Tanry inan yaratr.

Temmuz 2014 Say: 7

SVAS
2 TEMMUZ 1993

UNUTMADIK... UNUTMAYACAIZ

Ska Sorulan Sorular

1. Ateistler Meclisi nedir?
Ateistler Meclisi Trkiyede yaayan tm ateistlerin haklarn siyasi, sosyal ve hukuki platformlarda
savunmay ve inanszlarn haklarn aramay ilke edinmi ateist bireyler tarafndan nce bir platform
olarak kurulmu, zamanla dernekleme srecine girmi bir sivil toplum kuruluudur.
2. Ateistler Meclisinin amac nedir?
Ateistler Meclisinin amalar, Trkiyede kendini dinlerden arnm hisseden bireylerin dncelerini
rahata ifade edebilecekleri bir ortam desteklemek, toplumu ateizmle tantrmak, lkemizdeki ateist
ve dinsizleri bir araya getirecek kltrel ve sanatsal etkinlikler dzenlemek ve ateist ve dinsizlere kar
oluabilecek tehditlere kar bir sosyal ve hukuki savunma mekanizmas gelitirmektir.
3. Ateistler Meclisine ait bir yayn organ bulunuyor mu?
Ocak 2014 tarihi itibariyle Ateist Dergi isimli aylk yayn organmz yayn hayatna balamtr. Henz
e-dergi formatnda ve cretsiz olan Ateist Dergiyi, artlarn geliimine gre en ksa srede gazete bayilerinden satn alabileceiniz aylk bir dergi haline getirmek iin almalarmz srmektedir. Ateist
Dergiye www.ateistdergi.com adresinden ulaabileceiniz gibi, Apple AppStore, Google Play (android),
BlackBerry AppStoredan da e-dergimizin tablet ve akll telefon uygulamalarn indirerek yaynlarmz
takip edebilirsiniz.
4. Ateistler Meclisine katlabilir miyim?
Ateist ve kendini dinsiz olarak deerlendiren herkese kapmz aktr. Facebook ve Twitter hesaplarmzdan bizi takip edebilir, buraya tklayarak (link) aylk dergi yaynmzdan ve toplant / etkinlik
duyurularmzdan dzenli olarak haberdar olabilir ve aramza katlabilirsiniz.
5. Ateistler Meclisini maddi-manevi nasl destekleyebilirim?
Bizi internet sitemizden takip edebilir, e-dergimize ye olarak, etkinlik ve toplantlarmza katlarak
destekleyebilirsiniz. Ayrca, bize iletiim sayfamzdan da ulaabilirsiniz.
6. Ateistler Meclisi yalnzca ateistlere mi hitap ediyor?
Ateistler Meclisi, ounluu ateistlerden oluan ancak tm inanszlar emsiyesi altnda toplamay
hedeeyen bir sivil toplum kuruluudur.
7. Ateistler Meclisinin arkasnda kimler var?
Ateistler Meclisinin arkasndaki karanlk g: Bilim ve eitim nda ilerleyen aydnlanmac bireylerdir.
8. Ateistler Meclisinin politik bir duruu var mdr?
Ateistler Meclisi siyaset st bir kurumdur. STKmza destek veren bireylerin farkl siyasi grlerinin olmas kanlmaz. Ancak yelerin bireysel siyasi grleri Ateistler Meclisine mal edilemez.

Tanry inan yaratr.

Haziran 2014 Say: 6

Madmakn Alevleri
Prof. Dr. Mustafa Kemal Cokun

05

Bir Baucu Felsefe Kitab:

Darwinin Tehlikeli Fikri,
Daniel Dennett
Do Dr. Kerem Cankoak

Gezegenimizdeki
09
Yaamn Ksa Bir Tarihesi
(2. Blm)
Bahar Kl
Dini nanlardan
17 Nasl
Kurtuldum?
Kamil Takn
Gemi Batyor... (2. Blm)
Taner Beyter

23

Genel Grelilik Ve
Kuantum Mekaniinin kmaz,
ki Kskn Ak
Erhan Kl

26

Ateistler
Dernei Tantm

Merhaba sevgili okurlar.

Ateist Derginin yedinci saysyla

karnzdayz. Bu sayda Trkiyenin
toplumsal tarihinde bir kara leke
olarak duran ve 21. yldnmnde
halen alevleri snmemi olan Sivas
katliamnn, iktidar gleri ve dinsel
faizm balamnda irdelendii kapsaml bir makale bulacaksnz. Seri
halinde devam eden evrim kesinde
ise gezegenimizdeki yaamn tarihesine, nceki sayda kaldmz
yerden devam ediyor ve yepyeni
canllarla tanyoruz. Deneme blmnde gemi batmaya devam ediyor;
ama bu sefer bir izleyici (Tanr?)
olasln da ele alarak devinimini
srdryor. Bilim ve Teknoloji blmnde ise fiziin iki kskn kavram
olan Genel Grelilik ve Kuantum
Mekaniinin neden birletirilmesi
gerektiine ilikin bir deneme yazs
bulacaksnz. Bu sayda ayrca, alkn
olmadmz bir felsefe yapt olan ve
bu sene Trkeye kazandrlan Daniel
Dennettn Darwinin Tehlikeli Fikri
isimli kitabn konu alan bir tantm
yazs da bulunuyor. Bunlara ilaveten,
dini inanlardan nasl kurtulduunu
anlatan bir dostumuzun bu srece
dair yazdklarn okuyabilirsiniz.
Herkese iyi okumalar dileriz.

MAKALE

MADIMAKIN ALEVLER
Prof. Dr. Mustafa
Kemal Cokun

aha batan sylemek

gerekirse, bu Trkiye,
bir kiinin faistliinden ya da
slamclndan dolay devlete
ne kadar hizmet(!) etmise o
kadar korunduu ve himaye
altna alnd, diyelim, Madmak katliamnn faillerinin bir
trl yakalanmad, onlarn
savunuculuunu stlenenlerin
milletvekillii ile dllendirildii, faili mehul cinayetlerin
bizzat failinin Bakan olduu,
dolaysyla yasal olan ile
yasa d olann dinci faistlik,
olmad en iyi ve hzl faist olma
temelinde i ie getii bir
Trkiye haline gelmitir, zira, bu
duruma en basitinden bir rnek
vermek gerekirse, mafyas da
lkc polisi de lkc, olmad
katili de slamc yargc da,
yneticisi de slamc olan bir
lkedir, tabi bu arada, lkc ya
da slamc bir terr rgtne
rastlamak olanakszdr. Bunu
sylerken hi de hakszlk yapmadmznen yakn rnei,
Babakan Erdoann IDe bir
kez bile terr rgt dememesi,
olmad, Madmak katilleri zaman
am bahanesiyle kurtarlrken
milletimiz iin, lkemiz iin
hayrl olsun diyebilmesi, daha
uzak bir rnei, Demirelin
bana saclar cinayet iliyor
dedirtemezsiniz szdr ki,
bunlar sylerken Erdoan, kafa

kesmeyi, insanlar bir otele sktrp yakmay, line kalkmay;

Demirel, gasp, ev bombalamay,
darp, tehdidi,cinayeti su saymamaktadr. Oysa bu ileri yapanlarn en nemli erdemleri, gya
devlete yardmc olan ocuklar
olmalardr ve aslnda devleti
beslemek bir yana srekli devletten beslenmi kabadaylardr. Ne
var ki, devletin kendi apna,
kapitalist dnya ekonomisindeki
konumuna, egemen snarnn
gelimilik dzeyine, merkezde
mi, evrede mi olduuna gre
deimekle birlikte, nasl ki her
Tanrnn bir eytan vardr ve
varln devam ettirmek istiyorsa eytan da mutlaka olacaktr, her devletin de bir terristi
olmak zorundadr, bu ise, elbette
ki Madmakta katledilen 35
kiinin katilleri deil, tersine,
rnein Haziran syannda katle-

dilenlerin bizzat kendilerinden

bakas olmayacaktr. Ve hala
Madmakta hayatn kaybedenleri katil olarak gstermiyorlarsa
eer, bilin ki akllar yetmediindendir, yoksa utandklarndan
deil.
Btn bunlar gstermektedir ki,
Trkiyedeki dinci faistin, ayrca
toplama kamplarna, parti rgtne lan ihtiyac yoktur, zira,
neredeyse btn devlet kurumlar
onun lehine ilemektedir, rnein,
Trk polisi faizmin bilumum
sembollerini, diyelim bozkurt
iaretini stelik bir de devlet niformas iinde tamaktadr, ve
yargsz infaz iin de faiste gerek
yoktur, cemaati yarg ve savclarn elbirliiyle yarg zaten bu
ii kendi kendine yapmaktadr.
Buradan yola karak, Trkiye
faizminin bir fhrerinin, gamal

hann, SSlerinin, gaz odalarnn

olmamasnn hi de tesadf olmad sylenebilir. Ne var ki bu
arada, sulu olduklarnn tek
kantnn, isizliin, yoksulluun
ve hatta yaam biimine mdahalenin boazlarna kadar geldii,
bu nedenle de Haziran syan gibi
bir kalkmaya katld bilinen
insanlarn tutuklanmas ve katledilmesi, en aslisinden bir devlet
hizmeti olarak sunulacaktr.
1993 Madmak ile 2013 Gezi
Park arasnda balant kurmamz
artc gelmemelidir. Geri her
ikisinin gerekletii dnemin
iktidar farkldr, ancak her ikisinde de devletin taknd tavrn ve
olaylara mdahale etme ya da
etmeme biiminin bize anlatt
bir gereklik vardr. Nasl ki
Madmak katliam slamc yobazlarn kafasnn kzmas sonucu
ortaya km beklenmedik bir
katliam deil fakat dorudan
devletin planl bir operasyonuysa,
Haziran syan da geni halk
ynlarnn, bu sefer devletin
bana gemi slamclarn kendi
iktidarlarnn faizan yntemlerine kar gelimi bir isyan
olmas hasebiyle ayn devlet
mantyla bastrlmaya allmasna neden olacaktr. Devlet,
farkl mdahale biimleriyle de
olsa benzer bir ilev stlenmektedir.

