Fantastik bir Bellek Mekan: ileke Anadolu Amazonlar

zgr Yaren

Homerosun lyadasna gre Agamemnon komutasndaki birleik Grek ordularna
kar M. 1200 ylnda Troya savanda balarnda cesur gzel kralieleri
Penthesileia komutasnda Anadoluyu savunmak iin Truva halknn yannda byk
bir cesaretle savatlar. Cesur ve Gzel kralie Penthesileia, nl komutan
Akhilleus (Brad Pitt) tarafndan uzun bir mcadeleden sonra ldrld.

---
Samsunda yaayan herkes, ehrin Atatrk heykelinin dnyada ikinci olduunu
bilir. Samsunlular asndan gurur verici bu bilgi heykelin ne zaman, hangi
yarmada, hangi balamda, hangi kategoride, neye gre ikinci olduunu
iermiyor olabilir. Birinci heykelin hangisi olduu da belli deildir. Ama
Atatrkn aha kalkm atnn kuyruu yere demiyor olsayd, Samsunun
simgesi bu gzide antn ikincilikle yetinmeyecei de bilinir. Olgularn ve
verilerin sradan gndelik gerekliiyle, muhasebeci gerekiliiyle
kavranamayacak, ehrin kolektif belleine ikin bir bilgidir bu. O yzden akaya
gelmez.

Yllar sonra Samsunu ziyaret ettiimde yukardakine benzer bir mantkla
biimlenmi, benim iin yeni bir bilginin, stelik bu kez daha nce olduu gibi
ulusal anlatnn kapsayc, kuatc, gerekleri eip bken ideolojik erevesinden
faydalanmadan ete kemie brndne azm ak kalarak tanklk ettim.
Avusturyal heykeltra Krippelin bronzdan Atatrk heykeli etrafnda oluan bilgi
(kimi art niyetliler buna efsane diyecek) sadece yerel kaynaklara dayanmyordu.
Salt Samsuna zg bir ehir efsanesi deildi. lkenin ulusal anlatsndan
damtlmt, onun btn semptomlarn iinde barndryordu, dnyann enleri
arasna girmesi, ama birinci deil de ikinci olmas, son anda birincilii karmas
gibi.

Grdklerim ulusal anlatnn erevesinden faydalansayd, memleketin yeniden
ekillenen ideolojik paradigmasndan etkilenmi olsayd, pek bir skc olurdu,
stelik haber deeri de tamazd; ite son on yldr daha da kprtlen ermili,
hayaletli, iyi saatte olsunlarl anakkale destan, kar stnde yryen cokulu
kalabalk grntleriyle nedense aklma sucuk ekmek getirten Sarkam rezaleti
(resmi adn hatrlayamadm), getiimiz yl lkenin drt bir tarafndan gen ve
ocuk, tastamam 1071 adet Alparslanla talandrlan Malazgirt zaferi anmalar.
(nsann aklna bu sonuncusu uruna yaplan yazmalar, bu parlak fikrin
bulunmas, daha st mercilere heyecanla anlatlmas, onay aldnda heyecann
yazmalara dklmesi, valiliklere, genlik ve spor genel mdrlklerine, milli
eitim bakanlnn tara tekilatna yazlan yazlar, okul mdrlerinin renci
mevcutlarn gzden geirmeleri, tara tekilatlarnn bulunduklar illerdeki
Alparslan isimli gen ve ocuk saysn merkeze bildirmeleri, otobsler,
kumanyalar, trenler, istiklal marlar ve sayg durular geliyor. nsan tamamen
sembolik evrende boy gsterecek bu muazzam emein bounal karsnda
rpermeden edemiyor).

Oysa grdklerim ulusal anlatnn uzants olmad gibi, onu zerre kadar
takmyor. Tamamen kendi halinde, kendisinden doup, yerel ve ulusal her trl
egemen anlaty ayor, bu anlatlarda izilen ideolojik snrlar, krmz izgileri,
olurlar, olmazlar ykp geiyor. ehrin batsnda kurulan Batparkda Amazonlar
efsanelerden, tarihi metinlerden ve karanlk hlyalardan canlanp ete kemie
brnyorlar.

