama ya"ama hazrlama konusunda
ok byk eksiklik var. ocu!un kendisini ifade etmesi, kendisi bir zarara
u!rad! zaman nasl tepki koyaca!, nerelerden yardm alaca!, bunlar yok...
2.6.2.Aile bireylerinin k% yolu bulamamas
Ma$dur dolayl ya da do$rudan tacizi d#a vurdu$unda olayn a$a kmas iin
yardm istedi$i ki#ilerin tavr nem ta#maktadr. Ensestin ortaya kmasn gle#tiren di$er
durum ise aile bireylerinin ma$dura ihtiyac olan deste$i verememesi ya da bu deste$in
gecikmesidir. Aile bireyleri olay hi fark etmeyebilirler ya da ma$durun sylediklerine
inanmayabilirler. Ma$dura inansalar ya da olaya #ahit olsalar bile ensesti a$a
karamayabilir ya da gizli tutabilirler. Bu durumda ocuklarn ma$duriyeti yllar boyunca
artarak srebilir.
2.6.3.Namus anlay% ve toplumsal bask
Yaygn namus anlay#nn kz ve erkek ocuklar ve aileleri zerinde yaratt$ bask,
baz durumlarda aileler ensesti fark etseler de harekete gemelerine engel olmaktadr.
Toplumun gznde ensest, cinsel saldrnn tesinde ma$dur ve ailesinin namusunun
kirlenmesi olarak alglanmaktadr. Ancak saldrganlar da olayn a$a kmasn nlemek iin
toplumun namus anlay# iinde gizlenme yoluna giderek bekreti bozma, gebe brakma gibi
durumlardan kanmaya al#maktadrlar. Gr#t$mz bir ocuk psikiyatr saldrganlarn
stratejisini #yle aklam#tr:
...daha ok anal ili"kiyi tercih ediyorlar. nk bulmak, tespit etmek
daha zor. ok hzl toparlanyor nk insan vcudu. ama kzlk zar
bozuldu!unda bozuluyor. Onun dzelme ihtimali yok. Kendini riske atmyor
aslnda istismarc bir anlamda ve ayn zamanda da hamilelik i"te gebelik vs.
onlar da engellemi" oldu!unu d"nyor kk bir ocuk olsa dahi.
Bir ba#ka olayda ise 19 ya#ndaki daynn 5 ya#ndaki kz ye$enini kullanarak
mastrbasyon yapt$ fark eden ve kzn bu konuda donanml bir kurumdan destek almaya
gtren bir annenin hibir "ekilde karde"imi bir daha eve sokmam, ne yaparsa yapsn, ben
ocu!umu korurum, ama bu i"te mahkemeye gidilirse btn konu kom"u duyacak, o zaman
ocu!um etkilenir (ocuk doktoru) szleri, olay ya#ayanlar iin olayn bilinmesinin neden
olaca$ sosyal basknn, taciz eden ki#inin cezasz kalmasna gz yummalarna neden
olduklarn d#ndrmektedir.
Fiziksel tehditlerin yannda olayn ortaya kmasnn kendisi ve ailesi zerinde
olu#turaca$ toplumsal bask da ocuklarn sessiz kalmalarna neden olmaktadr. e#itli
tehditlerle a$abeyi tarafndan 2 yl boyunca tecavz edilen ve gebelik ortaya kana kadar
sessizli$ini koruyan 16 ya#ndaki ma$dur olay gizlemesinin nedenlerini #yle dile getirmi#tir:
Tehditten gerekten ok mu korktun diye sordu!umda aslnda tehditten
ok korkmam"t, kirli kz olmaktan korktu!unu fark ediyorsunuz. Hani bunu
sylersem kim bana inanr ya da i"te nasl alglarlar beni, korkusuyla yoksa
hani beni dver diye ya da anne, babama syler gibi bir korku de!il de o
k i r l e n m i " l i k d u y g u s u n e d e n i y l e m u h t e m e l e n s a k l a m a
e!ilimindeydi... (Psikolog)
Ensestin, ma$durun kendisi ve ailesi tarafndan a$a karlmasnn nemli engeli
olan toplumsal bask, yalnzca aile ve yakn evreden de$il, resmi kurumlardan da
gelebilmektedir. Ensestin ma$durun suu oldu$una, saldrgan k#krtm# oldu$una,
ma$durun kirlenmi# oldu$una dair saptama ve sorgularn kolluk kuvvetleri, yarg mensuplar
tarafndan dahi yaplabildi$ini gzden karmamak gerekmektedir.
