İnsanlar Uyurlar Ölünce Uyanırlar

stanbul Yaynevi 2011
www.istanbulyayinevi.net
NSANLAR UYURLAR
LNCE UYANIRLAR
EMRE DORMAN
stanbul Yaynevi
Eser Ad: nsanlar Uyurlar, lnce Uyanrlar
Yazar: Emre Dorman
letiim: www.emredorman.com
Kapak Tasarm: Yunus Karaaslan
Sayfa Dzeni: Adem enel
ISBN: 978-605-88082-2-5
Bask ve Cilt: Kitap Matbaaclk San. ve Tic. Ltd. ti.
Davutpaa Cad. No:123 Kat:1 Topkap/stanbul
Tel : 0212 482 99 10 Sertifika No:16053
Genel Datm
stanbul Yaynevi
Caalolu Yokuu Evren Han No:17 Kat:1 Daire:33
SRKEC STANBUL
Tel: (0212) 519 62 72 Fax: (0212) 513 73 86
www.istanbulyayinevi.net
bilgi@istanbulyayinevi.net
NSANLAR UYURLAR
LNCE UYANIRLAR
EMRE DORMAN
Aziz htrana
7
NDEKLER
Yaama Balarken; Bir Su Damlacnn Hikyesi ........................................ 9
Sorgulanmam Bir Hayat Yaanlmaya Deer Deildir ........................... 19
Ltfen Bana lm Hatrlatmayn ................................................................ 23
Herkes lme Eit Mesafededir .......................................................................... 31
Mal Sahibi, Mlk Sahibi, Hani Bunun lk Sahibi? ....................................... 37
Baka Sevdalar, Baka Ryalar ............................................................................ 45
lmeden nce Yaplmas Gereken 101 ey .................................................... 53
Tketti Bizi, Tketim Zihniyeti .......................................................................... 59
Olmazsa Olmazlarmz ve Sahip Olduumuz Gerek Deerler ............ 71
Yaam Sigortas ......................................................................................................... 87
Biri Bizi Gzetliyor ................................................................................................... 93
Hayatmzdaki nceliklerimiz ............................................................................ 99
Hayatmzdaki Her ey Tpk Bizim Gibi Tanrsaldr ...............................105
Dnya Hayatnn Geicilii ve Zamann Kymeti ...................................... 111
Neden Ben? ................................................................................................................137
Gnlden Arayan nsan in Allah Her An Ulalabilirdir...................... 141
Hl Yayorsan Bir Sebebi Var .......................................................................... 145
Safnz Belli Olsun ..................................................................................................153
lm Korkusu ve lmden Sonra Dirili .................................................... 157
Gzeldir Aslnda lm, Tpk Yaam Gibi .................................................... 169
Ek: bn Sn ve Ruh Kasdesi .............................................................................. 177
Kaynaka ...................................................................................................... 181
9
Yaama Balarken;
Bir Su Damlacnn Hikyesi
lk yarmz
Kk bir su damlacym ben. Kimsenin nemsemedii, haberdar
dahi olmad. Oysa ne potansiyeller barndryorum iimde. Hele
bir kazansam u yar ite o zaman herkes grecek benim kim ol-
duumu. Sabrszlanyorum. Sanki on be milyar yldr bu an bek-
liyorum. Daraldm, artk ortaya kmak istiyorum.
Heey diye haykrmak. Ben de varm. Buradaym. te bakn ar-
tk ben de dnyadaym! Hl bekliyorum. ok skldm. yle ok
bekledim ki kaar yok kesin ben kazanmalym yar. Milyonlarca
rakibimi geerek ve yzlerce kilometre yzerek birinci olmalym.
Ben bunu hak ediyorum
lk evimiz
ok yoruldum ama kazanacam. urada bir tabela var: Fallop
Tp. Galiba bu bir tnel. Buradan gidersem belki kestirme bir
yol bulurum kendime. Amma da uzun bir tnelmi. Nereye kyor
acaba? te orada bir tabela daha grdm! Rahme gider. ansm
denemeliyim. Bir ey kendine doru ekiyor beni
Of bam ok aryor. Ne oldu bana? Neredeyim ben. ok ka-
ranlk buras. ok sessiz. Arkadalarm nerede? Kimse yok mu?
10
NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR
Asl kaldm bu duvarda. ok sklyorum bir k yolu bulmal-
ym. Hayalini kurduum dnya bu mu yoksa? Ben daha iyi bir yer
hayal etmitim oysa
Kendimde bir deiim hissediyorum bu aralar, ne oluyor bana?
Karmda yanp snen klar var sanki. Tam okuyamyorum ama
bir ey yazyor. Tamam, grdm sanrm. Preembriyonik aamaya
ho geldiniz yazyor. ki hafta boyunca sizi biz arlayacaz. Bu
srada hcreleriniz oalacak. Rahat ve huzurlu iki hafta geirme-
nizi dileriz. Of ne zaman biter bu iki hafta. Onca milyar yl bek-
ledim ama o sre bile u iki hafta kadar uzun gelmemiti bana
Embriyonik aamaya ho geldiniz. Hcre tabakalarndan te-
mel organlarn ortaya kmaya balayaca bu aamada alt hafta
boyunca birlikte olacaz. Alt hafta m? nanamyorum, bu ne ya.
ki hafta zor dayandm zaten imdi alt hafta nasl beklerim? Ga-
liba hi bitmeyecek bu sre
Fetal aama devresindesiniz. Bu aamanzn sizin iin olduka
zevkli geeceine inanyoruz. Rahat bir ekilde arkanza yaslanp
gelimeleri gzlemleyebilirsiniz. Bu aamada yznz, elleriniz ve
ayaklarnz olumaya balayacak, d grnnzn belirginleti-
ini hissedeceksiniz. Yaklak otuz iki hafta kadar misafirimizsiniz.
Bu sre zarfnda ak bfe mutfamz size hizmet verecek. Daha
nce tatmadnz lezzetler ile ikramlarda bulunacaktr. Yaasn ite
bu! Doru yerdeyim. nanamyorum. Ama ne, otuz iki hafta m?
Sadece otuz iki hafta yaamak iin mi bekledim bunca zamandr.
Btn mrm bu kadar m? Peki, sonra ne olacak bana? lmek
istemiyorum daha bu gen yamda. Daha doyamadm dnyaya
Geici evinize ho geldiniz
imde bir huzursuzluk bedenimde bir sanc var bu ara. Sona yak-
latm ve yaknda lyorum galiba Dursana ne yapyorsun? e-
11
EMRE DORMAN
kitirip durmasana. Sana sylyorum ek o ellerini zerimden bak
fena olacak sonra Heey kime sylyorum? Brak u bam. Ne
istiyorsun benden? lmek istemiyorum ne olur kesmeyin yaamla
bam, ayrmayn beni huzurlu dnyamdan
ekin u gzmn zerinden. Kim bunlar ne diye sevi-
niyorlar byle? Hey size sylyorum glnecek bir ey mi var?
lye saygs kalmam kimsenin. Neredeyim ben? Ne kadar ok
ses ve grlt var burada. Kim bu etrafmdakiler? lmm kut-
luyorlar galiba
Heey brak u bacaklarm. Vurup durma popoma. Bak avazm
kt kadar baracam imdi. Siz istediniz bunu aln bakalm. In-
gaaaa. Bu ne ya, nasl bir ses bu byle, benden mi kt bu ses. Dur
bir daha deneyeyim. Ingaaa. Ne yaptnz bana byle? Kimim ben?...
imdi anlyorum ki annemin karn deilmi yaayacam dnya.
ldm sandm anda meer domuum gerek dnyada. Ama
alamadm henz ok skntl geldi bilmem neden buras bana
Of ok scak buras Amma da sarp sarmaladnz beni. Da-
raldm yemin ederim. Azma tktrp durmasanza u biberonu.
Ben sanki beslenmesini bilmiyorum. Siz mi beslediniz beni krk
haftadr?
u annem olmal. Gzleri ok scak bakyor. u da kardeim
herhalde beni boacak gibi duruyor. Nasl bir yer buras. Ltfen
bana syler misiniz neden beni yerimden ettiniz?...
imdi okullu olduk
Bu gn okula balyorum ve tam alt yana bastm. Alt koca yl.
Annemin karnnda geirdiim krk haftay hatrladm bir an. Tm
mrm o krk haftadan ibaret sanmtm. Alt koca yl geti gz-
lerimi aal u koca dnyaya
12
Ve okuldaym. Snf arkadalarm ile tantm. Topu topu 20
kiiyiz snfta. Gemii hatrladm bir an. Milyonlarca arkadam
geerek birinci olduum o gnlerimi. Bu 19 kii mi benden daha
baarl olacak? Mmkn deil. Ben en iyisiyim
Bktm artk dev yapmaktan. Sabah erkenden uyanp okula
gitmekten. Okumak istemiyorum ben. Hem retmenimi de sev-
miyorum zaten hep kzyor bana snfta. Teneffsler de ok ksa za-
ten. Arkadalarmla oynayamyorum. ok skc bu okul.
Annemler niversiteyi de okumalsn diyorlar. Yoksa iyi bir i
bulamaz ve yksek bir maa alamazmm. yle bir hesaplyo-
rum da aa yukar on be yl var niversiteyi bitirebilmem iin.
Mmkn deil bu sre gemez. Bittim ben
Mezuniyetim var bugn. Tam yirmi bir yandaym. Annem ile
babam daha iyi anlyorum imdi. yi ki onlar dinleyip niversi-
tede okumuum. Bir sr arkadam oldu. leride hepsi iyi birer i
sahibi olacaklar. Belki birlikte bir i bile yapabiliriz. imdi i bu-
lup biraz para biriktirmem lazm. Malum Defne ile birbirimizi se-
viyoruz ve evlenmeyi planlyoruz
Yeni bir i yeni bir dnya
Tam bir yl oldu. aramaktan yldm ama henz bir i bulamadm.
ok mutsuzum. Bunca yl bouna m okudum yoksa? Bunca -
rendiim bilginin hi mi deeri yok? Maillerime bir bakaym bari
ne var ne yok. te bu! Geenlerde grtm i yerinden bir mail
gelmi ve beni ikinci grmeye aryorlar. ok heyecanlym.
ok iyi grnmem ve kendimi onlara ispatlamam gerek. Hemen
hazrlklara balamalym.
Ka lira dediniz? Ben yanl duydum herhalde. Haftalk m
bu nerdiiniz para yoksa kt bir aka m? 800 TL maa ile ie
mi balanr? Ben niversite mezunuyum. Yabanc dilim de var
13
EMRE DORMAN
yerimdeki bir ylm doldurmak zereyim. Gnde ortalama
on saat alyoruz. ki saatim de yollarda geiyor. Galiba bu gi-
dile Defne ile evliliimiz bir hayal olmaktan teye geemeyecek.
Oysa ne ok seviyoruz birbirimizi. Evet, bir are bulmam gerek.
Ama ne? Tamam, gidip patron ile konuup maama zam isteyip
aksi takdirde istifa edeceimi syleyeceim.
Hayr efendim, ey yani yle demek istemedim aslnda. Tabi
ki efendim siz nasl isterseniz. Eee. eyyy. Yok, tabii ki almak
istiyorum. Emredersiniz hemen iimin bana dnyorum. Hi bu
kadar yerin dibine battm, mutsuz ve aresiz olduumu hatrla-
myorum. ok skldm. Buras ok skc. Baka bir i bulmam ge-
rek. Hemen ilanlara bakmalym.
Yok, yok, yok! Bana uygun bir i ilan yok. Para kazanmann
bir yolunu bulmam gerek. Patronumdan daha gl ve zengin ol-
malym. Anladm ki bu dnyada paran yoksa itibarn da yok. Tek
istediim bir evim bir de arabam olsun. Defne ile evlenip yuva ku-
ralm. ocuklarmz olsun. nsan hayattan baka ne bekleyebilir ki?
Maa daha iyi bir i buldum sonunda. Ama eski i yerimdeki
alma artlarn arar oldum. Dosyalardan bam kaldracak vak-
tim yok. Neyim ben modern bir kle mi? Ne diye bu kadar ykle-
nip dururlar ki insana
niversiteden mezun olal tam sekiz yl oldu. Yirmi dokuz ya-
na bastm. Eski hareketliliim azald sanki, kendimi bym his-
sediyorum. Beni tek mutlu eden ey artk Defne ile evlenebilecek
olmamz. Yaknda onu ailesinden istemeye gideceiz, ok mutlu-
yum. Acilen bir ev bakmam gerek.
Evleniyoruz
Son aym ev bakmakla geti. Ayaklarma kara sular indi. So-
nunda bir yerde karar kldk ama aslnda ok da ho bir yer deil.
14
Eski ve skc bir yer. Bir sr eya almamz gerek. Ev aksesuar-
lar, avize ve perdeler
Akm ben de en gzeli olsun istiyorum ama bak bunlarn fi-
yat daha uygun bunu alsak olmaz m, hepsi ayn ii grmyor mu
en nihayetinde? Neden daha fazla para verelim yok yere? Kavga,
grlt, patrt. Evlendik en sonunda. Evimizdeyiz
Masraflarmz artt. Gelirimiz giderlerimizi karlamaz oldu.
Yeni bir i bulmam gerek. Maa daha dolgun. Defne diyor ki her
sene ayn tatili yapyoruz. Mete ile Esra geen seneki tatillerini
yurtdnda geirmiler, biz neden gitmiyoruz? Hakl galiba, daha
iyi bir i bulmam gerek. Daha iyi bir hayat yaamak iin daha ok
para kazanmalym. Ama nasl?
Annem diyor ki ok martyorsun bu kz. Hesabnz bilin bi-
raz. Biz babanla kt kanaat geinip yetitirdik abinle seni. Samz
sprge ettik okutalm diye ikinizi. Ama anne devir deiti ihtiya-
lar artt diyemiyorum ki. Belki de annem hakldr. Ama bir ben mi
hakszm? Ne istiyor, ne bekliyorum ki u hayattan bir evim bir de
arabam olsa yeter, baka bir ey istemem.
Krka vardk nihayet
Geen cuma 40 yana bastm. yi bir iim, ounlukla mutlu giden
bir evliliim, bir evim ve bir de arabam var. Defne ile bir ocuu-
muz oldu. Ad Ali. ok sevimli kerata tpk benim kklm.
Oyunlar oynuyoruz onunla. yerindeki tm yorgunluumu unut-
turuyor bana. Defne kendisine de bir araba alma zamannn gel-
diini dnyor. ok zor oluyormu arabasz. Taksitleri de yeni
bitirmek zereyim. Ama belli ki yeni bir araba demesi daha ba-
layacak. Ne yapalm gerekten ikinci bir araba art. deriz artk.
Ali byyor. Evimiz kk olduundan artk smamaya bala-
dk. Bu koca binalarla sarlm ehir sokaklarnda oynamak mm-
15
EMRE DORMAN
kn deil. Yeni bir eve gememiz art. Defneye aldmz yeni ara-
bann taksitleri daha bitmedi. Hele bir bitirelim yeni eve de geeriz.
Ali okula balyor. Defne tm arkadalarnn ocuklarn zel
okula verdiini ve kendi ocuunun da iyi bir eitim almas iin
zel bir okula gitmesinin gerektiini sylyor. Hani haksz da de-
il neticede, Ali bizim her eyimiz. Ve tm hayatmz ona adadk.
yi bir eitim almal. Ama okul parasn ilk duyduumda duda-
mn uukladn hi unutmuyorum. aka yapmyorum, gerek-
ten uuklad dudam. Yeni bir yk biniyordu srtma ama ne ya-
palm. Hayat ite, insan hayattan ne bekleyebilir ki. oluk ocuu
rahat etsin. Mutlu olsun yeter.
Kouturmaca iinde geen hayatn sonunda
Merdiveni elliye dayadm saylr. Hayatn yorgunluu omuzlarmn
szsnda gizli. Sanki yllar daha m abuk geiyor ne! Tutamaz ol-
dum zaman. Ellerimin arasndan kayp gidiyor. Yeni evimize ta-
ndk. Ali okuluna devam ediyor
Bugn ilk defa kalbim tekledi ve doktora gittim. ok yormu ha-
yat sizi, artk dinlenmelisiniz, dedi doktor. Ama yeni evin taksitleri
var, dinlenme lksm yok henz. Emekli olunca dinleniriz artk
Kkken sanki dertlerim de kkt. Bydm de ne oldu de-
mek geliyor iimden. Hayatmda hep bir eylerin eksikliini hisset-
tim durdum ama ne olduunu bir trl bulamadm. Herhalde yanl
yerde aradm mutluluu. Eski gnlerim geldi bir anda aklma. ok
eski. Popoma ilk apla yemeden nceki gnlerim. Ekmek elden
su glden geinip gidiyordum ne gzel. Yediim nmde yemedi-
im ardmda. Derdim de tasam da yoktu. ok skcym bu ha-
yat. Bir dndm de galiba hayatmda en rahat ettiim yer o ka-
ranlk kck odaym. Scak, huzurlu ve rahat.
16
yle bir hesap yaptm kendi kendime. 60 yandaym u an.
Gnde 8 saat uyuyarak mrmn 20 yln uykuda, ortalama 8 saat
alarak bir 20 ylm da ite geirmiim. Yeme, ime, gezme, yol,
trafik, televizyon, internet, elence derken kalan 20 yl da tket-
miim. Bir an durup unu sordum kendime: Ben gerekten yaa-
dm m? ya da Byle bir hayat yaamak iin mi var oldum? Ya
da neden bu soruyu tketilmi bir mrn sonunda sordum ken-
dime? Hakikaten ksa bir masal gibiymi insan hayat. Bir varm
bir yokmu.
Ve son
Neredeyim ben buras neresi. Neden bu kadar karanlk hi k yok
mu? Herkes nerede? Bu tahtalar da neyin nesi? Kim att zerime
bu topra? Ne oldu bana? ok karanlk, ok sessiz buras. Ailem
nerede? Dostlarm? Kimse yok mu?...
nsanlarn byk ounluu benzer ekilde tpk bir yaprak mi-
sali savrulur durur yaam iinde. yle sk balanr ki hayata, bir
gn leceini unuttuu gibi lm sonrasyla ilgili de kayda deer
bir hazrlk yapmaz kendine. Oysaki mr; anne karn ile toprak
altndaki iki karanlk arasnda yaklan bir kibrit alevi gibidir. Alev
almasyla snmesi an meselesidir.
Belki bu dnyadaki yaantmz iin yeryzndeki insan says
kadar farkl hikye oluturmak mmkn olabilir. Ancak barolde
kim olursa olsun yaama bir su damlac olarak balamas da ya-
amnn son bulmasyla topran altna konmas da deimeyecek-
tir. Yani ayn balang, ayn son, farkl hikyeler.
Peki, sizi farkl klan ne? Siz nasl bir hikyeniz olsun ve bu
hikyenizin sonu nasl bitsin istiyorsunuz? lmle yzlemeden
nce yzlein kendinizle.
17
EMRE DORMAN
B
Yemin olsun ki, biz insan topraktan oluan bir zden yarattk.
Sonra onu ok dayanakl bir kararghta bir damlack yaptk.
Sonra o damlac bir embriyo halinde yarattk, sonra o embriyoyu
bir et paras halinde yarattk, sonra o et parasn bir kemik halinde
yarattk ve nihayet o kemie de bir et giydirdik. Sonra onu bir baka
yaratlta yeniden kurduk. Yaratclarn en gzeli Allahn kudret
ve sanat ne ycedir! Sonra siz btn bunlarn ardndan mutlaka
leceksiniz. Sonra siz kyamet gnnde yeniden diriltileceksiniz.
23 Mminun Suresi Ayet 12-16
19
Sorgulanmam Bir Hayat
Yaanlmaya Deer Deildir
n oluyor bir garip duyguya varyorum;
Ben bu sefil dnyada acep ne aryorum?...
Necip Fazl Ksakrek
A
masz yaayamaz insan. Bo ve faydasz eyler dahi olsa az
ok bir takm hedefler koyar kendine yaam iinde. Hep bir
eylere ulamaya, bir eyleri elde etmeye alr durur. Hep bir
arayta, bir eylerin peinde bulur kendini. ou zaman sorgula-
maz bile hedeflerini. Elde edecei eylerin kendisine neler getirip,
ondan neler gtreceini. evresel faktrlerin etkisinde kalr. Top-
lumca belirlenmi olan idealleri benimser. Sorgulamaz. Dnyevi
pek ok eye kar youn bir ilgi ve merak duyar. Kendine fayda
salayp salamayacana bakmadan saysz eyi merak eder de ha-
yat boyunca bir kez olsun Neden var oldum? ya da Varlmn
bir amac var m? diye sormaz kendine. yle ya kamz sorgula-
mzdr hayat? Kimim ben? Neden varm? Varlmn bir amac
var m? Varlmn sonsuz olmadn biliyorum peki ya ldkten
sonra bana ne olacak? gibi pek ok soruyu sormadan kendimize,
ger gideriz bu hayattan.
20
Aslnda insan iin daha nemli bir soru yoktur hayatta. ara-
buk geecek olan dnya hayatyla ilgili sorularn ve cevaplarn hi-
bir deeri bulunmamaktadr, sonsuz yaamn belirleyecek soru ve
cevaplarn yannda. Dnyevi tm soru ve cevaplar lmle birlikte
anlamszlaacak ve kiiye hibir fayda salamayacaktr. Hangi yat-
rmn daha krl olaca; dvizin mi yoksa altnn m ykselie ge-
ecei, bu senenin modasnn ya da popler renklerinin ne olduu,
derbi malarnn nasl sonulanaca ya da bu yl kimin ampiyon
olaca gibi pek ok soru anlamszlaacaktr.
nsanlarn yzde doksan yaamazlar, sadece vardrlar.
Oscar Wilde
Yunan filozofu Sokratesin dedii gibi esasen sorgulanmam
bir hayat yaanlmaya deer deildir. Ona gre insanlar baka in-
sanlarn da bulunduu ve toplum deerlerinin hkim olduu bir
dnyaya sorgulamadan dhil olmulardr. Bu yzden insanlar top-
lumun ideallerini ve deerlerini olduu gibi benimserler. Neyin
doru veya yanl, neyin iyi ve kt ya da neyin ahlaki veya ahlak
d olduunu iinde bulunduklar sosyal atmosfer belirler. nsan-
lar evrelerinin beklentilerine uygun yaamaya alrlar. Pek ok
kii mesleini dahi toplum tarafndan yceltilen ya da nemsenen
alternatifler arasndan seer. Yine Sokratese gre insanlar sadece
maddi eylerin peinde koarlar. Zenginlik arar, haz ya da an e-
ref elde etmeye abalar, varlklarnn bir de ruhsal boyutu oldu-
unu unuturlar. Kiisel hedeflerinin gerekten deerli olup olmad-
n sorgulamadan herkes gibi bedeni arzularna srklenirler. Bu
yzden esasen hayatlar kendi ellerinde ya da kontrollerinde deil-
dir. Seimleri d etkenler tarafndan belirlenir. Bu durumun kiiyi
21
EMRE DORMAN
mutsuzlua gtrmesi kanlmazdr. Oysaki insan insan yapan
ey; ruhuna ve manevi doasna zen gstermesidir. Aksi takdirde
manevi doasna aykr davrand iin mutsuz ve eksik olacaktr.
Sokratesin yaklamnda da grld gibi insanlarn byk
ounluu her dnemde benzer hevesler peinde komakta, be-
deni arzu ve isteklerini manevi duygularnn nne koymaktadr.
Peki, asl hedefi bu dnya hayatndaki mutluluu elde etmek olan
insanlarn ne kadar gerek manada mutlu olabilmektedirler. Ya da
mutluluu sadece maddi eylere balayan insanlar bu eylere sa-
hip olduklarnda tam anlamyla tatmin olup, sahip olduklarn ye-
terli grebilmiler midir? Yoksa hep daha fazlasn isteyip hedefle-
rini bir seviye daha ykselterek, var olu amalarn sorgulamadan
yaamaya devam m etmilerdir?
Faydasz bir hayat erken bir lmdr.
Goethe
Hayat anlaml klan ey insann hem dnyas hem de hireti
iin faydal iler yapmas ve yaama deer katmasdr. Hepimiz in-
san olarak doarz ama ok azmz erdemli bir insan olarak yaayp
anlaml bir hayat srerek lrz. Bir iek bile gerek rengi gerekse
kokusuyla etrafna gzellik saar. Oysaki ou insan yaam nefes
almak, yemek imek ve elenmekten ibaret grdnden sradan
bir iek kadar bile fayda salamadan gp gider bu dnyadan.
lmek deildir mrmzn en fec ii,
Mkil budur ki lmeden evvel lr kii
Yahya Kemal
22
Bo yere tketilmi bir mrn daha da srmesini isteyen biri,
amasz yaamaya devam etmeyi istemektedir. Bu ekilde bir ya-
am ise yaanlmaya deer deildir.
Hayatnz bir ie yaramayp bou bouna getiyse,
onu yitirmekten ne korkuyorsunuz?
Daha yaayp da ne yapacaksnz?
Montaigne
23
Ltfen Bana lm Hatrlatmayn
Hayat anlamayanlar lm hatrlamay arzu etmezler.
nk bu hatrlama onlara, yaadklar hayatn
akl vicdana uygun dmediini gsterir.
Tolstoy
E
trafmzdaki pek ok insann Allahn varln kabul ettii; an-
cak yaantsna bakldnda adeta Allah yokmu gibi davran-
d grlr. Yaantsyla ilgili ald kararlarn neredeyse hi bi-
rinde Allahn ondan nasl bir hayat yaamasn istedii ile ilgili bir
l ve deer yoktur. Ne zaman dini konular alsa ve dolaysyla
konuma lm gereine gelse, insanlarn bir ksm sanki hi l-
meyecekmi gibi umursamaz davranrken, dier bir ksm ise ko-
nunun deimesini ister. Hatta, canm biraz da gzel eylerden ko-
nualm der ve brakn lm, lm hakknda konumay bile kt
olarak grr. Oysaki lm, zerine konuulmasa da dnlmese
de kalamayacak bir gerektir.
Baz kiiler Kuran ayetlerinde kyamet gn diriltilen insan-
larn Kim uyandrd bizi uykumuzdan? (36 Yasin Suresi Ayet
52) demeleri gibi bu dnya hayatndaki gaflet uykumuzla bizi ba
baa brakn, uyandrmayn, hatrlatmayn, rahatsz etmeyin derce-
sine bu gerekten kamaya, lm unutmaya almaktadr. lm
dnmenin yaad an tatsz klacana inanmaktadr. Oy-
24
saki yaam bu denli deerli klan ey lmdr. Bununla bir-
likte siz lm unutsanz dahi lm sizi unutmaz. Vakti geldi-
inde gelir sizi almaya.
B
unu da syle: O kamakta olduunuz lm, ite o,
size mutlaka ulaacaktr. Sonra, grlmeyeni de grleni de
bilene dndrleceksiniz. O, size yapp etmi
olduklarnz haber verecektir.
62 Cuma Suresi Ayet 8
nsanlarn lm hatrlamak istemediklerini ve bunun iin ken-
dilerine eitli bahaneler bulduklarn grrz. lm korkusunun
ok eitli sebepleri vardr. Bu sebepler genellikle insanlarn bu dn-
yada sahip olduklarndan, sevdiklerinden ve yaamaktan mahrum
kalmalar ya da yaantlarnn Allahn emirlerine uygun olmamas-
nn verdii vicdani huzursuzluktan kaynaklanmaktadr. Muhteme-
len bu gibi sebeplerden dolay baz aratrmaclar dindar olmayan
insanlarn lmden daha fazla korktuklarn ortaya koymulardr.
lm korkusuyla ba etme noktasnda da farkl eilimlerin bulun-
duu grlmektedir. Konuya bilimsel adan baklacak olursa du-
rumun u ekilde zetlenmesi mmkndr:
Dindar olmayan kiiler, lm hayatn tabii bir sonucu ola-
rak grmekte ve tm dikkatlerini bu dnyadaki hayata, dn-
yevi zevk ve uralara yneltmektedirler. Bylece, lm ger-
ei karsnda bir savunma tepkisi ortaya koymaktadrlar.
Bunun da balca iki ekli vardr: Birincisi, maskeleme
diye isimlendirilebilecek bir davran biimidir ki, bu du-
rumda kii kendisini gnlk ilere btnyle kaptrmakta ve
25
EMRE DORMAN
lm hakknda dnme frsat kalmayacak ekilde kendini
megul etmektedir. kincisi ise bastrma davrandr, kii
lm kavramn uurdan atarak etkisiz hale getirmeye al-
maktadr. Genel olarak dindar insanlarn lm uurlarnda
ok canl tutma eilimi iinde olduklar, lm gerei ile yz
yze gelmekten kanmadklar bir gerektir. Bununla birlikte
lm tesine duyulan inan bir yerde teselli kayna olurken,
ayn zamanda kayg ve sknt kayna da olabilmektedir.
1

ok sevdiimiz bir sz vard. iar edinmitik kendimize: n-
sanlar uyurlar, lnce uyanrlar. Hakikaten byleydi etraf-
mzdaki pek ok insann durumu. Derin bir gaflet uykusuna dal-
m, sadece dnyalk iler peinde koturup duruyorlard srekli.
Sabah erken kalkp okula gitmek istemeyen mark ocuklar gibi
bir saa bir sola dnyorlard yataklarnda. Uyanmak istemezce-
sine. Rahatmz bozmayn, uykumuzu blmeyin diyorlard adeta.
Oysa uyumak iin oka vakti olacakt insann, topran altna
girdiinde. Vakit uyank olma vaktiydi stelik. teki dnya
iin hazrlk vakti.
Zincirlikuyu mezarlnn ana kapsna aslan Her Canl lm
Tadacaktr. ayetini grp rahatsz, huzursuz oluyordu kimileri. Her
gn getikleri yolun zerinde bu ekilde bir uyary grmek istemi-
yorlard. Oysaki huzursuz olunacaksa ayet, imdi bu dnyadayken
huzursuz olmak sonsuz bir ac ve huzursuzluktan ok daha iyiydi.
Minarede l var! diye bir ac sal
Er kii niyetine saf saf namaz Ne l!
Byledir de lme kimse inanmaz hl!
Ne tabutu tayan, ne de topra kazan
Necip Fazl Ksakrek
1 Hayati Hkelekli, Din Psikolojisi, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara
2003, s. 99-100.
26
Romal dnr Senecann ifadesiyle lm, zerine dnl-
meye demeyecek nemsiz konular gibi deildir ve esasen bir insana
lm dn demek, onu hrriyeti dnmeye davet etmektir:
lm, iyi veya kt kesilmi bir sa kadar nemsiz deildir.
Bir ktlk deildir, ama kt bir grn vardr. Yaamak
arzusu ile zlp dalmak korkusu her insanda yerlemitir.
lmden korkumuzun sebeplerinden biri de bilgisizliktir. Bi-
linmeyen ey bizi rktmektedir. Ruhumuzu glendirmemiz
ve onu lme yaklaacak, lme korkmadan bakacak hale
getirmemiz gerekir. Kk ocuklar ve zihin yaplar zayf
olanlar lmden korkmuyorlar. Akl yrtmeden yoksun var-
lklarn sahip olduu bu gveni akl bize salamazsa ayptr.
Bir insana lm dn demek, onu hrriyeti dnmeye
davet etmektir. lm renen insan kle olmay unutur.
2

Bu dnyadaki mutluluk ve baarya dair zl szleri beenip
asarken duvarna ii heyecan dolan biri, dnmyordu bir kez ol-
sun aslnda lm kadar gerek ve kalc deildi bunlarn hibiri.
lmn insan ne ekilde, hangi haldeyken yakalayaca da belir-
sizdi. Bir harama girerken rnein ya da bir su ilerken lebilirdi
biri. Ya da sadece kendi lmyle kalmayp, ar alkoll bir ekilde
direksiyon bandayken hem kendi hem de bakasnn hayatna son
verebilirdi. Yakabilirdi baka canlar da. Madem lmn bizi ne
zaman ve ne ekilde yakalayaca belli deil, o halde herkes ya-
antsna dikkat etmeli!
Mutlaka leceimize gre, herkes ld srada bir eyler
yapyor olmal; tarla srerken, kazma sallarken, ticaret ya-
parken, bir konsle hizmet ederken, kabzlk ya da ishal san-
clar ekerken lebiliriz. O halde lm sizi bulduu srada
2 Aktaran: Mfit Selim Saruhan, slam Filozof ve Dnrlerinde lm Korkusu
ve Tedavisi, A...F.D., Cilt 47, Say:1, s. 90.
27
EMRE DORMAN
ne yapyor olmay dilerdiniz? Kendi adma ben, insana ya-
kr, faydal, insanlarn genel grlerine aykr olmayan
ve soylu bir davranta bulunurken lmeyi tercih ederdim.
Fakat ok yce eyler yaparken beni bulmayacaksa, en azn-
dan yapmama izin verilmi ve hi kimsenin engel olamaya-
ca bir ey yapyor olmay dilerdim; kendime eki dzen
vermek, grnleri kullanma yetimi gelitirmek, zihnimin
huzuru iin abalamak, ilikilerimi olmalar gerektii gibi
dzenlemek
lm beni bu eylerden biriyle urarken yakalayacak olursa,
ellerimi Tanrya ap unlar syleyebilmek benim iin yeterli
olurdu: Senin bana balam olduun hkmranl kav-
rama ve ona itaat edebilme yetilerimi ihmal etmedim. Dav-
ranlarmla senin onurunu inemedim; hislerimi ve genel
ilkelerimi nasl kullandma bak. Seni bir kere bile sula-
dm oldu mu? Yaadm hibir olaydan ikyeti oldum
mu? Olan hibir eyin olmamasn diledim mi? Bu ilikile-
rimden bir tanesini bile inemeyi aklmdan geirdim mi?
Sen bana hayat verdin ve bu hayat iin sana teekkr edi-
yorum. Verdiin eyleri kullandm srece hep honut ol-
dum; imdi onlar geri al ve nereye istiyorsan oraya brak.
nk hepsi sana aitti ve onlar bana sen vermitin. lr-
ken bu dncelere sahip olmak yeterli deil midir? Hangi
hayat bu dncelerle len bir insann gznde bu lmden
daha iyi olabilir? Hangi son daha mutlu olabilir?
3

