ATOMiK ABSORBSiYON SPEKTROSKOPiSi (AAS)

01. Giris
02. Atomik Absorpsiyon Spektrofotometreleri
02.01. Isik Kaynaklari
02.02. Atomlastiricilar
03. Yöntemde Karsilasilabilen Engellemeler
04. Uygulamalar

01. Giris

Atomik absorbsiyon spektroskopisi, gaz halindeki ve temel enerji düzeyinde bulunan

atomlarin, UV ve görünür bölgedeki isigi absorblamasi ilkesine dayanir. Isima siddetindeki
azalma ortamda absorbsiyon yapan elementin derisimi ile dogru orantilidir.

Herhangibir uyarilmis enerji düzeyindeki atom sayisinin (Ni), temel enerji düzeyindeki atom
sayisina (No) orani Boltzman esitligi ile verilir.

Ni / No = Pi / Po e _Ei/kT

Pi = Uyarilmis enerji düzeyinin istatiksel agirliklari

P0 = Temel enerji düzeyinin istatiksel agirliklari
k = Boltzman sabiti
Ei = Uyarilma enerjisi
T = Mutlak sicaklik

Oda sicakliginda uyarilmis enerji düzeyindeki atom sayisi, temel enerji düzeyindeki atom
sayisinin yaninda ihmal edilebilecek kadar azdir. Bu nedenle temel enerji düzeyindeki atom
sayisinin toplam atom sayisina esit oldugu kabul edilebilir. Yani absorpsiyon miktari temel
düzeydeki atom sayisina baglidir.

Gaz haline getirilmis atomlarin elektromanyetik isimayi absorblamasi sonucunda sadece

elektronik enerji düzeyleri arasinda bir geçis söz konusudur. Bu neden ile atomlarin
absorpsiyon ve de emsiyon spekturumlari dar hatlardan olusmustur. AAS her elementin bir
çok absorbiyon hatti vardir. Bunlarin içinden rezonans hat olarak isimlendirilen ve isimanin
dalgaboyunun, temel enerji düzeyine geçerken yaydigi isimanin dalgaboyuna esit oldugu hat
seçilir.

02. Atomik Absorpsiyon Spektrofotometreleri

Atomik absorpsiyon spektrofotometresinin bilesenleri, analiz edilecek elementin

absorplayacagi isigi yayan isik kaynagi, örnek çözeltisinin atomik buhar haline getirildigi
atomlastirici, çalisilan dalgaboyunu diger dalgaboylarindan ayristirilmasina yarayan
monokromatör ve isik siddetinin ölçüldügü dedektördür.

02.01. Isik Kaynaklari

AAS� de kullanilan isik kaynaklarindan biri olan ve en fazla tercih edilen oyuk katot
lambasi düsük basinçta neon veya argon gibi asal bir gazla doldurulmustur. Lamba silindir
seklindedir ve içerisinde anot ve katot bulunmaktadir. Katot analizi yapilacak olan elementten
yapilmistir. Anot ise tungten veya nikelden yapilmistir. Anot ile katot arasina bir gerilim
uygulanir ve lamba içerisindeki asal gazin iyonlasmasi saglanir. Ortamdaki iyon ve
elektronlar katoda çarparak yüzeyden metal atomlarini kopararak uyarirlar. Uyarilmis eneji
düzeyinde bulunan atom karaszidir ve temel enerji düzeyine dönmek isteyecektir. Bu atom
temel enerji düzeyine dönerken katot elementine özgü dalga boyunda isima yapacaktir. Yani
hangi elementin analizi yapilacak ise o elemente ait oyuk katot lambasi kullanilmalidir.

AAS�de kullanilan diger bir isik kaynagi ise elektrotsuz bosalim lambalaridir. Bu lamba
ise uçucu ve absorpsiyonu 200 nm�den küçük olan elementler için kullanilmaktadir.

Sürekli isik kaynagi olarak bilinen hidrojen, döteryum ve yüksek basinçli kseneon lambalari
genis bir spekturmda isima yapmaktadirlar. Atomlar ise çok dar bir hatta absorpsiyon
yaptiklari için kullanilan isik kaynaklarininda dar bir hatta emisyon yapmalari gerekmektedir.
Bu nedenle sürekli isik kaynaklarinin kullanilmasi dogru sonuç vermemektedir.

02.02. Atomlastiricilar

AAS�nin temel çalisma prensibinden bahsederken gaz halindeki atomlarin isigi

absorplamasindan bahsetmistik. O halde çözetimizi gaz halindeki atomlarina dönüstürecek bir
atomlastiriciya ihtiyacimiz var. AAS de alevli ve elektrotermal olmak üzee iki çesit
ataomlastirici kullanilmaktadir.

Alevli atomlastiricida kullanilan alev, yanici ve yakici gazlarin belirli hacimlerde kullanilmasi
ile elde edilir. Yanici ve yakici gazlar analizi yapilacak elementin atomlasma sicakligina göre
seçilmelidir.

Yanici Gaz
Yakici Gaz
Sicaklik ˚C
Dogal gaz
Hava
1800
Propan
Hava
1900
Hidrojen
Hava
2000
Asetilen
Hava
2300
Asetilen
Nitrozoksit (N2O)
2800
Asetilen
Oksijen
3100
Diger bir atomlastirici olan elektrotermal atomlastirici grafit firindir. Firin elektriksel dirençle
3000˚C� ye kadar istenirse kademeli olarak isitilabilmektedir.Alevli sistemlere göre daha
pahalli fakat daha avantajlidir. Özellikle agir metal elementlerinin analizinde ppb düzeyine
kadar inebildikleri için daha fazla tercih edilmektedir.

