STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS

1
BLGSAYAR DESTEKL STATSTK
statistik, hayatn kark olaylarn ve sorunlarn zmlemeye alan bir bilim daldr.
Son yllara kadar olduka karmak matematik ilemler btnym gibi grnen
istatistik, bilgisayarlarn gelimesi ve gndelik yaama girmesiyle birlikte daha
sempatik ve kullanl hale gelmitir. Ancak bilgisayarlar tm istatistik analizleri
kolayca yapabilmelerine ramen hangi analizlerin hangi durumlar iin daha uygun
olduu konusunda bir ey bilmezler. unu sylemek hi hatal olmayacaktr: Bilgisayar
ve istatistik paket programlar bize ancak yardmc olabilirler, bizim yerimize karar
veremezler.
SPSS istatistik yntemler asndan olduka zengin bir paket programdr. Temel
istatistik yntemlerden balayarak olduka karmak ve zor ilemleri ksa srede
yapmaya izin verir.
SPSS bilgisayar program (ngilizce almyla: Statistical Package for the Social
Sciences), ilk srm 1968 ylnda piyasaya verilmi istatistiksel analize ynelik bir
bilgisayar programdr. Gnmzde en son versiyon 20 olan srm kullanmdadr ve
ad PASW olarak deitirilmitir.
zellikle Sosyal Bilimlerde, pazar aratrmalarnda, salk aratrmalarnda bata anket
irketleri, hkmetler ve eitim kurumlar olmak zere pek ok kurum tarafndan
kullanlan bir istatistik yazlmdr.
Kullanm grafiksel bir kullanc arayzne bal olup, alr menler yardmyla
kolaylatrlmtr. Ayrca makro dilleri yardmyla kullanc kendi amalar dorultusunda
program ynlendirebilmektedir.
Bu uygulamal dersin amac, rnek bir aratrmann verilerini kullanarak SPSSin temel
istatistik modln kullanp yorumlamay retmektir.
imdi yava yava program tanmaya balayacak ve altrmalarla uygulamalar
yapacaksnz.
SPSS'te PENCERELER

1. Veri lem Penceresi (SPSS Data Editor): Arivlenmi verileri ierir ve
deitirmeye olanak salar. Bu pencere bir Excel grnm biimindedir. Veriler
hcrelere ilenir ve saklanr, gerektiinde zerinde deiiklik yaplabilir. Buradaki
dosyalar .sav ekiyle saklanr. Oluturulan verilerin tm bu alanda hcrelere
ilenerek saklanmaktadr. Her bir stun bir deikeni (bir soruyu ya da sorunun bir
bileenini) ierir. Her bir satr ise aratrma verisi toplanan kiiyi ya da kiinin
verdii yantlar ierir. Dier bir deyi ile satrlar her bir anketi, stunlar ise ankette
yer alan sorular anlatyor da denilebilir. Aada data editr penceresi
grlmektedir.
STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
2
ekil 1. Data view penceresi grnm


2. Deiken Penceresi (Variable View):
Deikenleri (anket sorularn) oluturmak ve tanmlamak iin variable view
penceresine gei iin sol attaki sekme tklanr. Grnm aadaki gibidir.
ekil 2. Variable view penceresi grnm

Satrlarda deikenler listelenmitir. Deikenin zelliklerini tanmlanr.
Name (Deikenin Ad): Deikene ierii ile uyumlu olarak ksa bir ad verilir.
Type (Deikenin tr): Numeric (saysal), string(harf), tarih vb. olabilir.
Data grnm ve
ileme penceresi
Deiken grnm ve
oluturma penceresi
[STUN] Deiken
(anketteki sorular) adlar
[SATIR] Deikenlere verilen yantlar
(her bir anketin girildii satrlar)
[SATIR] Deikenler her bir satrda, stunda
grlen zelliklerine gre tanmlanr
[STUN] Deiken zellikleri (ad, tr, etiketi, ald lm biimi vb.)
stunlardaki sordulara gre oluturulur.

STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
3
Width (deikenin genilii): Deikenin ka haneli olduunu gsterir. (ekranda
grnecek karakter saysn ifade eder)
Decimals: Deikenin virglden sonra ka basamak olarak grneceidir.
Label (Deikenin Etiketi): Deikenin ad uzun ve ak olarak bu blme yazlabilir.
Name blmnde ksa ve z olarak tanmlanan ilgili deiken (anket sorusu) bu
blmde ayrntl olarak tanmlanabilecektir.
Values (Deerlerin etiketi): Deikenin kodlarnn ne anlama geldii yazlr. (rnein
1 kodu=erkek, 2 kodu=kadn iin atanm ise analiz ktlarnda ve data ilerken bu
rakamlarn karl grlecektir.)
Missing (Kayp Deerler): O deiken zelinde ilemler srasnda deerlendirmelere
girmesini istemediimiz deerler kayp veri olarak tanmlanr. Genellikle bu alan bo
brakldnda girilmeyen her bir deer kayp veri olarak deerlendirilir. Bazen bu
alana zel kodlarda yazlabilir (rnein: 999 kodu ya da -999 kodu girildiinde bu
datann kayp olduu, bilinmedii anlamna geldiini ifade etmek iin kullanlabilir.)
Measure (lmler): Deikenin tipini belirtir. Scale: lm/srekli, Ordinal:Sral
Nominal: Snfl/kategorik

Verilerin Kodlanmas deikenin snflarna harf veya rakamlardan oluan kodlar
vermektir. Amac deikenlerin sunumunu kolaylatrmaktr. Bylece rnein cinsiyet
deikeni erkek-kadn yerine harflerle; E/K veya rakamlarla 0/1 olarak kodlanabilir.
Bilgisayarda veri girii srasnda daha ok rakamlarn kullanm nerilmektedir.

3. Sonular Penceresi (Spss Viewer): Yaplan ilemlerin, istatistik analizlerin
sonularn ierir. Buradaki dosyalar SPO ekiyle saklanr. Bu blm Word kelime
ilemcisi ekranna benzer. Yaplan istatistiksel analizlerin raporland alan olarak da
tanmlanabilir. Tm analizlerin kts bu alanda grlebilir. Tablolar, grafikler, ilem
komutlar vb. raporlamalarn oluturulduu alandr. rnek bir raporlama sayfas
aada grlmektedir.
STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
4
ekil 3. SPSS viewer (raporlama) penceresi

4.Yazl Komut Penceresi (SPSS Syntax Editor): SPSSin fonksiyonlarn syntax dili
ile yazarak yapmay salar. Buradaki dosyalar SPS eki ile saklanr. Buradaki ama
birden fazla yaplmas gereken ilem, hesaplama, raporlama, tekrar raporlama gibi
ilerin nceden belirlenmi ve yazlm kodlar (emirler) araclyla SPSS programna
yaptrmaktr. Bylece tekrarlayan iler, karmak ilem ve zmlemeler tek seferde
programa yaptrlabilir. rnek bir syntax dosyas aada grlmekdir.
ekil 4. rnek bir syntax (komut dosyas) grnm

STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
5

SPSSIN TEMEL KOMUTLARI
SPSS programna girildiinde ekil1deki gibi bir pencere alr. Bu penceredeki menu
ubuu zerinde aadaki komutlar yerletirilmitir.
FILE:
Dosyann almas, kapatlmas, saklanmas, kt alnmas ve SPSSten k
ilemleri yaplabilir
EDIT:
Dosyann zerinde baz deiikliklerin yaplmasn, kopyalama, zel aranan bir
bilginin dosya iinde bulunmasn salar
Go to Case:
Verisi bilinmeyen ancak bilgisayardaki sra numaras bilinen olgular bu yolla
bulunabilir.

