MOKS

BAARIYA GDEN YOL

Trkiye ve Dnyadan Yzlerce Uygulama ve Bir Teori
AHMET ERF ZGREN
6oteo uth Io||x PDf 6d|tcr
- |ree |or ooo-commercol ose.
Jo remove ths ootce, vst:
uuu.ceo.com/oolock.htm
6oteo uth Io||x PDf 6d|tcr
- |ree |or ooo-commercol ose.
Jo remove ths ootce, vst:
uuu.ceo.com/oolock.htm
YAZAR HAKKINDA
Ahmet erif zgren 1965 ylnda zmirde dodu. 1983 ylnda Kuleli Askeri Lisesini,
1987de Hacettepe niversitesi ngiliz Dilbilimi Blmn bitirdi. Trk Silahl
Kuvvetlerinde stemen rtbesine kadar grev yapt. 1991 ylnda ordudan istifa etti.
Ayn yl Ankara niversitesi TMER Bursa ubesini kurdu ve bu ubenin mdr olarak
drt yl grev yapt. Bu dnemde, Bursann ilk kltr merkezini at. Trkiyenin tek
eviri dergisini kartt. On alt tiyatro, mzik, resim kulbnn fahri bakanln yapt.
1995 ylnda zel sektre transfer oldu; iki ayr firmada genel mdrlk yapt. 1996 ylnda
AIESEC Yksek Danmanlar Konseyi yesi olarak hizmette bulundu.
ngiltere (Sunley Management Center) ve Trkiyede zaman ynetimi, finans, liderlik,
beden dili, iletme ynetimi ve ynetim modelleri, sat ve pazarlama, iletiim, irket
fonksiyonlar, karar alma teknikleri, stres ynetimi, motivasyon, yaratc liderlik, bench-
marking vb. konularda birok seminere katld ve eitim ald. Daha sonra bu alanlarda yurt
iinde ve yurt dnda eitimler verdi. Liderlik, takm almas, ynetim ve iletiim
alannda yurt d da dhil olmak zere birok niversite ve platformda 500 akn
seminer verdi. Hlen bu konularda Trk ve yabanc birok kurulua, eitim ve danmanlk
hizmeti vermektedir. Ayn zamanda, Trkiye Uur Bcekleri Projesinde mavi uur bcei
olarak grev yapmaktadr.
zgren alt kurumlarda deiim yaratmas ve sistem oluturmasyla tannd.
Kurucusu olduu Academy International / ZGREN&AKIN Eitim ve Danmanlk
firmasnn 1996dan beri; ELMA Yaynevinin (Akademi Art Yaynclk A) 1999dan
beri Ynetim Kurulu Bakanl grevindedir.
On tanesi i ve ynetim ile kiisel geliim konularnda olmak zere toplam on drt kitab
yaymlanmtr. Bunlardan be tanesi on binin, tanesi de altm binin zerinde
satlmtr.
www.izgoren.com
6/171
TEEKKR
On iki yldr bana omuz veren drst ortam Hakana, adam olmak deyince aklma gelen insan Umuta, iyilik
ve insanlk iin yaratlm iten Seline, yuvam dhil her eyimi emanet edebileceim kardeim Tanere,
srdam ve desteim Zeynepe, o olmasa iyerinin hibir anlam kalmayacak olan canm Gkene, gzleri hep
lt saan melek Tueye, bizim babacanmz, ahanemiz Banuya, 1978den beri arkadam olan aslan dostum
Mustiye, dobra, iten ve farkl arkadam Gayeye, istikrarl, sakin ve gvenilir Gle, aramza yeni gelen et-
ine, tandm en drst insan Erhana, abasn, emeini ve kalbini hi karlk beklemeden dostlarna veren
Cemalime, olumlu, iten ve terbiyeli Nebiye, benim can arkadam, her konuda desteim, kardeim Mehmete,
her davranyla olduumdan ok daha deerli hissetmemi salayan canm dostum Hakana, bana yaamay
hatrlatan Sunaya, kahkahalar, itenlii ve pozitifliiyle bir film karesinden ZGREN&AKINa inen lkere,
bu kitap iin cvl cvl alan zeki ve kaprissiz Fundaya, sorumlu, yaratc, gvenilir Altnaya gittikleri her
eitimde ZGREN&AKIN gururla temsil eden yzmz hep ak karan hocalarmz Tlay, smail, Zeki,
Cengiz, Yeim, Evrim, lksen, Kadir, zlem, Mge ve Uura, lkenin her yerine uup cezaevlerinde bulunan-
lara, depremzedelere, ocuk esirgeme kurumlarndaki genlere hibir karlk beklemeden eitim verip 60.000
kiiye lke sevgisi, hogr ve giriimcilik alayan canm uur bceklerime ve tm i arkadalarma itenlikle
teekkr ediyorum. Siz olmasaydnz bu kitap olmazd. Arkasn kollamak zorunda olan bir adam ileri bakamaz.
40 yamda, tm yetkilerimi brakp hayata vakit ayrmam saladnz, zor geen her gnmde yanmda oldunuz,
irketler sahibi olmakla deil, sizin gibi salam i arkadalarna sahip olmakla gurur duyuyorum.
Tututuk kz kardeimle el ele.
Elimizde krmz bir beslenme antas, iinde annemin yapt sandvi, bakkal Turan Amcadan aldmz birer
cam ie kola var. ahane bir bahar gn, Kutluevlerden kurbaal emenin yanndan mezarl da geip
Dobrucaya bakan iekli krlardan birinde piknikik yaptk.
Tepemizdeki aatan incirler yedik.
Kkr kkr gltk.
Hayatmn en gzel anlarndan biriydi.
Aslnda Saminemle hep gltk.
Bir karde bir aabeye, aabey olduunu en fazla bu kadar hissettirirdi herhlde.
mr boyunca bana yle gzel gzlerle ve hayranlkla bakt ki aslnda hi Seni ok seviyorum abi demesine
gerek kalmad.
Yine de ok syledi.
Ben kaslmaktan hi syleyemedim ama:
Grdm en gzel ocuktun.
Hl da ylesin.
Senin gibi bir kardeim olduu iin ok mutluyum.
Sen olmasan aabey olamazdm.
Seni ok seviyorum.
Bu kitap senin iin kardeim.
Sanemim...
8/171
9/171
Canm kardeim Saneme
NSZ
Getiimiz ay televizyon kanallarnda bir haber vard. Asker; ablasn aram, Abla,
babam beni cebimden bir arayversin demi, belli kontr yok. Baba, Egeli bir ifti,
gn arayamam olunu. Ama olu hep aklnda, nc gn olunun ehit olduu haberi
gelmi. Hngr hngr alyordu baba, Param yoktu kontr alamadm, son bir kez duya-
madm olumun sesini! diyordu.
Kapattm televizyonu.
Ben de aladm.
II. Dnya Sava bitiyor;
Korede kii bana yllk gelir 65 dolar.
Japonyada 130 dolar.
Trkiyede 200 dolar.
Yl 2007;
Korede 24.000 dolar.
Japonyada 40.000 dolar.
Trkiyede 4.000 dolar.
Bu lkede brokrat ve politikaclara giden rvetin yllk btesi, 5-7 milyar dolar aras.
Tam rakam bilinemiyor.
te yanda baback, kontr bulup olumun sesini son bir kez duyamadm diye alyor,
olum vatan iin ehit oldu diye deil.
Bu lkeyi 1940lardan bu yana yneten tm o pikin adamlarn ellerinde kan yok, diy-
orsanz iyi dnn.
Dnyada 200 devlet var. Bunlarn 170i bize vize uyguluyor.
Bu lke korkun ynetildi.
Byk ehirlerin lks semtlerinde, saat 10.00-11.00 gibi evlerin kapsnn nnde bekleyen
siyah, hepsi en az 100.000 euroluk lks, resm plakal arabalar grrsnz. Mesaiye o
saatte gider bu adamlar.
ifti Amca hngr hngr alar.
irketlerde patron yazarkasann banda oturur. alann maandan on kuru kesince kr
ederim, garibann maan drt gn daha bankada bekletirsem repodan kazanrm zanneder.
Eitmez, retmez, sonra da yazarkasann banda batp gider.
Bu kitab, bunun iin yazdm. lkedeki iyi rnekleri ve uygulamalar grn diye.
1999dan bu yana ynetim ile ilgili kitap yazmyordum. Bu on yl iinde, o kadar ok ir-
kette eitim aldm ki... En byk avantajnz u: erideki rnekleri, birka dnda baka
bir kitapta bulma ihtimaliniz yok, neredeyse tamamn ilk elden dinledim.
Bunu bir drtleme olarak kabul edin.
Yaamnda 100 Kanguruda Sistem Liderliinin, Trkiyeye uygun bir liderlik mod-
elinin teorisini yazdm, iin temeli orada.
13/171
Gelecein Organizasyonunu Yaratmakta Sistem Liderliinde Deiim Ynetiminin nasl
uygulanacan, gerek bir uygulamay rnek alarak anlattm. Deiim Ynetiminin teori
ve uygulamasn orada bulabilirsiniz.
Yneticiler Futboldan Ne renir?de Sistem Liderlii Modelinin (SLM) Takm
almas boyutunu anlattm.
MOKS ise; SLMde, gelecekte var olmak istiyorsanz bir Sistem Lideri olarak odaklan-
manz gereken drt ana alan ve bunlara uygun uygulamalar ieriyor.
Fark etmisinizdir, bunlar, kitaplarn drdn de aln diye yazyorum.
Kitaplarmdaki teoriler konusunda, Acaba yurtdndan alnt mdr? Kaynak gstermiyor
mudur? korkunuz hi olmasn. Birincisi, bu alanlarda hi kitap okumuyorum. kincisi, o
yabanclarn teorilerini hi bilmiyorum ve akas ilgilenmiyorum. 2000lerin banda
Northampton niversitesi Sunley Management Centerda baz liderlik eitimleri aldm.
Dou Akdeniz niversitesinde hocalk yaparken de birka kere derse girip dinleyeyim is-
tedim, hani siz Hseyin Hatemiyi dinlerken beinci dakikada hipnoza giriyorsunuz ya,
ayns bana da oldu. Hem anlamadm, ok kafam kart, hem de una karar verdim: O
haval teorilerin hibirini ben uygulayamam, kark, havada. Daha nemlisi, fark ediyor-
sun ki onu yazan adam, hayatnda kiiyi ynetmemi. Bir de benim bellek kartnn kapa-
sitesi zaten dk, bu terimlerle doldurmay istemiyorum.
En iyisi, ne yapmaya alyorsam onu yazaym dedim.
Her kitabmda kaynaka geni olur, bu kitapta yok nk bu sefer n aratrma da yok,
aklmdakileri hatur hutur yazdm.
Ben teorisyen deilim, bir yl yurtdnda hocalk yaptm, bir eyler reneyim diye.
Bunun dnda, i hayatm pratikle geti.
12 yl orduda niforma giydim, 14 yamdan 26 yama kadar. Sonra, drt yl daha kamuda
altm, niversitede yneticilik yaptm. Ardndan patron irketlerinde genel mdrlk
yaptm. 1996dan bu yana da kendi irketlerimi ynetiyorum. Bu irketlerden biri, ngiliz
Sunley Management Centerla yllk bir ibirlii srdrd.
Yani, bu lkede grebileceiniz hemen her yapda altm, tadabileceiniz her
baarszl, uvallamay da yaadm. Krmadm pot, devirmediim am kalmad. Bu
blmde ok baarlym, tecrbe gani falan demem gerektiinin ben de bilincindeyim
ama deil. Sradan bir yneticiyim. Liderliim var m harbi bilmiyorum. Bir tek,
14/171
oynadm futbol takmlarnda, hep kaptan oldum. Orada da kkken topu olan,
byynce de sesi biraz gr kp kaan her pozisyonda millete vr vr syleneni kaptan
yaparlar, ondandr.
Kitabn ad niye MOKS? Cevabn birazdan bulacaksnz.
Bu kitab okuyan eitmenler, ynetim danmanlar ve retim yeleri; kitaptan istediiniz
alnty kaynak gstermeden alabilirsiniz, adm hi anmanza gerek yok. Bilgi, lkenin her
yerine ulasn. Hibir bilgiyi saklamadan yazdm, rencilerinize ulasn diye.
Www.izgoren.comda MOKSun sunumunu bulacaksnz, teoriyi oradan da ekinmeden
alabilirsiniz.
stanbuldan bir arkadam arad: Uur. Boazii niversitesinin bir eitim merkezi
varm. Verdikleri bir eitimin ad Filmlerle Liderlik. Eitime bavurmu, program
istemi ve program grnce ok olmu: Aabey, 24 alt balk var, Sistem Liderlii
Modelinin 24 alt balyla sras bile ayn. O eitim programn hazrlamam alt ylm
ald. Bir sonraki eitimleri Avucunuzdaki Kelebek. Onu hazrlamak ise drt ylm ald.
Reha diye bir Abimiz, Sabancda Kda alm biri. Emin olun, ona bile kzamadm.
Kesin sevdiinden yapmtr. Benden izin istemeye ekinmitir.
Kitaba balamadan nce, size vermek istediim baz garantiler var:
1. Verdii eitimlerin hepsini birok uluslararas kurulu ve irkete ngilizce olarak verebi-
len Trkiyedeki birka adamdan biriyim ama kitapta ngilizce tek bir kelime grmeye-
ceksiniz. Yazdm her teknik kelimenin ngilizcesini de biliyorum ama daha da nemli bir
ey biliyorum: Benim lkemin dili harikulade ve bildiim her eyi anlatmaya yetiyor.
2. erideki rnek ve uygulamalarn yaklak % 80i bu lkenin topraklarndan, geri kalan
% 20si bize rnek olabilecek uluslararas iyi almalar.
3. eride hi internet hikyesi yok, internette dolap duran kaynaksz hikyeleri ve slayt
gsterilerini kitaba koymadm.
4. rendiim her eyi duyduum kiinin adn vererek yazdm, sadece birkanda ayn
kiinin adn fazla tekrarlamamak iin yazmadm.
5. Satn aldm kitaplarn ounu okumaya balyorum, daha sonra kitabn % 20sine bile
gelemeden brakyorum. 1986 ylnda, Gnaydn gazetesinde Rahmi Turann hazrlad
bir izgi roman tefrikas vard: Kara Murat. 174 blm devam eden izgi romann zeti
uydu: Fatihin fedaisi Kara Murat, bir grev iin ine gider ve in mparatoriesiyle
15/171
ateli bir ekilde seviir. 174 gnn zeti bu! Kitab okumaya balyorsun ve yazld
alanla ilgili bir tane somut rnek, ie yarar bir bilgi bulamaynca atyorsun kenara. Bu kit-
ab yazarken farkl sektrlerden, kullanlabilir, uygulanabilir, atr atr iinize yarayacak
somut rneklerle dolu olmasna dikkat ettim.
6. Bildiim hibir eyi kendime saklamadm, bunu kimse bilmesin demedim.
7. Bu kitab ok daha kaln, uzun ve adal cmlelerle yazabilir, iki katna karabilirdim
ama zetleyebildiim kadar zetledim.
8. Sonuncusu, yl snr olmadan kitabn iade garantisi var. On yl sonra paraya sktnz
diyelim, yollayn kitab yaynevine, sz veriyorum parasn alrsnz.
Kitaptaki olumlu rneklerin hepsinde firmann adn belirttim ve olumsuz rneklerde, firm-
ann adn yazmadm. Birka olumsuz rnekte firmaya biz bunu dzeltelim ya da
gelitirelim fikrini verebileceine inandm zaman kurumun adn belirttim. Bunun da o
firmay karalayc bir rnek olmamasna dikkat ettim.
Feci bir rekabetin yaand bu dnyada, eer lkemizin irketleri geri kalrsa ayakta kalma
ansmz yok. Firmalarn patronundan genel mdrne, aycsndan gvenlikisine kadar
artk daha hzl ve verimli almas gerekiyor. Burada hepimize den bir grev var.
ocuklarmz isiz, babalarmz kontrsz kalmasn diye
Dostlukla,
Ahmet erif zgren
23 Eyll 2008
16/171
MOKS
ZGREN&AKIN, Ahmet erif zgren
Banda bulunduunuz ekibi, kurumu, yani sistemi gelecee tamak iin drt ana noktaya
odaklanmalsnz.
Bunlardan birincisi KURUM KLTRdr.
nsanlar, iinde bulunduklar sisteme bir sre sonra uyum salarlar. Eer ierideki kurum
kltrn uyumlu, retime ynelik ve drste oluturmusanz; yaanabilir bir atmosfere
ilk adm attnz demektir. nk kurum kltr sistemin oksijeni grevini grr.
ortamlarnda kurum kltr hep vardr. Siz batan oluturmamsanz bakalar olutur-
ur. Doru bir kurum kltr, yani solunabilir bir hava iin ana faktrden bahsedeceiz:
Karlkl Gven, Ortak ve Salam Deerler, Anlalr bir zgnlk.
Odaklanmanz gereken ikinci konu BLGdir. Bugnn i dnyasn, on yl nce O da ne
ki? diyeceimiz bilgiler oluturuyor. Googlendan GSMine... ok az insan bilgideki
gelecei grd. Bundan on yl sonrasnn i hayatn da bugn O da ne ki? diyeceimiz
bilgiler oluturacak.
BLG ynetimini alt balkta greceksiniz: Yetenek ynetimi, Teknoloji ynetimi ve
Fikir ynetimi. Bunlar rneklerle inceleyeceiz.
Sistem Liderinin odaklanmas gereken nc konu, GELECEK ynetimidir.
GuteHoffnung Demir Oca
1782 ylnda, Almanyada Gute Hoffnung Demir Oca olarak balayan maden irketi, 250
yl sonra kamyon ve otobs retiyor, ad da MAN. Bu ayki teknoloji dergilerinde
18/171
boyutlu fotoraflar ekeceiz bal vard, dijital makineler pe atlacak demektir. Onu
aldnzda kokulu fotoraflar, onu da aldnzda Anne babanz videoya kaydedin, vefat
ettiklerinde onlarla ayn biimdeki androidlere yaam biimlerini ykleyelim, anne
babanzn duygu ve davranlar ayn android eklinde yaamaya devam etsin kacak.
Siz gelecei ynetmezseniz gelecek sizi ynetir.
GELECEK ynetimini alt balkta toplayabiliriz:
Strateji ynetimi, Sistem ynetimi ve Deiim ynetimi.
Drdnc odanz ise LETM ynetimi olmal.
Temel olarak kurumunuzda alanda iletiimi ynetirsiniz: Rakiplerle, Mteriyle ve
Takmla iletiim.
LETM ynetiminde drt ilke ok nemli: Drstlk, Aklk, Sadelik ve Karlkllk.
Bunlar hep iin iinde tutabilirseniz Rakiplerinizle de, Mterinizle de, Takmla da doru
iler yaparsnz, herhangi bir depreme kar kendinizi ve onlar korumaya alrsnz. Ba
harfleri birletirdiinizde iletiimde DASK forml kar. Yani depreme kar
yaptrdmz sigorta.
DASK forml
ZGREN&AKIN, Ahmet erif zgren
19/171
20/171
Peki, MOKS ne demek?
Tm yneticiler MOKSu kullanr ama iki ayr ekilde.
MOKSun birinci alm:
Motivasyon Oluturup Katlm Salayarak ynetmektir.
kinci alm ise:
Mee Odunu ve Kzlck Sopas yntemidir.
Her ikisinde de ynetirsiniz aslnda. Her ikisinde de baar da gelebilir, baarszlk da.
21/171
Aradaki temel fark; birincisinin baarsnn devam edebilirliidir, ikincisinde bataki
adama bir ey olduu an sistem ker.
nemli olan, srdrlebilir bir sistem kurmak. Korku kltryle ksa vadeli baarlar or-
talkta kaynyor zaten.
MOKSun iki alm, temelde sevgi kltryle ynetmek ve korku kltryle ynetmek
eklinde zetlenebilir.
in iine korku kltr girdiinde, bakn ne olmaya balar ve balklarmz nasl deiir:
22/171
23/171
24/171
KURUM KLTR
26/171
27/171
GVEN
Benim asker liseden amirim, daha sonra da tmgenerallie kadar ykselip emekli olan bir
komutanmla bir ara bulutuk. Gneydoudayken bir gn pusuya dyorlar. ukur bir
yerde, olduka kt durumdalar ve yukardan mermi yayor. lerideki bir tan arkasnda
bir asker var, o ate etmeye balarsa ekip de ate edebilecek; fakat iki aylk bir asker, acemi
bir gen ve titriyor. Subay ve astsubay baryorlar: Olum ate et. ocuun ilk
atmas, onlar duymuyor bile. Albay frlyor, askerin yanna koup sipere yatyor. Ve
ocuu drtyor, er sapsar bir yzle dnyor, komutan yannda grnce iyice korkuyor.
Olum, senin adn ne?
...?
lk atete, buraya doru koarken ate etmitin deil mi?
ocuk biraz duraksyor ve Evet komutanm diyor.
Olum, benim yanmdaki astsubaym drbnle tepeyi gzlyordu, biraz nce Kannasl
1
bir PKKlnn senin ateinle vurulduunu grd. Eer sen onu vurmasaydn o beni vura-
cakt. Nerelisin sen olum?
zmir.
Bu atmann ok daha ktlerini grdm, merak etme buradan sa kacaz. Dnte
benim odaya gideceiz ve sen, anne baban arayp telefonu bana vereceksin. Ben, onlara
yle bir yiit yetitirmisiniz ki benim hayatm kurtard, Allah sizden raz olsun diye-
ceim, sa ol evladm.
Mehmetik kafasn karp komutanyla beraber ate etmeye balar, ardndan da arkadaki
ekip. O gn, hep beraber oradan kurtulurlar. Birlie gidince ocuk, komutann odasna
gider ve beraberce zmiri ararlar. Telefonda konuurken anne, baba, ocuk ve komutan
beraberce alarlar.
erif, grevim sresince bu ocuk benim en gvenilir, en kahraman askerim oldu dedi
paa.
28/171
Ekip lideri olarak kurumdaki tm genlerin kahraman m, korkak m olacan sizin tutu-
munuz belirler. Gvenirseniz gvenilirsiniz, azarlayp durursanz korkulursunuz.
Korku kltr olan yerde sadakat, sevgi ve gven olmaz.
2001deki krizde, zmirdeki byk bir gda firmas Ceo, Trkeye son yl iinde
byle bir laf soktular (icra kurulu bakan) iilere Arkadalar, kriz nedeniyle
maalarnza zam yapamyoruz. Buras bizim ekmek teknemiz, ne yapalm, ayakta kalmak
ve ocuklarmzn gelecei iin buna mecburuz diyor. iler Tamam diyorlar, ayn
evkle almaya devam. Bir sre sonra bu Ceoya 600.000 liralk zrhl bir Mercedes
makam arac alnyor. irket patronunun olu da, orada burada Adamn maa 70.000 lira
kardeim, brakn o alsn diye konuunca, orta kademe de dhil, o sene kimse iten
aba gstermiyor. Kurum yneticileri o seneki verim dn sryle faktrde arayp
durdular, Krizden oldu dediler. Krizden olmad, makam aracndan oldu.
Darda kriz var, sen iyisin, korkma.
Dars mkemmel, kurumun iinde ynetim krizi var, batarsn.
O Ceonun K gazetelerinde rportajlarn glmseyerek okudum; Batl liderlik
gurularndan, ynetim teorilerinden, kendi yelkencilik deneyimlerinden bahsediyordu.
Yeni yetme gazeteci de az ak dinliyordu.
skolar der ki ocuklar dudaklarnz deil, ayaklarnz takip ederler.
Sistem Lideri, ieride gven ortam oluturur.
Kurum kltrnz olutururken iki tercihten birini yaparsnz: Ya sevgi, sorumluluk,
iletiim zerine ya da korku, disiplin, gizlilik zerine kltr oluturursunuz.
Kurum kltrnz yaratan; davranlarnzdr, ekibe anlattnz teoriler deil.
Gemite, Hyundaide staj yapan bir rencim anlatmt: Bir iinin getirdii yenilik
nedeniyle, o dnemki yalca genel mdr (ok mtevaz bir adam; hi yle ciks, haval
giyinen, jleli bir tip deil) iniyor retim bantlarna, iiyi buluyor, sarlp teekkr ediyor.
Ynetici gidince orta yal ii alamaya balyor. Stajyer yanna gidip niye aladn
sorunca, ii Bu hayatmda aldm en byk hediyeydi diyor.
Size hep karizma anlattlar deil mi? maj yapn falan... Anadoluda derler ki Tavuum
gzel olsun, yumurta vermesin, tam o hesap. Karizma, kitap kapa gibidir. Kapaa
bakarsn, sper. ini aarsn, bo. Atarsn bir kenara.
29/171
Bir dnem, zmirin en byk hipermarketlerinden birine, ngilterede yksek lisansn
yapm, haval bir Trk genel mdr gelmiti. Bir alan, adamn davranlarndan
huylanp aratrnca, genel mdrn aslnda lise mezunu olduu, sahte diplomayla yneti-
cileri kandrd anlalmt da kamuoyunun haberi bile olmamt (u ana dek).
Siz kra falan odaklanmayn; alan mutluluuna, onlarn gelecek garantisine, per-
formanslarnn nndeki engellere odaklann, gerisi gelir.
Yl 2006 Aksigorta Genel Mdr Ragp Yergin, sabahleyin Ege Blge Mdr Birol
Balaylarla bir telefon grmesi yapar. Blge mdrnn sesi biraz yorgun geliyordur.
leden sonra Birol Beyin kaps alnr. Genel Mdr, stanbuldan ziyarete gelmi. Tm
alanlar, o gn beraber ufak bir yemek yer. Grmelerden, bir iki ay iildikten sonra,
Genel Mdr akam dner. Aksigorta, 2007 rakamlarna gre sektrn en krl kuruluu.
Siz kra deil, alan mutluluuna odaklann.
Burada; hi veri ynetmeyin, teknik dnmeyin, finans kenara koyun demiyorum.
ncelii neye vereceinize karar verin.
Honda Antalya enolu Otomotivin banda Orhan enolu var. Genliinde seyyar ara-
bada kaset satarken, bugn, son derece baarl bir iadam. alanlar iin haftada iki kez
psikolog getiriyor. alanlarn alaca eitimi gidip bir yl nceden kendisi alyor ki on-
lara rnek olabilsin. Firmaya girdiiniz an, ieride o rnek havay hissediyorsunuz.
Gveni ynetme konusunda iki kurumsal rnek nemli. 2001deki global krizde, Trki-
yede iki firma gazetelere ilan verdi: Yeim Tekstil ve Unilever. K gazetelerinde iilerin-
in bir blmnn isim listesini yaymladlar: Listedeki iiler iyi alanlarmzdr, kriz
nedeniyle iten karmak zorundayz fakat hibirine i bulmadan iten karma yapmay-
acaz. Hepsine i buldular, tazminatlarn deyip yle kardlar. Geride kalanlar Bu
kurum bizi satmaz diye dndler ve inandlar.
Karizma, kitap kapa gibidir. Kapaa bakarsn, sper. ini aarsn, bo. Atarsn bir
kenara.
Bugn, turizm sektrndeki en byk dertlerden biri, eleman deiim hz. Hangi otelle
konusanz iiler geici, dnemlik alyorlar ve onlarn dndaki personel de devaml
otel deitiriyor. Hele Antalyay gz nne aldmzda ok sayda otel var (ki u an
30/171
sektrdeki yatak says ihtiyacn ok zerinde). Personel, her sene bir otel deitiriyor, pat-
ronlarn hepsi kalclk olamadndan ikyeti. Maalesef sektr byle, yaplacak bir ey
yok! diyorlar. te yanda, Antalyadaki Barut Otellerindeki eleman deiim hz % 3,5.
IC Holding kurucusu brahim een, holdingin insan kaynaklar blmnde alan Ferda
Kelee, Sen kurumun nsan Kaynaklar sorumlususun, ben de alanlarn avukatym.
Eer bir alan iten kacak olursa, kapya kadar uurlayp, bir ihtiyac olup olmad
sorulacak ve alanmza sonuna kadar destek olunacak der. IC grubundan sorunlu
ayrlan tek bir alan yok. Herkes uzun yllardr kuruma hizmet ediyor.
Nasl yapyorlar peki?
alan sonuna kadar sahipleniyorlar, sektrn biraz zerinde bir deme yapyorlar, doru
drst alma koullar salayp alanlarna eitim yatrm yapyorlar.
En nemlisi ise alanlarnn kurumlarna gven duymasn salyorlar. Gvenilir yerde
olmak, hele byle bir lkede alanlar iin belki de her eyden nemlidir.
Limak Oteller Grubu alanlarna; onlar iin doum gnleri organize ederek kiisel
geliim kitaplar hediye etme, maddi imknlar yetersiz olan personelin niversitede ok-
uyan ocuklarna burs yardm yapma, her eitim yl alnda tm alanlarn ocuk-
larnn krtasiye ihtiyalarn karlama, ramazan aynda personele ramazan paketi hediye
etme gibi imknlar salam ve alanlarn gler yzl olmasn esas alarak gler yz
takip izelgesi oluturma gibi uygulamalar yapmtr.
Karamanda, Bifada bir gn, bir ii, kucanda biskvi kolileri varken merdivenlerde pat-
ron Necati Babaoluyla karlar. Patronu karsnda grnce duvara yapr ve yol verir,
patron da duvara yapr.
Buyur ge.
Olmaz Necati Bey, siz gein.
Olur mu, sen i yapyorsun, ben geziniyorum, sen ge!
Hayatta olmaz, siz gein.
Karlkl yalvar yakar i karde zorla geer. Tm iiler birbirlerine bunu anlatrlar.
Bifaya gittiinizde, her yerde tevazu grrsnz.
Oysa patronlarn, genel mdrlerin ou, asl ilerinin yannda kk da imalat iine
de girerler, ok haval itir.
31/171
2006 ylnda, emekli Koramiral Atilla Kyat ve bir ekiple Piri Reis Gemisinde yemek
yedik. Orada unu anlatt: Grev yapt gemiye Gemi yola kmasn diye bir telgraf
gelir; grevli asker telgraf Temen Atilla Kyata vermeyi unutur, gemi yola kar. Deniz
Kuvvetleri Komutanl olayn sorumlusunu arar ve aslnda, asker sulu olmasna ramen,
talimatnameye gre temene ceza verilmesi kararlatrlr. Bu ceza, gen subayn kur-
mayln ve ilerideki tm sicilini etkileyecektir. Gemi komutan Albay Orhan, gen te-
menin olayda bir suunun olmadn bilmektedir ve komutanla bir yaz gnderir:
Talimatnameye gre iki rmorkr olmadan limana girilmez. Ben hep rmorksuz giriyor-
um, bundan sonra limana giremem. Talimatnameye gre 10 at astsubay olmadan ata
gidilemez. Bende at astsubay var, bundan sonraki atlara katlamam, talimatnameye
gre. Bir sre sonra, komutanlktan cezann iptali gelir. Albay Orhan, gen temenin
alaca ceza iin kendini riske sokmayabilir, grmezlikten gelebilirdi ama ekibindeki
arkadann sonuna kadar arkasnda durdu. Orhan Serim de, Atilla Kyat da ileride salam
birer general olurlar.
Siz ekibinize gvenin ve onlarn gvenini kazann.
Eer liderlik yapacaksanz ve i hayatnda baar bekliyorsanz bu, kilit formllerden
biridir.
Size iten bir bilgi: Gvenilirlii okuyarak kazanamazsnz, bunu size hayatnzdaki iyi
rnekler ve aileniz kazandrr.
Brezilya firmas Petrobrasa eitim veriyorum, Genel Mdr Paolo yle bir rnek verdi:
Brezilyada bir fkra vardr: Kz hamilelik testi yaptrm ve annesine gidip ben biraz
hamileyim demi. Oysa ya hamilesinizdir ya da deilsinizdir, biraz hamilelik olmaz.
O zaman, yle balayalm: Gvenilirlik, hamilelik gibidir. Ya gvenilirsinizdir ya da
deil. hayatnda biraz gvenilir olmak, aslnda gvenilmez olmak demektir.
Kurum kltrnz olutururken kuracanz l sacayann bir tanesi gven kltr ol-
mal: Kuruma, kltre ve ekip liderlerine gven.
32/171
33/171
DEERLER
1950li yllar, Japonyada kk bir imalathanede 10-15 ii basit elektrikli aletler monte
ediyorlar. Patron o gnk gazeteyi atnda, manette ABD sanayi bakannn aklamasn
gryor: Japon mallar kalitesiz!. yeri sahibi ok bozuluyor buna, iilere i brakn,
toplann diyor ve gazeteyi gsteriyor. Arkadalar lkemizi bombaladlar, ehirlerimizi,
yz binlerce Japonu yok ettiler, ocuklarmz sakat braktlar. imdi de Japon mallar kal-
itesiz diyorlar. Var msnz, tm dnyaya Japon mallarnn kaliteli olduunu ispatlay-
alm? iler baryorlar: spatlayacaz.
Gidin o zaman, kapnn giriine yazn bunu ve bylece binaya gelen herkes grsn.
Ertesi gn kapda u yaz vardr:
Tm dnyaya Japon mallarnn kaliteli olduunu ispatlayacaz.
O imalathanenin ad Sony, patronun ad da Akio Morita.
spatlad m Sony dnyaya Japon mallarnn kaliteli olduunu?
Siz, Sistem Lideri olarak Deer kavramlarn ynetirsiniz.
Sonynin hayat amac, 1950li yllardan beri deimedi.
Ben misyon-vizyon ne demek bilmem. Aranzda gerekten ne olduklarn bilen var m?
inin, alann kafas daha kark. Danmanlar, hocalar geldi ve misyon u, vizyon u
diye anlatt. Hibirimiz ne olduunu tam anlamadk. Amerikal, gnlk hayatnda mission-
vision kelimelerini kullanyor. Biz 30 yanda, iyerinde tepe yneticisi olanlardan duyduk
bu laflar. Ana babasnn Olum ekmein arasna vizyon koydum, yer misin? dediini
duyan var m? Biz vizyonu sadece televizyon derken kullandk. Sonra be yldzl
otellerde, tepe yneticilerle haval danmanlar toplandlar ve kuruma misyon belirlediler.
nanmam ben onlara.
Misyon misyon dedikleri, kurumun Hayat Amacdr. (Byle bir karlk yok, Trkesini
ben uydurdum.) Vizyon dedikleri Gelecek Hayalidir (bunu da ben uydurdum). Bunlar,
sadece birer cmledir ve ekipe, hep beraber gerekten inanrsanz anlam vardr.
34/171
Disneyin hayat amac Amerikan deerlerini dnyaya yaymaktr. O yzden, en zgr
ynetmen bile Disney yapmclnda film ektiinde, bir sahneye mutlaka ABD bayran
yerletirir.
Eitim verdiim, ok da sevdiim kurumlardan birinin giriinde, koca bir paragraf misyon
yazyor. Giriteki gvenlie Sakn arkana bakma, say bakalm misyonu dedim. Tak, tak,
tak sayd; ben ok.
Nasl ezberledin bunu?
Hocam SOcular geldi mi soruyorlar, biz de ezberledik, takr takr sayyoruz.
Cehaletime ver, bu misyonda akteryal diye bir ey dedin, o ne demek?
...? Valla hocam, bilmiyorum ama sordular m ezberden sylyorum.
alanlara, yelere, gvenlie soracaksn, Ne demek o? diye. nsanlar inanmadklar
kavramlarn peinden gitmezler.