2.6.4.Annelerin ve di$er aile bireylerinin deste$i nndeki engeller
Saldrganlar o$u kez, olay gizlemek iin yaptklar basknn yan sra son derece
planl davranmakta, evde kimsenin olmad$ zamanlar yaratmakta, bylece aile bireylerinin
olay fark etmesini engellemektedirler. Ensestin varl$nn kabul edilmesi di$er aile bireyleri
iin de kolay olmamaktadr. Baz durumlarda ailenin di$er yelerinin ensesti ortaya
karmada ma$dura destek olmamasna, hatta dile getirildi$inde kabul etmemelerine
rastlanmaktadr. Gr#t$mz bir psikiyatr, baba tacizi nedeniyle izledi$i bir ocu$un
ailesinin tavrn #yle anlatm#tr:
O ok erken dnemde ba"layan, stelik kalabalk bir ailede, babaanne
evde. Babaannenin kesin grd!n d"nyor, hatta bir kez abinin de
grd!n d"nyor. Muhtemelen de grm"ler, nk uygunsuz bir saatte
birden abi i"ten dnd!nde yatak odasnda onlar (baba ve kz) grd!ne
emin kendisi aslnda. Ama evde de herkesin byle bilmezden geldi!i bir "ey bu.
Bize ba"vurdu!unda da ergendi artk. Bir "ekilde yine !retmeniyle
dayanamayp konu"tuktan sonra bu sre ba"lad. Sonra sosyal hizmetlere, i"te
burada anneyle al"lmaya al"ld. Ama anne al"lmas ok zor bir anne.
Kendi istemi"tir, nasl bunu yaptn diye kzn sulayan ya da bu olmam"tr diye
kocas iin ba"latlan mahkemeyi durdurmaya al"an...
Baz anneler ocuklarnn sylediklerine gerekten inanamamaktadrlar. Annelerin
tavrlarnda byle bir olay inanlmaz bulmak kadar olayn olmas durumunda ya#adklar rol
at#masnn da pay vardr. Ayrca ocu$un d#ncelerini ya#amn ba#ka alanlarnda da
nemsememeye dayal ebeveynlik anlay# ocuklarin istismar hakknda sylediklerinin
grmezden gelinmesine neden olabilmektedir. Farkl lkelerde yaplan al#malar annenin
istismar fark etmesi/$renmesi ve kabul etmesinin anlk bir olaydan ziyade bir zaman sreci
ierisinde gerekle#ti$ini gstermektedir (Kardam ve Bademci, 2010; Plummer, 2006: 1228,
1232). Bir avukatn, bo#anma talebiyle gelen bir kadnn bo#anma nedenini sorgularken
$rendi$i yk, baz annelerin baba istismarna inanmak iin bu olay gzleriyle grmeleri
gerekti$ine bir rnek olabilecek niteliktedir. 16-17 ya#larndaki kzn annesi olay #u #ekilde
anlatm#:
Anne bana sarkntlk ediyor, diyordu. Ben inanmadm kzm tersledim,
bir sr hakarette bulundum, kzm srekli syledi, ben srekli tersledim ve bir
gn bana dedi ki anne sen bana inanmyorsun, sen i"e gidiyor gibi yap, evde kal
bak babam bana neler yapyor... ben i"e gidiyorum dedim... kapy atm,
kapattm, ayakkablarm aldm, saklandm, evde bir yere saklandm
Annenin ensesti ortaya karmakta ba#arl olamad$ durumlar bir yandan kabul
edilemez bulunurken, bir yandan da annenin iinde bulundu$u ko#ullarda neden bu #ekilde
davranmak zorunda kald$n anlamaya al#an bir yakla#mla kar#la#t$mz belirtmemiz
gerekir. Ya#anan travmatik durumdan dolay annenin ruhsal dengesinin, dolaysyla da
tepkilerinin de bozulmu# olabilece$i uzmanlar tarafndan belirtilmi#tir. Annenin iinde oldu$u
karma#k durumu bir ocuk cerrahnn a$zndan #u #ekilde aktarabiliriz:
...babadan korkuyordur, "iddet var i"in iinde, ocu!una onu yapan
muhtemelen karsn da dvyordur, iiyordur, yani, ba"ka bir problem daha
vardr evde zaten, bu belki ikincil problemdir; art kadnn ekonomik zgrl!
yok, anas-babas srt evirmi" ok byk bir ihtimalle, anas, belki kendi anas
belki zaten ba"lk parasyla gndermi" br tarafa, para alm" kar"l!nda, geri
alr m? Yani kadnn ocuklaryla beraber gidebilece!i bir yer yok ama tabii
bunlarn hepsinin altnda aslnda kadnn zgveni yok...belki kendi babas,
kendi annesi, kendi abileri tarafndan ezilmi" kadn...
Saldrgann baba oldu$u durumlarda ensestin ortaya kmas, ailenin yeni bir
yaplanma ile tekrar kurulmasn beraberinde getirmektedir. Bu durumda ailenin di$er
bireylerinin zellikle de annenin sorumluluklar artmakta, bazen bu yeni yaplanmay
sa$lamas mmkn olmamaktadr. Gr#t$mz bir psikiyatrn aktard$ olay annenin
ensesti ortaya karma kararll$yla yklendi$i duygusal ve fiziksel sorumluluklarla nasl ba#
etmeye al#t$n gstermektedir:
Bir kamyoncu, bir ebeveyn, iki erkek ocu!unu yolculu!a gtrece!im
diye alyor yaz tatillerinde ve tekrarlayan "ekilde anal istismara u!ratyordu.
