SERAMİK MATRİSLİ KOMPOZİT

MALZEMELER ve ÜRETİMİ

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

Seramik Matrisli Kompozitler

• Seramik malzemeler, yüksek sıcaklığa dayanıklı ve hafif oldukları

(d= 1,5 - 3,0 gr/cm3) için oldukça çekicidir.
• Seramik matrisli kompozit malzemeler genellikle yüksek sıcaklıkta
çalışması gereken parçalar için kullanılılırlar
• Sert ve kırılgan malzemeler olan seramik malzemeler, çok düşük
kopma uzaması gösterirler, düşük tokluğa sahiptirler ve termal
şoklara karşı dayanıksızdırlar. Bu nedenle liflerle takviye edilirler..
• Buna karşılık çok yüksek elastiklik modülüne ve çok yüksek çalışma
sıcaklıklarına sahiptirler.
• 3 tip seramik matrisli kompozit malzeme vardır.
- Sürekli fiberli kompozitler
- Süreksiz fiberli kompozitler
- Partiküllü kompozitler

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

1
 Matris ve Takviye Malzemeleri

MATRİS MALZEMELERİ
• Seramik matrisli kompozit malzemelerde;
matris malzemesi olarak Al2O3, SiC, Si3N4 ve B4C yaygın olarak
kullanılmaktadır.
TAKVİYE MALZEMELERİ
• Seramik malzemeleri takviye etmemizin veya güçlendirmemizin nedeni
plastik ve metallerden farklıdır.
• Plastik ve metaller, yüksek mukavemete sahip olmalarına karşın seramikler,
mukavemetin yanısıra özellikle yüksek tokluk ve ısıl dayanıma sahiptirler.
• Takviye elemanı olarakta genellikle Al2O3 ve SiC seramik malzemeler fiber
formuna getirilerek kullanılmaktadır.

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

Takviye Malzemeleri

Sürekli Fiberler:
• Sürekli fiberlerle takviye edilmiş seramik matrisli kompozit
malzemede matris zayıflasa bile fiberler, uygulanan yükü taşımaya
devam ederler.
• Fakat herhangi bir çatlak yada çentik durumunda seramik matrisli
kompozit malzeme özelliklerini (mukavemetini) kaybeder, deforme
olur hatta geri dönülmesi imkansız yıkım gerçekleşebilir.
• Özellikle 2 çeşit fiberin kullanımı, seramik matrisli kompozitlerin
üretiminde daha yaygındır. Bunlar; silisyum karbür ve alümina
(alüminyum oksit) dir.
• Sürekli fiberlerin tokluklarının diğerlerine göre daha yüksek olması,
tercih edilme nedenlerini arttırmıştır. Özellikle silisyum karbür (SiC),
üretim tekniklerine uygun ve elde edilmesi daha kolay olduğu için
tecih edilir.

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

2
 Takviye Malzemeleri
Süreksiz Fiberler:
• Seramik süreksiz fiberlerin kırılma direnci yüksektir.
• Whiskerler, monolitik seramiklerin kırılma dirancini arttırırlar.
• SiC, ZrO2 ve TiC en çok kullanılan fiberlerdir.

Partiküller
Takviye malzemeleri partikül halinde matris malzemesi içine ilave edilir.

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

Seramik Matrisli kompozitler

Sürekli Fiber Kompozitler

• Sürekli fiber kompozitler, son derece gelişmiş ileri kompozit malzemelerdir.

Başlıca Uygulama Alanları:

Sürekli fiber kompozitler, yüksek sıcaklık kararlılığı ve ve korozyon dirençleri nedeni ile hem uzay
sanayiinde hem de değişik endüstriyel alanlarda uygulama alanı bulurlar.
türbin motor parçaları
sıcak gaz filtreleri
roket motorları için türbin disklerinde
ısı değiştirici tüpleri
zırhlarda
petrol borularında korozyona maruz kalan parçalarda
separatörlerde
ısıl işlem fırınlarında
dizel motorlarında eksoz valflerinde
motor yalıtımı
fren diskleri