Fransada Dupont insan kaynaklar direktr trafik kazas geirir, kazada arka koltukta
oturan ocuu ve kendisi yaralanr. Yneticiler hastaneye ziyarete giderler. Tm masraflar
karlanr. Hastaneden ktnda evine bir mektup gelir: ten karldnz.
Aranzda Dupontun ilk kurulduunda ne i yaptn bilen var m? Dupont dinamit ve pat-
layc reten bir irket olarak ie balad. Bugn Trkiyede Dupontsann yaptyla hi
alakas olmayan bir itir, o yzden en nemli deer kavramlarndan biri Gvenliktir.
Mektupta, iten karma gerekesi olarak u belirtilir: Deer kavram gvenlik olan bir
kurumda, ocuunun emniyet kemerini balamayan bir yneticiyle alamayz.
Bu kadar basit...
Siz deer kavramlar oluturun, tm operasyonlar o erevede yrr.
Ben stemenken Hakan Yaman
2
yanmda astemendi. ok iyi bir dostluumuz oldu.
Askerlikten sonra Ford Otosana girdi, ok kaliteli biriydi ve ticari filo sat mdr oldu.
Sonra arad beni ve ok ge tehis edilmi ar bir kanser olduunu syledi. Sporcu, canav-
ar gibi bir ocuktu. Tedavisi balad, arada ie gidememeye balad, sonra ie gidiler iyice
azald; yaklak be yl iinde artk iyice ie gidemez oldu. Ford Otosan Trkiye, son gne
kadar Hakan iten karmad ve tm tedavi masraflarn stlendi. Geride kalanlar biliyor
ki bu kurumun deer kavramlar var ve yneticiler bu kavramlara bal. Deerlerine bal,
deerlerine sahip kan kurumda kalpten alrsn.
35/171
Antalyada 1955 ylnda kurulan Galeri Kristal irketi, otel ekipmanlar konusunda aly-
or. Firmann en nemli zellii, alanlarn sonuna kadar sahiplenmeleri, kimseyi kolay
kolay iten karmyorlar, alanlar Galeri Kristalden emekli oluyorlar. Patron yurtdna
kt m alanlar biliyor ki onlara hediye almadan dnmez. irket 53 yldr byyor, te
yandan % 60 pazar payyla sektr lideri.
Kayseride Kilim Mobilya firmasnda iten ayrlma ok ok az. Ayrlan olduunda da,
kta Tm alacaklarm ve tazminatm aldm yazsn iiler daha tazminatlarn
almadan ve duraksamadan imzalyorlar. Biliyorlar ki kurum, drstl en nemli deer
olarak benimsemi, mutlaka demelerini yapar.
Deniz Kuvvetlerinin davetlisi olarak bir konferansa, Glcke gittim. Benden nce u anki
Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Metin Ata kt ve Erturul Frkateyninin nasl bat-
tn anlatt. Erturul Frkateyni satn alnr ve kaptan dnda btn teknik mrettebat
yabanclardan seilir. Geminin Japonya seyahatine karar verilince tm o yabanclar kap
giderler. zellikle arkbalk ok nemli bir grevdir. Bizimkiler, yetimemi acemi
personelle ve acemi bir arkbayla yola kmak zorunda kalrlar ve gemi batar.
Deerlerinizi sahiplenmeyen adamlar sizi annda satar.
Sevgili Tekin Acar, devlet memurluundan kp kozmetik sektrnde ok baarl oldu.
Bugn, 36 ubesi olan bir kurumun banda. Bir sohbetimizde irkete adm koydum
nk hizmete kzan ve hakaret eden olursa bana hakaret etmi olacakt, adma olan say-
gy hep korumaya altm dedi.
Kayserideki bir eitimde deer kavramlaryla ilgili bir rnek verirken lyas ve Erol Boy-
dak Hocam sen, bizim Beybabay tanmalsn dediler. Beybaba stikbali kurduktan
sonra, iilere hep ey soruyor. Bir; Sigara iiyor musun?, iiyorsa Olum mutlaka
brak, salna zarar verir diyor. ki; Evli misin?, deilse Evlen olum bir an nce,
hayatn dzene girsin diye nasihat ediyor. ncs u anda aklmda deil, Beybaba git-
mi, tm iileri dantel gibi ilemi ve kendi deer kavramlarn retmi. Beybaba, yl-
larca iilere yardmc oldu. Eline sprge alp iilerin alt yerlerdeki talalar tem-
izledi. Onlara lke sevgisini, kaliteli i yapmay anlatt. stikbal, byle stikbal oldu.
stikbal adnn konuluu da ilgin. Beybaba irketi kuracak, ne isim koyacan bilmiyor.
Yanndaki dkkn komusu Senin istikbalin parlak, adn istikbal koy diyor. yle koy-
uyor. Marka danman, imaj, ynetim danman yok ama deer kavramlar ve aba var.
Sonuta da bugnk byk baar geliyor.
36/171
Yllar nce beni Milli Prodktivite Merkezinden bir danman arad, mesai saatinden
sonra gelmek istedi. Geldi ve Bir kongrede konuur musunuz? dedi. Tabii dedim,
sonra Mesai saatinde niye gelmediniz? diye sordum. u yant verdi: Biz, giri ve
klarda kart basyoruz. Mesai saati iinde gelmedim nk iyerimde yanl anlalmak
istemedim. Oysa beni ile ilgili ziyaret ediyor bu bey ve stelik kendisi danman. MPM,
devlette verimlilikle ilgili hizmet veren bir kurum ve verimlilik danmanl yapan birisini
mesaide mi, deil mi diye kartla kontrol ediyorsun ve adamdan verim bekliyorsun. Yz-
lerce kiinin alt bir tesiste kartla kontrol yaparsn ama verimlilik danmanl yapan-
lar kartla kontrol edersen, verim alamazsn.
Trkiye Uur Bcekleri Projesini bilenleriniz vardr. Yal veya gen, birok uur bcei;
Trkiyenin okullarnda, ocuk esirgeme kurumlarnda, cezaevlerinde kaybetmeye
baladmz deeri retiyorlar: Drstlk, Ahlak ve Giriimcilik. nce,
ZGREN&AKINda eitici eitimi alyorlar. 100 kiiye eitim veren turuncu, 500 kiiye
eitim veren krmz uur bcei oluyor. Maviler, benim gibi eitli alanlarda alan pro-
fesyoneller. Biz de eitim veriyoruz. 60.000i akn gence, ocua eitim verdik. Bu
lkeyi severek, drste mcadele ederek de baarl ve mutlu olabileceklerini rettik ve
devam ediyoruz. ZGREN&AKINa ayda bir giderim; bir bakyorum, uur bcekleri
oradaki ofislerinde. Maa almyorlar, kart basmyorlar, koa koa geliyorlar. Bu ei-
timlerde iki ilkemiz var: Hogr ve lke Sevgisi. Bu lkede yaayan herkes bu bayra
sevsin, ayn zamanda birbirlerinin inanlarna, deerlerine hogr gstersin istiyoruz.
alanlarn kalplerini hedefe evirirseniz ayaklar unutursunuz. Yoksa hep mesaiye
geldiler mi, gelmediler mi diye takip edip durursunuz.
Benim canm arkadam Hdr ayr, Ukraynada yneticilik yapt, sonra Trkiyeye
dnd. Bir pazartesi sabah, Ukraynada ie giderken stikll Marn duyuyor, akn bir
ekilde hazr ola geiyor. Bakyor, bir okul bahesi, pazartesi sabah Ukraynal renciler
bahede stikll Mar okuyorlar. Hdr, gzleri dolu dolu giriyor okula, retmenlerle
tanyor, bakyor ki Fethullah Glen okullarndan biri. Cemaatin, dnyann her yerinde
300 civarnda Trk okulu olduunu ve buralarda Trke de retildiini duydum. Bugn
bu kadar btesi, mdr, amiri, memuru, bakan, Talim Terbiyesi olan Mill Eitim
Bakanlna git, Yurtdnda bir tane okul a de, bakn aabiliyorlar m? Niye derseniz,
bir tarafn kendi iinde ortak deer kavramlar, hayat amalar ve gelecek hayalleri var,
teki tarafta mesaiye gidip gelen nema demesi peinde adamlar. Kenyaya harcrah ne
kadar hesaplarken yl geer zaten. Douda pek ok retmensiz okul var. O mstearlar,
37/171
amirlerden veya mfettilerden birine Hadi bo oturma, git ay douda retmenlik
yap deyin, yzde ka Ankaradaki makamn brakp gider? Dier tarafta lkesini brakp
Tanzanyaya, Mozambike retmenlik yapmaya gidenler. Aradaki fark ne acaba?
3
ABDde okullarn kapand gnn ertesi gn, o ehirdeki alanlara ynelik hizmet ii
eitimler balar. Taksi ofrleri iletiim eitimleri, tesisatlar teknik eitim, belediye
alanlar mteri memnuniyeti eitimi alr. retmenler ve okul atl kalmaz, okul yaz
boyunca herkesin eitimi iin kullanlr. Bizde okul, -drt ay kapal kalr, retmenler de
oturur. Mill Eitim Bakanlndaki o adamlar, yz binlerce retmeni bu konularda ei-
tim verir duruma getirse ve okullar hi kapanmasa nasl ahane olur deil mi? Becerebi-
lirler mi sizce?
Editrmz Gaye Dinelden rendim:
Fidel Castro, bir bakar ki Kba halknn % 23,6s okuma yazma bilmiyor. 1961de bir ei-
tim kampanyas balatr, 11 yan zerinde eitim verebilecek 250.000 kii bavuruda bu-
lunur. Gnlllerin hepsi, on gnlk bir eitici eitiminden geer ve lkenin her tarafna
dalrlar. Bir yl sonra, okuma yazma bilmeyenlerin says % 3.9a der, ksa bir sre
iinde de lkede okuma bilmeyen kimse kalmaz. Bugn, bu lkede, benim devre
arkadalarm, hl okuma yazma bilmeyen ve birou Trke bilmeyen, bu lkenin
yurttalarna askerde okuma yazma ve Trke retiyorlar. lkede korkun bir cehalet var.
Kocaman bakanlklar, bilmem ne daireleri, makam aralar, gazete rportajlar, APK
daireleri, bteler ve bunca okuma yazma bilmeyen, Trke bilmeyen gen... te yanda,
nfusunun drtte birine iki ylda okuma yazma reten bir lke... Bu yzden Atatrk
zlyor bu lkenin insan. Size git deseler, gitmez misiniz okuma yazma retmeye?
Gidersiniz.
alanlarn kalplerini hedefe evirirseniz ayaklar unutursunuz. Yoksa hep mesaiye
geldiler mi, gelmediler mi diye takip edip durursunuz.
Bugn, Kbaya giden herkes ayn eyi sylyor, zengin deiller ama ok mutlular.
Brakn, Castro diktatr falan. Amerikaya giden herkesten de ayn eyi duyarsnz, o re-
faha ramen insanlar acayip mutsuz. imdi, akbaba gibi snrda bekliyorlar Fidelin lmes-
ini, deerlerini Kbaya ihra etmek iin. (Not: Komnist deilim ama Kbadaki o sakin
38/171
mutluluu ve 1950lerden kalan tketime deil, retime odakl gerek ve mtevaz hayat
seviyorum.)
Kpak Trklerinin bayran hi grdnz m? Mavi bir zemin zerinde krk bir zengi.
Kpak Trk olan Ravil Agi gsterdi bana bayra ve Biz devletimizi kaybettik,
baarsz olduk, o yzden zengimiz krk dedi. Drstler ve kendilerini bayraklarnda an-
latacak kadar aka eletiriyorlar. Ya biz, kendimize ne kadar drstz? Sanrm bu ileri
beraberce dzeltene dek, iyi bir lke, salam, reten, birbirine hogr gsteren, bayran
seven insanlar olana dek bizim de hilalin kesinde bir krk yapmamz lazm. Ne zaman ki
dzeltiriz lkeyi, her sene politikac brokratlarn ve devlet adamlarnn ald 7 milyar
dolar rveti keseriz, o zaman bu bayra hak ederiz.
Bu lkenin ekonomi, isizlik, terr gibi dertleri yok. Bu lkenin tek derdi u; ortak deer
kavramlarmz ve birbirimize saygmz kaybettik. Ayn deerlere, ayn bayraa inanan in-
sanlar birbirlerine saldrmazlar. Mustafa Kemalin baarsnn srr buydu. Son 60-70 yllk
baarszln nedeni ise bunu yapamamamz.
Bir Sistem Lideri irketindeki ya da birimindeki arkadalarn ortak deerlerin etrafnda to-
plar, devamndaki operasyonlar ise iin kolay taraf.
39/171
4
4-www.cemalhaki.com
40/171
ZGNLK
Her lkenin, her ehrin, her irketin kendisine has bir kokusu vardr. Koklamay biliy-
orsanz fark edersiniz, yoksa ayn zannedersiniz ve uvallarsnz.
Anlatacam hikye deil, gerek. Atatrk Orman iftliinin iinde st fabrikas kurula-
cak, o dnem svireliler bu konuda ok iyi. e balamadan nce, tm batllar gibi ciddi
bir n aratrma yapyorlar. svireli danmanlar, yanlarnda Trk evirmenlerle beraber
Ankara civarn ky ky dolayorlar.
Teyze, senin inekler gnde ka kilo st verir?
Yavrum, en fazla 3 kilo.
Amca, senin inekler ka kilo st verir?
5 kilo.
svireliler tm bu analizleri yapyorlar ve gnlk 10 ton st toplanacan hesaplyorlar.
Hata pay, retimdeki art, gelecek hesaplar yaplyor ve 20 ton st ileyebilecek bir tesis
kuruyorlar. lk gn kylerden st toplanp geliyor: 40 ton! Herkes okta.
svireliler tercmanlar alp yine Ankarann kylerine gidiyorlar.
Teyze sen ineklerim 3 kilo st verir demisin, 15 kilo st vermiler. Bu nasl oluyor?
Olum nazar deer diye yle dedim.
Amca, sen 5 kilo demisin, 20 kilo vermisin?
Olum, nazar demesin diye yle dedim.
E tabii, elin svirelisi nereden bilsin Trkiyedeki nazar faktrn.
Ankaradaki ada Marketlerin yneticileri geni bir eitim istedi. Aslnda perakende
gruplaryla Canerler ve Kiler gibi birka irketle daha tecrbem var. Trkiyeye yatrm
yapmak isteyen bir Alman indirim marketleri zinciri de beni Almanyaya davet ederek
Trkiyede benden ve ZGREN&AKINdan danmanlk aldlar. Ama bu uzun vadeli bir
alma ve kurum kltrn tanmam lazm. Rica ettim, beni ie aldlar. Maazadakilerin
haberi yok, herkes beni yeni eleman zannediyor; hepsi de benden gen, ben kazma gibiyim
41/171
aralarnda. Giydim kyafetimi; kasalar tadk, temizlik yaptk, alanlarla oradaki
dertleri, ileri konutuk; fram da yedim. Ama eitime kurumdaki iyiyi, yanl, zorluklar
bilerek gittim. Birka ay sonra bir alverie uradm, reyondaki gen efim beni grnce
Ne nanemollaymsn iki gn dayanamadn dedi. Haklsn aabey dedim. Anadoluda
derler ki Boynuzu amura bulamayan boa, boa deildir. Dertleri, sektr bilmezsen
yle frr durursun. Bu arada ada Marketlerde grdm iki nemli noktay
sylemek isterim. Birincisi, mterinin her iadesini gler yzle alyorlar. kincisi, rettik-
leri unlu gda ve ekmekte hibir katk maddesi kullanmadan salk odakl alyorlar.
Kurum kltr, ehir kltryle de balantldr. Trkiyedeki drt ehir, Trkiyenin dier
illerinden farkl bir i kltrne sahip. Bu, kiisel bir tespit, katlmyorsanz syleyin.
Kayseri, Gaziantep, Denizli, orum... Bu drt ehirde inanlmaz bir geliim ve yatrm
istei var. nsanlar giriimci ve cesur. Herkes birbirinden etkileniyor, gittike geliiyorlar
ve buralarda isizlik minimum. Bunu bilmez ve bir banka ubesinin hedeflerini koyarken
Ktahyada kredi hedefini yksek, mevduat hedefini dk tutarsanz olmaz nk orada
para yastk altnda. Denizlide mevduat hedefini yksek, kredi hedefini dk belirlerseniz
uvallarsnz nk Denizlide devaml giriim ve yatrm var.
Mesa, Ankaraya byk bir hastane amaya karar verir ve Amerikadan mimar getirirler.
Bu adamlarn zellii, hastane dizayn konusunda uzman olmalar. Artk bu ii biliyorsun
deil mi? Gelir gelmez yap izimi, sat bizimkilere. Hayr. Bunu hastanenin K Mdr,
sevgili dostum Ufuk Karadeniz anlatt. Mimarlar, Otantik Trk evlerini grmek istiyoruz
derler. Bizimkiler alr adamlar, Safranboluya gtrr, Trk evlerini gezdirirler. Mimarlar,
Mesa Hastanesinin dizaynn yaparken Osmanl konaklarndan yola karlar. Yolunuz
derse urayn, grdm en ferah hastanelerden; ortada byk avlu, pencerelerin kenar-
larnda eskiye zg kmalar, hizmet kalitesi de st dzeyde.
Uygulamay kurum kltrn gzeterek ve zgn yapmal dediim bu.
Byle yapmadnzda ne olur? Bizimkiler bir ara Rusyaya zeytin ihra ettiler, sat sfr.
Sonra bir aratrdlar, Ruslarn yedii zeytinle bizimkinin alakas yok. Onlar ok tatl ve
sulu bir zeytin yiyorlar (aslnda Avrupann byk blm bizim zeytinleri yemiyor).
Firma, Ruslarn damak tadnda retim yapp gnderdi, satlar ok iyi. Ama balangta on
binlerce dolar kayp var.
42/171
Bir Amerikan deterjan firmas, Suudi Arabistana gidiyor ve gazetelere ilanlar veriyor.
Orijinali gsterildiinde, ABDde ok ie yarayan ve basit bir matematik denklemini ieren
bir reklm.
En solda kirli bir tirt, hemen yannda deterjan kutusu, en sada temizlenmi hli.
Satlar ok dk, ilanlar artryorlar, satlarda tk yok. Amerikallar, Araplarn sadan
sola doru okuduklarn akl etmemiler!
lke ve ehrin kltrne bir sre sonra uyum salarsnz. Japonlarn Trkiyeye geldikler-
inde iilere sabah mar syletmeleri gibi: Patronum sen ok yaa, fabrikam sen var ol....
Baktlar iiler kkr kkr glyorlar, braktlar mar. Biz, ya iini gne eit yaydmz
iin sabahleyin konsantre yaclk bizimkilere komik gelmi olabilir.
Trkiyede bir holding, patronlar sert mi sert. Senin pantolon tsz. Ne o, tra iki gn-
lk m? stn dzelt, hayt huyt. Holding, Fransada bir Ar-Ge irketi satn alyor. Pat-
ronlar teftie gidiyorlar. irkettekiler umu; sakallar uzun, salar bellerde, kulaklarda
kpeler, duvarlarda Brad Pitt posterleri. Patronlar hi kkremiyorlar, efendi efendi dolap
kyorlar, Trk ekip okta. Trkiyeye dnyorlar. Ekipten biri, ilk pazartesi artk atk di-
ye biraz rahat giyinip geliyor ve sabah ilk i fray yiyor: Kravatn nerede ooolum.
u ana kadar alt ders kardk:
1. nsanlar, bir sre sonra, ister istemez kurum kltrne uyum gsterirler.
2. irkette kurum kltrn batan doru yerletirin.
43/171
3. irketin DNAs baka hibir yerde yok, kurum kltrn olutururken sadece o kuruma
zg dnn.
4. Kurum kltrn tamamen deitiremezsiniz ama gelitirebilirsiniz.
5. irket zmleri Sindirellann ayakkabs gibidir, bir tek ona cuk diye uyar. Bakalarna
ya bol ya da dar gelir.
6. Bu blmde farkllk kelimesini kullanmadm. Farkl olun demiyorum, zgn olun
diyorum. Yani okuduk, hadi on bin kii mor inek olalm. Zaten piyasada 9.999 tane mor-
arm inek var. O zaman krmz kz m olacaz? Yok. Mor inein aklls olaym, o za-
man sper olur.
Ben size bir ey syleyeyim mi; mor inein aklls olacanza, beyaz adamn aptal olun
daha iyi.
irket kltr doru oturmazsa ne olur? lke kltr, hatta ky kltr, irketi etkisi altna
alr. Bugn gidin Karabk Demir elike, alanlarn ou Karabkn ayn kynden.
Sendika yneticileri oradanm, doldurmular ky fabrikaya. Sonu, fabrikay 1 liraya
sattlar. Trkiyenin asker mzie en yatkn yeri Avanostur. Nasl m? Zamannda
Avanoslu bir subay, mzka astsubay okuluna gelmi ve doldurmu memleketlilerini okula.
Yze yakn Avanoslu mzka astsubay olduu sylenir. Mstahdemlik becerisi de
ankrllara hastr, Askeriyedeki sivil memurlarn ou ankrldr. Geen gn, bir
arkadamdan rendiime gre, Ankarada bir niversitenin personel mdrnn 17 akra-
bas, o niversitenin personel snavlarn eitli dnemlerde byk baaryla gemiler. Gel
de ykma imdi niversiteyi.
stanbuldaki ahane bir uygulamay Urfaya gtrn, tutmaz. nsan farkl, sreler farkl.
Kurum kltrn, sistemi, rn, her neyse rettiiniz ey, o lkeye, o ehre ya da o
firmaya uyumlu hle getirmelisiniz. Ford Otosan, Cargo kamyonunu Rusyaya ihra ediy-
ordu. 2007 ylnda toplam 350 adet sattlar. Sonra Cargo modelini -40 derecede alr hle
getirdiler. 2008in sadece ilk aynda sat 570e ulat.
Trkiyedeki yabanc irketlerden ou kendi lkelerindeki kltrleri buraya olduu gibi
oturtmaya alrlar, sonu facia olur: Sryle arada kalm alan. Baarl olanlarn ortak
zellii, iki lkenin olumlu ynlerini bir araya getirmekten geiyor. yi rneklerden biri
Hugo Boss Trkiyedir. ou zaman bu tr fabrikalar Trkiyeye ucuz iilik iin kur-
ulurdu. Hugo Boss Trkiye retimin dna tap insan kaynaklar ve Ar-Ge konusunda
44/171
mthi uygulamalar balatt. Bu uygulamalar Bossun uluslararas uygulamalarna rnek
tekil etti. Hugo Boss 2007de Trkiyedeki en iyi ikinci alma atmosferi seildi.
O yzden Amerikadaki ynetim teorilerini getirip burada uygulamaya kalkarsanz
yznze gznze bular.
Rengini bilmem ama inek olursunuz.
4
1 PKKnn suikast silah.
2 Hakan Yamann kitab var, ok ama ok okunmaya deer: Kelimen: Postmodern Kelimeler Szl, Hamili Kitap
Yaknmdr! ve Eyvah! Grmesi.
3 Bana, ne olur, ne Fethullah Glen Cemaati ne de kartlar e-posta atp Onlar kt, biz iyiyiz veya biz iyiyiz, onlar kt
demesinler. Sk okurlarm bilir, hibir politik gr olmayan bir adamm. Yalnzca bu yurtdndaki okullar konusuna dardan
ve bu kitap iin sadece ynetsel gzle bakn. nk Mavi Jeans, ABDde yirmi maazada ke (corner) atnda seviniyoruz.
Yurtdnda 300 okul ap iletmek, her kim yapyorsa ynetim baarsdr. Gerisi baka yerlerde tartlsn.
4 Not: Mor neki de Elma Yaynevi yaymlad. :)
45/171
BLG
47/171
3.jpg
48/171
YETENEK
Yavuz Sultan Selim, Mercidabk Seferine giderken yol stnde ok gzel bir bina grr.
Bunu kim yapt? diye sorar, gencecik bir ocuk getirirler. Bunu saraya gtrn yetisin
emrini verir Yavuz. Selimiye ve Sleymaniye Camii gibi yzlerce mthi eser, gen
ocuun ellerinden kar. Sinandr ocuun ad.
Aslnda iyerinde yaptmz en temel uygulama, yetenekleri doru ynetmektir.
ngilizcede iki kelime vardr: source ve resource. Source, kaynak demektir, resource
ise yetenek, cevher anlamna gelir. Human Resources blm, aslnda nsan
Yetenekleri, yani Kurumun elindeki yetenekleri nasl daha etkin kullanrm ve evredeki
cevherleri, potansiyeli kuruma nasl tarm blmdr. niversitedeyken okuldan dn-
mek iin otobs kuyruuna girerdik. Sra uzaynca, n taraflarda arkada olan biri, aktr-
madan onlara yanap sraya adapte olunca arkadan sesler ykselirdi: Arkadam kaynak
yapmayalm. Bizde her trl angarya iin adapte edildii birim olduu iin o blme n-
san Kaynaklar deniyor. Size bir uygulama nerisi daha: Personel, zlk ileri, maa,
nema, vergi iadesi, servis hizmetleri gibi ne i varsa bunlar dari-Mali ler Blmne
tayn. imdi bu neriyi, size on sayfa ya da yirmi paragrafla da anlatabilirdim. Aranzda
ynetimi biraz bilen herkese bir cmle yeter, diye dnyorum.
Geenlerde bir gazetenin K ekinde bir insan kaynaklar yneticisinin rportaj vard.
niversitedeki yetenekleri holdingimize kazandrmay hedefliyoruz diyordu. Demeci ok-
udun mu te byle olur arkada! dersin. Fakat bu holdingdeki K departman hafta son-
lar toplanyor, dolap temizliyorlar. K ekibi, neredeyse bir iki ylda bir tamamen deiiyor.
Bu K yneticisinin hi eitim aldn gren yok, fakat demeler sper.
Eski inde kk ayakl olmak kadnlar iin asalet sembolyd. Gen kzlara kklk-
lerinden itibaren kk demir ayakkablar giydiriyorlard, bebek ayakl yal kadnlar vard
ortalkta, kzl devrimden sonra yasakland. Bu lkede okuldan balayarak iinize ve en
acs, ailenize kadar o kk ayakllarn yaadklarn, beyninizle ilgili aynen yaarsnz.
Sokarlar dncelerinizi kck ayakkablarn iine, sonra fikir sylemeyen, giriimcilii
lm adamlar olarak emeklilik beklersiniz ya da milyonda bir oranda gelecek Yavuz
Sultan Seliminizi.
49/171
Atalarmzn teknolojinin o kadar geri olduu bir dnemde, bu kadar geni bir imparat-
orluu nasl bunca yl ynettiine geldiinizde, ana unsurlardan birisi yetenek yne-
timidir.
Osmanlda er olarak orduya girersin, yetenekliysen paa olup ordudan karsn. Kariyer
planlama iin ahane bir rnek. Bugnn ordusunda askere giden Mehmetie byle bir
kariyer plan versek, rnein Eer sorumlu, drst, baarl isen ve u eitimleri alr, bu
kriterlere uyarsan Genelkurmay Bakan dahi olabilirsin desek, ocuklarn askere gelileri
deiir, ordu da koca bir lkedeki yetenekleri kurumu iin kullanabilmeye balar.
Bugnn Trkiyesinde yetenek ynetimini rneklersek:
ATOnun hazrlad bir rapora gre;
Trkiye, yurtdnda 50.000 renciyi okutuyor. Bunlarn be yldan hesapladnzda to-
plam maliyeti 7,5 milyar dolar. Bu rencilerin 30.000i geri dnmyor.
ok ok iyi eitim grm her 100 renciden 59u yurtdna gidiyor.
Bir numaral beyin avcs ABD, her sene 200.000 sper gence geici alma vizesi veriy-
or. Kanada ve Avustralya da 40ar bin kiiye. O ocuu yetitirmek iin harcadn paray
ABDye hibe ettiin gibi, o yetenein tm performansn da o adamlar kullanyor.
Sadece ABDde 3.600 Trk doktor var.
Karbon kaplama teknolojisini bulan, yzyln 100 bilim adam arasnda olan Prof. Dr.
Ali Erdemir, yllar nce Trkiyede i bavurusu yaptnda devlet, resepsiyon memurluu
nermiti.
2002 ylnda, bir srail irketi Kbrsta Dou Akdeniz niversitesinden bir ofis istedi.
Ardndan rencilerle toplantlar yaptlar ve Bize giriimcilik fikirleriyle gelin, fikrinizi
hayata geirirsek size u kadar deme yapalm dediler. lke dndaki yetenekleri kefet-
meye alan insanlar ile kendi lkesindeki rencisine, alanna Bir fikrin var m? di-
ye hi sormayan insanlar... 1950li yllarda gelip Kayserinin Talas ilesine Amerikan
Koleji amay akl eden Amerikallarn yapt gibi. (Daha sonra Dou Akdeniz
niversitesindeki irketin ayn zamanda srail istihbaratna altn rencilerden
rendim.)
ok iyi rneklerden biri de Zorlu Holdingdir. Gruptaki bir eitimde, Bursa fab-
rikalarndan mthi gzel bir rnek verdiler. Bursa fabrikasnda desen yarmas dzenle-
meye karar veriyorlar. Birisi iler de katlsn diyor, ayp olmasn diye. tekiler de
50/171
ylesine Eh peki diyorlar. Bu desenler iin de normalde yurtdna baya para deniyor.
Yarmay kazanan desen bir iinin. Herkes okta. aryorlar ocuu, Bunu sen mi
izdin?, Ne var ki bunda, zaman kstlyd yle iziverdim, daha gzelini izerim diyor.
O depocu, u anda Tan en iyi tasarmclarndan biri.
Naslz hoca? dediler bana. ok iyi bir rnek olmasna ramen, Ne var ki bunda? ded-
im. 70 milyonluk koca bir lkede, fabrikadaki yetenei kefettik diye bana hava atyor-
sunuz. Tan son yllarda yapt, lkeye rnek olmas gereken alma ise Trkiye
desen yarmasdr. Gazetelerde sayfa sayfa ilan veriyorlar. Bu, ahane bir uygulama.
Belki de Anadolunun bir kynden byk bir modac karrlar.
Bir daha, bir eitimde olur da bir araya gelirsek Zorlunun yneticileri yine bana soracak,
Naslz hoca? diye. Ne var ki bunda? 6 milyarlk dnyada, 70 milyonluk lkedeki
yetenei kefettik diye bana hava m atyorsunuz? diyeceim.
Buna benzer bir uygulamay Loral ve Unilever de yapyor. Tm dnya niversitelerine
ak, i projesi yarmalar dzenliyorlar. -be niversite rencisi bir araya gelip pro-
jeye katlyorsun. Elemeler sonunda, yatrm ve projeyi en iyi yneten grup, okul bit-
tiinde Loralde, Unileverde ie balyor.
Bakn, Peugeot be yldr dnya apnda araba tasarm yarmas dzenliyor, finale kalan
10 projeci arasnda 2 Trk var. Emre Yazcnn izdii, aadaki modelde direksiyonu ve
pedal yok, iki tekerlei var. Proje yapanlar arasnda inli, Fransz, Romen, Kolombiyal
ve Japonlar da bulunuyor. Dnyann yeteneini Fransa iin kullanmann yolu bu.
51/171
Philip Morris Trkiyenin ok iyi bir uygulamas var. Kurumdan mer Bark anlatmt.
Yetenekleri bulmak iin gzel bir bulu. alanlara Bize kaliteli arkadalarnz nerin,
ie alrsak size u kadar prim yntemini bulmular. Bylece alanlarn etraflarndaki
gvenilir ve yetenekli insanlar kuruma kazandrmay hedefliyorlar. Zaten arkadamza i
bulmak iin aba gsteririz, burada Philip Morris dllendirmeyle bunu sisteme
yerletirmi.
Antalya Belediyesinin son yllarda yapt mthi bir uygulama var. ehrin her yerine As-
mek (Antalya Sanat ve Meslek Eitimi Kurslar) adl merkezler amlar. Yabanc dilden
bilgisayara, kuafrlkten tak tasarmna kadar halka ynelik cretsiz kurslar veriyorlar.
Tm Antalyallar gelip, bu eitimleri alp meslek ediniyorlar. Tak yapmay renen bir
anne, ABDde okuyan kzna tasarlad kolyeleri yollam, kz da orada satp ciddi bir
52/171
miktar para kazanm, okul harln karm. Antalyada evlerinde bo oturup duran an-
neyi eitiyorsun o da lkeye dviz kazandryor. Biz bunun adna ihracat diyoruz.
dnyasn yetenekler ynetir. Geleceinizi, kurumdaki yetenekler biimlendirir. Dier
alanlar rutini srdrrler.
Ahmet Kaplan, Kayserili bir oban. Btn hafta koyunlarn banda duruyor, pazar gnleri
Kayseriye inebiliyor. Paras az olduu iin bir saat internete girebiliyor. Bir de eskiciden
nceki haftann gazetelerini alabiliyor. Hafta ii de koyunlarn banda gazete ve kitap
okuyor.
Bir gn, bir insan kaynaklar ekinde bir meslek gryor: Ftrist, gelecei tasarlayan in-
san. Aha, tam bana gre i! diye dnyor. Btn hafta koyunlarn banda boum, bari
gelecei tasarlayaym. oban Ahmet, btn hafta gelecei tasarlayp pazar gn Trkiye
Ftristler Dernei bakanna mektup yazyor ve Ben tam sizin aradnz kiiyim, gele-
cek yle olacak, byle olacak diyor. Dernektekiler yazlanlardan etkileniyorlar ve Ah-
meti stanbula davet ediyorlar. Ahmet hayatnda ilk defa grd stanbulda ftristlerle
tanp onlara dncelerini anlatyor. Oradakilerden biri Ahmete bilgisayar eitimi verip
ie alyor. Ahmet de kendini bilgisayar animasyonlar ve Gelecek Tasarlama konusunda
gelitiriyor. Bu ocuk en son GORA filminin bilgisayar animasyonlarn yapt.
lkenin kyleri byle dehalarla, satran ustalar, kalp cerrahlar, fizik profesrleri, mthi
ynetmenlerle dolu. Biz, bu ocuklar; hayal gleri krelmi, yapt ie inanmayan,
yetenekleri yok eden, test odakl retmenlerin ve korkun bir mfredatn kollarna brakp
hepsini kaybediyoruz. Didimde bir okul var. 45-50 de ngiliz renci okuyormu, tabii
Trke renmiler. Pazartesi sabah alkanm, yasam falan, sonra varlm Trk
varlna armaan olsun diye baryorlarm. Bunu da baardk, yok artk hibir eyden
korkmayalm. ngiliz veletler, varlklarn Trk varlna armaan etmi durumdalar.
Jamaika Spor Bakanl, ya grubundan itibaren plajlarda ocuklar arasnda kou
yarmalar dzenliyor, yeni Usain Boltlarn ve Asafa Powelllarn bulmak iin. Bizde,
beden eitimi dersinde ocuklar rahat-hazr oldan not alyorlar. Sonra biz niye olimpiy-
atta madalya alamyoruz
Eczacba Schwarzkopf temel olarak Trkiyedeki kuafrlere sa bakm rnleri satyor.
Bu tarz alan tm firmalar sat tamamen promosyonla artrmay hedeflediler. u kadar
satarsan u dl eklinde. Eczacba Schwarzkopf inanlmaz bir ey yapyor ve bayisi
olan kuafrlere i gelitirme eitimleri veriyorlar. Kuafrlerin ilerini nasl
53/171
gelitirebilecekleri konusunda, toplant ynetiminden liderlik becerilerine kadar eitli ei-
timlerle mterisi olan kuafrlerin gelecekte var olmalarna alyorlar. Bu farkl yak-
lamlar, onlar sektrde ayr bir konuma getirdi.