Epiktetos
Bankaya borlandnz ve bu yzden evinize ipotek konuldu-
unu hayal edin. Banka yetkililerinden yapmanz gereken deme-
ler ile ilgili bildirimler alyorsunuz. Siz ise tm bu tebligatlar kulak
3 Epiktetos, Sylevler, ev. Birdal Akar, ule Yaynlar, stanbul 2010, (4,10).
28
ard ediyor ve yrtp atarak evinizin zerindeki ipotei dnmeden
yaamaya devam ediyorsunuz. Ama bir gerei gz ard ediyorsu-
nuz. Siz dnmeseniz de nemsemeseniz de evinizin zerindeki
ipotek devam etmekte. Bankann her an gelip sizi evden atmas ya
da evinizi sata karmas mmkn. lm dnmeden yaa-
sanz da lm gereinin hibir zaman deimedii ve mrnze
her an el konabilecei gibi. Unutmayn bedeniniz de, mrnz
de size ait deil. Hepsi gerek sahibinin. zerinizde ipotek var.
B
Hi kimse, yarn ne kazanacan bilmez. Hi kimse, hangi yerde
leceini bilmez. Hi phesiz Allah bilendir, haberdardr.
31 Lokman Suresi Ayet 34
Bir gn leceinin farknda olmadan ve Allahn emirlerini dik-
kate almadan yaayarak hi lmek istemeyen kiiler hirette azaba
uratldklarnda ise lmek iin bir yol arayacaklardr.
B
onlarn syledikleri gibi deil. Onlar o kyamet saatini yalanladlar.
Ve biz, kyamet saatini yalanlayanlara alevli bir ate hazrlamzdr.
O, onlar uzak bir yerden grdnde, onlar onun kaynayan fkesini
ve uultusunu iitirler. Elleri boyunlarna bal olarak onun dar bir
yerine atldklarnda, orada haykrrlar: Nerdesin ey lm! Bugn
bir lm armayn, birok lm davet edin. De ki: Bu mu daha
iyi, yoksa korunanlara vaat edilen o sonsuzluk cenneti mi? O cennet,
korunanlarn dl ve dn yeridir.
25 Furkan Suresi Ayet 11-15
29
EMRE DORMAN
Bir gn leceinin farknda olanlar ise mezar yeri satn alyor-
lar kendilerine. ldkten sonra ortada kalmayalm, yerimiz belli
olsun diye. phesiz haklydlar. Ama yine bu dnyada yataca
yerin derdine dyor ve asl gerei unutuyor ou kii. Kendine
yer hazrlyor ama kendini o yere hazrlamyor ne yazk ki.
B
Her canl lm tadacaktr. Hak ettiiniz karlklar size, kyamet
gn, eksiksiz bir biimde verilecektir. Ateten uzaklatrlp cennete
sokulan kesinlikle kurtulmu olacaktr. reti-sefil hayat aldatc bir
yararlanmadan baka ey deildir.
3 Ali mran Suresi Ayet 185
31
Herkes lme Eit Mesafededir
, be metre bez imi, her lnn hissesi,
Esas gaye imanla vermektir son nefesi.
Yarna sa kmaktan, nasl olurum emin?
Gen bir delikanlnn tabutu geti demin.
Yklenecek omzuna cenzen drt kiinin,
Hesab sorulacak maherde her iinin.
Genliine gvenip Vakit ok erken derken,
Belki Elved bile diyemezsin giderken.
Ahmet Mahir Peken
nsanlarn byk ounluu farknda olmasa da lm bize san-

dmzdan ok daha yakn. Hi lmeyecekmi gibi sadece bu
dnya iin alp abalayan insanlarn brakn gelecee dnk olan-
lar, planladklar gnlk ilerini bile yapabilecekleri garanti deil-
dir. Sabah evden ktmzda tekrar eve dnebileceimiz, eimi-
zin ya da annemizin bizim iin yapt en sevdiimiz yemei bir
kez daha yiyebileceimiz veya sevdiklerimizi tekrar grebilecei-
miz garanti deildir. Uygun fiyatl olmas iin erkenden rezervas-
yon yaptrdmz yaz tatilimize kabileceimiz ya da bir an nce
gnlerin gemesini bekleyerek zlem duyduumuz bir eye kavu-
abilmemiz de. ok arzuladmz bir evde oturamayabilir, sevdi-
imiz spor arabaya binemeyebilir, zendiimiz zengin insanlar gibi
32
bir hayat yaayamayabiliriz. phesiz tm bunlar ihtimale dayal
eylerdir. Olabilirler de olmayabilirler de. Dier tm canllarla or-
tak olan tek bir paydamz vardr: lm! lm ortak klar tm
canllar. stnlkleri ortadan kaldrarak herkesi eit hale getirir.
Kii ayrm yapmaz. Gelmeden nce randevu almaz. arklardaki
gibi bir ihtimal daha deildir. Kesindir. Hatta siz hi farknda ol-
masanz da bu satrlar okuduunuz birka saniye iinde, birka in-
san ld bile yeryznde. Zira yaplan aratrmalara gre dnyada
her saniye ortalama bir insan hayata gzlerini yummaktadr. Kita-
bn sonunu getirdiinizde yzlercesi daha buna katlacaktr. Peki,
bu insanlardan biri olmamanz iin ne sebep var sizce?
Bu Gnn Dnme, Dn Geti, Yarn Var m?
Genliine Gvenme, lenler Hep htiyar m?
Eb Trb Nahebi
Herkes lme eit mesafededir. Hatta kuruna dizilmek zere
askerler tarafndan gtrlen bir esirin lme olan yaknl, evinde
sakin bir ekilde gazetesini okuyarak, ayn yudumlayan birinden
daha az ya da daha ok deildir. yle ki lmne kesin gzyle
baklan bu esir, eitli sebeplerle kuruna dizilmeyebilir. rnein
tam o srada byk bir deprem olabilir. Ya da dman uaklar esir
kampn bombalayabilir. Esir kurtulabilir. Ayn esnada sahilde g-
nelenen ya da bahesini sulayan biri anszn lebilir.
Gerekten de, bir kii kendi bedeni iinde var olmaya
balad andan itibaren lmeye mahkmdur ve hibir
an yoktur ki lm ona yaklamyor olsun.
Augustinus
33
EMRE DORMAN
phesiz bu senaryo farkl da olabilir. dam mahkmu kuruna
dizilerek lrken, bahesini sulayan dieri yaamaya devam ede-
bilir. Ama bu iki rnek arasndaki tek fark dardan bakldnda,
birinin leceine daha kesin gzyle baklmasdr. lme birbir-
lerinden daha yakn ya da uzak olmalar deil. Son nefesini ver-
mek zere lm deinde bekleyen dedesine yetimek zere yola
kan torunu, dedesinden nce lebilir rnein geirdii bir kaza
sonucu. htimal dhilindedir esasen insan iin her ey. Bir kii
lm kendine yakn ya da uzak grebilir. Hayatta baz eyler
bana gelebilir ya da gelmeyebilir. lm ise kesindir ve ka-
nlmaz olarak herkesin bana gelecektir.
Ufka bakarlar; lm uzakta m, uzakta
Ve tabut bekler, suya inmek iin kzakta
Necip Fazl Ksakrek
nsann uzun ya da ksa bir mr srmesi de bir gn lecei
gereini deitirmez. stelik yaam sresi ile ilgili uzunluk ve
ksalk tamamen bizim algmzla alakal bir durumdur. Baz kele-
beklerin mr 24 saatle snrldr. Dnyaya gelii ile bu dnyadan
ayrl sadece bir gndr. Bunun yannda bir nar aac birka
yzyl var olabilir ya da bir kaplumbaa 200 yl yaayabilir. Yine
sonsuzla mukayese edildiinde insann mr sresinin bir deeri
yoktur. nsan ise kendi mrn uzun sanr oysa mr son bulup
hirette diriltildiinde tpk bir kelebein mr kadar dnyada h-
km srdn anlar.
Aristoteles, Hypanis rmann sular stnde bir tek gn ya-
ayan kk hayvanlar bulunduunu syler. Bu hayvanlar-
dan, sabahn saat sekizinde len gen, akamn saat beinde
len ihtiyar lm saylr. Bu kadarck bir mrn bahtlsn,
34
bahtszn hesaplamak hangimize gln gelmez? Ama son-
suzluun yannda, dalarn, nehirlerin, yldzlarn, aala-
rn, hatta baz hayvanlarn mr yannda bizim hayatmzn
uzunu, ksas da o kadar glntr.
4
Montaigne
Gn boyu izlediiniz dizi ve filmlerde saysz insann ldn
grmeniz lm sizin gznzde nemsizletirebilir. Oysaki dizi
ve filmlerdeki gibi deildir gerek yaamdaki lm. Bir canlan-
drma deildir. Geri dn olmayan bir gerektir. Gazetelerin 3.
sayfalarndaki lm haberleri ile i sayfalarndaki lm ilanlarn
grdnzde len ben ya da bir yaknm deil diyerek bunu sra-
danlatrabilirsiniz. Ya da corafi adan size uzak olan dnyann
herhangi bir yerinde gerekleen tsunami, deprem ve sel gibi fela-
ketler sonucu binlerce insann bir anda lmesi sizin iin ok da bir
ey ifade etmeyebilir. Veya srekli bir atma ve sava halindeki
blgelerde len insanlar sizin iin sadece bir son dakika haberin-
den ibaret olabilir. Ancak tm bu olaylar sonucu len insanlardan
bir olmamanz lmn size uzak olduu anlamna gelmez. nsan
varsa lm de vardr. Alnan her bir nefesin yars yaam, ya-
rs lm iin alnr. lm bize bu kadar yakndr.
Baz kiiler, srekli lm dnerek yaayamaz insan, e-
kilmez olur hayat bunalma girer gibi szler syleyebilir. Bu,
o kiinin lme nasl bakt ve yaantsnn ne ekilde olduu ile
alakaldr. ayet Allahn rzasn gzeterek yaamsa kul hayatn,
her gn lm dnmesi yemek imek gibi tabii bir ey gelecek-
tir ona. Rahatszlk duymayacaktr. Aksine yaamn da lmn de
hayrlsn dileyecektir Rabbinden. Tebessm edecektir lme,
4 Montaigne, Denemeler, ev. Sabahattin Eybolu, Trkiye Bankas Yaynlar,
stanbul 2009, s. 71.
35
EMRE DORMAN
tpk yeni doan bebei kucana verilen annenin tebessm
gibi. Yeni bir yaam sayacaktr lm.
Durum bu kadar ak ve gerek olunca esasen lm kala-
cak deil aksine srekli hatrlanarak hazrlk yaplacak bir eydir.
Gazzlye gre lm gelmesinde phe olmayan bir gerekliktir
ve gelecek olan her ey insana yakndr. Augustinus ise herkesin
lme eit mesafede olduunu syler.
Kendisine lmn pek yakn olduu kimseye, sadece onu
dnmek, sadece onu anmak, o maksatla hareket etmek,
onun hesabyla megul olmak, zihnini ona vermek, sadece
onu beklemek, kendisini llerden saymak ve onlarla bir gr-
mek yarar. Zira gelecek olan her ey yakndr. Uzak olan
ise gelici deildir.
5
Gazzl
Muhakkak ki hi kimse lme bir yl nceye gre bir yl sonra
daha yakn deildir ya da yarn lme bugne veya bugn
dne yahut biraz sonra imdiye ya da imdi az nceye gre
daha yakn deildir. Bunun nedeni udur: Hayatmzn uzun-
luu ne olursa olsun, bu, mrmzn btnnden eksiltile-
cektir ve geriye kalan her gn biraz daha az bir vakit ola-
caktr. Dolaysyla imdiki hayatmz, lm hedefine doru
koulan bir yar gibidir. Bu yarta hi kimse mola alamaz
veya biraz bile yavalayamaz, aksine herkes eit bir hzla
lme doru hareket etmekte ve ilerleme hznda herhangi
bir deiim sz konusu olamamaktadr.
6

Augustinus
5 Aktaran: Faruk Karaca, lm Psikolojisi, Beyan Yaynlar, stanbul 2000, s. 65.
6 Aktaran: Kaan H. kten, lm Kitab, Agora Kitapl, stanbul 2010, s. 141.
36
Kimisi uzun bir mr yaamak iin stresten uzak doal bir or-
tamda hayatn srdrebilir. mrn uzun klmak ve salkl ya-
amak iin dikkatli beslenip srekli spor yapabilir. phesiz akl
banda herkesin salna dikkat etmesi gerekir. Ama hayatn ne
ekilde yaarsa yaasn herkesin kanlmaz sonu lmle kesiir.
Ama uzun, ama ksa. lm yakn klar her sreyi insana. Siz hi
beklemediiniz, hi sanmadnz bir anda, bir de bakarsnz ans-
zn kverir karnza. Bu yzden erken ya da ge deildir hibir
lm. Olmas gerektii zamandadr sadece. Vakti dolup da bitti-
inde kula verilen mr, insanlar onu gen ya da ihtiyar grr.
lm bir erbettir, her insan onu iecektir.
Kefen bir elbisedir, her insan onu giyecektir.
Tabut bir binektir, her insan ona binecektir.
Mezar bir kapdr, her insan o kapdan girecektir.
Anonim
37
Mal Sahibi, Mlk Sahibi,
Hani Bunun lk Sahibi?
Neylersin lm herkesin banda,
Uyudun uyanamadn olacak.
Kim bilir nerde, nasl, ka yanda.
Bir namazlk saltanatn olacak,
Taht misali o musalla tanda
Cahit Stk Taranc
uan birilerinin sahip olduu zenginlik ya da mala daha nce

ne ok kiinin sahip olduunu, ancak u an hi birinden eser
kalmadn dndnz m hi? Dnya var olal ka medeniyet
geldi geti yeryznden. Ne ok ehir ina edildi, ne ihtiaml ya-
plar. Milattan nce ina edilmi dnyann yedi harikas vard hani.
Keops Piramidi, Babilin Asma Baheleri, Artemis Tapna, Zeus
Heykeli, Rodos Heykeli, skenderiye Feneri, Halikarnas Mozolesi.
Keops Piramidi dnda hangisi kald ayakta? Yok olup gitmedi mi
her biri? Tpk zaman geldiinde u anki yedi harikann yok ola-
ca gibi.
Krallar ve imparatorlar. Soylular. Hanedanlar. Hkmedilen
topraklar skender Makedonyadan Hindistana kadar topraklara
hkmediyordu bir zamanlar. Ya da stanbul rnein. Ka uygar-
38
la beiklik etti bunca zaman? Roma, Bizans, Osmanl. Topkap
sarayndan ynetilirdi bir zamanlar dnya. Koca krallarn dizi tit-
rerdi belki geldiinde saraya. imdi tm dnyadan insanlar gelip
mze niyetine geziyorlar. Nerede o hkmdarlk, o ihtiam? Tm
dnyaya hkmedebilirsiniz, ancak lme hkmedemedikten sonra
neye yarar mlk zerindeki geici hkimiyetiniz?
Sahilde gezerken grdmz ve bazen keke biz de byle ev-
lerde yaasak dediimiz yallarda daha nce ne ok aile ne ok in-
san yaad kim bilir. Yerlerine yenileri geldi tpk u an yaayan-
lardan sonra yenilerinin gelecei gibi. Yunusun dedii gibi: Mal
sahibi, mlk sahibi, hani bunun ilk sahibi? Mal da yalan mlkte
yalan. Al biraz da sen oyalan.
lm, insana, sahip olduu cann dahi kendisine ait olmadn
retir. Cannn bile gerek sahibi olmayan birinin maddi eylerin
sahibi olduunu dnmesi ok anlamszdr.
Sadece Allahtr her eyin gerek hkimi. Mlk zerinde
irade ve kudret sahibi. Hem mal sahibi, hem mlk sahibi, hem
ilk sahibi, hem tek varisi. nsan ise hem geici bir heves, hem de
snrl nefes sahibi. Dnya hayatna dalp da edindii tek eyi, son-
suz yaama nazaran bir oyun ve oyalanmadan ibaret olan geici
dnya nimeti.
B
yle yakar: Ey mlkn Maliki, sahibi olan Allahm! Sen mlk ve
saltanat dilediine verir, mlk ve saltanat dilediinden ekip alrsn.
Dilediini yceltir aziz edersin, dilediini alaltr zelil klarsn. mkn,
mal ve nimet senin elindedir. Sen hereye kadirsin.
39
EMRE DORMAN
Kefenin Cebi Yok
Kefenin Cebi Yok szn duyarz hep byklerimizden. Evet,
oumuz bunu bilir ve tekrar ederiz. Peki, kamz bunun farknda
olarak yaarz? Yani yle bir dnelim; geici dnya hayatnda
leceini bilmesine ramen, hi lmeyecekmi gibi hayat sren in-
san, kefenin cebi olmadn bilmesine ramen, sanki beraberinde
uak dolusu bavul gtrecekmi gibi hrslanmakta, doyumsuzlua,
bencillik ve cimrilie kaplmaktadr.
lm daima gznn nnde olsun. O zaman asla d endi-
elere dmezsin ve maddi hibir eyi hrsla arzu etmezsin.
Epiktetos
Maddi eyler, tpk manevi eylerde olduu gibi Allaha gnl-
den bal samimi insanlara yakmaktadr. Kimi insan zenginlii
kendi nam, etrafna hava atmak, diledii her eye sahip olmak ve
byklenmek iin bir gereklilik olarak grrken gerek bir inanan
iin zenginlik, Allah yolunda yaplacak hayrl ilerde kullanlacak
bir aratr sadece. nk bu inantaki bir kul bilir kendisinin ema-
neti, gerek mlk ve ynetimin sahibinin ise sadece Allah oldu-
unu. Bu yzden anlamsz hrslara kaplp maddenin esiri olmaz.
Bir mslmana yakr gibi davranr. nsanlar kk grmez, aa-
lamaz. Sahip olduklarn Allah yolunda kullanr, ihtiya sahip-
leri ile paylar. te sadece byle olan kula para ve maddi eylere
sahip olmak yakr.
Bir uakta yolculuk ettiimizi hayal edelim. Pilot, uan her an
yere aklma riskinin olduunu, bu yzden arlk adna ne varsa
uaktan atlmas gerektiini anons etmi olsun. Herhalde iin ciddi-
yetini kavrayan ve malna en azndan kendi hayatndan daha fazla
kymet vermeyen herkesin bavullarnn toptan aaya atlmasna,
brakn bavullarn, hayatnn kurtulmas uruna sahip olduu tm
40
maln ve mlkn ihtiya sahiplerine datlmasna raz olaca p-
hesizdir. Peki, sizce yaantmzn bu manzaradan ne fark var? Yani
acaba oturduumuz yerde, havada uarken olduumuzdan daha m
az kar karyayz lmle?
Evet, genelde bu ekilde dnmek doaldr. Ancak yiyip ier-
ken bir anda boulup nefesimizin kesilmeyeceinin ya da kk
bir damar tkankl ile kalbimizin yetersiz kalmayacann ga-
rantisi nedir? Yani herkesin nefes alabiliyor olmas, nefes alma ola-
yndaki mkemmellii azaltacak bir durum mudur? Bir an nefes-
siz kaldmz dnelim sizce bu durumdan kurtulup yine eskisi
gibi rahat nefes alp verebilmek iin sahip olduumuz her eyden
vazgemez miydik? Sadece uakta yere aklma korkusu yaa-
dmz ya da denizin stnde azgn dalgalarla ba baa kal-
dmz zaman m Allaha snp, u dnya hayatnn geicili-
ini hatrlayacaz?
Byk Hkmdar Selahattin-i Eyybi dnyadan gme za-
mannn geldiini anlaynca eyh-l slm arr ve ona:
- Bir insan ld zaman ne kadar kefen gerekir?
- Alt arn hkmdarm.
Bir mzrak ve bir kefen getirilmesini ister. Bir asker arp:
Bu kefeni mzraa tak. Badat sokaklarnda dola ve yle
de: Ey ahali! lkeler, servetler sahibi Selahattin-i Eyybi ya-
lanc dnyadan ebedi leme u kefenden baka servet gt-
remiyor, ibret aln!..
Saysz cenaze trenine katlmzdr. Musalla ta zerinde duran
tabutun iindeki merhum ya da merhumenin beraberinde kefenden
baka bir ey bulunduunu greniniz oldu mu? lm anndan itiba-
ren len kiinin dnya hayatnda ardnda brakt makam, mevkii,
an ve hretinin kendisine herhangi bir faydas var m? len kii
kim olursa olsun ister bir devlet bakan, zengin bir i adam
41
EMRE DORMAN
ya da sradan biri. Geride brakr an, hreti, unvan, mal.
Er kii ya da hatun kii niyetine klnr namaz.
Yoklansn kafas mezarda her lenin
Fark var m bakalm, hkmdarla klenin?
Gazneli Mahmut
Bir anlam var m geride braklan evlerin, arabalarn, ein,
dostun, akrabann, banka hesaplarnn, altn stoklarnn ya da bor-
sadaki hisse senetlerinin? Ne bunlarn ne de benzerlerinin hibir
deeri yoktur artk. nsann dnya hayatnda yaarken yapt
kulluk vazifeleri, hayrlar ve ihlsl davranlar dnda, bera-
berinde gtrebilecei kendisine yarar salayacak bir gven-
cesi yoktur. Benim dedii can ve hayat kendisinin deildir as-
lnda, bunu ona verenindir. Benim dedii mala da sahip deildir
artk, sra varislerinindir. Onlardan da sonrakilere geecektir. Do-
umunda geldii gibi gidecektir bu dnyadan. Gelirken bir ey ge-
tirmedii gibi, giderken de bir ey gtremeyecektir.
Ana rahminden geldik pazara,
Bir kefen aldk dndk mezara.
Yunus Emre
Cimridir, doyumsuzdur insan, ama u gerei unutur her defa-
snda: Fizyolojik ve biyolojik kapasitesi olduka snrldr aslnda.
rnein yemeklerle doldursa da bir masay, midesinin alabilecein-
den fazlasn yiyemez haliyle. Birden ok sahip olduu hi bir eyi,
ayn anda kullanamaz. Birden fazla arabaya binemez ayn anda ya
da birden fazla evde yaayamaz. Ayn evde yirmi odas olsa ayn
anda birden fazla odada kalp, birden fazla yatakta yatamaz. Bedeni
42
lsndedir esasen kaplayaca alan. Binlerce hektar topraa sa-
hip olsa da rnein bir insan, ldnde topran altnda igal
edecei yer de bedeni lsndedir. Kefeni ise boyu lsnde.
Srtnda birka deve yk hrs, tamah var iken, ecel yoluna nasl
gidebilirsin? Yklerini biraz hafiflet ki, mezara sabilesin.
Abdurrahman Cmi
Evet, cebi yoktur kefenin ve insann beraberinde gtrd tek
ey amel defteridir. Yapt iyilik ve hayrlardr artk yanna kr ka-
lan varl. ayet dnyadayken Allahn emirlerine uygun bir kul
olarak yaamsa hayatn, dnyann btn servetine deimez o ha-
yrlarn tek bir parasn. Pimanl dnyada yaayamad zevkler
deildir artk. Anlamtr gerekte neyin anlaml ve kazanlmaya
deer olduunu. Gnlden arzu eder yaarken daha fazla hayr yap-
may, amel defterini iyilikler ile doldurmay, ktlklerden uzak
durmay. ldkten sonra tekrardan diriltilip, dnya hayatnda sa-
hip olduu nimet ve imknlardan hesaba ekildiinde, geri dnp
de tm maln mlkn hayrl eyler uruna sarf etmeyi arzular,
o utan, korku ve pimanlk sebebiyle.
B
Sizden birine lm gelip de, Ey Rabbim, yakn bir sreye kadar beni
geciktirsen de itenliimi belgelemek iin bireyler vererek iyilik ve bar
sevenlerden olsam! demesinden nce, size rzk olarak verdiklerimizden
datn. Allah, sresi gelmi olan bir can geriye asla brakmaz! Ve Allah,
yapp etmekte olduklarnz ok iyi haber almaktadr.
63 Mnafkun Suresi Ayet 10-11
ldnde kefene sarlmas ok da yabanc deildi aslnda in-
sana. ldmzde kefen giydiimiz gibi hemen hepimiz kun-
43
EMRE DORMAN
daklanp sarlmtk bir rtye doduumuzda. Belki de geldii-
miz gibi gideceimizi ve ok kalc olmadmz anlatyordu bize
bu manzara. Balang ve son aynyd aslnda. Tek fark doduu-
muzda scack ana kucana koymulard bizi, ldmzdeyse
kara topran barna ve gnahsz geldiimiz dnyadan ayrlyor-
duk, gnahlarmzla.
lm bu, ne hkmdar tanr,
ne soytar; herkesi ayn itahla yutar.
Victor Hugo
Dnyada mal mlkyle ya da ben falancann oluyum, u be-
nim amcam, bu daym diye vnr ou insan. Falancann olu,
yeeni olmaktr insan saygn klan ou zaman. Hi Ben Allahn
kuluyum. Allah benim Rabbim. Ben ona dayanr ona gvenirim
diyen biri grdnz m? Rabbimdir benim sahibim diyen. Day-
syla deil de Rabbi ile vnen. Oysaki hirette kimin nesi olduu-
nuza gre deil, Allaha ne oranda kulluk ettiinize gre muamele
greceksiniz. Kim olursanz olun, kurtulamazsnz ecelin elinden.
Dnya umruna meyleni verme
Sen de kurtulmazsn ecel elinden
Ben filanm diye gsn germe
Sen de kurtulmazsn ecel elinden
skender de geldi lemi gezdi
Zalolu Rustemin tahtn bozdu
Yunus balyla deryay yzd
O da kurtulmad ecel elinden
Syler dervi Yunus serveti saman
Tac taht ald gitti Sleyman
Lokmanlar derdine olmad derman
O da kurtulmad ecel elinden
Yunus Emre
45
Baka Sevdalar, Baka Ryalar
lmek, yaratlnzn artdr. lm sizin mayanzdr.
Ondan kamak, kendi kendinizden kamaktr.
Sizin bu tadn kardnz varlkta hayat kadar lmn de yeri
vardr. Dnyaya geldiiniz gn, bir yandan yaamaya,
bir yandan lmeye balarsnz.
Montaigne
Y
aammz sorgulamyor, lm gereini dnmeden yayo-
ruz. Peki, nasl oluyor da bu ekilde umursamaz ve rahat bir
yaam srebiliyoruz? Yani insan bu dnyadaki yaam ile ilgili her
trl detay; rnein nasl bir evde oturacan, mobilyasn, akse-
suarlarn, duvar rengini, mutfak-banyo dolabn, fayansn, perde
ve avizelerini dikkatle, zenle seip, kendine dert edinip en iyisi
olsun isterken, hangi elbisenin hangi ayakkabyla ya da hangi ren-
gin hangi renk ile uyum salayacan dnrken, tm bunlarn
yannda asl zen gsterilmesi gereken gerekleri nasl olurda d-
nmeden yaayabilmektedir? Bu kadar nemli midir kck ay-
rntlar? Yoksa Platonun dedii gibi: Kk eylere gereinden
fazla nem verenler, ellerinden byk iler gelmeyenler midir?
Bu kadar ucuz mudur insan hayat? Demeyecek geici eyler
uruna harcanacak kadar
46
hirette seni kurtaracak bir eserin olmad takdirde
fani dnyada braktn eserlere de kymet verme.
Said-i Nurs
Muhtemelen bunun en byk sebebi insanlarn byk ounlu-
unun nem ve deer verdikleri eylerin sadece bu dnya hayatn-
daki geici maddi eyler olmasdr. nem verilenler maddi eyler
olunca doal olarak bu eyler hayatn merkezine konmakta, insan-
lar ise sz konusu bu merkez tarafndan ynetilen ii boaltlm be-
denlere dnmektedirler. Allah insan yaratmakla kalmam, ayn
zamanda onu trl nimet ve imknlar ile donatmtr. Sz konusu
nimetlerin en by ise iman nimetidir.
Tanr, imana o kadar byk bir ltuf hediyesi bahetmitir ki,
yaamn tersi olduu sanlan lm, insanolunu yaama
ulatran bir ara haline gelmitir.
Augustinus
Allah insana kendisini bildirmitir. yi bir kul, iyi bir insan ol-
masn istemitir. Hayatnn merkezine Allah koymayanlar, her za-
man iin kk ve deersiz ilerin peinde komaya mahkmdurlar.
nk esasen hayat, Allahn yaamn merkezine konulmas ile an-
lam kazanabilir. Sonsuzun yannda geici olann hibir anlam ve
deeri yoktur.
B
Allah, diledii kimse iin rzk alabildiine aar da snrlayp ksar da.
reti dnya hayatyla sevinip mardlar. Oysaki dnya hayat, hirete
oranla sadece kk bir nimetlenmedir.
13 Rad Suresi Ayet 26
47
EMRE DORMAN
Varlk amacn sorgulamayan; yayor, gryor, duyuyor, yiyip
iiyor ve konuuyor olmasn yeterli grerek tm bunlarn ve on-
larca mislinin sebebini dnmeyen insan; u ksa dnya hayatnda
ok eitli sevdalara ok eitli ryalara dalarak varlk amacndan
sapmaktadr. Sabrsz ve kaygsz bir biimde peinen geleni sev-
mekte, elde edecei snrl ve geici nimetleri, sonsuz ve snrsz
olana tercih etmektedir. Allahn bu dnyadaki gzellikleri gster-
mesi hiretteki gzelliklerin neler olabileceini ve onlarn ne ka-
dar mkemmel olabileceini anlamamz iindir. Yoksa bunlar g-
rp, bunlarla oyalanp, Allah unutalm diye deil.
B
Hayr; siz arabuk gemekte olan (dnya hayat ve nimetini)
seviyorsunuz. Ve hiretten yz eviriyorsunuz.
75 Kyamet Suresi Ayet 20-21
Yarmak Gzeldir, Ama Ne in?
Bilindik televizyon kanallarnn pek ounda her geen gn artan
eitli yarma programlarna ahit olmaktayz. Kimisi bilgi ve ge-
nel kltre, kimisi cesaret ve tehlikeye, kimisi ses ve dans kabili-
yetine, kimisi de farkl yeteneklere dayanmakta. Bu dnyada bu-
lunma amacnn Allah iin yaamak ve Allah yolunda hayrl iler
zerine yarmak olduunu unutan insan bedeni, zihni ve hayata
bak ile hep baka sevdalar, baka duygular iin yarmaktadr.
B
Herkesin bir yn vardr, ona dner. O halde hayrlarda yarn.
Nerede olursanz olun Allah sizi bir araya getirecektir.
Allah hereye g yetirendir.
2 Bakara Suresi Ayet 148
48
Allahn en bata insann kendisi iin faydal olan ve onu hayrl
bir kalp tatminine ulatracak eitli ibadetler emretmesi, pek ok
insana zor gelmekte ve kendince gzle grlr bir fayda salama-
d inancndan olsa gerek, bu ibadetlere kar, az da olsa bir mu-
habbet beslememektedir. Oru tutmay, yani Allah emrettii iin
belirli gnlerin belirli saatlerinde a ve susuz kalmay ok gren
insan, ssz bir adada trl zorluklar ve imknszlklar altnda ya-
am mcadelesi verip, sonunda dl kazanmay tutkulu bir sevda
ve macera olarak grmektedir. Her trl tehlikeyi gze alarak be-
denini olduka zorlayacak risklere cesurca atlan insan, Allah yo-
lunda cann riske atmas gerekse kaacak ve snlacak bir mekn
arayacaktr. Yine gzel grnmek ve evresindeki insanlar tarafn-
dan beenilmek iin eitli zayflama programlar uygulayan, spor
salonlarna giderek vcuduna salam ve estetik bir grnt kazan-
drmak uruna, eilip kalkarak kaslarn altran insan, sra Ya-
ratcsna olan kulluk ve teslimiyetinin kk bir gstergesi olan
namaz klmaya gelince enmekte, sklmakta ve Allah iin secde
etmeyi gereksiz bulmaktadr.
Allah rzas iin yaplacak hayrl iler sz konusu olduunda
enen ya da eitli bahaneler ileri sren insan, nefsine ho gelen
bir ii ise hemen yapmaya almaktadr. Gzel grnmek uruna
kumsalda saatlerce gne altnda kavrulmay gze alan insan, Allah
yolunda bir hizmet grmek ya da hayrl bir i iin seferber olmak
sz konusu olduunda sca bahane edebilmektedir. Bu gibi durum-
lar iin Kurann insana verdii cevap ise ok arpc ve sarscdr:
B
Allah yolunda, mallaryla canlaryla didinmeyi tiksindirici bulup yle
dediler: Bu scakta seferber olmayn. De ki: Hararet bakmndan
cehennem daha zorludur. Bir anlayabilselerdi!
9 Tvbe Suresi Ayet 81
49
EMRE DORMAN
Hayat, arzular dorultusunda yaamak isteyen insan kendine
trl bahaneler bulmakta ve asl yapmas gerekenleri srekli olarak
ertelemektedir. Oysaki bu dnyaya geldiimizde elimize son kulla-
nm tarihimizi yani mr sremizi gsteren her hangi bir belge ve-
rilmemektedir. Yani doan her insan potansiyel olarak her an lm
gerei ile yz yzedir. ld zaman ise bu dnyaya dair yapt
eyler ona bir yarar salamamakta, hatta ayana dolanr gibi he-
sab namna sorun olmaktadr.
Hi lmeyecekmi gibi bu dnya iin alp abalamaktan, ya-
rn lecekmi gibi hireti iin alp abalamaya frsat ve imkn
bulamayan insan, kendisine verilen ksack mr heba edip harca-
maktadr. stelik pek ok insan, hayatlarn adadklar maddi ey-
lerin birounu elde edemeden lp gitmektedir. Yani aba ayn
olsa da ok az kii elde etmeyi arzulad eyleri elde edebilmek-
tedir. Hrslanp kendini kaptrsa da dnyevi manada da karln
alamamaktadr dnya emeklerinin.
u geeni durdursam, ekip de eteinden;
Soruversem: Haberin var m leceinden?
Necip Fazl Ksakrek
Hayat maddeden ve sadece dolu dolu yaamaktan ibaret gre-
rek, varln ve sonunda kendisine ne olacan bir kez olsun sor-
gulamadan bu dnyadan gp gitmi saysz insan yaamtr. Ya-
amn amac ne olabilir ki? Gezmek? Elenmek? Bolca tketim?
Al veri? Hrslar? Tutkular? Kariyer? Makam? Mevkii? an?
hret?... Srekli olarak bunlar pompalanmakta insanlara. Kitle-
sel iletiim aralaryla hissettirmeden enjekte edilmekte bu mad-
deci ve tketim tutkunu zihniyet. Peinden koulan ve hayatn asl
hedefi yaplan makam, mevki, an ve hrete daha nce ne kadar
50
ok insann sahip olduunu ama u anda hibirinin hayatta olma-
dn hi dndnz m? Bir lkede babakanlk ya da bakan-
lk yapm, ok byk irketlerde yneticiliklerde bulunmu ya da
pek ok filmde oynayarak dnya apnda yldz olmu kiileri bir
dnn. Gerek devlet kurumlarnn, gerekse zel sektrn inter-
net sayfalarnda tarihelerinin yannda kurucularmz, bakanla-
rmz ya da yneticilerimiz gibi balklar bulunur. Girip inceleyin
herhangi bir kurumu. Yllarca bu makam ve mevkileri doldurmu
insanlarn hepsi zaman geldiinde grevlerini bakalarna devret-
milerdir. Tpk imdikilerin de zaman geldiinde devredecekleri
gibi. Krk yl nce insanlarn hayranlk duyarak yeni kan filmini
izlemek zere sinema nlerinde kuyruk bekledikleri nice aktrler
imdi ya huzur evlerinde ya da topran altndadrlar. Tpk imdi-
kilerin de zamanlar geldiinde olacaklar gibi. nsan iin kanl-
maz olan tek gerektir lm.
Btn dnya bir oyun sahnesidir. Kadn erkek btn insanlar da
sadece oyuncular. Her birinin giri ve k zamanlar vardr.
William Shakespeare
Hl onun ldne inanamyorum. O lm olamaz. lm
sana yakmad. Son akasn yapt ve ld. Gibi szler syleye-
rek lm alacak bir ey sanr kimi insan.
ok cenazeye ahit olmusunuzdur. Hi vefat etti, keke ya-
arken hireti iin daha fazla eyler yapsayd ve u gnahlardan ka-
nsayd diyeni duydunuz mu? Mutlaka bu yaklamda olanlar da
vardr ancak byk ounluun ortak gr vefat eden kii ka
yanda olursa olsun, hatta ok yal dahi olsa zamansz gittii, ha-
yata doyamad, grmek istedii yerlerin bir ksmn gremedii,
kariyerinde yeterince ykselemedii, torununun snnetine yetie-
51
EMRE DORMAN
medii gibi sylemlerden teye gitmemekte. Yani yine bu dnya
yine bu dnya. Oysaki hirette dnya hayatnda yapt hatalar kar-
sna getirilen ve Allahn ayetlerini inkr eden insan yaad ha-
yattan pimanlk duyarak derin bir ah eker ve dnyadayken in-
san olarak yaamak yerine keke toprak olsaydm! der (78 Nebe
Suresi Ayet 40).
Dnyaya geldiin zaman sen alarken evrendekiler glyordu.
yle bir hayat yaa ki, ldnde evrendekiler alarken
sen glmseyerek hirete gidesin.
Necmeddn-i Kbr
53
lmeden nce Yaplmas Gereken 101 ey
Yaamdan nce lme hazrlanmalyz.
Seneca
B
u aralar olduka moda oldu lmeden nce gezilmesi, grl-
mesi, yaanmas gereken meknlar, mutlaka izlenmesi gere-
ken filmler, iine dalnmas gereken maceralar. Tm dnyada ok
satanlar listesine giriyor bu gibi almalar. ok kr insanlar ksa
sreli olsa da bazen kanlmaz olan bir gerein farkna varyor-
lar: lm. Ancak lmden sonras iin tedbir almak yerine nsan
bu dnyaya bir kere geliyor, olabildiince zevklenip elenmeye a-
lmal gibi ak bir gafletin tuzana dyorlar.
Hayatn iinde belki birer renk olabilecek bir takm i ve ura-
lar, adeta hayatn amac haline getirilmi vaziyette. Yani insan otu-
rup az da olsa dnp unu bir sormal kendine: Acaba gerekten
lmeden nce yapmam gereken eyler neler? Grlmesi gereken
101 yer mi? Yoksa izlenmesi gereken 1001 film mi? Acaba bu yerler
grlmese ya da bu filmler izlenmese insann kayb ne olur? Ya da
bu dnyadan sonra gittii yerde gezdiklerinden mi yoksa izledikle-
rinden mi sorguya ekilecek insan? Ya kendisine gezip grlmesi
gerekli yerlerden endie ederken, bunun yannda hiretteki duru-
mun iin hi endie ettin mi diye sorulacak olursa cevab ne olacak?
54
Helal dairesi iinde insann dnyevi bir takm gzelliklerden
istifade etmesine, gezip grmesine, inceleme yapmasna, Allahn
sanatna ve yaratndaki stnlklere ahit olmasna denilebilecek
bir sz yok. Ancak bunu asl amacndan saptrarak lmeden nce
mutlaka yaplmas gereken eyler olarak grmek insanlar gaflete
drmektedir. Bu almalar yapan aratrmaclar son derece iyi
niyetli kiiler olabilirler, zaten eletirimiz insanlarn niyetlerine de-
il, bu gibi anlaylarn olumasnadr. Allah iin ya da hiretim
iin yapmam gereken bir ey var m diye kendine sormayan say-
sz insan, lmeden nce yapmas gereken yzlerce, binlerce eyi
merak edip sormaktadr. Bu da ona hayatn amacn unutturmak-
tadr. u anmza, u yamza gelene kadar kendimiz iin arzu-
ladmz eyler ile Allah ve hiretimiz iin arzuladmz eyleri
dnp, bunlarn kk bir muhasebe ve mukayesesini yaparsak
ortaya iler acs bir tablo kacaktr. Alaca bir sonraki nefesini
dahi Yaratcsna borlu olan insan, Onun huzuruna bor hanesi
kabark bir ekilde geldiinde, yaantsnn hesabn verirken dn-
yadaki serveti de gezip grd yerler de ona bir fayda salamaz.
nsana fayda salayacak tek ey yapt hayrlar ve yerine getirdii
kulluk vazifeleridir.
Yava hzldan, byk kkten, zayf glden, uyanklk
uyumaktan, yaam da lmden meydana gelmitir.
Sokrates
Uzak bir lkeye seyahate gittiimizi ve aktarmal bir uaa
bindiimizi hayal edelim. Aktarma yapacamz havaalanna in-
diimizde burada beklediimiz sre iinde bavullarmz amaz,
burada kalma planlar yapmayz. nk biliriz ki asl uamzn
bizi gtrecei yer buras deildir. te dnya hayat da asl vara-
camz hayata giderken bekleme yaptmz havaalan gibidir. Tek
55
EMRE DORMAN
fark uamz bizim bilmediimiz ama tam da kalkmas gereken
saatte kalkar. Arza ya da gecikme yapmaz. Durum bu kadar ak-
ken nasl olur da insan kendisi iin bir bekleme salonu olan ve ksa
bir sre sonra ayrlacan bildii bir dnyaya bu kadar sk skya
balanr, anlamak zordur.
Ge olmadan acilen lmeden nce yapmam gereken gerek
eyler nelerdir? diye sormamz gerek kendimize. Dnyalk her trl
iimizi ve zevkimizi hemen elde etmek isteyip bunun iin abalar-
ken, hiretimize ynelik hayrl ileri ertelememeliyiz. Zira tpk
dnyevi ilerimiz gibi hiretimize ynelik ilerimizi de yerine ge-
tirebileceimiz garanti deildir. Anszn lm ile yzleerek buna
frsat bulamayabiliriz. Bu yzden her iimizde ncelii hiretimize
ynelik ilere vermeliyiz.
Byk randevu Bilsem nerede, saat kata?
Tabutumun tahtas, bilsem hangi aata?
Necip Fazl Ksakrek

