Professional Documents
Culture Documents
www.istanbulyayinevi.net
NSANLAR UYURLAR
LNCE UYANIRLAR
EMRE DORMAN
stanbul Yaynevi
Eser Ad: nsanlar Uyurlar, lnce Uyanrlar
Yazar: Emre Dorman
letiim: www.emredorman.com
Kapak Tasarm: Yunus Karaaslan
Sayfa Dzeni: Adem enel
ISBN: 978-605-88082-2-5
Bask ve Cilt: Kitap Matbaaclk San. ve Tic. Ltd. ti.
Davutpaa Cad. No:123 Kat:1 Topkap/stanbul
Tel : 0212 482 99 10 Sertifika No:16053
Genel Datm
stanbul Yaynevi
Caalolu Yokuu Evren Han No:17 Kat:1 Daire:33
SRKEC STANBUL
Tel: (0212) 519 62 72 Fax: (0212) 513 73 86
www.istanbulyayinevi.net
bilgi@istanbulyayinevi.net
NSANLAR UYURLAR
LNCE UYANIRLAR
EMRE DORMAN
Aziz htrana
7
NDEKLER
Yaama Balarken; Bir Su Damlacnn Hikyesi ........................................ 9
Sorgulanmam Bir Hayat Yaanlmaya Deer Deildir ........................... 19
Ltfen Bana lm Hatrlatmayn ................................................................ 23
Herkes lme Eit Mesafededir .......................................................................... 31
Mal Sahibi, Mlk Sahibi, Hani Bunun lk Sahibi? ....................................... 37
Baka Sevdalar, Baka Ryalar ............................................................................ 45
lmeden nce Yaplmas Gereken 101 ey .................................................... 53
Tketti Bizi, Tketim Zihniyeti .......................................................................... 59
Olmazsa Olmazlarmz ve Sahip Olduumuz Gerek Deerler ............ 71
Yaam Sigortas ......................................................................................................... 87
Biri Bizi Gzetliyor ................................................................................................... 93
Hayatmzdaki nceliklerimiz ............................................................................ 99
Hayatmzdaki Her ey Tpk Bizim Gibi Tanrsaldr ...............................105
Dnya Hayatnn Geicilii ve Zamann Kymeti ...................................... 111
Neden Ben? ................................................................................................................137
Gnlden Arayan nsan in Allah Her An Ulalabilirdir...................... 141
Hl Yayorsan Bir Sebebi Var .......................................................................... 145
Safnz Belli Olsun ..................................................................................................153
lm Korkusu ve lmden Sonra Dirili .................................................... 157
Gzeldir Aslnda lm, Tpk Yaam Gibi .................................................... 169
Ek: bn Sn ve Ruh Kasdesi .............................................................................. 177
Kaynaka ...................................................................................................... 181
9
Yaama Balarken;
Bir Su Damlacnn Hikyesi
lk yarmz
Kk bir su damlacym ben. Kimsenin nemsemedii, haberdar
dahi olmad. Oysa ne potansiyeller barndryorum iimde. Hele
bir kazansam u yar ite o zaman herkes grecek benim kim ol-
duumu. Sabrszlanyorum. Sanki on be milyar yldr bu an bek-
liyorum. Daraldm, artk ortaya kmak istiyorum.
Heey diye haykrmak. Ben de varm. Buradaym. te bakn ar-
tk ben de dnyadaym! Hl bekliyorum. ok skldm. yle ok
bekledim ki kaar yok kesin ben kazanmalym yar. Milyonlarca
rakibimi geerek ve yzlerce kilometre yzerek birinci olmalym.
Ben bunu hak ediyorum
lk evimiz
ok yoruldum ama kazanacam. urada bir tabela var: Fallop
Tp. Galiba bu bir tnel. Buradan gidersem belki kestirme bir
yol bulurum kendime. Amma da uzun bir tnelmi. Nereye kyor
acaba? te orada bir tabela daha grdm! Rahme gider. ansm
denemeliyim. Bir ey kendine doru ekiyor beni
Of bam ok aryor. Ne oldu bana? Neredeyim ben. ok ka-
ranlk buras. ok sessiz. Arkadalarm nerede? Kimse yok mu?
10
NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR
Asl kaldm bu duvarda. ok sklyorum bir k yolu bulmal-
ym. Hayalini kurduum dnya bu mu yoksa? Ben daha iyi bir yer
hayal etmitim oysa
Kendimde bir deiim hissediyorum bu aralar, ne oluyor bana?