Osmanldaki devirme yntemi, yetenek kefetmenin en iyi tekniklerindendir. Osmanl,
zellikle Balkanlardan iki ylda bir, gidip ilkokul andaki akll ve fiziksel zellikleri
stn erkek ocuklar seiyor. Bunlar stanbula getiriliyor, ok ok iyi bir eitimden geir-
iliyor ve Osmanlnn ynetiminde yer alyorlar. Osmanl protokol, o dnemki devletler
arasnda en gsterili olan nk daha ocukken fiziksel zelliklerine dikkat ediyorlar.
(Batl kaynaklarn bir blm bunu acmaszlk olarak nitelendirirken, bir blm ailelerin
parlak gelecek iin ocuklarn zellikle vermeye altn, hatta semeye gidilmeyen bir
yl olunca ailelerden ikyet olduunu yazarlar.)
Almanyaya bir eitime gittiimde, Plus Marketler grubunun Ynetim Kurulu Bakan Bay
Molemanla bir yemek yedik, bir Trk deha olan Akiften hararetle bahsetti. Daha sonra
marka danman Akifle tantm. Akif, gerekten bir deha. Plus spermarketlerine dan-
manlk yapyor. Bir makarna var, fiyat 0,39 mark ve pek satlmyor. Akif makarnann
paketini deitiriyor, adn da biraz farkl yazarak markay bio bio yapyor, fiyatn 1,29
marka karyor. Satmayan ayn makarna imdi acayip satyor.
Yetenekler dokunduklar yere deer katarlar.
lkenin kyleri byle dehalarla, satran ustalar, kalp cerrahlar, fizik profesrleri,
mthi ynetmenlerle dolu. Biz, bu ocuklar; hayal gleri krelmi, yapt ie inan-
mayan, yetenekleri yok eden, test odakl retmenlerin ve korkun bir mfredatn
kollarna brakp hepsini kaybediyoruz.
Ankaradaki MAN fabrikas, yllar nce ii bulma konusunda sknt ekiyordu nk
nitelikli ii bulma imkn Trkiyede yoktu. Bunun zerine fabrikann iinde bir merkez
atlar. Civardaki genler geliyor, burada, lise andayken ok iyi bir eitimden geiyor-
lar, okul bitince baarl olanlarn hepsi fabrikada almaya balyor.
TRT 2de Gezelim Grelim programn yapan Nuray Ylmaz bilirsiniz. Bir gn, Anad-
olunun bir kasabasnda, bugnn nl bir iadamyla ilgili konuuyorlar. Kyller diyor
ki Onun setii oban hi amazd, en cevval adamlar bulurdu. Bir gn iin srrn
sorduk, Nasl anlyorsun adamn iyisinden? dedik. Meerse o sene seecei oban
54/171
adaylarna yemek verirmi, yemekten ilk kalkan iki ocuu hemen srnn bana
geirirmi.
ZGREN&AKIN 1996 ylnda Academy International adyla atk, ayn yl
AIESECten arayp ziyarete geldiler. Daha okuldayken hayatyla ilgili proje yrtmeye
alan, prl prl yzl, iyi niyetli ocuklard. Baz projelerde beraber altk. Yl 2008, o
gn ziyarete gelen rencilerden Selin Alemdar, Ar-Ge Direktrmz ve irket ortamz,
Umut Sav ise Sistem Liderimiz (siz genel mdr diyorsunuz). Brge Yldrm ve Tufan Er-
doduyla da uzun sre birlikte altk. Bu arkadalarmzdan , ok iyi birer ynetim
ve kiisel geliim eitmeni oldular. (Burada alttan alta verdiim mesaj: Biz de obann iy-
isini anlyoruz.)
Gnmz Trkiyesinde niversite mezunlarnn % 70i mezun olduklar alan dnda
alyorlar. Byle korkun bir ey olabilir mi? Mhendislik ve tp dnda neredeyse
herkesin ald eitim boa veriliyor. Ben de ngiliz Dilbilimi diye ngilizce bir blm oku-
dum, yaptm ile gram ilgisi yok. ounuzun byledir. Daha kts, % 30luk dilimde
olup ilgili blmlerde okuyanlar, yaptklar ilerin pratiiyle ilgili bir ey duyup ren-
meden mezun oluyorlar. ngilterede Mill Eitim Bakanl deil, Mill Beceri Bakanl
ismi kullanlyor. Soru: Genlere nasl beceri kazandrrz?.
Beraber altnz insanlara gven duyup yeteneklerini sergileme frsat veriyor
musunuz?
Bakn, 70-80 milyonluk Trkiyenin retimi 5 milyonluk Norvele ayn. Burada bir hata
yok mu? Kadnlarn neredeyse tamam i hayatnn dnda.
Sultanhisarl ifti Cevdet nci alp abalar, iftilikten ticarete geer, 1946 ylnda
evlenir, be tane kz olur. O dnemde brakn kz ocuklar, erkek ocuklar pek okutul-
mazken, maddi durumlar ok iyi deilken bile kzlarnn eitimi iin ok alr. Ne yapp
eder, hepsini okutur ve bildii her eyi onlara retir. Aralk 2004te 82 yanda vefat et-
tiinde, arkasnda nci Aklerini, nci Holdingi, Cevdet nci Eitim Vakfn brakr. Daha
nemlisi; be kz karde, babalarnn yaptklarn, drt ylda hem finans hem de profesyon-
elleme anlamnda, ok ok ileri tarlar. Bildiinizi retmek kurumunuzu yaatr. Sakla-
mak yok eder. ncita Holding, Cevdet nci kadar, be kz kardein baars olacak. Kadn-
larn bu lkede neler baarabildiini beraberce izleyeceiz.
55/171
Yetki devri olmad iin birok alan motor gc yksek ama dk viteste kullanlan
araba gibi yava yava ve motorun mrnden yiyerek yol alyor.
Yetki devri olmad iin birok alan motor gc yksek ama dk viteste kullanlan
araba gibi yava yava ve motorun mrnden yiyerek yol alyor. Yeteneklerin yolunu an,
otomatik vites araba kullann. Siz gaza basn (motivasyon), brakn onlar vitesleri istedik-
leri gibi deitirsinler (yetki devri). Evet, otomatik vites ara biraz daha yakar (tatmin edici
cret) ama o torka ve beygir gcne deer (yksek performans ve verimlilik).
Yeri doldurulamaz bir adamsanz hayatta ykselemezsiniz.
e giren adam biraz yetenekliyse, mdr kprdanmaya balar. Hele yeni projeler, n-
eriler getiriyorsa Kesin bunun benim yerimde gz var diye dnr. Ve i retmek
yerine bilgi saklamaya balar. nk adama ii retseniz, yarn br gn sizin yerinizi
alr.
Yeri doldurulamaz bir adamsanz hayatta ykselemezsiniz. Bildiiniz ne varsa retin
ekibe ve yerinizi doldurulur hle getirin. Polyannaclk gibi geliyor deil mi? Hoca, pat-
ron bakar, benim iimi yapabilen baka adamlar var, gnderir beni aynen. siz kalnca
maam deyecen mi? demeyeceem, gene de aklayaym. e baladk ve kimse
bize bildiklerini retmedi, retseydi ona nasl yaklardk acaba?
Bakn, yenibiris.com, 2008de bir internet anketi yapt ve 11.000in zerinde insan ankete
oy verdi. Cmle u:
Bence iyi bir ynetici Cmleyi siz tamamlayn.
Bakn anket sonular yle:
% 16,8 Deneyim ve i bilgisi fazladr.
% 14 Takdir etmesini bilir.
% 69,1 Bildiklerini alanlara aktarr.
Sanrm buradaki kilit nokta u: Eer yerine yeni bilgi koyamyor, kendinizi gelitirmiy-
orsanz kesinlikle kimseye bir ey retmeyin. Masanza yapn ve mr boyu orada
56/171
kaln. Peki ii rettik, kendimizi de gelitirdik. Yine de iimize son verdiler,
maamz deyecen mi?
demeyeceem.
57/171
TEKNOLOJ
Bu lkenin ordusu, yllarca Amerikan hibesi ald. Ellerinde ne kadar eskimi, teknolojik
mrn tamamlam ara, silah varsa ba ayayla bize verdiler. Sonra, yllarca bu ara
ve malzemenin feci pahal yedek paras iin adamlara tonlarca para dedik, vatann seven
tm subayn, astsubayn ii yand Biz bu eski, pahal ve geri teknolojiyi niye kullanyor-
uz? diye. Ve bizi kendi retemez, yardmlarla geinir hle getirdiler. Orduyu o dnemde
yneten, o generallerin hibiri de tezgh grmedi ya da grmezden geldi. 1960 ylnda,
Kbrs meselesi ortaya ktnda, bir baktk ki bize hi karma gemisi hibe etmemiler.
karma Harekt yapamaz durumda olduumuzu fark ettik. Bu lkenin akll insan tank-
lardan motor skt ve kendi karma gemilerini, motorlarn yapt.
karma gemisi olmayan bir lkenin dnyada ilk araba vapurunu yapan lke olduunu
sylesem inanmazsnz deil mi?
1867 ylnda irket-i Hayriyenin bana Avrupadan dnen Hseyin Haki Efendi getiriliy-
or. Hseyin Haki Efendi ok aydn bir adam. Vapurlara cankurtaran simidi, yolcu ikyet
defteri koyduruyor. Bir sre sonra, Boazn iki yakas arasnda aralarn salla ekilerek
tandn gryor. ngilizlere hem araba hem yolcu tayacak bir feribot sipari ediyor.
Dnyada byle bir rnek olmad iin ngilizler aryorlar. Bunun zerine Hasky fab-
rikas bamimar Mehmet Efendiyle birlikte ayda geminin tasarmn yapyorlar.
Gvertesi dz, iki tarafa da gidebilen, iki tarafta da kapaklar olan tarihin ilk arabal
vapuru. Mimar Mehmet Efendi bir yl ngilterede iin banda duruyor ve dnyadaki ilk
araba vapuru yaplyor, ok byk zorluklarla Trkiyeye getiriliyor. Geminin ad Suhulet
konuluyor. (Bu ilk araba vapuru hikyesini afak Altunun bir kitabnda okumutum:
novasyonla Baary Yakalayan Trkler. Kitap, bence okunmaya deer bir alma. Emin-
im tm kitaplar iyidir, takip etmenizi neririm.)
1974teki Kbrs Harekt sonrasndaki ABD ambargosu Trk ordusunun bana gelen en
iyi eylerden biridir. Bizim yetenekli subay ve astsubaylarmz kendi zmlerine yneldi.
Ordu yerli retime destek salad. Size ok ilgin bir bilgi aktaraym; bize yabanc
yatrmn nn an diye bask yapan ABDde, silahl kuvvetlerin satn alma birimler-
inde yle bir kural var. ABD ordusuna alnan rnn, retiminin % 51i yerli imalat
58/171
olmal, bu n koul. Byle deilse, ordunun satn alma birimi alm yapmyor. Biz byle
bir kural koysak ortalk ayaa kalkar. Amerikan elisi hemen babakanla grr. ABD
Savunma Bakan, Genelkurmaya ziyarette bulunur ve PKK konusunda yannzdayz, ona
gre der. Ke yazarlarmz ise Yabanc sermayenin n kapanyor, felaket diye
yazarlar.
En son savunma helikopteri ihalesinde, Helikopter iplerini ve yazlm biz yapacaz
dedik, Amerikan kongresi onay vermedi. Biliyorlar ki helikopter sandmz ey, aslnda
iindeki ip. 1991deki Irak Harektnda savaan her iki kiiden biri bilgisayar bandayd.
imdi 2008, saynn daha da arttndan emin olun.
Burada kastettiim bilgisayar saysnn artmas deil, teknolojinin st dzey ve gerek kul-
lanm. Bir kongrede, sevgili Seynan Leventle konumutuk. Eskiden, basl formlar elle
doldurup yle yazrdk. TRT bilgisayar teknolojisine geti, artk formlar bilgisayardan
kt olarak alyor, yine elle dolduruyor, yolluyoruz demiti; glmtk.
6-Kasm zkan.
59/171
Erdemir eski Genel Mdr Tanju Argundan duyduum bir ey var: Gnmzde 1 ton
elik 3.000 $, bir kiloluk dizst bilgisayar da 3.000 $.
Hindistann Bangalore Blgesi sadece yazlm zerine mthi bir teknoloji merkezi oldu
ve Hindistana milyarlarca dolar dviz kazandryor.
Hindistann Bangalore Blgesi ve Amerikadaki Silikon Vadisinden sonra, stnde yk-
sek teknolojinin kullanld, dnyann en nemli teknoloji ss, Ankarann Samanpazar
blgesidir. Numune Hastanesinden Dikimevine doru giderken sol tarafta bir hamam ve
kablosuz internet hizmeti veriliyor. Dn, tellakla chat yapyorsun. Google terlettik ya,
helal olsun bize. Resmi bulan alkan karnca Fundaya teekkr ediyorum.
Teknolojiyi, Trklerin sper kulland konusunda hamam rnei yeterli olmadysa, bir
rnek daha vereyim. Avrupada cep telefonu deitirme ortalamas 3 yl, Trkiyede 1,7
yl. Nasl?
60/171
Bilgiye deer verme, bilgiyi bakalarna aktarma konusunda tarihten iki rnein etkileyici
olduunu dnyorum; biri eski Yunandan, biri de bizden.
Homerosun Odyssey adl eserinde; Odysseus, Truva Savalarna hazrlanrken olu
Telemachus, Yunanistanda kalacaktr. Odysseus bana savata bir ey gelirse sahip
olduu bilgileri oluna aktaramayacan fark eder. Bu yzden, aile dostu bilge Mentoru,
olu Telemachusa nasl krallk yapmas gerektiini retmek zere grevlendirir.
Bugnk mentor kelimesi oradan gelir. Bu, bir gelenek olur ve antik Yunanda bilgeler
Mentorla balayan bu gelenei srdrrler.
Urban, bir Macar top ustasdr. Osmanlnn Konstantinopol kuatma altna alacan
duyunca Bizans sarayna gelir. mparator Constantine ve yanndakilere:
Ben bir alam buldum, u andakilere gre ok daha salam ve gllelerin ok daha uzaa
gitmesini salyor. Eer toplarnz bu alamla dkerseniz Sultan Mehmeti kolayca yen-
ersiniz, der.
mparator ve mahiyetindekiler ok sevinirler:
Ver bakalm bu alamn formln.
u kadar altn isterim.
Karlnda ne vereceksin?
Formln yazl olduu parmeni...
Bize bir sayfa parmen vereceksin, karlnda bu kadar altn istiyorsun yle mi? Atn
bu adam zindana.
Urban Usta zindana atlr. Saraydaki casuslar durumu Sultan Mehmete iletirler. Zind-
anclara yklce para verilir. Urban zindandan karrlar, padiahn huzuruna getirirler.
Padiah, Urban Ustann istedii parann iki katn verir ve bu bilgiyi Osmanl top
ustalarna da retmesini ister.
O gne kadar yklamayan stanbul surlarn ykan toplar, Macar Urbandan alnan tekno-
lojiyle yaplmtr. O toplarn en nllerinin adlar, Balaban ve ahidir.
Yl 1453. Batnn bilgiye bak as, bizim bilgiye bak amz.
Ve dikkat edin stanbula girerken Fatihin etrafnda generalden ok, yol gsterici hocalar
vardr, Akemseddin gibi.
61/171
Bugnn Trkiyesinde bilginin retilmesi gereken yer niversitelerdir. Oysa
niversitelere baktmzda; inanlmaz bir amir-memur ilikisi, profesrn antasn
tarsan ykselirsin ya da yneticilerin siyasi klanndaysan ykselirsin dostluu
gryoruz. Bugn, dnyadaki nanoteknoloji yaynlarnn % 44n srail, % 11ini ABD
yapyor, Trkiyenin oran ise % 1in altnda. 1453te biz know-howa, bilgiye para der-
ken tm Bizans meleklerin kanad var m, yok muyu tartyordu.
Yl 2008, dnya nanoteknolojiye, bilgiye yatrm yaparken koca bir lke, niversiteye
giden genlerin kafasnda rt olmal m, olmamal my tartyoruz. Sultan Mehmete
deselerdi ki 550 yl sonra senin torunlarn bunlarla uraacak, emin olun inanmazd.
Birilerinin bize katla katla gldne emin olun. Hayr yle deil diye okuyan varsa,
size iki rakam vereyim. 2006 ylnda, sadece Siemensin ald patent says 5.400, Trki-
yedeki tm niversitelerin toplam ald patent says 10!
Sadece bilgiye, insana ve teknolojiye yatrm yapan lkeler kazanyor.
Biz yle bir lke deiliz.
Belediyesinden irketine,
Partisinden holdingine,
niversitesinden kamusuna,
Kimse alanna eitim vermiyor, yatrm yapmyor.
Sonra da mucize baarlar bekliyoruz.
Birka rakam daha vereyim.
Trkiyede;
Kadnlarn % 51,1i ilkokul mezunu,
Kii bana eitim sresi 4,1 yl,
Eitim harcamasnda 109 lke arasnda 105inciyiz,
Kii ba eitime harcadmz para 142 dolar,
Nfusun % 10u, yani 7 milyon insann dzenli geliri yok.
ABDde ylda alnan patent says 150.000.
Japonyada 150.000,
62/171
Almanyada 50.000,
Fransada 40.000,
ngilterede 40.000,
Rusyada 20.000,
Trkiyede 2.000.
Bu lkedeki en aptalca gereklerden biri udur: Demokrasiyi temsil eden partilerin iinde
demokrasi yoktur. Bilgiyi temsil eden niversitelerin iinde bilim yoktur. Nasl m? Bakn:
Dnya, ileri teknolojinin ve bilgi reten insann peinde. Artk bilgisiz insann i hayatnda
kap tokma kadar deeri yok.
Ko Grubu, 2000li yllarn banda bir yatrm iin ine bir ekip gnderir. inin yeni
yeni retime getii bir dnem, antiyede misafir olarak kaldklar binann d kaps ol-
madn grrler. Odalarn kaps vardr ama yine de kendilerini gvende hissetmezler ve
ev sahiplerinden bina giriine de bir kap taktrmalar iin ricada bulunurlar. Ertesi gn
kalktklarnda bakarlar ki kapda inli bir grevli bekliyor. 20 gn boyunca kapy taktr-
mak yerine 24 saat kapda bir inli bekler. antiyenin yneticisine niye byle yapt sor-
ulduunda cevap ok ilgintir: inli kapdan daha ucuz!.
2008 ylnda dnyada iiliin saatlik maliyetleri bakn yle: Avrupa 30-35 euro, Trkiye
10 euro, in 1 euro, Filipinler 8 sent! Bu yzden dnyadaki tm o teknoloji devleri ve
markalar retimi braktlar, bilgiyi ve teknolojiyi ynetiyorlar.
Aslnda akl ynetimi yapyorlar.
Japonya btesinin % 3n aratrma gelitirmeye harcarken bizde bu oran, binde 6.
Her bin kiiye den bilim adam says Yunanistanda 3.8, Avrupa Birliinde 5.8,
ABDde 8.6, Japonyada 9.7, Trkiyede 1.1. Ayrca bu aratrmada, bunlarn kalitesi ko-
nusunda bir veri yok. Daha da acs, bunlara salanan aratrma imknlarn karlatrma
ansmz yok.
Sonu ne dersiniz? leri teknoloji rnlerinin ihracattaki payna baktmzda, rlandada %
47. Krizlerle bouup duran Arjantinde % 8, Trkiyede % 4.
Ankara Ticaret Odasnn bir aratrmasna gre, teknolojiyi ekonomiye yanstma ko-
nusunda ilk sray ABD, sve ve Finlandiya alyor. Finlandiyann bunu nasl
baardn anlamak isterseniz uzak gemi iin Grigoriy S. Petrovun Beyaz Zambaklar
63/171
lkesinde adl kitabn, yakn gemi iin de irin Elinin almalarn okumanz neri-
rim. Finlandiyann 1985te 10.470 dolarlk kii bana gelirden 2004te 29.000 dolara
nasl ktn ok iyi anlatm.
Antalyaya bir otele konferans vermek iin gittim. Otele bir para yatrmlar ki olmaz byle
bir ey. Her yer teknoloji, mermer, ortam acayip. Akam yemeine indim; ak bfede tek
bama attryorum. Bir garson ocuk beni kesip duruyor, yle abartl da yemiyorum ama
yaklat bana:
Aabey bir ricam olacak.
Nedir?
Ak bfeden bir tabaa drt be para pide koyup masanda yemeden brakr msn?
Niye?
Aabey bizim yemekler kt kyor da, ben onu atacak gibi dolaba kaldryorum, sonra
da arkadalarla yiyoruz!
Ben ocuun dier siparilerini de aldm. Koydum masaya. En son geldi, bir de tatl sipar-
ii verdi. ki akam rolleri deitik; beni grnce gelip siparileri veriyor, ben masaya
tayorum. Benim amdan sakncas yok, lke asndan yazk.
Gittiinizde o be yldzl, o binalarna sper yatrm yaplm otellerin alanlar gler
yzl, efendi ise ve sistem iliyorsa bilin ki gerek bir turizm iletmesi ve o iletmenin
alanlar eitimden geiyor. Personel dklyor, hizmet ktyse bilin ki kara para akla-
mak iin almtr. Trk, Azerbaycan ve Rus mafyasnn kara paras orada aklanyordur,
yapld dnemki babakan % 5 gizli ortadr, o dnemki turizm bakan nakit komisyon
almtr. Hi eitim grmemi personel de resepsiyonda turistlerle kavga eder, yzleri ask-
tr, kadn mterilere dikiz atarlar.
Ritz-Carlton grubunun 2007 yl eitim btesi 46,1 milyon dolar.
Dnya bilgi ve uzmanln peinde kouyor. Ford, Boeingle i birlii yapyor. Boeingin,
yal yolcularn uaklarndaki hareketleri zerine yapt aratrma sonularn Ford ald,
kendi otomobil koltuklarnn dizaynna adapte etti.
Farkl alandaki bilginin ve teknolojinin bir baka sektre nasl adapte edildiiyle ilgili en
iyi rneklerden birisini 2008 Pekin Olimpiyatlarnda yaadk. Speedo firmas, kpek
balnn deri yapsndan yola karak yapt mayolar orada tantt, rekor zerine rekor
64/171
izledik. Uzay aratrmalarnda kefedilen bir maddeyi NASAdan alp tavalarn iine yer-
letiren Tefal, teflonla a atlad.
Bundan drt yl kadar nce, Sheraton Grubu 100 bin dolarn biraz zerinde bir harcama
yaparak bir aratrma yrtt: Be yldzl otel mterisi aslnda en ok ne bekler?.
Acayip ilgin, hi ummayacanz bir sonu kt ve bu bilgi zerine dnya apnda ei-
timler dzenlediler. Bunu, otelcilik fuarnda stanbulda anlattm. Eller hemen kalkt:
Hocam aratrma sonucu ne kt?
O bilgi 100.000 $.
Cem Karaca bakkala giriyor, bakkal:
Aabey yeni albmn km, hayrl olsun. Eh bir tane imzalar, verirsin artk.
Tabii veririm. Sen de uradan bir tereya imzalayp ver!
Bu, Sheratona zel bir i bilgi olduu iin kitapta da, baka bir yerde de kimseyle
paylamadm.
Bazen bir bilgi, kurumda tahmin edilemez bir krllk sonucu getirebilir. rnein bir
aratrma, mesaide zamanmzn % 5ini malzeme aramakla geirdiimizi gsteriyor. Bu,
kii ba 24 dakika demek ve 8.000 kiinin alt bir kurumda, bir gnde 192.000 dakika
kayp anlamna geliyor. Ya da o gn 400 kii mesaiye gelmediinde yaanan igc kay-
bna yol ayor. irket bu bilgi zerine malzeme tasnifini doru yapar ve alanlarn bu
konuda eitirse yllk 146.000 insan/gn orannda kazan salayabilir.
Aslnda birok danmann yapt udur: Adama saati sorarsn, gelir senin saatine bakar ve
saati syler, sonra da saatini alp gider. Danmann bilgisinden yararlann, bir yldan fazla
da ieride tutmayn nk danmanlktan kp alan olmaya ve objektifliini de kaybet-
meye balar. Burada kastettiim ynetim danmanl, eitmenlik deil.
Bende bir bilgi var, inanlmaz. Ali Muhiddin Hac Bekir ekercilik, 1777 ylnda kurulan
Trkiyenin yaayan en eski irketi. ok yal bym, kendi ocukluunda (1917
doumlu), sokaklarda seyyar satclarn, Hac Muhiddin Bekirin badem ekerlerini sat-
tn, hepsinin de ayn melodi ve ayn nakarat kullandn anlatt. Ondan yirmi ya byk
aabeyinin (1897 doumlu) de, ocukluunda, ayn melodiyle badem ekeri satan
satclardan badem ekeri aldn syledi. Yani tam yzyl nceki reklam jingle, sadece
7,5 saniye sryor. Kaybolmu gitmi. Doksan yandaki bymn sesinden kaydettim.
65/171
Velosipet ile Cevelan adl kitapta yzyl nce iki arkada yolculua karken Sirkecideki
Hac Muhiddin Bekirden limonlu ve naneli akide ekeri allarn hikye ederler. Ne yazk
ki bu kadar uzun yaayan az kurum var. stanbula gittiimde her frsatta limonlu akide
ekeri alr, bir de demirhindi erbeti ierim Hac Muhiddin Bekirde. Size de demirhindiyi
neririm, kaybolup giden bir Osmanl iecei.
Miami niversitesi Ekonomi Blmnde, biri 19 ve dieri 21 yanda olan iki Rus kz
karde, profesr payesiyle ders veriyorlar.19 yanda profesr ve niversitede ders veriyor.
lim inde bile olsa al hadisiyle byyen bizlerin bilgi konusunda bir yerlerde hata
yaptmz kesin. Dnebiliyor musunuz, bizde 35 yanda profesr olmaya kalkan adam
parampara ederler. Jrilere girip karsn, tek istedikleri Bat kaynakl teorileri ezberleyip
anlatmandr. Oysa bilgiye sahip olurken drt kriter nemli. Bilgiye sahip olurken u drt
soruyu farkna varmadan sorduumu fark ettim, size de aktarmak isterim.
Hayal gc ieriyor mu? sorusu garip geldi, deil mi? Bilginin hayali olur mu? diyor-
sunuz. Albert Einstein Benim alanmdaki tm bilim adamlarnn bilgiyi zmseme gc
benden daha fazladr. Benim onlardan farkm hayal gcm der.
Aslnda kitap okurken de hep bu drt adan bakn, eer bu drt adan sizi tatmin etmiy-
orsa atn bir kenara. (Yalnz yle olmad hlde kitab kenara atmaya kalkarsanz, Allah
66/171
sizi affetmez. ade etmeye kalkarsanz o daha da byk ayp. Hangi kitab kastettiimi an-
lamsnzdr artk.)
Bir yanda 19 yandaki profesrlerle yz binlerce patent reten lkeler, te yanda 50
yandan nce profesr yapmadnz insanlarla ylda 10 patent reten bir lke var. Sonra,
doktora jrisinde benim en iyi eitmenime erif zgren bu kitaplar, eitimleri hangi
teoriye dayal hazrlyor? diye soran jriler... Valla o hi teori bilmez, kafadan kendi
teorilerini uydurur, zrvalar durur, diyemedim hocam dedi Selin.
imdi anlatacam olay, u an dnyann en byk irketinden birinde ynetici olan
dostum Krat anlatt. F-104 Starfighter uaklarnda fze rampas yok, yapamam adam-
lar. Havac bir astsubaymz (baavu), urap didiniyor, F-104lerden roket frlatabilen
bir rampa yapyor. Bu lkenin insan cidden ilgintir, dehasna aarsnz. lgili generali
aryorlar. Rampa bir masann zerinde, baavu ve komutanlar masann arkasnda.
Rampay gren generalin ilk sorusu u: Olum niye sarya boyadnz bunu? Griye niye
boyamadnz?.
nsanlarn hayal gcn ldrmemek lazm.
Bir dnem Denizlide Funika Holdinge ynetim eitimlerine gittim, gerekten salam,
modern ynetim uygulamalarna sahip bir kurulu. Balarnda Nuri Szkesen var,
Japonyada ynetim eitimleri grm bir patron. Logosunda, Funika szc Japonca
gibi yazar. Nuri Szkesen Sistematik Hayal Kurma-Dnme ekibi kurmu. Bulduklar
ticari bululara da ticat diyorlard.
te yandan, ayn lkenin insanlar olan biz Trkler, ok iyi iler karrz, yeter ki hayal
gc ve uzmanla msaade edilsin.
Bakn Turkcell ne yapt. Teletp diye bir uygulama balatt. u anda, vatanda, Adya-
mann Ahmet Hoca Kynde salk ocana gidiyor ve kan ekeri vb. tahlilleri yaplyor;
EKGsi, problemin olduu yerin filmi ekiliyor. Bilgiler, Adyaman 82. Yl Devlet
Hastanesine gidiyor, doktor tehisi koyuyor ve uygulanacak tedaviyi, ilalar yazp gn-
deriyor. Yllarca hastane kuyruu bekleyen kyl, Turkcell sayesinde kendi kynde te-
davi gryor.
ok dikkatimi eken firmalardan biri Ataman Kimya (Uni rnleriyle tanrsnz; mendil,
krem vs.). rn kalitesi ve eitlilii ok dikkatimi ekiyordu ve paketlere, rnlere
baknca yabanc firma zannediyordum. Yllar sonra ans eseri Trk firmas olduunu
67/171
rendim. nanlmaz bir yeni teknoloji ve rn gelitirme anlaylar var. Kurucusu Ata-
man zbay. Devaml yeni rn karyorlar. En son bir rn karmlar; mucize gibi bir
mendil. Kimyasal iermiyor ve nezle srasnda burnu kesinlikle ayor. Ayn ekilde, zel-
likle uzun yolda kokladnzda uykunuzu datyor. Grdm herkese anlatyorum. rn
gelitiren byle Trk firmalar grnce gurur duyuyorum. Hayal gcnn geree dnd
firmalar yeni rn karabilir. Bizim Uninin, Amerikallarn 3Minden hayal etme ko-
nusunda aa olmadna emin olun. Pazarlama asndan geri olduumuz kesin.
1991deki global krizde tm dnya irketleri eitim ve Ar-Ge btelerini drrken o
dnem 3Min banda olan DeSimone krize ramen eitim ve Ar-Ge btesini artrd. O yl
ok basit bir bulu yaptlar; sar yumuak bir sngeri, yeil sert bir keeye yaptrdlar ve
krizde acayip para kazandlar.
Erkek okurlar haykrmtr: Scotch-Brite! Evet doru. Ben hanmlar iin de aklayaym,
bu bir bulak sngeri markas. zellikle snger taraf teflonlarda falan izmiyor.
CMSde, bir eitimimde Alperen Doan etkileyici bir rnek verdi. VW Grubu birka
Avrupal irkete ve CMSye yaptrmay planladklar bir otomobil jantnn grntsn
gnderir ve prototipini grmek isterler. Salamlk hesaplar, tasarm vs Bunun yapm
Batl irketlerde 4-6 ay aras srerken bizim CMSmiz bir ayda tamamlar ve Volkswa-
gene yollarlar. Alman yneticiler aknlk iinde zmire ziyarete gelirler, nasl
baardmz grmek iin. Bu baarda kalite dnda bir ey daha var: Alan uzmanl.
Coca-Cola Trkiye bunu ok ilgin bir ekilde yapyor. Coca-Coladan sevgili Levent
Yeil anlatmt. Bir ara, Ankara Bahelievler 7. Caddeye ayn gn iinde yedi ayr Coca-
Cola arac datm iin giriyordu. Oysa tek bir ara hepsine datm yapabilir. Benzinciye
ayr kii, kuruyemiiye ayr, spermarkete ayr... Ama datm ekibini kendi alannda uz-
manlatrmak, datm kanallarnda uzmanlar yetitirmek.
Sakp Sabanc zamannda, Sabanc irketleri yabanc ortaklarla % 50-50 ortaklk kurdular,
Sabancnn vefatyla birlikte Yazakisa, Dupontsa, Toyotasa gibi irketler ortaklklarn
ounlukla bitirdiler. Toyotasa eitimlerinde, bir nceki Genel Mdr Volkan Erene ve
ekibine sordum: Ortaklk kurdunuz ve sonra dald, ne ie yarad ki?. Bana o dnemde
Japonlardan kazandklar alma biimi, disiplin ve bak asnn bugnk Toyotasa
baarsnn temelini oluturduunu uzun uzun rneklediler. Bugn Japon Toyota retim,
Toyotasa ise pazarlamay yapan iki ayr irket.
Buraya kadar anlattklarmn zeti bu.
68/171
Sistem Lideri, teknolojiye yatrm yapar. Bu, bilgiyi ynetmenin ve gelecekte var olmann
yntemlerinden biridir.
69/171
FKRLER
Bir plastik firmasndaki toplantda satlar konuuluyor. niversiteli, masterl, haval,
pazarlama-sat eitimli yneticiler satlarda dnemsel bir d olduundan bahsediyor-
lar. Patron soruyor:
- Niin satlarda byle d var?
- Efendim, k dnemi geldi.
- Eee?
- Biliyorsunuz k dnemi gelince altyap almalar azalyor, dolaysyla satlar dyor.
Patron ayaa kalkyor:
- Arkadalar; eminim, ben corafyay ve sat sizin kadar bilemem ama bildiim
kadaryla, u anda sadece kuzey yarm krede k var! Gney yarm krede yaz mevsimi.
Ve toplanty terk ediyor. Toplantda herkes birbirine bakakalyor.
Plastik firmasnn ad Fratpen, patron ise Nevzat Demir.
O bak as olmasa belki bugn Fratpenin yurtd markas Winhouse olmayacak.
Klar yle bn bn oturan adamlar olacakt.
Uak, Kazakistann zerinden geerken herkes camlardan ehre bakyor, sonra birbirine
dnp herkes ayn eyi sylyor:
Yahu ne aydnlk, ne ok lamba var, l l. Sonra bir sessizlik oluyor.
Arkadalar burada bir ampul fabrikas ve enerji yatrm iin fizibilite yapmamz gerek-
mez mi?
Yahu ne l l diyenlerin arasnda Zorlu Grubunun enerji de dhil, tm tepe yneti-
cileri var. Fizibilite yapalm diyen ilkokul mezunu Ahmet Nazif Zorlu.
Bu lkede eitim diye banza gelen ey, hayal gcnz kreltmekten baka bir ey
deildir. Benim, Allahtan kafam ok basmyordu da ders dinlemedim. Size yemin ederim
niversitede drt sene en arkada hayal kurdum, resim izdim, yaztm, karikatrm ve
70/171
arkadalklarm ilerlettim. Hocalarn gelip nlerine ap okuduklar kitaplar dinlemek
istemedim. Kerrat cetvelini ezberleyeceim diye biraz zorlandm ilkokulda, baktm kapas-
ite snrl. 43 yandaym ezbere bir tek yedi kere sekiz, elli alty biliyorum, ou arp-
may oradan hesaplarm. Ben anlamadmdan pek ezberleyemedim ve az da olsa hayal
gcm kald. Frsatnz varsa hayal gcnz kurtarn. Hayal gcnz bylemeye
alan retmenleriniz varsa kulaklarnz drt an; size hayat, baary, mutluluu
retecek olan onlardr.
arkadalarnz da hayal gc tkenmemi olanlardan olsun. Trkiyeden gerek bir
vaka Verdiim bir eitimde bir katlmcnn anlatt bu ilgin ve yaratc olduunu
dndm rnei sizinle paylamak isterim.