Ate Seni aryor
Dnyadayken insan seyahate gidecei yere gre hazrlk yapar. Ora-
nn hava scakl gibi iklimsel artlarna ve genel imknlarna ba-
kar ve ona gre gereksinim duyaca eyleri yanna alr. Yine k-
rekleri olmayan bir kaykla denize almaz, saanak ya olduunu
grdnzde emsiyesiz dar kmazsnz. nk bunlara ihti-
ya duyacanz bilirsiniz. Ama ayn kiiler ldkten sonra hirette
gitmek istedii yere gre hazrlk yapmaz. Oysaki insan hirette ne-
reye gitmek istediine gre hazrln yapmal, atee dayanabile-
cei kadar gnah ilemelidir. Evet, ate bizi aryor. eytan ise
bu arya uymamz iin elinden geleni yapyor.
56
Dnyadayken size ok cazip gelen ama yaplmas dinen ha-
ram olan bir ii yapmanz halinde ok zevk alacanz, ancak bu
ii yaptktan sonra sizi koca bir kazann iinde yanan atee atacak-
larn hayal edin. Nefsinize olduka ekici gelen bu ii yapmak is-
temenize ramen, sonrasnda iinde ate olan bir kazana girmek
istemeyeceinizden buna cesaret edemeyeceksiniz. Peki, nasl olu-
yor da bu dnyadaki yaantnza dikkat etmiyor, ldkten sonra s-
resiz bir ekilde atein iinde kalmay gze alyor ve buna cesaret
ederek haramlara girebiliyorsunuz? zerine kumar oynadnz
eyin kendi hayatnz olduunun farknda msnz? stelik ha-
yatnza son veren lmden, bunun rvann alma ansnz da
bulunmamaktadr.
Mehur Rus yazar Tolstoy dou kltrnde bilinen bir hikye
ile rnek vererek bu kadar ak olan lm gerei karsnda in-
sanlarn dnya nimetlerinin derdine dp onlarla oyalanma gaf-
letini ok anlaml bir ekilde ifadelendirir.
lde seyahat eden bir seyyah, yrtc bir hayvann errin-
den kurtulmak iin, kendini, yaknnda bulunan bir kuyuya
atar. Kuyunun iine derken can havliyle bir dala yapr.
Yukardaki yrtc hayvann dehetinden korkarak aa in-
mek ister ancak kuyunun dibinde bir ejderha azn am
avn beklemektedir. Yapaca bir ey olmad iin var g-
cyle allara yapmaktadr. Ancak bir de ne grsn, beyaz
ve siyah iki fare bu allar kemirmektedir. Bu acayip hl
iinde iken her naslsa allarn zerine bulam bal dam-
lalarn yalayp bir ka dakikalk da olsa zevk almaya al-
makta, o korkun hali grmezden gelmektedir...
Allahn bizlere peinen vermi olduu nimet ve imknlar kar-
snda bamz secdeden kaldrmasak, ellerimizi duadan indirmesek
dahi, Allaha olan minnettarlmzn, ihtiya ve borcumuzun bit-
57
EMRE DORMAN
meyeceini bilmeli, rahmet deryasndan damla isteyene avu avu
sunulacan anlamal, ileride deil hemen u anda kararmz ver-
meliyiz. Ben kendime nasl bir hayat hazrlyorum ve seimlerim
hiretimi nasl etkiler? lmeden nce grmem gereken 101 yeri,
izlemem gereken 1001 filmi anladm, peki hiretim iin yapmam
gerekenler nelerdir? Bir an olsun soralm kendimize.
B
Nasiplendirildiiniz eyler u ireti hayatn yararndan ve ssnden
ibarettir. Allahn katndaki ise daha hayrl ve daha sreklidir.
Hl aklnz iletmeyecek misiniz?
28 Kasas Suresi Ayet 60
59
Tketti Bizi, Tketim Zihniyeti
Mezardakilerin piman olduu eyler iin,
dnyadakiler birbirini yiyor.
Gazzl
G
nmz insannn farknda olmad en ciddi hastalklardan
biri ar tketimdir. Daha fazla tketmenin ve bunun iin
daha fazla eye sahip olmann insan mutlu edecei sanlr. Her d-
nemde benzer arlklar grmek mmkn olsa da zellikle mo-
dern ala birlikte sanayinin gelimesi ile retimin artmas ve ka-
pitalist kayglarla bu rnleri pazarlama yar, insanlarn srekli
olarak tketme hastalna yakalanmasna neden oldu. retimin
artyla birlikte ihtiyalar da artt. Ya da bu rnlere ger-
ekten ihtiya duyduumuz gibi temelsiz gerekelerle insanlk
olarak kandrldk. Hayatmza giren her yeni ey sanki o gne
kadar varm ve biz onsuz yapamyormuuz gibi vazgeilmezleri-
mizden oluverdi bir anda.
Ksa bir zaman nce lks olarak alglanan pek ok ey gn ge-
tike zaruri bir gereksinime dnt zihnimizde. Olmasa da olurla-
rmz daha oktu eskiden. imdilerde azaldlar. Biz tkettike daha
fazla rettiler. letiim aralar vastasyla hayatmzn her alanna
60
soktuklar reklam ve sloganlar zerimize kazdlar adeta. Yaplan
aratrmalardan bir ylda reklam iin dnyada ayrlan payn 500
milyar dolar olduunu rendik. Ssl ambalajlar ile gzlerimiz bo-
yand. Uzun kuyruklar oluturduk bazen. Ya bir market nnde ya
da bir elektronik maazasnn indirim gnnde. Gne domadan
sraya girdik. tip kaktk birbirimizi ilk alverii yapabilmek iin.
Doldurduk alveri arabamz gerekli gereksiz her eyle. Bu frsat
bir daha ele gemeyebilirdi zira. Doldurduk dnyamz madde ile.
Bir yandan iimizi boalttmz gereini gz ard edercesine.
nemli olan hayatta en ok eye sahip olmak deil,
en az eye ihtiya duymaktr.
Platon
Hibir eyi uzun sre kullanamaz olduk. Ustalar vard eskiden.
Tamirciler. rnein bir ayakkab tamircisi. Arada bir ayakkab su
aldnda urardk yanna. Belki bir terzi. Arada skk ya da sade
bir elbise diken. imdi her ey deiti. Onlar rettiler. rettike
giydiimiz ayakkaby deitirmek iin reklamlara bodular bizi.
Ayakkabyd en nihayetinde, kullanm amac belliydi. Ama yetin-
mediler. Takm elbise altna ayr, yry ve spor iin ayr, koa-
caksan ayr, futbol, basket, tenis iin ayr derken dolaplara smaz
oldu ayakkablar. Biraz and m atlr, saa sola verilir oldular. Es-
kiden uzun sre giyilirdi bir ayakkab ya da bir elbise. Bayramdan
bayrama alnrd ancak yenileri. Bir bir kapand ayakkab tamirci-
leri. Onlar da tkettik kendimizi tkettiimiz gibi.
Moda tutkunu oldu insanlar. Bu yln ya da sezonun trendlerini
belirledi birileri, kimileri de bu trendleri takip etti. Oysaki bir be-
deni rtmek, scak ya da souktan korumakt elbisenin asl ilevi.
Belki biraz da gzel grnmek. Defilelerde, televizyon ve dergi-
61
EMRE DORMAN
lerde yere ge sdramadklar bu yln modas, ok gemeden
gzden derek geen yln modas yapld. Grnce zerine atla-
yanlar yzne bakmaz oldular. nk tketilmiti o da, eskimiti
artk. Malum geen yldan kalmayd. Giymek yakk almazd. ki
gnlk seyahatlere onlarca bavul elbiseyle gider oldu kimileri.
Her yarm saatine bir elbise dmesine ramen.
Marka tutkunu oldu insanlar. Binlerce on binlerce liralar verildi
bir metre kuma paras ya da bir ift ayakkabya. Ad san vard
zira. Herkesin giyebilecei trden deildi. Eletirmenler kt bir
de ortaya. nsanlarn kyafetlerine notlar vermeye, kimini yceltir-
ken kimini de yermeye baladlar. lgna dnd insanlar. Kendile-
rini beendirme uruna. Haftann rkleri seildi. Haftann gz-
deleri. Yerildi kimisi kazara ayn elbiseyi aldysa ikinci kez srtna.
Bakn ite diye haykrld adeta. ki yl nceki alta da giymiti
falanca u elbiseyi. Bizden kamaz. Olmad bu size yakmad de-
diler. Ya da ayn elbiseyi birden fazla kiinin giymesi ayp bir ey-
mi gibi pitilendi insanlar. Birileri de kp ben ayn elbiseyi iki
defa giymem. Kabul etmez bu bedenim dedi. Smaz oldu elbise-
ler dolaplara. Gndelik elbise ayr dedik, ite ayr, grmede ayr,
davetlerde apayr. Adeta yryen bankamatik gibi gezer oldu
kimileri. zerinde on binlerce liralk elbise, ayakkab, anta
ve taklaryla.
Mzayedelerde boy gsterdi kimileri. Kalkp indi eller. Milyon-
lar dendi bir eyaya. Antikayd zira. Nadide bir vazo ya da bir re-
sim belki de. Yaarken almalarn karn tokluuna satan bir res-
samn eseri, bir anda hayran brakt herkesi. Milyonlar dendi. 2004
ylnda Trkiyede Osman Hamdi Beye ait Kaplumbaa Terbiye-
cisi isimli tablonun 5.5 milyon liraya, 2010 ylnda New Yorkta
Picassonun Yeil Dallar Arasnda plak adl tablosunun 106.4
milyon dolara satldn rendik. Birileri deer biti, birileri de
bu deeri dedi.
62
htiaml davetler verdi kimileri, grkemli allar, evlilik ya da
snnet dnleri. Koca tesisler kapatlp yzbinlerce dolarlar har-
cand bir gecede. Paralar sald etrafa. Masalarn zeri eit eit
yemekler ile donatld. Alabildiine israf, alabildiine elence oldu
birden bire. Gnlerce konuuldu medyada. Nam, hret yapld.
Tketim canavarna dntrdler insanlar. lgnca ve gz
dnme al veri yapar olduk. Sevgilisine ya da kocasna kzan
bir kadn rahatlamak iin alverie verdi kendini. Kocalar ise pa-
hal hediyeler aldlar karlarna, gnllerini almak uruna. Tek bir
gl yetmez oldu zira. Dikeninde tek ta prlanta yok ise. Oysa
ne fark vard o pahal talarn. Ad stnde ta deil miydi sanki.
Sokakta grp de zerine bastklarmz ya da deniz kysnda su
stnde kaydrdklarmzdan ne fark vard onlarn. Belki daha ber-
rak daha parlaktlar doru. Az bulunuyorlard o da doru. Ama biz
deil miydik onlara asl deerini bien? Ya da birileri deil miydi
bu seimleri bize yaptran onlar bizim iin deerli klan? Evlilik-
lerin olmazsa olmaz art yaptk tek ta. nce parmamza
takp sonra milletin gzne soktuk.
Kiisel bakm, salkl yaam deyip bir yn kimyasal bo-
alttlar zerimize. Her geen gn yeni bir bulu kt kozmetikte.
Hep daha fazla gelitirildi formller. Yeni kutulara girdiler. Krem
vard eskiden. O da yetmedi, el, yz, vcut, parmak aras, topuk,
gzalt, kulak memesi derken onlarca krem tr kt karmza.
Aldk itina ile her bir yerimize srdk. Onlar olmadan yatamaz,
sabah srnmeden kalkamaz olduk. nce boyadk yzmz g-
zmz bir yn kimyasal renk ile sonra baka bir ey sattlar on-
lardan kalan tozu temizleyelim diye. Aldk, hepsini aldk. Onlarn
yapt bizim almadmz bir ey olmad. Yaplan aratrmalara
gre dnya genelinde kadnlarn bir yllk makyaj malzemesi har-
camalarnn 18 milyar dolar, parfm harcamalarnn ise 15 milyar
dolar boyutunda olduunu grdk.
63
EMRE DORMAN
ki gnde Trkiyenin gndemine oturttuk kimilerini. Aldk
en zirvelere karttk. Bazen yank sesiyle. Bazen de plak bald-
ryla. Yln sanats setik, sanata dair iki cmle kurmaktan mah-
rum olanlar. Onlar da tkettik hemen itiverdik zirveden. nsan-
larn zel yaamlarna girdik. Evlerine, yatak odalarna. Mahrem
diye bir ey brakmadk magazin programlaryla. Medyatikseniz
eer, iki insan oturup sohbet edemez oldunuz bir kafede. Flalar
patlattk hemen tepelerine. Yazdk izdik bilip bilmeden. Evlilik-
leri bitirdik. Yuvalar dattk. Hem eletirdik halk olarak hem de
mptelas olduk bu programlarn. Merakla takip ettik medyadan.
Kim kimi nerede sobelemi, ebelemi. Mahremiyeti de tkettik.
Birka aile ayn evde yaayabilirdi eskiden. ou zaman rahat
ve huzur iinde. Paylarlard rzklarn. Ayrdk herkesi ayr ev-
lere ayr yerlere. mknsz kldk birlikte yaam. Uzaklatrdk ai-
leleri birbirinden. Bldk mahalleleri, koca binalar diktik zerle-
rine. Kimsenin birbirini tanmad. nsanlarn birbirlerinden kat,
karlatnda bir selam bile ok grd modern evler ina ettik.
Yeni ihtiyalar kardk ortaya. Tkettik dostluu, komuluu, ar-
kadal. Mahalle arkada kavram kalmad ocuklarda. Eskiden
sokakta birlikte dp dizleri kanayan ocuklar, oynarken bazen
kavga edip sonra sarma dola olunan arkadalklar bitirdik. PlayS-
tation banda aradk arkadamz. Bir oyunun kahraman oldu en
byk dostumuz. Ya onu yenmeye altk ya da onunla bir olup
gezegenimizi ele geirmeye alan dmanlar. rettik ve tkettik.
Oyuncaa boduk ocuklarmz. Onlar da smad dolaplara,
kutulara. Biz aldka onlar biraz oynayp bir kenara frlatp attlar.
Onlar attka biz yenilerini aldk. Oyuncaklar bile deersiz kldk
ocuklarn gznde. Arka arkaya dizdii mandallar tren niyetine
yerde srkleyen bir ocuk kadar bile mutlu edemedik onlar. On-
lar da srekli tketime, en ksa srede eskitmeye eilimli kldk.
64
Aman evi datp kudurmasn da uslu uslu dursun diye saatlerce
televizyon banda izgi film bamls olmalarna gz yumduk.
Sanki midemizin kapasitesi belli deilmiesine donattk sofra-
lar. Satn aldk her birinden bir para tadna bakmak uruna. Lks
restoranlara gidip kabark hesaplar deyerek birilerine grnmek
ayrcalkl kld bizi. Hatta tabandaki yemein tamamn yemeden
brakmak grgl, sekin kld kimilerini. Mdavimi oldu kimi-
leri gece kulplerinin ve ard ardna patlatlan ampanya ielerinin,
ov uruna krlan tabak anan, sap savrulan dolarlarn, atlan
gllerin. En ok ampanyay atrmak ayrcalkl kld kimilerini!
Eskiden araba sahibi olmak bir ayrcalkt neredeyse. Yllarca
kullanlrd bir araba. nk amac ulam salamakt ksmen g-
venli, ksmen rahat bir ekilde. Yllarca deiiklik olmazd model-
lerde, markalarda. Ama gn geldi insanlar tketim lgn olunca
araba firmalar da yara girer oldular. Neredeyse her yl deitiri-
len modeller, yaplan makyajlar ile bir anda eski klnd daha yeni
saydklarmz. ou kimse bir iki yldan fazla binmek istemez oldu
ayn arabaya. Yz binlerce Euro verildi gl bir motora. Sekinlik
belirtisi oldu lks arabalar. Bir baka davrand size insanlar. Daha
saygl daha hrmetkr.
Gelimi lkelerde toplumca saygn kabul edilen kesimi genel-
likle akademisyenler, bilim insanlar, yazarlar, dnrler, sanat-
lar, doktorlar, sekin i adamlar, hkim ve savclar gibi nemli
pozisyonlardaki kiiler olutururken bizde ise sadece arkclar, tr-
kcler, futbolcular, magazinciler, mankenler ve modaclar saygn
kiiler oldular. Toplumca benimsenip, olmas gerekenden fazla de-
er biildi pek ok meslee. Magazin dergilerinde boy gstermek
ayrcalk belirtisi oldu kimilerince. Durum byle olunca da kimse-
nin ocuu byynce akademisyen, doktor ya da sanat olmak
gibi bir hayalin peine dmedi tabiatyla. Artist olmak, ark, trk
sylemek, dizilerde oynamak istediler.
65
EMRE DORMAN
Koca Dnyay da Tkettik Sonunda
nsani deerleri tkettiimiz yetmedi doal kaynaklarmz da t-
kettik bilinsizce. Dnya Doal Hayat Fonunun doal kaynaklar
zerine yapt aratrma raporuna gre gnmzdeki tketim l-
gnlnn dnyann sonunu hazrladn rendik. Dnyann do-
al kaynaklar zerine bir aratrma yapan bilim adamlar, Batllar
bata olmak zere btn lkelere tketim lgnlna son verme-
leri arsnda bulunuyor ve insanlar uyaryorlard.
Aratrmalara gre ortalama bir Amerikal, ortalama bir geli-
mekte olan lke vatandandan 50 kat fazla elik, 56 kat fazla enerji,
170 kat fazla kauuk kt, 5 kat fazla tahl tketiyor. Kapitalizmin
merkezindeki tketiciler arasnda da fark olduunu grebiliyoruz.
Uzmanlar doal kaynaklarn bu kadar hzl tketilmesinin en nemli
sebebinin Batl lkelerdeki yksek tketim oranlar olduunu be-
lirtiyor. Rapora gre ortalama bir ABD vatanda bir ngilizin 2
kat, bir Afrikalnn ise 24 kat doal kaynak tketmekte. Bunun
yannda zellikle gelimi lkelerde ska grlen obezite yani ar
yalanma ve imanlk sonucu oluan, eker hastal, yksek tan-
siyon, kalp ve beyin hastalklar ile kanser gibi hayati tehditlere se-
bep olan eitli hastalklar ortaya kmaktadr. Aratrmalara gre
dnya genelinde obezite kaynakl salk problemleri sebebiyle her
yl 2.5 milyon insann yaam son bulmaktadr.
Doann dengesini de altst ettik. Ekolojik dengenin bozul-
mas, toprak erozyonu, orman yangnlar, ormanlarn bilinli ola-
rak yok edilii, biyolojik eitliliin azalmas, temiz su kaynak-
larnn hzla kirlenmesi, hava kirlilii, asit yamurlar, kresel
snma ve kresel iklim deiiklii, radyoaktif kazalar ve atk-
lar, byk kasrgalar, seller, tketim lgnlnn etkileri olarak
karmza ktlar.
66
Kendimizi de Tkettik
Sevgi ve saygy da tkettik. Beklentisiz iyilik yapmaz olduk ne-
redeyse. Bakasnda olana gz diktik hep. Paylama, yardmlama
duygularmz krelttik. Dert edinmedik kendimize bir bakasnn
derdini. Bizim iin de dert oluturana dek. Hep bakalarna ykle-
dik sorumluluklar, duyarllklar. Herkesten anlay beklerken an-
lay fakiri olduk ou zaman.
Tketecek bir eyimiz kalmad sonunda, nk mrmz t-
kettik. stelik geri dnm kutusuna koyarak geri kazandrma an-
smz da yoktu artk. En deerli eyimizin zaman olduunu unu-
tup dizi stne dizi, yarma stne yarma ekleyip televizyon
banda, internet ortamnda yok yere saatlerimizi, gn ve gecele-
rimizi tkettik. Oysaki olmazsa olmazlarmz deildi tm bunlar.
Banka kartlarnn ok kullanmda vaat ettii ekstra puanlar in-
sanlar daha fazla tketmeye ynlendirirken, Allah rzas iin yap-
lacak harcama ve kulluk vazifelerinin beraberinde getirecei ekstra
puanlar ou insan daha hayrl iler yapmaya ynlendirmiyor. Her
eyi tketiyoruz da iyilik ve hayr yolunda kendimizi tketmi-
yoruz. Oysaki hayrl iler sonunda biriken puanlarnz size
sonsuz bir saadet olarak geri dnecektir.
Hasis sarraf, kendine bir baka kese diktir!
Mezarda geer aka neyse, onu biriktir!
Necip Fazl Ksakrek
te Tarafta Ayr Bir Dnya Daha Vard Oysaki
nsanlarn ekonomik adan geim durumlar ile ilgili yaplan ara-
trmalarda dnya nfusunun yarsna yaknnn, gnde 2 dolar veya
daha az bir parayla yaamaya alt aklanmt. Uluslararas a-
lma rgtnden yaplan aklamada, 2 milyar insann gnde 2
67
EMRE DORMAN
dolar, bir milyar insannsa yaklak 1 dolarla geinmek durumunda
kaldna dikkat ekiliyordu. rgtn basn aklamasnda, dn-
yann en yoksul yzde 20siyle en zengin yzde 20si arasndaki
uurumun, son 40 ylda iki kat derinletii de vurgulanmt. Bir-
lemi Milletler verileri de bunu destekliyor. Dnya nfusunun ya-
rs, gnde 2 dolardan az bir parayla geinmeye alyor. Dnya
zerinde, 1.2 milyar kii ise gnde 1 dolardan az parayla yaamla-
rn srdrmeye alyor. ou yerde insanlarn en byk lks
su kaynaklarna ulaabilmek olabiliyor. te taraftan Amerikadaki
golf sahalarnn sulanmas iin sarf edilen su miktarnn Afrika l-
kelerindeki su sorununu byk oranda zebilecek dzeyde olduu
grlmekte. Akllara durgunluk verecek bu ve benzeri arpklklar
insanln byk oranda duyarszlatnn bir gstergesi olmaktadr.
Nijer diye bir lkenin varlndan haberi dahi yoktur pek ok
insann. Nijer Afrikann kuzey batsnda bir lke. Birlemi Mil-
letler raporlarna gre dnyann en fakir lkesi. 1960larda Fransa
smrgesinden kurtulmu. 13 milyon nfusu var. %95i Mslman
%2si Hristiyan. Topraklar Trkiyenin 1.5 kat ancak %88i l.
Halkn %70i alk snrnda. ou Nijerli 10-15 litre su iin orta-
lama 20 km yol katediyor. Ancak bu su, ya kirli glet suyu ya da
yamur birikintilerinden olutuundan ve hayvanlar da ayn sudan
istifade ettiinden insanlarn byk ounluu hasta. lke yer alt
sular asndan kendine yetebilecek olmasna ramen halkn bu su-
lar yeryzne karma imkn bulunmad iin ok ciddi su s-
knts yaanmakta.
Dnyann ok nemli bir blmnde pek ok insann en b-
yk lks sadece biyolojik yaamn devam ettirebilecek kadar yi-
yip-imek olabiliyor. Bu konuda saysz habere ulamak mmkn.
rnein yakn bir zaman nce Guatemalada yaanan ktlk sebe-
biyle ayn anda 500 kiinin alk ekerek ld kaydedilmiti. Bir
bakma kitlesel lm diye de tarif edilmeye uygun olan bu duru-
68
mun kuraklktan kaynakland bilinmekte. Bununla birlikte yine
ayn yerde 54.000 ailenin yetersiz beslenme sorunu yaad kayde-
dilmektedir. UNICEFin Temmuz 2009 tarihli son raporuna gre;
Afganistan, Banglade, Butan, Hindistan, Maldivler, Nepal, Pakis-
tan ve Sri Lankada ok fakir nfus 405 milyonu at. 2000de ya-
plan milenyum zirvesinde bu blgedeki ok fakir nfusun 2015e
kadar yarya indirilmesine karar verildiinde, bu rakam henz 300
milyona ulamamt. Yine verilere gre bugn dnyada alt sani-
yede bir ocuun alk yznden ldn grmekteyiz. Birlemi
Milletlerin kresel gzlem raporu 2009da kresel kriz yznden
bir nceki yla gre 200.000- 400.000 daha fazla ocuun alktan
leceini yazd. Kriz ncesi verilere gre yerkrede gnde 20.000
ocuk alktan hayatn kaybediyor.
Medeni(!) lkeler yllarca smrdkleri, iliklerine kadar indik-
leri milletlere yzyllarca dzelmeyecek seviyede geri kalmlk
ve yoksulluk braktlar. Oysaki onlarn refah dzeyi ve zenginlik-
lerinde bu insanlarn da hakk vard. nce onlardan kepe kepe
aldlar. Sonra bazen kakla verip, ou zamanda verir gibi yapp
insanlk dersi verdiler tm dnyaya. Tm bu sefaletin bitmesi ve
alk eken bunca insann karnlarn doyurabilmeleri, baka-
larnn srtndan zevk ve sefa sren insanlar ile toplumlarn
gzlerinin doymasna bal ne yazk ki. nsanlarn karnlarn
doyurmak kolay olsa da maddeye bamllk hastas gzleri do-
yurmak olduka zor.
Maddi hayata tapanlar,
deniz suyu ienlere benzerler. tike susuzluklar artar.
Muhiddn-i Arab
Doadaki sisteme baktmzda pek ok hayvann ihtiyacn-
dan fazla bir tketimde bulunmadn grrz. En vahi hayvan-
69
EMRE DORMAN
lar dahi rnein bir aslan ya da kaplan, tabiatnn bir gerei olarak
biyolojik ihtiyalarn gidermek iin avlandktan sonra kendi ke-
sine ekilmekte ve karn tekrar ackncaya kadar avlanmayp, et-
rafna saldrmamaktadr. Oysa insan ihtiyacndan ok daha fazla-
sn edinmek, ok daha fazlasn tketmek ister. Bunun iin gze
almayaca ey yoktur. Ama sze gelince biz doadaki hayvan-
lar vahi bilir insan medeni sayarz.
B
Yoksa sen bunlarn ounun iittiini, akledip dndn m
sanyorsun? Onlar hayvanlar gibidirler, hatta yolca,
hayvanlardan da akndrlar.
25 Furkan Suresi Ayet 44
Oysaki dinler ve zellikle slam dini her dnemde paylamay,
yardmlamay ve insanlar arasnda adaletin salanmasn emret-
mi ve insanlarn mmkn olduunca eit sosyal imknlara sahip
olmalar gerektiini vurgulamtr. Kuran ayetleri Yiyin, iin fa-
kat israf etmeyin. Allah israf edenleri sevmez. (Araf Suresi Ayet
31) diyerek israftan kanlmas gerektiini, Allah, rzkta kimi-
nizi kiminize stn klmtr. Fazla verilenler, rzklarn ellerinin
altndakilere aktarp da hepsi onda eit hale gelmiyor. Allahn ni-
metini mi inkr ediyor bunlar? (Nahl Suresi Ayet 71) diyerek de
Allahn, zenginleri zenginlikleri, fakirleri ise fakirlikleri ile imti-
han ettiini ve imkn sahibi olanlarn mallarn ihtiya sahipleri ile
paylamalar gerektiini syler. Sahip olduumuz hibir eye ken-
diliimizden sahip deiliz. Tpk sahibi olduumuza inandmz,
ellerimiz, ayaklarmz, gzlerimiz ve derilerimiz gibi. Sahip oldu-
umuz eylerde ihtiya sahibi insanlarn da hakk vardr. Allah di-
70
lese herkesi zengin ya da fakir klabilirdi. Ama imtihan iinde in-
sanlar maddi adan farkl nimetler ile nasiplendirmitir. Bu dnya
hayatnda ok zengin olduu iin ansl, ok fakir olduu iin de
anssz grlen kiilerin Allah katnda gerek manada ansl olup
olmadklar Allahn onlar yaratm olduu halin gereini yerine
getirip getirmemelerine gre belli olacaktr.
nsan olarak sorumluluk duymak, bilinli ve rnek bir kul ol-
mak gerekir. nsanlarn iinde bulunduklar zorluk ve imknszlk
haline kar duyarsz ve umursamaz olan birinin, rzgrna kaplp
ltsna aldand dnya hayatnda sahip olduu nimetlerin hesa-
bn vermesi daha da zor olacaktr. Tek bama ne yapabilirim ki?
Elimden bir ey gelmez demek doru deildir. Zira dnyay dei-
tirenler bireylerdir. nsan olarak geici dnya hayatna kaplp bo
uralar ile mrmz tketmek yerine, insanln faydasna olan
hayrl iler iin urap abalamak gerek. nsanlk ve manevi du-
yarllk alev alm yanyor. Elinizden gelen bir su damlac dahi
olsa esirgemeyin. En azndan safnz belli olur.
71
Olmazsa Olmazlarmz ve
Sahip Olduumuz Gerek Deerler
nsanlar ocukluktan sklrlar ve bymek iin acele ederler.
Ne var ki sonra ocukluklarn zlerler. Para kazanmak iin
salklarn yitirirler. Sonra salklarn geri almak iin de
para derler. Yarnlarndan endie ederken, bugn unuturlar.
Sonuta ne bugn ne de yarn yaarlar. Hi lmeyecekmi
gibi yaarlar. Ancak hi yaamam gibi lrler
Platon
Y
unanl filozof Sokratese neden hi zlmediini sormular.
O da nk ben kaybedince zleceim eyler edinmiyo-
rum diye cevap vermi. nsanolunun sahip olduu gerek deer-
ler maddi karlklar ile llemeyecek oranda mkemmellikler ba-
rndrr kendi iinde. stelik tm bu deerler biz onlar hak edecek
bir ey yapmamamza ramen Allah tarafndan bizlere hediye edil-
mitir, dnyaya geliimizle birlikte.
man, ahlak, salk, huzur, mutluluk Bu kavramlarn han-
gisi satn alnabilir maddi bir deer ile? Ya da maddi eylerin han-
gisine gerek anlamda sahip olabiliriz? Maddenin bize salam
olduu geici zevk ve mutluluklar ne oranda ve ne zamana kadar
72
bizi tatmin edebilir? Allaha iman etmek, snmak, dayanmak ve
gvenmek kadar insana kendini iyi hissettirecek hangi duygu var-
dr? Ya da onun vermi olduu saysz nimetin karlnda kullu-
unu ifade edebilmek iin yerine getirdii gnlden yaplan bir iba-
detin salad huzuru.
Baka hangi duygu yaratlan tm gzelliklere Allahn sanat
gzyle bakarak tm bu gzelliklerden manevi bir haz ve mutlu-
luk duymay, hayat anlaml klmay ya da varlk amacmzn far-
knda olarak hayra ve bara ynelik iler yapmay salayabilir?
Hangi duygu insana karlk beklemeden yardm etmeyi, iyilik yap-
may ve en zor durumlarda bile aklselim davranmay gerektirebi-
lir? Hangi duygu lme tebessm ettirerek ho geldin dedirtebilir?
lm, Allaha kavuma bilip, dn gecesi sayabilir.
Maddi eylere o kadar ok deer bimiiz ki nce onlar elde
etmek iin heba oluyoruz; elde ettikten sonra da onlar kaybet-
memek iin. Sahip olduklarn yitirme korkusundan dert sahibi olan
pek ok insan vardr. Aman ya bunlardan mahrum kalrsam, ya ra-
hatm lksm kaarsa endiesiyle korkulara kaplp, zntlere bo-
ulan. Oysaki farknda olmadmz ancak maddi hibir deer ile
kyas edilemeyecek saysz gzellik ve zellie sahibiz.
nl slam filozofu Kindye gre znt sevilenlerin kaybn-
dan ve isteklerin gereklememesinden kaynaklanan psikolojik bir
rahatszlktr. Oysaki filozofumuza gre hi kimsenin btn istek-
lerini elde etmesi mmkn olmad gibi sevdii her eyi sonuna
kadar elde tutmas da mmkn deildir. Bunun nedeni iinde bu-
lunduumuz olu ve bozulu dnyasnda deimezlik ve srekli-
liin olmamasdr. Oysa akl ve gnl lemine ait olan eyler iin
deimezlik ve sreklilik sz konusu edilebilir.
yleyse sevdiklerimizi yitirmemek ve isteklerimize ulamak
istiyorsak akl lemini gzetmeli; seveceimizi, elde edeceimizi
73
EMRE DORMAN
ve isteklerimizi oradan beklemeliyiz. Byle yapldnda hi kimse
bizim edindiimiz deerleri gasbedemeyecei gibi, sevdiimiz akli
deerleri yitirmemiz de sz konusu edilemez.
Zira bu deerler tehlikelere maruz kalmaz ve lmezler. Bir ba-
kasnn bunlara talip olmas bizim onlara sahip olmamz engelle-
mez. Akli kavramlar ortadan kalkmayan yani srekli idrak olunan
eylerdir. Duyular ile elde edilen haz ve istekler ise herkes tarafndan
ulalabilecek gelip geici nesnelerdir. Bu sebeple onlar korumak,
bozulma, deime ve ortadan kalkmalarn nlemek imknszdr.
Bu yzden gelip geici eyleri arzulayan, edindii ve sevdii
eylerin bu trden olmasn isteyen kimse mutsuz olur. Sahip ol-
duumuz iman, ahlak, iyilik ve erdem gibi deerlerimizi biz iste-
medikten sonra kim bizden alabilir? Ya da bir bakasnn da bun-
lara sahip olmas bizim onlardan mahrum kalmamz gerektirir
mi? Gerek zenginlik insann i dnyasnda sahip olduu deerler
deil midir? Baka hangi maddi ey insan tam anlamyla tatmin
edip gerek manada huzur ve mutluluk getirebilir?
Sahip Olduumuz Gerek Deerlerin Ne Kadar
Farkndayz?
Hayatmzn merkezine koyduumuz ve bizim iin vazgeilmez ol-
duunu sandmz o kadar ok ey var ki. Nasl oluyor da nem-
siz ve kck eyler gzlerimizde devleirken olaan st saysz
oluum ve mkemmellik klp nemsizleebiliyor. rnein bil-
gisayarda yaz yazarken bu ilevin nasl gerekletiini dnelim.
Dnen aklmz, gren gzlerimiz, tulara dokunan ellerimiz, eli-
mizin altndaki bu bilgisayar ve ayn anda bir sr kasmzn hare-
ket etmesi. Grld gibi ok basit bir yaz yazma ileminde bile
birbirine bal saysz mkemmellik bir araya gelmekte ve biz far-
74
knda olmadan harika bir uyum iinde bir btn meydana getir-
mektedirler.
Sizce Dnyann Yedi Harikas Nedir?
Dnyann yedi harikasnn ne olduu sorulsa bize herhalde pek ok
kii tarafndan benimsenen harikalar saymaya balarz hemen. M-
sr Piramitleri, in Seddi, Tac Mahal Belki hibirini hayatmz
boyunca bir kez olsun yakndan grmemiizdir. Ama ok da fark
etmez aslnda grp grmememiz zira herkese benimsenen hari-
kalardr bunlar. Biri kp Bence dnyann yedi harikas: Bedeni-
mizin kontrol merkezi beynimiz, grebilen gzlerimiz, iitebilen
kulaklarmz, dokunabilen ellerimiz, hareket eden ayaklarmz,
konuabilmemizi ve tat almamz salayan dilimiz, vcudumuza
kan pompalayan kalbimiz. dese herhalde arrd ou kimse. Oy-
saki dnyann gerek harikalar ou zaman nemsizletirdiimiz
ama her biri birbirinden deerli mkemmelliklerimizdir.
Vcudumuzdaki en hareketli kaslarmzn gz kaslarmz oldu-
unu ve bir gnde ortalama yz bin defa kasldklarn biliyor mu-
sunuz? inde bulunduumuz ruh halini byk oranda ifade edebile-
cek biimde yzmzn ne kadar fazla ekil alabildiini gryoruz.
Bu ifadeler iin ayn anda ka tane kasmzn hareket ettiini d-
ndnz m hi? Ya sadece gz, ka, burun, az, kulak ve bir
ehreden olumasna ramen nasl olup da benzerlikler olsa da hi
kimsenin birbirinin ayns olmadn? Milyarlarca insan. Nasl bir
sanattr bu? Tpk yeryzne den her kar tanesinin insan hayran
brakan desen ve ekilleriyle birbirinden farkl yaratlmas gibi, in-
sanlar da farkldr birbirlerinden. Ya birbirinin ayns olsayd pek
ok insan. Nasl ayrt ederdik birbirlerinden hi dndnz m?
Vcudumuzda yaklak olarak 206 adet kemik ve bunlarn bir-
biriyle olan ilikisinden ortaya kan 70ten fazla hareketli eklem
75
EMRE DORMAN
olduu bilinmektedir. Bu eklemlerden belki de en karmak ve
benzersiz olannn ene eklemi olduu sylenebilir. Yapsnn m-
kemmelliinin yannda uykumuzda dahi almaya devam ederek
neredeyse 24 saat boyunca ileyen bir mekanizma gibidir. enemi-
zin ne-arkaya-saa ve sola doru hareket edebilmesi ok mu nor-
mal bir ey? Yediimiz eyleri tmede bize ne kadar yardmc
olduunun farknda myz? Ya da konuurken kelimelerin doru
bir ekilde telaffuz edilmesindeki rolnn.
Dil kaslarmzn sahip olduu fonksiyonlar sayesinde konumu-
yor muyuz? Yiyecekleri inememize ve yutmamza yardmc ol-
muyor mu dilimiz? Tat almyor muyuz dilimiz sayesinde? Alt ta-
raf bir et paras gibi grnse de kaslara ve tat alma hcrelerine
sahip olmas ok mu normal? Elimiz de bir et paras gibi ama eli-
mizle tuttuumuz bir yiyecei azmza gtrmeden tadn alma-
mz mmkn deildir. Dilimizin ucu tatl, ucunun hemen arkas
tuzlu, yanlar eki, arkas ise ac tatlar hisseden alglayc-
lara sahiptir. Bir et parasnn bu gibi bir hassasiyet ile zelliklere
sahip olmas ok mu normaldir ya da bu zellikleri kendiliinden
mi kazanmtr? Tat almadan yemek yemenin ne kadar zevksiz bir
ey olacan hi dndnz m? Ya da burnumuz sayesinde ald-
mz kokular alamyor olsaydk, hi koku alamamann houmuza
giden pek ok eyi ne kadar anlamsz klacan?
Birka dakikalk zaman zarf iinde yaklak krk bin deri hc-
remizin ldnn ve yerine yenilerinin yaratldnn farknda m-
snz? Vcudumuzu saran, bizi d etkilerden muhafaza eden, s
dengemizi salarken ayn zamanda dokunma, ac ve zevk hissimizi
veren derimiz, zerimize tam olan doal bir elbise deil midir bi-
zim iin? Derimiz tamamen ya da ksmen soyulsa ne kadar irkin
grneceimizde herhangi bir phe var m? Bir pantolon paas
ya da gmlek kolunun uzun olmas gibi ayakularmzdan veya el
76
parmaklarmzdan sarkarak yerlerde srnse nasl kt grnece-
ine itiraz olan biri?
Tek bir DNA moleklmzde tam bir milyon ansiklopedi say-
fasn (ortalama 1000 kitap) dolduracak miktarda bilgi bulundu-
unu yani her bir hcrenin ekirdeinde, insan vcudunun ilevle-
rini kontrol etmeye yarayan bir milyon sayfalk bir ansiklopedinin
ierebilecei miktarda bilginin kodlanm olduunu dnen biri
var m? Vcudumuzdaki trilyonlarca hcrede bulunan DNAnn top-
lam uzunluunun tahminen 75 milyar kilometreye tekabl ettiini
ve bu mesafe ile Dnyann etrafnda ekvatordan itibaren 1 milyar
875 bin defa dnlebileceinin ya da Dnya ile Gne arasnda 250
defa gidip gelecek bir hat oluturabileceinizin farknda msnz?
Vcudumuzu saran damarlarmzn u uca eklendiinde orta-
lama 160.000 km uzunlua ulaacan ve bu mesafe ile Dnyann
etrafn tam drt defa dolaabileceinizi biliyor musunuz? Gnde
ortalama 100 bin defa atan insan kalbinin, 10 tonluk tankeri dol-
duracak miktardaki kan damarlara pompaladnn farknda m-
snz? Bu miktardaki kan, devir daim ile kalbe gelip atlmakta ve
bir gn boyunca 10 tonu bulan bir pompalama gereklemekte-
dir. Ya anne karnndaki varlmzdan ortalama bir mr yaayp
lene kadar 2.5 milyar defa kalbimizin attn hi dndnz m?
Yine kalbimizin 24 saat iinde sarf ettii enerjinin ortalama bir in-
san 1500 metre ykseklie kaldrabilecek bir gce karlk geldi-
ini biliyor musunuz?
Doal olarak bizim iin nemsiz grlen trnaklarmz kesip at-
tmzda onlarn nasl olup da tekrar ktklarn dnmeyiz ou
zaman. Ama tek bir parmamz kapya sktrp brakn parma-
mz kaybetmeyi rnein bir trnamz drdmz hayal
edelim. Tek bir trnamzn eksiklii bile elimizin yeterince ir-
kin grnmesine neden olacaktr. Bunlarn ve daha pek ounun
77
EMRE DORMAN
ne kadar farkndayz? Anlayamadmz ya da kavrayamadmz
pek ok ey var hayatmzn iinde.
Belki de dnyevi manada en byk zenginliimiz salmzdr.
Ama kamz salmzn kymetini biliriz? ou zaman maddi
eylerin derdine dmekten salmzdan oluruz. Yeniden kazan-
mak iin de peinde kotuumuz paray pulu sarf ederiz. Gz ele
alalm rnein. nsan gz ne de harika bir organdr. Bir an olsun
yokluunu dnmek insan iin en korkun kbuslardan daha rk-
tc gelmez mi? Peki etrafmza bakp canm ne olacak yani milyar-
larca insanda olan bir ey zaten demek, bu mkemmellii km-
semek ve doal kabul etmek onun mkemmelliini ortadan kaldrr
m? Ya da sahip olduumuz benzeri pek ok zelliin yeterince
takdir edilmemesi bunlarn nemsiz olduunun gstergesi midir?
Yeni model bir cep telefonunun kamerasndaki grntnn net-
liine veya resim ekebilme kabiliyetine hayran kalan, yeni nesil
yksek znrle ya da boyutlu gsterim kabiliyetine sahip
bir televizyonun dizi ve filmleri geree o denli yakn gstermesi
karsnda hayrete den insan, sahip olduu gzn grme kabi-
liyetini ve birka saniye iinde onlarca resim ektiini bir kez ol-
sun dnmemektedir. Ya da bir fotoraf makinesiyle resim eker-
ken netlik ayar yapan kii kendi gzleriyle grd nesneler iin
herhangi bir netlik ayar yapmyor olmasna armaz. Baktmz
ya da odaklandmz nesneleri net bir ekilde grebilmek iin ka-
famzn yannda bir ayar dmesinin olmamas ve her defasnda
gzmzn otomatikman grntleri netletirmesi ok mu nor-
maldir? ayet baktmz her eyi bamzn yanndaki bir dme
yardmyla saa sola ya da yukar aaya evirmek suretiyle ayar-
lamamz gerekseydi bunun ne kadar ok zaman alaca ve hayat
yavalataca konusunda herhangi bir phe var m? nsan bu gibi
olaanstlklere armaz. Neden? nk bunlar doutan sahip
78
olunan zelliklerdir ve salkl gzlere sahip insanlarn tamam bu
ekilde bir gereksinim duymadan grebilmektedirler.
B
Allah odur ki; sizin iin iitme gc, gzler ve gnller oluturdu.
Ne kadar da az krediyorsunuz!
23 Mminun Suresi Ayet 78
itme gcmz olmasayd gn boyu ne kadar ok tehlike ile
kar karya kalabileceimizi ve iitemediimiz iin, dolaysyla
konuamayacamz da hi dndnz m? Ama biz yine bir
mzik sistemindeki ses dzenine hayranlk duyarken, sahip oldu-
umuz iitme yeteneindeki mkemmelliin ve hassasiyetin far-
kna bile varmyoruz. Aynen gzmzde olduu gibi iitmek iin
de herhangi bir ayar yapmaya ihtiya duymayz. Radyo dmesi
gibi bir dme ile sesleri net bir ekilde duymak zere kulamz
saa sola doru evirmek durumunda kaldmz bir dnn. Ya
da bir sabah uyandmzda hibir ey iitemeyip hibir eyi gre-
mediimizi hayal edelim. Ne kadar dehet verici deil mi? Bize bu
yetenekleri verenden baka kim bizi tekrar iitip gren klabilir?
B
De ki: Dnn bakalm; Allah, iitme gcnz,
gzlerinizi alsa, kalpleriniz zerine mhr bassa,
Allahtan baka hangi ilah onlar size geri verecek?
6 Enam Suresi Ayet 46
79
EMRE DORMAN
Televizyonda grdmz teknoloji rn robotlarn yrmesi,
eilmesi, kollarn hareket ettirmesi, hatta baz kelimeler ile konua-
bilmesi hayran brakr ou kiiyi. Ama te taraftan buna hayran-
lk duyan pek ok kii yrrken, otururken, konuurken, glerken
ya da yapt en kk bir eylemde bile ka tane kasnn hareket
ettiini bir kez olsun dnmez. nsan btnyle en knden
en byne sahip olduu ilevler ile bal bana bir hayranlk ge-
rektirir. Gzlerini kaybetmemek iin servetini vermeye raz olma-
yacak biri var mdr? Gn boyu yaptmz pek ok ite kulland-
mz vcut organlarmzn hayatmz ne kadar kolaylatrdn
anlamamz iin onlardan yoksun olmamz m gerekmektedir? ou
zaman ikyet ettiimiz eitli bedensel aclar ve arlarmz dahi
esasen vcudumuzda doru gitmeyen bir eylerin olduunu anla-
mamz iin mucizev belirtiler deil midir? Bu sayede nlem al-
maz myz salmz kaybetmemek iin?
stee bal ve istem d organlarmz olduu sylenir. rnein
elimizi hareket ettirmek kendi kontrolmzle olur. Ama te yandan
zellikle i organlarmz adeta bir fabrika gibi ilemektedirler. Sa-
bah almay akam kapatlmay beklemeden. Kalbini kendi attrd-
n ya da karacierini kendi dnsel gc ile ilettiini iddia ede-
cek biri olmasa gerek. Karacierin yzlerce vazifesi olduu ifade
edildiinde, sz konusu bu organn dier pek ou gibi bizim iin
ne derece hayati olduunu tartmaya gerek var mdr? Hangimiz
karacierimizi para ile satn aldk? Ya da kalbimizi?
Soluduumuz havay bir dnelim. Nefes almadan yaaya-
maz canllar. Havann nefes almamza ve dolaysyla yaamamza
uygun olmasn biz mi saladk? Ya da nefes alrken herhangi bir
para m dedik? Peki, genellikle 1-2 dakika nefes almadan yaa-
yamayan insan, boulmamak yani tek bir nefes iin tm varln
gzden karmaz m?
80
Isnmak ve eitli ihtiyalarmz karlamak iin kullandmz
doalgaz dnelim. Ya zaman zaman doal gazn kesintiye ura-
mas gibi soluduumuz hava da kesintiye urasa ve o an tm can-
llar yok olsa nasl olurdu? Buna are olabilecek maddi bir zm
bilen var m? Sahip olduumuz ve uruna bir mrmz heba ede-
bildiimiz malmz, mlkmz m bizim iin hayati; yoksa hibir
bedel demeden sahip olabildiimiz hava m?
Su olmadan yaayabilir mi insan? Hayat adeta suya endeksli k-
lnmam mdr? Tm canl organizmalar suya baml deil mi-
dir? Biz mi var ettik suyu? Ya da var olmas iin ne yaptk? Dn-
yadaki su bir anda yok olsa hangi maddi deer onu geri getirmeye
ya da yoktan var etmeye yetebilir?
B
Bir sabah suyunuz ekiliverse,
kim getirecek fkrp akan bir su size?
67 Mlk Suresi Ayet 30
Ama ne de olsa hava da, su da bolca var ite dnyada. Bu yz-
den ou insan iin ok da fazla sorup sorgulamaya gerek yok bu
gibi eyleri. Oysaki te tarafta temiz su kaynaklarnn yetersizlii
sebebiyle milyonlarca insan ya hasta olmakta, ya da yaamn yi-
tirmektedir. Birka on yl nce zellikle krsal kesimlerde evlerin
iinde su tesisat bulunmazd. nsanlar suyu ya bahelerinde bulu-
nan kuyudan ya da ky emelerindeki uzun kuyruklarn ardndan
temin ederlerdi. Ykanmak iin ate yaklp kazanlarda sular kayna-
tlr, snrl imknlar altnda banyo yaplrd. Gnmzde pek ok
evin iine su ulam vaziyette. Kamz sabah kalkp elimizi y-
zmz ykamak iin musluu atmzda ya da banyoya girdi-
imizde akan su iin krediyoruz?
81
EMRE DORMAN
Her birimiz farknda olarak ya da olmayarak doal bir kimlik
tamyor muyuz zerimizde? nsanlar birbirlerine benzeyebilse de
hangimizin parmak izi ya da el ii damar izgileri birbiriyle ayn?
Kimliinin tespiti iin parmak izi alnan insan bir kez olsun dn-
mez mi; nasl oluyor da bunca insan yaarken her birinin kendine
ait bir parmak izi bulunuyor? Parmak ularmzdaki doal kimlii-
miz, beni bir bakasndan ya da bir bakasn benden ayrabiliyor?
Etrafmzda gzlemlediimiz her eyin kendine ait bir rengi bu-
lunmakta. Tm canllar ve nesneler sahip olduklar renkleri itiba-
riyle bir renk leni oluturmaktadrlar. Renksiz bir dnyann ne
kadar i karartc olacan dndnz m hi? Hereyin tek bir
siyah ya da gri tonda alglandn hayal edin bir an olsun. Aa-
lar, iekleri ve trl canllar ile doay izlerken hayranlk duy-
makta, bir manzara ya da gn batmnn bize huzur verdiine a-
hit olmaktayz.
Sahip olduklar renkler sayesinde pek ok nesneyi birbirinden
ayrabilmekteyiz. Aksi bir durumda yani her eyin renksiz ya da
tek bir renkte olduunu dndmzde; pek ok ey birbiri ile
karacak ve bizim onlar birbirinden ayrmamz olduka zorlaa-
cakt. Birbirinden gzel renklerin varlnn yannda, zellikle do-
adaki canllarn derilerindeki desenlerin varl da ayr bir sanat
olarak karmza kar. Gerek karada, gerek denizlerin altnda ya-
ayan binlerce canl trn dnn. Farkl renk ve desenlere sa-
hip bu canllar tek bir azdan ayn eyi haykrrcasna bir ey sy-
lyorlar bize: Bak ve yce Allahn sanatndaki muhteemlii gr.
Denizlerin altndaki canllar dnelim; rnein birbirinden ok
farkl boyut, renk ve desene sahip balklar. Sahip olduklar desen
ve renkler birbirleri ile o denli uyum iinde ki adeta podyumda ser-
gilenen birbirinden k elbiseleri tayan mankenler gibi en gzde
modaclar hayran brakacak bir klk ve ahenk sergilemektedirler.
82
Kara hayvanlarnda da ayr bir estetik gze arpmaktadr. Ge-
rek vcut yaplar, gerekse sahip olduklar renk ve desenleri ile ta-
biat sslemektedirler. Birbirinden ho koku, renk ve desenleri ile
ieklerin insanlar zerinde brakt olumlu etkiler de ayr bir g-
zellik olarak karmza kmaktadr. Tm bunlar dndmzde
esasen etrafmzdaki eylerin renkli var edilmek zorunda olmadk-
larn anlar ve sahip olduklar tm bu zelliklerin bir amaca yne-
lik oluturulduunu kavrarz. Her eyi en ince ayrntsna kadar,
son derece estetik yaratan yce Allahn var ettii eylere katt
gzellikler ile yaratltaki mkemmellii gzler nne serdiine
ahit oluruz.
nsann biyolojik varln devam ettirmesi iin zaruri olan ey-
ler olduka azdr aslnda. Ama doaya baktmzda Allahn biz-
lere ihtiya duyacamzdan ok daha fazla ikramda bulunarak c-
mert davrandn grrz. Kara topraktan kan pek ok sebze ve
meyve yemekteyiz. Elinize bir avu toprak alsanz bunu yemek is-
temezsiniz. Oysaki yce Allah o topraktan eitli nimetler bitirerek
tm bunlar kullarna ikram etmektedir. Neden bu kadar ok eit
sebze ve meyve olduunu, neden her birinin birbirinden farkl be-
sin deerleri ile tat ve kokular ihtiva ettiini hi dndnz m?
Yani rnein bir lahana ya da brokolinin olmamas yaammz et-
kileyebilecek bir ey midir? Ya da bir elma veya armudun varl?
Peki, daha da tesinde neden tat ve lezzet diye bir eyin olduunu
hi dndnz m?
Tm bu meyve ve sebzeler yine var olup, hibir tada sahip ol-
mayabilirlerdi. Ama byle olmamtr. Bizim iin trl faydalar ih-
tiva eden bunca besini yerken ayn zamanda her birinden ayr tatlar
ve zevkler almaktayz. Baharatlarn varl da ayr bir gzellik ola-
rak karmza kar. Birka sebzeyi, birka eit baharatla kartr-
dnzda, birbirinden lezzetli yemekler elde etmeniz mmkndr.
83
EMRE DORMAN
Baz meyve ve yemilerin sahip olduu kabuklarnn onlarn
tazeliklerini, lezzet ve vitaminlerini koruyan doal birer ambalaj
olduklarn hi dndnz m? Sz konusu bu yiyecekleri mu-
hafaza edebilmek iin sahip olduklar paketlerinden daha doal ve
koruyucu bir paket yapabilir misiniz?
Pek ok insan sahip ve ahit olduumuz bunca mucizev eye
kar anlamsz bir vurdumduymazlk iindedir. Kendiliinden olu-
mas mmkn olmayan ve esiz tasarma sahip tm bu mkemmel-
likleri zaten olmas gereken eyler gibi alglayarak ardndaki Yarat-
cy dnmemek insanlarn amasz yaamasna neden olmaktadr.
B
Andolsun, sizi yeryznde yerletirdik ve sizin iin orada,
geiminize yarayacak nimet ve imknlara vcut verdik. Ne de az
krediyorsunuz!
7 Araf Suresi Ayet 10
Evrendeki Muhteem Dengeler
Dnyada yaadmz biliyor ve gryoruz. Dnyann ise uzayda
olduunu, Gne Sistemine dhil olduunu, Gnee, Aya ve etra-
fndaki gezegenlere olan mesafesinin Dnyada yaamn oluabil-
mesi iin gerekli olan kritik bir ayarda tutulduunu reniyoruz.
Yine yrngesinin 23 derecelik bir eime sahip olmasnn da mev-
simlerin oluumunu saladn ve Dnyay ar scak ve souklara
kar muhafaza ettiini biliyoruz.
7
Dnyann hem kendi etrafnda
hem de Gnein etrafnda dndn ve ayn zamanda Gnein
de hareket halinde olduunu gzlemliyoruz. stelik bu hareketlilik
7 Caner Taslaman, Big Bang ve Tanr, stanbul Yaynevi, 3. Bask, stanbul 2008,
s. 133-140.
84
o denli hzl ekilde gereklemektedir ki Dnyann kendi ekseni
etrafnda dn hznn saatte ortalama 1670 km, Gne etrafnda
dn hznn ise saatte 107.000 km civarnda olduu kaydedilmek-
tedir. Saatte 107.000 km olan bu hz, bir merminin hzndan yak-
lak 60 kat daha fazla bir hza karlk gelir.
Gkyznde bu denli muazzam oluumlar gerekleiyorken
oturduumuz yerden herhangi bir sarsnt duyanmz var m? Otu-
rup sohbet ediyor, dinlenmek iin uyuyor, rahat bir ekilde televiz-
yon izliyor ya da gazetemizi okurken aymz yudumlayabiliyoruz.
Bir ara iinde ortalama 60-70 km bir hz ile hareket halindeyken
kk bir ukur ya da tmsee temas edince nasl sarsldmz
bir dnn. Bir de bunu Dnyann hareket hz ile mukayese edin.
Sonu ortadadr.
zerine bastmz yerin altnda lavlarn kaynadnn ve ye-
rin en altnda ortalama 4000 C scakln bulunduunun farknda
myz? Dnyaya nazaran elma kabuu kalnlnda olan yer kat-
mannn zerinde devam eden canllk bu olaanst scaklktan
etkilenmemekte ve bu sayede yaamna devam edebilmektedir. a-
yet stn ve hikmet sahibi bir g, iinde bulunduumuz sistem-
leri yaammza uygun klmam olsa, rzgrn ya da su akntsnn
etkisine kaplp savrulan bir yapraktan farksz olurdu akbetimiz.
Yzlerce rnek verilebilir bu konuda.
8
Hayatmz kolaylat-
ran eyler saymakla bitmez. Yeter ki insan kretmek ve sahip ol-
duklar ile yetinip kymetini bilmek istesin. Bunun iin nnde ok
fazla gereke var. nsann hep daha fazlasn istememesi iin sahip
olduklarndan mahrum kalmas m gerekir? Yani bunlar bana ye-
ter biraz da bakalarnda olsun diyebilecek erdemi gsteren ka kii
tanyorsunuz? Bir gn doumu veya batmndan ya da bir iein
andan mutluluk duyabilen ve sahip olduklar ile yetinip kre-
8 Baknz: Emre Dorman, Modern Bilim: Tanr Var, stanbul Yaynevi, stan-
bul, 2011.
85
EMRE DORMAN
debilen ne kadar az insan kalmtr Allah bilir. ok azdr nk
suni mutluluklar ve suni ihtiyalar edindik kendimize. Etrafmz-
daki mkemmellikler ile ilgilenmeye ne vakit bulabildik, ne de de-
er verdik onlara, hak ettikleri biimde.
B
O, biri dieriyle tam bir uyum iinde yedi gk yaratm olandr.
Rahmn olan Allahn yaratmasnda hibir eliki ve uygunsuzluk
gremezsin. te gzn evirip-gezdir; herhangi bir atlaklk,
bozukluk ve arpklk gryor musun? Sonra gzn iki kere daha
evirip-gezdir; o gz uyumsuzluk bulmaktan umudunu
kesmi bir halde bitkin olarak sana dnecektir.
67 Mlk Suresi Ayet 3-4
87
Yaam Sigortas
Sen benden daha gensin, ama ne nemi var?
lm yllar hesaba katmaz, lmn seni nerede
bekledii bilinmez: Bu yzden sen her yerde bekle onu.
Seneca
D
oal olarak herkes iyi bir yaam srmek ister. Hatta pek ou-
muz farknda olarak ya da olmayarak krk ylmz harcarz;
emekliliimizde rahat etmek uruna. Gelecek ile ilgili endieler du-
yarz hep. Aman sonum kt olmasn, kimseye muhta olmayaym
diye. zel sigorta polieleri yaparz. Her ay dzenli paralar deriz.
Ne iin? leride rahat yz grmek iin. Hep ileriye yatrm yapa-
rz. Bir gn geleceini biliriz o ilerinin, ama biteceini unuturuz
her nedense. nsan yaarken hep bir ekilde gvenceye almak ister
kendini. Salk sigortalar, temeli salam bir ev, banka hesabnda
biriken para, krl bir yatrm, gvenli bir araba. Her ay denen d-
zenli taksitlerin toplu halde geri dnnn olaca dncesi, en
azndan ileriki yalarda rahat edilecei midiyle gvende hissetti-
rir insana kendini. Zira insann kendini gvende hissetmesi kadar
onu rahat ettirecek baka bir ey yoktur ou zaman.
te taraftan esasen her ne kadar denen paralarn geri dn
mmknse de, insann bu geri dn grecek kadar yaayaca
88
garanti deildir. rnein hayat boyu deyip emekli olmadan lebi-
lir insan. Yani bir nevi risktir aslnda tm bu denenler. Yaknlarna
miras olarak kalmas, dnyevi manada bir fayda salayamaz insana,
lm gibi bir durumda. ansa kalmtr insann ii. Sonunda rahat
edip etmeyeceinin ya da rnein yaamnn sonuna doru aman-
sz bir hastaln penesinde tm bu dediklerini bir anda harca-
mak zorunda kalmayacann garantisi yoktur.
lrken ayn henk, sal sesinden szan:
Kulama doduum gnde okunan ezan.
Necip Fazl Ksakrek
Oysaki sahip olduu dnyevi tm kayg ve endielerden kur-
tarabilecek ayr bir sigorta poliesi daha vard insan iin. stelik
sadece dedii oranda geri alabilecei geici bir sigorta deildi bu.
hiret Bank tarafndan dzenlenen bu polielere yatrm yapanla-
rn sonunda zarar etmesi ya da sunduu imknlardan istifade ede-
memesi sz konusu deildi. yle krl bir yatrmd ki 1e 10 veri-
yor ve yle geici birka yllk sre ile snrl olmayp, sonsuz bir
ekilde verdiklerini srekli klyordu.
B
Kim bir gzellikle gelirse ona, getirdiinin on kat var.
Ktlkle gelene ise yaptnn kadarndan fazla ceza verilmez.
Onlar, hakszla uratlmayacaklardr.
Durum ok akt aslnda. Her ne kadar Allahn emirlerine uy-
mak ve iyiliklerde bulunmak insanlara bu dnyada da maddi ma-
89
EMRE DORMAN
nevi eitli faydalar salayabiliyorsa da, esas olan sonsuzluk yurdu
hiret hayatndaki ebedi saadete yaplan yatrmd. Birinde koca bir
mr harcayp son birka yl rahat ederken, dierinde sonsuzluu
yakalamak ve rahat etmek vard. Aslnda hesap ok ak ve bir o
kadar da basitti. En krl ve en gvenilir ticaret, Allah ile yapland.
B
Ey iman sahipleri! Dikkatlerinizi, sizi korkun bir azaptan kurtaracak
bir ticarete ekeyim mi: Allaha ve onun resulne inanr,
Allah yolunda mallarnz ve canlarnzla didinirsiniz. te bu,
sizin iin en hayrlsdr; eer bilirseniz.
61 Saff Suresi Ayet 10-11
Peki, byle basit bir hesabn insanlar tarafndan yaplamyor ol-
masnn sebebi ne olabilirdi? phesiz insann pein gelen eyleri
sevmesi ve kendisini ilk defa var eden yce Allah gereince tak-
dir edemedii iin ldkten sonra onu yeniden yaratacana dair de
pheler duymasyd. Aslnda daha nce de ifade edildii gibi insan
farknda olmasa da kendisine peinen verilmi saysz nimete sahipti.
Tm bunlar hibir ey hak etmeden verilmiti ona ve verilmesi-
nin sebebi de esasen sonsuz mutluluk ve yaam hak etmesiydi.
Bir ie girdiinizi ve patronunuzun size daha siz ie balama-
dan birka aylk maanz peinen dediini dnn. Bu gibi
bir durumda muhtemelen aknlk iinde kalacak ve patronunuza
kar derin bir minnet ve muhabbet duyacaksnz. Ama byk ih-
timal bu duruma pek anlam veremeyecek ve sizin nasl alaca-
nz, ne oranda verimli olacanz bilmemesine ramen patronu-
nuzun size bu ekilde bir deme yapmasn garip karlayacaksnz.
Yce Allah zamann ve meknn da yaratcs olduundan, bizim
90
gibi zamana ve mekna baml deildir. Bu sebeple aslnda za-
man st bilgisi ile kullarndan hangisinin emirlerine uyup, han-
gisinin yz evireceini bilmektedir. Ama buna ramen dnyevi
hibir maddi ey ile karlanamayacak kadar fazla nimeti peinen
vermektedir insana. Hayrl iler yapp yapmayacana bakmadan.
Patronundan alaca pein maaa aran insan ise bu duruma hi
armamakta ve ben ne yaptm da Allah bana bu nimetleri verdi
diye dnmemektedir.
Allah dileseydi kendisine inanmayanlar kr, inananlar ise grr
yapabilirdi. Ya da herkes dnyaya kr olarak gelebilir ve zamanla
sadece Allaha inananlarn gzleri alabilirdi. Ya da tm bunlarn
yannda baz gnlerde grp baz gnlerde kr de olabilirdi insan.
Veya baz sabahlar yryebiliyorken baz sabahlar uyandnda tu-
valete gitmek iin bile karn zerinde srnmek zorunda kalabi-
lirdi. Her sabah uyandmzda hafzamz tamamen silinebilirdi r-
nein. Brakn bir gn nce ne yaptmz kendimizi ve ailemizi
bile tanyamayabilirdik. akn akn saa sola baknp bir anlam
vermeye alabilirdik etrafmzdaki eylere, her sabah uyand-
mzda. Byle bir durumda yaamn ne kadar zorlaacan ve yap-
tmz plan ve programlarn ne kadar kesintiye urayacan bir
dnn. Ertesi sabah kalktmzda grp gremeyeceimizi bi-
lemeyeceimizden veya kendimize dair herhangi bir ey hatrlama-
yacamzdan yapmay planladmz ilerimizi gerekletirme ga-
rantimiz de olmayacaktr.
Ne kadar zor geliyor kulaa deil mi? Aslnda bir sabah uyan-
dmzda bir nceki gn olduu gibi grebilmemiz, yryebilme-
miz ya da bir eyleri hatrlayabilmemiz iin herhangi bir neden bu-
lunmamaktadr. Ama byle yapmamtr Allah ve imtihan gerei
istisnalar olmakla birlikte insanlarn hemen tamamn grebilecek,
yryebilecek ve hatrlayacak yetenekte yaratmtr. Bylelikle in-
sanlara frsat ve imkn vermitir aslnda. Gerei grp, vermi ol-
91
EMRE DORMAN
duu nimetlere kretsinler ve inanan da inkr eden de kendi rza-
syla inanp, inkr edebilsin diye. Peinen vermi olduu uzuvlar
hayrl ilerde kullanabilsin diye.
Oysaki insanlarn byk ounluu, iitip konuabilmesini,
grp hareket edebilmesini, dnp anlayabilmesini, yiyip iebil-
mesini ve yediklerini rahat bir ekilde dar atabilmesini Allahn
nimetleri sayesinde yapabildii gereini grememekte ve tek bir ne-
fes solumay dahi hak etmeyecek ekilde yaamn srdrmektedir.
B
Kendisinden istediiniz her eyden size bir para verdi.
Allahn nimetini saymaya kalksanz, sayp bitiremezsiniz.
Dorusu u ki insan, gerekten ok zalim, ok nankrdr.
14 brahim Suresi Ayet 34
93
Biri Bizi Gzetliyor
Bir hoca yetitirdii talebeleri artk eitimlerini tamamlama
aamasna geldiinde, her trl dini ve ahlaki bilgiyi ret-
tii inancyla son bir ders vermek istemi onlara. Her birine
bir tavuk vermi ve bu tavuklar hi kimsenin grmedii bir
yere giderek kesmelerini sylemi. Talebeler ak araziye da-
lmlar ve kimi bir maaraya, kimi bir aa kavuuna, kimi
ise benzeri bir kuytuya ekilerek ve etraflarn kontrol ederek
tavuu kesmiler ve koarak hocalarna geri dnmler. -
lerinden sadece biri akam olmasna ramen geri dnmemi.
Sonunda elinde tavuk ile birlikte ama onu kesemeden geri dn-
dn gren hocas ve arkadalar neden tavuu kesmedi-
ini sorduklarnda verdii cevap Hi kimsenin beni grme-
dii bir yer bulamadm eklinde olmu. Bunun zerine tm
arkadalar biraz da alay edercesine kendisine glerken, ho-
cas duruma biraz daha aklk getirmesini isteyince talebe
Hocam sizden pek ok ilim tahsil ettim. Ama bir sznz
vard ki onu kalbimin tam ortasna yazdm adeta. Bu sz ise
biz onu grmesek de Allahn her an bizi grd ve yaptkla-
rmzdan haberdar olduuydu. Siz hi kimsenin grmeyecei
bir yerde tavuu kesmemizi sylemitiniz oysaki ben Allahn
beni grmedii bir yer bulamadm diye cevap verince hocas
son dersini anlayan en azndan bir talebesinin olduunu g-
rp tebessm ederek emeklerinin boa gitmediini anlam.
94
D
nyaya gelmemizden lmmze kadar biri tarafndan gzet-
lendiimizin ve yaptmz her eyin kayt altna alndnn
farknda msnz? Sarf ettiimiz her szn, ilediimiz her iyilik
ya da ktln bir kayd var Allah katnda. Fileniyoruz yani bir
anlamda. hirette sicil dosyamz knca karmza, yaptmz en
ufak bir eyin bile atlanmadn greceiz bir anda.
nkrc bir retmen, cebine eker doldurduktan sonra, k-
k rencilerine yle sylemi: Eer Allah varsa isteyin
bakalm size eker verebilecek mi? Ama ben, var olduum
iin isterseniz size eker verebilirim. Hem de hemen imdi.
retmenin niyetini anlayan rencilerden biri yle syle-
mi retmene: Bana eker dokunuyor retmenim. Onun
yerine ben bir elma rica edeyim
Bir ka yl nce Trkiyeye damgasn vuran, geni halk kit-
leleri tarafndan izlenen ve fanatikler douran bir program vard.
Biri Bizi Gzetliyor ismiyle yaynlanan bu programa gsterilen
byk ilginin en nemli sebebi bir eve topladklar insanlarn sa-
lonlarna, yatak odalarna ve hatta banyolarna kadar yerletirilen
kameralar ve bu kameralar aracl ile dileyen herkesin, bu evde
olan biten olaylar seyredebilmesiydi. Ardndan bu ekilde yap-
lan pek ok program daha kt ortaya. Programn ieriinden ok
bizi ilgilendiren ksm bu eve toplanan insanlarn davranlaryd.
Pek ok insan tarafndan izlenen ve bunun farknda olan bu kiiler
yarn balamasyla hem onlara oy verecek izleyenlere sevimli ve
insancl gzkmek, hem de yarma sonunda galip gelecek kiiye
vaat edilen dllere sahip olabilmek iin kyasya yartlar ve prog-
ram yapmclar tarafndan belirlenen kurallara harfiyen uymak iin
aba sarf ettiler. Neden? Belki biraz hret, belki de biraz para iin.
Ancak az bir zaman sonra ayn evde yaayan birbirinden farkl bu
kiiler arasndaki kavga, ekime ve iftiralar gazete ve televizyon-
95
EMRE DORMAN
larda manetlere tand. Peki, ksa bir sre iinde deien neydi?
Neden balangta ok olgun ve duyarl intibalar brakan bu insan-
lar, bir anda deiiklie uradlar? te ksa bir zaman iinde tm
eve yerletirilmi kameralarn olduu ve halkn canl olarak onlar
izledii gerei unutularak insanlar d dnyadaki gerek hallerine
geri dndler. Maskeler dt. te insan gerei. Her an izlendi-
ini, kurallara uyarak yarmay tamamlama ihtiyacn unutup, gz-
lerine ve zihnine gaflet perdesi ekilen insan. nsanlar farknda
olmasalar da biri her an bizi gzetlemekte ve tm amellerimiz
kayt altna alnmaktadr.
B
Sanda ve solunda oturmu iki grevli, kayt yapmaktadr. Bir sz
sarfetmeye dursun, yanndaki gzc hemen zaptediverir.
50 Kaf Suresi Ayet 17-18
stelik bu dnyadaki imtihan ve yarmadan galip gelenlere
vaat edilen dller ve azaptan muhafaza edilme, dnyevi hibir
servet ve hret ile karlanmayacak bir esizliktedir. Etrafndaki
insanlara kendini beendirmeye abalayan ve gerektiinde cann
bile riske atma cesaretini gsterebilen insan, kendisini yoktan var
ederek saysz nimet ve imkn ile donatan Allaha kar duyarsz,
isteksiz ve uzak kalmaktadr. Oysaki Allah dnyadaki bu yarma-
lar neticesinde elde edilen dllerin kat kat fazlasn daha bizi s-
namadan peinen vermitir bizlere.
B
Allahn nimetlerini saymaya kalkarsanz, onlarn sonunu
getiremezsiniz. Allah, gerekten Affedendir, Balayandr.
16 Nahl Suresi Ayet 18
96
Yine caddelere ya da iyerlerine yerletirilen kameralar bir d-
nelim. Bu sayede su oranlarnn kayda deer bir lde azald-
n gryoruz. Su ilemeye meyilli kiiler etraflarndaki kamera-
lardan ekinerek temkinli olmaya ya da buna cesaret edememeye
baladlar. Trafik iin dzenlenen kameralarn olduu yerlerde tra-
fik asndan kusurlu hareketlerin de ciddi anlamda azald g-
rlyor. Hatta pek ok src ayet bir kural ihlal edecekse nce
sada solda kamera var m yok mu diye etrafn gzlyor ve ona
gre davranyor. phesiz burada bir trafik kuralna uymann ya
da onu ihlal etmenin dini bir ey olduunu sylemiyoruz. Ancak
insanlarn bir ekilde gzlendiklerinin farknda olduklarnda hare-
ketlerine daha fazla dikkat ettiklerini grmekteyiz.
Birka yl nce Amerikann California eyaletinde yaanan uzun
sreli bir elektrik kesintisinin sonucunda devre d kalan alarm sis-
temi ve gvenlik kameralarn frsat bilen yzlerce insan dkknlar
yamalam, maazalarn vitrinlerini krarak elbiseleri ve eyalar
alm, hem sosyal, hem de ekonomik adan nemli lde bir y-
km ve tahribata yol amlard. Yani normalde ok medeni davra-
nlar sergileyen insanlar ne oluyor da kameralar tarafndan izlen-
mediklerinin ya da alarm sistemlerinin devre d kaldnn farkna
varnca gz dnm ekilde yamaclk yapyorlar? Yetkililerin
insanlar gzlemesi, insanlarn Allah tarafndan gzleniyor ol-
masndan daha m caydrc ve etkili? Ya da ilediiniz bir sua
dair dnyevi olarak herhangi bir delil olmamas, Allah katnda sizi
bu sutan kurtarabilir mi? nsanlara kar utan duyulacak durum-
lara dmemeye ve ayplanmamaya zen gsterenlerin ka Allaha
kar mahcup olmamay dikkate almakta?
B
Gklerde ve yerde ne varsa Onundur. Din de srekli olarak yalnz
Onundur. Hl, Allahtan bakasndan m saknyorsunuz!
97
EMRE DORMAN
Yaadnz ehrin yksek bir tepesine kp yukardan hem
kendi yaantnz hem de etrafnzdaki insanlarn yaantlarn gz-
lemlediinizi hayal edin. Ya da bir gnn sonunda gn iinde ne
kadar ok bo ile urap, gereksiz szler sarf ettiinizin bir he-
sabn yapyor olun. Bu basit hesap sonunda karlaacanz tablo
iler acs olacaktr. Siz bunu kendinize yapsanz da, yapmasanz
da her annz grntlenmekte, yaptnz her i ve sarf ettiiniz
her sz kayt altna alnmaktadr. Farknda olsanz da, olmasanz
da bir farknda olan bulunmakta.
B
Odur sizi yaratan! Sizin bir ksmnz kfre sapmtr, bir ksmnz iman
etmitir. Ve Allah, ileyip rettiklerinizi ok iyi grmektedir.
64 Teabn Suresi Ayet 2
B
Bir i ve oluta bulunsan, Kurandan bir ey okusan; herhangi bir i
yapsanz, siz ona dalp gitmiken biz stnzde mutlaka tanklarz.
Ne yerde ne gkte zerre arlnca bir ey, ondan daha k de
daha by de Rabbinden uzakta/gizli kalmaz;
tm apak bir kitaptadr.
10 Yunus Suresi Ayet 61
99
Hayatmzdaki nceliklerimiz
Yal Kzlderili reisi kulbesinin nnde torunuyla oturmu,
az tede birbiriyle bouup duran iki kpei izliyordu. K-
peklerden biri beyaz, biri siyaht ve on iki yandaki ocuk
kendini bildi bileli o kpekler dedesinin kulbesi nnde bo-
uup duruyorlard. Dedesinin srekli gz nnde tuttuu,
yanndan ayrmad iki iri kpekti bunlar. ocuk, kulbeyi
korumak iin biri yeterli gzkrken niye tekinin de oldu-
unu, hem niye renklerinin illa da siyah ve beyaz olduunu
anlamak istiyordu artk. O merakla sordu dedesine. Yal
reis, bilgece bir glmsemeyle torununun srtn svazlad.
Onlar dedi, benim iin iki simgedir evlat. Neyin sim-
gesi diye sordu ocuk. yilik ile ktln simgesi. Aynen
u grdn kpekler gibi, iyilik ve ktlk iimizde srekli
mcadele eder durur. Onlar seyrettike ben hep bunu d-
nrm. Onun iin yanmda tutarm onlar. ocuk, szn bu-
rasnda, mcadele varsa, kazanan da olmal diye dnd ve
her ocua has bitmeyen sorulara bir yenisini ekledi: Peki,
sence hangisi kazanr bu mcadeleyi? Bilge reis, derin bir
glmsemeyle bakt torununa: Hangisi mi evlat? Ben han-
gisini daha iyi beslersem!
100
Aynen iimizdeki iyilik ve ktlklerde olduu gibi hangi y-
nmz daha iyi besleyip glendirirsek, artk zamanla o bizim de-
il, biz onun esiri haline gelmekteyiz. Allah hayatnn merkezine
koyarak emir ve yasaklarna en gzel ekilde uymaya alan in-
sanlar, bu ynlerini gl klar ve hangi durumda olurlarsa olsun-
lar Allaha ve emirlerine olan ballklarndan en ufak bir taviz dahi
vermezler. Ama dnya tutkularn, gelip geici zevk ve mutluluklar
tercih edenler iin durum farkldr. Bu gibi kiilerin hayattaki n-
celiklerini nefisleri ve arzular belirler. Bu ynlerini glendirdike
farknda olmadan manevi ynlerini zayflatrlar. nsanlarn genel
zellik ve davranlarn ou zaman hayatlarndaki ncelikler be-
lirlemektedir. Neye deer veriyorsa insan onun peine taklmtr
hep. Srklenip durmutur bir anlamda ama edindikleri urunda.
Durum byle olunca da dnyann bu denli deerli bir yer olarak
grlmesi ve uruna hayatlarn heba edilmesi de kendi iinde an-
lalabilir bir eydir phesiz. Nefsinin esiri olur insan. Adeta ilah
edinerek nefsini, teslim olur tutkularna.
B
Kendi istek ve tutkularn (hevasn) ilah edineni grdn m?
25 Furkan Suresi Ayet 43
Soralm bir an kendimize. Hayatmzdaki nceliklerimiz neler
diye. Ailemiz, malmz-mlkmz, zevk ve elencelerimiz, erefi-
miz, namusumuz, itibarmz, an ve hretimiz, salmz, evimiz,
arabamz ya da ok basit bir becerimiz. Anlaml olup olmadna
bakmadan houmuza giden bir ey iin harcadmz saatlerimiz,
gnlerimiz. Bir dizi rnein kimi zaman. Yeni blmn gelmesi
iin gnleri hie sayarak geip gitmelerine raz olduumuz. zler-
101
EMRE DORMAN
ken televizyonun iine girecek kadar banda kilitlendiimiz. Kimi
zaman ocakta bir yemei yaktmz, kimi zamansa ok skma-
mza ramen tuvalete bile kalkamadmz. Tm hafta boyunca
kritiini yaptmz. Bir sonraki blmde neler olacan tahmin
etmeye altmz. Ya da rnein tuttuumuz takmn malar.
zlerken zvanadan ktmz. Bazen de insanlktan. En yakn ar-
kadalarn bile ou zaman birbirine dt bir ma. Uruna stat
nlerinde saatlerce beklemeyi, yamur amur demeden destek ver-
meyi, bazen de knda sopa ya da ie yemeyi gze aldmz ta-
kmmz. 90 dakikalk bir man saatler hatta gnler sren yorum
ve analizlerini takip etmemiz.
Hayran olduumuz kiiler. Bir pop arkcs rnein ya da bir
sporcu veya bir dizi oyuncusu. zlerken ya da dinlerken ou za-
man kendimizden getiimiz. Konser alanlarnda skp, itilip ka-
klmay gze aldmz. Sahneden ataca bir aksesuarn kapmak
iin vahi bir pantere dnebildiimiz. Uruna gzyalar dk-
tmz, isimlerini kalbimize kazdmz. Posterleriyle odalar-
mz sslediimiz. Hakknda kan haberleri takip ettiimiz. Ha-
yali aklar kurduumuz. Bir kez yakndan grebilmek ya da elini
tutup yanandan pebilmenin hayatmzda baka hibir eyin ye-
rine gemeyecei.
Hep birileri gibi olmak isteriz. Ama ou zaman bu birileri
nemsiz iler peinde koan ve genel itibariyle insanla ok da fay-
das olmayan kiilerdir. Hayranlk duyduumuz insanlar dne-
lim. Kendi mesleklerini icra etmek dnda insanla ne gibi fay-
dalar salamlar? Zaman zaman gstermelik ya da reklam amal
sorumluluk ovlarnn kime ne faydas olmu bugne kadar? Tabi
ki samimi olarak gnlden bu gibi faaliyetlerde bulunan gzide in-
sanlar bunun dndadrlar. Zaten genelde onlarn kimler olduunu
bilmek de olduka zordur.
102
Allah var demesine ramen yokmu gibi yaayan insanlar
iin dnyevi basit bir ey mi, yoksa Allah m daha nemlidir? Sa-
nn dklmesini ya da yznde kan bir sivilceyi kendine dert
edindii kadar, Allahn emirlerini yerine getirmeyi dert edinmeyen
insan says nemsenmeyecek kadar az mdr? Kendine dert edin-
dii eyler ayana uygun numarasn bulamad pembe bir bot,
ban ve en heyecanl yerini kard bir dizi, sevgilisine gnder-
dii mesaja ald cevabn ge olmas ya da be dakika sonra yenisi
gelecek olmasna ramen ucu ucuna kard metro olan birinden
byle byk eyler beklememek mi gerekir? nsanlar mslmanz
dediler diye onlardan mslmanlklarnn gereklerini beklemek ok
mu sama bir ey? En ufak bir dnyevi menfaatiyle elien dini bir
emrin terk edilmesi bu kadar kolay m? Ya da bizim iin byk bir
eyle rnein hayatmzla. Bir fkra geliyor aklma:
Mslman olmayan bir adam elinde byk bir bakla camiye
dalar ve sorar: Aranzda Mslman olan var m? Korkudan
kimse bir ey diyemez. Birazdan yal bir adam ayaa kalkar:
Ben Mslmanm der. Bakl adamla yal adam camiden
karlar. Adam dardaki koyunlar gsterip: Amca, bun-
lar kurban edip fakirlere datmak istiyorum ama ben be-
ceremem yardm eder misin? Yal adam epey bir hayvan
kestikten sonra ben yoruldum baka birini bul der. Adam
bu sefer kanl bakla yine camiye girer ve sorar: Aranzda
baka Mslman var m? Az nceki yal adam dorad-
n dnen cemaat ok korkar ve herkes ayn anda imama
bakar. mam: Ne bakyorsunuz bana. ki rekt namaz kl-
drdk diye hemen Mslman m olduk?
Allaha inanmakla mslman oluyorsa da insan, gereklerini ye-
rine getirmedike iman etmi saylmyor esasen. Dnyevi her ie
frsat bulup zaman ayrrken, gerek dnyasn ihmal ettiinin far-
103
EMRE DORMAN
kna dahi varmadan gp gidiyor bu dnyadan. ok kk bir
dnyevi menfaatiyle elitiinde dinsel bir emri yok sayabiliyor bir
hi uruna. Bir anlk zevk ve gaflet esir ediyor insan tutkularna.
Dnya hayatnn d yz lezzetli ve ho bir eker gibidir. Ger-
ekte ise iinde zehir ve aldatc bir sarholuk barndrr. Onun
d grnne aldananlar eker yiyorum sanr. Ama iine dal-
dnda lmcl bir zehir ve pislie bular.
Bir ie bavurduunuzu dnn. stelik bu ie kabul edilme-
niz sizin iin ok nemli olsun. Ama patronunuzun sizden garip bir
istei var. Her sabah ie gelmeden nce amlca tepesine karak
size verecei dijital fotoraf makinesi ile saat tam 07.30u gster-
diinde boazn fotorafn ekmenizi ve dzenli olarak bu foto-
raflar kendisine getirmenizi istediini farz edelim. ayet her sabah
dzenli olarak bu isteini yerine getirirseniz sizi ie alacan ve
tatmin edici bir maa deyeceini sylyor. Muhtemelen pek ok
insan kendisine garip gelmesine ve anlalr bir nedeni olmamasna
ramen bu istei kabul edecek ve her sabah dzenli olarak amlca
tepesine karak saat 07.30u gsterdiinde patronunun bu isteini
yerine getirecektir. Ama ayn pek ok insan Allahn kendisinden
istedii bir eyin nedenini sorgulamakta ve ok da anlaml gelme-
dii inancndan hareketle yerine getirmeye gerek duymamaktadr.
Zira ncelikleri vardr hayatta. Kendisine o hayat verenin ku-
rallarn hie sayabildii ncelikleri.
Kendisini ok akll sanmasna ramen pek ok insann ken-
disinden daha akll olduuna inand birileri vardr hayatta. -
yerindeki mdr, niversitedeki hocas ya da bir arkada. Veya
herkese kabul edilen ve aksinin iddia edilemedii zeklar vardr
tarihte. Bir Newton rnein ya da Einstein. nsan bilir bu kiile-
rin kendinden ok daha zeki olduunu. Hayranlk duyar ou za-
man. Oysaki hem kendi zeksn hem de kendisinden stn tm
zeklar yaratan yce bir Varlk olduunu unutur. Allahn herkes-
ten daha zeki olup, her eyi daha iyi bileceini anlayamaz. Tm
104
ilerinde mutlaka bir hikmet olacan sezinleyemez. Eer Allah
kulundan bir ey istiyorsa o istedii eyde kii iin trl faydalar
olacan kestiremez.
B
Bir ey sizin iin hayrl olduu halde siz ondan tiksinebilirsiniz.
Ve bir ey sizin iin er olduu halde siz onu sevebilirsiniz.
Allah bilir, siz bilmezsiniz.
Neden var olduunu bir kez olsun sorgulamayan insan Allahn
pek ok emrini sorgulamaya kalkar. Kiminle muhatap olduunu
unutur. Snrl akl ile snrsz akl sahibine akl vermeye cret eder.
Oysa ayetin ifadesiyle Allah onlar sorgulayacak olmasna ramen
onlar Allah sorgulayamazlar (21 Enbiya Suresi Ayet 23).
Sonra kimin kime muhta olduunu da unutur insan. phe-
siz Allah hi kimseye muhta deildir. nsan ise kendisini yaratan
Allaha muhtatr. Muhta olduunu bilir ama bir kulun Yaratc-
sna gstermesi gereken ballk, sadakat ve takva ile deil, ma-
rk bir ocuun babasndan istekleri gibi isteklerde bulunur. ikyet
eder. Memnuniyetsiz olur. Nankrlk yapar. Akl vermeye kalkar.
Gnlden inanan biri ise Allahn her eyi en iyi ekilde bilip ye-
rine getireceinden en ufak bir phe duymaz. Ona gvenir, tes-
lim olur. Rabbim benden daha iyisini bilir der.
Mevl grelim neyler,
Hak erleri hayreyler,
Zannetme ki gayreyler,
rif n seyreyler,
Mevl grelim neyler,
Neylerse gzel eyler...
Erzurumlu brahim Hakk
105
Hayatmzdaki Herey
Tpk Bizim Gibi Tanrsaldr
B
Kukusuz, gklerde ve yerde, iman sahipleri iin saysz deliller vardr.
Ve sizin yaratlnzda, her yana yayd canllarda, kesinlii yakalayan
bir topluluk iin ibretler, iaretler vardr.
45 Casiye Suresi Ayet 3-4.
A
llah arayp da bulamayan biri olmu mudur acaba hayatta?
Grmezden gelen, ya da bulmak, grmek iine gelmeyen ok-
tur phesiz. Yokluunu varlna tercih eden. Ya da bazen yanl
yerde arayan. rnein bir Rus astronotun uzaya ktnda Allah
orada gremediini sylemesi ya da bir beyin cerrahnn yzlerce in-
sann beynini ameliyat etmesine ramen kimsenin beyninde Allaha
rastlamadn ifade etmesindeki gibi. Oysa yle plak gzle gr-
lebilir trden deildi Allah. Varln inkr etmenin zorluu altnda
var olduunu kabul eden, ancak yokmuasna yaayan oktu bu
yzden. Yaamak isteyen.
Belki ou insan iin Allahn varl ya da yokluu pek bir
ey ifade etmeyebilir, zira daha nce de ifade ettiimiz gibi daha
nemli, daha ncelikli eyler vardr insan iin hayatta. Bu yz-
106
den dnmez, dnmek istemez, ounlukla da dnmeye frsat
bulamaz. Zira bu gibi insanlar iin hayatlarna maddi artlar katan
eylerin varldr nemli olan. Sahip olduklar, grdkleri, duy-
duklar, dokunduklar. Oysaki dnyevi eylere sahip olmak tm bu
eyleri bize baheden Allaha kredip onu anmamza engel deil-
dir. Zira grmek isteyen iin sahip olduumuz her ey Tanrsaldr
zaten, tpk bizim gibi.
Etrafmzdaki canl cansz tm eyleri bir gzlemleyelim. Ya-
ammz kolaylatran saysz ara ve gerecin nasl var oldukla-
rn bir dnelim. Pek ok kiinin insan zeks ve becerisi, sana-
yinin gelimesi ya da bilimde ilerleme eklinde cevaplar vermesi
kanlmazdr. Yani her ne kadar pek ok insan iin kendini ve ev-
reni yaratan Allah olsa da sahip olduumuz eyleri var eden in-
sandr. Acaba iin asl gerekte byle mi? Sahip olduumuz hangi
eye gerek anlamda bizim diyebiliriz? Ya da insan rn olduk-
larn iddia edebiliriz? nsann zeks ya da becerisi dediimiz ey-
lerin dahi kendiliinden edinildii sylenebilir mi? eitli aama-
lar sonucu ortaya kan bir nesnenin Allahtan bamsz bir ekilde
aklanmas mmkn mdr? Bir dnelim. rnein en basitin-
den gndelik yaantmzda kullandmz ara ve gerelere bir gz
atalm. zlediimiz bir televizyon, dinlediimiz bir radyo. Kullan-
dmz bir bilgisayar, internet, ulam aralar, mutfak aletleri, ev
ve cep telefonlar, arabalar Bunlar ve daha saymakla bitireme-
yeceimiz ara ve gerecin hangisi doadaki herhangi bir canldan
daha az Tanrsaldr?
Bir yaprak dahi Allahn bilgisi dnda dalndan yere dm-
yorken (6 Enam Suresi Ayet 59) dnyadaki hangi ey Allahn ilmi
ya da inayeti dnda var olabilir? Tm bunlar gibi hayatmzdaki
her ey; bir sinein saniyede yaklak 400 defa kanat rpabilmesini
ve saatte yaklak 8 km yol alabilecek bir hza sahip olabilmesini
salayan, arlarn her defasnda 120 derecelik bir a ile ekillendir-
107
EMRE DORMAN
dikleri altgen petekteki esiz matematik bilgisini reten ve yarm
kilo bal yapabilmeleri iin 2 milyon iekten iek z toplamala-
rn salayan, bir pireyi kendi vcudunun yz kat yksee sraya-
cak zellikte, bir ahini saatte ortalama 300 km hzla avnn zerine
pike yapabilecek gte yaratan veya bir karncaya kendi arl-
nn 50 kat kadar arl kaldrma kuvvetini, 10 gramlk smkl
bcee 1 kiloluk arl ekme gcn veren yce Yaratcnn bi-
rer eseridirler. Bir mzisyenin eseri en az bir ku sesi, bir ayakkab
en az bir insan aya, bir bilgisayarn hafzas en az bir insan haf-
zas, bir cep telefonunun kameras en az bir ceylann gz, bir ay
barda en az ay kadar veya bir uan havada uuu da en az bir
ahinin gkyznde szlmesi kadar Tanrsaldr.
Zira sahip olduumuz her ey Allahn vermi olduu ilim, mad-
deye koymu olduu zellikler ve evrensel kanunlar sayesinde var-
drlar. ay itiimiz bir bardan hammaddesinin toprak olmas ve
atein maddeye ekil verecek zellikte var edilmesi ile insann bu
zelliklere bir sanat katarak eitli ekilleri ortaya karmas da en
az yamurun yamas kadar Tanrsaldr. Hayatmzn iindeki pek
ok nesne ile ilgili az ok bir bilgiye sahibiz. Hangisinin nasl a-
lt veya ne ie yaradklarn biliriz. ou zaman da bildiimizi
ya da anladmz sanrz. Esasen sahip olduumuz bilgiler deri-
nine inilmedii mddete sadece basit gzlemlere dayanmakta ve
bunun tesine geememektedirler. rnein bir televizyonu izlerken
o televizyona grntnn nasl geldii ya da bir elektrikli sprge-
nin nasl alt ile ilgili az ok bir bilgimiz vardr ve bunu anla-
dmz zannederiz. Oysa ok bir ey anladmz yoktur. nk
fie takarz ve alrlar ite. Grnt gelir ekrana. Hatta yayn canl
ise dnyann br ucundaki bir kii ve olay ayn anda izlememiz
bile mmkndr. Televizyonun kutusu mudur bu grnty evi-
mize getiren, cam m, tp m, kablolar m, antenimiz mi, ya da
herhangi baka bir ey mi? Bununla ilgili bir sralama ya da teknik
108
adan bir aklama yapmak mmkndr. Bir arabann nasl al-
tn aklayabilirsiniz. Anahtar evirince motorun atelendiini
ve benzin vastasyla aracn hareket etmesini salayacak enerjinin
tekerlekleri evirdiini syleyebilirsiniz.
Ancak ne anahtardr arabay altran, ne motor, ne de ben-
zin. Tm bunlarn ve en ince ayrntsna kadar detaylarn birbiri
ile uyum iinde var olabilmesini salayan kudrettir. Benzinin ham-
maddesi topran altndan kan kara bir su deil midir? Ya da bir
aracn kasasn oluturan metallerin, iinde insan tamaya msait
bir ekle sahip olabilmesi ok mu normal bir eydir? Tm bu ne-
denlerin bir araya gelerek bir grnty karmza karabilmesi
ya da bir aracn hareket edip saatlerce yryerek ancak tamamla-
yabileceimiz bir mesafeyi birka on dakikaya indirebilmesi iin
hibir neden yoktur aslnda. Allahn sz konusu nesneleri byle bir
ilevi yerine getirebilmeleri iin yaratmasnn dnda.
B
Ve arlklarnz yklenir, canlarnzn yarsn tketmeden
varamayacanz beldelere kadar tarlar
Hem binesiniz diye hem de bir ss olarak atlar, katrlar,
eekleri de yaratt. Ve bilemeyeceiniz daha neler yaratr O...
Tm bunlarn potansiyel olarak doada var olmalar sayesinde
hizmetimize sunulmu olan saysz nimet ve imkndan faydalana-
bilmekte ve yaammz kolaylatran bu eyleri kullanabilmekte-
yiz. te hayata bu bak as ile bakabilen insan iin Allah her e-
yin yaratcs yce bir kudrettir. Bu gerei grmek ve kretmek
isteyen iin varl ile ilgili saysz delil ve iaret bulunmaktadr.
109
EMRE DORMAN
B
Sizin iin gkten su indiren Odur; iilecek su ondandr. Hayvanlarnz
otlattnz bitkiler de onunla oluur. Allah, o suyla size ekin, zeytin,
hurmalklar, zmler ve her trl meyveyi bitirir. Elbette bunda,
dnen bir topluluk iin deliller vardr. O, geceyi, gndz, gnei
ve ay sizin emrinize verdi; yldzlar da Onun emriyle hizmetinize
hazr klnmtr. phesiz bunlarda, akln kullanabilen bir topluluk
iin deliller vardr. Yeryznde sizin iin eitli renk ve biimlerde
eyleri de retip-tretti (hizmetinize tahsis etti). phesiz bunda,
t alp dnen bir toplum iin pek ok deliller vardr. Denizi sizin
emrinize veren Odur, ondan taze et yemekte ve taknacanz ss
eyalarn ondan karmaktasnz. Gemilerin orada sular yara yara
akp gittiini grrsn. (Btn bunlar) Onun ltflarndan nasip
aramanz ve kretmeniz iindir. Sizi sarsmamas iin yeryznde
sarslmaz dalar yaratt, yolunuzu bulmanz iin rmaklar, yollar ve nice
iaretler yaratt; insanlar yldzlarla da yollarn bulabilirler. u halde
Yaratan, yaratamayan gibi olur mu? Artk dnmez misiniz? Eer
Allahn nimetlerini saymaya kalkacak olursanz, onlar bir genelleme
yaparak bile sayamazsnz. Gerekten Allah, ok balayandr, ok
esirgeyendir.
16 Nahl Suresi Ayet 10-18
111
Dnya Hayatnn Geicilii
ve Zamann Kymeti
mr bu kadar ksa iken amelleri ksaltp emelleri uzatma!
Zemaher
Z
amann kymetini kim bilir? ou kez msrife harcadmz
ve geri dndrlmesi mmkn olmayan zamanmz hi nem-
semeyiz. Belki bazen dnp ah vah ederiz ama boa gememesi
iin kayda deer bir nlem almayz. Bizim iin ou zaman deer-
siz olan dakikalar, saatler bazen yle nemli hale gelir ki ister iste-
mez deeri anlalr. iirsel bir yaklam hatrlyorum bu konuda:
Bir senenin kymetini snfta kalan bilir.
Bir ayn kymetini erken douran kadn,
Bir haftann kymetini dergi kartan,
Bir gnn kymetini teskere bekleyen asker,
Bir saatin kymetini sevgilisini
uurlamak zere peronda oturan bilir.
Bir dakikann kymetini uan karan,
Bir saniyenin kymetini lmden son anda kurtulan,
Bir salisenin kymetini gm madalya alan bilir.
Ali Tuncay
112
Oysa biz bozuk para gibi harcayp dururuz zamanmz. Hem
hi gemesini istemeyiz, hem de bir gnn sonunu getirmek iin
plan program yapar dururuz. Ky kraathanelerinde eli ile kavra-
d bastonuna enesini dayayarak dary seyre dalan yal am-
calar gelir aklma. Hi gelmesini istemese de lm bekler are-
sizce. lme kendini uzak zannedenlerin beklemesinden farkszdr
esasen bu bekleyi. nk yeni doan bir bebein dahi doksa-
nna merdiven dayam bir dededen daha ok yaayaca ga-
ranti deildir hayatta. Ya da doksan yana kadar yaam bir
dede daha alt aylkken len bir bebekten daha ansl deildir,
boa gemise yllar. Zira lm hayatn ikiz kardeidir. Bi-
zimle birlikte doar.
Nedir hayat nedir ki? Yrtlr beyin zarm,
Hangi selvi glgesi bilmem benim mezarm.
Necip Fazl Ksakrek
Genlik evresinde zamann hi gemediini sanrz. Kopsun is-
teriz biran nce okul ve ailemiz ile bamz. Bymek, zgr ol-
mak isteriz. Hzla trmanrz yaam dann tepesine. Hep zirvede
oturacamz sanrz. Sonra bakarz ki i sandmz gibi deil.
Vakit aaya doru inme vaktidir. Zira tutunamaz oluruz o ka-
dar yksekte, meye balar bedenimiz, azalr gcmz, kstla-
nr hareket kabiliyetimiz. te o zaman anlarz gerei ve durdur-
mak isteriz zaman. Deerlenmeye balar her bir gn, her bir an.
Biz gesin istemedike o daha hzl geer gemiin intikamn biz-
den alrcasna. Onu deersiz grdmz yllara inat o bizi de-
ersiz, nemsiz grmeye balar artk.
Genlik tutulmaz elle. Geirme bo emelle.
Faruk Nafiz amlbel
113
EMRE DORMAN
Aynaya baktmzda krklklarn arttn grrz yz-
mzde, beyazlarn samzda. Yelkovann tkrts nlar adeta ku-
laklarmzda. Her bir tk bir eksilmedir artk bizim iin. Sonra ba-
karz bu dnceler mutsuz etmekte bizi. Madem lm var, vur
patlasn al oynasn yaparz, dibine kadar ineriz ielerin. Oysa ger-
ek deimez. phesiz aykken de, sarhoken de akar zaman ak-
mas gerektii gibi. Biliriz aslnda gelmesinde hi phe olmayan
o gnn geleceini. Ama etrafmzdaki pek ok insan gibi dn-
meyiz bu gerei ya da mademki bu hayatn bir tekrar yok g-
nn gn et, zamann tadn kar veya an yaa gibi ssl
szlerin bysne kaplr, hakikaten mr geiyor doyasya ya-
amalyz hayat deriz.
Alelde bir insan, zamann nasl sarf edeceini dnr,
akll insan nasl tasarruf edeceini.
Arthur Schopenhauer
Biraz daha ilerleyince zaman, bakarz ki bu ilerden fayda yok
bize. Hep eksikliini duyduumuz duygular sarar drt bir yanmz.
Hayatmzda bir eyleri yanl yaptmz biliriz. Biraz da te ta-
raf dnmeye balarz haliyle. Zira bak kemie dayanmtr ar-
tk. Riske atlamayacak kadar az bir zaman kalmtr. Bir kap ara-
rz. Bizi buyur edecek. Gemiimizi yzmze vurmayacak. Bizi
gnahlarmzla kabul edecek. Zira gemimiz yksek dalgalara gire-
cek gte deildir artk. Snacak bir liman ararz. Kabul de edili-
riz eer gnlden piman olmusak. Ama yitirilen yllar kayp git-
mitir bir kere avularmzdan. Ne yapsak geri getiremeyiz.
Genliini elenmekle geiren, ihtiyarln alamakla geirir.
Ali Fuat Bagil
114
Yllarca peinden kotuumuz geici ve anlk zevklerimiz-
den bize yapm olmak kalr. Ne olduunu bile anlayamad-
mz. vnr durur kimileri gemilerindeki zevk, sefa ve e-
lenceleriyle. Evet, pek ok ey yapmzdr, ama artk hepsinden
geriye kuru bir cmle kalmtr. Artk bir faydalar yoktur dnya-
mza da hiretimize de.
B
Hayr, siz, dnya hayatn tercih edip stn tutuyorsunuz.
hiret ise daha hayrl ve daha sreklidir.
87 Ala Suresi Ayet 16-17
Gzeldir Aslnda Yalanmak, lm Hatrlatr nsana
Yalanmann Allahn ok byk bir ltfu olduunu hi dnd-
nz m? Neredeyse insanlarn tamamna yakn yalanmak iste-
mez. Hep gen ve gl olmak, gzel kalmak ister. nsanlarn hi
yalanmadklar, gzelliklerinden ve glerinden bir ey kaybet-
medikleri, ama lm gereinin devam ettii bir dnya dne-
lim. Doal olarak yallk diye bir ey olmayaca iin bu kavrama
dair herhangi bir bilgimiz de olmayacaktr. Tm hayatmz boyunca
genliin tadn kardmz hayal edelim. Kulaa ok ho geliyor
deil mi? Oysaki bu gibi bir durumda insanlarn kendilerini aciz
hissederek snacak bir yer aramalar daha da gleecek ve muh-
temelen pek ok insan dnya hayatnn tadn karma dalgnl
iinde lm gereini hi hatrlamayacakt. Oysaki yallk insana
lm hatrlatr. Zira yaklatn hisseder insan lme. Eski gc
ve gzellii kalmamtr. Hayattan zevk almamaya balar git gide.
Bir eyleri yanl yaadn dnmeye balar. Yallk da gzel-
115
EMRE DORMAN
dir aslnda. Hatalarn farkna vardrr ve lm hatrlatr in-
sana. Tabi yalanacak kadar mr olana.
Torun, pamuk gibi bembeyaz sakall, nur yzl dedesine me-
rakla sorar: Dedeciim! Bir insann mr ne kadar olur?
Dede tatl bir glckle: Ezanla namaz aras kadar yavru-
cuum. deyince torun: Nasl yani, mr bu kadar ksa m?
der. Dede: Evet yavrum. mr, namazsz ezanla, ezansz na-
maz aras kadardr. diye cevap verir. Torun yeniden sorar:
Namazsz ezan ve ezansz namaz szlerinden ne kastettiini
anlamadm dedeciim. Bu ne demek aklar msn? Dede
efkatle ellerinden tuttuu torununa: Bak yavrum, geen-
lerde komumuzun ocuu dodu. O ocuun kulana ezan
okundu deil mi? te o ezann namaz klnd m? Klnmad.
O ezan Namazsz ezand. nsan ld zaman klnan ce-
naze namaznn da ezan yoktur. O da Ezansz namazdr.
Aslnda o namazn ezan insan dounca okunmutu kula-
na. Bak ey insan! Dodun, ama leceksin, mr abuk
biter, hayatn iyi deerlendir. Boa vakit harcama! ikazn
yapyordu o ezan. te yavrum mr, ezanla namaz aras
kadardr. Sakn boa geirme.
Farknda Olmasak da Her Gece lrz Uykumuzda
nsann uykuya muhta olduunu ya da bir gn bile uyumayan
bir insann hareket ve reflekslerinin kstlandn, bir iki gn iin-
deyse fizyolojik olarak neredeyse iflas edecek vaziyete geldiini
biliyoruz. ou insan iin hi phesiz sadece dinlenmek iindir
uyumak. Gnlk yorgunluklarn ardndan arj olmak. Ama Allah
isteseydi insan uykuya muhta yaratmayarak, karncalar gibi ya-
116
atabilirdi. Bedensel ve zihinsel olarak dinlenmenin yannda esa-
snda lm hatrlatr uyku insana. Yaamnn sonunda kyamete
kadar dalaca derin uykuyu. Her uykusuyla bir lm hali tecrbe
eder insan farknda olmasa da. Bu yzden kimi filozoflar lmn
ikiz kardei saymlardr uykuyu.
lmn ikizi olan uyku sende var. Nasl stne geirdiin
elbise bedenini her gn sarp sarmalarsa
uyku da seni yle sarp sarmalar.
Cicero
nsan uykudayken ryasnda grd bir takm eylerin varlna
inanr. Uyandnda ise ryasnda grdklerinin asl olmadn
anlar. Dnya hayat da hirete gre bir uyku hali saylabilir.
yleyse iinde bulunduumuz hayat da bir ryadan baka bir
ey deildir. Muhtemel ki lnce uyanacaz.
9
Gazzl
Uykuyu hafif bir lm, lm de ar bir uyku bil.
Muhammed kbal
Uyurken biyolojik olarak yaamaya devam etse de insan uyku-
dayken maln, sevdiklerini, tutkularn, hrs, ac ve mutluluklarn
geride brakr. Kendinden geer ve dnya ile olan tm irtibat kesi-
lir bir anda. Tekrar uyanncaya kadar farknda deildir hibir eyin.
Uyumak zere yasta ban koyduu her defasnda bu uykunun
son uykusu olabileceini dnmez bir defa. Ya da ne yaptn, na-
sl getiini bilmez zamann, sekiz saat sonra kalktnda. Gelip bi-
risi lmden uyandn dese, garip gelir kendisine. Oysaki Allah her
9 Aktaran: Faruk Karaca, lm Psikolojisi, Beyan Yaynlar, stanbul 2000, s. 64.
117
EMRE DORMAN
gece ldrr bizi. Sonra hakknda yaama hkm verilmi olanlar
yaamaya devam ederler. Yani lm dnmeden ya da lm-
den korkarak yaayan insanlar, aslnda her gn lm tecrbe
ederler farknda olmadan. nsan bir gece uykuya dalar gibi le-
cek ve bir sabah uykudan uyanr gibi kyamet gn dirilecektir.
B
O, odur ki, geceleyin sizi ldrr. Gn boyunca neler yapp neler
kazandnz bilir. Sonra, belirlenmi sre iletilip tamamlansn diye,
gn iinde sizi diriltir. Nihayet Onadr dnnz. Sonra, yapp
ettiklerinizi size haber verecektir.
B
Allah, canlar, lmleri srasnda alr, lmeyenleri de uykular
srasnda. Sonra, haklarnda lm hkm verdiklerini alkoyar;
tekileri, belirlenen bir sreye kadar salverir. Bunda, iyice dnen
bir toplum iin elbette ibretler vardr.
39 Zmer Suresi Ayet 42
Akl Edebilecek Kadar Bir Sre Verilmiti Bize
Kanlmaz olan lm gerei durmasna ramen yan bamzda,
dnmeden yaarz onu umarszca. Dnya hayatnn en ok yaa-
nlmaya deer yerini ya da en ok g alan blgesini dnrz de
en ok g alan yerin dnya iinde olmadn dnmeyiz. hiret
yurdu kadar g alan bir yer yoktur bunu grrz. Ama nedense gr-
mezden gelir ve bir gn bizim de oraya g edeceimizi unuturuz.
118
B
nkr edenlere de cehennem atei var. Ne haklarnda hkm verilir
ki lsnler ne de azaplar hafifletilir. te byle cezalandrrz tm
nankrleri biz. Feryat edip dururlar orada: Rabbimiz, kar bizi
de nceden yaptmzdan baka ey yapalm. Bara ve hayra
ynelik iyi bir i yapalm. Sizi biz, t alann t alaca bir sre
mrlendirmedik mi? Uyarc da geldi size. Hadi, tadn bakalm
azab! Zalimler iin hibir yardmc yok artk.
35 Fatr Suresi Ayet 36-37
Evet, akl edebileceimiz bir sre verilmiti bize. Ya da en azn-
dan akl edebilecek kadar sre verilenlerden akl etmeleri bekleni-
yordu. Her yerde iaretleri vard Allahn, grmek isteyene. Yemin
ediyordu Kuran ayetleri zamana. Andolsun zamana, insan ziyan-
dadr. Ancak hayra ve bara ynelik iler yapanlar mstesna diye
(Asr Suresi).
Hayata yeniden balasaydm, saniyelerin nabzn tutardm.
Dostoyevski
Bir irketiniz olduunu dnn. Dnemsel ve yllk faaliyetleri-
niz ile ilgili hazrlanan raporda yl iinde yaptnz ilerle ilgili de-
tayl bir hesap dkm yer alr. Bu sayede gelir ve giderinizi grr,
hem dnemsel hem de yllk olarak kr ve zararnz hesap ederek
ylsonu hesabnz kapatrsnz. lm de tpk irket faaliyetlerini-
zin bilanosu gibi yaamnzn hesap kesimini temsil eder. Yaam
hesabnz ne ekilde kapatmak istersiniz?
Her yeni gn yaam bankamzdaki hesabmza bir gn daha
yatrlyor yce Mevla tarafndan. O yatryor biz hesapszca har-
119
EMRE DORMAN
cyoruz. O tekrar yatryor biz hesapszca harcamaya devam edi-
yoruz. Ama mr tkenip de hesap czdanmz elimize veril-
diinde sorulacak bize, sana verilen mr ne ekilde harcadn
hesap ver diye.
B
Yaklat insanlara hesaplar!
Ve onlar hl gaflet iinde yz evirip durmadalar.
21 Enbiya Suresi Ayet 1
Bir Rya Sresi Kadardr mr, Bir Gz Ap Kapama
Misali Gelir Geer
Geldi geti mrm benim ol yel esip gemi gibi
Hele bana yle gele ol gz ap yummu gibi
Yunus Emre
yle abuk geecek ki zaman bir ryaya dalm da uyanm-
z gibi gelecek adeta. Uzmanlarn, saatlerce srd sanlan r-
yalardaki olaylarn aslnda birka saniyelik sre iinde gerekle-
tiini sylemeleri gibi. Uyandnzda ryanzda ne kadar ok ey
grdnz dnrsnz. Aslnda bu dnya hayatnn ksal-
nn grdmz bir rya sresinden fark yoktur. Gzmz a-
mamzla kapamamz, birka saniye gibi gelecek bize. Nasl geti-
ini anlayamayacaz yllarn.
Btn gnler lme gider. Son gn varr.
Montaigne
120
Bunun kantnn ne olduunu merak edenler yaayanlara sora-
bilirler. 90nna merdiven dayam pek ok kiinin bile gemi yl-
larna dair anlataca eyler birka saat ya da bilemediniz bir gn
ile snrl kalacaktr. Koca bir mr birka saate sar m demeyin.
Aynen byledir. mrmz bir kum saatine benzetirsek eer, kum
taneciklerinin aa d gibi yaadmz yeryz de ayakla-
rmzn altndan eksilmekte. Vaktimiz dolduunda tpk kum saa-
tinden dklp biten kum tanecikleri gibi bir bakacaz eksilmi,
ayaklarmzn altndan kayp gitmi bastmz toprak ve bedeni-
miz yerin iki metre altna konacak.
Hayat bir piyese benzer.
nemli olan uzunluu deil oynay tarzdr.
Seneca
Zira bir gz ap kapama ya da nefes alp verme misali geer
gider, siz daha ne olduunu anlayamadan bir de bakarsnz tke-
nip gitmitir koca bir mr. Dnyaya gznz amanzla tutu-
turulmu bir kibrit gibidir hayat. ok deil birazdan bitip, er
p olacak. Tutmasn bilemediyseniz eer sonunda sizi yakacak.
B
lm sarholuu hak olarak geldi.
te bu, senin kap durduun eydir.
50 Kaf Suresi Ayet 19
B
Dnyann sonuna ilikin emirse bir gz ap yummak gibi,
hatta ondan da yakndr. Allah her eye kadirdir.
121
EMRE DORMAN
B
Buyurur: Yeryznde yllar saysyla ne kadar kaldnz?
Derler: Bir gn yahut gnn bir ksm kadar; sayanlara sor.
Buyurdu: Sadece birazck kaldnz. Keke biliyor olsaydnz.
Sizi, bo yere yarattmz ve bize
dndrlmeyeceinizi mi sandnz?
hirette hakszla uratlmaz hi kimse. Kendisine verilenden
daha fazlas istenmez. Adalet terazileri getirilir ortaya ve yaplan
bir iyilik ya da ktlk hardal tanesi arlnca dahi olsa hesaba
katlr. nsann unuttuu eyler nne getirilir, karsna karlr.
B
Kyamet gn iin adalet terazilerini kuracaz/adaleti terazilere
koyacaz. Hi kimseye zerre kadar zulm edilmeyecek. Hardal
tanesi kadar bir ey olsa onu ortaya getiririz.
Hesaplar olarak biz yeteriz!
Olu ve Bozulu Halindedir Bu Dnya
Yaadmz dnyadaki her ey bir olu ve bozulua tbidir. Mev-
simlerin deitiine ahit oluruz. lkbahar ile birlikte aan iekler
ve yeeren aa dallar, sonbaharla birlikte brakrlar kendilerini.
O renk cmbnn yerini solgun bir resim alr. llaki mevsimle-
rin deimesini beklemeye de gerek yoktur bu bozuluu anlamak
iin. Dalndan koparlan bir iek ya da meyvenin ksa bir zaman
122
sonra o ihtiaml grntsn, renk ve kokusunu yitirdiine ahit
oluruz. Dalnda aylarca kalabilen bir iek vazoya konduunda so-
lup er p haline dnr birka gn iinde.
Etrafmzdaki canllarn da srekli olarak yok olduklarn g-
rrz. ou birka gn belki birka haftalk mr yaayan mil-
yarlarca brt bcek yaratlmtr yeryznde. Onlarn da zamanla
yok olduklarn ve yerlerine yenilerinin yaratldn grrz. Yani
esasen lm gereini hatrlamak ya da insann acizliini anlamas
iin illa bir insann ya da bir yaknmzn lmesine gerek yoktur.
Kendisinin lmesine de gerek yoktur. ldnde acizliini an-
lama imkn da. ok sradan bir nezle-grip halinde dahi insann
nasl halsiz ve isteksiz olduunu bir dnn. En sevdii yemek-
ler ona tat vermeyecek, en sevdii diziyi izlemek iin ban kal-
drmaya hali olmayacak, huysuz ve aksi biri olacaktr. Yine doa-
daki olu ve bozulu bir yana insann kendisi de zamann ypratc
ve bozucu etkisi altnda srekli olarak eskimektedir. Hcreleri l-
mekte, derisi burumakta, salar dklp beyazlamaktadr. Tpk
kullandmz herhangi bir eyann kullandka eskimesi gibi. er-
p misalidir dnya hayat tpk bir bitki gibi:
B
Bilin ki, u ireti dnya hayat bir oyun ve elenceden, bir ssten,
aranzda bir vnmeden, mallarda ve evlatlarda oalma yarndan
baka ey deildir. Bir yamur misali ki, kard bitkiler iftilerin
houna gider. Ama biraz sonra o ot kurur, sapsar kesildiini
grrsn. Nihayet bir ot ufants haline gelir. hirette iddetli bir
azap var, Allahtan bir af ve honutluk da var. Dnya hayat bir
aldan/gurur aracndan baka ey deildir.
57 Hadid Suresi Ayet 20
123
EMRE DORMAN
Gelip Geici Bir Mola Gibidir Dnya Hayat
Dnya hayatnn geici nimetleri ile kendini oyalayan kiiler, far-
knda olmadan ebedi bir rahat ve huzurdan yz evirirler. Oysaki
bir yolculuk esnasnda verilen ksa bir mola gibidir dnya hayat.
nl filozof Kind, insanlarn kararsz, kendini tketen, hayalleri
boa karan, sonu balangcn yalanlayan, kendisine gveneni
hayal krklna uratan, ona kanan acnr hale dren bu fani
lemden geilerini bir gemi seyahatinde verilen moladaki insan
davranlaryla rneklendirir.
10