snda balant kurabilmemiz iin

yeter de artar.
1993 yl, her biri ierisinde
devletin parma olduu phesini uyandran byk cenazelerin
yl olmutur. Bunlardan ilki, 24
Ocaktaki Uur Mumcu cinayetidir. Bu cinayet, toplumun laik
ve batl deerlerle yaamasn
savunan toplum katmanlarn
harekete geirmitir. te yandan,
17 Nisanda, bu sefer toplumun
bir dier katmann, yani dini
deerlerinin hakimiyeti altnda,
cemaat ve tarikatlarn ortamnda
yaayan ksmn harekete geiren
bir baka lm gereklemitir:
O zamann Cumhurbakan
Turgut zaln bugn bile aibeli
grldnden neden ve nasl
olduu konusunda aratrmalar
yaplan lm. zal, Trkiyede
nans kapitalin ABD ve Avrupa
emperyalizmleriyle ibirlii
iinde hkimiyetinin temsilcisi
ve Trkiye sermayesinin karlarnn evre lkelerde hegemonya yoluyla daha da gelitirilmesi
politikasnn ilk mimaryd. Cenazesi, sadece slamcln deil
temsilcisi olduu o byk burjuva

siyasetinin de gvde gsterisi

oldu. Bylece toplum, Kemalizm
ve slamclk arasnda kutuplatrlm oluyordu. Madmak
katliam, bu ayrm Snni-Alevi
blnmesiyle tamamlyordu.
Btn bunlara bir de Krt hareketinin terminolojisinde 1993
konsepti denilen, bu hareketin
sivil unsurlarna kar gerekletirilen, temel aktrlerinin Tansu
iller ve Mehmet Aar ve bunlarn adamlarnn olduu bin
operasyon eklenirse, Madmak
olaynn devletin stratejik bir
yneliinin sonucu olduu ortaya
kacaktr. Dolaysyla Madmak
katliam, devletin, Anadolu
topraklarndaki ezeli Snni-Alevi
kartln kullanarak, Alevi
aznln ezilmesini ve katledilmesini Snni slamn varln
korumann yolu gibi gstererek
gerici slamc akmlar maas
olarak kullanmasndan baka bir
ey deildir. Gerici slamc
akmlar, diyelim ID, bugn de
benzer nedenlerle, rnein
Rojavaya kar kullanlmaktadr,
ilgintir ki bu sefer de slamc bir
hkmet tarafndan.

Belki bundan daha fazla dikkatimizi ekmesi gereken ey,

hem Madmak katliamnn hem
de Haziran syan ile balayan
hareketin Ankara Tuzluayrda
ki, Hatay Armutludaki temel
bileenlerinden en nemlilerinden
birinin Aleviler olmasdr. Bu hi
de tesadf deildir ve bu benzerlik bile, 1993ten 2013e kadar
bu lkede yaanan olaylar ara-

Devletin hakim glerinin bu

operasyonlara neden ihtiya duyduu ok ak bir biimde grlebilir. Zira 1993, hem Krt hareketinin hem de ii snf mcadelesinin 12 Eyllden sonra ilk
defa devleti tehdit eder biimde
gelitii dnemdir. Krt zgrlk
hareketi, 1984ten sonra balam,
ama tam da bu aamada kitlesellemitir. i snf, 1989-1993
dnemindeki Bahar Eylemleriyle
nemli bir atlm gerekletirmitir. 1990 yl kamu alanlarnn
rgtlenme mcadelelerine,
1990-91 yllar byk madenci
yryne tanklk etmitir.
Btn bu gelimelerin egemen
snar asndan nemli bir sorun
tekil edecei tahmin edilebilir.
Bir devlet baka ne zaman operasyona ihtiya duyar ki? Toplumu yeniden saatrmak, bu saflatrma erevesinde devletin
imentosu olarak ilev gren
Kemalizmi adm adm iine
dmekte olduu krizden kurtarmak ancak byle mmkn olabilirdi.
Dier taraftan benzer bir mezhepsel saama, bu sefer slamc
bir hkmet tarafndan bugnlerde yeniden gndemimize
sokulmutur. Bugn Reyhanlda
52 Snni vatandamz kaybettiimizi syleyen, Suriyedeki
mcadeleyi bir mezhep savana
evirmek iin yrtnan, Ortadou
apnda Snni-ii atmasna
krkle giderek Vahhabiliin
fedailiine soyunan bir babakan
batayken, 1993 ylndaki devlet
mantndan farkl bir mantkla
kar karya olduumuzu sylemek gleir. O gn, Madmak
katliamyla Snni ve Alevileri
kar karya getirerek devleti
kurtarmaya ynelen gler,
bugn Snni-ii atmas yara-

tarak ayn devleti biimlendirmeye almaktadr. ID, bugn

geldii yere bata Suudi Arabistan
ve Katar olmak zere Krfezin
rantiye devletlerinin ve Trkiyede
AKP hkmetinin destei ile
ulamtr. AKP hkmetinin
Trkiye-Suriye snrn kevgire
evirmesi, ID militanlarnn
gndz Suriyeye savamak iin
getikten sonra akam geri
dnerek Trkiyede korunakl
alanda konaklamas, kamplar
oluturmas, yarallarn Trkiyedeki hastanelerde tedavi
etmesi, Suudi ve Katar parasn
ve silahlarn Trkiye araclyla
almas, dnyann birok lkesinden gelen savalarn Trkiyede
askere almas ve eitmesi sayesinde ulamtr. Zira Babakan
Erdoan ile Dileri Bakan
Davutolunun ID tipi rgtleri
desteklemesinin esas olarak iki
nedeni vardr. Birincisi, Suriyede
Esadn hzla deceini umut
ediyorlar, onun Snni mezhep
savas dmanlarn destekleyerek Snni leminde Erdoan
lider haline getirmeye alyorlard. kincisi, 2012 yazndan
itibaren Suriyenin kuzeyindeki
zerk Krt blgesi Rojavann

kendi yolunu izmesine engel

olmak iin onu askeri olarak
ypratmaya alyorlard. Her
iki amalarnn da baarsz olduunu artk sylemeye gerek bile
yok.
Yine de hala nmzde duran,
Orta Douda etkisini artrarak
srdren ve giderek Trkiyeye
yaylma potansiyeli tayan bir
mezhep savadr. Trkiyede
Snni ounluk ile Alevi aznln birbiriyle atmaya girmesini kkrtacak bir dnemin eiine gelmi bulunuyoruz, tpk
Madmakta olduu gibi. AKP
bu mezhep savan kkrtmada
ba aktrdr.
Anlalan o ki Madmakn alevleri hala scaktr.

KTAP
KES
Bir Baucu Felsefe Kitab:
Darwinin Tehlikeli Fikri, Daniel Dennett
Do Dr. Kerem Cankoak

ennettin Darwinin
Tehlikeli Fikri bir felsefe
kitabdr ama altmz anlamda
bir felsefe kitab deil. Dennettin
felsefesi gcn bilimden alr.
nsan nedir? Akl nasl ortaya
kt? Ahlakn kkeni nedir? Bu
sorular neredeyse 2500 yldr
felsefenin gndemindedir. Ancak
yakn zamanlarda sorulara tatmin
edici cevaplar verilmeye baland.
Darwinden bu yana bu sorulara
doru cevaplar verebiliyoruz ve
bylece yeni bir felsefe ekilleniyor artk. Bu anlamda Dennettin
Darwinin Tehlikeli Fikri kitab
bir felsefe kitabdr.Varolu, ahlak,
hayatn anlam gibi konularn yan
sra belki kitabn en nemli yan
zihin felsefesine olan katklar.
Atomlardan meydana gelmi
DNAlarn milyarlarca yl iinde
evrimlemesiyle zihnin ortaya
k bilimsel olduu kadar, ayn
zamanda felse bir problemdir.
Dennett insan aklnn evrim yoluyla nasl aklanabileceini tartyor kitabnda.
Modern evrim kuram, dnyadaki btn canllarn ortak bir
atadan birikimli doal seilimle
evrimleerek geldiini syler. Bu
tehlikeli bir kirdir, nk bir
yaratc gereksinimini ortadan
kaldrr. Evrim birtakm doa

yasalaryla tesadfn birlikteliinde iler. Uzun bir sretir.

Kk mutasyonlarla farkllaan
genler gelecek kuaklara aktarlrken, evre koullar nedeniyle
trler birbirlerinden ayrlr. Bu
kir evremizde grdmz
canl yaama dair her eyi aklamaktadr. phesiz sadece kir
dzeyinde kalmayp, fosil bulgular ve genetik kantlarla
desteklenen evrim kuram dnyadaki 4 milyar yllk canl
yaam tarihini ayrntlaryla aklamaktadr. Akl, duygular, ahlak
vb gibi canllar dnyasna ait her
trl olgu da evrim kuramyla
aklanabilir. te bu nokta insanlk tarihinde ok yenidir.
Binlerce yldr evrelerinde grdkleri olgular bir yaratcyla
aklamaya alm insanlar iin
ok sarsc, devrimci bir grtr.
Darwine gelene kadar, nce-Akl
grne kar kacak kimse yoktu.
Akll bir Tanr, btn Tasarmn
Neden? sorularnn birbirini takip
ettii soru zincirinin tek ve kesin kayna olarak grlrd. Bu gr
erevesinde zmsz sorunlar
ustaca ortaya koyan ve Darwinin
krine belli alardan benzeyen grlere sahip olan David Hume bile, bu
ii sonuna kadar gtrecek kadar
ciddiye almamt. (Blm 1)

Darwin, trlerin kkeni hakkndaki olduka yaln bir soruya

yantn ortaya koyarken, doal
seilim diye adlandrd akl

iermeyen, amasz ve mekanik

bir sreci tanmlamtr. Bu tanmlama, daha byk ve nemli bir
sorunun yantnn ekirdeini
oluturur: Tasarm nasl ortaya
kt? Tasarmn kendiliinden
gelitiini ilk gsterebilen insan
Darwindi. Darwin eski gelenein
tersine, trlerin ebedi ve deimez
olmadn, evrimletiini gsterdi;
yeni trlerin kkenlerinin deierek treme sonucunda ortaya
ktn kesin bir biimde kantlad. Doal seilim aklsz,
mekanik, algoritmik bir ilemdir.
Burada tasarma yer yoktur; evrim,
tasarm ve yaratcy dlar. Canllar dnyasna ait her eyin algoritmik bir srecin rnleri olarak
aklanabileceini vurgulayan bu

dnce, Darwinin tehlikeli kridir ve gnmzde artk byk bir

kesinlikle ispatlanmtr. Biyoloji
biliminin temelidir evrim. Canllar
dnyasndaki tek doa yasasdr.
Doal seilimin eitli ilemleri,
temellerinde akl katks olmamasna ramen dnya zerindeki
btn tasarmlar gerekletirebilecek kadar gldr.
Dennett yaratllarn iddialarn uzay kancalarna benzetiyor. Yaratllarn dnyadaki
yaam, hibir yere tutunmadan
havada asl olan hayali uzay
kancalaryla aklamaya altklarn sylyor. Oysa evrim kuram, ayaklar salam yere basan
vinlerle, kk deiimlerle
aklar canl yaam. Bu vinler
kendilerinden nceki algoritmik
ilemlerin birer rndr; sreci
yerel olarak hzlandrp, mucizevi olmayan bir biimde gerekletirir. Bu noktada vazgeilemez
bir bilimsel yntem olan indirgemecilik konusunda dikkatli olmamz syleyen Dennett, iyi indirgemecilik ile agzl indirgemecilik arasnda bir ayrm yapar:
yi indirgemeciler btn Tasarmn
uzay kancalarna gerek olmadan aklanabileceini; agzl indirgemecilerse hepsinin vinler olmadan aklanabileceini dnr. (Blm 3)