Bir iyeri, eski tarihli bir bina, tek asansr var ve kuyruk oluyor, alanlar hanm arlkl
ve memnuniyet anketlerinde en ok ikyet asansrden geliyor. ok bekliyoruz, yle,
byle... Ynetici, eitli zmler getiriyor; katlarn yemek saatini deitiriyor vesaire. Bir
trl ikyet azalmyor. Bir gn bina temizlikisi:
Mdrm, kat bana 50 lira masrafla bu ii zerim.
Sen ikyetleri kes, ne istersen var sana.
Uyank temizliki asansrn iki tarafna 50er liraya genie birer ssl boy aynas tak-
tryor. Hanmlar stn ban incelerken asansrn ne kadar zamanda geldiinin farknda
bile olmuyorlar, ikyetler kesiliyor.
ankr Belediye Bakan rfan Din drst ve giriken birisi. Greve baladktan sonra
gryor ki neriyle, projeyle, yaratc fikirlerle ziyaretine gelen kimse yok. Her gelen ya i
istemeye ya da komusunu ikyete geliyor. ehirle ilgili fikir yakalayabilmek iin ilkokul
ve st genlerden oluan bir genlik parlamentosu kuruyor. ocuklarn ehirle ilgili yar-
atc fikirleri byklerden ok daha fazla. Bir bakyorsunuz, ankr son dnemde yenilik-
lerin yapld, halka eitim verilen ehirlerden biri hline geliyor.
Yaratc fikir karmak olmak zorunda deil, en iyi rneklerden birini Meysudan Osman
Gldolu gsterdi. Kk kutu meyve sularnda kullandklar pipetin azmza koyduu-
muz ucu kapal. Hemen iki yana, iki delik amlar. zellikle kk ocuklar, meyve suy-
unu pipetten hzla ekerlerse iecek direkt gelmeyip iki yana dald iin genze kama
riskini yok ediyor.
71/171
Buzdolabnn ekli nasldr? Dikdrtgen. Kayseride bir firma daha nce bir baka cihaz
iin yaplan kalplar, buzdolab imalatnda kullanmaya balyor ve yuvarlak buzdolaplar
imal ediyor. Dolabn zellii kapa ayorsun raf dnebilir ekilde yaplm, arkadan bir
ey almak istersen raf eviriyorsun, arkadaki tencere hop nne geliyor. Buzdolab
Avrupada yok satyor, firma yurt iine rn veremiyor.
Mustafa Balolu; Akehir Belediye Bakan ve operatr cerrah, kendisinin alkn
olduunuz politikac tiplemesiyle gram alakas yok. Drst, alkan, eitimli... Levent
Kazakla, ihtiyac olanlara nasl uygun ekilde destek oluruz diye dnrlerken bir bulu
yapyorlar. Kocaman bir eme iinden besleyici deeri yksek orba akmasn hayal ediy-
orlar ve bunu yapyorlar. Porselen tabaklarda herkes orbasn iiyor, kenarda bir yere
kumbara koyuyorlar ki isteyenler para atsn, sistem devam edebilsin ve kimin parasz itii
de dikkat ekmesin. Maddi durumu iyi olanlar da zellikle gelip orba iiyor, kimse ren-
cide olmuyor. Ad da harika: orba emesi. Btn halk, orba ierek yardmlayor ve
bunun gnlk maliyeti sadece 300 lira. Nasrettin Hocann torunlar gle maya alamam
olabilirler ama emeden orba aktmay baardlar. nternette, talyanlarn askda kahve
buluunu dolatranlara duyurulur. Bugnlerde, Trkiyenin en byk kentlerinden birinde
rvet yediini tm ehrin bildii iki belediye bakann karlkl aday gsteren ve halk
aresiz brakan sa ve soldan iki byk partiye de duyurulur.
Birka rnekten sonra, i hayatyla ilgili ne dersler karrz konualm.
stanbulda bir otelde, kapal garajda yer problemi var. Ynetim toplanyor ve yakndaki
bir yerin kiralanmasna veya satn alnmasna karar veriliyor. Katlara da aralar dzgn
park etsin diye drt otopark almaya karar veriyorlar. Yer aratrmas srerken bir gn,
genel mdr otelin otopark grevlisiyle karlayor. Otopark:
Genel mdrm, otopark kiralayacakmsnz ama gerek sorun baka!
Nedir?
Park iin izgiler yere izilmi, mteri arabasn park etmek iin girdiinde yerdeki iz-
gileri gremediinden yanl park ediyor ve ok yer kayb oluyor.
Eee?
Eer izgileri yerden duvara doru ykseltirsek, herkes izgileri grecei iin jilet gibi
park eder.
72/171
Peki diyor genel mdr, Yap bakalm. Sonra, izgileri yerden yukar doru ykseltiy-
orlar, mteriler arabalar jilet gibi park ediyor, yz binlerce dolarlk masraftan
kurtuluyorlar.
Size bir otel rnei daha.
Bizim iyi hocalarmzdan Nebi Acar anlatt. Antalyada be yldzl bir otel, Kiri Resort.
ler dzgn gidiyor fakat kahvalt sonras herkes havuza ylyor, havuzun kenarnda da
havuz bar var. ecekleri oradan alyorlar, orada mthi ylma var. Bizzat genel mdr de
gelip bakyor; personel artryorlar, eitleri deitiriyorlar. Yapmadklar kalmyor ama
oradaki kuyruk ve skklk sorunu zlmyor, ikyetler de devam ediyor. Son derece il-
gisiz bir birimden, bir alann nerisi olay dan diye zyor. Kzmz animatr. ocuk-
lar elendirmeyle ilgili olan birimde grev yapyor. Fark ediliyor ki ufaklklar pipet
alaym, bir buz daha ver diye kuyrua birka kez giriyorlar. Barn arka blmnde,
ocuklar iin kk bir bar yapyorlar, ocuklar ilgilendiren blm ve iecekleri de oraya
ynlendiriyorlar, rn ve mteri ayrm olduu iin havuz bardaki ikyetler bir anda
bitiyor. Genel mdrn, yardmclarnn falan konuyu zme ihtimalleri yok. Oysa o anim-
atr kzmz, ocuk uzman.
Hibirimiz, hepimiz kadar akll olamayz.
Viyana seferi Bizimkiler gelirken gzcler Viyanaya haber ulatryorlar. Rahat olun,
Trkler yanlarnda top getirmiyorlar! Viyanadakiler inanmyorlar, tarihte top olmadan bir
kalenin alnd veya kuatld grlm deil. Gzcler kafileyi bir daha inceliyorlar
kesinlikle top yok. Bizimkiler geliyorlar ve Viyanann etrafn eviriyorlar. Avusturyallar
sevin iinde, hi top yok. 15-20 gn sonra toplar ortaya kmaya balyor. Herkes
akn.
Osmanl, o gne kadar yaplmam bir uygulamay balatyor. Toplar kafilenin hzn ok
yavalatt iin toplar yanlarnda gtrmek yerine, her yenieriye bir tun paras veriyor-
lar. Ota kurulduktan sonra toplar Viyana nlerinde dklyor (yaplyor). Bu lojistik uy-
gulamay modern ordularn birou daha sonra eitli ekillerde uygulad. Sizin haberiniz
bile yok, deil mi? (Bizimkiler Viyanay zapt edemez ve dnerler. Viyanada elenceler
dzenlenir. efler, Trk sancaklarnn zerinde grdkleri hilallerden esinlenerek kurabi-
yeler yaparlar, adna da croissant derler. Tarihteki ilk ayrekleri bizim Viyanadaki san-
caklarmzn zerindeki hilallerdir.)
73/171
Aslnda irketler asndan bakldnda birok yaratc fikir yanl uygulama ya da
rastlantlardan ortaya kabilir. Amerikada yaayan inlinin biri, baka bir eyalete ay nu-
muneleri yollar. Kk bezler bulamad iin kk tllerin iine, azlarn iple bala-
yarak gnderir. Alclar bunlarn yle kullanldn zannederler ve kullanrlar, ok da
holarna gider. lk poet ay byle ortaya kar.
Genlerden oluan bir ekip, bir firma iin reklam kampanyas oluturmaya alr fakat
akllarna bir trl iyi bir fikir gelmez. Gece ocuklardan birinin evine giderler. Hepsi mas-
ada, bezgin, sessiz dnrlerken; ev sahibi ocuun annesi bunlara ay getirir, bakar
hepsinin morali bozuk, Ne oldu? der. Teyze, orijinal bir fikir bulamyoruz.
zlmeyin, yumurtlarsnz siz imdi bir eyler der anne.
Ve fikri bulurlar. Firma Turkcell, proje Turkcellin Yumurtlayan Tavuu.
Hibirimiz, hepimiz kadar akll olamayz.
Liptonun ok basit ve harika bir buluu var. Sallama aylar, ikiye blnebilir yapmlar.
Eer ak iiyorsanz paketi dalmadan ikiye blyorsunuz, hem tasarruf, hem de oran
ayarlayabiliyorsunuz.
II. Dnya Sava Amerikallar, Almanlarn V-10larna kar bir roket gelitirmeye
balarlar, sava bitince roket nemini kaybeder. Yaptklar rokete kanat ve kabin eklerler.
F-104 Starfighter uaklar ortaya kar. (Uan bizim pilot devrelerin arasndaki ad,
uan tabuttu ve bundan 15 yl kadar nce teknolojisi iyice geri kalm bu uaklardan
Hollandann elinde kalm olanlar yanl hatrlamyorsam yaklak 40-50 tane para
deyerek almtk, yreim yanmt. Hollanda Hava Kuvvetleri de bayram etmitir
herhlde.)
Dnyann en yaygn tam otomatik tfeklerinden steni, mucidi bir karyola demirinden
yola karak yapmt.
Yaratcln nndeki en byk engel; gnlk hayatta rutin ve alkanlklar, i hayatnda
ise standartlar ve prosedrlerdir.
Yzlerce yldr ayn kahveyi, ayn ekilde ieriz. Birimiz niye denemedik Trk kahvesinin
aromalsn? ay otuz yldr ayn ekilde ier dururuz, niye bir sabah iine zm, kokulu
74/171
kavun dilimi, mandalina kabuu atmyoruz? (orap olmaz canm kardeim.) Rutine
bindirdiniz mi kamazsnz dar.
Afyonda kk bir yol st benzincisi, bir de restoranlar var ama satlar zayf. Aile yl-
lardr sucuk imal edip satyor ama rakipleri Cumhuriyet, kbal, Ahmet pek. Rekabet
gleri ok az. Ne yaparz, ne yaparz? derken olu Rafet, babasna Baba paketli,
markal satamyorsak akta satalm o zaman! Baba soruyor, Nasl yapacaz peki?.
Olan fikrini sylyor. Tamam deneyelim diyor baba, fikrin ilginlii karsnda
glmseyerek.
10 yl kadar nce arabayla Ankaradan zmire doru gidiyordum, Afyona girmeden 5-10
km nce sada, zlem Dinlenme Tesislerinde kocaman bir bez afi grdm: Dnyada ilk
defa Sucuk Dner!.
Yok artk dedim. Her geiimde tesisin nnde araba says artmaya, tesis modern-
lemeye balad. Sonra, karda bir tesis daha aldlar. Bu arada, nce Afyonda, sonra dier
illerde Sucuk Dner yazlar grmeye baladk. Baba oul sucuu akta satmay
baardlar.
75/171
Geenlerde mola verdim, yanmda da bir arkadam vard. Garsona iki sucuk dner, iki
ayran dedim. Garson:
Aabey, size ayran vermeyelim.
Niye? dedim, kulaklar atm.
Yeni bir rnmz var, onu verelim.
Ne o?
Salatalkl Yayk Ayran!
Getirdiler. Cac blendrdan geirmiler, biraz da sulandrmlar; olmu sana yeni bulu.
ok da gzel bir iecek.
te bu, inovasyon falan dedikleri.
Yeni fikir bulup bunu ticari bir kazanca evirmek inovasyondur.
Sizin bulduunuz fikri, yneticinizin kendi stndekilere kendi fikri gibi satmas
hinovasyondur.
Amerikal ynetim gurularnn yeni bir eymi gibi bunlar bize inovasyon ismiyle anlatp,
kitap ve seminer satp lkelerine bavul dolusu para gtrmelerine de cinovasyon
diyebiliriz.
Size, Orhan Holdingden iyi bir rnek. Sevgili arkadam zlem Erbalar anlatmt.
Teknik Malzeme, Bursada Orhan Holdingin bir irketi ve Renault iin koltuk klf imal
ediyor, yllardr da Fransaya trlarla ihracat yapyor. Bir gn, iilerden birisi Bunlar
kutularla yollamak zorunda myz? diye soruyor.
aryorlar, Niye sordun? diyorlar.
Bir tra u kadar kutu giriyor, kutularn hacmi u, yer kaybnz da u.
O gne kadar kimse o hesab yapmam. i nerisini sylyor, herkes beeniyor. Trlara
borular taktrp klflar asklara asmaya karar veriyorlar. Klflar yumuak olduu iin
bastrldklarnda ok daralyorlar ve ok az yer kaplyorlar. Sk durun, bir trda yolladk-
lar klfn says kat artyor. (Ben genel mdr olsam Bu veledin kafas ok alyor,
yarn br gn benim yerimi alr deyip eleman iten atardm.) Orhan Holdingin benzeri
uygulamalar var ve Bursada ad ok olumlu anlan kurumlardan.
76/171
Bu konudaki en iyi kurumsal rneklerden birisi, Egeden bir gda firmas. Dnyann en
byk fast-foodcularndan birinin tedarikisi. Fast-foodcu Amerikan firmas, bamsz bir
spanyol deneti firmaya tedarikilerinin hijyen gvenliini kontrol ettiriyor. Son derece
kaliteli, salkl gdalar satn alp, bunlar kendi dkknlarnda, kanserojen yalarda kz-
artp mterilerine yediriyorlar. spanyol deneti firma ok ilgin bir eksik tespit ediyor. ki
ayr bina var ve iiler bu iki bina arasnda sallana sallana ak havada mikrop, bakteri Al-
lah ne verdiyse tayarak gidip geliyorlar. Deneti firma bunun gda gvenliine aykr
olduunu, ertesi sene iki bina arasna bir tnel yaplmazsa szlemenin iptal edileceini
bildiriyor. Bizimkiler bir fiyat alyorlar, tnel acayip bir para. Tahmin edeceiniz oluyor,
on bir ay bir ey yapmadan oturuyorlar, denetilerin geliine bir ay kala bizimkiler tutuuy-
or, klasik yumurta-kap teoremi. Bir ayda tnelin bitme ihtimali yok.
Ustabalardan biri Baba ben bu ii zerim ama yntemi bana brakn diyor. Ben
bunlara Leonardo da Trk diyorum. spanyollar gelip zm grnce ok aryorlar,
mkemmel zm, bravo diyorlar. Yaplan masraf tnelin milyonda biri bile deil ama
net bir zm. Bizim Abdurrahman Einstein, gidip sanayide bir tekstilcide insan galou
yaptrm. Fermuarl, nefes alnsn diye delikler var. (Aslnda mesafe ksa olsa nefes iin
delik de atrmazlar. Nefesini tut kardeim iki dakika, arada bir zayiat olsa da olur.) iler
binadan binaya geerken giriyorlar poetin iine binaya girince poeti karyorlar.
spanyol denetiler okta. Tabii denetiler gidince poetler depoya, seneye denetlemede
kullanlmak zere. Hani, Uur Dndar bir kye geliyordu, kyde kafalarnda boneler,
izmelerde galolar, ellerde hijyenik eldivenler traktr kullanan kyller vard ya. nsan
Galou bir Trk gda fabrikasna aittir, isim hakk da bana.
Tefal, alannda en yaratc fikirlere sahip firmadr. Bunun nedeni, rakipleri Ar-Ge birimler-
inde yaratcl artrmaya alrken Tefalin kendi iinde Ar-Ge retmek yerine son
derece balantsz alanlardaki insanlardan tasarm istemesi. Motosiklet tasarmcsndan t
izmesini istiyorlar. Tavay da, koltuk tasarmcsna yaptrdnzda o zaman tek bir sap ve
bu sap her birine takabildiiniz alt tane sapsz tava gibi rnler ortaya kyor. Ar-Gede
d kaynak kullanmyla ilgili iyi bir rnek.
77/171
Aslnda d kaynak kullanmnn en etkileyici rneklerinden birini atalarmz yapm.
Bat devletleri byk ordularn bar dnemi boyunca beslerken, Osmanl, bar dne-
minde ok byk bir ordu beslemek yerine tmarl sipahiler fikrini bulmu. Bu, tarihteki
ilk ynetsel outsource rneklerinden biri. eitli beylere geni araziler tmar olarak ver-
iliyor. Buray ilet gelirini al, 40 tane de atl askeri besle ve savaa hazr tut deniyor.
Sava zaman geldiinde tmarl sipahiler toplanyorlar, ordunun says bir anda mthi
artyor. Bunu u anda srail yapyor; ylda bir veya iki ylda bir, vatandalarn alp iki ay
askerlik yaptryor, eitiyor ve mesleklerine geri gnderiyor. Sava annda hepsi bir araya
gelmeye hazr. Bizim ordumuz bu fikri kullanmyor. 600-800 bin aras personel ve 16 ay
askerlik. O, 16 ay boyunca bu kadar askeri ne kadar verimli kullanyoruz? Acaba iki ylda
bir, ok iyi ksa eitimlerden geen, her an hizmete hazr, sivilde almaya devam eden
askerler ve u an ald maan ok daha fazlasn alan profesyonellerden oluan yar
saydaki bir ordu, aslnda ok daha verimli, az maliyetli ve daha hzl olur muydu? Bunu
niin sylyorum biliyor musunuz? Asker harcamann mill gelire oran asndan
bakldnda, Trkiye asker harcamada dnya birincisi. Dnyada en fazla asker personele
sahip yedinci lkeyiz. Almanyada kamuya ait ara says 15 bin, Japonyada 10 bin, bizde
125 bin.
78/171
Yeni fikirlere ularken bunu neriye evirmeden nce beli bir standard kullanmanz n-
eriyorum; en azndan bir fikir bulduumda, arkadalarma sylemeden nce, bu be kriter
asndan deerlendirmeye alyorum. neri oluturmak iin 5li ablonum yle:
5L NER STANDARDI
ZGREN&AKIN, Ahmet erif zgren
Fikirleri eer bir sistem erevesine oturtuyor, oluturulmalarn ve hayata gemelerini
proje hline getiriyorsanz tamamdr. Boschu reten BSHnin dnya apnda 45 fabrikas
var. BSHnin Top Idea adl uygulamas etkileyici. Belli bir sistematik iinde fikirleri
retiyor ve hayata geiriyorlar. erkezkydeki 400 alanlar 2007 iinde, toplam 2.500
neri getirdi. Bu nerilerin uygulanmasnn getirdii tasarruf, sadece 2007de 272.000
euro. Bunun dier yllara da yansdn dnn. Genel mdrn elinde dllendirme iin
her sene 50.000 euroluk bir bte var. Bu paray fikir reten alanlara datyor.
79/171
u TEBin molal kredi fikrini bulan kii, bankann gvenliinde alyor. Aldlar
ocuu, bankann bir birimine yerletirdiler. Burada TEBin byk baars u: O ocuk %
99 gvenlik firmas alandr, yani bankann bir alan deil. Kendi personeli olmayan
birini kurum iin fikir retir hle getirip, fikri hayata geirip bir de o ocuu dllendiriyor
olmak ahane. TEBi tebrik etmek lazm. K blm, % 90 vergi iadesi ve servis ilerini
yapmyordur.
Dier iyi bir rnek Turkcell. Sevgili Umut Savdan rendim, 2005 ylnda balattklar ve
DYET adn verdikleri bir neri sistemi var.
Dzeltici
yiletirici
Yaratc
Etkin
Takm
kelimelerinin ba harflerinden oluuyor. Her yl alanlardan yaklak 10.000 neri alyor-
lar. Digiturkn 532 nolu kanal da bu fikirlerle oluturulmu. DYET vastasyla ylda 50
milyon dolar gelir elde ediyorlar.
5li neri Standardndaki kriterlerden birisi eksikse fikrin yaamas zorlar.
Bu kriterler yoksa yaratc fikrin devamll, katks, ie yararll sorgulanmal.
1.000 fikir 100 neriye, 100 neri 10 i fikrine, 10 i fikri 2 projeye dnse ve 2 projeden
birini baarsanz, tamamdr zaten.
irketi gelecee tayacak, farkllk salayacak tm enerji, bu yeni ve yaratc fikirlerden
gelir, yoksa ayn ii yapp durmaya devam edersiniz, batana dek...
80/171
GELECEK
82/171
83/171
STRATEJ
Gelecei planlamak ve strateji oluturmak konusunda size; nce bireyleri, sonra dnyay
ve lkeleri, en son da irketleri rneklemek istiyorum.
stanbulda bir yokuta, yan yana birok dkkn kaa, yani at fras imalat yaparlar.
Ustalardan biri, le yemeinde dier esnaf komularna Dostlar, farknda msnz, ordu
artk otomobil, kamyon alyor; atn, katrn says gittike azalacak, ne yaparz biz ileride?
der. Ordu en byk mterileridir. Dier ustalar glerler, Ne yani derler, Orduda atlar,
katrlar bitecek mi? Gldrme bizi! Hem biz atadan beri kaa yaparz, baka i bilmey-
iz. Usta, gnlerce dnr ve bir karar verir: Kaa ii bitecek, aslnda ben at fras
iinde deilim, fra iindeyim!.
Dier esnaf, dkknlarn kapad, hibiri yok, bizim ustann ad Ltf Banat, kendisi yok
ama dkknnda 180 kii alyor, 400 eit rn retiliyor, yllk cirosu 25 milyon dolar.
, krllk ve istihdam retmeye devam ediyor. Ltf Usta gelecee bakmasa Banat diye
bir firma olmayacakt.
ki rlandal bacanak, Amerikaya g ederler ve ortaklaa mum imalat yaparlar. Ortak-
lardan biri, tekini ikaz eder: Mum satlar dyor, elektrik gittike yaygnlayor, ne
yapacaz?.
Arkada yantlar: Dedelerimiz de mum yapard, babalarmz da; biz baka i bilmeyiz
ki.
Dier bacanak, Aslnda der, Dedelerimiz de, biz de mum iinde deiliz, kimyasal
iindeyiz. Eer bu kimyasallar farkl eylerin retiminde kullanrsak ayakta kalrz.
Yandaki dkknlarda retim yapan mumcularn hibiri artk yok. O iki arkadan dkkn
hl retime devam ediyor. Bacanaklardan birinin soyad Procter dierinin Gamble. Bir-
letiremeyen olursa: Procter & Gamble.
Siz artk ii zdnz; sabah, ay poaay syleyip yandaki esnafa Biz aslnda tuz iinde
deiliz, beyaz iindeyiz dediniz mi stratejiyi izmi oluyorsunuz. Hatta srf kendinizin
deil, torun tombalan, hatta slalenizin geleceini de izmi oluyorsunuz.
Ziraat Bankas yneticilerinden Sava Bey anlatmt; Ayrancda Zibro Kaminin bay-
isidir, bacasz Japon sobas. Satlar sper, bir sabah ay poaay syler, gazeteyi aar ve
84/171
i sayfada kk bir haber grr: Ankaraya doalgaz geliyor. Lokmam boazmda
kald hocam, dier bayileri aradm, Haberi grdnz m? dedim. Ne var? dediler.
Ankaraya doalgaz geliyormu deyince Olum korkma, bizim i lmez dediler.
Bir sre iinde ii tasfiye eder ve kr ederek devreder. Aradan 5-6 yl geer; Zibro Kam-
inin satlar dibe vurur, ortada bayi mayi zor bulursunuz. Olan da, onda bir sat zor
yapar.
ABD Iraka girerken Kitle imha silahlar var, o yzden giriyorum, ok acil dedi. Oysa
Birlemi Milletlerin raporlar ve tm kaynaklar, kitle imha silah olmadn sylyordu,
girdiler.
Iraka niye girildiini renmek isterseniz, 1972 yl Amerikan Kara Kuvvetleri dergisinde
srailli bir stratejistle yaplan bir rportaj okuyabilirsiniz. Diyor ki srailli stratejist:
Byk srail Projesinin nndeki en byk engel Iraktr. Mutlaka blnmeli: Snni Irak,
ii Irak ve Byk Krdistan.
Yl 2009, aradan tam 37 yl gemi. Siz televizyonda Buz Dans, BBG Evi, Blent Ersoy,
brahim Tatlses seyrederken, gazete genel yayn ynetmenleri arap, ak yazlar yazarken
lkeyi yannza kurdular. Byle bir karar Bush zeksnda bir adama brakamazsnz. te
yandan, uygulaycnn Bush zeksnda olmasnda fayda bile vardr.
Geenlerde NTV Radyodan Amerikann Sesi radyosunu dinliyorum, Amerikal iki
dnce kuruluunun (think tank) bakanlar; Iraktaki, u anki karkln zlemeye-
ceini, dnyann ve Amerikann Irakta ayr lkeye almasnn zamannn geldiini
sylyorlard: Snniistan, iistan ve Krdistan. (Aslnda, Byk Krdistan ama onu da
zaman gelince syleyecekler.)
Saddam 30.000 kiiyi katlettii iin asld. Iraktaki sivil l saysnn 1.500.000 (bir buuk
milyon) civarnda olduu syleniyor. Tek bir kitle imha silah bulunamad Irakta. Irakn
tarihi, mzelerindeki paha biilemez eserlerin % 90 Amerikaya karld, insan ve pet-
rol yamaland; sokaklar kolsuz, bacaksz ocuk kaynyor, hibirimizin bunlardan haberi
yok. Ne Birlemi Milletler, ne gazeteler, ne yarg ne devlet adamlar, ne de sivil toplum
rgtleri, Bush da yarglanmal ve aslmal dediler.
Strateji budur. Kurumlarn 2 yla kadar olan planlar operasyon, 2-5 yl aras taktik, 5 yl ve
sonras stratejileri olur.
85/171
PKK, bizim bitmeyen ehitlerimiz, ehit olunun ardndan Benim topacm, Nurim diye
alayan anne, bir buuk milyon Irakl, kolsuz ocuklar, srailli sivil irketlerden mayn yer-
letirme eitimi alan Pemerge ve PKKl terrist Krtler, o iki Amerikan think tank kur-
uluunun bakanlarnn Yahudi soyadl oluu, DTP Bunlarn hepsi operasyondur.
Apoyu bize teslim edip, avukatlaryla hl grtrp PKKy ynettirmeleri de operasy-
ondur. Hepsi, bizim okuyamayacamz zannettikleri uzun vadeli stratejinin paralardr.
Bir lkenin tm d politika yazarlarnn da bunlar yazmamas, belki onlar da Bush
zeksndadrlar eklinde aklanamaz.
Biraz kitabn dna ktm ama aslnda kitabn tam iine girdim. Siz farkndasnz.
Dostum emekli Tuamiral Abdullah Mete, Amerikan Deniz Kuvvetleri dergisinde oku-
duu bir planlama toplantsndan bahsetmiti. 2070 yl Amerikan Deniz Kuvvetleri nsan
Kaynaklar Planlamas toplantsnda, 2070 ylnda bir frkateynde ka kii olmal, bilgisa-
yar sistemleri nasl tasarlanmal? Bunu planlyorlar demiti.
1
Bir yanda 2070 ylnn insan kaynaklar planlamasn yapan adamlar, te yanda tm
stratejik yaklam Hele Ramazan bir gesin de eklinde zetlenebilecek biz. Ayakta
kalabilecek miyiz? tenlikle sylyorum, evet. Nasl m? Aslnda dikkatli okur fark etti,
tm kitap bunun zerine. Gelecei dnmemek ne gtrr peki? Size bu lkeyi 40 yl
yneten politikacdan ve Atatrkten rnekler vereyim.
1974 Kbrs Harektndan sonra Yunanistandaki asker cunta devrildiinde, Avrupa Eko-
nomik Topluluu; Trkiye, Yunanistan ve Portekize Gelin bavurunuzu yapn, ortaklk
szlemesi yapalm der. Yunanistan ve Portekiz hemen bavurur. Trkiyenin banda
rahmetli Ecevit ve Erbakan koalisyonu vardr. Kamuoyuna Onlar ortak olacak, bizi pazar
yapacaklar, bizi Avrupann arka bahesi yapacaklar, bize domates rettirip buzdolab sata-
caklar derler. ki byk sanayi kuruluu Ko ve Sabanc, hkmete Trk sanayisi yklr
lobisi yaparlar. Trkiye bavurusunu yapmaz. Bugn konuyla ilgili tm uzmanlar, bavuru
yapmamz hlinde o dnemde kesinlikle yelie kabul edileceimizi sylyor. Yunanistan
ve Portekiz toplulua girerler. Yunanistann o tarihten bu yana Avrupa Topluluundan
ald hibe (kredi deil, yani geri demesi olmayan ba) miktar 198 milyar euro. im-
di sk durun; o gn, Erbakan-Ecevit ikilisi bavuruyu yapm olsa, nfusa oranla
alacamz minimum hibe miktar (geri demesi yok): 500 milyar euro!
O tarihte bir Yunanl ve Trkn kii bana mill gelirleri aynyd. Bugn Yunanistanda
kii bana den gelir, bizimkinin kat.
86/171
Trk iileri Almanyaya yeni gitmitir. ocuklarn okula gtrrler, Trke bilen ret-
men yok, hibir planlama yaplmam. lk yl, Trk ocuklar, renme engelli Alman
ocuklaryla ekil yerletirirler. Para kazanrlar, Trk bankas yok; dil bilmediklerinden
paralar yastk altlarnda saklarlar. badet edemezler, din adam yoktur. Sokaklarda kurban
kesmeye kalkarlar. Almanlar ok olur, Trkler yollarda hayvan ldryor diye. Yl 1967,
Alman Babakan Konrad Adenauer lr, cenazesine Trk Babakan Sleyman Demirel
gider. iler ok heyecanlanr, babakan geliyor, bize gelecei anlatacak, sorunlarmz
zecek diye. iler radyolarn banda toplanr; bana bunu, o zaman Almanyada mimari
okuyan zcan Kutay anlatt. Herkes sorunlara zm beklerken Demirel yeillik anlatr.
Benim kylm, benim iim der, Ben byle imarl, yeil lke grmedim. Yiyin, iin,
keyfinize bakn, bizi de unutmayn!. zm bekleyen insanlar kp kalr. ilerin
hlini grnce gzlerim doldu der zcan Kutay.
O gn Trke retmeni gitmedii iin bugn Trke bilmeyen, lkesini unutmu bir 4.
kuak var. O gn yatrm bankalar gitmedii iin bugn o Jet-Pa Holdingler, iilerin
alnm paralar, yeil sermaye kaaklar var. O gn din adam gitmedii iin bugn Al-
manyada Cemalettin Kaplanlar var.
Yl 1931, Mustafa Kemal, bir ngiliz gazeteciye 60 yl sonra Sovyetler Birlii, 60 cum-
huriyete blnecek der. Ka ylnda ykld Berlin Duvar hatrlar msnz? 1991.
1936da Amerikal General McArthurla grmesinde, II. Dnya Sava kacan, Al-
manya ve talyann ayn tarafta olacan syler.
Hibiri tutmayabilirdi ama bir tarafta gelecei dnen bir lider, dier tarafta bu lkenin
son 40 yln yneten lider. Sadece gelecei okuyabilseler bile ok farkl yerlerde
olurduk. irketiniz de olur, siz de olursunuz.
Stratejide gelecei siz belirlersiniz.
Kpek niye kuyruunu sallar, kuyruk kpei sallayamad iin. En azndan kuyruktan
akll olmal.
Kiiler ve dnyadan sonra imdi: irketler gelecee nasl bakar?
Dijital fotoraf makinelerinin kmasyla bakn neler oldu. ki yl nce AGFA, fotoraf
filmi retimini brakt, dijital makinelerin kmasyla filmin gelecekte yok olacan fark
ettiler, artk film retmiyorlar.
87/171
Fuji, film retimini brakmad, daha da ilgin bir ey yapt. Kozmetik sektrne girdi. Fuji
ynetim kurulu bakan bir aklama yapt: nsanlarn grntleriyle ok ilgilendiini fark
ettik, gelecek grsellikte. Bizim iimiz de grsellik ieriyor, Fuji kozmetie yatrm
yapacak.
Bundan on yl sonra kullandnz rujun zerinde Fuji, rimelin zerinde Sony, ojenin zer-
inde Arelik yazarsa armayn. (Sonuncuyu abarttm farkndaym. Misal oje mavi k
yayyor, trnak uzamaya devam etsin diye.)
Kayseride gen bir adam, bir ey fark eder; millet telefon etmek iin izin isteyip
karlnda para demektedir. Ben normal telefonun yanna bir cihaz taksam, millet
jetonu atp konusa, sre bitince kesilse diye dnr ve kumbaral telefon retimine
balar. Bir sre sonra, acayip bir talep patlamas yaar. Firmasn kurar, imdi daha ok
stc reten bu firma, nce, sadece kumbaral telefon retmek amacyla kurulduu iin
cihazn ilk hecelerini alr: Kumtel. Eer Kumtel bundan on yl sonra da elektrikli stc
iindeyse dkkn kapanr.
Kumtelin imdiden iinden stc geen yelekleri, binann dna kaplanan jelle binay st-
may, bireysel elektrik retimini, spor merkezlerindeki bisiklet ve kou bantlarna balanan
jeneratrlerle elektrik retimini hayal etmeleri lazm ya da Kumtel kremleri! Kozmetikte
ya gelecek (yalnz, krem stacak ayn zamanda).
Hayat dergilerini kartrdmda, kozmetik sektrndeki iki firmann reklamlarn grdm.
Bunlardan birisi ok daha gl ve daha fazla ilan verebiliyor. Hasan Kolonyas.
88/171
kisi de gzellik mstahzarlar retiyor. O zaman gl olan Hasan Bey firmas imdi yok,
dieri devam ediyor. Kremdi, macundu retirken bugn biraz alan deitirmi durumda.
Bilin bakalm kim? Evet, Sleyman Ferit Eczacba. 10.000 kiiye istihdam salyor.
89/171
Sungurlu Tahta Sanayi, adnn ksaltmas olan SunTa rnyle kp elli yl bir daha yeni
bir rn retmeyip, kaybolup gitti. Gelecekte var olmann yolu; dnyann gittii yeri grp
alan stratejinizi ona gre belirlemekten geiyor. Burada nemli olan, sizin daha nce adm
atmanz. Gelimeye tepki gstermek yerine, gelimeyi nceden hayal etmek.
Finlandiyada da Sungurlu Tahta Sanayi gibi bir firma var, onlar da kereste ve kauuk
iiyle balyorlar, otomobil lastiiyle de ilgileniyorlar. Sonra, yava yava teknolojiye
yatrm yapmalar gerektiini fark ediyorlar, radyo ve TV retimi bile yapyorlar. lkeler-
inde souk ve ormanlk alanlar nedeniyle telsiz kullanm yaygn olunca, bu alana, yani
haberlemeye ynelirler. 1980lerin sonunda kereste reten bu firmann ad, Nokia! Cep
telefonu da Finlandiyann suntas oluyor bu durumda.