Annenin ba"vurusu zerine bu ortaya kt. ocuk anneye anlatyor, babam i"te
bizi kuca!na oturtuyor, ok alglayamam"lar nk 10 ya"ndan kk iki
ocuktu ve anne bunun zerine ba"vurmu"tu. Tabii baba bu arada tutuklanamad
sre ba"lamad! iin, nce bize ba"vurmu"lard ve annenin buraya
ba"vurdu!unu !renince de anneye ciddi olarak fiziksel istismarda bulundu yani
darp etti. Onun zerine adli sre ba"lad, anne bakt ki hani ba" edilecek gibi
de!il, ama ondan sonra tutukluluk srecinde ocuklar sulayc tavrlar da
oldu annenin nk ok zor bir sreti tabii. Siz babanza gitmeseydiniz,
kuca!na oturmasaydnz bunlar olmazd hani sanki ocuklar onu... ancak yine
de davasndan vazgemedi. Biz bunun do!ru olmad!n, onun ya"ad! zorlukla
ilgili byle bir algsnn olabilece!ini anneye anlatmaya al"tk ve kabul etti.
Yani o kadar zorlanyordu ki iki kk ocukla ba" ba"a kald nk. Yeniden bir
aile kurmaya al"yor, o aileyi kotarmaya al"yordu. al"maya ba"lad, hi
al"k olmad! bir ya"am tarzna gemi"ti... (Psikiyatr)
Yine de pek ok ensest olaynda ba#ta anne olmak zere di$er aile bireyleri ma$dura
yardm etmek ve cinsel saldrlara engel olmak istemektedirler. Saldrgana kar# koyabilecek
glerinin olmad$ durumlarda olayn ortaya karlmas hi kolay olmamaktadr. Ailede
farkl #iddet ve istismar e#itleri bir arada oldu$unda, anne olay a$a karmak iin gereken
gc gsterememektedir:
#ki kz karde"e baba tarafndan ensest ili"ki olmu"tu. Baba olduka
olumsuzluklar olan bir babayd. #"te madde kullanm, alkol kullanm dzenli
olarak her ikisini de kulland! i"te, hani beyaz kadn ticareti derler... birok kirli
i"e kar"t!na dair daha sonrasnda aileden biz bilgi aldk... Her iki gence de
koruma karar karld... Anne de baba tarafndan srekli istismara u!rayan
zellikle fiziksel istismara u!rayan bir anneydi. #"te o Rusya'dan getirilen
kadnlar evde barndrlyor, babann muhtemelen onlarla da ili"kileri var, anne
bunlara "ahit oluyor ve ocuklarnn da istismarn grd! halde herhangi bir
eylemi olamad. nk baba muhtemelen ldrmekle tehdit ediyordu anneyi, kz
karde"lere bunu sylyordu e!er sylerseniz ldrrm diye... anne inkr etti.
Gr"melere gelmedi, mahkemeye a!rld!nda byle bir "ey yok, dedi. ...
zellikle byk aileden ok tehdit geldi. Babann karde"lerinden anneye.
ldrmekle tehdit etmek e!er sulamalar geri almazlarsa i"te kz karde"leri
ldrmek yani hani bir namus cinayetine dn"trme e!ilimindelerdi... $imdi
kk kz karde" de yuvadan kat ama ne oldu!unu bilmiyoruz, bulunamad.
Ses kartmamalarnn sebebi: Kadnlar adm atarken bugn d"nmezler,
leceklerine kadar olan btn sreci d"nrler. Bo"ansa adamdan mali gc
yok, adam ocuklar ona brakp gidecek, maddi glkler olacak. Onun iin de
belki geer, bu dzelir diye bekliyor. Zaten inanamyor da tam olarak, bu bir
ryadr diyor, kz yanl" anlam"tr diyor. Dven anne bile var, sen ne biim
konu"uyorsun diye(ocuk psikiyatr)
Baz annelerin kendilerinin de hem ailelerindeki erkeklerden hem e#lerinden fiziksel
ve cinsel #iddet grd$ bilinmektedir. Bu durum anneyi ve enseste maruz kalan ocu$u daha
da aresizle#tirmektedir. Annenin ensesti engellemeye al#mas da do$rudan #iddet
grmesine neden olabilmektedir. te yanda, annelerin destek verdi$i durumlarda ensest daha
kolay a$a kabilir, ensestle mcadele sreci daha hzl i#leyebilir, olumsuz etkiler daha
kolay hafifletilebilir.
