1

t ta a d de ev vr ri in nd de en n b bu ug g n ne e t ta ar ri ih hi im mi iz z
n ns sa an n n n H Hi ik ka ay ye es si i
J Ja am me es s C C. . D Da av vi is s

A AR RK KA A K KA AP PA AK K
James C. Davis, ABD'deki Pennsylvania niversitesi'nde 1960-1994 arasinda tarih
dersleri verdi. Modern Avrupa uluslarinin doguu, zellikle de Venedik tarihi alaninda
tarihilere ynelik drt kitap yazdi. Siradan insanlar, alianlar ve kyller tarihin
ayrilmaz bir parasi olarak eserlerinde yer aldi. Son kitabi olan Insanin Hikayesi, ayni
zamanda egitmenlik hayati boyunca edindigi, tarihi uzman olmayanlara kolay anlailir
olarak aktarma deneyiminin somut bir rndr.

* ** ** *

Insanin Hikayesi, uzun ve ayrintili bir hikayeyi kisa, zl ve kolay anlailir biimde,
yirmi birinci yzyil okuru iin yeni batan anlatan bir yapit.

Okul yillarimizdan sikici bir olaylar yigini olarak aklimizda kalan uzun insanlik tarihi,
bu kitapta bir solukta okunabilen merakli bir ykye dnyor.

Atalarimizin magaralardan bozkirlara, gerlikten yerleiklige, merkezi
imparatorluklardan ulus devletlere uzanan tarihi efsanelerle, insan hikayeleriyle
yogrulmu olarak akip gidiyor...

Byk bir hikayeyi grenmek, hatirlamak ya da unutulup gitmi eksik paralarini
tamamlamak isteyenler iin bir baucu kitabi...
* ** ** *
N ND DE EK K L LE ER R

1. Yeryzn Dolduruyoruz............................................................. 1
2. Irmak Boylarinda Toplaniyoruz ................................................... 11
3. Gerler yerleiyor................. .................................................... 31
4. Eskiagin Iki Kenti Farkli Yollar Izliyor.......................................... 49
5. in' in Binlerce Yillik Serveni Baliyor......................................... 69
6. Kimilerimiz Cihana Hkmetmeye Giriiyor.................................... 89
7. Tm Dnyayi Saran Inanlar Edindik........................................... 111
8. Avrupa Byk Rolne Hazirlaniyor ...... ..... ................................ 131
9. Birbirimizi Buluyoruz ................................................................ 151
10. Eski Dnya Yeni Dnyayi Ele Geiriyor....................................... 173
11. Aliktan, Savalardan ve Vebadan Kiriliyoruz................. ............. 189
12. Kim Oldugumuzu ve Nerede Yaadigimizi Kefediyoruz ................ 203
13. Her Yerde Egemenlik Halkin...................................................... 223
14. Daha Fazla retiyoruz ve Daha Iyi Yaiyoruz............................... 243
15. Zenginler Yoksullari Avularinin Iine Aliyor................................ 257
16. ogaliyor ve Dnyayi Kltyoruz.............................................273
17. Savai Bitirmek Iin Savaiyoruz................................................287
18. Mkemmel Toplum D Karabasana Dnyor......................... 305
19. Fhrer stn Bir Irk Yaratmaya aliiyor.................................... 321
20. Daha Byk, Daha Acimasiz Bir Sava Balatiyoruz .....................333
21. Asya'nin Devleri Yoksullarini Doyurmaya aliiyor....................... 363
22. Bazilarimiz Zengin Oluyor........................................................ 385

2
23. Uurumun Kiyisinda yryoruz ...................................................413
24. Inanilmaz eyler Yapiyoruz.........................................................437
Son deyi: Yola Devam............................................... ................... 459
Izinler ......................................................................................... 460

* ** ** *
1 1. . B B l l m m
Y Ye er ry y z z n n D Do ol ld du ur ru uy yo or ru uz z

Atalarimizdan en nemlisi homo erectustu, yani `dik insan. Byle adlandirilmalarinin
nedeni iki ayak zerinde durmalariydi. Yaklaik iki milyon yil nce Afrikada
evrimletiler ve oradan Asyaya getiler. ... Erectus, yeryzndeki varligini yaklaik
300,000 yil ncesine kadar srdrd.

Erectus yeryznden silinmeden nce, ait oldugumuz trn atasi oldu. Biz homo
sapiens yani `akilli insaniz.

Antropologlar ... bizim alt trmzn yaklaik 160,000 yil nce sapiensten
evrimletiginden hayli eminler. Byk ol asilikla Afrikada Byk Sahranin gneyinde
evrimletik. Sapiensin bir alt tr oldugumuzu belirtmek iin kendimizi homo sapiens
sapiens yani `akilli akilli insan olarak adlandiriyoruz. Gnmzde yeryzndeki tek
insan tryz.

Farkli biimlerde evrimletik. Afrika'dakilerin bir kismi, havayla temas eden deri
yzeyinin artmasini, bylece de havanin daha kolay biimde sogutmasini saglayan
uzun, ince vcutlara sahip oldu. Derilerinde ki koyu pigment, onlari tropikal gnein
mortesi iinlarina kari korudu, kivircik salari da balarinin sicaktan daha az
etkilenmesini sagladi. Oysa Avrupa ve Asya'da yaayan ve uzun, karanlik ki
mevsimleriyle ba etmek zorunda olan insanlarin baka gereksinimleri vardi.
Kemiklerinin zayiflamasini nleyen D vitamininin retimini artirmak iin gne iigina
gereksinim duyuyorlardi. Koyu deri gnei ok fazla engelleyecekti, bu nedenle az
pigmentli pembe veya soluk derilere sahip oldular.

Yaklaik 30,000 yil nce, ... atalarimizin da farkli grnmekten en az gnmz
insanlari kadar holandigini biliyoruz. Pirenelerdeki bir magaranin duvarlarinda, o
dnemde yaami insanlari betimledigi dnlen yz kadar resim var. Bazi
insanlarin salari uzun, bazilarinin kisa, bazilari salarini rm, bazilari da topuz
yapmi. Erkeklerin bir kisminin sakali ve biyigi var, bir kismiysa tirali.

Tarihin, kesin zamani olduka tartimali olan bir noktasinda, insanlar birbirleriyle
konumayi grendi.

lm anlamli ve nemli bir ey olarak grdkleri aik.

Ilk insanlara ilikin bildigimiz en etkileyici ey, magaralarin derinliklerinde yaptiklari
resimler. ... 15,000 yil nce sari kilden yapilmi 60 santimetre uzunlugunda iki bizon
duruyor.


3
Fransadaki tarih ncesi aratirmacilari, sarp bir kayaligin dibinde, 10,000 ile 100,000
arasinda atin kemiklerinden oluan dev bir yigin buldular. ... ek Cumhuriyeti ndeki
bir kyde aratirmacilar yzden fazla mamuta ait bir kemik yigini buldu; Rusyada bir
yerde de iki yzden fazla mamuttan kalinti bulundu.

Gnmzden 50,000 yil nce Afrikaya, Asyaya ve Avrupaya yayilmi durumdaydik.
Artik daha nce hibir insanin ayak basmadigi diger kitaya gitmenin zamani
gelmiti.

Avustralyaya ayak basan bu insanlarin torunlari gnmzde "Aborjin, yani yerli
olarak adlandiriliyor; oysa yerli szcgnn anlattiginin tersine, "batan beri
Avustralyada degillerdi.

... gnmzden yaklaik 10,000 yili akin bir sre nce, okyanus yava yava
ykseldi, anakarayla baglantilar sular altinda kaldi. Tasmanya artik bir ada olmutu.

Avustralya yerlileriyle ilikisi kesilen adadakiler 10,000 yil boyunca ilkel yaamlarini
srdrd. ... adaya gelen ilk Avrupalilar ... 1800lerin balarinda, Britanyali
gmenler, "Kara Sava olarak adlandirilan bir savata neredeyse btn Tasmanlari
yok etti.

... Sonra ilerinden bazilari kara kprsnn dogu ucundan (Kuzey Amerika) daha
ilerilere dogru gitti. Byk olasilikla peine dtkleri av hayvanlari gneye ve doguya
dogru kaiyorlardi.

Gnmzden neredeyse 11,000 yil nce Gney Amerikanin gney ucunda bir yrede
yaayan Amerikan yerlilerinin yaamina ilikin az da olsa bir eyler biliyoruz. ...
kydekilerin uyuturucu olarak kullandiklari bir alinin ignenmi yapraklari da var.

Okyanusyaya ilk yerleenlerin, Gneydogu Asyanin aiklarindaki adalardan denize
ailan iftiler ve tccarlar oldugu neredeyse kesin. ... Melanezyaya, yani "Kara
Adalar ... Mikronezyaya, yani "Kk Adalar ... Polinezyaya, yani "ok Adalara
vardilar.

... neden gittiklerini kimse bilmiyor. ... Yiyecek bulamadiklari iin ya da savalar
yznden adalarindan katiklari dnlebilir.

Gezginler, tanidik sularda yol alirken kopan firtinayla yelkenli tekneleri epey uzaklara
srklenen adalilardan ok sz edildigini yaziyorlar. Daha sonra da okyanus akintilari
onlari yzlerce kilometre tedeki adalara gtryordu.

Byk Okyanustaki adalara ulatiginda, insanoglu btn yeryzn doldurmu oldu.






4
2 2. . B B l l m m
I Ir rm ma ak k B Bo oy yl la ar r n nd da a T To op pl la an n y yo or ru uz z

Gnn birinde avcilar, koyunlari tutabilecekleri yalnizca bir ucu aik olan bir vadi
kefeder. Bu keif, en azindan kisa bir sre iin yerlemek demektir. Vadinin aik
ucuna adir kurar, ya da kulbe ina ederler. Artik avcilar obana dnmektedir. ...
Koyunlari gtmesi iin kpekleri egitirler.

Niteliklerini begenmedikleri koyunlari srden ayirip yediklerinden, yava yava daha
yararli nitelikleri olan bir tr yeti tirmi olurlar.

Tahil tanelerinin tohum ol dugunu fark ederler.

Artik tarimla ugratiklarindan, belli bir yerde kalmalari iin (srleri diinda) bir
nedenleri daha vardir. Tarim iin uygun hale getirilen bir araziyi yalnizca bir yilligina
kullanmak akillica degildir. Bu nedenle, aletlerini ve tohuml arini saklayabilecekleri
bycek kulbeler ina ederler.

... bu degiim, insanoglunun cilalamak ve bilemek suretiyle ekillendirme yoluyla
daha gelimi ta aletler yaptigi Neolitik agin (Yeni ya da Cilali ta agi)
balangiciyla ayni zamana rastlar.

Tarim yalnizca 10,000 yil iinde dnyanin neredeyse her yerinde, yi yecek toplamanin
yerini aldi. ... Dnya apinda bir kuraklik insanlari daha fazla yiyecek bulmak iin
yeni yollar aramaya itmi olabilir.

Arkeologlar, yiyecek toplayiciligindan tarima geiin izlenebildigi yerleri ortaya ikardi.
Bu yerlerden biri, deniz seviyesinden 250 metre aagida bulunan Kudsn
yakinlarinda bir vaha olan Erihadir. ... Su kaynagina adandigi dnlen bir tapinak
kurmulardi.

Tarim devriminin tamamlanmasi 1,000 yil kadar srd. 1,000 yilin sonunda, kalabalik
bir kyde yaayan iki bin kiilik bir insan toplulugu haline gelmilerdi. .. . avci-
haydutlardan korkmalarini gerektirecek kadar refah iindeydiler.

Gne altinda kavrulan Eriha'dan ok uzakta, Avrupa'da, karla kapli Alplerin ortasinda
tuhaf bir Buz adam yaiyordu. ... biri onu okla sol omzundan vurmu. Kayalarin
iinde boyunun iki kati derinligindeki bir ukura yuvarlanmi ve orada kan kaybindan
lm. ... Buzulun altindaki soguk barinaginda elli yzyildan daha uzun bir sre
huzur iinde yatmi. ... Birka kadin onun ocugunu dnyaya getirmeye gnll oldu,
ama bu hala bilimin sinirlari diinda.

Ve ite tren borulari ve gmbrdeyen davullar eliginde, insanlarin "uygarliklar"
kurmaya baladigi dneme geliyoruz. Uygarlik szcgyle, insanlarin kylerde ve
kentlerde yaadigi, ok sayida degiik ite alitigi, bir ynetime bagli oldugu, bir
tanriya veya tanrilara taptigi ve okuyup yazabildigi bir yeri kastediyoruz. Elbette
insanlar belirli bir anda birdenbire "uygarlamadilar".

5

Uygarlamanin ilk baladigi yerin, imdiki Irakin gneyindeki blge oldugu
sylenebilir. ... Blgenin eski adi "Mezopotamya, Yunancada "Irmaklar Arasindaki
lke anlamina geliyor.

M 4500 ile 4000 arasinda, Mezopotamyanin gney blmnde yaayan ve tarim
yapan bir halk, uygarligin eigine gelip dayandi.

Irmaklarin daha yukarisindaki komulari daha sonra onlara "Smerler, blgelerine de
Smer adini verdi ama bu insanlar kendilerine "esmer bali, yaadiklari yere de
"lke diyorlardi.

Ilk iftiler, kanall ar amayi grendi.

Satacak gereksinim fazlasi rn olan iftiler, komularinin arazilerini satin aldi ve
zengin toprak sahiplerine dnt. Ayni dnemde Smerlerin bir kismi da ticaret
yapmaya baladi. ... Bylece byyen kentler birbirleriyle ilikiye girdi ve ortak
uygarlik kurdular.

Tek baina yaayan kyller kanallar tasarlayamaz, kazamaz ve kanallarin bakimini
yapamazdi. Kazi iini yrtecek ve lden gelen haydutlari uzaklatiracak eflere
gereksinimleri vardi. Dolayisiyla btn byk kentlerde bir ef ortaya ikti. "Byk
insan" olarak adlandiriliyorlardi, vergi toplayicilari, yargilari ve kanal denetileri
vardi. Bazen tccarlar ve zengin toprak sahipleri byk insana kendi isteklerini
bildiriyordu, oysa kyllerin, iilerin ve klelerin hi sz hakki yoktu. Bir Smer sz
yle der: "Yoksulun gc yoktur.

Bir Smer sylencesinde yaratici tanri Enki, tanrilara, ki bunlar erkektir, balik
avlamak, tarla srmek, kanal kazmak, tugla yapmak ve yapilar ina etmek grevlerini
verir.

Her kentte "byk insan ayni zamanda dini nderdi, o ve onun din grevlileri daima
ykseke bir yere kule ina ediyorlardi. ... Ziggurat.

Bir sre sonra tccarlar ve devlet memurlari, ilgilenmeleri gereken ilerin durmadan
arttigini fark ettiler. ... Bu kadar ok eyi akillarinda tutamiyorlardi. ... Eekleri,
keskileri, erkek veya kadin kleleri, bira testilerini ve buna benzer eyleri anlatan
gstergeler buldular.

Daha sonra yazicilar gstergeleri bir araya getirerek yeni szckler yazmanin yollarini
grendi. ... ortasindan alt kesine inen kisa bir izgisi olan ters dnm gen, bir
vulvayi gsteriyor. Bir kadin anlamina geliyor. Ikisi altta, biri yukarida yarim daire
"dag" anlaminda. Smerler kadin klelerini dogudaki daglardan getiriyorlardi,
dolayisiyla bir yazici bu iki gstergeyi, yani genle yarim daireleri bir araya
getirseydi, ortaya "kle kadin" anlami ikacakti.

yle bir zdeyi vardi: "Yazicinin elleri de agzi kadar hizli olani makbuldr.


6
Smer yazisi artik nesneleri temsil eden ekil guruplariyla sesleri gsteren ekil
gruplarinin bir kariimi olmutu.

Bazi kyler byyerek 35,000 kiilik kk kentlere dnt. ... Zaman getike,
byk kentler kk kentleri denetimi altina aldi, bylece bu byk kentler artik
yalnizca kent degil, birer kent devleti oldular. Sinirlari boyunca hendekler kazildi,
iaretler konuldu.

Bu hkmdarlardan biri Uruk Krali Gilagmiti. ... Kainilmaz sonuna varmadan nce
adini btn dnyaya duyurmaya karar verir, o ve arkadai Enkidu, yurtlarini terk edip
servenlere atilirlar. Bu servenlerden birinin ardindan Enkidu, bir tanrianin
Gilgami'a verdigi ama Gilgami'in kaybettigi davulu ve tokmagi bulmak iin byk bir
cesaretle ller dnyasina iner. Fakat ller lkesinin yasaklarini ignediginden geri
dnemez. Gilgami bilgelik tanrisina kendisine yardim etmesi iin yalvarir, sonunda
Enkidu'nun ruhu yeryzne geri dner. Iki dost kucaklair ve Enkidu Gilgami'a
lmden sonra yaamin ne kadar kasvetli bir ey oldugunu anlatir. Son iirde
Gilgami lr.

Smerler tarafindan kurulmalarindan yaklaik be yzyil sonra bagimsiz kent
devletleri devrinin sonuna gelinmiti.

Smer lkesinden irmaklar boyunca kuzeye gidildiginde, bugnk Bagdat
yakinlarinda Akad Kralligi vardi. ...
Smer lkesinin tamamini, kuzeyindeki Asur lkesini ve daha baka yerleri ele
geirdi. ... Imparatorlugu Basra krfezinden Akdenize kadar uzaniyordu. Birka
kuak boyunca Smer lkesi yalnizca bir eyalet olarak kaldi.

Oysa Smer, bir krallik veya kltrel bir nc olarak henz yok olmamiti. Smerler
bagimsizliklarini yeniden kazandi ve Kral Ur-Nammu lkeyi birletirdi. ... dnyadaki
ilk kanunnamesini hazirladi. ... Kanunnamenin giri blmnde Ur-Nammu, halkina
adalet getirdigi iin vnyor. Onlari kzlerini, koyunlarini ve eeklerini alan
hirsizlardan kurtarmi, "dul kadinlar gllerin penesine dmemi ve "bir sikkesi
olan biri [altmi sikkesi olan] birinin penesine dmemi.

M yaklaik 1750de Babil Kralligi, Firatin yukari kesimlerine kadar btn
Mezopotamyayi egemenligi altina almiti.

Smerler yine de, komu halklara grettikleri ve komu halklarin onlardan grendigi
eylerde yaamaya devam etti. Bunlardan en neml isi okuma yazmaydi, ama
Smerler komularina kentlerde nasil yaayacaklarini, mleklerine mleki arkinda
nasil ekil verebileceklerini, bir mal listesini nasil yapacaklarini, tekerlegi taitlarinda
nasil kullanacaklarini, sava arabalariyla ve baltalarla nasil savaacaklarini, arazileri
nasil leceklerini, bir sayinin karekkn ve kp kkn nasil hesaplayacaklarini da
gretmiti. Hatta Mezopotamya'nin diindaki halklar, zellikle de Sami halki,
Smerlerin efsanelerini ve yasalarini bile alarak, kendilerine mal ettiler.

Misir... Her ikisi de yaklaik ayni zamanda irmak boylarinda ortaya ikmiti.


7
M 3000 yilina gelmeden, bir hkmdar Misiri tek bir ynetim al tinda birletirdi. ...
Belki de Skorpion ve Menes ayni kiiydi.

Yazi dncesini ticaret yaptiklari Smerlerden almi olabilirler, fakat yakin zamanda
arkeologlar bir eski Misir mezarliginda, zerinde Smer yazisindan daha eski oldugu
dnlen yazilar bulunan mlekler ve tabletler ortaya ikardi. ... Hiyeroglif szcg,
Misirlilarin bu resimlere verdikleri "tanrinin szckleri adindan tremitir.

Ardindan, Misirlilar, yaziyi Smerlerin getirdigi noktadan daha ileri taiyan bir sonraki
adimi atti. nszlerin seslerini gstermek iin 24 simge gelitirdiler. nller iin
simgeleri yoktu, onlarsiz idare ettiler. Yine de Misirlilar, ikardigimiz her sese karilik
bir simge gelitirerek alfabe ilkesini kefetmi oldu.

Misirlilar, firavunun bir tanri, yaayan bir tanri oldugunu dnyorlardi.

M yaklaik 2680 yilinda Firavun Coser, bir Smer ziggurat ina benzeyen basamakli
bir piramit yaparak sonraki firavunlar iin rnek oluturdu.

Eski Misirlilar, ok irkli bir halkti.

Misir, M 2100de paralandi. ... atlarin ektigi sava arabalariyla ilerleyen, sava
baltalari kullanan bir Asya halki, Misiri fethetti.

M yaklaik 1350de Firavun IV.Amenofis, Misirlilarin 2,000 yil boyunca taidiklari
inanlarla bagini aniden kopardi. Hkmdarliginin ilk yillarinda, halkina btn eski
tanrilari terk etmelerini ve yalnizca gnein tanrisi Atona tapmalarini syledi. ...
Firavun, tek ve gerek bir tanriya olan sevgisini gstermek iin, eski bir tanrinin
adindan gelen adini (Amenofis "Amon' u Memnun Eden" anlamindaydi) Ahenaton
("Aton'un Hizmetkari") olarak degitirdi. ... on sekiz yaindayken ld.

Misir, M yaklaik 1100 yilina dek dnyada nemli bir gt.


3 3. . B B l l m m
G G e er rl le er r Y Ye er rl le e i iy yo or r

Yaklaik 4,000 yil nce, sonradan Ibraniler olarak anilacak Sami toplul ugu, Smer
lkesindeki yurtlarini birakip Firat Irmagi boyunca kuzeye dogru yola ikmiti ...
"gezginci anlamina gelen Hapiru adiyla aniliyorlardi. ... Ibraniler, imdiki Trkiyenin
gney sinirindaki Harrana vardiklarinda bir sre yerleik bir yaam srm, ardindan
tekrar yollara koyulmulardi.

1,000 yil kadar sonra Yahudiler, bir tarih, sylenceler ve kanunlar kitabi olan Kitab-i
Mukaddeste, Ibranilerin yksn anlattilar. Artik insanoglunun tarihinde bi r eige
geldik. Gnmz aratirmacilari buraya kadar okudugunuz tarihi, kazilarda bulduklari
talardan ve kemiklerden ya da gemileriyle ilgilenmeyen halklarin biraktiklari yazi
kirintilarindan bulup ikarmilardi.

8

Kenan lkesindekiler, en azindan Ibranilere gre daha uygardilar. Bazilari ifti-
obandi, bazilari da pazar kentlerinde, gnete kurutulmu kerpi tuglalardan
yapilmi evlerde yaiyordu. Sahip olana byk itibar saglayan parlak koyu
kirmizi/mor kumalar dokuyor ve satiyorlardi.

Tanri... Avrama ... "Seninle ve soyunla yaptigim anlamanin koulu udur:
Aranizdaki erkeklerin hepsi snnet edilecek. Snnet olmal isiniz. Snnet, aramizdaki
anlamanin belirtisi ol acak. Ayni gn Avram, tanri tarafindan bildirilen yeni adiyla,
Ibrahim, kendisini, oglunu, klelerini ve byk olasilikla kabilesinin btn erkeklerini
snnet ettirmiti.

O dnemlerde baka hibir yerde, bilebildigimiz kadariyla, tektanrici bir halk yoktu. ...
Firavun Ahenaton bile, gne tanrisina ibadet etmeyi buyurdugunda ve diger tanrilari
kaldirdiginda, ayni zamanda kendisine de bir firavun tanri olarak ibadet edilmesi
geregini duymutu.

Baka tanrilarla ilgili neye inanirlarsa inansinlar, Ibraniler yalnizca bir tanesiyle
baglilik ahdinde bulunmulardi.

Ibrahimden sonra Ibranilerin nderi Ishak oldu. ... Yakup, Ishakin oglu, babasinin
yerini almi... yabanci Yakupun adini Israil ("Tanriyla green) olarak degitirecekti,
nk Yakup, "Tanriyla, insanlarla greip yenmiti.

