2008 HSar 1

FZM450 Elektro-Optik
2. Hafta
In Elektromanyetik Tanmlanmas-1:
Bolukta
Elektromanyetik Dalgalar
2008 HSar 2
2. Hafta Ders erii
Maxwell Denklemleri
Bolukta Maxwell denklemleri ve zmleri
I oluturan elektrik ve manyetik alanlar
arasndaki iliki
Faz ve grup hzlar
In kuantumluluu
EM dalga ile iletilen enerji
2008 HSar 3
Elektromanyetik Dalgalar-Maxwell Denklemleri
Maxwell denklemleri en genel olarak aadaki ekilde yazlabilir
0

= .E
0 = .B
t

=
B
E

= J
E
B
t
0 0

Burada; E elektrik alan, B manyetik alan, uzaysal yk younluu, J ise akm younluudur

o
bo uzayn elektriksel,
o
ise manyetik geirgenlii olup saysal deerleri

0
=8.85x10
-12
F/m (Bo uzayn elektriksel geirgenlii)

0
=4x10
-9
H/m (Bo uzayn manyetik geirgenlii)
J. C. Maxwell, elektrik ve manyetizmaya ynelik almalar birletirerek
n elektromanyetik tabiatl olduunu gstermitir
Gauss Yasas- Elektrik
Gauss Yasas- Manyetik
Faraday Yasas
Amper Yasas
J B
0
=
Maxwellin katks ile Amper Yasas
2008 HSar 4
Bolukta Elektromanyetik Dalga-1
Bolukta J=0 (akm younluu), =0 (yk younluu) olacandan Maxwell denklemleri
0 = .E
0 = .B
t

=
B
E
t

=
E
B
0 0

E ve B hem konumun hem de zamann fonksiyonlar olduundan vektrel olarak en genel ekilde
aadaki gibi ifade edilebilir
E(x,y,z,t)=E
x
(x,y,z,t)+ E
y
(x,y,z,t) + E
z
(x,y,z,t)k
B(x,y,z,t)=B
x
(x,y,z,t)+ B
y
(x,y,z,t) + B
z
(x,y,z,t)k
Burada 6 bileen ( 3 E alan, 3 de B alan bileeni) ve 4 deiken (3 konum (x,y,z) ve zaman t) vardr
(1)
(2)
(3)
(4)
..And God said Let there be light: and there was light
Eski Ahid. Yaradl 1:3
0

= .E
0 = .B
t

=
B
E
0 0
t



= +

E
B J
2008 HSar 5
Bolukta Elektromanyetik Dalga-2
Bu denklemleri nasl e zamanl olarak zeriz?
3. denklemin dnsn (curl ) alp, manyetik alan (curlB) yerine denklem (4)yi koyarsak
) ( ) ( B E

=
t

=
t t
E
E
0 0
) (
2
2
0 0
) (
t

=
E
E
) . .( ) ( E E E + =
2
2
2
0 0
2
) . .(
t

= +
E
E E
2
2
0 0
2
t

=
E
E
Vektrel eitlik
Bo uzayda =0 olduu iin
0 . = E
kullanldnda
t

=
B
E
t

=
E
B
0 0

(3)
(4)
2008 HSar 6
Bolukta Elektromanyetik Dalga-3
2
2
0 0
2
t

=
B
B
2
2
0 0
2
t

=
E
E
eklinde yazabiliriz.
Yukardaki denklem boyutta dalga denklemi formundadr.
dev 2.1: Manyatik alan iinde benzer dalga denklemini aadaki gibi saladn gsteriniz!
s m x
x x
c / 10 99 , 2
) 10 85 , 8 ).( 10 4 (
1 1
8
13 7
0 0
= = =

Bo uzayda elektromanyetik dalgann (n) yaylma hz
* Ik hz dier hzlar gibi v ile
deil de c ile gsterilir.
Bu gsterim, latince hzl
anlamna gelenceler
kelimesinden gelmektedir
2
2
2 2
1
c t

E
E
Dalgann ilerleme hz ise c=1/(
o

o
)
1/2
ve deeri:
2
2
2 2
1
v t

=

Genel dalga Denklemi

(Bo uzayda
elektromanyetik
dalgann (n)
yaylma hz)
2008 HSar 7
Ik, Dnyadan Aya 1.2 saniyede gitmektedir.
http://en.wikipedia.org/wiki/Speed_of_light
Ik Hz
8
2, 99 10 / c x m s =
2008 HSar 8
Bolukta Elektromanyetik Dalga-4
dalga denklemi formundadr
2
2
0 0
2
t