DATA:
Dosyaya yeni deikenler eklenmesi, iki dosyann birletirilmesi, dosyann
blnmesi, belli zelliklere sahip olgularn seilmesi, olgularn belli deikenlere
gre sralanmas gibi ok gerekli ve zor ileri kolayca yapar.
Sort Cases:
Olgular belli zelliklerine (deikene) gre sraya dizilebilir.

(Tm olgular yaa gre dizer)
Select Cases:
Belli zellikleri olan olgular seerek yaplan ilemi sadece bu gruba snrlayabilir.
Split File:
Olgularn seilen bir deikene gre gruplandrlarak analiz edilmesini salar.

TRANSFORM:
Bir ya da birka deikene belli ilemler uygulayarak yeni bir deiken yaratr.
Compute (Hesapla):
Var olan deikenler zerinden bir aritmetik ilemle yeni bir deiken yaratma
olana verir. Compute komutunun iinde baz aritmetik fonksiyonlar, istatistik
ilemler ve mantk ilemleri vardr.
Recode (Yeniden Kodla) :
Varolan deikeni baka bir ekilde gruplayarak kodlamaya yarar. (ok sk
kullanlan bir ilemdir!!!.). Bu yolla srekli deiken kategorize edilerek
kesikli deikene dntrlebilir. Burada dikkat edilmesi gereken ey
yeniden kodlama ileminin hep yeni bir deiken yaratlarak, onun zerine
yaplmasdr. nk orijinal deiken ilerde baka ekillerde de kodlanmak
istenebilir.
Go to case
(Olgunun numaras yazlr )
Sort cases
By ya
STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
6
UYGULAMA I.
SPSS'e giriniz. Alan pencerede almaya balamadan nce dosyanza bir isim
vererek kaydediniz. Daha sonra yaptnz her ilemde ara ara kaydetmeniz olas bir
sorunda dosyanz kaybetmenizi nleyecektir.
FILE
SAVE (Aktif dosyann ieriini saklamaya yarar)
SAVE AS (Aktif dosyay deiik adla baka bir kte veya diskete saklamaya
yarar)
Dikkat! Saklamak istediiniz dosyaya dosya eki vermeyiniz, nk program
dosyann tipine gre uygun eki seecektir.
File Save as Dosya ad ..
Oluturulan bu dosyaya elde edilen veriler girilir. Ancak nce deikenler
tanmlanmaldr. Deiken tanmlamak iin aadaki basamaklar izlenir.
VARIABLE VIEW

UTILITIES: Yaratlan deikenin zelliklerini grmeye yarar.
Variables:
Hakknda bilgi alnmak istenen deikenleri semeye yarar. Seilen
deikenin yukarda tanmlanan zellikleri bylelikle ksa yoldan grlebilir.
EDIT
:

VER GR
SPSS program aldnda grlen pencerede satrlarda kiiler stunlarda ise kiilere
ait bilgilere karlk gelen deikenler vardr. Kii ile deikenin kesitii kk kareciin
zerine tklanp uygun kod yazlr ve arkasndan cursor la bir yandaki gze geilirse
veri girilmi olur.
ALITIRMALAR I
niversite rencilerinin salk durumlarn ve alkanlklarn incelemek amacyla 1992
ylnda 67 renci zerinde bir aratrma yaplmtr. Aratrmada rencilerin fizik
muayenelerinin yan sra bir anket uygulayarak baz alkanlklar ve yaam koullar
hakknda da bilgi toplanmtr.