Belleklerinden yava yava silinen atalariyla ilgili olaylari birbirine baglamak iin bir
baba, ogul ve torun kullanilmi, aslina bakilirsa, uydurmu olabilirler. Bylece yk
daha etkili olacak ve animsanmasi kolaylaacakti. ... Bunun sonucunda bu Ibrani
kabile reislerini, baka insanlarin yzyillar sonra gelitirecegi bir dinin kuruculari
haline getirmi olabilirler.

te yandan, Ibraniler aslinda Misira savai olarak da girmi olabilir. Misira
"Hyksoslarin lkeyi ele geirdigi ve 200 yil hkm srdg dnemde gelmilerdi.
Belgelere bakilirsa bu istilacilarin arasinda Ibranilerin de yer almasi olasi
grnmektedir.

Dnemim Misir metinlerinde zorunlu igc iin, byk olasilikla Ibraniler (Hebrews)
anlaminda "Habirus szcg kullanilmaktadir.

Kitab-i Mukaddes bu kabileleri, Israilin (Yakupun) ocuklari anlaminda "Israilogullari
olarak adlandirir. Tek bir amalari vardi: Kenan lkesini el e geirmek.

Kenan, atalarinin topragiydi ve tanri orayi onlara vaat etmiti. Fakat bu vaat edilmi
topraklarda baka bir halk yaiyordu.

Fetih balamadan hemen nce, Musa, Nevo dagina, Pisga tepesine ikmiti. Orada
ld.


9
Israilogullarinin lden giriinden kisa bir sre sonra Kenan lkesinin kiyi kentlerine
baka bir halk yerlemiti. Yeni gelenler, isimlerini daha sonra o blgeye verecek olan
Filistilerdi. Kenanlilar gibi, Filistiler de gelimi bir halkti. rnegin demiri
ileyebiliyorlardi. Israilogullari bunu yapamiyordu. Kitab-i Mukaddes bize, "Btn
Israil lkesinde bir tek demirci yoktu... Bu nedenle btn Israilogullari, saban
demirlerini, kazma, balta ve oraklarini biletmek iin Filistilere gitmek zorundaydilar
diye anlatir.

Kitab-i Mukaddesin onunla i lgili anlattiklarindan hareketle, Davutun bir ete reisi ve
yalnizca siradan bir Israiloglu oldugu dnlebilir. ... M 1000 yilindan kisa sre
nce, kabilelerin yalilari onu ikinci krallari olarak kutsamiti. ... Kuds bakent
yapmiti. ...

Byk olasilikla, Davutun zaferleri pek oklari tarafindan Tanrilarinin, krallari,
zellikle de Davutu onayladigina ilikin birer kanit sayilmiti.

Kuds hem siyasi hem de ruhani bakent yapacakti. ... Yahudilerin ve Hiristiyanlarin
bugn hala okuduklari ya da syledikleri mezmurlarin (ilahilerin) pek ogunu Davut
yazmi olabilir.

Davut lm degindeyken yerine gemesi iin ikinci oglunu semiti. ... Sleyman,
babasi lmeden ta giyecekti.

Davutun 20 karisi ve cariyesi varken, Kitab-i Mukaddes Sleymanin 700 karisi (biri
de firavunun kiziydi) ve 300 cariyesi oldugunu sylerler.

ogunlugu yoksul ve tutumlu ol an halk, fildii bir tahtta oturan, altin kupalarla iki
ien, maymun ve tavus kuu besleyen bir krallari oldugunu fark etmiti.

Davut ve Sleymandan sonra krallik paralandi. ... Kuzeydeki hal k, Israil adinda yeni
bir krallik kurdu. Gneyde kalanlar kendi kk kralliklarina Yahuda adini verdiler.

O zamana dek Israilogullari tanrilarini, ... ocuklarinin hemen yardimina koan ve
onlara nasil davranmalar gerektigini greten bir baba olarak grmlerdi. Ama ayni
zamanda onu, kendisine kurban sunulmasini isteyen ve kendisine kari koyanlara
acimasi olmayan bir zorba olarak da gryorlardi.

M sekizinci ve yedinci yzyillarda, "peygamber adi verilen insanlar, ... tanrinin
iradesini, ogunlukla da onun kendi szckleriyle ortaya koyduklarini iddia ediyorlardi.
... Bunlardan biri... Amostu.

Bir diger peygamber, Hoea, ... Benzer biimde, Israil baka tanrilari severek (bu da
bir tr zinaydi) tanriyi d kirikligina ugratmiti.

Alimler, hazine gibi saklanan bu metinlerin pek ogunu bir araya getirip yava yava
Kitab-i Mukaddesi meydana getirdiler. ... Bunlarin kaynagi, byk bir olasilikla
Filistin degil, Firat ve Dicle boyunca kurulmu Mezopotamya ky kentleriydi. Firat ve
Dicle irmaklarina yakin yikintilarda bulunan eski tabletlerde, Kitab_i Mukaddeste

10
anlatilanlara ok benzeyen sylencelere rastl anir. Enlilin, yaraticinin, dnyayi gkten
nasil ayirdigi; Enkiyle annesinin insani kilden nasil ekillendirdigi; ana tanrianin
cennetteki yasak bitkileri yedigi iin su tanrisini nasil cezalandirdigi; "insan soyunu
yok etmek iin tanrilarin nasil bir sele yol atiklari ve (anlaildigi kadariyla, nk
tabletlerin bir kismi kayip) Tanriya saygisi olan bir krali bir tekneyle o topraklari terk
etmesi iin uyardiklari, hep bu tabletlerde anlatilir.

Kitab-i Mukaddes, nceden konar ger bir hayat srerken sonradan Filistinde
yerleik hayata geerek iftilik yapmaya balayan bu yoksul insanlara, Misirlilarin ve
Firat ile Dicle kiyilarinda yaayanlarin sahip olmadigi bir ey vermiti: Bir bellek.

Kitab-i Mukaddesteki en etkileyici blmlerden biri Eypn iiridir. ... Smerler
daha eski bir yorumunu anlatir. ... iir herkesin aklini kurcalayan bir gizemle ilgilidir:
Bir tanri veya baka bir yksek g varsa, neden hak etmeyen i nsanlarin aci
ekmesine gz yummaktadir ?

Aslinda tanri Eyp yanitlamamitir, ama air dnyanin enginligini ve tanrinin
gizemini kabul ederek teselli bulmamizi ister bizden.

Kuzeydeki Israil kralliginin mr M 721 yilina kadar srd. O yil, Firat ve Dicle
blgesinden gelen Asurlular kralligi yenilgiye ugratti.

Gneydeki kk Yahuda kralligi hara deyerek varligini srdrd, ancak M 586da
yine Firat ve Dicle arasindaki blgeden gelen Babilliler kralligi ele geirdi. ... Persler
sonradan Babili ele geirdiklerinde bu esirleri serbest birakti, ogu Yahudaya geri
dnd. Kuzeydeki Israilin kabileleri yok oldugundan, Yahudiler artik Ibrahim ile
Musanin tanrisina tapan tek halkti.

Yahudilerin ogu yurtlarini terk etti. Artik "bizim diyebilecekleri bir lkeleri yoktu,
Akdenizin drt bir yanina ve daha telere yayildilar. Neredeyse 2,000 yil boyunca,
Yahudilerden birbirlerinden ayri dm halde, ogunlukla kt muamele grerek,
gettolarda yaadilar.

4 4. . B B l l m m
E Es sk ki i a a n n k ki i K Ke en nt ti i F Fa ar rk kl l Y Yo ol ll la ar r z zl li iy yo or r

Yunanlilar, ormanlik blgeleri byk lde yok etmiti. ... Kyler ve kentler deniz
kiyisinda veya daglarla evrili oldugundan kismen yalitilmi durumdaydilar. Bu
nedenle kentlerin ogu, yaklaik 200 tanesi, kk ve bagimsiz kent devletlerine
dnt. ... Aristoteles, ideal kent devletinin herkesin birbirini tanimasina olanak
verecek kadar kk olmasi gerektigini belirtmiti.

M 600lerde, Lykurgos adinda bir Spartali olduka abuk bir biimde, Spartal ilarin
yzyillarca bagli kalacagi bir dzen kurdu. ... Bu kurallari tek baina yazdi ve ... tanri
Apollonun onayini aldi. ... sonra da kendisini aliktan lmeye mahkum etti.


11
Lykurgos'un tasarladigi dnlen devlet dzeni btnyle savailardan ve toprak
sahiplerinden oluan st sinif Spartalilarin elindeydi. ... Dk toplumsal konumlarinin
iareti olarak serflere kpek derisinden baliklar giydiriyorlar ve her yil onlara sava
ilan ediyorlardi. Bunu, gizli polis rgtnn sorun ikaran serfleri ldrmesini meru
kilmak iin yapiyorlardi belki de.

Yalilardan oluan bir heyet, yeni dogan erkek bebekleri inceliyor ve yalnizca
amalarina uygun olanlarin yaamasina izin veriyordu. ... On iki yaindan sonra bir
oglan ocugu diger oglan ocuklariyla birlikte askeri bir kampta yaiyordu. ... Yalari
byk ocuklar, yilda bir kez, kimin daha uzun dayanacagini grmek iin
kirbalaniyordu.

Spartali erkeklerin ogu, egitim grerek, savaarak, alt sinifin emeginden gelir elde
ederek ve daima devletin denetiminde kalarak yaamlarini srdryordu.

Kizlar da oglanlarin aldigi egitimin bir kismini aliyordu. Temel grevleri, devlet iin
daha fazla savai dogurmakti. ... Evliligin ilk yillarinda kocalari karilarini yalnizca
geceleri ve gizlice ziyaret edebiliyorlardi; bununla erkeklerin kurnazliginin ve
drtlerinin sinanmasi amalaniyordu.

Altin aginda Sparta kltrel bir ld.

Spartanin rakibi Atinada ... iktidari ele geirmek iin abalayan politikacilar
arasinda... M 508 yilinda mcadeleyi kazandiginda Kleisthenes gerekten de sz
verdigi eyi yapti. ... Balangita bunu amalamasa da, Kleisthenes Atinanin
demokrasi yolunda byk bir mesafe kat etmesini sagladi.

Ancak daha sonra Atinalilar daha da ileri gitti. Devlet yetkililerine alimalarinin
kariliginda maa bagladilar, bu da en azindan teorik ol arak yoksullarin bile grev
alabilecegi anlamina geliyordu. Ayrica, yzlerce yurttatan oluan jrilerin, yargilarin
idaresi olmadan, oy okluguyla karar verdigi mahkemeler kurdular. Her yurtta bir
gn meclise girmeyi veya devlet ynetiminde bir grev almayi ya da bir jride yer
almayi umabilirdi. Atinalilar siradan insanin bilgeligin kuku duymuyordu.

Atina demokrasisi kusursuz olmaktan uzakti. Bir kere yalnizca erkekler, erkeklerin de
yalnizca yurtta olanlari ynetime katiliyordu. ... Vergiler, donanma ve di ilikiler gibi
can alici konularla ilgili ilerde bir avu zengin insan tekrar tekrar grev aliyordu.

Doguda, Ege Denizi'nin diger yaninda Kk Asya vardi ("Gnein dogdugu topraklar
anlamina gelen Anadolu ismi, daha sonralari kullanilmaya balanmitir). Yzyillar
nce pek ok Yunanli Ege'yi geip Kk Asya kiyilarina yerlemiti. Iyonlar adi
verilen bu halk deniz araciligiyla anavatanlari Yunanistan'la ilikiyi srdrmt; iki
yaka tekbir uygarlikti. Ancak siyasi aidan Ionlar, bakenti imdiki Iranda bulunan
Pers Imparatorlugunun ynetimi altinda yaiyordu. ... M 499da Ionlar Pers
egemenligine kari ayaklandi.

[Perslere kari] bir savunma birligi olarak balayan ey bir Atina imparatorluguna
dnt.

12

Pers savalarina ilikin anlatimlar "tarihin babasi olarak adlandirilan Herodotosun
yapitlarindan alinmitir. ... Herodot Tarihi boyunca u grkemli tema durmadan
yinelenir : Gl bir despotizmin nasil kibrinin kurbani oldugu ve yoksul ama zgr ve
yetenekli bir halki alt etmeyi nasil baaramadigi.

Elbette Sophokles bir Yunanliydi, aklin yararini kesinlikle onayliyordu. ... Ama akli ok
fazla yceltmelerini, tanrilarin degerini azaltmalarini, zlmeden kalsa daha iyi
olacak sirlari demelerini istemiyordu. Kendilerine hkmeden yazgidan daha gl
olduklarini dnmemeliydiler.

Sokrates, ... Sadece arkadalariyla sohbet etmekten ve onlara dncelerini gzden
geirmeye zorlayan sorular sormaktan holanirdi.

Sophokles, Herodotos ve Platon. Bu insanlar M beinci yzyilda insanin gemii
zerinde kafa yoran, hayat in anlamini aratiran, insanogluna yarair tapinaklar ve
yapilar ina eden ok sayidaki Atinalidan yalnizca dr. ... Sophokles rnegin,
sadece 120 oyun yazmamiti, ayni zamanda bir dansi, lir alan bir mzisyen, bir
greiydi ve Atinaya bir diplomat ve bir komutan olarak hi zmet etmiti.

Atinali dnrlerin en nlleri Platon ve Aristotalesti. Platon, Sokratesin
grencisiydi. ... Felsefe tarihinin, Platonun byk sorunlar zerine yazdiklarina
ilitirilmi bir dizi dip nottan ibaret oldugu sylenir. ... Bu sorunlarin belki de en
nemlisi uydu : Iyi insanlar ve iyi bir devlet nasil yaratilir ? ... Platon en nl kitabi
Devlette bunun yanitini verir: nemli olan birka yetenekli insan semek ve onlari iyi
egitmektir.

Aristotales degiik bilgi dallarinda aratirmalar yapti. Kurallari unlardi: Olgulari topla,
onlari dikkatle incele, siniflandir, tarti. ... Pek ok devletin oluma biimini
inceledikten sonra, bir kent devletinin yapacagi en iyi eyin iktidari orta sinifa
birakmak olduguna karar verdi. ... "Insan diye yaziyordu, "bir kent devletinde
yaayan bir hayvandir.

M 338in sonbaharinda Philippos ve zeki oglu Iskender, Atinalilari ve destekilerini
kesin bir yenilgiye ugrattilar. ... Insan trnn neler baarabilecegini gsteren pariltili
Atina, savai Sparta ve Yunaistanin diger btn kent devletleri yok olup gitti.


5 5. . B B l l m m
i in n i in n B Bi in nl le er rc ce e Y Y l ll l k k S Se er r v ve en ni i B Ba a l l y yo or r

in uygarligi, Sari Irmakin daglik arazilerden getigi ve tepelerle irmagin kiyisindaki
bataklik alan arasinda dogal taraalarin yer aldigi daha i blgelerde baladi. ...
Genellikle, ok fazla emek isteyen ama ok sayida karni da doyuran pirin
yetitiriyorlardi. Yamalari taraalandiriyor, tehlikeli akarsularin kenarlarina bentler
yapiyor, arazilerini suluyor ve kendi dikilarini rnleri iin gbre olarak
kullaniyorlardi. Toprak, sigir yetitirmek iin kullanilamayacak kadar degerliydi, bu

13
nedenle erp yiyerek yaayan hayvanlar (tavuk, rdek, ve domuz) besliyorlardi
ama onlarin sayisi da fazla degildi. in "bitkisel bir uygarlik olmutu.

Tarihiler... kazmaya baladilar. Kisa sre sonra byk bir kemik yiginiyla karilatilar
ve bunlarin eski hanedanlik belgeleri oldugunu anladilar. ... Eski krallar iin alian
falcilar, gelecege dair bir soru soruyorlar, bu soruyu bir kemigin zerine yazip bunu
atee tutuyor, oluan atlaklara bakilarak kehanette bulunuyorlardi. Kabugun ya da
kemigin atlama biimi sorunun yanitini (genellikle bir evet veya hayir biiminde)
veriyordu.

in kltr, ang dneminden gnmze 4,000 yildir kesintisiz uzaniyor.

M 1122de Cog Hkmdari Vu, ... u gretiyi benimsetti: Gk, yce varl ik, evreni
ynetir ve Gkn vekilligine sahip degilse, yani ggn Gkn rizasi yoksa hi kimse
dnyayi ynetemez. ... inliler iin Gkn Vekilligi dzenleyici bir kavram oldu.

M 230 ile 221 arasindaki 10 yilda, batidaki bir kralligin hkmdarlari diger btn in
devletlerini ele geirdi. Bylece btn in, ilk kez bir ailenin, in slalesinin ynetimi
altinda birleti. (Bati dnyasinda bu lkeye verilen "in adi da bu hanedanin adindan
gelir). ... inliler o dnemde, yeryzndeki insanlarin drtte birini oluturuyordu.

in hkmdari ... hem bir tanri hem de bir kahraman oldugunu bildiren yeni bir
unvan kullanmaya baladi.

Kuzeydeki sinir devletlerinin eski hkmdarlari, Asya otlaklarindan gelen atli akincilari
durdurmak iin uzun surlar ina ettirmiti.

Batililarin Konfys dedigi Kungfudzi, ... grencilere bedeli kariliginda ynetim ve
yaamla ilgili dncelerini greten bir gretmendi. ... Konfys, "Hkmdarlar
hkmdar olmali, kul da kul diyordu, "baba baba olmali, ogul da ogul. ... "Soylu
insanlar rzgara; sradan insanlar otlara benzer; rzgar estiinde otlar eilir.

Yasacilar olarak bilinen bir grup gereki devlet adami ve filozof, Konfysn
iyilikseverligine kari iktilar. ... Konfysn dncelerine kari ikan yalnizca
Yasacilar degildi. Davcilik (Taoculuk) adi verilen bir dnce akimi tek geregin
kozmik bir kuvvet olan Doga olduguna inaniyordu. ... ini degitiren Yasacilar veya
Davcilar degil, Konfys ve yandalari oldu. ... Konfyslk zenli, lkesine ve
ilkelerine bagli bir ynetici sinifinin ortaya ikmasina yardimci oldu.

inliler yalnizca mkemmel sanatilar degildi, ayni zamanda dnyadaki en yaratici
halkti. emsiyeyi, el arabasini, kibriti, di firasini ve oyun kagidini byk olasilikla ilk
inliler kullanmiti. Bycler igneleri miknatisliyor, ... ugurlu yerleri semek
amaciyla kullaniyorlardi; ... daha sonra miknatislanmi ignelerden pusula yaptilar. ...
diger halklardan daha nce kagit yapmaya baladilar. ... szckleri nasil basacaklarini
buldular. ... Gutenbergin Avrupanin ilk kitabini (1450 civarinda bir Kitab-i Mukaddes)
basmasindan 500 yil nce, in ynetimi Konfys klasiklerden oluan 130 ciltlik
bir klliyatin basilmasi iinin masraflarini stlenmiti.


14
inli bir mucit, bal, kkrt ve gherileyi karitirip, bu kariimi isitmiti. Sonsuza
kadar yaamayi saglayacak bir iksir ariyordu. ... tam tersi etkisi olan bir ey
bulmutu... barut.

inin ipegi o kadar nemli bir di satim rnyd ki kervanlarin Orta Asyayi geip
batiya dogru giderken kullandiklari yol Ipek Yolu olarak adlandiriliyordu. inli
mlekiler, yumurta kabugu kadar ince, yksek tabakadan insanlarin begenecegi
kadar gzel ve muhtemelen yoksullarin satin alabilecegi kadar ucuz porselen
fincanlar, anaklar ve vazolar yapiyorlardi. Bunlardan bazilari o kadar sertti ki
(sylendigine gre) elik bile yzeylerini izemiyordu.

1200l yillarda bir felaket yaandi. Kuzeydeki otlaklardan gelen Mogol gerler
lkeye hizla yayildilar. ... inli tarihiler Mogollari, idrarlariyla yikanan, yalnizca
hirsizligi ve ldrmeyi bilen yabaniler olar ak anacakti. ... Cu Yen-cang ... 1368
yilinda son Mogol imparatorunu halkinin geldigi otlaklara geri dnmeye zorladi.
Ardindan kendisini yeni bir hanedanin, ming ("Parlak) hanedaninin imparatoru ve
kurucusu ilan etti. Imparator olarak "Takin Savai anlamindaki Hung-vu adini aldi.
... Bir dizi tasfiye sonunda, zafer kazanmasina yardim eden on binlerce insani
ldrd. ... Byk toprak sahipl erinin mal varliklarina el koydu ve belki de kendi
kyl ailesi zamaninda ok aci ektigi iin, topraklari yoksullara kiraya verdi. ... Hung-
vu egitimli insanlardan nefret edi yordu.

Pusulalari sayesinde inli ler aik denizlerde yol alabildiler, bu henz Avrupalilarin
yapamadigi bir eydi. ... 1433te, seferler bir daha balamamak zere durduruldu. ...
nedeni dpedz imparatorlarin bu seferleri srdrecek mal i gze sahip ol mamasiydi.
... Seferler devam etse, ...Konfysn, "Biri insanlara erdemli bir nderlik yaparsa
... utanma duygusuna sahip olurlar ve umurlar canlanr gretisini btn dnyaya
yayabilirlerdi.

2500lerde ve 1600lerin bainda sorunlar baladi. ... 1644te isyanci bir nder Pekini
ele geirdi. ... Yaklaik 300 yil ini ynettikten sonra Ming hanedani sona erdi. ...
Manular, ... Hanedana ing yani "Saf adini verdiler ... btn ine boyun egdirdiler.
... Manular inli erkekleri, itaatlerini gstermek iin, salarini Manu tarzinda
yapmaya, balarinin n yarisindakileri tira edip arka yarisindakileri rp baglamaya
zorlamiti. inliler bunu yapmi, durumu da, "San kalrsa ban gider, san ver
ban kurtar diye zetlemilerdi.

Manu hkmdarlarinin en gls olan Kang-i ... Konfysn erdemlerini ...
sokaktaki inlinin anlayabilecegi bir slupla zetleyen bir dizi davrani kurali
yayimladi.

ing ini, 1600lerin sonundan neredeyse 1700ler bitene kadar altin agini yaadi. ...
Bu sre iinde inl iler, dnya tarihinin en geni kitap dizisini hazirlamiti. 36,000
ciltten oluan bu dizini n tamamlanmasi 10 yil srmt. ... 1700ler boyunca inliler
zenginleti, ancak sonra zor duruma dtler. Nfus artmaya devam edi yordu,
1700lerin sonuna gelindiginde inlilerin sayisi 300-400 milyon civarindaydi.


15
6 6. . B B l l m m
K Ki im mi il le er ri im mi iz z D D n ny ya ay ya a H H k km me et tm me ey ye e G Gi ir ri i i iy yo or r

M 1000 civarinda kuzeyde bir yerlerdeki Ari (Aryan) topluluklari gneye, Dicle ve
Firat irmaklarinin dogusundaki ve eski Hindistanin batisindaki sicaktan kavrulan
platoya akin ettiler. Bu yeni gelenler ata biniyor; kisa, dayanikli yaylar, sirtta tainan
okluklar kullaniyorlardi. Hizlari ve silahlari onlara stnlk sagladi, yerlileri
yurtlarindan uzaklatirdilar. Fethettikleri lkeye, "Arilerin Topragi anlamina gelen
Iran adini verdiler.

Perslerin hkmdari olan II.Kuro, M 550de ... komulari Medlere dogru sefere
ikti. ... Medleri yenilgiye ugratti ... Sonra da daha kuzeye ve batiya ilerledi, Kk
Asyayi fethetti.

Herodotos, Kuroun Bati Kk Asyadaki ba dmaniyla ilgili bir yk anlatir. Bu
adam Lydia krali Kroisostur. ("Karun kadar zengin deyimine konu olan Karun
efsanesi aslinda Kroisosun yaamindan kaynaklanmaktadir.)

Persler, ... haberlemeyi iyiletirmek iin Basra Krfezinin yakinlarindan Ege
Denizinin yakinlarina kadar yaklaik 2,600 kilometrelik bir Kral Yolu ina ettiler.
Nbetlee alian haberciler yolu at stnde yedi gnden az srede kat edi yorlardi.

Pers hkmdarlarinin en farkli yani da bakalarinin kendi adlarina ynetmesine izin
vermeleriydi. ... Kendilerine gereken eyleri ... yolladiklari srece yneticilerin, en
iyisinin ne ol dugunu dnyorlarsa onu yapmalarina izin veriyorlardi.