Sektr rakibi sveli Ericsson ise yzyllardr bu alanda. yle ki Padiah Abdlmecit
Efendi, Beylerbeyi Sarayndan Osmanlnn ilk telgrafn ektiinde mesaj Fransz gem-
isi geldi mi? idi ve telgraf makinesinin markas Ericssondu. (Evet arkadam, telgraf
cihaznda MP3 alar ve 5 megapiksel entegre kamera da varm.)
Aksigortada mthi bir uygulamayla karlatm, bunu hibir Batl firmada duymadm.
Bir adm nde olmak dediim bu. Bin yz acente ve be yz akn alan; trafikte riskli
ara kullanan, makas atan, ar sratli kullanan, baka aralar sktran bir araba
grrlerse hemen plakay tespit edip bilgisayar sistemlerine giriyorlar. Siz kasko iin
90/171
bavurduunuzda plaka sistemden kontrol ediliyor, ara o listede yoksa kaskonuz yaply-
or. Birka avantaj birden Listedeki ara kesinlikle bir su testisi; ikincisi, sen iyi
vatanda deilsin, bu kurumun deer kavram; ncs, aracn Aksigortalysa, mteriye
sen gvenilirsin demenin harika bir yntemi. Tabii bunu becerebilmek iin hem bin alt
yz ift gz, hem takm almas hem de gelecei planlamak lazm. Sonu, Aksigorta
yldr sektrn mteri memnuniyeti en yksek irketi seiliyor.
Amerikada demiryolu sektrnde olan firmalar, 100 yl nce en krl irketlerdi. Demiry-
olunda kalanlarn hibiri, Amtrak dnda ortada yok, ulam sektrnde olanlar ayakta.
Bunun tam tersi de olabilir. 1937 ylnda kurulan ve II. Dnya Savanda sava ua re-
ten Avrupal irket, orada ayakta kalamayacan fark edince teknolojisini daha geri bir
alana, otomobil retmeye ynlendirdi: Saab. Bugn reklamlarnda hl bunu kullanr.
zmirdeki Akdemir Grubu ok iyi bir rnek. Bundan 80-90 yl nce, rahmetli Ali Akdemir
terzi rakl yapp, seyyar aralarda plastik satp, ticaret yapmaya alrken, bugn, kur-
duu firmann elemanlar, herhangi bir kasabadaki bayisine gittiklerinde bir sipari alnca
ayorlar bilgisayar, sisteme balanp siparii veriyorlar. Sistemde; stoklarda ne var, fiyat
ne kadar inebilir, her ey var. Rakipleri dkkn sahibine Aabey dur bi, merkezi cepten
arayalm, yaparz bir fiyat derken, te yanda teknoloji kullanan bir irket olarak Akdemir,
kk ev aletlerinde ve Toyota bayiliinde Trkiyedeki en baarl firmalardan biri konu-
muna geldi.
Deiim laf iyi bir laf, hadi yapalm o zaman! Yalm Erez Sanayi Bakan olduunda, pro-
fesrleri getirip balatt deiimi. yln sonunda, bir tek giriteki mermerler ve bir de
odalardaki lambriler deiti. ounlukla da binann mermerleri deiir.
Peki, siz gerekten ne yapabilirsiniz? Somut neri: ZGREN&AKINda, bir Ar-Ge direk-
trmz var. imdi baka bir pozisyon planladk. Ar-Geden bamsz, tamamen bize zg
bir i, grev tanmn da ona gre yaptk: Gelecek Direktr. Bu kiiden beklediimiz ey,
bizi gelecee farkl ekilde tamak olacak. Ondan gelecei hayal etmesini, dnyay
izlemesini ve bizi dnyaya rn satar hle getirmesini bekleyeceiz. imdi, kl krk
yararak o kiiyi aryoruz. nk hem hayal edip hem de teknolojiyi kullanmasn bekleye-
ceimiz birisi. Yok, kokainman bir bilgisayarcdan bahsetmiyorum, kk apl bir
Leonardo da Vinci ya da Mimar Sinanck, daha iyisi bir Hezarfen Ahmed elebi bulup
hayallerinin nn amaktan bahsediyorum. (Paranz bol herhlde diyen arkada var ya
91/171
ona cevabm: Paramz az, o yzden byle bir kadro yarattk. imdi o, cevab anlayana
kadar, biz dier blme geelim.)
92/171
SSTEM
Elindeki sistem doru ileyecek ki sen gelecei ynetebilesin. yi takm oyunu iin iki
temel kural var; hem kurallar iyi olacak, hem de oyuncular iyi olacak. Kalite sreleri
ilemiyorsa ve doru bir planlama yoksa oyuncularn kalitesi fayda etmez, sistemi
iletemezsiniz.
Benim iyi arkadam Murat Etiz, Clintonn Ankaraya geliinde havaalanndaki ekipteydi.
O anlatt: Tek ii merdiven yerletirmek olan ekibe defa merdiveni yerletirttiler, sonra
da adamlar geri geri yrttler ve ikaz ettiler; eer geri geri yrmeyip koarsanz atdaki
keskin nianclarn hedefi olabilirsiniz.
Bush 2006 ylnda bir uak gemisine sava uayla inecekti, adam yarm gn havuza atp
suda hayatta kalma, nefes tutma eitimi verdiler. O uan pas geme ihtimali yzde bir;
oldu da pas geti, dme ihtimali binde bir.
imdi, bizde cumhurbakanna, babakana Byle bir durum var, sizi havuza atacaz de;
planlayan rnaka, organize eden APKya yollanr, fikri bulana da soruturma aarlar.
Sonra, balyozla makam aralarnn camlarn krarz!
1960larn banda, Cumhurbakan Cemal Grselin emriyle Eskiehirde gen Trk
mhendisleri bir araya gelir, alacak kadar ksa bir srede ilk Trk otomobilini yaparlar:
Devrim. Ara, Eskiehirden tanarak TBMMnin nne kamyonla getirilir, yerletirilir.
Tren gn, devlet erkn, eliler, yerli ve yabanc basn mensuplar toplanr. Araba
almaz nk benzin koymay unutmulardr! Yarm saat sonra benzin getirilir, ara
alr. Sanrm bir filmini de ekiyorlarm.
Bizdeki planlamann gnmzdeki ant ise Ankarada dikili: ankaya Oteli. Yaklak
yirmi katl binann tepesinde koca bir gkdelen vinci var. Binann ortasna yerletirmiler,
bina ykseldike vin de ykseliyor. Son katlara doru Biz bu vinci nasl indireceiz?
Ne? Bilen yok mu?lar balyor. Bina bitti vin tepede duruyor: Trkiye Proje Ant. te
resmi:
93/171
Yzlerce yllk Galata Kprsnn yerine yenisinin yaplmas planlanr. STFA ve bir Al-
man irketi projeyi kazanr, kpr yaplr. Haliteki gemiler mahsur kalr. Atalarmz k-
pry yaparken alr kapanr yaparak Halie gemi kn salarken bizimkiler yeni pro-
jede gemileri ieride unutmular. Takip edenleriniz bilir, gerekli deiiklikler yaplncaya
dek, gemiler -drt yl Halite mahsur kaldlar. STFA da, Alman irketi de batt. Hadi
bizimki normal, Almanlar nasl tezgha dt. imdi ortam dnn; Almanyadan
gelmisin, boazn kys, rak-balk derken projeyi unutmutur adamlar.
2007 yaznda, Ankarada, barajlarda su dibe vurunca kesinti balad. gnlk kesintiden
sonra, su birden verilince drt yerde borular patlad. Kesintiden salanan tasarrufun on-
larca kat su kayb olutu. Babakan kt, Aslnda rakamlar su kesintisine gerek ol-
madn gsteriyor dedi. Melih Gkek (Belediye Bakan) Aslnda doru, sular
94/171
kesmeyeceiz dedi. (Bu arada, vatanda tam 9 gn susuz.) Sonra, bir Japon firmasnn be
yl nce Gkeke, be yl sonra Ankarada su problemi balayacan bildirip proje ner-
dii ortaya kt. Bu arada belediye bakan milyonlarca dolar harcayp, borular detip
Kzlrmaktan su getirmeye balad. Ardndan Kzlrmak suyunun sala ciddi zararlar
olaca ayrca oradan su getirilirse Kzlrmakta canl hayatnn yok olaca ortaya kt.
Devamnda belediye bakan Ben ykanrken ayamn altna leen koyup o suyu da kul-
lanyorum dedi. (akaysa neyim.) Ardndan bilim adamlar; Ankarann su derdi ol-
madn, isale (datm) hatlarnn eskiliinden dolay datlan suyun % 58-60nn evlere
ulaamadn, nereden su gelirse gelsin gelen suyun % 60nn kaybolduunu, zmn
datm borularnn yenilenmesinden getiini, baka yerlerden su getirme projelerinin as-
lnda paray topraa gmmek ve kandrmaca olduunu, bu ihalelerde ok eyin dndn
akladlar. En son Demirel noktay koydu. Yamur yamadysa bu Melih Gkekin
suu mu, takdiri ilahi dedi. akaysa namerdim. Ya da bunlarn hepsi harbiden akadr.
nk bizimkinin onda biri kadar bile suyu olmayan Birleik Arap Emirliklerinde yl-
lardr su kesintisi olmam.
Gelecei planlamann benim gzmde drt alt bal var:
1. Kalite Sreleri Yerletirme
2. Projelendirme
3. Sistemletirme
4. Takdiri lahi
hayatnn iindeyseniz, siz ilk n yapn, zaten Allah hep yannzda olur. Dnyann
her lkesinde rvet yiyenin, ahlakszn, ktnn, planszn da her yerde karsna
kar.
Dnyada yaplan bir aratrma, aslnda projelerin sadece % 16,2sinin baaryla tamam-
lanabildiini gsteriyor.
Bu lkede dnen parann 2/3 kayt d, alanlarn % 50si sigortasz, yani kayt d
altrlyor. (Bunun en iyi rnei burnunuzun dibindeki basn.) Byle bir lkede planla-
madan, organizasyondan sz ettiinizde, hayretle bunu baaran irketler olduunu
greceksiniz.
Yntem ne peki? Grnt ynetmenlerinin nasl altklarn hi grdnz m? Kameray
ele alp hemen ekimlere balamyorlar. ncelikle her sahnenin karakalem izimleri
95/171
yaplyor. ekilecek her sahne iin izimler zerine ynetmenle oturup tartyorlar, sonra
o izimlerin ekimleri yaplyor.
Takm almas eitimlerinde yaptrdmz bir alma var. Takmlardan bir film ekmes-
ini istiyoruz. Yabanc yneticilerle, Trk yneticiler arasndaki fark u: Yabanclar, yirmi
dakika ile yarm saat arasnda roller, planlama, iin yapl biimi gibi sreleri tartyor-
lar, bizimkiler ise beinci dakikada bismillah ekip hoop dar. Sonu; yabanc gruplar tam
dakikasnda snfta, film son derece planl ekilmi, grev tamam. Bizimkileri sreden
10-15 dakika sonra gle oynaya, kakudu kakudu gelirken grrsnz. Film srf
doalama, sre tutturulmam, arka planda konumalar... Dier sonu ise yabanc
filmlerde sfr yaratclk, bizim ekiplerin filmleri yetenek ve yaratc fikirlerle dolu.
Planlama yaratc fikirleri trpleyebilir ama riskleri minimuma indirir ve i kalitesini
artrr.
Bergerin Yaratclk Teorisi yledir:
Ortada ince bir izgi dnn bir tarafnda dzen, dier tarafnda kaos vardr. Kaosa
derseniz kaybolur gidersiniz, dzen de yaratcl ldrr. Yaratclk tam ortadaki ince
izgidir, orada yryn der Berger.
Batl firmalar dzenin iinde, biz de kaosun. Ortadaki ince izgide yryenler baarl
oluyor.
96/171
Piyasada, her alanda iki tr kitap gryorum. Birinci tr, Batya sper hayran, gvur
yapyor arkada grubu. Bunlar, Avrupal ve Amerikan kaynakl her rnee tapyor ve
acayip beeniyorlar. Bunlarn dier ismi, biz adam olmayz kardeim grubu.
Dier tr de ceddin deden, neslin baban ekibi. Bunlara gre, biz ne yaptysak doru.
Amerika ve Avrupa batm, gitmi, alayanlar yok, orada iyi hibir ey yok.
Oysa baktnzda Batl irketlerin ve alanlarn olumlu ve olumsuz ynleri, avantajlar
ve dezavantajlar var. Ayns bizim iin de geerli, bu lke insannn mthi ynleri var, bir
de eksiklerimiz var. Objektif olmadnz srece, sadece kandrrsnz, en ok da kendinizi.
Bakn, dnyann en iyi Toyotalar Adapazarnda retiliyor. Son yldr sfr hata.
Toyota ynetim kurulu bakan geldi; adam, Nasl baaryorsunuz? Biz yapamadk diyor.
Toyota ticari ara retimini de Trkiyeye kaydracak. Anadolu Grubu byk bir i
baard; Honda, Trkiyede tutturduu kaliteyi ngilterede bir trl tutturamad. Nissan-
Renault Ynetim Kurulu Bakan Carlos Ghosna sorun. (Hepinizde cebi vardr, o adan
diyorum.) Renaultnun Trkiye retimi, tm dnyadaki Renault fabrikalarnda rnek gs-
terilir. Bu kaliteyi anlatrken unu da rneklemek isterim: Megane II yeni kt, acayip satt
fakat 2004teki o sat patlamasnda, bir ara, Renault yurtdna ihra ettii Megane IIler-
den banttan saatte 12 tane kartrken ieri verdiklerini saatte 36 tane kard. hra edilen-
lerle ieri verilenler arasnda ciddi bir kalite fark olutu. imdi Renault bir baksn
Megane IInin 2004teki satyla bu ylki sat arasnda nasl bir fark var? (Renault
Halkla likiler ya da Pazarlama bana mektup yazp erif Bey, bu yanl bilgi falan derse
bilsinler ki retimden birileri onlar ayakta uyutmu.) Bursa Tofa, 2008de dnyann en
iyi Fiat fabrikas ve Ford Trkiye, dnyann en iyi Ford fabrikas seildi.
Gazi niversitesi letme Blm rencileri, 2008 ylnda kendi aralarnda yaptklar bir
oylamayla Trkiyenin en iyi bankas, en iyi sigorta irketi, en iyi spermarket zinciri, en
iyi danmanlk irketini setiler. ZGREN&AKIN, bu kadar yabanc irket arasnda
Trkiyenin en iyi eitim ve danmanlk irketi seildi. En byk gururumuz bu.
Bu nasl oluyor? Evliya elebi okursanz anlarsnz nasl olduunu:
Evliya elebi Seyahatnamesinde bizimkilerin stanbulu ele geiriini yazar. Fatih Sultan
Mehmete gidecek en iyi suyu belirlemek iin eitli su kaynaklarna eit arlkta pamuk-
lar atlr. Sonra o pamuklar kurutulup tartlr ve en hafif gelen pamuun karld kaynak,
en hafif su kabul edilir. O dnemde bilimsel kant oymu. Bugnk Sultanahmet civarnda
bulunan bir su kaynanda karar klnr. Saraya su gidecei zaman saraydan yetkililer gelir;
97/171
defterdarlktan birisi (kalite denetisi), iki kii de saray mutfandan. Su doldurulur,
mhrlenir ve padiaha gider. Yl 1453, ayn dnemde Louvre Saraynda tuvalet yok. Os-
manl byle ynetti koca bir imparatorluu ve emin olun, i kalitesi ve organizasyonel be-
ceriler bu lkenin genlerinde var. Onu unutturuyorlar bize, zgvenimizi santim santim
trplyorlar.
Ben irket alan olsam, eitim almaya gitsem; danman, kalite rneklerini hep
McGregor ve Batl rneklerle anlatp, ngilizce terimlerle konuup dururken sorardm ona:
Ya hoca, bizim hi kendi rneimiz yok mu? Niye hep yabanc kitaplardan yabanc
rnekler veriyorsun? Bir de, bu lkenin dili bu kadar yetersiz mi Allah akna, niye yar
ngilizce anlatyorsun?.
Bakn, Brisa kalite dln nasl ald? Krmz dme vakas... Bunu sevgili dostum, lider-
lik teorileri konusunda rastladm en iyi isimlerden, danman Uur Zelden rendim.
Avrupa kalite dl deerlendirmeleri iin bir ekip fabrikaya gelir. Yaplan ileri deer-
lendirirler, gnn sonunda iletmeden ayrlmak zereyken kadn deneti kyafetindeki
dmelerden birinin dtn fark eder, gruptakilere de syler. O srada, bir iinin
nizamiyeye koarak geldiini grrler, kadn denetiye dmesini uzatr: Bu sizin ol-
mal. Tm ekip aknlkla iiye dner. spanyol kadn uzman:
Dmenin benim olduunu nereden anladnz? Bine yakn alan var fabrikanzda.
Hepimiz mavi kyafet giyiyoruz, bizim atlyeye yllardr krmz kyafetle gelen
olmamt, dme krmz olunca sizin olduunu anladk.
Tm heyet hayranlkla birbirlerine bakarken, ii dier elinde tuttuu ineyi uzatr, inenin
ucunda krmz iplik vardr: Bununla dikersiniz diye dndk.
Heyet alklamaya balar.
O sene, Brisa Avrupa kalite dln ald.
Bugn dnyada 7 fabrikas olan Barilla, Boludaki Barillann ii sal gvenlii ve gda
sal gvenlii konusundaki baarlarn incelemek zere uzmanlarn gnderiyor. Bu
lkenin insanlarnn baaramayaca bir ey yoktur.
te yandan, yllardan beri hepimiz insanmzn i yap kalitesinden, temizliinden
ikyetiyiz. Eve gelen usta iini yarm yapar, garsonun baparma orbann iinde gelir
ve herifin parmak kesinlikle yanmaz.
98/171
7 Eyll 1937de, stanbulda maaza sahibi bir beyefendi, ie gelir ve ortaln kirini pasn
grnce alanlara mektup yazar, Sizin yznzden ii brakacam der. Bakn mektubu
aynen yle:
Btn Arkadalara,
Bu sabah ticarethaneye saat tam 8de geldim, vaziyeti ok ackl buldum. Mesai intizam
hakknda yazdm bu kadar tamim hi nazar dikkate alnmamtr. Maaza, Sahibinin
Sesi, Ford pislikten geilmiyor. Masalarn zeri, tezghlar, mallarn zeri bir kar tozdur.
efler temizlik ve mesainin intizamyla alakadar deillerdir. Onlar da ayr bir gn, biraz
istirahatlarndan fedakrlk yaparak i arkadalarnn mesai saatinde gelip gelmediklerine
dikkat etmi olsalard ben de bu kadar zlmezdim. Emin olunuz arkadalar, yapnz,
dikkat ediniz, muntazam devam ediniz, temiz olunuz demekten usandm. Verdiim her
emir yaplmazsa, bu ticarethaneyi istediim ekilde yrtmeye imkn bulamazsam daha
fazla didinmekten vazgeerek, shhatimi dnerek iimi terk edeceim.
Bu suretle ticarethanemin kapanmasna sizler sebep olacaksnz. Ve belki de benden daha
ziyade maddeten mutazarrr olacak sizlersiniz. Binaenaleyh bu husustaki son tamimi yazy-
or ve btn mesai arkadalarma hitap ediyorum: Vazifenize intizamla geliniz. Ticareth-
aneyi temiz tutunuz.
2
Bu fra mektubu ie yarad ki
Dkkn sahibi ii brakmad, ad Vehbi Ko.
Arkadam ule Trkerin baba evinin zili arza yapyor, elektriki aryorlar. Bizimkisi
ura didin beceremiyor, sonunda; Abla ben bunu yaparm ama devaml alar diyor.
imdi Bu arkadala kalite dl nasl alnr? diyorsunuz ya. ki yntem var, birincisi u:
Artk teknii kaptnz, renk renk dme ve ipliklerden oluan bir set hazrlayp denetinin
dmesi kopsun, etei yrtlsn diye dua edeceksiniz ki olursa, emin olun takdiri ilahidir.
kinci yntem, bu lkenin zaten okulunda, askeriyesinde, iyerinde bana bela gelmesin
diye devaml yaratc fikir, mazeret, her neyse retmeye alm insanna, bunlar hayata
geirebilecei, standartlar doru konmu, eitim verilen, kendisini ifade edebilecei,
olumlu bir iyeri atmosferi sunmak ve ite, ortadaki ince izgi bu.
Sistemin kiilerden bamsz yrmesi diye beylik bir laf var da lkede, somut rnei
yok ya. Size somut rnei burnunuzun dibinden vereyim: Avrupa Yakas. Diziden en baba
tiplemeler ayrld, ayn izlenme oran, ayn etkiyle yllardr devam ediyor. Glse Birselin
99/171
sadece senaryo yazmad, aslnda yetenek avclndan sistem kurmaya, iletiimden yetki
devrine birok ynetim uygulamas yapt kesin.
Alara Tarm, Trkiyedeki en byk kiraz ihracats konumuna geldi. Fakat bir problem
var. Yazn kiraz retimi olduu iin sat var, knsa retim sfr olduu iin ihracat yok.
Bunun zerine gidip Arjantinden geni araziler alp oraya kiraz ektiler. imdi, kn ayn
kalitedeki kirazn ihracatn Arjantinden yapyorlar. Gelecei ynetmek istiyorsanz, nce-
likle, bugn iyi yneteceksiniz. Arjantinden arazi alp ihracat oradan yapyorlar bir
cmle. Bu iin nasl yapldn, ne kadar srdn, fikirdeki yaratclktan srelerin
planlamasna ve yaplmasna kadarki kalite yksekliini siz dnn. Fikri bulmak, bunun
sadece % 10u. eride ileyen bir sisteminiz yoksa yapamazsnz.
Dsseldorftaki ofisinde, Profesr Wasataya sormutum (Herifin hayat da yurtdnda
gemi kardeim havasn verdim deil mi?): Almanya ile Trkiye arasndaki fark ne?
Sizin irketler hcumbot gibi hafif, hareketli, abuk ama dalga ve frtnadan ok etkileniy-
orlar, Alman irketleri uak gemisi gibi hantal, ar, yava ama doru admlarla ve etkilen-
meden gidiyorlar.
Almanyadayken Trk atal-bak firmas Mulexin sahibi Alpaslan Akyol anlatmt:
Buralardaki Alman irketlerine bir ay ka siparii verin alt ay iinde dizayn edip elin-
ize ulatrrlar. Bizde, Mulexte bu sre maksimum bir ay srer. CMS rneini hatrlyor
musunuz?
Gelecei ynetmekten bahsettiinizde, bugn doru ynetiyor olmanz gerekir ki gele-
cee tahtrevanla gitmeyin.
Bunun iin de ieride kalite srelerinin, sistemin ve proje bazl alma anlaynn otur-
mu olmas gerekir.
3
Japonlar nasl baard?
Japon kurum kltrnde 7 ilke ok nemlidir.
1. Kaizen; srekli iyiletirme ve durmakszn gelien bir performans anlamna geliyor.
2. Kessai; ekip almas ve ortak karar alma anlamna geliyor.
3. Kyosei; Ortak Yaama, yani irketi yuvas gibi sahiplenmek anlamna geliyor.
4. Jidako; hata olduunda retimin durmas anlamna geliyor. Buna, son yllarda sfr
hata deniyor.
100/171
5. Poka Yoke; hata iin nlemi batan almak ve sreleri nceden gzden geirmek
demek.
6. Dontotsu; en iyiyi bulma ve onlardan bir ey renip kendilerine katmak demek.
7. Hoshin; planlara dayal olarak ynetmek ve stratejik planlamay ieriyor.
Trkiyede karlatm en nemli kalite rneklerinden birisi Japon firmas Yazakidir.
Yaptklar ey, otomobillerde kullanlan kablolar retmek. Bunu da tm kalite srelerini
uygulayarak yapyorlar. Fakat ii burada bitirmiyorlar. Empatik kalite denebilecek ilgin
bir uygulamalar var. Sat yaptklar firmalarn arabalarnn o blmlerini fabrikaya yer-
letirmiler. iler rettikleri kablolar, o otomobil fabrikasnn iisiymi gibi arabaya
monte ederek kabilecek problemleri veya yaplabilecek iyiletirmeleri gelitiriyorlar. Bu,
ahane bir uygulama.
Japonlar bunu nasl baardy anlattk. Peki, biz nasl baardk?
Safranboluya gittim, Demirciler arsnda yatm Demirci Hseyin Ustaya uradm,
kahvesini itim, sohbet ettik. kta bana dkknn kapsn gsterdi:
101/171
Bak dostum, bu kap en az yzyllk. Kapda en ufak bir esneme yok, bizim yaptmz
demir ivilerle bir ylda sarkar. Zamannda teknoloji yokken yle ivi retirlerdi.
Demirciler arsnn ortasnda ahap bir bina.
Buras neymi peki?
Buras eskiden demirci esnafn loncasym. Bir vatanda, ald mal kaliteli bulmazsa,
buraya gelip ikyet edermi, hem zarar karlanrm hem de yapan ustaya ceza
verilirmi.
imdi ne buras?
ay oca.
Anladnz m eski kapnn yzlerce yldr niye sarkmadn, yeni kaplarn niye sarktn?
Japonun Poka Yoke ilkesi yzlerce yl nce Safranbolunun ortasnda varm.
Osmanl lonca sisteminde, iyi ark yapmayan, ar zamanndan nce alan ustann
dkknnn atsna ikyetle gelen ark atlrm. Usta onu oradan indiremez, aypl ark
yllarca atsnda dururmu ve gelen giden mteri, nce dkknn atsna bakarm.
Pabucu dama atlmak deyimi buradan geliyor.
stanbuldaki NATO zirvesinin organizasyonunu, lkede, bu anlamda cidden iyi alan
kurumlardan Zed Turizm yapar. Zirve srasnda liderler bir binadan ayrlp le yemei
iin baka bir binaya gideceklerdir. Safa Bey, Cengiz Bey, Tark Bey ve ekiptekiler, iki
gn nce binann oraya giderler, grevli emniyet yneticisine:
Aralar nereye park edecek?
Emniyet yneticisi bir yer gsterir:
te buray ayrdk.
Peki, yeter mi?
Kardeim yayla gibi yer ayrdk grmyonuz mu? Sarlar tabii ki!
Zed ekibi ikna olmaz, ara alp gelirler, yan yana park ederler. aracn kaplad alan
ltkten sonra, liderlerin ara saysna gre gereken mesafeyi hesaplarlar. Bu iler akama
dek srer. Bir de grrler ki park alan yetersiz ve zirve srasnda problem kacak. Emni-
yet yneticisini ararlar:
Park yerinde problem kacak, aralar smayacak.
102/171
Arkadamz:
Niye smasn? Yayla gibi yer ayrdk, sar siz ikillenmeyin.
Adam zorla ikna edip bir park yeri daha alrlar. Gerekten de aralar verilen yere smaz.
Hocam o yeri almasak ertesi gn gerekten bir problemle karlaacaktk dediler.
Hani strateji konusunda Ramazan hele bir gesin standard koymutuk ya; imdi de plan-
lama, hesaplama ve teknik veri deerlendirme gibi konularda yayla gibi kriterini
neriyorum.
Drt ylda tamamlanacak bir projenin hazrlna alt ay yerine, bir ay ayrrsanz proje
daha erken bitmez, yine ayn srede ama daha sorunlu tamamlarsnz.
Yneticiler Futboldan Ne renir?: Takm almas
4
kitabmda HSBC rneini vermi-
tim. Proje bazl dnme, kalite ve sistem odakllk, yzlerce HSBClinin hayatn kurtard.
Planlamamak ne gtrr?
Enver Paa o byk vizyonun peinden, yani Rus mparatorluundaki Trk topluluklara
ulap onlar Rus mparatorluunu datmaya ynelik ayaklandrma hayaliyle Rusyaya
sefere kar. Hibir planlama yapmadan yola kt iin askerleri, Allahuekber Dalarna
kn, yazlk elbiselerle gtrr. 90.000i akn askerimiz orada souktan, savamadan lr.
Burada Enver Paa kadar, o dnemdeki astlarn da sulamak lazm. Enver Paa, sefere
kacak birlikleri, Genelkurmay Bakan sfatyla denetlemeye geldiinde ona kyafetleri
ve tehizatlar tam olan iki blk askeri gsterdikten sonra, Enver Paann denetlemeye
gittii dier birliklere de ayn kyafetleri ve tehizatlar nceden yollayarak birlikleri tam
sayda ve iyi donanml gsteren o astlar kastediyorum. Aradan yzyl geti, Allahtan
artk askeriyede denetlemeler byle kandrmaca ve grsellik zerine kurulu deil, deil
mi?
Gelecei ynetmek, bugn ynetmekten ve doru planlamadan geer.
103/171
DEM
104/171
nsan Kaynaklar eklerini, i dergilerini ve Nasl Ceo olunur? rportajlarn okurken bir
ey sordum kendime: Bu haval yneticilerin ortak bir noktas, ortak bir sz var m
acaba?. Sonra buldum.
Sper bir keif. Bu kitabn en nemli anna geldiniz, kitabn gerisi fasarya. Bir cmle var,
bunu zrt prt sylemeden ykselme ihtimaliniz yok. Birazdan cmleyi sylyorum, siz
bunu irkette, gnde defa tok karnna yksek sesle sylyorsunuz. Yalnz, yine bu r-
portajlardan fark ettiim ey, sylerken saatiniz grnr durumda olacak, bir de yznzde
sahte bir glmseme olacak. (Hani tam aile bykleriniz kz istedi, bekleme an, millet
size bakyor, siz Ben aslnda ok insan adamm, imajm hep byle bak atyorsunuz.)
te byl cmle:
Baar iin deiimi yakalamak art!
Hah! dediniz deil mi? Bizim mdr de bunu zrt prt sylyor. te yle ykseldi
adam. imdi sen daha fazla sayda ve daha gr bir sesle syleyeceksin.
nanmayan varsa Taksimden Gztepe ya da Kzlaydan Aa Ayranc dolmularna bin-
sin, arka drtlye oturup tam paray uzatrken yksek sesle Baar iin deiimi yakala-
mak art! desin. Btn dolmu dner, lkeyi ynetecek adam dolmularda srnyor
der.
Bu lafn arasna stratejik, majr, fizibilite, vizyon gibi laflar sokabilenler, zaten yr ya
kulum oluyorlar.
Bu adamlar gelir banza, Deiim art, baar, saatime kravatma bak sper falan derler
ama deiim gelmez.
Byle bir kurumda; Deiim faaliyetleri, kalite ve ISO almalar yrtmler, her ey
iyi gitmi, iki yldr sper bir baar var. Bir inceleyin, tkandmz yer varsa syleyin
dediler. Bir ISO kitap verdiler; Amerikan anayasas 14 madde, bu kitapk yzlerce
sayfa. Yanllkla kafana dse cennete ISO 9000 belgesiyle alrlar seni. Kitap okumak
yerine, binay dolatm, alanlarla konutum, yemekhanelerinde yemek yedim. Yneti-
cilerle bir daha bir araya geldiimizde Kalite ve deiimi unutun dedim. Tepe yneti-
cilerin tuvaleti Dortmund Hiltonda yok, dier 400 alann tuvaletinde aynalar krk.
eride alanlarla konuuyorsun, kimse tepe yneticilere fikirlerini syleyemiyor. Drt
asansr var, dier tklm tklm, kimse o bo asansre binemiyor; olur da yneticiyle
ba baa kalrsam diye korkuyorlar. 8-10 tepe ynetici yukarda yapay ISO almalar
105/171
yapyorlar, profesrlerle kalite kitapklar hazrlyorlar. in ilgin taraf, gelen danman-
larn hibiri bunlara eletiri getirmemi, hatta bir doent Ben, Amerikada byle ISO bel-
gesi grmedim demi. Dorudur, belge hazrlama ve alma konusunda stmze yoktur.
Ama 400 alan tir tir titriyor, t karmyorlar. Dokmantasyon sper.
Bir baka kuruluun tepe ynetimi, drt yl sren deiim almalarndan sonra bir analiz
istedi. Bizim ekip anketler, grmeler yapt. En son ben, tm tepe ynetiminin bulunduu
toplantda bir rapor sundum.
u soruyla baladm: Geen sene size ka yazl neri geldi?. Salonda t yok. Bir
deiim almas yryor, bu almayla ilgili size tm alanlardan toplam ka yazl n-
eri geldi bilen var m? Yok. O zaman ben syleyeyim, 20.000i akn alan olan bu kur-
umda o sene gelen yazl neri says 174.
Toyotann Nagoya kentindeki genel merkezinde 2.000 alan var. st ynetime, ylda
giden neri says 5.000. Byle bir kurumda deiimi durduramazsnz. Demirelle
Erbakan aln, yanlarna da Rahan Eceviti koyun (vekleten). DS, Ky Hizmetleri, Mil-
let Meclisi, Mill Eitim, Sanayi Bakanlklarndan brokratlar da yanlarna katn, Ylmaz
ve iller de kalite denetisi olsunlar. Bu ekibe Kardeim, Trkiyede 40 yldr ne
yaptysanz aynsn gidip Japonyada, Toyotada yapn, bunlar an gerisinde kalsn, ieri
brokrasiyi yerletirin. Trkiyeyi dnya yolsuzluk sralamas ve gelir dalm eitsiz-
liinde ilk ona sokmutunuz, onlar da mahvolsun, seneye yeni modeli karamasnlar dey-
in. Zor yaparlar. Birinci neriyi smen alt edersin, ikinci neriyi genelgeyle iptal edersin,
ncy kyafetin bozuk diye odadan kovalarsn fakat 5.000 neri kardeim, altnda kalr-
sn. Skynetimle yaparlar diyen var ya, ben size nasl laf yetitireceim kardeim.
te yanda 20.000 alan, 174 neri var. Deiim olmaz.
Erdemire genel mdr olduunda Kerim Derviolu, alanlar can kulayla dinledi,
dertleri hakknda konutu, fikirlerine deer verdi. Haddehanelere indi, tm tevazusu ve
efendiliiyle insanlar anlamaya alt, fikirlerini hayata geirdi. 2004 ylnda, 8.000
alandan 3.600 neriye ulatlar. 2006da 6.500, 2007de 13.000i akn neri... Kerim
Derviolu, Erdemirin bana iki defa geldi. Kurum her ikisinde de kr etti. Yapt ey,
ortak akl doru ynetmek ve insanlar srelerin iine katmakt.
Gzlemlerime gre, orta ve byk lekli kurulularda, kii bana ylda 2 ve 5 aras neri
iyi bir ortalama. Firma kldke bu oran rahatlkla artabilir, elli ve daha az sayda
alan olan kurulularda bu oran, kii bana 20lere kadar rahatlkla kartlabilir.
106/171
Bir Alman iadam Alman iiler k boyu para biriktirip o yaz nerede tatil yapacaklarn
planlarlar. Trk iilerin hepsi ev almak iin para biriktiriyorlar, ben ev almak iin para
biriktiren Alman ii grmedim, neden? diye sormutu. Ben ona Kardeim bizim lkede
geleceimize, yarn ne olacamza, en acs hukuk, salk ve gvenliimizi salayacak
kamu kurulularmza (burada itenlikle devletimize demiyorum, tm bu adamlara ramen
devletimizi, bayramz hepimiz ok seviyoruz, o yzden kamu kurulular demeyi tercih
ediyorum) gvenimiz yok. Bu yzden hepimizin hayali; bir ev sahibi olup bamza bir ey
gelirse ocuumuzun geleceini garantiye almaya alrz demedim. Yatrm mantalitel-
erimiz farkl dedim, Donald Rumsfeld cevab diyorum ben buna; bir ey diyorsun,
kardaki anlamyor, svyor da olabilirim, seviyor da.