Cinsel istismar karde#ler arasnda oldu$u durumlarda ebeveynler, hem ma$durun hem
saldrgann kendi ocuklar olmas nedeniyle ikilem ya#ayabilirler. Ebeveynin saldrgan
ocu$unu korumaya ynelik davran#, baz durumlarda cinsel saldrnn ortaya kmasna
engel olabilir. Gr#t$mz ki#ilerin karde# istismarna ili#kin aktardklar olaylarda,
ebeveynlerin tacizi kabul edilebilir bir hale brndrmek (ergenlik merak gibi), bir ruhsal
skntnn sonucu oldu$una inanmak ve inandrmak istedikleri gzlemlenmi#tir. Hatta baz
aileler ensestin fiziksel bulgularna ra$men istismar kabul etmemekte ve ma$duru
sulayabilmektedirler:
...DNA testinde ensest rn gebeli!i vard, do!um yapt ve DNA testi
sonucu abiden oldu!u anla"ld. Buna ra!men, ailenin taknd! "ey, hayr bu
test yanl". Biz bu kz ldrece!iz diye bir tutum ierisine girdiler ve o ocu!u
biz korumakta ok zorlandk. (Psikiyatr)
Ayrca a#a$daki rnekteki gibi taciz eden erkek ocu$un aileye gelir sa$layan ya da
sa$lamas beklenen ki#i olarak grld$, aileyi bir arada tutacak erkek olarak kabul edildi$i
durumlar da annenin ma$dur ocuktan yana tavr almasn zorla#maktadr.
...babas yoktu, 4 karde"lerdi, bir abisi vard, iki tane de kendinden
kk karde"leri vard... Abisi 4 yldr ona tacizde bulunuyormu"...annesine
sylemi", annesi tokat atm"... yok saymaya al"yor, nk bu o!ul evin geim
kaps olacak, okusa da okumasa da bir yerde i"e girince o onlara bakacak, yani
onlar koruyacak olan o. Dul bir kadn, gen bir kz var, evreye kar" btn
basklardan korumak zorunda oldu!u kendisi ve bir ailesi var... (Rehber
!retmen)
Ensest kar#snda annenin ve di$er aile bireylerinin yzyze oldu$u sorunlar yuma$,
saldrnn ortaya k#n, yargya yansmas durumundan sonra dahi, engelleyebilmektedir.
Trkiyedeki geleneksel yarg anla#nn bireyden ziyade aileyi korumaya odakl olu#u,
ma$dur ve ailesinin eli#kilerini peki#tirebilmektedir. Ma$durun kendisinin ya da annesinin
ya#amakta oldu$u ikilemi bir kadn e"ini veya bir ocuk anasn babasn bu "ekilde "ikyet
ederse ne olur? Aile ba! kopar. Daha byk "eylere girebilir. O "eyi gze alabilen insan
ancak "ikyet edebilir #eklinde aklayan bir hkim bu durumun gze alnamayp #ikyetin
geri alnd$ haller iinse #unlar sylemi#:
kadn geldi sonra "ikyetinden vazgeti... ocuklarla beraber ortada
kalacak... bu tr iddialar ki"inin beyanna dayaldr. Geri ald! takdirde do!ru
mudur, de!il midir diyemezsin. (Dava) d"mez ama tabii iddiann zerine
gidebilmek iin yani sabit kabul edebilmek iin gene delil gerekiyor. Yani
ku"kulu hale geliyor. #nandrcl!n kaybediyor bir iddia. Biraz da aileye zarar
vermeme "eyi var. Yani aileyi koruma esastr. Ufak bir "eyde de ailenin sabk
temelini ortadan kaldrrsan btn aileyi tamamen yok etmi" olursun. Yani byle
bir olayda, 'Lanet olsun' dedik, mademki aile dzenini srdrecekler, '#ddiay
soyut kabul edelim' dedik.
2.7.E$itim ve Sa$lk Kurumlarnn Rol
Cinsel istismarn varl$, farkl #ekillerle ma$durun aile evresi d#na karak e#itli
kurumlarda ili#kiye geti$i uzmanlara yansyabilir. Ma$dur do$rudan ensest #ikyetiyle
okula, sa$lk kurulu#larna, kolluk kuvvetlerine, savcl$a ya da SHEK'e ba#vurabilece$i
gibi farkl nedenlerle bu kurumlarda bulundu$u srada ensest ortaya karlabilir. Ma$durun
ensestle ilgili olsun olmasn bu kurumlara ba#vurdu$unda olayn ne #ekilde seyredece$i,
ma$durla ilk kar#la#an uzmann tabloyu nasl de$erlendirdi$ine ba$ldr. Uzmann
de$erlendirmesinin yan sra ma$durun ve/veya ma$durun yannda olan yaknnn tavr da
olayn seyri iin nem ta#maktadr. Bu yazda ocuklarn hizmet ald$ iki temel kamu
kurumunun, e$itim kurumlarnn ve sa$lk kurumlarnn, rolne ve sorunlarna yer verece$iz.
Okullar
Ensest ma$duru bir ocu$un okula devam etmesi, hem ocu$un istismar
anlatabilece$i bir kuruma ula#mas hem de bu kurumdaki $retmenlerin istismar fark
edebilmesine olanak sa$lamaktadr. Ancak $retmenlerin al#ma ko#ullarnn elveri#sizli$i
ve donanmlarnn eksikli$i, bu olana$n ocu$un yararna kullanlabilmesine engel olabilir.