03. Yöntemde Karsilasilabilen Engellemeler

AAS yönteminde karsilasilabilecek engellemeler, okunmasi gereken absorbanstan daha fazla

veya daha düsük okumalar yapmamiza neden olmaktadir. Bu engellemeler;

Iyonlasma Engellemeleri: Atomlastiricida, atomlarin bir kismi uygulanan sicaklik nedeniyle

iyonlasirlarlar. Iyonlarla atomlarin spekral hatlari ayni dalga boyunda olmadigi için okunmasi
gereken absorbanstan daha küçük deger okunmasina neden olur. Bunu engelemek için örnege
ve standartlara iyonlasma enerjisi küçük baska bir element eklenmelidir. Li, Na ve K bu amaç
için kullanilabilinir.

Kimyasal Engellemeler: Atomlastiricida olabilecek kimyasal tepkimeler sonucunda ortaya

çikabilir. Örnegin alevli atomlastiricida oksijen analiz yapilacak elementle reaksiyona girerek
kararli bilesiklerini olusturabilirler. Olusan kararli oksitler sonucunda atom derisimin
azalmasi okunan absorbans degerininde, okunmasi gerekenden az olmasina neden olur. Bunu
engellemek için kullanilan hava-asetien yerine N2O-asetilen alevi kullanilabilir. Diger bir
çözüm ise spektroskopik tamponlarin kullanilmasidir. Engellemeye neden olan madde bu
tamponlsa reaksiyona girerek hataya neden olunmasini engeller

Spektral Engellemeler: Örnekte bulunan iki elementin ayni dalga boyunda isigi
absorblamasi sonucunda ortaya çikan bir engelleme seklidir. Böylelikle dedektöre ulasmasi
gerekenden daha az isik ulasir buda daha büyük bir absorbans degeri okunmasina neden olur.
Örnegin Ge ve Ca ikiside 422.7 nm de, Tb ve Mg 285.2 nm de, Cr ve Os 290 nm de
absorbans yapar. Bunu engellemek için analizi yapilacak elementin obür elementle
cakismayan bir dalga boyu kullanilir.

Zemin Engellemeleri: Örnek çözeltisinde bulunan molekül veya radikallarin isigi

absorplamasi sonucunda ortaya çikar. Bu engellemeyi ortadan kaldirmak için oyuk katot
lambasi ile birlikte sürekli isik kaynagi yayan döteryum veya halojne lambasi kullanilir.
Böyece sürekli isik kaynagindan gelen isigi ortamdaki molekül veya radikaller tarafindan
absorplanir. Diger bir yöntem ise Zeeman etkisi adi verilen bu olayda kuvvetli bir manyetik
alan olusturularak atomun elektronik enerji düzeylerinin yarilamasi saglanir. Böylece
elektronik geçis için bir sürü absorpsiyon hatti olusur ve bu hatlarin dalgaboylari birbirinden
0.01 nm kadar farklidir.

04. Uygulamalar

AAS eser miktardaki metallerin (ppm,ppb düzeyde) nicel analiz için kullanilmaktadir.
Öncelikle analizi yapilacak örnegin çözeltisi hazirlanir. Hangi metalin analizi yapilacak ise
cihaza o metalin oyuk katot lambasi takilir. Standartlar hazirlanarak metalin absorbans yaptigi
dalgaboyunda okuma yapilarak standart egrisi hazirlanir. Bu konu ile ilgili deyali bilgi AAS
ile mineral tayini yönteminde verilmektedir.

Arsenik, antimon, kalay, selenyum, bizmut ve kursun gibi uçucu elementlerin analizi için
cihaza hidrür sitemi denilen özel bir sistem yerlestirilir. Bu sistemde elementler gaz halindeki
hidrürlerine dönüstürülürler. Hidrür olusturabilmek için çinko metali ile hidroklorik asit
tepkimesi sonucunda elde edilen hidrojen, analizi yapilacak element ile tepkimeye sokulur.

Civa ise oda sicakliginda buharlasan bir element oldugu için civa analizinde ise soguk buhar
yöntemi adi verilen bir sistemde atomlastirilir. Çözeltiye indirgeyici bir reaktif (Sn2+)
eklenerek civa iyonu civa metaline indirgenir. Çözelti içerisinden sabit hizla hava geçirilerek
civa buhari kuartz camdan yapilmis absorpsiyon hücresine gönderilir.

AAS ile tayin edilen elementlerin absorpsiyon yaptiklari dalga boylari

Element
Li
670.8
Co
240.7
Na
589
Rh
343.5
K
766.5
Ir
264.0
Rb
780.0
Ni
232.0
Cs
852.1
Pd
244.8
Be
234.9
Pt
265.9
Mg
285.2
Cu
324.8
Ca
422.7
Ag
328.1
Sr
460.7
Au
242.8
Ba
553.6
Zn
213.9
Sc
391.2
Cd
228.8
Y
407.7
Hg
185.0
La
392.8
B
249.7
Ti
364.3
Al
309.3
Zr
360.1
Ga
287.4
Hf
307.2
In
303.9
V
318.4
Tl
377.6
Nb
405.9
Si
251.6
Ta
271.5
Ge
265.2
Cr
357.9
Sn
286.3 / 224.6
Mo
313.3
Pb
217.0 / 283.3
W
400.8
As
193.7
Mn
279.5
Sb
217.6
Re
316.0
Bi
223.1
Fe
248.3
Se
196.0
Ru
349.9
Te
214.3
Pr
495.1
Tb
432.6
Nd
463.4
Dy
421.2
U
351.4
Ho
410.3
Sm
429.7
Er
400.8
Eu
459.4
Tm
410.6
Gd
368.4