Buna gre bir grup insan yaadklar yere gitmek zere bir ge-
miye binerler. Baz ihtiyalarn karlamalar iin kaptan bir limana
yanar. Yolcular ihtiyalarn temin etmek iin gemiden karlar.
Bir ksm ihtiyacn temin ederek baka bir eyle ilgilenmeden ge-
miye dner ve hibir engelle karlamadan, kimseyle ekimeden
ve herhangi bir izdihama maruz kalmadan geminin en rahat ye-
rine yerleir.
Bir ksm da rengrenk iek trleriyle donanm araziyi seyret-
meye, o ieklerden yaylan deiik kokular ilerine ekmeye, bol
ve nadide aalarn ilgin meyvelerinden yemee, gzel sesli ku-
larn ho tlerini dinlemeye giderler. O blgede deiik renk ve
grnmdeki talarn gz alc manzarasna, ruhu okayan ilgin
ekildeki sedeflerinin seyrine dalarlar. Fakat ihtiyalarn karla-
dklar o yerden pek fazla ayrlmazlar. Gemiye dndklerinde de
en rahat yere yerleirler.
Dier bir ksm ise ihtiyalarn karladklar o yerden ayrl-
mamakla birlikte o sedefleri; deerli talar, evredeki meyve ve
iekleri toplamaya koyulurlar. O blgenin ta ve sedeflerinin, bi-
raz sonra toplamaktan pimanlk duyacaklar solan ieklerin, az
10 Kind, znty Yenmenin areleri, tercme: Mahmut Kaya, slm Filozofla-
rndan Felsefe Metinleri, Klasik, stanbul 2003, s. 61-64.
124
sonra evredekilerin irenecei bir pislie dnecek olan meyvelerin
ar ykyle gemiye dnerler. Fakat bakalarnn nceden geminin
geni ve rahat blmlerine yerletiklerini grrler. Bunun zerine
dar, engebeli ve sert bir yere tkrlar. stelik deerli grdkleri
ta ve sedefler, iek ve meyveler o sert ve dar ortamda kendilerine
yk olmaya balar. yle ki yerlerini daraltacak talar toplama-
dan gemiye erken dnenlerin sahip olduklar rahatlktan bsbtn
mahrum kalrlar. Ayrca nce dnenler, dierleri gibi topladkla-
rn koruyup kollamak ve onlarn zarar grmelerini nlemek gibi
bir hizmete katlanmyor; onlardan uzak kalmann, ar balanma-
nn verdii sknt ve kaybolma korkusu ile megul olup istirahat-
larnn ounu onlara ayrmyorlard. Dahas, onlardan bir veya
birka kaybolduunda toplayanlar znt ve kedere sevk etme
durumu da bunlar iin sz konusu deildi.
Bazlar ise gemilerini ve gitmek istedikleri vatanlarn unutup
o geni araziye ve ormana dalmlard. O talar sedefleri ve i-
ekleri toplamak ve meyvelerden yemek, onlarn vatanlarna dn-
meyi ve gemide msait yer bulmay dnmelerine engel oluyordu.
Ayrca bu durumda onlar, kendilerini bekleyen srekli korku, fela-
ket ve acdan da emin deillerdi. yle ki; yrtc hayvanlar, zehirli
ylanlar, rknt veren sesler, yzlerini ve dier organlarn izip
yaralayan aa dallar veya boy boy dikenlerin ayaklarnda aa-
ca ve uzun tedavi gerektiren yaralar yahut yrmelerini engel-
leyen bataklk, mahrem yerlerini rten elbiseyi kirleten amur ya
da giysilerini yrtan dallar yahut da ilerlemelerine engel olan sar-
maklar onlar bekliyordu.
Kaptan geminin kalkacan onlara bildirince bir ksm toplayp
devirdii ykle dndler, fakat anlattmz gibi skntlarla kar-
latlar. Gemide msait yer olmadndan ancak dar, skc, ra-
hatsz edici ve tehlikeli hastalklara yol aan bir yer bulabildiler.
125
EMRE DORMAN
Bir ksm ise ormann ilerine ok daldklar ve araziye daldk-
lar iin kaptann sesini duymadlar.
Nihayet gemi kalkt ve bylece onlar vatanlarndan ayr de-
rek bulunduklar yerde lmcl tehlikelerle ve mthi glklerle
kar karya kalverdiler. Onlardan kimini yrtc hayvanlar para-
lad, kimisi bataklklara gmld, bazs amurlarla belendi, baz-
sn da ylanlar soktu. Sonunda hepsi iren le haline geldi. Var-
mak istedikleri vatanlarndan ayr, organlar dalm ve iren
duruma dm olan bu kimseler, tanmayanlar iin rahmet, tan-
yp bilenler iin ibret oldular.
te yandan bir ksmnn toplayp yklenerek gemiye dndk-
leri o akllarn elen, hrriyetlerini ksan, rahatlarn karan ve
yerlerini daraltan iekler ok gemeden soldu ve talarn da rengi
matlat. nk iekleri ve renkleri canl klan rutubet artk yoktu.
O sedefler de bozulup fena halde kokutular. Bylece topladklar
eyler hem kendilerine yk hem de rahatsz edici bir evre olutur-
dular. Artk onlar denize atmaktan baka are kalmamt. nk
onlar, sahip olann hareketini engellemi, hayatn zehir etmi, bu-
lunduu yere znt vermi ve hrriyetini kstlayan bir yk ha-
line gelmiti. Onlar denize atnca da elleri bom bo kalmt. On-
lar henz gidecekleri yere varmadan o kt kokularn kendilerini
etkilemesi ve yorgunluktan glerini kaybetmeleri yznden birok
hastala yakalandlar.
Yerin darl, sertlii ve verilen hizmetin ar oluunun da onla-
rn zarar grmelerinde pay vard. Bu yzden bir ksm gidecekleri
yere ulamadan ld; bir ksm da hasta ve bitkin olarak varabil-
diler. evreyi seyre dalp gzel kokular teneffs ederken geciken-
ler ise buncack meguliyet yznden geni ve rahat yer bulamam
oldular. htiyacn grmek iin darya ktnda gzne ilienden
baka herhangi bir eyle megul olmayanlara gelince, onlar oya-
126
lanmadan erkenden gemiye dnmler, en geni ve rahat yerleri
tutmular, huzur iinde vatanlarna kavumulardr.
Bizim bu lemden gerek leme geiimizin rneini tekil eden
bu misaller, bu lemden gelip geenlerin durumuna benzemektedir.
O halde yeryzndeki akl talarna, sudaki istiridyelere, aalar-
daki ieklere ve ksa sre sonra yk haline dnecek olan kuru-
yacak otlara kaplp aldanmamz bizim iin ne kadar kt!
te bamza geldiinde bizim iin znt kayna olacak eyler
bunlardr. Eer zleceksek, gerek vatanmzdan ayrldmza ve
geminin bizi gerek vatanmza ulatrmasna engel olan bir yk
yklendiimize zlelim. O gerek vatan ki, orada yokluklar, z-
lemler ve kayplar bulunmad iin sknt ve zntler de yoktur.
Zira gerek olmayan bir ey orada bulunmaz, istenmesi uygun ol-
mayan eye kar da istek duyulmaz. stek duyulan ey ise hemen-
cecik isteyenin yan bandadr, hem de ondan hi ayrlmamak ve
zarar ziyana uramamak zere.
Farknda Deildir Ama Yaratla Acizdir nsan
Aklen ok eye g yetirebilme yeteneinde yaratlsa da bedenen
zayftr insan. Biraz kemik biraz et. Elma kabuu gibi ince bir deri
ile kapldr koca bedeni. Ufack bir darbede hasar grp incinebilir.
Kesikler karsnda kan kaybndan lebilir. Gl ve salklyken
kaya gibi sanr kendini, kaslarn iirip aynann karsna geer ve
ne glym ben der. Filmlerdeki gibi mermileri az ile yakala-
yp, oklar eli ile tutamaz. Bir mermi ekirdei ya da incecik bir
demir paras yeterlidir havasn sndrmeye. ou zaman parma-
na batan bir kymktr onu gnlerce inletip duran.
Ne fazla soua gelebilir ne fazla scaa. 37 derecede olmal-
dr zira vcut scakl, yle ok da deil hani ne bir iki derece az
127
EMRE DORMAN
ne de fazla. Minimal deiiklikler bile bir anda yatak dek sere-
bilir onu. Hayatnn sonu olabilir.
Ykanmaya, temizlenmeye muhtatr ayn zamanda. Temizlen-
mezse ayet rm bir le gibi kokar mesela. Kanr durur may-
munlar gibi. Allahn ltfudur esasen tm bunlar. Acizliini gste-
rir insana. elikten var edilseydi insan rnein ya da bir demirden.
Deil ufak bir mikrop kmesi vahi hayvanlar bile kar koyama-
sayd gcne. Etkilenmeseydi hibir darbeden, izikten. Masal kah-
ramanlar gibi olsayd yani. ls bile yllarca bozulmadan kal-
sayd. iek bile bitemeseydi zerinde. ok zor olurdu anlamas,
ne kadar aciz olduunu.
nsan kinata hkim bir varlktr diyen felsefe retmenine,
rencilerden biri, u ekilde karlk vermi:
Tansiyonuna bile hkim olamayan insan,
kinata nasl hkim olur?
Film Karelerinde Kalr Bir mr
Fotoraf makineleri ve video kameralar dndrmtr beni hep.
Bebeklikten itibaren yaplan ekimler yllarca insan iin bir hatra
olur. ok byk bir ltuftur aslnda bu ve benzeri gereler insan
iin. Tabi grmesini bilene. ekilen binlerce resim karesi ve ka-
yt altna alnan anlar insanlarn tm yaantlarnn da aynen bir
kamera kayd gibi kayt altna alndn ve zaman geldiinde ar-
ivden kartlp insana izletileceini hatrlatr bana. Ne byk bir
ey deil mi?
te taraftan ayr bir gzellii daha vardr bu kayt ve fotoraf-
larn. Yllar geince su misali arada bir duygulanr ve eski resim-
lere bakmak ister insan. Bebek tulumu iindeki resmine bakp na-
128
sl olup da bunca yln getiini anlayamaz. Genlik dnemindeki
resmine bakan bir kadnn o endaml ve zarif gzelliinden, beli
bkk, yz ve derisi buruuk, salar beyaz alevle tutumu biri
kalmtr geriye. Ne gzleri grr eskisi kadar iyi ne de kulaklar
iitir genliindeki gibi.
Genlik ok dayanmayan bir kumatr.
William Shakespeare
Hele bir de alml ve gzel bir bayan iin daha da zordur bu du-
rum. Zira kimler komutur genliinde peinden. Ne canlar yak-
mtr kim bilir. Derin bir ah eker ve mrldanr kendi kendine
Hey gidi hey! Neydim ben bir zamanlar. Bir dnrn szleri ile;
Hangi gzel yz ki,
Toprak olmad!
Hangi gzel gz ki,
Toprak dolmad?
Bir mr ardnda braknca insan, artk bir zamanlar olmu,
gemite kalm ve bir fotoraf karesinin iine smtr o yllar.
Yoldan geen bir gen, gzlerini hi ayrmadan akarsuyun
banda oturan yal adama bu kadar dikkatli neye bakt-
n sorar. htiyar adam gzlerini akan sudan ayrmadan u
cevab verir: Hayatma evladm, akp giden hayatma
Yllarca gerei dnmeden yaamtr hayatn. Dnyas iin
olanlar hemen yapm ya da yapmak istemi, hireti iin yapmas
gerekenleri ise ertelemitir hep. Gnah olduunu bilmesine ra-
men hesapszca saplanmtr sua-amura. Dmtr eytanlarn
129
EMRE DORMAN
tuzana. Nasl olsa ileride yaparz demitir. lerisi ile ilgili garan-
tisi varm gibi. Deerini bilmemitir kaybettii yllarn. Oysa b-
rakn kaybettii yllar, az ncesini bile geri getirmesi mmkn de-
ildir artk sarf etse de tm servetini, maln.
B
Hayr; siz arabuk gemekte olan (dnyay) seviyorsunuz.
Ve hireti terk edip-brakyorsunuz.
75 Kyamet Suresi Ayet 20-21
B
Bu dnya hayat, yalnzca bir oyun ve elence trnde tutkulu bir
oyalanmadr. hiret yurdu ise, asl hayat odur. Bir bilselerdi.
29 Ankebut Suresi Ayet 64
lmle Tamamlanr Eksik Kalan Resim
Yayorum sanrken insan an, hep bir eylere ulama peinde ge-
lecee ynelik yaamtr hayat. Kafasnda kalan yzlerce plan,
program ve gerekletirilmesi gereken hedef ile birlikte son bul-
mutur yaam. Gezememitir rnein ok istedii bir aday. Ya
da grememitir belki de torununun ilk admlarn. Oturamam-
tr son yllarnda, hep hayal ettii, orman ii ya da gl kysndaki
o evde. Yarm kalmtr aslnda yaam resmi. Tamamlayamam-
tr. Bir oyun ve elenceden ibaret sanmtr hayat.
B
Biz, gkleri, yeri ve ikisi arasnda bulunanlar bir oyun ve oyalanma
konusu olsun diye yaratmadk.
44 Dhan Suresi Ayet 38
130
airin dedii gibi: Bu kadar yrekten arma beni. Bir gece
anszn gelebilirim demi ve hi beklenmeyen bir misafirin gelii
gibi yaam kapnz tklatmtr lm. armanza frsat bile kal-
madan girmitir ieri. stelik u an evde deiliz veya yanl adres
diyemeyeceiniz gibi gelen daveti geri evrime lksnz de kal-
mamtr.
Amamak olmaz; lm kapy alnca.
Jean de La Fontaine
nceden posta yoluyla bildirmemitir gelecei gn, saati.
nk yaamla birlikte yazlmtr bizim iin lm. Erteleme d-
mesi yoktur bangr bangr alan alarmn. Uyanmak iin uyumak
gerekiyordu nce. lmek iin yaamak. Ve biz yayorduk. Ya-
yorken de uyuyorduk. Derin bir uyku iindeyken kendimizi
yayor sanyorduk.
B
Ertelenmesine Allahtan izin kmayacak gn gelmeden nce,
Rabbinizin arsna uyun. O gn, snacak yeriniz olmayacak;
yaptklarnz inkrnz da mmkn olmayacak.
42 ura Suresi Ayet 47
B
Sizi araca gn, Ona vgyle arsna uyacak ve
dnyada pek az bir sre kaldnz anlayacaksnz.
17 sra Suresi Ayet 52
Size Ayrlan Srenin Sonuna Gelirsiniz
Gerein farkna vardnda biraz daha vakit ister insan Rabbinden.
Ancak i iten gemitir artk. Kendisine ayrlan srenin sonuna ge-
131
EMRE DORMAN
len yarmac gibi tamamlamtr zamann. Anlamtr ki kendisine
verilen zaman kulluunu ispat etmek, hayra ve bara ynelik iler
yapmak iindir. Aslnda Allah ok nceden bildirmitir insana ka-
nlmaz sonu. lm gereini ve inkrclarn hiretteki akbetini. Sre
verilip frsat tannmtr insana, dnp anlasn ve inkra saplan-
masn diye. Gerei grdnde, dnyada yaarken samimi bir iman
eden olarak yaamay arzu eder. Yalvarr Rabbine bir frsat daha olsa
diye. Ama i iten gemitir artk. Zira ok nceden bildirilmitir in-
sana bu son. Hazrlk yapmas sylenmitir. O ise aldr etmeden bu
geree, koup gitmitir hep sahte hayaller peinde.
B
Bizim bir kere daha dnyaya dnmz mmkn olsayd da
iman edenlerden olabilseydik.
26 uara Suresi Ayet 102
B
Sonunda onlardan birine lm geldiinde yle der:
Rabbim, beni geri dndr ki; geride braktm dnyada hayrl
amellerde bulunaym. Asla! gerekten bu, yalnzca bir szdr, bunu
da kendisi sylemektedir. Onlarn nlerinde, diriltilip kaldrlacaklar
gne kadar bir engel vardr.
Bilmemitir, bilememitir insan, tutkuyla baland bu ha-
yat ona peinen verenin, dilerse onu sonsuz bir hayat ile dllen-
direbileceini. lk defa hayat var edenin kudretindeydi oysa son-
suz bir hayat var edebilmek. Hi lmek istemezcesine yaarken
bu hayat, dnmedi bir an olsun neden byle bir duyguya sahi-
bim, neden yaamak istiyorum diye. Yaamak, var olmak gzeldi
132
ve Allah sonsuz bir yaam vermek istiyordu insana. O sebeple
yaama istei de vermiti iine. nsan ise yanl yerde aryordu
gerek yaam. Yanl yerde yaamak istiyordu hayat. Cep tele-
fonuna tulad numarann sonunda karsna kmasn, ken-
disine cevap ve hesap vermesini beklercesine belki yanl yerde
aryordu Allah.
Materyalist bir retmen, rencisine, Syle bakalm de-
mi, Allah nerede? Eer bilirsen sana portakal vereceim.
rencinin cevab u olmu: Siz bana onun olmad bir
yer gsterin, ben size portakal bahesi vereyim.
Oysa Allaht gren gzlerinin, tulayan parmaklarnn, tu-
larn ve cep telefonunun yaratcs. Ya da Az sonra leceksin!,
u gnahndan vazge zme beni! gibi mesajlar gelmesini bek-
liyordu cep telefonuna kimisi. Belki de Allahn kendisiyle bizzat
konuup, inanmas iin onu ikna etmesini. Oysa Allah bir parti li-
deri deildi. Ne kadar ok insan inanp onu desteklerse o oranda
glenecek biri gibi. htiyac yoktu hibir eye. htiya duysa zaten
Allah olamazd. Kullarnn iyiliiydi istei. Kendi iradeleriyle do-
ruyu grebilmeleriydi. Aslnda insanlara hi bildirmeyebilirdi ken-
dini. Yaratp kendi hallerine terk edebilir, sonra da dilediine azap
ederken dilediine mkfat verebilirdi. Zira bir tek onun elindeydi
mutlak g ve hkimiyet.
aresizdi insan Onun azameti karsnda. Sokaktaki bir kaba-
daydan daha fazla korkmas gerektiini bilmeliydi Allahn ceza-
landrmasndan. Herkesten daha efkatli olduunu da. nsanlar af-
fetmek, onlar doruya ve gzele sevk etmek istediini bilmeliydi.
Zira Rahman ve Rahim (Merhametli ve efkatli) Allahn Adyla
diye balyordu insanlara hidayet rehberi ve klavuz olmas iin gn-
derdii kitabn biri hari tm sureleri (Tvbe Suresi). O birinde de
tehdit ediyordu inkrclar, kendinize gelin bu size ak bir uyar-
133
EMRE DORMAN
dr diye. Gzel ve yumuak sz syle, belki dnp ibret alr di-
yordu elisine bir baka yerde, zalimler zalimi firavunun yanna
gnderirken bile. (20 Taha Suresi Ayet 43-44)
Yaarken bamza gelen olumlu ya da olumsuz her eyden e-
itli dersler karmamz veya bakasnn lmnden ibret almamz
mmkn olabilir. Ama lm bizim bamza geldiinde kendi ad-
mza ondan ders karp bu konuda deneyim sahibi olmamz ve ib-
ret almamz mmkn deildir artk. Size ayrlan srenin sonuna
geldiinizde lmn telafisi yoktur ve lm, her insann bana
sadece bir defa gelir.
Boa Tketilir mr, Glgelere Ok Atan Avc Misali
ekici geliyor dnya nimetleri, nasl kaplmayalm onlara diyordu
kimisi. Oysa bilmiyordu ekici olmalar imtihann bir gereiydi.
Sslenmiti dnya boydan boya trl nimet ve imknla. Ilts gz
kamatryordu, kr ediyordu adeta.
B
Kadnlara, oullara, kantar kantar ylm altn ve gme,
salma gzel atlara, hayvanlara ve ekinlere duyulan tutkulu
ehvet insanlara ssl ve ekici klnd. Bunlar, dnya hayatnn
metadr. Asl varlacak gzel yer Allah katndadr.
B
Siz dnya hayatnn geici yararn istiyorsunuz.
Allah ise hireti kazanmanz istiyor. Allah stn ve gldr.
Hkm ve Hikmet sahibidir.
8 Enfal Suresi Ayet 67
134
B
te bunlar, hireti verip dnya hayatn satn alanlardr.
Gerek ile yzletiinde ise sahip olduu her eyi hatta tm
dnya servetine sahip olsa dahi kendini kurtarabilmek iin tmn
fidye vermek isteyecekti. Hep yapt iyilikleri hatrlayp iledii k-
tlkleri unutarak yaamt. Kendi unuttuklarn unutmayan biri
olduunu da unutmutu. Hi hesaba katmad ktlkleri kar-
sna getirildiinde kurtulmak iin bir yol arayacakt:
B
Eer yerdekilerin tamam ve beraberinde bir o kadar, zulmedenlerin
olsa, kyamet gn azabn ktlnden kurtulmak iin tmn
mutlaka fidye verirlerdi. nk hi hesaba katmadklar eyler,
Allah tarafndan karlarna karlmtr.
39 Zmer Suresi Ayet 47
Gerek apakt esasen grmek isteyen iin. Kanlmaz son
belliydi. Muz kabuunu grp Eyvah yine deceim diyen biri
gibi bilebile atee atyordu insan kendini. Dnya hayatnn geici
ssne kaplp gidiyordu. Oysaki bilmiyordu glge oyunu gibiydi
dnya nimeti. Gerek zannedip, elde ettim, yakaladm sanrken,
kayp giderdi ellerinden. Ha yakaladm, ha yakalayacam der-
ken tkenir mr glgeler peinde koarken. Glgeye ok atan ah-
mak avc misali.
135
EMRE DORMAN
Ku havadayken glgesi de yerde ku gibi uar grnr. Ah-
man biri o glgeyi avlamaya kalkm ve takati tkeninceye
kadar komu. nk o glgenin havadaki kuun glgesi ol-
duundan, o glgenin asl ve sahibinin nerede bulunduun-
dan haberi yokmu. O ahmak glgeye ok atar ve glgeye ok
ata ata okluu bombo kalrm. Okluk, onun mr imi ve
kendisi bunlar bo yere ata ata, mr okluunu glge av
peinde tketmi. Ve bylece bir mr yok yere tkenmi.
11
Mevln
11 Mevln, En Korkun Dman, ev. mer Rza Dorul, Kakns Yaynlar,
(Herodot-Beydeb-Mevln, Dost Grnen Dman iinde) stanbul 2005, s. 70.
137
Neden Ben?
Hotur bana senden gelen...
ster alat, ister gldr,
ster yaat, ister ldr,
k Yunus sana kuldur,
Kahrn da ho, ltfun da ho...
Yunus Emre
nsanlarn byk ounluu bana bir ktlk ya da zc bir