Define Variables
Name:
Type:
Labels:
Variable Label
Value Labels
Missing Value:
Edit mens altndan seilen Find komutu ile bir
deikenin belli bir deerinin olduu gze gitmek
olasdr. nce cursor deikenin olduu kolon
zerine getiriniz. Daha sonra
kinci ve daha ksa bir yol ise
stunlarda soluk olarak
yazlm var larn zerine
iki kere tklamaktr. Bu
durumda da veri tanmlama
penceresi alr.
Edit
Find
Find what

(bulmay istediiniz deeri yaznz).
STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
7
Anket Formu
Okul No:..
Cinsiyet: ( )Erkek ( )Kadn
Sigara me Durumu: 0) Hi imemi 1) Gemite imi 2) u anda
iiyor
Gnde iilen sigara says:
Arlk:..kg Boy:..m
Kan Hemoglobin
dzeyi
..

Yukardaki anket formlarndan elde edilen ilk 20 kiiye ait veriler aadaki tabloda
sunulmutur. Veri giriini yapnz.
NO CINS YAS SIGARA SIGARSAY KILO BOY HB
412 K 18 2 5 64,7 1,65 13,4
124 E 19 0 , 56,0 1,66 14,1
231 E 18 2 15 85,7 1,85 14,4
451 E 22 2 20 69,5 1,75 15,2
894 K 24 2 20 49,2 1,64 12,3
145 K 39 2 25 55,5 1,66 10,9
741 E 22 0 , 58,6 1,72 11,2
254 E 17 1 , 78,2 1,77 14,2
268 K 19 2 10 65,4 1,60 13,2
532 K 21 2 10 65,0 1,59 10,3
548 K 20 0 , 66,0 1,62 11,5
712 K 23 1 , 54,3 1,72 14,2
357 E 18 0 , 75,0 1,82 13,6
321 E 19 2 3 77,5 1,83 15,5
389 E 20 2 15 82,4 1,84 14,1
659 K 23 0 , 61,3 1,76 10,3
695 E 24 0 , 69,8 1,78 11,2
641 K 18 2 5 48,6 1,58 13,6
258 E 23 0 , 76,9 1,80 9,8
247 K 18 1 , 50,3 1,52 10,6
imdi yukardaki verilere gre dosyada gerekli deikenleri yaratnz. Deiken ve
deerlerin etiketlerini anket formundan yararlanarak verebilirsiniz. Daha sonra
listedeki verileri uygun ekilde giriniz.
1) Hemoglobin deeri 13.6 olan kiinin cinsiyeti nedir?
2) Okul numaras 894 olan kiinin sigara alkanl nasldr?

UYGULAMA II
VERLERN KONTROL VE TEMZLENMES
Veri girii srasnda ne kadar dikkatli olunursa olunsun bir takm hatalar olabilir. Bu
nedenle analize balamadan nce verilerin hatalar (artefaktlar) asndan gzden
geirilmesi, hatalarn dzeltilmesi gerekmektedir. Kk veri setleriyle alldnda
STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
8
belki sadece bakmak yeterli olabilir ancak byk veri setleriyle alldnda btn
verilerin yeniden birer birer kontrol mmkn olmayabilir. Bu nedenle verilerin
kalitesini deerlendirmek iin sistematik olarak yaplmas gereken bir dizi ilem
vardr. Deikenin frekansn almak veya tanmlayc istatistiklerini hesaplatmak
bunlardan bazlardr. Snflanm, kesikli bir deikenin frekansn almakla veri
girii srasnda veri listesinde olmayan bir verinin girilip girilmedii
denetlenebilir.
rnein; Cinsiyet iin yalnzca K veya E kodlar girilebilecekken yanllkla B
kodunun girilmi olmas bu yolla saptanabilir.


Srekli deikenler iin ise verinin en kk (min) ve en byk (max) deerleri,
ortalamas (mean) ve standart sapmas (standard deviation) incelenebilir.

Analyze
Descriptive statistics
Frequencies (Deikeni seiniz)
OK
Analyze
Descriptive statistics
Descriptives (Deikeni seiniz)
Option (Mean, standard deviation, min, max)
OK
STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
9


Bir baka yol ise birbiriyle ilikili olabilecek iki deikeni kullanarak verilerin
doruluunu denetlemektir.
rnein bir kii sigara imiyorsa gnde iilen sigara says deikeninin bo olmas
gerekir. Burada nce sigara imeyenler seilip gnde iilen sigara says deikeni
listelenebilir.