Iki yzyil sonra Pers Imparatorlugunun bati tarafinda gl bir dman ortaya ikti:
Makedonyali Iskender, tarihte bilinen adiyla Byk Iskender. ... Iskender, M 334
yilinin baharinda, yirmi iki yaindayken 35,000 kiilik bir orduyla Avrupadan Kk
Asyaya geti. Kk Asyayi ele geiren Iskender, ordusuyla birlikte gneye Suriye ve
Filistine dogru yneldi, buralari fethetti ve ardindan Misiri aldi. ... Sonra da
Hindistana saldirdi. ... Tabii ki Iskenderin haritalari yoktu ve Hindistanin aslinda ne
kadar byk olduguna ilikin bir fikre sahip degildi. ... ona insanin kanini donduran
sesler ikaran 200 fille saldiran bir krali yenilgiye ugratti. Byk olasilikla dnyanin
dogu kiyisina yaklatigini dnyordu. Eski Yunanlilar dnyanin Okeanos adi verilen
bir irmakla evrelenmi bir disk olduguna inanirdi. ... Akla gelmedik bir ey oldu:
Iskenderin sadik askerleri daha uzaga gitmeyeceklerini bildirdiler.

Egemenligi altindaki btn hal klarin temsilcilerinin katildigi lende, Iskender istedigi
eyin aslinda ... bari istemiti, ayrica imparatorlugundaki halklarin yalnizca uyruk
degil, ortak da olmasini ve dnyadaki btn halklarin uyum ve bi rlik iinde
yaamasini dilemiti. ... M 323 yilinin Haziran ayinda ... otuz iki yainda ld.

10 yil iinde, hibir savai kaybetmeden Ortadogunun ve Misirin tamamini kaplayan
bir imparatorluk kurmutu. ... Komutanlardan imparatorlugu Misir, Mezopotamya
ve Yunanistan merkez olmak zere e bld.

16
Tam Iskenderin imparatorlugu paralanirken ... Italyanin ortasindaki Tiber Irmaginin
kiyisinda, Roma adinda bir tarim kenti vardi. Roma, kuzeydeki Etrsklerin egemenligi
altindaydi. Etrskler alikan ve lks yaami seven bir halkti. ... Etrsklleri yenilgiye
ugrattiktan sonra Romalilar arka arkaya dmanlarla savatilar. ... M 265 yilina
gelindiginde, ... btn Italyayi egemenlikleri altina almilardi.

O dnemde Akdenizin bati ucuna iki byk g egemendi. Bunl ardan biri elbette,
yalnizca karada, yani Italyada gl olan Romaydi. Diger g ise Romalilarin ezeli
dmani denizci Kartacaydi. nderleri Romalilar gibi ifti degil, fildii, mlek, altin
ve kuma ticareti yapan tccarlardi. ... Kartacalilarin Sicilya Adasinin bir blmn
fethetmesi, bylece Italya izmesinin ucuyla ada arasindaki bogazin denetimini ele
geirmesiyle kainilmaz sre baladi. ... Zaferlerin kari Hannibal savai
kazanamadi. ... Romalilar ... Kartacaya bir ordu yolladilar, M 146da kenti yerle bir
ettiler.

Romanin dogusunda, komutanlarinca paraya blnm Iskenderin imparatorlugu
vardi. Romalilar onlara birer birer saldirdi: Daha Kartaca ile nc savalarini
yapmadan Makedonyayi ve Yunanistani ele geirmilerdi. Ardindan Pers
Imparatorlugunun bati ucunu ve Misiri aldilar.

Kartacalilarla savalarin balamasindan 250 yil sonra Romalilar btn Akdeniz
havzasini, denizi evreleyen btn toprakl ari egemenlikleri altina almilardi. ...
Romalilarin fethedemedigi bir yer, ... Germania... MS 9 yilinda Germanianin
kuzeyindeki ormanlarda yaayan bir kabile bir Roma ordusunu acimasizca yok etti. ...
Roma, Germanianin byk blmnden vazgeti.

Hkmdarlar yeteneksiz oldugunda bile Roma sonraki 200 yil boyunca halkina istedigi
eyleri vermeye devam etti: Nizam ve uygarlik. Herkes aik ve degimez olan Roma
yasalarindan yararlaniyordu. "Gk kubbe bamza yklsa bile , der Romalilarin bir
sz, "adalet yerini bulmal dr.

... uzun sre kullanilacak biimde ina edilen bu yollar Iskoyadan Arabistana kadar
uzaniyordu.

50 yil iinde (235ten 284e) iktidara gelen yirmi alti imparatordan biri diinda hepsi
ldrlm veya intihar etmi ti. ... 200lerde ortaya ikan baka bir sorun daha vardi:
Sadakatsiz ordular. ... En byk askeri sorunlar dogudaydi, oysa Italyadan deniz
yoluyla Misira veya Karadenize ulamak hafta sryordu.

Bu yzden Diokletianus Roma Imparatorlugunu bld. Batiyi ynetmesi iin baka
birini seti, dogu yarisinin baina kendisi geti. Daha sonra her iki hkmdar da kendi
lkesinin bir kismini ynetmesi iin baka birini seti, bylece "cihanin drt prensi
ortaya ikti. ... Diokletianustan sonra Konstantinos adindaki gen komutan iktidara
geti ve yalnizca dogunun degil btn imparatorlugun hkmdari oldu. ... Bakenti
iin uygun bir yer seti: Karadenizin giriindeki kadim Bizans kenti. ... Birka yil
iinde Konstantinos, ailmasi nerdeyse olanaksiz surlar ina etti. Kenti sarayl ar ve
kiliselerle doldurdu; sokaklari baka kentlerden gelme ganimet olarak alinmi
heykellerle ssledi.

17

Roma Imparatorlugunun daha yali Bati Avrupa yarisi 100 yil daha varligini srdrd.
Sonra Germen kabileleri ... 410 ve 455 yillarinda Roma kentini de yagmaladilar. ...
batidaki Roma Imparatorlugu yok olmutu.

Roma Imparatorlugu'nu kuranlar, Asya'nin cra otlaklarinda dolaip duran Trk-Mogol
boylari hakkinda ok az ey biliyor, belki de hibir ey bilmiyorlardi. Bu halklar, Roma
Imparatorlugu'nun blnmesinden yzyillar sonra, 1200'lerdeki fetihlerine
balamadan nce, kendi hallerinde ger boylariydi. Dayanikli kk adarinin
zerinde, atlari, koyunlari ve yaklari iin otlak bulmak zere agasiz ovalarda
gezinirlerdi. Yaamlarini srdrmek iin bir yandan da komu boylara akinlar
dzenlerlerdi. Ahap direkler ve keeden yapilma derme evlerinde yaar, etle ve kimiz
dedikleri ekitilmi kisrak style beslenirlerdi. Suyun tanrisal bir ey olduguna ve
kirletilmemesi gerektigine inandiklarindan, asla yikanmiyorlardi. Kirli mein yelekleri
yagdan parliyor ve gney komulari, inliler, onlarin yanlarina yaklailmayacak kadar
kt koktuklarini sylyordu.

1100'lerin sonlarinda, Timuin adindaki uzun boylu gen bir Mogol, kanli bir
arpimayi kazanarak soyunun baina gemi, sonra da diger Trk-Mogol soylarini
denetimi altina almaya balamiti. ... 1206 yilina gelindiginde, kirkli yalarindayken,
kendisini "Kee adirlarda yaayan btn boylarin" hkmdari ilan etti. O yil Mogol
reislerinin bir toplantisinda, anlaildigi kadariyla, "denizler kadar engin hkmdar
anlamina gelen ingiz (Cengiz) Han unvanini aldi. (Mogollar hi deniz grm myd'
ki ?) Cihana hkmetmeyi dnyordu.

amanindan (Gk ile aracisi) halkina, benekli bir atin zerinde gge ykseldigini ve
Gk tanrisiyla, Meng Tengri ile konutugunu sylemesini istedi. Meng Tengri,
Cengiz Han'a cihana hkmetmesini buyurmutu.

"Insanin en byk sevin kaynagi, demiti, "zaferdir: Dmanlarini yenmek, onlari
kovalamak, onl arin olan eyleri almak, sevdiklerini aglatmak, atlarina binmek ve
[aynen kendi ifadesiyle] karilarini ve kizlarini kucaklama.

Baarinin bir baka nedeni de bu atli gerlerin ok uzaklara ok hizli gidebilmesiydi.
... Cengiz Han'in askerlerinin savata bir baka stnlkleri daha vardi: Kilitan
geirmeye kesinlikle kari degillerdi. ... inin kuzeyini fethettikten sonra Cengiz Han
batiya dnd. Ordulari imdiki Afganistan'i ve Iran'i fethetti. ... Cengiz Han 1227'de
in'de savairken ld.

Cengiz Han Imparatorlugu, Roma Imparatorlugu'nun en byk zamanindaki
geniliginin iki katina ulamiti. ... Cengiz Hanin ardillari, imparatorlugu her birini bir
hanin ynettigi drt paraya blmlerdi. Bu hanlardan biri, Hanlar hani, yalnizca
in'i, Kore'yi, Mogolistan'i ve Tibet'i ynetmiyor,en byk hkmdar olarak diger
hanlari da ynetiyordu.

Ancak sonunda bu muazzam imparatorluk yikildi. ... Torunu Kubilay Han'in
hkmdarligindan sonra, Hanlar Hani, diger hanin kendi yollarina gitmelerine gz
yumarak, esas olarak in'deki merkezlerine odaklandi. Kubilay ve torunlari ayrica

18
fatihlerin dtg lmcl hataya da dmt: Fethettikleri lkelerin geleneklerini
benimsemi ve kendi geleneklerini birakmilardi. ... Hanlarin ordulari btn
hanliklarda sava becerilerini yitiriyorlardi. Filistin'de Memluklulara yenildiler, Iran ve
Mezopotamya'daki Ilhanli Devleti yikildi.

Btn bu sinir boyu insanlari ayni stnlge sahipti. Yksz ve hizli yol aliyor,
glkleri basit sikintilar olarak gryorlardi ve kaybedecek bir eyleri yoktu.

Cengiz Han'in hkmdarligi sirasinda bir Iranli, herhangi birinin Iran'dan Orta Asya'ya
kadar bainin stnde altin bir tepsi oldugu halde gven iinde yryebilecegini
yazmiti.

7 7. . B B l l m m
T T m m D D n ny ya ay y S Sa ar ra an n n na an n l la ar r E Ed di in nd di ik k

M 1750 yilinda Inds Irmagindaki kent yaami sona ermiti. ... Inds kentlerinin
yok oldugu dnemde, aik tenli gmenler dag geitlerinden geerek gneye,
Hindistanin kuzeyine dogru iniyordu. Kendi lerine "soylu anlaminda Ari (Aryan)
diyorlardi. ... Ariler aslinda Orta Asya otlaklarini birakip yola koyulan gl ve
hareketli halklardan bir bakasiydi. Yalnizca gneye, Hindistana dogru degil, batiya,
Irana (Medler ve Perslerle daha nce tanimitik), Mezopotamyaya, Kk Asyaya
ve Yunanistana dogru da ilerlemilerdi. "Hint-Avrupa adi verilen dil aileleri,
gnmzn pek ok dilinin babasi olacakti.

Ari dininin znde, tanrilara hayvan kurban etme trenleri vardi. ... Zamanla pek ok
Hintli, keilere ve kurbanlarla by yapmaya kari ikmaya baladi. Upanisad
("Rahle-i tedris) adi verilen iirlerinde ve dzyazilarinda bilgeler varoluumuza ilikin
temel sorunlari tartitilar. ... Arilerin ilahilerinde ortaya koyulan eski gr, onurlu ve
drst bir yaam srenlerin, ldkten sonra cennette tanrilarin arasinda yaamayi
umut edebileceklerini ne sryordu. Byle bir yaam srmezlerse, cehenneme
gideceklerdi. ... Oysa Upanisadlarin yazarlari, ogumuzun lmden sonra bir yaami
olmayacagina inaniyordu.

Bugn Hinduizm olarak bilinen di nin temelinde, Arilerin, Upanisad bilgelerinin
inanlari vardir, ayrica hibir zaman btnyle yok olmayan eski Inds halkinin dini
de kismen Hinduizmi etkilemitir. ... Hinduizm hakkinda yalanlanamayacak hibir ey
sylenemeyecegi sik sik dile getirilir. Hinduzim, birbirinden ok farkli bir milyar
Hintlinin inandigi ve yaptigi eylerin bir toplamidir.

Budaya dair, kendi zamanindan kalma hibir yazili kaynaga sahip degiliz. ... Adi
Siddhartha Gautamaydi ve babasi Himalayalarin eteklerindeki kk tepelerde
yaayan bir airetin reisiydi. ... M 480ler veya 470lerde, seksen yainda ld.

Sorunumuzun ne oldugunu aika grmek, kendimizi iyiletirmeye kesin karar
vermek ve temel ahlak kurallarina uymak zorundaydik. ... yani yaamin anlamini
bilmeyi dnmeliydik. "Duru bir zihinle uzun uzun dnmeliydik. Bunlari yapmak
bizi, drtlerimizden ve gereksinimlerimizden kurtarip huzurlu bir zgrlge

19
kavuturacakti. Drtlerimizden ve gereksinmelerimizden kurtulursak "arktan da
(dogum ve lmn sonsuz dngsnden) kurtulacak ve kusursuz bir huzur durumuna
eriecektik.

Isanin... Mritleri dini topluluklar kurmaya baladi. Isadan Mesih ("yaglanarak
kutsanmi anlaminda) kendilerinden de Isevi ya da Hiristiyan olarak sz ettiler. ...
Hiristiyanlar kendilerini esas olarak Yahudilerin zel bir cemaati olarak gryorlardi.

Isanin szleri Yahudilere ynelikti, oysa Pavlus yalnizca Yahudilere degil,
putperestlere de vaaz veriyordu. Bu nedenle, byk lde Isanin grettikleri
konusunda ok az ey bilmesinin de etkisiyle, neredeyse yepyeni bir din kurdu. ...
Pavlus, dpedz Yahudi "yasalarinin byk blmn kaldirmak suretiyle
Hiristiyanligi putperestler iin daha kabul edilebilir hale getirmiti. ... Isanin tersine
Pavlus yasal olarak bir Roma vatandaiydi. ... Sonraki 300 yilda... Roma imparatorlari
Hiristiyanligin devlet dini olmasina karar verdi.

Hz. Muhammed, MS 570 yilinda, bedevilerin arasinda degil, kutsal bir kent olan
Mekkede dogmutu. ... Bir gn yine magaradayken, MS 610da, drt byk melekten
biri olan Cebrail Muhammede grnd. ... Sonraki 20 yil boyunca Muhammed bu
vahiyleri almaya ve sonra da tekrarlamaya devam etti. 632 yilindaki vefatindan sonra
Mslmanlar yaziya geirdikleri vahiyleri Kuran adi altinda bir araya getirdiler.

Islam... Allahin iradesine "teslim olma dini. Bu dine inananlara da, Mslman, yani
"teslim olanlar, "selameti bulanlar deniyordu.

622 yilinin Eyll ayinda, sag salim Yesribe ulati. Muhammed Yesribin adini Medine
olarak degitirdi. ... 630 yilinda, Peygamber Mekkeye yrd ve kenti savamadan
ele geirdi. ... Gz kara bir savaiydi, ama kibar ve alakgnll biriydi. O ve eleri
(yaklaik bir dzine) kerpiten yapilma basit bir evde yaiyordu. ... Baarisinin gizi,
sahabelerine rnek olan davranilarinda yatiyordu.

622de ldgnde ... Hz. Ebubekiri ... ldgnde ... Hz. meri halife olarak setiler.
... Araplar arka arkaya gz kamatirici fetihlere giritiler. ... Kuzeybatidaki Dogu
Roma Imparatorluguna ve kuzeydogudaki Pers Imparatorluguna. 15 yil iinde (632-
649) Romalilardan Misiri aldilar ve Iranin byk blmn el e geirdiler. ... Bir
donanma kurdular ve Akdenizin btn denetimini ellerinde tutmalarini saglayan bazi
adalari ele geirdiler.

50 yil kadar durduktan sonra yeniden doguya yklendiler ve Hindistan'in bati kiyisinin
bir blmn ve Orta Asya'nin kira topraklarindaki vahalari fethettiler. in
ordulariyla savaip onlari yenilgiye ugrattilar ama Merkezdeki iek in' in ilerine
girmediler. Bu arada gl bir komutan olan Musa ibn Nusayr'in komutasinda Kuzey
Afrika boyunca batiya dogru Cebelitarik Bogazi'na kadar ilerlediler. ... Musa ibn
Nusayr, Ispanya'yi fethetmesi iin Tarik adinda bir komutani seti. Komutan, 711
yilinda, Kuzey Afrikayi Avrupadan ayiran dar bogazi yalnizca 7.000 mhtediden
[dinini degitirip Mslman olmu kii] oluan bir kuvvetle geti. Bogaza hakim byk
bir kayayi ele geirdiler ve bu kayaya Cebeli tarik (Tarik Dagi) adini verdiler.


20
732 yilinda Mslmanlar ... Fransaya girdiler. Fransa'nin batisinda gn boyu sren bir
arpimada Mslman svariler defalarca Fransizlari yenilgiye ugratmaya alimi,
fakat her defasinda baarisizliga ugramilardi. ... Mslmanlarin bu yenilgisi, geriye
dnp bakildiginda, Avrupa ve Islam iin bir dnm noktasi olarak grnyor.

8 8. . B B l l m m
A Av vr ru up pa a B B y y k k R Ro ol l n ne e H Ha az z r rl la an n y yo or r

Avrupanin bu nderlik rol, Roma Imparatorlugu'nun bati yarisinin dagildigi MS
500de bile hala ufukta grnmyordu. Sonrak i 1,000 yil, 500den 1500'e kadar, ok
sonradan Avrupalilarin ortaag olarak adlandiracagi dnemdi. ... Tarihiler bazen bu
500 yili Karanlik ag olarak adlandirir.

800 yilindan hemen nce ve hemen sonra Bati ve Orta Avrupa'nin byk blmn
ele geiren iman, yce gnll bir savai kral olan Charlemagne'di. ... sonraki
yzyillarda Charlemagne'in topraklarina Kutsal Roma Imparatorlugu adi verildi. Eseri,
Orta Avrupa'da birbirini izleyen iniler ve ikilarla, 1.000 yil boyunca varligini
srdrd.

Piskoposlar siyasetle meguldler, yle ki sik sik savaa katiliyorlardi. Savalarda kili
yerine grz taiyorlardi, nk din adami olarak kan dkmelerine izin yoktu ama kafa
taslarini zgrce paralayabilirlerdi.

Avrupanin zerinde durdugu temelleri unutmamaliyiz. Ortaagda on Avrupalidan
dokuzu topragi iliyor ve topragi ilemeyen "onda birin yaamasini olanakli kiliyordu.
... 1250den sonra serflik yava yava kaybolmaya balamiti. Serflikten sonra bile
kyllerin yaami etin olmutu, ama en azindan artik zgrlerdi.

Kabataslak resmi izilen bu yoksul ve ilkel Avrupa, Dogu Akdeniz'deki Mslmanlara
kari bir dizi savai, Hali seferlerini balatan Avrupa'ydi. ... 1095 yilinda Papa II.
Urbanus, Fransa'daki bir Hiristiyanlik dnyasi toplantisina katildi ve israrla
Avrupalilarin Seluklu Trklerine kari kutsal bir sava amasini istedi. ... "Ah ne
kadar utan verici," diye, haykirmiti Urbanus, "byle degersiz, yozlami ve
eytanlarin klesi olmu bir halkin [ Trkleri , kastediyor], her eye kadir Tanrinin
gveniyle dllendirilmi ve Isa adina iik saan bir halki [Hiristiyanlari] alt etmesi !

Bu kutsal ordu Bati Almanyadan yola ikip yiyecek alarak ve evleri yakarak, bir
ekirge srs gibi Orta Avrupa boyunca ilerledi. Bir kismi Kk Asyaya ulati,
burada Trkler tarafindan yok edildiler.

1204de Halilar Kuds yerine zengin, Hiristiyan Konstantinopolisi fethederek btn
Avrupayi akinliga ugrattilar. ... Genel olarak Hali seferleri gln ve pahaliya mal
olmu birer baarisizlikti.

Italyan, Avrupalilarin kendi dnyalarinin ok uzagindaki topraklari tanimalarini
saglayacak byk bir servene atilmiti. Bu serven, Venedikli tacirler Niccol ve
Maffeo Polo'nun at sirtinda Gney Rusya'ya, blgenin Mogol hkmdarina mcevher

21
satmaya gitmeleriyle balamiti. ... Polo'lar ... 1271'de yeniden in'e dogru yola
koyuldular. ... Polo'lar, ayrica Niccolonun yirmi yaindaki oglu Marcoyu da
yanlarinda getirmilerdi. Fakat Marco, Han'in dikkatini ekti ve garip grnebilir ama,
onun hizmetine girdi.

1400lerden nce mstensihler byk paralar kariliginda kitaplari el ile ogaltiyordu.
... Avrupa 1450'lerin balarinda yalnizca tek bir matbaaciyla, Johannes Gutenberg
adinda bir Alman ile vnm olabilir. Gutenberg, basilan ilk kitap oldugu dnlen
gzel bir Kitabi Mukaddes retmiti. Fakat yalnizca 20-30 yil sonra btn byk
kentlerde matbaacilar i baindaydi. Artik kitaplar ok ucuz oldugundan, ogu
Avrupali okumayi grendi ve matbaacilar onlara istedikleri kitaplari sunmak iin var
gleriyle aliti. ... Bir tarihi yle demiti "Sabit olmayan matbaa harflerinin
kullanildigi makineyle mstensihlerin iini azaltan i lk insan, maali ordulari dagitiyor,
ogu kralin ve senatonun iine son veriyor ve btnyle yeni demokratik bir dnya
yaratiyordu.

1453 yilina gelindiginde Fransizlar lkelerini yeniden kazanmi ve uzun sren sava
sona ermiti.

Ortaagin sonuna kadar "Ispanya olarak bilinen bir lke yoktu. kk krall ik Iber
Yarimadasini neredeyse kapliyordu: Batida Portekiz, ortada Kastilya ve doguda
Aragon.

Kral ve kralie dinsizl ere kari acimasizdi. 1492de Ispanyanin gneyinde kalan
Mslmanlari yenilgiye ugrattilar ve onlari lkeden srdler. Ayni yil, sahip olduklari
eylerin oguna el koyarak Ispanyol Yahudilerini Ispanyayi terk etmeye zorladilar.

Italya zerine sava 1529 yilinda Ispanyanin Napoliyi ve Milanoyu almasiyla son
buldu. Fakat bu Italya savalarini btn Avrupayi iine alan bir sava izledi.
Avrupalilarin savai, kesintilere ugrasa da, 1945e kadar srecekti.

Vergiler, silahlar, yalanlar ve katliam: 1500lerin bainda Niccolo Machiavellinin kafasi
bu tatsiz konularla meguld. Bu nl siyaset kuramcisinin ocuklugu ve genligi,
Floransada, kent gl Medici ailesinin ynetimi altindayken (ve diger iki yetenekli
Floransali, Leonardo da Vinci ve Michelangelo Buonarroti resim yapmayi ve heykel
yapmayi grenirken) gemiti.

Machiavelli aslinda imparatorluk ncesi Eski Romadaki gibi ynetiml eri,
cumhuriyetleri seviyordu. ... Cumhuriyeti bir ynetimin Italya iin zm olmayacagi
sonucuna varmiti. Italyayi yalnizca gl bir despot birletirebilir ve koruyabilirdi ve
Machiavelli bu adami tarif etti. ... Machiavelli basit bir hicivci degildi. Iyi bir
hkmdarin, bir kere iktidari ele geirince, iyi bir toplum meydana getirebilecegine
inaniyordu. ... More Utopia adinda kk bir kitap yazdi. ... Utopialilar yalnizca
kendilerini savunmak i in veya bir zorbanin kurbanlarina yardim etmek iin
savaiyorlardi. ... Utopialilar komnizmi uyguluyordu. ... Evlenmek isteyen erkekler
ve kadinlar birbirlerini iplak olarak gryor, bylece her ikisi de neye sahip
olacaklarini biliyordu. ... Utopiaya keskinligini veren ey Moreun sundugu yanitlar
degil, yarattigi kukulardir. ...