O yzden Batda deiim dedin mi, alanlar Aaa, yeni ve iyi bir ey olacak diyebi-
lirler. Trkiyede Deiim yapacaz dedin mi; gelecee hi gveni olmayan ben, iim-
den Bunlar bizi iten karacaklar altyap yapyorlar derim. Hoca sen bunlar nereden
biliyon? Benim mrm de byle, sizin gibi srnerek geti. Ben kitap, teori bilmem ama
14 yamda Kuleliye yatl okula girdim; yam 43, o gnden beri ynetiliyorum, frsat
buldum mu da ynetiyorum. Tam burada, sper bir liderim demek isterdim ama deilim,
yneticilik gemiim hatalarla dolu, bugn de yle. ler nasl yryor? Allah kendi irke-
timde de, gemite de yanma ok iyi i arkadalar verdi. Bir de sekiz yl yatl okul ve ar-
dndan subaylk, iyi ve kt konusunda ok fikir verdi.
shak Alatonla bir konferansta, iki konumac olarak tantk, ok mtevaz, ok bilgili bir
insan. O gn, konumasnda ilgin rakamlar verdi ve Deimeyen sadece ller ve de-
lilerdir dedi.
Bir iftlikte, dikenli tellerin hayvanlarn derisini izip ticari deer kaybettirdiini fark ediy-
orlar. Etrafndaki dikenli telleri kaldrp elektrikli teller koyuyorlar. iftlie yeni getirilen
inekler tele deip dk akml elektirie maruz kalnca geri sryorlar, bir daha da tele
dokunmuyorlar. Eski inekler elektrik arpnca sinirlenip itlere tekrar tekrar arpyorlar
nk alk olduklar bir ey deil, onlara gre yle olmamas gerekiyor. iftlikteki eski
ineklerin tellere zarar vermeye baladn gren iftlik sahipleri eski inekleri kesmek
zorunda kalyorlar.
Neymi efendim, aslnda ller de sucuk, salam, McDonalds eklinde deiiyormu.
Aslnda bu hikyeden deiimle ilgili daha ynetsel bir ders karlabilirdi de siz naslsa
karmsnzdr, ben uramayaym dedim.
107/171
Deiim iki trl gerekleir. Birinci grup, isteyen ve itenlikle yapan yneticiler ve ir-
ketlerden; ikinci grup ise iin sadece ovuyla, kdyla, K gazetesiyle ve dergi rporta-
jyla ilgilenenlerden oluur. Aslnda deiimi istemiyorlar ama ynetim kuruluna da
Bakn, her an kr artabilir, deiim sper diyorlar.
i grsele, ova dayayp itenlikle yapmadnz anda, deiim herkes iin azap olmaya
balar.
Arap subaylar, Trkiyeye armlar Gelin nasl alyoruz grn demiler. Adamlar
bir ay kamuda toplantlara katlm. Giderken onlara sormular, nasl buldunuz bizim kamu
faaliyetlerini diye. Araplar cevaplam Klliyen brifing, icraat mafi, nihayetinde kok-
teyl. Bu lkede, devlette byle almayan bir kamu kurumu bilen varsa bana yazsn,
burada rneklemek isterim.
Standartlar doru koyup bu lkenin insanna yetkiyi verdiinizde, o insanlarn yapamaya-
caklar hibir ey yoktur. Deiim konusunda engel koyduunuzda ya da zgr brak-
tnzda, sonucun ne olabileceiyle ilgili en iyi rnek TPAOdur. Trkiye Petrolleri de
Brezilyann Petrobras da 1954 ylnda kurulur. Aradan 30 yl geer. Mcadele eit
artlarda yrrken TPAO, Fortune dergisinin karlatrmalarnda Petrobrasdan ok daha
yukardadr. 1984 ylnda, rahmetli zal, olabilecek en hatal ynetsel kararla TPAOyu
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna balar. Brezilya hkmeti ise Petrobrasn
zerkliini artrr. Bu iki kuruma da eitim verdim. Prl prl alanlarla dolu. TPAOnun
2008 yl cirosu 1.9 milyar dolar. Petrobrasn cirosu ise 88 milyar dolar. Petrobras, Karad-
enizde petrol aryor. TPAOdan biri Brezilyaya gitmeye kalksa bakanlk onay bir ay
srer.
Size garanti veriyorum, TPAO zerk bir kurulu olsayd cirosu Petrobrastan fazla olurdu.
Hl niye bekleniyor? Onu politikaclara sorun.
Arthur Andersen 1990larn sonunda, TRTde ynetim danmanl yapt. Deiim destei
verdiler, bu lkenin 600.000 $ paras (yarm milyon dolardan fazla) ABDye gitti. TRTde
ne deiti gidin bakn. Andersenin TRTye verdii kaln deiim raporuyla, bir retim ir-
ketine verdii rapor kitap ne kadar farkl, onu da karlatrn.
irkete karar verdiniz, iki ylda deieceksiniz.
Bakn Amerikadaki Motorola firmasnda deiim almas 12 yl; Trkiyede, Garanti
Bankasnda 8 yl srd.
108/171
Yllardr kurumlara eitimler veren, bir dnem yeniden yaplanma konusunda danmanlk
yapan biri olarak, grdm rneklerin nda, deiimle ilgili olmazsa olmaz diye
dndm 11 nerim u:
109/171
DEM N 11 KURAL
ZGREN&AKIN, Ahmet erif zgren
1. nce bileceksiniz ki bu i hzla olmaz, onun ad devrimdir ve ok kelle gider. Sonuta,
ou zaman kar devrim olur, yapanlar da gider.
2. Herkes iin gerekliine itenlikle inanacak, sahte gr birlii olmayacak.
3. Korku kltr olmayacak, bama ne gelir belli olmaz, en iyisi ses karmayaym
olmayacak.
4. Herkesin katlm salanacak, mteriler, alanlar, paydalar fikir katabilecekler.
5. Kimse tribne oynamayacak, ekilcilie kalmayacak.
6. Sonular paylalacak, bu paylamlarda uygulanabilir neriler salanacak, bunlar hayata
geirilecek.
7. Performans sistemi adil olacak, gerekten uygulanacak.
8. Bataki lider salam, gvenilir ve analitik bir adam olacak.
9. letiim son derece effaf olacak. Neler dnldnden dedikoduyla deil, ak bilgi-
lendirmeyle haberdar olunacak.
10. Herkesin deiim plann grerek aamalar izlemesi salanacak.
11. Balangta deil ama sre ilemeye baladnda, Bizim kurumda bir ey deimez
olum bunlar boa diyerek ekibin abalarna ket vuranlar, hibir ekilde iin iine
alnamyorsa gnderilecek.
Eski Havaclar bilir. Tahsin ahinkaya, Hava Harp Okulu komutanyken Hava
Kuvvetlerinden Hava Harp Okulunu denetlemeye gelecekler; bir bakyor, sararm imler
var. Boyayn bunlar yeile diyor, imleri yalboyayla boyuyorlar yeile. Ertesi gn
generaller geliyor, imler yemyeil. ahinkaya daha sonra Hava Kuvvetleri Komutan
oldu. Hatrlarsnz, dnyann en zengin generali diye 80li yllarn banda TIMEa kapak
oldu, derginin o says Trkiyede toplatld. O dnem kimse Hava Kuvvetlerinin tm
binalarnda, bu fayanslar niye deitirilip duruyor? diye sormad.
110/171
Bizde kamu kurumlarnn nasl altn Arapa anlataym: Klliyen brifing,craat
mafi, Nihayetinde kokteyl.
Bir hastaneye gittim, her yerde klasik mzik. Doktor arkadamla bulutuk, Olum sper,
her yerde mzik yayn dedim. H dedi, Binada denetleme ya da nemli bir adam
olduunda 9. senfoniyi koyuyorlar. Hepimiz aportta bekliyoruz, ortala ekidzen ver-
iyoruz. nemli adamlar binadan gitti mi mzik deiiyor, oradan anlyoruz. ISO var m
var; kalite belgesi, o da sper. Kendinizi kandrrsnz.
Enver Paay iki blk kyafetle kandran zihniyet, Allahtan bugn yok deil mi? Yoksa
sarlar birbirini arlar, birbirimizi kandrp dururduk.
1 Strateji teknii zerine emekli Tuamiral Abdullah Mete tarafndan hazrlanm, 102 slaytlk harika sunum iin
www.izgoren.coma giri yapabilirsiniz.
2 Dndar, Can. zel Arivinden Belgeler ve Anlaryla Vehbi Ko. stanbul: Doan Yaynclk, 2006.
3 Kalite sreleri konusunda birok isim var. Bunlardan C. Can Aktan frsat bulduunuzda okumanz neririm.
4 Aramayn diye not dyorum: Kitap piyasada satlmyor. Takm almas eitimi verdiimiz kurumlarda rencilere hediye
ediliyor. 2009da piyasaya verilmesi planlanyor.
111/171
LETM
113/171
114/171
RAKPLER
hayatnda izginizi rakipleriniz belirler. Temponuzu, verimliliinizi rakipler sayesinde
artrrsnz. yi rakip ahanedir, F-1 yarlar gibi temponuzu artrr. Kt rakip kaza
yaparsa dier arabalar da yavalar ya da kazaya karr.
Malezyadaki Petronas kizlerinin yapm ok ilgintir. Birbirinin ayns iki gkdelen
yaplacaktr, hkmet ihaleyi ayn firmaya vermek yerine iki ayr firmaya verir. Yan yana
iki bina ve dnyann en yksek kuleleri... ki irket arasnda mthi bir kim nce bitire-
cek yar balar. Gece gndz alrlar ve binalar neredeyse ayn anda, ihalede belirti-
lenden ok daha ksa srede bitirilir. Malezya hkmeti sadece kaliteyi denetler. Bizde
olsa, Kim daha ok malzeme alarak yapacak? yar olurdu. Duble yollar yapp duran
hkmet, yolun kar tarafn baka irkete verse ve sadece i kalitesini denetlese i yap
biimleri ok deiir.
Siz, izginizi belirleyen, standardnz ykselten, ayn sektrde baka deneyimler yaayan
rakibinizle hi iletiim kurmuyor ve baarnzn artmasn bekliyorsunuz. Rakip
grdnz firmalar, aslnda en byk paydalarnzdr. Stratejik bilgiler dnda tm bil-
gileri birbirinizle paylaabilmelisiniz. Onun bir deneyimi sizin veriminizi, sizin bir deney-
iminiz onun verimini artrr. hayat Polyannaclk deil, Keke rakiplerimiz batsa, tek
kalsak, Yzlerini eytan grsn, Brak, bu rakiplerle iletiim, ibirlii grlm ey
mi? diyebilirsiniz. Doru, bu grlm bir ey deil, belki de samalyorumdur. Yine de
bankaclk sektrn dnn.
Krizle birlikte bankalar batmaya balad. Byk bankalar sevindi, Rakipler batyor, m-
teriler bana gelecek, piyasa bana kalacak diye dndler. Sonu: Sektre gven azald,
para yurtdna kat. Trk iadamlarnn u anda, svire bankalarnda 60 milyar dolar
akn nakdi olduu biliniyor. Binlerce bankac isiz kalnca sektrdeki maalar bir sene
iinde yarya dt. Yeni ie girenler iin de sektr cazibesini kaybetti.
Krizde Chrysler batma noktasna geldiinde, dnyadaki en byk rakibi olan Toyotann
ynetimi, 2009 ylnn banda, Chrysler ABD hkmeti kurtarmal, sonular bize
yansyabilir aklamasn yapt. Oysa ellerini ovuturarak bekleyebilirlerdi.
Bizim arkadalar firma grmelerinde yaarlar: Firma iyi bir eitim irketinden, rakipler-
imizden eitim alm ve memnun kalmsa size de scak bakar. Kt bir eitim almlarsa
115/171
Sa olun, biz bir eitim aldk, arkadalarmz snfa bir daha sokamayz, nasl bir ey
olduunu hepimiz biliyoruz derler.
Kylnn birisi, her sene kasabasndaki buday festivalinde en iyi rn yarmasn
kazanr ve byk dl alrm. Bunun ald dl gren yarmaclar, ertesi sene dikmek
zere gelip tohumluk buday ondan alrlarm. Fakat yarmay yine bizim kyl
kazanrm. Yllar gemi, kyl oluna srrn aklam:
Ben herkese, zellikle de komu tarlalara mutlaka iyi budaym veririm. nk buday
polenleri etraftaki tarlalardaki budaylarn polenleriyle tozlanr ve rerler. Komu tar-
lalardaki rn kalitesizse, senin rnn de kalitesiz olur. Dierleri benden iyi rn al-
malarna ramen komularyla paylamadklar iin hi bu kalitede rn elde edemediler.
IC Hotellerinin kurucusu brahim eenin olu Murat een, otellerden birinin
mdrln yaparken, K Mdr Ferda Hanm, baz otel alanlarnn onca eitimi
aldktan sonra baka otellere gidip oralarda almaya baladndan yaknr. Eitime bu
kadar para harcamann gerekli olup olmadn sorar. Murat een Ferda Hanma, Gidiy-
orlar ama yandaki otelde yine Trk turizmine hizmet ediyorlar. Eitimlere devam edelim
der.
yiyi yapmak istiyorsanz, komunuzun da iyi retmesi gerekir. Komunun rnnn kal-
iteli ya da kalitesiz oluu rneinin sonularn Antalyadaki otel zincirleri ve turizm
yatrmlar yava yava grmeye baladlar. Yandaki otel mterisini kandrdnda, seneye
senin mterin de azalr. Daha nemlisi, sen en st dzey hizmet versen de adam, Anta-
lyaya gezmeye indiinde, dkkn alan eine laf atyorsa ve Dnerciler arsnda
esnaf, kollarndan yakalayarak turisti ieri ekmeye alyorsa senin deniz kysndaki
yedi yldzl hizmetin bir halta yaramaz.
116/171
11
11 Fatih Solmaz & Bahadr Baruter.
Otomobil kablosu retiminde Yazakinin en nemli rakibi Sumitomo. Ve birbirlerinden
devaml rn alyorlar. Birisinin kalitesizlii tekini baltalar.
Eskiler ayn alanda altklar firmalar iin rakip deil, refik yani refakat eden,
yoldalk eden kelimesini kullanrlard. Ne gzel anlatmlar deil mi? Ayn yolda yry-
orsun. Tepiebilirsin de, birbirine yolda yarenlik de edebilirsin. Obama kazandnda,
Dn rakibimdi, bugn bakanm diyen McCainin tavrn dnn, bir de bizimkileri.
Refik olmak iin iletiim kurmak gerekir. Bursa TMERe kurucu mdr olarak geldim.
Ama Bursada Fransz Kltr, Alman Kltr, talyan Kltr gibi o dilleri reten kurumlar
var; ayn ufak pazara biz de Ankara niversitesi olarak gireceiz ve cidden hi istenmiyor-
uz. zellikle de o dnemdeki Uluda niversitesi rektr deliriyor. Ben yerel basnda de-
meler okuyorum, Ankara niversitesinin Bursada ne ii var? diye. Aradan bir yl
geti. Bu kurulularn bakanlarn ve TOBAV (Devlet Tiyatrosu Opera ve Balesi
117/171
alanlar Yardmlama Vakf) Bakann kuruma davet ettim ve bir protokol nerdim.
Bizim binay istedikleri zaman kullanabileceklerini, tiyatro ve sanat etkinliklerinde ibirlii
yapacamz, bir de bize yaplan dil bavurularnda, o seviyede snfmz yoksa bu kurum-
lara yollayacamz taahht ettik. Basn da geldi, protokol imzaladk. Cidden oralara
renciler yollamaya baladk, ortak sanat etkinlikleri dzenlemeye, grmeye baladk.
Bu drt kuruluun nn bakan sonraki yllarda benim ok iyi dostlarm oldular.
Rakipleriniz olmazsa siz de olmazsnz. nce iletiimi doru ynetin.
Rakiplerle iletiim konusunda Trkiyedeki en iyi rneklerden biri Trkiye Katlm
Bankalar Birlii ve Birliin Genel Sekreter Yardmcs Osman Nihat Ylmaz. Drt banka;
Bank Asya, Kuveyt Trk, Al Baraka Trk ve Trkiye Finans Katlm Bankasnn
yneticileri Ynetim-Liderlik temal eitimlerini Trkiye Katlm Bankalar Birlii
vastasyla karma olarak alyorlar. Eitimler boyunca, drt ayr banka yneticileri bence
eitmenden ok birbirlerinden reniyorlar. ahane bir uygulama. Trkiye Bankalar
Birlii diye de bir kurulu var ama onlarn eitim departman var m? Ya da farkl banka
yneticileri hi karma eitim alyorlar m?
Bizde kasap yandaki kasab, dal hocas dier dalgc, doktor dier doktoru ktler. Sonra
da beraber dibe inerler.
Trkiyenin duayen ve ok iyi eitmenlerinden Coca- Coladan Sedat Glerman anlatmt.
Cola Turka piyasaya byk kampanyalarla girdiinde Coca-Cola ve Pepsi pazar pay
kaybedecek gzyle baklyordu. Oysa Cola Turkann giriiyle oyun alan geniledi; kola
pazar % 20 byd. firma da yzde artramasalar da Pazar byd iin kr
arttrdlar. Bugn Pepsi % 17, Cola Turka % 11 pazar payna sahip, geri kalan Coca-Cola
ve birka kk firmann (% 1-2). Rekabet, ynetemediiniz anda tehlikeli olur. Rekabeti
doru ynetmenin yolu ise birbirini anlamaktan, aslnda rekabet iletiiminden geer. kna
olmaya baladnz deil mi?
Hani kamyon ofrnn selektrle dier ofre Radar var demesi gibi, nmzdeki ay
rakibiniz de size selektr yapp sektrle ilgili bir uygulamay anlatabilir.
Faruk Yarman, 2003 ylnda Havelsann bana geldiinde kurum 600 alanyla 20 mily-
on dolar sat olan ve neredeyse uak simlatr tamiri yapan konumda bir irketti. Albert
Einstein, yi bir teori kadar yararl hibir ey yoktur der. Faruk Yarman, benim bu lkede
tandm teorik altyaps en zengin genel mdrlerden. Yarman, operasyonlara direkt dal-
mak yerine 40 kiilik bir ekip oluturur, be tane de lideri bir araya getirir ve gelecek
118/171
planlamas yaparlar, tm alanlarn fikirleri alnr. alma 9 ay srer, tm ekip inanr.
2008 iin 5 yl nce 110 milyon dolar sat hedefi konur.
Bugn kurum, bu hedefleri kat kat at, 2006 ylnda Avrupann en hzl byyen irketler-
inden biri seildi.
Bir yazlm mhendisi, gnde 10 satr kod yazabilir. Havelsann bugne dein yazd 40
milyon satrlk kod var. Ve alannda dnyann byk irketlerinden biri kabul ediliyor.
Bence Havelsandaki kltrn en etkileyici yan, sektrdeki rakiplerini ezip gemeye al-
mak yerine onlar birok projeye payda olarak katmaya almasdr. Sektr byrse
byyebileceklerinin farknda olan Havelsan gibi ok az irket vardr. niversiteleri eitli
projelerde iin iine ekmek iin ok fazla aba gsterdiklerini ve baardklarn biliyorum.
Bugn 1.200 kiilik, gerekten iyi yetimi ve etkileyici bir ekipleri var ve 2007 yl sonu
itibaryla ulatklar i hacmi 694 milyon dolar.
Bu, ancak sra d bir igcyle, doru ve iyi planlanm bir sre ynetimiyle ve ekibiyle
beraber, hayal etmekten hi korkmayan ve bkmayan bir liderle gerekleir. Bence Havels-
an, baarl ynetim asndan tam bir rnek olay almas ve ciddi bir Sistem Liderlii
rnei.
kinci azdan dinlediim iin isim vermeden anlatacam olaysa gda sektrnde kulaktan
kulaa dolaan bir olaydr. Ayn ehirde faaliyet gsteren Trkiyenin en byk iki gda
reticisinden biri batmak zereyken dierinin rahmetli kurucusunun zor durumdaki
firmaya ok ciddi bir kredi yardm yapt ve onu kurtard, sahibine de Siz olmazsanz,
biz de olmayz dedii anlatlr.
Rakiplerden renirsiniz.
Richmond Sapancada ok ilgin bir uygulama grdm. Bir otelde, ders arasnda ay-
kahve imeye gittiimizde ou zaman hangi musluktan ay, hangisinden su akyor
yazmaz, sen rastgele aarsn musluu, Allah ne verdiyse akar. Burada musluklarn zerine
yazmlar ama daha ilginci, musluklarn altna birer bardakalt koymular ve ay
musluunun altnda ay yapraklar, kahve musluunun altndakinde kahve taneleri var.
Senin skalama ansn yok. Otelin Genel Mdr mit Yaar Atalayla tantk. Bu uygu-
lamay nasl balattklarn sordum. Yurtdnda katldklar fuarlarda, ilk gn fuar
standnda bulunduunu, dier iki gn o ehrin tm iyi restoran ve otellerini gezip bir eyler
renmeye altn anlatt. Bu uygulamay, spanyada bir otelde grm.
119/171
Rakipler rnlerinizi gelitirir.
Nahit Erikavuk ii olarak ie balad Grallar Kiremitin bugn genel mdr. mr
renmekle gemi. Ne renirim ve fabrikaya, lkeye ne katarm? Bir gn Macaristana
gidiyor ve rakip firmalardan birini incelerken ok ilgin ve basit bir teknikle karlayor.
Bizde kiremidin hammaddesi olan topra, kamyonlar fabrikaya getirip ayn yere yyor-
lar ve ortada, farkl kalitedeki toprak trlerinden bir tmsek oluuyor. Daha sonra retim
iin gelip kamyonla tmsein bir yerinden toprak aldnzda bir yreden gelmi toprakla
retim yapyorsunuz, tmsein dier tarafndan toprak aldnzda ise oradaki toprak baka
bir yerden gelmi oluyor ve retim kalitesi mecburen deiiyor. Bu da kiremit sanayinin en
byk problemi nk toprak kalitesi deitii iin ou zaman rnde standart
yakalanamyor.
120/171
Macaristandaki fabrika yle yapyor. Kamyonlar farkl kalitedeki topra izgi hlinde
dkyorlar. retime geeceiniz zaman siz kepelerle yatay olarak toprak alyorsunuz, her
stundan eit miktarda toprak alndndan ve her seferinde tm topraklar eit kart iin
retim kaliteniz standart oluyor. Bugn Grallar Kiremit, iten anlayanlar arasnda en kal-
iteli kiremidin retildii fabrika olarak tannyor.
Gen Alaeddin rakiplerle paylamann en iyi rneklerinden. Ankarada karyola imalatyla
urarken karyolalarn retildii demir borularn nereden geldiini merak edip Karabk
Demir elike gider. Grr ki orada demir boru fiyatlar kendi satn aldklarndan ok daha
ucuz. sterse buradan alp komu esnaflardan hem daha krl hem de daha ucuza karyola
imal edebileceini fark ettiinde, bu bilgiyi onlardan gizlemek yerine gelir ve rakip esnafa
durumu anlatr, ster siz aln, ister ben size az bir krla getireyim der. Esnaf, gen Alaed-
dinden satn almaya balar. Bir sre sonra karyola imal edenlere uygun fiyatla boru sat-
maya balar, zaman geldiinde bunu ben de retebilirim diye dnr. O karyolac gen
esnaf Alaeddin Cecelinin dkknnn ad bugn Trkiyenin en byk 500 sanayi
devinden biri olan Emek Boru. O bilgiyi gizlese bugn hl karyola imal eden daha byk
bir dkknda yazarkasa banda olacakt.
imdi anlatacama ok arabilirsiniz nk tam bir uydurma, hibir bilimsel temeli yok,
komple komplo teorisi, Amma sallamsn hoca, oysa u ana kadar iyi gidiyordun diyebi-
lirsiniz, sesimi karmam.
Amerikan sisteminin dnyaya yaylrken takip ettii disiplin udur: Her sektrde iki byk
Amerikan irketinin rekabetini ynetirler, girdikleri lkede altyapsn hazrlarlar. Bunlara
istihbarat destei, hkmet yolsuzluu ve siyasi bask destei de verirler. Bu iki irketin
birbirlerini ezmesine msaade etmezler. Gerideki , drt ve beinci irketleri
palazlanmadan, bunlara yaklamadan ama gerektiinde devreye girecek ekilde bekletirler
(bunu rneklendireceim). Bunu ilk 1987de temen ktmda fark ettim, sonra da gzle-
mimi desteklemeye baladm.
Her sektrde o lkeyi paylaan iki Amerikan irketi, ncs kolaylkla aklnza gelmez:
ecek: Coca-Cola ve Pepsi
Pizza: Pizza Hut ve Dominos
Fast-food: McDonalds ve Burger King
Otelcilik: Hilton ve Sheraton
121/171
Danmanlk: PWC ve Ernst & Young
Emlaklk: Remax ve Century 21
Gda tedarik: Cargill ve Bunge
Otomotiv: GM ve Chrysler (Chrysler Alman Daimler-Benzle birleti.)
Kahve Zinciri: Starbucks ve Gloria Jeans
Ttn ve yan rnleri: Phillip Morris ve BAT
Biliim: Microsoft ve Google
Biliimde ve Yazlmda Microsoft; IBMi, Novell, Oracle Gatesin dehas sayesinde
ezip gemiti. Son 6-7 yldr ABD mahkemeleri Microsofta dava zerine dava atlar,
imdi karsna Google kt. Bu iki irketi ne yapp edip baa ba yartracaklar.
Politika: Cumhuriyeti Parti-Demokrat Parti.
Dikkat etmisinizdir hibir seimde bu partilerden biri, dierini % 5 geemez. nc ve
drdnc partiler de var, adlarn duydunuz mu? Onlarca seimdir bir parti aday, dierine
% 10 fark atamaz m? ki seim olsa anlarm, sistemin baard ey bu. Rekabeti byle
ynetiyorlar.
stiklal Caddesini yllardr batan baa yrmyordum, geenlerde bir yrdm. Bir Star-
bucks, bir Gloria Jeans kar karya, toplam 6 veya 7 tane olmular, saylar daha da arta-
cak emin olun. Biz insanlarn kyafetleri, dnceleri ve inanlaryla ilgilenirken orada
kapanan dkknlarn says daha da artacak. Geride kalan kk nc, drdnc ir-
ketleri nasl kullanyorlar peki? rnein, danmanlkta Arthur Andersen ile Pricewater-
house- Coopers rakipken Enron davasnda Arthur Andersenin korkun bir ekilde yolsu-
zluk yapt, bir danmanlk irketi gibi deil, kt dolandrc bir muhasebeci gibi
davrand gzlerden gizlenemeyecek (benzetme bana ait deil Enronla ilgili belgeselde
kullanld) ekilde ortaya kt. Ama Arthur Anderseni aldlar ve Ernst & Young adl ir-
ketinin iine yerletirdiler. imdi Arthur Andersenciler ayn irket, ayn ekip, tm dnyada
lekesiz bir isimle ayn danmanl yapyor, yarm milyon dolarlk yeni TRTler aryorlar.
Basketbolda bile Dou Konferans, Bat Konferans... All Star malar u an neredeyse
baa ba. Birinin dierini gemesine msaade etmezler. (Gney, kuzey diye ayrmadlar;
birbirlerine yaptklar katliam, gney ve kuzey blnmesini hatrlatmasn diye.)
122/171
ki alanda Amerikan irketlerini sektrde tek braktlar, bunlardan biri sivil havaclk
sanayisi. Avrupa irketleri birleip Airbus kurunca DC-9 uaklarn reten McDonnell
Douglas alp askeri havacla kaydrdlar ve Boeingi yalnz braktlar. Bir de haber-
leme sistemlerinde Nokia gibi bir dev knca Motorolay yalnz braktlar. lke iinden
ikinci bir rakip, dnyayla rekabeti engelleyebilirdi.
Brakn rakiplerin ibirlii yapmasn, birbirleriyle ibirlii yapmas gereken kurumlarn
bilgi paylamad bir lkede, aslnda bir topyadan bahsettiimin farkndaym.
Bir laf var: niversite-sanayi ibirlii. Gidin sanayisi gelimi tm kentlere, niversite
ehrin dnda. Hocalarn anket iin yollad birka renci dnda retim yeleriyle ir-
ket ynetimlerinin gram diyalou yok. Bir ehrimize, bir konferansa gittim. niversitenin
salonu, herhlde 500 kiilik bir salondu. kta iki karde geldi ve kendilerini tantt.
Hocam annem babam sizinle tanmay ok istiyorlar. Tabii dedim, yryerek
niversiteden dar ktk. Anne baba darda, anneyi bartl diye ieri almamlar; me-
sai yok, akamn dokuzu. Baba lkedeki en byk sanayi kurulularnn birinin sahibi, on
binlerce kiiyi istihdam ediyor. eride yaplan ey bilgi paylamak, geliim, renim.
ocuklar konferans girip dinlemiler, ana baba ise gzleri yal hlde bir buuk saat
darda, soukta ocuklarn beklemiler. O ailenin duygularn dnn. Trk ordusuyla
ibirlii iin gelen srailli subaylarn en az yars, bizim orduevlerimiz ve asker birlikler-
imizde, kendi lkelerinde kafalarna taktklar ve kippa dedikleri din sembolleri olan
apkalaryla dolarlar. steyen subay da takmaz. Kimse onlar kendi lkelerinde sen kip-
palsn, sen deilsin diye ayrmaz.
imdi siz, o ehirde, sanayi-niversite ibirlii falan deyin, istediiniz kadar syleyin.
birlii-mibirlii olmaz.
Bizde adam iyi bir ey yaptysa zn almak yerine taklidini yaparz. Ankarada bir Cier
52 vard iyi alan, imdi en az be tane daha var: 52 Cier, z 52 Cier, z Cier 52.
Bunlarn arasnda ne ibirlii olacak?
1996da irketi kurarken baktk ki sektrdeki tm firmalar ngilizce isimli. Dedik Trke
isimle bu i olmuyor herhlde, admz Academy International koyduk. 10 yl sonra
grdk ki bu iin adla ilgisi yok, admz Trkeye evirdik ve ZGREN&AKIN yaptk.
Bu arada, son 5 ylda ona yakn, ayn sektrde Academy adn alan irket kuruldu ve
bunlarn 5-6s batt. imdi z ZGREN&AKIN kolar (Hakiki Ko) gibi bekliyoruz.
123/171
Gillette ile Duracellin, ayn ekibin (Procter & Gamble) ve Energizer Wilkinsonn da kar
ekibin olmas, rekabetin iki firmay yukar tamasna iyi birer rnek (jilet-pil / pil-jilet).
Rekabet temponuzu artrr. Bilgi paylamay bilirseniz tempo da artar.
124/171
MTER
Yllar nce Lokman Hekimden tane sumak ve karabiberlik takm alrken oradaki pala
arkadaa sordum:
Bu karabiberlik tane sumaklar eker mi?
ekmiyecedi de biz sana niye sattk.
Fram da yedim, eve gittim, sumaklar karabiber tcsnn iinde raks ediyorlar,
hibiri kendini ttrmyor. imdi gtrp geri vermeye kalksan, pala bunlar tane tane
yedirir, karabiberlii de kafamda krar. yerimiz de o zaman Sakaryaya yakn, ekil-
memi suma cebime koyaym, atlmasn ve ekilmiiyle deitireyim. Karabiberlik de
kalsn artk dedim, attm paltonun cebine suma. Bir gn denk geldi, girdim ieri pala
orada, kendisi de belli lokman ama bu hekim olan deil. Hemen yanda da baka bir
tezghtar, iki- kza baharat satyor. Ben onlar da duymasn diye, fsldayarak (kuzunun
sessizlii)...
Ben bu sumaklar aldm ama ekmeyi beceremedim, (bakn hibir sulama yok hani
karabiberlik bunu ekecedi falan yok) bunu ekilmiiyle deitirir misiniz?
Bizimkinin bir an duruu deiti, byklar dikeldi, kalar atld, gr ve davudi bir sesle:
Ne malum buradan aldn!
Hayda, yandaki kzlar ve tezghtar da Kim bu erefsiz? diye bana baktlar.
Ben elimde 100 gr dansz sumakla, fakir ama gurursuz bir gen, yle dmdzlak kaldm.
Sumaklarm ve yandaki Spice Girls bana bakyorlar. Eh be dedim iimden, Hannibal
Lektr, yedin beni i i.
Bu sefer ben de yksek sesle:
Tebrik ediyorum, ilk defa yakalanyorum!
... (Danann sessizlii.)
Ben yllardr bu ii yapyorum. Toptan sumak alp byle 100er gramlk poetlerde paket-
liyorum, sonra dkkn dkkn dolap ektiriyorum. Sper para var bu ite.
125/171
Ben cevabm hazrlayp gitmiim kardeim. Baharat Kzlar ve onlarn tezghtar Davud
Beckham pskrdler, ben de glyorum.
Peki deitirelim ama normalde fi olmadan deitirmezdim.
Yahu gren baharat satmyor da Kanije Kalesini a susuz savunmu fakat kale dm,
artk kale anahtarlarn gvurlarn komutanna teslim ediyor sanr, yle verdi bana ekilmi
sumaklarm.
Arkadam zcan, Merdivenkydeki Diasadan karpuz alm, alrken reyon grevlisi
Aabey iyi kmazsa geri getir, alrz demi. Evde karpuzu kesiyor acayip tatsz tuzsuz,
yenecek bir ey deil. Karpuz iki lira m ne tutmu. ocuun sz aklna gelmi, ertesi gn
de bir eyler alacak, Geri vereyim, yerine bir ey alaym diye dnm.
Ertesi gn gidiyor Diasaya kasiyere eiliyor, sessizce:
Bu karpuz kt kt, geri alr msnz?
Grevli yksek sesle:
Ama bu KIRMIZIII!
Hadi, yan kasadakiler dnp bakyor. Bizimki:
Ama bana kt karsa getirin dediniz, rengine bakmayn tad yenecek gibi deil. Peki,
olsun, pe atarm.
Ben zemem, yetkim yok, mdr beye bildirmem gerekir.
zcanck, Dur! Gerek yok, demez diyemeden dnyor, kasiyer stma grmemi bir
sesle:
smet Beeey, burada bir beyefendi karpuzun kabak ktn iddia ediyor!
O an Diasa ikiye yarlsa kesin girip saklanrsnz.
Gerek yok, istemiyorum para mara.
Bilse evde kabuunu bile yerdi.
Bir rencim anlatt, Japon Havayollarnda bagajn tartmlar, normalden ar gelmi.
Banko grevlisi Sizden ekstra cret almak zorundayz demi. Yapacak bir ey yok.
Grevli kadn sormu:
Yannzdaki kii arkadanz m?
126/171
Evet.
Onun bagaj var m?
Yok, el antas var.
Eer bir miktar arlnz arkadanzn zerinde gsterebilirseniz sizden ekstra cret
almak zorunda kalmayz.
Bir irkette ynetici olan rencim:
Baka bavulumuz yok, ben demeyi yapaym.
Grevli hanm ayaa kalkyor, srada bekleyenlere:
Beyefendiye yardmc olmak iin sizleri 3-4 dakika bekleteceim, sakncas var m? He-
men ardndan, bankonun arkasndan Japon Havayollarnn amblemini tayan bir poet
antayla kyor:
Bunu kullanabilirsiniz, cretsizdir ve hava yollarmzn hediyesi, yardm etmemi ister
misiniz?