olay geldiinde hemen Allaha Neden ben? ya da Ben bunu
hak edecek ne yaptm? diye sorar. Neden ben? diye sorma ken-
dine. Neden sensin, sen! nsanlarn balarna gelen eyler kendi el-
lerinin kazandklar sebebiyleydi hi kukusuz.
B
Size gelip atan her musibet ellerinizin kazand yzndendir.
Allah biroklarn da affediyor.
42 ura Suresi Ayet 30
138
Ancak her defasnda da hak etmesi gerekmiyordu insann. m-
tihan gerei vard nk. Allah kullarn eitli ekillerde imtihan
edeceini ve sabredenlerin mjdelenmesini sylyordu.
B
Hanginizin daha gzel i yapacan belirlemek iin sizi imtihana
ekmek zere lm ve hayat yaratan Odur.
Daima stn Olandr, Balayandr O.
Ama sahip olduu saysz nimet ve imkn dnerek Allahm
neden ben? Ben hibir ey yapmamken tm bu nimetleri neden
verdin bana? diye sormuyordu insan. Hatta ou zaman iyilik ve
nimetleri verenin Allah olduunun farknda bile deildi. nk iyi-
likleri insan kendi becerisi sayesinde ediniyordu. Ktlkler ise hep
Allahtan gelmekteydi. Rahat yerindeyken, dnyevi tm ileri yo-
lunda giderken, Allah hatrlayp kretmesine gerek yoktu. Ama
ba skmaya grsn. Sulu belliydi ve her zamanki kibirli duru-
uyla insan, bunu hak edecek bir ey yapmadn dnmekteydi.