Karmda yanp snen klar var sanki. Tam okuyamyorum ama
bir ey yazyor. Tamam, grdm sanrm. Preembriyonik aamaya
ho geldiniz yazyor. ki hafta boyunca sizi biz arlayacaz. Bu
srada hcreleriniz oalacak. Rahat ve huzurlu iki hafta geirme-
nizi dileriz. Of ne zaman biter bu iki hafta. Onca milyar yl bek-
ledim ama o sre bile u iki hafta kadar uzun gelmemiti bana
Embriyonik aamaya ho geldiniz. Hcre tabakalarndan te-
mel organlarn ortaya kmaya balayaca bu aamada alt hafta
boyunca birlikte olacaz. Alt hafta m? nanamyorum, bu ne ya.
ki hafta zor dayandm zaten imdi alt hafta nasl beklerim? Ga-
liba hi bitmeyecek bu sre
Fetal aama devresindesiniz. Bu aamanzn sizin iin olduka
zevkli geeceine inanyoruz. Rahat bir ekilde arkanza yaslanp
gelimeleri gzlemleyebilirsiniz. Bu aamada yznz, elleriniz ve
ayaklarnz olumaya balayacak, d grnnzn belirginleti-
ini hissedeceksiniz. Yaklak otuz iki hafta kadar misafirimizsiniz.
Bu sre zarfnda ak bfe mutfamz size hizmet verecek. Daha
nce tatmadnz lezzetler ile ikramlarda bulunacaktr. Yaasn ite
bu! Doru yerdeyim. nanamyorum. Ama ne, otuz iki hafta m?
Sadece otuz iki hafta yaamak iin mi bekledim bunca zamandr.
Btn mrm bu kadar m? Peki, sonra ne olacak bana? lmek
istemiyorum daha bu gen yamda. Daha doyamadm dnyaya
Geici evinize ho geldiniz
imde bir huzursuzluk bedenimde bir sanc var bu ara. Sona yak-
latm ve yaknda lyorum galiba Dursana ne yapyorsun? e-
11
EMRE DORMAN
kitirip durmasana. Sana sylyorum ek o ellerini zerimden bak
fena olacak sonra Heey kime sylyorum? Brak u bam. Ne
istiyorsun benden? lmek istemiyorum ne olur kesmeyin yaamla
bam, ayrmayn beni huzurlu dnyamdan
ekin u gzmn zerinden. Kim bunlar ne diye sevi-
niyorlar byle? Hey size sylyorum glnecek bir ey mi var?
lye saygs kalmam kimsenin. Neredeyim ben? Ne kadar ok
ses ve grlt var burada. Kim bu etrafmdakiler? lmm kut-
luyorlar galiba
Heey brak u bacaklarm. Vurup durma popoma. Bak avazm
kt kadar baracam imdi. Siz istediniz bunu aln bakalm. In-
gaaaa. Bu ne ya, nasl bir ses bu byle, benden mi kt bu ses. Dur
bir daha deneyeyim. Ingaaa. Ne yaptnz bana byle? Kimim ben?...
imdi anlyorum ki annemin karn deilmi yaayacam dnya.
ldm sandm anda meer domuum gerek dnyada. Ama
alamadm henz ok skntl geldi bilmem neden buras bana
Of ok scak buras Amma da sarp sarmaladnz beni. Da-
raldm yemin ederim. Azma tktrp durmasanza u biberonu.
Ben sanki beslenmesini bilmiyorum. Siz mi beslediniz beni krk
haftadr?
u annem olmal. Gzleri ok scak bakyor. u da kardeim
herhalde beni boacak gibi duruyor. Nasl bir yer buras. Ltfen
bana syler misiniz neden beni yerimden ettiniz?...
imdi okullu olduk
Bu gn okula balyorum ve tam alt yana bastm. Alt koca yl.
Annemin karnnda geirdiim krk haftay hatrladm bir an. Tm
mrm o krk haftadan ibaret sanmtm. Alt koca yl geti gz-
lerimi aal u koca dnyaya
12
NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR
Ve okuldaym. Snf arkadalarm ile tantm. Topu topu 20
kiiyiz snfta. Gemii hatrladm bir an. Milyonlarca arkadam
geerek birinci olduum o gnlerimi. Bu 19 kii mi benden daha
baarl olacak? Mmkn deil. Ben en iyisiyim
Bktm artk dev yapmaktan. Sabah erkenden uyanp okula
gitmekten. Okumak istemiyorum ben. Hem retmenimi de sev-
miyorum zaten hep kzyor bana snfta. Teneffsler de ok ksa za-
ten. Arkadalarmla oynayamyorum. ok skc bu okul.
Annemler niversiteyi de okumalsn diyorlar. Yoksa iyi bir i
bulamaz ve yksek bir maa alamazmm. yle bir hesaplyo-
rum da aa yukar on be yl var niversiteyi bitirebilmem iin.