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

3
 Seramik Matrisli kompozitler

Süreksiz Fiber Kompozitler

• Süreksiz takviye malzemeleri; parçalar, plakalar, whiskers yada dalgalı fiberleri içerir
ve genelde polikristalin seramik cam veya cam-seramik matrise ilave edilir.
• Uygulamanın en önemli noktası matris malzemesidir ve en önemli matris malzemesi
alüminadır. Ayrıca, SiC, Si3N4, müllit yada alümina silikat matris malzemesi de
kullanılır.
• Başlıca Uygulama Alanları:
ısı değiştirgeçleri
termal koruma sistemleri
korozyona dayanıklı parçalar

Partiküllü Kompozitler
• Partikül takviyeli seramik matrisli kompozit malzemelerin en önemli sıcak izostatik
presleme gibi basit üretim teknikleri kullanılarak malatının basit olmasıdır.

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

Seramik Matrisli kompozitlerin Kullanımı

Seramik katmanlı kompozitler 1000°C nin üzerinde birkaç yüz saat

kaldıklarında basınç ve fiber malzemesine bağlı olarak 2 çeşit
sorunla karşılaşmaktadır.
• Yüzeyinde oksit tabakası bulunan fiber oksid, sıcaklığa oldukça
dayanımlı olmasına karşın, sürünme özellikleri iyi değildir.
• Öte yandan, yüzeyinde oksid olmayan fiber malzemelerinin (SiC)
sürünme özellikleri iyi olmakla birlikte, koruyucu kaplama olmasına
rağmen matris malzemesi ile reaksiyona girerek kimyasal değişime
uğrayabilmekte, bu da yapısal sorunlara yol açmaktadır. Bu nedenle
1000°C'nin üzerinde SMK'lerin kullanımı sınırlıdır.
Monolitik seramikler, bu problemleri içermemelerine karşın
kırılganlık ve çatlama riskleri vardır.

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

4
 Diğer Kullanım alanları

• Seramik matrisli kompozitlerin uçaklarda uygulamalarına örnek olarak ;

alçak basınç türbin'e (LPT, Low Pressure Turbine) ait sabit parçalarda
(egzoz gömleği, flapler, v.b.) kullanılabilir.
• SNECMA M88 motorunda egzoz flapleri (Kapakları) seramik katmanlı
kompozit'tir.
• Yüksek sıcaklıktaki mükemmel mukavemet değerlerine bağlı olarak, uzay
roketi motorları,sandviç zırhlar, çeşitli askeri amaçlı parçalar imali ile uzay
araçları bu ürünlerin başlıca kullanım yerleridir .
• Deneysel amaçlı olarak 1990 yılında başaltımış Seramik Gaz Türbini projesi
1997 yılında sonuçlanmıştır.
- Amaç 1350°C'de % 40'1ık bir termal verimle 100kWlık güç elde etmektir.
- Proje sonuçlandığında ise 92,3 kW güç ve %35,6'lık verim elde edilimiştir.
- Bu gaz türbini, otomotiv amaçlı üretilmiştir.
- Seramiklerin yüksek ısıl dayanımlarında yararlanılmış ve seramik
kompozitler kullanılarak seramiklerin kırılganlık özelliği giderilmiştir.
- Şekilde bu gaz türbininde kullanılan Seramaik Matrisli Kompozit
malzemeler türbin üzerinde gösterilmiştir .

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

Gaz türbininde
kullanılan Seramaik
Matrisli Kompozit
malzemeler

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

5
 Seramik Matrisli Kompozitlerin Üretim Teknikleri

1. Ergitilmiş Matrisin Sızdırılması ve Sıcak Preslenmesi:

• Çoğunlukla cam seramik matrislerin üretimi için tercih edilen
yöntemdir.
• Whisker (İplik) halindeki fiberlerin,matris malzemesini içeren sıvı
içinde dağılması sağlanır.
• Elde edilen ergitilmiş matris, kalıpta sıcak preslenir.
• Eğer takviye malzemesi olarak süreksiz fiberler kullanılacaksa
‘’sıcak izostatik presleme tekniği’’ uygulanır.
• Cam seramikler bu tekniğin uygulanmasına çok yatkındırlar. Çünkü
pekiştirme düşük sıcaklıklarda (800-1000°C) ve basınçta
gerçekleştirilebilir.
• Düşük sıcaklıklarda işlem yapılması zararlı fiber-matris
reaksiyonlarının minimuma inmesini sağlar.
• Uygulanan düşük basınç da fiberlere gelen mekaniksel zararı azaltır.