=
E
E
2 2
2 2 2
1 y y
z v t

=

Burada, z dalgann ilerleyi dorultusunu, t zaman, v ise dalgann yaylma hzn
gstermektedir
Basitlik olmas asndan boyutta verilen bu dalga denklemini bir boyut iin yazarsak
2
2
0 0
2
t

=
B
B
z,t
(z,t)
v
2
2
2 2
1
v t

=

Bu denklemler
Bu denklemlerin zmleri nedir?
( , , ; ) , x y z t E B =
2
1
o o
v
= Burada
2
2
2 2
1
v t

=

(x,y,z;t) => (z;t)

2008 HSar 9
Bolukta Elektromanyetik Dalga-5
Bu diferansiyel dalga denklemin en genel zm
(z,t)=f(z-vt)+g(z+vt)
formunda olmas durumunda dalga denkleminin zmn salar
( )
.
( )
z vt
z z vt z

=

'
.1
z

2
''
2
.1
z

=

( )
. .( )
( ) ( )
z vt
v
t z vt t z vt

= =

2
'' 2
2
.( ) v
t

=

==>
==>
2
'' 2
2
.( ) v
t

=

==>
==>
2 2
2 2 2
1
z v t

=

'' '' 2
2
1
( ) v
v
=
f(z-vt) g(z+vt)
2008 HSar 10
Bolukta Elektromanyetik Dalga-5
v
(z,t)
z, t
Yukardaki ifade bize argman (zvt) olan herhangi bir f veya g fonksiyonunun dalga denklemini
salayacan sylemektedir (nemli olan f veya gnin formu deil de argmann (zvt) eklinde olmas)
rnein aadaki atma ekline sahip olan dalga x-ekseni boyunca v hz ile ilerleyen dalga
denklemini salayacaktr
( ) 3ln( )
vt
f z vt z e

=
fonksiyonu zm deildir nk (z-vt) ifadesi bu denklemde tam olarak (z-vt) eklinde deildir!
Ancak,
2
( )
( , ) 3
z vt
f z t e

=
2008 HSar 11
. 0 = E
nemli Sonu: E alann yaylma dorultusunda hi bir bileeni olmayacaktr, E alan tmyle z
dorultusuna dik bir dzlemde (xy-dzlemi) bulunacaktr
olmas gerektiinden 0
y
x z
E
E E
x y z

= + + =


( )
( )
0, 0
y
x
E z ct
E z ct
x y


= =

E(z,t), x ve ynin fonksiyonu olmadndan
Bolukta Elektromanyetik Dalga-7
( )
0 0
z
z
E z ct
E
z

= =

(1)
ve
E(z,t), znin fonksiyonu olduundan
olmas gerekir
z
x
y
E
1
c
y
E
5
E
2
E
3
E
4
E
6
Elektrik alan ilerleme yn olan z-dorultusuna
dik ynde enlemesine (transverse) titreim yapmaktadr
Yani k enlemesine bir dalgadr
Yaylma dorultusunu z-ynnde seersek yukardaki denklemin zmlerinin
f(z-ct) =E(x,y,z,t)=E(z-ct)
Basitlik olsun diye yukardaki dalga denklemini tek boyutta zelim
z
x
y
c
E(z,t) vektrel nicelik
2008 HSar 12
E
x
iin zel duruma bakalm E
x
alannn x dorultusunda olduunu dnelim
E
y
(x,y,z,t)=0 (uygun koordinat sistemi seerek bu koulu salayabiliriz)
z
x
y
E
c
Bolukta Elektromanyetik Dalga-7
E
x
(x,y,z,t)=E
ox
sin[k(z-ct)]
t=0, z=0 da E
x
(x,y,z,t)=E
ox
sin[k(z-ct)]=0 ki bu zel durumu gsterdiinden
k(z-ct) terimine gibi bir faz as ekleyerek t=0 ve z=0 da dalgann sfrdan
farkl bir deer almasn salayabiliriz
Dalga denkleminin zmnn
eklinde olduunu dnebiliriz
Dolays ile Maxwell denklemini salayan dalga denkleminin aradmz zm
E
x
(x,y,z,t)=E
ox
sin[k(z-ct)+] E
y
=0 E
z
=0
: faz as E
ox
: genlik k: dalga vektr z: yaylma dorultusu c: yaylma hz
Burada k bir sabittir ve fiziksel olarak ne anlama geldii sonra detayl olarak anlatlacaktr
2008 HSar 13
z
x
y
E
c
Bolukta Elektromanyetik Dalga-8
E
x
(x,y,z,t)=E
ox
sin[k(r-ct)]
Bu durumda dalga denkleminin zmnn
eklinde olduunu dnebiliriz
Dolays ile Maxwell denklemini salayan dalga denkleminin aradmz zm
E
x
(x,y,z,t)=E
ox
sin[k(z-ct)+] E
y
=0, E
z
=0
: faz as E
ox
: genlik k: dalga vektr z: yaylma dorultusu c: yaylma hz
z
x
y
E
c
z
y
E
c
z
y
x
x
Yaylma dorultusunu zel bir dorultu(z) deil de genel olduu duruma bakalm, yani yaylma
dorultusu z deil de herhangi bir yn olmu olsun
Yaylma dorultusu z
Yaylma dorultusu r
2008 HSar 14
Bolukta Elektromanyetik Dalga-9
z
x
y
E
c
Bu dalgann uzaysal deiimine bakacak olursak (t=0)
E
x
(x,y,z,t)=E
ox
sin[k(z-ct)+]