Bir ilk canl var olmu olmaldr, ama bu canl var olmu olamaz; nk en basit canl bile
tamamen ans eseri ortaya km
olamayacak kadar karmak ve
tasarlanmtr. Bu ikilem bir uzay
kancasyla deil, ancak Darwinci
srelerden meydana gelen uzun
bir olaylar serisi ile zmlenebilir: Kendi kendini eleyen kil
kristallerini takip eden veya belki
de onlara elik eden kendi kendini
eleyen makrolarn, milyarlarca

yllk bir srecin sonunda kademeli olarak ans turnuvalarn

terk edip beceri turnuvalarna
gemeleri yoluyla. Bu vinlerin
bal olduu zik yasalarnn
kendileri de Kaos iinde gerekleen amasz ve uursuz bir deiimin rn olabilir. Dolaysyla
bildiimiz ve sevdiimiz dnya
neredeyse mutlak hilikten kendi
kendini yaratmtr.
Benzer ekilde, akln da algoritmik bir srele ortaya kn
aklarken Dennett detayl bir
olaslk incelemesi yapmakta.
Dennetta gre gereklemi
olan ile olas olann arasndaki
kartlk, biyolojinin btn aklamalarnn temelinde yer alr.
Borgesin Babil Ktphanesi
benzetmesinde olduu gibi,
Darwin biyolojik olabilirliin,
btn genomlarn uzay olan
Mendel Ktphanesindeki
eriilebilirlik balamnda ele
alnaca birleik bir bak asnn erevesini sunmutur. Bu
olaslk kavram, Yaam Aacnn birbirine balanm yapsnn biyolojinin temel zellii
olduunu kabul eder, ama bir
yandan da eriilebilirlii snrlayabilecek biyolojik yasalara ak
kap brakr.
Bylelikle, Olaslklarn Engin
uzaynda gerek yollarn oluturulma sreci srasnda doal
seilim tarafndan gerekletirilen
Ar-Ge ilemleri bir dereceye kadar
llebilir. Bu uzayn nemli zelliklerinden birisi de, kalc olarak
cazip ve dolaysyla tahmin edilebilir durumda olan satran
oyunundaki zorunlu hamlelere
benzeyen sorunlara ynelik zmler ieriyor olmasdr. Bu durum
yaratclk, zgnlk, keif ve bululara ilikin baz sezgilerimizi aklad gibi, uzak gemile ilgili
Darwinci karmlarn mantn da

berraklatrr. inde hem biyolojik

hem de beeri yaratcln benzer
yntemler kullanarak kendi yollarn izdii, tek ve birleik bir
Tasarm Uzay vardr. (Blm 5)

Dennett kitabnn ikinci yarsnda, yukarda zetlenen Darwinin Tehlikeli Fikrinin bize
hangi felse argmanlar sunduunu ele almakta ve kendi felsefesini bu bilimsel temeller zerine kurmakta. Bu yeni bir felsefe tarzdr: ayaklar yere basan
ve bilimle beslenen bir felsefe.
Dennette gre doal seilimle
gerekletirilen i bir Ar-Ge almasdr; ancak bu, amasz bir
mhendisliktir. Darwinin, teleolojik aklamalar tamamen geersiz kldn syler Dennett. Olas
btn tasarmlarn uzaynda doal
seilimle kendiliinden gereklemi olan tasarmlar Darwinci
srelerdir.
Anlama karlk verme ve onu yaratma yeteneimiz zihnimiz Darwinci
srelerin gelimi rn olduu iin,
gerek ve yapay zek arasndaki ayrm
ortadan kaybolur. Bununla beraber
bizim mhendisliimizin rnleri ile
evrimin rnleri arasnda, onlar oluturan sreler bakmndan nemli farklar vardr. Kendi teknolojimizin rn
olan bilgisayarlar cevap bekleyen
nemli sorulara ynlendirerek, evrimin
muazzam srelerine daha yeni yeni
odaklanmaya balyoruz. (Blm 8)

Doann milyarlarca ylda meydana getirdii rnleri tersine

mhendislikle incelediimizde
Doa Anann aklndan ne geiyordu? sorusunu aydnlatmaya
alrz. Dennett bunu uyarlanmclk (adaptasyonizm) sayesinde
yaptmz syler ve kitabn bir
blmn uyarlanmcla kar
kan Stephen Jay Gould ve
Richard Lewontin eletirisine ayrr.

Dennette gre bu ikilinin uyarlanmcl reddetmeleri byk

bir yanlgdr ve bilimsel temelleri yoktur. Bu anlamda uyarlanmclk Darwinci dncenin
vazgeilmez bir esasdr. Dennett,
Gouldun Darwinin tehlikeli
krinin gcn snrlayacak uzay
kancalarnn peine dtn
syler.
Uzay kancalarnn peine den
bir dier lozof da Noam Chomsky
dir Dennette gre. Dilin evrimlemesinin Darwinle aklanamayacan iddia eden Chomsky
eletirisi kitabn bir blmn
kaplar.
Dil, bu vinler yn arasnda can
alc bir rol oynar ve Noam Chomsky
nin nclnde balatlan dilbilimi
almas da dile ilikin Darwinci bir
kuram oluturulmasna nclk etmek
suretiyle bu olasln yolunu amtr.
Fakat Chomsky de tpk Gould gibi
hata yaparak, bu grten uzak durmay semitir. Son yllarda zihin
biliminin geliimini kuatan tartmalar, iki tarafn da yanl alglamalar yznden gittike byyerek
dmanla dnmtr: Eletirmenler vinleri mi, yoksa uzay kancalarn m aramaktadr? (Blm 13)

Kimi felsefeciler her eyin

evrim kuramyla aklanamayacan, rnein biz insanlarn
anlam dnyasnda yaadmz, oysa en yakn akrabalarmz olan empanzelerde bile
buna benzer bir durum olmadn iddia ederler. Buna kar
zoologlarn ve zellikle primatologlarn kar iddialar bulunmaktadr ama Dennett bu tartmada Dawkinsin mem kavramna bavurur. Bir eit kltrel
genler olan memler, bizim
trmzn kltrel bilgi aktarmaktaki baarsn salar. Kltrel evrimin birimi saylan ve

Dawkinsin tanmlam olduu

mem kavram, insan trnn
analizinde gl ve deeri henz fazla bilinmeyen bir rol
oynar. nsan beyinlerinin memler yoluyla kltr tarafndan
istila edilmesi, hayvan beyinleri
ierisinde esiz olan, gelecekteki
olgular dnerek alternatif hedeer formle edebilen insan
beynini yaratmtr.

Ahlaki karar alma srecine Darwinin

tehlikeli krinin oluturduu bak asyla
yaklatmzda, doru olan yapmaya
ilikin bir forml veya algoritma bulma
ansmzn ok dk olduunu fark ederiz.
Ancak bu yzden karamsarla kaplmamza gerek yoktur; nk kendimizi
tasarlamak, hatt yeniden tasarlamak
ve hem kendimiz hem de bakalar
asndan yarattmz sorunlara daha
da iyi zmler bulmak iin ihtiya duyduumuz zihin-aletlerine sahibiz.
(Blm 17)

Gerek anlamn, baka bir deyile

szcklerimizin ve dncelerimizin
sahip olduu anlamn kendisi, znde
anlamsz olan birtakm srelerin
bizim de iinde yer aldmz biyosferi yaratan algoritmik ilemlerin
bir rndr. Size bir yaam kalm
makinesi olarak hizmet etmek iin
tasarlanm bir robot da tpk sizin
gibi kendi varln, birok baka
sonuca da yol aan Ar-Ge ilemlerine
borludur; ama bu, onun kendi kendine anlam yaratan bir varlk olmasna engel deildir. (Blm 14)

Content and Consciousness

[Bilin ve erik], Brainstorms
[Beyin Frtnalar], Elbow Room
[Hareket Alan], The Intentional
Stance [Ynelimsel Duru],
Consciousness Explained [Bilin
Aklanyor], Kinds of Minds
[Akln Trleri] ve yaknda Alfa
Yaynevinden kacak olan Freedom Evolves [Evrimleen zgrlk] gibi nemli kitaplarn da
yazar olan Daniel Dennettn
Darwinin Tehlikeli Fikrini,
felsefeye ve bilime ilgi duyan
herkesin okumas gerektiine
inanyorum.

Peki, ahlak iin neler syleyebilir evrim kuram? Ahlak da

evrimlemi midir? Hobbesla
balayp Nietzscheyle devam
eden ve gnmze kadar ulaan
srete, sosyobiyologlar etik
normlarn ancak kkenlerin ve
dnmlerin evrimsel analiziyle anlam kazanabileceini
grmtr.

Angn, soka ve sokakta olmay

seven birisidir. nk ona gre sokak,
bir diriliin / bir direncin /bir direniinin
kendisidir.
Yazd Duvar roman da, bir isyan / bir
bakaldrnn yksdr.