Efsane Wimbledon tenisisi Arthur Ashe, AIDSden lmek-
teydi. Dnyann her kesindeki hayranlarndan mektuplar
yamaktayd. Bunlardan bir tanesi yle soruyordu: Ne-
den Tanr bylesine kt bir hastalk iin seni seti? Art-
hur Ashe buna u cevab verdi: Tm dnyada... 50 milyon
ocuk tenis oynamaya baslar, 5 milyon tenis oynamay re-
nir, 500,000 profesyonel tenisi renir, 50,000 yarmalara
girer, 5,000 byk turnuvalara eriir, 50si Wimbledona ka-
dar gelir, 4 yar finale, 2si finale kalr. Elimde ampiyon-
luk kupasn tutarken Tanrya Neden ben? diye hi sor-
139
EMRE DORMAN
madm. Ve bugn sanc ekerken, Tanrya Niye ben? mi
demeliyim? Mutluluk insan tatl yapar. Zorluklar gl ya-
par. Hzn ise insan yapar. Yenilgi mtevaz yapar. Baar
insan ldatr, ama yalnz Tanr yolumuza devam etmemizi
salar. Tanrya asla Niye ben? diye sormayn... Ne ola-
caksa olacak... Onun kendine has usulleri ve her iinde e-
itli hikmetleri vardr... Siz inancnz koruyun.
te taraftan esasen illaki insann sadece bana gelen iyilik ya
da ktlklerden hareketle Neden ben? diye sormas da gerek-
miyordu. rnein sahip olduu gzler, eller, ayaklar ya da kulak-
lar iin Neden bunlara sahibim? diye de sorabilirdi insan. Ama
bu soru da aklna gelmiyordu doal olarak. Nedeni ise zaten tm
bunlarn ve daha fazlasnn insanlarn byk ounluunda bulu-
nuyor olmasyd. Sorulmaya deer olmayacak ekilde nemsizlerdi
bu yzden. ou zaman da zorluk annda edilen dualarn yerine
gelmesine ramen iinde bulunduu zorluk durumundan kurtulan
insan Rabbini unutmakta ve gaflet uykusuna dalmaktayd. stei
yerine gelmeyen kii ise bunu hep hatrlayarak bu yzden Allah
sulamaktayd. Oysa samimiyetsizdir ou insan. steinin yerine
gelmemesinde bile bir hayr olabilecei gereini dnmez. Ka-
zanmak istedii bir snavdan nce ya da amansz hasta olan bir
yakn iyilesin diye camilere koar, dualar edip, adaklar adar. S-
nav kazandnda ya da yakn iyiletiinde hemen ettii dualar,
yakarlar unutur. Bir snav ya da yaknn kaybettiindeyse et-
tii dualarn boa gittiini dnp Allah sular. Allah, mehur
hikyelerdeki gibi bir dilek aac, sihirli lambadan kan cin ya da
gkyznde kzayla gezinen Noel baba deildir, bunu bilmez.
Allaha her an muhta olduunu unutarak yaar. Kul olarak grev-
lerini yerine getirmez ama g yetiremeyeceini bildii bir konuda
hemen Allaha ihtiya duyar ve ilerini grmesini bekler.
140
Bir renci ilkokula balamasyla birlikte kendisine verilen bil-
gilerden imtihan edilmeye balar. Belki de kendisinin farkna var-
maya balad yllarnn tamam hep imtihanlar ile geer. Baarl
olmas iin derslerine almas gerektiini bilir. mtihanda baa-
rsz olduunda eitli sorunlar ile karlaacan da. niversite
snavna hazrlanmak ise kbustur adeta pek ok kii iin. Yllar
harcanr. Binlerce soru zlr. Sonra saat iinde pek ok in-
san asndan adeta kaderi belirlenir. niversiteyi bitirir ama imti-
hanlar bitmez. e girer mlakat, kamu personellii iin yeniden
snavlar, i yerinde ykselmek iin raporlar, aratrmalar. Bitmez
bir trl insann hayatndaki snavlar. Hepsinde de baarl olmak
ve arzu ettii yerlere gelmek ister haliyle. Tm bu snav tela ve
kouturmaca iinde kendisini yaratan tarafndan da imtihan edil-
diini hatrlamaz bile. Ya da dnyadaki her imtihan anlayp ha-
zrlk yapar da, Allahn neden insanlar imtihan ettiini bir trl
anlamaz. Zira ou insan iin Allahn imtihan yle girilmesi ya
da hazrlanlmas gereken bir ey deildir. niversiteye girmesine
ya da kamuda personel olmasna bir fayda salamaz rnein. Du-
rum byle olunca da kariyerinde ykselmek en tepeye oynamak
isteyen insan, Allah katnda yksek bir mevki edinip iman ve
takvasnda zirveye kmay hedeflemez. Bunu kendine hedef
edinen insanlar da anlamaz.
B
Her canl, lm tadacaktr.
Biz bir imtihan olarak sizi er ile de hayr ile de deniyoruz.
Sonunda bize dndrleceksiniz.
141
Gnlden Arayan nsan in
Allah Her An Ulalabilirdir
Allah bulan, neyi kaybeder?
Ve Onu kaybeden, neyi kazanr?
Onu bulan her eyi bulur.
Onu bulamayan hibir ey bulmaz,
bulsa da bana bela bulur.
Said-i Nurs
U
lalmazdr ou kii iin kimi insan. Koca bir holdingin pat-
ronu rnein ya da bir babakan. yle her isteinizi iletemez-
siniz. Her istediinizde gremezsiniz. Grebilir biriyseniz bile
gnlerce hatta haftalarca beklemeniz gerekebilir. Belki size hibir
ey vermemitir ama karsnda ezilip bzlrsnz. Allaha dua et-
mek ya da ondan bir dilekte bulunmak isteyip de srada beklediini
ya da dikkate alnmadn hatrlayan biri var m? Bugn git yarn
dua et cevabyla karlaan. Ya da Allah u an ok megul veya ta-
tilde gibi bir sz ile. Her istendiinde ulalmyor mu Allaha? a-
yet gnlden yalvarmsa bir kul, cevap almyor mu duasna? Ya
da bilmiyor mu Rabbinin her an onu duyduunu. Halini bildiini.
Onu snayp, imtihan ettiini. Bir eyi nasip edecekse yeryzn-
deki tm insanlar bir araya gelse dahi buna engel olamayacakla-
142
rn. Bir eyi de nasip etmiyorsa ayet onu verebilecek baka kim-
senin olmadn. Bu yzden bana gelen herhangi bir ktlk
iin Neden ben? diye sorma. Ya da sana kt grnen her
eyi kt sayma. Nedeni sensin zira.
B
Bu, kendi ellerinizin retip nden gnderdii yzndendir,
Allah, kullara asla zulmedici deildir.
Allah kullarn bazen trl imtihanlarla zorluk ve skntlarla
snar. Bazen de insanlar bu dnya hayatnda yapm olduklar bir-
takm hatalarn bedelini derler. Her ne durumda olunursa olun-
sun Allahtan yardm dilemeyi ve Allaha ynelmeyi hayatn temel
prensibi edinmek gerekir. Kul, Allaha dayanp gvenirse ve ger-
ek dost olarak sadece Allah bilirse mutlaka yardm grecektir.
Ancak pek ok kiinin yapt gibi Allah sadece zor zamanlarda
hatrlamak ve aresiz kalndnda Ona dua etmek samimiyetsiz-
liktir. Zorda ve aresiz kald anlarda Allaha yakaran, sonra skn-
ts giderildiinde tekrar eski hayatna dnerek Allah adeta unutan
saysz rnekle karlarz. Bu gibi rnekler tekrar aresiz kalana
kadar Allah hi dnmez ve hatalardan uzak durmazlar. Oysa
kulun Allaha muhta olmad tek bir an dahi yoktur ki kul
sadece ihtiya duyduu zaman Allaha ynelsin.
B
Yemin olsun ki, insan biz yarattk. Nefsinin ona neler fsldadn da
biz biliriz. Biz ona, ah damarndan daha yaknz.
50 Kaf Suresi Ayet 16
143
EMRE DORMAN
nanan bir kul iin dua etmek ok nemlidir. nsan sadece zora
dt anlarda deil her an Allaha ynelip Ona dua etmelidir.
Dualar gnlden ve samimi bir biimde yapldnda Allah mut-
laka en olumlu ve gzel bir biimde cevap verecektir. Dualarda
dnyevi maddi isteklerden ok hem bu dnya hayatnda hem de
hirette hayrl iman ve ihls sahibi kullardan olunmasnn dilen-
mesi ve Allahn bize sunmu olduu saysz nimet ve imkndan
dolay srekli olarak kredilmesi gerekir. stenilen mal-mlk ki-
iyi bu dnya hayatnda saptrarak azgnlk yapmasna sebep ola-
bilir. Bu yzden istenilen her eyde hem dnya hem de hiretimiz
iin hayrl olan dilemeliyiz. Kula den Allaha gnlden balana-
rak dua etmektir. Neyin hayrl ya da nasip olaca sadece Allahn
bilgisindedir.
B
Kullarm, beni sana soracak olurlarsa, gerekten de ben pek yaknm.
Bana dua ettii zaman dua edenin arsna cevap veririm.
yleyse onlar da bana cevap versinler ve
bana inansnlar ki doruya erisinler.
145
Hl Yayorsan Bir Sebebi Var
Herkes insanl deitirmeyi dnr,
ama hi kimse nce kendini deitirmeyi dnmez.
Tolstoy
ou insann aksine kabristanlar ok severim ben. Pek ok di-