22

More ise belirginleen uluslarin yol atigi tehlikelere kari uyarmiti. ... Dnyayi
kefedecek, smrecek ve el koyabildikl eri kadarina el koyacak ol anlar iddet yanlisi
ve agzl Machiavellicilerdi: Tccarlar, hkmdarlar ve askerler.

9 9. . B B l l m m
B Bi ir rb bi ir ri im mi iz zi i B Bu ul lu uy yo or ru uz z

Keifler aagi yukari Avrupalilarin kitap basmaya ve savalarda top kullanmaya
baladigi dnemde baladi, yaklaik 300 yil srd.

Italyan ... Kristof Kolomb ... her egitimli Avrupalinin bildigi eyin dogru oldugunu
varsayiyordu: Dnya yuvarlakti. ... 1492 yilinda ... Ispanyadan yola ikti. ...
ulatiklari yer ... Karayip Denizindeki bir mercanadasiydi. Kolomb adaya San
Salvador (Kutsal Kurtarici) adini verdi.

Macellan adinda bir Portekizli, Hint Adalarina gneybati yolunu izleyerek ulamanin
olanakli oldugundan emindi. ... 1519da ... be gemiyle Ispanyadan yola ikti. ...
Ispanya krali II.Felipenin adini verdikleri Filipin adalarina ulatilar. ... 1522 yilinin
Eyll ayinda, yola iktiktan yil sonra, Victoria Ispanyaya vardi. Yaklaik iki yz elli
kiilik mrettebattan geriye kalan on sekiz Avrupaliydi.
Abel Tasman adinda bir Hollandali kaif, 1640larda Avustralyanin byk blmnn
evresini, kitayi hi grmeden dolamiti.

Antarktikayi ilk grenler 1820 yilinda Ruslar oldu.

1 10 0. . B B l l m m
E Es sk ki i D D n ny ya a Y Ye en ni i D D n ny ya ay y E El le e G Ge e i ir ri iy yo or r

Okyanuslar en azindan 10,000 yil boyunca Amerika yerlilerini eski dnyadan ayirdi. ...
airtici olan, eski dnyayla hi temaslari olmadigi halde, bu degiiklikleri (tarim
yapmayi, hayvanciligi, kylerde ve kentlerde yaamayi, inaat yapmayi, yazmayi,
metaller kullanmayi, takvimler yapmayi) eski dnyanin insanlarindan yalnizca 3,000
yil kadar sonra gerekletirmeleridir.

Amerika yerlilerinin en byk buluu misiri ie yaramaz bir yabani otken
insanoglunun nemli bir besin kaynagina dntrmeleridir. ... geri kalanin hi
tatmadigi baka vgye deger bitkiler de yetitiriyordu: Patates, tatli patates,
yerfistigi, kakao, avokado, domates, sivri biber, kabak, al i fasulyesi ve Lima
fasulyesi. .. Ttn ve kokain elde edilen koka.

Kent devletleri biiminde bir araya geldiler, onlarsiz yapilamayacak her eyle birlikte :
Devlet adamlari, askerler, din adamlari ve vergi toplayicilari.

Roma Imparatorlugunun byme dneminde (dnyanin byk kentlerinin ogu
henz kurulmamiken) Teotihuacanda 150,000 kii yaiyordu. ... en becerikli olani
Mayalardi. ... sebze, meyve, yumuakalar, hindi, geyik ve kpek eti yiyorlardi. ... Bu

23
siradan kyller, dnemin Avrupa ve Asya kyllerinden ve gnmzn El Salvador
kyllerinden daha iyi bi r yaam sryorlardi.

Mayalar, Romanin Avrasyanin bir ucunda, inin diger ucunda hkm srdg
dnemde, MS yakl aik 250de gelimeye baladi; gelimesini Avrupanin karanlik
aginin sonlarina dek srdrd. ... u kesin: Mayalarin birleik bir kralligi yoktu. ...
hkmdarlar sik sik birbirleriyle savaiyorlardi. ... 1,000 yil nce, Maya kasabalari ve
kentleri yikildi. Uzun kuraklik dnemleri onl ari tmyle yok etmi olabilir. ... Kylerde
tarim yapmaya devam eden Maya halkinin kendisi diinda her ey ortadan kayboldu.

O dnemdeki Amerika yerlilerinin sayisini kimse bilmiyor. ... iki Amerika kitasindaki
toplam yerli sayisinin 40 ile 100 milyon arasinda oldugu tahmin ediliyor. (O dnemde
Avrupanin nfusu aagi yukari 80 milyondu.) ...

Mayalilarin yerini alan yerli uygarliklar iinde en gl olani acimasiz Azteklerdi.
Azteklerin zengin ve byk bir imparatorluk kurmalari uzun zaman almadi. En iyi
dneminde imparatorluk imdiki Meksikada Atlas Okyanusundan Byk Okyanusa
kadar uzaniyordu ve belki de be milyonluk bir nfusa sahipti. ... Azteklerin
durmadan fethedecek yeni yerler aramalarinin nedeni kismen bu ilahlari besleme
gereksinimiydi.

Her yil yaklaik 15.000 iplak esiri tapinaklarin basamaklarini ikmaya zorluyorlardi.
Esirler en tepeye ulatiklarinda rahipler onlari tatan masalara yatiriyor, ggslerini
yariyor, hala atan kalpl erini skp diari ikariyor ve ilahlarinin putlarini bu
kurbanlarin kanlariyla besliyorlardi. Daha sonra bazen rahipler ve diger ileri gelenler
bir kurbani akam yemegi olarak yiyorlardi.

1519'da Kba'nin Ispanyol valisi Cortes'i Orta Amerika anakarasina yapilacak bir keif
seferine nderlik etmesi iin seti. ... Ispanyollar kazanmaya azmetmilerdi. eytan'a
tapanlarla, sadistlerle ve oglancilarla (Aztek rahipleri) Tanri adina savatiklarindan
veya Aztek hkmdarinin hazinelerinin onun oldugu kadar kendilerinin de oldugundan
hibir kukulari yoktu. ... Ispanyollarin kendi saflarinda savaan, sahip olduklari
silahlardan daha imha edici olan bazi sessiz destekileri vardi: Avrupadan,
beraberlerinde iek hastaligi, kizamik ve dizanteri mikroplari getirmilerdi. ... Virs
nefes yoluyla bulaabilen iek hastaligi en ktsyd. 1519 yilinin bainda Hispaniola
Adasi'na yayilarak adadaki yerlilerden ogunu ldrd.

Kuzeyde Azteklerin imparatorluklarini kurduklari dnemde, gneyde Inkalar akibeti
onlarinki kadar kt olan kendi i mparatorluklarini kurmulardi. Inkalarin merkezi
ykseklerde, Gney Amerikanin bati tarafindaki And Daglarindaydi. ... Egemenlikleri
altindaki insan sayisi en az alti milyon en fazla 12 milyondu. ... Inkalarin kari
ikilara hi tahamml yoktu ve ayaklanma istemiyorlardi. Denetimleri altindaki
kabileleri, bu kabilelerin byk blmn yurtlarindan uzakta baka yerlere
yerlemeye zorlayarak ogunlukla paraliyorlardi. Sonra da kabileleri biraktiklari
yerlere kendilerine bagli Inkalari yerletiriyorlardi. ... Bu eit yollarla Inkalar bir
devlet kurdular, eski dmanlarini ynetimleri altinda yaayan sadik insanlara
dntrdler, onlari refaha kavuturdular.


24
Perslerin ve Romalilarin kendilerinden nce grendikleri eyi Inkalar da grenmiti:
Bir imparatorluk ok iyi bi r haberleme agina sahip olmaliydi. ... nbetlee alian
haberleme gruplari, gnde yaklaik 250 kilometre yol alarak ezberledikleri haberleri
taiyorlardi.

Zengin olmak iin Amerika kitalarina gelenlerin arasinda, bir Ispanyol askerin gayri
meru ocugu olan Francisco Pizarro da vardi. Panama'nin gneyinde bir yerlerde
zengin bir imparatorluk ol dugunu duydugunda Pizarro hazinelerin kokusunu aldi.
1520'lerde kiyi boyunca gneye dogru yapilan iki keif seferine komuta etti. Altin ve
gm bakimindan zengin byk bir imparatorluga ok yaklatiklarini anladilar ve bu
imparatorluga Peru adini verdiler. (Bu ad byk olasilikla, kiyidaki bir irmagin adi olan
Viru szcgnn bozulmu biimidir.

1 11 1. . B B l l m m
A A l l k kt ta an n, , S Sa av va a l la ar rd da an n v ve e V Ve eb ba ad da an n K K r r l l y yo or ru uz z

Yakin bir zamana kadar sayimiz bir hayli yava artiyordu. Yaklaik 10,000 yil nce,
atalarimiz avci ve toplayiciyken nfuslari yalnizca be, ile on milyon arasindaydi.
10.000 yil sonra 1600lerde, dnya apinda nfus patlamasinin hemen ncesinde,
yeryzndeki insan sayisi aagi yukari 500 milyondu.

1347 yilinin sonbaharinda, (50 yil nce Polo kardelerin yaptigi gibi) Karadeniz'de
ticaret yapan Avrupali tacirler, birbiriyle sava halindeki iki orduda birdenbire veba
ba gsterdiginde dehete kapilmilardi. ... Veba mikrobu taiyan pirelerle kapli
fareleri de byk olasilikla beraberlerinde gtrdler. ... Btn Avrupalilarin en
azindan drtte biri vebadan ld. ... Hemen bir ad da edindi : Kara lm ... Ilk veba
salgini 1348'de yaandi ... Avrupanin byk blmnde yaklaik 1450 yilina dek
veba salgini tekrarlamaya devam etti.

1500 yilinda Avrupalilarin nfusunun 80 ile 85 milyon arasinda oldugu sylenebilir. Bir
yzyil sonra 100 - 110 milyona ulamilardi. Yaklaik yzde 25'lik bir arti. ... 1600
yilina gelindiginde Avrupadaki nfus artii sona ermiti.

Kitliklar ve byk kayiplar, yagmurun ya ok fazla ya da ok az yagmasi nedeniyle
hasat zarar grdgnde yaaniyordu. ... Insan yaamini tehdit eden ikinci ey
savati. Birbiriyle kavgali pek ok ulusun bulundugu Avrupada sava neredeyse hi
bitmiyordu. 1549 ile 1640 arasinda yalnizca yil Avrupa'nin veya Akdenizin
herhangi bir yerinde sava yaanmadi. ... askerler geimlerini saglamak iin
yagmalamak zorundaydilar.

1600lerdeyse birka hastalik birden ok sayida insani yiyip bitiriyordu: Yalnizca veba
degil, iek, dizanteri ve kismen tifs. ... Derisinin zerinde tifs mikrobunu taiyan
bir bitin dikisini biraktigi yeri kaiyan birine hastalik bulair. Dikidaki tifs mikroplari
deriden ieri girer ve mikroplarin rettigi zehirli madde arttiginda hastada ani bir ba
agrisi ve ate grlr.


25
1 12 2. . B B l l m m
K Ki im m O Ol ld du u u um mu uz zu u v ve e N Ne er re ed de e Y Ya a a ad d m m z z K Ke e f fe ed di iy yo or ru uz z

Avrupalilar evren hakkinda bildiklerini eskiag gkbilimcilerinden, zellikle de Roma
Imparatorlugu'nun gelime dneminde konuyl a ilgilenmi bir Misirli'dan
(Isktenderiyeliden), Ptolemaiostan (Batlamyus) miras almilardi. ... Ptolemaiosun
ortaya koydugu biimiyle evren, Dnya (tam merkezde), Gne, Ay, be gezegen ve
yildizlardan oluuyordu. ... Ptolemaiostan yzyillar sonra Hiristiyanlar, yildizlarin
kresinin tesinde tanrinin alemi olduguna karar verdiler. ... Ptolemaiosun dnya
merkezli evren dncesi yaklaik 1400 yil saltanatini srdrd.

1500lerin bainda, ... Mikolaj Kopernik adinda bir Polonyali dnyanin aslinda gnein
evresinde dnen gezegenlerden biri oldugu kanisina vardi. Evrenin merkezinde
hareketsiz duran dnya degil gneti. ... Kopernik grlerini Gksel Krelerin
Dnleri zerine adli bir kitapta dile getirdi, fakat ... basili kitabi ancak 1543te
ldg gn grd.

Protestan reform hareketinin ncs Martin Luther, Kopernikin kuramini duydugunda
"bu delinin btn gkbilimini tepe takl ak etmek istediginden yakinmiti. ... Kutsal
Kitapta ... tanrinin batan gnee durmasini buyurdugunun anlatildigina dikkati
ekmiti.

Bir kuak sonra Kepler dogdu. ... Kepler, matematigin eitli alanlarinda, ilk kefeden
kendisiymi gibi, keifler yapmi, bunlarin daha nce kefedildigini bir sre sonra
anlamiti. ... 1609da kepler, Marsin (ve varsayimina gre diger gezegenlerin) gne
evresindeki yrngesinin kusursuz bir ember olmadigina dair kefini yayinladi.

Keplerin gezegenlerin hareketlerine ilikin yasalar ortaya koydugu sirada Galileo
Galilei de gkyzn baka bir biimde inceliyordu. ... 1609 yilinda Hollandali bir
gzlk ... teleskopu icat etmi ti. ... Galileo ... son drt yilinda krd, nedeni belki
de teleskopuyla gnei gzlemlemesiydi. ... Kilisenin kari koymasina ragmen
dnceler degiti. Galileo ldgnde btn egitimli insanlar dnyanin evrenin
merkezi olmadigini ve gkyznn uzayda sonsuza dek uzandigini iitmiti, pek ogu
da bunun dogruluguna inaniyordu. ... Ancak henz hi kimse gezegenleri ve yildizlari
bir arada tutan kuvvetin ne oldugunu bilmiyordu.

1642de, Galileonun ldg yil, bu soruya yanit verecek kii dogdu. ... Isaac Newton
... 1966da yirmi yaindayken ... veba salgini ba gsterdi. Newton salgindan
kamak iin evine dnd ve bir buuk yilini evde geirdi. Bu sre iinde ...
matematigin, birka degikenden birindeki degiikliklerin etkisiyle ilgilenen dali olan
sonsuz kkler hesabini (diferansiyel ve integral hesap yntemlerini) kefetti.
(Gezegenlerin birbirleri zerindeki ekimini zmlerken bu araca gereksinmesi
olacakti.) Ve Dnyada kuvvetlerin hareket eden cisimler zerine nasil etkidigi
konusunda grlerini gelitirdi. Ve beyaz iigin bileenlerini kefetti. Ve, btn
bunlar yetmiyormu gibi, Kepler'in aikladigi u kuvveti, yani yildizlar ve gezegenleri
yerlerinde tutan u yapitiriciyi, bugn ktle ekimi adini verdigimiz ekim kuvvetini
hesaplamaya baladi.

26

Btn bu keifleri nasil yaptigi kendisine soruldugunda, Newton basit bir biimde
yanitlamiti: "zerlerinde dnerek. alimalarini diger bilim adamlarinin, rnegin
Kepler ve Galileo'nun alimalarinin zerine ina ettigini syleyecek kadar yce
gnllyd. "Daha fazla ey grdysem, demiti, "bunun nedeni devlerin omuzlari
zerinde durmamdir.

Bylece dnyanin aya uyguladigi ekim kuvvetinin tam olarak ayin savrulma
kuvvetine eit oldugunu gsterdi. Bu onu btn gkcisimleri arasindaki, rnegin
gezegenlerle gne arasindaki ktle ekimini aiklayan bir yasa ortaya koymaya
gtrd. Bu kuvvet gk cisimleri arasindaki uzakligin karesiyle ters orantiliydi. ...
Keplerin, Galileonun ve diger bilim adamlarinin bulgularini matematikle birletirmiti.

Byle bir evrende, her eyden ok kendi suretinde yarattigi insanlarin ileriyle
ilgilenen babacan bir tanriyi zihninde canlandirmak gt. Dinine bagli bir Hiristiyan
olan Fransiz bilim adami Blaise Pascal, ektigi zihinsel istirabi, ok gzel anlatmiti:
"Kendimi, hakkinda hibir ey bilmedigim, benden haberi bile olmayan sonsuz
byklkteki uzayda kaybolmu gibi hissediyorum. Bu sonsuz uzayin ezeli ve ebedi
sessizligi beni dehete dryor.

Darwin ortalama bir grenciydi, ... babasi onu soylu ahmaklarin son siginagi olan
kiliseye yollamaya karar verdi. ... Darwin evrim olgusunu aiklayabilirdi ama tam
olarak nasil gerekletigini bilmiyordu. Yava yava, bir Fransiz biyologun, uzun sre
nce lm, uzun adli Lamarck valyesinin grlerini benimsedi. Lamarck
hayvanlarin gereksinme duyduklarinda yeni nitelikler gelitirdiklerini ve bu sonradan
kazanilan nitelikleri yavrularina geirdiklerini ileri srmt. ... Avusturya -
Macaristanda bir rahip bitkilerin ve hayvanlarin niteliklerini sonraki nesillere nasil
aktardiklarini bulmutu. Darwin'in bu alimadan haberi yoktu.

Darwinin syledikleri herkesin houna gitmedi; Ingiliz Kilisesinin ruhban sinifini
derinden sarsti. Onlar iin nemli ol an, her eyden nce Tanrinin eserleriydi. ... Tipki
Newton'un yildizlar ve gezegenler iin ortaya koydugu gibi, Darwin de doganin hi
degimeyen yasalari oldugunu ileri sryordu.

Trlerin Kkeni'nin yayimlaniindan alti ay sonra Ingiliz Bilim Gelitirme Dernegi
kitabi tartimak zere Oxford niversitesinde toplandi. ... Darwin'in dmani Oxford
piskoposu Samuel Wil berforce ... Darwin'in bilim adami arkadalarindan biri olan T.H.
Huxley'e dnd. Pek de akillica olmayan bir biimde Huxley'e bykbabasinin mi
yoksa bykannesinin mi maymundan tredigini sordu. Sz sirasi Huxley'e geldi. ...
Darwin'in insansi maymunlarla insanlari dogrudan birletirmeyi amalamadigini,
yalnizca her ikisinin de binlerce nesil tedeki ortak bir atadan tredigini gstermeyi
amaladigini anlatti. Huxley ardindan (dnce tarihinde mehur bir andir)
Wilberforceun bykbaba sorusunu yanitladi. "Bykbabasinin bir insansi maymun
olmasindan utan duymayacagini syledi. Wilberforcea bakarak, asil, hakkinda hibir
ey bilmedigi bilimsel konulara dalan ve dikkatleri konudan uzaklatirmak iin
"amasiz bir belagate bavuran, "konuyla ilgisiz etkileyici szlerden ve dini duygulara
becerikli bir biimde zarar vermekten medet uman bir insan-ataya sahip olmaktan
utan duyacagini belirtti.

27
1 13 3. . B B l l m m
H He er r Y Ye er rd de e E Eg ge em me en nl li ik k H Ha al lk k n n

Yerli kabileleri beyazlardan uzaklamak iin batiya g etmiti. Yalnizca, Byk
Gller'in dogusundaki rktc Irokualar topraklarini birakmamiti.

Kle tacirleri Afrikali siyahlari Ingiliz kolonilerine ilk kez 1619'da, yani, ilk Ingilizlerin
yerlemesinden yalnizca 12 yil sonra satmilardi !

Amerikalilar vergi demeyi reddettiler. Massachusetts kolonisinin Boston kentinde,
kendilerine Amerikan yerlisi ss veren bir gurup Amerikali, akam karanliginda
Britanya gemilerine ikip 342 sandik dolusu ay yapragini denize dkerek Britanyanin
aya uyguladigi vergiyi protesto etti. ... 1775' te Britanyali askerler Boston
yakinlarinda Amerikali gnll askerlerle atimaya girdi.

1776 baharinda Philadelphiada toplanan on Amerikan kolonisinin delegeleri
Britanya'ya boyun egmemeye karar verdi. ... artik bagimsizlardi.

"Btn insanlarin eit yaratildiginin, Yaraticilari tarafindan insanlara bakasina
devredilemez bazi haklar verildiginin, bu haklarin arasinda yaam ve zgrlk ile
mutlulugu arama haklarinin bulundugunun kanitlanmasi gereksiz gerekler olduguna
inaniyoruz. ... "Insanlar, adil gcn ynetilenin rizasindan alan hkmetler kurar.
Ayrica "insanlarin (buna kleler dahil degildi) ayaklanma hakki da vardi. "Herhangi
bir hkmet biimi bu amalara (yaam, zgrlk ve mutlul ugu arama hakki) zarar
verdiginde, o hkmeti degitirmek veya feshetmek Insanlarin Hakkidir...

Bildirgenin nde gelen yazari ... Thomas Jefferson'di. ... Demokrasiyi seviyordu ama
150 klesi vardi. (DNA testlerinin gsterdigi kadariyla, en azindan bir kleden bir
ocugu vardi. Bu kadinin kendisi de, bir kle sahibi ol an Jefferson'in kayinpederinin
kiziydi).

Isyancilar bakomutan ol arak, tipki Jefferson gibi varlikli bir Virginia'li ifti ve kle
sahibi olan becerikli George Washingtoni setiler.

Daha nce Britanya ile yaptigi savai kaybeden Fransanin Amerikalilara katilmasi
savain dnm noktasi oldu.

... yasalarin yazili olmasi... bu basit olgu, o gnler iin dikkate deger bir durumdu.

Birleik Devletler Anayasasi, ... u szlerle balar: "Biz Halkiz."

Ancak gerekte delegeler tam bir demokrat olmaktan uzaktilar. ... Bakanin,
dogrudan "Halk" tarafindan degil, eyaletlerin setigi "Seiciler Kurulu yeleri
tarafindan seilmesini art komulardi.

Senatrler de dogrudan siradan semenler (delegeler onlari "sagliksiz karar verenler"
olarak gryordu) tarafindan seilmiyordu. ... Delegeler yalnizca Kongre'nin diger

28
meclisinin, "Temsilciler Meclisi"nin siradan semenler (elbette yalnizca erkekler)
tarafindan seilmesine karar vermilerdi.

O dnemde be Amerikali'dan biri kleydi.

Klelik sona erdirilmedi ama 1808'den sonra lke diindan kle getirmek yasaklandi.

Daha sonralari bakanlarin ve senatrlerin seilmesine kurucular tarafindan getirilen
kisitlamalar da kaldirildi. Bylece, btn "insanlara" tam yurttalik verilmi oldu.

Btn insanlar, yani yerliler, kleler ve kadinlar diinda btn insanlar. ... Bu aci
savatan ancak 100 yil sonra btn siyahlar gerekten oy hakki elde edebildi.

Kongre, anayasanin imzalanmasindan ancak 150 yil sonra onlara yurttalik hakki
verdi.

1920'de Amerikalilar anayasada degiiklik yaparak btn lkedeki kadinlara oy
kullanma hakki verdiler.

Fransiz Devrimi'nin ncesinde, 1789'da Fransa'nin krali XVI. Louis'ydi.

Gemite gelenek, her katmanin (bir blok olarak oy vermesi biimindeydi. Bunun
uygulamadaki sonucu soylularin ve ruhban sinifinin (piskoposlar ve rahipler) "halktan
oyca stn olmasiydi. Bu 1614'te kabul edilebilirdi, ama1789'a gelindiginde Fransa,
avukatlarin, tccarlarin ve kk toprak, sahiplerinin oluturdugu bir orta sinifin
gelimeye baladigi modern bir lke olma yolundaydi. Bu sinifin temsilcileri oylarinin
yalnizca te bir oraninda olmasini artik kabul etmiyorlardi.

Soylulari ve ruhban sinifini ulusal Meclis'e katilmaya ve "toplumsal sinif" olarak degil,
"kii" olarak oy kullanmaya agirdi.

Bir devrim balamiti. Devrim, kararli bir biimde sola dogru yneldi, soylulara ve
ruhban sinifina kariydi ve demokrasiyi amaliyordu ama ayni zamanda iddetin de
yolunu ati. Devrimi srkleyen kuvvetlerden biri alikti. Dolu ve kuraklik 1788'de
hasadi vurmutu, 1789'un baharina gelindiginde tahilin fiyati ykselmi ve ekmek
bulmak glemiti. Ekmek dar gelirli Fransizlarin temel besini oldugundan sorun ok
ciddiydi.