Duvar; inantan ateizme, bilimden felsefeye, estetikten poplere, kaderden kapitalizme, emekten smrye
btn bir hayat szden alere tayan bir roman
Duvar; birbiriyle arplp oalan, kimi zaman farkna bile varlmadan mr tketilen duvarlarla rl bir
evrene alan, temel kurgusunu sorgulamadan, hesaplamadan alan, zaman yok olarak deerlendiren,
bir a tesini aktarma iddiasyla yazlan bir anlat
Duvar; kimi zaman ara sokaklara alan, sistemin gnah ve sevaplarn gzden geirip kimseye hakszlk e
tmemeye dikkat eden aklc bir kayg
Duvar; hesaplama biimleriyle bir yol gsterici, kendi iimize srdrdmz yolculuk kadar, kendimizden
tara dlere de ak bir adres
Duvar; Patrikhaneleri ve Ortodoksluu, yoksulluk ve cehalet besledii, dinsel doktrinlerin toplumlar kle-inan
ekseninde hizalamaya alt bir evrende, akld bir tarihe tanklk eden, kredilecek bir dnya, yerini,
bakaldran bir dnyaya brakmay dleyen bir sz yamuru
Duvar; drt kitabn kmazn bir sokaa sktran, kapitalizm ve ona bal kriminal politikann toplum
zerindeki blast etkisini gidermek iin aklst zmler reten, neren bir yapt
Duvar; varolua anlam ykleyen dinlerin i atmalarn nce kurun yapp gzmze sokan, sonra bilimin
rasyonalist bakyla tp mantn potasnda eriten, birey yoluyla topluma psikanalitik terapi uygulayan,
8 bir sonu zorunlu klan bir a roman
travmatik
Duvar; kendi sesine akan, sakl bir nehir; kendi renkleriyle tutuan i ie bir gkkua

EVRM
KES

GEZEGENMZDEK YAAMIN
KISA BR TARHES (2. blm)
Getiimiz sayda Dnya'daki yaamn ilk dnemlerine ksaca deinmi; bildiimiz en eski canlnn
grld 3,5-3,8 milyar yl nceden (my) balayarak, eeyli remenin evrildii 1,2 my'ye kadar
gelmitik. Eeyli remenin devreye girmesi ve ok hcreli canllarn evrilmesiyle, Dnya'da muazzam
bir genetik eitlilik doduunu ve evrimin byk bir hz kazandn da belirtmitik. imdi de
bilgilerimizi anmsamak iin kaldmz yerin biraz gerisinden alarak yaamn tarihesine devam
edelim.
1,4 my saylar iyice artm olan fotosentez yapan canllar, zellikle de siyanobakteriler okyanuslar
adeta igal etmi durumdayd; buna bal olarak stromatolit eitliliinde de byk bir art grld.
1,2 my tek hcreli bir karyotta, farkl cinsiyette iki bireyin veya eeyin itirakn gerektiren eeyli
reme evrildi. Yine bu dnemde ilk krmz algler ortaya kt. u an iin eeyli reme
gerekletirdiini bildiimiz en eski canl Bangiomorpha pubescens isimli bir krmz alg trdr.
1,1 my kaml bir protista grubunu oluturan dinoagellatlar evrildi. Kamlar sayesinde hareket
edebilen dinoagellatlar, su yzeyine den yanstma zelliine (Biyolminesans) de sahiptir.
Geceleri denizde grdmz yakamozdan bu canllar sorumludur.

ekil 1: Bir dinoagellat rnei

1 my ilk Vaucheria alglerini grrz.
(Buradan itibaren my birimini brakp, milyon yl birimine geiyoruz.)

900 milyon yl ncesine geldiimizde ok hcreli canllarn says iyice artm durumdadr. Yaklak 850 - 630
milyon yl aralnda, Dnya'nn buz tabakalaryla rtlerek kartopuna (2. Kartopu Dnya) dnt bir buz
devri yaand dnlmektedir; ancak bu gr henz hipotez aamasndadr. [nceki yazda deindiim,
Byk Oksijenlenme Olay tarafndan tetiklenen, tarihin ilk ve en uzun buz devri olan 1. Kartopu Dnya Huroniyen- ile kartrmaynz.] Dnya'nn tam bir kartopuna dnp dnmedii, ekvator blgesinde bir
miktar suyun kalp kalmad gibi sorular da hipotezle ilgili cevap bekleyen konulardr. Ancak, fosilleri Kartopu
Dnya'dan ncesine ait olan birok nemli karyotun (krmz, kahverengi ve kromot algler gibi) gnmzde
de yaamn srdryor olmas, bu dnemde Dnya'nn bir yerlerinde sv halde suyun kalm olduu
varsaymn dorular niteliktedir.
750 milyon yl nce birou hareket yeteneine sahip, tek hcreli karyotik organizmalar olan ilk protozoalar
grlmeye balar.
600 milyon yl nce atmosferik oksijenin daha da birikmesiyle ozon tabakas olumutur. Atmosferin st
tabakalarndaki baz O2 moleklleri, Gne'in UV nlarnn enerjisini sourarak Oksijen atomlarna (O)
ayrm, bu atomlar da kalan O2 moleklleriyle birleerek ozon molekllerine (O3) dnmtr. Bu yolla
oluan ve UV nlarnn zararl etkilerini azaltan ozon tabakas, ileride evrilecek olan karasal yaam
mmkn klm; bylece o zamana kadar sadece okyanuslarn derin blgeleriyle snrl olan yaanabilir
habitat, okyanus yzeylerini ve karalar da kapsayacak ekilde geniletmitir.
EDKARA DNEM
Proterozoik Devrin sonunu oluturan, 635-542 milyon yllar arasndaki jeolojik zaman dilimine Edikara
Dnemi denir. 2. Kartopu Dnya'nn ardndan gelen bu dnemde Edikara faunas olarak bilinen ve imdilik
yzden fazla tanmlanm canl cinsini ieren bir fauna olumutur. Farkllam dokuya sahip ok hcrelileri
temsil eden ve sngerler ile protozoalar hari hayvanlar aleminin tamamn kapsayan metazoalar, ilk kez
Edikara faunasnda ortaya kar. Yumuak dokulu ok hcreli hayvanlara ait en eski fosiller bu faunaya aittir.
lerinde sngerler ve deniz analar gibi baz tandk ube yelerinin yan sra, gnmzde bilinen hibir
ubeye ait olmayan birok tuhaf grnml hayvan da vardr. Edikara faunasna dahil olan hayvanlardan
bazlar Arkarua, Charnia, Ediacaria, Marywadea, Onega, Pteridinium, Yorgia, Dickinsonia, Tribrachidium,
Cyclomedusa ve Kimberella'dr.

ekil 2: Edikara faunas

Bu dnemin ortalarnda (yaklak 580 milyon yl nce) slenterler (Cnidaria) ubesinin ilk yeleri evrilmeye
balamtr. Anemonlar, denizanalar, mercanlar ve hidralar bu ubeye aittir. Sngerlerden ok daha karmak
olan slenterler gerek anlamda dokulara, sinir ve kas hcrelerine, hatta bazlar duyu organlarna bile sahiptir.

10

Denizanalar, kaslarn kullanarak hareket eden ilk hayvanlar olabilirler.

lk bilaterialara (ift ynl simetri gsteren canl) da Edikara Dnemi'nde rastlarz; ki bilinen en eski bilateria
da Kimberella'dr (555 milyon yl nce). Bir dier ilkel bilateria ubesi de yine bu dnemde ortaya kan yass
solucanlardr (Platyhelminthes.) Yass solucanlar bir kafaya, bedenleri boyunca dizilen sinir hcrelerine ve
ilkel bir beyne sahiptir. Ayrca zellemi bir sindirim ve boaltm sistemleri de vardr. Bazlar, ba ksmlarnda
yer alan a duyarl hcreler sayesinde n hem ynn, hem de younluunu alglayabilir.
Edikara fosilleri seyrektir, nk ok daha kalc fosiller oluturan sert kabuklu canllar bu dnemde henz
evrilmemitir. Bu nedenle paleontologlar bu tr canllar tanmlarken iz fosillerden, mikrofosillerden ve
kemofosillerden de faydalanmak zorunda kalr. Fakat bu narin canllarn, zor fosilleme zelliklerine ramen
geriye yine de incelenecek fosiller brakm olmas, stlerinin ani bir ekilde kl veya kumla rtlm
olabileceini dndrmektedir.

ekil 3: Edikara dnemine ait fosil rnekleri

KAMBRYEN DNEM
Edikara'dan sonra, 542-495 milyon yl aralndaki Kambriyen Dnem balar. Bu srete biyolojik eitlilik,
dolaysyla da karmak canl trleri ve onlara ait fosiller hzla art gsterdii iin Kambriyen Patlamas diye
de isimlendirilir. Mineralize vcut blgelerine sahip canllar ilk kez bu dnemde evrildii iin fosil kaytlarnda
muazzam bir patlama gzlemlenir. Fakat bilimi arptmaya alan baz kiilerin iddialarnn aksine, yaklak
50 milyon yl sren (!) Kambriyen Patlamas ne yaamn kkenidir, ne de aniden meydana gelmitir. Bununla
birlikte jeolojik zaman balamnda olduka hzl bir evrimleme sz konusudur. Bu ani oluum grnts,
zamannda canllarn daha basit trlerden aamal olarak evrildiini ne sren Darwin'i bile artmt. Darwin,
bu durumun teorisinin zorluklarndan biri olduunu ifade etmi, ama fosil kaytlarnn yetersizliini de
vurgulamt. Nitekim zamanla kefedilip tanmlanan Edikara fosilleri, Darwin'in teorisini hakl kararak daha
da glendirmitir. 1959 ylna gelindiinde, kefedilen fosillerin doru bir ekilde tanmlanmas ve
snandrlmasyla yaamn Kambriyen ile baladna ilikin bilimsel nyarg krld ve Kambriyen ncesine
ilikin aratrmalar hz kazand.
Gnmzdeki modern hayvan ubelerinin ve vcut planlarnn ounun kkenini Edikara'dan ziyade
Kambriyen'de buluruz; nk Edikara faunas Kambriyen Patlamas ile ezamanl olarak byk lde yok
olmutur. Edikara canllarnn evrim aacnda tam olarak nereye oturduu ve soylarnn neden tkendii