Data
Select cases
If condition is satisfied
If(Bir deiken seilir: rnein sigara=1)
Continue OK
STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
10

Bu durumda sigara imeyenler seilmi olacaktr. imdi bu kiileri okulno ve sigara
says deikeni asndan listelersek sigara imedii halde yanllkla sigara says
girilenleri yakalayabiliriz.

Analyze
Reports
Case Summaries (deikenlerin seilmesi: Okulno, Sigara says)
OK
STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
11

TRANSFORM
Verilerinizi bilgisayar ortamna girdikten sonra onlar amacnza gre deiik
ekillerde yeniden kodlayabilirsiniz. Bu i iin sklkla kullanlan iki komut Compute
ve Recode komutlardr.
Compute (Hesapla) komutuyla bir ka deikeni bir arada kullanarak matematik
ilem
yaplabilir. rnein kiilerin metre cinsinden olan boyu 100 ile arplp cm cinsine
dntrlebilir veya iki deiken birlikte kullanlarak yeni bir deiken yaratlabilir.

Compute ileminin yaplp yaplmadn anlamak iin yeni hesaplanan
deikenin tanmlayc istatistiklerini (ortalama, min-max deerler veya
frekansn) alnz.
Transform
Compute
Target variable: (Yeni bir deiken ad veriniz)
Numeric expression
(Deikeni veya deikenleri seiniz ve matematik ilemi sadaki kutucua yaznz)
OK
STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
12

Recode komutuyla bir deikeni farkl ekillerde gruplayarak yeni deikenler
yaratmak olasdr. rnein gnde iilen sigara says deikeni sigara saysna gre
(0-5 aras) az, (6-15 aras) orta, (16 ve zeri) yksek sigara kullanm olarak
kodlanabilir.


Varolan bir deikenin yeniden kodlanmas ile elde edilen deikenin frekansn alnz.
ALITIRMALAR II (spssuyg1.sav dosyasn anz).
Elimizdeki anketlerdeki verileri girerek oluturduumuz veri tabannda gzmzden
kaan baz hatalar da yapm olabiliriz. imdi verilerinizi denetleyerek hatalar
bulmaya alnz.
1. Ka tane hatal girilmi veri buldunuz? Nerelerde?



2. Hatal girilen verileri dzeltiniz.
3. Dosyanzdaki cinsiyet deikenini erkekler 1 kadnlar 2 olacak ekilde yeniden
kodlaynz.
4. Arlk ve boyu kullanarak beden ktle indeksi olan BMI yi hesaplaynz. BMInin
forml Arlk (kg) / Boy (m)
2
dir. Okul numaras 695 olan kiinin BMI i katr?



5. Aratrma grubundaki kiileri sigara deikeni asndan hi imemiler ve imi
brakm veya u anda ienler birlikte olmak zere yeniden gruplaynz.

6. Hemoglobin deeri asndan 11 mg/dl altnda olanlar anemik kabul edilmektedir.
Buna gre hemoglobin-1 (birinci lm) deikenini anemik ve normal kiilere
Transform
Recode
In to different variables
Input variable (yeniden kodlanacak olan deiken)
Output variable name (yeni deikenin ad)
Old and new values
Old value Range 0 through 5
New value =1
Add
Old value Range 6 through 15
New value=2
Add
Old value Range 16 through highest
New value: 3
Add
Change
OK
STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
13
karlk gelecek ekilde yeniden snflaynz. Okul numaras 146 olan rencinin
hemoglobin dzeyi nedir ve bu haliyle hangi gruba girmektedir?