Mmkn deil bu sre gemez. Bittim ben
Mezuniyetim var bugn. Tam yirmi bir yandaym. Annem ile
babam daha iyi anlyorum imdi. yi ki onlar dinleyip niversi-
tede okumuum. Bir sr arkadam oldu. leride hepsi iyi birer i
sahibi olacaklar. Belki birlikte bir i bile yapabiliriz. imdi i bu-
lup biraz para biriktirmem lazm. Malum Defne ile birbirimizi se-
viyoruz ve evlenmeyi planlyoruz
Yeni bir i yeni bir dnya
Tam bir yl oldu. aramaktan yldm ama henz bir i bulamadm.
ok mutsuzum. Bunca yl bouna m okudum yoksa? Bunca -
rendiim bilginin hi mi deeri yok? Maillerime bir bakaym bari
ne var ne yok. te bu! Geenlerde grtm i yerinden bir mail
gelmi ve beni ikinci grmeye aryorlar. ok heyecanlym.
ok iyi grnmem ve kendimi onlara ispatlamam gerek. Hemen
hazrlklara balamalym.
Ka lira dediniz? Ben yanl duydum herhalde. Haftalk m
bu nerdiiniz para yoksa kt bir aka m? 800 TL maa ile ie
mi balanr? Ben niversite mezunuyum. Yabanc dilim de var
13
EMRE DORMAN
yerimdeki bir ylm doldurmak zereyim. Gnde ortalama
on saat alyoruz. ki saatim de yollarda geiyor. Galiba bu gi-
dile Defne ile evliliimiz bir hayal olmaktan teye geemeyecek.
Oysa ne ok seviyoruz birbirimizi. Evet, bir are bulmam gerek.
Ama ne? Tamam, gidip patron ile konuup maama zam isteyip
aksi takdirde istifa edeceimi syleyeceim.
Hayr efendim, ey yani yle demek istemedim aslnda. Tabi
ki efendim siz nasl isterseniz. Eee. eyyy. Yok, tabii ki almak
istiyorum. Emredersiniz hemen iimin bana dnyorum. Hi bu
kadar yerin dibine battm, mutsuz ve aresiz olduumu hatrla-
myorum. ok skldm. Buras ok skc. Baka bir i bulmam ge-
rek. Hemen ilanlara bakmalym.
Yok, yok, yok! Bana uygun bir i ilan yok. Para kazanmann
bir yolunu bulmam gerek. Patronumdan daha gl ve zengin ol-
malym. Anladm ki bu dnyada paran yoksa itibarn da yok. Tek
istediim bir evim bir de arabam olsun. Defne ile evlenip yuva ku-
ralm. ocuklarmz olsun. nsan hayattan baka ne bekleyebilir ki?
Maa daha iyi bir i buldum sonunda. Ama eski i yerimdeki
alma artlarn arar oldum. Dosyalardan bam kaldracak vak-
tim yok. Neyim ben modern bir kle mi? Ne diye bu kadar ykle-
nip dururlar ki insana
niversiteden mezun olal tam sekiz yl oldu. Yirmi dokuz ya-
na bastm. Eski hareketliliim azald sanki, kendimi bym his-
sediyorum. Beni tek mutlu eden ey artk Defne ile evlenebilecek
olmamz. Yaknda onu ailesinden istemeye gideceiz, ok mutlu-
yum. Acilen bir ev bakmam gerek.
Evleniyoruz
Son aym ev bakmakla geti. Ayaklarma kara sular indi. So-
nunda bir yerde karar kldk ama aslnda ok da ho bir yer deil.
14
NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR
Eski ve skc bir yer. Bir sr eya almamz gerek. Ev aksesuar-
lar, avize ve perdeler
Akm ben de en gzeli olsun istiyorum ama bak bunlarn fi-
yat daha uygun bunu alsak olmaz m, hepsi ayn ii grmyor mu
en nihayetinde? Neden daha fazla para verelim yok yere? Kavga,
grlt, patrt. Evlendik en sonunda. Evimizdeyiz
Masraflarmz artt. Gelirimiz giderlerimizi karlamaz oldu.
Yeni bir i bulmam gerek. Maa daha dolgun. Defne diyor ki her
sene ayn tatili yapyoruz. Mete ile Esra geen seneki tatillerini
yurtdnda geirmiler, biz neden gitmiyoruz? Hakl galiba, daha
iyi bir i bulmam gerek. Daha iyi bir hayat yaamak iin daha ok
para kazanmalym. Ama nasl?
Annem diyor ki ok martyorsun bu kz. Hesabnz bilin bi-
raz. Biz babanla kt kanaat geinip yetitirdik abinle seni. Samz
sprge ettik okutalm diye ikinizi. Ama anne devir deiti ihtiya-
lar artt diyemiyorum ki. Belki de annem hakldr. Ama bir ben mi
hakszm? Ne istiyor, ne bekliyorum ki u hayattan bir evim bir de
arabam olsa yeter, baka bir ey istemem.
Krka vardk nihayet
Geen cuma 40 yana bastm. yi bir iim, ounlukla mutlu giden
bir evliliim, bir evim ve bir de arabam var. Defne ile bir ocuu-
muz oldu. Ad Ali. ok sevimli kerata tpk benim kklm.