$retmen, ocu$un di$er yaknlar gibi, aile ierisinde cinsel istismarn olabilece$ine ihtimal
vermeyebilir. Bu durumda ma$durun ensesti d#ndren szlerini ve davran#larn
de$erlendiremeyebilir. $retmenlerin mesleki geli#imleri sadece ensest konusuyla de$il,
ocuk istismarnn geneliyle ilgili sistemli olarak desteklenmedi$inden zellikle meslek
hayatlarnn ilk yllarnda sorunlar kar#snda zm bulmakta zorluk ya#amaktadrlar. Bu
durumda $retmenlerin ensest ma$duru ocukla kurduklar diyalogun her a#amasnda att$
admlarn do$rulu$u, kendi duyarllklar ve al#tklar kurumun donanmna ba$l olarak
de$i#mektedir.
Okullarda istismar kar#snda sistemli bir uygulama olmad$ndan aileler gibi
$retmenler de ensesti fark etmeyebilir, fark etti$inde ne yapaca$n bilemeyebilir, ocu$un
yararna olabilece$ini d#nerek olu#turduklar baz stratejiler ocu$a zarar verebilir. Bir
savcnn okul kanalyla kendilerine ula#m# bir vakaya ili#kin aktarm #yledir:
!retmenine anlatm"t o, yarglamada bir olay. !retmeni
inanmam"t tekrar bir ba"ka !retmeni, bir ba"ka !retmeni. Derken bir kurul
halinde !retmenler bu i"in yalan olmad!, do!ru oldu!u kanaatine varp olay
intikal ettirdiler resmi mercilere, o "ekilde baba tutukland.
Bu olayda oldu$u gibi ma$durun $retmenlerce defalarca sorgulanmas ocu$u
ypratm#tr. Ayrca byle durumlar ocu$un korkarak ve kendisine inanlmad$n d#nerek
olay gizlemesine de neden olabilmektedir.
Bir rehber $retmen ise meslekta#nn kendisine anlatt$ bir olayda ensest ma$duru
bir $rencisini ynlendirmede nasl zayf kald$n #u szlerle anlatm#tr:
...sekizinci snfta bir !rencisiydi... gr"meler ilerledike altndan
byle bir vaka kt!n anlatt. Bunu babasnn yapt!n anlatt. Babasnn ok
baskc, otoriter, kesinlikle ama kesinlikle ortaya karsa ocu!u ldrebilecek
yapda falan oldu!undan bahsetmi"ti... ve kendisini aresiz hissetti!ini... bir yere
ynlendiremedi!i ve byle bir durumla kendi ba"na mcadele etmek durumunda
kal"ndan bahsetmi"ti. Onu dinleyerek en azndan biraz katk sa!lamaya
al"yorum falan demi"ti.
$retmenlerin ocu$un ve kendilerinin gvenli$inin tehdit altnda oldu$una
inandklar durumlarda verdikleri rehberlik hizmeti, olay a$a karmak ynnde adm
atmak, ocu$u ve aileyi bu ynde adm atmaya ynlendirmek yerine ocu$a dert orta$
olmakla snrl kalabilmektedir. Aile d#ndan biriyle payla#lmasna ra$men istismar olaynn
devam etmesi, saldrgann cesaretini, ma$durun ise aresizlik hissini arttran bir durumdur.
$retmenler olayn a$a kmasnn yarataca$ tepkiden de kayg duyabilmektedirler.
...ben bunlar yava" yava" sindire sindire ailenin haberdar olmasn
daha do!ru olaca!n d"ndm... annenin haberdar olmas, teyzenin haberdar
olmas, hani daha gvenilir insanlarn bilmesi. nk birden bir polis falan
gelirse o zaman bir "ok, bir "ey ya"ayabilirler...(Rehber !retmen)
$retmenler ensesti a$a karmann kendileri iin de bir risk olabilece$inden
kayglanmaktadrlar. Kayglarnn yersiz olmad$n ensesti bildiren bir $retmenin ba#na
gelenler gstermektedir.
Mesela bir tane kzca!z vard, bir okulun rehber !retmeni. Bir vaka
bildirdiydi. Kzca!z.. .ta"nmak zorunda kald, okulunu de!i"tirmek zorunda
kald. Btn ky d"man oldu. Bir de mdr arkasnda durmad. (Rehber
!retmen)
Bu tr durumlarda $retmenin yalnz braklmamas, ncelikle okul yneticileri
tarafndan desteklenmesi nemlidir. Ancak toplumsal basknn izleri okulda da
gzlemlenebilir. Nasl aile, cinsel istismarn ortaya kmasn aile namusunun lekelenmesi
olarak alglyorsa, ayn zihniyetteki okul yneticisi de okulunda ensest ma$duru bir
$rencinin oldu$unun ortaya kmasn okulun namusunun lekelenmesi olarak alglayabilir
ve gizlemeyi seebilir.