2
k
z
E

z
1
z
2
mesafe
t=0
kz
1
+=/2
Ardl iki maksimum noktaya kar gelmektedir
kz
2
+=5/2
k(z
2
-z
1
)=5/2-/2=2
(z
2
-z
1
)=2/k Dalgaboyu
k dalga vektr
2008 HSar 15
Bolukta Elektromanyetik Dalga-10
z
x
y
E
c
c
c
ck
T

= =
)
2
(
2 2
t
E

t
1
t
2
zaman
z=0
Bu dalgann zaman iersindeki deiimine bakacak olursak (z=0)
E
x
(x,y,z,t)=E
ox
sin[k(z-ct)+]
ckt
1
-=/2
Ardl iki maksimum noktaya kar gelmektedir.
ckt
2
-=5/2
ck(t
2
-t
1
)=5/2-/2=2
(t
2
-t
1
)T Periyod
ckT=2

1
= T

= = 2
1 2
ck
ck
T
Periyot (T) bir tam salnm iin geen sredir. Birimi saniyedir.
Frekans (v) ise birim zamandaki salnm saysdr ve birimi 1/saniye=Hertz (Hz) dir.
Frekans ile peryod arasndaki iliki
Asal frekans
=2
=asal frekans (rad/s)
Optoelektronik teknolojisinde kullanlan optik dalgann frekans 10
14
-10
15
Hz
=frekans(1/s)
2008 HSar 16
Bolukta Elektromanyetik Dalga-11
z
x
y
E
k
Yukardaki zm yeni tanmladmz nicelikler
(dalga vektr k ve asal frekans ) cinsinden yazarsak dalga denkleminin
zmlerini herhangi bir k dorultusunda ilerleyen en genel zmler eklinde yazabiliriz
E(x,y,z,t)=E
o
sin[(k.r-t)+]

2
= k

= k k

k
Dalgaboyu () yerine vektrel nicelik olan dalga vektrn (k) tanmlayalm
bykl ==>
yn ise ilerleme yn veya faz hznn dorultusundadr
(dalga says)
Setiimiz koordinat sistemi iin ky yazarsak
2008 HSar 17
Bolukta Elektromanyetik Dalga-12
'

cos( ) cos( )
x
o ox
E
B kz t j kjE kz t
t z

= + + = = +

B
t

=
B
E
) cos(
'
+ + =

t kr B
t
o
B

= j
z
E
t z E
z
j
E
z y x
k j
x
x
x
) , (
0 0
E
'
cos( )
x
o
E
B kz t j
t z



= + + =

B
B manyetik alan iin neler syleyebiliriz? E alan ile ilikisi nedir?
B(z,t)=B
o
sin[(k.r-t)+']
Manyetik alan, E alan iin yaplan benzer ilemlerden sonunda Bnin de dalga denklemi formunda
olduu grlecektir
2
2
0 0
2
t

=
B
B
(3) 3. Maxwell denkleminden
E
x
(z,t)=E
ox
sin[kz-t)+]
E(z,t)=E
ox
sin[(k.r-t)+]
2
2
0 0
2
t