Oyunlar oynuyoruz onunla. yerindeki tm yorgunluumu unut-
turuyor bana. Defne kendisine de bir araba alma zamannn gel-
diini dnyor. ok zor oluyormu arabasz. Taksitleri de yeni
bitirmek zereyim. Ama belli ki yeni bir araba demesi daha ba-
layacak. Ne yapalm gerekten ikinci bir araba art. deriz artk.
Ali byyor. Evimiz kk olduundan artk smamaya bala-
dk. Bu koca binalarla sarlm ehir sokaklarnda oynamak mm-
15
EMRE DORMAN
kn deil. Yeni bir eve gememiz art. Defneye aldmz yeni ara-
bann taksitleri daha bitmedi. Hele bir bitirelim yeni eve de geeriz.
Ali okula balyor. Defne tm arkadalarnn ocuklarn zel
okula verdiini ve kendi ocuunun da iyi bir eitim almas iin
zel bir okula gitmesinin gerektiini sylyor. Hani haksz da de-
il neticede, Ali bizim her eyimiz. Ve tm hayatmz ona adadk.
yi bir eitim almal. Ama okul parasn ilk duyduumda duda-
mn uukladn hi unutmuyorum. aka yapmyorum, gerek-
ten uuklad dudam. Yeni bir yk biniyordu srtma ama ne ya-
palm. Hayat ite, insan hayattan ne bekleyebilir ki. oluk ocuu
rahat etsin. Mutlu olsun yeter.
Kouturmaca iinde geen hayatn sonunda
Merdiveni elliye dayadm saylr. Hayatn yorgunluu omuzlarmn
szsnda gizli. Sanki yllar daha m abuk geiyor ne! Tutamaz ol-
dum zaman. Ellerimin arasndan kayp gidiyor. Yeni evimize ta-
ndk. Ali okuluna devam ediyor
Bugn ilk defa kalbim tekledi ve doktora gittim. ok yormu ha-
yat sizi, artk dinlenmelisiniz, dedi doktor. Ama yeni evin taksitleri
var, dinlenme lksm yok henz. Emekli olunca dinleniriz artk
Kkken sanki dertlerim de kkt. Bydm de ne oldu de-
mek geliyor iimden. Hayatmda hep bir eylerin eksikliini hisset-
tim durdum ama ne olduunu bir trl bulamadm. Herhalde yanl
yerde aradm mutluluu. Eski gnlerim geldi bir anda aklma. ok
eski. Popoma ilk apla yemeden nceki gnlerim. Ekmek elden
su glden geinip gidiyordum ne gzel. Yediim nmde yemedi-
im ardmda. Derdim de tasam da yoktu. ok skcym bu ha-
yat. Bir dndm de galiba hayatmda en rahat ettiim yer o ka-
ranlk kck odaym. Scak, huzurlu ve rahat.
16
NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR
yle bir hesap yaptm kendi kendime. 60 yandaym u an.
Gnde 8 saat uyuyarak mrmn 20 yln uykuda, ortalama 8 saat
alarak bir 20 ylm da ite geirmiim. Yeme, ime, gezme, yol,
trafik, televizyon, internet, elence derken kalan 20 yl da tket-
miim. Bir an durup unu sordum kendime: Ben gerekten yaa-
dm m? ya da Byle bir hayat yaamak iin mi var oldum? Ya
da neden bu soruyu tketilmi bir mrn sonunda sordum ken-
dime? Hakikaten ksa bir masal gibiymi insan hayat. Bir varm
bir yokmu.
Ve son
Neredeyim ben buras neresi. Neden bu kadar karanlk hi k yok
mu? Herkes nerede? Bu tahtalar da neyin nesi? Kim att zerime
bu topra? Ne oldu bana? ok karanlk, ok sessiz buras. Ailem
nerede? Dostlarm? Kimse yok mu?...
nsanlarn byk ounluu benzer ekilde tpk bir yaprak mi-
sali savrulur durur yaam iinde. yle sk balanr ki hayata, bir
gn leceini unuttuu gibi lm sonrasyla ilgili de kayda deer
bir hazrlk yapmaz kendine. Oysaki mr; anne karn ile toprak
altndaki iki karanlk arasnda yaklan bir kibrit alevi gibidir. Alev
almasyla snmesi an meselesidir.
Belki bu dnyadaki yaantmz iin yeryzndeki insan says
kadar farkl hikye oluturmak mmkn olabilir. Ancak barolde
kim olursa olsun yaama bir su damlac olarak balamas da ya-
amnn son bulmasyla topran altna konmas da deimeyecek-
tir. Yani ayn balang, ayn son, farkl hikyeler.
Peki, sizi farkl klan ne? Siz nasl bir hikyeniz olsun ve bu
hikyenizin sonu nasl bitsin istiyorsunuz? lmle yzlemeden
nce yzlein kendinizle.