11

konusunda farkl grler olmakla birlikte, bu konuda henz kir birliine varlmamtr.
Kambriyen'de yaam genel anlamda hala okyanuslarda ve daha ziyade de okyanus tabanlarnda devam
ediyordu. Fakat gittike karmaklaan ve saylar artan deniz canllarnn okyanuslarn farkl blgelerini igal
etmesiyle yepyeni ekosistemler olutu. Kambriyen'in erken dnemlerinde (535 milyon yl nce) ortaya kan
ubelerden bazlar unlardr: Kordallar (Chordata), eklembacakllar (Arthropoda), derisi dikenliler
(Echinodermata), yumuakalar (Mollusca), dall bacakllar (Brachiopoda), delikliler (Foraminifera),
nllar (Radiolaria), yar srtipliler (Hemichordata.)
Mineralize vcut yaplarna sahip ilk canllarn bu dnemde grldn syledik. Gerekten de kabuk, diken,
tp gibi farkl yaplar ieren fosillerin ilk ortaya kt dnem Kambriyen'dir. Ayrca bu dnemde iz fosilleri de
ok daha karmak hale gelir ki bunlardan en eskisi olan Treptichnus pedum Edikara'nn sonu; Kambriyen'in de
balangc kabul edilir. Peki ama, bu iz fosiller neden bu kadar nemlidir? Edikara'nn sonlarnda yaayan ve
deniz tabannda sadece basit, yatay izler brakan metazoalarn aksine, Kambriyen'de tortularn derinlerine doru
dikey bir ekilde tnel kazma davrannn izlerine rastlanr. Bu iz fosillerin, Edikara faunasndakilerden ok
daha karmak canllar tarafndan yapld aktr. Ayrca bu karmak iz fosiller, Edikara faunasna ait
fosillerden daha st tabakalarda yer alr ve farkllam doku ve organlara sahip hareketli bilaterialarn varlna
kant tekil eder. Bilaterialarn ortaya kyla deniz tabanlar kalc olarak deimitir ki bu olaya Kambriyen
Substrat Devrimi denir. Bu nemli srece ksaca deinelim:
nceleri deniz tabannda yaayan canllar, bakteri ve arkelerden meydana gelmi ok tabakal bir katman olan
mikrobiyal matlarn zerinde gezinirdi. En fazla birka cm kalnlnda olan mikrobiyal matlar, dipteki tortular
ile suyun arasnda bir bariyer grevi yaparak deniz tabannn alt blgelerinin nispeten oksijensiz kalmasn
salyordu. Fakat dikey biimde kaz yapan bilaterialarn ortaya kyla bu mikrobiyal matlar paraland;
bylece su ve oksijen, deniz tabannn daha alt seviyelerine de ulaabilir hale geldi (ekil 4.) Bu durum, oksijen
sevmez slfat indirgeyen bakterileri snrlad. Hem onlarn zehirli rnlerinden arnan hem de daha yumuak ve
nemli hale gelen deniz tabanlarnn st tabakalar, hzla eitlenen canllar iin yaanabilir ekosistemler haline
geldi.

ekil 4: Kambriyen Substrat Devrimi

12

Bu dnemde (530 milyon yl nce), bilinen en eski kordal olan ve modern omurgallarn atas kabul edilen
Pikaia gracilens evrildi. Karalardaki yaam izleri de yine 530 milyon yl ncesine uzanr; ancak bu izlerin ky
eritleriyle snrl oluu, karaya kn sadece keif amal yapldn ve kara canllarnn henz olumadn
gstermektedir.
510 milyon yl nceye geldiimizde yumuakalarn bir snf olan kafadan bacakllar (Cephalopoda) ve
kitonlar (Polyplacophora) grmeye balarz.
lk omurgallar Kambriyen'de ortaya kmtr. Bilinen en eski omurgal fosili 524 milyon yl ncesinden
kalma, kkrdak iskelete ve kafatasna sahip Myllokunmingia isimli bir canlya aittir (ekil 5). Bir dier ilkel
omurgal da Haikouichthys ercaicunensis'tir. Bu hayvanlar, basit bir omurgalnn vcut planna (notokord, ilkel
bir omurga ve belirgin bir kafa ve kuyruk) sahiptir ama hibirinin enesi yoktur ve deniz tabanndaki besinleri
ltreleyerek beslenirler. Bunlar gerek kemiklere sahip ilk omurgallar olan enesiz balklarn ilkel atalardr.
Yine ilk enesiz omurgallardan saylan, mrene benzer bir hayvan grubu olan konodontlar da 500 milyon yl
nce grlmeye balanr. Fosil kaytlarnda ilk ortaya kan diler konodontlara aittir. Sayca bol bulunan ve
yaygn bir dalma sahip olan konodontlar, Paleozoik ve Trias devirlerine ait talar inceleyen jeologlar iin
zellikle nemli bir tarihleme aracdr.

ekil 5: Myllokunmingia
Kambriyen'de en yaygn grlen canl ubesi eklembacakllardr. Eklembacakllarn en erken yeleri arasnda
da 521 milyon yl nce ortaya kan trilobitler bulunur (ekil 6). Kafa, vcut ve kuyruktan oluan 3 sert lob
iermeleri nedeniyle bu ismi (tri-lob) alan ve yaklak 270 milyon yl nesillerini srdrmeyi baaran trilobitler,
gezegenimizde yaam en baarl canl trlerinden biridir. u ana kadar tanmlanm 17 bin tr ieren
trilobitlerin nesli, bundan 250 milyon yl nce meydana gelen ve Byk lm de denilen Permiyen-Triyas yok
oluunda tkenmitir.

13

ekil 6: Bir trilobit fosili

Kambriyen dnemindeki derisi dikenliler, gnmzde yaayan deniz yldz, deniz kestanesi ve ylan yldz
gibi tandk hayvanlardan ok farklyd (bu trler henz evrilmemiti.) Bunlar arasnda u anda nesli tkenmi
olan edrioasteroitler, eokrinoitler ve helikoplakoitler saylabilir.
Kambriyen Dneminde birok makroskopik deniz bitkisi (Margaretia ve Dalyia gibi) yaam, ama henz
gerek kara bitkileri evrilmemitir. Tek hcreli algler ise daha ok koloniler halinde yaamtr. Bu arada sahil
eritlerinde biyolm ve mikrobiyal matlar iyice gelimi; daha i ksmlarda ise likenler, mantarlar ve mikroplar
eitlenmitir. Mikrobiyal toprak ekosistemlerini meydana getiren bu canllar, toprak oluumunda rol
oynamtr.
Dnya'da, Kambriyen'de yaam olan yumuak vcutlu (mineralize olmayan) canl fosillerinin ok iyi
biimde korunduu birka zel blge vardr. Bunlardan en nls, 505 milyon yl nce fosilleen ve Kanada
Rocky Dalar'nda bulunan Burgess Shale Oluumu'dur. Bu blge, dnemin evrimsel srecinin
aydnlatlmasnda ok nemli bir rol oynamtr. Utah, Sibirya, in ve Grnland'da da benzerleri bulunan bu
fosil blgeleri, Kambriyen'de yaayan ve gnmzdeki canllara pek benzemeyen tuhaf trlerin varlna da
iaret eder. Burgess Shale'de bulunan canllarn ok az serbest yzmtr; faunann byk bir ksm dipte
yaayan (yapk veya serbest halde) canllardan meydana gelir. Bunlardan birisi, yumuak bedeni pul ve
dikenlerle kapl olan Wiwaxia'dr. Bir dier tuhaf canl da avn kafasndan kan esnek ve kskal bir kolla
yakalayan, be gzl Obapinia'dr. Dikenli bir lobopod solucan olan ve herbirinin ucunda birer ift pene
bulunan 7 veya 8 bacaa sahip Hallucigenia da bu tuhaf grnml canllardan birisidir. Kambriyen'in byk
yrtclarndan birisi, kancalarla evrili az yaplaryla avn yakalayan Anomalocaris'tir.

14

ekil 7: Kambriyen Dnemine ait baz canllar

(1) Trilobitler, (2) Dall bacakllar, (3) Yumuakalar, (4) Deniz zambaklar, (5) Vauxia, (6) Hazelia, (7) Eifellia,
(8) Ottoia, (9) Sidneyia, (10) Leanchoilia, (11) Marella, (12) Canadaspis, (13) Helmetia, (14) Burgessia, (15)
Tegopelte, (16) Naraoia, (17) Waptia, (18) Sanctacaris, (19) Odaraia, (20) Hallucigenia, (21) Aysheaia, (22)
Pikaia, (23) Haplophrentis, (24) Opabinia, (25) Dinomischus, (26) Wiwaxia, (27) Amiskwia ve (28)
Anomalocaris. 2002 by S.M. Gon III
Kambriyen Dnemi'nde en az 4 yok olu olay gereklemitir. Bunlar biyosferimizin tarihesinde toplamda 5
tane olan byk kitlesel yok olulardan daha kk apl olsa da, o dnemlerde yaam olan birok trn
tkenmesine yol am; sonuncusu olan ve yaklak 488 milyon yl nce meydana gelen KambriyenOrdovisyen yok oluu da Kambriyen Dnemi'nin sonunu getirmitir. Bu yok olulardan en ok ilk resif yapc
canllardan olan archaeocyathitler ile baz trilobit, konodont ve kabuklu Brachiopod trleri etkilenmitir.
Bylece Paleozoik devrin ilk dnemi olan Kambriyen'in sonuna gelmi bulunuyoruz. Sonraki sayda,
Kambriyen'in ardndan gelen Ordovisyen Dnem'den balayarak gezegenimizdeki yaamn tarihesine devam
edeceiz.

Blog sitem: felis agnosticus http://www.baharkilic.org/

15

12

DN NANLARDAN
NASIL KURTULDUM?

Kamil Takn

orgulamaya balamadan
nce beynim tamamen dinin
afyon etkisi ile uyumutu. Tam
yedi yl mam Hatip okumutum.
Din arlkl bir okuldan mezun
olup, dindar arlkl bir evreden
gelip, sorgulamaya balamak,
sadece gerein peinde olan,
gerei bilmek uruna hereyi
kaybetmeyi gze alabilen insanlarn yapabilecei bireydi. lk
sorgulamaya balaym, dnmeye tevik eden ak oturumlar
sayesinde oldu . Bunlardan birisi
Ceviz Kabuu programyd. Hi
unutmuyorum, o gnk konu

Akl m nce gelir, yoksa vahiy

mi? idi. te bu benim iin dnmenin, sorgulamann balangcn oluturdu. Bazlarna gre
vahiy nasl nce gelebilirdi ki?
Vahyin nce geleceine ne ile
karar veriyor insanlar? Cevap
komik, yine aklla O zaman
vahiy nce gelmiyor , gelmemeli
ve gelemez. te bu noktadan
sonra herey orap sk gibi
geldi . Sorgulamadan nce ok
mantkl dediim kitap olan
Kuran , akl ne ekince birden
sama sapan bir kitap haline
geldi. in ilginci, yedi yl
mam Hatip okurken de bir kez
bile bu kitab kendi dilimde
okumamtm. Nede olsa meal

okuyarak anlamak, sapknlkt .