=
E
E

sin( )
ox
E kz t i = +

E
2008 HSar 18
Bolukta Elektromanyetik Dalga-13
'

cos( ) cos( )
x
o ox
E
B kz t j kjE kz t
t z

= + + = = +

B
'
kz t kz t + = +
'
=
z
x
y
E
k
B
Dolays ile B
o
, y-dorultusunda olmak zorundadr
E
ox
, B
ox
den 8 mertebe daha byk!
Yukardaki denklemin eit olabilmesi iin hem argmanlarnn hem de katsaylarnn eit olmas gerekmektedir
Argmanlarn eitliinden
Genliklerin eitliinden
2
2
ox
oy
E
c
B k



= = = =
(E ve Bnin faz ayn)
* E, x-dorultusunda ise
B alan MUTLAKA
y-dorultusunda olmaldr
j kE B
ox o

=

2008 HSar 19
dev 2.2: xz dzleminde hareket eden dzlem dalgann k dalga vektr k=2i+j ise;
Buna gre
(a) Elektrik alan (E) ile k dalga vektrnn diklik kolunu saladn
(b) Manyetik alan (B) ile k dalga vektrnn diklik koulunu
(c) E ve B nin diklik koulunu saladn gsteriniz.
2008 HSar 20
Bolukta Elektromanyetik Dalga-15
Elektromanyetik dalgay oluturan elektrik (E) ve manyetik(B) alan bileenleri birbirlerine ve ayn
zamanda dalgann ilerleyi yn olan k vektrne diktir. Alan bileenleri hem zaman iinde hem de
konuma bal olarak periyodik bir deiim gsterir. Zaman iersindeki salnm , uzaysal
konumdaki salnm ise k ile temsil edilir
k, t
E(t)
B(t)
z
x
y
E(z, t=0)
t
x
y
E(z=0, t)

B(z, t=0)
B(z=0, t)

2008 HSar 21
Bolukta Elektromanyetik Dalga-15
i( t )
e
+
=
k.r
o
E E
Dalga Denkleminin farkl gsterimi
Tretilen dalga denkleminin dzlemsel dalga zmlerini daha k bir ekilde kompleks gsterim
kullanarak vektrel formda yazabiliriz.
Burada k, dalga vektr, i ise kompleks saydr.
'
i( t )
B B e
+
=
k.r
o
E=E
o
sin[(k.r-t)+]
z
x
y
E
k
B
B=B
o
sin[(k.r-t)+]
z
x
y
E
k
B
z
x
y
E
k
B
Dalga ekilleri
Dzlemsel dalga
Kresel Dalga
2008 HSar 22
Grup ve Faz Hz-1
E(t)
Tayc dalga
t
Bilgi sinyali
Modle edilmi dalga
t
t
B(t)
E(t).B(t)
k
v
g

=
Bilgi sinyali
Bilgi iletimi
v
f
v
g
Modle edilmedii iin bilgi iletmez!
f
v
k

=
2008 HSar 23
Grup ve Faz Hz-2
=

=
2
2
k
v
f
E
1
(t)
Tayc dalga
z
Modle edilmi dalga
z
E
2
(t)
E(t).B(t)
E
1
(z,t)=E
o
cos[k
1
x-
1
t)]
k
v
g

=
E(z,t)=E
oz
(z,t)E
o
sin[k
f
r-
f
t)+]
v
f
v
g
E
2
(z,t)=E
o
cos[k
2
x-
2
t)]
E1(t)+E
2
(t)
+
=
v
f
E(z,t)=2E
o
cos(k
m
x-
m
t)sin[k
f
x-
f
t)+]
k
m
=(1/2)(k
1
-k
2
)

m
=(1/2)(
1

2
)
k
f
=(1/2)(k
1
+k
2
)

f
=(1/2)(
1
+
2
)
z
z

2
Faz Hz
Grup Hz
E(z,t)=E
oz
(z,t)E
o
sin[k
f
r-
f
t)+]
v
f
2008 HSar 24
dev 2.3: SI birim sisteminde verilen dzlemsel elektromanyetik dalgay () dnelim
E
x
=0, E
y
=2cos[2x10
14
(t-x/c)+/2] , E
z
=0
a) Bu dalgann
frekans,
dalgaboyu,
hareket dorultusu,
genlii,
faz as ve
polarizasyon dorultusu nedir?
b) Bu dalgann manyetik alan (B) bileenini iin bir ifade tretin.
2008 HSar 25
Elektromanyetik Alanda Depo Edilen Enerji-1
2
o
o
o o
2
o EM
EM
E
2
1
E c u
t A
A tc u
S