17
EMRE DORMAN
B
Yemin olsun ki, biz insan topraktan oluan bir zden yarattk.
Sonra onu ok dayanakl bir kararghta bir damlack yaptk.
Sonra o damlac bir embriyo halinde yarattk, sonra o embriyoyu
bir et paras halinde yarattk, sonra o et parasn bir kemik halinde
yarattk ve nihayet o kemie de bir et giydirdik. Sonra onu bir baka
yaratlta yeniden kurduk. Yaratclarn en gzeli Allahn kudret
ve sanat ne ycedir! Sonra siz btn bunlarn ardndan mutlaka
leceksiniz. Sonra siz kyamet gnnde yeniden diriltileceksiniz.
23 Mminun Suresi Ayet 12-16
19
Sorgulanmam Bir Hayat
Yaanlmaya Deer Deildir
n oluyor bir garip duyguya varyorum;
Ben bu sefil dnyada acep ne aryorum?...
Necip Fazl Ksakrek
A
masz yaayamaz insan. Bo ve faydasz eyler dahi olsa az
ok bir takm hedefler koyar kendine yaam iinde. Hep bir
eylere ulamaya, bir eyleri elde etmeye alr durur. Hep bir
arayta, bir eylerin peinde bulur kendini. ou zaman sorgula-
maz bile hedeflerini. Elde edecei eylerin kendisine neler getirip,
ondan neler gtreceini. evresel faktrlerin etkisinde kalr. Top-
lumca belirlenmi olan idealleri benimser. Sorgulamaz. Dnyevi
pek ok eye kar youn bir ilgi ve merak duyar. Kendine fayda
salayp salamayacana bakmadan saysz eyi merak eder de ha-
yat boyunca bir kez olsun Neden var oldum? ya da Varlmn
bir amac var m? diye sormaz kendine. yle ya kamz sorgula-
mzdr hayat? Kimim ben? Neden varm? Varlmn bir amac
var m? Varlmn sonsuz olmadn biliyorum peki ya ldkten
sonra bana ne olacak? gibi pek ok soruyu sormadan kendimize,
ger gideriz bu hayattan.
20
NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR
Aslnda insan iin daha nemli bir soru yoktur hayatta. ara-
buk geecek olan dnya hayatyla ilgili sorularn ve cevaplarn hi-
bir deeri bulunmamaktadr, sonsuz yaamn belirleyecek soru ve
cevaplarn yannda. Dnyevi tm soru ve cevaplar lmle birlikte
anlamszlaacak ve kiiye hibir fayda salamayacaktr. Hangi yat-
rmn daha krl olaca; dvizin mi yoksa altnn m ykselie ge-
ecei, bu senenin modasnn ya da popler renklerinin ne olduu,
derbi malarnn nasl sonulanaca ya da bu yl kimin ampiyon
olaca gibi pek ok soru anlamszlaacaktr.
nsanlarn yzde doksan yaamazlar, sadece vardrlar.
Oscar Wilde
Yunan filozofu Sokratesin dedii gibi esasen sorgulanmam
bir hayat yaanlmaya deer deildir. Ona gre insanlar baka in-
sanlarn da bulunduu ve toplum deerlerinin hkim olduu bir
dnyaya sorgulamadan dhil olmulardr. Bu yzden insanlar top-
lumun ideallerini ve deerlerini olduu gibi benimserler. Neyin
doru veya yanl, neyin iyi ve kt ya da neyin ahlaki veya ahlak
d olduunu iinde bulunduklar sosyal atmosfer belirler. nsan-
lar evrelerinin beklentilerine uygun yaamaya alrlar. Pek ok
kii mesleini dahi toplum tarafndan yceltilen ya da nemsenen
alternatifler arasndan seer. Yine Sokratese gre insanlar sadece
maddi eylerin peinde koarlar. Zenginlik arar, haz ya da an e-
ref elde etmeye abalar, varlklarnn bir de ruhsal boyutu oldu-
unu unuturlar. Kiisel hedeflerinin gerekten deerli olup olmad-
n sorgulamadan herkes gibi bedeni arzularna srklenirler. Bu
yzden esasen hayatlar kendi ellerinde ya da kontrollerinde deil-
dir. Seimleri d etkenler tarafndan belirlenir. Bu durumun kiiyi
21
EMRE DORMAN
mutsuzlua gtrmesi kanlmazdr. Oysaki insan insan yapan
ey; ruhuna ve manevi doasna zen gstermesidir. Aksi takdirde
manevi doasna aykr davrand iin mutsuz ve eksik olacaktr.
Sokratesin yaklamnda da grld gibi insanlarn byk
ounluu her dnemde benzer hevesler peinde komakta, be-
deni arzu ve isteklerini manevi duygularnn nne koymaktadr.