Temmuz ayinda sayilari birka yz bul an Parisli ii ve dkkanci Bastille Zindani'ni
ele geirdi. ... mahkumlari (hepsi yedi kiiydi) serbest biraktilar.

"Byk Korku" adi verilen bu panik, ... Soylularin byk kismi kentlere kati, sonra da
lkeyi terk etti.

... kyllerin toprak sahiplerine demek zorunda olduklari harlar zerindeki
haklarindan vazgemeyi kabul ettiler.


29
Ulusal Meclis daha sonra bir Insan Haklari Bildirgesi'ni resmen kabul etti. Bildirgede,
"Insanlar hak ynnden zgr ve eit dogarlar, zgr ve eit kalmaya devam ederler"
deniyordu. "Bu haklar; zgrlk, mlkiyet, gvenlik ve baskiya kari direnme
haklaridir." ... Amerikan Devrimi' nin Fransiz devrimcileri etkiledigi sylenebilir mi?
Evet .. sylenebilir.

... kralienin, "Ekmek bulamiyorlarsa pasta yesinler !" diye alay ettigine dair yky
yaydilar. yk dogru degildi, ama pek oklarini kizdirdi.

"Yurtseverlerin ml k kutsaldir, ama komplocularin mallari evsiz barksizlar iindir"
diyerek lkeden kaan soylularin topraklarinin satilmasiydi. Katolik Kilisesi'nin
topraklarina el koydular. Fransa'nin Yeni Dnya'daki kolonilerinde klelige son
verdiler. Ve en nemlisi, Amerikalilarin yaptigi gibi, bir anayasa hazirladilar. Bu
anayasa, yksek gelirli vergi mkelleflerine oy hakki, yani demokrasinin anahtarini
veriyordu. Sonradan neredeyse btn Fransizlar oy hakkina sahip oldu, ama devrimi
yapanlar yalnizca kendi destekilerinin bu hakki kullanmasini sagladilar.

1793'te devrim, Terr Dnemi adi verilen en u noktasina ulati. Tahta bir kral
geirmek iin diger lkeler Fransa'ya sava amilardi. Fransa'nin iindeki ve diindaki
dmanlardan korkan devrimciler neredeyse btn iktidari Kamu Gvenligi Komitesi
adi verilen on kiilik bir topluluga vermiti. ... Komitenin bainda, terr savunan bir
avukat olan Maximilien Robespierre vardi. "Terr adalet, abukluk, yal inlik ve
kararlilik demektir ... Terr despot bir hkmetin dayanagidir ... Devrimin hkmeti
despotluga kari zgrlgn, despotlugudur."

Bir yil iinde ... yaklaik 20,000 "halk dmani"nin hayatina son verildi.

1794 yili 27 Temmuz'da ... Meclis... inliyordu: "Kahrolsun despot !" ... Ertesi gn
giyotin Robespi erre'in baini aldi. ... Robespierre'in lmyle birlikte terr sona erdi.
... Ilimlilar cumhuriyeti gvence altina alan bir anayasa hazirladilar (yani artik kral
yoktu) ama cumhuriyeti zenginlerin eline teslim ettiler.

Arka arkaya gelen savalar Fransiz Devrimi'ni sona erdirdi ve ayni zamanda devrimin
btn Avrupa'ya yayilmasini sagladi. 1799'da gen ve parlak bir komutan olan
Napoleon Bonaparte askeri bir darbeyle ynetime el koydu.

Sonraki yillarda Fransa baka devrimler yaadi; bunlar byk devrimin daha kk
yankilariydi. Fransa, bir dolu sirayi ve bir dolu geri dn yaayarak demokratik bir
ynetime dogru ilerledi.

Ispanya sahip oldugu topraklari drt eyalete blmt, bu eyaletlerin bakentleri
Meksika, Kolombiya, Peru ve Arjantin' deydi.

Diger tarafta "Kreoller" vardi, Ispanyol Yeni Dnyasi'nda dogan ve byyen beyazlar.

Ispanyol Amerikasi'ndaki bagimsizlik atei 1800'lerin bainda yanmaya baladi.


30
... mcadelenin her iki yaninda da nderler genellikle rahipler oldu. Kentin birinde
Ispanya taraftari bir rahip yerlilerin kulaklarini kesip sombrerosuna takiyordu.

Morelos yalnizca demokrasi istemiyordu, sosyali zme yakin bir eydi istedigi, ki
onunda gn ancak 100 yil sonra gelecekti.

Devrimleri Kreoller balatti ve byk lde yine onlar gerekletirdi. Bu KreoIIerin
en nemlisi, yari George Washington yari Napoleon olan Simon Bolivar'di.

1819'da, Venezella'nin byk blm hala Ispanyol askerlerinin elindeyken, Bolivar,
Venezella'nin kapi komusu Kolombiya'yi Ispanyol egemenliginden kurtarmak iin bir
plan yapti. ... Bolivar ve ordusuysa, toplariyla birlikte, 3.600 metre yksekli gindeki
buzla kapli sarp kayaliklardan getiler.

... isyancilarin oluturdugu bir meclis Bolivar'i Kolombiya, Venezella ve Ekvador'u
iine alan bir devletin bakani olarak atadi. Fakat Venezella ile Ekvador hala
Ispanyollarin elindeydi.

Bolivar Gney Amerika'nin kuzeyini "zgrlgne kavutururken", General Jose de
San Martin de ayni eyi gney iin yapmiti.

Bolivar, ... San Martin'in kendi komutasi altinda bir subay olarak hizmet etmesine izin
vermeyi bile reddetti.

Bu blge bir lke oldu ve kurtaricisinin erefine Bolivya adini aldi.

Eski kolonileri birlemeye ve bir buuk kita uzunlugunda (California'dan Arjantin'e)
tek bir lke oluturmaya zorladiginda, yalnizca drd bunu kabul etti. .. . Halk
yiginlarinin bu kadar byk, yoksul ve cahil oldugu lkelerde herkese oy hakkinin
hibir zaman ie yaramayacagini ileri srmek (San Martin' in Peru'da yaptigi gibi)
Bolivar'in ktlgne oldu.

Bolivar ... "Bir devrime kendini adayan kii, denizi sabanla sryor demektir."

Sonraki 150 yilda demokrasi Ispanyol Amerikasi'nda tutunamadi. Bunun nedeni,
Bolivar ve San Martin'in kavradigi zere, Amerika Yerlilerinin egitimsiz ve ok yoksul
olmalari, ulailmasi g daglarda ve balta girmemi ormanlarda yaamalariydi.
Devrimci bir komutan devrimi halka duyurmak iin Bolivya'ya geldiginde, ... Yerliler
hep bir agizdan bagirmilardi: "Konyak, senor !"

1 14 4. . B B l l m m
D Da ah ha a F Fa az zl la a r re et ti iy yo or ru uz z v ve e D Da ah ha a i iy yi i Y Ya a y yo or ru uz z

Herkes yoksul degildi elbette. Eski Misirda varlikli bir iftinin 1,500 inegi
olabiliyordu. Misirda bir fahie kendisine bir piramit yaptirmiti. Konstantinopolisteki
bir fahienin ise som al tindan bir lazimligi vardi.


31
Herkesin daha fazla eye sahip olabilmesi iin nasil daha fazla retim yapilabilirdi ?
Yanit sanayilemeydi. Bu szcgn anlami dpedz, retimde yardimci aralar
kullanarak rn miktarini artirmaktir.

Dnyada Sanayi Devrimini ilk yaayan lke Ingiltereydi. Neden Ingiltere ? ...
1700lerde Ingiltere, kita Avrupasindaki savalardan uzakta, zenginlemi ve nfusu
artmiti. Bu arti, temel mallara gl bir talep yaratmi, reticiler ve mucitler de bu
firsati iyi degerlendirmilerdi.

Her eyi balatan John Kaydi. ... Kayin mekikleri daha fazla kuma retiyordu, ama
ayni zamanda bir soruna da yol amilardi: A tezgahlari doyurmak iin daha fazla
iplik gerekiyordu. ... James Hargreaves, 1764te "jenny adini verdigi ... aletle egirici,
ipligi bir seferde on alti igin zerine saran bir ikrigi dndryordu.

Ancak daha fazla ig eklemek ve daha fazla iplik egirmek isterseniz bir insanin kas
gc buna yetmeyecekti. ... Richard Arkwright, bir zm buldu ... zm g
kaynagi olarak akarsulari kullanmakti. ... "su tezgahi. ... Bir su tezgahi, ayni anda
80 saglam iplik egirebiliyordu. ... gece gndz iplik egiren 30 iinin alitigi bir
fabrika kurdu.

Rahip Edmund Cartwright ... g kaynagi kullanicinin istegine gre bir at veya su
arki olabilen mekanik dokuma tezgahi tasarladi. 1815 yilina gelindiginde, ... eski tarz
alian on be dokumacinin yaptigi ii yapabiliyordu.

Abraham Darby, odunkmr yerine kokkmr yakarak demir cevherini ergitme
yntemini bulunca demirciler daha dk maliyetle daha fazla demiri ergitmeye
baladilar. ... 1770den sonraki 100 yilda, Britanyada demir retimi sekiz kat artti.

Iskoyali James Watt, ... bundan daha fazlasini istiyordu. Ileri geri hareketlerini
dairesel harekete dntrmesi gerekiyordu. 1780lerde yaptigi her biri basit ama
parlak olan bir dizi bulula bu sorunu zd. ... Bu... btn dnya aisindan byk bir
olaydi. Birka on yil iinde buhar, kaslarimizin ve su arklarinin yerini aldi.

Tekstil iilerinin artik evlerinde aliamayacagi aikti; byk makineler iin yer
bulmalari ok zordu. Bu nedenle Arkwrightin yaptigi gibi imalatilar byk fabrikalar
ina ettiler ve iiler de fabrikanin yanindaki irket evlerinde, yan yana siralanmi
bunaltici kutucuklarda yaamaya baladi.

1798de Amerika Birleik Devletleri hkmeti iin 10,000 adet tfek imal etmek zere
anlama yapan Eli Whitney ... ii iki yilda degil 10 yilda tamamladi. ... Yalnizca bir
yilda (1863) bir Britanya irketi 100,000 tfek retti.

Henry Ford, yeni bir makineyi, iten yanmali motoru grenmiti. ... Kullanilan yakit,
benzin, motorun iinde yanar; "iten yanmali ismi de zaten buradan gelir. ... Bu
arada baka mucitler de otomobil yapiyordu ve irketler otomobil retmeye
balamiti. ... Fakat Ford, ... Herkesin satin alabilecegi dayanikli bir otomobil yapmak
istiyordu. ... buna T modeli adini verdi. ... Insanlar siyah olmak kouluyla istediginiz
renk T modele sahip olabilirsiniz diye alay ediyorlardi ama ... T modelini rettigi 19 yil

32
boyunca (1908den 1927ye) Ford 17 milyon otomobil satti; bu o dnemde dnyada
retilen otomobil sayisinin yarisiydi.

Phoenix (Anka kuu), 500 yil yaayan, kendisini yakarak len, kllerinden yeniden
dogan ve yeni bir yaam dngsne balayan Dogunun efsanevi kuudur.

1 15 5. . B B l l m m
Z Ze en ng gi in nl le er r Y Yo ok ks su ul ll la ar r A Av vu u l la ar r n n n n i in ne e A Al l y yo or r

"Yeni Emperyalizm olarak adlandirilan ey aslinda 1800lerde ortaya ikti. ... Bu
dnemde de imparatorluk kuranlarin byk ogunlugu Avrupa lkeleriydi, yalnizca
artik daha zenginlerdi. Fetih iin gereken her eye sahiptiler: Para, buharli gemiler,
tfekler ve agzllk. ... Evet, zengin lkeler pamuk, kauuk, jt, pirin gibi ie
yarar eyler ve kendi rnleri iin pazarlar istiyordu. Ama ayni zamanda bakalari
zerinde egemen olmayi, belki de onlara Hiristiyanca Tanri sevgisini ve ggslerini
rtmeyi gretmeyi de iddetle arzuluyorlardi.

Baharat ticareti yapilarak bir servet kazanilabilirdi. ... Ingilizler bu yzden ikinci
seenekleri olan Hindistan'a yerlemilerdi. ... 1764'te Britanyali iadamlari,
Hindistan'in en zengin eyaleti olan Bengal'in hkmdarlari oluverdiler. ...
fethetmezlerse fethedileceklerini ileri sryorlardi. (Eski Romalilar da ayni eyi
sylerdi.)

Artik efendi Britanyalilardi ve Hintlileri hor grmeye balamilardi. ... bunlarla
yzlemek, bunlari ortadan kaldirmaya alimak yerine teslim olmayi seen bir
lkeye, Avrupa uygarliginin temel unsurlarini tanitmakti. ... Kprler, karayollari ve
binlerce kilometre uzunlugundaki Asya'nin en iyi demiryolunu ina ettiler. ...

Britanyalilar, dul kadinlarin len kocalarinin cesetleriyle birlikte canli canli yakilmasini
ngren bir Hint gelenegine son verdil er. ... Genel vali yle yanitlamiti: "Benim
ulusumun da bir gelenegi var. Erkekler kadinlari canli canli yaktiginda onlari asariz."

1857'de Hintliler dehet verici biimde ayaklandi. "Byk Isyan''i balatan ey,
Britanya ordusunun Hint askeri birliklerine dagittigi fieklerdi. Hint askerler fieklerin,
kutsal saydiklari ineklerden elde edilen yag ile yaglandigini grendiklerinde ok
airmilardi. ... Britanyalilarin tepkisi sert oldu. Delhi halkini kirlara srdler ve
binlercesini yargilamadan kuruna dizdiler.

ok gemeden "Afrika iin mcadele" baladi. Britanya, Fransa, Belika, Ispanya,
Portekiz, Almanya ve Italya, her biri birer isirik alarak, 15 yil gibi kisa bir sre iinde
Etiyopya diinda btn Afrika'yi ele geirdiler.

Belika krali II. Leopold,... Kongo irmagi havzasinda bol miktarda fildii, palmiye yagi
ve kauuk agaci oldugunu duydugunda aradigi bereketli topraklari buldugunu anladi.
... Bu i zel olacakti, devletle ilikisi yoktu. Belikal ilarin herhangi bir payi
olmayacakti. ... 1880'lerde her eylerini yabancilara kaptirdilar. Leopold artik,
Belika'nin seksen kati byklgndeki bir blgenin efendisiydi. ... nk tam o

33
dnemde sanayileen lkeler bisiklet tekerlekleri iin kauuga gereksinim duyuyordu.
... fildiine de talep vardi: Bilardo toplari, piyana tulari ve biblolar iin. ... Kesilmi
eller boa kurun harcamadiklarinin kanitiydi.

Leopold, sayginligini artirmak iin Kongo'da karayollari, kprler, limanlar ve kentler
ina ettirdi. ... Para tabii ki Kongol u serflerin topladigi fildilerinden ve kauuktan
geliyordu. ... Kralligindan bor para almi ve borcunu deyemezse, ldgnde
Kongo'nun Belika'ya kalmasini kabul etmiti. ... 1908'de Belika, Kongo'yu
lmnden bir yil nce kraldan aldi. ... 196'ta bagimsizligini bagilayana dek Belika
Kongo'nun mutlu bir lke oldugunu ileri srmeye devam etti. .

1800'lerde byk emperyalistler Avrupalilardi, ama tek degillerdi. Yzyilin sonlarina
dogru Amerika Birleik Devletleri ve herkesi airtan biimde, Japonya onlara katildi.

1543'te iddetli bir firtina bir in yelkenlisini Japonya'ya srklemiti. Yelkenlide
Portekizli vardi ... Daha sonra ... bakalari da Japonyaya geldi. ... Imparator adina
lkeyi yneten komutan, ogun, lkesini kirlenmeye kari korumaya karar verdi. ...
hayatlarini bagiladiklarina da geri dndklerinde unlari aktarmalarini nerdi: "Bizi
akillarindan ikarsinlar; bundan sonra sanki dnyada yokmuuz gibi davransinlar." .

Sonraki 200 yil Japonlar neredeyse ... yalnizca bazi Hollandali ve inli tacirleri kabul
etmilerdi. (Anlaildigi kadariyla ogunlar Protestan olduklari iin Hollandalilarin
Hiristiyan olmadiklarini ve bu nedenle de Portekizliler kadar tehlikeli olmadiklarini
dnmt.

1853'te lke dnyayla kurdugu ilikilerde bir baka dnm noktasina geldi. Dnyanin
diger tarafinda, patirtili grltl biimde i gren, kendini begenmi bir lke,
Japonya'nin kapilarini ticaret iin amasini istiyordu. Amerika Birleik Devletleri, gz
pek bir biimde, Japonya'yi yalitilmiligina son vermeye ikna edecek veya zorlayacak
bir heyet gnderdi. ... Japonlar ABD bakanindan getirdigi mektubu kabul etmezlerse,
mektubu zorla teslim edecekti. ... ogun ... Amerikalilarin, bakenti Edo'yu (kisa bir
sre sonra Tokyo adini alacakti) topa tutmasini veya kentin her trl ihtiyacini
karilayan deniz yolunu kesmesini istemiyordu. ... bylece Perry 1854'te geri
dndgnde... ogun bir ticaret anlamasi imzaladi. Daha sonra ayni eyi birka
Avrupa lkesiyle de yapti.

Japonya modernlemeye baladi; ya da Batililamaya -ki bu da ayni ey. ... Nfuzlu
Japonlar ogunu grevini birakmaya zorladi ve szm ona iktidari imparatora "iade
ettiler". ... Ancak uygulamada imparator daha nce nasilsa yle kaldi: Bir simge
olarak.

1894'te Japonya zor durumdaki balinaya saldirdi. in,... ardindan in'i Kore'nin
bagimsizligini tanimaya, Tayvan Adasi'ni ve in'in kuzeydogusunda, Manurya'daki
Lyavdong Yarimadasi'ni Japonya'ya vermeye zorladi.

Rusya, Almanya ve Fransanin yardimini istedi... birlikte Japonya'ya Lyavdong
Yarimadasi'ni in'e geri vermesini "tavsiye etti". ... Ruslar yumuak bali in'i
yarimadayi kendilerine ki ralamasi iin ikna etti.

34

Kore ve Manurya, Japonl arin pazarlariydi. ... O halde Rusya'yla savaa girip bu
topraklari kazanmaliydi. ... 1904'te Japonya aniden saldirdi ve Lyavdong Yarimadasi
aiklarinda birka Rus gemisini batirdi.

Mukden yakinlarindaki arpimada yaklaik alti yz elli bin asker yer aldi; ... Japonlar
kazandi.

Rusya, Manurya'nin gneyinde kiraladigi in topraklarini geri verdi ve Japonya'nin
Kore'deki egemenligini kabul etti. ... Japonya o kadar byk miktarlarda pirin aldi ki
kolonileri kitlikla ba baa birakti. Japonlar genellikle acimasizdi.

Japonya'nin Kore'yi ele geirmesinden birka yil sonra, 1. Dnya Savai, Japon
yayilmacilara mkemmel bir firsat sagladi. ... kazanmakta olan tarafa katilacak kadar
zekilerdi. ... 1918'de, I.Dnya Savai sona erdiginde, ... dnyayi yneten zengin
uluslardan biri olarak katiliyordu.

ABD bakanlarindan William McKinley bir keresinde, ABD'nin1898'de Ispanya'nin
elinden aldigi Filipin Adalari'ni ilhak etmekte tereddt ettigini sylemiti. ... "Btn
adalari almak, Filipinlileri egitmek, ykseltmek, uygarlatirmak ve Hiristiyanlatirmak
[ogu zaten Katolik'ti] diinda bir seenegimiz kalmamiti.

Britanyali bir siyaset adami, ... "Bu ite Tanrinin parmagi oldugunu grmek
zorundalar."

Imparatorluk kuran uluslarin, yoksul uluslari onlarin sirtindan byk paralar
kazanarak, hkmetlerini baski altina alarak ve yazgilarini kendi balarina
belirlemelerine engel olarak, ogunlukla g durumlara soktugu dogrudur.

1 16 6. . B B l l m m
o o a al l y yo or r v ve e D D n ny ya ay y K K l lt t y yo or ru uz z

1600l yillarda sayimizi hizla artirmaya baladik. O dnemden 1900'e kadar sayimiz
kat artti. ... en azindan 10 milyon Afrikali, kle gemileri tarafindan gtrldg
halde Afrikalilarin nfusu bile artti. ... Hayir, sayimizi artiran ey dogum oranlarindaki
arti degil, lm oranlarindaki dt. ... Avrupa'nin toplam nfusuna bu kitada
yaayanlarin yani sira baka kitalara yerlemi btn Avrupalilari ve onlarin
torunlarini da katacak olursak, Avrupalilarin nfusunun be katina iktigi sylenebilir.

Bir baka Ingiliz hekim, Edward Jenner, ... ineklerden insana geen ve grece zararsiz
olan inek iegine (Latince adi vaccinia) yakalan birinin iek hastaligina
yakalanmadigina dair yaygin gzlemi duymutu. ... Bir st kadinin parmaginda inek
iegi yznden olumu dknt ve yaralardan aldigi vaccinia "maddesi"ni ailadi.
ocukta inek iegi geliti. ... 1798'de Jenner grendigi eyleri halka duyurdu ve
bulgulariyla ilgili haberler yayildi.


35
... bir tarlayi kullanmanin daha iyi bir yol unu bulmulardi. Hep tek bir ekin ekmek
yerine, dnml olarak farkli ekinler ekmeleri ve gbre kullanmalari durumunda bir
tarlayi yilda bir nadasa birakmalari gerekmiyordu.

1845 ve 1846'dabir hastalik patatesleri vurdu. Irlandali kyller, patateslerinin
pelteletigini dehet iinde fark ettiler. Yaklaik bir milyon kii aliktan ld yine
yaklaik bir milyon kii de Ingiltere'ye ve Amerika'ya g etti. Yine de, 1845'i ve 46'yi
unutmadan, patatesin Irlanda'nin ve Avrupa'nin nfus artiinda nemli bir rol
oynadigi sylenebilir.

1800'l yillar sona ererken buhar rzgarin yerini almiti bile. ... Titanic, ... 1912
yilinin Nisan ayinda Britanya'dan New York'a dogru ilk seferine ikmiti. ... gvdesi
ift cidarliydi.

Bir Fransiz giriimci Svey Kanali irketini kurdu. ... Yine de 160 kilometre
uzunlugundaki kumluk blgeyi ve batakligi kazmak on yil srd. 1869 yilinda i
tamamlandiginda gemiler Asya ve Avrupa denizleri arasinda hizla gelip gidebilmeye
baladilar.

Diger kistaga kanal yapmak isteyen bir irket degil, bir devletti. ... Fakat Panama,
Gney Amerika'nin kuzeyinde bulunan Kolombiya'nin bir eyaletiydi. ... ABD bakani
Theodore Roosevelt reddedilecek biri degildi. ... Bir baka ulusun hakl arini hie
sayarak bir sava gemisi ve asker yolladi, Panamalilari ayaklanmaya tevik etti.
Panamalilar ayaklandi, bu ayaklanmada bir insan ve bir katir hayatini kaybetti.
Panama bagimsizligini ilan edince ABD onu hemen tanidi ve bu ikisi, kuzeydeki zengin
lkenin Orta Amerikali ufak lkede bir kanal ina etmesi konusunda anlati.

Wilbur ve Orville Wright, ... 1905'te havada sekizler izebilen ve yarim saatten daha
uzun bir sre kalan "Flyer V"i rettiler. ... 1927 yilinda Charles Lindbergh ... Bir
buuk gn boyunca havada kaldi,... Ve 1938 yilinda bir pilot yanlilikla Atlas
Okyanusu'nu geti.

1 17 7. . B B l l m m
S Sa av va a B Bi it ti ir rm me ek k i in n S Sa av va a y yo or ru uz z

Britanya... Fransa... Almanya... Rusya... Italya... Avusturya-Macaristan... 1900'lerin
bainda bu gler arasinda sik sik gerginlikler yaaniyordu. ... O gnlerin ruhuna
uygun olarak, byklklerini bir savala kanitlamak istiyorlardi.