Sa$lk kurumlar
Sa$lk kurumlarnda istismarla, zellikle de ocuk istismar ile ilgili ok disiplinli bir
birimin olup olmamas ensestin ortaya kp kmamas zerinde etkilidir. 2002-2006 yllar
arasnda Trkiye ocuk ihmal ve istismarna durumunda devreye girecek ok disiplinli
merkezlerin says ve niteli$i arttrmaya ynelik yaplan al#ma ve bu al#ma srasnda
yaplan e$itimlerin de$erlendirmeleri istismarn ortaya karlmas ve devamnya yaplacak
mdahalelerde merkezlerin varl$nn nemini bir kez daha ortaya koymu#turtur (A$rtan vd.,
2009: 249). Farkl uzmanlk alanlarnn bir arada al#mad$ kurumlarda ensestin gzden
kamas mmkndr. Sa$lk al#anlarnn sebebi belirsiz sa$lk sorunlarnn ardnda
istismarn olabilece$i konusunda farkndalk sahibi olmalar gereklidir. Cinsel istismara ili#kin
ocuklarn verdi$i dolayl tepkilerin sa$lk kurumlarnda do$ru de$erlendirilememesi olayn
ortaya k#n geciktirmekte, bazen ortaya k#na tamamen engel olmaktadr. Bir adli tp
uzmannn aktard$ olayda, 10 ya#larnda farkl #ikyetlerle defalarca okulda ve sa$lk
kurumlarnda izlenen bir ocu$un ya#amakta oldu$u baba tacizinin ortaya kmasnn nasl iki
yl gecikti$i #yle anlatlm#tr:
...ocukta aslnda okul ba"arsnda bir d"me var, davran"larnda bir
de!i"iklik var, babasyla birlikte olmak istemiyor, halbuki babas onun geli"mesi,
bir erkek olarak yeti"mesi iin srekli pazarda yannda olmasn istedi!ini,
arabayla onu de!i"ik yerlere gtrd! sylemesine ra!men ocuk babadan
uzakla"yor. Babayla hi yan yana kalmak istemiyor, annesinin varl!nda ancak
belki de babasyla birlikte daha rahat olabiliyor... sa!lk problemleri de ortaya
km", okuldaki rahatszl! nedeniyle de birtakm "eyler var. ocukta aslnda
sindirim "ikyetleri var, mide ba!rsak "ikyetleriyle geliyor... Aradan 1,5-2 yl
getikten sonra ocuk psikiyatrisi bizden konsltasyon istedi!inde biz olaya
mdahil olduk...
SONU
Ensest varl$nn kabul edilmesi ve gizli kalmasnn nne geilmesi gerekli bir
toplumsal sorundur. Ayrca aile ii #iddetin ve ocuk istismarnn nemli bir boyutudur. Bu
yazda vurgulam# oldu$umuz gibi farkl toplumsal kesimlerden kz ve erkek ocuklar ensest
saldrlarna maruz kalabilmektedir. Bireyden ziyade aileyi korumay ne karan toplumsal
ve hukuksal kurallar, yaygn namus anlay#nn zellikle kadn ve ocuklarn zerinde
yaratt$ bask ve bu basky glendiren her trl kurumsal yakla#m ensestin gizli kalmasn,
a$a kabildi$i ender durumlarda ise ma$durlarn yeni istismar ve ayrmclklara maruz
kalmalarna ortam hazrlamaktadr.
Ensest her trl toplumsal yapda kar#la#lan bir sorundur. Sorunun en nemli ksm
#phesiz gizli kalmas, bu nedenle de ocuk ve gencin istismarnn yllar boyunca devam
etmesidir. Cinsel istismarla mcadele konusunda iyi destek sistemlerine sahip olan Kanada
gibi lkelerde dahi toplum merkezli al#malar istismar ya#ayan genlerin nemli bir
blmnn istismar a$a karamad$n gstermektedir (Ungar vd., 2009: 702). Ancak
sorunun aile ierisinde ya#anyor olmas kapal ve aile merkezli toplumlarda ocu$un ve ona
destek olmak isteyen yaknlarnn ensesti dile getirmesini daha da zorla#trmaktadr. Ayrca
Trkiye'nin de iinde oldu$u aile merkezli toplumlarda ensesti ortaya karmak aile
btnl$ne mdahale etmek gibi grlmekte, bu durum hem ensestin a$a kmasna hem
de a$a kmas ardndan ma$dur ocu$un rehabilitasyonuna engel olabilmektedir. Baker ve
Dwairy (2002: 110-111) Filistin iin ensestle mcadele modeli nerdikleri al#malarnda
kapal ve otoriter toplumsal yaplarda ensestin ortaya karlmasnn daha da zor oldu$unun ve
saldrgann cezalandrlmasnn tek ba#na yeterli olmad$ gibi gerekli ardl tedbirlerin
alnmamas durumunda ocu$un farkl istismarlara ak hale geldi$inin zerinde
durmu#lardr. Pek ok al#ma ve uzman gr#nde istismarn ortaya karlmasnda ve
rehabilitasyon srecinde annenin rol zerine durulmu#tur (Plummer, 2006; Baker and
Dwairy 2002: 116). Ara#trma sonular da annenin rolnn nemini do$rular niteliktedir.