Peki, asl hedefi bu dnya hayatndaki mutluluu elde etmek olan
insanlarn ne kadar gerek manada mutlu olabilmektedirler. Ya da
mutluluu sadece maddi eylere balayan insanlar bu eylere sa-
hip olduklarnda tam anlamyla tatmin olup, sahip olduklarn ye-
terli grebilmiler midir? Yoksa hep daha fazlasn isteyip hedefle-
rini bir seviye daha ykselterek, var olu amalarn sorgulamadan
yaamaya devam m etmilerdir?
Faydasz bir hayat erken bir lmdr.
Goethe
Hayat anlaml klan ey insann hem dnyas hem de hireti
iin faydal iler yapmas ve yaama deer katmasdr. Hepimiz in-
san olarak doarz ama ok azmz erdemli bir insan olarak yaayp
anlaml bir hayat srerek lrz. Bir iek bile gerek rengi gerekse
kokusuyla etrafna gzellik saar. Oysaki ou insan yaam nefes
almak, yemek imek ve elenmekten ibaret grdnden sradan
bir iek kadar bile fayda salamadan gp gider bu dnyadan.
lmek deildir mrmzn en fec ii,
Mkil budur ki lmeden evvel lr kii
Yahya Kemal
22
NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR
Bo yere tketilmi bir mrn daha da srmesini isteyen biri,
amasz yaamaya devam etmeyi istemektedir. Bu ekilde bir ya-
am ise yaanlmaya deer deildir.
Hayatnz bir ie yaramayp bou bouna getiyse,
onu yitirmekten ne korkuyorsunuz?
Daha yaayp da ne yapacaksnz?
Montaigne
23
Ltfen Bana lm Hatrlatmayn
Hayat anlamayanlar lm hatrlamay arzu etmezler.
nk bu hatrlama onlara, yaadklar hayatn
akl vicdana uygun dmediini gsterir.
Tolstoy
E
trafmzdaki pek ok insann Allahn varln kabul ettii; an-
cak yaantsna bakldnda adeta Allah yokmu gibi davran-
d grlr. Yaantsyla ilgili ald kararlarn neredeyse hi bi-
rinde Allahn ondan nasl bir hayat yaamasn istedii ile ilgili bir
l ve deer yoktur. Ne zaman dini konular alsa ve dolaysyla
konuma lm gereine gelse, insanlarn bir ksm sanki hi l-
meyecekmi gibi umursamaz davranrken, dier bir ksm ise ko-
nunun deimesini ister. Hatta, canm biraz da gzel eylerden ko-
nualm der ve brakn lm, lm hakknda konumay bile kt
olarak grr. Oysaki lm, zerine konuulmasa da dnlmese
de kalamayacak bir gerektir.
Baz kiiler Kuran ayetlerinde kyamet gn diriltilen insan-
larn Kim uyandrd bizi uykumuzdan? (36 Yasin Suresi Ayet
52) demeleri gibi bu dnya hayatndaki gaflet uykumuzla bizi ba
baa brakn, uyandrmayn, hatrlatmayn, rahatsz etmeyin derce-
sine bu gerekten kamaya, lm unutmaya almaktadr. lm
dnmenin yaad an tatsz klacana inanmaktadr. Oy-
24
NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR
saki yaam bu denli deerli klan ey lmdr. Bununla bir-
likte siz lm unutsanz dahi lm sizi unutmaz. Vakti geldi-
inde gelir sizi almaya.
B
unu da syle: O kamakta olduunuz lm, ite o,
size mutlaka ulaacaktr. Sonra, grlmeyeni de grleni de
bilene dndrleceksiniz. O, size yapp etmi
olduklarnz haber verecektir.
62 Cuma Suresi Ayet 8
nsanlarn lm hatrlamak istemediklerini ve bunun iin ken-
dilerine eitli bahaneler bulduklarn grrz. lm korkusunun
ok eitli sebepleri vardr. Bu sebepler genellikle insanlarn bu dn-
yada sahip olduklarndan, sevdiklerinden ve yaamaktan mahrum
kalmalar ya da yaantlarnn Allahn emirlerine uygun olmamas-
nn verdii vicdani huzursuzluktan kaynaklanmaktadr. Muhteme-
len bu gibi sebeplerden dolay baz aratrmaclar dindar olmayan
insanlarn lmden daha fazla korktuklarn ortaya koymulardr.
lm korkusuyla ba etme noktasnda da farkl eilimlerin bulun-
duu grlmektedir. Konuya bilimsel adan baklacak olursa du-
rumun u ekilde zetlenmesi mmkndr:
Dindar olmayan kiiler, lm hayatn tabii bir sonucu ola-
rak grmekte ve tm dikkatlerini bu dnyadaki hayata, dn-
yevi zevk ve uralara yneltmektedirler. Bylece, lm ger-
ei karsnda bir savunma tepkisi ortaya koymaktadrlar.