Almanya, Avusturya-Macaristan ve Italya birleerek Fransa ve Rusya' yi hedef alan bir
"l Ittifak" oluturdular. Fakat Almanya korkusu, Almanlar in batisindaki Fransa ve
Ingiltere ile dogusundaki Rusya arasinda bir "l Antant" kurulmasina yol ati.
Kendisini kuatilmi hisseden Almanya, byk bir sava ikma olasiligina kari, Fransa
ile Rusya'yi alt etmek iin gizl i bir plan hazirladi.


36
Savain fitili Avusturya-Macaristan'da atelendi. ... Imparatorlugun askeri
ynetmelikleri btn u dilleri yasal kabul etmiti: Almanca, Macarca, eke,
Slovaka, Slovence, Sirpa-Hirvata, Ukraynaca, Italyanca, Lehe ve Rumence.

Avusturya-Macaristanlilarin kaniti olmasa da, cinayetleri Sirbistan'in tasarladigindan
kukulari yoktu. (Yanilmiyorlardi. Suikasti, Ya Birleme Ya lm adindaki yari resmi
Sirbistan gizli rgtnn efi tasarlamiti.) ... Bu nedenle Avusturya-Macaristan,
Sirbistan'i cezalandirmasi ve bylece btn ayrilikilara (bir baka deyile
milliyetilere) bir ders vermesi gerektigine karar verdi.

Keye sikian kk Sirbistan, suikasti planlayanlarin yargilanmasiyla ilgili olan istek
diinda btn istekleri kabul etti. Bu bir te k reddedi bile yeterliydi.

1914'ten 1918'in ilkbaharina dek, AImanlarla Fransizlar ve Ingilizler arasindaki cephe
her iki ynde 16 kilometreden fazla oynamayacakti.

Fransizlarin st dzey bir komutani, gzlerini kaybetmi bir askere madalya taktiktan
sonra astlarina yle demiti: "Bana bir daha byle manzaralar gstermeyin ... Yoksa
saldirma emri verecek cesaretim kalmayacak."

Bu yaygin savain sonucu Fransa ve Belika'daki cephede belirlenecekti. ... Bu kadar
byk bir kiyimdan ve ok uzun sren bir yeniememe durumundan sonra savai
bitirmenin zamani kesinlikle gelmiti. ... Cepheye dogru ilerlerken bir alay asker
kesime gtrlen koyunlar gibi melemiti. Kirk drt tmen savamayi reddetti ve
binlerce asker cepheyi terk etti. Fransiz komutan bazi askerleri kuruna dizdirdi,
dzeni yeniden sagladi, fakat Fransa'nin baka byk saldiri gerekletirmeyecegine
sz verdi.

1917'nin sonlarina dogru ... Rus devrimciler ari devirdi ve l kelerini savatan
ektiler.

Almanlar Amerikalilarin Itilaf kuvvetlerine katilma karari vermelerini kolaylatirdi:
ABD'nin gnderdigi erzakin Avrupa'ya ulamasini engellemek iin Alman deniz altilari
ABD yk gemilerine saldirmaya balamiti. ... savaa katilma ynnde cokulu bir
karar alindi. Ancak ABD'nin silahli kuvvetleri nerdeyse hi yoktu.

Her ay 250.000 ABD'li asker Avrupa'ya geliyor ve Itilaf kuvvetlerine katiliyordu.
lkenin bazi blgeleri devrimin eigine gelmiti. Bylece Almanya kkl bir degiim
yaadi. Alman komutanlar seve seve savamilardi ama yenilginin sorumlulugunu
sivillere ykleyebilecekleri iin de honuttular. Geri plana ekildiler. Kayzer, babakan
olarak liberal grl bir prensi atadi ve bu babakan lkenin bir cumhuriyet olmasina
ses ikarmadi. Kayzer zel bir trenle Hollanda'ya kati, bir daha lkesine hi dnmedi.

... bir atekese razi oldular; Fransiz demiryollarina ait bir vagonda atekes antlamasi
imzaladilar. Atekes teslim olduklari anlamina geliyordu. ... Sava sona ermiti.

Silah altindaki dokuz milyon Insan ld ve bunun i ki katindan fazla insan yaralandi ...
1914'te yalari yirmi ile otuz iki arasinda olan Fransiz erkeklerin yarisi savata ld.

37
arpimalara dogrudan katilmayan yaklaik be milyon kii de alik ve hastaliktan
ld. ... 1918de sava sona ererken, bir grip salgini btn dnyayi etkisi altina aldi.
20 milyon insan bu salginda yaamini yitirdi. Yalnizca Hindistan'da, savata len
insanlardan daha fazla insan lmt.

ABD. bakani Wilson karmaik bir kiilikti. ... "On Drt Ilkeyi aiklamiti. On
drdncsnde... "Genel bir milletler cemiyeti" oluturmak. Bu cemiyetin amaci,
"byk kk btn devletlerin" toprak btnlg ve siyasal bagimsizligini gvence
altina almakti.

lkeler, cemiyeti tasarlandigi biimde kurdu, fakat sonradan Senato karariyla ABD
cemiyetten ekildi. ... Cemiyet alimalarinin aksamasina neden olan eylerin
arasinda, bakani kuruluu iin baski yapan lkenin kendisinin cemiyette olmayii da
vardi.

Savai kazananlarin Versailles'daki en byk sorunlari, kaybedenlerdi. Onlari en
azindan cezalandirmak istiyorlardi, ama daha da iyisi bu lkelerin etnik fay hatlari
boyunca paralanmalari olacakti.

Bohemya'nin Avusturya-Macaristanli valisi, ek ayriliki hareketinin kanun kaagi ilan
edilen nderlerine dpedz telefon edip onlari grmeye agirmiti. Ayriliki nderler
valinin atosuna geldiklerinde, vali atonun anahtarlarini kendi elleriyle onlara vermi
ve oradan ayrilmiti; bylece yirminci yzyilin ekoslovakya'si dogmutu. Savain
baladigi yer olan Imparatorlugun gneyinde, Yugoslavya'yi, yani "gneyli SlavIarin
lkesi"ni kurmak zere Bosnalilar ve baka uluslar Sirbistan ile birlemiti.

Itilaf Devletleri, ... Osmanli Imparatorlugu'nu blt. Trkler Avrupa'da yalnizca
Istanbul ve Dogu Trakya ile Anadolu'yu ellerinde tuttular. Ortadogu'da akil sir ermez
byklkteki petrol kaynaklarinin zerini kaplayan kum denizleri sonradan Arap
lkelerini oluturacak paralara blnd.

Savai kazananlar Almanlari bari iin srekli bir tehdit olarak gryorlardi.

O tarihten 100 yildan daha uzun bir sre nce, Almanya'nin dogusunda Polonya
adinda bir lke yer aliyordu, fakat Prusya (Almanya), Rusya ve Avusturya-Macaristan,
Polonya'yi blp yutmutu. lke haritadan silinmiti. imdi diplomatlar Polonya'yi
yaama dndryor ve bir zamanlar oburca yi yen lkelerden paralar veriyordu.

50 yil nce Almanlarin aldigi iki ili Fransa'ya geri verdiler ve Fransa'ya Alman kmr
madenIerini 15 yil boyunca kullanma hakki tanidilar. ... agir sava tazminatlari
demeye mahkum ettiler. ... Ordusunu 100.000 askerle sinirlandirdilar ve
donanmasini teslim etmesini istediler. (Alman kaptanlar tesli m etmek yerine
gemilerini Iskoya aiklarinda batirdi).

Almanlar antlamayi imzalarsa, bu, sava yznden meydana gelen btn kayiplarin
"sorumlulugunu kabul ettikleri" anlamina da gelecekti. Ayrica, "Almanyanin ve onun
mttefiklerini n saldirganligi" yznden Itilaf Devletleri'ne savaa girmek diinda
baka seenek birakilmadigini da kabul etmi olacaklardi: Almanlar bu ifadel eri kabul

38
edilemez ve onur kirici buldular. Bu ve baka nedenlerle, balangita antlamayi
imzalamayi reddettiler. Ancak Itilaf Devletleri savai yeniden balatma tehdidinde
bulununca imzaladilar.

1 18 8. . B B l l m m
M M k ke em mm me el l T To op pl lu um m D D K Ka ar ra ab ba as sa an na a D D n n y yo or r

Dnya Savai'nin sefaletinin iinden komnizm, 1930'larin Byk Ekonomik
Bunalimi'ndan da ... Nazizm dogdu.

Marx, ... varlikli bir avukatin oglu olarak daha byk beklentileri vardi. Alman
niversitelerinde hukuk ve fel sefe okudu; entelektellerin arasina girerek ateizm,
siyaset ve reform tartimalarina katildi. Bu entelektellerden bazilari, ... "sosyalistler"
di.

Friedrich Engels, Marx'la tanimak iin Ingiltere'den geldi. Engels varlikli bir Alman
tekstilcinin ogluydu. Babasinin Ingiltere'de bir fabrikasi vardi ve babasi Friedrich'i
oraya ii grenmesi ve fabrikayi ynetmesi iin yol lamiti.

Marx ve Engels tanitiklarinda ... on gn boyunca konutular ve 40 yil srecek bir
ortaklik baladi. ... Marx, daha byk ortakti, gemiten dersler ikaran ve gelecegi
nceden gren bir filozof ve ncyd. .

Marx ve Engels szm ona devrimcilerden oluan gizli bir rgte katildilar ve rgte
yeni bir biim vererek Komnistler Birligi adini koydular. ... Marx 1848 yilinin bainda,
Engels'in yardimiyla kk ve ateli bir kitapik olan Komni st Manifesto'yu yazdi.

Marx gazetenin son sayisini kirmizi (devrimin simgesi) mrekkeple basti ve
Ingiltere'ye gitti. Yaaminin geri kalanini burada, karisi, ocugu ve yanlarindan hi
ayrilmayan, cretini deyemedikleri Alman hizmetileriyl e birlikte geirecekti. Alti yil
sren bir dnem boyunca yal nizca iki odada, patates ve ekmek yiyerek yaamilardi.
ogunlukla Engels'in verdigi paralar sayesinde geiniyorlardi.

Marx son yillarinda tarih ve ekonomi kuraml arini, Kapital adini verdigi bir yapitla
yaziya dkt. ... Kapital komnizmin kutsal kitabi olacakti.

Marx kibirli biriydi ve grlerinde israrciydi; srekli tartian Marksistlerden
usanmiti. Onlara "namussuzlar","yontulmamilar" ve "tahtakurulari" diyordu; fkeyle
yle sylyordu: "Tek bildigim Marksist olmadigim."

O dnemde Rus Imparatorlugu yle bykt ki, Amerika Birleik Devletleri, in ve
Hindistan, hepsi birlikte iine sigabilirdi.

Ruslarin ogu kylyd, bazen sylendi gi gibi "kara cahildiler.

ar II. Nikolai ... kibar ve ekingen biriydi ama demokrasinin "anlamsiz ve su
niteliginde" oldugu konusunda hi kukusu olmayan bir despottu. Rusya' nin,

39
Petrograd'da, yalnizca ar izin verdiginde toplanan zayif ve tutucu bi r parlamentosu
vardi.

I.Dnya Savai devrimcilere bekledikleri firsati verdi. ... sava bakani ... ok az
sayida makineli tfek ve seri ati yapabilen top satin almiti, nk bunlari yalnizca
korkaklarin kullanacagi uyduruk silahlar olarak gryordu.

1916'nin sonlarinda parlamento hkmetin beceriksizliklerine kari koyma cesaretini
gsterdi. ar Nikolai beklendigi gibi buna tepki gsterdi ve parlamentoyu dagitti.
Bunun sonucunda, o zamana dek ara bagli olan parlamento yelerinin byk blm
iktidari ele geirerek lkeyi kurtarabilecekleri dncesine kapildi.

Devrime kim nderlik edecekti ? ... Ii ve Asker Temsilcil eri Sovyeti, yani mecl isiydi.
... Sovyet'in baskisiyla parlamento geici bir hkmet kurdu. ... Ordu apaik biimde
devrime destek ol maya balami, bylece Rusya'nin yazgisini belirlemiti.

Rusya'dan uzakta, Isvire'de, devrime ilikin haberler Rus devrimci Vladimir Lenin'e
ulamiti. ... agabeyi bir terristti ve asilmiti. ... Alman ... yetkililer, Lenin ve
arkadalarinin, sanki lmcl mikroplarmi gibi, mhrlenmi bir vagonun iinde
yolculuk yaparak Almanya'dan gemelerine izin verdi.

Yaygin inania karin devrimi Lenin ve arkadalari balatmamiti. Belirttigimiz gibi,
1917 yilinin Nisan ayinda Petrograd'a vardiklarinda devrim zaten balamiti. ... Lenin
ve arkadalarinin ... yapmalari gereken ayaklanmayi krklemek degil, ...
ilerlemekte olan devrimin denetimini ele geirmekti.

Lenin Petrograd'daki isyanci askerlerin destegini almiti. ... darbeye nderlik etmesi
iin becerikli Troki'yi seti. ... Devrim baladiginda Troki Lenin'den bile daha uzakta,
New York'ta ... bir apartman dairesindeydi.

1917 yilinin 6 Kasim gecesi, ... Bolevikler hemen "Tm Rusya Sovyetleri Kongresi" ni
topladi ve geici hkmetin devrildigini bildirdi. Kongre daha sonra yeni bir hkmet
oluturdu ve Lenin'i hkmetin baina getirdi.

Lenin hkmeti, Rusya anayasasini hazirlayacak bir "kurucu meclis" oluturmak iin
bir seim dzenledi. Ancak Lenin'in grubu, Bolevikler, delegeliklerin yalnizca te
birini kazandi. Bu olacak ey degildi, nk Lenin "proletarya diktatrlg"n
yrtmek iin tek parti iktidar i (kendi partisinin elbette) istiyordu. Meclisin yalnizca
bir kez toplanmasina izin verdi. Sonraki gn silahli adamlar yollayarak meclisi kapatti.

Bakenti Petrograd'dan, arlarin bir zamanlar Rusya'yi ynettikleri Moskova'ya
taidilar.

Iktidari ele geirmesinden be yil sonra Lenin bir dizi felten ilkini geirdi. 1924'te
ld.

Baka bir nder ... tabii ki darbeyi yneten, i savata orduya komuta eden, herkesin
hayranligini kazanmi Troki'yi seeceklerdi. ... Stalinin seilmesi yle pek gl bir

40
olasilik degildi. "Stalin" onun devrimci adiydi; "elik adam" anlamina geliyordu. Lenin,
Troki ve diger pek ok Bolevigin tersine Stalin gerekten ii sinifindan geliyordu.
Babasi ayakkabici, annesi amairciydi.

Stalin, Lenin'in karisina telefonda, "Frengili fahie" diye bagirarak hakaret etmiti.
Lenin lmnden sonra ailmak zere bir mektup kaleme almiti, bu mektupta
Bolevikleri, Stalin'in kaba ve bayagi oldugu konusunda uyariyordu. Stalin bunu
grendiginde eski bir arkadaina, "Benim zerime pisledi, kendi zerine de pislemiti
... " demiti. Stalin, Lenin'in mektubunu gizleyebildigi kadar gizledi.

Stalin'in herkesi fileyen zel bir ekibi vardi. Zaman iinde baka gl kiilerle
ittifaklar kurdu (bunlarin ogunu daha sonra ldrd) ve partiyi grltsz patirtisiz
ele geirdi.

Troki nce Trkiye'ye, sonra Fransa'ya gitti, ardindan Norve'e geti, en sonunda da
Meksika'ya gitti. ... 1930'a gelindiginde btn yetki Stalin'deydi.

Milyonlari beslemek iin daha fazl a rn yetitirmeliydi. Sorun ite buydu, daha az
sayida tarim iisiyle daha ok sayidaki fabrika iisi iin nasil daha fazla rn
yetitirilebilirdi. Stalin aisindan nasil daha fazla rn yetitirilecegi aikti: Rusya
derhal "kolektiflemeliydi".

Milyonlarca Rus iin yaamlarindaki asil devrim 1917 ve 1918'de komnistlerin
ynetimi ele geirmesi degil, 1929'da balayan kolektiflemeydi. ... Kyllerin
arazileri byk iftlikler kurmak zere birletiriliyordu ve bu iftliklerde komnistler
sanki yumuak kilmi gibi kyll erin yaamini yeniden biimlendiriyorlardi. Kyllerin
Marx'in arzuladigi eyi gerekletirmesi saglandi: Birlikte alimak, malvarligina (yani
topraga, hayvana veya tarim makinelerine) sahip olmamak ve ii smrmemek.

Rusya'nin "tahil ambari" Ukrayna blgesinde kyller kolektiflemeye kari iktilar.
Stalin onlari aIiktan ldrmeye karar verdi. Arka arkaya iki yil blgenin devlete
byk miktarlarda tahil saglamasini istedi. Kolluk kuvvetleri iftliklere baskinlar
dzenledi, btn tahila el koydular ve daha fazlasini istediler. Kendi yetitirdikleri
bugday veya avdardan birazcik yerken yakalanan kyller hapse atildi veya kuruna
dizildi. Aliktan lmemek iin kpekleri ve kedileri yiyorlardi. Sonra solucanlari,
sianlari ve karincalan yemeye baladilar, karahindiba ve isirgandan orba yaptilar.

Dogal olarak her Rus kynde kimi kyller digerlerinden biraz daha fazla topraga
sahipti ve arada sirada komularini ii olarak alitiriyorlardi. Komnistler bu
kyllerin kanun tanimaz ve agzl olduklarini iddia ederek onlara, Rusada
"yumruk" anlamina gelen kul ak adini takmilardi. Kulak'larin topraklarini kolektif
iftlikler iin isteyen Stalin, bunlarin yok edilmesi gereken sinif dmanlari oldugunu
ileri srd. "Onlari ezmek zorundayiz," demiti, "bir sinif olarak onlari tasfiye etmek
zorundayiz." ... Silahli askerler kylere saldirdilar, kulak olduklari iddiasiyla 15
milyondan fazla kadin, erkek ve ocugu topladilar. ... Bu tutuklulardan belki de bir
milyonu ld. ... urasi epeyce kesin: Kolektiflemenin son yili olan 1933'te Rusya'da,
bu berbat dnemin sona erdigi 1934'te lenlerden sekiz milyon daha fazla insan

41
lmt. ... kolektifleme btn kylleri (ldrmedigi kylleri) "sinifsiz" bir konuma
getirmiti.

Ancak kolektif iftliklerin sonuta iftilerin yaam koullarini ykselttigi dogrudur. 10
yil getikten sonra ifti ler yle ya da byle daha iyi evl ere kavumutu ve
komnizm ncesi gnlerde sahip olduklarindan daha fazla yiyecege sahiplerdi. Ayrica,
hkmet kolektif iftliklere tarim uzmanlari, traktrler ve bierdverler sagladigindan,
kentler iin daha fazla rn yeti tiriliyordu. 1938'e gelindiginde, ll. Dnya Savai'nin
ncesinde, Rus iftiler i. Dnya Savai'ndan nce ok daha fazla sayida iftinin
yetitirdigi kadar tahil yetitiriyordu. Dolayisiyla kolektifleme, Stalin'in tasarladigi
gibi, sanayilemeyi hizlandirmiti.

... planlamacilari Rusya'nin milli gelirinin te birinin sanayi kol larinin kurulmasina
harcanmasi gerektigine karar verdi. retilen her eyin yalnizca te ikisi halka
birakiliyordu.

1930'larin sonuna gelindiginde Rusya dnyanin en byk traktr ve lokomotif
reticisiydi. Yalnizca Amerika Birleik Devletleri ve Almanya sanayileme konusunda
Rusya'nin ilerisindeydi.

Bir biimde gnlk yaamin da iyiletigi sylenmeli. 1930'larinsonlarinda dkkanlarda
daha fazla yiyecek maddesi ve temel mallar bulunuyordu ve devlet saglik hizmeti
veriyordu. Pek iyi olmasa da herkesi n bir ii vardi. ocuklar okula gidiyordu, anne
babalarinin byk kismi da iten sonra akam okullarina gidiyor ve okuma yazma
greniyordu. Rusya'nin en geri kalmi blgelerinde bile kadinlar siyasal, toplumsal ve
yasal bakimdan zgrlklerine kavumutu.

Ordudaki on komutandan dokuzu ve subayl arin yzde 15'i tasfiye edildi. iktidarda
oldugu sre boyunca Stalin 230.000 kiinin idamini onayladi; daha alt dzeydeki
yetkililerin onayladigi idam sayisi ok daha fazlaydi. 1937 yilinin Aralik ayinda tek bir
gnde Stalin 3,167 idam onaylami, sonra da sinemaya gitmi ti.

1 19 9. . B B l l m m
F F h hr re er r s st t n n B Bi ir r I Ir rk k Y Ya ar ra at tm ma ay ya a a al l y yo or r

Yntem ve sonu aagi yukari ayniydi: Insanlar zerinde neredeyse mutlak iktidar
kuran bir devlet.

Almanya'nin ynetim biimi tarihinde ilk kez demokrasi olmutu.

Hitler, ... Avusturya ordusuna degil, Alman ordusuna katildi. ... "ulak" olarak grev
yapti ve bir bacagindan yaralandi. ... kendisine ikinci nianin verilmesi iin neride
bulunan, Hugo Gutmann adinda Yahudi bir subaydi.

Savatan sonraki iki yil boyunca Hitler etkin bir grevde bulundu. Ordu onu eski kenti
Mnih'e yollami ve savatan dnenlerle iiler arasinda yurtseverligi canli tutmasi
iin grevlendirmiti. ... Aldigi emir zerine Hitler, kismen siyasi parti, kismen de

42
mnazara dernegi olan Alman Ii Partisi'ne girdi. ... Otuz yaindaydi. Ordudan ayrildi
ve kendini parti alimalarina verdi, kisa bir sre sonra da Alman Ii Partisi'nin
bakani oldu.

Bu sirada Alman Ii Partisi adini Nasyonal [Ulusal] Sosyalist Alman Ii Partisi olarak
degitirmiti. ... Herkes partiyi, Nasyonal ve sosyalist szcklerinin Almancalarindan
oluturulan kisaltmayla anmaya baladi: Naziler.

Hitler hapishanede be yil degil yalnizca dokuz ay kaldi.

Mein Kampf'ta Hitler, ... "Yaam, diye yaziyordu, Darwin'i ve digerlerini yanli
yorumlayarak, "sonsuz bir mcadeledir. Gl olan geliir, zayif olan yok olur, nk
bunu hak ederler. Insanlar diger hayvanlarin zerinde bir egemenl ik kurmu ve
insanlar arasinda da bir 'irk' digerlerinin zerine basmi, en tepeye ikmitir. Bu
soylu halk, bu "stn irk", Kuzey Avrupa'nin "Ariler"i, zell ikle de Almanlardi.

Hitler'e gre Almanya'nin savata yenilmesinin, Versailles'da aagilanmasinin, agzl
kapitalizmin, komnizmin, pornografinin ve fuhuun sorumlusu Yahudilerdi. stn irk
"aagi halklardan" kurtulmaliydi. "Bu dnyada iyi bir irktan olmayan herkes
sprntdr" diye yaziyordu, "Almanlar insanoglunun bu igren dmanina kari
sonsuz bir fke duymalidir."

Alman ekonomisi iyi gitmi ti: Yiginlari ayaklandirmaya alian biri iin iyi zamanlar
ktdr. ... 1929'dan sonra ekonomik bunalim Hitler'e aradigi firsati verdi. ... Pek ok
Alman, yalnizca on yildir tanidiklari kapitalist ekonomi ye ve demokrasiye gvenini
yitirdi.

Naziler iktidar yrylerine baladilar. Bu kez 1923'n tersine, yasal yol larla
Reichstag'daki (parlamento) sandalye sayilari dzenli bir biimde artti, 1932'ye
gelindiginde Almanya'nin en byk partisi oldular ve lke ynetimini stlendiler. ...
Cumhurbakani Paul von Hindenburg, ... anslyeyi (bir baka deyile hkmet
bakanini) atamak onun grevi ydi. ... 1933'te Hitler'i anslyelige getirdi.