Ancak annenin rol de$erlendirilirken ma$dur ocu$un annesi olma rol yannda saldrgann
e#i ya da annesi olmas gibi bir gere$in yaratt$ rol at#malar, saldrgann anne zerinde
yaratt$ fiziksel ve duygusal bask ve annenin aileyi ya da toplumu kar#sna almak
konusunda yeterli g ve donanma sahip olmamas gibi gereklerin gz nnde tutulmas
gerekmektedir (DeYoung, 1994). Aile ii #iddetin di$er trlerinde oldu$u gibi ocu$un aile ii
cinsel istismarnda da, kadnn #iddetin sona erdirilmesi ynnde tavr alabilmesi bireysel
olarak kendisinin oldu$u kadar toplumsal olarak da kadnn toplum ierisindeki gcnn
arttrlaca$ sreler ierisinde mmkn olabilmektedir.
Ensest ma$durunun ve saldrgannn farkl toplumsal kesimlerden olabilece$i
bulgusuna dayanarak tm ocuklar korumaya ynelik sistemin geli#tirilmesine ihtiya
duyulmaktadr. Bu koruma, hem gizli kalan ensest vakalarn ortaya karmaya hem de ortaya
kan vakalarda ensest ma$durlarna yardm etmekle grevli kurumlarn do$ru yakla#m
biimlerini geli#tirilmesi ile mmkndr. ocuklarn her trl #iddetten korunmasna dair
uluslararas belge olan ocuk Haklarna Dair Szle#meye imza atm# olan Trkiye'de devlet
ocuklarn korunmasna dair temel sorumlulu$u zerine alm#tr. Uluslararas anla#malar
yannda, Trkiyedeki ulusal yasal ereve Trk Ceza Kanununun (TCK) cinsel
dokunulmazl$a kar# i#lenen sulara ynelik altnc blmnn ocuk istismaryla ilgili 103.
maddesi, 3/7/2005 tarih 5395 sayl ocuk Koruma Kanunu ve 24/05/1983 tarih ve 2828
sayl Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Kanunu ile istismara ili#kin yasal
ereve ve devletin ocu$u korumaktaki rol tarif edilmi#tir. Ancak uygulamada ya#anan
sorunlar ilgili tm kurum ve kurulu#larn i#birli$ine olan gereksinimi aka ortaya
koymaktadr. Ensestin beraberinde getirdi$i sorun alanlarnn geni#li$i, bu konuda
mcadelenin de disiplinler aras i#birli$ini gerektirmektedir. Arastirma sonuclari ve
Trkiye'de ve farkl lkelerdeki uygulamalar ensest vakalarn ele almak ve gerekli deste$i
vermek iin ok disiplinli merkezlere olan ihtiyac gstermektedir (A$rtan vd., 2008, Trute
vd., 1992: 359; Baker vd., 1999, Wegner, 1987).
SUMMARY
Incest is a very important problem both for victimized individuals and their family
environment. There are many research work on sexual abuse and incest in developed
countries. The incest-related studies in Turkey are, however; very limited. It is not possible to
present an exact rate as the majority of acts of sexual abuse remain concealed and unreported.
But it is noteworthy to improve visibility of incest and to unpack surrounding social
and institutional issues through various studies. This article is one of the first attempts
introducing incest as a part of not only child abuse but also domestic violence.
The empirical results of this article are based on a qualitative research entitled
Understanding the Problem of Incest in Turkey (avlin Bozbeyo$lu vd., 2009). The
fieldwork of the study is conducted in Adana, Ankara, Diyarbakr, Erzurum, !stanbul, and
Kocaeli by semi-structured interviews with 98 professionals from different disciplines
working for institutions that might be approached by incest survivors. Experts describe incest
an iceberg of which only a small portion is visible.
Incest victims may be girls and boys of all ages. There might be more than a girl and a
boy in the same household that are abused at the same time or at different times. In some
cases, the children are abused by more than one family member; such as father and elder
brother, elder brothers, or uncle and elder brother. The abuse in incest usually begins with acts
of molestation involving touching and fondling. Some cases continue with such acts for a
long time, while others involve escalating molestation that might end in anal and vaginal rape.
Perpetrators are usually male figures of authority generally fathers followed by
grandfathers, siblings, uncles and other older-age male relatives. Incest offenders have no
typical socio-economic background. According to the experts on incest; the worldwide
observations point out to the fact that incestuous aggressions are related to the personality
traits of the aggressors rather than their socio-economic or socio-cultural background. The
findings indicate that incest might take place in all forms of family structures.
Incest aggressor is a trusted relative and the incident usually takes place at child's
home even his/her bed where the child is expected to feel safe. These complicate the
disclosure of incest by the victim. Victim need other relations and environments to feel safe in
order to break abuse circle. The main obstacles in revealing incest are child's inability to word
abuse, offenders physical and emotional threats, social pressures, and society's and
institutions' tendency to protect family rather than individuals. Multidisciplinary teams
include experts of different professions and institutions with different responsibilities must
work together at every stage of combating incest.