riden daha iyidir ller. Zarar vermedikleri gibi t verirler
insana. Diriler gibi bo konumazlar. Konuamazlar ama sonunda
varacam dura hatrlatrlar bana. Haykrrlar sanki ziyarete ge-
lenlere: Ey yolcu bak da biraz ibret al, sonun bizimkinden fark-
szdr onu bil diye.
Hl yayorsan bir sebebi var
Bizden daha ansl hissetme kendini. Onu yalnz Allah bilir. Acyp
durma halimize, alama bizim iin. ayet bizi grmene ramen
hl boa geiyorsa gnlerin, sen de en az bizim kadar acna-
cak haldesin. Doduunda hayat otobsne bindin sen de bizim
gibi. stelik sen farknda olmasan da inmen iin ikaz dmene
basld bile. Yanp snyor n. Ha durdu ha duracak otobsn.
Son durak denilecek; alacak kaplar. neceksin ister istemez. te
o zaman soracaksn kendine neredeyim ben diye.
146
Hayat tramvay gibidir... Tam yer bulmu,
oturacakken bir de bakmsn son duraa gelmisin.
Camillo Sbarbaro
Tm yaptn nankrlk ve inkra ramen Rabbin sana hl frsat
veriyor bak, hayattasn. Silkelen yle bir kendine gel. u an bu-
rada senin deil bizim yatyor olmamz, senin henz vaktini ta-
mamlamam olmandan. Senin sayende dndn sanma dn-
yann. ldnde cenazende dklen birka gzyann ardndan
haliyle herkes iine gcne dnecek. Senden sonra da hayat kya-
mete dein devam edecek.
Hl yayorsan bir sebebi var. Gidip bir uzan istersen az iler-
deki musalla tana. Bedenin soukluunu hissederken, sen de bir
dn bu arada. Ya gelmesinde phe bulunmayan o an bu an olsa.
u an lm olarak, plak bedenin beyaz kefene sarl bir tabu-
tun iinde hayal et kendini. Etrafnda toplanan insanlar. Ardndan
okunan dualar. itmeye al sesleri. Bir an sor kendine ya imdi
lm olsaydm ve hayata dair her eyimi ardmda braksaydm,
yaarken ne yapmak isterdim.
Sor kendine insan iki gnlk bir tatile bile karken hazrlk ya-
pp ihtiya duyaca eyleri yanna alyorken, sonsuzluk yolculu-
una ktm u anda kayda deer neyim var yanmda? Boa ge-
mi bir mrn hesabn vermek kolay olmasa gerek.
Vicdan terazisine koy hayatn. l, tart kendini. Ne durumda-
ym diye. Amasz yaadn bunca yln ardndan en azndan kal-
msa ayet nndeki yllarn hayrl iler ile geirmeye abala. An-
laml kl yaamn. nsan olarak, akldan yoksun dier canllardan
bir farkn olsun yaarken. stersen hayr ve iyiliklerle yaamn g-
zelletirmek senin elinde.
147
EMRE DORMAN
Yarn bambaka bir insan olacam diyorsun.
Niye bugnden balamyorsun?
Epiktetos
Kama gerekten. Zira bundan te gerek yok insana. Asilik
yapma seni Yaratana. Emirlerinden dar kma. Yaarken o dik
ban dnmediyse bir kez olsun kbleye, mezarnda kbleye baka-
cak merak etme. Kibrinden burnun havada gezdiysen bunca za-
man. En ufak bir para dahi kalmayacak senden geriye. Yrrken
yeri delecek, ge ykselecek gibi sanyordun ya kendini bak ye-
rin altna koyacaklar ldnde seni. Parann her sorunu zece-
ine inanp esiri oluyordun ya bak parann gemedii bir yere ge-
leceksin. Duyabilecein iki sz var geldiinde buraya, yaadn
hayatn sonunda: Gerek dnyaya ho geldin ya da gerek dn-
yaya eli bo geldin!
Niceleri geldi neler istediler
Sonunda dnyay brakp gittiler
Sen hi gitmeyecek gibisin deil mi?
O gidenlerde hep senin gibiydiler
Bu dnya kimseye kalmaz bilesin
Er ge kuyusunu kazar herkesin
Tut ki, Nuh kadar yaadn zor bela
Sonunda yok olacak sen deil misin?
mer Hayyam
Sahip olduumuza inandmz maddi eylere gerekten sahip
miyiz? Bizim ya da benim dediimiz eyler gerekten bizim mi?
Evet belki sz konusu eyler zerinde edinimden kaynakl bir ta-
sarrufumuzun olduu sylenebilir ama nereye kadar bu aidiyet. Eli
148
bo geldiimiz dnyadan eli dolu giden biri var m? Benim de-
diimiz eyleri yannda gtrebilen biri? Ya da lme karlk ve-
rilecek bir bedel var m? Esasen pek ok kii bu durumun apak
gerekliinin farkndadr. Ama her eye ramen gzler yumulur,
kulaklar tkanr. Deyim yerindeyse devekuu misali balar kuma
gmlr. Bu gerek ile yzlemek istemez insan. nk tabiatnn
bir yn aykrdr zaten dnyevi hrslara kaplmaya. Ama kreltir o
ynn. Kreltir nk arzularyla elitii iin rahatsz eder onu
bu durum. Kamak ister gerekten. Unutmak. Hatrlamamak. Oysa
unutmas ya da hatrlamamas, deitirmeyecektir bu gerei. Za-
man gelmitir ve vakit ayrlk vaktidir artk. Nefesler tutulur. Ve
urunda nelerin feda edildii dnya hayatna veda edilerek bu kez
gzler gerek karsnda ister istemez yumulur.
lnn dili olsa diyecek sana,
Ben frsat kardm tvbe et gnahna
Necip Fazl Ksakrek
yerinde ya da evinde otururken bir anda en yaknlarnn yanna
geldiini ve tek bir sz bile etmeden hznl bir ekilde ellerinden
ve ayaklarndan havaya kaldrarak seni tamaya baladklarn ha-
yal et. Sen durun ne yapyorsunuz indirin beni aaya demene
ramen seni iiten ya da haykrna tepki veren yok. Aldklar gibi
seni gasilhaneye gtryor ve elbiselerini kartp seni ykyorlar.
Sen anlamsz bir ekilde ne olduunu anlamaya alrken bir de
bakyorsun cenaze namazn klnyor. Ardndan tabutundan kar-
tlp mezarna konuyorsun ve zerine toprak atlmaya balyor. Bir
anda uyanyorsun ve tm grdklerinin seni dehete dren bir
rya olduunu anlayp derin bir oh ekiyorsun. Ama nereye kadar
bu oh! Evet, belki hl hayattasn ve tm bu grdklerin bir rya.
149
EMRE DORMAN
Ama bu er ya da ge senin kanlmaz olan sonun. imdi deilse
de bir gn aynen gelip alarak omuzlayacak yaknlarn seni. Kendi
elleriyle topran altna koyacak. zerine toprak atacak. Hl ya-
yorsan bir sebebi var.
Senin her trl nankrlk ve inkrna ramen Rabbin rahmet
sahibi. Sana hl frsat veriyor, gzn a da bak! lmn zaman
da, sras da yok. En yaldan balayarak genlerin de yalanma-
larn beklemeyebilir. Ya da nce byk ablann evlenmesi ve ar-
dndan gelenlerin sralarn beklemeleri gibi deildir lmn gelii.
Anszn gelir. Antik Romal dnr Senecann da dikkat ektii
gibi farknda olmasa da insan, zaman lmn lehine ilemektedir.
Dikkat edersen, hayatmzn en byk blm kt i yap-
makla geiyor, byk bir blm hibir i yapmamakla, b-
tn yaammz da gerekenden bakasn yapmakla geiyor.
Zamana deer veren, gnnn deerini bilen, her gn biraz
daha lmekte olduunu anlayan bir kimse gsterebilir misin
bana? Yanldmz bir nokta var; sanyoruz ki lm nmz-
dedir; oysa lmn byk bir ksm imdiden geip gitmitir.
Hayatmzn gerimizde kalan ksmn lm geirmitir eline.
12
Seneca
ok byk bir ltuftur aslnda kimsenin nerede ne zaman, ne
ekilde leceini bilememesi. ye olduu spor salonundaki yelik
sresinin ne zaman dolacan ya da her ey normal gittiinde oku-
lunun ne zaman biteceini bilmesi gibi deildir. Yaama gelirken
beraberinde ka yl, ka gn ve ka saat yaayaca, nerede nasl
lecei yazan bir belge ile domaz insan. nk bu ekilde yaa-
yamaz. Aslnda sonunda lm olduktan sonra kimin nerede ne za-
man leceini bilmesi ile bilmemesi arasnda bir fark yoktur. Ol-
duunu sanan aldanyordur.
150
Hani filmlerde grrz hastalarn raporlar birbirine karr. k-
srk ikyetiyle gittiiniz hastaneden lmcl bir hastaln pen-
esinde olduunuzu ve birka haftalk mrnzn kaldn sy-
lerler size. Tm dnya banza yklr bir anda. Ne yapacanz
bilemezsiniz. Ylr kalrsnz bir kede aresizce. Sanki bir gn
leceinizi bilmiyormu gibi tam tarih verilince beyninizden vu-
rulmua dnersiniz. mitsiz geen ve yaamnz boyunca yapt-
nz hatalardan pimanlk duyarak Allahtan af dilemeye baladnz
birka gnn sonunda bir telefon alrsnz doktordan. Beyefendi
bu durumu nasl aklayacamz bilemiyoruz ama raporlarnz
karm turp gibisiniz maallah hibir eyiniz yok. nanamazs-
nz nce. Sonra birden bire havalara zplarsnz. lmeyecekmiim!
lmeyecekmiim! diye. Sarlrsnz hayata ve hznle geen bir-
ka gnnzn acsn karmak istercesine dalarsnz elenceye.
Bundan farkszdr aslnda pek ok insann dald gaflet uy-
kusu. Birka haftalk mrnz kald denildiinde normal yaan-
tnza devam edemezsiniz. Yaptnz ileri yapp hayatnza dair
planlar gerekletirmeyi hedeflemezsiniz. Tutuur bir anda paa-
larnz. Telaa dersiniz. Peki, u an sizi telaa drmeyen nedir?
leceinizi bilmenize ramen bunun ne zaman olacan bilmeme-
niz mi? Oysa lme yaknlnz ile ilgili bir deiiklik yoktur. ki
hafta mr kaldn renen birinden oktur o iki hafta iinde, ne-
reden baksan daha krk yl yaayacan dnp de len. Ama al-
danr insan. Bu gerei gremez. nk anlayamamtr zaten
erken bulmutur kendisi iin lm. Sanki lmn ya var-
m gibi. Elbise sanarak lm, yaktramamtr bedenine.
B
Size hayat veren Odur. Sonra sizi ldryor; sonra diriltecektir sizi.
Gerek olan u ki, insan tam bir nankrdr.
22 Hac Suresi Ayet 66
151
EMRE DORMAN
nsanlar birbirlerine ne kadar tahamml edebilirler? En yakn dost-
lar bile ayet dostluklar iman ba ile balanmamsa ok ufak bir
atmada dahi ters dp en byk dmana dnmezler mi? Bir-
birleri ile grnr grnmez menfaatleri olan insanlar menfaatleri
ortadan kalknca karlkl deersizlemezler mi? Ne kadar iyi bir
alan olursanz olun yaptnz ka tane hata grmezden geline-
bilir patronunuz tarafndan? Sradan biriyseniz stelik en ufak bir
hatanzda kanlmaz olabilir bir anda kendinizi kapnn nnde
grmeniz. Vefa beklediiniz anlarda ka defa vefaszlkla yz yze
geldiniz? Hak etmediiniz halde defalarca hakszla uramadnz
m hayatta? Dnyann en iyi insan bile Allahn kudretine sahip ol-
sayd -h- kendisine yaplan bunca nankrl grp de yok et-
mez miydi tm insanlar bir anda? Kudretinin marklna kap-
lp oyuncak misali oynamaz myd dnyayla? Allahn bildiklerini
bilseydi eer tm gerekleri saklamaz myd insanlardan? Sadece
kendinin faydasna olan gzetmez miydi? Bir gn yaptn dier
gn bozmaz myd? Sznden caymaz myd? Keyfine gre ada-
let datmaz myd? Ama Allah byk rahmet sahibi olduu iin
byle yapmyor. Yarattna hem yol gsterip hem de tm nankr-
lk ve inkrna ramen her defasnda frsat veriyor. Allahtan daha
fazla rahmet sahibi olan birini tanyor musunuz?
B
Eer Allah, insanlar zulmlerine kar cezalandrsayd, yeryznde
debelenen tek bir canl bile brakmazd. Ama yle yapmyor, onlar
belirli bir sreye kadar erteliyor. Sreleri geldiinde ise ne bir saat
geri kalrlar ne de ne geebilirler.
153
Safnz Belli Olsun
trl insan vardr:
Allah bulanlar ve Ona hizmet edenler;
Onu aramakla megul olup, henz bulamayanlar;
Onu, ne arayan, ne bulan,
zaten arayp bulma abas olmadan yaayanlar.
lk gruba girenler, akll ve mutlu,
Ortadakiler ise mutsuz fakat aklldr.
Sonuncu grubun insanlar ise, aptal ve mutsuzdur.
Blaise Pascal
P
ek ok insan yaarken ve kendine dair seimlerini yaparken
hep bir eylerin arasnda kalr durur. Kararszdr ou iinde.
Oysaki bu dnyas ile ilgili yapt seimleri ve geleceine dair al-
d kararlar doru da olsa yanl da olsa sonuta bir noktaya ka-
dar insana fayda ya da zarar salayacak kararlardr. Yaplan bir ha-
tann ekilse de bir mr ceremesi, bir mrden ibarettir sonuta
ekilecek ceremenin sresi. Sefalet ya da zenginlik iinde yaasa
da bir insan hayatn, bir mrlk sre iindedir yine bu halinin
devam etmesi. Bu hayata dair her ey geicidir yani. Oysaki insa-
nn bu dnyasndan ziyade hireti ile ilgili almas gereken karar-
lar ile seimleri, sonsuzca azap ya da mkfat grmesini belirleye-
ceinden, insan iin asl hayati olan hiretine ynelik seimleridir.
154
Bu dnyaya gelmesiyle birlikte insana ok ak ve basit bir soru
sorulmaktadr aslnda. Bu dnyada var olmak iin yaratlmadn. Bu-
ras senin kendini ispat etme alann. Kendini ispat etmeye var m-
sn, yok musun? kisinden birini semelidir aslnda insan. Ama ne
yazk ki ounluun yaants biraz var biraz da yok gibidir. Yani
kararszdr sonsuz akbeti ile ilgili en nemli konuda. Yaratcnn
var olmadna inanp da buna gre yaayan biri kendi iinde anla-
labilirdir belki. Ama var olduuna inanmasna ramen ald ka-
rarlar yok olduuna inanan birinden farksz olan biri ok byk
bir eliki iindedir. Allah ya vardr ya da yoktur. Biraz var biraz
yok, ya da baz durumlarda var bazlarnda yok olmas mmkn
deildir. Allah varsa geri kalan hibir eyin nemi yoktur.
Safn ak bir ekilde belli etmelidir insan. Ben Allahn kulu-
yum, beni, sevdiklerimi ve sahip olduum her eyi Allah yaratm-
tr diyorsa biri, yaantsna kendi istek ve arzular deil, Allahn
emirleri yn vermelidir. Seimlerini, dnyevi kar ve menfaati de-
il, Allahn rzasna uygun olup olmad belirlemelidir.
Yaantsna dair hatalarnn farkndaysa biri, tm bu hatalarn
dzeltip kendine eki dzen vermek iin acele etmelidir. nk in-
sann bu konuda ge kalmas bir snav ya da ua karmas gibi
deildir. Yani telafisi mmkn deildir bu ge kaln. Dnyevi plan
ve programlarn erteleyebilir. Yapmas gereken bir ii geciktirebi-
lir. eitli bahaneler ileri srebilir. Ancak geciktirilmesi mmkn
olmayan ecel insana anszn gelir.
Bu sebeple yaarken safn belli etmelidir insan. Kendini yara-
tan ve ldkten sonra tekrar yaratarak ona verdii yaamn hesa-
bn soracak olana teslim olmayan insan, kendi istek ve tutkularna
kaplarak eytana teslim olmu demektir.
Karlk beklemeden Allah rzas iin i yapp deer retmeli-
dir. Kimin ne diyeceine deil, Allahn hakkndaki kanaatine de-
155
EMRE DORMAN
er vermelidir. Hayrl ilere adamaldr kendini. Adanm olmaldr.
Allah rzasna uygun bir i ile akan her trl dnyevi i ve deeri
elinin tersiyle itebilmelidir. Ben birey olarak tek bama ne yapa-
bilirim demeyerek sahip olduu tm imknlar ile hayrl iler yap-
may hedeflemelidir. Ksacas ak bir biimde safn belli etmelidir.
Hz. brahimi iine atmak niyetiyle byk bir ate yaktrmt
Nemrut. Bu esnada bir karnca su tarken bir karga ise atee
atmak zere al rp tamaktayd. Karncann su tadn
gren karga alayl bir ekilde sordu karncaya: Ne yapacak-
sn o tadn suyla? Karnca, brahimi atacaklar atei
sndrmek iin su tayorum diye cevap verince bunu duyan
karga glerek: Senin gtrdn su, o kocaman atei sn-
drmeye yetmez ki der. Olsun der karnca, ben de bili-
yorum yetmeyeceini; ama hi olmazsa safm belli olsun
157
lm Korkusu ve lmden Sonra Dirili
nsanlarn ou kaybetmekten
korktuu iin sevmekten korkuyor.
Dnmekten korkuyor, sorumluluk getirecei iin.
Konumaktan korkuyor, eletirilmekten korktuu iin.
Yalanmaktan korkuyor, genliin kymetini bilmedii iin.
Unutulmaktan korkuyor,
dnyada kalc bir eser brakmad iin.
Ve lmekten korkuyor, lme hi hazrl olmad iin.
Shakespeare
A
nne karnndayken farknda olsaydk olan bitenin; doup b-
ydmz ve bir gn leceimiz yerde olduumuzu d-
nrdk belki de. Bizim iin balang ve son sayardk anne karnn-
daki hayatmz. Oysaki parmamz emmek iin yaratlmamt
ellerimiz. Arada bir annemizi tekmelemek iin deildi ayaklarmz.
Annemizin kalp atlarn dinlemek iin yaratlmamt kulaklar-
mz. Ya da i organlarn grmek iin var edilmemiti gzlerimiz.
Yani bizim iin bir balang olsa da son deildi anne karnndaki
gnlerimiz. Tpk bu hayata geliimiz ve bu hayattan gidiimiz gibi.
Ne anne karn ne de bu dnyayd gerek evimiz.
158
Yaama gzlerini aan herkesin ortak paydasyd bu macera.
Artk dnyaya gelmi, var edilmitik. lydk aslnda. Var olma-
dan nce. Yokluktuk. Yaamla birlikte canlandk, var olduk. Ol-
duk ama gemiimizi unuttuk. Portakal iindeki vitamin gnleri-
mizi. Ana rahmine den su damlac hallerimizi. Var olduk. Var
etmek sadece kendisine mahsus olan tarafndan. stelik var eden,
var edip bir kenara brakmad bizi. Yedirdi, iirdi, yetitirip, gzetti.
ok ey verdi, az ey istedi. Ama biz nankr olduk. Yaratlmz,
gemiimizi unutup kibirlendik. Kimi kalkt u rm kemik-
lere kim hayat verecek dedi (36 Yasin Suresi Ayet 78). Onu ilk kez
var edenin tekrardan var edeceini bilemedi. Hayat, u dnya ha-
yatmzdan bakas deildir. lrz, yaarz ama biz tekrar diriltile-
cek deiliz (23 Mminun Suresi Ayet 37) ya da u dnya hayat-
mzdan bakas yok. lyoruz, diriliyoruz. Bizi zamandan bakas
helk etmiyor (45 Casiye Suresi Ayet 24) dedi kimisi.
B
Kendi yaratln unutmu da bize rnek veriyor. Ve bir de yle
diyor: u rm kemiklere kim hayat verecek? De ki: Onlara
hayat verecek olan, onlar ilk kez yaratandr. O, btn yaratlmlar/
her trl yaratmay ok iyi bilmektedir.
36 Yasin Suresi Ayet 78-79
Anne karnnda yaamak iin var olmadmz gibi bu dnya-
daki 60-70 senelik mr sresini tamamlayp yok olmak iin de
var olmadk. Varlmzn asl amac, bu dnyann sonsuz yaama
giden yoldaki geilmesi gereken bir snav olmas. Her snavn ba-
arl ve baarszlar olduu gibi bu snavdan da hakk ile geen
ya da tembellii sebebiyle kalanlar olacaktr. stelik an erisi gibi
159
EMRE DORMAN
bir baar ortalamas da yaplmayacak ve herkes kendi notuna gre
deerlendirilmeye tbi tutulacaktr. Ne anne karn, ne de bu dn-
yadaki yaam. Bizim iin gerek olan tek yaam lm sonras
sonsuz yaam.
Eer Allah ve ebedi hayat olmasa insanlar kinat ve kendi
doum gnlerini lnetle yd etmeye mecbur kalrlar. Ama Al-
lah ve ebedi hayatn mevcudiyeti kabul edilince hayat, iyilik,
hayr ve saadetin, dnya, gzel ahlakn kemalinin, mutluluk
ve faziletten sonsuz kutsiyetin ykseldii bir yer olur. Ftra-
tnda ebedi hayat arzusu nakedilmi olan insann dnya ha-
yat, sabah uyandktan akam uyuyuncaya kadar devam eden
bir gne benzer. Eer bir insan hayatn cesette (bedende) ol-
duuna inanyorsa u halde onun hayat vcudunun yok ol-
masyla son bulur. Eer insan hayatnn ruhta olduuna ina-
nyorsa, insan kendisi iin bir son bile fark etmez.
Tolstoy
Kendi kendisini var ettiini iddia eden birisinin aklndan phe
duyarz. nk biliriz her insana bir baba vesile olmu, bir anne
ise onu dourmutur. Balkabann iinden kmamtr kimse ya
da leylekler getirmemitir onu masallardaki gibi. nsan ise yaratl-
n ve neden yaratldn unutmu ve kendini yaratana kar k-
ran duyaca yerde dman olmutur.
B
Ey insanlar, lmden sonra dirilme konusunda kuku iindeyseniz,
gerek u ki, biz sizi topraktan yarattk, sonra bir damla sudan, sonra
bir alaktan (embriyo), sonra yaratl biimi belli belirsiz bir inem
160
et parasndan; size (kudretimizi) akca gstermek iin. Dilediimizi,
ad konulmu bir sreye kadar rahimlerde tutuyoruz. Sonra sizi
bebek olarak karyoruz, sonra da erginlik ana erimeniz iin (sizi
bytyoruz). Sizden kiminizin hayatna son verilmekte, kiminiz de,
bildikten sonra hi birey bilmeme durumuna gelmesi iin mrn
en aa ucuna (yalla) geri evrilmektedir. Yeryzn kupkuru
l gibi grrsn, fakat biz onun zerine suyu indirdiimiz zaman
titreir, kabarr ve her gzel iftten (rnler) bitirir.
22 Hac Suresi Ayet 5
Baz insanlar hiret hayat ile ilgili phe duysalar da esasen
iinde yaadmz hayatn varl, hiret hayatnn varl iin ak
bir delildir. Zira ilk yaratltr asl olan. Bir kez bu kudrete ahit
olunduktan sonra kudret sahibi tarafndan tekrar yaratlmaktan phe
duyulmaz. Dnya hayatn ve var oluu tesadf gren biri iin yok-
luktur lm. inden klmaz bir haldir aslnda. Hem kendi varl-
nn, hem de etrafndaki tm varln bir gn yok olacan d-
nmek. Tm bu varln nereden geldiini bilemedii gibi nereye
gideceini de bilememek. Yaamas anlamszdr bu inantaki bir
insann. lm ile yok olacan ve tekrar var olmayacan d-
nen biri iin hayatn hibir anlam yoktur artk.
lmden korkanlarn bu korkularna neden olan ey, onlarn
lm boluk ve karanlktan ibaret grmeleridir.
lm bo ve karanlk grmeleri ise
hayat grememelerinden ileri gelir.
Tolstoy
ayet bu dnyadaki lmmzden sonra hirette dirilmeye-
ceksek tekrar var olmamz ve sevdiimiz birini tekrar grmemiz
mmkn olmayacaktr. Bir iein ana ya da bir kuun tne
161
EMRE DORMAN
bir daha ahit olamayacamz gibi sevdiimiz eyleri tekrar yap-
mamz da mmkn deildir artk. Her trl ktlk, zulm, ada-
letsizlik, sefalet ve rezilliklerine ramen yine de yaamak istedi-
imiz bu dnyann sz konusu olumsuzluklardan arndrlm bir
formuna ulamamz mmkn olmayacaktr. Neden bu dnyada k-
tlk var diye sorarken kendimize, hi ktln olmad bir dn-
yada yaamamz da.
lm ve ac engellenemez; ancak onlardan duyulan korku ve
endie engellenebilir. Bu yzden u szleri syleyen air vgy
hak ediyor: Kt olan lm deil, utan verici bir lmdr.
Epiktetos
Yokluk deildir lm; aksine gerek olana geitir. Kulun Rab-
bine kavuaca bir gei. Bu dnya hayatnda yaanlan ne ka-
dar gzellik varsa her birinin misli ile yaanaca bir hayata gei.
Geici olann son bulduu, kalc olann hkm srecei bir gei.
Bir yz aydnldr inanan iin. Gerek ile yaam ve iman ile
len iin. Sevin gndr. Hak edene hakknn verilecei, nceki-
lerin ve sonrakilerin bir araya toplanaca, zalim ve mazlumlarn
yzletirilecei, hesap defterlerinin ortaya getirilecei bir gn. Sa-
dece mlkn gerek sahibinin hkm srd gn. zin verilme-
den kimsenin sz edemedii gn. Bir ksm yzlerin nurlanaca
bir ksmnn ise kararp, zillete bulaaca gn. man edip hayra ve
bara ynelik deerler retenlerin hak ettikleri cennetlere girecek-
leri gn. Arzu ettikleri her trl nimetin kendilerine ikram edile-
cei gerek yaam ve gerek yurda kavuacaklar gn.
Dnya aslan av ve rzk arar. Tanr aslan ise hrlk ve lm,
nk lmle yzlerce hayat grr de varln pervane
gibi yakp yandrr.
Mevln
162
nl antik dnem filozoflar da felsefenin en temel konularn-
dan biri olan lm hakknda eitli yaklamlarda bulunmular ve
genel itibariyle lmn korkulacak bir ey olmad, aksine ruhu
zgrlne kavuturan yeni bir balang olduunu sylemiler-
dir. rnein Sokratese gre ruhun bedenden ayrlmas olan lm
insan iin ok byk bir nimettir. Bu yzden lm korkusu da
akl kuvvetiyle stesinden gelinmesi gereken her hata gibi bir ha-
tadr. Sokratesin rencisi Platon da bu konuda hocasyla benzer
grleri paylar ve hayat lm iin bir raklk evresi olarak de-
erlendirir. Hayatn amacnn kefedilebilmesini ise lm zerine
dnmekte bulur. Platon hayat, nasl bir hapishane olduunu bi-
lemediimiz bedenlerimizin bal olduu bir mahkmiyete, lm
ise bu hapishaneden kap kurtulmaya benzetir.
Yine kimi filozoflara gre insan farknda olmasa da zaten her
gn bir ekilde lm yaamaktadr. yle syler Seneca:
Vaktiyle, u konuyu ilemitin anmsyorum; biz lmn ku-
cana birdenbire dvermiyoruz, kucana doru yava
yava yryoruz, diyordun. lmekteyiz her gn. Her gn
yaammzn bir paras kopup gidiyor bizden. Biz by-
mekteyken bile, geriliyor yaammz. Bebekliimizi yitirdik,
ocukluumuzu yitirdik, sonra da genliimizi. Bu gne de-
in nice zaman getiyse, yok oldu gitti hepsi. Yaadmz bu
gn de lmle ortaklaa yayoruz. Nasl ki su saatini yok
eden son su damlas deil de, o son damlalardan akp ge-
enlerdir; tpk yle, yaam braktmz o son saat de, tek
bana lm salamaz, tamamlar sadece yaammz. te
o zaman lme ularz, ama zaten ne zamandr ulamakta
deil miydik lme?
13