UYGULAMA III

apraz tablo yapmak verilerin snflanm deikenlerin deerlendirilmesi
srasnda ok kullanlan bir yntemdir.
apraz tablo yapmak iin ise,

Ki-kare Testi (Chi-Square Test)
Statistics- Summarize- Crosstabs komutu, snflanm (kategorik) iki deikenin birlikte
dalmn gsteren apraz tablolar yapmaya olanak tanr. Bu tablolardaki dalmlar da
Ki-kare testiyle analiz edebiliriz. Drt gzl tablolarda Ki-kare testi basit ve kullanl bir
testtir. Bu testi yapabilmek iin yukardaki apraz tablo ilemlerine ek olarak sadece
statistics penceresine girip chi square iaretlenmelidir.

Bu ilemler yapldnda nce tablo, sonra testin sonucu kt (output)
penceresinde grlr.
Analyze
Descriptive statistics
Crosstabs
(Satra (Row) bamsz deikeni, kolona (column) baml deikeni seiniz)
Cells
Observed
Percentages (rowu iaretleyiniz bylece tabloda satr yzdelerini greceksiniz)
OK
Analyze
Descriptive statistics
Crosstabs
(Satra (Row) bamsz deikeni (cins), kolona (column) baml deikeni (sigagr) seiniz)
Cells
Observed
Percentages (rowu iaretleyiniz bylece tabloda satr yzdelerini greceksiniz)
Statistics (Bu pencereden chi square iaretlenir)
OK
STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
14
CINS * SIGAGR Crosstabulation
SIGAGR Total
,00 1,00
CINS E Count 14 17 31
% within CINS 45,2% 54,8% 100,0%
K Count 17 19 36
% within CINS 47,2% 52,8% 100,0%
Total Count 31 36 67
% within CINS 46,3% 53,7% 100,0%

Yukardaki tablo apraz tablo rneidir. Erkeklerin %54.8inin kadnlarnsa %52.8inin
sigara imi veya imekte olduunu gstermektedir.
Bu tabloya ait Ki-kare testinin sonular aadaki tabloda grlmektedir.
Tabloda Ki-kare testinin deiik koullar iin uygun olan ekilleri hesaplanmtr. u
anda sizin iin dikkate alnmas yeterli olan Ki kare testi Pearson Chi-Squaredir.
Burada value Ki-kare deerini, df serbestlik derecesini, Asymp. Sig. (2-sided)
ise p deerini gstermektedir. P deeri 0,86 ya eit olduundan, bu sonu,
erkeklerle kadnlar arasnda sigara imi veya imekte olma durumu asndan
istatistiksel olarak anlaml fark yoktur eklinde yorumlanr.
Tabloda Continuity Correction satrndaki deer Yates dzeltmesi uygulanm ki -
kare deeridir.
Eer drt gzl bir tabloda gzlerden birinde 5ten kk beklenen deer varsa
Fisherin kesin testi uygulanmaldr. Tabloda 5ten kk deer olup olmad
tablonun altnda b aklamasyla belirtilmitir.

Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig.
(2-sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-
Square
,028 1 ,866
Continuity
Correction
,000 1 1,000
Likelihood Ratio ,028 1 ,866
Fisher's Exact
Test
1,000 ,531
N of Valid Cases 67
a Computed only for a 2x2 table
b 0 cells (,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is
14,34.
STATSTK PAKET PROGRAMLARI - SPSS
15

ALITIRMALAR III
Spssuyg1.sav dosyasn anz.
1. imdi cinsiyete gre anemi dalmn (hemoglobin 1 lmne gre anemik
olanlar) gsteren bir apraz tablo hazrlaynz. Erkeklerin ve kadnlarn yzde ne
kadar anemiktir?
.. Toplam

..


.


Toplam



2. Erkeklerle kadnlar arasnda anemi varl asndan istatistiksel olarak anlaml
fark var mdr? Tek cmle eklinde belirtiniz (P deeri ile birlikte)