KAYNAKA
A"IRTAN, Canan ve di$erleri
2009 Establishment of interdisciplinary child protection teams in Turkey
2002-2006: Identifying the strongest link can make a difference!,
Child Abuse & Neglect, Cilt: 33, s. 247-255
AL!KA%!FO"LU, M., E. ERG!NZ, O. ERCAN, D. ALBAYRAK-KAYMAK, .
UYSAL ve . !LTER
2006 Sexual abuse among female high school students in Istanbul, Turkey,
Child Abuse & Neglect, Cilt: 30, No: 3, s. 247-255
BAKER, K. A. ve M. DWIRY
2003 Cultural norms versus state law in treating incest: a suggested model
for Arab families, Child Abuse & Neglect,
Cilt: 27, No: 1, s. 109-123
BAKER, E. A., S. HOMAN, Sr. R. SCHONHOFF ve M. KREUTER,
1999 Principles of practice for academic/ practice/community research
partnerships American Journal of Preventive Medicine, Cilt: 16, No:
3 Supplement 1, s. 86-93
DEYOUNG, Mary
1994 Women as mothers and wives in paternally incestuous families: Coping
with role conflict, Child Abuse & Neglect, Cilt: 18, No: 1, s. 73-83
CRIME PREVENTION COMMITTEE
1995 Combating Child Sexual Assault-Sex Offenders Australia: Net.
AVL!N BOZBEYO"LU, A., E. KOYUNCU, A. U. SEZG!N, F. KARDAM ve A.
SUNGUR
2009a, Trkiyede Ensest Sorununu Anlamak, Ankara: Damla Matbaaclk.
2009b, Understanding the Problem of Incest in Turkey (ev. Can %im#ek),
Ankara: Damla Matbaaclk.
ocuk Koruma Kanunu,
2009 3/7/2005 tarih 5395 sayl ocuk Koruma Kanunu (http://
www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5395.html) 08.06.2009.
JANSEN, H., !. YKSEL ve P. A"ATAY
2009 Blm 4. Kadna Ynelik %iddetin Yaygnl$, i. Trkiye'de Kadna
Ynelik Aile !i #iddet (T.C. Ba#bakanlk Kadnn Stats Genel
Mdrl$), Ankara: Elma Teknik Basm Matbaaclk, s. 64-65, 220
JUSTICE, B. ve R. JUSTICE
1979 The Broken Taboo: Sex in the Family, New York: Human Sciences
Press.
KARDAM F. ve E. BADEMC!
2010 Ensest Olaylarnda Annelerin Rol Yaynlanmam# Bildiri, I. Ulusal
Nfusbilim Kongresi, 7-10Ekim 2010, ODT Kltr ve Kongre
Merkezi.
PLUMMER Carol A.
2006 The discovery process: What mothers see and do in gaining awareness
of the sexual abuse of their children, Child Abuse & Neglect, Cilt: 30,
No: 11, s. 1227-1237
SEZG!N, Ay#en Ufuk
1993 Ensestin Psikosoyal ve Adli Ynden !ncelenmesi, Yaymlanmam#
Yksek Lisans Tezi (!stanbul niversitesi Adli Tp Estits).
SORENSEN,T. ve B. SNOW
1991 How Children Tell: The Process of Disclosure in Child Sexual Abuse,
Child Welfare League of America, Cilt: 70, s.3-15
Trk Ceza Kanunu,
2009 26/9/2004 tarih ve 5237 sayl Trk Ceza Kanunu, Altnc Blm, Madde
103 (http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html) 08.06.2009.
TRUTE, B., E. ADKINS ve G. MACDONALD
1992 Professional attitudes regarding the sexual abuse of children:
Comparing police, child welfare and community mental health, Child
Abuse & Neglect, Cilt: 16, No: 3, s. 359-368
UNGAR M., L. M. TUTTY, S. MCCONNELL, K. BARTER ve J. FAIRHOLM
2009 What Canadian youth tell us about disclosing abuse, Child Abuse &
Neglect, Cilt: 33, s. 699708
WAGNER William G.
1987 Child Sexual Abuse: A Multidisciplinary Approach to Case
Management, Journal of Counseling & Development, Cilt: 65, No: 8,
s. 435-440
WORLD HEALTH ORGANIZATION (WHO)
2004 Prevent i ng Vi ol ence: A Gui de t o I mpl ement i ng t he
Recommendations of the World Report on Violence and Health,
Geneva: WHO. http://whqlibdoc.who.int/publications/2004/9241592079.pdf
25.03.2010.
WORLD HEALTH ORGANIZATION (WHO)
2003 Guidelines for Medico-legal Care for Victims of Sexual Violence,
Geneva: WHO. http://whqlibdoc.who.int/publications/2004/924154628X.pdf
25.03.2010.

Bozbeyoglu Ensest

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bozbeyoglu Ensest

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.sosyolojidernegi.org.

ocu"un kendisini olayn sulusu olarak grmesi

Taciz edenin uygulad" bask ve tehdit

ocuklarn yeti!tirili! biimi ve e"itim sistemi

You might also like