Bunun da balca iki ekli vardr: Birincisi, maskeleme
diye isimlendirilebilecek bir davran biimidir ki, bu du-
rumda kii kendisini gnlk ilere btnyle kaptrmakta ve
25
EMRE DORMAN
lm hakknda dnme frsat kalmayacak ekilde kendini
megul etmektedir. kincisi ise bastrma davrandr, kii
lm kavramn uurdan atarak etkisiz hale getirmeye al-
maktadr. Genel olarak dindar insanlarn lm uurlarnda
ok canl tutma eilimi iinde olduklar, lm gerei ile yz
yze gelmekten kanmadklar bir gerektir. Bununla birlikte
lm tesine duyulan inan bir yerde teselli kayna olurken,
ayn zamanda kayg ve sknt kayna da olabilmektedir.
1
ok sevdiimiz bir sz vard. iar edinmitik kendimize: n-
sanlar uyurlar, lnce uyanrlar. Hakikaten byleydi etraf-
mzdaki pek ok insann durumu. Derin bir gaflet uykusuna dal-
m, sadece dnyalk iler peinde koturup duruyorlard srekli.
Sabah erken kalkp okula gitmek istemeyen mark ocuklar gibi
bir saa bir sola dnyorlard yataklarnda. Uyanmak istemezce-
sine. Rahatmz bozmayn, uykumuzu blmeyin diyorlard adeta.
Oysa uyumak iin oka vakti olacakt insann, topran altna
girdiinde. Vakit uyank olma vaktiydi stelik. teki dnya
iin hazrlk vakti.
Zincirlikuyu mezarlnn ana kapsna aslan Her Canl lm
Tadacaktr. ayetini grp rahatsz, huzursuz oluyordu kimileri. Her
gn getikleri yolun zerinde bu ekilde bir uyary grmek istemi-
yorlard. Oysaki huzursuz olunacaksa ayet, imdi bu dnyadayken
huzursuz olmak sonsuz bir ac ve huzursuzluktan ok daha iyiydi.
Minarede l var! diye bir ac sal
Er kii niyetine saf saf namaz Ne l!
Byledir de lme kimse inanmaz hl!
Ne tabutu tayan, ne de topra kazan
Necip Fazl Ksakrek
1 Hayati Hkelekli, Din Psikolojisi, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara
2003, s. 99-100.
26
NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR
Romal dnr Senecann ifadesiyle lm, zerine dnl-
meye demeyecek nemsiz konular gibi deildir ve esasen bir insana
lm dn demek, onu hrriyeti dnmeye davet etmektir:
lm, iyi veya kt kesilmi bir sa kadar nemsiz deildir.
Bir ktlk deildir, ama kt bir grn vardr. Yaamak
arzusu ile zlp dalmak korkusu her insanda yerlemitir.
lmden korkumuzun sebeplerinden biri de bilgisizliktir. Bi-
linmeyen ey bizi rktmektedir. Ruhumuzu glendirmemiz
ve onu lme yaklaacak, lme korkmadan bakacak hale
getirmemiz gerekir. Kk ocuklar ve zihin yaplar zayf
olanlar lmden korkmuyorlar. Akl yrtmeden yoksun var-
lklarn sahip olduu bu gveni akl bize salamazsa ayptr.
Bir insana lm dn demek, onu hrriyeti dnmeye
davet etmektir. lm renen insan kle olmay unutur.
2
Bu dnyadaki mutluluk ve baarya dair zl szleri beenip
asarken duvarna ii heyecan dolan biri, dnmyordu bir kez ol-
sun aslnda lm kadar gerek ve kalc deildi bunlarn hibiri.
lmn insan ne ekilde, hangi haldeyken yakalayaca da belir-
sizdi. Bir harama girerken rnein ya da bir su ilerken lebilirdi
biri. Ya da sadece kendi lmyle kalmayp, ar alkoll bir ekilde
direksiyon bandayken hem kendi hem de bakasnn hayatna son
verebilirdi. Yakabilirdi baka canlar da. Madem lmn bizi ne
zaman ve ne ekilde yakalayaca belli deil, o halde herkes ya-
antsna dikkat etmeli!
Mutlaka leceimize gre, herkes ld srada bir eyler
yapyor olmal; tarla srerken, kazma sallarken, ticaret ya-
parken, bir konsle hizmet ederken, kabzlk ya da ishal san-
clar ekerken lebiliriz. O halde lm sizi bulduu srada
2 Aktaran: Mfit Selim Saruhan, slam Filozof ve Dnrlerinde lm Korkusu
ve Tedavisi, A...F.D., Cilt 47, Say:1, s. 90.
27
EMRE DORMAN
ne yapyor olmay dilerdiniz? Kendi adma ben, insana ya-
kr, faydal, insanlarn genel grlerine aykr olmayan
ve soylu bir davranta bulunurken lmeyi tercih ederdim.