Sorgulama dnemi benim iin
ok alkantl oldu. Sorgulamaya
balamayla da her ey bitmiyor.
Korkularnz, yaadklarnz
unutamyorsunuz, harekete gemiyorsunuz. Akl vahyin nne
ektikten sonra sra duygularn
da nne ekmeye geliyor. Belki
aklnzda olmayan ama hislerinizde
olan cehennem korkusu, hislerinizde olan cennet istei vs. bir sre
daha sizi oyalyor. Sorgulama
sreniz din bataklna ne kadar
saplandysanz onunla doru
orantldr. Dolays ile iletiimin
zayf olduu yllarda bu daha da
uzun olabiliyor .

17

Benim iin sorgulamann balayp tam olarak Ben bir ateistim diyene kadar yaklak be
yl geti. Peki, neydi beni ateistim dedirten krlma noktas?
Sorgulamann balangcn bir
tv program tetiklemiti, peki ya
nihai kararda ne etkili oldu dersiniz? Nihai kararda da izlemi
olduum bir video beni derinden
etkiledi. Elbette ki ateist olmak
iin birok neden vard; dinlerdeki mantkszlk, kantszlk,
samalk, zorbalk vs. bunlardan
bazlar. Ama benim burada bahsettiim ey bir tetikleme, bir
krlma noktas Sz konusu
videoda Allah isminin putperestler tarafndan Ay Tanrsna
verildii ve aslnn El-lah
olduu belirtiliyordu. Bu doruydu ve hibir lahiyat tarafndan
reddedilmeyen bireydi. Dahas;
namaz, oru, hac, kurban vs.
btn bunlar da yine din tarafndan icat edilmi olmayp bizzat
putperest patentli riteller idi.
Kendini Mslman sanp Allah'a

18

inanan insanlar, aslnda putperest

ritellerini yerine getirdiklerinin
farknda deillerdi. Bu gerek
karsnda artk duygularm da
beni engelleyemedi O ana
kadar mrm yalanlara adam
olduum iin bir yandan ok
zldm. Belki bilime, kiisel
yeteneklerime harcayacam
vakti, putperest ritellerine ve
samalklarna harcamtm.nl
yazar Goethe'nin bir sznde
belirttii gibi Aklszlar hrszlarn en zararllardr, zamannz
ve neenizi alarlar . Bir yandan
da sevindim nk yirmi
yandaydm ve nmde artk
gereklerle yaayacam koca
bir mr vard belki. Artk akln
nda , bilimin nclnde
bir mr geirebilirdim .
Sonu itibari ile insanlarn deiimi iin nce kendisinin gerei aramas gerekiyor, ardndan
da kendisine gerekli tv programlarnn, kitaplarn, dergilerin,
videolarn izletilmesinin ok
faydal olaca kanaatindeyim.
Bu balamda Ateist Dergi
ekibini, verdikleri emekten
dolay kutluyorum ve
yayn hayatnda
baarlar diliyorum .

Benim gibi bir ok dnmeye,

renmeye muhta insana k
tutup hayatn deitireceinden
eminim. Unutmayalm ki yalanlarla geirilecek bir mrden
insanlar kurtarmak; onlara
gerek, yepyeni ve zgr bir
hayat balamaktr.
Sevgilerimle
evket Denek

DENEME

Gemi Batyor
2.Blm; Gemi Yolculuu ve zleyici

Taner Beyter
Huzuru bozulmadan yaanan ...
huzur iinde ve sakin denizlerde
bulunan mutludur.
Sextus Epiricus

Bindiimiz geminin nihai deviniminin analizini yapmak iin dnce sistematiimizin tarihine bakmaya devam ediyoruz.
Yaadmz an gemisi, yaamn doal srekliliini, kendi ierisinde barndrd bilinli olmama,
farknda olmama durumu ile de imler; gemi bunun farknda deildir, o bir kasrga ile karlamaz.
Dzgn ve sakin denizde ylece yol alr. Baudrillard bu farknda olmama, bilinli olmama halini
(zne bunu artc bir ekilde kendisi istemektedir artk, farknda olmadan ve bilinsizce), Simlark
ve Simlasyon teorisinde anlatr. Ona gre gerek ile imge arasndaki gereklik algmzn snr siliklemitir. Artk bir ayrm yapamamaktayzdr ve geminin batp batmayacan, kasrga ile karlap
karlamayacan anlayacak yetilerimizi yitirmiizdir. ylece yol almay biz istemekteyizdir.

F. Nietzsche

Bu ylece yol al hali bize Nietzschenin sr ahlakn hatrlatt. ylece

var olan; yle devinen, ylece yaayan insanlar. unu belirtmek gerekir ki; ilk
bakta bu ylecelilik ve ylece olann srekliliinin dourduu mutluluk
hali, Antik Yunan anlaynn mutluluk formlasyonuyla paraleldir. Her ne olursa
olsun kolay kolay bozulmayacak bir mutluluk ve dinginlik hali, her ne olursa
olsun bozulmayan zedelenmeyen bir mutluluk. (Bir dindarn, dini ritellerini
yerine getirerek, sorgulamadan, dogmatizm iinde geirdii mutluluu dnn.) Ama ayn Antik Yunan anlats bu mutluluk ve dinginlik halinin kabul
edilebilir olmas iin snanmas gerektiini belirtir. Dingin ve sakin denizlerde
yol alan gemi daha nce kasrgalarla, frtnalarla snanm olmal ve dinginlii,
sakinlii bunun stesinden gelmi olmaldr.

19

Blumenberg, Nietzschenin nl Byle Buyurdu Zerdt yaptnn bitmi blmlerine dair notlarna
bakarak bu anlatnn ilendiini syler. Zerdt bir zamanlar bir geminin batmasyla birlikte karaya
doru srklenirken, kendini bir dalgann zerinde ata binmi gibi koarken bulunca arr: Kaderim
nerede kald? Nerede karaya kacam bilmiyorum. Kendimi yitirdim artk. der. Daha sonra da t
iksinti verici eylerden bezmi bir halde kendini avutacak bir eyler arar. Her ey Yanl adl yaptnda devam eder Nietzsche: nsan bir kalasa nasl da sk skya yapr. Nietzsche gemi eretilemesini, batan gemiden arta kalan kalaslara sk skya tutunmak olarak duyumsamtr. yle ki tutunulan
bu kalaslar, geminin batm oluunun tamamlaycsdr. Nietzschenin G stenci etkileri bu eretilemede de kendini gstermektedir; onun iin her ey, hayatta kalmann ve bu istencin kendini aa
karmasnn bir aracdr. Bu srete batan gemiden arta kalan kalaslar, sradan insanlar iin ahlak ve
dini gsterir. Bu noktadan sonra ahlak eletirisi ve lozofa yklenen grev aktr: Ahlakl yeryz
bile yuvarlak! ... Kefedilecek bir dnya var daha; ve birden ok dnya var! ... Hey siz lozoar, haydi
gemilere! der Nietzsche.

M. Heidegger

20

Heidegger, Nietzschenin Tanr ld Sz Ve Dnya

Resimleri a adl eserinde Nietzschenin ahlak zerine
yapt analizleri yle aklar: Onun iin yaplmas gereken
ey, tm deerlerin yeniden deerlendirilmesidir. Tm
deerlerin yeniden deerlendirilmesi, lozofun yeni gemilere
binmekten korkmamas ve gerektii yerde Tanr deerinin de,
yeni deerlere yer amak iin ldrlebilmesini ifade eder.
Bunu yapacak olan kii st-nsandrve yeni gemilerle, yeni
denizlere almann yolu budur. Bu dncelerinin etkilerini
hayatnda da grrz Nietzschenin. Tm deerlerin yeniden
deerlendirilmesi noktasnda, Tanr deerini yeterince deerlendirmedii (hatta aka Tanry kurtarmaktan bahsettii)
iin Kant iddetle eletirir ve onu karnndan konuan
hayvana benzetir.

Bu noktada eksiksiz bir anlatm ve duyumsama ile bir gemi yolculuunun ve batnn analizini
yapmak iin buolaylar karadan izleyen bir izleyiciye ihtiyacmz var. Blumenberg yle sylemektedir:
(gemi batn gren) ... Gerek izleyici, yalnzca bir Tanr olabilirdi ve o, bunu bir kez bile istemedi.
Geminin batn ancak gemide olmayan biri anlatrsa daha iyi bir zmleme salam olabiliriz. Ama
var m gemiye binmemi olan? Var m varolua, ieriden deil de dardan bakabilen? Var m bir Tanr,
izleyici olarak bize bu bat anlatacak olan? Sanrm Nietzsche, bunu Tanry ldren st-nsann
yapabileceini syleyerek bize bir eyler anlatmak istiyordu.
Gemiye biniimize geri dnersek; Lucretiusdan alntlar yaparak sze girer Blumenberg. nan ve
din kavramlarna iaret ederek, bu kavramlarn yaratt kurgusalln ykc etkilerinin altn izer.
nsanlar ak denizlere srkleyen ey, insann doal gereksinimlerinin snrn amayla edeerdir.
Ve bylelikle insanolu, sahip olmann amacn ve snrn at ve gerek mutluluu ne lde arttrabileceini hi bilmedii iin, verimsiz bir aba harcamakta, yaam sresini bir hi niteliindeki
kayglar yznden boa geirmektedir. Yaam yava yava denize doru ynlendiren ayn ekicilik,
savalarn patlamasna da neden olur. Deniz yolculuundaki kar k, kendini, bizzat insann yaratt
ve baz glerle donatt tanrlarn imgelerine evirdii muazzam glerden duyduu korkuyla cezalandrd. Devam eder Blumenberg: Bu glere duyulan gvenle gelitirilen yaam biiminin bounal, insana byle glerle bir balant iinde olamayacan retir. Gemiye bindik; nk birileri,
olgulardan yola karak yarattmz kurgular yzyllar boyunca bize hakikat olarak dayatt. Bu srete
kurgularn olgusalla bal olduunu bir kenara brakarak, unutturarak, kurgusalla ynelmemeyi
ktlediler, onu gemi batnn sebebi olarak grdler. Her ey bu ayrm ile balad.
Olgusal olan, kendini deneyim-gzlem ve akl-mantk ile gsterirken, kurgusal olann byle bir
iddias yoktur; o kendini salt bir istenle temellendirir: inan! rnein tm brahimi dinlerin ortak
bir anlayn ele alalm. Bu dinler ate, ac, ateli-ac ekilen mekan ve deneyim-gzlem ve akl-mantk
ile kantlanabilecek benzeri olgular harmanlayarak yarattklar cehennem kurgusunu; deneyimgzlem ve akl-mantk ile ele alma abamz geminin batma sebebi (belki de kyamet alameti)
olarak grebilirler. Bu durum, dinlerin kendi temelinde yatan metodoloji sorununu aa karr. (Bu
balamda bir parantez aarak, lahiyat/Teolojinin bal bana bir bilim dal olamayacan, nk
temelinde bir metodoloji sorunu ierdiini belirtme gerei duyuyorum. Bu sorun, ortaya koyduklarn
iddia ettikleri szde paradigma noktasnda aa kar. Szde dememizin sebebi, temelinde bir
metodoloji sorununun yan sra bir epistemoloji sorunu da iermesidir. Belki Tarih, Sosyoloji veya
Felsefe gibi disiplinlerin iinde bir alt disiplin olarak yer almalar daha uygundur.) Bu aamada inan
kavramna dair bir tanm elde edebildik sanrm: Olgusallktan doan, ama sonrasnda olgusallktan
(doal olarak deneyim ve akldan) kopan, kurgusala ynelme istenci.
Blumenberg izleyiciyi ele alrken Herostratosdan sz eder. zleyici,
batan geminin izleyicisidir ve kendi gerekliini batan gemiyi izlemek
zerine kurmutur. Peki zne, kendi gerekliini ne zerine kurar? Bize
gre zne, kendi z varln tamamlanmam olma olarak duyumsar
ve Eylemini de kendini gerekletirme, kendini tamamlama zerine
ekillendirir. Peki, bu eylemin nitelii nedir? Bu eylemin nitelii her
zaman inaa etme midir? Blumenberg gibi Sarte da Duvar adl
eserinde Herostratosdan bahsetmiti. Efes tapnan kimin yaptn
bilmiyoruz ama kimin yktn biliyoruz; Herostratos! lmsz olma
eklinde duyumsanan tamamlanmam olma halini ilk gerekletirenlerdendir o. Yzyllardr Efes Tapnan ina edeni unutup, ykan kiiyi
aklmza kazmamz salayan kiidir.