Amazon adas, Atatrk heykelini glgede brakan dev Amazon heykeli, uzun uzun
okumak gerektiren detayl kitabesi, parkn ortasnda artc bir lekte
ykselen heykele elik eden, iine girip balmumu heykellerin birbirlerine
girdikleri sava sahnesi panoramalarn grebileceiniz, azna kadar kp
dileri arasndan dary seyredebileceiniz devasa iki aslan, bu antsal
karlamann gerisinde yine balmumu heykellerin doldurduu kulbeleri, iine
erkek mahkumlar tkmaya yarayan hcreleri ve kraliyet maarasyla Amazonlar
kynden oluuyor. Bu badndrc turu bitirdiinizde, artk Amazonlarn
tarihsel bir vaka olduklar ve binlerce yl nce burada, Samsun dolaylarnda
yaadklar, tam da deniz doldurularak elde edilmi bu yeni toprak parasnda
sorgulanmaz bir gerek olarak belleinize yerleiyor.

Amazonlar bana tarihin en eski erkek fantezisi gibi geliyor. Amazonlar hakknda
neler bildiimi gzden geiriyorum. Tamam sava kadnlardan oluan koca
bir kabile! Hepsi de lmcl ve acmasz savalar. Femme Fatalein varabilecei
son nokta. Tek gsleri ok atabilmek iin kesik (dieri hayal edebilmek iin
yerli yerinde). Aralarna erkek almyorlar. Belki sadece damzlk kleler olarak...
Erkek ocuklar ne yapyorlar? ldryorlardr ya da belki idi ediyorlardr.
Oidipus kompleksi ve kastrasyon korkusu, Fem-dom ve Bondage!

Dev Amazon heykeli, devrimler ve toplumsal altst olularla kltrel sekinlerini
darmadan eden ancak ulusal kimlik sorunuyla tir tir titreyen halklarna,
kalcl ve estetii gz ard etmenin gerekesi olan yakc bir aciliyet duygusuyla
antlar sunmaktan kanmayan btn memleketlerdeki, bu arada memleketlerin
en gzidesi olan bizim memleketimizdeki adalarnn sorunlarn paylayor.
Kalc olma niyeti yok, geici malzemeden yaplm. zerinden sakillik akyor,
biraz gln grnyor ve proporsiyon sorunlar var. Kadn sava, ait olduu
antikitenin ideal llerinden hayli uzak. Gvdesi biraz knt, beli kaln, bacaklar
gvdesine gre daha da kaln. Suratnda paralarm hepinizi der gibi bir ifade var
ama tm bu kusurlar, dev sava kadn heykelinin, kaidesinin stnde on iki
metre ge doru uzanmasn engellemiyor. Sava kadn bu haliyle pekala
cinsiyeti gzellik ideallerini kargsyla parampara etmeye hazrlanan grkemli
bir post-feminist ant da olabilir.

Dev antta tutturulan, bedensel kusurlardan saknmayan artc realist slup,
Amazon kyndeki insani lekli balmumu heykellerde de karmza kyor.
Heykeller belirsiz tarihi figrlerin kiiliksiz gstergeleri olmakla yetinmeyip
gerek figrlere benziyorlar. Biri biraz alk gibi. Bir dierinin pek nevrotik
olduuna bahse girerim. Genci, yals, gzeli ve irkini var. Canlandrlan
sahnelerde balmumundan Amazonlar cinsiyet rollerinin kkne kibrit suyu
dkyorlar; meydan okuyor, kralielerini koruyor, sava ncesi taktiklerini
gzden geiriyor, sava sonrasnda dinleniyorlar. Dev aslan heykeli iindeki
Troya sava panoramasnda klasik Meryemli sal Pieta sahnesi tekinsiz bir
biimde ters yz ediliyor. Erkek llerinin kaplad sava alannda Amazon
savas bir kadn, vahi lklar atarak kucana yatrd Helen erkein
brne klcn saplyor.
Darda, Amazon kynde grebildiim tek erkek, bir hcreye, parmaklklarn
ardna atlm (antik dnemde parmaklk var myd-Ne nemi var canm!).
Balmumu erkek acaba neden orada? Vahi hayalgc ve fanteziler devreye
giriyor. Sava esiri mi? Casus mu? remek iin kullandklar damzlk bir kle mi?
Ziyareti bir adam ibretle hcredeki balmumu erkek mahkumu fotoraflarken,
olaslkla aklnda buna benzer sorular geiyor.