Fakat ok yce eyler yaparken beni bulmayacaksa, en azn-
dan yapmama izin verilmi ve hi kimsenin engel olamaya-
ca bir ey yapyor olmay dilerdim; kendime eki dzen
vermek, grnleri kullanma yetimi gelitirmek, zihnimin
huzuru iin abalamak, ilikilerimi olmalar gerektii gibi
dzenlemek
lm beni bu eylerden biriyle urarken yakalayacak olursa,
ellerimi Tanrya ap unlar syleyebilmek benim iin yeterli
olurdu: Senin bana balam olduun hkmranl kav-
rama ve ona itaat edebilme yetilerimi ihmal etmedim. Dav-
ranlarmla senin onurunu inemedim; hislerimi ve genel
ilkelerimi nasl kullandma bak. Seni bir kere bile sula-
dm oldu mu? Yaadm hibir olaydan ikyeti oldum
mu? Olan hibir eyin olmamasn diledim mi? Bu ilikile-
rimden bir tanesini bile inemeyi aklmdan geirdim mi?
Sen bana hayat verdin ve bu hayat iin sana teekkr edi-
yorum. Verdiin eyleri kullandm srece hep honut ol-
dum; imdi onlar geri al ve nereye istiyorsan oraya brak.
nk hepsi sana aitti ve onlar bana sen vermitin. lr-
ken bu dncelere sahip olmak yeterli deil midir? Hangi
hayat bu dncelerle len bir insann gznde bu lmden
daha iyi olabilir? Hangi son daha mutlu olabilir?
3
Epiktetos
Bankaya borlandnz ve bu yzden evinize ipotek konuldu-
unu hayal edin. Banka yetkililerinden yapmanz gereken deme-
ler ile ilgili bildirimler alyorsunuz. Siz ise tm bu tebligatlar kulak
3 Epiktetos, Sylevler, ev. Birdal Akar, ule Yaynlar, stanbul 2010, (4,10).
28
NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR
ard ediyor ve yrtp atarak evinizin zerindeki ipotei dnmeden
yaamaya devam ediyorsunuz. Ama bir gerei gz ard ediyorsu-
nuz. Siz dnmeseniz de nemsemeseniz de evinizin zerindeki
ipotek devam etmekte. Bankann her an gelip sizi evden atmas ya
da evinizi sata karmas mmkn. lm dnmeden yaa-
sanz da lm gereinin hibir zaman deimedii ve mrnze
her an el konabilecei gibi. Unutmayn bedeniniz de, mrnz
de size ait deil. Hepsi gerek sahibinin. zerinizde ipotek var.
B
Hi kimse, yarn ne kazanacan bilmez. Hi kimse, hangi yerde
leceini bilmez. Hi phesiz Allah bilendir, haberdardr.
31 Lokman Suresi Ayet 34
Bir gn leceinin farknda olmadan ve Allahn emirlerini dik-
kate almadan yaayarak hi lmek istemeyen kiiler hirette azaba
uratldklarnda ise lmek iin bir yol arayacaklardr.
B
onlarn syledikleri gibi deil. Onlar o kyamet saatini yalanladlar.
Ve biz, kyamet saatini yalanlayanlara alevli bir ate hazrlamzdr.
O, onlar uzak bir yerden grdnde, onlar onun kaynayan fkesini
ve uultusunu iitirler. Elleri boyunlarna bal olarak onun dar bir
yerine atldklarnda, orada haykrrlar: Nerdesin ey lm! Bugn
bir lm armayn, birok lm davet edin. De ki: Bu mu daha
iyi, yoksa korunanlara vaat edilen o sonsuzluk cenneti mi? O cennet,
korunanlarn dl ve dn yeridir.
25 Furkan Suresi Ayet 11-15
29
EMRE DORMAN
Bir gn leceinin farknda olanlar ise mezar yeri satn alyor-
lar kendilerine. ldkten sonra ortada kalmayalm, yerimiz belli
olsun diye. phesiz haklydlar. Ama yine bu dnyada yataca
yerin derdine dyor ve asl gerei unutuyor ou kii. Kendine
yer hazrlyor ama kendini o yere hazrlamyor ne yazk ki.
B
Her canl lm tadacaktr. Hak ettiiniz karlklar size, kyamet
gn, eksiksiz bir biimde verilecektir. Ateten uzaklatrlp cennete
sokulan kesinlikle kurtulmu olacaktr. reti-sefil hayat aldatc bir
yararlanmadan baka ey deildir.
3 Ali mran Suresi Ayet 185
31
Herkes lme Eit Mesafededir
, be metre bez imi, her lnn hissesi,
Esas gaye imanla vermektir son nefesi.
Yarna sa kmaktan, nasl olurum emin?
Gen bir delikanlnn tabutu geti demin.
Yklenecek omzuna cenzen drt kiinin,
Hesab sorulacak maherde her iinin.
Genliine gvenip Vakit ok erken derken,
Belki Elved bile diyemezsin giderken.
Ahmet Mahir Peken