163
EMRE DORMAN
Mehur slm filozofu Kind ise lm insan tabiatnn tamam-
lanmas olan doal bir sre olarak grm ve yle sylemitir:
Biz kt olan eyden deil, sadece ktden nefret etmeliyiz.
Bu husus hafzamzda yer edecek olursa duyulardan kay-
naklanan zntleri yenmemizde byk yarar salar. Buna
gre, sanlmasn ki lmden daha kt bir ey yoktur! Ger-
ekte lm kt deil, kt olan lm korkusudur. lme
gelince, o sadece tabiatmzn tamamlanmasndan ibarettir.
yle ki, eer lm olmasayd kesinlikle insan da olmazd.
nk insan dnen, canl, lml varlktr diye tarif edi-
lir. Tarif tabiat temel alarak yaplr. Demek istiyorum ki d-
nmek, canllk ve lml olmak insann temel yapsdr. O
halde lm yoksa insan da yoktur. Zira bir varlk lml de-
ilse o insan olamaz. Buna gre olmamz gereken durumda
olmak kt deildir, kt olan olmamz gereken durumda
olmamaktr. yleyse kt olan lmn olmaydr. nk
lm yoksa insan da yoktur. O halde lm kt deildir.
14

Bu sebeple lm kt deildir. lme hazr olmamak ve
hi lmeyecekmi gibi bu dnyaya balanmak ktdr. hireti
iin hazrlk yaparak yaam son bulan kii cennet nimetleri ile na-
siplendirildiinde dnya hayatna geri dnmesi karlnda tm
dnya servetini kendisine vereceinizi syleseniz de dnyaya geri
dnmek istemez. Tpk anne karnndan km bir bebein by-
dnde tekrar anne karnna dnmek istemeyecei gibi. Kind, bu
konuda yle bir rnek verir:
14 Kind, znty Yenmenin areleri, tercme: Mahmut Kaya, slm Filozofla-
rndan Felsefe Metinleri, Klasik, stanbul 2003, s. 64.
164
ayet karacierde bulunan ve fakat baka hibir eyi tanma-
m olan bir besin maddesinin akl olsayd; sonra baka yere
nakledilmek istenseydi, gelimesi iin daha uygun bir bn-
yeye nakledilse bile, o bu durumdan znt duyard. Eer o
madde yumurtalara ulap sperme dnse, sonra yumurta-
lardan daha geni bir yer olan rahime nakledilmek istense,
elbette bu durum onu fazlasyla zerdi. Rahime yerletikten
sonra o maddeye, yumurtalara dneceksin dense rahim-
deki durumuna nisbetle, yumurtalarn dar olduunu ve ge-
limi insan suretinden uzak bulunuunu hatrlad iin bu
sz onu ncekinden kat kat fazla zecektir. O maddenin ra-
himden bu geni leme kmas istendiinde, durum ayn-
dr, bu da onu fazlasyla zecektir. ayet o, bu geni ve g-
zel leme ksa ve sonrada rahime dnmesi sylense, dnya
ve dnyadaki her ey onun mlk olsa rahime geri dnme-
mek iin derhal hepsini verirdi. te bunun gibi, dnya deni-
len, bu yerden ayrl da onu zecektir. ayet o madde, du-
yusal ve psikolojik aclar art arda douran duyusal varlk
ve aclarn bulunmad akl lemine intikal edecek olsa -ki
oradaki kazanmlara hibir el uzanamaz ve felaketler ulaa-
maz; sahip olann elinden onlar hibir ey asla alamaz- ve
ona: nceki bulunduun leme (dnyaya) dndrlecek-
sin denilecek olsa o, bu geni dnyadan karanlk rahime
dndrleceksin denildii zamanki zntsnden kat kat
daha fazla zlecektir.
15

nl slm filozofu Farabiye greyse lm karsnda dira-
yetli durabilen insan erdemli insandr. Zira bu kii lmn kendi-
sine hibir ktlk getirmeyeceini bildii gibi yaarken edindii
iyiliklerin de lmle kendisinden ayrlmayacan bilir. Bu sebeple
15 Kind, a.g.e., s. 64-65.
165
EMRE DORMAN
erdemli kii her iki dnyasndaki mutluluunu arttracak iyi davra-
nlar daha da arttrmak iin yaamay sever. lmden korkanlar
ise bilgisiz insanlardr. Cahil insanlar dnya hayatna dair zevkler-
den mahrum kalma endiesiyle lmden korkarlar. Bu kiiler mut-
luluun lmle birlikte kaybolacan dnr lmden sonraki
gerek mutluluk hakknda bir ey bilmezler.
Hayat doru yolda olunca lm korkusu yoktur. Bizi lmden
yldran tek ey, hayatn ktlk iinde gemesidir.
mer Hayyam
Peki, insanlar neden lmden korkarlar? te bu noktada ok e-
itli nedenler bulunsa da genel itibariyle insanlarn lmden korkma
nedenlerini dier bir nl slm filozofu bn Sn tarafndan yap-
lan tasnifi esas alarak gstermemiz yerinde olacaktr. Filozofumuz
lm korkusunun yedi snf insan zerinde etkili olduunu u e-
kilde ifade eder:
1. lmn gerekte ne olduunu bilmeyenler.
2. Ruhunun nereye intikal edeceini kestiremeyenler.
3. Kendisinin lp yok olacan, buna karlk lemin ken-
disinden sonra var olmaya devam edeceini dnenler.
4. lme sebep olan hastalklarn eleminden baka lm iin
ayrca bir elem olduuna inananlar.
5. lmden sonra kendisine bir ceza ve ikence edileceine
inananlar.
6. ldkten sonra nereye gidileceini bilmeyenler.
7. Ardnda brakaca mal ve mirasnn ldkten sonra dn-
yada kalmasndan znt duyanlar.
16

16 bn Sn, lm Korkusundan Kurtulu Risalesi, ev. M. Hazmi Tura, Orhan
Mete Matbaas, stanbul 1959, s. 12-13.
166
Tm bunlar, sz konusu korkulara kaplan insanlarn bilgisiz-
liklerinden ve sadece nefislerinin arzular dorultusunda yaamak
istemelerinden kaynaklanmaktadr. Oysaki lmden korkmak lm
gereini deitirmeyecei gibi korkulmasna ramen hazrlk yap-
mamak da kiinin akbetini deitirmeyecektir. Bu yzden lm-
den korkmak yerine sonsuz olan hiret hayatndaki lmszl
arzulamak gerekir.
lm gnmde tabutum yryp gitmeye balad m, bende
bu cihann gam var, dnyadan ayrldma tasalanyorum
sanma; bu eit pheye dme, bana alama, yazk yazk
deme. eytann tuzana dersem ite hayflanmann sras
o zamandr. Cenazemi grnce ayrlk ayrlk deme. O vakit
benim buluma ve grme zamanmdr. Beni kabre indirip
braknca, sakn elveda elveda deme; zira mezar cennetler
topluluunun perdesidir. Batmay grdn ya, domay da
seyret. Gnee ve aya batmadan ne ziyan geliyor ki? Sana
batmak grnr, ama o, domaktr. Mezar hapis gibi g-
rnr, ama o, cann kurtuluudur. Hangi tohum yere ekildi
de bitmedi? Ne diye insan tohumundan phe ediyorsun?
17

Mevln
Tolstoy da lmn korkulacak bir ey deil aksine insan iin
yeni bir balang olduunu ve lm ile birlikte insann gerek yur-
duna dneceini syler.
En kof ceviz bile krlmak ister. Olgun yemiler tutunamaz
aaca. yleyse kabuum krlacak diye hayflanmamaldr
insan. Topraa dmemek iin rpnmamaldr meyve. D-
n! Bir eyin geldii yere dnmesi kadar sevindirici ne ola-
17 Mevln, Divan Kebir, ev. Abdlbaki Glpnarl, Remzi Kitabevi, stanbul
1959, s. 169.
167
EMRE DORMAN
bilir? Tohumun aaca, aacn tohuma dnmnden baka
bir ey deildir hayat. Yani lm Fakat insanlar ly ke-
fenledikleri gibi lm de kefenlemilerdir. Ve kefenlenen her
ey ldrcdr. nsana den, tm libaslarndan soyup y-
lece seyretmektir lm. Yani hayat... Herkesin aznda ge-
veledii; ya l, ya ol diye bir sz vardr. Oysa kimse bil-
mez olmakla lmenin ayn ey olduunu. lmle savamak
ldrr hayat. nk bu hayatla savamak demektir. te
gerek lm budur. Bu hakikati anlamayan kimse, yaam
lmle, lm de yaamla kirletir. Bylece bulandrr suyu
ve su iilmez hale gelir.
18
Tolstoy
Brakn sonsuz bir yaam ve mutluluu vermeyi, eceliniz gel-
diyse rnein sadece bir dakika daha fazla sizi yaatabilecek bi-
rini tanyor musunuz? Dnyadayken maddi-manevi imknlarnz
kullanarak istediiniz bir sutan kurtulmanz ve eer varsa delil-
leri yok etmeniz mmkndr. Hatta aleyhinizde tanklk yapacak
kiileri maddi vaat ya da korkutma yoluyla sindirmeniz de. Ancak
hiretteki hesap gn, dnyadayken sahip olduunuz hibir maddi
ey iinize yaramayacaktr. Hesap kitabnz elinize verilecek ve ki-
tab sol eline verilenler derin bir pimanlk iine girecektir.
B
Kitab sol eline verilen der ki:
Ah, ne olurdu, bana kitabm verilmeseydi!
Hesabmn ne olduunu hi bilmeseydim.
Keke lmm her eyin sonu olsayd.
Malm bana hi bir yarar salamad.
G ve kudretim yok olup gitti.
69 Hakka Suresi Ayet 25-29
18 Tolstoy, lm Manifestosu, ev. S. Neval imek-Serkan zburun, Kakns Ya-
ynlar, stanbul 2007, Arka kapak.
168
Aznz mhrlenecek. Ne siz ne de baka biri, bizzat kendi
organlarnz dile gelip konuacak ve aleyhinizde tanklk edecek-
tir. Hak ettiiniz karlklar eksiksiz ve tam olarak verilecektir size.
B
O gn, azlarn mhrleyeceiz. Bize elleri konuacak, ayaklar da
kazanm olduklarna tanklk edecek.
36 Yasin Suresi Ayet 65
B
Nihayet, oraya geldiklerinde kulaklar, gzleri, derileri, yapp-ettikleri
hakknda onlar aleyhine tanklk edecektir.
41 Fussilet Suresi Ayet 20
Allahtan baka kim var edebilir insan? Kim tekrar hayat ve-
rebilir rm kemiklere? Kim kartabilir kabrinden insan?
Kim var edebilir sonsuz bir mutluluk ve yaam? Kim? phesiz
Allahtan baka hi kimse.
B
Gnahkrlar, Rablerinin huzurunda balarn emi olarak yle
derken bir grsen: Rabbimiz; grdk, duyduk, geri gnder bizi ki,
bara/hayra ynelik iyi iler yapalm. Artk kesin olarak inanyoruz.
32 Secde Suresi Ayet 12
B
yle diyecekler: Vay bamza gelene! Kim kaldrd bizi
uykumuzdan/mezarmzdan? Rahmann vaat ettii ite bu!
Peygamberler doru sylemiler.
36 Yasin Suresi Ayet 52
169
Gzeldir Aslnda lm,
Tpk Yaam Gibi
Allah ile olduktan sonra lm de, mr de hotur
Mevln
Y
a da baka trl de ifade edebiliriz bu sz: Gzeldir aslnda
yaam tpk lm gibi Bize emanet olarak sunulan geici
dnya hayatn iman, hayr ve iyilikler ile gzelletirmek elimizde.
Bu konuda dnyevi manadaki en byk destekimiz ve dostumuz
ise lmdr. Evet, aslnda lm bizim gerek dostumuzdur. Hi
kandrmaz bizi, hi aldatmaz. Daima doruyu syler bize. Dnya
hayatnn geici bysne kapldmz anlarda efkat tokadn y-
zmze patlatr. Gerei hatrlatr. Sonra daima yanmzdadr, bizi
hi yalnz brakmaz. Gerek bir dost gibidir. Sonsuz bir mutlulua
ulamamz istediinden geici hayatn anlamszln gsterir bize.
Hayat, kinat ile bir iliki iinde olmak demektir. Hayatta
rastlanan btn deiim ve dnmler, kii ile kinat ara-
snda daha yksek bir ilikinin kurulmasndan ibarettir. Do-
laysyla, lm de kinat ile daha yeni bir iliki iine gir-
mek demektir.
Tolstoy
170
lm, genlie, yalla, bymeye, olgunlamaya, dilerin
ve sakaln kmasna, salarn beyazlamasna, iftlemeye,
hamilelie ve yaamdaki dier doal eylere benzer. O halde
akl banda bir insann lme kzmayp, onu doal bir s-
re olarak beklemesi gerekir. Nasl bir ocuun doumunu
bekliyorsak, lm de ayn ekilde beklemeliyiz.
Marcus Aurelius
nsanlarn byk ounluu dnya hayatnn geici zevkleri ile
oyalanmaya devam ederken, bir ksm insanlar ise kendilerini Allah
yoluna adam kullar olarak hayra ve bara ynelik iler yapmaya
alrlar. Hayatlarndaki nceliklerini Allahn emirlerine gre be-
lirlerler. Gnlden bir teslimiyetle dnyevi bir karlk beklemeksi-
zin iyilik yaparlar. Adanm ruhlardr bunlar. Allah rzas iin ya-
rrlar. En byk zenginliin iman olduunu bildiklerinden gzel
sz ve t ile insanlar Allaha ve dine arrlar.
nsani ve ahlaki deerlerde, hak, hukuk ve adalette titizdirler.
Kendileri iin istedikleri hayrlar dier insanlar iin de ister ve in-
sanlar doruya ve gzele davet etmeyi ibadet sayarlar. Zor deildir
aslnda Allahn anna yarar kul olmak. ok deildir aslnda
Allahn kullarndan istedii eyler. Yaplabilir eyler olduklar
iin yce Allah yaplmalarn istemitir zaten.
Allaha gnlden inanan biri sahip olduu her eyin Allahn
ltfu olduunu bilir. Dnyadan yz evirmez. Helal dairesi iinde
gzel bir yaam srerek Allahn nimet ve imknlarndan istifade
eder. Tm gzelliklerde Allahn sanatn grr. Bir kuun havada
szlne, bir iein renk, desen ve kokusuna, bir kelebein kanat
rpna ya da rnein denizde yzen bir gemiye bakarak Allah
takdir ve tesbih eder (yceltir). Dnyada bunca gzellik yaratan
171
EMRE DORMAN
Allahn hiret yurdunda neler yaratabileceini dnp kalc olan
hiret yurdunu ister ve onu elde etmek iin abalar.
Dostu Allah olan, eytann selamn almaz. Tuzaklarna d-
mez. Dnya hayatnn ssne, boyasna aldanmaz. Geici oldu-
unu bilerek yaar hayatn. Yaratanna gnlden bir teslimiyet ile
balanr ve yaamnn amacn sorgular. Kendini beendirmesi
gereken asl varln yce Allah olduunu bilir. Onun rzasn ka-
zanp ho grnmek iin abalar. Sevdiini onun iin sever. Yer-
diini onun iin yerer. Karlk beklemeden, baa kakmadan iyi-
lik yapar. En iyi ticaretin Allah ile yaplan ticaret olduunu bilir ve
geici dnya hayatn satarak karlnda sonsuz olan hiret yur-
dunu alr. Tm gzelliklere Allahn eseri gzyle bakar ve hayat-
tan gerek anlamda zevk alr. Sahip olduklar ile yetinir. Kalp tat-
mini ve mutluluk duyar.
Sabrldr, yle kolayca fkesine yenilmez. Aklldr. Dn-
meden hareket etmez. Cmerttir. Sahip olduklarn paylar her-
kesle. Bilir nk mlk ve ynetimin gerek sahibinin bir tek Al-
lah olduunu. Allahn emir ve yasaklarna kar titizdir, sadktr.
Haramlara kar kaya gibidir. Allaha gnlden kul olmann dn-
yadaki en erefli ey olduunu bilir. Emindir kendinden. yle bi-
rilerinin knamasndan ekinmez. Dosdorudur yolunda, Allahtan
bakas nnde eilmez.
oka anar Rabbini, Yceltir. badetlerinde gnlden ve titiz-
dir. Dualar ile yardm, hayr ister hem bu dnyas hem de hireti
iin. Sadece kendisi iin deil dier tm inananlar iin de dua eder.
nkrclarn hidayete gelmesini diler. Hata ve gnahlarda srarc de-
ildir. Hemen piman olur. Tvbe eder. Af diler. Ahlak ve fazilet
sahibidir. irkinliklerden yz evirir. Namusuna ve erefine ba-
ldr. Hay sahibidir. Nefsine hkimdir.
172
Gvenilirdir. Emanete sahip kar. Kendisinden emin olunan-
dr. Kendisine ait deilse ayet bir kurutan fark yoktur onun iin
koca bir servetin. Gzn dikmez bakasnn sahip olduklarna.
Fedakrdr. Faydal iler yapmaya abalar. Frsatlar arar. Hayrl i-
leri dnyevi ilerinin nne geirir. alkandr, karnca gibi. Bu
dnyadaki rahatndan nce hiretteki rahatn dnr. Yorulmak
nedir bilmez. Hep daha iyi eyler yapmay hedef edinir kendine.
Hayrl ilerde yarr, Allaha yarar bir kul olmaya alr. Etra-
fna kar rnek biri olur. Rol yapmaz. Yalan ve riyaya sapmaz. Bir
kul olarak Rabbini temsil ettiini bilir. nsanlar aldatmaz.
Gybet etmez. nsanlar arkalarndan olur olmaz ekitirmez.
Emin olmadan bir konuda hkm vermez, yok yere ahkm kes-
mez. nsanlarn kusurlarn aratrmaz. Lakaplar takmaz. Kimseyi
kk grmez. Tevazu sahibidir. Byklenip kibre sapmaz. Zanda
bulunmaz, bulunsa da iyi zanda bulunur. Hata aramak yerine hata-
lar rtc olur. Bo ve lzumsuz sz ile davranlardan uzak du-
rur. Gerektii yerde gerektii kadar konuur. Arlklara kamaz.
lldr. sraf etmez. Tutumludur. Zarafet sahibidir. Temizliinde
dikkatlidir. Gzel ve temiz giyinir. Gereksiz lksten kanr.
Kendi zararna dahi olsa doru olan semeye alr. Hakk ve
adaleti gzetir. ahitlikten kanmaz. Yalan yere ahitlik yapmaz.
Vicdan sahibidir, insafldr. Gzel sz konuur. Hayr, iyi ve gzel
olan tavsiye eder. Sadece insanlar deil tm canllar sever. n-
sanlar tarafndan sevilir, saylr. Kin gtmez. Dmanlk beslemez.
Affeder. Bar esas alr. Kendisine yaplan bir iyilie daha gzeli
ile ktle ise gerekiyorsa ayet aynsyla karlk verir. Ktlk-
ler planlamaz. Allahn izin verdii lde mukavemette bulunur.
Gerektiinde cesur olur. Hibir eyden korkmaz. Zulmetmez. A-
rlklara gitmez.
Hogrldr. Anlayldr. zr kabul eder. Gerektiinde
zr diler. Gler yzldr. nsanlara ask suratla, kt szle mua-
173
EMRE DORMAN
mele etmez. Teekkr eder. Teekkr beklemez. Kendisi iin iste-
dii bir hayr bakalar iin de ister. Sadktr. Dosttur. Gvenilirdir.
Vefakrdr. Kadir kymet bilir. nsanlara banka hesaplarna gre de-
il, Allaha olan teslimiyetlerine ve insani gzelliklerine gre de-
er verir. Aile ve akrabasn sever. Konu komusuyla iyi ilikiler
kurar. Kardelik iin ayn anne ve babadan domay zorunlu gr-
mez. Gnlden inanan insanlar kardei bilir. Korur, kollar. Gze-
tir. yiliini ister.
Kendini gelitirir, yetitirir. nsanlk meselelerine kar duyarl
olur. Mslman kardeinin derdini kendine dert edinir. Sadece ken-
disi iin deil, tm insanlk iin faydal iler yapmaya alr. n-
sanlar hayra arr. Gerekleri onlara tebli eder. Karln yal-
nz Allahtan bekler.
Artk karar vermek gerek! Alacamz bir sonraki nefesimiz
garanti olmasa da, henz zaman varken. manmz kaybetmeden
imanmzn, salmz kaybetmeden salmzn ve mrmz
kaybetmeden bize emanet olarak verilen mrmzn kymetini bi-
lelim. Nasl olsa ileride yaparm gafletine kaplmadan, yaantmza
ve kendimize eki dzen vermeye, artk kanlmaz gerekleri fark
etmeye abalayalm. Tabi zamanmz varsa.
Zor deildir aslnda; bu saylanlar yapmak ya da en azndan
yapabilmek iin aba harcamak. Gerek nem ve deeri bunlara
vermek. Bunlar yapp da ldkten sonra ardnda tatl bir tebessm
brakmak. Hayrlar ile anlp, dualar ile uurlanmak. lm muhab-
betle karlamak, Rabbe kavuma saymak. Geici olmayan gerek
hayata ulamak. Sonsuz bir huzur ve mutluluk tatmak.
Sevdiklerimizden ksa sreliine uzaklamaktr lm. Allaha
iman edip hayrl iler yapanlarn bir daha hi ayrlmamak zere
cennette kavuacaklar, sonsuz bir huzur ve mutluluk yaayacaklar
174
geici bir ayrlk. Dnsenize ya yokluk olsayd lm? Kim tekrar
grebilirdi sevdiini, zlem duyduunu? Hani ok sevdiimiz bi-
rini kaybettiimizde bir eylerin hep eksik kaldn hissederiz ii-
mizde. Buruk olur sevinlerimiz. Bazen keke deriz, keke u an
yanmda olsa. Bir daha hi ayrlmamak zere hep yanmda kalsa.
Allahtan baka bizi sevdiimize kavuturabilecek biri var m?
lme are olamayan dnya serveti, sevdiimiz birini tekrar bize
geri verebilir mi? Ailemizle, oluk ocuumuzla, dost ve arkada-
larmzla buluturabilir mi? Kaybettiimiz sevdiklerimize kavua-
bileceimiz baka bir mekn bileniniz var m? Ya bundan daha b-
yk ltuf bilen biri? Ya da cennete girmeyi hak etmedii iin sonsuz
bir azap grmenin yannda, cennete giren yaknlarndan, sevdik-
lerinden sonsuza kadar ayr dmenin verecei azaptan daha b-
yk bir azap bilen biri?
B
man edip zrriyetleri de imanda kendilerine uyanlarn, soy-soplarn
da kendilerine katmzdr. Ve kendi amellerinden kendilerinin hibir
eyini eksiltmemiizdir. Her kii, kazand karlnda bir rehindir.
52 Tur Suresi Ayet 21
B
Adn cennetleri bunlar iindir. Atalarndan,
elerinden, zrriyetlerinden hayra ve bara
hizmet etmi olanlarla birlikte girerler oraya.
13 Rad Suresi Ayet 23
175
EMRE DORMAN
nsanlarn byk ounluu hi lmek istemez, sonsuzca var ol-
mak ister. Masallardaki gibi bir lmszlk iksiri olsa rnein onu
elde etmek iin yapmayaca ey kalmaz. Her trl zorluu gze
alr. Elde etmek iin canla bala alr. Hatta yle ki hayatn bile
tehlikeye atabilir lmszlk iksirini edinmek uruna. Sonunda
elde edebilecei ya da bu iksirin gerekten onu lmsz klaca
garanti bile olmasa. Oysaki bilmez, Allah zaten buyruklarna uyan
herkese lmszlk vaat etmitir. Sonsuz ve mutlu bir yaam. Hem
de herkese. stelik onu kaf dann ardnda aramanza gerek yok-
tur. te hem bu dnyasna hem de hiretine ynelik hayrl i-
ler yapan iin yokluk deil, aksine gzeldir aslnda lm, tpk
yaam gibi. Ona hazr olana. Bu gerek ile yaam ve bu ger-
ee gre hazrlk yapana
177
Ek:
bn Sn ve Ruh Kasdesi
19
nsan olarak hi lmemek ve sonsuz bir hayat srmek isteriz.
Oysaki bu isteimizin sebebi ruhumuzun lm sonras gerek ha-
yata zlem duymasdr. Bu dnyada lml olduumuza gre de-
mek ki esasen bu dnyada yaamak iin var olmadk. Bu dnya
hayat sonsuzlua alan kapdan gemek iin yrdmz bir ko-
ridordur bizim iin. Oysaki insan sadece bu dnyada var olmak iin
yaratld zannyla sonsuzluk kapsn kendi zerine kapatmakta
ve geici olan dnya hayatnn ltsndan gzleri kamat iin de
bu gerei grememektedir. te bu noktada bn Snnn aada
bir ksm aktarlacak olan Ruh Ksidesi insann bu durumunu ve
ruhunun zlem duyduu sonsuz yaam ile maddi bedeni arasnda
skmasn olduka gzel bir ekilde tasvir etmektedir.
bn Snya gre ruh bu dnyada var olmak iin yaratlmam-
tr. Bu sebeple bedene girmesi bir gvercinin kafese konmas gibi-
dir. Ruh bedene hayat vermek ve onu ynetmek zere kendi kut-
sal leminden gururlu ve nazl bir gvercin gibi szlerek dnyaya
inip ten kafesine konuk olmutur. Zamanla bedenine alm ve ar-
19 bn Sn, Ruh Kasdesi, tercme: Mahmut Kaya, slm Filozoflarndan Felsefe
Metinleri, Klasik, stanbul 2003, s. 325-334.
178
tk ondan ayrlmak istememitir. Bu yzden lmle birlikte beden-
den ayrlmak ruha ok ac gelecektir.
ndii hneyi zamanla tanr,
Alamaz nce, souk davranr.
Nihayet benimser ten kafesini
Ayrlrken bu kez alar kvranr.
Letfet mi gzel, madde mi iyi,
Ne arar kafeste, bilmem ki neyi.
zgrl tadan bu zavall ku,
Nasl sevdi hayret, bu virneyi!
stelik safln ve temizliini koruyacana dair Allaha ver-
dii sz unutmu ve bedene girmesiyle ilahi ve manevi ynyle
deersiz bedenin istekleri arasnda skarak bocalamaya bala-
mtr. Madde ile girdii bu iliki neticesinde safln yitirip kir-
lenmi, ancak Allaha verdii sz hatrladka utancndan alayp
gzya dkmtr.
nerken Allaha verdii sz,
Unutup kirlenmi tertemiz z.
Hatrlamaz olmu anayurdunu,
imdi mell mahzun, solgundur yz.
Bununla birlikte maddi varlklarn sahip olduklar ypranma
etkisiyle yalanan bedene de zlp alamtr. Artk ruhun ko-
nuk olduu bedenden ayrlp anayurduna dn zaman gelmi-
tir. Nihayet lmle birlikte ruh bedenden ayrlm ve geride ar-
tk kimsenin deer vermedii, toprak olmak zere terk edilen
ceset kalmtr.
179
EMRE DORMAN
Ypranr giderek, yalanr kafes,
Nice nevcivanlar imdi tk nefes.
Gvercin bu hle yanar yaklr,
Odur virneden gelen yank ses.
Vade tamam olur, diner frtna,
ileli gvercin dner yurduna.
Biterken hasretlik yeniden balar,
Ayrlrken alar, bakar ardna
Burkulur yreim gller solunca,
Sner mit nurum sre dolunca,
Servi boylu ay paras gzelin
Kim bakar yzne toprak olunca.
lmle birlikte ruh, maddenin tutsa olmaktan kurtulmu, be-
denle birlikte iken, tpk uyurgezer gibi grmedii nice hakikatleri
grmeye balamtr.
Dalnca gvercin o son uykuya,
Anlar ki bu hayat tmyle rya!
Neler grr neler kalknca perde.
Sonsuzluu yaar haz duya duya
Ne var ki, ruhun bedenle olan ilikisi, akan imein bir an
ortal aydnlatp snmesi kadar ksa srmtr. Kintn mrne
nisbetle insan hayat anla ifade edilecek kadar ksa olduu iin ru-
hun burada tam kemle ermesi ve mutlu olmas pek mmkn g-
rnmemektedir. Ancak insann, ruhundaki sonsuzluk duygusunu
tatmin edebilmesi ve ebed mutluluu tadabilmesi iin hiret haya-
180
tnn varl ona yeni ufuklar amakta ve bu durum onun sradan
bir canl olmadnn temel gvencesi saylmaktadr.
Vcut ikliminde bir an grnd,
Biraz cilveleip srra brnd.
Kimseler bilmedi mhiyetini,
Bir imekti sanki akt ve snd.
181
Kaynaka
1. Caner Taslaman, Big Bang ve Tanr, stanbul Yaynevi, 3.
Bask, stanbul 2008.
2. Cevdet Kl, Felsefe Diyarndan Hikmet Yurduna Bil-
gelik Hikyeleri, nsan Yaynlar, stanbul 2010.
3. Eflatun, Sokratesin Savunmas, ev. Teoman Aktrel,
Remzi Kitabevi, stanbul 2010
4. Emre Dorman, Modern Bilim: Tanr Var, stanbul Ya-
ynevi, stanbul 2011.
5. Enis Doko, Dhi ve Dindar: Isaac Newton, stanbul Ya-
ynevi, stanbul 2011.
6. Epiktetos, Sylevler, ev. Birdal Akar, ule Yaynlar, s-
tanbul 2010.
7. Faruk Karaca, lm Psikolojisi, Beyan Yaynlar, stan-
bul 2000.
8. Hayati Hkelekli, Din Psikolojisi, Trkiye Diyanet Vakf
Yaynlar, Ankara 2003.
9. Herodot-Beydeb-Mevln, Dost Grnen Dman, ev.
mer Rza Dorul, Kakns Yaynlar, stanbul 2005.
182
10. Hugh Ross, The Creator and the Cosmos, Naupress Book,
Colorado 1993.
11. bn Sn, lm Korkusundan Kurtulu Risalesi, ev. M.
Hazmi Tura, Orhan Mete Matbaas, stanbul 1959.
12. Kaan H. kten, lm Kitab, Agora Kitapl, stanbul 2010.
13. Mahmut Kaya, slm Filozoflarndan Felsefe Metinleri,
Klasik Yaynlar, stanbul 2003.
14. Mevln, Mesnevi, I-IV, ev. Abdlbaki Glpnarl, M.E.B.
Yaynlar, Ankara.
15. Mevln, Divan Kebir, ev. Abdlbaki Glpnarl, Remzi
Kitabevi, stanbul 1959.
16. Montaigne, Denemeler, ev. Sabahattin Eybolu, Trkiye
Bankas Yaynlar, stanbul 2009.
17. Mfit Selim Saruhan, slam Filozof ve Dnrlerinde lm
Korkusu ve Tedavisi, A...F.D., Cilt 47, Say:1, s. 87-105.
18. Necip Fazl Ksakrek, ile (Btn iirleri), Byk Dou
Yaynlar, stanbul 2001.
19. Osman Ersu Belikrk, Varolu ve tesi, Sorulara Cevap
Ararken, Furkan Kitapl, stanbul 2005.
20. Pascal, Dnceler, ev. Metin Karabaolu, Kakns Ya-
ynlar, stanbul 2003.
21. Tolstoy, Hayat zerine Dnceler, ev. Ahmed Midhat
Rfatof, Furkan Basn Yayn, stanbul 1994.
22. Tolstoy, lm Manifestosu, ev. S. Neval imek-Serkan
zburun, Kakns Yaynlar, stanbul 2007.
183
B
Onlara bir strap gelip attnda yle derler:
Biz Allah iiniz ve sonunda Ona dnp gideceiz.
yilik olarak yaptnz Allah bilir. Azk edinin.
Hi kukusuz azn en gzeli takvadr.
Ey akl ve gnl sahipleri, benden saknn!
Kim gzel davranlar sergileyerek yzn
Allaha teslim ederse, Rabbi katnda dl vardr onun.
Korku yoktur byleleri iin; tasalanmayacaklardr onlar...
Rabbinizden bir balanmaya ve eni gklerle
yer kadar olan cennete doru yarr gibi kouun.
O, takva sahipleri iin hazrlanmtr.
Nerede olursanz olun lm sizi yakalayacaktr.
Titizlikle korunan muhteem kulelerde olsanz bile.
4 Nisa Suresi Ayet 78
man edip hayra ve bara ynelik iler yaparak
Rablerine iten bir ballkla boyun eenlere gelince,
onlar cennet halkdrlar. Srekli kalacaklardr orada.
11 Hud Suresi Ayet 23
Hanginizin daha gzel i yapacan belirlemek
iin sizi imtihana ekmek zere lm ve hayat yaratan Odur.
Daima stn Olandr, Balayandr O.

İnsanlar Uyurlar Ölünce Uyanırlar

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İnsanlar Uyurlar Ölünce Uyanırlar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

stanbul Yaynevi 2011

nsanlarn byk ounluu farknda olmasa da lm bize san-

uan birilerinin sahip olduu zenginlik ya da mala daha nce

nsanlarn byk ounluu bana bir ktlk ya da zc bir

ou insann aksine kabristanlar ok severim ben. Pek ok di-

You might also like