=

= =

=
) (
2
o
2
o EM
B
2
1
E
2
1
u

+ =
o o
o o
2 2
EM o
o
1
E B B E
1
u E B
= =

= =

Elektrik ve Manyetik alanlarda depo edilen

Enerji Younluu (birim hacm bana enerji)
Elektromanyetik alan durumunda E ve B ilikili olduu iin
Elektromanyetik enerji iletimini ifade edebilmek iin birim yzeyden birim zamanda iletilen enerjiyi
simgeleyen S nicelii kullanlr Enerji aks=S=enerji/(alan-zaman)
Elektromanyetik dalgann en nemli zelliklerinden biri de enerji tayabilmesidir
l=ct
SI birim sisteminde birimi W/m
2
dir
2008 HSar 26
Elektromanyetik Alanda Depo Edilen Enerji-2
) ( cos +

= t kr
c
E
S
2
o
2
o
Enerji aks |S|=enerji/(alan-zaman)
2
o
2
o
o
o
2
o
E c E S
B x E c B x E
1
S
=

=
=

= ) ( ) (

Enerji aktarm yn dalgann yaylma (k) ynndedir
S vektrne Poynting vektr denir EM dalgann birim
zamanda birim yzeyden ilettii enerji aksnn lsdr
Dzlemsel dalgalar iin |S|
E(r,t)=E
o
cos[(kr-t)+]
Ik alglayclar (dedektrler), n frekans ok yksek olduu iin (10
15
Hz) bu hza ayak
uyduramazlar. Gerekde dedektrlerin allad, bu kadar hzl deien k sinyalinin zaman
ortalamasdr
c 2
E
I S
o
2
o

= =
eski ismi iddet (Intensity)
yeni ismi Parlaklk (Irradiance)
2
o
E c I S = =
2
o
B
c
I S

= =
<cos(kr-t+)>=1/2
2008 HSar 27
Elektromanyetik Alanda Depo Edilen Enerji-3
Elektrik alan E, madde iindeki yklere daha etkin ekilde kuvvet uygulayarak i yapabildii
iin EM dalgay oluturan E alanna optik alan denir ve optikte
2
o
E c I S = =
Nicelii tercih edilir
2008 HSar 28
Elektromanyetik Dalga-Kesiklilik(Kuantumluluk)
imdiye kadar elektromanyetik dalgay, yani , klasik olarak inceledik
Elektrik alan E
Dalga vektr k
Asal frekans
Parlaklk I
Elektromanyetik alann kuantalanmdr ve alan kuantasna foton denir
Durgun ktlesi m=0
Momentum p=k
Enerji =
Ak I=foton says/(m
2
-s)
Kuantun bak asndan k
Klasik olarak tanmlamak iin
I=watt/m
2
=J/(m
2
-s)=I/=foton says/(m
2
-s)=parack aks
Enerji=(Foton says)x(foton enerjisi)=N
k, t
E(t)
B(t)

2008 HSar 29
zet-1
s m x
x x
c / 10 99 , 2
) 10 85 , 8 ).( 10 4 (
1 1
8
13 7
0 0
= = =

Ik, elektromanyetik tabiatldr
Ik, elektrik (E) ve manyetik (B) alann zel olarak salnmndan olumaktadr
Bu alanlar her zaman hem birbirlerine dik, hem de yaylma dorultusuna diktir
Elektromanyetik dalgann boluktaki hz boluun

ve

deerlerine baldr
Boluk iin bu deer
I oluturan elektrik alann bykl (E) manyetik alann (B) byklnden dalgann
yaylma hz kadar daha byktr
Dolays ile n madde ile olan etkilemesinde elektrik alan bileeni etkindir ve bu alana Optik Alan
denir
2
2
ox
oy
E
c
B k



= = = =
2008 HSar 30
zet-2
Faz hz tayc dalgann, grup hz ise modle edilmi dalgann(bilginin) hzdr
EM alan kuantaldr ve kuanta birimine foton denir
Ik, Poynting vektr ile verilen yn ve dorultuda enerji tar
Dedektrler Poynting vektrn zaman ortalamas olan <|S|> deerini lerler bu da birim
yzey alan bana den g olan enerji aksdr