Bizimkiler bavuldakilerin bir blmn poete aktaryorlar. Ekstra bir cret demiyorlar.
Teekkr zerine teekkr ediyorlar. Fazladan bir cret alabilecekken almayan bir hava
yollar ve bunu oradaki banko grevlisinin inisiyatifine de brakmamlar. Japon Havayol-
lar bunun iin anta hazrlam ve personeli de eitmi.
Bu kafayla giderlerse batarlar deil mi?
Bu arada THYden bahsetmek isterim. Yaptm her uluslararas uuta ok iyi diye
sunulan yabanc hava yollarnn hizmetlerini de bilen biri olarak, hosteslerimize Hizmet-
inizden, kalitenizden gurur duyuyorum diyorum. Yabanclar, THY uaklarna bindikler-
inde kalitesinden etkileniyorlar. zellikle Avrupa ve Amerikan irketlerinden THY kalites-
inde en fazla iki- tane kar. THY krize ramen krl ve baarl.
Bizimki bavulu boaltrken ceketinin eksik olduunu fark ediyor, oteldeki odasnda kalm.
Bakyor, yeterli vakit var. Atlyor taksiye, otele geldiinde, be yldzl otelin genel
mdrn elinde ask ve ceketle beklerken gryor. Genel mdr, Uu saatinizi
rendik, eer on dakika daha gelmeseydiniz, biz ceketinizi havaalanna yollayacaktk
diyor.
Genel mdrn urat ie bakn, bu otel de batar.
127/171
Bakn nasl ayakta kalrsnz:
Bir gn Teknosaya girdim, bir video kamera alacam. Satcya nerdiiniz model var
m? dedim. Bir Samsung kard, iki soru sordum. Bir tanesi, Pili uzun sre dayanyor
mu?. Bir saatten fazla ekim yapar dedi. Bir de fiyat sordum, uygun olan kameray
aldm. Bror atm 70 dakika ekim yapar yazyor. Brore gre arj yaptk. lk ekim-
de, 30 dakikadan az bir srede pil bitti. arj ettik, Allah Allah, yarm saat ekim yapyor-
sun ve pil bitiyor. Byk ihtimalle mangal kmryle alyor. Tanerden rica ettim, ald
Teknosa Armada ubesine gtrd ve Bunu Samsung servisine gtrn kontrol etsinler
dediler. Peki, Taner gtrm, pili test cihazna koymular, ok normal km.
sterseniz yeni pil aln, drt saat dayananlar bile var, alabilirsiniz demiler. Teknosa Ar-
mada Problem yokmu, yapabileceimiz bir ey yok demi.
Teknosa mteri hattn bu sefer ben aradm, durumu anlattm ve Ben bunu Samsungdan
almadm, sizden aldm. Bana verilen bilgiye ve katalogdaki bilgiye uymuyor dedim. Biz
ilgilenelim sizi arayacaz dediler.
Tahmin ettiiniz gibi aramadlar nk yeni maazalar amakla meguller. Bir hafta sonra
aradm, tekrar durumu anlattm. Bir saniye kontrol edelim, kaytlardan. Teknik servis
Problem yok demi! Bunu zaten ben size syledim. Samsung problem yok diyor,
oysa var. Bir araba alyorsunuz, 130 yapar diyorlar. Ara maksimum 60 yapyor. ikyet
edince retici firma Biz motoru kontrol ettik, problem yok diyor.
Pilin ne kadar dayandnn kontrol iin teknolojik teste de gerek yok. Teknosadaki
satc, bir kere altrp baksa doru sylemeyenin ben olmadm grecek ama bana in-
anmyor. Hakl, bir yanda ben, dier yanda koca Samsung!
Telefonda genel mdrlerinin adn aldm. Ya Mehmet Biber ya da Mehmet Nane, u an
hatrlamyorum. Oturdum, mektup yazdm. Oysa tm bu uramalarmn yerine iimle
urayor, kendime vakit ayryor olabilirdim.
Bakn, sizden Samsung kamera aldm, tek beklentim pilin dayanmasyd, olmuyor. Sor-
umluluu Samsunga atyorsunuz, ben rn onlardan almadm. Eer doru
sylemediime inanyorsanz (ki aslnda beni trt eden konu bu, bir beyanda bulunuyorsun,
sana inanmyorlar ve kaale almyorlar), ilkokul mezunu bir sat elemannz aar kameray,
pil ne kadar dayanyor, bakar. Bana veya Samsunga hatasn syler.
128/171
Genel mdre ulaacak ekilde, zerine de kiiye zel yazdrarak yollattm. Tahmin et-
tiiniz oldu. Ne Mehmet Nane (Biber) ne de bakas beni arad. Onlar stratejiyle, majr
konularla ilgilenirler. Elin Japon genel mdr, kapda ceketle mteri bekler.
Emin olun, o kapda bekleyen rahatlkla ulatnz Japon ya da Amerikal genel mdrler,
birka yl iinde gelip Teknosann % 70-80ini ya da tamamn satn alacaklar.
Bir gn Kzlayda seyyar bir satc 10 liraya uzaktan kumandal araba satyordu, kuzenime
aldm. Eve gtrdm ara hareket ediyor ama seyyar satcnn show iin kulland ara
gibi gitmiyor, acayip yava. Pakete koydum, ertesi gn gtrdm. Olur, aabey alrm,
istersen bu kullandm da verebilirim dedi. Sa ol birader dedim, deitirdi.
Daha nce Teknosadan baya bir alveriim var ama bundan sonra bana iplik
satamazlar. O pilin maliyeti en fazla 5 liradr onlara. Ben imdi para verip 40-50 liraya
alacam ama bu da alacam son Samsung malzeme olacak. Biliyorum ki Samsung, Sam-
sunda tezgh altnda yaplan bir rn. Yoksa bana sen nemlisin, mterisin ve tm gele-
ceimiz sana bal derler ve o 5 liralk pili deitirirlerdi.
Size iten bir ey syleyeyim: Sabancnn Teknosasna gveneceinize seyyar satclara
daha ok gvenin.
Hoca 5 kuruluk pil iin bu kadar zaman harcamana gerek var myd? O vakti pil iin
deil, aslnda bu kitaplar ve eitimlerim iin harcadm. Memnun mteri u kadar kiiye,
memnun olmayan u kadar kiiye ulayor muhabbeti yapmayacam.
Siz aacanz iyeri iin salam bir prensip edinseniz tamamdr.
Ankarada, 100. Ylda Stalt Ykama var. Sahibi emekli bir subay, bir uygulama
balatm; arabanz ykattnz, ertesi gn yamur yad ve arabanz kirlendi; gtryor-
sunuz arabay, ertesi gn cretsiz ykyorlar. Oysa onlarn hatas deil. Temelde Yarn
yamur yaarsa imdi arabam ykatmayaym diyen mteriyi kazanm oluyor.
Aslnda elinizde iki alternatif var:
Mteriye gvenmek
ya da
Mteriye gvenmemek.
Bursada, uur bceklerimiz Zafer, Serkan, Recepin dzenledikleri bir konferansta dokuz
yz kiiye drstlk, lke sevgisi ve giriimcilik anlatacam. Bozykten geiyorum,
129/171
kahvalt iin bir frndan simit falan aldm, bozuk para kmad. Gler yzl bir kzcaz
kasada, ben simitleri geri vermek istedim, Ltfen kalsn, sonra verirsiniz dedi.
Ankarada yayorum, bir daha ne zaman geleceim belli deil dedim.
Olsun, sonra verirsiniz dedi.
imdi, Bozykten her geiimde bir eyler aldm bir frn var, maalesef ad aklmda
deil. Eskiehir tarafndan girite, yol stnde, sada.
Bunlar yazmak kolay deil ha. Genel Mdrmz Umuttan, letiim Yneticimiz
Tueden yerim fray: Hocam millete ders vereceim diye Teknosay bitirdin. Bir
daha Teknosaya hayatta eitim satamayz. Hakllar da, olsun.
Ya hocam her trl adam var; kts, karaktersizi, usu, busu. Buras Trkiye, irket
olarak herkese inanrsan adam kandrrlar diyorsunuz ya, bakn.
Yaynevinde 5 yl nce bir toplantda, ekibe bir neri getirdim:
Kitaplarmza iade garantisi verelim, beenmeyenin parasn iade edelim.
Hocam olur mu, kitap bu, okur okur geri yollarlar.
Peki, ben kendi okuruma ok gveniyorum, benim kitaplara iade garantisi koyalm.
Ya hocam, bu olacak bir ey mi, batarz. Yolladmz kitaplar okur okur geri yollarlar.
Peki, iade gelen kitaplarmn parasn ben karlyorum, var msnz?
Varz.
lk byle balad, internetten aratrdlar dnyada da byle bir rnek var m diye, o dnem-
de yoktu. Bu 5 yl iinde, satlan 100-150 bin kitabma en fazla 20 iade gelmitir.
ki frsatnz var: Ya irketinizin varlk nedeni olan insanlara gvenir, inanr, en nemlisi
onlar irketin ynetiminde, karar mekanizmalarnda tam merkezde tutarsnz ve genel
mdrnzden en alt kademeye kadar herkesin tm nceliini mteriye verirsiniz. Ya da
mteriye gvenmez, inanmaz ve rn aldktan sonra, artk size yk hline gelen adamlar
olarak dnrsnz.
una hazr olun: Hi ummadnz kl, ty ikyetler gelecektir. Her tr mteri var.
Kilerin Genel Mdr, dostum Nihat zdemir anlatmt. Ankaradaki maazalarndan
birinde o zaman Canerlerdi bir hanmdan ikyet gelmi: Girite klima var, aa
doru flyor, sam yaptrp girdiimde sam bozuluyor.
130/171
Eitim verdiim bir firmada, hizmet merkezi telefonunun kaytlarn dinletmilerdi. Adam,
Karadenizden aryor:
Gardam acenteniz bana eantiyon akmak virdiydi, bunun gaz bitti, ne yapmamz
lazm?
Beyefendi, biz gaz dolum ii yapmyoruz.
Yalnz bu akmak bitti, sizin acente geen ylbanda virdiydi.
Biz akmak ii yapmyoruz.
Dinleyen herkes kkr kkr glyor.
lk nce ben de glmtm.
imdi biliyorum ki bunlar mthi frsatlar; yeteneinizi lmek, organizasyonel becerinizi
snamak, personeli eitmek ve odanz anlatmak iin.
Scak hava ykselir. Klima aa fledii an aas souk, yukars scak kalr. Klima
yukar flediinde ise scak hava ykseldii iin hava devinimi olur ve maaza daha iyi ve
homojen sour. Giriteki klima kanallarn yukar kaldrp o hanma bir teekkr telefonu
aarsanz kazandnz.
Yz akn kii ve ben, kkr kkr akmak rneini dinledik. Hizmet merkezindeki o
kzmzn, aslnda, akman gaz biten mterinin adresini alp iki akmak yollamas
gerektiini hi dnmedik. nk iyi hizmet parann karln vermekten te bir ey.
Bir arkadam, iki yl nce Ankarada, Makromarkette drt numara ocuk bezi aryor.
Akamst, maaza mdrne sylyor, ertesi sabah iine giderken bakyor, drt numara
bezler konulmu. Kasaya gittiinde, bakyor maaza mdr, poetlerini dolduran m-
terilere yardm ediyor. Beni arad ve Emin ol, eer ertesi sabah, o bez orada olmasayd bir
daha uramazdm, imdi hep tercih edeceim dedi.
Zaten dediinin karln alamadn bir lkede, sadece mterinin dediinin karln
versek bile olmaz m? Olmaz kardeim, sadece gn kurtarrsnz.
MANn rettii bir yolcu otobsn satn alan mteri, pek de olmadk bir istekte bu-
lunuyor, asi uzatlacak. Aslnda satlm bir rn, mteri bu istei vaktinde yapmam ve
darya yaptrlacak bir i. Tabii yaparz diyorlar, alyorlar otobs, onca masraf MAN
karlyor, gerekli deiiklikleri yapp Karadenizli mteriye iade ediyorlar.
Gerek bir vaka...
131/171
Bir gn sonra, mteri aryor Benim bir top ekim kayp diyor. MANdakiler okta,
nk nemli bir sulama, hele kiisel ekiyse ve biri imzalar imzalar datrsa altndan
kalklamayacak bir olay. Her yeri aryorlar, yok. Neredeydi ek? diyorlar, adam Bir top
ek bagajdayd diyor. Allah Allah, bagajda ek koan ne arar? Hem niye almazsn,
tamire yollarsn eklerini. Telefonda da zor anlayorlar. Karadenizli bir MAN yneti-
cisinden rica ediyorlar Biz her laf iki kere tekrarlatyoruz, ne olur sen konu, hangi
bankadan alm, koanda ka ek varm? Salkl bilgi alamyoruz. ok da sert bir adam,
ters konuuyor. Sen halledersin.
MAN yneticisi aryor:
Merhaba Ahmet Bey, ben de Karadenizliyim.
Ne cuzel.
ekler ahsi mi? irket eki mi?
Ne biim soru bu? ahsi ekim.
Yav hemerum, biz her eyi anladk da ekler bagajda ne aryor?
Mteriye datyorum, saa ne? Geri verun eklerimi.
Yav, mteri eki ne yapsn? Niye datyorsun ahsi ekini mterine?
Yiyor kardeim, sana vazife mi mterinn top eki ne yaptuu?
Anlalyor ki, mterinin bagajdaki bir koli top keki, ara tamirat iin sanayiye git-
tiinde oradaki raklar tarafndan afiyetle yenmi.
Herkes rahatlyor. Hocam, Allahtan, lkerin deposu havaalan yolunda ve bize yakn.
ki koli top kek alp yolladk dediler, ok gldm.
132/171
Alara, Bursada kurulu, ok baarl bir firma. Aslnda yapt ey meyve fidan ve meyve
satmak ama bunu yle yapyor ki rakiplerinden ayrlyor. Normalde bir meyve fidan alr-
sn ve dikersin, fidan satann seni tekrar aramas diye bir ey olur mu? Arkadam Zafer
Erbalar, bir arkadann arazisi iin ne aac dikebileceini soruyor. Toprak numuneleri
alyorlar, en ksa zamanda nektarinden verim alabileceini anlatyorlar. Arkadam bu
ilerden pek anlamaz, imdi de devaml ilalama, verimlilik konusunda karlk almadan
danmanlk destei veriyorlar. Bunlar iin hi cret almyorlar. Alaray ilk Demircide
duymutum, Dlo Ahmet (lakab o, benim kankam), Aabey Alaradan gelip eitim ver-
diler, bodur kiraz diktim. Bak; dergiyle, mektupla bana nasl ilalayacam, nasl verim
alacam anlatyorlar demiti. Demircinin kyllerine, tm Egeye eitim veriyorlar.
Uur bceklerinin Minnetler Kynde yapt eitimler, bilgisayar dershaneleri kurma ve
temizlik almalar srasnda, Bursadan bir gen de gelip kyllere kiraz eitimi vermiti,
o da Alaradanm. imdi Alara, o kirazlar Demirciden alp yurtdna yolluyor ve
kylyle beraber lkeye dviz kazandryor.
133/171
Meyve ve fidann satma iini, mteri danmanl odakl yaptnzda sonu bu olur.
Trkiyenin hzla byyen baarl irketlerinden biri ve emin olun sadece Ege ve Mar-
marada artrdklar meyve aac says, verdikleri bilin, Tarm ve Kyileri Bakan-
lnn, evre ve Orman Bakanlnn, Zirai Donatmn yaptnn on katdr. Personel
says, onlarn on binde biri kadardr, makam arac says ise yzde biri kadardr.
1970li yllar. Byk spermarketlerden kan Amerikallar ellerinde poetlerle arabalarna
doru giderlerken ellerinde neredeyse kendileri kadar byk video kameralarla ekim
yapan Japon turistlerle karlatlar. Maazadan kp araba park yerinden ayrlana kadar
kendilerini kaydeden Japon turistlere glen Amerikallar, bu spermarket ekimlerinin ne
olduunu yllar sonra rendiler.
Japonyada rettikleri arabalar Amerikallara satamadklarn gren Japonlar, daha 1970li
yllarda o zaman arabalar Amerikallarn ihtiyacna gre retelim karar alp
Amerikallarn varlk nedeni hline gelen tketim alkanlklarn kaydetmeye baladlar.
Japonyadaki irketlerinde videolar izlenirken avantaj salayacaklar ilk buluu yaptlar.
Yiyeceinin, tketeceinin iki katn alan obezler, ar paketleri arabann bagajna ykle-
meye alrken ok zorlanyorlard nk bagaj eikleri ok yksekteydi. O sene ABDye
gelen Japon arabalarnn bagaj kaplarnn biimi deiti ve bagaj eikleri 40-50 cm aaya
dm oldu. Japon arabalarnn sat patlad.
134/171
Eee, bunu taklit ederler. Evet, onlar taklit ederken sen yenisini yaparsn. Hem bu sefer
video kameralarn da iyice klm olur.
Mteriyi retimin ve satn odana almay Batl firmalar da Japonyaya giderken kul-
landlar. Japonyada yourt diye bir ey yok, neredeyse hi tketilmiyor. 1990l yllarn
ortas, bir Amerikan firmas, Japonyadaki spermarketlerde tadm masalar kurduruyor.
Japonlara yourt tattryorlar, mteri tepkilerini de videoya kaydediyorlar. Amerikadaki
irket merkezinde grntleri izlediklerinde alk kopuyor. nk yourdu tadan her Ja-
pon, koca bir glmseme ve aknlkla Aaao diye bir ses karyor. Amerikan yourt
firmas Japonyaya giriyor, satlar berbat. Sonra reniyorlar ki Japonlar en beenmedik-
leri teklifte bile sonuna kadar glmsyor ve balaryla onay veriyorlar, beenmeseler bile
her neriye Aaao diye bir ses karyorlar. O bayla mthi onay veren Japonlarn
hibiri yourdu beenmemi. Videolar tekrar tekrar izlediklerinde, bazlarnn aslnda
yourdu yutmadklarn, ilerideki bir sepete tkrdklerini gryorlar.
Yani Kameray kapiiim, mteriyi ekiiim olmuyor.
Galiba 2000 ylnda, ehir iinde, arabama bir dolmu yandan arpt. Hasar sol tarafta fakat
araba savruldu, o srada sadan geen bir otobse de arabann arkas dokundu ve sa arka
lambada da krk oldu. Arabay verdik tamire, Garanti Sigorta Biz hallederiz dedi. Ara-
bay epey sonra aldm, sa arka lamba yaplmam. Zeynep, sigortay arad: Bakarz
falan. Sonra, Ekspertiz raporunda hasar soldan deniyor demiler. Ben aradm, Hasar
soldan tamam, yle diyor olabilirler; ama rapor srasnda ben yoktum, sa arka lamba
kazada krld dedim. Yaptramayz, eksper raporuna itiraz etmeliydiniz.
Yahu bu eksper raporu ne? Bana hi gstermediniz ki?
Garanti Sigortann genel mdrne mektup yazdm (deli bunaklar gibi her genel mdre
mektup yazyorum deil mi), Ben yllardr size para dyorum, ilk defa bir kaza yaptm
ve benim hasarm karlamadnz, daha kts bana inanmadnz, ben de bundan sonra
size inanmam dedim.
Genel mdr bana bir mektup yazd; uzun mu uzun, arkasnda ynetmelikler, bentler, a
klar, prosedrler ve lambay niye deyemeyeceklerini byk bir keyifle anlatan ama her
biri aslnda Biz, sana inanmyoruz diyen cmleler ve altnda genel mdrn acayip
haval bir imzas.
135/171
Hemen poliemi iptal ettirdim, imdi o cevab yazan genel mdr aslnda orada deil,
Garanti Sigorta oktan yabanclara satlmtr. (Satlmamsa ltfen yazn burada be-
lirtirim.) irketim var. Garanti Sigorta, bunlardan herhangi birinin kapsndan ieri gire-
mez. Bir havale iin Garanti Bankasna gittim, veznedeki grevli kotasn doldurmak iin
Bireysel Emeklilik yaptrmay dnr msnz? dedi. nce siz benim arka lambay
deyin dedim, gldm. Ne lambas? dedi. Bo ver dedim. Garanti Sigortayla,
Garanti Emeklilik farkl bir kere derseniz, size yalanc muamelesi yapldnda salatanza
Garanti Bankasnn logosu olan drt yaprakl yoncay koyma istei bile duyduunuzu
sylemek isterim. (Ayrca yonca, salataya ahane mayho bir tat katyor, cidden deneyin.)
2006da Beykozdaki sel felaketinde, srklenip giden arabalarn neredeyse hibirinin
poliesinde ekici teminat yoktu, Aksigorta ekici getirtti ve tm aralarn ektirtti. Tam
tersini yapan sigorta irketleri de oldu. Selde arac srklenmi mterilerine Temin-
atnzda ekici hizmeti yok, polienizin a kknn b bendine gre aracnz kendiniz ektir-
in dediler ve TV reklamlarna yz binlerce dolar harcamaya devam ettiler.
Aslnda mteriyle ilgili kilit forml u diye dnyorum.
136/171
Buradaki drt aama srasnda en nemli nokta, bilgi ileminizin kullanlabilir veri tutmas
ve bunlardan analiz yapabilmenizdir. Yaamnda 100 Kanguru kitabmdaki VAY BE
formln dikkatli okur hatrlayacaktr.
Bu ie kat srelerini en iyi yapan firmalardan birisi Elma Yaynevi. nceki sene mthi
bir bulu yaptlar. Okurlara Kitaplarmzda bulduunuz her bir hata iin size kitap hediye
ediyoruz dediler. Birok okurdan tespitler geldi, bunlar devreye soktular. Detaylar iyi
gren ve yakalayan okurlara ayrca yayn danmanl teklifi yaptlar.
Starbucks da kahve atklarn, ieklere gbre yapsnlar diye mterilere vermeye balad.
LC Waikiki maaza yneticilerinden, bizim uur bceklerimizin de ekip liderlerinden
krmz uur bcei Merva Fndk anlatt. LC Waikiki bunu iyi yapan Trk firmalardan.
Eskiden tm Trkiyeye ayn retimi yaparken fark ediyorlar ki Gneydoudaki kadnlar
toprak renklerini, Karadenizdekiler daha yaldzl olanlar ve altn ilemelileri, Akden-
izdekiler arpc ve fosforlu renkleri, Egedekiler daha rahat kyafetleri tercih ediyorlar.
LCWde rnlerin maazalara datmn buna gre yapyorlar: Her blgeye zevkine ve
ihtiyacna gre rn. Hatta ayn ehirde, rnein Ankarada Keiren veya Armada
maazalarna verdikleri rnler farkl. Dikkat edin LCWnin son yllarda ube says ve
baars gittike artyor.
spanyol firmas Zarann nasl baardna gelelim. Bir arkadam, Ankarada Bakanlk-
lardaki Zarada (ZGREN&AKINn bir altndaki bina), bir kyafeti denerken yanna bir
grevli yanayor ve Nasl buldunuz? diyor. Arkadam kyafetin beenmedii yerini
syleyince ok haklsnz deyip elindeki dosyaya not alarak gidiyor. Bir sonraki retime
mutlaka yanstacaklardr. erisi de tklm tklm dolmaya devam edecektir.
Alverile pek alakam yok, takm elbiseyi de ylda 4-5 gn dnda giymem. Artk yeni bir
tane almam gerekti, iyerinden aaya yrrken Network (Trk firmas) maazasna gird-
im, satc ocua rengi falan syledim. Ceketi giydim, cuk oturdu. Fiyatna baktm, uy-
gun. Herhangi bir maazada kalabilme srem on dakika. Bunu alaym dedikten sonra
aklma geldi, Bir de pantolonunu deneyeyim dedim. Pantolonu bir giydim, inanlr gibi
deil. Bu baletlerin giydii enterloglar eklinde yaplm, vcudu rmcek adam kyafeti
gibi saryor, Spermen gibi zerine slip don giyip dolaabilirsiniz. Kabinden ktm.
Birader, kusura bakma ben vazgetim, pantolon gdk bir ey.
Ben zaten Pantolonu deneyeyim dediinizde vazgeeceinizi biliyordum.
137/171
Nasl?
Pantolonu deneyip almaktan vazgeen, benim grdm drdnc veya beinci
mterisiniz.
Bundan yneticinizin haberi var m?
Yooo.
Biraz daha konutuk, ben ona Bu sizin maaza kapanr birader dedim. Kapanmaz
aabey, maddi durumlar ok iyi dedi. Yllardr bekliyorum Bakanlklardaki maaza
kapansn da Ben demitim diyeyim diye, fakat maaza duruyor. nallah yaamaya da
devam eder, yurtdnda ubeler aar, tm Trk firmalar bu rekabetin iinde ayakta kal-
maya devam ederler.
Mteriden kurumla ilgili geri dn alma konusunda rastladm en iyi rneklerden birisi
Antalya Sidedeki, Kamelya World Otelleri. Genel Mdr Cengiz Karaaa, babacan ve
efendi bir genel mdr. le ve akam yemeklerinin ounu yalnz yemek yerine turist
gruplaryla beraber yiyip beklentilerini ve nerilerini soruyor. Beraber yemek yedii turist
says, ylda 1.500-1.600 civarnda. Turistlerin ou anket falan doldurmaz, oysa yz
yzeyken tm beklentilerini anlatrlar. Cengiz Karaaa tm o fikirleri hayata geiriyor.
Bundan daha scak bir mteri ilikisini yakalayamazsnz.
1991 ylnda Karanfildeki Limon maazasndan bir takm elbise aldm, kolu ksalacak.
Ertesi gn gittim, giydim ceketi, bir kolu tekinden iki santim yukarda. Satc kzlar bakt,
doru. Ceketin bir kolu uzun bir kolu ksa. Aadan terziyi ardlar, bakt inkr edilecek
bir durum da yok; omuzlardan ekitirdi, yine bir kol yukarda. Durdu, tezghtarlar ve ben
sessizlikle izliyoruz.
Senin bir kol ksa olmasn!
Yemin ederim. Ben pskrdm, Tamam dedim. Benim ksa olan kola gre ceketi ayarla
aabey sen. yle yapt artk. Kusura bakmayn, yanlz falan yok. Limon artk yok.
teki tarafta Zara var ve muamele, Haklsnz efendim eklinde.
Konuyu yle alglamayn: Yabanclar iyi, bizim firmalar kt alyor. Bu, tamamen bir
firma anlay meselesi.
Yeil maazasndan bir ayakkab aldm, evde bir sre giydim, rahat edemedim. Gtrdm
maazaya, syledim. Sadece Darda giydiniz mi? diye sordular. Hayr dedim, gler
yzle geri alp paray iade ettiler. Trkiyeye giren Almanyann ucuz ayakkabcs
138/171
Deichmanndan ayakkab alrsanz sorun bakalm, Rahat edemezsek geri verip parasn
iade alabilir miyiz? diye. Hayr derler, Yerine baka bir ey alabilirsiniz. Para o
akam Almanyaya gidiyor herhlde.
En baba rnek TTNET. Annem bilgisayar kursuna gitti. Annemize, bizi ve torunlarn
kameradan grrsn dedik, internete abone oldu. Fakat salk falan derken benim tonton
annem alt-yedi ayda, her ay 30 milyon civarnda paray dedi ve bir kere internete
giremedi. Baktk ki kullanamayacak, Anne sen aboneliini iptal ettir, bouna deyip
durma dedik. TTNETi arad, Benim aboneliimi iptal edin dedi. Ne demiler biliyor
musunuz? Siz indirimden yararlanmsnz kmak iin o indirimi demeniz gerekir.
200-300 milyon bir para. Bakn, inanlr bir ey deil. Girmek iin para dyorsunuz, bir
kere kullanmyorsunuz, kmak istediinizde u kadar para demeniz lazm. Buraya gird-
in mi ancak ln kar. Filmlerdeki talyan mafya adamlarnn replikleri gibi. Byle bir
kandrmaca olur mu? Olur. Ve dikkat edin, bunlar en ok teknoloji irketleriyle ilgili duy-
uyoruz. GSM operatrleri, dijital TV abonelii satanlar ve teknoloji satanlar, nasl
balamlar ii deil mi? Mecburen annem, bir 300 milyon daha deyip kacak. Ne yap-
miyeceeez, mteri kandrmiyiceeez.
Mteri, yaptnz iyilii de, ktl de unutmaz. Ya sadk dostunuz olur, ya sadk d-
mannz. iniz ksa vadeliyse kandrn, deer vermeyin, iade almayn. Uzun vadeliyse iin-
izi mterinin etrafnda kurgulayn. yle zetleyeyim: Kendi annenize yapmayacanz
uygulamay, benim anneme de yapmayn.
Yl 1968, yandaym. Rahmetli babam Konyada, biz zmirdeyiz. Hafta sonlar bizi zi-
yarete geliyor ve pazar akam dnyor. Hakiki Kotan bilet alm, sat yapanlara da
Beni hava ssnn nnden alr msnz? demi. Tab, 10da orada olun, alrz de-
miler. Babam zerinde havac subay niformas, kalbi kt kt, ocuklarn grecek. Saat
10 gibi Hakiki Ko otobs, babamn el sallamasna, bilet parasn demesine, tembih et-
mesine ramen nnden geip gitmi. O zaman vasta bulmak zor; tekrar garaja gitmi, bi-
let yok. Gece otobsnde yer bulmu, zmire gelip, bizi 2-3 saat koklayp, pp geri dn-
m. Ksa mr boyunca bir daha hi Hakiki Ko otobsne binmedi, bize de yllarca an-
latt. Yl 2008, aradan 40 yl gemi. O kadar otobs yolculuu yaptm hi Hakiki Koa
binmedim. Belki u anda ahane bir firmadr, prl prl yneticileri, ok iyi hizmetleri ve
aralar vardr ama 40 yl nce babamla benim bir gnmz almlar. Bir bakas da
Hakiki Kou bakasna deimez, iyi bir ans vardr. Anlatmak istediim bu:
139/171
Milyonlara hizmet veriyorsunuz ve bir kiiyi dnmek zorundasnz. Bunun ad mteri
memnuniyeti kadar basit olamaz.
Bir kiiyi dnmek.
Birlemi Milletlere eitim verirken ranl bir kadn ynetici, rencim, BMW aldm, bir
ay sonra gelecek demiti. Niye bu kadar ge veriyorlar? diye sorduumda Renk
karm dhil ben belirledim, tm zelliklerini setim, arac Bavyerada benim iin yapy-
orlar demiti.
Bireye Ynelik Kitlesel Pazarlama (Mass Customized Marketing).
Bunu Pizza Hut yapt. Tm dnyaya rn satan firma Kendi pizzan kendin yarat slo-
gann kulland. Ne koyulacan sen belirliyorsun ve pizzay ona gre yapyorlar. Yllar
nce o cokuyla be ubesi olan Tadm Pizzada, deniz rnl pizzada Anez istemiyor-
um, yeil zeytin koyar msnz? dedim. Garson Mende onlar var, ne yazyorsa onu getir-
iyoruz dedi. Nereye gurme oluyorsun Trkiyede? Adam gibi, edebinle ye ite, masaya
rezil olduunla kalrsn. Tadmn o dnemki slogan Kendi fran kendin yarat. (Bu an-
lattm, en az on yl nce oldu. Yllardr gidemedim, ube saylar da artyor, eminim iy-
ilerdir. Sonda da iyi toparlyorum deil mi?)
Antalyada ok etkileyici uygulamalar yapan An-Deva Hastanesi Ynetim Kurulu, per-
sonel arasnda mteri-alan ilikilerinde iyi rnekleri dllendirmek amacyla Hikye
Yarmas dzenliyor. Personelden hasta ve hasta yaknlar ile balarndan geen olaylar
hikye hline getirip Ynetim Kurulunun da bulunduu, tm personelin yer ald per-
sonel toplantsnda hikyelerini okumalar isteniyor. 200 yelerinin, bahekim ve yardm-
csnn, doktorlarn ve tm mesai arkadalarnn yannda, gerek hikyeler okunuyor.
Yarmada 2. olan Hemire Mukadder Hanmn yorumu yle:
Ynetim Kurulu yelerinin ve tm arkadalarn nnde hikyemi anlattm. Salonda bu-
lunan herkes alklad, aralarnda ayakta alklayanlar da vard. ok duygulandm. Aradan
8 yl geti, hl baz arkadalarm senin o gn anlattn olay biz evde gnlerce konutuk
ya da senin o anlattn olay geen gn personelimize anlattk eklinde o gn hatrlar ve
hatrlatrlar. O gn, benim hayatmdaki en mutlu gnlerimden biri.
Aslnda burada yaplan en etkileyici uygulama, hemire ve doktorun kendini hasta yerine
koymasn salamak ve bu, baarl bir rnek.
140/171
stanbulda Barbaros Bulvarndan yukar doru, kalacam otele yryorum. ATV
binasnn karsnda, sada, bir eitim-danmanlk firmas grdm. Ayn ii yapyoruz ve
ben, hayatmda hi baka eitim firmas grmedim. Gireyim, tanalm, belki ibirlii
falan da olur dedim. aldm kapy, kap hafif araland, bir erkek yznn drtte ...
nce sessizce baktk:
Evet?
Ben bilgi almaya gelmitim.
Biz saat altda kapatyoruz. (Cidden de altya birka dakika var.)
Peki, bror alabilir miyim?
Ksa bir sessizlik ve bakma...
Ama bakmada Daha nce hi altya iki kala bilgi istemeye gelen kz olmadyd
ifadesi hafiften var.
Peki.
Gen adam ieriye doru girerken kap biraz daha ald, ben kapdan ieri hafif hafif
szdm nk bir eitim firmas grmeyi cidden ok istiyordum.
eriden bir kadn alan bard:
Kimmi?
Bilgi istiyor! (Alien!)
Getirip birka bror verdi, ben teekkr ettim. karken klland, Kimle grtm?
dedi.
Brorleri inceleyeyim ben sizi ararm dedim, ktm.
Brorlerde mteri memnuniyeti eitimleri, kurum vatandal, biz duygusu eitimleri,
ABDden bir firmann testleri, kitaplar, Amerikan eitim modelleri... Ama gelen mteri-
ye bir ay ier misiniz? bile yok. Ben binlerce alan olan bir firmann genel mdr
de olabilirdim. ok byk bir proje de kaybolup gidebilirdi.
Diyarbakrl Tavac Recep Usta var. Diyarbakrdan kp Ankaraya ube am. Gzel bir
mzik kaseti hazrlam. Mterilerden beenip de Bu alan ne? diye soran olursa diye
kaseti bin tane oalttrm, hediye ediyormu. erisi tklm tklm.
141/171
Bir eitim firmasndan eitim alacaksanz brorlerine ve size tantma gelen gzel kzlara
bakmayn, mutlaka i yerlerine ziyarete gidin. Kalite eitimi alacaksanz tuvaletlerinin
temizliine, liderlik eitimi alacaksanz alanlarn yzlerinin glmseyip
glmsemediine, kurum kltr eitimi alacaksanz alanlarn ka yldr orada
altna bakn, ay ocaklarndaki ocukla, temizlikileriyle konuun, bu yl ka gn ei-
tim aldklarn renin. Ka tane kadrolu, tam zamanl eitmenleri olduunu ve bu hocal-
arn ylda ka defa kendi eitim programlarn gelitirmek iin bir araya geldiklerini, ei-
tim programlarnn asetatlarnn zgn m, oradan buradan alnt m (modelleme mi)
olduunu renin. Sonular iyi deilse itenlikle gidin, Tavac Recep Ustadan eitim aln,
daha ok ey renirsiniz.
zetlemek gerekirse; aynn biri ay bahesine oturmu, bir portakal suyu istemi. Garson
titreyerek patronunun yanna gitmi:
Patron bir ay geldi, portakal suyu istiyor!