Hitler'in Mein Kampfta aika belirttigi gibi, "demokratik samaliklar" ona gre degildi.
... Tam bu sirada akli dengesi bozuk bir Hollandali Reichstag binasini atee verdi ve
binayi yakip kl etti. ... Hitler, ... Yanginin sorumlulugunu komni stlere ykledi ve
kendisine zgrlkleri kisitlama yetkisi veren bir kararname yayimladi. ... Parlamento
artik Nazilerin denetimindeydi, nk ok sayida komnist, on iki de sosyal demokrat
vekili hapse atmilardi. ... Fhrer -"nder" anlaminda Almanca szck-

Iktidari ele geirdikten kisa bir sre sonra Hitler arkadai Rhm'den kurtulmaya ve
parti militanlarinin sayisini azaltmaya karar verdi. ... Rhm ve bi rka yandai bir tatil
yerindeki otelde kaliyorlardi. Hitler Rhm'n odasina gitti, onu uyandirdi ve ldrtt.
Ayni dnemde Naziler ok sayida baka parti militanini ve kendilerini rahatsiz eden
insani ldrdler; ldrlen insanlarin sayilari belki de bini bulmutu. Onlara sikinti
yaratan iki generali de evlerini n nnde vurdul ar.


43
... Van Gogh, Picasso, Grosz ve Chagall'in "ahlak dkn" resimlerini indiriyorlardi.
... toplam 20.000 kitap yakmilardi. ... "Gelecegimiz zerinde yikici etkileri olan veya
Alman dncesinin kklerine, Alman yurduna ve de halkimizi harekete geiren
kuvvetlere saldiran her trl kitabi yaktiklarini sylyorlardi.

ocuklar alti yaindayken Hitler Genligi'ne katiliyor ve on yainda hepsi u andi iiyor
... On sekiz yaina dek Hitler genligine izcilik, spor, askerlik egitimi veriliyor ve stn
irkin tarihi gretiliyordu.

1938 yilinda, ... Naziler, ... "Kirik Camlar Gecesi olarak adlandirilan bir toplu iddet
eylemini sratle gerekletiren parti militanlarini serbest birakarak ... te yandan irza
geenler agir biimde cezalandirildi: Yahudilerle cinsel iliki kurma yasagini ihlal
etmilerdi. ... Saldirilari tahrik ettikleri iin Yahudileri toplu olarak bir milyar mark
para cezasina arptirdilar.

Hitler savaa hazirlik olarak yeniden silahlanmaya balayinca Almanya'daki Ekonomik
Bunalim sona ermi ve neredeyse herkesin bir ii olmutu.

II. Dnya Savai'ndan sonra Niemller (barii dnceleriyle ilgili) ok sayida
konuma yapti; konumalarini genellikle u szlerle bitiriyordu: "nce komnistlere
saldirdilar, ses ikarmadim nk komnist degildim. Sonra Yahudilere saldirdilar, ses
ikarmadim nk Yahudi degildim. Sonra sendikacilara saldirdilar, ses ikarmadim
nk sendikaci degildim. Sonra Katoliklere saldirdilar, ses ikarmadim, nk
Protestandim. Sonra bana saldirdilar ve artik sesini ikaracak kimse kalmamiti."
Niemller yalnizca kendini degil, pek ok insani suluyordu.

2 20 0. . B B l l m m
D Da ah ha a B B y y k k, , D Da ah ha a A Ac c m ma as s z z B Bi ir r S Sa av va a B Ba a l la at t y yo or ru uz z

1931'de, Manurya'nin gneyindeki Japon askeri birlikl eri in' in bu kuzey ilini
tamamen ele geirdiler. Saldiri emri Tokyo' dan gelmemiti; birlikler kendi balarina
hareket etmilerdi. ... Milletler Cemiyeti ... yalnizca nazik bir biimde kinadi. Bu bile
Japonlarin fkelenmelerine Cemiyet' ten ayrilmalarina yetti. ... 1937de Japonya in'e
saldirdi. Daha nce oldugu gibi Cemiyet Japonya'yi kinadi.

Mussolini, ... 1935'te Italyan birliklerine Afrika'nin kuzeydogusunda yer alan imdiki
Etiyopya'ya saldirma emri verdi. ... Hitler, ... Japonya ve Italya ile anlamalar
imzaladi, bylece bu yasadii l Mihver Devletleri adi verilen bir birlik oluturdu. ...
Avusturya'da bir halk oylamasi dzenledi ve halkin yzde 99,75'i Almanya'yla
birlemeye evet dedi. Hitler, ... ekoslovakya'nin, Sdetler blgesini Almanya'ya
vermesini istiyordu. ... 1939'un balarinda Alman askerleri lkeye girdi ve
ekoslovakya'nin geri kalanini igal etti. ... Tipki ekoslovakya'nin yok oldugu gibi
Polonya da bir kez daha paralara ayrilarak yok oldu. ... Kuzeyde donanma sleri
isteyen Almanlar Norve ve Danimarka' yi igal etti. ... 1940 yilinin Mayis ayinda
Alman ordulari Hollanda'yi ve Belika'yi vurdu. ... Britanyali,... Fransiz ve Belikali
askeri birlikler ... Dunkerque'e kadar ekilip Man Denizi'ne ulatilar. ... baliki

44
tekneleri ve kotralar askeri birlikleri kurtarmak iin yola ikti. ... Yaklaik yz elli
bin askeri kurtardilar.

10 Temmuz'da Fransizlar teslim oldu. ... Savain balamasindan bir yil sonra Hitler'le
yalnizca Britanya arpiiyordu ve Hitler bu sinir bozucu sinegi ldrmek zorundaydi.
... 1940 yilinin Agustos ayinda Alman uaklari hava saldirisina baladi. ... Almanya'nin
neredeyse iki kat daha fazla uagi vardi ama Britanya'nin uaklari daha iyiydi.
Britanya ayrica yeni bir algilama ve uyari sistemine sahipti: Radar. ... Sonunda Hitler
Britanya'daki savai kazanamayacagini anladi ve, saldiridan vazgeti.

... Almanlar Bilmece (Enigma) adini verdikleri bir ifre makinesi kullaniyorlardi.

Fransa'yi yenilgiye ugratan, Britanya'yi sendeleten Hitler Rusya i in artik hazirdi. Bir
askeri harekat planladi ve adini Barbarossa koydu.

I. Dnya Savai'nda oldugu gibi Almanlar Rus ordularini neredeyse btnyl e esir
aldilar. II. Dnya Savai sresince yaklaik alti milyon Rus askeri Almanlara esir
dt. Hitler Rusya'daki savain "valyelik ruhuna" uygun olmasi gerekmedigini
bildirmiti ve bu esirlerin yarisindan fazlasi ld.

Japonya, ... Britanya'nin, Fransa'nin ve Hollanda'nin Asya'daki smrgelerini ele
geirebilirlerse bol miktarda kauuga, metale, kmre ve petrole sahip olacakl ardi. ...
Ancak bir engel vardi: ABD. Japonya'yla istedigi Avrupa smrgeleri arasindaki
denizyolu zerinde yer alan Filipinler ABD'nin denetimi altindaydi.

Grmeler ncesinde Amerikalilar, Almanlarin Enigma'sinin Japon uyarlamasini
zmeyi baarmiti ve Japonlarin ifreli mesajlarini okuyabiliyorlardi. ... 1941 yilinin
Aralik ayinda ... Japon uaklari Hawaiiyi vurdu. ... Uak gemilerinden hibirinin
limanda bulunmamasi ABD iin bir ansti.

ABD silahlanirken ve kari saldiriya hazirlanirken Japonlar, ... Istedikleri Avrupa
smrgelerini ve Filipinleri abucak denetimleri altina aldilar. Hindistan ve
Avustralya'yi igal etmeyi bile dndler.

1942nin ilkbaharinda Amerikalilar, ifresini zdkleri mesajlardan Japon gemilerinin
Byk Okyanusta yol aldigini grendi. ... Bombardiman uaklari dalia geti. []
uak gemisini batirdilar ... Japonlar be dakikada denizdeki stnlklerini yitirmiti.

ABDdeki fabrikalar tamamen sava iin aliiyordu ... gnde bir gemi, be dakikada
da bir uak retmeye baladilar.

Ruslar da agir kayiplar veriyordu. Stalingrad'da, ABD'nin savain tamaminda
kaybettiginden daha fazla asker kaybettiler. ... Sonunda Alman komutan ... te slim
oldu. ... Yalnizca iki ay iinde 1942' de kaybettikleri btn toprakl ari yeniden
kazandilar.

1944e gelindiginde ... Byk bir yangin Tokyo'nun 40 kilometrekarelik bir blmn
kl etti, kanallardaki suyun kaynamasina yol ati ve 89.000 kiiyi ldrd.

45

Atomun iinde ok, ok daha fazlasi vardi. Merkezinde, proton ve ntron adi verilen
paraciklarla ekirdek bulunuyordu. Genellikle, ntronlar bir kuvvet tarafindan bir
arada tutuluyordu. te yandan bir atomun ntronlariyla diger bir atomun ekirdeginin
paralanabilecegi ve bylece ekirdegi bir arada tutan byk miktardaki enerjinin
serbest kalacagi anlailmiti.

Aralarindan bazilari, sogurdugundan daha fazla ntron yayacak bir ekirdege sahip bir
atom bulabilirlerse ve bu atomun ekirdegini paralayabilirlerse, bir "zincirleme
tepkime" retebileceklerini dnyordu. Uranyum (radyoaktif bir metal) atomlarinin
bu ii yapabilecegini tasarliyorlardi. Paralanmi uranyum ekirdeginden yayilan
ntronlarin baka bir ekirdegi paralamasi saglanabilirdi, bylece bir baka ekirdegi
paralayacak daha fazla ntron aiga ikabilir ve bu byle srebilirdi.

Savain balarinda drt fiziki (drd de Yahudi'ydi)... 1945'e gelindiginde 120.000
kii bu proje iin aliiyordu. ... 1945 Temmuzu'nun ortalarinda uzmanlar bir atom
bombasi denemesi yaptilar.

... artik bakan Harry Truman'di. ... Japonya'yi igal etmeye alimaktansa, bombayi
kullanarak teslim olmaya zorlamak, ok sayida Amerikan askerinin ve ok daha fazla
sayida Japonun yaamini kurtarabilirdi. ...Bu dehet verici eyin ... aslinda
kullanilmamasina karar vermemek iin kullanilmasina karar vermiti.

1945 Agustosunda... Hiroima kentinde ... len veya can ekien 80.000 kii birakti.
... bu kez Nagasaki'ye ikinci bir bomba atti.

Kari ikanlardan bazilari da Amerika Birleik Devletleri'nin bombanin korkun gcn
gstermek iin ilk bombayi issiz bir adaya atmasi gerektigini sylyor.

Almanya'da yalnizca 500.000 Yahudi vardi, ama btn Avrupa' da sayilari 11 milyona
ulaiyordu. En fazla Yahudi, Almanlarin 1941 ve 1942 yillarinda igal ettikleri Polonya
ve Rusya topraklarinda yaiyordu. ...

ingeneleri, sakatlari ve 5-6 milyon Yahudiyi ldrdler. ... Almanlar imha
kamplarinda neler oldugunu biliyorlar miydi ? Herkes biliyordu.

II. Dnya Sava yzlerce milyon insan sakat brakt ve yaamlarn mahvetti. 60 milyon
insann lmne yol at.

2 21 1. . B B l l m m
A As sy ya an n n n D De ev vl le er ri i Y Yo ok ks su ul ll la ar r n n D Do oy yu ur rm ma ay ya a a al l y yo or r

II. Dnya Savai'nin sonunda in, ... 150 yil boyunca aliktan, kt ynetimlerden,
afyon alikanligindan, Avrupalilarin zorbaliklarindan, yolsuzluktan, i savatan ve
Japon istilacilardan ok ekmiti.


46
Japon ordulari lkeyi terk etmi, ama in yenden i savaa srklenmiti. Bir tarafta
Kuomintang, yani milli yetiler vardi. ... nderleri Bakomutan an Kay-ek
komnistlere kari stnlk saglayamamiti. ... Diger taraftaysa in Komnist Parti si
(KP) vardi. Rusya'daki devrimden etkilenen inli devrimciler 1920'lerin balarinda bu
partiyi kurmutu. KP ve milliyetiler 1920'lerin sonlarinda ve 1930'larda birbirleriyle
savami fakat 1937'den sonra, birbirlerine daima dman olsalar da, birlikte
Japonya'ya kari savamilardi.

Mao, 1893'te in'in orta blgesindeki bir kyde dogmutu. Babasi byk bir evi olan
bir pirin tccariydi. ... 1949 sonbaharinda Mao'nun ordulari sonunda iddetli i savai
kazandi.

Marksist greti, sosyalist bir devlet kurmak istiyorsaniz retim aralarina el koymaniz
gerektigini syler. Byk oranda kirsal bir lke olan in' de bu, topraga el koymak
anlamina geliyordu ve bu nedenle mi lliyetileri ldrmenin yani sira KP toprak
sahiplerini de ortadan kaldirdi.

Mao yle demiti: "Devrim bir ziyafet degildir, makale yazmak, resim yapmak veya
naki ilemek de degildir; o kadar zarif, o kadar acelesiz ve yumuak, o kadar ilimli,
kibar, saygili, ll ve yce gnll ol amaz. Devrim bir bakaldirmadir, bir sinifin
digerini alt ettigi bir iddet eylemidir.

Iktidarda geirdikleri yedi yildan sonra Mao ve arkadalari KP 'nin ok ileri gittigine
ve baskiciligin kendisinin de bir tehlike olduguna karar verdiler. Partinin nde
gelenlerine yaptigi bir konumada Mao yeni grn anlatmiti: Kltrde "yz iek
asin, bilimde "yz fikir yarisin.

KP' yi bekleyen asil grev ekonomiyi degitirmekti. ... kyll eri aliga mahkum
etmeden veya katletmeden. KP ayrica agir sanayi kurmak iin bir be yillik plan
uygulamaya baladi. in' in sanayi plani baarili oldu, retim nemli lde artti.

500 milyon insanin hi bitmeyen i lerinden kivan duymalarini saglamak istiyordu.
Bylece 1957 ve 1958 yillarinda Mao "Byk Atilim hareketini balatti. Byk Atilim'
in slogani, "Daha fazla, daha hizli, daha iyi, daha ucuz du. ... Oysa aslinda Byk
Atilim tam bir fiyaskoydu. ... 1959 ile 1962 yillari arasinda kitlik yznden 20 milyon
insan ld.
Sonunda partideki ilimlilar nderlerine engel oldular. Byk komnleri korudular ama
Mao'nun insan mhendi sligi deneylerinin oguna son verdiler. Ruslarin da retimi
artirmak iin arada sirada yaptiklari gibi, iftilerin yetitirdikleri rnn bir blmn
satmasina izin verdiler.

1964'e gelindiginde inli bilim adamlari nkleer bombalar yaptilar ve denediler. 10 yil
sonra in uydulari dnyanin evresinde dnyordu.

Mao 1966'da, yetmi yaindayken, nderlik ettigi devrimin atirdamaya baladigini
dnyordu. ... Mao, yava yava, kendi elleriyle yok ettikleri o agzl eski ynetici
sekin sinifa benzemeye baladiklarina inaniyordu. ... Bylece Mao, Byk Proleter

47
Kltr Devrimi'ni balatti. ... Devrimi ileriye gtrmesi iin ok sayida grenciyi ve
gen iiyi topladi.

Btn bu kargaayla birlikte ekonominin kmesi her eyi daha da ktletirdi.

Mao 1976 yilinda lnce, radikaller ve ilimlilar iktidar mcadelesine giriti. Sahneye, o
sirada 72 yainda olan deneyimli parti yneticisi Ding yavping ikti. Ding, parti
iindeki ilimlilarin nderlerinden biriydi ve iki kez Mao'nun veya KP' nin gznde
sayginligini yitirmiti.

Ding yaptigi eyi aika kabul etmeden komnizmi byk oranda reddederek, bunun
yerine ekonomik bymeye odaklandi. ... sloganlarindan biri: "Zenginlemek
ahanedir. Daha fazla tketim maddesi retimi iin aba gsterdi.

1990'larin balarina gelindiginde in dnyanin en byk kmr, imento, tahil,
pamuk, et ve balik reticisiydi.

KP ynetime geldiginde inlilerin nfusu 500 mi lyonun zerindeydi, oysa 1982'ye
gelindiginde bunun iki katina ulamiti. ... Bu yzden in cesur bir adim atti ve her
aileye tek ocuk sinirlamasi getirdi. ... Ancak daha sonra pek ok aile yasagi ignedi
ve sinirlama kagit stnde kaldi.

Yoksul lkelerin ogunda oldugu gibi yolsuzluk almi yrmt.

Diger lkelerde insanlarin nasil yaadigini greniyorlar ve KP' yi denetimini
gevetmesi iin sikitiriyorlardi. Yolsuzluklari ve ynetimdeki aksakliklari eletirme
hakki istiyorlardi. Fakat Ding ve diger parti yetkilileri buna izin vermeyecekti.
Ekonomiyi serbest birakmilardi ve bu da ie yaramiti. Fakat, karmaa diinda baka
bir ey getirmeyecegini dndkleri demokrasiye sert bir biimde kari ikiyorlardi.

Bir buuk ay sonra parti nderleri askerleri, tanklari ve zirhli aralari meydana yolladi.
Askerler ate ati, birka gn iinde yzlerce inli'yi ldrdler. (Kesin sayi
bilinmiyor.)

Ding demokrasiye kari ikmaya devam etti. lkesinin ekonomik dzeninin hala
komnist bir dzen oldugunu iddia etti, bu da protestocularin "kapitalizmi in'e
yerletirmeye alian" kari devrimciler oldugu anlamina geliyordu. Aslinda
kapitalizmi yerletirmek tam da kendisinin yapmakta oldu gu eydi. ... Kapitalizmin
otoriter bir dzende ilemeyecegi sik sik sylenir. Oysa in iletmeye aliiyordu.

II. Dnya Savai'nin sonunda, yani ykmzn balangicinda "Hindistan" halki hala
tek bir lke atisi altinda degildi.

Hintlilerin nderi, ... Mohandas Gandhi'ydi. Hindistan'in Britanya egemenliginden
kurtulmasini istiyordu, fakat bu hedefe (ve baka herhangi bir hedefe) iddete
dayanmayan yntemlerle ulamak gerektigine inaniyordu. ... Hindistan'in Hindulari
ve Mslmanlari birbirlerini ldrrken Gandhi arpimalar durana kadar alik grevi
yapmiti. oklari ona Mahatma yani Yce Ruhlu diyordu, ama o bunu onaylamiyordu.

48

Gandhi'nin en nemli yandai kendisinden ok gen olan Cevherilal Nehru'ydu. ...
Ruslarin sosyalizmin yoksul ve geri kalmi bir lkeyi nasil kalkindirabilecegini
gsterdigine inaniyordu.

Britanya sava bittiginde bagimsizlik sz vermiti.

Hindistan'da dnyanin herhangi bir lkesindeki Mslmanlardan daha fazla Mslman
yaiyordu. ... Mslmanlar Hindistan' da kalirlarsa, Hindu ogunlugun medeni ve dini
haklarina saygi gstermeyeceginden korkuyordu.

Ne yazik ki Britanyalilar Mslman Birligi'nin istedigi eyi yapmayi seti. Kkl
"Hindistan"i bierek iki l ke ikardilar. Kk Mslman kismi Pakistan Islam
Cumhuriyeti olacakti. ... Daha sonra, bir i savatan sonra, dogu blm bagimsiz bir
lke, Banglade oldu.

O dnemde nfus yakl aik 350 milyondu. ... Bunun ok byk bir kismi Hindu'ydu,
ama aagi yukari onda biri (Pakistan koptuktan sonra bile) Mslman'di ve epeyce
fazla Sih de vardi. Hintliler yalnizca dini olarak degil, kltrel olarak da blnmlerdi,
resmi olarak taninan on be dil konuuyorlardi. Ortak noktalari, ogunlugunun ok
yoksul olmasiydi.

Bagimsizlik 1947 yilinin Agustos ayinda ilan edildi.

Be ay sonra fanati k bir Hindu, Hindistan'in blnmesini desteklemekle suladigi
Gandhi' ye pusu kurdu.

Hintlilerin ogu yoksulluk iinde yaiyordu ve a insanlarin sayisi her yil be milyon
artiyordu. ... Hintlilerin drtte okuma yazma bilmiyordu, byk olasilikla da
demokratik katilim saglayacak halleri yoktu.

Hintli bir siyaseti bir keresinde Hindistan' daki seimlerin koyunlarin obanlarini
semesine benzedigini sylemiti ...

Nehru, aslinda bir sosyalistti; ama komnist degildi. ... Britanya demokrasisi iyi bir
ey olsa da, kapitalizm kt bir eydi.

... iftlik iisi "paryalar" yle yoksuldu ki, sik sik hayvan dikilarindan ayirip
yikadiklari tahil tohumlarini yiyorlardi.

Aileler ok fazl a ocuk yapiyordu, ama bunun bir nedeni vardi. Dnyanin her
yerindeki yoksul kirsal blgelerde ocuklar bir degerdir. Aileye iftilik ilerinde
yardim ederler ve yalandiklarinda anne babalarina bakarlar, bu nedenle ok sayida
ocuk sahibi olmak bir eit sosyal gvencedir.

Nehru ve planlamacilari, Hindistan'daki yaygin yoksullukla yalnizca fabrikalar ve
barajlar kurarak degil, ayni zamanda toplumsal altyapiyi iyiletirerek de ilgilenmek
zorunda olduklarini biliyordu.

49

1960'larin bainda Nehru yetmili yalarindayken kizi Indira Gandhi iktidar
yryne balamiti. Ve babasi 1964'te ldgnde, babakan oldu. ... Indira
Gandhi'nin Hindistan tarihinde zel bir yeri vardir: Hindistan demokrasisini ciddi
biimde tehdit etmi ti. ... Indira Gandhi'nin sorunu, babasi gibi bir demokrat sosyalist
mi, yoksa bir aristokrat diktatr m olduguna karar verememesiydi.

Baarilarinin arasinda, ... Yeil Devrim adi verilen, Amerikali bilim adamlarinin
gelitirdigi yksek verimli bugday ve pirin bitkilerinin ekilmesiydi. ... Indira Gandhi
1975'te seim yasalarini ignemekten sulu bulununca sikintiya dt. ... Gandhi,
istifa etmek yle dursun, olaganst hal ilan etti. ... Siyasi partileri yasakladi,
medeni haklari "askiya aldi, basini susturdu ve bazi zirhli birlikleri alarma geirdi.
Binlerce bozguncuyu hapse atti. ... ogu Hintli olaganst halden holanmiti. ... Hoa
gitmeyen tek ey Gandhi'nin nfus artiini durdurmak iin uyguladigi sarsici
yntemdi. ... hkmet iki veya daha fazla ocugu olan erkekleri kisirlatirma
kampanyasi balatti. ... Hindistan'in kuzeyinde yaayan yoksullar arasinda grevliler
kisirlatirma kampanyasini acimasizca yrtt.

Gandhi bir kez daha abucak yntemi ni degitirdi. Olagan st hali, getigi gibi
birdenbire bitirdi.

Muhalefet partileri birleti, semenlere "zgrlk ve ekmek" sz verdiler. Kazandilar.
... Gandhi dnemi kapanmiti, yle grnyordu. Fakat airtici bir biimde geri
dnd. 1980'de "alian Bir Hkmet Sein" sloganiyla yeniden ie koyuldu.

1984'te Indira Gandhi, Hindistan'in kuzeybatisindaki iddet yanlisi ayriliki Sihlere bir
saldiri dzenlenmesi emrini verdi. Hintli askerler bir Sih tapinagini yerle bir etti, kutsal
bir kuleyi yakti ve ok sayida Sihi ldrd ya da yaraladi. ... iki Sih ... Indira
Gandhi'yi yaklaik otuz kurun la vurup ldrdler.

Indira'nin oglu, eskiden havayollarinda pilotluk yapan Raciv babakan olmutu fakat
bir kadin bombayla onu ldrd.