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

Seramik Matrisli Kompozitlerin Üretim Teknikleri

2. Kimayasal Buhar Kaplama ve Sızdırma:

Bu yöntem 800°C gibi düşük sıcaklıklarda uygulanabilir; ve malzeme
üzerine herhangi bir basınç uygulanması gerekmez.
• Karmaşık şekilli parçalar bu metodla üretilebilir.
• Ekonomik , düşük maliyetli bir sistemdir.
• Bu yöntemin dezavantajları ise;
- Yavaş bir tekniktir.
- Hiçbir zaman istenilen yoğunluk sağlanamaz.

- İmal edinilecek parçaların boyutları sınırlıdır.

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

6
 Seramik Matrisli Kompozitlerin Üretim Teknikleri

2. Kimayasal Buhar Kaplama ve Sızdırma:

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

Seramik Matrisli Kompozitlerin Üretim Teknikleri

3. Kimyasal Reaksiyonla Bağlama :

• Silisyum nitratla takviyelenmiş silisyum karbür (SiC) bu metodla üretilir.
• Fiber önce silisyum ile temas ettirilir. Sonradan azot ile sinterlenerek fiberin
etrafında silisyum nitrat oluşumu sağlanır.
• Silisyum, fiberin üzerine püskürtülerek kaplanablir. Bu metodla yüksek
kimyasal özellikler kazandırılmasına karşın , bu melot şu anda sadece basil
şekilli parçalara uygulanabilmektedir.
4. Toz Metalürjisi:
• İstenilen forma sahip bir kalıp içerisinde preslenerek ön mukavemet
kazandırılan tozlar daha sonra sinterlenerek mukavemetlendirilir.
• Sıcak preslemede ,presleme ve sinterleme işlemleri birarada yapılır. Toz
halindeki matris metali , whisker veya elyaf şeklindeki pekiştiriciler
karıştırılarak preslerde şekillendirilirler.
• Soğuk presleme uygulandığında boşluksuz, kompakt bir yapının elde
edilmesi için yüksek basınç uyuglanır bu da pekiştiricilerde (takviye
malzemesinde) hasara sebep olur. Bu nedenle sıcak presleme uygulaması
tercih edilir.

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

7
 Seramik Matrisli Kompozitlerin
Toklaştırma Mekanizmaları
• Seramik matrisli malzemelerin 3 ana mekanizma ile toklaştığına inanılmaktadır.
Her 3 mekanizmada takviye malzemelerinin, seramikte çatlak ilerlemesini
engellemesine bağlıdır.
Bu mekanizmalar şöyle özetlenebilir;
1- Çatlak saptırma:çatlak, takviye malzemesine rastladığında yön değiştirmek
zorunda kaldığından hareket etmesi zorlaşmakta ve çatlağın hareketi için daha
yüksek gerilmelere ihtiyaç olmaktadır,
2- Köprü oluşturma: fiberler çatlak üzerinde köprü oluşturarak malzemenin
birarada kalmasına yardımcı olurlar ve bu nedenle de çatlağın ilerlemesi için
daha fazla gerilmeye ihtiyaç duyulur,
3-Fiber çıkması: fiberlerin çatlayan matris malzemesinden dışarı çekilmesi için
gereken sürtünme enerjisi enerji yutmakta ve çatlağın ilerlemesi daha fazla
gerilme gerektirmektedir.
• Yüksek dayanım için matris ile fiber arasındaki arayüzey bağının iyi olması
gerekmektedir.
• Eğer malzeme yüksek sıcaklıkta kullanılacaksa, matris ve fiberin genleşme
katsayılarının birbirine çok yakın olması gerekmektedir.

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

Seramik Matrisli Kompozitlerin Toklaştırma Mekanizmaları

seramikteki çatlak

çatlak
genişliğince
uzanan
fiberler σ

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER

8
• Kaynak
A.Akdoğan Eker ‘’ Kompozit Malzemeler Ders Notu’’
N.G.Kınıkoğlu, ‘’ Malzeme Bilimi ve Mühendisliği’’

25.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN

EKER