21

zne, hem batan bir gemide olmak n kabuln hem de bu durumu gvenle karadan izlemek
istemeyi nasl talep edebilir? Dncemiz udur ki insann douu, geminin bat iken; izleyici
olmak istemek, znenin nesnelemek istemesidir. Bunun cesur bir ifadesini, Aydnlanma ann
yrekli kadnlarndan biri olan Marquisede grrz. Aya yaplan bir yolculuk ve muhtemel Ay
sakinleriyle karlama zerine kurulu bir ykde; ... beni avlayacak olanlarla ayn eyi grmenin
zevkine erimek istiyorum der. Bu cesur ifadeyi dillendirebilen bir zne var m bu postmodern
ada?
Gemi eretilemesinde izleyici etii konusuna, ana metin olarak kabul ettiimizBlumenbergin
metnine sadk kalarak, Voltairein Lucretiusu eletirdii izleyici ve merak ilikisi ile devam
edeceiz. zleyici geminin batn meraktan m, yoksa tutkudan dolay m izlemek ister? n hazrlk
olarak okuyucu kendine unu sormaya devam etmelidir: Gnmzdeki anlam balamnda bilmek
istemek bir tutku mudur, yoksa merak m? Bu ikisi arasnda bir snr izebilir miyiz?

Kaynaka:
Blumenberg R., (2002), Gemi Batyor, Seyrediyorlar, eviren Osman Toklu, Dost Kitabevi, Ankara.
Rossi P., (2002), Gemi Batyor, Seyreden Yok, eviren Durdu Kundak, Dost Kitabevi, Ankara.
Thilly F., (2007), Yunan ve Ortaa Felsefesi , eviren brahim ener, zdm Yaynlar, stanbul.ara.
Weber A., (1998) Felsefe Tarihi, eviren H.Vehbi Eralp, Sosyal Yaynlar, stanbul.

22

BLM&
TEKNOLOJ

Genel Grelilik Ve Kuantum Mekanii'nin

kmaz, ki Kskn Ak

Erhan Kl

Byk Birleim Kuram Birleik Alan Teorisi balkl yazmda, konu Sper Birleik Alan
Teorisine ve Byk Patlamaya geldiinde bu konudan bahsedeceimi sylemitim. Ayn zamanda
daha nce anlattm ama yetersiz bulduum dier yazm (Kuantum mekanii ve zayet Teorisinin
Bir Araya Gelememe Problemi) da gncellemi oluyorum. Ben de gelien ve renen bir birey olarak
o yazmn, aradan geen zamanda yetersiz ve zayf kaldn grebiliyorum; bu yzden bir sredir bu
yazy yazmak istiyordum. Umarm bunun da yetersiz ve zayf gelecei gnleri grrm.
Bu iki teorinin neden bir araya gelemediini, neden bir araya gelmesi gerektiini bu sefer ayr
ayr balklar altnda anlatacam.
Genel Grelilik ve Kuantum Mekanii Uyumsuzluunun Nedenleri
-Ktleekimi Belirleme Biimincelikle ktleekiminin her iki teoride ne olduunu ele alalm. Bylece bu iki kavramn
neden uyumsuz olduunu anlayabilirsiniz.
Genel Grelilik: Genel grelilikte uzay ve zaman birbirinden ayrlmaz elerdir ve enerji ile ktle,
uzay-zamann eilmesine sebep olur. Ktleekim bu eilmenin bir sonucudur. Ktleekimden ya da
uzay-zamann eriliinden dolay bir objenin ynn deitirmesi demek, genel grelilie gre o
objenin en dz izgide ilerlemesi, daha dorusu belli bir mesafeyi en ksa zamanda almasdr.
Kuantum Mekanii: Kuantum mekaniinde henz hipotez olsa da, yani ispatlanmam olsa da,
ispatlanmas halinde ktleekim u ekilde olmaldr: Kuantum mekaniinin bir rn olan Standart
Modele gre, ktleekim graviton denilen sanal paracklarla iletilen bir enerjidir. Herhangi bir
bklmenin sonucu deildir.
Bu durum, ne gibi skntlara sebep olur? Arkadalarla Beyin Frtnas Key-Balang balkl
yazmda yer alan sohbette de belirttiim zere, mesela, bir karadelikte dengesizlie sebep olur. Her iki
teori ile birden anlatmaya kalkarsak uzay-zamann bklmesi, gravitonlarn da kamasn engelleyerek
ktleekimin bir bakma olumasn nler.

23

-Zaman kavramGenel grelilikte uzay ve zamann, birbirinden ayrlmaz kavramlar olduunu sylemitik.
Oysa kuantum ziinde byle deildir. Hatta kuantum ziinde zaman kavram yoktur; an kavram
vardr. Her olay bir anda oluur ve bu bakmdan olaylar aras sreklilik bulunmaz. Zaten kuantum
tnellemenin ktan hzl bilgi ak gibi gzkmesinin sebebi de budur aslnda bana gre. Hatta baz
durumlarda kuantum mekaniinde gelecein gemii etkileyebildii de ngrlmektedir.
-Uzay ve zamann bklmesiYukarda da belirttiimiz gibi genel grelilikte ktle ve enerji, uzay-zamann bklmesine
sebep olur ve bu durum mutlak zaman kavramn da ykmtr. Fakat yukarda belirttiimiz gibi
kuantum ziinde zaman da, uzayda bklme de yoktur. Bunun, belirsizlik ilkesi ile genel grelilikte
neye yol atn anlatacam.
-Uzayn yapsGenel grelilikte uzay sadece enerji ve ktle ile bklebilir, eilebilir ama dz ve przsz bir
haldedir. Oysa ki kuantum mekaniinde belirsizlik ilkesinin sebep olduu kuantum dalgalanmalar
nedeniyle Planck mesafesinde uzay tamamen paralanp tannmaz hale gelmektedir. Bunun nedenini
belirsizlik ilkesinde anlatacam.
-Belirsizlik lkesiKuantum mekaniinde belirsizlik ilkesi
mevcuttur. Yani bir paracn ayn anda hzn ve
yerini lemezsiniz; size yalnzca belirli bir oran verir.
Hangisini daha kesinlikle lerseniz, dierini de o
kadar kesin olmayan bir deerle lmsnz
demektir. Ama genel grelilikte byle bir ey yoktur.
Burada artk, uzayn yaps ve uzay-zamann
bklmesiyle ilgili bahsettiim konular ele alp
toparlama zaman geldi.
Belirsizlik ilkesi bir paracn ayn anda
yerini ve hzn bilemeyeceimizi syler. Genel
greliliin bo uzaynda ise hi parack olmamas, bu
kuraln ihlali anlamna gelir. Bu yzden kuantum
mekaniinde bo uzay, genelin ortalamasdr. Hangi
genelin? Planck mesafesinde yokluktan parack ve
anti-paracklar oluup sonra birbirlerini yok ederler.
Bu, devaml oluur. Sz konusu var olma/yok olma
savanda uzay paralanr, tannmaz hale gelir. Bu
durum, genel grelilik ile kuantum mekaniini
birletirmeye almann bir sonucudur. Genel
greliliin hilii, kuantum mekaniinde imkanszdr
ve var olma/yok olma savann ortalamasdr. Genel
grelilikte 0 gzkrken; kuantum mekaniinde Planck
mesafesine inildiinde, genel greliliin hilii tam bir sava alanna dnr.
1 Belirsizlik ilkesi, 1927ylnda Werner
Heisenberg tarafndan ne srld. Kuantum
ziinde Heisenberg'in Belirsizlik lkesine gre,
bir paracn momentumu ve konumu ayn anda
tam dorulukla llemez.