1990'larin balarinda in 'in daha nce yaptigi gibi Hindistan da ekonomik degiim
dnemine girdi. ... Bir sonraki blmde deginecegimiz ekonomik kreselleme
Hindistan'in iine yaradi.

Fakat demokrasi ogunlukla kt iliyordu; tipki vals yapmaya alian bir fil gibiydi.
Ynetimin yolsuzluga bulamasi da adeta bir yazgiydi. 1996 yilinda nde gelen
siyasi partinin bakani yasadii iler yapmakla sulanmiti.

Demokrasi, yoksullugu ortadan kaldirmanin her zaman en hizli yolu olmayabilir. ...
Ortalama inli ortalama Hintlinin iki kati kazaniyordu.




50
2 22 2. . B B l l m m
B Ba az z l la ar r m m z z Z Ze en ng gi in n O Ol lu uy yo or r

Geen 200 yil iinde insanlarin yaamindaki en nemli devrim, refah dzeyimizdeki
artiti.

1937'ye gelindiginde Dick ve Mac, Los Angeles' in diinda bir sosisli sandvi tezgahi
iletiyordu. ... 1954'te McDonald's hala kk ve nemsiz bir iletmeydi, fakat bu
durum Kroc adinda yorulmak bilmez bir iadaminin ortaya ikmasiyla degiti. Ray
Kroc, kurallarin kisa ve zl bir biimde ifade edilmesinden holaniyordu, bunlari
alianlarin grebilecegi yerlere asiyordu. Bir tanesi, KISS (pck), "Keep it simple,
stupid" (Ileri karmaiklatirma, sersem) cmlesinin il k harflerinden oluuyordu.
Yiyecekleri ve servisi basitletirmek McDonald's alianlarinin baka bir ilke olan
QSC'ye, yani "Quality, Service, Cost" (Kalite, Hizmet, Ucuzluk) ilkesine
yogunlamalarini sagliyordu.

Kroc, ... Hamburger niversitesi adinda bir okul kurdu. On drt gn sren de rslerden
sonra grenciler Hamburgeroloji diplomasi aliyorlardi.

Kroc'un McDonald kardelerle karilamasindan yedi yil sonra 228 McDonald's
dkkani aliir durumdaydi.

McDonald's iin Japonya byk bir baari oldu. Japonya'daki ilk McDonald's 1971'de
aildi, bir buuk yil sonra sayilari yirmiye ulati. 10 yil sonra Japonya'daki en byk
yiyecek irketi McDonald's idi.

1990'in bir ki gn Moskovalilar Rusya'daki ilk McDonald's dkkaninin ailii iin
kuyruk olmulardi. Ayni yil in de ilk McDonald's dkkanini grd. ... Dnyanin drt
bir yaninda dkkanlari her gn 50 milyon kiiye hizmet veriyordu. ... 2003' n
balarinda MeDonald's, irket halka aildigindan bu yana ilk kez aylik zarar ilan
etmiti.

Dnya nfusunun yirmide birini barindiran ABD, btn dnyadaki mal ve hizmetlerin
yaklaik bete birini retiyordu.

Japonlar, ... 1950'lerde ekonomileri her yil yaklaik onda bir byd. Balangita,
"agir, kalin, uzun, byk" sloganiyla agir mallara yogunlatilar. 1970e gelindiginde ...
artik slogan, "hafif, ince, kisa, kk"t.

1970'te Japonya'nin gayri safi mil li hasilasi yaklaik 200 milyar dolara ulamiti. ... O
dnemde yalnizca Rusya yaklaik 350 milyar dolar ve ABD de yakl aik yarim milyar
dolarla Japonya'nin nndeydi. ... Japonlar montaj hatlarinda robot kullanimina ok
abuk gemi, petrol tketimi ni drtte bir oraninda azaltmi ve ABD'nin kalite kontrol
yntemlerini rnek almiti.

alitiklari irketlere bagliydilar; bu irketler genellikle onlara yaamlari boyunca
ilerini srdrme gvencesi veriyordu.

51

1990'larin bainda ... Arsa fiyatlari te birine dt, hisse senedi fiyatlari da birden
bete geriledi. ... 2003'e gelindiginde Japonlarin ekonomisi 12 yildir dibe vurmu
durumdaydi.

Daha iyiye dogru bir gidi olsa da bazi bit yenikleri var. Bunlardan biri, zengin
lkelerde insanlarin payina den gelir bir hayli artarken, bunun grndg kadariyla
diger lkelerin zararina olmasi. 1960'a geri dnersek, en zengin lkelerde yaayan
dnya nfusunun bete birini, en yoksul lkelerde yaayan bete birle
karilatirdiginizda, zenginlerin gelirlerinin daha o zamandan yoksullarin gelirlerinin
otuz kati oldugunu grebilirdiniz. Bir kuak sonra, 1995'te, zenginlerin gelirleri,
seksen iki kat daha fazlaydi. Bir zamanlar byk olan fark, artik usuz bucaksizdi.

BU yoksul lkeler, ... "az gelimi" olarak adlandirildilar. ogu ekvatorun yakinlarinda
veya gneyinde oldugundan, bazen bu lkelere "Gney" dendi.

Hi de airtici olamayan bir biimde en i yi ynetilen on lke ayni zamanda zengindi;
te yandan en kt ynetilen on lkenin tamami "az gelimi" ve yoksuldu. ... Birka
on yil boyunca gelirler her yil ortalama binde dmt.

1861'de Britanyalilar kiyiya yakin bir ada olan Lagos'u ele geirdi. ... Btn blgeyi
ele geirmek yillar srd.

Zaten kimse smrgelerini zenginletirmek iin imparatorluk kurmaz; Britanyalilar
kalay ve palmiye yagi istiyordu, o kadar. Dnya pazarlarinda kendileriyle rekabet
etmesi iin mi Nijerya'ya yardim edeceklerdi?

1980'e gelindiginde petroln fiyati on kat artmiti. ... Siyasi karmaaya ragmen petrol
fiyatlarinin arttigi dnemler lkenin durumu iyi ydi. Yalnizca 10 yil iinde gelir otuz
drt kat artmiti ve Nijerya, artik harcayamayacagi kadar geliri oldugunu aikladi.

Iktidara gelenler kamu kaynaklarini yagmaliyor, hibir zaman yerine getirmedikleri
szlemeler iin para aliyor ve ailelerini, arkadalarini kamu ilerine yerletiriyorlardi.
... Kisa bir sre sonra toplumsal doku darmadagin oldu. ... Otomobilleri olanlar,
kargaanin hkm srdg Lagos kentinde bir utan bir uca gitmenin saat srmesi
nedeniyle, yanlarinda lazimlik taiyorlardi. ... Yeni bin yil baladiginda, dnyanin en
byk altinci petrol reticisi artik dnyanin en yoksul on nc lkesiydi.

AIDS, her eyden nce bir yoksul hastal igiydi. 2000'lerin bainda yaklaik 36 milyon
insan HIV virs taiyor veya ilerlemi AIDS hastaligi belirtileri gsteriyordu.

Byme ve kreselleme pek oklarinin kalkinmasina yardimci oldu ama ayni
zamanda dnyayi tekdzelige itti. Peki bu nasil gerekleti ? ... yeni bir tketim
kltr biimlendi rdi.

Dnyanin yalitilmi blgelerinde yaayan insanlarin bir zamanlar kendil erinden baka
kimsenin bilmedigi dilleri ve kltrleri vardi. (Dilin ve kltrn i ie geti gini
unutmamak gerek, nk bazen belirli dnceler yalnizca belirli szcklerle

52
anlatilabilir.) Bu yalitilmi yerlerde yaayanlar kendilerine zg yaratili yklerine,
yiyeceklere, greneklere, el sanatlarina, destanlara ve arkilara sahipti. ... Peru'nun
batisindaki bir blgede yaayan insanlar en azindan 100, belki de 150 farkli dil
konuuyorlardi.

Ingiliz dili, kltrlerin yok oluunu hizlandirdi. Ingilizcenin dnyanin drt bir tarafina
nasil yayildigini biliyoruz

Farkli kltrlerin yok ol masi dnyanin neredeyse her yerinde yaanan bir eydi.
Kyller radyolarinda kentin seslerini duymaya baladiginda, misyonerler Hiristiyan
Tanrisi'nin szn yaydiginda, cep telefonlari balta girmemi ormanlara girdiginde,
televizyon yayinlari Dnya Kupasi malarini Kuzey Kutup Dairesi'ne ulatirdiginda,
Batinin alikanliklarindan nefret eden terristler kot pantolon altina spor ayakkabilari
giydiklerinde, milyarlarca insan interneti kullandiginda, Fransizlar patates kizartmasi
ve hamburger yediginde, yerel renkler kayboldu. Kltrler kt, yok oldu.

Amazon kendisini besleyen btn irmaklarla birlikte dnyadaki tatl i sularin bete
birini tair. ... 1970'lerde ve 80'lerde btn ormanin yalnizca % 10'luk kismi yok
edilmiti. ... Bu da atmosferin bir sera gibi davranmasina yol ati. Atmosferdeki gazlar
(bunlarin balicasi karbondioksit ve su buharidir), bir seradaki camlarin gnein isisini
tutmasi gibi, dnyanin isisini tutar.

Son buzul aginin sona ermesinden bu yana geen 20.000 yil iinde yerkre yzeyinin
sicakligi be ila dokuz derece artmiti. Oysa yalnizca 1900'lerde bir derece ykseldi.

Antarktika'nin buzullari erimeye baladi, bu yzden okyanuslarin seviyesinin
ykselmesi ve dnyanin her yerinde deniz seviyesine yakin kentlerin sular altinda
kalmasi tehlikesi ba gsterdi.

Bazilari "sera etkisi"ne Amazon ormanlarinin yakilmasinin yol atigini sylemiti;
gerekten de bu yangin sonucunda havaya karbondioksit salinmiti. Fakat dnyanin
her yerinde fosil yakitlarin, genellikle de kmr ve petroln yakilmasi daha byk bir
sorundu. Bu da ogunlukla, yoksul lkelere gre ok daha fazla sera gazi reten
zengin lkel erde oluyordu.

1800'lerin balarinda Kuzey Amerika'nin batisindaki ovalarda milyonlarca bizon
dolaiyordu. ... sonra beyazlar da bizonlari ldrmeye baladi. ... Kisa bir sre sonra
beyazlar ve yerliler yilda 2-3 milyon bizon ldrmeye baladi. ... 1800'l yillarin
sonuna dogru bir mzenin aratirma ekibi bizon bulmak zere Bati Amerika'yi
dolami ve yalnizca 200 bizon bulmutu.






53
2 23 3. . B B l l m m
U U u ur ru um mu un n K K y y s s n nd da a Y Y r r y yo or ru uz z

1945'in ilkbaharinda, Ruslar Berlin'i alirken, elli lkeden gelen delegeler San
Francisco'da toplanmi ve Birlemi Milletler adini verdikleri, btn dnyayi kapsayan
bir rgt kurmulardi.

II. Dnya Savai'ndan iki "sper g" ikmiti. Amerika Birleik Devletleri savain yol
atigi tahribattan uzak kalmiti ve zengindi, retkendi, stelik "bomba" nin tek
sahibiydi.

Winston Churchill, Avrupa'nin ortasina bir "demir perde" nin indigini syleyerek bir
deyim yaratmiti.

Ne tam anlamiyla sava, ne de bari olan bu duruma "Soguk Sava" adi verildi.

1949 ilkbaharinda Ruslar ablukayi kaldirdi. Kisa bir sre sonra Britanyal ilarin,
Fransizlarin ve Amerikalilarin blgeleri birleerek Bati Almanya'yi kurdu ve Ruslara ait
blge de Dogu Almanya oldu.

Marshall Plani, ... Rusya, plani "Amerikan emperyalizmi nin bir giriimi" olarak
degerlendirdi. Yardimi reddetti ve uydularini da reddetmeye zorladi.

Kore... Kuzey ve Gney Kore'nin savatan nce nasilsalar yle kalmalarina karar
verildi. ... Savata 1,7 milyon inli, Kuzey ve Gney Koreli asker ve milyon sivil
lm veya yaralanmiti. len Amerikali askerlerin sayisi 36.000'di.

... Danimanlari onlara Ruslarin 5-15 yil iinde atom bombasi yapmayi baaracagini
sylemiti. Rusya 1949' da bir atom bombasi denemesi yaptiginda yaadiklari
akinligi dnn. ... Hiroima'yi yerle bir etmesinden yalnizca drt yil sonra.

Hidrojen bombalari, atomlarin ekirdekleri blndgn de degil, kaynatiginda
patliyordu. Bu yeni bombalar, Hiroima'yi yerle bir eden atom bombasindan yzlerce,
hatta binlerce kez daha glyd.

Sper glerin artik kitalar arasi fzeler ihtiyaci vardi. ... 1958'e gelindiginde Ruslar
bu konuda ne gemi ti.

1958'de Fidel Castro, Amerika Birleik Devletleri'nin destekledigi acimasiz bir despotu
lkeden kamaya zorlayarak bir devrim yapmiti. ... Kennedy kismen kendi yol atigi
bir tehlikeyle kari kariyaydi, nk Kbali srgnlerin baarisizlikla sonulanan
saldirisina o izin vermiti. ... Kruev'e zel olarak, ABD'nin bir gn fzelerini
Trkiye'den ekecegini bildirdi.

Vietnam ... 1968'e gelindiginde Johnson'in devam edecek gc kalmamiti. ...
1973'te, son Amerikan askeri de Gney Vietnam'i terk etti. Fakat bu bile savain sonu
olmadi, nk Kuzey ve Gney Vietnam 1975'e dek savamaya devam etti. Sonunda

54
sava, Kuzeyin tam bir zaferiyle sona erdi. ... Her iki taraftan asker, sivil en azindan
bir milyon, belki de milyon Vietnamli savata ld.

Rusya ... llemeyecek genilikte verimli ovalara sahip bir lke diger lkelerden, en
bata da kapitalist Amerika Birleik Devletleri'nden tahil satin almak zorunda kalmiti.
Rusya'nin ekonomik byme hizi yavalami, sonunda da sifira dmt.

... bir Rus fikrasi: "Kapitalizm insanin insan tarafindan smrlmesidir, komnizm ise
tersi."

Sava dokuz yil srd, maliyeti ok yksek oldu ve 14,000 Rus ile 1,3 milyon
Afganlinin lmne yol ati.

Reagan ABD'nin savunma harcamalarini iki katina ikardi, bylece Rusya'yi neredeyse
tkenmi kaynaklarini kullanarak ABD'nin gelimesine ayak uydurmaya zorladi.

1985'ten 1991'e kadar sren Gorbaov ynetimi altinda Ruslar umulmadik
degiimlere taniklik ettiler ... Sovyet cumhuriyetleri bi rliginin gnlllge dayali bir
birlik olduguna ilikin yazili aiklama ... Rus askerlerin, Rusya' nin Vietnami olan
Afganistan'dan ekilmesi. ... Gorbaovun reformlarinin ilk sonulari, daha byk
yoksulluk ve artan sutu. ... Reagan ve Gorbaov, ... Bu iki adam grmeler yapti ve
1987'de airtici bir antlama imzaladilar. Her ikisi de orta menzilli nkleer fzelerini
yil iinde yok etmeyi kabul etti.

Ortadogu'nun tanimlanmasi gerekiyor, oysa Ortadogu buna kari koyuyor, nk ne
o, ne bu. Sinirlari zerinde kolayca anlailan bir blge degil. ... Bunalimlari btn
dnyayi etkilemeye baladiginda neredeyse btn Ortadogu lkeleri, ister kaftanlar
iinde kral, ister ik takim elbiseler iinde "devlet bakani" olsunlar, despotlar
tarafindan ynetiliyordu. Despotik ynetim tek ortak noktalariydi.

Amerika Birleik Devletleri'nin petrol talebi baka bir gereksinimle atiiyordu. ...
byk ABD eyaletlerinde seim sonularini etkileyebilen ABD Yahudilerinin (ogunlugu
Israil'i destekliyordu) oylarini almak istiyorlardi. Btn bu nedenlerle ABD Israil'e
savunmasi iin silah, varligini srdrmesi iin de para yardimi yapiyordu. ... 1987
yilinda Filistinliler ... bu isyana Intifada adini verdi. Bu szck sarsilmak veya titremek
anlamina gelse de, bir silkinii veya istenmeyen bir eyden kurtuluu ima ediyor.
Saddam, ... 1980'de Iran'a saldirdi. ... Saddam, Iran'a yardim ettiklerini iddia ettigi
Irakli Krtlere kari bile zehirli gaza bavurdu. Saddam 1991de ... Kuveytin
muazzam zenginligini ele geirmek istiyordu. ... Hala aikliga kavumayan nedenlerle,
savai kazananlar Bagdat'i ele geirmeye ve Saddam'i tutuklamaya alimadi.

11 Eyll 2001 'de Pentagon binasinin bati kanadina arpti. Diger bir uagin byk
olasilikla Beyaz Saray'a arpmasi tasarlanmiti, fakat yolcular direndi ve uak dt,
uakta bulunanlarin hepsi ld. ... George W. Bush ... bin Ladin'e siginacagi bir yer
verdigi iin Afganistan'a saldirdi.

Amerika Birleik Devletleri anlaildigi kadariyla dnyanin erifligi roln yava yava
sevmeye balamiti ve Saddam'i istenmeyen adam ilan etti.

55

Fakat insanlarin hi bu kadar vahi olmadigi dogru mu? Bunu bilmiyoruz, hibir
zaman da bilemeyecegiz. (Yeterli tarihsel kaynagimiz yok.) Bildigimiz eyleri
unutmamaliyiz: Tutsaklarini hadim eden ve kaziga geiren Asurlar, nlerine ikan
herkesi kilitan geiren Mogollar, nfuslarinin en azindan drtte birini 1600'lerdeki i
savalara kurban veren inliler, Avrupa'da Otuz Yil Savai'nda yaanan korkun
olaylar ve Afrikalilarin kleletirilmesi.

2 24 4. . B B l l m m
n na an n l lm ma az z e ey yl le er r Y Ya ap p y yo or ru uz z

ll. Dnya Savai'nin ncesinde, ... mucitler bilgisayarlar zerine aliiyordu. ... Dnya
Savai'nin ilk yillarinda ABD ordusunun, niancilarin toplarini hedefe dogru
yneltirken kullandigi "ati izelgelerini" hesaplayacak bir cihaza gereksinimi olmutu.
... 1946'da (sava sona ermiti) Eckert ve Mauchly bilgisayarlarinin yapimini
tamamladi. Bilgisayara ENIAC (Electronic Numerical Indicator and Computer) adini
verdiler. ENIAC 2,5 metre yksekliginde, 25 metre uzunlugundaydi ve agirligi sekiz
otomobilin agirligina eitti. 1940'larin ltlerine gre ok hizliydi. Bir saniyede 5.000
ilem yapiyordu ve bir top mermisinin iz leyecegi yolu merminin hizindan daha hizli
hesapliyordu. (Fakat bazen sorun ikarabiliyordu. Bir keresinde ENIAC'in iine giren
bir gece kelebeginin cihaza kisa devre yaptirarak, "hata"ya -Ingilizcesi, ufak bcek
anlamina gelen, bug- yol atigi sylenir.)

1970'lerin balarinda bile bilgisayarlarin ogu hala pahali ve bykt, kullanimlari da
zordu. ... Bu sorunlara yanit, pek ok insanin yaamini degitirecek olan kiisel
bilgisayar, yani pc'ydi. ... 1975'te MITS adinda bir irket insanlarin kendi kendine
"mikro bilgisayar" yapabilmesi iin kk paralardan oluan takimlar satmaya
baladi.

1975'te, Washington State niversitesi'nden mezun olmak zere olan bilgisayar
dehasi Paul Allen, ... bilgisayar donanimiyla ilgili bir yazi grd. Bu ... hem Allen hem
de Harvard'da "hukuk ncesi egitimi alan arkadai Bill Gates'i harekete geirdi. ...
BASIC olarak bilinen ... yeni bir programlama dili gel itirmeye karar verdiler. ... GW-
BASIC -"Vay Canina" anlamina gelen Gee Whiz'in ba harflerinden- adini verdiler.
Ayrica MicroSoft adinda bir yazilim irketi de kurdular.

... Bu irketlerden biri Apple'di. Apple California' da, Steve Jobs'in evinin garajinda
kurulmu kk bir irketti. Jobs irket kuruldugunda olaganst bir zgveni olan
yirmi bir yainda bir bilgisayar meraklisiydi. ... Jobs'in arkadai ve ortagi Stephen
Wozniak o gnlerde 26 yaindaydi. ... O ve Jobs bilgisayara Apple adini verdiler.

1982'ye gelindiginde kiisel bilgisayar, srekli den olduka makul fiyatini deyebilen
herkesin kullanabilecegi bir eydi.

1989'da Britanyali fiziki Tim Berners-Lee, internetle dnyanin her tarafindaki bilgileri
paylama yntemi olan World Wide Web'i (www) tasarladi.


56
4 Ekim 1957 gecesi bir boru sesi duyuldu, ortaligi alevler kapladi ve gk grlts
gibi bir grlemeyle Rusya'nin roketi havalandi. Uzaya dnyanin ilk yapay uydusunu
taiyordu, basketbol topu byklgnde parlak bir kreydi bu. Adi Sputnik'ti. ... 1957
yilinin Aralik ayinda Florida'da bir uydu firlatmayi tasarladilar. ... Roket bir metre
kadar havalandi, durdu, yere yikildi. ... Bir Ingiliz gazetesi bu fiyaskoyu
"Kaputnik"baligiyla verdi.

1958'de ... Ruslar Ay'in karanlik tarafinin fotograflarini ekti ve iki kpegi bir uyduyla
uzaya yollayip Dnya evresinde yrngeye oturttular, canli olarak dnyaya indirdiler.
... 1961'de Ruslar uzay yariindaki en byk baarilarini elde ettiler: Bir kozmonotu
(Rus astronotu) Dnya evresinde yrngeye oturttular. ... Gagarin: " ... neredeyse
herkes 20 yil iinde ABD'yi her bakimdan geecegimize inaniyordu.

Kennedy'nin de ok iyi bildi gi gibi, insanlarin Ay'a gitmesinin bir anlami yoktu. ...
Fakat becerikli bir Soguk Sava siyasetisi olan Kennedy, Ruslarin Ay'a insan indiren
ilk ulus olmasina izin vermemesi gerektigini biliyordu. ...

1969 yilinin Temmuz ayinda ABD, amaci Ay yzeyine inmek olan kiilik ekibi uzaya
gnderdi. Drt gn sonra Neil Armstrong ve Edwin Aldrin bir "Ay modl" nn iinde
Ay'a indi.

... genlerimizi bulmamizin yks ve yaklaik 150 yil nce Gregor Mendel'in
bezelyelerini yetitirmesiyle baliyor. Mendel, Darwin'in yaadigi yillarda yaamiti ve
tipki Darwin gibi genlik yillarinda o da pek gelecek vaat eden biri degildi. ... Yaklaik
10 yil boyunca Mendel bitkileri aagi yukari 20.000 kez aprazladi. ... Mendel sonunda
her bitkinin iinde yedi zelligi belirleyen grnmez "kalitim birimleri" olduguna karar
verdi. ... 1884'te ldgnde hemen hemen hi taninmiyordu. ... Hcrelerimizin
ileyiiyle ilgilenmemiz Mendel sayesinde degil, Darwin'in nl Trlerin Kkeni
sayesinde oldu.

... bir alman bilim adami... Hcrenin iinde ipliksi yapilar kefetti ve bir hcre
blnmeden hemen nce bu yapilarin uzunlamasina ikiye blndgn gzleml edi.

Istatistikiler, Mendel'in modeline uymayan verileri kayitlarina dahil etmeyerek hi le
yaptigini ortaya ikarsa da, bilim adamlari kisa bir sre sonra Mendel'i "genetigin
babasi" olarak kabul etti.

1900 ile 1950lerin balari arasinda bilim adamlari, ... hcrelerin yapitalari olan
proteinlerin retim tali matlarini verdiklerini kefettiler. Ayrica genlerin DNA olarak
bilinen bir polimerin, yani byk bir molekln iince bulundugunu da grendiler. ...
Insanlarda bu iplikiklerin her biri yaklaik iki metre uzunl ugundadir ve drt farkli
trde kimyasal madde ierirler.