Bat Parkn giriindeki detayl kitabe Amazonlarn kim olduunu, efsanelerle
tarihi, bilimi ve miti bir araya getiren, ucu buca olmayan lgn bir
metinleraraslkla derleyip anlatyor. Kitabeye gre Sava Kadnlar
Amazonlar her yerden frlyor, Samsunda, Bafrada ama ayn zamanda Rusya-
Kazakistan snrnda bir yerlerde (burada birden efsanelere ara verilip gz
yaartc bir bilimsellik devreye giriyor, kaz alanlar ve kaz bakan
arkeologlarn isimleri bilimsel parantezlerin iine giriyor), Anadolunun yerli
halklar, Luvi ve Hattilerin arasnda ama ayn zamanda Kafkas, Kazak, Trk,
Mool, skit ve Sarmatyal Orta Asya kavimleri arasnda, M.. 2000-1000 yllar
arasnda Homerosun efsanevi antik Yunan corafyasnda, Truva savanda ama
ayn zamanda 1920lerde, Kurtulu savanda. Bylece Samsunlu Amazonlarla
Kurtulu savann iaretinin verildii Samsunda bin yl sonra tekrar iliki
kuruyoruz. Hikayenin bu daha konvansiyonel yann deneyimlemek iin bu kez
ehrin dousuna, yeniden ina edilen Bandrma vapuruna ve bir baka balmumu
heykelli canlandrmay grmek iin Dou Parka gitmek gerekiyor.

Ortada Ankarann Gkek kaplar gibi, stanbulun Fetih panoramas gibi bir
ideolojik tahkim ve boluk doldurma aciliyeti olmadna, ya da Amazonlar bu
aciliyete pek uymadklarna gre seyirlik elence ve tema park olarak tasarlanan
bu alan herhalde turizmi hesaba katyor (AKPli Samsun belediyesinin
icraatlarnn anlatld bilgilendirme monitrlerinde dnen kliplerde seviyeli
gece hayatyla da ne kan ehrin i ve d turizm potansiyeline salanan katk
vurgulanyor - Vavieni izlediniz deil mi? Orada ehrin seviyeli gece hayatndan
bir kesit vard).

Haset dolu speklasyonlar bir kenara brakalm, kitabede parkn yapl amac
yle sunuluyor:

Kurtulu savanda cepheye srtnda bebeiyle cephane gtren elinde silahyla
can pahasna vatan dmanlardan kurtarmak amacyla savaan, mcadele eden
Anadolu kadnlar da bir anlamda Amazon kadnlardr. Onlar bu saygy
fazlasyla hak ediyorlar. Amazon Adas, Amazonlar kenti olan Samsun ehrinin
dnya kadnlarna armaandr.

Balamsz ve anakronik, tarihi / szde tarihi gndermeler bir tek Samsunda yok.
Trkiyenin her yerinde buna benzer pek ok hatrlama, yeniden ina, bellek
restorasyonu ve gelenek icad rnekleri ykseliyor. Ortak zellikleri hamasi bir
ideolojik sembolizm, aciliyet ve onla doru orantl bir antsal irilik, sakillik,
geicilik ve anti-estetik olan bu antlar ve mekanlar sadece bize zg de deil.
Mesela takntl bir ulusal kimlik mcadelesi veren, canla bala kendisine kkl
bir tarih yaratmaya alan Makedonyann bakenti skpde Amazon sava
kadn heykeline yaraacak irilikte Byk skender heykeli grenlerin gzlerini
yerinden uratyor.

Ama hepsi bir yana, Samsundaki Amazonlar tm kafa karkl ve ama
belirsizliiyle, niyet edilen ve edilmemi tm yan anlamlaryla, lkenin politik
arenasna uzaydan dm srad bir rnek olarak ortaya kyor. stelik ite,
Amazonlar ehrin bir baka sorgulanmaz gerei yapacak!