Patron bakm, darda mteriler okta, ay ok sakin, gazete okuyor.
Gtr bakalm.
Ay son derece nazik bir ekilde imi portakal suyunu, bulmacasn zm, hesab
istemi. Garson koarak gitmi.
Patron, hesab istiyor.
ak 10 liray bakalm ne yapacak.
Garson hesab gtrm. Ay 10 lira hesab grnce biraz bozulmu ama karp paray
vermi.
Ne oldu dedi mi?
dedi.
Yav, ok efendi bir ayym, tanalm bari.
Tam kmak zereyken patron koarak gelmi.
Kusura bakmayn, ilk anda biraz ardk, buraya pek ay gelmez de.
Portakal suyunu 10 liradan satarsanz tabii gelmez.
142/171
143/171
TAKIM
3M firmasnda yaplan beyin frtnas toplantsnda yeterince yaratc fikir yakalanmadn
fark ederler. Bunun zerine, alanlarn kurumla ilgili en rahat ve en ok nerede fikir ret-
tiini aratrrlar. Sonu: Kahve makinelerinin ba!
3M, kurumdaki kahve makinesi saysn artrr ve zellikle, departmanlarn arasna, ortak
kullanlan yerlere koyarlar, farkl departmanlarda alanlar bir araya gelsinler ve kurumla
ilgili fikir retebilsinler diye.
imdi, dnebiliyor musunuz; bizde yan birimden arkadanzla tam mesai saatinde ay
ocanda, ince belli ay bardayla aynz hprdetirken patronla karlatnz! Siz, pro-
jektr grm tavan gibi kalrsnz, patron da piton grm tavuk gibi hipnoza girer. Oysa
kurumlarda fikirler en ok resm olmayan ortamlarda retilir. Siz Mesai saatinde laklak
m ediyonuz, ne halt ediyonuz? diye fra yerken belki de kurumla ilgili nemli bir prob-
lemin zmn konuuyor olabilirsiniz.
Kurumlardaki birok etkili uygulama, ilgin bulu, aslnda bu laklaklardan kar.
1977 ylnda 3Mde iki arkada, aralarnda konuurken son derece ilgisiz bir birimden olan
arkada sorar.
Yllar nce yaptnz o yaptrcya ne oldu?
Rafa kaldrdk nk yaptrmyor.
Hi mi yaptrmyor?
ok az tutuyor.
O zaman o yaptrcy kk ktlarn arkasna srn, insanlar notlarn istedikleri yere
yaptrsnlar, istedikleri zaman da alsnlar!
Ar-Ge birimi ii tamamlar, ynetime sunar. Yaplan basit bulu, 3 yl sreyle bir blgede
deneme satna sunulur. 1980 ylnda tm dnyada satlmaya balar.
Post-it!
1970 ylndaki baarsz proje, 1980den beri mthi bir gelir kaps olur.
144/171
u anda, duvara yaptrdnz nottan, 3M hl dolar zerinden Amerikada para kazany-
or. yi yaptklar ey, aslnda takm ii iletiimi sonuna kadar destekleyip bunun hayata
gemesini salamak.
Ayn fikirden bizde de yok mu? Var.
Boazii Kprsnde OGSye geilmi, yine de akamst tkanklk sryor. stanbulda
bir toplant... Ne kadar bykl, takm elbiseli, makam aral, korumal kalantor varsa to-
plantda. Bizzat toplanty izleyen bir dostum anlatt. Toplant klasik leylein mr lak-
lakla geer eklinde sryor. Hibir zm nerisi yok. Klasik tek plaka, ift plaka
konumalar... Arka sralardan bir polis memuru, normalde byle bir toplantda konuma
hakk olmayan gen bir memur elini kaldryor. nce sz ald iin zr diliyor ve devam
ediyor.
Buraya gelmeden hi stanbul haritasna bakan oldu mu?
t yok, kimse hibir hazrlk yapmam. Devam ediyor.
Boaz Kprsnde ka gie olduunu bilen var m?
Yine t yok, tkankl zmek zere gelen tm o brokratlar toplantya tuzluk gibi
gelmi. Memur, gie saysn sylyor, diyelim ki 20.
Buraya gelmeden stanbul haritasn inceledim ve Boaz Kprsnden knca
ulalabilecek ve baka yerden girii olmayan krka yakn yol var. Gieleri kprden
kaldrp bu yollara er OGS giesi koyarsak gie saysn bir anda 20den 120ye kart-
m oluruz ve kpr tkankl ok rahatlar!
Fikrin gzelliine bakn. Zevattan bir ses kmaz, sonra byk adamlardan biri yan
kaykld koltuundan, Olmaz o i yle! der ve gen yerine oturur. Oysa ahane bir
zm. Dua edin, birisi bu kitab okusun da kaybolup gitmi olan bu fikri hayata geirsin.
Kendi arkasnda ileyen bir sistem brakmak isteyen tepe ynetici, takm ii iletiimi artr-
mak ve kan fikirleri hayata geirmek iin aba gstermek zorunda.
Bu fikirlerin devamlln salamann en iyi yntemlerinden birisi, mutlaka
dllendirmedir.
Renaultnun bir dnem uygulad yntem uydu: ilere, Bize neriyle gelin, eer ner-
iyi uygulamaya koyar ve verimlilik salarsak yaplacak olan krn % 10u sizin dediler.
145/171
imdi ii olun ve dnn, bir neriyle geliyorsunuz ve nerinizin getirdii tasarruf yz
bin dolar ki bu, otomotivde rahatlkla olabilir, on bin dolar dlnz var. Bu belki de o
iinin normalde o yl biriktirebilecei tm rakama denk geliyordur.
Bir Amerikan havayolu firmas, bir alann nerisiyle salataya konulan tek zeytini
kaldrm ve ylda yz bin dolar tasarruf etmiti.
te yandan, Oyak Bankta, bundan 4-5 yl nce bir alan; Q-matic makinelerinden alnan
sra filerini, kimi mterilerin cebine koyduuna, kimisinin beklerken sra numarasna sk
sk baktna dikkat ediyor. Sra numarasn incelediinde kurumun telefonunun ve internet
adresinin olmadn gryor. Genel mdrle konuyu yazyor, grevliler geliyor ve nu-
maratrde ufak bir deiiklik yapyorlar. Devamnda, tm ubelerde numara kartlarnn
zerine bankann telefon numaras ve internet adresi ekleniyor. Bu kzmza Allah iin bir
kii telefon ap teekkr etmiyor, brakn dl bir sa ol kardeim yazs gelmiyor.
Banka, Hollandaya satld. Kzmz bankadan ayrld, edilmeyen teekkr hl gnlnn
bir kesinde. Onun sayesinde ING Bankn numaratr ktlarnda bankann iletiim bil-
gileri var.
Bilkent Otel ve Konferans Merkezi son yllarda devaml byyen, cidden ok iyi hizmet
veren bir kurum. Banda Alp Numanolu vard, u anda da otele Levent zaygen tam an-
lamyla liderlik yapyor. Yaptklar en ilgin uygulamalardan biri, ayn personelini seip
ekibi birbirine drmek yerine ayn takmn seiyorlar. Bu o takmn baary takmca
sahiplenmesini ve ieride takm oyununu motive eden bir uygulama. Yllardr devam ediy-
orlar ve ok baarllar.
Ekip lideri olarak sizin, ekiple kuracanz salkl iliki nemli. Sizinle ak ak konuab-
iliyorlar m; her trl eletiriyi, yanl, kariyer korkular olmadan anlatabiliyorlar m?
Etrafnzda sorun bu, zm de bu diyen insanlar varsa ahane. Ynetici konumuna
gelmiseniz, hele bir de ekibin kariyeri, maa konusunda sz hakkna sahipseniz zaten son
derece byk ve son derece yalan bir sayg grrsnz. O yzden size sayg gsterecek
adam zaten ok, nemli olan drste sizi eletirip dorular gsterecek ekibin etrafnzda
olmas.
Drst, iten ve ak bir iletiim kurmaya aln.
Zordur, egonuzu zedeler, karizmay izer ama bir sre sonra hem her eyin daha gerek
olduunu grrsnz hem de ortalkta ne dndnden gerekten haberdar olursunuz. Bu
146/171
salam iletiim, ayn zamanda ekibin kendi iindeki iten arkadaln ve yardmlamay
da beraberinde getirir.
Burada bir resm iletiim kanallarn, bir de resm olmayan iletiim kanallarn ki buna
Trkiyede sempatik kanal deriz, ayr deerlendirmek lazm.
Antalyadaki Porto Bello Otelin takm ii iletiimi glendirmeyle ilgili ok ilgin bir uy-
gulamas var. Genel Mdr Yaar Ger, n brodan ykselmi ve otelciliin Asn,
Zsini bilen bir ynetici. Her ay yaplan personel gecelerinin yapsn deitirmi; o ay
sras gelen ekip, bir tiyatro ya da ske hazrlyor ve dierlerine sunuyor, tm ekipler
mthi bir heyecanla srann kendilerine gelmesini bekliyor. nformal iletiim kanallarn
amayla ilgili ok iyi bir alma. Porto Bello Otelinin mterilerine baktnzda, otele
devaml gelen sadk bir mteri kitlesi olutuunu grrsnz. Personel ieride, informal
ortamlarda dertlerini konuabilmeye balarsa bu mteriye de, hizmete de yansyor.
Genellikle otellerde, odanzda genel mdrn misafire yazlm mektubu bulunur. Porto
Bello Otelde en sevdiim uygulama ise genel mdrn yerine bizzat oday hazrlayan kat
grevlisinin mektubunun bulunmas. Grevli mektubunda, Ben Nuran, odanz ben tem-
izledim, bir dnceniz olursa bana ulaabilirsiniz diyor. Bu harika bir uygulama. Kat
grevlisi oday ve misafiri sahipleniyor ve sorumluluk alyor.
Bankasnn mkemmel bir uygulamas var. almann ad, Bir Teklifim Var, kurum
iin verimli bir uygulama. Mesaide aklnza bir fikir geldi, bilgisayar ekrannda bir blm
tklyorsunuz, ynetime mektup ekrana geliyor. Yazyorsunuz, neriniz direkt genel
mdrle gidiyor. Deerlendiriliyor ve size mutlaka bir cevap geliyor. ou firmada
byle bir neriyi nereye gnderebileceinizi bile bilmezsiniz. Bu nerilerden ie yarayan-
larn hepsi deerlendiriliyor ve dllendiriliyor.
Bankasnda alan bir arkadam var, ona sordum.
Doru mu?
Evet.
Hi neri gnderdin mi?
Hayr.
Niye gndermedin Allah akna, insann aklna kurumuyla ilgili bir yenilik gelmez mi?
Geldi ama gndermeye ekindim.
147/171
Niye ekindin?
Ne bileyim, ekindim ite.
lk anlattm blm; bilgisayara pt yap mektup ksn, hop yaz, p gitsin; bu resm
blm. Genel mdrlkte iyi planlanm, hazrlanm ve harika ileyen bir sistem.
kinci blm informal iletiim kanallar, ad konmam kurallarn olduu blm. 70-80
yllk olumu kurallar. Yazsam ie yarar m? Byklerim ne der? Acaba yazdm
mdrn birini rahatsz eder mi? Aklnda bir ey var ve yukar gnderemiyorsun. (Bir
kiinin fikrinden kp bir genelleme yaplamaz ama bu bir kiiler de bu dncelerini
kurumlar iinde kolay kolay seslendiremezler.) Bankasna alanlardan binlerce neri
yadn, bunlar da uygulamaya koyduklarn biliyorum. Demek ki o duyguyu gelitirdik-
lerinde rakam on binlere kar.
erideki iletiimin salkl olmasn isteyen adam; alanlaryla i ie olmay iine sin-
direbilmeli, mtevaz olmay renmeli. Kibar Holdingin kurucusu, koskoca Asm Kibar
gider, alanlaryla oturur, el ele gnl gnle ayn yemei, ayn yemekhanede yer.
isinin her derdini dinler. Ne zaman ki bilgi, deneyim, zek azalr, yneticinin kaslmaya
baladn grrsnz.
Bir Sistem Lideri, ekibiyle arasndaki tm engelleri, becerebildiince kenara kaldrmal.
Beraber yemek yiyemiyor, beraber oturup konuamyor, dertleri paylaamyorsan be-
raberce retemez ve ynetemezsin de.
Beraber yemek yemekle ne olur ki?
Bakn neler oluyor. Kordsadaki kalite faaliyetleri baladnda, bir gn yemekhanede
dnemin genel mdryle iiler ayn masada yemek yerlerken iilerden biri genel
mdre yaptklar bir uygulamay anlatyor:
Genel mdrm, biz Japonlardan aldmz sistemi deitirdik.
Nedir?
(Kordsada temel olarak yaplan u: Kord bezi retimi srasnda kalnca teller, makineden
makineye incelerek geiyorlar, her makinede bir yalama ilemi yaplyor, en sondaki
makineden iyice incelerek kan teller, daha sonra kord bezi kullanmnda ve devamnda da
otomobil lastiklerinin retiminde kullanlyor.)
148/171
Yalama ilemini Japonlarn rettii gibi her makinede deil de iki makinede bir yaptk.
Ya masraf yar yarya dt, teller daha ksa srede kyor.
Genel mdr ok aryor, Hadi inip bir bakalm diyor. Sonu gerekten etkileyici.
Birka aylk denemenin sonunda verimlilik artn ve problem kmadn grnce
Japonyaya yazyorlar.
ki ay sonra Japonyadan bir cevap: Biz de burada uyguladk, sonu mkemmel. Bizde
Ar-Ge biriminde bu kadar yksek mhendis var; bu, hibirinin aklna gelmedi, buluu
yapan Ar-Ge mhendisinizle tanmak isteriz.
Bulan ilkokul mezunu bir ii.
Bu arada buluu Japonlar yapsa ssler, psler, paketler ve know-how diye bize parayla
satarlard.
Eminim Kordsa, o iiyi dllendirmitir. nsan yaptklarnn, baardklarnn sonucunu
grmek ve birileri benim ne baardm grsn ister. TBMM televizyonu canl yayna
balaynca konuma yapan milletvekili says kat artm, onun gibi.
149/171
zel sektr kamu takm almas rnei
Caf Crown bile bir arada. Eer siz, irkette kii bir araya gelemiyorsanz Ben
mdrm, sen ddrsn ayr yerlerde olalm diyorsanz kopar gidersiniz.
Bugn Trk ordusunda denizcilerin, karaclarn, havaclarn tatil kamplar ayr ayrdr.
Oysa bu ayr kuvvet personelinin bir araya gelip birbirlerinin kltrleri, uygulamalar ile il-
gili bir eyler renebilecekleri en informal yer asker kamplardr.
Daha ilginci, gidin Bodrumdaki asker kampa, denizi diklemesine blmz: Generallerin
denizi, subaylarn denizi... Astsubaylarn orada denize girme ihtimali yok.
Eee bu bizim kltrmz, bunun ne dezavantaj var ki?
Belki de ben salda generale bir fikir syleyeceim, Kordsa gibi tasarruf salayacaz. Belki
general orada benden mesaide duyma ans olmad bir konuyu renip harika bir uygu-
lama balatacak.
Yl 1974, Kbrs Bar Harekt Hava Kuvvetlerinin bir keif ua Kbrsa doru
giden sava gemilerini grr. Hava Kuvvetleri kararghna haber verir. Hava Kuvvetleri,
Deniz Kuvvetlerine sorar: Blgede geminiz var m?. Bir sre sonra cevap gelir:
Hayr.
Bombalama emri kar; filo havalanr ve uaklar gemilere saldrmaya balar. Oysa gemiler
Trk gemileridir. Deniz Kuvvetlerine bal sava gemileridir. Gemi personeli elindeki
Trk bayraklaryla gverteye kar, telsiz astsubaylar devaml olarak uaklara Trk gem-
isiyiz yapmayn, atei durdurun diye yalvarr. Filo komutan Rumlarn numara yaptn
dnr. Telsizin banda da Trke eitimi alm bir Rumun olabileceini tahmin eder.
Bombalama ne zaman durur, bilir misiniz? Telsiz astsubay ok sinirlenir ve kfretmeye
balar, yle kfrler eder ki filo komutan dier uaklara Arkadalar durun, hibir Rum
byle kfredemez der. Kocatepe Muhribi maalesef batar.
1
Gemidekiler parolay bilm-
emektedir. Pilotlar dndklerinde kafalarnda soru iareti vardr. Ayn gn gemiler bizim
deilmi haberi gelir, herkes ok sevinir. Hl iletiim eksiklii vardr.
Hep yaptmz gibi bunlar konumayabilir, grmezlikten gelebiliriz ve renmemiz
gerekenleri renmeyebiliriz. O gemi bombalardan deil, iletiim eksikliinden batt.
Eer denizci telsiz astsubaylarndan biri, pilotlardan biriyle lojmanda kap komusu olsay-
d, birbirlerini tanrlard. Gemilere pike yapan F-4 Phantomlardan birinin pilotu, gvertede
150/171
bayrak sallayan denizcilerden biriyle Karpuzkaldrandaki kampta oturup yiyip iseydi, bir
ihtimal birbirlerini tanrlard. Daha nemlisi, bata hatal bilgi gitmez ve kararghlar yan
yana olan bu iki kuvvet birbirinden habersiz hareket etmezdi.
Yaa, o 1974 ylndayd diyorsanz, 4 Ekim 2008de PKK basknnda ehit olan 17 Jan-
darma personelimizi, Hava Kuvvetleri Komutan Aydoan Babaolunun bir buuk gn
sonra duymasn anlatrm size. Gazeteler araf araf golf fotoraflarn kullanrlar.
Babaolu; babamn rencisi, prl prl, lkesini seven bir adamdr. Bu olayda, kuvvetlerin
arkasndaki yatay iletiim eksiklii ve kuvvetlerin kendi iindeki dikey iletiim eksikliini
beraber deerlendirmeliyiz.
Yl 1991, kredi kartlar Trkiyeye yeni giriyor. Ziraat Bankasnn genel mdrlnde
bir toplant... Genel mdr yardmcs toplantya katlanlara tantm yapyor:
Arkadalar bu kredi kart, bu da pos cihaz. Vatanda kimliini gsterecek, kredi kartn
POS cihazndan geirince deme yaplm olacak vs.
Tantm bittikten sonra genel mdr yardmcs soruyor:
Sorusu olan var m?
Tahmin edeceiniz gibi t yok. Bir de bizim vatandamzn ilkokuldan itibaren gelitird-
ii bir bak vardr. Hoca soru sorunca o bak yaparsn: u anda kuantum fiziiyle izafi-
yet teorisi arasndaki balanty kurmaya alyorum beni rahatsz etme bak. yle der-
in dnceli bir baktr ki kimse sana bulaamaz.
Salondan bir el kalkyor, sz veriyorlar, bir hanm kzmz:
Sayn genel mdr yardmcm, kredi kartnn zerinde bankamzn logosunu grdm,
kredi kartnn zerine renkli her eyi basabiliyor musunuz?
Evet?
Renkli her eyi basabiliyorsak, ilk bavuruda mterinin resmini ve bilgilerini alsak ve
kredi kartmzn zerine bassak bankamzn mterileri kimlik gstermek zorunda
kalmasa...
Salonda t yok.
Genel mdr yardmcs:
Arkadalar sorusu olan var m derken mantkl sorusu olan varsa demek istedim dey-
ince tm salon glmeye balyor ve o kzcaz da kpkrmz olup yerine oturuyor.
151/171
Resimli kredi kartlar uygulamas bir yl sonra Avrupada balad, bir sre sonra da Trki-
yede, ilk kim balatt hatrlyor musunuz? Evet Pamukbank.
Bilgi azaldka ego bymeye balar. Bilgisi olmayan adam imaja yklenmeye balar.
Eer ynetici fazla kasyor, abay imaja veriyorsa, alanlarla araya mesafe koyuyorsa
bilin ki alanndaki bilgisi yetersiz. Bilgisi azsa, bunun aa kmamas iin en iyi yntem
alanlarna mesafe koymaktr ve jleye dayanp, markalanp imaj yapmaktr. Yetkin
adam, ekibiyle ii ie olmaktan korkmaz.
Protokol kelimesi eski Yunandan geliyor. Proto birinci, nemli kolos ise kala an-
lamna geliyor. Protokolos nemli kalalar anlamna geliyor. Bakn, bu kadar kibar an-
latan baka yazar da bulamazsnz. Kalkp dan diye nemli dtler anlamna geliyor da
diyebilirdim.
Protokoln en az olduu kurumlardan biri de Boyner Holdingdir. Burada Cem Boynerin
yaklamnn byk etkisi var. Her eyin sorgulanr olduu, yeni fikirlere destek verilen
kk fikirlerden iyi sonularn kt bir kurum Boyner; T-Box projesi gibi. Bir gn Bey-
menin sekizinci katnda bir toplant yaplyor, toplant biraz bar ar geiyor. Mteri
rahatsz olmasn diye gvenlikten rica ediyorlar: Toplant bitene kadar sekizinci kata m-
teri kmasn, asansr de yedinci katta kalsn. Yarm saat sonra toplant bitiyor ve oradan
ayrlyorlar, aradan aylar geiyor ve yine bir toplant iin Beymen binasna geliyorlar, as-
ansre biniyorlar, tk asansr yedinci katta kalyor ve merdivenlerden sekizinci kata ky-
orlar. Grevlilere soruyorlar:
Asansr niye en st kata kmyor?
Vallahi bilmiyoruz, aylardr byle. Mteriler ve alanlar sekizinci kata yryerek
kyor, diyor grevliler.
Aylarca kimse bunu sorgulamam, kimse bir adm atmam. ou kurum bu tr rneklerle
dolu. Bu, sadece bir asansr rnei. Birok kurumda byle dokunulamayan kurallar ya da
adamlar var. Hindistanda yolun ortasnda yatan inekler gibi. Olay kaca iin herkes
etrafndan dolanyor. Onlar da yolun ortasnda yatmaya devam ediyorlar.
Konfysn mehur bir deyii vardr: Ya bir yol a, ya yol ver ya da yoldan ekil.
Bunlar yoldan ekilmedii iin alanlar kenardan, kydan gemeye alyorlar.
Ekip liderinin takm ii iletiimi salayabilmesi iin nce ieride grnr, dokunulur,
tannr, normal bir adam olmas beklenir. Bizde, yneticilerin ounu kongrede ya da
152/171
Antalyadaki yllk toplantda, ylda bir defa kurum tirtn ve apkasn giymi hlde,
krsde grrsn ve bir daha yanndan bile geemezsin. Basnda demecini okursun, bir de
hakknda haberler duyarsn. Sadece tane genel mdr yardmcs, asistan ve ofryle
muhataptr. alanlarla yrye kmak, tiyatroya gitmek, beraber kahvalt etmek gibi
eyler sz konusu deildir. Uzaklatka karizman artar.
Ya bir yol a, ya yol ver ya da yoldan ekil. Konfys
Oysa insanlar dokunabilecekleri, konuabilecekleri, akllarndakileri aktarabilecekleri ger-
ek liderler, yani kendileri gibi adamlar isterler. Galatasaray Kulbnde bir yl futbol
oynayan ve dnya apnda onlarca teknik direktrle alan Frank De Boer, 2008de
yaplan bir rportajnda; Fatih Terimle ilgili Bir yl boyunca bir giydiini, ertesi gn de
giydiini grmedim. Her gn farkl bir ey giyiyordu, bu acayip bir duygu olmal diyor
sonra da teknik direktrnn ar kaslmasndan ikyet ediyordu.
Konyaya Tekin Acar maazas alacak. Maazadaki grevli kzlar makyaj malzemesi,
parfm satmak zere alnm kiiler fakat maazann temizliinin de yaplmas lazm.
Maaza yneticisi kzlara zorlukla i yaptrabiliyor. Al gn Tekin Acar geliyor, baky-
or ortalk yeterince temiz deil. Alyor eline paspas, ortal silmeye balyor. O
sahneden sonra bir daha temizlik derdi olmad diyor maaza mdr.
Tan altna elini sokmayacaksn, komayacaksn, ekibinle iletiimin olacak Zor.
TAV Holdingin Ceosu Sani ener Ben Papermoonda saat le yemei yiyen yneti-
cilerden deilim, yln yars uaklardaym diyor. Baka trl de olmaz zaten. Ekibi
yneten kiinin artk her kimse, genel mdr veya Ceo ekibiyle i ie olmas gerekir.
Bunu yapmayan adam, kendine ispiyoncu aramaya balar. Yaptracaklarn da dikte etmeye
balar, gnlszce yaplan ilerin sonucunun iyi olduunu hi grmedim.
153/171
Bir yemekte shak Alaton anlatt, Rahmetli zeyir Garihin Peygamber Kitab vard, hi
duydunuz mu? Biz Hayr dedik, anlatt. Ekibe kabul ettirmek istedii bir konu
olduunda hi bunu yle yapn, byle yapn demezdi. Arkadalar, James George diye bir
adamn bir kitab var, adam yle diyor, ne dersiniz? derdi. Amerikal deyince ekip itiraz
edemezdi, zeyir syleyince itiraz ederlerdi. Uydurduu bu kitaplara da Peygamber Kitab
derdi, ne de olsa peygamberin kitabna itiraz olmaz.
Takm ii iletiimi artrma konusunda en iyi rneklerden birisini Assan Alminyum uygu-
luyor. Genel mdr Atamer Giyici ie ald personeli direkt kendi biriminde altrmaya
balamak yerine, 4-6 ay aras farkl birimlerde altryor. alan, bu sre iinde dier
birimlerin nasl altyla ilgili fikir sahibi oluyor, ayrca kendi kapasitesini hangi birimde
daha verimli kullanacan gryor. Daha nce sdemirde Atamer Beyin farkl uygu-
lamalar ok byk verimlilik getirmiti.
154/171
Gerekten verimliliin, ibirliinin ve fikirlerin olduu kurumlardaki ortak nokta; bata
alanlaryla olmak zere tm ekibiyle ak, iten, karlkl iletiim kurabilen bir liderin
varldr. Takm ii iletiim kanallarn amak iin aba gsteren bir lider, takm ruhu
gl ve iyi iletiim kurabilen bir ekibe sahip olur.
1 Konunun teknik boyutunu renmek isterseniz, . Neet kizin Bir Ada, Bir Dava, Bir Sava adl kitabn okuyun, Alfa Yayn-
larndan kan ok iyi bir kitap.
155/171
SONSZ
Yllar nce liderlik zerine bir konuma yapmak zere bir kurum yllk toplantlarna
ard.
Lks bir otel, 500-600 ynetici...
Ben en arkadan seyrediyorum.
Ynetim kurulu bakanlar kt, iyi balad ama sonra sinir yapt, unu da yapmyonuz,
bunu da yapmyonuz diye fra kayyor.
Toplulua bakyorum; herkes kpkrmz, kimsenin sesi kmyor.
Byle fra atarken kardan ses kmazsa, kendi kendini motive eden adamlar vardr. Bu
bakt t yok, motivasyonu iyice artt. Bir ara, herhlde iyice ter bast ki, ceketi kard, or-
talk kart. Organizasyon komitesi, yneticiler, birok adam frlad ve biri ceketi kapt.
Fra bitince Bir de hoca gelmi o da konusun yimaa gidelim dendi.
Ben ktm lagada lugada bir eyler anlatyorum ama aklmda o sahneler var, konferanstan
nce de Hocam sizle ilk defa tanyoruz, memnun kalrsak inallah yllarca beraber
olacaz, kurumunuzla almay dnyoruz dediler, verdiler zm salkmn. Fakat o
sahne aklmda; iimden erif sylemezsen adam deilsin dedim.
Biraz nce ynetim kurulu bakannz ceketini kard ve ok ilgin bir ey oldu. 8-10 kii
ceketi kapacaz diye frlad, en arkada grevli ocuklar vard, orada su ieleri devrildi.
Az kalsn ben de koacaktm, cekette ykl dviz var diye dndm.
Bugn byledir, ceketi karrsnz herkes yerinden frlar. Yalnz partiler deiir, siy-
asetiler deiir ve 70 yldr olduu gibi bu lkede tm yneticileri deitirirler, sizi gre-
vden alrlar. Rtbeniz, makamnz kalmaz; o gn ceketinizi kardnzda yine bu kadar
insan kouyorsa byk adamsnz fakat eer o gn ceketi asacak ivi bulamyorsanz o za-
man liderlik biiminizi mutlaka sorgulayn.
Salon buz
nce ynetim kurulu bakan alklamaya balad, sonra btn salon.
Bir daha da o kurumdan eitim teklifi alamadk.
Yneticilerden ok duyduunuz bir laf vardr: Bizim millet, yz verdin mi tepene kar.
Oysa yz verdiinizde tepenize en az kacak insanlar bu lkede yayor. Bu lkede krk
yandaki adam, altm yandaki babasnn yannda sigara imez, kar balkonda ier.
Yabanclara da defalarca eitim verdim, Trk renciden grdn saygy ok az lkede
grrsn. Bu lkenin zaten bir hrmet kltr var.
Karakteriniz, bilgi dzeyiniz salamsa herkesle iten ve ak bir diyalog kurun, kimse te-
penize kmaz. Eer bu ikisinde zayflk varsa ekibi hayt huytla ynetin. Makamnz vur-
gulayn ve yz vermeyin, cidden tepenize karlar. Akas ben de ht ht bir yneticiyle
alsam ilk samimiyette tepesine kardm.
i biliyor, yere de salam basyorsanz kuracanz samimiyeti kimse ktye kullanmaz.
Deilseniz hep makamnzn arkasna saklann.
yle bir rnek dnn, siz ve ben ayn kurumda genel mdr yardmcsyz. Siz; ko-
nusuna hkim, alanlarna bildiklerini reten, bir dedii bir dediini tutan, gven duyu-
lan birisiniz. Ekibiniz bilir ki onlar hayatta satmazsnz. Takmnz Sevgi MOKSuyla
ynetiyorsunuz. Ben de o makama hak etmeden gelmi, ii bilmeyen, sahip olduum
157/171
birka krnt bilgiyi alanlardan saklayan, bir dedii dierine uymayan, alanlarn
fikirlerini alp kendi fikrimmi gibi yukarya satan, ka gz devaml oynayan bir
adamm. Ekibi Korku MOKSuyla ynetiyorum. Kimseye yz vermiyorum.
Ynetim bir karar ald ve dediler ki:
Kusura bakmayn, baar iin deiimi yakalamak art, sizi grevden alyoruz. sterseniz
emekliliinize kadar kurumda alt bir seviyede memur olarak alabilirsiniz.
Akam, oturduk karlkl, konutuk. Siz dediniz ki Emekliliimize bir ay var, orada
burada srneceimize gidelim, bir ay gerekirse paspas yaparz, emekli oluruz ve ekip
gideriz. Ben de Tamam karde dedim.
Sabah ie geldiimizde sizin ekip ayaa kalkar ve bir gn nce nasl davranyorsa aynsyla
davranr. Ben ie geldiimde ekip Vaay efo, ho geldin koum derler, Al bakalm
ofisin kabasn.
Silahl Kuvvetlerde 12 yl niforma giydim, kardm en nemli ders; Siz rtbenizi
nemsemezseniz, astlar sizin rtbenizi ok nemserler. Siz rtbenizi nemsemeye
baladnzda, astlar sizin rtbenizi hi takmamaya balarlar.
O rtbeyi ne kadar hak ettiinizi, o rtbeyi kardnz gnk davranlardan anlarsnz,
hem kamuda hem de zel sektrde.
Onlarca yl ncesinden bana amirlik yapm kimileri var, onlar grdmde esas duruta
komutanm diye hitap ederim, kimisini grdmde ise kafam evirip geer giderim.
Kurumlarda haddini bilmez adamlar vardr, bunlar ok iyidir. Haddini bilenler, hep hadler-
ini bildikleri iin oray hi amazlar ve sizi de hayatta eletirmezler. Sizi eletiren,
Hatanz bu, dorusu da bu diyen adamlar kuruma katk salar.
Masal bu ya; zamann birinde, padiahn biri lkeyi ilk defa dolam, ayaklarnn alt yara
olmu. Tabii saray tertemiz, rahat gezebiliyormu. Dnnce herkesi toplam lkenin tm
yollarn deri ile kaplayn, ayaklarm acd demi. Tm payitaht Tabii efendim, emreder-
siniz demiler. Haddini bilmez biri kp Padiahm tm lkeyi deriyle kaplamak yerine
insanlarn ayaklarn deriyle kaplasak olmaz m? demi. Ayakkab icat edilmi...
Haddini bilmezler iyidir. Yeter ki pozitif aykr olsun, Yanl bu, dorusu da bu desin.
Tabii eer bir adam O da yanl, bu da yanl deyip duruyorsa ekibin ruhunu bitirir. Neg-
atif aykr deil, pozitif aykr.
158/171
Ekipte, sizi itenlikle ak eletiren adamlar en iyi dostlarnzdr. Bunun dnda kalan ve
her sylediinize glen, her fikrinize Mthi, spersin baba, nereden buldun? diyen
adamlardan korkun. Etrafnz zaten bunlarla dolu olur, sizi ilk bu yaclar satar, bir halta da
yaramazlar. nein yalakas kasabn ban yalarm, bu szm de unutmayn.
Bu lkede yaadmz en byk dertlerden biri; prl prl, motivasyonu yksek, canavar
gibi birok gen; Bu lke ve kendim iin neler retebilirim? diye i hayatna girerler, bir
sre sonra kt oluturulmu ve kokumu sistem kazanr. Tm o genler; nema demesi
peinde, borsa, loto veya iddaa takip eden, ii boalm alanlar hline gelirler.
Kurumunuzda verimli, yaanabilir bir i ortam iin 4 alana odaklann: Kurum Kltrne,
Bilgiye, Gelecee ve letiime.
Bu kadar vaktinizi aldm; inallah kitaptaki teori, uygulamalar ve tm rnekler iinize
yarar. Bak anz biraz deise bile harika olur.
Arka kapaktaki tm o vc szler iin kusura bakmayn, kitabn daha fazla kiiye
ulamas iin Kitap da sper, adam da ahane diye yaynevi yazmak zorunda. Yaynev-
ine bir bu kadar Kitap dandik, adam da yaramaz diye mektup gelmitir, eminim. Onlar
yazsalar satlar dibe vururdu.
Ayrdnz zaman, sevginiz ve bu kadar az okunan bir lkede en azndan okuduunuz iin
sa olun.
Dostlukla,
Ahmet erif zgren
159/171
161/171
162/171
163/171
164/171
165/171
166/171
167/171
168/171
169/171
NEDEN KTAP ADE GARANTS?
Kitap iade garantisi uygulamamz var! nk:
Okurlarmz deerlidir. Kitap beklentilerinizi karlayamamsa iade edebilme hakknzn
olmas gerektiine inanyoruz. Para deil, sizin fikirleriniz nemlidir bizim iin.
Kitaplar deerlidir. Beenmediiniz bir kitab kuytu kelere terk etmek yerine iade ede-
bilin ki bilgi paylam ile daha da ilerleyelim.
Her trl fikir alveriine az. stelik eletirilerin bizi daha da gelitireceine, bize
farkl bak alar kazandracana inanyoruz.
Kitaplarmza gveniyoruz. Her eyi gze alp gvenle yaymlyoruz kitaplarmz.
yi okumalar
6oteo uth Io||x PDf 6d|tcr
- |ree |or ooo-commercol ose.
Jo remove ths ootce, vst:
uuu.ceo.com/oolock.htm