24

-DeterminizmGenel grelilikte belirsizlik ilkesi ve olaslk dalgalar olmadndan rahatlkla

determinizmden bahsedilebilir. Belirli bir anda evrendeki her paracn yerini ve hzn bilirseniz,
gelecei hesaplayabilirsiniz (bunu hesaplayacak ilem gcn gzard ediyoruz tabi ki). Fakat
kuantum mekanii, belirsizlik ilkesi nedeniyle hibir eyin ayn anda yerini ve hzn
belirleyemeyeceimizi syler. Bu yzden kuantum mekaniinde determinizm yoktur; olaslklar
vardr. Geri daha sonra "olaslk determinizmi" diye bir kavram da retildi, fakat bu konuyu ayrntl
bilgi verecek kadar aratrma ansm olmad henz.
-NesnellikGenel grelilikte her ey nesnel ve bamszdr. Her ey evresinden yaltlarak incelenebilir.
Fakat kuantum mekaniinde bu nesnellik ve bamszlk yoktur. Kuantum mekaniinde her ey
olaslk dalgalarndan oluur ve enerji dalgalar olarak grlr. Olaslk dalgalar tm evrene yaylr.
Bu yzden de evren bal bana bir btndr ve bamsz, nesnel bir yap dnlemez. Evrenin
herhangi bir yerinde olan bir ey, alakasz grnen baka bir yeri de etkileyebilmektedir. Genel
greliliin k hz sabitlii de burada krlm oluyor aslnda. Bu durum, genel grelilik ve kuantum
mekaniinin olgular ele al farkndan kaynaklanr.
-Gzlemci ve GzlemlenenGenel grelilikte gzlemcilerin gzlemledii eyler arasnda farkllk olabilir. rnek olarak,
zaman ve boyutsal uzunluklar verilebilir. Fakat kuantum mekaniinde nesnellik olmamas nedeniyle
biri dierini etkileyebildii iin, gzlemci fark da ortadan kalkmaktadr.
Genel Grelilik ve Kuantum Mekanii neden birletirilmeli?
Aslnda cevab basittir. u ana kadar birletirilemediklerinden, bilim insanlar son yzyl
ierisinde makro boyutlar iin genel grelilii, mikro boyutlar iin ise kuantum mekaniini kullanarak
bu birletirme zorunluluundan katlar. Fizikiler kuantum mekanii ile Einsteinin ktleekiminin
bulunmad zel grelilii birletirerek Kuantum Alan Teorisini, yani Standart Modeli oluturdular.
Ama artk kaabilecekleri bir yer kalmad. Artk birileri bu iki teoriyi birletirmek iin cesaretini
toplamal; hatta bu cesareti gsterip deneyenler de oldu.
ncelikle Big Bang n ve karadelikler gibi mikro boyutlarda makro ktlelerin, yani kuantum
mekaniinin ilgi alanndaki ok kk mesafelerde genel grelilii ilgilendiren ok byk ktlelerin
olduu durumlar vardr. te bu olgular aydnlatmak istiyorsak ikisini birletirmeli veya her ikisini de
ykan yepyeni bir teori gelitirmeliyiz. Benim tahminime gre ikinci seenek olacak gibi. Aksi
takdirde Ktleekimi Belirleme Biimi balnda belirttiim, karadelikteki ktleekim bilmecesi
ortaya kar.
Bundan sonra, daha nce de bahsettiim zere yeni bir yaz dizisinin hazrlklarna
balayacam. mkanm olursa bunlar derleyerek kitap haline de getirmeyi dnyorum. Bu sre
iinde farkl konular zerine yazlarm da olacaktr.
Bir sonraki yazda grmek zere.
Blog Sitem: www.erhankilic.pro

25

NEDEN ATEST BR DERNEK?

Biroumuz kk yalarmzdan beri dinsel telkinlerle, riteller ierisinde bydk. Bizlere alanan din olgusu, okul anda devlet eliyle verilen din dersleri vastasyla da alanmaya devam etti.
Toplumsal yaamn ierisinde ise hep vld; iyiliin doruluun, adaletin ve san sembol olarak
nmze kondu din. , okul, aile ve arkada evremizde, ''Dini btn olmak'' genel geer bir duru
olarak deerlendirildi. Ancak ok sk dikte edilen bir tmceyi alntlamakla balarsak; %99'u Mslman'' olan lkemizde iyiliin, doruluun ve adaletin hkm srdn sylemek pek de mmkn
deildir. Bunu, inanan veya inanmayan her insan rahatlkla grebilir. Buradan hareketle dini btn
olmak ile sz konusu olumlu kavramlar arasnda elle tutulur bir balant bulunmadn rahatlkla
syleyebiliriz.
Dier yandan, dikte edilen inancn sorgulanmas ise her daim ayplanan, tehlikeli bir davran olarak
gsterildi; inanszlar tehlikeli, gvenilmez, ahlaksz vb sfatlarla etiketlendi.
Din, toplumsal yaam ve seklerizm
Btn bu olgular anlayabilmenin yegne yolu dinin varoluundan bu yana toplumsal ilevlerini
aratrmaktr. Dnce tarihi insann varoluuyla balar. nsanlar en eski ilkel alardan bu yana nasl
var olduklarn, yaadmz dnyann nasl bir yer olduunu vb. pek ok konuyu sorgulam, buna
eitli yantlar bulmaya almtr. te yandan oluan dnce retimi sreci, toplumsal yaamn ne
ekilde dzenlenmesi gerektii konusundaki birok dnceyi de bu sorgulamalara verilen cevaplara
kout olarak meydana getirmitir. nsann kendini ve doay alglama srecinde yaratt tanr imgesi,
o tanrlar memnun etmek adna gelien birok ritele zemin hazrlam, toplumlarn en ilkel hukuk
kurallarnn belirleyici unsurlarndan birisi haline gelmitir. Din, Aydnlanma ana kadar geen
zaman dilimi ierisinde toplumsal yaamn belirlenmesi ve dzenlenmesinde zamann her trl hukuki
ve ideolojik ilevini yerine getiren bir tutkal ilevi grmtr.
Fakat Aydnlanma a diye adlandrlan dnemde yaanan teknolojik, bilimsel ve dnsel ilerlemeler nezdinde, dinin toplum zerinde kurduu hkmranlk da yklmaya balamtr. Bu srete
Kilise, yaanan her tr ilerlemeye kar amansz bir sava vermi olsa da, aklc toplum dzenine
boyun emek zorunda kalmtr. Mlki anlamda Kilise mallarna el konulurken, ideolojik anlamda
da aklc grler n plana kmtr. Hukuk, kilise kurallarnn aksine, akl ve insan zneletiren bir
tutum ile yeniden ina edilmitir. Bylece Orta an karanl, Aydnlanma'nn ile tarihe gmlmtr.
Trkiye'de inan ve inanszlk
Avrupa'da btn bu gelimeler yaanrken Osmanl topraklar ise byk bir sessizlik ierisinde kalmtr. Gerek teknolojik gelimelerle, gerekse de aydnlanma dncesiyle neredeyse bir asr sonra
tanan Osmanl lkesinde materyalist dncelerin yaylmas olduka sancl ve kstl olmu; bu sre
ancak Cumhuriyet'in ilan sonras yaplan dzenleme ve inklaplar erevesinde ilerici noktalara
tanabilmitir.
Snni slam inancnn byk bir hegemonyasnn olduu lkemizde inansz olmak, hatta farkl inan
veya mezhepten olmak bile byk basklar beraberinde getirmi, getirmeye de devam etmektedir.

26

zellikle 12 Eyll dneminde yaanan toplumsal hareketlilii bastrmak iin zorunlu din dersleri
vastasyla devlet tarafndan da pompalanan din kavram, dinsel referansl AKP iktidarnn 11 yllk
politikalar neticesinde yaammzn her alanna girmi, son 2 yl ierisinde de byk bir bask aracna
dnmtr.
Mantar gibi treyen mam Hatip liseleri ve giderek kalitesi den eitim sistemiyle eitim kurumlarna, paylalan drtlkler yznden yarglanmaktan tr dnce zgrlne ve hatta krtaj
hakknn yasaklanmasyla zel hayatn dokunulmazlna kadar yaammzn ierisine dorudan nfuz
eden din, artk en temel insani hak ve zgrlkleri kstlayc bir noktaya varmtr.
Peki, gelecek bu kadar karanlk m?
te gzlerimizin nndeki bu karanlk tablonun daha da kararacann sinyalleri verilirken, ateistler
olarak bu gidiata dur diyebilmek adna nemli bir adm attk.
Kendimizi inansz olarak tanmlayan ve yllardr gerek sosyal medyada, gerekse de eitli forum
ve sanal tartma ortamlarnda dncelerimizi paylamann yeterli olmadn gren bizler, bu grlerimizi nyarglardan arnm, demokratik bir platformda zgrce dile getirebilmek, inansz kimliklerimizle toplumun dlanm bir paras olmaktan kmak ve hakkmzda dillendirilen haksz ve aslsz
iftiralara hem bir cevap, hem de bir son verebilmek iin bir araya gelerek rgtlenme almalarna
baladk. Toplumdaki non-teistleri, birbirileriyle rahata konuup tartabilecekleri bir platformda
birletirmek amacyla 2013 Mays'ndan bu yana eitli tanma ve tartma toplantlar dzenledik.
Sonunda bu senenin Mays aynda da Ateistler Dernei'ni kurduk. u anda stanbul, Ankara, zmir,
Bursa, Adana, Antalya gibi birok ehirde dzenli olarak TTT'ler dzenlemekteyiz.
lkemizin ierisinde bulunduu bu gericileme dneminde zorlu ve yorucu bir almann ardndan
kurulan Ateistler Dernei sadece inanszlarn deil, ayn zamanda egemen inan sisteminin basklar
altnda ezilen herkese sahip kmay amalamaktadr.
Ateistler Dernei, Trkiye toplumunun hmanist, bilimsel, aklc ve zgrlk geliimi iin, ayn
deerlere sahip bilimsel, aklc ve zgrlk bir eitim anlaynn gerekliliini vurgular; byle bir
yapnn oluabilmesi adna demokratik erevede almalar yapmay hedeer.
Dini inanlarn ve hurafelerin basks altnda bilimden uzaklam olan insanlara, bilimsel bilgiyi
ve bak asn anlalr bir biimde ulatrmay amalar.
Bizim gibi dnen, bu lkeyi ve gzel insanlarn karanln ve geriliin penesinden kurtarmak
isteyen herkes bize katlsn; almalarmza destek versin isteriz. Bu anlamda aada verdiimiz
balantlardan almalarmz ve TTT'lerimizi takip edebilir, bu nemli srete sadece varlnzla
dahi olsa byk bir katk koyabilirsiniz.
Dnya seninle, zgrken daha gzel

Ateistler Dernei Facebook sayfas: https://www.facebook.com/Ateistlerdernegi.org

Web sitemiz: http://ateistlerdernegi.org/
Twitter hesabmz: https://twitter.com/AteistDernek

27